Tekstaro de Esperanto

Unu teksto el kolekto de Esperantaj tekstoj

Le Monde diplomatique en Esperanto 2017-2019

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2017-2019

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Rusaj marionetoj

La 9-an de februaro 1950, dum plej forta malvarma milito, ankoraŭ ne konata respublikana senatano tondras: “Mi havas en la manoj la liston de ducent kvin personoj, pri kiuj la ŝtatsekretario scias, ke ili estas membroj de la Komunista Partio kaj kiuj tamen determinas la politikon de la ŝtatdepartemento.” Joseph McCarthy eniris la usonan historion tra la pordo de fieco. Lia listo ne ekzistis, sed la sekvanta ondo de kontraŭkomunisma historio kaj de purigadoj rompis la ekzistrimedojn de miloj da usonanoj.

En la jaro 2017, la patriota lojaleco de la usona prezidonto estas dubigata. Pri lia registaro de militistoj kaj de miliarduloj svarmas la kialoj por dubi. Tamen, la Demokrata Partio kaj multaj okcidentaj komunikiloj ŝajnas esti obsedataj de la stranga ideo, ke s-ro Donald Trump povas esti la “marioneto de Kremlo”.* Kaj ke li dankas sian elekton al piratado de informadikaj donitaĵoj manipulata de Ruslando. Kvankam sufiĉe longa tempo pasis post la makartista paranojo, la Washington Post ĵus daŭrigis tiun historion per sia maltrankvilo pro la ekzisto de “pli ol ducent retejoj kiuj, ĉu vole aŭ ne, publikigas la rusan propagandon aŭ transdiras ĝin” (la 24-an de decembro 2016).

* Laŭ la esprimo de s-ro Robby Mook, direktinto de la elektokampanjo de s-ino Hillary Clinton, ABC News, 21-an de aŭgusto 2016.

Malbona vento blovas sur la Okcidento. Ĉiu aŭ preskaŭ ĉiu elekto estas interpretata tra la prismo de Ruslando. Ĉu temas pri s-ro Trump en Usono, pri s-ro Jeremy Corbyn en Britujo aŭ pri tiel malsamaj kandidatoj kiel s-roj Jean-Luc Mélenchon kaj François Fillon aŭ s-ino Marine Le Pen en Francujo, sufiĉas dubindigi la ekonomiajn sankciojn kontraŭ Moskvo aŭ la kontraŭrusajn konjektojn de la Centra Informservo (CIA) — institucio, pri kiu ĉiu scias, ke ĝi estas neerarema kaj senriproĉa —, por esti suspektata servi la intencojn de Kremlo. En tia etoso oni apenaŭ kuraĝas imagi kian ŝtormon da indigno kaŭzintus la spionado, fare de Ruslando anstataŭ de Usono, de la telefono de s-ino Angela Merkel, aŭ la transdono, fare de Google, al Moskvo, anstataŭ al la usona Nacia Sekurec-Agentejo (NSA), de miliardoj da privataj donitaĵoj kolektitaj en Interreto. Sen mezuri la tutan humuron de siaj vortoj, s-ro Barack Obama eldiris, pri Ruslando, “lando pli malgranda, pli malforta” ol Usono: “Ili devas kompreni, ke kion ili faras al ni, tion ni povas fari al ili.”*

* Gazetara konferenco la 16-an de decembro 2016.

Tion s-ro Vladimir Putin bone scias. Printempe de 1996, malsana kaj alkoholdependa rusa prezidanto, arĥitekto (korupta) de la socia ĥaoso en sia lando, efektive transvivis al abisma malpopulareco nur danke al la malkaŝa politika kaj financa subteno de la okcidentaj ĉefurboj. Kaj al providenca plenigo de urnoj. Boris Jelcin, la amato de la vaŝingtonaj, berlinaj kaj parizaj demokratoj (kvankam li pafigis kanonojn sur la rusan parlamenton kaj ĉe tio, en decembro 1993, mortigis centojn da homoj), estis reelektita. La 31-an de decembro 1999, li decidis transdoni ĉiujn siajn potencojn al sia fidela ĉefministro, la rava Vladimir Putin ...

Serge HALIMI.

La usonaj militbazoj, ekologia plago

“Mi timas, ke la insulo tiom superloĝiĝos, ke ĝi returniĝos kaj sinkos”, en la jaro 2010 diris Hank Johnson* al la Kongreso pri la planita transigo de ok mil marsoldatoj el Okinavo (Japanujo) al Guamo, en la Marianaj Insuloj, aligitaj al Usono. La spritaĵo estis primokata, sed studoj pri la efiko montris, ke Guamo ne kapablas akcepti tiom grandan alfluon, kaj la Pentagono malaltigis siajn ambiciojn. La insulo, kun rekordo de teritorio okupata de usonaj militbazoj (ĝis 60 elcentoj post 1945, kaj nun pli ol 30 elcentoj), havas ankaŭ la plej malbonan median bilancon. Okinavo, de kiu kvinono de la surfaco estas daŭre okupata, Portoriko, la Filipinoj kaj Panamo fartas apenaŭ pli bone. La Pentagono estas unu el la plej grandaj poluantoj de la planedo.

* Stephanie Condon, “Hank Johnson worries Guam could “capsize” after marine buildup”, CBS News, 1-an de aprilo 2010.

David Vine* montras la kialojn, la okupadmetodojn kaj la evoluojn de la vasta insularo de la usonaj militbazoj (proksimume okcent, kontraŭ trideko de ĉiuj ceteraj landoj kune). Li aparte klarigas la redukton de la nombro de grandaj memsufiĉaj bazoj (“little Americas”), el la tempo de la malvarma milito, favore al multe pli da multe pli malgrandaj bazoj malpli videblaj kaj dissemitaj en pli multaj landoj. Sed kvankam la strategio ŝanĝiĝas, la metodoj restas la samaj. Ekzemple, la plej multaj malgrandaj bazoj estas metitaj en landojn “ekonomie kaj politike malfortaj”, kun mediaj leĝoj “malpli devigaj”. Do, la defend-ministrejo povas tie fari kion ĝi opinias taŭga.

* David Vine, Base Nation: How US Military Bases Abroad Harm America and the World, Metropolitan BooksHenry Holt, Novjorko, 2015, 432 paĝoj, 35 dolaroj.

Fronte al tiu konstato, unua solvo estus ataki la koloniecajn statusojn kiuj daŭras por tiuj “insulaj teritorioj”, al kiuj apartenas ankaŭ Guamo, Portoriko kaj la nordaj Marianoj. Ilia loĝantaro, proksimume kvar milionoj da homoj, estas senigita je parto de siaj demokratiaj rajtoj (voĉdonrajto pri la prezidantelektoj kaj pri tiuj de la Kongreso), kio tiel faciligas la uzadon de tiuj insuloj kiel strategiaj militbazoj. Kolektiva laboraĵo* alvokas al modifado de tiuj diskriminaciaj praktikoj kaj esploras la eblajn opciojn. Ĝi emfazas ke tiun situacion devas ŝanĝi la Kongreso; sed la respublikanaj delegitoj decide rifuzas ĉian reformon.*

* Gerald L. Neuman kaj Tomiko Brown-Nagin (sub la dir. de), Reconsidering the Insular Cases. The Past and Future of the American Empire, Harvard University Press, Kembriĝo, 2015, 232 paĝoj, 20 eŭroj.
* Vd James Cohen, “À Porto Rico, un “oui” pour un “non””, Le Monde diplomatique, majo 2013.

Laŭ la studaĵo, ankaŭ ne eblus uzi la internacian juron pri medio. Hervé Raimana Lallemant-Moe* parolas pri la ekstrema kazo de la plej vundeblaj komunumoj aŭ ŝtatoj de Sud-Pacifiko — el kiuj iuj fariĝis neloĝeblaj (la Bikini-atolo sekve al la atombombaj testoj) aŭ estas tutsimple minacataj malaperi — por esplori la meĥanismojn, pri kiuj ili disponas. Li proponas disvolvi kaj reformi la internacian helpon tiel, ke ĝi ebligu al ili akiri kompetentecojn, reformi siajn leĝojn pri la medio kaj, laŭokaze, plendi ĉe internaciaj jurisdikcioj.

* Hervé Raimana Lallemant-Moe, Assistance environnementale et changements climatiques dans le Pacifique Sud, L’Harmattan, coll. “Portes océanes”, Parizo, 2016, 456 paĝoj, 39 eŭroj.

Émilie GUYONNET.

La mondo laŭ Donald Trump

MALFACILAS precize scii, al kio similos la ekstera politiko de s-ro Donald Trump. La prezidonto ne detaligis siajn intencojn en skribitaj dokumentoj nek en siaj paroladoj. Multaj atribuas al li aliron ne tre informitan aŭ malkoheran, nutratan de gazetaraj ĉeftitoloj kaj de lia sperto kiel aferisto. Kelkaj interparoladoj aŭ eldiroj en la elektokampanjo kaj, pli lastdate, la elekto de la membroj de lia registaro ebligas vidi iom pli klare. S-ro Trump posedas vizion, eble ne mature trapensitan, sed relative koheran, pri la mondo kaj pri la loko, kiun lia lando okupas en ĝi. Ĝi kontrastas kun tiu de la plej multaj fakuloj aŭ politikaj respondeculoj konataj en Vaŝingtono.

Tiuj — kiel ĉiuj ajn, kiuj estas en la ĉefurbo, rapide rimarkas — vidas koncentrajn cirklojn, kiuj disiĝas ekde la Blanka Domo. Kanado, Britujo kaj la ceteraj anglalingvaj aliancanoj troviĝas en la unua ringo, la ceteraj membroj de la Nordatlantika Traktat-Organizaĵo (NATO), Japanujo, Sud-Koreujo kaj Israelo sur la dua, la longdataj ekonomiaj kaj armeaj partneroj, kiel Tajvano, Filipinoj kaj Saud-Arabujo, sur tria, kaj tiel plu. Ekstere de tiu sistemo de depend-rilatoj troviĝas la rivaloj kaj kontraŭuloj de Usono: Ruslando, Ĉinujo, Irano kaj Nord-Koreujo. Dum jardekoj, la usona ekstera politiko celis fortigi la ligojn kun kaj inter la amikaj landoj kaj malfortigi aŭ ekskludi la ekskluditojn. Kelkfoje tio implicis eniri militon por protekti periferiajn aliancanojn pro timo, reala aŭ supozita, ke la pli proksimaj aliancanoj troviĝas en danĝero.

S-ro Trump, kiu ne longe restadis ene de la vaŝingtona periferio, ne dividas tiun vizion de la plej multaj politikaj respondeculoj, ĉu respublikanoj, ĉu demokratoj. Kiel novjorka aferisto kun interesoj en la tuta mondo li estas fremda al ĉia strukturita koncepto kiu atribuas difinitajn rolojn al aliancanoj, amikoj kaj malamikoj. Li troviĝas do proksima al s-ro Rex Tillerson, la ĉefo de ExxonMobil, kiun li ĵus elektis kiel ŝtatsekretarion. La du viroj perceptas la mondon kiel vastan ĝangalon, kie la konkurenco estas la regulo kaj kie ŝancoj kaj danĝeroj povas prezentiĝi ĉie, sendepende de la lojaleco de la koncernataj landoj aŭ de ili supozata malamikeco kontraŭ Vaŝingtono.

En tiu vidpunkto Usono ne estas la centro de familio de dependaj ŝtatoj, kiujn ĝi devus protekti, sed unu el la potencoj, kiuj batalas por certigi poziciojn kaj profitojn sur la konkurenca planeda ŝaktabulo. La celo de la ekstera politiko tiam fariĝas: progresigi ĝiajn interesojn, do ankaŭ matigi tiujn, kiuj volas akiri avantaĝon ĝiakoste. Ĉiu ŝtato estos do juĝata laŭ ĝia kontribuo al la usonaj interesoj, kaj s-ro Trump volas uzi la instrumentojn, kiujn li disponas por rekompenci la partnerojn kaj puni la kontraŭulojn. La unuaj povas atendi esti akceptotaj en la Blanka Domo kaj akiri avantaĝajn komercajn traktatojn. La duaj devos pagi fortimigajn doganaĵojn, akcepti esti diplomatie izolitaj kaj, en kazo de provokoj juĝataj neakcepteblaj, suferi armean intervenon.

Por teni tiun marŝoplanon libera de ĉia ligo kun grandaj principoj, s-ro Trump ĉirkaŭigis sin per skipo kapabla rekompenci la kunlaboradon per interesaj aranĝoj (s-ro Tillerson en la ŝtatdepartemento) aŭ uzi perforton kontraŭ la nomitaj malamikoj (la generalo Michael Flynn kiel konsilisto ĉe la nacia sekureco kaj la generalo James Mattis en la ministrejo pri defendo). Por certigi la kredindon de eventuala milita opcio, li rekomendis masivan ekspansion de la armitaj fortoj — speciale de la mararmeo, la plej adaptita por demonstroj de forto kaj por pugnaj operacioj.*

* Cf. “Transcript of Donald Trump’s speech on national security in Philadelphia”, The Hill, 7 septembre 2016, www.thehill.com

Kiel tiu partituro tradukiĝas en muzikon en la diversaj regionoj de la mondo? Necesas komenci ĉe la Proksim-Oriento kaj la milito kontraŭ la Organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ). Efektive, ekde la komenco, s-ro Trump eldiris, ke lia ĉefa celo estas “detrui la OIŜ” kaj disbati ĉian alian montriĝon de “terorismo de la radikala islamo”. “Tuj post mia enfunkciiĝo, deklaris li la 7-an de septembro 2016 en Filadelfio, mi petos miajn generalojn submeti al mi en tridek tagoj planon por venki kaj detrui la OIŜ.”*

* Saml.

Tre grandparte la usona milito kontraŭ tiu grupo estas perceptata kiel problemo de interna politiko. La decidemo detrui ĝin grandparte devenas el la timo je atencoj en Usono kaj el la malamikeco, kiun la “radikala islamo” ĝenerale inspiras. Tiu batalo, kiel s-ro Trump anoncis, ne suferos duonajn disponojn: ĉiuj rimedoj, pri kiuj la armeo disponas, estos dediĉitaj al senkompata kampanjo de neniigo; se parencoj aŭ civiluloj asociitaj kun la OIŜ suferas tion, nu, domaĝe por ili.

Kvankam tiu alfrontiĝo koncernas ĉefe la armeon, ĝi entenas gravajn diplomatiajn implicaĵojn. Unuavice necesas scii, kiun Vaŝingtono povas peti kontribui al la elradikigo de la OIŜ. Ĝuste en tiu kadro s-ro Trump imagas eblan aliancon kun s-ro Vladimir Putin. “Ĉu ne estus belege, renkontiĝi kun Ruslando por disbati la OIŜ?”, demandis li la 25-an de julio 2016 dum mitingo en Nord-Karolinio.* Li ankaŭ proponis restarigon de la rilatoj kun Damasko: “Mi tute ne ŝatas Assad-on, sed Assad mortigas la OIŜ”, deklaris li dum la dua televid-debato kun s-ino Hillary Clinton, la 9-an de oktobro 2016. Kompense, la rusa kaj siria prezidantoj povus ricevi kelkajn avantaĝojn: por la unua, la faktan agnoskon de la anekso de Krimeo al Ruslando kaj la nuligon de la sankcioj; por la dua, la ĉeson de ĉia helpo al la ribeluloj kiuj batalas kontraŭ lia reĝimo.

* “Trump says he would consider alliance with Russia over Islamic State”, Reuters, 25-an de julio 2016.

S-ro Trump verŝajne provos fari tiajn aranĝojn kun la aliaj grandaj agantoj de la regiono. Oni povas ekzemple imagi rapidan interkonsenton kun la turka prezidanto Recep Tayyip Erdogan, per kiu la turkoj altigos sian premon kontraŭ la OIŜ interŝanĝe de malpli da usona helpo al la kurdaj batalantoj de Sirio — kiuj ĝis nun tamen montriĝas esti la plej efika forto en la ter-ofensivo kontraŭ la ĝihadistoj. S-ro Erdogan estis unu el la unuaj eksterlandaj ŝtatestroj, kiuj gratulis s-ron Trumpon post ties venko, kaj la du viroj laŭdire elvokis kreskantan kunlaboradon kontraŭ la “terorismo”. Ankaŭ penseblas, ke s-ro Tump faciligos la ekstradicion de la ekzilita turka religiulo Fethullah Gülen, kiun Ankaro respondecigas pri la fiaskinta ŝtatrenverso de julio 2016.*

* “Trump, Turkey’s Erdogan discuss boosting ties, fighting terrorism: Sources”, Reuters, 9-an de novembro 2016.

Alilfanke la rilatoj de Vaŝingtono kun Saud-Arabujo povas suferi pro la intensigo de la usona ofensivo kontraŭ la OIŜ. La gvidantoj de tiu organizaĵo, same kiel tiuj de Saud-Arabujo, estas sunaistaj, kiel ankaŭ la plej multaj estontaj viktimoj de la bombado kontraŭ la pozicioj de la organizaĵo. Simetrie, la fortoj, kiuj loke batalas kontraŭ la OIŜ, havas altan proporcion de ŝijaistoj, ĉu en Irako de milicoj subtenataj de Irano aŭ, en Sirio, de la alaŭitoj kaj de ties aliancanoj. El la vidpunkto de Rijado, ilia venko kaj la transvivon de la reĝimo de s-ro Assad, povas nur signifi la triumfon de Irano, de ĝia ĉefa rivalo en la Golf-regiono. Venonta malgraviĝo de la rilatoj inter Usono kaj Saud-Arabujo ŝajnas verŝajna, ĉar s-ro Trump insistas por alte pagigi la protekton, kiun ĝi ricevas. “La golfoŝtatoj, ili havas nenion alian ol monon, li diris, per unu el tiuj antropologiaj mallongigoj, kies sekreton li konas, dum mitingo, la 16-an de decembro. Ni, ni ne havas monon kaj ni havas 20.000 miliardojn da ŝuldoj ...”

La elreviĝoj de Rijado ne nepre utilas por Irano, kiu, unuavide, devas tre timi la alvenon de s-ro Trump al la Blanka Domo. Dum sia tuta elektokampanjo li efektive kvalifikis la interkonsenton kun Teherano pri la atomproblemo — oficiale nomata “kompleta plano de kunagado” — la “plej malbona traktato de la tuta historio”. Kaj li promesis “malmunti” ĝin. La generalo Flynn, kiun li ĵus nomumis konsilisto pri nacia sekureco, estas konsiderata kiel netraktebla kontraŭulo al Irano kaj li certe premos al li por ke li plenumu sian promeson.* Tamen, la prioritato plej rapide disbati la OIŜ povus superi la intencon sankcii Iranon. Kaj krome la interkonsento estas ankaŭ subskribita de Francujo, Germanujo, Britujo, Ĉinujo kaj Ruslando, kiuj montris nenian deziron rediskuti pri ĝi.

* Kp Matthew Rosenberg, Mark Mazzetti kaj Eric Schmitt, “In Trump’s security pick, Michael Flynn, “sharp elbows” and no dissent”, The New York Times, 3-an de decembro 2016.

La rilatoj inter Vaŝingtono kaj Moskvo povas pliboniĝi ekde la unuaj tagoj de la registaro Trump. La prezidonto efektive esprimis plurfoje sian admiron por s-ro Putin, kaj li proponis renkonti lin por plibonigi la duflankajn rilatojn, aktuale tre malbonajn. Post telefon-interparolado inter la du viroj, Kremlo sciigis, ke ili interkonsentis por “normaligi la rilatojn kaj sekvi konstrueman kunlaboradon en la tuta gamo de la demandoj.”* La nomumo de s-ro Tillerson kiel ŝtatsekretario parte klarigeblas per la bonaj rilatoj, kiujn la Exxon-ĉefo jam delonge starigis kun Moskvo okaze de la miksitaj kompanioj inter la petrolsocieto kaj la rusaj entreprenoj agantaj en Arkto sur la insulo Saĥalino. Tamen estus malprudenta antaŭdiri daŭreman mielmonaton inter la usona-rusaj rilatoj. La ĉefa zorgo de la nova prezidanto estos progresigi la usonajn interesojn, kio, en lia spirito, ekskludas ĉian interkonsenton interpreteblan kiel rezigno pri la usona hegemonia pozicio.

* Neil MacFarquhar, “Putin and Trump talk on phone and agree to improve ties, Kremlin says”, The New York Times, 14-an de novembro 2016.

Tamen, s-ro Trump decidis fortigi la armeon, eĉ dum la buĝeto nur de la mararmeo estas duoble pli alta ol ĉiuj rusaj armeaj elspezoj entute. Tia intenco havas nenion por ĉarmi s-ron Putin. Kaj kvankam kelkaj rekomendoj de la usona prezidonto, ekz-e la fortigo de la mararmeo, ŝajnas direktiĝi precipe kontraŭ Ĉinujo, aliaj projektoj povas alarmi Ruslandon. Precipe tiu modernigi la usonan strategian bomb-aviadilaron kaj akiri “lastmodan sistemon de defendaj raketoj”. Tiaj iniciatoj maltrankviligas precipe Moskvon, ĉar Ruslando kalkulas ĉefe sur sian atomarmilaron por malinstigi ĉian militan agadon de la Okcidento kontraŭ ĝi. En sia jara parolado pri la stato de la nacio, la 1-an de decembro, s-ro Putin cetere ne malkaŝis sian zorgon: “Mi ŝatus emfazi, ke la provoj rompi la strategian egalecon estas ekstreme danĝeraj kaj povas konduki al tutplaneda katastrofo.”*

* Andrew Higgins, “A subdued Vladimir Putin calls for “mutually beneficial” ties with U.S.”, The New York Times, 1-an de decembro 2016.

Dum sia tuta elektokampanjo s-ro Trump akuzis la ĉinojn uzi malegalecajn komercajn praktikojn malfavore al Usono kaj esti insultintaj la prezidanton Obama per konstruado de militbazo en la suda Ĉina Maro. “La ĉinoj primokas nin, deklaris li al ĵurnalistoj de la New York Times la 26-an de marto. Ili havas nenian respekton por nia lando kaj nenian respekton por nia prezidanto.”

La nova okuponto de la Blanka Domo do antaŭvidas, ke la rilatoj kun Pekino streĉiĝos. Ĉu tio povas konduki al armita konflikto? Kiam oni demandis lin, ĉu li uzus la forton por forpeli la ĉinojn el siaj maraj bazoj de Sudĉinujo, li respondis: “Eble ... Sed ni havas grandan ekonomian povon kongraŭ Ĉinujo: la komercan povon.” Sen eniri detalojn, li opiniis, ke li preferas uzi doganaĵojn kaj aliajn komercajn meĥanismojn. Lia telefonalvoko al la tajvana prezidantino Tsai Ing-wen — la unua interparolado inter usona prezidanto aŭ prezidonto kaj tajvana gvidanto post la rompo de la diplomatiaj rilatoj kun la insulo en 1979 — interpreteblas en la sama senco: minaco de perŝtupa akrigo por instigi Pekinon akcepti certajn postulojn.

Tamen s-ro Tumpo scias ke, en certaj esencaj demandoj, li bezonos la kunlaboradon de la ĉinaj gvidantoj. Precipe en la kazo de Nord-Koreujo — unu el la premaj demandoj de nacia sekureco, kiun li ekde sia ekfunkciiĝo devos alfronti. Kvankam la nordkoreaj gvidantoj estas internacie tre izolitaj, ŝajnas ke ili sukcesis ampleksigi siajn atomarmilojn kaj ellabori balistikajn raketojn kapablajn atingi Japanujon aŭ la usonajn teritoriojn de Pacifiko. La ĉinoj, kiuj ŝajnas timi la disfalon de la reĝimo de s-ro Kim Jong-un (kiu povus samtempe venigi milojn da rifuĝantoj al Nord-Ĉinujo kaj estigi la unuiĝon de Koreujo sub usona kuratoreco), donas al li por la momento decidan materialan helpon. Se s-ro Trump esperas devigi Pjongjangon haltigi sian atomprogramon, li bezonas ke Pekino plu reduktos sian komercon kun Nord-Koreujo. “Ĉinujo devos solvi tiun problemon por ni”, diris li dum sia unua debato kun s-ino Hillary Clinton. Sed tia aranĝo implicos intertraktadojn kun Pekino, kaj do ambaŭflankajn kompromisojn.

La maniero laŭ kiu la prezidonto ŝajnas plani la rilatojn kun Eŭropo kaj kun la NATO klare montras la diferencon inter liaj konceptoj kaj tiuj de liaj antaŭuloj. Dum tiuj vidis en la Atlantika Alianco la ŝlosilan ŝtonon de la usona sekurec-politiko, kaj Eŭropon kiel bastionon de la liberala ordo, li turnas la dorson al tiu maniero. Laŭ li, la NATO montriĝis senefika en la plej grava milito de tiu ĉi tempo, tiu kontraŭ la “radikala islamista terorismo”. Kaj Eŭropo, kiel politika ento, ŝajnas al li sen praktika kapablo kontribui al la defendo de la vivogravaj interesoj de Usono. Ĝi do meritas malpli da atento ol potencoj kiel Ruslando aŭ Ĉinujo, pli aktivaj en la granda monda ludo.

Dum telefona interparolado kun la ĝenerala sekretario de la NATO, s-ro Jens Stoltenberg, la 18-an de novembro, s-ro Trump laŭdire tamen reasertis la “persistan gravecon” de la alianco; sed poste li aldonis nenian konfirmon. Kaj eĉ ne unu el siaj nomadoj al respondecaj armeaj postenoj ŝajnas montri apartan pasion por la eŭropa operacia kampo. La intereso, kiun la NATO inspiras al la loĝonto de la Blanka Domo, ŝajnas resumebla en du zorgoj: trudi al la aliancanoj kroman financan kontribuadon al la komuna defendo; postuli, ke ili dediĉu sin prioritate al la milito kontraŭ la OIŜ. La aliaj demandoj, ekzemple la defendo de la eŭropa “orienta flanko” kontraŭ eventuala rusa atako, ŝajne ne interesas s-ron Trump, kiu ŝajnas pensi, ke, sur la monda ŝaktabulo, Eŭropo estas nur duaranga fonto de streĉiteco. Li do interesiĝos pri tio nur, se esencaj interesoj estas tie en danĝero. Tio, fine, sufiĉe bone resumas la kondutlinion de la prezidonto. “Usono unue”, kaj ĉiuj ceteraj landoj taksataj laŭ unu sola kriterio: ĉu ili reprezentas atuton aŭ obstaklon en la realigo de la fundamentaj usonaj celoj?

Michael KLARE.

En Sud-Koreio, la fino de la dinastio Bak

“Revolucio de kandeloj” en Seulo

Spite al subnulaj temperaturoj, dum pli ol du monatoj pli ol unu miliono da Sud-Koreoj ĉiusemajne manifestaciis. Jen neniama okazintaĵo de post la falo de la diktaturo en 1987. Ili akiris la formetadon de prezidanto Bak Geun-hje, akuzita pri koruptado kaj malforteco, kun ŝamanisma fono. De nun, ili luktas por pli gravaj ŝanĝoj.

Ĝojkrioj eksplodis ĉi tiun 9-an de decembro 2016, kiam dekoj da miloj da Sud-Koreoj svarmintaj antaŭ la nacia asembleo eksciis, ke prezidanto Bak Geun-hje estis eksigita. La deputitoj aprobis la malpermesigan mocion per 234 voĉoj kontraŭ 65 — do per multe pli ol tiuj de la opoziciaj partioj. La sama ĝojego okazis ĉe la partoprenantoj de kandelvesperoj organizitaj en la plejparto de la grandaj urboj, Gŭangĝu, Sunĉeon, Inĉeon, Pusano aŭ Ĝeiĝu.

Ĉiusabate, dum preskaŭ du monatoj, milionoj da homoj manifestaciis en la tuta lando, kun kandelo en mano, por postuli tujan eksiĝon de S-ino Bak. Ŝi estas akuzita pri regado de la publikaj aferoj sub influo de guruino duonŝamano duonpredikanto, akcepto de mono el grandaj industriaj firmaoj (ĉaebol), persekutado de oponantoj... ĉi listo estas longa.

Mi sincere bedaŭras, ke mi kreis tiun kaoson per mia malzorgemo dum nia lando jam renkontas tiom da malfacilaĵoj sekurecaj kaj ekonomiaj, deklaris S-ino Bak. Mi kviete respondos al demandoj de la konstitucia kortumo kaj de la sendependa prokuroro, en respekto de la proceduroj difinitaj de la konstitucio kaj de leĝoj.” Ŝi estas anstataŭigita de la ĉefministro, sed ŝi gardas sian titolon ĝis kiam la naŭ juĝistoj de la konstitucia kortumo decidos pri la leĝeco de ŝia eksigo. Ili havas cent okdek tagojn por doni verdikton, kiu devas esti konsentita de almenaŭ ses el ili.

Tiu prokrasto lezas nek la decidiĝon nek la entuziasmon de la manifestaciantoj. Inter ili S-ro Gim Hje-jung, 35 jara, kiu loĝas en Pusano en la sudo de la lando, kaj kiu aliris la ĉefurbajn popolamasojn: “Mi ĝojas pri la eksigo de s-ino Bak. Mi hontas esti iama subteninto de ŝi. Saenuri (la konservativa partio) devas esti disigita.

Sen eĉ diri tion, la urbestro de Seulo, S-ro Bak Ŭon-sun, alparolis la homamason tuj kiam la verdikto estis konata: “La popolo venkis. Ni venkis. Same kiel dum la ribelo en junio 1987 (kiu faligis la diktaturon), ni malfermis novan paĝon en la historio de Korea demokratio. Bak Geun-hje devus tuj eksiĝi sen atendi decidon de la konstitucia kortumo.” Kelkajn tagojn antaŭe li jam esprimis sin: “Ni ne povos antaŭeniri tiel longe, kiel ni ne estos forpelintaj la demonojn de la pasinteco, de la familio Bak”*. (...) “Necesas ĉesigi la imperiestran prezidantecon, fari ĝeneralan reformon de la chaebol, de la politiko, kaj persekuti en tribunalo la registaron de S-ino Bak, kiu reprezentas la 1% plej riĉajn loĝantojn”*.

* Bak Ĉung-hi, kiu akiris regadon dum militista ŝtatrenverso la 16-an de majo 1961, estis murdita la 26-an de oktobro 1979.
* Deklaro la 5-an de decembro 2016, dum forumo organizita de sepdek deputitoj de Minju partio.

Laŭ parlamenta esplorkomisiono, konsistanta el elektitoj de Minju (la ĉefa opozicia partio), de Partio de la Popolo, de Partio de la Justeco kaj sendependaj deputitoj, S-ino Bak multmaniere perfidis la konstitucion*. Ĉio komenciĝis per la aresto pro koruptado de ŝia amikino Ĉoi Sun-sil, supozita havi ŝamanajn potencojn kaj roli kiel ŝian spiritan gvidanton. Sed tiu afero pri prakredoj kaj mensmanipulado prenis alian formon, kiam la enketistoj malkovris, ke ŝi povis atingi sekretajn dokumentojn, kaj ke ŝi eĉ intervenis en la atribuon de ministraj postenoj. Ŝi ankaŭ eble profitus rektan helpon de S-ino Bak por devigi grandajn firmaojn doni monon al ŝia filino (por aĉeti ĉevalon) kaj al ŝiaj fondaĵoj, Mir kaj K-Sports.

* News1, Seulo, 2-a de decembro 2016.
Opozicia partio disigita

Samsung estus paginta 20 miliardojn da Sud-Koreaj ŭonoj (16 milionojn da eŭroj), kaj ankaŭ Hyundai (unua monda produktanto de aŭtoj), LG (telefonoj kaj kuirejaj aparatoj), SK Group (telekomunikado kaj petrolo), Lotte (hotelaj kaj nutraĵaj industrioj), ktp, estus kontribuintaj. Sume, kvindeko da kompanioj estus donintaj pli ol 80 miliardojn da ŭonoj (t.e. ĉirkaŭ 62 milionoj da eŭroj). Por kia kompensaĵo? Ĝis nun neniu scias. Kunvokitaj de la parlamenta esplorkomisiono, la naŭ estroj de la plej grandaj firmaoj* restis silentaj.

* Estis ankaŭ kunvokitaj la reprezentantoj de la firmaoj Hanwa (petrolkemio, hoteloj), Hanjin (ŝipekipisto), CJ (komerco, farmacio), CS Engineering (konstruado).

Fakulo pri chaebol, profesoro Laŭ Ĉo-kuk de la nacia universitato de Seulo resumas tion, kion opinias multaj Sud-Koreoj: “Tiuj chaebol, kiuj montriĝis senkompataj al salajruloj kaj kompanietoj sed malavaraj al Ĉoi Sun-sil kaj ŝia filino meritas punojn.” S-ino Ĉoi, aŭ la “Korea Rasputin”, kiel oni nomas ŝin, estas juĝota pro potencotrouzo, influŝakrado kaj koruptado. La prokuroro suspektas kunagadon de la prezidanto, sed li ne povas ekpersekuti tiel longe dum la konstitucia kortumo ne decidas, kaj ŝia imuneco ne estas nuligita.

Tiuj skandaloj ne tiom ampleksiĝus, se sento pri maljusteco ne pligrandiĝus de multaj jaroj en la socio. Ĝi kunestas, precipe ĉe junuloj, kun abomeno de la politikaj regantoj kaj de la famaj chaebol. Signo de tiu malfido, la Sud-Koreoj riproĉas al S-ino Bak esti maltaŭge reginta la pereon de la pramŝipo Sewol, en aprilo 2014, kiu forprenis la vivon de 304 pasaĝeroj, ĉefe liceanoj. Ŝi neniam klarigis, kial ŝi silentis sep horojn, dum centoj da adoleskantoj estis enkaptiligitaj en la sinkanta ŝipo. La plej fantaziaj onidiroj aŭdeblas pri tio. La mocio por eksigo rediras tiun akuzon pro artikolo 10 de la konstitucio, laŭ kiu la ŝtatestro devas protekti la vivon de la civitanoj.

La Sud-Koreoj ankaŭ opinias, ke ŝi, kun sia plimulto, nenion faris kontrău la impostfraŭdo grandskale efektivigita de la estroj de chaebol kaj ke ŝi akceptis la kaŝitajn financadojn de partioj kaj ĵurnaloj. En 2015 studentoj kaj instruistoj mobiliziĝis kontraŭ la deviga uzo de manlibroj pri historio aprobitaj de la registaro, kiuj laŭdis la diktaturon kaj la porjapanan inklinon de Bak Ĉun-hi, patro de la prezidanto*. Malsukceso lasis al ili amaran senton. Ju pli malkontento kreskis, des pli S-ino Bak montriĝis ordonema, rememorigante la plej malhelajn tempojn de la diktaturo. Por la unua fojo, de post tiu epoko, ŝi malpermesigis, kun helpo de la konstitucia kortumo, opozician partion. Post akuzo de “voko al ribelado por provi starigi komunismon same kiel en Nord-koreio”, Unuiĝinta Progresema Partio (UPP) estis disigita kaj dek tri deputitoj perdis sian seĝon en la Asembleo, iuj eĉ estis malliberigitaj. Eĉ nigra listo de ĵurnalistoj, intelektuloj, artistoj kaj famuloj taksitaj tro kritikemaj estis farita por malebligi al ili aliron al grandaj ĵurnaloj kaj limigi iliajn agadojn. Kaj S-ino Bak instigis la komunikilojn subtenantajn ŝian regadon — financitajn de la chaebol per grandaj reklamaj paĝoj — kredigi ke la aliaj opoziciaj movadoj estas subtenantoj de Nord-Koreio.

* Legu “Ordonema turniĝo en Seulo”, Le Monde diplomatique, januaro 2016.

Ŝia diplomatia politiko ne estis pli brila. Sen eĉ konsulti la pluvivantojn kaj iliajn familiojn, kiuj vigle protestis, ŝi traktis kun Japanio pri la “konsolvirinoj” (seksosklavinoj de la japana okupada armeo dum la dua mondmilito). Ŝi ankaŭ decidis ĉesigi ĉiujn interŝanĝojn kun Nord-Koreio kaj fermi la interkoreian industrian komplekson de Gaesong, tiel okazigante grumbladojn ĝis en sia propra partio.

Fine, la Usona misila kontraŭmisila sistemo (Thaad: Terminal High Altitude Area Defense) estis instalita danke al ŝia konsento, kaj tio okazigis gravajn manifestaciojn, precipe tie, kie la sistemo estis instalata. Kaj ankaŭ la interkonsento pri interŝanĝo de militaj informoj, kiun ŝi subskribis kun Japanio (Gsomia, General Security of Military Information Agreement) estas ĉiuflanke kritikata*.

* “Despite criticism, South Korea signs Gsomia with Japan”, The Hankyoreh, Seulo, 23-a de novembro 2016.

Kvankam ŝia flankenmeto ĝojigas preskaŭ ĉiujn, ŝia ĉefministro iĝinta portempa prezidanto, S-ro Hŭang Kjo-an, tute ne trankviligas. Kiam li estis ministro pri justico, inter marto 2013 kaj junio 2015, li postulis kaj akiris, ke la prezidanto de la Korea konfederacio de sindikatoj, S-ro Han Sang-gjun, estu ĵetita en prizonon por ok jaroj — puno poste malpliigita al tri jaroj — ĉar li organizis protestan manifestacion la 14-an de novembro 2015. La 22-an de decembro de la sama jaro, miloj da policanoj kun larmigaj gasoj atakis la sidejon de la konfederacio por ĉesigi strikon kontraŭ privatigo de la fervoja kompanio Korean railway. S-ro Han daŭre estas en prizono.

Ĉu la nuna protestondo sufiĉos por konstrui fundamente novan formon de demokratio en Sud-Koreio? La konservativaj movadoj, kiuj subtenis S-inon Bak dum la lasta prezidanta elekto, kaj kiuj subtenis ŝian politikon por demokratia regreso, esperas renversi la ludon. Uzante sian influon en la politika, ekonomia, kaj komunikila kampoj, ili serĉas novan gvidanton. Sed ili bezonas tempon. Plejmalbone estus por ili, se la opoziciaj partioj kaj la Sud-Koreoj kiuj daŭre amasiĝas ĉiusabate, akirus tujan eksiĝon de la prezidanto kaj antaŭtempan balotadon. Tiam la kandidatoj de la opoziciaj partioj estus en forta pozicio, ĉefe S-ro Mun Ĝaed-in, ekspartiestro de Minju, plejamata en la opinisondadoj pri voĉdonintencoj, aŭ ankaŭ la urbestro de Songnam, S-ro I Ĝae-mjung, kies kurzo plialtiĝis dum la lastaj monatoj.

Inverse, la partio Saenuri ja havas intereson por prokrasti la datfalon. Ĝi multe esperas de la reveno en la landon de S-ro Ban Gi-mun, kiu lasis sian postenon de ĝenerala sekretario de Unuiĝintaj Nacioj je la fino de decembro, kaj kiu ludas kiel preferato. S-ro Ban ja komencis sian karieron, kiel ministro pri eksterlandaj aferoj de la progresema prezidanto No Mu-hjun, sed kun konservativaj opinioj, li havas proksimajn rilatojn kun la prezidanto. Aldemandita pri siaj intencoj de ĵurnalisto de Al-Ĵazira, li respondis: “Mi ĉion faros por aŭdigi mian voĉon kiel civitano, kaj por helpi Organizon de Unuiĝintaj Nacioj, dum mi serĉos la plej bonan rimedon por utili al mia lando.” Kaj tuj la Katara televidkanalo titolis sian retejon: “Ĉu Ban Ki-mun la venonta prezidanto de Sud-Koreio?” (3-a de decembro 2016). Tamen la konservativa partio havas ankaŭ aliajn eblajn kandidatojn, precipe S-ro Juon Hei-rjong, guberniestro de la provinco Ĝeiĝu* kaj S-ro Yu Seun-min, ekspartiestro de Saenuri, kiujn la aŭtokrata prezidanto estis izolinta.

* Legu Frédéric Ojerdias, “Sur l’île de la paix, un village sud-coréen menacé”, Le Monde diplomatique, novembro 2014.

La progresemaj ĵurnaloj, kiel Hankyoreh kaj Kyunghyang shinmun, laŭdas fundamentajn reformojn por lukti kontraŭ socian maljustecon kaj politikan senefikon. La tri grandaj konservativaj ĵurnaloj, kromnomitaj “Ĉo-Ĝung-Dong” (siglo por Chosun Ilbo, JoongAn Ilbo kaj Dong-A Ilbo), la informaĵaj televidoj kaj la magazinoj de ilia grupo, same kiel la televidkanaloj regataj de la ŝtato jam relanĉis ofensivon. Ili insistas pri la konsekvencojn de la manifestacioj, al kiuj ili atribuas la ekonomian malakcelon kaj la malaltiĝon de eksportado. Ili brue zorgas pri la rilatoj kun Usono, kiam la elekto de S-ro Donald Trump igas necerta la estontecon. Laŭ la nuna etoso, ili kritikas la erarojn de la registaro, sed por pli bone konservi siajn privilegiojn.

Ne certas, ke la milionoj da Sud-Koreoj manifestaciintaj malgraŭ la malvarmo por protesti kontraŭ la sinteno de la prezidanto akceptos tion. Ĉio parolas por ŝanĝo: la politika sistemo, kiu konis de post la fino de la diktaturo kvar prezidantojn akuzitajn pri koruptado dum sia mandato (S-roj Gim Jung-sam, Gim Dae-jung kaj I Mjung-bak, same kiel No Mu-hjun, kiu fine sinmortigis), la ekonomio komplete dependa de la chaebol, kiuj regule estas kulpigitaj pri impostfraŭdo kaj subaĉeto, kiel Hanbo en la jaroj 1990-aj aŭ Lotte nun (enketobjekto de preskaŭ unu jaro, kaj kies prezidanto sinmortigis en aŭgusto 2016), la ekonomia kresko, kiu haltis, kaj ne ebligas al junaj diplomitaj trovi taŭgan kaj bone pagitan laboron. Laŭ raporto de la Azia Disvolvo-Banko*La rapideco de la plimalboniĝo de enspeza malegaleco en Sud-Koreio estis la kvina plej grava inter la dudek ok aziaj landoj.” La Sud-Korea miraklo iĝas “infero”, tiel kriegas la manifestaciantoj.

* Novaĵagentejo Yonhap, 10-a de marto 2014.

Junuloj kaj maljunuloj, viroj kaj virinoj, salajruloj kaj senlaboruloj ne konsentos venkoŝtelon. Ili daŭre okupas la placon Gŭanghŭamun, apud Blua Domo (la prezidanta palaco), vokante reformon de la politikaj, ekonomiaj kaj sociaj strukturoj, same kiel elradikigon de maljusteco, malegaleco kaj koruptado, kiuj detruas la Sud-Korean socion.

SUNG Il-kwon

Traktato pri liberkomerco inter la Eŭropa Unio kaj Kanado

La valona rezistado, ĉu blufo aŭ breĉo?

La ekonomia kaj komerca traktato inter la Eŭropa Unio kaj Kanado (en la angla: CETA) estis fine subskribita la 30-an de oktobro 2016. La firma kontraŭstaro de Valonujo kaj de ties ĉefministro Paul Magnette blokis ĝian adopton dum pluraj semajnoj. La kontraŭantoj al liberkomerco, kutimintaj al fiaskoj, imagis esti ricevintaj kroman. Ĉu ili pravis?

INTERTRAKTITA en la plej granda sekreto ekde la jaro 2009, la Ĝenerala Ekonomia kaj Komerca Traktato (ĜEKT), en la angla CETA) inter la Eŭropa Unio kaj Kanado estis subskribota la 27-an de oktobro 2016. Sed, dek tri tagojn antaŭ la ceremonio la parlamento de Valonujo, dominata de la Socialista Partio, rifuzis doni al la belga registaro permeson subskribi tiun traktaton. Tiu fulmotondro donis al la eŭropaj gvidantoj okazon denove pruvi sian malestimon de la loĝantaroj. S-ro Paul Magnette, la valona ĉefministro, subite troviĝis en la situacio de la greka ĉefministro Alexis Cipras en la somero de 2015, kaj de ĉiuj, kiuj kuraĝas ne submetiĝi: li ricevas la fajron de la Eŭropa Komisiono.

Post intensaj intertraktadoj, kaj post multaj minacoj, oni fine adoptis kun la konsento de la valona parlamento novan interkonsenton. Iuj vidis en tiu aliĝo kapitulacon similan al tiu de la greka registaro, kiu fine akceptis la konsumredukton. Sed, se oni pli detale rigardas la aferon, prisemitan de multaj neatenditaj punktoj, tio ŝajnas esti malpli certa.

Sen arbitraciaj tribunaloj

LA INTERTRAKTADOJ de la ĜEKT estis por la unua fojo finitaj fine de 2013. S-ro José Manuel Barroso, la tiama prezidanto de la Eŭropa Komisiono, dezirante meti tiun traktaton en sian bilancon, urĝis la kanadan registaron rapide organizi subskriban ceremonion. Tiu okazis la 26-an de septembro 2014. Dum la procezo de ratifo fare de la ŝtatoj oni malkovris la enhavon de la traktato, kaj la valonoj komencis interesiĝi pri ĝi. Efektive, ĉar la belga federacia konstitucio, kiu donas al la federaciaj entoj la povon ratifi certajn internaciajn traktatojn, la parlamento de Valonujo okupiĝis pri la dokumento kaj organizis konsultadon de ĉiuj koncernataj rondoj: fakuloj, juristoj, sindikatanoj, reprezentantoj de la asocia mondo, ktp. Ĝi estas praktike la sola en Eŭropo, kiu faris tian laboron.

En la sama momento likaĵoj ebligas malkovri identan traktaton, intertraktatan kun Usono: la grandan transatlantikan merkaton (GTM), popularigita sub ĝia angla akronimo Tafta, en kiu oni malkovris, same kiel en la ĜEKT, dispozicion pri arbitracio por protekti la investojn kontraŭ la devigoj, kiujn la ŝtatoj povus trudi al ili.* Tiu meĥanismo vekis tiom ampleksan kontraŭstaron, ke la franca kaj germana registaroj sciigis siajn rezervojn. La Eŭropa Komisiono konsentas pri kelkaj modifoj, sed la nova “sistemo de invest-kortumo” konservas spurojn de la origina formulo: la arbitracioj restas, kaj nenia profesimorala regulo trudiĝas al ili por eviti intereskonfliktojn.

* Vd Benoît Bréville kaj Martine Bulard: “Tribunaloj por prirabi la ŝtatojn”, Le Monde diplomatique, junio 2014.

Tiuj homeopatie etaj ŝanĝoj konvenas al Kanado kaj al la eŭropaj registaroj, kiuj interkonsentis por organizi novan subskrib-ceremonion. Sed la parlamento de Valonujo siavice ankoraŭ ne estis kontentigita.

En rezolucio de la 27-a de aprilo 2016 ĝi kontraŭis la provizoran realigon de la ĜEKT antaŭ ĝia ratifo kaj rifuzis al la belga registaro la plenpovon subskribi ĝin. Ĝi postulis konsulti la Justickortumon de la Eŭropa Unio pri la kongrueco de la traktato kun la ekzistantaj eŭropaj traktatoj kaj postulis ke oni donu al la ĜEKT la statuson de miksita traktato, kiu implicas ratifon de la naciaj parlamentoj.

Fine ĝi rekomendis la enskribon en ĉiuj liberkomercaj traktatoj dek kvar devigajn “buojn”, “kiuj malbonŝance ne troviĝas en la CETA”*: la respekton de la homrajtoj, de la laborjuro kaj de la mediaj normoj; la adopton de pozitivaj listoj pri liberigo de servoj por privatigo, kiu mencias la servojn malfermendajn al eksterlandaj entreprenoj kaj ekskludas la servojn de ĝenerala intereso; la respekton de la principo de antaŭzorgo kaj de la konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri Edukado, Scienco kaj Kulturo (UNESKO) pri la kultura diverseco; la enskribon de kampkultura escepto por garantii la nutraĵan sekurecon, la konservadon de la kamparana vivo, la protekton de la naturo kaj de la biodiverseco; la eblecon inkludi socialajn kaj mediajn klaŭzojn en la publikajn merkatojn kaj privilegii la mallongajn cirkvitojn; la travideblon en la intertraktadoj de estontaj liberkomercaj traktatoj, ktp. La precipaj demandoj levitaj de la civitanaj mobiliziĝoj estas metitaj.

* “Rezolucio pri la Ĝenerala Ekonomia kaj Komerca Traktato”, Parlamento de Valonujo, Namuro, 27-an de aprilo 2016.

La valona aŭdaco influas aliajn ĉefurbojn, kiuj, kiel Parizo kaj Berlino, nun deziras ke la parlamentoj esprimiĝu. La 5-an de julio 2016, ignorante la opinion de la Eŭropa Komisiono, la ministro-konsilantaro de la Unio klasis la ĜEKT kiel miksitan traktaton. Komenciĝis intertraktadoj kun Kanado pri komuna interpreta deklaro* kapabla respondi al la esprimitaj timoj. Adoptita la 5-an de oktobro, tiu ne donis la garantiojn postulitajn de Valonujo, kiu, la 14-an de oktobro 2016, ree rifuzis permesi al la belga registaro subskribi. De tiam la fulmoj de Bruselo kaj de Otavo frapas Valonujon. “Se, en unu aŭ du semajnoj, Eŭropo ne kapablas subskribi progreseman komercan interkonsenton kun lando kiel Kanado, kun kiu Eŭropo povus komerci en la venontaj jaroj?” demandis la kanada ĉefministro Justin Trudeau dum samtaga gazetara konferenco.

* Kiam traktato vekas malsamajn interpretojn, la subskribintaj ŝtatoj povas interkonsenti pri aneksa dokumento, kiu liveras interpreton agnoskatan de ĉiuj partioj. Kaŭze de la konvencio de Vieno pri la juro de traktatoj, tiu dokumento havas same devigan forton kiel la dispozicioj de la traktato mem.

Tamen la postuloj de Valonujo havas nenion radikalan: ili ne rifuzas la principon de liberkomerca traktato nek pridubas la trakatojn de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), kies efikojn ili volas nur mildigi. Sed kontraŭ ili staras kanada registaro, kiu rifuzas ĉian rean intertraktadon, kaj eŭropaj registaroj, kiuj apogas ĝin. Per minaco, ke li ne ratifos la ĜEKT — kaj tiel blokos ĝian subskribon —, s-ro Magnette postulis plibonigojn de la interpreta dokumento. Post pluraj tagoj da intertraktado kaj da timigoj, nova deklaro kaj tridek ok kromaj dokumentoj estis akceptitaj la 30-an de oktobro. Ili kune estas nedisigebla jura tutaĵo, kiu devigas ĉiujn partiojn. Laŭ s-ro Magnette, la fina interkonsento entenas “klarigojn, precizigojn, promesojn kaj kompletigojn, kiuj havas la valoron de amendoj de la teksto de la traktato mem”.* La parlamento de Valonujo akceptis subskribi. Tiu decido tute ne estas kapitulaco, ĝi atestas pri la ne neglektindaj akiroj atingitaj danke al la valona rezistado.

* Komisiono taskita pri eŭropaj demandoj, Parlamento de Valonujo, publika kunsido de la 27-a de oktobro 2016.
Ankoraŭ multaj ambiguecoj

EFEKTIVE, en sia lasta versio, la ĜEKT ne havas plu la povon modifi la regulojn validajn en la Eŭropa Unio kiel antaŭzorga principo. Cetere, la povoj de la konsilantaro pri regulada kunlaborado estas nete malgrandigitaj. Tiu konsilantaro, ekde kiam la traktato estos adoptita, ebligas sekvi ties celojn trans tio, kion ĝi entenas pri kongrueco de la socialaj, prisanaj, industriaj, mediaj normoj, kun la ebleco dubindigi ĉiujn leĝarojn kaj regularojn, kiujn la privata sektoro kontestas. Konsistanta el reprezentantoj de Kanado kaj de la Eŭropa Unio, ĝi troviĝas ekster demokratia kontrolo; ĉia nova normo, kiun membroŝtato de la Unio volas starigi, estos submetenda al ĝi. Sed la nova teksto defendas la nacian suverenecon kaj forigas ĉian devigecon de la rezultoj de tiu kunlaborado.

Kroma atingo: ĉiu ŝtato povas sekvi sian propran difinon de la publikaj servoj kaj povas revenigi sub sian regadon servojn antaŭe privatigitajn. Ĉu tiu rajto dubindigas la principon de la negativa listo* kaj la efikojn de la nacia traktado*? La teksto ne diras tion.

* Ĉiuj servoj, kiuj ne estas eksplicite menciitaj en listo, estas malfermitaj al la konkurenco.
* La devigo trakti eksterlandan entreprenon same kiel nacian entreprenon (pri subvencioj, helpoj ...

La nova interkonsento krome limigas la praktikon de “ekran-societoj” kaj de “leterkestaj entreprenoj” per tio, ke ĝi aplikas al la societoj instalitaj en Kanado la samajn regulojn kiel en Eŭropo: por ĝui la disponojn de la ĜEKT, ili devas havi “efikan kaj daŭran ligon” kun la loka ekonomio.*

* Decido de la 15-a de januaro 1962, kaŭze de la artikolo 54 de la traktato, kiu starigas la Eŭropan Ekonomian Komunumon (EEK).

Ankaŭ la punkto pri regulado de konfliktoj inter privataj entreprenoj kaj ŝtatoj ricevis gravajn modifojn, kiuj malproksimigis ĝin de la kadro de la Vaŝingtona Konvencio.* La partioj rezignas pri la principo de arbitracio kaj kreas novan jurisdikcion per profesiaj juĝistoj submetitaj — kontraste al la arbitraciantoj — al la etikaj reguloj de la jurisdikcio. Apelacia instanco, laŭ tiu de la MOK, estas starigita, kio ebligos konstrui jurisprudencon kaj grantii juran sekurecon kaj la egalecon de ĝia aliro.

* Konvencio pri la regulado de malkonsentoj pri investoj inter ŝtatoj kaj ŝtatanoj de aliaj ŝtatoj decidita en Vaŝingtono la 18-an de marto 1965. Ĝi kreis la Internacian Centron pri Regulado de Malkonsentoj pri Investoj (Icrmi), kie decidiĝas du trionoj el la arbitracioj pri investoj. Tiu konvencio ekskludas apelaciojn.

En la kampkultura punkto oni inkludis savan klaŭzon: certaj dispozicioj de la ĜEKT suspendeblas, se ili kaŭzas “merkatajn malekvilibrojn”, kaj tiu koncepto estis etendita al aliaj faktoroj ol la kvanto de importaĵoj. Pri la protektataj geografiaj indikoj (eŭropa marko kiu atestas la devenon de kampkultura produkto), klaŭzo ebligas etendi la liston kaze ke iu el ili estus uzurpata en Kanado. La protekto de la laboro kaj tiu de la medio estis fine fortigitaj: la subskribintoj promesis ne malaltigi la nivelon de la regularo. Kaj, male al kion la unua versio de la teksto indikis, ili ne devas konsideri la fakton, ke iliaj decidoj povus negative tuŝi la profitatendojn de la investistoj — kiuj ne povos postuli kompensaĵojn pro tiaj decidoj.

La teksto de la ĜEKT mem ne estis ŝanĝita. “Ni ŝanĝis eĉ ne komon”, fanfaronis la belga ĉefministro, s-ro Charles Michel, provante montri, ke la eŭropaj gvidantoj neniom cedis al la “eta” Valonujo (tamen kun pli da loĝantoj ol sep membroŝtatoj de la Unio). Kio ŝanĝiĝis, tio estas la maniero laŭ kiu la traktato realiĝos — se ĝi realiĝos, ĉar ĝi nun devos esti unuanime ratifita de la naciaj parlamentoj.

La civitanoj, kiuj engaĝiĝis kontraŭ la liberkomerco, esperis pli, kaj la kialoj por batali kontraŭ la ratifo de la ĜEKT restas validaj. Kvankam realaj progresoj estis atingitaj, restas tamen multaj ambiguecoj, kaj oni rajtas dubi pri la intenco de la eŭropaj instancoj respekti la dispoziciojn, kiujn ili ja tute ne proponis dum la intertraktadoj. La valonaj socialistoj tamen iris tiom antaŭen kiom eblis en kunteksto en kiu ĉiuj registaroj agis kontraŭ ili. Ili montris, ke rezisti neniam vanas, eĉ en la dominanta institucia kadro. La ĉefaj kialoj por kontraŭstari tiujn liberkomercajn traktatojn estis por la unua fojo debatataj sur la plej alta nivelo de la Eŭropa Unio.

Raoul Marc JENNAR.

La prezidanto Erdogan, embarasa partnero

Ankaro kaj Tehrano, aliancanoj aŭ konkurantoj?

Revigligitaj de la siria milito kaj de la fluego de rifuĝantoj en Eŭropon, gravaj streĉoj ripete alfrontigas Turkujon al sia germana historia partnero kaj al sia irana praa rivalo. Ili verŝajne persistos, malgraŭ dinamiko de diplomatia alproksimiĝo inter Ankaro kaj Tehrano por akiri daŭrigeblan batalĉeson inter ĉiuj agantoj de la siria konflikto.

Tra sia historio, Irano kaj Turkujo pragmate kondukis siajn duflankajn rilatojn, malgraŭ sia rivaleco kaj kelkfoje diverĝaj interesoj (vidu sube). La ribeloj de la “araba printempo” tamen malkaŝis — kaj foje kreis — profundajn antagonismojn. Tuj ĉe la komenco de la krizo en Sirio, malkonsentoj aperis*. Provinte persvadi (vane) la registaron de s-ro Baŝar Al-Asad entrepreni reformojn, Ankaro, kiu tamen proksimas al tiu lando kadre de sia “neniu problemo kun la najbaroj”-politiko, proponis sian subtenon al la opozicio. Tute alie agis Tehrano, kies strategio en la Oriento apogas sin sur Damasko. Tehrano subtenis la reĝimon kaj mobilizis siajn libanajn aliancanojn, inter kiuj la Hizbulahon kaj kelkajn aliajn: irakaj ŝijaismaj milicoj kaj ŝijaismaj volontuloj el diversaj landoj, kiuj aparte famiĝis en la bataloj por la konkero de Alepo-Oriento. Dum Irano fariĝis la plej grava aliancano de la siria reĝimo — almenaŭ ĝis la rusa interveno de septembro 2015*-, Turkujo permesis al la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) instali sur ties teritorion kontraŭmisilan ŝildon, sekve de malrespekto de ties aerspaco fare de rusaj aviadiloj, sed ankaŭ por sin protekti kontraŭ pafoj el Sirio. Decidoj al kiuj la islama Respubliko [de Irano] oponis: el ĝia vidpunkto, tiuj instalaĵoj estas parte direktitaj kontraŭ ĝi.

* Vd. Mohammad-Reza Djalili kaj Thierry Kellner, “L’Iran et la Turquie face au “printemps arabe””, Groupe de recherche et d’information sur la paix et la sécurité (GRIP) (Esplor- kaj Inform-grupo pri paco kaj sekureco), Bruselo, 2012.
* Vd. Mohammad-Reza Djalili kaj Thierry Kellner, “Iran’s Syria policy in the wake of the “Arab Springs””, Turkish Review, vol. 4, n-ro 4, Istanbulo, 2014.

Laŭ la irana reĝimo, Turkujo forlasis la politikon de sendependo rilate al Usono, komencitan en 2003, kiam ĝi rifuzis faciligi la usonan milit-intervenon en Irakon. En julio 2015, ĝi ebligis al la usona armeo ekflugigi siajn aviadilojn el sia bazo en Incirlik por bombada kampanjo al la armeo de la Organizo de Islama Ŝtato (OIŜ). Tiu decido, kvankam ĝi kontribuas malhelpi la antaŭeniron de la OIŜ, kolerigis Tehranon, kiu vidis en ĝi precipe novan proksimiĝon de Ankaro kaj Vaŝingtono. Iranon ankaŭ zorgigas la konverĝo, kiu aperis komence de la jaro 2015 inter Turkujo, Sauda Arabujo kaj Kataro pri Sirio. La tri landoj ja interkonsentis pli bone kunordigi siajn agadojn kaj kreskigi sian helpon al la opozicio*. Rezultojn oni ne atendis longe: ekde la fino de marto 2015, la ribelaj trupoj progresis en diversaj regionoj de la lando. Tehrano tiam instigis Moskvon interveni*.

* “Turkey, Saudi Arabia agree to boost support to Syria opposition”, Anadolu Agency, 2-a de marto 2015.
* Laila Bassam kaj Tom Perry, “How Iranian general plotted out Syrian assault in Moscow”, Reuters, 6-a de oktobro 2015.

Spite al la ellaboro de interkonsento pri la irana nuklea industrio en julio 2015, Ankaro kaj Tehrano travivis vortomiliton pri Sirio, ĉiu akuzante la alian subteni “terorismajn movadojn”. La prezidanto Recep Tayip Erdogan ne ŝatis la akuzojn de la iranaj amasinformiloj koncernantajn la aĉeton fare de Turkio de petrolo venanta el la siriaj ŝaktoj regataj de la OIŜ. Eĉ pli imprese, en kunteksto de intensigo de la rilatoj kun kelkaj petrolaj monarĥioj, Ankaro inaŭguris en majo 2016 — kaj la unuan fojon de post la fino de la otomana Imperio — militbazon sur la teritorio de sia plej proksima aliancano en la regiono, Kataro. Tiu dulanda iniciato eĥas al la sunaisma alianco oficiale lanĉita de Riado en marto 2016, alianco en kiu membras Ankaro kaj Doho. Ĉi tiu serio de eventoj, eĉ sen paroli pri la turka penetro en la Arabo-persa Golfo, kiun Tehrano konsideras kiel sian naturan influzonon, maltrankviligas la iranan reĝimon.

Kvankam oponantoj pri ĉiuj regionaj dosieroj, Turkujo kaj Irano restas ligitaj de siaj ekonomiaj kaj prienergiaj interŝanĝoj. La unua aĉetas al la dua petrolon kaj gason, dum Tehrano daŭre importas turkajn konsumaĵojn. Signo ke la politikaj disputoj tamen havas influon, la sumo de la komercaj interŝanĝoj malkreskas: ĝi pasis de 21,89 miliardoj da dolaroj en 2012 al 13,7 miliardoj da dolaroj en 2014 kaj nur 9,7 miliardoj da dolaroj en 2015. Eĉ se la malkresko de la prezo de hidrokarbono parte klarigas tiun evoluon, oni estas tre malproksime de la celo, 35 miliardoj, kiun ambaŭ partioj fiksis. Sekve de la kaptado de rusa aviadilo fare de turkaj ĉasaviadiloj la 27-an de novembro 2015, Irano sin proponis kiel mediacianton pri la krizo okazinta inter Ankaro kaj Moskvo, verŝajne por plibonigi siajn rilatojn kun Turkujo. Signo, ke pragmatismo iel regas, ambaŭ landoj subskribis en printempo 2016 interkonsenton pri turismo kaj diskutas pri strategia kunlaborado en la kampo de petrolo kaj gaso.

La puĉoprovo en Turkujo, en la nokto de la 15-a ĝis 16-a de julio 2016, provizis al Tehrano neesperitan okazon fari pacon kun sia najbaro, en kunteksto, kie tiu lasta jam komencis reproksimiĝon al Moskvo. Dum la puĉo ankoraŭ ne estis finita, la irana ministro pri eksterlandaj aferoj sendis subten-mesaĝon al la turka registaro per tvitujo. La supera Konsilio pri nacia sekureco, kunveninta sub la prezido de s-ro Hassan Rohani, poste esprimis sian oficialan subtenon al la “legitima registaro de Turkujo”. Ĉi tiu rapida reago klare diferenciĝis de tiu, relative malrapida, de la NATO-landoj, tamen aliancanoj de la Erdogan-registaro. Post la malsukceso de la puĉo la prezidanto Rohani tre rapide proponis diskutojn pri la regionaj problemoj.

Tehrano do klare profitis la eventon pro inviti la turkan reganton revizii sian pozicion pri Sirio. Ene de malpli ol monato, alproksimiĝo konkretiĝis. La interkonsento temis pri tri ĉefaj celoj, jam diskutitaj sensukcese okaze de sekretaj renkontiĝoj, kiuj komenciĝis tri monatojn post la elekto de s-ro Rohani: plutenado de la teritoria integreco de la lando, lukto kontraŭ ĉiuj ekstremismaj kaj terorismaj movadoj, kaj starigo de registaro de “nacia unueco” pere de baloto sub kontrolado de la Unuiĝintaj Nacioj (UN)*.

* Julian Borger, “Iran and Turkey’s secret talks on Syria revealed”, The Guardian, Londono, 13-a de decembro 2016.

La 21-an de decembro, Ankaro, Tehrano kaj Moskvo decidis — sen asocii Vaŝingtonon al sia iniciato — la principon de “plilarĝigita batalĉeso” en Sirio. Tiun klopodon ne rekonsiderigis la murdo de la rusa ambasadoro en Turkujo, du tagojn antaŭe. Trans tiu formala interkonsento, opinidiferencoj persistas inter Turkujo kaj Irano, aparte pri la rolo de s-ro Al-Asad, kio igas ilian alproksimiĝon malcerta. Siaflanke, Usono kaj Turkujo laboris por revarmigi siajn rilatojn, frostajn depost la malsukcesinta puĉo de julio. S-ro Barack Obama kaj s-ro Erdogan renkontiĝis komence de septembro; kaj, precipe, Turkujo lanĉis la 24-an de aŭgusto 2016, norde de Sirio, la operacion “Ŝildo de Eŭfrato”, interkonsente kun Vaŝingtono sed sen informi Tehranon. Surprizita, ĉi-lasta kvalifikis la operacion “perforto de la siria suvereneco”, akuzante Ankaron komplikigi la regionan situacion. Tio ne malhelpis Turkujon etendi siajn operaciojn por konkrete establi “sekuran zonon” sur la siria teritorio por la opozicio. Ŝirmata zono, kies ekzisto ĉerpas sian gravecon el la disfalo de la ribelaj bastionoj de Alep-Oriento, kaj kiu ne plaĉas al la irana reĝimo.

Kvankam Tehrano kaj Ankaro oficiale serĉas pacigon de siaj rilatoj, kiel montras la renkontiĝo inter s-roj Rohani kaj Erdogan en septembro 2016 marĝene de la kunveno de la Ĝenerala Asembleo de UN, iliaj pozicioj pri la regiona politiko tamen pludiverĝas. Fronte al la irana eksterlanda politiko, ĉiam defendanta la ŝijaismon, s-ro Erdogan iom post iom stariĝas kiel protektanto de la sunaistoj. En Irako, en la kunteksto de la militoperacoj por rekonkero de la urbo Mosulo, la turka prezidanto kondamnis la ĉeeston de ŝijaismaj milicoj subtenataj de Tehrano, konsiderante, ke ili minacas la sunaistojn. Li koncentris trupojn ĉe la iraka landlimo, signifante, ke ili ne restos pasivaj se la sunaistoj suferos pro la operacoj kontraŭ la OIŜ en Mosulo kaj en Tel Afar (kie vivas grava turkmena malplimulto). Laŭ kelkaj observantoj, tiu averto al la amikoj de Tehrano en Irako — kaj, nerekte, al la irana politiko en tiu lando-, povus esti bazo por realproksimiĝo de la turka registaro kaj la nova usona Trump-administracio. Afero kiu, se ĝi estos konfirmita, riskas esti tre malmulte aprezata de Tehrano, kun la diskurso de la ĵuselektita usona prezidanto kaj de liaj konsilantoj koncerne Iranon.

Mohammad-Reza DJALILI kaj

Thierry KELLNER

Kronologio

Paralelaj historioj

1055. La turko-selĝukoj konkeras Bagdadon kaj trudas sian jugon al tuta Persujo.

23-a de aŭgusto 1514. Batalo de Ĉaldirano (hodiaŭ Çaldiran, en Turkujo). La armeo de la sultano Selim la 1-a venkas tiun de la persa Ŝao, Ismaïl la 1-a, princo el turka origino kaj fondinto de la safavida dinastio, kiu trudis ŝijaismon al sia popolo. La Otomanoj tiam aneksas orientan Anatolion kaj la nunan irakan Kurdistanon. Komenco de unu jarcento da bataloj inter sunaistaj otomanoj kaj ŝijaismaj persoj.

1601. Persujo proponas aliancon al la eŭropaj landoj militantaj kontraŭ la otomana Imperio.

1639. Subskribo de la Traktato de Qasr-e-Chirin inter la otomana Imperio kaj la safavida Imperio.

18-a jarcento. Persujo eniras grandan anarĥian periodon, notinde post afgana invado kaj provoj el pluraj turkaj princoj regadi en Tehrano, nova ĉefurbo de la imperio.

1906. Konstitucia revolucio en Persujo.

1908. Revolucio de la “Junaj Turkoj”.

1923. Fondo de la Respubliko de Turkujo fare de Mustafa Kemal Atatürk.

1925. Starigo de la dinastio Pahlavi fare de Reza.

16-a de junio 1934. Renkontiĝo de la irana ŝaho kaj Atatürk en Ankaro.

24-a de februaro 1955. Por enteni la Sovet-Union (USSR), subskribo de la bagdada Interkonsento, kiu ligas Irakon, Turkujon, Pakistanon, Iranon kaj Britujon, kaj poste Usonon en 1958.

1959. Irako forlasas la Interkonsenton de Bagdado, kiu fariĝas Organizaĵo de la Centra Traktato (OCT). Turkujo kaj Irano estas ĝiaj du subtenkolonoj.

Triumfo de la Paranoja Stilo

La prezidantaj ambicioj de Donald Trump ne estas novaj. Jam en 1988 la konstruentreprenisto provis fariĝi la kunkandidato de George H. W. Bush. En la monatoj antaŭ la elektado de 2000, li kampanjis por esti la kandidato de la Reform Party, kiu servis kiel platformo por Ross Perot, la unua popolisma miliardulo kiu eniris la politikan arenon*. En 1992, post kampanjo koncentrita pri la danĝeroj de la Nordamerika Liberkomerca Interkonsento (NAFTA), tiu partio gajnis 19% de la voĉdonaro, ebligante ke prezidanto Bush estu venkita de la Demokrata kandidato Bill Clinton. En ĉiu el ĉi tiuj provoj, s-ro Trump promesis meti siajn talentojn kiel komercisto je la servo de ŝtata administracio bezonanta radikalajn reformojn.

* Vidu Serge Halimi, ‘Quand la Maison Blanche est à vendre’, Le Monde diplomatique, julio 1992.

Neklaraj restas la konvinkoj de la viro kiu fariĝos la kvardek-kvina prezidanto de Usono je la 20a de januaro. Delonge registrita Demokrato, li fariĝis Respublikano nur en 2009. Dum sia nelonga kampanjo por la kandidatigo de tiu partio en 2012, li prezentis sin kiel la ĉampionon de tiuj, kiuj kontestas la legitimecon de la unua nigra prezidanto en la historio de Usono, asertante ke Barack Hussein Obama ne naskiĝis en Usono. La prezidanto poste publikigis sian kompletan naskiĝateston, sed ĉi tiu pruvaĵo ne sufiĉis por estingi ĉi tiun polemikon stimulatan de grandega “industrio de fantazio”.

Dinesh D’Souza, civitanigita usonano naskiĝinta en Barato, estas unu el la ideologoj de dekstrularo obsedata de la danĝeroj de enmigrado. Li produktas konstantan fluon de libroj kaj dokumentfilmoj destinitaj por semi dubon pri la “usoneco” de Obama, se ne pri lia patriotismo*. Karakterizante la prezidanton kiel la heredinton de la kontraŭkoloniismaj revoj de lia patro, denaska kenjano, li konkludas ke “Usono estas regata laŭ la revoj de membro de la tribo Luo de Kenjo”. Koleregigite de Usono, Obama celas uzi ĉiujn rimedojn por malfortigi la landon per enŝuldigo kaj ĉesigo de ĝia internacia influo. Nemalgranda publiko fervore aŭskultas ĉi tiajn asertojn.

* Vidu ekzemple Dinesh D’Souza, The Roots of Obama’s Rage, Regnery Publishing, Vaŝingtono, 2011, kaj dokumentfilmo 2016: Obama’s America (2012).

Kiel klarigi la persiston de ĉi tiuj kredoj? Stagnanta aĉetpovo, nesekura dungiteco, enmigrado kaj multkultureco, la senpuneco de tiuj, kiuj kaŭzis la financan krizon, eĉ sen mencii la multajn misfunkciojn en la sistemo, kreis vastan senton de maltrankvilo kiu nutras tion, kion la historiisto Richard Hofstadter en 1964 nomis la “paranoja stilo en la politiko”. Laŭ li, “la politika vivo en Usono estas ofte servinta kiel ellasejo por sentoj de intensa kolero, (ĉar ĝi) ankaŭ agas kiel resonanca skatolo por ĉies identecoj, valoroj, timoj kaj aspiroj; la politiko estas areno en kiu estas projektataj sentoj kaj impulsoj kun malmulta rilato al la realaj demandoj”*. Tial la apokalipsaj kaj bombastaj eldiroj, kaj la obsedo pri konspiraj teorioj.

* Richard Hofstadter, Le Style paranoïaque. Théories du complot et droite radicale en Amérique, François Bourin red., Parizo, 2012. Vidu ankaŭ Frédéric Lordon:“‘Simptomo de senposediĝo”, kaj Evelyne Pieiller: Ĉe la limoj de la realo, Le Monde diplomatique, junio 2015.

Estis sur ĉi tiu ondo, apenaŭ komprenata de la elitoj, ke s-ro Trump elektis surfi. Li profitis de ĝisfunda transformo de la amaskomunikila universo kaj de la politika diskurso. Iam, la plimulto de usonanoj ricevis siajn ĉiutagajn novaĵojn de unu el tri ĉefaj televidkanaloj (ABC, CBS kaj NBC). Sana centrismo regis, precipe ĉar la “doctrine of balance” (doktrino de justeco) trudis kelke da limoj ĝis sia revoko en 1987. Interŝanĝe por la rajto elsendi, la aŭdvida sektoro estis devigita esti “honesta, justa kaj senpartia” kaj devis devontigi sin peri diversajn vidpunktojn. La movado de malreguligo instigita de Ronald Reagan, kaj ankaŭ la teknikaj transformoj, ŝanĝis la situacion: la vasta uzo de kablotelevido, satelitoj, kaj antaŭ ĉio Interreto, eksplodigis la digojn kiuj dum longa tempo enfermis la politikan debaton. Pro la degenero de la tuta mondo de amaskomunikiloj, la limoj inter faktoj kaj opinioj, inter informo kaj distro, jam ne ekzistas.

Turnopunkto estis la kreo de Fox News en 1996. Ĉi tiu tagnokta novaĵelsenda ĉeno regalis siajn spektantojn per la skandaloj kiuj markis la duan mandaton de prezidanto Bill Clinton, precipe la afero de Monica Lewinsky kaj la batalo por submeti la prezidanton al la proceduro de eksigo. Ĝia formulo, kiu transformis la politikan debaton en batalsporton, estis grandega sukceso. Kun sia sensaciismo, siaj renomaj komentistoj kaj sia senĉesa parolado pri reakciaj temoj, la ĉeno rapide fariĝis la kokino de oraj ovoj de la amaskomunikila imperio de Rupert Murdoch. Ĝia kreinto, Roger Ailes, ne estis ĵurnalisto, sed politika strategiisto, specialisto pri subzonaj batoj, kiu debutis kun Richard Nixon en 1968. Lia plej ŝatata spektantaro: la “subpremataj malriĉaj blankuloj” kies koleron li stimulis. Fox News helpis elpurigi la lastajn moderulojn el la Respublikanaro kaj movi dekstren la mondon de la amaskomunikiloj.

Kvankam Fox montris la vojon, la eldonaĵoj de la tiel nomita alt-right plonĝis eĉ pli profunden en troigon kaj ekscesecon* Antaŭvideble, la rimarkoj de s-ro Trump sukcesis delogi ilin. Unu el la ĉefaj figuroj de ĉi tiuj “amaskomunikiloj de skandaloj” estas Stephen Bannon — eksa direktoro de Breitbart News, la retejo de novaĵoj kiu neflekseble fanfaronas pri sia “blanka naciismo” nuancita per rasismo, gejofobio, virinofobio, antisemitismo kaj islamofobio. Jen la viro, kiun Donald Trump elektis por relanĉi sian kampanjon en aŭgusto 2016 kaj poste, elektiĝinte, nomumis kiel sian ĉefan strategiiston. Andrew Breitbart, la fondinto de Breitbart News, karakterizis s-ron Bannon kiel la “Leni Riefenstahl* de la Tea Party”. Li emas kompari sin al Lenin: “Li volis detrui la ŝtaton, kaj tio ankaŭ estas mia celo. Mi volas eldetrui ĉion kaj ekstermi la politikan eliton, tio estas, la Demokratan Partion, la Respublikanan Partion kaj la tradician konservativan gazetaron*. ”

* Vidu Rodney Benson, ‘Partieca frenezeco en la amaskomunikiloj de Usono’, Le Monde diplomatique, majo 2014.
* Germana filmistino (1902-2003) asociiĝinta kun nazia politika propagando.
* Citita en Daniel Victor kaj Liam Stack, ‘Stephen Bannon and Breitbart News, in their words’, The New York Times, la 14a de novembro 2016.

La tiel nomita respektinda gazetaro ankoraŭ regresas, dum sensaciaj amaskomunikiloj, perfekte adaptitaj al la paranoja stilo, konstante plipopulariĝas. S-ro Trump ŝuldas sian fifamecon, se ne sian karieron, al la klaĉgazetoj. Kiel klarigas lia biografo David Cay Johnston, li de ĉiam “fervore” legas ĉi tiun gazetaron kaj scias ĉion pri ĝi*. Li mem telefonas al ĵurnalistoj, sin prezentante kiel dungiton de siaj firmaoj nomatan John Baron aŭ John Miller, kaj donas al ili ekskluzivajn informojn pri siaj profesiaj sukcesoj kaj konkeritinoj. Rekompence, artikoloj pri la magnato akcelas vendojn, dum li profitas de la senpaga reklamo. En la prezidantelekto de 2016, la National Enquirer, revuo kiu dediĉas sin al “spicaj klaĉoj pri furoruloj”, publike subtenis lin kaj eĉ rifuzis aperigi artikolojn kiuj povus malutili al li*.

* David Cay Johnston, The Making of Donald Trump, Melville House, Novjorko, 2016.
* Joe Palazzolo, Michael Rothfeld kaj Lukas I. Alpert, ‘National Enquirer shielded Donald Trump from Playboy model’’s allegations’, The Wall Street Journal, Novjorko, la 4a de novembro 2016.

En tiaj cirkonstancoj, oni pli bone komprenas kiel s-ro Trump povis konservi sian publikan reputacion de Reĝo Midaso transformanta plumbon en oron, kiam efektive liaj komercaj entreprenoj ne estis prosperantaj. Li eĉ sukcesis nebuligi la okulojn al bankoj, petante ke ili ne registru en la publikaj registroj la hipotekajn kreditojn asignitajn al li. En 1990, la bankoj eksciis ke la neta valoro de s-ro Trump estis negativa: liaj ŝuldoj superis lian aktivon je 300 milionoj da dolaroj*.

* David Cay Johnston, ‘Bankers say Trump may be worth less than zero’, The Philadelphia Inquirer, la 16a de aŭgusto 1990.

Sed la prestiĝo nutrata de la klaĉgazetoj ankaŭ havas la avantaĝon, ke ĝi malklarigas la malbonfamajn flankojn de lia kariero. Lia unua gvidanto en la fian mondon de novjorkaj nemoveblaĵoj estis la fifama Roy Cohn, la ĉefadjutanto de senatano Joseph McCarthy dum la kontraŭkomunista persekutado de la 1950aj jaroj. Donald Trump estis ravita de la brutaleco de sia ruza konsilisto, por kiu la celo ĉiam pravigis la rimedojn. Pli ol mentoro, Cohn, kiu mortis en 1986, estis por Trump speco de dua patro, kaj la senkompateco de la metodoj de Cohn lasis sian markon sur Trump. Procesema, disputema, monavida, Donald Trump estas praktikinta iujn nekutimajn jurajn procedojn. Oni taksas, ke pli ol 3 500 juĝaferoj koncernis lin en la pasintaj 30 jaroj, aŭ kiel plendanto aŭ kiel akuzito*.

* Nick Penzenstadler kaj Susan Page, ‘Trump’s 3,500 lawsuits unprecedented for a presidential nominee’, USA Today, McLean (Virginio), la 1a de junio 2016.

Miliardulo, Donald Trump poste riĉigis sin ne pro siaj talentoj kiel komercisto, sed danke al realeca televidserio. Kiel la produktisto kaj stelulo de la programo The Apprentice (en Francio: Qui décrochera le job? — Kiu gajnos la postenon?), kaj poste The Celebrity Apprentice, Trump faris dungintervjuojn kaj konfidis misiojn al kandidatoj dum li samtempe hontigis ilin. Majstro pri la kreo de dramecaj scenoj por ĉi tia spektaklo, li scias kiel dramecigi la atendojn kaj la zorgojn de sia spektantaro. La pinta atrakcio de la spektaklo reflektas la metodon de Trump. Oni vidas la magnaton diri al la malgajninto senkompate: “You’re fired!” (Vi estas maldungita!). La spektaklo estas tutmonda sukceso kaj ĝia formulo estas adaptita tutmonde. Trump rikoltas la tantiemon, kaj la ‘varmarko Trump’, ĉu alfiksita al konstruaĵoj aŭ al diversaj produktoj, profitas de ĝi.

Tony Schwartz, la aŭtoro de ‘aŭtobiografio’ de Donald Trump, The Art of the Deal (La arto de La negoco), kreis oksimoron, ‘la verdiran hiperbolon’, kiun la sekvonta prezidanto alproprigis al si. Kompromisoj kun la realeco tial estas nur “senkulpa formo de troigo” kiu konsistigas “efikan rimedon por memfamigo”. Oni devas scipovi provoki polemikojn, “ĉar ili estigas vendojn. Eĉ kritika artikolo, kvankam dolora laŭ propra vidpunkto, povas esti tre profita por via entrepreno*.” Dum la venontaj jaroj, tial, polemikoj ne mankos.

* Donald Trump kaj Tony Schwartz, The Art of the Deal, Random House, Novjorkio, 1987.

Ibrahim WARDE

Inter Germanujo kaj Turkujo, la demando pri rifuĝintoj

EN MARTO 2016, la germana kancelierino Angela Merkel intertraktis por la Eŭropa Unio kontestatan interkonsenton kun Turkujo, cele deadmoni la migrantojn boate trairi la Egean Maron, ofte helpe de profesiaj trapasistoj. Kadre de kompleksa agadplano, sagaca aŭ makiavela laŭ la vidpunkto, la turka prezidanto Recep Tayyip Erdogan konsentis multigi la marajn patrolojn kaj akcepti la azilpetantojn alvenintajn en Greklando post la subskribo de la interkonsento. Por ĉiu siria migrulo resendita en Turkujon el la grekaj insuloj, la Unio rekompence promesis reinstali en Eŭropo unu sirianon vivantan en turka rifuĝanto-tendaro. Bruselo promesis helpi per donaco de 6 miliardoj da eŭroj por la 2,7 milionoj da sirianoj rifuĝintaj en Turkujo; ĝi ankaŭ promesis rekomenci intertrakton pri aliĝo de Turkujo al la Unio, kaj, eĉ pli grave el la vidpunkto de Ankaro, permesi al la turkaj civitanoj vojaĝi sen vizo en Eŭropon.

Voĉoj aŭdiĝas kontraŭ tiu interkonsento, konsiderata kontraŭleĝa kaj malmorala: elpelante rifuĝintojn al Turkujo, suspektata pri nerespekto de la homrajtoj, Eŭropo riskas malobservi la internacian juron. Ĉiuokaze, la interkonsento ĝis nun plenumis sian celon: inter marto kaj junio 2016, la nombro de migrantoj alvenantaj ĉiumonate en la grekaj insuloj pasis de 26 971 ĝis 1554 kaj la nombro de mortintoj en la Egea Maro, de 45 ĝis nulo — sed eble tio estas la konsekvenco de la fermo de la “balkana vojo” pli ol de la interkonsento kun Turkujo*. Dume la dronintoj multiĝas en Mediteraneo: laŭ la Alt-Komisarejo de UN por la rifuĝintoj, 3 740 migrantoj mortis aŭ malaperis inter januaro kaj oktobro 2016, kio igas tiun jaron “la plej mortiga de la lastatempa historio*”.

* “Top-10 nationalities of Mediterranean sea arrivals”, Haut-Commissariat des Nations unies pour les réfugiés, http://data.unhcr.org; Missing Migrants Project, https://missingmigrants.iom.int
* Haut-Commissariat des Nations unies pour les réfugiés, “Mediterranean death toll soars, 2016 is deadliest year yet”, Ĝenevo, 25-a de oktobro 2016.

La interkonsento koincidis kun la aŭtoritatema ekestiĝo de s-ro Erdogan. Jam antaŭ ties subskribo, la turka prezidanto firmigis sian povon modifante la Konstitucion kaj limigante la liberecon de amasinformiloj. En majo, li eksigis sian eblan rivalon, la ĉefministron Ahmet Davutoglu, kiu estis intertraktinta la interkonsenton kun s-ino Merkel. Kaj, en julio, reage al malsukcesinta puĉo, li iniciatis masivan “elpurigon” direktatan kontraŭ la opoziciaj figuroj, aparte la subtenantoj de la imamo Fethullah Gülen. Samtempe, Turkujo intensigis la milit-intervenojn kontraŭ la kurdaj sendependistoj. La krizo de la rifuĝantoj ja igis Germanujon kunlabori kun Turkujo, sed tiu partnereco, el kiu ĝi pli kaj pli dependas, metas gravajn problemojn, kiuj ŝvebigas grandan necertecon super la estonteco de la rilatoj inter ambaŭ landoj.

La longa historio de la germano-turkaj rilatoj datumas je la fino de la 19-a jarcento, en la tempo de la germana Imperio kaj de la otomana Imperio, kiuj tiam simbioze vivas pro sia strategia komplementeco kaj siaj preskaŭ kontraŭaj vojlinioj. Germanujo, kreskanta granda regno centre de Eŭropo, kiun la antropologo Helmuth Plessner kvalifikis “malfrua nacio” (verspätete Nation) pro ties malfrua naskiĝo en 1871, provas konkuri kun Britujo kaj Francujo. La otomana Imperio, kromnomita “la malsana homo de Eŭropo” okupas, malgraŭ sia kadukiĝo, strategian pozicion en Proksima Oriento, aparte pro regado de la Sueza Kanalo, inaŭgurita en 1869.

EN 1896, Vilhelmo la 2-a gvidas la Imperion al politiko de kolonizado por certigi al ĝi, laŭ la esprimo de la estonta kanceliero Bernhard von Bülow, “lokon sub la suno”. Ja en tiu kuneksto, kie Germanujo — kies potenco ĝis tiam limiĝis je la eŭropa kontinento — provas levi sin al la internacia scenejo, Turkujo havas apartan gravecon por ĝi. Vilhelmo la 2-a ekzemple petas de ĝi koncesion por konstrui fervojon ligantan Berlinon al Konstantinopolo, la unuan pecon de la estonta linio Berlino-Bagdado. Tiu nova vojo ebligas redukti la transport-tempon de la krudmaterialoj necesaj por la floranta industrio de la lando, kiuj estis antaŭe perŝipe transportataj. La ekvilibro de la influzonoj en Proksima Oriento estas pro tio perturbata malavantaĝe al Britujo kaj profite al Germanujo. Pli bone protektita okaze de mara blokado de la brita mararmeo, Germanujo fariĝas la ĉefa ekonomia partnero de la otomana Imperio kaj ĝia unua enirpordo al Eŭropo.

La demando pri Oriento kaj la “germana demando*” estas de nun nedisigeblaj. Ilia implikiĝo paroksismas la 2-an de aŭgusto 1914, kiam eksplodas la unua mondmilito: sekreta traktato konfirmas la proksimiĝon inter la du imperioj. La germanaj oficiroj ludas esencan rolon por la modernigo kaj la organizado de la turka armeo, aparte forpuŝante la amfibian elŝipiĝon de la aliancanoj en Gallipoli, en 1915 (dardanela batalo). Germanaj respondeculoj igis sin komplicojn de la genocido de la armena loĝantaro plenumita dum la konflikto.

* Demando estigita de la unuiĝo de regno tro granda por respekti la eŭropan ekvilibron de nacioj, kaj tro malforta por trudi sian hegemonion.

Fine de la unua mondmilito, ambaŭ imperioj lasas lokon al respublikoj. Sed, dum tiu starigita de Mustafa Kemal Atatürk en 1923 disfloras, la Vajmara Respubliko rapide fariĝas kompleta malsukceso. Kiam venas la tempo de rekonstruado post la dua mondmilito, la nova Germana Federacia Respubliko (GFR), malfruiĝinta ŝtato kun limigita kolonia pasinto kompare kun la aliaj regnoj de la kontinento, denove rigardas al Turkujo. Dum Francujo, Nederlando kaj Britujo venigas laboristojn el siaj eks-imperioj por helpi la rekonstruadon de siaj landoj detruitaj pro la milito, ĝi importas laboristojn el suda Eŭropo (Italujo, Portugalujo), kaj, ekde 1961, el Turkujo. En 1969, unu miliono da turkoj estis enmigrintaj en la Federacia Respubliko por tie labori, aparte en industrio.

TAMEN, parte ĉar ili ne venis el eksaj kolonioj, tiuj enmigrintoj estis konsiderataj pli kiel “gast-laboristoj” (Gastarbeiter) ol kiel plenrajtaj civitanoj. Ĝis sia parta reformo fare de la “ruĝ-verda” koalicio de s-ro Gerhard Schröder, en 2001, la germana leĝo pri civitaneco estis bazita sur la sango-juro*. Ankaŭ la turka ŝtato daŭre rigardas la Gastarbeiter kiel turkojn loĝantajn eksterlande, pli ol kiel elmigrintojn. Eĉ iliaj idoj de la dua aŭ tria generacio malfacile akeras civitanecon, kio malpermesas al ili voĉdoni.

* Vd. Benoît Bréville, “Kial vi neniam fariĝos ĉino”, Le Monde diplomatique en esperanto, januaro 2014.

Kvankam la masiva ĉeesto de turkdevenaj loĝantoj (tri milionoj kaj duono en 2010) plifortigis la specifan ligon kiu kunigas la du landojn, ĉi-lasta difektiĝis post la mezo de la 2000-aj jaroj, kiam Germanujo kontraŭstaris la aliĝon de Turkujo al la Eŭropa Unio. Tiu oponeco, devenanta aparte de duboj pri la akordigeblo de islamo kun la eŭropaj valoroj kaj pri la konsekvencoj de la integrado de tiom granda ŝtato, estis aparte vigla en la dekstrularo. En 2004, s-ino Merkel, tiama ĉefo de la kristandemokrata opozicio, proponis prefere “privilegiitan partnerecon”. Sed, okaze de sia vizito ĉe Ankaro, en novembro 2016, la ministro pri eksterlandaj aferoj Frank-Walter Steinmeier memorigis la promeson de sia lando malfermi intertraktadon pri la aliĝo de Turkujo al la Eŭropa Unio.

Je la prilumo de historio, ŝajnas ke la du partneroj intencas reestabli hodiaŭ strategian aliancon similan al tiu, kiun ili flegis pasintece. Ilia nuna situacio montras okulfrapajn similecojn kun la komenco de la 20-a jarcento. Ankoraŭfoje, ili proksimiĝas pro la centreco de Germanujo en Eŭropo — oni denove debatas pri ĝia hegemonio — kaj la geopolitika strategio de Turkujo en Proksima Oriento. Sed Turkujo ja nun enkorpigas la kreskantan grandan regnon. Kun 80 milionoj da loĝantoj, kaj verŝajne 95 milionoj en 2050, ĝi baldaŭ preterpasos Germanujon, kies kadukiĝanta loĝantaro estos inter 72 aŭ 76 milionoj da homoj en 2050, laŭ oficialaj prognozoj.

La prioritato de Berlino estas pludaŭrigi la interkonsenton pri la rifuĝintoj. Sed multaj subtenantoj de tiu traktato timas, ke Turkujo ne daŭre respektos ĝin kaj finfine lasos la migrantojn atingi la grekajn marbordojn se la Eŭropa Unio ne aplikas la liberaligon de la vizoj. Sed la eŭropa Parlamento rifuzas tion fari antaŭ ol Turkujo ne mildigos sian kontraŭ-terorisman leĝon, kiun s-ro Erdogan jam ne volis modifi antaŭ la puĉprovo.

Malgraŭ la nefirmeco de tiu ekvilibro, la germanaj respondeculoj restas konvinkitaj, ke la traktato plutenos, ĉar ili opinias, ke la intereso de Turkujo estas ankaŭ deadmoni la rifuĝantojn iri en Eŭropon, kaj ke ĝi vere volas la liberaligon de vizoj. Krome, ili opinias s-ron Erdogan pragmatikulo, kiu, diference de la rusa prezidanto Vladimiro Putin, ne strebas eksciti popolismon en Eŭropo.

Eĉ se Turkujo respektos la traktaton, Berlino riskas iĝi komplico de la aŭtoritatema reĝimo de s-ro Erdogan. Antaŭ la krizo de la rifuĝantoj, la premoj de Berlino al Ankaro kaŭzis malkonsentojn. Sed la volo enteni la fluon de rifuĝantoj superis la etikajn konsiderojn. S-ino Merkel restis tre diskreta pri la pli kaj pli aŭtoritatema politiko de s-ro Erdogan, kaj ŝi distanciĝis rilate al la rezolucio kondamnanta la armenan genocidon voĉdonita en majo 2016 en la Bundestag (Parlamento). Tio ne malhelpis Turkujon rifuzi dum pluraj monatoj al la germanaj deputitoj la aliron al la armebazo de Incirlik, kie troviĝas trupoj de la Bundeswehr (germana armeo).

De nun estas Ankaro, kiu premas por ke Berlino adaptiĝu al ties normoj. En aprilo 2016, ekzemple, s-ino Merkel permesis al s-ro Erdogan procesi ĉe tribunalo kontraŭ la humuristo Jan Böhmermann, pro tio ke li insultis lin. Turkujo eĉ provas akiri de Germanujo la fermon de la liceoj de la kunfrataro de s-ro Gülen.

Ĉio montras, ke Turkujo estas sur fortika pozicio. Sed ĝi dependas de Germanujo, kiu estas la ĉefa kliento por ĝiaj eksportaĵoj kaj ĝia dua fonto de importaĵoj, post Ĉinujo. Ĝi ankaŭ bezonas Okcidenton por certigi sian sekurecon, aparte fronte al la revekiĝo de la rusa regno en la regiono. En novembro 2015, diplomatia krizo eksplodis kiam Ankaro paffaligis rusan arme-aviadilon, kiu laŭ ĝi eniris ĝian aerspacon. La turkaj regantoj tiam alvokis konsultiĝon sine de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO), kiel aplikon de la 4-a artikolo de la traktato de la Alianco (“La partioj konsultiĝos ĉiufoje kiam, laŭ unu el ili, la teritoria integreco, la politika sendependo aŭ la sekureco de unu el la partioj estos minacata”). La ruso-turkaj rilatoj pliboniĝis post la subskribo de interkonsento pri la konstruo de gasodukto en septembro 2016, sed streĉaj rilatoj restas, aparte depost la murdo de la rusa ambasadoro en Ankaro last-decembre. “Eĉ Erdogan komprenas la valoron de la Transatlantika Alianco”, konfidas alta funkciulo de la germana ministrejo pri eksteraj aferoj. En 2013, momento de la intensigo de la interna milito en Sirio, Germanujo, Usono kaj Nederlando dismetis Patriot-misilojn en la sudo de Turkujo, antaŭ ol forigi ilin du jarojn poste.

POR LA PLEJ BONO kaj por la plej malbono, Berlino kaj Ankaro flegas do implikitajn ligojn. Ĝis nun, iliaj interesoj estas kongruaj, sed, dum la lastaj monatoj, streĉoj pliakriĝis. S-ro Erdogan akuzis Germanujon ke ĝi subtenas terorismon kiam ĉi-lasta komprenigis, ke ĝi eble ne ellandigos la suspektatojn postulitajn de la turka justico. La turka projekto reestabli la mort-punon povus kaŭzi difektiĝon de la rilatoj, kiu ne estus sen konsekvenco por la interkonsento pri la rifuĝantoj. Kaj, okaze de rompo, la du landoj havos la rimedojn por malutili unu al la alia.

Hans KUNDNANI kaj

Astrid ZIEBARTH

Riado, Pekino, Berlino eniras la afrikan scenejon

Korupto kaj favorigo en Afriko

Apenaŭ rimarkita, la kvara afrika-araba pintkunveno okazis en Malabo, Ekvatora Gvineo, la 23-an kaj 24-an de novembro 2016. Tiu renkontiĝo montras la kreskantan interesiĝon de la Golfo-landoj al Afriko kaj, por ĉi lasta, novan diversiĝon de ties partneroj. La landoj situantaj sude de Saharo replanas sian eniron, ĝis nun spertitan kiel malagrablaĵon, en la tutmondan geopolitikon.

MAJO 2015. Petita de Riado, Senegalo decidas “deploji en la sankta tero de Sauda Arabujo 2 500 soldatojn” kun la celo “partopreni en la stabiligo de la regiono” kaj “garantii la sekurecon de la sanktaj lokoj de islamo”*. La anonco efikas kvazaŭ bomb-eksplodo en Dakaro, kie oni timas enkotiĝi en la ŝlimejon de la jemena milito*. Unu jaron poste, la nombro de soldatoj reale senditaj de la eta okcident-afrika lando restas nepreciza, sed la gesto restas simbola pri la vasta rekonsistigo de la internaciaj rilatoj de la nigra kontinento.

* “Mesaĝo de la ŝtatestro al la deputitoj pri sendado de 2 100 soldatoj en Sauda Arabujo”, Dakaro, 5-a de majo 2015, www.gouv.sn
* Vd. Laurent Bonnefoy, “Unujara milito por nenio en Jemeno”, Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2016.

La ĉefa ŝanĝo por nuntempa Afriko estas la ĝis nun neniam vidita diversigo de siaj partneroj, kiu okazas samtempe kun alta ekonomia kresko. De post la 2 000-aj jaroj, ses subsaharaj landoj sisteme estas inter la dek landoj havantaj la plej fortan kreskon en la mondo. Inter 2010 kaj 2015, estis eĉ sep: [Etiopujo], Mozambiko, Tanzanio, Demokratia Respubliko Kongo, Ganao, Zambio kaj Niĝerio. Kvankam la perspektivoj nun malheliĝas — la kresko estos nur 2% meze en 2017, laŭ la internacia mon-fonduso (IMF)-, tiu periodo de riĉo-kresko ŝanĝis la aspekton de la kontinento. Internaciaj kompanioj kaj grandaj ŝtatoj, tradicie logataj de krudmaterialoj, estas nun altirataj de la multiĝo de logaj investprogramoj: en 2015, tri cent grandaj infrastrukturaj projektoj estis prilaborataj, por valoro egala al 375 miliardoj da dolaroj. Danke al la altaj prezoj de ercoj kaj bazaj produktoj komence de la jarmilo, Afriko ja profitis sufiĉan subitan fortunon por komenci sian senŝuldiĝon kaj lanĉi impresajn projektojn financatajn de la tutmondaj merkatoj. Longtempe atendita, la fervoja linio Adis-Abebo — Ĝibutio estis ja inaŭgurita en oktobro 2016; oni spertas kreskantan konkurencon inter la profundakvaj havenoj en la gvinea golfo kaj en la Korno de Afriko*. La IMF nun timas, ke la financad-bezono kondukos al neregata reenŝuldiĝo*.

* Vd. Gérard Prunier, “La Korno de Afriko en la orbito de la milito en Jemeno”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2016.
* Vd. Antoinette M.Sayeh, “Un changement de cap s’impose”, Finances & Développement, Vaŝingtono, DC, junio 2016.

Tiu ĉi nova impetego al Afriko iom post iom modifas ĝian geopolitikon. La eksaj koloniaj regnoj, sed ankaŭ la eŭropa Unio, perdas sian historian hegemonion. Inter 2000 kaj 2011, laŭ la ekonomikisto Philippe Hugon, la merkatparto de Francujo pasis de 10 al 4,7%. Tiu movado okazas profite al la aziaj landoj: Ĉinujo, fariĝinta la unua komerca partnero de la kontinento, sed ankaŭ Barato kaj Japanujo. “La plej kreivaj vojoj nun ligas Afrikon al Azio, notas la kameruna politikologo Achille Mbembe. (...) La fluoj ne plu okazas nur vertikale inter la sudo kaj la nordo. Kio rezultos el tiu geografia translokado, tio estas la estonto de la afrika kontinento: Afriko fariĝis azia demando, multe pli ol eŭropa demando*.” Ankaŭ sendependuloj vetas pri ĝi, kiel ekzemple Turkujo, kiu ja hezitas pri siaj tutmondaj aliancoj*. La nombro de turkaj ambasadejoj triobliĝis depost 2009, dum la lando investas en publikaj konstruoj kaj senmoveblaĵoj. “Post la Korno de Afriko, notas la ĵurnalisto Philippe Tourel, [Ankaro] nun elektis Okcidentan Afrikon, parolante negocon tage, dum siaj islamistaj entreprenistoj laboras nokte*.”

* Télérama, Parizo, 18-a de majo 2016.
* Vd. Alain Vicky, “La Turquie à l’assaut de l’Afrique”, Le Monde diplomatique, majo 2011.
* Philippe Tourel, “Business le jour, prosélytisme la nuit”, Afrique-Asie, Parizo, majo 2016.

Malpli komentitaj ol la aziaj, la ekonomiaj kaj financaj fluoj el la araba mondo intensiĝas: inter 2000 kaj 2009, la komerco inter Afriko kaj la golfo-landoj kreskis 270%. Ĉiuj sektoroj estas koncernataj (infrastrukturoj, telekomunikoj, minejoj, nemoveblaĵoj, bankoj, agrokulturo). La ligoj kun Nord-Afriko estas ja malnovaj, sed la arabaj landoj deziras diversigi siajn ekonomiojn, tro dependajn de petrolo kaj gaso, profitante el la eblecoj ekzistantaj sude de Saharo. En la 2000-aj jaroj, la ŝtatoj de la Golfo, aparte Sauda Arabujo, partoprenis la movadon de akaparo de teroj cele certigi sian nutro-sekurecon aŭ produkti agrobrulaĵojn*. En 2012, Sudano disponigis du milionojn da hektaroj da teroj al la investantoj de Riado. La Kunlabor-konsilio de la Golfo kunordigas kaj stimulas la strategion de diversigo de la ekonomioj de la duoninsulo*.

* Vd Joan Baxter, “Ruée sur les terres africaines”, Le Monde diplomatique, januaro 2010.
* Vd. Frédéric Paquay, “Stratégie de diversification des États du Golfe: la France face à un nouvel adversaire”, Les Échos, Parizo, 18-a de decembro 2013.

Iom dormema depost la pintkunveno en Kairo en 1977, la afrik-araba kunlaboro revigliĝas: la araba Ligo kaj la afrika Unio organizis tri renkontiĝojn inter 2010 kaj 2016. La lasta okazis en novembro en Ekvatora Gvineo. La rilatoj komencis disvolviĝi post la unua petrol-ŝoko de 1975. La golfaj ŝtatoj strebis tiam investi sian providencan enspezon kaj subteni la afrikajn reĝimojn, kiuj rompis siajn diplomatiajn rilatojn kun Israelo sekve de la sestaga milito. La tiam imagita helpo por disvolviĝo, materiigita per kreado de la Araba Banko por ekonomia disvolviĝo en Afriko (ABEDA), de nun kombiniĝas kun la kontentigo de ekonomiaj kaj komercaj interesoj sur kontinento serĉanta investantojn. “La arabaj landoj estas riĉaj landoj, deklaris la prezidanto de Ekvatora Gvineo Teodoro Obiang Nguema Mbasogo sur la ĉeno ‘Africa 24’, la 18-an de novembro. Ili povas kontribui al la disvolvado de afrikaj landoj sen iu ajn formo de enmiksiĝo, kaj sen konduti kiel la disvolvitaj landoj, niaj eksaj koloniintoj.”

Almenaŭ 10% el la investoj en la afrikaj infrastrukturoj laŭdire devenas de la Golfo. Tiel, en 2014, la Investment Corporation of Dubai subskribis kontrakton pri 300 milionoj da dolaroj kun la niĝeria miliardulo Aliko Dangote por partopreno en la kapitalo de Kerzner International. La sepa kvinjara plano de la Badea (2015-2019) estas provizita per 1 600 milionoj da dolaroj, tio estas kresko de 600 milionoj da dolaroj kompare kun la antaŭa plano (2010-2014).

Aganto de tiu afrika-araba movado, la islama financo ankaŭ estas rapide progresanta tra sia plej dinamika elemento, la Islama Banko por Disvolvado (IBD)*. Tiu ĉi financas planon por infrastrukturoj de 7 miliardoj da dolaroj por la periodo 2015-2021, kio estas preskaŭ triono de ĝia buĝeto. Tiu engaĝiĝo konkretiĝis aparte per subskribo de interkonsento kun la Union économique et monétaire ouest-africaine (Uemoa) (okcident-afrika ekonomia kaj mona Unio), kiu konsideras la islaman financon kiel prioritatan akson. En januaro 2016, la Centra Banko de la okcident-afrikaj ŝtatoj (Banque centrale des Etats de l’Afrique de l’ouest — Bceao) siavice akceptis de la islama societo por disvolviĝo de la privata sektoro (filio de la IBD) 30 milionojn da dolaroj — sumo eventuale altigebla ĝis 100 milionoj da dolaroj — por financi etajn kaj mezajn entreprenojn de la sub-regiono.

* Vd. Philippe Hugon, “Les nouveaux acteurs de la coopération en Afrique”, Revue internationale de politique de développement, Ĝenevo, marto 2010, http://poldev.revues.org
Dakaro kaj la “frato-landoj”

SENEGALO estas objekto de aparta atento de Sauda Arabujo. Tradicie malferma al eksterlando, la eta lando de okcident-Afriko estas perceptata de Riado kiel misia tero pli facile alirebla ol Eŭropo trairita de kreskanta rifuzo de islamo. Ĝi ŝajnas esti ankaŭ pordo al Amerikoj. Dakaro estas la sola subsahara ĉefurbo, kiu akceptis pintkunvenojn de la Organizaĵo de la islama Kunlaborado (eksa Konferenco) (OIK), en 1991 kaj en 2008. Oficiale laika sed loĝata je 80% de islamanoj, Senegalo montriĝas tre ligita al siaj rilatoj kun la “frato-landoj” kaj al la “valoroj de islamo”, ofte uzata esprimo de la prezidanto Macky Sall. La lando verŝajne ankaŭ vidas en alproksimiĝo kun la OIK okazon financi la renovigon de ties infrastrukturo. Ĉiu kunveno de la OIK ja estis akompanata de impresaj realigoj pri transporto kaj komunikoj.

Por Dakaro, povus ankaŭ temi pri ekvilibrigi la pezon, tradicie grandan, de la Frataroj en la politika kaj socia vivo de la lando. “Oni observas, fronte al nigra islamo el sinkretisma tradicio (ekzemple la sufiaj aŭ muridaj frataroj), influ-luktoj inter la vahabitaj, salafistaj kaj ŝijaistaj movadoj, notas la ekonomikisto Philippe Hugon. Sauda Arabujo alportas financan helpon kaj disvolvas vahabismon en la landoj aŭ zonoj, kie islamo dominas*.” Post la Korno de Afriko, geografie proksima, nun la okcidenta Afriko plej altiras la reĝlandon: en 2014, Rijado donacis 34 milionojn da dolaroj celante lukti kontraŭ Ebola-viruso, kaj subtenis la Mondan Nutran Programon en Senegalo, en Maŭritanio kaj en Niĝero*.

* jam citita.
* Philippe Hugon, Afriques. Entre puissance et vulnérabilité, Armand Colin, Parizo, 2016.

Posedante 30% de la mineralaj riĉaĵoj de la planedo kaj kreskantan kvanton de la invest-perspektivoj, la kontinento fariĝis tereno de ekonomia milito miksanta privatajn agantojn kaj eksterajn regnojn: minejoj, agrokulturaj terenoj, havenoj, telefonio, bankoj, ktp., alfrontigas baratajn, emirlandajn, ĉinajn, francajn, britajn, usonajn grandajn grupojn, foje subtenatajn de la registaroj (Francujo, Ĉinujo, Sauda Arabujo...).

Tiu nova geoekonomio ja donas multajn eblecojn al la afrikaj ĉefurboj, provizante al ili partnerojn kaj financadojn, sed ĝi restas rezulto de pasiva integriĝo en la tutmonda kunagantaro. Same kiel okazis dum jarcentoj, la kontinento adaptiĝas al elektoj aliloke deciditaj, antaŭe en Eŭropo, hodiaŭ en Azio kaj en la Golfo. Ĝi pli respondas al petoj ol esprimas dezirojn. La ludo de la eksteraj grandaj regnoj ja evoluas laŭ ties propraj interesoj, sen ĉiam enkalkuli la lokajn loĝantarojn. Ĉinujo estas pli kaj pli kritikata pro la konkurenco de ties malmultekostaj produktoj al la afrikaj etaj produktistoj. La interesoj de Ĉinujo estas tiel regule kontraŭbatalitaj de la manifestaciantoj, kiel en Kinŝaso la 9-an de septembro 2016.

Pekino denun estas devigata nekonformiĝi al sia regulo pri neenmiksiĝo en la internaj aferoj de la invitantaj landoj. Tiu ilia rezervo, kiu kontrastis kun la paternalismo de la ekskoloniintoj, estis relative bone perceptata. Sed same kiel ĉiuj potencaj regnoj, Ĉinujo devas protekti siajn interesojn kaj siajn eksterlande vivantajn civitanojn. En februaro 2016, la azia dominanta regno anoncis malfermon de militbazo en Ĝibutio. Ĝia partopreno en la misioj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) ebligas al ĝi esti pli ĉeestanta, tamen respektante la internaciajn regulojn. Ene de dek jaroj, la nombro de ties blukaskuloj pasis de cent al pli ol tri mil, ĉefe bazitaj en Sud-Sudano, kie ĝi subskribis petrolajn interkonsentojn. La perdo de la libia aliancano, post la falo de Muamar Kadafi en 2011, kaj la neceso certigi sian petrol-provizadon instigis ĝin distanciĝi de la reĝimo de s-ro Omar Al-Bachir en Sudano, reĝimo, kiun ĝi firme subtenas de pli ol dek jaroj, malgraŭ la multaj krimoj, kiujn ĝi kulpas en Darfuro. Ĉinujo eĉ partoprenis la usonan mediacion inter Kartumo kaj Ĵubo, ĉefurbo de Sud-Sudano, kiu heredis la plimulton de petrolŝaktoj okaze de la lando-disiĝo de 2011. “La doktrino de neenmiksiĝo estas nun pridubata, sed ĝi restas unu el la apogkolonoj de la diplomatio, precizigas la politikologo Martina Bassan. Pekino volas moviĝi nur okaze de apartaj situacioj” (Le Figaro, 4-a de julio 2016).

La ĉinaj entreprenoj montras pli grandan respekton al la lokaj leĝoj, lasante aliajn entreprenestroj esti akuzataj de lokaj kampanjoj kontraŭ korupto. Prilaborante sian bildon kaj siajn influretojn, Pekino faciligas la instaladon de Konfuceo-institutoj sur la kontinento. Kvardek kreiĝis en dek jaroj fronte al la kadukiĝanta reto de la 124 Alliance Française. Dum la pintkunveno de Ĝakarta, la prezidanto Xi Jinping promesis inviti 100 000 afrikajn kunlaborantojn en Ĉinujon kaj disdoni 18 000 studstipendiojn ene de kvin jaroj. Ĉu Pekino strebas, kiel antaŭe Francujo, certigi al si, danke al afrikaj landoj, utilajn apogajn voĉojn en la internaciaj instancoj, kiel ekzemple la Unuiĝintaj Nacioj?

En tiu komenco de jarmilo, Afriko restas malferma spaco, vundebla de la eksteraj batoj. La ekonomikistoj de la Afrika Banko de Disvolvado ja timas la konsekvencojn de “Briteliro” Brexit por la aliro de la afrikaj produktoj al la brita merkato: ili maltrankvilas pri la malfortigo de la eŭropa Banko de Investado, de kiu Londono posedas 16,1% de la kapitalo. Sur la politika kaj diplomatia kampo, la malstabiligo de Proksima Oriento kaj de Saharo favoras kreskon de internaciaj intervenoj, aŭ eĉ enmiksiĝoj. La disvolvado de ĝihadistaj movadoj, aparte en Sahelo kaj la kresko de terorismo estigas ankaŭ militajn agadojn, aparte de Francujo, kiu kaptas la okazon por savi aŭ konkeri avantaĝojn por si mem. En 2013, la Serval-operaco, en Malio, konfirmis Parizon en sia rolo de ĝendarmo de la kontinento. La eksa kolonianto ne forgesas la interesojn de grupoj tiaj, kiaj tiu de s-ro Vincent Bolloré, ofte petita por servi la loĝistikon de armeaj operacioj. La senegala verkisto Boubacar Boris Diop kaj la malia eksministrino Aminata Dramane Traoré publike mallaŭdas formon de rekoloniigo*.

* Boubacar Boris Diop kaj Aminata Dramane Traoré, La Gloire des imposteurs. Lettres sur le Mali et l’Afrique, Philippe Rey, Parizo, 2014.
Kreskanta intereso de Germanujo

KUN tri mil soldatoj dismetitaj en Sahelo, siaj armeaj bazoj kaj operacioj, Francujo restas la ĉefa okcidenta aganto de la regiono, sed Usono pliigas sian ĉeeston depost la atako de sia konsulejo en Bengazi, en Libio, en 2012. Oficiale, ĝi disponas nur pri unu militbazo, en Ĝibutio, en la eksa tendaro Lemonnier de la franca armeo. Ĝi tamen ĵus anoncis konstruon de aerarmea bazo en Niĝero. Sed Vaŝingtono ĉefe deplojis centojn da konsilistoj kaj etaj taĉmentoj, kiuj formas kaj asistas la lokajn armeojn kaj policojn, kelkfoje kune kun Parizo. Ties soldatoj kaj agentoj sume estas plurmiloj. Liverado de materialoj kaj instalado de infrastrukturoj por observado kaj informado (komunikad-retoj, senpilotaj aviadiloj) faciligas apartajn operaciojn en Sahelo aŭ en la Korno de Afriko kontraŭ la Chabab. La ĉeesto de Usono estas nun videbla en Ĉado, Kameruno, Etiopujo, Ganao, Kenjo, Malio, Niĝero, Senegalo aŭ en Ugando. De la ekfunkciigo de sia arme-stabejo por Afriko (Africom) en 2008, Vaŝingtono serĉas landon kiu bonvolu akcepti ĝin. Post la nova rifuzo de Maroko, en oktobro 2016, La Africom estas daŭre bazita en Stutgarto, en Germanujo. Ĝin ŝirmi estas ofte perceptata kiel maniero meti sin en la celilon de la teroristoj.

La saltetoj de la tutmonda geopolitiko kondukas ankaŭ Germanujon plifortigi sian ĉeeston en Afriko. En 2011, la kancelierino Angela Merkel faris rimarkitan turneon en Niĝerio, Angolo, Kenjo kaj Ganao, kie dominis la komercaj kaj prienergiaj demandoj. Meze de oktobro 2016, cele afiŝi, unu jaron antaŭ la parlamentaj elektoj en sia lando, sian volon ĉesigi la migrajn fluojn, de kie ajn ili venas, ŝi iris en Malion, Niĝeron kaj Etiopujon, antaŭ ol akcepti en Berlino la prezidantojn de Niĝerio kaj de Ĉado, s-roj Muhammadu Buhari kaj Idriss Déby. Fine de 2015, la germana registaro ricevis favoran decidon de la Bundestag, ke la nombro de soldatoj partoprenontaj en la Multdimensia integrita Misio de la Unuiĝintaj Nacioj por Stabiligo en Malio (Minusma) pasu de 150 al 650, dum bazo de la Bundeswehr (germana armeo) estas preparata en Niameo. Dum gazetarkonferenco donita en Bamako, s-ino Merkel precizigis siajn intencojn: “Gravas al ni ke estu kohero inter nia kunlaboro pri disvolvado kaj nia armea subteno. (...) La armea helpo sola ne povas alporti sekurecon kaj pacon.”

Same kiel Ĉinujo, Germanujo disvolvas sian kulturan influon tra la Goethe-Institutoj kaj la mecenateco de siaj fondaĵoj. La kreskanta intereso de Berlino por Afriko povus iom post iom modifi la debaton pri la nigra kontinento en la eŭropa Konsilio. Tria eksportanto de armiloj, sed afiŝanta pacismajn konvinkojn, Berlino partoprenas ĉiujn eŭropajn operaciojn en Afriko kaj montriĝas detale postulema rilate al franca intervenismo suspektata maski profitdonan aranĝon. En 2006, Berlino ricevis la komandadon de la eŭropa misio Eufor-Demokratia Respubliko Kongo, kies sidejo troviĝis en Potsdam, eĉ se Francujo zorgis pri la plej granda parto de la loĝistiko surloke*. En 2011, la opozicieco de Germanujo bremsis la ekon de la francbrita interveno en Libio.

* Vd. Raf Custers, “Arrière-pensées européennes”, Le Monde diplomatique, julio 2006.

En tiu giganta influ-ludo, Afriko suferas pri du malfortoj: unuflanke, foresto de kontinenta ĉefo solida kaj nekontestata; aliflanke, integriĝo kiu progresas pli rapide sur la komerca kampo ol sur la politika kaj diplomatia. Respondeca pri 15% de la malneta enlanda produkto (MEP) de la kontinento, membro de la G20 kaj de la BRICS-grupo (kun Brazilo, Rusujo, Barato kaj Ĉinujo), Sud-Afriko ricevis la prezidantecon de la Komisiono de la afrika Unio por s-ino Nkosazana Dlamini-Zuma en 2012. Ĉi tiuj atributoj de reala povo regule altiras al ĝi akuzojn pri kontinenta imperiismo. Sed gi restas necerta granda regno. Trairata de grandaj sociaj streĉiĝoj, tuŝita de ripetataj politikaj skandaloj, rande de ekonomia recesio, ĝi estas nun konkurencata en sia rolo de ekonomia lokomotivo de la kontinento fare de Niĝerio. Petrola giganto kaj mediacianto agnoskata en multnombraj krizoj, ĝi estas privilegiita partnero de Vaŝingtono sur la kontinento. Ĝi aliflanke suferas pro la amasa terorismo de Boko Haram kaj pro la sendependiĝaj streĉoj en la Nordo.

La murdo de Kadafi, en 2011, tamen malfermis spacon sur la kontinenta scenejo. Maroko mallerte provas enŝoviĝi en ĝin. Dua afrika investanto sude de Saharo, ĝi multigas la diplomatiajn iniciatojn: ŝanĝo de 80% de la postenoj en Afriko kaj malfermo de kvin novaj ambasadejoj en Tanzanio, Ruando, Mozambiko, en Maŭricio kaj en Benino. Sed ĝiajn kontinentajn ambiciojn daŭre kontraŭstaras la konflikto pri la okcidenta Saharo. La reĝlando oficiale petis realiĝi al la afrika Unio en 2016, sed la manko de interkonsento pri la loko de la Araba Demokratia Sahara Respubliko (ADSR), membro de la tutafrika organizaĵo, malsukcesigis la intertraktadon. Fine de novembro, Rabato eĉ kolere forlasis la afrika-araban pintkunvenon de Malabo pro la partopreno de la ADSR.

La regionaj organizaĵoj (Ekonomia Komunumo de la Okcident-Afrikaj Ŝtatoj — Uemoa, Ekonomia Komunumo de Centr-Afrikaj Ŝtatoj, ktp.) kreas liberkomercajn zonojn laŭ la konsiloj de la internaciaj financaj institucioj, sed montriĝas nekapablaj difini kunlaborajn disvolvo-politikojn kaj klaran vidadon de la kontinentaj interesoj. La enlandaj merkatoj restas subevoluintaj, dum, kiel notas s-ro Carlos Lopes, vic-ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj kaj direktoro de la ekonomia Komisiono por Afriko, la vojaĝo de kontenero de Kenjo ĝis Burundo ĝis nun pli kostas ol de Belgujo aŭ Britujo ĝis Najrobo*. “La rezultoj [de la regiona integrado] restas ankoraŭ malproksimaj de la esperoj pro la aliĝo de la landoj al pluraj grupiĝoj, notas la geografo Georges Courade, la pluekzisto de komercaj bariloj, sed ankaŭ pro la nesufiĉo de la infrastrukturoj kaj nekohereco de la ekonomiaj politikoj*.”

* Vd. Carlos Lopes, “L’intégration pas à pas”, Finances et Développement, junio 2016.
* Georges Courade, Les Afriques au défi du XXIe siècle, Belin, Parizo, 2014.
La decidiga rolo de la diasporoj

TIU ĈI ora Afriko, kiu okupas la frontpaĝojn de la okcidentaj gazetoj kaj allogas la negocistojn dezirantajn novajn merkatojn estas malfortika scenejo. Analizita jam en la 1960-aj jaroj, la dependeco de la kontinento rilate al la krudmaterialoj persistas. Ĝi produktas nur 1,8% de la manufaktura aldonvaloro (triono de la industriaj dungoj de Sud-Koreujo sola). En 2013, falo de la krudmaterialaj prezoj kruele tuŝis landojn kiel Niĝerio, Sud-Afriko aŭ Angolo, kies kresko estas bazita sur petrolo. “Kiam oni zorge rigardas, notas la geografino Sylvie Brunel, oni vidas unue insularan ekonomion, kun kresko-zonoj, sed limigitaj je la marbordaj regionoj kaj la metropoloj” (Le Monde, 13-14-a de marto 2016). Same kiel en la epoko de la grandaj eŭropaj Imperioj ...

Ofte perceptataj kiel minaco aŭ problemo en la okcidentaj landoj, la diasporoj tamen prezentiĝas kiel ŝlosilaj agantoj de disvolvado kaj de politikaj transformiĝoj. Ili observadas kaj komentas ĉiujn afrikajn eventojn, kaj premas ekzemple sur la internaciaj organizaĵoj okaze de dubindaj balotoj, kiel en Gabono aŭ en Kongo-Brazavilo en 2016. “La daŭro de diktaturo dependas de la amplekso de nia silento”, resumas la kongolanda verkisto Alain Mabanckou, kiu estas ankaŭ profesoro en la Kalifornia Universitato en Los Angeles. La rolo de la “mono de la elmigrintoj” estas nun bone konata: la aktivo estas ĉirkaŭ 700 kaj 800 miliardoj da dolaroj, preskaŭ la duono de la afrika MEP*. Kaj rilate al la enmigrintaj loĝantaroj libana (inter 400 000 kaj 500 000 homoj en okcidenta Afriko), ĉina, barata kaj hindo-pakistana (pli ol 2 milionoj en orienta kaj suda Afriko), ili siaflanke ludas decidigan rolon por la integriĝo de Afriko en la tutmondiĝon. “Ili prezentas komunajn karakterizojn de transnacia spaco, laŭ Hugon. Ili havas gravan ekonomian pezon sur la afrika kontinento, kaj estas samtempe ligitaj al sia origina tero (sama informsistemo, partopreno en la samaj religiaj festoj, transdono, eĉ foje financado, de politikaj fortoj). Ili kelkfoje estas integritaj en kelkaj paralelaj cirkvitoj (diversaj trafikoj)”.

* Vd. “Les transferts d’argent de la diaspora: une source de développement?”, Afrique renouveau, Nov-Jorko, 12-a de januaro 2014.

Ĉu la disvolvado de la terorisma minaco povos instigi la kontinenton pli firme kaj klare manifesti sian opinion? En 2013, la nekapablo defendi sin kontraŭ ofensivo de la ĝihadistoj al Bamako kaj la armea interveno de Francujo estigis politikan elektroŝokon en la afrikaj ĉefurboj. La afrika Unio perfektigas siajn diplomatiajn kaj militajn ilojn. La ekfunkciigo de sia armeo, la Afrika Atendo-Armeo AAA) estas senĉese prokrastita, sed la organizaĵo havigis al si mekanismon por mastrumi la krizojn: la Afrika Kapableco por Tuja Respondo al la Krizoj (AKTRK) (Caric en la franca), funkcianta de novembro 2016. La Pac- kaj Sekurec-Konsilio de la afrika Unio de nun praktikas regulan kunlaboradon kun la sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj.

Sed la grandaj regnoj ne ŝatas aŭskulti la vidpunktojn de kontinento, kiu regule afiŝas siajn disdividojn, kiel dum la interveno de la atlantika Alianco en Libio en 2011*. Krome, la armeaj kaj financaj rimedoj de la tutafrika organizo restas limigitaj. Tamen, konfidas al ni sub kondiĉo de anonimeco afrika diplomato postenita ĉe UN, se la afrikanoj estintus aŭskultitaj, la franca interveno en Malio estus pli bone enkalkulinta la vidpunkton de la Tuaregoj, kies marĝenigo malfortigas la pacon en longa perspektivo.

* Vd. Jean Ping, Éclipse sur l’Afrique. Fallait-il tuer Kadhafi?, Michalon, Parizo, 2014.

Anne-Cécile ROBERT

“Usono unue”

EKDE SIA unua parolado kiel prezidanto, s-ro Donald Trump disiĝas de siaj antaŭuloj. En fripona tono kaj kun fermita pugno, promesante ke “America First” (“Usono unue”) resumos la “novan vizion, kiu regos la landon”, li ĵus anoncis, ke la internacia sistemo starigita de Usono antaŭ pli ol sepdek jaroj havos jam ne alian funkcion ol servi al ĝi. Aŭ ĝi devos perei. Tia sincero perturbas la trankvilon de la ceteraj nacioj, speciale la eŭropaj, kiuj ŝajnigis kredi je la ekzisto de demokratia “atlantika komunumo”, reguligata per reciproke avantaĝaj aranĝoj. Ĉe s-ro Trump la maskoj defalas. En ludo, kiun ĝi taksas nulsuma, Usono volas “gajni kiel neniam antaŭe”, ĉu temas pri partoj de merkato, pri diplomatio, pri medio. Ve al la venkitoj aliie sur la planedo.

Kaj adiaŭ al la multflankaj interkonsentoj, speciale komercaj. Stampita de siaj memoroj de lernanto en la 1950-aj jaroj, la nova loĝanto de la Blanka Domo de jardekoj remaĉas la fabelon laŭ kiu Usono ĉiam kondutis kiel bona homhelpulo. Kaj ke ĝi, ekde 1945, “riĉigis aliajn landojn”. Tiuj, iom post iom, “fabrikis niajn produktojn, ŝtelis niajn entreprenojn kaj detruis niajn laborlokojn”.* Grandaj hejmaj entreprenoj certe transvivis tiun “buĉadon” kiun li priskribas, interalie la lia kaj tiu de kelkaj membroj de lia registaro. Sed tiaj harfendaĵoj pezas malmulte antaŭ la ideologia renversiĝo, kiu montriĝas: en tiu ĉi punkto apogata de la sindikatoj de sia lando, la prezidanto de Usono vetas, ke la protektismo “alportos grandan prosperon kaj grandan forton”, en la sama momento, kiam, en la Ekonomia Forumo de Davoso, la gvidanto de la ĉina komunista partio proponas anstataŭi Usonon kiel motoron de la kapitalisma tutmondigo* ...

* Antaŭ tridek jaroj, la 2-an de septembro 1987, s-ro Trump aĉetis reklampaĝon en tri grandaj usonaj ĵurnaloj de la orienta bordo kaj tie publikigis malfermitan leteron kun la titolo: “Kial Usono devus ĉesi pagi por defendi landojn, kiuj havas la rimedojn por defendi sin mem”.
* “China says it is willing to take the lead”, The Wall Street Journal Europe, 24-an de januaro 2017.

Kion diras Eŭropo? Jam minacata de disfalo antaŭ la vojŝanĝo de Vaŝingtono, ĝi rigardas la trajnojn preterpasi kaj senhelpe glutas la brutalaĵojn de sia baptopatro. S-ro Trump, kiu (sufiĉe prave) suspektas ke ĝi estas dominata de la ekonomiaj decidoj de Germanujo, ĝojis ke Britujo decidis forlasi ĝin kaj malestimas la kontraŭrusajn obsedojn de la poloj kaj baltoj. Tio signifas, ke eŭropaj gvidantoj, kiuj jam de jaroj rezignis pri ĉia ambicio kontraŭa al la volo de sia suzereno, ekde nun povas troviĝi antaŭ fermita pordo ĉe la usona ambasadejo, ĉe kiu ili kelkfoje memorigis pri sia lojaleco.* Nenio garantias, ke la unuflankismo de s-ro Trump fine devigos ilin liberiĝi el la suĉbotelo de la atlantikismo kaj turni la paĝon de la liberkomerco por paŝi per siaj propraj piedoj. Sed la elektojaro en Francujo kaj en Germanujo meritus havi tiun prioritaton kiel gravan temon.

* Tion montris miloj da diplomatiaj telegramoj malkaŝitaj de WikiLeaks en decembro de 2010.

Serge HALIMI.

La tutforta unuflankismo de Usono

Tio, kio atendas Latinamerikon

Kiam mortis la historia gvidanto de la kuba revolucio Fidel Castro, multaj latinamerikaj progresemuloj estis trafitaj de malĝojego. Dum kelka tempo, de Argentino ĝis Venezuelo, dekstrularo atlantikisma kaj liberala amasigas venkojn. Ĉu ili ankaŭ bonvenigu la enoficiĝon de la nova prezidanto de Usono Donald Trump?

Al demando pri lia preferata kandidato por la usona prezidantelekto, la respondo de la ekvadora ŝtatestro Rafael Correa surprizis ĉiujn: “TRUMP!”. Ĉu tiu ne estas la usona miliardulo kiu kalumniis migrantojn, promesis konstrui muron laŭlonge de la landlimo kun Meksiko por preventi la alvenon de “seksperfortantoj kaj drogŝakristoj”, proklamis la urĝecon ĉesigi “subpremadon” en Venezuelo kaj anoncis sian intencon retroirigi la politikon de malfermiteco al Kubo iniciatitan de sia antaŭulo? “La usona registaro sekvas politikon kiu apenaŭ ŝanĝiĝas, kaj ĝiaj efikoj estas preskaŭ ĉiam samaj” komentis s-ro Correa. Ĉu do ne estos ŝanĝiĝo kun Donald Trump? Male: “Li estas tiel kruda ke li provokos reagon en Latinameriko, kiu fortigos la pozicion de la progresemaj registaroj de la regiono!” (Telesur, la 29a de julio 2016).

La nova usona prezidanto heredos strategian kompason kun tri nadloj. Ili portas la nomojn “prospero”, “sekureco” kaj “demokratio kaj estrado”. Ĉiuj tri montras la saman direkton.

Programo transdonota

Praktike, “labori por prospero” en Latinameriko signifas subskribi kiel eble plej multajn akordojn pri libera komercado. Prezidanto George W. Bush intertraktis tiajn akordojn kun Panamio kaj Kolombio. Lia posteulo prezidanto Barack Obama sukcese kampanjis por ke la Kongreso ilin aprobu malgraŭ forta kontraŭado de la Demokratoj, parte instigita de la murdoj de laborsindikatanoj en Kolombio. Ankaŭ la serĉon por prospero oni subkomprenas kiel sinonimon por “novliberalaj reformoj”: rigoraj elspezreduktoj, malreguligo, redukto de tarifoj, ktp. Dum la lastaj dek kvin jaroj, ĉi tiu programo montriĝis esti pli malfacile trudebla: la landoj de la regiono estas laŭpaŝe sin liberigintaj el la Internacia Monfonduso (IMF), kies programoj de strukturaj ŝanĝoj estigis malpliiĝon de la ekonomia kresko kaj pliiĝon de malriĉeco dum la jaroj 1980aj kaj 1990aj. Malgraŭ tio, Barack Obama kondiĉis sian asistadon al la plej malriĉaj landoj per la enkonduko de merkataj reformoj favore al eksterlandaj investantoj. Ekzemplo estas la Alianco por Prospero — ĝisdatigo de la Plano Puebla-Panamio propagandita de s-ro Bush — kiu estis lanĉita fine de 2014 kun la landoj de la “norda triangulo” de Centra Ameriko (Salvadoro, Gvatemalio kaj Honduraso). Kiam temas pri sekureco, la aktuala strategio de Vaŝingtono devenis de la kontraŭinsurekciaj operacoj kaj kontraŭdrogaj programoj de antaŭaj registaroj. Dum la mandatoj de la prezidantoj Bill Clinton (1993-2001) kaj George W. Bush (2001-2009), miliardoj da dolaroj estis ŝutitaj en Planon Kolombio, vasta ofensivo kontraŭ la fikomerco de kokaino*. La rezulto: miloj da mortintoj, milionoj delokitaj, kaj malgranda efiko sur la produktadon de drogoj.

* Vidu Hernando Calvo Ospina, Ĉe la limoj de la Plano Kolombio, Le Monde diplomatique, februaro 2005.

La plano ne nur estas daŭrigata, ĝi servis kiel modelo por aliaj “partnerecoj”, kun Meksiko (la Iniciato de Mérida) kaj kun Centra Ameriko (Regiona Iniciato de Sekureco por Centra Ameriko). Sama kaŭzo, sama efiko: senprecedencaj sinsekvaj ondoj da perfortaĵoj kiuj mortigis nenombreblajn supozatajn krimulojn sed ankaŭ ordinarajn civitanojn, precipe membrojn de socialaj movadoj.

Prezentita kiel nepolitikema, la programo de “demokratio kaj estrado”, kiun prezidanto Obama transdonos al Donald Trump, oficiale celas firmigi instituciojn kaj fortigi la principon de la jurŝtato. Sed la diplomatiaj telegramoj de la usona Departemento de Eksterlandaj Aferoj, publikigitaj de WikiLeaks en 2010 kaj 2011, montras malsaman perspektivon: usonaj diplomatoj sin turnas al pruvitaj metodoj por malfortigi, alproprigi aŭ elimini maloportunajn — tio estas, “maldekstrismajn” — politikajn movadojn*. Precipe tiujn konsideratajn ideologie proksimajn al la forpasinta venezuela prezidanto Hugo Chávez.

* The WikiLeaks Files: The World According to US Empire, Verso, Londono, 2016, Novjorko, januaro 2010.

Sed ne ĉiuj operacoj por malstabiligi la latinamerikan maldekstrularon estas tiel diskretaj. Je la 28a de junio 2009, la hondurasa armeo demisiigis prezidanton Manuel Zelaya, alianculo de Venezuelo. Ŝtatsekretario pri eksterlandaj aferoj Hillary Clinton rifuzis agnoski ke puĉo okazis, ĉar tia agnosko estigus la interrompon de la plimulto de la usona asistado. La regiono estis ŝokita de la maĥinacioj de Vaŝingtono kiuj kontribuis al la sukceso de la puĉo*, kvankam tio ne malhelpis, ke Usono subtenu la konservativajn registarojn kiuj poste enoficiĝis en Honduraso.

* Kp. “A new chapter of engagement: Obama and the Honduran coup”, NACLA reporting on the Americas, North American Congress on Latin America, Novjorko, januaro 2010.

Ekde 2010, la malfavora ekonomia situacio malfortigas Latinamerikon, ebligante al la Blanka Domo atingi gravajn sukcesojn. La ĝismorta malamiko, Venezuelo, profundiĝas en ekonomian kaj politikan krizon kiu senigas al ĝi la kapablon agi sur la internacia scenejo. Post la morto de Chávez en 2013, Usono faris tutfortan klopodon: unuflanke, dialogo; aliflanke, malstabiligo pere de iuj sektoroj de la opozicio*.

* Vidu Alexander Main, “Au Venezuela, la tentation du coup de force”, Le Monde diplomatique, aprilo 2014.

Sekve, la politiko de malfermiteco rilate al Kubo estis akompanata de mala sinteno pri Venezuelo, kun nova reĝimo de sankcioj fine de 2014. Samtempe, Argentino kaj Brazilo kliniĝis dekstren post dek du jaroj da progresemaj registaroj. Ĉiufoje, la registaro de prezidanto Obama aprobis ĉi tiujn evoluojn: post kiam la konservativulo Mauricio Macri enoficiĝis en 2015, rapide retirita estis la kontraŭstaro pri kreditoj asignitaj al Bonaero de la internaciaj financaj institucioj, kaj la provizora registaro en Brazilo estis diplomatie subtenata dum ankoraŭ daŭris pridisputata procedo de eloficigo kontraŭ prezidanto Dilma Rousseff* .

* Vidu Laurent Delcourt, ‘Trompa printempo en Brazilo’, Le Monde diplomatique, majo 2016.
Ne ĝenu komercajn entreprenojn

La politika pejzaĝo tial ŝanĝiĝis ekde la alveno de Barack Obama ĉe la Blanka Domo. Antaŭ ok jaroj, la maldekstrularo regis plimulton de la landoj de Latinameriko, memfide proklamante sian sendependecon. Kiam li transdonos la ŝlosilojn de la prezidanta oficejo al Donald Trump, s-ro Obama povos nombri multajn latinamerikajn “sukcesojn” kune kun la malsukcesoj en Mezoriento kaj Orienta Eŭropo pri kiuj li estos kulpigita. Honduraso, Paragvajo, Argentino, Brazilo: maldekstremaj registaroj falis unu post la alia, kaj Usono reakiris iom de sia antaŭa influo en la regiono.

Neniu scias, kion la nova usona prezidanto vere faros. Jam de la komenco de la kampanjo, li estis demagoga kaj kaprica. Sed malgraŭ tio, la konsisto de lia kabineto prilumas la verŝajnajn politikojn de lia registaro. Du tendencoj aperas: la kreskanta militarismigo de la eksterlanda politiko kaj la obsedo pri la irana “minaco” kaj “radikala islamo”.

Du tendencoj kiuj povus havi gravajn sekvojn por Latinameriko.

Kvankam li kritikis usonan intervenismon dum la kampanjo, kaj ankaŭ oficialulojn kiuj “ne plenumas siajn taskojn” (CBS, la 13a de novembro 2016), s-ro Trump nomumis pli da eksaj armeanoj al la plej altaj respondecoj pri la nacia sekureco ol iu ajn alia prezidanto de post la Dua Mondmilito. Emeritaj generaloj James “Mad Dog” (“freneza hundo”) Mattis kaj Michael Flynn, respektive sekretario pri defendo kaj konsilisto pri nacia sekureco, estis onidire malakceptitaj de prezidanto Obama pro siaj ekstremismaj kaj malcedemaj pozicioj pri Irano kaj “radikala Islamo”. Pridemandite pri la plej gravaj minacoj por Usono, s-ro Mattis respondis: “Irano, Irano, Irano”*, kaj eĉ sugestis ke Teherano estis la sponsoro de la Organizaĵo de la Islama Ŝtato. Aŭdaca supozo ...

* Mark Perry, “James Mattis’ 33-year grudge against Iran”, Politico Magazine, Novjorko, la 4a de decembro 2016.

Emerita generalo kaj eksa ĉefo de operacoj por la amerika kontinento, John Kelly estros la Departementon pri la Sekureco de la Hejmlando. Li avertis la senatan komitaton pri la armitaj fortoj kontraŭ Irano kaj “radikalaj islamaj” grupoj kiuj, profitante de la “komunaj financaj interesoj inter krimulaj kaj teroristaj retoj en la regiono”, povus gvidi ĉelojn en la regiono (la 12a de marto 2015). Ĉi tiu argumento ankaŭ havas aliajn subtenantojn, inter ili s-ino Yleem Poblete, eksa stabestro de s-ino Ileana Ros-Lehtinen, denaska kubanino kaj deputitino de la Malsupera Ĉambro de la Kongreso kiu en 2012 sponsoris la leĝon Countering Iran in the Western Hemisphere (rebati Iranon en la Okcidenta Hemisfero).

Kiam prezidanto Obama okupis la Blankan Domon, tiaj ideoj restis limigitaj al la marĝenoj de la debato. Sed de nun ili povus gvidi la latinamerikan politikon de Usono. La lukto kontraŭ maldekstrismaj registaroj povus esti pravigita per iliaj rilatoj kun Irano kaj la tiel nomitaj programoj de “sekureco” povus profiti de suplementaj rimedoj por kontraŭbatali la “terorisman enŝteliĝon” de mafiismo. Estas malfacile kredi ke la sekvonta registaro forlasos la celojn de “sekureco” kaj “antaŭenigo de demokratio” de ĝiaj antaŭuloj. Male, la modelo de la Plano Kolombio povus esti etendita al novaj regionoj kiel la zono de la “Triobla Landlimo”, inter Argentino, Brazilo kaj Paragvajo.

Efektive, en la neprobabla kazo ke la nova ŝtatsekretario pri eksterlandaj aferoj kontraŭus al la senbrida militarismigo de la politiko pri la regiono, li renkontus duoblan reziston: tiu, de la burokratoj de la Departemento de Eksterlandaj Aferoj, kiu estas ĉiam pli militarismigata (precipe la malavare financata Internacia Buroo de Narkotikoj kaj Leĝobservigo), kaj tiu de la armea-industria komplekso, kiu profitos de reprezentantoj je la plej alta nivelo en la nova registaro.

Kion pri Kubo? Pridubi la politikon de malfermiteco provokus kontraŭstaron de granda parto de la komercistaro, kiu ege deziras profiti de nova merkato. Kaj se estas punkto pri kiu Donald Trump estas klara, ĝi estas tio ke li ne deziras kompliki la vivojn de entreprenestroj. Al la decido plu laŭiri la vojon markitan de prezidanto Obama, alia povus esti aldonita: adopti pli agreseman strategion de “antaŭenigo de demokratio” — tio estas, malstabiligi la registaron de Raúl Castro per diskretaj metodoj de interveno. Sed ankaŭ estas necese ke la “kruda” stilo, pri kiu la ekvadora prezidanto parolis, ne plifortigu la sindevontigon de la latinamerikaj ĉefurboj daŭre celi sian emancipiĝon preter siaj ideologiaj diferencoj.

Povus esti ke aliaj faktoroj plu apartigos Usonon kaj la subkontinenton. Se Donald Trump plenumos sian promeson reintertrakti pri komercaj akordoj kun sia lando kaj trudi tarifojn sur diversajn produktojn de Latinameriko, tio farus pli ol prezidantoj Chávez, Correa kaj Evo Morales (prezidanto de Bolivio) por la lukto kontraŭ libera komercado kaj la teno kiun nordaj firmaoj havas sur la regiono.

Ĉi-rilate, tamen, li povus renkonti viglan kontraŭstaron de la ekonomia elito de sia lando, elito el kiu li jam estas nomuminta diversajn reprezentantojn al sia kabineto, interalie la Departemento de Eksterlandaj Aferoj, kaj kiu, cetere, havas eminentajn proparolantojn en la Kongreso.

Ĉinio entrudiĝas

Inter ĉiuj ĉi demandoj, unu afero sendubas: la ĉefa minaco por la usona hegemonio en la regiono venos el Ĉinio. La kresko de investoj kaj kreditoj de la Meza Regno al la latinamerikaj landoj kontribuis al la erozio de la financa kaj ekonomia influo de Vaŝingtono. La komerco estas ekkreskinta de proksimume 13 miliardoj da dolaroj en 2000 al 262 miliardoj en 2013, propulsante Ĉinion en la pozicion de la dua plej granda ricevinto de latinamerikaj eksportaĵoj. Ĉinaj investoj levas la samajn socialajn kaj ekologiajn demandojn kiel tiujn de Usono, sed kun grava diferenco: ili kutime ne kunportas lokan politikan prezon. Sekve, la ekonomia ekspansio de Ĉinio en la regiono reprezentis benon por progresemaj registaroj, ĉar ĝi ebligis al ili plenumi aŭdacajn socialajn politikojn. Inter 2002 kaj 2014, malriĉeco en Latinameriko malkreskis de 44% al 28%, kreskinte dum la antaŭaj 22 jaroj.

Kvankam la malalta konjunkturo de la ĉina ekonomio havis negativan efikon sur Latinameriko, Pekino ŝajnas firme intenci havi pli kaj pli da influo pri la ekonomioj kaj politikoj de la regiono. La decido de Donald Trump kondamni la Trans-Pacifikan Partnerecon (TPP) proponas novajn perspektivojn por la ĉinaj komercado kaj investado, kiel prezidanto Xi Jinping neniel neglektis emfazi fine de novembro dum vizito al Ĉilio, Ekvadoro kaj Peruo. Fronte al neantaŭvidebla kaj potenciale malamika usona registaro, kiu deklaris sian intencon rezisti la influon de Ĉinio en Orienta Azio, la alvoko de prezidanto Xi por “nova epoko de rilatoj kun Latinameriko”* reflektas lian strategian ambicion evoluigi siajn komercajn kaj diplomatiajn rilatojn en la “malantaŭa korto” de Usono.

* Matt Ferchen, “What’s new about Xi’s ‘new era’ of China-Latin America relations?”, la 26a de novembro 2016, www.thediplomat.com

Alexander MAIN

De la strato al praktikado de regado

En la Hispanaj ribelaj urboj

En Hispanio, la nova organizaĵo Podemos maltrafis sian celon de “sturmi la ĉielon”: faligi la politikan sistemon per ĝenerala balotado. De Barcelono ĝis Madrido tra Valencio aŭ Zaragozo, la progesemaj fortoj kritikantaj la malabundigon tamen gajnis plurajn gravajn municipojn. Sed ĉu ŝanĝi urbestron ebligas ŝanĝi la mondon?

Monto de floroj kaj krucifiksoj stariĝas sur la Placo de Pilar, en ĉi tiu oktobromezo, okaze de la jara festo de Zaragozo. La turistoj svarmegas en la stratoj, kaj la superbazaroj plenpleniĝas: neniu soveto, neniu sturmo de ia Hispana vintra palaco. Ĉi tie same kiel en Madrido, Barcelono aŭ ankaŭ Valencio, “koalicio de popola unuiĝo” formita de aktivuloj de la socia movado kaj diversaj maldekstraj partioj venkis la municipan balotadon en majo 2015. Sed malgraŭ la teruraj blekoj de la konservativuloj, maltrankviligitaj de tiuj venkoj, la revolucio estas kaŝiĝema.

Oni ne ŝanĝas urbon en unu jaro kaj duono”, pledas S-ro Guillermo Lázaro, kunordiganto de la municipa grupo de la koalicio Zaragoza en Común (ZeC)*. Antaŭ pludiri, ke malgraŭ promesoj pri socia progreso skribitaj en la porelektaj programoj, la ŝanĝoj, kiujn esperas la loĝantaro konsistas malpli en forigo de privata proprieto ol en forbalai la “kaston”: “La homoj ne tiom deziris veran ŝanĝon de sia vivkondiĉoj, kiom aliron al regado de normalaj homoj, kiuj similas al ili.”

* Formita de Podemos, Izquierda Unida (Hispana komunista partio kaj aliaj maldekstregaj partioj), Equo (ekologiistoj), Puyálon (kontraŭkapitalistaj Aragonaj suverenistoj), Somos (maldekstraj respublikanoj), Demos Plus (deveninta de la socia movado por defendo de sanservoj kaj publika edukado) kaj Piratas de Aragón (pirata partio).

En Santiago de Kompostelo, la venkinta platformo Compostela Aberta (Kompostelo malfermita) naskiĝis el “naŭzo”, klarigas al ni S-ino Marilar Jiménez Aleixandre kaj S-ro Antonio Pérez Casas, respektive proparolanto kaj aktivulo de la koalicio. “Apenaŭ unu jaron post sia elekto, la antaŭa urbestro, la konservativulo Gerardo Conde Roa, estis kondamnita pro impostfraŭdo.” Du aliaj sinsekvis dum mandatotempo punktita de tribunalaj aferoj, tiel, ke la urbo estis kromnomita “Santiago de Koruptela”.

Tiu krizo pri politika reprezentado, motoro de la movado 15-M (naskiĝinta la 15-an de majo 2011 en Madrido) helpis la kreon de eksternormaj koalicioj, kiu novigis la fizionomion de la kutimaj regadoj: “Compostela Aberta konsistas parte el eksaktivuloj de grandaj partioj, sed ne nur, diras S-ino Jiménez Aleixandre kaj S-ro Pérez Casas. Multaj el ĝiaj membroj antaŭe neniam politikumis, aŭ venas el asocioj de najbaroj*, el la movadoj feminista kaj sindikata, el movadgrupoj kontraŭ konstruspekulado, ktp. Troviĝas tie ankaŭ gravuloj, verkistoj, anoj de la kultura mondo, kaj homoj venintaj el 15-M.” Kaj ne ĉiuj difinas sin kiel “maldekstremaj”.

* La movado de asocioj de najbaroj havas apartan lokon en Hispanio de post la diktaturo de Franco. Estante en la tuta lando ili grupiĝas en federacioj en la aŭtonomaj komunumoj kaj intense partoprenas en la publika debato.

Uzita de iliaj kontraŭuloj kaj de iuj amaskomunikiloj, la nomo “municipoj de Podemos” (pro la nomo de la partio aperinta en oktobro 2014) malhelpas la rilatojn tiklajn, eĉ konfliktajn, kiujn tiuj skipoj havas kun la nova partio. Cetere, “preter niaj malsimilaĵoj kun aliaj municipaj koalicioj, ni havas komunan punkton, rimarkigas S-ino Jiménez Aleixandre: ni ne konsideras nin kiel partiojn. La plejmulto de la tradiciaj maldekstraj partioj donas prioritaton al interesoj de siaj partiestroj: konservi la postenon, sen ĉiam diskuti kun la aktivuloj. Ni observas similan evoluon en Podemos. Ni ja provas diversajn organizoformojn por doni prioritaton al nia programo”.

Ĉu manenmane aŭ fruntalfrunte?

Kiu programo? De iu urbo al alia la vojmapoj havas multajn komunajn ambiciojn: demokratio, redistribuo de riĉaĵoj, malpliigo de la influo de eklezio, realproprigo de publikaj servoj, virinaj rajtoj, ktp. Nia interparolado komenciĝis nur antaŭ kelkaj minutoj, kiam la urbestro de Santiago de Kompostelo, S-ro Martiño Noriega Sánchez stariĝas: Mi malsupreniras en la korton, li klarigas. Ni organizas silentan minuton ĉiufoje, kiam virino mortas pro la batoj de viro. En tiu urbo kun preskaŭ cent mil loĝantoj, tiaj agoj akompanas la restarigon de akceptocentro por virinoj viktimaj de perforto, kaj ankaŭ kampanjojn por pli videbligi ilian lukton. La 25-an de novembro, kiun Unuiĝintaj Nacioj deklaris Internacia Tago por forigo de perforto al virinoj, la urbo drapiriĝis per nigraj ŝtofoj, busoj kaj montrofenestroj elmetis la skribaĵon “Kontraŭ la perforto”.

Reveninte, la urbestro prezentas la planon por socialaj helpaĵoj efektivigitan en oktobro, kaj li esperas, ke ĝi inspiros aliajn municipojn.“ ”Compostela Suma“ estas la plej ambicia programo, kiun ni proponis ĝis nun. Ni subskribis interkonsentojn kun Ruĝa-Kruco, kaj metis rimedojn por loĝigi la senhejmulojn, uzante municipajn konstruaĵojn, kiuj neniam estis destinitaj al tio.” La programo celas ankaŭ helpi loĝantojn konsideratajn kiel “tro riĉajn” por profiti la helpmonon por socia integriĝo de Galicio (Risga). S-ro Noriega Sánchez cetere ne hezitas elmontri sian subtenon al strikantoj dum tagoj de granda mobilizado de la malstabilaj laboristoj kaj subtraktantoj de Telefónica, la ĉefa telefonkompanio de Hispanio.

Inter la celoj de la novaj municipaj skipoj, iuj simboloj. En Barcelono la reapero de senkapigita statuo de generalo Francisco Franco indignigis la konservativulojn. Por Epifania festo, la 6-an de januaro 2016, la urbestraro de Valencio ŝokis anstataŭiginte iujn reĝojn Magojn per reĝinoj. Ĉu senkialaj provokoj? Pli ĝuste temas pri puŝpeli la heredaĵojn de Franco kaj katolikaj, resone al respublika aspiro de 15-M.Tiu aspiro daŭre flirtas super la Hispanaj manifestacioj per flago viola, flava kaj ruĝa (la koloroj de la 2-a Hispana respubliko 1931-39).

Programon difininte kaj balotadon venkinte, ili devas regi. La eniro en la institucion de eksaktivuloj de asocioj alkutimiĝintaj, ĉar ili suferis ilin, al konfliktaj rilatoj kun municipaj skipoj, impulsis sintenan ŝanĝon de la novaj lokaj regantoj fronte al la asociaro. “Ni konstatas volon inkluzivi nin en la decidoprocezon, laŭdas S-ro Enrique ”Quiche“ Villalobos, prezidanto de Regiona Federacio de Asocioj de Najbaroj de Madrido (FRAVM). Nun estas pli facile akiri informojn. Tio ŝajnas neniaĵeto, sed temas pri giganta paŝo, ĉar kiam ni havas tiujn informojn, ni povas postuli. La konfliktoj, kiuj nun oponigas nin al la municipo, estis do faciligitaj de la municipo mem!

Labori manenmane sen forlasi fruntalfruntado: por la aktivulaj grupoj, kunlabori kun ekskamaradoj ankaŭ implicas konservi sian sendependon, por “daŭrigi la premon”. Ĉar la pliboniĝo de la rilatoj inter la agantoj de la publika kaj politika sektoroj ne garantias socialajn antaŭenirojn, nek amikumeco bonan kunlaboron. “Ni havas miksitan senton pri la unuaj tempoj de la regado de Barcelona en Comú”, deklaras S-ro Daniel Pardo membro de Asembleo de kvartaloj por daŭripova turismo (ABTS). Tempospaco por dialogo malfermiĝis, dum antaŭe la aferoj pri turismo estis tute rezervitaj al institucio, en rilato kun profesiuloj de la sektoro: ĉi lastaj decidis kaj la unua subskribis. Sed ni estas iom suprizitaj konstati, ke nia voĉo, kiu defendas la ĝeneralan intereson, egalrangas la opinion de ajna hotelisto.

Akompanata de dudeko da aktivuloj rekoneblaj pro siaj verdaj toĉemizoj kaj ĝojemaj sloganoj, S-ro Carlos Macías, proparolanto de Platformo de la viktimoj de hipotekopruntoj (PAH) de Barcelono, manifestacias antaŭ la urbodomo, tiun tagon, kiam okazas la municipa konsilio, en oktobro 2016. Mocio, kiun ili proponis de multaj monatoj, estis ĵus akceptita. Ĝi denuncas klaŭzon, kiu permesas indicadon de la interesoj de iuj porloĝejaj pruntoj laŭ kalkulmetodo, kiu estis ŝanĝita tre favore al bankoj per leĝo de septembro 2013. Ĝi koncernus pli ol unu miliono da pruntoj, malebligante multajn familiojn pagi siajn monatpagojn pro grava kostaltiĝo kreita de tiu klaŭzo, regule juĝita preterrajta de tribunaloj. En Barcelono la municipo devontigis sin ne plu labori kun la bankoj, kiuj uzas ĝin, kaj doni administran helpon al la viktimoj. Ŝtatnivele la rolo de municipoj estas limigita: plejbone ili nur povas peti de la registaro, ke ĝi ŝanĝu la leĝon, ke ĝi efektivigu seninteresajn pruntojn kaj repagon de ĉiuj interesoj kontraŭjure enspezitaj de bankoj. Tio tamen sufiĉas por timigi la grandajn financulojn. “Mi scias, ke malmulte probablas, ke la municipo ĉesos labori kun tiuj financaj kompanioj, konfesas S-ro Macías. Restus nur du bankoj, apenaŭ, kaj neniu, kiu povas pruntedoni monon al ĝi. Sed mi estas konvinkita, ke necesas puŝpremi por ke la municipa skipo ne rezignas agadon.

Ne malmobiliziĝi, jen la unua celo. “Barcelona en Comú aŭ Podemos havas respondecon: tiun de la parolo, plu diras S-ro Macias. Se vi sendas al via propra partio la mesaĝon: ”Ĉio bonas, kvietiĝu, ni jam estas en regado kaj ni aranĝos ĉion“, tio signifas, ke vi nenion lernis dum la lastaj kvardek jaroj.” La novaj skipoj diras, ke ili konsciiĝas pri tiu risko: “Ni neniel volas refari la eraron de 1982, kiam el la venko de PSOE (Hispana socialista laborista partio) rezultis la disigo de la socia movado, volas trankviligi S-ino Luisa Capel, membro de la komunikadskipo de Ahora Madrid (”Madrido nun“). Tiuepoke, la maldekstrularo elektis logikon de reprezenta demokratio, kaj ni perdis la stratan potencon. Tio konfirmiĝis dum la tutaj 1990-aj jaroj, kun detruigaj rezultoj. Ni deziras, ke la socia movado daŭre rolas por helpi fari nian politikon. La kontraŭloj ja ne ĝenas sin por provi preminflui”.

Ilo por profani la instituciojn

Tiu invito kreas tamen streĉadojn. En Barcelono ili fokusiĝas ĉirkaŭ la lukto kontraŭ amasturismo, grava punkto de la programo de Barcelona en Comú. En la somero 2015, la urbestro, S-ino Ada Colau, decidis unu jaran moratorion (plilongigitan ĝis junio 2017) pri permesiloj por kreo de novaj turismaj loĝejoj, tempo necesa por efektivigi longtempan politikon en urbo, kies ĉiuj kvartaloj suferas el amasturismo. Se la moratorio -je granda indigno de la reprezentantoj de la turisma sektoro- respondas al la unua postulo de ABTS, la speciala plano por urborganizo de turismaj loĝejoj (PEUAT), kiu akompanas ĝin, estis celo de ĝiaj kritikoj.

Ankoraŭ diskutata post akcepto de cento da amendoj, tiu regularo celas difini kvar urbajn zonojn. En la centro, zono dirita por “natura malkreskado”, neniu nova hotela konstruo estos permesita, kaj la ekzistantaj povos nek esti pligrandigitaj nek anstataŭitaj de alia, kiam ili ne plu funkcios, en la dua zono restos la nuna antaŭstato, kaj en la aliaj ĉirkaŭurbaj kvartaloj de la tria kaj kvara zonoj, permesiloj estos donitaj laŭ “daŭrigebla” maniero, kun limigoj pri areoj kaj gastnombroj de la hoteloj. Ni scias, ke tiu projekto estas la plej kuraĝa jam farita en Barcelono, sed ni ankaŭ scias kiel ĝi estas nesufiĉa, klarigas S-ro Pardo. La municipo petas, ke ni subtenu ĝin, sed ni ne volas subskribi blankan dokumenton. La “natura malkreskado” estas lingva truko. En la nuna stato, iuj kvartaloj reprezentitaj en niaj asembleoj estos tuj viktimoj de spekulado. Kio estas nia postulo? Ĝenerala moratorio. Politike, tio povas esti memmortigo, sed ni ne povas postuli malpli.

Ĉiutage la “municipoj de la ŝanĝo” renkontas la malfacilaĵojn, kiujn implicas la transiron de la strato al la institucioj. Tiu ŝanĝo malhavigas al la socia movado gravan parton de ĝiaj fortoj. Sidanta ĉe kafeja teraso, S-ino Ana Menéndez, freŝdate elektita kiel estro de Federacio de la asocioj de najbaroj de Barcelono (FAVB) listigas tiujn el ŝiaj ekskamaradoj, kiuj nun laboras por la municipaj servoj. Tiu fenomeno resonigas la pumpadon de multaj aktivuloj de la socia movado fare de Podemos. En la vicoj de Compostela Aberta, S-ino Jiménez Aleixandre ne povas kaŝi sian malkuraĝiĝon, kiam ŝi analizas la konsekvencon en aktivula agado de jaro kaj duono da ĉeesto en la institucioj: “Ĉi lastaj tempoj la funkciado de Compostela Aberta, same kiel tiu de aliaj ”municipoj de la ŝanĝo“, estis tre tuŝita de la balotaj procezoj. Ni travivis unu municipan balotadon, du ĝeneralajn kaj unu regionan en unu jaro kaj duono! Ni tute kaj komplete mobiliziĝis en ili, kaj ili pumpis grandan parton de la energio, kiun ni povus dediĉi al la urbo. Ne kalkulante la internajn konfliktojn, kiujn tiu procezo faris, ĉar la koalicioj ŝanĝiĝis laŭ la balotospecoj.

Tiuj antagonismoj rezultas ne nur el malsimilaj vidpunktoj. Ili rivelas la malfacilecon reprodukti en la politikaj institucioj la praktikojn kaj frapfrazojn de socia movado. Aliĝintaj al koncepto de “empowerment” (enregecigo), uzita kaj disvolvita de Podemos, la novaj municipoj pensas la institucian terenon kiel kampon por politika eksperimento. Ili bonaŭguras sur la kreo de ciferecaj civitaj platformoj* — daŭrigo de la metodoj laŭmodaj dum 15-M per kiuj, ĉiuj povis, en placangulo aŭ dum debato, skribi siajn proponojn sur blanka tabulo. “La celo estas disiĝi el tiu burokratigo de partoprenado por fari ion pli moviga, pli en la spirito de 15-M, en kiu la decidoj okazas per kunkonsento kaj en kiu ne necesas membriĝi al oficiala asocio por partopreni”, klarigas S-ino Capel en Madrido.

* Ekzemple, la municipo de Madrido kreis la platformon https://decide.madrid.es

Sed tiu cifereca inventemo, kiun la ĵurnalisto Ludovic Lamant difinas kiel “ilon por profani la instituciojn*”, kaj la bonvolemeco, kiu akompanas ĝin, foje kontraŭas la sintenon de la loĝantaro. “Multaj fine malkovris, ke la institucio ne estas Twitter”, konstatas la direktoro de FRAVM.En Santiago de Kompostelo, la voĉdono por la partopreniga buĝeto mobilizis milon da homoj, tio estas iomete malpli ol unu loĝanto por cent. En Madrido, dum la granda kampanjo por renovigo de la Placo de Hispanio en 2016, 31 761 homoj voĉdonis por la diversaj projektoj: ĉirkaŭ 1% de la ĉefurba loĝantaro. La distribuo de la 60 milionoj da eŭroj de la partopreniga buĝeto vekis intereson de 45 522 loĝantoj. Ĉu senbazaj amuziloj aŭ “vera demokratio”? Por la urbestro de Santiago de Kompostelo, S-ro Noriega Sánchez, tiuj iloj pruvos siajn utilecojn retroaktive, “kiam la loĝantaro estos konstatinta, ke la proponoj, kies aŭtoro ili estis, fakte estis deciditaj kaj efektivigitaj”.

* Ludovic Lamant, Squatter le pouvoir. Les mairies rebelles d’Espagne, Lux, Montréal, 2016.
Ĉu iĝi nur lokaj farantoj?

Kondiĉe tamen, ke tiuj proponoj estu prezentitaj kaj deciditaj de la municipa konsilio. Neniu el la maldekstraj koalicioj venkintaj en majo 2015 havas absolutan plimulton. “Ni regas la urbon, sed ni ne havas la potencon”, resumas S-ro Pablo Hijar, municipa konsiliano pri loĝejoj de ZeC. La subteno de aliaj grupoj, ofte PSOE, aŭ de regionaj partioj kiel Chunta Aragonesista (Unuiĝo Aragona, CHA), naciista kaj socialekologiista partio en Aragono, estas do nemalhavebla. En Zaragozo “la socialistoj malebligas nin efektivigi principon de imposta progresiveco” incitiĝas la urbestro Pedro Santisteve. “PSOE sisteme malhelpas la grandajn decidojn, tiuj, kiuj iel kontraŭas la kapitalisman sistemon” aldiras S-ro Guillermo Lázaro, de ZeC.

Sen kalkuli pri iuj punktoj de la porelektaj programoj, kiuj dependas de la regionaj kaj nacia privilegioj. “Se estus okazinta samtempa ŝanĝo je tiuj niveloj, la afero estus pli facila por ni, veas S-ro Villalobos. La Madrida regiono regas la hospitalojn, la publikan edukadon, la grundleĝon. Multaj el la decidoj de la municipo estas do akcesoraj: ĝi petas de la regiono, ke ĝi decidu tian aŭ alian rimedon... plejofte sensukcese.” La rimedoj ne sufiĉas por efektivigi la radikalajn aranĝojn promesitajn kontraŭ la elpeladoj. Des malpli, ke la municipoj suferas de la buĝeta premo de Madrido.: “Nur 12,8% de la nacia buĝeto alvenas al ili, plu diras S-ro Santisteve. Ili tamen devas kontentigi la bazajn bezonojn de la civitanoj pri transporto, akvotraktado kaj ruboj.”

La strategio de “elinterna ŝanĝo” iniciatita de la novaj municipaj regantoj stumblas sur la difino de iliaj rajtoj, heredaĵo de la demokrata transiro kaj de la naciaj leĝoj. Precipe la leĝo pri raciigo kaj daŭrigeblo de loka administrado, nomita leĝo Montoro, el la nomo de la ministro pri financoj de S-ro Mariano Rajoy, S-ro Cristóbal Montoro, kiu decidigis ĝin en 2013. La unua frazo de ĝia antaŭparolo ne lasas ian ajn dubon pri ĝia celo: “La reformo de la artikolo 135 de la Hispana konstitucio (...) sanktigas la buĝetan stabilecon, kiel direktigan principon por la regado de ĉiuj publikaj administrejoj.” Diktita de la “respekto de la Eŭropaj devontiĝoj pri imposta firmigo” kaj sekvanta la malabundigajn politikojn, tiu leĝo postulas, krom la malpliigon de deficitoj, uzi ĉiujn eventualajn buĝetajn restaĵojn por ŝulda repago. Preter la bezonoj de siaj politikoj, la municipoj devas batali pri la ideo mem de municipa aktivado: ĉu kontentiĝi esti lokaj farantoj en la kadro decidita de la ŝtato aŭ provi fortikiĝi kiel memkompleta politika unuo, en la tradicio “municipista” enradikiĝinta en la landa historio ekde la 19-a jarcento?

Tiu situacio kondukas la progresistajn koaliciojn al strangaj akrobataĵoj pri sia komunikado. Se ĉiuj povas trumpeti, ke ili resanigis la publikajn kontojn kaj faris bonan buĝetan restaĵon de post sia ekregado*, ili devis laŭ la leĝo Montero doni ĉi lastan al bankoj (entute 2,3 miliardojn da eŭroj*) Iuj tamen kontraŭ malbonsorto montras bonan humoron: ne povante investi la ŝparitan monon, ili elektas propagandi tiujn repagojn, kiel pruvon de sia bona regado.

* Precipe Madrido montriĝas kiel “bona lernanto” pro malpliigi la publikan ŝuldon je 19,7% en unu jaro.
* Eduardo Bayona, “La deuda en los ayuntamientos del cambio se reduce 160 000 euros cada hora”, Público, 26-a de novembro 2016.

Tiu strategio ne malhelpas la gravulojn de la movado provi akiri ŝanĝon de la leĝo. Kun subteno de la “urbestroj de la ŝanĝo”, la parlamenta grupo de Podemos almetis tiucelan leĝproponon en oktobro 2016. Fine de novembro, kvindeko da municipaj reprezentantoj kunvenis en Oviedo por komenci sinsekvon de renkontiĝoj por denunci la kontraŭrajtan ŝuldon kaj la buĝetajn malpliigojn. Tute ne izolita, la kunveno de Oviedo apartenas al la kutima agado de la “ribelaj municipoj”: kune alfronti. Tiel okazis la 4-an kaj 5-an de septembro 2015 en Barcelono la pintkunveno “Urboj por la komuna bono. Kundividi la spertojn por la ŝanĝo”, daŭrigita en La Coruña unu monaton poste. Ambaŭ okaze temis pri interŝanĝoj pri la plej konfliktaj temoj: remunicipigo de publikaj servoj, malliberejoj, rifuĝintoj kaj memoro.

Por iuj, dek du monatoj tamen sufiĉis por krei seniluziiĝon. Posteulo de S-ino Colau kiel proparolanto de la Barcelona PAH, S-ro Macias bedaŭras la malrapidon de la promesitaj ŝanĝoj: “Konsideru la demandon pri la puno de la bankoj, kiuj posedas loĝejojn daŭre malplenajn: la municipo ne plenumis sian taskon. Ĝi disdonis inter kvindek kaj sesdek monpunojn, estus necesaj du mil. Ĉu ĝi ne iras al la taŭga direkto, ĉu ĝi estas treege malrapida. Kaj pri tiu afero ne estas debato pri ĝiaj rajtoj, tio ja apartenas al ĝia privilegio”.

Ligitaj de la decidoj de siaj antaŭuloj

Komence de 2016 konflikto tumultigis la municipan skipon, kritikitan pro la traktado de striko de la laboristoj de publikaj transportoj. Kunvokitaj dum la Mobile World Congress, internacia montrofenestro de la telefona industrio, fine de februaro 2016, la mobilizoj postulis la ĉeson de la malstabilaj kontraktoj, la plialtigon de salajroj kaj la publikigon de la enspezoj de la regantaj kadruloj. Post la rifuzo fare de la sindikatoj de la solvoj proponitaj de la “ribela municipo” por ĉesigi la strikon, S-ino Colau kvalifikis ĝin “misproporcia”, kaj ŝia konsilisto por moveco, S-ino Mercedes Vidal, apelaciis al la “respondeco” de la strikantoj. “Tiu sinteno tute malamika al la striko, eble pli kruela ol tiu de aliaj municipaj skipoj, ege surprizis, raportas S-ro José Ángel Ciércoles, delegito CGT Metro, la plimulta sindikato en tiu transporta sektoro. Evidentas, ke tiuj, kiuj voĉdonis por Ada Colau sentis sin perfiditaj”.

Prezidanto de Ateus de Catalunya (“Ateistoj de Katalunio”), nacia asocio, kiu denuncas la gravecon de la katolika religio en la Hispana socio, S-ro Albert Ruba Cañardo demandas al si, kiam kompletiĝos la censo de la nemoveblaj havaĵoj de la eklezio, kaj de iliaj privilegioj, kiun li postulis de la municipo de Barcelono, kaj kiun li konsideras, kiel esencan informon pri la loĝeja demando. “La konkordato, kiun ni volas nuligi, senimpostigas la havaĵojn de la eklezio registritajn, kiel kultejojn. Sed tio estas hipokrito. Videbla estas giganta konstruaĵo, kun pli ol centmetra fasado al urbocentro, kiu apartenas al la eklezio, en ĝi advokatoficejoj, butikoj, ĉiuj luitaj. Kaj pri tiu konstruaĵo la eklezio pagas neniun imposton. Kial? Ĉar ĝi instalis en anguleto statuon de sanktulo”.

Anstataŭinte malmildan dekstron, kiel en Madrido, kie S-ino Manuela Carmena estis elektita post dudek kvar jaroj de regado de Popola Partio (PP), la koalicioj heredas antaŭajn kontraktojn kaj projektojn. La novalvenintoj tiam ricevas kritikpafadon, kiu grandparte devus celi iliajn antaŭulojn. La Hispana ĉefurbo tiel konfirmis konstruadon de la kvartalo Los Berrocales, inventita de la antaŭa municipo. Pli ol 22 000 loĝejoj estos tie konstruitaj ĝis 2018. “PP lasis malantaŭ si tutan heredaĵon de kontraktoj kun tiu aŭ alia entrepreno por pli ol tridek jaroj, komentas S-ro Villalobos. Nuligi ilin implicus gigantajn monkompensojn. Los Berrocales, ekzemple, estas frenezaĵo. La urbo havas nun sufiĉe da loĝejoj por la venontaj tridek aŭ kvardek jaroj. Se ni konstruas la novan kvartalon, iuj restos malplenaj.” S-ino Carmena promesis ne permesi tiel grandajn urbajn konstruadojn, ŝi tamen juĝis, ke ŝi ne povas nuligi tiun projekton imagitan de ŝiaj politikaj kontraŭuloj.

En aprilo 1931, la venko de la progresemaj partioj en pluraj grandaj urboj de la lando, inter ili Madrido, antaŭanoncis la 2-an respublikon. Iuj vidas la “municipojn de la ŝanĝo”, kiel resonon de tiu antaŭaĵo. Sed surloke ia seniluziiĝo atendas, sammezura kiel la entuziasmo, kiun kreis la venkoj de 2015, en malsimila situacio. Tiam novaj politikaj grupoj, precipe Podemos, profitis fortan movimpeton. Ili esperis triumfi en la lasta parlamenta balotado. Iliaj ĉefoj teoriigis la ideon de “institucia sturmo”: rapida gajno de regado ĉe ĉiuj niveloj per akceptita balotostrategio, malmulte diferenciganta (diro pri “nek dekstro nek maldekstro”) kaj publike anoncita kiel “popolista”.

Atendante novan sturmon, kaj preter siaj propraj kontraŭaĵoj, la “municipoj de la ŝanĝo” devas alfronti nacian kaj regionajn regantarojn strukture pli potencajn, kaj ja intencantajn malsukcesigi ilin.

Pauline PERRENOT kaj Vladimir SLONSKA-MALVAUD

Aŭkcia pliproponado, kiu feliĉigas la armil-vendistojn

Timo movigas la Pentagonon

Pretekstante la minacon de Ĉinujo aŭ de la Organizo de la Islama Ŝtato, s-ro Donald Trump promesis kreskigi la armean membraron, modernigi ĝian nuklean armilaron, akiri novajn ŝipojn kaj aviadilojn. Li tiel reuzas strategion de la malvarma milito kiun ankoraŭ uzis s-ro Barack Obama: kreskigi la timon de la malamiko por grandigi la armeajn elspezojn.

LA ĴUSA AKUZO kontraŭ s-ro Vladimir Putin, ke li malstabiligis la usonan demokration intervenante en ties balota procezo, estas rekta heredaĵo de la “ruĝo-timo”, unu el la apogkolonoj de la malvarma milito en la 1950-aj jaroj. Tiu timo estis bazita sur la supozo, ke la sovetanoj kapablis esti milite rivaloj de la usonanoj. Kia absurdaĵo: dum la unuaj eliris preskaŭ elsangigitaj el la dua mondmilito (dudek milionoj da mortintoj, ruinigita lando), ĉi-lastaj disponis pri fortika ter-armeo (unu miliono da homoj), dek kvin mil aviadiloj, naŭcent militŝipoj kaj milit-arsenalo kapabla redukti Rusujon al stato de (“fumanta kaj radioaktiva ruinaĵo en malpli ol du horoj”) — laŭ la vortoj de generalo Curtis LeMay en 1954.

Inventita de la US-Air Force kaj larĝe antaŭenpuŝita de John F. Kennedy dum la prezidanta kampanjo de 1960, la temo de la usona “balistika malfruiĝo” ilustras tiun taktikon de artefarita pligrandigo de la minaco. Kennedy ja sciis, ke ne ekzistas “malfruiĝo”, escepte de tiu de Sovetunio, profite al Usono; li estis pri tio rekte informita de la Sekreta Inform-Servo, laŭ ordono de la prezidanto Dwight Eisenhower. Li tamen orientis sian balot-kampanjon laŭ tiu mensogo, antaŭ ol investi, kiam li estis elektita, miliardojn da dolaroj por plenigi imagitan abismon, aĉetante interkontinentajn misilojn.

Kie estas la dividendoj de paco?

DUM LA TUTA malvarma milito, la timo de la Unio de Sovetaj Socialismaj Respublikoj (USSR aŭ Sovetunio) estis uzata por pravigi la eniĝon de kolosaj sumoj en la usonan defendo-sistemon, kio kontentigis la altfunkciulojn de la Pentagono (sidejo de la usona ministerio pri defendo) kaj multajn deputitojn kaj senatanojn, kiuj profitis pri la donacemo de la armil-industriistoj. Uzata de la sovetaj armeanoj por kreskigi sian povon, la temo “usona minaco” ludis kompareblan rolon ĉe la alia flanko de la Ferkurteno.

La fino de la malvarma milito kaj la disfalo de Sovetunio estus devinta sendi tiun strategion en la rubujojn de historio. En 1991, la rusoj heredas la sovetan arsenalon, sed ili ne plu havas la kapablon prizorgi tiun jam kadukiĝintan defendosistemon. En Usono, optimismaj diskursoj floras; la prezidanto H. W. Bush elvokas la “dividendojn de paco”, kiuj revenos al la usonaj impostpagantoj senŝarĝigitaj de la peza malvarma milito. Ja la armeoj de la lando fandiĝas kvazaŭ neĝo ĉe suno: jam en 1997, la duono de la taktikaj militaviadiloj estis malfunkciigitaj, dum la ter-armeo perdis la duonon de siaj batalantaj taĉmentoj, kaj la mar-armeo, pli ol trionon de siaj ŝipoj.

Tamen, la armeaj elspezoj restas ege altaj. “La armeoj de la periodo post la malvarma milito postulos, por esti en bona funkcistato, buĝeton similan al tiu dum la malvama milito”, prognozis en 1990 Franklin C. Spinney, analizisto en la Pentagono*. Efektive, alĝustigitaj al inflacio, la usonaj armeaj elspezoj neniam falis sub sia meza nivelo de la malvarma milito.

* Citita en Dennis S. Ippolito, Blunting the Sword: Budget Policy and the Future of Defense, National Defense University Press, Vaŝingtono, 1994.

Tiu paradokso povas mirigi. Ĝi fakte ilustras malnovan praktikon de la Pentagono, konata sub la nomo bow wave (laŭlitere “ondo de pruo”): kiam la diversaj branĉoj de la armeo suferas reduktitan buĝeton, ili lanĉas projektojn pri esploro kaj disvolviĝo, kun modesta kosto en la komenco, sed kiuj en la longa daŭro postulas masivajn investojn. Tiel, same kiel la reduktoj, kiuj sekvis la Vjetnaman militon naskis la B2 -bombaviadilon kaj la interkontinentan MX-misilon, la reduktoj de la 1990-aj jaroj naskis la programojn de ĉasaviadiloj F-22 kaj F-35, kaj la ter-armean projekton “Batalsistemo de la Estonteco”. Komencitaj sen granda kosto, tiuj programoj rapide fariĝis tre multekostaj, sen tamen produkti videblan rezulton. La F-22 estis forlasita eĉ antaŭ sia ekfabrikado, kaj la projekto “pri la estonto” neniam eliris el la studejoj. Nur la projekto de F-35 estis pluevoluigata , kun suma kosto, kiun oni taksas je 1 500 miliardoj da dolaroj...

Ĉe sia komenco, la administracio de s-ro Barack Obama ŝajnis favori revarmigon de la rilatoj kun Moskvo post la kartvela krizo de la somero 2008. La Ŝtat-sekretario Hillary Clinton proponis al sia rusa samrangulo puŝi la “ek-butonon” (reset button). Tiu alproksimiĝo, motivita aparte de la deziro ricevi rusan apogon por pliseverigo de la sankcioj kontraŭ Irano, kulminis en la interkonsento de 2010 pri la limigo de nukleaj armiloj. Tamen nenio tro drasta: laŭ tiu traktato, Usono konservis detru-kapablon ok- mil-foje pli grandan ol la Hiroŝimo-eksplodo.

Tiu modesta redukto montriĝis aparte multekosta, ĉar, dum s-ro Obama strebis ratifikigi la tekston, pluraj influaj elektitoj el la respublikana partio postulis, interŝanĝe, “modernigon” de la nuklea armilaro de la lando. La prezidanto akceptis la kontrakton, kiu konsistis praktike anstataŭi la malnovajn armilojn per novaj. La mar-armeo ja ricevis promeson por dek du nukleaj submarŝipoj lanĉantoj de balistikaj misiloj, kun fakturo de 100 miliardoj da dolaroj. La aer-armeo devos ricevi 642 novajn interkontinentajn misilojn (85 miliardoj da dolaroj) kaj novan nuklean bombaviadilon kun longa pafdistanco. Laŭ diversaj taksoj, tiu plano devus entute kosti mil miliardojn da dolaroj al la buĝeto de la ŝtato. “Ni investas en la plej taŭgaj teknologioj por respondi al la rusaj provokoj”, deklaris la vic-ŝtatsekretario pri defendo, s-ro Brian McKeon, por pravigi tiujn eksterordinarajn kostojn*.

* Deklaro al la Ĉambro de Reprezentantoj, Vaŝingtono, DC, la 1-a de decembro 2015.

Veras, ke la rusoj antaŭ nelonge aranĝis, sude de Moskvo, subterajn bunkrojn por ŝirmi siajn civilajn kaj armeajn gvidantojn. Ili ankaŭ estas ellaborantaj tre potencan interkontinentan balistikan misilon (la RS-28 Sarmat) kaj alian misilon por submarŝipoj de nova generacio. Ili krome laŭdire prilaboras realigon de submarŝipo ekipita per nuklea armilo, kapabla trairi oceanon kaj eksplodi en usona haveno. La “operacia pozicio” de la rusaj armeoj estis “pli malpli restarigita” depost la disfalo post la malvarma milito, indikas al ni Bruce G. Blair, esploristo ĉe la Princeton-universitato, specialisto pri Rusujo kaj pri nuklea sekureco.

Rusa armeo “pli malpli” restarigita ne estas por Usono “ekzisteca minaco” , nek forto kapabla “detrui la principojn sur kiuj baziĝas la internacia ordo” — laŭ la vortoj de la eksministro pri defendo Ashton Carter. Ĉefo de la komandaparato de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) de 2013 ĝis 2016, s-ro Philip Breedlove tamen neniam rezignis pri sia alarmiga retoriko. Dum la konflikto en Ukrainujo, li aparte asertis, ke kvardek mil rusaj soldatoj troviĝis enpostenitaj ĉe la landlimo, pretaj invadi la landon. Ĉi tiu aserto estis raportata sur la malnovan kontinenton fare de generalo Ben Hodges, ĉefo de la usonaj terarmeoj en Eŭropo. Ĝi estigis viglan emocion en Berlino, kie germanaj diplomatoj denuncis “danĝeran propagandon*. Citante fontojn el Vaŝingtono, la semajngazeto Der Spiegel montris, ke la diroj de s-ro Breedlove ne estas hazardaj: ili estis aprobitaj de la Pentagono kaj la Blanka Domo, kiuj tiel intencis “instigi la eŭropanojn pligrandigi sian defendo-buĝeton”, kiel klarigis al ni William Drozdiak, esploristo ĉe la Brookings Institution.

*Berlin alarmed by aggressive NATO stance on Ukraine”, Spiegel Online, 6-a de marto 2015.

Ŝajne sukcesa kampanjo, ĉar pluraj membro-ŝtatoj de la NATO, inter kiuj Germanujo, ekkreskigis siajn elspezojn. Kaj la usona armea buĝeto, suferinte pro la redukto de soldatnombro en Irako kaj en Afganujo, nun revigliĝis. En 2016, la defend-buĝeto estis 583 miliardoj da dolaroj. Por pravigi tiun sumon, la Pentagono citis la neceson respondi al la “rusa agreso”.

Multekosta “kontraŭ-terora milito”

PRAKTIKE, la respondoj al tiu pretendita “ekzisteca minaco” restis mirinde modestaj. Malgraŭ siaj 480 000 soldatoj, la usona terarmeo, konata pro siaj pitoreskaj malŝparoj (necesejaj sidlokoj je 640 dolaroj, kaf-maŝino je 7 622 dolaroj), disponas pri limigita batalkapablo. S-ro Raymond Odiemo, stabestro de 2011 ĝis 2015, taksis, ke ĝi malfacile povus igi operacia pli ol la trionon de siaj homoj, kiujn oni tamen supozas pretaj esti senditaj militi ene de malpli ol monato. Laŭtege anoncita, la plifortiga plano de la orienta defendo de NATO konsistis en sendo de sep-cent-homan batalionon en Pollandon kaj en ĉiun el la baltaj respublikoj pretende minacataj de Moskvo. La aerarmea plifortigo en la Balta Maro estis apenaŭ pli impona: malgrandaj kvantoj da ĉasaviadiloj dismetitaj por limigitaj periodoj. Kiel estus, se mankus mono en la armeo?...

La buĝeto de la sola usona ter-armeo, ĉirkaŭ 150 miliardoj da dolaroj, estas pli ol duoblo de tiu, kiun Rusujo dediĉas al sia tuta armeo. La mankojn rilate al la armea projekcio kaŭzas ĉefe la prioritatoj de la Pentagono, malpli zorgantaj pri la realaj bezonoj de la defendo, ol pri la internaj kvereloj pri la buĝet-disdivido kaj pri la premoj de la armil-industriistoj — kiuj opinias sia devo dungi la emeritajn kvar-stelajn generalojn.

La arto vigligi la timon ŝanĝiĝis de post la malvarma milito. En tiu tempo, la impost-pagantoj ricevis proporcie al tio, kion ili pagis: naŭcent ŝipoj, dek kvin mil aviadiloj kaj la cetero. La “milito kontraŭ teroro” kostis pli multe ol iu ajn konflikto en kiu partoprenis Usono — escepte de la dua mondmilito-, sed ĝi neniam havis kompareblan dimension. Ĉe la pinto de la alfrontiĝo, Irako mobilizis nur kvinonon de la trupoj senditaj en Vjetnamujon, kaj la aviadil-ekiroj estis okfoje malpli nombraj. Armiloj kostas pli kaj pli, kaj oni produktas malpli kaj malpli da ili.

Tiu evoluo povus ŝajni trankviliga. Tamen, la artefarita inflacio de la minaco plu nutras la maŝinon, kaj la katastrofo estas ĉiam ebla. Inter la ŝipoj dismetitaj de la NATO en la Balta Maro aŭ en la Nigra Maro dum la ukraina konflikto troviĝas ekzemple Aegis-tipa destrojero. La misiloj, kiujn ĝi transportas estas destinitaj al la kontraŭaviadila defendo, sed ties ĵetiloj povus same transporti nukleajn misilojn, konvenciajn aŭ longdistancajn, sen ke iu ajn observanto povus vidi diferencon. “Tiuj destrojeroj povus pafi Tomahawk-misilojn, kapablajn atingi Moskvon, klarigas al ni Bruce G. Blair. Kun kelkaj el ili, vi povus elpafi gravan atakon al la rusa komand-sistemo kaj regsistemo.”

Tio klarigas kial rusaj aviadiloj superflugis la USS Donald Cook je proksimume tridek-metra altitudo en aprilo 2016, naskante streĉajn rilatojn inter Vaŝingtono kaj Moskvo. “Nun, Blair daŭrigas, la rusoj preparas submarŝipojn por malefikigi tiujn destrojerojn. Kaj la usonanoj mobilizas skadron da kontraŭsubmarŝipaj aviadiloj P-8 por malhelpi agadon de tiuj submarŝipoj...” Senfina ciklo.

Andrew COCKBURN

Ĵurnalisto.

Longa versio de tiu teksto aperis en la usona magazino Harper ‘s en decembro 2016, sub la titolo “The new red scare”.

Juna kaj instruita loĝantaro enĵetita en la tutmondiĝon

Vjetnamujo revas esti la laborejo de la planedo

En malpli ol kvardek jaroj, la vjetnama loĝantaro spertis plialtiĝon de sia vivnivelo. Malsato malaperis, la junuloj estas konektitaj al la sociaj retoj, la familioj spektas sudkoreajn aŭ japanajn TV-seriojn. Sed la laborkondiĉoj restas tre malfacilaj kaj la ekonomio fariĝas pli kaj pli dependa de eksterlando. La espero de la registaro, ĝui privilegiitan partnerecon kun Usono riskas seniluziiĝon.

KUN SIAJ NIGRAJ HAROJ falantaj sur la frunto, vigle portanta siajn kvindek jarojn, kaj kun sia akrebrila okulo, s-ro Nguyen Van Thien estas unu el tiuj, kiujn la vjetmana Komunista Partio (VKP) nomas la “soldatoj de oĉjo Ho sur la ekonomia fronto” — reference al Ho Chi Minh, heroo de la sendependiĝo kaj fondinto de la Demokratia Respubliko Vjetnamujo. Lia batalo okazas sur la fronto de vestoj, kun kiel klientoj internaciaj firmaoj, kiel ekzemple la usona Gap, la japana Uniqlo, la hispana Zara... kaj li tre fieras pri tio.

Ni renkontas lin en unu el liaj fabrikoj konstruita sur la apudaj kampoj, en la ĉirkaŭurbo de Bac Giang, aŭte je unu horo kaj duono for de la ĉefurbo Hanojo. Sur tiuj kvar aleoj kun longaj hangaroj, amasiĝas maŝinoj kaj laboristoj — plimulte virinoj. Iom distance, konstruaĵo ŝirmas modestajn oficejojn. Troviĝas ankaŭ altaro de la dajmonoj de la Grundo kaj de la Fortuno, garantiuloj de prospero. Ni vidis ilin en ĉiuj vizitataj entreprenoj, pli aŭ malpli imponaj, ekstere kiel tiu ĉi, aŭ en la enira halo. Kelkfoje oni tie bruligas incenson.

S-ro Nguyen Van Thien estas la ĝenerala direktoro de la entrepreno Bac Giang Garment Corporation (BGGC), nekonata de la ordinara vjetnama publiko. Oni tie fabrikas lanugajn sport-vestojn, jakojn kaj aliajn pantalonojn destinitajn al eksportado. Oni ne rajtas vendi ilin sur la loka merkato, por ne banaligi la markojn kaj tiel senvalorigi ilin: tio estas precizigita en la kontraktoj. Kvazaŭ la salajruloj, kiuj gajnas inter 3 kaj 5 milionojn da dongoj (inter 125 kaj 210 eŭroj monate) por ses labortagoj semajne, estus povintaj pagi al si tiajn vestojn...

Antaŭ dek jaroj, BGGC havis nur unu fabrikon kaj laborigis nur 350 homojn. Tio estis antaŭ la privatigo, vorto tamen neniam prononcata. Nek ĉi tie, nek ie ajn aliloke. Oni parolas laŭelekte pri “socialigo”, “akciuligo” kaj foje eĉ pri“naciigo”. Kia devojigo de la lingvaĵo por signifi, ke la akcioj ne plu apartenas al la ŝtato sed al la salajruloj prioritate (se ili povas aĉeti), kaj al ĉiuj, kiuj tion “deziras”. La entrepreno tiam fariĝas la “komuna havaĵo de ĉiuj vjetnamoj”, laŭ la oficiala terminologio. La disdivido povas ŝajni komence justa, sed tiuj, kiuj disponas pri la socia kapitalo kaj financaj resursoj ricevas “leonan parton” ĉe la fino. Almenaŭ, la entrepreno prosperis, kun siaj kvin fabrikoj, siaj dek kvar mil salajruloj kaj sia plenplena mendo-registro.

Antaŭe, en la epoko de ĝeneraligita ŝtatigo, la ordonoj venis de la popola komitato kaj de la komerco-departemento, ambaŭ direktataj de la Partio. De 1987, kun la “merkat-ekonomio socialisme orientita”, kiel oni diras ĉi tie, la okcidentaj grandaj markoj ĉion regas, de la projektado ĝis la uzataj fadenoj kaj butonoj, kaj trudas sian prezon. Feliĉa ke li eskapis “la ŝtatisman jugon kaj ties multobligon de devigaj administraj paperaĉoj”, s-ro Nguyen Van Thier eltiras la moralon de la afero: “Oni gajnas monon.”

Ne ĉiuj spertoj pri eliro el la malnova sistemo estas tiom sukcesaj. “La plimulto de la grandaj publikaj grupoj, “akciuligitaj” aŭ ne, perdas monon” asertas fama advokato, kiu postulas anonimecon. Tiu eksa alta ŝtat-kadrulo nun direktas gravan kabineton specialigitan pri komerca juro — itinero, kiu perfekte spegulas la evoluon de Vjetnamujo. Jes ja, de la lanĉo de la tiel nomata “politiko de novigo” ( doi moi) en 1986, kelkaj entreprenoj sin distingis, kiel Vingroup — kies ĝenerala direktoro estas la sola vjetnamo de la longa listo de miliarduloj en dolaroj, starigita de la usona magazino Forbes — aŭ la n-ro 1 de telefonio Viettel, aŭ la lakto-grupo Vinamilk. Sed ili ŝuldas tion al apartaj cirkonstancoj. La unua profitas publikajn kontraktojn kaj eksternormajn bien-koncesiojn, kiuj ebligas al ĝi amasigi enormajn profitojn; la dua apartenas al la armeo kaj disponas pri privilegiita aliro al la satelitoj kaj frekvencoj; kaj la tria estas posedata de eksterlandaj grupoj, inter kiuj fonduso de Singapuro.

La investantoj ludas Hanojon kontraŭ Pekino

La aliaj nur singarde malfermis sian kapitalon, samtempe evitante la regadon de la ŝtato, kaj afiŝas gigantajn malprofitojn — “miksaĵo de nekompetento kaj korupto”, asertas la advokato. La plej frapa ekzemplo estas tiu de PetroVjetnam, el kiu kelkaj gvidantoj estis devigitaj demisii sekve de grandegaj malprofitoj kaj konstatitaj veraj rentoj. La reganta potenco, portata de la ĝenerala sekretario de la Partio, s-ro Nguyen Phu Trong, videble decidis krucmiliti kontraŭ korupto, kiu subfosas la ĉiutagan vivon de la vjetnamoj, kaj kiu fine malfirmigas ekonomion pli kaj pli malfermitan al kapital-movoj. “La vjetnamaj entreprenistoj ĉiam naĝis en tre mallarĝa marĉeto — la diabla marĉeto, klarigas nia advokato. Sed nun la oceano ja atendas ilin.” La tempesta oceano de libermerkato kaj senindulga konkurenco.

La teksa entrepreno BGGC ja spertis tion: “Por premi la kostojn, kelkaj gravaj klientoj ludas Vjetnamujon kontraŭ Ĉinujo, kaj reciproke”, atestas ties ĝenerala direktoro, kiu estis devigita “ŝpari pri ĉio”, sen vere precizigi kion signifas tiu “ĉio” . Tiel, Uniqlo frostigis sian provizadon en la Meza Regno profite al la subkontraktantoj en Vjetnamujo. Lever Syle, unu el la aliaj provizantoj de la japana marko, trione reduktis siajn ĉinajn dungitojn kaj fabrikos ĉi-flanke de la landlimo 40% de siaj vendoj antaŭ 2020, kvankam ĝi tute forestis el ĉi tie antaŭ ses jaroj*. De la komenco de la jardeko, la grandaj markoj kaj iliaj subkontraktantoj iom post iom forlasas la ĉinan teritorion, kiel la tajvana Pou Chen (Nike, Adidas, Puma, Lacoste...), kiu investis pli ol 2 miliardojn da dolaroj en la industriaj parkoj ĉirkaŭantaj Ho Ĉi Min-urbon (eksa Saigono), en la sudo de la lando.

* “China manufacturers survive by moving to Asian neighbors”, The Wall Street Journal, Nov-Jorko, 1-a de majo 2013.1

Laŭ s-ro Truong Van Cam, vicprezidanto de la asocio de la teks-vestaĵ-entreprenoj (la mastro-organizaĵo konata sub la nomo Vitas), 65% de la vjetnamaj teksaĵaj eksportaĵoj estas realigataj de eksterland-kapitalaj entreprenoj aŭ eksterlandaj komisiantoj”. Tio estas pozitiva fakto, laŭ tiu mastro, kies aspekto pli similas al tiu de soveta burokrato de la 1970-aj jaroj, ol tiu de usonigita juna mastro kiel oni foje renkontas. Li tamen memorigas, ke la unuaj reform-petoj venis de Vitas, por respondi al la diversigitaj bezonoj de juna loĝantaro, kiu rifuzas unuformiĝon kaj “al kiu ni devas provizi laboron. Tio ja estas nia sola riĉeco”. Lia organizaĵo estis do pionira.

Laŭ li, “la monda ekonomio iras laŭ ondoj de delokadoj. Tiuj ekis el Eŭropo por iri al Japanujo kaj Sudkoreujo, poste ili iris en Ĉinujon. Kun la kresko de ĉinaj salajroj, ili nun alvenas en Vjetnamujo, Bangladeŝo, Birmanujo. Tio estas natura leĝo, ĉar la celo de entreprenoj estas gajni profiton. La cikloj estas dek- aŭ dek-kvin-jaraj” — kio devus “lasi al ni tempon por kvalifiki la laboristojn kaj plibonigi la rezultojn”, li diras. Oni kredas aŭdi s-ron Pascal Lamy, bonprezenta franca socialisto kaj eksa Ĝenerala direktoro de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) ...

Same kiel la plejmulto de la ekonomiaj gvidantoj, s-ro Truong Van Cam multe kalkulis je la transpacifika partnereco (Trans-Pacifika Partnereco, TPP) inter Usono kaj dek unu landoj, supozata alporti feliĉajn tagojn. Lirika, s-ro Barack Obama ja ĝin kvalifikis “la komerca interkonsento la plej progresema en la historio*. Surbaze de la kalkuloj de la Monda Banko, la mastroj de la teksaĵ-industrio atendis el ĝi rapidegan kreskon de sia parto de la monda merkato — de 8 nun ĝis 11% en 2025; la mastroj de elektronik-industrio atendis ĉirkaŭ 18% kreskon de la eksportado; dum la vjetnamaj regantoj prognozis suplementan kreskon inter 0,8% kaj 2% jare dum la venonta jardeko*.

* Jennifer Wells, “Will the TPP transform the garment manufacture in Vietnam: Wells”, The Toronto Star, 6-a de oktobro 2015.
* “Potential macroeconomic implications of the Trans-Pacific Partnership”, Global Economic Prospects, Monda Banko, Vaŝingtono, DC, januaro 2016.

Tiu alloga promeso multe kontribuis al la fulmrapida kresko de eksterlandaj instalaĵoj ĉi-lastajn jarojn. Jes ja, la logiko de la salajra dumpado* motivis pli ol unu investantojn, kiel, sen klare aserti, klarigas s-roj Shimizu Tatsuji kaj La Van Tranh, la japan-vjetnama duopo estranta la japanan entreprenon Foster Electric, kiu nin akceptas en sia uzino de mikrofonoj (por la iPhone de Apple) kaj de laŭtparoliloj (por la eksterlandaj produktantoj de aŭtoj): “La vjetnamaj laboristoj estas tre konkurenc-kapablaj. Ĉe la komenco, ili estas malpli formitaj, sed ili rapide lernas. Ĉi tie ni laborigas 30 000 homojn, kaj la baza salajro estas inter 150 kaj 200 dolaroj monate, kontraŭ meze 650 dolaroj en Ĉinujo. Oni multe ŝparas”. Tio ja estas riĉofonto! Ne nur por Foster, kiu reduktis siajn ĉinajn instalaĵojn, sed ankaŭ por Samsung, kiu investis 15 miliardojn da dolaroj kaj dungas 46 000 homojn — tuta urbo por unu sola firmao. Aŭ ankoraŭ Foxconn, Apple, Canon...

* Ofertado de varoj aŭ servoj al la eksterlanda merkato kontraŭ prezo sub la normala valoro, F. Munniksma, Internacia komerca-ekonomika vortaro en dek unu lingvoj, Ĉina Esperanto-Eldonejo, Pekino, 1990.

Sed tio ne estas la sola motivado. La rapida kresko de la lastaj jaroj ŝuldiĝas tre larĝe je la antaŭviditaj malaltigoj de doganimpostoj en Usono kaj en la dek unu aliaj landoj de Pacifiko, ĝis ilia kompleta malapero en 2025, kadre de la TPP. Des pli ke la usonaj intertraktantoj estis trudintaj striktan regulon, tiel nomatan “de la origino”, devigante ke la eksportitaj produktoj estu tute fabrikitaj en Vjetnamujo aŭ el elementoj devenantaj el la membro-landoj de la fama partnereco, el kiu Ĉinujo estas ekskludata. Ne plu eblos nur kunmeti ĉi tie elementojn fabrikitajn tie. Tio klarigas la konstatitan haston de la komenco de la jardeko.

Ora ponto por eksterlandaj kapitaloj

Kun helpo de Vaŝingtono kaj de la TPP, Vjetnamujo jam vidis sin kiel la dua monda laborejo, preta konkurenci sian partneron, tiom privilegiitan kiom malamatan: Ĉinujo, lia unua provizanto kaj unua kliento, sed ankaŭ lia kontraŭulo en Sudĉina Maro (nomita “Orienta Maro” en Vjetnamujo). Tiu libermerkata traktato havis efik-kampon tiom politikan kiom ekonomian*. Sed la malamikeco de s-ro Donald Trump kontraŭ ĝi riskas ŝanĝi la situacion. En tiu fama tago de novembro, blua kaŝpanelo invadis la ekranon de la televidiloj, interrompante la ĵurnalon de la usona ĉeno Cable News Network (CNN) “pro nekonforma enhavo”. Pli poste oni eksciis, ke la elektita prezidanto estis kolere ekkriinta kontraŭ la “tre malmultekostaj vjetnamaj produktoj”, kiuj minacas invadi Usonon. Oni volis domaĝi la delikatajn orelojn de la vjetnamoj rilate tiun malnoblan akuzon, se tamen ili rigardas CNN...

* Vd. Xavier Monthéard, “Retrouvailles des États-Unis et du Vietnam”, Le Monde diplomatique, junio 2011.

Nun, la gvidantoj de la lando esperas ke Wallmart, Nike, Apple, Microsoft kaj aliaj kapablos revenigi la prudenton al la ekstravaganca prezidanto, kaj trudi almenaŭ duflankan traktaton. Dume, la ĉefministro Nguyen Xuan Phuc memorigis al la Nacia Asembleo, la 18-an de novembro, ke Vjetnamujo “jam subskibis dek du libermerkatajn kontraktojn” kaj ke ĝi ja intencas “daŭrigi la ekonomian integradon”, ĉu kun aŭ sen la TPP.Nuntempe, la eksterlandaj investoj devenas ĉefe el Azio (laŭorde: Japanujo, Tajvano, Singapuro, Sudkoreujo, Ĉinujo). La registarestro ankaŭ kalkulas kun la interkonsento subskribita kun la Eŭropa Unio kaj ratifikita — sen multe da debato — de la franca Parlamento en junio 2016.

Hanojo metas siajn esperojn pri kresko en la “nur-eksportan modelon” kaj en la alvenon de la eksterlandaj kapitaloj, al kiuj ĝi proponas oran ponton: kompletan impost-kvitecon dum kvar jaroj, kaj duonan kvitecon dum la naŭ postaj jaroj, faciligitan aliron al la grundo (je malavantaĝo de agrokulturo), kromajn helpojn de la lokaj registaroj, administrajn simpligojn, ktp. Tio movas la maŝinon: 6,5% ekonomia kresko en 2016. Tio estas sufiĉe reviga, eĉ en la regiono. Sed tiu strategio havas prezon: la dependeco. La eksterlandaj entreprenoj realigas pli ol du trionojn de la eksportado: Samsung, ekzemple, koncentras sola 60% de la elektronikaj vendoj al eksterlando. Kiam la sudkorea giganto tusas (kiel ekzemple pro ĝia Galaxy Note 7, kies baterioj senkaŭze ekflamiĝas), la tuta Vjetnamujo malvarmumiĝas.

Leviĝo de la primediaj zorgoj

Renkontita ĉe la centra Instituto por la ekonomia administrado (CIEM), esplorcentro dependanta de la potenca ministrejo de planado, s-ro Nguyen Anh Duong ne neas la danĝerojn. Kvankam li forte kritikas la “novan tavolon de vjetnamaj riĉuloj kaj entreprenistoj, kiuj volas konservi siajn privilegiojn”, tiu juna vicdirektoro de la departemento pri ekonomia politiko senpere klarigas: “La eksterlandaj entreprenoj havas kapitalojn kaj ni ne. Prefere eksterlandanoj investantaj en la produktadon ol vjetnamoj vetantaj pri la nemoveblaĵoj. Krome, tio kreas konkurencon por la lokaj entreprenoj, kio instigas ilin plibonigi sian mastrumadon.” Kaj li resumas la dominantan pensmanieron: “Tiuj eksterlandaj rektaj investoj (ERI) efektive estas veto pri estonteco. Kun ili, estas ŝanco por ke tio funkcios, sed sen ili, oni estas certa ne disvolviĝi.”

Jes ja, kiel eliri el la subevoluado kiam oni posedas nek kapitalon nek teknikaron, sed kiam oni disponas loĝantaron junan (la duono estas malpli ol tridek-jaraj, multnombran (53,8 milionoj da laboraĝaj homoj), instruitan (93,5% scipovas legi kaj skribi)? La vjetnamaj aŭtoritatuloj kalkulas pri la dogmo, danĝera, kiu igis potencaj Singapuron, Tajvanon kaj Ĉinujon: la malalta kosto de la laborforto. Sed kun diferenco, notas s-ro Erwin Schweisshelm, direktoro de la Fondaĵo Friedrich Ebert en Vjetnamujo: “Tiuj landoj tamen protektis siajn merkatojn kaj trudis reguladojn. Ankoraŭ hodiaŭ, ne eblas posedi 100% ĉinan kompanion, kaj kelkaj investadoj devas nepre enhavi teknikologian transdonon. Vjetnamujo, siaflanke, estas plene malfermita. Ĝi havas neniun postulon pri instalado aŭ pri uzo de la naciaj riĉaĵoj, neniun prian rekomendon.” Kaj videble ĝi malmulte kontrolas la rompojn al la laborjuro, kiuj estigis multajn konfliktojn en grandaj entreprenoj (vd ĉi-suban artikolon).

La zorgado ne estas pli granda pri la mediaj normoj. Tion atestas la afero Formosa, el la nomo de la tajvana entrepreno establita en la Ha Tinh-provinco, en la centro de la lando. Tiu ĉi elverŝis toksajn produktojn el sia ŝtalfabriko en la maron: ducent kilometroj da poluitaj marbordoj, tunoj da mortintaj fiŝoj, pli ol kvardek mil fiŝistoj sen laboro, la turismo minacata. En unua periodo, la reprezentanto de Formosa en Hanojo, s-ro Chou Chun Fan, sentis sin sufiĉe protektata por deklari: “Vi ne povas ĉion havi. Vi devas elekti inter la fiŝoj, la salikoketoj kaj ŝtalfabriko*. Sed ili ne kalkulis kun la fiŝistoj, kiuj ludis sian pretervivon, kaj plendis ĉe tribunalo. Nek kun la urbaj mezklasoj, kiuj, maltrankvilaj pri la kvalito de la manĝaĵo, multnombre manifestaciis en Ho Ĉi Min-urbo. La registaro arestis unu aŭ du supozatajn gvidantojn de la movado, kaj gardis dum kelkaj horoj plurajn dekojn da manifestaciantoj; sed ĝi malfermis enketon, trudis pagon de monkompenso al la fiŝistoj, kaj s-ro Chou Chun Fan estis devigita demisii.

* “Hécatombe de poissons: Formosa s’excuse, l’enquête continue”, Le Courrier du Vietnam, Hanojo, 27-a de aprilo 2016.

Kelkajn jarojn antaŭe, en 2009, la ekspluatado de baŭksito-minejo fare de la ĉina entrepreno Chinalco estis mobilizinta homamasojn, instigante eĉ la generalon Vo Nguyen Giap, heroon de la milito, skribi kontraŭ la “seriozaj riskoj de ekologiaj domaĝoj*. Vane. La kresko-deziro dominis ĉion.

* Vd. Jean-Claude Pomonti, “Le Vietnam, la Chine et la bauxite”, Planète Asie, 3-a de julio 2009, http://blog.mondediplo.net

Konsumo-soifo saturas la urbojn pri aŭtoj kaj motorcikloj en malverŝajna miksaĵo, igante la strattrairon nesekura kaj la aeron tute ne spirebla. Tamen, asocioj aŭ organizaĵoj por lukti kontraŭ poluo kaj por la nutra sekureco ekaperas. Printempe 2016, la loĝantoj de Hanojo mobiliziĝis por malhelpi forhakadon de dekoj da centjaraj arboj — sukcese. S-ro Luong Ngoc Khue, juna entreprenisto, fakulo pri komputilprogramoj, naskita en la Mekongo-delto, esperas kunigi “urbanojn kaj kamparanojn” kontraŭ la ebla alveno, pro la libermerkataj traktatoj, de usonaj maizo aŭ rizo, “nepre genetike modifitaj, nepre Monsanto” — entrepreno, kiu lasis malbonan memoraĵon en Vjetnamujo. Ĝis nun lia grupo ŝajnas kunigi tra la sociaj retoj nur kelkajn dekojn da konektitaj junuloj. “Oni scipovas kuniĝi pri precizaj unuopaj demandoj, kiel la Formosa-afero, observas la dokument-filmistino Dao Thanh Huyen. Sed ne jam por pripensi la demandon: kiel regajni la disvolvad-nivelon, estante senpere en la tutmondiĝo, kaj protekti nian miljaran kulturon, niajn valorojn: solidareco, respekto al pliaĝuloj, ligo inter generacioj, etiko?”

La komunista Partio elektis prokrasti la respondon al tiaj demandoj. Ekzistas ja diverĝaj opinioj, kiel montris la 12-a kongreso dum kiu, en januaro 2016, la ĉefministro favora al la privatigoj estis eksigita, dum la ĝenerala sekretario altigis sian aŭtoritaton. Sed la debato estas nur pri la ritmo de la reformoj, ne pri la enhavo: iuj opinias, ke necesas akceli ilin kaj uzi la libermerkatajn interkonsentojn kiel premrimedon por ŝanĝi la normojn kaj praktikojn (por antaŭprepari la TPP, sesdek leĝoj pri sociaj kaj ekonomiaj demandoj jam estis modifitaj); la aliaj opinias, ke necesas malrapidigi la procezon por konservi la mastradon de la ŝanĝoj. La elektebleco resumiĝas jene: senkompleksa merkat-ekonomio, aŭ moderigita merkatekonomio. Kaj koncerne la socialisman orientiĝon ...

Martine BULARD

Vjetnamujo en statistikoj

Loĝantaro: 91,5 milionoj da homoj, el kiuj 54% estas malpli ol 30-jaraĝaj.

Meza vivdaŭro: 76 jaroj.

Scipovas legi/skribi: 93,5%

Indico de homa disvolviĝo (IHD): 116-a vico.

Ret-uzantoj: 52,7% de la loĝantaro. La tutmonda procento estas 43,99%.

Dungado: El 53,7 milionoj da laboraĝaj vjetnamoj, nur 18 milionoj laboras en la formala sektoro, kun laborkontrakto kaj socia protekto.

Vjetnamujo revas esti la laborejo de la planedo

Strikoj sen sindikato

Kiam oni estas pli ol 30-jara, oni ne plu povas fari tiun laboron. Oni estas tro maljuna, la korpo ne povas elteni”, asertas s-ino Phan Duyen. Tridek-du-jara, dungita de japana fabriko de rizalkoholo, ŝi estas tre kontenta ke ŝi forlasis sian postenon ĉe la fabrikado por aliri tiun de kvalit-kontrolanto. Ni renkontas ŝin denove kun ŝia edzo, kaj sep ŝiaj kolegoj, en ŝia bele dekoraciita eta loĝejo, sur strateto de tre popola parto de la 7-a distrikto en Ho Ĉi Min-Urbo (eksa Saigono). Ĉiuj konfirmas la penigecon de la produkto-laboro laŭ 3 x 8 h, kun nur unu ripoz-tago semajne. Tio ne sufiĉas por ir-reven-vojaĝo en provinco, de kie ili ĉiuj venas. Apenaŭ sufiĉa por retrovi siajn fortojn.

Malgraŭ tio, neniu plendas. Spegulo de socio, kies dinamismo estas nedetruebla, tiuj junuloj rigardas al la estonteco. Ili volas “ŝpari monon” kaj reiri al sia vilaĝo, iuj por “malfermi komercon”, aliaj por “konstrui domon kaj lui ĝin”, aŭ ankoraŭ por “pligrandigi la familian farmodomon”. Nur du junaj virinoj ne planas reiri al la kamparo. La unua sekvas kursojn pri la angla lingvo, en centro situanta preskaŭ unu horon motorcikle for de sia dormejo, pro sia espero iam akiri oficejan postenon en urbo; la dua pagis 90 milionojn da dongoj (unu jaro kaj duono da salajro) danke al siaj ŝparoj kaj depruntoj de sia familio, por esti instruita en instituto, kiu garantias al ŝi dungon en Japanujo dum tri jaroj. Vjetnamujo subskribis interkonsentojn kun pluraj landoj por ekiniciati strangan eksperimenton: eksportado de laborforto (115 000 homoj en 2016)*. Atendante ke iliaj revoj realiĝu, ĉiuj tiuj junuloj, kun tre malaltaj baz-salajroj (malpli ol 2 milionoj da dongoj, 85 eŭroj monate), laboras kromajn horojn, pagatajn 150%. Teorie, tiuj kromaj horoj ne povas superi ducent horojn jare, aŭ tricent en esceptaj okazoj, tio estas kvar ĝis ses pliaj horoj, aldone al la kvardek ok laŭleĝaj horoj. Evidente, tiuj laboristoj laboras pli ol tio. Sen nepre gajni pli.

* “L’exportation de main-d’oeuvre augmente au fil des années”, Le Courrier du Vietnam, 14-a de decembro 2016, http://lecourrier.vn

Poste, dum konversacio, oni eksciis, ke nur kelkaj kromhoroj estas pagataj; la aliaj estas transformataj en “feriaj tagoj”, kiuj povas esti uzataj kiam la direktoro decidos. “Oni volus gardi ilin por la Tet-festo [jarkomence, kiam ĉiu vizitas sian familion], sed tio ne eblas, klarigas unu el la junaj viroj. La direktoraro devigas nin uzi ilin dum duontagoj, dum kiuj ne eblas ion interesan fari .” Precipe, insistas s-ino Phan Duyen, “kun tiu sistemo, oni ne profitas la ferio-pliiĝon. Ni perdas, la entrepreno gajnas”. Kaj la sindikato? Malkongrua demando. Sindikato ja ekzistas, sed ne por subteni la depostulojn ...

TAMEN, 5722 strikoj estis nombritaj inter 1995 kaj 2015, laŭ s-ino Do Quynh Chin, kiu estas direktorino de la Esplorcentro pri la labor-rilatoj, ia konsilisto-kabineto posedanta certan famecon. Sed neniun ekis la Ĝenerala Konfederacio de la laboro de Vjetnamujo (CGTV) — kio estas ĝena, ĉar, kvankam la striko-rajto troviĝas en la Konstitucio ekde 1995, ĝi principe povas esti uzata nur sub la aŭtoritato de la unusola sindikato. Tial, oni aranĝas la vortumojn, kaj strikoj fariĝas... “laborĉesoj”. Kiel ajn oni nomas ilin, la ekstrikoj pli kaj pli oftiĝas: malpli ol cent en la jaro 2000; proksimume kvincent en 2016. 70% da ili okazas en eksterlandaj entreprenoj, kie la laborista koncentrado estas plej granda (tri kvaronoj de la vjetnamaj entreprenoj estas etaj aŭ mezgrandaj). Ĉefaj motivoj estas la salajroj, la laborkondiĉoj kaj la kvalito de la manĝaĵo en la manĝejo. “Plej ofte, rakontas s-ino Do Quynh Chi, laborista grupo alportas la depostulojn al la direkcio aŭ al la oficiala sindikato. Neniu respondo venas. La striko eksplodas.” Ekde tiam ĉiu agitiĝas. La CGTV mobiliziĝas kiel peranto inter la strikantoj kaj la direkcio.

Plej ofte, notas s-ino Do Quynh Chi, la postuloj estas kontentigitaj. La strikoj malofte daŭras longan tempon. Kiam temas pri salajroaltigo, tiu estas ĝenerale etendita al ĉiuj entreprenoj de la industria parko, kie troviĝas la grupo, kaj al ĉiuj, kiuj havas saman ŝtatecon, ĉar la dungantoj kunordigas sian agadon laŭ geografia origino.

Kelkfoje okazas, ke la “labor-ĉesoj” koncernas la registaron mem. En marto 2015, la 90 000 laboristoj de la fabriko Yue Yuen (de la tajvana grupo Pou Chen) en la industria parko de Tan Binh, ĉe Ho Ĉi Min-Urbo, haltigis la maŝinojn kaj blokis la aŭtoŝoseon por protesti kontraŭ leĝo, kiu reduktis iliajn pensio-rajtojn. La registaro amendis sian projekton. Ja neniam viditaĵo...

TUJ POSTE, la registaro promesis kontroli, ke la entreprenoj elpagos sian parton al la kaso de la sociala asekuro kaj, senecese, jure persekuti ilin. Jes ja, same kiel aliaj internaciaj kompanioj, Pou Chen enkasigas la deprenon el la salajroj sed ne transdonas ĝin, nek pagas sian devigan parton por la san-asekuro, la senlaboreco- kaj emeriteco-asekuro. Videble, la minaco ne estis sekvata de granda efiko: okaze de la lasta sesio de la nacia Asembleo, en novembro 2016, la ministro pri laboro memorigis, ke la socialaj ŝuldoj estas pli ol 13 000 miliardoj da dongoj (preskaŭ 550 milionoj da eŭroj), kaj li ankoraŭfoje mallaŭdis la entreprenestrojn.

Ĉi tie kiel aliloke, la CGTV estas malkonektita kaj kadukiĝinta. Ĉu necesas diri, ke la sindikataj gvidantoj estas pagataj de la entreprenestroj mem... Kaj pri la elektado de la reprezentantoj de la laboristoj, ĝi restas pure formala. En tiuj kondiĉoj, oni komprenas, ke batalemo ne estas en la genoj de la sindikato. Ĝiaj respondeculoj citas pli volonte sian rolon de “harmoniigo” de la rilatoj dungantoj-salajruloj, ol tiun de defendo de la laboristoj*. “En la tekstoj, asertas s-ro Erwin Schweisshelm, direktoro de la Fondaĵo Friedrich Ebert, specialigita pri la socialaj demandoj, la reformovolo ekzistas. La gvidantoj konscias, ke, kun la “merkat-ekonomio de socialisma orientiĝo”, la sistemo ne povas esti sama kiel en la tempo de socialismo. Ili provas komenci kolektivajn intertraktadojn.” Sed la ŝanĝo montriĝas kaprompe malfacila.

* Vd la dokument-filmo de Tran Phuong Thao Rêves d’ouvrières (Revoj de laboristinoj), 2006, kaj la filmo de Doan Hong Lê À qui appartient la terre? (Al kiu apartenas la tero?), Ateliers Varan, Parizo, 2013.

Paradokse, la subtenantoj de ŝanĝo kalkulis je la transpacifika partnereco, gvidata de Vaŝingtono, por renversi la establitan ordon. Ĉu Usono, garantio de la sociala progreso? Jen kio estus tutmonda premiero! Jes ja, la komerca interkonsento eksplicite planis (ĉapitro 19) enkondukon de sindikata plurismo — kiu ne nepre estas sinonimo de plibonigo de la labor-kondiĉoj. Restas, ke la vjetnama registaro kaj s-ro Barack Obama subskribis interkonsenton, kiu montras detalan vojon por konstrui sindikatojn laŭ la usona maniero*. Regule, la granda amiko de la Pacifiko sendis siajn specialistojn por kontroli la jam iritan vojon. Nenio indikas, ke s-ro Donald Trump daŭrigos sur tiu vojo.

* “US-VN plan for the enhancement of trade and labour relations”, Oficejo de la reprezentanto de Usono por komerco, 4-a de februaro 2016, https://ustr.gov

Martine BULARD

La israela maldekstro aŭdacigita de la nova usona registaro

De koloniado al aneksado

“La sole antaŭvidebla afero ĉe [Donald] Trump estas, ke li estos ne antaŭvidebla.”* Tiu ideo de Noam Chomsky, ĝenerale trafa, malpli trafas pri la Proksimoriento. Tri poziciiĝoj de la respublikana kandidato montras la konturojn de lia estonta prezidanta politiko pri la israela-palestina konflikto: la promeso transigi la usonan ambasadejon de Tel-Avivo al Jerusalemo; la rifuzo konsideri la koloniadon de la teritorioj okupataj ekde 1967 kiel obstaklon al la pacprocezo; la decido ne plu premi sur la israelan registaron por ke ĝi intertraktu. Du nomumoj ŝajnas esti almenaŭ same signifaj: tiu de la bofilo de la prezidanto, s-ro Jared Kushner, kiu finance subtenas la koloniantojn, al la funkcio de “alta konsilisto de la Blanka Domo”; kaj tiu, al la posteno de ambasadoro en Israelo, de s-ro David Friedman, kiu prezidas la Amikojn de Bet El, malnovan judan komunumon en Cisjordanio. La improvizita diplomato tuj esprimis sian “urĝon” labori “en la usona ambasadejo en la eterna ĉefurbo de Israelo”.

* L’Humanité, Saint-Denis, 30-an de novembro 2016.

Ĉu hazardo? La alveno de tiu nova registaro okazas dum la israela ekstremdekstro batalas por historia ŝanĝo de la palestina politiko de Tel-Avivo: la aneksado de Cisjordanio. S-ro Naftali Bennett, gvidanto de la ekstremnaciista religia partio Juda Hejmo, ministro pri edukado kaj pri la diasporo, jam delonge propagandas la aneksadon de la zono C. Tiu ĉi, kiun la Oslaj Interkonsentoj metis sub la ekskluzivan regadon de Israelo, estas pli ol 60 elcentoj de Cisjordanio, nome la Jordan-valo, sed ankaŭ ĉiuj kolonioj kaj iliaj ĉirkaŭantaj vojoj. La 5-an de decembro 2016, s-ro Bennett ekagis: li en unua legado igis la parlamenton (Knesset) adopti tekston, kiu laŭleĝigas 4.000 loĝdomojn en “antaŭpostenoj”, tiuj kolonioj, kiujn eĉ la israela juro ĝis nun konsideris kontraŭleĝaj, ĉar konstruitaj sur privataj senproprietigitaj palestinaj terenoj.* Tio estas klara rompo de la 4-a Konvencio de Ĝenevo kaj de la rezolucioj de la Unuiĝintaj Nacioj. Por ke tiu teksto ekvalidu, ĝi tamen bezonas ankoraŭ tri kromajn balotojn, kaj krome la validigon de la Supera Kortumo.

* Haaretz, Tel-Avivo, 5-an de decembro 2016.

“Tio estas la plej danĝera leĝo, kiun Israelo ediktis ekde 1967”, mallonge post la voĉdono asertis s-ro Valid Assaf, la palestina ministro taskita pri kolonioj.* La ĝenerala akuzisto de Israelo, s-ro Aviĥaj Mandelblit, kontraŭstaris tiun tekston kontraŭan al la jurisprudenco de la Supera Kortumo, kiun la ĉefo de la laborpartia opozicio Isaak Hercog prezentis kiel “nacian memmortigon”.* Same, ducent eksaj respondeculoj pri sekureco, kiuj prezentis sin kiel la “komandantoj por la sekureco de Israelo”, denuncis en la projekto de aneksado la finon de la “juda kaj demokratia” karaktero de la ŝtato. Tiuj reagoj ne malhelpis s-ron Bennett promesi por la fino de januaro novan leĝon, kiu oficialigos la anekson de Maale Adumim, unu el la tri precipaj blokoj de israelaj kolonioj, oriente de Jerusalemo. Por la Palestina Instanco, tiu ŝanĝo signifas mortkondamnon: la aneksado de Cisjordanio lasos al ĝi malmulton por mastrumi, kaj eĉ malpli por intertrakti. Ĉu escepte de ĝia memmalfondiĝo?

* Agence France-Presse (AFP), 7-an de decembro 2016.
* AFP, 5-an de decembro 2016.

Antaŭ kvindek jaroj, post la sestaga milito, la registaro de Levi Eŝkol ŝajnigis ne voli modifi la statuson de la okupataj teritorioj, kun la escepto de Orient-Jerusalemo, aneksita ekde 1967 kaj, kune kun Okcident-Jerusalemo, en 1980 fariĝinta la “kompleta kaj unuiĝinta” ĉefurbo de la lando.* Kiel tiam ĝia ministro pri eksterlandaj aferoj, Abba Eban, asertis, tio estis karto ludebla en la estontaj pac-intertraktadoj. Ĉiuj sinsekvaj registaroj, inkluzive de la plej dekstraj, kiel tiu de Ariel Ŝaron kaj de s-ro Benjamin Netanjahu, oficiale sekvis tiun version. Tamen tio ne malhelpis ilin pli kaj pli amase kolonii Cisjordanion: de 5.000 koloniantoj en 1977, kiam la unua dekstrularo enpotenciĝis, oni venis en 2017 al pli ol 400.000, sen kalkuli la 200.000 israelanojn loĝantajn en Orient-Jerusalemo.

* Israelo aneksis ankaŭ la altebenaĵon de Golano la 14-an de decembro 1981, post la proklamo de la sieĝostato en Pollando fare de la generalo Vojcjeĥ Jaruzelski.

Tiu malklareco estas granda politika kaj diplomatia avantaĝo: ĝi ebligas al Tel-Avivo ne plu esprimi sin pri la sorto de la palestinanoj. Inverse, aneksi Cisjordanion implicus atribui al tiuj la samajn rajtojn kiel al la israelanoj, inkluzive de la voĉdonrajto, kio komencus longan batalon por reala egaleco en la estonta komuna ŝtato. Se ĝi rifuzus tion, la unueca ŝtato klare difinus sin kiel variaĵon de la sud-afrika rasdisigo (apartheid), laŭ kiu unu sola popolo arogas al si ĉiujn rajtojn.

Por eskapi el tiu dilemo, ĉeestas scenaro eĉ pli nigra: nova ondo da elpeladoj de palestinanoj el Cisjordanio, eĉ el la ŝtato Israelo. Tiu ĉi ne fariĝintus plimulte juda sen la Nakba (“katastrofo” en la araba) de 1947-1949), kiu elpelis 850.000 palestinanojn, do kvar kvinonojn el tiuj, kiuj tiam vivis en sia teritorio. Ĝi daûrigis tiun etnan purigadon helpe de la milito de 1967, kun la Naksa (“malvenko”): 300.000 novaj rifuĝintoj fuĝis el la teritorioj okupataj de la israela armeo. Kaj Ariel Ŝaron ofte ripetis, ke “la sendependiga milito de Israelo ne finiĝis”.* De tiam la kunteksto kompreneble ŝanĝiĝis. Malfacilas organizi amasan deportadon antaŭ la filmiloj de la tuta mondo — almenaŭ en malvarma milito. Sed en varma? La milito okazanta en Sirio kreis timindan precedencon: en reciproka akriĝo de la bataloj, en kvin jaroj, pli ol unu loĝanto el du devis forlasi sian hejmon, el kiuj preskaŭ la duono ekziliĝis.

* Le Monde], 7-an de januaro 2006.

La ekstremdekstro ne plu hezitas malkaŝe eniri en la perspektivon de aneksado. “La vojo de koncedoj, la vojo al divido fiaskis. Ni devas doni niajn vivojn por etendi la suverenecon de Israelo en Cisjordanion”, senorname asertas la gvidanto de la Juda Hejmo.* Kvankam la ĉefo de la Likud troviĝas sur tiu linio, li ne emas afiŝi ĝin. Lia lasta turniĝo atestas tion: la 5-an de decembro 2016 li igis en unua baloto voĉdoni la leĝon de aneksado, kiun li volas nun enterigi!

* Jacques Benillouche, “En Israël, la tentation d’un État binational qui annexerait la Cisjordanie” [“En Israelo, la tento de dunacia ŝtato kiu aneksus Cisjordanion”], Slate.fr, 29-an de oktobro 2016.
Maltrankvilo por la bildo de la lando

Liaj zigzagoj ne estas de hodiaŭ. En 2009, en sia parolado en la universitato Bar-Ilan, s-ro Netanjahu koncedis, maleme, la eblan starigon de “senarmea palestina ŝtato”. Ses jarojn poste, antaŭ la parlament-elektoj, li ĵuris ke ne ekzistos palestina ŝtato tiom longe, kiom li regos. Apenaŭ refariĝinta ĉefministro, li forneis tion ... kaj neis ĝin: “Mi ŝanĝis neniom el tio, kion mi diris antaŭ ses jaroj, kiam mi alvokis al solvo kun senarmea palestina ŝtato, kiu agnoskas la hebrean ŝtaton. Mi simple diris, ke hodiaŭ la kondiĉoj por tio ne ekzistas.”*

* Le Monde, 19-an de marto 2015.

La kialo de tiuj akrobataĵoj estas, ke la kreskanta izoliĝo de Israelo maltrankviligas la Instituton de Studoj de la Nacia Sekureco (ISNS). Ĝi skribas en sia jarraporto, kiu estas aŭtoritata: “La bildo de Israelo en la okcidentaj landoj daŭre malboniĝas; tendenco kiu kreskigas la kapablojn de malamikaj grupoj fari agadojn por senigi ĝin je morala kaj politika legitimeco kaj lanĉi operaciojn de bojkoto.”* La ekstremdekstro fajfas pri tio, ĉar ĝi apogas sin, krom sur la nova usona registaro, sur radikaliĝinta israela opinio. La konstanta militstato — en la lastaj monatoj fortigita de la “tranĉila intifado” —, la intenso de la komunikila manipulado, sed ankaŭ, kaj sendube ĉefe, la foresto de ĉia politika alternativo: tiom da faktoroj klarigas la aliĝon de la plej multaj israelaj judoj al la ekstremistaj tezoj.

* Anat Kurz kaj Shlomo Brom (sub la dir. de), “Strategic Survey for Israel 2016-2017”, INSS, Tel-Avivo, 2016.

Ĉiuj enketoj efektive konfirmas la rezultojn de la voĉdonado de la 17-a de marto 2015, kiu kondukis al la plej dekstra registaro de la israela historio. En ĉiuj enketoj plimulto rifuzas la starigon de palestina ŝtato, subtenas la aneksadon de Cisjordanio kaj deziras la “translokadon” de la palestinanoj, inkluzive — io neniam vidita — de tiuj de Israelo.* Krome, laŭ la sama enketo, ses israelaj judoj el dek pensas, ke Dio donis la teron de Israelo al la judoj. Al tiu interkonsento de antaŭ nelonge kontribuas ankaŭ potenca subprema arsenalo kontraŭ la alipensantoj (vd la artikolon->art].

* Haaretz, 8-an de marto 2016.

La jena evento simbolas tiun dekstran radikaliĝon: la reagoj al la verdikto de la franca-israela soldato Elor Azaria, akuzita esti, la 24-an de marto 2016, murdinta per kuglo en la kapon jam vunditan palestinan atakinton, kiu kuŝis sur la tero, senkonscia, en la centro de Hebrono. Zorgante pri la bildo de la armeo post la disvastiĝo de la fotoj de la murdo en la tuta mondo, la ĉefstabo volis starigi ekzemplon. Kaj la armea tribunalo, la 4-an de januaro, juĝis la akuzaton kulpa pri “hommortigo” — la verdikto, ankoraŭ atendata, povus esti ĝis dudek jarojn en malliberejo. Kondiĉe ke la tri juĝistoj ne retropaŝos antaŭ la forta protesto, kiun ilia verdikto levis. La ĉefministro kaj preskaŭ la tuta registaro, preskaŭ la tuta politika klaso kaj la plej granda parto de la komunikiloj postulas absolvi la murdinton, same kiel 67 elcentoj de la enketitaj israelanoj. Pro la multiĝo de mortminacoj oni devis eĉ doni al la juĝistoj proksiman protekton, dum la ĉefstabo de la armeo siavice ankaŭ maltrankvilas pro la ekstremistoj.

La ŝanĝo, kiu montriĝas, kompreneble klarigas la sencon de la rezolucio 2334 kontraŭ la koloniado, adoptita la 23-an de decembro 2016 de la Konsilantaro pri sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj danke al la usona sindeteno — por la unua fojo ekde 1980 —, kaj de la konferenco en Parizo, la 15-an de januaro, kun ĉeesto de la usona ŝtatsekretario John Kerry. Necesas la tuta aplombo de la israela defendministro Avigdor Lieberman por vidi en ĝi “modernan Dreyfus-aferon”*: la “internacia komunumo”, inkluzive de Usono, kontentiĝis per reaserto de la celo de du ŝtatoj kaj per kondamno de ĉio, kio malhelpas ĝin, unuavice la koloniado (vd “Danĝero por la duŝtata solvo”).

* Le Monde, 26-an de decembro 2016.

La usona demarŝo estus laŭdinda, se ĝi ne intervenus tiom malfrue kaj post kiam la registaro Obama faris historian interkonsenton kun Tel-Avivo pri armea helpo de 38 miliardoj da dolaroj en dek jaroj. Sed la elektita momento ne estas la sola punkto riproĉata. Eĉ pli gravas la foresto de mencio de ebla sankcio en tiuj tekstoj faritaj lastminute antaŭ la alveno de s-ro Trump en la Blanka Domo. Kvankam la centrista gvidanto Jair Lapid nuancigas: “Tiu ĉi rezolucio ne parolas pri sankcioj, sed ĝi liveras la infrastrukturon por estontaj sankcioj; ĝuste tio alarmas. Tio povas doni enhavon al plendoj antaŭ internaciaj jurisdikcioj kontraŭ Israelo kaj ĝiaj respondeculoj.”*

* Le Monde, 23-an de decembro 2016.

La interna evoluo de Israelo efektive montras, se tio ankoraŭ necesus, ke nur forta internacia premo, kune kun punaj disponoj, ekonomiaj kaj juraj, povus resaĝigi ĝiajn gvidantojn. La israela ĉefministro, konscia pri la graveco, cetere en 2015 kvalifikis la kampanjon de bojkoto-malinvesto-sankcioj (BMS) “strategia minaco”. Laŭ la Rand Corporation, usona pensfabriko, ĝi povus kosti al la israela ekonomio ĝis 47 miliardojn da dolaroj en dek jaroj.* Ĉar ĝi etendiĝas ĝis sur institucia nivelo: en multaj landoj pensifondusoj, grandaj entreprenoj — en Francujo, Orange kaj Veolia — bankoj, elprenas siajn investojn de la kolonioj, eĉ de Israelo. La Eŭropa Unio siavice postulas, ke la produktoj el la kolonioj estu etikeditaj kiel tiaj, por ke ili ne ĝuu la avantaĝojn, kiujn la asociiga interkonsento atribuas al tiuj de Israelo; sed tiu postulo havas limigitan atingopovon ...

* Financial Times, Londono, 12-an de junio 2015.

Alia signalo, ĉi-foje politika, venis de la Eŭropa Komisiono, normale tre kompleza al Tel-Avivo. Kvankam ĝi deklaras esti kontraŭ la bojkoto de Israelo, la alta reprezentantino de la Unio pri eksterlandaj aferoj kaj pri sekurecpolitiko, s-ino Federica Mogherini, asertas: “La Unio defendas la liberecon de esprimo kaj de asociiĝo, konforme al la ĉarto de la fundamentaj rajtoj, kiuj aplikiĝas al la membroŝtatoj, kaj ankaŭ koncerne la agadojn de BMS.” Kaj ŝi komentas: “La esprimlibereco, kiel emfazis la jurisprudenco de la Eŭropa Kortumo pri Homrajtoj, ankaŭ aplikendas al la informoj kaj ideoj kiuj ofendas, ŝokas aŭ perturbas ŝtaton aŭ parton de la loĝantaro.”*

* The Times of Israel, 31-an de oktobro 2016, http://fr.timesofisrael.com

La francaj instancoj, gvidataj de s-roj François Hollande kaj Manuel Valls, male, atingis jurajn persekutojn kaj pezajn monpunojn kontraŭ la aktivuloj de BMS. Ties agadoj estis absurde prezentitaj kiel “incitado al ras-malamo”, dum ili agas por la fino de la koloniado kaj por la egaleco de la rajtoj. Tiun celon ili havas komune kun ... la Unuiĝintaj Nacioj.

Dominique VIDAL.

Fantasta literaturo

La volupto de la sango

Kiam, en sia romano Dracula (1897), la irlandano Bram Stoker inventis la pratipon de la vampiro, la princo de mallumo, de la nokto kaj de teruraj deziroj, la epoko estis malkvieta kun anarkiistaj atencoj, teknikaj novigaĵoj (la komenco de aviado) kaj agitado ĉe la laboristaro. Ĉu la reveno de la vampiro hodiaŭ estas signo de similaj problemoj?

La protagonisto kreita de Stoker estis tiel definitiva, ke ŝajnis esti nenio pli por skribi. Ĝis kiam Anne Rice suferis kolapson. En sia 75a jaro, kun Prince Lestat* kaj Prince Lestat and the Realms of Atlantis (eldonota en oktobro 2017), ŝi revivigis la vampiron Lestat, eble la plej fama dentegohavulo de post la Drakulo de Bram Stoker. Post terura periodo de funebrado (ŝia filino mortis de leŭkemio), ŝi verkis Interview with a Vampire en kiu Louis, la vampiro de la titolo, rakontas sian historion al ĵurnalisto. Eldonita en 1976, ŝia romano estis tutmonda furorlibro. Entute, vendiĝis pli ol cent milionoj da ekzempleroj de ŝiaj libroj.

* Anne Rice, Prince Lestat, Michel Lafon, Parizo, 2016.

Post tio, Rice koncentriĝis pri duaranga protagonisto el Interview with a Vampire, Lestat de Lioncourt. Turmentata, perfortema, delogema kaj ambaŭseksema, Lestat fariĝis la heroo de serio kiu hodiaŭ jam atingis dek kvar volumojn. Li tiom ĉarmas kiom li teruras. Malkiel la Dracula de Stoker, en kiu la historion rakontas la viktimoj de la “monstro”, Lestat parolas por si mem kaj donas sian vidpunkton. Estas liaj problemoj kiuj okupas la unuan planon: fariĝinte vampiro en 1789, pere de bonvola vampiro de la pratempo, li konstante provas akordigi siajn bezonojn kun ia etiko, kun sia respekto por la homaro kaj kun siaj instinktoj.

Derivita de serbokroata termino, la vorto “vampiro” ŝajne aperis en la germana lingvo en 1721. Ĝi signifas, kiel ĉiuj scias, “mortinto kiu eltombiĝas por suĉi la sangon de la vivantoj*”. La figuro de la sangodrinkanto, kiu sorbas la energion de sia viktimo, aperis en iuj antikvaj mitologioj, kaj estis poste suplementita de la legendoj de realaj homoj kiel la 15-jarcenta princo Vlad Dracul, kromnomo “la Palisumanto”, kaj la 16-jarcenta hungara grafino Erzsebet Báthory, suspektata pri la mortigoj de fraŭlinoj por regeneri sin per ilia sango. En literaturo, la vampiro aperas en 1748 kiam Heinrich Ossenfelder verkis la unuan romanon dediĉitan al li, Der Vampir. Poste, ja Goeto alprenis la historion en sia poemo Die Braut von Korinth (la Novedzino el Korinto) en 1797 kaj, post li, John William Polidori en 1819 per la novelo The Vampyre, iam atribuita al Lordo Byron kies kunvojaĝanto li nelonge estis. En 1872, la irlanda verkisto Sheridan Le Fanu aŭdace virinigis la vampiron en sia romano Carmilla, kaj inventis novan protagoniston: la ĉasisto de vampiroj.

* Kp. la artikolon Vampire ĉe Ortolang, la retejo de la Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales, www.cnrtl.fr

La tuton de la deknaŭa jarcento markis speco de malhela romantikismo subtera, genro formita de la modo pri ‘gotika’ literaturo plena de subteraj trairejoj sub kadukaj kasteloj kaj kiu prezentis kompulsiojn kontraŭantajn al dececo. Jen la mondo de Ann Radcliffe (The Mysteries of Udolpho) kaj Matthew Gregory Lewis (The Monk). Sekve, la epoko de teknika moderneco kaj perdiĝintaj revolucioj estis interpunktita de aperoj de voluptaj nemortintoj, de La Morte Amoureuse de Théophile Gautier al La Ville Vampire de la felietonisto Paul Féval kaj La Dame Pâle de Alexandre Dumas. Sed estis la romano Dracula de la irlandano Bram Stoker, eldonita en 1897 kun grandega sukceso, kiu, dum preskaŭ jarcento, establis la karakteron de la vampiro.

Tiu ĉi estis tiam malbonega kreitaĵo, pure malbonega. Kiam la kino alproprigis lin, ĝi ŝanĝis nenion, kaj la Nosferatu de Friedrich Wilhelm Murnau (1922), laŭdata de la surrealistoj, estis maltrankvilige alloga. En la senverva Dracula de Tod Browning, la aktoro Béla Lugosi prezentis iom groteskan figuron: pala, ornamita per dentegoj kaj forta akĉento, li moviĝas kun rimarkinda malrapideco. La plimulto de aŭtoroj utiligas ĉi tiun figuraĵon laŭplaĉe. Laŭ kelkaj, speguloj ne povas reflekti la vampiron; laŭ aliaj, li ne povas elporti la radiojn de la suno, aŭ retiriĝas antaŭ la kruco — aŭ antaŭ ajlo. Aldone al natura delogeco, li uzas hipnotismon por gvidi al si siajn viktimojn kies sango li suĉas kaj kiujn li transformas en vampirojn. Malantaŭ li restas kaŝita la allogo de alia mondo, de devia sekseco kiu devas ĉiapreze esti sendanĝerigita.

En serio da filmoj ekde 1958, la brita aktoro Christopher Lee fiksis por ĉiam la bildon de Drakulo. Sed ĝis la fino de lia kariero, estis evidente ke la mito elĉerpiĝas. En Dracula père et fils de Édouard Molinaro, li intence parodias sin, sed dolore. The Hammer, la firmao kiu donis siajn plej bonajn filmojn al la ĝenro danke al la filmisto Terence Fisher, diluis lian karakteron en sinsekvo de derivitaj filmoj plenplenaj de erotikeco. La bildo de la monstro, tute sen sentoj kaj kiu devas esti eliminita, profunde ŝanĝiĝis.

La tempoj estis ŝanĝiĝantaj. La fino de la Dua Mondmilito, kaj poste la fino de la malvarma milito, laŭpaŝe estigis la malaperon de ĉi tiuj absolutaj fiuloj. Kiam la religio fariĝis malpli grava, detruo fare de la kruco, aŭ de diversaj simboloj ligitaj al la potenco de la fido, fariĝis pli malofta. Sed antaŭ ol fariĝi homeca, la vampiro reprezentis aliajn timojn. Por iuj aŭtoroj, lia kondiĉo fariĝis la rezulto de malsano, kaj ne de malbeno. Kvankam li ankoraŭ estis danĝera, la monstro ankaŭ estis viktimo. En I Am Legend de Richard Matheson (1954), la heroo, kiu sole ne estis infektita de mistera viruso kiu transformis aliajn homojn en vampirojn, levas la demandon pri la signifo de sia imuneco — resti la sola “sanulo” en universo loĝata de malsanuloj. En Dracula (1992), kio alirilate estis ekstreme fidela adapto de la romano de Bram Stoker, Francis Ford Coppola modifis la senhomecon de la protagonisto, farante lin protagonisto de amrakonto.

Kun Anne Rice, malaperas kaj folkloro kaj manikeismo. Denaske turmentata kaj volupta personeco, tirata inter sia homa naturo kaj siaj mortigaj bezonoj, Lestat, kiun Tom Cruise interpretis por la kinoarto en 1994, ekzamenas sian identecon. La vampiroj de Rice estas kaj la lordoj de nia mondo kaj la viktimoj de sia potenco. Estas kontraŭ si mem ke ili unue batalas. La aŭtoro faras la mordo-kison kreiva donaco, kaj la malbenon de la viktimo graco transdonita al la elektitaro. Forlasante la pratipojn, ŝi forĝas per siaj romanoj* tutan mitologion en kiu aperas la naskintoj de ĉiuj vampiroj, kaj ŝi sekvas la spuron de la vampiroj ĝis antikva Egiptio. Kun la tempopaso, la posteuloj de ĉi tiuj fruaj mastroj integriĝas en la modernan vivon: Lestat fariĝas rokstelulo; tiel li konigas sian kondiĉon al la mondo.

* La libroj estas dividitaj en du subseriojn, The Vampire Chronicles kaj New Tales of the Vampires.

En Twilight (2005-2008), serio da kvar romanoj, Stephenie Meyer daŭrigas ĉi tiun evoluon, farante sian protagoniston — kvankam multe pli senseksa kaj puritanisma ol tiu de Rice — la heroo de historio pri nereciprokebla amo kaj objekto de dezirindeco pli ol mallogeco. La literatura mezboneco de la dramo, kaj tiu, de la filmoj inspiritaj de ĝi, ne malhelpis ĝian grandegan sukceson. La vampiro jam ne estas timegiga sed enviinda. Liaj malheleco kaj mortigeco estas preskaŭ tute forigitaj, kaj beleco fariĝas lia primara karakterizaĵo. Eroso venkis Tanaton.

Dume, en la 1980aj jaroj, la fantasta literaturo disvolvis subĝenron, la urban fantaston, kiu insertis fantaziajn mitojn en urban universon. Per Sunglasses After Dark (1989), Nancy Collins ŝajne estis la unua kiu integrigis la vampiron en ĉi tiun ĝenron. Viraj aŭ virinaj, ili de nun povos forlasi siajn aristokratajn kastelojn kaj praktiki ĉiujn okupojn, interalie la plej proletajn: profesoro en The Vampire Tapestry de Suzy McKee Charnas, dancistino en Rouge Flamenco de Jeanne Faivre d’Arcier, prostituitino en Lot Lizards de Ray Garton ... Ili ŝajne estas nehaltigeblaj. La vampiroj estas ĉie, cirkulas grupe, estas malbelaj, belaj, maljunaj, malriĉaj ... La filmo Lost Boys de Joel Schumacher eĉ adoptis kiel sian sloganon: “Estas mojose esti vampiro.”

La usona televidoserio Buffy the Vampire Slayer (1997-2003) kreis la plej popularan protagoniston de ĉi tiu ĝenro. Buffy estas mezlernejanino kun supernaturaj povoj kiu protektas la mondon kontraŭ demonoj. Neniel stereotipoj, ŝiaj malamikoj, precipe la fia Angel kiu poste ĉefrolis en sia propra serio, estas tirataj inter sia kondiĉo kaj sia altiriĝo al homoj. Dum la serio progresas, ĉi tiu fantazio fariĝas metaforo por la evoluo de la heroino, knabino kiu fariĝas virino kaj kies personeco estas forĝata per ŝiaj alfrontoj kontraŭ ‘monstroj’ kiuj ofte montriĝas esti ne tre monstraj.

Buffy malfermis la pordon al romanoj kies ĉefa protagonisto ofte estas virino kaj kiuj miksas enamiĝon kun hororo, foje farante la vampiron ideala amanto. Ĉu ili estas vampiroj mem, ĉu ĉasistoj de la bestio, la heroinoj alfrontas danĝerajn delogantojn. Ili ofte hezitas inter sia misio kaj sia altiriĝo al la ĉasatoj. Sekve, la serio Anita Blake de Laurell K. Hamilton, komencita en 2002, kiel ankaŭ The Southern Vampire Mysteries (2001-2013) de Charlaine Harris, celas la legantinojn kaj faninojn de hororfikcio. The Southern Vampire Mysteries eĉ inspiris televidoserion de Alan Ball, laŭ la stilo Grand Guignol, True Blood (2008-2014), kiu reinventis la vampiron kiel potencan erotikan simbolon ĉirkaŭatan de svarmoj da aliaj fantastaj entoj (metamorfozuloj kaj luphomoj). Ĉi tio naskis la ĝenron bit-lit (mallongigo de biting literature, la literaturo de la mordo). La franca eldonejo Bragelonne faris la ĝenron sia specialaĵo kaj eĉ registris ĝin kiel komercan markon.

Ankaŭ en Francio, similajn temojn havas Marjane de Marie Pavlenko kies vampiroj frajas en Parizo meze de akvodiaĵoj, kaj L’Héritière de Jeanne-A. Debats. Eĉ estas vampiraj rakontoj por infanoj: Chica Vampiro estas kolombia televidoserio, duone telenovelo, duone hororfilmo, kiu rakontas la historion de mezlernejanino kiu amas samklasanon sed luktas kontraŭ siaj sentoj por ne devi transformi ankaŭ lin en vampiron. La serio inspiris dekduon da romanoj, KD-on, tabulludon kaj muzikalon, Vampi Tour, tutmondan furoraĵon.

Je la tempo de Dracula, la alieco de la vampiro nur estigis detruon. Hodiaŭ, oni konsideras lin defendanto de la rajto esti alia, kaj estas ĝuste lia alieco kiu faras lin maltrankviliga. En mondo kie la demando pri la miksado de identecoj ĉiam pli leviĝas, ĉi tiu transformo de ikono de la populara kulturo certe estas signifoplena.

Komforta imuneco de la telekomunikad-kompanioj

Magnetaj ondoj, nevidebla poluado

Dum la industria socio estigis percepteblajn (per odoro aŭ vidado) malutilaĵojn, la elektromagneta poluo de la informad-socio estas nevidebla kaj senodora. Tamen, oni ne povas neglekti la konsekvencojn de la masiva uzo, tiom de la telekomunik-rimedoj — aparte la poŝtelefonoj — kiom de elektraj infrastrukturoj kaj ekipaĵoj.

LA UZO de ondoj ne estas nova, sed la uzataj teknikoj kaj la skalo de tiu uzo nin transigis en novan epokon, kiu instigas al uzo ĝis saturado de la herca spektro*. Ne estas troigo paroli pri ekspluatado de limigita natur-riĉaĵo, ĉar, en donita punkto kaj sur donita frekvenco-bendo, fizikaj leĝoj limigas la eblecojn elsendi signalojn, sub minaco de risko je interferoj. La ŝtatoj ricevas hercan renton kiam ili atribuas permesojn pri frekvenco-uzo al la telekomunikad-kompanioj. Kun la ĝeneraligo de poŝtelefonoj kaj herca Interreto, la ekonomiaj, financaj kaj strategiaj aspektoj konsiderinde grandiĝis.

* Radioelektraj ondoj uzataj por la transsendo de signaloj (sonoj, bildoj, donitaĵoj) kaj kies frekvenco estas malpli granda ol tiu de la videbla lumo.

Sur ĉi tiuj novaj merkatoj, disvastigata doktrino asertas, ke necesas liberigi la telefon-kompaniojn, almenaŭ en unua periodo, de ĉiu respondeco, por ebligi al ili enradiki sian pozicion. Tial la eŭropa direktivo pri elektronika komerco donis al la Internet-perantoj kaj retej-loĝigantoj imunecon rilate al la transportata enhavo. Ĉu oni povas same kontentiĝi pri tia senrespondeco por telefon-kompanioj elmetantaj la loĝantaron al elektromagnetaj ondoj, kies sendanĝereco ne estis pruvita?

La Internacia Centro de esploro pri Kancero (ICEK)* klasifikis la altfrekvencajn elektromagnetajn kampojn (telefono, radio-ligiloj, WiFiBluetooth) en la kategorio “eble kanceriga por homo” (grupo 2B)*. Tiu klasigo kondukas nin serioze kaj zorge observi la asociiĝon inter la uzo de poŝtelefonoj kaj la kancera risko. Pluraj vastaj enketoj estas nun okazantaj. Laŭ la Monda Organizo pri Sano (MOS), ekzistas signoj de ligo inter longdaŭra elmetado al elektro-magnetaj ondoj kaj pluraj kanceroj. Estas la konkludo de analizo de dek unu epidemiologiaj longdaŭraj studaĵoj ĉe intensaj uzantoj de poŝtelefonoj*. En du rimarkitaj decidoj, la germana jurisdikcio* kaj la itala kasacia kortumo* agnoskis la ekziston de profesia malsano ligita al la elmeto al la elektromagnetaj ondoj, respektive por radaristo kaj kadrulo intense uzanta sian poŝtelefonon. Aliaj studaĵoj antaŭe montris ligon inter longdaŭra elmeto al malaltfrekvencaj elektraj kampoj de alttensiaj linioj kaj la apero de kancera tumoro*. La ICEK tial klasifikis tiujn tre malalt-frekvencajn kampojn en la grupon 2B jam en 2002*.

* ICEK (en la angla: International Agency for Research on Cancer, IARC) estas faka agentejo de la Monda Organizaĵo pri Sano, bazita en Liono.
* “Non-ionizing radiation, part 2: Radiofrequency electromagnetic fields”, IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, vol. 102, Liono, 2013.
* Kolektivo, “Cell phones and brain tumors: A review including the long-term epidemiologic data”, Surgical Neurology, vol. 72, no 3, Amsterdamo, septembro 2009.
* Federacia Administra Tribunalo de Germanujo, Leipzig, decido de la 10-a de aprilo 2014.
* Itala plej alta kasacia Kortumo, Romo, decido de la 10-a de oktobro 2012.
* Kolektivo “Childhood cancer in relation to distance from high voltage power lines in England and Wales, a case-control study”, The British Medical Journal, Londono, junio 2005.
*Non-ionizing radiation, part I: Static and Extremely Low Frequency (ELF) Electric and Magnetic Fields”, IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, vol. 80, 2002.

Cetere, apud la sindromo de multĥemia hipersentiveco (Multiple Chemical sensitivity-MCS) jam agnoskita de la internacia klasifiko de malsanoj de la MOS, aperas sindromo de ne toleremo al la elektromagnetaj kampoj, ankaŭ nomata elektro hipersentiveco (EHS). Ofte priskribita kiel rezulto de longdaŭra elmetiĝo al alta nivelo de elsendoj, tiu sindromo poste igas la personojn trafitajn de la EHS malpli rezistaj al malpli altaj niveloj*. Preter la simptomoj priskribitaj de la pacientoj, la teamo de Profesoro Dominique Belpomme trovis ilojn de diagnozo bazitajn sur la biologiaj markiloj kaj la medicina bild-teknikaro*. Kvankam la prisanaj agentejoj ne rekonas kaŭzan ligon, la invalidiga karaktero de tiu sindromo ne estas kontestata, kaj ĝi estas pli kaj pli bone konsiderata, en diversaj landoj.

* Dominique Belpomme, Comment naissent les maladies... et que faire pour rester en bonne santé, Les Liens qui libèrent, Parizo, 2016.
* Dominique Belpomme, Christine Campagnac kaj Philippe Irigaray, “Reliable disease biomarkers characterizing and identifying electrohypersensitivity and multiple chemical sensitivity as two etiopathogenic aspects of a unique pathological disorder”, Environmental Healthmultiple chemical sensitivity, vol. 30, n-ro 4, Londono, 2015.
Ankoraŭ freŝdata disvolvado

LA CIVITANOJ aspiras al situacio, kie la politikaj decidoj koncernantaj la hommedion kaj la sanon estas debatitaj surbaze de honesta kaj kontrolita informado. Sed nun tri obstakloj malhelpas la aperon de interkonsento pri la danĝereco de elektromagnetaj ondoj. La unua estas la fragmentado de la koncernaj sciencaj fakoj. La studaĵoj pri ondoj apartenas al la kampo de fiziko, sed tiuj pri iliaj efikoj al la homa korpo apartenas samtempe al medicinaj fakoj (neŭrologio, interna medicino, imunologio, genetiko, epigenetiko) kaj al fakoj de biologia scienco. Starigo de internaciaj retoj de sciencaj esploristoj, kun ekzemple publikigado de la referencaj studaĵoj de la reto BioIniciative, ebligos preterpasi tiun malfacilaĵon. Dua obstaklo: la etapo-trairo de la scienca pruvo. La konstato de ligo asocianta la elmetiĝon al ondoj kaj la malsanon devas esti sekvata de toksologiaj studaĵoj kaj poste biologiaj studaĵoj. Sed, ĉar la etendiĝo de la telefonaj retoj kaj la disvolvado de la “konektitaj objektoj” estas ankoraŭ freŝdata, malmultaj studaĵoj estis ĝis nun kondukitaj pri longdaŭra elmetiĝo al elsendoj.

Tria obstaklo: la interes-konfliktoj, kiuj malfidindigas la tiel nomatan fundamentan sciencan esploradon. Kelkaj francaj aŭ eksterlandaj teamoj ricevas rektan aŭ nerektan (tra societoj uzataj kiel ekranoj) subtenon de potencaj agantoj de la informado-socio. Tio povas konduki, ne al rekta falsigo de la rezultoj, sed pli subtile al enkonduko de biaso en la esplor-hipotezon, aŭ al partieca orientiĝo de la uzataj metodoj. Atestas pri tio la tre malgranda nombro de studaĵoj dediĉitaj al biologiaj konsekvencoj de longdaŭra elmetiĝo, kiuj estas kapable la plej danĝeraj. Kontraste kun la varmefiko de la mallonga elmetiĝo — kiu varmigas la histojn, pri kio oni konsentas, ke ĝi estas tre limigita. La scienca esplorado ne ĉiam estas uzata por scienca celo, aŭ por la ĝenerala intereso; interes-grupoj, kiuj ĝin perceptas kiel faktoron de sia propra legitimeco, provas akapari ĝin.

Oni do povas dubi pri la kongrueco de la studaĵoj kondukataj de kelkaj naciaj agentejoj kiuj, sub rekta aŭtoritato de ŝtato, ne disponas pri rezervo de esploristoj publikigantaj en la vasta kampo en kiu ili pretendas havi kompetenton. Nur nombri la studaĵojn, kiuj konkludas al la sendanĝereco de la elektromagnetaj ondoj, kaj tiujn , kiuj konkludas je ilia danĝereco ne antaŭenigas sciencon kaj ne informas la regantojn. Pli konvenus, ke esploristoj, kiuj rekte laboris pri la temo, ekster ĉia suspekto pri intereskonflikto, provizu kvalitan laboron de informado de la regantoj.

En Francujo, la principo pri singardemo estis ja formulita por novaj danĝeroj, kiel tiuj estigitaj de la elektromagnetaj ondoj, unue en la kodo pri hommedio, antaŭ ol esti levita al la rango de konstitucia normo en la 5-a artikolo de la Ĉarto pri hommedio en 2004. Nun, tamen, la principo pri singardemo suferas sistemajn atakojn, kiuj intence nutras konfuzon inter individuaj damaĝoj, ĉirkaŭlimigitaj — ja ripareblaj per la juro de respondeco — kaj la risko de amas-damaĝo, kiu vere apartenas al la singardemo-principo. Necesas do zorgi pri ĝia aplikado fare de la publika aŭtoritato, ĉar la respondeco de la ŝtato povus esti rekonata. Koncerne la elektromagnetajn kampojn, maltrankviligaj estas la infer-elvokaj kondiĉoj en kiuj estis adoptitaj la oficialaj limoj je elmetiĝo.

La dekreto difinanta la limojn de la elmetiĝo de la publiko al la ekektromagnetaj kampoj estis subskribita la 3-an de majo 2002, inter la du prezidentaj balotoj, sen iu ajn debato aŭ interŝanĝoj, kaj sen peti la opinion de la ministro pri teritoria disvolvado kaj hommedio, s-ro Yves Cochet. La teksto estis nur kopio de teknikaj normoj, nedevigaj, bazitaj sur jam kadukaj esploradoj rilataj al la nura varmefiko ligita al mallongdaŭra elmetiĝo. Male al disvastigata — kaj kultivata — opinio, tiuj altaj valorlimoj ne estas rezulto de kunlabora politiko pri publika sano, sed esprimas ĉefe industriajn decidojn. Praktike, tiuj sojloj, jam tre kontesteblaj antaŭ dudek jaroj, certigas komfortan imunecon al la telekomunikado-kompanioj.

Krome, la modesta rango de dekretoj en la hierarkio de normoj levas duoblan demandon. Unue, kial la regantoj, kvankam submetita al la singardo-principo, ne iniciatis revizion de tiuj limvaloroj de elmetiĝo, kion ĝi povis facile fari? Kaj kial la jurisdikcioj, okaze de la suverena taksado de la faktoj, kiu estas ilia prerogativo, ankoraŭ nun kontentiĝas per tiuj kontesteblaj valoroj, sen prikonsideri la orientigajn valorojn, pli protektajn por la homa sano, agnoskatajn en aliaj landoj?

Metante la celon de malforta elmetiĝo al la elektromagnetaj kampoj super tiun de disvolvado de la telekomunik-retoj, la leĝo de la 9-a de februaro 2015, tiel nomata “abelo-leĝo”, eble permesos transpasi la debatojn, kiujn daŭre estigas, en ĉiuj kampoj, la arbitra fiksado de la limaj valoroj. Jes ja, la reguliga aŭtoritat-instanco de la elektronikaj komunikadoj kaj de la poŝto (Autorité de régulation des Communications électroniques et des Postes-ARCEP), nun taskita zorgi pri “alta nivelo de protekto de hommedio kaj de la loĝantara sano”, devus ĉesi esti nur reguliga instanco de la konkurenca merkato de la telekomunikado, por kontribui al la protekto de la publika sano. Kaj, koncerne la Nacian Agentejon de la frekvencoj (ANFR), kiu ne estas sendependa administra instanco, sed administra publika establo, ĝi estas taskita serĉi la “netipajn punktojn”, t. e. “la lokoj, kie la nivelo de elmetiĝo de la publiko al la elektromagnetaj ondoj grave transpaŝas la nivelon ĝenerale observatan naciskale.” La listigo de tiuj punktoj estas vera progreso, ĉar , eĉ se la nivelo de radiado mezurita tie, kie troviĝas la elmetita subjekto estas nenormale alta, ĝi ĉiam estas sub la limaj valoroj... Restas, ke, malgraŭ tiuj progresoj, pluraj kontraŭdiroj kaj nenormalaĵoj plu ekzistas.

Unue, la “cifereca Respubliko” estas pli ol iam ajn centralizema. Decidante, ke la taksado de la antenoj rilate al la singardo-principo apartenas al la speciala nacinivela polico, la jurisprudenco de la Ŝtat-Konsilio grandparte konfiskis tiun povon de la urbestroj. Tiu konfisko de aŭtoritatuloj rekte kontraŭdiras la malcentralizado-projekton. La “Abelo-leĝo” provis korekti tion kaj reenkonduki lokan kundecidon. Sed fakte, plej proksime de la elsendo-fontoj, la apliko-dekreto n-ro 2016-1106 de la 11-a de aŭgusto 2016 planas, ke oni devos kontentiĝi per departementa kundecida instanco konsistanta el membroj ĉiuj nomumitaj de la prefekto.

Salajruloj pli elmetataj

KAJ LA SORTO de la laboristoj diverskiale maltrankviligas. Koncerne la altfrekvencajn elektro-magnetajn kampojn, la limvaloroj de elmetiĝo estas duoble pli altaj ol tiuj aplikeblaj al la publiko. La salajruloj estas ja supozataj pli bone informitaj fare de siaj kadruloj pri la riskoj ol la ĝenerala loĝantaro, kaj pli bone protektataj per la piktogramoj aŭ la sekurec-perimetroj. Sed la pasintaj kaj estantaj konfliktoj ŝajne pruvas la malon. Kaj la dungoservo-kuracistoj, kiuj ludas decidigan rolon en la defendo de la salajruloj, ne estas mem instruitaj kaj trejnitaj nek al analizo de la riskoj ligitaj al la elektromagnetaj ondoj, nek al diagnozo de la novaj patologioj kiaj elektro-hipersentiveco. Nova dekreto, ekvalidiĝinta en januaro, prave trudas al la dunganto taksadon de la riskoj kaj starigon de preventaj rimedoj. Ĉu la sociaj partneroj ne devus okupiĝi pri tiu demando?

Fine, en liberala ekonomio, estas paradokse, ke estas respektata nek la libera elekteblo de la konsumanto sur merkato pretende malferma, nek la rajtoj de la proprietulo. La trudita instalado de tiel nomataj “inteligentaj” nombriloj, Linky-tipaj, fare de subkontraktantoj de la entreprenoj administrantaj la distribu-retojn, estas kontraŭ la leĝo. Konsiderante ilian uzon de elektromagnetaj ondoj kaj de iliaj novaj celoj (kolekto de personaj donitaĵoj, ekstera agado sur la instalaĵo de la konsumanto), tiuj aparatoj ne plu devus esti nomataj nombriloj. La komunumoj, same kiel la abonantoj, povas prezenti solidajn jurajn argumentojn por oponi, se ili tion deziras, tiun novan distribu- kaj konsum-manieron. Ĉu unu el la virtoj de liberaligo ne estas la diferencigo de la oferto?

La reguligo de la elektromagnetaj kampoj konsistigas do socian demandon, kaj samtempe kernan aspekton de la hommedia juro, de la energi-juro kaj de la telekomunikad-juro. Ekde nun, en la publika debato pri ondoj, necesos kalkuli kun la asocioj, la sociaj partneroj, kaj la najbaroj — sen forgesi la juristojn! Kaj la minaco de dekonektigo, aŭ de teknologia retroiro ne plu estu svingata, dum, ĝuste, pli postulemaj kaj pli protektaj normoj estus potenca instigo al teknika progreso.

Olivier CACHARD

La jaro de la granda muro

Iu devos memorigi la usonan prezidanton pri la preciza instruo de la historio: preskaŭ neniam tiuj ciklopecaj fortikaĵoj baris ion ajn. Ĉu ne estis tiel, ke en la antikveco la ĉinoj konstruis la mirigan Grandan Muron por bari la mongolojn? Ĉu la Romia Imperio ne starigis en la nordo de Anglujo la grandegan Muron de Adriano por bari la barbarojn de Skotlando? Rilate al ambaŭ historiaj ekzemploj estas konate, ke la grandegaj muroj malsukcesis. La mongoloj eniris kaj ankaŭ la manĉuroj kaj la kaledonoj ... Same trairos al Usono la meksikanoj, la centramerikanoj, la karibianoj, la islamanoj ... En la eterna militeca dialektiko de la ŝildo kaj la spado la respondo al la Granda Muro de Donald Trump estos la miloj da subteraj tuneloj, kiujn probable jam konstruas la kanajloj de la tero ...

Sed, krome aperas alia kontraŭdiro. En unu flanko estas la anoncita Trump-plano pri investado de “miliardo da dolaroj” por publikaj agadoj kun la celo rekonstrui, kiel en nova New Deal, la infrastrukturojn, flughavenojn, vojojn, pontojn kaj tunelojn en la tuta lando. Tio devas relanĉi la ekonomian agadon, la kreskadon kaj ĉefe estigi milionojn da laborpostenoj. Sed en la alia flanko estas jam plena disponeblo pri postenoj en Usono ... Dum la regado de la prezidanto Barack Obama estis kreitaj 12 milionoj da laborpostenoj.* La paradokso estas, ke envere necesas laborfortoj ... Mankos pli da laborforto, se Donald Trump forpelos, kiel li promesis, 11 milionojn da neleĝaj enmigrintaj laboristoj ... Kiuj konstruos la Grandan Muron, la pontojn, la vojojn kaj la tunelojn?

* La prezidanto Obama estigis senlaborecan indicon de 4,7 elcentoj, nivelo proksima al la efektiva laboreco.

Alia problemo: la usonaj oficialaj statistikoj indikas, ke la indico de emeritoj kompare kun aktivaj laboristoj konstante kreskas. Nome, kiel en ĉiuj progresintaj socioj la kvanto da homoj de la tria aĝo kreskas pli rapide ol tiu de la junuloj. Sekvo: la kvin unuaj okupoj ofertantaj pli da laborpostenoj en la venonta jardeko estas la jenaj: homhelpado, flegado, hejmhelpado kaj sanhelpo, rapidmanĝaj servoj kaj bazaroj de pomalgrandaj vendoj. Ĉiuj estas malfacilaj kaj malbone pagataj taskoj, klasikaj laboroj de la enmigrintoj. Se la “Granda Muro” stariĝas en Usono, kiuj faros tiujn laborojn?

Alia flanko de la problemo: la migradoj neniam okazas pro kaprico. Ili rezultas el militoj aŭ konfliktoj, el veterkatastrofoj (senpluveco), el demografiaj kaŭzoj, el la ĉiam pli rapida urbecigo de la sudo, el la ekspluatado, el la ekonomia mutacio (malkresko de la kamparanaro), el la teĥnologiaj saltoj kaj el la kulturaj alfrontiĝoj. Tiuj sociologiaj faktoj puŝas la homojn de la malriĉaj landoj — precipe la gejunulojn — al migro por trovi pli bonan vivon. Tiuj faktoj estas preter la kontrolo de kiu ajn politikisto, kaj muro povas eble bremsi ilin, sed ne bari nek malaperigi.

Krome, se Donald Trump obsedas pri la latinamerikaj enmigrintoj, li devas prepariĝi por la aliaj venontaj “invadantoj”. La subsahara Afriko, ekzemple, en la jaro 2000 havis 45 milionojn da homoj inter 25 kaj 29 jaroj, la aĝo dum kiu oni pli multe elmigras. Hodiaŭ la subsaharanoj en tiu aĝo estas jam 75 milionoj kaj en 2030 ili estos 113 milionoj ... La Afrika Banko de Progreso konsideras, ke el la 12 milionoj da subsaharanoj ĉiujare venantaj en la laboraĝon, apenaŭ 3 milionoj trovas seriozan postenon. La resto — 9 milionoj da junuloj en ĉiu jaro — estas ĉiam pligrandiĝanta rezervo de eblaj migrantoj ... Ĉiumonate en Hindujo unu miliono da junuloj fariĝas 18-jaraĝaj kaj multaj el ili revas pri elmigrado*.

* Ĉiuj statistikoj estis prenitaj el la semajngazeto The Economist, speciala numero “The World in 2017”, Londono, decembro 2016.
La ekonomia muro

Kvankam la “Granda Muro” de Donald Trump devas esti komprenata ankaŭ metafore, ĉar ĝi signifas barilon de impostoj por malfaciligi al eksterlandaj produktoj la aliron al la interna merkato: la anoncitaj indicoj estas 45% por la enlandigoj venantaj el Ĉinujo kaj 35% por tiuj el Meksiko ... Nome, forta komerca protektismo, kiu estis unu el la centraj aksoj de la elektokampanjo. Ĉar tio estas la vera signifo de la elekto de la nova usona prezidanto, kiu en sia unua semajno gestis al la elektantoj el la laborista klaso, kiuj helpis lin venki la 8-an de la pasinta novembro, kaj kiuj sentas sin damaĝitaj pro la industriaj delokadoj. Trump plenumis sian promeson kaj subskribis dekreton por forigi Usonon el la Transpacifika Interkonsento de Ekonomia Kunlaboro (TTP, Trans-Pacific Partnership), interkonsento kun 11 landoj de la baseno de la Pacifika Oceano, instigata de Barack Obama. Li anoncis ankaŭ, ke li reintertraktos pri la traktato pri liberkomerco kun Meksiko kaj Kanado (NAFTA)*.

* La NAFTA, kiu kunigas Kanadon, Usonon kaj Meksikon en unu komercospaco, estis aprobita en 1994 dum la prezidanteco de la demokrato Bill Clinton, edzo de Hillary Clinton. Donald Trump asertis, ke en la nuna momento li ne apartiĝos de la interkonsento, sed ke li volas reanalizi ĝin.

Ĉio ĉi signifas malvenkon de la novliberala tutmondiĝo, de la liberkomerco kaj de la delokadoj. Sufiĉas vidi, pri tiu temo, la senfinan koleron kontraŭ Donald Trump kaj la konstantan maltrankvilon de ĉiuj sekvantoj de la ultraliberalismo. Unue la dominantaj grandaj amaskomunikiloj, kiuj nun senhalte atakas la prezidanton mem de Usono kvazaŭ temus pri Chávez. Legeblas, ekzemple, en Hispanujo, pri la malmilda kolero kontraŭ Trump, de la novliberalisma gazeto El País (“La Lando”).

En ĉi tiu jaro, kiam oni festas la centjariĝon de la rusa Oktobra Revolucio de 1917, la “skuo” instigata de Donald Trump en la internaj usonaj aferoj kaj en la internacia geopolitiko daŭre agitas la mondon. Koncerne kelkajn aferojn, por la bono; je multaj aliaj, por malbono.

Ignacio RAMONET.

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara el: www.cubadebate.cu origina fonto: Cubanos en Defensa de la Humanidad [http://cubaendefensadelahumanidad.b...]

Eŭropa persisto

“LA SPERTO estas severa lernejo, sed neniu alia instruas la stultulojn”* Mortinta en la jaro 1790, Benjamin Franklin inventis la fulmsuĉilon, sed ne povis antaŭvidi la ekziston de la Eŭropa Unio ... Tiu, kies sperto neniel efikas kiel instruo.

* Benjamin Franklin, L’Almanach du Bonhomme Richard, 1732.

La popoloj, rekte konsultitaj, rifuzas la liberkomercon; la Eŭropa Parlamento tamen ĵus voĉdonis por nova traktato — ĉi-foje kun Kanado. Ĝiaj precipaj dispozicioj aplikiĝos sen atendi eventualan ratifon de la naciaj parlamentoj. Dua sperto estus instruinta eĉ la plej ĝisostajn stultulojn. Greklando, elsangigita ekde majo 2010 per la fuŝrimedoj de la eŭrogrupo, la Eŭropa Centra Banko (ECB) kaj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), estas proksima al nova bankroto. Tamen, malbone purigitaj injektiloj sin sekvas en la korpo trasemita de bluaj nadlomakuloj, atende ke la germana maldekstro decidos elĵeti Atenon el la milithospitalo de la eŭrozono. Ĉu kroman ekzemplon? La socialaj buĝetoj estas en streĉa situacio en pluraj membroŝtatoj de la Unio, kiuj jam konkursas pri ideoj kiel malpli pagi al la senlaboruloj kaj ĉesi kuraci eksterlandanojn. Samtempe ĉiuj ŝajnas samopinii por altigi la kreditojn por la armeo, por respondi al ... la “rusa minaco”, kvankam la defendbuĝeto de Moskvo estas malpli ol dekono de tiu de la Pentagono.

Ĉu la prezidanto de la Eŭropa Unio, s-ro Jean-Claude Juncker, fine komprenis la nedefendeblon de tiuj prioritatoj? Inspirite de la saĝo de sia amiko François Hollande, li anoncis, ke li ne kandidatos por dua mandato. Kiam li antaŭ tri jaroj enposteniĝis, li avertis, ke lia komisiono estos “tiu de la lasta ŝanco”. Nu, aktuale li dediĉas “plurajn horojn tage al planado de la eksiĝo de membroŝtato”. Oni komprenas, ke la 11-an de la ĉi-jara februaro li vespiris: “Tiu metio ne havas estontecon”.

En la jaro 2014, s-ro Juncker, kandidato de la eŭropa dekstrularo ĝis tiam konata pro sia defendo de la luksemburgia impostparadizo, fariĝis prezidanto de la Komisiono pro la subteno de parlamenta plimulto de eŭropaj socialistoj. “Mi ne scias, kio distingas nin”, tiutempe konfesis lia socialdemokrata konkuranto Martin Schultz. “S-ro Schultz grandparte dividas miajn ideojn”, reciprokis s-ro Juncker. Sama ideologia proksimeco klarigas la voĉdonadon, la ĵusan 17-an de februaro, de la liberkomerca traktato kun Kanado: la plej multaj socialdemokrataj eŭropdeputitoj voĉdonis bloke kun la liberaluloj. Kaj, kiam temas pri Greklando, unu el la plej kulpaj eraroj de sesdek jaroj da eŭropa politiko, la germana rifuzo diskuti pri la alteco — tamen ne eltenebla — de la atenaj ŝuldoj estis apogita de la franca socialista registaro. Kaj fortigita kun aroganteco proksima de fanatikeco de la prezidanto de la eŭrogrupo, s-ro Jeroen Dijsselbloem, nederlanda laborpartiano.*

* Vd Janis Varufakis, “Ilia sola celo estis humiligi nin”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2015.

En periodo de elektokampanjo ofte temas pri “reorienti” la Eŭropan Union. La intenco estas laŭdinda, almenaŭ se oni lernis el la spertoj ... Tio ebligas identigi tiujn, kun kiuj prefere ne kalkuli. Por ŝpari al si elreviĝon ĉe fronto, de kiu dependas preskaŭ ĉio alia.

Serge HALIMI.

La Usona aŭtoro en prestiĝa Franca librokolekto La Pléiade

Jack London aŭ la nedresita potenco

Dumlonge Jack London (1876 – 1916) suferis de la etikedoj, kiujn oni algluis al li: tiu figuro de aŭtoro heroo de sia vivo, daŭre subtaksita kiel porinfana romanisto (“Blanka-Kanino”...), estis ankaŭ kaj vigle laŭdita kiel modelo de partiana verkisto. Tamen li esprimis ĉiajn kontraŭdirojn. Multe pli ol ideologo, li estis, obstine, servisto de verkaro, kiu provis diri la fortojn de viveco.

Mi preferas esti belega meteoro, kun ĉiu el miaj atomoj radiantaj de mirinda brilo, ol dormanta planedo. La funkcio de la homo estas vivi, ne ekzisti.” Vivi! Senti sian sangon bolanta en la vejnoj, rajdi ŝtormon, konduki sian vivon, kiel “galopon de kvardek furiozaj ĉevaloj”, vivi ĉiun momenton je ĝia plej granda intenseco, kvazaŭ ĝi estas la lasta: “Mi ne malŝparos miajn tagojn provante plilongigi mian vivon. Mi volas forbruli mian tutan tempon.” Kaj jam komenciĝas miskomprenoj...

Laŭvice fripono, ĵurnalvendisto, stratbalaisto, glaciaĵisto, laboristo, ostrorabisto, policinformisto, fokĉasisto, studento, socialista partiano, orserĉisto, verkisto, ranĉisto, mondomigranto, ĵurnalisto de profundejoj, forbrulante sian vivon, senbride serĉante gloron, riĉecon, ĉiopreta por sukcesi, Jack London faris el sia vivo legendon, kiu fine ensorbis lian verkaron. Kaj li ja estis giganto bigger than life (pli granda ol la vivo), ciklono, energikirlo, galaksio ĉiam plivastiĝanta. Sed li ankaŭ estis teksaĵo de kontraŭdiroj, kiujn oni rapide forŝovas, tiom gravaj, ke liaj laŭdantoj ne vere scias, kiel trakti ilin por tamen igi sian heroon iom alloga. Socialista partiano, antaŭanoncanto de majo 1968, praekologiisto en sia ranĉo de Glen Ellen, praulo, kial ne, de la bitnikoj en la tempo de la relvaguloj... Vane oni provas teni lin en la konsentitaj kadroj: li tuj superrande eliras. Ĉu komunisto? Ĉu socialisto? Jes, sendube, sed asertanta kiel sian unusolan religion “korpa kulturo kaj leĝo de la pli forta”. Rasisto ankaŭ, kaj malmilda, laŭdanta la superecon de la “blonda anglosaksa brutulo”, vomanta la nigrulojn, la flavulojn, la mestizojn, la Meksikanojn, unue iliajn heroojn Pancho Villa kaj Zapata (“nek fiŝoj, nek birdoj, nek mamuloj, kiel ĉiuj miksrasaj estaĵoj”, nek blankaj homoj nek indianoj, posedantaj “ĉiujn difektojn de ambaŭ rasoj sen havi iliajn virtojn”). Li prezentas bakteriologian militon, en teksto de anticipo, La nekomparebla invado, The unparalleled invasion, kiel radikalan rimedon por ĉesigi “la flavan danĝeron”. Imperiisto, masklisto, laŭdanto de reveno al la agro kaj sanaj valoroj de la pioniroj, kiam li samtempe verkas Sude de la Fendo, South of the slot, himnon al socialismo. Oni neniam finas raboti lin, ĉi tie, ie, aliloke, forviŝi tiun aŭ alian el liaj tekstoj subtapiŝen por enirigi lin en trankviligajn kadrojn, “civilizitajn”. Vane.

Ĉesante konfuzi ideologion, moralan ordon kaj literaturon, povas esti la tempo por finfine konsideri lin, kiel verkiston. Gigantan verkiston. Kaj legi lin de tiu deirpunkto. La duvoluma eldono de parto de lia verkaro en La Pléiade, kun bela antaŭparolo de Philippe Jaworski, kontribuos al tio*. Ĉar, nu, se oni daŭre ŝatas lin, pasie legas lin malgraŭ liaj abomenindaj misvojoj, liaj skandalaj asertoj, liaj renversiĝoj kaj kontraŭdiroj, tio estas pro la ekzisto de la verkaro, giganta, multega, preterpasanta la kontraŭdirajn, ofte samtempajn, ideologiojn de ĝia aŭtoro: la fascina evidento de io alia, kiu enŝoviĝas de libro al libro, de potenco kun kiu la aŭtoro ŝajnas barakti, kiun li vokas al si, sed kiu rapide superplenigas lin, levas lin, trairas lin, precize kiam li kredas regi ĝin — maltrankviliga potenco, konfuziva, veninta de nekonatejo, eble de la monda koro, sed pri kiu li supozas, ke ĝi estas lia, tamen, kaj provante priskribi ĝin en rakonta formo, li desegnas en ĝi kaj malkovras sian propran vizaĝon. Kaj ja tiu io alia, kompreneble, igas lin tiel proksima al ni, tiel kortuŝa: la esploro fare de Jack London de la mistero, kiu li daŭre estis por si mem — kaj tiu sento, dum legado, ke tie okazas io esenca pri la potencoj de literaturo, pri ilia kapablo doni vizaĝon al venonta nekonataĵo.

* Jack London, Romans, récits et nouvelles, Gallimard, kolekto “Bibliothèque de La Pléiade”, Parizo, 2016. Eldono publikita sub la direkto de Philippe Jaworski, du volumoj de ĉiu 1476 paĝoj.
Kreskinta kiel sovaĝa kato en la getoo de Oakland

Jes, eble estas nun la tempo por lasi niajn interpretajn kriblilojn, kiuj estis nur prizonaj kradoj malantaŭ kiuj ni ŝatus gardi lin, kaj por riski ĉion rekonsideri el tio, kio eskapas el ili, por iĝi verko.

Li venis de tiom malproksime... naskiĝinta en San-Francisko en 1876 de kiu patro, li ne vere sciis, kreskinta kiel sovaĝa kato en la getoo de Oakland. Ekde sia infanaĝo li havis en la kapo neniun alian ideon ol eskapi, eliri el tio, kia ajn estos la prezo. “Se mi mortos, tion mi faros luktante ĝis mia lasta spiro, kaj la infero povos fieri pri sia lasta dungito. Se mi estus virino, mi prostituus min al ĉiuj viroj, se necesus, por sukcesi. Nu, mi sukcesos.”

Unue per siaj pugnoj, klabo aŭ marista hoko, kaj eble pli fiaj iloj. Alkoholulo je 15 jaroj, prizonulo je 18, li estis post mil okupetoj Frisco Kid membro de fripona bando, kiu saltis de trajno al trajno, pugnobatalis por pretervivi inter la mizeruloj, okaze prirabante ilin, ĝis kiam li komprenis, ke tiu vojo estas senelirejo.

Poste per libroj, kaj studoj. “Mi loĝis en la subteraĵo de la socio, kaj tio tute ne plaĉis al mi. Kun ĝiaj kloakoj kaj tuboj, la loko estis malsaniga kaj la aero nespirebla. Tamen mi ne povis loĝi ĉe la etaĝo de salonoj, sed mi povis provi la subtegmentejon. Tiel mi decidis ne plu vendi mian muskolaron sed mian cerbon. Tiam komenciĝis freneza kuro al la scio...” Pasie legvorante ĉion, enskribiĝinte en la liceo de Oakland, kaj poste en la akademio de Alameda, dumvespera ŝarĝlaboristo por vivteni sin, li sukcesis per kvar monatoj da orgio de senbridaj studoj, anstataŭ la kutimaj du jaroj, la enirkonkurson de la universitato de Berkeley. Por malkovri, ke li neniam estos el tiu mondo, kaj ĝiaj sociaj reguloj, mondo enkokonita, kiu scias nenion, li opinias, pri tio, kio roras ekstere.

Ĉu denove enkaptilita? Prizonulo de la getoo, respondas Eric Miles Williamson, kiu ankaŭ eliris el la profundejoj de Oakland, en bela eseo bedaŭrinde netradukita*. Kaj jen ebla ŝlosilo de lia verkaro: “Li volis eliri el la getoo, sed la getoo ne volis eliri el li.” La getoo, kun ĝiaj timoj, ĝiaj malamoj, ĝiaj refleksoj, ĝiaj perfortoj, kiu ĉiam algluiĝas al onia haŭto...

* Eric Miles Williamson, Oakland, Jack London and Me. Texas Review Press, Huntsville, 2007.

Eble ankoraŭ necesas pensi tion, por fari armilon el ĝi. Li voras Karlon Darvinon, Adamon Smithon, Herberton Penceron, Karlon Markson, kaj jen, kvazaŭ ĉio, kiun li travivis, subite prenas signifon: “Aliaj mensoj pli vastaj ol mia jam ellaboris, eĉ antaŭ mia naskiĝo, ĉiujn miajn ideojn kaj ankaŭ multajn aliajn. Ili instruis al mi, ke mi estas socialisto.” Jen tio, kion li komprenas: ke ĉio estas regata de leĝoj, “ĉio estas ligita al ĉio de la plej malproksima stelo en la senfina spaco ĝis la miriado da atomoj, kiu konsistigas sableron sur plaĝo”. Kaj ke la plej alta ebrio estas kuniĝi al tiu forto laboranta en la mondo. Vidu kiel li priskibas sian sperton, kiam, ankoraŭ ŝipknabo, fokĉasisto, li troviĝis ĉe la stirstango de Sophia Sunderland dum tempesta vetero: “Mi estis farinta mian taskon ĉe la stango, gvidante per miaj propraj manoj centojn da tunoj de ligno kaj fero tra miloj da tunoj de ondoj kaj vento. Ĉiuj el miaj korpaj fibroj tremetis pro ĝojo.” La demando ĉu tio estas plej pura marksismo restas malfermita...

Kvar dolaroj en la poŝo, kaj trezoro en la kapo

Momenton, li aktivadas en Socialista Laborista Partio, multobligas siajn ĉeestojn en mitingoj, publikigas politikajn artikolojn en Oakland Times, kaj tre rapide laciĝas. Kion ili scias, liaj kamaradoj, pri tiuj mizeruloj, kiujn ili volas defendi? Li ja konas ilin: li estas unu el ili. Brutoj, li diros pri ili kelkajn jarojn poste, kiam li vendos al eldonisto la ideon de libro pri la profundejoj de Londono, La popolo de la profundejo, The people of the abyss: “Jen ĉio, kio ili estas, brutoj (...) — Jes brutoj, fojfoje lumigitaj de transcendaj briloj.”

Sed unue eliri el tio, ĉiapreze. Li provas oferti poemojn, filozofiajn eseojn, noveletojn, ĉion kaj ion ajn — totala fiasko, kun giganta kolerego en la koro. Ĉu laboristo, denove?

Oro, oro povas esti lia ŝanco. La 14-an de julio 1897 Excelsior alkajiĝas en San-Francisko kun dek kvin ministoj ĉifonvestitaj kaj unu tuno da oro, trovita en Klondike (rivero en la Kanada nord-okcidento)! En kelkaj horoj la novaĵo diskoniĝas en la tuta Usono. Vagabondoj, senlaboruloj, mizeruloj, aventuristoj, revistoj milope impetas, la marbordaj havenoj estas plenŝtopitaj. Kaj la fluo daŭre dikiĝas. La epoko, en krizo, atendis miraklon, kaj tiu miraklo havas nomon “Klondike”. Inter la unuaj ekirintaj, ekde la 25-a de julio, Jack London...

De tiam, la montpasejo Chilkoot iĝis legendo. Ĝi estas, kun la montpasejo White, deviga pasejo por eniri en Jukonio per mil kvin cent ŝtupoj krude tajlitaj en glacio kaj tri necesaj monatoj, vintre, por hisi ĝis ĝia pinto la postulatan ekipaĵon — epopeo de sufero ĝis la ekstremo de terureco. Jack London mem ekirinta dek tagojn post la alveno de Excelsior, trapasis ĝin sen problemo. Sed trafita de skorbuto li ne multe orserĉas, rifuĝas en la urbo Dawson, kaj revenas tuj post la neĝfandiĝo por trovi sin en San-Francisko en julio. Kun en poŝo 4 dolaroj kaj 50 cendoj da orpolvo, kaj trezoro en sia kapo: la mil rakontoj, kiujn li aŭdis en la trinkejoj de Dawson.

Ve, Klondike eksmodiĝis, opinias la eldonistoj, kiujn li superŝutas per siaj noveloj. Tamen li obstinas, eĉ se malsatmorti: 274 sendoj en unu jaro al 74 revuoj kaj 21 ĵurnaloj, por 270 rifuzoj! Ĝis la 30-a de oktobro 1899, kiam la revuo Atlantic Monthly akceptas Odiseo en la nordo (An Odyssey of the North) por 120 dolaroj... Ĝi estos legita, kiel evento, granda freŝa aerfluo en la iom mallibera etoso de la tiama literaturo. Kaj de tiam ĉio rapidege sinsekvas, jen li estas laŭdata kiel la “Norda Kipling”.

Jack London ankoraŭ ne scias tion: li estas tiu, kiun la epoko atendis.

Ĉar ĝi rekonas sin en li, infano de krizanta Usono, de la getoo, de la kamparanoj forpelitaj de siaj teroj, de la bankrotintaj bankoj, de la militantaj pioniroj, sed ankaŭ kaj same infano de la epoko de la grandaj trustoj kaj kapitanoj de industrio, de la gigantaj trajnoj truantaj montarojn, la epoko de Vanderbilt kaj Rockfeller, de Buffalo Bill kaj Barnum, de la komenciĝo de Usona futbalo. Estas kvazaŭ se al tiu forto, kiu tiam pistas la homojn, kaj kondamnas ilin al malfeliĉo respondas forto, kiu starigas ĉiun homon por ĵeti lin pli malproksimen, pli alten, pli rapide: la grandega tumulto de akuŝanta mondo.

Tri sinsekvaj romanoj, noveloj, lia raporto La popolo de la profundejoj, akra, senkomplezema, kaj rapide rendevuo kun si mem, kiu surprizas lin: La voko de sovaĝo (The call of the wild)...

Komence tio devis esti nur novelo, simpla pribesta rakonto en la granda nordejo. Sed jen, li estas preskaŭ tuj kapita de ĝi, kvazaŭ ĝi trudis al li sian propran logikon, trenis lin ja pli foren ol tie, kien li imagis, laŭvorte trairis lin, parolis tra li, iĝis lia per forto, kiu ŝancelas lin. Li provas rezisti la ondon, kiu forprenas lin, vane, ne plu aŭdacas enlitiĝi pro la bildoj, kiuj tiam alsaltas lin. “Terurego regas miajn noktojn, kaj kia terurego!”, li plendas al siaj proksimuloj, kiuj maltrankviliĝas. Ĉu estas ankaŭ li, tio, kio naskiĝas per liaj fingroj, aŭ io veninta el la profundaĵoj de la unuaj tempoj de la homaro? La lupo, kiu vekiĝas en Buck, blekas sian deziron pri kruda viando, varma sango. Tiu giganta lupo kuranta sub la helaj lunoj antaŭ sia luparo, tamen estas li mem, li ja scias tion: “Tiam, kiam venas la longaj vintraj noktoj, kaj kiam la lupoj eliras el la arbaro por ĉasi predojn en la malaltaj valoj, oni vidas ĝin kuri antaŭ la aro sub la hela lumo de la luno, aŭ de brilega boreala aŭroro. Kun giganta staturo ĝi superas siajn kunulojn, kaj ĝia brua gorĝo donas la tonon al la lupara kanto, tiu kanto veninta el la unuaj tagoj de la mondo.

De tiam la lupo estos lia persona mito

El tiu libro li eliras rompita, nuligita, rekreita: de tiam lupo li estos, subskibos siajn leterojn “Wolf”, desegnos lupforman ekslibrison, nomos Wolf House (“Domo de lupo”) la grandegan konstruaĵon el krudlafaj blokoj kaj sekvojaj trunkoj, kiun li konstruigas en la valo de Lune (Kalifornio). La lupo estos de tiam lia persona mito: samtempe forto por kreado ĉe la Grekoj, kaj por detruo ĉe la Romianoj, ambaŭ unuigitaj en sama figuro, emblema. The call of the Wild: lia majstroverko.

Nenia rilato kun “voko de la arbaro”, kiel tradukas ĝin grafino Galard en 1906, priplorinda titolo, kiu daŭre restas en multaj franclingvaj eldonoj. Terurigita de la enhavo de la libro ŝi facilanime fuŝegis ĝin, forpreninte ĝiajn dornojn, tio estas ĝia esencaĵo, kaj faris el la lupo Buck-London salona pudelo. Nek rilato kun “himno al libereco”, sed ĉio kun voko de sovaĝa potenco, samtempe kreonta kaj detruonta, indiferenta, monstra kaj splenda, kaŝkaŭranta en la koro de la mondo, kaj kiun oni devos malkaŝi en si por pretervivi. Leĝo de klabo kaj dentegoj unue por Buck: “Mortigi aŭ esti mortigita, manĝi aŭ esti manĝita, tia estis la leĝo, kaj li obeis al tiu ordono veninta el la pratempoj...” Proponante al Phébus novan eldonon de la libro, en fine kompleta versio, mi sugestis la titolon “La voko de la forto”, sed, jen signo, ke Londono daŭre ĝenas, la tiama eldonisto preferis “La sovaĝa voko”. Tamen ja temas pri forto. Al kies voko Buck, rompita, bategita, prirabita de ĉio, kio iam faris ĝin dresito, moralo, amo, kompato, gruntante orelstreĉas. Tiu nokta kanto, mistera kaj minaca, de ĝiaj lupfratoj tremigas ĝin pro ekscitiĝo, “tiu deziro de sango, tiu ĝojo buĉi (...), trempi sian faŭkon en varman sangon”, tiu ekzaltiĝo, kiu “prenas la artiston altigitan kaj forprenitan el si mem en flama kurteno, prenas ankaŭ la soldaton militfrenezan sur ruinigita kampo kaj rifuzantan kompatŝpari, prenas ankaŭ Buck-on, kiam li kondukas la luparon blekante la prakrion de la lupo”.

Ne plu Markso ĉi tie, ne plu libra scio, sed plonĝo en la koron de mallumo, freneziga esprimo de primara sperto, nerefutebla kaj nekomprenebla, de mistero de tiam esplorata de libro al libro, kontraŭ kiu la teorioj ne gravos, kaj kiu plej proksime tuŝas la misteron de la kreado, tiu mistero, kiun esploris kun aliaj vortoj iu Joseph Conrad, iu Robert Louis Stevenson, iu Herman Melville.

Liaj socialistaj amikoj maltrankviliĝas pri tiu nova London, kaj eĉ pli, kiam aperas la sekvanta romano, La mara Lupo, kiu kontraŭstarigas al maristo Lupo Larsen, skandinava blonda brutulo kredanta nur je forto, la senkarakteran Van Weyden, kiun li savis el ŝippereo, kaj kiu provas oponi al li la valorojn de solidareco. Vane London protestas, ke tiu Van Weyden estas por li la pozitiva heroo de la libro kaj Larsen la malloga. Li trompas neniun, krom eble sin mem, iomete.

Ni estu ĝustaj, teoriojn, limigilojn li senĉese serĉos, laŭ siaj legadoj, kiam li fuĝas en la sudajn marojn, kiam li konstruas, kvazaŭ fortikan ankron al kiu ligiĝi, la “Domon de Lupo” detruitan de fajrego antaŭ eĉ loĝita, kiam li subite decidas iĝi modela bienisto por eskapi el la freneza karnavalo de tio, kion li nomas sia “blanka logiko”, el tiu forto, kiu detruas lin, disrompas lin, superrandas lin, en la sama momento, kiam li kreadas. Ĉu teksaĵo de kontraŭdiroj? Pli precize konfuzega serĉado de respondo, kiu liberigus lin. Irante de iu al alia, li ĉiufoje seniluziiĝas, laŭ tio, li estas spongo pli ol ideologo, kvazaŭ ĉiuj ideoj, elanoj, senpaciencoj de la epoko svarmis en lin. Lia destino, do, estis ĉiujn ilin enkorpigi, kaj lia genio, estigi tra tiu bolanta magmo, en kiu aliuloj perdiĝus, ion similan al formo, vizaĝo: verkon.

Jack London, laŭ tio, verkisto.

Michel LE BRIS

Ĝena datreveno por la rusa potenco

Festi revolucion sen veki ideojn

La centjariĝo de la revolucio de 1917 ĝenas la rusajn instancojn, kiuj ĝojas pri ĝia mondvasta reeĥado, sed abomenas ĉian ideon de ŝtatrenverso. La malmultaj memorfestoj devas esti la okazo por ree aserti la gravecon de la nacia unueco, kiel rimedo kontraŭ ĉia klasbatalo. La okazaĵoj organizitaj ekster la oficiala kadro tamen povus ŝanĝi tiun version.

LA 7-AN de NOVEMBRO 2016, je la 99-a datreveno de la Oktobra Revolucio*, ĵurnalisto de la Radio Svoboda iris surstraten por fari jenan demandon al la moskvanoj: “En 1917, ĉu vi estus subteninta la “blankulojn” aŭ la “ruĝulojn”?” La respondoj donis iom da prefero por la lastaj kaj indikis, ke en Ruslando la rifuzo de revolucioj ne nepre trafas la bolŝevistojn, ĉar ili estis portantoj de projekto de nova socio. La opini-enketoj faritaj dum pluraj jaroj kongruas kun la tendenco de tiu eta trotuara enketo, kiu ne povas esti alia ol proksimuma.*

* La bolŝevista revolucio okazis en la nokto de la 7-a de novembro 1917 laŭ la gregoria kalendaro, kiu kongruas kun la 25-a de oktobro de la Julia kalendaro tiam en Ruslando uzata (ĝis februaro 1918).
* “La Oktobra Revolucio: kaŭzoj kaj sekvoj” (en la rusa), Centro Levada, 2-an de novembro 2011, www.levada.ru

Samtage, venigitaj de la gvidanto de la Komunista Partio de Ruslando Genadi Zjuganov, proksimume du mil nostalgiuloj de la komunismo, junaj kaj malpli junaj, defilis en la stratoj de Moskvo kun portretoj de Lenino kaj de Stalino. Du horojn antaŭ tiu defilo, la ĉefo de la liberala partio Jabloko, s-ro Sergej Mitroĥin, metis antaŭ la ministrejo pri defendo florojn kaj plakon je la gloro “de la defendantoj de la demokratio kaj de la Konstituciiga Asembleo”. Tiuj homoj, klarigis li, estis herooj. Ili rezistis kun armiloj en la mano kontraŭ “politikaj banditoj”, nome la bolŝevistoj, kiuj en januaro 1918 malfondis la Konstituciigan Asembleon, elektitan la 25-an de novembro 1917, ĉar ili ne ricevis la plimulton de la seĝoj.* La moskvaj instancoj ne vere sekvas la rusajn liberalulojn: regule ili malpermesas la aranĝojn organizitajn de Jabloko kaj permesas al la komunistoj defili kun portretoj de Lenino kaj de Stalino. Lenino daŭre kuŝas (kontraŭvole) en sia maŭzoleo de la Ruĝa Placo, kaj ŝajnas, ke li tie restos ankoraŭ longe. La timo estas tro granda, ke lia malapero vekos pli da polemikoj ol la nuna stato.

* “La prezo kaj la instruoj de la Oktobro 2017”, sendaĵo “La homo fronte al la eventoj”, Radio Svoboda, 7-an de novembro 2016, www.svoboda.org

Tiuj du ekzemploj montras, kiom la revolucio de 1917 restas disputata en la rusa socio, kaj en la mastrumado de ĝia memorado, delikata por la potenco. Kvankam kun s-ro Putin la tre kontraŭstalina interpreto en la epoko de Boris Elcin cedis la lokon al pli pozitiva rigardo al la bilanco de la iama gvidanto, forta ligo kunigas tiujn du periodojn: la profunda rifuzo de revoluciaj perturboj. En 1996, la 7-a de novembro fariĝis la Tago de la unueco kaj de la repaciĝo. En 2004, la memorado pri la ribelo de Petrogrado eĉ perdis sian statuson de oficiala festo. Poste, en 2005, ĝi estis forviŝita per la starigo de Tago de nacia unueco ..., la 4-an de novembro. Tiu dato elvokas la finon de la eksterlandaj intervenoj — ĉefe polaj-litovaj — en la moskva Ruslando, en 1612. Tiu evento, festo ĝis en 1917, signis la finon de la Perturboj, sekvata de la enpotenciĝo de la dinastio de la Romanov. La forigo de la festaj memoradoj de la Oktobra Revolucio atestas la provojn forviŝi tiun eventon en la publika spaco kaj anstataŭigi ĝin per alia, kiu povus repacigi la socion.

Alvoko al la “idealistoj”

TAMEN la celebrado de la preno de la Vintra Palaco ne komplete malaperas. De pluraj jaroj la rusaj instancoj la 7-an de novembro organizas militistan paradon sur la Ruĝa Placo. Ĉe tio ne temas pri festo de la Oktobra Revolucio, sed pri tiu de la armea parado de la 7-a de novembro 1941, la 24-an datrevenon, kiam la naziaj fortoj troviĝis ĉe la pordoj de Moskvo. La plej multaj el la 28.000 soldatoj, kiuj partoprenis en tiu parado, de tiu rekte iris al la fronto. Tiel la nuna registaro volas nek forstreki la revolucion nek memorigi ĝin kiel revolucion. Ĝi provas kunmeti plurajn historiajn eventojn por eble akiri pli fortan kolektivan subtenon.

Dum longa tempo la eksterlandaj observantoj demandis sin, ĉu la instancoj festos la centjariĝon de la revolucio, kaj se jes, kiel. La 4-an de novembro 2016, sur la fono de la konflikto kun Ukrainujo, la prezidanto Putin kaj la patriarĥo Kiril proksime de la Ruĝa Placo solene senvualigis kolosan statuon de Vladimiro, grandprinco de Kievo, kiu en 988 fondis la Rus, la lulila ŝtato de la rusoj, ukrainoj kaj belorusoj. La 600-a datreveno de la enpotenciĝo de la Romanov-dinastio en 1613 estis pompe festata en 2013. La ducentjariĝo de la “patriota milito” kontraŭ la napoleonaj trupoj okazigis impresajn festojn en 2012. Kaj en ĉiu 9-a de majo* la kapitulado de la nazioj estis okazo de grandaj memorsolenaĵoj. Ekde antaŭ kvar jaroj en ili okazas la defilo de la “senmorta regimento”, en kiu plurmil personoj portis la fotaĵojn de siaj parencoj partoprenintaj en la “granda patruja milito”. Tiuj diversaj memorfestoj sekvas logikan skemon: la unuiĝon kaj centralizon de la rusa ŝtato. La revolucio, male, elvokas detruon de la ŝtato, Ruslandon sur la genuoj kaj la sangon elverŝitan de la terura interna milito subtenata de la eksterlandaj potenclandoj.

* La milita kapitulaco de la 3-a Regno estis subskribita la 8-an de majo 1945 je la 23:01 horo de Berlino, kio kongruas kun la 9-a de majo, 1:01 horo de Moskvo.

Rompo de la stabileco, de la tradicioj kaj de la ŝtata aŭtoritato, ĉion ĉi la Oktobra Revolucio reprezentas, do ĉion, kion la potencularo abomenas. Cetere, la politika retoriko estas plena de kontraŭrevolucia tendenco. En la jaro 2007 s-ro Vladislav Surkov, konsilisto de s-ro Putin, memorigis al ĉiuj “idealistoj”, kiuj en Ruslando daŭre revas pri revolucio, ke “la agadoj de la romantikaj individuoj ĝenerale kondukis al enpotenciĝo de frenezuloj kaj de teroristoj”.*

* Rossijskaja Gazeta, 15-an de marto 2007.

La registaro celas kompreneble la “kolorajn revoluciojn”, speciale tiujn de 2003 en Kartvelio kaj de 2004 en Ukrainujo, perceptataj kiel rezulto de okcidentaj manovroj en la postsovetia spaco. La protestmovadoj okazintaj en Ruslando en 2011-2012 por kontesti la rezultojn de la elektoj revigligis la suspektojn de enmiksiĝo. Por diskrediti la manifestaciojn, la registaro denuncis ne nur subfosadon de la ŝtata suvereneco, sed ankaŭ la revolucian karakteron, do danĝeran, de la manifestacioj. En sia parolado antaŭ la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro, la 28-an de septembro 2015, la prezidanto Putin vipis “la eksportadon de tio, kion oni nun nomas “demokratiaj revolucioj” [...] Ni ne forgesu la pasintecon. Koncerne nin, ekzemple, ni memoras la historion de la Sovetunio. La eksportado de sociaj spertoj, la provoj kaŭzi ŝanĝojn en alia lando surbaze de siaj propraj ideologiaj orientiĝoj ofte havis tragediajn sekvojn kaj estis sinonimoj ne de progreso, sed de malprogreso.”

Tamen maleblas silenti pri evento, kies efiko estis mondvasta. Cetere, la vorto “revolucio” estas jam sur ĉies lipoj. Eĉ Ukrainujo preparas “sian” centjariĝon de tio, kio tutcerte prezentiĝos kiel periodo de batalo por la ukraina nacia sendependeco, kiun la bolŝevistoj el Moskvo disbatis. En aŭtuno de 2017 en la tuta mondo ne nombreblas la kolokvoj, rondaj tabloj, dokumentfilmoj kaj publikigaĵoj estigitaj de tiu datreveno. Ruslando ne estos la lasta. Pri tio ekzemple atestas la organizado, fare de la ŝtata instituto pri internaciaj rilatoj de Moskvo, la Instituto pri universala historio de la Akademio de la sciencoj kaj la rusa Historia societo, de internacia konferenco kiu, en septembro, akceptos pli ol cent historiistojn, inter ili tridek el Latinameriko.

De pluraj jaroj la registaro provas ellabori sian interpreton de la revolucio. Oni perceptis ties ĝermojn jam en 2007, en la manlibroj pri historio, kiuj estis parto de projekto por starigi novajn lernej-programojn sur federacia nivelo. La revolucioj de februaro kaj de oktobro same kiel la interna milito estas tie traktataj en unu bloko titolita “Rusa Granda Revolucio”. La drameca aspekto de la interna milito kaj ĝiaj sekvoj emfaziĝis: Ruslando eliris el tiu “granda tragedio” pli forta ol ĝi estis antaŭe, en la formo de la USSR. En tiu skemo oni ne nomas kulpulojn nek interesiĝas pri malsamaj politikaj celoj. Efektive, same la “blankuloj” kiel la “ruĝuloj” pretis doni sian vivon por Ruslando — la imperia Ruslando por la “blankuloj”, la sovetia Ruslando por la “ruĝuloj”. La unuaj same kiel la duaj do respektendas.*

* Kp. “Révolutions et révolutionnaires en Russie. Entre rejet et obsession”, Revue d’études comparatives Est-Ouest, vol. 45, n-ro 2, Parizo, 2014.

La esprimo “Rusa Granda Revolucio” aperis ankaŭ en la scienca medio* Ĝi ebligas emfazi la gravecon de tiu evento por la lando same kiel por la mondo. Antaŭ ĉio, ĝi ebligas enmeti la Oktobron en pli larĝan procezon, kion la historiistoj cetere volas montri per la malapero de la sovetia “mito” de la Oktobro, kiu trudis pezan silenton al la februara revolucio, nomata “burĝa”.

* Alexandre Choubine, La Granda Rusa Revolucio: de februaro ĝis Oktobro 1917, Rodina Media, Moskvo, 2014 (en la rusa).

En 2015, dum la centjariĝo proksimiĝis, ronda tablo estis organizita en Moskvo sub la egido de la kulturministro s-ro Vladimir Medinski. Kun la titolo “La centjariĝo de la Granda Rusa Revolucio: kompreno nome de la solidiĝo”, ĝi arigis reprezentantojn de diversaj historiaj institutoj de Moskvo. Ĝi okazis en la iama Muzeo de la revolucio, en 1990 alinomita Ŝtata muzeo pri nuntempa historio de Ruslando. La titolo klare montras la elektitan opcion: la centjariĝo devas servi por “solidigi” la socion.

“La Granda Rusa Revolucio de 1917 restos por ĉiam unu el la plej gravaj eventoj de la 20-a jarcento”, klarigas s-ro Medinski. La “objektiva esplorado” de tiu periodo “helpos nin ekkonscii pri la neceso por Ruslando de forta ŝtata potenco, subtenata de ĉiuj tavoloj de la loĝantaro”. Dum la centjarfesto necesas emfazi “la kontinuecon de la historia evoluo de Ruslando, de la rusa imperio tra la USSR ĝis la Federacio de Ruslando”. La tragedia karaktero de la rompiĝo de la socio sekve al la revolucio de 1917 kaj la interna milito estas memorigenda, same kiel la graveco respekti la memoron de la herooj de la du tendaroj (“ruĝaj” kaj “blankaj”). Fine, la revolucia teroro kondamnendas, kaj necesas memorigi, ke “kalkuli kun la helpo de eksterlandaj aliancanoj” en la interna politika batalo estas “eraro”* — kio sonas kiel averto en la aktuala Ruslando.

* “Survoje al la centjariĝo de la Granda Rusa Revolucio: de februaro ĝis oktobro”], Novaĵoj de la [kultur]ministrejo, Moskvo, 21-an de majo 2015, http://mkrf.ru

La vera komenco de la memorfestoj okazis en decembro de 2016, kiam s-ro Putin petis la tre oficialan Rusan Historian Societon starigi organizkomitaton. La centjariĝo, klarigis li, estos “bonega okazo refoje rigardi la kaŭzojn kaj la naturon de la revolucio en Ruslando. Ne nur por la historiistoj kaj la specialistoj. La rusa socio bezonas objektivan, honestan kaj profundan analizon de tiuj okazaĵoj. Tio estas nia komuna historio kaj ni devas trakti ĝin respekte”.* Kiel s-ro Sergej Nariŝkin, kiu gvidis la parlamenton (Duma) de 2011 ĝis 2016 kaj kiu ankaŭ prezidas la Rusan Historian Societon, tiu datreveno “ne servu por organizi solenaĵojn; ĝi ne estu festata”. Necesas antaŭ ĉio “pensi pri la eventoj kiuj okazis antaŭ cent jaroj kaj tiri el ili la instruojn”, el kiuj la precipaj estas “la valoro de la unueco kaj de la civitana solidareco, la kapablo de la socio trovi kompromisojn ĉe la plej malfacilaj ŝanĝiĝoj de la historio, por eviti la radikalan rompon en formo de interna milito”.*

* Ria Novosti, 1-an de decembro 2016.
* Ria Novosti, 27-an de decembro 2016.
La rezistado de la historiistoj

TIEL la instancoj pretigas sin “tiri la instruojn” de la revolucio. Tamen, kiel montras la listo de la multaj eventoj — ekspozicioj, publikigaĵoj, konferencoj, esplorprojektoj, filmoj — aprobitaj de la organizkomitato de la centjariĝo*, al kiu aldoniĝas tiuj, kiuj okazos ekster la oficiala kadro, ne tre verŝajnas ke montriĝas unuanimeco. La historiistoj aŭdigos sian vidpunkton, kontraŭan al ĉia mistifiko. La oficiala voĉo estos ekvilibrigita de opinioj el sciencistaj, kulturaj kaj politikaj rondoj; tio jam okazis inter 2007 kaj 2009, kiam la registaro provis trudi pozitivan interpreton de la stalinismo, insistante pri la trude akcelita modernigo de la lando, kiu ebligis al la USSR la venkon en la milito. La abundego de publikigaĵoj dediĉita al la historio de la stalinismo malebligis la sukceson de tiu provo.*

* Disponebla en la retejo de la Rusa Historia Societo, http.//rushistory.org
* La grava kolektaĵo “Historio de la stalinismo” de la eldonejo Rosspen ekz-e entenas nun centon da volumoj.

Ĉi-foje multaj historiistoj memorigos tion, kio ofte sufokiĝas sub la tendencaj paroladoj aŭ sub la alvokoj al solidigo de la socio ĉirkaŭ forta potenco: la forigo de la carismo en februaro 1917, poste la enpotenciĝo de la bolŝevistoj en oktobro, estis eblaj ĉar grandega plimulto de la loĝantaro de la rusa imperio soifis ŝanĝon kaj ne plu eltenis socian kaj politikan sistemon profunde malegalecan. Cetere, la 7-an de novembro 2016, la moskvanoj, kiujn la ĵurnalisto demandis surstrate, videble tre bone sciis, preskaŭ cent jarojn poste, ke aparteni al la tendaro de la “blankuloj” aŭ de la “ruĝuloj” ne estis tute la samo. Virino vestita per eleganta mantelo de kremkolora pelto respondis, ke en 1917, kiam ŝia familio vivis mizere, ŝi estus subteninta la bolŝevistojn: “Nun, kompreneble, mi estus ĉe la flanko de la “blankuloj””, ŝi aldonis kun laŭta rido.

Korine AMACHER.

Komenciĝas la erao Trump ...

La 11-an de januaro 2017

Kelkajn tagojn post la interkonsento inter Rusujo kaj Turkujo, kiu ebligis ĉesigi la longdaŭran batalon de Alepo, mi legis en fama franca semajngazeto la jenan komenton: “La daŭra krizo de la Meza Oriento estas malproksima de la solvo. Iuj pensas, ke la solvo venos nepre de Rusujo, dum aliaj kredas, ke ĉio dependas de Turkujo. Kvankam restas klare, ke denove kaj definitive — almenaŭ tion eblas esperi — Rusujo havas la gravajn argumentojn por ĉesigi tiun krizon”. Kion havas interesa ĉi tiu komento? Ke ĝi publikiĝis en la pariza gazeto L’Illustration... la 10-an de septembro 1853.

Nome, antaŭ 163 jaroj la krizo de la Meza Oriento estis jam taksita “daŭra”. Ĝi probable plu estos tia ... Kvankam grava elemento ŝanĝiĝas ekde ĉi tiu 20-a de januaro: alvenas nova prezidanto de Usono al la Blanka Domo: Donald Trump. Ĉu tio povos modifi la aferojn en ĉi tiu konvulsa regiono? Sendube, ĉar de la fino de la 50-aj jaroj Usono estas la eksterpotenco, kiu pli da influo havas en ĉi tiu areo kaj de tiam, ĉiuj usonaj prezidantoj senescepte intervenis en ĝi. Ni memoru, ke la nuntempa ĥaoso en ĉi tiu spaco estas grandparte sekvo de la usonaj militecaj intervenoj prideciditaj ekde 1990 de la prezidantoj George H. Bush, Bill Clinton kaj George W. Bush kaj de la (pli laste) surpriza apogo al la “arabaj printempoj” instigataj de Barack Obama (kaj lia ŝtatsekretario Hillary Clinton).

Kvankam tutmonde la linio defendata de la respublika kandidato dum lia elektokampanjo estis taksita “izoliĝisma”, Donald Trump plurfoje deklaris, ke la Organizaĵo de la Islama Ŝtato (IŜ aŭ ISIS laŭ la anglaj komencliteroj) estas la “ĉefa malamiko” de lia lando kaj ke, do, lia unua zorgo estas permilite detrui ĝin. Por atingi tiun celon Trump pretas establi taktikan aliancon kun Rusujo, kiu estas potenco milite ĉeestanta en la regiono ekde 2015 kiel ĉefa aliancito de la registaro de Bachar el Asad. Ĉi tiu decido de Donald Trump, se konfirmita reprezentos eksterordinaran ŝanĝiĝon de aliancoj, kiu konfuzas la proprajn tradiciajn aliancitojn de Vaŝingtono. Specife Francujo, ekzemple, kies socialisma registaro — pro strangaj amikecaj kaj negocaj kialoj kun ultrareakciaj teokrataj ŝtatoj kiel Saŭd-Arabujo kaj Kataro — faligis Bachar el Asad kaj sekve la malamikecon al la rusa prezidanto Vladímir Putin, la komencan kaj la finan punkton de sia ekstera politiko*.

* Kvankam, kiel sciate, en Francujo okazos elektoj en la venonta majo, al kiuj la nuntempa socialisma prezidanto François Hollande, tre malpopulara, decidis ne prezentiĝi. François Fillon, la konservema kandidato, kiu kun pli multaj ŝancoj sukcesos, deklaris, ke li reorientos la francan ekstera politiko por denove normaligi la rilatojn kun Moskvo.

Donald Trump pravas: la du grandaj bataloj por definitive venki la ĝihadistojn de la IŜ — tiu de Mosul en Irako kaj tiu de Raqqa en Sirio — estas ankoraŭ gajnontaj. Ili estos ferocaj. Militalianco kun Rusujo estas, sendube, bona eblo. Sed Moskvo havas gravajn aliancitojn en tiu milito. La ĉefa estas Irano, kiu rekte partoprenas en la konflikto kun soldatoj kaj armiloj kaj nerekte disponigas rimedojn al la volontmilicoj de libanaj ŝijaistojde Hezbolá.

Por Trump la problemo estas, ke dum sia elektokampanjo li ankaŭ ripetis, ke la pakto kun Irano kaj ses mondaj potencoj pri la irana atomprogramo ekanta la 15-an de julio 2015 — kiun forte opoziciis la respublikanoj en la Kongreso — estis “katastrofo”, “la plej malbona prinegocita interkonsento”. Li anoncis, ke alia prioritato lia alveninte al la Blanka Domo estos nuligi tiun pakton, kiu garantias la kontroladon de la irana atomprogramo dum pli ol dek jaroj kaj samtempe nuligas la plimulton el la ekonomiaj punoj trudataj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) al Teherano.

Rompi tiun pakton kun Irano ne estos facile, ĉar ĝi estis subskribita kune kun la daŭraj membroj de la Sekurec-Konsilantaro de la UN (Ĉinujo, Francujo, Britujo, Rusujo) kaj Germanujo, kiujn Vaŝingtono devos alfronti. Sed krome, kiel dirite, la kontribuo de Irano en la batalo kontraŭ la IŜ kaj en Irako kaj en Sirio estas grava. Ne estas la momento denove malamikiĝi kun Teherano. Moskvo, kiu favore rigardas la alproksimiĝon de Vaŝingtono ne akceptos, ke ĉi tio fariĝos je la kosto de ĝia strategia alianco kun Teherano.

Unu el la unuaj problemoj de la prezidanto Donald Trump estos, do, solvi tiun kontraŭdiron. Tio ne estos facila. Interalie, ĉar lia propra teamo de falkoj ĵus nomumitaj de li, ŝajnas ne tolerema koncerne la rilatojn kun Irano*.

* Vd. Paul Pillar, “Will the Trump Administration Start a War with Iran?”, The National Interest, la 7-an de decembro 2016

Ekzemple, la generalo Michael Flynn, lia helpanto pri Nacia Sekureco (kiel Henry Kissinger por Ronald Reagan) estas obsedita de Irano. Liaj opoziciantoj difinas lin kiel “islamofoba”, ĉar li publikigis opiniojn de multaj homoj konsideratajn rasismaj. Kiam li skribis en sia tŭitblogo: “La timo al la islamanoj estas ja racia”. Flynn partoprenis en la kampanjoj por rompi la ribelajn retojn en Afganujo kaj Irako. Li asertas, ke la islama militado estas “tutmonda minaco al la ekzistado”. Samkiel Trump li opinias, ke la IŜ estas la “plej granda minaco” alfrontata de Usono. Kiam li estis direktoro de la Sekreteca Agentejo pri Defendo (SAD), de 2012 ĝis 2014, li gvidis la esploradon pri la atako al la usona konsulejo en Bengasi, en Libio, la 11-an de septembro 2012, kiam mortis pluraj “marsoldatoj” kaj la usona ambasadoro Christopher Stevens. Tiam, Michael Flynn insistis, ke la celo de lia agentejo, kiel tiu de la Centra Esplor-Oficejo (CEO) estis “pruvi la rolon de Irano en tiu atako”*. Kvankam neniam estis pruvoj, ke Teherano iel ajn partoprenis en tiu atako. Kurioze, malgraŭ sia malamikeco al Irano, Michael Flynn emas pli rekte labori kun Rusujo. Cetere, en 2015 la generalo vojaĝis al Moskvo, kie li estis fotita sidanta apud Vladímir Putin en bankedo por la ŝtata te

* Vd. The New York Times, la 3-an de decembro 2016

Utopio en la batalo de la prezidanta elekto

Garantiata enspezo, la surpriz-invitito

Enmetante en sian programon la fondon de universala enspezo, la socialisto Benoît Hamon semis konfuzon en la prezidanta kampanjo. Tiu ideo, al kiu li antaŭ malmulte da tempo aliĝis, kaj pri kiu li prezentas apliko-projekton ne tre konvinkan, tamen klare disiĝas de la labor-vidado dominanta ĉe la aliaj kandidatoj. Kaj revigligas la debaton sine de la maldekstro.

SUR LA SOCIAJ RETOJ, fine de januaro, ŝerca bildo enscenigis Dory, heroinon de la “Mondo de Dory”, la desegnofilmo de la studioj Pixar (2016). La “fiŝino”, kiu suferas pri malsano de la tuja memoro, naĝetis promesante: “Neniam plu mi lasos min trompita de la SP [Socialista Partio].” Antaŭ ol esti subite mirigita: “Ho! Baza enspezo!”

La kreado de universala enspezo ja aperas kiel la ĉefa rimedo proponata de la socialista deputito Benoît Hamon, venkinto, la 29-an de januaro, de la “civitana antaŭelekto” por la prezidanta elekto. Svingi tiun utopion ebligis al li distingiĝi de sia rivalo, la eksa ĉefministro Manuel Valls, kaj de lia severa diskurso. La kandidato de Eŭropo-Ekologio-la Verduloj, s-ro Yannick Jadot, ankaŭ portas ĉi tiun projekton, kiu estas de 2013 en la programo de lia partio; sed, farante sia ideon, kiu longtempe restis konfidenca sine de la maldekstro, s-ro Hamon donis al ĝi nekonatan eĥon. Kaj li estigis rivelajn reagojn.

S-ro Valls mallaŭdis la projekton de “socio de asistado kaj pigro”, sin deklarante, male, “favora al labor-socio, kaj la digno kiun donas laboro” (France-Info, 10-a de januaro). La eksministro pri ekonomio, Emmanuel Macron, kies movado “En marche!” (Ni ekiru!), nutrita el entrepreno-kulturo kaj administradoscienca ideologio, estas priskribita de sia ĉirkaŭaĵo kiel “hiperkreskantaekfirmao”*, ekkriis okaze de mitingo en Liono, la 4-an de februaro: “Mi ne plu volas aŭdi, ke estas interese fari ion alian ol labori!” Kaj la ĵurnalo Libération publikigis sur sian ĉefpaĝon, la 13-an de januaro, foton de virino leganta en hamako, apud la titolo: “Universala Enspezo: ĉu mallaboremo por ĉiuj?” Jen ilustraĵoj de la “historiatroa identigo, kiun kapitalismo establis inter laboro kaj salajrula laboro”, por reuzi la vortojn de la ekonomikisto Carlo Vercellone*. Ilustro ankaŭ de la fakto, ke, en nia socio, “la tempo havas nur du sociajn formojn: laboro kaj distro”, kiel observas Julien Dourgnon, konsilanto de s-ro Hamon*. La socialista kandidato malstreĉas tiun premilon, asertante, sur sia kampanjo-retejo, ke li volas “doni al ĉiu la eblecon emancipiĝi kaj libere engaĝiĝi en la aktivaĵo, kiu respondas al siaj aspiroj”.

* Citita de Mathieu Magnaudeix, “Dans les rouages de la “Macron Company””, Mediapart, 3-a de februaro 2017.
* “Quelle place pour le travail?”, debato inter Jean-Marie Harribey kaj Carlo Vercellone, L’Économie politique, n-ro 67, Parizo, julio 2015.
* Julien Dourgnon, Revenu universel. Pourquoi? Comment?, Les Petits Matins — Institut Veblen, kol. “Politiques de la transition”, Parizo, 2017.

Kial ja ĉirkaŭfermi la profitantojn de monhelpo en sia hejmo, kiam la baza enspezo povus instigi profesian relernadon aŭ komencon de aktivaĵo socie pli utila? S-ro Maxime de Rostolan, iniciatinto de la movado Fermes d’avenir (Farmoj de la estonto), opinias ekzemple, ke ĝia kreado rezultigus “dekobligi la instaladojn” en ekologia agrokulturo*. La aranĝo permesus ankaŭ konsideri la multegajn nepagitajn aktivaĵojn, kiuj “faras socion” kaj kiuj, akcesore, igas ebla la veran ekonomian aktivadon: studi, eduki infanon, volontuli en festivalo aŭ sporta klubo, disvolvadi liberan programon, preni tempon inventi, krei... Iuj memorigas, ke, en la tempo, kiam ŝi verkis la unuan volumon de Harry Potter (samtempe rava literatura objekto kaj estonta kokino elmetanta orajn ovojn), J. K. Rowling vivis el la britaj sociaj monhelpoj!

* Citita en Olivier Le Naire kaj Clémentine Lebon, Le Revenu de base. Une idée qui pourrait changer nos vies, Actes Sud, kol. “Domaine du possible”, Arles, 2017.
Poŝmona kapitalismo!

LAŬ SIAJ SUBTENANTOJ, la garantiata enspezo estus ja unuaranga enspezo, venanta el la produktado, kaj ne duaranga, tio estas venanta de la redisdonado; Dourgnon taksas nepra “antaŭenigi novan rakonton pri ekonomio”, kiu anstataŭu tiun truditan de la Movado de la entreprenoj de Francujo (Medef), “laŭ kiu la socio vivas el la mono de entreprenoj, kvankam la malo veras”. Tion ja rimarkigas la greka eksministro pri financoj Janis Varufakis: “Estas disvastigita mito, danke al la apogo de la riĉuloj, ke riĉaĵon oni produktas individue. En la realo, riĉaĵo estis ĉiam kolektive produktata, kaj privatigita de tiuj, kiuj havis la necesan potencon: la klaso de posedantoj” (World Economic Forum, 3-a de novembro 2016).

Tiu argumento ankaŭ pravigas, ke la universala enspezo, kiel sia nomo tion indikas, estu donata al ĉiuj; principo kontraŭstarigita de multaj komentistoj, kiuj taksas absurde ĝin doni “same al [la miliardulino] Liliane Bettencourt kiel al kasistino de Auchan” (Challenges, 13-a de januaro 2017). Sed, kompreneble, la heredantino de L’Oréal redonus sian ‘universalan enspezon’ tra la imposto, kaj eĉ financus tiun de multaj el siaj kuncivitanoj; krome, ŝi jam rajtas ĝui la Socian Asekuron kaj neniu kontraŭas tion.

Tiu ĉi kolektiva karaktero de la riĉoproduktado, la subtenantoj de la garantiata enspezo ĝin svingas ankaŭ fronte al tiuj, kiuj, inkluzive maldekstre, timas la kreadon de “klaso de senlaboraj civitanoj, nutrataj de siaj kuncivitanoj*. Ne nur ili taksas tre malverŝajne, ke iu ajn estus vera parazito, sed, eĉ se tio okazus, la garantiata enspezo estus, prefere ol eksterordinara avantaĝo, la plej bona rimedo por redukti ĝian socian koston por la socio. Proksima de s-ro Hamon, la PS-deputito Michel Pouzol, kiu mem, antaŭ dek-kvino da jaroj, vivis el la ‘ensociiga minimuma enspezo’, demandis, okaze de debato en la Senato la 8-an de februaro: “En Francujo, ok milionoj da homoj vivas sub la malriĉo-sojlo; ĉu ni mezuras la rektan kaj nerektan koston de tiu malriĉo?” Temas, kiel skribas Dourgnon en sia libro, pri konduki “senkondiĉan inkluzivan politikon”, anstataŭ rezervi la aliron al decaj vivrimedoj al tiuj, kiuj estas “salajrulo de X...” — laŭ la esprimo de la ekonomikisto Yann Moulier Boutang dum la debato en la Senato.

* Seth Ackerman, “L’allocation universelle comme solution au chômage?”, en Mateo Alaluf kaj Daniel Zamora (sub la dir. de), Contre l’allocation universelle, Lux, Montréal, 2016.

Provizi efikan sekurec-reton al ĉiuj, inkluzive la senlaborulojn kaj portempulojn, kaj samtempe malpezigi la salajrulan kondiĉon, en kiu la individuoj, kiel skribis la ekonomikisto Frédéric Lordon, estas “ligitaj al celoj, kiuj ne estas iliaj” kaj “senigitaj je ĉia povo pri ilia vivo”*? Malfacilas kontraŭstari tion. Krom la fakto, ke precize “salajruloj de X...” konstruis la Socialan Asekuron kaj konkeris per malfacilaj luktoj la esencan parton de la socialaj rajtoj, kiujn ni hodiaŭ ĝuas. Por multaj maldekstruloj, la salajrularo, tiu fortreso ja ŝancelita sed ankoraŭ solida, estas la sola ebla kadro de progreso. La ampleksiĝo de la debato pri la garantiata enspezo ja kondukis la sociologo Bernard Friot, subtenanto de la “vivdaŭra salajro”*, diagnozi “la ideologian disfalon de la maldekstro” (Bondy Blog, 6-a de januaro 2017). Ĝi revigligis ĉe multaj la timon de “novliberala Troja ĉevalo”: La disdono al ĉiuj de sumo, nesufiĉa por doni realan manovro-marĝenon fronte al dunganto, estus preteksto por disrompo de la ekzistanta sociala protekto, kaj de la labor-juro. Pro tiu kialo cetere kelkaj liberaluloj — sed tre malmultaj — fariĝas subtenantoj de la garantiata enspezo, la lasta estas s-ro Henri de Castries, eksprezidanto de Axa kaj subtenanto de s-ro François Fillon. Li estas reprezentanto de la privataj asekuristoj: ĉu eble ne hazardo?

* Frédéric Lordon, “Pour la république sociale”, Le Monde diplomatique, marto 2016.
* Vd. Bernard Friot, “La cotisation, levier d’émancipation”, Le Monde diplomatique, februaro 2012.

Tio klarigas la malfidon montratan maldekstre de la Socialista partio, same sine de la movado de s-ro Jean-Luc Mélenchon, La “France insoumise” (nesubigita Francujo), kiel ĉe la komunista Partio aŭ ĉe la “Nova kontraŭkapitalisma partio”, kontraŭ tiu iniciato. S-ro Mélenchon, kvankam li esprimas intereson al la studaĵoj de Friot, firme tenas la celon de “nula senlaboreco”, altigo de la malaltaj salajroj, lukto kontraŭ nestabileco kaj redukto de labordaŭro. La subtenantoj de la universala enspezo kundividas tiun lastan celon (s-ro Hamon rekomendas instigi la entreprenojn al tia redukto sen modifi la laŭleĝan daŭron), sed ĝi estas laŭ ili kritikebla ĉar ne koncernas la tutan socion kaj “lasas senŝanĝa la dependecon de la salajrulo”, kiel skribas Dourgnon. Dialogo inter surduloj...

La sumoj ĝenerale elvokitaj por la aplikado de garantiata enspezo ne trankviligas la skeptikulojn. Ni ne parolu pri la baroka sistemo imagita de la ekonomikisto Thomas Piketty, membro de la kampanjo-teamo de s-ro Hamon, speco de plibonigita “prime d’activité” (aktivaĵo-premio), kiu nur laŭnome estas universala enspezo*. Ĉu temas pri la esploritaj vojoj de la Franca Movado por Baza Enspezo (FMBE)*, aŭ pri la projekto de la socialista kandidato, la dominanta impreso estas, ke, alloge prezentinta al vi la lunon, ili proponas veturigi vin tien per duĉevalpova aŭto.

* Thomas Piketty, “Notre revenu universel est-il vraiment universel?”, 30-a de januaro 2017, http://piketty.blog.lemonde.fr
* Jean-Éric Hyafil kaj Thibault Laurentjoye (sub la dir. de), Revenu de base. Comment le financer?, MFRB — Éditions Yves Michel, Parizo-Gap, 2016.

En septembro 2016, s-ro Hamon prenis kiel (minimuman) referencon la Revenu de Solidarité Active (RSA) [la nun ekzistanta minimuma enspezo en Francujo], tio estas 535 eŭroj monate por sola persono, kaj fiksis kiel celon atingi “750, kaj eĉ 800 ĝis 1 000 eŭrojn”, eĉ se kvinjara periodo povus ne sufiĉi por atingi tiun sumon. La sumo 750 eŭroj por ĉiu, menciita en la unua versio de lia kampanjo-retejo, estigis protestojn, ĉar la komentistoj opiniis neeble kunigi la 400 miliardojn da eŭroj jare necesajn — laŭ diskutinda kalkulmaniero. Poste li proponis laŭetapan planon: altigo de la RSA ĝis 600 eŭroj, aŭtomatigo de ĝia pago (nuntempe triono de la rajtuloj ne petas ĝin), inkluzive al la 18-25-jaraj junuloj, kiuj ĝis nun estas ekskluditaj, kaj poste etendiĝo al la tuta loĝantaro. La 750 eŭroj estis tiam celo por la mezdaŭra tempo. En pliposta versio, ĉiu mencio pri tiu sumo malaperis, kaj la universaligo devis esti objekto de “civitana konferenco” . Finfine, la unua plano — 750 eŭroj por ĉiuj “en neprecizigita sed certa estonto” — reaperis sur la retejo la 18-an de januaro*. Kiom da hezitoj, kiuj povus anonci aliajn...

* Adrien Sénécat, “En pleine campagne, Benoît Hamon rabote (puis remet) son “revenu universel””, Les Décodeurs, 17-a de januaro 2017, www.lemonde.fr

Dourgnon bedaŭras, ke ĉiuj liaj interparolantoj “interesiĝas nur pri la financado, kaj prifajfas la ideon mem”. Tiu obsedo rivelas samtempe la iom magian dimension, kiu unuavide ĉirkaŭas la ideon de universala enspezo kaj la efikecon de la diskurso, kiu de jaroj asimilas la publikan elspezon al katastrofo. “Oni konsideras nin frenezuloj”, insistas s-ro Pouzol, kiu strebas ripeti ke, en 1945, la kreado de la Sociala Asekuro mobilizis la ekvivalenton de “100% de la MEP [Malneta Enlanda Produkto] de la lando”. Li substrekas krome, ke tiuj 400 miliardoj estos “reenkondukitaj en la realan ekonomion*.

* Vd. la grafikaĵon “Dépenser pour relancer: des flux et des fuites”, Manuel d’économie critique du Monde diplomatique, www.monde diplomatique.fr/57051

Por la financado, s-ro Hamon proponas reformon de la imposto pri enspezo, kiun oni igu multe pli grada kaj kunfandita kun la contribution sociale généralisée — CSG (ĝeneraligita sociala kontribuo), cele integri la nesalajrajn enspezojn — kio povus endanĝerigi la financadon de la Sociala asekuro, por kiu estas ĝis nun rezervata la CSG. Li prikonsideras novan impostadon pri riĉaĵoj, kiu unuigus bienan imposton kaj imposton pri riĉaĵo, kaj “havus pli bonan rendimenton”.Li deziras reenkasigi “almenaŭ la duonon de la 80 milionoj da eŭroj” de la imposta fraŭdo, kaj kondamnas la donacojn al la mastraro, tute senutilajn, laŭ formo de liberigo el kotizoj (20 miliardoj da eŭroj jare)*. Li ankaŭ prikonsideras krei “imposton pri robotoj” kiam laboristo estas anstataŭata de maŝino; pli larĝe, li igas sia la antaŭdiron pri “malmultiĝo de la dung-ofertoj”, profetaĵon, kiu tute ne estas unuanime akceptata*.

* Intervjuo ĉe la retejo MadmoiZelle.com, 18-a de januaro 2017.
* Vd. Jean Gadrey, “L’hypothèse de “la fin du travail” qui fonde le projet de revenu universel de Benoît Hamon est très contestable”, 8-a de januaro 2017, http://alternatives-economiques.fr/blogs

Tamen: 750 eŭroj estas sub la malriĉo-sojlo, taksita fare de la Institut National de la statistique et des études économiques INSEE je 840 aŭ 1008 eŭroj monate por sola persono, depende de tio, ĉu oni elektas sojlon je 50% aŭ 60% de la meza enspezo. Ĉu tio permesas rifuzi dungon aŭ diskuti siajn laborkondiĉojn aŭ salajron? Ĉu oni ne riskas vidi la socion pagi parton de la salajroj anstataŭ la mastraro, kaj tiel naski tion, kion Moulier Boutang nomas “poŝmona kapitalismo?” Ĉu tiu timemo ne riskas mortigi la ideon en ovo?

Dourgnon pledas por politiko de etaj paŝoj, “strategio de testudo, laŭ maniero de la romia armeo”, esperante, ke la sumo pliiĝos iom post iom. Krome, li diras, malalta sumo ĉe la komenco malpli instigos al atakoj kontraŭ la ekzistanta sociala protekto. “Nun, ĉiuokaze, ni ne havas sufiĉajn sociajn fortojn por fari pli bone. La sindikatoj estas kontraŭ!” Restas la demando, ĉu tiu kampanjo ŝanĝos la situacion. Kaj ĉu Moulier Boutang pravas, asertante, ke nun tiu demando ne plu forlasos la politikan debaton”.

Mona CHOLLET

La dilemo de la afrikaj verkistoj

Kiu timas la volofan lingvon?

La disvolvado de la franca lingvo kaj de la kultura kaj lingva diverseco estas la unuaj misioj de la Internacia Organizaĵo de la Franclingvio. La francparolanta senegala verkisto Boubacar Boris Diop verkas ankaŭ en la volofa lingvo depost 2003. Li alvokas la afrikajn aŭtorojn: konsideru serioze la proponon de la Franclingvio! Defendu ankaŭ la lingvojn de la nigra kontinento!

EN SENEGALO, mia generacio estis, en la 1960-aj jaroj — tuj post la sendependeco — la unua kiu studis tion, kion oni nomas, per vorto nepreciza kaj kvazaŭ glite nekaptebla, la “afrika literaturo”. Irante de Arthur Rimbaud kaj Honoré de Balzac ĝis Léopold Sédar Senghor kaj Mongo Beti, ni sentis, ke ni finfine kvazaŭ lasas la ombron por kapti la predon. Kvankam ni ŝatis kelkajn el niaj novaj aŭtoroj multe pli ol la aliaj, ili ĉiuj forĝis, ĉiu laŭ sia maniero, nian karakteron. En tiu tempo, la landlimoj de Afriko estis pli mensaj ol geografiaj, ne necesis naskiĝi tie por esti akceptata kiel unu el ĝiaj filoj: mi ne memoras esti aŭdinta iun ajn el miaj kamaradoj, pridubi, ekzemple, la afrikanecon de Aimé Césaire: tio estintus same malkongrua kiel sin demandi ĉu Frantz Fanon* estis alĝeriano. Ili ambaŭ — sed ĉefe la unua — estis ĉieĉeestantaj en la kursoj, por nia feliĉo. Male, la angloparolantaj, portugalparolantaj aŭ nord-afrikaj verkistoj rimarkinde forestis. Oni ja povis renkonti tra kelkaj paĝoj Mohammed Dib aŭ Kateb Yacine, Amos Tutuola aŭ Chinua Achebe, sed ili troviĝis tie, mi timas, nur por “montri la malavaron de la aŭtoro”. En la lando de Senghor, ni jam estis en la kerno de literatura Franclingvio, de kiu li, dum sia tuta vivo, estis la heroldo-poeto.

* Vd. Salima Ghezali, “Rendez-vous avec Frantz Fanon”, Le Monde diplomatique, julio 2012.

En Ibadano aŭ en la Makerere-universitato (Kampala), niaj niĝeriaj kaj ugandaj samaĝuloj ne havis alian eblecon ol rezignacie akcepti tiun sisteman konfuzon inter parto kaj tuto. Kiam Jane Wilkinson preparas en 1992 sian faman Talking with African Writers (“Konversacioj kun la afrikaj verkistoj”)*, ŝi ja kun la angloparolantoj Tsitsi Dangarembga, Wole Soyinka, Essop Patel kaj Mongane Wally Serote konversaciadas. Resume, la sunoj de la sendependeco apenaŭ leviĝis, kaj iliaj radioj jam deturnis sin unu de la aliaj. Tio, kion Cheikh Hamidou Kane poste nomos la unua mateno de la Okcidento en Afriko estis spertita kiel la unua ŝoko, la evento ekster kiu nenio meritas estis konsiderata.

* Jane Wilkinson, Talking with African Writers: Interviews with African Poets, Playwrights and Novelists, James Currey, Londono, 1992.

En la francparolanta areo, la libro Force-Bonté, de la senegalano Bakary Diallo*, metas en 1926 la unuan mejloŝtonon de literatura kampo, kies konturoj preciziĝos dum la sekvaj jardekoj. La Kongresoj de la nigraj artistoj kaj verkistoj de 1956 (Parizo) kaj 1959 (Romo) estis du gravaj limŝtonoj; Présence africaine — la revuo kaj la eldonejo — naskiĝis dek jarojn antaŭe. Finfine heredaĵo estis kreita, kiun oni vidas plimalpli taŭge pludaŭri. En Dakaro aŭ en Jaundeo, la gazetaro plu raportas pri la eldono, preskaŭ ĉiam en Parizo, de romanoj aŭ eseoj de afrikaj aŭtoroj, spekulas pri la eventualaj afrikaj laŭreatoj de la literaturaj konkursoj RenaudotFemina, kaj, daŭrigante la akademiajn debatojn, serioze sin demandas: la “miksado”, tiom sukcesinta ĉe Ahmadou Kourouma, de la franca kaj malinka lingvoj, ĉu tio ne estus, finfine, la estonto de nia literaturo? Kio pri la “magia realismo” en Pedro Paramo, de la meksikano Juan Rulfo, kaj en La sep solecoj de Lorsa Lopêz, de la kongolandano Sony Labou Tansi?

* Bakary Diallo (1892-1979) rakontas en tiu libro sian sperton de senegala infanteria soldato en 1914-1918.
Izolitaj de siaj samlandanoj

LA VIVANTAJ AŬTOROJ ne malpli sukcesas ol la aliaj. Oni vidas ilin sur ĉiuj podioj kaj televidstudioj, koncentritajn aŭ senĝenajn, sed ĉiam firme dezirantajn restarigi Afrikon sur bonaj reloj. Tamen, eble tio ne estas tute ĝusta: en “postkolonio”, la sento de maltrankvilo por la estonto de la kontinento ne plu estas la plej bone kundividita aĵo en la mondo, kaj kelkaj aŭtoroj, oni ne vere scias kial, prenas sintenon de pafisto kiam ili aŭdas la vorton “identeco”. Estas la samaj kiuj, tamen, fanfaronas, ke ili okaze pipras aŭ delirigas la francan lingvon iom tro obeeman, bonmoran kaj senkoloran por ilia gusto...

Vere, ili ja ŝatintus ne fari tiujn stilajn kapriolojn, sed estas tiom malfacile, por paroli kiel la haitia poeto Léon Laleau, “diri, kun vortoj el Francujo, koron venintan el Senegalo”... Se ĉiu verkisto havas ŝtorman rilaton kun vortoj, kiam temas pri afrika aŭtoro, lia verkolingvo entute estas problemo. Oni ja unue demandis: “Kial vi verkas en volofa lingvo?” Neniu bezonas legi viajn librojn por meti al vi tiujn demandojn, kiuj trenas ĉiujn frustriĝojn de abortita homa interŝanĝo, tre for de la literatura projekto.

Povus ja esti, ke la lingva neŭrozo estas francparola specifeco: se en Zimbabvo aŭ en Kenjo — hazarde elektitaj ekzemploj-, oni ne fiksiĝas pri la temo, estas parte danke al la kunvivado, eĉ ambigua, de la angla kaj la naciaj lingvoj en la britaj ekskolonioj. La francparolantaj intelektuloj, siaflanke, estis ĉiam pli malemaj kutimiĝi al la ideo, ke iliaj lingvoj ne estas malsuperaj al tiu de Molière.

Estus tro simple, eĉ nejuste, klarigi tiun sintenon per ia malestimo pri si mem: aŭtoroj ne komplezemaj al la franca novkoloniismo de ĉiam senentuziasme konsideris la afrikajn lingvojn, ŝajne ĉefe pro timo de ilia triba signifo. Amikino romanisto, loĝanta en Parizo, diras al mi ke ŝi preferas “realisman senŝanĝan staton” ĉar la plej eta lingva kontestado kondukus Kamerunon, ŝian landon, al ĥaoso. Sed — nenio simplas-, ŝi ankaŭ konfesas al mi, ke ŝi pli kaj pli malbone parolas sian gepatran lingvon, kiun ŝi neniam kapablis skribi. Multaj afrikaj verkistoj naskitaj en Okcidento aŭ kreskintaj tie troviĝas en sama situacio. Estas do neniu malrespekto en ilia prefero por la franca. Ili eble nur devus malpermesi al si kritiki la afrikajn lingvojn, kiujn ili tiel malbone konas.

Ankaŭ veras, ke mensoj skuitaj de la historio povas facile sarkasmi: romano en la susua lingvo, en la senufa lingvo aŭ en la fonua lingvo, ĉu tio ja estas serioza? Kiu do legos tion? Tiu argumento pri profitdoneco, svingita en ĉiuj okazoj, ŝajnas racia. Fakte, ĝi ne estas tia, ĉar tio supozigas komercan bonfarton, nur imagitan, de la franclingva produktado. Kam temas pri literaturo, nenie ekzistas komercisto, nomata “publiko” mendanta fikcian libron al provizanto kaj paganta ĉe la liverado. Se tiel, iu Guy des Cars, kiu verŝajne vendis pli da libroj ol Jean-Paul Sartre kaj Albert Camus kune, estus la plej granda franca romanisto de la 20-a jarcento. Kiam la spuro gravas, ja la tekstoj kreas sian publikon, ne inverse. Stendhal evidentigas tiun veton pri daŭro kiam, komparante la verkadon de sia romano Le Rouge et le Noir kun aĉeto de loteria bileto, li konkludas: “La unua premio reduktiĝas je tio: esti legata en 1935.”

Al tio aldoniĝas, ke la risko ke teksto malaperos forgesite estas multe malpli granda en 2017 ol en la tempo de Stendhal. Ĉar ĉio povas esti tradukita, ne gravas, ĉu oni verkas por unu miliardo da ĉinoj, dek unu milionoj da grekoj aŭ dek kvar milionoj da senegalanoj. La sola danĝero ĉi tie estus aŭskulti nur la plej parolatajn lingvojn, kiel la anglan aŭ la hispanan. Amikoj miaj kaj mi mem volis montri, lanĉante ĉe la eldonejo Zulma la markon Céytu, ke ĉe la rendevuo de kulturoj ĉiuj voĉoj havas egalan dignon. Tiu ĉi kolekto ja celas traduki en la volofan lingvon la plej gravajn titolojn de la universala literaturo.

Afriko estas la kontinento, kie la distanco inter la aŭtoroj kaj iliaj samlandanoj estas plej granda. Iuj iris ĝis pridubi la kapablon de ĝiaj lingvoj krei literaturon. Tiu antaŭjuĝo estas pli disvastigita ol oni supozas. Atestas pri tio la aventuro de juna kaj brila senegala esploristo, kiu klopodis demonstri per sia doktoriĝa disertacio, ke la fikcioj en kikuju-lingvo aŭ en la volofa povus esti nur liniaj kun sensurprizaj intrigoj, kaj kiu devis tute ŝanĝi sian opinion, leginte mian romanon Doomi Golo, kaj Mbaam Aakimoo de Cheik Aliou Ndao. Ĉi tiuj du verkoj estas parto de riĉa produktaĵo en la volofa, kiu fartas ne malpli bone ol sia franclingva fratino, kiu tamen pli videblas en la amasinformiloj kaj en librovendejoj.

Tiaj antaŭeniroj kompreneble ne povis okazi ekde nenio. La senegala sciencisto kaj historiisto Cheikh Anta Diop, nutrita infanaĝe de la volofal-skribita poezio — tio estas la volofa lingvo skribita per la araba alfabeto — de Serigne Mor Kayré kaj Serigne Moussa Kâ, sukcesis esti ligilo inter ili kaj la okcidentigitaj intelektuloj. Li ja pensas pri iliaj verkoj kiam li en1948 admonas la afrikanojn ne plu rezigni pri la perfortado de sia imag-kampo. Oni povas diri, ke Cheikh Anta Diop estis profeto en la propra lando, ĉar ĉio, kio estis farita tie sur la kampo de la naciaj lingvoj rezultas el liaj studaĵoj. Ankaŭ al li referencas la lingvistino Arame Fal, al kiu oni ŝuldas la sciencajn publikigaĵojn tiom utilajn por la instruado de la volofa, aparte ĉe la supera nivelo. La universitato Gaston-Berger de Saint-Louis (Senegalo) komencis multe pli poste ol tiu de Dakaro, sed ĝi laboris novige, koncentrante sin pri la prozo en la pulaara kaj la volofa.

Paroli pri kultura liberigo estus tamen iri tro rapide. La konstatita evoluo ne rezultas el ia lingva patriotismo. La aktivuloj, kiuj provas kompensi la mankojn de la ŝtato, senĉese oscilas inter optimismo iom devigita kaj profunda senkuraĝiĝo. Fakte, la senegala elito plu respektas kaj sincere amas la francan, solan oficialan lingvon — la Konstitucio cetere postulas ties mastradon por kandidatiĝo al la prezidanteco! Abunda kaj altkvalita, la kreado en pulaara, serera kaj volofa lingvoj restas tiom nevidebla, ke, por ĉiuj, verkisto oni povas esti nur en la franca lingvo. Reale, nur la forfalo de la eduka sistemo sukcesis malfermi breĉon tian, ke, por parafrazi Cheikh Anta Diop, la lando povas renversiĝi kiam ajn sur la deklivo de sia lingva destino.

La tekstoj, kiuj ebligos tiun kulturan revolucion estas verkataj en ombro fare de aŭtoroj, kiujn ne interesas la vana gloro de tuja akcepto. La sudafrikano John.M.Coetzee, kiu certe ne estas tio, kion oni povus nomi aktivulo de la afrikaj lingvoj, tamen kondukas nin en Elizabeth Costello al la preciza kuniga punkto inter la estetiko kaj la politiko. Unu el la noveloj de la libro, “La romano en Afriko”, enscenigas Emmanuel Egadu, niĝeria verkisto, vanta, kiu estas abrupte admonestata de la heroino: “La angla romano, ŝi diras al li, estas precipe verkita de angloj por la angloj. Tio estas ĝia esenco mem, tio estas kio igas onin paroli pri angla romano. La rusa romano estas verkita de rusoj por rusoj. La afrika romano estas verkita de afrikanoj, sed ĝi ne estas adresita al la afrikanoj. Jes ja, la afrikaj romanistoj parolas pri Afriko, priskibas afrikajn spertojn, sed mia impreso estas, ke ili konstante sentas super sia ŝultro la rigardon de la eksterlandanoj legantaj ilian tekston. Ĉu tio plaĉas al ili, aŭ ne, ili rezignaciis esti nur interpretistoj; ili klarigas Afrikon. Sed kiel romanisto povas esplori homan universon en sia plena profundo, se li devas mobilizi tiom da energio por ĝin klarigi al eksterlandanoj?”

Tio, kion Coetzee memorigas al ni ĉi tie, estas, ke verkisto heredas sian lingvon kaj, modlante ĝin laŭ sia volo, li senĉese rekreas ĝin. Iom post iom, li tiel ŝanĝas la opinion, kiun nacio havas pri si mem, ĝis reinventi ĝin. Tio supozigas unue absolutan intimecon kun la dirmaniero de la socio: ni ne parolas nian gepatran lingvon, ni nur estas ties eĥo. Kio okazas ja en la kapo de aŭtoro, kiu laboras kun vortoj, kiujn li neniam aŭdas ĉirkaŭ si, eĉ ne el la propra buŝo? Li senigas sin de ia sonriĉaĵo, kiun naskas la streĉa rilato inter viva parolo kaj la senvivaj terminoj de vortaro. Tio ja povus klarigi la mankon de natura sinteno, ofte rimarkita, de afrikfranca literaturo, kiu, paradokse, estas nek afrika, nek franca. Vivi en tiu “lingva interejo” kaŭzas ekkrizon iel strukturigan, kondiĉe ke ĝi estas je origino de multaj formalaj revolucioj en la afrika literaturo; tio klarigas ankaŭ projekton kiel tiu de la malia Massa Makan Diabaté, kiu donis al si taskon “seksperforti la francan lingvon por naski al ĝi etajn bastardojn”.

Sed kelkaj geniaj aŭtoroj ne povas solaj kaŝi al ni la mankon de karaktero de tiu literaturo, iom post iom fariĝinta nepreciza strategia helpilo por Parizo. Unikaĵo: Francujo konsentas tute financi la literaturon de siaj ekskolonioj, ĉar necesas ja digne okupi sian rangon, precipe en la momento, kiam ĝi sentas la grundon tiel malfirma sub siaj piedoj.

Tia domino-sistemo, portata de la peza franclingvia maŝino, tamen komencas montri signojn de kadukiĝo. La grefto ne sukcesis, kaj oni ekkonscias subite, ke la afrika franclingva produktado ĉiam estis, finfine, transira literaturo. En Senegalo, la volofa literaturo povus anstataŭi ĝin pli frue ol oni kredas. Post dudek jaroj? Tridek jaroj? Ne gravas: je la temposkalo de Historio, tio apenaŭ estas daŭro de okulumo. Se tio fariĝis neevitebla en tiu plej francama lando, tio signifas ke, pli aŭ malpli baldaŭ, estos same ĉie en Afriko.

Finfine, plej bone ridos tiu, kiu laste verkos...

Boubacar Boris DIOP

La “Kvin Okuloj” kaj la reto Echelon

Ĉiam, daŭre, vin spionas ĉi tiuj priesploremaj okuloj, en via domo aŭ en la strato, en la laborejo aŭ en la drinkejo, nokte kaj tage: estas neniu ebla intimeco

George Orwell,“1984”

Antaŭ dek kvin jaroj kaj nome de la “necesa protektado” de la loĝantaro, la arsenalo de rimedoj por regado kaj spionado, kiu de la Dua Mond-Milito ne ĉesis refortiĝi, fakte eksplodis.

Ĉio komenciĝas en la printempo de 1941, dum monda konflikto. Por penetri en la sekreton de la fama germana kodmaŝinaro Enigmo*, konsiderata neperfortebla, Usono kaj la Unuiĝinta Reĝlando decidas fari aliancon SIGINT*kaj kunlabori rilate al informado. Ili interŝanĝas siajn metodojn por kolekti informojn, disponigas siajn kodojn kaj unuigas sian terminaron. La usonaj analizistoj, kiuj ĵus malĉifris la japanan kodon PURPLE transdonas al Londono siajn teknikojn kaj konojn*. Usonanoj kaj britoj interkonsentas ankaŭ pri la maniero prilabori la kolektitajn informojn kaj la telekomunikaĵojn kaptitajn per ĉiuj eblaj rimedoj (radio, radaro, kablo ktp.)

* Enigmo estas portebla elektromeĥanika maŝino uzata por kodigi kaj malkodigi la informon. Ĝi estas konsiderata neperfortebla kaj uzita ĉefe de la germanaj militistoj dum la Dua Mond-Milito.
* La informo el elektromagneta origino, angle Signals IntelligenceaŭSIGINT, estas informo, kies fontoj estas la komunikaĵoj per ondoj (radio, satelito), radaro aŭ telemezuriloj. Krom la telefonaj kaŝaŭskultadoj la SIGINTkaŝesploras la elektronikajn mesaĝojn kaj la sociajn retojn, kio okazigas problemojn koncerne respekton de la privata vivo. (Fonto: Vikipedio).
* Vd. Simon Singh, The Code Book: The Science of Secrecy from Ancient Egypt to Quantum Cryptography, Fourth State, 1999; hispana eldono: La sekretaj kodoj; la arto kaj la scienco de la ĉifrografio, de la antikva Egiptujo ĝis la erao Interreto, Debato, Madrido, 2000.

Danke al ĉi tiu kunlaborado la militecaj usonaj servoj kaj ĉefe la teamo de britaj kriptaĵistoj grupigitaj ĉirkaŭ Alan Turing en Bletchey Park (Buckinghamshire), finfine sukcesas en 1942 rompi la kodon Enigmo*. La du landoj tiam subskribas, en marto 1943, la interkonsenton BRUSA, kiu estigas la unuajn bazojn de monda sistemo de amasa spionado kaj de kaptado de la telekomunikaĵoj, en rekta rilato kun la ĉefaj industrioj de la komunikado.

* Ĉefe Alan Turing, genia brita matematikisto, fizikisto kaj ĉifrografikisto, kreis la metodon por perforti la kodon Enigmo kaj kreis la bazojn de la komputiko kaj la modernaj komputiloj. Vd. la filmon de Michael Apted Enigmo (1982) kaj ĉefe tiun de Morten Tyldum The Imitation Game, 2014 (en Hispanujo ĝi estis prezentita kun la titolo Malĉifrante Enigmon kaj en Latinameriko kun la titolo La kodo Enigmo.
La interkonsentoj UKUSA

Finiĝas la milito kaj kun la celo plu spioni la komunikaĵojn en la tuta mondo la britoj apogas la ideon restigi la aliancon kun Vaŝingtono, al kiu ili volas aligi Kanadon, Aŭstralion kaj Novzelandon. Ekde septembro 1945 la usona prezidanto Harry Truman akceptas fari sekretajn interkonsentojn por krei, en tempoj de paco, la aliancon SIGINTinter ĉi tiuj landoj. En marto 1946, sojle de la malvarma milito kaj kun la celo spioni ikon kaj ĝiajn aliancitojn, estis subskribita la grava kaj ultrasekreta interkonsento UKUSA*inter la informservoj de kvin anglalingvaj landoj: la agentejo pioniro de la National Security Agency (NSA)*, lokita en Fort Meade (Maryland, Usono); laGovernment Communications Headquarters(GCHQ), lokita en Cheltenham, Anglujo; laDefense Signal Directorate (DSD), kun sidejo en Kingston (Aŭstralio); laCommunication Security Establishment (CSE), troviĝanta en Otavo (Kanado) kaj la Government Communications Security Bureau (GCBS), kun sidejo en Wellington (Nov-Zelando). Ĉi tiu alianco konata ankaŭ kiel Five Eyes (Kvin Okuloj) estas historie la unua oficiala internacia kunlaborado — kvankam sekreta — koncerne spionadon de la mondaj komunikaĵoj. Dum la tuta malvarma milito (1948-1989) la internaciaj kaptadoj atingis nivelojn kaj kvalitojn ĝis tiam nekonatajn.

* La United Kingdom-United States of America Communications Intelligence Agreement (UKUSA) estas plurlanda interkonsento pri informinterŝanĝo inter Britujo, Usono, Kanado, Aŭstralio kaj Nov-Zelando. Oni povas konsulti ĉiujn originalajn dokumentojn, kiuj koncernas ĉi tiun aliancon samkiel la kompletan tekston de la interkonsento en la retejo de la NSA https://www.nsa.gov/public/﹍info/de....
* La NSA, Nacia Sekurec-Agentejo, estas elstara organizaĵo de la usona Defend-Oficejo kaj ĝi estis kreita en 1952 per grupigo de la diversaj militecaj agentejoj de informado (armeo, mararmeo, aerarmeo ...)

Intertempe, dum la makartisma periodo de la “ĉasado de sorĉistinoj” la Federal Bureau of Investigation (FBI) de John Edgar Hoover*ne hezitis perforti la korespondadon, neleĝe aŭskulti la telefonajn babiladojn kaj meti mikrofonojn en la domojn de suspektitoj je komunismo, samseksamo aŭ simple nealiĝo al la politiko de la usona registaro, inter kiuj troviĝis elstaraj verkistoj kaj artistoj, kiel Ernest Hemingway, John Steinbeck, Norman Mailer, Pete Seeger kaj Gabriel García Márquez*. Ĉio okazis sen jura rajtigo.

* Vd. La filmo de Clint Eastwood, J. Edgar, 2011.
* La Lando, Madrido, la 5-an de septembro 2015.
“Kiel silenta ŝtelisto ...”

Komence de la 1950-aj jaroj kaj kadre de la interkonsentoj UKUSA, la kvin subskribintaj landoj* decidas, en kompleta sekreteco ekfunkciigi la reton Echelon, monda sistemo de kaptado de privataj kaj publikaj komunikaĵoj, kiu restis nekonata de la publiko dum pli ol kvardek jaroj*.

* Pli poste al ili kuniĝis la landoj nomataj “triuloj”: Germanujo, Svislando, Japanujo, Filipino, Tajvano, Danlando, Turkujo, Norvegujo.
* La publika opinio ne sciis pri tio ĝis la 24-a de februaro 1999, kiam The New York Timespublikigis artikolon, kiu detale priskribas la funkciadon de la sistemo Echelon.

Echelon estas rezulto de politika decido. Temas pri monda reto formita de dekoj da spionsatelitoj kaj potencaj aŭskultbazoj disaj en la tuta mondo*. Ankoraŭ hodiaŭ ĝi povas “aŭskulti” la submarajn kablojn el optika materialo kaj povas kapti la telefonajn babiladojn, la faksojn, la SMS, la elektronikajn mesaĝojn ... Kun la helpo de superefikaj komputiloj ĝiaj multnombraj agentoj havas la kapablon elekti kaj ordigi ĉiujn komunikaĵojn per kelkaj ŝlosilvortoj, kiuj estas uzataj en la skribaj interŝanĝoj kaj per la voĉtono, eĉ en la parolaj dialogoj.

* Vd. Philippe Rivière, “Le système Echelon”, Le Monde diplomatique, julio 1999.

Ĉi tiu mirinda regmaŝino post la Dua Mond-Milito sekrete kreita de kvin anglalingvaj potencoj — la Five Eyes — vastigas sian reton sur la tuta planedo kaj konektiĝas al la satelitoj kaj kabloj, kiuj survojigas la plej grandan parton de la mondaj komunikaĵoj*. Echelonpovas registri ĝis du milionoj da dialogoj en ĉiu minuto ... Ĝia ĉefa celo estas spioni la registarojn (amikajn kaj malamikajn), la politikajn partiojn, la sociajn movadojn kaj la entreprenojn. Dekkvino da grandaj bazoj disaj en la tuta mondo kaptas la komunikaĵojn, kiujn la superpovaj komputiloj de la NSAposte “kribras” detektante konkretajn vortojn en pluraj lingvoj*.

* Pri la reto Echelon vd. Sébastien-Yves Laurent, Atlas du renseignement. Géopolitique du pouvoir, Parízo, Les Presses de Sciences Po, 2014., p. 124-129.
* Vd. Christophe Ventura “La bataille du cyberespace”, Mémoire des luttes, la 14-an de junio 2013 (http://www.medelu.org/la-bataille-d...).

Kadre de Echelonla usonaj kaj britaj sekretecaj servoj povis establi daŭran kaj sekretan kunlaboradon, kio kreis la plej potencan spionsistemon en la mondo. Ĝi estas uzata kaj por militecaj kaj por politikaj kaj ekonomiaj spionadoj. La informoj kolektitaj de Echelon estas kontrolataj kaj prianalizataj en la komandejo de la NSA, nemalproksime de Vaŝingtono. Tie, “malantaŭ mirigaj elektraj metalbariloj [...] amaso da cerboj faras tiel variajn taskojn kiel tiujn de supera oficiro en la lingvo SIGINT, analizisto de lingvoj, spertulo pri lingvistiko-ĉifroanalizisto, spertulo pri lingvistika esplorado, spertulo pri ĉifroanalizado, altkapabla ĉifroanalizisto per komputiloj, altkapabla permana ĉifroanalizisto, spertulo pri analizado de signoj, programisto, reganto de kolektoperacioj, spertulo pri persignaj dialogoj, specialisto pri radiofrekvencoj, ĉifroanalizista matematikisto, analizisto pri esplorado, trejnisto pri ĉifrologio, testanto de la poligrafo, detektisto de mensogoj de la CIA*. Ili ĉiuj kribras de antaŭ sesdek jaroj preskaŭ ĉiujn komunikaĵojn en la mondo.

* Rémi Kauffer, Histoire mondiale des services secrets, Parizo, Perrin, 2015.

Echelon — skribas la anglo-aŭstralo Terry Hayes — neniam ripozas, neniam dormas. Ĝi patrolas en la granda vakuo de la spaco sen bezonoj je aero, nutraĵoj, komforto; ĝi laboras kiel silenta ŝtelisto en la mondaj centroj de optikokabloj kaj regas multajn radarejojn* — amasoj da gigantaj golfpilkoj — en militbazoj disaj en la tuta mondo. Resume, Echelon, kiu aŭskultas ĉiun elektronikan komunikaĵon en la Tero, estas granda elektronika reto de satelitoj tiel sekreta, ke eĉ ne la kvin anglalingvaj landoj*ĝin kreintaj dum la malvarma milito, agnoskis ĝian ekziston.

* radomo (radaro kajkupolo) estas konstruaĵo, markezo en formo de grandega blanka golfpilko, kiu en la medio de aŭskultado aŭ kaptado de la komunikaĵoj estas uzata por kaŝi je la vido grandegan antenon kun la celo ne konigi ĝian aldirektiĝon (Fonto: Vikipedo).
* Vd. Bernard Cassen, “Cinq yeux, une seule langue”, Mémoire des luttes, la 1-an de aŭgusto 2013 (http://medelu.org/cinq-yeux-une-seu...).

La miliardoj de bitokoj da datumoj, kiujn Echelonregistras en ĉiu sekundo estas malproksime prenitaj de superkomputiloj, kiuj estas la plej rapidaj en la mondo (Roadrunner, de IBM, kiuj estas malvarmigitaj per akvo) lokitaj en la komandejo de la NSA, en Fort Meade, Maryland. Tie, ultrasekretaj programoj uzas ŝlosilvortojn, tipajn frazojn, eĉ — laŭ informo same sekretaj — pervoĉa rekonado por eltiri kiun ajn fragmenton pli detale esplorinda*.

* Terry Hayes, I am Pilgrim, Simon & Schuster, 2015; hispana eldono: Mi estas Pilgrim, Salamandra, 2015.
Ĉiuj estas spionataj!

Fine de la malvarma milito oni kredis, ke malaperos la politika volo amase spioni la komunikaĵojn. Sed la vigliĝo de la Interreto en tiu epoko kaj la eksterordinara faciligado de la reto inspiris la decidon daŭrigi kaj plivastigi la spionadon.

De 1994 sekreta leĝo — la Communications Assistance to Law Enforcement Act (CALEA)* — rajtigas la usonan registaron aŭskulti la privatajn telefonajn komunikaĵojn. Sed, por ĝin adapti al la teĥnologiaj progresoj kaj speciale al la evoluo de la Interreto, la Kongreso plurfoje ĝin modifis, ĉiam kun pli entruda celo, ĉefe en 2004 kaj 2006. Iom post iom, ju pli ŝanĝiĝis la uzado de la komunikaĵoj des pli la usonaj federaciaj agentejoj premadis la Interretajn entreprenojn kaj la Kongreson por havi novajn adaptojn de la leĝo koncerne kaŝobservadon kaj spionadon.

* https://askcalea.fbi.gov. Rilate al CALEA vidi ankaŭ la dosieron faritan de la teamo de la asocio Electronic Frontier Foundation https://www.eff.org.fr/fr/issues/calea.

Ekzemple, en novembro 2010 la direktoro de la FBI, Robert S. Mueller, iris al Silicon Valley por kunsidi kun la estroj de Guglo kaj Fejsbuko kaj konvinki ilin pri la instalado de sistemoj ebligantaj al la FBI kapti kaj malĉifri la mesaĝojn de ĉiuj klientoj el ĉi tiuj du tutmondaj entreprenoj. La FBI volis konvinki ilin ankaŭ pri tio, ke ili trudu al siaj ekterlandaj filioj la devigon devojigi ĉiujn komunikaĵojn al la serviloj instalitaj en Usono, kie la informoj estos prianalizataj antaŭ ol ili iros al la fina celo*.

* The New York Times, la 16-an de novembro 2010.

La volo regi agas ankaŭ sur la eŭropanoj, kiuj flugvojaĝas al Usono. Surbaze de interkonsento inter la Eŭropa Unio kaj la usonaj federaciaj aŭtoritatuloj kelkaj personaj informoj estas liveritaj de la flugkompanio al la doganejoj en Usono sen la konsento de la vojaĝanto*. Antaŭ ol la vojaĝonto eniras la aviadilon la usonaj aŭtoritatuloj konas la nomon, familinomojn, aĝon, loĝadreson, pasportan numeron, kreditkarto-numeron, sanstaton, nutropreferojn (kiuj povas speguli la religian kredon), la antaŭajn vojaĝojn ktp.

* Ankaŭ la pasaĝeroj venantaj el eksterlando kaj alvenantaj al lando de la Eŭropa Unio (EU) estas inkluzivitaj en la eŭropa datumregistro de flugpasaĝeroj (nomata PNR, Passenger Name Record ). Post la atakoj en Parizo la 13-an de novembro 2015 kaj post multaj hezitoj, la Komisiono de Civila Libereco (KCL) la 10-an de decembro 2015 alprenis proponon de la Eŭropa Komisiono, akceptita de la membroj de la EU kaj pri kiu la Eŭropa Parlamento devis decidi komence de 2016. La propono rajtigas la kreadon de ĉi tiu registro kaj devigas la kompaniojn servantajn en la malnova kontinento transdoni informojn pri la vojaĝantoj (nomon, numeron de la bankkonto, transirloko ktp) al la policservoj kaj informservoj de la membrolandoj. La datumoj konserviĝas dum kvin jaroj se temas pri terorismaj deliktoj kaj kvar jarojn se temas pri gravaj transnaciaj krimdeliktoj (ŝakadro de narkotaĵoj, armiloj, homoj, monpurigado, cifereckrimoj ktp).

Ĉi tiuj informoj trapasas kribrilon nomatan CAPPS (Computer Assisted Passenger Pre-Screening aŭ Preventa helpa kontrolsistemo per komputilo) por detekti eventualajn suspektitojn. Komparante la identecon de ĉiu vojaĝanto kun la informoj de la policservoj, de la Ŝtat-Oficejo, de la Justec-Ministerio kaj de la datumoj el la bankoj, CAPPS taksas la danĝergradon de la pasaĝero kaj distingas lin per kolorkodo: verda por la sendanĝeraj, flava por pridubindaj kaj ruĝa por tiuj, kiuj ne rajtos iri en la aviadilon. La sekurecprogramo de landlimoj rajtigas la agentojn de la doganejoj foti ĉiujn vojaĝintojn en Usonon kaj kapti iliajn fingrospurojn. Se la vizitanto estas islamano aŭ devenanto el la proksima Oriento li rekte ricevas la flavan kodon kiel suspektito.

Ankaŭ la latinamerikanoj troviĝas en la celilo. Estas sciate, ke 65 milionoj da meksikanoj, 31 milionoj da kolombianoj kaj 18 milionoj da centramerikanoj estis registritaj en Usono sen propra kono pri tio. En ĉiu registro aperas la dato, la loĝloko, la sekso, la identeco de la gepatroj, fizika priskribo, civilstato, pasportnumero kaj profesio deklarita. Ofte, ĉi tiuj registroj kolektas aliajn sekretajn informojn, kiel la personajn adresojn, la telefonnumerojn, la numeron de la bankkonto kaj tiun de la veturilo. Estas registrataj ankaŭ la fingrospurojn. Ĉiuj latinamerikanoj estas en risko, ke Vaŝingtono iom post iom etikedu ilin.

Ĉu pli sekura mondo?

“La celo estas establi pli sekuran mondon. Necesas informiĝi pri la risko pro la homoj enirantaj en nian landon”, asertis James Lee, unu el la taskitoj de ChoicePoint, la entrepreno aĉetinta ĉi tiujn registrojn por revendi ilin al la usonaj aŭtoritatuloj*. Fakte, la leĝo malpermesas al la usona registaro stokigi personajn informojn, sed ĝi ne malpermesas, ke la registaro petu privatan entreprenon fari tion ...

* La Jornada. Meksiko, la 22-an de aprilo 2003.

Lokita proksime de Atlanto, ChoicePoint* estas konata entrepreno. En la jaro 2000, dum la prezidanteca kalkulado de la balotiloj en Florido ĝia filio Database Technologies (DBT) estis kontraktita de la guberniestro por reorganizi la elektolistojn. Rezulto: miloj da homoj (ĉefe afrikusonanoj kaj malriĉuloj, kiuj kutime voĉdonas por la demokratoj) estis senigitaj je sia voĉrajto, kio modifis la rezulton de la kalkulado; venkis la konservemulo George W. Bush kun 537 pliaj voĉoj super la demokrato Al Gore ... Endas memori, ke ĉi tiu venko ebligis al G. W. Bush por la unua fojo prezidantiĝi*.

* En 2008, ChoicePointestis aĉetita de la kompanio LexisNexis Group, kiu estas filio de la granda internacia eldongrupo Reed Elsevier (kiu interalie organizas la Salon du Livre de Parizo).
* The Guardian, Londono, la 5-an de majo 2003.

La eksterlandanoj ne estas la nuraj celitoj de la kreskanta spionado en Usono. Ankaŭ la usonaj civitanoj ne estas for de tiu paranojo. Kiel konstateblis, la novaj kontroloj rajtigitaj de la Patriot Actperfortas la privatan vivon kaj la sekreton de la korespondado. La esploristoj povas aliri la personajn informojn de la civitanoj sen havi rajton pri la registrado. La FBI povas peti la bibliotekojn doni al ĝi liston de la libroj kaj de la retejoj vizitataj de la klientoj por fari, surbaze de tiuj informoj, “intelektan profilon” de ĉiu leganto* ...

* The Washington Post National Weekly Edition, de la 21-a ĝis la 27-a de aprilo 2003.
Total Information Awareness

Sed la plej freneza el ĉiuj projektoj de neleĝa amasa spionado estas tiu ellaborita de la Pentagono kun la nomo Total Information Awareness (TIA), sistemo por kompleta registrado de la informoj*, kies taskito estis la generalo John Pointdexter (kiu en la 1980-aj jaroj estis kondamnita pro tio, ke li estis instiganto de la kazo Irano-Kontraŭ-Irangate* ). La konsisto de la projekto estas kolekti meznombre kvardek paĝojn da informado pri ĉiu el la sep miliardoj da loĝantoj en la planedo kaj submeti la registrojn al priesplorado fare de ĉeno de superkomputiloj.

* Pro la plendoj de la defendantoj de la vivoprivateco oni ŝanĝis la nomon al Terrorism Information Awareness (TIA). Vd. Armand Mattelart, Histoire de la société de l’information, Parizo, La Découverte, 2003; hispana eldono: Historio de la socio de la informado, Paidós, 2002.
* En la 1980-aj jaroj kelkaj membroj de la registaro de Reagan neleĝe vendis armilojn al Irano, lando konsiderata “malamiko” de Usono. Ili uzis la profitojn de ĉi tiuj vendoj por sekrete financi — malgraŭ la strikta malpermeso de la Kongreso — kontraŭrevolucian movadon en Nikarakvo, la “Kontraŭuloj”, kiu militis kontraŭ la leĝa sandinisma registaro de Daniel Ortega. Kadre de la “Malvarma Milito” la registaro de Reagan klopodis tiel faligi registaron konsideratan “komunisma” lokitan en regiono, kiun Vaŝingtono konsideras privata ĉasejo.

Per la priesplorado de ĉiuj disponeblaj personaj datumoj — pagoj per kreditkarto, abonoj al komunikiloj, bankaj operacioj, telefonaĵoj, interretaj aliroj, elektronikaj mesaĝoj, sociaj retoj, kuracistaj informoj, policaj datumoj, raportoj de asekurkompanioj, listoj de flugkompanioj, informoj pri la sociahelpado ktp. — la Pentagono planas havi la kompletan datumaron de ĉiu vivanta homo sur la Tero. Oficiale, oni forlasis ĉi tiun tutmondan projekton; sed envere ĉiuj ĝiaj celoj restas kaŝitaj kaj unu el la nuntempaj taskoj de la NSA estas realigi ilin*.

* Vd.Infra nia intervjuo kun Julian Assange.

Kiel okazas en la filmo Minority Report*, la aŭtoritatuloj kredas, ke tiumaniere ili povos eviti la deliktojn: “la vivo estos malpli privata, sed pli sekura”, asertas John. L. Petersen, prezidanto de la Arlington Institute*; “danke al la interkonektado de ĉiuj informoj koncernaj al vi, ni povos antaŭvidi la estontecon. Morgaŭ ni scios ĉion pri vi*”.

* Steven Spielberg, Minority Report, 2002, surbaze de novelo de Philip K. Dick.
* Lokita proksime de Vaŝingtono DC, The Arlington Institute http://www.arlingtoninstitute.org estas centro de antaŭkalkulaj esploroj specialiĝinta pri la studado de la “estontecaj tutmondaj ŝanĝiĝoj”.
* La Lando, Madrido, la 4-an de julio 2002.

(Ĉapitro de la libro “La imperio de la spionado”, en Kubo prezentita de la eldonejo José Martí)

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: www.cubadebate.cu

Peniga interkonsento pri la malpermeso de ‘mortigaj robotoj’

La Unuiĝintaj Nacioj kontraŭ Terminator

La unuaj formalaj diskutoj de UN pri la malpermeso de la uzo de aŭtonomaj mortigaj armilsistemoj okazos venontsomere en Ĝenevo. Krom se estos interkonsento pri la reguligo de la disvolvo de artefarita inteligenteco en armiloj, povus esti, ke la fikcio baldaŭ fariĝos la realaĵo kun maŝinoj kiuj kapablos mortigi sen homa interveno.

En junio 2016, surteraj batalrobotoj estis en la centro de atento ĉe la Ekspozicio de Defendo Eurosatory apud Parizo. Inter la maŝinoj elmontrataj estis la Themis, ekipebla per mitraloj kaj grenadĵetiloj, la Dogo, kiu ankaŭ estas uzebla por kontraŭterorismo, kaj la RoBattle, veturilo de sep tunoj kun tureto almuntita al ses pelradoj por la protekto de konvojoj. Kvankam ĉi tiuj armiloj ankoraŭ estas demalproksime regataj de homo, kelkaj surteraj batalrobotoj jam estas plene aŭtomatigeblaj

Ekzemplo estas la SGR-A1, dezajnita de la sudkorea kompanio Samsung. Ekde 2010, tage kaj nokte, ĉi tiu ‘gardostaranta roboto’ kontrolas la landlimon inter la du Koreioj uzante altrendimentajn fotilojn kaj sentilojn kiuj kapablas eltrovi movantan celobjekton je distanco de kvar kilometroj. Ĝi rekonas voĉojn kaj pasvortojn, povas distingi homon de besto kaj, se iu transiras la demarkacian linion, ĝi ordonas al la entrudinto kapitulaci. Se la suspektato levas la brakojn, ĉi tiu Robocop ne pafas. Se ne, ĝi povas uzi sian mitralon Daewoo K3 de kalibro 5,56 milimetroj aŭ grenadĵetilon de 40 milimetroj. Permeso ekpafi ankoraŭ estas la respondeco de la homoj ĉe la taĉmenta komandejo, sed la maŝino havas ‘aŭtomatan’ staton kiu ebligus al ĝi agi sola*. Samsung argumentas ke ĝia gardostaranto neniam laciĝas kaj ne estas ĝenata de malfavoraj veterkondiĉoj.

*Robotisation de la guerre: le soldat SGR-A1, l’ultime sentinelle’, la 7a de januaro 2015, Contrepoints.org, kaj ‘Samsung techwin SGR-A1 sentry guard robot’, GlobalSecurity.org, la 11a de julio 2011.

Laŭ siaj propagandantoj kaj dezajnistoj, robotoj havas la avantaĝon, ke ili povas fari malplaĉajn taskojn, precipe misiojn ‘3D’, ‘déprimantes, dégoûtantes et dangereuses’ (deprimaj, naŭzaj kaj danĝeraj)*. Ili transprenas al si de soldatoj la neceson plenumi iujn danĝerajn misiojn (senminigo, agado en medioj radioaktivaj, bakteriologiaj kaj kemiaj), kaj taskojn kiuj estas tede ripetiĝantaj (gvatado, patrolado) kaj fizike malfacilaj (transportado de ŝarĝegoj).

* Laŭ la angla frazo ‘dull, dirty and dangerous’ (teda, malpura kaj danĝera). Kp. Ronan Doaré, Didier Danet kaj Gérard de Boisboissel (red.), Drones et killer robots. Faut-il les interdire?, Presses universitaires de Rennes, 2015.

Kiel okazas pri telestirataj aviadiloj, estas rimarkinde ke, malgraŭ la grandegaj problemoj starigitaj de ĉi tiuj novaj specoj de armiloj, ilia evoluado ĝis nun estas farita ekster iu ajn plurlanda reguliga kadro. La ĉefa zorgo de la militistaro ŝajne estas ne esti preterpasita de aliaj landoj. La Pentagono sekve rekomendas en lastatempa raporto tujajn aranĝojn por resti en la vetkuro, kaj proponas kelkajn metodojn por “akceli la adopton de aŭtonomaj kapacitoj de la Departemento de Defendo”*. Ŝtataj entreprenoj en Ĉinio jam disvolvas diversajn tipojn de kvazaŭ-aŭtonomaj robotoj. Rusio lastatempe elprovis la sistemon Unicum, kiu, laŭ la registaro, “provizas veturilojn per inteligentaj kapabloj kaj tiel iam estonte ebligos al ili funkcii preskaŭ tute sen homa interveno”*. Fine, Israelo funkciigas multajn surterajn robotojn disvolvitajn de siaj privataj firmaoj kaj de la nove aperantaj firmaoj de ĝia vigla armea-industria komplekso.

*Summer study on autonomy’, Defense Science Board, junio 2016.
*Bientôt une armée de robots autonomes?’, Sputniknews.com, la 19a de oktobro 2015.
Fenestro al la nekonata

Laŭ iuj, post pulvo kaj atomarmiloj, la rapidaj avancoj de la robotiko kaj la rendimento de la artefarita inteligenteco markas trian revolucion de armeaj teknikaroj. Se mankos protektaj garantioj, kreskanta komplekseco povus estigi la disvolvadon de mortigaj aŭtonomaj armilsistemoj (franclingve: SALA-oj; anglalingve: LAW-oj), vulgare nomataj ‘mortigaj robotoj’, kvankam oficialuloj en ĉi tiu fako defendas ilin. “En multaj kazoj, kaj certe kiam temas pri la uzo de perforto, neniam estos vera aŭtonomeco, ĉar estos homoj en la decidofara rondo”, la tiama sekretario de defendo en Usono Ashton Carter asertis en septembro 2016*. Sed samtempe, la vicprezidanto de la usona stabestraro, Generalo Paul J. Selva, diris ke post dek jaroj aŭ iom pli Usono povus majstri la teknikaron por dezajni robotojn kiuj kapablos decidi per si mem mortigi ... sed li ankaŭ asertis ke ĝi tute ne intencas tion fari.*

* Sydney J. Freedberg Jr. kaj Colin Clark, ‘Killer robots? ‘Never,’ defense secretary Carter says’, Breaking Defense, la 15a de septembro 2016.
* Matthew Rosenberg kaj John Markoff, ‘The Pentagon’s ‘Terminator Conundrum’: Robots that could kill on their own’, The New York Times, la 25a de oktobro 2016.

Aserti ke homa regado estas deviga evitus minaci kelkajn el la fundamentaj moralaj principoj al kiuj estas submetata la decido uzi perforton,” diris Bonnie Docherty, esploristo ĉe la sekcio Armiloj de Human Rights Watch kiu gvidas la tutmondan Campaign to Stop Killer Robots (Kampanjo por Malpermesi Mortigajn Robotojn)*. La kreskanta aŭtonomecigo de armiloj malfermas fenestron al la nekonata: “La disvolvo de ĉi tiuj teknikaroj starigas demandojn kiuj preteriras tiujn ofte renkontatajn en la internacia juro,” diris Julien Ancelin, fakulo pri la juro de senarmiĝo*. Efektive ĝi subfosas kelkajn kernajn elementojn de la internacia homhelpa juro al kiuj armitaj konfliktoj estas submetataj ekde la subskribo de la Konvencioj de Ĝenevo (1949) kaj de iliaj suplementaj protokoloj, nome la homa digno, la antaŭzorgo, la distingo inter civiluloj kaj soldatoj, kaj ankaŭ ‘proporcieco’, kun la celo ne kaŭzi nemilitistajn viktimojn kaj damaĝojn “kiuj estus troaj rilate al la konkreta kaj rekta milita avantaĝo kiun oni atendas”. Se roboto iam devus sendepende decidi la sorton de homo, la naturo mem de la milito estus ŝanĝita.

* ’Killer robots and the concept of meaningful human control’, memorandum for the delegates to the United Nations Convention on Conventional Weapons, Human Rights Watch, aprilo 2016.
* Julien Ancelin, ‘Les systèmes d’armes létaux autonomes (SALA). Enjeux juridiques de l’émergence d’un moyen de combat déshumanisé’, La Revue des droits de l’homme, Nanterre, oktobro 2016.

Kelkmiloj da eminentuloj, inter ili la brita astrofizikisto Stephen Hawking, la usona lingvisto Noam Chomsky kaj entreprenistoj kiel Elon Musk (SpaceX) kaj Steve Wozniak (Apple) lanĉis alvokon por la malpermeso de mortigaj aŭtonomaj armilsistemoj ĉe la 24a Internacia Konferenco pri Artefarita Inteligenteco je la 28a de julio 2015: “Ni kredas ke Artefarita Inteligenteco entenas grandan potencialon por la homaro multrilate, kaj tio devas esti ĝia celo”, diris ilia publika letero. “Uzi ĝin por komenci vetarmadon estas nekonsilinde. Tion oni devas malhelpi per kompleta malpermeso de aŭtonomaj ofensivaj armiloj kiuj funkcias sen signifa homa regado.” Ili ĉefe timas la disvastigon de tiaj aparatoj: “Se iu grava militista potenco antaŭenpuŝos la disvolvadon de AI-armiloj, tutmonda vetarmado estos preskaŭ neevitebla, kaj la rezulto de ĉi tiu teknika trajektorio estas evidenta: aŭtonomaj armiloj fariĝos la kalaŝnikovoj de morgaŭ.” Surbaze de la sperto de kemiistoj pri malpermesoj de kemiaj armiloj, kaj tiu de fizikistoj rilate al la nedismultiĝo de atomaj armiloj, ili argumentas ke la plimulto de esploristoj pri artefarita inteligenteco ne volas konstrui armilojn bazitajn sur siaj esploroj.

Fronte al la ekapero de novaj arsenaloj, internaciaj intertraktadoj regule plifortigis la Konvenciojn de Ĝenevo, precipe la Konvencion pri Iuj Tradiciaj Armiloj kiu estis adoptita en 1980. Regule ĝisdatigita, ĝi servis kiel la kadro por Protokolo Kvara, kiu ekefikis en 1998. Ratifikita de 107 landoj, ĝi malpermesis la uzon kaj transdonon de blindigaj laseraj armiloj eĉ antaŭ ol tiaj armiloj aperis sur batalejo. La Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco aktive partoprenis la redaktadon kaj adoptadon de ĉi tiu teksto, mobilizante neregistarajn organizaĵojn kaj informante la gazetaron. Delegitoj de la Ruĝa Kruco ankaŭ vizitis kelkajn landojn por kunsidi kun oficialuloj. Decida estis la subteno de laEŭropa Parlamento, la Organizaĵo de Afrika Unueco kaj la Interparlamenta Unio.

La kreskanta zorgo pri la aŭtonomecigo de militaj materialoj sekvigis kelkajn UN-konferencojn kun la ĉeesto de la subskribintoj de la Konvencio pri Iuj Tradiciaj Armiloj. Tiel frue kiel 2013, la prezidanto de la neformalaj kunsidoj pri mortigaj aŭtonomaj armilsistemoj, la franca ambasadoro Jean-Hugues Simon-Michel, intertraktis la unuan mandaton kiu ebligis ilian inkluzivon en specifa kategorio de la juro de senarmiĝo kiu eventuale povus estigi novan protokolon. Dum la ĉiujaraj neformalaj kunsidoj, 19 landoj de Latinameriko kaj Afriko kaj ankaŭ Pakistano alvokis favore al kompleta malpermeso. Ĉe la fina kunsido, en decembro 2016, 88 landoj — interalie tiuj, kiuj estas la plej progresintaj en la fako — pli singarde konsentis eniri formalajn diskutojn por submetigi ĉi tiujn aparatojn al la internacia juro. Oni atendas ke la fakgrupo kunvenos en aŭgusto kaj denove en la aŭtuno por prepari por la ĉiujara kunsido de la Konvencio kiu estas okazonta de la 22a ĝis la 24a de novembro 2017.

Unue, ĝi devas ellabori praktikan difinon de aŭtonomaj mortigaj armilsistemoj por identigi mortigajn robotojn kiel kontraŭleĝajn laŭ la grado de homa regado, kiu estas la sola metodo por certigi la observon de la Konvencioj de Ĝenevo. La maŝinoj jam kapablas elekti la celobjekton, sed neniu lando petas plenan aŭtonomecon por robotoj. Restas vidote, ĉu homoj rezervos al si la povon fari perfortaĵon aŭ nur interrompi la interbatalon, kaj laŭ kia mezuro. Human Rights Watch alvokas por ‘efika regado’ fare de homoj, sed plimulto de ŝtatoj ŝajne kontentiĝas per ‘regado signifa’, kio ne estas unusenca. Francio volas profundigi la distingon inter sistemoj ekipitaj per ‘aŭtomataj teknikaroj’ de diversaj kompleksecoj kaj ‘aŭtonomaj’ sistemoj, tute sen homa kontrolado*. Povus esti ke interkonsentiĝo ekaperos pri la koncepto de ‘konvena homa interveno rilate al mortiga forto’ por certigi, ke la sistemo estas uzata laŭ la maniero antaŭvidita de homoj. Sed kio okazos kiam kondiĉoj ŝanĝiĝos, kiel ofte okazas sur batalkampo?

* Intervention by the representative of France at the informal meeting of experts on lethal autonomous weapon systems within the framework of the Convention on Certain Conventional Weapons, la 13a-17a de aprilo 2015.

Armilsistemoj ankaŭ devos esti taksitaj surbaze de la sekvaĵoj de siaj funkcioj kaj konsidere pri la principoj de ‘distingo’ kaj ‘proporcieco’. Tial estas grave limigi la diluon de respondecoj: estas necese povi klare identigi hierarkion de komando kaj decidofariston, kiun oni povas igi surpreni la respondecon pri siaj agoj kaj kiu ne povas argumenti ke la programaro de la maŝino estas kompleksa.

La risko de minimuma interkonsento estas konsiderinda ĉar la armitaj potencoj devontigas sin ŝpareme. Rusio ne kontraŭis al la malpermeso, sed tamen deziras prokrasti la formaligon de la diplomatia procezo ĝis kiam pli klara difino estos farita pri kio konsistigas mortigan aŭtonoman armilsistemon. Ĉinio aprobis la ellaboradon de jure deviga instrumento. Aliflanke, samkiel Barato, ĝi restas tre singardema rilate al mekanismoj de inspektado de armiloj. Israelo kontraŭas al tuta malpermeso kaj favoras laŭpaŝan metodon, emfazante ke mortigaj aŭtonomaj armilsistemoj povas havi kaj armeajn kaj homhelpajn avantaĝojn.

Restas granda enigmo: la usona registaro. La afero ne estis debatita dum la elektokampanjo, kaj la nova sekretario pri defendo James Mattis ne deklaris publikan pozicion pri la temo. Ĝis nun, Usono juĝis la malpermeson ‘antaŭtempa’ sed subtenis la procezon de la Konvencio pri Iuj Tradiciaj Armiloj kaj la disvolvon de ‘bonaj praktikoj’ por la taksadoj de armiloj kiel ‘provizoran paŝon’ por respondi al la zorgoj esprimitaj de Mary Wareham, kunordiganto de la kampanjo Stop Killer Robots.

Sin turnante al grupo de registaraj fakuloj por formaligi la oficialan procezon, ŝtatoj ebligis, ke ĉi tiu afero jam ne restu limigita al diskutoj ĉe profesoroj” ŝi diris, bonvenigante la iniciaton. “Ĉi tio esperigas, ke ili fine faros ion pri ĉi tiu afero.” Nova protokolo povas esti adoptita ene de akceptebla limtempo nur se la internacia mobilizo de ŝtataj kaj neŝtataj agantoj restos forta. Frue nuligi eventualan riskon de la dismultiĝo de mortigaj robotoj ankaŭ estas afero de respekto al la celoj de interpacigo kaj internacia sekureco preskribitaj en la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj.

Édouard PFLIMLIN

Ni vivas sub la dominado de ia imperio de spionado

Dum longa tempo la ideo pri mondo “entute kaŝobservata” ŝajnis utopia aŭ paranoja deliro, frukto el la pli malpli halucina imago de la obseditoj de la komplotoj. Tamen, oni devas akcepti la pruvon: ĉi tie kaj nun ni vivas sub la dominado de iuspeca imperio de la spionado. Sen rimarki tion ni estas ĉiam pli observataj, spionataj, regataj, identigitaj. Ĉiutage evoluas novaj teĥnologioj por la spurado. Komercentreprenoj kaj reklamagentejoj spuras niajn vivojn. Kun la preteksto batali kontraŭ la terorismo kaj aliaj plagoj* la registaroj, eĉ la plej demokratiecaj, fariĝas Big Brother [Granda Frato] kaj ne hezitas rompi siajn proprajn leĝojn por povi pli efike spioni nin. Sekrete, la novaj Orwell-ismaj ŝtatoj intencas, multfoje kun la helpo de la gigantoj de la Interreto, ellabori dosieron de specifaj detaloj de niaj personaj datenoj kaj de niaj kontaktoj*, prenitaj el la diversaj elektronikaj datumujoj.

* Julian Assange asertas, ke la demokratioj alfrontas, fakte, la “kvar rajdantojn de la Infokalipsis”: la terorismon, la infanpornografion, la monpurigadon kaj la militojn kontraŭ la narkotaĵoj kaj la narkotŝakrado. Ĉiu el tiuj plagoj, kiujn evidente oni devas kontraŭbatali, utilas ankaŭ kiel pretekstoj por daŭre fortigi la tutmondajn spionsistemojn, kiuj celas la loĝantarojn. Vd. Julian Assange kaj Jacob Apppelbaum, Andy Müller-Maughn kaj Jérémie Zimmerman, Menace sur nous libertés. Comment Internet nous espionne. Comment résister.
* Esence temas pri informoj, kiuj ebligas identigi nin ĉu rekte ĉu nerekte. Nome: nomo kaj familinomoj, foto, naskiĝloko kaj naskiĝdato, civilstato, poŝtadreso, identonumero de la socia asekuro, telefonnumero, numero de la bankkarto, licencoplato de la veturilo, elektronika poŝto, kontoj en la sociaj retoj, komputiladreso de la interreta protokolo [ IP-address. N. de la T.], sangogrupo, fingrospuroj, genetika spuro, elementoj de biomezura identigo ktp.

Post la multaj teroristaj atakoj, kiuj de antaŭ dudek jaroj batadas urbojn kiel Novjorkon, Vaŝingtonon, Parizon, Tuluzon, Bruselon, Bostonon, Otavon, Oslon, Londonon, Madridon, Tunizion, Marrakech, Casablanca, Ankaro ktp., la aŭtoritatuloj daŭre uzas la grandegan timon de ŝokita socio por intensigi la spionadon kaj redukti, en sama proporcio, la protektadon de nia privata vivo.

Bone kompreni: la problemo ne estas la ĝenerala spionado, sed la amasa neleĝa spionado. Superfluas diri, ke en demokratieca ŝtato la aŭtoritatuloj estas komplete rajtigitaj spioni iujn ajn suspektitojn, surbaze de la leĝo kaj kun la antaŭrajtigo fare de juĝisto. Kiel diras Edward Snowden:

Ne estas problemo, kiam temas pri telefonaj spionadoj al Osama Bin Laden. La esploristoj povas fari ĉi tiun laboron, kiam ili estas rajtigitaj de juĝisto — sendependa juĝisto, vera juĝisto, ne anomina — kaj ili povas pruvi, ke estas bona kialo por rajtigi la kaŝaŭskultadon. Tion oni devas tiel fari. La problemo aperas, kiam oni spionas nin ĉiujn, amase kaj la tutan tempon, sen preciza pravigo por kapti niajn komunikaĵojn, sen iu jura spuro pruvanta, ke estas komprenebla kialo por perforti niajn rajtojn*.

* Katrina van den Heuvel kaj Stephen F. Cohen, “Intervjuo kun Edward Snowden”, Novjorko, La Nacio, la 28-an de oktobro 2014. Le Monde diplomatique hispanlingve, oktobro 2015.

Kun la helpo de algoritmoj ĉiam pli modernaj, miloj da esploristoj, inĝenieroj, matematikistoj, fakuloj pri statistiko, programistoj kaptas kaj kribras la informojn, kiujn ni faras por ni mem. El la spaco rigardas nin satelitoj kaj senpilotaj aviadiloj kun profunda rigardo. En la flughavenoj biomezuraj skaniloj analizas niajn paŝojn, “legas” niajn irisojn kaj niajn fingrospurojn. Infraruĝaj kameraoj mezuras nian korpan temperaturon. La silentaj okuloj de videokameraoj traserĉas nin en la stratoj de la urboj aŭ en la koridoroj de la superbazaroj*. Ili sekvas niajn spurojn en la oficejo, en la stratoj, en la buso, en la banko, en la metroo, en la parkejoj, en la liftoj, en la komercejoj, en autoŝoseoj, haltejoj, flughavenoj ...

* Tio klare videblas en la filmo de Stéphane Brizé, La Loi du marché, 2015.

Krome, kun la evoluo de la “Interreto de la aferoj” multaj elementoj de nia hejmo (fridujo, kuracilkesto, kelo, ktp), inkluzive de nia veturilo*, povas doni valorajn informojn ankaŭ pri niaj plej intimaj kutimoj.

* Vd. “La voiture, cette espionne”, Le Monde, la 2-an de oktobro 2015.

Direndas, ke la neimagebla cifereca revolucio de ni travivata, kiu ja ŝancelas tiom da agojn kaj profesiojn, ankaŭ entute renversas la kampon de la informado kaj de la kaŝrigardado. En la erao de la Interreto la spionado fariĝis ĉiea kaj entute nemateriala, nekonstatebla, nedetektebla, nevidebla. Krome, ĝi estas teĥnike jam tro simpla.

Spionprogramaro

Jam ne necesas la krudaj laboroj de masonistoj por instali kablojn kaj integritajn cirkvitojn, kiel en la fama filmo “La babilado”*, kie grupo de “plumbistoj” prezentas, en ekspozicio pri la spionteĥnikoj, stukaĉaparatojn pli malpli fuŝajn, ekipitajn per skatoloj plenplenaj de elektrofadenoj, kiujn oni devis kaŝi sur la muroj aŭ sub la tegmentoj ... Pluraj bruemaj skandaloj de la epoko — la kazo Watergate* en Usono; tiu de la “plumbistoj de la Canard*” en Francujo — estis malhonorigaj malsukcesoj de la sekretecaj servoj, kiuj montris la limojn de ĉi tiuj malnovaj meĥanikaj metodoj facile detekteblaj kaj videblaj.

* Francis Ford Coppola, 1973.
* La kazo Watergate estis politika spionado kun multaj disbranĉiĝoj, kiu komenciĝis en 1972 de post la aresto de falsaj ŝtelistoj, kiuj instalis mikrocirkvitojn en la konstruaĵo Watergate, en Vaŝingtono, en la oficejoj de la Demokrata Partio kaj okazigis la rezignon en 1974 de la prezidanto Nixon, tiama usona prezidanto.
* Politika skandalo dum la prezidanteco de Georges Pompidou: en decembro 1973 en Parizo, oni malkovris en la oficejoj de la humurgazeto Le Canard enchaîné spionsistemon instalitan de dekoj da agentoj de la Direkcio de Spionado pri Terorismo (DST: francaj komencliteroj), maskitaj kiel plumbistoj.

Nuntempe, kaŝaŭskulti iun estas ege facile kaj je la atingo de iu ajn. Iu volanta spioni sian ĉirkaŭaĵon trovas longan liston da ebloj* libere alireblaj en la bazaroj. Unue, tre didaktikaj gvidlibroj “por lerni sekvi spurojn kaj spioni la homojn*”. Estas almenaŭ kelkseso da spionprogramaroj (mSpy, GSmSpy, FlexiSpy, Spyera, EasySpy), kiuj senprobleme “legas” la enhavon de la poŝtelefonoj*: mesaĝojn, elektronikan poŝton, kontojn ĉe Fejsbuko, WhatsApp, Tvitero ktp.

* Kankam en Francujo la artikolo 226-1 dela Jura Leĝo punas “per unu jaro da mallibereco kaj 45.000 eŭroj pro volonte ataki, per iu ajn metodo, kontraŭ la privateco de aliulo: per kaptado, registrado aŭ elsendo, sen la konsento de la aŭtoro, vortojn private aŭ kaŝe eldiritajn; surbendigante aŭ elsendante sen konsento la bildon de homo dum tiu troviĝas en privata loko”.
* Vd. ekzemple, Charles Cohle, Je sais qui vous êtes. Le manuel d’espionnage sur Internet, Nantes, Institut Pandore, 2014.
* Ekzistas “kompariloj de programaro kaj spionado”, kiun la reklamo prezentas tiel: “Klara kaj kompleta komparilo de la spionprogramoj por la poŝtelefono, kiu ebligos elekti kaj trafe kaj monŝpare decidi antaŭ ol aĉeti la lokigprogramon”. Vd. http://www.smartsupervisors.com/.

Kun la evoluo de la konsumo “en konekto” notinde evoluis ankaŭ la komercspionado, kiu estigis grandegan merkaton de personaj datenoj fariĝintaj varoj. Kiam ni konektiĝas al retejo la cookies* konservas en la memoro la tuton de la faritaj serĉoj, kio ebligas fari disponebla nian profilon de konsumanto. En malpli ol dudek milisekundoj la eldonisto de la retejo vizitata de ni vendas al eventualaj anoncistoj informojn pri ni prenitajn ĉefe el la cookies. Apenaŭ kelkajn milisekundojn poste aperas sur nia ekrano la propagando, kiu supozeble pli allogas nin. Ni estas jam definitive registritaj*.

* La cookie estas malgranda teksdateno stokita en la komputilo de la krozanto. Ĝi ebligas al la programistoj de retejoj konservi la datenojn de la uzanto kun la celo faciligi la navigadon. La cookies ĉiam estigis polemikon, ĉar ili enhavas postrestantajn personajn informojn, kiuj povos esti uzataj de aliuloj. (Fonto: Vikipedio).
* http://digital-society-forum.orange....
Eksterordinara alianco

“La novaj entreprenoj, kiel Guglo, Apple, Microsoft, Amazon kaj laste Fejsbuko establis rektajn rilatojn kun la ŝtataparato en Vaŝingtono, ĉefe kun la taskitoj pri la ekstera politiko”.

La spionado iel “privatiĝis” kaj “demokratiiĝis”. Ĝi ne plu estas afero nur de la registaraj informservoj. Kvankam, danke ankaŭ al la rektaj komplicecoj, kiujn la ŝtatoj establis kun la grandaj privataj entreprenoj dominantaj la industriojn de la informado kaj de la telekomunikado, ĝia kapablo koncerne spionadon de la homamasoj eksterordinare kreskis. En la intervjuo kun Julian Assange publikigita de ni en la dua parto de ĉi tiu libro, la fondinto de WikiLeads* asertas:

* PriWikiLeaks, Vd. La eksplodo de la ĵurnalismo, Ignacio Ramonet, Intelekta Kleo (Madrido) kaj Intelekta Kapitalo (Bonaero), 2011, p. 93-123.

La novaj entreprenoj, kiel Guglo, Apple, Microsoft, Amazon kaj laste Fejsbuko establis rektajn rilatojn kun la ŝtataparato en Vaŝingtono, ĉefe kun la taskitoj pri la ekstera politiko. Ĉi tiu rilato fariĝis pruvo [...]. Ili havas la samajn politikajn ideojn kaj saman vidpunkton pri la mondo. Ĉiuokaze la rektaj rilatoj kaj la komuna vidpunkto pri la mondo fare de Guglo kaj la usona registaro submetiĝas al la celoj de la ekstera politiko de Usono*.

* Vd. Infra, p. 138.

Ĉi tiu eksterordinara alianco — ŝtato plus sekureca militisma aparato plus grandaj industrioj de la Interreto — kreis ĉi tiun imperion de la spionado, kies klara kaj konkreta celo estas kaŝaŭskulti la Interreton, la tutan Interreton kaj ĉiujn krozantojn.

En ĉi tiu situacio necesas konsideri du konkretajn ideojn:

1- La ciferecspaco fariĝis kvina elemento. La greka filozofo Empedoklo konsideris, ke nia mondo estis formita per kombino de kvar elementoj: tero, aero, akvo kaj fajro. Sed la apero de la Interreto kun sia mistera “interspaco” surmetita sur la nian, konsistanta el milionoj da plej diversaj ciferecinterŝanĝoj, pro ĝiaj fluado kaj nubado ( streaming and clouding ) naskis novan universon iel kvantan, kiu kompletigas la realon de nia nuntempa mondo kvazaŭ aŭtenta kvina elemento.

Tiusence endas rimarkigi, ke ĉiu el la kvar tradiciaj elementoj estas, historie, batalkampo, loko de alfronto. La ŝtatoj devis evoluigi specifajn sekciojn de la armitaj fortoj por ĉiu el tiuj elementoj: la terarmeon, la aerarmeon kaj kun pli specifa celo la fajrestingistojn aŭ “soldatojn de la fajro”. Naturmaniere ekde la evoluo de la militeca aviado en 1914-1918, ĉiuj grandaj potencoj hodiaŭ aldonis al la tri tradiciaj armeoj kaj al la batalantoj de la fajro armeon, kies ekosistemo estas la kvina elemento: la ciferecarmeo, taskita pri la ciferecdefendo, kiu havas sian propran strukturon, sian komandejon, siajn ciferecsoldatojn kaj siajn proprajn armilojn, kiuj estas superkomputiloj preparitaj por fari ciferecan militon* en la Interreto.

* Vd. “Rajtlimigita intervjuo: vic-admiralo Arnaud Coustillière, oficiro generalo, ciferecdefendo’ de la komandejo de la armeoj”, Cyber Risques News, la 7-an de aprilo 2015. http://www.cyberisques.com/fr/motsc...

2- La Interreto centraliziĝis. Komence oni vidis la reton kiel eksplodon de individuaj esprimebloj, kiu ebligis eskapi de la dependeco de la ŝtataj monopoloj (poŝto, telegrafo, telefono), de la gigantoj de la telekomunikado kaj de la grandaj dominantaj amaskomunikiloj (gazetaro, radio, televido). Ĝi estis sinonimo de libereco, eliro, kreemo. Dudek kvin jarojn poste la Interreto estas proksime de sia drasta centraliziĝo ĉirkaŭ grandegaj privataj entreprenoj: la GAFAM (Guglo, Apple, Fejsbuko, Amazon, Microsoft), ĉiuj usonaj, kiuj en la tuta planedo akaparas ĝiajn diversajn facetojn, kaj de kiuj eksterordinare dependas la ĉirkaŭ 3.500 milionoj da krozantoj, kiuj siavice nutras ilin per siaj personaj datenoj. Tiel, la interretuzantoj grandege riĉigas tiujn entreprenojn.

Por la generacioj malpli ol 40-jaraj la Interreto estas simple la ekosistemo, kie maturiĝis iliaj pensado, kuriozeco, ŝatoj kaj personeco*. Por ili la Interreto estas nur aŭtonoma ilo uzata por konkretaj taskoj. Ĝi estas grandega intelektosfero, kie oni lernas libere esplori ĉiujn sciojn. Ĝi estas, samtempe, senlima agoro, forumo kie la homoj renkontiĝas, babilas, interŝanĝas kaj havigas al si kulturon, konojn kaj valorojn per ĝenerala komuneco.

* Indas substreki, ke se 60% el la francoj konsideras la spiondosierojn “perforto de la privata vivo”, la homoj en la aĝospaco de 18 ĝis 24 jaroj, nome, tiu de la ĉefaj uzantoj de la Interreto, estas la plej zorgema koncerne tion: 78% el ili asertas, ke “la privata vivo estas nesufiĉe protektata en la Interreto”. Pristudo farita al instancoj de la Nacia Komisiono de Komputiko kaj Libereco (NKKL), Parizo, 2008.

Por ĉi tiuj novaj generacioj la Interreto signifas tion, kio por la antaŭuloj estis samtempe la lernejo kaj la biblioteko, la arto kaj la enciklopedio, la urbo kaj la templo, la bazaro kaj la kooperativo, la stadiono kaj la scenejo, la vojaĝo kaj la ludoj, la cirko kaj la bordelo ...Tio estas tiel bonega, ke “pro la plezuro progresi en teĥnologia universo la individuoj ne zorgas scii — ankoraŭ malpli kompreni —, ke la maŝinoj dominas ilian ĉiutagan vivon; ke ĉiuj agoj kaj gestoj estas registrataj, kribrataj, analizataj kaj eventuale spionataj; ke anstataŭ liberigi ilin de la fizikaj ligoj la komputiko de la informado estas sendube la plej efika ilo de spionado kaj dominado, kiun la homoj iam ajn pretigis*”.

* Jean Guisnel, en la antaŭparolo de la franca eldono de la libro de Reg Whitaker, Tous fliqués! La vie privée sous surveillance, Denoël, 2001, Parizo, 2001.

Ĉi tio ne finiĝis, ĉar ne kontentigitaj la gigantoj de la Interreto nun volas etendi sian dominadon al la tuto de la homaro kun la preteksto emancipi kaj liberigi. Menciante la industriajn katastrofojn, kiuj laŭdifine estas samtempaj al la industria erao, Paul Virilio instruis nin, ke ekzemple la inventado de la fervojo samtempe kreis la trajnakcidentojn. Koncerne la Interreton okazas io simila. La industria katastrofo de la Interreto estas la amasa spionado, el kiu eskapas — konsolo de la malriĉuloj — nur tiuj, kiuj ne havas aliron; nome ĉirkaŭ la duono de la planedloĝantoj.

Sed la gigantoj de la Interreto — Guglo, Fejsbuko kaj konkrete Microsoft — volas ĉesigi tiun maljustecon: “Se ni konektas al la Interreto la kvar miliardojn da homoj sen aliroj, ni havos la historian ŝancon eduki la tutan mondon en la venontaj jardekoj”, diris, ekzemple, la posedanto de Fejsbuko, Mark Zuckerberg*.

*To Unite the Earth, Connect It”, The New York Times, la 26-an de septembro 2015.

La 26-an de septembro 2015, Zuckerberg, Bill Gates — fondinto de Microsoft — Jimmy Wales — fondinto de Vikipedio — kaj aliaj* insistis ĉe la Unuiĝintaj Nacioj (UN) tiel montrante siajn celojn kadre de la celoj de daŭrigebla evoluo fiksitaj de la UN por forigi la malriĉecon antaŭ 2030*: “La Interreto apartenas al ĉiuj; pro tio ĝi devas esti alirebla de la tuta mondo*”. Kvankam Fejsbuko ne atendis por lanĉi en aŭgusto 2013, Internet.org, programo por modernaj poŝtelefonoj ebliganta al la loĝantaro de la malriĉaj landoj senpage aliri la reton Fejsbukon kaj ĉirkaŭ kvardek retejoj, Vikipedion inter ili*.

* La posedanto de Virgin, Richard Branson, la fondintino de Huffington Post, Ariana Huffington, la kantisto Bono, la aktorino Charlize Theron, la kantistino Shakira, la aktoro George Takei ktp.
* http://www.globalgoals.org
* AFP, la 27-an de septembro 2015.
* Kvankam surpapere ĝi estas laŭdebla, la projekto alfrontas fortajn kritikojn ĉefe en Hindujo. La riproĉoj estas la jenaj: kun internet.org, Fejsbuko damaĝos la neŭtralecon de la Interreto, ĉar per si mem ĝi decidos pri la retejoj, al kiuj rajtos konektiĝi la navigantoj. Krome estiĝos reto je du rapidecoj, tiu de la riĉuloj — kapablaj aliri al la tuta Interreto — kaj tiu de la malriĉuloj, konektitaj nur al kelkaj servoj. Vd. ekzemple, Le Monde, Parizo, la 29-an de decembro 2015.

Alphabet (Guglo) finpreparis sian propran projekton vastigi al la tuta mondo la aliron al la Interreto. Por senpage ebligi al la “kondamnitoj de la Tero” la utilojn de sia serĉmotoro ĉi tiu tutmonda entrepreno apogas sin sur sia programo Loon: ĝi finpretigis sian propran projekton utiligi helium-globojn instalitajn en la stratosfero.

Tute ne pridubante la intencon de ĉi tiuj gigantoj de la Interreto plibonigi la estontecon de la homaro, ni povas demandi nin ĉu ilin motivigas ankaŭ pli komercaj konsideroj, ĉar la ĉefa riĉaĵo de ĉi tiuj neeviteblaj entreprenoj — en situacio preskaŭ de tutplaneda monopolo — estas la kvanto de konektitoj. Fejsbuko aŭ Guglo, ekzemple, vendas nenion al la krozantoj; ili vendas siajn milionojn da uzantoj al la anoncistoj de la reklamado. Estas logike, do, ke de nun ili volas vendi la tutan loĝantaron de la Tero. Samtempe, kiam la tuta mondo estos konektita, ili povos transdoni al la NASA ĉiujn personajn datenojn de la Ter-loĝantoj ... Bonvenon al la Imperio de la spionado!

Ignacio Ramonet

(Enkonduko de la libro La Imperio de la spionado / Fonto: Cuba Periodistas)

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/especiales...

La lukto kontraŭ epidemioj eklipsas aliajn malsanojn

La malsanoj de la Nordo migras en Afrikon

Signo de la profundaj transformiĝoj okazantaj en Afriko, la malsanoj tiel nomataj “de disvolvitaj landoj”, kiel diabeto aŭ la kardio-vaskulaj misfunkciadoj, disvastiĝas en plej multaj landoj de la kontinento. Kvankam la novaj nutro-kutimoj ankaŭ estas inter la kaŭzoj, tiu ĉi malboniĝo de la sano de la loĝantaroj havas sian fonton en la akceliĝanta urbaniĝo kaj la praktikoj de agro-industrio.

ONI KROMNOMAS ILIN “malsanoj de industriigitaj landoj” aŭ “malsanoj de civilizo”; sed en Afriko, ekde 2030, la netransdoneblaj malsanoj (NTM) — aparte diabeto kaj kardiovaskulaj malsanoj — verŝajne pli multe mortigos ol la transdoneblaj malsanoj, inkluzive de aidoso*. En la okcidenta imagkampo, la nigra kontinento estis ĉiam perceptata kiel tero de prisanaj riskoj pro malario, flava febro, kaj poste aidoso kaj Ebolo-virusa malsano, sed ĝi hodiaŭ suferas kvazaŭ “duoblan punon”: altan prezon ĝi pagas pro la infektaj malsanoj, kaj suferas kreskon de la NTM, kiu pezas sur la san-sistemoj kaj sur la familioj, la unuaj flegoprovizantoj*. Diabeto bone montras la gravajn demandojn metitajn de la disvastigo de tiuj malsanoj en Afriko. Ankoraŭ tro ofte ignorataj, ili tamen disvolviĝas je rapida ritmo. Ilia prizorgo implicas prisanan edukadon de individuoj kaj politikan engaĝiĝon de la ŝtatoj.

* Nasheeta Peer, André Kengne, Ayesha Motala kaj Jean-Claude Mbanya, “Diabetes in the Africa region: An update”, Diabetes Research and Clinical Practice, n-ro 103 (2), Amsterdamo, februaro 2014.
* Jean-Pierre Dozon, “D’un tombeau l’autre”, Cahiers d’études africaines, vol. 31, n-ro 121, Parizo, 1991.

“Diabeto de ĉiam ekzistis en niaj landoj, substrekas la senegala diabetologo Saïd Norou Diop. Sed ĝia kresko en Senegalo eksplodis de jardeko*.” La NTM mortigis en 2012 pli ol 38 milionojn da homoj tra la mondo. Kvar kvinonoj de tiuj mortoj — t. e. 29 milionoj — okazas en landoj kun malaltaj aŭ mezaj enspezoj*: Senegalo, Kameruno, Kongo-Brazaville, Gabono... Ilia apero estas ligita al la transformiĝo de la vivmanieroj, de kiu la rapida urbaniĝo estas akcelilo. Ĵus antaŭ la sendependiĝoj, nur 15% de la loĝantaro de la kontinento vivis enurbe; nun estas preskaŭ 38%. Tiu dinamiko estigas ŝanĝon de la nutro-kutimoj (konsumo de viando fariĝas pli regula, kaj tiu de oleo, salo, dolĉaj trinkaĵoj kiel sodakvo kreskas), dum la individuoj fariĝas pli longsidaj*. Aldoniĝas al tio kreskinta konsumo de alkoholo, tabako, kaj la elmetiĝo al kemiaĵoj. Ofte akuzata estas manko aŭ neekzisto de preventaj programoj, kaj ankaŭ genetika favora tereno de kelkaj loĝantaroj. Tamen, tiuj argumentoj, kiuj resendas la individuojn al siaj respondecoj (denaskaj aŭ akiritaj), ne forgesigu la decidan rolon de la agro-industrio, kiu inundas la afrikan merkaton per malmultekostaj sed malbonkvalitaj produktoj. Anstataŭigo de sombala (spicaĵo eltirita el la grajnoj de Parkia biglobosa) per la Maggi-kubo, disvastigata per multa reklamado, estas simbolo de tiuj devojiĝoj. Nur la registaroj kapablas enkadrigi la distribuon de la produktoj kaj disvastigi la necesajn informojn al la loĝantaroj por helpi ilin prizorgi sian bonfarton.

* “Le diabète africain, une maladie à part”, Destination santé, 17-a de junio 2014, https://destinationsante.com
* Citita de Adama Ly, “Cancers et autres maladies non transmissibles: vers une approche intégrée de santé publique”, Journal africain du cancer, vol. 4, n-ro 3, Midrand (Sudafriko), 2012.
* Vd. Benoît Bréville, “Obésité, mal planétaire”, Le Monde diplomatique, septembro 2012.
Misnutrado kaj trodikeco kunekzistas

EN 2014, la sankoston de diabeto oni taksis je 612 miliardoj da dolaroj*. Pli ĝenerale, la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS) maltrankviliĝas pro la kreskantaj “ekonomiaj akumulitaj malprofitoj” ŝuldataj al la NTM: pezo de la malsano sur la sansistemo, malboniĝo de la labormerkatoj pro la malfortigo de la malsana aŭ mankanta laborforto, vundeblo de la socia strukturo, ktp. Laŭ ĝi, tiuj malprofitoj sumiĝos je 7 000 miliardoj da dolaroj dum la periodo 2011-2025, dum la kosto de la tutmonda lukto kontraŭ la NTM estas taksata je nur 11,2 miliardoj da dolaroj jare.

* Fédération internationale du diabète, “Rapport annuel” (Jara raportp), Bruselo, 2014.

Inter tiuj, la kardiovaskulaj malsanoj ja estigas la plej grandan nombron da mortoj (17,3 milionoj jare), sekvataj de la kanceroj (7,6 milionoj), spirmalsanoj (4,2 milionoj), kaj diabeto (1,3 miliono), laŭ la MOS. En la plej malriĉaj afrikaj landoj, oni taksas, ke 75,1% de la diabetuloj (sukera diabeto) ne ricevis diagnozon*. En la landoj kun malalta aŭ meza enspezo (Gabono, Sudafriko, Kenjo...), la (prava) atento portata al la transdoneblaj malsanoj (aidoso, tuberkulozo, malario) bremsis la agnoskon de la NTM*.

* Nasheeta Peer, André Kengne, Ayesha Motala kaj Jean-Claude Mbanya, jam cit.
* Jessica Beagley, Leonor Guariguata, Clara Weil kaj Ayesha Motala, “Global estimates of undiagnosed diabetes in adults”, Diabetes Research and Clinical Practice, n-ro 103 (2), 2014.

Oni atribuas al tiuj kvar grupoj de malsanoj ĉirkaŭ 80% de la mortoj ŝuldataj al la NTM.Inter la riskofaktoroj, la malbona nutrado aparte maltrankviligas pro siaj konsekvencoj al la sana kreskado de infanoj*. La trodikeco inklinigas al kardiovaskulaj malsanoj kaj al diabeto. Sed la infanoj de la landoj kun malalta aŭ meza enspezo estas aparte trafeblaj de la tropezo-problemoj. Ili suferas pro nesufiĉa nutrado dum la periodoj antaŭnaska, beba kaj infaneca, kaj poste pro malbona nutraĵo, ofte tro riĉa je graso, sukero, salo, kaj enhavanta malmultajn nutrajn kvalitojn. Do misnutrado kaj tropezeco kunekzistas*.

* Adama Ly, “Politiques internationales et maladies non transmissibles: actes manqués et objectifs de développement durable”, Journal africain du cancer, vol. 7, n-ro 3, aŭgusto 2015.
* Organisation mondiale de la santé (Monda Organizaĵo pri Sano), Bulletin de l’Organisation mondiale de la santé, n-ro 311, Ĝenevo, 2015.

La MOS substrekis tiujn transformiĝojn jam en 1991, sen adaptitaj reagoj de la registaroj*. En 2002, la organizaĵo ripetas sian alvokon multobligi la strebojn kaj ankaŭ substrekas la prisanajn konsekvencojn de la nutra transiro. Tiam, la profundaj malegalecoj inter la Nordo kaj la Sudo, sed ankaŭ inter la elitoj flegitaj en marokaj kaj eŭropaj klinikoj, kaj la loĝantaro sen alireblo al flegado, estis jam konataj. Tamen, la subita epidemio de aidoso ĉe la fino de la 1980-aj jaroj kaj la ekfunkciigo de masivaj luktoprogramoj kontraŭ la malsano (kreado de ONU-aidoso en 1996) enterigis por dudek kvin jaroj la investojn en la flegado de diabeto kaj de la aliaj netransdoneblaj malsanoj. La vertikalaj programoj — kiuj koncentras financadon kaj sanagentojn al la traktado de unusola patologio — dediĉitaj al la aidoso levis esperon de elradikigo de la malsano, sed tio okazis parte malavantaĝe al la financado de la lukto kontraŭ aliaj malsanoj. Pravigita pro la planed-skala risko, kio estis aidoso, la elekto de la prioritate traktendaj malsanoj ankaŭ estas heredaĵo de la koloniaj sanservoj, kiuj dediĉis sin al unusola malsano (ekzemple: la dormomalsano).

* Hilary King kaj Marian Rewers (nome de la speciala MOS-grupo pri la oficiala sciigo pri diabeto), “Le diabète de l’adulte: désormais un problème dans le tiers monde”, Bulletin de l’Organisation mondiale de la santé, n-ro 70 (1), 1992.

Dum la lukto kontraŭ la NTM revenas sur la tagordon, portata aparte de la MOS, la samtempa disvolviĝo de la Ebolo- kaj Zika-epidemioj denove minacas eklipsi ĝin. La engaĝiĝo de la plej riĉaj landoj en la financado de la tutmonda sano obeas ja pli al la percepto de eventuala risko por la landoj de la Nordo ol al homama elano bazita sur analizo de epidemiologiaj donitaĵoj*. Se malario, diabeto aŭ alta patrin-morteco estus kontaĝaj, la aspekto de la tutmonda sansistemo estus verŝajne malsama.

* Vd. Bruno Canard, “Des treillis sous les blouses blanches”, Le Monde diplomatique, decembro 2014.

La duatipa diabeto, la plej ofta en Afriko, estas evoluanta malsano, kiu povas necesigi uzon de insulino. Al la sansistemoj de la malplej evoluintaj landoj mankas iloj por diagnozi, kontroli (kiel la rimedoj por mezuri la procenton de la glikozfiksinta hemoglobino, cele preventi komplikaĵojn), kaj flegi diabeton alimaniere ol per amputado por la plej gravaj kazoj. La prevento-programoj kaj programoj pri edukado de la pacientoj estas nesufiĉaj, kaj la financaj rimedoj de la plej malriĉaj ne ebligas al ili sekvi taŭgan dieton.

La senegala registaro subtenas la iniciaton “m-diabeto” ekfunkciigatan de la MOS kaj la Internacia Unuiĝo de Telekomunikadoj: ĝi uzas poŝtelefonojn (en Senegalo 83% de la loĝantaro posedas poŝtelefonon) por diskonigi prevento-mesaĝojn pri diabeto kaj konsilojn pri nutrado, flegado de piedoj aŭ la maniero organiziĝi kun la malsano, ekzemple dum la Ramadano-periodo.

Pro la manko de rimedoj de la sansistemoj en la Sudo, la rekono de la NTM parte baziĝas sur la bonvolo de la internaciaj agantoj. Tiu situacio alvokas politikan elekton: ĉu ni akceptu, ke la malsanoj distribuiĝas en la socio laŭ la kapablo de individuoj garantii la kvaliton de sia medio, de sia nutrado same kiel de la flegado, kiun ili ricevas (foje en okcidentaj ĉefurboj)? Aŭ ĉu ni kolektive kaj kune kun la koncernaj ŝtatoj mezuru la gravecon de tiu epidemiologia transiro, kiu elmetas la plej malriĉajn al malsanoj necesigantaj longdaŭran flegadon tro multekostan por esti pagata de la publika sistemo kaj disdonata al ĉiuj?

De la fino de la 1980-aj jaroj, la produktado de iloj por mezuri kaj kvalifiki diabeton ebligis rekoni ĝian epidemian dimension. Tamen, ni povas konstati, ke tio ne rezultigis la samajn politikajn efikojn ol pri la aidoso-pandemio. Nun, lukti kontraŭ diabeto kaj ĝenerale la NTM implicas disponebligi ilojn por la diagnozo kaj flegado, kaj sciencajn kompetentojn, sed ankaŭ lukti kontraŭ la malegalecoj, konstrui justan kaj efikan sansistemon kaj oponi al la lobio de la agro-industrio, kiu inundas la kontinenton per sodakvoj kaj nutraĵoj faciligantaj la aperon de la malsano. “Kontraŭe al establitaj kredoj, substrekas raporto de la MOS, diabeto de plenkreskulo devus nun esti konsiderata kiel aparta minaco por la publika sano de la komunumoj de la tria mondo vivantaj en evoluantaj landoj, kaj ankaŭ por la malriĉegaj malplimultoj de la industriigitaj landoj*.” Ni deziru, ke la novaj urĝecoj Ebolo-malsano kaj Zika-viruso ne bremsu la malfortan agnoskon de la netransdoneblaj malsanoj kaj la alvokon por proponi tutmondan politikan respondon.

* Gayle Reiber kaj Hilary King, “Guidelines for the development of national programmes for diabetes mellitus”, nepublikigita dokumento de la MOS, 1991.

Frédéric LE MARCIS

Ankaro provas redirekti la situacion en Proksim-Oriento

La fino de la “Turka modelo”

Inter du polemikoj kun la Eŭropaj regantoj, la Turka prezidanto Recep Tayyip Erdoğan, kiu provas plifortigi sian potencon en la enlandaj aferoj, proksimiĝas al Saud-Arabio kaj Rusio. Tiu poziciŝanĝo atestas pri la tikla situacio de Turkio en la regiona medio. La tempo, kiam ĝi ŝajnis esti la ĉefa profitinto de la “Arabaj printempoj”, estas finita.

De post 2014 Turkio prezidata de S-ro Recep Tayyp Erdoğan provas alĝustigi sian eksterlandan politikon laŭ la Siria milito, kaj sia enlanda situacio. En la epoko de la “Arabaj printempoj”, en 2011, la senprecedenca sperto de AKP (Partio de Justeco kaj Disvolviĝo), islamkonservativa organizaĵo reganta de 2002, ŝajnis esti demokrata ekzemplo por la regiono. La diplomatio de bona najbaro efektivigita de la ministro pri eksterlandaj aferoj Ahmet Davutoğlu kaj la vigleco de stariĝanta ekonomio kontribuis al bona impreso de tiu lando en Proksim-Oriento. Ve! La ambigua pozicio de Ankaro rilate al ĝihadistaj organizaĵoj en la Siria krizo, ĝia proksimiĝo kun islamismaj registaroj naskitaj de la nunaj politikaj transiroj — sed kontestataj — en Egiptio kaj Tunizio, kaj, laste, la perforta prempuno, en la primtempo de 2013, de la popolaj manifestacioj kontraŭ la detruo de la parko Gezi en Istambulo, malbriligis ĝian famon. De post 2015 Turkio trovis sin fronte al rekta interveno de Rusio en la Siria konflikto, dum la militfortoj de PYD (Partio de Demokrata Unio), organizaĵo de Siriaj Kurdoj ligita al PKK (Partio de la Laboristoj de Kurdio) ekokupis, kun helpo de la okcidentuloj, la profitdonan pozicion de plej certa malamiko de OIŜ (Organizo de islama Ŝtato). La multobliĝo de atencoj — ĝihadismaj kaj kurdaj — en ĝia teritorio montriĝas kiel la prezo pagenda pro ĝiaj riskaj intervenoj ĉe ĝia suda landlimo kaj ĝia neado de la deziroj de ĝia kurda loĝantaro.

Ĉiuj tiuj faktoj pelas Ankaron al ŝanĝo de ĝia diplomata kaj strategia pozicielektoj. Kaj tio okazas dum transformiĝo de la enlanda situacio, en kiu S-ro Erdoğan provas plifortigi siajn prezidantecajn privilegiojn kaj potencon (legu la sekvantan artikolon). Nomita de la ĉefministro S-ro Binali Yıldırım “politiko de ”pli da amikoj ol da malamikoj“*, la nova Turka diplomatio intencas esti pragmata. Tamen ĝi restas submetita al necertaĵoj, kiam la ekregado de S-ro Donald Trump en Usono povas iom pli ŝanceli la malstabilajn ekvilibrojn de la regiono.

* Vidu: Sami Kohen, “Daha çok dost, daha az düşman” nasil olacak? (Kiel kompreni “pli da amikoj ol da malamikoj”?), Milliyet, Istambulo, 27-a de majo 2016.

1. Proksimiĝo al Saudoj

Tiu diplomata poziciŝanĝo implicas proksimiĝon al Saud-Arabio kaj distanciĝo el Irano. Unuaj signoj pri tio aperis en januaro 2015, kiam S-ro Erdoğan interrompis Afrikan turneon por ĉeesti la funebraĵojn de reĝo Abdallah en Riado, li eĉ decidis nacian funebrotagon. Tiu modifo, malbone akceptita en lia lando, ĉefe de la laika opozicio kaj HDP (Demokrata Partio de la Popoloj)* , poste konfirmiĝis. Printempon de 2015, la Turka prezidanto insiste subtenis la militistan intervenon de la Saudoj en Jemeno, akuzante Iranon pri volo “superi” Proksim-Orienton*. Kaj en januaro 2016, reveninte de vojaĝo el la Vahabisma reĝlando, li rifuzis kondamni la ekzekuton de ajatolo, kaj ŝijaista opozicianto, Nimr Baqr Al-Nimr, fare de la Saudaj regantoj, ekzekuto, kiu estigis rompon de diplomataj rilatoj inter Riado kaj Teherano.

* Legu: Selahattin Demirtaş,“La viro kiu kredas sin sultano”, Le Monde diplomatique, julio 2016.
* Legu: Mohamad-Reza Djalili kaj Thierry Kellner, “Ankara et Téhéran, alliés ou concurrents?”, Le Monde diplomatique, januaro 2017.

Tiu konverĝo Turka-Sauda surprizas ĉar la Turka registaro ĝis tiam ne konsentis al la logiko de konflikto inter ŝijaistoj kaj sunaistoj. En marto 2011 ĝi kritikis la punpremon de la ribelo en Barejno (gvidita de ŝijaistoj, sed ne nur) fare de la trupoj de Konsilio por Kunlaborado en la Golfo. Iom poste, dum vojaĝo en Irako, S-ro Erdoğan sensacie preĝis en Naĵaf en la maŭzoleo de Ali — bofilo de la Profeto kaj adorata figuro de ŝijaismo — kaj avertis la islaman mondon kontraŭ la sektismaj disiĝoj.

Tiu poziciŝanĝo rilate al plifortiĝanta Saud-Irana rivaleco ne estas gvidata nur de religiaj zorgoj. Ĝi ankaŭ celas helpi la revenon de Ankaro en la Siria krizo. Ĉar precipe pri doninda subteno al iuj ribelaj Siriaj militfortoj diskutas la regantoj Turkaj kaj Saudaj, kiam ili renkontiĝas. Precize kiam la unuaj provas konvinki la Usonanojn pri plia subteno al la Libera Siria Armeo (LSA), kiu batalas kontraŭ la reĝimo de S-ro Baŝar Al-Assad ekde julio 2011, kaj kiu provas diferenciĝi el la ĝihadistaj takfiristaj militfortoj*.

* Legu: Bachir El-Khoury, “Kiuj estas la siriaj ribelantoj?”, Le Monde diplomatique, decembro 2016.

Por esti tute kredinda pri tiu poziciŝanĝo, la Turka registaro devas cetere forviŝigi la mallaŭdindan etikedon de aliancano de OIŜ, kiu algluiĝas al ĝi de kiam la ĝihadistoj sieĝis la Sirian urbon Kobane en septembro 2014. En tiu batalo, dum la Kurdaj militfortoj de YPG (Unuo por Protekto de la Popolo, armita branĉo de PYD) kaj PKK defendis la urbon, kun helpo de la Okcidenta aviadilaro, la Turka armeo lasis pasi nur etan helptaĉmenton da Kurdaj batalontoj venintaj el Irako. Tamen, post la atenco (atribuita al OIŜ) en la landlima urbo Suruç, la 20-an de julio 2015, Turkio permesis la uzon de la aerbazo de Incirlik fare de la internacia koalicio por ĝia milito kontraŭ la batalantoj de la “kalifejo”. Tiu poziciŝanĝo markis la deirpunkton de procezo, kiu ebligis la Turkan armeon montriĝi kiel la plej decida malamiko de OIŜ.

2.Obsedo pri la Kurdaj sukcesoj

Komence, tiu direktoŝanĝo ne vere konvinkis ĉar la Turkaj militfortoj ja pli ofte frapis la batalantojn de PKK en norda Irako aŭ de PYD en Sirio (de post la aŭtuno) ol tiujn de OIŜ. Tamen Turkio fine de 2015, kaj precipe en 2016, iĝis unu el la unuaj celoj de OIŜ. Tio igis ĝin reagi en la enlanda kampo per polica disigo de multaj ĝihadistaj ĉeloj, sed ankaŭ eksterlande. Pluraj monatoj de sporada pafado per Katiuŝaj rakedoj fare de la artilerio de OIŜ al la turka landlima provinco de Kilis donis al Ankaro pretekston en majo 2016 por unua interveno de ĝiaj tankoj en Sirian teritorion.

La afero prenis tute alian gravecon, kiam, la 24-an de aŭgusto 2016, la Turka armeo, por subteni la arabajn Siriajn ribelulojn, kiujn ĝi trejnadis ekde la antaŭa jaro, denove trapasis la landlimon okaze de la operaco “Ŝildo de Eŭfrato”, kaj prenis la urbon Jarablus ĉe la okcidenta bordo de tiu rivero. Ĉi tiun fojon, milito estis deklarita al OIŜ. Sed la kontraŭĝihadista pozicio de Ankaro daŭre ne tute konvikis, ĉar tiu invado ankaŭ celis malhelpi kuniĝon de la Kurdaj militfortoj respektive estantaj en la urbo Manbiĵ (oriente) kaj en la enklavo de Afrin (okcidente).

Aliancita de post 2007 al la regiona Kurda registaro de Irako (GRK), Turkio maltrankvile akceptis la aperon de simila Kurda zono en norda Sirio (t.n. Rojava), ĉar ĉi tiu estas sub regado de PYD, amiko de PKK. Tamen la ideo estigi kun Rojava similajn rilatojn al tiuj ekzistantaj kun GRK estis elmetita en 2013, kiam en la enlanda kampo, la registaro traktis packonsenton kun PKK. Dufoje en la somero 2013, S-ro Saleh Muslim, regestro de PYD, iris duonoficiale en Turkion, kaj eĉ parolis pri malfermo de reprezentejo de sia organizaĵo en Ankaro. Tiam la strategio de AKP celis inkluzivigi la enlandajn Kurdojn en la nacia politika sistemo kaj estigi bonnajbaran politikon kun tiuj de la eksterlando en Irako kaj eĉ en Sirio. La evoluo de la enlanda politika situacio nuligis tiun projekton kaj pelis la registaron al ŝanĝo de vidpunkto pri la Kurda demando.

En la printempo 2013, la pacprocezo kun PKK estis flankenmetita de la politika agendo pro la protestmovado de la parko Gezi. Poste ĝi enkotiĝis, ĉefe pro tro plena politika kalendaro en 2014 (balotadoj lokaj kaj prezidanteca) kaj en 2015 (balotado parlamenta). En Irako kaj Sirio la ofensivo de OIŜ ŝanĝis la ludkartojn kaj rivelis la ambiguecon de la Turka pozicio. Sur fono de preparo de parlamenta balotado, nova okazo por proksimiĝo kun PYD estis maltrafita en februaro 2015. La sekurigo fare de la Siriaj Kurdaj militfortoj de la evakuo de Turka taĉmento ĉirkaŭita de OIŜ en la enklavo de Suleiman Ŝah estus povinta reestigi dialogon. Sed samtempe S-ro Erdoğan ĉesigis la provon restarigi la pacprocezon kun PKK organizitan de la ĉefministro S-ro Davutoğlu. La balotsukceso de HDP en junio 2015, kiu certigis al ĝi fortan parlamentan deputitaron kaj malhelpis al AKP rehavi absolutan plimulton, fine konvinkis la Turkan prezidanton efektivigi strategion por limigi la Kurdan puŝon. Kvankam HDP sukcesis resti en la parlamento post la anticipita balotado de novembro 2015, ĝi suferis sisteman marĝenigon kaj punpremon.

Pretekste de la elpurigado, kiu sekvis la fiaskintan puĉon de la 15-a de julio 2016, multaj elektitoj de tiu progresema partio, ĉefe ĝiaj kunprezidantoj S-ro Selahattin Demirtaş kaj S-ino Figen Yüksekdağ, estis malliberigitaj kaj riskas vivdaŭran enprizonigon pro “kunkulpeco kun terorista organizaĵo”.

3.Konverĝo kun Rusio

En septembro 2015, la amasa subteno de la Rusa aviadilaro al la militfortoj de la Siria reĝimo kaj de Irano, kiuj operacis ĉe ĝia suda flanko, ege maltrankviligis Ankaron, precize kiam ĝiaj okcidentaj aliancanoj, iuj severe frapitaj (kiel Francio), parolis pri proksimiĝo al Moskvo por batali kontraŭ la ĝihadisma terorismo*. La 24-an de novembro 2015, la detruo de Rusa aviadilo Su-24 fare de Turkaj F-16, kaj la subteno, kiun fine Ankaro akiris de Usono, ĉesigis tiun grandiĝantan izolecon. La okazaĵo inaŭguris ses monatan malpaciĝon kun Rusio. Plej eble la graveco de la ekonomiaj konsekvencoj de tiu malkonkordo klarigas la zorgon por rapide normaligi la rilatojn.

* Legu: Jacques Lévesque, “Vetega ludo de Rusio en Alepo”, Le Monde diplomatique, novembro 2016.

Sed paciĝo inter la du najbaroj estis ankaŭ helpata de malboniĝo de la rilatoj kun la registaro de S-ro Obama. La Turkoj riproĉis al Usonanoj la forviŝon de PYD el la listo de teroristaj organizaĵoj, kaj la starigon de la Kurdoj, kiel “respondecaj partneroj”. Je la fino de junio 2016 S-ro Vladimir Putin impetis en la breĉon akceptante la “bedaŭrojn” de Turkio. Dek kvin tagojn poste, dum la puĉoprovo, li estis la unua por alporti sian subtenon al sia Turka samrangulo.

Kontraste, la Usona aliancano, kiu estis reaginta malfrue, kaj kiu rifuzis ekstradicii S-ron Fethullah Gülen, montritan de S-ro Erdoğan kiel la supozitan cerbon de la puĉo, pli kaj pli aperis suspektinda. “Ni dankas la Rusajn regantojn, kaj precipe S-ron Putin. Rusio alportis al ni senkondiĉan subtenon, male al aliaj landoj.”, deklaris S-ro Mevlüt Çavuşoğlu, ministro pri eksterlandaj aferoj*.

* Intervjuo donita al la televidkanalo Habertürk, la 25-an de julio 2016.

En aŭgusto 2016 S-ro Erdoğan iris al Moskvo por konfirmi la repaciĝon. La proksimiĝo kulminis en januaro 2017, kiam la Rusoj kaj la Turkoj, post kiam ili sukcesis devigi militpaŭzon en Alepo, organizis kun Irano konferencon en Astano, en Kazaĥio. La solvo de la Siria krizo, tiel metita sub protekto de Eŭropazia konsorcio, ŝajnis esti portempe metita ekster la okcidentan influon.

Tamen tiu restarigita Rus-Turka rilato estas tute malfidebla. La procezo de Astano ebligis preteri nek la Turk-Iranan rivalecon nek la Rus-Turkan malkonsenton pri la Siria krizo. Rapide konstateblis ke, kiam Moskvo insistis pri trovi solvon al la konflikto, Ankaro celis limigi sin, almenaŭ komence, al respektigi la militpaŭzon de la batalantoj. Plie, kvankam Rusio permesis la operacon “Ŝildo de Eŭfrato”, ĝia tuta strategio de tiam konsistis en blokado de la daŭrigo de la Turka interveno al sudo kaj al la urbo Rakka, proklamita “ĉefurbo” de OIŜ, tiel forpelante la riskon pri Turk-Kurda konflikto*.

* Vidu: Murat Yetkin, “Kurdish Autonomy in Syria via Russian hands?”, Hürriyet Daily News, Istambulo, 4-a de marto 2017.

Intertempe, la Turka registaro senĉese asertis sian simpation por la ŝanĝo okazinta transatlantike. Tamen la unuaj kontaktoj kun S-ro Trump ne sukcesis doni konkretajn rezultojn pri la ekstradicio de S-ro Gülen aŭ pri la rompo de la Usonaj rilatoj kun PYD. Cele al ofensivo kontraŭ Rakka, Ankaro provis konvinki Vaŝingtonon forlasi la Sirian Kurdojn por preferi la ribelulojn, kiujn ĝi subtenas. Nu, ja ŝajnas, ke la klopodega preno de Al-Bab* fare de ĉi lastaj, ne konvinkis la Usonan regantaron pri la efikeco de tiu elekto, cetere endanĝerigita en la sudo pro la kuniĝo de la trupoj de Damasko kaj de PYD, helpita de Moskvo.

* Vidu: Cengiz Çandar, “What’s really happening in Syria’s Al-Bab?”, Al-Monitor, Vaŝingtono, DC, 21-a de februaro 2017.

Ĉiel, Usono daŭre obstinas en la ideo, ke la Siriaj demokrataj militfortoj (alianco de PYD kun aliaj laikaj siriaj ribeluloj) ludu rolon dum la fina ofensivo kontraŭ OIŜ*. Cele al tio, plej probablas ke, same kiel iliaj antaŭuloj, la Usonaj regantoj klopodos akordigi la foje kontraŭajn ambiciojn de siaj aliancanoj (Kurdoj, Turkoj, ASL), ja evitante kolizion kun la militfortoj de la Siria reĝimo subtenataj de Rusio.

* Amberin Zamam, “Turkey, Kurds project confidence as Pentagon plans next Syria moves”, Al-Monitor, 23-a de februaro 2017.

Siaflanke, dum NATO (Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo) verŝajne pretervivos la politikan ŝanĝon en Vaŝingtono, kaj la procezo de Astano jam montris siajn limojn, Turkio malfacile povos daŭre plibonigi la rilatojn kun sia Rusa najbaro por preminflui sian Usonan aliancanon, kiel ĝi faris ĉe la fino de la mandato de S-ro Obama. Rusi-Usona konverĝo en Sirio povus eĉ plifortigi la aŭtonomion de la Kurdoj de PYD. Anstataŭ atuto, tiu kuna rilato kun Moskvo kaj Vaŝingtono povus iĝi ĝenaĵo por Ankaro*. Tio, dum oni ankoraŭ ne scias, ĉu la freŝdata malkonkordo inter Turkio kaj iuj el ĝiaj Eŭropaj partneroj, inter kiuj Germanio, havos longtempajn konsekvencojn.

* Vidu: Cengiz Çandar, “Erdoğan caught between Trump, Putin in Syria war”, Al-Monitor, 13-a de februaro 2017.

Jean MARCOU

Francujo — la pejzaĝo antaŭ la prezidantelekto

Ĉu refoje la kaptilo de la “utila voĉo”?

En la unua baloto de la franca prezidantelekto, la 23-an de aprilo 2017, dek unu kandidatoj konkuras kun tre malsamaj opinioj. Tiu plureco estis parte eklipsita de justicaferoj kaj de la graveco, kiun la komunikiloj dediĉis al la senĉesa teatro de la sondaĵoj. Tamen la percepto de la profunde kontraŭdemokratia naturo de la francaj kaj eŭropaj institucioj disvastiĝas en la mensoj. Sed la traduko de tiu nova konscio en elektajn rezultojn povas devojiĝi en la kaptilon de la “utila voĉo”, kiu elektus kiel kontraŭulon al la ekstremdekstro adoranton de la tutmondigo.

Ni eniras politikan epokon, kie multaj frazoj, kiuj komenciĝas per “Estus la unua fojo, ke ...”, ŝajnas anonci eventualecon, kiu ĝis tiam estis nepensebla. En tiu ĉi printempo de 2017, la franca prezidantelekto estas la unua fojo, dum kiu oni ne plu demandas sin pri la ĉeesto de la [ekstremdekstra] Nacia Fronto (NF) en la dua baloto: oni metas la hipotezon, ankoraŭ tre malverŝajnan, de ties venko. Estas ankaŭ la unua fojo, ke neniu defendas la bilancon de la lasta jarkvino, kvankam du eksministroj de la aktuala prezidanto, s-roj Benoît Hamon (Socialista Partio, PS) kaj Emmanuel Macron (partio “En marche!”), kandidatas en la elekto. Estas ankaŭ la unua fojo, ke la kandidatoj de la Socialista Partio kaj de la dekstrularo, kiuj seninterrompe regis Francujon ekde la komenco de la 5-a Respubliko [1958], povas esti kune forbalaitaj jam en la unua baloto.

Oni ankaŭ vane serĉus precedencon por elektokampanjo tiom perturbita de senĉesaj enketoj, juraj aferoj, la ĝenerala nekapablo atenti esencan demandon dum pli ol dudek kvar horoj. Kaj oni antaŭe certe ne trovas prezidantkandidaton jure persekutatan pro fraŭdo je publika mono, dum li de dek jaroj deklaras ke Francujo bankrotas.

La rezigno de la nuna prezidanto kandidati por kroma mandato povas kaŝi la deirpunkton de ĉiuj ĉi perturboj. La nun finiĝanta jarkvino faris s-ron François Hollande la plej malpopulara ŝtatestro de la 5-a Respubliko, kaj tio ĝuste post kiam lia antaŭulo, s-ro Nicolas Sarkozy estis malelektita. Nu, la socialista prezidanto mem koncedis tion, li “vivis kvin jarojn da relative absoluta potenco”.* En junio 2012, por la unua fojo en sia historio, la PS regis la prezidantecon de la respubliko, la registaron, la nacian asembleon, la senaton, 21 el la 22 regionojn de la eŭropa parto de Francujo, 56 el la 96 departementoj kaj 27 el la 39 urboj kun pli ol 100.000 loĝantoj.

* Gérard Davet kaj Fabrice Lhomme, “Un président ne devrait pas dire ça...”. Les secrets d’un quinquennat, Stock, Parizo, 2016.

Tiun potencon s-ro Hollande uzis senkondiĉe same kiel solece. Li mem decidis la sieĝostaton, engaĝis Francujon en pluraj eksteraj konfliktoj, permesis la murdon de simplaj suspektatoj per sepavoj*. Li ankaŭ modifigis la laborleĝon trudante al la parlamenta plimulto reformon, kiun ĝi ne volis decidi (uzado de la artikolo 49-3 de la konstitucio) kaj por kio nek li nek ĝi havis mandaton de la popolo. Sen forgesi la redifinon de la mapo de la francaj regionoj, kiun la ŝtatestro desegnis en sia prezidanta oficejo.

* Sepavoj: senpilotaj aviadiloj. -vl

Jen pro kio akre leviĝas la demando de la institucioj de la 5-a Respubliko, kiujn s-ro Hamon (PS) kaj s-ro [Jean-Luc Mélenchon] (La France insoumise [La nesubmetema Francujo]) promesis ŝanĝi, sed kiujn ne kontestas s-ro François Fillon (Les Républicains [La respublikanoj]) kaj s-ro Macron, same kiel s-ino Marine Le Pen. Nenia okcidenta demokratio konas tiom da potenco koncentrita en la manoj de unu sola homo. Krom la danĝero, ja reala, iun tagon havi ŝtatestron malpli paceman ol estas la nuna, la bruaj proklamoj pri la franca demokratio, pri la respubliko, kolizias kun konstato, kiun s-ro Hollande blindiga: la soleca praktikado de la potenco faciligas la senliman kapablon neniigi la promesojn de elektokampanjo, kiuj tamen devus ja esti la bazo de la mandato de la suverena popolo.

Li promesis defendi la francan ŝtalfabrikojn: li decidis la fermon de la fabriko en Florange; li devis reintertrakti la interkonsenton pri eŭropa stabileco: li rezignis pri tio jam en la unua tago de sia mandato; li promesis “inversigi la kurbon de senlaboreco” antaŭ la fino de la jaro 2013: ĝi daŭrigis sian kreskon dum kromaj tri jaroj. Tamen, se sento esti perfidita rapide ankriĝis en la mensoj, tion kaŭzis frazo, kiu stampis lian elektokampanjon de 2012 kaj kiun de tiam ĉiuj centfoje reaŭdis: “Mia sola kontraŭulo estas la mondo de la financo.” Nu, s-ro Hollande senprokraste prenis eksbankiston de Rothschild kiel konsiliston por la prezidanto, kaj poste donis al li la ministrejon pri ekonomio.

La aktuala favoro, kiun s-ro Macron ŝajne ĝuas en la publika opinio, estas tiom pli miriga, ke ĝi povas levi en la plej altan potencon la dignan heredanton — eĉ se patromurdan — de tiu aktuala prezidanto kun sen-egala malpopulareco. “Emmanuel Macron, tio estas mi”, s-ro Hollande iam eldiris, “li scias, kion li ŝuldas al mi.” S-ro Macron ne estas socialisto, sed ankaŭ ne s-ro Hollande. Unu el ili proklamas tion, la alia forruzas. La vortoj de la unua turnas la dorson al maldekstra tradicio, kiu kondamnis “la monon”“la financon”, sed tio kongruas kun la konvinkoj, kiujn la dua jam en 1985 esprimis en verko, La maldekstro moviĝas, kiun aŭtoris ankaŭ la nuna defendministro kaj la ĝenerala sekretario de la prezidantejo.*

* Kolektivo maskita sub la pseŭdonomo Jean-François Trans. Vd Pierre Rimbert, “Toupie ou tout droit?”, Le Monde diplomatique, septembro de 2014.

En tiu libro oni jam trovas la ideon karan al s-ro Macron, kvankam ĉe li ĝi estas kaŝita sub amaso da vatecaj kaj kavaj vortoj, de nova socia alianco inter la kulturitaj mezaj klasoj kaj la liberala mastraro, forĝita de la komuna volo etendiĝi en monda merkato. “Entrepreneco” anstataŭ “helpateco”, profito anstataŭ rento, reformistoj kaj modernistoj kontraŭ ekstremistoj kaj paseistoj, rifuzo de nostalgio “je kamelistoj kaj akvoportistoj”: aŭdi s-ron Macron estas kvazaŭ reaŭdi kion s-ro [Wiliam Clinton] proklamis en 1990, s-roj [Anthony Blair] kaj [Gerhard Schröder] kelkajn jarojn poste.* Kaj sekvi ĝin signifus eĉ pli aŭdace ol s-ro Hollande iri la “trian vojon” de la novliberala progresismo. Tiun, kiu flatallogis la usonan demokratan partion kaj la eŭropan socialdemokration kaj lasas ilin en la abismo, kie ili aktuale kuŝas.

* Kp Le Grand Bond en arrière. Comment l’ordre libéral s’est imposé au monde [La granda salto malantaŭen. Kiel la liberala ordo trudiĝis al la mondo], Agone, Marsejlo, 2012.

“Mondistoj” kaj “Partio de Bruselo” kontraŭ “patriotoj”: S-ino Le Pen ĝojus, se la politika alfrontiĝo resumiĝus per tia dialektiko. S-ro Richard Ferrand, PS-deputito kaj piliero de la elektokampanjo de s-ro Macron, ŝajnas anticipi siajn dezirojn: “Ekzistas, li taksas, unuflanke la reakciaj kaj identistaj novnaciistoj; kaj aliflanke la progresistoj kiuj pensas ke Eŭropo estas necesa.”* Tia strukturado de la debato ne estas senkulpa. Ambaŭ flankoj volas subakvigi la demandon de la klasaj interesoj, per tio ke la unuaj nutras la “identistajn” terorojn kaj la aliaj akre mallaŭdas la “reakciajn” impulsojn.

* Le Journal du dimanche, Parizo, 12-an de marto 2017.

Sed eĉ se tio ne plaĉas al ĉiuj progresistoj de la merkato, tiuj kiuj “pensas ke Eŭropo estas necesa”, estas socie bonstataj. La “senditaj laboristoj”*, kiun brusela direktivo naskis en 1996 kaj kies nombro dekobliĝis en la lastaj dek jaroj, estas plej ofte konstrulaboristoj aŭ kampkulturaj salajruloj ol ĥirurgiistoj aŭ antikvaĵistoj. Nu, tio, kion la viktimoj de tiu sistemo “pensas”, tio estas ankaŭ kaj ĉefe la produkto de tio, kion ili perceptas, nome salajran dumpingon, kiu minacas iliajn ekzistkondiĉojn. Por ili, Eŭropo ne resumiĝas per la Odo al la ĝojo.

* ...

S-ro Steve Bannon, politika strategiisto de s-ro Donald Trump, komprenis, kion la naciista dekstrularo povis profiti el la socia deklasado, kiu preskaŭ ĉiam akompanas la celebradojn de la tutmonda vilaĝo. “La kerno de tio, kion ni kredas, klarigis li, estas ke ni estas nacio kun ekonomio, kaj ne ekonomio en mi ne scias kia mondmerkato kun malfermitaj limoj. La laboristoj de la mondo lacas esti submetitaj al la partio de Davoso. Novjorkanoj sentas sin nun pli proksimaj de la loĝantoj de Londono aŭ de Berlino ol de tiuj de Kansaso aŭ de Kolorado, kaj ili dividas kun la unuaj la mensostaton de elito, kiu volas dikti al ĉiuj la manieron, laŭ kiu la mondo estu regata.”* Kiam s-ro Macron, en siaj publikaj kunvenoj ĉirkaŭataj de eŭropaj flagoj, ekzaltas la moviĝemon, postulas la relanĉadon per la marĝenoj de la entreprenoj” kaj promesas nuligi la senlaborulan salajron ekde la dua rifuzo akcepti “decan laborproponon”*, kiel eblas distingi liajn proponojn disde la interesoj de la oligarĥoj de la mono kaj de la scio, kiuj konsistigas la “partion de Davoso”? Ono do povas imagi la demokratian katastrofon de eventuala konfrontiĝo de li kaj s-ino Le Pen, kiun la komunikiloj volas okazigi.

* Citita de William Galston, “Steve Bannon and the “Global Tea Party””, The Wall Street Journal, Novjorko, 1-an de marto 2017.
* Do, por salajro kiu estus “ne 20- ĝis 25-elcente” pli malalta ol la antaŭa laborposteno.

De antaŭ pli ol dudek jaroj, rekomendi la “utilan voĉon” signifas prezenti la du dominantajn partiojn kiel bastionon kontraŭ estremdekstro, kies kreskegon iliaj sinsekvaj kaj adaptigitaj decidoj favorigis. “Hodiaŭ, emfazas s-ro Hamon, la projekto de Emmanuel Macron estas la apogo por la Nacia Fronto.”*. Sed reciproke la potenco de la NF konfirmis la monopolon de la potenco de siaj kontraŭuloj, inkluzive de la socialistoj.* Ekde 1981, François Mitterrand kalkulis, ke potenca ekstremdekstro devigus la dekstrulojn alianci kun ĝi, riskante per tio fariĝi ne elekteblaj.* La manovro renversiĝis en aprilo de 2002, kiam s-ro Jean-Marie Le Pen alfrontis s-on Jacques Chirac dum la dua baloto de la prezidant-elekto. Ekde tiam la dekstrularo bezonis nur antaŭi la socialistan partion (PS) en kia ajn elekto, ĉu nacia aŭ loka, por tuj en la okuloj de preskaŭ la tuta maldekstrularo fariĝi la ĉefanĝelo de la demokratio, de la kulturo, de la respubliko.

* France 2, 9-an de marto 2017.
* Vd “Le Front national verrouille l’ordre social”, Le Monde diplomatique, januaro 2016.
* Kp Emmanuel Faux, Thomas Legrand kaj Gilles Perez, La Main droite de Dieu. Enquête sur François Mitterrand et l’extrême droite, Seuil, Parizo, 1994.

Monarĥiecaj institucioj, kiuj ebligas ĉiajn ruztrompaĵojn, ĉiajn forneadojn; politika vivo ŝlosita per la timo antaŭ la pli granda malbono; komunikiloj kiuj adaptiĝas al la unuaj kaj samtempe nutras sin de la alia; kaj krome, ekzistas ... Eŭropo. La plej multaj ekonomiaj kaj financaj politikoj de Francujo estas rekte submetitaj al ĝi, kio ne malebligas la esencan parton de la prezidantelekta kampanjo okazi kvazaŭ la venonta prezidanto povus agi tute libere.

Venko de s-ino Le Pen povus signifi la finon de la Eŭropa Unio — ŝia avertis: “Mi ne estos la vickancelierino de s-ino Merkel.” Se iu el la favoritoj de la sondaĵoj — kaj de s-ino Angela Merkel —, do s-ro Fillon aŭ s-ro Macron, instaliĝus en la Elizeo [la prezidantpalaco], la daŭrigo de la prezidintoj, kiujn ili servis, estus tamen certigita, la harmonio kun la orientadoj de la Eŭropa Komisiono konservata kaj la germana hegemonio kaj la ordo-liberalismo konfirmita, ĉe kio la unua ludas la rolon de severa gardisto de la alia. La demando estus alia ĉe s-ro Hamon aŭ por s-ro Mélenchon. Escepte de la apogo de la unua al la ideo de eŭropa defendo, iliaj celoj ŝajnas esti proksimaj. Sed iliaj rimedoj por ilin atingi komplete malsamas, tiom ke iliaj du kandidatecoj konkurencas kaj povas ambaŭ elimini.

Kun s-ro Hamon malfacilas eviti senton de jam vidinto. La socialista kandidato, kiu provas kunigi sian ŝaton de la Eŭropa Unio kaj sian deziron ke tiu forlasu la politikon de malabundo kaj praktiku pli favoran al dungo kaj al la medio, malpli senkompatan kontraŭ ŝtatoj kiel Grekujo kiujn ilia ŝuldo premegas, devas persvadi sin ke la reorientado, kiun li aspiras, estas ebla, eĉ en la kadro de la aktualaj institucioj; ke eblas “atingi palpeblajn rezultojn sen kontraŭi Eŭropon”. Kaj li bazas sian esperon sur rekreskon de la influo de la eŭropa maldekstro, precipe de la germana.

Nu, tio estas preskaŭ precize la hipotezo, kiun s-ro Hollande antaŭ kvin jaroj logproponis. La 12-an de marto 2012, “solene”promesante antaŭ siaj kunvenintaj eŭropaj kamaradoj en Parizo, ke li “reintertraktos la buĝetan traktaton”, kiun s-ro Merkel kaj s-ro Sarkozy estis farintaj, li precizigis: “Mi ne estas sola, ĉar ekzistas la progresema movado en Eŭropo. Mi ne estos sola, ĉar ekzistos la voĉdono de la franca popolo, kiu donos al mi mandaton” (vidu eltiraĵojn de lia parolado [-])

S-ino Cécile Duflot, kiu fariĝis lia ministrino pri loĝado, memorigas la sekvon: “Ĉiuj atendis, ke [s-ro Hollande] komencu la luktadon kun Angela Merkel. (...) Fine ni turnos la dorson al Merkozy* (...) Spite al sia liberaleco kaj rigideco, la italo Mario Monti kalkulis kun Francujo por inversigi la tendencon. La tre konservativa Mariano Rajoy vidis en la elekto de François Hollande la eblon mildigi la premon kiu sufokis Hispanujon. Greklando kaj Portugalujo siavice pretis sekvi kian ajn savonton por eviti la ruiniĝon.”* Oni scias, kio poste okazis.

* Kunligado de la nomoj de Merkel kaj Sarkozy, pro ilia komuna politiko. -vl
* Cécile Duflot, De l’intérieur. Voyage au pays de la désillusion, Fayard, Parizo, 2014.

Envere nenio alia ol tio, kio okazis jam dek kvin jarojn antaŭe.* Tiam s-ro Hollande gvidis la Socialistan Partion (PS), kaj s-ro Lionel Jospin la registaron. Kiel antaŭludon al la unueca mono oni intertraktis “traktaton de stabileco kaj de kresko”, kiu entenis precizigojn de buĝetaj disciplinoj kaj ankaŭ punojn en kazo de ekscesaj deficitoj. S-ro Jospin, kiel ĉefo de la opozicio, kritikis en la traktato ian “super-Mastriĥton”, “absurde konceditan al la germanoj”. Fariĝinte ĉefministro en junio de 1997, li kelkajn tagojn poste, en la eŭropa konsilantaro de Amsterdamo, tamen akceptis ĉiujn punktojn. Kompense por sia konsento, klarigis s-ro Pierre Moscovici, tiam ministro pri eŭropaj aferoj, li akiris “la unuan rezolucion de eŭropa konsilantaro dediĉitan al kresko kaj al dungo”. Rezolucio kun fulma efiko, kion poste ĉiu povis atesti.

* Vd “Quand la gauche renonçait au nom de l’Europe” [“Kiam la maldekstro rezignis nome de Eŭropo” kaj “L’audace ou l’enlisement” [“Aŭdaco aŭ enŝlimiĝo”], Le Monde diplomatique en Esperanto, respektive junio 2005 kaj aprilo 2012.

S-roj Hamon kaj Mélenchon siavice volas reintertrakti la eŭropajn traktatojn. Ĉu ĉi-foje ili donas al si la rimedojn por tio? S-ro Hamon ne tuŝas la sendependecon de la Eŭropa Centra Banko, sed li esperas “disvolvi ĝiajn statutojn”. Li konsentas kun la regulo de la 3 elcentoj da publika deficito, sed “deziras politikojn de relanĉado” kongruajn kun siaj ekologiistaj ambicioj. Li proponas “starigon de demokratia asembleo de la eŭrozono”, sed li precizigas: “Mi akceptos, ke oni diskutu pri tio, kompreneble. Mi ne iros al Berlino aŭ aliloken dirante: “Tion aŭ nenion”, tio ne havas sencon.”

Kelkaj el tiuj reformoj bezonas la unuaniman konsenton de la membroj de la Unio kaj neniu el ili hodiaŭ havas la konsenton de Berlino. S-ro Hamon esperas modifi la donitaĵon pro “arko de alianco de la eŭropaj maldekstroj”. Kaj li malagnoskas la ne kuraĝigan precedencon de 2012: “Mi kredas, ke la germanoj hodiaŭ estas pli malfermitaj ol ili estis kiam s-ro Hollande enpotenciĝis.” La timo de dispeciĝo de la Eŭropa Unio unuflanke, la perspektivo de politika ŝanĝo en Germanujo aliflanke disdonis la kartojn liaprofite. Mi estas en la partio de la espero”, li koncedas.

La espero de s-ro Mélenchon ekde 2012 ŝanĝiĝis. Ĉar “nenia progresema politiko eblas” en la Unio tia kia ĝi ekzistas, pro manko de “interkonsentita eliro el la eŭropaj traktatoj” aŭ de ilia reverkado (plano A), li ne ekskludas “unuflankan eliron” (plano B). Ĉar li ne tre kredas je samtempa premo de la maldekstraj fortoj, kiuj eĉ pli tendencas retroflui, la nacio de la dua plej granda forto de la Unio liaopinie fariĝas la “levilo de la eŭropa batalo”. Jacques Généreux, kundirektoro de la redaktejo de lia prizidant-programo, resumas la ekvacion jene: “La deviga eliro de Francujo signifus la finon de la eŭro kaj la finon de la Eŭropa Unio, tutsimple. Neniu havas intereson riski tion. Ĉiukaze ne Germanujo.” Tiom ke, eĉ se ĝi rifuzos submetiĝi al la eŭropaj reguloj kiuj kontraŭas ĝiajn ekonomiajn prioritatojn, “Francujo povas sentime, kaj se ĝi tion deziras, resti en la eŭro tiom longe kiom ĝi volas”.*

* Jacques Généreux, Les Bonnes Raisons de voter Mélenchon, Les Liens qui libèrent, Parizo, 2017.

La Eŭropa Unio fariĝis indiferenta pri la demokratiaj decidoj de siaj popoloj, kun la certeco ke la fundamentaj orientiĝoj de la membroŝtatoj estis ŝlositaj per la traktatoj. Ekde la “briteliro” kaj la venko de s-ro Trump, la politiko venĝas sin; Unio nun ekscitita observas ĉian nacian voĉdonadon kvazaŭ temus pri vivo aŭ morto. Eĉ la venko de unu el la du francaj kandidatoj, kiujn ĝi favoras, ne tre longtempe trankviligus ĝin.

Serge HALIMI.

La intelektuloj kaj la universala voĉdono

En Ĉinujo demokratio... kiam maturiĝos la popolo

En Pekino la oficiala gazetaro ironie pritraktis la usonajn elektojn kaj ties kontestadon en Usono mem. Okazo por misfamigi la okcidentan politikan sistemon. Kvankam multaj ĉinaj intelektuloj debatas pri la demokratiaj vojoj imageblaj por ilia lando, ĉiuj opinias, ke la popolo ne pretas. Tiu pripensado ne estas sen simileco kun tiu de kelkaj francaj politikologoj.

UNUFLANKE, la “demokratoj”, defendantoj de registaro per kaj por la popolo; aliflanke, la “aŭtoritatismuloj”, defendantoj de diktaturo de unusola partio: tia estas la ĉina politika pejzaĝo, laŭ la plej multaj okcidentaj amasinformiloj. En realo, la du tendaroj ne estas tiom for unu de la alia. La unuaj, same kiel la duaj ŝajne volas determini je kiuj kondiĉoj regado fare de la popolo povas ebligi realigon de la ĝenerala intereso en stabileco kaj konkordo. Eĉ por la liberaluloj kaj la ĉinaj disidentoj, rekta demokratio ne kapablas tion. La popolo — precipe kamparanoj kaj migraj laboristoj* — estas sub influo de siaj pasioj, de siaj instinktoj kaj, tial, influebla de ĉiuj manipuladoj. “Vera” demokratio do implicas elitojn kapablajn orienti la popolan decidon, apogante sin al la “civitana” eta parto de la loĝantaro, tio estas la urba meza klaso.

* La ĉinoj venantaj el la kamparo, kiuj laboras en urboj, nomataj en Ĉinujo mingong.

Tiu maniero kompreni demokration estas nek nova nek propra al Ĉinujo. Ne nur la eŭropa 19-a jarcento konsideris la elekto-balotojn nur kadre de sistemo kapabla gvidi la popolon, sed ankoraŭ nun, multaj intelektuloj plene admiras enkadrigitan demokration.

En la nuna Ĉinujo, la demando pri demokratiigo kaj reprezentado dominas la politikan debaton. Logike, la favorantoj de fortika ŝtato kontraŭstaras reformojn, kiuj donus tro da graveco al senpera esprimiĝo de la loĝantaro. Ĉu ili sin apogas al la ĉina revolucia sperto aŭ ĉu ili rekomendas reiron al ia konfucianismo*, tiuj“konservativuloj” konsideras, ke la intereso de la popolo povas esti defendata nur per elito de regantoj karismaj kaj indiferentaj je malnoblaj materiaj interesoj.

* De la fino de la 1990-aj jaroj, politikologoj volas artikigi la neceson demokratiigi Ĉinujon kun la principoj de Konfuceanismo, aparte la necesa morala aŭtoritato de la regantoj. Vd. Daniel A. Bell, China’s New Confucianism: Politics and Everyday Life in a Changing Society, Princeton university Press, 2010.

Pli mirige, tiuj, kiuj aspektas plej liberalaj restas tre singardaj rilate al la etendiĝo de la popola suvereneco. Kiel rimarkigas la ĉinologino Emilie Frenkiel*, ili ja favoras voĉdonrajton, sed konsideras, ke, unue, la individuoj fariĝu civitanoj plene konsciaj pri sia respondeco, manke de kio ili povus elekti malbonajn gvidantojn. Tiel, la historiisto Xu Jilin insistas pri la necesa laŭgradeco de la reformoj, dum, laŭ la profesoro pri filozofio Ren Jiantao, “Ideala situacio estus, ke la Partio [Ĉina Komunista Partio — ĈKP] agnosku, ke ĝi nepre devas sin reformi, ke ne estas alia solvo”*.

* Émilie Frenkiel, Parler politique en Chine. Les intellectuels chinois pour ou contre la démocratie, Presses universitaires de France, Parizo, 2014.
* Vd. Émilie Frenkiel, La Démocratie conditionnelle. Le débat contemporain sur la réforme politique dans les universités chinoises, doktoriĝa disertacio subtenita la 25-an de junio 2012 en la École des hautes études en sciences sociales (Supera Instituto pri Sociaj Sciencoj), Parizo. Krom se estas alia indiko, la citaĵoj kiuj sekvas devenas de ĝi.
Malnova elitismo

PROFESORO ĉe Fudan-Universitato en Ŝanhajo, Deng Zhenglai klarigas: “Ĉinujo estas vastega, ĝia loĝantaro tre multnombra. Politika programo ne sufiĉas por ŝanĝi la aferojn. La ekonomia reformo ne estis sammezure aplikata unusolan fojon sur la tuta teritorio. Temas pri saĝo-formo kiun posedas la Ĉinoj. (... ) Necesas esti pacienca. (...) Tio ebligas retroiri se necesas.” Siaflanke, la politikologo Li Qiang asertas, ke antaŭ ol doni voĉdonrajton oni devas konstrui modernan ŝtaton kaj merkat-ekonomion, doni individuajn liberecojn kaj iom da spaco al la civila socio, “unua etapo” antaŭ pli ambiciaj reformoj. Ĉiuokaze, ĉi-lastaj ne respondos al la “okcidenta moderna demokratio”, ĉar “la pezo de niaj tradicioj ne permesas tion”.

Unu el la ĉinaj liberaluloj plej konataj eksterlande, Yu Keping, identigas demokration al la “bona regado”, tio estas al la regado fare de honestaj teknokratoj*. Koncerne la faman blogiston Han Han, lia vidpunkto estas klara:“La kulturitaj homoj [wenhuaren] identigas demokration al libereco. Sed por plej multaj ĉinoj, libereco neniel rilatas al la gazetaro, literaturo aŭ arto, la elektoj, la publika opinio aŭ la politiko (...). Por tiuj, kiuj ne konas potencajn aŭ influajn homojn [kaj ne havas socian kapitalon], esti libera, signifas povi krii, trairi straton aŭ kraĉi surteren tiom, kiom ili povas. Por tiuj, kiuj konas iomete da tiaj potenculoj, libereco konsistas malobei leĝojn, tiri avantaĝojn el la fendoj de la juro kaj la regularoj por fari tiom da malbono kiom ili volas*.” Alivorte, nur la kulturitaj homoj povas kompreni ĉiujn aspektojn kaj implicojn de demokratio.

* Yu Keping, Democracy Is a Good Thing: Essays on Politics, Society, and Culture in Contemporary China, Brookings Institute Press, Vaŝingtono, DC, 2009.
* Han Han, Lun geming (“Pri la revolucio”), 23-a de decembro 2011, http://blog.sina.com.cn (en la ĉina).

Eble ĉiuj tiuj negativaj pritaksoj rezultas simple el la potenca propagando de la Partio, aŭ de ankoraŭ sin trudanta aŭtoritatisma tradicio. Tamen, eĉ Liu Xiaobo, Nobel-premiito pri paco en 2010, subskribinto de la Ĉarto 08* kaj enkarcerigita de 2008 pro siaj skribaĵoj, diras la samon: “Fronte al la anima malalteco, kio estas la dominado de la propra intereso, la nobla unuarangeco donita al la libereco povas veni nur de malplimulta elito (...). Ekde la malapero de la malnov-tempaj aristokratoj, la kvaliton de moderna socio oni mezuras laŭ la kapablo de malplimulto kontraŭkompensi la plimulton (...). Tiu malplimulta elito zorgas pri la sorto de la malfortuloj kaj kritikas la politikan potencon; ĝi ankaŭ scias rezisti al la gustoj de la amasoj, tio estas, ĝi konservas sian aŭtonomecon kaj sian kritikemon samtempe rilate al la regantoj kaj al la amasoj; ĝi superrigardas la registaron per kritikoj kaj ĝi gvidas la amasojn.” Aŭ ankaŭ: “Tio, kion volas la amasoj, estas la sekulara kaj sentalenta feliĉo”*.

* Tiu manifesto publikigita en 2008 postulas la adopton de demokratia konstitucio.
* Liu Xiaobo, La Philosophie du porc et autres essais, Gallimard, kol. “Bleu de chine”, Parizo, 2011.

Ĉu la elitismo de la plej demokrataj intelektuloj baziĝas sur la amara kaj seniluziiga konstato, ke, post tridek jaroj da rimarkinda kresko de ilia vivnivelo, iliaj kuncivitanoj pensas nur pri konsumado? Sed, jam antaŭ la “ĉina miraklo” la defendantoj de demokratio ne multe ŝatis la najbarecon de la popolo, kiel montras la relego de la analizoj de la Tiananmen-movado, en 1989. En la Arkivoj de Tiananmen, Zhang Liang notas, ke la ĉefaj kialoj de la malsukceso de tiu movado estis “la malfortikeco de la reformistoj ĉe la pinto de la ĈKP, la malkonsentoj sine de la studenta movado, la fendo inter la intelektuloj, unuflanke, kaj la laboristoj kaj kamparanoj aliflanke [substrekita de la aŭtoro], kaj ankaŭ la foresto de rigora organizado kaj detala programo”*.

* Zhang Liang, Les Archives de Tiananmen, Le Félin, Parizo, 2004.

Tiu apartigo estis motivita per la zorgado de la studentoj konservi la purecon de sia klopodo. Ilia kritiko de la reĝimo estis politika kaj morala, neniel motivita per defendo de ekonomiaj interesoj. Ili strebis sin prezenti kiel garantiantojn de la profito de la nacio, klopodante konservi ordon kaj protekti la ekonomian produktadon. La studentaj gvidantoj kaj la malsat-strikantoj estis protektataj de gardantoj destinitaj ŝirmi ilin kontraŭ entrudiĝo de popolanoj dezirantaj prezenti sian vidpunkton, tio cele konservi ilian “purecon” kaj serenon. Estis tre malfacile renkonti ilin*.

* Craig Calhoun, “revolution and repression in Tiananmen square”, Society, vol. 6, n-ro 26, Nov-Jorko, septembro-octobro 1989.

Oni ankaŭ povas retroiri laŭ la tempo kaj ekzameni tion, kion proponis la tekstoj de la unuaj ĉinaj liberaluloj. Liang Qichao (1873-1929), konsiderata kiel tiu, kiu enkondukis demokration en Ĉinujon kaj kiu estis ties ĉefa pensisto, ne povas esti influita de la pasinto-fortoj aŭ de totalismo. Kaj tamen, kvazaŭ eĥo al la vortoj de Liu Xiaobo, jen kion li skribis post unu el siaj vojaĝoj en Usono: “Kiam mi rigardas la sociojn de la mondo, neniu el ili estas tiom senorda kiom tiu de la ĉina komunumo en San Francisko. Kial? La respondo estas: la libereco. La naturo de la ĉinoj de Ĉinujo ne estas pli bona ol la naturo de tiuj de San Francisco, sed, almenaŭ en Ĉinujo, ilin regas ŝtatfunkciuloj kaj ilin mastras patroj kaj grandfratoj. Nuntempe, libereco, konstituciismo kaj respublikanismo signifas regadon de la plimulto (...). Se ni adoptus demokratan sistemon nun, tio estus simple nacia sinmortigo. Mallonge, la ĉina popolo povas esti, nuntempe, nur aŭtokrate regata*...”

* Citita en R. David Arkush kaj Leo O. Lee (sub la direkto de), Land Without Ghosts: Chinese Impressions of America from the Mid-Nineteenth Century to the Present, University of California Press, (Oakland Kalifornio), 1989.

La afero estas do interkonsenta. En kiu ajn epoko, la plimulto de la ĉinaj intelektuloj neniam povis koncepti demokration kiel suverenan kaj senperan uzon de la politika povo fare de la popolo. En plej bona okazo, ili ĝin konsideras kiel aron de civilaj liberecoj, kiuj estas konceditaj al li kaj permesas al ĉiu esprimi sian vidpunkton, defendi siajn interesojn, eĉ eventuale esprimi siajn preferojn, sed en la kadro de oligarkio de regantoj kaj sub ties kontrolo.

Tia kompreno povas nur senesperigi la okcidentajn aktivulojn de la “demokratio-afero”. Sed ĝi ĝojigas aliajn observantojn, por kiuj demokratio laŭ la ĉina kompreno povus provizi anstataŭan solvon al la okcidenta modelo. Iin oni ne povas suspekti esti sub la influo de la ĉina tradicio, ĉu tiu de Konfuceo aŭ tiu de la ĈKP. Emblema pri tiu tendenco estas la libro de Michel Aglietta kaj Guo Bai: La ĉina vojo. La aŭtoroj asertas, ke ekzistas alia vojo por politika ŝanĝo ol la reprezenta demokratio. Ĝi “povas veni el burokrataj institucioj, kie altnivelaj respondeculoj, instruitaj pri la rolo de etiko en politiko, severe kontrolas respondeculojn de malpli altaj rangoj”. Kerne de tiu sistemo troviĝas “burokratio regata laŭ la etikaj principoj de Konfuceismo”. Fronte al la negativaj efikoj de kapitalismo kaj de la tutmondiĝo, “la intelekta kaj morala supereco ja determinas la veran noblecon, kaj devas esti rekompencata per socia statuso, politikaj funkcioj kaj responda materiala riĉeco”*.

* Michel Aglietta kaj Guo Bai, La Voie chinoise. Capitalisme et empire, Odile Jacob, kol. “économie”, Parizo, 2012.
Malkonfido al la kamparanoj

ĈI TIUJ DU AŬTOROJ konsentas kun la ĉinaj liberaluloj pri la neceso konfidi la potencon al elito selektita de meritokratia sistemo difinita de tiu elito mem. Ili tamen distingiĝas el ili ĉar ili konsideras ke la ĉina burokratio estas la elito, kiun Ĉinujo bezonas ĉar ĝi estas efika kaj justa.

Sed, finfine, kiu estas tiu popolo, kies bezonojn oni kontentigu, malhelpante ĝin mem aliri regpotencon? Ekde la 19-a jarcento, ĝi ampleksas la tuton de la malriĉaj homoj kaj/ aŭ malmulte kulturitaj: kamparanoj, etaj komercistoj kaj, laŭ la epokoj, laboristoj (ĝis la fino de la 1990-aj jaroj) aŭ migraj laboristoj (nuntempe). La membroj de tiuj sociaj klasoj estas taksataj nekapablaj plenumi sian civitanan rolon pro manko de “kvalito” suzhi, termino, kiu referencas al la instrunivelo, sed ankaŭ al la bongusto, la “bonaj manieroj”, la grado de ĝentileco kaj higieno, de civilizo kaj spirit-alteco.. Ankoraŭ hodiaŭ, la distingo inter la kulturita “urbano” kaj la “kamparano” (senkultura) konsistigas la ĉefan fendolinion ene de la ĉina socio. Ĉar la ĉefa parto de la malnova laborista klaso atingis la mezajn klasojn, la solaj restantaj malsupre de la ŝtuparo estas la kamparanoj kaj la migraj laboristoj. La problemo estas, ke ili ankoraŭ estas la plimulto de la loĝantaro, kaj do de la eventualaj voĉdonontoj. El tio fontas la malvolonteco doni al ili la ŝlosilojn de la lando.

La ĉinaj demokratoj certe ne estas la solaj, kiuj malkonfidas la popolon. Ĉu ne estas reflekso de ĉiuj liberaluloj, tiu deziro limigi la uzon de demokratio? Pruvas tion la politikaj debatoj en Francujo en la dua parto de la 19-a jarcento, kiuj havas multajn komunajn punktojn kun la nuntempaj ĉinaj sindemandadoj. La alveno de la [franca] Dua Imperio estis ŝoko por la respublikanoj. “La kamparanoj deturnis sin de la malnovaj altranguloj kaj de la regantaj respublikanoj, por doni sian apogon (...) al Louis-Napoléon Bonaparte. Kaj ilia fideleco (...) ankriĝas en la daŭro: la kamparaj voĉdonantoj konsistigas dum pli ol dudek jaroj la plej bonajn subtenojn de la Imperio” skribas la historiistino Chloé Gaboriaux*. La plejmulto de la respublikanoj opinias, ke la popolo de la kamparo (70% de la tiamaj francoj) perfidis demokration, kaj “konsideras la plejmulton de la franca loĝantaro nekapablaj uzi civitanecon kaj Respublikon”. La kamparano estas tiam “prezentata kiel kontraŭmodelo de civitaneco”, ne laŭ sia naturo sed pro siaj vivkondiĉoj, kiuj igas lin nekapabla kompreni la politikajn demandojn kaj “integriĝi en la nacio”. Ja manko de edukado kaj de altiĝo al la universalaj demandoj igas lin politike indiferenta. “En renversiĝo ripetiĝonta en la historio de respublikanismo, la malfacilo por la Respubliko integri parton de siaj civitanoj estas returnata en malfacilo de la loĝantaroj integriĝi.”

* Chloé Gaboriaux, La République en quête de citoyens. Les républicains français face au bonapartisme rural, Presses de Sciences Po, Parizo, 2010.
Timo de la popolaj klasoj en Eŭropo

En Ĉinujo hodiaŭ, same kiel en la tiama Francujo, la kamparanoj ja metas problemon. Sed Gaboriaux notas, ke “la bonapartista kamparano estis pli ofte instruita ol senscia”. Jes ja, tiuj kamparanoj voĉdonas por la konservativuloj kaj rifuzas la revoluciajn elbordiĝojn de la Pariza Komunumo. Sed ili rapide komprenis kiel ili povus profiti el la elektoj.

En Eŭropo, la kamparanoj estis de tiam anstataŭitaj de la “popolaj klasoj” en la reprezentado de la “popolo”. Sed, ankoraŭ nun ne mankas voĉoj por defendi la neceson fondi la ‘ĝeneralan volon’ sur io alia ol la principo de plimulto aŭ la praktiko de senpera demokratio. Kelkaj politikuloj sin demandas pri la kapablo de la civitanoj kompreni la demandojn metitajn en la referendumoj*. Ili pledas por “pli raciaj” decidoj, bazitaj sur analizoj de teknokratoj kaj fakuloj. Sed nenio estas dirata pri la selektomaniero de tiuj juristoj, fakuloj, regantoj. Implice, la “elitoj” havas la devon legitimi ilin.

* Vd ekzemple S-ro Martin Schulz, eŭropa deputito de la germana social-demokrata Partio, la 12-a de aprilo 2016 sur la registrejo de LCL. Vd. Alain Garrigou, “Voter plus n’est pas voter mieux”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2016.

Denove, la kromvojo tra Ĉinujo montriĝas riĉa je instruaĵoj. Alfrontitaj al la postulo kontribui en la modernigo de la lando, la intelektuloj revenas al la demandoj, kiujn la “modernaj” socioj estas supozataj esti respondintaj jam antaŭ kelkaj jardekoj.Ili provas adapti mitigitan demokration al ĉinaj specifecoj, ankaŭ mitigitaj. Tio ebligas remalkovri kiel, de la 19a jarcento ĝis nun, la grandaj principoj de demokratio estis uzataj por naski dispoziciojn kaj ideologiojn limigantajn paradokse la demokratan praktikon.

Finfine, ĉiuj tiuj debatoj montriĝas supraĵaj kaj ripetigaj, ĉar granda plimulto de la protagonistoj interkonsentas pri la esenco, kaj malkonsentas nur pri la teknikoj kaj la normoj starigendaj por ke la socio estu taŭge regata. Ili konsideras, ke la registaro devas celi la ĝeneralan intereson, tio estas certigi komforton kaj bonajn vivkondiĉojn de la popolo, sed ke nur tiuj, kiuj scias, kaj kiuj jam regas, konas la receptojn. Pro tio ilia propono starigi demokration direktatan de meritokratia elito kaj dotita — oni ne scias kiel — per supera kapableco kaj etiko, kiuj certigos la honestecon de ties funkcio.

Tiel estas akceptata ekde la komenco la principo de nesimetrio inter popolo kaj elito, regantoj kaj regatoj, kulturitoj kaj nekulturitoj. La demokratia institucio devas sankcii tiun realecon. Jes ja, demokratiaj aŭ meritokratiaj proceduroj povas ebligi ioman renovigon de la elitoj. Oni kreas konkursojn, “kontrolkomisionojn” aŭ “observo-komisionojn” de burokratoj; oni donas pli da povo al la amasinformiloj, al la leĝo, al la neregistaraj organizoj (NRO-j); oni starigas procedurojn de partoprena demokratio. Sed tiuj, kiuj povas profiti el tiuj novigaĵoj devas posedi la kvalitojn difinitajn de la dominantoj: la kulturon, la “distingitecon”, la teknikajn kompetentojn, la socian kondut-facilecon, la konon de gravaj influaj homoj. Jam ekzistas povo-rilatoj kaj selekto-rilatoj en la amasinformiloj, la tribunaloj, la NRO-oj aŭ la administracio, kiuj arbitre difinas kriteriojn de sukceso.

Socio sen demokratia reprezentado (Vd Malofta voĉdonado) kiel Ĉinujo ne evitas tiun interkonsenton. Ĉiu — novkonfuceano, liberalulo, ano de la ŝtat-aparato, disidento — interkonsentas pri la neceso de registaro por la popolo fare de elito. Ĉiuj deziras la aperon de hegemonia meza klaso, kies eduk-nivelo, enspeznivelo, respektindeco kaj seriozeco garantius la idealan funkciadon de reprezenta demokratio. Ĉinujo tiam havus je dispono sufiĉan kvanton da individuoj bone pagitaj kaj kulturitaj, feliĉaj proprietuloj kaj konsumantoj, kaj do civitanoj tute konsciaj pri la problemoj. Rapidaj por defendi siajn interesojn — supozatajn koincidi kun la ĝenerala intereso-, la leĝon kaj la modernecon, sed ankaŭ stabilecon, ili certe elektus klerajn regantojn. La konfliktoj inter ĉiuj tiuj pensistoj koncernas do nur la elito-tipon pri kiu la lando bezonas. Jen pruvo ke, ankaŭ en la politika sfero, Ĉinujo ja partoprenas la modernan mondon.

Jean-Louis ROCCA

En Ĉinujo demokratio... kiam maturiĝos la popolo

Malofta voĉdonado

La balotoj ludas marĝenan rolon en la ĉina politika sistemo. La regpovo estas inter la manoj de la ĝenerala sekretario de la centra Komitato de la komunista Partio, teorie balote elektita sed reale nomumita de la membroj de la politika Estraro. La prezidento, la vic-ĉefministro kaj la prezidanto de la centra armea Komisiono, siaflanke, estas elektitaj de la popola nacia Asembleo (PNA). Tamen, la legitimeco de tiu ĉi estas tre limigita. Se la bazaj asembleoj (esence en kantonoj kaj distriktoj) rezultas el ĉiesa voĉdonado — kun rigora selekto de kandidatoj kaj elektitoj fare de la komunista Partio-, la preskaŭ tri mil membroj de la PNA estas elektitaj post longa procezo de nerektaj elektoj. La Asembleo konsistas do esence el reprezentantoj de la provincaj registaroj kaj el diversaj sociaj klasoj kaj institucioj: militistoj, laboristoj, naciaj malplimultoj, intelektuloj, privataj entreprenistoj — inter kiuj trideko da miliarduloj.

Okaze de la lokaj balotoj, sendependaj kandidatoj povas kandidatiĝi, sed iliaj ŝancoj esti elektitaj estas malgrandaj. Male, oni rimarkas inter la elektitoj kreskantan nombron da privataj entreprenistoj, alelektitaj de la lokaj aŭtoritatuloj. Finfine, tiuj lokaj asembleoj kunvenigas gravulojn reprezentantajn ĉiujn sociajn kategoriojn kaj elektitajn de la partio-instancoj.

Ekster la elektoj por la lokaj asembleoj, la ĉinaj civitanoj havas nur du okazojn uzi sian voĉdon-rajton. En la urboj oni elektas komitatojn de loĝantoj, laŭ zorge establitaj listoj. La malforta influo de tiuj institucioj ne igas la partoprenon tre alloga, kaj la elektitoj estas kelkfoje simple nomumitaj.

Pli interesa estas la kazo de la vilaĝaj komitatoj. En kvazaŭ ĉiuj pli ol sescent mil ĉinaj vilaĝoj, oni elektas reprezentantojn per baloto. En plej multaj kazoj, la konsekvencoj estas malgrandaj. La povo de tiuj komitatoj, limigita al la kurantaj taskoj, estas eĉ pli reduktita pro la ekzisto de komitato de la Partio. Tamen, tiuj balotoj ebligas kelkfoje liberigi sin, almenaŭ portempe, de senkompetentaj aŭ koruptitaj personoj.

Jean-Louis ROCCA

Komenciĝis la batalo por la Palaco Elizeo

La francoj iros al la urnoj ĉi-printempe por elekti novan prezidanton. Post la surprizo de la usona elektado, la brita voĉdono favore al Brexit, kaj la leviĝo de la ekstrema dekstrularo en Eŭropo, la mondo atenteme rigardos. En la unua balotvico, je la 23a de aprilo, alfrontiĝos ĉiuj kandidatoj kun 500 subskriboj de elektitaj oficialuloj. Post du semajnoj, je la 7a de majo, la du plej sukcesaj kandidatoj alfrontos unu la alian en elimina balotovico. Jen la ĉefaj kandidatoj, de maldekstre dekstren de la politika spektro ...

Jean-Luc Mélenchon, La France Insoumise (Francio Necedema). Mélenchon estas fondinto de la Parti de Gauche (Maldekstra Partio) kaj kandidato por la ‘radikala’ maldekstro (kontraste kun la Socialisma Partio kaj alianculoj). Por ĉesigi la ‘prezidantecan monarĥion’ de la Kvina Respubliko kaj ĝian kulturon de privilegio, li kunvenigus asembleon por ellabori novan konstitucion por Sesa Respubliko. Li reorganizus impostojn por redistribui monhavojn kaj antaŭenigus transiron al daŭrigebla energio. Li eliĝus el EU-traktatoj kaj okazigus diskutojn kun eŭropaj progresemuloj kun la celo aŭ ŝanĝi la Eŭropan Union aŭ eliri el ĝi, celante restarigi ĝin kiel socialan Eŭropon.

Benoît Hamon, Parti Socialiste (PS). El la socialdemokrata maldekstro, Hamon venkis Manuel Valls, siatempa ĉefministro sub François Hollande, por fariĝi la kandidato de la Socialista Partio. Li havas la subtenon de la partiestro de Europe Écologie Les Verts (Eŭropo Ekologio La Verduloj), Yannick Jadot, kiu retiris sian propran kandidatecon je la 23a de februaro. Hamon kontraŭis al du leĝoj enkondukitaj sub Hollande. Por rekonstrui ligojn kun maldekstremaj voĉdonantoj kiel la kandidato kiu savos la sistemon de sociala asekuro, kerna politiko de lia programo estas universala baza enspezo (600 eŭroj monate pagotaj senkondiĉe al ĉiuj kiuj rajtas ricevi la subvencion Revenu de solidarité active (RSA)*, kaj iam al la tuta loĝantaro. Li deziras novan politikan kontrakton por la EU, surbaze de la evoluigo de unuiĝo por la defendo de Eŭropo, la investado je la energia transiĝo por ĉesigi rigorajn elspezreduktojn, kaj la socia kaj fiska konverĝo por elimini ĉian dumpingon. Li enkondukus malplenajn balotilojn kaj ununuran prezidentan mandaton de sep jaroj.

* RSA: sociala subvencio kiu donas minimuman enspezon al senlaboraj kaj subdungitaj laboristoj — ml

Emmanuel Macron, En Marche! (Antaŭen!). Verva liberala centristo, kiu aktuale rangas alte en la opinisondoj, Macron neniam estas elektita por publika posteno sed estis la ministro pri la ekonomio de François Hollande. Li eksiĝis de la registaro en aŭgusto 2016 por starigi sian propran partion, En Marche!. Li laboris ĉe la Inspection générale des finances (la inspektoraro pri la ŝtataj financoj) kaj ĉe Rothschild & Cie Banque. Li volas laŭpaŝe enkonduki ekstreme liberalisman programon, plivastigon de siaj proponoj sub Hollande. Li abolicius la kontribuaĵojn de dungitoj al sanasekuro kaj al asekuro kontraŭ senlaboreco, iniciato kiu povus devigi laboristojn transiri al pli altekostaj kaj malpli bonaj privataj kasoj. Malŝatantoj kritikas lin pro tio, ke li emfazas sian reputacion kiel dinamisma juna administranto kaj ke li tro malrapide detalis klaran programon. Li gajnis gravan rekomendon de François Bayrou de la centrisma Mouvement démocrate je la 22a de februaro.

François Fillon, Les Républicains (antaŭe UMP). Dekstrema, la programo de Fillon koncernas la liberan komercadon, la restarigon de la ŝtata aŭtoritato, kaj la aserton de ‘respublikaj’ valoroj. Li ankaŭ abolicius impostojn sur monhavaĵojn, elspezus 12 miliardojn da eŭroj por la sekureco, la defendo kaj la justico, kaj levus la aĝon de emeritiĝo al 65. Lia ekonomia starpunkto similas tiun de Emmanuel Macron; ankaŭ s-ro Fillon deziras abolicii la 35-horan laborsemajnon. Lin subtenas la katolika dekstrularo (kiu manifestaciis kontraŭ la edziĝo inter samseksuloj en 2012-3), kaj li diris ke li permesus medicine helpitan reproduktiĝon sole al malfekundaj malsamseksaj paroj, kaj malpermesus lupatrinecon, tiel instigante debaton pri la stigmatizado kontraŭ samseksaj paroj. Lia kampanjo estas minacata de akuzoj ke li malversaciis ŝtatan monon asertante, ke lia edzino Penelope laboris por li kiel parlamenta adjutanto.

Nicolas Dupont-Aignan, Debout la France! (Francio Leviĝu!). Dekstrulo, Nicolas Dupont-Aignan estas gaŭlisto kaj subtenas protektismon. Li suspendus ĉiun novan leĝon de la EU kiu reduktos la ekonomian sendependecon de Francio. Li deziras Eŭropan Union ‘laŭ la karto’ por impulsi projektojn kiel la batalon kontraŭ gravaj malsanoj. Li eliĝus el NATO, ebligante al Francio reakiri sian militan sendependecon kaj pli proksimiĝi al Rusio.

Marine Le Pen, Front National (Nacia Fronto). La populara kandidato de la ekstrema dekstrularo, Marine Le Pen submetus al referendumo la demandon pri membriĝo en la EU, kiel en Britio. Ŝi retirus Francion el la Schengen-spaco en la nomo de la milito kontraŭ terorismo kaj ‘la defendo de la nacia identeco’. Ŝia programo de ‘ekonomia patriotismo’ provus sekurigi la financan, leĝfaran kaj teritorian suverenecon de Francio. Ŝi subtenas ‘striktan’ laikecon, kulpigas enmigradon pri ekonomiaj krizoj, senlaboreco kaj perfortaĵoj en la banlieues, kaj pliigus la buĝeton por la nacia defendo kaj donus al la polico pli grandajn rimedojn por ‘senarmigi la banlieues*.

* banlieues: ‘antaŭurboj’ laŭ la vortaroj, sed la antaŭurboj, kiujn Le Pen deziras senarmigi, ne estas verdaj kvartaloj de mezklasanoj, sed ‘les banlieues défavorisées’, kvartaloj de socialaj loĝejaroj en kiuj loĝas plejparte fremdaj enmigrintoj kaj francoj de eksterlandaj devenoj; vidu: “Ni kredas je nenio krom la Profeto” — ml

Inter la aliaj kandidatoj estas Nathalie Artaud de Lutte Ouvrière (Laborista Lukto), partio de la komunista trockiista maldekstro, kiu nuligus la privatan proprieton de la produktorimedoj (per la ŝtatigo de bankoj kaj grandaj firmaoj); Philippe Poutou de la marksisma Nouveau Parti Anticapitaliste (Nova Kontraŭkapitalisma Partio), kiu abolicius la novliberalisman ‘kaston’, malpermesus la maldungon de superfluaj dungitoj kaj la reduktojn de la nombro de laborpostenoj, transirus al laborsemajno de 32 horoj kaj ŝtatigus grandajn firmaojn; kaj Jacques Cheminade de Solidarité et Progrès (Solidareco kaj Progreso), filio de la movado Lyndon LaRouche, kiu deziras eliĝi el NATO kaj la EU.

Adrien PIQUERA

Tiu artikolo estas traduko de ‘The battle for the Elysée Palace has begun’ (LMD anglalingva eldono, marto 2017).

Francujo: pejzaĝo antaŭ la prezidanto-elekto

Embaraso de la maldekstro pri enmigrado

La konservativa strategio celanta kontraŭstarigi la plej malriĉajn homojn inter si rezultigis igi la enmigradon decidiga demando por multaj francoj. Bonŝanco por la dekstro, tiu situacio trudas al la maldekstro evolui sur minita tereno... kaj ĝin disdividas.

ENMIGRADO disdividas la ĉefajn kandidatojn al la prezidanta elekto en du tendarojn: tiuj, kiuj ĝin metas kerne de sia programo, kaj tiuj, kiujn la temo embarasas. Tre parolemaj, la unuaj atribuas al la eksterlandanoj ĉiajn problemojn, de senlaboreco ĝis terorismo, de la krizo pri la publikaj financoj ĝis la manko de loĝejoj, de la nesekureco ĝis la tro granda nombro de lernantoj en lernejaj klasoj. Kiel solvon, ili rekomendas radikalajn decidojn. S-ino Marine Le Pen (Nacia Fronto) promesas forigi la “grundo-juron”, eliri el la Schengen-areo, starigi la nacian preferon kaj igi sistema la elpelon de eksterlandanoj sen restadpermeso. S-ro François Fillon (Partio La Respublikanoj) siaflanke promesas pliseverigi la regulojn de la familia grupiĝo, kondiĉigi la socialajn monhelpojn je du jaroj da restado sur la teritorio, malaperigi la Ŝtatan Kuraco-helpon, aŭ voĉdonigi de la Parlamento jarajn kvantojn da enmigrantoj, laŭ la nacieco — tio estas rompo de la principoj de la edikto de la 2-a de novembro 1945, laŭ kiu la asimilado-kapablo de eksterlandanoj dependas ne de ties origino, sed de ties individuaj karakterizoj.

Fronte al tiu superpromesado, la tendaro de la embarasitoj kontentiĝas per malprecizaj kaj kelkfoje nekoheraj proponoj. En intervjuo donita al la protestanta semajngazeto Réforme, s-ro Emmanuel Macron, la kandidato de la movado “En Marche!” (Ni ekiru!), deklaras, ke “enmigrado montriĝas bonŝanco el la vidpunktoj ekonomia, kultura, socia*”. Sed tiu linio ne troviĝas en lia prezidanta programo: li elvokas precipe azilrajton — kiun la dekstro promesas severigi, sed ne forigi-, planas “resendi tuj” la azilrifuzitojn en ilian landon, sed plene ignoras la aliajn migradojn.

* “Migrants, politique migratoire et intégration: le constat d’Emmanuel Macron”, Réforme, Parizo, 2-a de marto 2017.

S-roj Jean-Luc Mélenchon kaj Benoît Hamon ne montriĝas multe pli precizaj. Parolante ekskluzive pri kazoj de klimataj aŭ politikaj rifuĝintoj, la kandidato de “la Necedema Francujo” intencas “lukti kontraŭ la kaŭzoj de la migradoj”. Kaj la socialista kandidato, kiu ofte kritikis la migro-politikon de la registaro de s-ro Manuel Valls, bedaŭrante, ke Francujo ne montriĝas pli solidara al la rifuĝintoj, lia programo tamen penas sin ŝarĝi per tiu linio: krom la ĉiama promeso — neniam plenumita — de la Socialista Partio (SP) doni voĉdonrajton okaze de la lokaj balotoj al la ekster-EŬ-anoj, li nur proponas kreadon de “homhelpaj vizoj”, kies konturo kaj atribuo-maniero ne estas difinitaj. Nenio pri la ekonomiaj enmigrantoj kaj la migrintoj sen restadpermeso, kiuj estas la kerno de la diskurso de la dekstro.

Tiu diskreteco ne estas sen kialoj. De la usonano Donald Trump ĝis la hungaro Viktor Orban, de la britaj defendantoj de la “Briteliro” ĝis la itala 5-stelo-movado, de la Demokratia Unio de la Centro (UDC) en Svislando ĝis la Novflandra Alianco (Nieuw-Vlaamse Alliantie, N-VA) en Belgujo, de la NF en Francujo ĝis la Partio ‘Juro kaj Justeco’ (PiS) en Pollando, la partioj kaj gvidantoj, kiuj kontraŭstaras la alvenon de eksterlandanoj estas de kelkaj jaroj rapide progresantaj en la plej multaj okcidentaj landoj. Ĉiuj ŝuldas grandan parton de sia sukceso al la popola voĉdonantaro. En Francujo, la NF allogas precipe en la “fragilaj zonoj”*, kie la sendiplomaj junuloj estas multnombraj kaj la proporcioj de senlaboreco kaj malriĉo tre altaj. En Britujo, la “Briteliro” gajnis adeptojn esence en la regionoj severe frapitaj de la tutmondiĝo kaj malindustriiĝo, dum la plej multaj subtenantoj de la pluresto en la Eŭropa Unio vivas en la grandaj dinamikaj urboj. La svisa referendumo de februaro 2014, kie plej multo de la voĉdonantoj esprimis sin kontraŭ “la amasa enmigrado”, ankaŭ malkaŝis fendon inter la kamparaj kaj urbaj zonoj. Kaj koncerne s-ron Trump, li ja estis malŝatata de la superaj sociaj tavoloj kaj la malplimultoj de la orienta kaj okcidenta marbordoj, sed li triumfis sine de la blankulaj popolaj klasoj.

* Hervé Le Bras, Le Pari du FN, Autrement, Parizo, 2015.
En 2017, Jean-Luc Mélenchon ne plu laŭdas la akcepton de eksterlandanoj

En tia kunteksto, la timo malkontentigi la popolan voĉdonantaron per programo, kiu aspektas tro favora al enmigrado ŝajne atingis s-ron Mélenchon. Dum la antaŭa prezidanta elekto, sen iri ĝis eksplicite defendi la instalo-liberecon, li prezentis sin kun listo de malfermaj projektoj: reveno al la unusola dekjara restadpermesilo, nuligo de ĉiuj leĝoj voĉdonitaj de la dekstro depost 2002, laŭleĝigo de la eskterlandanoj sen restadpermeso, fermo de la enfermejoj, malkrimigo de la senpermesa restado... “Enmigrado ne estas problemo. La malamo al eksterlandanoj, la ĉasado al enmigrintoj malbeligas nian Respublikon: necesas ĉesigi tion, asertis lia programo “La humaneco unue”. La migraj fluoj disvolviĝas tra la mondo, ili miksas diversajn motivadojn. Francujo ne devas ilin timi, ĝi ne devas malestimi [ilian] grandegan homan kaj materian kontribuon.”

En 2017, la linio ŝanĝiĝis.. S-ro Mélenchon ne plu rekomendas la akcepton de eksterlandanoj. “Elmigri estas ĉiam sufero por tiu, kiu ekiras, klarigas la 59-a punkto de lia nova platformo. (...). La unua tasko estas ebligi al ĉiu vivi ĉe si.” Por tio, la kandidato proponas nenion malpli ol “ĉesigi la militojn, la komercajn interkonsentojn, kiuj detruas la lokajn ekonomiojn, kaj alfronti la klimat-ŝanĝon.” Tiu pozici-ŝanĝo dividis la progreseman tendaron, inter kiuj malgranda parto defendas la malfermon de la landlimoj, kiun s-ro Mélenchon de nun kontraŭstaras*. Figuro de la Nova Partio Kontraŭkapitalisma (NPK), s-ro Olivier Besancenot mallaŭdas tiun “parton de la radikala maldekstro [kiu] ŝatas plifortigi la ideojn de suverenismo, de landlimo, de nacio”, dum s-ro Julien Bayou, proparolanto de Eŭropo Ekologio-La Verduloj, kiu subtenas la socialistan kandidaton Benoît Hamon, akuzas la kandidaton de “La Necedema Francujo”, “konkuri kun la Nacia Fronto por la venko”.

* “Mi neniam favoris la instal-liberecon, mi ne komencos nun”, li aparte klarigis al la ĵurnalo Le Monde (24-a de aŭgusto 2016).

Defendata de la NPK kaj de multego da aktivaj organizaĵoj — la Grupo de informado kaj subteno al la enmigrantoj (Gisti), la asocio Migreurop, la Reto Edukado sen landlimoj... — aŭ devenintaj de la sociala kristanismo — Cimade, Secours Catholique (Katolika Helpo)... -; kies komunaĵo estas la rifuzo distingi inter rifuĝantoj kaj ekonomiaj enmigrintoj, la afero de la libereco cirkuli tiras argumenton el la malsukceso de la fermaj politikoj: nek la eŭropa agentejo Frontex, nek la doganaj kontroloj, nek la interkonsentoj subtraktitaj kun Turkujo aŭ Tunizio malhelpas la enmigrantojn eniri Eŭropon. Sed ili trudas al ĉi-lastaj resti kontraŭleĝuloj kaj kaŝitaj kaj igas ilin aparte sentemaj, vundeblaj al ĉiuj formoj de ekspluatado. La instal-libereco permesus al la eksterlandanoj leĝe postuli pli bonajn laborkondiĉojn, kaj do ne estigi premon al salajro-malaltiĝo.

La pliboniĝo de la vivnivelo en la foriro-landoj ne fiksas la loĝantarojn

Por kompletigi sian demonstradon, la NPK antaŭenigas la karakteron “ekonomie profitan*” de enmigrado. Kvankam, venanta de revolucia partio, la argumento povas surprizi, multaj studaĵoj ja montras, ke enmigrado ne estas kosto, sed profito por la ŝtato same kiel por la entreprenoj. Laŭ studaĵo kondukita de la ekonomikistoj Xavier Chojnicki kaj Lionel Ragot, kaj kuneldonita en 2012 de la ĵurnalo Les Echos, la ĉeesto de la enmigrintoj kuntrenas pozitivan netan buĝet-kontribuon: ofte junaj kaj bonfartaj, ili pagas pli da impostoj kaj kotizoj ol ili ricevas da socialaj helpoj*. En raporto pozitive menciita en la ekonomiaj paĝoj de Le Figaro, la kabineto McKinsey opiniis, ke la enmigrintoj “kontribuas preskaŭ 10% de la tutmonda riĉaĵo”, aparte ĉar la eksterlanda laboristaro estas tre profitdona por la entreprenoj. La monatgazeto Capital (marto 2015) detaligas: “Fleksebleco estas la unua atuto de la enmigrinta laboristaro. (...) En aliaj sektoroj, estas ilia faceto “kuraĝaj laborantoj” kiu igas la enmigrintajn laboristojn tiel valoraj”. Tria atuto “de tiuj dungitoj venintaj de aliloke: ili ne hezitas fari la laborojn malestimatajn de la aŭtoktonoj. La unuaj entreprenoj ĝojigitaj estas la purigad-entreprenoj. Por malplenigi la rubujojn de la oficejoj, scipovo de la franca lingvo ne vere necesas”. Enmigrado estas des pli “ekonomie profitdona”, ke la sistemo restas profunde neegaleca...

* Denis Godard, “Politique migratoire: Y a pas d’arrangement...”, L’Anticapitaliste, Montreuil, 24-a de novembro 2016.
* Xavier Chojnicki kaj Lionel Ragot, L’immigration coûte cher à la France. Qu’en pensent les économistes?, Eyrolles-Les Échos éditions, kol. “On entend dire que...”, Parizo, 2012.

La revoluciaj defendantoj de la malfermo de la landlimoj evidente ne aprobas la mastran ekspluatadon de la enmigrintaj laboristoj. Ilia projekto pri libera instalado projekciiĝas en mondon, kie la naci-ŝtatoj estus malaperintaj. Tiu perspektivo ne konsideras la nunan staton de la potencrilato: “Nova konscio estas nun konstruiĝanta trans la landlimoj sine de la junularo kaj de la popolaj klasoj, laboristoj el ĉiuj originoj, lingvoj kaj haŭtkoloroj, nutrata de internacia ribelemo kaj solidareco”, anoncis en oktobro 2016 teksto de la NPK*. Ĝi krome apogas sin sur radikala retoriko — “Ni estas kun la migrantoj, kontraŭ la polico, kontraŭ la ŝtato kaj ĉiuj tiuj, kiuj kunlaboras por ĝia politiko. (...) Ni defendas la rajton preni kaj okupi tion, kion la ŝtato rifuzas doni* —, kiu, en la nuna kunteksto, ŝajnas anticipi tre magrajn rezultojn dum la ekektoj.

* Isabelle Ufferte, “À travers la mondialisation de la révolte émerge une nouvelle conscience de classe...”, Démocratie révolutionnaire, 27-a de oktobro 2016, www.npa-dr.org
* L’Anticapitaliste, 24-a de novembro 2016.

S-ro Mélenchon, siaflanke, deziras transpasi la SP en la baloto. Por tion sukcesi, li ne plu hezitas kulpigi la ekonomian enmigradon: “Momente, ne eblas havi laboron por ĉiuj, tiam mi preferas tion diri”, li lanĉis sur France-2 la 11-an de marto. Reasertinte sian subtenon al la akcepto de rifuĝantoj, li aldonis: “La homoj, kiuj estas nun sen permesilo en Francujo, se ili nun estas dungitoj kaj laboras, ili nur pagu siajn kotizojn, kaj mi donos al ĉiuj rajtigilojn. (...) Al la aliaj, mi estas devigita diri: ‘Aŭskultu, mi ne scias kion fari. Ĉesu diri, ke vi venas helpi nin, ĉar ni havas sufiĉe da homfortoj.’ Kaj mi ĉefe diras: ‘Vi devas ĉesi ekiri [el viaj landoj].’”

Hodiaŭ, la ekonomiaj enmigrintoj estas malplimulto de la eksterlandanoj, kiuj ĉiujare alvenas en Francujo, multe malpli nombraj ol la homoj enkondukitaj pro motivo de familia grupiĝo, la politikaj rifuĝintoj aŭ la studentoj laŭ internaciaj interŝanĝoj. Sed, krom se oni volas rediskuti iujn internaciajn interkonsentojn, kiel la Ĝenevo-Konvencion de 1951 pri rifuĝintoj aŭ la eŭropan Konvencion de la homrajtoj de 1953 koncerne la familian grupiĝon — io, kion s-ro Mélenchon ne intencas-, tiuj aliaj kvantoj, plimultaj, estas malfacile redukteblaj.

Malrapidiĝo de la ekonomia migrado havus do tre limigitan efikon al la migraj fluoj. Sed ĝi havas gravan simbolan funkcion, nome refuti la akuzojn pri malrigoreco, ebligante samtempe sin diferencigi de la dekstro, kiu, siaflanke, proponas la ellandigon de ĉiuj nerajtigitaj eksterlandanoj kaj azilrifuzitoj. Tamen, s-ro Mélenchon implice kreditigas la ekziston de ligo inter ekonomia enmigrado kaj senlaboreco, io, kion la historio kaj la internaciaj komparoj ŝajnas malvalidigi: komence de la 1930-aj jaroj, Francujo realigis masivan ellandigon de eksterlandanoj, sen sukcesi iel ajn malpliigi la mankon de dungoj; landoj kiel Kanado enhavas multajn enmigrintojn sed tre malmulte da senlaboruloj. Krome, laŭleĝigi nur la eksterlandanojn havantajn laborkontrakton riskas esti danĝere, ĉar la fakto, ke oni estas sen restadpermeso ĝuste devigas senkontrakte labori...

La projekton lukti kontraŭ la kialoj de la migradoj per la riĉiĝo de la ekir-landoj obstaklas, en mallonga perspektivo, la principo konata sub la nomo “migrada transiro”. La plibonigo de la vivnivelo — kiu kondukas al malkresko de infanmorteco kaj al juniĝo de la loĝantaro-, la kresko de produktiveco — kiu liberigas laborforton — kaj la kresko de enspezoj ne fiksas la loĝantarojn: ili kreskigas la rezervujon de kandidatoj al elmigrado, ĉar pli da homoj povas pagi la korpan kaj materian koston de ekziliĝo. Laŭ modelo konstruita de la Monda Banko, kiam la enspezo de la loĝantoj (laŭ aĉetpovo-pareco) de lando situas inter 600 dolaroj (kiel en Etiopio) kaj 7 500 dolaroj (Kolombio aŭ Albanujo) jare, kresko de enspezoj kuraĝigas elmigradon. Post tiu sojlo, la efiko inversiĝas. Kun 2% de jara kresko de enspezoj, necesos en Niĝero aŭ Burundo pli ol cent tridek jaroj, kaj en Kamboĝo pli ol sesdek jaroj, por transpasi tiun sojlon*.

* Michael Clemens, “Does development reduce migration?”, Working Paper n-ro 359, Center for Global Development, Vaŝingtono, DC, marto 2014.

S-ro Bezancenot vidas en la novaj pozicioj de s-ro Mélenchon “malprogreson por la radikala maldekstro”. La kandidato de “la Necedema Francujo” respondas, ke li situas “en la tradicio de sia movado”. Ili ambaŭ iel pravas...

Fine de la 19-a jarcento, dum la Granda Depresio (1873-1896) estis frapanta Francujon, la maldekstro afiŝis unuecan kaj koheran diskurson pri enmigrado. Ĝi kombinis teorian kritikon priskribantan la eskterlandan laboristaron kiel ilon por maksimumigi la profitojn de la mastraro kaj praktikan analizon pri la necesa alianco inter francoj kaj enmigrintoj kontraŭ tiu mastraro. “La eksterlandaj laboristoj (belgoj, germanoj, italoj, hispanoj) pelitaj el sia lando de mizero, dominataj kaj ofte ekspluatataj de bandestroj, konas nek la lingvon, nek la prezojn, nek la kutimojn de la lando, estas devigataj konformiĝi al la kondiĉoj de la mastro kaj labori kontraŭ salajroj, kiujn rifuzas la lokaj laboristoj”, skribis ekzemple Jules Guesde kaj Paul Lafargue en la programo de la laborista Partio de 1883. Kvankam ili bedaŭris “la naciajn danĝerojn kaj la laboristajn mizerojn, kiujn estigas la ĉeesto de eksterlandaj laboristoj”, ili ne postulis fermon de la landlimoj: “Por malhelpi la cinikajn kaj kontraŭ-patriotajn planojn de la mastroj, la laboristoj devas protekti la eksterlandanojn el la polica despotismo (...) kaj defendi ilin kontraŭ la avideco de la mastroj per ‘laŭleĝa malpermeso’ dungi eksterlandajn laboristojn por salajro malpli alta ol tiu de francoj”*. Tiu teoria kaj praktika linio estis tiu de la ĉefaj maldekstraj partioj dum la kresko-jardekoj de la 20-a jarcento — en la jaroj 1900-1920, kaj dum la “tridek gloraj jaroj”.

* Jules Guesde kaj Paul Lafargue, Le Programme du Parti ouvrier, son histoire, ses considérants et ses articles, Henry Oriol Éditeur, Parizo, 1883.

La fendoj aperis dum la krizo-tempoj. Ĉe la komenco de la 1930-aj jaroj, kiam rapidege kreskas senlaboreco, voĉoj leviĝas por postuli ellandigon de la eksterlandanoj; peticioj, leteroj estas senditaj al la elektitoj por postuli la “nacian preferon”. En novembro 1931, la socialisto Paul Ramadier prezentas al la deputitoj tekston, kiu planas ĉesigi enmigradon kaj limigi je 10% la proporcion de eksterlandanoj en ĉiu entrepreno. Tiam komunista deputito, Jacques Doriot lin kontraŭdiras: li mallaŭdas “ksenofobiajn iniciatojn”, “naciisman politikon, kiu celas dividi la laboristojn fronte al la kapitalo”. Por defendi sian partion, la socialista gvidanto Léon Blum parolas pri “empiriaj paliativoj, kiuj plej bone domaĝas la interesojn de la laborista klaso” kaj elvokas “la malfacilaĵojn kaj la kontraŭdirojn de la realo”*.

* Citita en: Claudine Pierre, “Les socialistes, les communistes et la protection de la main-d’oeuvre française (1931-32)”, Revue européenne des migrations internationales, vol. 15, n-ro 3, Poitiers, 1999.10
Diskurso kies breĉoj estas ekspluatataj de la Nacia Fronto

La krizo, kiu komenciĝas en la 1970-aj jaroj, produktas novajn disputojn. Ĵus antaŭ la prezidantaj elektoj de 1981, la komunistoj multigas la respondecojn de enmigrado. En la komunista ĵurnalo L’Humanité, la ĵurnalisto Claude Cabanes maltrankviliĝas pro la sociaj kaj kulturaj problemoj al kiuj estas alfrontataj la suburboj administrataj de la Franca Komunista Partio: “ĉiuj tiuj malekvilibroj, pligravigitaj de la malfacilaĵoj kaŭzitaj de la malkresko de la aĉetpovo, senlaboreco, nesekureco, igas la kunloĝadon [inter francoj kaj ennmigrintoj] malfacila”, li skribas la 30-an de decembro 1980. Kelkajn tagojn poste, la 6-an de anuaro 1981, Georges Marchais, la ĝenerala sekretario de la Partio, eldiras memorindan paroladon. “Necesas haltigi la oficialan kaj la kontraŭleĝan enmigradon, li martelas. Estas neakcepteble enlasi novajn enmigrantajn laboristojn en Francujon, dum nia lando enhavas preskaŭ du milionojn da senlaboruloj, francoj kaj enmigrintoj.” La socialistoj tiam reprenas la pozicion antaŭe okupitan de la komunistoj. “Oni ne povas izoli la enmigrintan loĝantaron el la tuto de la laborista klaso, asertas programa teksto publikigita en la semajngazeto L’Unité la 19-an de decembro 1980. (...) La tuta partio ja devas mobiliziĝi pri la bazaj principoj de internaciismo kaj de la klas-fronto*.

* Citita en: Olivier Milza, “La gauche, la crise et l’immigration (années 1930 — années 1980)”, Vingtième siècle, vol. 7, n-ro 1, Parizo, julio-septembro 1985.

S-roj Mélenchon kaj Besancenot tiel restas ambaŭ en la tradicio de la progresema movado, el kiu ili reprenas samtempe la plej bonon kaj la plej malbonon. La unua provas konsideri la malfacilaĵojn, kiun enmigrado metas specife al la laborista klaso, sed lasas sin influiĝi de la retoriko de ellandigoj kaj tromulteco. La dua restas fidela al internaciismo, sed antaŭenigas ideologian interpreton, kiu aspektas malakorda kun la aspiroj de la mezaj kaj popolaj tavoloj malfortigitaj de la malabundo kaj tutmondiĝo, kaj tiel igitaj tralasemaj al la strategio de propeka kapro.

Tiuj breĉoj estas ekspluatataj de la NF, kiu strebas konverti sin en “partion de la popolo”, danke al sociala interpretado de enmigrado. Laŭ la ekzemplo de la kronikisto Eric Zemmour, kiu mem resendas al la geografo de “la periferia Francujo” Christophe Guilluy, ĝi kontraŭstarigas la urbajn elitojn, diplomitajn, favorajn al enmigrado de kiu ili estas ŝirmataj, kaj la “popolon”, kiu konkurencas kun eksterlandanoj por ricevi dungiĝon, socialan loĝejon, lokon en infanvartejo, kaj al kiu ĝi promesas la “nacian preferon”. “Ja la popolaj tavoloj konkrete ŝarĝiĝas pri la demando de la rilatoj al aliaj”, ekzemple skribas Christophe Guilluy*.

* Christophe Guilluy, La France périphérique. Comment on a sacrifié les classes populaires, Flammarion, kol. “Champs actuel”, Parizo, 2014.

Tiu analizo necesigas multajn nuancojn. Ĉar la dungomerkato estas tre segmentita, la sektoroj, kiuj dungas esence nur eksterlandanojn (purigado, konstruado, restoracioj...) estas malmulte dezirataj de la naciaj laboristoj. Same, la urba apartismo estas tia, ke la enmigrintoj troviĝas ofte konkurencaj kun aliaj enmigrintoj por ricevi loĝejon en la suburbaj kvartaloj de la grandaj urboj, aŭ lokon en infanvartejoj. Finfine, kiel klarigi ke la NF ricevas tre bonajn rezultojn en zonoj, kie oni renkontas kvazaŭ neniun eksterlandanon, se ne per la fakto, ke la konkurenco estas grandparte imagita, konstruita de la publikaj diskursoj?

Leĝoj kaj direktivoj organizas la konkurencon inter la laboristoj

Tamen veras, ke la bonhavaj klasoj rigardas nur elekstere kaj defore la enmigrintojn. La eksterlandaj sezonaj laboristoj ne riskas konkurenci la diplomitojn de la Instituto pri Politikaj Sciencoj aŭ la ĵurnalistojn, same kiel la uzo de “pruntitaj laboristoj” ne maltrankviligas la superajn kadrulojn aŭ la artistojn. Kaj la loĝantoj de la elegantaj kvartaloj havas malpli da ŝancoj vidi loĝejon por enmigrintoj malfermiĝi en ilia strato.

Sed la sociaj diferencoj en la rilato al enmigrado ne estas frukto de fataleco. Ili tre ofte rezultas de leĝoj, urbaj politikoj, de politikaj decidoj, kiuj organizas la konkurencon de la laboristoj francaj kaj eksterlandaj, aŭ kiuj ŝirmas la superajn klasojn de la eksterlanda konkurenco. La “nigra laboro” (kaŝita laboro) kontribuas al la malbonigo de la laborkondiĉoj. Sed ĝi prosperas laŭmezure de la detruado de la labor-inspektoraro, ĉar la dungantoj tiam scias, ke la risko esti sankciita estas tre malgranda. Ne ekzistus pruntitaj laboristoj sen la eŭropa direktivo de la 16-a de decembro 1996, nek sezonaj laboristoj se la laborkodo ne proponus tiun avantaĝon al la dungantoj. Male al iliaj antaŭantoj de la “tridek gloraj jaroj”, multaj nuntempaj enmigrintoj posedas universitatajn diplomojn, kvalifikojn. Se ili tamen ofte serĉas nekvalifikajn dungojn, tio estas pro manko de ebleco lerni la francan, manko de ekvivalento-sistemo de diplomoj, kaj de malfermeco de iuj profesioj*. Dum eksterlandano facile povas fariĝi masonisto aŭ kasisto, aliri la profesion arĥitekto, notario aŭ bilomakleristo estas obstaklo-vetkuro. Estis tempo, kiam la komunistaj urbestroj de la suburboj veis, ke “la publikaj servoj sisteme orientas la novajn enmigrantojn” al iliaj urboj, kaj postulis “pli taŭgan disdividon de la enmigrintaj laboristoj en la municipojn de la pariza regiono”, precizigante, ke iliaj municipoj plu “akceptos siajn respondecojn”*. Hodiaŭ, la loĝejoj por enmigrintaj laboristoj estas precipe instalitaj en la popolaj kvartaloj, kaj neniu plu miras pri tio.

* Vd. Yaël Brinbaum, Laure Moguérou kaj Jean-Luc Primon, “Les ressources scolaires des immigrés à la croisée des histoires migratoires et familiales”, en: Cris Beauchemin, Christelle Hamel kaj Patrick Simon (sub la dir. de), Trajectoires et origines. Enquête sur la diversité des populations en France, Institut national des études démographiques (INED), kol. “Grandes enquêtes”, Parizo, 2016.
*Déclaration des maires communistes de la région parisienne et des députés de Paris” (Deklaro de la komunistaj urbestroj de la pariza regiono kaj de la deputitoj de Parizo), oktobro 1969.

La dekstro ĝojas ĉiufoje kiam enmigrado invitiĝas en la politikan debaton: sufiĉas tiam al ĝi disvolvi, kiel ĝi faras de tridek jaroj, sian timigo-diskurson, siajn subpremajn iniciatojn. La maldekstro tamen ne estas kondamnita al malprecizaj kaj kontraŭdiraj programoj. Sed, por formuli precizajn proponojn, koheran analizon, ĝi devas akcepti ekigi la ideologian batalon, renversante la demandojn, kiujn la amasinformiloj kaj la “aktualeco” ĵetas al ĝia vizaĝo.

Benoît BRÉVILLE

Ekvadoro, la plej grava batalo

Piediranto, ne estas vojo: ĝi fariĝas dum piedirado ...”. La versoj de Antonio Machado*, kiujn Joan Manuel Serrat* faris kanzono, aŭdiĝas en la vespero en Kito, en la homplena kaj malriĉa kvartalo Michelena, sude de la ekvadora ĉefurbo, kie miloj da civitanoj venis aŭskulti la paroladon de Lenín Moreno, la kandidato de la reganta partio Alianco Lando, en la fermo de la elektokampanjo. La nokto alproksimiĝas, estas malvarme kaj humide kaj ankaŭ, por tiuj venintaj de ekstere (Kito situas je ĉirkaŭ 2.500 metroj super la marnivelo) la alteco ĝenas.

* Antonio Machado Ruiz (1875-1939) estis hispana poeto kaj prozisto, membro de la literatura movado konata kiel Generacio de ‘98. -ndlt
* Joan Manuel Serrat (1943), hispana kantisto, komponisto, poeto kaj muzikisto, unu el la plej elstaraj figuroj de la moderna kanzono en la lingvoj hispana kaj kataluna. N. de la T.

Multaj homoj profitas la amasan disdonadon de propaganda materialo — T-ĉemizoj, koltukoj, jakoj, ĉapoj — kun brila verda koloro, por bone vesti sin. La ĉefa podio, perpendikule relongigita — kiel en kelkaj koncertoj de rokmuziko — per speco de koridoro, kiu profunde iras tra la homamaso, troviĝas en la komenco de longa kaj larĝa avenuo bone limigita kaj kiu iom post iom pleniĝis de heterogenaj homoj.

Estas grandegaj ekranoj, tre potencaj laŭtparoliloj kaj orkestro kun kantistoj, kiuj klopodas varmigi la etoson per revoluciaj kantoj (“La popolo en unuiĝo neniam estos venkita”, “Ĝis ĉiam, Komandanto”, “Bella Ciao”, “Neniu ŝancelos nin”, “Kiel estos la patrujo” ktp.). La anda publiko trankvile aŭskultas, malrapide svingas verdajn kaj ruĝnigrajn flagojn; ĝi estas iom silenta krom infaninoj en proksima balkono, kiuj krias “Le-nín pre-zi-dan-to!” kaj ili ne ĉesas krii inter ridoj kaj ridegoj, dum la duhora aranĝo ...

Unue parolas Gabriela Rivadeneira, la juna prezidantino de la Parlamento, eksterordinara oratorino, kiu sukcesas vigligi la aktivan publikon. Ŝi eĉ ne aludas la atakon, kiun en tiu sama tago oni faris al ŝi per bombpakaĵo, kiu bonŝance ne eksplodis en ŝiaj manoj ... Poste energie kaj entuziasme parolas José “Pepe” Serrano, advokato, ministro por internaj aferoj, tre proksima al Lenín Moreno kaj kiu tute probable estos la venonta prezidanto de la Parlamento.

Malmultajn tagojn antaŭ la skrutinio ambaŭ oratoroj insistas pri la klara kontrasto inter la “retroirantaj” proponoj de la ĉefaj kandidatoj de la opozicio — la ultraliberala eksa bankisto opus dei Guillermo Lasso, de CREO kaj la konservemulino Cynthia Viteri, de la Social-Kristana Partio (PSC) — kaj la nedubindaj progresoj de la “venkinta jardeko”, nome, la dek jaroj de regado de la prezidanto Rafael Correa, kiu ne kandidatiĝas kaj aspiras, pro personaj kaj familiaj kialoj, al “sabata ripozo” en Belgujo, kie naskiĝis lia edzino kaj kie okazis parto de lia instruiĝo.

Tiam la plimultaj opinisondoj antaŭvidis — por la kandidato de Alianco Lando, Lenín Moreno — rezultojn, kiuj devigos lin prezentiĝi en rebaloto*. Pro tio ĉiuj kantas kaj kiel mantron ripetas la saman sloganon: “Nur unu baloto!”.

* Laŭ la elektoleĝo en Ekvadoro en la prezidantelekto venkas la kandidato aŭ kandidatino, kiu atingos pli ol 50% el la voĉoj en la unua baloto aŭ pli ol 40% kun almenaŭ 10 poentoj de diferenco disde la dua kandidato. Se la rezulto ne estas unu el tiuj, okazos la rebaloto, en kiu partoprenos nur la du kandidatoj kun pli da poentoj.

Inter tiuj kantoj kaj krioj iras sur la elektokoridoro, en sia rulseĝo, Lenín Moreno. Li estis viktimo de armita atako en 1998 kaj liaj gamboj ne havas movkapablon, ĉar kuglo batis lian mejlon. Sed li estas tre pozitivema homo, ekzemplo de volo kaj kapablo refortiĝi, aŭtoro de pluraj humurlibroj ... Lenín reprezentas kurenton, kiu emas al la bezono mildigi la alfronton kun la opozicio kaj helpi pli bonan interkompreniĝon kun diversaj sociaj tavoloj, kiuj malproksimiĝis de la Civitana Revolucio, sen esence ŝanĝi la ekonomian kadron (la aliancon de la publika sektoro kun la privata sektoro), kion li aplikis ĝis nun. Li ne estas revolucia oratoro des malpli demagogo. Li fidas je la inteligenteco de la publiko. Li parolas nature kaj prezentas sian registaran programon preskaŭ kiel preleganto. La homoj — ĉirkaŭ 10.000 — silente kaj atente aŭskultas kaj oni sin demandas, ĉu temas reale pri elektoaranĝo de homamasoj ... Ne estas tremoj nek entuziasmoj, nek pasioj ...

Granda kontrasto kompare kun la brulanta vervo de Rafael Correa! Sed tiu estas eble la efiko celata de Lenín Moreno: mildigi la troan ideologion de la diskurso de la ekvadora maldekstrularo. Alparoli, preter la aktiva firma bazo, ĝenerale la civitanojn kaj specife la mezajn klasojn, kiuj post dek jaroj da Correismo montras sin saturitaj de la politikaj sloganoj kaj la deziroj pri ŝanĝiĝoj ... Ĉiuj tie ĉi memoras la neatenditan malvenkon okazintan en 2014 en la urbestraj postenoj de la ĉefaj urboj, en la distriktaj elektoj kaj specife en tiu de Kito, en kies kampanjo tre rekte engaĝis sin favore de la kandidato de Alianco Lando la prezidanto Rafael Correa, kiu do havis personan malvenkon.

Oni memoras ankaŭ la polemikajn leĝprojektojn “de heredaĵo kaj plusvaloro”, kiuj lerte manipulitaj de la opozicio kreis en la tuta lando, en 2015, perfortajn kaj amasajn protestojn kontraŭ la registaro. Rafael Correa estis do devigata portempe apartigi tiujn projektojn. Tio, kelkaj klimataj katastrofoj kaj la granda tertremo, kiu en aprilo 2016 damaĝis la nordan marbordon de la lando, kaj la detruaj efikoj en ĉi tiuj lastaj tri jaroj pro la falo de la prezoj de la petrolo kaj de aliaj eksportaĵoj (Ekvadoro estas unu el la plej fortaj mondaj eksportantoj de salikoko, banano kaj floroj), bremsis la ekvadoran kreskadon kaj subite damaĝis la elektomedion.

Tamen, la atingoj de la Civitana Revolucio kaj la sukcesoj de Rafael Correa kiel prezidanto estas eksterordinaraj, ĉefe koncerne la publikajn konstruojn de infrastrukturo: vojojn, pontojn, tunelojn, flughavenojn ktp. En ĉi tiu lando kun 14 milionoj da loĝantoj malkreskis la malriĉeco — en la daŭro de ĉi tiu “venkinta jardeko” — je 6% kaj preskaŭ du milionoj da ekvadoranoj forlasis la malriĉecon. La meza klaso evoluis de 29% al 47% el la loĝantaro. 250.000 infanoj ne plu laboris kaj aliris la instrusistemon. Estas pli ol 1.200.000 novaj lernantoj. 500.000 maljunuloj havas novajn pensiojn. La kvanto de kuracistaj konsultoj iris de 16 milionoj ĝis 30 milionoj en ĉiu jaro. Koncerne la atenton al handikapuloj Ekvadoro havas mondan rekordon: antaŭ unu jardeko laboris nur 1.039 handikapuloj; nun laboras pli ol 80 mil kun ĉiuj rajtoj kaj 70 mil el ili lernas. La pensioj pro handikapoj kovris nur 5.039 homojn; hodiaŭ estas kovrataj pli ol 126.000. La registaro liveris pli ol 300 mil domojn en la kampo de socia helpo. Koncerne ekologion la indico de renovigeblaj energioj konsumataj de Ekvadoro atingis 95% el la totalo. Granda parto de la ekstera ŝuldo realĝustiĝis al 30% de ĝia valoro ...

Sed la elektantoj ne ĉiam estas dankemaj, ĉefe kiam fiaj kampanjoj de la konservativa opozicio, kiuj evoluas pro puŝoj de milionoj da dolaroj kun partopreno de ĉiuj konservativaj “guruoj” de la monda elektoreklamado, kreas malstabilecon inundante la sociajn retojn per falsaj novaĵoj, “virtualaj informoj” kaj veroj konstruitaj sur tiuj falsaĵoj.

Estas tiel, ke la rezultoj de la unua baloto, la pasintan 19-an de februaro, ne kontentigis la estrojn de Alianco Lando. Tiu voĉdonado rezultigis, tamen, trifortegajn venkojn: 1) Lenín Moreno venkis en la prezidanteca baloto kun 39,33% el la voĉoj, nome, 11 poentoj antaŭ la dua, Guillermo Lasso, kiu havis 28,19%; 2) Alianco Lando atingis absolutan plimulton en la Parlamento kun 77 postenoj el 137; 3) en la referendumo por malpermesi al la publikaj oficistoj posedi varojn aŭ kapitalojn en senimpostaj paradizoj, la “jes” defendata de la socialismo venkis kun 55% (kontraŭ 45%). Sed, pro neklarigebla eraro de komunikado, malgraŭ ĉi tiuj tri venkoj, Alianco Lando publikigisla senton malvenki kaj timegi la duan baloton.

Komenciĝis alia elekto, kiu okazos la venontan 2-an de aprilo. La tuta mondo estos atenta al tio, nome: ĉu la progresema ciklo finiĝas en Latinameriko aŭ ĉu ĝi firmiĝas, kiel sugestas la lastaj venkoj fare de Tabaré Vázquez en Urugvajo kaj de Daniel Ortega en Nikarakvo. De post sia enfermiĝo en la ekvadora ambasadejo en Londono nia amiko Julian Assange restas tre atenta pri la debatoj; la dekstrema kandidato promesis, ke se li venkas, li forpelos lin de tie kaj transdonos lin al la svedaj aŭtoritatoj ... En sia alfronto kontraŭ eksa korupta bankisto* Lenín Moreno povas kaj devas venki.

* “Guillermo Lasso devenas de tradicia potenca familio en Ekvadoro; li estas la aganta prezidanto de la Banko Guayaquil kaj li estis superministro pri Ekonomio kaj Energio dum la regado de Jamil Mahuad — kiu unu jaron antaŭe nomis lin urbestron de la provinco Guayas — inter aŭgusto kaj septembro 1999, kiu inventis tiun postenon por alfronti la tre gravan financokrizon ekzistantan en la lando. Tiu situacio kreis la faman bankan feriadon’ en 1999, kie estis nuligitaj la financoagadon dum kvin tagoj, bankrotis pluraj bankoj kaj ĉiuj kostoj de la reflosigoestis respondeco de la ŝtato, kiu nuligis la sociajn kostojn kaj blokis la mondeponojn de la loĝantaro. Tio estis grandega socia krizo — kiu longe poste kreis la dolarigon de la ekvadora monsistemo — grandparte kreita de la liberaligaj kaj flekseblaj politikoj proponataj de Lasso en sia kampanjo”. Vd. “Kroniko de la ekvadoraj stratoj en kampanjo”, de Federico Larsen, Nodal, Buenos Aires, la 16-an de februaro 2017.

Ignacio Ramonet

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/opinion/20... origina fonto: Le Monde Diplomatique

Francujo: pejzaĝo antaŭ la prezidanto-elekto

La kanonŝipo, franca pasio

La prezidanto Hollande dum sia mandato sendis trupojn sur multajn malfacilajn terenojn. Ĉu vere estas ilia rolo tiom ofte anstataŭi la diplomatojn? Tiu, kiu sukcedos lin devos mezuri la koston de tiuj enmiksiĝoj, tiel rilate al armeaj elspezoj, kiel rilate al la bildo de Francujo.

MI VERŜAJNE travivis la plej gravan tagon de mia politika vivo”, konfesis s-ro François Hollande la 2-an de februaro 2013, fine de ĝoja tago en Gao kaj en Timbuktuo, post la unuaj armeaj sukcesoj de la operaco “Serval”. Same kiel siaj antaŭuloj, la franca ŝtatestro surmetis la uniformon de “ĝendarmo de Afriko”, intervenante en Malio, malfermante “sekurecan pluvombrelon” super kvar aliajn sahelajn landojn kaj en Centrafrikon, kaj, pli sude, apogante Niĝerion, minacatan de la ĝihadisma sekto Boko Haram.

“Paradokse, la interven-tereno de la franca armeo, kun aprobo de la landoj de la regiono, neniam estis tiel vasta kiel nun”, konstatas s-ro Gilles Olakunlé Yabi, eks-respondeculo de la okcident-afrika buroo de la International Crisis Group*. La reto de francaj arme-bazoj sur la kontinento, kvankam parte reorganizita, estis eĉ plutenata pli ol kvindek kvin jarojn post la ondo de la sendependiĝoj. Same kiel en la tempo de la malvarma milito — kiam tre pragmatisma disdivido de taskoj lasis al Francujo la zorgon reteni la naciisman aŭ prosovetan puŝon en Afriko-, la usona amiko ne kontestas ĝian rolon en la francparolantaj landoj, same kiel ĝi faris en la 1990- aj jaroj, okaze de la konflikto de la Grandaj Lagoj. Krome, post la usonaj malsukcesoj enIrako kaj Afganujo, la hezitemo de la prezidanto Barack Obama sendi trupojn eksterlanden malfermis larĝan vojon al la francoj.

* Vd: “En Afriko, aliaj kovejoj de ĝihadismo”, kaj Philippe Hugon, “Sahelo inter du ĝihadismaj fajroj”, Le Monde diplomatique en esperanto, respektive februaro 2015 kaj marto 2016.

Krome, la diplomatiaj kaj armeaj rilatoj neniam estis tiel konfidaj kiel sub la prezidantecoj Hollande kaj Obama, inkluzive en Proksim-oriento, kie Francujo rolis kiel n-ro 2 en la koalicio kontraŭ la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ). En 2015, franca admiralo eĉ kondukis, el la Charles de Gaulle-aviadilŝipo, la Task Force 50, parton de la 5-a usona ŝiparo en la Golfo. Parizo retrovis novkonservativajn akĉentojn en sia “milito kontraŭ terorismo”, irante ĝis la imitado de sia usona patrono tra sia politiko de eksterjusticaj ekzekutoj, parte rekonitaj de la prezidanto Hollande*. La militistoj konfidas, ke ili neniam ricevis tiel klarajn instrukciojn de la registraro, kiu, ekzemple, publike alvokis al “elimino”“detruado” de la malamiko: la “Serval”-operaco en Malio estis kondukata sen bilancoj, nek malliberuloj, nek bildoj*.

* Vd. Gérard Davet kaj Fabrice Lhomme, “Un président ne devrait pas dire ça...” Les secrets d’un quinquennat, Stock, Parizo, 2016.
* Vd. “Images propres, guerres sales”, Le Monde diplomatique, oktobro 2013.

Dum la kvinjara mandato de s-ro Hollande, oni ankaŭ spertis la reaperon de soldatoj en la stratoj de la lando. Prenante argumenton de la “kontinueco de minaco sur la interna kaj ekstera frontoj*, sekve de la atencoj de 2015, la registaro lancis la operacon “Sentinelle”, kiu akoraŭ nun mobilizas inter sep mil kaj dek mil homojn por policaj operacioj, starigis la urĝo-staton kaj dekretis serion da trudaj reguloj.

* Jean-Yves Le Drian, Qui est l’ennemi?, Cerf, kol. “Actualité”, Parizo, 2016.

Ĉu la armea enmiksiĝo estas “franca pasio”, kiel sin demandas Claude Serfati*? Laŭ tiu ekonomikisto, la radikoj de la ŝtata militismo estas profundaj kaj malnovaj: Napoleono, la koloniaj militoj, la “frapoj” sub la prezidanteco de Generalo De Gaulle. Ili ankaŭ disvolviĝas kadre de institucioj, kiuj permesas la prezidanto sendi trupojn eksteren laŭ sia plaĉo, la registaro devas nur informi la Parlamenton, kies permeso devas esti petata nur se la interveno daŭras pli ol kvar monatojn. Ŝajnas do ke la grandaj industriaj grupoj, la armeo kaj la politika registaro konsistigas “francan mezo-sistemon de armado” , kiu finfine estas unu el la faktoroj de tiu armea fervoro — kaj sekve de la nivelo relative alta de elspezoj (triaranga en Eŭropo, post Britujo kaj Germanujo, sed antaŭ la aliaj partneroj de la eŭropa Unio). Fervoro, kiun Francujo provis uzi kiel “kontraŭpezon al la kadukiĝanta ekonomia influo de la lando kaj al la kreskanta impono de Germanujo al la eŭropaj decidoprocezoj”, laŭ Serfaty*.

* Vd. Claude Serfati, Le Militaire. Une histoire française, Éditions Amsterdam, Parizo, 2017
* Claude Serfati, L’Industrie française de défense, La Documentation française, kol. “Les Études”, Parizo, 2014.

La decidon intensigi la bombardojn en Sirio sekve de la atencoj de novembo 2015 en Parizo kaj en Saint-Denis iuj kontestis. Laŭ la eksa ĉefministro Dominique de Villepin, “Respondi al atako per milito, tio estas estingi incendion per flam-ĵetilo*”. Pli freŝe, la generalo Vincent Desportes taksis: “Ni sufiĉe bombardis la OIŜ por estigi la atencojn en Le Bataclan kaj Nico, sed ne sufiĉe por ilin malhelpi*

* Dominique de Villepin, “La guerre ne nous rend pas plus forts, elle nous rend vulnérables”, Libération, Parizo, 25-a de novembro 2015. Vd ankaŭ: Serge Halimi, “La arto de idiota milito”, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2015.
* “Le parler haut du général Desportes”, Défense en ligne, 15-a de februaro 2017, http://blog.mondediplo.net
La operaco “Sentinelle” estas malmulte efika kaj malagrable travivita de la militistoj

Relativa interkonsento establiĝis inter la Respublikanoj kaj la socialista Partio sur la tereno de defendo, precipe kiam la registaro, reage al la atencoj, ĉesigis la malkreskon de la nombro de armeanoj planitan de la leĝo pri armea programo 2014/2019. Sed la armeo plendas pri trointenseco dum la operacoj, pri sentebla malboniĝo de la spiritostato de la trupoj kaj pri grava eluziĝo de la ekipaĵoj. Ties stabestro, generalo Pierre de Villiers, postulas, ke la buĝeto de la defendo — kiun li nomas “la strebo por milito” — estu altigita, antaŭ la fino de la venonta kvinjara mandato, ĝis 2% de la malneta enlanda produkto, kiel deziras la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO), kontraŭ 1,77% nun (t.e. 32,11 miliardoj da eŭroj).

Ministro pri defendo dum la tuta periodo de s-ro Hollande, s-ro Jean-Yves Le Drian estas konsiderata kiel la vera “ministro pri Afriko” — ripetataj eksteraj operacoj — kaj la “Vendisto-Reprezentanto-Vojaĝanto de la Respubliko” — florantaj armilovendoj. En sia bilanco, li substrekas la ideologian danĝerecon kaj perfortegon de ĝihadismo. Li ankaŭ atentigas pri la neantaŭvideblo de la ĉefaj agantoj (inkluzive de la usonanoj...), la ĝeneraligo de la “strategia timigo” (venanta el Rusujo, Ĉinujo kaj aliaj) kaj la malfortiĝo de la internaciaj reguloj kaj kadroj. Ĉio tio devigas nin, laŭ li, esti kapablaj alfronti ĉian “strategian surprizon”, disponante pri armea ilo kiu enhavas la tutan spektron de rimedoj kaj specialaĵoj*.

* “Renouveau de la recherche stratégique”, simpozio, Parizo, 25-a de januaro 2017.

Kia ajn estos ĝia politika koloro, la venonta registaro devos sin demandi pri la engaĝiĝoj de Francujo, kaj unue pri la milito en Irako kaj Sirio. Sed aliaj urĝaj dosieroj trudiĝos: Nord-Koreujo, la nova ekvilibro de la rilatoj kun Usono, Rusujo, Turkujo, Britujo. En Sahelo, kie la ĉefaj ĝihadistaj grupoj ĵus anoncis sian kunfandiĝon, la situacio enŝlimiĝas, kaj oni ne antaŭvidas kiam la francaj trupoj povos hejmeniri. Kun siaj kvar mil soldatoj strebantaj regi sektoron tiel vastan kiel Eŭropon, la operaco “Barkhane” ne sukcesis malhelpi la revenon de la ĝihadistoj, eĉ se ĝi retenis ilin. En Proksim-Oriento, la politika subteno kaj la armil-vendoj al la aŭtoritatisma egipta registaro starigas demandon, same kiel la plifortigita partnereco kun Sauda Arabujo aŭ Kataro, ideologiaj bredejoj de Al Kaido kaj OIŜ.

La estonta registaro ankaŭ devos arbitraĝi buĝetojn/ fari kelkajn buĝetajn arbitraĝojn. La nuna stabestro de la armeoj asertas bezoni 36 miliardojn en 2018 (anstataŭ la planataj 34), 38 en 2019 kaj 40 en 2020. Tia buĝeto laŭ li necesas por rehavi normalan nivelon de trejnado kaj reakiri la kapablojn, kiujn la armeo portempe rezignis (altmaraj patrolŝipoj, proviantaj aviadiloj, transport-aviadiloj, blenditaj veturiloj). Kaj tio eĉ antaŭ ol lanĉi la grandan laborejon de la renovigo de la nuklea deadmono-armilo, kiu eble trudos forlasi ĝian flugan parton.

La dismeto de la armeo sur la nacia teritorio estas malmulte efika kaj malagrable travivata de la armeanoj, kiuj ne sentas sin allogataj de la gardisto-funkcio; tio devos verŝajne esti reviziita, almenaŭ en ties nuna formo. Ĉu la “nacia gvardio”, nova vesto de la malnovaj “rezervoj”, povas relajsi ĝin, kaj laŭ kiuj kondiĉoj? Kaj, precipe, kiel oni eliru el la “urĝo-stato”, eluzita pro tro da pludaŭrigoj?

Kiam s-ro Donald Trump promesas kreskigi je preskaŭ 10% la federacian armean buĝeton de Usono, kaj postulas ke la eŭropanoj agu same, la reveno en la armean komandejon de la NATO — decido de la prezidanto Nicolas Sarkozy — reduktas la francan armeon je rolo de ŝuldanto de la usona patrono. Ĝi restas aprobita de s-roj Emmanuel Macron (En marche!), François Fillon (La Respublikanoj), Benoît Hamon (socialista Partio). S-ino Marine Le Pen (Nacia Fronto), kaj s-ro Nicolas Dupont-Aignan (Debout la France) rekomendas eliri el la Komandejo, dum s-ro Jean-Luc Mélenchon (la Necedema Francujo), s-ino Nathalie Arthaud (Laborista Lukto), s-ro Philippe Poutou (Nova Partio Kontraŭkapitalisma) aŭ s-ro François Asselineau ( Popola respublikana Unio) deziras forlasi la atlantikan organizaĵon. Laŭ pluraj kandidatoj, la “Briteliro” kaj la postuloj de la nova usona prezidanto pri la financado de NATO (nun portata 70% de Usono) ofertas novan oportunon por relanĉi la malnovan projekton “Eŭropo de la defendo”, enterigita depost 1954. En junio, kunveno de la Eŭropa Konsilio estos dediĉata al la ideo “strukturita kunlaborado” inter la landoj dezirantaj plupaŝi en tiun direkton.

Plian fojon, la elekta kampanjo ne estigis multajn okazojn de grandaj debatoj ĉirkaŭ defendo-demandoj. Ĉu tamen ne venis la tempo funde rediskuti la demandon pri la milita aktivismo de Francujo, en la momento kiam progresas la ideo, ke iuj intervenoj disvastigas terorismon, tiom kiom ili kontraŭbatalas ĝin? Paŭzigi la “Eksterajn Operacojn” dum la tempo necesa por repensi la defendan ilon? Koncentri la esencon de la rimedoj ne plu al intervenoj ĉefe nacifrancaj — perceptitaj, volenevole, kiel novkoloniigaj-, sed al agadoj vere plurnaciaj? Kaj organizi grandskalan vojon al internacia instruado pri la teknikoj de pac-plutenado, kiu valorigus la kompetentojn de la francaj armeanoj?

La pluteno de la nuklea deadmono, kvazaŭ tabua temo

La reformatigo de la armeo laŭ maniero pli defenda ol ofensiva povus esti kondukata samtempe kun la disvolvado de formoj de civitana engaĝiĝo (soldatservo, civitana servo, ktp.), kiu alproksimigus la soldatojn de la socio kaj igus nin retrovi defendo-spiriton liberigitan je mallarĝa aŭ venĝema naciismo. Tio ankaŭ donus okazon aliri la temon, hodiaŭ kvazaŭ tabuan, de nuklea deadmono, samtempe tro forta kaj ne sufiĉe forta, kaj tial ne adaptita al la nunaj minacoj. Ĝia renovigo tre multekosta (3,5 miliardoj da eŭroj jare, 6 miliardoj ekde 2022) estas prezentata kiel neevitebla, dum estas malfermiĝonta ĉe la Unuiĝintaj Nacioj internacia pritraktado pri traktato malpermesanta la nukleajn armilojn.

Pripensi la rolon, kiun Francujo povus ludi en la stabiligo de la internacia situacio ankaŭ devigus revizii ĝian politikon pri armilo-eksportado, kiu lokis ĝin ĉe la tria tutmonda vico en 2016, kun preskaŭ 20 miliardoj da eŭroj*. Devigus ankaŭ redifini la kunlaborojn inter eŭropaj landoj liberigitaj el la ambiguecoj kaj pezeco de NATO, redonante al Francujo aŭtonomecon kaj suverenecon, utilajn al ĝi en la momento, kiam redesegniĝas la grandaj ekvilibroj de la mondo. Kaj ankaŭ imagi, kadre de konstitucia reformo, pli intiman asociiĝon de la Parlamento al la kontrolo de armilvendoj, al la decidoj sendi trupojn kaj al la taksado en reala tempo de la armeaj politikoj, kiuj estas, de tro longe, “reservata tereno” de la prezidanto.

* Vd la dosieron “Diplomatio de armiloj”, Le Monde diplomatique en esperanto, aprilo 2016.

Philippe LEYMARIE

Stumpigitaj parlamentoj

KIEL EBLAS trudi liberkomercan traktaton evitante la demokratiajn instituciojn de la koncernataj landoj? La gvidantoj de la Eŭropa Unio por tio disponas pri impresa paletro da rimedoj. En la traktadoj pri la granda transatlantika merkato (GTM, ankaŭ konata sub la franca akronimo AECG aŭ angla TAFTA) jam estis uzataj kelkaj el ili: la principo de la “sekreto de intertraktadoj” ekzemple ebligis teni la civitanojn kaj iliajn delegitojn dum longaj monatoj en senscio, ĝis kiam la mandato pri intertraktado estis fine malkaŝita.

La historio de la Ekonomia kaj Komerca Traktato inter la Eŭropa Unio kaj Kanado (EKT, en la angla CETA) prilumas alian rimedon, eĉ pli timindan: la provizoran aplikadon de ne ratifita traktato. Tiu teĥniko, patrece klarigas la franca registaro, “prezentas la avantaĝon ke oni ne bezonas atendi ke ĉiuj proceduroj de nacia ratifado, kiuj etendiĝas tra pluraj jaroj, estu plenumitaj por ĝui la ekonomiajn efikojn de la traktato, ĉar en la praktiko ĝi havas la samajn efikojn kiel la ekvalido”.* La senatano de la departemento Tarn, Philippe Bonnecarrière, larĝanime eĉ pritaksas tiun avantaĝon: “Tiel, la liberkomerca traktato kun Sud-Koreujo, en sia provizora aplikado [de 2011 ĝis 2015], ebligis duobligi la eksportojn de la Unio al tiu lando en la valoro de 17 miliardoj da eŭroj.”* Tiu strategio de finfaritaĵo antaŭ ĉio ebligas certigi la estontan aprobon de la parlamentoj, prezentante ĉian alian elekton ol la “jes” kiel malordigon de bone funkcianta meĥanismo.

*France Diplomatie, Questions et réponses — Accord économique et commercial global (AECG) entre l’Union Européenne et le Canada”, www.diplomatie.gouv.fr
* Philippe Bonnecarrère, “Rapport sur les conditions de ratification de l’AECG”, Sénat, Parizo, 13-an de oktobro 2016.

Voli trudi la feliĉon al iu anstataŭ li, laŭ certaj psiĥiatroj estas formo de perverso. Tiel oni pli bone komprenas la urĝon de la eŭropaj gvidantoj funkciigi la EKT, kiun la eŭropa parlamento la 15-an de februaro 2017 adoptis sen ke la parlamentoj de la membroŝtatoj, nome de siaj civitanoj, siavice esprimis sian konsenton. La EU-praktiko kaj la internacia juro parte donas al ĝi tiun povon: la provizora aplikado de ankoraŭ ne ratifita traktato estas permesata de la Viena Konvencio de 1961 (artikolo 25), kondiĉe ke la traktato mem entenas tiun eblecon aŭ ke la ŝtatoj interkonsentas pri tio.

Sed tiu principo ne ĉesas ĝeni kelkajn juristojn, kiuj kvalifikas ĝin “ambigua”*, dum aliaj emfazas la juran malcertecon pri la starigitaj dispozicioj dum tiu “provizora” periodo. Por sendramecigi, la iniciatintoj de la koncernaj traktatoj ofte emas prezenti ilin kiel sendanĝerajn “teĥnikajn” tekstojn.

* Daniel Vignes, “Unue nocion ambiguë: la mise en application provisoire des traités”. Annuaire français de droit international, vol. 18, n-ro 1, Parizo, 1972.

Ĉu eblas nomi “teĥnika” traktaton, kiu endanĝerigas la sociajn rajtojn aŭ mediajn regulojn? Krome, en momento kiam la foso inter elektitoj kaj elektantoj profundiĝas, ĉu la gvidantoj ne devus certiĝi pri la rajto de la internaciaj devigoj, kiujn ili transprenas? Tamen, nenio estas definitive decidita, ĉar, kiel la Unuiĝintaj Nacioj precizigas, “la provizora aplikado ĉesas, kiam ŝtato informas la ŝtatojn koncernatajn de la provizora aplikado pri sia intenco ne fariĝi parto de la traktato”.

Anne-Cécile ROBERT.

Post la usonaj frapoj en Sirio

Donald Trump aŭ la danĝeroj de reciproka akrigo

Komencitaj la 7-an de ĉi aprilo kiel reprezalio al mortiga ĥemia atako atribuita al la reĝimo de Damasko fare de la plej multaj membroj de la Sekurec-konsilantaro de la Unuiĝinta Naciaro, la raketoj lanĉitaj de usonaj militŝipoj kontraŭ aerbazo en Sirio estis prezentitaj de la komunikiloj kiel la unua “vera” milita ago de la prezidanto Donald Trump ekde lia eniri en la Blankan Domon. La infero de la kvindek naŭ raketoj Tomahawk ne klaseblas kiel afereto, pro la substancaj — kvankam ne katastrofaj — detruoj, kiuj rezultis. Sed reale temas pri la dua ofensivo de s-ro Trump, ĉar la unua estis la sanga interveno de la usonaj specialaj fortoj en Jemeno, la 29-an de januaro 2017. Kaj antaŭ ĉio, ĝi povus esti nur antaŭludo al longa serio da kromaj uzadoj de milita perforto, ĉiu pli malprudenta kaj agresa ol la antaŭa.

Dum sia elektokampanjo, s-ro Trump indikadis, ke li ne hezitos mobilizi la armeon por eksterlande defendi la interesojn de sia lando kaj samtempe mallaŭdis la prezidanton Barack Obama kaj la ŝtatsekretariinon Hillary Clinton ke ili trenis Usonon en senfinajn militojn en la Proksim-oriento. En septembro de 2016, demandite pri sia sinteno kaze de krizo implikanta iranajn kaj usonajn militŝipojn en la Araba-Persa Golfo, li brustoŝvelis antaŭ la ĵurnalistoj: “Kun Irano, se iam ili encirkligas niajn mirindajn destrojerojn per siaj boatetoj, kaj faras gestojn al niaj viroj, kiujn ili ne devus fari, tiam ni surpafos ilin kaj forpelos ilin el la akvo.”*

* Citita de la New York Times de la 9-a de novembro 2016.

Ekde kiam li okupas la Ovalan Oficejon, la prezidanto Trump montriĝas pli kaj pli militema kaj donas agoliberecon al sia ĉefstabo — “miaj generaloj”, kiel li ŝatas ilin nomi — por plani kaj plenumi militajn operaciojn en diversaj batalzonoj, ekzemple en Afganujo, Irako, Libio, Somalio, Sirio aŭ Jemeno.

La unua faro do okazis en januaro, kiam li ordonis taĉmentan operacion kontraŭ vilaĝo en la centro de Jemeno kaj konsiderata servi kiel ŝirmo por la membroj de la grupo Al-Kajdo en la araba duoninsulo (AQPA). Kvankam la preparo de la sturmo komencis dum la lastaj semajnoj de la Obama-registaro, la verdan lumon — dum kunveno kun sia “ĉefstrategiisto” Stephen Bannon, sia bofilo Jared Kushner, la defendministro James Mattis kaj la generalo Michael Flynn, sia efemera konsilisto pri nacia sekureco — donis la nova prezidanto. Certe pro hasto de la planado aŭ pro fuŝa kontrolado fare de la Blanka Domo (aŭ eble pro ambaŭ samtempe), la operacio fariĝis katastrofo. Dek ses civiluloj ĉe tio perdis la vivon kaj membro de la Navy Seals, la elito de la usona mararmeo.

S-ro Trump, ne tre ema tiri la instruon de tia fiasko, decidis doni pli da povo al siaj ĉefaj oficiroj kaj donis al ili agoliberecon por fari militajn operaciojn en ses landoj. En Jemeno ekzemple la prezidanto permesis al la Pentagono difini “zonojn de aktiva batalo”, nomo kiu permesas al la lokaj oficiroj ordoni taĉmentajn atakojn kaj sepavajn* pafojn por elimini suspektatojn sen devi submeti ilin al la Blanka Domo. En la sekvaj semajnoj post la katastrofa operacio, Usono lanĉis pli ol sepdek sepavajn atakojn en Jemeno — klare pli ol la nombro de tiaj atakoj en tiu lando permesitaj de s-ro Obama dum la tuta jaro 2016.

* Sepavoj estas senpilotaj aviadiloj. -vl

Ankaŭ en Somalio, tutaj teritorioj estis klasitaj zonoj de aktiva batalo. La oficiroj de la Usona Komando por Afriko (Africom) havas tie plenpovon por celi supozatajn membrojn de la Chebab, alia frakcio de Al-Kajdo. “Estas tre grave kaj tre utile por ni havi iom pli da fleksiĝkapablo, iom pli da libereco pri decidoj, gratulas sin la generalo Thomas Waldhauser, ĉefkomandanto de Africom, en la New York Times (31-an de marto 2017). Tio ebligas nin frapi niajn celojn pli rapide.”

La oficiroj de la Centra Komando (Centcom), respondecaj pri la usonaj militaj operacioj en Irako kaj en Sirio, ankaŭ salutis la larĝanimajn agospacojn kiujn s-ro Trump disponigas al ili. Fine de marto, dum laŭ postulo de la Blanka Domo ili preparis sin por intensigi sian ofensivon kontraŭ la Organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ), ilia ĉefkomandanto, la generalo Joseph Votel, deklaris: “Ni komprenis, ke la naturo de la batalo ŝanĝiĝis kaj ke ni devis fari tiel, ke la aŭtoritatoj [tiel] praktikiĝas sur la bona nivelo donante pli larĝajn povojn al la loka respondeculo.”*

* Citita de la New York Times de la 30-a de marto 2017.

Tiu delegado de “aŭtoritatoj” al malpli altrangaj oficiroj montriĝis en marto per la lokado de kromaj kvarcent usonaj soldatoj en Sirio, decidita de la generalo Votel sen antaŭa konsento de la prezidanto. Ŝajnas, ke tiu estis pri tio informita nur post la generalo Mattis, post kiam la lokado de la trupo estis jam okazanta. Laŭ multnombraj observantoj, tiu strategio de “lasi la lokajn knabojn fari” parte klarigas la sangelverŝon de la 17-a de marto, kiam bombadoj al loĝkvartalo de la okcidenta Mosulo mortigis minimume ducent irakajn civilulojn, inter ili dekojn da infanoj.

Rigardata en tiu kunteksto, la operacio de la 7-a de aprilo ne estas tiom neatendita kiom ŝajnas. La sepdek du tagoj inter lia enoficiĝo kaj lia decido rakete detrui la aviadilojn en la aerbazo de Ŝajrat sufiĉis al s-ro Trump por transformiĝi en senkondiĉan adepton de la armeo. Ĉiuj atestantoj samopinias pri la fakto, ke li ne hezitis eĉ sekundon por ordoni la atakon. Eĉ ne la plej eta spuro de ekpripenso pri la respekto de la internacia leĝo, la neceso konsulti la Kongreson, la diplomatiaj sekvoj por Usono, aŭ pri ia alia konsidero, kiu iam povintus maltrankviligi s-ron Obama. Nenia dubo, ke s-ro Trumpo estas ravita pri la rezulto: lia militago estis aplaŭdita ne nur de la plej multaj el liaj respublikanaj kontraŭuloj, inter ili la senatanoj John McCain kaj Lindsey Graham, sed ankaŭ de iuj el liaj plej akraj demokrataj kritikantoj, kiel ekzemple Chuck Schumer.

Oni devas timi, ke la raketa epizodo estis nur etapo sur la vojo de homo, kiu akiras sperton kaj kontentiĝon per uzado de iama usona potenco kontraŭ landoj pli malfortaj ol la lia. Tia impulso ne satiĝas per unu sola salvo kontraŭ nur la siria reĝimo — ĝi nepre alvokas kroman, kaj poste kroman, en reciproka akriĝo, kiu nutras sin per si mem.

Cetere s-ro Trump ne longe atendis por demonstri tion. La 13-an de aprilo, la Centcom elektis afganan montaron en kiu troviĝas reto de tuneloj okupata de OIŜ-batalantoj, por tie lanĉi la plej teruran eksplodmaŝinon de la mondo ekster atomarmiloj: bombon GBU-43/B konatan sub la akronimo MOAB (Massive Ordnance Air Blast), aŭ kiel bombo de masiva blovefiko. Tiu “patrino de ĉiuj bomboj”, laŭ sia kromnomo, kiu pezas dek tunojn kaj kostas 16 milionojn da dolaroj, polvigas ĉian vivon en radio de naŭcent metroj. Faligita en urba aŭ duonurba zono, ĝi povas mortigi milojn, pro kio la Obama-registaro neniam uzis ĝin. La fakto, ke la prezidanto Trump inaŭguris ĝian uzadon nur kelkajn tagojn post la raketoj kontraŭ Sirio ŝajnas montri emon elingigi pli kaj pli detruajn armilojn.

Kia povus esti lia venonta geniaĵo? Antaŭmalhelpaj militaj frapoj kontraŭ Nord-Koreujo aŭ kontraŭ Irano estas parto de kompreneblaj scenaroj. La ordono bombi Sirion estis apenaŭ donita, kiam la prezidanto Trump avertis sian ĉinan kolegon Xi Jinping — kiun li akceptis por vespermanĝi la 6-an de aprilo en sia privata loĝejo de Mar-a-Lago, en Florido — ke la Popoldemokratia Respubliko Koreujo (PDRK) riskas esti lia venonta celo, se ĝi ne tuj ĉesigas sian programon de interkontinentaj balistikaj raketoj. Fine de la manĝo, en kiu ankaŭ li partoprenis, la ŝtatsekretario Rex Tillerson raportis al la ĵurnalistoj la averton adresitan de s-ro Trump al sia ĉina gasto: bridu vian nordkorean aliancanon, alie ni taskos nin pri tio batale. “La prezidanto Trump indikis al la prezidanto Xi, ke ni feliĉus labori kun li”, por alfronti la nordkorean minacon, deklaris s-ro Tillerson, alie “ni estus preparitaj, kaj ni estas, por preni la aferojn en niajn manojn, kaze ke Ĉinujo ne kapablus kunordiĝi kun ni pri tio.”*

* Vortoj raportitaj de la Financial Times de la 7-a de aprilo 2017.

En la sekvaj horoj, la defendministro ordonis al la aviadilŝipo Carl Vinson kaj al ties subtena ŝiparo — inter ili destrojeroj armitaj per raketoj Tomahawk, la samaj kiuj ĵus atakis Sirion — nuligi sian viziton programitan al Aŭstralio kaj direkti sin al la regiono proksima de Koreujo. La registaro substrekis, ke tiu decido celis liveri kroman batalforton al s-ro Trump, kaze ke tiu decidos interveni kontraŭ Pjongjango, ĉu kiel antaŭmalhelpo, ekzemple por detrui lanĉejojn, aŭ kiel reprezalio al kia ajn provoko, ekz-e atoma proveksplodo aŭ provo de raketo. “Tiu estas kanajla reĝimo, kiu nun posedas atomajn kapablojn, la 9-an de aprilo grumblis la konsilisto pri sekureco de la Blanka Domo, la generalo McMaster. La prezidanto postulis ke oni preparu por li ĉiujn eblajn opciojn por elimini la minacon, kiu pezas sur la usona popolo, sur niaj aliancanoj kaj sur nia partnereco en la regiono.”*

* Tekto transskribita el interparolado de la televido Fox News, la 9-an de aprilo 2017.

La mobilizo de la Carl Vinson kaj la militemaj deklaroj de Vaŝingtono tre emociis la najbarojn de Pjongjango, nome en Ĉinujo, Japanujo kaj Sud-Koreujo, kie la sekvoj de milita ago de Usono ne eviteblus. La nordkorea reĝimo cetere tuj anoncis ke ĝi respondos al ĉia usona atako per mortigaj pafoj al Sud-Koreujo kaj Japanujo, kial ne per ĥemiaj aŭ atomaj armiloj. Ĝi povus ekpafi kontraŭ Sud-Koreujo kaj ĝiaj dek milionoj da loĝantoj ekde siaj fortikigitaj pozicioj rande de la zono nomata “senarmigita”, kiu disigas la du landojn. Eĉ limigitaj reprezalioj kaŭzus gravajn perdojn de homaj vivoj.

La perspektivoj por Irano ne estas pli trankviligaj. Kiel kandidato, s-ro Trump faris tiun landon sia hororo. Ekprezidante li fulmas kontraŭ la irana raketprogramo kaj akuzas Teheranon subteni teroristajn grupojn en la Proksimoriento. Komence de februaro, post provo de balistika raketo, la generalo Flynn sciigis, ke Vaŝingtono “sendos oficialan averton” al Teherano, invokante ke oni ekzamenas plurajn opciojn por kontraŭagi la novan ekstravagancon de la Islama Respubliko. Li ne precizigis kiujn, sed aliaj fontoj ĉe la Blanka Domo komprenigis, ke milita ago estis ja konsiderata. Kvankam la generalo Flynn, konata pledanto por milito kontraŭ Irano, la 13-an de februaro ĉi-jare forlasis siajn funkciojn de konsilisto, ekzistas nenia kialo por supozi, ke la prezidanto Trump aŭ la defendministro Mattis — ankaŭ konata pro sia abomeno kontraŭ Irano, forlasis la opcion de milito. En la sinsekvo de siaj brilaĵoj en Sirio, s-ro Trump povus eĉ trovi en ĝi novain logojn.

Tiaj frapoj certe ekfunkciigus spiralon de reprezalioj kun pezaj konsekvencoj. La irananoj jam flirigis la minacon bloki la petrolŝiparojn kiuj pasas tra la markolo de Ormuzo, kio kaŭzus gravan mondekonomian krizon. Krom se ili ne elektas malkaŝe subteni la ribelojn ene de la ŝijaistaj komunumoj de la Proksimoriento, eĉ se tio sabotas la operaciojn kontraŭ la OIŜ de la koalicio gvidata de Usono. Maleblas antaŭdiri la ĉen-reagojn de tia scenaro, sed verŝajne tio ne stabiligus la regionon.

Ĝis nun, la demonstroj de milita forto de la Trump-registaro restis limigitaj al teritorioj, kie la malamikoj de Usono ne havas la rimedojn por rebati aŭ preferas, kiel en la kazo de la siria reĝimo kaj de ties aliancanoj, kaŭri por atendi sian vicon. Sed Vaŝingtono ne trovos ĉiam tiom facilan ludon: pli aŭ malpli frue la atakitoj rebatos. Kompreneble estas eksterdube, ke en la milita skalo Usono ĉiam ĝuos plurajn ŝtupojn da antaŭeco. Sed la “flankaj damaĝoj” — koncerne homajn vivojn kaj la mondan malreguligadon — ne estos malpli eksterordinaraj.

Michael T. KLARE.

“La Imperio de la Spionado”: la batalo por la rajtoj de la civitanoj en la cifereca erao

“Hodiaŭ ĉiuj usonanoj estas spionataj” Edward Snowden

En nia ĉirkaŭaĵo vagadas Big Brother (granda frato), kiu volas scii ĉion pri ni kaj nin klasifiki surbaze de niaj “eventualaj danĝeroj”. Ĉi tiu kompleta spionado estis ĉiam la granda tento de la trudemaj potencoj. Tiusence kelkaj pasintaj reĝimoj definitive restis ligitaj al sekretaj entrudoj en la vivo de la homoj. Ni pensas ĉefe pri la hitlera III Reich kaj pri la stalinisma ŝtato. En sia novelo “1984” George Orwell mokis ĉefe ĉi tiun regnon. En antaŭ nelonge pasinta tempo la filmo “La vivo de la aliuloj* misfamigisla sistemon de ĝenerala spionado en la antikva Germana Demokrata Respubliko (GDR) establitan de la Ministraro pri la Sekureco de la Ŝtato, pli konata kiel Stasi.

* Florian Henckel von Donnersmarck, “Das Leben der Anderen”, 2006.

Ĉi tiuj reĝimoj estis diktaturoj. Sed en nia tempo la demokratioj establis modernajn kaŝretojn de spionado foje en kontraŭdiro kun siaj tradicioj. Tiusence endas memori, ke Usono fondiĝis surbaze de la ribelado de la usonaj farmantoj kontraŭ angla leĝo permesanta la perforton de la privata vivo. La koleriĝo estigis la usonan revolucion de 1776. La kvara amendo de la Konstitucia Ĉarto de Usono ĉiam protektas la usonanojn kontraŭ kiu ajn perforto fare de registaro volanta neleĝe perforti ilian privatecon: “Ne estos perfortita la rajto de la civitanoj je la protektado de la homoj, domoj, dokumentoj kaj posedaĵoj; kontraŭ kiu ajn traserĉo aŭ neleĝa aresto ...”

La kulmino de la Interreto kaj de la novaj elektronikaj retoj nuntempe donas al la ĉefaj ŝtataj servoj de spionado de la komunikaĵoj — la NSA, en Usono; la GHCQ, en la Unuiĝinta Reĝlando; la DGSE, en Francujo; la CNI, en Hispanujo — neatenditan okazon facile krei daŭran kaj ĝeneralan spionadon de ĉiuj politikaj kaj sociaj protestoj. Ĝuste, ĉar la Interreto jam ne estas tiu malcentralizita spaco de libereco, kiu ebligos eskapi de la dependeco de la grandaj regantaj amaskomunikiloj. La plimulto el la krozantoj ne konscias, ke la Interreto centraliziĝis ĉirkaŭ kelkaj grandegaj entreprenoj, kiuj entute regas ĝin kaj de kiuj ĝi ne povas apartiĝi.

Oni ne antaŭvidis la centraliziĝon de la Interreto — konfirmas Laurent Chemla, unu el la pioniroj de la aktiva Interreto en Francujo. Ni ne komprenis, ke la ekonomia modelo de reklamo-kontraŭ-senpageco kreos danĝeran fenomenon de centraliziĝo, ĉar la reklamistoj havas la intereson labori kun la plej potencaj entreprenoj, tiuj kun pli da aŭskultantoj. Nuntempe endas iri kontraŭ tiu logiko por denove malcentralizi la Interreton. La publika opinio devas kompreni, ke la senpageco implicas tian centraliziĝon de la Interreto, ke iom post iom la dominado estas pli forta kaj ĝeneraliĝas la spionado*.

* Vd. “Entretien avec Laurent Chemla”, Le Journal du Net, la 11-an de marto 2015 http://www.journaldunet.com/edbusin...

Alia ŝanĝiĝo: hodiaŭ la spionado pli bazas sin esence sur la teĥnologia informado, kiu estas aŭtomata, ol sur la homa informado. Kiel en “Minority Report”, la “antaŭdelikto” estas la nuna persekutata afero. Por “antaŭagi fronte al la minaco” la aŭtoritatuloj klopodas “diagnozi la danĝeron” de homo surbaze de suspektelementoj pli malpli pruvitaj. Kun la paradoksa ideo, ke por garantii la liberecojn oni devas unue limigi ilin.

Reveno de la genetika determinismo

En la nova ŝtato de spionado ĉiu homo estas antaŭsuspektito. Ĉefe se la “nigraj algoritmoskatoloj” klasifikas onin “minacanto” analizinte oniajn kontaktojn kaj komunikaĵojn.

Ĉi tiu nova teorio de la sekureco, kiu estas varianto de la perversa genetika determinismo, konsideras ke la homo ne havas veran memvolanaŭ aŭtonoman pensadon. La homo estos nur simpla maŝino submetita je la influo de denaskaj impetojkaj biologiaj fatalaĵoj. Estas senutile, do, ke por eviti eventualajn deflankiĝojn oni klopodu retroaktiveinterveni en la familia spaco aŭ en la sociaj kaŭzoj. La nuna solavolo de la ŝtato, kun fido je la spioninformoj, estas kiel eble plej baldaŭ premadi antaŭ ol okazos la delikto. Ĉi tiu determinisma konceptado de la socio, antaŭ pli ol sesdek jaroj imagita de la elstara usona verkisto de sciencfikcio Philip K. Dick, iom post iom altrudiĝas en multaj landoj ju pli ili estas batitaj de la tragedio de la terorismo*.

* Memori, ke en Francujo la eksa ministro pri internaj aferoj, Nicolas Sarkozy asertis en aprilo 2007, ke iuj sintenoj speciale la pedofilio kaj la memmortiĝo de la junuloj, en lia opinio havis “genetikajn kialojn”. Vd. Philosophie Magazine, aprilo 2007.
Metamorfozo de la justeco

La granda ŝanĝiĝo komenciĝis en Usono. Post la atakoj de la 11-a de septembro 2001, la leĝo Patriot Act modifis, por la unua fojo ene de demokratio, la rilaton inter sekureco kaj privata vivo.

Pli ol ŝanĝiĝo, klarigas la franca juristino Mireille Delmas-Marty, ĝi estas aŭtenta metamorfozo de la jura justeco kaj — per etendo — de la socia kontrolo [...] Per ordono de la prezidanto La Patriot Act ebligis amasan spionadon kaj malvalidiganjurreĝimon, kaj krome, ke oni akceptas la uzon de la torturo eĉ la organizadon de elektitaj murdoj [...]. Tre rapide oni transiris al “milito kontraŭ la terorismo” sur la tuta planedo; unue per la malfermiĝo de la koncentrejo en Guantanamo ekster la usona teritorio kaj poste per la usona “aranea teksaĵo” en 2006 priraportita de la Eŭropa Konsilantaro: la mapo de sekretaj malliberejoj en la tuta mondo kaj la neleĝaj transmovoj de malliberuloj*.

* Le Monde, la 4-an de junio 2015.

Aliaj demokratioj imitis Usonon. De la Terrorism Act* en la Unuiĝinta Reĝlando, ĝis la leĝo Renseignement en Francujo, kaj la Leĝo de Civitana Sekureco* en Hispanujo, multobliĝis la permeso pri la amasa spionado. Esprimi sin en la Interreto pri la simpla intenco fari “ne kutiman” agon povas hodiaŭ, en kelkaj demokratiaj landoj, esti kaŭzo de aresto de la krozanto*. Tio kontraŭas unu el la fondoprincipoj de la moderna juro. La juristo Beccaria* establis, en la jarcento de la lumoj, ke por deklari homon “krimulo” unue la krimo devas reale okazi aŭ almenaŭ komenciĝi.

* La leĝoTerrorism Actoficialiĝis en 2006 post la atakoj en Londono julie 2005. Ĝi estis fortigita en 2008 de la Counter-Terrorism Act, kiu ĉefe longigas la tempon de malliberigo ĝis 42 tagoj.
* Populare konata kiel Ley Mordazaĝi ekaplikiĝis la 1-an de julio 2015. Ĝi kompletigas la gravan armilaron de kontraŭteroristaj rimedoj en Hispanujo, ĉefe la jam tre striktan Kontraŭteroristan Leĝon de 1984.
* La 10-an de marto 2004 ekaplikiĝis la artikolo 221-5-1 delaJura Leĝo, kiu kreis en Francujo la delikton de kroma intenco. Ĉi tiu leĝo punas la “kriman ordonon”, nome, la fakton peti proksimulon fari delikton, kvankam la ordonanto ne faras la ĉefan krimon. Puni agojn ankoraŭ ne faritajn estas vera novaĵo ... Do, koncerne ĉi tiu artikolo estas klara nuligo de la principo de leĝeco de la deliktoj kaj la punoj establita de Cesare Beccaria.
* Cesare Beccaria (1738-1794), itala juristo kaj filozofo de la periodo de la Lumoj. En sia libro “Pri la deliktoj kaj la kondamnoj” li fondas la modernan kriminalan kodaron kaj li elstaras pro evoluigi la unuan argumenton kontraŭ la puno je morto.
La afero de la libereco

Nenio fareblas: nia uzado de la Interreto malkaŝas nin. Tio inspiris Julian Assange diri: “La Interreto transformiĝis en la plej danĝeran veturilon de la totalismo iam ajn konatan”. La reto estas “de nun minaco por la homaro*”.

* J. Assange et al., op. cit.

Ĉar oni devas fine akcepti, ke pro la centraliziĝo de la Interreto, la “cifereca demokratio”, je kiu oni povis kredi en la komenco, montriĝas kiel falsa titolo kaj stultulkaptilo.

La “cifereca respubliko” — klarigas François de Bernard — ne estas la regado de la publika intereso per la leĝoj — kio laŭ Rousseau estas la kondiĉo, se ne la esenco de ĉiu respubliko — sed sole la regado de la nombroj, pro la nombroj kaj por la nombroj; la regado de la ciferoj, de la ĉifraĵoj kaj por la ciferoj kun la celo, ke per simpla musklako la respubliko povos esti regata sen multaj obstakloj barantaj la evoluon de la projekto de la regantoj*.

* François de Bernard, L’Homme post-numérique, Parizo, éditionsYves Michel, 2015.

Elsuĉitajde la centraliza dinamiko la registaroj, la sekurecservoj kaj la grandaj entreprenoj de la Interreto kuniĝas antaŭ niaj okuloj en sekurec-cifereca strukturo kun ĝusta celo: domini la Interreton por povi pli bone domini nin. En la Interreto ĉiu krozanto estas interkonektita kaj donas, en reala tempo, nenombreblan kvanton de personaj datenoj, kiujn neniu ŝtato nek entrepreno iam ajn esperis kolekti.

Kiel “armeo de okupado” kontrolanta la paspunktojn [...] la ŝtatoj malpermesas la sendependiĝon de la Interreto. Se necese ili povas nutri sin kiel hirudoj, en la vejnoj kaj arterioj de niaj novaj socioj satigante sin per ĉiu interŝanĝo aŭ komunikaĵo, per ĉiu mesaĝo sendita kaj per ĉiu penso “guglumita” kaj poste stoki tiun tutan scion — miliardojn da ĉiutagaj detranĉoj, neimagebla povo — en datenprilaborejoj. Por ĉiam.

Fronte al ĉi tiu premrulo multaj civitanoj rezignas kaj akceptas la minacon kontraŭ sia esprimlibereco kaj la perforton de siaj ĉefaj rajtoj. Ĉar la vera afero ne estas la spionado, sed la libereco, kiel klarigas Edward Snowden:

Kiam iu diras: “Mi havas nenion kaŝendan” tiu envere diras: “Mi priridas miajn rajtojn”. [..] Se oni ne defendas siajn rajtojn pensante: “Mi ne bezonas miajn rajtojn en ĉi tiuj cirkonstancoj”, ne temas jam pri rajtoj. Vi ŝanĝis ilin al io ĝuata kvazaŭ privilegio nuligeblade la registaro [...] Tio reduktas la spacon de la libereco ene de socio*.

* K. van den Huevel kaj S. F. Cohen, cit. art.
Rezisti, ĉifri

Kiel defendi sin? Unue per informado kaj konsultado de la multaj fakaj retejoj pri komputika sekureco*. Ankaŭ per aliĝoj al la diversaj organizaĵoj, kiuj batalas kontraŭ la tutloka spionado, ĉefe WikiLeaks* kaj, en Francujo, La Quadrature du Net*. Ĉefe — unue — per la ĉifrado, kiel konsilas Edward Snowden: “La ĉifrado estas civitana respondeco, civitana devo”.

* Ekzemple: http://www.nextinpact.com; www.anon...; http://www.udernews.fr; http://assite.com.free.fr; http://sous-surveillance.fr Vd. la retejon de la Usona Sekurec-Agentejo pri la Komputikaj Sistemoj (ANSSI), http://www.ssi.gouv.fr
* Vd. https://wikileaksactu.wordpress.com
* http://www.laquadrature.net/fr

Nur la ĉifrado ebligas sendi kaj ricevi protektitajn retpoŝtaĵojn. Ĝi malpermesas, ke spionilo povos legi tiujn poŝtaĵojn se ili estas kaptitaj. Kvankam estas nenio kaŝenda la ĉifrado protektas nian privatan vivon kaj tiun de la homoj, kun kiuj ni komunikiĝas. Tio malfaciligos la laboron de la spionoj de la nova sekurec-ciferecakomplekso.

Kvankam multaj registaroj, ĉefe post la kruelaj atakoj de la 13-a de novembro en Parizo, emas al malpermeso de ĉia ĉifrado de retpoŝtoj, la malkaŝoj de Edward Snowden ebligis la urĝecon kaj popularigon de pluraj ĉifriloj por mesaĝoj SMS kaj telefonaj komunikaĵoj. Ekzemple: Signal, Telegram, Wickr, TrueCrypt, ProtonMail, Threemaktp.

Opozicii la spionadon faratan de la ŝtato, kiam oni estas senkulpa, estas politika batalo. Lerni protekti sin estas la unua etapo de ĉi tiu batalo. Poste endas transiri al la cifereca gerilo: trompi la spionojn, blindigi ilin, kaŝi niajn konektojn al la Interreto, ĉifri niajn retpoŝtojn, protekti niajn mesaĝojn. La celo estas frenezigi la algoritmojn, krei nebulojn kaj eskapi de la inspektado kaj entrudiĝo fare de la sekretaj ciferecaj stukaĉoj.

La rajto estas nia. Grava kondamno fare de la Tribunalo de la Eŭropa Unio (TJUE), oficialigita la 6-an de oktobro 2015, estas ĝuste granda jura venko kaj ĝi instigas la ribeladon de la civitanoj kontraŭ la tutloka spionado. Reage al la pledo kontraŭ Fejsbuko fare de aŭstra junulo, Maximilian Schrems — kiu pro la malkaŝoj de Edward Snowden akuzis la grandegan entreprenon pri kunlaborado kun la NSA — la TJUE tiutage decidis nuligi la interkonsenton de la EU kaj Usono, subskribitan en la jaro 2000 kaj konatan kiel Safe Harbor (Sfero de Sekureco), kiu rajtigis la usonajn entreprenojn kaj ĉefe Guglo, Apple, Fejsbuko, Amazon, Microsoft (GAFAM) sendi al Usono la personajn datenojn de la eŭropanoj kaj ilin stoki tie*.

* Le Monde, la 7-an de oktobro 2015.

La juĝa decido “Schrems” verŝajne devigas Fejsbukon ĉesigi la transdonadon de datenoj al la usonaj serviloj. Ĝi same devigas la Eŭropan Komisionon esti pli severa koncerne la rearanĝon de la interkonsento kun Vaŝingtono*. Ĝiinstigas la GAFAM, kies enspezoj grandparte venas de la grandskala uzado de niaj personaj datenoj, revizii siajn praktikojn.

* Vd. Marc Rees, “Safe Harbour: Bruxelles prône la poursuite des flux des données transatlantiques”, NextINpact, la 6-an de oktobro 2015 http://www.nexintpact.com/news/9677...

Fine, la Konsilio de Eŭropo* en la lasta raporto konsideras, ke “dum la ŝtatoj ne akceptas limigi la tutlokajn spionprogramojn aplikatajn de ĝiaj informagentejoj, la ĉifrado — ĝeneraligita kaj celanta protekti la privatan vivon — estas la plej efika solvo por protekti la privatajn datenojn”*.

* Kreita en 1949 la Eŭropa Konsilantaro havas la taskon instigi la homajn rajtojn en la tuta kontinento. Ĝiaj principoj estis reprenitaj de la Eŭropa Tribunalo pri Homaj Rajtoj (TEDH).
* Vd. E. Tréguer, “Résistance multiforme”, cit. art.

Tiom pli. Kun rezistemo kelkaj retejoj de interrilatoj ebligas facile komenci lerni la ĉifradon de la ciferecaj komunikaĵoj*. Estas aliaj armiloj: la reto de anonimeco TOR*, ĉefe la entreprenoj ProtonMail (Germanujo) kaj Tutanota (Svislando), kiuj donas servojn por pli bone protekti la retpoŝtojn; la mastrumilo Tails*; la ĉifrilo Trucrypt, kiu ĉifras ĉefe dosierojn; aŭ mesaĝprojektoj kiel Caliopen (lanĉita de Laurent Chemla* en septembro 2013) libera programaro celanta protekti la privatecon de la interŝanĝoj farataj de la uzantoj. Verŝajne, la malkaŝoj de Edward Snowden instigis la konsciiĝon pri la graveco de la ĉifrado* eĉ ene de kelkaj organizaĵoj pli oficialaj, kiel Internet Engineering Task Force (IETF) taskita pri la tutmonda normigado de la Interreto-protokoloj.

* Ekzemple, la retejo Memdefendo de la retpoŝto https://emailselfdefense.fsf.org/es
* La reto TORkapablas fari anonimaj la interŝanĝojn en la Interreto surbaze de la komunikprotokolo TCP; nome, ĉirkaŭ 95% el la tuta fluo en la Interreto.
* La celo de la sistemo Tails estas konservi la privatecon kaj la anonimecon. Ĝi ebligas anonime utiligi la Interreton kaj eviti la cenzuron en kiu ajn komputilo kaj en preskaŭ ĉiuj vizitataj retejoj. Tails ne postlasas spurojn de la faroj se oni eksplicite petas tion. https://tails.boum.org/about/index.....
* Koncerne Caliopen, Vd. “Entretien avec Laurent Chemla”, cit. art.
* Vd. F.Tréguer, “Résistance multiforme”, cit. art.
La avertantoj

Hackers, batalantoj kontraŭ la spionado kaj avertantoj kunlaboras kaj ribelas de antaŭ pluraj jaroj por raporti pri misuzoj. Ili alfrontas la imperion de la spionado kaj estas la herooj de la erao Interreto. Ni konas, ja, la tri pli famajn: Julian Assange, Chelsea Manning kaj Edward Snowden, sed ni memoru, ke antaŭ ol ili aliaj komencis la rezistadon. Ekzemple, Mark Klein, eksa estro de la entrepreno AT&T kaj la juristo Thomas Tamm, en Usono. Ankaŭ kelkaj eksaj agentoj de la NSA probable inspiritaj de Daniel Ellsberg, komputikisto de la Rand Corporation. En 1971 li kuraĝis publikigi la famajn Pentagon Papers*, kiuj malkaŝis la kialojn de la milita interveno de Usono en Vjetnamujo (55 mil mortintoj en la usona flanko kaj pli ol miliono en la vjetnama). Tiu milito neniam estis sankciita de la Kongreso.

* http://www.wllsberg.net/archive

Antaŭ ol Snowden estis ankaŭ avertantoj kaj eksaj agentoj de la NSA, kiel Perry Fellwock kaj Russell D. Tice. Laste estas William Binney, Thomas Drake, Edward Loomis kaj J. Kirk Wiebe, kiuj kune kun Diane Roark — membro de la Informo-Komitato de la Ĉambro de Reprezentantoj — la 17-an de januaro 2014 publikigis manifeston kontraŭ la tutlokan spionadon*.

* Kun la titolo “We Need Real Protection From The NSA” http://www.informationclearinghouse...

En multaj landoj estis lanĉitaj kampanjoj por instigi la informagentojn rezigni. Ekzemple, en septembro 2015, pro iniciato de la berlina komitato Peng, antaŭ la usonaj kaj germanaj informagentejoj grupoj da artistoj kaj aktivuloj defendantaj la publikajn liberecojn algluis banderolojn por instigi la pentohavajn spionojn forlasi sian laboron. “Ĉu vi volis helpi viajn kuncivitanojn? Vi fakte spionis ilin. Rezignu!”*.

* Le Monde, la 30-an de septembro 2015.

Antaŭ la enirejo de la usona milittrejnejo de Dager, en Germanujo, kie estas grava aŭskultostacio de la NSA, aktivuloj instalis ĝuste lokitanpanelon, sur kiu legeblis: “Aŭskultu vian koron, ne niajn komunikaĵojn”. Aliflanke la retejo IntelExitK donas multajn konsilojn kaj pravigojn por konvinki la agentojn forlasi ties funkciojn, kaj ĝi helpas ilin aŭtomate redakti rezignoleteron*.

* Wired, la 28-an de septembro 2015 http://www.wired.com/2015/09/campai....
Por Ĉarto de la Interreto

Sed endas fari pli kaj firme reagi. Multaj aktivuloj kontraŭ la ciferecspionado proponas la lanĉon de Ĉarto de la Interreto simila al la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj (UN):

Necesas — asertas Snowden —, ke nia generacio kreu tion, kion Tim Berners-Lee, la inventinto de la Interreto, nomas la Granda Ĉarto de la Interreto. Ni volas difini la “ciferecajn rajtojn”. Kiujn valorojn ni volas protekti? Kiel ni garantios tion?*.

* K. van den heuvel kaj S. F. Cohen, cit. art.

En intervjuo kun The Guardian* Tim Berners-Lee deziris, ke ĉi tiu monda Granda Ĉarto* protektu la privatan vivon, la esprimliberecon kaj la anonimecon:

* The Guardian, Londono, la 12-an de marto 2014 http://www.theguardian.com/technolo....
* Alude al la Granda Ĉarto de 1215, kiu por la unua fojo limigis la absolutan povon de la Reĝo kaj estis la fundamento de la anglaj juro kaj la liberecoj.

Sen libera kaj neŭtrala Interreto, ĉe kiu ni povos helpadi nin sen zorgoj pri la okazantaĵoj inter la kulisoj — li diris — ni ne povos havi malfermitan registaron nek bonan demokration, nek bonan sansistemon, nek komunumojn inter si konektitajn, nek kulturan diversecon. [...] Niaj rajtoj estas daŭre ĉie piedpremataj. La danĝero estas, ke ni alkutimiĝos al tio. Mi volas, do, kapti la 25-an naskiĝdatrevenon de la Interreto por inviti nin ĉiujn eklabori kun la celo repreni la kondukilon kaj difini kian Interreton ni volas por la venontaj 25 jaroj*.

* Vd. Numérama, la 12-an de marto 2014 http://www.numerama.com/magazine/28....

Kun la kunlaboro de internaciaj neregistaraj organizaĵoj kaj juristoj de la tuta mondo ankaŭ WikiLeaks kreis sian propran Ĉarton. Ĝi konsistas el dek tri principoj*, priraportas la ŝtatspionadon kiel “malobeo de la internaciaj leĝoj pri la homaj rajtoj” kaj malakceptas la registaran povon kontroli nin. Aliaj pensuloj, kiel la filozofo François de Bernard, postulas la rajton je “kontraŭargumentado pri konscio de cifereco”*.

* La tuta teksto legeblas en la retejo https://wikileaksactu.wordpress.com
* Vd. F. de Bernard, “Pour une objection de conscience numérique”, Mémoire des luttes, la 2-an de septembro 2015 http://www.medlu.org/Pour-une-objec...

Kiel rezisti? La solvo estas trovi multon da mikrorezistemoj, kiuj inkluzivas la edukadon de la popolo, la instruiĝon pri komputikaj rimedoj de ĉifrado, la serĉadon de alternativaj solvoj por nuligi la nuntempajn normojn regatajn de la GAFAM.

La batalo por la novaj civitaj rajtoj en la cifereca erao nur komenciĝis. La ŝtatoj de spionado bazas sin sur siaj demokratecaj karakteroj por montri sin speciale rigoraj kontraŭ la nova opozicio. Ne estas hazardo, ke Snowden decidis diskonigi siajn eksterordinarajn malkaŝojn pri la programaro PRISM ĝuste la tagon, kiam komenciĝis en Usono la proceso kontraŭ Chelsea Manning (antaŭe Bradley Manning), kiu estis akuzita transdoni sekretajn dosierojn al WikiLeaks; en tiu sama tago okazis la unua datreveno de la malliberiĝo de Julian Assange en la ambasadejo de Ekvadoro en Londono, kie oni akceptis lin por eviti lian ekstradicion al Usono tra Svedujo ...

Snowden, Manning, Assange, tri herooj de nia tempo persekutataj de la imperio de la spionado. Edward Snowden riskas tridek jarojn da mallibereco*estinte akuzita de Usono pri “spionado”, “ŝtelo” kaj “neleĝa uzado de registaraj rimedoj”. La 21-an de aŭgusto 2013 Chelsea Manning estis jam kondamnita je tridek kvin jaroj da mallibereco. Super Julian Assange ŝvebas kondamno je morto*.

* Post forlasi Honkongon kaj iri al Moskvo, Edward Snowden petis politikan azilon al 21 landoj, inter ili al Francujo. Rusujo la sola donis jesan respondon kaj akceptis lin en la teritorio.
* La leĝo pri spionado oficialigita en 1917, kiam la usona prezidanto Woodrow Wilson klopodis krimuligi ĉiujn, kiuj opoziciis la militon, antaŭvidas tre fortajn punojn: dumvivan karcerpunon kaj la morton.

Al tiuj, kiuj sin demandas kial ĉi tiuj tri paladinoj de la libereco alprenas tiom da riskoj, Snowden respondas:

Kiam vi konscias, ke la mondo, kiun vi helpis krei estos pli malbona por la nova generacio kaj por la sekvontaj, kaj ke la kapablo de ĉi tiu arkitekturo de la premado ne ĉesas fortiĝi vi komprenas, ke oni devas priraporti tion, kaj ke pro tio, vi devas akcepti ĉiujn riskojn. Ne gravas la sekvoj.

Al ĉiuj civitanoj liberaj en la sama maniero agi, unu sola slogano: “Kontraŭ la tutloka spionado, tutloka rezistemo!”.

(Konkludoj el la libroLa imperio de la spionado)

Ignacio Ramonet

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/especiales... origina fonto: Cubaperiodistas

Kiam la progresemuloj cedas al mizantropeco

“Tiu anonima monstro, la homo en la strato”

Dum la dekstreca popolismo, kiun s-ro Donald Trump enkorpigas, ekregis en Usono, ondo de malestimo al la popolaj klasoj, kiuj laŭ ili malbone voĉdonis, leviĝas ĉe la demokratoj. Aktivuloj senkuraĝigitaj pro sia malsukceso ĉe la prezidanta elekto de 2016 flegas siajn vundojn per la iluzio de sia supereco. Sen iam tion scii, ili revigligas malnovan ideon.

POPOLISMO transcendas la tradiciajn ideologiajn dividojn*. Dum la kontraŭ-enmigrada naciismo de s-ro Donald Trump sturmis la Respublikanan Partion kaj la Blankan Domon, maldekstre, s-ro Bernie Sanders mobilizis la laboristojn per rimedoj inspiritaj el la Partio de la Popolo (People’s Party), kiu aperis fine de la 19-a jarcento reage al la ekpovo de bankoj kaj industriistoj: ŝtatigo de supera edukado kaj de aliro al sanigado, sed ankaŭ inversigo de la malegaleco rilate al imposto. Aliflanke de Atlantiko, la voĉdono de la “Briteliro” puŝita de la Partio por sendependo de Britujo (UKIP), maldekstra naciisma movado kontraŭstaranta la tutmondiĝon, disvolviĝis en la momento, kiam s-ro Jeremy Corbyn rifuzis la novliberalan ortodoksion de la New Labour, kiu ronĝas la koron de la brita maldekstro ekde la epoko de s-ro Anthony Blair.

* Vd. Gérard Mauger, “‘Populisme’, itinéraire d’un mot voyageur”, Le Monde diplomatique, julio 2014.

Oni povintus kredi, ke la demokratoj, ĉagrenitaj pro sia malsukceso, adoptus maldekstran ekonomian popolismon por lukti kontraŭ la dekstra popolismo, agresema kaj ksenofoba. Tute ne. Kelkaj progresemuloj male manifestas kreskantan alergion al la ordinaraj homoj. William “Bill” Maher, ĉefartikolisto sur la HBO-ĉeno, estas bona ekzemplo de tio: antaŭ la elekto, dum intervjuo kun la proparolantino de s-ro Trump, s-ino Kellyanne Conway, li deklaris, sen animstato, ke la potenculo de la senmoveblaĵoj estis gajnanta la subtenon de la popolo ĉar “homoj estas stultaj”. Simila tono observeblas en la revuo Foreign Policy, kiu publikigis en junio 2016 artikolon kun signifa titolo: “Estas tempo por la elitoj leviĝi kontraŭ la sensciaj amasoj”.

Tiuj elkoraj krioj estas ja honestaj, sed ne originalaj. La dekstro estis longtempe tiel ema al la mizantropa malafablo kiel la maldekstro estas nun. Antaŭ ol la subtenantoj de s-ro Trump adoptis la popolisman retorikon de la ordinara homo, foje memorigante la paroladojn de la sindikatistoj, kiujn ili kontraŭbatalis dum jardekoj, iliaj frapfrazoj ofte estis senkaŝe elitismaj. Kiam ili estis ankoraŭ nek fervoruloj de s-ro Trump, nek plenumantaj por la amasinformiloj la rolon de la ‘dekstra samseksemulo’, la ĵurnalisto Milo Yiannopoulos volonte pozis kun T-ĉemizo surskribita “Ĉesu esti malriĉaj” (Stop being poor).

Larĝe kundividita malestimo

NELACIGEBLA dekstrula provokistino, nun en akordo kun la nova linio de la konservativuloj, Ann Coulter longtempe vivis en speco de morala paniko, kiu karakterizas ŝian klason depost la elmergiĝo de moderneco: timo de la homamasoj supozataj facile imponeblaj, emocie nestabilaj kaj multe sin reproduktantaj. En sia libro Demonic*, kiu rakontas “kiel la progresema mafio endanĝerigas Usonon”, ŝi laŭdas la laboron de Gustave Le Bon (1841-1931). La influo de tiu franca eseisto, aŭtoro en 1895 de La Psychologie des foules (Psikologio de la homamasoj) estis tia, ke ĝi estigis la admiron de Adolf Hitler kaj ke ĝi nun estas uzata kiel la referenco de la mizantropoj kaj la eŭgenikistoj. La tuta kontraŭ-enmigrada diskurso, kiu antaŭ nelonge rezultigis la decidon de s-ro Trump konstrui muron ĉe la meksika landlimo, estas en la linio de tiu tradicia timo de la svarmantaj homamasoj, kaj de la popolaj klasoj, tiel eksterlandaj kiel aŭtoĥtonaj. Tiu malfido unue celis, sine de la okcidentaj socioj, la blankajn laboristojn, antaŭ ol trovi novan timo-objekton en la etnaj malplimultoj pli freŝdate envenintaj.

* Ann Coulter, Demonic: How the Liberal Mob Is Endangering America, Crown Forum, Nov-Jorko, 2011.

En ambaŭ kazoj, la retoriko estas perfekte kohera: “Ili estas tro multnombraj. Ili havas tro da infanoj. Ili forglutos niajn limigitajn naturajn riĉaĵojn. Ne estas sufiĉe da loko. Ili detruos kaj malbonigos nian kulturon.” Sed kio plej frapas en la nova politika ordo, tio estas la interŝanĝeblo de tiuj opinioj: se s-ino Hillary Clinton estus gajninta la usonan prezidantan elekton aŭ se la britoj estus rifuzintaj la “Briteliron”, oni verŝajne observus pli grandan deziron iri al kaj kun la popolo ĉe la social-demokratoj kaj pli da mizantropeco dekstre.

Mizantropeco cetere ne forestas dekstre. La superisma blankula sub-kulturo rete disvastigata de la tendenco “alternativa dekstro” (alt-right) nutras la malfidon al la amasoj: kiu ajn ne konservas adolt-aĝe tiun adoleskan impulson distingi sin de la sociaj dominantaj tendencoj estas nomata “normie” (misformita vorto por “normalulo”) aŭ “baza fiulino” (basic bitch), kvazaŭ la blanka separismo estus ia punk-ĝenro. La sama abomeno troviĝas ĉie en la skribaĵoj kaj la retoriko de la naciisma dekstro, kiu aktivas sur la reto. Ju pli oni observas la reakciajn fortojn mobilizitajn favore al la miliardula prezidanto, des pli la oportunismo de lia popolisma turniĝo aperas.

La objekto de tiu malfido rilate al la popolo delokiĝis laŭ la tempoj. En okcidenta Eŭropo, fine de la 19-a jarcento kaj dum granda parto de la 20-a jarcento, la intelektularo abomenis la amasinformilojn, kiuj hodiaŭ levas al la rango de apostoloj la elitismajn komentistojn. En la 1930-aj jaroj, la brita literatura kritikisto Frank Raymond Leavis tiel kondukis kampanjon kontraŭ “la kino, la ĵurnaloj, reklamado sub ĉiuj iliaj formoj”, kaj avertis kontraŭ alfabetigo kaj la novaj teknologioj, respondecaj laŭ li pri “kultura krizo” senprecedenca en la historio.

Kiel notis la profesoro pri literaturo John Carey*, la uson-brita eseisto kaj poeto Thomas Stearns Eliot priskribis la ĵurnallegantojn kiel “komplezan homamason, plenan je antaŭjuĝoj kaj sen kompren-kapablo”. La angla verkisto David Herbert Lawrence rekomendis tranĉi la malbonon ĉe la radiko: “Ni fermu ĉiujn lernejojn [ĉar ja] la granda homamaso neniam devus lerni legi kaj skribi.” Kaj Aldous Huxley: “La universala edukado kreis vastan klason de tio, kion mi nomas la ‘Novaj Stultuloj’.” Kaj Charles Baudelaire kondamnis la fotografion, “sakrilegion”, kiu ebligas al la “hida socio” kontempli sian trivialan bildon”. Oni imagu la hororon, kiun al li inspirus la modo de la memportretoj ...

* John Carey, The Intellectuals and the Masses: Pride and Prejudice Among the Literary Intelligentsia, 1880-1939, Faber and Faber, Londono, 1992.

Eĉ pli terura estis, laŭ John Carey, la timo de la demografia kresko. De 1800 ĝis 1914, la eŭropa loĝantaro kreskas de 180 milionoj ĝis 460 milionoj da homoj, aperigante en la okuloj de la intelektularo la vizion de kultura kadukiĝo. La romanisto Herbert George Wells priskribas “ekstravagancan svarmon da novaj naskoj”, kiun li kvalifikas “ĉefa katastrofo de la 19-a jarcento”. Atinginte sian apogeon, tiu timo miksiĝis kun la faŝismaj politikoj, la eŭgenikismaj kaj genocidaj projektoj.

Oni nur povas esti ŝokita malkovrante, ke tiom da gigantoj de la literaturo konsideris la plimulton de la homaro kiel sub-homojn. “Mi kredas, skribis Flaubert, ke la homamaso, la multeco, la brutaro, estos ĉiam malamindaj.” Ezra Pound, kiu fariĝos poste adepto de faŝismo, konceptas la homaron kiel “amason da idiotoj”. Virginia Woolf plendas pri “tiu anonima monstro, la Homo de la Strato”. Je ŝia granda bedaŭro, la socio estas nur “vasta, mola, kaj preskaŭ senforma ĵeleo kiu foje tremetas unu- aŭ ali-flanke laŭ la instinktoj de malamo, de venĝemo, aŭ de admiro kiuj ŝprucetas sub ĝi”.

Hodiaŭ, kompreneble, ĉiu konsideras tiujn deklamaĵojn kiel plej altan gradon de elitismo. Tamen, la amaskulturo integris multajn el tiuj fantasmoj. Tiuj samaj amasinformiloj hieraŭ suspektataj malfermi la vojon al la tiraneco de la homamaso komencis vehikli malamon de la amasoj ĉe la amasoj mem. La 1990-aj jaroj tiukampe estas turniĝo: malestimo al la homaro prenas elrevigitan kaj laŭmodan aspekton, transformante pozon de la kontraŭkulturo en dominan trajton.

Oni tiam vidas la faman usonan humuriston Bill Hicks ironii kun sonefektoj pri la “miraklo de la naskiĝo” dum spektakloj, kie amo al homaro kaj klaskonscio konkuras inter si: “Ne estas miraklo se, ĉiun naŭan monaton, kiu ajn yin-yang en la mondo povas elkovi plian ploretaĉan brasiketon sur nia planedo. Kaze, ke vi ne vidis freŝan statistikon pri la senedzaj patrinoj, jen la miraklo rapidege disvastiĝas. Haleluja! (Laŭdu dion!) Tra la tuta mondo la ruldomaj parkejoj* pleniĝas je etaj mirakloj. (...) Ĉu vi scias, kio estus vere miraklo? Ke mi sukcesus memori la personan nomon de via patro, damne! Plof! Mi kredas, ke mi devos nomi vin “juna Kamionŝoforo”. Plof! Mi prezentas al vi vian fraton, “juna Picoliveranto. Kaj jen via alia frato, juna Ekstermisto de blatoj. Kaj ankoraŭ frato, juna Ĉiofaristo.” Tridek jarojn poste, oni retrovas tiun stilon sur la novaj ekstremdekstraj forumoj, kun ties malamo al la naskanta virina korpo, ĉu ĝi estas nigra, hispanida aŭ blanka kaj malriĉa.

* Kie ĝenerale vivas malriĉaj loĝantaroj. Vd. Benoît Bréville, “Le petit peuple des mobile homes”, Le Monde diplomatique, februaro 2016

En 1996, Tool, grupo de Heavy metal-muziko ŝatata de la intelektuloj kaj proksima de Bill Hicks, eldonas sian albumon Aenima, kies ĉefa titolo komparas la homan enhavon de Los Angeles kun la enhavo de necesejo purigenda de laika versio de la biblia diluvo: “Jen tiu putra truo, kiun oni nomas L.A., hurlas la kantisto Maynard James Keenan; Sola solvo estas forfluigi la tuton.” Amaseto da grunĝaj kaj metalrokaj artistoj reprenis tiun rekantaĵon, inter kiuj Slipknot. La grupo publikigas en 2001 titolon brile koncizan: People = Shit (“Homoj = fekaĵo”).

La mizantropa stilo de la 1990-aj jaroj ankaŭ trovas resonojn en la alia tendaro de la kultura milito, ĉe la apokalipsaj malamo-predikantoj, kiel la pastoro Fred Phelps, kiu mortis en 2014. Phelps rekomendis la akceptadon de la meritita fino, kiun Dio planis por la usonaj amasoj, supraĵaj, svarmaj, terligitaj kaj netolereble voluptemaj.

Estas ja ankaŭ kristana pastoro, Thomas Malthus, kiu verkis en 1798 la faman Eseon pri la loĝantaro-principo, donante al la timo de la neregata naskeco moralan kaj filozofian legitimecon. Li samtempe provizis sciencan pravigon al la kruela traktado de la senhejmulaj gastejoj kaj orfejoj dum la industria revolucio, kaj poste al la disvolvo de la sociala darvinismo kaj al la eŭgenikismo de la imperia Eŭropo.

Same kiel mizantropeco, la maltusaj ideoj refariĝis popularaj en la maldekstrulaj rondoj en la 1990-aj jaroj. Ili jam estis reaperintaj kelkajn jardekojn antaŭe en la ekologiisma kontraŭkulturo de la postmilita periodo. Disvendita je tri milionoj da ekzempleroj, la novmaltusa libro The Population Bomb (La Loĝantaro-Bombo), verkita de la biologiisto Paul Ralph Ehrlich en 1968, konsideris la troloĝecon ĉefa hommedia problemo. Ehrlich rekomendis “disvolvadon de agentoj pri amasa sterilizado”. Lia “ekkonsciiĝo pri la troloĝeco”, li skribis, datumis de “varma kaj naŭza nokto en Delhio, kie la homoj almozpete etendis siajn manojn tra la fenestrojn de la taksio. Homoj fekis kaj urinis. Homoj alkroĉiĝis al busoj. Homoj bredis bestojn. Homoj, homoj kaj ankoraŭ homoj”. Li rapidis al sia hotelo, ĉar li “timis homamason”.

Profunda kultura konfuziĝo

MURRAY BOOKCHIN, unu el la plej grandaj defendantoj de la moderna maldekstro, sed ankaŭ unu el ties plej grandaj kritikantoj*, perceptis en la 1990-aj jaroj “profundan kulturan konfuziĝon, kiu spegulas la konfido-perdon en la kreaj kapabloj de nia specio”. Li riproĉis al la supozataj progresemuloj rekomendi specon de “spirita higieno” je la limo de eŭgenikismo por malrapidigi la tro rapidan konsumadon de naturriĉaĵoj.

* Vd. Benjamin Fernandez, “Murray Bookchin, écologie ou barbarie”, Le Monde diplomatique, julio 2016.

La maljunaj konservativuloj ŝatantaj la kulturon rekomendis la decon, la bonajn manierojn, la ŝirmadon de la grandaj institucioj kaj tradicioj. Tiu projekto implice baziĝis sur la fido en la homaj digno kaj perfektigeblo. La moderna mizantropa intelektularo celis protekti la altan kulturon kontraŭ la detruaj fortoj de amasecigo: tio almenaŭ atestis pri ia admiro al la eminenteco de la arta kreado de la homaro.

Sed nun, tiuj subtenantoj de s-ino Clinton, kiuj kvalifikas la homojn stultuloj, kion ili povas proponi? Kaj tiuj dekstraj nihilistoj, kiuj malestimas la “normalulojn”, kion ili povas oferti, krom fatalisma kaj senestonta vidado, diktata de biologia determinismo?

Anstataŭ inspiriĝi je la grandaj popolaj kaj humanistaj mobilizoj de la pasinteco, kiel la movado de la civilaj rajtoj aŭ la sindikataj movadoj, kelkaj el la plej bruemaj kritikantoj de s-ro Trump sekvas la elitisman tradicion de timo kaj malestimo. Tio, kion ni hodiaŭ devas alfronti, ne estas ĉefe senbrida popolismo, sed konfuza debato pri tio, kion tiu popolismo signifas kaj pri la aspiroj de la popolaj klasoj.

Angela NAGLE

Versio de tiu artikolo aperis en la usona magazino The Baffler, en marto 2017.

La profunda ŝtato

KIAM malstabila prezidanto malema lerni ĉion, kion li ne scias, komandas la plej potencan armeon de la mondo, tiam prefere estu multaj gardreloj. Nu, kiam s-ro Donald Trump ordonis al siaj generaloj bombi Sirion kaj fari mararmeajn manovrojn en Azio, li estis aplaŭdata de la usonaj parlamentanoj, same respublikanaj kiel demokrataj, kaj de preskaŭ ĉiuj komunikiloj, ankaŭ en Eŭropo. Franca naciskala ĵurnalo eĉ taksis, ke “la frapoj al Sirio” havis “ion liberigan”.* Kvindek naŭ raketoj pafitaj kontraŭ aerbazo en la Proksimoriento do preskaŭ transformis prezidanton implikitan en sia malpopulareco, amatoreco kaj nepotismo en homon decideman, senteman, nekapablan bridi sian humanecon antaŭ fotoj de “belaj beboj kruele murditaj dum tre barbara atako”. Tia laŭda koncerto en la aktuala internacia etoso, tre streĉita, estas tiom pli zorgiga ke s-ro Trump ŝategas esti laŭdata.

* Libération, Parizo, 9-an de aprilo 2017.

En januaro de 1961, tri tagojn antaŭ ol forlasi la potencon, la respublikana prezidanto Dwight D. Eisenhower avertis siajn samlandanojn kontraŭ “milit-industria komplekso”, kies “influo — ekonomia, politika kaj eĉ spirita — montriĝas en ĉiu urbo, ĉiu federacia ŝtato, ĉiu administracio”. Se taksi laŭ la sinsekvo de ŝanĝoj de la nuna prezidanto de Usono, tiu “komplekso” en la lastaj semajnoj ne restis pasiva. La 15-an de januaro s-ro Trump opiniis, ke “la NATO estas arĥaiĝinta”, la 13-an de aprilo, ke “la NATO ne estas plu arĥaiĝinta”. Antaŭ kelkaj monatoj li taksis, ke Ruslando fariĝos “aliancano”; la 12-an de aprilo li konkludis, le la rilatoj inter Vaŝingtono kaj Moskvo falis al “la plaj malalta punkto iam ajn atingita”.

La rusa ĉefministro Dmitri Medvedev konkludis el tio, ke, ekde kiam “la lastaj elektaj nebuloj forvaporiĝis”, s-ro Trump estis “rompita de la potencsistemo” de Vaŝingtono. Resume: reakirita de “profunda ŝtato”, kiu neniam lasas sin malatentigi disde siaj strategiaj prioritatoj per ŝanĝoj de loĝanto en la Blanka Domo. La respublikanoj kaj demokratoj plej favoraj al la usona imperio povas feste flagi: se s-ro Trump similas al marioneto, tiam jam ne al “marioneto de Kremlo”* ... En tio, la profunda ŝtato gajnis.

* Vd “Rusaj marionetoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2017.

Se Eisenhower resurektus, li sendube aldonus al sia “milit-industria komplekso” informilan asocianon. Ĉar la konstanta informado ŝategas la konstantan streĉitecon, ĝi amas la militon; kaj la oficialaj komentistoj plej volonte sekvigas unu bruan deklaron post la alia, tiom pli ĉar en la armitaj konfliktoj ne plu pereas rekrutoj kiuj povus esti iliaj filoj, sed “volontuloj”, ofte proletaj. La ĉefaj usonaj ĵurnaloj aperigis kvardek sep ĉefartikolojn pri la usonaj “frapoj” en Sirio. Unu sola esprimis sin kontraŭ* ...

* Adam Johnson, “Out of 47 major editorials on Trump’s Syria strikes, only one opposed”, Farness & Accuracy in Reporting (FAIR), 11-an de aprilo 2017.

Serge HALIMI.

Spite al la sankcioj, Nord-Koreujo daŭrigas sian atomprogramon

La racieco de Pjongjango

La minacoj de Usono kaj ĝia embargo respondas al la nordkoreaj provokoj kaj militaj provaĵoj. Post sendi aviadilŝipon en la Japanan Maron, la usona prezidanto postulas pli firman engaĝiĝon de Ĉinujo. Kvankam Pekino akrigis siajn sankciojn kontraŭ Pjongjango, ne verŝajnas ke la nordkoreaj gvidantoj rezignos pri sia atomarmilo, kiu fariĝis ilia vivasekuro.

LA LASTA restreĉiĝo en la korea duoninsulo, sekve al impresa milita elmontro organizita de Pjongjango kaj la vaŝingtona anonco sendi militŝiparon laŭlonge de ĝiaj marbordoj per si mem ne estis io nova. Kio ja estis nova, estis ke la demonstro de forto estis blufo: la aviadilŝipo kaj ĝia akompanŝiparo veturis al la Hinda Oceano ... La inciteksplodoj kaj minacoj de s-roj Donald Trump kaj Kim Jong-un ankoraŭ akrigis la ekscititecon kaj la riskojn de reciproka akriĝo en la regiono. La maldelikata manovro de s-ro Trump antaŭ ĉio montris, se tio ankoraŭ necesis, ke la nova prezidanto ne konas la kompleksecon de la nordkorea dosiero. Kaj eĉ la plej elementajn faktojn de la historio de la duoninsulo, kiu, laŭ li, “antaŭe estis parto de Ĉinujo”.* Tio neniam estis la kazo.

* Interparolado kun la Wall Street Journal, Novjorko, 4-an de aprilo 2017.

Fakte, Koreujo estas fonto de konstanta streĉiteco ekde la ĉesigo de la milito inter la nordo kaj la sudo (1950-1953) kun batalhalto kiun neniam sekvis packontrakto. Kaj la minacoj de usona milita interveno ne estas novaj: ili estis svingataj en 1994 dum la unua atomkrizo, kiam la Demokratia Popolrespubliko Koreujo (DPRK) konfirmis, ke ĝi produktis plutonion. La alfrontiĝo estis apenaŭ evitita per la surpriza vizito de la usona prezidinto James Carter en Pjongjango.

La malpacienco de s-ro Trump rompi kun la “strategio de pacienco” (diplomatia stagnado akompanata de sankcioj) de la Obama-registaro, kiu neniel baris la nordkorean progreson en atomaj kaj balistikaj aferoj, povas igi lin fari erarojn de taksado. Minaco aŭ uzado de perforto sole ne sufiĉos por solvi la problemon. Ekde sia fondiĝo, en la jaro 1948, la DPRK spitas la grandajn potencojn: ne nur Usonon, sed ankaŭ siajn antaŭajn instruistojn — Ĉinujon kaj Sovetunion. Hodiaŭ ĝi montras la same persistan sendependecon defiante Vaŝingtonon same kiel Pekinon.

La maltrafita okazo de 1994

Trans la personigo de la krizo, laŭ kiu temas pri “fortoprovo” inter du impulsiĝemaj gvidantoj, la aktuala fazo de la streĉiteco malkaŝas la sakstraton, en kiun kondukis pli ol dudek kvin jaroj da politiko — tiu de Usono kaj de ĝiaj aliancanoj — kiu, bazita sur la nedisvastigado [de atomarmiloj], ignoris la motivojn, kiuj instigis la nordkoreajn gvidantojn akiri atomarmilojn.

Ĉar ili taksis, ke ili povas kalkuli nur pri siaj propraj fortoj, ili fine de la 1980-aj jaroj, helpe de la sovetianoj, starigis civilan atomprogramon, kiun ili poste kaŝe direktis al milita uzado. La disfalo de la USSR kaj la evoluo de Ĉinujo, kiuj faris la landon pli vundebla, nur instigis ilin daŭrigi sian programon, precipe kunlabore kun Pakistano. La usonaj atakoj al Irako, Afganujo kaj laste al Sirio fortigis ilian konvinkon: nur per la posedo de atomarmilo ili povas eviti tian sorton.

Eble, en la 1990-aj jaroj, oni povintus akiri de la DPRK ke ĝi rezignu siajn atomajn ambiciojn interŝanĝe de garantioj de sekureco kaj de ekonomia helpo. Tio estis la celo de la kadra interkonsento de 1994, kiu planis bloki ĝian programon de plutoni-produktado interŝanĝe de normaligo de la rilatoj kun Usono, nuligo de la sankcioj kaj liverado de du malpez-akvaj atomcentraloj, kiuj malpli riskas disvastigadon. La usonanoj neniam respektis siajn promesojn. Rapide, ankaŭ ne la koreanoj. Ili provis akiri ekipaĵojn por riĉigi uranion, kaj samtempe daŭrigis la haltigon de plutoni-produktado, sub superrigardo de la Internacia Atomenergia Agentejo (IAEA) — ĝis kiam s-ro George W. Bush en la jaro 2002 deklaris la traktaton de 1994 eksvalida, pretekstante ke la programo de urani-riĉigo eniris operacian fazon. Tio ne estis la kazo, kiel en 2005 la usonaj sekretaj servoj devis rekoni, kio memorigas pri la manipulado de la informoj de la sekretaj servoj por pravigi la invadon al Irako. Do, tiu dua nordkorea atomkrizo originas en ŝtata mensogo por iri en alfrontiĝon kun la espero faligi la reĝimon. Tiu strategio efikis male ol esperite: Liberigita el la traktato de 1994 kaj spite al la internaciaj sankcioj, Pjongjango faris sian unuan atombomban provon en 2006.

Hodiaŭ la situacio estas alia. La posedo de malinstiga forto fariĝis konsistiga elemento de la lando, enskribita en ĝia konstitucio. Kaj, kvankam restas malcertecoj pri ĝiaj kapabloj malgrandigi atomgrenadojn kaj pri ĝiaj progresoj pri raketoj, la atompotenco de la DPRK estas realaĵo. En oktobro de 2016, la eksa direktoro de la usona informservo, s-ro James Clapper, ne kaŝis ke igi Pjongjangon forlasi sian malinstigan potencon estus “verŝajne perdita klopodo”.

La usona politiko havas nur unu obsedon: la nedisvastigadon [de atomarmiloj], kaj lulas sin en la ideo, ke la reĝimo devas kolapsi. Kvankam la faktoj de dudek kvin jaroj malpravigas ĝin, tiu kaŝpenso estas la fonto de mallongtempa strategio kiu oscilas inter dialogo kaj alfrontiĝo, dum tiu de Pjongjango troviĝas en longtempa perspektivo.

La DPRK faris kvin atomprovojn, kaj sesa ŝajnas esti verŝajna. Ekde la dua krizo lanĉita de s-ro Bush, la nordkoreaj atomaj kaj raketaj programoj ne plu estas — se entute ili iam estis — interŝanĝa valuto en intertraktado: ili troviĝas en strategia neceso. Rezigni pri sia atomarmilo estus memmortiga por la reĝimo: ne nur ĝi ne povus plu pravigi la suferojn truditajn al la loĝantaro por antaŭrangigi la defendon de la lando malfavore al la prospero, sed antaŭ ĉio ĝi fariĝus vundebla per ekstera atako, kiel Irako. Ekde la konstato de la fiasko de la usona politiko kaj de la neceso por la nordkorea reĝimo konservi malinstigan forton, kia estas la pozicio en tiu krizo de la regionaj protagonistoj, la du Koreujoj kaj Ĉinujo?

La reĝimo de Pjongjango, ĝissate kvalifikita kiel malracia kaj ne antaŭvidebla, sekvas politikan linion, de kiu ĝi ne devojiĝas. Ĝi volas esti agnoskata kiel sendependa potenco kun atomarmilo; ricevi garantiojn de sekureco; normaligi siajn rilatojn kun Vaŝingtono kaj per tio malfermi la vojon al internacia agnosko; daŭrigi la ekonomian refortigon komencitan per reformoj dum la lastaj dek jaroj kaj antaŭ ĉio ekde la enpotenciĝo de s-ro Kim Jong-un.* Tiuj ebligis la aperon de miksita ekonomio, kun planado kaj privata iniciato. Pri tio atestas la fulmrapida transformiĝo de Pjongjango, provizita per nubskrapuloj, per novaj avenuoj kun komercaj centroj, restoracioj kaj aventurparkoj. Malpli impresa plibonigo, tamen perceptebla, okazas ankaŭ en la provincoj, kvankam malabundecoj ankoraŭ persistas.

* Vd Patrick Maurus, “La Corée du Nord se rêve en futur dragon” [“Nord-Koreujo revas fariĝi estonta drako”], Le Monde diplomatique, februaro2014.

Tiu ekonomia refortiĝo estas esenca por la stabileco de la reĝimo. S-ro Kim Jong-un brutale eliminis ĉian eventualan internan opozicion, kaj li havas la landon en sia mano. La streĉiĝoj kaj la kontraŭeco servas al li: animita de ĝisosta patriotismo, propra al la koreoj ĝenerale, sed ekstrema en la DPRK, la loĝantaro estas tenata en mensostato de konstanta sieĝateco. La minacoj de antaŭmalhelpaj bombadoj nur vigligas ĝian senton de malsekureco.

Kroma konstanto de la nordkorea politiko: la aserto de nacia sendependeco, kiu signifas rifuzon de la jarcentojn daŭranta tributa rilato de la duoninsulo al Ĉinujo. Estas facile — kaj ne tute malĝuste — respondecigi Pekinon, kion faras Vaŝingtono, pri la fiasko de la politiko de sankcioj kontraŭ la DPRK. Ĉinujo ja voĉdonas por ili en la Konsilantaro pri Sekureco, sed ĝi aplikas ilin modere.

Tamen, dum la rilatoj antaŭe troviĝis en la registro de “rilatoj inter frataj landoj”, ili estis neniam senkondiĉe koraj. La generacio de la armilfratoj de la gerilo kontraŭ la japana okupanto, poste de la Korea Milito (1950-1953) malaperis — eĉ tiam malnovaj rankoroj ŝvebis super la proklamita amikeco. Nun la rilatoj estas bazitaj sur la interesoj de la du partioj. La normaliĝo inter Pekino kaj Seulo, ekde 1992, montris tion, je la granda kolero de Pjongjango.

Restas la fakto, ke Ĉinujo havas pri la DPRK aliajn prioritatojn ol Usono, kaj ke Pjongjango uzas tion: la ĉinaj gvidantoj ne favoras atompotencan Koreujon, sed ili eĉ malpli volas strangoli la reĝimon kaj malstabiligi ĝin. Ties kolapso entenus plurajn danĝerojn: internan militon antaŭ ilia pordo, alfluon de rifuĝantoj kiu povus malstabiligi la limregionon Janbian, kie loĝas granda korea malplimulto, kaj ĉefe eventualan reunuiĝon sub la egido de Sud-Koreujo — kio signifus la ĉeeston ĉe la landlimo de usona aliancano, aŭ eĉ la usona armeo mem. En 1950, Ĉinujo perdis milionon da homoj por repuŝi la aliancajn (usonajn) militistojn venintajn sur la rivero Jalu (Amnok en la korea). Malverŝajnas, ke ĝi hodiaŭ akceptus tian situacion pli facile.

Kontraŭecaj ĉinaj interesoj

Certe, la ĉina prezidanto Xi Jinping montriĝas pli decida kontraŭ Pjongjango: komence de aprilo suspendo de karbo-importoj (sed la komercaj interŝanĝoj de aliaj produktoj kreskas), ĉesigo de la ĉiutagaj flugoj de Air China. En la ĉinaj intelektaj rondoj aŭdiĝas voĉoj kiuj kritikas ĉian moderadon rilate al Pjongjango. Ekz-e la historiisto pri la korea milito Shen Zhihua, de la universitato de Ŝanghajo, kiu en prelego, ĉi-marte en Dalian, deklaris ke la DPRK nun estas “faktoro de malstabiligo ĉe la ĉina landlimo”, kiu endanĝerigas “la fundamentajn naciajn interesojn” de Ĉinujo. Tiu opinio havas pezon kaj ankaŭ montras, ke la korea demando troviĝas inter la malmultaj temoj kiujn la potenco permesas pridebati. Sed ĉu tiuj kritikoj havas efikon sur la gvidantaro de la partio kaj de la armea hierarĥio? Al la (modera) fortigo de la ĉinaj sankcioj Pjongjango respondis per salvo da vortatakoj kun akreco nekonata depost la kulturrevolucio, per novaj lanĉoj de raketoj kaj per la rifuzo akcepti senditojn de Pekino. Ĉu fanfaronado?

Por la momento la ĉina politiko restas senŝanĝa: Usono kaj Nordkoreujo devas intertrakti. Vaŝingtono volas perforte cedigi la DPRK; Pekino volas ekonomie evoluigi ĝin enprenante ĝin en la regionan disvolvadon kaj tiel iom post iom redukti la riskon de malstabiliĝo, kiun ĝi konsistigas. Tio signifas: ne fari la atomdemandon prioritata kaj trakti ĝin en la kadro de intertraktado pri ĉio, dum Usono postulas kiel antaŭkondiĉo por ĉia intertraktado, ke Pjongjango rezignu pri sia atomarmilo.

Al tiuj nekonataj elementoj aldoniĝas kroma: la pozicio de Sudkoreujo post la prezidantelekto de la 9-a de majo. La akra linio de la eksigita prezidantino, s-ino Park Geun-hye, ne estos tiu de la opozicia kandidato en pli favora pozicio, s-ro Moon Jae-in, favora al rekomenco de la dialogo kun Pjongjango kaj al rea intertraktado pri la dismeto de la usona kontraŭraketa ŝildo (THAAD) en Sudkoreujo, kiu ofendas Pekinon. Ĝis tiu elekto, la politika malpleno ĉe la pinto de la ŝtato malebligas Seulon je ĉia iniciato. Poste, Usono povas esti kontraŭa al sia sudkorea aliancano. Tiom pli ke la falsa informo pri sendo de la usona militŝiparo al la duoninsulo agacis la publikan opinion en la sudo.

Ĉia politiko, kiu celas kalmi la streĉitecojn devas konsideri tri parametrojn: la nordkoreaj gvidantoj ne estas malraciaj, sed ja pretaj fari riskojn; la reĝimo ne estas kolapsanta; ĝi ne rezignos pri sia atomarmilo. Kroma elemento, kiun Vaŝingtono devas havi en la kapo: ĉia atako al la DPRK sekvigos rebaton de Pjongjango. Nu, Seulo troviĝas je kvindek kilometroj de la nordkoreaj baterioj, kaj la usonaj militbazoj en Okinavo en la atingopovo de ĝiaj raketoj. La agospaco montriĝas mallarĝa kaj la riskoj estas grandaj.

Philippe PONS.

Mondo de tendaroj

La fabrikado de malbonvenuloj

Nia planedo nun enhavas sesdek kvin milionojn da rifuĝintoj kaj translokitoj. Manke de akceptopolitikoj, multaj el ili estas devigataj vivi en tendaroj, iaj subĉielaj malliberejoj, kies loĝantoj malhavas fundamentajn rajtojn. Dumlonge ekzistantaj nur en la sudaj landoj, tiuj aranĝoj de kelkaj jaroj multobliĝas kaj normaliĝas en Eŭropo, flanke al centoj da centroj por administraj enfermoj, kiuj jam utilas por enŝlosi neleĝajn enmigrantojn. Pro ilia nombro kaj daŭreco (la averaĝa restotempo en centro de la Alta Komisarejo pri Rifuĝintoj estas dek sep jaroj), tiuj tendarejoj iĝis vera merkato, pri kiu severe disputas neregistaraj organizaĵoj kaj multnaciaj entreprenoj.

Tendarejoj por rifuĝintoj aŭ translokitoj, atendozono por azilpetantoj, transitaj kampadejoj, centroj por administraj enfermoj, centroj por identigado kaj elpelado, landlimaj trairpunktoj, akceptocentroj por azilpetantoj, “getooj”, “ĝangaloj”, hotspots... Tiuj vortoj plenigas la novaĵojn de ĉiuj landoj ekde la fino de la jaroj 1990-aj. La tendaroj ne nur estas lokoj por ĉiutaga vivo de milionoj da homoj, ili iĝas unu el la ĉefaj komponantoj de la “monda socio”, unu el la manieroj regi la mondon, maniero regi la nedezireblaĵon.

Konsekvenco de la internacia malordiĝo, kiu sekvis la finon de la malvarma milito, la fenomeno de “entendarejigo” ege pliampleksiĝis en la 21-a jarcento, sur fono de politikaj, ekologiaj kaj ekonomiaj malordigoj. Per tiu termino oni povas difini la lokadon de homoj en tendaro ia aŭ tia, aŭ deviga enlokiĝo en ĝi de ili, por iu aŭ nedifinita daŭro, fare de iu aŭtoritato (loka, nacia aŭ internacia), reganta iun teritorion*. En 2014, 6 milionoj da homoj, ĉefe ekzilitaj popoloj — Karenoj en Tajlando, Saharanoj en Alĝerio, Palestinanoj de Proksim-Oriento — loĝis en unu el la 450 “oficialaj” rifuĝintaj tendarejoj regataj de la internaciaj agentejoj, kiel la Alta Komisarejo pri Rifuĝintoj de UN aŭ la UN agentejo por Palestinaj rifuĝintoj, aŭ, pli malofte, de naciaj administrejoj. Ofte starigitaj pro urgêco, kiam iliaj iniciintoj ne imagis, des malpli planis, ilian daŭrecon, tiuj tendarejoj foje ekzistas de pli ol dudek jaroj (kiel en Kenjo), tridek jaroj (en Pakistano, Alĝerio, Zambio, Sudano) aŭ eĉ sesdek jaroj (en Proksim-Oriento). Post iom da tempo, iuj eksimilis al vastaj ĉirkaŭurbaj zonoj, densaj kaj popolaj.

* Vidu: Gérer les indésirables. Des camps de réfugiés au gouvernement humanitaire, Flammarion, kolekto “Bibliothèque des savoirs”, Parizo, 2008.

Nia planedo enhavis en 2014 ankaŭ pli ol 1000 tendarejojn de enlandaj translokitoj, en kiuj loĝis ĉirkaŭ 6 milionoj da homoj, kaj plurajn milojn da malgrandaj tendaroj memestigitaj, la plej maldaŭraj kaj malplej videblaj, kiuj arigis 4 ĝis 5 milionojn da loĝantoj, ĉefe t.n. “kontraŭleĝaj” migrantoj. Tiuj portempaj instalaĵoj, foje diritaj “neleĝaj” troviĝas ĉie en la mondo, en urbaj ĉirkaŭaĵoj aŭ apud landlimoj, sur senuzaj terenoj aŭ en ruinaroj, forlasitaj konstruaĵoj. Fine almenaŭ 1 miliono da migrantoj trairis unu el la 1000 centrojn por administra enfermo de la mondo (el kiuj 400 en Eŭropo). Sume, enkalkulante la Irakanojn kaj Sirianojn, kiuj fuĝis el sia lando ĉi tiujn pasintajn tri jarojn, oni povas taksi je 17 ĝis 20 milionoj la nombron de “entendarejigitoj”.

Preter ilia diverseco, la tendarejoj havas tri komunajn trajtojn: eksterteritorieco, escepteco kaj ekskluzivigo. Unue temas pri apartaj spacoj, konkrete limigitaj, eksterlokoj, kiuj ofte ne troveblas sur la mapoj. Kvankam ĝi estas duoble aŭ trioble pli loĝata ol la distrikto de Garissa en kiu ĝi troviĝas, la rifuĝintotendaro de Dadaab, en Kenjo, ne aperas sur la bildoj kaj mapoj de tiu distrikto. Tiuj tendarejoj havas ankaŭ esceptan reĝimon: ili dependas de aliaj leĝoj ol tiuj de la ŝtato en kiu ili estas. Kia ajn estas ilia grado de fermeco aŭ malfermeco, ili tiel ebligas formeti, interrompi aŭ prokrasti ĉiun agnoskon de politika egaleco inter iliaj loĝantoj kaj la ordinaraj civitanoj. Laste, tiu formo de homa grupigo havas funkcion de socia ekskluzivigo: ĝi rimarkigas kaj samtempe kaŝas ekscesan, troan loĝantaron. La fakto esti videble malsimilaj al aliaj, ne esti integreblaj, asertas aliecon, kiu rezultas el la duobla ekstermeto jura kaj teritoria.

Kvankam ĉiu tipo de tendarejo ŝajnas akcepti apartan loĝantaron — sendokumentajn migrantojn en centroj por enfermoj, rifuĝintojn en homhelpaj establoj, ktp — fakte tie troviĝas pli malpli similaj homoj, kiuj venas el Afriko, el Azio aŭ Proksim-Oriento. La oficialaj identigaj kategorioj montriĝas kvazaŭ oficialaj maskoj portempe metitaj sur vizaĝoj.

Tiel, enlanda translokito de Liberio loĝanta en 2002-2003 (t.e. dum la klimakso de la enlanda milito) en tendarejo de la periferio de Monrovio estos rifuĝinto, kiam li iros la sekvantan jaron por registriĝi en tendarejon de AKR preter la norda landlimo de sia lando en arbara Gvineo, poste li estos kontraŭleĝulo kiam li foriros el ĝi en 2006 por trovi laboron en Konakrio, kie li renkontos multajn samlandanojn loĝantajn en la “kvartalo de Liberianoj” de la Gvinea ĉefurbo. De tie, eble li provos atingi Eŭropon, tra la maro aŭ tra la Afrika kontinento per transsaharaj vojoj, se li alvenas en Francion, li estos kondukata al unu el la cent atendozonoj por azilpetantoj (ZAPI) kiujn enhavas havenoj kaj flughavenoj. Li estos oficiale konsiderata kiel tenato antaŭ ol esti registrita kiel azilpetanto, kun alta probableco iĝi malpravigito pri sia peto. Li tiam estos enfermito en centro por administra enfermo (CRA) atendante, ke la necesaj klopodoj por lia forpelo estu aranĝitaj. Se li ne estas leĝe forpelebla, li estos “liberigita”, kaj iĝos, en Kalezo aŭ en ĉirkaŭurbo de Romo, kontraŭleĝa migranto en tendaro aŭ enkrakita konstruaĵo de Afrikaj migruloj.

La barakaroj kaj tendarejoj de rifuĝintoj ne plu estas faktoj de malproksimaj sudaj landoj, nek de pasintaj tempoj. De post 2015 la alveno de migrantoj el Proksim-Oriento aperigis novan logikon de entendarejigo en Eŭropo. En Italio, en Grekio, ĉe la landlimo inter Makedonio kaj Serbio aŭ inter Hungario kaj Aŭstrio, aperis diversaj centroj por akcepto, registrado kaj selektado de fremduloj. Kun karaktero administra aŭ polica, ili povas esti regataj de naciaj aŭtoritatoj, de Eŭropa Unio aŭ de privataj agantoj. Instalitaj en forlasitaj varejoj, adaptitaj armebarakoj aŭ senuzaj terenoj kie estas stakigitaj konteneroj, tiuj instalaĵoj rapide saturiĝis. Tiam ili ĉirkaŭiĝas per malgrandaj tendarejoj, ofte diritaj “neoficialaj” aŭ “kontraŭleĝaj”, malfermitaj de neregistaraj organizaĵoj (NRO), de lokaj civitanoj aŭ de la migrantoj mem. Tio okazis, ekzemple, ĉirkaŭ la tendarejo de Moria en la insulo Lesbos, la unua hotspot (Eŭropa kontrolcentro) kreita de Bruselo ĉe la finlimo de la spaco Schengen en oktobro 2015 por identigi la migrantojn kaj registri iliajn fingrospurojn. Tiuj improvizitaj instalaĵoj, kiuj kutime enhavas kelkajn dekojn da homoj, povas atingi gigantajn ampleksojn, ĝis simili al vastaj ladurboj.

En Grekio, apud la haveno de Pireo, tendarejo ŝirmas inter 4000 kaj 5000 homojn, kaj ĝis 12 000 homoj restis en Idomeni, ĉe la landlimo Grek-Makedonia, en vasta atendozono*. Ankaŭ en Francio, multaj akceptocentroj por azilpetantoj (CADA) kaj centroj por urĝa loĝado malfermiĝis ĉi lastajn jarojn. Ankaŭ ili konstante difektiĝas pro lokmanko, kaj neoficialaj instalaĵoj multobliĝas ĉe iliaj ĉirkaŭaĵoj. La migrantoj forpelitaj de la instalaĵo malfermita de la Pariza municipo ĉe la Pordegejo de La Chapelle en la aŭtuno 2016 estas devigitaj dormi en tendoj, sur trotuaroj aŭ sub la surponta metroo.

* Por pli kompleta priskribo de la tendarejoj en Eŭropo, vidu: Migreurop, Atlas des migrants en Europe. Géographie critique des politiques migratoires, Armand Colin, Parizo, 2012, kaj Babels, De Lesbos à Calais. Comment l’Europe fabrique des camps, Le Passager Clandestin, kolekto “Bibliothèque des frontières”, Neuvy-en-Champagne, publikigota ĉimonate.

Kia estos la estonteco por tiu tendara pejzaĝo? Tri vojoj jam ekzistas. Unu estas la malapero, kiel okazis per la detruo de la tendarejo de migrantoj en Patras, en Grekio, aŭ en Kalezo, en Francio, en 2009 kaj poste en 2016, aŭ per la ripetata forviŝado de la tendarejoj t.n. “romaaj” ĉirkaŭ Parizo kaj Liono. Kiam temas pri malnovaj tendarejoj, ilia tuta malapero ĉiam estas problemo. Atestas pri tio la okazo de Maheba en Zambio. Tiu tendarejo malfermita en 1971 devas fermi de post 2002. Je tiu dato ĝi enhavis 58 000 loĝantojn, kies plimulto estis rifuĝintoj el Angolo de la dua eĉ tria generacio. Alia vojo estas longtempa transformiĝo, kiu povas okazigi eĉ agnoskon de ia “rajto al urbo”, kiel montras la Palestinaj tendarejoj de Proksim-Oriento, aŭ la iompostioma integriĝo de la tendarejoj de translokitoj en Sud-Sudano en la periferio de Kartumo. Fine la lasta vojo, nun la plej ofta, estas tiu de atendado.

Tamen aliaj evoluoj eblas. La tendarejigo de Eŭropo kaj la mondo neniel estas neeviteblaĵo. Ja la fluoj de rifuĝintoj, ĉefe Sirianoj, multe pligrandiĝis de post 2014 kaj 2015, sed ili estis antaŭvideblaj, anoncitaj de la pligraviĝo de la konfliktoj en Proksim-Oriento, de la pligrandiĝo de migradoj dum la antaŭaj jaroj, de ĝenerala situacio en kiu la “internacia komunumo” malsukcesis por estigi pacon. Tiuj fluoj estis cetere antaŭviditaj de la agentejoj de UN kaj de homhelpaj organizaĵoj, kiuj, ekde 2012 vane petis mobilizadon de la ŝtatoj por akcepti la novajn translokitojn en pacaj kaj decaj kondiĉoj.

Amasaj kaj ŝajne subitaj alvenoj estigis panikon de multaj registaroj nepreparitaj, kiuj, maltrankviliĝinte transdonis tiun maltrankvilon al siaj civitanoj. Instrumentigo de la homa katastrofo ebligis pravigon de perfortaj intervenoj kaj tiel, per forpelado aŭ enfermado de la migrantoj, enscenigi defendon de la nacia teritorio. Multmaniere, la dismuntado de la Kaleza “ĝangalo” en oktobro 2016 havis la saman simbolan servon, kiel la konsento de marto 2016 inter Eŭropa Unio kaj Turkio* aŭ kiel la starigo de muroj ĉe la landlimoj de iuj landoj*: ili devas elmontri, ke la ŝtatoj scias kiel respondi al la sekureca neceso, protekti “malfortajn” naciojn per forpuŝo de nebonvenaj fremduloj.

* Legu: Hans Kundnami kaj Astrid Ziebarth, “Inter Germanujo kaj Turkujo, la demando pri rifuĝintoj”, Le Monde diplomatique, januaro 2017.
* Vidu: Wendy Brown, Murs. Les murs de séparation et le déclin de la souveraineté étatique, Les prairies ordinaires, Parizo, 2009.

En 2016, Eŭropo entute konstatis la alvenon de triona nombro da migrantoj ol en 2015. La prezo estis pli ol ses mil mortoj en Mediteraneo kaj Balkanoj*, eksporto de la migrada demando al Turkio kaj Nord-Afrikaj landoj, kaj tendarejigo de la kontinento.

* Vidu: Babels, La Mort aux frontières de l’Europe. Retrouver, identifier, commémorer, Le Passager clandestin, kolekto “Bibliothèque des frontières”, 2017.

Michel AGIER

La juro-ŝtato, false neŭtrala nocio

Kulpas la juĝisto!

Nekutima kaj aparte vigla streĉiteco inter la juĝistaro kaj la politikaj respondeculoj markis la francan prezidant-elektan kampanjon. Trans la apartaj okazintaĵoj de la balota batalo, juĝistoj kaj elektitoj reludas ĉi tie malnovan teatraĵon, aktualigitan de la potenciĝo, tra la eŭropa konstruado, de ambigua nocio: la juro-ŝtato.

KONSIDERANTE la aperon de novaj problemoj koncerne la juro-ŝtaton en Pollando, la Komisiono decidis adresi komplementajn rekomendojn al la pola registaro, deklaras s-ro Frans Timmermans, unua vicprezidanto de la brusela registaro, la 21-an de decembro 2016. La sendependo de la juĝista povo havas esencan gravecon (...). La Komisiono ne akceptos kompromisojn ĉi terene*.” De julio 2016, Bruselo riproĉas al Varsovio reformon limigantan la sendependecon de ĝia konstitucia Tribunalo.

* “État de droit: la Commission examine les dernières évolutions et adresse une recommandation complémentaire à la Pologne”, 21-a de decembro 2016, http://ec.europa.eu

Laŭ s-ro Timmermans, la agado de la Unio en la kampo de la fundamentaj liberecoj estas tiel natura kiel la emocia gesto de lernejano al pandido. Evidenteca sento, larĝe kundividita de la regantoj de la Malnova Kontinento. “Malgraŭ ĉiuj problemoj, la juro-ŝtato restas la fundamento de la Eŭropa Unio, kaj ja tiuterene la Unio plej bone funkciis dum la lastaj jardekoj”, asertas s-ro Andreas Vosskŭhle, prezidanto de la germana konstitucia Kortumo, kiu elvokas “gravegan civilizo-akiritaĵon” por Bruselo. Lia franca samulo, Laurent Fabius, aldonas, per unu el tiuj sentencaj frazoj adaptitaj al la komplekseco de televidelsendoj: “En Eŭropo, la juro-ŝtato ne estas opcio, sed devigo”*. La eŭropanoj montriĝas tiom fieraj pri si mem, ke ili senpudore disdonas al si virto-atestojn. S-ro Thorbjorn Jagland, tiam prezidanto de la Nobel-komitato kaj ĝenerala sekretario de la Konsilio de Eŭropo, ja donis al la eŭropa Unio la Nobel-premion pri paco en 2012 pro ties agadoj favore “al paco kaj interpaciĝo, al demokratio kaj homaj rajtoj” en Eŭropo.

* Interkrucumataj intervjuoj en Le Monde, 21-a de oktobro 2016.

Sed ĉu la eŭropaj aŭtoritatuloj estas tiel bone kvalifikitaj por svingi tiun standardon? Ili ja montriĝas — prave — pretaj kondamni Varsovion, kies reĝimo provas koncentri la povojn en sian solan manon aŭ, en februaro 2017, Bukureston, kies registaro volas senigi la justicon je lukto-rimedoj kontraŭ korupto. Sed, ĉu ilia malmulte demokratia adaptiĝo al la “demokratia deficito” de la bruselaj institucioj ne naskas dubojn pri ilia senkondiĉa amo al la disigo de la povoj*? Ĉu ilia volo trudi la libermerkat-traktatojn malgraŭ la parlamentaj opinioj kaj zorge evitante ĉiun referendumon, ne montras varieblan komprenon de la supereco de leĝo kontraŭ forto?

* Vd. Susan Watkins, “Ĉu la eŭropa Parlamento estas vere la solvo?”, Le Monde diplomatique en esperanto, februaro 2016.

Tiuj kontraŭdiroj reflektas ne nur politikajn elektojn. Ili prilumas la ambiguecojn de la nocio mem juro-ŝtato. Prezentata kiel objektiva, ĝi en realo estas esprimo de aparta ideologia universo, ema konsideri pli la procedurojn ol la konkretan uzon de la liberecoj, kaj kiu emas privilegii la jurajn normojn pli ol politikon.

Tre streĉa dialogo

ELLABORITA ekde la 18-a jarcento, aparte en Germanujo kaj en Anglujo, la nocio unue kontraŭstaras tiun de polico-ŝtato, tio estas la arbitra uzo de la potenco, la reĝa decido tia kia ĝi estis kutima en plej multaj eŭropaj landoj antaŭ la epoko de klerismo. Juristoj kaj politikologoj fajnigis ĝin ellaborante la juran arkikekturon destinitan enkadrigi la agadon de la regantoj: disigo de la povoj, egaleco antaŭ la leĝo, sendependeco de justico, ktp. Konstituciismo aparte esprimas la volon submeti la gvidantojn al antaŭdifinitaj reguloj, plej ofte enskribitaj en solena dokumento — la Konstitucio — kaj aprobitaj de la popolo.

En la 20-a jarcento, la difino de la juro-ŝtato estas objekto de debatoj: la universitatanoj emas plivastigi ĝin donante al ĝi substancan dimension tra la aldono de referencoj al digneco kaj socia bonfarto. Ili substrekas, ke la aliĝo al valoroj, kiel justeco, estas nemalhavebla por la efektiva funkciigo de la principo. La praktikantoj, male, insistas limigi la koncepton je ties formalaj aspektoj (proceduroj). “Trans la diverseco de la aliroj, oni povas opinii, ke la juro-ŝtato estas kompleksa realeco, integranta materialajn elementojn, konstateblajn de ĉiuj, kiel la proceduroj, la institucioj kaj la asociitaj fortorilatoj; kaj ankaŭ nemateriajn elementojn, kiel la reprezentaĵoj, la kulturoj, la ideoj”, resumas la juristo Florent Parmentier, kiu veas la malriĉon de la esploroj faritaj pri tiu ŝlosila koncepto*.

* Florent Parmentier, Les Chemins de l’État de droit. La voie étroite des pays entre l’Europe et la Russie, Presses de Sciences-Po, kol. “La Bibliothèque du citoyen”, Parizo, 2014.

Tiuj tre ĝeneralaj kaj sufiĉe abstraktaj principoj resendas do konkrete al procedura kaj funkciiga vidado. En ĉi tiu kadro la demandoj pri efektiveco de la juraj reguloj kaj la socia dimensio estas malgravigitaj, aŭ eĉ forigitaj. En siaj rekomendoj al Pollando en 2016 kaj en sia tre streĉa dialogo kun la Hungarujo de s-ro Viktor Orban, la Komisiono tiel insistas pri sendependeco de justico kaj disigo de la povoj. Ĝi montriĝas pli zorganta pri la kresko de tio, kion ĝi nomas “la popolismoj” ol pri la kresko de la sociaj malegalecoj.

La juro-ŝtato akompanis la “transirojn” organizitajn, en la landoj de Centra kaj Orienta Eŭropo, de la internaciaj financaj institucioj kaj de Bruselo post la malapero de Soveta Unio. En 1993, la eŭropa Komisiono tiel difinas tri aliĝ-kondiĉojn al tio, kio baldaŭ estos la eŭropa Unio: starigo de “stabilaj institucioj garantiantaj la juro-ŝtaton, demokratio, la homaj rajtoj, respekto al la malplimultoj kaj ties protektado”; “vivebla merkat-ekonomio kaj kapablo alfronti la konkurencan premon kaj la merkat-fortojn interne de la Unio”; “kapablo akcepti la devigojn kaj aparte adopti la celojn de la politika, ekonomia kaj mona unio”.

Unuavide, temas pri establi la publikajn liberecojn, je kiuj la reĝimoj dominataj de la Soveta Unio senigis tutajn loĝantarojn. Sed la establo de la juro-ŝtato ankaŭ starigas la merkat-socion: la jura kadro sanktigas privatan proprieton kaj provizas la ilojn necesajn por la malkonstruo de la publika sfero. En la Eŭropo de la fino de la 20-a jarcento, la juro-ŝtato estas tiel necesa konsekvenco de la liberala ekonomio; ĝi ofte estas asociita al la “bona regado” por instigi privatigojn kaj malreguligadon (Vd apudan artikolon).

Jura ilaro ebliganta aserti la superecon de leĝo super forto, la nocio pri kiu temas ĉi tie starigas multajn politikajn problemojn. Unue, ĝia ĝenerala difino kondukas al variebla aplikado: Pollando kaj Hungarujo troviĝas, prave, en la celumilo de Bruselo, sed kion diri pri ŝtatoj regule kondamnitaj de la Eŭropa Kortumo pri Homaj Rajtoj (EKHR) pro la troa malrapideco de sia justico aŭ la malhumanaj kaj humiligaj traktadoj faritaj en iliaj prizonoj, kiel nun okazas pri [Francujo]? Ĉu ne eblas ankaŭ konsideri, ke malriĉo-kvoto supera al 15% en ĉiuj membro-landoj estas atenco al la fundamentaj liberecoj?

Krome, la juro-ŝtato povas ricevi diversajn interpretadojn laŭ la juraj tradicioj: la EKHR tiel konsideris, ke la Ŝtata Konsilio de Luksemburgo, paŭsita sur sia franca samulo, ne respektas la disigon de la povoj, ĉar ĝi estas samtempe konsilanto de la registaro (pluvivo de historiaĵoj) kaj la plej alta administracia jurisdikcio (decido Procola kontraŭ Luksemburgo de la 28-a de septembro 1995). Ĝia ĝemelo, la franca Ŝtata Konsilio tamen regule manifestas sian sendependon fronte al la publika potenco, kiel ilustris ĝia decido de la 26-a de aŭgusto 2016 suspendanta la malpermeson, kontraŭ la opinio de la ĉefministro Manuel Valls, de la uzo de “burkini” [islama bankostumo].

Fine, la juro-ŝtato alfrontigas la principon de laŭleĝeco (supereco de la leĝoj) al la legitimeco de la politiko redifini tiujn regulojn nome de la popola suvereneco. Tial, la prezidanto de la Komisiono Jean-Claude Juncker povas samtempe admoni Varsovion kaj opinii ke “ne ekzistas demokratio kontraŭ la regule ratifitaj traktatoj”. Laŭ tiu logiko, la popola suvereneco forviŝiĝas antaŭ la juraj proceduroj, leĝe sed ne nepre legitime starigitaj.

La 13-an de oktobro 1981, interŝanĝo en la franca nacia Asembleo kristaligis tiun demandon. Deputito de la prezidanta plimulto, s-ro André Laignel aŭdacis deklari: “Ĉu la ŝtatigoj [de entreprenoj] estas konformaj al la artikolo 17 de la Deklaracio pri la Homaj Rajtoj? S-ro Jean Foyer [dekstrula deputito, kontraŭstaranta la leĝon] respondas negative. Estas lia respondeco. Sed en tiu preciza momento, lia rezonado baskulas de la juro al la politiko. Tiel, li jure malpravas, ĉar li estas en la politika malplimulto.” S-ro Laignel estis rapide kontraŭdirita de la konstitucia Konsilio, kiu, anstataŭante la decidon de la elektitoj de la popolo, taksis ke la kompensoj donitaj al la proprietuloj de la ŝtatigitaj entreprenoj ne estis “justaj” laŭ la senco de la artikolo 17 de la Deklaracio de la homaj kaj civitanaj Rajtoj. Sekve la deputitoj devis altigi la financajn kompensojn, malpravigante s-ron Laignel. En januaro 2017, la konstitucia Konsilio senvalidigis mekanismon por lukti kontraŭ imposta fraŭdo planita en la financa leĝo*.

* Pri la konstitucia Konsillio, vidu: “Vous avez dit “sages”?”, Le Monde diplomatique, aprilo 2013.

Trans la respekto de la Konstitucio, ĝenerale aprobita de la popolo, la juro-ŝtato enpenetrigas la ideon, ke ekzistas neŝanĝeblaj principoj, ne nepre skribitaj, kiuj staras ekster la publika debato. Tiu rolo de gardrelo, super la politikistoj, estas akceptata de la prezidanto de la franca konstitucia Konsilio, Laurent Fabius, rilate al la kontraŭ-terorismaj leĝoj: “Gravas, ke institucioj kiel la niaj, estu “marko-institucioj”, kun sendependo kaj longdaŭra vidado, cedante nek al demagogio, nek al tujeco, kaj legitime inspirante konfidon*.” Ŝajne neŭtrala, tiu formulo plenas je diskuteblaj subkomprenataj asertoj: la politikaj respondeculoj estas nature nekapablaj preni altan vidpunkton fronte al ŝanĝiĝantaj elektontoj; la juĝistoj, sen sentoj, tenas sin rigide super la luktantaj politikistoj. Tiu vidado, iom stratosfera, forĵetas la demandon pri la legitimeco de principoj kelkfoje inventitaj de la juĝisto. La Justica Kortumo de la Eŭropa Unio tiel tutsimple imagis la principon pri unuarangeco de la eŭropaj normoj super la naciaj juraj reguloj (decido Costa kontraŭ ENEL [Ente Nazionale per l’Energia Eletrica] de 1964). Tiu principo permesas al la tribunaloj nuligi regule voĉdonitajn leĝojn profite al eŭropaj reglamentoj adoptitaj laŭ malmulte demokratia maniero.

* Intervjuo donita al Le Monde, 21-a de oktobro 2016.

Hodiaŭ, la potenc-ludoj sur la internacia scenejo kaj la naciecaj refortiĝoj vigligas la streĉojn ĉirkaŭ la unuarangeco de juraj reguloj difinitaj ekster la nacia kadro. Strebante protekti siajn soldatojn eksterlande starantajn kontraŭ ĉia justica persekutado, Britujo minacas retiriĝi el la eŭropa Konvencio pri la homaj rajtoj adoptita en 1951 kaj garantiata de la EKHR instalita en Strasburgo. “Ni ne bezonas ricevi instrukciojn de strasburgaj juĝistoj!”, ekkriis la ĉefministro David Cameron en oktobro 2014. Tiam ministro pri internaj aferoj, s-ino Theresa May atakis konvencion kapablan “ligi la manojn de la Parlamento”. En Francujo, dum retroiranta ekstremismo instaliĝas en la politika pejzaĝo, la kreskanta rolo de la eŭropa jurisprudenco povus resaltigi la debaton en neserenaj kondiĉoj: en 2015 kaj 2016, tribunaloj sin apogis sur la EKHR* por, perfortante la francan leĝon, trudi civil-statan enskribiĝon de infanoj naskitaj eksterlande de lupatrinoj (afero Foulon kaj Bouvet kontraŭ Francujo).

* Vd. Caroline Mecary, “GPA: dans un État de droit, appliquer le droit”, Libération, Parizo, 17-a de julio 2014.

La politika klaso ja estas en bona situacio por denunci la “regadon de la juĝistoj”, sed ĉu la kreskanta aplikado de la nocio juro-ŝtato ne estas kontraŭe simptomo de diseriĝo de la politika potenco? Tiu ĉi preferas forlasi al la juĝistoj la respondecon decidi, ol akcepti siajn respondecojn antaŭ la elektantoj. Konvinkita pri tio estas la konstituciisto Dominique Rousseau, profesoro ĉe la universitato Paris-1-Panthéon-Sorbonne, laŭ kiu “nekapablaj elekti regulon, la politikistoj preferas malŝarĝi sin je la ĝenaj demandoj al la juĝistoj. Ili redaktas malprecizajn regulojn, lasante la juĝiston finfine decidi”. Tio aparte okazas en la delikataj aferoj, kiel tiuj rilataj al eŭtanazio. Tio povus ankaŭ klarigi la deziron “konstituciigi” kelkajn principojn, kiel la merkat-ekonomio aŭ la malpermeso de la publikaj deficitoj, enskribante ilin en tekstojn tre malfacile modifeblajn, kiel la Traktato pri stabileco, kunordigado kaj regado (TSKR), kiun la kandidato François Hollande promesis re-intertrakti en 2012. La juro-ŝtato, ŝvelinta pro enmeto de ekonomiaj principoj, kontribuas transformi ekonomian liberalismon en “ŝtalan leĝon”. La oportuna “Kulpas Bruselo!” de nun havos ĝemelon, same providencan: “Kulpas la juĝisto!”.

Anne-Cécile ROBERT

RT, la centra elemento de la rusa influstrategio

La voĉo de Moskvo perturbas la internaciajn amaskomunikilojn

Akuzite, ke ĝi estas instrumento en la manoj de la Kremlo, RT adoptis la stilon, kaj la mankojn, de la tagnoktaj novaĵkanaloj, celante konkurenci en la nuna vendoplaco tutmonda. Ĝi ŝuldas la fortan kreskon de sia spektantaro en Usono kaj Eŭropo al redakcia starpunkto malkaŝe kritikema koncerne la politikojn de la Okcidento, starpunkto kiun ĝi agordas por ĉiu mondoparto.

Por festi sian dekan datrevenon en decembro 2015, RT (antaŭe Russia Today), la ĉefa publika elsendanto al eksterlando de Rusio, kreis varbvideon. Vestita en soveta uniformo, Margarita Simonjan, la redakciestro de la tagnokta novaĵelsenda ĉeno, rigardis dum sia personaro pasis revue ĉe la sidejo de la ĉeno sur Strato Borovaja, Moskvo. Estis Ljuba, la purigistino, kiu “ricevas siajn ordonojn rekte de la Kremlo”; estis “enkorpusigita” ĵurnalisto leganta de telesufloro arablingve antaŭ verda ekrano, dum ekstraĵoj vestitaj kiel siriaj batalantoj pafis senkuglajn kartoĉojn; fremdaj prezentistoj estis enŝlositaj en varma ĉelo kaj la brita ĉefprezentisto Kevin Owen estis mankatenita al sia seĝo en la studio.

Ĉi tiu memmokado estis rebato al kritikantoj kiuj rigardas RT kiel politikan propagandilon de la Kremlo. Vladimir Putin uzis la naskotagon por reemfazi la kernajn celojn de RT post jardeko da penoj de Rusio egaligi sin en la publika diplomatio: “Estas nepre necese ke nia voĉo kaj via estu aŭdataj ne nur de politikistoj, sed ankaŭ kaj precipe de ordinaraj civitanoj tutmonde” diris la prezidanto.

La Oranĝa Revolucio de 2004 en Ukrainio, kiun la Kremlo perceptis kiel okcidentan sintrudon en sian kvartalon fare de neregistaraj organizaĵoj (NRO-oj), estis turnopunkto en la eksterlanda politiko de Rusio kiu ekkonsciis ke mankas al ĝi internacia influo. En la sekvinta jaro, Moskvo establis la bazon de Russia Today. “La unua ideo estis krei [anglalingvan] kanalon kiu koncentriĝus nur pri Rusio. Sed baldaŭ montriĝis, ke tiu ideo estis kondamnita ne sukcesi”, memoras Simonjan. “Se nia spektantaro ne estus pli ampleksa ol sovetologoj kaj observistoj pri Rusio, tiam kompreneble tio reprezentus tre malmultajn homojn.*

* ’Lunch with the FT: Kremlin media star Margarita Simonyan’, Financial Times, Londono, la 29a de julio 2016.
“Objektiveco ne ekzistas”

Dum la milito inter Rusio kaj Kartvelio en 2008, RT pasis al pli ofensiva redakcia starpunkto ĉar ĝi konsideris unuflankaj la raportojn pri la konflikto fare de la ĉefaj okcidentaj amaskomunikiloj.

Poste, la misio de RT mutaciis kaj fariĝis tiu de “tutmonda” novaĵelsenda ĉeno, kiu kapablis propagandi “malsaman” vizion pri eventoj. La internaciigo de la ĉeno estis intensigita. Post la inaŭguro en 2007 de ĝia arablingva servo, Russija Al-Jaum (nun RT Araba), RT lanĉis hispanan servon (2009), kanalojn en Usono (2010) kaj Britio (2014), kaj du interretajn servojn por germanlingvanoj kaj franclingvanoj (2014). Ĝi estas anoncinta ke kanalo RT Francio komencos elsendi iam ĉi-jare.

Kun personaro de 2 100 kaj oficejoj en 19 landoj, la ĉeno kreskis danke al la grandaj rimedoj kiujn la rusa ŝtato disponigas al ĝi. Laŭ opinisondo farita de la Instituto Ipsos en novembro 2015 en 38 landoj, ĝiaj kanaloj estas spektataj de 70 milionoj da homoj ĉiun semajnon; spektantaro kiu estas malpli ol tiu, de la internacia servo de la BBC, sed pli ol tiuj de Deutsche Welle kaj France 24. Kun respektive 8 kaj 36 milionoj da spektantoj ĉiusemajne, RT ankaŭ estas la kvina plej spektata internacia kanalo en Usono kaj Eŭropo, ĝiaj prioritataj cellandoj. De post ĝia lanĉo, ĝia buĝeto pliiĝis dekoble, kreskante de 29 al 290 milionoj da eŭroj — preskaŭ kvarono de la financo asignita de la ŝtato al la amaskomunikiloj. RT rapide adaptiĝis al la propagando de sia enhavo per Interreto, grandegaskale utiligante viruse diskonigajn teknikarojn ciferecajn (rektaj televidaj elsendoj, panoramaj bildoj). La ĉeno malfermis multoblajn kontojn en sociaj retoj, kaj ankaŭ en YouTube, kie ĝi sin prezentas kiel la plej eminentan fonton de la mondo por informoj, kun entute 4,5 milionoj da abonantoj por siaj kanaloj. La modelo de CNN — respondemeco, ĵusaj novaĵoj, reklamprogramoj — restas la normo por ĝiaj programoj. CrossTalk, la plej prestiĝa debato de RT International, estas rekte inspirita de la televidoforumo de CNN Crossfire (ĉesigita en 2014). Kaj la dungo en 2013 de Larry King, la eksa stelula ĉefprezentisto de la usona ĉeno, estis grava triumfo por RT.

RT rigardas sin kiel alternativon al la okcidentaj “grandaj amaskomunikiloj”, ĉirkaŭ kvindek, laŭ la listo kompilita de la redakcio*. “Ni deziris rompi la monopolon de la anglosaksaj amaskomunikiloj en la tutmonda fluo de informoj,” diris prezidanto Putin dum vizito al la sidejo en junio 2013. Laŭ Andrei Kortunov, direktoro de la rusa Konsilantaro pri Internaciaj Aferoj, “la defio [por RT] ne tiom estas propagandi la poziciojn de Rusio kiom veki dubojn pri la kredo ke la pozicioj okcidentaj estas la solaj pozicioj, relativigi la okcidentan interpreton de eventoj” kiel atestas la devizo de la kanalo, Question more (Aŭdacu pridemandi).

* Inter ili, Le Monde, Le Figaro, Libération, TF1, France Télévisions kaj Canal Plus en Francio. Kompleta listo haveblas ĉe http://msm.rt.com

Malkaŝe partieca, RT ignoras la kontraŭdiron, kiu ŝiras la okcidentajn publikajn elsendantojn: unuflanke, la politika postulo disvastigi informojn kongruajn kun la nacia intereso reprezentata de la ŝtato en ĝia rolo kiel akciulo; aliflanke, la etika principo kiu necesigas iom da perceptebla sendependeco por ne aperi kiel propagandisto*. Por la okazo de la vastigo de la Monda Servo de la BBC en novembro 2016, la ĝenerala direktoro Tony Hall asertis sian vizion pri “memfida, senpartia BBC kiu proponas la plej bonan parton de nia ĵurnalismo, sendependan kaj senpartian”. Simile, s-ino Marie-Christine Zaragosse, la ĝenerala direktoro de France Médias Monde, certigis (la 5an de decembro 2016) ke France 24, financata de la televida kotizo kaj de la ŝtato, ne estas “ŝtata parolilo”.

* Cyril Blet: “Les medias, un instrument de diplomatie publique”, Revue internationale et stratégique, vol.2, no 78, Parizo, 2010.

Ignorante ĉi tiun dilemon, la teamo de RT preferas agnoski siajn ligilojn kun la rusa ŝtato. Kiam Christiane Amanpour de CNN pridemandis ŝin en 2014 pri la uzo de RT kiel instrumento de ŝtata respondo al la “problemo de negativa reputacio” de Rusio, la usonanino Anissa Naouai, prezentisto de la programo In the Now, diris ke ŝi havas “nenion por kaŝi”. Ŝi pludiris: “La publiko scias de kie venas niaj subvencioj. (...) Ĉu ni emfazas la rusan vidpunkton? Kompreneble, ĉar ĉi tiu vidpunkto estas flankenpuŝata. Sed demando estas absurda kiam ĝin faras amaskomunikiloj kiuj disvastigas la vidpunkton de la usona Departemento de Eksterlandaj Aferoj dum pli ol dek kvin jaroj.” Tio estis piko al Amanpour kiu, en la finaj jaroj de la 1990-aj jaroj, estis sendita de CNN por priraporti Kosovon kiel speciala korespondanto dum samtempe ŝia edzo James Rubin estis proparolanto por la Departemento de Eksterlandaj Aferoj. Sekve, kadruloj de RT perceptas la medion de la internaciaj amaskomunikiloj kiel spacon kie kunekzistas kelkaj interpretoj: “Ĉu vi iam ajn vidis multajn ekzemplojn de objektiveca priraportado? (...) ne estas objektiveco: estas tiom da proksimumoj de la vero kiom da eblaj voĉoj”, Simonjan akre diris al Spiegel Online (la 13an de aŭgusto 2013), preferante la aserton de plurismo ol proklamojn de senpartieco.

Prefero por temoj de sekureco

RT aparte atentigas pri eventoj pri kiuj la okcidentaj amaskomunikiloj apenaŭ raportas. Ekzemple, la rusa kanalo ankoraŭ priraportas la militon en Afganio, kie la bombado fare de la koalicio gvidata de Usono daŭras antaŭ relativa indiferenteco (la 11an de februaro). Ĝi regule priraportas la militon en Jemeno, konflikto flankenpuŝita de la siriaj novaĵoj en aliaj amaskomunikiloj. Je la 10a de februaro 2017, ekzemple, la novaĵelsendoj de RT International reekzamenis la rivelojn en la brita gazetaro* pri daŭraj vendoj de armiloj al Saŭd-Arabio malgraŭ akcidenta bombado de funebra ceremonio en oktobro 2016, kiu laŭ raportoj mortigis 140 homojn kaj vundis centojn.

* Alice Ross, ‘Boris Johnson urged UK to continue Saudi arms deal after funeral bombing ‘, The Guardian, Londono, la 10a de februaro 2017.

La redakcia politiko de la internacia filio de RT estas bazita sur kelkaj kernaj elementoj: la propagando favore al plurpolusa mondo kaj suverenismaj valoroj, la kritiko de atlantikismo kaj la hegemoniaj emoj de Usono, kaj la kondamno de rusofobio. Por komuniki ĉi tiujn ideojn, la kanalo sin turnas al tre diversa gamo de fakuloj kiu etendiĝas de eksaj membroj de la Club de l’Horloge (franca pensfabriko de dekstrismaj kaj ekstreme dekstrismaj vidpunktoj) ĝis usonaj pacifistoj. La politikaj eminentuloj invititaj partopreni la programon SophieCo reflektas la saman transpartian kunfandujon: Sahra Wagenknecht, la kunprezidanto de la partio Die Linke en la Bundestag; Michael Flynn, la mallongatempa membro de la konsilio pri nacia sekureco de Donald Trump; Norbert Hofer, la kandidato de la ekstrema dekstrularo en la aŭstra prezidantelekto; Hubert Védrine, la socialista eksministro pri eksterlandaj aferoj de Francio; kaj Marine Le Pen, la gvidanto de la Front National. La sama programo ankaŭ priraportas la vidpunktojn de oficialuloj de regionaj potencoj, kiel Hina Rabbani Khar, eksa ministro pri eksterlandaj aferoj de Pakistano, eksprezidanto Abdullah Gül de la turka Partio de Justeco kaj Evoluado (AKP), kaj irana intertraktanto por la atoma programo de Teherano. Fine, la raportoj pri la politika vivo en Rusio evitas maldelikatan cenzuron, ĉar eĉ la datreveno de la murdo de Boris Nemtsov, kritikanto de prezidanto Putin, estis menciita en la novaĵbulteno de la 26a de februaro.

La redakcia politiko de RT International diferencas de tiu de la lokaj ĉenoj kaj retejoj. RT adaptiĝas al la ekzistantaj amaskomunikiloj en landoj en kiu Rusio deziras vastigi sian influon. RT America sekve kritikas novliberalismon kaj novkonservativismajn diplomatiajn poziciojn, kontraste kun la redakciaj politikoj de la ĉefaj naciaj kablotelevidaj kanaloj, de CNN al Fox News. Je la 18a de februaro, la programo The Keizer Report kondamnis la nomumon fare de la nova prezidanto Donald Trump de eksdungitoj de la investobanko Goldman Sachs kiel konsilistojn kaj membrojn de lia kabineto. Ĉi tiu tono de malamikeco al Wall Street ne estas rimarkita de la usonaj sekretaj servoj, kiuj akuzas ke la kanalo subtenis la Respublikanan kandidaton dum la prezidantelekta kampanjo. Ĉi tiu akuzo devas esti forte modifita: La primara celo de RT estis kritiki Hillary Clinton, kies unuflankismaj emoj maltrankviligis la Kremlon, per la emfazo pri la ligoj inter la eksa ŝtatsekretario pri eksterlandaj aferoj kaj novkonservativaj rondoj kaj, partnere kun WikiLeaks, per la atentigo pri la afero de la kompromitaj retpoŝtaĵoj de la kandidato kaj de ŝia konsilisto John Podesta.

Cetere, kontraŭ-Trump-aj pozicioj estas esprimitaj de kelkaj eminentuloj kiujn oni konsideras maldekstruloj kaj kies televidoforumoj estas gastigataj de RT America. La ĵurnalisto Ed Schultz malkaŝe deklaris sian simpation al Bernie Sanders, kiu kelkfoje konsentis esti intervjuita de li dum la primaraj balotadoj de la Demokratoj. Lia kolego Chris Hedges, kiu gajnis la Premion Pulitzer en 2002 kaj estas amiko de Noam Chomsky, difinas sin kiel “socialisto” en la alternativa ĵurnalo Truthdig, de kiu li estas unu el la kolumnistoj. En la epizodo de lia programo On Contact elsendita kelkajn tagojn post la venko de Donald Trump, Hedges vidis en la elektiĝo de Trump signon de la “masiva malakcepto de la novliberalismaj politikoj realigitaj de la reganta politika kaj financa elito”, sed li avertis, ke “civilaj liberecoj, jam grave eroziitaj, povus esti flankenpuŝitaj de senbrida kaj senkompata polica ŝtato.” Fine, konforme al sia praktiko esti “kontraŭ la sistemo”, RT America provizas podion por kandidatoj de “triaj partioj” (Verda Partio, Libertariana Partio), kiujn ĝiaj konkurencantoj malofte invitas.

En Mezoriento, kiu ekde la fruaj 2000aj jaroj fariĝas amaskomunikila batalejo inter la grandaj internaciaj ĉenoj, RT Arabic mallaŭdas la malstabiligon kaŭzitan de la ‘Araba Printempo’ — kune kun Al-Jazeera* — kaj malestime kritikas la militan intervenismon de la okcidentaj potencoj en la regiono, pri kiu la kanalo Al-Hurra, financata de la usona Kongreso, silentas.

* Vidu Yves Gonzalez-Quijano, ‘Et l’étoile d’AlJazira pâlit’, Le Monde diplomatique majo 2012.

Kritikoj pri la sintrudo de Usono en la internajn aferojn de suverenaj landoj ankaŭ estas unu el la ĉefaj temoj de RT en la hispana, kiu plejparte koncentriĝas pri Meksiko, Argentino kaj Venezuelo. La hispanlingva kanalo elsendas kontraŭimperiisman kaj kontraŭliberalisman diskurson konforme al tiu de la latinamerika maldekstrularo, kiun ĝi senrezerve subtenas. La esploristo John Ackerman, kiu regule aperas, deklaris ke la meritoplena rezulto de Lenín Moreno, la duaviculo malantaŭ la ekvadora prezidanto Rafael Correa en la unua balotvico de la prezidantelekto en februaro 2017, pruvis ke “la reveno de progresemaj registaroj ne finiĝis en Latinameriko”. La ĉeno parolas pri “ekonomia milito kontraŭ (prezidanto Nicolás) Maduro” (la 21an de februaro) por klarigi la ekonomiajn malfacilaĵojn de Venezuelo, ŝajne kulpigante la opozicion pri la krizo. La demando pri la rolo de la registaro en la “financa misadministrado” de la lando tamen estis levita dum elsendo de El Zoom (la 14an de decembro).

La franclingva retejo de RT, kiel ĝiaj aliaj eŭropaj filioj, prezentas multe pli konservativan vizaĝon. La rusa plurmedia platformo havas malmulton por diri pri ekonomiaj kaj sociaj demandoj, sed havas preferon por sekurecaj aferoj. En 2016, por ĉiu artikolo pri senlaboreco, estis 17 pri terorismo (kompare kun 2 en Le Monde kaj 1,7 en Le Figaro)*. RT donas relative pli da spaco ol la aliaj amaskomunikiloj al la “malĉefaj” kandidatoj de la prezidantelekto, sed ĉi tiu reekvilibrigo favoras la gaŭlistan suverenismulon Nicolas Dupont-Aignan pli ol la kandidaton de La France Insoumise, Jean-Luc Mélenchon*, longe antaŭ la kampanjo por la ‘Briteliro’.

* Laŭ la kalkulo de Le Monde diplomatique surbaze de la datumbazoj de Le Monde kaj Le Figaro kaj sur la retejo de RT.
* Laŭ la ciferoj de Le Monde diplomatique, inter la 1a de septembro 2016 kaj la 13a de februaro 2017, la nomo de Nicolas Dupont-Aignan aperis en 6-oble malpli da artikoloj ol tiu de la plej menciita kandidato (François Fillon), kompare kun 20-oble malpli en Le Figaro, 28-oble malpli en Le Monde kaj 43-oble malpli en Libération. S-ro Mélenchon estis citita 2,3-oble malpli ol s-ro Fillon en RT franca, aŭ proksimume same kiel ĝiaj konkurencantoj (3,3-oble malpli en Le Monde kaj Le Figaro). Estas same trans la Maniko, kie la gvidanto de la UKIP, Nigel Farage, aperis 17 fojojn en RT UK inter 2010 kaj 2014 (8) Patrick Wintour kaj Rowena Mason: ‘Nigel Farage’s relationship with Russian media comes under scrutiny’, The Guardian, la 31a de marto, 2014.

En la kunteksto de la franca prezidantelekto, la retejo ne hezitas raporti pri kaj la leĝaj kontraŭaĵoj de François Fillon (ofte prezentata en Francio kiel “rusamika”) kaj la huado de liaj oponantoj kiuj sekvas lin ĉien, kien li iras. Ĝi ankaŭ priraportas la suspektojn pri falsaj parlamentaj laborpostenoj kiuj minacas s-inon Le Pen, sed malgraŭ tio ĝi donas apartan atenton al la komunikaĵoj de ŝiaj advokatoj kaj al la gazetaraj komunikaĵoj de ŝia partio (la 17an kaj 20an de februaro). Kiel signo de la subteno de la rusa ĉeno por la politika orientiĝo de la kandidato de la Front National, oni povas trovi en ĝi la plenan gazetaran konferencon kiu prezentas ŝian vizion pri la eksterlanda politiko de Francio, dum kiu ŝi memorigas pri sia deziro “ligi Rusion al la eŭropa kontinento” (la 23an de februaro).

Konforme al la kontraŭliberalisma politiko de RT, la kandidato de En marche! Emmanuel Macron certe ricevas la malplej favoran pritrakton. La retejo mokas lian pozicion de “kontraŭado al la establita ordo”, nomante tion “absoluta fraŭdo” laŭ la vortoj de la “konsternita ekonomikisto” Dany Lang (la 3an de februaro). Sed eĉ se oni agnoskas ke estis fie ĵeti fetorbulojn al s-ro Macron, kiel faris du membroj de la partio Les Républicains sur la plurmedia platformo Sputnik, ŝtata kunulo de RT, tio tute ne estas la “furiozo” pri kiu plendis la kandidato kiu svingas la ruĝan ĉifonon de la rusa minaco*.

* Kp. Richard Ferrand: ‘Ne laissons pas la Russie déstabiliser la Présidentielle en France!’ Le Monde, la 14a de februaro 2017.

RT manifestas fortan emon al protestoj en la Okcidento, interalie la protesto socia, precipe kiam ĝi provizas spektakloriĉajn bildojn pri bataloj kun la polico, rompitaj fenestroj kaj fajregoj, kiuj povas fariĝi furoraj ‘ŝokvideoj’ (la 30an de decembro 2016). Ankaŭ en Usono la kanalo priraportis grandskalajn socialajn movadojn kiel Occupy Wall Street, Black Lives Matter kaj, pli lastatempe, kontraŭ-Trumpaj marŝoj. Ĉi tiuj bildoj emfazas la frakturojn kiuj kuras trans la okcidentaj socioj. La retejo priraportas kaj la lukton de la kultivisto Cédric Herrou, defendanto de migrintoj en la franc-itala valo de La Roya (la 10an de februaro), kaj la afiŝojn proklamantajn “Oui, on est chez nous” (Jes, ĉi tiu estas nia hejmo) de zelotoj de la Front National el Hénin-Beaumont, referencante la filmon Chez nous de Lucas Belvaux pri la municipa kampanjo de iu partio kiu similas la FN (la 22an de februaro). La kanalo prezentas la liberalajn demokratiojn kiel trafontajn en ĥaoson, aŭ eĉ “internan militon” (la 12a de januaro). La rusaj amaskomunikiloj emas doni alarmigan nuancon al laborejaj akcidentoj: fajrego en la maŝinejo de la termonuklea elektrocentralo ĉe Flamanville (novaĵbulteno de la 9a de februaro), kvindek kazoj de spira veneniĝo kaŭzitaj de irita gaso ĉe la flughaveno de Hamburgo (12 Februaro). Tiaj raportoj celas doni perspektivon al la teknika malegaleco inter Rusio kaj Okcidenta Eŭropo kaj Usono, malegaleco kiu restas centra problemo por la rusa elito.

Kiel CNN por Usono dum la usonaj militoj, RT fariĝas instrumento de politika propagando kiam temas pri la priraportado pri konfliktoj de grava strategia intereso por Rusio. Tiam la kanalo fervore eĥas tutmonden la oficialan vizion pri eventoj. En Sirio, kie RT foje-refoje servis kiel privilegia tribuno por prezidanto Baŝar Al-Assad, la rezulto de la batalo por Alepo kristaligis la profundan antagonismon de la informomilito inter Rusio kaj la Okcidento: post la rekapto de la urbo fare de la siria armeo, la kanaloj de RT montris la ĝojegon de la enloĝantoj de okcidenta Alepo, kiam preskaŭ ĉiuj okcidentaj amaskomunikiloj koncentriĝis pri la vivkondiĉoj de la orientaj kvartaloj. Aliflanke, la kanalo invitas eksan britan diplomaton komenti pri la nemilitistaj viktimoj dum la batalo de Mosulo, kiu estas rekaptata de irakaj soldatoj kun la subteno de koalicio gvidata de Usono.

Ironio de la historio estas tio, ke la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) inaŭguris la Center of Excellence for Strategic Communication (Centro de Supera Kapableco pri Strategia Komunikado) en Rigo en januaro 2014. La organizo, kiu ne estas konata pro sia zorgo pri la vero, precipe dum la milito en eks-Jugoslavio*, nun celas malkonstrui la “informkampanjojn” de siaj ĉefaj rivaloj la rusoj, sin turnante al la aktuale laŭmoda tekniko de ‘fact checking’ (konfirmado de faktoj).

* Vidu Serge Halimi kaj Dominique Vidal: ‘Médias et désinformation’, Le Monde diplomatique, marto 2000.

Responde, RT lanĉis sian platformon FakeCheck (Konfirmado de Falsaĵoj). Sur la menuo: la dokumentfilmo La Blankaj Kaskoj, premiita per Oskaro, pri siriaj savistoj laborantaj en la ribelulaj zonoj en Sirio. Subtenata de videoj, la rusa kanalo akuzas ke la organizaĵo estas proksima al ĝihadistaj grupoj, kaj emfazas ĝiajn fontojn de financoj en la Okcidento. Antaŭ ĉio, la teamo ĉe RT majstris la arton transformi akuzojn pri propagandismo en avantaĝon. Ili ebligas al ĝi plifortigi sian identecon kiel ‘kontraŭa al la establita ordo’ kaj plaĉi al sia kunsentanta spektantaro, ludante la karton de ‘Sola, kontraŭ la mondo’. Fine de la video, farita honore al la deka datreveno de la kanalo, Margarita Simonjan parolas al la spektanto kun rideto: “Nu, ĉu tiel vi imagis nin? Vi pravas, ĝuste tiel ni laboras!”

Maxime AUDINET

La juro-ŝtato, false neŭtrala nocio

Freŝdata zorgo

Longtempe la eŭropaj traktatoj, esence ekonomiaj, malmulte tuŝis la politikajn demandojn aŭ la fundamentajn liberecojn. La Traktato de Romo, en 1957, metis neniun kondiĉon por eniro de novaj membroj en la Eŭropa Ekonomia Komunumo (EEK), eĉ ne la neceso esti demokratio. Kun la aliĝo de eksaj diktaturoj (Grekujo, Hispanujo kaj Portugalujo) en la 80-aj jaroj, sed ĉefe kun la eksplodo de la Soveta bloko kaj la traŭmo kaŭzita de la militoj en eks-jugoslavio, la eŭropa Komunumo ekinteresiĝis pri tiuj temoj.

La traktato de Amsterdamo, subskribita en 1997, kaj tiu de Lisbono, en decembro 2007, starigas sankcio-proceduron (artikolo 7 de la traktato de Lisbono) kontraŭ ĉiu membro-ŝtato, kiu malrespektus la fundamentajn valorojn de la Unio, valoroj de “respekto al la homa digno, de libereco, de demokratio, egaleco, de juro-ŝtato, kaj ankaŭ respekto al la Homaj Rajtoj, inkluzive la rajtojn de la homoj apartenantaj al malplimultoj.” (Artikolo 2-a de la traktato pri la Eŭropa Unio). La voĉdonrajtoj de la malrespektinta lando, sine de la institucioj, povas esti suspenditaj.

En februaro 2017, la Komisiono neformale konsultis la membro-ŝtatojn pri uzo de la artikolo 7 kontraŭ Pollando. Tiu klopodo renkontis malfavoron de Hungarujo, kies ĉefministro Viktor Orban afiŝas sian solidarecon kun Varsovio. Ĝis nun neniam aplikata, la artikolo 7 (kiu postulas unuanimecon) estis kompletigita en 2013 per “mekanismo por la juro-ŝtato” permesanta al la Komisiono admoni la leĝmalobeantojn. Kelkaj eŭropaj deputitoj nun postulas eŭropan traktaton por la juro-ŝtato kaj la fundamentaj rajtoj, cele plifortigi la trudpovon de Bruselo*.

* Tion postulas la centrisma deputitino Nathalie Griesbeck, www.nathaliegriesbeck. fr

Anne-Cécile ROBERT

Tiu sendependista regiono kiun rekonas nek Ukrainujo nek Rusujo

Donbaso lernas vivi sen Kievo

Tri jarojn post la komenco de la konflikto inter Kievo kaj la sendependista regiono Donecka Baseno (Donbaso), neniu solvo ŝajnas videbla. La ukraina prezidanto Petro Poroŝenko sinsekve manifestas intencojn kontraŭajn inter si, hezitante inter starigo de firma blokado kaj reestablo de regataj ekonomiaj ligoj. Flanke de Donecko, la loĝantaro organiziĝas, atendante eventualan armean intervenon.

ILI PAFIS al la domo en la nokto de la 3-a/4-a de februaro, ni remalfermis la butikon la 20-an, ĉi-semajne.” Varme volvita en sia bela koltuko kaj sia mantelo, la vendistino montras al ni la damaĝojn kaŭzitajn de la ukraina armeo, antaŭ ol iri akcepti la klientojn. Ŝian butikon senigis je fenestroj la blovo de la eksplodoj. Same kiel la tuta ĉirkaŭurbo de Donecko, la kvartalo Kievski portas markojn de la konflikto kontraŭstariganta la Kievan registaron kaj la sendependistajn milicojn de Donbaso, neoficiale subtenatajn de Moskvo. Krevitaj konstruaĵoj kaj strekvunditaj fasadoj pro obusaj splitoj memorigas la intensecon de milito, kiu forprenis la vivon de ĉirkaŭ dek mil homoj, de aprilo 2014. “Ĝis la lasta momento, mi ne kredis, ke nia propra armeo kapablos pafi al ni!”, ekkrias Saŝa, loĝanto de Donecko, serĉante vojon inter la truoj de la strato. Dum ambaŭ tendaroj nombras siajn mortintojn, la perspektivoj pri reintegrado de la memproklamitaj “Popolaj Respublikoj” de Donecko (DNR) kaj de Luhansko (LNR) en la sinon de Kievo malproksimiĝas. Kaj, kun ili, la fina celo de la pac-interkonsentoj de Minsko, subskribitaj en februaro 2015 inter Rusujo, Ukrainujo kaj ties du okcidentaj subtenantoj, Francujo kaj Germanujo. Des pli ke, en la sendependistaj teritorioj, la vivo rekomenciĝis, kun helpo de Moskvo kaj malproksime de la ĉefurbo.

Konfirmita per referendumo la 11-an de majo 2014, la DNR estas agnoskita de neniu lando membro de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), eĉ ne de Rusujo. La Respubliko, kiel oni ĝin nomas ĉi tie, tamen ĉiutage pli firme enradikiĝas. Ĉe la fasadoj de la publikaj konstruaĵoj, la ukraina flago, blua kaj flava, lasis lokon al tiu de la DNR: fono nigra, blua kaj ruĝa sur kiu tronas dukapa aglo, kiu estas ankaŭ sur la rusa blazono. “Antaŭ la milito, estis 800 lernantoj, kontraŭ 665 hodiaŭ”, klarigas s-ro Andreï Udovienko, direktoro de la lernejo 61 en la kvartalo Kievski. En la enirhalo estas ekspoziciataj fotoj de veteranoj kaj “herooj” mortintaj dum la “granda patriota milito” kontraŭ nazia Germanujo (1941-1945), apud kelkaj pli junaj vizaĝoj de milicanoj mortintaj dum la ĵusa konflikto. “Ĉiuj estas lernintoj de tiu lernejo, precizigas la direktoro. Kiam la milito plej intensiĝis, inter 2014 kaj 2015, la junuloj sekvis perkorespondajn kursojn dum ses monatoj. La lernejon damaĝis bombadoj. La gepatroj kaj la instruistoj do volontule partoprenis en la rekonstruado”, ankoraŭ klarigas s-ro Udovienko, kun milda rideto, kiu kontrastas kun lia impona larĝeco. La instruistoj ricevis simplan helpon de la DNR, 3000 hrivnojn de septembro 2014 ĝis aprilo 2015 [inter 130 kaj 180 eŭroj laŭ la kurzo, kiu multe fluktuis dum tiu periodo], kontraŭ 4000 hrivnoj antaŭ la milito [350 eŭroj laŭ la kurzo de la 1-a de januaro 2014]. Hodiaŭ la DNR pagas al ni veran salajron, inter 10 000 kaj 12 000 rublojn monate [inter 170 kaj 200 eŭroj].”

En Donecko-urbocentro, la enamiĝintoj man-en-mane promenas, la infanoj cirkulas sur plastaj tricikloj en la parkoj. Sur kelkaj muroj, skribaĵoj, kie oni legas “ŝirmejo” sekvata de sago, perturbas la ŝajne pacan atmosferon. Subite, eksplodbruo, kaj ankoraŭ unu. La pafbruoj memorigas, ke la fronto estas nur kelkajn kilometrojn for. De la komenco de la jaro, oni registras kreskon de la alfrontiĝoj, fone de komerca blokado inter Kievo kaj la sendependistaj regionoj (vd “Puni aŭ logi, la ukraina dilemo”. Ĉi-vintre la streĉoj koncentriĝis ĉirkaŭ la akvofiltrada stacio de Iassinovataïa, suburbo de Donecko, reprenita de la ukraina armeo la 27-an de februaro. La stacio provizas akvon al kvartaloj situantaj sur ambaŭ flankoj de la kontakto-linio.

Post noktiĝo la stratoj malpleniĝas. La elirmalpermeso malpermesas cirkuladon al civiluloj de la 23-a horo ĝis la 6-a, lasante la eĥojn de pafbruoj mastroj de la urbo. Matene, la aŭto-kaj bus-trafikoj revivigas la avenuojn, nenion lasante aperi el la bataloj de la antaŭa tago. Je tagmanĝo-tempo, la kafeterioj pleniĝas je junaj studentoj, knaboj kaj knabinoj. Kun siaj vizaĝoj algluitaj al siaj poŝtelefonoj, ili profitas paŭzon, antaŭ ol reiri en la kursejojn.

Sociala altiĝo ebligita pro la fuĝo de la kadruloj

“Dum la milito, 30% de la studentoj kaj de instruistoj forlasis la lernejon. La studentoj revenis, sed ne ĉiuj instruistoj” memoras s-ino Larissa Kastrovet, proponante al ni tason da teo. Rektorino de la akademio pri mastrumado kaj administrado, kie ŝi akceptas nin hodiaŭ. S-ino Kastrovet estis vokita al tiu posteno en novembro 2014 pro la foriro de ŝia anstataŭanto. Kial aliaj elektas resti? Al tiu demando, du studentinoj pridemanditaj en sia kursejo respondas, kvazaŭ evidentaĵo: “Ĉar ĉi tie ni estas hejme.”

La fuĝo de multaj kadruloj lasis malplenon, kies rezulto estas la subita alveno de novicoj ĉe ŝlosilaj postenoj de la administracio. Tiu fenomeno de rapida sociala altiĝo profitis al pluraj personoj, inter kiuj la prezidanto mem de la DNR, s-ro Aleksandro Zakharĉenko, laŭprofesia elektrikisto. Eksa instruistino, s-ino Maïa Peragova verkis gazet-artikolojn “por sia plezuro”, antaŭ ol la “kontraŭ-terorisma operacio” kontraŭ la prorusaj ribelantoj, ekigita en majo 2014 de la registaro devenanta de la “revolucio de la digno”, ŝanĝis sian vivon.Nun direktorino de departemento de la ministrejo pri informado, ŝi bone resumas la improvizitan renovigon de la estraroj de la institucioj dum la du unuaj jaroj de la konflikto, aparte en la sektoro de amasinformiloj: “Kiam la estraro de la loka televid-ĉeno K61 [de nun la Unua respublika kanalo] ekfuĝis, la laboristoj rekuperis la materialon. Same okazis en la ĵurnaloj: la ĉefredaktoroj foriris, lasante la ĵurnalistojn repreni la publikigaĵojn, sen salajroj. Komence, ili eĉ mem disdonis la ĵurnalojn al la loĝantoj, ĉar la poŝto ne plu funkciis.”

Laŭ la ukraina ministrejo de la sociala politiko, 1,6 miliono da loĝantoj de Krimeo aŭ de Donbaso fuĝis la batalojn. Estas malfacile taksi la loĝantaron restintan en la memproklamitaj respublikoj. Tiuj ĉi kovras la zonojn plej urbaniĝintajn de regiono, kie vivis 6,5 milionojn da loĝantoj antaŭ la milito kaj kiu, laŭ la Unuiĝintaj Nacioj, enkalkulas nun 2,3 milionojn da personoj bezonantaj homhelpon.

Por alfronti la malfacilaĵojn, multaj lernis kiel vivi kun unu piedo ĉe ambaŭ flankoj de la fronto-linio. Ĉesinta en novembro 2014 pagi la emerit-pensiojn al la loĝantoj de Krimeo kaj de la teritorioj ne regataj de Kievo, la ukraina registaro starigis specialan proceduron por la delokitaj personoj*. “Kelkaj pensiuloj tiam iniciatis registriĝi ĉe parenco restinta ĉe la ukraina flanko, kaj ricevis du pensiojn, la ukrainan kaj tiun de la DNR. Tiu praktiko estas pli kaj pli malofta ĉar la ukrainaj aŭtoritatuloj plifortigis la kontrolojn. Necesas nun fizika ĉeesto ĉiun trian monaton ĉe la giĉeto por ricevi sian pension”, klarigas s-ro Andreï K., juna salajrulo de konstru-entrepreno. Sume, inter 800 000 kaj unu miliono da personoj, oficiale delokitaj, regule trairas unu el la kvin trairejo-punktoj, ĉiam plenŝtopitaj, tio estas ĉiutaga fluo je 20 000 ĝis 25 000 homoj. Fine de marto, tiu nombro altiĝis ĝis 42 000 pro kontrol-kampanjo pri la loĝloko de la emeritoj kaj ricevantoj de la socialaj helpoj.

* “Humanitarian response plan 2017 — Ukrainujo”, raporto de la Buroo por la kunordigado de la Homhelpaj aferoj (Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, OCHA) , www.humanitarianresponse.info, novembro 2016.

“Mi estas unu el la malmultaj eksterlandanoj, kiuj posedas unu!”, ekkrias, ridante, s-ro Miquel Puertas, hispano, montrante unu el la 500 000 novaj bankokartoj markitaj “Respublika Centra Banko”, ekfunkciigataj kaj uzeblaj nur sur la teritorio de la DNR. Blogisto, kiu malaprobis la “revolucion de la digno”, kiu kondukis al la renverso de la ukraina prorusa prezidanto Viktor Ianukoviĉ en februaro 2014, s-ro Puertas forlasis Litovion kaj alvenis en Donecko en somero 2016. Instruisto, li nun faras sian metion en la nacia teknika Universitato de Donecko. “Antaŭe, mi estis pagita en monbiletoj. Nun mi povos senpere elpreni rublojn aŭ eĉ pagi bieron en la trinkejo uzante la karton!”

Jam en majo 2014, fronte al la nestabila situacio, la ukrainaj bankoj en Donecko komencis fermi agentejojn, antaŭ ol definitive ĉesi funkcii en la tuta sendependista regiono. La loĝantoj, kiuj ne disponis pri permesilo iri al la ukraina teritorio devis iri al improvizitaj “neleĝaj bankoj”, kiuj elprenis 10% el ĉiu transakcio*. “Por ricevi monbiletojn necesis turni sin al privataj agentoj: kontraŭ interreta montransdono ili provizis al vi la sumon en monbiletoj, elpreninte sian komision kaj ricevinte la monon en ukraina teritorio”, memoras s-ro Andreï K.

* Stéphane Jourdain, “À Donetsk, les habitants condamnés au système D face aux banques fermées”, Agence France-Presse, 1-a de marto 2015.

Responde al tiu situacio, la DNR fondis la Respublikan centran Bankon (RCB) la 7-an de oktobro 2014. Tra ĝi transitas interalie la nemoveblaĵaj ŝarĝoj kaj la emerito-pensioj, liveritaj en rubloj. Printempe 2015, preskaŭ 90% de la ekonomiaj transakcioj okazis en la rusa mono. En majo 2015, la RCB, same kiel ĝia samulo de Luhansko, malfermis internacian konton en banko de Sud-Osetujo, sesecia respubliko de Kartvelujo agnoskita de 2008 de Moskvo, kiu verŝajne transirigas sian financan helpon tra tiu kanalo.

Kvankam Kremlino agnoskas neniun el la du sendependistaj respublikoj, la rusa prezidanto Vladimir Putin faris plian paŝon al la normaligo de tiuj teritorioj subskribante, la pasintan 18-an de februaro, dekreton, kiu oficialigas la “portempan” rekonon de la pasportoj, aŭto-matrikuloj, nasko- aŭ edziĝ-atestiloj kaj aliaj dokumentoj elsenditaj de aŭtoritatuloj, dum la interkonsentoj de Minsko ankoraŭ ne estas aplikataj.

La rusigo de la teritorio troviĝas en la detaloj

De la valuto ĝis la horzono, de nun la sama kiel Moskvo, la rusigo de tiu teritorio troviĝas en la detaloj de la ĉiutaga vivo. Inkluzive en la lernejo, kie la rusa lingvo dominas pli ol iam ajn. “Ek de la lerneja komenco en septembro 2014, la registaro de Kievo rifuzis sendi al ni la novajn manlibrojn. Ni do laboris kun rusaj manlibroj, rakontas s-ro Udovienko. Ni pliigis la lernhorojn de la rusa lingvo, kaj nun la fina ekzameno de liceaj studoj enhavas devigan elprovon de rusa lingvo, kaj ne plu de ukraina lingvo. Ni kreskigis la nombron de rusaj aŭtoroj en la literaturaj studoj, sen tamen forigi la ukrainajn aŭtorojn. En geografio, ni aldonis mapojn de Donbaso.” La DNR rekonas la du lingvojn, la rusan kaj la ukrainan, kvankam la oficiala statuso de tiu lasta estis preskaŭ nuligita en 2015*. La gepatroj devas elekti la lingvon en kiu ilia infano studu. “Ekde oktobro 2014 la nombro de studantoj en la ukraina falis al 4%, kontraŭ 15% antaŭe. Ĉe la lerneja komenco de 2016, el okdek lernantoj en la unua klaso (7 jaroj), nur unu deziris daŭrigi en la ukraina. Ni do proponis al li iri en alian lernejon, proksiman, kie estis klaso adaptita por lia elekto”, asertas nia kunparolanto. Al la demando, ĉu reintegrado al Ukrainujo laŭ li eblas, s-ro Udovienko respondas: “Ne kun la nuna registaro de Kievo.”

* “La leĝfarantoj de la DNR favoras forigon de la statuso ‘oficiala dua lingvo’ de la ukraina” (en la rusa), Dan-news.info, 6-a de novembro 2015.

“Ĉi tie, la ĉefo estas la popolo”, oni povas legi sur vastaj reklampaneloj en la urbo-centro. Sur la ĉefa avenuo, la vizaĝo de Mikhaïl Tolstykh pli konata sub la pseŭdonomo Givi, etendiĝas laŭ centoj da ekzempleroj. La komandanto, kiu sin ilustris dum la batalo de la flughaveno de Donecko, en aŭtuno 2014, pereis pro atenco la pasintan 8-an de februaro. Glorante siajn heroojn, la juna “ŝtato” sin ornamas per atributoj de suvereneco. En la strato, policaj aŭtoj, kun sendifekta karoserio, surhavas la kolorojn de la flago de la DNR, same kiel la unifomoj de la agentoj. Kelkaj produktoj, kiel biskvitoj aŭ porkaĵoj, estas markitaj “farita en DNR”, kun la koloroj de la flago.

Kvankam la ekonomia helpo donita de Moskvo — jam ne sekreto — restas nepra por funkciigi la instituciojn, la novaj gvidantoj rapide strebis elpreni kelkajn resursojn el la teritorio. Komforte instalita en sia fotelo, s-ro Luis Hernando Munoz, estro de entrepreno pri importado de kolombia kafo, instalita en Donecko de tridek jaroj, certigas, ke, dum la unua fazo de la milito, en 2014 kaj 2015, pluraj magazenoj estis rekviziciitaj por formi la novan ĉenon “respublikaj superbazaroj”, fariĝintan tre populara pro ties moderaj prezoj. “Mi scias, ke la enspezoj de tiuj magazenoj estis senditaj al fondusoj uzataj por pagi iujn aferojn, inter kiuj la pensiojn. Tio estis rimedo por stabiligi la situacion”, pretendas s-ro Munoz, restante tamen diskreta pri la rektaj profitantoj kaj la aliaj uzoj de tiu ekimpostado. En dua etapo, la regantoj celumis la etajn kaj mezajn entreprenojn. “De la somero 2016, ili ricevas fortajn premojn por registriĝi ĉe la lokaj institucioj kaj pagi siajn impostojn al la Respubliko”, asertas la respondeculino de disvolvo-programo de la UN establita ĝis decembro 2016 en Donecko, kiu deziras resti anonima.

Ĝis Kievo perdis ilian regadon, plejparto de la minejoj kaj industrioj estis oficiale registritaj en Ukrainujo kaj al ĝi pagis la impostojn por havi daŭran aliron al la nacia merkato. La demando estis aparte grava por la metalurgia sektoro, kies produktoj — de fera erco ĝis ŝtalo, kaj ankaŭ karbo — cirkulis, ĝis antaŭ-nelonge, ambaŭflanke de la disiga linio. Fronte al la nekapablo de la ukraina registaro ĉesigi la blokadojn organizitajn de naciistaj aktivuloj, s-ro Zakhartĉenko, prezidanto de la DNR, anoncis, la 1-an de marto, la rekvizicion de kvardek tri entreprenoj, ĉefe minejoj kaj aktivoj el la metalurgia sektoro posedataj de s-ro Rinat Akhmetov. Oligarko devenanta de Donbaso*, s-ro Akhmetov unue subtenis la sendependistan tendaron, antaŭ ol elekti la flankon de Kievo. La proprietulo de la societo System Capital Management (SCM) Holding ankaŭ perdis la stadionon Donbass Arena, kie li regule disdonis homhelpon, garantio pri influo al la loĝantoj de Donecko. Laŭ donitaĵoj kolektitaj de deputitino ĉe la imposta administracio, ok entreprenoj de la rekvizicio-listo pagis solaj preskaŭ 1,3 miliardon da hrivnoj (45 milionoj da eŭroj) jare kiel impostojn.

* Vd. Jean-Arnault Dérens kaj Laurent Geslin, “Ukrainujo: de oligarkio al alia”, Le Monde diplomatique en esperanto, aprilo 2014.

Vidita el Donecko, la pliproksimiĝo al Moskvo ŝajnas motivita malpli per naciisma elano, ol pro la iniciatoj de Kiev por pliprofundigi la fendon inter ĝi kaj la memproklamitaj respublikoj. “Ŝtatigi [la grandajn entreprenojn], tio estas nek bona nek malbona afero: estas neceso por savi la dungojn kaj la aktivecon”, argumentas s-ino Iana Khomenko, profesorino en la departemento pri internacia ekonomio ĉe la nacia teknika Universitato de Donecko. “Pro la blokado, ni devas eksporti la produktaĵon al Rusujo”, ŝi klarigas sub la aproba rigardo de sia ĉefo, s-ino Ludmila Chabalina. Kaj tiu lasta konkludas: “Estas ja Ukrainujo, kiu devigis nin respondi al la blokado.” Komence de la konflikto, en 2014, s-ro Munoz pagis 10 000 dolarojn por ĉiu kamiono, por trairi la landlimajn kontrolejojn de la naciismaj milicoj. Kun la pliseveriĝo de la kontroloj en 2015, “ne plu eblas enirigi ion ajn”, li asertas. Nun liaj produktoj “iras tra Rusujon, laŭleĝe”.

Efemera Respubliko de Donecko-Krivoi-Rog

La 14-an de marto 2017, la regantoj de la DNR anoncis, ke survojas la unuaj karbo-transportoj al Rusujo, dum sammomente la ukraina registaro komunikis pri importado de antracito el Sud-Afriko. Sesa tutmonda produktanto de karbo, la rusa najbaro tute ne bezonas importi tiun karbon. “Tio estas pure politika decido. La celo estas eviti ke ĉio forfalas ĉi tie, kaj ke Rusujo heredos ĥaosan situacion ĉe sia landlimo.”, supozas s-ro Munoz. Parto de la karbo produktita en Donbaso ŝajne retrovis, trairante Rusujon, la vojon al Ukrainujo. Enketo de la retejo de Radio Svoboda malkaŝis, ke la karbo uzata de la metalurgia kombinato Azovstal, instalita proksime de Mariupolo (en teritorio regata de Kievo), transitis nun per barĝoj venintaj de Rusujo, sed ke ĝi devenas, laŭ loka fonto, de la minejoj de la sendependistaj teritorioj*.

* “La entreprenoj de Akhmetov ricevas karbon el la popolaj Respublikoj de Donecko kaj de Luĥansko, kiu transitas tra Rusujo” (en la rusa), 23-a de marto 2017, Radiosvoboda.org

Anstataŭ bremsi la aŭtonomiĝon de la DNR, la politiko de Ukrainujo ŝovas ĝin al oriento. La grandega slava najbaro ŝajnas oferti prudentan anstataŭan solvon por redoni stabilecon, dum Kievo fariĝas ĉiutage pli fora por la Donbas-loĝantoj. Sur la vastega konstruaĵo de la DNR-registaro, antaŭe sidejo de la regiona registaro, ankoraŭ distingiĝas la formo, pli hela, de tridento, simbolo de la ukraina blazono, tamen elŝirita el la fasado. “Oni multe lernas pri popolo rigardante ties statuojn. Ĉi tie, tiu de la ukraina poeto [Taras] Ŝevĉenko apudas tiun, pli altan, de Lenin. Sed tiu de Artiom estas eĉ pli granda”, klarigas s-ro Puertas elirante el la amfiteatro, kie li ĵus faris sian kurson. Laŭ la vera nomo Fiodor Andreïevitch Sergueïev, tiu bolŝevisma revoluciulo estas konsiderata kiel la fondinto de la efemera Respubliko de Donecko-Krivoï-Rog, kiu naskiĝis en februaro 1918, tuj post la Oktobra Revolucio en Petrogrado. Epizodo de interna milito, kiu disŝiris Ukrainujon inter la Ruĝa Armeo, la trupoj de la ukraina naciisto Simon Petliura, la blankaj armeoj de la generalo Anton Denikin, la insurekta kamparana armeo de la anarkiisto Nestor Maĥno, tiu aŭtonoma respubliko fine estis alligita al la soveta socialisma respubliko de Ukrainujo en februaro 1919, kaj tiu lasta estis siavice integrita en la Unio de Sovetaj Socialismaj Respublikoj (USSR) en 1922. “La aferoj, ĉi tie, devenas de malproksime”, malicete konkludas s-ro Puertas.

Loïc RAMIREZ

Meksiko fronte al Donald Trump

“Ni ne estas usona protektorato”

La ofendaĵoj de s-ro Donald Trump al Meksiko akcelis la kampanjon de prezidantelekto en tiu lando. La elekto okazos nur en julio de 2018, sed jam montriĝas kandidato: s-ro Manuel Andrés López Obrador[1], kiu enkarnigas la esperojn de la maldekstruloj.

ANTAŬ PROKSIMUME du jaroj, la tiama usona prezidonto Donald Trump kaj liaj konsilistoj komencis sisteme esplori la mensostaton de la usonanoj. Inter la plej notindaj sentoj: seniluziiĝo, incitiĝo, kolero, malĝojo kaj malespero. En la politiko tiu metodo tute ne estas eksterordinara, precipe por tiuj, kiuj disponas pri la necesa mono por tiaj kvalitaj enketoj.* Tiuj laboraĵoj kondukis al diagnozo perfekta por la elektaj ambicioj de s-ro Trump. Li jam bezonis nur profiti tiun ĝeneralan etoson, fariĝi ties proparolanto kaj disvastigi interpreton de ĝi kun la espero ke tiu trapenetru la socion. Kun klabo-argumento: la meksikanoj kaj la islamanoj fariĝis ne dezirataj en Usono.

* Ndlr: Vd Christophe Ventura, “Tiuj etaĵoj kiuj gajnigas elektojn”, Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2017.

Multe antaŭ prezidantiĝo de la respublikana kandidato, estis klare, ke lia kontraŭmeksika kampanjo baziĝis sur nenia ekonomia analizo, sed respondis (kaj daŭre respondas) al politikaj interesoj: iuj volas profiti la usonan naciisman senton.

La enhavo de ilia mesaĝo, iliaj komunikad-teĥnikoj kaj ilia propagando estas inspiritaj de la “teorio de la vivspaco” (Lebensraum) formulita en la 19-a jarcento de la germana geografo Friedrich Ratzel: laŭ tiu doktrino, la ekspansiismo kaj la imperiismo pravigeblas, se ili ebligas al la ŝtato certigi la bonstaton de sia loĝantaro.

Same kiel en Germanujo en la 1930-aj jaroj ekzistis granda zorgo de la loĝantaro pri la inflacio, Usono nun estas alfrontita al la problemoj de senlaboreco, manko de dungoj, ŝuldoj kaj tro malaltaj salajroj. Sed atribui la kulpon de tio al iuj sociaj aŭ kulturaj grupoj — ĉu uson-civitanaj aŭ eksterlandaj — estas nur politika manovro.

EKDE LA 20-a de januaro 2017*, tiuj politikaj gvidantoj — lertaj, sed senrespondecaj — minacis konstrui muron ĉe la landlimo kun Meksiko por transformi Usonon en gigantan getoon. Eĉ pli: Meksiko devos pagi por tiu muro, kies konstruado estas nun decidita kaj devos komenci en aprilo. Kvazaŭ tio ne sufiĉus, la Blanka Domo minacis nuligi la Nordamerikan traktaton pri liberkomerco (Alena laŭ la franca), valida ekde 1994. Ĝi postulis de la entreprenoj revenigi al Usono siajn investojn faritajn en Meksiko kaj samtempe promesis, ke tri milionoj da meksikanoj devos vojaĝi en la alian direkton. Ĉu s-ro Trump, kiam li anoncis sian kandidatiĝon la 16-an de junio 2015, ne deklaris: “Kiam Meksiko sendas al ni homojn, tiuj ne estas la plej bonaj. Ili ne estas homoj kiel vi kaj mi. Oni sendas al ni homojn kun problemoj, problemoj, kiujn ili kunportas kun si. Ili alportas al ni la drogojn, la deliktojn. Ili estas ŝtelistoj”?

* Ndlr: Dato de la enpotenciĝo de s-ro Trump.

Meksiko “sendas” neniun al Usono. Centmiloj da homoj forlasas la landon por provi perlabori sian vivon. Plej ofte ili fuĝas el perfortoj kaj el katastrofa ekonomia situacio.

Ekde la venko de s-ro Trump, la 8-an de novembro 2016, ni atendis ke la rilatoj inter Meksiko kaj Usono komplikiĝos. En la sama tago ni proklamis nian solidarecon kun ĉiuj migruloj. Meksiko estas nek kolonio nek protektorato de eksterlanda potenco. Ĉiukaze ni insistos pri nia rajto je suvereneco fronte al la Blanka Domo, kiu ajn estas ĝia loĝanto.

LA UNUA DEMARŜO de nia Movado de Nacia Regenerado (Morena)* estis postuli de la prezidanto Enrique Peña Nieto montri firman sintenon. Li ne faris tion, kaj li ne faros tion. La dua estis, disponigi la bazojn de nia organizaĵo en Usono al niaj samlandanoj por doni al ili juran helpon. La tria estis alvoki la meksikanojn unuiĝi por respondi al la minaco kiu leviĝas antaŭ ili.

* Ndlr: Referenco al Regeneración, la gazeto de la fratoj Jesús (1871-1930), Ricardo (1874-1922) kaj Enrique (1877-1954) Flores Magón, anarĥiistoj konsiderataj kiel antaŭuloj de la meksika revolucio de 1910.

Ni metas al ni du prioritatajn taskojn: konvinki la usonanojn ke ili estas viktimoj de demagogia retoriko celanta forgesigi al ili la amplekson de la ekonomia krizo; kaj klarigi al la meksikanoj la gravecon de la laboro, kiun ili faras aliflanke de la landlimo kaj la efikon al iliaj vivoj de la malfacilaĵoj de nia lando dum la lastaj tridek jaroj.

Al la unuaj ni devas diri, ke la meksikanoj (aŭ la eksterlandanoj ĝenerale) ne kulpas pri sia situacio. La ekonomiaj problemoj de la usonaj laboristoj, kampkulturistoj aŭ entrepren-ĉefoj rezultas el malfeliĉaj ekonomiaj decidoj, el privilegioj de iuj kaj el malegaleca distribuo de la riĉaĵoj — ĉe ili same kiel ĉe ni. En Los-Anĝeleso, en El Paso, en Phoenix, en Ĉikago, en Novjorko, ni ripetis al ili nian mesaĝon: se ili ne havas laboron, se ili ricevas mizeran salajron aŭ se iliaj vivkondiĉoj estas malbonaj, pri tio kulpas ilia propra registaro.

Post la krizo de 2008 ekzemple, Vaŝingtono organizis la savon de la bankrotaj financaj organizaĵojn pagante al ili pli ol 16.000 miliardojn da dolaroj inter 2008 kaj 2013, koste de la loĝantaro. Kelkajn jarojn poste, la usona registaro volis redukti la pezajn ŝuldojn per tio, ke ĝi forstrekis 85 miliardojn da dolaroj de la publikaj servoj (El País, 26-an de februaro 2013). Oni taksas, ke la usona ŝuldo nun atingas 17.000 miliardojn da dolaroj, dum inter 2005 kaj 2012 14.287.687 homoj estis elpelitaj el sia loĝejo.

KROMA PRUVO de la manipulado farata de la Blanka Domo: ĝi silentas pri la kontribuaĵo de la meksikanoj vivantaj sur la usona teritorio (inter ili la dua kaj tria generacioj), kiu egalas al 8 elcentoj de la malneta interna produkto, laŭ la Fondaĵo Bancomer (2012). Inter tiuj laboristoj estas kampkulturistoj kaj fabriklaboristoj, sed ankaŭ instruistoj, kuracistoj kaj entreprenistoj. Temas pri civitanoj kiuj pagas siajn impostojn kaj kiuj sume sendas ĉiujare 24 miliardojn da dolaroj al Meksiko por helpi siajn proksimulojn.

La elmigrado okazas pro la novliberala orientiĝo de la sinsekvaj meksikaj registaroj, kies fiasko devigis parton de la loĝantaro fuĝi. Nenia nacio povas rezisti al preskaŭa stagnado de la produktado de riĉaĵoj dum tridek jaroj. Aldoniĝas la perforto kaj la korupto, de kiuj Meksiko estas unu el la internaciaj ĉampionoj. En sia lasta raporto, la organizaĵo Transparency International [Travideblo Internacia] metis la landon al la 123-a pozicio el 176.

Ekde sia prezidantiĝo s-ro Trump ne provis mildigi sian kontraŭmeksikan retorikon. Malbonŝance Meksiko ne taksis necesa reagi. Tamen la prezidanto Peña Nieto devintus denunci la usonajn projektojn antaŭ la Unuiĝintaj Nacioj. Ni transprenis sur nin tiun taskon, la 15-an de marto, deponante plendon ĉe la oficejo de la alta komisaro pri homrajtoj, starigita ĝuste por disvolvi la dialogon kaj la respekton inter la nacioj.

Ĉu la minacoj de s-ro Trump celas vigligi la fremdulmalamon kaj la rasismon? Ni respondas per tio, ke ni prezentas disvolvo-programon kapablan relanĉi la kreskon, krei dungojn kaj plibonigi la vivkondiĉojn de la meksikanoj. La celo: per sama elano ataki la kaŭzojn de la elmigrado, de la malsekureco kaj de la perforto. Oni ne solvas la sociajn problemojn perforte aŭ per konstruado de muroj, sed per plibonigo de la vivkondiĉoj de la homoj.

POR SEKIGI la fluon de meksikaj migruloj en plej humana maniero — kaj plej efike — necesus relanĉi la kampkulturan aktivecon, subteni la produktajn sektorojn, krei laborlokojn kaj plibonigi la salajrojn. Kaj kiom eble plej rapide. Neniu scias, kia estas la kapablo de Vaŝingtono agi kontraŭ la problemo de la usona korupto; niavice ni volas elradikigi ĝin. Per tio ni akiros gravajn resursojn por plibonigi la viv- kaj labor-kondiĉojn en nia lando.

La registaro, kiun ni deziras gvidi, ĉiam montriĝos respektema al Vaŝingtono. Tamen ĝi ne rezignos valorigi sian suverenecon. Ni senkondiĉe defendos la rajton de niaj samcivitanoj gajni sian vivon per honesta laboro, kie ajn ili deziras. Kaj ni ne rezignos pri tio: la plej bona duflanka rilato, kiun ni povas proponi al Usono, estas tiu, kiu baziĝas sur la kunlaborado por disvolvado.

Kiu scias? Eble ni sukcesos konvinki s-ron Trump, ke lia ekstera politiko estas erara. Ĉar tiun ĉi batalon ni faras sur la tereno de la ideoj. Temas pri batalo kontraŭ tiuj, kiuj instigas al egoismo kaj kontraŭ tiu sinteno, kiu rifuzas tiujn, kiuj ne apartenas al nia socia klaso, kiuj ne devenas el nia lando aŭ kiuj ne flegas niajn religiajn kredojn. Instigi al malamo kontraŭ migruloj signifas ataki la tutan homaron. Migradoj estas fundamentaj por ĉiuj nacioj — Usono estas la plej bona ekzemplo. La riĉeco de kulturo troviĝas en la sumo de influoj, kiujn ĝi ricevis: lingvoj, scioj, ktp. Kaj se ni ne sukcesos konvinki la prezidanton de Usono, tiam ni vetas, ke usona popolo siavice ne toleros la muron nek tiun demagogion vestitan per patriotismo.

Andrés Manuel LÓPEZ OBRADOR.

Donbaso lernas vivi sen Kievo

Puni aŭ logi, la ukraina dilemo

LA UKRAINA registaro devas alfronti malfacilan demandon: ĉu necesas starigi sanitaran kordonon laŭlonge de la sendependistaj teritorioj, armee kaj finance subtenataj de Rusujo, aŭ plu prizorgi ekonomiajn kaj administraciajn ligojn kun ties loĝantaro en la perspektivo de reintegrado de Donbaso? De la respondo donota de Kievo al tiu demando dependos grandparte la estonteco de la interkonsentoj de Minsko subskribitaj en februaro 2015, kiuj planas la starigon de aŭtonomeca statuso por la regionoj de Donecko kaj de Luĥansko, interŝanĝe kontraŭ la reestablo de la regado de Ukrainujo al tiuj teritorioj kaj al ties landlimo kun Rusujo.

Post monatoj da hezitado, la prezidanto Petro Poroŝenko subite inklinis al la unua branĉo de la alternativo, puŝita de la plej ekstremaj partoj de la Rada (Parlamento) kaj de la civila socio. La 25-an de januaro ĉi-jare, ekstrem-naciistaj aktivuloj, devenantaj de volontulaj batalionoj kaj de malmobilizitaj soldatoj de la “kontraŭ-terorisma operacio” en Donbaso, tendumas sur pluraj fervojaj trakoj por haltigi ĉiun “komercon kun la okupanto”. Ili aparte blokas la karbo-transportojn venantajn el tiuj regionoj, kiuj, malgraŭ la milito, daŭre nutras la termikajn centralojn, kiuj produktas 15% de la jara elektroprodukto. La 15-an de marto, du tagojn post nesukcesa provo fare de polico deloki la manifestaciantojn, kaj spite al la proklamo de prienergia urĝostato, la Konsilio de nacia sekureco kaj defendo anoncas malpermeson, ĉi-foje oficiala, de ĉiu interŝanĝo de varoj kun la tiel nomataj “okupitaj” teritorioj. Efektivigante tiun returniĝon, la registaro oficiale notas la definitivan perdon de la ĉefaj industriaj kaj minejaj aktivoj, rekviziciitaj de la memproklamitaj respublikoj kiel reprezalio al la blokadoj (vd apudan artikolon “Donbaso lernas vivi sen Kievo”), kaj provis rekapti la iniciaton.

Kondukita de la opozicia partio Samopomich, kiu sin deklaras subtenanto de la eŭropa kristandemokrata tradicio, grupo de dudek sep deputitoj deponis en julio 2016 leĝ-projekton “pri la provizore okupataj teritorioj”, ankoraŭ atendantan voĉdonon. Kelkaj deputitoj, eksaj anoj de volontulaj batalionoj, partoprenis en la blokadoj, kio donas mallpli moderan vizaĝon al la politikaj orientiĝoj afiŝitaj de tiu partio ekstere de la lando. La teksto precizigas, ke “la devigoj [al la loĝantaro] rilate al pago de pensioj kaj sociala helpo apartenas tute al Rusujo, kiel okupanta ŝtato”. Krome, la teksto planas drastan limigon de la cirkulado de homoj kaj varoj (ekscepte de homhelpo). “La soldatoj kelkfoje ricevas ordonon haltigi ofensivon por lasi pasi la karbo-vagonojn. Estas samtempe nekomprenebla por niaj soldatoj kaj nekongrua kun la neceso de nacia sekureco” klarigas s-ino Oksana Syroïd, vicprezidantino de la Rada kaj membro de Samopomich, kiu akceptas nin en sia oficejo en la Parlamento, aparte kvieta en tiu sesio-fino. Laŭ la leĝprojekto, la provizado de akvo, brulaĵoj kaj energio devus esti haltigita, por formi “sanitaran kordonon” netralasantan homojn kaj armilo-komercon. Kiam la teritorioj estos reakiritaj — en nedifinita estonteco-, la loĝantaro estos submetata dum intera periodo al la milita leĝo kaj al limigoj koncerne la informado-liberecon. Eta malfermeco: la deputitino diras, ke ŝi ne ekskluzivas interpaciĝon, “nur por la kunlaborantoj pro neceso”, kiel ŝi nomas la loĝantaron restintan sur la teritorio de la memproklamitaj respublikoj manke de aliaj perspektivoj. Por tiuj, kiuj partoprenis la batalojn aŭ laboris en la administracio, neniu amnistio, evidente, estas planata.

ALIA KONKURANTA leĝprojekto estas preparata. “Ni ne devas mem rezigni pri la okupataj teritorioj, izoli ilin aŭ konstrui ian muron”, protestas s-ro Mustafa Nayyem (bloko Poroŝenko), la deputito kiu iniciatis la tekston. Teoriumante influpovon, kiu malplenigus tiujn teritoriojn el iliaj vivfortoj kaj farus el Ukrainujo allogan teron por la junularo de Donbaso, nia kunparolanto desegnas skemon. Ukrainujo aperas en la okcidenta tendaro, escepte de la ekstremorienta parto, kiu restas ĉe la flanko de la eksa USSR. “Ni devas agi vid-al-vide de Donbaso same kiel la Okcidento agis en Ukrainujo post la falo de Soveta Unio, komentas la deputito, aktive financante la civilan socion, cele deŝiri ĝin de sia soveta pasinteco, tiel ke ni aperigos gvidantojn, kiuj parolos pri demokratio kaj pri esprimlibereco.” Laŭ li, stipendioj kaj specialaj programoj ebligos altiri parton de la kvindek mil abiturientoj kiuj ĉiujare eliras el la liceoj de Donbaso.

KVANKAM la du aliroj diverĝas pri la metodo, ili akordiĝas pri esenca punkto: la rekono de la okupataj zonoj ne regataj de Kievo kiel okupataj teritorioj. Ennajli la vorton “okupado” en la leĝon definitive enterigus la hezitan politikon iniciatitan de la ministrejo pri la provizore okupataj teritorioj kaj pri la delokitaj personoj, kreitan en aprilo 2016. En januaro 2017, ĝia ministro, s-ro Vadim Tchernych, proponis planon por reintegrado de Donbaso, en dek kvar punktoj: helpoj por entreprenoj, subtena programo por la ukraina lingvo, sportaj konkursoj, aliro de la loka loĝantaro al la plej necesaj produktoj kaj al la socialaj helpoj. Manke de milita venko, temus pri lanĉi “batalon por konkeri la spiriton kaj la korojn”. Tamen, la institucio ne havas sufiĉajn rimedojn por apliki tiun programon. “Nia buĝeto estas 25 milionoj da hrivnoj [875 000 eŭroj] kaj ni bezonas preskaŭ 2 pliajn milionojn nur por kovri la salajrojn kaj la ejojn”, konfesas la vicministro, s-ro Georgi Tuka, sidanta ĉe skribotablo, super kiu pendas foto de bruligita aŭto meze de industria zono. “Eksa membro de la bataliono Azov, fariĝinta milit-fotografo, faris ĉi tiun foton en Avdiivka”, urbo tre proksima de Donecko, regata de la registara armeo, situanta aliflanke de la kontakt-linio, kiu suferis la revigliĝon de bataloj de la komenco de la jaro.

Surloke, la homoj, kiuj laboras en zonoj proksimaj de la fronto maltrankviliĝas pro la homhelpaj konsekvencoj de la blokado, en kunteksto, kie la infrastrukturoj, markitaj de la bataloj, ignoras la dividolinion. Ekzemple, la regiona kompanio por akvoprovizado de la regiono Donecko, Voda Donbass, prizorgas la ekspluatadon de la filtrado-stacioj kaj de la disdon-retoj ambaŭflanke de la fronto. “Ni atendas solvon de la akvo-problemo je la nivelo de la interkonsentoj de Minsko”, alarmiĝas s-ro Viktor Zavodovski, taskito pri financaj aferoj. Pruvo, ke ago konsistanta senigi je nesalita akvo la memproklamitajn respublikojn estas neaplikebla, la kanalo Doneck-Donbass ekiras de Sloviansk, en teritorio regata de Kievo, trairas la dividolinion por trairi Doneckon, kaj reiras direkte al la havenurbo Mariupol, regata de la armeo. Sur la teritorio de la “Popola Respubliko Donecko” (DNR), la kompanio ankoraŭ laborigas sep mil agentojn (el dek unu mil), kiujn ĝi pagas, iujn en rubloj (monbiletoj), aliajn en hrivnoj, aparte tiujn, kiuj devas ofte trapasi la limon. “Depost la blokado, manke de paspermesiloj, ni ne plu povas venigi iun ajn materialon ĉe la flanko de la DNR. Eĉ la kloron ni ricevas de Rusujo, kiel homhelpan varon.”

Por superi kaj ŝteli la venkon al la projektoj favorantaj la agnoskon de la statuso okupata teritorio, s-ro Poroŝenko anoncis baldaŭan leĝon pri la “restarigo de la teritoria integreco de Ukrainujo”. “[Niaj okcidentaj partneroj] ne komprenus kial Ukrainujo postulas subtenon (...) kiam, interne de la lando, serio de politikaj fortoj celas liberiĝi je parto de Donbaso kaj forĵeti en Rusujon kelkajn milionojn da ukrainoj”, li klarigis en marto 2017 antaŭ la Konsilio por nacia sekureco kaj defendo. Jen procezo larĝe antaŭenigita, kiun la prezidanto ŝajnas momente nekapabla haltigi.

Hélène RICHARD

La projektoj de la Blanka Domo semas panikon ĉe ĝia suda najbaro

La kaptilo de dependeco fermiĝas ĉirkaŭ Meksiko

Usono ne deklaris la militon al Meksiko; ĝi simple nur volas retraktadi la komercan traktaton, kiu ligas ĝin kun sia najbaro. La projekto tamen teruris Meksikon. Komence de la 1980-aj jaroj la lando decidis ligi sian ekonomion kun tiu de Usono. Ĉu 180-grada returniĝo norde de la Rio Bravo povis ne krei perturbojn en la sudo?

S-RO WILBUR ROSS, nova sekretario pri komerco, estas konvinkita: Usono “suferas komercan militon jam de jardekoj, pro kio ĝi havas tian deficiton”.* Dum la aŭskultado antaŭ lia nomumo, la miliardulo anoncis sian prioritaton por ĉesigi tiun situacion: reintertrakti la nordamerikan traktaton pri liberkomerco (Alena, laŭ la franca)*, subskribitan kun Meksiko kaj Kanado en decembro de 1992. Laŭ la prezidanto Donald Trump kaj lia skipo, tiu traktato pligrandigis la komercan deficiton de ilia lando, kiu atingis 500 miliardojn da dolaroj en 2016, el kiuj 12 elcentoj kun Meksiko.

*Sec. Ross on Nafta, China, and border adjustment tax”, Bloomberg.com, 8-an de marto 2017.
* North American Free Trade Accord, NAFTA, laŭ la angla, kaj nialingve ankaŭ: Nordamerika Liberkomerca Traktato kaj Akordo pri Liberkomerco de Nord-Ameriko (ALKNA) -vl

La enhavo de tiu reintertraktado daŭre estas malklara — eble pro neatenditaj malfruiĝoj en la proceduro por transigi la stiradon de tiu 180-grada turniĝo de la usona komerca politiko al s-ro Ross, sed ankaŭ al Peter Navarro, ekonomikisto kaj direktoro de la Nacia Konsilantaro pri Ekstera Komerco, kaj s-ro Robert Lighthizer, usona parlamentano pri komerco. La Blanka Domo tamen anoncas la komencon de 90-taga diskutado ekde fine de marto, kaj per tio montras sian urĝon komenci kiom eble plej baldaŭ la “geografian ŝanĝon”*, kiun ĝi aspiras: reveno al Usono de la produktejoj instalitaj en Meksiko, kiel garantio de reindustriigo de la ekonomio.

* Ndlr: Dato de la ekfunkciiĝo de s-ro Trump.
Indigne montri la “globofobiulojn”

LA 3-AN DE MARTO 2017, s-ro Ross ege timigis la meksikan eliton. Per sia voĉo, por la unua fojo, la Blanka Domo kritikis la esencan rimedon de la strategio de Meksiko instigi la eksportojn: stagnadon de salajroj. Dum li de ĉiam akre kontraŭas altigon de la minimuma salajro de sia lando, la aferulo postulis ĝian altigon ... sude de la Rio Bravo. “Oni atendis de la Alena iom-post-ioman proksimiĝon de la vivniveloj inter Meksiko kaj Usono. Tio ne okazis, kaj la meksika minimuma salajro ne evoluis”, li deklaris. En la aŭtomobil-sektoro ekzemple, diversaj studaĵoj montris ke, ĉe simila nivelo de produktivo, la meksikaj salajroj atingis nur dekonon de la usonaj. Kaj s-ro Ross emfazis: “Tio signifas, ke la entreprenĉefoj povas ĉiam turni sin al Meksiko por tie trovi malpli kostan laborforton. Tio signifas ankaŭ, ke la meksikaj laboristoj ne havas la rimedojn aĉeti la produktojn faritajn en Usono.”* Per aliaj vortoj, se la salajroj altiĝus en Meksiko, la usona komerca deficito malaltiĝus.

* Ndlr: Referenco al Regeneración, la gazeto de la fratoj Jesús (1871-1930) , Ricardo (1874-1922) kaj Enrique (1877-1954) Flores Mmagón. Anarĥiistoj, ili estas konsiderataj la antaŭuloj de la meksika revolucio de 1910.

Cetere, s-ro Ross promesas refortigi la “originajn regulojn”, kiuj malpermesas al la entreprenoj, kies aktiveco ne estas en la kadro de la Alena, aktivi en Meksiko. Jam nun multaj societoj — inter ili ankaŭ usonaj — rezignis pri siaj disvolvoprojektoj sude de la landlimo: Samsung, Fort, Chrysler ...

Subite la meksikaj oligarĥoj kaj politika elito malkovras, ke ili siavice povus suferi la sekvojn de la ekonomia dependeco, kiujn ili trudis al la loĝantaro. Kiel klarigi tian situacion?

Post la subskribo de la Alena, kaj de la leĝo pri eksterlanda investo, kiu malfermis preskaŭ la tutan meksikan ekonomion (escepte de la petrolsektoro) al la nordaj investistoj, la usonaj transnaciaj societoj rapide dominis la najbaran landon. La loka elito akceptis tion ĝoje. Dum ĝi organizis la submeton de la sialandaj produktadrimedoj al la bezonoj de Usono, la prezidanto Ernesto Zedillo (1994-2000) formis la terminon “globofobiuloj” por fifamigi tiujn, kiuj pridubis la kapablon de la liberkomerco garantii la prosperon de la meksikanoj kaj instigi la kreskon. Same kiel granda parto de la neocientíficos (vidu la artikolon en nia retejo), liaj tiamaj kolegoj kaj amikoj, s-ro Zedillo havis titolon de doktoro pri ekonomiko akiritan en Usono.

Lia prezidanteco, kaj antaŭ ĉio tiu de s-ro Carlos Salinas de Gortari (1988-1994), estis decidaj por reorganizi la ekonomion ĉirkaŭ prioritato: la eksporto. Estis jam la dua fojo, ke tia projekto estis realigita en la lando. Sed dum la unua fojo, sub la prezidanteco de Porfirio Díaz (1876-1880 kaj 1884-1911) ĝi baziĝis sur mineraloj kaj kampkulturaj produktoj, la dua provo transformis Meksikon en eksportiston de fabrikaj produktoj. Helpe de la Monda Banko, de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj de la Interamerika Banko de Disvolvado, kaj krome kun la senkondiĉa subteno de la organizaĵoj de la mastraro kaj de la nacia oligarĥaro, s-ro Salinas de Gortari kaj liaj adeptoj ŝanĝis la landon.

La leĝoj, kiuj permesas la starigon de maquiladoras, fariĝis en la 1960-aj jaroj. Tiuj entreprenoj de muntado, grandparte liberigitaj je impostoj, specialiĝintaj en la malalte kvalifikita laboro kaj situantaj ĉe la limo kun Usono, restis tamen malmultaj ĝis la enpotenciĝo de s-ro Salinas de Gortari. Inter 1981 kaj 2000 la eksportoj de la maquiladoras kreskegis en jara ritmo de 16 elcentoj, dum la industrisektoro ne ligita kun tiuj entreprenoj kreskis je 13 elcentoj jare. Ekde 2004, 80 elcentoj de ĉiuj vareksportoj venis el la fabriksektoro, kaj 90 elcentoj de ĉiuj vendoj eksterlanden (inkluzive de petrolo kaj turismo) iris al Usono.

Tiuj statistikoj tamen montriĝas trompaj, ĉar la kresko de la meksika industrio apenaŭ riĉigis la landon. En la sama tempo, 42 elcentoj de la valoro de la fabrikaj eksportoj venis el pecoj kaj komponantoj importitaj ... el Usono. Inundita de usonaj investoj, Meksiko restis pasiva: ĝi disvolvas nenian teĥnikon, kaj nur tre malmultaj naciaj oligarĥoj pretas investi en fabrikojn aŭ en klerigadon de kadruloj, kiuj ebligus al ili aktivi kiel lokaj liverantoj en la ĉenon de valorproduktado. Kian mision la politika elito vidas por la lando? Dumpingon. Same en la kampo de laboro kiel en la medio kaj impostoj.

Iom post iom aperas du diversaj ekonomiaj spacoj, sen ke eĉ nur plej eta ponto interligas ilin: aktiva sektoro ligita kun malmultekostaj eksportoj; alia direktita al la interna merkato kaj karakterizata per sia neefikeco. La dispozicioj de la Alena cetere ebligas al la usonaj kampkulturistoj, dorolotataj de subvencioj, inundi la meksikan merkaton per fazeoloj, rizo kaj maizo, kiuj estas tradiciaj bazoj de la meksika kuirejo. Tuta reto de malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj naskitaj danke al la industriiga politiko de la 1930-aj jaroj, nun ne estas financataj. Ili montriĝas nekapablaj alfronti la eksterlandan konkurencon, kiu elĉeniĝis per la aliĝo de Meksiko al la Ĝenerala Interkonsento pri dogantarifoj kaj komerco (GATT, laŭ la angla) en 1986, al la Alena, kaj poste al la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) — la posteulo de la GATT — en 1995. Ĉar ili ne estis preparitaj por tia eksplodo, la lokaj industrioj malprosperas.

Kiel multaj antaŭvidis, multaj meksikanoj el la kamparo forlasas la landon. Inter 2000 kaj 2005, pli ol 400.000 ĉiujare foriras al Usono. En 2009 oni kalkulas jam 12 milionojn da enmigrintoj en Usono. La kreado de dungoj en la fabrika eksportsektoro estas “kompensata” de forigo de laborlokoj en la industria kaj kampkultura sektoroj kaj en la granda distribuado. Ene de kelkaj jaroj la usona ĉeno de superbazaroj Walmart fariĝis la plej granda privata dungisto en Meksiko. En tiaj kondiĉoj de ekonomia duismo, la mezuma salajro inter 1988 kaj 2005 estis ne pli alta ol 60 ĝis 70 elcentoj de sia nivelo en 1981.

Kun la anonco de la aliĝo de Ĉinujo al la MOK — kio okazis en 2001 kaj donis al ĝi aliron al la usona merkato — la meksika eksportmodelo komencis anheli. La kresko de eksporto de varoj kaj servoj malaltiĝas kaj inter 2000 kaj 2016 atingis 4,1 elcentojn. Samtempe la kresko de la malneta enlanda produkto (MEP) estis mezume 2 elcentoj. Dum tiu tempo la loĝantaro kreskis je proksimume 1,4 elcentoj jare. En tiaj kondiĉoj, la plibonigo de la vivnivelo estus limigita eĉ se la redistribuado de la aldona riĉaĵo estus egaleca. Ĝi ne estis tia.

En 2012, post dekdujara paŭzo en sia dominado de la lando, la Partio Revolucia Institucia (PRI) revenis en la potencon.* La PRI okupiĝis ĉefe pri nova malreguligado de la labormerkato kaj privatigo de la ŝtata petrolsocieto Petróleos Mexicanos (Pemex).* Ĉar la unua kreskego ĉesas, korupto kaj stireraroj baldaŭ sufokas la ekonomion. La vendo de la petrolrezervoj de la lando stumblas sur tutmonda troproduktado. La oligarĥaro tamen celebris la “meksikan momenton”; ĝenerale muta kiam la situacio malboniĝas por la loĝantaro, ĝi tamen jam ne povas ignori, ekde 2016, la fiaskon de la prezidanto Enrique Peña Nieto, kies niveloj de populareco estas la plej malaltaj iam ajn registritaj.

* “En Meksiko, ĉu reveno de la “perfekta diktatoreco”?” [“Au Mexique, retour de la “dictature parfaite”?”], La valise diplomatique, 4-an de julio 2012, www.monde-diplomatique.fr.
* Vd John Mill Ackerman, “Meksiko privatigas sian petrolon”, Le Monde diplomatique, marto 2014.

La elito, en plena intelekta bankroto, reagas al la plej eta politika ondeto. La elekto de la prezidanto Trump kaŭzas cunamon. La Alena garantiis al ĝi komfortan vivon; jen la nova prezidanto prezentas ĝin kiel “la plej malbonan traktaton iam ajn subskribitan”. La timego nun kaptas la Nacian Palacon, la sidejon de la potenco, kie ĉiuj klopodis por fortigi la politikon de dumpingo. Pri tio okupiĝas ĉefe la financministro kaj poste ministro pri eksterlandaj aferoj Luis Videgaray Caso, proksimulo de s-ro Pedro Aspe, la tiama financministro de s-ro Salinas de Gortari. Jen (kroma) pruvo de ties influo sur la nuna registaro.

Por Meksiko minacas recesio. Se ĝi okazus, la reintertraktado de la Alena eĉ pli malfortigus la ekonomion de la lando. La registaro Trump plurfoje menciis, ke ĝi povus trudi 35-elcentajn doganaĵojn en la aŭtomobilsektoro. Oni mencias en Vaŝingtono ankaŭ 20-elcentan imposton por ĉiuj importaĵoj alvenantaj en Usono: katastrofo por Meksiko, de kiu 28 elcentoj de la MEP venas el eksportoj al sia najbaro.

Malbone imageblas, kiel la industrioj de la lando povus provi kompensi tiujn disponojn per reduktado de siaj “kostoj”. Kiel la hispana ĵurnalo El País montras, en la nordo de la lando la salajroj estas jam de 5 ĝis 7 elcentoj sub tiuj en Ĉinujo”.* Meksiko povus uzi tiun returniĝon por eliri el la ekonomia dependeco kiu premegas ĝin, sed, malgraŭ la promesoj de la prezidanto Peña Nieto disvolvi la made in Mexico, la afero estus delikata: la rampanta malriĉeco, la pezo de la maloficiala ekonomio, la malalteco de la salajroj kaj la nekapablo de la loka kaj etanima kreditsistemo instigi la postulon, ĉio ĉi komplikigus la taskon de politikaj gvidantoj kiuj proponas tian projekton. Kaj aktuale ili estas tre malmultaj.

* “La retórica proteccionista de Trump pone en alerta Ciudad Juárez”, El País, Madrido, 22-an de februaro 2017.

Se la malkonsentoj interne de la usona ŝtataparato ne devigos s-ron Trump revizii siajn projektojn pri komerca politiko, tiam la meksika elito povus pagi la kostojn de la dependeco, al kiu ĝi konsentis.

James M.CYPHER.

Francujo, nova etapo

La unua surprizo estis ... ke ne estis surprizo. Por la unua fojo la opinisondistoj ne maltrafis la realan rezulton. En la Unuiĝinta Reĝlando kun la briteliro, aŭ en Usono kun Donald Trump, la opinisondoj komplete maltrafis. En Francujo, tamen, semajnojn antaŭe la opinisondistoj anoncis, ke en la unuaj prezidantaj balotoj de la 23-a de aprilo, la venkantoj estos, en ĉi tiu ordo: Emmanuel Macron (En Marche!, Ek Antaŭen!) kaj Marine Le Pen (Front National, la Nacia Fronto), la solaj kandidatoj por la dua balotado en dimanĉo, la 7-an de majo; ke ĝuste poste alvenos, ankaŭ en ĉi tiu ordo: François Fillon (Les Républicains, La Respublikanoj), Jean-Luc Mélenchon (France Insoumise, la Nesubigita Francujo) kaj Benoît Hamon (Parti Socialiste, la Socialista Partio). Ili pravis.*

* Jen la oficialaj rezultoj: Emmanuel Macron 24,1%; Marine Le Pen 21,3%; François Fillon 20,01%; Jean-Luc Mélenchon 19,58%; Benoît Hamon 6,36%.

Tiaj rezultoj, en lando ŝokita de la socia krizo kaj de la ŝijaistaj atakoj, estas vera skuo kaj meritas plurajn komentojn.

Unue, la rezultoj indikas la finon de longa periodo de la franca politika historio, komenciĝinta en 1958 kun la generalo De Gaulle, la akcepto de la nuntempa konstitucio kaj la establiĝo de la 5-a Respubliko. De tiu epoko, nome, de antaŭ preskaŭ sesdek jaroj, almenaŭ unu el la du grandaj francaj partioj ĉiam iris al la dua balotado: la gaŭlista (kun diversaj apelacioj en la daŭro de la tempo, RPR, UDR, UMP, LR) kaj la socialisma. Ĉi-foje, eksterordinare, neniu el ili sukcesis venki la obstaklojn de la unua balotado. Tio estas ja historia afero kaj tio pruvas — kiel ankaŭ en aliaj landoj — la grandan elĉerpiĝon de la tradiciaj politikaj formoj, kiuj dominis la situacion de post la Dua Mond-Milito.

El la kvar kandidatoj pinte alvenintaj al tiu unua balotado, sole unu, François Fillon, reprezentas tradician partion; la aliaj tri reprezentas alternativajn fortojn tute novajn (Ek antaŭen!) aŭ ili estas preskaŭ sen reprezentantoj en la Parlamento (La Nacia Fronto kaj la Nesubigita Francujo).

Ĉefe por la Socialisma Partio la malvenko estas grava, ĉar tiu partio regas de 2012 kaj dominas la tri ĉefajn centrojn de la politiko: la prezidantecon de la respubliko (François Hollande), la prezidantecon de la registaro (ĉefministro: Bernard Cazeneuve), kaj la parlamenton. La socialisma kandidato Benoît Hamon — ĉefo de grava frakcio kontraŭ la prezidanto Hollande, kaj kiu venkis en la unua balotado kontraŭ, interalie, la eksa ĉefministro Manuel Valls — faris kampanjon notinde katastrofan kaj eraran, tamen kun kelkaj bonaj ideoj (la baza universala rento), sed kun kontraŭrusa freneza obsedo kaj aroganta malakcepto de aliancoj kun la granda forto de la maldekstrularo, la Nesubigita Francujo de Jean-Luc Mélenchon.

Hamon atingis apenaŭ 6,36% de la voĉoj, kio en la daŭro de sesdek jaroj estas la plej malbona rezulto de la Socialisma Partio, kaj ankoraŭ pli katastrofa, ĉar kuniĝis al li la ekologiistoj ... Kun tiu malsukceso, Benoît Hamon endanĝerigas la estontecon mem de la Socialisma Partio, kiu — post la malvenko de la nepopulara prezidanto François Hollande — povos dispeciĝi.

Alia katastrofo koncernas François Fillon. Li estas la kandidato de La Respublikanoj, la partio heredanta la gaŭlismon, kaj kiu estas sociologia esprimo de la vasta konservema burĝaro. Spite ĉiun prognozon, Fillon sukcesis en la unua interna balotado kontraŭ gravaj kandidatoj kiel Nicolas Sarkozy (eksa prezidanto, 2007-2012) kaj Alain Juppé (eksa ĉefministro), kun programo de forta socia puno. Kutime, tiu unua balotado estis lia ĉefa obstaklo, kaj se li venkus ĝin ĉiuj opinisondoj konsideris lin estonta prezidanto de Francujo. Sed tiam komenciĝis lia sufero.

La humurgazeto Le Canard enchaîné publikigis serion da malkaŝoj pri la “fikciaj postenoj”, kiujn Fillon, kiel deputito (kaj kiel la leĝo iel permesis al li), donis al sia edzino kaj filoj. Kontraŭ li komenciĝis, do, kampanjo de gazetara atako kun eksterordinara forto. Dum pluraj semajnoj la gazetaro malprestiĝigadis ilin kaj fuŝigis lian bildon. Envere, kompare kun tiu praktikata en Hispanujo, la koruptado de Fillon estis malgranda. Endas demandi sin, kial okazis tiu furiozeco kontraŭ la kandidato de la tradicia dekstrularo. Ĉu por fari la vojon al Emmanuel Macron, kiu havas la firman subtenon de la plimulto el la oligarkio posedanta la dominantan gazetaron? Ĉu por puni la emon de Fillon fari, en la internacia politiko, aliancon kun Rusujo?

Alia instruo de la rezultoj de la unua balotado koncernas la Nacia Fronto (NF) de la ekstremdekstrularo. Ĉi tiu partio daŭre venkas, en preskaŭ ĉiuj lastaj unuaj balotadoj de la elektoj en Francujo. Sed la franca dubalota sistemo devigas la partiojn fari aliancon por la dua balotado. La NF estas orfa partio; ĝi preskaŭ ne havas aliancitojn;* ĝi ne povas fari iun gravan koalicion, kaj pro tio ĝi estas senigita de la necesaj voĉorezervoj por venki la obstaklon de la dua balotado. Ekzemple, en la regionaj elektoj de decembro 2015 la NF ricevis la plimultajn voĉojn (27,73%) de Francujo en la unua balotado, sed en la dua, sen aliancitoj, ĝi ne kapablis atingi la prezidantecon en iu regiono.

* La 29-an de la pasinta aprilo publikiĝis interkonsento pri la dua balotado inter Marine Le Pen kaj Nicolas Dupont-Aignan, pioniro de la tre malgranda suverenisma partio Debout la France (Ekstaru Francujo), kiu havis apenaŭ 4,7% en la unua balotado. Tiu estis la unua fojo, kiam la NF atingas elektointerkonsenton kun alia politika forto. Marine Le Pen anoncis, ke se ŝi venkos en la elektoj de la 7-a de majo, ŝi nomumos Dupont-Aignan ĉefministro.

La pasintan 23-an de aprilo ĝia pioniro Marine Le Pen ne sukcesis puŝi sian partion al la unua loko; ŝi restis dualoke kun miliono da voĉoj malpli ol Emmanuel Macron. Tio estis grava seniluziiĝo por ŝiaj elektantoj. Kvankam la dominantaj amaskomunikiloj svingas la spektron de ebla venko de la NF la 7-an de majo — por instigi homojn favori Macron —, estas fakte maleble, ke tio okazos. La eblo, ke Marine Le Pen venkos en la dua balotado estas tre minimuma en lando, kie la pasintan 23-an de aprilo 80% de la elektantoj ne voĉdonis por ŝi. Kvankam tiu partio, helpate de la krizo, klopodis ŝanĝiĝi kaŝante siajn plej videblajn novfaŝismajn trajtojn, kaj alprenante atributojn de la dekstrema populismo, plu havas sian rasisman, antisemitan kaj ksenofoban DNA. Ĝia probabla malvenko (unu plia ...) metos ĝin sendube en ekzistokrizon.

Sed la NF klopodos venki en la leĝoelektoj de la 11-a kaj 18-a de junio 2017, kiam la efiko de la dua balotado estos malpli forta, ĉar nun estas kvar alfrontiĝantaj fortoj* (eĉ kvin, se ni tenas en konsidero la Socialistan Partion), kaj tio antaŭvidigas dekojn da tripartiaj kaj kvarpartiaj alfrontoj en la dua balotado ...*

* Ek Antaŭen!, la Nacia Fronto, La Respublikanoj kaj la Nesubigita Francujo.
* En Francujo, la leĝo pri elektoj precizigas, ke en la prezidantaj balotoj sole la du kandidatoj kun plejmultaj voĉoj iras al la dua balotado. Male, en la leĝoelektoj iras al la dua balotado ĉiuj havantaj almenaŭ 12,5% de la voĉoj, do, teorie ĝis ok kandidatoj.

Kvankam ĝi ne povis iri al la dua balotado, la alia venkanto en tiuj prezidantaj elektoj estas, sendube, Jean-Luc Mélenchon, pioniro de la Nesubigita Francujo. En 2012, Mélenchon havis 4 milionojn da voĉoj (11%). Ĉi-foje li atingis 7 milionojn (19,6%). Mankis al li apenaŭ sescent mil voĉoj por iri al la dua balotado ... Tio estas bedaŭro por la klareco de la debato. Mélenchon estas konsiderata la “plej bona oratoro de la franca politiko”, kaj li faris saĝan, intensan, brilan kaj novecan kampanjon. Kun mondaj teĥnologiaj inventaĵoj kiel la hologramo, kiuj ebligis al li samtempe “ĉeesti” en ses urboj ... Li evoluigis precizan kaj klaran programon* pri ĉiuj temoj, kiuj interesas socion tre batatan de la senlaboreco, la socia apartiĝo kaj la ŝijaistaj atakoj. Li emis al la “ekologia transiro” kaj scipovis akcepti kaj esprimi la malkontenton de multaj francoj naŭzitaj de la malhonesta politikumado, kaj kiuj — kiel en kelkaj landoj de Latinameriko — postulas: “Ĉiuj foriru!”.

* Vd. http://es.rfi.fr/francia/20170420-j...

La “ne submetiĝantaj” elektantoj estos tre gravaj en la dua balotado. Estos ankaŭ tre probable, ke tiu potenca elektantaro ebligos al Jean-Luc Mélenchon havi gravan rezulton en la “tria balotado”, nome, en la leĝoelektoj de la 11-a kaj 18-a de junio 2017. Kiel kvare lokita politika forto de la lando, la Nesubigita Francujo povos konsistigi elturniĝantan parlamentan grupon, kies rolo estos tre grava en la nova parlamento.

Jen lasta konsidero pri Emmanuel Macron (39 jaroj), venkinto en la 23-a de aprilo kaj probable la nova prezidanto de Francujo. Havanta malmultan sperton — li estis helpanto de la prezidanto Hollande kaj efemera ministro pri ekonomio —, li klarvidis, ke la tradicia politika sistemo estis putriĝinta kaj eble forfalos. Li forlasis la registaron, forlasis Hollande kaj antaŭ la ĝenerala surprizo lanĉis sian movadon Ek Antaŭen! (kiu havas liajn komencliterojn ...), kiam ŝajne ne estis spaco por nova politika forto.

Vere, la sukceso de Macron okazas pro la cirkonstancoj pli ol pro liaj propraj meritoj, ĉar sinsekvo de subitaj okazintaĵoj nuligis liajn ĉefajn alfrontantojn. En la Socialista partio, lia plej danĝera konkuranto, Manuel Valls, estis nuligita en la unua balotado. La nomumita kandidato Benoît Hamon, kiun oni konsideris tro maldekstrema kaj “perfidanto” de Hollande, ne povis allogi la socialisman grupon, do, li ne estis kandidato danĝera por Macron.

Poste, en la dekstrema grupo La Respublikanoj, la plej potenca kandidato, Alain Juppé, malvenkis. La venkinto, François Fillon, estis nuligita de la skandaloj de koruptado. Al tio aldoniĝis la rezigno de la prezidanto François Hollande, kiu ne prezentiĝis al la elektoj.

Kiujn alfrontantojn tiam havis Macron? Ĉefe du: Marine Le Pen kaj Jean-Luc Mélenchon. Ne la financa povo, nek la entreprena, nek la gazetara povis akcepti, pro diversaj kialoj, iun el tiu du kandidatoj. Pro tio, de la pasinta februaro, la tuta grandega efiko de la faktaj potencoj helpis Emmanuel Macron. Ĉefe la dominantaj amaskomunikiloj — posedataj de malplimulto da milionhavaj oligarkoj — komencis frenezecan kampanjon favore al la pioniro de Ek Antaŭen! Ili krome helpis per notinda monsubteno. Do, Macron, ja meznivela oratoro kun programo ankoraŭ pli konfuza por kaŝi lian furiozan ultraliberecon, iom post iom gajnis spacon en la opinisondoj kiel probabla venkonto.

Se lia venko en la unua balotado, kiel ni ĵus analizis, okazis parte pro la cirkonstancoj kaj pro la konjunktura nuligo de liaj alfrontantoj, ĝi okazis parte ankaŭ pro la signifo de Macron. En forfalanta sistemo, kie la tradiciaj partioj estas forbalaitaj*, la pioniro de Ek Antaŭen! firme deklaras sin eŭropeisma, novliberala kaj liberkomercisto. Li firme defendas la grandan kreskigon de la ekonomio kaj emas al la socialliberalismo. Lia realiĝanta projekto bazas sin sur la malnova revo de la burĝaj elitoj en krizaj tempoj: krei politikan formon, kiun ni povos nomi Granda Centro, kunigante la maldekstrularon de la dekstrularo, la centron mem kaj la dekstrularon de la maldekstrularo. Alivorte, kiel diris la grafo de Lampedusa: ŝanĝi ĉion, por ke nenio ŝanĝiĝu.

* La 23-an de aprilo, la duono el la elektantaro voĉdonis por “kontraŭsistemaj” estroj, kiuj postulas la eliron de Francujo el la Eŭropa Unio, aŭ almenaŭ la repritraktadon de la eŭropaj interkonsentoj.

Sufiĉas konstati, post la venko de Macron la 23-an de aprilo, la eŭforion de ĉiuj fanatikuloj de la socialliberalismo*, kaj la eksterordinaran kreskon de la borso, por klare kompreni kion politike signifas tiu venko de Emmanuel Macron: venĝo de la kastoj, de la potenculoj de la sistemo.

* En Hispanujo, ekzemple, la gazeto El País, oficiala organo de la socialliberalismo, publikigis — la tagon post la venko de Macron en la unua balotado — artikolon titolitan: “La espero Macron” (La 24-an de aprilo 2017).

Sed restarigado estas apenaŭ paŭzo dum krizo. La homoj ankoraŭ ne diris la lastan vorton.

Ignacio Ramonet ir@medelu.org

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/opinion/20... origina fonto: Le Monde Diplomatique

Tomata civilizacio

La kapitalismo priskribita per keĉupo

La forto de ekonomia sistemo troviĝas en ĝia kapablo enŝoviĝi en ĉiujn anguletojn de nia ekzisto, kaj precipe en niajn telerojn. Banala ladskatolo de tomata koncentritaĵo tiel enhavas du jarcentojn da historio de la kapitalismo. En nova verko, Jean-Baptiste Malet longe enketis sur kvar kontinentoj. Jen geopolitiko de “misnutraĵo” pri kiu li prezentas ĉi tie neeldonitan panoramon.

En restoracia ĉambro ornamita per pajloŝtopitaj ursoj kaj kobroj, meze de la valo de Sacramento, en Kalifornio, viro mordas sian hamburgeron antaŭ botelo de keĉupo. S-ro Chris Rufer, mastro de Morning Star Company, komandas la mondan sektoron de la industria tomato. Per nur tri fabrikoj, la plej grandaj en la mondo, lia entrepreno produktas 12% de la tomata koncentritaĵo produktata sur nia planedo.

Mi estas ia anarkiisto, klarigas S-ro Rufer inter du glutoj. Tial ne plu estas ĉefo en mia entrepreno. Ni efektivigis memregadon” — “memregado” en kiu informadiko anstataŭas la kadrulojn, sed kiu ne postulas, ke la laboristoj regu la kapitalon de la entrepreno. Mecenato de la libertariana partio*, S-ro Rufer lasas al la dungitoj la zorgon distribui la taskojn, kiujn ankoraŭ faras homoj. En la fabrikoj de la urbo Williams, Morning Star transformas ĉiuhore 1350 tunojn da freŝaj tomatoj al koncentritaĵo. Lavado, pistado kaj perprema evaporado estas komplete aŭtomatigitaj.

* S-ro Rufer financis je 1 miliono da dolaroj la kampanjon de S-ro Gary Johnson, libertariana kandidato, kiu atingis la trian lokon dum la Usona prezidanta elekto de 2016 per 4,4 milionoj da voĉoj — 3,29%.

Senĉese trairata de kamionaroj tirantaj duoblajn ŝarĝujojn plenajn de ruĝaj fruktoj, la fabriko estas la plej efika en la mondo. Ĝi funkcias per tri okhoraj labortaĉmentoj kaj laborigas rotacie nur sepdek laboristojn. La plejparto de la laboristoj kaj kadruloj estis forigitaj, anstataŭitaj de maŝinoj kaj komputiloj. El tiu fabrikado de “unua transformado” eliras grandaj kestoj enhavantaj koncentritaĵojn el variaj kvalitoj.

Enkontenerigitaj ili cirkulos sur ĉiuj oceanoj de la mondo. Oni denove trovos ilin, apud bareloj de Ĉina koncentritaĵo, en Napolaj gigantaj enladigejoj, kiuj produktas la plejparton de la skatoletoj de koncentritaĵo vendataj en la grandaj Eŭropaj superbazaroj. La fabrikoj tiel nomitaj “de dua transformado” en Skandinavio, Orienta Eŭropo, Britaj insuloj aŭ Provenco ankaŭ uzos importitan koncentritaĵon kiel ingrediencon en siaj industriaj nutraĵoj: legomkaĉoj, frostigitaj picoj, lasanjoj... Aliloke, tiu purpura kaj viskoza produkto, miksita kun semolo aŭ rizo eniĝas en la popolajn receptojn kaj tradiciajn manĝaĵojn, de la Afrika mafeo ĝis la Hispana paeljo tra la Araba ĉorbao. La tomata koncentritaĵo estas la industria produkto la plej alirebla de la kapitalisma erao: ĝi estas trovebla sur la tabloj de laŭmodaj restoracioj de San-Francisko same kiel sur vendobretoj de la plej malriĉaj Afrikaj vilaĝoj, kie oni foje vendas ĝin pokulere, kiel en la norda Ganao por samvoloro de kelkaj cendoj de eŭro (legu ĉisuban artikolon).

La tuta homaro manĝas industrian tomaton. En 2016, 38 milionoj da tunoj da tiu frukto-legomo*, t.e. ĉirkaŭ kvarono de la tuta produktado, estis transformitaj aŭ enladigitaj, ĉiu terano averaĝe englutis 5,2 kilogramojn da transformita tomato*. Centra ingredienco de la “misnutrado”* , same kiel de la Mediteranea dieto, la tomato preteras la diferencojn kulturajn kaj nutradajn. Estas neniu malpermeso pri ĝi. La civilizacioj de tritiko, de rizo kaj de maizo priskribitaj de la historiisto Fernand Braudel nuntempe lasis siajn lokojn al unu sola kaj sama civilizacio, tiu de tomato.

* Laŭ la botanikistoj tomato estas frukto. Laŭ la doganistoj, ĝi estas legomo.
* Tomato news, Suresnes, decembro 2016.
* Legu: Aurel kaj Pierre Daum, “Et pour quelques tomates de plus”, Le Monde diplomatique, marto 2010.

Kiam li premas la boteleton Heinz por kovri siajn terpomfritojn per nova ŝprucaĵo de keĉupo, elirigante tiun tipan bruon, kiun miliardoj da oreloj rekonas de sia infanaĝo, S-ro Rufer certe havas en kapo nek la konsiston nek la tumultplenan historion de la saŭco. Se, malgraŭ sia ruĝa koloro, la “tomato ketchup” ne havas guston de tomato, tio estas pro ĝia proporcio de koncentritaĵo, kiu varias inter 30% kaj... 6% laŭ la fabrikintoj, kaj averaĝa enhavo de 25% de sukero. En Usono temas pri maiza siropo (plejofte genetike modifita). Akuzito en la epidemio de obezeco, kiu trafas la landon, tiu “glukoz-fruktozo” malpli kostas ol la sukeroj betaj kaj kanaj. Stimulitaj per modifita amelo, densigiloj kaj ĝeligiloj kiel ksantana gumo (E415) aŭ guara gumo (E412), la plej malbonaj keĉupoj simbolas la sukceson de unu jarcento da “progreso” de la nutraĵa industrio.

Simbolo de ia futurismo

En la fabrikoj de S-ro Rufer, same kiel en ĉiuj instalaĵoj de la mondo por transformado, la plejparto de la teknologio venas el Italio. Aperinta en la 20-a jarcento en Emilio-Romanjo, la tomata industrio tutmonde disvastiĝis. Elmigrante je la fino de la 19-a jarcento milionoj da Italoj disvastigis la kuiradan uzon de la transformita tomato kaj stimulis eksportadon de la italaj ladkonservaĵoj al Argentino, Brazilo, Usono. En Italio dum la faŝisma epoko, la ladskatolo simbolas la “kulturan revolucion” inspiritan de futurismo, kiu laŭdegas la urban civilizacion, la maŝinojn, kaj la militon. La enladigita tomato, nutraĵo de “la nova homo”, kunigas sciencan inĝenierion, industrian produktadon kaj konservadon de tio, kio estis kultivita sur la patruja grundo. En 1940 okazas en Parmo la unua “Aŭtarcia ekspozicio de ladaĵujoj kaj konservaĵujoj”, okazaĵo, kiu fierigas la ĉefojn de la reĝimo. La kovrilo de ĝia katalogo montras ladskatolon markitan de la literoj AUTARCHIA. La verda aŭtarcio, la ekonomia vojo sekvata de la faŝismo, raciigas kaj disvastigas la ruĝan industrion. “Nuntempe, du globaligitaj nutraĵoj de la rapidmanĝo, pastaĵoj kaj picoj, enhavas tomaton. Jen, almenaŭ parte, la heredaĵo de tiu industrio, strukturita, disvolvita, kuraĝigita kaj financita de la faŝisma reĝimo”, substrekas la historiisto pri gastronomio Alberto Capatti.

Aperintaj en la 20-a jarcento en Usono, la ladskatolo de tomata supo Campbell’s kaj la ruĝa boteleto Heinz — kies 650 milionoj da ekzempleroj estas vendataj ĉiujare en la mondo — konkuras kun la botelo de Coca-Cola por la titolo de simbolo de kapitalismo. Jen nekonata fakto: tiuj du markoj antaŭis la aŭtomobilan industrion en la historio de amasproduktado. Antaŭ ol Ford muntis aŭtomobilojn per muntoĉenoj, la fabrikoj Heinz de Pitsburgo, en Pensilvanio, jam produktis ladkonservaĵojn de tomatsaŭcaj fazeoloj en produktlinioj kie la sigelado de la ladskatoloj estis aŭtomata. Fotoj de 1904 montras laboristinojn en uniformoj de Heinz, kiuj laboras ĉe produktlinioj: la boteletoj de keĉupo moviĝas sur relo. Unu jaron pli poste Heinz vendas unu milionon da boteletoj de keĉupo. En 1910 ĝi produktas kvardek milionojn da ladaĵoj kaj dudek milionojn da boteletoj. Tiam temas pri la plej granda Usona transnacia entrepreno*.

* Quentin R. Skrabec, H.J.Heinz: A biography, McFarland & Company, Jefferson (Norda Karolino), 2009.

En la postsekvo de la novliberala ondo de la jaroj 1980-aj, kaj danke al la invento de asepsaj enpakmetodoj, kiuj ebligis internaciajn fluojn de nutraĵaj produktoj, la gigantoj kiel Heinz aŭ Unilever iom post iom subkontraktas siajn produktadojn de tranformitaj tomatoj. De tiam la transnaciaj entreprenoj de keĉupoj, supoj aŭ picoj, rekte proviziĝas ĉe “unuaj transformistoj” kapablaj liveri industrian koncentritaĵon je tre malaltaj prezoj kaj tre grandaj kvantoj. En Kalifornio, en Ĉinio kaj en Italio, nur kelkaj gigantoj transformas la duonon de la industriaj tomatoj de nia planedo. “Kvankam Nederlando, kie instaliĝis giganta fabriko de Heinz, estas la unua eksportanto de saŭcoj kaj keĉupoj en Eŭropo, ĝi ne produktas industriajn tomatojn”, precizigas la Urugvaja negocisto Juan José Amézaga. La tuta koncentritaĵo uzata en la saŭcoj, kiujn eksportas Nederlando aŭ Germanio estas produktita el importita koncentritaĵo veninta de diversaj partoj de la mondo. La liverintoj povas esti en Kalifornio, en Eŭropo aŭ en Ĉinio. Tio ŝanĝiĝas laŭ la sezonoj, la valutkurzoj, la stato de stokoj kaj rikoltoj.

Unua monda produktanto de tomata koncentritaĵo, Kalifornio havas nur dek du fabrikojn por transformado. Ĉiuj estas gigantegaj. Ili solaj liveras la preskaŭ tutaĵon por la enlanda Nord-Amerika merkato kaj eksportas al Eŭropo koncentritaĵojn foje vendatajn malpli kostaj ol Italaj aŭ Hispanaj koncentritaĵoj. Malsimile al “porbuŝaj tomatoj”, celantaj la merkaton de freŝaĵoj, la arbustaj varioj de “industriaj tomatoj” ne bezonas palisadon. Ĉar la suno disdonas abundan kaj senpagan energion, ili kreskas nur en kampoj, male al plantodomaj kultivadoj, kiu provizas la vendobretojn dum la tuta jaro. En Kalifornio la rikoltoj komenciĝas foje ekde la printempo kaj finiĝas, same kiel en Provenco, en aŭtuno.

“Plibonigitaj” de post la jaroj 1960-aj de la genetikistoj, la tomatoj de la nutraĵindustrio estas dekomence planitaj por faciligi iliajn postajn transformadojn. La scienco, kiu gvidas la organizadon de la laboro ankaŭ intervenas en la kreo de la produkto. Enmeto de iu geno ekzemple faciligis la akceladon de manrikoltoj kaj ebligis maŝinrikoltojn. Ĉiuj fruktoj de la monda industria sektoro defalas el sia pedunklo per simpla skueto. Kvankam nun la industriaj tomatoj estas plimulte el la varioj nomataj “hibridaj”, la tomatokaĉo eniris en la historion, kiel la tutunua GMO-nutraĵo vendita en Eŭropo*

* De februaro 1996 ĝis julio 1999 la superbazaroj Sainsbury’s vendis en Unuiĝinta Reĝlando ladkonservaĵojn de GMO-tomatokaĉo malmultekostajn kaj agreseme reklamitajn. Tiu komercoperaco interrompiĝis dum la “krizo de la freneza bovino”.

Pro sia dika ŝelo, kiu krakas sub la dentoj, la industria tomato eltenas la skuegojn de kamionaj vojaĝoj kaj senzorgajn traktadojn de maŝinoj. Eĉ en la fundo de ŝarĝujo sub la maso de siaj samspecanoj, ĝi ne krevas. La grandaj semvendistoj atente zorgis, ke ĝi, tiel malpli kiel eble, enhavu akvon, male al la superbazaraj varioj, akvoplenaj kaj do maltaŭgaj por la produktado de koncentritaĵo. Fine la ruĝa industrio resumiĝas per hibrida cirklo senfina kaj stulta: iuflanke oni amase irigacias kampojn en regionoj, kie akvo malmultas, kiel Kalifornio, aliflanke oni transportas la fruktojn en fabrikojn por evaporigi la akvon, kiun ili enhavas por produkti paston plej sekan.

Jean-Baptiste MALET

La frenezaj jaroj

Laŭ ili, la fulmotondro pasis, la elekto de s-ro Donald Trump kaj la “briteliro” estas preskaŭ digestitaj. La klara venko de s-ro Emmanuel Macron entuziasmigis la gvidajn rondojn de la Eŭropa Unio, iu el iliaj oficialaj komentistoj eĉ kontente babilas, ke temas pri la “unua decida haltigo de la popolista ondo”.* La novaj francaj gvidantoj do sentas emon profiti la okazon por trudi la novliberalan agendon de la Eŭropa Komisiono, per kio ili celas malmunti la laborleĝon. Tia orientiĝo estas en Parizo nun enkorpigita de pli juna homo, kun pli da kulturo kaj malpli senigita je ĉiaj imagpovo kaj karismo ol lia antaŭulo; la mirakloj de la komuniksistemo kaj de la “utila voĉo” ebligas transvesti tiun ŝanĝeton en historian renverson kiu malfermas la vojon al ĉiaj aŭdacoj. Dum la okcidenta gazetaro prikantas la estingiĝon de la diseco inter la du tendaroj kaj adore svenas antaŭ sia nova mirakloknabo, tiu diseco mem estas fantazio: en la realo, la francaj maldekstro kaj dekstro alterne aplikas la saman politikon ekde 1983. Nun, tutaj grupoj de la unua same kiel de la alia troviĝas en la sama registaro, morgaŭ en sama parlamenta plimulto. Ĉe tio gajnas la klareco, krome nenio.

* Alain Duhamel, “Macron: première victoire contre le populisme” [“Macron: unua venko kontraŭ la popolismo”], Libération, Parizo, 10-an de majo 2017.

La enkrustiĝo en la potenco de korupta hispana dekstro, la venko de la liberaluloj en Nederlando, la nova registara kontrakto promesita, eble malprudente, al la britaj kaj germanaj konservativuloj, indikas, ke la tempo de koleroj, kiu stampis la lastan jaron, eble elĉerpiĝis pro manko de politikaj elirejoj. La elekto de s-ro Macron, kun fone la blua kaj ora flago*, lia tuja vizito al Berlino ĉiukaze montras ke la grandaj eŭropaj orientiĝoj de la kancelierino Angela Merkel estas forte daŭrigotaj. Por la grekoj ili kondukis al forstreko de 9 elcentoj de siaj pensioj; la fakuloj jam disputas nur pri tio ĉu temas pri la dektria aŭ dekkvara tia dispozicio. Koncerne s-ron Trump, de kiu kelkaj kapricoj kaj fanfaronaĵoj iom maltrankviligis la okcidentajn registarojn, la normaliĝo de lia prezidanteco multe progresis; lia eksigo en kazo de bezono estas organizita. Por tute garantii la serenecon de la stiristoj de la malnova mondo mankus nur ke s-ro Matteo Renzi en Italujo en la venontaj monatoj revenu al la potenco.

* La flago de la Eŭropa Unio (dek du oraj steloj sur blua fono). -vl

Dum la 1920-aj jaroj, konstatante ke post erao de strikoj kaj de revolucioj la plej multaj eŭropaj ŝtatoj — speciale Britujo kaj Germanujo — ree iris laŭ sia kutima ritmo, la Komunista Internacio devis koncedi la “stabiliĝon de la kapitalismo”. Zorgante por tamen ne malarmi, ĝi anoncis en septembro de 1928, ke la trankvilo estas “parta, portempa kaj malstabila”. De tiu instanco la averto ŝajnis meĥanika, eĉ vortovanta; tiam estis la tempo de eŭforio de la posedantoj, la “frenezaj jaroj”. La “nigra ĵaŭdo” de Wall Street eksplodis jaron poste.

Serge HALIMI.

Instrumentigo de mizero profite al fundamentismo

En Afriko, la timiga vizio de fulba ĝihado

Pro la klimat-varmiĝo kaj pro la ekonomiaj politikoj praktikataj, la situacio de la nomadaj bredistoj en Sahelo, tradicie malfacila, malboniĝas. Ĝis tiu grado, ke multaj fulboj ekprenas nun armilojn por aŭdigi siajn postulojn. Plejmulte islamanoj, ili provizas pli kaj pli da trupoj al la ĝihadistaj movadoj, kiuj malstabiligas la regionon.

FRONTE al la ribelo de la fulbaj bredistoj, kiu fajrigas la centron de Malio de 2015 kaj (kiu) minacas la tutan subkontinenton, “la ŝtato prov-hezitas”, deklaras, maltrankvila, s-ro Soumeylou Boubèye Maïga, kiu sinsekve estris la informo-servojn, la diplomation, kaj la armeon. La implikiĝo de krizoj en Sahelo sed ankaŭ la “manko de konoj pri la bredado-dinamikoj”, komplikas laŭ li la provojn ĉirkaŭlimigi la incendion. De ĉiam, ĉie en Afriko, konfliktoj ekzistis inter agrokulturistoj kaj bredistoj praktikantaj nomadismon aŭ transmigradon. La fulbaj ŝafistoj ofte estis la protagonistoj “de disputoj kaŭzataj de damaĝoj en la agroj, de la aliro al la akvopunktoj kaj de la trapaso de brutaro”, kiel memorigas la antropologo Sten Hagberg*. Sed la alfrontiĝoj restis en aparta loketo kaj daŭris nur kelkajn tagojn, post kiam ĉiu tendaro nombris siajn mortintojn.

* Sten Hagberg, “À l’ombre du conflit violent”, Cahiers d’études africaines, n-ro 161, Parizo, 2001.

De la komenco de la 2010-aj jaroj, la konfliktoj, pli multnombraj kaj pli mortigaj, atingis alian dimension. Vigligitaj de la disvolvado de teroristaj movadoj, de la armil-komerco trairanta Sahelon, sed ankaŭ de la konsekvencoj de la klimat-ŝanĝiĝo, la naturo de la konfliktoj ŝanĝiĝis. La fulboj mobiliziĝas por defendi siajn interesojn, sed iliaj postuloj estas ankaŭ instrumentataj de la milicoj, kiuj alfrontiĝas en Okcidenta kaj Centra Afriko, minacante igi la situacion neregebla.

Popolo de paŝtistoj, plejmulte islamanoj, la fulboj nombras ĉirkaŭ tridek milionojn (neniu preciza statistiko disponeblas), disloĝantaj en pluraj landoj: Niĝerio, Gvineo, Senegalo, Kameruno, Malio, Niĝerlando, Burkina Faso, Ĉado, Centrafriko, Ebur-bordo, Maŭritanio, Gambio kaj Gvineo-Bisaŭa. Pelitaj de la sekeco en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, ili komencis grandan alsudan migradon. Ene de kvardek jaroj, la klimatologoj observis grandan malpliiĝon de la pluvkvanto (meze -20%) en Sahelo. Periodoj de severa sekeco kaŭzis morton de miloj da homoj kaj milionoj da bestoj. La fulboj ankaŭ suferas la kontinuan etendiĝon de la agraj teroj, kiu iom post iom limigas iliajn paŝtospacon kaj transmigradan spacon. Krome, la prioritato donita al intensa bredado marĝenigas la nomadojn. Forlasitaj de la evoluado-politikoj, kelkfoje migrante en landoj, kies ŝtatanecon ili ne posedas, la fulbaj paŝtistoj havas la senton vivi en malamika medio.

Kalaŝnikov-mitraletoj por la paŝtistoj

LA CENTRA regiono de Niĝerio, fekunda regiono, kiu estas kvazaŭ nenies-tero inter la islama Nordo kaj la kristana Sudo, tiel spertis alvenon de multaj fulbaj paŝtistoj venintaj de la nordo. Krom la klimat-ŝanĝiĝon, ili fuĝis paŝtejo-elĉerpiĝon, kaj, pli freŝe, la amasmortigojn faritajn de Boko Haram, islamisma sekto kiu de ok jaroj sangofluigas en la nord-oriento de la lando. De tiam, bredistoj (plejmulte nomadoj kaj islamanoj) kaj agrokulturistoj (fikshejmaj kaj plejmulte kristanoj) kverelas pri teroj kaj akvo, fone de rabado ligita al neleĝa komerco de brutaro. La amasmurdoj kaj detruoj atingis rekordajn nivelojn en la nordo kaj en la centro, kie oni nombras plurajn centojn da mortintoj. Nun la streĉaj rilatoj ankaŭ tuŝas la sudajn ŝtatojn de Niĝerio.

Neglektita de la politikaj regantoj, kiuj havas multan zorgon pro la ribelaj bandoj en la Niĝero-delto* kaj en la nord-oriento, tiu milito, kiu kaŝas sian nomon, povus akiri alian dimension. Intensa religia konkurenco ja trairas la centrajn regionojn, kiel montris en 2010 la amasmurdoj de Jos (urbo en la centro de Niĝerio), dum kiuj dekoj da homoj estis murditaj. Viktimoj de la rankoro estigita de la islamanoj, la fulbaj paŝtistoj venintaj de la Nordo estas akuzataj pri sekreta akordiĝo kun Boko Haram, de kiu, tamen, ankaŭ ili fuĝis la perfortaĵojn.

* Lire Jean-Christophe Servant, “Au Nigeria, le pétrole de la colère”, Le Monde diplomatique, aprilo 2006.

En 2015, la elekto kiel prezidanto de Niĝerio de fulbo, s-ro Muhammadu Buhari, tute ne modifis la perceptojn. La nova ŝtatestro malmulte mobiliziĝis favore al la paŝtistoj de sia etno, ĉar, en Niĝerio same kiel en la aliaj landoj de Sahelo, larĝa fendo evoluis, generacion post generacio, inter tiuj, kiujn oni priskribas — iom karikature — kiel la “fulbojn de la urboj”, ofte diplomitaj kaj komforte vivantaj, kaj tiuj, la plimulto, kiujn oni nomas “fulboj de la kampoj”, kiuj malmulte vizitis lernejon.

En Centrafriko, la konflikto de la fulboj estas alispeca, sed estas nutrata per similaj nutraĵoj. Kiam la interna milito eksplodis en la lando, post la puĉo de la 24-a de marto 2013, estis jam streĉaj rilatoj kun la paŝtistoj, kiuj, pelitaj de la sekeco, venis el Ĉado. En lando, kie ne plu funkcias ŝtataparato de longa tempo, ĉiu komunumo troviĝas forlasita kaj devas elturniĝi sola. Dum la vojbanditoj kaj la armitaj grupoj multiĝas, la paŝtistoj modifas siajn irvojojn, kaj tio kaŭzas alfrontiĝon kun la agrokulturistoj. Ili armas sin ne per maĉetoj aŭ malnovaj fusiloj, sed per kalaŝnikov-mitraletoj aĉetitaj ĉe la kontraŭleĝaj komercistoj, svarmantaj en la regiono.

En tiu epoko ja intervenis fulboj el Ĉado, s-ro Baba Laddé. Tiu eksĝendarmo ekribelinta kontraŭ la aŭtoritatema reĝimo de la prezidanto Idriss Déby pretendas defendi la fulbajn paŝtistojn de Centrafriko... samtempe moneltrudante ilin kaj ŝtelante ilian brutaron. Venkita de la ĉadaj kaj centrafrikaj armeoj, li finfine kapitulacis kaj reiris al Nĵamena en 2012. Sed parto de la batalantoj de lia movado, la Fronto popola por la restariĝo (FPR), rifuzas sekvi lin. Kiam la milito eksplodas en 2013, ili kuniĝas al la eksaj ribelantoj de la Seleka (islamanoj) kaj kontraŭbatalas la “kontraŭ-balaka” milicojn (kristanajn).

Hodiaŭ, s-ro Ali Darassa, el la FPR, transprenis la gvidadon anstataŭ s-ro Laddé. Ĉefo de la Unuiĝo por Paco en Centrafriko (UPC), li siavice pretendas defendi la fulbajn paŝtistojn, kiujn li armis kaj kiuj estas akuzataj fari multajn perfortaĵojn — vilaĝoj bruligitaj kaj prirabitaj, mortigitaj civiluloj — en la nord-okcidenta kaj centra partoj de la lando. Ĉi tiuj amasmurdoj incitegis kontraŭ la tuta fulba popolo, siavice celumita. La fulboj estas neneglektebla parto (kvankam ne nombrebla) parto de la 463 000 centrafrikanoj rifuĝintaj en la najbaraj landoj. Tiu alfluego kelkfoje estigas streĉajn rilatojn kun la lokaj loĝantaroj, kiuj vidas amasan alvenon, same kiel en Kameruno en 2014, de paŝtistoj kune kun ilia brutaro.

Koncerne la paŝtistojn restintajn en Centrafriko, ili estas ofte prirabataj el siaj brutaroj — ofte ilia sola riĉeco — fare de soldatoj de la eks-Seleka, kiuj, laŭ la Unuiĝintaj Nacioj, “trovas en ŝtelo de brutaroj gravan enspezofonton*. Ili krome suferas certan malamikecon en Bango, kie oni ne malofte aŭdas: “La islamanoj devus reiri hejmen”. Politikuloj nun denuncas malverŝajnajn ligojn inter la eks-Seleka kaj la ĝihadistoj, kiuj agadas en Okcidenta Afriko.

* Raporto (S/2016/824) de la ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj pri la situacio en Centrafrika Respubliko, Nov-Jorko, septembro 2016.

La timiga vizio de “fulba ĝihado” konkretiĝas en la centro de Malio, regiono frekventita de paŝtistoj praktikantaj transmigradon, sine de kiu la fulboj fondis en la 19-a jarcento teokratian imperion, la Macina-imperion. De du jaroj, la influo de la ĝihadistaj movadoj, antaŭe aktivaj en la nordo de la lando, etendiĝis en la regionon de Mopti, tiagrade, ke la situacio ŝajnas neregebla. Dekoj da batalantoj, ĉefe fulboj, tie semas teroron. Ili deklaras sekvi s-ron Amadu Koufa, ĉefo de la katiba Macina, armita grupo ligita al Ansar Dine kiu aperis en 2015. En februaro 2016, la katiba Macina aliĝis al la Grupo de subteno al Islamo kaj al islamanoj, movado venanta de la kunfandiĝo de sahelaj entoj batalantaj sub la Al-Kaido-standardo.

La celumitaj murdoj kaj la armitaj atakoj multiĝas, same kiel la entrudiĝoj en la vilaĝoj. Laŭ Human Rights Watch, la perfortaĵoj faritaj de la komenco de la jaro de la islamismaj armitaj grupoj, la memdefendaj milicoj kaj, en malpli alta grado, la malia armeo vokita por restarigi ordon, kaŭzis morton de almenaŭ kvindek du homoj kaj delokadon de pli ol dek mil aliaj en la centro de Malio. “La ŝtato en tiuj zonoj regas nenion. La lernejoj estas fermitaj, la ŝtatfunkciuloj tenas sin kaŝitaj kaj la armeo nur pasas”, konstatas loka elektito, ekzilita en Bamako por sia propra sekureco, kiu postulas anonimecon.

En tiu kunteksto de ĝeneraligita malsekureco, la streĉoj, kelkfoje malnovaj, inter la komunumoj, aparte la fulboj, la bambaraoj kaj la dogonoj, kreskas, dum ĉiu grupo kreas sian propran memdefendan milicon.

La plivastiĝo de la islamisma perforto ofte kondukas subtaksi la socialan dimension de la okazantaj konfliktoj. Tamen, oni ofte diras en Sahelo, ke “ne ekzistas teroristaj fulboj, nur koleraj fulboj”. Laŭ la ĵurnalisto Adam Thiam, specialisto de la katiba Macina, la ribelo havas siajn radikojn en la ekonomia recesio, kiu frapas la Mopti-regionon. La ĉefaj ekonomiaj aktivaĵoj de la regiono, unu el la ekonomiaj pulmoj de la lando, estas funebrantaj de pluraj jaroj: turismo suferas pro manko de sekureco, agrokulturo kaj bredado suferas pro la sekeco-periodoj. Bataloj kaj agresoj estis jam oftaj antaŭ la krizo de 2012, dum kiu okazis la ekkapto de Timbuktuo fare de la islamismaj movadoj. La apero, en tiuj jaroj, de la sendependistaj kaj ĝihadistaj armitaj grupoj tamen konsiderinde “modifis la solvomanierojn” de tiuj konfliktoj: “La uzo de la tradiciaj aŭtoritatuloj estis forlasita profite al tiu de armitaj agantoj.”

En 2012, la ĝihadistoj ne nur okupis la nordon de Malio: ili ankaŭ ekregis la centron de la lando. La fulboj, kiuj de jaroj plendis pri la reduktado de ilia paŝtad-spaco en dogon-teritorio, aŭ aliaj, kiuj suferis prirabadon fare de tuaregaj banditoj, tiam decidis peti la protekton de la novaj mastroj de la zono, la homoj de la Movado por Unueco kaj Ĝihado en Okcidenta Afriko (Mujao), grupo ligita al Al-Kaida en islama Magrebo (AKIM), malgraŭ ke ili ne kundividis ilian ideologion.

Aŭskulto de predikoj el poŝtelefonoj

POST LA foriro de la ĝihadistoj, en januaro 2013, sekve de la franca armea interveno, iuj fulboj fariĝis ŝtelistoj de brutaro; aliaj aliĝis al memdefendaj grupoj; aliaj engaĝiĝis en la vicoj de la katiba Macina, pro diversaj kialoj: deziro mongajni, sed ankaŭ ribelado kontraŭ la kontraŭleĝaĵoj de la malia armeo aŭ kontraŭ la fulba aristokratio. La paŝtistoj, kiujn Thiam nomas “sociaj duaranguloj”, suferas politikan kaj ekonomian marĝenigon de post la fino de la 19-a jarcento, inkluzive sine de sia propra komunumo. Ili vidis en la ĵusaj eventoj la eblon emancipiĝi el la leĝoj (bienaj impostoj, neoficialaj impostoj, ktp.). Kaj ili trovis en la persono de s-ro Koufa sian heroldon.

Tiu fulba fundamentisto, kies predikojn la junuloj aŭskultas el siaj poŝtelefonoj de tridek jaroj mallaŭdas la “privilegiojn” de la marabutaj familioj, la korupton de la lokaj aŭtoritatuloj kaj la komplicecon de la fulbaj elitoj, laŭ li respondecaj pri senposedigo de la paŝtistoj. “Multaj loĝantoj de la centro, suferantaj maljustaĵojn kaj priŝtelojn, vidas en li rimedon por ricevi kompensaĵon”, klarigas Thiam, kiu elvokas “terenon ege favoran por ĉiu bonfaro-entreprenisto, kiu enkorpigus modelon tute kontraŭan al tiu ordo”. Ĉu tiu sinsekvo povas reproduktiĝi aliloke? Tion timas s-ro Soumeylou Boubeye Maïga. “Estas grandegaj diferencoj inter la fulboj laŭ la landoj, li klarigas, sed ĉiuj travivas pli malpli similajn situaciojn. Kaj kontaktoj ekzistas.” Substrekante siaflanke la riskon de konfuzo inter la fulbaj depostuloj kaj ĝihadistaj movadoj, s-ro Jean-Hervé Jézéquel, vicdirektoro de la International Crisis Group opinias, ke “la ideo de fulba unuiĝinta movado estas trotaksata”. Li male timas la naskiĝon de pluraj popolribelaj kovejoj en la kamparaj zonoj de sahelaj ŝtatoj kun malfortigita aŭtoritato. Tio jam okazas en Burkina Faso, en la Soum-provinco (nordo), kie nova ĝihadista grupo, Ansaroul Islam, konsistanta ĉefe el fulboj kaj gvidata de predikisto proksima de s-ro Koufa, naskiĝis en decembro 2016.

Rémi CARAYOL

Nord-Irlando kaptiĝinta inter la pasinteco kaj la estonteco

Superabundo de elektadoj

La venonta ĝenerala balotado en Britio metos la politikon en Nord-Irlando en suspendiĝon sen limtempo, malgraŭ ĉiuj ŝanĝoj kiujn la Briteliro faros al ĝia pozicio.

La dua elektado en Nord-Irlando post malpli ol unu jaro okazis je la 2a de marto 2017. Dum la monatoj antaŭ ĝi, la Nordo estis senmovigita, kaj naŭzita, de skandalo rilate al plano por instigi la uzon de renovigebla energio por hejtado. Arlene Foster, gvidanto de la Democratic Unionist Party (DUP), la plej granda unuiĝista partio*, fondita de Ian Paisley, estis submetata al postuloj ke ŝi demisiu post kiam estis rivelite ke tiu plano jam kostis pli ol 500 milionojn da pundoj (pli ol 580 milionojn da eŭroj). Montriĝis, ke kelkaj pagoj esti falsitaj aŭ nedaŭrigeblaj, kaj estis akuzoj ke Foster, kvankam ŝi sciis pri la problemoj de la plano, daŭrigis ĝin kaj ke membroj de ŝia partio propre profitis el ĝi. Kiam ŝi rifuzis demisii, Martin McGuinness, eksa Unua Ministro en la nordirlanda Asembleo kaj eminenta membro de Sinn Féin*, deklaris ke li ne plu povas partopreni kun ŝi la akordon pri la divido de la potenco, kaj sekve nova elektado estis anoncita. Post nur kelkaj tagoj oni sciiĝis ke McGuinness malsanas, kaj poste ke estas diagnozita ĉe li mortiga malsano. Li mortis malpli ol du semajnojn post la elektado.

* En la politika leksiko de Nord-Irlando, ‘unuiĝistoj’ aŭ ‘lojalistoj’ estas tiuj — plejparte protestantoj-, kiuj favoras la nunan unuiĝon kun Britio. ‘Naciistoj’ aŭ ‘Respublikanoj’ — plejparte katolikoj — favoras unuiĝon kun la Respubliko de Irlando — ml
* La partio Sinn Féin estas historie asociiĝinta kun la Provisional Irish Republican Army (IRA). Ĝi laboras por reunuiĝo kun la Respubliko de Irlando kaj por ke ĉesu la brita jurisdikcio en la Nordo. Sinn Féin fariĝis grava partio en kaj Nord-Irlando kaj la Respubliko kun kvar el la 18 nordirlandaj deputitoj en la brita parlamento.

Okcidenta kaj norda Belfasto restas fizike apartigitaj de la heredaĵo de la protestanta-katolika konflikto (1968-1998). Malpli ol 2km de la centro estas sinsekvaj stratoj da vicdomoj el ruĝaj brikoj, reklamoj pri programoj por la kuracado de alkoholismo kaj drogdependeco, kaj sento de senespereco. Protestantajn kaj katolikajn komunumojn apartigas paclinioj, muroj el fero, brikoj aŭ ŝtalo kiuj superstaras la domojn, rememorigilo ke la defendaj necesoj de la konflikto ankoraŭ ne povas esti ignoritaj. La nombro de memmortigoj en Nord-Irlando estas duoblo de tiu de Londono; en norda kaj okcidenta Belfasto memmortigo okazas ĉiusemajne. La naciista kvartalo Falls Road estas apartigita per ununura paclinio disde la unuiĝista Shankill Road; Ardoyne, karakterizita kiel “kaldrono de interkonfesiaj konfliktoj”, estas konturita de komplekso da muroj.

Iun posttagmezon, mi piediris dek minutojn de Falls Road ĝis Shankill. Muroj kaj la gablaj flankoj de domoj havas murpentraĵojn memore al la Paska Ribelo de Irlando aŭ al naciistaj herooj. Ĉe la transirejo kie oni povas pasi al la alia flanko, la murpentraĵoj ekhavas aliajn temojn ol la irlanda politiko, kun artaĵoj favore al Palestino sur la flanko naciista kaj favore al Israelo sur la unuiĝista. Sur la Shankill Road, la murpentraĵoj inkluzivas monumentojn al la kulturo, la politiko kaj la protestanta-katolika konflikto. La komunumaj centroj kiuj estas ekaperintaj ofte ne estas bontenataj, sed la murpentraĵoj ŝajne estas konstante renovigataj.

Ulster Souvenirs estas butiko sur la vojo Shankill. Ekstere estas britaj flagoj, kaj flagoj de la Oranĝa Ordeno, protestanta frataro kiu organizas marŝojn, ofte tra katolikaj lokoj, kun sekvantaj perfortaĵoj. Interne estas fridujaj magnetoj, KD-oj kaj eĉ bebovestoj, ĉiuj kun la logotipo de la Ulster Volunteer Force, la organizaĵo bazita sur la Shankill kaj kiu laŭ taksoj respondecis pri la murdoj de proksimume 500 homoj — inter ili multaj civiluloj — dum la protestanta-katolika konflikto. Ĝi ankoraŭ aktivas kiel lojalista milicio kaj estis kverelinta, sange, kun aliaj grupoj en la kvartalo. Malantaŭ la servotablo, viro atentigas, ke li estas “tro juna por memori kiam aferoj estis ĉi tiel malbonaj*. La butiko, li diras, havas nenian asociiĝon kun miliciaj grupoj. Demandite, ĉu li voĉdonos en la elektadoj, li kapneis. Li deziris voĉdoni por la UUP (Ulster Unionist Party) sed “kiel ĉiuj aliaj ĉi tie” li subtenos la Democratic Unionist Partyĉar se Sinn Féin gajnos, ili deziros voĉdonadon pri unuiĝinta Irlando. Estis trafa komento en la radio antaŭnelonge: se ili gajnos, ĉiuj ”oleos siajn pafilojn“.”

* Nomo laŭpete ne citita; nordirlandanoj ankoraŭ ne vole parolas al ĵurnalistoj.
Unue, kunlabori

Politikaj eventoj estas, laŭ la naturo de la loko, eventoj pri la paco de Nord-Irlando. En 1998, la Akordo de Sankta Vendredo establis politikajn procezojn kaj instituciojn por konservi la pacon post 30 jaroj da konflikto kiu mortigis milojn tra teritorio kiu ankoraŭ hodiaŭ estas sub la jurisdikcio de Britio. La plano detalis rimedojn por pritrakti rilatojn inter Irlando kaj Britio, Britio kaj Nord-Irlando, kaj Irlando kaj Nord-Irlando. Kerna kondiĉo estis la starigo de la Leĝdona Asembleo ĉe Stormont, bieno en la periferio de Belfasto, kun reprezentantoj elektitaj por dividi la potencon inter katolikaj (naciistaj) kaj protestantaj (unuiĝistaj) komunumoj laŭ maniero kiu similas Libanon, koncedo al la realaĵoj de frakturita regiono ankoraŭ plagata de malamikeco. La plano estis, ke la Asembleo akumulu pli grandajn decidofarajn potencojn, sed laŭ aparta ordo. Post kiam la komunumoj pruvis ke ili povas kunlabori, Britio estis sinsekve dononta pli da povoj, adoptante la konstruon de komuna konsento konata al gepatroj kaj adoleskantoj tra la tuta mondo.

Ĉe balotejo en Ardoyne, alia komunuma centro, estis plenblovebla krokodilo alligita al la apogreloj. Grupo de aktivuloj de Sinn Féin, iom pli aŭ malpli 20-jaraĝaj, entuziasme disdonis flugfoliojn kaj rememorigis al la publiko pri la ordo laŭ kiu oni voĉdonu por maksimumigi la avantaĝon de sia partio sub la komplika sistemo de la ununura transigebla voĉdono de Nord-Irlando. La krokodilo estis aludo pri lastatempa debato inter partiaj gvidantoj en kiu Arlene Foster, nomita de iu aktivulo “la pleja bono kiu iam ajn okazis al la naciista afero”, diris ke voĉdoni favore al Sinn Féin signifis “nutri la krokodilon”. Iuj afiŝis fotojn en sociaj retservoj de plenbloveblaj krokodiloj survoje al balotejoj, supoze por subteni la tagordon de Sinn Féin por pliigita egaleco por la irlanda lingvo kaj aliaj kulturaj agadoj. La postuloj de Sinn Féin por leĝo pri la irlanda lingvo, subtenata de la Konsilio de Eŭropo kiel neceso por homaj rajtoj, estis blokita ĉe Stormont, kaj la Konsilio akuzis ke la brita registaro ne faras ĉion fareblan por plenumi siajn devojn.

En aliaj lokoj releviĝintaj el civilaj konfliktoj aŭ tumultoj, estis definitivaj malakceptoj de konfliktoj. En Libano, pacon helpis naŭzo pro la ruiniĝo, kaj la reveno de riĉaj libananoj kiuj financis rekonstruadon. Sud-Afriko, post rasapartismo, establis Komisionon pri Vero kaj Repacigo. La ruanda genocido ĉesiĝis post kiam tuciaj milicianoj triumfis en interna milito. En Nord-Irlando, kie la ĉeson de la konflikto sekvis senmoviĝo, mankas sendependa klopodo alporti klarecon al la krimoj faritaj en la daŭro de 30 jaroj. La rezulto estas politika areno alligita al la miliciaj antecedentoj de multaj el la koncernatoj. Ĉe ambaŭ flankoj, eminentaj politikistoj aŭ agnoskis engaĝiĝon en milicioj aŭ estas akuzitaj pri tio.

Kerno de la interpaciga procezo estas la malfondo de la milicioj. Estis imperative ke politikaj grupoj en Nord-Irlando funkciu sen interrompoj de milicioj kiuj respondecis pri la plimulto de mortigoj dum la konflikto. Ne estis, tamen, sendependa provo konstati la cirkonstancojn en kiuj la milicioj funkciis. Laŭdifine, iu ajn armita grupo de naciistoj estis milicio sed, post la Akordo de Sankta Vendredo, kredindaj indikoj aperis pri tio, ke la brita terarmeo koluziis kun unuiĝistaj milicioj. La multaj murdoj aŭ truditaj malaperoj estigis akuzojn, ke la brita sekureca aparato uzis milicianojn por trafi naciistojn aŭ bridi aliajn unuiĝistajn miliciojn. Agentoj direktitaj de la nordirlanda polico, MI5 kaj sekcioj de la brita terarmeo estas implikitaj en la mortigoj de civiluloj*

* Sir John Stevens, la komisaro de la londona polico, faris tri enketojn pri koluzio inter elementoj de la brita ŝtato kaj lojalistaj milicianoj; la lasta enketo trovis ke kunlaboro estis ofta, interalie kiam murdoj okazis. Vidu “Stevens Enquiry: Overview and Recommendations”, CAIN, la 17a de aprilo 2003. http://cain.ulst.ac.uk/issues/collu...

Ĉe la naciista flanko, la gvidanto de Sinn Féin Gerry Adams estis akuzita de eksaj membroj de la IRA ke li havis operacian rolon en tiu organizaĵo. Por la familioj de la malaperintoj apenaŭ antaŭvideblas enketo aŭ certeco pri iliaj amatoj. Por Britio, starigi sendependan komisionon riskus publike konstati ĝis kiom ĝiaj propraj armeanoj mobilizis mortoskadrojn. Eventualaj iniciatoj por financi enketojn, eĉ laŭ individuaj kazoj, estus kontraŭataj de tiuj kies propraj antecedentoj estus sendepende malkaŝitaj.

Pasio kaj pesimismo

La vervo de la politiko de Nord-Irlando rekte kontrastas kun ĝia efiko. Estis mirige vidi duan elektokampanjon en la daŭro de dek monatoj prikonkuratan tiel pasie antaŭ elektantaro kiu nepre deziris eldiri sian opinion: aktivuloj laboris en malvarma pluvo batanta, kaj ordinaruloj samtempe akre kritikis la politikan reĝimon kaj deklaris sian intencon voĉdoni. Tiu vervo — kiu inkluzivas People Before Profit (Homoj Antaŭ Profitoj), la sola aŭtentike maldekstrema partio kun parlamentaj deputitoj en Britio-, devas ne esti konfuzita kun demokrata optimismo. Voĉdonantoj diris, ke ilia entuziasmo engaĝiĝi pri civita agado pli koncernis deziron bari ‘ilin’ (el la potenco) ol kredon ke ilia voĉdono estigos pozitivajn rezultojn.

La elektado okazis en ĉi tiu atmosfero de malriĉeco kaj malamikeco. Nur la aktivuloj de Sinn Féin ŝajnis esti vere optimismaj, kaj la rezultoj forte favoris ilin: mankis al SF unu deputito por atingi egalecon kun la DUP, la tutunua fojo kiam la plej grandaj naciista kaj unuiĝista partioj proksimiĝis al egaleco ĉe Stormont. La ekpliiĝo restis sensacio, kaj preskaŭ tuj evidentiĝis, ke intertraktadoj por formi registaron ekhaltos.

Sekvis semajnoj da senmoviĝo, kaj la anonco, ke ĝenerala balotado okazos en Britio en junio, preskaŭ konfirmas la atenditan rezulton: intertraktadoj inter partioj en Belfasto celos konstati kiujn elementojn de la divido de la potenco estas interkonsenteblaj, kun ĉiuj aliaj regataj rekte de Londono sen limtempo. ‘Ŝtele rekta regado’ ŝajne estas la preferata elekto de la brita registaro, kiu tuj nuligis ĉian perspektivon pri tria elektado. Apenaŭ estas optimismo ke pli ambicia kompromiso povus esti atingita, konfirmante denove ke la sorto de Nord-Irlando estos decidita aliloke.

Simon Jones

Traduko de artikolo “A surfeit of votes” kiu aperis en la anglalingva eldono de LMD de majo 2017.

Kapitalismo priskribita per keĉupo

Ĉinaj falsitaj produktoj por Afriko

Tiu tomatokampo de 35 muoj (2,3 hektaroj) lokiĝas en la ĉirkaŭaĵoj de Wusu, urbo de la norda Ŝinĝjango, mezvoje inter la regiona ĉefurbo, Urumĉio, kaj Kazaĥio. Inter cento da plukistoj, kies plimulto estas migrintoj el Siĉŭano kaj kelkaj Ujguroj, 14 jara junulino levas sian hakileton super sia kapo, kaj, per subita frapo, tranĉas planton plenan de maturaj fruktoj. Ŝiaflanke, laboristo prenas la planton kaj vigle skuas ĝin. La tomatoj falas kun obtuza bruo. Iom post iom ruĝaj kaj verdaj linioj desegniĝas en la kampo. Regule, virinoj kaj viroj kaŭrinte plenigas grandajn sakojn el plastigita tolo. Neniu estas salajrata. Por ĉiu sako de 25 kilogramoj, ĉiu ricevas 2,2 juanojn, samvaloro de 30 cendoj de eŭro, t.e. iomete pli ol po 1 cendo por kilogramo. “Mia edzino kaj mi, sukcesas kune rikolti ĝis 170 sakojn ĉiutage”, taksas laboristo. Tio estas po 25 eŭroj, dekoble pli ol en la komenco de la jaroj 2000-aj. Sed la plukistoj estas nuntempe en konkurado kun maŝinoj importitaj de Italio.

Ĉe la kampangulo, S-ro Li Songmin kontrolas la rikolton. Liaj tomatoj estos tuj ĉivespere liveritaj al fabriko de la entrepreno Cofco Tunhe. Kio poste? Li ne scias. Luanto de sia kampopeco, li persone konas neniun el la plukistoj, ĉiuj dungitaj de “servokompanio por manlaboro”. Cofco Tunhe provizas al li Heinz altrendimentajn variojn, kiujn li devas kultivi laŭ precizaj taskopostuloj, kaj certigas al li la aĉeton de lia rikolto je negocita prezo.

Cofco — China National Cereals, Oils and foodstuffs Corporation (Ĉina nacia societo de cerealoj, oleaĵoj kaj nutraĵoj) — estas la unua entrepreno en Ĉinio por transformado de tomatoj. Ĝi troviĝas en la listo, farita de la Usona revuo Fortune, de la kvin cent plej potencaj transnaciaj entreprenoj de la planedo. Tiu konzerno arigas multajn entreprenojn kreitajn en la epoko de Mao Zedong, kiam Cofco estis la sola ŝtata entrepreno aprobita por importi kaj eksporti agrokulturajn produktojn. Ĝia filia kompanio Tunhe faka pri sukero kaj industria tomato, havas dek kvin fabrikojn por tomatotransformado, el kiuj dek unu en Ŝinĝjango. La bareloj de koncentritaĵo kiuj eliras el tiuj fabrikoj, estos aĉetitaj de la gigantoj de nutraĵoproduktoj, kies nomoj estas Kraft Heinz, Unilever, Nestlé, Kagome, Del Monte, PepsiCo aŭ la Usona konzerno McCormick, unua en la mondo por spicoj.

Trovi la enirejon de tiuj fabrikoj ne postulas strebadon. Sufiĉas rimarki la eluzitajn kamionarojn kun ŝarĝujo plena de ruĝaj fruktoj varmigitaj de la suno. El la fabriko de Chāngjí, kvardek kilometrojn el Urumĉio, ĉiutage eliras 5 200 tunoj da koncentritaĵo. “Ĉi tie ni produktas barelojn nur por eksportado. Ili estas sendataj al Eŭropo, Ameriko, Afriko, kaj Azio”, informas S-ro Wang Bo, unu el la direktoroj de la loko. Postenigitaj sur metalaj irejoj super la malŝarĝejo, laboristoj kun brila vizaĝo direktas ŝprucigilojn al ŝarĝujoj. La amaso de ruĝaj fruktoj kaviĝas laŭ la potenca ŝpruco kaj verŝiĝas en konduktubon. La tomatoj tiel fluas en “rivero”, kiu lavas la krudaĵon kaj transportas ĝin al ĝia destino: senŝeligo, sengrajnigo, pistado, varmigado. Ĉe la liniofino laboristoj metas asepsajn sakojn en bluajn metalajn barelojn, konektas ilin al plenigonta roboto farita en Italio, puŝas butonon kaj gvatas ekranon. Post kelkaj sekundoj, la 220-litra sako pleniĝas de triobla koncentritaĵo*. “Transformado de tomatoj estas industrio kun malgranda profitomarĝeno, precizigas S-ro Yu Tianchi, la plej alta rangulo de Cofco Tunhe pri tomato. Tial Heinz aĉetas nian koncentritaĵon. Tiel ĝi povas direkti sian industrion al transformadoj kaj produktadoj kies profitomarĝenoj estas pli grandaj.” Veturigata per kamionoj ĝis fervoja varostacidomo, la produkto komencas sian vojaĝadon.

* La triobla koncentritaĵo enhavas pli ol 36% da seka materio, la duobla koncentritaĵo pli ol 28%, kompare al 5% aŭ 6% por freŝa tomato.

Unua etapo: Tjanĝino, ĝia haveno kaj enladigejoj, ĉe la alia ekstremo de Ĉinio, je tri mil kilometroj for el la kampoj de Ŝinĝjango. S-ro Ma Zhenyong, direktoro de la fabriko de la entrepreno Jintudi, puŝas pezan pordon. La blovo de viskoza varmo elfluas meze de bruego. En Tjanĝino oni ne transformas la tomatojn. La bareloj de koncentritaĵo de Ŝinĝjango estas prilaborataj kaj enladigataj. Torento de ladkonservaĵoj, plenaj, fumaj, fluas inter maŝinoj sub flavaĉaj neonlampoj. La brakoj de la laboristoj faldiĝas, etendiĝas, streĉiĝas. La ĉefa linio plenigas cilindrajn ladskatolojn de 70 gramoj, la plej malgranda skatola unuo. Plia linio sigelas skatolojn de 400 gramoj. La fabriko funkcias per tri okhora labortaĉmentoj por ĉiujare eksporti la egalkvanton de du mil konteneroj. La monata salajro de la laboristoj, laŭ diro de S-ro Ma, eble estas 500 eŭroj por kvindek ses horoj semajne.

Laŭ la etikedoj, la ladkonservaĵoj produktitaj en tiu fabriko enhavas nur du ingrediencojn: tomatoj kaj salo. Tiu informo estas mensoga. En la zono de la fabriko, kie oni pumpas la enhavon de la grandaj bareloj, troviĝas ankaŭ miksiloj, kiuj ebligas almeti al koncentritaĵo aldonitaĵojn kiel sojofibron, amelon aŭ glukozon. Por viziti tiun ĉambron, en kiu eniro estis malpermesita de S-ro Ma, oni devas foriĝi el lia zorga atentado. Tiam oni surprizas laboriston, plialtiĝinta sur platformo de miksilo, kiu malplenigas grandajn sakojn da blanka pulvoro en la ruĝan paston. Malsekigita de akvofadeno la pulvoro iĝas pasto. En la sama ĉambro, kelkajn metrojn pli for, kvar maskitaj kaj gantitaj laboristoj traktas grandajn barelojn plenajn de oranĝkolora miksaĵo. Temas pri kolorigiloj enmetataj en la nutrolinio. Ankaŭ ili ne aperos sur la etikedo. “Ni ricevis ĉiujn necesajn atestilojn por entrepreno de la nutraĵindustrio, komence tiun de ISO 22000, devigitan por eksportentreprenoj”, sciigas S-ro Ma en sia oficejo. En la ekspedejo, oni plenigas kontenerojn per ruĝaj kestoj. Numerita plumbsigelo fermas la “skatolegon”: ek al Afriko.

En Techiman, en la regiono de Brong Ahafo, en Ganao, loĝas centoj da kamparanoj, kiuj kultivas tomatojn. Alveninta en Afriko dum ties koloniado, la tomato nuntempe estas parto de multaj popolaj Ganaaj manĝaĵoj, kaj atingas 38% de la popolaj elspezoj por legomoj. Ganao enhavas 90 000 malgrandajn produktistojn. En 2014 oficiale 366 772 tunoj da freŝaj tomatoj estis produktitaj. Sed, en la bazaroj de Techiman kaj ĝiaj ĉirkaŭaĵoj ili malbone vendiĝas. Kompense, la malmultekostaj skatoloj de koncentritaĵo made in China furoras.

De dudek jaroj la importado de koncentritaĵo senĉese kreskas en Afriko. En Ganao, laŭ Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo de Unuiĝintaj Nacioj (FAO), ili iris de 1225 tunoj en 1996 al 109 500 tunoj en 2013. Pli ol 8 skatoloj el 10 devenas de Ĉinio. Nura Ganao importis 11% de la koncentritaĵo produktita en Ĉino en 2014, kaj Niĝerio 14%. Sed oni devas precizigi la vortojn. Ĉar la produkto farita por Afriko estas miksita koncentritaĵo, duaranga varo. Dum la internacia foiro por nutraĵoj (SIAL) de Parizo en 2016, en kiu la grandaj Ĉinaj fabrikoj havas budon, ni ŝajnigas nin esti ebla aĉetonto por informiĝi pri la prezoj. Iu tuj proponas al ni prezliston, kiu ebligas elekti la veran procenton de koncentritaĵo, kiun enhavas la skatoloj. Fakte, kvankam la ladkonservaĵoj por Afriko indikas “duobla tomata koncentritaĵo”, ili enhavas averaĝe nur 45% da koncentritaĵo kaj 55% da aldonitaĵoj kaj koloriloj. “Al la Afrika merkato, la plimulto de la Ĉinaj fabrikoj eksportas miksitajn produktojn, sen taŭga etikeda informo”, konfirmas en Parmo S-ro Armando Gandolfi, plej granda peranto en la mondo pri tomata koncentritaĵo.

Falsita produkto, malaltigita kosto, komerca triumfo:“Eĉ mia edzino aĉetas ĉinan koncentritaĵon, ĉar ŝi trovas ĝin pli oportuna kaj malpli kosta ol freŝaj tomatoj el Ganao, bedaŭras S-ro Kwasi Fosu, terkulturisto en Techiman. Ni estas multaj, kiuj jaron post jaro malpliigas niajn kulturatajn areojn.”

Post sia sendependiĝo, Ganao iĝis modelo de tutafrikanismo kaj regata ekonomio. Ĝia unua prezidanto, Kwame Nkrumah, investis en edukado, sano, infrastrukturoj, lia politiko “kontraŭ-imperiisma” por industriigo celis malpliigi la importadojn. En la komenco de la jaroj 1960-aj la lando akiris du transformadajn fabrikojn por ne plu malŝpari la troajn tomatojn, kiuj putriĝas dum la pluvsezono. Sed la 24-an de februaro 1966 militista puĉo subtenita de Central Intelligence Agency (CIA) forpelas la socialistan prezidanton kaj malfermas longan malstabilan epokon. Ĝi daŭros ĝis 1979, kiam ekregas la liberalista Jerry Rawlings per alia militista puĉo. Per subteno de la internaciaj financaj institucioj li faras el Ganao modelon de novliberalan Afrikan ŝtaton. La du transformadaj fabrikoj fermiĝas en la fino de la 1980-aj jaroj, sekve de la strukturaj reformoj truditaj de Internacia Mon-Fonduso. Nun ili estas amasoj de rustaĵo.

En la plejparto de la Afrikaj bazaroj, Italaj flagetoj ilustras la ladskatolojn de koncentritaĵo de la marko Gino. Ĝia simbolulo estas simpatia tomato kun tipa Itala nomo, kiu ridetas al klientoj levante siajn sunokulvitrojn. En dek jaroj Gino, kiu proponas skatolojn kies enhavo varias de 70 gramoj ĝis 2,2 kilogramoj, konkeris la Afrikan merkaton. Lia naiva rideto montriĝas ĝis Haitio, Japanio, Sud-Koreio, Jordanio, Nov-Zelando... Vendita de la transnacia Hindia kompanio Wantamal*, la koncentritaĵo Gino alfrontas konkurencon de Tasty Tom, marko vendata de la Singapura transnacia kompanio Olam. Sed ambaŭ kompanioj mendas ĉe la samaj enladigejoj en Tjanĝino.

* Wantamal, kies sidejo troviĝas en Hongkongo kaj en Tharamani, en la Hindia urbo Chennai (eks Madraso) fanfaronas pri siaj 530 milionoj da klientoj en la mondo.

Por helpi Gino, Wantamal multobligis siajn reklamkampanjojn per ĉiuj imageblaj rimedoj, ĝis muraj freskoj en Afrikaj vilaĝoj. Neniu, aŭ preskaŭ neniu, povas vivi en Ganao sen vidi ĉiutage la gigantajn panelojn reklamantajn la markojn de koncentritaĵoj vendataj en la lando. Wantamal ankaŭ komunikas per Gino Celebrate Life Fund, filantropia fonduso. En Niĝerio, kie la marko superas la merkaton post dek jaroj da ĉeesto kontraŭ la produktistoj de lokaj tomatoj, la fonduso dediĉas sin al “plibonigo de la vivo”, ĝi financas operaciojn de katarakto. “Dankon Gino, mi nun povas pli bone varti mian familion”, deklamas profitinto de operacio en reklama videofilmo, antaŭ ol esti anstataŭita de alia: “Dio benu Ginon!

Jean-Baptiste MALET

Sindikataj ribeletoj kaj politikaj rompoj

Sud-Afriko lacigita de siaj liberigintoj

Jen vera bato por Sud-Afriko: fine de majo, General Motors anoncis sian foriron el la lando. Mil kvincent dungoj estas rekte minacataj kaj plurmiloj da aliaj nerekte. Tiu decido estas nur unu ilustraĵo pri la malfacilego, kiun trairas la unua ekonomio de la afrika kontinento. Fone de socialaj streĉoj, korupto kaj perforto, la lando de Nelson Mandela serĉas novan spiron.

AKVO, ELEKTRO, LERNEJO... Sud-Afriko havas rekordan nombron de manifestacioj por postuli bonan funkciadon de la publikaj servoj. Socia agitado jam estis intensa en la jaroj, kiuj sekvis la elekton de s-ro Jacob Zuma kiel prezidanton de la lando, en 2009*. Ĝi hodiaŭ atingas pinton kaj celas aparte la ŝtatestron, 74-aĝan kaj reelektitan en 2014 por daŭro de kvin jaroj. La 7-an de aprilo, homa tajdo enmarŝis en ĉiuj grandaj urboj de la lando. Legeblis sur la skribpaneloj: “Zuma must fall” (Zuma devas foriri), frapfrazo derivita de tiu de la studentaj manifestacioj, kiuj skuas la landon de septembro 2015, “Fees must fall” (la enskrib-kostoj devas fali). Tiu slogano mem estas inspirita de alia protest-movado, kiu, komencita en la universitato de Kaburbo en 2014, celis forigi la statuojn de la brita koloniano Cecil John Rhodes, simbolo de la blankula supereco: “Rhodes must fall”.

* Vd. “Tri ribeloj tage en Sud-Afriko”, Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2013.

La registaro de la Afrika Nacia Kongreso (ANC) promesas, de la fino de la apartismo en 1991, kaj la instalado de demokratio en 1994, “pli bonan vivon por ĉiuj”. Sed, ĉar adepto de ekonomia liberalismo, ĝi montriĝas nekapabla ellabori edukadan politikon kaj lasas la universitatojn mem fiksi siajn enskrib-kotizojn. Fronte al la plendoj de la studentoj, la gvidantoj sendas policon, same kiel ili jam faris en Marikana en 2012, okaze de la minista striko. La rezulto estis la unua amasmurdo de la post-apartisma erao (tridek kvar mortintoj).

Sankcio-voĉdono por la ANC ĉe la lokaj elektoj

PRETORIO kaj Johanesburgo en februaro refalis en novan ciklon de ksenofobiaj perfortoj kontraŭ enmigrantoj, aparte el Zimbabvo, Mozambiko, Kongo kaj Niĝerio, same kiel en 2008 kaj en 2015. Jen mezurilo de la malbonfarto en la nigrulaj ĉirkaŭ-urboj. 27% de la profesiuloj estas senlaboruloj, laŭ subtaksata oficiala statistiko, kiu ne enkonsideras la du milionojn da homoj, kiuj rezignis pri serĉado de laboro. Malriĉo restas endemia (42% de la loĝantaro) kaj koncernas precipe la nigrulan plimulton, t. e. 79% de la 55 milionoj da sud-afrikanoj.

Incitego ja estas konstatebla, en lando, kie la civitanoj ŝatus vidi ĉion “fali”, krom la rando, la nacia valuto. Sed tiu ĉi perdis 8% de sia valoro ene de unu semajno, komence de aprilo, post la eksigo, la 30-an de marto, de la ministro pri financoj Pravin Gordhan. Lia peko? Li rekomendis travideblon en la administrado de la publikaj financoj, fronte al prezidanto, kiu miskreditigis sin tra multaj skandaloj.

Post longa luktado kontraŭ la mediaciisto de la Respubliko, s-ino Thuli Madonsela, s-ro Zuma konsentis repagi en septembro 2016, la 480 000 eŭrojn da publika mono elspezitajn por renovigi sian privatan loĝdomon en Nkandla, lia naskiĝ-vilaĝo. Nepotismo kaj korupto ankaŭ rezultigis ke unu el liaj filinoj, 25-jara studentino pri arto, estis nomumita en 2014 direktorino de la personaro en la ministrejo pri telekomunikadoj, kun jara salajro 100 000 eŭroj jare. Lia nevo, s-ro Clive Khulubuse Zuma, estas nun mineja magnato kun dubinda famo, kiu posedas societojn, publikajn kontraktojn kaj petrolajn interesojn ĝis en la Demokrata Respubliko Kongo (DRK). Li apartenas al tiu klaso de nigrula burĝaro, ŝatanta cigarojn kaj luksajn aŭtojn, intime ligita al la regantaro kaj sen ia ajn kompato al la malbonŝanculoj. En 2015 li estis kondamnita pro fripona bankroto de or-minejo, kiu kaŭzis detruon de kvin mil dungoj.

Tiu sinsekvo de “aferoj” okazas fone de malfavora ekonomia konjunkturo. Mez-enspeza lando, kun poloĝanta malneta enlanda produkto (MEP) egala al 6 800 dolaroj jare, Sud-Afriko elreliĝis, sekve de la financa krizo de 2008, de sia longa kresko-ciklo de la 2000-aj jaroj. Strikoj en la mineja sektoro kaj falo de la tutmondaj ercaj prezoj perturbas la aktivadon. Post nur 1,3% en 2015, la ekonomia kresko laŭdire estas apenaŭ 0,3% en 2016, laŭ la regionaj ekonomiaj perspektivoj de la Internacia Mon-Fonduso en aprilo 2017. La klimata fenomeno “El Nino” kaŭzis la plej severan sekecon de tridek jaroj. Tradicie eksportanto kaj plej grava afrika produktanto de maizo, la lando devis importi ĝin en 2016. La familioj, enŝuldiĝintaj ĝis 78% de la disponebla enspezo, vivas super siajn rimedojn, allogitaj de abunda oferto de konsumaĵoj.

En tiu kunteksto, la eksigo de la ministro pri financoj kaŭzis retroiron de la lando-vico laŭ la opinio de internaciaj takso-agentejoj. Eĉ sine de la propra partio, la prezidanto Zuma estas malkaŝe kontestata. Ne okazas semajno, sen interveno de alta respondeculo de la ANC, inkluzive de la proparolanto de la reganta partio, por publike alvoki lian foriron. La ribelado estas tia, ke la 1-an de majo, festotago de Laboro, la ŝtatestro, mallaŭdata de la sindikatoj, ne povis plenumi sian paroladon.

Sub la ŝaŭmo de la kontestado, potencaj fundo-movadoj tamen lasas esperi politikan rekonstruadon samtempe rapidan kaj pacan — nekutima fakto sur la afrika kontinento. En Alĝerio, Zimbabvo kaj Angolo, la eksmovadoj de nacia liberiĝo ĉefe emis transformiĝi en ŝtato-partiojn firme decidintaj konservi la regadon je kiu ajn kosto. Sud-Afriko povus esti escepto, pro sia unika trajektorio. “Dudek ses jarojn post la oficiala fino de la rasisma reĝimo, ĝiaj esperoj, portataj de mezklaso nun plurrasa kaj efikaj kontraŭpovoj — justico, gazetaro kaj sindikatoj-, estas pli postulemaj”, klarigas la politikologo William Gumede, profesoro ĉe la universitato de Witwatersrand.

La lokaj elektoj de aŭgusto 2016 rezultigis sankcio-voĉdonon. La ANC perdis la mastrumon de tri el la plej grandaj urboj de la lando: Johanesburgo — la ekonomia ĉefurbo-, Tshwane — eksa Pretorio, la administra ĉefurbo — kaj la havena kaj industria urbaro Nelson Mandela Bay (nova nomo de Port-Elizabeth). Tiuj municipoj pasis sub la regado de la Demokratia Alianco (DA), ĉefa opozicia partio, liberal-tendenca, kiu ricevis (naciskale) 26,5% de la voĉoj, kontraŭ 54% ĉe la ANC.

Administrante la urbon Kaburbo ekde 2006 kaj la okcidentan provincon Kaburbo de 2009, tiu malnova blankula kaj mestiza partio decidis senrasismigi kaj junigi sin. Ties gvidantino, s-ino Helen Zille, kiu estas blankulino, cedis sian lokon en majo 2015 al s-ro Mmusi Maimane. Tiu 36-jara karisma juna nigrulo, naskita en Soweto, entreprenista kaj evangelia predikanto, edzo de sud-afrika blankulino, anoncas ke venis tempo “liberiĝi el la liberigintoj”. Diplomito pri psikologio, magistriĝinte pri publika administrado kaj teologio, li senĝene alparolas la prezidanton Zuma en la Parlamento en zulua lingvo: “Mi konsentas nomi vin ‘via moŝto’, eĉ se vi ne estas tiom moŝta”. Adepto de ekonomia liberalismo, li tamen rekomendas politikojn de riĉaĵ-redistribuo kaj korektado de malegalecoj, kiujn la ANC ne aplikis. Jen ironio de la historio, kiu lasas suspendita la sorton de la malriĉaj loĝantaroj: la alfrontiĝo inter “nigra partio” kaj “blanka partio” lasis lokon al ebla alterno inter partioj allogitaj, kun diversaj nuancoj kaj variaĵoj, de la liberalaj politikoj.

Alia signo de demokratia vigleco: nova tegmenta sindikato estis lanĉita la 20-an de aprilo fare de la sindikato de la metalurgio-laboristoj (Numsa), la plej granda el la lando, kiu altiris aliajn organizaĵojn al si. La nova Federacio de la sud-afrikaj sindikatoj (Saftu) deklaras 700 000 aliĝantojn. Ĝi senigis el parto de ĝiaj fortoj la Kongreson de la sud-afrikaj sindikatoj (Cosatu), historian aliancanon de la reganta partio kaj de la sud-afrika komunista Partio (SAPC), kun kiuj ĝi konsistigas tripartian aliancon de 1994. Kun 1,5 miliono da anoj, la Cosatu restas potenca, sed ĝi timas, ke aliaj aliĝintoj iros al la Saftu.

La populara Zwelinzima Vavi, 55-jara, eksa ĝenerala sekretario de la Cosatu kaj nova ĝenerala sekretario de la Saftu, estas unu el la plej akraj kritikantoj de la Zuma-registaro. “Absolutely No Consequences” (tute sen konsekvenco), estas la kromnomo, kiun ĝi donis al la ANC en novembro 2012 en tvitero, kaj poste famiĝinta. Li denuncis la senpunecan kulturon, kiu regas ĉe la pinto de la reganta partio. “Kia estas la valoro de nia demokratio por la laboristoj?, li ankaŭ lanĉis tra la sociaj retoj. Ĉu ni atingis tiun stadion, kie la post-Apartisma ŝtato agas je la servo de la riĉuloj?” S-ro Vavi, ano de la ANC, prenas sian pozicion por la ĝeneralaj elektoj de 2019 kaj povus kaŭzi realigon de unu el la plej malbonaj koŝmaroj de siaj kamaradoj de la nacia plenumkomitato de la ANC: vidi amasan kaj maldekstran partion formiĝi el sindikata movado, same kiel en 1999 en Zimbabvo, kun la demokratia Movado por la ŝanĝo de la eksa sindikata gvidanto Morgan Tsvangirai.

La minaco ŝajnas des pli serioza, ke en Sud-Afriko la nigrulaj sindikatoj konservas historian legitimecon almenaŭ egalan al tiu de la ANC. Filo de ministo kaj mem ministo, s-ro Vavi aparte gvidis grandan strikon ĉe Anglogold en 1987; unu el tiuj, kiuj kontribuis paralizi la apartismo-reĝimon, tiam alfrontatan al ekonomiaj internaciaj sankcioj. De 1994, la sindikatoj daŭrigas internan ribeladon sine de la ANC kontraŭ ties liberala ekonomia mastrumado — politika decido farita de Nelson Mandela en 1996 sen konsulti la bazon kaj markita de la forlaso de vasta rekonstru- kaj disvolvo-plano. La sindikatoj, same kiel la maldekstra alo de la ANC, akuzas la estraron de la partio, ke ili faris tro da kompromisoj, sed ankaŭ ke ili favoris la malmergiĝon de nigrula burĝaro, rekte devenanta el la familioj de la registoj.

La reganta tripartia alianco ne rompiĝis, sed la Cosatu ja diseriĝas, kio antaŭ-anoncas tion, kio povus okazi ĉe ANC, kies venonta kvinjara kongreso okazos fine de 2017. Tiu renkontiĝo anonciĝas tiel agitata kiel tiu de 2007 en Plolwane, kiu alfrontigis la subtenantojn de la prezidanto Thabo Mbeki (en posteno de 1999 ĝis 2008) kaj tiujn de s-ro Zuma. Tiu ĉi tuŝis la popolisman sentemon kantante malnovajn kantojn de la lukto kontraŭ apartismo, kiel Umshini Wam (“Alportu al mi mian mitraleton”). S-ro Zuma kalkulis pri la malpopulareco de s-ro Mbeki kaj pri la jam profundaj fendolinioj ene de la ANC, inter maldekstra alo incitita de la novliberala mastrumado kaj la alveno de politika kliko en la sfero de la negoco, danke al la programo Black Economic Empowerment (“Ekonomia potenciĝo de la nigruloj”), lanĉita en 2002. Tiu alfrontiĝo signifas ankaŭ la eblecon fari politikajn ŝanĝojn interne de respektata institucia kadro, tio estas sen uzi perforton kiel aililoke en Afriko.

Kadukiĝo de eksterlanda politiko

S-ro Zuma deziras, ke lia eksedzino , s-ino Nkosazana Dlamini-Zuma, sukcedu al li, kio povus protekti lin kontraŭ antaŭvideblaj juraj persekutoj. La Justico ja konsideras reaktualigi 783 kulpigojn kontraŭ lin, kadre de procezo pri korupto malfermita en 2005: la franca societo Thales laŭdire pagis al li ŝmirmonon okaze de negocado de armad-kontrakto en 1998. S-ino Dlamini-Zuma, kuracisto, burokrato de la ANC kaj eksministro pri la eksterlandaj aferoj, forlasis la prezidantecon de la komisiono de la Afrika Unio, kie s-ro Zuma instigis ŝin kandidatiĝi. De la foriro de Nelson Mandela kaj de s-ro Mbeki, la sudafrika diplomatio ne progresas, manke de vizio. Ĝi montriĝas preta subteni gvidantojn tiajn, kiaj s-ro Robert Mugabe en Zimbabvo aŭ s-ro Josefo Kabila en DRK, du homoj konataj pro sia emo truki la balotojn kaj alkroĉiĝi al la regpovo. Sin elmetante al la danĝero grave damaĝi la bildon de la lando de Mandela.

Interne, la plej granda parto de la gvidantoj, kiuj deziras anstataŭi la gvidantaron sine de ANC, enkorpigas esperon, kiun ili trompis, senkonsidere ĉu temas pri la mineja magnato Tokyo Sexwale aŭ pri s-ro Cyril Ramaphosa, eksa ĝenerala seketario de la Sindikato de ministoj dum la apartismo kaj nigr-haŭta unua miliardulo, al kiu oni riproĉas okupi sen brilo la postenon de vicprezidanto de 2014. Ankaŭ sindikata gvidanto, s-ro Kgalema Motlanthe, vicprezidanto de s-ro Mbeki kaj poste provizora prezidanto, posedas la honestecon, kiu mankas ĉe la ANC. Sola problemo: li ne havas la necesan karismon por remobilizi la trupojn fronte al la opozicio.

La ANC tre riskas perdi la elektojn de 2019, aŭ almenaŭ esti devigita regi sine de koalicio. “La voĉdonantaro de la ANC estas maljuniĝanta kaj de nun kampara, taksas Gumede. Krome, la lokaj elektoj de aŭgusto 2016 montris al la loĝantaro, ke ĝia voĉdono gravas. La urbaj administracioj estas hodiaŭ pli bone mastrumataj de la Demokratia Alianco ol ili iam ajn estis sub la gvidado de la ANC. La reganta partio ne plu estas perceptata kiel la motoro de ŝanĝo, sed male kiel obstaklo.”

La nigrula junularo, siaflanke, ne plu havas la lojalecon de siaj patroj rilate al la ANC. Nun voĉdon-aĝaj, tiuj, kiujn oni nomas bornfree,“naskitaj liberaj”, tio estas naskitaj post 1991, frontas trioblan krizon: ekonomian, politikan sed ankaŭ kulturan. Kaptitaj de la tutmondiĝo, ŝatantoj de house music kaj de markoj, la heredantoj de Steve Biko eble revas pri pli bona mondo, sed precipe, por la nuna tempo, pri “bela vivo”. Justa kompenso pro la malriĉeco kaj la longaj jaroj da manko, kiujn travivis iliaj gepatroj kaj geavoj sub apartismo.

Sabine CESSOU

Ĉavismo kaj Venezuelo, hodiaŭ

El ĉiuj usonaj institucioj pritraktantaj la eksteran politikon, la plej influa estas sendube la Council on Foreign Relations, fondita en 1921, kiu eldonas la — koncerne al eksteraj aferoj — tutmonde plej vaste konatan Foreign Affairs*. Ĝia ĉefa sidejo troviĝas en la centro de Manhattan, en Novjorko, en angulo de la tre eleganta Park Avenue, kaj tra ĝi pasis en la daŭro de preskaŭ unu jarcento kelkaj el la plej elstaraj politikaj figuroj, kiuj ĉefrolis en la nuntempa historio.

* https://www.foreignaffairs.com/

Okaze de la anglalingva eldono de mia libro Hugo Chávez: Mia unua vivo*, la Council on Foreign Relations decidis organizi ronddebaton pri la temo “Ĉavismo kaj Venezuelo, hodiaŭ”. Tiu decido okazis ja antaŭ dek monatoj, en la pasinta septembro, kiam neniu imagis la nunajn cirkonstancojn en Karakaso. Do, kiam alvenis la tago de la debato — la pasinta 17-a de majo — okaze de manifestacioj kaj perfortoj en Venezuelo la etoso estis notinde ŝtreĉa ankaŭ en Novjorko.

* Ignacio Ramonet, Hugo Chávez: My First Life, Verso, Londono, 2016.

Ĉe la tablo akompanis min Jennifer McCoy, instruistino pri Politika Scienco en la Universitato de Georgio kaj eksa direktorino de la Centro Carter (fondita de la eksa usona prezidanto Jimmy Carter), kiu rekte atentis la elektojn en Venezuelo*; kaj Lisa Viscidi, fakulino pri temoj de energio kaj petrolo, kaj ofta verkantino de la gazeto Foreign Affairs*. La debaton enkondukis Romuald Sciora, eseisto, fakulo de la Unuiĝintaj Nacioj. La kunsidgvidanto estis Jonathan Tepperman, ĉefredaktoro de Foreign Affairs.

* Vd. ekzemple, Jennifer McCoy (kun Francisco Díez), International Mediation in Venezuela, United States Inst of Peace Edit., Vaŝingtono DC, 2011.
* Vd. ekzemple, Lisa Viscidi, “Venezuela on the Brink. How the State Wrecked the Oil Sector and How to Save it”, Foreign Affairs, Novjorko, septembro-oktobro 2016.

La aliaj fakuloj kaj la gvidanto mem tuj klopodis estigi la senton, ke la “ĉavisma sistemo” falas, ke tio okazos post kelkaj tagoj, maksimume post kelkaj semajnoj, kaj ke la debato, laŭ ili, devos centriĝi en la temo: “kial dispeciĝis la ĉavismo?”. Mi malkonsentis. La ĉavismo, mi diris, ne estas nur ordinara politiko, sed ĉefe majoritata sociologia realo en Venezuelo. Senkonsidere al la okazontaĵoj la ĉavismo estos, dum longaj jardekoj, firma en la sento de la plej malriĉa venezuela loĝantaro. Samkiel la peronismo en Argentino.

Tion mi volas klarigi.

Kiel ĉiuj revolucioj la bolivara estas arkitekturo, kie kuniĝas serio da gravaj malsamaj fortoj, kiuj unuiĝinte formas radikale novan politikan dinamikon. La prezidanto Maduro diras: “La ĉavismo estas interkruciĝo de pluraj vojoj malfermitaj de la liberigantoj, kaj interkruciĝo de pluraj serĉadoj komencitaj de multaj prisociaj revuloj, kiuj havas komunan kernan punkton: la penson de Hugo Chávez”.

Kiam la komandanto Chávez fariĝis prezidanto en 1999, li ne havis grandan partion; li alvenis gvidante tre diversan popolan movadon, kie estis militistoj, eksaj gerilanoj kaj tre heterogenaj maldekstremaj grupoj. Li sukcesis havi popolan subtenon per diskurso pri refondiĝo: la refondiĝo de Venezuelo, kiu estas la bazo mem de la ĉavismo, ĉar en la nemovebla kerno de la ĉavisma filozofio ni renkontas la relokigon de la koncepto de nacio, kaj la restaŭradon kaj la defendon de la nacia identeco.

Hugo Chávez inventis por Venezuelo kaj Latinameriko tion, kion ni povas nomi “politiko de la liberiĝo”, samkiel ni diras, ke ekzistas “teologio de la liberiĝo”; kun prioritata eblo por la popolo, la malriĉuloj kaj la humilaj homoj. Kun kapablo pri politika pedagogio Chávez instigis amasan popolan politikigon, kaj li konceptis ian politikon de liberiĝo de la popolo, kie la popolo, kapabla pri politika konscio, estas aŭtoro de sia propra destino.

Chávez intuiciis, ke la epoko permesas provi novajn vojojn, kaj li tiel sukcesis ellabori kaj transdoni al la seniluziiĝinta venezuela popolo novan esperon. Tiusence la ĉavismo klarigas al la venezuelanoj kiuj ili estas, al kio ili aspiras, kaj kiuj estas iliaj rajtoj. Tiu nova klarigo respondas malnovajn demandojn: Kio estas la venezuela socio? Kiuj estas ĝiaj problemoj? Kiuj estas la viktimoj? Kiuj kulpas? Kiuj solvoj ekzistas? Tiun novan vidpunkton rakontas tagon post tago, diskurson post diskurso, kun granda komunikefiko Hugo Chávez, kiu fariĝis intelekta kaj alloga modelo.

Do, la ĉavismo estas nova latinamerika politika vojo, kiu liberiĝas kaj emancipiĝas de la eterna eŭropa kaj anglosaksa koncepta dominado. Ĝi por la unua fojo estas originalaĵo, fonto, kaj ne spegulo aŭ kopio de io farita aliloke.

Tiusence la ĉavismo estas ankaŭ revolucia eblo. Ĝi estas la plej nova kaj kuraĝa projekto en Venezuelo post la tempo de Simón Bolívar [Simón Bolívar (1783-1830): Venezuela militisto, strategiisto, ŝtatestro kaj politikisto, en Ameriko konata kiel La Liberiganto. N. de la T.]. Ĝi estas la sola projekto de paco, progreso, justeco kaj prospero por la venezuela popolo ekde 1810.

Kion signifas esti ĉavisto? Tio signifas alproksimiĝi al la politika pensado de la fondintoj de Venezuelo. La “Arbo de la Tri Radikoj” estas kerna koncepto de la ĉavismo. Chávez difinis ĝin jene:

“Unue estas la bolivara radiko pro la diro de Bolívar pri egaleco kaj libereco, kaj pro lia geopolitika vidpunkto pri la integriĝo de Latinameriko; poste estas la radiko zamoraa pro Ezequiel Zamora [Ezequiel Zamora ([1817-1860): venezuela politikisto ĉefrolulo en la Federacia Milito. N. de la T.] la generalo de la suverena popolo kaj de la unuiĝo civito-armea; kaj fine estas la radiko robinsona pro Simón Rodríguez [Simón Narciso de Jesús Carreño Rodríguez (1769-1854): venezuela edukanto, verkisto, eseisto kaj filozofo. N. de la T.] la instruisto de Bolívar, la “Robinsono”, la saĝulo de la popola edukado, kaj denove la libereco kaj la egaleco”.

Al tiuj tri radikoj Chávez aldonadas aliajn: ekzemple, Miranda kaj Sucre, kaj poste aliajn kiel José Martí [José Julián Martí y Pérez (1853-1895): kubano de universala penso, kiu fariĝis la plej granda hispanamerika politika pensulo. N. de la T.], Che Guevara [Ernesto Guevara de la Serna (1928-1967): argentina revolucia batalanto universale konata kiel Che Guevara. N. de la T.] kaj Fidel Castro ...

Esti ĉavisto signifas ankaŭ esti profunde kristano. La komandanto Chávez ĉiam konsideris la veran kristanismon parto de sia vivo, de sia esenco kaj de siaj valoroj.

Hugo Chávez estis pragmata gvidanto, kiu scipovis adapti la manierojn de sia agado al la historiaj cirkonstancoj; kiu neniam forgesis la atingendajn celojn kaj ĉiam tenis siajn principojn nemoveblaj. Li estis konvinkita, ke Venezuelo povis en la pasinteco fari heroaĵojn kaj esti unu el la ĉefaj landoj de Latinameriko, ĉar ĝi estis instigata de alta idearo pri komuna destino. Aliflanke Chávez sciis, ke la venezuelanoj havas la tenton enfermiĝi ĉirkaŭ siaj kvereloj kaj internaj dividoj (politikaj, sociaj, intelektaj), kio — laŭ la ĉavisma vidpunkto — estigas al ili la riskon fali kaj ruli sur la tobogano de la malprogreso.

Do, por povi efike agadi kaj loki sin en la avangardo de la latinamerikaj landoj, Venezuelon devas unuigi historia pioniro kaj grandioza projekto, kaj strukturi (kun efika ekvilibro de povoj) politikaj, militecaj, ekonomiaj kaj sociaj institucioj por eviti la internajn batalojn.

Oni devas insisti pri la fakto, ke ene de la ĉavismo ekzistas patriotisma filozofio de la humanismo, heredita de la kristanismo kaj de la teologio de la liberiĝo. La ĉavisma humanismo estas samtempe celo de la venezuela grandeco, ĉar la mesaĝo de Venezuelo por la mondo estas profunde humanisma kaj sekvo de la socia politika justeco, kies unua celo estas unuigi la nacion.

La ĉavismo havas, do, diversajn grandecojn: historian, filozofian kaj politikan. De ideologia vidpunkto la ĉavismo alprenas kaj sintezas, kiel estis dirite, la politikan agadon de Hugo Chávez kaj ankaŭ liajn politikajn pensojn, nome la doktrinon dedukteblan el liaj paroladoj kaj tekstoj.

Kiel politika agado la ĉavismo estas karakterizata de la jenaj grandaj gvidlinioj:

— suvereneco kaj nacia sendependeco; malakcepto de dominado farita de iu ajn imperia superpotenco, ĉefe Usono. Chávez diris: “Tiu nescianta, ke la ĉefa malamiko estas la usona imperiismo, ne povas kompreni nek defendi la patrujon”;

— malakcepto de kiu ajn pretendo pri ekonomia kaj financa superpovo (Internacia Mon-Fonduso, Monda Banko, Monda Komerc-Organizaĵo). La sendependecon oni defendas ne sole en la politika kampo, sed ankaŭ en la ekonomiaj, geopolitikaj, kulturaj, diplomatiaj kaj armeaj sektoroj;

— firmaj ŝtataj institucioj, kiel tiuj de la 5-a Respubliko establitaj de la Konstitucio de 1999;

— forta estraro kaj ia personigo de la politiko por eviti la senpovecon de la partiaj reĝimoj;

— forta kaj stabila estrarpovo, kiu donas al la prezidanto de la Respubliko gravan rolon;

— rekta rilato inter la gvidanto kaj la popolo, kiu iras super la niveloj de perado, danke al “engaĝiga” konceptado de la demokratio, kun ofta disponebleco pri referendumo kaj elektoj, kaj pri interŝanĝ-dialogo gvidanto-popolo per unika uzo de la amaskomunikiloj;

— civito-armea strukturo, kies kerno estas la prezidanto mem, kiu kunordigas la plej bonajn progresemajn civitajn movadojn kaj la patriotisman saĝecon de la militfortoj; la Armitaj Fortoj havas rektan rilaton kun la projekto de nacia progreso kadre de la civito-armea unuiĝo;

— la nacia sendependeco kaj la grandeco de Venezuelo;

— la nacia unuiĝo de ĉiuj venezuelanoj — spite la tradiciajn politikajn aŭ regionajn diferencojn, kiuj en la pasinteco kaŭzis dividon kaj malprogreson — kun rekta rilato inter gvidanto kaj popolo, firmigita de la sociaj politikoj de inkluzivigo kaj socia justeco;

— la prioritato de la politiko super aliaj konsideroj (ekonomiaj, administraj, teĥnikaj, burokrataj ktp);

— respekto de la ŝtata aŭtoritato;

— profunda volo pri socia justeco;

— interveno de la ŝtato en la ekonomio;

— la reaktivigo de la OPEP kaj kunordigo de la petrolindustriaj politikoj de la produktantoj kaj eksportantoj;

— la latinamerika integriĝo kiel daŭra perspektivo kaj ideologia prioritato instigata de Simón Bolívar; kaj kreado de konkretaj institucioj por la integriĝo (Bolivareca Komerctraktato por la Popoloj de Nia Ameriko, Unuiĝo de la Sudaj Landoj, Banko de la Sudo, Celac[integriĝo ĉefe ekonomia de la landoj de Karibio kaj Latinameriko], Petrocaribe[iniciato de energio-kunlaborado proponita de la venezuela bolivara registaro], Telesur);

— la konceptado de plurpotenca mondo sen hegemonioj, kio postulas venki la projekton de imperia unuflanka hegemonio por garantii la tutmondan pacon kaj la “ekvilibron de la universo”. Instigi multcentran kaj plurflankan mondon. Chávez tion nomis la kvara granda historia celo de la “Plano de la Patrujo”, kiu estis lia regadprogramo por la periodo 2013-2019;

— diplomatia rilato sudo-sudo kun multobligo de la rilatoj kun la sudaj landoj per la movado de ne-aliĝintaj landoj kaj de ekvilibraj aliancoj: Suda Ameriko-Afriko (SAA) kaj Suda Ameriko-Arabaj Landoj (SAAL). Chávez emis ankaŭ al la grupo BRICS (Brazilo, Rusujo, Hindujo, Ĉinujo kaj Sud-Afriko) kaj proponis al si aliancon de Venezuelo kun tiu grupo por fortigi plurpotencan mondon;

— nacia solidareco inter la civitanoj kaj la teritorioj; kaj latinamerika solidareco;

— respekto de la nacioj, kiuj estas kulturaj entoj faritaj de la historio, kaj bastionoj de la popoloj kontraŭ la imperiismoj;

— malakcepto de la doktrino de la ekonomia novliberalismo, kaj la prefero pri ekonomio gvidata de la ŝtato, por volonteca kaj strukturiga progreso (kun grandaj publikaj projektoj, alŝtatigo de la strategiaj sektoroj, sendependeco pri nutrado ktp);

— konstrui “ŝtaton de la taskoj” por pli rekte respondi al la diversaj sociaj bezonoj de la popolo;

— evolui al la difino de bolivereca kaj humanisma socialismo, en demokratieco kaj en libereco, kaj krome doni al la laboristoj efikan socian protekton kaj povon per eblo aliri la decidojn de la entrepreno kaj ties utilojn.

Unu el la ĉefaj celoj de la ĉavismo estas reamikigi la venezuelanojn kun la patrujo, fratigi ilin kaj povi krei ŝtaton kun pli granda suvereneco, pli granda administra efikeco, pli granda justeco kaj egaleco.

La ĉavismo aspiras kunigi homojn de ĉiuj politikaj devenoj ĉirkaŭ granda projekto pri “potenca lando” kaj rezoluta agado de gvidanto. Por atingi tiujn celojn la ĉavisma metodo estas la pragmatismo kaj la malakcepto de la ideologiaj limigoj. Ĝiaj du ĉefaj aksoj estas: interna unueco cele al granda patriotisma kaj socia projekto; sendependeco kaj starigo de “potenca Venezuelo” en Latinameriko kaj en la mondo.

La ĉavismo estas, do, sistemo “de pensado, de volo kaj de agado”. Ĝi agas surbaze de la faktoj kaj la cirkonstancoj, ne de antaŭfiksitaj doktrinoj kaj ideologioj. Rezoluteco kontraŭ fatalismo; agemo kontraŭ malagemo, kontraŭ la deflankiĝo kaj la rezigno.

Laŭ Chávez la unua afero estas Venezuelo. Lia politika agado estas krei la kondiĉojn, por ke la patrujo plej efike agados. Tio estas atingebla nur se la venezuela popolo unuiĝas ĉirkaŭ socia projekto difinita de alloga gvidanto, kiu instigas ĝin al la granda historia idealo.

La bazo de la pensado de Chávez estas pluraj radikoj, kiuj interplektiĝas por formi novan venezuelan progreseman ideologion. Ĝin karakterizas la foresto de dogmoj, por esti malsama disde la malsukcesaj socialismaj eksperimentoj en Eŭropo en la 20-a jarcento. Pro tio, por diferencigi ĝin de tiu ideologio malŝatata de Pollando en 1980, aŭ de tiu falinta kun la berlina muro en 1989, aŭ de tiu dispeciĝinta en 1991, kiam falis Sovetunio, Chávez parolis pri “socialismo de la 21-a jarcento”. Temas pri socialismo naskiĝinta en Latinameriko, kiu devas kongrui kun nia tempo, kaj pro tio Chávez aldonis al ĝi ĉefe tri dimensiojn: la engaĝigan demokration, la feminismon kaj la sentemon pri ekologio.

Tiun “socialismon de la 21-a jarcento” oni konsideras kongrua kun la privata proprieto, kvankam ĝi instigas aliajn socialismajn kaj solidarajn formojn de proprieto, kiel la kooperativojn kaj la kunmastradon. Tiu socialismo kongruas ankaŭ kun la ekonomia naciismo. Chávez ne hezitis alŝtatigi la grandajn entreprenojn de strategiaj sektoroj, kiujn dominis eksterlandaj kapitaloj.

La “socialismo de la 21-a jarcento” kongruas, mi insistas pri tio, ankaŭ kun la sociala kristanismo. Chávez alprenis la malnovan sloganon de la sandinistoj: “Kristanismo kaj revolucio, ne estas kontraŭdiro”, surbaze de la aserto, laŭ kiu la vera identeco de la kristanismo estas donita de la teologio de la liberiĝo. Ne vane Chávez asertis, ke Jesuo Kristo estis la unua socialisto de la moderna erao, kaj ke la “regno de Dio” devas esti konstruata ĉi tie, sur la Tero.

Ĉar la ĉavismo estas, esence, projekto de demokratiigo de la feliĉo.

El tio eblas dedukti, ke la ĉavismo emas nature fari en Venezuelo hegemonion, pro ĝia kapablo gvidi intelekte kaj morale la socion, kaj ĉar ĝi ebligis la politikan renovigon de iu demokratio, kie devas partopreni registaro, armitaj fortoj kaj popolo unuiĝintaj en la vastiĝo de la sociaj rajtoj kaj en la justa redistribuado de la riĉaĵoj de la lando.

En la salono de la Council on Foreign Relations ne ĉiuj aŭskultantoj konsentis pri ĉi tiuj opinioj. Kiel kutime. En la sekvinta kolokvo por interŝanĝo inter publiko kaj fakuloj, pluraj homoj kun pasio foje varmega defendis la pravigojn de la venezuela opozicio*.

* https://www.foreignaffairs.com/even...

Surstrate, grupeto de manifestaciantoj emaj al tiu opozicio kritikis la principon mem de ĉi tiu faka evento. Tre malbona afero. La elementa etiko de la demokratieco havas bazan regulon: aŭskulti la aliulon.

Ignacio Ramonet La 2-an de junio 2017

esperantigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/opinion/20... origina fonto: Le Monde Diplomatique

Malakordoj kaj rivaleco: ne trovebla komuna politiko

Eŭropo malfruas je unu industria milito

La unuan fojon, la Komisiono de Bruselo prezentis, la 2-an de decembro 2016, agadplanon por subteni la armil-industriojn de la Malnova Kontinento. Ĝi ricevos 5,5 miliardojn da eŭroj jare ekde 2020. La eŭropa industria historio estas tamen markita de promesoj, kiuj, eĉ kiam ili estas modestaj, ne ricevas plenumon.

.

LA EŬROPA industria politiko estas kiel nifo: oni multe parolas pri ĝi, oni suspektas, ke ĝi ekzistas, sed neniu kapablas precize priskribi ĝin. Tiuj, kiuj kredas je ĝia ekzisto resumas ĝin per unu nomo: Airbus. La skeptikuloj listigas la industriajn skeletojn, kiuj kovras la grundon de aviadil-detruejoj kaj ferrubejoj.

Airbus ja estas, kune kun Arianespace, emblemo de sukcesa industria kunlaborado inter eŭropaj ŝtatoj. Ties nura elvoko eĉ ludas rolon de sezamo. Fine de 2016, la itala grupo Fincantieri ekzemple asertis, ke ĝi volas krei Airbus de la ŝipokonstruejoj”, anstataŭante la korean STX, bankrotintan, en la kapitalo de la Ŝipkonstruejoj de Atlantiko. En la printempo de 2014, Siemens siaflanke proponis al la franca registaro Airbus de la energio kaj Airbus de la fervojoj” cele eviti la aĉeton de la prienergia branĉo de Alstom fare de General Electric (GE). Kaj, unu jaron poste, en marto 2015, malgranda grupo de francaj socialistaj parlamentanoj alvokis al la proksimiĝo de Alstom-transporto kaj Siemens por plifirmigi la eŭropan fervojo-industrion*. Ve! Alstom-transporto preferis aliancon kun la kanadano Bombardier. Verdire, la sukceso de Airbus estas escepto en Eŭropo, kaj kelkaj, ĉefe inter tiuj, kiuj respondecas pri tiu sukceso, opinias, ke tia projekto ne plu povus okazi nun.

* Vd. Olivier Faure, Rémi Pauvros, Philippe Duron, Gilles Savary, Pierre Serne kaj Jean-Yves Petit, “Pour un “Airbus” du transport ferroviaire”, Les Échos, Parizo, 5-a de majo 2015.1

Por kompreni la kialojn de tiu kolektiva senpotenco, necesas reiri al la pasinteco. Paradokse, ja en industrio konkretiĝas en 1951 la ideo mem de Komuna Merkato, tra la Eŭropa Komunumo pri karbo kaj ŝtalo (EKKŜ), konsistigata de Francujo, Federacia Germana Respubliko (FGR), Belgujo, Nederlando, Luksemburgo kaj Italujo. Embrio de la Eŭropa Ekonomia Komunumo (EEK), la EKKŜ fondas la repaciĝon de Francujo kaj Germanujo per la komuna administrado de siaj riĉofontoj karbo kaj ŝtalo. Temas ankaŭ pri definitive forlasi la maltusismon de la franca kapitalismo fermita en si mem kaj en siaj kolonioj, devigante ĝin adopti anglosaksan modelon bazitan sur libermerkato kaj produktiveco de la entreprenoj. Ankaŭ la providenca mondistribuo de la Marshall-plano dependas de la respekto de tiuj principoj.

En 1957, laŭ la sama spirito kiel tiu de la EKKŜ, la eŭropa Komunumo pri Atomenergio (konata sub la nomo Euratom) celas disdividi la esplor-kostojn en la atoma industrio. Sed la instituciaj industriaj kunlaboradoj haltis tie. Subskribita la 25-an de marto 1957, la traktato de Romo, kiu fondas la EEK, celas antaŭ ĉio krei senlandliman merkaton; ties dogana unio planas “forigon inter la membro-ŝtatoj de ĉiuj obstakloj al la libera cirkulado de varoj, homoj, servoj kaj kapitaloj”. Tial, la maloftaj industriaj kunlaboroj disvolviĝis laŭ maniero interregistara, ekster la bruselaj institucioj. Ĉi-lastaj nur sekvas ilin, de malproksime, sen interveni.

En 1966, la kalkulo-plano

REVENINTE ĉe la politika regpozicio en 1958, Generalo De Gaulle malfidas la ideojn de Jean Monnet. Li akceptas la Komunan Merkaton, ĉar li vidas en ĝi rimedon por modernigi la strukturojn de la franca kapitalismo. Li perceptas la EEK kiel spacon, kie oni disvolvu la industriajn grupojn, kiuj estos la ĉefaj armiloj de sendependeco-politiko fronte al Usono. En aeronaŭtiko, Francujo konstruas la aviadilon Concorde kun la britoj, (kiuj, pro la franca vetoo, ankoraŭ ne eniris la EEK). Ĝi aŭtonome evoluigas propran atoman industriaron: la grafit-gasan industriaron. En informadiko, post la aĉeto de Bull fare de la usona GE — kaj granda kolero de la generalo -, la franca registaro lanĉas en 1966 la Kalkul-planon kaj kreas la Kompanion Internacian por Informadiko (CII). Ĉiufoje, la ŝtato troviĝas envolvita, senkonsidere ĉu la koncernaj entreprenoj estas ŝtataj aŭ ne.

Ambaŭflanke de Rejno, oni privilegias emerĝon de naciaj ĉampionoj. La germanaj industri-grupoj rekonstruiĝas: Siemens, Thyssen, Daimler, BMW, Volkswagen, kaj ankaŭ la heredantoj de la konzerno IG-Farben, kiu fabrikis la mortigan gason Ziklon-B (Agfa, BASF, Hoechst, Bayer, ktp.) rehavas sian tutan potencon, kun la beno de la federacia ŝtato. Pro sia statuso de venkita lando, tamen, FRG ne povas montri ambicion en la aeronaŭtika aŭ la armila sektoroj.

Aŭtune 1966, la franca, brita kaj germana registaroj lanĉas projekton de pezportanta aviadilo, kiu konkurencu la Boeing 747. Sud-Aviation paralele daŭrigas la pristudojn pri mezdistanca aviadilo, la A 300 (Airbus 300). Sed la industriistoj kaj la kompanioj ne sukcesas akordiĝi pri la specifaĵoj de la estontaj aviadiloj, kaj la projekto enŝlimiĝas. La brita registaro, siaflanke, montras malbonvolon financi la projekton.

Tuj post majo 1968, s-ro Bernard Esambert, juna diplomito de la Politeknika Altlernejo (la plej altnivela inĝeriero-altlernejo en Francujo), taskita pri industriaj dosieroj en la kabineto de la ĉefministroj Georges Pompidou kaj poste Maurice Couve de Murville, akceptas s-ron Henri Ziegler. La prezidanto de Sud-Aviation prezentas al li la maketon de A 300, kiu “revolucios la aviadon”. Tia projekto tamen necesigas konsiderindajn investojn. La ŝtato financos do la projekton, konsentante esti repagita nur okaze de sukceso (principo de la “repagebla antaŭpago”). La prezidanto Pompidou (1969-1974) donas al la projekto eŭropan dimension. La ŝtatestro, memoras s-ro Esambert, “konsideris, ke, por vendi aviadilojn al la eŭropaj kompanioj, oni devas asocii iliajn industriistojn. Oni proponas al la britoj konstrui la flugilojn, kontraŭ partopreno en la kapitalo. Ili rifuzas, preferante simplan pagon. Ni pagis, kaj tio ŝparis al ni tri jarojn*.

* Vd. Bernard Esambert, Une vie d’influence. Dans les coulisses de la Ve République, Flammarion, Parizo, 2013.

Pri la motoroj, la franco-brita rivaleco estas tia, ke necesas serĉi aliloke. La germanoj ne plu havas kompetenton. Francujo do pritraktas interkonsenton inter la Société nationale d’étude et de construction de moteurs d’aviation (Snecma) (Kompanio nacia por studo kaj konstruo de aviad-motoroj) kaj GE. La uson-franca kunentrepreno CFM International estis brila industria sukceso. Ĝi ne nur fabrikis la motorojn de la diversaj familioj de Airbus, sed ĝi poste sukcesis fariĝi unu el la provizantoj de Boeing sur la usona merkato.

La francoj dominas Airbus kaj Arianespace: 70% de la teknikaroj kaj kompetentoj devenas de Francujo; la kadrularo estas franca. Kompleksa jura strukturo grupigas Aerospatiale, devenanta de la kunfando de Sud- kaj Nord-Aviation, por Francujo; Deutsche Aerospace AG (DASA), heredanto de Messerschmitt kaj de Dornier, por Germanujo; kaj Construcciones Aeronauticas Sociedad Anonima (CASA) por Hispanujo. La germanoj, kiuj vidas en Airbus rimedon por diskrete rekonkeri tion, kion ili konsideras kiel unu el siaj historiaj fakoj, kie ili plene kompetentas, senproteste financas la projekton. Ĉar British Aerospace (BAE) aliĝis al Airbus Industrie en 1979, la kapitalo estas do dividita inter Aerospatiale kaj DASA (ĉiu 37,5%), BAE (20%) kaj CASA (5%). Dum kvaron-jarcento, en la armilo-sfero, la Britoj hezitis inter strategio pure nacia, apogita sur Usono, la eŭropa alianco, kaj alianciĝo kun la germanoj por marĝenigi Parizon. Francoj, germanoj kaj hispanoj solaj kreas, en 2000, European Aeronautic Defence and Space Company (EADS), holdingon, kiu tegmentas Airbus kaj Astrium, kompaniojn el kiuj BAE eliros en 2006.

Tamen, kiel bone la kunlaborado sine de Airbus kaj Arianespace funkcias, tiel fiasko ĝi fariĝas en informadiko. La ideo krei eŭropan ĉampionon de informadiko aperas jam en 1966, kun la lanĉo de la kalkul-plano kaj la kreo de la CII fare de Francujo. Parizo unue proponas — sensukcese — aliancon al la nederlanda Philips, poste al la brita ICL. En somero 1971, la diskutoj komenciĝas kun Siemens. Triopa interkonsento fine estas subskribita la 1-an de februaro 1972. La CII kaj Siemens posedas ĉiu 42,5%, kaj Philips 15%, de grupo nomata Unidata. Ĝia celo: rekte konkurenci IBM, proponante komputilojn kongruajn samtempe sur la eŭropa merkato kaj sur aliaj merkatoj. Sed la feliĉa kunlaboro ne longe daŭros. La malamikoj de Unidata estas multaj: IBM, kompreneble, sed ankaŭ Honeywell-Bull*, sen paroli pri la privataj akciuloj de la CII, kies interesoj diverĝas*.

* En 1970, la usona grupo Honeywell anstataŭis General Electric en la kapitalo de Bull.
* La du privataj akciuloj de la CII estas la Compagnie générale d’électricité kaj Thomson. Vd. Jacques Jublin kaj Jean-Michel Quatrepoint, French Ordinateurs. De l’affaire Bull à l’assassinat du plan Calcul, Alain Moreau, Parizo, 1976.

En 1974, la kontraŭuloj de Unidata agadas por konvinki la novan francan ŝtatestron, s-ron Valery Giscard d’Estaing, ke la CII finfine estos forglutata de la germana Siemens, kiu alianciĝos kun la nederlanda Philips. Ili tial rekomendas alproksimiĝon de la CII al Honeywell-Bull. Kiel klarigi, ke politikaj respondeculoj, kiuj sin deklaras konvinkitaj eŭropanoj, faras tian elekton? La kialo estas historia. En tiu epoko, parto de la francaj elitoj ankoraŭ konsideras la germanojn kiel malamikojn. Siemens kaj la Compagnie générale d’électricité (CGE) ambaŭ partoprenas en kartelon pri eksportado, kun striktaj reguloj (International Electrical Association)*. La CGE timas ke, tra Unidata, Siemens piedpremos ĝiajn merkatojn en Francujo.

* Vd. Alstom, scandale d’État, Fayard, Parizo, 2015.

La fiasko de Unidata havis gravajn konsekvencojn sur la industria eŭropa ŝakludejo. Siemens kaj la CGE dominas la energion, la fervojojn la medicinan sektoron, la telekomunikadon, la informadikon. Tiom da sektoroj, kie la eŭropaj landoj estus povintaj, same kiel ili faris kun Airbus, konstrui ĉampionojn fronte al la usonanoj. Ja, en la 1980-aj jaroj, Siemens estas asociita al la projekto de triageneracia atomcentralo (eŭropa premakva reaktoro — EPR), tra malplimulta partopreno en filio de Framatome, pra-ulo de Areva. Sed la unua EPR instalita en Finlando de la duopo Siemens-Areva montriĝas financa kaj eĉ teknologia katastrofo. Siemens fine estas eligita el la Areva-kapitalo en 2009. La latenta malamikeco inter ambaŭ landoj konfirmiĝas en 2001: intense lobiinta ĉe la eŭropa Komisiono, Siemens sukcesas malhelpi la kunfandiĝon de Schneider kaj Legrand, la du francaj grupoj specialiĝintaj pri elektra materialo. Sed ĝi ne sukcesis malhelpi la savplanon de Alstom fare de la franca registaro en 2003.

Franc-germana diverĝo

ĈIUFOJE, Usono profitas el la franc-germana antagonismo. En la 1980-aj jaroj, la ŝtatigita franca grupo Thomson preferas vendi sian tutan medicinan aktivadon (la Ĝenerala Kompanio de radiologio) al GE. En 2014, tiu sama GE aĉetas la prienergiajn aktivaĵojn de Alstom. Kiel ĉiam, la usonanoj promesas savi la dungojn kaj la ejojn, dum la kunfandiĝoj inter eŭropaj grupoj mekanike tradukiĝas per personaraj reduktoj, ĉar la celo estas kreskigi la merkatpartojn raciigante la produktadon.

Alia faktoro, ideologia, povas klarigi la malsukceson de la eŭropaj industriaj kunlaboradoj. Nova ekonomia ciklo komenciĝas en la 1980-aj jaroj kun la registaroj de Margaret Thatcher, ĉefministrino de Britujo, kaj de Ronald Reagan, prezidanto de Usono. Estas la okazo por la merkato venki ĉi-foje la ŝtatojn: libermerkato, libera konkurenco, privatigoj, malreguligoj. Duobla diverĝo aperas tiam inter Francujo kaj Germanujo, inter du kompren-manieroj de la eŭropa konstruo: potenca Eŭropo aŭ Eŭropo malferma al ĉiuj influoj. La industria politiko ilustras tiun kontraŭstaron. La francoj volas kopii, je eŭropa skalo, la modelon aplikitan dum la “tridek gloraj jaroj”: kreado de naciaj ĉampionoj kun publikaj aŭ privataj kapitaloj en la strategiaj sektoroj, apogitaj al grandaj projektoj pilotataj de la ŝtato. Tiu kolbertismo-politiko, vertikala, kun zorge difinitaj celoj, ebligis al Francujo rapide restariĝi danke al la emerĝo de ŝtata kapitalismo, kiu anstataŭis familian kapitalismon, miskreditigitan dum la milito.

La historio de Germanujo kondukas ĉi-lastan privilegii alian aliron. Ties grandaj entreprenoj disvolviĝis sub la regno de Bismarck, apogante sin sur la dua industria revolucio, tiu de elektro. La tiel kreitaj grupoj estis devigitaj veti je eksportado, ĉar la lando havis neniun aŭ malmultajn koloniojn. De tiu epoko ja datumas la merkantilismo kaj la altkvalito-ambicio de la germana industrio, kiuj daŭras nun. Laŭ Berlino, la rolo de la ŝtato ne estas elekti sektorojn, kie investi, sed provizi al siaj grandaj grupoj la kiel eble plej bonan ĉirkaŭaĵon (edukado, trejnado, impostado) por ke ili kontribuu al la landa prospero. Jes ja, tiuj konzernoj sin metis je la servo de Adolf Hitler, sed, post la malvenko, la germanaj grandaj mastroj restadis nur mallonge en malliberejo. La usonanoj faciligis ilian revenon en la estraroj de kompanioj, kies fabrikoj suferis malpli da damaĝoj ol la civilaj konstruaĵoj. Por ili, esenca estis la rapida restarigo de Bonn fronte al la soveta danĝero.

FRG reprenas la principojn de la bismarka politiko kaj de la ordoliberalismo*. La bankoj, aparte la regionaj, financas la entreprenojn, stabiligas la akciularon. Ili funde ludas la ludon de la Mittelstand, tiuj centmiloj da mezaj entreprenoj, kiuj sukcese praktikas politikon de industriaj niĉoj. La armeaj elspezoj estante ege reduktitaj, la tradiciaj industrioj ricevas maksimumajn resursojn. Samtempe, Francujo dediĉas grandan parton de sia buĝeto por la armeo (militoj de Hindoĉinujo kaj de Alĝerio, nukleaj armiloj). Du aliroj al la industria politiko alfrontiĝas. Germanujo privilegias la sektorojn de la dua industria revolucio. Francujo pli interesiĝas al tiuj de la tria: elektroniko, informadiko kaj hodiaŭ cifereca industrio.

* Vd. François Denord, Rachel Knaebel kaj Pierre Rimbert, “La germana ordoliberalismo, fera kaĝo por Eŭropo”, Le Monde diplomatique en esperanto, aŭgusto 2015.

La ekspansio de la novliberala ideologio en la 1980-aj jaroj kaj la kreskanta influo de la britoj ene de la eŭropa Komisiono iom post iom marĝenigis la francajn ideojn en Eŭropo kiu, cetere, plilarĝiĝas. La malvenko konfirmiĝas ĉe la fino de la 1980-aj jaroj. François Mitterrand strebis, dum la tuta jardeko, konvinki la eŭropanojn konduki volisman politikon en la teknologioj de la tria industria revolucio, de la ekektronikaj elementoj al informadiko, de robotiko al elektroniko celanta la popolamason — tiam dominata de la japanoj — kaj ankaŭ la profesia elektroniko kaj telekomunikado. Parizo proponas kreadon de eŭropaj specializitaj agentejoj, malfermon de publikaj kontraktoj surbaze de komunuma prefero, grandajn komunajn projektojn pri infrastrukturoj. En Bruselo, la opinioj diverĝas. La direkcio pri industrio montriĝas favora al la francaj tezoj, sed la ĝenerala direkcio de konkurenco, kiu arigas germanajn kaj britajn funkciulojn, estas profunde kontraŭ.

Rezulte: en la dua duono de la 1980-aj jaroj, la ambicioj estas reviziitaj je minimumo; oni almonte privilegias esploradon, sed la industriaj kunlaboroj estas forgesitaj. Laŭlonge de la jaroj, la pezo de la novliberaluloj kreskas kaj la francaj ambicioj malprosperas. Subskribita en 1986 sub impulso de la prezidanto de la Komisiono Jacques Delors, la Unika eŭropa Akto (Single Eŭropean Akt) donas al si la celon “finkonstrui la internan merkaton”: malreguligoj, privatigoj. En 1988, la direktivo pri libera cirkulado de kapitaloj ekvalidas. Unuvorte, Francujo iom post iom integriĝas en la nova monda ekonomia ordo: tiu de la “Vaŝingtona interkonsento”*. La (franca) ministrejo pri financoj, konvinkita adepto pri la novliberalaj ideoj, superpaŝas la adeptojn de industriismo.

* Vd. Moisés Naim, “Avatars du “consensus de Washington””, Le Monde diplomatique, marto 2000.

Dum sia mallonga restado en la posteno de ĉefministro, en 1991, s-ino Edith Cresson provas renversi la kurson de la aferoj, proponante eŭropan industrian politikon kaj kreadon de “komunumo de elektroniko” — sensukcese. Ja la germana komisionano taskita pri ekstera komerco kaj industriaj aferoj, s-ro Martin Bangemann, difinas la kredon, kiu trudiĝos: “la ĉefa demando estas: kiuj kondiĉoj devas ĉeesti por fortigi la optimuman atribuon de la resursoj per la merkatfortoj*.” Ne plu eblas ŝanĝi. Sekvigante agojn post parolo, la eŭropa Komisiono kontraŭstaras, en 1991, aĉeton de la brita De Havilland fare de franc-itala konsorcio (Aerospatiale, Alenia), kiu volis krei eŭropan centron de mezdistancaj aviadiloj por regionaj transportoj ĉirkaŭ la ATR. Tiam la kanada Bombardier aĉetas De Havilland.

* Martin Bangemann, Les Clés de la politique industrielle en Europe, Éditions d’Organisation, Parizo, 1992.

Eŭropo plu estas nur vasta merkato, kiun oni kiel eble plej rapide plilarĝigos, ĉar tion postulas la usona strategia intereso, kaj ĉar la germanoj trovas en ĝi la avantaĝon de hinterland (interna parto de lando)* restarigita ĉe ilia pordo. Iliaj industriaj grupoj sin delokas tien por malmultekoste produkti elementojn, kiujn ili kunmetas en siaj fabrikoj de okcidenta Germanujo.

* Interna parto de lando kaj, se oni etendas la signifon de la vorto: zono de ekonomia influo.

Laŭ s-ro Louis Gallois, prezidanto de EADS de 2006 ĝis 2012, la respondeco de tiu foresto de eŭropa industria politiko estas dividita. “La germanoj ne volis ĝin, li klarigas, ĉar ĝi kontraŭas ilian ordoliberalan ideologion kaj ili ne bezonas ĝin. Sed la francoj ne postulis ĝian starigon kun sufiĉe da forto. Krome, tio ne interesis la sinsekvajn prezidantojn de la Komisiono, aparte José Manuel Barroso.” Fine, en Bruselo, la direkcio de konkurenco iom post iom pasis sub la regadon de la jura direkcio, kiu havas nur unu celon: eviti kondamnon de la Justica Korto de Eŭropa Unio pro nerespekto de konkurenco. Kun la tempo konstruiĝis ekstreme truda jurisprudenco. Laŭ s-ro Gallois, “ĝi hodiaŭ malpermesus lanĉi projekton tian, kia Airbus”.

La foresto de industria strategio ankaŭ ŝuldiĝas al la foresto de vera politiko pri ekstera komerco. En 2002, Usono povis decidi en ses monatoj trudi 700% dogan-impostojn je ŝtalo por respondi al ĉina dumpado. La eŭropanoj bezonis du jarojn da diskutoj por fine apliki dekonajn impostojn. Tiun malvarmecon de Bruselo povas ankaŭ klarigi la komercaj plusoj de Germanujo, aparte rilate al Ĉinujo kaj Usono. Berlino, kiu sukcesis trudi siajn normojn kaj teknikajn normojn en la sektoroj kiuj interesas ĝin, ne bezonas trudan komercan politikon de Eŭropo.

La aŭtomobila sektoro tre bone ilustras la obstaklojn kontraŭ kunlaboro. La tri germanaj grupoj — Volkswagen, Daimler kaj BMW — estas samtempe konkurantoj kaj partneroj: konkurantoj ĉar ili vendas aŭtojn sur la samaj merkatoj, partneroj ĉar ili ne hezitas kune aĉeti elementojn. En 2015 ili kune akiris la navigad-sistemon de Nokia kun la celo ekipi siajn veturilojn. En Francujo, Renault kaj Peugeot restas rivaloj, kiuj tute ne kunlaboras.

Elpelita el la vortprovizo de la Komisiono dum la 1990-aj jaroj, la industria politiko estas elvokita en la “strategio de Lisbono” ellaborita en marto 2000. Tiu ĉi celas fari el la Eŭropa Unio “la kono-ekonomion la plej konkurenc-kapablan kaj plej dinamikan el la mondo, kapablan je daŭrigebla kresko, akompanatan de kvanta kaj kvalita pliboniĝo de la dungo-situacio kaj de pli granda socia kohereco”. Sed, laŭlonge de la jaroj, oni ĉefe lanĉas malplenajn formulojn kaj nerealigeblajn dezirojn: “Necesas aro da rimedoj por instigi pli daŭrigeblajn produktadon kaj konsumadon, plifortigantajn la eŭropan konkurenc-kapablon.” Kvankam oni efektive mencias “ciferecan strategion por Eŭropo”“industrian politikon ĉe la epoko de la tutmondiĝo”, konkrete nenio okazas, ĉar la ideologio restas la sama. La “strategio de Lisbono” estas malsukceso.

La influo de Francujo en la servoj de la Komisiono kaj en la eŭropa Parlamento malvigliĝas jaron post jaro. Ĝia ŝtataparato fervore obeas la komunumajn regulojn. La elitoj ne plu kredas je industria patriotismo kaj ne imagas eŭropan patriotismon. Por la grandaj francaj industriaj grupoj — aparte tiuj de la CAC 40 — Eŭropo estas nur merkato kiel alia. Iuj sin vendas al la plej paganta aŭ pasas sub la aŭtoritato de la anglosaksaj invest-fondusoj*. Premita inter du kontraŭaj interesoj, la anglosaksa opiniaro (doxa) kaj la germana ordoliberalismo, la franca industrio eksplodas, kaj, kun ĝi, milionoj da dungoj.

* Cf. Christakis Georgiou, Les Grandes Firmes françaises et l’Union européenne, Éditions du Croquant, Vulaines-sur-Seine, 2017.

Tiujn novajn povorilatojn oni trovas en Airbus Group (nova nomo de EADS), sed ankaŭ en Arianespace, kie la influo de la francoj malkreskas. Kiel konstatas private kelkaj altaj kadruloj, la nova mastro de Airbus Group, la germano Thomas Enders, “pli kaj pli usonaniĝas”. En 2016 li tiel lokis usonanon ĉe la posteno de direktoro de esploro kaj teknologio: s-ro Paul Eremenko, eksa gvidanta kadrulo de la Defense Advanced Research Projects Agency (Darpa), la ŝtata instanco kiu, en Usono, orientas ĉiujn kreditojn pri esploro kaj disvolvado, aparte en la armil-sfero. Estas kvazaŭ Boeing dungus eks-ĉefon de la franca ĝenerala direkcio de armado. Airbus group, ni memorigu, fabrikas la misilojn de la franca nuklea armilo.

Sama evoluo okazas ĉe Arianespace. Por la enorbitigo de la eŭropaj satelitoj, ĝiaj lanĉiloj sisteme troviĝas en konkurenco kun tiuj de la rusoj kaj usonanoj. Sed tiuj ĉi, kun la subteno de siaj registaroj, frakasas la prezojn. Germanujo elektis la usonanon SpaceX por tri el siaj satelitoj. Jes ja, la eŭropanoj fine kondukis al sia fino la programon Galileo, servon de geolokigo per satelitoj konkurencan de la usona GPS. Sed dek ok jaroj pasis inter la lanĉo de la projekto kaj ties finiĝo, en decembro 2016. Bilanco: almenaŭ ses jaroj da malfruo, duobligita buĝeto kaj sennombraj psikodramoj inter la partoprenantaj landoj, ĉar kelkaj ne rezistis al la usonaj premoj.

En la armil-industrioj, kunlaboroj ja ofte haltis antaŭ la fino (tiel okazis pri la franc-germana tanko). Pri la batalaviadiloj, Francujo agis sola pri sia Rafale, dum la germanoj kaj britoj fabrikis sian Eurofighter. La du aviadiloj estas konkurencaj ĉe eksportado, kaj iuj eŭropaj landoj, inter kiuj Britujo, Italujo kaj Nederlando eĉ preferas aĉeti la usonan F-35, la plej multekostan militan jeton el la historio de aeronaŭtiko.

Sed ja en la ciferecaj teknologioj montriĝas la plej doloraj malsukcesoj. De tridek jaroj, kun la silenta kompliceco de la plej granda parto de la ŝtatoj, Bruselo sisteme blokis ĉiun projekton celantan krei eŭropajn ĉampionojn. Tiu konduto kontrastas kun la iniciatoj de la ĉinoj kaj eĉ de la rusoj. Kial evoluigi eŭropan oferton, se ja la GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft) faras tion por ni?...

Monopoloj ekster ĉia kontrolo en la sektoro de la tiklaj datumoj: fronte al tiu danĝero, ekkonsciiĝo ŝajnas tamen aperi en Bruselo. Pro tio en julio 2016 la eŭropa Komisiono akuzis Google ĉe tribunalo pro atenco al konkurenco. Instalita en Irlando, la usona grupo ĝuis tre avantaĝan impostadon. Sed tiu sankcio, amase diskonigita de amasinformiloj, estas nur izolita ago, kiun Dublino, korligita al reĝimo, kiu ebligas allogi entreprenojn, vigle bedaŭris. La tento submetiĝi al la usonaj gigantoj restas granda. Fine de januaro 2017, la dana ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ro Anders Samuelsen, anoncis nomumon de “ambasadoroj” de sia lando ĉe la GAFAM: “Tiuj entreprenoj fariĝis novaj nacioj. Estonte, niaj duflankaj rilatoj kun Google estos tiel gravaj kiel tiuj, kiujn ni havas kun Grekujo*.” Se tiu sinteno — simila al tiuj de Irlando, kiu vidas sin pli ol iam ajn kiel aviadŝipon de la usonaj internaciaj entreprenoj — konfirmiĝas, tiam la signifo mem de la eŭropa projekto estas trafita.

* Politiken, Kopenhago, 26-a de januaro 2017.

Jean-Michel QUATREPOINT

Demokratiaj forkaŝadoj

Kun aŭreolo de elektiĝo akirita per tri milionoj da voĉoj malpli ol sia konkurintino, la prezidanto Donald Trump elektis Saud-Arabujon por tie denunci la foreston de demokratio ... en Irano. Poste, en Miamo, antaŭ la transvivintoj de fiaskinta milita aventuro farita en aprilo de 1961 de la Central Intelligence Agency (CIA) kontraŭ la registaro de Fidel Castro, li pretekstis la “liberecon de la kuba popolo” por akrigi la usonajn sankciojn kontraŭ la loĝantaro de la insulo.

Pri dubsenca solenado de la demokratio, la franca elektociklo, kiu ĵus finiĝis, ne estas same burleska kiel tiuj du ekzemploj. Tamen ĝi proksimiĝas al ili. Komence, praelektoj nomumis la kandidatojn de la du dominantaj partioj. Sed ambaŭ estis eliminitaj jam ĉe la unua baloto de s-ro Emmanuel Macron, kiu sciis kunigi kavajn vortojn, belajn bildojn kaj la masivan subtenon de la komunikiloj. Ĉar la elektantoj donis al li kiel rivalon por la dua baloto ekstremdekstran kandidatinon abomenatan de du trionoj de la francoj, lia fina triumfo estis certa. Oni bezonis nur doni al la nova prezidanto, por “ebligi al li la regadon”, plimulton de deputitoj larĝe nekonataj, sed devenaj el la supraj klasoj (nul laboristo, kvardek ses entreprenĉefoj) kaj kiuj dankas ĉion al li. Miraklo de la elektosistemo: la novliberala politiko, kiun li defendas, estis aprobita nur de 44,02 elcentoj de la voĉoj en la unua baloto de la prezidantelekto.* En la parlamento ĝi povas kalkuli kun proksimume 90 elcentoj de la deputitoj.*

* La sumo de la voĉoj akiritaj de s-ro Macron kaj de s-ro François Fillon. Ĉiuj ceteraj kandidatoj rifuzis tiun politikon.
* Ĉar kelkaj socialistaj deputitoj siavice ankaŭ planas montri sin “konstruemaj”.

Neniam en la historio de la universala voĉdono en Francujo parlamentelekto mobilizis tiom malmulte da homoj (pli ol 56 elcentoj da sindeteno, kontraŭ 16 elcentoj en 1978 ...). Tiu hontinda rezulto, usoneca, post kvazaŭ ne ekzistanta elektokampanjo, kun ritmoj de ofte duarangaj “aferoj”. Etkalibraj Watergate, kiujn la komunikiloj ĝissate gurdis kvazaŭ por elŝuldiĝi pro esti servintaj kiel salttabulo al la prezidonto. Kiam la traktitaj politikaj temoj resumeblas per kompara inventaro de personaj leĝrompoj de delegitoj, ĉu miri, ke inter la elektitaj deputitoj estas same multaj novuloj, kiuj eble pretas senpolvigi la plej malbelajn aspektojn de la sistemo, sed ne tre emaj kontesti la strategiajn ekonomiajn decidojn? Tiujn, kiujn ili lasas al la registaro kaj al la Eŭropa Komisiono.

La interpuŝiĝo, kiu kaŭzis malgravan sveneton de kandidatino, monopoligis la radiajn kaj televidajn ondojn dum tri tagoj, konkurencata de krimafero de antaŭ pli ol tridek jaroj. Eŭropa politiko, greka krizo, urĝostato, franca milita engaĝiĝo en Afriko kaj en la Proksimoriento: ĉio ĉi, male, preskaŭ neniam estis temo. Tio, kion Pierre Bourdieu nomis “politiko de malpolitikigo kaj de malmobilzado” tiamaniere bele venkis, sed la batalo nur komenciĝis ...

Serge HALIMI.

Komuna posedaĵo de Bosnianoj, Kroatoj, Montenegranoj kaj Serboj

La sennoma lingvo de Balkanio

La disigo de Jugoslavio kaj la paroksismiĝo de ties naciaj sentoj havis lingvajn konsekvencojn: taŭgis paroli la bosnian en Sarajevo, la kroatan en Zagrebo, la serban en Belgrado aŭ la montenegran en Podgorico. Dum ili identigas lokajn variojn, la lingvistoj tamen agnoskas al tiuj popoloj unu saman lingvon, kiun iuj deziras denove kunhavi.

La 30-an de marto Deklaracio pri la komuna lingvo* estis prezentita en Sarajevo de multaj regionaj intelektuloj, celante cêsigi la lingvajn kverelojn, kiuj malpacigas la kvar eksajn jugoslaviajn respublikojn ekde la jaroj 1990-aj. “Ĉu estas uzata en Bosnio, en Kroatio, en Montenegro kaj en Serbio komuna lingvo? La respondo estas jes”, tiel legeblas en la antaŭparolo de tiu dokumento, kiu precizigas:“Temas pri komuna lingvo el la tipo plurforma, tio estas lingvo parolata de pluraj popoloj en pluraj ŝtatoj kun rekoneblaj varioj, same kiel la germana, la angla, la araba, la franca, la hispana, la portugala kaj multaj aliaj.” Kiel rimarkigas la Serba lingvisto Ranko Bugarski, “la diferenco estas, ke ĉe ni la varioj havas nomon, dum la tuta ento, kiu ne plu havas statuton, perdis sian oficialan nomon”.

* Ties teskto estas legebla ĉe la jena retadreso: http://jezicinacionalizmi.com/dekla...

La reagoj rapide okazis. Ja en Kroatio ili estis la plej viglaj. Dum sia paska prediko, la ĉefepiskopo de Zagrebo, S-ro Josip Bozanić, tondris:“Jen atako kontraŭ la kroata lingvo, kiu preparas alian atakon!”, dum la konservativa prezidanto S-ino Kolinda Grabar-Kitarocić asertis, ke “tiu supozita komuna lingvo estas politika projekto jam mortinta kun Jugoslavio”. Ĉe la Serba flanko, la lingvisto Miloš Kovačević deklaris:“Neniun nomon havas tiu lingvo, ĉar ĉiuj scias, ke temas pri la serba.” Tiu arda naciisto konsideras la serban kiel “trezoron”, kiun la aliaj popoloj provas “ŝteli* ”.

* Legu Ivan Čolović, “Les prêtres de la langue. Poésie, nation et politique en Serbie”, Terrain, n°41, Nanterre, septembro 2003.
La “BKMS” instruata en Sorbono

De post la sanga disigo de la federacio, en la komenco de la jaroj 1990-aj, ne plu estas vorto pri kiu oni interkonsentas por diri la lingvon, iam nomitan serbo-kroata. En la Internacia Pun-Tribunalo por Jugoslavio (ICTY) oni parolas la “BKS” (bosni-kroat-serba), dum Sorbono proponas kursojn de la “BKMS” aldoninte M por la montenegra. Kiel agnoskas la verkisto, tradukisto kaj eldonisto Vladimir Arsenijević, unu el la iniciatintoj de la Deklaracio pri la komuna lingvo, “la demandon pri la nomo ni dumlonge debatis. Ne estis eble uzi la vortojn ”serbo-kroata“ aŭ ”jugoslava“, tro stampitajn. Inter parolantoj sud-slavaj ni kutimas diri naš jezik (”nia lingvo“).” Kvazaŭ por montri la intimecon de gardita komuna identiĝo, malgraŭ la politikaj disŝiroj.

En Kroatio grandegaj klopodoj estis faritaj de post 1990 por pliigi la malsamecon de la kroata el la komuna normo. Tiel la Kroatoj emas krei neologismojn aŭ lingvajn kopiaĵojn por anstataŭigi la fremdajn vortojn: tiel ili parolas pri zračna luka (“flug-haveno”) dum Bosnianoj kaj Serboj parolas pri aerodrom, ili uzas la vorton pasolstvo (ekzistanta ankaŭ en la rusa) por nomi diplomatan kancelarion, kiun iliaj najbaroj nomas ambasada... Tiu inklino estis fortigita de la laŭdantoj de lingva pureco, kreante novajn vortojn foje malfacile kompreneblajn. Ĉiujare konkurso tre videbla en la amaskomunikiloj eĉ rekompencas “la plej bonan novan Kroatan vorton”. En Serbio, la afero fokusiĝas ĉirkaŭ la kirila alfabeto, arde defendata de la potenca ortodoksa eklezio, kaj des pli svingata kiel marko de Serbeco, ke ĝi estas minacata de la komunikiloj kiel Internet, en kiu superas la latina alfabeto, uzata ankaŭ en la lando.

La malkonsentoj pri la lingvo foje okazigas amuzajn situaciojn. Tiel, la Kroatoj, same kiel la Belorusoj aŭ la Ukrainoj uzas la malnovajn slavajn formojn por nomi la jarajn monatojn: ili diras travanj (la herba monato) por nomi aprilon, kiun iliaj najbaroj nomas april. En la miksitaj zonoj, por eviti ian ajn nacian atribuon, la parolantoj ofte uzas ĉirkaŭfrazojn, parolante pri la “kvara monato”. La situacio ankoraŭ pli komplikiĝis pro la memaserto de la bosnia, markita de la rekono de iuj turkaĵoj, malmulte uzataj en la ĉiutaga lingvo, kaj poste tiu de la “montenegra”. Ĉi lasta skribiĝas per la du alfabetoj sed, de post la sendependiĝo de la lando, en 2006, du konsonantoj estis aldonitaj por esprimi sonojn proprajn al la parolmaniero de tiu lando. La serbaj naciistoj kontestas la ekziston de aparta montenegra identeco, kaj la lingva demando regule flamiĝas en la malgranda ŝtato, kiu ĵus aliĝis al NATO. Antaŭ kelkaj jaroj, la bankaŭtomatoj de la norda parto de la lando — kie loĝas ortodoksuloj, inter kiuj, iuj difinas sin, kiel Serbojn kaj aliaj kiel Montenegranojn, kun ekzisto de ankaŭ gravaj Bosniaj komunumoj — senriske proponis la elekton “denaska lingvo” (maternji jezik)...

Multobliĝantaj regionaj komunikiloj

Neniam tiuj postuloj malhelpis interkomprenon inter la parolantoj de la diversaj landoj. Laŭ la Kroata lingvisto de Bosnio Josip Baotić, la malsimilaĵoj inter la diversaj varioj de la serbo-kroata ne superas 10% de la vortprovizo. Fakte, la debato, kiu okazas de post la jaroj 1990-aj neniel estas scienca, ĝi estas, antaŭ ĉio, politika. Kiel pruvo de tiu “interkompreno, kiu certigas preskaŭ perfektan komunikadon inter parolantoj kadre de kompleksaj interŝanĝoj* ”, jen multaj regionaj komunikiloj kiuj aperis: Radio Slobodna Evropa, loka filio de radio Free Europe, Al-Jazeera Balkans aŭ pli freŝdata la informkanalo N1, kiu apartenas al reto de CNN. Malgraŭ kelkaj problemoj ekonomiaj — libroj estas pli kostaj en Kroatio ol en Serbio aŭ en Bosnio — eldonaj projektoj akceptis la defion de translima produktado.

* Paul-Louis Thomas, “Le serbo-croate (bosniaque, croate, monténégrin, serbe): de l’étude d’une langue à l’identité des langues”, Revue des études slaves, volumo 74, kajero 2-3, Parizo, 2002-2003.

En 2009, S-ro Vladimir Arsenijević ekkreis la asocion Krokodil celante “antaŭenigi la kulturon de dialogo, reamikiĝo kaj rekonstruado de la rompitaj ligoj en tiu regiono, kiu estas nomata Okcidenta Balkanio”, por redoni prestiĝon al la sud-slava literaturo. “Mi kreskis en Kroatio, sed mi vivas en Serbio kaj mi kombinas vortojn el la du lingvovarioj”, li klarigas. “Kiam mi ekverkis, mi havis problemojn kun miaj ekdonistoj, kiuj volis ŝanĝi miajn vortojn.” La sama ario aŭdeblas ĉe la sociologo Igor Štiks, kiu naskiĝis en Sarajevo, studis en Zagrebo kaj Parizo, kaj nun loĝas en Belgrado. “Mi ĉiam demandas al miaj tradukistoj en kiu lingvo mi verkas, sed neniu scias kion respondi”, li ŝercas.

Je la nomo de pretendataj malsimilecoj inter niaj lingvoj, oni plifortigas la ekzistantajn landlimojn kaj oni konstruas novajn. La lingvaj politikoj de la kvar ŝtatoj, kiuj ĉiuj insistas pri la malsimilecoj, havas laŭ ni konsekvencojn ege malutilajn kaj danĝerajn, okazigante neakcepteblan sed tre oftan apartigon de infanoj en la lernejoj laŭ ilia ”denaska lingvo“, tio egalas al bredado de generacioj de junaj naciistoj”, indignas Ranko Bugarski. La iniciatintoj de la Deklaracio pri la komuna lingvo neas havi politikan projekton — kiu tuj estus taksita de la naciismaj rondoj de la diversaj landoj, kiel “riproĉebla” nostalgio pri la eksa komuna ŝtato. Sed la resono okazigita de la iniciato ja montras, ke la balkanaj civitanoj tre deziras transpasi la barilojn konstruitajn dum kvarono de jarcento.

Jean-Arnault DÉRENS kaj Simon RICO

Preskaŭ dek kvin jaroj da zapatista memregado

En Ĉiapo, la revolucio spitas

Komence de la 1990-aj jaroj, la zapatista ribelo enkarnigis strategian opcion: ŝanĝi la mondon sen enpotenciĝi. La alveno en la registaron de maldekstraj fortoj en Latinameriko, kelkajn jarojn poste, ŝajnis malpravigi ĝin. Sed, de Venezuelo ĝis Brazilo, la malfacilaĵoj de la progresemaj reĝimoj levas demandon: kie troviĝas siaflanke Ĉiapo?

“ILI TIMAS, ke ni malkovros, ke ni povas regi nin mem”, lanĉas la instruistino Eloisa. Ŝi diris tion jam en aŭgusto de 2013 al centoj da simpatiantoj venintaj el Meksiko aŭ eksterlande por lerni el la zapatista sperto, dum aktiva semajno de entrempiĝo. Ironie nomata “Escuelita” (lernejeto), tiu iniciato celis inversigi la sindromon de evangeliisto, returni la tortiljon”, al kio iam instigis la antropologiisto André Aubry: instrui sin mem per la kontakto kun centoj da majaaj kampuloj kuj ĉiutage praktikas memregadon. Eloisa, memorigante per tiuj vortoj la Escuelita de 2013, poste memorigis pri la ĉefa afero, kiu lasas iujn observantojn nekredemaj: modesta kaj ne kun misiismo la zapatista sperto tamen jam de dudek tri jaroj rompas kun la jarcentojn longaj principoj, kaj nun en krizo, de la delegado de potenco kaj de disigo inter regantoj kaj regatoj, kiuj estas la bazoj de la modernaj ŝtato kaj demokratio.

Ĝi okazas en ne neglektinda skalo. Tiu regiono de arbaroj kaj de montaroj de 28.000 kvadratkilometroj (proksimume la grando de Belgujo) kovras pli ol trionon de la subŝtato Ĉiapo. Kvankam neniu fidinda nombro disponeblas, oni taksas, ke 100.000 ĝis 250.000 homoj laŭ la nombradoj* — 15 ĝis 35 elcentoj de la loĝantaro — konsistigas la bazojn de la zapatismo, do la gehomojn kiuj deklaras sin favoraj al la zapatismo kaj partoprenas en ĝi. Jen la plej grava fakto, kiu preskaŭ forgesigas la folkloran bildon de la famaj frostoĉapoj aŭ la elokventaj ruzaĵoj de la eksa subkomandanto Marcos (kiu renomis sin Galeano, omaĝe al murdita kamarado): tiaskale kaj tiadaŭre la zapatista aventuro estas la plej grava sperto de kolektiva memregado de la moderna historio. Pli longe ol la laboristaj kaj kampulaj sovetoj naskitaj favore al la rusa revolucio de 1917 (antaŭ la transdonado de ilia potenco al la bolŝevista registaro); pli ol la kluboj kaj konsilantaroj de la Pariza Komunumo, disbatita en majo de 1871 post du monatoj da febra aktiveco; pli ol la rekta demokratio de la kampuloj de Aragono kaj de Katalunujo inter 1936 kaj 1939; kaj pli ol la punktecaj politikaj aŭtonomecoj, aŭ malpli kompletaj, spertaj en la urbaj kvartaloj, en Kopenhago post 1971 aŭ en Ateno de hodiaŭ.

* Pri la problemo de kalkulado kaj de la fontoj, kp Bernard Duterme, “Zapatisme: la rébellion qui dure”, Alternatives Sud, vol. 21, n-ro 2, Centre tricontinental — Syllepese, Louvain-la-Neuve — Parizo, februaro 2014.

Dum tiuj ĉi spertoj estis ĉiuj subpremitaj aŭ akaparitaj, kaj dum la maldekstraj registaroj de la cetera Latinameriko seniluziigis parton de la popolaj movadoj, kiuj portis ilin en la potencon (en Brazilo, en Venezuelo, en Bolivio, en Ekvadoro ...), la zapatismo fartas bone. Ĝi iom post iom rompis kun la ŝtato, solidigis siajn bazojn kaj konstruis senprecedencan politikan aŭtonomecon, kiu nun estas portata de la unua generacio naskita post la ribelo de 1994. Pli kaj pli kaj pragmate forlasante la kredon je la ŝtato kaj la komencan leninisman avangardismon: “Kiam ni alvenis, ni estis kvadrataj, kiel la politikaj profesiuloj, kaj la indianaj komunumoj, kiuj estas rondaj, forfajlis niajn angulojn”, amuze ripetas Galeano. La celo: ŝanĝi la naturon de la politika potenco, ĉar ne eblas preni ĝin en pli vasta skalo. Jen la rezulto: “La movado estas hodiaŭ eĉ pli forta, pli decida. La infanoj de 1994 estas nun la kadruloj de la zapatismo, sen akaparo nek perfido”, rekonas la socisciencisto Arturo Anguiano, kiu tute ne estas natura akompananto de Ĉiapo, sed la kunfondinto de la Revolucia Partio de Gelaboristoj (PRT), trockista. Hodiaŭ, la ordinara vivo de la zapatistaj komunumoj atestas pri tio.

“La kapitalismo ne haltos. Anonciĝos granda ŝtormo. Ĉi tie ni preparas nin por fari sen ĝi”, ridete resumas dudekjarulo, kiu apartenas jam dum tri jaroj al la konsilantaro de bona regado (Junta de Buen Gobierno) de Morelia, la malplej loĝata el la kvin zapatistaj zonoj, kaj kiu preparas sin por cedi sian lokon post esti forminta siajn posteulojn. Situanta meze de la zono, je 1.200 metroj da alto, la caracol [karakól] de Morelia gluiĝas al monteto abunde kovrita de kreskaĵoj. Tiu termino signifas “heliko” en la hispana, por diri la necesan malrapidon de la politiko kaj por nomi la kelkajn konstruaĵojn por kunveni, kiuj rolas kiel ĉefloko por ĉiu zono. Ĉi tie, ĝi troviĝas super pejzaĝo de paŝtejoj kaj de kulturoj: sepcent hektaroj da akirita grundo por sep mil loĝantoj disaj en tre vasta teritorio. Inter la korbopilka ludejo kaj la simpla salonego el farbitaj brikoj, kelkdekoj da geviroj, dum tiu ĉi horo, forlasas la caracol kun dorsosako, post tri tagoj da kunvenoj. Ili malrapide paŝas kun piedoj rigidiĝintaj pro longaj horoj de kunsido kaj montras mienon de koncernato kaj kiu, sur iliaj tanitaj vizaĝoj, estas miksaĵo de la milda sereno de la cocil-indianoj — la plimulta tribo ĉi tie — kaj de restanta zorgo de tiuj, kiuj ĵus pasigis tri tagojn diskutante pri ŝarĝoj (cargas), kiujn ĉiu transprenas libervole, de la distribuado de la rikoltoj ĝis la konstruado de lernejoj.

En la lernejo, kolonia historio kaj kritiko de kapitalismo

Apud la interret-kafejeto el cementaj brikoj, la juna membro de la konsilantaro daŭrigas: “Ni ne provas etendi la zapatismon, kiu estas tre aparta. Sed la ideon, kiu subtenas ĝin, la aŭtonomecon ĝenerale, jes.” Ili nun triope priskribas al ni la funkciadon de la zono de Morelia. Ekzistas kolektivo en ĉiu produktad-sektoro, de la radio ĝis la teksaĵ-medio aŭ abelbredado. Kun cent kvardek kapoj de brutaro kaj dek hektaroj de maizkampoj (milpas) la zono atingas la nutraĵan memsufiĉon pro siaj fruktarbaroj, siaj malmultaj kokinejoj, siaj kvin hektaroj da kafoplantoj kaj siaj kooperativaj bakejoj.

La kromaĵoj estas vendataj al la nezapatistoj de la zono, la “partiistoj”, kiuj vivas el la subtenoj de la Institucia Revolucia Partio (PRI), la partio en la potenco, kiu subtenas kelkajn vilaĝojn por vasaligi ilin. Malrekte tio do estas la mono de la registaro, kiu ebligas al la zapatistoj, nome de la kolektivo, aĉeti tion, kion ili ne produktas: maŝinojn aŭ oficejan materialon, krome la malmultajn veturilojn, kiuj veturigas la homojn al la kunvenoj el ĉiuj punktoj de la zono. La individuaj projektoj, ekzemple la starigo de manĝejo-nutraĵvendejo, estas financataj de la zapatistaj aŭtonomaj bankoj (Banpaz aŭ Banamaz), kiuj pruntas je kvoto de 2%. En la tuta zono oni manĝas sufiĉe, simple kaj tradicie, sen helpo de ŝtato nek de neregistaraj organizaĵoj (NRO): rizon, omletojn, nigrajn fazeolojn, kafon, kelkajn fruktojn kaj, pli malofte, kokidaĵojn, ovojn, sukerkanon. Malmultaj komputiloj kaj libroj en la domoj, tre malmultaj veturiloj, kaj sobraj vestaĵoj: la materiaj kondiĉoj estas minimumaj, sed nenio esenca mankas. Tiu ĉi sobreco restas la malo de la (trompa) eŭrop-usona abundokorno de la vendejegoj kaj pruntoj por konsumado.

La libervolaj respondeculoj de la caracol de Morelia priskribas al ni la tri socialajn misiojn de la kolektivo: edukadon, sanon kaj justicon, kiujn, anstataŭ instruistoj, kuracistoj aŭ juĝistoj, alterne certigas libervolaj “iniciatantoj” (iliaj najbaroj okupiĝas pri ilia grundo kaj iliaj mastrumoj dum ilia misio). Dum la proksimume sescent zapatistaj lernejoj de la kvin zonoj proponas ĉiujn tri lernociklojn, la resto estas kolektive diskutata kaj adaptita al la bezonoj, ĉu temas pri ĉies ritmo aŭ pri la programo kaj pri la kalendaro. Sed oni renkontas ĉie kursojn de la hispana kaj de indiana lingvo, pri kolonia historio kaj pri politika edukado (kritiko de la kapitalismo, studo de la socialaj bataloj en aliaj landoj), de matematiko kaj de natursciencoj (“vivo en la medio”). De mastrumado ĝis murfreskoj, la kolektiva laboro estas ĉiutaga. Kaj, ekde la fino de la dua ciklo, je la aĝo de 15, la junuloj, ĉiuj sciante legi kaj skribi, povas proponi okupiĝi pri tasko, post voĉdono de la asembleo kaj trimonata trejnado.

Aldoniĝas, ĉe la urborando de San Cristóbal, la sola zapatista universitato, fondita de Raymundo Sánchez Barraza: la indiĝena centro de integra formado (Cideci). Ŝtuparaj ferornamaĵoj aŭ tapetoj, ĉio estas farita de studentoj, ducent junuloj ĉiujare akceptataj por lerni la aŭtonomajn sciojn: fabrikado de ŝuoj, teologio aŭ uzado de skribmaŝinoj — pli sekuraj ol elektronikaj tekstprogramoj pro la interrompoj de elektro —, kaj ĵaŭda politika seminario. Inspirita de la kontraŭutilistaj principoj de la alternativa pedagogo Ivan Illich (“lerni sen lernejo”), same kiel de la unuaj indianaj profetoj, la Cideci akceptas ankaŭ la grandajn zapatistajn kolokvojn. La lasta, en decembro de 2016, temis pri la precizaj sciencoj, “por aŭ kontraŭ” la aŭtonomeco (ConCiencias).

La sansistemo estas fidinda: “sandomoj” certigas bonkvalitajn bazajn prizorgadojn, de eĥografio ĝis okulista kontrolo; ĉiu caracol havas klinikon, en kiu aktuale laboras eksteraj solidaraj kuracistoj; kaj NRO-j liveras alopatiajn medikamentojn. Uzado de medicinaj herboj kaj de tradiciaj terapioj estas ĉie instigata, kaj oni emfazas la antaŭmalhelpon de malsanoj. La zapatista justico, plenumata de volontuloj kaj de laŭkazaj komisionoj, ja pritraktas malgravajn kazojn — malkonsentojn pri grundo aŭ maloftajn internajn konfliktojn en la vilaĝoj —, sed ĝi ĉiam celas ripari anstataŭ puni: diskuto kun la kulpigito, kolektiva laboro anstataŭ enŝlosado (ekzistas unu sola malliberejo en la kvin zonoj), nek kaŭcion nek korupton. Ankaŭ en tio la zapatistoj preferas tiun pli justan sistemon, kiu, en dudek jaroj, tre malaltigis la kvoton de deliktoj kaj de hejmaj perfortoj — la malpermeso de alkoholo, kiun la virinoj trudis en la kadro de sia “seka leĝo”, la unua el la zapatistaj leĝoj kiujn ili voĉdone decidis, multe kontribuis al tio.

La nova situacio estas, ke la partiistoj ofte uzas la zapatistajn publikajn servojn, kio kelkfoje ebligas varbi ilin kaj kio liberigas ilin precipe el la klientismo, el la burokratio kaj el la dependeco de partia mono. La dependeco: tiun la zapatistoj volis malmunti, paŝon post paŝo, ankaŭ el la helpo de la NRO-j. Sed la aŭtonomeco, “senfina procezo” laŭ ili, restas parta, kaj ofte provizora: oni prenas elektron sen pagi eĉ la kablojn de la nacia elektrokompanio, kaj oni restas dependa de donacoj kaj de kolektivaj aĉetoj en certaj kampoj, ĉu temas pri akiro de kuireja oleo aŭ de poŝtelefonoj.

Organizaĵo samtempe horizontala kaj vertikala

Tiu eksterkutima sperto, malproksima de la paperaj radikalismoj, eltenas siajn palpadojn kaj siajn delikatajn arbitraciojn. Ĝia lernprincipo: caminar preguntando “paŝi demandante”. Koncerne mandar obiendo, “gvidi obeante”, slogano ĉie afiŝita, ĝi sugestas ke, al la pura horizontalismo de la anarĥiismaj fantasmoj, necesas aldoni eĉ nur marĝenan dozon de organizo — kaj de efikeco — vertikala. La komunumoj estas longe konsultataj, ire kaj revene, kun la konsilantaroj de la zono, sed laŭ ties iniciatoj, kiuj formulas kaj submetas la proponojn, kaj kiuj se necese organizas voĉdonadon je plimulto. La libervolaj taskadoj estas alternaj kaj revokeblaj, garantio de politiko senprofesiigita, sed la plej kompetentaj homoj okupas ilin (kaj estas por tio elektitaj) pli ofte ol la ceteraj. Kaj ĉiuj rekonas ke, fine de detalaj konsultoj, “kelkfoje la popolo endormiĝis”, kiel diris alia instruisto de la lernejeto. Anstataŭ sistemo komplete horizontala, ekzistas streĉiteco, por esti fekunda, inter la registaro de ĉiuj kaj diagonalaj meĥanismoj, eĉ vertikalaj. Proceda kaj evolua koncepto, en kiu oni konstante inventas kaj testas, ĉu temas pri voĉdonreguloj aŭ pri la daŭro kaj atribu-kriterioj de la taskoj (la virinoj, ofte malpli komfortaj en publikaj taskoj, povas ekzemple okupi taskon duope aŭ triope).

Ĉe la komenco estis la Zapatista Armeo de Nacia Liberigo (EZLIN), kiu aperis en la arbaro Lacandone iun matenon de januaro 1994. Tiu vertikala armea strukturo disponas pri komanda instanco, la indiĝena revolucia eksterleĝa komitato (CCRI) La EZLN atentas pri la daŭrigo de la eksperimento, sed ĝi decidis retiriĝi el sia politika funkcio en la jaro 2003, en la momento de sia rompo kun la meksika ŝtato kaj la starigo de memregada sistemo. Tiu ĉi funkcias trinivele, post distrikta redifino kiu malmuntis la antaŭajn administrajn limojn: sur la nivelo de la komunumo de ĉiu vilaĝo, kie laboras funkciuloj kaj komisionoj (por la sekureco, la produktado, ktp); sur la nivelo de la komunumoj kiuj grupigas la vilaĝojn; kaj supre, sur la nivelo de la kvin distriktoj, kies centroj estas la kvin caracoles (Morelia, La Garrucha, Roberto Barrios, Oventic kaj La Realidad).

Tio, kio estas la originaleco de la zapatismo, ankaŭ limigas la eblecon por la socialaj movadoj de aliaj regionoj de la mondo transpreni la inventojn kaj la meĥanismojn tiaj, kiaj ili estas: la historia kuniĝo en ĝi de malhomogenaj kaj eĉ malkongruaj partoj igis ilin ĉi tie nedisigeblaj. Unue ekzistas indiĝena ĥoro, kun spuroj de la centramerikaj popoloj de tiuj regionoj (precipe la tsotsiloj, la tseltaloj, la tojolabaloj kaj la ĉoloj) kaj de ilia praa kosmo-ekologio, sed ankaŭ kun longa historio de kontraŭkolonia rezistado. La zapatista indiĝeneco estas neniam traktata kiel esenca kaj tenas sian universaligan potencialon malfermita, ĉar ĝi estas malpli etnisma ol la flegata memoro de kvin jarcentoj de batalo kontraŭ la “elsangigo de la Nova Mondo”*, inkluzive de la interna koloniigo de la novaj rasmiksitaj elitoj de la sendependa Meksiko, kiu arogis al si reprezenti la indiĝenojn kaj ruinigis ties terojn kaj vivmanierojn. Poste la eklezio okupis decidan rolon: same la sinkretisma katolikismo tipa de Meksiko kiel la loka versio de la teologio de liberigo, tiu “eklezio de malriĉuloj” aperinta en Peruo en la 1960-aj jaroj — kolonia memoro ankaŭ ĉi tie, ĉar, ekde la 16-a jarcento, la solaj defendantoj de la meksikaj indiĝenoj kontraŭ la konkerantoj estis la religiuloj, laŭ la modelo de la dominikano Bartolomeo Laskaso* aŭ la episkopo Vasco de Quiroga, kun lia projekto de “respubliko de indianoj”.

* Eduardo Galeano: La malfermitaj vejnoj de Latinameriko, france: Les Veines ouvertes de l’Amérique latine, en la hispana: Las veinas abiertas de América latina.
* En Esperanto, Bartolomeo Laskaso: Mallonga raporto pri la detruo de Indio. Monda Asembleo Socia (MAS), 2013, ISBN 978-2-918300-66-3. -vl

Kompreneble ekzistas lanĉa elemento marksisma-leninisma, el la geriloj de la 1960-aj kaj 70-aj jaroj, sed post 1994 ŝanĝiĝinta en klaran kontraŭsisteman batalon kontraŭ la novliberalismo, ĝia rabado de naturresursoj kaj la varigo de la vivoformoj. Kaj ekzistas malpli konataj komponantoj, liberecanaj kaj antaŭ ĉio kontraŭmastraj, la zapatista principo de radikala seksa egaleco reviviganta antaŭkoloniajn radikojn. Sen forgesi la interŝanĝoj kun vasta internacia reto de subtenoj, invitata ĉi-loken por jaraj renkontiĝoj: dekoj da muzikistoj aŭ de rap- aŭ ska-grupoj kun zapatistaj rekantaĵoj (de Rage Against the Machine ĝis Manu Chao, de Nana Pancha en Meksiko ĝis Pepe Hasegaŭa en Japanujo), kaj miloj da aktivuloj kaj da intelektuloj, kiuj ĉiuj partoprenis en tiu konstruado — la verkistoj José Saramago, Gabriel García Márquez, John Berger aŭ Umberto Eco, la universitatanoj Alain Touraine aŭ Noam Chomsky, aŭ ankaŭ, por resti ĉe la famuloj, la ekologiisto José Bové, la kinartisto Oliver Stone aŭ Danielle Mitterrand. Sennombraj simpatiantoj de la zapatismo, aŭ “zapatanoj”, famaj aŭ nekonataj.

Kaj ekzistas la meksika nacia historio, kun sia fiero kaj siaj apartecoj. Ĉar oni komprenas neniom el la zapatismo, se oni faras ĝi projekto de secesio, de (kontraŭ)nacia sendependeco. En ĉiu kunveno de la Indiĝena Nacia Kongreso (CNI), kreita en 1996, la nacia himno kantiĝas antaŭ la zapatistaj kantoj, kaj la trikolora flago de la lando flirtas apud la nigra-ruĝa. “Ni ne celas estigi ŝtaton en la ŝtato, sed lokon, kie ni povas esti liberaj ene de ĝi”, ripetas la komandantoj de la EZLN laŭlonge de siaj marŝoj tra la lando. Tiu batalema patriotismo estas la politika heredaĵo de du jarcentoj da bataloj, post la sendependiĝo de 1810. Ĝi estas la heredaĵo, unue, de la samnoma kampkultura ĉefo, Emiliano Zapata, generalo de la Liberiga Armeo de la Sudo, kiu, antaŭ ol esti disbatita en 1919, kontraŭmetis al la latifundisma tradicio sian planon de Ayala por redisdoni la grundojn kaj por la loka demokratio, kaj dum kelkaj jaroj starigis la “unuan socialan respublikon de la modernaj tempoj”*, laŭ la vorto de la revoluciulo Victor Serge, kiu finis sian vivon en Meksiko.

* Yvon Le Bot, Le Rêve zapatiste, Seuil, Parizo, 1997.

Krome, ekzistas la superpolitikiĝo de lando dotita per reto de asocioj kaj de aktivuloj de eksterordinara denso, kie la batalo por la komunuma statuto de la grundo (la ejido) daŭras pli ol jarcenton. Ĉar en Meksiko intermiksiĝas samtempe oficialaj korporaciismoj (precipe tiu de la parti-ŝtato, la PRI), kiuj manipulas konstantan mobilizadon kaj retorikon de sociala justeco, kaj multaj aŭtentaj ribeloj, kies sanga subpremo ankriĝas en la kolektiva memoro: urbaj rezistadoj fine de la 20-a jarcento, same kiel la Popola Urba Movado aŭ la kvartalaj asembleoj de la 1970-aj kaj 80-aj jaroj, maoistaj studentoj en la kamparoj, memregado de distriktoj pli aŭ malpli rompiĝantaj kun la sistemo. Restas, ke tiu zapatista “koktelo” estas unue kombinaĵo de egaleco kaj de diferenco, de komunista heredaĵo de malsupre kaj de senlaca subteno de la etna, kultura, seksa diverseco — du aksoj ankoraŭ larĝe disaj en la maldekstraj movadoj de Eŭropo kaj de Nordameriko, kie la pli aŭ malpli identeca “movadismo” de la malplimultoj kaj la malnova socia unuecismo, pli aŭ malpli universalismaj, daŭre malfidas sin reciproke.

Kiam Marcos nomis sian azenon “Interreto”

Sed la zapatista unueco fontas same en tiu ĉi malhomogena miksaĵo kiel en la ĉioma etoso, en la stilo de luktado kaj en la vivmaniero, kiuj ĉirkaŭas ĝin. Iliaj karakterizaj trajtoj, kiujn resumas la ĉefa koncepto de digno, aperas en la klarigoj, kiujn la indianoj formulas, same kiel en la pli fantastaj tekstoj de diversaj tipoj (pamfletoj, paroladoj, ferakontoj, kanzonoj, poezio), kiuj famigis la eksan subkomandanton Marcos: modesto, soleno, rezista fiero, batalemo, gesta mildo, rilato al la tempo per pacienco kaj senemocieco, konceditaj utopio kaj malsolideco, kosma lirikeco devena el la indiĝenaj heredaĵoj, kaj ĉiam humuro kaj rido pri si mem — kio hieraŭ instigis Marcos-on nomi sian azenon “Interreto”, por sendi en 1995 siajn mesaĝojn al la registaro per tiu praa rimedo, aŭ la EZLN, kiu nomis “aerarmeo” monsinjoron Samuel Ruiz García en la katedralo de San Cristóbal. Ĝi estis interrompita de la armea ofensivo en februaro 1995, kiu komencis longan elĉerpigan militon fare de la kvazaŭarmeanoj pagataj de la registaro. La subŝtato Ĉiapo tiam fariĝis la centro de socialaj movadoj, per kiuj disvastiĝis la “zapatismo civila” de Oaxaca ĝis Meksiko, kiu akceptis la Demokratian Nacian Konvencion de 1994 kaj plurajn internaciajn renkontiĝojn kaj per kio la maldekstraj movadoj de la lando vigliĝis (kaj gajnis la urbodomon de la ĉefurbo en 1997). Sed la politikaj murdoj multas — kun la kulmino de la masakro de kvardek kvin indianoj, precipe virinoj kaj infanoj, en la tendaro de Acteal, fine de 1997.

La alianco kun la oficiala maldekstro, precipe la Partio de la Demokratia Revolucio (PRD) de s-ro Andrés Manuel López Obrador fine malsukcesis, antaŭ “la distanciĝo kaj eksedziĝo”* de 1999. Antaŭ ĉio, la interkonsentoj subskribitaj en februaro de 1996 en San Andrés pri la “indiĝenaj rajtoj kaj kulturoj” (je komunuma memmastrumado kaj aŭtonoma disvolvado) restis mortaj literoj, malagnoskitaj de la prezidanto Ernesto Zedillo kaj neniam enskribitaj en la konstitucion. La espero renaskiĝis en 2000 kun la elekto de s-ro Vicente Fox, la unua prezidanto ne el la PRI. La giganta marŝo de la Terkoloro, en 2001, ne sufiĉis por venki, malgraŭ la interveno antaŭ la Kongreso de la komandantino Ester. Do, la zapatistoj decidis rompi kun la ciklo de intertraktadoj kaj kun la mal gobierno (“malbona registaro”). En aŭgusto de 2003 ili en Oventic lanĉis la konstruadon de politika aŭtonomeco per starigo de la caracoles.

* Hélène Combes, Faire parti. Trajectoires de gauche au Mexique, Karthala, kol. “Recherches internationales”, Parizo, 2011.

“La alia kampanjo” mokema kaj sarkasma, de Marcos en 2006, antaŭ la elektoj ŝtelitaj al la PRD per fraŭdo de la PRI, ankoraŭ pli izolis la zapatistojn, kiuj tute dediĉis sin al la konstruado de sia aŭtonomeco. La malabundaj novaĵoj de 2009 ĝis 2012 eĉ nutras onidirojn pri amasa malaprobo kaj pri la morto de Marcos. La zapatistoj ĉesigis tion la 21-an de decembro 2012, la tago de cikloŝanĝo de la majaa kalendaro, per tio ke ili, kvardekmilope, silente ekokupis la urbojn, kiujn ili estis invadintaj en 1994. Tiu silento “estas la bruo de ilia mondo kiu kolapsas, la sono de nia, kiu reaperas”, deklaris la komunikaĵo de la EZLN. Ĝi malfermis novan bataletapon, kun la starigo de la neoficiala reto de la Sexta, malfermita al ĉiuj sociaj bataloj de la mondo, kaj la alveno de la subkomandanto Moisés [Moseo], kiu postsekvas al Marcos/Galeano, ĉe la pinto de la EZLN. La historio de la zapatismo en Ĉiapo tiel resumas per tri vortoj sian rilaton kun la ŝtato: kontraŭ (dum dek du tagoj da milito), kun (naŭ jaroj da provoj de interkonsento) kaj sen (ekde 2003).

Fine de tia vojiro, kaj komence de nova fazo, okazis la decido farita fine de 2016 de la CNI, interkonsente kun la distriktoj, starigi Indianan Registaran Konsilantaron. Ĝia reprezentantino (virino), kiu nomumendos en 2017, estos ankaŭ kandidato por la prezidantelekto de 2018. Malbone komprenata, kaj kies aprobo fare de la Federacia Elekto-Instituto estas ankoraŭ suspendita, la decido de la CNI fulmobatis iujn kaj agacis la aliajn — de tiuj, kiuj favoras kompletan sendependiĝon, kiuj vidas en la decido kompromison kun la elektaj ludoj, ĝis la nacia maldekstro, kiu poziciiĝis por la elekto, precipe la Movado de Nacia Regenerado (Morena) de s-ro López Obrador, kiun incitegis la unuaj enketoj, kiuj atribuis 20 elcentojn de intencoj voĉdoni por la nekonata kandidatino. Kvazaŭ kroma bato de la zapatismo al la registara maldekstro de la plej granda hispanparolanta lando de la mondo, kiun ĝi jam malstabiligis multfoje dum la lasta kvaronjarcento.

Tamen, la senco de tiu decido estas tute alia: “Tio ne estas por la potenco”, ripetas la CNI, sed por valorigi la forton de la kvindek ses indiĝenaj etnoj de Meksiko (dek ses milionoj da loĝantoj, proksimume 15 elcentoj de la loĝantaro) kaj, pli larĝe, de “ĉiuj malplimultoj”. La iniciato celas konatigi ilian subpremiĝon kaj iliajn rezistadojn, ĉie kuraĝigi la formojn de aŭtonoma organiziĝo. Ĝi volas disvastigi la viruson de opozicio al la kapitalismo kaj paŝi sur la terenon de la kontraŭulo por malkaŝi al ĉiuj “indiĝenoj” de la mondo ĝian staton de fina malkomponiĝo kaj la nun atestitan eblecon fari sen ĝi.

La kunteksto estas la ŝlosilo, en lando kie la finegocado de drogoj (50 miliardoj da dolaroj) kaŭzis inter 70.000 kaj 120.000 mortintoj kaj malaperintoj, en kiu partioj kaj institucioj estas larĝe subaĉetitaj. La malestimo montrata de la nova prezidanto de Usono, s-ro Donald Trump, devus antaŭ ĉio, kiel esperas la meksika filozofo Enrique Dussel, instigi “al nova komenco, kun projekto de aŭtonomeco kaj senkoloniigo de la spiritoj, kiuj rompas kun la eŭropcentrismo de niaj elitoj”.* La decido starigi Indiĝenan Registaran Konsilantaron kaj prezenti kandidatinon estas pravigita, en la komunikaĵo de la 29-a de oktobro 2016*, per longa listo de indiĝenaj luktoj tra la lando (kontraŭ la ŝtato, la multnaciaj konzernoj aŭ la fidrogaj trustoj), luktoj, kun kiuj la CNI deklaras sin solidara, alvokante al kunordigado de la bataloj por rompi ilian izolitecon. Jen la esenco, en tiu libervola rilato al la ekstero, al la nezapatistaj rezistadoj, kun kiuj la dialogo daŭras, sed la kunlaborado intermitas, ekde 1994.

* La Jornada, 16-an de januaro 2017.
* “La Tero tremu ĝis en siaj intestoj”, Enlace Zapatista, 29-an de oktobro 2016, http://enlacezapatista.ezln.org.mx
La multnaciaj konzernoj pli ol iam ajn ĉeestas

Al la okcidentanoj, kiuj vizitas ilin, al la membroj de la 4-a Internacio, al movadoj el ĉiuj anguloj de la mondo, kies konstruado de aŭtonomeco proksimigas ilin al la zapatista sperto — la kurdoj de la “29-a ribelo”, la sud-afrikanoj de Abahlali base Mjondolo (AbM) en la townships de Kaburbo aŭ la kampula internacio Via Campesina —, la zapatistoj metas tiun ĉi demandon: “Y tu, qué?” (“Kaj vi, kiel faras vi?”). Demando, kiun ili do ĉi-foje starigas al la lokaj indiĝenaj rezistadoj, kiuj leviĝas en ĉiuj subŝtatoj de Meksiko, de Miĉoakano ĝis Sonoro, kontraŭ la minejaj konglomeraĵoj, la turistaj senproprietigoj, la rabadoj fare de la “drogistoj” aŭ la forkonduko de studentoj. Sed ankaŭ, daŭre, al la naciaj sociaj movadoj, kiujn ili akompanas, ekzemple la instruistaj strikoj somere de 2016 aŭ la manifestacioj kontraŭ la prezaltigoj de benzino (gasolinazo) komence de 2017.

Kvankam tiu kandidatiĝo celas surscenigi la zapatismon kaj etendi la reton de aktivaj solidarecoj, tamen ankoraŭ restas multaj malhelpoj, tiom da malamikoj ankoraŭ embuskas — almenaŭ la federacia armeo, kiu havas ankoraŭ dekojn da postenoj ĉirkaŭ la kvin zonoj. La kvazaŭarmeanoj daŭre semas teroron, eĉ se nur punktece, per perfortaj alfrontiĝoj en La Realidad en majo 2014 kaj poste en La Garucha en la somero de 2015. La projektoj de la multnaciaj konzernoj estas pli multnombraj ol iam ajn en Ĉiapo: la plej malriĉa ŝtato de Meksiko, sed ties ĉefa liveranto de petrolo, de kafo kaj de akvoelektra energio, kaj kiu jam cedis preskaŭ 20 elcentojn de sia areo al minejaj koncesioj aŭ al turismaj projektoj. Kaj en la zapatistaj zonoj mem, kie kunekzistas “subtenbazoj” kaj nezapatistoj, la subvencioj de la ŝtato, la subaĉetoj de la partioj, la “kacikoj” (grandaj miksrasaj kampuloj), kiuj enpoŝigas sumegojn de la minejaj grupoj al kiuj ili cedas siajn grundojn, estas tiom da ĉiutagaj rektaj aŭ psiĥologiaj minacoj por la komunumoj kun malstabila politika kaj ekonomia ekvilibro — kiuj klopodas ne respondi al la provokoj, por ne pravigi armean operacion.

Antaŭ la barilo de la caracol de Morelia, grupo de partianoj sidas enronde, jam dematene brue drinkante bieron kaj tekilon por spiti la zapatistojn venintajn al la kunvenoj kaj por igi ilin bedaŭri la “sekan leĝon”. Kontraŭ la fiero esti konstruinta la politikan aŭtonomecon, esti renaskinta kulturon kaj inventinta bataleman retorikon, esti pruvinta al la mondo, ke ili ne estas marionetoj de la ventroparolisto Marcos, ĉiutage restas incitadoj kaj ofendoj, streĉoj kaj minacoj, kiuj daŭre pezas sur la “rompiĝema mararmeo”*. Sed, por la momento, ĝi tenas sin bone.

* En la franca: Fragile armada, titolo de filmo farita surloke de Jacques Kebadian kaj Joani Hocquenghem, 2002.

François CUSSET.

Kampanjante kun la trupoj de Jeremy Corbyn

Elektadoj, klub-sandviĉoj kaj vojkavoj en Britio

La atencoj en Manĉestro je la 22a de majo interrompis la kampanjon por la antaŭtempa parlamenta elektado en Britio. Malgraŭ tio, la elektado okazonta je la 8a de junio estos decida por la estonteco de la lando: eĉ se kelkaj voĉdonontoj voĉdonos laŭ lokaj koncernoj, la nacia rezulto determinos la spacon por manovri de Theresa May en la intertrakto pri la eliro de Britio el la Eŭropa Unio.

Se nur unu vorto povus karakterizi la kvartalon Mill Hill en Broxtowe, sur la okcidenta landlimo de Nottingham, tiu vorto certe estus ‘bonorda’. Heĝoj el koniferoj kaj gazonoj falĉitaj laŭmilimetre, amasoj da peonioj kaj tulipoj, aŭtoj freŝe lavitaj. La laboristpartia kandidato Greg Marshall, kiu varbas voĉdonojn en ĉi tiu pura loĝkvartalo tri semajnojn antaŭ la ĝenerala balotado, bone konscias, ke la estonteco de lia partio estos decidita en lokoj tiaj ĉi.

Ĉar ĉi tie nun loĝas la brita laboristaro. La plej malnova parto de la kvartalo estas la hejmo de eksaj ministoj, inĝenieroj kaj kvalifikitaj laboristoj. En la plej nova loĝas la mezaj kaj supraj rangoj de laboristoj en la publika sektoro: universitatanoj, instruistoj, hospitalaj personaroj. La loko estas ĉiel normala. Ne tiel estas la elektado pri kiu Marshall devas batali.

Je la 18a de aprilo, kiam ĉefministro Theresa May surprizis la landon kaj Eŭropon kiam ŝi anoncis antaŭtempan parlamentan elektadon por la 8a de junio, la fraplinio de la Daily Mail fiksis la tonon por la sekvonta kampanjo: ‘Disbatu la sabotantojn’. La Laboristan Partion, la Liberalajn Demokratojn kaj la progresemajn naciistajn partiojn de Skotlando kaj Kimrio oni finomis minaco por la ordo, la sekureco kaj la popola volo. S-ino May bezonis lavangon, ne simplan plimulton, por akceptigi sian projekton de “malmola” Briteliro. Ĉi-cele, la Konservativuloj adoptis ataklinion kiu estis tiel subtila kiel senskrupula. Trafoliumante la dekstrismajn klaĉgazetojn, oni emas kredi ke Britio travivas ekzistecan krizon, ke la gvidanto de la Laborista Partio Jeremy Corbyn minacas ĝian nacian sekurecon, kaj ke tiu katastrofo estas tuj okazonta.

Theresa May postulas unuecon

En Mill Hill tamen, tio kio ĝenas la loĝantojn estas ... vojkavoj. Piedirante de domo al domo, Greg Marshall — loka magistratano kaj subtenanto de Jeremy Corbyn — argumentas por pliigita sociala elspezado kaj impostoj je altaj enspezoj, kaj pravigas la proponojn de sia partio pri defendo kaj enmigrado, kiuj ne ĉiam estas popularaj. Sed ĉi tio neniel gravas al la unua trio kiu malfermas siajn pordojn: ili montras akuze super la ŝultro de Marshall al la vojkavoj. Je la fino de sia rondiro, lin kontentigas la scio ke neniu nomis lin sabotanto.

La decido de la ĉefministro renversi la kalendaron de elektadoj estis bazita sur kialoj ekonomiaj kaj geopolitikaj. La brita ekonomio estas elĉerpiĝinta, sufokita de la falo de la brita pundo post la referendumo pri la eliro el la Eŭropa Unio en junio 2016, kaj de inflacio kiu kreskas pli rapide ol salajroj. La aĉetpovo de laboristoj, kiu stagnadis dum dek jaroj, nun klare malpliiĝas. Samtempe, kaj kontraŭe al la trankviligaj prognozoj faritaj antaŭ unu jaro de la subtenantoj de la Briteliro, la Eŭropa Komisiono en Bruselo preparas hontigi la registaron de s-ino May per armiloj kiuj similas tiujn, kiujn ĝi deplojis kontraŭ Grekio: templimo kaj traktato. La celo estos distranĉi Brition disde la ununura merkato kaj proponi limtempon de tri jaroj por konkludi novan komercan traktaton.

En toksa politika klimato karakterizata de minacoj jure persekuti 22 Konservativajn deputitojn pro neĝustaj deklaroj de iliaj elektokampanjaj elspezoj en 2015, s-ino May vidis sian povon intertrakti iom post iom reduktiĝi. Sekve, ŝi riskis ĉion pri ĉi tiu elektado, emfazante ke ne temis pri la strukturo de la Briteliro mem, sed pri la neceso de la registaro povi intertrakti ĝiajn klaŭzojn sub la plej bonaj kondiĉoj. Tial ŝi forigis preskaŭ ĉiun mencion pri sia partio el sia kampanja arsenalo kaj alvokis al la subtenantoj de la opozicio voĉdoni amase por ŝi. Nacia unueco kiel bastiono kontraŭ Bruselo.

Ĉagrenite de ŝia vetludo, la Eŭropa Komisiono pli striktigis siajn poziciojn kaj filtris al la gazetaro kelkajn frandajn detalojn pri ĉefmanĝo kiun ĉeestis EU-intertraktantoj ĉe Downing Street. Je la 3a de majo, la ĉefministro respondis: “Eŭropaj politikistoj kaj oficialuloj faris minacojn kontraŭ Britio. Ĉi tiuj agoj intence koincidis kun la ĝenerala balotado por influi ĝian rezulton.”

Ĉi tiu strategio de dramigo sukcesis. La sekvintan tagon, municipaj elektadoj rivelis la disfalon de la Sendependeca Partio de Britio (UKIP). Laŭ la opinisondoj, en la daŭro de nur du semajnoj, s-ino May povis disbati ĉi tiun eŭroskeptikan partion per la varbo de pli ol duono de ĝiaj subtenantoj al la Konservativa Partio. En ĉi tiu kunteksto, por la Laborista Partio, la defio de la elektado jam ne estas gajni ĝin, sed supervivi ĝin.

La elektodistrikto Broxtowe konsistas el du sociaj universoj. En la nordo, la eksaj ministaj vilaĝoj; sude, prospera universitata antaŭurbo kiu fieras pri sia etna diverseco. La sola arterio kiu konektas ĉi tiujn du mondojn estas aŭtovojo kun unusola elirejo. Ĝi estas la tuta Anglio sur unu terpeceto.

En la nordo de la elektodistrikto, la morto de la minindustrio igis la ekaperon de nova faŝismo. Inter la Laboristaj veteranoj kiuj kampanjas kune kun Greg Marshall, kelkaj estas konatoj ekde la grandaj mobilizoj kontraŭ la razkapuloj de la Brita Nacia Partio (BNP). Sed, kun la fenomeno UKIP, ili alfrontas dekstrisman popolismon kiun ili jam ne povas sukcese reteni. En la elektado de 2010, la BNP ankoraŭ povis venki la UKIP, sed, kune, ili entute ricevis nur 2 600 voĉdonojn ( el 52 000). Kvin jarojn poste, UKIP atingis la trian lokon kun pli ol 5 000 voĉdonoj. La Liberalaj Demokratoj disfalis kiam duono de siaj voĉdonantoj aliĝis al la Konservativuloj, dum la UKIP altegiĝis plejparte je la kosto de la Laboristoj*. Ĉi tie denove, Broxtowe reflektas tion, kio okazas en multaj malgrandaj kaj mezgrandaj urboj. En la referendumo de junio 2016, 55% de ĝiaj voĉdonantoj favoris la Briteliron el la Eŭropa Unio.

* Will Dahlgreen, ‘The Two Tribes of UKIP’, YouGov, la 25a de marto, 2015.

En skoltejo, Greg Marshall preparas cent Laboristajn aktivulojn por grandskala kampanjo de pordo al pordo. Stakoj da klub-sandviĉoj kaj kruĉo da teo estas disponeblaj por la volontuloj. Inter ili, kvindekjaruloj portantaj t-ĉemizojn proklamantajn la urĝecon de revolucio, sed ankaŭ flegistinoj, oficejaj komizoj, kamionistoj kaj eĉ fabriklaboristoj el Orienta Eŭropo. La lastaj ne rajtas voĉdoni en ĝeneralaj balotadoj, sed tio ne malhelpas, ke ili bonhumore ekprenu aron da “Laboristaj” glumarkoj por distribui de pordo al pordo.

“Ili nomos nin elitoj el la suda metropolo,” ŝercas Marshall, rilate al la loĝdomajn kvartalojn de suda Broxtowe. Sed la malgranda amaso en la ĉambro ne malesperas. Ili ridetas kiam oni rememorigas al ili la providencajn malfacilaĵojn en kiuj ilia oponanto sin trovas implikita. La aktuala deputito, la Konservativulo Anna Soubry, estas furioza defendanto de la unio de Britio kaj NordIrlando tiom, ke ŝi alvokis favore al la fondo de nova centrista partio kiu kontraŭos al s-ino May*. Sekve, la pozicio de la Laborista Partio — ludi laŭ la reguloj de la Briteliro kaj samtempe serĉi la plej avantaĝan aliron al la ununura merkato — ebligas ke Marshall delogu la Eŭroskeptikulojn pli lerte ol la Konservativa kandidato. Cetere, li estas lokulo, malkiel s-ino Soubry kiu elektis loĝi ekster la elektodistrikto.

* Thomas Colson, ‘Tory MP Anna Soubry: It’s Time to Get on with a Hard Brexit’, Business Insider, la 31a de marto 2017.
Laborista Partio sendisciplina

Sed en diskutoj kun la ĝisostaj aktivuloj, oni rapide ekscias ke la ĉefa malhelpo al ilia kampanjo venas ne de la rivala tendaro, sed de iliaj propraj kamaradoj. Tiuj, kiuj kunsentas kun la maldekstrularo de la Laborista Partio, kiuj subtenas la kandidatecon de s-ro Marshall kaj la socialan kaj fiskan programon de s-ro Corbyn, sentas ke ili estas la viktimoj de sabotado fare de la centrisma kaj burokratisma aparato de sia partio. “Rigardu tion”, diris volontulo malestime dum li cirkuligis sian poŝtelefonon. Videblis la paĝo en Facebook de la kunordiganto de la kampanjo de kontraŭ-Corbyn Laborista kandidato en apuda elektodistrikto. “Bona konsilo por ĉiuj kiuj alfrapas pordojn nunmomente” skribis la kunordiganto. “Agnosku ke Jeremy Corbyn ne gajnos ĉi tiun elektadon. Diru al la voĉdonantoj ke tio, kion la lando bezonas, estas bonaj Laboristaj deputitoj kun sendependaj opinioj.

Efektive, la cirkonstancoj de ĉi tiu kampanjo ne estis esperigaj por s-ro Corbyn: tra la tuta lando, la tradiciaj subtenantoj de la Laborista Partio estis sin turnantaj al aliaj partioj, la historia bastiono de Skotlando estis perdita favore al la skotaj naciistoj kaj estis ĉiam pli katastrofaj internaj dividoj ene de la partio. Li regis nek la sidejon de la partio nek siajn “kamaradojn” en la Parlamento, kie du laboristpartiaj deputitoj estis malamikaj al li. Kaj kvazaŭ tio ne jam sufiĉis, la Konservativuloj disponis kampanjan buĝeton trioble pli grandan ol la malmulta mono kolektita de la Laboristoj.

S-ro Corbyn kaj lia plej proksima kolego, la parlamenta proparolanto pri financo John McDonnell, havis nur unu avantaĝon: la plafono sur elspezreduktoj kiun la partio adoptus en la unuaj monatoj post sia enoficiĝo. El tio, kio fariĝis kvazaŭ dua Laborista sidejo — labirinto de oficejoj en parlamenta kromdomo kun vido sur Tamizon — oni donis al la teamo de s-ro Mcdonnell mandaton ellabori larĝan kaj solidan programon de ekonomia revigligo kaj sociala justeco.

La unua parto de la plano estis publikigita en septembro 2016. Ĝi inkluzivas krediton de 250 miliardoj da pundoj (280 miliardoj da eŭroj) en la daŭro de kvin jaroj por publikaj investoj je infrastrukturo (socialaj loĝejoj, lernejoj, transportiloj), kaj plialtigon de la minimuma salajro al 10 pundoj hore (iomete malpli ol 12 eŭroj), kompare kun la nunaj 7,20 pundoj. Kiam temas pri la aliro al sanzorgo, infanzorgado, edukado kaj universitatoj, McDonnell celis alten: 11 miliardoj da pundoj ĉiujare por elimini lernokostojn ĉe la universitatoj; 6 miliardoj por lernejoj; 37 miliardoj (en la daŭro de kvin jaroj) por la National Health Service (NHS), la publika sanservo de Britio*, ktp.

* Jim Pickard, ‘Labor spells out tax returns to fund spending surge in final manifesto’, The Financial Times, Londono, la 16a de majo 2017.

La Laborista programo rimarkindas ankaŭ koncerne impostajn aferojn: granda impostaltigo por tiuj kiuj ricevas laborpagon de pli ol 80 000 pundoj jare, impostoj sur eksterlandaj firmaoj kiuj spekulas pri la nemoveblaĵa merkato, kreo de plibonigita Tobin-imposto — alinome “imposto Robin Hood” — sur spezoj, plano batali kontraŭ imposta fraŭdo ... Kaj, por financi lernejojn, estas plano por elimini proksimume 20 miliardojn da pundoj de impostrabatoj kiuj nun favoras komercajn entreprenojn.

Por la liberala veteranaro de la partio, kompreneble, estas neakcepteble preni serioze ĉi tiujn ideojn. Ilia plano estis pli subtila: ŝajnigi akcepti la rekomendojn de s-ro Mcdonnell por kvietigi la maldekstrularon de la partio, kaj poste forlasi ilin punkto-post-punkte survoje, antaŭ la oficiala proklamo de pli centrisma programo. Sed ilia plano fuŝiĝis ĉar, legante la malneton, iu eminenta veterana liberalulo de la partio ricevis tian ŝokon ke lia teamo, konsternite, igis la dokumenton “filtriĝi” al liaj ĵurnalistaj amikoj de la dekstrismaj klaĉgazetoj.

Dum la Laboristaj kampanjantoj de Broxtowe dividis la kvartalojn inter si je dimanĉo, ili ne havis iluziojn pri siaj ŝancoj de sukceso ĉe la balotejoj. Precipe pro tio, ke ŝajne malmultaj estas tiuj kiuj scias tion, kio estas riskata en ĉi tiu elektado. Sendube la plej bizara flanko de ĉi tiu kampanjo estas tio, ke elektado, prezentata kaj prikonkurata ĉe la nacia nivelo kiel decida ideologia kaj kultura milito por la estonteco de la lando, ŝajne tute ne sukcesas — almenaŭ en ĉi tiu regiono — inspiri pasion en iu ajn.

En la okuloj de siaj volontuloj, la Laborista Partio sufiĉe refortiĝis por ke ili jam ne estu kontentaj pri la “jes”, “ne”, “eble” de antaŭaj kampanjoj. Greg Marshall kaj liaj kolegoj decidis ke ĉi-foje ili prenos tempon — eĉ multe da tempon, foje — por klarigi, argumenti, konvinki. Kaj ankaŭ aŭskulti. El la proksimume 50 familioj vizititaj de la estro de la loka Laborista Partio tiun tagon, tiuj, kiuj diris ke ili voĉdonos favore al la Laboristoj, tion diris kun fiero kaj plena kono de la honto alligita al ili de la nacia gazetaro. Ili venis el siaj ĝardenoj kaj ilejoj, kapjesante kun saĝa rideto kaj dirante “mian tutan vivon” kaj “la Laboristoj por ĉiam”. Kiam temas pri Konservativaj voĉdonantoj, ili kutime estas ĝentilaj grandaĝuloj kiuj vole donas al s-ro Marshall iom da tempo por paroli pri lokaj problemoj.

En la okazo se la Laborista Partio malgajnos en loko kiel Mill Hill, la kialo ne nur estos tio, ke ĝi estos perdinta voĉdonojn kiujn ricevis la dekstrularo, sed tio, ke la loĝantoj restas en la faŭko de apatio kaj fremdiĝo. Demandite, kiujn plibonigojn ili povus atendi de la Laboristoj, kelkaj menciis pli bonajn vojojn aŭ pli kompetentan administracion, sed multaj eklevis la ŝultrojn senvorte*.

* La Konservativa deputito Anna Soubry retenis Broxtowe per plimulto de 863 voĉdonoj pli ol tiuj de la Laborista kandidato Greg Marshall — ml.

Laŭ Dawn Elliott, Laborista magistratano kaj veterana organizanto de elektokampanjoj, ĉi tiu sensenteco ilustras kiel novliberalismo kaj politika retiriĝo nutras unu la alian. “Nia baza voĉdonantaro ĉi tie eroziiĝas ekde 2010,” ŝi klarigis, “ĉar laboristoj estas seniluziigitaj, ne nur de la Laborista Partio, sed ankaŭ de la ĝenerala politika sistemo. Sep jaroj da rigoraj elspezreduktoj elpuŝis multajn el la sistemo. Ili opinias ke la politiko ne plu profitas al ili, tial ili perdis intereson. Ju pli longe la Konservativuloj restas la reganta partio, propagandante la koncepton ‘sin savu kiu povas’, des pli la civitanoj perdas la ideon de la kolektiva intereso.

Paul MASON

Partio konsumata de sia alianco kun Angela Merkel, socio bolanta ĉe siaj marĝenoj

La Germanaj Social-Demokratoj sen kompaso

La Germana parlamenta balotado de la venonta 24-a de septembro ne anonciĝas sub la plej favoraj aŭspicioj por Germana social-demokrata partio. Preter ĝiaj balotaj malsukcesoj dum la lastaj regionaj voĉdonoj kaj ĝiaj akrobataĵaj aliancoj, la kerno mem de ĝia ideologio ŝajnas diseriĝinta. En la municipoj, la konfuzitaj aktivuloj vane serĉas klaran direktlinion.

En pluva mateno de printempo, grupo de lernejanoj marŝas laŭlonge de la Stadthalle en Bad Godesberg. Neniu el la adoleskantoj direktas sian atenton al tiu eksmoda konstruaĵo, kiu apartenas al la urbo kaj kiu estis la pompejo de la historia kongreso de Germana Social-Demokrata Partio (SPD). En novembro 1959, la marksista organizaĵo kreita en Gotha en 1875 “aprobas ekonomion de libera merkato ĉie, kie konkurenco estiĝas”, asertas sian apartenecon al okcidenta bloko kaj montras sian volon malfermiĝi al aliaj sociaj kategorioj ol la laboristoj. Tiuepoke, apenaŭ ĝi ankoraŭ laŭdas “la starigon de nova ekonomia kaj socia ordo” kaj koncedas, ke “kolektiva proprieto estas rajta publika kontrolo, pri kiu neniu moderna ŝtato povas rezigni*...

* SPD, “La fundamenta programo de la germana social-demokrata partio”, Friedrich Ebert Stiftung, 1959, http://library.fes.de/prodok/fa89-0...

Preskaŭ ses jardekojn poste, tiu kapitulaca programo aperus kiel neakcepteble ekstremisma al la nuntempaj regantoj de la partio. Inter 1998 kaj 2005, SPD reganta kun la verduloj trudis la “Agendon 2010”, kompletan detruadon de la socia protekto (pensioj, senlaboreco, labororajto). Partnero junior* de koalicio estrata de S-ino Angela Merkel inter 2005 kaj 2009, kaj poste inter 2013 kaj 2017, li tute malaŭdebliĝis: ambigua kiam estis necese malhelpi S-ron Wolfgang Schäuble strangolantan Grekion, konsternita kiam la kancelierino estigis minimuman salajron, ĉefproponon de SPD, konfuzita kiam ŝi pledis por la akcepto de rifuĝintoj en 2015.

* Partnero en koalicio estrata de partio, kiu akiris pli da seĝoj.
Tri sinsekvaj malsukcesoj

Laŭdita de la gazetaro kaj sondadinstitutoj kiel decidiga turniĝo, la triumfa elekto de la prezidinto de la Eŭropa parlamento, S-ro Martin Schulz, kiel partiestro, devis revigligi la partion kaj prepari venkon en la parlamenta balotado de la venonta 24-a de septembro, post dek du jaroj da konservativa regado. Sed tri sinsekvaj malvenkoj, en marto kaj majo en la regionaj balotadoj de Sarlando, de Ŝlesvig-Holstinio, kaj de Nord-Rejnlando-Vestfalio, malŝveligis la bruvezikon kaj malardigis la esperojn. Eĉ se ili estas apartaĵo de la Germana politika vivo, la regionaj aliancoj de SPD plifortigas tiun senton de malfirmeco. La partio kunregas kvar regionojn kun la konservativuloj de Kristan-Demokrata Unio (CDU)*. En tri aliaj ĝi kunregas kun Die Linke, la radikala maldekstro. Ĉe tiu punkto necesas demandi al si mem: forta per siaj fortikaj strukturoj kaj konataj ĉefoj, ĉu SPD daŭre ekzistas kiel politika organizaĵo kapabla proponi socian projekton? Ĉu ĝi ankoraŭ havas ideologian kompason aŭ ĉu ĝi pluvivas nur por daŭrigi siajn regpostenojn kaj kundividi ilin kun la dekstro?

* Meklenburgio-Antaŭpomerio, Sarlando, Saksio, Saksio-Anhalto.

Laŭ ĝiaj deklaroj pri intencoj, la demando ŝajnas senbaza. La partio diras, ke ĝi volas rekrei socialan merkatekonomion, fari el la ŝtato motoron por kreskado kaj laborkreado, pli imposti la altajn enspezojn, reguligi la financajn merkatojn, lukti kontraŭ la ekscesaj uzoj de portempaj laboristoj, plivastigi la rajtojn de la laboristoj en la kompaniaj komitatoj, ktp. Apriore malmultaj komunaj punktoj kun la celoj de la kristan-demokratoj, laŭdantoj de libermerkato plej senlima kaj de imposta malpliigo, kontraŭstarantaj reestigon de la imposto pri riĉeco kaj grandaj batalantoj kontraŭ publika ŝuldiĝo. Tamen, la diversaj koalicioj inter CDU kaj SPD, tutnaciaj kaj regionaj, montras programecan influon inter la du partioj. Ili tamen donas la impreson, ke la social-demokratoj pli lasas politikajn cedojn al siaj kontraŭuloj ol reciproke. Pro tio la aktivuloj kaj simpatiuloj sentas forlason.

Deveninta el Dülmen, komunumo en Ruhr-regiono, kie eksfabrikoj estas ŝanĝataj al belaj dometoj, S-ro André Stinka, kandidato de SPD en la lasta regiona balotado de Nord-Rejnlando-Vesfalio, agnoskas diferencon inter la paroladoj kaj la realo:“Ni senĉese parolas en la partio pri la sorto de la virinoj solaj kun infanoj. Sed kiu el ni vere konas ilin? Iuj elektitoj ne plu parolas al la homoj, kiujn ili devas alparoli.” Nun emerito, S-ro Rainer Einenkel, eksprezidanto de la kompania komitato de Opel estas pli severa. SPD, li bedaŭras, “forlasis la laboristojn ĉar ĝi pensis, ke per si mem ili malaperos”. Tiu konstato baziĝas sur longa terena sperto, dum kiu li traktadis kun lokaj social-demokrataj elektitoj multajn socialajn dosierojn ĉefe ligitajn al fabrikfermoj: “La problemo de SPD, li pludiras, estas ĝia emo regi kun iuj kaj aliaj. Tiu partio havas problemon kun siaj propraj radikoj. La sama afero estas direbla pri kristan-demokratoj, sed CDU estas pli ligita al siaj ideologiaj fundamentoj.

Kanceliero de 1998 ĝis 2005, S-ro Gerhard Schröder atingigis paroksismon al tiu ideologia konfuzo. Kune kun la novliberala “tria vojo” de S-ro Anthony Blair en Unuiĝinta Reĝlando la social-demokrata ĉefo lanĉis la “novan centron”: sub preteksto de kuro al produktiveco, li malpliigis la ŝtatajn helpojn, liberigis la laborajn regulojn kaj postulis ke ĉiu ajn pli zorgu pri si mem. En kelkaj jaroj la malriĉegaj laboristoj anstataŭis la senlaborulojn, fakte la preciza malo de tio, pri kio pretendas SPD. La partio de tiam disiĝis el sia aktivula bazo kaj malvenkis la balotadojn. Plej ironie, en sia unua deklaro pri ĝenerala politiko, fine de 2005, la nova kancelierino laŭdis la kuraĝon de sia antaŭulo...

Du jarojn poste Die Linke naskiĝis, maldekstra movado tute oponanta al tiu nov-liberala direkto. Favori koaliciojn kun tiu partio povus helpi SPD-on por firmigi sian maldekstran radikon. Sed ĉe la nacia nivelo la demando flamigas debatojn: “SPD ne povas alianci kun Die Linke, precipe ĉar tiu partio aktivas por eliri el NATO” — kaj eĉ por ĝia disiĝo, asertas la social-demokrata eksdeputito Helmut Kuhne. Tamen la du partioj kune regas en la regionoj de Berlino, de Brandenburgio kaj ankaŭ Turingio, en kies ĉefurbo Erfurto estas la sidejo de la regiona parlamento. S-ro Matthias Hey, prezidanto de la social-demokrata grupo de tiu regiono, opinias, ke S-ro Bodo Ramelow, estro de la regiona registaro (Ministerpräsident), estas realista politikisto kun kiu lia partio bonvole kune agas, “kiam temas pri lukti kontraŭ malegaleco en lando, kiu havas unu milionon da milionuloj”. Sed li agnoskas la ekziston de gravaj malkonsentoj kun la partnero. La pasintan jaron, ekzemple, kiam la nacia koalicio CDU-SPD volis forpeli la senrajtigitojn pri azilpeto Alĝeriajn, Marokajn aŭ Tuniziajn, Die Linke kaj la verduloj kontraŭis.

Sociologia ŝanĝiĝo

Multaj elektitoj de SPD, kiujn ni renkontis, asertas, ke ilia “natura aliancano” en la parlamento tute povus esti Die Linke, se al tiu partio aniĝus “nur pragmatistoj”. Subdirite: elektitoj de la oriento kutimiĝintaj fari koaliciojn kun social-demokratoj, male al tiuj de la okcidento, miksaĵo “de ekskomunistoj, de anarkiistoj, de seniluziiĝintoj el nia partio”, kiel acide nomas ilin S-ro Andreas Bausewein, urbestro SPD de Erfurto. Sed antaŭ tio, li pludiras, “ni devas demandi al ni mem kial la partio estas nun en tiel malfacila situacio: ĝi sociologie ŝanĝiĝis. Ĝi estas perdinta siajn tradiciajn voĉdonantojn, la laboristojn”. Jen alia argumento ofte proponita por klarigi, kial ĝi suferas pri ŝatoĉeso: la social-demokrata partio ne plu portas socian kontraŭmodelon, ne eĉ ĝeneralan politikan projekton, de post kiam ĝi gajnis siajn ĉefajn batalojn — unuaj kolektivaj konvencioj, lukto por la agnoskado de la sindikatoj, okhora labortago, kreo de kompaniaj komitatoj, de senlaborasekuro, paciĝo kun Germana Demokratia Respubliko kaj la orienta bloko en la jaroj 1970-aj (Ostpolitik), ktp.

Eble, per tro da kunregado kun CDU, la social-demokratoj kondamnis sin mem al esti nur sociala konscio de la Germana dekstro. En la parlamento de Meklenburgio-Antaŭpomerio, en Schwerin, en kiu SPD regas kiel partnero en koalicio regata de la kristan-demokratoj, oni forbalaas tiun riproĉon. “Estas fundamenta diferenco”, asertas S-ro Thomas Krüger, prezidanto de la social-demokrata grupo. “Ni volas pli da kolektivaj intertraktadoj pri salajra egaleco inter la oriento kaj la okcidento. Tio ne estas la volo de CDU. Pri la labordaŭro niaj kolegoj kaj ni ne diras la samon. Ni aktivas por senpageco de la instruado, ili, ne. Kaj ja ili volas privatigi ĉion. Ja ni reasertas la gravecon de la ŝtato.” Tamen en mallarĝaj limoj, laŭ la principo decidita en Bad-Godesberg: “konkurenco plej kiel eble, planado plej kiel necese.”

Laŭ S-ro Benjamin Himmler, oficisto de Friedrich Ebert Stiftung, politika fondaĵo tamen proksima de SPD, la social-demokrata partio “iĝis konservativa. Ĝi aktivas por senŝanĝado. Ne surprize ĝi iĝis la natura aliancano de CDU”. S-ro Himmler promesas: se, post la venonta balotado, la “granda koalicio” en Berlino daŭras, li eksiĝos. Dume, li, kaj aliaj, demandadas sin ĉu S-ro Schulz, nomita listoĉefo de la partio post la rezigno de S-ro Sigmar Gabriel, kapablos korpigi noviĝon. La prezidinto de la Eŭropa parlamento multobligas kontraŭdirajn signojn. Li agnoskas, ke la reformoj de S-ro Schröder kreis generacion de “malriĉegaj laboristoj”, asertas voli pli bonan kompenson por senlaborado, pli valorigi la pensiojn, lukti kontraŭ trouzado de portempaj laborkontraktoj, ĉiuj opinioj, kiuj plaĉas al S-ro Reiner Hoffmann, prezidanto de la Germana konfederacio de sindikatoj (DGB). Senkonteste la sindikatoj kaj SPD havas pli bonajn rilatojn ol dum la regado de Schröder.

Sed S-ro Schulz ankaŭ scias, kiel okupi pli konservativajn poziciojn. Ekzemple, kiam li aludas konjekton pri eliro de Grekio el la zono de eŭro se la “nececaj reformoj” ne estos plenumitaj. “La ideoj pri sociala justeco de la oficiala kandidato de SPD ankaŭ ne klare montriĝis por la okuloj de la voĉdonontoj”, opinias Martin Koschkar, politikologo de la universitato de Rostock.

Martin Schulz, produkto de amaskomunikiloj

S-ino Sahra Wagenknecht ja rimarkis tion. Taksata tro ekstrema de multaj social-demokratoj, la oficiala kandidato de Die linke instigas SPD-on reiri al siaj fundamentaĵoj. Precipe al preciza ekstrakto de ĝia programo de Berlino, subskibita en 1989*: “La nuntempaj civitanaj revolucioj pli promesis liberecon, egalecon kaj fratecon ol ili plenumis ilin. Tial la laborista movado postulas solidarecan socion kun libero por ĉiuj. Fundamenta historia sperto devas okazi: ne sufiĉas ripari la damaĝojn de kapitalismo. Nova ekonomia kaj socia ordo estas necesa.”

* SPD, “Grundstzprogramm der Sozialdemokratischen Partei deutschland”, Berlino, 20-an de decembro 1989, http://library.fes.de/prodok/fa90-0...

En siaj libroj pri SPD* la politikologo Franz Walter priskribis la iompostioman drivadon ideologian kaj sociologian de tiu partio al “nova centro”. Laŭ li, la partio ne plu havas “socialisman celon”. Ofte estis riproĉata al S-ro Schulz lia tro proksima rilatado kun lia kolego de Eŭropa Komisiono, la liberala Jean-Claude Juncker. Por la balotado de septembro li ŝajnas voli nur iomete iri pli maldekstren, por marki ian diferencon, sed sen aserti ian veran ŝanĝon. Lia plej granda “kapitalo” estas lia eksternorma biografio kaj lia simpatia personeco, popolproksima. Tiu “produkto” plaĉas al amaskomunikiloj, kies furoroj estas mallongaj. Li mem revas sin kiel novan Willy Brandt, kanceliero de 1969 ĝis 1974. Tiuepoke SPD havis pli ol unu milionon da aktivuloj, kaj nun nur 445 000. Forta de sia klara politika mesaĝo, tiam ĝi havis neniun gravan konkurencon ĉe sia maldekstra flanko.

* Franz Walter, Die SPD, Vom Proletariat zur neuen Mitte, Alexander fest, Berlino, 2002, kaj Die SPD. Biographie einer Partei, Rowohlt Taschenbuch (3-a eldono), Reinbek, 2015.

William IRIGOYEN

La ukraina konflikto; neatendita bonŝanco por la prezidanto Lukaŝenko

Minsko ekribelas kontraŭ la rusa granda frato

Depost la registaro-ŝanĝiĝo en Ukrajnujo, Belorusujo provas eskapi la kreskantan streĉecon inter Rusujo kaj la Eŭropa Unio. Proponante sin kiel mediaciulon, Minsko esperas diversigi siajn interŝanĝojn kaj firmigi sian sendependon rilate al Moskvo. Sed, zorgema konservi sian povon kaj sian strategian partnerecon, la prezidanto Lukaŝenko ja scias la netrairendajn “ruĝajn liniojn”.

PRINTEMPE de 2014, la aneksado de Krimeo fare de Rusujo kaj ties armea interveno en la ukrajnuja oriento estigis malagrablan senton en la intimaj ambaŭlandaj rilatoj, kiujn Belorusujo flegas kun sia rusa najbaro. “Montrante la kapablon de Moskvo perforte trudiĝi, la ukrainujaj eventoj detruis la sovetan miton de la frato-popoloj rusa, ukraina, kaj belorusa”, analizas Aleksandro Alesin, ĵurnalisto specialigita pri la defendo-demandoj. De tiam, la belorusa prezidanto Aleksandro Lukaŝenko provas distanciĝi de moskva Kremlo sen tamen doni impreson rekonsideri ties interesojn.

S-ro Lukaŝenko ne intencas malkonstrui la bazojn de strategia alianco formita ekde lia elekto ĉe la prezideco de tiu malnova soveta respubliko, en julio 1994. Tiu rilato konstruiĝis tra la Unio de Rusujo kaj Belorusujo, starigita la 8-an de decembro 1997, kaj diversaj multflankaj interkonsentoj — la Komunumo de sendependaj ŝtatoj (KSŜ), kreita en decembro 1991, la Organizaĵo de la traktato por kolektiva sekureco, fondita en 2002, aŭ la ekonomia Eŭrazia Unio, funkcianta de la 1-a de januaro 2015.

Unua komerca partnero de Belorusujo (26,1 miliardoj da dolaroj en 2016, kontraŭ 6,5 miliardoj en 1996), Rusujo konsentis atribui gravajn nerektajn subvenciojn al ties ekonomio, laŭ formo de stabiligaj kreditoj aŭ preferaj tarifoj por liverado de hidrokarbono. Tiuj subvencioj sumiĝas je pli ol 80 miliardoj da dolaroj por la periodo 2002-2015*. Minsko kaj Moskvo ankaŭ aranĝis strategiajn partnerecojn en la armea sfero, kun kreado de interarmea regiona grupo en 1999, kaj de komuna sistemo de aera defendo en 2011. De 1995, ambaŭ landoj ekspluatas kune du armeajn infrastrukturojn situantajn sur la belorusa teritorio*.

* Laŭ Ryhor Astapenia kaj Dzmitry Balkunets, “Belarus-Russia relations after the Ukraine conflict”, Belarus Digest, Ostrogorski Centre, Minsko-Londono, aŭgusto 2016.
* Temas pri la centro de komunikado de la rusa mar-armeo en Vileïka (Minska regiono), kaj la stacio de radiolokalizo-radaroj kaj alarmo de la aer- kaj aerospac-defendo en Hantsavitchy (Brest-regiono).

La ukraina krizo tamen instigis Minskon malpli fidi sian “grandan fraton”. Ties nova armea doktrino, valida depost julio 2016, tiel klasifikas — sen nomi ilin — samtempe Rusujon kaj la okcidentajn landojn (akuzatajn de s-ro Lukaŝenko instigi “koloran revolucion”) inter la najbaroj kapablaj organizi nesimetrian operacion kontraŭ la lando. Tiu teksto mencias operaciojn kiuj memorigas la rusan intervenecon en la teritorioj de la ukraina Oriento: teroristaj kaj ekstremismaj armitaj grupoj je la servo de fremdaj landoj, malstabiligo-operacioj celantaj mergi landon en armitan konflikton aŭ militojn de informado. Minsko cetere estas pliboniganta la kontraŭribelajn kapablojn de la elitaj taĉmentoj de la interna sekureco aŭ de la armeo. La scenaro de la militekzercoj realigitaj en septembro 2016 apud Lepel, en la regiono Vitebsk, memorigas pri la eventoj de printempo 2014 en la ukraina Donbaso, aparte la sturman atakon, fare de armitaj taĉmentoj, sub komando de la ruso Igor Strelkov, de publikaj konstruaĵoj en Slovjansko kaj Kramatorsko. Tiuj specialaj trupoj, laŭdire ĉirkaŭ ok mil membroj, estas ĉiuj sendepende de sia institucia aparteno, sub la komando de la pli aĝa filo de la prezidanto, s-ro Viktor Lukaŝenko, konsilanto pri nacia sekureco. La kompletigaj trupoj de la teritoria defendo kaj ties 120 000 mobilizeblaj rezervuloj estus ankaŭ asociitaj al rebato okaze de konflikto sur la nacia grundo fare de eksterlando, kaj do al kontraŭribelaj kaj kontraŭ-terorismaj operacioj.

Ne povante plifirmigi la ruso-belorusan landlimon, kiun la civitanoj de ambaŭ landoj povas trairi sen vizo, kiel simplan administracian limon, Minsko enkondukis en ĝin en septembro 2014 reĝimon tiel nomatan “de landlima teritorio”, kiu implicas pli firmajn kontrolojn, sen tamen apliki ilin, por ne inciti sian najbaron.

La belorusa ŝtato ankaŭ akcelis la procezon de markado kaj aranĝado de siaj 1 084 km da landlimo (tre tralasema) kun Ukrainujo, por antaŭmalhelpi la riskojn de perforto-disvastigo kaj de cirkulado de batalantoj kaj armiloj. Ĝis nun, preskaŭ 350 km estas jam markitaj, kromaj landlimaj kontrolejoj estis aranĝitaj kaj nova brigado kaj pluraj moveblaj grupoj de landlimo-gardistoj estis kreitaj. Krome, partopreno en eksterlandaj armitaj konfliktoj, krom por la belorusa armeo, nun estas punebla per kvin jaroj en malliberejo. Printempe de la sama jaro, la ministrejo pri internaj aferoj laŭdire lanĉis jurajn persekutojn kontraŭ 138 belorusaj batalantoj partoprenantaj la armitan konflikton en Donbaso, ambaŭflanke de la frontlinio.

La registaro montriĝas ankaŭ zorgema pri la dominado de la rusaj amaskomunikiloj en la lando. En majo 2016, la vicestro de la prezidanta administracio, s-ro Igor Buzovski, kvalifikis la rusajn ĉenojn, elsendojn kaj programojn, kiuj estas 65% de la elsenditaj enhavoj sur la televid-ekranoj de la lando, “maltrankviligaj el la vidpunkto de la nacia kulturo kaj de la informad-sekureco”. Zorgo des pli vigla, ke la registaro ofte fariĝas objekto de atakoj fare de amasinformiloj. En novembro 2016, la ĉeno Pervy Kanal (“unua ĉeno”) kaj la ĉeno Zvezda (“stelo”) de la rusa ministrejo pri armeoj prezentis debat-elsendon pri Belorusujo, cele determini ĉu tiu ĉi ne sekvis, imite al Ukrainujo, la danĝeran vojon de kontraŭrusa naciismo.

Cenzuri la disvastigon de tiuj programoj, rivelantaj la timojn, kiujn la aŭtonomiĝo de Belorusujo vekas en la rusaj registaraj rondoj, konsistigas tamen “ruĝan linion”, kiun Minsko ne pretas transiri. La reĝimo preferas nerekte disvolvi la nacian identecon en lando, kie, post dudeko da jaroj da intensa rusigo, pli ol 80% de la loĝantaro flue parolas la rusan. En julio 2016, la belorusa respublika unio de la junularo (BRSM) taskita pri sociala kaj politika enkadrigo de la junuloj, organizis, instige de la aŭtoritatuloj, tagon de la vychivanka, tiuj tradiciaj bluzoj blanke kaj ruĝe broditaj, laŭ la naciaj koloroj.

Fino de la eŭropaj sankcioj

SERĈANTE aŭtonomecon, Minsko provas normaligi siajn rilatojn kun Bruselo. Danke al la ukraina krizo, ĝi sin rivelis nemalhavebla mediacianto en la intertraktadoj celantaj solvi la armitan konflikton en Donbaso. La ukrainaj eventoj ankaŭ evoluigis la politikon de la eŭropa Unio rilate al la reĝimo de s-ro Lukaŝenko: antaŭe artikita ĉirkaŭ la valoroj de demokratio kaj la homrajtoj, kaj apogita de sankcioj, tiu ĉi recentriĝis al la interesoj de la dudek ok membro-ŝtatoj, kaj aparte al la demando pri sekureco kaj stabileco de landlimoj.

Tiuj ŝanĝoj, kune kun la garantioj pri malfermeco donitaj de la belorusa reĝimo, kondukis la Union forigi, la 15-an de februaro 2016, la sankciojn koncernantajn 170 gravulojn kaj tri publikajn aŭ privatajn entreprenojn. La internacia puno de la lando datumis de la komenco de la 2000-aj jaroj kaj celis origine la rifuzon de s-ro Lukaŝenko obei la postulojn pri liberaj elektoj kaj respekto al la homrajtoj. La sankcioj koncerne kvar personoj kiuj respondecis pri politikaj malaperoj en la jaroj 1999-2000, kaj ankaŭ la embargo pri liverado de armiloj aŭ ekipaĵoj uzeblaj por represio estis tamen plutenitaj.

De tiam, Bruselo kaj Minsko kondukas dialogon limigitan al la sferoj ekonomia (plibonigo de la negoco-etoso), komerca (redukto de la import-bariloj en la Unio por la belorusaj varoj), financa (helpado por ricevo de restarigo-kredito ĉe la Internacia Mon-Fonduso), aŭ teknika (enkonduko de la eŭropaj teknikaj regularoj, verda ekonomio, modernigo de la transport-infrastrukturoj). Tiu dialogo ŝajnas kapabla helpi Belorusujon konservi sian stabilecon, kaj eĉ kompensi malgrandiĝon de la rektaj kaj nerektaj rusaj helpoj.

Minsko kaj la eŭropa Unio subskribis la 13-an de oktobro 2016 “partnerecon por moveblo” celantan faciligi cirkuladon de homoj, sed samtempe malinstigante kontraŭleĝan migradon kaj neleĝan komercon. Ĝi kompletigas la interkonsentojn pri fleksebligo de la reĝimo de vizoj kaj reeniro, intertraktitaj de januaro 2014 kaj kies subskribo estas prokrastita nur pro teknikaj kialoj. Kiam ili estos aplikataj, tiuj interkonsentoj faciligos la trapason de la landlimoj kaj reduktos la prezon de la Schengen-vizoj, kiujn la belorusoj nun pagas 60 eŭrojn, kontraŭ 35 eŭroj por la rusoj. Grava decido por tiu lando, kiu havas la plej grandan nombron de Schengen-vizoj laŭ la nombro de loĝantoj (sume 752 782 por la jaro 2015).

Tiuj senprecedencaj antaŭeniroj en siaj rilatoj kun Bruselo instigas la reĝimon eĉ pli malfermiĝi, sed la aŭtokrateco de s-ro Lukaŝenko malhelpas la subskribon de partnereca kaj kunlabora interkonsento, kiu tamen estas insiste petata de Minsko*. Kandidato de 1993, la lando estas la sola sur la kontinento, kiu restas ĉe la sojlo de la Konsilio de Eŭropo; ĝi ankaŭ estas la sola kiu ankoraŭ aplikas mortpunon. La prezidanto Lukaŝenko rifuzas forigi la malhelpojn al apliko de la politikaj kaj civitanaj liberecoj validaj de la komenco de la 2000-aj jaroj, pro timo vidi sian personan povon ŝancelita.

* Belorusujo kaj Turkmenujo estas la solaj postsovetaj ŝtatoj, kiuj ne formaligis per kadro-interkonsento siajn engaĝiĝojn kun Bruselo.

Relative reteninte sin dum la traktado de la opoziciaj manifestacioj en 2016, la reĝimo revenis en 2017 al siaj perfortaj metodoj por subpremi la protest-movadon kontraŭ preskaŭ 200- eŭra imposto sankcianta la “socialan asistecon”, tio estas la nehavo de oficiala dungo dum pli ol ses monatoj. Sep cent personoj estis tiel arestitaj en Minsko la 25-an de marto, okaze de nepermesita manifestacio; 144 ricevis monpunon je pluraj centoj da eŭroj aŭ malliberecon de kvin ĝis dudek kvin tagoj. Dudeko da eksaj naciismaj aktivuloj de la 1990-aj jaroj estas eĉ jure persekutataj pro popolribelaj aktivaĵoj, kadre de krimeca enketo. La relativa diskreteco de eŭropa Unio pri tiu subpremo tamen konfirmas ĝian senentuziasmon puni la reĝimon, pro timo ke tiu ĉi denove fermiĝos kaj turniĝos ekskluzive al Rusujo.

Tiu provo reekvilibri la eksteran politikon de Belorusujo streĉis la dialogon kun Moskvo pri strategiaj kaj eĉ ekonomiaj dosieroj. La malkonsentoj unue manifestiĝis pri la dismetado sur la belorusan grundon, apud Lida, en la regiono Hrodna, de rusa ĉasaviadila regimento, kadre de la komuna aerarmea sistemo. Elvokita la unuan fojon en 2012, tiu demando revenis sur la agendo aŭtune 2015, meze de la kampanjo por prezidanta elekto, kaj dum Minsko esperis gajni partan nuligon de la eŭrop-uniaj sankcioj. La rusaj amasinfomiloj tiam anoncis efektivan deplojon de ĉasaviadiloj en Belorusujo ekde la 1-a de januaro 2016. La prezidanto Lukaŝenko deklaris ke lia lando ne intencas akcepti rusan militbazon sur sia teritorio.

Tiu iniciato de Moskvo, senzorga pri la reago de Minsko, respondis al la deplojo fare de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) de novaj divizioj en la baltaj landoj kaj de kontraŭmisila ŝildo — surbaze de usona teknologio — en centra Eŭropo. En majo 2016, la usona defendosistemo de Deveselu (Rumanujo) fariĝis funkcianta, kaj polaj kaj ĉekaj lokoj estas nun pristudataj por akcepti aliajn elementojn de la ŝildo, kiel interkaptajn misilojn aŭ radarojn. Temis ankaŭ pri pli bone kontroli neobeeman belorusan partneron: ĉia aspiro de s-ro Lukaŝenko al neŭtraleco de lia lando en la alfrontado inter Rusujo kaj Okcidento, same kiel lia manovro-marĝeno rilate al Moskvo, estos definitive kompromititaj post la deplojo de rusa aviadilbazo sur ties grundo. Eĉ pli malbone, koncerne ĝian pozicion de “bufrozono” inter NATO kaj Rusujo, la lando povus fariĝi tereno de pli rekta alfrontiĝo. Tion timas pli ol ĉion la belorusoj, kiuj memoras, ke ili perdis 25% de sia popolo dum la dua mondmilito.

Fine, la negativaj ekonomiaj konsekvencoj de la ukraina krizo al ambaŭ landoj plifortigis naciismajn refleksojn, okazigante novajn komercajn militojn en 2016. La rilatoj streĉiĝis unue pri liverado de rusa gaso al Belorusujo. Fronte al rifuzo de Gazprom konsenti rabaton de gasprezo, Minsko decidis sola pagi nur 73 dolarojn anstataŭ 132, por mil kubaj metroj. Moskvo rebatis per sentebla redukto de siaj liveroj da senimposta nafto (18 milionoj da tunoj anstataŭ la planitaj 24 milionoj), donante severan baton al la belorusaj petrolkemiaj industrioj, kies produktaĵo estas triono de la tutaj eksportaĵoj de la lando.

Alia disputopunkto: la importado en Rusujon, tra la belorusa teritorio, de nutraĵoj venantaj de la eŭropa Unio kaj sub rusa embargo de la 6-a de aŭgusto 2014. La doganaj reglamentoj de la eŭroazia ekonomia Unio permesas ja ke Belorusujo reeksportu tiujn produktojn (fromaĝoj, legomoj, fruktoj, fiŝoj kaj marproduktoj) kondiĉe ke ili estas transformitaj aŭ reenpakitaj sur ĝia teritorio. Multaj produktistoj de la lando, instigataj de la registaro, nun ekspluatas tiun eblecon. Laŭ la prokuroraro de Rusujo, Belorusujo eksportis en 2015 kvinoble pli da pomoj kaj fungoj ol ĝi produktis. En oktobro 2016, la rusa servo pri sanitaraj normoj akuzis ĝin ke ĝi importis preskaŭ cent mil litrojn da pola lakto por reeksporti ilin post repakado, tiel evitante la embargon. Rusujo siaflanke provas unuflanke severigi la import-regulojn de la belorusaj produktoj (lakto, fromaĝo, viando), aparte submetante ilin al portempaj embargoj.

Tiuj streĉiĝoj tamen neniel antaŭanoncas seriozan ŝanĝon de la rilatoj, ĉar la reciprokaj dependecoj en la strategia kaj ekonomia sferoj estas fortaj. Tiel longe kiel ĝiaj interesoj estas sekuraj en Belorusujo, Moskvo ŝajne ne emas malmilde trakti sian partneron. Eĉ se tiu helpo estas multe malpli grava ol en la 2000-aj jaroj, ĝi daŭre donas al ĝi financan subtenon: 12 miliardoj da dolaroj dismetitaj laŭ pluraj jaroj, pere de la eŭropazia Banko por disvolvado, aŭ unu miliardo da dolaroj promesitaj en 2017 por helpi Belorusujon pagi sian 720 000-dolaran ŝuldon pro la gaso liverita en 2016. Krome, post la lasta ambaŭflanka pintkunveno, la 3-an de aprilo 2017, Moskvo fine koncedis al sia najbaro rabaton de la gasprezo en 2018 kaj 2019: tiu estos respektive 129 kaj 127 dolaroj por 1 000 kubaj metroj, kontraŭ 150 dolaroj unue planitaj.

Minsko, eĉ se ĝi restas korligita al sia neŭtraleco en la ukraina krizo kaj, eĉ pli antaŭen, fronte al la alfrontiĝo inter Rusujo kaj NATO, ne intencas laŭte kontesti la statuson de privilegia partnero de Rusujo. Ĝi tiel akceptos, en aŭtuno 2017, la ruso-belorusajn armeajn militmanovrojn Zapad (Okcidento), konforme al soveta strategia tradicio restarigita en 1999.

Tiu neŭtrala pozicio de s-ro Lukaŝenko, same kiel lia aspiro al plia aŭtonomeco, apartenas al protekto-strategio de lia reĝimo. En la nuna kunteksto, tiu strategio implicas firmigon de la suvereneco de Belorusujo, pli ekvilibran eksteran politikon kaj eĉ certan malfermiĝon. Ĝi ankaŭ trovas larĝan eĥon ĉe la loĝantaro, kiu, fronte al la konflikto inter la Du Granduloj, elektas singardan pozicion: somere de 2016, 58% de la pridemanditaj personoj deklaris sian deziron resti distancaj koncerne la alfrontiĝon inter Rusujo kaj NATO.

Ioulia SHUKAN

La saudaj ambicioj malhelpitaj

Stranga milito en la Golfo

La tradicia geopolitika rivaleco inter Sauda Arabujo kaj Irano akiras militeman aspekton fone de nerektaj alfrontiĝoj en Sirio kaj Jemeno. Subtenitaj de Usono, kie ili disponas pri influa premgrupo, la saudanoj intencas dikti la konduton de siaj arabaj najbaroj. Kaj gardu sin tiu, kiu, kiel Kataro, ne plene obeas.

MEMORIGI kiu estas la mastro en la regiono kaj aserti sian hegemonian aŭtoritaton al la najbaraj monarkioj: tia estas la signifo de la agresema diplomatia ofensivo de Sauda Arabujo kontraŭ Kataro. Porokaze aliancitaj kun Barejno kaj Egiptujo, la reĝlando kaj la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj anoncis la 5-an de junio 2017 rompon de siaj diplomatiaj rilatoj kun Doho, oficiale akuzata pri “subteno al terorismo” kaj partopreno en diversaj malstabiligaj entreprenoj ĉe la flanko de Irano. Samtempe, saudanoj kaj emirlandanoj fermis por ĝi siajn aer- kaj mar-spacojn, kaj ankaŭ la solan landlimon de la eta katara duoninsulo, tra kiu iras 90% de ties bazaj produktoj, aparte nutraĵaj. La listo de la postuloj sendita al Doho ne ĉesas plilongiĝi laŭ la ultimatoj, kaj neas ĉian suverenecon de la emirlando: fermo de la televid-ĉeno Al-Ĝazira, de la turka militbazo, rompo de ĉia ligilo kun la Islama Frataro, la Hizbulaho kaj la ĝihadistaj organizaĵoj, ktp...

La krizo estis latenta de la 23-a de majo. Tiun tagon, la gazetagentejo Qatar News Agency elsendis komunikon atribuitan al la emiro Tamim, kie li publike denuncis la demonigon de Irano, de la palestina Hamaso aŭ de la libana Hizbulaho, sekve de la oficiala vizito de s-ro Donald Trump en Rijado (la 20-an kaj 21-an de majo). Jam la 24-an, Doho dementis tiun informon, asertante ke ties gazetar-agentejo estis piratita kaj ke “falsa komuniko” publikiĝis. Sed tio ne sufiĉis por malhelpi la laŭgradan konflikt-akrigon.

La lasta diplomatia konflikto, kiu alfrontigis saudanojn, emirlandanojn kaj barejnanojn al la Kataranoj resendas al la jaro 2014, kiam ĉi-lastaj rehejmigis dum ok monatoj siajn ambasadorojn por esprimi sian malŝaton al la subpremado kontraŭ la islama Frataro fare de la reĝimo de la egipta prezidanto Abdel Fattah Al-Sisi. La heredonta princo Mohammed Ben Zayed Al-Nahyane, la forta homo de Abu-Dabio, tre malŝatas tiun frataron kaj, de tri jaroj, la loka gazetaro vigle kampanjas kontraŭ la katara subteno al la Frataro*.

* Nabil Ennasri, “Reprise de la guerre froide du Golfe. Le Qatar entre les Émirats arabes unis et l’Arabie saoudite”, Orient XXI, 31-a de majo 2017, http://orientxxi.info

Tiu krizo profunde ŝancelis la Kunlabor-konsilion de la arabaj golfaj landoj, kutime nomata Kunlabor-Konsilio de la Golfo (KKG)*, kiu entenas la ses monarkiojn de la araba duoninsulo: Sauda Arabujo, Barejno, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj (federacio de sep emirlandoj, inter kiuj Abu-Dabio kaj Dubajo), Kuvajto, Omano kaj Kataro. Ĝi estis kreita dum la pintkunveno de Abu-Dabio, la 25-an de majo 1981, du jarojn post la fondo de la Islama Respubliko Irano, tuj post la invado de Afganujo fare de Soveta Unio en decembro 1979 kaj de la eko de la irako-irana milito en septembro 1980. Ekde la komenco, la KKG estas defenda respondo al la ripetataj streĉoj kaj konfliktoj en la regiono.

* Vd. “La diabolisation du Qatar sonne-t-elle le glas du Conseil de coopération du Golfe?”, The Conversation, 8-a de junio 2017, http://theconversation.com

Kvankam tiuj dinastiaj monarkioj enhavas gravajn energiajn kaj financajn riĉaĵojn (ilia enlanda produkto egalas pli ol 70% de tiu de la tuta araba mondo), iliaj demografia malforto kaj armea fragileco vid-al-vide de la najbaroj (Irako, Irano, Egiptujo, Israelo) devigas ilin fortigi siajn interligojn ĉirkaŭ regiona alianco. Krom interregistara kontrakto por krei komunan merkaton, la membro-landoj de la KKG faras, ĉiu siaflanke kaj laŭ diversaj formoj, kontraktojn pri sekurec-protekto kun la okcidentaj landoj, el kiuj la ĉefa estas Usono.

Alkutimiĝintaj al la usona asistado — tamen iom ŝrumpanta dum la du prezidant-mandatoj de s-ro Barack Obama, la Golfaj monarkioj malsukcesis krei komunan plurlandan armeon pro la malfido reganta inter ties gvidantoj kaj pro ilia prefero al dulandaj armeaj interkonsentoj kun grandaj landoj eksportantoj de armiloj. Manke de tio, la monarkioj elektis interkonsenton pri fortigita sekureco subskribita en novembro 2012 en Rijado kaj ratifita de kvin el la ses landoj en 2014, dum la Parlamento de Kuvajto rifuzis ĝin. Tiu interkonsento permesas la kundividon de informoj inter la naciaj sekretaj informservoj pri la civitanoj de la Golfo, ebligas la komunan posedon de lokaj jurisdikcioj kaj instalas kundividitajn kontrol-sistemojn por bloki la sociajn retojn, ĉefan rimedon por “libera” esprimiĝo en la regiono.

SPITE AL siaj strukturaj malfortecoj kaj senĉesaj rivalecoj inter membroj, la KKG aperas kiel la sola interregistara organizaĵo samtempe efektiva kaj konstanta en la araba mondo. De ĝia naskiĝo, ĝi tamen kutimas krizojn, kiuj alfrontigas plejofte Saudan Arabujon al la aliaj membroŝtatoj. Jes ja, la ŝtat-ellaborado de la reĝlando, konstruita sur ĝiaj militaj konkeraĵoj kaj la volo disvastigi sian ŝtatan religion, inspirita de hanbalismo tra la vahabisma predikado, estigas grandan malfidemon, des pli ke Rijado konsideras la araban duoninsulon kiel sian naturan influzonon. La malsukceso de la projekto pri unusola devizo de la Golfo, planita por 2010, estas ilustraĵo de tio. Tute ne dezirante finance dependi de la granda sauda najbaro, la omana sultanlando, malpli riĉa ol la aliaj KKG-membroj, postulis pli da tempo por disvolvi sian ekonomion. Sed la foriro de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj vere mortigis la mon-unian projekton, kiam Abu-Dabio rifuzis ke la estonta centra banko instaliĝu en Rijado.

La saudaj iniciatoj estas ofte taksataj laŭ hegemonia ambicio, samtempe politika kaj religia. Tio klarigas kial la omana sultanlando — naciŝtato kun miljara identeco* — ĉiam distance sin tenis de la saudaj politiko-militaj projektoj sine de la KKG. En 2013, sekve de la popolaj ribeloj en la araba mondo, la sauda reĝo Abdallah tiel proponis transformiĝon de la KKG en Unuiĝo de la Golfo, tiel ke ĉiuj membroŝtatoj sekvu la saman politikan, diplomatian kaj sekurecan linion.

* Vd. “Oman: défis intérieurs et enjeux régionaux dans la perspective de l’après-Sultan”, Note de recherche n-ro 42, 20-a de junio 2017, www.defense.gouv.fr/irsem

La projekto estis perceptata kiel sauda provo meti sub sian aŭtoritaton la aliajn monarkiojn, simile kiel okazis kun Barejno post la milita interveno de marto 2011. Nur Omano publike esprimis sian rifuzon, vaste kundividitan de la najbaroj. La 8-an de decembro 2013, okaze de la 9-a sesio de la Dialogo de Manama, pri la sekurec-demandoj en la Golfo, la omana ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ro Jusuf Ben Alaŭi, vigle reagis je la perspektivo modifi la kunlabor-traktaton de la Golfo. Tiu rimarkinda ago malhelpis la anoncon de Unuiĝo je la 34-a pintkunveno de la KKG-ŝtatestroj, kiu okazis tri tagojn poste en Kuvajto. La omana rifuzo estis senŝarĝigo por la kvar aliaj membroj.

Jam, komence de la 1980-a jardeko, Maskato rifuzis la saudo-kuvajtan proponon krei komunan armeon, la “Ŝildo de la duoninsulo”, por subteni la trupojn de Sadam Hussein, kiu estis ĵus ekmilitanta kontraŭ Irano. Tia ago, laŭ la omananoj, estintus egala al militdeklaro al la islama Respubliko*. De tiam, Omano ĉiam privilegiis bonajn rilatojn kun Irano kaj Jemeno, je la risko kolerigi siajn partnerojn de la KKG. Dum la 1980-aj jaroj, la kataranoj kaj emirlandanoj regule konformiĝis al la omanaj pozicioj. Hodiaŭ, estas la kuvajtanoj kaj la kataranoj, kiuj proksimiĝas al la neintervenaj principoj defenditaj de Maskato. La sultanlando aparte restis neŭtrala pri la konflikto en Jemeno, kie saudanoj kaj emirlandanoj peze intervenas de la 26-a de marto 2015 por batali kontraŭ la hutistaj ribelantoj aliancitaj al la jemena eksprezidanto Ali Abdula Saleh kaj restaŭri la regadon de la prezidanto Abd Rabbo Mansour Hadi*.

* Intervjuo de la aŭtorino kun cheikh Sayf Al-Maskari, eksa omana altfunkciulo en posteno en KKG inter la 1980-aj jaroj kaj la komenco de la 2000-aj jaroj. La armeo “Ŝildo de la duoninsulo” enhavis en 1980 apenaŭ mil homojn kaj estis lokita sur la bazo Hafr El-Batin, en sauda teritorio.
* Vd. Laurent Bonnefoy, “Unujara milito por nenio en Jemeno”, Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2016.

NOVA SITUACIO tamen aperas ĉi-lastajn jarojn: La saudanoj ne plu estas la solaj suspektatoj pri hegemonio. La senkompleksa intervenismo kaj la milita pozicio de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj maltrankviligas la omananojn kaj la aliajn golfo-monarkiojn de la komenco de la popolribeloj en Libio kaj, eĉ pli, en Jemeno*. La financaj kaj loĝistikaj investoj de la emirlando Abu-Dabio en la sudo de tiu lando, aldonitaj al la armea aktivismo, kiun ĝi praktikas ĉe siaj landlimoj, ne trankviligis la regantojn de la sultanlando.

* “The Gulf’s “little Sparta”: The ambitious United Arab Emirates”, The Economist, Londono, 6-a de aprilo 2017.

La situacio en Jemeno substrekas la kompleksecon, kiu regas la rilatojn inter la monarkioj de la Golfo. Kvankam antaŭita de mediacio-iniciato por trovi intertraktitan solvon al la popolribelo de 2011, la armita konflikto enkotiĝas. Ĉefe, ŝajnas ke nun aldoniĝis konflikto inter Rijado kaj Abu-Dabio pri la Sudo, aparte en la provinco Hadramaout: Abu-Dabio estas suspektata subteni la disiĝon de tiu regiono por siaj propraj ekonomiaj kaj financaj interesoj. Tiu streĉiĝo inter ambaŭ aliancanoj — kiuj cetere agas kune por “puni” Kataron — povus post kelka tempo fariĝi alia tikla dosiero sine de la KKG.

LA AGRESEMA AKTIVISMO de Abu-Dabio zorgigas Omanon kaj Kuvajton, dum la Al-Kalifa-dinastio de Barejno, kiu ŝuldas sian saviĝon al interveno de la sauda armeo en marto 2011 kontraŭ la opozicio postulanta demokration, konformiĝas de tiam al la diplomatiaj pozicioj de Rijado. Eĉ Kataro, kvankam ekskludita komence de junio 2017 el la arabo-sunaisma armea koalicio intervenanta en Jemeno, certe adoptos la pozicion de la saudanoj pri Sud-Jemeno — Doho ja tute ne deziras vidi la influon de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj plifortiĝi en la sub-regiono.

Irano estas entute konsiderata de la KKG-membro-ŝtatoj kiel hegemonia ŝtato, sed la konsidero de la entenata minaco varias laŭ la monarkioj. La percepto de la irana regiona rivalo kaj la detala agado, kiun Rijado deziras trudi por malhelpi ĝian fortiĝon, dividas ilin en du blokoj. Unuflanke, Sauda Arabujo, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj (kun Abu-Dabio en unua linio) kaj Barejno rekomendas malmolan sintenon rilate al la iranaj intervenoj en la regiono (brigadoj senditaj en Sirion kaj Irakon, enkadrigo de ŝijaismaj milicoj, loĝistika subteno al la Hizbulaho aŭ esprimo de favora opinio rilate al ŝijaismaj malplimultoj de Sauda Arabujo kaj la ŝijaisma opozicio en Barejno). Aliflanke estas Omano kaj Kuvajto, pli malfermaj al diplomatiaj mediacioj. Tiel, en Omano okazis, ekster la scio de la aliaj monarkioj, la irano-usona sekreta intertraktado, kiu antaŭis la interkonsenton pri la irana atomindustrio en julio 2015. En Kataro, la emiro Tamim, kiu sukcedis la 25-an de junio 2013 al sia patro, la emiro Hamad, elektis regionan diplomation malpli dividan kaj pli harmonian kun ties najbaroj, klare proksimiĝante de Rijado — almenaŭ ĝis la lasta krizo. Eĉ se Doho timas pli ol ĉion sian grandan persan najbaron, la katara monarkio estas en la tendaro priviligianta paciĝon inter ambaŭ bordoj de la Golfo.

Kvankam streĉiĝoj ne estis maloftaj en la pasinto inter la ses monarkioj, la brutalo de la lasta saudo-emirlanda reago kontraŭ membro-ŝtato de la KKG certe lasos spurojn. La perforteco de la multaj amaskomunikilaj atakoj kaj la diplomatiaj, politikaj kaj ekonomiaj punoj deciditaj kontraŭ Kataro neniam vidiĝis ĝis nun. Dum la golfaj monarkoj ĉiam zorgis solvi siajn malkonsentojn “ene de la familio” kaj sen eksteraj rigardoj, tiu krizo estas organizata de gvidantoj kiuj uzas agreseman, tranĉan kaj firme decidan metodon. Tio spegulas la ŝanĝon de generacio kaj de politika kulturo de la nunaj respondeculoj, inter kiuj la heredonta princo de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, s-ro Mohammed Bin Zayed Al-Nahyan (“MBZ”), kaj la heredonta princo kaj forta homo de Sauda Arabujo, s-ro Mohammad Bin Salman (“MBS”), la dua prenante kiel modelon la strategion de ekonomia disvolvado de Dubajo kaj la pozicion tre kontraŭ-iranan kaj kontraŭ-Islam-Frataran de la unua. Li vidas en ĝi la aŭtoritato-modelon, kiun li projektas enkorpigi kiam li sukcedos al sia patro la reĝo Salman. La “reĝa puĉo”, kiu forigis la princon Mohammed Bin Nayef el la heredo profite al “MBS” estas cetere ligita kun la katara krizo. Kritikata de la Pentagono kaj petita provizi pruvojn de siaj akuzoj kontraŭ la emirlando, la sauda monarkio sendis fortan signalon, metante “MBS” ĉe la sojlo de la reĝtrono.

Venintaj el samaj triboj kaj kontraktantaj geedziĝojn sendepende de siaj landlimoj, la loĝantaroj de la Golfo estas ŝokitaj de tiu rompo de la solidareco inter dinastioj de la KKG, kiu tuŝas milojn da familioj. La saudaj kaj emirlandaj regantoj eĉ minacis maksimume sankcii (ĝis dek kvin jaroj en malliberejo en Abu-Dabio kaj dek jaroj en Sauda Arabujo) ĉiun personon montrantan simpation al Doho. La grandaj ŝtatoj, aparte Usono, same kiel granda plimulto de la islamaj landoj, aparte Turkujo, Irano, Pakistano aŭ eĉ Maroko (tamen kutima firma aliancano de la saudanoj kaj emirlandanoj), alvokas al prudento. En Vaŝingtono, nur la (tvit)mesaĝetoj de la prezidanto Trump kreditis tiun kondamnon, sed ili estis tuj kontraŭdiritaj de la du gravuloj de la usona administracio, la generalo James Mattis (ministro pri Armeoj) kaj s-ro Rex Tillerson (Eksteraj rilatoj). Kaj la iniciatoj de Kuvajto kaj Omano por provi mediacion renkontas gravan internacian apogon.

Tiu situacio, kies konsekvencoj estas neantaŭvideblaj, miskvalifikas la KKG-monarkiojn, kaj ĉefe Saudan Arabujon, kiu malsukcesis fariĝi araba regiona granda ŝtato. Abu-Dabio povus ankaŭ estonte suferi konsekvencojn de siaj fervor-troigoj tre malstabiligaj, kiuj incitas same ĝiajn najbarojn kiel la usonan protektanton. Tute male al la celo de tiuj, kiuj ĝin ekigis, tiu krizo plifortigas jam signife Iranon, kiu aperas kiel solida kaj kohera regiona granda ŝtato kapabla reguligi parton de siaj internaj streĉoj per uzo de politikaj elektoj, tute nekonataj sur la alia bordo de la Golfo.

Fatiha DAZI-HÉNI

De la gregoria reformo ĝis Silikon-valo

Kaj la industrio naskiĝis en la monaĥejoj

Fari la entreprenojn la koro de la socioj: tiu projekto, trumpetata de la franca prezidanto Emmanuel Macron, normale estas asociata kun la nuntempa novliberalismo. En la realo ĝi estas la fina atingo de longa historio. Tiu de la raciigo de la laboro kaj de la tempo, kiu komenciĝis en la monaĥejoj de la 13-a jarcento. Tiu ankaŭ de la konstruado de komuna kredo pri prospero per industria progreso.

EN ELEKTOKAMPANJA parolado, s-ro Emmanuel Macron asertis, ke “la vera ŝanĝo estas la efikeco”. Al tiu referenco malespere alkroĉiĝas la politika mondo. Tiu ĉi suferas duoblan krizon: sian teĥnikscienciĝon kaj la foruzadon de siaj simbolaj fundamentoj ligitaj kun la popola suvereneco. Nun ĝi serĉas lambastonojn en la entreprena kampo, pro tio la konstanta omaĝo al ekentreprenistoj (“start-up”), la amdeklaroj al la entrepreno aŭ la surgenuiĝo antaŭ Silikon-valo. Sed al kio servas la efikeco, kaj ĉu oni povas fondi socion sur tiu postulo?

Kiel tuta respondo, la antropologia rigardo de la Okcidento al si mem referencas la industriiĝon okazintan post 1800. Tamen, por okazigi tian industrian revolucion, necesis antaŭe estigi kundividitan interpreton de la mondo, kiu ekskludis ĉian transcendan referencon por celebri la kreeman kaj produktantan homaron. Tiu procezo, kiun ni nomas “industriecigo”, antaŭas la industriigon. Ĝi okazis interne de la kristana skemo kaj kreis la fundamentojn de sekulara religio.

La genealogio de la industria religio disvastiĝis en la Okcidento fine de tri disbranĉiĝoj. La unua estis la gregoria reformo, kiu en la 12-a kaj 13-a jarcentoj sekvigis “unuan industrian revolucion”, ligitan kun la ŝanĝo de la procezo de fulado, kun mueliloj laŭlonge de la riveroj, kiel antaŭuloj de fabrikoj. La dua okazis kun la naskiĝo de la moderna scienco kaj la programo de Kartezio celanta “fari nin mastroj kaj posedantoj de la naturo” en la nomo de la progreso. La tria, pli grava, estis tiu de la decido pri industriigo de 1800 kaj la samtempa formulado de “nova kristanismo” surtera kaj scienca. Ĉe ĉiu disbranĉiĝo, la industriecigo transformiĝis, kaj la institucio de produktado, kiu enkarnigas ĝin, reorganiziĝis: monaĥejo, manufakturo, fabriko kaj entrepreno. Ĉiu el tiuj institucioj modifas kredon, kiu donis sencon, kaj leĝon, kiu organizis laborkomunumon.

Ĉio komenciĝis en la monaĥejoj, lokoj de kontemplado, de legado, sed ankaŭ de laboro. La komunumo kuniĝas en la preĝo (ora) kaj organizas la manlaboron (labora) laŭ la regulo de Sankta Benedikto, kun strikta liturgio de la horoj. La pezhorloĝo, ekde la 13-a jarcento iom post iom instalita pinte de la preĝejoj, ebligis esti pli “efikaj” kaj liberigi tempon por preĝi. La monaĥejo estis la institucio, kiu ligis la misteron de la Enkarniĝo* kun la raciigo per kalkulo kaj mezuro de la tempo. Tiel la horloĝo akompanas la tutan historion de la okcidenta industrio, ĉar ĝi donas la ritmon de la laboro, de la laborejo kaj de la civito. Hodiaŭ ĝin anstataŭis la komputilo, superkalkulilo kaj superhorloĝo.

* Kristana koncepto, laŭ kiu la dia vorto enkarniĝas en la korpo de Jesuo Kristo, homo kaj dio en la sama persono.
“La plej malnova multnacia konzerno de la mondo”

LA MONAĤISMO agnoskas la “valoron laboro” kiel komplementon de la preĝo kaj de la kontemplado. La laboro reprezentas samtempe rimedon de asketismo, rimedon por kontraŭbatali nenifaradon, produktan aktivecon kaj respondon al la devo praktiki karitaton. Ankoraŭ nuntempe la organizaĵo ke kolektiva vivo reguligata laŭ la regulo de la sankta Benedikto estas konsiderata kiel modelo de mastrumado, tiom ke certaj aferrondoj konsideras la benediktanajn monaĥejojn pioniroj de efika regado. Ekzemple Dom Hugues Minguet, benediktana monaĥo kaj kunfondinto de la instituto Senco kaj Kresko en 2001, deklaris: “La benediktana monaĥismo estas sendube la plej malnova multnacia konzerno de la mondo. Tio pruvas, ke nia teĥniko de “monaĥagement” — la regulo de Sankta Benedikto — estas certe efika.”*

* Citita de Michel Feltin, “Les hommes d’affaires à l’école du “moine-agement””, La Croix, Parizo, 8-an de decembro 1998.

Fine de la 11-a jarcento, la rapidiĝo de la moncirkulado kaj la multiĝo de la interŝanĝoj transformis la monaĥan organizaĵon. Du modeloj alfrontiĝis: Cluny kaj Citeaux. La unua prosperis, disvolvis siajn komercan agadon; ĝiaj monaĥoj vivis en abundeco. Sed baldaŭ la ordeno disfalis: la cedo al luksemo kaj la financa akumulado kaŭzis ke la donacantoj deturniĝis de tiu monaĥejo. En Citeaux, oni rifuzis la lukson, oni elspezis malmulte. Sed samtempe la grundkapitalo ĉiam pli enspezigis, kaŭzante riĉiĝon, kiu kontrastis kun la asketismo de la monaĥoj. Tie oni starigis ĉiujn infrastrukturojn de produktado — reto de dreniloj, muelejoj, provizaj vojoj, servodomoj — kiuj faris la monaĥejon “fabriko”.

Kvankam ĝi devus esti loko de preĝado, malamika al ekonomio, la monaĥejo fariĝis “centro de produktado”, la praulo de la manufakturo, poste de la fabriko. Cistercianoj kaj franciskanoj kontribuis ankaŭ al estigo de ekonomia pensado kaj teĥnika agado. Ekde la 12-a jarcento la spirito de produktado evoluis ĉe la monaĥoj de Citeaux kaj, en la 13-a jarcento, la komerca spirito ĉe la disĉiploj de la sankta Francisko de Asizo. La unuaj disvastigis novajn kulturojn, teĥnikojn kaj komercajn retojn en la tuta Eŭropo. La duaj kondamnis la monon de uzuristoj, sed ne la cirkulantan monon de la komercistoj, faritan por interŝanĝo kaj investo. Tiel la franciskana tradicio laŭleĝigis la merkaton kaj agnoskis la utilon de la ekonomia aganto, kiu reinvestas la riĉaĵon. Ĝuste tiel, paradokse, la industria spirito formiĝis per sia inversa figuro: per la prioritato de la preĝo en la benedikta regulo kaj per la kulto de malriĉeco ĉe la cistercianoj kaj la franciskanoj.

Dua disbranĉiĝo okazis en la 16-a jarcento kun la Reformacio, poste kun la scienca revolucio. La naturo fariĝis la nova “granda estulo” kaj akceptis la misteron de Enkarniĝo, kion montris la alĥemio, kiu esploris ĝiajn internajn transformadojn. La ideo mem de la naturo, ĝis tiam asociita kun Dio, modifiĝis: la homo estas ne plu en, sed antaŭ la naturo, kaj li strebas ekkoni ĝin traktante ĝin matematike. Inter 1620 kaj 1630 estiĝis nova koncepto de la mondo, meĥanikisma; la kono jam ne estis kontemplado, sed eksperimentado kaj fabrikado. Pensi, tio estis fari. La filozofo Francisko Bacon, profeto de la industria religio, anoncis ke necesas “triumfi super la naturo per la industrio”. Tio idealo realiĝis per la Royal Society, klera societo starigita en Londono en 1660.

La granda turniĝo, antaŭludo de la transformado de la industriecigo en industriigon, okazis ĉirkaŭ 1750 kun la naskiĝo de la politika ekonomio [ekonomiko] kaj la alfrontiĝoj inter la industriistaj liberaluloj, fiziokratoj (por kiuj ĉia riĉaĵo venas el la tero) kaj merkantilistoj (kiuj donas la prioritaton al la ekstera komerco).

En la fono okazis grava alfrontiĝo inter du gigantoj de la filozofio, Jean-Jacques Rousseau [Rusoo] kaj David Hume. Rusoo defendis la industria kiel konstruaĵon de oni mem per labori pri oni, dum Hume kaj lia amiko Adam Smith pledis favore al industrio komprenata kiel monda konstruado per la laboro kaj en la manufakturo, kie regis la labordivido. En siaj Political Doscourses (1752), Hume asertis, ke “la tuta realeco de la potenco kaj de la riĉaĵoj” konsistas en la ago “instigi la spiriton de industrio kaj kreskigi la laborfondusojn”.

La tria disbranĉiĝo de la industriecigo okazis en la 19-a kaj 20-a jarcentoj en du momentoj: proksimume en 1830, kun la industria revolucio, kaj inter 1880 kaj 1940, kun la manaĝereca revolucio. La unua formulis la teĥnik-sciencan kredon kaj la dua fiksis la leĝon de la labororganizado. La entrepren-fabriko solide kunmetis ilin. La kredo en nova “granda Estulo”, nome la homaro, restarigis la misteron de la Enkarniĝo tiel, kiel la filozofo Auguste Comte (1798-1857), granda pastro de tiu nova religio, fondis ĝin. En 1848, la juna Ernest Renan deziris“science organizi la homaron”.* ...

* Ernest Renan, L’Avenir de la science, Flammarion, kol. “GF”, Parizo, 2014 (1-a eld.: Calman-Lévy, Parizo, 1890).

Dum la fabrikoj multiĝis, la unuaj socialistoj formulis la novan religion. Henri Saint-Simon anoncis la “industrian kaj sciencan sistemon, kiu estas nur la funkciigo de la dia principo” (1821). La ĉiopova kreanto jam ne estas superĉiela dio, sed la homo mem, kiu kompletigas sin mem. Tiu faŭsta vizio de surtera kaj racia religio estis gvidata de la progreso kaj de la promeso de estonta bonstato. Dum la Universalaj Ekspozicioj oni ĉeestis la surscenigon de tiu kredo kaj de ĝia slogano: “La scienco trovas aŭ malkovras, la industrio aplikas, kaj la homo sekvas” (Ĉikago, 1933).

Ĉirkaŭ la 1900-aj jaroj, la industria religio akiris normecon per la manaĝerismo kiun inventis la inĝenieroj, nome Frederick Taylor kaj Henri Fayol. Tiu meĥanismo trovis sian mistikon en la gospel of efficiency (“la evangilo de la efikeco”), celebrita en aprilo de 1909 en The Engineering Magazine. En 1941, James Burnham, trockista gvidinto, publikigis The Managerial Revolution*, verko, kiun en Francujo Raymond Aron disvastigis kun antaŭparolo de Léon Blum. La aŭtoro tie defendas la ideon, ke la potenco de la manaĝeroj kaj de la entreprenoj preterpasis la socialismon kaj la kapitalismon. La manaĝera revolucio asertis la superecon de la entrepreno super la ŝtato kaj super la politiko, kiuj dronis dum la du mondmilitoj. Do, necesis anstataŭigi la politikan potencon per tiu de la entrepren-direktoroj. Tiu vizio koviĝis ĉe anarĥiistoj kiel William Godwin aŭ Prudono*, kaj Sansimono* asertis, ke “la vero de la politiko estas la scienco de la produktado”.

* James Burnham, The Managerial Revolution. What Is Happening in the World (1941), tradukita al la franca sub la titolo L’Ère des organisateurs, Calman-Lévy, 1947.
* Pierre Joseph Proudhon (1809-1865), unu el la teoriaj fondintoj de anarĥiismo. Liaj teorioj, kiujn Markso en 1847 refutis en sia verko “Mizero de la filozofio”, havis grandan influon en Francujo dum longa tempo, kaj multaj anarĥiistoj daŭre aliĝas al ili. Vd Karlo Markso: La mizero de la filozofio. Respondo al Prudono: “La filozofio de la mizero”. Kun antaŭparolo de Frederiko Engelso kaj de Henri Mougin; Pri J. P. Prudono, Letero al J. B. von Schweitzer, Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2009, 197 p., ISBN 978-2-918300-08-3. -vl
* Claude Henri de Rouvroy, grafo de Saint-Simon (1675-1755), franca verkisto kaj ekonomikisto. Li proponis planantan kaj teĥnokratan socialismon, bazitan sur religio de scienco kaj sur nova klaso de industriistoj. Lia doktrino (sansimonismo) estas unu el la tendencoj de la utopia socialismo. -vl

Post la dua mondmilito, la kibernetiko, doktrino de efika agado danke al la komputilo, asociiĝia al la manaĝerismo. Komparante homojn kaj maŝinojn, la cerbon kaj la komputilon, ĝi celas la regadon de la homoj per la aŭtomata stirado, nombroj kaj algoritmoj, kion hodiaŭ ilustras la financmerkatoj. Ĉar la politiko fiaskis, la renkontiĝo de la manaĝera dogmo kaj de la kibernetika modelo — la kibermanaĝerado — volas fine alporti la absolutan raciecon al la decidoj. Plenumante la revon de Renan, la kibermanaĝerado fiksas unu solan mezuron por la administrado de la homoj kaj la regado de la aferoj.

Tiel la entrepreno fariĝis la nova dominanta institucio. Ĝi estas plej grava loko de materia kaj intelekta produktado; ĉar oni vidas en ĝi precipe nur ĝian soci-ekonomian organizaĵon, oni tro ofte pretervidas ĝian soci-kulturan dimension. Tamen Antono Gramŝo*. Tiu vizio estas reaktivigata de s-ro Macron, kiu volas konstrui start-up-nacion* Trans la importado de la manaĝerisma novlingvo en la politikon kaj la figuro de la prezidanto de “la entrepreno Francujo”, triumfas la industria religio.

* Itale: Antonio Gramsci [antónjo grámŝi] emfazis, ke “la hegemonio naskiĝas en la fabriko”, kaj jam en la jaro 1817 Sansimono lanĉis: “Rigardu la nacion kiel vastan industrian laborejon”Henri Saint-Simon, “L’Industrie” (1817), Œuvres complètes, Presses universitaires de France, Parizo, 2013.
* Dum la dua “Sommet des start-up” [“Pintkunveno de la novfonditaj entreprenoj”] en Parizo la 13-an de aprilo 2017.

Tiel, en la kristana Okcidento, unu religio povis kaŝi alian. La sakraligo de la politiko kaj de la ŝtato okupis la antaŭon de la scenejo. Sed, dum la unua kaj la dua luktis por la “sekularigo” kaj por la “elrevigo de la mondo”, en la kulisoj evoluis “malsekularigo” per metamorfozo de la religieco. Post longa gravedeco en la monaĥejoj, la industria religio frakase montriĝas okaze de la industriaj revolucioj, kiuj sinsekvas jam dum du jarcentoj kaj atingas sian kulminon kun la aktuala cifereca revolucio.

En lastatempa parolado ĉe la universitato Harvard, la fondinto de Facebook, s-ro Marc Zuckerberg, prezentis projekton por la monda socio. Li pledas por entreprenaj komunumoj kaj akuŝis la sencon: “La senco estas tio, kio kreas la veran feliĉon. [...] Mi volas elvoki tri manierojn por atingi tion: entrepreni grandajn projektojn, redifini la egalecon de la ŝancoj por ke ĉiu havu la liberecon sekvi siajn celojn kaj konstrui komunumon tra la mondo.” Kaj li aldonas: “Ni ĉiuj estas entreprenistoj [...] Tio estas eksterordinara. Nia kulturo de entreprenismo ebligas al ni generi ĉiujn ĉi progresojn”.*

* Le Monde, 28an-29-an de majo 2017.

Per stranga intermiksado, s-ro Macron importas la logikon de la entrepreno por provi regeneri la politikecon, dum s-ro Zuckerberg eksportas sian industriisman vizion por orienti la mondan socion. Iu el la guruoj de la Silikon-valo, kunfondinto de la Singularity University financata de Google, s-ro Peter Diamandis, klarigas tiun interŝanĝon de hegemonio: “Mi kredas multe pli multe pli je la potenco de la entreprenistoj ol je tiu de la politikistoj kaj eĉ je la politiko mem.”* La “silikonismo” tiel enkarnigas la lastan liberal-liberecanan sorbadon de la politiko fare de la industrio.

* Fabien Benoit, “A Palo Alto, au royaume des radieux”, Libération, Parizo, 9-an de januaro 2017.

Pierre MUSSO.

Disvolvado de aktivula ekologio

En Ĉinujo, la ruĝa linio de la verda vojturniĝo

Post la usona retiriĝo de la Pariza interkonsento, Pekino sin prezentas kiel ĉiampionon de la lukto kontraŭ klimata varmiĝo. En la plej poluita lando en la mondo, la centra registaro favore rigardas la iniciatojn de la medio-defendantoj... kondiĉe ke ĝi mem ne estas kritikata.

Du koloroj ja konstante eĥas al la ĉina imagpovo: la verda kaj la blua. Tra la lando oficialaj afiŝoj favoraj al ekologio ofte montras urbon el kristalo inter riĉegaj valoj kaj lazura ĉielo. Kaj la prezidanto Xi Jinping eĉ pliantaŭeniras, konfidante sian esperon vidi ĉiutage “verdajn montarojn” kaj “bluan ĉielon” en la Meza Reĝlando, “tiel ke niaj infanoj povos ĝui agrablan medion”*. Sed kiam s-ino Wei Dongying komencis fotadi la riveregon Qian Tang, kiu fluas sub ŝiaj fenestroj en ŝia vilaĝo Wuli (Zhejiang-provinco), en sud-oriento de la lando, ŝi nur vidis oranĝkolorajn glimbrilojn sub laktoblanka ĉielo.

* “China’s Xi says he checks pollution first thing every day”, Daily Mail, Londono, 10-a de novembro 2014, www.dailymail.co.uk

Dismetitaj sur la kaheloj de ŝia manĝoĉambro, kvin kilogramoj da kliŝoj kompilitaj de 2003 malkaŝas la tubarojn de tinkturo-fabriko de la ĉina ĥemia grupo Ruicai elverŝantajn torentojn da kolorigaj ĥemiaĵoj en la riveregon. Same kiel kontaĝa korpo, la akvo de Qian-rivero baldaŭ transdonis al siaj bordanoj danĝeran malsanon, kaj transformis la vilaĝanojn en kronikistojn de mortinto-nombrado: sesdeko jam mortis pro kancero de pulmo, de hepato kaj stomako — “ses pliaj pasintjare”, ŝi precizigas. La patrino kaj la frato de ŝia edzo, digna homo kiu balancas sian kapon aŭskultante ŝin, ankaŭ mortis.

Wuli. implikaĵo de stratetoj kun du mil loĝantoj, kiun ni trairas ene de taksio, por ne veki atenton de denuncistoj. Ni eliris la taksion nur ĉe fino de sakstrato, por saluti s-inon Wei Dongying. Kaj ni tiam ĉeestas melopeon miksantan kriojn, predikojn kaj ĝemojn pro kolero. Dum jaroj, tiu 51-jara virino akumulis pruvojn de la ĥemia poluado, faris notojn sur mapojn, alvokis tribunalojn kaj denuncis la neagon de la aŭtoritatuloj — kiuj, ŝi diras, volonte enpoŝigas monplenajn “ruĝajn kovertojn” el la mano de la industriistoj, interŝanĝe kontraŭ ilia silento. Dek kvin jaroj da lukto: “la fabrikoj ne moviĝis, kaj ni estas ĉiam blokitaj ĉi tie, ŝi veas, Ĉu nia lukto estis vere utila?”

Laŭ la modelo de tiu figuro de la ekologia lukto, aro da verdaj aktivuloj aperis de dudeko da jaroj. Formulante akutan kritikon de la hommedia katastrofo kaŭzita de tri kapitalismaj jardekoj, ili nun demandas pri la pravigo de la ĉefa levilo de la legitimeco de la ĉina komunista Partio (ĈKP) depost Deng Xiaoping: la politiko de ekonomia kresko.

Fronte al la amplekso de poluado, la partio uzis pragmatecon donante al la neregistaraj hommediaj organizaĵoj (NRHO) etenditan ago-eblecon. Sed, ĉar iliaj luktoj riskas fragiligi la reĝimon, ili ankaŭ estas objekto de konstanta subpremado. La verdaj aktivuloj sekve troviĝas en situacio de konstanta nesekureco, hezitantaj inter kritiko de la regantoj kaj la neceso enkadrigi sian agon en la longdaŭro.

S-ino Shen Chunyi estas unu el la multaj koleraj ĉinoj. Same kiel la naŭ milionoj da loĝantoj de Chengdu, la malgaja ĉefurbo de Sichuan-provinco, tiu 19-jara studentino, kun fragila silueto kaj malĝojaj okuloj, sentas sin en la kaptilo de la atmosfera polueco. Kulpas la senĉesa aŭtomobila trafiko kaj la ĉeesto de petrolĥemia fabriko en la najbara urbo Pengzhou: “Ni pasigis aŭtunon kaj vintron sen ekvidi la ĉielon, ŝi suspiras.Tiel ke kiam la suno finfine aperis, antaŭ kelkaj tagoj, la homoj ekprenis siajn fotilojn!” La situacio fariĝis tiom netolerebla, ke en decembro 2016 pluraj centoj da homoj protestis sur Tianfu-Square, la ĉefa placo de la urbego, kun kontraŭpoluaj maskoj survizaĝe. “La manifestacio estis disigita, ĝiaj gvidantoj arestitaj kaj la oficialaj amasinformiloj silentigitaj”, rakontas loĝanto sub kondiĉo de anonimeco. Kaj oni ne scias kio okazos pri la gvidantoj.

Pekino kontroligas la provincajn registarojn

Pluraj monatoj pasis, sed peza atmosfero tamen ankoraŭ flosas sur Tianfu Square, dominata de impona statuo de Mao Zedong. Policanoj ekipitaj per kontraŭribela ekipaĵo virstile trairas la placon. Apude, aro da veturiloj, kies tegmenta turniĝanta lumo ruĝas, ŝajnas pretaj ekmoviĝi. Subite du veturiloj sekvas nian taksion. Kaj, en kelkaj publikaj lokoj viro, verŝajne apartenanta al la interna sekureco, fotis nin... Ni prefere forlasu Chengdu.

Pacaj aŭ perfortaj, 712 lokaj manifestacioj kontraŭ poluo estis nombritaj de la aŭtoritatuloj en 2013*; iuj parolas pri 30 000 aŭ 50 000. Tiu nova ekologia ekkonscio nutris fekundan grundon por naskiĝo de hommediaj asocioj. La unua, la Amikoj de la naturo, naskiĝis en Pekino en 1993. S-ro Yiqun Wu estis 31-jara kiam li komencis aktivi, apud kelkaj dekoj da volontuloj. “Neniu tiam zorgis pri la hommedio, li memoras. Niaj agoj konsistis planti arbojn kaj praktiki ornitologion”. Sendanĝeraj agadoj, ĝis la momento kiam tiuj verdaj pioniroj, inspiritaj de siaj usonaj samuloj, grupiĝis kaj kreis NRO — siglo kontraŭdira kun la plenpotenca karaktero de reĝimo, kie la interaj strukturoj permesataj (junularaj ligoj, profesiaj asocioj, sindikatoj), ĉiam estis sub ĝia aŭtoritato.

* Eleonor Albert kaj Beina Xu, “China’s environmental crisis”, Council on Foreign Relations, Nov-Jorko, 18-a de januaro 2016.

La ekonomia malenklavigo de la lando tamen favoris alfluon de eksterlandaj donacoj al la NRHO. Katastrofoj tiaj, kiaj la mortigaj river-altiĝoj de 1998, plimalbonigitaj pro la senarbarigo kaj la erozio de la grundoj de la riverego Yangzi, mobilizis novajn sociajn agantojn por helpadi la bordanojn. Same kiel la emblema blokado, en 2004, de la konstruo de baraĵo tra la riverego Nu, en la suda provinco Yunnan, kiu estus inundinta naturan lokon klasigitan de la Organizaĵo de la Unuiĝintaj Nacioj por Edukado, Scienco kaj Kulturo (Unesko). En sistemo, kie ĉio ekiras de la pinto, la NRHO paradokse emerĝis el la bazo kaj el eksterlando. Tiel Ĉinujo, kiu enhavis naŭ NRHO en 1994 laŭ la Franca ambasadejo en Pekino, nun enhavas oficiale preskaŭ 8 000, el la 500 000 deklaritaj NRO*. Ilia nombro duobliĝis inter 2008 kaj 2013, tiel ke, el ĉiuj asociaj movadoj, tiuj pri hommedio kreskis pli ol la aliaj, ĉi-lastajn jarojn, asertas s-ro Yiqun Wu, kiu en 2012, fondis propran NRHO, “Eterna verdo”.

* Kathinka Fürst, “Regulating through leverage: Civil regulation in China”, universitato de Amsterdamo, 2016.

Pekino elektis lasi al ili apartan mirigan ag-liberecon. “Ili povas, loke, iniciati multegajn agadojn kaj kritiki la registaron. Vin surprizus la toleremo de la registaro al ili, observas Josh Chin, korespondanto de Wall Street Journal en Pekino. S-ro Yiqun Wu, kiu kreis ‘Eterna Verdo’ kun 100 000 juanoj (13 000 eŭroj) da persona mono, samopinias: la pekinaj aŭtoritatuloj, antaŭe malfidemaj, nun petas nian kunlaboron por konduki purig-kampanjojn — kaj ne hezitas eĉ financi tion. La NRHO estas eĉ petitaj de la ŝtato taksi la ekologiajn konsekvencojn de konstru-projektoj pri aŭtoŝoseoj aŭ fabrikoj. Iuj, ekzemple la Instituto de la publikaj kaj hommediaj aferoj, direktata de la fama aktivulo Ma Jun, eldonas “nigran liston” de la kompanioj, kiuj malplej respektas la ekologiajn regularojn, sen domaĝi la tre potencajn ŝtatajn entreprenojn.

De 2015, tiuj asocioj estas la solaj, kiuj povas postuli riparon antaŭ tribunalo pro malbonigado de la medio, kuraĝigitaj de “pli kaj pli severaj mediaj regularoj”, ĝojas la hommedia advokato Wang Canfa. Tiel ĉi tiun jaron, jurisdikcio juĝis akceptebla plendon de la Amikoj de la Naturo kontraŭ la usona petrola entrepreno ConocoPhillips, akuzata esti respondeca pri nigra tajdo okazinta en 2011 en la Bohai-golfo, oriente de Pekino. S-ro Wang Canfa esperas ke tiu leĝa kadro ebligos reaktivigi kelkajn jurajn persekutojn enkotiĝintajn en la vojkurboj de la ĉina justico, kiujn li kondukas de 1998 nome de sia NRHO, la Centro por leĝa asistado al viktimoj de polueco (CLAPV). Inter ili estas afero en kiu la loĝantoj de Yushutun, vilaĝo de la norda provinco Heilongjiang, postulas riparon de la ŝtata kompanio Qihua Group pro forĵeto de restaĵoj de alkalaj metaloj ĉirkaŭ ĥemia fabriko*.

* Vd. “A case of land and water pollution in Qiqiha’er city, Heilongjiang province” sur la retejo de CLAPV, 13-a de junio 2012, clapv.org

Forte malcentrigita, la ŝtato luktas kontraŭ problemo: la interkonsento pri la ekologia urĝeco, kiu regas ĉe la pinto de la regpovo ne estas kundividita ĉe ĝiaj malaltaj rangoj. Pro ĉeesto de korupto, la interesoj de la lokaj parti-moŝtuloj ofte konfuziĝas kun tiuj de la industriistoj. Kiel la hommedia politiko povas esti aplikata se la ordonoj de Pekino estas ignorataj surloke? Sed, kontrolante la agadon de la provincaj registaroj, la NRHO fariĝas garantiantoj de la aplikado de la naciaj decidoj. “Ekzistas latenta alianco inter la asocioj kaj la centra regpovo por teni ambaŭflanke la lokajn registarojn, analizas Chloé Froissart, direktorino de la franco-ĉina Centro de Tsing hua-universitato en Pekino. La NRO ja rolas kiel alcela kontraŭpovo sine de la sistemo.”

Kelkfoje eĉ okazas, ke altaj kadruloj de la ĈKP transdonas informojn al la oranizaĵoj kun la celo interrompi kontesteblajn projektojn. Tion ja faris s-ro Mou Guangfeng. Maltrankvila pro la netravideblo de la decido validi la projekton de baraĵo sur la riverego Nu en 2003, tiu vicdirektoro de la Ofico de pristudoj de ekologiaj konsekvencoj en la ŝtata Administracio de protekto de la hommedio (SEPA) rekomendis al la fondintino de la NRO La Volontuloj de la Verda Tero, s-ino Wang Yongchen, konduki kontraŭekspertizon. La ekspertiza rezulto instigis la tiaman ĉefministron, s-ro Wen Jiabao, ordoni ĉesigon de la baraĵ-konstruo la sekvantan jaron*.

* Vd. Andrew C. Mertha, China’s Water Warriors. Citizen Action and Policy Change, Cornell University Press, Ithaca, 2008.
Melodrameca muziko kaj bonintenca parolado

La reĝimo konscias pri la esperoj de la mezaj klasoj pri modernigo de la ŝtato. La rifuzo de poluado, sed ankaŭ de korupto, de nutraĵaj fraŭdoj kaj ankaŭ de la riĉo-diferencoj, montras, ke al la deziro de ekonomia kresko aldoniĝas nun aspiro al pli da sociala justeco. La kapablo de la ŝtato-partio respondi al tiuj esperoj determinos ĝian popularecon, la ekvilibron de la povoj en ĝia sino — kaj la tre verŝajnan reelekton de s-ro Xi Jinping en siaj funkcioj okaze de la 19-a nacia Kongreso, en venonta oktobro. Manke de civitanaj rajtoj, la kondiĉoj por reinventata kunlaboro kun la popolo iras aparte tra aktivado de la NRHO. Ricevinte kompletigan rolon de protektado de hommedio, tiuj ĉi reciproke partoprenas en plibonigo de funkciado de la ĈKP. Sed Pekino moderigis sian relativan favoron instalante kontraŭ-fajrojn. Oni tion klare vidas en Hangzhou en la marborda provinco Zhejiang. Kun siaj fajnkurbaj temploj kaj sia antikva pagodo de la Ses Harmonioj, la “Venecio de Oriento” pigre dorsapogiĝas al la bordo de la Okcidenta Lago. Ejo favora al kunveno, je kelkaj metroj, de pluraj centoj da lernejanoj en uniformo en la halo de la elementa lernejo Xuejun. Melodrameca muziko kaj bonintencaj paroladoj ĉi-tagon, la NRHO verda Zhejiang kunorganizas matenon de edukado je la valoroj malavareco, realigo de siaj kapabloj, atentemo al aliuloj... Al ĉiu el ĉi tiuj rekomendoj respondas “revo” de diversaj koloroj — inter kiuj “verda revo” de Ĉinujo dotita de “verdantaj montoj kaj bluaj akvoj”.

S-ro Hao Xin, 36-jara, estas vicprezidanto de Verda Zhejiang, kiun li fondis en 2000. Li laŭdas siajn dek sep plentempajn dungitojn, siajn tricent volontulajn aktivulojn varbitajn ĉefe en studentaj rondoj, siajn projektojn pri ekologiaj komunumoj kaj “centojn da aliaj aktivaĵoj kondukitaj ĉi-lastajn jarojn”. Tiu gaja homo koncedas, ke “En la komenco, estis malfacile ricevi subtenon de la aŭtoritatuloj, necesis dek tri jaroj por oficiala registriĝo de nia NRO.” Ĉio fariĝis pli facila en 2012, kiam s-ro Hao Xin, komunisto de 1999, dotis la asocion per parti-ĉelo. “La ĈKP instigas ĉiun novan strukturon krei sian propran ĉelon. Ni estis la unua NRO de la provinco kiu kreis sian ĉelon”, li asertas. Rekompence, la loka organizaĵo de la ĈKP disponigis senpage du apartamentojn por la personaro de Verda Zhejiang. Tiuj ekonomiaj avantaĝoj aldoniĝas al la financoj venantaj, egalparte, de ĉinaj privataj organizaĵoj, kiel ekzemple la fondaĵo de la retkomerca grupo Alibaba, de la publikaj aŭtoritatuloj kaj de individuaj donacoj. Kaj la partio scias honorigi siajn plej diligentajn membrojn: “Nia asocio ricevis milojn da premioj rekompence pro niaj agoj”, insistas s-ro Hao Xin.

Organizante ŝtatan klientismon je sia servo, la ĈKP ligis la manojn de s-ro Hao Xin. Kiujn ruĝajn liniojn li ne rajtas transiri? Nia kunparolanto streĉiĝas, balbutas, kaj fine evitas respondi: “Estas tre malfacile diri ĝin, mi ne estas la ĝusta persono por respondi al tiu demando.” En praktiko, s-ro Hao Xin ne enmiksas sian asocion en la manifestaciojn kontraŭ konstruado de toksaj fabrikoj produktantaj para-ksilolon (hidrokarbonon uzatan por fabrikado de poliestero), kiuj amase ekokazis en la provinco en ĉi-lastaj jaroj. Li ankaŭ ne subtenis la loĝantojn de la vilaĝo Wuli, luktantaj kontraŭ la poluado de rivero Qian Tang, kvankam ĝi situas tre proksime de Hangzhou. Li estas submetata al strikta lojaleco rilate al la reĝimo, kiu ordonas al li neniam pridemandi ĝian legitimecon.

Pekino eĉ starigis siajn proprajn para-registarajn asociojn. Tiel, la Hommedia Federacio de Ĉinujo (ACEF) publikigas ruĝajn listojn de la biodiverseco en la riveregoj*, iniciatas kampanjojn ĉe la pekinaj familioj por instigi ilin redukti sian elektro-konsumon* kaj kondukas jurajn persekutojn. Sed tiu proksimeco kuntrenas memcenzuron: la ŝtataj entreprenoj ne povas esti kritikataj kaj “estas nepenseble interveni en la centoj da ‘kancero-vilaĝoj’ [kie la registritaj kancerprocentoj estas tre superaj al la landa averaĝo] de la lando”, veas dungito de ACEF, kiu deziras resti anonima. Tiu ĉi ankaŭ memoras, ke estis neeble, por lia organizaĵo, labori en la urbo Shifang (Sichuan), kie okazis gravaj manifestacioj kontraŭ konstruado de metalurgia uzino fare de la grupo Sichuan Hongda Group en 2012. “Temas pri unu el tiuj zonoj de kvaranteno, al kiuj ni ne povas alproksimiĝi”, precizigas la dungito.

* Vd. “Cards of the aquatic biological species in the ten major rivers of China” kaj “Catalogue of life China 2015 annual checklist, China biodiversity red list”, 13-a de julio 2015, www.acef.com.cn/en
*UNDP and GEF kick off a green initiative to empower local communities and NGOs in protecting the environment and combating climate change”, 27-a de marto 2010, www.acef.com.cn/en

Tio substrekas, ke la pozicio de la sendependaj NRHO estas eĉ pli delikata. Atestas pri tio la asocio fondita en 1996 de stelula aktivulino, s-ino Liao Xiaoyi, “la Tutmonda vilaĝo de Pekino”, tre aktiva en la regiono Qufu, en la marborda provinco Shandong. Ĝiaj membroj kondukas tie programojn pri reciklado de rubaĵoj kaj pri kultivado de ekologiaj fazeoloj. Sed nia vizito verŝajne okazos samtempe kiel la oficiala vizito en la urbo Qufu, de potenca partimoŝtulo. Estas nepenseble sin montri kune kun eksterlandaj ĵurnalistoj. La proksimeco de la 19a Kongreso de la partio malfermis periodon de malmoliĝo de la reĝimo — kaj de granda malcerteco por la verdaj aktivuloj, inkluzive por personoj tamen favore rigardataj de la reĝimo, kiel s-ino Liao Xiaoyi. “Ĉiuj estas ege singardemaj, ŝi senkulpiĝas. Sed ni renkontiĝis kaj ni estas amikoj, tio estas tre bona! Revenu venontan jaron!”

Retkampanjoj kontraŭ la poluantaj industriistoj

La mekanismoj por dependigo de la NRHO al la reĝimo multiĝis. Por registriĝi, asocioj devas esti patronataj de oficiala organizaĵo. Kaj “La financo-fontoj estas kontrolataj okaze de jara administra kontrolproceduro”, rakontas s-ro Yiqun Wu. Necesas flegi regulajn interŝanĝojn kun la burokrataro kaj, okaze, submeti sin al “invito por teo” (kontrolado de la personaj antaŭaĵoj). La registaro ankaŭ komencis limigi la eksterlandajn financadojn: depost la 1-a de januaro 2017, la sep mil neĉinaj NRO devas akceptiĝi ĉe la ministrejo de la publika sekureco. Krom tiuj burokrataraj zorgoj, ili devas konstante eviti kelkajn tiklajn zonojn, kiel ekzemple Tibeto kaj Xinjiang, kaj, precipe, celadi nur la lokajn aŭtoritatulojn sed neniam la centran registaron. La esploristo kaj ĉefartikolisto Wu Qiang opinias tamen, ke Pekino ne sukcesos plenumi sian celon. “La civila socio reinventiĝos laŭ aliaj formoj, li prognozas, same kiel okazas nun per la novaj iloj de Interreto.” La sociaj retoj ja konsistigas malpli formalan spacon de esprimiĝo por la 731 milionoj da ĉinaj interretanoj*. “Oni nombras en Ĉinujo sep ĝis ok miliardojn da Weibo-kontoj. Kiel la aŭtoritatuloj povus ĉion regi?” demandas s-ro Deng Fei. Tiu 39-jara interret-aktivula ekologiisto kondukas de 2011 kampanjojn kontraŭ la poluantaj industriistoj pere de siaj Weibo- kaj WeChat-kontoj, la du plej grandaj sociaj retoj en Ĉinujo. Li rekomendas al la ses miliionoj da interretanoj kiuj sekvas lin alpremi la reĝimon publikigante, siavice, fotojn pri atencoj kontraŭ la hommedio. “Weibo estas la plej bona rimedo por aliri pli junan publikon, sed ankaŭ por igi ĝin agi”, li klarigas. Sur ĝi oni povas legi informojn cenzuritajn en la oficialaj informiloj, pri la lastaj lokaj manifestacioj, doni monon por protektado de la migrobirdoj kaj la rearbarigo de la Gobi-dezerto pere de platformoj de partopreniga financado, kritiki la aŭtoritatulojn per humuro kaj ridindigo... Tiel, la retoj fariĝis la taŭga loko por alfronti la limojn, ĉiam movajn, de cenzuro: “La ruĝaj linioj estas ofte neprecizaj, necesas do ilin testi, kaj estas ĝuste la intereso de la novaj informiloj, ke ili stimulas esprim-kreivon”, analizas s-ino Lin Li, de Greenpeace.

* “Statistical report on Internet development in China. The 39th survey report”, januaro 2017, China Internet Network Information Center, https://cnnic.com.cn
Malfacila akrobato-ekzerco por advokatoj

Sed, en kunteksto, kie ĉiu progreso de esprim-libereco estas provizora kaj fragila, pezaj sankcioj ofte falas: en 2007, la aktivulo Wu Lihong estis kondamnita je kvar jaroj da restado en prizono ĉar li tro vigle denuncis la poluecon de lago Tai, en Zhekiang-provinco. Kaj, en 2016, la ekologia aktivulino Liu Shu estis arestita pro tio, ke ŝi malkaŝis hommediajn donitaĵojn konsideratajn ŝtatsekretoj en la suda provinco Hunan*. “La listo de la verdaj aktivuloj enprizonigitaj de dudek jaroj estas longa”, veas Wu Qiang.

* “China jails environmental activist for “revealing state secrets””, 11-a de oktobro 2016, www.rfa.org

Ankaŭ ne eblas renkonti s-inon Chai Jing. La fama filmistino de la dokument-filmo Sub la kupolo, dediĉita al la atmosfera polueco kaj vidita 155 milionojn da fojoj en la tago sekvanta ĝian enretigon, en 2015, scias ke ŝi estas observata kaj rifuzis ĉian intervjuon. La situacio estas same kompleksa koncerne advokatojn. Akuzitaj pri “renversemo al la ŝtata Potenco”, centoj da ili estis objekto de subpremaj iniciatoj depost 2015. Por la pledistoj, engaĝiĝi en kontestado kun la ŝtato, sen tamen iri ĝis la konflikto, estas malfacila akrobata ekzerco... “Nia agado celas solvi problemojn, ne instigi viktimojn de polueco agi kontraŭ la interesoj de la registaro”, sin pravigas, kun granda singardemo, s-ino Wang Canfa.

Por la granda plimulto de la aktivuloj, ĉirkaŭpelitaj inter neantaŭvideblaj cikloj de malstreĉiĝo, kaj poste akriĝo de la subpremado, ĉiu tago konsistas el nesekureco. “Se lukto restas ekologia kaj individua, neniu problemo. Sed se temas pri organizita politika forto, tio fariĝas danĝera”, analizas Zhang Yanlong, profesoro pri psikologio ĉe la universitato de Pekino. La aktivuloj povas do ja revi pri verdo kaj bluo — sed kondiĉe ke Ĉinujo restu ruĝa.

Guillaume PITRON

Serĉante la svedan ekologian modelon

Dudek kvin jaroj post la starigo de la unua karbonimposto

Nekapablaj starigi karbonimposton aŭ seriozan planon de energia efikeco en la loĝejoj, la francaj gvidantoj permesas al si doni instruojn al Usono pri la klimata varmigo. Dume, la nordeŭropaj landoj jam de kvaronjarcento konkrete avancas en la ekologian transiron, kio konstateblas ĉe tiuj, kiuj realigas ĝin en Svedujo.

KIAM ŝia unua infano naskiĝis, antaŭ dudek tri jaroj, Marie-Luise Kristola vere konsciiĝis pri la graveco de la ekologia demando. “Kian mondon ni heredigos al li?”, ŝi demandis al si, kaptita de forta maltrankvilo, kun la novnaskito en la brakoj. De tiam, tiu ĵurnalistino luktas por la respekto de la medio, dum la laboro same kiel en sia ĉiutaga vivo. Ĉiusemajne ŝi prezentas en la sveda publika radio Sveriges magazinon dediĉitan al la daŭrigebla disvolvado, “Klotet” (“la globo”). Ĝis la lasta jaro ŝi faris ĉiujn veturojn bicikle, ankaŭ por iri al sia oficejo, dek kilometrojn for de ŝia hejmo. Antaŭ nelonge ŝi aĉetis elektran biciklon. Helpata per ŝtata subvencio, ŝia familio ĵus ankaŭ akiris elektran aŭtomobilon. “Jam delonge ni volis fari tion. Ni havis malbonan konsciencon kun nia malnova aŭtaĉo”, ŝi konfesas. La tuta familio manĝas “ekologie” kaj konsumas “ĉiam malpli da viando”. Se ili sekvus ŝian filinon, hodiaŭ studentino, ili manĝus jam “neniom da ĝi”. Ilia domo, en antaŭurbo de Stokholmo, estas hejtata ekskluzive per varmpumpilo en la kelo. En la urbocentro iliaj amikoj estas ligitaj kun varmreto provizata per ekologiaj energioj (esence ligno kaj defalaĵoj de la paperindustrio), same kiel ĉiuj en la svedaj urboj. Iliaj rubaĵoj? Ili skrupule ordigas ilin, same kiel iliaj najbaroj, kio bezonas almenaŭ kvin rubujojn por ĉiu loĝejo.

Por Mona Mårtensson, instruistino pri sociologio ĉe la stokholma universitato, la ekkompreno okazis dum legado de Silentaj printempoj* de la usona biologino Rachel Carson. Tiu verko dediĉita al la danĝeroj de amasa uzado de ĥemiaj produktoj en la kampkulturo, kaj speciale de la DDT, kondukis al iom-post-ioma malpermeso de tiu insekticido kaj al apero de la ekologiista movado en la okcidenta mondo. “Tiu libro decide influis multajn el ni”, ŝi emfazas. Poste, Svedujo iris sian vojon. En surfaco ekvivalenta al du trionoj de Francujo, sed loĝata de nur dek milionoj da loĝantoj, sen gaso, petrolo nek karbo, sed riĉa je minejoj (fero kaj uranio), je arbaroj kaj riveroj, tiu malgranda lando estis inter la unuaj, kiuj komprenis la klimatajn problemojn kaj kiuj engaĝiĝis por pli daŭrigebla disvolvado. “Ne ekzistas media etiko en Svedujo, sed etikoj. Vi trovos la vegetaranojn, la mediistojn ..., asertas Mona Mårtensson. Sed la svedoj havas ĉiuj la komunan trajton, ke ili estas en densa kontakto kun la naturo.”

* Rachel Carson, Printemps silencieux, Plon, Parizo, 1963 (reeldono Wildproject, Marsejlo, 2014).

Ankaŭ Alexander Crawford emfazas tiun rilaton “specialan, ĉieĉeestan, kvazaŭ panteisman”. “Ni iras en arbaron pli ofte ol en preĝejon. Ni ĉiuj konservas tre fortajn ligojn kun la naturo”, observas tiu analizisto ĉe la Global Utmaning, sendependa pensrondo bazita en Stokholmo. La multaj feridomoj, ofte meze de arbaro, borde de iu el la sennombraj lagoj aŭ ĉe la marbordo, aspektas pli kiel kabanoj ol kiel kasteloj. La kolektado de beroj, de fungoj, fiŝkaptado kaj ĉasado ritmigas la feriajn tagojn. “Sed ne en franca maniero — serĉado de trofeoj —, emfazas Alexander Crawford. Pli ĝuste kiel kultura ligo same kiel spirita kun la medio.”

Pluraj faktoroj favoris tiun fortan ekologian konscion, nome ekonomia teksaĵo bazita ekde la 19-a jarcento sur la naturresursoj de Svedujo, speciale sur ligno (la arbaroj kovras 68 elcentojn de la teritorio). Pioniroj ekde 1991, per iniciata starigo de progresa karbonimposto, la socialdemokratoj kunigis tiun disponon kun malaltigo de la laborimposto.* Post tio, la ellasoj de karbongaso, jam malkreskantaj ekde la 1970-aj jaroj, denove malaltiĝis, speciale pro la anstataŭigo de karbo per biomaso por la urbaj varmretoj. Specialisto pri medio kaj instruanta ĉe la universitato Chalmers de Göteborg, Christian Azar vidas en la karbonimposto “unu el la plej gravaj fundamentoj” de la ekologia transiro en Svedujo. Laŭ li, la sveda modelo ekzistas pro la konsciiĝo kaj pro la financa instigo, “la du elementoj reciproke fortigas sin.” Ĉio ĉi estas konstante akompanata de klarigoj fare de la ŝtataj energi-agentejoj kaj de la mediprotektantoj. Pro tio, la urba vojimposto, starigita en 2006 en Stokholmo (antaŭ ol enkondukiĝi en Göteborg en 2016) estis aplaŭdata de la ĉefurbaj loĝantoj post ses monatoj, kvankam komence ĝi estis forte kontraŭata. Tiuj disponoj, kiuj pezas same sur la plej modestaj enspezoj, estis pli facile akcepteblaj en lando, kie la malegaleco de riĉeco restas la plej malgranda de Eŭropo.

* Kp Sonia Baudry, “La taxe carbone: un bilan de l’expérience suédoise”, Regards croisés sur l’économie, n-ro 6, Parizo, 2009.
La foresto de fosiliaj energioj fariĝis beno

En sia bieno je 180 kilometroj sudokcidente de Stokholmo, s-ro Steffan Gustafsson bredas 70 laktobovinojn kaj 150 aliajn viandobovojn kaj samtempe kulturas iom da cerealoj. Li havas malfacilan vivon, sed li ne plendas. Same kiel multaj kampuloj de la regiono, li ne estas proprietulo de sia grundo, sed partfarmisto. En 1999 li decidis dediĉi sin al ekologia kampkulturo, kiel interesa “niĉo”. “Komence tio estis strategio, sed nun ĝi estas konvinko. Mi vidas ĉiam pli la avantaĝojn de la ekologio, kaj mi ne revenos malantaŭen, diras li. De jaro al jaro, la postulo por ekologia lakto kreskas, tiom ke mi jam ne sukcesas respondi al ĝi.”

Kelkajn kilometrojn de tie, s-ino Katarina Molitor diras same. Tiu kampkulturistino kun vikinga korpo — blonda ĉevalvosto kaj brakoj plenaj de lentugoj — kreskigas legomojn, tomatojn, laktukojn, cepojn kaj bredas centon da ŝafoj kaj da bovinoj. La bestoj dum la vintraj monatoj paŝas libere en la grandega stalo kaj somere en la ĉirkaŭaj kampoj. “Tiu ĉi bieno, tio ne estas laboro, nek tempopasigilo, sed ĝi estas mia vivo!”, diras s-ino Molitor. Post kiam ŝi vidis sian patron suferi pro alergioj, kiuj kun la tempo grandiĝis, tiu kvardekjarulino decidis rezigni pri ĥemiaj produktoj. Ankaŭ ŝi vidas la postulon kreski, kvankam kelkaj klientoj komence grumblis pro la prezo, kiuj “forgesis la kroman labortempon necesan por ekologiaj produktoj”. Dum longa tempo ŝi vendis sian lakton al la najbara kooperativo. Nun ne plu: “Estas pli kontentige vendi rekte al la konsumantoj. Ili parolas al vi pri la gusto de via lakto kaj de viaj produktoj, estas plezure aŭdi tion.”

Svedujo povis komenci sian transiron tre frue, unuavice ĉar ĝi havas “favoran sorton”, opinias Jannike Kihlberg: multajn naturriĉaĵojn, malmulte da loĝantoj, altan vivnivelon, solidan ekonomian kreskon kaj apenaŭ konfliktojn. Laŭ tiu ĵurnalistino ĉe la ĵurnalo Dagens Nyheter, la foresto de fosiliaj energioj estas beno por Svedujo, ĉar ĝi devigis ĝin inventi aliajn resursojn. Kun sia gaso kaj sia petrolo, la najbara Norvegujo estas vidata kvazaŭ suspektinda en sia oficiala transiro al ekologio.

Ju pli en Svedujo oni iras norden, des pli oni tamen sentas rompon en la lando. Eŭropa ĉefurbo de la kulturo en la jaro 2014, decide maldekstra, feminisma kaj akceptema al samseksamuloj, Umeå, universitata urbo de 110.000 loĝantoj, ne havas kompleksojn. Tamen ĝi koleras pro la patrisman konduton de la sudo — kie koncentriĝas naŭ dekonoj de la loĝantaro. “Ili ne scias ke ni ekzistas! Ili akceptas niajn riĉaĵojn, profitas niajn riverojn, rabas niajn minejojn kaj nun eĉ akaparos nian venton!”, oni aŭdas amare diri, alude al la multaj akvobaraĵoj konstruitaj en la riveroj kaj al la aregoj da ventelektrigiloj* starigitaj en la kvazaŭ senhomaj spacoj de la nordo. La akvoenergio estas la unua elektrofonto en Svedujo, kun 45 elcentoj de la nacia produktado. La atomenergio liveras 41 elcentojn. La resto devenas el renovigeblaj energioj (biomaso kaj vento).

* Alternativa termino por ventgeneratoroj. -vl

Aktivaj eĉ malproksime de la grandaj sudaj urboj, la ekologiistoj de Umeå organizas debatojn aŭ lanĉas bojkot-instrukciojn kontraŭ grandaj markoj de nutraĵo. Ĉar tiuj neglektas la rajtojn de siaj liverantoj en la evolulandoj*, ili konsideras ilin malutilaj al la medio. Ĉi tie oni emas moki pri la paniko, kiu kaptas la ĉefurbon kaj paralizas la cirkuladon ĉe ĉiu granda neĝblovado. En tiu ĉi urbo situanta je tri cent kilometroj de la polusa cirklo, la loĝantoj veturas bicikle vintre same kiel somere — la bicikloj havas najlizitajn pneŭmatikojn, kaj la urba administracio senneĝigas la biciklovojojn prioritate. Ili ankaŭ fieras pri la fakto, ke, la 1-an de februaro 2017, ili akceptis la unuan flugon de ATR-aviadilo funkciigata per agrobrulaĵo (miksaĵo el 45 elcentoj da recikligita kuireja oleo).

* Kp “La face cachée des marques”, classement des géants de l’agroalimentaire réalisé par Oxfam International, 31-an de marto 2015, www.oxfam.org

En sia laborejo de la sveda universitato pri kampkulturaj sciencoj de Umeå, Francesco Gentili senpaŭze laboras pri la dolĉakvaj algoj. “Ilia potencialo estas konsiderinda: ili kreskas rapide, enstokas la karbongason [CO2] kaj baldaŭ povos servi kiel bio-brulaĵo por aŭtoj kaj aviadiloj”, klarigas tiu italdevena esploristo. La algoj povus eĉ helpi en la recikligado de uzitaj akvoj. En la momento, Francesco Gentili, kun siaj svedaj, norvegaj kaj finnlandaj kolegoj, estas nur en la stadio de eksperimentado. Lia revo? Fabriko kiu povas produkti “tunojn” da biomaso per algoj. “se ni volas akiri daŭrigeblajn energifontojn kaj daŭrigeblan socion, la naturo estas la solvo, ne nur la teĥnologio”, li insistas.

Lignaj dometoj kvazaŭ birdonestoj, tervarma pumpilo ...

Male al multaj svedoj, s-ino Annika Rydman forlasis Stokholmon por revivi en la vilaĝo de sia infaneco, Granö, en la okcidenta Botnio, je cento da kilometroj nordokcidente de Umeå. Oni fermis la lernejon, pro manko de infanoj. En la perspektivo, la ekzisto de la vilaĝo mem — tri jarcentojn aĝa — estis en danĝero. Kion fari por altiri vizitantojn? Proponi al ili la ĉirkaŭantan naturon, esceptan kaj komplete konservitan, sur la tero de la saamoj*, tiu nomada popolo, ofte bredistoj de boacoj, kiuj vivas en la nordo de Skandinavio kaj de Karelio. Do, antaŭ sep jaroj, helpe de sia patrino kaj de kelkaj amikoj, ŝi malfermis gastodomon, la Granö Beckasin Lodge. “Mi volis ke ni fariĝu loko de renkontiĝoj kaj de interŝanĝoj, kiu Granö iam estis, ponto kun la saamoj, sed ne koste de la naturo kaj de la loĝantoj, klarigas la junulino. Do ni adoptis sloganon: ekolo! Kaj, kiam tio ne eblas, ni atentas pri prioritato al la lokaj produktoj.”

* Vd Cédric Gouverneur, “Éleveurs de rennes contre mineurs”, Le Monde diplomatique, decembro de 2016.

La originaleco de la loko tuj logas. Instalita proksime de rivero, en plena arbaro, la gastodomo grandiĝis je deko da lignaj domoj kaj je ses “birdonestoj” (komfortaj kabanoj alte lokataj en la arboj). Ĉiuj materialoj estas recikligeblaj. Tervarma pumpilo hejtas la loĝejojn kaj la akvon.

La sukceso venis rapide, kaj la lernejo de Granö ... estis savita. La ok konstantaj dungitoj de la Granö Beckasin Lodge estas loĝantoj de la vilaĝo. Somere — kiam la suno neniam subiras —, la loko neniam malpleniĝas. Vintre, la vizitantoj kur-skias, promenadojn tra la arbaro, sur glitveturiloj tirataj de hundoj aŭ alko-ekskursojn. La klientaro estas 60-elcente sveda. La ceteraj vizitantoj venas el Belgujo, Irlando, Aŭstralio, el Dubajo ... Ĉiuj pladoj estas ekologiaj. La legomoj estas sezonaj. La proksimaj riveroj kaj lagoj liveras ezokojn kaj perkojn. La salmoj siavice preskaŭ malaperis, pro la akvoelektraj baraĵoj en preskaŭ ĉiuj riveroj.

Alka viando poluita de la ĉernobila nubo

La viando? Tiu estas tre ofte alka, ĉar s-ino Rydman estas ĉasisto. “Ĉi tie en la nordo, tio estas parto de nia kulturo. Oni povas ĉasi kaj respekti la medion”, ŝi emfazas. Kaj, kiam ŝi tediĝas je alka viando, ŝi iras al la saamoj kaj aĉetas aŭ interŝanĝas boacan viandon. “Nia vivmaniero, tiu estas nia maniero rezisti al urbanigo kaj batali kontraŭ la nuna ondo de unuformeco”, diras ŝi. “Kiam oni decidis pri ekologio, tio estas ĉiumomenta klopodado. La tegmento, la tapiŝo ... Aŭ la ŝnuroj por kunligado, ĉu akiri ilin naturfibraj aŭ plastaj?, aldonas Christopher Storm, ŝia ĉefa helpanto. Ankaŭ en la kuirejo necesas atentigi ĉion. La ekologiaj produktoj estas pli multekostaj ol la konvenciaj, ĉar ili estas malpli kutimaj, sed tio estas nia decido, kaj ni insistas pri ĝi. Ĉio dependas de tio, ke ni klarigas la kialojn de nia decido. Ĉar, se ne ĉiuj estas konvinkitaj, tiam tio ne funkcias.”

Super la tuta regiono de Granö kaj sur parto de Svedujo ŝvebas ombro, kiun la jaroj ankoraŭ ne tute forigis: Ĉernobilo. S-ino Elly-Marie Rydman, la patrino de Annika, kolektas fungojn. Ŝia kuirejo kaj ŝia kelo estas plenaj de bokaloj kun sekigitaj fungoj, kaj ŝia frostujo superplenas de boaca viando. Tamen ŝi ne forgesis la sekvojn de la katastrofo okazinta la 26-an de aprilo 1986 en Ukrainujo. Proksimume 55.400 kvadratkilometroj de la sveda teritorio estas tuŝitaj de la defalaĵoj de la ĉernobila nubo kaj restas sub kontrolado. “Dum la kvar aŭ kvin sekvaj jaroj ni ne povis kolekti fungojn aŭ berojn nek manĝi viandon de boacoj aŭ de alkoj. La bestoj estis poluitaj de la herbo”, ŝi rakontas.

Ankoraŭ nun la loĝantoj de la regiono devas ĉiuaŭtune sendi specimenojn de viando al la laboratorio por kontroli, ĉu la kvoto de cezio 137 ne superas certan sojlon. “Kelkfoje ni havas la malbonan surprizon, ke la animaloj estas poluitaj. Tiukaze ni metas ilin en paŝtejoj sen ajna radioaktiveco. Ĝenerale tio foriĝas en kelkaj semajnoj, kaj la analizoj refariĝas normalaj”, klarigas s-ino Margret Fjellström, saama boacobredisto.

Tamen tre malmultaj homoj ŝajnas emocii pro la naŭ funkciantaj atomreaktoroj (vidu “Inter energiaj suvereneco kaj modeleco”) Unue ili staras proksimume okcent kilometrojn sude, kaj la sudo, ĉi tie, ŝajnas malproksima. Krome, tiuj elektrejoj estas nun parto de la ĉiutaga vivo kaj alportas krom elektron ankaŭ laborlokojn. “Ni fariĝis pasivaj tiurilate. Se estas elektrejo, kiun ni rigardas kun malfido, tiam ĝi estas tiu de Pyhäjoki, konstruata en Finnlando. Tiu ŝajnas al ni danĝere proksima”, emfazas s-ino Annika Rydman. Certe ĉar tiu centralo estas konstruato de la rusa Rosatom, ĝi estas vidata atente.

“Nenio perdiĝas, nenio kreiĝas, ĉio transformiĝas.” En la bieno de s-ro Matthias Nilsson, tiu maksimo de la franca ĥemiisto Antoine Lavoisier alprenas sian tutan sencon. Jam de kvin jaroj tiu kvardekjara kampkulturisto produktas sian elektron kaj sian hejtadon ekskluzive el la fekaĵo de siaj 360 bovoj. Kolektitaj, tiuj ekskrementoj estas varmigataj al 38 celsiaj gradoj en kaldronoj por akceli ilian fermentadon per bakterioj; per tio li ricevas biologian gason (esence konsistantan el metano). Tiu gaso poste estas bruligata en elektrigiloj. La efiko estas konsiderinda, ĉar la sveda kampkulturo respondecas pri 13 elcentoj de ellasita forceja gaso.

S-ro Nillson estas pri energio memproviza. Li povas eĉ vendi kromaĵon de elektro al siaj najbaroj. La komenca investo estis peza: 4,7 milionoj da svedaj kronoj (proksimume 480.000 eŭroj). La Eŭropa Unio subvenciis kvaronon de ĝi. “Mi bezonos dek ĝis dek du jarojn por rehavi mian komencan investon, sed mi ne bedaŭras tion. Tio estis la revo de mia patro, en la 1990-aj jaroj; ni realigis ĝin, mia frato kaj mi, klarigas s-ro Nilsson. Mi emas pensi ke ni profitas el la plej triviala materialo ... La alia avantaĝo estas, ke ni reprenas la ekskrementojn kaj faras el ili sterkaĵon por la kampoj. Ne povas okazi pli bone.”

Tamen estas fenomeno kiu maltrankviligas tiun kampulon: la klimata varmiĝo. Same kiel ĉiuj loĝantoj de la regiono, li vidas tion konkrete. La vintro daŭras multe malpli longe ol dum mia adolesko. Estas malpli da neĝo. La printempo komenciĝas en la sama momento, sed la aŭtuno estas multe pli longa. Ni faras nun plurajn rikoltojn. Mia patro ne ĉesas miri kaj alarmiĝi pri tio”, li rimarkigas.

Ĉu Svedujo sukcesos gajni sian veton pri la karbona neŭtraleco ĝis la jaro 2050 (eĉ 2040), kion ĝi promesis per sia leĝo pri energio kaj klimato en 2009? La CO2-ellasoj de la industrio (paperpasto, specialaj ŝtaloj, ŝarĝaŭtomobiloj, personaj aŭtoj ...) kaj de la alta teĥniko (telekomunikado, bioteĥnologio, farmaciaj produktoj ...) restas malfacile redukteblaj. La transportsektoro, la ege plej granda ellasanto de CO2 (je 45 elcentoj), estas multe pli malfacile solvebla problemo ol ĉiuj aliaj. Tio estas nun la atingenda “nova limo”. En la ĉefurbo ĉiuj busoj veturas per agrobrulaĵoj, kiu estas parta solvo ankaŭ kun multaj ĝenoj.* Kaj Stokholmo etendiĝas, sub la efiko de la formigrado el la kamparoj. La nombro de veturiloj daŭre kreskas, kaj la komunaj transportoj, kvankam sufiĉe efikaj, meritas plibonigon. Cetere, la svedoj facile uzas la aviadilon, eĉ por internaj vojaĝoj, ĉar la fervoja reto estas ne sufiĉe efika, kio ne pliboniĝis post la privatigo komencita en la jaro 2001.

* Vd Éric Holtz-Giménez, “Les cinq mythes de la transition vers les agrocarburants”, Le Monde diplomatique, junio 2007.

S-ro Markus Wrake, ĝenerala direktoro de la Sveda Centro de Esploro pri Energio (Energiforsk), estas en zorgo pro la kreskanta diseco inter paroloj kaj agoj. La promesoj de la gepolitikistoj tro malofte realiĝas surloke. Stokholmo restas en blokitaj aŭtovicoj malgraŭ la pagejoj ĉe la urb-eniroj, kaj oni pli konstruas infrastrukturojn, male al la proklamitaj celoj. La verduloj, kiuj ekde septembro 2014 estas en registara koalicio kun la socialdemokratoj, perdis sian kredindon ĉar ili rezignis. “Ne ekzistas sufiĉe da politika kuraĝo. Oni devus pli sentemigi la konsumanton”, opinias s-ro Wrake. Pro tio la veto pri “nul karbono” en 2040 ŝajnas al li malfacile tenebla. “Mi estus agrable surprizita, se oni atingus tion!”, diras li.

Por Staffan Laestadius, la demando eĉ ne leviĝas. “Tiu celo ne nur atingeblas, sed ĝi atingENDAS!”, ekkrias li. Pro tio jam delonge tiu mondvaste konata esploristo kaj universitatano, membro de la Reĝa Instituto pri Teĥnologio (KTH), tiras la alarmsonorilon. La interkonsento atingita en decembro de 2015 en Parizo dum la konferenco pri la klimato (COP21)* estas liaopinie “tute ne sufiĉa”. Oni devas diri kaj marteli, insistas li, pri la urĝeco de la situacio, “multe pli ol ni akceptas aŭdi”. Pruvo: la drameca temperatur-altiĝo registrita planedvaste dum la lasta vintro.

* Vd nian dosieron “Comment éviter le chaos climatique?”, Le Monde diplomatique, novembro 2015.
Oni konstruas ĉiam pli da rapidvojoj por aŭtoj

“Mondvaste, 1,39 celsiaj gradoj pli ol ni havis antaŭ jarcento! Konsciu tion! La fandiĝo de la glaĉeroj akceliĝas, antaŭ ĉio en Gronlando. La akvo altiĝas, oni jam ne povas antaŭvidi je kia ritmo, ĉio iras pli rapide ol atendite, kun eksponenciala risko kaze de trorapidiĝo”, li avertas. En Svedujo, la politikistoj timas paroli kaj “ne plenumas sian mision” por la loĝantaro, akuzas li. La sveda ĉefurbo estas unu el la plej kreskantaj urboj de Eŭropo. “Oni iras en la malbonan direkton. Oni daŭre konstruas pli da rapidvojoj kaj da tuneloj por faciligi aŭtadon al Stokholmo, anstataŭ plibonigi la komunajn transportojn”, bedaŭras li. Ĉu oni alvenas ĉe la limoj de la “sveda modelo”?

Staffan Laestadius, kvankam li rekonas la gravecon disvolvi la verdajn energiojn, speciale la ventan, kaj senprokraste aliri la problemon de la transportoj, li pledas unue por ŝanĝo de la vivmaniero, antaŭ ĉio por alvoki al mobiliziĝo. “Oni devas diri al ili la veron. La homoj devas scii, ke urĝas”, li ripetas kvazaŭ gvidmotivo. Eĉ malgranda lando kiel Svedujo en la mondo konsidereblas “kiel sekvinda modelo”, kun nur 31 elcentoj da fosilia primara energio* (kontraŭ 72 elcentoj en la Eŭropa Unio) kaj 36 elcentoj da renovigeblaj (kontraŭ mezume 14 elcentoj en la Unio). “Ni ne perdu tempon akuzante tiun aŭ tiun landon kulpi pli ol alia pri ellasoj de CO2. Ni ĉiuj estas en la sama boato. Ni devas agi kaj samtempe konvinki la homojn ke ili gajnos per partopreno en kolektiva klopodo, pledas Saffan Laestadius. Ili ne perdos ĉe la ŝanĝo, ni devas tion pruvi al ili. Eble ili vojaĝos malpli aviadile, malpli uzos sian aŭton, sed ilia vivo estos pli bona. Tio facile direblas, mi scias tion, sed ĝi estas la ŝlosilo de la problemo ...”

* Kp Michel Cruciani, “La transition énergétique en Suède”, Études de l’IFRI, Parizo, junio 2016.

Florence BEAUGÉ.

Serĉante la svedan ekologian modelon

Inter energiaj suvereneco kaj modeleco

TRE FRUE, Svedujo konsciiĝis pri la absoluta neceso, por ĝi, akiri sian energian aŭtonomecon. Devigata provizi sin je karbo ĉe la nazia Germanujo, ĝi spertis la duan mondmiliton kiel “energian traŭmaton”, laŭ Teva Meyer, geografo kaj instruisto ĉe la universitato de Alta Alzaco. En la sekvaj jaroj la lando decidis diversigi siajn provizofontojn per uzado de siaj sennombraj riveroj. Tiuj tre rapide ricevis baraĵojn. Post la malkovro de gravaj urani-kuŝejoj en 1947, Svedio ankaŭ komencis uzi atomenergion. Unua atomcentralo por produkti varmon kaj elektron komencis servi en 1964 en Ågesta, proksime de Stokholmo. La lando en 1968 rezignis pri milita uzado de atomenergio, sed disvolvas gravan civilan programon, kiu kondukos al konstruado de dek du reaktoroj. La aktuala klopodo de “senkarbonigo” apogas sin sur tri malnovaj pilieroj de la sveda politiko: energia efikeco, renovigeblaj energioj ... kaj atomenergio.

Kun la supreniro de la ekologiistoj en la 1960-aj jaroj, la efiko de la multaj baraĵoj en la riveroj vekis opozicion. Tiam okazis la unua pintkunveno pri la Tero, organizita de la Unuiĝinta Naciaro* en Stokholmo en 1972. Ĝi por longa tempo impresis la svedan loĝantaron. “Ekde tiam Svedujo ĉiam provis meti sin en gvidan pozicion pri daŭrigebla disvolvado. Tio, kion ĝi ne havis en formo de fosiliaj brulaĵoj, tion ĝi estis gajnonta per sia modeleco”, emfazas Teva Meyer. La petrolkrizo de 1973 akcelis tiun movadon. “Ni estis jam preparitaj al tio. Jam de dek jaroj okazis kampanjoj por protekti la medion. Jam delonge oni triobligis la vitrojn de la domoj, oni izolis la murojn, oni atentis tion ĉe la konstruadoj. Mallonge, oni celis ŝpari energion, male ol en lando kiel Anglujo, kie mi pasigis mian tutan infanecon.”, memoras Thomas Sterner, profesoro pri media ekonomio ĉe la universitato de Göteborg.

* Alternativa kaj pli trafa nomo de la Unuiĝintaj Nacioj. -vl

La atomenergio iom post iom anstataŭis la importatajn petrolproduktojn, escepte por la transportoj. Post la akcidento de la atomcentralo de Three Mile Island (Usono), la loĝantaro tamen decidis limigon de la konstruprogramo kaj iom-post-ioman ĉesigon laŭ la ekspluata fino de la centraloj. Sekve al la katastrofo de Ĉernobilo, la socialdemokratoj en la potenco decidis fermi du centralojn proksimajn de Danlando; tio fine okazis nur en la jaro 2005. En 2003, la sistemo de “verdaj atestoj” aperis. “Tiu originala meĥanismo trudas al ĉiu elektroproduktisto produkti 20 elcentojn da renovigebla energio. Ĝi sukcesis en Svedujo, dum ĝi malsukcesis ĉie aliloke, kaj masive profitigas al la ventenergio”, klarigas Michel Cruciani, esploristo asociita al la Franca Instituto pri Internaciaj Rilatoj (IFRI).

La “burĝaj partioj”, en la potenco de 2006 ĝis 2014, rompis la perspektivon de rapida eliro el la atomenergio, kaj tamen voĉdonis por leĝo “energio kaj klimato” kun la celo de 100-elcente renovigeblaj energioj en 2050. Jam, sub la gvido de s-ro Carl Bildt (ĉefministro de 1991 ĝis 1994), tiuj samaj partioj altigis la imposton por energikonsumo, kaj antaŭ ĉio kreis la karbonimposton. Rezultas, ke la ekologia transiro ne estas fundamente endanĝerigita de la politikaj alternadoj. “La kaŭzo estas unuflanke, la evolukapablo de la partioj, aliflanke la socio, kiu komprenas la argumentojn kaj fidas siajn gvidantojn”, opinias Michel Cruciani.

La 10-an de junio 2016, la socialdemokratoj kaj verduloj, kiuj kune regas ekde 2014, interkonsentis kun la konservativaj kaj moderaj partioj pri komuna energipolitiko. Tiu celas garantii la provizadon de la lando, kun la celo de karbona neŭtraleco en 2045 kaj centelcenta produktado de renovigebla elektro ekde 2040. La atomenergio devos kovri ĉiujn siajn kostojn, inkluzive tiujn de la rubaĵoj kaj de la malmuntado. Kvar centraloj estas ĉesigotaj antaŭ la jaro 2020, kaj la respondec-fonduso de la ekspluatantoj estas altigita. Tamen, la daŭrigo de la ceteraj atomcentraloj faciliĝos per la forigo de imposto pri la varmoforĵetado. Konstruado de novaj atomreaktoroj (sur la ekzistantaj lokoj) ne estas ekskludita, sed ĝi devos financi sin sen ŝtata helpo, ĉar tiu estos rezervita al renovigeblaj energioj. “Por ĉia leĝprojekto oni uzis la “remiss”, apartaĵon de Svedujo. Temas pri konsultado de la partoprenantaj partoj de la loĝantaro, politikaj partioj kaj movadoj, asocioj, sindikatoj ... La tuta civila socio havas la povon esprimi sin, klarigas Teva Meyer. Kompreneble, la diskutoj bezonas tempon, sed la rezulto estas ekstreme solida. Jen la sveda pragmatismo.”

Florence BEAUGÉ.

Redoni al la Eŭropa Unio legitiman politikan bazon

Kiam la juĝisto dissolvas la elektanton

La justico de la Eŭropa Unio fariĝis tereno de ne supozita alfrontiĝo inter entreprenoj kaj registaroj, kies fono estas la konstruo de la Komuna Merkato. En la fluo de la tempo tiel, ekster ĉia kontrolo, ellaboriĝis jurisprudenco, kiu kontribuas al mallegitimigo de la Unio. Ekde la 1970-aj jaroj, la germana Konstitucia Kortumo malkovris tiun demokratian deficiton.

KVANKAM la ekzisto de demokratia deficito de la Eŭropa Unio ne estas plu dubigata, oni tro malofte komprenas, ke ĝia precipa fonto troviĝas en la transformado de la eŭropaj traktatoj en konstitucion. Tio estas la konsekvenco de la jurisprudenco de la Justickortumo de la Eŭropa Unio (KJEU), kies efikoj kompromitas la pretecon de la loĝantaro akcepti la integriĝon.

Ĝis en 1963 oni unuanime konsideris, ke la eŭropa juro estas parto de la internacia juro kaj pro tio devigas nur la membroŝtatojn kaj ne povis efiki por la individuoj de donita lando ĝis kiam ĝi estas transformita en ties nacian juron. Tute male, la KJEU de Luksemburgo samjare deklaris, ke la traktatoj estas rekte aplikendaj (decido Van Gend en Loos de la 5-a de februaro 1963). Tio signifas, ke subjektivaj juroj deriveblas de ili por la individuoj. Tiuj ĉi havas la eblecon postuli ilian respektigon antaŭ la tribunaloj de sia lando sen atendi la adapton de ilia nacia juro al la eŭropa juro.

En sia decido Costa kontraŭ Enel (15-an de julio 1964), la KJEU iris eĉ pli antaŭen: ĝi deklaris, ke la eŭropaj traktatoj, kaj eĉ ĉiu eŭropa jura regulo, ĝuas antaŭrangecon antaŭ la nacia juro, inkluzive super la plej altaj normoj, nome la konstitucioj. La dispozicioj de la nacia juro, kiuj ne kongruas kun la eŭropunia juro, ekde tiam aŭtomate perdas sian valoron. Nenia kortumo nek publika aŭtoritato povas plu apliki ilin. Ĝuste tion oni kvalifikis “konstituciigo” de la traktatoj.

Tiuj du decidoj estas la produkto de ŝanĝo en la jura metodo. Laŭ la KJEU, la eŭropa juro ne estas parto de la internacia juro. Ĝi estas aŭtonoma juro, kiu emancipiĝis el siaj naciaj kreintoj. Sekve, la kortumo interpretas ĝin ne plu, kiel tradicie, kiel internacia juro, do konforme al la volo de la traktintaj partioj, kaj en restrikta maniero kiam la nacia suvereneco tuŝiĝas. La kortumo, male, interpretas la traktatojn kiel konstitucion, do pli aŭ malpli sendepende de la volo de tiuj, kiuj subskribis ilin, referencante objektivan celon kaj sen atenti la nacian suverenecon.

Kortumo taskita je misio

TUJA KONSEKVENCO de tiu jurisprudenco: la interveno de la ŝtatoj jam ne necesas por starigi la Komunan Merkaton. La Komisiono (kiel la respondeca organo por realigi la traktatojn) kaj la KJEU (kiel la respondeca organo por interpreti la traktatojn en kazo de konflikto) povis preni en siajn manojn la ekonomian integradon. Kiam ili taksas, ke la nacia juro malhelpas la Komunan Merkaton, ili deklaras ĝin ne adaptita, sen ke la registaroj povus reale kontraŭagi tion.

Efektive, de tiam ĉio dependas de la interpreto, kiun la KJEU donas al la traktatoj: ĉu favora al la merkato aŭ al la publika mastrumado, favore al la unueco de la normoj aŭ al la neunueco, ĉu liberala aŭ sociala. Tre rapide fariĝis klare, ke la kortumo, kun konsiderinda fervoro, sekvas celon (la ekonomian integradon) kaj al ĝi submetas ĉiajn ceterajn interesojn. Ĝi sentas sin taskita je misio. La kompetentoj transdonitaj al la Unio estis nun interpretataj vastasence, la kompetentoj konservataj de la membroŝtatoj limige.

La profitantoj de ĝia jurisprudenco estas antaŭ ĉio la kvar ekonomiaj liberecoj (libera cirkulado de varoj, de servoj, de kapitaloj kaj de personoj), parto de la traktatoj. La starigo de la komuna merkato fariĝis jurisprudenca demando anstataŭ leĝdona. Tiel, la kontraŭprotektismaj reguloj estas interpretataj kiel malamikaj al ĉia regulo; la malpermeso doni al entreprenoj ŝtatajn subvenciojn, kiuj distordas la konkurencon, estas pensata tiom larĝa, ke ĝi estas trudata ne nur al la privata sektoro, sed ankaŭ al la publikaj servoj — sen konsideri la celon de la leĝdonanto kaj senkonsidere la demandon, ĉu la merkato kapablas liveri samkvalitajn produktojn aŭ servojn. La esceptoj estas interpretataj limige. Multaj privatigoj okazintaj dum la lastaj jardekoj estas la rezulto de decidoj de la KJEU. Ni klare substreku, ke ĉio ĉi ne rezultas rekte el la traktatoj, sed el interpreto, kiu estis facile anstataŭebla.

Tiu jurisprudenco havas profundan influon sur la naciaj leĝoj kaj politikoj. Ekzemple la vastiga interpreto de la malpermeso de komercaj baroj perdigas al la membroŝtatoj la eblecon konservi siajn postulojn pri kvalito de la produktoj, de dungo, de sano, ktp. Tiu de la malpermeso helpi al la publikaj servoj senigas la registarojn je la rajto decidi mem pri la kampojn, kiujn ili cedas al la merkato kaj pri tiuj, kiujn ili volas regi. Alia fundamenta diferenco: la vastiga interpreto de la Ĉarto de la fundamentaj rajtoj de la Eŭropa Unio (decidita en decembro de 2000) same kiel la fortigo de la kvar ekonomiaj liberecoj kondukas al tio, ke oni donas la preferon al la ekonomiaj rajtoj, dum la naciaj konstitucioj donas la prioritaton al la rajtoj de la personoj.

La jurisprudenco de la KJEU estas ofte prezentata kiel sukceso por la eŭropa konstruado. Tamen, la ekonomia medalo havas reverson: la perdon de demokratia legitimeco de la Unio. Tiu reverso fariĝis videbla, kiam la loĝantaroj rimarkis, ke la celo de la integrado estis ne nur la ekonomio, sed ankaŭ la politiko, sen ajna ŝanco por ili influi ĝian evoluon.

Rezulto de la jurisprudenco de la KJEU estas, ke nun ekzistas du vojoj al integrado anstataŭ nur unu. La komenca vojo, fiksita de la traktato, konsistas en tio, produkti unuarangan eŭropan juron (traktatojn) kaj duarangan (direktivojn, reguladojn adoptitajn de la institucioj de la Unio). La nova vojo konsistas en la interpretado kaj la aplikado de la traktatoj, tiaj, kiaj la KJEU komprenas ilin. Ĝi estas malfermita al la plenuma kaj jura potencoj de la Unio (Komisiono, KJEU). Tiuj du vojoj konsiderinde malsamas. Sur la unua, la membroŝtatoj transigas kompetentojn al la Unio. Tiu vojo estas politika kaj inkludas la legitimajn kaj demokratie kontrolatajn organojn de ĉiu lando same kiel la Eŭropan parlamenton. Sur la dua vojo, la Unio forprenas kompetentojn el la membroŝtatoj per vastiga interpreto de la traktatoj. Tiu vojo, administra kaj jura, ekskludas la legitimajn kaj demokratie kontrolatajn instancojn. Temas pri sekreta integrado, en kiu la administraj kaj juraj instancoj ĝuas grandan sendependecon. Ni notu, ke la ne politika maniero de la dua vojo ne forigas la politikan karakteron de la faritaj decidoj. Pli ĝuste, la kompetento decidi pri la larĝasvingaj demandoj estas transigita el la politikaj organoj al la ne politikaj organoj. Samtempe la instrumentoj por garantii la legitimecon kaj la respondecon estas senigitaj je efiko, nome la parlamentoj kaj la elektitaj registaroj.

Tio ne signifas, ke la KJEU sekvas liberalan ekonomian politikon. Ĝi sekvas antaŭ ĉio la celon starigi kaj disvolvi la komunan merkaton, celon fiksitan de la traktatoj. Sed, ĉar la plej multaj proceduroj ĉe la Kortumo venas de ekonomiaj agantoj, kiuj asertas ke la naciaj leĝoj limigas ilian liberecon, la kortumo ne povas kontribui al starigo de la komuna merkato alie ol “negative” (malgravigi la naciajn regularojn), favorante la liberalismon.

Kial tiu evoluo per la jurisprudenco estas problema? Ĉu la membroŝtatoj, “mastroj de la traktatoj”, ne havas la eblecon refari la kadron por la KJEU kaj revizii la leĝojn? La respondo estas “ne”, pro la konstituciigo de la traktatoj. Ĉio, kio estas reguligita kvazaŭ konstitucie, jam ne estas malfermita al politikaj decidoj. Tio ne faras problemojn, tiom longe, kiom la traktatoj enhavas nur regulojn de konstitucia naturo. Sed tio ne estas la kazo en la Unio, ĉar la traktatoj estas plenplenaj de normoj, kiuj en la membroŝtatoj estus de ordinara juro. Pro tio ili estas multe pli ampleksaj ol la plej detala ŝtata konstitucio.

Tiu kontraŭkonstitucia procedo subfosas la pozicion de “mastroj de la traktatoj” tradicie atribuita al la membroŝtatoj. Okazas nerimarkebla transigo de la potenco. La limo inter revizio kaj interpreto de la traktatoj estingiĝas. La nesufiĉa distingo inter la konstitucia nivelo kaj la leĝa nivelo, kombinita kun la konstituciigo de la traktatoj, imunigas la Komisionon kaj la KJEU kontraŭ ĉia provo de la demokratiaj organoj korekti la jurisprudencon per revizio de la leĝoj. Ĝi imunigas ankaŭ la plenumajn kaj jurajn organojn de la Unio kontraŭ la premo de la publika opinio. La politikaj agantoj, kiuj devas konsideri tiun, ne havas la povon ŝanĝi la aferojn. La nepolitikaj agantoj, kiuj siavice povus interveni, estas en situacio en kiu ili povas neglekti la publikan opinion. La KJEU estas pli libera ol ĉia ajn nacia kortumo.

Kompreneble, la membroŝtatoj ne estas komplete senkapablaj defendi sian pozicion kontraŭ la nerimarkebla erozio de siaj kompetentoj. Kiam tiu okazas pro faro de la Komisiono, ili povas pledi ĉe la KJEU. Kiam ĝi rezultas el la interpretado de la traktatoj, ili povas revizii tiujn. Sed tiuj rimedoj havas limigitan efikecon. La KJEU komprenas sin pli kiel motoro de la integrado ol kiel neŭtrala arbitracianto inter la Unio kaj ties membroj. Revizio de la traktatoj bezonas unuanimecon de la membroŝtatoj. Ŝajnas do preskaŭ maleble uzi ĝin por modifi la jurisprudencon. La rezulto estas stato de la eŭropa integriĝo, kiu neniam ricevis la konsenton de la civitanoj, kaj kiun ili ne povas ŝanĝi, eĉ se ili malakceptas ĝin.

La plej multaj komentistoj serĉas la kaŭzon de la malkreskanta akcepto de la Unio en la malforteco de la eŭropa parlamento. Sed ŝajnas dubinde, ke transformado de la Unio en parlamentan sistemon povus solvi la demokratiajn problemojn en Eŭropo. Pluraj kaŭzoj klarigas tion. Unu el ili troviĝas en la malforta reprezenteco de la eŭropa parlamento. Ni voĉdonas laŭ dudek ok (baldaŭ dudek sep) malsamaj elektoleĝoj. Ni povas voĉdoni nur por naciaj partioj, kiuj faras sian elektokampanjon laŭ naciaj programoj. Tamen, la politikaj partioj de ĉiu lando — ili estas pli ol ducent — ludas nenian rolon en la strasburga parlamento. Ĝiaj decidaj agantoj estas eŭropaj politikaj grupoj. Sed ili ne havas siajn radikojn en la socioj kaj ne rekte kontaktiĝas kun la elektantoj. Tio reduktas la gravecon de la eŭropaj elektoj.

Krome, parlamentoj povas plenumi sian perantan funkcion nur se ili troviĝas en vivanta kaj konstanta procezo de komunikado kun la socio, kiun ili reprezentas. Ne ekzistas vere eŭropa publika debato pri la komunaj demandoj. La interaj fortoj, kiuj devas fari la ligon inter la civitanoj kaj la politikaj organoj inter la elektoj, mankas aŭ estas malmulte evoluintaj. Tiom, kiom la socia substrato nemalhavebla por vivanta demokratio mankas, tiom la transformado de la Unio en parlamentan sistemon ne sukcesos plenigi la fosaĵon, kiu malfermiĝas inter la civitanoj kaj la institucioj. Krome necesas rimarkigi, ke oni ne povas pligrandigi la rolon de la eŭropa parlamento sen malgrandigi tiun de la Konsilantaro, en kiu sidas la registaroj de la membroŝtatoj. Multaj proponitaj reformoj tamen havas ĝuste tiun celon. La Konsilantaro tiam fariĝus dua ĉambro de la parlamento. Aliflanke, la Komisiono fariĝus parlamenta registaro.

Tamen la institucia altigo de la parlamento nur malmulte kontribuus al la demokratiigo. Oni povas eĉ diri, ke la transformado de la Unio en parlamentan sistemon malfortigus anstataŭ fortigi la demokration en Eŭropo. Komence la demokratia legitimigo de la Unio venis nur el la membroŝtatoj. La Konsilantaro estis la centra organo de la Unio kaj ĝia sola leĝdonanto. Ĝiaj decidoj estis farataj unuanime. Sekve, neniu membroŝtato troviĝis sub juro, kiun ĝiaj demokratiaj organoj ne estis aprobintaj. Se la civitanoj ne estis kontentaj pri la eŭropa politiko de sia registaro, ili povis esprimi sian malkontenton dum la naciaj elektoj. La principo de unuanimeco estis malvastigita en la jaro 1987. En la plej multaj fakoj la Konsilantaro povas nun decidi per plimulto. Tiel fariĝis ebla, ke membroŝtato estas submetita al leĝo, kiu ne estis aprobita de siaj demokratie elektitaj kaj kontrolataj organoj. Eĉ pli malfortigi la Konsilantaron malaltigus la eksteran legitimecon de la Unio, sen altigi ĝian internan legitimecon.

Repreni la jurisprudencon en siajn manojn

FINE, kaj antaŭ ĉio, la transformado de la Unio en parlamentan sistemon ŝanĝus neniom pri la konsekvencoj de la hiperkonstituciigo. Sur la kampo kovrita de la konstituciigitaj traktatoj, la elektoj ne havas gravecon. La Eŭropa Parlamento havas nenian influon. La fonto de la demokratia deficito sekigeblas nur per repolitikigo de la plej gravaj decidoj.

Se oni volas altigi la legitimecon de la Unio, tiam necesas transigi la vere politikajn decidojn de la administraj kaj juraj organoj al la politikaj organoj. La sola ebleco atingi tio konsistas en limigo de la traktatoj al la dispozicioj kun konstitucia karaktero (do al tiuj, kiuj difinas la politikan kadron en kiu la decidoj farendas sen konsideri ilian enhavon) kaj pri kiuj respondecus la ŝtatoj “mastroj de la traktatoj”. Samtempe ĉiuj normoj kun nekonstitucia karaktero metendas en juron de duaranga nivelo. Tiel la politikaj organoj de la Unio (Konsilantaro kaj Parlamento) povos preni la jurisprudencon en siajn manojn, kiam ili opinias necesa ŝanĝi tion, kio estas sur la nivelo de ordinara leĝo. Jure tio estas tre facila. Politike, tio malfacilas. Ĉiukaze tiom longe, kiom la demokratiaj kostoj de la konstituciigo restas ekster la publika atento.

Dieter GRIMM.

Tiu ĉi teksto estas parto de prelego de Dieter Grimm laŭ invito de la Collège de France, la 29-an de marto 2017.

Vidu, pri la sama temo, Anne-Cécile Robert: Tiom longe, kiom ...

Tiom longe, kiom ...

MALE AL ĝia franca kolega institucio (la Conseil constitutionnel [Konstitucia konsilantaro], la germana Konstitucia Kortumo ĉiam montriĝis tre kritika al la manko de demokratio de la eŭropaj institucioj. Ekde la jaro 1974 ĝi faris plurajn decidojn formulante ke tiom longe, kiom la fundamentaj rajtoj ne estas efektive garantiataj de la Komunumo, poste la Unio, la ratifo de ĉia nova eŭropa traktato estos submetita al strikta respekto de la suvereneco de la germana popolo enskribita en la fundamenta leĝo [konstitucio]. Konkrete, la kortumo kontraŭas ĉian transigon de suvereneco de Berlino al Bruselo kiu ne estas akompanata de reala kontrolo fare de la nacia parlamento kaj de ĝi superrigardata. La ratifo de la Lisbona Traktato en 2009 estis do akompanata de leĝo, kiu garantias la prerogativojn de la Bundestag kaj de la Bundesrat [la du ĉambroj de la germana parlamento].

En la franca konataj sub la nomo “arrêts Solange” [“decidoj Solange”] (so lange en la germana signifas “tiom longe kiom”), tiuj decidoj estis metoda kritiko de la demokratia deficito de la Unio. En sia decido de 2009, la Kortumo eĉ avertis kontraŭ “rampanta federaciigo”: ĝi memorigas, ke la ŝtatoj restas suverenaj. Dieter Grimm, membro de la Konstitucia Kortumo de 1987 ĝis 1999, estas unu el la juristoj, kiuj inspiris tiujn famajn decidojn.[Vidu Dieter Grimm: Redoni al la Eŭropa Unio legitiman politikan bazon — Kiam la juĝisto dissolvas la elektanton]

Anne-Cécile ROBERT.

La trompiĝo pri la 99 elcentoj

Je 100 celciaj gradoj la akvo bolas, tio certas. Sed prefere ne atendi ke la vivo de la socioj adaptiĝu al la leĝoj de la fiziko. La fakto, ke 1 elcento de la loĝantaro atribuas al si la plej grandan parton de la riĉaĵoj produktitaj sur la planedo ne faras la ceterajn 99 elcentojn solidara grupo kaj eĉ malpli bolantan politikan forton.

En la jaro 2011, la movado Occupy Wallstreet estiĝis ĉirkaŭ ideo, slogano: “Nia komuna trajto estas, ke ni estas la 99 elcentoj, kiuj jam ne toleras la avidecon kaj korputeco de la cetera 1 elcento.” Diversaj studaĵoj venis al la rezulto, ke preskaŭ la tutaj gajnoj de la ekonomia revigliĝo profitigis la 1 elcenton da plej riĉaj usonanoj. Tio estis nek historia escepto nek nacia apartaĵo. Preskaŭ ĉie tia rezulto estis senĉese helpata de la registaraj politikoj. La impostaj projektoj de la franca prezidanto Emmanuel Macron ekzemple profitigos ĉefe “la 280.000 plej riĉajn mastrumojn, la lasta centilo [...] kies riĉaĵo konsistas ĉefe el financaj investoj kaj partoj de entreprenoj”.*

* Anne de Guigné, “Les mesures fiscales de Macron profiteront d’abord aux Français les plus riches” [“La impostaj disponoj de Macron profitigos unue la plej riĉajn francojn”], Le Figaro, Parizo, 12-an de julio 2017.

Ĉu tio signifas, ke ĉiuj aliaj havas tiom da komuneco ke ili povus kunigi siajn energiojn por renversi la aktualan ordon? Se oni ne estas mem miliardulo, sed apartenas al la kategorio de la privilegiuloj, estas agrable fantasmi ke oni apartenas al la sama socia bloko kiel la proletoj. Sed la ideo de “99 elcentoj” kunmiksas sendistinge la “damnitojn de la Tero” kaj superan meztavolon, sufiĉe dikan, de kuracistoj, universitatanoj, ĵurnalistoj, superaj kadruloj, reklamistoj, altaj funkciuloj, sen kiuj la dominado de la 1 elcento daŭrus ne pli longe ol kvardek ok horojn. Kunigi florbrasikojn kaj flugdrakojn en la grandan sakon de la “99 elcentoj” iom memorigas pri la usona fondomito kiu asertas, ke ĉiuj apartenas al la meza klaso, ke ĉiu aŭ preskaŭ ĉiu estas jam riĉa aŭ riĉiĝos.*

* En 2003, 19 elcentoj de la usonaj impostpagantoj kredis jam aparteni al la kategorio de la 1 elcento de plej riĉaj impostpagantoj; 20 elcentoj imagis ke ili baldaŭ aliĝos al ĝi ...

Nu, dum la unueco faras la forton, la kohereco ankaŭ ... La historio instruis al ni, ke la grandaj momentoj de kuniĝo, de unuanimeco, ne daŭras longe. La februaro de 1848, la frateco, Lamartine, tiuj barikadoj, kie laboristoj kaj burĝoj kuniĝis, kondukis kelkajn semajnojn poste al ilia mortiga alfrontiĝo de la “juniaj tagoj”.* Konstrui aliancon jam malfacilas, eĉ inter du progresemaj movadoj de unu sama lando. Imagi komunan projekton, daŭreman politikan forton sur tiel sennuanca bazo kiel “la homaro minus la oligarĥaro” estas en la plej bona kazo utopio, en la plej malbona la volo ne elekti, ne decidi. Kaj lastanalize ĝi signifas ne fari ion gravan, escepte se oni volas nun dediĉi sin al interkonsentitaj rajtoj, al la problemo de mistraktado de infanoj kaj al evitado de vojakcidentoj.

* Vidu Dominique Pinsolle, “Entre soumission et rébellion” [“Inter submetiĝo kaj ribelo”], dosiero “Que peuvent les classes moyennes?” [“Kion kapablas la mezaj klasoj?”], Le Monde diplomatique, majo 2012.

Por ĉio cetera, 99 elcentoj estas tro.

Serge HALIMI.

Politiko, ekonomio, ekologio

Anatomio de triobla krizo

Antaŭ dek jaroj eksplodis la plej grava financa krizo depost 1929. La bankistoj retrovis siajn kutimajn aferojn, sed la bat-ondo daŭre disvastiĝas. Ĝi kadukigis kelkajn kreskomodelojn kaj rezultigis masivan kompromitadon de la politika mondo. Al tiuj du krizoj aldoniĝas tiu, ekologia, kiu minacas la planedon mem. Kiel la kritikaj pensoj artikigas tiujn tri dimensiojn?

KIEL ĜIN MONTRIS la historiisto Reinhart Koselleck, la krizo-sento estas intime ligita al la kondiĉo de moderna homo*. La teknologia ŝanĝo, la ekonomiaj cikloj aŭ la evoluoj de la kulturo kontribuas nutri impreson de konstanta novaĵo kaj, sekve, de epok-fino. Okazas tamen foje, ke krizo estas reala, kaj eĉ ke pluraj krizoj okazas samtempe. Ja tiel okazas nun, kun ne malimplikeble politika, ekonomia kaj ekologia ŝancelado. Kiel artikiĝas tiuj tri dimensioj?

* Cf. Reinhart Koselleck, Le Futur passé. Contribution à la sémantique des temps historiques, Éditions de l’EHESS, Paris, 1990.

La nuna krizo estas unue politika. Tri ĉefaj debatoj ekzistas pri ĝi. La unua konsistas sin demandi, ĉu temas pri streĉo vid-al-vide de la elitoj, kiuj estus nun aparte monavidaj kaj koruptitaj, aŭ ĉu la problemo resendas al ĝenerala malfido al la institucioj de la reprezenta demokratio, al “krizo de reprezentado”, kiu esprimiĝus per alta proporcio de sindetenoj, per ekstremdekstra voĉdonado aŭ per la kresko de ekster-instituciaj politikaj movadoj, kiel tiu de la Defendendaj zonoj (DZ), kiel ekzemple en Notre-Dame-des-Landes, loko de kontestata konstruado de flughaveno en la departemento Atlantika Luaro.

La unuan pozicion defendas Inigo Errejon, unu el la fondintoj de la hispana partio Podemos, laŭ kiu la plimulto de la loĝantaro plu fidas je la Justico, la Parlamento, la administracio, unuvorte je la demokratia ŝtato*. Tio, pri kio ĝi laŭ li ne kredas, estas la kapablo de la elitoj, la famaj 1%, labori por la komuna bono, krei riĉaĵojn aŭ respekti la leĝon. El tio sekvas, laŭ li, ke la kritikaj movadoj — ekzemple Podemos — devas lukti ne por transpasi la reprezentan demokration, sed por ĝin restarigi sur sanaj bazoj. Speco de nostalgio de la “tridek gloraj jaroj”, de la post-milita politika ordo, verŝajne ĉeestas ĉi tie. Errejon insistas pri la neceso, por reformi kaj plibonigi la demokration, kombini agadojn ĉe la reprezentaj institucioj kaj sociajn movadojn ĉe la bazo.

* Vd. ekzemple la intervjuon publikigitan en la franca en la revuo Ballast, “Podemos à mi-chemin”, 4-a de majo 2016, www.revue-ballast.fr

Tiu pozicio havas dekstran ekvivalenton, enkorpigitan ekzemple de s-ro Donald Trump. Asociante kritikon de la vaŝingtonaj elitoj kaj kritikon de la dominantaj amasinformiloj, la usona prezidanto ankaŭ promesas redoni la potencon al la popolo. Li ofte elvokas la “movadon”, kiu portis lin al la rega posteno, kiu transcendas laŭ li la malnovan kontraŭstaron inter la respublikanoj kaj la demokratoj. Okaze de parolado antaŭ konservativa konvencio, la 24-an de februaro 2017, li ne hezitis laŭdi la kandidaton de la demokrat-partia antaŭelekto, Bernie Sanders, kies granda parto de subtenantoj, laŭ Trump, voĉdonis por li okaze de la prezidanta elekto.

La dua debato rilatanta al la politika krizo koncernas ĝuste la aperon de tio, kion la sociologiisto Stuart Hall nomis en la 1970-aj jaroj la “aŭtokrata popolismo” kaj de kiu la “thatcherismo” estas unu el la unuaj historiaj manifestiĝoj*. Tiu formo aperas fone de ekonomia surfo-ondo kaj malfortigo de la maldekstroj; duobla krizo, kiu diserigas la “socialdemokratan” politikan interkonsenton de la postmilita periodo.

* Margaret Thatcher estis ĉef-ministro de Britio de 1979 ĝis 1990. Vd. Stuart Hall, Le Populisme autoritaire. Puissance de la droite et impuissance de la gauche au temps du thatchérisme et du blairisme, Éditions Amsterdam, Parizo, 2008
“Senmova kapitalismo”

LAŬ HALL, tiu tipo de popolismo havas tiun apartaĵon, ke ĝi ofte apogas sin sur maldekstro-valoroj, kiujn ĝi deturnas de ilia origina signifo por doni al ili reakcian enhavon. Ekzemple, la demokratiigo de la socioj profunde ankris en la loĝantarojn la aspiron al egaleco. La thatcherismo sin apogas sur ĉi tiu sento por stigmatigi la profitantojn, tiujn, kiuj klopodas ricevi nemerititajn avantaĝojn malavantaĝe al la supoze virta popolo. Kompreneble, la “profitantoj” estas ofte — kvankam ne ĉiam — eksterlandanoj, kaj la “bona popolo” aŭtoktonoj. Enkorpigita de la hungara ĉefministro Viktor Orbàn en Hungarujo, de ties brita samrangano Theresa May aŭ de la prezidantino de la Fronto Nacia Marine Le Pen en Francujo, la aŭtokrata popolismo ŝajnas havi belan estontecon.

Tria debato koncernas la originon de la krizo de reprezentado. Pensistoj kiaj Toni NegriDavid Graeber asertas, ke nun emerĝas formoj de kunlabora sociemo, ebligitaj de la sociaj retoj aŭ la evoluoj de la laboro, kun la pligraviĝo de la “nemateria mondo”*. Sed tiuj formoj de sociemo kontraŭstaras al la reprezenta demokratio, kiu mem devenas de sociaj ligoj tipaj de la 19-a kaj 20-a jarcentoj. Jen kontraŭeco inter reprezentado kaj partoprenado. La krizo de reprezentado sekve havas sian originon, laŭ ili, en la evoluoj de la formo de la socia ligo.

* Vd. ekzemple Michael Hardt kaj Toni Negri, Empire, Exils, Parizo, 2000.

Laŭ la sociologiisto Wolfgang Streeck, male, la reprezentado-krizo klariĝas per la ekonomiaj kontraŭdiroj de la kapitalisma sistemo. Kun la fino de la “tridek gloraj jaroj”, venas la fino de la alianco inter kapitalismo kaj demokratio, ĝia plej bona “ĉirkaŭaĵo”. Kapitalismo ekonomie elĉerpita, nekapabla restarigi signifajn kresko-procentaĵojn, ne plu sukcesas kontentigi la postulojn de materia bonfarto de la loĝantaroj. Kio implicas, ke, estonte, la kapitalismo alianciĝos kun malpli kaj malpli demokratiaj politikaj formoj.

La disputoj pri la tiamaj konvulsioj temas ankaŭ pri la ekonomia dimensio. Ĉu temas pri financa krizo, kiu kontaĝis la ekonomion tiel nomatan “realan”? Aŭ ĉu ni troviĝas dekomence fronte al akumulad-krizo, kies epicentro estas en la reala ekonomio? En tiu dua eventualeco, la financo ne estus la fonto de la problemo, sed nur la esprimo aŭ reflekto de kaŝitaj latentaj kontraŭdiroj, objektivaj, ĉeestantaj en la mondo de produktado. Tiu debato pri la epicentro de la kraŝo estas intime ligita al la demando, ĉu la kapitalismo resaniĝis el la krizo de la 1970-aj jaroj, tiu, kiu finis la “tridek glorajn jarojn”, aŭ ĉu ni ankoraŭ estas en tiu longdaŭra krizo?

La politikologo Leo Panitch kaj la sindikatisto Sam Gindin konsideras, ke la profit-procentaĵo restariĝis dum la dua duono de la 1980-aj jaroj*, signo, laŭ illi, ke la kapitalismo superis la krizon de la 1970-aj jaroj. Laŭ tio, la eventoj de 2007-2008 markas la alvenon de nova granda krizo, la kvara en la historio de kapitalismo, post tiuj de la jaroj 1873-1896, de la 1930-aj jaroj (la Granda Depresio) kaj de la 1970-aj jaroj. La historiisto Robert Brenner asertas, male, ke ni neniam eliris la longan depresian ondon de la 1970-aj jaroj*, kies nunaj problemoj estas nur nova manifestiĝo. Laŭ li, la profit-procento estas nur ŝajne restarigita, danke al mobilizado de financaj gajnoj kaj de “fikcia” kapitalo. La uzo de la vorto “krizo” ĉiam resendas al demandoj pri historia periodo-segmentado.

* Vd. Leo Panitch kaj Sam Gindin, The Making of Global Capitalism: The Political Economy of American Empire, Verso, Londono, 2012.
* Vd. Robert Brenner, The Economics of Global Turbulence: The Advanced Capitalist Economies from Long Boom to Long Downturn, 1945-2005, Verso, 2006.

Alia ekonomia disputado koncernas la mankon aŭ malfortecon de la kresko observita en Japanujo kaj en Eûropo de tri jardekoj. Ĉu ni konsideru ĝin kiel longdaŭran situacion, eble eĉ definitivan, aŭ kiel depresion, ja longan kaj profundan, sed apartenantan al la normalaj cikloj de la kapitalismaj ekonomioj? Alivorte, ĉu ni travivas “centjaran stagnadon”, specon de “senmova stato”*? Tiun nocion disvolvis aparte John Stuart Mill por priskribi historiajn situaciojn, kie la cikla karaktero de kapitalismo estas subite haltigita, kaj kie la ekonomioj daŭre instaliĝas en stagnado. Ĉe Mill, la senmova stato estas pozitive konsiderata: la homaro finfine povas ĉesi pensi produkti ĉiam pli da riĉaĵoj kaj sin dediĉi al pli interesaj aktivaĵoj, kiel arto. Sed la koncepto “senmova kapitalismo” enhavas kontraŭdiron en la terminoj, ĉar kapitalismo ja estas laŭ esenco dinamika, tial tiu nocio estigis multajn debatojn en la 19-a jarcento.

* Vd. Cédric Durand kaj Philippe Légé, “Vers un retour de la question de l’état stationnaire? Les analyses marxistes, postkeynésiennes et régulationnistes face à l’après-crise”, en Arnaud Diemer kaj Sylvie Dozolme (sub la dir. de), Les Enseignements de la crise des subprimes, Clément Juglar, Parizo, 2011. Vd ankaŭ Kostas Vergopoulos, “L’affreux doute des libéraux”, Le Monde diplomatique, marto 2014.

Tria ekonomia debato pri la krizo koncernas la “tridek glorajn jarojn” mem, ĉu tiuj estas escepto en la historio de kapitalismo, aŭ ĉu ili estas la normo rilate al akumulado? La senprecedencaj kreskokvotoj de la jaroj 1945-1973, kiuj rezultigis ĝeneralan altiĝon de la vivnivelo en la okcidentaj landoj, kaj redukton de la malegalecoj, eble rezultas el escepta konjunkturo, kiu ne plu okazos. Kelkaj esperas tamen, ke estonte, danke al la ciferecigo de ekonomio, al la revolucio de la bioteknologioj aŭ la rehaveblaj energifontoj, aŭ al kombino de la tri, kapitalismo travivos denove similajn kreskokvotojn.

Post politiko kaj ekonomio, la tria dimensio de la krizo estas ekologia. Tie manifestiĝas plej klare la noveca karaktero de la periodo. Ĉu kapitalismo pretervivos lal hommedian danĝeron? Kelkaj pensistoj, inter ili Jason W. Moore kaj Daniel Tanuro, sugestas, ke la sistemo prosperas de tri jarcentoj nur per la ekspluatado de senpaga aŭ malmultekosta naturo*. Kapitalismo uzis tiun raran riĉofonton kvazaŭ ĝi estus senlima. Ĝi uzis ĝin ne nur kiel “eniron” kaptitan en formo de krudmaterialo transformota en varojn, sed ankaŭ kiel “elirejon”, “tutmondan rubaĵujon”, kien elverŝiĝas forĵetaĵoj kaj subproduktoj de la ekonomia aktivado — la negativaj eksteraĵoj de la kapital-akumulado.

* Vd ekzemple Jason W. Moore, Capitalism in the Web of Life: Ecology and the Accumulation of Capital, Verso, 2015.

Sed, kiel atestas la hommediaj perturboj, la naturo ne plu kapablas plenumi ĉi tiun duoblan funkcion de malmultekosta eniro kaj eliro por kapitalismo. Kelkaj nemalhaveblaj resursoj por la funkciado de la modernaj socioj (akvo, nafto, pura aero, ktp) komencas manki, dum la prizorgado aŭ purigado de la naturo pli kaj pli kostas. Ekzemple, la diversaj poluadoj rezultigas kreskantajn san-elspezojn, kiuj negative pezas sur la profit-kvotoj. La sociologiisto Immanuel Wallerstein tiras el tio definitivan konkludon: kapitalismo ne longe pluvivos, ĝuste ĉar ĝi nepre bezonas tiun nekostan naturon.

Reorganizado de ĉiutaga vivo

Sed tio estas neglekti ĝian kapablon reakiri viglecon kaj funkci-staton, respondas aliaj kritikaj pensistoj. La ekonomia reĝimo sukcesos eliri el tiu krizo, same kiel ĝi transpasis ĉiujn, kiujn ĝi renkontis. En teksto de 1974, la filozofo André Gorz jam asertis: “Kapitalismo ne mortos pro la krizo, sed male ĝin mastrumos, kiel ĉiam okazis: favor-poziciaj financaj grupoj profitos el la malfacilaĵoj de rivalaj grupoj por ilin malmultekoste akiri kaj etendi sian regadon al la ekonomio. La centra registaro plifirmigos sian regon al la socio: teknokratoj kalkulos “optimumajn” normojn pri malpoluado kaj produktado*.

* Vd André Gorz, “Ilia ekologio kaj la nia”, Le Monde diplomatique, aprilo 2010.

Simile, la ekonomikisto Michel Aglietta konsideras ebla la apero de “verda” kapitalismo, de nova longdaŭra kreskociklo, bazita sur rehaveblaj energifontoj. Laŭ li, Ĉinujo eble fariĝos la mastro de tiu nova ciklo, same kiel Usono troviĝis en la centro de la “forda” kreskociklo en la unua duono de la 20-a jarcento. La eûropa sindikata kampanjo One Million Climate Jobs, lanĉita en 2015, siaflanke defendas la ideon de nova soci-modelo bazita sur “klimataj dungoj”*. Koste de restrukturiĝo ĉirkaŭ la rehaveblaj energioj, kapitalismo do povus vivi sen senpaga naturo kaj fosiliaj energioj. Ĝi tamen restus kapitalismo.

* Vd. www.climate-change-jobs.org

El la tri nunaj krizoj, la media estas samtempe la malplej tuj komprenebla kaj verŝajne la plej fundamenta rilate al la transforma efiko, kiun ĝi povus apliki al la socioj. Ne temas cetere ekzakte pri krizo, kiu implicas “antaŭtempon”, “dumtempon” kaj “posttempon” — krizo-eliron. Sed, eĉ se oni supozas, ke la industriaj landoj adoptos la drastajn neprajn regulojn rilate al la redukto de elsendo de forcejefikaj gasoj — kaj ni malproksimas de tio-, la klimatŝanĝiĝo jam rezultigas neinverseblajn damaĝojn. Tio, kion la internacia komunumo ja povas fari, estas limigi (konsiderinde) tiujn konsekvencojn, sed ne inversi ilin.

Por tion fari, necesas trovi aŭdacajn solvojn al la politika kaj ekonomia krizoj. La klimat-ŝanĝiĝo provizas okazon refondi demokration. Adaptiĝo de la socioj implicas tute reorganizi la ĉiutagan vivon de la loĝantaroj. Sed tiu ŝanĝego ne povas okazi sen mobilizi ĉi-lastajn, sen apogi sin sur iliaj scioj kaj kompetentoj. Kreado de novaj bazaj demokratiaj institucioj estos necesa.

Sur la ekonomia kampo, parta aŭ tuta nuligo de la publika ŝuldo estus la plej bona ekologia iniciato. La ŝtato ne povas masive investi por la prienergia transiro ja pro manko de politika volo, sed ankaŭ ĉar ĝi estas ligita de siaj kreditoroj. Politika krizo, ekonomia krizo kaj ekologia krizo konverĝas, videble, al unu sama problemo.

Razmig KEUCHEYAN

Arkitekturaj malsaĝaĵoj, kaj iliaj ruinoj, havas sekvojn

Londono, kies urbo?

La incendio kiu detruis la Turdomon Grenfell, kaj kiu mortigis tiel multajn el ĝiaj loĝantoj, klare komprenigis tion, kion multaj kredis dum jardekoj: Londono fariĝis urbo por la kapitalo, ne por homoj. Ĝi konstruas por financaj transakcioj, ne por hejmoj.

En junio 2017, masiva incendio rapide ĉirkaŭvolvis la Turdomon Grenfell, socialan apartamentaron en unu el la plej bonhavaj distriktoj de Londono. Poste, ministroj rigardataj kiel respondecaj pri senĉesaj reduktoj de publikaj servoj donis nekomfortajn surstratajn intervjuojn. La katastrofo klare komprenigis la terurajn rezultojn de ideologiaj sindevontigoj ignori regulojn kaj domaĝi elspezojn rilate al la sekureco de konstruaĵoj, interalie pri la instalado de tio, kio eble estis brulema ekstera tegaĵo. Krom la kolero kaj traŭmato pro la vivperdo (proksimume 80 mortintoj), la publiko faras demandojn pri la politikaj kaj ekonomiaj preferoj kiuj devigis malkarajn elektojn pri sekureco. Estas forta percepto, ke malriĉuloj malpli gravas en urbo administrata por la interesoj de la riĉuloj.

Reduktoj de la financoj por magistratoj kaj publikaj servoj, kaj burokrataĵoj pri la reguligo de sano kaj sekureco, kombiniĝis kun profundaj sociaj malegalecoj por produkti katastrofon kun gravaj politikaj sekvoj. La turdomo situis en la civita distrikto Kensington kaj Chelsea, parlamenta elektodistrikto kiu unuafoje ŝanĝiĝis en la ĝenerala balotado, je nur 20 voĉdonoj, de Konservativa al Laborista, plejparte pro zorgoj pri la loĝeja merkato. La distrikto atingis buĝetajn plusojn kaj proponis repagojn de magistrataj impostoj, dum ĝi elektis bonteni kaj sekurigi socialajn loĝejojn kiel eble plej malkare. La malegalecoj de Londono estas plej evidentaj en la socia geografio de ĝiaj internaj okcidentaj zonoj, kie socialaj loĝejaroj provizas nepre necesajn malmultekostajn loĝejojn al tiuj, kiuj havas neniujn aŭ malaltajn enspezojn, meze de hejmoj kies prezojn de pluraj milionoj da pundoj ŝveligas eksterlanda investa kapitalo kaj riĉaj aĉetantoj.

La lantmova socia katastrofo de rigoraj elspezreduktoj kreis elbruligitan emblemon kiel videblan simbolon de la senkompataj politikaj elektoj de la pasinta jardeko. La publiko perceptis ke la malriĉuloj malpli gravas kaj estas nejuste traktataj kiam temas pri sociala kaj fizika protekto; iuj komencis senti ke la katastrofo eĉ povus esti parto de plano por forigi el la loko malplaĉaspektajn socialajn loĝejarojn kaj malriĉulojn. La katastrofo ŝajnis esti la difina momento de malfirma registaro klopodanta konstrui aliancon por povi regi, dum samtempe ĝi estis rompanta promesojn afekti malcedeman sintenon ĉe la intertraktadoj pri la Briteliro.

La humoro de Londono kaj ĝia loĝantaro ŝanĝiĝas. Estas sento de ebleco kiu povus estigi pli emfazajn ŝanĝojn post estontaj elektadoj, kun nun engaĝiĝinta junula voĉdonantaro kaj nova respekto al Jeremy Corbyn de la Laborista Partio. La publiko demandas, por kiu estas Londono, kaj la respondo ne estas la kapitalo. La katastrofo de Grenfell estigis alvokojn por investi je — kaj rekonstrui — altkvalitajn kaj malmultekostajn loĝejojn, kaj agnoski ke la problemo ne estas socialaj loĝejoj sed regresanta publika investado kaj la senkompata traktado al la malriĉaj urbanoj.

Masivaj malegalecoj

En Londono, la plimulto de la nunaj kaj estontaj turdomoj ne estas socialaj loĝejoj*. Pli ol 400 turdomaj konstruprojektoj nun progresas aŭ estas ricevintaj konstrupermesilojn. Preskaŭ neniuj el iliaj hejmoj estos malmultekostaj, kaj tre malmultaj estas socialaj loĝejoj. En la nunaj rakontoj pri la masivaj malegalecoj kaj loĝejaj problemoj de Londono, la privataj turoj signalas la socialajn ekstremaĵojn de la urbo kaj la malkapablon kaj de la ŝtato kaj de la merkato solvi socialajn bezonojn. Ĉi tiuj apartamentoj estas destinitaj por la tutmonda elito kaj ŝajnas esti forĵetebla medio kiu plenumas la neceson, en multaj kazoj, teni monon dum iom da tempo. Per afiŝtabuloj kaj broŝuroj, eminentaj arkitektoj kaj makleristoj pri nemoveblaĵoj imagas “komunumon” kiu estas vendoargumento por fluktuanta klaso de riĉuloj kaj investantoj. Kiuj ajn estas la drogoj konsumitaj de la arkitektoj de la ora bloko de apartamentoj ĉe la elektrocentralo de Battersea, ilia inspiro estis la pundoinsigno, kaj ne la fluganta porko sur la kovrilo de la albumo Animals de Pink Floyd. Granda parto de la konstruaĵoj laŭlonge de Tamizo estas parodio de la loko kaj miraĝo de la komuna vivo. Ĉi tiuj estas loĝejoj kaj spacoj senvivaj ĉar ilia senviveco gravas por la realigo de la maksimuma interŝanĝvaloro, prefere ol esti valorataj pro ilia loĝdoma uzo. La demando pri kiu profitas de tiaj konstruaĵoj estas daŭranta ĉagrenaĵo por administrantoj kaj politikistoj.

* Rowland Atkinson, ‘Cities for the rich’, Le Monde diplomatique anglalingva eldono, decembro 2010.

La pozicio de Londono, kiel gvidlumo por la tutmonda riĉegularo, ne estas bona novaĵo por la pli larĝa loĝantaro de la urbo. La tempon de prospero karakterizis tutforta vastigo de la burĝigo de urbaj kvartaloj, eldomigoj de privataj luantoj, la malkonstruo de dekoj da socialaj loĝejaroj, la reformo de la sociala asisto kaj delokiĝoj de familioj. Povus esti, ke la investo kaj la detruo estas interligitaj; en la diskutado pri la Briteliro, la potenciale negativa rolo de la internacia investo estas malgravigita de la londona elito.

La socia filozofo Erich Fromm povus esti fantoma gvidanto pri la novaj malsaĝaĵoj kaj ruinoj kreitaj de investantoj kaj konstruentreprenoj; en postaj jaroj, lin zorgigis la koncentriĝo de nia kulturo pri objektoj anstataŭ pri homoj, pri havi anstataŭ ol esti. Li kredis, ke nia deziro por senvivaj objektoj sugestis kulturon mortomanian kaj obsedatan de la neado pri la morto kaj la serĉo por brilaj objektoj. Ĉu la ŝveliĝinta ĉiela pejzaĝo de Londono estas la rezulto de urba politika ekonomio jungita al la ĝismorta impeto de la kapitalo kaj la senbride tutmondaj amasigaj strategioj de la riĉularo?

Malplenaj internoj

En La Anatomio de la Homa Detruemo (1973), Fromm identigis la mortomanion (necrophilia) kun la altiriĝo al io ajn mortinta, intereso kvazaŭ mekanika kiu evitas socian aŭ homan konektatecon. Ĉi tio ŝajnas esti trafa kadrigo de la amo al mortintaĵoj ĉe la riĉeguloj de la mondo. Nemoveblaĵojn oni avide aĉetas kiel signoj de propra progreso kaj statuso, sed ili restas tute aŭ parte neloĝataj. Merkatumaj reklamoj por multaj novaj konstruaĵoj montras malplenajn internojn kun elvidoj sur la urbon. Eventualaj aĉetantoj povas projekti sian ĉeeston kiel la triumfaj kapitanoj de la urbo sen devi vidatesti la vivon de ĝia komunumo aŭ ĝenajn socialajn diferencojn.

Tio eble ne gravus se ĉi tiuj senvivaj spacoj ne estus tiel korodaj por la socia vivo de la urbo. Masivaj injektoj de internaciaj kapitaloj instigis la logikon de konstruado por la bezonoj de la riĉuloj kaj internaciaj aĉetantoj. Tiaj investoj difektas la legitimecon kaj esencan rolon de socialaj loĝejoj, kiuj estas prezentataj kiel malavaraj ŝtataj elspezoj dum tiuj, kun pli altaj ofertoj, atendas en la kulisoj. La pli larĝa socieco de la urbo velkas dum forestantaj posedantoj kaj iliaj investaj instrumentoj senigas partojn de la urba korpo je nemalhavebla provizo de homoj kaj socia cirkulado. Ĉio ĉi estas kontrolata de politika reĝimo kiu kredis ke la indekso de la statuso de urbo estis la ĉeesto de riĉeco kaj ne ĝia kreado kaj pli larĝa disvastiĝo.

Por vidi ĉi tiun procedon de amasiĝo kaj malpleneco, oni vagu laŭlonge de la stratoj en la kvartalo Hyde Park aŭ tiuj en Hampstead Heath kun iliaj multaj malplenaj domegoj. Homoj zorgas pri la kosto kaj manko de loĝejoj en Londono ĉar ili vidas konkurencon pri ĉi tiuj rimedoj apudmetitan kun pejzaĝo de malplenaj ŝeloj kiuj devus esti hejmoj. Surpriza procento de privataj loĝejoj estas malofte aŭ neniam okupataj, dum multaj familioj sur la atendolistoj de municipaj instancoj estas eksportataj el sia komunumo aŭ el la urbo; kaj 300 000 familioj restas sur atendolistoj por socialaj loĝejoj en Londono. Piedirante laŭ la suda bordo de Tamizo, oni povas vidi multajn novajn turojn ŝajne pendantajn laŭlonge de la rivero. Kiel mortintaj fiŝoj, ĉi tiuj konstruaĵoj brilas, sed ankaŭ fetoras je koruptaj urboplanismaj kontraktoj kaj loĝeja sistemo kiu ne kongruas kun la bezonoj de ordinaraj homoj.

La percepto ke estas absolutaj venkintoj kaj senŝirmaj venkitoj starigas grandajn demandojn. Se ni akceptus la argumenton ke la pli larĝaj ekonomio kaj loĝantoj profitas de tiaj investoj, la nova ĉiela pejzaĝo povus esti defendebla. Sed tiaj argumentoj estas eluzitaj. Tiuj, kiuj havas la ekonomian kaj politikan potencon, identigas nemoveblaĵojn kaj financon kiel la motoron de vivniveloj kaj reputacioj. La urbestro de Londono, Sadiq Khan, ekagis laŭ iomete malsama direkto, lanĉinte enketon pri la nombro de neloĝataj hejmoj aĉetitaj de eksterlandaj investantoj. Lastatempa esploro, kiu ekzamenis fakturojn de publikaj servoj por eltrovi hejmojn kun nenormale malaltaj konsumoj de elektro, konkludis ke ĉirkaŭ 21 000 hejmoj estas longatempe malplenaj. Ĉirkaŭ 5% de hejmoj en centra kaj okcidenta Londono restas malplenaj laŭ la ŝtata statistika agentejo*.

* Karen Gask kaj Susan Williams: ‘Analysing low electricity consumption using DECC data’, Office for National Statistics methodology working paper series, no 6, 2015, (Elŝutebla PDF-dosiero).
Jurisdikcio kun banka sekreteco

Politike neŭtralaj grupoj ankaŭ reliefigis la krimajn kaj anonimajn aĉetojn de miloj da hejmoj. La estro de la Nacia Kriminala Agentejo sugestis ke mono el krimaj agadoj suprenpuŝis la prezojn de londonaj nemoveblaĵoj, kaj aĉetoj kun la valoro de centoj da milionoj da pundoj estas prienketataj de la kriminalaj aŭtoritatuloj kiel suspektataj enspezoj de korupto, sed ĉi tiuj ciferoj nur reprezentas frakcion de la totalo*. Transparency International rivelis ke proksimume 10% de nemoveblaĵoj en la kvartaloj Kensington kaj Chelsea (en tiu lasta okazis la tragedio de Grenfell) estas posedataj pere de ‘jurisdikcio kun banka sekreteco’ ligita al 122 miliardoj da pundoj da eksterlanda mono. Multaj kazoj ne estas prienketataj de impost-aŭtoritatuloj pro manko de rimedoj.

* Ben Moshinsky, Business Insider UK, la 6a de aprilo 2017.

Unu el la plej malbonaj maljustaĵoj estas tio, ke kvankam esencaj laboristoj — kaj eĉ loĝantoj kun respektindaj salajroj — luktas por havi aliron al decaj loĝejoj, Londono konstruas milojn da apartamentoj por tiuj, kiuj eble neniam ilin uzos. Kiel rompita estas urboplanisma sistemo kiu ne kontestas la konstruon de centoj da apartamentaroj en kiuj unuĉambra loĝejo kostas pli ol 600 000 pundojn, sed kiu rigardas kelkajn malmultekostajn hejmojn kiel minacon por la funkciado de la merkato? La indikoj montras ke konstruentreprenistoj kaj urboplanismaj konsilofirmaoj penlaboras por eviti sian devon oferti malmultekostajn loĝejojn aŭ monkontribuojn al la municipa instanco. La kritiko kreskas de antaŭ multaj jaroj, sed nun estiĝas kolero intensa kaj pliiĝanta, kvankam efika rezisto ankoraŭ ne aperis.

En 1951 la loĝantaro de Londono kaj ĝia kunurbaĵo — tio estas, de ĝiaj 32 civitaj distriktoj kaj la centra komerca kvartalo — estis 8 164 416, kio faris ĝin pinta jaro por Londono (kaj multaj britaj urboj). Sed ĝis 1981 kaj la enoficiĝo de la registaro de Margaret Thatcher, la loĝantaro malkreskis al 6 608 513 pro ŝanĝiĝanta ekonomio kaj elmigrado el la plimulto de la urbegoj de Britio al antaŭurbaj zonoj. Estas jam malfacile memori la tempon kiam la urbaj centroj de Britio estis lokoj de ekonomia stagnado, sociala regresado kaj elmigrado, kaj ‘urba centro’ elvokis socian imagaron karakterizatan tiom de tiaj distingaĵoj, kiom de iu geografia loko.

La plej lastatempa censo, tiu de 2011, montras ke la loĝantaro de Londono atingis senprecedencan alton de 8 173 900. Sed ĉi tiu ŝajna demografia sano kontrastas kun masivaj moviĝoj en la strukturo de la londona ekonomio kaj novaj viktimoj en dommerkatoj. Dum la urbo antaŭeniris laŭ la vojo por fariĝi nodo de la financa ekonomio de la mondo, ŝanĝiĝoj en la ekonomio de Londono venis kune kun ŝanĝiĝoj en multaj kvartaloj kiujn oni antaŭe kredis netuŝeblaj de la burĝiĝo.

Hodiaŭ, Londono denove alfrontas necertan estontecon. Ekonomia supereco en tutmonda sistemo de urbaj komandejoj cedas la lokon al maltrankviloj pri la estonteco de la urbo, inter ili la ebleco ke financaj institucioj foriros. Sub la Briteliro, la gvidmotivo ĉiam pli estas provi teni la kokinon de oraj ovoj, eĉ se tio kontribuas malmulton por la londona laboristaro.

Tiaj maltrankviloj plivigligas la ekkapton de tero kaj ĉielo fare de la kapitalo, dum prognozoj antaŭvidas ke la nombroj de riĉeguloj en Londono multe kreskos. Kiam iuj kritikas konstruadon kiu celas sole internaciajn investantojn, oni diras ke la kritikantoj perdis la kontakton kun la realaĵoj de vendado en tutmonda merkato*. Sed eĉ la komercado per nemoveblaĵoj de la plej alta kvalito aperas fragila en la kunteksto de la Briteliro kaj la ebleco ke kernaj financaj institucioj povus esti logitaj al konkurencantaj urboj dum krizkunvenoj daŭras kaj la nombro de vendoj de la plej altekostaj domoj draste reduktiĝas. Malgraŭ tio, zorgoj pri socialaj malegaleco kaj ekskludo estas flankenpuŝitaj de registaro kiu hastas por allogi aĉetantojn kaj instituciojn por teni ekvilibrigita la nacian bilancon.

* Eĉ la respondo de Khan al la raportoj komisiitaj de li por enketi pri eksterlandaj investoj agnoskis ke ‘la internacia investo ludas nemalhaveblan rolon ĉar ĝi donas al konstruentreprenoj la certecon kaj financon kiun ili bezonas por pliigi la provizon de hejmoj kaj infrastrukturo por Londonanoj’, www.theguardian.com/society/...

Jam antaŭ kelka tempo, la aristokrata klaso de Londono ekkonis kie estas la mono. Iam la elita klaso, hodiaŭ oni ilin pli bone nomu lokmontristoj por la kapitalo kaj vendistoj de alte taksataj aktivoj kaj produktoj. La internacia riĉularo venas por financaj servoj, estigas konstruadon kaj laborpostenojn por dekoraciistoj kaj vartistinoj, kaj vole pagas depagojn kaj impostojn je vendoj de nemoveblaĵoj (aŭ penlaboras por ilin eviti). Profesiuloj pri nemoveblaĵoj kaj financaj magiistoj proponas malbonaŭgurajn taksojn pri tio, kiel tarifoj, impostoj aŭ reguligaj iniciatoj mortigus la fluon de investoj de kapitaloj. Eble tio estas vera nun, sed ne antaŭ nur du jaroj kiam oni povis vendi apartamentojn kun prezo de dek milionoj da pundoj antaŭ ilia konstruo. La sistemaj minacoj, kiuj estas rivelataj hodiaŭ, eĉ pli vundos la malriĉajn kaj laboristajn klasojn de Londono, konsidere de la malkapablo de registaroj eltiri pli el la ĉeesto de la riĉuloj kiam tempoj estis bonaj. Se en la lastaj jardekoj ni kroĉiĝis al la ellastuboj de la aŭtoj de la riĉeguloj, nia teno devos striktiĝi estonte. Superfluoj malpli disponeblos.

La aĥila kalkano de Londono.

La fortaĵo de la financa kvartalo estas la aĥila kalkano de la urbo. Kvankam la ekonomia rolo de la kvartalo estas bone komprenata, ĝia nesimetria superregado en la strukturo de la urba ekonomio prezentas riskojn. Ĉiu ekonomika geografo vole informos vin ke kerna danĝero por ĉiu solindustria urbo estas tio, ke ĝi plej probable mortos kiam ĝia fortuno ŝanĝiĝos pro konkurencado de rivaloj. Kiel tiaj ŝanĝiĝoj iam ruinigis Glasgovon, Sheffield, Birmingham kaj multajn aliajn, tiel la sorto de Londono povus esti perdi kernajn servojn favore al Dublino, Parizo aŭ Frankfurto. Analizistoj nun debatas pri kiom da bankistoj aŭ institucioj foriros post la Briteliro. La probabla respondo estos miloj. Eĉ se bankoj ne estas tiel moviĝeblaj kiel la valutoj kaj servoj per kiuj ili negocas, bonorda aŭ parta evakuo en la daŭro de jaroj restas vera ebleco.

Indulgu min, mi petas, se vi estis en atendolisto, kunpremitaj duope en sola luata ĉambro aŭ ŝparantaj monon por partopago por aĉeti vian unuan domon, sed en la bonaj tempoj antaŭ la voĉdonado pri la Briteliro oni avertis ke ni ne tuŝu la merkaton, por konservi malaltimpostan medion kaj tiel ebligi ke eksterlandaj monsumoj utilu al Londono. Pro la riskoj por la londona ekonomio kaŭze de la Briteliro, ĉi tiu averto estas pli emfaza, kaj Londono nun montras grandan neonluman anoncon ‘Vendota’. Multaj alte taksataj valoraĵoj estas posedataj de fremdaj investofondusoj aŭ individuoj (The Shard, la prestiĝaj ĉiovendejoj Harrods kaj Harvey Nichols). Granda parto de la komercaj nemoveblaĵoj sur Sloane Street (strato de laŭmodaj butikoj) estas posedata de la ŝtata investofonduso de Kataro. Ĉi tiuj ŝanĝiĝoj simbolas klasajn kaj gustajn ŝanĝiĝojn kaj reflektas pason de grandsinjoroj kaj riĉeco surbaze de bienhavaĵoj al vastiĝanta kadrularo el tiuj, kiuj profitis de tutmondiĝo, de la bonsorta regado de ŝtataj aktivoj, aŭ de asociiĝoj kun la internacia krima agado. Ilian maldelikatecon kaj krudan monpotencon egalas nur la malamo sentata de la riĉaj longatempaj loĝantoj solrestantaj de centra okcidenta Londono kiuj ne konsciis, ke estis aliaj en ilia klaso kiuj starigis la unuajn afiŝojn ‘Vendota’.

Sole gravas la mono

La plej evidenta respondo al ĉiu demando pri la problemoj de Londono estas ... mono. Estas pro mono ke niaj politikaj interesoj ŝajnigas ne rimarki la aĉetadon de nemoveblaĵoj fare de eksterlandanoj kaj krimuloj, kiel ajn suspektinda estu ĝia fonto. Mono estas la motivo, pro kio socialaj loĝejoj estas disfaligataj en la nomo de ‘malmultekostaj’ loĝejoj. Estas pro mono ke la burĝiĝo de kvartaloj estas bona afero kaj malriĉaj loĝantoj prefere estu senditaj aliloken. Mono restas ĉe la koro de la politiko teni impostojn malaltaj kaj regularojn malstreĉaj. Mono estas la kialo de la senvivaj spacoj laŭlonge de Tamizo kaj preter ĝi. La Londono formata de ĉi tiu superreganta argumento estas negativa benjeto kun riĉeco kaj turaj loĝejoj en la centro kaj periferio de antaŭurboj karakterizataj de iom-post-ioma fizika kadukiĝo kaj la eksportita urba malriĉularo. La pretendo de Londono pri tutmonda prestiĝo baziĝas sur tio, ke ĝi gastigas pli da individuoj kun grandegaj propraj riĉaĵoj ol iu ajn urbo en la mondo — 4 750 — el kiuj 80 estas miliarduloj*. Tiaj fanfaronaĵoj estas malindaj sloganoj por urbo kiu fariĝis klasadomaŝino por la ŝanco kaj la fortuno: la riĉuloj eniras tra unu pordo, la malriĉuloj eliras tra la aliaj, necesaj viktimoj de urbo superregata de ekonomio el altkvalitaj nemoveblaĵoj kaj financo.

* Knight Frank: “‘The Wealth Report: the global perspective on prime property and investment”, Londono, 2017.

La senvivaj hejmoj de Londono rezultas el postuloj por senbridaj merkatoj kaj ambicia urba refarado. Sed ni devas agnoski ke, por multaj aliaj, la nova arkitekturo de Londono indikas elpaŝon laŭ la ĝusta direkto. Patrick Schumacher, la nova direktoro de la arkitektura firmao Zaha Hadid, sincerdire malkaŝis la valorojn de iuj firmaoj kiam li sugestis pavimi Hyde Park, forigi socialajn loĝejojn kaj lasi ke la merkato diktu, kiu loĝas kie*. Li mistaksis la opiniojn de la pli vasta publiko (Sadiq Khan, la urbestro de Londono, kondamnis la sugestojn) sed tiaj ideoj ankoraŭ superregas ĉe tiuj kies interesoj troviĝas ĉe la kapitalo. Dume, protekti socialajn loĝejojn, mildigi veran malriĉecon en riĉa urbo kaj pli larĝajn regionajn malegalecojn, aŭ prizorgi la maljunulojn kaj handikapulojn oni rigardas kiel bedaŭrindajn problemojn por kiuj mankas mono pro la malŝparado de iu antaŭa registaro. La perspektivoj por defii la entutan direkton de Londono kaj ĝiajn politikajn aferojn povus aperi senesperigaj.

* Oliver Wainwright: ‘Zaha Hadid’s successor: scrap art schools, privatise cities and bin social housing’, The Guardian, Londono, la 24a de novembro 2016.

Antaŭ dudek jaroj, estis televida skeĉo en kiu The Ritz, unu el la plej grandiozaj londonaj hoteloj, estis vendita al oligarĥo. Li informis la personaron ke malmulto ŝanĝiĝos, sed li havas etan peton: ŝanĝi la nomon al The Titz (fonetika formo de tits t.e. cicoj)*. Tiaj eblecoj fariĝis imageblaj. La kultura ŝoko kaj interbatalo de la kapitalo kun la ĉiutaga vivo estas karakterizaĵoj de urbo kiu apenaŭ servas al sia laborantaro. La ekstrema eksceso nun estas kolono de la realeca televido pri la riĉeguloj, iliaj gustoj kaj postuloj, al kiu gapas milionoj, kun nenecesaĵoj kiel la marko de sukceso. Pli, pli granda, pli brila, pli malplena.

* BBC Two: ‘The Titz ‘, Big Train, la 14a de majo 2010.

Rowland ATKINSON

Tiu artikolo estas traduko de “London, whose city?” en LMD anglalingva de julio 2017.

Mozambikon hantas la murdo de ĝia unua prezidanto

Kiu mortigis Samora Machel?

Dum Mozambiko, ŝancelita de skandaloj, malfortigita pro la prezofalo de la krudmaterialoj, travivas unu el la plej gravaj krizoj el sia historio, la mistera morto de la prezidanto Samora Machel, okazinta en 1986, ĉirkaŭŝvebas la publikan debaton. Kun la tempo-paso la langoj liberiĝas; la vero ekemerĝas. Kaj fasko da indikiloj fingromontras la apartisman registaron de tiama Sudafriko.

LA 19-an de oktobro 1986, la unua prezidanto de sendependa Mozambiko, Samora Machel, 53-jara, mortas en aviadil-akcidento sur la flanko de la monteto Mbuzini, en nord-orienta parto de Sudafriko. En Tupolev-134A-aviadilo, li revenis de Mlaba, norde de Zambio, kie li estis partopreninta regionan pintokunvenon. El la 33 pasaĝeroj — la prezidanto, lia ĉirkaŭaĵo kaj la soveta personaro — naŭ postvivis.

Preskaŭ 31 jarojn poste, la kialoj de tiu akcidento restas misteraj. La sudafrika versio, kiu fingromontras erarojn de la pilotoj, dominas en la okcidentaj diplomatiejoj. Sed, laŭ Moskvo kaj Maputo, tiam aliancanoj, la aviadilo estis devojigita per VOR-signalo (VOR = very high frequency omnidirectional range). Tiu signalo elsendis sur la samaj frekvencoj kiel la Maputo-flughaveno, oportune senluma tiun vesperon.

Sovetunio kaj Mozambiko tuj postulas surlokan enketon. Membro kun ili de tripartia komisiono starigita post la katastrofo, Sudafriko lasas pasi tempon kaj prokrastas decidojn. Ne aŭskultante iliajn protestojn kaj tiujn de la konsilistoj de la Organizaĵo de Internacia Civila Aviado, ĝi liveras la “nigrajn skatolojn” nur unu monaton post la akcidento.

La dokumentoj deklasigitaj de Francujo, okaze de la 30-a datreveno de la kraŝo, en 2016, senkulpigas la landon de apartismo. Ili precipe malkaŝas la neprofesiecon de la franca diplomatio en tiu dosiero. Telegramo de la 13-a de julio 1987, subskribita de la franca ambasadoro en Maputo, Gérard Cros, lasas supozi, kontraŭ ĉia evidento, neglekton de la prezidanto: “Machel estis avertita pri la malmoderneco de la aviadilo kaj la mankoj de la piloto-proceduroj de la sovetoj.”

Ĉi tiuj du akuzoj ne troviĝas en la sudafrika raporto publikigita la 9-an de julio 1987 sub la direktado de la juĝisto Cecil Margo. La eksoficiro de la sudafrika aerarmeo sciis, ke la Tupolev 134A estis konstruita en 1980 kaj ekipita per la plej modernaj instrumentoj. Kaj la supozata ebrieco de la pilotoj estas inventaĵo de la sudafrika ministro pri eksteraj aferoj Roelof Frederic “Pic” Botha, 24 horojn post la akcidento kaj antaŭ la nekropsioj. La sudafrika raporto konkludas je homa eraro de la pilotoj. Sed ĝi kontraŭdiras sin mem, sugestante, ke la kraŝo “estis konsekvenco de antaŭplanita ago tra VOR en Mozambiko” kaj aldonante, ke “la ekzisto de falsa VOR-signalo ne povas esti respondecigita pri la akcidento”!

La troa iniciato, laŭ Pretorio

MARGO ESTIS mem piloto de bombaviadilo dum la dua mondmilito, kaj poste en 1948 en Israelo, kie li iris laŭpete de sia amiko la ĉefministro David Ben Gourion. Lia kariero de faka enketisto pri aviadil-akcidentoj komenciĝis en 1961 kun la kraŝo de la DC6, kiu mortigis la ĝeneralan sekretarion de la Unuiĝinta Nacioj (UN), Dag Hammarskjöld, apud Ndola, en Norda Rodezio (nun Zambio). Lia tiama enketo ankaŭ konkludis je eraro de la pilotoj. De kelkaj jaroj, tiu versio estas kontestata de la UN, kiu en 2016, petis remalfermon de tiu dosiero*.

* Susan Williams, Who killed Hammarskjöld? The UN, the Cold Warand White Supremacy in Africa, Hurst, Londono, 2011.

Pri la kraŝo de Mbuzini atestoj venis firmigi la tezon de Mozambiko kaj de Rusujo, kiuj, en 1996, ankoraŭ insiste postulis enketon kaj profundan detalan analizon de la aviadil-pecoj — parte forportitaj de sudafrikanoj, “kvazaŭ ĉas-trofeoj”, laŭ la vortoj de la vidvino de la mozambika prezidanto, s-ino Graça Machel (kiu en 1998 reedziniĝis al Nelson Mandela).

Irinte por serĉi helpon, unu el la postvivintoj, s-ro Fernando Manuel Joao, persona gardisto de Machel, rakontas, ke li, reveninte al la kraŝejo, trovis elitan taĉmenton de la sudafrika armeo, plurajn altrangajn oficirojn kaj membrojn de la registaro, inter kiuj la potenca ministro pri Defendo Magnus Malan. La armeanoj estis traserĉantaj la aviadilon, serĉante la “diplomatiajn valizojn”, kaj ne hezitis demandi la vunditojn pri la sidlokoj okupitaj de la prezidanto Machel kaj liaj kunlaborantoj. La unuaj flegistoj alvenis nur ok horojn poste. Tro malfrue por kelkaj vunditoj...

Machel estis la patro de la sendependeco de Mozambiko, antaŭe portugala kolonio. Komandanto de la gerilo lanĉita en 1964 fare de la Fronto de liberiĝo de Mozambiko (Frelimo), li fariĝas ties ĉefo en 1970, unu jaron post la murdo per eksploda pakaĵo de Eduardo Mondlane, la unua ĉefo de la Frelimo. Agnoskita de Lisbono kiel unusola interparolanto en la intertraktadoj komencitaj post la falo de la portugala diktaturo en 1974, li atingas la lando-regadon la 25-an de junio 1975. Subtenata de la marksisma alo de la Fronto, la juna 42-jara prezidanto metas la bazojn de socialisma ekonomio, kiu rapide fuĝigas dekmilojn da eksaj kolonianoj. Li lanĉas volisman — eĉ aŭtoritateman — politikon por raciigo de la kampara mondo, inspirita de la tanzania sperto de la vilaĝoj “ujumaa”*. Li tiel nur gajnis la kontraŭstaron kaj malsimpation de la tradiciaj ĉeflandoj de la centro kaj la nordo de la lando.

* Vd. Bernard Joinet, “Le socialisme tanzanien et les contraintes du système financier international”, Le Monde diplomatique, oktobro1981.

Tamen ne en la kamparo aperas la ĉefa luktomovado kontraŭ la Frelimo. Kreita de la burĝaro kaj de blankulaj kolonianoj de la najbara Rodezio (nun Zimbabvo), kiuj riproĉas al la Frelimo subteni la gerilon de s-ro Robert Mugabe*, la mozambika nacia rezistado (Renamo) arigas dungosoldatojn kaj instrumentigas la malkontenton de la kamparo. Ĝi kondukas siajn unuajn agadojn ekde 1977.

* Cf. Christian Geffray, La Cause des armes au Mozambique. Anthropologie d’une guerre civile, Credu-Karthala, Parizo,1990.

Post la sendependiĝo de Zimbabvo, en 1980, kaj la atingo de s-ro Mugabe (daŭre reganta en 2017) al la posteno de ĉefministro, Sudafriko sukcedas al ĝi por la kontraŭstaro al Machel, kiu decidis akcepti la African National Congress — ANC, ekzilitan kontraŭ-apartisman movadon. Pretorio subtenas la Renamon per ĉiuj rimedoj, armeaj kaj ekonomiaj. Kun malneta enlanda produkto (MEP) 25-obla de tiu de Mozambiko, Sudafriko estas jam tiam la unua plej potenca lando de subsahara Afriko. Tre dependa de sia najbaro, aparte por la trafiko de Maputo-haveno, Mozambiko malfortiĝas ene de kelkaj jaroj. La atakoj de la Renamo malhelpas ĉiun agrokulturan klopodon; ĝiaj sabotadoj de la elektraj linioj el la baraĵo de Cahora Bassa senigas la landon je elektro

Machel tiam serĉas kompromison kun Pretorio. En 1984 li subskribas kun la sudafrika ĉefministro Pieter Willem Botha la interkonsenton de Nkomati (sudafrika urbo proksima de la landlimo kun Mozambiko). En tiu interkonsento de paca najbareco, ambaŭ landoj engaĝiĝas ĉesi subtenon al la gerilo-movadoj ĝenantaj la alian partneron, kaj reaktivigi la ekonomian kunlaboradon*.

* Vd. Victoria Brittain kaj Kevin Watkins,“Impossible réconciliation en Angola et au Mozambique”, Le Monde diplomatique, februaro 1994.

Maputo tre rapide aplikas la interkonsenton, ĉesigante la agadliberecon sur sia teritorio de la armea branĉo de la ANC, kies ĉefajn respondeculojn li ellandigas — nur la politikaj kadruloj, la plimulto esploristoj kaj universitatanoj, restas en la lando ĝis la fino de apartismo. Pretorio, male, ne plenumas sian parton de la kontrakto, ĝi nur translokas la operacian loĝistikon de la Renamo en Malavion, ĝian aliancanon. Ek de tiam, la mozambika ribelantaro kondukas siajn operaciojn kaj provizas siajn bazojn el tiu lando.

Ne forlasante siajn marksismajn idealojn, kaj iom senzorga pri la antaŭeniro de la liberalaj ideoj en la propra partio, Machel tiam kalkulas kun la amikeco de la brita ĉefministrino, Margaret Thatcher. La “Fera damo” estas dankema al li pro lia kontribuo al la sukceso de la interkonsentoj de Lancaster House en 1979, kiu establis la sendependiĝon de Zimbabvo, je la notinda kondiĉo, ke kelkaj rajtoj estu garantiataj al la blankula malplimulto*. En septembro 1985, unu jaron post la interkonsento de Nkomati, Machel estas akceptita de la usona prezidanto Ronald Reagan, kiu siavice gratulas lin pro la “konstrua rilato” kiun li flegas kun Sudafriko kaj la ekonomiaj perspektivoj, kiujn ĝi malfermas. Sed nek Londono, nek Vaŝingtono, tiam aliancanoj de la apartisma reĝimo, alpremas Pretorion, ke ĝi respektu la “neagreso-traktaton”.

* Vd. “Fin de règne à Harare”, Le Monde diplomatique, septembre 2005.

Kelkajn tagojn antaŭ sia morto, Machel kunvenigas regionan pintkunvenon en Maputo kun landoj de la “front-linio”. Li postulas de la prezidanto de Malavio, Hastings Kamuzu Banda, ke li ĉesu sian subtenon al la Renamo, minacante fermi la landlimon, kio senigus lian landon je aliro al la hinda oceano. La ŝtatoj de la “front-linio”* estis neformala regiona koalicio kreita fine de la 1960-aj jaroj, cele rezisti al la multaj premoj, ekonomiaj kaj poste armeaj, de la lando de apartismo. Sed, malgraŭ la asertita solidareco, la plimulto de ĝiaj membroj tro dependis de Sudafriko por fari firmajn agojn, kiel ekzemple bojkoti sian potencan najbaron.

* Angolo, Botsvano, Lesoto, Malavio, Mozambiko, Svazilando, Tanzanio, Zambio kaj Zimbabvo

La tagon mem de la kraŝo, ŝtatestroj de la “fronto-linio”, kunvenintaj en Zambio kun Machel, volas atingi, ke Mobutu Sese Seko, prezidanto de Zairo (kiu fariĝos en 1997 la Demokratia Respubliko Kongo), ĉesu subteni la gerilon de la Unio por la plena sendependo de Angolo (Unita), kiu estas financata ankaŭ de Sudafriko. “Por Pretorio, tio estas la troa iniciato. Eble tiam okazis la decido mortigi Samora Machel, aŭ, almenaŭ, lin tre multe timigi.”, klarigas Colin Darch, sudafrika esploristo de la universitato de Kaburbo kaj aŭtoro de pluraj studoj pri Mozambiko*.

* Colin Darch, “Aguerra e as mudanças sociais recentes em Moçambique (1986-1992).Cenários para o futuro”, Estudos Afro-Asiáticos, n-r o 23, SãoPaulo, decembro1992.

En Maputo grandiĝas rumoro pri tuja atako fare de Sudafriko. Eksplodo de mino sur la landlimo, atribuita al la ANC (kiu neas), vundas sudafrikajn soldatojn. Pretorio reprezalie suspendas la rekrutigon de mozambikaj laboristoj en siaj or-minejoj; tio estas kvazaŭ milita ago al lando, kies kaso estas senespere malplena kaj kies cirkaŭ 100 000 ŝtatanoj estas regule dungitoj en la najbara lando, sen kalkuli la 170 000 neleĝajn laboristojn.

“Antaŭ la aviadil-akcidento, la rilatoj inter ambaŭ landoj atingis sian plej malaltan nivelon”, memoras Andre Thomashausen, profesoro ĉe la universitato de Pretorio, tiam proksima de pluraj gvidantoj de la Renamo politike formataj en Sudafriko. “Mozambiko estis malkontenta pro la intensiĝo de la ribelo de la Renamo depost Nkomati, kaj Sudafriko kunigis sufiĉe da pruvoj pri la subteno de la Frelimo al la ANC”. Sed ĉi tiuj eventoj ankaŭ havis konsekvencojn rilate al la interna politiko. “La malsukceso de la Nkomati-interkonsento kaj de la Machel-politiko, daŭrigas la universitatano, favoris la malvenkon de la reforma alo de la nacia Partio, enkorpigita de la ministro pri eksterlandaj aferoj “Pik” Botha. La “sekurecokratoj” tiam ekregis la landon.”

La interkonsento neniam estis respektata

KIEL MALKAŜAS procesoj okazintaj en 1994, post la falo de la apartismo, kontraŭ la mortigintoj de la specialaj taĉmentoj, kiel Eugene de Kock, la ekstremistoj kondukas malaman kampanjon kontraŭ Mozambiko, troigante la damaĝojn kaŭzitajn de ĝia subteno al la ANC. Dum unu el la aŭdiencoj, “Pik” Botha koncedas, ke gravaj decidoj de la sudafrika registaro estis farataj surbaze de mensogoj. “La interkonsento de Nkomati neniam estis respektata de la ekstremistaj elementoj de la armeo kaj inform-servoj de Pretorio. Machel pretervivis plurajn murdoprovojn, kiujn ni sukcesis ĝustatempe malhelpi”, konfidas s-ro Sergio Vieira, kiu estis la mozambika ministro pri sekureco kiam okazis la akcidento.

En 1996 la Komisiono Vereco kaj repaĉiĝo (KVR) starigita sub la prezidanteco de Mandela por la krimoj farataj dum la apartisma reĝimo ricevas kelkajn atestojn pri la akcidento de la Tupolev-aviadilo. “La suspekto-fasko de la komisiono, inkludanta la sudafrikan armeon, la armean inform-servon kaj la specialajn taĉmentojn pravigas malfermon de nova justic-enketo”, deklaras en 1998 la esplor-respondeculo de la komisiono, s-ro Dumisa Ntsebeza. Sed tiu enketo ne okazos, spite al la solena promeso de Mandela okaze de la deka dat-reveno de la kraŝo. “Demandoj restas sen respondo koncerne tiun vojaĝon, kiu finiĝis per la morto de unu el la plej grandaj gvidantoj de Afriko”, li deklaris sur la loko de la akcidento, antaŭ ol aldoni: “Ni ne domaĝos niajn penon por malkovri kaj konigi la veron.”

La sudafrika gazetaro foje elvokis la hipotezon de mozambika kunkulpeco, aparte en la armea alt-hierarkio*. Ĉu temas pri protekto de iu en Sudafriko aŭ iu en Mozambiko? demandas sin Colin Darch. Se okazis komploto, kion mi opinias verŝajna, ĝi koncernas multajn homojn.” Ŝajnas certe, ke almenaŭ du teknikistoj de la kontrolturo de la Maputo-flughaveno, s-roj Cornelio Vasco Cumbe kaj Antonio Cardoso de Jesus, estis rekrutigitaj kaj pagitaj de la sudafrika agento Craig Williamson. Kiu ankaŭ havis respondecon en la murdo de pluraj kontraŭapartismaj aktivistoj rifuĝintaj ĉe eksterlando inter kiuj Ruth First, en Maputo en 1982, kaj Dulcie September, reprezentanto de la ANC en Parizo en 1988. Necesos enketo por definitive pruvi la kulpecon de Pretorio en tiu akcidento.

* Vd. Debora Patta, “How Samora Machel signed his own death warrant: SouthAfrica, Malawi fingered”, 16-a de oktobro 2016, www.malawiana.net

Augusta CONCHIGLIA

Historio de usona pasio

La klimatizilo sturmas la planedon

Kiu neniam revis, kiam la varmo fariĝas sufoka, enŝalti la klimatizilon por ekhavi bloveton da freŝeco? Tiu tento, nutrata de ripetaj varmegoj, tute ne estas sendanĝera: la klimatizilo ŝanĝas la vivmanierojn de la lando, kiujn ĝi invadas.

LA URBO Hamilton, en Kanado, vere ne famas pro milda klimato: ĉiujare la temperaturoj tie estas negativaj dum cent dudek naŭ tagoj, kaj ili superas 30 celsiajn gradojn nur dum dek ok tagoj. En tiu urbo de 500.000 loĝantoj, 82 elcentoj de la mastrumoj tamen disponas pri klimatizilo, teĥnikon kiun la urba konsilantaro volas senpage liveri al la malriĉaj loĝantoj, kiuj suferas sanproblemojn. Hamilton tiel enkondukus sistemon inventitan en Usono, kie la publikaj helpoj jam ekzistas por mastrumoj, kiuj nur malfacile povas ekipi sin.*

* En 2011, la tuta sumo de helpo al klimatizado en Usono estis 269 milionoj da dolaroj, do la kvarono de la helpoj por hejtado. Kp “Low income home energy assistance program”, US Department of Health and Human Services, Washington, DC, 2015.

Ĉu subvencii klimatizilon? La dispono estas malpli absurda ol ĝi ŝajnas. Ĉiusomere, de Nevado ĝis Florido, multaj subŝtatoj spertas atmosferon nespireblan, kun temperaturoj super 40 celsiaj gradoj tage, kiuj apenaŭ malaltiĝas nokte. Kaj vivi sen klimatizilo signifas konstante sufokiĝi kaj elmeti sin al diversaj malbonaĵoj: tro alta sangopremo, pulma nesufiĉo, dormproblemoj, kapdoloro ... Do, en la sudo de la lando, 97 elcentoj de la mastrumoj estas klimatizitaj. Kelkaj subŝtatoj, ekzemple Arizono, eĉ devigas la proprietulojn de ludomoj disponigi al siaj luanton funkciantan klimatizan sistemon, same kiel elektron aŭ fluantan akvon.

Sed la usona gusto por artefarita freŝeco ne limiĝas al tiuj aridaj kaj subtropikaj zonoj. Ĝi tuŝas la tutan landon, inkluzive Vermonton kaj Montanon, kie la neĝoj estas pli oftaj ol varmegoj. La klimatizilo estas ĉie, en la domoj, la aŭtomobiloj, la restoracioj, la magazenoj, la administrejoj, la transportiloj, la stadioj, la liftoj, la lernejoj, la sportejoj, la preĝejoj, kaj certigas konstantan temperaturon en kia ajn loko de la lando, de iomete pli ol 20 celsiaj gradoj.

Eĉ la soldatoj, kiuj batalos en Afganujo, instalas klimatizilon en siaj tendoj. Kiu laboras en klimatizita oficejo, rapide emas konsideri domon sen ĝi kiel ne elteneblan”, rimarkigas la ĵurnalisto David Owen.*

* David Owen, “The efficiency dilemma”, The New Yorker, 20-an de decembro 2010.

Sed tiu dependeco havas konsiderindan ekologian koston, samtempe pri ellaso de fornejaj gasoj pro la malvarmigaj likvaĵoj, kiujn la klimatizitoj uzas, kaj pri konsumado de energio. La klimatizita aero ĉiujare konsumas 6 elcentojn de la energio produktita en Usono, tre ofte per karbo, kaj kostas 20 elcentojn de la mastrumaj fakturoj. Antaŭ du jaroj, tiu lando konsumis same multan elektron por malvarmigi siajn konstruaĵojn kiel la tuta Afriko por ĉiuj uzadoj kune. Al tio necesas aldoni la energion por la klimatiziloj en la aŭtoj, do 26 ĝis 38 miliardojn da litroj da petrolo jare.*

* Stan Cox, “Cooling a warming planet: A global air conditioning surge”, Yale Environmet 360, 10-an de julio 2012, 222.e360.xale.edu

En julio de 1960, dum tiu teĥniko apenaŭ instaliĝis en la usonaj mastrumoj, ĵurnalisto de la Saturday Evening Post entuziasmis pro la “revolucio de klimatizado”. Nu, pli ol revolucio, temis pri malrapida konkerado, iom-post-ioma, laŭmetoda. Konkero kiu, komencita komence de la 20-a jarcento, hodiaŭ gajnas la mondon (vidu la artikolon “Skii dum 40 celsiaj gradoj” kaj modifas la landon, ĝian geografion, ĝian urbosistemon, ĝiajn libertempojn, ĝiajn konsum- kaj sociiĝ-manierojn, kaj eĉ ĝiajn seksajn praktikojn: antaŭ la klimatizado, la somera varmo estis ofte taksata tro intensa por praktiki la dormĉambran sporton; oni konstatis fortan malaltiĝon de la naskoj naŭ monatojn poste, en aprilo aŭ majo. Kun la elektita ĉambrotemperaturo, la sezonaj variadoj de naskoj malaperis.*

* Alan Barreca, Olivier Deschenes kaj Melanie Guldi, “Maybe next month? Temperature shocks, climate change, and dynamic adjustments in birth rates”, Institute for the Study of Labor (IZA), Bonn, novembro de 2015, www.ftp.iza.org

Kiam ĝi aperis, komence de la 20-a jarcento, la klimatizilo celis ne la komforton de la homoj, sed la konservadon de varoj. Pro la ĉagreno ke ĝi ne povis stoki sian paperon pro la forta varmo, novjorka presejo mendis ĉe la inĝeniero Willis Carrier aparaton kapablan regi la aermalsekon kaj temperaturon. La maŝino, kiu kondukis aeron tra tuboj kun malvarmiga substanco, estis preta en la jaro 19-2. Ĝia sukceso estis tuja. Teksaĵoj, tabako, pastaĵoj, maĉgumoj, faruno, ĉokolado: en malpli ol dek jaroj, ĉiuj industrioj, kies produktoj suferis pro temperaturaj fluktuadoj, konvinkiĝis pri klimatizado.

Polusaj ursoj antaŭ la kinejoj

FELIĈA SEKVO: la laboristoj aprezas tiun freŝan aeron. “La produktado daŭras maksimume kaj la laboristoj, anstataŭ esti malfacile troveblaj, volas dungiĝi en fabriko ekipita de la societo Carrier”, en la jaro 1921 fieras reklamo de la entrepreno, kiu ĵus delokis parton de sia agado al Meksiko. Ok jarojn poste, alia reklamo precizigis: en la klimatizitaj fabrikoj “la pli sana kaj pli agrabla aero altiris la plej dezirindajn laboristojn kaj preskaŭ eliminis la sociajn konfliktojn”.* Sed la komforto de la salajruloj interesas malpli ol ilia produktado. En periodo de varmego, konstatas la submajstroj, la laboristoj havas malpli da produktivo, la laborrapido malaltiĝas, la forestoj kreskas; kelkfoje necesas doni kromajn paŭzojn, komenci la laboron pri frue aŭ eĉ interrompi la produktadon.

* Gail Cooper, Air-Conditioning America. Engineers and the Controlled Environment, 1900-1960, The John Hopkins University Press, Baltimore, 1998.

Sed estis la tempo de tajlorismo kaj de raciigo. La dungistoj komencis mezuri la temperaturon plej taŭgan por certigi la plej altan produktivon. Ankaŭ federacia registaro faris testojn kaj eltrovis, ke ĝiaj tajpistinoj perdas 24 elcentojn da produktivo, kiam oni en somero senigas ilin je klimatizilo.* “Kial la plej bonaj inventoj kaj la scienca progreso venas el moderaj zonoj?, demandas reklamo de Carrier kaj montras brunhaŭtan personon sternitan sur la tero kun vizaĝo kovrita per granda pajloĉapelo. “Ĉar, dum jarcentoj, la tropika varmego senigis la homojn je energio kaj je ambicioj. Ne ekzistis klimatiziloj. Do ili siestis.” La titolo precizigis: “Temperaturo 102 °F [39°C], produktado 0”.* Tiel la klimatizado delogis ĉiam pli kreskantan nombron da oficejoj, fabrikoj kaj administrejoj. Sed, kvankam la klimatizado estis unue asociita kun laboro, ĝi atingis ankaŭ la libertempon, la plezuron, la distraĵojn, tra la kinejoj. Fine de la 19-a jarcento, tiuj altiris la publikon ĉefe dumvintre: neniu volis enŝtopiĝi en fermitan lokon dum granda varmo, la kinejoj estis malplenaj aŭ eĉ fermitaj dum la belaj tagoj. Por ĉesigi tion, la kinejaro de Balaban & Katz ekde 1917 decidis malvarmigi siajn kinejojn de Ĉikago. Pro la sukceso de tio — la kostoj de la instalado en unu somero profitigas — ankaŭ la konkurenco sekvis kaj, en 1936, tri kvaronoj de la 256 kinejoj de tiu urbo estis klimatizitaj. Tiu movado gajnis la ceterajn usonajn grandurbojn. “Interne malvarmas”, “Ĉiam je 20°C”: en Novjorko, Houston aŭ Los-Anĝeleso, afiŝoj kun polusaj ursoj, kun glacikuboj aŭ neĝoflokoj nun ornamis la enirejojn de la kinejoj. La somero jam ne estis sezono morta, kio ebligis la strategion de “somera superproduktado”.

* Gail Cooper, saml.
* Marsha E. Ackermann, Cool Comfort. America’s Romance with Air-Conditioning, Smithsonian Institution Press, Washington, DC, 2002.

Post la kinejojn, la klimatizilo konkeris trajnojn, restoraciojn, magazenojn kaj la hotelojn, laŭ skemo iom ĉie identa. “Ĝi instaliĝis unue en la kinejoj de grandaj ĉenoj, poste en tiuj de lokaj ĉenoj, antaŭ ol tuŝi la sendependajn magazenojn kaj fine atingi la etajn vendejojn de la kvartaloj”, rakontis profesiulo de la sektoro en 1937.* Tre malfacilas rezisti al klimatizita konkurencanto. Avidaj je moderneco kaj ravitaj por momento eskapi el la somero, la klientoj forlasis la tro varmajn magazenojn. Krome oni atribuis al la klimatizo sanfavorajn kvalitojn. Laŭdire la klimatizita aero estas pura kaj sana, kiel la reklamoj kaj la publikaj potencoj ripetadis. En la trajnoj ĝi forigis la fumon de la cigaredoj “kvazaŭ magie”. Laŭdire ĝi estas ankaŭ bonfara por gravedulinoj; ĉiukaze tion asertis la komisaro pri sano de Ĉikago, kiu konsilis al la estontaj patrinoj dum la somero de 1921 iri en la kinejojn de Balaban & Katz. Tie ili trovos, laŭ li, aeron “pli puran ol sur la Pike Peak”, en la montaro de Kolorado.

* Jeff E. Biddle, “Making consumers comfortable: The early decades of air-conditioning in the United States”, The Journal of Economic History], vol. 71, n-ro 4, Cambridge, decembro 2011.

Forta je tia reputacio, la klimatizo penetris en la usonajn mastrumojn post la dua mondmilito. Dum la intermilita epoko pluraj entreprenoj venis en la merkaton de individua klimatizilo, sed iliaj provoj fiaskis. Tro bruaj, tro grandaj kaj ĉefe tro kostaj, iliaj aparatoj povis delogi nur manplenon da riĉuloj. Poste, en 1951, Carrier surmerkatigis la fenestro-klimatizilon, facile instaleblan, je modera prezo. La impetego komenciĝis: en 1960, 12 elcentoj de la mastrumoj estis klimatizitaj; dudek jarojn poste, ili estis 55 elcentoj; kaj en 2005, 82 elcentoj, kaj hodiaŭ preskaŭ 90 elcentoj. Unue propraĵo de la burĝaro, poste normo de la mezaj klasoj, la klimatizilo nuntempe estas ĉe preskaŭ ĉiu.

Kiu volus brulsuferi en Las Vegas

DISVASTIĜANTE en ĉiuj regionoj kaj en ĉiuj sociaj klasoj, la klimatizilo kreis siajn proprajn bezonojn. La sudo de Usono dum longa tempo estis malpli urbiĝinta ol la nordo. Komence de la 20-a jarcento ĝia loĝantaro ekmalkreskis: ĝi perdis dek milionojn da loĝantoj inter 1910 kaj 1950, precipe da nigruloj, kiuj fuĝis el la rasaj leĝoj kaj la manko de laboro estiĝinta pro la meĥanikigo de la kampkulturo, kaj kiuj serĉis laboron en la mezokcidenta regiono. Ekde la 1960-aj jaroj, dum la oficiala rasdisigo estis nuligita, la situacio inversiĝis. La sudo, antaŭe nerespirebla, nun ĝuis novan logon ĉe la loĝantoj kaj la entreprenoj: oni povis tie ĝui la sunon sen suferi ĝiajn malagrablaĵojn, sed ankaŭ medion sen sindikatoj. Inter 1950 kaj 2000, la parto de la Sun-Belt-subŝtatoj en la usona loĝantaro pasis de 28 elcentoj al 40 elcentoj. “Sen klimatizado estus nepenseble ke Florido hodiaŭ havas 18,5 milionojn da loĝantoj”*, rimarkigas la historiisto Gary Mormino. La plezurparko Walt Disney en Orlando, laŭ li, similas al forno, kaj neniu ludunto volus brulsuferi en la kazinoj de Las Vegas, meze de la dezertaj regionoj de Nevado.

* Citita en Stan Cox, Losing Our Cool: Uncomfortable Truths About Our Air-Conditioned World (and Finding New Ways to Get Through the Summer), The New Press, Novjorko, 2010.

Phoenix, perdita en la arbustaĵoj de Arizono, en 1930 havis 50.000 loĝantojn. Hodiaŭ ĝi havas 1,5 milionojn, kaj ĝiaj antaŭurboj ĉiutage etendiĝas. La betono kaj asfalto, kiuj tapiŝas la urbon, sorbas la varmon dumtage kaj ellasas ĝin ekde la sunsubiro kaj tiel malebligas la noktan malaltiĝon de la temperaturoj. La termometro tie ĉiujare superas 43 celsiajn gradojn dum tridek tagoj (kontraŭ sep en la 1950-aj jaroj); en junio de 2017 dum tri sinsekvaj tagoj ĝi flirtis kun 50 celsiaj gradoj. De mateno ĝis vespero centmiloj da klimatiziloj zumegas kaj elĵetas la varmon en la atmosferon, kio altigas la temperaturon je proksimume 2 celsiaj gradoj kaj pravigas eĉ plian altigon de la klimatizila nivelo.*

* Stan Cox, “Cooling a warming planet”, v.c.

Kompreneble ja penseblas loĝi en la sudo de Usono sen klimatizilo. Antaŭ nur jarcento, neniu starigis tiun demandon. Sed la vivo estis tie organizita laŭ la klimato. La magazenoj estis fermitaj dum la plej varmaj horoj, la infanoj ne bezonis iri en la lernejon dum la aero fariĝis nespirebla, kaj oni volonte siestis post la tagmanĝo. La arĥitekturo kaj la orientado de la domoj ankaŭ estis adaptitaj al la varmego: pordoj kaj fenestroj larĝaj por cirkuligi la aeron, plafonoj altaj, vandoj maldikaj inter la ĉambroj, korniĉoj larĝaj por protekti kontraŭ la sunradioj, plankoj pli altaj ol la grundo, antaŭpordaĵoj en ombro. Kaj, se tio ne sufiĉis, oni enŝaltis sian plafonan ventumilon, kiu voris dek- ĝis dudek-oble malpli da energio ol ĉambra klimatizilo; oni metis siajn piedojn en basenon de malvarma akvo aŭ malsekan tukon ĉirkaŭ la kolon.

Nepra por la funkciado de Interreto

LA LOĜEJOJ, kiuj aperis en la Sun Belt [varma regiono] ekde la 1960-aj jaroj, similas al tiuj de Pensilvanio aŭ de Indiano: antaŭfabrikitaj dometoj kun mallarĝaj fenestroj, metitaj sur la grundon; modernaj konstruaĵoj konceptitaj kun sistemo de centra klimatizado; nubskrapuloj, kies fenestroj eĉ ne malfermeblas. Ĉar la grundoj estis malmulte kostaj, la urboj etendiĝis trans la horizonto kaj faris la aŭtomobilon eĉ pli necesa ol en la nordo. Laŭ la historiisto Raymond Arseneault, la klimatizado tiel rapidigis “la usonigon de la sudo”, la estingon de la regionaj diferencoj, la homogenigon de Usono.* En Luiziano aŭ en Alabamo, la lernejoj, la magazenoj kaj la oficejoj estas nun malfermitaj seninterrompe; la antaŭpordejoj, kie oni profitis la ombron kaj diskutis kun la najbaroj, ne plu ekzistas. En Novjorko, dumsomere, jam neniu aĉetas glacion ĉe strataj komercistoj aŭ instalas sian matracon sur la balkonon aŭ sur eksteran interŝtuparon. Nun, de la nordo ĝis la sudo, ĉiu ĝuas sian klimatizitan medion.

* Raymond Arsenault, “The end of the long hot summer: The air conditioner and Southern culture”, The Journal of Southern History, Houston (Teksaso), vol. 50, n-ro 4, novembro de 1984.

La usonanoj volas trovi la klimatizilon ĉie kaj ĉiam. Por nokto, kie la temperaturo ne altiĝas pli ol 8 celsiaj gradoj, loĝanto de Seatlo ne hezitos klarigi al vi, kiel enŝalti la klimatizilon, dum en Alasko preskaŭ kvarono de la hoteloj proponas tiun komforton. La toleremo de la lando je varmo tiom erodis, ke la usonanoj nun ŝatas internajn temperaturojn, kiujn la plej multaj eksterlandaj turistoj sentas tro malvarmaj. Kiel en la epoko, kiam la klimatizilo estis nur en luksaj hoteloj aŭ en unuaklasaj vagonoj de trajnoj, la malvarmo restas asociita al formo de rafineco, de distingiteco. En 2005, laŭ la suplemento “Modo kaj stilo” de la New York Times (26-an de junio 2005), la novjorkaj vestaĵ-magazenoj havis temperaturon tiom pli malaltan, kiom ilia klaso pli altis: la magazeno Old Navy, kun malaltaj prezoj, havis temperaturon de 26,8 celsiaj gradoj, do 4 gradojn pli ol la riĉula Macy’s, kaj preskaŭ 7 gradojn pli ol la luksa butiko Bergdorf Goodman.

La avanco de la klimatizado tamen estis senproblema. Ekde la komenco klientoj sendis kolerajn leterojn por plendi pro la ekscesa malvarmo en la magazenoj kaj kinejoj. En la sudo de la lando, loĝantoj evitis tiun teĥnikon kiun ili konsideris importaĵo el la nordo, kie la homoj ne estas sufiĉe kapablaj por elteni la varmon. La prezidanto Franklin D. Rooseveld mem abomenis tiun maŝinon instalitan de lia antaŭulo: “Li havis fortan malsimpation kontraŭ la klimatizita aero kaj neniam hezitis rifuzi ĝin. La akraj kritikoj, kiujn li regule formulas al la gazetaro, faras tre malbonan reklamon por ĝia instalado”, konstatis la ĉefstabo de Carrier en 1931.* Multaj intelektuloj aliĝis al la rezistemuloj, de la verkisto Henry Miller, kiu vidis en ĝi disiĝon inter la usonano kaj la naturo (La klimatizita premsonĝo, 1945), ĝis la historiisto Lewis Mumford, kiu kritikis la volon de la homaro absolute regi super sia medio (The Pentagon of Power, 1970).

* Marsha E. Ackermann, Cool Comfort, v.c.

Ankoraŭ nuntempe ekologiistaj aktivuloj denuncas la mediajn damaĝojn de la klimatizado. Sciencistoj fingromontras ĝin por klarigi la multiĝon de dikventreco. Ili argumentas, ke en malvarmo oni emas manĝi pli, ke oni restas pli da tempo enfermita por fari laborojn side, kaj ke la korpo ne plu bezonas elspezi kaloriojn por revarmiĝo aŭ por remalvarmiĝi. Feministoj mallaŭdas seksisman uzadon de la klimatiziloj sisteme ŝaltitaj al temperaturoj taŭgaj por viroj en pantalono, kravato kaj ĉemizo, sed kiu frostigas virinojn en robo kaj sandaloj.* Tiel, ĉiusomere la sociaj retoj superfluas je mesaĝoj de virinoj — kaj kelkfoje de viroj —, kiuj plendas , ke ili devas kunporti puloveron, kovrilon aŭ mantelon por alfronti la malvarmon.

* Petula Dvorak, Frigid offices, freezing women, oblivious men: An air-conditioning investigation”, The Washington Post, 23-an de julio 2015.

Tiuj rezistadoj tamen neniam malhelpis la progresadon de teĥniko subtenata de la publikaj potencoj — kiuj ekde la 1960-aj jaroj donas avantaĝajn pruntojn al la mastrumoj, kiuj ekipiĝas per ĝi —, de la kredit-societoj — kiuj postulas pli altajn interezkvotojn por aĉeto de domoj sen klimatiziloj —, de konstruigistoj — kies planoj de loĝejoj aŭtomate enhavas ĝin — aŭ de la energi-gigantoj, ekzemple General Electric, ravita de tiu nova postulo.

La klimatizado cetere kaŭzis ne nur malkonsentojn. Krom la komforto kiun ĝi donas, ĝi kontribuis al sanigo de la sudo de Usono, kiu iam estis tero de disvastiĝo de tropikaj malsanoj kiel malario kaj flava febro (ĉar ĝi ĉesigis la elmetiĝon de la homoj al kuloj), kaj kontribuis al malmultigo de someraj mortoj. Inter 1979 kaj 1992, en epoko kiam la malriĉuloj ankoraŭ ne disponis pri ĝi, la varmegoj faris pli ol kvin mil mortojn, al kiuj necesas aldoni la viktimojn de la varmeg-ondo de 1995, kiu mortigis pli ol kvincent homojn nur en Ĉikago.* Nuntempe la varmegoj ne estas nepre sinonimoj de amasaj hommortigoj. Nemalhavebla en malsanulejoj kaj operaciejoj, la klimatizita aero krome necesas por fari medikamentojn, por kio oni bezonas regatan temperaturon. Ĝi krome malvarmigas la centrojn de donitaĵoj necesaj por funkciigi Interreton.

* Kp Eric Klinenberg, “Autopsie d’un été meurtrier à Chicago”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 1997.

Do, neniu volas restrikti la uzadon de la klimatiziloj en Usono. En 2008, la UN provis esti modelo per altigo de la temperaturo en sia novjorka sidejo je 3 celsiaj gradoj. Sed tiu iniciato apenaŭ disvastiĝis. Nur kelkaj urboj faris timemajn disponojn por ĉirkaŭdigi kelkajn ekscesojn. En 2015, ekzemple, Novjorko malpermesis al la magazenoj lasi siajn pordojn malfermitaj kaj samtempe funkciigi sian klimatizilon — malnova teĥniko por altiri pasantojn per alblovo de iom da freŝeco.

En 2011 okazis, ke lando troviĝis en stato de deviga dieto: post la akcidento de Fukuŝimo, la japanoj devis draste redukti sian elektrokonsumadon kaj do sian klimatizadon. Profesoro de la universitato Waseda, en Tokio, tiam mezuris malaltiĝon de la produktivo de la oficejaj dungitoj — perdon ekvivalentan al 30 minutoj da laboro tage.* Tio certe ne instigos la usonajn dungistojn sekvi la modelon de la Unuiĝinta Naciaro.

* Elisabeth Rosenthal, “The cost of cool”, The New York Times, 18-an de aŭgusto 2012.

Benoît BRÉVILLE.

Skii ĉe 40 celsiaj gradoj

La estonteco de la klimatiziloj okazos jam ne en Usono. Kvankam la konsumado de elektro por la klimatiziloj tie daŭre kreskas, pro la grandigo de la domoj kaj pro la klimata varmiĝo, la vendo de klimatiziloj stagnas, ĉar la mastrumoj kontentiĝas per anstataŭado de siaj malnovaj aparatoj. Novaj klientoj aperis en la sojlolandoj tiom, kiom tie urba meza klaso konsistiĝas. En Ĉinujo, kie la invento de Willis Carrier vere invadis ĉiujn grandajn urbojn, vendiĝis pli ol 200 milionoj da klimatiziloj inter 2010 kaj 2016. De nun ĝis 2020, taksas Stan Cox, la regno de la mezo povus konsumi pli da klimatizita aero ol Usono.*

* Stan Cox, Losing Our Cool: Uncomfortable Truths About Our Air-Conditionned World (and Finding New Ways to Get Through the Summer). The New Press, Novjorko, 2010.

Kompare, Hindujo restas sufiĉe malmulte ekipita (2 ĝis 3 elcentoj de la mastrumoj), sed la ebleco de disvolvado estas grandega. La urbegoj tie monstre etendiĝas, la klimato estas varmega kaj malseka — dum la escepte granda varmego en majo 2016 la termometro atingis la rekordan nivelon de 51 celsiaj gradoj en Phalodi, en la subŝtato Rajasthan. Por la meza klaso la artefarita freŝeco estas jam akirebla: en la lasta jardeko la vendo de klimatiziloj kreskegis de 15 ĝis 20 elcentoj jare. Ili atingis 3,3 milionojn da unuoj en la impostjaro 2013-2014.* Tiu produkto fariĝis tiom alloga, ke iuj reklamoj por aŭtomobiloj laŭdas la kapablojn rapidigi la malvarmigon de la aŭto anstataŭ ĝian kapablon akceli. Ĉiusomere la altiĝo de la postulo je elektro metas la infrastrukturojn de la lando sub akran provon. La elektrointerrompoj oftas kaj kelkfoje ili fariĝas gigantaj paneoj, kiel la 30-an kaj 31-an de julio 2012, kiam 600 milionoj da homoj ne havis kurenton.

* “International energy outlook 2016”, US Energy Information Administration, Washington, DC, majo 2016.

La klimatizilmerkatoj, jam bone instalitaj en Japanujo, en Sud-Koreujo aŭ en la lando de la Golfo, kie oni skias en la grandaj komercejoj ĉe 40 celsiaj gradoj ekstere, ĝi rapide evoluas en Brazilo, en Indonezio, en Niĝerio, en la Filipinoj kaj ankaŭ en Meksiko. Laŭ la ekspektoj de la Lawrence Berkeley Labaratory, 700 milionoj da klimatiziloj povos vendiĝi de nun ĝis 2030, kaj 1,6 miliardo ĝis 2050.* La planedo do proksimiĝas al la usona kvoto de ekipiĝo, kaj ĝi estos kaptita en la sama diabla cirklo, kie la klimatizado pli gravigas la klimatan varmigon, kiu siavice instigas enŝalti sian aparaton al eĉ pli alta nivelo.

* Chris Mooney kaj Brady Dennis, “The world is about to install 700 million air conditioners. Here’s what that means for the climate”, The Washington Post, 31-an de mao 2016.

Benoît BRÉVILLE.

Sur blua tuko kun dek du oraj steloj

TIU GRANDA ESPERO, komence, havis ĉiajn argumentojn por si. Sankta Tomaso kaj Viktor Hugo, feliĉa miksaĵo de kristana inspiro kaj de homamaj anticipadoj, de larĝanimeco kaj de verŝajneco. Do, de la senindulga marŝado al unuiĝo de la nacioj en tutmonda regado, same kiel antaŭ nelonge de regionoj en ŝtatnaciojn, aŭ ankaŭ fortaj kaj simplismaj certecoj kiel “la unueco fortigas”. Aldoniĝis, por la subskribinto, la ombro de la eŭropano Paul Valéry. Sendube “la ebla Eŭropo”, kies alvenon li deziris, ne estis la sama kiel la Eŭropa Unio. Ĝi ne estis reapero de la Germana Sankta Roma Imperio, sed la Eŭropo de Albert Camus kaj de la “suda pensado”: mediteranea kaj suneca, kun katolika patino, malfrue fariĝinta humanisma, kvankam pli proksima al Romo ol al Frankfurto. Ĝi komenciĝis en Alĝero, pasis tra Aleksandrio, iris al Bejruto, haltis en Ateno, iom tuŝis Istanbulon kaj reiris norden, tra la itala boto kaj la iberia duoninsulo. Do, ĝi atribuis al la lingvo, al la geometrio kaj al la kreado de imagaĵo la saman strategian rolon kiun ni atribuas al la indico Dow Jones kaj al la impostkvotoj de la entreprenoj.

La universala historio ĉiam havis pli ol unu ruzaĵon en sia sako. Ekzemple ĝi konfidis la ekspansion de la principo Usono al tio, kio devus esti ĝia vid-al-vidaĵo kaj, por iuj, konkurenco: la Unuiĝintaj ŝtatoj de Eŭropo. Jen la miraklo de la hegemonio: la kapablo plenigi sian agendon fare de iu alia. Ĝi estas ankaŭ tiu de la amo. La juna Usono sciis amigi sin post la dua mondmilito, kion ne scis fari — la malo estus miriga — ĝia tiama rivalo, la Sovetunio. Kaj kiu amas, tiu imitas. Do ne estas malnormale, ke la estonta federacia Eŭropo deziris konstruiĝi etendante al la Malnova Kontinento la dogmojn kaj manierojn de la Nova. Labori tiom diligente por forviŝi sian personecon, tiom entuziaste maltriki ĉion, el kio konsistis ĝia DNA, tio devus interesi dramiston. La Eŭropa Unio estas kontraŭpolitika maŝino, pri kiu iuj revas, ke ĝi fariĝu politika aganto kaj eĉ atendas, ke ĝi iun tagon konstituiĝos kiel potenco, kvankam la ekzistkialo estas, ke ĝi fuĝas ĉian ideon de potenco.

Ni resumu la intrigon. Socialdemokratoj kaj kristandemokratoj, la du ĉefaj aktoroj de la dramo, post la milito, por certiĝi kontraŭ ĉia “flamrebato”, havis la elstare bonan projekton igi la komunan intereson rangi antaŭ la aparta intereso. Kontraŭ nacia peko, federacia elaĉeto. Estu. Kial ne? Poste ni vidis la socialistan partion malmunti la socialajn protektojn, malkonstrui la ŝtaton — la sola kaj lasta havaĵo de tiuj, kiuj ne havas ion —, malmunti la publikajn servojn kaj surtronigi kiel plej superan leĝon tiun de la profito, dum la spiritualistaj konstruistoj starigis enton senaniman kaj senkoran, la plej krude materialisman el la homaj sistemoj, kie la premgrupo estas reĝo, la rifuĝinto malamiko kaj la kalkulilo reĝino. La Eŭropa Unio ne eliris el la historio, ĉar ĝi ne estis ĝin enirinta.

Oni neniam vidis, ie ajn, manovri armeon sub la flago kun la krono de steloj prenitaj el la teksto de la Apokalipso, nek heroldon de Bruselo vetoi ion ajn, nek kunvoki konferencon pri paco, nek estigi nek ĉesigi militon. Tio ne estas la speco de la domo. La grandaj eŭropaj sukcesoj — Airbus kaj Ariane — naskiĝis per interkonsentoj inter registaroj, per klasika kaj saĝa kunlaborado inter suverenaj ŝtatoj, kaj ili faris pli por la eŭropa ideo ol institucia artefaritaĵo, kiu liberigis la tutmondigon de eksterlanda financkapitalo kun ecoj same rejnaj kiel kolbertistaj. Kaj tamen intertempe, en la jaro 1987, ĝi startigis la bonegan programon de universitataj interŝanĝoj, kiun oni devas saluti malgrau ĝia modesto: tridek tri partoprenantaj landoj, sed 1,3 elcentoj de la komunuma buĝeto, tri mil stipendioj jare, ĉefe por lernejoj de komerco kaj de inĝenieroj. La mezepoko efikis pli, koncerne moviĝon, sed la klopodo estas merita.

La eŭropisma kulto estas la unua sekulara religio, kiu ne povis doni al siaj fideluloj identokarton, almenaŭ se oni ne konsideras monbileton de Monopoly tia. Kaj, por konsoli ilin pro maleblo de komuna rakonto, la banko donis al ili unuecan monon, kun la ideo, ke per tio oni ĉiam pli etendas la limojn. Anstataŭigi la intenson per la malintenso, la ĉiam pli bonan per la ĉiam pli malproksima, go east young man [iru orienten, junulo], jen formulo, kiu funkcias en kontinento kun minimumo da diverseco kaj maksumumo da spaco, sed ne en la nia, kun maksimuma diverseco kaj minimuma spaco.

Detrui senton de aparteno sen anstataŭigi ĝin per alia, tio estas ĉiam danĝera. La risko estas la retiriĝo en la tribon, malĝusta kuracilo kaj vera veneno. La politikaj religioj — kaj la eŭropismo estis unu el ili, siamaniere, oblikve kaj palaĉa — sufiĉe rapide sekiĝas manke de suko kaj antaŭ ĉio pro manko de paliseto, de vertikaleco. La mito Eŭropo velkis pli rapide ol necese, pro la postulo de konstitucia teksto, sen komunaj lingvo, memoro nek komunaj legendoj. Tiu seka kaj sensubstanca patriotismo, nomata konstitucia, cedis la lokon nur al la spirito de komerco kaj konsideris neglektebla tion, kio donas al ĝi sencon: la komercon de la spiritoj.

KION EŬROPAN havas nia Eŭropo kovrita per blua mantelo de supermarkets [vendejegoj], la posteulo de la blanka mantelo de la eklezioj, kun, ie-tie, kaj kiel anima aldonaĵo, muzeoj en formo de fortikaĵo, kien oni venas por oscede plenumi siajn kulturajn devojn? Ekzistis pli da Eŭropo tempe de la monaĥejoj, kiam la irlandano Colomban semis siajn monaĥejojn tra la tuta kontinento. Krome, ĉe la batalo de Lepanto, kiam savojanoj, ĝenovanoj, romanoj, venicianoj kaj hispanoj kune batalis kontraŭ la ŝiparo de la Granda Turko, gvidataj de Johano de Aŭstrujo. Krome, dum la paca epoko de klereco, kiam Voltero manĝadis en Sanssouci kun Frederiko la 2-a, aŭ kiam Diderot frapis sur la ŝultron de Katarino la 2-a en Sankt-Peterburgo. Krome, tempe de la Voyageurs de l’impériale, kiam Klaro Cetkino* movis la korojn de la francaj laboristoj kaj Jean Jaurès* la germanajn socialistajn kongresojn. La rusa kaj la germana lingvoj en niaj [francaj] liceoj en 1950 estis kvinoble pli instruataj ol hodiaŭ; tiam ekzistis pli da Italujo en Francujo kaj da Francujo en Italujo ol nun. Ni sekvas ĉiutage la sortoŝanĝojn de la usona interna politiko, kaj tuseto de s-ino Hillary Clinton dum elektokampanjo malfermas niajn televid-ĵurnalojn, sed ni ne havas eĉ nur dek sekundojn por ŝanĝo de la pejzaĝo en Rumanujo aŭ en Ĉeĥujo. La elektronikaj komunikiloj kaj nia intelekta gazetaro metas Novjorkon en nian ĉambron, Varsovion en la stepon kaj Moskvon en Kamĉatkon.

* Germane: Clara Zetkin [klára cétkin] (1857-1933), germana revoluciulino, kunfondinto de la Komunista Partio de Germanujo (1919). -vl
* Jean Jaurès [ĵá ĵorés] (1859-1914), gvidanta de la franca socialista partio, fundinto de la gazeto L’Humanité en 1904, pacisto, pafe murdita ĵus antaŭ la unua mondmilito. -vl

S-ro Donald Tusk, prezidanto de la Eŭropa Konsilantaro, kiu parolas en la globiŝa* al siaj diversaj interparolantoj, ŝajnas multe malpli eŭropa ol la imperiestro Karlo la 5-a, kiu parolis hispane al Dio, itale al virinoj, france al viroj kaj germane al sia ĉevalo. El la trideko da centralizitaj agentejoj de la Eŭropa Unio, dudek unu prezentas sian retejon nur en la angla, kaj la laborleĝo en Italujo nomiĝas Jobs Act. Oni povas nur moke vidi la funkciulojn de Bruselo komunikiĝi en la sola lingvo kiu, post la Briteliro, estas jam nur tiu de unu el ĝiaj membroj, Irlando. Tiuj, kiuj bedaŭras, ke tiu babilema Kartago fariĝos vasta Svislando, prefere donu al ni ĝuste tiun konfederacion kiel modelon: tie oni flue parolas — kiel ĉiu eŭropano devus fari — tri, eĉ kvar grandajn lingvojn.

* Tutmondigita angla. -vl

Certe neniu, komence de tiu fuŝita odiseado, povis antaŭvidi, ke la centra kaj orienta Eŭropo, ekde sia liberiĝo, fariĝos eta orienta Usono, kie la sex shops kaj la McDo baldaŭ anstataŭos librovendejojn kaj drinkejojn, kie la Pentagono instalos siajn konsilistojn kaj la Central Intelligence Agency (CIA) siajn sekretajn malliberejojn. Nek ke la fekunda streĉiteco inter latineco kaj ĝermaneco solviĝos, per la etendado al dudek sep, favore al tiu Germanujo, kiu intertempe — pentofaro kaj elaĉeto ja necesis — fariĝis la eŭropa socio plej usoniĝinta (antaŭrango de la ekonomio, urbanismo, federacia organiziĝo, regado de la juĝistoj, ktp). Kvankam veras, ke ĉia historio de birdo finiĝas per kato, ne estis dirite, ke sana defendreflekso kontraŭ politika despotismo tridek jarojn poste turniĝos en ian — ja pli elteneblan — ekonomian despotismon, kvazaŭ “ne” al Jozefo Stalino* postulus “jeson” al Milton Friedman.

* Pri Stalino en Esperanto vidu i.a.: — Jozefo V. Stalino: Pri la mankoj de la partilaboro kaj la disponoj por likvidi la trockistajn kaj ceterajn falslangulojn. Referaĵo kaj finparolo en la plenkunsido de la CK de la VKP(b), la 3-an kaj 5-an de marto 1937, Monda Asembleo Socia (MAS), 2016, 232 paĝoj, ISBN 978-2-36960-058-9; — M.N. Rjutin: Stalino kaj la krizo de la proletara diktaturo. MAS, 2015, 168 paĝoj, ISBN 978-2-36960-034-3; — A. Zimin: Socialismo kaj novstalinismo. MAS, 2016, ISBN 978-2-36960-073-2; — Leo Trocko: Bolŝevismo kaj stalinismo. En: Leo Trocko: La Cimervalda Manifesto; Pri la aktualeco de la slogano “Unuiĝintaj Ŝtatoj de Eŭropo”; Rozo Luksemburgo kaj la 4-a Internacio; Burĝa demokratio kaj la batalo kontraŭ la faŝismo; Bolŝevismo kaj stalinismo. MAS, 2017, 78 paĝoj, ISBN 978-2-36960-092-3; — Leo Trocko: La laborista ŝtato, termidoro kaj bonapartismo; Pri dialektika materiismo. Eltiraĵoj el la notlibro de Trocko de 1933 ĝis 1935; Naŭdek jaroj da Komunista Manifesto. MAS, 2017, 56 paĝoj, ISBN 978-2-36960-091-6; — Alfredo Kozingo: “Stalinismo”. Esploro pri origino, esenco kaj efikoj. MAS, 2017, 480 paĝoj, ISBN 978-2-36960-093-0; Theodor Bergmann: Strukturproblemoj de la komunista movado. Erarvojoj, kritiko, novigo. MAS, 2017, 302 paĝoj, ISBN 978-2-36960-095-4. -vl

La strategiisto Thomas Barnett, kiu instruis ĉe la Naval War College antaŭ ol labori ĉe la Pentagono, ĵus instigis Usonon ne senkuraĝiĝi pro perdita milito, en Irako, sed daŭre kaj sukcese en la mondo disvastigi sian DSN, “la fontokodon de la moderna tutmondigo”, do sian ekonomian modelon, kiu tute sole kopiiĝas per “domeno-efekto”, de unu meza klaso al alia. “Jam ne necesas, martelas li, ke Usono gvidu la mondon, sed ke la mondo fariĝu Usono.” Koncerne nian Malnovan Mondon, nia strategio povas esti trankvila: ĝi plene trafas.

Tiu ĉi teksto estas prenita el Régis Debray: Civilisation. Comment nous sommes devenus américains [Civilizacio. Kiel ni fariĝis usonaj], Gallimard, Parizo, 2017.

Projekto forĝita malantaŭ la Fera Kurteno

Rusa Interreto, la escepto kiu venas de malproksime

Pridemandite de la reĝisoro Oliver Stone pri usonaj gvatteknikaroj, la rusa prezidanto Vladimir Putin diris: “Ni devis atingi la nivelon de la cetera mondo, sed ni havis solidan fundamenton.” Post la Dua Mondmilito, Sovetunio efektive disvolvis siajn proprajn komputilajn sistemojn. De tiam, Rusio kultivas originalan formon de cifereca suvereneco.

En majo 2017, la ukraina registaro malpermesis la aliron al iuj rusaj ciferecaj servoj, interalie al la serĉilo Yandex kaj la socia reto VKontakte. Kievo akuzis, ke ĉi tiuj iloj, kiuj estis vaste uzataj en la lando, kundividas siajn donitaĵojn kun la sekretaj servoj de la Kremlo — precipe tiuj de la soldatoj batalantaj kun la separatistoj de Donbaso. Ĉi tiu iniciato, kiu senhavigis milionojn da homoj je la aliro al iliaj kutimaj retejoj, ilustras la volemon de la ukrainaj aŭtoritatuloj eskapi el la sfero de cifereca influo kiun Moskvo subtenas en preskaŭ la tuta postsoveta spaco.

Efektive, Rusio estas unu el la malmultaj landoj kiuj havas preskaŭ kompletan sistemon de platformoj kaj servoj sendependaj de tiuj de Silicon Valley, fonditan de rusoj kaj regatan de la rusa juro. Kvankam granda proporcio de la loĝantaro de la mondo uzas Google, Amazon, Facebook kaj Apple ĉiutage ĉar mankas kredindaj lokaj ekvivalentoj, rusoj kaj iliaj najbaroj havas elekton inter la kaliforniaj gigantoj kaj tio, kio estas vulgare nomata la Runet: la ruslingva segmento de Interreto kaj la servoj el kiuj ĝi konsistas. Yandex estas duoble pli populara ol sia konkurencanto Google, kaj VKontakte, ekvivalento de Facebook, estas nedisputeble la plej vizitata retejo en Rusio*.

* Donitaĵoj de Alexa Internet, Inc.

Ĉi tiu situacio estas unika en la mondo — eĉ Ĉinio ne havas ion kompareblan — kaj ĝi estas granda valoraĵo por Moskvo, kies pozicio en la estrado de Interreto tre pligrandiĝis post la riveloj de Edward Snowden pri la subaŭskultado fare de la usona Nacia Agentejo de Ŝtata Sekureco (NSA). En la Reto, kiel aliloke, la rusa diplomatio rigardas suverenecon kiel la plej superan valoron de internaciaj rilatoj; ŝajne, ĝi volonte faros ĉion fareblan por limigi ĉiujn provojn pri sintrudo kaj spionado, precipe de Usono. Havi sian propran infrastrukturon permesas al Moskvo adopti fortajn leĝojn, kiel tiu, kiu, ekde 2015, devigas fremdajn ciferecajn platformojn gastigi la donitaĵojn de rusaj civitanoj sur la teritorio de Rusio.

Sekve Facebook kaj Tvitero nun devas instali servilojn apud Moskvo, oficiale por eviti la “grandajn orelojn” de Usono. Ve al la malobeintoj: blokita pro malobservo de la leĝo, la tre populara LinkedIn, reto de profesiuloj, ankoraŭ ne estas alirebla en Rusio. Ĉi tiu stato de suverena potenco super la Reto kontrastas kun tiu de la Eŭropa Unio, stato karakterizita de francaj parlamentanoj kiel “kolonio de la cifereca mondo” superregata de Usono*.

* Catherine Morin-Desailly, ‘L’Union européenne, colonie du monde numérique?’, rapport d’information no 443, Sénat, Parizo, la 20a de marto 2013.

Vaste uzata en la eks-sovetaj respublikoj, la servoj de la Runet provizas al Rusio potencan regstangon por influi “la proksiman eksterlandon” kiel oni nomas en Moskvo la siatempajn respublikojn de Sovetunio. La Kremlo ne nur povas aliri la donitaĵojn de uzantoj de platformoj kiuj laŭpaŝe trafis en la tenon de oligarĥoj proksimaj al la registaro, sed ĉi tiuj platformoj ankaŭ havas grandan nombron de uzantoj ĉe rusparolantaj malplimultoj eksterlande — precipe en la baltaj landoj kaj en Ukrainio.

Kiel klarigi ĉi tiun ciferecan escepton? Kontraste kun Ĉinio, kie la ekzisto de naciaj platformoj estas grandaparte sekvaĵo de strategio de informregado, la Runet ne devenis de la blokado de fremdaj servoj kiujn ĝi celis anstataŭi. La ruslingva Interreto devenas de apenaŭ konata parto de la historio kiu komenciĝis longe antaŭ la fino de Sovetunio en 1991. Tiu lando efektive estis la matrico por la teknikaj strukturoj, sociaj praktikoj kaj ekonomiaj modeloj kiuj formas la fundamenton de la aparta karaktero de la nuntempa Runet kaj kiuj nutras la rusan apetiton por retpiratado kaj perkomputila krimado.

Prizonaj laboratorioj

Kontraŭe al la populara kredo, la soveta registaro foje permesis ke parto de sia informteknikaro estu konektita en reto. Evidente, en la lando de la samizdato (eldonaĵoj sekrete cirkuligataj), ne povis vigli la libera, malferma kaj malcentralizita infrastrukturo kiu disvolviĝis en la Okcidento de la 1970-aj jaroj. Kvankam estis permesite al multaj universitatanoj, inĝenieroj kaj arkitektoj fari eksterlandajn studvojaĝojn por renkontiĝi kun siaj okcidentaj kolegoj, la fera kurteno restis strikte fermita en iuj strategiaj kampoj, kiel komputiko. Tio ne malhelpis ke Rusio frue estis la scenejo de ambiciaj komputikaj projektoj, kaj eĉ de teknika lerteco. En 1968, la unua cifereca animaciaĵo en la historio estis programita sur soveta komputilo. Sep jarojn poste, sovetaj kalkuliloj bezonis nur kelkajn minutojn por determini la orbitajn trajektoriojn de la komuna misio de la Apollo-Sojuz kosmoŝipoj, sed la komputiloj de la Nacia Aeronaŭtika kaj Kosma Administracio (NASA) bezonis duonhoron. Jam en la finaj 1980-aj jaroj, Sovetunio eĉ havis sian propran ĉefretregionan finaĵon (.su), kaj kelkcent personoj havis la privilegion de aliro al la reto Unikso, la praulo de la nuntempa Interreto.

La kibernetika (komputiko) disvolviĝis preskaŭ ekskluzive en la ombro de la “specialaj reĝimoj” — administraciaj strukturoj, eĉ tut-teritoriaj, al kiuj, pro siaj strategiaj funkcioj, estis donitaj diversaj privilegioj. Jam sub Josif Stalin, dum la soveta gazetaro mokis la naskiĝantan komputilan teknikaron de la Okcidento, nomante ĝin burĝa pseŭdoscienco, samtempe tutaj laboratorioj sin dediĉis plejeble sekrete al la disvolvo de la unuaj sovetie faritaj kalkuliloj. Malantaŭ la pikdratoj de prizonaj laboratorioj, skipoj de inĝenieroj, plejparte politikaj prizonuloj, okupiĝis pri la disvolvo de maŝinoj kiel la aparato amplekse priskribata en La Unua Cirklo de Alexander Solĵenicin* por aŭtomate kontroli la ŝtatan telefonan reton.

* Solĵenicin, kvalifikita fizikisto, pasigis preskaŭ unu jaron en Speciala Prizono N-ro 16, kiu nun estas la sidejo de grava ŝtata organizaĵo de informadika sekurigo.

Post la morto de Stalino en marto 1953, kaj la kondamno de liaj “ekscesoj” fare de la Dudeka Kongreso tri jarojn poste, la komputiko spertis oran epokon. La laŭpaŝa anstataŭigo de malnovaj kadruloj ĉe la Scienca Akademio per pli junaj kaj pli “liberalaj” fakuloj transformis la statuson de kibernetika de burĝa fantazio al tiu de valoraĵo en la teknika vetkuro kun la Okcidento. En la finaj 1950-aj jaroj, sovetaj komputiloj komencis esti amase fabrikitaj por plenumi la bezonojn de industrioj kiel aerospaco kaj atoma energio kiuj postulis pli kaj pli grandan komputivon. Dezajnitaj de Sergej Lebedev (1902-1974), la pioniro de komputiko, ĉi tiuj “rapidaj maŝinoj de elektronika traktado” (BESM) estis tre sukcesaj.

Poste, la atingo de la ŝtatregado de Leonid Breĵnev en 1964, kaj la revigliĝo de la “stalinisma” vidpunkto pri komputiko, refoje ĉesigis ciferecajn esplorojn. Tiam, la aŭtoritatuloj faris decidon kun multampleksaj sekvaĵoj ne nur por komputiko sed por la entuta ekonomio: preferi la ŝtelon de okcidentaj teknikaroj ol la disvolvon de komputiloj en la propraj laboratorioj de Sovetunio*.

* Kp. la rivelojn de Vladimir Vetrov — alinome Farewell — al la oficialuloj de la DST (la enlanda sekreta servo de Francio) pri la funkciado de la Armea-Industria Komisiono en la 1980aj jaroj.

Laŭpaŝe, la BESM-ojn anstataŭigis novaj modeloj bazitaj sur la IBM 360. Nepopulara ĉe sovetaj komputikistoj, ĉi tiuj usonaj komputilaj klonoj havis la avantaĝon ke ili estis tute kongruaj unu kun la aliaj. Montriĝis, ke estis facile konekti ilin en reto, kaj ĉi tiu praktiko fariĝis ofta en sovetaj laboratorioj kaj industrioj dum la 1970aj jaroj.

Ĉi tiuj retoj havis nenion komunan kun Arpanet, projekto samtempe disvolvata de la usonanoj kaj konsiderata kiel la praulo de Interreto. Kontraste, ili estis sistemo de aŭtomatigita interŝanĝado de donitaĵoj por regi ĉenstablojn kaj kolekti donitaĵojn el laboratoriaj instrumentoj. Krom la haltigita projekto Aŭtomata Ŝtata Sistemo de Dissendo de Informoj, kiu en la 1960aj jaroj celis krei reton de scienca interŝanĝado kiu similis Arpanet, nur en 1983 la unua sovetiano konektiĝis, preskaŭ malgraŭ si, al la tutmonda reto kiu ankoraŭ ne estis nomata Interreto.

Ĉi tiu pioniro estis la 35-jaraĝa biologo Anatoli Kliossov. En 1983, kiam la Orienta-Okcidenta streĉiteco pliiĝis pri la demando de la misiloj de NATO en Eŭropo, ordono venis de la plej alta nivelo ke la Scienca Akademio de Sovetunio trovu esploriston kiu kapablas partopreni komputilan telekonferencon. Jam ofta en iuj okcidentaj sciencaj rondoj, ĉi tiu praktiko estis senprecedenca en Sovetunio. Kliossov scipovis manipuli komputilajn donitaĵojn post lastatempa restado en Usono, tial li estis elektita. Oni kondukis lin al la ekstreme sekura sidejo de la Instituto de Komputikaj Esploroj de Sovetunio (Vniipas), kiu havis unu el la malmultaj modemoj troveblaj en la tuta Sovetunio. Komprenante ke la Instituto nepre havu fakulon kiu kapablas utiligi la maŝinon, la direktoro de Vniipas sankciis ke Kliossov disponu ĝin dum senlima tempo. En la daŭro de telekonferencaj kunsidoj, la biologo konatiĝis kun multaj uzantoj de la ‘pra-Interreto’ kiuj miris pro la ĉeesto de sovetiano en la retoj.

Talk.politics.soviet

Malantaŭ la sekurecaj bariloj kaj batalionoj de specialaj trupoj kiuj konstante kontrolis la Instituton, Kliossov libere dialogis kun okcidentanoj. Li informiĝis pri eventoj pri kiuj la soveta gazetaro ne raportis, kaj li sukcesis aperigi artikolojn en usonaj revuoj per retpoŝta korespondado, sen trapasi la cenzuran organizaĵon Glavlit, necesan etapon por ĉiuj esploristoj. Paradokse, ĝuste tiam, kiam la fizikisto kaj aktivulo pri civilaj liberecoj Andrej Saĥarov estis ekzilita al Gorkij, de kie iuj riskis sendi manuskriptojn de disidentoj al Okcidento, Kliossov senintence boris ciferecan tunelon sub la Fera Kurteno. La ŝtataj sekurecoservoj neniam rimarkis lian agadon. Ĝi finiĝis en 1987, du jarojn post la komenco de perestrojko (restrukturado de la sistemo) kaj glasnost (malkaŝemeco), kaj kiam estis naskiĝonta la unua libera kaj malferma reto en Sovetunio, la praulo de Runet.

Samkiel multaj aliaj el ĉi tiuj komputilaj aventuroj, tiu de la soveta segmento de la Reto komenciĝis en la ombro de ŝtata sekreteco kaj speciala reĝimo. La unua reto, kiu ebligis al Sovetunio konektiĝi al la cetera mondo, nomiĝis Demos. Ĝi estis fondita en 1989 ĉe la Instituto Kurĉatov por Atomaj Esploroj (KIAE) en Moskvo, plejsekura fortreso en kiu okazis grava parto de la atomaj esploroj de Sovetunio. Origine konceptita kiel interna reto de la Instituto, Demos etendiĝis preter la forte gardatajn murojn de la KIAE kaj starigis konektojn kun Novosibirsko (Siberio), Dubna kaj Serpuĥov — tri centroj de atomaj kaj kibernetikaj esploroj. Poste, ĝi profitis de perestrojko kaj leĝo de 1987 kiu permesis la kreon de malgrandaj privataj firmaoj. Sekve, kelkaj el la skipo de Demos elektis eksiĝi de la KIAE por fondi la unuan — kaj solan — provizanton de retservoj (ISP) en Sovetunio. Nomita Relkom, tio estas, Reliable communication (fidinda komunikado), en septembro 1990 ĝi akiris la administradon de la retregiona finaĵo de Sovetunio (.su) kaj, fine de 1991, ĝi jam havis pli ol ok cent klientojn tra la tuta lando.

Kompare kun la ses milionoj da uzantoj de la franca reto Minitel tiutempe, ĉi tiu cifero eble ŝajnas esti ridinde malgranda. Sed, konsidere la teknikajn limigojn kiuj pezis sur la sovetan komputikon, eĉ sen mencii la ekonomian situacion de la lando, ĝi jam estis multo. Grandparte, Relkom funkciis pere de malnova teknikaro: por aliri enhavon ekster sia lando, la abonantoj nur povis konektiĝi al unusola komputilo konektita al unusola modemo. Nomita Kremvax*, ĉi tiu maŝino estis konektita al servilo ĉe la Universitato de Helsinko tra la propra telefona lineo de la fondinto de Demos, Alexei Soldatov. La lasta ricevis privilegion de la kadruloj de la Instituto Kurĉatov: ĝi havis internacian aŭtomatan lineon (tio estas, ĝi ne pasis tra telefonistejo kun homa telefonisto) kaj al tio Soldatov povis konekti sian sistemon, kiun iuj ironie epitetis “la fenestro al Eŭropo”, kiel Petro la Granda nomis sian urbon Sankt-Peterburgo.

* Ĉi tiu nomo devenas de okazo en 1984 kiam, kiel petolaĵo, iu nederlandano trompe kredigis al retumantoj ke Konstantin Ĉernenko, la Unua Sekretario de Sovetunio, mem retumas per mistera komputilo nomata Kremvax (el “vax”, sufikso tiam ofte uzata por nomi servilojn, kaj “Krem”, nome la Kremlo).

La aparato estis neimageble malrapida laŭ la normoj de hodiaŭ: ĉiuj uzantoj de Relkom konektiĝis al la ekstera mondo per ununura komputilo konektita al modemo kun kapacito de 9 600 bitoj en sekundo (9,6 kilobajtoj) — aŭ kvindek-ses-oble pli malrapide ol la plej rudimenta interreta konekto hodiaŭ (512 kilobajtoj). Malgraŭ (aŭ pro) ĝia hejmefarita karaktero, Relkom ebligis la aperon de la unua komunumo de rusaj retumantoj.

Tiutempe, personaj komputiloj kutime kostis ĝis dekduoblon de la mezuma salajro*. Sekve, la originala ruslingva komunumo en la Reto preskaŭ ekskluzive konsistis el junaj inĝenieroj alirantaj ĝin ĉe siaj laborejoj — ofte esplorinstitutoj aŭ laboratorioj kies strategia intereso pravigis la instalon de konektita terminalo. Paradokse tial, ĉi tiu grupeto da komputikistoj en la enklavoj kontrolataj de la ŝtataj sekurecoservoj libere dialogis en forumoj kun rivelaj adresoj kiel talk.politics.soviet (parolado.politiko.soveta) kaj soc.culture.soviet (socio kaj kulturo sovetaj). Uzantoj de Relkom partoprenis pasiajn kaj rektajn debatojn pri la diseriĝo de Sovetunio. Iliaj interparoloj ankoraŭ estas konservitaj hodiaŭ en Uzreto.

* Laŭ la tiutempa statistiko de Goskomstat. La grandega prezo de komputiloj estas parte atribuebla al la usona embargo sur elektronikaj produktoj post la invado de Afganio (1979).

La komunumeto de Relkom ne nur diskutis eventojn: ĝi aktive okupiĝis pri la nesukcesa puĉo en aŭgusto 1991, kiam ortodoksaj komunistoj, kaj civiluloj kaj armeanoj, provis kapti la ŝtatregadon kaj ĉesigi la reformojn de Miĥail Gorbaĉov. Kiam la Unua Sekretario vizitis Krimeon, la puĉistoj ŝajnigis ke li malsanas kaj submetis lin al hejmaresto. Dume, Boris Jelcin, tiutempe prezidanto de la Soveta Respubliko de Rusio (RSFSR), barikadis sin en la ‘Blanka Domo’, la sidejo de la Supera Ĉambro de la RSFSR. Kun la subteno de iuj en la KGB, la puĉistoj cenzuris la novaĵojn por prokrasti la reagojn de la publika opinio en la Okcidento kaj ĉe la soveta loĝantaro. Ili tranĉis la internaciajn telefonajn lineojn kaj anstataŭigis televidajn elsendojn kaj radioprogramojn per kontinuaj prezentadoj de operoj, interrompitaj nur per nelongaj bultenoj de la puĉistoj. Sed la KGB forgesis tranĉi la aŭtomatan lineon de s-ro Soldatov — verŝajne pro tio, ke ili ne kredis ke lineo alirebla ĉe la Atoma Esplorinstituto povus porti subfosajn informojn. Rezulte, Relkom fariĝis unu el la solaj kanaloj de ĝisdataj diskutoj kaj informoj pri la situacio. Maltrankvilaj okcidentaj ĵurnalistoj kaj universitatanoj svarmis al la sovetaj forumoj. Uzantoj sciigis al ili tion, kion ili povas vidi el siaj fenestroj, kaj eĉ disdonis al fremduloj kaj la provincoj la komunikaĵojn redaktitajn de Jelcin, kiu tiutempe estis ĉirkaŭata de trupoj de la specialaj fortoj kiuj preparis ataki la Blankan Domon. Dum la tri tagoj de la puĉo, la troŝarĝita reto fariĝis la scenejo de la unua cifereca ribelo en la homa historio. La sovetaj uzantoj de Relkom sciis la danĝerojn kiujn ili alfrontas: “Ni elsendas sufiĉajn informojn por sendi nin al prizono dum la cetero de niaj vivoj,” unu el ili skribis al okcidenta ĵurnalisto*.

* Arkivo de la forumo ‘talk.politics.soviet’, la 20a de aŭgusto 1991.

La sperto kun Relkom influis multajn estontajn disvolviĝojn, precipe la organizadon de la infrastrukturo de Runet. La aparato Kremvax troviĝis en antaŭurbo de Moskvo, en konstruaĵo nomata M9 de la Atoma Esplorinstituto, kaj ĝi ebligis al uzantoj konektiĝi al eksterlandaj serviloj. En la komenco, ĝi konsistis nur el la fama komputilo kaj ĝia modemo, ambaŭ sekure konservataj en angulo de la konstruaĵo. Post la fino de Sovetunio, kiam la nombro de uzantoj pliiĝis, la instalaĵoj vastiĝis: la serviloj baldaŭ plenigis la tutan ĉambron kie Kremvax troviĝis, poste la tutan etaĝon, kaj fine la tutan konstruaĵon. Hodiaŭ, M9 estas la organiza centro de la ruslingva Interreto: preskaŭ ĉiu interreta konekto el Rusio kaj Centra Azio pasas tra ĉi tiu ekstreme sekura konstruaĵo. Relkom ankaŭ ebligis la aperon de la tutunua generacio de Ret-entreprenistoj. Arkadij Voloj, la estonta fondinto kaj estro de Yandex, eltrovis la Reton en aŭgusto 1991, kiam, avida ricevi novaĵojn de siaj parencoj, li deziris preteriri la informblokadon. Tiam, li unuafoje uzis la sistemon de perkomputila komunikado sur kiu li poste konstruis sian imperion.

En 1993, kiam la kvanto de informoj elsendataj per Interreto estis komencanta pliiĝi, s-ro Voloj kreis Yandex, mallongigo de Yet another index (Ankoraŭ plua indekso). Ĉi tiu servo de enhava indeksado fariĝis pli populara ol tiuj de la Okcidento kiuj ne sukcesis fari favoran impreson en Rusio. Tiutempe, la Okcidento estis spertanta la unuan interretan revolucion: serĉiloj kiel Lycos kaj Yahoo regis la Tut-Teran Teksaĵon, sed ili trovis, ke estas malfacile establi sin en Rusio.

Estis diversaj kialoj por tio. La eks-Sovetunio, kaj precipe Rusio, retenis la honton de jardekoj da subdivido laŭ fakoj kaj regado de la informoj. Ankoraŭ estis tre malmultaj kabloj konektantaj ĝin al Eŭropo kaj Usono kaj ili estis malbonkvalitaj, kio limigis la disvolvon de tiaj servoj kiajn gastigis la Okcidento. En multaj lokoj, rusoj estis devigitaj disvolvi siajn proprajn servojn. Kune kun serviloj adaptitaj al malaltaj kapacitoj, ili disvolvis unikajn kodojn de konduto kaj esprimo kiuj hodiaŭ ilin diferencigas de aliaj.

La scienca kulturo ankaŭ havis rolon. Dum la tuta Malvarma Milito, la superregado de la soveta armea-industria komplekso — laŭ la nombroj de dungitoj, inĝenieroj kaj administrantoj — kaj la evoluado de la teknika trejnado, antaŭinklinigis gravan proporcion de la loĝantaro rapide primajstri komputilojn. En la soveta epoko, mallongaj kursoj provizataj de provincaj teknikaj institutoj estis tre popularaj. Sekve, multaj civitanoj havis la necesajn antaŭsciojn por uzi kompleksajn operaciumojn.

Fine de la 1990-aj jaroj, la rusa socio, ĝenerale pli bone trejnita pri komputiko ol okcidentanoj, eltenis tempon de amasa ekonomia sensekureco kiu formis la kovejon de alia nacia cifereca specialaĵo: la retkrimo. Por multaj amatoraj kaj profesiaj komputikistoj kiuj rifuzis elmigri al Eŭropo aŭ Usono por sekurigi decajn enspezojn, la ŝtelado de detaloj de kreditkartoj fariĝis preskaŭ nerezistebla metodo de riĉiĝo. Mafioj okupiĝis pri ĉi tiaj agadoj. Sekve, sesdek procentoj de retkrimoj faritaj tutmonde en la fruaj 2000-aj jaroj estis atribuitaj al la rusa komerca Reto*. Povus esti, ke al ĉi tiu rondo apartenis multaj el la retpiratoj kiuj faris retatakojn en Usono (precipe tiun, kontraŭ la Nacia Demokrata Komitato en 2016) kaj en Eŭropo.

* Peter Warren, ‘Hunt for Russia’s Web Criminals’, The Guardian, Londono, la 15a de novembro 2007.

En la fruaj 2000aj jaroj, la Runet komencis novan fazon. La enspezo el petrolo kaj gaso kreis etoson kiu favoris investojn kaj malfermis longan tempon de kresko. La lando aliĝis al la dua interreta revolucio (aŭ Reto 2,0), karakterizata de la eksplodo de sociaj retoj kaj la ekapero de algoritmaj serĉiloj kiel Google. En 2005, estis fine solvita la problemo de la manko de kabloj konektantaj Rusion al la cetera mondo, kun la inaŭguro de trunko de optika fibro kiu estis decide grava por la disvolviĝo de la rusa Reto. Nomata TEA (Trans-Eŭropo-Azio), ĉi tiu kablo konektas Londonon al Honkongo laŭlonge de la Trans-Siberia kaj Trans-Manĉuria fervojoj. Tiutempe, Rusio transformiĝis de ciferece periferia statuso en centron de la intersanĝo de donitaĵoj inter Eŭropo kaj Azio.

La okcidenta konkurenco ne forigis la servojn naskiĝintajn en la jaroj 1990aj kaj fruaj 2000-aj. Male, la tutmonda disvastiĝo de Facebook akompanis tiun de VKontakte. Kaj Yandex eĉ havis fruan avantaĝon super Google: ekde la komenco, la algoritmoj de la serĉilo de s-ro Voloj estis adaptitaj por la rusa lingvo, sed tiuj de la usona giganto delonge ne povis distingi la diversajn deklinaciojn de substantivoj en la rusa.

Post periodo de malfermiteco kaj intensa kunlaboro kun okcidentaj firmaoj dum la prezidanteco de Dmitrij Medvedev (2008-2012), malmoliĝis la rilatoj de Rusio kun la Okcidento. Sekve, la unikaj karakterizaĵoj de la Runet fariĝis instrumento en la servo de la eksterlanda politiko de la Kremlo, kaj tio faris la ciferecan spacon loko sur kiun ĝi projekcias siajn ambiciojn de potenco. En ĉi tiu kampo, ne mankas al Rusio rimedoj.

Kevin LIMONIER

Respublikanoj, demokratoj, komunikiloj, sekretaj servoj

Donald Trump superŝutita de la kontraŭrusa partio

Post Nord-Koreujo kaj Afganujo, ĉu nun Ruslando? Internaciaj konfliktoj reflamiĝas, ofte laŭ iniciato de Usono. Implikita en siaj internaj malfacilaĵoj, dekobligitaj de siaj provokaj paroloj, la usona prezidanto estas pli kaj pli tentata konfuzi diplomatian solvon kaj fuĝon antaŭen per la armeo. En la kazo de Ruslando li estas eĉ superŝutita de militpartio, en kiu liaj politikaj kontraŭuloj, la informservoj kaj la komunikiloj ludas ŝlosilan rolon.

Kelkaj monatoj por Usono do sufiĉis por retiriĝi el la internacia interkonsento de Parizo pri la klimato, fari novajn ekonomiajn sankciojn kontraŭ Ruslando, inversigi la politikon de normaligo de la diplomatiaj rilatoj kun Kubo, anonci sian intencon nuligi la priatoman interkonsenton kun Irano, averti Pakistanon, minaci Venezuelon je milita interveno kaj deklari sin preta frapi Nord-Koreujon “per fajro kaj furoro kiajn la mondo neniam vidis”. Post kiam, la 20-an de januaro 2017, la Blanka Domo ŝanĝis sian loĝanton, Vaŝingtono plibonigis siajn rilatojn nur kun la Filipinoj, Egiptujo, Saud-Arabujo kaj Israelo.

La respondeco de s-ro Donald Trump en tiu akriĝo ne estas ekskluziva. La novkonservativaj delegitoj de lia partio, la demokratoj kaj la komunikiloj efektive aplaŭdis lin, kiam, lastan printempon, li ordonis militajn manovrojn en Azio kaj lanĉigis kvindek naŭ raketojn kontraŭ aerbazo en Sirio.* Aliflanke oni malebligis lin agi, kiam li esploris la eblecojn de proksimiĝo kun Moskvo, kaj li estis eĉ devigata promulgi novan serion de usonaj sankcioj kontraŭ Ruslando. Resume, la ekvilibro de la ekstera politiko de Usono ĉiutage pli rezultas el la sumiĝo de la respublikanaj fobioj (Irano, Kubo, Venezuelo), ofte la samaj de la demokratoj, kaj el demokrataj abomenoj (Ruslando, Sirio), kiujn la plej multaj respublikanoj apogas. Se partio de paco en Vaŝingtono ekzistas, ĝi estas el la momento ne trovebla.

* Vd [Michael Klare, “Donald Trump evoluas en militĉefon”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2017-art].

Tamen, la debato de la lastjara prezidantelekto pensigis, ke la usona elektantaro volas rompi kun la imperia retoriko de Usono.* S-ro Trump faris sian elektokampanjon ne unue pri temoj de ekstera politiko. Tamen, kiam li parolis pri ĝi, li proponis linion larĝe kontraŭan al tiu de hodiaŭ. Promesante subordigi la geopolitikajn konsiderojn al la ekonomiaj interesoj de Usono, li direktis sin samtempe al la adeptoj de ekonomia naciismo (“Usono unue”), kiuj multas en la industrie damaĝitaj subŝtatoj, kaj al tiuj, kiujn dek kvin jaroj da seninterrompaj militoj, kun la rezulto ke la situacio putriĝis aŭ de ĝenerala ĥaoso (Afganujo, Irako, Libio), konvinkis pri la meritoj de iom da realismo. “Ni fartus pli bone, se ni ne estus okupiĝintaj pri la Proksimoriento jam dum dek kvin jaroj”, konkludis s-ro Trump en aprilo de 2016, konvinkita ke la “aroganteco” de Usono kaŭzis “unu katastrofon post la alia” kaj kostis milojn da usonaj vivoj kaj milojn da miliardoj da dolaroj”. Tia diagnozo, ne atendita flanke de respublikana kandidato, kongruis kun la sentoj de la plej progresema frakcio de la demokrata partio. S-ino Peggy Noonan, kiu skribis la plej rimarkitajn paroladojn de Roland Reagan kaj de lia tuja posteulo, s-ro George H. Bush, tiutempe emfazis: “Pri ekstera politiko [s-ro Trump] poziciiĝis maldekstre de Hillary Clinton. Ŝi estas militema, tro tiklata de la deziro uzi la armean forton, kaj al ŝi mankas juĝkapablo. Estos la unua fojo en la moderna historio, ke respublikana kandidato sur nivelo de prezidantelekto poziciiĝas maldekstre de sia demokrata rivalino, kaj tio faras la aferojn interesaj.”*

* Vd Benoît Bréville, “Les États-Unis sont fatigués du monde” [“Usono laciĝis pri la mondo”], Le Monde diplomatique, majo 2016.
* Peggy Noonan, “Simple patriotism trumps ideology”, The Wall Street Journal, Novjorko, 28-an de aprilo 2016.

Interesaj la aferoj estas daŭre, sed tute ne kiel s-ino Noonan antaŭdiris ilin. Dum “la maldekstro” postulas, ke la paco venu ne per timigo al la ceteraj nacioj, sed el pli egalecaj kontribuaĵoj inter ili, s-ro Trump, totale indiferenta pri la sento de la monda publika opinio, agas kiel fimakleristo serĉanta la plej profitigan negocon (“deal”) por si kaj por siaj elektantoj. La problemo de la militaj aliancoj, en lia kompreno, ne estas tiaj, ke ili povas etendi la konfliktojn tiom ke la aliancoj ne malinstigas la agresantojn, sed ke ili fariĝas tro multekostaj por la usonanoj. Kaj ke, pro la neceso pagi, tiuj vidas sian landon fariĝi “nacio de la tria mondo”. “La NATO [Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo] estas arĥaiĝinta, martelis Trump la 2-an de aprilo 2016 dum mitingo. Ni defendas Japanujon, ni defendas Germanujon, kaj ili pagas al ni nur onon de niaj kostoj por tio. Saud-Arabujo disfalus, se ni forirus. Oni devas montri sin preta forlasi la tablon, sen tio vi neniam ricevos bonan deal.”

La “bonan deal” la usona prezidanto esperis fari kun Moskvo. Nova partnereco inversigus la malboniĝon de la rilatoj inter la du potencoj favore al sia alianco kontraŭ la Organizaĵo de Islama Ŝtato (IŜ) kaj agnoskus la gravecon de Ukrainujo por la rusa sekureco. La aktuala usona paranojo pri ĉio koncernanta Kremlon forgesigas, ke en 2016, post la anekso de Krimeo kaj la rekta interveno de Moskvo en Sirio, s-ro Barack Obama ankaŭ siavice relativigis la danĝeron, kiun s-ro Vladimir Putin reprezentis. Ties intervenoj en Ukrainujo kaj en Proksimoriento, laŭ li, estis nur improvizaĵoj, “markoj de malforteco fronte al klientaj ŝtatoj eskapontaj de li”.*

* “The Obama Doctrine”, interparolado kun Jeffrey Goldberg, The Atlantic, Bostono, aprilo, 2016.

S-ro Obama aldonis: “La rusoj ne povas en signifa maniero ŝanĝi aŭ malfortigi nin. Tio estas malgranda lando, estas malforta lando, kaj ilia ekonomio produktas nenion kion aliaj volas aĉeti, krom petrolo, gaso kaj armiloj.” Li tiam timis de sia rusa kolego antaŭ ĉio ... la simpation, kiun li inspiris al s-ro Trump kaj al ties adeptoj: Tridek sep elcentoj de la respublikanaj elektantoj aprobas Vladimiron Putin, la eksan ĉefon de la KGB. Ronald Reagan devas returniĝi en sia tombo!”*

* Gazetara konferenco de la 16-a de decembro 2016.

Jam en januaro de 2017, la eterna dormo de Reagan retrovis sian trankvilon. “La prezidantoj venas kaj foriras, sed la politiko ne ŝanĝiĝas”, konkludis s-ro Putin.* La historiistoj iun tagon esploros tiujn kelkajn semajnojn, dum kiuj konverĝis la klopodoj de la usonaj sekretaj servoj, de la gvidantoj de la Clinton-a alo de la Demokrata Partio, de la plej multaj respublikanaj delegitoj kaj de la kontraŭ-Trump-aj komunikiloj. Ilia komuna projekto? Malebligi ĉian interkonsenton inter Moskvo kaj Vaŝingtono.

* Le Figaro, Parizo, 31-an de majo 2017.

La motivoj de ĉiu estis malsamaj. La sekretaj servoj kaj kelkaj elementoj de la Pentagono timis, ke proksimiĝo inter s-roj Trump kaj Putin forigus prezenteblan malamikon, post kiam la milita povo de la IŜ estos detruita. La Clinton-anoj urĝe atribuis sian ne atenditan malvenkon al aliaj ol al la kandidatino de sia elekto kaj al la stulta elektokampanjo: piratado de la donitaĵoj de la Demokrata Partio, atribuita al Moskvo, solvus la aferon. La novkonservativuloj, “kiuj estis apogintaj la Irak-militon, kiuj abomenis Putinon kaj kiuj taksis, ke la sekureco de Israelo ne estas intertraktebla”*, indignis pro la novizoliĝaj tentoj de s-ro Trump.

* Michael Crowley, GOP hawks declare war on Trump”, Politico, Arlington, 2-an de marto 2016.

Fine, la komunikiloj, speciale The New York Times kaj The Washington Post, revis pri nova Watergate-afero. Ili ja sciis, ke ilia legantaro — burĝa, urbana, kulturita — pasie abomenas la elektitan prezidanton, malestimas lian vulgarecon, lian ekstremdekstran retorikon, lian perforton, lian malkulturecon.* Kaj ke sekve ĝi serĉos ĉian ajn informon aŭ onidiron kapablan kaŭzi lian eksigon aŭ truditan demision. Iom kiel en La krimo de la Orient-Ekspreso, la romano de Agatha Christie, do resume ĉiu havis siajn proprajn kialojn por frapi la saman celon.

* Vd “La malvenko de la intelektularo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro de 2016.

La intrigo nodiĝis des pli facile, ke la limoj, kiuj disigis tiujn kvar universojn, estis sufiĉe porecaj. Inter la respublikanaj falkoj, reprezentataj de s-ro John McCain, prezidanto de la komisiono de la armitaj fortoj de la Senato, kaj la milit-industria komplekso, la interkompreniĝo estis memkomprenebla. La arĥitektoj de la lastaj usonaj imperiaj aventuroj, speciale en Irako, kun malplezuro travivis la kampanjon de 2016 kaj la mokaĵojn de s-ro Trump pri ilia ekspertizo. Kvindeko da intelektuloj kaj da oficialuloj anoncis ke ili, kvankam respublikanoj, rifuzos subteni la kandidaton de sia partio kiu “endanĝerigus la nacian sekurecon de la lando.” Kelkaj eĉ voĉdonis por s-ino Clinton.*

* Statement by former national security officials, www.globalsecurity.org

Restis la gazetaro. Ankaŭ ĝi timis, ke la malkompetento de s-ro Trump minacos la internacian ordon dominatan de Usono. Ĝi havis nenion kontraŭ la krucmilitoj, antaŭ ĉio kiam ili estis farbeblaj per grandaj homamaj, internaciismaj, progresemaj principoj. Nu, laŭ tiuj kriterioj, nek s-ro Putin nek lia prefero por la dekstraj naciistoj estis neriproĉeblaj. Sed ankaŭ ne Saud-Arabujo aŭ Israelo. Tio ne malebligis, ke la unua povis kalkuli kun la Wall Street Journal, feroce kontraŭrusa. Koncerne Israelon, kvazaŭ ĉiuj usonaj komunikiloj apogis ties politikon, kvankam la ekstremdekstro partoprenas en ĝia registaro.

Iom pli ol semajnon antaŭ ol s-ro Trump enoficiĝis, la ĵurnalisto kaj advokato Glenn Greenwald — al kiu oni ŝuldas la publikadon de la malkaŝoj de s-ro Edward Snowden pri la programoj de amasa superrigardo de la Nacia Sekurec-Agentejo (NSA) — alarmis pri la evoluo de la eventoj. Li observis, ke la usonaj komunikiloj estis fariĝintaj “la plej valora instrumento” de la informservoj, “kiun ili plejparte honoras, servas, kredas kaj subtenas”. Samtempe la demokratoj, “ankoraŭ sub la ŝoko de tiom ne atendita kiom traŭmatiza elekto-fiasko”, ŝajnas al li “perdi la saĝon kaj akcepti ian ajn konjekton, saluti ian ajn taktikon, alianciĝi kun ia ajn krimulo”.*

* Fox News, 12-an de januaro 2017. La tagon antaŭe, Greenwald estis pli detale prezentinta siajn vortojn en “The deep state goes to war with president-elect, using unverified claims, as Democrats cheer”, The Intercept, 11-an de januaro 2017.

La kontraŭrusa koalicio ankoraŭ ne atingis ĉiujn siajn celojn, sed jam Greenwald vidis la ambiciojn de la “profunda ŝtato”: “En tiu ĉi momento ni ĉeestas malkaŝan militon inter, unuflanke tiu ĉi ne elektita, sed tre potenca frakcio kiu loĝas en Vaŝingtono kaj vidas pasi la prezidantojn kaj, aliflanke tiu, kiun la usona demokratio elektis prezidanto.” Suspekto, nutrata de la informservoj, kunveldis ĉiujn kontraŭulojn de la nova estro de la Blanka Domo: Moskvo havas kontraŭ s-ro Trump kompromitajn sekretojn — financajn, elektajn, seksajn — kiuj paralizos lin en kazo de krizo inter la du landoj.*

* Vd “Rusaj marionetoj” kaj “La profunda ŝtato”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro kaj majo de 2017.

La suspekto de tia nebula interkonsento, kiun la Clinton-a ekonomikisto Paul Krugman resumis parolante pri “ticket Trump-Putin”, transformis la kontraŭrusan partianaron en internan politikan armilon kontraŭ prezidanto pli kaj pli abomenata ekster la ultrakonservativa bloko. Jam ne malofte oni aŭdas maldekstrulojn pravigi la FBI aŭ la CIA, ekde kiam tiuj du agentejoj servas kiel maskita bastiono kontraŭ la usona prezidanto. Kaj ke ili batalas kontraŭ li per konstantaj tralikoj.

Oni povas kompreni, kial la piratado de donitaĵoj de la Demokrata Partio, imputata de la usonaj informservoj al Rusujo, ensorĉas la Demokratan Partion kaj la gazetaron. Duobla frapo: ĝi ebligas mallegitimigi la elekton de s-ro Trump kaj malpermesas al tiu fari ian ajn degelon kun Moskvo. Vaŝingtono, kiu ofendiĝas pro la enmiksiĝo de ekstera potenco en la internajn aferojn de alia ŝtato, nome en ties elektojn: kiu akceptas ankoraŭ tiun absurdaĵon? Kaj kiu rimarkigas, ke antaŭ ne multe da tempo la telefonajn konversaciojn de s-ino Angela Merkel spionis ne Kremlo, sed la Blanka Domo de s-ro Obama?

Demandante la eksdirektoron de la CIA James Clapper, respublikana delegito de Nord-Karolinujo, s-ro Thom Tillis rompis tiun silenton lastan januaron. Li memorigis, ke Usono “enmiksiĝis en 81 diversajn elektojn post la dua mondmilito. Tio inkludas nek la ŝtatrenversojn nek la “reĝimŝanĝojn”, per kiuj ni volis modifi la situacion niafavore. Ruslando siavice same agis 36 fojojn.” Oni ne atendu, ke tia komparo tro ofte mildigos la fulmadojn de la New York Times kontraŭ la trompaĵoj de Moskvo.

La gazeto ankaŭ forgesas memorigi al siaj junaj legantoj, ke la rusa prezidanto Boris Elcin, kiu en 1999 elektis s-ron Putin sia posteulo, tri jarojn antaŭe estis reelektita, kvankam tre malsana kaj ofte ebria, fine de fraŭda voĉkalkulo farita helpe de usonaj konsilistoj kaj kun la deklarita apogo de la prezidanto de Usono. The New York Times salutis tiun rezulton en ĉefartikolo titolita “Venko por la rusa demokratio” (4-an de aprilo 1996). “La fortoj de la demokratio kaj de la reformo ricevis decidan, sed ne definitivan venkon”, ĝi tiam taksis. “Por la unua fojo en la historio, libera Ruslando libere elektis sian gvidanton.”

Nun la novjorka gazeto poziciiĝas en la antaŭpostenoj de psiĥologia preparo de konflikto kontraŭ Ruslando. Tia movado renkontas preskaŭ jam nenian rezistadon. Dekstre, dum The Wall Street Journal postulas, la 3-an de aŭgusto, ke Usono armu Ukrainujon, la vicprezidanto Mike Pence en Estonujo elvokas la rusan “fantomon de agreso”, poste kuraĝigas Kartvelujon aliĝi al la NATO kaj fine salutas Montenegron, kiu ĵus aliĝis al tiu milita alianco. Anstataŭ maltrankviliĝi pro tiu lavango de provokaj gestoj, kiuj kongruas kun kresko de streĉiĝoj inter la du grandaj potencoj (komercaj sankcioj kontraŭ Moskvo, elpelo de usonaj diplomatoj fare de Ruslando), The New York Times ludas fajromaniulojn. La 2-an de aŭgusto ĝi salutas la “reaserton de la usona promeso defendi la demokratiajn naciojn kontraŭ la landoj, kiuj minacus ilin”, poste bedaŭras, ke la sento de s-ro Pence “ne estas same elprovita kaj festata de la homo, por kiu li laboras en la Blanka Domo”. Sed en tiu ĉi stadio, envere ne multa gravas, kion s-ro Trump ankoraŭ sentas. La prezidanto de Usono jam ne kapablas enmeti sian volon en tiun dosieron. Moskvo, kiu konstatis tiun senpovecon, tiras la konsekvencojn.

En septembro, rusaj armeaj manovroj, senprecedencaj post la falo de la muro, devos mobilizi proksimume 100.000 soldatojn, maristojn kaj aviadistojn proksime de Ukrainujo kaj de la baltaj landoj. Tio donis al la New York Times la materialon por artikolo de la unua paĝo, kiu memorigas la frenezigan kampanjon de tiu gazeto en 2002-2003 kontraŭ la tiel nomataj “amasdetruaj armiloj” de Irako. Ne mankis la usona kolonelo, kiu sobre anoncis: “Ĉiumatene, kiam ni vekiĝas, ni scias, kiu estas la minaco” nek la inventaro de la rusa arsenalo, des pli teruriga ke ĝi duobliĝis per dispozicio je “misinformaj kampanjoj”, nek la elvoko de batalveturiloj de la NATO kiuj, inter Germanujo kaj Bulgarujo, “haltas por lasi la infanojn enveni”. Sed la plej delica en tiu modelo de ĵurnalismo (enmetita en la armeo) certe estis la momento, kiam, por nomi la lokojn de la ekzercoj de Moskvo sur ĝia propra teritorio kaj en Belarusujo, The New York Times uzis la esprimon “en la periferio de la NATO”* Nun, ĉia iniciato por trankviligo de la rilatoj kun Moskvo, kiu venus de Parizo aŭ de Berlino, estos juĝata “munikeca” fare de novkonservativa potencularo, kiu decidas en Vaŝingtono, kaj tuj tradraŝata de preskaŭ ĉiuj usonaj komunikiloj. Oni alvenis ĉe tiu punkto, kie the New York Times, rigardante la fortan malkreskon de la populareco de la franca prezidanto, trovis klarigon, perfektan spegulon de sia obsedo: “La luksa akcepto de Donald J. Trump kaj Vladimir V. Putin, la unua same kiel la dua malmulte ŝatataj en Francujo, precipe maldekstre, ne helpis lin”* ...

* Eric Schmitt, “US troops train in Eastern Europe to echoes of the cold war”, The New York Times, 6-an de aŭgusto 2017.
* Adam Nossiter, “Macron’s honeymoon comes to a halt”, The New York Times, 7-an de aŭgusto 2017.

Ĉu la eŭropaj ŝtatoj scios ĉesigi la militan sinsekvon kiu konturiĝas? Ĉu ili volas tion? La korea krizo ĉiukaze devus memorigi ilin, ke Vaŝingtono indiferentas pri la rompitaj potoj malproksime de ĝi. Klopodante kredigi la atomminacon de la prezidanto Trump en Ekstremoriento, la respublikana senatoro Lindsey Graham la 1-an de majo aŭdigis, ke “se miloj da homoj mortas, ili mortas tie, ne ĉi tie”. Li aldonis, ke la prezidanto de Usono kundividas lian senton: “Li diris tion al mi.”

Serge HALIMI.

La fantomo de Katarina Blum

KUN ELDONKVANTO de miliono kaj duono da ekzempleroj, la germana gazeto Bild daŭrigas malnovan tradicion, kiun en 1974 la verkisto Henriko Bolo (germane: Heinrich Böll [hájnriĥ bol] priskribis en “La perdita honoro de Katarina Blum*: la ĵurnalismon de fidenunco. Kulpa pro esti gastiginta viron serĉatan de la polico, la heroino vidas sian ekzistadon ruinigita per varbaĉa gazetaro submetita al la ordofortoj.

* En Esperanta traduko: La perdita honoro de iu Katarino Blum aŭ kiel potenco povas estiĝi kaj kien ĝi povas konduki: rakonto / Heinrich Böll. [El la germana trad. Rikardo Ŝulco]. — [Gerlingen-Stuttgart]: Bleicher, [1978]. — 154 p. + korektoj ISBN 3-88350-500-5

Kvardek tri jarojn poste, la 10-an de julio 2017, tagon post alfrontiĝoj okazintaj en Hamburgo rande de manifestacioj kontraŭ la pintkunveno de la G20, Bild publikigis titolpaĝe la fotojn de individuoj partoprenintaj en la tumultoj, iliaj vizaĝoj grandigitaj en kadro kun teksto. Diklitera titolo: “Serĉataj! Kiu konas tiujn krimulojn de la G20? Komuniku viajn informojn al la plej proksima polico-posteno”. La portretaro kaj la alvoko al atestantoj estas daŭrigataj en la internaj paĝoj, akompanate de promeso je anonimeco de la denuncantoj. Poste, la rekompenco: Sub la firmaa signo de la gazeto, ĉirkaŭata de rubando “Solidareco kun la polico”, la leganto malkovras la plenpaĝan afiŝon de infaneto streĉante floron al kontaŭribela policano, kun la titolo: “Dankon, polico!”

Tio estas nur komenco. Sekvatage (la 11-an de julio), Bild triumfas: ŝtonĵetanto denuncita titolpaĝe kun maskita vizaĝo, liveris sin al la instancoj. La grupo Axel Springer, proprietulo de la ĵurnalo, lanĉis senprecedencan operacion: “Helpu la policistojn!”, trumpetas la ĉeftitolo. “Ili senlace batalis, sed kelkfoje havis nenian ŝancon fronte al la agresemaj krimuloj: preskaŭ kvincent policistoj estis vunditaj ĉe la interveno dum la pintkunveno de G20 en Hamburgo. Hodiaŭ, Bild kaj la sindikato de la polico volas helpi tiujn funkciulojn — kune kun vi! Ĉu vi deziras subteni la vunditajn policistojn? Sendu viajn donacojn (ĉiu centono valoras!) per transkontigo al la sekva konto, al la ricevanto Axel Springer SE”. La 15-an de julio, la ĵurnalo brustoŝvelas: “Grandan dankon al la legantoj de Bild! Ferioj donitaj al ĉiu policisto vundita dum la G20”.

Tagon antaŭe, en informa retejo, enketo* malkaŝis la krudan trotaksadon de la oficiala nombro de 476 vunditaj policistoj, kiun la komunikiloj de la tuta mondo senkontrole transprenis. Tiu nombro fakte inkludas ĉiujn vundojn kaj malsanojn deklaritajn de la funkciuloj mobilizitaj por la G20 inter la 21-a de junio kaj la 10-a de julio. Sed, se oni konsideras nur la periodon de manifestacioj, de la 6-a ĝis la 9-a de julio, oni nombras jam nur 231 vunditajn policistojn. Multaj inter ili, koncedas la instancoj, estis viktimoj de senakvigo, de sangcirkulaj problemoj aŭ de elmetiĝo al sia propra larmiga gaso. Fine, 455 el la 476 funkciuloj reeklaboris la tagon mem aŭ sekvatage, post rapida surloka prizorgado. Nenia bilanco de vunditaj manifestaciantoj estis publikigita.

* Marcus Engert, “Während der G20-Proteste wurden weniger Polizisten verletzt, als die Polizei behauptet” [“Dum la G20-protestoj malpli da policistoj vundiĝis ol la polico asertas”], BuzzFeed News, 14-an de julio 2017.

Pierre RIMBERT.

Liberecana eksperimento en Roĵavo

Utopio meze de la Siria kaoso

Pintbatalantoj kontraŭ Organizo de la Islama Ŝtato en Rakka, la Kurdoj de norda Sirio provas estigi originalan politikan projekton. Sed ilia “demokrata konfederismo” konstruiĝas sur ruinkampo, en situacio de etnoreligiaj konfliktoj kaj aliancoj kun potencaj landoj, kiu endanĝerigas ĝian estontecon.

Malgraŭ la nokto, sufoka varmo daŭre premas la urbon Kamiŝli. Rapide elirintaj de la malgranda flughaveno, kiun daŭre kontrolas kelkdekoj da policanoj kaj soldatoj de la reĝimo de S-ro Baŝar Al-Assad, ni tuj eniras en la teritorion de Demokrata Federacio de Norda Sirio, ofte nomatan Roĵavo (“okcidento” en la kurda). Laŭlonge de la Turka landlimo, inter Eŭfrato kaj Irako, almenaŭ du milionoj da homoj (kies 60% estas Kurdoj) loĝas sur tiuj terenoj reprenitaj per armiloj al la ĝihadistoj de OIŜ. De post 2014, tiuj Sirianoj travivas politikan sperton inspiritan de S-ro Abdullah Öcalan, fondinto de Partio de la Laboristoj de Kurdio (PKK), enprizonigita en Turkio de 1999. Forlasinte Marksimo-Leninismon, PKK kaj ĝia Siria aliancano Partio de Demokrata Unio (PYD) sin turnis post la jaroj 2000-aj al liberacana komunumismo de la Usona ekologiisto Murray Bookchin (1921-2006)*. Adoptita en 2014, ilia fundamenta teksto*, Socia kontrakto de Demokrata Federacio de Norda Sirio, forĵetas naciismon kaj laŭdas socion samrajteman, egaleceman, respekteman de la rajtoj de la malplimultoj.

* Legu Benjamin Fernandez, “Murray Bookchin, écologie ou barbarie”, Le Monde diplomatique, julio 2016.
* La fundamenta teksto estas legebla en la franca ĉe la retejo de la Roĵava reprezentejo en Francio http://www.rojavafrance.fr/contrat-...

Roĵavo estas fakte aŭtonoma. Krom la enklavoj de Hasakah kaj de la flughaveno de Kamiŝli, sub la regado de Damasko, la regiono estas regata de la Siriaj Demokrataj Militfortoj (KSD), kiuj arigas la kurdajn batalantojn de la taĉmentoj por protektado de la popolo (YPG), de la taĉmentoj por protektado de la virinoj (YPJ) kaj militfortojn de milicoj sunaismaj arabaj, jezidaj kaj kristanaj.

Grandegaj flagoj de YPG flirtas sur la multaj bariloj de Kamiŝli, kie polico de la aŭtonoma registaro zorge priserĉas la veturilojn. La sinmortigaj atencoj de la ĝihadistoj estas konstanta minaco. Ĉiuj memoras tiun de la 27-a de julio 2016, kiu mortigis kvardek kvar homojn, kaj vundis cent kvardek aliajn. La malheleco de la stratoj kontrastas kun la lumaroj de Nusaybin kaj Mardin, du translimaj Turkaj urboj. En regiono, kiu plenas de riĉofontoj, la demando pri energioj bildigas la problemojn de la nova potenco. En Rumeilan, cent kilometrojn for el Kamiŝli, sur la vojo al Irako, longaj atendovicoj formiĝas antaŭ benzinstacioj. Antaŭ la komenciĝo de la milito, en 2011, tiu regiono ĉiutage liveris po 380 000 barelojn da nafto, tio estas triono de la landa produktado. Pro la bataloj, pumpado falis je 70%, kaj benzino severe mankas. Pro manko de rafinejo la aŭtonoma registaro estas devigita vendi parton de la nafto al Siria administrado, kiu liveras rafinitan karburaĵon tre multekoste: po 80 cendoj de eŭro por unu litro.

Distribui regadon inter la regionoj

Cetere multegaj lokaj metiaj rafinejetoj vendas benzinon po 20 cendoj por litro, sed ilia ekologia rezulto estas maltrankviliga. La fumoj nigrigas la pejzaĝon, haŭtmalsanoj kaj spirproblemoj multobliĝas. “Nun, ni havas neniun alian solvon, konsentas S-ino Samer Hussein, vicdirektoro de la komisio pri energio, kies sidejo estas en Rumeilan. Tuj, kiam ni povos, ni konstruos modernajn rafinejojn, kaj ni purigos la regionon. Kaj, kompreneble, ni dungos ĉiujn tiujn laboristojn, en la novaj fabrikoj.

En aliaj regionoj de Roĵavo, kiel Manbidj, la malpermeso funkciigi tiajn rafinejojn malplaĉis al parto de la loĝantaro, al kiu elektro estis jam porciumita, malgraŭ la repreno fare de KSD de tri ĉefaj baraĵoj sur Eŭfrato. Laŭ la internaciaj interkonsentoj, Turkio, kiu regas la riveron almonte, devas garantii po ses cent kubaj metroj da akvo sekunde. “Kiam tiuj baraĵoj estis sub rego de OIŜ, Turkio lasis pasi pli grandan fluon”, asertas S-ro Ziad Rustem, inĝeniero de la distrikto de Ĵazira. “Sed, kiam KSD liberigis ilin, ĝi komencis malpliigi la akvofluon. Kaj nun, la fluo estas malpli ol du cent kubaj metroj sekunde”.

Ĵurnalisto ĉe la Kurda televido Ronahi TV en Kamiŝli, Sherwan Youssef atestas la popolan malkontenton: “Kelkaj centoj da homoj manifestaciis en Kamiŝli. Ili mallaŭdas la aŭtonoman registaron, sed ne Turkion. Tamen mi opinias tiujn manifestaciojn pravaj. Milito ne povas ĉiam esti senkulpigo por manko de liverendaj servoj.” Kvankam mediprotektado gravas en la Socia kontrakto, aliaj alparolatoj insistas pri la situacio, kiu malhelpas konstruadon de rafinejoj, modernigon de baraĵoj aŭ disvolviĝon de renovigeblaj energioj: Turkio trudas blokadon de la regiono, ankaŭ ĝiaj aliancanoj de Partio Demokrata de Kurdio (PDK), kiuj regas la nordan Irakon kaj ne ŝatas la sukcesojn de PKK kaj PYD*.

* Legu Allan Kaval, “La kurdoj, kiom da divizioj?”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2014.

La urĝaj bezonoj kaj la bataloj ne malhelpis la starigon de la institucia projekto pri demokrata konfederismo, fondita laŭ la principoj de loka memregado. La komunumoj estas arigitaj en tri distriktoj, Ĵazira, Kobani, Afrin, kiuj ĉiuj havas leĝfaran asembleon kaj distriktan registaron. Estonte Siria demokratia konsilio superos la tri distriktojn, kiuj jam kunordigas siajn politikojn. La unuaj balotadoj okazis en marto 2015, kaj aliaj estas planitaj por la jarfino, dum la leĝfaraj asembleoj estos elektitaj komence de 2018.

La unuaj balotadoj estis bojkotitaj de la Siriaj Kurdoj proksimaj al PDK, kiel S-ino Narin Matini, membro de la estraro de Movado por Kurda estonteco kaj de la Kurda nacia Konsilio (KNK) estrita de S-ro Masud Barzani, prezidanto de la nacia Kurda registaro de Irako. Ŝi akceptas la ĵurnalistojn en sia domo de la popola kvartalo de Kamiŝli: “Nia projekto estas Kurda nacia projekto, sendependa Kurdio”, ŝi diras. “Ni ne konsentas kun tiu de demokrata federacio de norda Sirio. La regantoj fermigis niajn oficojn, arestis kaj poste liberigis niajn ĉefojn. La aŭtonoma registaro diras al ni, ke ni devas registriĝi por havi permeson agi. Sed tio signifus, ke ni akceptas ĝin.”

La leĝasembleo de Ĵazira sidas en Amuda, dudek kilometrojn el Kamiŝli. Ties konstruaĵo estas tre protektata, nur piede alirebla post priserĉado kaj dokumentkontrolo. Kun cent unu membroj, kies duono estas virinoj, tiu instanco arigas deputitojn de la politikaj partioj, kiuj subskribis la Socian kontrakton. Ĉeestas ankaŭ delegitoj de civilaj asocioj, kiuj sendas du membrojn, devige unu viron kaj unu virinon. Ili estas proponitaj de sia komunumo aŭ asocio, kaj estas validigitaj de la leĝasembleo. Krome, deko da Kurdaj aŭ Arabaj politikaj asocioj ricevis permeson kaj rimedojn por funkcii sen tamen en ĝi sidi.

La kreo de Kurda naciŝtato ne estas en la celoj deciditaj de S-ro Öcalan, kiu prezentas sian movadon, kiel kontraŭnaciisman: “Ĝi celas plenumi la rajton pri memdefendo de la popoloj kontribuante al antaŭeniro de demokratio en ĉiuj partoj de Kurdio, sen tamen kontesti la jam ekzistantajn politikajn landlimojn”, li skribas el sia prizono*. “Ni ne volas disiĝi de la aliaj Siriaj teritorioj”, precizigas S-ino Siham Qaryo, kunprezidanto de la komitato por eksterlandaj aferoj de la registaro de la aŭtonoma distrikto de Ĵezira. “La Kurdoj, la Araboj kaj la Siriakoj akordiĝis en 2013 por starigi aŭtonoman registaron”. Membro de la kristana komunumo, kiu arigas ĉefe Siriakojn, Asirianojn, kaj Ĥaldeojn, ŝi krome rememorigas, ke religia libero estas certigita, kaj ne ekzistas ŝtata religio.

* Abdullah Öcalan, “Le confédéralisme démocratique” en Stephen Bouquin, Mireille Court kaj Chris Den Hond (sub direkto de...), La Commune du Rojava. L’alternative kurde à l’État-nation, Critica-Syllepse, Bruxelles-Paris, 2017.

Por la okuloj de Siria Nacia Koalicio, kiu supozeble arigas la oponantarojn sed fakte proksimas al Islama Frataro, PYD kaj ĝiaj militistaj grupoj daŭre estas “terorismaj organizaĵoj*” ligitaj al PKK. Multaj famuloj de la Siria oponantaro akuzas ĝin efiki por la reĝimo, kiun ĝi ne kontraŭbatalas. Sed aliaj ŝanĝis siajn vidpunktojn, kiel S-ro Bassam Iŝak, eksa ekzekutiva direktoro de organizaĵo pri defendo de homaj rajtoj, deveninta el Al-Hasaka. Li unue aniĝis al Nacia Konsilio de Sirio (NKS), membro de la koalicio, kiu sidis en Istambulo, antaŭ ol iri en Roĵavon: “Kiam la revolucio iris de pacaj manifestacioj al armita ribelo, ja evidentiĝis, ke NKS havis projekton malsimilan al mia. Tiu opozicio volas forpeli S-ron Al-Assad kaj preni la tutan potencon. Mi do havis elekteblon inter la projekto de religia ŝtato de NKS, tiu de Araba naciisma Sirio kaj tiu de plurisma ŝtato. La plej bona maniero eviti novan diktaturon en Damasko, estas dispartigi la potencon inter la regionoj.

* Komunikilo de la 31-a de julio 2017.
Asertoj pri kontraŭvolaj rekrutigoj

Ĉe ĉiuj niaj haltoj, multaj Kurdoj mallaŭdas la akuzojn pri kunagado de Roĵavo kun Damasko, kaj senĉese reargumentas pri la strategiaj eraroj de la opozicio. Instruisto, S-ro Muslim Nabo studis en la universitato de Latakia. Liaj amikoj kaj li kaŝe plublikigis kurdlingvan revuon. Arestitaj en 2007 kaj translokitaj en Damaskon, ili estis stakigitaj en eteta ĉelo kaj batitaj dum tri monatoj. “Iuj diras, ke ni subtenas la reĝimon de Al-Assad, tio estas mensogo”, li asertas. “Ni multe suferis pro tiu reĝimo, kiu torturis kaj mortigis iujn el niaj politikaj ĉefoj. Sed, la Kurdaj partioj ne volis armitan revolucion, kiu dependas de Turkio, Saŭdarabio kaj Kataro. La subteno de tiuj landoj al ĝihadismaj grupoj estis katastrofo por la Siria revolucio.”

Pri la Usona helpo, “ĝi estas militista subteno, kaj ne politika nek ekonomia”, asertas Komandanto Nasrin Abdallah. Interkonsento “portempa, malsekreta kaj taktika”, laŭ pluraj Kurdaj respondeculoj, kiujn ni renkontis.

En 2014 kaj 2015, du internaciaj raportoj dubigis pri la vera politiko de PYD en la zonoj prenitaj al OIŜ, ĉefe en Tell Abyad: “Intence detruinte la domojn de civiluloj, en iuj okazoj per kompleta detruo kaj fajrigo de tutaj vilaĝoj, translokiginte iliajn loĝantojn sen ia ajn militista kialo, la aŭtonoma administracio trouzas sian potencon kaj hontinde malrespektas la homhelpan internacian juron, kadre de atencoj, kiuj estas militkrimoj”, deklaris S-ino Lama Fakih, konsilisto por krizsituacioj de Amnesty International en oktobro 2015*. Unu jaron antaŭe, raporto de Human Rights Watch rakontis similajn okazaĵojn*.

* “Forced displacement and demolitions in northern Syria”, Amnesty International, Londono, 13-a de oktobro 2015.
* “Syria: Abuses in Kurdish-run enclaves”, Human Rights Watch, Novjorko, 18-a de junio 2014.

Oni ne pravas paroli pri etna purigado de Araboj, defendas S-ino Qaryo: “Kiam la bataloj iĝis tujaj, YPG petis al loĝantoj, ke ili lasu siajn domojn por la daŭro de la bataloj. Mi mem vizitis postbatale liberigitajn vilaĝojn ĉirkaŭ Tell Abyad aŭ Rakka. La homoj ĉiam klarigis, ke tiel okazis. Post dek kvin tagoj, ili rehejmeniĝis.” La raporto de la konsilio pri homaj rajtoj de Unuiĝintaj nacioj kontraŭas la asertojn pri etna purigado: “La komisiono trovis neniun pruvon konfirmantan la akuzojn, laŭ kiuj YPG aŭ KSD celis arabajn komunumojn laŭ etnaj bazoj, nek ke la lokaj distriktaj respondeculoj de YPG provis sisteme ŝanĝi la etnan konsiston de la teritorioj, kiujn ili regas, celante iun ajn etnan grupon*.” Dum ili notas ke la bomboj kaŝitaj de OIŜ pravigas translokigojn, la konsilio kritikas la mankon de “taŭga” homhelpo por la translokigitaj komunumoj kaj “kontraŭvolajn rekrutigojn” de YPG por militservo.

* “Human rights abuses and international humanitarian law violations in the Syrian Arab Republic, 21 july 2016 – 28 february 2017”, Konsilio pri homaj rajtoj de Unuiĝintaj Nacioj, Sendependa internacia esplorkomisiono pri Siria Araba Respubliko, Ĝenevo, 10-a de marto 2017.

Ni deiras de Kobane al Amuda, en okcidenta Roĵavo. La vojo laŭiras senfinan kvincentkilometran muron, konstruitan de Turkio limuzurpante Sirian teritorion. Tiu betona konstruaĵo superita de pikdratoj plifortigas la senton pri izoleco en tiuj teroj, kiuj ĉiam estis la tritikgrenejo de la lando. En tiu julikomenco la vastegaj cerealkampoj estas jam rikoltitaj kaj la ŝafaroj tie paŝtiĝas. La montetoj estas kovritaj per bone vicigitaj junaj olivarboj, freŝdata kultivado en la regiono. La kamplaboristoj, ofte junegaj, frue alvenas por fini sian laboron antaŭ varmego. Proksime de Tell Abyad, la vojo iras super fluega rivero. Antaŭ nelonge temis pri flueto, sed, retenante la akvon de Eŭfrato, Turkio disirigas pluakvojn al duarangaj riveroj, kaj tio profitigas irigaciadon...

Ĉe la enirejo de Kobane, fotoj de “martiroj” inter ili multaj virinoj, punktas la centran terbenkon. Ankaŭ la portreto de S-ro Öcalan videblas ĉie. Plejparte detruita antaŭ du jaroj, la urbo bolas de energio kaj aktiveco. Gruoj kaj konstruataj konstruaĵoj najbaras kun domaroj detruitaj de rakedoj kaj obusoj. “Ni volas rekonstrui plej rapide kiel eble, por ke la homoj revenu”, atestas S-ino Hawzin Azeez, kiu laboras ĉe asocio por urba planado. Laŭ ŝiaj diroj, la internacia homhelpo ne estas konforma al esperoj kaj promesoj: “La rekonstruado fariĝas ĉefe danke al niaj propraj fortoj.”

La batalo de Kobane, kiu okazis inter septembro 2014 kaj januaro 2015, estis turnopunkto en la lukto kontraŭ OIŜ. Antaŭ la preno de Mosulo en Irako kaj Rakka en Sirio, la etendiĝo de la “kalifejo” ricevis tie sian unuan ĉesigon. Tiu batalo ankaŭ ebligis al la mondo malkovri alian rolon por virinoj en Proksim-oriento. Kongra Star estas la nomo donita al la domo de virinoj en la urbo. En trankvila strateto, tiu vasta konstruaĵo notinde akceptas tiujn, kiuj venas por plendi pro edza perforto. Granda kunvenĉambro rigardas al la ĝardeno, kun ĉe la muro granda reproduktaĵo de pentraĵo farita de artisto de Gazao: juna virino ekaperas el ruinoj, simbolo de estonteco kaj espero. Ambaŭflanke de tiu bildo, la muroj estas kovritaj de portretoj de virinoj mortfalintaj dum la batalo de Kobane. La alia parto de la domo, kun sendependa kaj kaŝita enirejo, ebligas akcepti endanĝerigitajn virinojn.

Niaj virinaj alparolatoj insistas pri egaleco inter la seksoj, kiel centra principo de la Socia kontrakto de Roĵavo. “Laŭ la novaj leĝoj deciditaj de la aŭtonoma registaro, filo kaj filino egalece heredas siajn partojn, dum la islama leĝo kalkulas duonparton por filino, klarigas kiel ekzemplon S-ino Sara Al-Khali, unu el la respondeculoj de Kongra Star. Ne estas facile efektivigi tiujn novajn dispoziciojn en tradicia socio. Sed, iom post iom, la homoj komencas akcepti ilin.” La aŭtonoma registaro malpermesas poligamion, eĉ se tamen ekzistas escepto al la regulo. La “manko de junaj viroj” puŝas iujn virinojn deziri edziniĝon al jam edziĝintaj viroj, rakontas S-ino Azeez: “Se ĉiuj koncernataj partioj konsentas pri tio, juĝisto povas escepte konsenti tiun rajton.”

Tri egalrajtaj lingvoj

En tiu regiono ekzistas terura kutimo: venĝo, ankaŭ klarigas S-ino Al-Khali, fiera partopreni en la elradikigo de la ”prohonoraj krimoj“. Se iu mortigas mian fraton, mia familio devas venĝi sin per mortigo de membro de la alia familio. Kongra Star kreis komitaton por akiri repacigon pere de reprezentantoj de la du familioj por eviti venĝadon. Kiam aperas problemo en kvartala komunumo, komitato de virinoj intervenas por provi solvi ĝin. Kiam ili ne sukcesas, ili venas ĉi tien. Se la domo de virinoj ne trovas solvon, la konflikto estas transdonita al justica kortumo.”

Oni trovas tie rektan aplikadon de principoj inspiritaj de la komunumismo de Murray Bookchin. “Ĉi tie, ĉiu strato, ĉiu kvartalo povas krei komunumon, konfirmas S-ro Ibrahim Mussa, loĝanto de Kobane. Tio estas kvazaŭ loka registaro, elektita de la loĝantoj kaj eksigebla. La pasintan jaron, 2 300 komunumoj estis registritaj en la distrikto de Kobane. Ili traktis 9 700 plendojn, kaj nur 500 el ili transiris al justico. Alia ekzemplo: la loĝantoj kontrolas ĉu la kontraŭmonopola leĝo estas bone sekvita en ĉiu kvartalo, por ke la komercistoj ne profitu la embargon cele al prezaltiĝo.

La situacio en Kobane ankaŭ montras la defiojn pri la kunloĝado de pluraj etnoj unuiĝintaj por batali kontraŭ OIŜ, sed ne ĉiam akordiĝintaj pri la cetero. Sub la reĝimo de S-ro Al-Assad, edukado okazis nur en la araba. Ne senprobleme, reformo de la lerneja sistemo ebligis samrajtigi la tri oficialajn lingvojn, siriaka, araba, kurda, kiel klarigas S-ro Dildar Kobani, membro de la direktorejo por edukado de tiu distrikto: “Iuj akuzas nin pri ”kurdigo“: tio estas absurdaĵo. La duono de niaj dudek mil instruistoj estas Araboj. En Kobane la plimulto de la administracio estas Kurda, same kiel la loĝantoj. Sed en Tell Abyad, miksita regiono, la administracio estas duonkurda, duonaraba.

Junaj Jezidaj milicianinoj ekiras al fronto

Nia antaŭlasta etapo estas Manbidj, urbo liberigita el la premo de OIŜ fare de KSD en aŭgusto 2016, post fortega batalo dum kiu ĉi lasta devis batali ankaŭ kontraŭ la Turkaj militfortoj kaj parto de Siria Libera Armeo (SLA). En la bazaro, la kultura diverseco evidentiĝas. Virinoj kovritaj per totala kovrotuko butikumas apud nudkapaj virinoj. Araboj vendas fruktojn apud Kurdaj viandistoj kaj Kaŭkaziaj panistoj. Ahmed, Turkmeno, preparas picojn kaj forbalaas la ideon de Turka interveno. “Ni vivas ĉi tie kune, kvazaŭ fratoj. La rilatoj inter la komunumoj Turkmena, Kurda, Araba, Ĉeĉena estas tre bonaj. Okazas eĉ miksitaj geedziĝoj. Do, kion Turkio venus por fari ĉi tien?

S-ino Abeer Al-Abud, kiu portas vualon, apartenas al la granda Araba tribo Beni Sultan. Ŝia nomo estas citata por seĝo en la civila registaro de Mandjib, kaj ankaŭ ŝi koleriĝas pri la supozataj ambicioj de Turkio: “Ni firme kontestas la Turkajn asertojn, laŭ kiuj la Kurdoj premus la Arabajn, Turkmenajn, Ĉeĉenajn kaj Ĉerkesajn civitanojn. La kvin komunumoj estas reprezentataj en la granda konsilio, kaj la Araboj estas plimulto en ĉiuj aliaj. Turkio provas misfamigi nin. Se ĝi volas batali per tiu preteksto kontraŭ la Kurdoj, ni, Araboj, apudestos ilin por defendi nian popoldiversecon.

Ne malproksime de la bazaro, ni renkontas S-ron Ali Hatem, Arabo, kiu sian tutan vivon laboris kiel ŝoforo en konstruado. Nun, li vendas cigaredojn, tio, kio estis punita per morto dum la rego de OIŜ. “Kiam Siria Libera Armeo kaj Fronto Al Nosra venis ĉi tien, la situacio tre malboniĝis. Ili intervenis en ĉiuj aspektoj de la vivo. Plie, ili priŝtelis nin kaj batalis inter si. Kun OIŜ, la situacio estis eĉ pli malbona. Ni timis paroli, ni pensis, ke la muroj havas orelojn. Nun, kiam ni havas problemon, ni havas la kvartalan konsilion.”

La lokaj regantoj devas ankaŭ kompromisi kun freŝdata tragedia pasinteco, kaj la neceso eviti novajn malamojn. Membro de la konsilio por repaciĝo kaj integriĝo, S-ino Abeer Mahmud de tri jaroj ne ricevis novaĵojn de sia edzo arestita de OIŜ. Ŝi tamen insistas pri la klopodoj farendaj pri akordiĝo. “Kiam Mandjib estis liberigita, multaj homoj venis al KSD por denunci kunlaborantojn. Ĉi lastaj estis arestitaj de la militista konsilio por malhelpi senprocesajn venĝojn. Post nia laboro pri akordiĝo, 250 viroj, kiuj ne havis sangon sur siaj manoj, estis liberigitaj. Mortopuno ne ekzistas ĉi tie.” La ĝihadistoj suspektitaj aŭ kondamnitaj pri sangokrimoj estas malliberigitaj en prizonoj, kiuj laŭdire respektas la konvencio de Ĝenevo, subskribita de YPG.

Sur la vojo al Rakka ni haltas en Ain Issa, la militista ĉefstabejo de KSD. Miliciano estas farbanta sur muron “Siriaj Demokrataj Militfortoj” en la araba, la kurda kaj la siriaka. La aŭtonoma registaro trudas naŭmonatan militservon. Sed, ĉe la fronto la plejmulto de la batalantoj estas volontuloj, inter ili kelkaj eksterlandanoj, kiel Robert Grodt, eksaktivisto de Occupy Wall Street, mortinta la 6-an de julio, kiam YPG eniris la antaŭurbon de Rakka. Militistaj veturilaroj de Usonaj tanketoj cirkulas sur la vojetoj de la zono. Post du horoj tra pejzaĝo punktita de detruitaj konstruaĵoj, la urbo ekaperas. Precizpafistoj kaj atencoj ĝihadistaj malrapidigas la antaŭeniron de KSD. Ĉe la enirejo de la urbo, provizora sukurejo, instalita en eksgaraĝo, ebligas flegi negravajn vunditojn. Iom pli fore, en alia konstruaĵo, grupo de junaj Jezidaj milicianinoj, religia malplimulto de Iraka Kurdio, preparas sin por iri al fronto. Unu el ili asertas voli venĝon por ĉiuj virinaj viktimoj de OIŜ. “Ne gravas cû la malliberigitaj virinoj estas Jezidaj, Arabaj aŭ Turkmenaj: ni venis ĉi tien por liberigi ilin. Poste, ni reiros hejmen, ĉar ni ne estas okupanta militforto.

Tra la fenestro de la konstruaĵo, kien batalantoj venas por manĝi kaj ripozi, la vidaĵo al tiu urbo, kiu iam havis 200 000 loĝantojn, estas impona. Inter la domoj detruitaj, kaj tiuj, kiuj daŭre staras, la stratoj estas senhomaj. Ĉiuj loĝantoj de la kvartalo estis antaŭzorge translokigitaj, oni iam aŭdas pafadojn kaj eksplodojn. Ĉe la suba etaĝo soldatoj partigas grandan pladon da rizo, legomoj kaj kokidaĵo. La batalvestaj insignoj estas malsimilaj. Iuj estas Araboj, aliaj Kurdoj aŭ Jezidoj, sed ĉiuj atente aŭskultas la radiokonversacion inter membro de la grupo kaj la ĉefstabo de KSD, kiu donas ordonojn. Ilia paŭzo estas mallonga. OIŜ rezistas kaj, eĉ se ĝia malvenko estas anoncita kiel certa, aliaj bataloj restas farendaj por ke la nomo de Roĵavo aŭ de Demokrata Federacio de Norda Sirio iun tagon aperu sur la mapoj.

Mireille COURT kaj Chris DEN HOND

Dudeka datreveno de la retrocedo

La aŭtonomeco de Honkongo reduktiĝas

Du jardekojn post sia reveno en la ĉinan sinon, Honkongo spertas ŝrumpantan aŭtonomecon kaj kreskantan subpremon. Pri tio atestas la enkarcerigo de tri gvidantoj de la movado favora al plena universala voĉdonrajto, kiu mobilizis la junularon en aŭtuno 2014. Tamen, multforma politika tendenco, nomata “surlokisma”, ekankriĝas en la socio.

LA NOVA ESTRINO de la registaro, s-ino Carrie Lam, pompe ĵuris la 1-an de julio 2017, en Honkongo, kie estis dismetitaj dudek skadronoj de la Popola Liberiga Armeo. La ĵur-ceremonio koincidis kun la dudeka datreveno de la retrocedo de la brita kolonio al Ĉinujo, kaj la prezidanto Xi Jinping venis, sub alta protektado. Ĉe la fino de la festo, li konfirmis, ke en Honkongo li estas la ĉefo: “Ĉiu aktivado endanĝeriganta la suverenecon kaj sekurecon de Ĉinujo, kiu kontestas la fundamentan leĝon, kiu defias la centran registaron aŭ kiu uzas Honkongon kiel bazon por konduki agadon de enŝteliĝo kaj sabotado kontraŭ la kontinenta Ĉinujo, estas ago, kiu transiras la flavan linion kaj estas tute neakceptebla*.” Unu monaton antaŭe jam, en Pekino, s-ro Zhang Dejiang, la tria potenculo de la ĉina komunista Partio (ĈKP), kiu estras la centran kunordigan grupon pri Honkongo kaj Makao, emfazis: “Neniel la alta grado de aŭtonomeco pri kiu disponas Honkongo devas esti preteksto por oponi al la centra registaro*.”

* François Bougonet, Florence de Changy, “Xi Jinping met en garde les démocrates de Hongkong”, Le Monde 3-an de julio 2017.
* Stuart Lau, “Chinese state leader Zhang Dejiang announces Beijing’s plans to tighten grip on Hongkong”, South China Morning Post, Honkongo, 27-a de majo 2017.

Tio ne malhelpis la ĉiujaran kunvenon memorigantan la sangan subpremadon de la Tienanmen-placo en Pekino, en 1989. Tiun 4-an de junio 2017, sur la vastega scenejo de la Viktoria-placo en Honkongo, homoj kantas patriotajn kantojn kaj krias sloganojn postulantajn, ke Pekino nuligu sian verdikton pri tiu movado, kvalifikita “kontraŭ-revolucia ribelado”. S-ino Chow Hang-tung, vicprezidanto de la Alianco por apogo al la demokratiaj kaj patriotaj movadoj en Ĉinujo, kiu arigas ĉiujn organizaĵojn kaj partiojn de la demokratia tendaro, memorigas, ke la Honkonganoj havas bonŝancon povi sin esprimi por tiuj, kiuj ne povas, omaĝi la viktimojn por tiuj, kiuj estas malhelpataj tion fari, kaj proponi konsolon al tiuj, kiuj plu vivas.

Rifuzo de la “cerbo-lavado”

NI DEVAS BATALI por ke la universalaj valoroj profitu al pli kaj pli da homoj”, diris al ni kelkajn horojn antaŭe la prezidanto de la Alianco, s-ro Albert Ho. Tiu eksdeputito ĉe la leĝfara Konsilio — de 1997 ĝis 2016 — estas hodiaŭ unu el la ĉefaj respondeculoj de la demokratia Partio. “La nuna situacio estas kaptiloplena, li komentas, sed mi subtenas la formulon “unu lando, du sistemoj*”, ĉar tio estas la intereso de ambaŭ partioj. Mi sentas min profunde ĉino, kaj samtempe estas tre ligita al la juroŝtato, kiu estas la specifeco de Honkongo.” S-ro Lau San-ching spertis dum sia junaĝo, de 1981 ĝis 1991, la ĉinajn karcerojn kiel trockista aktivulo*, kaj apartenas al la dua plej grava demokratia partio, la civitana Partio: “Kio konsistigas la specifecon de Honkongo rilate al la cetero de Ĉinujo, tio estas la efektiva apliko de la demokratiaj liberecoj. Sed la lukto daŭras por akiri rektan universalan voĉdonrajton, sen antaŭa filtrilo.” Kvankam li persone estis viktimo de ĝi, li sentas certan admiron al tiu reĝimo, kiu restarigis “la grandecon de Ĉinujo”, kaj kiu vetas pri la disvolvado kun aparte la projektoj de komunaj investoj inter Honkongo kaj la lima provinco Gŭangdongo.

* Formulo, kiu signifas, ke du sistemoj (kapitalisma en Honkongo same kiel en Taivano, kaj socialisma sur la kontinento) povas kunekzisti, kondiĉe ke oni rekonu unusolan landon, la Popolan Respublikon Ĉinujo.
* Lau San-ching, Dek jarojn en la ĉinaj tendaroj. Atestaĵo, 1981-1991, Antaŭparolo de Jean-Jacques Gandini, Dagorno-L’Esprit frappeur, Parizo, 2002.

Advokato kaj aktivulo de la homaj rajtoj, s-ino Kit Chan montriĝas malpli optimista: la nuna konjunkturo estas malbona. Krome, la ekonomio pli kaj pli dependas de la ĉinaj investoj, ĉar la proporcio de eksterlandaj investoj same malpliiĝas. Kun la akriĝo de la subpremo dum la “movado de la pluvombreloj”, timo eniris la mensojn.” Tiu movado mobilizis multajn junulojn*: de la 27-a de septembro ĝis la 15-a de decembro 2014, ili okupis la centron de Honkongo por protesti kontraŭ la volo de Pekino antaŭselekti la kandidatojn por la posteno registarestro, kaj por postuli plenan universalan voĉdonrajton, sed ili ne ricevis tion. La 17-an de aŭgusto 2017, tri el la ĉefaj gvidantoj de la movado, s-roj Nathan Law, Alex Chow kaj Joshua Wong, estis kondamnitaj fare de la apelacia kortumo je respektive ok-, sep- kaj ses-monata enkarceriĝo; la prokurorejo taksis tro malfortaj iliajn kondamnojn en unua instanco je laboroj por ĝenerala intereso kaj kondamno je trimonata mallibereco kun prokrasto. Ili ankaŭ estas kondamnitaj je 5-jara neelekteblo. Tiu decido atestas pri pli kaj pli sentebla fermiteco.

* Vd Nahan Siby, “La somera ribelado pludaŭras en Honkongo”, Le Monde diplomatique en esperanto, oktobro 2014.

Okaze de nia renkontiĝo en junio, s-ro Law, prezidanto de la tre juna partio Demosisto, fondita en 2014 kun s-ro Wong, kaj la plej juna elektito ĉe la leĝfara Konsilio okaze de la baloto de la 4-a de septembro 2016, klarigis: “La movado de la pluvombreloj markis turniĝon en mia vivo. Adeptoj de neperforto, ni inspiriĝis el la sociala movado de aprilo-majo 1989 en Ĉinujo kaj ni altiris la atenton de la tuta mondo al Honkongo. Mi ne pensis, ke la aferoj iros tiel rapide. Demosisto volas sin turni al la popolaj klasoj pli ol tion faras la tradiciaj demokratiaj partioj, defendantoj de la mezklasoj; al la laboristoj, kiel mia patro, ĉar la ekonomia horizonto ne plu estas tiom ĝojiga.”

Eksa ĝenerala sekretario de la studenta Federacio, s-ro Law komprenas la frustriĝon de la sendependistoj, inter kiuj kelkaj estas liaj amikoj. Sed li voĉdonis en la leĝfara konsilio kun la tutdemokratia tendaro, samtempe proponante referendumon pri memdecido en 2047, dato kiam finiĝos la speciala reĝimo starigita por kvindek jaroj. “Ni devas eliri el izoliĝo, malfermiĝi al internacieco, li asertas. Tial Demosisto plifortigas siajn konektojn tra la tuta sudorienta Azio: Tajvano, Japanujo, Vjetnamujo.”

Tiun 4-an de junio 2017, ili estis 110 000 en la Victoria-parko. Apriore konsiderinda por loĝantaro de 7,3 milionoj da loĝantoj, tiu nombro tamen estas la plej malalta depost 2008. La kaŭzo estas, ke, por la dua sinsekva jaro, la studenta movado ne ĉeestas. Ja, post la “movado de la pluvombreloj”, la studenta Federacio ŝanĝis siajn elektitajn gvidantojn, kaj adoptis la linion “Honkonga identeco”. Ties membroj konsideras, ke la historio de la kontinenta Ĉinujo, al kiu apartenas la Tienanmen-eventoj, ne plu estas ilia historio.

La antaŭa registarestro, s-ro Leung Chun-ying, provis trudi programon de “patriota edukado”, kun manlibroj ekzaltantaj “la harmonion, la identecon kaj la nacian unuecon” kaj pliintensigon de la uzo de la mandarena lingvo, prezentante la ĈKP kiel organizaĵon “progreseman, altruisman kaj unuigan”, kaj ignorante la misfarojn de maoismo kaj la socian movadon de aprilo-majo 1989. Reage al tio aperis generacia movado kondukata de Scholarism, aktivula grupo kreita en majo 2011. Ĝia fondinto, dek-kvar-jara gimnaziano, s-ro Joshua Wong, ne plu forlasis la scenejon. Li ne kontraŭas, ke oni pli instruu la historion de Ĉinujo, malgravigitan dum la brita kolonia periodo, nek ke oni substreku ĝiajn pozitivajn aspektojn, sed li rifuzas la version skribitan de la Ĉina ŝtato, kiu estas, laŭ li, “cerbolavado”. Post lanĉo de peticio, kiu ricevis cent mil subskribojn, kaj de giganta manifestacio, kaj oktaga sidanta manifestacio antaŭ la centra sidejo de la registaro, s-ro Leung Chun-ying forigis sian projekton en 2012. Tiel konstruiĝas kaj fortiĝas civitana honkonga identeco.

Tuta generacio vekiĝas je politiko, seniluziigita de la tradiciaj partioj, maljuniĝantaj kaj taksitaj tro patriotaj. Kreskanta nombro da honkonganoj, aparte junuloj, sin difinas nun kiel “surlokistojn”: ili emfazas la konservadon de la honkongaj identeco kaj aŭtonomeco, kaj iuj eĉ ne hezitas senkaŝe postuli sendependon. Ili alprenas pli radikalan strategion kontraŭ la Pekin-regado, insistante pri la vivstilo kaj la historio de Honkongo. Ili volas protekti la akiritajn publikajn liberecojn kaj la juroŝtaton, samtempe rekomendante pli da sociala justo. Laŭ enketo de 2015*, 40% de la loĝantoj difinas sin kiel honkonganojn (kontraŭ 21,8% en 2008), 18% kiel ĉinojn (34,4%) kaj 40% kiel havantajn miksitan identecon. Nur 4% de la 18-35-jaruloj sentas sin ĉinoj.

* KwongYing-ho,“L’essor du localisme à Hongkong: une nouvelle voie pour le mouvement démocratique?”, Perspectives chinoises, Honkongo, septembro 2016.

Cetere, la granda nombro da enmigrintoj (500 000 ene de dek jaroj) kaj de vizitantoj el la kontinento, kiuj estas tri kvaronoj de la 56 milionoj da turistoj en 2016) vekas kreskantan malŝaton, malgraŭ ĝia pozitiva ekonomia efiko: proporcio de turismo atingas 5% de la malneta enlanda produkto (MEP). Oni ankaŭ riproĉas al la ĉinoj de la kontinento profiti el la publikaj kaj socialaj servoj, aparte la hospitaloj, pezi sur la lerneja sistemo — la duono de la 95 000 infanoj naskiĝintaj en 2011 kaj enirantaj la bazan lernejon ses jarojn poste havas kontinento-devenan patrinon-, estigi gravan nesufiĉon de kelkaj nepre bezonataj produktoj, kiel pulvora lakto, kaj ne civitisme konduti.

Krome, la kontinentaj ĉinaj riĉuloj multekoste aĉetas vastajn loĝejojn kaj apartamentojn, kreskigante eĉ pli la prezojn de la nemoveblaĵoj, kiuj jam estas la plej altaj en la mondo kaj malhelpas pli kaj pli la lokulojn aliri individuan loĝejon. Kaj fine fortiĝas ankaŭ la volo protekti la kantonan lingvon fronte al la kreskanta influo de la mandarena, aparte en la mondo de negoco, kaj ofte fariĝinta la unua fremda lingvo instruata en la lernejoj, antaŭ la angla (parolata de 5% de la loĝantoj).

Tamen la “surlokistoj” ne estas homogenaj. Iuj emfazas la lukton kontraŭ la regado de la pekina registaro, kvalifikita “imperiisma”, kaj la memdecidon, restante tamen malfermaj al alianco kun la tutdemokratia tendaro; tiel estas Demosisto aŭ la sendependa Eddy Chu Hoi-dick. Aliaj sin deklaras favoraj al “honkonga nacio”, kaj kreado de Respubliko de Honkongo, per ĉiuj rimedoj inkluzive de perforto senecese, kiel la grupo Youngspiration de s-ro Baggio Leung, Indigenous de s-ro Edward Leung Tin-kei kaj la nacia Partio de s-ro Chan Ho-tin, kun, en kelkaj okazoj, diskursoj odorantaj diskriminacion, eĉ ksenofobion.

S-ro Chu Hoi-dick konigis sin en 2006 lanĉante kampanjon por defendi la heredaĵon de Honkongo kaj luktante kontraŭ la bien-spekulado, kreinte en 2011 la Ligon Tero kaj Justico (Land Justice League). Adepto de biciklo kaj ekonomia malkresko, li diras ke li ne plu fidas la tutdemokratian tendaron, sen tamen esti sendependisto. Li situas inter ambaŭ tendaroj: “Necesas difini novan konstitucian ordon pere de referendumo lasanta malfermaj la diversajn elekteblecojn. La honkonga identeco estas plurala, ĉar ni ĉiuj devenas de la diversaj tavoloj de enmigrado, kiu neniam ĉesis.” Li estas adepto de neperforto kaj esenca estas por li la subteno de la popolaj klasoj: “Demokratio, tio ne estas nur voĉdono. Tio, kion volas homoj, estas povi regi sian vivon.” Same kiel s-ro Law, li opinias, ke oni devas “Plivastigi la batalkampon al la tuta sudorienta Azio”. La 4-an de septembro 2016 li estis elektita ĉe la leĝfara Konsilio de sia distrikto, la Novaj Teritorioj Okcidento kun pli da voĉoj ol iu ajn alia kandidato (84 000), kio meritigis al li la kromnomon “reĝo de la voĉdonoj”.

Tri aliaj surlokistoj kvalifikitaj “sendependaj” estis elektitaj dum tiu baloto: S-roj Nathan Law kaj Edward Yiu Chung-yim, kaj s-ino Lau Siu-lai, universitatanino engaĝita por la defendo de la kolportistoj kaj de stratbazaroj de la popola kvartalo Mongkok. Ili ĉiuj tri estas aliĝantaj al la tutdemokratia grupo, kiu, kvankam malkreskanta, sume havas dudek sidlokojn (el sepdek). Kune, ili atingas la decidan barilon de dudek kvar elektitoj, necesaj por malhelpi la promulgadon de leĝoj, kiujn povus trudi la pro-Pekinaj deputitoj.

La demokrata tendaro malfortigita ĉe la Parlamento

INTER la sendependistoj, kiuj ankaŭ disponas pri kvar sidlokoj, la du membroj de Youngspiration, s-roj Baggio Leung kaj Yau Wai-ching igis sin rimarkitaj okaze de la ĵuro-ceremonio, la 11-an de oktobro 2016, svingante flagrubandon “Honkongo ne estas Ĉinujo”, prononcante la vorton “Ĉinujo” malestime kaj dirante, anstataŭ “Republic of China”, “Refucking of China” (“Pugfikita Chinujo”)... Ilia ĵuro estis tuj rifuzita. En Pekino, la konstanta komitato de la popola nacia Asembleo donis sian propran interpretadon de la fondamenta Leĝo taksante: “Tiu, kiu intence prononcas vortojn ne respondantajn al la formo de la ĵuro preskribita de la leĝo, aŭ kiu ĵuras laŭ maniero ne sincera aŭ solena, estos konsiderata kiel rifuzanta doni la ĵuron. Tiel farita ĵuro ne estas valida kaj la koncerna homo estas malkvalifikita por okupi [siajn] funkciojn.” En Honkongo la tribunalo konfirmis tiun interpretadon. La elektitoj do ne povis okupi siajn funkciojn.

Ili cetere ne estas la solaj, kiuj ne uzis la striktan tekston. Tion faris s-ro Leung Kwok-hung, alinome “Long Hair”, figuro de la tutdemokratia tendaro, kiu venis kun flava pluvombrelo kaj postulis de la registaro klarigojn pro la amasmurdo de la Tienanmen-placo; sed ankaŭ s-ino Lau Siu-lai, kiu apartigis ĉiun silabon de la teksto, igante ĝin nekomprenebla, s-ro Law, kiu prononcis la vorton “Respubliko” kun demanda tono kaj s-ro Yiu Chung-yim, kiu postulis plenan universalan voĉdonrajton. Jure persekutataj de tribunalo, ankaŭ ili ne povas okupi siajn funkciojn en la Parlamento, laŭ decido de la tribunalo publikigita la 14-an de julio, kiu referencas al la fundamenta Leĝo, sed ankaŭ al la jurisprudencaj principoj de la common law, kio estos pli malfacile kontraŭstari okaze de apelacio. Novaj elektoj povos okazi nur dudek unu tagojn post kiam ĉiuj juraj apelaci-vojoj estos provitaj. Dume, la demokrata tendaro troviĝas reduktita je dudek sidlokoj, do nekapabla uzi vetoo-rajton.

La vojo estas libera por s-ino Carrie Lam, elektita surbaze de la malnova voĉdonsistemo. Alt-funkciulo de la brita kolonio dum dek naŭ jaroj, ŝi rekte pasis je la servo de Pekino. Ŝia laborplano ŝajnas jam desegnita. Ĝi devus enhavi adopton de kontraŭ-sendependiĝa leĝo, antaŭvidita en la fundamenta Leĝo, kiu ebligos severe puni la politikajn oponantojn... Sed ne certas, ke ŝi prenos tiun riskon. Jes ja, la surlokismo estas enradikiĝanta. Subtenon de la mezaj klasoj ĝi jam havas. Ĉu ĝi kapablos gajni la subtenon de la popolaj klasoj?

Jean-Jacques GANDINI

Ĉu Trump estas pli sekura ol Fukuŝimo?

Ĉu Trump estas pli sekura ol Fukuŝimo? de Joachim BITTNER 15a septembro 2017

La germana ĉefministro, s-ino Angela Merkel, opinias la riskon de atomenergio ne tolerebla. Tio ne validas por atombomboj sub regado de Trump, kiuj estas deponitaj en Germanujo. Strange.

Legu plu alklakante ĉi tie

La partnereco kun Ĉinujo kontraŭpezas la influon de Moskvo

La “silkaj vojoj” iras tra Kazaĥujo

Lanĉitaj en 2013 de la prezidanto Xi Jinping, la “silkaj vojoj” celas ligi tra tero kaj tra maro Ĉinujon al Proksima Oriento, al Afriko kaj Eŭropo, irante tra Centra Azio. Se Rusujo unue vidis en ĝi ĉinan enmiksiĝon en sian influsferon, ĝi hodiaŭ kalkulas pri kunlaborado, pri kiu ĝi esperas pozitivajn sekvojn. Kazaĥujo, siaflanke, serĉas ekvilibron inter ambaŭ gigantoj.

INTER LA URBOJ Taraz kaj Ŝimkento, en la sudo de Kazaĥujo, ne maloftas vidi kamparanojn hejmenigi sian brutaron laŭlonge de ŝoseo-segmentoj ĵus konstruitaj. Ni troviĝas ĉe la komenco de la okcidenta deklivo de la novaj “silkaj vojoj”, tiuj de la ĉina iniciato “Unu zono, unu vojo”: konstru-programo de rapidaj ŝoseoj, fervojoj, havenaj infrastrukturoj kaj oleoduktoj en pli ol sesdek landoj. Celoj de tiu ĉina projekto, kiun oni ofte komparas al la usona Marshall-plano por Eŭropo post la dua mondmilito*: sekurigi la transporton de ĝiaj produktoj al la ĉefaj konsum-centroj en Eŭropo, en Afriko kaj en Azio, kaj krei viglajn ekonomiajn koridorojn kapablajn stimuli ĝian kreskon, starigante samtempe daŭrajn diplomatiajn aliancojn kun la profitantaj landoj.

* “China’s “Marshall Plan””, The Wall Street Journal, Nov-Jorko, 11-a de novembro 2014.

Koncerne la terajn vojojn, Kazaĥujo estas deviga pasejo. La ĉina prezidanto Xi Jinping elektis la kazaĥan ĉefurbon, Astana, por anonci en 2013 la lanĉon de sia iniciato, firmigita la 14-an de majo 2017 en Pekino okaze de internacia forumo. Ekirante de la ekstrema oriento de Ĉinujo, pasante tra la landlima seka haveno* Khorgos, rapida ŝoseo trairos la landon, de sudo ĝis nord-okcidento por atingi, en 2020, okcidentan Eŭropon tra Moskvo. Konektita al la unua, dua akso celos Kaŭkazon kaj Turkujon, tra la mar-haveno Aktaou, sur la orienta bordo de la Kaspia Maro, dum tria akso atingos Iranon tra Uzbekujo kaj Turkmenujo. Nuntempe, trajnoj venantaj de Ĉinujo jam trairas la kazaĥan teritorion norde. Linio de var-trajnoj liganta Yiwu, marbordan urbon de Orienta Ĉinujo al Londono estis inaŭgurita en januaro 2017, tri jarojn post la Yiwu-Madrido-linio, kiu simbole lanĉis la projekton.

* Varo-transŝarĝa aŭ stokiga centro situanta apud haveno.

Por financi sian iniciaton, Ĉinujo mobilizas siajn gravajn devizo-rezervojn. Ĝi sin apogas je specifa fonduso de 40 miliardoj da dolaroj (34 miliardoj da eŭroj), kaj ankaŭ je la Azia invest-banko por infrastrukturoj (AIBI), dotita per cent miliardoj da dolaroj — inter kiuj triono estas ĉina mono — kaj oficiale baptita de kvindek ses eŭropaj, aziaj, proksim-orientaj landoj... Ĝi tamen kondiĉigas siajn malavaraĵojn je la financa partopreno fare de la profitantaj landoj. “Ĉinujo pretas labori kun Kazaĥujo laŭ principoj de malfermeco, kunordigo, kunlaborado kaj mutualaj profitoj, uzante niajn respektivajn programojn”, insistis la ĉina ĉefministro Li Keqiang okaze de sia vizito en Astana la 3-an de novembro 2016, elstarigante tiun metodon, kiu konsistas konekti la ĉinan iniciaton al lokaj disvolvad-programoj — kaj reciproke...

Redukti la malriĉec-insuletojn

NOMATA “LUMA VOJO” (“Nourly Jol”), la parto “transporto” de la kazaĥa plano por rekreskigi la ekonomion — 9 miliardoj da dolaroj — iras laŭ la desegno de la novaj “silkaj vojoj”. Respondante al la ĉinaj prioritatoj, la helpo de Pekino ebligas al la prezidanto Nursultan Nazarbajev ĝui financajn marĝenojn por la aliaj konstruejoj de sia kvinjara plano. Inter ili, la refondo de la administracio, la renovigo de la loĝejaro aŭ eĉ la gas-provizado al la malriĉaj sudaj regionoj restas nepraj por la strategio “Kazaĥujo 2050”. Tiu programo celas redukti la malriĉec-insuletojn de lando, kie la meza monata salajro ne transpasas 415 dolarojn (360 eŭrojn)*, kaj eĉ integrigi ĝin en la grupon de la tridek plej grandaj ekonomioj de la planedo. Ĉina-kazaĥa fonduso — 2 miliardoj da dolaroj-, kreita en 2015, ja planas investi en ŝtalo, hidroelektro aŭ aŭto-konstruado*. Jen ŝanco diversigi ekonomion, tre dependan de la elfosaj industrioj kaj severe frapitan de la falo de la petrolprezo, ankoraŭ duono de tiu de 2014.

* Ĉefa socio-ekonomiaj indicoj, Publika agentejo pri statistikoj de la Kazaĥa Respubliko, 2016.
* “World investment Report 2016”, Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri komerco kaj Disvolvado, Ĝenevo, http://unctad.org

Pli ol transita regiono, la kazaĥaj stepoj estas strategia teritorio por Pekino. Riĉa je nafto kaj gaso, unua produktanto de uranio en la mondo, Kazaĥujo certigas al ĝi diversigon de provizado, reduktante la proporcion de ĝiaj importaĵoj el la Golfo, kaj alternativan vojon okaze de blokado de naftoŝipoj en la Malaka Markolo*. Preter la transport-infrastrukturoj, la iniciato “Silka Vojo” malfermas pordon al ĉinaj partoprenoj en la kazaĥaj prienergiaj natur-riĉaĵoj kaj produkto-aparato. Ĝi ankaŭ donas bazon por kontroli la Ujgurojn (turkoparolantojn), kiuj loĝas en la aŭtonoma regiono Xinjiang, en la disvolviĝanta okcidenta parto de Ĉinujo, sed kiuj ankaŭ ĉeestas ĉi-flanke de la landlimo (230 000 el ili vivas en Kazaĥujo).

* Vd. Alain Gresh, “Pekino kaj Riado remalfermas la silko-vojon”, Le Monde diplomatique en esperanto, januaro 2011.

La jaron 2015 markis la rekorda transakcio — 1,1 miliardo da dolaroj (930 milionoj da eŭroj), kiu permesis al Sinopec, petrol-kompanio apartenanta al la ĉina ŝtato, aĉeti la kazaĥan filion de la rusa Lukoil. Tiu ekspansio en la petrol-gasa sektoro firmiĝis en 2005, kun la aĉeto fare de la China National Petroleum Corporation (CNPC) de la kanada Petro-Kazakhstan, kio ebligis al ĝi establiĝi en la Turgay-baseno, en la sudo de la lando. Nun posedanta iom de la kapitalo de la petrola kaj natur-gasa nacia kompanio Kaz Munay Gas (KMG) tra sia suverena fonduso China Investment Corporation (CIC), Ĉinujo estas instalita ankaŭ en la regiono Aktobe (nord-oriente) kaj Mangistau (orienta bordo de la Kaspia Maro). Ĝi hodiaŭ regas pli ol kvaronon de la loka produktaĵo; ĝi posedas oleodukton kaj gasodukton sur la kazaĥa teritorio (devenantaj, respektive, de la Kaspia Maro kaj Turkmenujo), konkurencanta tiel Rusujon pri la transporto de hidrokarbidoj*.

* Rusujo posedas la oleodukton Uzen-Atyraou-Samara, administrata de Rosneft, kaj la gasodukton Central Asia-Center, regata de Gazprom.

La CNPC posedas ankaŭ 50% de la rafinejo de Chimkent, unu el la tri en la lando, ĵus renovigitaj. Ĉi tiuj investadoj permesos al Astana iom post iom redukti sian dependon de Moskvo por ricevi benzinon laŭ la eŭropaj primediaj normoj. Nuntempe, Kazaĥujo ja devas importi el okcidenta Siberio 40% el sia bezonata rafinita petrolo, manke de modernaj infrastrukturoj.

Malfermante sian landon al la ĉinaj kapitaloj, s-ro Nazarbajev daŭrigas sian eksterlandan politikon “plurvektoran” — laŭ la dediĉita esprimo-, kiu celas tri atingotaĵojn: allogi la eksterlandajn kapitalojn necesajn por la modernigo de sia ekonomio; zorgi pri la kontentigo, satigo — do forigo — de la multaj apetitoj kiujn estigas ĉe la potencaj landoj ĝia strategia pozicio inter Eŭropo kaj Kaŭkazo, inter Azio kaj Proksima Oriento; kaj finfine gajni pli da aŭtonomeco rilate al la rusa eksa granda frato. Tiel, pli ol dek jarojn antaŭ la ĉina emerĝo, la lando konstruis strategiajn partnerecojn kun okcidentaj petrol-kompanioj. Jam engaĝita kun la rusa Lukoil, KMG asociiĝis en 1992 al la usona duopo Chevron-ExxonMobil por ekspluati la naftotavolon de Tengiz, al la nederlanda Royal Dutch Schell kaj al la itala Ente Nazionale Idrocarburi (ENI) por kunadministri tiun de Karachaganak. Tria “giganto” de tiu triopo, apogkolono de la nacia ekonomio, la petrol-tavolo de Kachagan, situanta en la Kaspia Maro kaj funkcikapabla nur de oktobro 2016, estis konfidita al larĝa konzerno de usonaj kaj eŭropaj kompanioj. La ĉinoj, tra la CNPC, invitigis sin fine de 2013. Ili akiris 8% de la kapitalo de tiu baseno, unu el la plej vastaj malkovritaj en la mondo dum la lastaj jardekoj.

Vekiĝo de “ĉinofobio”

EN KAZAĤUJO la ĉina ĉeesto havas nun la dimension de strategia partnereco kapabla kontraŭpezi Rusujon, kies ekonomia influo, armea kaj kultura restas dominanta dudek kvin jarojn post la sendependiĝo. La rusa lingvo konservis statuson de oficiala lingvo, kaj la lando enhavas gravan slavan malplimulton (4,5 milionoj da homoj, tio estas kvarono de la loĝantaro). Moskvo daŭre ekflugigas siajn raketojn el la Bajkonur-enklavo, kadre de lukontrakto, kiu, en 2005, estis plilongigita ĝis 2050. Provizante trionon de ĝiaj importaĵoj, Rusujo restas la ĉefa provizanto de varoj kaj servoj de la lando kaj ĝi okupas la sesan rangon de la eksterlandaj rektaj investoj (ERI) ricevitaj de Kazaĥujo*. “La rusoj posedas kapitalpartojn en pli ol ses mil entreprenoj en Kazaĥujo”, substrekis la kazaĥa prezidanto marĝene de la internacia ekonomia Forumo de Sankt-Peterburgo, en junio 2016. Logike, la ekonomiaj malfacilaĵoj de Rusujo havas ankaŭ konsekvencojn sur la kazaĥa ekonomio, kaj Astana devis dufoje devaluti la tengon, en 2014 kaj 2015, kiel sekvo de la falo de la rublo.

* Centra Banko de Kazaĥujo, 2010-2016, kumulitaj donitaĵoj.

Por konservi sian influon en Centra Azio, Moskvo kalkulas pri la Eŭrazia Ekonomia Unio (EEU), kiu, ekfunkciinta en 2015, kunigas Rusujon, Belorusujon, Kazaĥujon, Kirgizujon kaj Armenujon. Imagita de la prezidanto Nazarbajev en 1994, la “eŭrazia revo” emas servi la geopolitikajn interesojn de Rusujo kaj reprodukti la nesimetriajn rilatojn, kiuj ekzistis en la USSR inter Moskvo kaj la periferiaj respublikoj. Moskvo trudis komunan eksteran tarifon kopiitan el la propraj doganaj tarifoj, nuligante la avantaĝojn, kiujn Astana eltiris de sia aliĝo al la Monda Organizo de Komerco (MOK) en 2015. Depost la forigo de la doganbariloj, la amasa alveno de malmultekostaj rusaj produktoj malfortigas la konkurkapablon de la landa ekonomio*.

* Vd. Régis Genté, “Le Kazakhstan ou la géopolitique de l’eurasisme”, Le Monde diplomatique, novembro 2010.

Rekomendante interkonsentojn kie ĉiu gajnas, Ĉinujo intence lokas sin kiel oponanton kontraŭ la pli aŭtoritatema stilo de Moskvo. Sed la konkurado inter la du gigantoj ne ekskluzivas kunlaboradon inter la EEU kaj la iniciato “Unu zono, unu vojo”, ĉar Moskvo ja pretas ion cedi por konservi siajn komercajn kaj sekurecajn rilatojn kun Pekino sine de la Kunlabor-Organizaĵo de Ŝanhajo* (Vd artikolon “Geopolitika atuto por Rusujo”). “En tiu Tre Granda Ludo* instaliĝas speco de maskita kunsuvereneco*, aplikata de Ĉinujo kaj Rusujo al la plej granda parto de Centra Azio, dum la usonaj ambicioj en la regiono stagnas”, analizas René Cagnat, asociita esploristo ĉe la Instituto de Internaciaj kaj Strategiaj Rilatoj (IISR), (IRIS en la franca). Referenco al la revolucio de skistogaso en Usono kaj al la fermo de la usonaj aerarmeaj bazoj de Karshi-Khanabad, en Uzbekujo (2005), kaj de Manas en Kirgizujo (2014).

* Interregistara Organizaĵo ariganta Rusujon, Ĉinujon, Kazaĥujon, Kirgizujon, Taĝikujon kaj Uzbekujon, kaj, de junio 2017, Pakistanon kaj Baraton, ĉiujn partoprenantojn en la iniciato “Unu zono, unu vojo”.
* Resendas al la esprimo “Granda Ludo”, kiu kvalifikas la rivalecon de la brita kaj rusa imperioj en Kaŭkazio kaj Centra Azio en la 19-a jarcento.
* Suverenec-rajto de pluraj grandaj ŝtatoj aplikita al unu lando.

La antaŭeniro de Pekino vekas malnovan ĉinofobion, sed pli senteblan sine de la junaj naciistaj elitoj. Bataloj inter lokaj kaj ĉinaj laboristoj — sed ankaŭ barataj — estas oftaj ekde la fino de la jaro 2000. La reĝimo de s-ro Nazarbajev, kiu regas la landon de dudek sep jaroj, respondas al ĝi per politiko de “flato kaj bato”. De 2012, leĝo devigas la mezajn kaj grandajn entreprenojn, kiuj ricevas publikajn mendojn, dungi 90% da lokaj dungitoj (70% por la kadrulaj postenoj). Tiu devigo estas larĝe cirkaŭirita, kiel klarigas la franca konsilisto Christian Mauve, eksa respondeculo pri sekureco (2012-2014) de la konzerno North Caspian Operating Company: “Depost januaro 2017, imposto pri la laborpermesoj estis starigita por la petrolaj, gasaj, financaj kaj konsilistaj industrioj. Ne eblas ne vidi en ĝi financan kompenson por la ĉirkaŭevito de tiu leĝo.” Danke al iliaj bonaj rilatoj, la petrolaj kaj gasaj kompanioj sukcesis ricevi prokraston ĝis 2015, antaŭ ol la prezfaloj frostigis la demandon.

Printempe 2016, leĝprojekto celanta plilongigi la daŭron de luado de agrokulturaj teroj al la eksterlandaj investantoj de dek ĝis dudek kvin jaroj kreis protest-movadon. La manifestaciantoj direktis sian energion al la ĉeesto de Ĉinujo, kiu enŝprucigis 1,9 miliardon da dolaroj en la kazaĥan agrokulturon (cerealoj, viando, tomatoj). Ĝi tiel konfirmis sian intereson por lando situanta je la dua rango pri sia disponebla kulturebla tero por unu loĝanto (post Aŭstralio kaj antaŭ Kanado)*. Kvankam venkinto, ĉar la leĝprojekto fine estis retirita, la movado tamen suferis severan subpremon. La ĉefoj de tiuj pacaj manifestacioj, s-roj Max Bokajev kaj Talgat Ayan, estis kondamnitaj je kvinjara enkarcerigo. Tiu sankcio ŝokis la loĝantaron, ankoraŭ traŭmatizitan de la amasmurdo, fare de la kazaĥa polico en decembro 2011, de strikantaj petrol-laboristoj en Janaozen, kiu kaŭzis dek sep mortojn laŭ la oficiala nombro, kaj kelkajn dekojn laŭ organizaĵoj por defendo de homrajtoj.

* Monda Banko, Vaŝingtono, DC, 2014.

Profitante de la ĉina malavareco, Kazaĥujo elmetas sin al risko, ke Pekino postulos kompensaĵojn. Sed s-ro Nazarbajev ĝis nun kontentiĝas pri tiu dependeco: ĝi protektas lian reĝimon kontraŭ la eĉ pli granda socia malstabiliĝo, kiun nepre estigus sekiĝo de la investo-fluoj.

Arthur FOUCHÈRE

La modelo kiu inspiras la francan prezidanton Macron

La infero de la germana miraklo

La germana loĝantaro, alvokita por voĉdoni la 24-an de septembro, havis neniam tiom malmultajn laborpetantojn. Nek tiom multe da provizoraj laboruloj. La malmuntado de la sociala protekto meze de la 2000-aj jaroj transformis la senlaborulojn en malriĉajn laboristojn. Tiuj reformoj inspiras la revizion de la laborleĝo, kiun la franca registaro volas trudi per dekretoj.

LA OKA: la Jobcenter de la berlina kvartalo de Pankow ĵus malfermis siajn kradojn, kiam jam dek kvin homoj vicostaras antaŭ la akceptogiĉeto, ĉiu enfermita en kokono de tima silento.

“Kial mi estas ĉi tie? Ĉar, se vi ne venas laŭ iliaj venigoj, kiujn ili donas al vi, ili forprenas al vi la malmulton, kiun ili donas, mallaŭte grumblas kvindekjarulo, Ĉiukaze ili havas nenion por proponi. Escepte, eble laboron kiel vendisto de najlo-kalsonoj, kiu scias?” Amara rideto akompanas tiun aludon. Antaŭ monato, 36-jara sola patrino, senlabora edukistino, ricevis leteron de la Jobcenter de Pankow, kiu invitis ŝin kandidati por dungo de komercanto en seksbutiko, kun minaco de sankcioj ĉe rifuzo. Mi jam spertis ĉiajn aĉaĵojn kun mia Jobcenter, sed mankis nur tio, reagis ŝi interrete, antaŭ ol anonci sian intencon plendi pro misuzo de povo.

Ekstere, sur la parkejo de la alta konstruaĵo de socialaj loĝejoj, la “grupo de mov-subteno” de la senlaborula centro de Berlino jam laboras. Sur faldebla tablo antaŭ la buseto de la skipo, s-ino Nora Freitag, 30-jara, disponigas stakon da broŝuroj titolitaj “Kiel defendi miajn rajtojn kontraŭ la Jobcenter”. “Tiun ĉi iniciaton en 2007 lanĉis la protestanta eklezio. Ekzistas multe da mizero, ankaŭ multe da senpoveco, antaŭ tiu burokratia monstro, kiun la senlaboruloj ne malprave sentas kiel minacon.”

Damo, en la altaj sesdekaj, proksimiĝas heziteme. Ŝi ŝajnas esti terure ĝenata paroli antaŭ nekonataj homoj. Ŝia pensio malpli ol 500 eŭroj por ŝi ne sufiĉas por vivi, ŝi ricevas komplementon pagatan de sia Jobcenter. Ĉar ŝi daŭre apenaŭ sukcesas elteni ĝis la monatfino, ŝi de antaŭ nelonge laboras en provizora partotempa dungo (“minijob”) kiel mastrumistino en flegocentro, kiu certigas al ŝi monatan netan salajron de 340 eŭroj. “Vidu, ŝi diras kun terurigita voĉeto, “la letero de la Jobcenter anoncas al mi, ke mi ne deklaris miajn enspezojn kaj ke mi devas repagi 250 eŭrojn. Sed tiun monon mi ne havas! Krome, mi deklaris ilin eĉ ĉe la unua tago, miajn enspezojn, tute klare. Devas esti eraro ...” Skipano tiras ŝin ĉe la kubuto por doni al ŝi konsilojn aparte: al kiu adresi apelacion, se tio ne helpas: al kiu pordo frapi por deponi plendon, ktp. Kelkfoje la buseto servas kiel ŝirmo por pritrakti problemon ekster la rigardoj. “Tio estas unu el la efikoj de Hartz IV, rimarkigas s-ino Freitag. “La stigmatizado de la senlaboruloj estas tiom frapanta, ke multaj sentas honton eĉ nur mencii sian situacion antaŭ aliaj.”

Unu el la plej devigmetodaj sistemoj de Eŭropo

Hartz IV: tiu socia markado devenas el la procezo de malregulado de la labormerkato, nomata Agendo 2010, starigita inter 2003 kaj 2005 de la koalicio de la Socialdemokrata Partio (SPD) kaj Verduloj, gvidata de la kanceliero Gerhard Schröder. Nomata laŭ ĝia konceptinto, s-ro Peter Hartz, eksa direktoro pri personaro ĉe Volkswagen, la kvara kaj lasta parto de tiuj reformoj kunfandas la socialajn helpojn kaj la pagojn por longdaŭraj senlaboruloj (senlaboraj de pli ol jaro) en unuecan totalsuman helpon pagatan de la Jobcenter. La strikta sumo de tiu helpo — 409 eŭroj monate en 2017 por unu sola persono* — estas supozata motivi la ricevanton, nun nomatan “kliento”, kiom eble plej rapide trovi aŭ rekomenci dungon, kiom ajn malbone pagatan kaj malmulte konforman al liaj atendoj aŭ al liaj kompetentoj. Lia pagado estas do kondiĉita al reĝimo de kontrolado inter la plej devigmetodaj de Eŭropo.

* La helpo malaltiĝas al 368 eŭroj por persono vivanta pare kun alia persono kun Hartz IV-helpo. Aldoniĝas 237 eŭroj por infano inter 0 kaj 6 jaroj, 291 eŭroj por infano inter 7 kaj 14 jaroj kaj 311 eŭroj por adoleskanto inter 15 kaj 18 jaroj.

Fine de 2016, la reto de Hartz IV entenis proksimume 6 milionojn da homoj, inter ili 2,8 milionoj da oficialaj senlaboruloj, 1,7 milionoj da ne oficialaj elirintaj el la statistikoj per la “disponoj de aktivigo” (kursoj, “coaching”, dungoj por 1 eŭro, laboretoj, ktp) kaj 1,6 milionoj da infanoj de ricevantoj. En socio strukturita de la kulto al laboro, ili estas ofte priskribataj kiel malloguloj aŭ kiel frataro de senfaruloj kaj kelkfoje pli aĉe. En 2005, en broŝuro de la ministrejo pri ekonomio, kun antaŭparolo de la ministro Wolfgang Clement (SPD) kaj titolita “Prioritato al la honestuloj. Kontraŭ misuzoj, fraŭdoj kaj memservo en la socialŝtato”: “La biologiistoj unuanime uzas la terminon ‘parazitoj’ por nomi la organismojn kiuj zorgas pri siaj nutraĵbezonoj koste de aliaj vivuloj. Kompreneble estus tute maldece etendi nociojn el la animala mondo al homaj estuloj.” Kaj, kompreneble, la esprimo “Hartz-IV-parazito” estis abunde uzata de la kloaka gazetaro, unuavice de Bild.

La vivo de la Hartz-IV-ricevantoj estas batalsporto. Ĉar ilia vivnecesa minimumo ne ebligas al ili pagi luprezon por loĝejo, la Jobcenter transprenas tiujn pagojn, kondiĉe ke tiuj ne superas la plafonon fiksitan de la administrejo laŭ la geografiaj zonoj. “Triono de la homoj, kiuj venas al ni, faras tion pro loĝejproblemoj, deklaras s-ino Freitag. Plej ofte ĉar la altiĝo de la luprezoj en la grandaj urboj, nome en Berlino, eligis ilin el la limoj de la Jobcenter. Ili devas transloĝiĝi, sed sen scii kien, ĉar la loĝejmerkato estas okupata, aŭ pagi la diferencon el sia poŝo el la nutraĵ-buĝeto.” El inter la 500.000 “Hartz-IV-uloj” loĝantaj en Berlino, 40 elcentoj pagas luprezon, kiu transiras la limon de la regulo.

La Jobcenter povas ankaŭ, laŭgute, malbloki urĝajn helpojn. Tio donas al ĝi la rajton de enrigardo, kiu preskaŭ similas al kuratoreco. Bankkonto, aĉetoj, veturadoj, familia vivo aŭ eĉ amrilatoj: neniu aspekto de la privata vivo eskapas el la humiliga kontrolado. La 408 agentejoj de la lando disponas pri certa rajto je iniciato, iuj eĉ ŝprucas je imagado. Ekzemple fine de 2016, la Jobcenter de Stade, en Malsupra Saksujo, sendis demandaron al graveda fraŭla senlaborulino petante ŝin nomi la identecojn kaj naskiĝdatojn de siaj seks-partneroj.*

*Jobcenter fragt nach Sexpartnern per Fragebogen, sur la retejo de la informkolektivo Gegen Hartz IV, www.gegen-hartz.de

Per sia filozofio, tiu inkvizicia reĝimo ĝerme jam troviĝis en la manifesto subskribita en junio 1999 de s-ro Schröder kaj lia brita kolego Anthony Blair. La du profetoj de la “moderna socialdemokratio” tie proklamis la neceson “transformi la sekurecreton de socialaj atingoj en saltotabulo al la individua respondeco”. Ĉar, tiu teksto titolita “Eŭropo: la tria vojo, la nova centro”, precizigis, “partotempa laboro aŭ malalte pagata dungo valoras pli ol nenia laboro, ĉar ili faciligas la transiron de senlaboreco al dungo”. Malriĉulo kiu ŝvitas prefere ol malriĉulo sen laboro: tiu vero de la komercokafejo servis kiel ideologia matrico por la “sendube plej grava cezuro en la historio de la germana socialŝtato ekde Bismarko”, laŭ Christoph Butterwegge, esploristo pri sociaj sciencoj ĉe la universitato de Kolonjo.*

* Christoph Butterwegge, Hartz IV und die Folgen. Auf dem Weg in eine andere Republik?, Beltz Juventa, Weinheim, 2015.

En Francujo la Hartz-leĝoj jam de dek du jaroj estas neelĉerpebla fonto de raviĝo en la mastraj, komunikilaj kaj politikaj rondoj. La rita odo al la “germana modelo” eĉ pli laŭtiĝis ekde la prezidantiĝo de s-ro Emmanuel Macron, por kiu “Germanujo bonege reformis”*. Tiu vidpunkto estas tre malofte kontestata de la ĉefartikolistoj.

* “Macron: “Je veux conforter la confiance des Français et des investisseurs””, Ouest-France, Rennes, 13-an de julio 2017.

“La germana kanceliero Gerhard Schröder uzis ĉiujn siajn fortojn por trudi la reformojn, kiuj estigas la prosperon de lia lando”, memorigis la eldondirektoro de Le Monde tagon post la elekto de la kandidato de la “start-up-nacio”, por admoni lin, ke li montru feran pugnon en siaj propraj reformoj.* La ekonomikisto Pierre Cahuc, kun Marc Ferracci kaj Philippe Aghion inspirinto de la reformo de la labormerkato tia, kian s-ro Macron ĝin imagas, ankaŭ salutas “la esceptan sukceson de la germana ekonomio”. Li taksas, ke Hartz IV ne nur “estas pli bona por la dungo”, sed ke ĝi estas ankaŭ preferinda por disdoni ĝojon kaj bonan humoron, ĉar “la germanoj deklaras sin pli kaj pli kontentigitaj pri sia situacio, antaŭ ĉio la plej modestaj, dum la kontentiĝo de la francoj stagnas”.*

* Arnaud Leparmentier, “Les cent jours de Macron seront décisifs”, Le Monde, 10-an de majo 2017.
* Sophie Fay, “Macron va-t-il faire du Schröder à la française?”. L’Obs, Parizo, 13-an de majo 2017. Pri Pierre Cahuc, vd Hélène Richard, “Théorème de la soumission”, Le Monde diplomatique, oktobro 2016.

Kvankam “la plej modestaj” ankoraŭ sukcesas reteni sian ĝojon en la atendovicoj de la Jobcenters, ne kontesteblas ke la projektoj de s-ro Macron en rekta linio inspiriĝas el la “germana modelo”. Speciale la malplenigo de la laborleĝo kaj la fortigo de la kontrolo por senlaboruloj, kiuj estas punataj okaze de rifuzo de du sinsekvaj laborproponoj. Neniu pli bone resumis la spiriton de Hartz IV ol la franca prezidanto, kiam, la 3-an de julio, antaŭ la parlamento kunvokita en Versajlo, li klarigis, ke “protekti la plej malfortajn ne signifas transformi ilin en konstantaj helpatoj de la ŝtato”, sed doni al ili la rimedojn — kaj eventuale devigi ilin — “efike influi sian sorton”. Per vorta akrobataĵo simila al tiuj antaŭ nelonge faritaj de la konstruantoj de Hartz IV, li aldonis: “Ni devas anstataŭigi la ideon de sociala helpo [...] per vera politiko kiu inkludas ĉiujn.” Por s-ro Schröder, la slogano kontraŭ la malriĉuloj estis pli konciza: “Kuraĝigi kaj postuli” (“fördern und fordern”).

Cetere, s-ro Hartz ne trompiĝis. En Francujo la inspirinto de la leĝoj, kiuj portas lian nomon, daŭre ĝuas flatan reputacion. En Germanujo oni ne forgesis lian kondamnon en 2007, je du jaroj en malliberejo kun prokrasto kaj je 500.000 eŭroj da puno, ĉar li “aĉetis la socian pacon” ĉe Volkswagen per subaĉeta mono al membroj de la entrepren-konsilantaro, per vojaĝoj al tropikaj landoj kaj per disponigo de prostituitinoj. Tiel, ke jam neniu volas aŭdi pri li. Por trovi aŭskultantaron ĉiam preta aplaŭdi lin, la eksdirektoro pri homaj resursoj rifuĝas en Francujon. La Movado de entreprenoj de Francujo (la mastra organizaĵo MEDEF) regule invitas lin, kaj s-ro François Hollande, kiu akceptis lin kiam li estis prezidanto, revis inkludi lin kiel konsiliston.* Do, nun li rezervas siajn orakolojn al s-ro Macron, pere de la gazetaro.*

* L’ancien DRH de Gerhard Schröder ne conseillera pas Hollande”, Le Monde, 28-an de januaro 2014.
* Peter Hartz: lettre à Emmanuel Macron”, Le Point, Parizo, 21-an de junio 2017.

S-ro Hartz tamen ludis nur duanivelan rolon en la alveno de la Schröder-aj reformoj. Li ja prezidis la komisionon, kies laboroj servis kiel soklo al la reformoj, sed precipe la fondaĵo Bertelsmann gvidis la operaciojn. La “homama” verko de la en Germanujo plej influa komunikila kaj eldona grupo estis en la centro de la ellaborad-procezo de la Agendo 2010: financado de ekspertizoj kaj de konferencoj, disvastigo de argumentaroj ĉe ĵurnalistoj, enretigo de “bonaj voloj”. “Sen la laboro de preparo, de akompano kaj de postvenda servo ĉiunivele disvolvita de la Bertelsmann-Fondaĵo, la proponoj de la Hartz-komisiono kaj ilia leĝigo neniam okazintus”, rimarkigas Helga Spindler, profesorino pri publika juro ĉe la universitato Dusburgo.* La fondaĵo eĉ invitis la dek kvin membrojn de la komisiono al studvojaĝoj en kvin landojn konsideratajn avangardaj pri valorigo de la senlaborula provizo: Danlando, Svislando, Nederlando, Aŭstrujo kaj Britujo.*

* Helga Spindler: War die Hartz-Reform auch ein Bertelsmann-Projekt?, en Jens Wernicke kaj Torsten Bultmann (sub la dir. de), Netzwerk der Macht — Bertelsmann. Der medial-politische Komplex aus Gütersloh, BdWi, Marburg, 2007.
* Kp Thomas Schuler, Bertelsmann-Republik Deutschland. Eine Stiftung macht Politik, Campus, Frankfurto, 2010.
Regulaj dungoj transformitaj en provizorajn laborojn

La 16-an de aŭgusto 2002, s-ro Hartz transdonis siajn konkludojn al s-ro Schröder sub la kupolo de la franca katedralo en Berlino. Tio estas “granda tago por la senlaboruloj”, jubilis la kanceliero, kiu promesis revenigi du milionojn al laboro ene de du jaroj. La 344-paĝa raporto de la komisiono entenas dek tri “novigaj partoj” redaktitaj en mastra ĵargono surbaze de “denglisch” (miksaĵo de la germana kaj angla), en kiuj svarmas esprimoj kiel “controlling”, “change management”, bridge system por aĝaj aktivuloj”, “nova deĵorability kaj libervola dungiĝo” ... La Jobcenter estas tie priskribita kiel “plibonigita servo por la klientoj”.

Ekvalida la 1-an de januaro 2005, la reĝimo devena el tiu mallingvo interplektiĝas kun la alia “pakaĵo” de la Agendo 2010, kiu mastrumas la malreguladon de la labormerkato. Por meti la senlaborulojn en la salajran funelon, oni devis forĝi larĝan ilaron por dungistoj: senimpostigon de malaltaj salajroj, starigon de laboretoj por 400, poste 450 eŭroj monate, senplafonigo de uzado de portempa laboro, subvenciojn por interaj agentejoj por longtempaj senlaboruloj, ktp. La orfebro kaptis la dungistojn, speciale en la industrio de servoj. Reekipitaj je freŝaj trupoj per la Jobcenters, ili profitas la orpluvon por transformi regulajn dungojn en provizorajn — dum tiuj, kiuj okupas ilin, estas liberaj siavice vicostari ĉe la Jobcenters por kompletigi sian etan enspezon. La provizoraj anstataŭantoj eksplode pliiĝis, de 300.000 novvarbitoj en la jaro 2000 ĝis preskaŭ miliono en 2016. Samtempe la proporcio de malriĉaj laboristoj — pagataj per malpli ol 979 eŭroj monate — pasis de 18 al 22 elcentoj. La kreado en 2016 de la minimuma salajro, fiksita je 8,84 eŭroj hore en 2017, ne vere inversigis la tendencon: 4,7 milionoj da aktivaj laborantoj hodiaŭ ankoraŭ transvivas per laboreto plafonita je 450 eŭroj monate.* Germanujo transformis siajn senlaborulojn en necesbezonulojn.

* Fontoj: Federacia Laboragentejo; raporto de la Instituto pri ekonomiaj kaj sociaj sciencoj (WSI) n-ro 36, julio de 2017.
La infanoj venigataj al la Jobcenter

Hartz IV funkcias kiel servo de deviga provizora laboro. La minacoj je sankcioj, kiuj pezas sur la “kliento”, konstante dependigas sin de embusko. S-ro Jürgen Köhler, 63-jara berlinano, normale laboras kiel sendependa grafikisto. Alfrontita al la konkurenco de grandaj kabinetoj, kiuj rompas la prezojn, li jam ne ricevas sufiĉe da mendoj por vivi de tio kaj do enskribis sein ĉe la Jobcenter. “Iun tagon, rakontas li ĉe taso da kafo, letero anoncas al mi, ke mi devas en la sekvaj lundo kaj mardo, je la 4-a horo matene, prezenti min ĉe la pordoj de intera agentejo por esti atribuota al laborejo kaj ricevi mian pagon samvespere. Kaj ke mi devas kunporti paron da sekurecaj ŝuoj. Evidente mi ne posedas tian ekipaĵon kaj mi neniam laboris en konstruado. Komenci tion miaaĝe ŝajnis al mi ne bona ideo.” Ĉar la tempospacoj, kiel ofte, estis tro mallongaj por provi ŝanĝon, s-ro Köhler ne havis alian elekton ol kontesti la disponon antaŭ tribunalo, esperante ke lia afero estu juĝita antaŭ ol la tranĉilego de la sankcio falu, kiu povus malgrandigi liajn pagojn je 10 elcentoj, 30 aŭ eĉ 100 elcentoj. Neniu estas sekura kontraŭ tiu tranĉilego, eĉ ne la infanoj de la Hartz-IV-“klientoj” aĝaj inter 15 kaj 18 jaroj: interŝanĝe kun iliaj 311 eŭroj monate pagataj al la familia buĝeto, kaj eĉ se ili ankoraŭ iras al la lernejo, la Jobcenter povas ĉiumomente venigi ilin por “konsili” ilin orientiĝi al iu aŭ alia sektoro, kiu troviĝas en streĉiteco, kaj ĉesigi ilian provizadon, se ili maltrafas rendevuon. Jen garantio de pedagogia efiko al adoleskanto, kiu jam portas la “Hartz IV” tatuitan surfrunte.

S-ro Köhler, membro de la senlaborula grupo de Ver.di, la unuiĝinta sindikato de servoj, povis disponi pri senpaga advokato kaj ĝustatempe akiri favoran decidon. Ne ĉiuj havas tian bonŝancon. Preskaŭ miliono da sankcioj estis deciditaj en la jaro 2016, kun mondepreno de mezume po 108 eŭroj — ne neglektinda gajno por la Federacia Laboragentejo, la supera instanco de la Jobcenters. Samjare tiuj ricevis 121.000 plendojn, rifuzitajn en 60 elcentoj de la kazoj. “La sankcioj okazas al vi pro motivoj tiom absurdaj, ke oni havas bonajn ŝancojn gajni, se oni ĝuste reagas, klarigas s-ro Köhler. Sed la plej multaj senlaboruloj ne estas informitaj pri siaj rajtoj kaj defendas sin malbone; la plej multaj eĉ tute ne defendas sin.”

Ne ĉiam estis tiel. En 2003 kaj 2004, dekmiloj da senlaboruloj kaj da salajruloj sponte manifestaciis ĉiulunde en pluraj urboj de Germanujo por bari la reformojn de Schröder. Radikante precipe en la oriento, kie la sloganoj malkaŝe referencis la “lundajn manifestaciojn” de la aŭtuno de 1989 kontraŭ la potenco, la movado rapide disvastiĝis en la okcidento kaj surprizis la sindikatajn aparatojn, kiuj malmulte emis sekvi tion. “La sindikatoj multe diskutaĉis, koncedas s-ro Ralf Krämer, federacia sekretario de Ver.di taskita pri ekonomiaj demandoj. Ilia pozicio estis des pli ambigua, ke du el iliaj reprezentantoj estis partoprenintaj en la Hartz-komisiono, unu de la DGB [Germana Ligo de Sindikatoj], la alia ĉe ni.” Krom la du sindikatistoj la komisiono enhavis du parlamentajn delegitojn, du universitatanojn, altan funkciulon kaj sep “pintajn manaĝerojn”, el kiuj estis tiuj de la Deutsche Bank, de la ĥemia grupo BASF kaj de la konsilkabineto McKinsey. “La sindikata movado en Germanujo estas tradicie proksima de la SPD, s-ro Krämer daŭrigas. Evidente, la reformoj de Schröder povis trudiĝi nur, ĉar la registaro estis socialdemokrata, sen kio la rezistado estus multe pli forta.”

En novembro de 2003, je ĝenerala konsterniĝo, manifestacio organizita ekster la sindikataj aparatoj venigis cent mil homojn en Berlino. “Multaj sindikatistoj ĉeestis, ankaŭ mi mem, ĉar ĉe Ver.di la bazo komprenis, ke tiuj reformoj ne celis favorigi la merkaton de malaltaj salajroj, daŭrigas s-ro Krämer. Sed la direkcio de la DGB hezitis.” Kvin monatojn poste, novaj manifestacioj en Berlino, Ŝtutgarto kaj Kolonjo surstratigis duonan milionon da kontraŭuloj: io neniam vidita en la lando post la milito. Ĉi-foje, la sindikataj direkcioj manifestaciis ĉepinte. “Oni eble eĉ povintus gajni, se la dinamiko daŭrintus, bedaŭras s-ro Krämer. Sed la DGB timis perdi la regadon kaj ne alvokis al kromaj manifestacioj. La “lundaj manifestacioj” fariĝis izolitaj, kaj la movado estingiĝis. Ni maltrafis historian okazon. Necesas diri, ke alfrontiĝo ne estas parto de la germana sindikata kulturo. Ne estas en niaj kutimoj kontesti la decidojn de registaro demokratie elektita, kvankam persone mi bedaŭras tion.”

Strange, tiu malsukceso ne instigis la sindikatojn pensi pri ŝanĝo de la strategio. Ĉe Ver.di ne pli ol en la DGB — kies parto Ver.di estas, sed en kiu la sindikatoj de metalo kaj de ĥemio estas plej fortaj — la gvidantoj ne opiniis utila okazigi debaton pri la kontraŭleĝeco de “politikaj” strikoj, tiu strangaĵo de la germana juro kiu malpermesas al sindikatoj alvoki al striko kontraŭ leĝoj konsiderataj malutilaj al la interesoj de la salajruloj. Ĉu “ĝenerala striko”? Tiu esprimo levigas la brovojn de s-ro Mehrdad Payandeh, membro de la federacia direkta komitato de la DGB taskita pri ekonomiaj demandoj. “Por ni, striko havas sencon nur se ni malsukcesas intertrakti salajro-altigojn en la sektoroj, kie ni estas reprezentataj. Tio okazas tre malofte. Nia legitimeco estas niaj membroj, ne la strato. Ni ne estas kiel tiuj sudaj landoj, kie la homoj strikas por preskaŭ nenio!”

En sia parolfluega kaj varmkora maniero, s-ro Payandeh bone enkarnigas la sindikatan kulturon priskribitan de s-ro Krämer: Tiu homo de la DGB pli atentas la mastrojn, kiujn li konas kaj kies “kapablon kunlabori kun la sindikatoj” li laŭdas, ol la senlaborulojn de Hartz IV aŭ la galerulojn de la provizora laboro, kiuj troviĝas ekster lia perimetro. “Kompreneble mi estas kontraŭ la Hartz-IV-sankcioj kaj kontraŭ la provizoreco, li ree elkrias. Sed la leĝoj voĉdonitaj de la Bundestag [la germana parlamento] ne koncernas nin. La celo, por ni, estas defendi la salajrulojn ene de la branĉaj interkonsentoj.” Tamen tiaj interkonsentoj apenaŭ ekzistas ekster la sektoro de metalo kaj ĥemio, en kies ombro la ĉiopova industrio de servoj sorbas laboristojn pli kaj pli servutodevajn kaj ĉiam malpli protektatajn.

La bataloj kontraŭ la Hartz-leĝoj tamen postlasis profundan spuron en la lando. Ili konsiderinde malfortigis la SPD, kiu daŭre ŝanceliĝas post la forlaso de pli ol 200.000 membroj ekde 2003. Sed ili ankaŭ remodlis la politikan pejzaĝon, ĉar ili instigis parton de la disidentoj de la partio de s-ro Schröder en 2005 kunfandiĝi kun la novkomunistoj de la Partio de demokratia socialismo (PDS) por krei Die Linke (La Maldekstro), estas hodiaŭ la sola partio reprezentata en la federacia parlamento, kiu pledas por nuligi la Hartz-leĝojn. Ili ankaŭ forĝis vastan reton de senlaborulaj grupoj decidintaj aŭdigi sin per agadoj de interhelpo kaj de memdefendo — laŭ la ekzemplo de la kolektivo Basta, radikanta en la popola kvartalo Wedding en Berlino, kiu regule organizas batalemajn vizitojn en la Jobcenters de la ĉefurbo.

“Por ni, Francujo estis ekzemplodona”

En la momento, kiam, en Francujo, oni pridemandas sin pri la ebleco malhelpi la reformistajn pasiojn de s-ro Macron, multaj germanaj sindikatistoj retenas sian spiron. “La Macron-reformoj ege maltrankviligas nin, ĉar ili povas tiri la salajrojn malalten kaj etendiĝi al ni”, diras s-ro Dierk Hirschel, unu el la gvidantoj de Ver.di. “Por ni, Francujo estis multrilate ekzemplodona, aldonas lia kolego Ralf Krämer. La nuna evoluo ŝajnas al ni tragedia. Ni esperas, ke la francaj sindikatoj ne ripetu niajn erarojn kaj scios montri sin pli ofensivaj ol ni estis.”

Olivier CYRAN.

Feliĉaj malriĉuloj

“Tiu, kiu povas, sed ne volas labori, havas nenian rajton je solidareco. Ne ekzistas rajto je pigro en nia socio.”

La kanceliero Gerhard Schröder, intervjuata de Bild, la 6-an de aprilo 2001

*

“La salajraj kostoj atingis nivelon, kiu jam ne estas eltenebla por la salajruloj kaj kiu malebligas al la dungistoj krei aktivecon. (...) Ni devos fari tranĉojn en la ŝtataj elspezoj, kuraĝigi al individua respondeco kaj postuli pli da klopodoj de ĉiu.”

Gerhard Schröder, parolado en la Bundestag, la 14-an de marto 2003

*

“La mizero ne estas la malriĉeco de la monujo, sed la malriĉeco de la spirito. Al la malaltaj klasoj ne mankias mono, al ili mankas kulturo. (...) La malriĉeco devenas de ilia konduto, tio estas sekvo de la subkulturo.”

Walter Wüllenweber, ĉefartikolisto, Stern, 16-an de decembro 2004

*

“La malriĉeco ne estas nur demando de mono. (...) Por familio gravas bone scii elspezi sian monon. (...) Manĝo en rapidmanĝejo (fast food) estas ne nur malpli bona por la sano, sed ankaŭ pli kosta ol raguo kun sezonaj legomoj.”

Renate Schmidt, federacia ministrino pri familio (Socialdemokrata Partio, SPD), Bild am Sonntag, la 27-an de februaro 2005

*

“Nur tiu, kiu laboras, povu manĝi.”

Franz Müntefering, prezidanto de la SPD, vickanceliero kaj federacia ministro pri laboro kaj pri sociaj aferoj, antaŭ la SPD-grupo en la Bundestag, la 9-an de majo 2006

*

“Se vi lavas kaj razas vin, vi trovos laboron.”

Kurt Beck, prezidanto de la SPD, direktante sin al senlaborulo, Wiesbadener Tagblatt, 13-an de decembro 2006

*

“Esploristo asertas: 132 eŭroj monate sufiĉas por vivi!”

Titolo de Bild, 6-an de septembro 2008

*

“La altigo de Hartz IV donis profiton al la industrioj de tabako kaj de alkoholo.”

Philipp Missfelder, deputito de la Kristan-demokrata Unio (CDU) en la Bundestag, en parolado komentante la 4-eŭran altigon de la monata subteno de Hartz IV, 15-an de februaro 2009

*

“La debatoj pri Hartz IV alprenas socialistan direkton. (...) Tiu, kiu promesas al la popolo prosperon sen klopodoj, malfermas la vojon al nova roma dekadenco.”

Guido Westerwelle, ĝenerala sekretario de la germana liberaldemokrata partio FDP, vickanceliero kaj federacia ministro pri eksterlandaj aferoj, Die Welt, 11-an de februaro 2010

*

“Anstataŭ esti pagataj por nenifarado, la homoj devus fari laboron de publika utilo. (...) En Berlino oni povus rekrutigi dudek senlaborulojn de Hartz IV en ĉiu sektoro por kontroli, ĉu la proprietuloj de hundo kolektas la fekaĵon de siaj animaloj. (...) Tiel oni per unu trafo atingas du celojn: la senlaboruloj per tio akiras novan okupiĝon, kaj la berlinanoj novan urbon.”

Claudia Hämmerling, deputito de la Verduloj en la parlamento de Berlino, Bild, 6-an de aprilo 2010

*

“Ni liveras al la dungistoj malmultekostan homan materialon.”

Kunlaboranto de berlina Jobcenter, citita de Die Süddeutsche Zeitung, 9-an de marto 2015

Geopolitika atuto por Rusujo

LA ĈINA PREZIDANTO Xi Jinping povas kontenti pri la sukceso de la unua forumo dediĉita al la projekto de la novaj “Silkaj Vojoj”, la 14-an de majo 2017 en Pekino. Escepte de Barato, kiu bojkotis la eventon por kontraŭstari la konstruon de aŭtoŝoseo sur la Doklam-ebenaĵo (Donglang en la ĉina), postulata de Butano kaj Ĉinujo, trideko da ŝtatestroj kaj registarestroj ĉeestis. La rusa prezidanto Vladimir Putin havis la honoron ekparoli tuj post sia invitanto. Tio klare konfirmas la ĉino-rusan alproksimiĝon, kiu akceliĝis kun la okcidenta bojkoto de Rusujo sekve de la ukrainuja krizo. “Protektismo fariĝas la normo, kaj la unuflankaj kaj nelegitimaj limigoj, aparte pri la disvastigo de teknikaroj, estas unu el la kaŝitaj formoj de ĝi.”, deklaris s-ro Putin, parolante pri tiuj usonaj kaj eŭropaj sankcioj.

Kvankam ambaŭ landoj kundividas la kritikon de la usona hegemonio, nenio tamen lasis supozi, ke Rusujo ricevos tiun favoran lokon. Longtempe ĝi suspekte rigardis la ĉinan projekton “unu zono, unu vojo”, kiu limuzurpas al ĝia tradicia influzono en centra Azio (vd artikolon: “La silkaj vojoj iras tra Kazaĥujo”).

Por Pekino, temas antaŭ ĉio pri protekto de sia komerco kun Eŭropo, kiu nun realiĝas 95% tra la maro*. Ĉinujo timas komercan blokadon okaze de konflikto kun Vaŝingtono, kiu havas multajn aliancanojn en la regiono (Japanujo, Sud-Koreujo, Tajvano, Tajlando, Aŭstralio). Tial ĝi volas disvolvi alternativan teran vojon tra centra Azio.

* Rémi Perelman, “Entre Asie et Europe, les routes ferrées de la soie”, 30-a de septembro 2015, www.asie21.com.

La ĉinaj respondeculoj antaŭenigas la transporton de varo per trajno, pli rapida ol ŝipo kaj malpli kosta ol aviadilo. La ĉefa parto de la fervoja vartransporto ankoraŭ uzas la vojon de la rusa Trans-siberia fervojo. Novaj linioj malfermiĝis sekvante pli mallongan itineron tra Kazaĥujo, kio ebligas atingi Eŭropon eĉ pli rapide. La vojaĝo daŭras meze dek kvar tagojn, anstataŭ kvardek aŭ kvardek kvin tagojn tra la Suez-kanalo, kun kosto preskaŭ duobla*, eĉ se ŝipo ja transportas ekvivalenton de 250 trajnoj*.

* Gabor Debreczeni, “The New Eurasian Land Bridge: Opportunities for China, Europe, and Central Asia”, The Public Sphere, Londono, 2016.
* Brice Pedroletti, “En Chine, Chongqing, “ville portuaire du chemin de fer Europe-Asie””, Le Monde, 6-7-a de aŭgusto 2017.

Fervojaj komercaj linioj nun ligas plurajn ĉinajn urbojn al eŭropaj urboj per tiu linio/*: Chengdu al Lodz (Pollando), Chongqing kaj Zhengzhou al Duisburgo kaj Hamburgo (Germanujo), Wuhan al Liono, Ywu al Madrido, aŭ pli freŝe Ywu al Londono. Tiu transport-maniero estas ankoraŭ nur ĉirkaŭ 2% de la varkomerco inter Ĉinujo kaj Eŭropo*, sed ĝi kreskas rapide: 65% jare inter 2013 kaj 2016, laŭ la konsilo-societo Seabury*.

* Kevin Smith, “China-Europe rail freight continues to soar”, International Railway Journal, Nov-Jorko, aprilo 2017.
* “Les nouvelles routes de la soie: la place de la Russie dans la stratégie chinoise”, Cercle Kondratieff, Parizo, 29-a de novembro 2016.
* “China-Europe rail freight poses a growing threat to air cargo”, Railway Gazette, Sutton (Britujo), 16-a de marto 2017.

KAJ KONCERNE RUSUJON, ĝi esperas pliiĝon de la komercaj interŝanĝoj. Tio des pli, ke, por ok el la naŭ eŭropaj finhaltejoj, la fervojaj Silkaj Vojoj iras tra ĝia teritorio*. En 2015 Pekino promesis al ĝi prunton de 400 miliardoj da rubloj (5,9 miliardoj da eŭroj) destinitan al konstruo de rapidega fervoja linio inter Moskvo kaj Kazano, kiu povus esti plilongigita ĝis la ĉina ĉefurbo.

* Vd “Les nouvelles routes de la soie”, jam cit.

La 4-an de julio la du landoj interkonsentis okaze de dulanda renkontiĝo por disvolvi la maran parton, kreante “silkan vojon de glacioj”, aparte tiun irantan laŭlonge de la arktaj rusaj marbordoj por atingi la nordeŭropajn havenojn. Ebligante vojaĝon malpli longan je proksimume dek tagoj ol tra la Suez-kanalo, ĝi havas malavantaĝon ke ĝi ne liberas el glacio la tutan jaron, kaj la navigado estas necerta*. La projekto do ne realiĝos morgaŭ.

* “China’s maritime Arctic silkroad on ice”, Silk Road Briefing, 10-a de julio 2017, www.silkroadbriefing.com

Malgraŭ tiuj allogaj perspektivoj de investoj, la iniciato de ties partnero estis skeptike akceptita de Moskvo, kiu timis esti devigita cedi fronte al la ĉina ekonomia potenco*; “Fronte al Ĉinujo, Rusujo longtempe hezitis: malfermiĝi kaj esti en konkurenca pozicio, aŭ fermiĝi kaj oponi. Se ĝi tro kunlaboras, ĝi prenas la riskon esti nur transita teritorio, aŭ provizanto de krudmaterialoj”, klarigas Mathieu Boulègue, fakulo de la post-soveta spaco kaj analizisto sine de la kabineto Aesma. Spite al konstanta kresko de la komerco depost la komenco de la 2000-aj jaroj, la kondiĉoj de la interŝanĝo ne ĉesis malboniĝi. En 2015, preskaŭ 80% de la rusaj eksportaĵoj al Ĉinujo estis krudmaterialoj, dum Pekino eksportis ĉefe transformitajn produktojn kun pli alta aldonvaloro, kiel maŝinojn kaj ekipaĵojn (37%), ĥemiajn produktojn (10%) aŭ teksaĵojn (6%).

* Vd. Isabelle Facon, “La complexe quête asiatique de la Russie”, en “Poudrières Asiatiquesj”, Manière de voir, n-ro 139, februaro-marto 2015.

Krome, Pekino akompanas siajn investojn per interkonsentoj pri ekonomia, politika kaj armea kunlaboro, kiun Moskvo opinias konkurenca al sia propra projekto de regiona integriĝo de la eksaj sovetaj respublikoj de centra Azio kaj Eŭropo, la Eŭrazia Ekonomia Unio (EEU). Fondita surbaze de la azia dogana Unio kreita en 2010, tiu ĉi de nun kunigas Armenujon, Belorusujon, Kazaĥujon, Kirgizujon kaj Rusujon*. Tamen, okaze de vizito de la ĉina prezidanto, en majo 2015, Rusujo finfine taksis, ke la du projektoj povas esti komplementaj. “Grave estis unue montri al la Okcidento, ke ĝi ne estas izolita”, klarigas Mathieu Boulègue, dum la franca, brita kaj usona prezidantoj estis decidintaj ignori la rememorajn ceremoniojn pri la venko de la aliancitoj kontraŭ la nazia Germanujo. “Ĉinujo lerte traktis Rusujon kiel samrangulon.” Kaj Moskvo verŝajne konsideras “siajn kulturajn, armeajn kaj lingvajn ligilojn kun la landoj de la EEU kiel asekuron kontraŭ la ĉina kreskanta ofertado”, kiel ĝin analizas la International Crisis Group*.

* Vd. Régis Genté, “Influ-luktoj en dividita Centra Azio”, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2014.
* (“Central Asia’s silkroad rivalries”, International Crisis Group, raporto n-ro 245, Bruselo, 27-a de julio 2017.

DE NUN, ESTAS TEMPO kunordigi la projektojn. Okaze de sia renkontiĝo en julio, la du prezidantoj decidis krei komunan invest-fonduson de 10 miliardoj da dolaroj (8,5 miliardoj da eŭroj) destinitan financi komunajn projektojn. Ili komencis diskutojn pri kreado de libermerkata zono. Pasintan jaron, la rusa prezidanto proponis malfermi la EEU al aliaj partneroj, inter kiuj unuarange Ĉinujo.

Kvankam la rusaj ebenaĵoj aspektas natura ponto inter Ĉinujo kaj Eŭropo, Moskvo scias, ke ĝi estas en konkurenca pozicio kun alternativaj vojoj, kiuj tute ĉirkaŭiras ties teritorion. En januaro 2016, Kievo lanĉis ekde la haveno Illiĉevsko unuan kontener-trajnon cele al la kazaĥa urbo Dostyk, ĉe la ĉina landlimo. La trajno alvenis ene de du semajnoj, trairinte Kartvelujon, Azerbajĝanon kaj Kazaĥujon, post du transŝarĝiĝoj, sur la Nigra Maro kaj la Kaspia Maro. Pekino, kiu financas la modernigon de la segmento Khorgos-Aktau, fervoja linio liganta Ĉinujon al la Kaspia Maro, povus esti interesata de tiu irvojo.

“La kunlaborado de Rusujo celas malpli trudi sin kiel transitan landon, ol kontroli la ĉinajn provojn fiksiĝi al la landoj situantaj sude de ties teritorio, en centra Azio kaj en Kaŭkazio”, resumas David Teurtrie, esploristo asociita al la Nacia Instituto de orientaj lingvoj kaj civilizoj (INALCO en la franca). Moskvo siavice kalkulas pri pluraj itineroj ĉirkaŭirantaj Orient-Eŭropon. Reaktivinte la malnovan projekton Belkomur, kiu celas elirigi la varojn el Rusujo tra Arkto, konstruante kontener-havenon en Arkĥangelsko aŭ Murmansko, la EEU volas igi la Sankt-Peterburgo-havenon la alvenpunkto de la ĉinaj fervojaj linioj. “La lasta haltejo oriente estos la jam grandparte renovigita haveno Ust Luga [divers-maniera haveno de la Leningrada provinco, je ĉirkaŭ cent kilometroj de Sankt-Peterburgo], kiu estas planita por esti integrita al la diversaj itineroj de la silka vojo”, asertas la direktorejo de la transportoj de la eŭrazia ekonomia Komisiono, supernacia instanco de la EEU. Interesata de tiu linio, Ĉinujo jam investis en pluraj projektoj, havenaj, industriaj kaj universitataj de la urbo, inter kiuj la vasta nemoveblaĵa komplekso nomata Perlo de la Balta Maro.

Nune, la ĉina strategio estas veti je granda diverseco de alternativaj vojoj. Kaj Rusujo ŝajnas konscii, ke ĝi eble estas nur duaranga lando en la plena projekto de Pekino, aparte sur la ekonomia kampo.

Florent DETROY

Efektiva nuklea potenco

Senkondiĉe trakti kun Pjongjango

El la podio de Unuiĝintaj Nacioj la Usona prezidanto promesis “komplete detrui Nord-Koreion” okaze de atako. La regantoj Francaj kaj Rusaj laŭdas dialogon, sed postulas la ĉeson de la nuklea programo kiel antaŭkondiĉon, kaj ne celon, de la intertraktado. Metodo, kiu estas jam fiaskinta.

Ĉu la nuklea diablo eliris el la ŝranko? Ĉu eblos reenfermi ĝin? Jam delonge ĝi tumultas en Korea Demokratia Popola Respubliko (KDPR), la unua misilprovo datiĝas de 1993. Sed ekde la pasinta jaro S-ro Kim Jong-un impetas laŭ rapidega ritmo: dek misillanĉoj kun meza aŭ transkontinenta trafdistanco en dudek tri monatoj, tri agnoskitaj atombombaj provoj.

Tiun akceladon akompanis grandega armea parado kaj elsendado de bildoj plenaj je misiloj kaj tankoj (la pasintan 15-an de aprilo), de militira fanfaronado kaj de minacoj kontraŭ la Usonaj urboj, kiujn la potenculo de Pjongjango minacas “cindrigi”, same kiel la insulo Guamo, vera Usona aviadilŝipo meze de Pacifika oceano. La misilo lanĉita la 14-an de septembro trairis 3700 km antaŭ ol detruiĝi en la oceano, tiel elmontrante, ke tiu insulo situanta je 3400 km de la Nord-Korea ĉefurbo ne plu estas ekster trafdistanco. Ĝis nun, la Azia Doktoro Strangamo* singarde evitis pafi al tiu direkto. Nur la Japanoj aŭdis la akrasonan krion de alarmfajfiloj signalantaj la superflugadon de ilia lando, sub risko de eĉ paneeto.

* Doktoro Strangamo (angle: Dr. Strangelove, france: Docteur Folamour, germane: Dr. Seltsam) estas la ĉefa protagonisto de la samnoma filmo de Stanley Kubrick el la jaro 1964.

Al la provokoj de S-ro Kim Jong-un respondas la tondraj deklaroj kaj “tweet-adoj” de S-ro Donald Trump. La Usona prezidanto promesas al Pjongjango “fajron kaj furiozon, kiujn la mondo neniam jam konis ĝis nun” (8-an de aŭgusto), al Pekino, taksata tro tolerema, li minacas rompi la komercajn ligilojn, ĉar “tiuj, kiuj komercas kun (Nord-Koreoj) ne plu povos komerci kun ni” (3-an de septembro), al Seulo li sciigas, ke la strategio pri “repaciĝo” de la freŝdate elektita prezidanto Moon Jae-in “kondukas nenien” (3-an de septembro).

Ja pasis la tempo, kiam la nuna okupanto de Blanka Domo asertis esti “preta por renkonti S-ron Kim, se la cirkonstancoj taŭgas*”. Anstataŭ uzi la ĝeneralan asembleon de Unuiĝintaj Nacioj, la 19-an de septembro, por fari alvokon al paco, li enverŝis oleon en la fajron minacante “komplete detrui Nord-Koreion” se la Usona teritorio aŭ tiu de ĝiaj aliancanoj estus atakita, antaŭ ol anonci pliajn pundecidojn. Pentagono kaj ĝiaj fakuloj eĉ studas planojn pri totala aŭ parta milito, antaŭgarda aŭ defenda, kaj ankaŭ pri mortigo de la Nord-Korea reganto, kvankam ili agnoskas, ke “ĉiuj tiuj planoj estas malbonaj*”.

* Margaret Talev kaj Jennifer Jacobs, “Trump says he’d meet with Kim Jong-un under right circumstances”, Bloomberg News, 1-a de majo 2017.
* Marc Bowden, “Here’s how to deal with North Korea. It’s not going to be pretty”, The Atlantic, Vaŝingtono, DC, julio-aŭgusto 2017.

Ankaŭ Francio havas siajn militfajrigulojn (malantaŭ skribtablo). “Kontraŭ Nord-Koreio, la elekto por milito estas la malplej riska”, asertas en artikolo la respondeculo de la Azia sekcio de Fonduso por strategia esploro, S-ino Valérie Niquet*. La 25 milionoj da homoj, kiuj vivas en la regiono de Seulo, je malpli ol sesdek kilometroj el la Nord-Korea landlimo, tion aprezos. Eĉ S-ro Stephen Bannon, ekskonsilisto pri strategio de la Usona prezidanto, kiun neniu taksus kiel pacbeanton, opinias, ke “ne ekzistas militista solvo*. Ne gravas. Kvazaŭ armea stabestro, la Franca ĉinologo revas pri reformi la regionon, kun sennuklea Nord-Koreio, Ĉinio haltigita pri siaj regionaj ambicioj, damaĝita Sud-Koreio sed kontenta pro siaj aŭskultitaj “alvokoj al plej gravaj venĝpunoj”, kaj Usono plifortigita en sia rolo de pacanĝelo... Same kiel en Irako, verŝajne.

* Le Monde, Parizo, 6-a de septembro 2017.
* Robert Kuttner, “Steve Bannon, unrepentant”, The American Prospect, Novjorko, 16-a de aŭgusto 2017.

Krom kelkaj harditaj konservativuloj, la plejmulto de la Sud-Koreoj tro konsciiĝas pri konsekvencoj por veti je milita elekto. S-ro Moon Jae-in ja konsentis la disinstaladon de la kontraŭmisila sistemo THAAD (Terminal High Altitude Area defense), kiun li estis ĉesiginta tuj post sia enposteniĝo la pasintan 10-an de majo, kaj tio nur aldonas armilojn al armiloj. Sed li postulis de la Usona prezidanto, ke li nenion decidu “sen konsulti” Seulon (ja minimuma farendaĵo). Kaj li konsideras, laŭ diroj de altrangulo de la ministrejo pri reunuiĝo, sendi al Nordo “homhelpan monhelpon je 8 milionoj da dolaroj tra internaciaj organizaĵoj, kiel UNICEF kaj Monda Nutrada programo*”. La prezidanto parolas pri laŭiri tion, kion li nomas la duobla vojo, tio estas premo kaj dialogo. Sed prenante la Usonan vidpunkton, li perdas ĉian kredeblecon.

* NK News, Seulo, 15-a de septembro 2017.
Maltrafitaj okazoj

Prezidanto Moon instaliĝis kiel ŝoforo, sed li ne estas en la taŭga veturilo” per trafa esprimo klarigas al ni Profesoro Park Sun-song, el Instituto pri Nord-Koreaj studoj en la universitato Dongguk en Seulo. “Ja Vaŝingtonon li devus premi”, por ke ĝi forlasu sian politikon pri ĉio aŭ nenio. Ĉar tute ne eblas akiri senkondiĉan kapitulacon de la Nord-Korea reganto. Oni ne pace solvos la problemon sen kompreni ĝiajn kialojn.

Kvankam tio ŝajnas paradoksa, Pjongjango timas ne Seulon, sed Usonon. La Nord-Koreaj regantoj kredas, ke ĝi kapablas invadi ilian landon por definitive liberiĝi el reĝimo publike taksita “kanajla”. Atomarmilo aperas por ili, kiel la sola vivasekuro, la forto de malfortulo fronte al monda militista giganto. Pro manko de tiu terura armilo, ili klarigas al tiuj, kiuj konsentas aŭskulti ilin, ke Irako estis detruita de Usonanoj, kiuj cetere malhavis konsenton de Unuiĝintaj Nacioj. Male, ili estis devigitaj trakti kun Irano, kiu estis “nukleiĝonta”. Kaj pri Libio, ĝi forlasis en 2003 sian programon pri nukleaj armiloj, kontraŭ la promeso kuniĝi al rango de respektindaj landoj. “Videblas tio, kio okazis, oni scias la valoron de promesoj, asertas Nord-Korea alparolato, kiu preferas anonimecon. Ni ne faris ĉiujn niajn oferojn por aliri tien”. Nenia eblo, ke ili sekvos la vojon de Tripolo.

Fakte, la problemo pri nukleiĝo ne datiĝas de la lasta ido de la dinastio Kim. Kiel rememorigas la Usona historiisto Bruce Cumings*,“oni ofte forgesas, ke ja Usono estis tiu, kiu en 1958 unuafoje metis nukleajn armilojn en la Korea duoninsulo”, tio estas kvin jarojn post la terura milito inter Nordo kaj Sudo, malpli ol dek kvin jarojn post la bombado de Hiroŝimo kaj Nagasako. De tiam la konkurso komenciĝis. Sekrete kaj kun soveta helpo KDPR akiras la necesajn teknologiojn dum ĝi subskribas la Traktaton pri Atoma Nedisvastigo (TAN) en 1985. La disfalo de USSR, la plej proksima aliancano de la reĝimo, konvinkis ĝin elmastri la teknologion. Kim Il-sung, la avo de la nuna reganto, ja proponis al S-ro George H. Bush ekintertrakti por anstataŭi la armisticon, kiu ĉesigis la Korean militon (1950-1953), per vera formala pactraktato. Sed li ricevis malmildan rifuzon kaj lanĉis sian unuan misilon en 1993*.

* Bruce Cumings, “A murderous history of Korea”, London review of Books, vol.39, n°10, 18-a de majo 2017.
* Legu la deklaron de la eksministro pri reunuiĝo en Ĉu okazos reunuiĝo de Koreio?, Le Monde diplomatique, januaro 2016.

Unue preta por batali kontraŭ Pjongjango, Prezidanto Clinton fine subskribis kadran interkonsenton en 1994, kies rezulto ne estis malatentinda: ĉesigo de la reaktoro de Yongbyon, tiam sigelita, kontrolado de la instalaĵoj, kreo de konsorcio formita de la du Koreioj, Usono, Japanio kaj Eŭropa Unio por konstrui du nukleajn akvocentralojn kapablajn liveri la elektron, kiun la lando bezonas, nutrada kaj petrola homhelpo, daŭrigo de traktado por normaliĝo de la rilatoj. Sed oni ne preteris la etapon de diskutoj. Tiel, kiam en 1997 Pjongjango petis sian akcepton en la Azia Banko por Disvolviĝo por financi sian kreskon, Vaŝingtono kaj Tokio vetois. “Apenaŭ Nord-Koreio ekkomencis malfermiĝi, ke ĝi troviĝas izolita kaj strangolita de internaciaj punoj”, notas la ĵurnalisto Philippe Pons*. Pri la elektrocentraloj, ili neniam naskiĝis. S-ro George W. Bush (la filo), ekregante en 2001, fermas ĉiujn pordojn post serio de manipuladoj: likigo de informoj, kiuj poste aperos eraraj, akuzoj pri terorismo denule konstruitaj*...

* Philippe Pons, Corée du Nord. Un état-guérilla en mutation, Gallimard, Parizo, 2016.
* Same.

La Usonaj konservativuloj tiam opinias, ke la reĝimo, ne plu havanta sovetan helpon kaj baraktanta kontraŭ mortiga malsatego, povas disfali per punoj. Jen erara kalkulo. Mamnutrita de paroksisma naciismo, la loĝantaro kuniĝas ĉirkaŭ la regantoj, kiuj trumpete anoncas sian revenon sur la nuklean scenejon. KDPR eliras el TAN en 2003 rifuzante ĉiujn kontrolojn de Internacia Agentejo pri Atomenergio (IAAE). Tri jarojn poste, ĝi efektivigas sian unuan subteran provon, jen decidiga paŝo al atombombo. Tio estas la fiasko de la unua ciklo de la “sesopa traktado” (du Koreioj, Usono, Japanio, Rusio, Ĉinio), iniciatita de Ĉinio, kiu unuafoje aktive engaĝiĝas. La Ĉinaj regantoj okazigas duan ciklon, kiu en februaro 2007 rezultiĝas al haltigo de la centralo de Yongbyon kaj reveno de la kontrolistoj de IAAE kontraŭ liverado de petrolo kaj parta ĉeso de la punoj. Plian fojon la registaro de S-ro Bush montriĝas malcedema: ĝi rifuzas konsideri Nord-Koreion, kiel normalan ŝtaton kaj malfortigi la embargon. Ĉi lasta denove svingas sian nuklean bastonon kaj efektivigas duan subteran provon en majo 2009, tiel malfermante novan streĉan periodon, kiu alvenigas en 2012 novan interkonsenton (nutraĵo kontraŭ ĉesigo de la provoj) tiel malfortan, kiel la antaŭajn. Ĉiuj konas la sekvon. Ĉe ĉiu etapo, la Nord-Koreaj regantoj plialtigas la vetaĵon.

De post 1993, dek du rezolucioj estis voĉdonitaj de la Konsilio pri sekureco de Unuiĝintaj Nacioj. Male al kutimaj opinioj, Ĉinio voĉdonis por ĉiuj ili krom en 1993 (tiam ĝi sin detenis). Tio ne signifas, ke ĝi fervore efektivigis la punojn: pruvas tion la senĉesa kresko de komercaj interŝanĝoj inter la du landoj, de 3,46 miliardoj da dolaroj en 2010 ĝis 6,53 miliardoj en 2013, kun eta malkresko en 2016 (6,05 miliardoj). De post la mezo de februaro la aĉetoj de karbo ĉesis, kaj poste tiuj de teksaĵoj kaj fiŝaĵoj. La Ĉinaj regantoj tamen rifuzis la kompletan fermon de la petrola krano, kiun S-ro Trump postulis.

Jen stranga rilato, tiu de Pjongjango kun Pekino, kiu defendis la ekziston de sia najbaro dum la Korea milito, je la supermezura prezo de unu miliono da mortintoj, rilato farita el varma akordiĝo kaj apenaŭ dampita malamo. Pjongjango ludis jen foje kun Sovetio, jen foje kun Ĉinio por nenion cedi pri sia sendependiĝo. Nun, S-ro Kim Jong-un kalkulas nur je si mem. De sia ekregado en 2011, kaj tiu de S-ro Xi Jingping en 2013, la du ŝtatestroj neniam renkontiĝis, unuafoje en la historio de la du landoj. La Nord-Korea ŝtatestro eĉ formalaperigis ĉiujn ĉirkaŭ si, kiuj povis esti suspektataj pri Ĉina simpatio. Inter ili, lia onklo Jang Song-thaek, numero du de la reĝimo, spektakle arestita kaj ekzekutita en 2013. Estas ja taŭge diri, ke la premrimedoj de Pekino estas malpli realaj ol tio, kion opinias iuj. Iam tabua afero en la Ĉina publika rondo, la demando pri la rilatoj kun tiu ĝena najbaro nun aperas antaŭ ĉiuj. Zhang Liangui, profesoro en la centra lernejo de Komunista Partio, rekte asertas: “La punoj efektivigitaj de Ĉinio ne havas forton nek koherecon. Ĝis nun ili estas neefikaj kaj tro malfortaj”*. Malofta kritiko el tia altranga intelektulo. Aliaj, kiel Profesoro Shi Yinhong, de Popola (Renmin) Universitato de Pekino, opinias ke “sub la Usona premo, Ĉinio tiel multobligis cedojn, ke ĝi preskaŭ ne plu havas politikajn eblecojn”. Oni diras en Pekino, ke la militistaro ne akceptus la forlason de Pjongjango, kun konsekvenco de Usonaj trupunuoj laŭlonge de la rivero Jalu, natura landlimo inter Koreio kaj Ĉinio.

* Financial Times, Londono, 6-a de septembro 2017.

Tuj antaŭ la 19-a kongreso de Ĉina Komunista Partio, kiu malfermiĝos la 18-an de oktobro, S-ro Xi Jinping tre singardeme antaŭpaŝas. La tre oficiala Global Times cetere rememorigis ke, kvankam “Ĉinio kaj Usono akordiĝas pri malnukleiĝo de la Korea duoninsulo, ili disopinias pri la maniero atingi la celon. Vaŝingtono kredas, ke la krizo estas solvebla per ĉiam pli da ekonomiaj punoj (...), Pekino opinias, ke tio eblas nur per intertraktadoj”*. Kaj ĝi ankaŭ rememorigas la Ĉinan ideon pri “ĉeso kontraŭ ĉeso”, ĉeso de la nukleaj kaj misilaj faroj kontraŭ ĉeso de la Uson-Koreaj kunaj militistaj manovroj. Nu, kvazaŭ la propono trafis neniun orelon.

* “North Korea, trade to top Trump’s visit to China”, Global Times, Pekino, 14-a de septembro 2017.

Kiel resumas la Rusa prezidanto Vladimir Putin, “La Nord-Koreoj preferus manĝi herbon” al forlasi sian nuklean programon. Malpli aganta en KDPR ol Ĉinio, ankaŭ najbara Rusio maltrankviliĝas pri nukleiĝo de la duoninsulo, sed rifuzas ĉian “strangoladon” de Pjongjango, kiu rezultos al disfalo*. Ĝi postulas malfermon de “rektaj intertraktadoj” kun la Nord-Koreaj regantoj. Tio estas ankaŭ la pozicio de la Franca prezidanto Emmanuel Macron*. Tamen Francio, la sola Eŭropa lando kun Estonio ne agnoskinta KPDR-on, malmulte povas influi solvojn. Kiel eliri el tiu sakstrato?

* Andrei Lankov, “Why Russia may use its veto power on new North Korea sanctions”, NK news, 10-a de septembro 2017.
* Agence France Presse, Parizo, 15-a de septembro 2017.
Paco laŭ regiona skalo

Bedaŭrinde aŭ ne, KPDR kuniĝis al la fermita rondo de la nukleaj potencoj. Same kiel, iam, Pakistano aŭ Hindio. Kvankam nesubskribinto de TAN, la aniĝo de Nov-Delhio tamen estis agnoskita de Vaŝingtono kaj la aliaj nukleaj ŝtatoj, kiuj nuligis ties punojn. Ĝia najbaro Pakistano ne profitis tian sorton. Tiuj laŭkaze sanĝintaj decidoj ne emigas konviki pri la honesteco de la laŭdantoj de senarmiĝo. Cetere tio estas la difekto de TAN, kiu konsentas al kvin landoj la privilegion malpermesi al aliaj, tion, kion ili konsentas al si mem. Precize tial gravas la traktato pri malpermeso de nukleaj armiloj voĉdonita de Unuiĝintaj Nacioj la pasintan 7-an de julio, kiu celas trudi al ĉiuj ŝtatoj kontrolatan detruon de ilia armilaro.

Dume, Pjongjango havas nuklean protektoforton. Anstataŭ postuli ĝian detruon kiel antaŭkondicôn al traktado, pli bone estus ekkomenci strategian dialogon enhavantan samtempe la agnoskon de la reĝimo liberigita el paria statuto, fortikan pactraktaton, senagresan devontiĝon kaj reciprokan senarmiĝon. Neniel utilas iluziiĝi: la Nord-Korea atomforto renversas la Azian ordon. Tokio, nuntempe sub Usona ombrelo, povas akiri sian propran atombombon, same kiel Seulo. Eviti sinsekvajn nukleiĝojn devigas pensi kaj agi alimaniere.

Fakte, kiel opinias Lee Heajeong, profesoro pri politika scienco kaj internaciaj rilatoj en la universitato Chung-Ang de Seulo, “se oni enfermiĝas en la sola demando pri Nord-Koreio, ne ekzistas solvo. La demando estas tiu de paco en regiono, kiu travivis Japanan okupadon, enlandan militon en la duoninsulo, ĉeestadon de Usonaj trupunuoj”, kaj kiu senmoviĝis en la antaŭstato de la malvarma milito. Necesas trovi la vojon al “ekvilibra kunestado de du sendependaj Koreioj, Japanio, Ĉinio, kaj decidi pri la grando kaj rolo de la Usona ĉeesto”. Tion oni ne solvos per misilpafoj.

Martine BULARD

La guberniestro de Ĝakarto enprizonigita pro blasfemo

Minacoj por islamo laŭ la indonezia modelo

Fiera pri sia tolerema reputacio, Indonezio devas alfronti duoblan danĝeron: korupto — meze de julio, la prezidanto de la parlamento estis akuzita ke li postulis subaĉetaĵon — kaj leviĝo de fundamentismo. Delonge ignorata, rigorisma islamo, importita plejparte el Saud-Arabio, kaŭzas katastrofajn damaĝojn. Minacata per aresto, la gvidanto de la plej potenca fundamentista milicio fuĝis, sed la devizo de la lando, “unueco en diverseco”, estas subfosita.

En la sufoka humideco de malfrua posttagmezo, la pulbazaro de Strato Surabajo, sur la bordo de kanalo, estas preskaŭ senhoma — rifuĝejo de paco meze de la ĥaoso de aŭtoj kaj motorcikloj kiuj inundas la centron de Ĝakarto. Sed s-ro Diky Rachma apenaŭ konscias la ĉarmon de ĉi tiu nekutima silento. La administranto de budo sur kiu amasiĝas tradiciaj marionetoj, objektoj el noblaj metaloj kaj antikvaĵoj malfalsaj kaj falsaj, li sidas ekstere kun unu el siaj klientoj kaj denuncas la “organizintojn de la amasegaj manifestacioj” kiuj skuis la indonezian ĉefurbon en oktobro kaj novembro 2016, kaj fortimigis la turistojn. Kaj li nomas la kulpulon: la Fronton de la Defendantoj de Islamo (FPI) kaj tiujn, kiuj subtenas ĝin. Kreita dum la falo de la diktatorado kun la aprobo de la armeo kaj la polico, ĉi tiu grupo de islamaj ekstremistoj, kiu kondutas kiel milicio, etendas siajn tentaklojn en la ĝeneralan politikon.

Anticipe de la municipaj elektadoj kaj kune kun samopiniaj organizaĵoj, la FPI sukcese unuigis heterogenan amason de integrismaj islamistoj, islamanoj kiuj sincere zorgis pri la estonteco de sia religio, kaj ordinaraj civitanoj malkontentaj pri la politiko sekvata de la guberniestro de la urbo (la ekvivalento de urbestro), Basuki Tjahaja Purnama, nomata Ahok, kristano de ĉina deveno. Sukceso sekvis: je la komenco de la elektokampanjo, oni ĝenerale atendis ke Ahok gajnos novan mandaton, sed male, li estis solide venkita de Anies Baswedan kiu enoficiĝos en oktobro 2017. La antecedentoj de la nova guberniestro estas simbolo de la evoluo de lia lando: Rektoro de la Islama Universitato Paramadina (Ĝakarto), li estis konata pro la kvalito de sia instruado (precipe pri homaj rajtoj) kaj pro siaj progresemaj pozicioj. “Ni havas niajn islamistojn kaj niajn integristojn” li diris al Le Monde Diplomatique en 2010* , “sed ili estas parte sorbitaj de la politika kaj demokratia procezo.” De tiam, ŝajne, la integristoj sorbis lin. Forlasinte edukadon favore al la politiko, li konsentis meti sin sub la gvidanteco de la FPI kaj ĝiaj alianculoj, kiuj starigis ampleksan intrigantaron kontraŭ la nuna guberniestro: akuzita ke li kritikis la koranon — akuzo neita de multaj eminentaj islamanoj — , Ahok estis enprizonigita en majo post proceso pro blasfemo*.

* Vidu Wendy Kristianasen, ‘En Indonezio, islamanoj kontraŭ islamistoj’, Le Monde diplomatique, oktobro 2010 eo.mondediplo.com/article1673.html
* Vidu Marie Beyer kaj Martine Bulard, ‘Secousses islamistes en Indonésie’, Planète Asie, la 17a de majo 2017, blog.mondediplo.net

Ili vendis nian religion,” diras kolera Diky Rachma, islamano mem, sed fervora subtenanto de Ahok* pro liaj antecedentoj kiel estro de la ĉefurbo: la batalo kontraŭ korupto, helpo al la plej malriĉaj — precipe por la instruado de infanoj kaj aliro al sanzorgo — la renovigo de la urbo, eĉ sen mencii la purigon de la kanalo apud kiu ni babilas. Laŭ li, la guberniestro “perturbis tro da interesoj”.

* Ahok, kiel prezidanto Joko Widodo, estas membro de la Partio de la Indonezia Demokrata Lukto (PDI-P), kiun oni povas klasi kiel centrisman-maldekstrisman, malgraŭ tio, ke la klasifiko de partioj laŭ maldekstra-dekstra akso estas sensenca.

S-ro Rachma ne trinkas alkoholaĵojn, preĝas kvin fojojn ĉiutage, kaj diras ke li respektas sian religion “laŭ la indonezia maniero”, tio estas, adaptante ĝin al cirkonstancoj. Kaj por klarigi: “Nia islamo ĉiam estis tolerema, ĝi ne similas tiun de Mezoriento.” Tolerema al “aliaj religioj” (katolikismo, protestantismo, hinduismo, budhismo kaj konfuceismo estas oficiale agnoskataj same kiel islamo). Tolerema “al islamanoj”.

Kvankam oni povus dubi tion konsidere de la bildoj de adultulinoj kaj samseksemuloj publike skurĝataj de la magistratoj en la nordokcidenta provinco Aceho — la sola provinco regata de la Ŝario*, estas alie kiam oni piediras laŭ la stratoj de Ĝakarto kaj aliaj urboj. Ĉi tie, oni malofte vidas virinojn portantajn la nikabon; indoneziaj virinoj ne bezonas eskortantojn por eliri el la domo aŭ por iri labori; ili veturigas siajn aŭtojn kaj mopedojn, foje portante kaskojn super siaj kaptukoj, aŭ atendas ĉe la trotuarrandoj sian motorciklan taksion Go-Jek, speco de Uber por mopedoj, kiujn ili suriros senĝene. Gejunuloj regule babilas en sociaj retoj, de kiuj Indonezio estas unu el la plej grandaj uzantoj en Azio. En kafejoj kaj restoracioj, gejunuloj (kun kaj sen la vualo) societumas tre nature. Nur la manko de alkoholaĵoj en la plimulto de lokoj memorigas ke 87% de la loĝantaro estas islamanoj.

* Gerilo, kiu komenciĝis en 1976, estis ĉesigita je la 15a de aŭgusto 2005 per pacakordo inter la separatistoj kaj la registaro kiu, interalie, akceptis la islaman juron.
Principoj de toleremo atakataj sed daŭremaj

Sed, “kvankam Indonezio estas islama lando, ĝi ne estas islama ŝtato” diris Jakob Tobing, prezidanto de la Instituto Leimena, kiu rekomendas interreligian dialogon. Farante ĉirkaŭiron tra la historio, li memorigis ke la fondintaj patroj de la lando — “kaj la patrinoj”, li aldonis petoleme, ĉar “ankaŭ batalis sendependecistinoj” — estis povintaj decidi ke la islama juro koncernas ĉiujn. Tiu propono estis diskutita sed malakceptita. Tiel frue kiel la 1a de junio 1945 — du kaj duonan monatojn antaŭ la sendependiĝo de la lando — Sukarno proponis adopti la “kvin principoj” de pancasila: kredo je Dio, nacia unueco, suvereneco de la popolo, humanismo kaj sociala justeco. ‘Filozofio de la Ŝtato’ jam malfacile plenumebla, kiel li mem agnoskis en niaj kolumnoj iom pli ol dudek jarojn poste*. Malgraŭ multaj sortobatoj kaj tridek tri jaroj da diktatorado de generalo Suharto (1966-1998), ĉi tiuj principoj, eĉ se atakataj, restas daŭremaj.

* Vidu D-ron Sukarno, ‘Une révolution nationale dans la ligne des grandes transformations politiques et économiques de notre temps’, Le Monde Diplomatique, majo 1964.

En Ĝakarto, frue en 2017, juna virino, kiu deziris registri sian filinon ĉe la infanvartejo de sia kvartalo, estis devigita diri ĉu la infaneto estas islamano. Novnaskita, kaj religio jam estas asignita? Koleriĝinte, ĉi tiu patrino afiŝis mesaĝon sur sociaj retoj. La protesto estis tiel forta ke la administrantoj de la infanvartejo devis retiriĝi. Valentina Sagala, verkisto kaj aktivulo pri la rajtoj de virinoj, vidas en tio duoblan simbolon: “tiun, de la (esperiga) alligiteco de la civitanoj al la pancasila” (la fundamenta filozofia teorio de Indonezio), sed ankaŭ “tiun, de la (zorgiga) penetro de malprogresemaj ideoj”.

Faisal Sukanta estas sociologo kiu studas la konduton de gejunuloj por transnaciaj firmaoj. Kvankam li agnoskas “ekkreskon de religiaj valoroj dum la lastaj kvar aŭ kvin jaroj, precipe ĉe gejunuloj,” povus esti ke tiuj valoroj pli esprimas, laŭ li, “klaran manifestiĝon de identeco ol integrismon”. Tiaj valoroj enŝteliĝas en la kulturon, el kiu ili estis ekskluditaj, kaj estigas novajn produktojn kiel kremojn por la vizaĝo, halalajn sed blankigajn (por havi porcelanan vizaĝhaŭton kiel en la japanaj kaj sudkoreaj televidaj melodramoj), aŭ la superajn modaĵojn kreitajn de Anniesa Hasibuan, partopreninto en la Semajno de la Modo en Novjorko lastan septembron. Oni povus ankaŭ citi Voice of Baceprot, rokbandon kiu konsistas el tri fraŭlinoj portantaj la vualon kaj kiuj havas nenion komunan kun maltoleremo. “Kun preskaŭ 14 000 insuloj, 700 lokaj lingvoj, 300 etnoj kaj 200 religioj, Indonezio estas tro plurisma por esti maltolerema”, s-ro Sukanta asertis.

Multaj volus kredi tion. Sed la ekzemplo de la juna Darsam Sakrotomo, nur 20-jaraĝa, kun hararo ruĝigita kiel stelulo de K-pop, vestita laŭ la lasta modo, montras la alian flankon de ĉi tiu leviĝo de “religiaj valoroj”. Ni renkontis lin en lia familia hejmo en Serang, tri horojn de la ĉefurbo — imponega vilao en privata loĝkvartalo kiun oni atingas post transiro de la antaŭurboj en la periferio de Ĝakarto kaj la verdaj pejzaĝoj de la rizejoj. Samkiel aliaj junaj indonezianoj de privilegiaj fonoj, ĉi tiu filo de altranga oficialulo iros eksterlanden por kompletigi sian edukadon — kelkajn semajnojn ĉi-somere en Seulo kaj poste kelkajn monatojn en Parizo. Sed dum banala konversacio en la familia vivoĉambro, juna Darsam ĝojis pri la forigo de Ahok, ne pro politikaj kialoj sed pro tio, ke “islamanoj ne povas esti gvidataj de ne-islamanoj. Tiel estas skribite en la Korano.” Oni atentigis al li, ke tiu opinio estas refutita surbaze de la Korano de, inter aliaj, Musdah Mulia, instruisto ĉe la Islama Ŝtata Universitato, prezidanto de la Indonezia Konferenco pri Religio kaj Paco kaj eksa konsilisto de la Ministro pri Religiaj Aferoj (1999-2007) kaj tial iu, kiu neniel estas senscia pri la Libro*. Li deklaris sensignifaj la argumentojn de ĉi tiu “liberalulo el la ĉefurbo” kaj sin ĵetis en insultadon kontraŭ la ĉinoj — tio estas la ĉinaj indonezianoj, el kiuj kelkaj ekloĝiĝis en la insularo en la dekkvina jarcento, kaj la plimulto en la deknaŭa kaj frua dudeka jarcentoj. Indonezianoj certe, sed ne kiel la aliaj.

* Kp. la retejon de la Indonezia Konferenco pri Religio kaj Paco (ICRP), http://en.icrp-online.org

Preskaŭ la samon diris asista redaktoro de granda semajnrevuo en Ĝakarto kiu aranĝis renkonti nin ĉe Citos Mall, unu el la butikcentroj frekventataj de prosperaj mezklasanoj. Membro de la komisiono pri informoj de la Konsilantaro de Ulemoj (MUI en la indonezia) fondita sub la malnova reĝimo kaj kiu ankoraŭ respondecas pri konsiloj por la registaro, li volis resti anonima ĉar li ne ricevis permeson de sia organizaĵo. Ankaŭ li estis tre ĝentila sed malcedema: “La problemo devenas de la fendo kiu disvolviĝis inter la indonezianoj etnaj kaj ĉinaj. Islamanoj estas la plimulto en la lando sed ili havas nek politikan nek ekonomian potencon.” La pruvo: “El la 50 plej riĉaj indonezianoj listigitaj de la usona revuo Forbes, kvardek du estas ĉinaj indonezianoj kaj nur ok islamanoj” (kiel ofte okazas, li konfuzas etnecon kaj religion). “Ekde 2004”, pludiris nia intervjuato, “la islamaj partioj perdis la elektadojn, kaj lokajn kaj naciajn”. Efektive, laŭ la opinisondoj, ilia parto de la voĉdonaro estas inter 24 kaj 26 procentoj, kontraŭ 43 procentoj en 1955 en la unuaj parlamentaj elektadoj kaj 37 procentoj en 1999 post la falo de la diktatorado. Tio reflektas specon de sekularigo de la socio — la plejmulto de islamanoj voĉdonas favore al nekonfesiaj partioj*. “Ni devis reagi por ĉesigi ĉi tiujn refojajn malsukcesojn. Estis necese venki en ĉi tiu batalo de Ĝakarto. Temas pri afero de sekureco por islamanoj.” Ia ajn minaco kontraŭ la islamanoj estas malfacile trovebla. Aliflanke, oni rigardas la elektiĝon de la guberniestro de Ĝakarto kiel saltotabulon por la venonta prezidantelekta batalo: Joko Widodo, kromnomo Jokowi, okupis tiun postenon antaŭ ol esti elektita ŝtatestro en 2014, kaj oni atendas, ke li kandidatiĝos por dua mandato en 2019.

* Andrée Feillard, ‘Une démocratie musulmane? La “sécularisation” en question’, en Rémy Madinier (red.), Indonésie contemporaine, Les Indes Savantes, Parizo, 2016.

Rankoro pri la proksimume 3 milionoj da ĉinaj indonezianoj*, el loĝantaro de 257,6 milionoj, estas “delonga en la koroj kaj la kapoj” diris Alwi Shihab, specialisto pri interreligiaj aferoj kaj Speciala Delegito de la Prezidanto de la Respubliko al la Organizaĵo de Islama Kunlaboro (OIC) en Ĝedo, Saud-Arabio. “Ĉi tio devenas de la epoko de koloniado. La nederlandanoj ne permesis al la ĉinoj partopreni la politikon aŭ soldatiĝi; restis al ili nenio krom la komerco. Ili estis okupataj pri ĝi dum jarcentoj. Hodiaŭ, ili estas ĉie en la ekonomio, en la financo, nemoveblaĵoj ...”. Kvankam la kvartalo de la “ĉina” burĝaro memfide disvastiĝas tra la duoninsulo norde de la ĉefurbo, simpla vizito al Glodok, malnova kvartalo de Ĝakarto, sufiĉas por konvinki ke oni povas aparteni al ĉi tiu malplimulto kaj ne esti riĉegulo. Sed malgraŭ tio, kaj la riĉuloj kaj la malriĉuloj fariĝis propekaj kaproj pri ĉio, kio misas en la lando: malriĉeco, la vivkosto, senlaboreco ĉe gejunuloj, la malfacilo trovi loĝejon.

* Mankas oficialaj statistikoj.
Memfida mezklaso

Ne estas la unua fojo ke ili estas markitaj por fariĝi la propeka kapro. Dum la puĉo de 1965, generalo Suharto masakris inter 500 000 kaj 1 milionon da homoj (inter ili multajn ĉinajn indonezianojn) kaj enprizonigis preskaŭ 1 milionon en la nomo de la lukto kontraŭ la komunistoj*. Tio tamen ne malhelpis, ke la generalo akiris kelkajn grandajn monamasojn malgraŭ tio, ke ili estis markitaj “ĉina”. En 1998, dum la falo de la diktatoro, tumultoj mortigis mil homojn, kaj dekoj da ĉino-indonezianinoj estis seksperfortitaj, krimoj ankoraŭ nepunitaj

* Vidu Lena Bjurström, ‘Indonésie 1965, mémoire de l’impunité’, Le Monde Diplomatique, decembro 2015.

De tiam, Reformasi, la politiko de malfermiteco kiu ardigis demokration kaj novkapitalisman ekonomian evoluon kaj naskis memfidan mezklason, vigligas “unuecon en diverseco”, la fondan devizon de la lando. Antaŭe malpermesita, la ĉina lingvo estas denove instruata, konfuceismo estas oficiale agnoskita, teraĉetoj estas permesataj. Sed releviĝas la ideo pri intrigo ĉe koruptaj oficialuloj, ĉinaj indonezianoj kaj eĉ fremdaj firmaoj. La venenaĵo de rasismo estas enradikigata en socion en kiu la plej riĉaj 1% tenas 49% de la riĉaĵo.

La frustriĝoj estas des pli fortaj ĉar la registaro promesis mallarĝigi la socian dividon. Kvankam kelkaj iniciatoj estas faritaj, inter ili etendi sanasekuron al ĉiuj kaj establi pensiojn, “la ĉiutaga vivo ne pliboniĝis por la laboristoj” diris Mohammad Rusdy, vicprezidanto de la Indonezia Konfederacio de Laborsindikatoj (KSPI), unu el la plej grandaj tiaj konfederacioj en la lando. Tamen, kiel li agnoskis, en la prezidantelekto de 2014, lia organizaĵo “alvokis al siaj membroj voĉdoni favore al Prabowo Subianto” nomata Prabowo, eksa generalo sub Suharto, kiu fariĝis ekstremnaciisma oligarĥo ligita al la FPI, nesukcesa kontestanto kontraŭ prezidanto Jokowi kaj subtenanto de la ĵus elektita guberniestro de Ĝakarto. Povas esti ke ĉi tio nubigis lian juĝon pri la mezmandataj atingoj de la nuna prezidanto.

Ĝenerale, ĉiuj vivas pli bone ol antaŭ dudek jaroj” diris Olin Monteiro, eminenta feministo de la nova generacio kiu aktivas en miriado da kampoj (verkisto, filmisto de dokumentfilmoj, direktoro de eldonejo ...). Ŝi detale priparolis la situacion, de edukado al laboro, de la estanteco ĝis la estinteco, por doni kiel eble plej precizan bildon. Klare, la diferenco de enspezoj eksplodis kaj, por iuj, la vivo eĉ plimalboniĝis, malkaŝante iom malgajan perspektivon.

Prezidanto Jokowi, izolita kaj kontestata

Kiam lia mandato komenciĝis, prezidanto Jokowi provis redukti konsumajn subvenciojn kiuj sorbis 20% de la buĝetaj elspezoj, decidante fari tion, kion liaj antaŭuloj promesis — sed neniam aŭdacis — fari: forigi subvenciojn por fueloj kiuj profitis al la riĉuloj pli ol al la malriĉuloj. Poste, li altigis la prezon de elektro kaj samtempe iniciatis malaltan tarifon por civitanoj kun la plej malaltaj enspezoj. Sed tiuj, kiuj troviĝas iomete supre de la oficiala mezuro de malriĉeco, estas severe trafataj de ĉi tiuj ŝanĝoj. Des pli, ke pro manko de devigaj leĝoj kaj kontroloj, “la minimuma salajro fariĝis maksimuma salajro” por laboristoj, precipe tiuj de grandaj subkontraktistoj por fremdaj markoj (Gap, Nike kaj aliaj) laŭ la kondamno de s-ino Vivi Widyawati, unu el la gvidantoj de Perempuan Mahardhika (Liberaj Virinoj), kiu aparte kampanjas por industriaj laboristoj. Kaj oni memoru ke pli ol duono de la loĝantaro laboras en la neformala sektoro, kie regas la leĝo de la ĝangalo.

En Ĝakarto, cetere, tradiciaj vivmanieroj estas malstabiligataj. La deziro fari la ĉefurbon pli alloga kaj konstrui infrastrukturojn indajn je metropolo kun pli ol tridek milionoj da loĝantoj (sed ankoraŭ sen metrooj kaj tramoj) prenas la formon de “Singapurigo”, kiel iu aktivulo nomas ĝin: elpelo de la laboristaro; forigo de la kampung (“vilaĝoj” en la indonezia, lokoj de la familia vivo, solidareco kaj kulturo kiuj formis la urbon); konstruo de senanimaj kvartaloj plenaj de pli-malpli malmodestaj turdomoj por ĉefurbo kiu deziras esti tiel “moderna” kiel Singapuro.

Kiel plua blovo sur la ardajn cindrojn de kolero, la registaro daŭre konstruas dek sep artefaritajn insulojn en la Golfeto de Ĝakarto. “Komence, la projekto celis malhelpi inundojn kaj la laŭpaŝan subakviĝon de la urbo en la maron” diris Mahmud Syaltout, estro de konsultofirmao. “Post iom da tempo, tiu celo malaperis kaj, laŭ la planoj kiuj nun cirkulas, oni apenaŭ povas dubi la naturon de la konstruado: luksaj jakthavenoj por luksaj jaktoj ...”. Nova enklavo por la riĉuloj, kaj neinversigebla detruo de la bestaro kaj vegetaĵaro kiuj beligas ĉi tiun golfeton kaj ebligas ke fiŝkaptistoj gajnu sian vivtenon. La sama ekologia kaj socia katastrofo nun okazas en la Golfeto de Balio.

Malgraŭ tio, ĉiuj progresemaj aktivuloj, kiujn ni renkontis, multe metas siajn esperojn sur la nuna prezidanto de la respubliko. Ido de la wong cilik (la malnobeloj en la tradicia socio de Javo), Jokowi estas “la unua prezidanto en dudek jaroj kiu ne estas ligita al la malnova sistemo de Suharto” emfazis Rémy Madinier, franca specialisto pri Indonezio*. Sed tio estas ankaŭ lia malforto en lando kiu ankoraŭ ne disiĝis el la pasinteco. Kvankam ĉiuj agnoskas ke li estas “la plej honesta el prezidantoj,” lia lukto kontraŭ korupto defias la establitan ordon kaj li apenaŭ havas solidan subtenon en la parlamento. Li do devas kompromisi.

* Rémy Madinier, ‘Indonésie contemporaine’, supre citita.

Post sia enoficiĝo, li malpermesis eksportojn de kruda erco por devigi transnaciajn firmaojn establi transformindustrion en Indonezio — bonega decido — sed la malpermeso estis nuligita en majo sub la komuna premo de la militistaro kaj grandaj firmaoj kies interesoj intersekcas. Ĉu li povos elteni la usonan giganton Freeport-McMoRan, kiu regas la plej grandajn tavolojn de kupro kaj oro en la mondo kies enspezoj eskapas el la lando grandparte, kaj el la loĝantaro de Papuo tute*? La direktoro de granda komerca altlernejo rimarkis ke “Ĝis nun, ĉiuj fermis la okulojn ĉar ĉiu ricevis pagon — ekde la militistaro kaj politikaj gvidantoj.” Jokowi decidis reaĉeti 51% de la akcioj de la indonezia filio de Freeport-McMoRan malgraŭ la protestoj de la firmao kaj la mobilizo subtene al ĝi de ĉiuj komercistoj kaj politikistoj de la lando, kaj eĉ de la usona vicprezidanto Mike Pence. Dum vizito al Ĝakarto en aprilo, li eĉ ne hezitis admoni la indonezian prezidanton.

* Vidu Philippe Pataud-Célérier, ‘En Papouasie, la grève oubliée des mineurs’, La Valise Diplomatique, oktobro 2011, www.monde-diplomatique.fr

Temas pri ekonomia demando” diris nia direktoro, “ĉar ni bezonas tiun monon por evoluigi nian infrastrukturon; sed ankaŭ pri demando politika — batali kontraŭ korupto — kaj demando strategia — garantii nian suverenecon super krudmaterialoj.” Ĉu Jokowi venkos en ĉi tiu lukto? Malmultaj kredas, ke jes; multaj atentigas pri liaj retiriĝoj kaj hezitoj. “En du jaroj, lia registaro havis tri ministrojn pri komerco, tri pri naturaj rimedoj, du pri financoj kaj kvar ministrojn pri energio — ĉiuj kun diversaj sintenoj pri la investado, la komercado kaj la ekonomia kreskado” diris Eva Warburton, specialisto pri la regiono*. La prezidanto havas malplimulton en la Asembleo, kun 20% de la deputitoj, kaj estas kontraŭata de siaj politikaj amikoj, kiuj apenaŭ zorgas pri la lukto kontraŭ malriĉeco, kaj eĉ malpli pri la batalo kontraŭ korupto. Li tial faris apenaŭ kredeblajn aliancojn: en julio pasintjare, li eĉ nomumis generalon Wiranto kiel ministron pri justico kaj sekureco. La generalo estas fifama pro siaj fitraktoj dum la okupacio de Orienta Timoro (1975-1999) — pruvo por multaj observantoj pri la reveno de la “armea mafio” kiu fifamigis la malnovan reĝimon.

* Eve Warburton, ‘What does Jokowi want for the Indonesian economy?’, East Asia Forum, la 30a de oktobro 2016, www.eastasiaforum.com

Kiam Jokowi cedas sen gajni al si la subtenon de la potenculoj, malkontento ekbolas malavantaĝe por la progresemaj organizaĵoj. La kolero kaj la seniluziiĝo estas manipulataj de senprecedenca koalicio de oligarĥoj kaj armeaj altranguloj kiuj zorgas pri la konservo de siaj minacataj privilegioj per milicioj, kiel la FPI, fondita sub Suharto kaj kiuj viglas kun, kiel marionetistoj laŭ la plej pura indonezia tradicio, du eksgeneraloj (Prabowo Subianto kaj Susilo Bambang Yudhoyono, nomata SBY, la antaŭa prezidanto) kiuj manipulas la fadenojn esperante repreni la potencon en la elektadoj de 2019. “La afero pri blasfemo ne estas demando pri religio sed pri politikaj manovroj kaj ambicio” rimarkis Alwi Shihab. Kaj tamen, elektita guberniestro estis kondamnita al du jaroj da enprizonigo en la nomo de religio. Kaj integrismo gajnas poentojn.

Ĝi similas profundan ondon kiu subite leviĝis al la surfaco; ĝi estas tiel potenca ke la registaro kaj la partioj petas la subtenon de ĉi tiuj ekstremistoj anstataŭ batali kontraŭ ili” diris Olin Monteiro kun bedaŭro. “Ĝis antaŭ kvin jaroj, progreso por virinoj estis daŭra. Hodiaŭ, la tendenco returniĝis.” F-ino Musdah Mulia, unu el la plej konataj islamaj eminentuloj, klarigis: “En la eŭforio de la falo de Suharto kaj la novaperinta demokratio, ni subtaksis la ekstremistajn movadojn kiuj, kiel ĉiuj aliaj, prosperis de la libero paroli. Poste venis la integristaj partioj kiuj propagandas la ŝarion.” Sekve, devigataj de ili, kelkaj provincoj promulgis lokajn leĝojn malpermesantajn al virinoj sole eliri nokte, pretekstante protekti ilin.

La saman rimarkon faris s-ro Alwi Shihab, kiu kondamnis la aperon de pli rigora arabeca islamo kaj la “inundon da petroldolaroj” el Mezoriento. “Multe da mono estas cirkulinta.” Ĝi estis uzita por financi religiajn bonfarajn societojn kiuj helpas la plej malfavoratojn; stipendioj por diplomiĝintoj kiuj deziras daŭrigi sian trejnadon en la landoj de la Golfo; koranaj lernejoj en Indonezio, kaj preĝlokoj. “Evidente,” li pludiris, “ili instruas sian malpli tolereman interpreton de islamo. Tio estis nova por ni. Iuj islamanoj tial turnis la dorson al islamo laŭ la indonezia tradicio, kiun la novaj klerikuloj kredas esti ne ”vera islamo“. Ni devas konscii ĉi tiun realaĵon.

Por multaj, la verdikto de la tribunalo kontraŭ Ahok havis la efikon de elektra ŝoko kiu devigis repuŝatakon fare de la multaj organizaĵoj ekzistantaj en la lando. La feministaj movadoj, kvankam tute disigitaj kaj dividitaj (pri samseksemeco, la abortigo, la seksa ĉikanado ...), kuniĝis por protesti kaj provi unuiĝi ĉirkaŭ komuna celo, la lukto kontraŭ la hejma perforto. Pli modestaj strukturoj ekaperis, kiel Jong Nusantara, kiu volas informi gejunulojn pri la nekonata historio de la lando kaj ĝia sinkretisma kulturo por malhelpi, ke ili trafu en integrismon. Islamaj organizaĵoj kiel Nahdlatul Ulama (NU, kvardek milionoj da membroj), la plej grava kaj la plej tradiciisma, kiu kampanjas por pli malkaŝema “islamo indonezia”, ŝajne pretas gvidi la batalon kontraŭ la integristoj. “Islamo naskiĝis en la sepa jarcento, en tempo de nescio, diversa kredaro, patriarkeco kaj feŭda sistemo” klarigis s-ino Musdah Mulia. “Tial ni devas reveni al tio, kio estas la koro de la korano, tawhid — la kredo je unu Dio, Alaho. Kaj je tiu bazo, ni devas kontribui al nova interpreto de islamo, precipe koncerne la rilatojn inter islamo kaj la Ŝtato.” Siaflanke, Mahmud Syaltout, membro de Ansor (la junulara alo de NU), ankaŭ volas kontraŭi al la milicioj de la FPI, emfazante edukadon. Li bedaŭris ke prezidanto Jokowi rifuzis alfronti la masakrojn de 1965 kaj permesis la evoluadon de danĝera kontraŭkomunismo — la Komunista Partio ankoraŭ estas malpermesata kaj, laŭ nia intervjuato, la nova punleĝaro diskutata en la parlamento estas tratruita de artikoloj punantaj ĉion, kion oni povus konsideri komunisman agadon. Por esti finomita, oni nur devas proponi iun ajn novigan ideon.

Akuzita ke li estas komunisto, pro la lukto kontraŭ korupto kaj la unuaj paŝoj al la aliro al sanasekuro, Jokowi promesis senkompate batali kontraŭ “ĉiuj organizaĵoj kiuj instigas detruajn ideologiojn, interalie komunistoj kaj aliaj malpermesitaj grupoj* en la tago mem kiam li anoncis ke la 1a de junio estos ferio tribute al la pancasila konceptita de prezidanto Sukarno kiu havis proksimajn rilatojn kun la komunistoj. Iuj rigardas tion kiel plian signon de absolutisma tento por provi bari liajn oponantojn, sed aliaj aplaŭdas ĉi tiun revenon al la pancasila, sekurigilo kontraŭ islamismo. “Nenio estas certa”, diris la direktoro de la komerca altlernejo, “sed ni vere estas je decida momento kiam ĉio povas ŝanĝiĝi.

* Parolado, The Jakarta Globe, la 1-a de junio 2017.

Martine BULARD kaj Marie BEYER

Relegi la rusan revolucion

Ĉu nome de la popolo aŭ kun la popolo?

Ĵus antaŭ la Oktobro 1917 Lenino opiniis, ke la unua provo faligi la caran potencon, en 1825 en Sankt-Peterburgo, fiaskis precipe ĉar la ribeloj estis “tro malproksimaj de la popolo”. Kvankam li vidis kun simpatio tiujn, kiuj la unuaj defiis la carismon, li emfazis la abismon inter la bolŝevistoj kaj la ribeloj de 1825. Tiuj, oficiroj devenaj el la nobelaro, rifuzis ĉian ideon de popola ribelo: la masakroj al la grundproprietuloj, kiuj estis akompanintaj la tiamajn grandajn ribelojn, lasis en la memoro de la rusa nobelaro profundan teruron.

Ĉu la riproĉo de Lenino al la ribeluloj de 1825 — ili volis faligi la caran reĝimon sen apogi sin sur la popolo — ne direkteblas ankaŭ al la rusaj marksistoj? Efektive, tiuj faris la rusan laboristan klason la lanĉopinto de la revolucio. Ili ne interesiĝis pri tiuj, kiuj konsistigis la grandegan plimulton de la loĝantaro de la rusa imperio ĝis en 1917, nome la kampula mondo, kiun Georgo Pleĥanov konsideris “malpli kapabla ol la industriaj laboristoj fari politike konsciajn ‘iniciatojn’”. La kampara loĝantaro, klarigis la patro de la rusa marksismo, pli malfacile alproprigas la socialisman doktrinon, ĉar ĝiaj ekzistokondiĉoj tro alias ol la kondiĉoj, kiuj kreis tiun doktrinon”.*

* Georges Plekhanov, Œuvres philosophiques, tome 1, Éditions en langues étrangères, Moscou, 1961.

Male ol la decembristoj, kiuj volis forteni la popolon, kaj ol marksistoj, kiuj ne kredis la revolucian potencialon de la kampuloj, la rusaj popolistoj atribuis centran rolon al la kampularo en la alveno de nova socio. En la 1840-aj jaroj aperis la rusa socialisma popolismo*, sub la plumo de Aleksandro Hercen, kiu forlasis Ruslandon en 1847. Ĉar li fariĝis atestanto en Parizo de la fiasko de la revolucioj de 1848, Hercen perdis ĉian esperon pri socia kaj politika progreso el la Okcidento. Lia rigardo nun turniĝis al Ruslando, speciale al la kamparaj komunumoj, kiuj ne konis la privatan proprieton je grundo, ĉar tiu estis periode redistribuata al la kampuloj. Tio estas la bazo, asertis li, de kiu elkreskos la egalecaj, kolektivismaj principoj, kiam la servuto kaj la aŭtokratio estos malaperintaj. La rusa popolo, antaŭ nelonge ankoraŭ perceptata kiel forto detrua, nun fariĝis la rifuĝejo de moralaj valoroj, de formoj de socia vivo, kiuj ebligos al la lando eviti la kapitalisman kaj burĝan vojon kaj starigi la socialismon pli facile ol aliloke.*

* La rusa popolismo (narodnitchestvo) de la 19-a jarcento do havas nenion komunan kun la aktuala kompreno de la termino “popolismo”.
* Kp La Russie, 1598-1917. Révoltes et mouvements révolutionnaires, Infolio, Parizo, 2011.

En Londono, kie komence de la 1860-aj jaroj li gvidis la luktadon kontraŭ la carismo, Hercen admonis la rusan radikalan junularon “iri al la popolo” por helpi ĝin akiri tion, kion ĝi de ĉiam postulas: grundon kaj liberecon.* Kelkajn jarojn poste, la rusa ekzilito Miĥaelo Bakunin el Svislando alvokis tiun saman junularon “realigi la ideon de la popolo”, kiun li opiniis nature revolucia kaj socialista. La rusa popolo, dispremita, malfeliĉa, ĉiamomente pretas ribeli, asertis la fama anarĥiisto*: tion atestas la iamaj grandaj ribeloj kaj la tumultoj, kiuj sekvis la abolon de la servuto en 1861. Efektive, la grundo ne estis donita senpage al la laboristoj, sed vendata.

* Nikolaï Ogarev, “De quoi le peuple a-t-il besoin?” [“Kion la popolo bezonas?”, Kolokol, Londono, julio 1861.
* Michel Bakounine, Étatisme et anarchie, E. J. Brill, Leiden, 1967 (1re éd.: 1873) [Miĥaelo Bakunino: Ŝtatismo kaj anarĥio].

En 1873-1874, proksimume 2.500 junuloj, plejparte gestudentoj, dissvarmis en la kamparoj por prediki la socialismon. Ili havis nek pripensitan planon nek politikan programon, sed estis persvaditaj pri la tuja alveno de la granda revolucia ribelado> “La plej eta dubo pri tio estis konsiderata kiel insulto al la popolo: ‘La popolo estas malkontenta, trompata, kaj vi vere pensas ke ĝi restos trankvile sidanta kaj faranta nenion?”, skribis Vera Zasuliĉ.*. La fiasko estis same granda kiel la iluzioj: la kampuloj ne komprenis tiun junularon, kiu venis por paroli al ili pri libereco. Kaj ĉefe ili sentis la ideon fremda, ke oni volis komunigi la grundon, kiun ili revis posedi individue. Kelkaj eĉ denuncis la “propagandistojn” al la polico. El trideko da provincoj vizititaj de la socialistaj misiistoj, neniu sekvis la alvokon al ribelo de tiuj gejunuloj, kiuj respektis nenian regulon de eksterleĝeco. La movado estis rompita.

* Véra Zassoulitch, Quatre femmes terroristes contre le tsar [V.Z.: Kvar teroristinoj kontraŭ la caro] (tekstoj prezentitaj de Christine Fauré), Maspero, Parizo, 1978. Pri Vera Zasuliĉ en Esperanto, vd Karlo Markso: Respondo al V. I. Sasuliĉ [...] Monda Asembleo Socia (MAS), 2011, ISBN 978-2-918300-71-7 (= MAS-libro n-ro 73)

Sekvis jaroj da duboj kaj da polemikoj. Ĉar la popolo estis tro premegata de siaj suferoj, tro rezigninta por ribeli, necesas agi en ĝia nomo, por rompi la koron de la ŝtato: en 1881, bombo lanĉita de membro de la terorista organizaĵo La popola volo mortigis la caron Aleksandro la 2-a dum lia promenado. Tamen, anstataŭ la disfalo de la reĝimo, okazis fortigo de la aŭtokrata jugo, en Ruslando kiu rapide industriiĝis kaj kie la proletaro evoluis. Kelkaj popolistoj — Georgo Pleĥanov kaj Vera Zasuliĉ estis la plej famaj — tiam malfermiĝis al la marksismo, kiun ili malkovris en sia ekzilo, kien ilin pelis la sekvoj de la murdo al Aleksandro la 2-a.

La unuaj rusaj marksistoj iel transigis sian fidon en revolucia potencialo de la kampularo al la laborista klaso. Pleĥanov skribis: “Ĉar ili alvenis al pli alta grado de evoluo ol la kampularo, ĉar ili havas pli da bezonoj kaj pli vastan intelektan horizonton, la industriaj laboristoj aliĝos al nia revolucia intelektularo en sia batalo kontraŭ la absolutismo, poste, post akiri la politikan liberecon, ili organiziĝos en laborista socialista partio, kiu devos fari sisteman propagandon de la socialismo ĉe la kampuloj.”*

* Georges Plekhanov, Œuvres philosophiques, tome 1, op. cit. [Georgo Pleĥanov, Filozofiaj verkoj, volumo 1, v.c.].

Dum por la popolistoj, la kampulo estis portanto de ĉiuj esperoj de socia regeneriĝo, por la marksistoj li estis pasiva kaj konservativa. Sed kiel eblas kredi je venko de proletaro en lando plejmulte kampkultura? Ĝis en la jaro 1917 la marksistoj restis malplimultaj ene de la revolucia movado. Iliaj grandaj konkurantoj estis la socialrevoluciuloj (revoluciaj socialistoj, SR, [ankaŭ nomataj eseroj, laŭ la komencliteroj -vl]), ne marksistaj, famaj eĉ eksterlande pro siaj tre aŭdacaj teroristaj atencoj. La eseroj daŭre defendis la ideon de kampula socialismo. Ilia ĉefa celo estis la sociigo de la grundo, do ĝia dispartigo inter tiuj, kiuj prilaboras ĝin laŭ egalecaj principoj. Kvankam ili ankaŭ aktivis en la laboristaj rondoj, ili estis precipe enradikiĝintaj en la kamparoj, kie regulaj kampulaj ribeloj favoris ilian propagandon.

Dum la revolucio de 1905 la atento de Lenino turniĝis al la kamparoj skuataj de tumultoj. Li tiam provis sistemigi la respektivajn rolojn de la du dominantaj klasoj. Ĉar la burĝaro estis tro kompromitita kun la carismo por bone efektivigi la burĝan revolucion, ĉu la malriĉaj kampuloj ne povus alianciĝi kun la proletaro? En Du taktikoj de la socialdemokratio en la demokratia revolucio Lenino por la unua fojo elvokas “demokratian diktatorecon de la laboristoj kaj la kampuloj”, do aliancon de la dominantaj klasoj de la urboj kaj de la kamparoj por elsarki la malnovan reĝimon. Pro sia nova intereso pri la kampulo, kelkaj partimembroj akuzis lin — jen la pinto de devio — je simpatioj kun la popolistoj. Tamen, alie ol tiuj, li ne kredis en la aŭtonomaj revoluciaj kapabloj de la kampuloj. Li deziris ekspluati ilian subfosan potencialon en la okazanta revolucia procezo.

En februaro de 1917 la revolucio eksplodis, kaj faligis la carismon. Proksime de la somero, la kampulaj tumultoj memorigis la kampulan demandon al la provizora registaro same kiel al la revoluciaj partioj. En siaj Apriltezoj Lenino nun rekomendis la “transigon de la potenco en la manojn de la proletaro kaj de la malriĉaj tavoloj de la kampularo”. Li elvokis la “ŝtatigon de ĉiuj grundoj en la lando”, kaj aldonis, ke “la grundo estos je la dispono de la lokaj sovetoj de deputitoj de kampkulturaj salajruloj kaj de la kampuloj”.

Poste Lenino adaptiĝis al la fluo de la eventoj. Efektive, la kampuloj komencis organiziĝi en asembleoj, kiujn la provizora registaro vane provis regi per dekrete starigendaj kampkulturaj komitatoj. La situacio eskapis al ĝi. Lenino komprenis, ke sen la apogo de la kampuloj, aŭ almenaŭ ilia neŭtraleco, maleblas venki. Antaŭ la somero de 1917 lia pozicio estis klara: la grundo restos sub la regado de la kampkulturaj komitatoj. Li jam ne elvokis la ŝtatigon de la grundo, sciante ke la granda plimulto de la kampuloj deziris ekposedi la grundon kiun ili prilaboris.* Li pruvis sian grandan taktikan fleksiĝemon per tio, ke li alprenis la politikan programon de siaj kontraŭuloj, la eseroj: senproprietigo de la grund-proprietuloj kaj egaleca dispartigo de la grundo sub la egido de la kampula komunumo.

* Marc Ferro, La Révolution de 1917, Albin Michel, coll. “Bibliothèque de l’évolution de l’humanité”, Parizo, 1997.

Tuj post la Oktobro de 1917 oni publikigis la dekreton pri la grundo, kiu deklaras “la privatan proprieton de la grundo [...] senkompense abolita”. La grundo “estu disponigita al la lokaj kampkulturaj komitatoj kaj al la sovetoj de kampulaj kaj distriktaj deputitoj, ĝis la Konstituciiga Asembleo”. Revolucia sur papero, la dekreto en la realo oficialigis faktan situacion: ekde la somero la vilaĝaj komunumoj alproprigis al si la grundon de la grandaj grund-proprietuloj kaj de la riĉaj kampuloj, ĉar ili laciĝis atendi ke la provizora registaro fine decidu la dispartigon, kvankam la ministro pri kampkulturo, Viktor Ĉernov, estis la gvidanto de la eseroj.

Post la interna milito la kampuloj fine turnis sin kontraŭ la bolŝevistoj, kiuj ne nur, kiel la popolistoj, predikis al ili la virtojn de la socialismo, sed krome rekviziciis iliajn havaĵojn por nutri la malsatajn urbojn. En 1921 Lenino donis interripozon al la lando per starigo de la Nova Ekonomia Politiko, aŭ NEP, kiu signifis partan revenon al kelkaj formoj de privata entrepreno. Ĝi direktiĝis pli al la kampularo ol al la laboristoj: oni anstataŭigis la rekviziciojn de la interna milito per imposto en naturaĵo, poste en mono, kio ebligis al la kampuloj vendi la kromaĵojn. Oni permesis al ili libre provizi la merkaton por faciligi la industrian kreskon per restarigo de la komercaj rilatoj inter la urbo kaj la kamparo. Dum la kontraŭkomunista agitado en la vilaĝoj trankviliĝis, la problemo de kampkulturo ankoraŭ pli parceleca ol antaŭ 1917 restis ne solvita.

Ekde la “granda turniĝo” de 1928-1929, Jozefo Stalino brutale solvis la kampkulturan problemon: per deviga kolektivigo de la grundo, kiu kaŭzis la morton de milionoj da homoj. De la popolista revo — naiva, sed larĝanima — de memmastrumado de rusa popolo kiu vivu laŭ sia idealo, oni pasis al la komandado al la amasoj. La unuaj popolistoj, kiuj “iris al la popolo”, ne volis substitui sin al la popolo, sed male unuiĝi kun ĝi.

Korine AMACHER.

Relegi la rusan revolucion

Prioritato al la edukado de la amasoj

La sceno de la biblioteko de Juriatin, urbo imagita de Boris Pasternak en La doktoro Ĝivago, aperinta en 1958, tradukas la profundan impreson, kiun li certe sentis kvardek jarojn antaŭe: la heroo eniras legsalonon, kie troviĝis, apud reprezentantoj de la malnova intelektularo, popolanoj, feste vestitaj, venintaj “embarasite, kvazaŭ en preĝejo”. La aŭtoro tie atestas pri la eksterordinara soifo je kulturo, kiu en la jaro 1917 tuŝis la popolajn klasojn, fortenitaj de la sciado, kaj ankaŭ pri la spuroj, kiujn tiu revolucio por longa tempo lasis en la sovetia socio.

Por la bolŝevistoj, la laboristoj kaj kampuloj, per leviĝo al la rango de organizantoj de la socio, povis inventi novan socian ordon, kiu respondu al la intereso de la plej granda nombro. Kiam ili enpotenciĝis, la politikiĝo de la popolaj klasoj kaj ilia soifo je kleriĝo (vidu p. XX) respondis al ilia emancipa projekto. De februaro ĝis oktobro de 1917, antaŭ ol invadi la lernejojn kaj la bibliotekojn, la loĝantaro estis en la lernejo de la sovetoj: en la konsilantaroj, pli ol 1.500 en oktobro 1917, ĝi lernis, debatis, organizis la socian vivon kaj, fine, kuraĝis postuli la potencon. La bolŝevistoj provis kiom eble plej progresigi tiun aspiron je kulturo kaj je liberigo de la kreemo, kiu vekiĝis.

La nova potenco faris la instruadon de la loĝantaro prioritato — cent kvindek milionoj da infanoj, da viroj kaj da virinoj ne aŭ apenaŭ je tri kvaronoj sciis legi nek skribi. Por Leo Trocko, “la kulturo vivas el la suko de la ekonomio”.* Nu, la militoj, monda kaj poste interna, kun la embargo trudita de la grandaj potenclandoj, estis detruintaj la produktadfortojn, krome reduktintaj la malmultajn resursojn kaj grandparte ekstermintaj la plej konsciajn proletojn. La ekonomia kaj kultura postrestinteco, heredita el la carismo, ĉion pli gravigis. Krome, la fiasko de la ondo de revolucioj, germana, finnlanda, hungara, komence de la 1920-aj jaroj, izolis la Union de socialistaj sovetrespublikoj (URSS). “Ni estas izolitaj, terure izolitaj”, Lenino deklaris en la lasta parolado antaŭ sia morto: la tiutempaj gvidantoj havis la solan esperon kaj perspektivon, ke la revolucio rekomenciĝu aliloke.

* Trotsky, Littérature et révolution, introduction de 1924, Les Éditions de la passion, 2000. — De Leo Trocko ekzistas en Esperanto interalie:
‣ “La testamento de Lenino”, Monda Asembleo Socia (MAS), 2016, 102 paĝoj, ISBN 978-2-36960-052-7;

Malgraŭ la kronika manko de papero, la presejoj aperigis milionojn da manlibroj kaj da abocolibroj, en la dekoj da lingvoj parolataj en la nova Sovetunio. La potenco de la sovetoj ekde decembro 1917 proklamis la devon por ĉiuj lerni legi kaj skribi; jaron poste, tiun por ĉiu lerninta homo “instrui plurajn analfabetojn”, antaŭ ol precizigi en decembro de 1919, ke “kiu ajn, (...) kiu malebligas analfabetojn ĉeesti en la organizitaj kursoj, elmetiĝas al punleĝaj persekutoj”.* Oni okazigis laŭtlegadon de la gazetoj en foraj kamparoj. Dum la interna milito, kiam en aprilo de 1918 la instruado fariĝis deviga, la Ruĝa Armeo fariĝis unu el ĝiaj ĉefaj portantoj por miloj da mobilizitaj junaj proletoj kaj kampuloj. Jam en 1919 ĝi havis 1.200 legoklubojn kaj 5.200 rondojn politikajn, sciencajn, kampkulturajn ktp. Konkuro inter la alfabetigaj programoj, respondeca helpado fare de novlernintoj aŭ de laboristoj al kampuloj, radio, kino, afiŝoj, teatro ...: ĉiuj rimedoj estis uzataj. Oni instruis en garbejoj, fabrikoj, biendomoj, nomadaj tendoj. Propagandaj ŝipoj kaj trajnoj ligis la izolitajn kamparojn kaj altiris popolan publikon, kiun la atestoj priskribas avidaj je gazetoj, je libroj kaj je konoj. : Propaganda trajno kun stoko de libroj venas en vilaĝo”, skribas Nadeĵda Krupskaja, bolŝevistino, respondeca pri la senalfabetiga programo, “tuj longa vico fariĝas ĉe la stokejo kaj senĉese plilongiĝas. Oni vidas maljunulinojn, maljunulojn, junulojn kun sakoj.”* Laŭ la historiisto Jean-Michel Palmier, “en du jaroj, tiuj propagandotrajnoj vizitis plurmil lokojn, kaj ilia personaro faris pli ol tri mil prelegojn.” Hejmaj vesperaj aŭ dimanĉaj kursoj direktis sin speciale al virinoj. Spite al la kontraŭeco de la interna milito, la potenco subtenis ĉiajn pedagogiajn iniciatojn kaj novigojn. En 1918 oni decidis ke el la sovetoj de edukado kontrolataj de la loĝantaro devenu la instruistoj, praktiko kiu malfortiĝis pro la burokratiigo meze de la 1920-aj jaroj. Por helpi al pli ol kvar milionoj da mizeraj orfoj, la registaro instigis ĉiujn edukajn eksperimentojn: ferikoloniojn, orfejojn, infan- domojn kaj -komunumojn, kie la kolektiva vivo kaj tio, kion ĝi alportas por lernado kaj aŭtonomeco, estis subtenataj, same kiel la produktiva aktiveco. Ukrainujo kaj pedagogoj kiel Anton Makarenko akceptis 82.000 da tiaj forlasitaj infanoj en pli ol milo da tiaj institucioj.* Kaj, kvankam la kompetentoj de certaj instruistoj rapide rekrutitaj estis sufiĉe etaj, la kolektiva dediĉemo kompensis tion; tio mirigis multajn observantojn: Célestin Freinet eldiris en 1925 sian “surprizon kaj miron, antaŭ ĉio se oni imagas, en kiaj kondiĉoj tiuj gigantaj progresoj estis faritaj”. La rusaj pedagogoj, li skribis, “en sia dediĉemo al la interesoj de la popolo kaj en la revolucia agado trovis sufiĉajn klarecojn por ne nur levi sian pedagogion al la nivelo de la okcidenta pedagogio, sed ankaŭ por ege preterpasi niajn timemajn provojn”.* Dum la carismo nur unu el kvin infanoj iris al lernejo, nun la lernejo fariĝis deviga, senpaga kaj sekse miksita en kia ajn nacieco. La 7-an de oktobro 1918, anstataŭante la malnovan eduksistemon, la Unueca Laborlernejo estis dekrete starigita. La debatoj pri la lernejprogramoj — iuj preferis la disvolvadon de la personeco de la infano, kontraŭ la instruista aŭtoritateco, aliaj rekomendis komunuman lernejon, kies instruoj estu tirataj el la konkreta vivo — estis tiom pasiaj, ke oni devis prokrasti la komencon de la lernojaro en 1918. Ĉar la disopinioj daŭris, la registaro ne vidis obstaklojn por eksperimenti malsamajn programojn laŭ la urboj. La revolucio volis liberigi la edukadon de la malnova sistemo el la reproduktado de la malegalecoj kaj el la respekto de la socia hierarĥio. La popolkomisarejo (ministrejo) pri edukado rekomendis memmastrumatan lernejon, kie la ĝenerala kaj politeĥnika instruado ebligu eduki inĝenierojn kaj teĥnikistojn kapablajn modernigi la produktadon kaj progresigi la sciencon, sed ankaŭ estontajn civitanojn de la socialisma socio. La materiaj malfacilaĵoj en januaro 1921 kondukis al reduktado de la lerneja ciklo al aĝoj de 8 ĝis 15 jaroj anstataŭ la komenca tempo ĝis 17 jaroj.

* Harbans S. Bhola, Campagne d’alphabétisation, URSS 1919-1939 [H.S. B.: Alfabetiga kampanjo, USSR 1919-1939], Unesko, Parizo, 1986.
* Nadejda Kroupskaïa, Le Bulletin communiste, n-ro 1, Parizo, 6-an de januaro 1921.
* Jean-Michel Palmier, Lénine, l’art et la révolution, Payot, Parizo, 2006.
* Célestin Freinet, “Mes impressions de pédagogue en Russie soviétique” [“Miaj impresoj kiel pedagogo en la sovetia Ruslando”], L’École émancipée, n-ro 7, Marsejlo, 8-an de novembro 1925.

Paralele, ekde 1919, oni enkondukis dozon de pozitiva diskriminacio: la rabfak (laboristaj fakultatoj) malfermis al malmulte klerigita publiko privilegian aliron al supera instruado. Kaj, kun la ŝtatigo de la produktadrimedoj, kiu liberigis la sciencon kaj la ekonomion el la privata profito, ekfloris esplorinstitutoj kaj universitatoj, starigitaj ekde la interna milito, en kiuj renkontiĝis miloj da esploristoj el ĉiaj fakoj, ekzemple la scienca urbo Akademgorodok, fondita en Siberio en 1957, antaŭ la Silicon Valley.

Tiu ĉi volisma politiko pri edukado kaj esplorado, kiu ebligis al la USSR sendi la unuan homon en la spacon, komencis ekde la unuaj jaroj de la revolucio kun preskaŭ totala senhaveco.

En la mozaiko de popoloj, kiu estis la eksa rusa imperio, kelkaj el ili estis preskaŭ tute analfabetaj, oni kreis alfabetojn por skribi kvardek lingvojn kaj dialektojn. Malsame ol la rusigo trudita de la caroj, kiun poste Stalino refaris, la bolŝevistoj ne trudis la kirilan alfabeton, portanton de la grandrusa dominado. Zorgante rifuzi ĉian formon de ŝovinismo, ili subtenis mirigan movadon de latinigo de la alfabetoj, kiu spertis eksterordinaran sukceson ĉe la nordaj popoloj, la malplimultoj en Kaŭkazio, la ĉinaj kaj koreaj loĝantoj de Ekstrem-Oriento, kaj ankaŭ ĉe la turkparolantoj, por kiuj tio kovriĝis kun la batalo de la ekspluatatoj kontraŭ la feŭduloj, kontraŭ la naskiĝanta burĝaro aŭ kontraŭ la religiaj kastoj, kiuj defendis la araban alfabeton aŭ kiuj gardis por si la misteron de la skribo. Tio signifis la malfermon al la okcidenta mondo, provon proksimigi la loĝantarojn de Ruslando al la laborista klaso de la plej progresintaj landoj. En la USSR, kie oni nombris 122 lingvojn kaj dialektojn, la latina alfabeto ĝis en 1929 fariĝis la skribo de dekoj da parolataj lingvoj — escepte de tiuj, kiuj jam havis sian propran skribsistemon: la kartvela, la jidiŝa, la armena, la ukraina ...

Inter la deziro de la loĝantaro kleriĝi, la bolŝevista konvinko ke la amasoj devis kaj povis akiri la kulturajn rimedojn por mem mastrumi sian ŝtaton (ĝis la simpla dommastrino, diris Lenino) kaj la materiaj kondiĉoj truditaj de la cirkonstancoj, la obstakloj estis gigantaj. La romano La unua instruisto de Ĝingis Ajtmatov*, priskribas soldaton de la Ruĝa Armeo tre analfabeta, kiu havis nek manlibron nek pedagogion, ĝuste nur la rudimentojn lernitajn en la armeo, venis por konstrui lernejon en kirgiza vilaĝo en 1924. La vilaĝanoj, malfacile konvinkeblaj, unue ne volis partopreni en la konstruado: ĉu konstrui lernejon ebligos manĝi? Aperis dekoj da miloj da popoldomoj, da laboristaj kluboj, da barakoj por legado kaj da bibliotekoj (ne malhaveblaj pro la malabunda papero por eldoni librojn). Tiuj institucioj, per kiuj oni celis samtempe eduki kaj konvinki — antaŭ ĉio en la kamparo, kiun oni taksis pli malamikaj al la soveta potenco post la starigo de devigaj rekvizicioj printempe de 1918 — ofte trafis sur rezistemo. “Aĉeti libron aŭ aboni gazeton, tio signifas, ke oni jam ne scias kion fari per sia mono” kaj riski esti rigardata kiel kulako (riĉa kampulo).*

* Tchinghiz Aïtmatov, Le Premier Maître, Éditeurs français réunis, Parizo, 1964.
* Nicolas Werth, “Alphabétisation et idéologie en Russie soviétique” [Alfabetigo kaj ideologio en la soveta Ruslando], Vingtième Siècle, vol.10, n-ro 1, Parizo, 1986.

Spite al la malfacilaĵoj, 200.000 homoj alfabetigis 5 milionojn da personoj en 1921; 7 milionojn fine de 1922. Fine de la interna milito en 1921, la nombro da junaj lernejanoj pasis de 3,5 al 5 milionoj. En 1929 ili atingis 13 milionojn, kun 139.000 lernejoj.

La amasigo de la instruado daŭris sub Stalino, des pli ke ĝi estis ne malhavebla por la politiko de rapidega industriigo, kiun li lanĉis surbaze de la kampkultura kolektivigo. Tamen eksilentis la pedagogiaj debatoj de la unuaj jaroj de la revolucio. Kvankam la burokratia sistemo liveris siajn batalionojn da inĝenieroj kaj da specialistoj, ĝi estis esence malamika al ĉio, kio povus fortigi la proletaran tendaron, forpurigis la laboristojn kaj infanojn de la popolaj klasoj venintaj al respondecaj postenoj dum la unua sovetia jardeko. Ĝi venkis tion kio, en la spirito de Lenino kaj de la bolŝevistoj, male ebligintus al la laboristaj amasoj, danke ĝuste al sia kleriĝo, kontraŭagi la fortiĝon de la burokratio, kiu fine forprenis al ili la povon lerni mem mastrumi “sian” ŝtaton. Tiel enteriĝis la emancipa projekto, kiun la bolŝevistoj asociis kun la edukado.

Nicolas FORNET.

Internacia organizaĵo kiu provas plifortiĝi

En la kulisoj de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj

Malpli konata ol la sekurec-Konsilio, la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj estas la sola universala forumo kuniganta ĉiujn ŝtatojn de la planedo. Kvankam ĝi ne evitas la faman UN-burokratismon, ĝi kontribuas al konstruo de progresema internacia juro. Ĝi ankaŭ estas la vivanta teatro de la konkurado de la tutmondaj roluloj.

ĈE LA ĜENERALA ASEMBLEO de la Unuiĝintaj Nacioj, ne ekzistas malgrandaj ŝtatoj”, asertas s-ino Dessima Williams en sia oficejo de la Vitra Domo, la sidejo kun larĝaj vitraj fenestroj de la Unuiĝintaj Nacioj en Nov-Jorko. La eksa ambasadorino de Grenado, fariĝinta speciala konsilisto ĉe la prezidanto de la Asembleo, apartigas la vortojn, kvazaŭ por certiĝi ke ni bone komprenas. Antaŭ nia skeptikeco, ŝi aldonas: “Tutsimple ĉar la Ĉarto de San Francisko [kiu fondas la Unuiĝintajn Ŝtatojn] diras, ke la membro-ŝtatoj estas suverenaj kaj egalaj.” La brutala realeco de la tutmondaj rilatoj invitas nin al singardemo. Kaj tamen.

La 13-an de junio 2016, apenaŭ rimarkita evento rompis la kutiman enuon de la sesioj de la Asembleo. La elekto de ĝia prezidanto — por la statuta unujara mandato ne okazis kiel antaŭvidite. Normale, la delegitoj interkonsente elektas la kandidaton de la regiono kies vico alvenis (vd ĉi-sube). Ĉi-foje, necesis fari formalan voĉdonon. Fine, la kiprano Andréas Mavroyiannis, subtenita de la okcidentanoj, estis preterpasita (94 voĉoj kontraŭ 90) de la reprezentanto de tre eta lando: s-ro Peter Thomson, ambasadoro de la Fiĝi-insuloj. “La elekto de s-ro Thomson estas signalo adresita al la grandaj ŝtatoj, deklaras al ni azia diplomato. La celo estas aparte substreki la klimatan maljuston: La Fiĝi-insuloj troviĝas ĉe la unua rango koncerne la leviĝon de la oceano-nivelo. Meti ties reprezentanton kiel prezidanton de la plena decid-organo de la Unuiĝintaj Nacioj estas politika poziciiĝo.” La Ĝenerala Asembleo funkcias laŭ la principo “unu ŝtato, unu voĉo”, kio lasas la plej multnombrajn decidi.

Ofte eklipsata de la Sekurec-Konsilio, kie, sub la aŭtoritato de la kvin konstantaj membroj disponantaj pri veto-rajto (Usono, Rusujo, Ĉinujo, Britujo kaj Francujo), decidiĝas la solviĝon aŭ pludaŭron de foje mortigaj krizoj, tiu institucio de UN tamen plenumas esencan rolon. De sesio al alia, “multaj debatoj ripetiĝas, klarigas la eksdirektorino de la strategia komunikado ĉe UN, Thérèse Gastaut. Sed ankaŭ troviĝas en tiu amaso, novaj ideoj, gravaj, kiuj iros sian propran vojon kaj kiuj igas UN “semanto de ideoj”. Tiel la Asembleo konsistigas esencan spacon ebligantan interagadon de la ŝtatoj pri ĉiuj internaciaj temoj*.” Malarmado, novaj teknikaroj, prizorgo de la restaĵoj de detruitaj spaco-maŝinoj, protekto de infanaro, redukto de riskoj pri naturaj katastrofoj, ktp, multas la temoj, pri kiuj ĝi progresigas la internacian juron: ĝi estas ĉe origino de tri cent traktatoj*, kiel la Interkonsento de Parizo pri la klimato de decembro 2015. Centoj da laborkunvenoj okazas ĉiutage en ties ejoj de Nov-Jorko aŭ Ĝenevo. Estas speco de poto kie ellaboriĝas la tutmonda interkonsento”, konfidas al ni akreditita ĵurnalisto.

* Eltiraĵo el la kurso “Organisations internationales et gouvernance mondiale” (Internaciaj organizaĵoj kaj monda mastrumado) farita ĉe la Instituto de internaciaj kaj strategiaj rilatoj (Institut de relations internationales et stratégiques — IRIS), en Parizo.
* Traktatoj disponeblaj en la Biblioteko Dag Hammarskjöld, http://research.un.org/fr/docs/law/...
Paroladoj, kiuj restis famaj

LA ĜENERALA ASEMBLEO kontribuas al la tutplaneda politika debato malfermante spacon por diskuto de gravaj ideoj kaj por la aserto de fundamentaj postuloj. Tiel, ĝia deklaracio de la 14-a de decembro 1960, adoptita kiel aplikado de la rajto de popoloj decidi por si mem (artikolo 1, paragrafo 2 de la Ĉarto), legitimigis la sendependiĝon de la koloniitaj landoj. Kun la malkoloniigo, markita de alveno de dekoj da novaj ŝtatoj, aparte la afrikaj landoj, longtempe restintaj sub kuratoreco de Britujo, Francujo aŭ Portugalujo, la Asembleo fariĝis la sola universala forumo kuniganta ĉiujn landojn (193 membro-ŝtatoj, al kiuj aldoniĝas du observantoj: la Sankta seĝo kaj Palestino).

En la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, ĝi estas la teatro de famaj paroladoj restintaj en la memoroj: tiu, en 1961, de la usona prezidanto John F. Kennedy proponanta al la Sovetoj intertraktadojn pri la atomaj provaĵoj; tiu de la ĉilia prezidanto Salvador Allende denuncanta, en 1972, la dominadon de la grandaj industriaj grupoj, subtenataj de la okcidentaj ĉefurboj, sur la vivo de la loĝantaroj de la Sudo; tiu de la reprezentanto de la Organizaĵo por Liberigo de Palestino (OLP) Jaser Arafat formulanta la unuan grandan pac-proponon al Israelo, la 13-an de novembro 1974. “Hodiaŭ mi venis portante olivarban branĉon kaj fusilon de batalanto por libereco, li ekkrias. Ne lasu la olivarban branĉon fali el mia mano.” Tiu parolado kontribuis al popularigo de lia afero tra la mondo. La 22-an de novembro 1974, la Asembleo voĉdonas, kun tre granda plimulto, la agnoskon de la rajto de palestinanoj decidi por si mem kaj rajto al suvereneco. La OLP ricevas statuson de “konstanta observanto ĉe la UN”. Fine, la 29-an de novembro 2012, la Asembleo atribuas al Palestino la statuson “Nemembro-ŝtato”. Ĉar la plena aliĝo estis neebla pro la verŝajna vetoo de Usono, tiu jura truko plifirmigas ties internacian pozicion kaj permesas al ĝi, ekzemple, prezenti aferon ĉe la Internacia Punkortumo aŭ subskribi traktatojn. Pli proksime, en 2015, dum la solena septembra jar-sesio, la rusa prezidanto Vladimir Putin proponis krei kontraŭ la Organizaĵo de la islama Ŝtato larĝan internacian aliancon, kiu, “simile al la kontraŭ-hitlera koalicio, povus kunigi en siaj vicoj la plej diversajn fortojn, pretajn radikale kontraŭbatali tiujn, kiuj, same kiel la nazioj, semas malbonon kaj malamon”.

Ne ekzistas tutmonda polico kapabla aplikigi la rezoluciojn de la Ĝenerala Asembleo, kiuj ofte restas simplaj ŝajnigaj peticioj sen praktikaj konsekvencoj. Tamen, same kiel pri malkoloniigo, ili povas esti veraj politikaj markiloj evoluigantaj la pensmanierojn kaj la geopolitikajn povorilatojn. Tio estas sendube unu el la kialoj pro kiuj la sudaj landoj tre frue uzis tiun institucion por fortigi sin. La grupo de la 77 kaj Ĉinujo, naskita en 1967, tiel esprimiĝas nome de 133 evoluantaj landoj en la ekonomiaj kaj socialaj debatoj. Jam en 1968, pluraj deklaracioj kondamnas la apartisman reĝimon kaj premas al la okcidentaj landoj, kiuj komercas kun Sud-Afriko. Okaze de vizito en Nov-Jorko la 3-an de oktobro 1994, Nelson Mandela esprimis sian dankon: “Ni hodiaŭ el tiu tribuno salutas la Organizaĵon de la Unuiĝintaj Nacioj kaj ties membro-ŝtatojn, individue kaj kolektive, kiuj unuigis siajn fortojn kun la amasoj de nia popolo en komuna lukto, kiu kondukis al nia emancipiĝo kaj repuŝis la limojn de rasismo.” Iuj tekstoj estigas viglan kontestadon, kiel la rezolucio asimilanta sionismon al formo de rasismo, voĉdonita en 1975 kaj nuligita en 1991.

Instanco devenanta de la Ĝenerala Asembleo, la Ekonomia kaj Socia Konsilio (Ecosoc en la angla) estas pioniro de la organizado, ekde la 1960-aj jaroj, de la partopreno de la “civila socio” en la internaciaj diskutoj, ĝis tiam rezervitaj al la diplomatoj mandatitaj de la registaroj. Al tiu instanco oni ŝuldas la kreadon de la statuso “neregistara organizaĵo” (NRO), kiu donas aliron al la kunvenoj de UN kaj al la intertraktadoj kaj ebligas tie esprimi sian opinion, redakti raportojn kaj nomumi reprezentantojn (kiuj tamen ne havas decid-povon). Hodiaŭ la termino “NRO” estas ordinara vorto. Mil tricent asocioj estas akredititaj ĉe la UN-organizo, kiu tiel disponas pri ligilaj instancoj kun la civila socio*. Pri la plej diversaj temoj, ili trovas en la Ĝenerala Asembleo ejon de esprimiĝo kaj antaŭenigo de siaj luktoj. La konferenco pri oceanoj, kiun ĝi organizis en junio 2017 en Nov-Jorko, estas bona ilustrado de tio: de preskaŭ dek jaroj, la asocioj partoprenas la diskutojn organizitajn de la UN kiuj celas revizion de la Konvencio pri la mara juro*. “La rezolucioj faritaj tie, diras la prezidanto Thomson, estas la pruvo, ke la Ĝenerala Asembleo tute ne estas obsoleta kaj ke ĝi plu havas politikan influon al la internacia scenejo.” S-ino Peggy Kalas, kunordigantino de la koalicio de asocioj High Seas Alliance, konfirmas tion: “Ni laboris man-en-mane kun la registaroj, ŝi klarigas. La retejo de la Divizio de la maraj aferoj kaj de la marjuro de la UN spegulas niajn opiniojn kaj niajn proponojn.” La plena, ĉefa instanco de UN tiel disponigas spacon al la privataj agantoj, sed tio lasas malferma la malfacilan demandon de la reprezenteco de la elektitaj partneroj, ĉar la civila socio ne estas regata de legitimiga mekanismo, kiel elektoj.

* Integrita sistemo de la organizaĵoj de la civila socio (http://esango.un.org) kaj Servo de komunikiĝo kun la NRO (www.un-ngls.org).
* Vd la suplemento “Aires marines protégées”, Le Monde diplomatique, novembro 2015.

En internacia socio kiu restas ĥaosa, “La Ĝenerala Asembleo estas, laŭ la historiisto Paul Kennedy, tio, kio plej alproksimigas nin al Parlamento de la Homaro*.”. Kun siaj kvin konstantaj membroj ĝuantaj la faman vetoorajton, la Sekurec-Konsilio ne povas pretendi al la rolo de universala forumo, eĉ se ĝi decidas pri la krizoj endanĝerigantaj la mondpacon ja nome de la komunaj valoroj fiksitaj en la Ĉarto. Ankaŭ la grupo de la dudek, aŭ G20, kies enhavo estas arbitre fiksita, ne povas pretendi al tiu rolo. Antaŭ nelonge aperinta sur la internacia scenejo, tiu klubo restas en la manoj de la potencaj landoj, kiuj kreis ĝin. Jes ja, sojlo-landoj nun partopenas en ĝi, sed surbaze de aligado de la suverenaj riĉaj landoj. Male, “la Asembleo administras la landajn interesojn juste”, plue klarigas s-ino Williams, kiu memorigas: “Koloniismo tie ne ekzistas. Ni senobstakle povas uzi nian parolrajton. Sed la etaj ŝtatoj foje ne posedas la rimedojn por efike profunde studi la dosierojn.” En 2005, konfirmante ĝian statuson de “prioritata instanco”, la monda pintkunveno organizata je iniciato de la ĝenerala sekretario Kofi Annan igis tiun plenan instancon vera universala “Parlamento de la Nacioj”, speco de “G193”.

* Vd. Paul Kennedy, The Parliament of Man: The Past, Present, and Future of the United Nations, Random House, Nov-Jorko, 2006.

“La pluropa kunlaborado ne nepre estas normala kaj natura, rimarkas s-ro Arnaud Guillois ĉe la UN-oficejo de la franca ministrejo pri eksteraj aferoj. Necesas iloj por konstrui dialogon kaj komprenigi al la grandaj landoj ke ilia intereso estas diskuto. Tio estas la funkcio, unika, de la Ĝenerala Asembleo.” La UN-Konferenco pri la klimato-ŝanĝoj, aŭ Konferenco de la partioj (COP), tiu vasta tutmonda jarkunveno, estas produkto de la UN-institucio. En 2015, kvankam la fina rezolucio de Parizo ne estas plene kontentiga, ĉiuj landoj, inkluzive de la plej poluantaj, sentis sin devigataj partopreni la intertraktadon. “La etaj ŝtatoj faras la plimultojn; necesas konsideri ilin”, notas la prezidanto Thomson. “La ĉi-jaraj progresoj koncerne klimaton estas tre gravaj, li insistas. Kaj, male al tio kion oni povis timi, la usona retiriĝo eĉ pli forte unuigis la internacian komunumon koncerne la ĉefajn punktojn. La decido de la prezidanto Donald Trump havos efikon malan de tiu atendita...” En la koridoroj de la Vitra Domo, iuj delegitoj ne hezitas esprimi sian koleron kontraŭ la riĉaj landoj, kiuj malvolonte akceptas sian respondecon rilate al la sudaj landoj.

La debatoj kaj decidoj koncerne la evoluadon ilustras la agokampon kaj la limojn de la Asembleo. En septembro 2000, la Deklaracio de la jarmilo malfermas laborejon de la ok Celoj de la jarmilo por evoluado, kiuj devas kunordigi la internaciajn klopodojn por lukti kontraŭ malriĉo. La unuaj rezultoj ŝajnas signifaj: la nombro de homoj ekstreme malriĉaj falis de 1,9 miliardo al 840 milionoj, dum la monda loĝantaro pasis de 6 ĝis 7,5 miliardoj da loĝantoj. Ili ŝajnas nekontesteblaj sur la kampo de san-plibonigo, edukado, nutrado kaj aliro al esencaj servoj*. Tamen, la bilanco tre varias laŭ la kontinentoj kaj ne mezuras la kreskon de malegalecoj inter landoj kaj interne de la landoj. Tial en 2015 la Celoj de la jarmilo estis reprilaborataj por konsideri la klimatan dimension, universaligi la celojn kaj teni sin pli proksime de la terenaj realaĵoj. Ekde nun, dek sep Celoj pri daŭrigebla evoluado anstataŭas ilin (elradikigo de malriĉeco, neniu malsato, kvalita edukado, egaleco inter seksoj, ktp.) Ties politikan gravecon ilustras tio: dum tri jaroj sepdek landoj intertraktis ties difinon; ok milionoj da homoj respondis al prepara enketo. La agendo 2030, kiu sintezas la farotan laboron por atingi ilin, estas apogita de Ĉinujo, kiu vidas en ĝi etapon al “pli ekvilibra tutmonda partnereco” laŭ ĝi necesa*.

* Rapport sur les Objectifs du millénaire pour le développement (Raporto pri la Celoj de la jarmilo por evoluado), Unuiĝintaj Nacioj (Nations unies), Nov-Jorko, 2015, www.un.org/fr/millenniumgoal...
* Laborkunveno de la 18-a de aprilo 2017 organizita de la prezidanto de la Ĝenerala Asembleo.
Kaj la financaj institucioj?

TAMEN, ankoraŭ malproksimas la nova internacia ekonomia ordo. En 1974, la ĝenerala Asembleo adoptis rezolucion alvokantan al divido de la riĉaĵoj je monda nivelo kaj al ŝanĝo de ekonomia strategio gvidata de la UN: stabiligo de la prezoj de krudmaterialoj, suvereneco super la naciaj riĉaĵoj, plibonigo de la interŝanĝ-kondiĉoj... La nova internacia ekonomia ordo malsukcesis pro la du petrol-ŝokoj, la enorma kresko de la ŝuldoj de sudaj landoj kaj la bremsado de la grandaj riĉaj landoj. Ĝia forviŝiĝo ankaŭ tradukas evoluon de la ideologiaj povorilatoj, kiu transiras la Asembleon, la malfortiĝon de la tria-mondismo kaj, eble, la netravideblan partoprenan ludon de la NRO, kiuj povas esti tentitaj esti pli komprenemaj, kontraŭ sidloko ĉe la intertraktado-tablo.

La liberala ideologio trudiĝas ekde la 1980-aj jaroj tra la “interkonsento de Vaŝingtono”. Kiel notas la ekonomikisto Pierre Jacquemot, “la esperata granda transformiĝo [tra la Celoj de daŭrigebla evoluado] ne estas apogata de klara analizo pri la profundaj kaŭzoj de la malegalecoj, kiujn ili pretendas elimini: la neegala komerco, la kreskanta parto de la financaj aktivaĵoj, la malpliiĝo de biodiverseco*. Krome, ili ne evitas la teknokratan malsanon de la modernaj organizaĵoj, kun ilia ŝatego de akronimoj malklaraj por la ordinaraj homoj, ilia tro detalema mezurado kaj ilia “plutraktado kaj taksado” venantaj de zorgoj nure librotenistaj. Formo de burokratio ja konkeris la ĝeneralan Asembleon same kiel multajn decidajn instancojn, konstatas la kritikema intelektulo Noam Chomsky, kiu diras al ni, ke li observis la samajn devojiĝojn ĉe la Kongreso [Parlamento] de Usono.

* Pierre Jacquemot, “Que faut-il attendre des Objectifs du développement durable?”, IRIS, Parizo, 29-a de septembro 2015.

Inter la blindaj punktoj de la monda institucia sistemo estas la internaciaj financaj institucioj: la Monda Banko kaj la Internacia Mon-Fonduso (IMF) disvolviĝis ekster UN, ekde la konferenco de Bretton Woods, en 1944, dum la UN naskiĝis kelkajn monatojn poste en San Francisko. Male al la agentejoj kaj la specialigitaj institucioj (Monda Organizaĵo pri Sano (MOS), Alta Komisarejo pri Rifuĝintoj, ktp.) kaj al la programoj (por evoluado, por la hommedio, ktp.), la financaj institucioj ne obeas al la komunaj reguloj de la UN-sistemo. Ili akceptas impostkondiĉan funkciadon, kiu donas la decid-povon al la riĉaj landoj kaj ĉiam rifuzis la supervidon de la ekonomia kaj socia Konsilio. Kun ili necesas do ĉiam diskuti kaj intertrakti. Tio estas la celo de la “printempaj konferencoj” organizitaj de la Ekonomia kaj socia Konsilio de 1998, kiuj ebligas kunordigon respektante ĉies rolon.

Ĉu la financaj institucioj celas nur plibonigi sian bildon? Restante aŭtonomaj, la internaciaj financaj institucioj strebas plibonigi siajn rilatojn kun la UN-sistemo*. La prezidanto de la Monda Banko Jim Yong Kim venis al la Ĝenerala Asembleo en majo por diskuti pri la financado de la Celaĵoj pri disvolvado. Diagnozo konfirmita de la konstanta reprezentanto de Francujo, s-ro François Delattre, kiu opinias, ke “la strukturan mison kompensas la volismo de la personoj”. S-ro Thomson uzas ĉiujn siajn ekskluzivajn privilegiojn de prezidanto de la Asembleo por instigi la ŝtatojn monkontribui. “Ni dankas la prezidanton, konfirmas s-ro David Donoghue, reprezentanto de la irlanda respubliko, dediĉi tiom da energio al la Celaĵoj kaj fari el ili centran labordirekton.” Lia mandato estante nur unujara, necesas certigi kontinuecon danke al bona rilato kun la nova ĝenerala sekretario Antonio Guterres, kiu, siaflanke, restas en sia posteno kvin jarojn.

* La internaciaj financaj institucioj partoprenas en la Konsilio de la sekretariestroj de la UN-instancoj por la kunordigo.

Konkrete, klarigas s-ro Thomson, “ĉiu devas konsciiĝi pri la abismo apud kiu ni pluiras pro la manko de daŭrigebla disvolvado” kaj meti sur la tablon la necesajn rimedojn. “Devos pagi ja la ŝtatoj. La Asembleo povas nur fiksi direktojn kaj atentigi pri la graveco de la konsekvencoj. Mia rolo estas lasi al mia posteulo kelkajn apogpunktojn por daŭrigi la laborojn.” Ne disponante pri trudaj rimedoj, la ĉefa rolo de la Ĝenerala Asembleo estas ĉefe organizi socian premon por instigi la ŝtatojn, kiuj restas suverenaj, ŝanĝi sian pozicion. “Tial la graveco, ekzemple, de la diskutoj pri la rajtoj de la seksaj malplimultoj, notas s-ro Delattre. Necesas evoluigi la internacian interkonsenton.” Landoj kiel Sauda Arabujo, regule severe riproĉataj pro siaj atencoj kontraŭ fundamentaj rajtoj, estas devigataj prezenti raportojn antaŭ la Konsilio de la Homrajtoj, tiel donante ilojn al la aktivuloj kaj la asocioj, kiuj volas evoluigi la reĝimojn. Sed oni kelkfoje ĝislimas absurdon, kiel ekzemple kiam Rijado sukcesis esti elektita ĉe la komisiono pri la virinaj rajtoj, la 2-an de majo 2017...

La Unuiĝintaj Nacioj okupas la gazetar-kolumnojn pli ofte pro sia neimagebla burokratio kaj la kontraŭleĝaĵoj de kelkaj blu-kaskuloj (UN-soldatoj)*, ol pro la ĉiutaga laboro, kiun ili plenumas en tre multaj sektoroj. “Se la sekurec-Konsilio ja altiras lumon, oni povas diri, ke la ĝenerala Asembleo estas la kaŝita flanko de UN, la koro de la reaktoro”, resumas s-ro Delattre, kiu memorigas la pozicion de Francujo: subteni la plurflankan kadron kaj la sistemon de la Unuiĝintaj Nacioj. La Asembleo estas la resonkesto/ resonilo de la grandaj problemoj de la planedo.

* Vd. Sandra Szurek, “Pluie de critiques sur les casques bleus”, Le Monde diplomatique, januaro 2017.

Dum la Sekurec-Konsilio ektraktis la lukton kontraŭ terorismo tuj post la atakoj al la World Trade Center, ni memorigu ke la Asembleo organizis la unuan internacian debaton pri la demando, en 1972. Ĝi adoptis en septembro 2006 tutmondan strategion, kiu ne proponas komunan difinon de terorismo, pro la foresto de interkonsento pri la uzo de perforto fare de la palestinanoj en la teritorioj okupitaj de Israelo. La teksto rekomendas, ke oni konsideru tion, kio estas la kreskiga tereno de terorismo: konfliktoj, politika ekskluzivo, soci-ekonomia marĝenigo, ktp. Praktike, ĝi proponas kadron por la naciaj kaj regionaj kontraŭterorismaj iniciatoj, eĉ se kelkaj el la liberec-mortigaj leĝoj adoptitaj de la ŝtatoj kontraŭdiras la devontigojn faritajn en Nov-Jorko. Oni tamen notas, ke ja en la Asembleo la palestinanoj, akuzitaj de Israelo pro “terorismo”, povis publike eksponi la perfortaĵojn kiujn ili suferas.

De kelkaj jaroj la registaroj konfidas pli kaj pli da taskoj al la prezidantejo de la Asembleo, aparte la organizadon de altnivelaj kunvenoj kaj la nomumon de “faciligantoj” en kelkaj krizoj, kiel tiu de la rifuĝintoj, kiu eksplodis en 2015. Membro de la kabineto de la prezidanto, la greka diplomato Ioannis Vrailas opinias, ke tio respondas al “funda tendenco”, kiu rekonas la laboron de la plena instanco kaj ties kapablon zorgi pri komunikado inter la pluralaj dimensioj de ĉiu dosiero. Tiel, substrekas tiu, kiu estis vicambasadoro de la Eŭropa Unio ĉe la UN, “la disvolvado estas ilo por preventi la konfliktojn”. La fakeco de la Asembleo ebligas kunordigi la laboron de la fakaj instancoj pri sano, disvolvidĝo, hommedio, ktp.

Reguligi la dezirojn de potenco

EN 2016, la elekto de s-ro Guterres al la posteno de Ĝenerala Sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj donis al li ankoraŭ nespertitan rolon. Tradicie, la delegitoj nur aprobas sen voĉdono la rekomendon de la sekurec-Konsilio. Ĉi-foje pluraj delegitaroj postulis pli malferman kaj pli travideblan proceduron. La kandidatoj estis do aŭskult-provitaj publike, dum la prezidanto de la Asembleo intertraktis kun la sekurec-Konsilio la redaktadon de la fina rezolucio. La iom-post-ioma plifortigo de la Asemble-rolo esprimas ankaŭ la malfortigon de la interkonsento inter la grandaj landoj, fone de streĉoj rilate al la siria krizo. “Cirkaŭirante aŭ perfortante la internacian juron, la okcidentaj intervenoj en Kosovo [1999] kaj en Libio [2011] estigis konfido-krizon inter la kvin konstantaj membroj rilate al la reguloj aplikeblaj al la uzo de perforto”, klarigas Richard Atwood, de la International Crisis Group.

Same, la 9-an de decembro 2016, la Asembleo, eltirante la konsekvencojn de la paralizo de la sekurec-Konsilio, adoptis rezolucion alvokantan la ŝtatojn respekti la internacian homhelpan juron en Sirio, aparte permesante la aliron de la homhelpaj organizaĵoj al la loĝantaroj. Tiuspeca interveno estas tre malofta, ĉar la pluteno de paco en apartaj situacioj estas principe kompetento de la sekurec-Konsilio*.

* La Asembleo uzis la rezolucion “Unis pour la paix” (Unuiĝintaj por paco), tiel nomata ‘rezolucion Dean Acheson’, laŭ la nomo de la usona ŝtat-sekretario, kiu ĝin inspiris dum la Koreujo-milito.

Sola reprezenta instanco de la tuta planedo, la Ĝenerala Asembleo tamen ne estas monda Parlamento, laŭ la senso, ke balotoj povus doni al ĝi legitimecon kompareblan al tiu de la Parlamento de demokratia ŝtato. Tia celo estas verŝajne nerealisma, konsidere al la heterogeneco de la internacia socio. Sed, ĝi estas unika loko, pro sia kapablo speguli la evoluon de la tutmondaj rilatoj (surprizoelektoj de s-roThomson, mobilizado de la etaj landoj kaj de Ĉinujo, ktp.) kaj pro siaj valoroj, devenintaj de la Ĉarto de San Francisko: reguligi la dezirojn de potenco je la servo de la kolektiva sekureco. En la momento, kiam la redisdono de la geopolitikaj kartoj vigligas la streĉojn, ĝi estas, malgraŭ siaj malperfektaĵoj, la sola forumo helpa al la konstruo de progresema internacia ordo.

Romuald SCIORA Anne-Cécile ROBERT

Relegi la rusan revolucion

1917: La malriĉaj klasoj sturmas la potencon

En la jaro 1917, post tri jaroj da milito, la patriota entuziasmo de la soldatoj en la rusa imperio forvaporiĝis. Iu el ili deklaris al flegistino: “Ĉar antaŭe mi ne sciis, kiom bone la riĉuloj vivis. [Proksime de la fronto] oni loĝigis nin en rekviziciitaj domoj, kaj mi vidis kiom tio estis bona; mi vidis ĉe la planko kaj ĉe la vandoj ĉiajn aĵojn kiujn ili posedas [...], aĵoj multekostaj, belaj, kaj kiuj servas al nenio. Nun mi vivos tiamaniere kaj ne kun la blatoj.”*

* Sofia Fedortchenko, Le Peuple à la guerre [La popolo en milito], Valois, Parizo, 1930.

La caro Nikolao la 2-a, ĉefkomandanto de la armeoj, neglektis sian funkcion lasante la mistikulon Rasputin influi la imperiestran familion. La ekonomia klopodo necesa por la totala milito malkaŝis la mankojn de la ŝtato. Ekde 1914 la prezoj pli ol duobliĝis, kaj la instancoj volis rekvizicii la rikoltojn de la kampuloj por nutri la urbojn same kiel la fronton.

De la supro ĝis la malsupro de la socio, jam neniu defendis la reĝimon, kiam la laboristaj manifestacioj la 8-an de marto 1917 (la 27-an de februaro laŭ la ortodoksa kalendaro) kondukis al strikoj kaj poste al ribelo en la ĉefurbo. La caro abdikis. La sola organo iom reprezenta estis la Dumao. Tiu parlamento, elektita laŭ la maljustegaj reguloj en 1912, nomumis provizoran registaron kun plimulto de “kadetoj”, taskita gvidi “la militon ĝis la venko” kaj tamen meti “la bazojn de juro, de egaleco kaj de libereco”.*

* Mesaĝo de la provizora registaro, 6-an de marto 1917.

Post la ŝanĝo de la personoj en la registaro, la popola kontestado ne ĉesis. Efektive, la diseriĝo kaj la diskredito de la ŝtato devigis krei novajn organismojn. Popola milico anstataŭis la policon kiu estis pafinta al la popolo. Memore pri la dispremita revolucio de 1905 oni kreis konsilantaron de laboristaj delegitoj, la soveton, kiu devis tuj okupiĝi pri provizado de Petrogrado. Ĝi frapis ĉian instancon per eksterleĝeco per tio, ke ĝi alvokis la soldatojn “senprokraste elekti delegitojn” en ĉiu armea unuo.

La sovetoj rapide dissvarmis en la tuta lando. Ili estis starigitaj de membroj de diversaj tendencoj el longa revolucia tradicio. Post la fiasko de la aktivuloj de la Popola Volo, ekzekutitaj pro la bombatenco kiu mortigis la imperiestron Aleksandro la 2-a en 1881, la revoluciuloj sciis ligi sin kun la simpla popolo. Ili partoprenis en strikoj, en okupado de grundo kaj, post la ribeloj de 1905, ili organizis sindikatojn kaj kooperativojn. En februaro de 1917, ĉiuj kantis La marseljezon kaj iliaj flagrubandoj krias “Vivu la demokratia respubliko”. Tamen, kiel asertas la slogano de la socialrevoluciuloj (SR, la eseroj), la membroj pensis, ke “vi akiros vian rajton per batalo”.

Tiel ili malfermis la eblecon ĉirkaŭiri la instituciojn. En Jekaterinoslav, laborista delegacio postulis de la gubernestro la liberigon de aktivuloj arestitaj komence de februaro. “Responde al niaj postuloj la guberniestro deklaris, ke li ne havas novaĵojn el Petrogrado jam de tri tagoj, sed ke li liberigos la kaptitojn kaj ke ni laboros kune”, memoras partopreninto. “Orlov respondis al li: ‘Pro la ekzemplo de Francujo, kiam oni elpikis la okulojn de la laboristoj per la pintoj de pluvombreloj, tiu komuna laboro estas konata’.”* “Orlov”, la delegito kiu elvokas la sperton de la Pariza Komunumo kvazaŭ li estus ĝin travivinta, estis menŝevisto, membro de la “modera” frakcio de la Ruslanda Socialdemokrata Partio (la RSDP). Kun tiaj moderuloj, oni komprenas la vojon, kiun la revolucio iris ...

* Escepte de alia mencio, la citaĵoj estas prenitaj el la arĥivoj de Kievo (TsDAGO, TsDAVO) kaj de Ĥarkovo (DAKhO).

La radikaleco de la membroj kuniĝis kun tiu, kreskanta, de la popolaj tavoloj. La malfido al la potenco lanĉis senprecedencan procezon de memorganiziĝo. Laŭ la franca ĵurnalisto Serge de Chessin, “ĉiu socia klaso, ĉia metia grupo, ĉia profesia aŭ politika grupo perforte trabatas al si vojon, interpuŝiĝas riske de treti sin reciproke, por meti en la unuan rangon siajn specialajn postulojn. ‘Unuiĝu! Organiziĝu!’ Tiu alvoko resonis en la tuta Ruslando.”*

* Serge de Chessin, Au pays de la démence rouge. La révolution russe (1917-1918) [En la lando de la ruĝa frenezo. La rusa ribelo (1917-1918), Plon-Nourrit, Parizo, 1919.

La civila egaleco, kiun la provizora registaro rapide agnoskas por la iamaj parioj — la virinoj kaj la naciaj malplimultoj de la rusa imperio — estis tuj praktikata. Tamen, la ekstreme gravaj problemoj de lando, kiu devas samtempe forteni la eksteran danĝeron kaj la internan ruiniĝon, decidiĝis en tri lokoj, kie la sociaj streĉitecoj kulminis: la fabriko, la armeo kaj la vilaĝo.

En marto, en la lokomotiv-fabriko de Ĥarkovo, oni postulis “ke maldungoj okazu nur post ekzamenado fare de la delegitoj de la personaro”. Fine de majo, “komisiono de produktad-kontrolo” estis elektita de la tuta personaro. En junio, la direktoro ordonis al la metiejo-ĉefoj “doni nenian informon kaj montri nenian dokumenton nek libron al tiu komisiono”. Vane. En Kievo, kadrulo memoras, ke “la inĝenieroj kaj la submajstroj estis pli kaj pli limigitaj al rolo de statistoj. [...] ‘Kontraŭrevolucia orientiĝo’ estis ofte sufiĉa motivo por ke la asembleo de laboristoj maldungu ĉefon”.

Komence de oktobro, soldatoj mallerte skribis peticion: “Ni ankorqŭapostulas de vi Provizora Registaro pacon tre rapidan se vi ne provas kamarado Kerenskij tiam ni baldaŭ forĵetos la pafilojn kaj ni forlasos la fronton por veni internen por dispremi vin la burĝaron”.* La socialisto Aleksandro Kerenskij estis nomumita ĉefministro en julio por doni al la popolo garantiojn de radikaleco ...

* Citita en Mark D. Steinberg (sub la dir. de), Voices of Revolution, 1917 [Voĉoj de revolucio, 1917], Yale University Press, New Haven kaj Londono, 2001.

Meze de oktobro, la asembleo de kampuloj de vilaĝo de la regiono de Petrogrado voĉdonis rezolucion, kiu akuzas “frenezan militon [...] en la intereso de malgranda grupo de kapitalistoj”. Aldone al la ruiniĝo de la ekonomio, “tia situacio minacas la tuta ŝtaton per la plej grava danĝero”. Krom “honestan kaj demokratian pacon” la vilaĝanoj postulis “regadon de la tuta ŝtato” pri la grundoj, la kapitaloj kaj la produktado.*

* Saml.

Tiuj bataloj nutris la supreniron de la sovetoj de laboristaj, kampulaj kaj soldataj deputitoj. Dum la maldekstra flanko en februaro subtenis la provizoran registaron, ili fariĝis veraj kontraŭregistaroj. La revolucio kiel socia kontestis ĉiujn figurojn de la potenco: familiĉefojn, funkciulojn, industriistojn, grundproprietulojn, oficirojn ...

Krom kelkaj miloj da latifundistoj kaj da kapitalistoj, pli larĝe la kleraj klasoj komencis timi. Okulvitroj, same kiel galonoj, fariĝis simbolo de la burĵui de la fifama burĝo. La intelektulo perdis sian “naturan” rolon de edukisto kaj de mentoro de la popolo. La verkisto Ivan Bunin pensis bone fari lasante sian servistinon ekzerciĝi je legado per la pecoj de disŝiritaj manuskriptoj, kaj jen ebria soldato traktis lin kiel “despoton” kaj kiel “putinidon”!* Entuziasma en februaro, juna muzikistino de Odeso en novembro jam ne eltenis la “kamaradojn”: “Mi ĉiam pli dekstriĝas, kaj eble mi fariĝos monarĥisto ... Mi estas nun pura kadeto, kvankam antaŭ nelonge mi estis esero.” Du monatojn poste, ŝi insultis “judaĉan flavbekulon” kiu akuzas oficirojn.*.

* Ivan Bounine, Jours maudits [Damnitaj tagoj], L’Âge d’homme, Lausanne, 1988.
* Taglibro de Elena Lakier, citita en “Preterpevchi do kontsa spasen budet”. Jenskie ispovedalnye teksty o revolutsii i grajdanskoï voïne v Rossii [“’Tiu, kiu eltenas ĝisfine, tiu saviĝos’. Konfesoj de virinoj pri la revolucio kaj la interna milito en Ruslando”], Éditions de l’Université européenne à Saint-Pétersbourg, 2013.

Tiu misrilato inter intelektuloj kaj la popolo estis vigle sentata kaj fine analizita de la poeto Aleksandro Blok. “Kion vi do imagas? Ĉu ke la revolucio estis idilio? Ke la krea ago sur sia vojo nenion detruis? Ke la popolo estis senmakule saĝa? Ke [...] la multjarcenta malamo de la ‘nigraj laboristoj’ al la ‘blankaj manoj’, de la ‘kleruloj’ al la ‘sensciuloj’, de la intelektularo al la popolo foriĝos ‘sen sangelverŝo’ kaj ‘sendolore’?”

Inter la kleruloj, kiuj vidis kun teruro ke socia abismo malfermiĝis antaŭ iliaj piedoj, oni kalkulis la respondeculojn de la maldekstraj partioj. En la registaro, la eseroj pravigis la daŭrigon de la milito kaj predikis paciencon pri la socialaj demandoj same kiel pri la elekto de konstituciiga asembleo. La menŝevistoj subtenis ilin, esperante iom post iom konstrui socian modelon apogatan sur la laboristaj organizaĵoj, en la kadro de demokratia respubliko. La plej klarvida inter ili, Julius Martov, komprenis, ke la sukceso de la bolŝevistoj, la maldekstra alo de la RSDLP, devenas de ilia kapablo unuigi la tavolojn kiuj, malproksime de ĉia “scienca” sociologio, vidas sin kiel proletaron: senspertaj junaj laboristoj, kamparaj malriĉuloj, soldataro.

Efektive la sola partio, kiu ŝajnis rompi kun la institucioj kaj samtempe estis samfaza kun la popola movado, estis la bolŝevista partio, la maldekstra alo de la socialdemokrataro. Lenino, ĝia gvidanto, ekde la monato aprilo asertis esti preta alpreni la potencon apogante sin sur la sovetoj. Surprizante la balbutantan anarĥiistan movadon, la malgranda marksista organizaĵo de kvin mil membroj konvinkis kaj rekrutis inter la ribelaj plebanoj. Ĝi estis la sola organizita forto, kiu akompanis la renversemon kaj kiu politikigis. Unuvorte, la bolŝevistoj distingiĝis per sia decido alfronti la ekzistantajn potencojn. Ili organizis ribelon en Petrogrado la 7-an de novembro (25-an de oktobro), en la tago de malfermo de la dua nacia kongreso de la sovetoj, en kiu ili estis plimultaj.*

* 75 elcentoj de la delegitoj estis por transigo de ‘ĉiuj povoj al la sovetoj’”. Alexander Rabinowitch, Les bolcheviks prennent le pouvoir. La révolution de 1917 à Petrograd [La bolŝevistoj enpotenciĝas. La revolucio de 1917 en Petrogrado], La Fabrique, Parizo, 2016. — La ĝis nun plej inteligenta kaj samtempe plej kompetenta analizo de la Oktobra Revolucio estis farita en la jaro 1924 de ties ĉefa organizinto mem: Leo Trocko. Vd Leo Trocko: 1917. La instruoj de la Oktobro (1924), Monda Asembleo Socia (MAS), 96 paĝoj, ISBN 978-2-36960-096-1. -vl

Portataj de la ondego de socia kontestado, la bolŝevistoj troviĝis antaŭ tragedia elekto. En ŝtato disfalanta, ĉu ili daŭre apogu la malcentran memmastrumadon de la sovetoj en la fabrikoj kaj vilaĝoj, riske de ruinigi la landon? Kion fari per Konstitucia Asembleo, fine elektota en decembro, sed kies plimulto devenis el malnovaj partioj diskredititaj? Kiel fari pacon kun “partneroj”, inter kiuj la ĉefa “aliancano”, la Francujo de Georges Clemenceau kaj de Philippe Pétain, estas same malamika al la sovetoj kiel la malamiko, la Germanujo de Vilhelmo la 2-a kaj de Paul von Hindenburg?

Malkonsente kun pluraj decidoj de Lenino, Rozo Luksemburgo tamen notas el sia malliberejo de Breslaŭo: “La ribelo de Oktobro savis ne nur la rusan revolucion, sed ankaŭ la honoron de la internacia socialismo.”* La afero en la momento efektive transiris Ruslandon. La ribelo aperis en la tuta Eŭropo. Strikoj eksplodis printempe: metallaboristoj en Germanujo, kudristinoj en Parizo. Somere, la germanaj marsoldatoj protestis, dum ribeloj estis subpremataj en la franca armeo. En junio, la prefekto de la franca departemento Isère raportis, ke “influitaj de la rusa revolucio, [la laboristoj] jam revas pri laboristaj kaj soldataj komitatoj, kaj pri socia revolucio”.* La rusa revolucio estis la ĉarniro de la ekanta “eŭropa civila milito”.* Tiu alfrontiĝo desegnis la vizaĝon de Eŭropo por dudek kvin jaroj, inter komunismo kaj faŝismo. Ĝia rezulto ankaŭ determinis la evoluon de la reĝimo de sovetoj en Ruslando, inter diktatoreco de la proletaro kaj diktatoreco super la proletaro.

* Roza Luksemburgo: Pri la rusa revolucio. Elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2016, 60 paĝoj, ISBN 978-2-36960-060-2, p. 18. -vl
* Citita de Jean-Jacques Becker, Les Français dans la Grande Guerre, Robert Laffont, Parizo, 1980.
* Enzo Traverso, 1914-1945, la guerre civile européenne, Hachette-Pluriel, Parizo, 2009.

Éric AUNOBLE.

Relegi la rusan revolucion

Tiam la arto leviĝis

En la jaro 1919, Georgo Grosz kaj John Heartfield, aktivaj membroj de la Dada-klubo en Berlino, aplombe asertis, ke “la titolo artisto estas insulto”. Ĉar “la termino ‘arto’ estas la nuligo de la egaleco inter la homoj”.* Ambaŭ estas ... artistoj. Ili ne havas 30 jarojn. Ili spertis kaj malamis la militon tiom ke ili usonigis siajn nomojn pro naŭzo de naciismo, ili ĵus aliĝis al la tute nova Komunista Partio de Germanujo kaj vidis la mortigan dispremadon de la spartakista revolucio. Grosz kaj Heartfield aprobis la “Dek tri punktojn de la dadaismo” berlina, kaj speciale tiun kiu rekomendas “internacian kaj revolucian asocion de kreantoj kaj de intelektuloj de la tuta mondo surbaze de la radikala komunismo.”* Tio ne estas “vortaj paroloj”, sed la esprimo de arda aspiro. En la sekvo de 1917 kaj de la ribeladoj, kiuj skuis Eŭropon, de Germanujo ĝis Aŭstrujo, de Italujo ĝis Hungarujo, la artistaj avangardoj, kiuj aliĝis al la politika avangardo, dum kelkaj ŝprucantaj jaroj ellaboris proprajn estetikojn por servi tiun engaĝiĝon. Kvankam la urĝoj kaj la eblecoj ne estis samaj en la landoj, ili komune pridemandis la rolon mem de la artisto, en la perspektivo de la konstruenda kolektiva vivo.

* “La canaille de l’art”, en: Günther Anders, Georg Grosz, John Heartfield kaj Wieland Herzfelde, L’art est en danger [La arto estas en danĝero], Allia, Parizo, 2012.
* Louis Janover, La Révolution surréaliste, Klincksieck, Parizo, 2016 (1-a eld.: 1989).

La rompo kun la kodoj de la “burĝa” arto — per la kubismo, la futurismo, la abstraktado, la simbolismo, ktp — okazis antaŭ la mondmilito, kaj nun necesis difini la direkton de la ekiro, en tiu matenruĝo. En kio, kiel, ĝis kien la artistoj povas kontribui al la revolucio, okazinta aŭ okazonta, helpi, per siaj apartaj kompetentoj al plibeligo de la homoj? Al tiu demando, kiu estas neniel abstrakta post la apero de la Oktobra Revolucio, la plej novigemaj artistoj, en Ruslando, en ofte produktiva streĉiteco kun la reprezentantoj de la potenco, dum proksimume dek du jaroj respondadis respondojn aŭdace inventemaj, kelkfoje kondukantaj al perfortaj kontraŭdiroj. Germanujo, poste Francujo, por mencii du landojn, kie la avangardo tre aktivis surbaze de politika batalo, siamaniere kaj siaritme alproprigis al si tiujn progresojn.

La unua respondo, la plej rekta, estis ke la arto devas esti utila. Kaj ĝia plej rekta aplikado estis unue ĝia servado al la granda projekto. Propagando, jes ja. La afiŝoj ekfloris sur la muroj de la fabrikoj, sur la tramoj, en la plej vidataj lokoj, por sentigi sloganojn, klarigojn, incitojn. La poeto kaj dramisto Vladimir Majakovskij kunlaboris pri la “rosta-fenestroj”, tiuj afiŝoj de proksimume tri oble tri metroj, kiuj komentis la lastajn novaĵojn. La sama Majakovskij, kiu en 1923 fondis la revuon LEF (“Maldekstra fronto de la arto”), “libera asocio de ĉiuj artlaboristoj”, gaje verkis pri la ekonomia konstruado aŭ pri la batalo kontraŭ la burokratio, briligis sloganojn por san-kampanjo aŭ celebris la meritojn de la sovetiaj cicumoj.* Ĉar “la lefistoj batalas por trudi afiŝon, la ilustraĵon, la reklamon, la fotomontaĵon kaj la kinomontaĵon, do formojn de utilec-figura arto, kiuj povus servi kiel rimedo de amas-surscenigado”.* La plastikisto Aleksandro Rodĉenko, la pentristo Mark Chagall, la reĝisoro Vsevolod Meyerhold, kiuj ĉiuj havas influon ekster Ruslando, partoprenis en la grandaj civitanaj festoj, festado kaj komentado de la eventoj.

* Ĵus aperis, okaze de la centjariĝo de la Oktobra Revolucio, la reeldono de Vladimir Majakovskij: Bone! Poemo de l’ Oktobro 1917. Elrusigita kaj komentita de Konstantin Gusev. Reeldono de la kajero samtitola de Moskvo, 1967. Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Catelmaure, 2017, ISBN 978-2-36960-100-5 (= MAS-libro n-ro 191). -vl
* Citita en Serge Fauchereau, Avant-gardes du XXe siècle. Arts et littérature, 1905-1930, Flammarion, Parizo, 2010.

Sed pli larĝe, trans la kontribuado al la revolucia mobilizado, aperis alia funkcio por la artisto: la profesiulo, kiu li estas, enkondukos la popolon en la konon de la historio, de la kodoj kaj de la praktikado de la arto. La verkistoj donis kursojn (Andreo Biely), eldonis klasikulojn (Aleksandro Blok), kaj la plastikistoj instruis en la superaj atelieroj de arto kaj de teĥniko, la vĥutemas, kreitaj en la jaro 1920. La kvinjara kurso, kies programo apogis sin sur la proponoj de la pentristo Vasilij Kandinskij, pioniro pri abstraktado, havis la ambicion respondi al la artaj kaj teĥnikaj bezonoj de la lando, kiuj donos formon al la espero, kiun ĝi portis. Samelane, la trupoj, konsistantaj ofte el amatoroj de teatro, de agit-prop, kun brila vigleco, flegis ligojn same kun Meyerhold kiel kun Majakovskij aŭ kun la juna Sergej Ejzenŝtejn, kiu poste faris la filmon La kirasŝipo Potjomkin en 1925.*

* Kp Claude Frioux, “Lénine, Maïakovski, le Proletkult et la révolution culturelle” en: Littérature, n-ro 24, Parizo, 1976, kaj Denis Bablet (sub la dir. de), Le Théâtre d’agit-prop: de 1917 à 1932, L’Âge d’homme, Lausanne, tri volumoj, 1977-1978.

Evidente surprizas la fakto, ke la servado al socia projekto ne malgrandigis la artistan laboron. Nu, la avangardo trovis la rimedojn por plenumi la funkcion de socia transforminstrumento, al kiu ĝi volas dediĉi sin sen rezigni pri si mem kaj eble eĉ per plenumiĝo. Ĉar la eksperimenta arto kaj la popola arto kunigis siajn resursojn, pri kio dekomence atestas la propagandaj afiŝoj aŭdace kaj “naive” stiligitaj, kiuj neniel rezignas pri la plej viglaj grafikaj novigoj. Kaj ŝajnas, ke la antaŭrangeco de la kolektivo antaŭ la unuopulo, la neceso sentigi la revoluciajn projektojn kontribuis al invento de estetikaj resursoj. Sufiĉas memorigi la fulman brilecon de la tiama kinarto, ĝian ekzemplodonan uzadon de muntado, interalie, de Ejzenŝtejno ĝis Vsevolod Pudovkin (La patrino), la liberecon de teatro kiu, deirante de radikala rifuzo de konvenciaj normoj, integris la popolajn resursojn de la music-hall, de la cirko, de la kinarto, kaj eliri el sia kutimo.

Sed tiu reciproka riĉigo estis minacata de konsiderinda obstaklo, sendube ennaskita en la streĉiteco inter la devigoj de la socia demando kaj la propra ludo de disvolvado de la arto. Se la arto agnoskas al la sociala demando absolutan prioritaton, ĉu ĝi tiam ne akceptas dissolviĝi en metiistan laboron, en metion? Ĉu la artisto devas transformiĝi en specialiĝintan teĥnikiston? Aleksandro Rodĉenko, Vladimir Tatlin, Kazimir Maleviĉ, kiuj instruis en la vĥutemas, partoprenas en la konstruivismo. Tiu movado, ligita kun la kubismo kaj kun la futurismo, ellaboris ne figurecan arton per geometriaj elementoj. Ĝin trairis diverĝantaj tendencoj: unu el ili direktiĝis al funkcia arto, kiu ekfloris en la arĥitekturo, en desegno, en tipografio; la alia emis privilegii la puran formon. Studado de materialoj kaj de teĥnikoj ligitaj kun la fabrikado de utilaĵoj fariĝis prioritata en la artlernejoj, la vĥutemas nun privilegiis la mendojn de la fabrikoj: iri ĝis kien? Iuj inter la konstruivistoj aprobis la revolucion, kaj deziris la morton de la arto kiel io fortranĉita de la komuna vivo; aliaj foriris, kiel Kandinskij. Pli larĝe temis pri la demando de lirikismo, de la solludo de interneco. Kian spacon por la mio, kian rajton por la malmulte “konstruivisma”? Ĉu la artisto devas jam esti ne pli ol la proparolisto de la popolo kaj devigata igi sin komprenata? “Jen do mia lando / Kiom grandfaŭke / mi blekis, en miaj versoj, de la popolo esti amata! / Mia poezio, ĉi tie, jam bonas al neniu / cetere ankaŭ ne mi.”* La poeto Sergej Jesenin mortis en 1925, en kondiĉoj disputataj, ĉu mortigo aŭ memmortigo, sed lia doloro kaj lia batalo kun tiuj kontraŭdiroj siavice estas nekontesteblaj. Majakovskij memmortigis sin en 1930. Ne eblas nomi nur unu kaŭzon de lia memmortigo. Sed li, kiu akompanis la revolucion sen fleksiĝi kaj tamen restante marĝene de la partio, li kiu vidis iujn el siaj verkoj stumbli super la nekompreno kaj kiu tamen sciis daŭrigi, sciis, ke la heroa epoko, kies aktoro li estis, nun finiĝis. La “kamarado registaro”, por citi la vorton de lia lasta letero, jam ne emis akcepti la inventliberecon de la kamaradoj artistoj ...

* Sergueï Essenine, Journal d’un poète [Sergej Jesenin: Taglibro de poeto], La Différence, Parizo, 2004.

La avangardoj en Germanujo siavice, dum la unuaj jaroj de la Vajmara respubliko (1919-1933) alfrontis la saman demandon de utileco kaj de efikeco de batalanta arto. La reĝisoro Erwin Piscator [érvin piskátor], dadaisto kaj komunisto, trejnita en la agit-prop kaj kies genia heredanto iel estis Berto Breĥto*, laboris pri proletara teatro, konsiderata kiel rimedo de ideologia liberigo. La sceno, kiu povas laŭbezone uzi boksbatalon aŭ kabaredajn skeĉojn, dividiĝis en supermetitajn spacojn, favorajn, interalie, al materiigo de la klaskonfliktoj. La plastikistoj kiel Georgo Grosz aŭ Otto Dix [óto díks] praktikis estetikon de malbelo, ekstreme kaj distorde, por “montri al la subprematoj la veran vizaĝon de iliaj mastroj”.* Heartfield ellaboris la potencan armilon de fotomuntado ... Do, multaj formoj por subfosi la ekzistantajn potencojn. Fondita de Walter Gropius, la Bauhaus [báŭhaŭs], kiu ekfloris en 1919, siavice poziciiĝis en la tradicio de la vĥutemas: kiel instrucentro ĝi proponis al la avangardo koncepti kaj produkti la konkretajn elementojn de pli bona socio, per laborado pri la loĝospaco kaj la arĥitekturo, per rimedoj de sintezo kaj de plastikaj artoj, artmetio kaj industrio, por stilo “funkciigita”. La avangardo profesiiĝis, kaj la konstruismo akiris ekonomian legitimecon, dum la purigita estetiko de la Bauhaus akiris internacian famon, dum ĝia politika orientiĝo iom post iom malklariĝis* ...

* Vd Diversaj: Berto Breĥto kaj la komunismo. Pensado pri Breĥto en la epoko de tutmondiĝinta kapitalismo. Dek tri kontribuaĵoj el la Kongreso “Breĥto kaj la komunismo”. Elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2015, 136 paĝoj, ISBN 978-2-36960-004-6 (= MAS-libro n-ro 109). -vl
* L’art est en danger [La arto estas en danĝero], v. cit.
* Béatrice Joyeux-Prunel, Les Avant-gardes artistiques. Une histoire transnationale, Gallimard, coll. “Folio”, Parizo, 2 volumoj, 2015 kaj 2017.

En Franujo, la plej skuanta avangardo, kiu aperis kun sia Manifesto en la jaro 1924, estis la surrealismo. Portata de sia fonda projekto transformi la mondon kaj ŝanĝi la vivon, speciale per liberigo de ĉies kreaj kapabloj, la grupo povis nur renkonti la promesojn de la Oktobro. Ĝiaj rilatoj kun la komunistaj idealo kaj realigoj estis turbulentaj. Tamen, la spirito mem de la surrealismo estas “en la servo de la revolucio”, kiel indikas la titolo de revuo naskita en 1930.* Ĝia volo sociigi la poezian esprimadon, fari ĝiajn instrumentojn (aŭtomatan skribadon, raportojn de sonĝoj, ĉarmaj kadavroj ...) alireblaj por ĉiu, por ke la poezio fariĝu ĝuste “de ĉiuj ne ne de iu”, laŭ la esprimo de Lautréamont, estas per si mem kulpa je malordo kaj perturbo.

* Kp Louis Janover, v. cit.

En tiuj “brulantaj jaroj”*, la artistoj, kiuj sciis iri de la ribelo al la revolucio, estis herooj same kiel heroldoj. Ili havis la kuraĝon batali ĉe du frontoj: tiu de la liberigo de la arto, por forigi la limojn de ĝia enfermiteco en la izolita individueto, kaj tiu de la liberigo de la subprematoj. Kaj same la kontraŭdiroj, kiujn ili spertis, kaj la formoj, kiujn ili inventis, restas, entuziasmigaj kaj korpremaj, emocioj daŭre pridemandendaj, vojoj daŭre esplorendaj.

* Kp Louis Aragon sur John Heartfield, 2 mai 1935 [Lous Aragon pri John Heartfield, 2-an de majo 1935], en: Aragon, Collages, Hermann, Parizo, 1965.

Evelyne PIEILLER.

Relegi la rusan revolucion

Diplomatio inter ideologio kaj realpolitiko

Dum la unua jardeko de sia ekzistado, la Sovetunio[1] ne ĉesis retaksi sian eksteran politikon, serĉante ekvilibron inter la celo apogi la revolucion eksterlande kaj la neceso certigi la transvivadon de la bolŝevista potenco interne de agnoskitaj landlimoj.

Komence la bolŝevistoj prudente evitis formuli principojn de ekstera politiko. Laŭ ili, Ruslando estos en danĝero tiom longe, kiom revolucio en la industrilandoj ne forigis la minacon de imperiisma interveno. Des pli ke lastanalize la alveno de la socialismo en la ekonomie postrestinta Ruslando dependas de ilia teĥnika kaj ekonomia helpo.

Pro tio, Leo Trocko malestime taksis la postenon de popolkomisaro pri eksterlandaj aferoj, kiun oni konfidis al li tuj post la preno de la Vintropalaco en oktobro de 1917. La apostolo de la “daŭrigata revolucio”* apenaŭ vidas utilon starigi diplomatiajn rilatojn kun kapitalismaj reĝimoj, kies finon li kredis tuj okazonta. Li eĉ anoncis al la kunlaborantoj de sia kabineto sian intencon publikigi la sekretajn traktatojn faritajn de la malnova reĝimo kun la imperiismaj registaroj, antaŭ ol “fermi la butikon” kaj adiaŭi ilin. Apenaŭ dek jarojn poste, la supreniro de la “solida, severa kaj silenta” Jozefo Stalino en la rango de nekontestata partiĉefo trankviligis la britan ministrejon pri eksterlandaj aferoj. “Ne estas surprize, komentas unu el ĝiaj reprezentantoj, ke la malvenko de la fanatika bolŝevista opozicio [la trockistoj] anoncas eksteran politikon kiu uzas klasikajn ‘naciajn instrumentojn’”.

* En Esperanto, Leo Trocko: La daŭrigata revolucio. Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2016, 416 paĝoj, ISBN 978-2-36960-059-6 (= MAS-libro n-ro 155). -vl

La diferenco inter tiuj du orientiĝoj spegulas la transformadon, kiun la sovetia ekstera politiko spertis dum la jardeko post 1917. Dum longa tempo la klasbatalo restis strukturanta elemento, eĉ post la fiaskoj de la revolucioj en la centra kaj orienta Eŭropo. La “normaligo” de la rilatoj kun la aliaj landoj estis malofte prezentata kiel lasta celo, pli ĝuste kiel taktika retiriĝo. Lenino klare formulis tiun ideon ekde novembro 1920: “Ĝis hodiaŭ ni ne akiris venkon ekster niaj landlimoj, kio estus por ni la sola maniero certigi nian sekurecon. Tamen ni eniris novan eraon, ĉar ni estas nun agnoskitaj kiel grava aganto sur la internacia scenejo.” La nova reĝimo havis siajn unuajn sukcesojn per realigo de tiu politiko: la dekreto pri la paco (sen aneksadoj nek kompensaĵoj) tuj post la Oktobra Revolucio solidigis la potencon en la okuloj de la loĝantaro; la packontrakto de Brest-Litovsko ĉesigis la militon kun Germanujo en marto de 1918; tiu de Rapallo rompis la diplomatian izolitecon de la USSR en 1922 (vidu la kronologion->art)

Sed envere, internacia agnosko kaj politika stabileco, kvankam portempaj, estas kontraŭdiro por reĝimo, kiu pretendas esti internaciisma kaj ĉiam en moviĝo. En malespera klopodo por resti fidelaj al siaj principoj, la bolŝevistoj estis devigataj adopti duisman politikon: favori la diplomatiajn rilatojn kun la Okcidento por certigi la nacian sekurecon, kaj samtempe instigi al revoluciaj aktivecoj eksterlande, kiam la cirkonstancoj fariĝas favoraj, kion ilustras ilia subteno al la abortigita ribelo en Hamburgo en oktobro de 1923.

Tiu kontraŭdiro profundiĝis dum la jaro 1924, kiam Britujo, Francujo kaj Italujo agnoskis la Sovetunion, je la granda surprizo de la bolŝevista potenco. En la sama momento, la Kominterno* koncedis, ke la mondrevolucio ne alvenos tiom baldaŭ kiom esperite. En tiuj cirkonstancoj, kiel la Sovetunio povis konservi sian statuson de avangardo de la mondrevolucio sen oferi siajn naciajn interesojn? Iom post iom, la Kominterno estis metita en la servon de la sovetia “nacia” diplomatio, dum ĝia internaciisma identeco ekludis la rolon de fasado. Adoptita dum la 11-a kongreso de la partio en 1922, la taktiko de la unuecfronto ankaŭ desegnis kompromisan vojon, ĉar ĝi metis la fundamenton de repaciĝo kun la nekomunistaj laboristaj organizaĵoj.

La rilatoj kun Britujo dum la periodo 1924-1927 klare montras la kontraŭdirojn de tiu duvizaĝa politiko. En februaro de 1924, la unua laborista registaro de Ramsay MacDonald agnoskis, ne sen hezitemo, la Sovetunion. Post kampanjo, dum kiu la Laborpartio estis asimilata kun la komunista danĝero, la konservativuloj en novembro ree ekregis. La Sovetunio, en defenda pozicio, tiris la diplomatiajn avantaĝojn el la fratecaj ligoj estigitaj kun la britaj laboristaj organizaĵoj. La proksimiĝo, speciale kun la Kongreso de la britaj sindikatoj (TUC), kondukis al la starigo, en 1925, de miksita komitato inter sovetiaj kaj britaj sindikatoj.

Oni povas miri, ke la sovetianoj pensis, ke la sindikatoj sukcesos devigi la konservativan registaron alpreni favoran sintenon al ili. Sed la spertoj de la jaroj 1918-1920 donis al ili kelkajn indikojn por esperi. En tiu epoko, la brita maldekstrularo kritikis la militan intervenon en la interna milito. Sub la slogano “Hands off Russia” (“Lasu Ruslandon trankvila”), ĝi kontraŭstaris la sendon de trupoj kaj de municioj al la rusa fronto. Sub la premo de la bazo, la laborista partio kaj la TUC postulis de la registaro, ke ĝi “faru senprokraste la disponojn necesajn por hejmen venigi la britajn fortojn senditajn en Ruslandon”. Tio estis la unua kaj la lasta provo de la brita maldekstro devigi la registaron ŝanĝi ĝian eksteran politikon per eksterparlamentaj rimedoj.

La klopodoj por interkompreniĝi kun Londono ĉe la diplomatia fronto iris sampaŝe kun ia malintereso por la agadoj de la miksita komitato. Tamen, kiam socia konflikto ardigis la britan minejsektoron, komence de la jaro 1926, la rusa registaro decidis ne malmunti tiun organon, kiun la trockista opozicio kritikis kiel oportunistan. Tiu decido parte klariĝas per la deziro de la partigvidantoj nenion koncedi al sia maldekstra alo. Kroma motivo, pli substanca: la diplomatia potencialo de tiu institucio fariĝis des pli valora ju pli la Sovetunio estis minacata je izoliĝo sur la internacia scenejo. La akraj britaj konservativuloj tiam premis la registaron por ke ĝi rompu la rilatojn kun la Sovetunio. En 1925, la traktato de Locarno, inspirita de Britujo por repaciĝi kun Germanujo, nuligis la efikojn de la Rapallo-traktato ... kaj minacis izoli Moskvon. La vojo estis malfermita por akcepti Germanujon en la Societo de la Nacioj, kiun Moskvo konsideris kiel lancipinto de krucmilito kontraŭ la Sovetunio.

Tiu dutranĉa taktiko enhavis certajn riskojn, kion montris la epizodo de la ĝenerala striko lanĉita en majo de 1926 de la TUC en solidareco kun la movado de la en vintro strikantaj ministoj. Surprizita, sed ligita kun sia rolo de gvidanto de la mondrevolucio, Kremlo komence ne povis ne plene subteni la strikon. Post la malsukceso de la strikmovado ĝi provis senmakuligi sin akuzante la TUC ke ĝi perfidis la laboristojn kaj rifuzis la “ruĝan oron”, la ekonomian helpon de la Sovetunio. La simpla elvoko de tiu helpo, ĉu simbola aŭ reala, tuj vekis novan postulon elpeli rusojn el la brita teritorio.

La sinsekvo kondukis al unua reekzamenado de tiu politiko. Aŭtune de 1926, Ivan Majski kaj Leonit Krasin, diplomato kun reputacio esti konservativa kaj tradicia, estas senditaj al Londono kiel lasta provo eviti la krizon. Sammomente la aktivecoj de la Kominterno estis konsiderinde bremsataj. Tiuj urĝaj disponoj alvenis tro malfrue kaj ne sufiĉis por malebligi serion de diplomatiaj malvenkoj en 1927. Germanujo daŭrigis sian direktoŝanĝon al la Okcidento. En aprilo la ĉina polico, laŭ peto de Londono, eniris la sidejon de la sovetia delegitaro en Pekino; Ĉiang-Kaj-Ĉeko masakrigis siajn malnovajn komunistajn aliancanojn. En majo la brita registaro traserĉis la oficejojn de la sovetia komerca delegitaro en Londono kaj, kun la preteksto esti trovintaj dokumentojn pruvantajn sovetian enmiksiĝon, rompis la diplomatiajn rilatojn. En septembro, la ekonomiaj intertraktadoj kun Francujo kondukis en sakstraton kaj Kristiano Rakovskij, sovetia ambasadejo en Parizo, fariĝis “nedezirata persono”.

Tiu malbonaŭgura jaro dronigis Moskvon en la “timo de milito” kaj en profundan pesimismon, kiu igis ĝin ekkonscii pri la malsukceso de sia ekstera politiko. La ministro pri eksterlandaj aferoj Georgo Ĉiĉerin estis anstataŭigita de lia viculo Maksim Litvinov, kiu ĉiam rekomendis pli konvencian aliron kaj la integradon de la Sovetunio en la eŭropan sistemon. Post lia nomumo, la nefleksebla malamikeco kontraŭ la kapitalismaj reĝimoj iom post iom cedis la lokon al linio favora al paca kunekzistado bazita sur reciproka oportunismo. Tiuj “periodoj de spirmomento” neinversigeble eroziis la revoluciajn aspirojn. La diplomatio de la USSR fine similis al siaj okcidentaj kolegoj, tiom ke ĝi retrovis parton de la brilo, kiun oni atribuis al ĝi en la aliaj reĝimoj ...

Gabriel GORODETSKY.

Relegi la rusan revolucion

Kiam la revolucio dubas

Por la konservativaj historiistoj, zorgantaj malkvalifiki la ideon mem de revolucio, la vermo estis jam en la frukto: “La amasa subpremado ne estis akcidento aŭ respondo al malfacila situacio, sed parto de la lenina projekto”, asertas Dominique Colas.* Iliaj maldekstraj kolegoj, male, insistas pri la cirkonstancoj kiuj puŝis la bolŝevistojn, en urĝa situacio kaj sen plano, al uzado de trudodevigaj rimedoj, pensitaj kiel provizoraj, por defendi la revolucion kontraŭ la blankaj armeoj, la eksterlandaj intervenoj kaj la kampulaj ribeloj.* La sekvanta malluma stalina periodo havas nenion komunan kun la komunisma projekto mem, kaj ĉion kun la interna milito.

* Dominique Colas, Lénine politique, Fayard, Parizo, 2017.
* Kp, ekz-e, Moshe Lewin, Le Siècle soviétique, Fayard — Le Monde diplomatique, Paris, 2003, aŭ Alexander Rabinowitch, Les Bolcheviks prennent le pouvoir. La révolution de 1917 à Petrograd, La Fabrique, Parizo, 2016. — Vd ankaŭ, en Esperanto: Moŝe Lewin: La Oktobra Revolucio rezistas al la historio. En: Vilhelmo Lutermano (komp.): Oktobra Revolucio kaj la sekvoj. Moshe Lewin: La Oktobra Revolucio rezistas al la historio; Hansgeorg Conert: Bazoj kaj evoluo de la sovetsocio; Robert Steigerwald: Socialismo kaj ŝtato — dek tezoj. Tradukitaj de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), [Embres-et-Castelmaure], 2009, ISBN 978-2-918300-07-6, p. 7-19. -vl

Antaŭ ol inciti la historiistojn en la kvieto de siaj bibliotekoj, la decidoj de Lenino estis abunde diskutataj dum lia vivtempo. Interne same kiel ekstere de la partio, iuj pravigis ilin, taksante ilin diktitaj de la politikaj kaj militaj urĝoj de la momento; aliaj, pli aŭ malpli frue, denuncis ilin kiel aŭtoritateca devojiĝo. Pluraj momentoj de la revolucioj estis punktoj de disbranĉiĝo, kie leviĝis la demando pri uzado de perforto, de la demokratio, aŭ pri la ŝtato en la revolucia procezo. Tri tiaj punktoj, nome: la enpotenciĝo per revolucia armita ribelo en oktobro (novembro) de 1917, la dissolvo de la Konstitucia Asembleo en januaro 1918, kaj fine la subpremo de la ribelo de la maristoj de Kronŝtado en 1921.

Nur kelkaj monatoj antaŭ la falo de la carismo, dum plena mondmilito kaj post la starigo de provizora registaro, la ideo kreskis, ke la bolŝevistoj povus enpotenciĝi per la armiloj. La laborista bazo de la partio kaj la ekscesa rekrutigo por daŭrigi la militon puŝis al tio. Unue surprizite, Lenino komencis defendi tiun opcion ĉe aliaj membroj de la centra komitato. La radikaliĝo de la bolŝevistoj, unuece kun la etoso de tiu momento, teruris la aliajn socialistajn grupojn (eserojn* kaj menŝevistojn*), kaj eĉ la kamaradon kiel Maksim Gorki. Tipa por progresema intelektularo, kiu aprezis la atingojn de la Februara Revolucio (publikaj liberecojn, universalan voĉdonrajton, forigon de mortpuno), la verkisto observas kun maltrankvilo, eĉ kun naŭzo, la formojn kelkfoje brutalajn, kiujn alprenas la politika vekiĝo de loĝantaro avida je paco kaj je grundo (vidu la artikolon de Éric Aunoble:). Li akuzas la bolŝevistojn inciti “ĉiujn [ĉi] mallumajn instinktojn de amaso konfuzita de la malmuntado de la ĉiutaga vivo, de la mensogo kaj de la koto de la politiko, (...) haladzanta je agresemo, malamo kaj venĝemo”.*

* Citita de Orlando Figes, La Révolution russe. 1891-1924:la tragédie d’un peuple, Denoël, Parizo, 2007.

Lenino, male, interpretas tiun ĥaoson kiel pruvon, ke la strukturoj de la antaŭa reĝimo senkompate disfalas. Laŭ li, Ruslando transpaŝis la burĝan etapon de sia revolucio, kiun la menŝevistoj kredas devi stabiligi ĝis kiam la lando fariĝos vera kapitalisma potenco, laŭ pli laŭvorta legado de Karlo Markso. Lenino, observanto de la eventoj, ekde februaro 1917 pensas, ke la du potencoj, tiu de la provizora registaro ligita kun la Dumao (la parlamento) kaj tiu de la sovetoj [konsilantaroj -vl], reprezentantaj laborulojn (laboristojn, kampulojn, soldatojn), ne povos ne alfrontiĝi. Do, necesas faligi per armita ribelo diskredititan provizoran registaron kaj starigi reale demokratian programon, do kongruan kun la aspiroj de la plimulto: la pacon tuj, la grundon al la kampuloj, la fabrikojn sub laboristan regadon — kaj la faman “Ĉian povon al la sovetoj|!”. Tio fariĝis en la nokto de la 24-a al la 25-a de oktobro: la ruĝaj gvardioj ekokupas la Vintran Palacon de Petrogrado (Sankt Peterburgo), sidejo de provizora registaro forlasita de ĉiuj, sen trafi sur grandan rezistadon.

Decidante por armita ribelo, la bolŝevistoj asertis prevente defendi la Konstitucian Asembleon kontraŭ milita puĉo, kiel tiu kiu preskaŭ sukcesis en septembro. En la malplimulto (175 seĝoj el preskaŭ 700), post la elektoj de novembro, ili disigis ĝin jam en ĝia unua kunsido en januaro 1918. Tiu ĉi dua decido, kun pezaj sekvoj, vekis dubojn, eĉ ĉe la adeptoj de “socialismon nun”. En sia malliberejo en Breslaŭo*, Rozo Luksemburgo dubas. La germana revoluciulino scias: tiu dissolvo incitis nur la socialistajn kaj sindikatajn rondojn de la opozicio, ne la loĝantaron, kiu restis indiferenta. Ŝi ne riproĉas al Lenino la dissolvon de tiu Konstitucia Asembleo, sed ŝi timas, ke ĉe tiu okazo la bolŝevistoj nuligas “la demokration ĝenerale”. Ŝi pensas, ke la socialisma transformado de la socio devas apogi sin sur la “burĝaj” inventoj, nome la universala voĉdonrajto kaj la gazetara libereco (kiujn la bolŝevistoj kritikas kiel trompajn). “Certe, ĉia demokratia institucio havas siajn limojn kaj mankojn, kion ĝi certe dividas kun ĉiuj homaj institucioj. Sed la savrimedo, kiun Trocko kaj Lenino trovis: la forigo de la demokratio entute, estas ankoraŭ pli malbona ol la malbono, kiun ĝi devis eviti: ĉar ĝi sekigas la vivantan fonton mem, el kiu ĉiuj ennaskitaj nesufiĉaĵoj de la sociaj institucioj sole korekteblas. La aktiva, nebridata, energia politika vivo de la plej larĝaj popolamasoj. [...]Ĝuste la gigantaj taskoj, kiujn la bolŝevistoj kuraĝe kaj decideme alpaŝis, postulis la plej intensan politikan klerigadon de la amasoj kaj kolektadon de sperto. Libereco nur por la adeptoj de la registaro, nur por la membroj de unu partio — kiom ajn multnombraj ili estas — ne estas libereco. Libereco estas ĉiam nur libereco de la alipensanto. Ne pro fanatikeco por la “justeco”, sed ĉar ĉio instrua, kuraca kaj puriga de la politika libereco dependas de tiu eco kaj ne faras sian efikon, se la ‘libereco’ fariĝas privilegio.”*

* La nomo de la tiam germana urbo, la nuna Vroclavo. -vl
* Roza Luksemburgo: Pri la rusa revolucio. Elgermanigita de Vilhelmo Lutermano. Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2016, ISBN 978-2-36960-060-2, p. 38. -vl

Dum la eventoj mem, tiaj intelektaj preterlasoj ne nepre signifis, ke oni montru sin malsolidara al la “revolucia tendaro”. Obsedataj de la memoro pri la sangaj subpremadoj de la ribeloj de la 19-a jarcento (1848, 1871, 1905), multaj maldekstraj aktivuloj — la anarĥiistoj kaj la maldekstraj eseroj), en la registaro ĝis marto 1918 — opiniis, ke necesas uzado de perfortaj kaj centralizaj disponoj dum la interna milito: deviga rekvizicio de tritiko, ŝtatigo de la industrioj, arestoj — eĉ antaŭmalhelpaj — de oponantoj. “Ruslando povis eviti la ruĝan teroron nur suferante la teroron blankan. [...]Mi komprenis la revolucion kiel vastan oferon, necesan por la estonteco; kaj nenio ŝajnis al mi pli esenca ol en ĝi konservi aŭ en ĝi retrovi la spiriton de libereco”*, memoras la rusdevena belga liberecano Victor Serge, kiu havis nenian inklinon je la disciplino postulata de Lenino.

* Victor Serge, Mémoires d’un révolutionnaire et autres écrits politiques, 1908-1947, Robert Laffont, coll. “Bouquins”, Parizo, 2001.

La legitimeco de tiu “militkomunismo” tamen estis fine dubigita, ĉar la ŝtataj devigoj kelkfoje ŝajnis devojiĝi al blinda subpremado. La politika polico, kies membroj atingis preskaŭ 200.000 homojn (civilulojn kaj trupojn) dum la apogeo de la interna milito, faris multajn ekscesojn, ne malpli perfortajn ol tiuj de la blankistoj, kiam ili reakiris terenon. Kaj ĉefe, ĝiaj brutalaj metodoj montriĝis ne kapablaj haltigi la malsatmizeron, kiu furoris des pli akre, ke la kampuloj kaŝis siajn rikoltojn por eviti ilian konfiskadon kaj ilian mankon por gren-semado.

Tiuj streĉitecoj kulminis en marto de 1921, en la momento de la ribelo de la garnizon-insulo Kronŝtado, lancopinto de la Oktobra Revolucio. Same kiel en februaro de 1917, la nutraĵaj restriktoj eksplodigis la ribelon. La laboristoj de Petrogrado strikis en februaro, kaj monaton poste sekvis la soldatoj kaj maristoj de la fortikaĵo. Komitato, dominata de eseroj kaj de menŝevistoj, politikigis la konteston kaj postulis novajn elektojn por la sovetoj, sindikatan kaj gazetaran liberecon, abolon de la armitaj nutraĵ-taĉmentoj. “Ni estas por la potenco de la sovetoj, ne de la partioj. Ni estas por libera elekto de reprezentantoj de la laborulaj amasoj. La ŝajn-sovetoj manipulataj de la Komunista Partio estis ĉiam surdaj al niaj bezonoj kaj al niaj postuloj; ni ricevis nur unu respondon: la mitralon”, la 6-an de marto deklaris la ribeluloj en radi-mesaĝo.

Kronŝtado, situanta en la golfo de la rivero Nevo, tridek kilometrojn okcidente de Petrogrado, estas strategia milita riglilo en la momento, kiam la kampulaj armeoj de la anarĥiisto Nestor Maĥno (Ukrainujo) kaj de la eksa socialrevoluciulo Aleksandro Antonov (regiono de Tambov) ankoraŭ defiis la bolŝevistan potencon. Pretekstante blankistan komploton, la ruĝaj gvardioj la 7-an de marto do lanĉis la ofensivon. Ili reprenis la fortikaĵon post pluraj tagoj, je la prezo de dekmiloj da mortintoj. Miloj da ekzekutoj sekvis. “Tagoj de angoro kaj de kanonadoj. Mia koro estas paralizita pro malespero; io en mi mortis”, notis en sia taglibro Aleksandro Berkman, anarĥiisto veninta el Usono, kiu, kun sia kamaradino Emma Goldman, provis peri kun la ribeluloj.* “Tiun tagon, mi fine, kaj neinversigeble, rompis kun la komunistoj, li analizis retrorigarde. Por mi fariĝis klara, ke neniam, en nenia cirkonstanco, mi povos akcepti [...] tiun ŝovinismon de partio kaj tiun ŝtat-absolutismon, kiuj fariĝis la esenco de la komunista diktatoreco.”

* Alexandre Berkman, Le Mythe bolchevik. Journal, 1920-1922, Klincksieck, Parizo, 2017.

Ekster tiuj tri gravaj decidoj, la kritiko de la burokratia devojiĝo okazis ene de la partio. Iom antaŭ Kronŝtado, la partio estis skuata de la “sindikata disopinio”, lanĉita en 1920 de Trocko. La fondinto de la Ruĝa Armeo asertis, ke la rekonstruado de la ekonomio postulas armeigon de la laboro kaj obeigon de la sindikatoj, fariĝintaj senutilaj en laborista ŝtato. Pluraj grupoj de “maldekstra” opozicio rebatis al li. En januaro de 1921, Aleksandra Kolontaj, unu el iliaj unuaranguloj, avertis, ke kun la venko super la lasta blankista armeo la tempo venis por ŝanĝi la orientiĝon. Elĉerpitaj post tri jaroj da interna milito, la laboristoj, laŭ ŝi en programeca artikolo, rajtas demandi sin, ĉu ili estas “la lancopinto de klasa diktatoreco”“obeema grego kiu servas kiel subteno al tiuj kiuj, fortranĉinte ĉiujn ligilojn kun la amasoj, faras sian propran politikon sen zorgi pri [iliaj] opinioj kaj pri [iliaj] kreaj kapabloj”. Ŝi avertis: “Ju pli la Partio altiras la plej bonajn elementojn de niaj sindikatoj kaj de niaj fabrikoj sendante ilin al la fronto aŭ en la sovetajn instituciojn, des pli malfortiĝas la ligo inter la laboristoj de la bazo kaj la gvidaj centroj de la Partio.” Ŝi postulas la aŭtonomecon de la sindikatoj kaj ilia hegemonia rolo en la produktado. “Haltu, rigardu ĉirkaŭ vin, pripensu! Kien vi kondukas nin? Ĉu ni ne forlasas la bonan vojon?”

Tiu alvoko al ŝanĝo estis aŭskultita, sed ne en la maniero esperata de Kolontaj. Dum la 10-a kongreso — kiu okazis dum plena ribelo de Kronŝtado — oni lanĉis la novan ekonomian politikon (NEP), kiu celis kvietigon de la kampularo. Imposto per naturaĵo anstataŭis la devigajn rekviziciojn. Privata proprieto de malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj estas restarigita; la kontrolado de la detalkomerco mildiĝis. Zorgante eviti paralizon de la partio, dum la fantomo de ĝenerala kampula ribelo ne estis forigita, Lenino duoble fermis la partion, “la solan forton kiun li disponis”.* La malpermeso de frakcioj, kiun li opiniis reviziebla ĉe analizo de la rezultoj, ege pezis sur la estonteco de la lando. “Ĝi fortigis la politikan buroon kaj ties sekretariejon”* (pri kiu Stalino respondecis ekde aprilo de 1922).

* Moshe Lewin, Le Dernier Combat de Lénine, [La lasta batalo de Lenino], Syllepse, Parizo, 2015.
* Saml.

Ĉe la fino de sia vivo, Lenino klare perceptis la limojn de la fortega administra maŝino, kiu ebligis al li gajni la militon. “Nia ŝtato estas laborista ŝtato kun burokratia deformado. Kaj tiun malĝojigan, mi diru, etikedon ni devis alglui al ĝi. Jen la transiro en sia tuta realeco”, li deklaris en 1920.* La problemo estis eĉ pli grava ol li tiam perceptis. La jaroj de interna milito estis laŭvorte forvorintaj la laboristan klason, la socian bazon de la bolŝevista potenco. Rekrutitaj en la Ruĝan Armeon, multaj sindonemaj kadruloj mortis ĉe la fronto. La spirito de oferemo heredita el la eksterleĝa epoko, forvaporiĝis en la sama mezuro kiel la partio rekrutis en la rondoj de tiuj, pli diversaj kaj malpli politikigitaj, kiuj unuavice serĉis postenon en la nova ŝtataparato. En 1921, la bolŝevista “malnova gvardio” estis jam nur 2 elcentoj de la partimembroj, kiuj, kompare kun 1918, kvarobliĝis.* “La diktatoreco de la proletaro, kiun la premo de la cirkonstancoj estis transforminta en diktatorecon de sociale diversa malplimulto, baldaŭ fariĝis diktatoreco de la sola partio”, analizas la historiisto Moshe Lewin, kiu parolas ankaŭ pri “diktatoreco en la malpleno” aŭ pri “pura politika potenco”.*

* Lénine, Discours à la séance commune des délégués au VIIIe congrès des soviets, des membres du Conseil central des syndicats de Russie et du conseil des syndicats de la ville de Moscou [Lenino: “Parolado dum la komuna kunsido de la delegitoj de la 8-a sovetkongreso, de la membroj de la centra konsilantaro de la sindikatoj de Ruslando kaj de la konsilantaro de la sindikatoj de la urbo Moskvo”], 30-an de decembro 1920.
* Nicolas Werth, Histoire de l’Union soviétique de Lénine à Staline (1917-1953) [Historio de la Sovetunio de Lenino ĝis Stalino (1917-1953)], Presses universitaires de France, coll. “Que sais-je?”, Parizo, 2017.
* Moshe Lewin, Le Dernier Combat de Lénine, v. c.

Malfortigita de pluraj apopleksioj, Lenino fine de 1922 diktis al siaj sekretarioj notojn, kiujn la posteularo retenis sub la nomo de testamento. En ili li skizas reformon (larĝigo de la centra komitato, starigo de kontrolkomisiono) kiu ebligu reprodukti formon de ekvilibro de la potencoj malgraŭ la malpermeso de frakcioj. Vane: li ne sukcesis trudi sian linion. “Ni povas diri, je la honoro de la bolŝevistoj, ke multaj el ili, en unu opozicio post la alia, provis korekti la itineron de sia irado, sed ke nenio funkciis”, meditas Moshe Lewin. Preta denove rekomenci, fine de sia vivo, provis ankaŭ Lenino.*

* Moshe Lewin, La Formation du système soviétique, Gallimard, coll. “Bibliothèque des histoires”, Parizo, 1987.

Hélène RICHARD.

Relegi la rusan revolucion

Por ke la revolucio okazu

Literaturaj eltiraĵoj

Literaturaj eltiraĵoj

Por ke la revolucio okazu

La fundamenta leĝo de la revolucio, firmigita de ĉiuj revolucioj kaj speciale de la tri rusaj revolucioj de la 20-a jarcento, estas la jena: por ke la revolucio okazu, ne sufiĉas ke la ekspluatataj kaj subpremataj amasoj ekkonsciu pri la maleblo vivi kiel antaŭe kaj postulu ŝanĝojn. Por ke la revolucio okazu, necesas ke la ekspluatistoj ne povu vivi kaj regi kiel antaŭe. Nur kiam “tiuj malsupre” ne plu volas kaj kiam “tiuj supre” ne plu povas daŭrigi sian vivon en la malnova maniero, nur tiam la revolucio povas triumfi. Tiu vero esprimas sin alie per tiuj vortoj: la revolucio maleblas sen nacia krizo (kiu tuŝas ekspluatatojn kaj ekspluatistojn). Do, tiel, por ke revolucio okazu, necesas: unue, akiri ke la plimulto de la laboristoj (aŭ, ĉiukaze, la plimulto de la laboristoj konsciaj, pripensemaj, politike aktivaj) perfekte komprenis la neceson de la revolucio kaj ke ili estu pretaj morti por ĝi; krome necesas, ke la gvidaj klasoj trairu registaran krizon, kiu tiras en la politikan vivon eĉ la plej postrestintajn amasojn (la indiko de ĉia vera revolucio estas rapida leviĝo al dekoblo, aŭ eĉ centoblo, de la nombre de homoj kapablaj politike batali, inter la laboranta kaj subpremata amaso, ĝis tiam apatia), kiu malfortigas la registaron kaj por la revoluciuloj ebligas ĝian tujan faligon.

Lenino, La infaneca malsano de la komunismo (la “maldekstrismo”), aprilo de 1920

Letero al la estonta generacio de la gvidantoj de la partio

Historia figuro de la dekstruloj de la bolŝevista partio, Nikolaj Buĥarin, skribis tiun ĉi testamentan leteron post sia aresto fare de la polico de Jozefo Stalino en 1937. Li estis ekzekutita iom poste kaj rehabilitita postmorte en 1988.

Mi forlasas la vivon. Mi ne inklinas la kapon antaŭ la proletara hakilo, kiu devas esti same senkompata kiel virta. Mi estas malĝojega pro la sentata nekapablo fronte al la infera maŝino kiu, kun mezepokaj metodoj, disvolvas titanan forton, produktitan el sinsekvaj mensogoj laŭ zorge aranĝita plano kaj kies aŭdaco rivalas kun la certigo.

[...] Mi estas membro de la Partio ekde mia 18-a jaro, kaj la batalo por la interesoj de la laborista klaso, por la venko de la socialismo estas mia sola vivocelo. Antaŭ nelonge la gazeto, kiu portas la sanktan nomon Pravda [Vero -vl] publikigis fian mensogon, asertante ke mi, Nikolaj Ivanoviĉ, deziras detrui la konkerojn de la Oktobro kaj restarigi la kapitalismon. Tio estas senprecedenca senhontaĵo. La sola mensogo komparebla je impertinento kaj je senrepondeco estus aserti, ke Nikolaj Romanov [la lasta caro] dediĉis sian vivon al la batalo kontraŭ la kapitalismo kaj monarĥio, al la batalo por la venko de la proletara revolucio.

Pli ol unufoje mi trompiĝis pri la vojoj de konstruado de la socialismo, mi petas nur, ke la posteularo ne juĝu min pli severe ol faris Vladimir Iljiĉ Lenino. Ni engaĝis nin la unuaj al unusola celo, uzante vojon, kiun neniu persono estis uzinta. Tio estis alia epoko, kun aliaj praktikoj. En la Pravda, kolumno estis dediĉita al diskutado, ĉiuj partoprenis en ĝi, la unuaj same kiel la aliaj ni klopodis por trovi la novajn vojojn, ni disputis inter ni, por poste repaciĝi kaj progresi komune.

[...] Sciu, kamaradoj, ke sur la flago, kiun vi portas, en triumfa marŝado al la komunismo, troviĝas ankaŭ guto da mia sango!

En la Ruslando de sovetoj

Raportisto por L’Excelsior, Albert Londres sukcesis viziti la sovetian Ruslandon en 1920. La poste glorata ĵurnalisto tiam faris paroladon kun rasistaj kaj kontraŭjudaj nuancoj.

En la trajno, sinjorino iris al Rajajoki. Kiam ŝi eksciis, ke mi veturas al Petrogrado, ŝi faris ekkrion de kompato. (...) En oktobro de 1917, la bolŝevistoj enpotenciĝis kaj kaptis Petrogradon, kvazaŭ pendumis ĝin al hoko kaj forŝiris ĝian civilizacion.

(...)

De 3 ĝis 4 horoj la homa grego treniĝas. Ĉiu portas antaŭ si sian pelveton, aŭ malnovan ladskatolon, aŭ eksan legompladon, eĉ verajn gamelojn. Ili tenas tion al la grasa servotablo. La porcio da buljono abomene malpura kaj ŝprucmakulante falas kiel ĝi povas en iliajn kuvetojn. Avide ili ĝin forglutas. Tio estas la lasta grado de degradiĝo, tio estas staloj por homoj. Tio estas la tria Internacio. Dum la kvara, oni paŝos kvarpiede, dum la kvina, oni bojos.

[...]

La bolŝevismo ne estas anarĥio, ĝi estas monarĥio, la absoluta monarĥio, nur, la monarĥo, anstataŭ nomiĝi Ludoviko la 14-a aŭ Nikolao la 2-a, nomiĝas Proletaro la 1-a.

La kobajoj de Lenino estas homoj. Li jam mortigis centmilojn da ili.

[...]

Do, kiu regas? Regas la tuta malnova aktiva personaro de la socialistaj kongresoj. Regas ĉiuj kotaj eksaj ekzilitoj, internaciaj biblioteko-talpoj kiuj uzis sian junaĝon por libroj traktantaj pri malriĉego, por eltrovi, kiel ili povus vivi. Regas la siberiano, la mongolo, la armeno, la aziano kaj, fine de ĉiuj koridoroj de la komisarejoj, malantaŭ la ekranegoj, inter du submanumoj, sub la paperkorbo, la reĝo, la judo. Ho! La horore bela masakreto kiu ardas ĉe la horizonto.

[...]

Kaj ni estis ĉe la milda Ĉiĉerin. Kaj dudek judoj, kvardek judoj, sesdek judoj flirtis ĉirkaŭ ni en la koridoroj de tiu komisarejo, kaj ni atendis ke la ĉefo de tiu hebrea tribo, glitante inter la pordoj kvazaŭ angilo en la mano, kaj kiu havis la nomon Rosenberg, ke la kamarado Rosenberg, fine, bonvolu doni al ni loĝbileton, kiam viro vestita kiel rusa soldato, kun ĝojo sur la vizaĝo, kun elstreĉita mano kaj teneraj okuloj, venis al ni, komencis diri kun nuanco de feliĉo:

— Fine! franco! Mi estas tre feliĉa vidi vin.

Kaj li prezentis sin:

— Mi estas Pascal.

Franco! Homo kun vizaĝo de civilizito kaj okuloj, en kiujn oni povis rigardi, kaj manpremo kiu estis rekta, kaj sincero en sia sinteno, kaj en lia rigardo estis dolĉeco, kiu ne estis hipokrita. Tia homo, eĉ ekipita per la uniformo de ruĝa soldato, ho! vi ne povas scii, kiom tio ĝojigas vin, vi kiu ne navigas en la malklaraj akvoj de la bolŝevismo!

[...]

Ke iu ĝemas pro malsato antaŭ niaj piedoj, ke iuj ĵetiĝas en malliberejon sub niaj okuloj, ke oni pafmortigas sub niaj fenestroj, ke en la tuta giganteco de giganta lando la agonia raslo anstataŭis la ridon, ĉio ĉi estas bona, ĉar ĉio ĉi estas por Dio, tio signifas por la komunismo; ĉar Pascal, la instruisto-lernanto, Pascal, la ekslieŭtenanto de infanterio de Francujo, Pascal jam ne estas homo, jam ne estas franco: li estas komunisto. [...] Li rezignis pri sia familio, pri sia feliĉo, pri sia klaso.

Se ni estus la franca registaro, ni bone scius kion fari. Ni delegus oratorojn al la laborborsoj kaj al la frabrikoj, kaj tiuj oratoroj alparolus la laboristojn jene: “Kiuj inter vi estas bolŝevistoj? Ĉu vi? Bone! Viaj kamaradoj fidas vin, mi esperas. Vi iros hejmen, prenos vian edzinon kaj viajn infanojn (oni ne forgesu la virinojn kaj la infanojn!), la registaro de la Respubliko donos al vi vizojn, pagos la vojaĝon. Vi foriros, por vivi, labori, manĝi, vi kaj la viaj, dum ses monatoj, sub la reĝimo de la sovetoj. Poste, vi revenos, kaj vi diros kion vi estis vidintaj. Bonan ŝancon, kamaradoj!”

[...]

Enfermita, kun sia kato sur la genuoj, kun siaj aziaj okuloj duonfermitaj, Lenino sonĝas.

Albert Londres, Dans la Russie des Soviets [En la Ruslando de sovetoj], Arléa, Parizo, 2008 (1-a eld.: 1920)

Eltiraĵo el Robien

Louis de Robien [luí derobjé] estis la ataŝeo de la ambasadejo en Ruslando, kiam la caro abdikis, en plena mondmilito. Dum la unua jaro de la revolucio tiu ido de malnova bretona familio skribis en sia taglibro siajn observojn de la politiko kaj de la peterburga socio. Tute ne malamika al la bolŝevistoj, tiu aristokrato pentris la malrapidan agonion de la provizora registaro gvidata de la socialisto Aleksandro Kerenskij.

24-an de majo 1917

Estas la plena anarĥio en la transportoj. Antaŭ kelkaj tagoj, en la stacidomo Nikolas, mi ĉeestis la ekveturon de la trajno al Moskvo. Kompreneble ĉio estis superplena: kupeoj, koridoroj, necesejoj kie stakiĝis kvar aŭ kvin soldatoj, piedbretoj, tegmentoj. La staciĉefo, taksante ke estus danĝere ekveturi en tiaj kondiĉoj, provis elirigi la tovariŝĉojn* (el kiuj kompreneble neniu estis paginta sian lokon). Ĉar li ne sukcesis, li petis helpon al la komitato de laboristoj kaj de soldatoj. Tiu sendis taĉmenton komandatan de oficiro, kiu ordonis al la soldatoj obei. Tiuj rifuzis kaj decidis siavice nomumi komitaton* ... La elektoj fariĝis tuj kaj en la vagonoj kaj sur la tegmentoj oni starigis “trajnkomitaton”. Tiu komitato kompreneble decidis ke necesas resti [en la trajno] kaj, kiel la soldatoj diris, “nia komitato valoras same kiel la alia, ĉar, finfine, ĉiuj du estas elektitaj de ni”.

* Kamaradojn, en la rusa.
* La 1-an de marto 1917, la soveto de Petrogrado adoptis “la ordonon n-ro 1”, kiu donis al la soldatoj la rajton elekti komitatojn de reprezentantoj, sed forigis la formulojn kiajn “ekscelenca Moŝto” por alparoli oficirojn, kaj malpermesis ciumi trupanojn.

Oni devis peti novajn instrukciojn al la centra komitato, kiu ordonis uzi perforton. La oficiro sendis siajn ulojn en la trajnon por eligi ilin. Sed la malobeemuloj direktis sin al la novvenintoj: “Ni veturas al Moskvo ... Vi neniam iris tien? ... Jen okazo ... Venu! Ni veturu tien kune! ..., kaj ili perforte devigis la staciestron veturigi la trajnon. Tiu ekveturis kun pluraj horoj da malfruiĝo kaj kunportis ne nur ĉiujn, kiuj estis senrajte envenintaj, sed ankaŭ tiujn senditajn por ilin elpeli ... ĉio ĉi nome de la trajnkomitato, kiu, ŝajnas, daŭre faris laŭplaĉe decidojn dum la tuta vojaĝo kaj kompreneble turmentadis la vojaĝantojn pagintajn.

Relegi la rusan revolucion

Datoj de gravaj eventoj

De la Februara Revolucio ĝis la morto de Lenino

La ŝanceliĝo de la malnova ordo

Antaŭ la 31-a de januaro 1918, Ruslando vivis en la ritmo de la Julia kalendaro, kiun la eŭropaj katolikaj landoj fine de la 16-a jarcento forlasis favore al la Gregoria kalendaro, sed kiu restis la referenco de la rusa ortodoksa eklezio. Tiu ĉi skizo de laŭdataj eventoj uzas la kalendaron validan en la momento de la okazaĵoj, kun interkrampe la respektivan daton de la Gregoria kalendaro.

1917

23-a — 27-a de februaro (8-a — 12-a de marto). La teksadlaboristoj de la antaŭurbo Vyborg manifestas kontraŭ la porciumigo de la pano, al ili aliĝas 150.000 laboristoj. Ĝenerala striko. La subpremado kaŭzas centon da mortintoj kaj sekvigas okazojn de malobeo. Soldatoj kaj laboristoj akiras armilojn kaj ekokupas strategiajn punktojn de la urbo.

27-a de februaro (12-a de marto). En Petrogrado, grupo de deputitoj de la Dumao [parlamento] starigas provizoran komitaton. En apuda salono, socialistaj gvidantoj kreas provizoran plenumkomitaton de la soveto kaj alvokas al elektado de delegitoj en la fabrikoj kaj en la soldataj unuoj. La du organoj faris kompromison: la soveto agnoskas la legitimecon de provizora registaro dominata de la liberaluloj (KD*), kondiĉe ke ili aplikas programon de demokratiaj kaj sociaj reformoj.

3-a de marto (14-an de marto). La caro Nikolao la 2-a cedas la tronon al sia frato, kiu siavice abdikas.

Marto-aprilo. La unua provizora registaro adoptas disponojn pri la fundamentaj liberecoj, la universala voĉdonrajto, ĝeneralan amnestion, la abolon de mortpuno, la forigon de diskriminacioj de kasto, de raso aŭ de religio, la agnoskon de la rajto de Finnlando kaj de Pollando je memdeterminado. Ĝi deklaras sin favora al daŭrigo de la milito. Pli ol 600 sovetoj stariĝas laŭ la modelo de Petrogrado. Komitatoj de soldatoj, de fabriko, de kvartalo aperas en la tuta lando. Pli ol 150.000 dizertoj.

4-a (17-an) de aprilo. Revene el ekzilo, Lenino konatigas siajn “apriltezojn” kaj proponas tri sloganojn: “For la militon!”, “For la provizoran registaron!” kaj “Ĉian povon al la soveto!”

20-a — 21-a de aprilo (3-a — 4-a de majo). Manifestacioj kontraŭ la provizora registaro, kiu, en sekreta noto disvastigita en la gazetaro, deklaris al la aliancanoj [la militaj aliancanaj landoj], ke ĝi volas “batali ĝis la fina venko”.

5-a (18-a) de majo. Sed eksaj socialistaj gvidantoj de la soveto eniras la duan provizoran registaron. La bolŝevistoj rifuzas partopreni en ĝi.

18-a de junio (1-a de julio). La granda rusa ofensivo enŝlimiĝgas post semajno. La 2-an (15-an) de julio, la centraj imperioj lanĉas venkan kontraŭofensivon.

3-a — 4-a (16-a — 17-a) de julio. Popola ribelo lanĉita de la maristoj de Kronŝtado. Akuzitaj pri defetismo kaj pri sekreta interkonsento kun la malamiko, multaj bolŝevistaj gvidantoj estas malliberigitaj. Lenino fuĝas al Finnlando.

27-a de aŭgusto (9-a de septembro). Provo de milita puĉo, fiaskigita de la fabrikkomitatoj kaj de la sindikatoj. La kadetoj estas senkreditigitaj pro esti subtenintaj la puĉistan generalon Lavr Kornilov. La bolŝevistoj aperas kiel la defendantoj de la revolucio.

Fine de aŭgusto. Komenco de granda kampula ribelo kontraŭ la grundproprietuloj.

9-a (22-a) de septembro. Novaj elektoj donas plimulton al la bolŝevistoj en preskaŭ ĉiuj sovetoj de la industricentroj de la lando. Leo Trocko elektiĝas prezidanto de la petrograda soveto.

25-a de oktobro (7-a de novembro). La bolŝevistoj akaparas la vintropalacon kaj la ĉefajn centrojn de potenco. Post la foriro de la menŝevistoj* kaj de la socialrevoluciuloj*, la 2-a Tutrusia kongreso de la sovetoj agnoskas registaron ekskluzive bolŝevistan.*

* ’Temas pri la Oktobra Revolucio. Vd “Oktobra Revolucio kaj la sekvoj”. Moshe Lewin: La Oktobra Revolucio rezistas al la historio; Hansgeorg Conert: Bazoj kaj evoluo de la sovetsocio; Robert Steigerwald: Socialismo kaj ŝtato ― dek tezoj. Elgermanigitaj de Vilhelmo Lutermano [en la sekvo: VL], Embres-et-Castelmaure [en la sekvo: ECM], Monda Asembleo Socia (MAS) [en la sekvo: MAS], 2009, 48 paĝoj [en la sekvo: p.], ISBN 978-2-918300-07-6. Leo Trocko: La daŭrigata revolucio. Elgermanigita de VL, ECM, MAS, 2016, 416 p., ISBN 978-2-36960-059-6. Roza Luksemburgo: Pri la Oktobra Revolucio. Elgermanigita de VL. ECM, MAS, 2016, 60 paĝoj, ISBN 978-2-36960-060-2. Leo Trocko: La rusa revolucio. Kopenhaga parolado, novembro de 1932. Pri oportunista distordo de historio de la Februara revolucio. Reprezentantoj […]: Deklaro de reprezentantoj de komunistaj kaj laboristaj organizaĵoj, unuiĝintaj en Organiza komitato “Oktobro 100”, 20-an de Marto 2017, Leningrado. Leo Trocko: La tragedio de la germana proletaro. Tradukitaj de VL kaj Jurij Finkel, respektive. ECM, MAS, 2017, 70 p., ISBN 978-2-36960-089-3. Leo Trocko: 1917. La instruoj de la Oktobro (1924). Tradukita de VL, ECM, MAS, 2017, 76 p., ISBN 978-2-36960-096-1. Eldono en formato Epub: ISBN 978-2-36960-103-6.

26-a de oktobro (8-a de novembro). La nova potenco anoncas apartan packontrakton kun Germanujo kaj Aŭstrujo-Hungarujo kaj abolas la grandan grundproprieton.

12-a (25-a) de novembro. Elekto de la Konstituciiga Asembleo, kie la socialrevoluciuloj dominas kaj la bolŝevistoj akiras nur 168 seĝojn el 703.

14-a (27-a) de novembro. La senproprietigitaj industrientreprenoj estas metitaj sub la respondecon de la komitatoj elektitaj de la laboristoj. La registaro agnoskas la principon de la okhora labortago. en la sekva monato la bankoj estas ŝtatigitaj.

15-a (28-a) de novembro. La dekreto pri la naciecoj agnoskas la egalecon kaj la suverenecon de la popoloj, la rajton je memdeterminado, je federiĝo, je disiĝo. Poloj, finnoj, baltoj, ukrainoj, kartveloj, armenoj, azeroj proklamas sian sendependecon.

7-a (20-a) de decembro. Starigo de la Ĉeka (Tutrusia speciala komisiono de batalo kontraŭ la kontraŭrevolucio kaj la sabotado), la politika polico de la nova reĝimo.

Fine de decembro. Starigo de kontraŭrevolucia armeo en la sudo de la lando.

1918

5-a (18-a) de januaro. Kunveno de la Konstituciiga Asembleo, la plimulto rifuzas agnoski la dekretojn de la registaro. Lenino decidas dissolvi la asembleon favore al la kongreso de la sovetoj.

3-an de marto. La subskribo de la brest-litovska packontrakto kun la centraj imperioj agnoskas la perdon de 26 elcentoj de la loĝantaro, nome la regionojn plej produktivajn je ŝtalo kaj tritiko.

Majo-junio. Taĉmentoj pri proviantigo rekvizicias tritikon en la kamparo. Ŝtatigo de la entreprenoj kun kapitalo pli granda ol 500.000 rubloj.

6-a — 7-a de julio. La “maldekstraj” socialrevoluciuloj provas ŝtatrenverson, sensukcese.

Aŭgusto. Lanĉiĝo de aliancana interveno por subteni la blankistajn rusojn.

30-an de aŭgusto. La socialrevoluciulino Fanny Kaplan provas murdi Leninon en Moskvo. La reĝimo respondas per la “ruĝa teroro” (antaŭmalhelpaj arestoj, ekzekutado de ostaĝoj). La blankistoj siavice multigas la ekscesojn en la urboj, kiujn ili ekprenas sub sian regadon kaj nuligas la dekretojn pri la grundo kaj per tio fremdiĝas al la kampulaj amasoj.

21-an de novembro. Monopolo pri la interna komerco. Ĉiuj magazenoj estas metitaj sub distrikta regado. La malpermeso de liberkomerco kaj la rekvizicioj pligravigas la malabundojn.

1919

Marto 1919. Unua granda purigo de la partio. Triono de la membroj estas ekskludita pro “karierismo” aŭ “politika pasiveco”.

1920

11-a de novembro 1920. La lastaj blankistaj trupoj, kunpremitaj en Krimeo, fuĝas fal Konstantinopolo. Blankistaj rezistadoj en Ekstremoriento ĝis en 1922.

1921

Februaro-marto de 1921. Ribelo de la maristoj kaj laboristoj de Kronŝtado kontraŭ la “diktatoreco de la bolŝevistaj komisaroj”. Samtempe flamiĝo de kampulaj ribeloj.

8-a de marto 1921. Malfermo de la 10-a Kongreso, kiu reenkondukas elementojn de merkatekonomio: la novan ekonomian politikon (NEP).

1922

3-a de aprilo 1922. Jozefo Stalino fariĝas ĝenerala sekretario de la partio.

Decembro de 1922. Malsana, Lenino redaktas notojn por averti kontraŭ la riskoj de disŝiriĝo kaj burokratiiĝo de la partio. Kvankam singardema pro la aroganteco de Trocko, li taksas Stalinon pli danĝera.*

* Vd Leo Trocko: Pri la testamento de Lenino. Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2016, 102 paĝoj, ISBN 978-2-36960-052-7. -vl
1924

21-a de januaro 1924. Morto de Lenino.

Fontoj: Nicolas Werth, Les Révolutions russes, Presses universitaires de France, Paris, 2017, kaj Histoire de l’Union soviétique de Lénine à Staline, 1917-1953, Presses universitaires de France, 2017.

Multegaj senpunaj militkrimoj

Malverŝajna internacia justico en Sirio

Dum la intertraktado pri la estonto de Sirio estas rekomenciĝanta

en Ĝenevo, la trupoj restintaj fidelaj al s-ro Baŝar Al-Asad eltiras profiton el la militĉesigo subskribita kun la neĝihadista opozicio por redukti la zonojn regatajn de la Organizo de la islama ŝtato. Sed la perspektivo de daŭrigebla paco ŝajnas preskaŭ same fora kiel tiu de juĝado pri la gravaj kontraŭleĝaj agoj plenumitaj de ses jaroj.

MI ESTAS FRUSTRITA, mi forlasas! (...) Mi ne plu povas esti en tiu komisiono, kiu nenion faras*.” En aŭgusto 2017, s-ino Carla del Ponte anoncas sian foriron el la enketo-komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri Sirio. La eksprokuroro de la Internacia Pun-tribunalo por eksa Jugoslavio (IPTEJ), kies bilanco estas tre kontestata, kolere forlasas tiun instancon kreitan la 23-an de aŭgusto 2011, opiniante, ke ĝi fariĝis alibio. Ĝi akuzas la sirian registaron pri teruraj krimoj kontraŭ la homaro kaj samtempe konsideras, ke la siria opozicico“Nun konsistas nur el ekstremistoj kaj teroristoj”.. Tri semajnojn poste, ŝi postulas la kreadon de internacia tribunalo por Sirio.

* Blick, Zurich, 6-a de aŭgusto 2017.

Konfeso pri senpoveco, tiu demisio amasinformile diskonigita tamen ebligis memorigi la justican senpunecon de la siria registaro. Krimojn kaj teruraĵojn ja faris ĉiuj partioj en la konflikto, aparte la armitaj islamaj grupoj, sed la siria reĝimo estas akuzita esti respondeca pri la morto de tre multaj civiluloj. Pli ol 90% de la mortintoj inter marto 2011 kaj marto 2017 estas imputita al ĝi, laŭ la siria Reto de la homrajtoj, neregistara organizaĵo fondita en junio 2011 de la siria aktivulo Fadel Abdul Ghani*, membro de la internacia koalicio por la “respondeco protekti”. Tiu kontestata principo* menciita okaze de la tutmonda pintkunveno de la Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj en 2005, precizigas, ke la ŝtato estas la unua respondeculo pri protekto de la civila loĝantaro kontraŭ genocidoj kaj krimoj kontraŭ la homaro, kaj ke la “komunumo internacia” devas uzi ĉiujn taŭgajn rimedojn por protekti tiujn civilulojn, inkluzive de perforto enkadre de rezolucio de la sekurec-Komitato de UN.

* www.whoiskillingciviliansins...
* Vd Anne-Cécile Robert, “Origines et vicissitudes du “droit” d’ingérence”, Le Monde diplomatique, majo 2011.

Jes ja la reĝimo de s-o Baŝar Al-asad estas sankciata de la Eŭropa Unio kaj de Usono, pli ol 250 siriaj gravuloj restas submetataj al malpermeso eniri la eŭropan kaj usonan teritoriojn, kaj al frostigo de siaj bonhavoj, almenaŭ ĝis la 1-a de junio 2018. La sankcioj ankaŭ koncernas sesdek sep ŝtatajn aŭ registarajn entojn, inter kiuj la siria Centra banko. Al tio aldoniĝas petrola embargo kaj limigoj pri kelkaj kategorioj de investoj kaj eksportaĵoj. Sed neniu internacia proceso estis ekigita kontraŭ politikaj respondeculoj.

Tamen ne mankas dokumentoj. Jam en la komenco de la popolribelo de marto 2011, la Centro de dokumentado pri la kontraŭ-leĝaĵoj (CDK) kaj la siria Centro por la amasinformiloj kaj esprim-libereco (CAEL), respektive kreitaj de la advokato kaj aktivulo por la homrajtoj Razan Zaitouneh kaj Mazen Darwich, inundis la internacian opinion per donitaĵoj pri la praktiko de torturo kaj truditaj malaperoj en la sekretaj prizonoj de la siria reĝimo. Ricevinte la Sakharov-premion pri pens-libereco en 2011, s-ino Zaitouneh estis prirabita en decembro 2011 kun tri aliaj membroj de la CDK en la orienta Ghouta. La opoziciretoj akuzas la islaman armeon, kiu regis la Ghouta, respondeci pri la malaperoj. Siaflanke s-ro Darwich kaj 13 kolegoj estis arestitaj kaj torturitaj de la siriaj informservoj. Li estis liberigita la 10-an de aŭgusto 2015, la jaron kiam li ricevis la Unesko-premion de la gazetara libereco. “Truditaj malaperoj estis organizitaj de la registaro por silentigi la opozicion kaj timigi la proksimulojn de manifestaciantoj”, siaflanke denuncis la Alta komisarejo de UN por la Homrajtoj*.

* Enketo-Komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri Sirio, “Without a trace: Enforced disappearances in Syria”, 19-a de decembro 2013.

La saman jaron, Cezaro — kaŝnomo de eksfotisto el la siria militpolico — fuĝas el Sirio kunportante 53 275 fotojn, kiuj celas pruvi la ekziston de tortur- kaj amasekzekuto-sistemo en la siriaj prizonoj. Per zorgema pristudo de tiuj fotoj, Human Right Watch (HRW) identigas 6 786 homojn mortintajn en prizono*. “Aŭtentaj kaj pezaj pruvoj pri krimo kontraŭ la homaro” laŭ s-ro Nadim Houry, respondeculo de la proksim-orienta estraro de tiu neregistara organizo. En februaro 2017, Amnesty International taksis ke inter 5 000 kaj 13 000 homoj estis pendumitaj en la centra prizono Saidnaja*.

* Human Rights Watch,“If the dead could speak: Mass deaths and torture in Syria’s detention facilities”, 16-a de decembro 2015.
* Amnesty International, “Abattoir humain. Pendaisons de masse et extermination à la prison de Saidnaya, en Syrie”, 7-a de februaro 2017.

Profesorino pri la homaj rajtoj en Stanford-Universitato, s-ino Beth Van Shack prilumas tiun paradokson: “Eĉ kiam militkrimoj estas klare rekonataj, ne ĉiam facilas trovi kortumon, kie eblas okazigi proceson”. En majo 2014, Rusujo kaj Ĉinujo blokis rezoluci-proponon de Francujo kaj Litovio pri plendo ĉe la Internacia Puna Kortumo (IPK) pro la gravaj militkrimoj de ĉiuj partoj de la siria konflikto. Ja tiu lando ne estas unu el la 124 ratifintoj de la Roma statuto de la kontrakto pri la IPK*, do necesas rezolucio de la UN-sekurec-Konsilio por permesi al la Kortumo etendi sian jurisdikcion sur la sirian teritorion*.

* Sirio estas unu el la tridek du ŝtatoj, kiuj subskribis la statuton sed ne ratifis ĝin, same kiel Usono, Rusujo aŭ Israelo. Aliaj, kiel Sauda Arabujo, Ĉinujo, Turkujo kaj Indonezio eĉ ne subskribis ĝin.
* La Kortumo ankaŭ povas esti kompetenta se la krimulo kaj la viktimo devenas de subskribinta ŝtato de la IPK.

Pro tiu blokado kaj manke de taŭga tribunalo, la lasta rimedo kontraŭ senpuneco estas la “universala kompetento”, kiu permesas al landa tribunalo procesi kontraŭ respondeculoj de gravaj atencoj kontraŭ la internacia homrajta juro faritaj en alia lando. “La siria kazo povos doni eblecon ekkonscii, ke ne temas pri “alia lastaŝanca solvo” sed pri alia komplementa faceto de la internacia pun-sistemo”, klarigas s-ro Joël Hubrecht, respondeculo pri la programo ‘internacia punjustico’ ĉe la Instituto de Altaj Studoj pri Justico.

Tio estas la celo de la Komisiono por internacia justico kaj respondeco (KIJR) (en la angla: CIJA), kreita en 2012 de s-ro Stephen Rapp, eksa vojaĝanta ambasadoro de Usono kontraŭ militkrimoj kaj krimoj kontraŭ la homaro — ja iom paradoksa respondeco kiam Vaŝingtono malpermesas, ke la propraj civitanoj estu jure persekutataj eksterlande pro tiuj motivoj — kaj s-ro William Wiley. Tiu eksa membro de la buroo de la IPTEJ-prokuroro kaj de tiu de la IPK klarigas al ni, ke danke al kvindeko da enketistoj en Sirio kaj najbaraj landoj, “la CIJA sukcesis eligi el Sirio 70 000 oficialajn dokumentojn, kiuj pruvas la ekziston de decid-ĉeno ĝis la kapo de la siria registaro, por sistema torturado en la prizonoj.” Krom la propraj enketistoj, la CIJA instruis centojn da homoj pri la esplor-teknikoj rilataj al la militkrimoj. Ekipita per tiuj pruviloj surloke rikoltitaj, la komisiono, kies sidejo estas sekreta pro sekurec-kialo kaj kiu ricevas okcidentan financadon*, de nun akompanas la landajn jurisdikciojn en iliajn enketojn. “Ni laboras kun 12 ŝtatoj en Eŭropo kaj Nord-Ameriko, kiuj, laŭ la principo de universala kompetenteco, povas jure persekuti ĉiun suspektaton pri militkrimo aŭ krimo kontraŭ la homaro ĉeestanta sur ties teritorio. En 2016, ni ricevis el ili liston de 409 suspektatoj, kontraŭ kiuj ni starigis akuz-dosierojn”, precizigas s-ro Wiley.

* Britujo, Danlando, Kanado, Eŭropa Unio, Germanujo kaj Norvegujo.

La unua rezulto venas el Francujo. En oktobro 2016, apogate de la internacia Federacio de la Homrajtoj (IFHR), s-ro Obeida Dabbagh, franco-siriano, prezentas plendon al la fako pri krimoj kontraŭ la homaro kaj militkrimoj de la Tribunalo de granda Instanco de Parizo. La frato kaj la nevo de tiu 64-jara inĝeniero estis arestitaj en novembro 2013 kaj portitaj al la prizono de Mezzeh, famkonata kiel unu el la plej mortigaj de la siria reĝimo. Sen novaĵoj pri ili de post tiam, s-ro Dabbagh fine rekonis la mortan vizaĝon de sia frato sur la fotoj de Cezaro. Advokatino de la IFHR, s-ino Clémence Bectarte insistas pri la graveco de tiu afero: “Ĝis nun la universala kompetento estis uzata por jure persekuti, pro terorismaj agoj, eksmembrojn de ribelaj grupoj kaj ĝihadistaj grupoj. Neniu persekuto celis la respondeculojn de la siria ŝtato, malgraŭ ekzisto de pezaj kaj konvinkaj pruvoj, ke ili plenumis la krimojn.”

Plendo deponita en Hispanujo

EN MARTO 2017 la unua plendo estas prezentata en Hispanujo. En la madrida oficejo de la kabineto Guernica37, la advokatino Maité Parejo rakontas la komencon de la afero. “La CIJA estis identiginta hispanan viktimon. Sekvis ok monatoj da solida enketo ĝis prezento de la plendo”, ŝi klarigas. La plendanto, sirianino kiu akiris la hispanan civitanecon, estas la fratino de Abdelmoumem Al-Haj Hamda, kiun ŝi identigis sur la teruraj fotoj de Cezaro. La kadavro de tiu ŝoforo kuŝis sur la grundo mem de la prizono 248. Samtempe en Germanujo, la advokato kaj eks-enkarcerigito Mazen Darwich kaj ses aliaj siriaj viktimoj de torturo ankaŭ deponis plendon kontraŭ ses oficialuloj de la siria reĝimo.

Flanke de la armita opozicio, la nura proceso pro militkrimoj okazis en Svedujo en februaro 2015, kaj finiĝis per kondamno de rifuĝinto, s-ro Mohammad Droubi, eksmembro de la Libera siria armeo, je ok jaroj da mallibereco. En februaro 2017, s-ro Haisam Omar Sakhanh, ribela eksbatalanto kaj azilpetanto en Svedujo, estis kondamnita je dumviva enkarcerigo pro sia respondeco en la mortigo de sep siriaj soldatoj en Idlib.

Fine, sekve de la kruelaĵoj plenumitaj kontraŭ la jezida malplimulto de la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) en Sinjar, iraka provinco ĉe la limo de Sirio, la enketistoj de la SIJA ankaŭ sukcesis identigi kvardek naŭ posedantojn de jezidaj sklavoj kaj tridek kvar gvidantojn de la OIŜ*. La enketo-komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri Sirio opinias, ke la OIŜ plenumis genocidon kontraŭ Jezidoj. En februaro 2016, la asocio Kunordigo de Orientaj Kristanoj en Danĝero deponis plendon kontraŭ nekonato ĉe la Parizo tribunalo, akuzante la OIŜ pri krimoj kontraŭ la homaro, nome la kristanaj malplimultoj de Irako kaj Sirio.

* Intervjuo kun William Wiley, British Broad-casting Corporation (BBC), 3-a de aŭgusto 2016.

Por subteni tiujn iniciatojn, la Ĝenerala Asembleo de UN kreis en decembro 2016 “internacian, senpartiecan kaj sendependan mekanismon [ISSM] taskitan faciligi enketojn pri la plej gravaj atencoj kontraŭ la internacia juro plenumitaj en la siria araba Respubliko de marto 2011, kaj helpi al la juĝado de tiuj, kiuj respondecas pri ili*. La franca juĝistino Catherine Marchi-Uhel, antaŭe juristestro de la IPTEJ kaj de la apelacia ĉambro ĉe la Internacia Pun-Tribunalo por Ruando, estis nomumita je ties kapo komence de julio. Tuj poste, la alta reprezentantino de la Eŭropa Unio por la Eksterlandaj Aferoj, s-ino Federica Mogherini, deklaris, ke Eŭropo financos la ISSM ĝis la valoro 1,5 miliono da eŭroj. “Justeco por viktimoj estas la ŝlosilo de efika kaj inkluziva pacigo-procezo en Sirio. Tial la respondeculoj de militkrimoj devas esti jure persekutataj kiel eble plej rapide”, ŝi insistis.

* “La Ĝenerala Asembleo kreas internacian mekanismon taskitan faciligi la enketojn pri la plej gravaj atencoj kontraŭ la internacia juro en la konflikto en Sirio”, komuniko de la 21-a de decembro 2016, www.un.org

Ĵus antaŭ novaj intertraktadoj planitaj por oktobro en Ĝenevo, la speciala sendito de UN por Sirio, s-ro Staffan de Mistura, alvokis la opozicion “esti sufiĉe realista por kompreni, ke ĝi ne gajnis la militon”. “Al-Asad gajnis ĝin kaj li restos ŝtatestro. Li eble neniam estos jure persekutata”, opinias siaflanke s-ro Robert Ford, eksambasadoro de Usono en Sirio*. “La juĝistara tempo estas tre longa”, memorigas s-ino Becarte, dum s-ro Dabbagh bedaŭras, ke, malgraŭ lia atestado pasintan jaron ĉe la instanca tribunalo de Parizo, “nenio okazis, ni estas ĉe senmova punkto*. En Hispanujo, la juĝisto Eloy Velasco finfine en julio deklaris sin senkompetenta por trakti la pioniran plendon deponitan de Guernica37; nun la advokatoj preparas apelacion.

* The National, Abu-Dabio, 28-a de aŭgusto 2017.
* Luc Mathieu, “Franco-Syriens disparus en 2013: une famille en quête de réponses”, Libération, Parizo, 7-a de aŭgusto 2017.

Emmanuel HADDAD

Tio, kion kaŝas Melty, Konbini kaj Buzzfeed

De novaĵoj al klaklogiloj

La granda krizo de la gazetaro en la nuna jardeko finiĝas, almenaŭ sur la ekonomia nivelo. Unuflanke, tradiciaj firmaoj, kiuj dependas de abonoj kaj pagoj por enretaj novaĵoj, refariĝas profitaj. Aliflanke, ekaperis dekoj da retejoj de ‘informdistro’ kiuj tute dependas de reklamoj — kaj tial de la nombro de paĝvidoj.

Preni kelkajn minutojn por gurdi kuriozajn artikolojn pri iu furortemo kiu agitas la sociajn retojn, englitigi favoran mencion pri reklamantoj, surŝprucetigi amuzajn videojn kiuj disvastiĝos viruse en Interreto: jen la recepto kiu kreskigis amasegajn enretajn spektantarojn por informdistraj retejoj* kiel BuzzFeed kaj, en Francio, Melty kaj Konbini. La tradicia gazetaro rigardas ĉi tiujn junajn konkurencantojn kun malkaŝa malestimo pro iliaj malaltaj ĵurnalismaj normoj kaj ilia obsedo pri la nombro de paĝvidoj kiujn ili estigas.

* informdistro: info-divertissement france, infotainment angle. Kombinaĵo de informoj kaj distraĵoj laŭ la maniero de klaĉgazetoj — ml.

Alexandre Malsch estis la kunfondinto de Melty kaj estis ĝia kompaniestro ĝis lasta marto. Oni lin karakterizis kiel “cifereca mirinfano” (LeMonde.fr, la 16a de aŭgusto, 2014) kiu “parolas al la adoleskantoj” (Obs, la 7a de februaro, 2016) kaj li estas figurinta en dekoj da laŭdaj artikoloj. Sed Mathieu*, eksa vic-redakciestro de MeltyStyle, retejo dediĉita al la vira modo kaj novaj teknikaroj, diris: “Kio plej ĉagrenis nin estis tio ke, malgraŭ niaj sub-idealaj laborkondiĉoj, oni aklamis nin kiel tre mojosan firmaon kun tablotenisa tablo, kaj kie oni laboras en hamakoj per tekokomputiloj. Estas sofoj, televidilo, ĉambro kun videoludoj ... Oni estas ĉe amikoj, tial oni ne kalkulas siajn horojn”. Li ankaŭ iam estis redakciestro ĉe VirginRadio.fr, kies posedanto, Lagardère, subkontraktas kun Melty pri la produktado de artikoloj. Mathieu eksiĝis de Melty pro profesia ellaciĝo.

* Dungitoj intervjuitaj por ĉi tiu artikolo deziris resti anonimaj pro timo ke ili perdus siajn laborpostenojn.

Ĉar la brila fasado kaŝas mondon de sklavlaboristoj. Melty parte dependas de la enhavo provizata de memdungitoj pagataj laŭ la nombro de klakoj produktitaj de iliaj artikoloj: minimume 4 eŭroj kaj maksimumo de 30 eŭroj se ilia artikolo atingis dek mil vidojn en dudek kvar horoj. Ĉi tiu sistemo, kiu similas la porkilograman pagadon al laŭsezonaj fruktoplukistoj, estas modelo de la filozofio de la fondinto de Melty: “Por mi, estas vere lamentinde ke dungitoj foje ne konscias ke ilia socia sagaco ne plu estas konkurenciva en la hodiaŭa vendoplaco* Malsch diris al la ĵurnalisto William Réjault en 2015. La eksa vicredakciestro memoris ke “iuj sendependaj laborantoj, por kiuj la firmao estis la sola fonto de enspezo, laboris tagnokte. Ĉe Melty plej sukcesis [raportoj pri] usonaj televidserioj, kiuj estas elsendataj nokte [franca tempo]. Tial, multe de la sendependuloj komencis labori je la kvina matene.” Por pliigi sian enspezon je la fino de la monato, konstantaj dungitoj ankaŭ estis permesataj skribi ekster siaj laborhoroj, kaj ricevis 10 eŭrojn por ĉiu artikolo en la formo de speciala bonifiko, por eviti la socialajn kotizojn. “Malgraŭ tio, ke la laboro estis malalte pagata, la plimulto faris tion. En kelkaj monatoj okazis, ke mi skribis sesdek artikolojn. Mi pasigis miajn sabatojn tie, mi iris al la redakciejo. Por ni, estis konstanta vetkuro por mono kaj por la legantaro” diris la eksa vicredakciestro. Laŭ la kampanjo Génération Précaire, en 2014 laboris ĉe la firmao “sesdek sendependuloj kaj 30 trejnatoj aldone al ĝiaj sepdek du konstantaj dungitoj*

* William Réjault kaj Alexandre Malsch, ‘Il était une fois ... Melty. Petites histoires d’un succès du Web français’, Michel Lafon, Parizo, 2016.
* ’Avec près de 30% de stagiaires, Melty dans le collimateur de Génération précaire’, la 19a de februaro 2014, etudiant.lefigaro.fr
La redakciestro: algoritmo

Kombinaĵo de distra retejo kaj reklamagentejo, Konbini ankaŭ trovis metodon por eviti la laborleĝojn, vaste utiligante memdungitojn kiuj devas uzi siajn proprajn ekipaĵojn. “Kiam la ministro pri edukado Najat Vallaud-Belkacem venis, ŝi ekkriis: ‘Kiel estas agrable vidi tian belan redakciejon, tio estas malofta hodiaŭ!’. Mi deziris respondi: ‘Vekiĝu, neniu havas kontrakton ĉi tie, la plimulto estas memdungita ...’” kolere diris Hélène, redakciano por Konbini. Ŝi ankaŭ kondamnis la emfazon pri trivialaĵoj je la kosto de laborkondiĉoj. “En nia senmura oficejo, estas malfacile trovi lokon por sidiĝi kaj labori. Estas, tamen, tablofutbala tablo. Ni ŝercas ke ni transformos tiun tablon en skribtablon!

Ĉi tiuj retejoj specialiĝas pri la malkara industria produktado de enhavoj por gejunuloj. Melty estas por la informo kaj la kulturo tio, kio estas McDonald’s por la gastronomio. Nehazarde, la firmao elektis nutri la 12-25-jarulojn per artikoloj pri Justin Bieber, Game of Thrones kaj Beyoncé [havas nenion neŭtralan]: temas pri la kreo de pozitiva artikola medio por porti la mesaĝon de reklamantoj. Tiuj lastaj pagas ne por montri rubandon apud la artikoloj, sed por alesti en la koro de la teksto mem. La proverba landlimo inter la informo kaj la reklamo, la netranspasebla muro kiun ĵurnalistoj de la plej prestiĝaj eldonaĵoj nomas la “Berlinan Muron”, cedis al la impeto de mono. Por esti pli konvinka, la reklamado surprenas la aspekton de informoj. Ĉi tiun financadon de artikoloj fare de la markoj oni nomas ‘native advertising’ (reklamado adaptita al iu medio). Ĝi estas signo de la tempoj. Kiam li estris sian retejon, s-ro Malsch nepre lunĉis unu fojon semajne ĉe la amuzparko Disneyland. Poste, li transmetis tiun kartonan universon en la mondon de informoj. “En redakciaj kunsidoj”, memoris Mathieu, “li emis diri al ni: ‘Vi uzas tro da ĵurnalisma lingvaĵo, ni faras eksciton ĉe retumantoj, ni faras distron. Anstataŭ ol diri ‘La redakcio konsilas al vi tion fari’, vi skribu: ‘Ĉi tion ni ŝategas’. Sed kiam oni propre subskribas artikolon, eĉ se ĝi estis skribita en la daŭro de dudek minutoj ĉar ni estas fabriko, oni ankoraŭ deziras ke ĝi reflektu iun kvaliton. Tio estas nia respondeco.” Frue en 2017, la firmao havis grandegan legantaron: dudek-sep milionoj da unikaj vizitantoj ĉiumonate en Interreto kaj sociaj platformoj (Facebook, Snapchat, Instagram).

Kaj tute prave: la konkurenco por klakoj determinas la elekton de temoj. La vera redakciestro de Melty estas algoritmo nomata Shape kiu analizas la kutimojn de la legantoj (temoj de konversacioj en sociaj retoj, serĉoj per Google kaj tendencoj en Twitter) por difini la temojn kiuj probable estigos la plejan intereson. Mathilde, trejnato ĉe Melty en 2010, memoras absurdan logikon: “Tuj post kiam la algoritmo vidis ke iu temo supreniras en la statistiko, ni devis fari artikolon pri ĝi, eĉ se novaĵo tute mankis. Iam, mi iris por paroli al la redakciestro, kaj mi sciigis al ŝi ke mi havas nenion novan pri la petita temo (la kantistino Britney Spears). Ŝi respondis: ‘Negrave, elpensu ĝin.’” Post tiam, la firmao disvolvis novajn internajn ilojn, jam ne por eltrovi tendencojn, sed por ilin trudi. Oni celas elĵeti fiŝfadenojn por determini la logaĵojn kiujn la legantoj mordas.

Por teni siajn legantojn al si, artikolistoj inundas Interreton per artikoloj akordigitaj laŭ la normoj de Google kaj aliaj serĉiloj, precipe per konstanta ripetado de la ŝlosilvorto. Nemalofte, unu persono skribas ok artikolojn en unu tago. Ankaŭ ĉe Konbini, la sukceso kaj la kvanto havas la prioritaton super ĉiuj aliaj konsideroj; la platformo ricevas nemalpli ol dek milionojn da unikaj vizitantoj ĉiumonate, kaj havas dudek kvin milionojn da sekvantoj en Facebook. “Iam, la administrantoj kaj mia ĉefo riproĉis min pro tio, ke iu artikolo ne raportas pozitivan novaĵon kaj ne allogas legantojn” memoris Hélène. “La artikolo estis poste forprenita el la retejo.” De tiam, la superaj redakcianoj perceptas ĵurnalisman rigorecon kiel malŝparon de tempo. Eksa redakciestro de eldono de Konbini kun eksterlanda sidejo (la firmao ĉeestas en Londono, Novjorko, Meksikurbo kaj Lagoso) klarigis: “Iun tagon oni diris al ni: ‘De nun vi devas trovi metodon por flankenmeti vian ĵurnalisman etikon.’

Por ĉi tiaj retejoj kun grandegaj legantaroj, la leganto pli estas celobjekto de merkatumado ol de informado. La komerca modelo de Konbini estas bazita sur sponsorita enhavo. “Estas kontraktoj kun Koka-kolao, Nike, ktp.” lamentis Hélène. “Mi ŝokiĝas kiam mi aŭdas la vendofakon diri al la kliento ke ĵurnalisto skribos la tekston!”. La telekonumikada kompanio Orange financas la rubrikon de fotografiaj novaĵoj, Koka-kolao subvencias la prifutbalan rubrikon sub la slogano “Gustumi la futbalan furoron kun Koka-kolao kaj Konbini”. La cenzuro estas senhonta. “Pri la Monda Pokalo de futbalo en Kataro, ni deziris aperigi artikolon pri laborkondiĉoj sur konstruadejoj” diris Basile, redakciano ĉe Konbini dum tri jaroj. “La redakciestro rifuzis, ĉar tia temo estus neakceptebla de Koka-kolao.”

Komercistoj kredas ke ĉi tiuj reklamoj kaŝvestitaj kiel artikoloj aŭ raportoj havas la avantaĝon, ke ili povas eviti reklamblokilojn. “Estas bela aranĝo” entuziasmis Maxime Barbier, kunfondinto kaj estro de MinuteBuzz, konkurencanto de Konbini. “Baldaŭ, ni tute anstataŭos reklamojn. Estas kvazaŭ (la televida kanalo) TF1 diris al sia kliento Danone: ‘mi faros vian reklamon kaj cetere mi distribuos ĝin por vi.’ Niaj enhavoj ligitaj al komercaj markoj ricevas milionojn da vidoj; la publiko eĉ ne konscias ke ili estas la enhavoj de markoj!” Ankaŭ MinuteBuzz konstruis sian entreprenon sur la bazo de sponsoritaj enhavoj. Ĉiun monaton, la firmao produktas ses cent videojn, el kiuj proksimume 10% estas sponsoritaj de komercaj markoj, kaj distribuas ilin sole en sociaj retoj (MinuteBuzz fermis sian propran retejon en oktobro 2016). Ĉi tiu modelo allogas ne nur reklamantojn. En decembro 2016, TF1 fariĝis la majoritata akciulo de ĉi tiu juna firmao, kun ne malpli ol 250 milionoj da videoj spektataj ĉiumonate, 9 milionoj da fanoj, kresko de 80% ĉiujare kaj spezo de preskaŭ 5 milionoj da eŭroj en 2016*. Ĉi tiu fuzio naskis la televidan kanalon TF1 One kiu ĉeestas ekskluzive en sociaj retoj. “Ni disponas ĉiujn enhavojn produktitajn de TF1 (televidan ĵurnalismon, dokumentfilmojn ...). Ni adaptas 100% de niaj enhavoj por sociaj retoj, ekzemple per la forpreno de la sono, aŭ per la enmeto de malgrandaj bildoj el la Reto” klarigis la ĝenerala direktoro de MinuteBuzz. “Niaj estas temoj pritraktataj de neniu alia medio de nia generacio: neniu sendas parizan ĵurnaliston al Ardèche por intervjui viron kiu konstruis ventolilon en sia telerbretaro.” Per ĉi tiu akiro, TF1 esperas atingi gejunulojn, kiuj laŭdire malŝatas televidon, sed ankaŭ profiti de kompetentecoj en la fako de sponsoritaj enhavoj*.

* Maxime Barbier: ‘Nous comptons lancer d’autres verticales thématiques’, la 30a de septembro 2016, www.journaldunet.com
* Les Échos, Parizo, la 1a de decembro 2016.

Lanĉita en 2006 en Usono, kaj en 2013 en Francio, la retejo BuzzFeed ankaŭ supervivas sole danke al reklamoj kaj sponsoritaj enhavoj. Sed, malkiel siaj konkurencantoj, la firmao provas konservi apartigon inter la komerca servo (bazita en Londono) kaj distraĵoj kaj novaĵoj (bazitaj en Francio). La usona versio estas akuzita pri plagiato kaj, en januaro 2017, ĝi eldonis nekonfirmitan dokumenton kun ŝokaj akuzoj pri la agado de Donald Trump en Rusio. La franca eldono, kontraste, klopodas emfazi ĵurnalismajn enhavojn. Varbita en 2015, la redakciestro antaŭe laboris ĉe Slate kaj L’Express. La skipo konsistas el kvar dungitoj, kiuj okupiĝas pri distraĵoj, kaj sep ĵurnalistoj en la servo de novaĵoj. Ene de tiu lasta, David Perrotin ĝojas pro tio, ke li havas disponeblan tempon. Dum la parlamenta elektokampanjo en Francio, li klarigis, “ni diris unu al la alia: ‘ni ekzamenos la karakterizaĵojn de la 525 kandidatoj nomumitaj de la Nacia Fronto’. Jen kio logis min al BuzzFeed: havi la rimedojn por prienketi”. Malkiel Konbini kaj Melty, BuzzFeed estas regata per la kolektiva interkonsento de ĵurnalistoj. Sed kvankam post la kuliso oni vidas la laboron de klasika redakciejo, la retejo mem prezentas la aspekton de brikabrako da sensaciismaj klaĉoj, bizaraj listoj (“23 aferoj kiuj estas normalaj ĉe belgoj sed kiujn la francoj opinias tute strangaj” — la 27a de junio 2017) kaj temoj kun nomoj kiuj estas enigmoj por la neinicitoj: OMG (Oh my God — Dio mia), LOL (Laughing out loud — Ridas), Cute (Ĉarma), WTF (Kion diable ...?). Estas malfacile distingi eĉ la plej etan redakcian politikon aŭ hierarkion de novaĵoj. “BuzzFeed estas amaskomunikilo kiu dependas pli de kundividado ol de klakado. Ni skribas por legantoj kiuj pasigas siajn vivojn en Interreto kaj en sociaj retoj kaj deziras kundividi artikolojn informajn aŭ amuzajn kiuj kaptas ilian atenton, ilin tuŝas, ĉagrenas, ridigas” diris la redakciestro, Cécile Dehesdin. Kontraste kun la tradicia gazetaro, la trafiko de Buzzfeed plejparte devenas de sociaj retoj. Ĉi tiu dependeco je la gigantoj de Silicon Valley kaj iliaj indeksaj algoritmoj, dependeco kundividata kun MinuteBuzz, Melty kaj Konbini, ne estas favora aŭguro por ilia estonteco. En 2011, la serĉilo de Google modifis sian algoritmon por puŝi al la malsupro de la serĉrezultaro erojn el ‘klaklogiloj’* kiuj ofte superplenigis la supron de la rezultaroj*. Kelkaj ‘enhavgeneraj firmaoj’, kiuj konstante elgurdas enhavojn tute sen substanco, devis ŝanĝi sian strategion.

* klaklogiloj: clickbait angle, pièges à clics france. Sensaciaj fraptitoloj kiuj celas instigi al legantoj klaki sur iliajn ligilojn por artefarite pliigi la nombron de vidoj de la ligita paĝo kaj tiel krei falsan impreson pri ĝia populareco — ml.
* Vidu Ignaco Ramonet, ‘Automates de l’information’, Le Monde Diplomatique, marto 2011.

Fatala vid-konverĝo inter la Eŭropa Unio kaj la Afrika Unio

La afrika agrokulturo en la libermerkata tenajlo

La unuan fojon de dek jaroj, la endemia malsato ne plu retroiras tra la mondo, laŭ la Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrokulturo (ONA) de la Unuiĝintaj Nacioj. Tiu malfeliĉo parte klariĝas per la klimat-ŝanĝiĝo kaj la armitaj konfliktoj. Ĝi ankaŭ devenas de la libermerkataj interkonsentoj, kiuj trudas malfermon de la landlimoj malstabiligantan la lokajn agrokulturojn.

LA VENTO de libermerkato blovas denove kaj pli ol iam ajn sur la “nigra kontinento”. Unuflanke, la eŭropa Unio pliigas sian premon al la afrikaj ĉefurboj por finpretigi la subskribon de ekonomiaj partnerecaj interkonsentoj (EPI)* kaj definitive forlasi la nereciprokajn komercajn preferojn: por konservi la sendoganimpostan statuson de siaj eksportoj al Eŭropo, la afrikanoj devos forigi 80% de tiuj, kiuj aplikiĝas al la importaĵoj venantaj de la [eŭropa] Komuna Merkato. Aliflanke, la Afrika Unio iniciatas intertraktadon cele al kreado de kontinenta libermerkata zono (KLMZ). En Niameo (Niĝero), la 16-an de junio 2017, la afrikaj ministroj pri komerco jam decidis forigi post difinita tempo 90% de la doganimpostoj inter la afrikaj landoj.

* Vd “La kiso de morto de Eŭropo al Afriko”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2014.

Tiu libermerkata troakceliĝo lasas dubon, aparte en la agrokultura sektoro. Ni ekzamenu la kazon de Okcidenta Afriko, kiu frontas la trioblan defion de kreskanta nutraĵa deficito, demografia eksplodo* kaj klimata ŝanĝiĝo. Ties nutraĵ-deficito pasis de meze 144 milionoj da eŭroj en 2000-2004 al 2,1 miliardoj da eŭroj en 2013-2016 (se oni ne enkalkulas kakaon, kiu ne estas baza nutraĵprodukto, la deficito saltis de 2,5 ĝis 7,5 miliardoj da eŭroj). Ĝi verŝajne ankoraŭ pliiĝos kun la duobligo de la loĝantaro antaŭvidita ĝis la jaro 2050, dum, samtempe, varmigo de du Celsius-gradoj (2 °C) probable 10% malpliigos la agrokulturan rendimenton en subsahara Afriko, laŭ la Unuiĝintaj Nacioj. La EPI postulataj de la eŭropa Unio reduktos ĝis nulo ekde la kvina jaro de aplikado la dogan-impostojn sur la bazaj nutraĵproduktoj tiaj, kiaj cerealoj (escepte de rizo) kaj lakto-pulvoro. Tio plej verŝajne ne nur forte kreskigos la nutro-dependon sed ankaŭ ruinigos la laktobredistojn kaj produktistojn de lokaj cerealoj (milio, sorgo, maizo) kaj aliaj amelaj produktoj (manioko, ignamo, plantago).

* Vd. Henri Leridon, “Afriko, demografia enigmo”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2015.

La brusela Komisiono prezentas la EPI kiel interkonsentojn kie ĉiuj estas gajnantoj. Sed kial, tiam, plimulto de la landoj de Afriko, Karaibo kaj Pacifiko (AKP), parafinte ilin — t.e. deklarinte sian intencon subskribi-, rifuzis formale ilin subskribi? Tion faris aparte Niĝerio, kiu enhavis 72% de la malneta enlanda produkto (MEP) kaj 52% de la loĝantaro de Okcidenta Afriko en 2016. Ties prezidanto, s-ro Muhammadu Buhari, deklaris al la eŭropa Parlamento la 3-an de februaro 2016, ke la regiona EPI ruinigus ĝian industriigo-programon. En Orienta Afriko, la regantoj de Tanzanio kaj Ugando esprimas la samajn timojn. Se la EPI estas tiel profitaj, kial la eŭropa Unio rifuzis diskonigi la tri efiko-pristudojn (aprilo 2008, aprilo 2012 kaj januaro 2016) efektivigitajn en Okcidenta Afriko?

La brusela Komisiono tute miskonas la lokan agrokulturon kiam ĝi asertas, en raporto de 2016, ke la EPI pliigus la okcident-afrikajn eksportaĵojn de cerealoj je 10,2% kaj tiujn de bovaĵo je 8,4%*. Cerealoj estas la ĉefaj agrokulturaj importaĵoj de la subregiono: 16,1 milionoj da tunoj en 2013, inter kiuj 2,8 milionoj da tunoj venas el la Komuna Merkato (3,4 milionoj da tunoj en 2016). La eŭropa Unio importis nur 22 tunojn da bovaĵo el Okcidenta Afriko en 2016, kie ĝi eksportis 84 895 tunojn.

* Eŭropa Komisiono, “The economic impact of the West Africa-EU economic partnership agreement”, marto 2016.

En la realo, la jaraj perdoj de dogan-impostoj kaj aldon-valora imposto (AVI) de la subregiono pri ties eŭropaj importaĵoj pasus de 66 milionoj da eŭroj la unuan jaron al 4,6 miliardoj la lastan jaron (en 2035), kaj la akumulitaj perdoj atingus 32,2 miliardojn*. Kaj ĉi tiuj perdoj tute ne estas kompensataj de la eŭropaj helpoj planitaj por la periodo 2015-2020: 6,5 miliardoj de la EPI-programo por disvolviĝo (Paped), kiuj cetere estas nur redirektado de helpoj normale atribuitaj, kiel deklaris la direktorejo pri kunlaborado en la Komisiono. La perspektivoj estas des pli malhelaj, ke Britujo, kiu kontribuis 14,5% al la eŭropa Fonduso por disvolviĝo (FED) forlasas la Union, dum Francujo jam reduktis sian kunlabor-buĝeton je 140 milionoj en 2017.

* Vd. “Pertes douanières de l’Afrique de l’Ouest avec l’APE et sans APE”, 7-a de februaro 2017, www.sol-asso.fr
Antaŭ-tempa malfermiĝo

EN EŬROPO, ekzistas potencaj interesoj kiuj aplikas fortajn premojn al la naciaj kaj eŭropaj politikaj respondeculoj por starigo de la EPI. La francaj entreprenoj estas inter la ĉefaj agronutraj kompanioj interesataj de tiuj merkatoj: la frukta kompanio de s-ro Robert Fabre produktas kaj eksportas preskaŭ ĉiujn bananojn kaj ananasojn el Ebura Bordo, Ganao kaj Kameruno; la Grandaj Muelejoj de Abiĝano (Grands Moulins d’Abidjan), tiuj de Dakaro kaj la suker-kompanio de Senegalo estis proprieto de la grupo Mimran, kiu ĵus cedis ilin al maroka grupo; la grupo Bolloré regas la havenajn infrastrukturojn de la gvinea Golfo kaj partoprenas en la eksportado de produktoj al Eŭropo.

La liberala kredo de la eŭropa Unio ne malhelpas ĝin subvencii siajn eksportaĵojn al Okcidenta Afriko. En 2016, ĝi donacis 215 milionojn da eŭroj por 3,4 milionoj da tunoj da cerealoj, kaj 169 milionojn da eŭroj por 2,5 milionoj da tunoj da laktaĵoj laŭ lakto-ekvivalento. La saman jaron, la eksport-helpoj al suda Afriko atingis 60 milionojn por cerealoj, 41 milionojn por kokidaĵoj kaj ovoj kaj 23 milionojn por la laktaj produktoj. Fine, 18 milionoj da eŭroj estis disdonitaj kiel helpoj por laktaĵoj eksportataj al centra Afriko. La doganimpostoj de eŭropa Unio kontraŭ la cetera mondo (escepte de la tarifaj kvotoj) estas multe pli altaj por la transformitaj cerealoj, la laktaj produktoj kaj viandoj ol tiuj aplikataj de subsahara Afriko.

En ĉi tiu kunteksto ja la afrika Unio, subtenata de la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri komerco kaj disvolviĝo (Cnuced en la franca), la ekonomia Komisiono de UN por Afriko kaj la internaciaj financaj institucioj, decidis lanĉi KLMZ antaŭ la fino de 2017 kaj dogan-union antaŭ 2019, la unua foriganta la doganimpostojn inter la 55 ŝtatoj kaj la dua stariganta komunan eksteran tarifon vid-al-vide de la cetera mondo. Fascinata de la prepariĝantaj grandaj libermerkataj interkonsentoj, kiel la granda transatlantika merkato (en la angla: Tafta), la transpacifika partnereco kaj la ĝenerala ekonomia kaj komerca Interkonsento (CETA en la angla) inter la eŭropa Unio kaj Kanado, la afrika Unio pretendas fari eĉ pli bone: “La apero de regionaj komercaj grandegaj interkonsentoj daŭre minacas la aliron de la afrikanoj al la ĉefaj merkatoj, ja deklaris s-ino Fatima Haram Acyl, tiama Komisionano pri komerco kaj industrio de la afrika Unio, kaj ŝajnas, ke tiu tendenco daŭre akceliĝos. Eĉ se ni ne kapablas regi tion, kio okazas ĉe la Monda Organizaĵo pri Komerco aŭ aliloke, tio, kion ni faras el la KLMZ estas tute inter niaj manoj*.”

* Kompleta Deklaro sur la retejo de la afrika Unio, www.au.int

La ideo, ke la nigra kontinento povus subite malfermiĝi al la internacia konkurenco kaj eltiri el tio ekonomiajn profitojn estas iluzio. Tra la historio, neniu lando atingis disvolviĝon sufiĉan por alfronti la konkurencon kun la aliaj sen protekti sian agrokulturon kaj siajn komenciĝantajn industriojn kontraŭ la importaĵoj. Krome, la jam disvolvitaj ŝtatoj ĝuis kaj ankoraŭ ĝuas konsiderindajn subvenciojn, kiel en la kadro de la eŭropa komuna agrokultura politiko. “Oni ne povas hodiaŭ peti de Afriko esti la unua ekzemplo, kiu montru, ke malfermante unue siajn merkatojn ĝi ja disvolviĝos”, resumis tiel s-ro Mamadou Cissokho, honora prezidanto de la Reto de la Okcident-Afrikaj kamparanaj organizaĵoj kaj agrikulturaj produktistoj, okaze de la publika Forumo de la Monda Organizaĵo pri Komerco de septembro 2014.

Akceptante en Akrao, la 9-an de marto 2016, kunvenon de la Ekonomia Komunumo de la Okcident-afrikaj Ŝtatoj (Cedeao en la franca), la ministro pri komerco kaj industrio de Ganao, s-ro Ekwow Spio-Garbrah, lanĉas averton: “La sukcesa apliko de la KLMZ dependos de la maniero laŭ kiu ĝi respondas al la bezonoj de la privata sektoro. Estas ĝenerale antaŭvidita, ke la komercaj reguloj adoptitaj de la afrikaj landoj estas destinataj esti ekspluatitaj de la privata sektoro. La partopreno de la privata sektoro kaj ĝia interesigo pri la KLMZ estas do esencaj*.” La “privata sektoro”, kiun aludas la ministro ne estas la centoj da milionoj da afrikaj etaj agrokulturistoj — kiuj ja produktus multe pli se ili povus certi pri bonaj prezoj garantiataj per efika protekto kontraŭ importado-, sed kelkaj dekoj da internaciaj kompanioj instalitaj en Afriko kaj privataj afrikaj entreprenoj, kiuj faras premon por abolo de doganimpostoj inter afrikaj landoj. “Jes ja, eltiri avantaĝojn el la internacia komerco restas defio por la plej granda parto de niaj landoj, rekonas la ministro, ĉar decidoj kiel la originaj reguloj, la infrastrukturo-deficitoj, la normoj kaj la teknikaj obstakloj alivestitaj en iloj de komerca politiko daŭre malhelpas nin profiti el la eblecoj aliri la merkatojn, tiel malhelpante nian efektivan integriĝon al la multflanka komerca sistemo.” Sed li ŝajnas ignori, ke la EPI malfermos enorman breĉon en la protekto de la afrikaj internaj merkatoj.

* Kompleta Deklaro sur la retejo de la KUNKD (UNCTAD), http://unctad.org

La Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD) (en la angla: UNCTAD) vidas nur avantaĝojn en la KLMZ, aparte en la agrokultura sektoro. “La afrikaj eksportoj de agrokulturaj kaj nutraĵaj produktoj — aparte cerealoj, neprilaborita sukero (el kano kaj el beto) kaj la transformitaj produktoj (viando, sukero kaj aliaj nutraĵproduktoj) — plej profitos el la KLMZ”, skribas tiu UN-organizaĵo. “Kun la KLMZ, la afrikaj eksportaĵoj de agrokulturaj kaj nutraj produktoj kreskus je 7,2% (t.e. 3,8 miliardoj da dolaroj) en 2022 kompare kun la nuna situacio*. Sed reale, la dependeco de Afriko ne ĉesas pli severiĝi: la jaraj importoj de tritiko de la kontinento pasis de 26,6 milionoj da tunoj (por 3,7 miliardoj da eŭroj) dum la periodo 2001-2003 al 48,6 milionoj da tunoj (por 9,2 miliardoj da eŭroj) inter 2014 kaj 2016, dum la eksportadoj malkreskis de 0,3 miliono da tunoj (por 31,6 milionoj da eŭroj) ĝis 0,2 miliono da tunoj (por 74,1 milionoj da eŭroj). Tiuj estis esence faritaj de Sudafriko kaj estis direktitaj al la cetera Afriko je 71% en la unua periodo kaj je 85% en la dua, kvankam ĝia deficito rilate al tritiko estis multobligita per 5,5.

* Donitaĵoj de la KUNKD.

Laŭdante la supozatajn avantaĝojn de la forigo de doganimpostoj sur la inter-afrikanaj agrokulturaj interŝanĝoj, la KUNKD nur montras sian plenan ignoron pri la historio de la agrokulturaj merkatoj: de la egiptaj faraonoj, tiuj ĉiam estis submetitaj al specialaj protektadaj regularoj en ĉiuj landoj. Ĉar, male al la industriaj produktoj kaj servoj, la agrokulturaj merkatoj ne povas memreguliĝi: fronte al nutraĵa postulo stabila en mallonga periodo, la agrokulturaj produktoj kaj prezoj estas aparte submetataj al la klimataj hazardoj, al kiuj aldoniĝas la fluktuoj de la tutmondaj prezoj en dolaroj, pliintensigita de la monprezaj fluktuoj kaj spekulado. Ĉar la agrokulturistoj estas ĉirkaŭ 60% de la profesia loĝantaro sude de Saharo, oni povas imagi kiun enorman socian efikon havus la liberaligo de la agrokulturaj interŝanĝoj.

Ĉu la afrika Unio ĝuste mezuras la obstaklojn al sia projekto de libermerkata zono? Kiel establi komunajn komercajn regulojn en vastega kontinento loĝata de 1,2 miliardoj da homoj en 2016 (2,5 miliardoj en 2050), kun tre diversaj politikaj reĝimoj, malsamaj tarifaj reĝimoj, tre malfortaj transporto-infrastrukturoj, kaj kie la malneta enlanda enspezo estas pokape 260 dolaroj en Burundo, kaj ĝis 6 510 dolaroj en Bocvano? “La KLMZ nur kreos gigantan afrikan merkaton kun malmultaj interŝanĝitaj afrikaj produktoj, opinias la Third World Network Africa. Ĝi faciligos cirkuladon de la produktoj importitaj el Eŭropo kaj aliaj regionoj de la mondo...*

* African Agenda, “Which way Africa’s CFTA”, vol.19, n-ro 2, 2016.

Kritike rigardi la politikojn de la eŭropa Unio ne malhelpas eltiri lecionojn de la integrado kiun ĝi sukcese plenumis, kaj kiu ŝajne inspiras la afrikan Union. Tiu lasta substrekas, ke la interafrika komerco estas proksimume 10% de la tuto, dum la intereŭropa komerco estas preskaŭ la du trionoj de la tuto. Sed tio ne okazis mirakle. Kvankam la buĝeto de la eŭropa Unio estis ĉiam tre limigita — ĉirkaŭ 1% de la MEP-, pli ol la duono estis destinita al la strukturaj fondusoj kaj kohero-fondusoj, kaj tiuj mon-translokigoj faciligis la alniveligon de la malplej disvolvitaj membro-ŝtatoj. Nenio tia estas antaŭvidata sur la nigra kontinento.

La eltirenda leciono por subsahara Afriko do klaras: daŭrigebla ekonomia integrado ne eblos sen signifa redistribuo-politiko inter la membro-ŝtatoj (aparte sine de ĉiu subregiono de la kontinento), kio implicas minimuman politikan integradon kun sufiĉa grava buĝeto. Antaŭtempa malfermiĝo al libermerkato sen tiuj kompensaĵoj povos nur marĝenigi la plej malriĉajn familiojn, entreprenojn kaj regionojn, kreante sociajn kaj politikajn strukturajn konfliktojn kaj kreskintan subevoluon de Afriko.

Jacques BERTHELOT

Afriko

Ja tiel kamparanoj pretervivas

En 2015 la Organizaĵo de la Unuiĝintaj Nacioj donis al si la ambician taskon ĉesigi la malsategon kaj misnutron en la mondo antaŭ 2030, eĉ metante la defion “neniu malsatanto” ĉe la dua vico en la liston de siaj 17 celoj de daŭrigebla disvolviĝo. Sed la nutraĵa malsekureco plu etendiĝas.

DE LA pratempoj, malsatego minacas la homaron. La plej malnovaj prezentoj de la fenomeno venas el la antikva Egiptujo, kie oni trovis malsatego-scenojn pentritajn sur muroj de faraonaj tombejoj. Hodiaŭ, la veraj mankegoj estas pli maloftaj, sed plu ekzistas. En iuj regionoj okazas “silentaj malsategoj”, restantaj nekonataj de la cetera mondo. Aliaj regionoj vivas kun vera risko: pli ol dudek milionoj da homoj, disigitaj en kvar landoj, nuntempe estas rekte minacataj. Tri el tiuj landoj — Jemeno estas la kvara — situas en subsahara Afriko, kie la “sezono de la malsato” kulminas en somero: Sud-Sudano, Niĝerio kaj Somalio — kaj kiu travivas sian plej severan sekecon depost sepdek jaroj. Tiuj ŝtatoj situas en konflikto-zonoj: milito kaj nesekureco malfaciligas la homhelpajn intervenojn, endanĝerigante la vivon de milionoj da homoj, inter kiuj miloj da infanoj.

Tra la jarcentoj, depost kiam la antikvaj Egiptoj pentris tiajn scenojn, malsato domaĝis neniun kontinenton. Dum malsato aperas precipe ligita al malriĉeco, malsatego trudiĝas kiel konsekvenco de milito aŭ de naturaj katastrofoj. Plej ekstrema formo de nutra krizo, ĝi estas antaŭita de tio, kion la fakuloj nomas “nutraĵa nesekureco” aŭ “misnutrado”, teknikaj terminoj kiuj povas ŝajni neklaraj. Por simpligi oni ofte parolas pri “malsato”, sed tio priskribas fiziologian staton, kiam la “nutraĵa nesekureco” priskribas pli vastan problemon. Laŭ ĝia plej simpla signifo, ĝi montras la situacion de homoj, kiuj ne ĉiutage disponas pri sufiĉa manĝaĵo, aŭ sufiĉe varia manĝaĵo. Tiuj homoj malsatas, aŭ vivas kun pli malpli konstanta timo fronti tiun problemon.

Por kompreni ilian timon, necesas kompreni tion, kion ĝi implicas en la ĉiutaga vivo. Metu vin momenton en la lokon de afrika agrokulturisto. Kun viaj du hektaroj da tero, vi estas bone dotita, kompare kun kelkaj el viaj najbaroj, kiuj posedas malpli ol unu hektaron. Vi kultivas maizon, fazeolojn kaj kelkajn legomojn. Vi posedas bovinon kaj du kaprinojn. Vi havas la impreson, ke via situacio pliboniĝas, sed via familio foje trairas malfacilajn momentojn, precipe en kelkaj periodoj de la jaro. Vi rikoltis la maizon antaŭ kelkaj monatoj, kaj tuj vendis parton, ĉar vi bezonis monon por pagi la lernejon de viaj infanoj kaj aĉeti manĝaĵojn, kiujn vi ne kultivas. Vi konservis la ceteron en rezervejo por nutri vian familion, sed restas malmulte nun. La vendo de via maizo ne enspezigis al vi multe, la prezo ja estis malalta ĉar ĉiuj agrokulturistoj de la regiono vendas samtempe. Sed vi ne povis atendi: via rezervujo estas malbonkvalita, via rikolto estus malboniĝinta ene de kelkaj monatoj. Tiam komenciĝas ‘magra’ periodo. Vi jam elspezis la tutan monon gajnitan danke al la vendo de viaj produktoj, kaj la manĝaĵo en la butikoj estas tre multekosta. Restas ĉe vi manĝaĵo por du semajnoj.Vi plantis fazeolojn kaj laboras en la agrojn ĉiutage por havi abundan rikolton, sed nenio estos vendebla antaŭ ses semajnoj. Ĝis tiam, vi ne scias kion manĝos viaj infanoj. Vi devas trovi rimedon por doni al ili manĝaĵon.

VIA EDZINO kaj vi komencis manĝi malpli ofte: tio helpas por plidaŭrigi la rezervojn. Vi eble servas pli malgrandajn porciojn al la infanoj. Tiel, vi gajnas ankoraŭ unu aŭ du semajnojn. Vi ankaŭ konsideras deprunti monon, sed en via vilaĝo ne estas banko, kaj tiuj de la urbo havas neniun intereson pruntedoni al kamparanoj sen garantio. Vi povus uzi la servon de la vilaĝa uzuristo, kiu postulas 40% interezon; tio helpus vin momente, sed kiel poste repagi al li?

Serĉante alian solvon, vi tiam konsideras vendi iom da viaj posedaĵoj. Vi ja esperis, ke viaj infanoj povos manĝi viandon de viaj kaprinoj, sed, vendante unu el ili, vi povus aĉeti maizon por kelkaj semajnoj. Malgraŭ la tre malaltaj prezoj — la kaprinoj estas ja magraj en ĉi tiu jar-periodo-, tio estas pli bone ol nenio. Vi eble provas trovi laboron en la ĉirkaŭaĵo. Najbaro posedanta grandan farmon povus dungi vin kelkajn horojn ĉiutage. Sed la salajroj estas malaltaj kaj oni ne trovas laboron en la vilaĝo. Konsiderinte ĉion, vi fine opinias, ke via familio travivos sen tro da damaĝoj: post kelkaj semajnoj okazos la venonta rikolto.

Kaj jen katastrofo okazas. Afrika raŭpo, aŭ senfoliiga raŭpo (Spodoptera exempta) alvenas en vian regionon kaj estigas senprecedencajn damaĝojn. Nun, restas al vi nenio. Vi konsideras retiri viajn infanojn el la lernejo: ili povus labori, zorgi pri tukoj aŭ bestoj, kolekti lignon por vendi ĝin. Unuvorte, gajni iom da mono. Vi scias, ke ilia estonteco dependas de la lernejo, sed la estonteco ŝajnas malproksima, kaj via familio bezonas monon tuj. Vi esperas ke vi neniam estos devigata malpliigi la nombron de manĝoj de viaj infanoj. Vi finfine vendas vian lastan kaprinon kaj vian bovinon. La infanoj bedaŭros la bovinan lakton, pri kiu la flegistoj de la sancentro diras, ke ĝi gravas por la kresko de infanoj. Vi krome perdos la etajn enspezojn, kiuj venis el la vendo de la cetera lakto, kaj vi ne manĝos kaprinan viandon.

Vi eble direktiĝos al la ĉefurbo. Ĝi estas plurajn horojn for de ĉi tie kaj vi ne vidos vian familion dum monatoj, sed ĉu vi havas elekteblon? Vi aŭdis, ke tie estas laboro, ankaŭ viaj najbaroj aŭdis. Kvin el ili jam foriris, sed neniu ricevis novaĵojn de ili de semajnoj. Kompreneble vi serĉas manĝaĵojn ĉirkaŭ vi: fungoj, sovaĝaj herboj, beroj. Tio estas malmulto, sed ĉio estas preninda, en via situacio... Cetere, vi eble devus vendi parton de viaj teroj. Tio enspezigus sufiĉe da mono por vivi ĝis la venonta maizo-rikolto, sed vi scias, ke tiu estos eĉ pli malgranda se vi reduktas la kulturitan areon. Vi denove pensas pri la vilaĝa uzuristo. Vi ne volas pruntepreni monon: vi jam vidis viajn najbarojn fali en ne malimplikeblan situacion pro ŝuldo, sed tio estas tamen pli bona ol vidi siajn infanojn malsataj. Vi ne ŝatas pensi pri tio, kio okazos kiam venos la tempo repagi la prunton ... Kiel ajn malbona estas via situacio ĉi-jaron, ĝi povus ankoraŭ pli malboniĝi...

Jen ekzemplo, inter aliaj, de tio, kion signifas nutra nesekureco por individuo, kaj ekvido de la profundaj kaŭzoj de malsato por granda parto de la subsahara afrika loĝantaro. Tiu problemo rezultas el miksaĵo de malriĉo kaj nesufiĉa disvolvado en la agrokultura, ekonomia, sociala kaj politika sektoroj, kaj de neeblo aliri al la bazaj servoj. En kampara zono, kie tiaj servoj estas limigitaj, unu sola evento povas nuligi la magrajn enspezojn de familio: sekeco, funebro, enhospitaligo... La sanproblemoj kaŭzitaj de malsato havas konsekvencojn por la kapablo labori, do por la kapablo havigi al si nutraĵon, kaj la misnutrado eĉ pli malbonigas la sanstaton, kaj tiel plu.

KROME, multaj homoj estas viktimoj de aidoso en regionoj, kiuj ne disponas pri taŭgaj san-infrastrukturoj. Malsanuloj troviĝas ĉefe inter la plej malriĉaj loĝantoj, kiuj havas nek malsan-asekuron, nek la monon por pagi kuracilojn. En kelkaj afrikaj landoj, kiel Somalio, Sud-Sudano aŭ Demokratia Respubliko Kongo, milito estas la plej grava obstaklo. Kiam oni fuĝas perforton, oni ne povas okupiĝi pri la kampoj, bredi brutaron aŭ starigi komercon. Ekonomio estas falsita kaj prezoj eksplodas. Edukado, sano kaj komerco suferas el tio: perlabori sian vivon fariĝas pli kaj pli malfacile.

Alia faktoro estas la klimato-ŝanĝiĝo. La sciencistoj kaj agronomoj maltrankvilas pri ĝiaj eblaj damaĝoj. La afrikaj agrokulturistoj kaj bredistoj kontribuis multe malpli al la klimat-varmigo ol iliaj sammetiistoj de la pli riĉaj landoj, sed ili suferas ties konsekvencojn tre konkrete. En kelkaj regionoj de la kontinento, la sekeco-periodoj fariĝis pli oftaj kaj pli intensaj, minacantaj tutajn vivmanierojn. Asociita al la forta demografia kresko, la klimat-ŝanĝiĝo elĉerpas la grundon. Familioj troviĝas devigataj kulturi malmulte fekundajn grundojn per malmulte efikaj iloj, kiuj ne kreskigas la produktivecon.

Eblas tamen rompi ĉi tiun ciklon. Malgraŭ statistikoj, kiuj restas alarmigaj, la vivo de multaj afrikanoj pliboniĝas. La proporcio de homoj suferantaj pro malsato malpliiĝis de dudek jaroj, kvankam la absoluta nombro kreskis pro la demografia kresko. La registaroj de la kontinento kaj la agentejo, kiuj helpas ilin, kiel la Tutmonda Nutro-Programo (TNP) devas akceli tiujn progresojn. En tiom vasta kontinento, situacioj varias laŭ la regionoj. Dum la landoj de la centra Afriko troviĝas en malfacilaĵoj, la okcidenta Afriko travivis konsiderindajn progresojn de dudek kvin jaroj: la proporcio de loĝantoj suferantaj pro malsato malkreskis je pli ol duono, pasante de 24% al 10%. La suda Afriko, kiu estis jam en pli bona pozicio, daŭre pliboniĝas; bona mastrumado de la sekeco ebligis eviti katastrofon en 2016. Kaj koncerne la orientan Afrikon, ĝi antaŭeniris, sed la vojo restas longa. Oni taksas, ke Etiopio, kvankam en plena ekonomia progreso, perdas 16,5% de sia malneta enlanda produkto pro la infana misnutrado*.

* Cf. Afrika Unio, Nova partnereco por disvolvado de Afriko (Nouveau partenariat pour le développement de l’Afrique -Nepad), Tutmonda Nutro-programo (TNP) Programme alimentaire mondial (PAM) kaj Ekonomia Komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj por Afriko (Commission économique des Nations unies pour l’Afrique -CEA), “Le coût de la faim en Afrique. L’incidence sociale et économique de la sous-nutrition chez l’enfant en Égypte, en Éthiopie, au Swaziland et en Ouganda”, Adis-Abebo, 2017, senpage disponigita sur http://fr.wfp.org

David BEASLEY

Nomi venkon per ĝia nomo

En oktobro de 2009, Le Monde diplomatique alvokis siajn legantojn.* Nia gazeto havis tri jarojn da financaj perdoj kaj, kiel ĉe multaj aliaj, ĝiaj vendoj malgrandiĝis. Tio signifis, ke ĝia ekzistado — aŭ, kio estis la samo, ĝia sendependeco — ne estis plu certigita.

* Vd “Nia batalo”, Le Monde diplomatique, oktobro de 2009 art.

Ok jarojn poste, tiu minaco estas forigita.

Ĉar la motivoj de kontentiĝo ne estas sennombraj en tiu ĉi momento, estas utila kaj senpeziĝa analizi tiun, kiu rekte koncernas nin. Des pli, ke ĝi enhavas pli ĝeneralan dimension, intelektan kaj politikan. La eldonkvanto de gazeto certe ne pruvas ĝian kvaliton. Sed, ĉiufoje kiam ĝi esprimas opinian tendencon, filozofion — ne “markon”, produkton —, ĝia malfortiĝo povas indiki ke ĝi ĉesas esti utila, ke oni ne plu bezonas ĝin.

En 2009, ni vetis ke tio ne estas la kazo de Le Monde diplomatique. Kaj ni petis vin konfirmi tion per donacoj, per viaj abonoj, per pli regula aĉetado de la gazeto. Ni emfazis tiam, ke la senpaga informo ne ekzistas; ke, kiam la laboro de la ĵurnalistoj doniĝas senpage, tiuj jam ne dependas de siaj legantoj, sed de la serĉiloj kaj de la reklamistoj.* Tiam, tiu vojo kaj tiu analizo estis apartaj.

* Vd “L’information gratuite n’existe pas” [“Senpaga informo ne ekzistas”, La valise diplomatique, 13-an de oktobro de 2010, www.monde-diplomatique.fr

Nia alvoko estis aŭdata. Ekde 2009, ni ricevis 16.700 donacojn, en totala sumo 1.629.000 eŭroj; la nombro de niaj abonantoj atingis historian rekordon, pasante de 81.000 al 94.000; niaj vendoj de papera gazeto ne estis oferitaj per la sinteno de “ĉio cifereca”; nia totala eldonado estas bona kaj eĉ, jam de tri jaroj, donas rerefuteblajn signojn de fortiĝo (+ 20,5 elcentoj), kontraste al la ĝenerala tendenco de la gazetaro. Samtempe la nombro de abonantoj al niaj arĥivoj registris fulme brilan progreson. Lanĉita en 2013, tiu dokumenta resurso havas hodiaŭ pli ol 35.000 subskribintojn konsciajn, ke la aktualeco de la mondo ne resumiĝas per la tri lastaj disputoj de la semajno. Kia alia franca publikigaĵo povas proponi al siaj legantoj, pri temoj tiel malsamaj kiel tiuj, kiujn Le Monde diplomatique aliras ekde majo de 1954, la tutaĵon de siaj sesdek tri jaroj da arĥivoj? Baldaŭ la dudek lastaj disponeblos en tri aliaj lingvoj ol la franca: la angla, la hispana kaj la germana, kaj poste la portugala, la itala kaj la araba.

Tiuj sukcesoj kaj la stato de nia librotenado (vidu ĉi-sube) instigas nin interrompi niajn jarajn kampanjojn de alvoko al donacoj. La sistemo restas, nome tra nia retejo, por tiu, kiu volas fortigi nian financan situacion kaj kreskigi niajn rezervojn en la perspektivo de eventuala vintro. Sed ĝi ne estas plu urĝa. La estonteco de tiu ĉi gazeto estas certigita, almenaŭ por kelkaj jaroj. Do, oni rajtas nomi venkon per ĝia nomo. Sekve, nia celo transformiĝas: anstataŭ certigi la transvivadon de publikigaĵo, nun necesas larĝigi la disvastigon de la ideoj, kiujn ĝi portas. Do, resume, transiri de defendo al konkero.

En tiu perspektivo, ni daŭrigos la prezon de Le Monde diplomatique sur ĝia nuna nivelo, senŝanĝa ekde 2013.* Cetere ni nutras la specialan fonduson “Solidaraj legantoj”, kiuj, de precize tridek jaroj, danke al niaj legantoj, proponas abonojn al institucioj, bibliotekoj kaj universitatoj en malriĉaj landoj, sed ankaŭ al francaj malliberejoj. Ni cetere proponas al vi patroni dum unu jaro novan abonanton kun la espero ke li poste decidos rekte daŭrigi la sperton (bulteno sube). Tre baldaŭ vi povos fine kontribui kun ni al la “Réseau international solidaire” [“Solidara internacia reto”], kiun ni intencas lanĉi por helpi niajn internaciajn eldonojn. Kelkaj el ili plu vivas nur danke al dediĉo de aktivuloj — iuj dirus: apostoleco — tute ne kutima en la ĵurnalista universo.

* La prezo de la Monde diplomatique altiĝis 20-elcente en dek jaroj. Dum la sama periodo, tiu de la francaj gazetoj preskaŭ duobliĝis.

Kiujn instruojn ni tiras el tiu releviĝo? La konvinkon ke, kiam gazeto ne estas konceptita kiel varo, ĝi devas povi kalkuli kun la engaĝiĝo de siaj legantoj. Tiu estas sendube en nia kazo eĉ pli forta, ĉar nia daŭre prioritatas la internacian aktualecon, kiun oni aliloke grandparte oferas, kaj ke, sub la impulso de Claude Julien kaj poste de Ignacio Ramonet, ni estis la skoltoj de la kritiko de la komunikiloj. Kun la fluo de la tempo, nia analizo vekis multajn ŝokitajn reagojn.* Nun ĝi estas grandparte reuzata de la laboristoj de la dudek kvara horo, kelkfoje akompanata de kelkaj pentintaj pekuloj. Bonvenon al ili: tiuj, kiuj kiel ni volas efike batali ĉe la fronto de la ideoj ne postulas identeckartojn kaj aŭtorajn rajtojn.

* Por konvinkiĝi pri tio, vd Edwy Plenel, “Le faux procès du journalisme” [“La falsa proceso kontraŭ la ĵurnalismo”], Le Monde diplomatique, marto 1998.

Le Monde diplomatique ne nur akuzis la reale ekzistantan ĵurnalismon (kapitalisman koncentriĝon, unuecan pensadon, burĝan enfermitecon, sekretajn interkonsentojn kaj komplezojn). Ni kontraŭmetis al ĝi alian profesian praktikon. Nia kritiko per ĵurnalista agado legeblas ĉiumonate kaj ne resumiĝas en rifuzo de la liberala kaj eŭropa altirrepuŝa reago de preskaŭ ĉiuj komunikiloj. Ĉar niaj “kolegoj” fine komprenis: la senkreditiĝo de la malsprita politikisto, kiu gurdas sian kliŝon, nun makulas la reputacion — kaj do la komercan valoron — de la gazetaro kiu akompanas lin kvazaŭ lia ventroparolanto. La eldonaj gvidantoj do decidis uzi precipe alian profesian figuron, kiun ni tute sama malagnoskas, tiun de la neŭtrala raportisto, sen ideologio, “deĉifranto”, “dekodanto”, kiun “oni ne trompas”, kiu rikoltetas de unu konvinko al la alia, pretendas neniam engaĝiĝi.

Lia profesieco konsistas en elektado de “veraj faktetoj”, kiujn li prezentas senkomente; li preferas la “aferojn viditajn” (antaŭ ĉio se ili estas korŝiraj) al racia analizo de la sociaj kaj internaciaj rilatoj; li ĵetas ekster la sferon de informado la ideojn juĝatajn ekstremaj, kaj samtempe faras aliajn (do la liajn) la alfo kaj omego de ĉiuj “debatoj”. Tiel ili esperas la unutonecon konstanta kaj la fikcion de plurismo certigita.

Dum la konkurenco pri aŭskultantaro ofte malriĉigas la informon, la neŭtraleco konceptita kiel elkrestigo de la kontraŭaj opinioj sekvigas alian koston: forpelitaj el la opinipaĝoj, el la televidaj diskutejoj kaj el la decaj interŝanĝoj inter komplicoj kaj kolegoj, la ĉiuspecaj politikaj disidentoj kreas siajn revuojn, siajn ĉenojn, siajn publikigaĵojn. Per delektinda renversiĝo de la situacio, ili profitas de la senkreditiĝo de la institucia ĵurnalismo, ekde kiam esti elpelita el la ĵurnalista korporacio fariĝis preskaŭ garantio de konfido, kreditletero, ordeno de honorlegio.

Nia honoro estas aliloke. La informo, kiun ni publikigas, devenas same de ĵurnalistoj kiel de universitatanoj, verkistoj kaj de esploristoj. Kiom ajn zorge ĝi estas elektita, fakto “faras sencon” nur se ĝi estas metita en historian, politikan kaj kulturan kuntekston. Kun la fluo de la tempo, produktantoj de scioj kaj membroj de la skipo de la gazeto do starigis rilatojn por aliri laboraĵojn kiuj ebligas kompreni la mondon, kun la espero ŝanĝi ĝian direkton. Jes, tio restas nia celo, kaj ni scias, ke ni havas ankoraŭ multan laboron antaŭ ni ...

De jaro, pluraj eventoj kune produktitaj de la grandaj komunikiloj konfirmis nian apartecon. En Francujo, s-ro Emmanuel Macron estis puŝita en la potencon de elektantaro de maldekstra centro, danke al kiu li faras politikon dekstran. En tiu trompo de frakcio de la elektantaro, la gazetaro ludis sian ludon. Speciale la gazetoj kaj retejoj de informado konsiderataj maldekstraj, kiuj kelkfoje apogis s-on Macron antaŭ la unua baloto. La 28-an de la ĵusa septembro, L’Obs, kiel ofte, afiŝis la foton de la prezidanto de la respubliko en la titolpaĝo, sed ĉi-foje kun tiu akuza titolo: “Kial li donacas al la riĉuloj”. Kial? Ĉar L’Obs igis elekti lin ... Kun, ni koncedu, preskaŭ ĉiuj ceteraj gazetoj — sed sen ni.* Rezulto, Le Point “kredas revi” esti heredinta prezidanton tiom liberalan. Kaj Le Figaro mencias “etan miraklon”. Baldaŭ ĝia proprietulo, Serge Dassault, efektive pagos malpli da impostoj.

* Vd Marie Bénilde, “Le candidat des médias”, kaj Pierre Rimbert, “Un barrage peut en cacher un autre”, Le Monde diplomatique, respektive majo kaj junio 2017.

Kiam ni elmontras la risortojn de la potenco, la internacia situacio devigas nin ankaŭ antaŭgardi nin kontraŭ danĝeroj de la indignanta indigno, de la “opozicio kiu kontentigas la malkontentulojn”, kontraŭ la eĥo de la komunikiloj kaj de la sociaj retoj, kiu izolas kaj kelkfoje stultigas. Ekde la elekto de s-ro Trump ne pasas horo sen ke la plimulto de la okcidenta gazetaro detaligas la erarojn, la hontindaĵojn kaj mispaŝojn de la okupanto de la Blanka Domo. La temo estas neelĉerpebla. Ĝi ebligas al tiuj, kiuj bezonas ĝin, konstrui al si malmultekostan profilon de progresemulo.

Sed tiu metodo kondukas ankaŭ al konstruado de nova “akso de malbono”, larĝe fantaziata, ofte aldonante s-on Vladimir Putin. La fakto, ke s-ro Trump kaj li estas kontraŭaj en temoj tiel sendanĝeraj kiel Irano, Koreujo, la UNESKO, Kubo, la klimata varmigo, Ukrainujo, Venezuelo, Sirio, ŝajnas preskaŭ sensignifa. Ĉar ĉion ĉi oni forbalaas per la suspekto, ke la rusa prezidanto simpatias kun sia usona kolego. La Central Intelligence Agency (CIA) — kiu kompreneble neniam mensogis kaj kiu ĉiam skrupule tenis sin ekster la politika vivo de la aliaj landoj — efektive asertas, ke Kremlo rekte implikiĝis en la disvastigo de malamikaj informoj pri s-ino Hillary Clinton, kio, laŭ ĝi, klarigas ŝian ne antaŭviditan malvenkon.

Tiujn fake news (“misinformojn”) elkovitajn de Moskvo la Nordatlantika Traktat-Organizaĵo (NATO) volas kontraŭbatali. Ĝi faros tion kun certa fakkono, ĉar en la momento de la Kosovo-milito (1999) la NATO mem detaligis siajn teĥnikojn “por anestezi la opiniojn” en kazo de armea “misago”: “Ni diris, ke ni faros enketon, ke la hipotezoj estas multaj. Ni malkaŝis la veron nur du semajnojn poste, kiam ĝi interesis jam neniun.”* Sed, se tia vero “jam interesas neniun”, nin ĝi pasiigas ... Zorgi pri ĝi estas iomete tio, kio distingas nin. Kaj ni eĉ nomas tian memorigon, returniĝon, oblikvan rigardon: perspektivigo. Ĝi ofte retenas nin hurli kun la lupoj. Ĝi postulas iom da memoro kaj pli da intelekta klopodo ol kompulsa sendo de deko da tvitoj pri la lasta polemiko de la tago.

* Kp “L’opinion, ça se travaille....”. Les médias et les guerres justes, Agone, Marsejlo, 2014.

“Ne maltrankviliĝu, kantas la franca rapistino Keny Arkana.

Lasu nin luli vin mallaŭte

Lasu nin rakonti al vi historiojn

Lasu nin pensi anstataŭ vi, dum vi distros vin.”

Tiuj kelkaj verso resumas la ĵurnalismon, kiun ni kontraŭbatalas. Tiu, kiun ni produktas ĉiumonate, danke al vi, havas ankoraŭ la estontecon antaŭ si.

Serge HALIMI.

Tri konkerendaj rajtoj. — Ĉesigi la defend-batalojn

La rajtoj atingitaj en la lastaj du jarcentoj havas ĉie la saman limon: kvankam principe la popoloj decidas pri sia politika sorto, ili tute ne havas suverenecon super la ekonomio. Ĉu por kuraci tiun unuflankan paraliŭon la sociaj movadoj ne devas ŝanĝi sian perspektivon: ne nur kontraŭstari reformojn, sed antaŭenigi alian modelon?

De jardekoj la bataloj de la fortoj de liberala reformo esence konsistis en tio ke ĝi forprenis de la laborista klaso tion, kio estas ĝia unueco trans profesioj, sociaj originoj, sekso, kulturoj: la statuson de produktanto. Tio, kio fundamente unuigas la kaldronforĝiston kaj la kinartiston, la inĝenieron kaj la ĉenlaboriston, la bakiston kaj la instruiston, tio estas, al la demando “kiu produktas la riĉaĵojn?” la ebleco respondi: “Ni”.

Kontraŭ tiu kerno de klaskonscio la burĝaro ekde la 1970-aj jaroj faras duoblan ofensivon. Unue, ideologian: necesas forgesigi, kiel, en la jaro 1946, la laborista movado trudiĝis, kun la ĝenerala reĝimo de socia asekuro kaj la statuso de la elektristoj-gasistoj, la antaŭkondiĉoj de ŝanĝo de la produktadmaniero. Ĉar, ekde tiu dato, la kolosaj sumoj kolektataj de la socia asekuro kaj ĝis en la 1960-aj jaroj mastrumataj de la laboristoj mem*, pagis kiel laboron aktivecojn ĝis tiam konsideratajn “ne produktivaj”: la sanservojn, la aktivecon de pensiuloj, la hejma edukado de la infanoj, ktp. Sufiĉas nomi kelkajn atingojn de tiuj postmilitaj jaroj por kompreni, kiom gravas por la gvidantoj forviŝi ilian spuron en la kolektiva memoro: la dumvivan salajrojn de la funkciuloj kaj de la pensiuloj, la financadon de la tuta franca universitata-hospitala sistemo sen banka nek akciula profito en la 1960-aj kaj 70-aj jaroj (la kotizkvoto altiĝis), la nekapitalisman statuson de la malsanulejoj — tiuj, kiuj tie laboras, estas kunproprietuloj de uzado, kvankam tiu statuso restas en komenca stadio.

* Vd Bernard Frioto kaj Christine Jakse, “Une autre histoire de la Sécurité sociale” [“Alia historio de la socia asekuro”], Le Monde diplomatique, decembro 2015.

La granda forto de la laborista mondo tiam estis kontraŭbatali ne por ripari la valoron, sed por alia produktado de la valoro. Ekzemple Ambroise Croizet, la sekretario de la [sindikata] federacio CGT (Ĝenerala Konfederacia de la Laboro) de la metallaboristoj, kiu en novembro de 1945 fariĝis ministro pri aplikado de la ediktoj pri la socia asekuro, per la leĝo de aŭgusto 1945 levis la edukadon de la infanoj fare de iliaj gepatroj al la rango de produktiva laboro. Cetere li kalkulis la sumon de familiaj monatribuoj kiel oblon de la horsalajro de trejnita metallaboristo kaj indicis la unuan laŭ la progreso de la dua. Duinfana patrino tiel ricevas salajron de ducent dudek kvin horoj de salajrata laboristo monate por laboro ekster la “dungmerkato” kaj ekster mastra dispono (sed ne ekster vira dominado ...)*. La ĝenerala reĝimo instalis ne la atribuon de parto de la valoro al “utilaj neproduktivuloj”, sed produktadon de valoro, kiu eliras el la trudjako de la kapitalo. Labori sen dungisto nek akciulo, ricevi socialigitan salajron, ĝui la uzproprieton de la laboriloj: jen balbutas komunista socio.

* Kp pri tio Louis Alvin, Salaire et sécurité sociale [Salajro kaj socia asekuro], Presses universitaires de France, Parizo, 1947.
Kio estas laboro?

La dua ofensivo kontraŭ tiu estontiĝanta mondo estas: rompi la socian kaj ekonomian unuecon de la produktantoj. La regantoj, kiuj unu post la alia jam dum duona jarcento multigas la disponojn, kiuj redifinas la laoron ĉirkaŭ la solaj aktivecoj kiuj povas plivalorigi la kapitalon. Tiel la reformista retoriko gurdas, ke la malsan-asekuro, produktante prizorgadon, ne kreas ekonomian valoron: ĝi kaŭzas elspezojn pri sano. Aŭ ke la salajro de la prizorgantoj ne vere kompensas ilian laboron: ĝi devenas el la solidareco de la aliaj laboristoj. Tiu entrepreno de disigo de la mondo de produktantoj komence celis la “junulojn”. La intenco estis ĉesigi la progreson de la ekdunga salajro, kiu sekvigis altiĝon de la tuta salajrosistemo. La disponoj starigitaj por bremsi kaj poste duonigi la salajron por 25-jarulo, inter la fino de la 1960-aj kaj fine de la 1990-aj jaroj* kondukis al starigo de nova kategorio de dungopolitikoj. Ne ekzistis la kategorio “junuloj” en la labormerkato ĝis kiam Raymond Barre inventis ĝin en la jaro 1977 sub la viktimigita figuro de la 16-18-jaruloj kun lerneja malsukceso, kiuj meritas prefere la solidarecon ol normalan salajron. Antaŭe oni estis pagata per salajro de la kolektiva konvencio, sendepende de la aĝo.

* Christian Baudelot kaj Roger Establet, Avoir 30 ans en 1968 et en 1998 [Esti 30-jara en 1968 kaj en 1998], Seuil, Parizo, 2000.

Pri la senlaboruloj, pri la patrinoj kiuj sole kreskigas siajn infanojn, pri tiuj sen aŭ kun malalta diplomo, pri la loĝantoj de transformataj teritorioj, la sama scenaro ripetiĝas jam de kvardek jaroj, kiu celas eligi kategorion el la protektanta komuna statuso: viktimigo de socia grupo, alvoko al kapitalista solidareco, anstataŭigo de salajro per ĉion inkluda imposto. Tiu granda pritranĉado daŭras spite al la potenca protestado de la politikaj asociaj aŭ sindikataj organizaĵoj, kiuj anstataŭigis sian sociala batalon per solidareco al la viktimoj. Por venki [la francan prezidanton] s-ro Emmanuel Macron kaj la mondon, kiun li enkarnigas, la kontestantoj devas radikale ŝanĝi sian strategion. Unue gravas, ke oni batalu sur la bona tereno. Ne sur tiu de la viktimoj, sed sur tiu de la produktantoj, kiuj ni ĉiuj estas: ne por mono, sed por laboro; nepor disdivido de la riĉaĵoj, sed por ilia produktado. Kio valoras, kio estas konsiderata kiel laboro en la senfina spaco de la homaj aktivecoj, estas nenio alia ol konvencio decidita de la sociaj interrilatoj. La aktiveco “konduki infanojn” al la lernejo ne havas ekonomian valoron, se la gepatroj faras tion. Sed ĝi akiras ĝin, kiam ĝi estas konfidata al asistantino de la infanetlernejo. Tamen temas pri la sama konkreta laboro. La kapitalista retoriko ne neas la utilon de edukantaj gepatroj, de pensiuloj kiuj estas aktivaj kaj de flegistoj kiuj savas vivon. Sed ĝi identigas la produktadon nur al aktivecoj en la kadro de la subordigo al dungisto proprietulo de la laborrimedo, por plivalorigi kapitalon. Kia ajn aktiveco povus socie esti validigata kiel laboro, sed tiu validigo estas objekto de necedema klasbatalo: tiuj, kiuj decidas pri tio, ĉu ia aŭ alia aktiveco estas aŭ ne estas laboro, havas la potencon super la produktado. Ili decidas, kiu produktu, kio estu produktata, kie, kiel kaj por kiom. La gvidanta klaso tiras sian potencon nur el la mastrado de la laboro. Konservi tiun mastradon estas ĝia obsedo: sen ĝi, nenia profito.

Do, por venki tiun klason, necesas transformi la senarmilan popolan rifuzon, kiu esprimiĝas en la sociaj movadoj en aliĝon al praktiko de ŝanĝo de la produktado, de la esplorado, de la entrepreno kaj de la laboro. Kaj por tio, apogi sin sur la potencajn instituciojn, kiujn post la milito la laborista mondo trudis. Malgraŭ la impeto de la liberalaj reformistoj, la salajra socialigo de la valoro tendence kreskegas: proporcie al la malneta salajro, la kvoto de kotizoj kaj de impostoj por la socia asekuro pli ol duobliĝis de post 1945; la sociaj subtenoj, kiuj estis 15 elcentoj de la malneta interna produkto (MIP) en 1959, pasis al 32 elcentoj. La dumviva salajro siavice koncernas hodiaŭ trionon de la loĝantoj pli ol 18-jaraj (oficistoj, san-personaro, salajruloj de kelkaj branĉoj, la duonon de la pensiuloj), kontraŭ apenaŭ 500.000 homoj en 1946 kaj kelkaj pensiuloj. Unu el la precipaj limoj de tiu ĉi “jam ĉi tie” ekzistas, ĉar ĝi limiĝas al la senvara/senkomerca produktado: eĉ post la milito la kapitalo sciis konservi sian hegemonion super la kampo de varoj/komerco. Rompi tiun obstaklon estas prioritata.

La burĝaro, klaso iam revolucia, fine de la 18-a jarcento unuigis la juran statuson de la personoj, kiuj ĝis tiam estis dividita dum ilia naskiĝo: la homoj “naskiĝas kaj restas liberaj kaj jure egalaj”. Kroĉante sin al siaj privilegioj, ĝi nun montriĝas nekapabla organizi la valorproduktadon sur bazoj antropologie, teritorie kaj ekologie akcepteblaj. Post tiu konstato, la tasko de la salajrularo konsistas en unuigado de la ekonomia statuso de la personoj, proklamante ilian liberecon kaj ilian juran egalecon en la kampo de la valoroj.

Kiel? Per atribuado de tri novaj rajtoj al ĉiu homo en la tago de lia jura plenkreskiĝo: dumvivan salajron, kiu donas al ĉiu la statuson de valorproduktanto; la proprieton de uzado de la laborrimedoj, kiujn li devos uzi; la partoprenon en la instancoj de kunordigo de la ekonomia aktiveco. Al tiuj rajtoj respondos la estigo de du kotizoj prenotaj el la aldonvaloro kaj pagataj, laŭ la modelo de la sociala asekuro, al specifaj kasoj: la salajrokaso kaj la investkaso.* Organizita ĉirkaŭ kvalifiko asociita al ĉiu individuo kaj evoluonta dum la kariero laŭ servodaŭro kaj laŭ ekzamenoj de kvalifiko, la dumviva salajro estus pagata jam ne de dungisto, sed de la salajrokasoj; ĝi ne dependus de dungo kaj ĝi fariĝus persona rajto. Same okazus pri la proprieto je uzado: la salajruloj efektive gvidus la produktadon en sia laborloko: konsiston de la kolektivo, difinon de la investoj, de la produkto, de la eniraj materialoj, de la merkatoj, de la rilatoj inter partneroj, de la pozicio en la internacia labordivido. Sed la efektiva praktikado de la uzproprieto ne povas limigi sin al la laborrimedo kiun oni uzas. Ĝi devas etendiĝi al la decidoj pri la grandaj ekonomiaj orientiĝoj per partopreno de la salajruloj en la diskutoj pri la investkasoj. Tiuj ĉi anstataŭus la akciulojn por decidi pri la investoj, decidus pri la atribuado de la ekonomiaj kotizoj kaj kreus monon anstataŭ la bankoj, same por financado de novaj projektoj kiel por tiu de la elspezoj por funkciigi la senpage alireblajn publikajn servojn.*

* Vd “La cotisation, levier d’émancipation” [Kotizo, levilo de emancipiĝo], Le Monde diplomatique, februaro 2012.
* Pri tiuj investkasoj vd Émanciper le travail [Emancipi la laboron], La Dispute, Parizo, 2014, kaj la broŝuron “Caisses d’investissement et monnaie” [“Investkasoj kaj mono”], de Réseau salariat, www.reseau-salariat.info. — Tiu ĉi lasta teksto aperas, kune kun tiu ĉi artikolo, en jena libro: Salajrecreto: La proponoj de Bernard Friot pri investkasoj, mono kaj dumviva salajro; Bernard Friot: Tri konkerendaj rajtoj — Ĉesigi la defendbatalojn. Elfrancigitaj de Roland Platteau kaj Vilhelmo Lutermano respektive. Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2017, 58 paĝoj, ISBN 978-2-36960-079-4 (= MAS-libro n-ro 174).

Tiuj ĉi tri rajtoj fondus la popolan suverenecon super la ekonomio kaj donus al la statuso de produktanto la politikan forton, kiun la statuso de proprietulo posedas en la artikolo, kiu finas la Deklaron de la rajtoj de la homo kaj de la civitano de 1789: “Ĉar la proprieto estas netuŝebla kaj sankta rajto, neniu povas esti senigita je ĝi.” Ni ĉiuj estas proprietuloj de nia salajro kaj de nia laborrimedo: tiu konkero devus esti la kerno de la agado de la kontraŭantoj al la Movado de la entreprenoj de Francujo (Medef) kaj al la ediktoj de s-ro Macron.

Por fari tian batalon necesas laboro de konvinkado, kiu direktas sin ne nur al la salajruloj, sed ankaŭ al la kampuloj, al la sendependuloj kaj al etaj mastroj. Necdesas montri, en kio tiuj kategorioj havas intereson etendi la popolan suverenecon al la kampo de vara/komerca ekonomio. Same kiel la interveno de laboristoj en sia entrepreno antaŭkondiĉas, ke ili ne timas perdi sian salajron, la emancipiĝo de la laboro de la sendependuloj antaŭkondiĉas, ke ilia enspezo ne dependu de la ekonomiaj hazardoj, sur kiuj ili havas nenian influon. Ankaŭ devus montriĝi ebla konvinki la etkampulojn, ke la 10 miliardoj da eŭroj de supozata helpo al la kampkulturo devas esti atribuataj al la persono kaj ne al la hektaro aŭ al la produkto: tiu ŝanĝo certigus 20.000 eŭrojn da jara salajro al ĉiuj el la 500.000 kampuloj, kaj estus la komenco de logiko de dumviva salajro. Certe malfacilus konvinki la mastrojn de malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj ke ili memmortigu sin kiel proprietuloj de sia societo. Tamen, ilia ideologia favoro al la aktuala reĝimo estas skuata de ilia konkreta sperto, nome ke ĝi devigas ilin premi sin mem kaj siajn salajrulojn por pagi la renton de la pruntantoj aŭ de la proprietuloj de la loko. En la nova reĝimo la entrepreno ne estus pli “ilia”, en la senco ke ĝi ne estus ilia proprieto, sed ili estus kunproprietuloj de uzado, same kiel la ceteraj salajruloj (kiuj ne plu estus “iliaj” salajruloj), de laborrimedo kiu fariĝis kolektiva proprieto.

La projekto kaj la vojo

Multaj demandoj restas, interalie tiu de eksporto de tia ekonomia organizo en aliajn landojn, kaj ĝia harmoniigeblo kun la liberkomerco kaj kun la devigoj de la Eŭropa Unio.3 Sed unu afero certas: ĉia prokrasto iomete pli senarmigas la produktantojn. Post kvardek jaroj da bataloj perditaj, ĉar faritaj en la maniero trudita de la kontraŭulo, kiel ni povus daŭre pensadi en du tempoj, kiuj estas disigitaj inter si, tiu de mallonga tempo, en kiu oni taŭge aranĝas la kapitalismon, kaj tiu de longa tempo, kiam la kapitalismo estos for? Sed per kia miraklo ĝi malaperus? Sinsekva aldonado de mallongaj tempoj kongruaj kun la aktuala reĝimo kondukos nur al la ĝisnuna stato. La klaso de produktantoj nuntempe konstruiĝas per la konkero de la ekonomia respondeco. Oni devas postuli la identecon de la projekto kaj de la vojo. Nenian lirikismon en la projekto, nenian prozismon sur la vojo: la revolucio estas propono perfekte aŭdebla, se oni honoras la batalon de niaj antaŭuloj.

Bernard FRIOT.

Peza Hispania konstitucio

La kataluna krizo naskiĝis en Madrido

Kontraŭstarantaj unu la alian pri la demando pri sendependiĝo de Katalunio, la regantaj poilitikestroj en Madrido kaj Barcelono similas: ili pensas, ke ilia necedemo forgesigos la skandalojn pri koruptado, kiuj trafas ilin. Jen buljono nutranta superpostulojn, eĉ subprememajn. Male, inventi solvon por la konflikto necesigas elkovri la radikojn de la krizo.

Vidataj de Eŭropo, la pozicioj de la kontraŭstarantaj partioj pri la Kataluna demando povas ŝajni strangaj, eĉ sencelaj. Ili tamen sekvas du strategiojn, kiujn oni pli bone komprenas forlasinte la legskemon “disiĝo kontraŭ centra ŝtato”. Ne tial, ke ĝi estas erara (ambaŭ flankoj asertas ĝin), sed ĝi kaŝas alian problemon pli profundan: la Hispana konstitucio ne evoluis de post sia efektiviĝo en 1978, tri jarojn post la morto de la diktatoro Francisco Franco, kaj tiel iom post iom perdis sian rilaton kun la realo de la socio, kiun ĝi devis strukturi. La disiĝisma legskemo ne klarigas, kial la Hispana ĉefministro fajrigas Katalunion la 1-an de oktobro, kaj sekve vokas por tiea balotado, nek kial lia Kataluna samtitolulo deklaras sendependiĝon sen ia ajn reala konsekvenco, kaj tiel malkontentigas tiom siajn sampartianojn kiom siajn kontraŭulojn. La respondo estas, ke la Kataluna krizo estas ia teritoriiĝo de konfliktoj naskiĝintaj aliloke.

De post la efektivigo de politikoj de severa malabundo en 2011, Hispanio travivas epokon de malstabileco, kiu montriĝas per pli kaj pli gravaj krizoj: movado por okupo de placoj konata kiel “15-M” en 2011*, krizo pri parlamenta reprezentado en 2015 kaj 2016 (estiganta tri cent tagojn sen registaro, dum kiuj la kurantaj aferoj estis traktataj de la elirintaj ministroj), secesiisma defio de Katalunio. Kiu estas la problemo kuŝanta sub ĉi tiuj tri krizoj? La principoj de konstitucio naskita kiel ekirpunkto por transiro de diktaturo al demokratio, sed kiu fine malhelpis la procezon, kiun ĝi devis ebligi.

* Legu Raúl Guillén, “Alchimistes de la Puerta del Sol”, Le Monde diplomatique, julio 2011.

Ja oni jam vidis pli demokratisman tekston ol ĉi tiun. La sistemo de aforamiento, ekzemple, estas postvivaĵo de la eksreĝimo danke al kiu 17 000 homoj evitas justicon de unua instanco kaj estas juĝataj de pli altaj tribunaloj, pli influeblaj de la intervenoj de la ekzekutiva potenco. Simila al escepta statuso, kiu protektas en Francio la prezidanton kaj la registaron, ĝi koncernas en Hispanio la tutaĵon de la parlamentanoj (inkluzive tiujn de la regionaj parlamentoj). La politikaj partioj ricevas rolon “fundamentan” en la “politika partopreno” (6-a artikolo), kiu multe superas tiun de partopreno al la formiĝo de la publika opinio, kiel estas en la plejparto de demokratiaj landoj*.

* La konstitucio de la Franca 5-a respubliko, asertas ke, “la partioj kaj politikaj grupoj partoprenas la balotesprimon.

Dum aliloke oni konceptas ĝeneralan volon kiel preteron de individuaj interesoj, la Hispana sistemo efektivigas bildon de la mondo organecisman: la popolamaso devas esti kadrita por formi popolon. Tiel la Frankisma reĝimo organizis la socion ĉirkaŭ Nacia Movado kaj vertikala Sindikato. Post la morto de la diktatoro Hispanio malfermiĝis al politika kaj sindikata plurismo, sed ĝi ne fundamente ŝanĝis iliajn funkciojn. La civitanoj voĉdonas por organizo, kiu poste elektas siajn deputitojn el fermita listo, proporcie al la akirita rezulto. Kaj tiuj deputitoj ne deĵoras en siaj distriktoj...

Malpli ol personasocioj kunteniĝintaj per ideologia afineco, la Hispanaj politikaj partioj strukturiĝas kiel korporacioj nesentemaj al publika etoso kaj protektitaj kontraŭ siaj propraj aktivulaj bazoj. Kial do surpriziĝi el ilia koruptogrado? La riveloj pri la “afero Gürtel”, 43 milionoj da eŭroj defraŭditaj favore al Popola Partio (PP), amasiĝas en la ĵurnaloj preskaŭ ĉiutage de pluraj jaroj. Tamen temas nur pri unu el la nekalkuleblaj skandaloj pri koruptado, kiu fakte iĝis sistema. En 2014 la Hispana branĉo de Transparency International postulis ke “la fermitaj listoj de la partioj estu malfermitaj” kaj ke la partioj “publikigu siajn kampanjajn kontojn ene de tri monatoj post la balotadoj*. Senresponda alvoko.

* Vidu Jesús Lizcano Álvarez, “Partidos politicos y corrupción: la hora del cambio”, El País, Madrido, 7-a de februaro 2014.
Respublikismaj nostalgioj

Sed ĉu oni devas surpriziĝi ke, same kiel la partia sistemo, la institucioj devenintaj el la konstitucio de 1978 limiĝas al kompromiso inter demokratio kaj Frankismo? La aŭtoroj de la teksto ĉefe strebis por ke la enlanda milito ne rekomenciĝu. La projekto do serĉis bazon troviĝantan inter la kacika sistemo tipa de la naciisma-katolika Hispanio kaj demokratio, el kiu oni poste povos transiri al “pura demokratio” laŭmezure de la socia antaŭeniro. Anstataŭ evoluigi la tekston de 1978, la lando male sanktigis ĝin: depost ĝia redaktiĝo, Hispanio ne daŭrigis la konstitucian laboron, promeson, kiun tamen enhavis la demokratia transiro.

Ja certe Hispanio forlasis la valorojn kaj sintenojn, kiuj ligis ĝin al la diktaturo. Kvardek jarojn post la fino de cenzuro, oni tie volonte diskutas pri eŭtanazio, demando pri genroj, seksaferoj aŭ konsumado de distrodrogoj. La ofteco kaj la libera maniero per kiu la televidaj steluloj interpelacias la regantojn ŝajnas pli Usonaj ol katolikeŭropaj. En Hispanio de 1978 ne ĉiuj infanoj vizitis lernejon, la stratoj de multaj mezgrandaj urboj ne estis asfaltitaj, iuj kvartaloj ne rivevis poŝton, aliaj ne estis konektitaj al kloakaro, la servoj transportaj kaj prisanaj estis daŭre primitivaj... En 2017 la transformiĝo ekonomia, socia, kaj kultura estas evidenta. Sed komplete koncentriĝinta sur tiu tasko, la lando neglektis la ceteron. La aliĝo al Eŭropa komuna merkato en 1986 kaŝis la mankon de konstituciaj reformoj: se la socio tiel rapide demokratiĝis, ĉu tio ne montras, ke la institucioj atingis la taŭgan ekvilibron?

En tiu situacio, la Kataluna defio, kiu prezentas sin kiel secesian movadon, eltiras sian motoran energion el fosaĵo inter la Hispanoj kaj iliaj institucioj, el malakcepto de koruptado (tamen tiom ekzistanta en Katalunio kiom aliloke), sen forgesi apartan abomenon al restaĵoj de absolutismo, ankoraŭ multaj en Hispanio, kie la reĝo, la eklezio kaj la “granduloj” restas la ĉefaj terposedantoj, kaj pro tio profitas la Eŭropan helpomonon por regionaj disvolviĝoj (1,85 milionoj da subvenciaj eŭroj en 2003 por la forpasinta dukino de Alba).

La interrompo de la aŭtonoma statuso de Katalunio fare de la konstitucia tribunalo en 2010 estiĝis kiel la fajrero, kiu flamigis la Katalunan ebenaĵon. Pri tio, du faktoj estas substrekindaj. Unu cirkonstanca: la interrompo estis efektivigita pro justica peto de PP, decidita de S-ro Mariano Rajoy, kiam lia partio atingis sian balotan limon, kaj li mem ricevis atakojn de oponantoj ene de PP. S-ro Rajoy tiam ekkolektis subskribojn tra la tuta Hispanio kontraŭ la statuso de Katalunio. Tiu tipo de provokado ĉiam sukcesis ĉe lia plej reakciula balotantaro.

La dua rilatas al la historio, ĝi klarigas kial la interrompo de la aŭtonoma statuso revigligis malnovan vundon kaj klarigas la strategion de la prezidanto de la Ĝeneralejo (Generalitat) de Katalunio, S-ro Carles Puigdemont. La 14-an de aprilo 1931 la Hispanaj respublikistoj venkis la municipajn balotadojn en la plejparto de la grandaj urboj, kaj proklamis plurajn respublikojn, inter ili la Katalunan Respublikon sub la regado de Lluis Companys, municipa konsiliano de Esquerra Republicana de Catalunya (ERC, respublikista maldekstro). Efektivigante federaciigan programon, tiuj respublikoj proklamis la duan hispanan Respublikon, kiun la diktatoro Franco ĉesigis. Post la morto de la diktatoro la respublikistoj argumentis, ke la federacia respubliko restas la leĝa reĝimo al kiu necesis reiri. La afero, same kiel tiu de la teritoria unueco, estis solvita per kompromiso: la Katalunoj rezignis formi federacian respublikon kaj akceptis tiel la monarkian reĝimon (artikolo 1.3 de la konstitucio) kiel la “nerompeblan unuecon de la Hispana nacio” (artikolo 2), forlasante sian projekton por memdeklari sendependecon kiel en 1931. Kompense, ili akiris la rajton disvolvi aŭtonoman statuson kaj propran civiljuron, tamen strikte kadritajn. La reformo de la aŭtonoma statuso, kiu plivastigis la kompetentecon de la Ĝeneralejo en 2006, devis trapasi: unue, ordinaran aprobon de la Kataluna parlamento, due, aprobon per kvalifika plimulto de la Hispanaj Asembleo kaj Senato, trie, ratifon per referendumo. Kvankam la iniciatintoj plenumis ĉiujn tiujn kondiĉojn, tiu nova statuso estis interrompita, iniciate de PP, en konstitucia tribunalo, kies plimulto de membroj estis nomumitaj de la konservativuloj. Tial la ideo, ke la nunan krizon naskis la aŭtoritatecaj fanfaronadoj de la integrista parto de PP...

Ĝis la balotado de 2015, la konservativa dekstro CiU (veninta el alianco inter Convergència Democràtica de Catalunya kaj Unió Democràtica de Catalunya) ĝuis hegemonian regadon de la Kataluna parlamento. Antaŭ 2012 ĝi ĉiam abomenis secesion, sed ĝia ĉefo Artur Mas perceptis el sendependisma ondo veninta de la strato (nutrita de la malabundo ligita al Madrido*) rimedon por forgesigi la prikoruptajn skandalojn, kiuj metis CiU-on proksime de PP en la skalo de hontindaĵoj. La dekstro imagis referendumon, en 2014, pri demando postulanta tri respondojn, unuiĝo, federacio aŭ sendependiĝo: “Ĉu vi deziras, ke Katalunio iĝu ŝtato? Se jes, ĉu vi volas ke ĝi estu sendependa?” La nuligo de tiu referendumo ne ĝenis la konservativulojn, malgraŭ tio, kion ili publike diris, ilia projekto estis nur kalkuli la balotantojn (same kiel sindikato kalkulas la manifestaciantojn) antaŭ ol trakti la reefektivigon de la interrompitaj artikoloj de la Estatut (la aŭtonoma statuso de Katalunio). Se ĝi reprenus la regadon per anticipita balotado, kiun S-ro Rajoy deziras, tiu parto de la Kataluna elito verŝajne kontentiĝus de reveno al la antaŭstato de 2010, kaj la institucia krizo (kiun ĝi pronature abomenas) rapide finiĝus.

* Legu Jean-Sébastien Mora, “La société catalane se rallie à l’indépendance”, Le Monde diplomatique, oktobro 2013.

Sed de post 2015, ERC estas tiu, kiu superas la koalicion regantan en Katalunio, kies relativa plimulto funkcias nur per la subteno de la tre maldekstra CUP (Kandidata Unuiĝo Popola). Tiu ŝanĝiĝo en la interna ekvilibro klarigas la aperon de la respublika reĝimo en la referenduma demando de 2017, la sintenŝanĝon de Madrido kaj la radikaliĝon de la pozicioj de post la 1-a de oktobro. En tia situacio, la freŝdata propono farita de la socialista partio kaj PP por fine reformita konstitucio ne vere konvinkas: ĝi estas vidata kiel la plej eteta cedo imagebla de la du partioj kunrespondecaj de kvardek jaroj da senmoviĝo, en lando ĉe la rando de katastrofo. Kaj oni ne plu povas malakcepti la ideon ke la strato forĵetos minimuman interkonsenton: la “ĝenerala halto de la lando” de la 3-a de oktobro, vokita de la mastraj organizaĵoj kaj la sindikatoj, ĝis CNT (Konfederacio nacia de laboro, anarkiisma) kaj la porsendependiĝaj organizaĵoj, sufiĉe diras, ke la tuta socio rifuzas la koruptitajn partiojn kaj la kadukiĝintajn instituciojn. Kaj ĉe la alia flanko, la kontraŭsendependiĝaj manifestacioj ankaŭ postulas influi la debatojn alvokante al aŭdiĝo de la “silenta plimulto”.

Strategio de pliakriĝo

Granda parto de la Hispanaj politikaj organizaĵoj kaj amaskomunikiloj ŝajnas sekvi S-ron Rajoy en lia strategio, kiu transformas la politikan problemon al jura problemo (apogante sin sur la superaj tribunaloj), kaj ĉiam kreas pliakriĝon. La alvoko al “konstanta mobilizado” fare de iuj Katalunaj partiestroj aŭ la freŝdata kampanjo de CUP (“Vivi signifas decidiĝi”) montras, ke pliakriĝo ankaŭ kontentigas aliajn aktorojn de la dramo. La policaj atakoj de la 1-a de oktobro kompletigis la disigon de Hispanio en du partioj, kaj ĉiu estas ordonata aliĝi al sia. La 9-an de oktobro dum gazetara konferenco de PP, kiu anoncis la rifuzon de ĉia ajn perado, la partia proparolanto Pablo Casado avertis la Katalunan prezidanton, ke li povus “finiĝi same kiel Companys*”, pafmortigita de la Frankistoj en 1940. Unu semajnon poste okazis la unuaj enprizonigoj per aresto de S-roj Jordi Sànchez kaj Jordi Cuixart, prezidantoj de du civilaj porsendependiĝaj asocioj (Assemblea Nacional Catalana kaj Omnium Cultural), sub akuzo de ribelado.

* “El PP blande el código penal y recuerda a Puigdemont que puede acabar como Companys”, La Vanguardia, Barcelono, 9-a de oktobro 2016.

Tamen unu afero restas stranga: kial la reĝo eniris en la pliakrigan ludon, kiam li publike esprimis sin por peti al la registaro de S-ro Rajoy “restarigi la konstitucian ordon”? Normale la konstitucio regulas la parolojn de la reĝo, kiu ne havas aŭtoritaton pri la enlandaj politikaj aferoj (lia patro dufoje esprimis sin per elsendaĵoj sed neniam donis opinion). Tiel aginte, Felipe VI ĝustigas la ideon, ke la monarkio falis sub la influon de PP (el kiu ĝi neniam estis for). La elekto de atakema retoriko kaj dekoracio plena de subkomprenigoj (la reĝo esprimis sin antaŭ la portreto de sia praulo Karlo III, kiu trudis la Kastilian lingvon kiel unikan lingvon al la tuta Hispanio en la 18-a jarcento) kontribuis al ekscitiĝo de la mensoj.

La strategio de pliakriĝo de S-ro Rajoy pli respondas al neceso savi lian partion ol al deziro solvi la Katalunan demandon. De la nuligo de dek kvar artikoloj de la aŭtonoma statuso de Katalunio en 2010 ĝis la plej freŝaj okazaĵoj, lia konstanta ludo de sensperta sorĉisto en lando ankoraŭ ne tute kuracita de la vundoj de la enlanda milito kontribuis al pravigo de secesia elekto, kiu antaŭ nelonge havis konsenton de nur 12% de la Kataluna loĝantaro*. Post la malsukceso de la socia movado por lanĉi la necesan politikan ŝanĝon, post kiam la longa parlamenta krizo de 2015-2016 finiĝis per daŭrigo de la antaŭa registaro, la Kataluna defio stariĝas kiel minaco... sed ankău kiel okazo: tiu por pacigi la konfliktojn, kiuj disŝiras Hispanan socion iĝintan plene demokratia sed bridita de kadukiĝinta konstitucio. Necesas por tio, rigardi pli for el la nuna aktualeco... Ĉu tio ankoraŭ eblas?

* “Así han influido los hitos políticos en el sentimiento independentista”, La Vanguardia, 9-a de aprilo 2016.

Sébastien BAUER

Amo al la patrujo... kaj al la negoco

Renkontiĝo kun la pioniroj de “afrikapitalismo”

Kun la ekonomia kresko, kreiĝis riĉaĵoj en la privata sektoro de Afriko, aparte la angloparolanta Afriko. Konfirmante la liberalan miton de individua sukceso, la agantoj de la “black business” (nigrula negoco) pretendas redukti la tre profundajn malegalecojn de la kontinento per filantropio. De Etiopujo ĝis Sud-Afriko, ili asocias negocon kaj karitaton, atribuante al kapitalismo virtojn, kiuj ne estas demonstritaj aliloke.

ILIAJ NOMOJ kaj vizaĝoj regule videblas sur la kovrilpaĝoj de ekonomiaj magazinoj: s-roj Aliko Dangote, Tony Elumelu, Patrice Motsepe, Mo Ibrahim, Yérim Habib Sow, Mohamed Ould Bouamatou, Jean Kacou Diagou... Tiuj novaj magnatoj de Afriko konstruis, en apenaŭ du jardekoj, financajn imperiojn. La observantoj ja kutimiĝis je la elmontrataj riĉajoj de la ŝtatestroj kaj potenculoj de la nigra kontinento. Jen estas la tempo de la industriestroj de la “nigrula negoco” (black business). De Niĝerio ĝis Sud Afriko, Etiopujo aŭ Ebur-Bordo, de kvardekjaraj ĝis sesdekjaraj, plejparte devenantaj el modestaj familioj, tiuj memfaritaj personoj de Afriko parolas plurajn lingvojn (ofte la anglan kaj regionajn dialektojn), traflugas la mondon en privataj jetoj, invitiĝas al ceremonioj de la granduloj de nia planedo (kunveno de G-20, Davos-Forumo, ktp) kaj disponas pri la telefon-numeroj de kelkaj el la plej potencaj baronoj de la tutmonda ekonomio.

Membroj de tre fermitaj rondoj en siaj landoj, kluboj, restoracioj aŭ kirlobanejoj, kie ili renkontiĝas por senstreĉiĝi aŭ paroli pri negoco, tiuj plurmilionuloj ofte karikature adoptas la vivmanierojn de siaj samranguloj el okcidento, el la golfaj emirlandoj aŭ el azio: feriado en Florido aŭ Eŭropo, privata flegado en luksaj klinikoj, ŝatego de luksaj akcesoraĵoj, praktikado de golfo aŭ skvaŝo... Kvankam la plimulto de tiuj afrikaj milionuloj reproduktas la praktikojn elprovitajn de iliaj tutmondaj samuloj, kiel la translokadon de kapitaloj al la okcidentaj ĉefurboj, kelkaj tamen distingiĝas depostulante por si “afrikapitalismon” adaptitan al la specifecoj de la nigra kontinento (malnovaj komercaj tradicioj, kulturo de solidareco, ktp.). Ili tiel montras por sia lando, kaj eĉ por la tuta kontinento, ambiciojn pri disvolvado ekonomia (prioritato al la afrikaj kapitaloj, antaŭenigo de privata sektoro kaj individua entrepeneco) kaj homa (subteno al programoj pri sano, edukado, elektrizado). Lasta ekstera signo pri riĉeco: multaj el ili kreis filantropiajn fondaĵojn. Laŭ la African Grantmakers’ Network (AGN), tutafrika reto de bonfarantoj, dudek du el la kvardek plej grandaj riĉaĵoj de Afriko plenumis en 2014 homamajn agojn, je sume 7 miliardoj da dolaroj.

Se kredi la raporton de la sud-afrika instituto New World Wealth* publikigita en 2017, la nombro de milionuloj sur la nigra kontinento pasis de 100 000 en 2010 al 140 000 en 2016, kun entuta kapitalo taksita je 800 miliardoj da dolaroj la pasintan jaron — la duoblo de la malneta enlanda produkto (MEP) de Niĝerio. Siaflanke, la kabineto Capgemini* opinias, ke ilia tuta riĉaĵo kreskis preskaŭ 80% inter 2008 kaj 2017, kaj atingis la rekordan sumon 1500 miliardoj da dolaroj. La diferencon povas klarigi la netravideblo, kiu ĉirkaŭas tiujn milionulojn se temas pri deklari la originon kaj mezuron de ilia riĉaĵo. La riĉiĝo de la afrikaj elitoj ankaŭ mezuriĝas laŭ la nombro de miliarduloj. Ili estas dudek kvin laŭ la usona magazino Forbes, kvindek kvin laŭ la revuo Ventures — tre malpli ol la multaj individuaj riĉaĵoj akumulitaj sur la aliaj kontinentoj, sed progresantaj escepte rapide.

* New World Wealth, “The Africa wealth report 2016”, marto 2017, http://africanwealthreport.com
* “World wealth report 2017”, www.worldwealthreport.com

Per siaj sukcesoj, sia amaskomunikila aŭreolo, kaj siaj diskursoj pri la afrika moderneco, tiuj milionuloj eltiras avantaĝon el la komparo kun la inerteco de la potenculoj kaj politikaj gvidantoj, kiuj de jardekoj malhelpas la disvolvadon de la kontinento. La ganaa sociologo George Ayittey flate kromnomas ilin la “gepardoj”, kompare kun la “hipopotamoj” kiuj ne kapablas plenumi la devojn de sia rango. Male al la periodo sekvanta la sendependiĝojn, la ŝtatoj kaj la grandaj eksterlandaj privataj investantoj ne plu estas la solaj agantoj de la disvolvado. Malgraŭ persisto de amasa malriĉeco, la dinamiko de la kontinento ĉi-foje asocias kreskantan nombron de afrikanoj. Lokaj privataj entreprenoj disvolviĝas je skalo de lando, de sub-regiono, aŭ eĉ de la kontinento, kiel Dangote Cement kaj la Guaranty Trusk Bank (en Niĝerio), RMB Holdings kaj la Standard Bank (en Sud-Afriko), aŭ la Attijariwafa Bank (en Maroko).

Finita la kontinento de malespero, de malsatego kaj aidoso!

Spite al la promesoj, tamen, la internaciaj firmaoj kaj la eksterlandaj ŝtatoj singarde observas*. Malfacilas imagi, ke la apero de tiuj miliarduloj ebligos inversi la pezan heredaĵon de la malegala disvolvado inter Nordo kaj Sudo: iliaj ricaĵoj esence konstruiĝis en niĉoj de ekonomiaj rentoj (minejoj, bankoj, telekomunikado, energioj) sen investi en la strukturaj kaj strategiaj sektoroj (industria produktado, infrastrukturoj, ktp.). Tamen, diskursoj anoncantaj baskulon akumuliĝas, aparte ĉe tiuj, kiuj devus ĝin porti...

* Vd “Les entreprises françaises défiées dans leur pré carré”, Le Monde diplomatique, aprilo 2017.

Kvindek kvar-aĝa, la niĝeria miliardulo Tony Elumelu troviĝas ne nur ĉe la kapo de unu el la plej grandaj bankoj de Afriko — la United Bank for Africa (UBA)-, sed ankaŭ de la giganto Transcorp, konglomerato aktiva en la sektoroj hotelservoj, energio kaj agronegoco, kiu fariĝis la plej granda entrepreno kvotita en la borso de Lagos. Li posedas propran invest-fonduson, Heirs Holdings, kiu ebligas al li partopreni en la kapitalo de kompanioj, afrikaj aŭ asociitaj al eksterlandaj investistoj, en la sektoroj petrolkemio, infrastrukturoj aŭ agrokulturo. La ege moderna sidejo de Heirs Holdings situas en la eleganta kvartalo Ikoyi, rande de la laguno proksima al Lagos, urbego kun dudek-miliona loĝantaro. Ja tie s-ro Elumelu, filo de modesta niĝeria restoraciestrino, kaj dudek-sesa riĉaĵo de la kontinento, akceptas siajn invitatojn. Domego ekipita de vastaj vitraĵoj, ĉirkaŭata de ĝardenoj kaj fontanoj, kun naĝejo por la kunlaborantoj. La salajruloj disponas pri modernegaj komputiloj, televidekranoj kaj senstreĉiĝo-alkovoj. En sia privata spaco, kie tronas fotoj lin montrantaj flanke de papo Johan-Paŭlo la dua aŭ de s-ro Barack Obama, vestita per marblua kompleto kaj senriproĉa blanka ĉemizo, la miliardulo estas cirkaŭata de poliglotaj asistantinoj edukitaj en Londono, Toronto aŭ Nov-Jorko. “Afriko surprizos vin, li ekparolas al ni. Finita la kontinento de malespero, malsategoj kaj aidoso! Ni ja gajnas monon, sed ni antaŭ ĉio estas afrikanoj, kaj nia ambicio estas kolektive sukcesi, kiel afrikanoj, reduktante la malegalecojn ankoraŭ tro grandajn en niaj landoj.”

Tiu kristano el etno Ibo debutis en financo kaj, iĝinte tridektrijara, fariĝas en la 1990-aj jaroj, la plej juna ĉefo de la Standard Trust Bank, kiun li levas ĝis la nivelo de la kvin unuaj niĝeriaj establoj. Dek jarojn poste, lia kariero ekflugas danke al la aĉeto de la UBA. Kvankam iuj murmuras, ke li ŝuldas sian sukceson al siaj politikaj rilatoj, neniu skandalo ĝis nun makulis lian bildon.

Oni ŝuldas al li la esprimon “afrikapitalismo”, lanĉitan en manifesto en 2010. De tiam, la formulo nutras liajn internaciajn prelegojn. “Estas ekonomia kaj socia filozofio, en kiu sukceso baziĝas sur du aksoj: engaĝiĝo de la privata sektoro kaj filantropio”, klarigas al ni s-ro Elumelu. Kio pri la recepto? “Necesas samtempe antaŭenigi novigon kaj kreadon de entreprenoj je kiu ajn kosto, kaj memori, ke ne estos disvolviĝo se la riĉuloj ne redonos parton de tio, kion ili bonŝance ricevis.” Jen etika varianto de la liberala teorio de “disfluado”, laŭ kiu la enspezoj de la plej riĉaj irigacias la tutan socion. Kaj ne gravas se la plej granda parto de la kapitalismaj ekonomioj, en Eŭropo, Azio aŭ Usono sin apogis sur fortikaj strategiistaj ŝtatoj...

En 2010, la niĝeria miliardulo kreas privatan fondaĵon portantan lian nomon, kies celo estas financado de novigaj entreprenoj sur la kontinento. Dotita per cent milionoj da dolaroj ene de dek jaroj, ĝi ĉiujare rekompencas mil afrikajn kreintojn de ekfirmaoj en tiel variaj sektoroj kiel sano, edukado, agrokulturo aŭ servoj. Kvankam la lastaj laŭreatoj estis ĉefe kenjanoj kaj niĝerianoj, ankaŭ junaj senegalanoj, burkinanoj aŭ marokanoj ricevis premiojn. Konvinkita liberalulo, heroo de tiu Afriko, kiu, laŭ li, “devas nun antaŭeniri per propraj fortoj kaj riĉaĵoj, sen tiu internacia kuratoreco, privata aŭ publika, kiu ĝis nun riglis ĝin”, s-ro Elumelu pravigas la karitatan agadon de la novaj afrikaj magnatoj: “Oni luktas por sukcesi, kaj, kiam la celo estas atingita, oni rigardas ĉirkaŭ sin kaj oni decidas disdonadi.”

Ĉu estas diferenco kun la anglosaksa modelo de filantropio, kun ĝiaj privataj entreprenoj kaj riĉaĵoj, kiuj, pro zorgo pri sia bildo aŭ por tiri profiton el gravaj fiskaj avantaĝoj*, kreis fondaĵojn? “La bildo samas, sendube, koncedas s-ro Elumelu. Sed la afrika filantropio, kiun mi antaŭenigas iras pli malproksimen. En Afriko, la ŝtatoj ne kapablas plenumi ĉiujn kondiĉojn de ekonomia kaj homa disvolvado, kiel okazas en Okcidento. Precipe, daŭrigas la negocisto, ni ne praktikas karitaton. Ne forgesu nian afrikan proverbon: ‘Ne donu fiŝon al tiu kiu malsatas, instruu al li fiŝkapti’.” Ĉu vere temas pri aŭtenta afrika proverbo? Iuj diras ĝin ĉina... La referenco resendas al la movado de pragmatisma filantropio naskita en Usono komence de la 1990-aj jaroj, sub la prezidanteco de s-ro William Clinton, kaj kiu kritikas la ‘neefikecon’ de la socialaj helpoj. Adoptante tiun tipe liberalisman rezonadon, s-ro Elumelu volonte rekonas, ke ankaŭ en Afriko, malgraŭ la kundividaj tradicioj, individualismo antaŭeniris. “Ĉi tie same kiel aliloke, tre riĉaj negocistoj — kaj ankaŭ multaj politikaj gvidantoj — zorgas nur pri sia potenco kaj siaj privilegioj. Tion pruvas la nepotismo kaj korupto, kiuj putrigas nian landon. Tiuj plagoj ne estas nur en okcidento.”

* Cf. Nicolas Devoux, Les Oubliés du rêve américain. Philanthropie, État et pauvreté urbaine aux États-Unis, Presses universitaires de France, Parizo, 2015.

La sudafrikano Patrice Motsepe, 55-jara, fondinto de la giganta mineja African Rainbow Minerals (ARM), konstruis en kelkaj jaroj la okan riĉaĵon de Afriko. Nigra kaj riĉa en lando kie la riĉaĵoj plejmulte restas en la posedo de Blankuloj, li ekis sian karieron en afrika advokat-kabineto, kie li fakiĝis pri minejo-juro. Fine de la 1990-aj jaroj, li akiras orminejojn kiam la kurzo de la metalo estis malkreskanta. Sed en 2002, kun la subskribo de la ĉarto de la Black Economic Empowement (BEE), lia socia altiĝo konfirmiĝas. Intertraktita inter la grandaj minejaj grupoj kaj la registaro el la Afrika Nacia Kongreso (ANK), tiu teksto planas la transdonon de 26% de la sektoro al nigrulaj investantoj, ene de dek jaroj. Ligita al la ANK — kvankam malpli ol aliaj miliarduloj de la sudafrika “black business”-, s-ro Motsepe konstruas sian imperion. Tamen, kvankam la minejoj estas politika simbolo de la nova divido inter investantoj blankaj kaj nigraj en Sud-Afriko, ilia renta karaktero alportas malmultajn perspektivojn de disvolvado al la lando.

Ĉu reala konscio aŭ efemera oportunismo?

Komence de 2013, la miliardulo donacas al la fondaĵo, kiu portas lian nomon, la duonon de sia fortuno, taksita je 2,9 miliardoj da dolaroj. Li tiel fariĝas la unua afrikano loĝanta sur la kontinento, kiu respondas al la “Giving Pledge”, tiu alvoko lanĉita de s-roj Warren Buffett kaj Bill Gates por ke la plej riĉaj kundividu (iomete) sian riĉaĵon. La mono de s-ro Motsepe ne transiros — kiel ofte okazas — tra usonaj fondaĵoj, frandemaj pri tiaj partnerecoj. Li elektis la apogon de afrika administra konsilantaro kun famuloj el religiaj rondoj (li studis en sud-afrika katolika privata lernejo) kaj asociaj rondoj. Ilia misio estas: “Konduki kaj subteni projektojn destinatajn al la plej malriĉaj.”

En la ĉirkaŭurbo de Kaburbo, for de la getourboj (Townships), kiuj limas la nordan periferion de la urbo, s-ro Luvuyo Rani, apenaŭ 40-jara, bone integris tiun filozofion. Helpata de la Motsepe-Fondaĵo, tiu eksinstruisto pri informadiko, kreis sian propran entreprenon, la Silulo Ulutho Technologies en 2004 kaj specialiĝis pri trejnado de la nigrula komunumo je la novaj teknikaroj. S-ro Rani instalis sian oficejon en modesta domo situanta en unu el la kvartaloj, kie provas prosperi la nigra sudafrika mezklaso depost la fino de la apartisma reĝimo, en 1991. “En la getourbo, li klarigas, antaŭ ol krei entreprenojn aŭ ekfirmaojn, la fratoj devas familiariĝi kun la modernaj teknikaroj. Poste, ĉiu estos ekipita por senhezite antaŭeniri.”

Silulo Ulutho Technologies disponas pri kvardek centroj en la provinco Kaburbo. Ĉiujare oni formas tie pli ol mil homojn, vera sukceso, pro kio s-ro Rani ricevis en 2016 la premion “sociala entreprenisto”, aljuĝita de la svisa fondaĵo Schwab. “Laŭ mi Patrice Motsepe enkorpigas formon de kapitalismo konscia pri la socia respondeco de la plej riĉaj. Kelkaj afrikaj milionuloj prifajfas tion, sed aliaj, kies riĉiĝo estas ankoraŭ freŝdata kaj kiuj devenas de popolaj familioj, estas pri tio sentemaj.”, klarigas s-ro Rani. En Afriko kiel aliloke, restas la demando: ĉu reala konscio, aŭ elmontrado kaj efemera oportunismo?

La etiopa eksa maratona ĉampiono konstruis imperion

Konata pro siaj mortigaj malsategoj, Etiopujo ankaŭ estas gloro de la nova afrika kapitalismo. Laŭ la klasifiko de la jaro 2015 de la instituto New World Wealth, la lando enhavas 2 700 milionulojn, nombro kiu pli ol duobliĝis de 2007. En kvartalo Bole, sur la akso iranta al la nova internacia flughaveno de Adis-Abebo, staras turoj el malhela vitraĵo. De dek jaroj, la lokaj riĉuloj instalis tie la sidejojn en la tute novaj ejoj de siaj entreprenoj kaj bankoj. Rande de la avenuo Afrika, konstruaĵo portas la nomon de atleto, kies gloro konatiĝis tra la mondo: la maratona kuristo Hailé Gébrésélassié, ricevinto de du oraj medaloj ĉe la olimpiko kaj okfoje mond-ĉampiono sur 1 500 m, 3 000 m kaj 10 000 metroj.

De kiam li forlasis la internaciajn konkursojn, la “dio de stadionoj” sin lanĉis en negocon. Naskita en provinco Arsi, ene de dekinfana kamparana familio, la eksa atleto nun posedas plurajn domegojn, inter kiuj kvar hoteloj, kaj li estras profitdonan negocon pri aŭtoj kaj kafo-plantejon. Lia imperio enhavas pli ol du mil salajrulojn. Kun helbruna haŭto kaj afabla rideto, la vizaĝo de la maratonisto restis sama. Sed, de kiam li estas plurmilionulo, lia vivo ŝanĝiĝis. “La negoco igas rigardi alimaniere la mondon, li konfesas. Kunvenoj de administra konsilantaro, vizitoj de laborejoj, kunvenoj kun miaj teamoj, ĉio rapidegas. Precipe, mi nun havas ambicion por mia lando. Gvidata honeste, la negoco povas transformi la ĉiutagan vivon de homoj.” Honestecon videble tre alte taksas la eksa stelulo, konsciante, ke multaj tute alimaniere kondutas. En Etiopujo same kiel aliloke sur la kontinento, la skandaloj rivelantaj interes-koluziojn inter negocistoj kaj politikaj kadruloj estas multnombraj, eĉ se ĉie la “bona gvidado” estas afiŝata kiel prioritato de la publikaj politikoj. Ankaŭ s-ro Gébrésélassié havas projekton de fondaĵo, kies statutoj pretas. Celoj: edukado de la infanoj en lia lando. “Mi delonge komencis disdoni ĉirkaŭ mi, en mia familio kaj mia naskiĝ-vilaĝo. Estas etika devo en Afriko. Oni ja diras ĉe ni: “Necesas tuta vilaĝo por kreskigi infanon”.” Kaj kiom da urboj kaj vilaĝoj necesas por sukcesigi milionulon...

Ebur-Bordo estas la sola francparolanta lando klasifikita en la studaĵo de la New World Wealth. Ne malpli ol 2 300 milionuloj en 2015 kaj perspektivo ke estos duoble en 2024. Piede de la Altebenaĵo, rande de la laguno Ebrié, la negoc-kvartalo ilustras la metamorfozon de Abiĝano. Dekstre, konstruata apartamentaro: la hotelo Noom, luksa establo el nova generacio, enhavanta 257 ĉambrojn kaj naĝejon kun ‘elbordiĝo’ ĉe la pinto de la konstruaĵo. Sur la fasado etendiĝas la tre laŭmoda frapfrazo de la ebur-bordaj domvendistoj: “Bonvenon ĉe la afrika kaj nuntempa altkvalita gastamo. Afrik-kunfanda gastronomia kuirarto” — specialaĵo de la afrikaj majstro-kuiristoj bazita sur miksado de rafinitaj pladoj kaj lokaj saporoj.

Maldekstre, ankaŭ rande de la laguno, ŝovelmaŝinoj traboras la grundon. Ankaŭ tie grandaj paneloj laŭdas ‘faraonan’ projekton: la “golfeto de Cocody 2020”. Purigado de akvo, nova ponto, paradizo-plaĝoj, futuristaj loĝejaroj kun haveno, jaĥto-klubo kaj promen- velboatoj. Kaj ĉi tiu reklama frapfrazo: “Nova ponto al emerĝado”... Suma kosto de la laboroj: inter 150 kaj 300 milionoj da eŭroj. Ĉe la kvina etaĝo de la ĉielarka konstruaĵo, s-ro Alain Kouadio ne kaŝas sian fierecon antaŭ tiu montrofenestro de la nacia vigleco. Ĉirkaŭ kvindek-jara, tiu eksa vicprezidanto de la ĝenerala konfederacio de la entreprenoj de Ebur-Bordo estas ankaŭ la fondinto de la familia grupo Kaidan (telefonio, nemoveblaĵoj, invest-fondusoj): 350 salajruloj kaj jara vendosumo je 45 milionoj da eŭroj. Por tiu milionulo edukita en Kanado, la “afrikapitalismo” estas unue la produkto de la angloparolantaj landoj. “En tiuj ŝtatoj, la britoj estis venintaj por komerci. La administracioj estis malfortaj kaj la politikaj reĝimoj nestabilaj. La lokuloj devis do uzi elturniĝemon en komerco kaj negoco. Tiu tradicio naskis la nuntempajn negocistojn, sorbigitajn de la kulturo de privata entrepreneco, detaligas s-ro Kouadio. Ĉe ni en francparolanta Afriko, la francoj konstruis tre fortajn administraciojn. Ili kutimigis nin pensi la karieron en la ŝtata funkciularo. Nur freŝdate, meze de la 1990-aj jaroj, mia generacio komencis rezoni laŭ la okcidentaj kriterioj de privata entrepreno kaj individua iniciato.” Kaj pri filantropio, s-ro Kouadio ironias pri ĝi: “Ĉu vi konas multajn francajn negocistojn, kiuj agaj kiel filantropoj laŭ la usona maniero? Tiel estas do ĉe ni. Sed movado ekiĝas, ankaŭ ĉi tie.”

Sama diskurso aŭdiĝas ĉe la sidejo de unu el la gloroj de la ebur-borda ekonomio, la Nouvelle Société interafricaine d’assurance (NSIA). Tiu entrepreno estis fondita en 1995 de s-ro Jean Kacou Diagou, klasifikita en 2015 inter la dudek kvin plej grandaj riĉaĵoj en francparolanta Afriko fare de la magazino Forbes. Lia filino Janine, kvardek-kvarjara, estras ĉi tiun grupon instalitan en dek du landoj kaj kiu havas pli ol du mil salajrulojn. Edukita en Dakaro, poste en Parizo kaj Londono (pri financa inĝenierado), tiu negocistino klarigas al ni, ke “la kontinento estis prirabita dum jarcentoj, kaj metita sub kuratoreco de la ekskoloniintoj ekde la 1960-aj jaroj. Hodiaŭ ni opinias, ke la afrikanoj povas esti la agantoj kaj la profitantoj de la nova kresko-ciklo*. Ĉu do Afriko estas portanto de kapitalismo kun homa vizaĝo? “Ni ne ŝajnigu nin anĝeloj, tuj respondas s-ino Diagou. Negoco restos ĉiam negoco. Kaj por sukcesi la afrikanoj devos ja hardiĝi sur ĉi tiu kampo. Ni nur opinias, ke “afrikapitalismo” havos propran modelon kaj ne estos miraklo pri malegalecoj. Sed estas granda probablo, ke ni havos pli bonajn rezultojn rilate disvolvadon ol tiujn de la kvar lastaj jarcentoj.”

* Vd. Manière de voir, n-ro 143, “Afrique. Enfer et eldorado”, oktobro-novembro 2015, disponebla sur http://boutique.monde-diplomatique.fr

S-ino Diagou ekrigardas la kovrilpaĝon de la magazino Forbes Africa, kiu pendas enkadrigita sur la blanka muro de ŝia vasta oficejo. La vizaĝo de ŝia patro, 70-jara, fiere aperas. “Ni ne akceptos ke tiuj riĉaĵoj denove elglitu de ni. La ekonomiaj partnerecoj, kiujn ni validigas, estas intertraktitaj de egalulo al egalulo kun la eŭropanoj aŭ la ĉinoj. Mi persone ankoraŭ akceptas kelkajn kompromisojn, sed mi certas ke mia filo ilin rifuzos.” Vestita per tradicia robo, la administranto-heredantino paŭzas, kaj daŭrigas. “Formo de tutafrika identeco emerĝis. Necesis tempo, sed, de la 2000-aj jaroj, la afrikanoj konvinkiĝis, ke kresko estas endogena je nia kontinento. Tiu ekkonsciiĝo kondukas nin privilegii transajn partnerecojn. Antaŭ kelkaj jaroj, ni ankoraŭ ne sukcesis komerci kun Niĝerio, ekzemple. Nun ni havas tie filion.”

La diskreta maŭritania milionulo Mohamed Ould Bouamatou konfirmas la ambiciojn de la “afrikapitalismo”. “La komerco-tradicioj estas tre malnovaj en Afriko. Nuntempe, kompreneble, aliaj sektoroj elmergiĝis, kiel telefonio, financo, infrastrukturoj aŭ energio, klarigas tiu 64-jara negocisto. Pro evidentaj historiaj kialoj, la afrikaj investistoj manifestas tre fortan ekonomian patriotismon. Ĉi tiu sento povas konduki al ambicio, kiu transiras la demandojn pri persona profito. La ekonomia potenco tiam retrovas sencon kaj fariĝas maniero labori por la disvolviĝo de popoloj kaj por la lukto kontraŭ la malegalecoj.” Naskita en maŭra tribo, el komercistaj gepatroj, s-ro Bouamatou debutis kiel instruisto de baz-lernejo en la 1970-aj jaroj, antaŭ ol sin lanĉi en import-eksportado. Li hodiaŭ posedas multajn nemoveblaĵojn kaj sociajn partojn en la Mattel-kompanio, unu el la gravaj maŭritaniaj operaciantoj pri telefonio, sed ankaŭ en la granda banka kompanio, kiun li mem kreis — la Générale de Banque de Mauritanie (GBM)-, entreprenon importantan aŭtomobilojn, kaj plurajn cementajn entreprenojn.

Prosperi sen preterrajtoj kaj sen flatado

Vestita per blanka senmakula ĝelabo, kun poŝtelefono apud sia mano, la islama milionulo kreis en 2015 la Fondaĵon por egaleco de ŝancoj en Afriko, deklaritan en Belgujo. Ĝi financas programojn por helpo al edukado, sano kaj respekto de homrajtoj. Alia misio skribita en la statutoj de lia fondaĵo estas “Firmigi jur-ŝtaton kaj demokration” en la kontinento.“Tio, kion deziras nun la afrikanoj, estas povi komerci kaj prosperi same kiel la aliaj, sen preterrajtoj kaj sen flatemoj antaŭ tiu aŭ tiu politika sistemo. Tiuj preterrajtoj, kiuj datumas de la kolonia epoko, pludaŭris kaj eĉ plifortiĝis ĉar ili estas praktikataj de la afrikanoj mem. Kelkaj landoj el la kontinento ŝajnas nun esti koloniataj fare de la niaj, tio estas ili estas gvidataj de grupoj, kiuj rigardas la politikan potencon kiel manieron riĉigi sin aŭ sian klanon, kaj nin konkurencas.”. Tio estas rekta aludo al la afrikaj politikaj gvidantoj, kiuj uzas la ŝtaton por alproprigi al si gravajn partojn de la nacia ekonomio. Sed ĉu ne veras ankaŭ la inverso? Ĉu la disigo inter privata kaj publika estas vere klara en Afriko? Se kredi la adeptojn de la “afrikapitalismo”, la privata sektoro enhavas virtan mekanikon kontraŭata de la “hipopotamoj” de la politikaj sferoj... Sed kiel vere konstruiĝis ĉi tiuj junaj riĉaĵoj? Ĉu oni imagas, en tiuj landoj, akiri telefoni-licencon, krei bankon aŭ aĉeti partojn en minejoj kaj hidrokarbonaj kompanioj sen havi ligilojn kun la plej altaj aŭtoritatuloj de la ŝtato?

“Bona gvidado” kaj lukto kontraŭ korupto estas precize la temoj, kiujn elektis antaŭenigi s-ro Mo Ibrahim. Tiu sudana miliardulo instalis sian fondaĵon en Londono en 2006. Nun sepdek-jaraĝa, li laboris por British Telecom antaŭ ol krei Celtel, tiun giganton de la afrika telefonio, venditan en 2005 kun dudek kvar milionoj da abonantoj en dek kvar afrikaj landoj. La fondaĵo, kiu portas lian nomon ĉiujare aljuĝas la premion de la plej bona gvidado en Afriko. Tiu rekompenco, 5 milionoj da dolaroj disdonitaj ene de dek jaroj, kaj 200 000-dolara premio ĉiujare ĝismorte, estas aljuĝata al afrika eksŝtatestro, kiu “plibonigis la sekurecon, la sanon, la edukadon kaj disvolviĝon de la ekonomiaj kaj politikaj rajtoj en sia lando”.

Kvankam la plej granda parto de la “afrikapitalistoj” afektas resti malproksime de la politika scenejo — elektita prezidanto de Benino en 2016, s-ro Patrice Talon estas escepto-, s-ro Ibrahim decidis, ke li fronte atakos la devojiĝojn. “Tiel longe kiel estos korupto kaj regantoj kiuj alkroĉiĝas al la regpotenco, li klarigas, ne estos demokratio nek redisdono de la riĉaĵoj, kaj niaj landoj ne povos antaŭenpaŝi.” Amaskomunikile kaj amase diskonigata, ĉu tiu premio estas ŝirmita kontraŭ la logiko de kompliceco? Nur tio estas certa: de dek jaroj, nur kvar afrikaj politikaj gvidantoj estis taksitaj indaj ricevi la premion“plej bona gvidado”...

Enketo de Olivier PIOT

La plej bona amiko de la turkmena reganto

La ĉevalo aĥalteko, emblemo de nacio

Turkmenio ĵus gastigis la kvinan Endomajn kaj Batalartajn Ludojn de Azio. Atletoj el sesdek landoj konkursis sub la alta patroneco de ... ĉevalo! La historio de la aĥalteko, unu el la prauloj de la pursanga ĉevalo, proponas maloftan ekvidon en lando ankoraŭ tre malmulte konata.

Je la 28 de aprilo 2013, sep rajdantoj ekgalopis ĉirkaŭ la kurejo en Aŝgabato, la ĉefurbo de Turkmenio. Unu el ili estis iu Gurbanguli Berdimuĥamedov. Pli vigla ol siaj kunuloj, ĉi tiu ĵokeo estis neniu alia ol la prezidanto de ĉi tiu centrazia respubliko fama pro ĝiaj tergasaj rezervoj, pompaĉa urboplanismo kaj ekstreme absolutisma reĝimo. La ŝtatestro gajnis la eventon sed, tuj post kiam li transiris la cellinion, lia ĉevalo falis sub li!

Je la lasta dimanĉo de aprilo ĉiujare, la Festo de la Turkmena Vetkura Ĉevalo, konceptita kaj iniciatita de s-ro Berdimuĥamedov, festas la aĥaltekon aŭ turkmenan ĉevalon, sveltan beston kun maldensaj kolharoj kaj vosto, brila felo, alta kolo kaj malgranda kapo. La fierindaĵo de la turkmena popolo, ĝi estas fama tra la tuta mondo pro sia rapideco kaj precipe pro sia eksterordinara eltenebleco kiu ebligas al ĝi transiri ĝis mil kilometrojn en la daŭro de malpli ol unu semajno*. Spertaj spektantoj, lokaj kaj fremdaj, ariĝas por admiri la beleckonkurson kaj sekvi la vetkurojn. Izolita ĉe la rando de la internacia scenejo, ĉi tiu lando, kiu normale estas tre malfacile alirebla, malfermas sin al la mondo por ĉi tiu evento dum kelkaj tagoj.

* Carole Ferret, ‘À chacun son cheval! Identités nationales et races équines en ex-URSS’, Cahiers d’Asie centrale, n-ro 19-20, Biŝkeko, 2011.

Kiel multaj el siaj samlandanoj, la prezidanto adoras ĉi tiujn legendajn ĉevalojn. Kaj ne nur li: “Kiam ĝi moviĝas, per grandaj glitantaj paŝegoj, muntita sur la vibrantaj risortoj de siaj sveltaj gamboj, ekaperas el ĝi ia vigla graco — kurioza sed harmonia miksaĵo de forto kaj fragileco, vireco kaj virineco”, laŭ la poezia priskribo de Jean-Louis Gouraud, la enciklopediisto pri la ĉevalo*. Ĉi tiu raso, kiu ekaperis antaŭ proksimume 2 500 jaroj, estas la plej malnova ĉevalraso en la mondo kaj, onidire, estas de tiam malofte interbredita, kiel montras la esploro pri restaĵoj trovitaj en skitaj tomboj*. Laŭ la oficiala historio de la lando, Bucefalo, la legenda batalĉevalo de Aleksandro la Granda, apartenis al ĉi tiu glora gento, el kiu la angla pursanga ĉevalo parte devenis. Ekloĝiĝinte en la Valo Aĥal apud Aŝgabato, ĉevalrajdistoj de la tribo Teke, la plej potencaj el la turkmenaj triboj, estis timataj raziistoj. Ili donis sian nomon al la eminenta ĉevalo.

* Jean-Louis Gouraud, Petite Géographie amoureuse du cheval, Belin, Parizo, 2017.
* Registro de la Institut français du cheval et de l’équitation, www.haras-nationaux.fr

La centra figuro en la nacia blazono, ĉirkaŭata de kvin tapiŝoj reprezentantaj la ĉefajn tribojn de la lando, la besto estas simbolo de la identeco kaj unueco de Turkmenio. “Liberiĝinta el la soveta regado antaŭ malpli ol tridek jaroj, la junaj landoj de Centra Azio emfazas unuecigajn simbolojn. Berdimuĥamedov plibonigas la reputacion de sia lando per la aĥalteko”, diris Pierre Lebovics, ambasadoro de Francio en Turkmenio de 2010 ĝis 2014. La kultoj pri la ĉevalo kaj la personeco de la prezidanto estas interplektitaj. En la centro de la ĉefurbo, dudek-metra statuo de la prezidanto sur ĉevalo, kovrita per orfolioj kaj staranta sur grandega marmora soklo, rigardas siajn regatojn de alte.

De post sia enoficiĝo en 2007, Berdimuĥamedov estas eldoninta kelkajn verkojn glorantajn la ĉevalan dion. “La furoro pri la aĥalteko jam estis trovebla en la politika propagando de la ŝtato sub lia antaŭulo, Saparmurad Niazov*. Li akcelis ĝin, emfazante la rolon de la ĉevalo kiel vektoron de sporta ekonomio”, diris Christian Lechervy, ambasadoro de Francio inter 2006 kaj 2009.

* Prezidanto de 1991, la jaro de sendependiĝo, ĝis sia morto fine de 2006.

La kulmino de ĉi tiu strategia ŝanĝiĝo estis la kvinaj Endomaj kaj Batalartaj Ludoj de Azio en Aŝgabato de la 17a ĝis la 27a de septembro. Kiel la organizinto de grava internacia sporta konkurso unuafoje en sia historio, Turkmenio gastigis pli ol kvin mil atletojn en dudek unu disciplinoj. “La figuro de ĉevalo, kiun oni vidas supre de la stadiono, estas aĥalteko. Oni rigardas ĝin kiel la simbolon de Turkmenio”, konfirmis Dajanĉ Gulgeldijev, prezidanto de la estrara komitato de ĉi tiuj ludoj*. Unuafoje en la historio de ĉi tiu konkurso, ĉevalrajdado estis en la centro de atento: “Prezidanto Berdimuĥamedov ricevis la aprobon de la Azia Olimpika Komitato por aldoni ĉevalrajdajn sportojn al la programo de la evento”, klarigis Héloïse Ghirardi, administranto de la Internacia Asocio de Bredistoj de la Aĥalteko.

* www.euronews.com, la 11a de julio 2017.

Nelacigebla konstruanto, samkiel sia antaŭulo, s-ro Berdimuĥamedov ordonis tutan renovigon de la ĉevalrajdaj instalaĵoj de sia lando. Inter 2010 kaj 2011, kvin grandaj kurejoj estis konstruitaj el nulo. Ĉiu provinco en la lando nun havas sian propran elegantan ĉevalkurejon. Rapide resaniĝinte post sia falo en 2013, la prezidanto antaŭenigis sian projekton krei plenan ĉenon da kurejoj por aĥaltekoj, kun la celo lanĉi gravan internacian konkurson.

En la spektantejoj de Longchamp

Serĉante realajn komercajn ŝancojn, franca fakulo proponis siajn servojn en 2012. Posedanto de ĉevalejo en Irlando, Hervé Barjot partoprenis rektan dialogon kun la prezidanto de Turkmenio. Kvankam li laŭdire estis sekretema kaj nealirebla, s-ro Berdimuĥamedov malfermis la pordojn de sia palaco kaj, pli grave, de sia bredejo, kiu de ĉiam estas la objekto de fantazioj kaj ĵaluzo. Kuraĝigite de la sukceso de siaj unuaj alpaŝoj, s-ro Barjot invitis la prezidanton iri al Parizo. “Mi sendis mian inviton tri semajnojn antaŭ la Prix de l’Arc de Triomphe. Konsidere la prokrastojn, miaj ŝancoj de sukceso ŝajnis esti nulo. Sed la prezidanto fine konsentis veni, kun la kondiĉo ke turkmena ĵokeo povos partopreni la vetkuron”, laŭ s-ro Barjot. Akompanata de delegacio el kvardek homoj portantaj la tradician turkmenan ĉapon, oni ne povis ne rimarki la gaston en la spektantejoj de Longchamp.

Sed la franc-turkmenaj intertraktadoj ne sukcesis, bedaŭre por la komercisto kiu seniluziiĝis pro tio, ke li ne povis ripeti la triumfon de la konstruentrepreno Bouygues. Dudek jarojn antaŭe, tiu franca firmao komencis fruktodonan kunlaboron kun prezidanto Niazov*. Tiutempe, aĥalteko jam estis ludinta gravan diplomatian rolon. Dum oficiala vizito al Turkmenio en 1994, prezidanto François Mitterrand donace ricevis belegan turkmenan ĉevalon nomatan Gend Jim. Anstataŭ esti transdonita al la Nacia Bredejo, Gend Jim estis sekrete konfidita al trejnisto de la Franca Federacio de Ĉevalrajdado, Alexandre Gros, kaj poste forkaŝita en prezidanta loĝejo en Souzy-la-Briche, sude de Parizo. Oni poste sciiĝis, ke Mitterrand proponis ĝin al sia sekreta filino, Mazarine Pingeot, ĉevalamanto. Per la persisto de la verkisto Jean-Louis Gouraud, kronikisto de la ĉevalo, la ekzisto de Gend Jim, kaj sekve tiu de Mazarine Pingeot, estis rivelitaj al la publiko en novembro 1994.

* Vidu David Garcia. ‘Bouygues, le bâtisseur du dictateur’, Le Monde diplomatique, marto 2015.

Preskaŭ nekonata ĝis tiam, la aĥalteko fariĝis la karulo de rajdamantoj. Ĝin avidis kelkaj el la plej eminentaj viroj de la mondo. “Dum vizito al Parizo, reĝo Hassan la Dua de Maroko vidis foton de Gend Jim en revuo. ‘Mi deziras aĥaltekon’, li tuj postulis al François Mitterrand”, diris la tre diskreta s-ro Gros. La trejnisto “preparis” Aĵdar, revenigitan el Kaŭkazio je la kosto de la Franca Respubliko. Jam, Ivano la Terura laŭdire estis ravita per ĉi tiu ĉevalo kiu dum jarcentoj reprezentis alte taksatan donacon kaj ebligis kelkajn gravajn repaciĝojn inter landoj. Onidire, persa ambasado donacis kelkajn ĉevalojn al Miĥaelo la Unua, la unua caro de la Romanovoj. En 1956, Nikita Ĥruŝĉov proponis aĥaltekon al reĝino Elizabeto la Dua.

Sed la Ĉefsekretario de la Komunista Partio de Sovetunio estis antaŭ ĉio la entombiginto de la aĥalteko. “Ĥruŝĉov sendis ilin al la buĉejo”, Geldy Kjarizov diris bruske. Ĝenerala Direktoro de la Turkmenaj Ĉevaloj, asocio aŭspiciata de la ŝtato, ĉi tiu sinjoro havis la rangon de ministro de 1997 ĝis 2002, unika kazo en la mondo de plentempa ministro pri ĉevalaj aferoj. Ni renkontis lin en Prago, kie li loĝas en ekzilo ekde 2016. Ĉi tiu nelacigebla sesdekjarulo kun sportista aspekto rakontis sian historion de vivo dediĉita al la konservo de la aĥaltekoj. Kiam Rusio okupis la landon en 1881, la grego konsistis el inter dudek mil kaj cent mil ĉevaloj laŭ diversaj fontoj. De post tiam ĝi rapide malpliiĝis kaj preskaŭ malaperis*. “Por la caristaj regantoj, kaj poste la sovetianoj, la detruo de la aĥalteko, simbolo de milita forto, estis metodo por subigi la turkmenan popolon”, klarigis s-ro Kjarizov. En ribelo kontraŭ Moskvo, la basmaĉi — islamaj popoloj de Centra Azio rajdantaj sur siaj aĥaltekoj — furioze rezistis la rusan regadon ĝis sia kapitulaco en la fruaj 1930-aj jaroj.

* Jean-Baptiste Jeangène Vilmer, Turkménistan, CNRS Éditions, Parizo, 2010.

En 1988, s-ro Kjarizov, senlaca defendanto de la aĥalteko, gvidis surĉevalan ekspedicion de Aŝgabato al Moskvo. Ĝi atingis la ĉefurbon, pli ol kvar mil kilometrojn malproksime, en la daŭro de du monatoj, dudek kvar tagojn malpli ol la antaŭa ekspedicio de la sama tipo en 1935. Ĉiufoje, la celo estis atentigi la sovetajn aŭtoritatulojn pri la regreso de la raso, kaj samtempe montri ĝiajn aparte bonajn kvalitojn de eltenemo.

Post sendependiĝo en 1991, Turkmenio levis siajn ĉevalojn al la rango de martiroj de koloniado, metante la plenan respondecon por ilia preskaŭ tuta elimino sur la sovetajn aŭtoritatulojn (nur 2 100 de la raso restis en 1980). “La mekanizado de agrikulturo en la lasta jarcento grandparte klarigas la malkreskon de la nombroj, kiel ankaŭ de aliaj rasoj tutmonde”, diris la rusa ĉevalfakulo Natalia Gureviĉ. Konsciaj pri la risko de formorto, en 1932 kelketaj sovetaj fakuloj kreis registron de la raso. Ĉi tiu genealogia libro enhavas liston de “puraj” aĥaltekaj ĉevaloj (75%) kaj iliaj posteuloj, kaj ebligas ekvidon de la evoluo de la raso. Sed la registron tenas asocio kontrolata de la rusa ministerio pri agrikulturo en Rjazan, 185 kilometrojn sude de Moskvo, kaj la turkmena registaro ne rajtas konsulti ĝin, postlasaĵo de la koloniisma epoko laŭ s-ro Berdimuĥamedov

Je la 14a de aŭgusto, 2010, kiel unua paŝo en la restarigo de la suvereneco de Turkmenio super ĉi tiu emblema raso, la prezidanto kreis la Internacian Asocion de Bredistoj de Aĥaltekoj, de kiu li tuj nomis sin la estro. “Lia plano estis rehavi la ĝeneralan registron de la raso” konfirmis Jean de Bannes, prezidanto de Aĥalteko Francio de 2008 ĝis 2015 kaj fondinta membro de la internacia asocio. Sed la rusoj absolute rifuzis. La instituto kiu respondecas pri la genealogia registro svingis interkonsenton kiu datiĝas de la fino de Sovetunio, laŭ kiu registroj de rasoj devas resti en Rusio. Pro tio, ke ĝi ne povis kontroli la tutmondan rason, la nova Turkmenio trudis limigojn al sia nacia laborforto, malpermesante la eksporton de aĥaltekoj krom kiel diplomatian donacon.

Forprenitaj por la bredejo de la prezidanto?

Krom la disputo kun Moskvo, la turkmenaj aŭtoritatuloj estas videble malzorgemaj, kiel la ĉefaj fakuloj atestas. Lokaj normoj de profesia trejnado kaj sanitaraj inspektoj estas entute nekontentigaj. “La turkmena registaro estas plenuminta neniun gravan regadon super la sektoro dum dek kvin jaroj”, asertis Leonid Babaev, grava rusa bredisto kaj posedanto de proksimume sesdek aĥaltekoj.

En 2002, s-ro Kjarizov estis arestita laŭ la ordono de prezidanto Niazov. Li pasigis ses longajn jarojn en malliberejo pro supoza ŝtelo de ĉevaloj, kvankam efektive estis li, kiu estis la viktimo de ŝtelo: liaj cent ok aĥaltekoj estis forprenitaj de li kaj pliigis la bredejon de la prezidanto. Povus esti, ke lia ĉefa misfaro estis bredi ĉevalojn kiuj estis tro belaj (krimo de malrespekto al la “Turkmenbaŝi” (la Patro de la Turkmenoj) ĉar, laŭ delonga kutimo, turkmenaj bredistoj transdonas siajn plej bonajn ĉevalojn al la ŝtatestro.

Kun pli ol 600 ĉevaloj, Berdimuĥamedov propre posedas preskaŭ unu dekonon de la aĥaltekoj de la mondo. Turkmenio, la plej granda bredanto, bredas 3 000. Rusio estas duavica, kun 1 600 ĉevaloj. Sekvas Eŭropo, Nordameriko kaj aliaj Centraj Aziaj landoj, por proksimuma tutmonda totalo de 6 600 ĉevaloj, laŭ s-ro de Bannes.

Kvankam la aĥalteko eskapis el la ekstermo kiu ŝajnis estis ĝia destino, ĉi tiu ĉevalo restas la privilegio de elito. La popolo kontente festas ĝin en aprilo, kaj admiras la beston kiu aŭdacis defaligi sian eminentan rajdanton.

Kerne de la armena atom-centralo

Mecamoro, latenta Ĉernobilo

La katastrofoj de Ĉernobilo en 1986 kaj de Fukuŝimo en 2011 rompis la elanon de la atomenergio, malkaŝante ĝiajn danĝerojn al la publiko. Sed, kvankam la fino de atomenergio montriĝas necerta por la riĉaj ŝtatoj, ĝi estas eĉ pli delikata en la ekonomie malfortaj landoj. Eĉ kiam, kiel en Armenujo, reaktoroj troviĝas en sismaj zonoj...

VIRINA GRUPO AKTIVAS inter tomatujoj, centon da metroj for de la barilo, kiu markas la enirejon de la atom-centralo de Mecamoro, apud Armaviro. Ĉirkaŭataj de legomĝardenoj, la kvar malvarmigaj turoj staras inter la gigantaj vulkanoj de la Aragaco-monto (4095 metrojn alta), la plej alta punkto de Armenujo, situanta 35 kilometrojn pli norde, kaj Ararato (5 165 metroj), la plej alta monto de Turkujo, je kvindek kilometroj pli sude. Pleniginte siajn sitelojn, la virinoj revenas hejmen. “Niaj edzoj ĉiuj laboras en la centralo. Ili diras, ke tio estas sendanĝera”, klarigas Aygegotsakan, kvindekjara. Ŝia amikino Diddora tamen aldonas: “Kompreneble, ni timas alian tertremon.”

Mecamoro estis konstruita en la tempo de Sovetunio, ĉe la geologia kuniĝo inter la araba kaj eŭrazia platoj, tre sisma zono. La unua central-unuo VVER-440-tipa, potenca je 400 megavatoj, estis ekspluatata (konektita al la distribureto) en 1976, kaj sekvata en 1979 de la dua unuo sampotenca. En 1988 sisma skuo (magnitudo 6,9 laŭ la Richter-skalo) detruis la urbon Spitak je nur sepdek kilometroj norde, mortigante pli ol 25 000 homojn kaj estigante 500 000 rifuĝantojn. La registaro tiam decidis ĉesigi la funkciadon de ambaŭ reaktoroj, pro singardemo.

Sendependiĝinte en 1991, Armenujo devis alfronti severan malabundon da energio, pligravigitan pro la konflikto de Montara Karabaĥo* kaj la blokado kiun trudas al ĝi, de tiam, Azerbajĝano kaj Turkujo. En 1995, la registaro decidis restartigi la reaktoron n-ro 2, estigante maltrankvilon ĉe ĝiaj najbaroj. “Tiu centralo (...) daŭre prezentas konsiderindan riskon por la tuta Eŭropo, pro sia aĝo kaj sia situo en regiono kun forta sisma aktivado”, skribis poste sendito de la Eŭropa Unio*. Ĉi-lasta proponis monhelpon je 100 milionoj da eŭroj por fermi la centralon. La sumon oni taksis nesufiĉa. “La pozicio de la Komisiono daŭre estas, ke la reaktoro devas esti haltigita kiel eble plej frue, ĉar ĝi ne respondas al la internacie rekonataj sekurec-normoj”, klarigas s-ino Sharon Zarb, el la servo pri eksteraj agadoj de la Eŭropa Unio.

* Vd. Philippe Descamps, “État de guerre permanent dans le Haut-Karabakh”, Le Monde diplomatique, decembro 2012.
* Vd la strategian dokumenton pri kunlaborado Armenujo-Eŭropa Unio 2007-2013 de la Eŭropa Komisiono.

“Por ni, tiu centralo signifas ‘esti, aŭ ne esti’”, resumas s-ro Areg Galstian, eksministro-delegito taskita pri energio, infrastrukturoj kaj naturriĉaĵoj — nun konsilanto-, en sia oficejo en Erevano, la ĉefurbo situanta tridek kilometrojn for de la centralo. “Komence de la 1990-aj jaroj, ni frontis gravan energi-krizon. Ni komencis troekspluati la akvon de nia lago Sevan, kaj forsegi arbojn tro amase. Restartigo de la centralo estis vivgrava por nia ekonomio kaj nia vivmedio.” Hodiaŭ, laŭ la oficialaj statistikoj, la centralo provizas 40% de la bezonata energio de la armenoj.

Subĉiela sovetunia muzeo

DUM LA LOKAJ neregistaraj Organizaĵoj (NRO) regule mallaŭdas la mankon de informado por la loĝantaro, ni tamen ricevis permeson viziti la ejon. Laŭ la loĝantoj de Mecamoro, vicoj de oficialaj veturiloj regule uzas la vojon kondukantan al la centralo. Ĉe la enirejo, la salajruloj estas priserĉataj kaj trapasas metal-detektilon. Inter la konstruaĵoj, grupetoj da militistoj cirkulas. Oni rapide ricevas la impreson, ke oni vizitas subĉielan nuklean muzeon de Soveta Unio. “Okaze de la tertremo de 1988, eĉ ne unu fenestro-vitraĵo rompiĝis”, tamen asertas s-ro Movses Vardanian, la direktoro, kiu nin akceptas kune kun siaj kunlaborantoj, kaj certigas, ke “1400 teknikaj plibonigoj aldoniĝis de 1995”. Inter la videblaj laboroj, metalaj plifortigaj plakoj estis fiksitaj sur la eksteraj muroj de la centralo, por kreskigi ilian rezistadon okaze de tertremo. Same, imponaj metalaj krucetoj subtenas la etaĝojn, aparte en la konstruaĵo, kiu ŝirmas la nukleajn reaktorojn kaj la turbinojn.

La centralo-estraro malpermesas foti la “malaltan parton” de tiu vastega ĉambro. Oni komprenas kial, malkovrante, en implikaĵo de tuboj, la polvokovritajn maŝinojn de la unuo haltigita de 1989, kaj kies reaktoro ankoraŭ ne estis malkonstruita. Ponteto ebligas paŝi laŭlonge de tiu, kiu aktivas, simila al la alia sed pli bone prizorgata. Kelkaj metalaj flikaĵoj, similaj al provizoraj riparoj, estis dismetitaj sur konektilaj vapor-tuboj. Por protekti la plej riskohavajn partojn de la centralo, sesdek kvar hidraŭlikaj amortiziloj, japan-teknologiaj, laŭdire estis instalitaj sub la ĉefaj blokoj. “Okaze de tertremo, ili glitus sur la ondo”, asertas s-ro Vahram Petrossian, la direktoro de la armena Instituto pri nuklea esploro, Armatom, mimante la pozicion de surfisto sur surfotabulo. “La centralo povas funkcii normal-reĝime kun puŝo de 0,35 g, maksimume ĝis 0,47 g”, aldonas s-ro Vardanian, uzante la unuon kiun oni uzas por determini la sisman riskon por la konstruaĵoj (maksimuma akcelo de la grundo). Dum la tertremo de 1988, “la maksimuma akcelo de la proksima grundo transpasis 0,50 g, kaj eble proksimiĝis al 1 g”, laŭ raporto de la Electric Power Research Institute citita de la Internacia Atom-Energi-Agentejo (IAEA).

En la regilo-ĉambro, plena je ciferplatoj kaj diodoj karakterizaj de la 1970-aj jaroj, la elsendita potenco oscilas en ruĝaj ciferoj: inter 258 kaj 362 megavatoj. Sur la fundo-muro, komputilekrano afiŝas la samajn valorojn, kiel la dissemitaj atestiloj en la ĉambro. “Tiu informadika help-sistemo ebligas al ni haltigi la reaktoron elekstere”, argumentas la direktoro. Demandite pri la manko de enferma ĉirkaŭmuro ĉirkaŭ la reaktoro-ĉambro, s-ro Vardanian opinias “neebla” la konstruon de tia kupolo, ĉar “la subkonstruaĵo ne eltenus tiun pezon”.

Alia delikata temo estas la administrado de la radioaktivaj elĵetaĵoj, konservataj en la centralo de 1976. “Sperto montras, ke eblas konservi ilin kvindek jarojn, do ni havos problemojn post kelkaj jaroj”, klarigas la direktoro. Li tamen rifuzas montri la staton de la stokejo. La internacia direktoro de la franca nacia Agentejo por administrado de radioaktivaj elĵetaĵoj (ANDRA), s-ro Gérard Ouzounian, plurfoje vizitis Mecamoron: “La bareloj estas deponataj en la centralo, sed ili devus ideale esti tiamaniere, ke ili evitu ĉian estontan riskon transigi radioaktivecon al la ĉirkaŭaĵo. Tiu situacio respondas al la praktiko de eksa Sovetunio lasi tiujn rubojn tie ĝis la vivfino de la centraloj, kaj prizorgi ilin poste, samtempe kiel la rubaĵoj de la malkonstruo. Bedaŭrinde, la maljuniĝo de la bareloj igas la operacion malpli komfortan ol la konceptintoj ĝin antaŭvidis.” La armena registaro asertas, ke projekto de konservado de la radioaktivaj rubaĵoj dum tri cent jaroj estas pristudata.

Situanta du kilometrojn pli sude, la urbo Mecamoro estis konstruita por loĝigi la 1 700 salajrulojn de la centralo kaj ties familiojn. Ĝi ĉefe konsistas el altaj kadukaj domaroj. Plej multaj loĝantoj fidas la regulan intervenon de la IAEA, kies internacia prestiĝo ŝajne trankviligas ilin. “Neniam okazis problemo”, se kredi Emilia, 62-jara, kiu laboras en Mecamoro de 1977 kiel sentoksigo-teknikisto. La internacia agentejo sendas ĉi tien fakulo-teamon ĉiun duan jaron proksimume. S-ro Greg Rzentkowski, direktoro de la departemento pri nuklea Sekureco de tiu UN-organizaĵo, notas “progresojn rilate al la starigo de protekto-rimedoj kontraŭ tertremoj kaj al la ĝisdatigo de pluraj sekurec-sistemoj”. Sed, demandite pri la stato de la reaktoro, la armenaj labormetodoj kaj la sisma risko, la misiestro “pardonpetas” ne povi doni “pli teknikan respondon” pro la komunik-limigoj truditaj de la IAEA.

Rumoroj pri superrradiado cirkulas. Laŭ s-ino Naïra Arakelian, prezidantino de loka neregistara organizaĵo (NRO) nomita Centro por disvolviĝo de Armavir, trideko da familioj de la ĉirkaŭo havas dubojn pri la handikapoj de siaj infanoj. Ni organizis kolektivan rendevuon por kolekti la parolon de tiuj gepatroj, sed kadruloj de la centralo invitis sin, kaj ne lasis la aliajn esprimiĝi. “Antaŭ pluraj jaroj, ni sufiĉe ofte kunvenis, ne plu nun. Mi memoras pri du blindaj infanoj, kaj pri fizikaj problemoj” klarigas s-ino Tzovinar Harutiuanian, kiun ni renkontis pli diskrete en ties loĝejo. Ŝi prezentas al ni Rostom, sian dudekjaran filon, trafitan de peza mensa handikapo. “Lia malsano ne povas esti genetika, ĉar ne estas simila en mia familio, nek en tiu de mia edzo, kiu laboras en la centralo kiel maŝin-kondukisto. Eble akcidento okazis en la danĝera zono”, supozas ŝi.

La antaŭa urbestro de Erevano (1992-1996) kaj eksa konsilisto de la armena prezidanto (1996-1998), s-ro Vahagn Ĥaĉatrian, ne kaŝas sian maltrankvilon. Li rakontas, ke unu el liaj amikoj, laboristo de la centralo, mortis pro kancero kelkajn tagojn antaŭ nia interparolo. “Mi ne scias, ĉu eblas establi ligon kun la centralo. Sed, ĉiufoje kiam mi preterpasas ĝin en veturilo, mi diras al mi ke estas danĝere, ĉefe pro la maljuneco de la metalo de la reaktoro”.

En 2012, esploristoj de la japana Agentejo por internacia kunlaborado (JAIK) venintaj por helpi la armenan registaron pri la problemo de sisma risko, miris pri la sekurecaj rekomendoj de la protekto-plano por la loĝantaro okaze de nuklea akcidento. “Laŭ tiu plano, homoj devos resti ĉe la unua etaĝo aŭ en la keloj de la domoj por protekti sin, ili skribis. Sed, okaze de forta tertremo, la risko resti en la domoj estas tro granda, ĉar ili povas disfali pro la sekundaraj tertremoj. Okaze de sisma katastrofo, evakua plano devas unue esti certigita.”

Ĉu oni kaŝis rusan raporton?

LA PROKSIMECO de tektonikaj faŭltoj estas unu el la ĉefaj faktoroj konsiderataj de la fakuloj por taksi la sisman riskon. Oficiale, la unua faŭlto situanta je pli ol “dek naŭ kilometroj de la centralo”, la risko estas kvalifikita “racie ekskluzivita”. S-ro Hakob Sansarian, eksmembro de la Parlamento kaj prezidanto de la NRO Greens Union of Armenia, asertas ke la registaro kaŝas la multe pli alarmigajn konkludojn de alia raporto, datumita 1992, kaj subskribita de kvar esploristoj de la Fiziko-Instituto de la rusa Akademio de la Sciencoj, mende de la armena nacia Servo pri sisma protekto: “La plej granda danĝero por la centralo estas tre proksima tektonika faŭlto (0,5 km), ĉe interkruciĝo de la platoj Aragat-Spitak kaj Sud-Erevano, kun granda sisma potenco”, priskribas la raporto. “Malpli ol kvindek kilometrojn oriente de la centralo, en la jaroj 851-893, okazis serio de teruraj tertremoj kun intenseco almenaŭ 9 sur la Mercalli-skalo kaj magnitudo 6,5 laŭ la skalo de Richter, kiuj kaŭzis grandan nombron da viktimoj.” La aŭtoro de la 11-a jarcento T’ovma Arcruni tiel elvokas tertremon, kiu, en 893, detruis la urbon Dvin, malnova ĉefurbo de Armenujo, situanta dudek kvin kilometrojn sud-oriente de Mecamoro*.

* Citita de Emanuela Guidoboni kaj Jean-Paul Poirier, Quand la terre tremblait, Odile Jacob, Parizo, 2004.

Depost la 9-a jarcento, dudeko da tertremoj kun magnitudo inter 5,5 kaj 7,5 laŭ la skalo de Richter okazis ene de okdek-kilometra perimetro ĉirkaŭ la centralo, laŭ la nacia Atlaso de Armenujo. Tiu dokumento elvokas ankaŭ tertremon kun magnitudo 7 en 1830, precize en la zono de Mecamoro.

“Tio ja estas nia raporto”, konfirmas, kvaronon de jarcento poste, la profesoro Valentin Ivanoviĉ Ulomov, de la Uzbekistana Akademio pri Sciencoj, unu el la subskribintoj de la raporto. Sed li rifuzas paroli pli pri tiu misio. La profesoro Evgeni Alexandroviĉ Rogoĵin, el la Moskva Akademio pri Sciencoj, alia aŭtoro kontaktita, asertas ne memori, ĉu ilia teamo surloke kontrolis la ĉeeston de la faŭlto. Petite por ricevi informojn pri la sisma risko, s-ro Artem Petrossian, de la ministrejo pri energio, siaflanke respondas, ke “Tiuj dokumentoj ne estas alireblaj por la publiko”.

Okaze de radioaktivaj elsendoj, la polikliniko de Mecamoro estus la unua kuracejo petata. La estraro asertas disponi pri jodo-piloloj por disdoni al la loĝantaroj. La stato de la domo igas dubema. La superaj etaĝoj estas kadukaj, la muroj estas ŝimaj kaj prezentas grandajn truojn. S-ro Samuel Aleksanian, respondeculo de la Servo pri kancerologio, tiel resumas la situacion: “Kiam la rusoj foriris, la centralo-estraro diris, ke ili ne plu havas monon por la hospitalo. La naskejo fermiĝis, kaj ankaŭ la departemento de la superradiadoj. Por esti kuracataj, monhavuloj iras al Erevano, la aliaj restas ĉi tie.”

Spite al la danĝero, Armenujo ne pretas rezigni pri nuklea energio. En 2015, la registaro decidis plilongigi la aktivadon de la nuna reaktoro ĝis 2026. La tempo necesa por konstrui novan centralon, financotan de rusaj kapitaloj, kaj instalotan ĉe la sama loko. “Tiu unuo havos potencon inter 600 kaj 1 000 megavatoj, certe 1 000. Ni do havas proksimume naŭ jarojn por decidi pri ĝia teknikaro, ĝia dimensio kaj ĝia potenco”, klarigas la eksa ministro Galstian.

Damien LEFAUCONNIER

La Internacia Pun-Kortumo denove fiaskanta

Fiasko de la akuzado kontraŭ S-ro Gbagbo

La proceso de la eksprezidanto de Eburbordo devis esti triumfo de la internacia juro super politika perforto. Sed malkovrinte la mankojn de nurakuza esploro, la kunsidoj montras la Francajn respondecojn en la konflikto kaj la potencon de la rilatoj de la prezidanto Alassane Ouattara.

La 30-an de novembro 2017, la eksprezidanto de Eburbordo Laurent Gbagbo komencis sian sepan jaron de mallibereco en la prizono de la Internacia Pun-Kortumo (IPK), en Hago (Nederlando). Antaŭ tiu enkarcerigo li vivis preskaŭ ok monatojn enfermita, sen eĉ vidi taglumon, en la nordo de sia lando. Malgraŭ la nenormale longa daŭro de tiu antaŭjuĝa mallibero, du el la tri juĝistoj de la IPK enpostenigitaj por juĝi lin, rifuzas, ke li libere prezentiĝu.

Tamen ĉio indikas, ke lia proceso, komencita la 28-an de januaro 2016, finiĝos per severa fiasko por la oficejo de la prokuroro, la gambianino Fatou Bensouda, kiu nur akuzcele enketis pri la dosiero, taksita kiel la plej grava de la IPK de post ĝia kreo, en 2002*. La proceduro estis markita de pluraj incidentoj kaj la debatoj estis ofte interrompitaj. La ĉefjuĝisto de la ĉambro de unua instanco, kiu gvidas la proceson, asertas mankon de rimedoj, sed la problemo estas pli profunda.

* Legu: Francesca Maria Benvenuto, “Suspektoj pri la Internacia Puna Kortumo”, Le Monde diplomatique, aprilo 2016.

S-ro Gbagbo estas persekutata pro projekto de “komuna plano” celanta “konservi la regpotencon per ĉiaj rimedoj, inkluzive per uzo de perforto kontraŭ civiluloj”, dum la postbalota konflikto de 2010-2011, kiu kontraŭmetis lin al S-ro Alassane Ouattara, nuna prezidanto de Eburbordo. La akuzaĵo asertas, ke li estas respondeculo por la morto de almenaŭ 167 homoj dum kvar okazaĵoj: la punpremo de manifestacio la 16-an de decembro 2010, tiu de virina marŝado subtenanta S-ron Ouattara la 3-an de marto 2011, la bombado de bazaro la 17-an de marto 2011, kaj perfortaĵoj okazintaj la 12-an de aprilo 2011, la morgaŭon de la aresto de S-ro Gbagbo fare de la soldatoj de S-ro Ouattara subtenataj de la Franca armeo. Oficiale tiu politika kaj militista krizo faris pli ol tri mil mortojn*.

* Legu: Vladimir Cagnolari, “Ekonomia kresko sen repaciĝo en Ebur-Bordo”, Le Monde diplomatique, oktobro 2015.

Tamen, neniu el la ĉirkaŭ okdek atestintoj de la akuzisto, kies aŭskultadoj devas finiĝi en ĉi komenco de decembro, donis pruvantajn asertojn pri la ekzisto de “komuna plano” kaj pri la kulpeco de la Eburborda eksprezidanto, 72 jaraĝa, kaj de lia kunakuzito, S-ro Charles Blé Goudé, 45 jaraĝa, fondinto de la Tutafrika kongreso de junuloj kaj patriotoj (Cojep) kaj eksministro pri junuloj. Iliaj diroj estis ĉu malprecizaj, ĉu memkontraŭdiraj, kaj multaj atestaĵoj transformiĝis al profito por la akuzitoj. Generaloj de la tiama Eburborda armeo notinde klarigis, ke la manisfestacio de la 16-a de decembro 2010 estis neniel paca. Laŭ iliaj diroj, armitaj viroj komisiitaj de S-ro Ouattara en ĝin enŝoviĝis por ataki la Militfortojn por defendo kaj sekuro (FDS).

Malklara rolo de Francio

Same tiu proceso ne ebligis la klarigon de la tri aliaj okazaĵoj, kiujn S-ino Bensouda elektis, kiel la por-Ouattara virina marŝado de la 3-a de marto 2011, kiu estus okaziginta sep mortojn en la komunumo de Abobo, sed kiun neniu sendependa fonto konfirmis. La altranguloj de la armeo kaj polico, kiuj atestis, certigis ke iliaj trupanoj ne estis agantaj tiun tagon en tiu regiono, tiam regata de la por-Ouattara batalantoj. La aŭskultado de fakuloj ne pli informis la tribunalon: la restaĵoj de la kadavroj, kiujn ili ekzamenis montriĝis sen rilatoj kun la supozitaj viktimoj.

La manko de pruvoj subtenas la tezon de tiuj, kiuj atribuas la okazaĵojn de la 3-a de marto 2011 al mistifiko de la oponantoj de S-ro Gbagbo, celanta reagon de la “internacia komunumo”. Tiu okazaĵo utilis, kiel preteksto por la rezolucio 1975 de la Konsilio pri sekureco de Unuiĝintaj Nacioj la 30-an de marto 2011. Tiu teksto, verkita de Francio, permesis la uzon de perforto por malhelpi “la uzon de pezaj armiloj kontraŭ civilaj loĝantaroj”. Vaste interpretita ĝi utilis kiel bazo por la Franca militista interveno, kiu forpelis S-ron Gbagbo el la prezidanteco.

La Eburbordaj oficiroj aŭskultitaj de la juĝistoj donis detalojn pri la malklara rolo de la Franca armeo en 2011. Ili ankaŭ atestis pri pli malnovaj okazaĵoj, kiel la mistera bombado de la Franca armebazo en Bouake en 2004 fare de du aviadiloj Sukhoï de la Eburborda aerarmeo. Dek homoj estis mortigitaj, inter kiuj, naŭ Francaj soldatoj. Informoj malkaŝitaj de Wikileaks kaj gazetesploroj metas la demandon pri la stranga indulgo de Francio al Belorusaj pilotoj respondecaj pri tiu atako, kaj sugestas artifikon por pravigi militistan reagon kontraŭ S-ro Gbagbo*. Antaŭ la tribunalo de IPK ĉiuj oficiroj esprimis la saman analizon: la postbalota krizo de 2010-2011 estis nur la sekvo de la provo de puĉo de 2002 farita kontraŭ S-ro Gbagbo de la ribelaj Novaj fortoj de S-ro Guillaume Soro, aliancano de S-ro Ouattara. Oni ne konos la version de la Francaj respondeculoj militistaj, diplomataj aŭ politikaj: neniu el iliaj reprezentantoj estis vokita al la tribunalo.

* Vidu: Vincent Duhem, “Bombardement de Bouaké: au coeur d’une affaire d’état”, Jeune Afrique, Parizo, 4 aŭgusto 2017, kaj Jean Philippe Rémy, “Les mystère du bombardement du camp français de Bouaké en Côte d’Ivoire”, 9-a de decembro 2010, www.lemonde.fr

Tuj ĉe la komenciĝo de la debatoj, komence de 2016, la defendantoj de S-ro Gbagbo denuncis politikan proceson, akuzante Francion. La publikigo fare de Mediapart kaj European Investigative Collaborations (EIC) de sekretaj dokumentoj, komence de oktobro 2017, malkaŝis kelkajn sekretojn kaj plifortigis la impreson de manipulata IPK. Tiel, retmesaĝoj devenintaj el Francia diplomatio sugestas, ke prokuroro Luis Moreno Ocampo, antaŭulo de S-ino Bensouda, rilatis ekde 2010 kun S-ro Ouattara, tio estas ja antaŭ iu ajn perfortaĵo en Eburbordo kaj antaŭ ia ajn enketo. Poste, ja sen leĝa bazo (nek arestmandato, nek demandprezento al tribunalo), li petis kaj akiris la daŭrigon de la enprizonigo de S-ro Gbagbo*. Cetere tiuj dokumentoj montras, ke la prokuroro samtempe regis societojn lokiĝantajn en pluraj impostparadizoj.

* “Procès Gbagbo: les preuves d’un montage”, Mediapart, 5-a de oktobro 2017.

La aŭskultado de la atestantoj de la defendado, kiu devas komenciĝi ĉe la komenco de la jaro 2018, certe povus definitive ruinigi la akuzadon. Dume, la viktimoj de la perfortaĵoj faritaj de la flanko de S-ro Ouattara, inter ili la buĉado de almenaŭ ok cent civiluloj en la urbo Duekoue, fine de marto 2011, daŭre atendas tribunalpersekutadon, kvankam iuj respondeculoj “estis identigitaj de familioj de viktimoj”, informas Amnesty International*. La prokuroro tamen asertas, ke ŝi enketas “ambaŭflanke”.

* Amnesty International, “Rapport 2016-2017. La situation des droits humains dans le monde”, Londono, 2017.

Fanny PIGEAUD

La granda afrika revo

Post la alveno de somero ni ree ĉeestas la ripetiĝintajn kaj foje tragikajn atakojn kontraŭ la dratmuroj de Melilla; atakojn faritajn — kun mezepoke modernaj teĥnikaĵoj kaj ruzaĵoj de sieĝo — de disciplinaj armeoj da subsaharaj junuloj. En aliaj regionoj (Kanariaj Insuloj, la itala insulo Lampeduso, la marbordoj de Sicilio, de Grekujo, de Kipro, de Malto kaj la franca insulo Mayotte, proksime de Madagaskaro), la “invadantoj” preskaŭ ĉiam alvenas al la strando en la nokto — se ili ne dronas — per silentaj ŝipoj, kiel antaŭe faris sendube la vikingoj, normanoj aŭ saracenoj.

En Eŭropo kaj en aliaj lokoj de la riĉa mondo, multaj homoj (inkluzive de la usona prezidanto Donald Trump) emas konsideri tiujn “atakantojn” deliktuloj kaj eĉ krimuloj. La eŭropa ekstrema dekstrularo postulas pli firman reagon por alfronti la entrudulojn, malpli da komplezojn kaj la urĝan aplikon de pli radikalaj rimedoj; plian observadon, pliajn policanojn, pliajn armeojn, pliajn forpelojn ... Kaj oni ne demandas: Kial tiuj homoj pretas preni tiom da riskoj por, simple, per sia laboro doni al aliaj homoj komforton kaj altan vivnivelon?

La subsahara Afriko estas unu el la plej malriĉaj regionoj en la planedo. Ĝia ekstrema malriĉeco estas klarigebla per diversaj faktoroj. Unue: la sklavkomerco, krimo kaj genocido, kiuj dum jarcentoj senigis la kontinenton je milionoj da junaj viroj kaj virinoj, sanaj kaj fortaj, devigante tutajn komunumojn vivi kaŝe kaj izole en la profunda ĝangalo, sen ia kontakto kun la progresoj de teĥniko kaj scienco.

Memori ankaŭ, ke Afriko estis — ĝis apenaŭ kelkajn jardekojn antaŭe — regiono de koloniado trudata de la eŭropaj potencoj per sango kaj fajro, per militoj, ekstermoj kaj ellandigoj. Ĉiuj lokaj potencoj, kiuj kuraĝis opozicii kaj rezisti la konkerantojn — portugalojn, nederlandanojn, britojn, francojn, germanojn, italojn aŭ hispanojn — estis nuligitaj.

En la ekonomia spaco la koloniaj potencoj aŭtoritatece establis ekonomion bazitan sur la eksportado de krudaĵoj al la “metropolo”, kaj sur la deviga konsumo de produktoj faritaj en Eŭropo. Tiel Afriko malgajnis en la du kampoj. Kaj tiu duobla ekspluatado, esence, ne estas modifita.

Ekzemple, Ebur-Bordo, unua monda produktanto de kakao (40% de la monda kvanto) neniam povis progresigi la eksportan ĉokoladan industrion. Tion oni povas same aserti pri Malio aŭ Niĝero — du el la ĉefaj produktantoj de kotono — kiuj ne sukcesas establi veran teksaĵo-industrion. Tio okazas ĉar, ĝenerale, la troaj doganejaj impostoj trudataj de la riĉaj importantaj landoj al la eventualaj produktoj faritaj en la sudo nuligas ĉian konkuron kun la produktoj fabrikitaj en la nordo.

La progresintaj landoj volas konservi la ekskluzivecon de la transformiĝo de la krudaĵoj aŭ, kadre de la liberala tutmondiĝo akceptas translokigi siajn fabrikojn al Ĉinujo aŭ Bangladeŝo, kie la laborforto estas lerta, obeema kaj ĉefe malmultekosta, sed ili absolute ne pretas investi en Afrikon, nek evoluigi en tiu ĉi kontinento gravan industrian sektoron.

La internacia labordivido farita laŭ la interesoj de la nordaj landoj atribuas al Afriko malsuperan rolon, bagatelan, kio malebligas al tiu ĉi kontinento eniri la virtan spiralon de la progreso.

La grandegaj minejaj kaj arbaraj riĉaĵoj de la afrika kontinento vendiĝas je saldoprezoj, kio pliriĉigas la importajn kaj transformajn entreprenojn de la nordo. Tiel ne kreiĝas laborpostenoj eĉ ne en la agrikultura industrio, kiu estas la baza sektoro ebliganta havi certan evoluon agrikulturan kaj poste industrian. Ankaŭ pro tio Afriko estas la lasta kontinento, kiu ankoraŭ ne konas regulajn nutraĵokrizojn kaj ankaŭ ne malsaton.

Tiu ĉi mondregiono ofte taksata — de la regantaj amaskomunikiloj de la nordo — “ne-progresinta”, “violenta”, “ĥaosa” kaj “infera” ne estus koninta tian politikan malstabilecon — puĉojn, ribeladojn, buĉadojn, genocidojn, intercivitanajn militojn, ŝijaistan terorismon — se la riĉaj nordaj landoj (kun la antikvaj koloniaj potencoj inter la unuaj) estus donintaj realajn eblojn pri evoluo anstataŭ plu ekspluati. La kreskanta malriĉeco fariĝis kaŭzo de politika malordo, koruptado, nepotismo kaj kronika malstabileco. Tiu ĉi sama malstabileco malkuraĝigas la lokajn kaj eksterajn investantojn. Per tio estiĝas la ripetiĝanta cirklo de la malriĉeco-labirinto.

Ĉio ĉi klarigas, kial hodiaŭ junulo (aŭ junulino) de la sahara sudo, entute sana kaj foje kun bona instruiteco, ne volas plu vivi en tiu karcero de la mondo. Dekmiloj da homoj ĉi-momente iras al la trairejoj kondukantaj al Eŭropo, kun la espero povi vivi finfine normalan vivon. Eble ankaŭ kun la nekonscia depostulo, ke al ili ni ŝuldas iom da nia nuntempa riĉeco.

Ĉi tio estas nur la komenco, kaj oni ne scias kiajn murojn oni devos konstrui por malinstigi la migradon. La Monda Banko ĵus avertis, ke la demografia bombo jam eksplodis, kaj ke jam estas en la malriĉaj landoj ĉirkaŭ 2 mil 500 milionoj da junuloj kun malpli ol 22 jaroj, kiuj ne trovas laboron en siaj landoj. Ilia sola perspektivo estas kuri al la muroj de Eŭropo ...

Por kelkaj afrikaj landoj de Sahelo, kiuj troviĝas inter la plej malriĉaj landoj en la mondo, kiel Malio, Burkino, Niĝero kaj Ĉado, la kotono — “blanka oro” — havas inter 30 kaj 40% de la valoro de la eksportoj. Ĝi estas, do, tre grava produkto, per kiu en tiuj ĉi landoj vivas tri milionoj da agrikulturistoj, kaj pli ol 15 milionoj da homoj ... “La kotono estas ligata al la historio de Afriko kaj al la bedaŭrinda historio de la sklavismo — diras Aminata Traoré, eks-ministrino de kulturo en Malio — sed hodiaŭ ni volas, ke ĝi helpu nin liberiĝi, sed ne sklavigi nin”.

En la lastaj jardekoj tiuj ĉi malriĉaj landoj oferis aliajn infrastrukturojn kaj multon penadis (konstruado de akvorezervejoj, akvumkanaloj) por vastigi la spacon destinitan al la kotonkultivado. Hodiaŭ tiuj landoj troviĝas en tre malfacila situacio, ĉar malgraŭ la malaltega kosto de produktado farita de malriĉaj kamparanoj, la afrika kotono ne estas eksportata kun notinda profito, kaj ĝi estas pli multekosta ol tiu produktata de kelkaj riĉaj landoj kiel Usono, kiu dominas 30% de la mondaj eksportoj de la blanka kotonlanugo.

Kiel eblas, ke la kotono produktita je grandega prezo en Nord-Ameriko estas pli malmultekosta ol tiu produktata en Afriko je tre granda elĉerpiĝo de la malriĉuloj? Simple, ĉar Vaŝingtono subvencias siajn kotonproduktantojn per ĉirkaŭ 3 miliardoj da dolaroj en ĉiu jaro ... Pro tio la usona kotono povas vendiĝi en la internacia merkato je pli malalta prezo kompare al la kosto, kaj eĉ pli malalta ol la prezo de la afrika “blanka oro”.

Sekvo: se tiuj subvencioj daŭras okazos grandega ekonomia katastrofo en tiuj afrikaj landoj de Sahelo, kiuj jam troviĝas inter la malpli progresintaj en la mondo. Milionoj da agrikulturistoj plu forlasos la kamparon por aliĝi al la ŝijaistaj armeoj, kiuj regas grandan parton de Sahelo; aŭ ili iros amasiĝi en la kabankvartaloj en la urbaj ĉirkaŭaĵoj, kie mizero kaj malsato puŝos la pli kuraĝajn homojn migri al Eŭropo. Ili uzos kanuojn ĝis Kanariaj Insuloj aŭ trairos Saharon ĝis Libio por poste klopodi atingi Italujon.

De la kotono al la boato estas ununura paŝo. Kvankam tiuj aferoj ŝajnas ne ligitaj, la landoj de Eŭropa Unio — ĉefe tiuj kun pli granda danĝero koncerne al la eniro de subsaharaj kontraŭleĝaj enmigrintoj — devos insisti pri la nuligo de subvencioj al la agrikulturaj eksportoj, kaj ĉefe al tiuj pri kotono, el kiu havas utilon nur kelkaj usonaj agrikulturistoj dum milionoj da afrikanoj malriĉiĝas.

Ni memoru, ke la ĉefa aktiveco en la planedo daŭre estas la agrikulturo. El ĉiuj tutmondaj kamparanoj apenaŭ 30 milionoj havas traktoron, 250 milionoj laboras per bestotirataj iloj kaj 1.300 milionoj uzas manlaborilojn ... Tio estas la drama realo de la hodiaŭa agrikulturo.

En junio 2005, por pritrakti la situacion en Afriko kaj kiel pravigilo antaŭ la monda publika opinio, la ŝtatestroj de G-8 invitis la prezidantojn de Sud-Afriko, Alĝerio, Etiopujo, Ganao, Senegalo kaj Tanzanio, ankaŭ Kofi Annan, tiama ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj (UN). La ideo de Tony Blair, en tiu momento brita ĉefministro prezidanta tiun G-8, estis redukti la eksteran ŝuldon de la perantaj landoj reduktinte tiun de dek tri malriĉaj landoj de Afriko. Krome li proponis kreskigi la publikan helpon por la progreso (PHP) je ĉirkaŭ 25 miliardoj da dolaroj en ĉiu jaro dum unu jarkvino ĝis atingi 0,75% de la malneta enlanda produkto (MEP). La tiama usona prezidanto George W. Bush opoziciis tion kun la preteksto, ke Afriko ne klopodos enspezi tiun kvanton da kapitalo ... Tamen, la helpo proponita de Tony Blair estis pli malgranda ol la kostoj de la milito en irako. Aliaj fakuloj memoris, ke Usono post la Dua Mond-Milito konsentis doni ne 0,75% de sia MEP, sed 1% dum kvar jaroj por helpi en la rekonstruo de Eŭropo per la Plano Marshall ...

Se ili vere volas helpi Afrikon, la riĉaj landoj devas urĝe apliki kvin simplajn rimedojn:

— Unu: definitive nuligi la afrikan eksteran ŝuldon (por ĉiu pruntedonita dolaro Afriko redonis jam 1,3 dolarojn nur per interezoj).

— Du: ĉesigi la subvenciojn al la agrikulturaj eksportoj inundantaj je rabatprezoj la merkatojn de la progresantaj landoj, kaj detruantaj la lokan agrikulturon.

— Tri: malfermi la agrikulturajn merkatojn de Nord-Ameriko, de Eŭropa Unio kaj de Japanujo al la afrikaj produktoj.

— Kvar: akcepti, ke la afrikaj landoj establos protekteman politikon de la lokaj agrikulturaj kaj industriaj produktaĵoj sen punoj fare de la Internacia Mond-Fonduso aŭ la Monda Banko.

— Kvin: redirekti la farmacion al la forigo de endemiaj epidemioj de Afriko (kiam hodiaŭ 90% de la farmacio celas plibonigi la vivon de 10% de la monda riĉa loĝantaro).

La rimedoj abundas kaj estas solvoj por forigi la malriĉecon en Afriko kaj en la tuta planedo; mankas politika volo. Kiam oni agnoskos, ke forigante la malriĉecon kaj la maljustaĵojn oni forigas la ĉefajn kaŭzojn de terorismo en la mondo?

Ignacio RAMONET.

Elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/opinion/20... origina fonto: Le Monde Diplomatic

Operacio Miraklo

Tio estas nomata “La Blindeco”. Tio konsistas el kvar modernaj konstruaĵoj lokitaj sudokcidente de Havano (Kubo), ĝuste en la verda kaj arbareca distrikto Marianao. Ne malproksime de la tutmonde konata spektaklejo Tropicana [tropikana], kaj de la tiama jezuita lernejo Belén, kie Fidel Castro trapasis sian mezlernejan nivelon. Tio oficiale nomiĝas Kuba Instituto de Oftalmologio Ramón Pando Ferrer, kaj la 9-an de julio 2004 pro iniciato de Fidel kaj Hugo Chávez tie estis inventita la fama “Operacio Miraklo”, per kiu milionoj da blinduloj kaj malriĉuloj ne nur en Kubo kaj Venezuelo, sed ankaŭ en dekoj da landoj de Latinameriko kaj la mondo, rehavis la vidkapablon.

La hospitalo ekzistis, en sia komenca formo, antaŭ la komenciĝo de la kuba revolucio. Ĝi estis nomata “Ligo kontraŭ la Blindeco” (de tio venas la nomo ankoraŭ uzata de la popolo) kaj ĝi estis fondita en 1956 de grupo de bonfaremaj okulkuracistoj; la monsubteno venis de bonfarantoj surbaze de propravolaj donacoj de la loĝantaro. Sed la plimulto de la kuracistoj, post la venko de la revolucio, forlasis siajn pacientojn kaj foriris al Usono.

Iom post iom kaj danke ankaŭ al grupo da junaj okulkuracistoj kune kun la ne rezignanta laboristaro la projekto revigliĝis. Tiel daŭre firmiĝis la ideo instigi la kreadon de Lernejo-Hospitalo de Oftalmologio entute financata de la novaj revoluciaj aŭtoritatuloj.

En 1988, laŭ iniciato de la prezidanto Fidel Castro estis kreita en tiu hospitalo kaj kun la plej moderna teĥnologio, la Centro de Okul-Mikroĥirurgio, kiu baldaŭ metis Kubon en la unuajn lokojn je monda nivelo, rilate al operacio de katarakto, miopio kaj glaŭkomo. El la tuta mondo tiam komencis veni malsanuloj por esti delikate operaciataj. La bonega reputacio de la hospitalo “Pando Ferrer” vastiĝis en la tuta mondo.

Kiel aperis la ideo pri la operacio miraklo?” mi demandis doktoron Marcelino Ríos, direktoro de la hospitalo. Akompanate de d-ino Eneida Pérez, kiu estras la departementon pri katarakto, ni estas en ŝia modesta oficejo, kie en enkadrigita granda nigro-blanka foto — de la fotisto Alberto Korda — aperas Fidel Castro ekbruliganta cigaredon apud Che Guevara. D-ro Ríos survestas blankan kitelon perfekte butonumitan sur blua ĉemizo, kaj li sidas ĉe tablo plenplena de libroj kaj dokumentoj; li diras al mi: “La afero komenciĝis la 9-an de julio 2004. Jam pasis 13 jaroj. Mi tiam estis direktoro. Mi memoras, ke estis vendrede en la nokto, post la 19-a horo. Granda parto de la laboristaro, kompreneble, foriris jam al la hejmoj. Komenciĝis la semajnfino ... Subite oni anoncis al mi, ke Fidel alvenas. Imagu tion!

D-ro Ríos metas siajn fingrojn en la grizan hararon dum li grande malfermas la okulojn kaj klopodas reprodukti la tiaman fortan surprizon: “Mi ne sciis por kio venis la komandanto ... Mi komencis alvoki ĉiujn kuracistojn, kiuj en tiu horo estis troveblaj. Ili ne estis multaj, nur kvar aŭ kvin. Inter ili troviĝis la tre juna d-ino Eneida Pérez, kiu tiam havis verŝajne tridek jarojn ... Alvenis Fidel vestanta olivverdan uniformon, altajn botojn, kaj li estis ĉiam afabla. Li venis sola, sen iu ajn ministro. Ni kunsidis en malgranda salono, tute atentaj ... Tie, sen enkonduko, trinkante glason da akvo Fidel petis al ni, kvazaŭ favoron, la sekvontan matenon — sabate — akcepti kvindek malsanajn venezuelanojn, kiuj venos de Karakaso por operacio pro katarakto ...

Ĉu vi tiam scipovis operacie trakti katarakton?” mi demandis d-inon Eneida Pérez. Ŝi estas laŭdata de siaj pacientoj, afabla kaj bonkora, kaj konsiderata unu el la plej kapablaj okulkuracistoj en la mondo; ŝi klarigis al mi: “Nu, eble ne tiom kiel nun, kun pliaj 13 jaroj da sperto ... Sed ni jam faris en 2004 ĉirkaŭ sepcent operaciojn en unu semajno ... Tiam pluraj el ni, ĝuste sep, regis la plej modernan operacio-teĥnikon, Blumenthal, por forigi katarakton; indas memori, ke tiu malsano kaŭzas duonon de la tutmonda blindeco.

La sekvintan tagon — plu diras d-ro Marcelino Ríos — je la sepa horo alvenis al nia hospitalo la kvindek venezuelanoj antaŭanoncitaj de Fidel. Unu horon poste la unuaj estis jam operaciitaj. Kaj la sekvintan lundon niaj sep ĥirurgoj per senhalta laborado operaciis la tutan grupon. Fidel telefonis min por gratuli nin, kaj li demandis ĉu ni povos operacii pliajn homojn ... Kiom pli? mi demandis. Tiam li diris, ke certe li ne bone esprimis sin, ĉar lia peto estis operacii kvindek venezuelanojn ... en ĉiu tago! Krome, tio ne devos malhelpi la servon al la kubaj malsanuloj kutime operaciataj ...

Ni devis venigi sep okulkuracistojn el provincoj, ĉar ni estis malmultaj ... — klarigas al mi d-ino Eneida Pérez —. Ni devis krei du grupojn: la unua komencis labori je la 7-a horo ... ĝis la fino de la tago ... Kalkulu, ĉiu operacio en tiu epoko daŭris ĉirkaŭ 15 minutojn ... Ĉiu ĥirurgo operaciis ĉirkaŭ sesdek aŭ sepdek malsanulojn en ĉiu tago ... Tio estis granda defio. Ni devis multe labori. Du monatojn poste ni operaciis ĉirkaŭ 14.000 malsanulojn. Preskaŭ ĉiuj pacientoj estis malriĉuloj, kaj estis tre kortuŝaj momentoj: patrinoj aŭ patroj, kiuj por la unua fojo povis vidi la filojn ... Denaskaj blinduloj — ĉar la malsano povas esti denaska — kiuj finfine rehavis la vidkapablon kaj malkovris la mondon ... Multaj emociplene ploris. Tio estis tre granda sperto.

Fidel — memoris d-ro Ríos — iam antaŭe en kunsido demandis min: “Kiu estas la plej bona operacio-teĥniko por okulkuracado, sen konsideri la prezojn, sed kompreneble ne usona?” Mi senhezite diris, ke tiu estis la germana aŭ japana. La komandanto, malgraŭ la kontraŭaj opinioj de iu ministro, mendis la plej bonan teĥnikon, ĉar li celis la plej bonan kuracadon por nia popolo. Tio ebligis al niaj kuracistoj kaj al ĉiuj niaj fakuloj kapabliĝi pri la plej aktualaj teĥnologioj, plej modernaj. Sen tiuj altteĥnologiaj iloj kaj sen tiuj progresoj ni ne estus kapablaj por tiu tasko de la 9-a de julio 2004. Fidel pripensis tion, mi ne dubas, longe antaŭe. Ni memoru, ke kun Hugo Chávez oni kun granda sukceso faris en Venezuelo la “Tasko En la Kvartalo” sendante milojn da kubaj kuracistoj al la plej malriĉaj kvartaloj por priatenti malsanulojn, el kiuj iuj neniam vidis kuraciston aŭ dentkuraciston en sia tuta vivo. Pro tio la du komandantoj elpensis la “Operacio Miraklo”. Sed ili ne diskonigis la iniciaton; ili tenis ĝin en sekreto por kontroli, ĉu ĉio glate iris.

Dum pli ol unu jaro — plu diras d-ino Eneida Pérez — ni operaciis milojn kaj milojn da venezuelaj malsanuloj. Kreiĝis vera aerponto kun Karakaso. Ĉiu malsanulo venis, pro kompreneblaj kialoj, akompanate de familiano. Al tiu familiano ni faris kompletan ekzamenon, plurfakan. Foje oni malkovris, ke li suferis malsanon eĉ dumvivan; ankaŭ ili estis kuracataj. Tio estas, ke malsanulo kaj akompananto revenis al sia lando tute sanaj.

Kiam oni publike anoncis la “Operacio Miraklo”?” mi demandis d-ron Marcelino Ríos. “Tio estis — li respondis — kadre de la televidprogramo, Aló Prezidanto farita ĉi tie en Kubo, en provinco Pinar del Río, en urbeto nomata Sandino, la 21-an de aŭgusto 2005. Tie, la prezidantoj Hugo Chávez kaj Fidel Castro anoncis, ke estis jam operaciitaj pli ol 50.000 malsanuloj, kaj ili diskonigis la ekziston de la interkonsento, per kiu estis kreita la “Operacio Miraklo”, kiu celas operacii laŭlonge de unu jardeko milionojn da latinamerikanoj suferantaj okulmalsanojn. La nomo “Miraklo” venis de la populara esprimo de centoj da malsanuloj, kiuj rehavinte la vidkapablon kun miro diris: “Tio estas miraklo!”. Multaj el ili rakontis al ni siajn vizitojn al kuracistoj en siaj respektivaj landoj, sed ili ne havis respondon. Ili jam rezignis la esperon iam rehavi la vidkapablon ...

Ĉu la “Operacio Miraklo” — mi demandas d-ron Ríos — vastiĝis al aliaj landoj krom Venezuelo?“ “En la sekvinta jaro post la anonco farita de la komandantoj Fidel kaj Chávez, nome en 2006, ni malfermis plurajn centrojn por okulkuracado en Venezuelo, kie laboris kubaj fakuloj — unu cento da ili laboris en nia hospitalo Pando Ferrer. Mi devas precizigi, ke en “Operacio Miraklo” partoprenas ĉirkaŭ 165 kubaj institucioj. Disponeblas, krome, pri unu reto de kvindek malsanulejoj kun 82 operaciejoj en 14 landoj de Latinameriko kaj Karibio. Fakte, Fidel kaj Chávez decidis vastigi la servon al aliaj landoj surbaze de la kuba sperto, kaj tio inkluzivas plurajn landojn en la kariba regiono, kiel Haition kaj Sanktan Vincenton kaj Grenadinojn. Bolivio estis la sekvinta lando. Poste enkorpiĝis Gvatemalo, Honduro, Ekvadoro, Paragvajo, Salvadoro, Meksiko, Argentino, Urugvajo ... ĝis unu dudeko, plus aliaj dekoj da malsanulejoj malfermitaj de kubaj kuracistoj en Afriko kaj Azio.

En la mondo, laŭ la Monda San-Organizaĵo (MSO) ekzistas ĉirkaŭ 45 milionoj da blinduloj. D-ino Eneida Pérez precizigis, ke la duono el ili, nome ĉirkaŭ 25 milionoj, havas simplan katarakton. Tio signifas, ke per simpla operacio tiuj 25 milionoj da homoj povos rehavi la vidkapablon. Alimaniere ni diru, ke tiuj 25 milionoj da homoj estas blindaj, ĉar ili estas malriĉaj; ĉar ili ne povas pagi multekostan operacion, aŭ ĉar ili ne vivas en lando kun publika sansistemo disponiganta tiun servon kaj paganta la koston. Tiu estas la granda maljustaĵo, kiun volis kontraŭbatali la pioniroj de la kuba kaj venezuela revolucioj. Samkiel ambaŭ pioniroj kontraŭbatalis kaj entute forigis la analfabetecon en siaj respektivaj landoj, ili celis forigi ankaŭ la blindecon.

Kelkaj homoj eble demandas sin, ĉu mia tuta nuna diro estas nur propagando. Por koni la veron, kiam mi estis miopa kaj kun tre komplika katarakto, mi decidis operaciiĝi kadre de “Operacio Miraklo”.

Post la koncernaj ekzamenoj kune kun dekoj da malsanuloj, kiuj plenigis la koridorojn de la hospitalo Pando Ferrer, mi estis operaciita. Per siaj anĝelaj manoj d-ino Eneida Pérez operaciis unue la unuan okulon kaj en la sekvinta semajno la duan. Ses aŭ sep minutoj estis la daŭro de ĉiu operacio. Nula doloro. Nekredeble. La operacio estas nur momenta, kaj tuj post la fino oni povas stariĝi kaj per la propraj piedoj iri al sia domo. Du horojn poste oni mem demetas la sparadrapon de la operaciita okulo. Miraklo. Oni povas bone vidi. Oni povas normale vivi. Mi povas atesti pri tio. Kial ne pensi pri la milionoj da homoj, kiuj travivis tian momenton? Kial ne esti por ĉiam dankema al la du komandantoj, kiuj instigis tiun ĉi grandegan miraklon?

Ignacio Ramonet

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/opinion/20...

Religiaj militoj

Francujo ĵus spertis momenton de komunikila kaj politika frenezo. Ĉiuj elementoj ĉeestas por estigi pliajn tiajn okazaĵojn: eksceso de komentoj kaŭzataj de karikatureca gazetaro; idela rolo de Tvito [Twitter], kiam oni reagas antaŭ ol pripensi kaj estigas incendion; perfekta brulaĵo de temoj ligitaj al religio por ke la fajro etendiĝu; demagogio de diskreditita politikisto, krome eksa ĉefministro, kiu esperas, ke bruligita arbaro favoros lian resurekton. Kun, por kroni ĉion, regulo nun elprovita: ĉiuj temoj, eĉ tiu de seksa incitado de usonaj virinoj, pli aŭ malpli rapide alvenas ĉe la demando de islamanoj en la respubliko.

Tiu ĝranda ĝeno ne estas de hieraŭ. La 4-an de oktobro 1989, monaton antaŭ la falo de la berlina muro, la islamo instaliĝis kiel perioda temo de publika alfrontiĝo kun la “afero de la kaptukoj”. Senĉesaj kaj stimulataj de la multiĝo de privataj televidoj avidaj je varbado, tiaj polemikoj tamen povis esti asimilataj al la tutmonda, kaj ja reala, etendiĝo de konservativa politika islamo tiam potence helpata de Usono kaj de Saud-Arabujo, tiom ke dum la tuta periodo de batalo kontraŭ la sovetianoj en Afganujo (1979-1989) la okcidenta gazetaro kaj ĝiaj komunikilaj intelektuloj ĝoje aplaŭdis la ĝihadon. Kaj elvokis la religian punrestadon de la afganoj kiel preskaŭ simpatian kulturan ekzotismon.*

* Vd Denis Souchon, “Quand les djihadistes étaient nos amis” [“Kiam la ĝihadistoj estis niaj amikoj”], Le Monde diplomatique, februaro2016.

La pugnobatalo inter Edwy Plenel kaj Riss, du direktoroj de publiado, kies pozicioj kongruas pri tre multaj temoj kaj kiuj, ekzemple, favoris la elekton de la nuna prezidanto de la respubliko, eklipsas tiun ĉe ĝeneralan kuntekston sen iel ajn klarigi ĝin. Profitante la memcentrisman impulsecon de la unua, tiom ofendita de karikaturo (maljusta) ke li deduktis el tio “militon al la islamanoj” kaj komparis sian tragedion al tiuj de la famaj rezistantoj persekutataj de la nazioj, la dua akuzis lin esti farinta “alvokon al murdo” kiu “jam absolvas tiujn, kiuj mortigos nin morgaŭ”.* Permesebla flanke de ĵurnalisto, de kiu antaŭ du jaroj multaj kamaradoj sub liaj okuloj estis murdataj, tiu lasta eksceso — la esprimo “milito al la islamanoj” de Plenel estis evidente metafora — estis pravigita kaj tuj disvastigita de multaj unuarangaj ĉefartikolistoj, kiuj siavice havis nenian personan tragedion kiel senkulpiĝon. Troviĝis eĉ prizidanto de kontraŭrasisma asocio, kiu konfidis al la Figaro, kiel riproĉo al la direktoro de Mediapart: “Se ne estos plu juda infano en la publikaj lernejoj de [la departemento] Seine-Saint-Denis, tio estos la konsekvenco de la islama maldekstrismo.”* ...

* Riss, “Jamais” [“Neniam!”], Charlie Hebdo, Parizo, 15-an de novembro 2017.
* Mario Stasi, prezidanto de la Licra, “Edwy Plenel a tort sur toute la ligne” [“Edwin Plenel malpravas pri ĉio ĉi”], Le Figaro, Parizo, 16-an de novembro 2017.

En Francujo la religiaj militoj ne ĉiam restis metaforaj. Ĉu gazetaro jam larĝe diskreditita ne havus ion pli bonan por fari ol prepari la sekvan?

Serge HALIMI.

Neatendita konsekvenco de buĝetaj reduktoj

Kiam seksperforto ne plu estas krimo

En Francujo, inter 60% kaj 80% de la seksperforto-aferoj jure persekutataj ne estas ekzamenitaj de la krim-kortumoj, kie oni juĝas krimojn, sed de la delikto-tribunaloj, same kiel deliktoj. Praktiko necesa por lukti kontraŭ la plenŝtopiĝo de la krim-kortumoj, laŭ la ministrejo pri justico. Sed kiu ne estas sen konsekvenco por la viktimoj kaj por la pritraktado de la rekulpiĝoj.

EN FRANCUJO, ĉiujare, 84 000 virinoj kaj 14 000 viroj deklaras sin viktimoj de seks-perforto aŭ provo de seksperforto en la enketoj de viktimologio*. Tamen la krimaj kortumoj decidas nur ĉirkaŭ 1500 kondamnojn pro tiu krimo, difinita de la punkodo kiel “ĉiu ajn seksa penetrado en aliulon, plenumita per perforto, trudo, minaco aŭ surprizo” kaj punenda per dek kvin jaroj da mallibereco (dudek jaroj se la viktimo estas malpli ol dek- kvin-jara).

* Enketo “Vivkadro kaj sekureco” (Cadre de vie et sécurité — CVS), 2010-2015, Institut national de la statistique et des études économiques (Insee)Observatoire national de la délinquance et des réponses pénales (ONDRP).

Ĉi tiuj nombroj esprimas la obstaklojn, kiuj estas sur la vojo de viktimo: premoj de la seks-perfortinto por ĝin silentigi; rifuzo de la polico registri la plendojn ofte sub kontraŭleĝaj pretekstoj, kiel la foresto de medicina atesto aŭ malĝusta loko de deponado, laŭ la feminista Kolektivo kontraŭ seksperforto*. La polico tiel nombras nur 12 000 plendojn jare*, el kiuj du trionoj estas klasitaj “sen sekvo” fare de la prokurorejo*.

* http://cfcv.asso.fr
* Laŭ la ministreja statistiko-servo de la interna sekureco (SSMSI).
* “Les viols dans la chaîne pénale”, regiona observejo de la deliktaro kaj de la sociaj kuntekstoj de la regiono Provence-Alpes-Côte d’Azur, esplor-raporto n-ro 10, gvidata de Véronique Le Goaziou, decembro 2016.

Inter la plutraktataj plendoj, la resendo de la krimaj aferoj pri seksperforto al la delikto-tribunaloj — nomata “deliktigo” — estas fenomeno malbone konata, ekster la juristoj kaj asocioj por helpo al viktimoj. La deliktigo havas plurajn formojn. En kelkaj okazoj, la prokurorejo aŭ la enketo-juĝisto juĝas, ke mankas pruvoj por subteni la kriman kvalifikon de seksperforto. En aliaj aferoj, pli diskuteblaj, la faktoj estas ja establitaj, sed estas fine traktitaj nur kiel simpla delikto de seksa agreso. Tio okazas kiam la prokurorejo deliktigas ab initio (de la komenco), post prepara enketo de la justica polico, aŭ kiam enketo-juĝisto deliktigas “pro oportuno”(en opportunité) ĉe la fino de la esplorado, kun la konsento de la viktimo.

Laŭ pluraj juristoj, tiu praktiko koncernas 60 ĝis 80% de la juĝitaj seksperfortaj aferoj. En la departemento Seine-Saint-Denis, la departementa observejo pri la perfortoj al virinoj konstatis, ke 43% de la seksagreso-aferoj juĝitaj de la tribunalo de Bobigny en 2013-2014 estis fakte deliktigitaj seksperfortoj*.

* Bertille Bodineau, “Les viols et les agressions sexuelles jugés en 2013 et 2014 en cour d’assises et au tribunal correctionnel de Bobigny”, Observejo pri la perfortaĵoj al virinoj de la departementa Konsilio de Seine-Saint-Denis — alt-instanca tribunalo de Bobigny, marto 2016.
La turniĝo en 1978

DE LA ADOPTO de la punkodo de 1791, seksperforto apartenas al la plej gravaj kontraŭleĝaj faroj al homoj . Tamen, la viktimoj penis rekonigi tion antaŭ tribunaloj. Longtempe, la jura difino limigis seksperforton je la vagina-penisa koito “de virino pri kiu oni scias ke ŝi ne konsentas*. En 1978, la asocio Choisir la cause des femmes kaj la advokatino Gisèle Halimi konigas la aferon de du virinoj, viktimoj de kolektiva seksperforto dum ili tendumis sur plaĝo. La proceso de Aix-en -Provence rezultigas la leĝon de 1980, kiu anstataŭas la referencon al la konsento per la cirkonstancoj de ĝia foresto — “perforto, trudo, minaco aŭ surprizo” — kaj plilarĝigas la seksperforton al ĉiu penetra ago — buŝa, anusa, fingra aŭ per objekto-, tiel malfermante vojon al la rekono de seksperforto de viroj. Tiu proceso ebligas reaserti la kriman karakteron de seksperforto, ĉar la viktimoj luktis kontraŭ la resendo de sia afero al delikta tribunalo. “Antaŭ 1978, ĉiuj seksperfortoj estis deliktigitaj, dekvalifikitaj al “atenco kontraŭ pudoro”, krom se ilin sekvis murdo, konstatas la historiisto Jean-Yves Le Naour, kunaŭtoro de libro pri la proceso de Aix-en-Provence*. Hodiaŭ la deliktigo malpliiĝis, sed tamen daŭras, kun buĝeta pravigo, antaŭe neekzistanta.”

* Georges Vigarello, Histoire du viol. XVI e — XX e siècle, Seuil, Parizo, 1998.
* Jean-Yves Le Naour kaj Catherine Valenti, Et le viol devint un crime, Vendémiaire, Parizo, 2014. Vd ankaŭ: Viol. Le procès d’Aix-en-Provence (kolektivo), Gallimard, Parizo, 1978.

Respondante al skriba demando de la socialista senatoro Jean-Noël Guérini pri la justica traktado de la seksperfortoj, la ministrejo pri justico klarigis en majo 2017: “La deliktigo necesas por lukti kontraŭ la tropleniĝo de la krim-kortumoj, kiu ne ebligas resendi al tiu jurisdikcio la tuton de la aferoj.” Por tion fari, la leĝo de 2004 (Perben-leĝo 2) modifis la artikolon 469 de la punprocedura kodo cele limigi la eblecojn, por delikto-tribunalo, sin deklari nekompetenta kaj resendi aferon al krim-tribunalo. “Eĉ se la deliktigo estas jure nelaŭleĝa, ĝi estas nemalhavebla, ĉar niaj rimedoj ne sufiĉas. La krim-tribunaloj ne kapablas absorbi ĉiujn seksajn krimojn”, atestas s-ro Benjamin Blanchet, juĝisto kaj misio-ŝarĝita ĉe la Sindikata Unio de la juĝistoj.

Kuraĝigitaj el la plej alta nivelo, la juĝistoj do praktikas la deliktigon sen skribita regulo. Kvankam la leĝo ne permesas klasigi la seksperfortojn, ili uzas taksadon de la graveco de la agoj. “Ni ne estu malhonestaj: ni diferencigas fingran seksperforton kaj penisan penetron, kaj tio estas terura, ĉar ankaŭ fingra seksperforto povas detrui la viktimon, rekonas s-ino Sarah Massoud, enketo-juĝisto en Créteil. La graveco de la traŭmo ne nepre estas ligita al la jura distingo.” Fakte, el la 377 dosieroj pristuditaj de la sociologoj kondukantaj studaĵon por la regiona observejo pri delikteco de Provenco-regiono, neniu afero atingis la krim-kortumon, kiam temis pri provo de seksperforto aŭ unusola fingro-penetrado. “La leĝo tamen ne distingas inter la penetro-manieroj, notas s-ro Edouard Durand, juĝisto por infanoj en Bobigny. Ĝi ne antaŭvidas cirkonstancojn, kiuj malpliigus la gravecon.”

S-ino Massoud atestas pri sia sperto kiel subprokuroro antaŭ ol ŝi fariĝis enketo-juĝisto: “Ĉe la prokurorejo de la neplenkreskuloj, mi estis kontraŭ la deliktigo de seksperfortoj ab initio — sen enketo-, ĉar ĉiam necesas enketi por kompreni la ekagon, antaŭ ĉiu ajn decido.” Hodiaŭ, kiel enketo-juĝisto, ŝi deliktigas seksperfortojn “laŭoportune”. “Ne ekzistas regulo. Do mi analizas la kuntekston. Oni povas dekvalifiki ĉar oni sentas ke la viktimo malfacile eltenos la konfronton kun la konjektita aŭtoro, tre longdaŭran en la krim-kortumo. Inverse, aliaj faktoj igas nin elekti la krim-kortumon: vundebla viktimo, aŭ kiu suferis plurajn seksperfortojn, rekulpiĝinta aŭtoro.” S-ino Isabelle Thery-Gaultier, prezidantino de la delikto-tribunalo de Melun, eksa enketo-juĝisto, kompletigas: “La unua gvidilo estas respekti la volon de la viktimo. La dua estas la graveco de la faktoj. La tria estas anticipi la reagojn de la ĵurianoj, ĉar ili ne estas profesiuloj. La edzeca seksperforto fare de perversulo estas demando, kiun ili malbone konas. Ĝi estos pli bone komprenata kaj taksata de profesiaj juĝistoj en delikto-tribunalo.”

Peti la opinion de la viktimo (etapo, kiu okazas nur por la deliktigoj “laŭoportunaj” fine de la enketado) povas meti sur ĝin pezegan respondecon, ĉar normale ja la prokurorejo devas iniciati la juran persekuton. La advokatino Lisa Laonet estis tiel markita de la deliktigo-propono por la seksperfortoj de du knabinoj fare de juna knabo — neplenkreska: miajn klientinojn torturis la ideo, ke ili devas fari tiun decidon. Tio ne estas rolo por la plendantaj partioj.

S-ino Nadia B.*, kvardekjara, seksperfortita je aĝo 19, memoras: “dum aŭskultado, la juĝisto klarigis al mi, ke en krim-kortumo, la advokato de la defendo traktos min severe. Mi respondis, ke nenion riproĉeblan mi faris, kaj tio ne timigas min. Poste li diris, ke estos enketo ĉe la najbaroj, kaze de pritraktado en krim-kortumo. Jam estis honto por mia familio, mi do konsentis la deliktigon.” La aŭdienco daŭris duonhoron kaj s-ino B. havis parolrajton nur por diri, ĉu ŝi pluasertas la faktojn. “Li ricevis punon de 4-jara mallibereco. La malpezo de la puno ne ĝenas min, sed jes la malpli profunda enketo en la delikto-tribunalo! Mi malkovris en mia dosiero, ke en la pasinto, la plendo pro seksperforto de subdeksesjara knabino kontraŭ la aŭtoro estis klasifikita sensekva.” “La krim-kortumo estas malfacile eltenebla, sed ĉiuj eblaj demandoj estas levitaj. Justico tiel plenumas sian riparan funkcion”, substrekas la advokatino Isabelle Steyer.

* Por protekti la anonimecon de niaj intervjuitoj, ni ŝanĝis la antaŭnomojn.

S-ino Nathalie G., 36-jara, seksperfortita je aĝo 11 fare de najbara paro apartenantaj al pedofilo-reto, spertis la deliktigon de sia afero. “Mi estis tre juna, ŝi memoras, sed post la klarigoj de la advokatino, mi diris, ke mi volas la krim-kortumon por ke ili estu vere punitaj.” Jarojn poste, ŝia patro rakontis al ŝi, ke la advokatino kaj la enket-juĝisto rekomendis la deliktigon, asertante, ke la krimkortumo estus traŭma por ŝi. “Oni neniam klarigis al miaj gepatroj, ke la aŭdiencoj povos esti aranĝitaj, tiel ke mi ne ĉeestu ĉiujn debatojn, ke la konfronto kun la agresintoj estos enkadrigita, diras s-ino G. Finfine, oni ne vere donis al ili elekton.”

Por paliativi la riskon de tro rapida kaj malbonkvalita justico, kelkaj jurisdikcioj traktas la deliktigitajn seksperfortojn alie ol la aliajn deliktojn. “En Melun, oni ne juĝas deliktigitan seksperforton inter friponaĵo kaj ŝtelo, tio estus monstra. Oni dediĉas unu plenan tagon, kun cirkonstancigitaj debatoj”, notas s-ino Thery-Gaultier. Tiuj aranĝoj ne ĉie eblas. La juĝistino Massoud bedaŭras la mankon de atestanto kaj ekspertizistoj cititaj por la dekvalifikitaj seksperfortoj: “Se ni ne estus en periodo de ‘nula tolero’, kie oni prenas duonhoron por juĝi haŝiŝ-posedanton, oni dediĉus pli da tempo al seksperfortoj.” Kaj la aranĝaĵoj ne kompensas la forviŝon de la konsistiga elemento de la krimo — la penetrado-, eligita el la dosiero por deliktigi. S-ino G. kiu ne partoprenis la proceson de siaj seksperfortintoj, fariĝinte adoleskantino, malkovris la dokumenton dekvallifikantan la seksperfortan agon. “La tribunalo, reprezentanto de la socio, diris ke tio ne estas seksperforto, sed atenco al pudoro, ŝi atestas. Oni forprenis de mi tiun rekonon. Mi bezonis jarojn por rekonstrui la faktojn. Jes ja, estis seksperforto. Ja, tiu krimo devus esti juĝita ĉe krim-kortumo.”

La psikiatro Gérard Lopez, eksekspertizisto ĉe la Kortumo de Parizo, konsilas al siaj pacientoj elekti la krim-kortumon: “La deliktigo estas negado fare de la justico, kiu povas bremsi la rekonstruadon, kiam la viktimo realigas, ke la seksperforto ne estas juĝata je sia ĝusta valoro.” Jes ja, la juĝistoj insistas pri la fakto, ke la seksperforto ne estas kaŝata dum la aŭdiencoj. “La magistratoj ja povas diri kion ili volas dum la proceso, sed la justica vero estos ‘seksa agreso’, kaj ne ‘seksperforto’”, rebatas s-ino Azhour Schmitt, juristo. “Kiam juĝisto deliktigas perarmilan ŝtelon, li elprenas la pligravigan cirkonstancon de la armilo, sed la vorto ‘ŝtelo’ restas; la seksperforto, en tiu okazo, malaperas”, rimarkas Didier Rebut, profesoro pri pun-juro ĉe la universitato Parizo 2 (Panthéon-Assas).

Justicaj rezistoj

LA DELIKTIGADO damaĝas ne nur la viktimojn. Didier Rebut atentigas, ke ĝi “komplikigas la antaŭmalhelpon de rekulpiĝo, estigante mankon de fidindo por nombri la seksajn perfortaĵojn, ĉar la oficialaj dokumentoj ne spegulas la reale plenumitajn faktojn, uzante la vortojn ‘seksa agreso’ kaj ne ‘seksperforto’”. Li daŭrigas: “La deliktigo ankaŭ atencas la egalecon de la juĝotoj. Ĉar, laŭ la departementoj, iuj havos proceson en krim-kortumo, aliaj en delikto-tribunalo, pro la samaj faktoj.” Kaj tio, kvankam la punoj antaŭviditaj por la seksaj agresoj kaj la seksperfortoj malsamas: la departementa observejo pri perfortoj al virinoj en Seine-Saint-Denis konstatis, ke, en delikto-tribunalo, 36% de la akuzitoj estis kondamnitaj en 2013-2014 je tri- aŭ sesjara puno, dum en krim-kortumo 85% de la punoj estis superaj al 5 jaroj, dum la sama periodo*.

* Bertille Bodineau, “Les viols et les agressions sexuelles...”, jam citita.

De kelkaj jaroj, la justica traktado de la seksperfortoj mobilizas. La alta Konsilio pri egaleco inter virinoj kaj viroj, sendependa instanco, esprimis opinion “por pli justa socia kaj justica kondamno de seksperforto”, rekomendante “postuli, per cirkulero al la prokurorejoj, ke la krima kvalifiko de seksperforto estu plutenata kaj persekutata en krim-kortumo”. Rekomendo, kiun la justica adminisracio, kiu pripensas la eblajn plibonigojn, nuntempe pristudas. Tri konstituciaj demandoj estis levitaj, en 2013, de advokato defendanta viktimon de seksperforto. La kasacia Kortumo rifuzis transdoni ilin al la konstitucia Konsilio. En 2011, tamen, la eŭropa Kortumo de la Homrajtoj kondamnis Francujon pro tio, ke ĝi “atencis la rajton aliri tribunalon” de tiu viktimo, al kiu oni rifuzis ŝian apelacion kontraŭ la decido de resendo de la seksperforto al la deliktotribunalo. “De kondamno al kondamno, iiom post iom la leĝofaranto estos devigata forigi la artikolon 469, kaj ne plu permesi al la juĝistoj perforti la leĝon”, esperas Mickaël Bennillouche, docento pri puna juro en la universitato de Pikardio.

Alfrontitaj al la rezistoj de la ekzekutivaj kaj justicaj instancoj, kelkaj juristoj rekomendas serĉi kompromisojn. “Oni povus imagi specialan tribunalon por seksaj perfortaĵoj, kun krima kompetento”, sugestas s-ino Schmitt. En Bobigny, la juĝisto Durand, ankaŭ membro de la Alta Konsilio pri egaleco, deziras antaŭ ĉio, ke oni donu al la krim-kortumoj “la kapablon juĝi krimojn en prudentaj temp-limoj, kun financaj kaj homaj rimedoj”. “Pli valorus, li diras, mallonga aŭdienco en krim-kortumo, ol juĝi la krimon kiel delikton.” S-ino Emmanuelle Piet, kuracisto kaj prezidanto de la feminista Kolektivo kontraŭ seksperforto, aprobas: “Mi ĉeestis deliktan aŭdiencon kun paciento, kiu seksperfortis sian junan fraton. Nek li, nek la viktimo, komprenis la kondamnon, kiu ne menciis la seksperforton. Eĉ se la proceso ne havas kuracan povon, almenaŭ, en la krim-kortumo, la viktimoj vidas, ke la socio aŭskultis ilin.”

Sophie BOUTBOUL

Aliancoj, familio, aferoj

Stranga amikeco inter Riado kaj Vaŝingtono

Tre malmilda al Saud-Arabio dum la balotkampanjo de 2016, la Usona prezidanto de nun volas profitigi sian landon el la riĉo de la reĝlando. Profitema sinteno, kiu ne konsideras la strukturajn problemojn de lando, kiu eniĝas en riskajn sociajn kaj ekonomiajn reformojn.

En septembro 2016, ĉe la kulmino de la Usona balotkampanjo, la Senato kaj la Ĉambro de reprezentantoj decidis unuanime la leĝon Jasta (Justice against sponsors of terrorism act). Ĝi rekte celis Saud-Arabion, kaj ebligas la Usonajn civitanojn justice persekuti la ŝtatojn, kiuj helpis “rekte aŭ nerekte” organizaĵojn partoprenintajn en “terorismaj agadoj kontraŭ Usono”. S-ro Donald Trump, kiu tiam ĵus akiris la respublikanan investitecon, alportis al tiu leĝo subtenon tiel fortikan kiel bruan. Kiam prezidanto Obama provis sensukcese meti sian vetoon (je la principo de imuneco de la ŝtatoj), la respublikana kandidato taksis tiun agon “hontinda*”.

* Mark Hensch, “Trump slams Obama for ”shameful“ 9/11 bill veto”, The Hill, Vaŝingtono, DC, 23-a de septembro 2016.

Antaŭ ol S-ro Trump iĝis prezidanto, estis tri ĉefaj temoj en lia percepto de Saud-Arabio. Tiu de terorismo: li senĉese rememorigis la atencojn de la 11-a de septembro 2001, kaj la fakto ke “dek kvin el la dek naŭ teroristoj” havis la Saudan naciecon. Tiu de riĉeco laŭ li senrajta de la reĝlando. Fine tiu de parazita ŝtato, kiu devas pli kontribui al la elspezoj por sia sekureco. Li ekzemple deklaris: “Saud-Arabio estas la plej granda mondonanto de terorismo. Tiu lando uzas niajn petroldolarojn, nian propran monon, por financi teroristojn, kiuj provas detrui nian popolon”*. Parolante pli ĝenerale pri la reĝlandoj de tiu regiono, li asertis tuj post sia elekto: “La ŝtatoj de la Golfo havas nenion alian ol monon. Dum ni ja ne havas. Ni havas ŝuldon atingantan 20 000 miliardojn da dolaroj. Mi ja petos de tiuj landoj, ke ili donu multan monon al ni”*.

* Leif Wenar, “Citizen Trump was right about the saudis, President Trump, not so much”, The Los Angeles Times, 22-a de majo 2017.
* RealClearPolitics, 16-a de decembro 2016.

Antaŭ ol eniri en politikon, S-ro Trump dumlonge avidis tiujn merkatojn. En majo 2015 lia filino kaj proksima kunlaboranto Ivanka anoncis, ke la familia entrepreno intencas fokusigi sian atenton al Saud-Arabio, Kataro, Dubajo kaj Abudabio*. Tio verŝajne klarigas kial ili estis forgesitaj de la programo pri “forigado de islamanoj” (muslim ban), kiu entuziasmigis la respublikanajn homamasojn dum lia kampanjo. Unu semajnon post la enposteniĝo de S-ro Trump, prezidanta decido fermis la landlimojn por la rifuĝantoj kaj interrompis la donon de vizoj al civitanoj de sep islamaj landoj (Irako, Irano, Libio, Somalio, Sudano, Sirio kaj Jemeno) je la nomo de la terorista minaco. La decido estis blokita de juĝistoj, pro sia apartigeco al islamo. Neniu el la sinsekvaj versioj de tiu poste reformita teksto iam inkluzivis la Golfajn ŝtatojn*.

* “Trump eyes UAE, KSA and Qatar hotels”, 10-a de majo 2015, www.hoteliermiddleeast.com
* Steve Almasy kaj Darran Simon, “A timeline of President Trump’s travel ban”, 30-a de marto 2017, http://edition.cnn.com
Regulrompemaj kaj neantaŭvideblaj

Tamen la anonco, ke S-ro Trump faros sian unuan fremdlandan vojaĝon en Riadon okazigis surprizon. Preter brilaĵojn kaj oraĵojn, la Usona prezidanto kaj la Saudaj regantoj trovis aliajn samideanecojn: ne nur sian komunan malŝaton al Irano kaj prezidinto Obama, sed ankaŭ regmanieron. Ekde sia ekregado, S-ro Trump volas regi la landon same kiel li antaŭe regis Trump Organization, malgrandan familian strukturon (kiu tamen traktas grandegajn monsumojn), en kiu li estis la sola ĉefo. Li havis kiel ĉefajn kunlaborantojn siajn gefilojn, kiuj daŭre havas siajn rolojn kiel konsilistojn de la princo. Nu, en la reĝlando, kies nomo estas tiu de la reganta familio, ŝtato kaj familio intermiksiĝas, sen honto nek konstituciaj limoj. Kaj same kiel S-ro Trump provas rompi la Usonajn regulajn politikajn normojn, la heredanta princo kaj fortulo de Saud-Arabio, S-ro Muhamad Ben Salman, kromnomita “MBS”, volas esti neantaŭvidebla.

Ne estas surprize, ke fortaj rilatoj kreiĝis inter la bofilo de la Usona prezidanto (36 jaraĝa) kaj la estonta reĝo (32 jaraĝa). S-ro Jared Kushner (same kiel lia edzino Ivanka) havas oficejon en Blanka Domo. Kvankam sensperta pri politiko, tiu konstruaĵiniciatisto ĝuas vastajn potencojn. Kadre de sia rolo de alta konsilisto de la prezidanto, li traktas la dosieron de Proksim-Oriento, kie, danke al sia amikeco kun la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu, li intencas subskribigi packonsenton inter Israelanoj kaj Palestinanoj. S-ro Kushner estas ankaŭ la manovristo pri amikiĝo inter Israelanoj kaj Saudanoj, ambaŭ pafcelantaj Iranon kaj Hizbulahon. Ne pro hazardo la Sauda volo por izoli tiun partion sur la Libana politika scenejo, pere de la “demisio” de la ĉefministro Saad Hariri, la pasintan 4-an de novembro, estis akompanata de amikaj signoj senditaj de Riado al Tel-avivo.

Oni ankaŭ trovas S-ron Kushner malantaŭ aliaj politikaj decidoj, kiel la dungo de S-ro Paul Manafort (nun akuzita pro blankigo de fraŭdmono) aŭ la eksigo de la ĉefo de la Federacia ofico por esploroj (FBI) James Clooney, kies konsekvenco estis la enpostenigo de S-ro Robert Muller kiel speciala prokuroro. Ĉi lasta cetere interesiĝas pri la agoj de S-ro Kushner, aparte pri liaj sekretaj renkontoj kun S-ro Sergej Gorkov, kiu estas en la listo de la homoj celitaj de la Usonaj punoj de post la anekso de Krimeo fare de Rusio*.

* Jennifer Rubin, “Jared Kushner and Ivanka Trump must go”, The Washington Post, 4-a de oktobro 2017.

La vizito de S-ro Trump en Riado la 20-an kaj 21-an de majo devis pruvi al la mondo liajn talentojn kiel “supertraktadisto”. En parolado al kvindeko da islamaj regantoj, la Usona prezidanto prezentis sian ideon pri sankta unuiĝo kontraŭ Irano. Ia sunaisma NATO* tiel naskiĝis. La anonco de tujaj kaj venontaj komercaj interŝanĝoj je 380 miliardoj da dolaroj, kies 110 miliardoj estas militistaj kontraktoj, asertitaj kiel “la plej grava priarmila kontrakto de la historio de Usono”, entuziasmigis la aferistojn de ambaŭ landoj. S-ro Trump plenumis siajn balotajn promesojn, ĉar tiuj kontraktoj laŭ li celis “subteni la sekurecon de Saud-Arabio kaj la Golfa regiono kontraŭ la Iranaj minacoj, kaj samtempe plifortigas la kapablecon de la reĝlando kontribui al kontraŭteroristaj operacoj en la regiono, malŝarĝonte la Usonan armeon”. Eĉ pli bone, la Sauda suverena fonduso devis rekte partopreni la infrastrukturajn elspezojn de Usono. La Usona financa grupo Blackstone, prezidata de S-ro Stephen Schwarzman, proksima konsilisto de la prezidanto, anoncis samtempe la kreon de fonduso por arigi 100 miliardojn da dolaroj por financi “ĉefe” projektojn pri ekipaĵoj sur la Usona teritorio.

* Nord-Atlantika Traktat-Organizo
“Vizio 2030”

Sed la nova regiona ordo pensita de S-ro Trump daŭris nur kelkajn tagojn... La Sauda heredonta princo fakte trudis blokadon al sia Katara najbaro, akuzita pri financado de terorismo*. La sunaisma fronto subite disfendiĝis. Kreita en 1981 de ses petrolmonarkioj (Saud-Arabio, Kataro, Unuiĝintaj Emiratoj, Barejno, Omano, Kuvajto) por bari Iranon, la Kunlabor-Konsilio de la Golfo (KKG) estas rande de frakasiĝo.

* Vidu: “Les impasses de la guerre contre le financement du terrorisme”, L’ENA hors les murs, n°472, Liono, julio-aŭgusto 2017.

Kio okazos pri la rikolto de kontraktoj kaj antaŭkontraktoj subskribitaj en Riado? Oni povas dubi pri iliaj efektiviĝoj. La amika konkordo, kiu ekzistas inter Usono kaj Saud-Arabio fakte baziĝas sur miskompreno. Prezidanto Trump volas profiti el la Sauda riĉeco, sen tamen kompreni, ke la “mirinda reĝlando” renkontas grandajn financajn malfacilaĵojn, sekve de la falo de la petrolprezo, kaj ne plu havas la rimedojn de siaj geopolitikaj kaj ekonomiaj ambicioj. Certe, la neplenumeblaj promesoj devontigas nur tiujn, kiuj kredas je ili. Sed la teamo reganta en Riado ŝajnas esti konvinkita, ke oni povas ŝanĝi socion per dekretoj.

S-ro Ben Salman lanĉis en 2016 la planon “Vizio 2030”*, kiu celas kuraci la reĝlandon el ĝia dependado de petrolo. Ĝi baziĝas sur grandegaj investoj en gigantaj projektoj, privatigoj de tutaj partoj de la ekonomio, la fino de subvencioj al provizoj akva, elektra kaj benzina ekde 2020. Nerektaj impostoj (pri tabako kaj ŝaŭmtrinkaĵoj) kaj 5% AVI estas ankaŭ planitaj. La projekto devas efektiviĝi samtempe kun reformoj, kiel la disciplinigo de la religia polico, la akiro de novaj rajtoj por virinoj (inter ili stirado de aŭtoj) kaj seksmikseco en la publikaj lokoj.

* Legu: Akram Belkaïd, “le Golfe par ses mots”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2013.

Sed oni daŭre atendas la ĉefdecidon de la plano “Vizio 2030”: privatigo de 5% de la kapitalo de Saudi Aramco, la giganta petrolfirmao. Laŭ la datumoj de la reĝlando, la decido, unue planita por 2018, sed prokrastita al 2019, devos enspezigi 100 miliardojn da dolaroj, tio, kio sugestas, ke tiu firmao “pezas” 2000 miliardojn. Kvankam multaj fakuloj taksas tiujn valorojn fantaziaj, la financa mondo restas allogata de tio, kion oni prezentas, kiel la plej grandan enborsigon de la historio. Prezidanto Trump sciigis pri sia deziro, ke la enborsigo okazu en Novjorko anstataŭ Londono aŭ Hongkongo, sed la leĝo Jasta povas malvarmigi la investontojn.

Ja por allogi ilin, 3500 fremdaj firmaestroj estis invititaj, de la 24-a ĝis la 26-a de la pasinta oktobro, en la “Davos de la dezerto”, internacia forumo por investoj organizita en la hotelo Ritz-Carlton de Riado. Pluraj gigantegaj projektoj estis tie anoncitaj: distraĵurbo en la Sauda ĉefurbo, kiu rivalos kun la amuzparkoj de Disney, transformado de kvindeko da insuloj en Ruĝa maro al luksaj marbanaj stacioj, aŭ futurisma urbego nomata Neom ĉe la limoj de Jordanio kaj Egiptio, per investoj planitaj je 500 miliardoj da dolaroj. Aparta ekonomia regiono de 26 500 kvadrataj kilometroj ĉe la nordo de Djeddah iĝus la Silicon Valley de la reĝlando, laŭ la reklamfilmo de la projekto robotoj plenumos parton de la servoj.

La 4-an de novembro, senprecedenca arestaro skuis la reĝlandon. En la luksan hotelon kie, kelkajn tagojn antaŭe, la “Davos de la dezerto” elmontris siajn pompojn kaj promesojn, dek unu princoj de la reĝa familio, kvar enoficaj ministroj, pluraj politikistoj kaj aferistoj de internacia skalo estis enrezidejigitaj. Inter la enfermitoj troviĝas la princo Al-Walid Ibn Talal, tre malamikema al S-ro Trump, kies riĉaĵoj taksitaj je 19 miliardoj da dolaroj, metas lin ĉe la kvina loko de la monda rangado de miliarduloj de la agentejo Bloomberg. Tuj antaŭ la okazaĵo, reĝo Salman anoncis la kreon de “kontraŭkoruptado-komitato” prezidata de la heredonta princo, kaj komisiita por “censi la deliktojn kaj fraŭduzojn de publikaj havaĵoj”. Multaj bankokontoj estis senfunkciigitaj samtempe kiam la polico senmovigis privatajn aviadilojn por malhelpi homojn “suspektatajn pri koruptado” foriri el la lando. Prezidanto Trump telefonis al la reĝo por informi lin pri sia subteno. Laŭ Financial Times, la arestistaj homoj povos retrovi liberecon kontraŭ garantiaĵo, aŭ elaĉetmono, de ĉirkaŭ 70% de siaj havaĵoj*. Ĉu tio ebligos financi la nepripensitajn promesojn de Riado al Vaŝingtono?

* Simeon Kerr, “Saudi authorities offer freedom deals to princes and businessmen”, Financial Times, Londono, 16-a de novembro 2017.

Ibrahim WARDE

Bombado, malsatego kaj ĥolero

Saud-Arabuja enŝlimiĝo en Jemeno

De Kataro al Libano, Sauda Arabujo regule fiaskas kiam ĝi celas regionan politikon en Proksim-Oriento, kie ĝi estas akuzata ideologie kaj eĉ milite armi kelkajn ĝihadistojn. La miskredito pintas kun la senelireja milito, senkompata por la civiluloj, kiun la reĝlando kondukas en Jemeno.

DE SEPTEMBRO 2014, Jemeno enŝlimiĝas en teruran konflikton. Tiu ĉi milito, tiom interna kiom regiona, estas ofte priskribita en Okcidento kiel “kaŝita” aŭ “forgesita”, tiom ĝi restas ekstera al la zorgoj de la potencaj landoj kaj la amasinformiloj. La homkatastrofa krizo tradukiĝas per la plej grava ĥolero-epidemio iam ajn spertita (preskaŭ unu miliono da suspektataj malsanuloj de marto 2017, laŭ la Ruĝa Kruco) kaj per malsatego minacanta 70% de la tridek milionoj da loĝantoj. Tamen, ĝi ne ĝenas la konsciencojn. La peza homa bilanco, jam tre supera al la 10 000 rektaj viktimoj nombritaj en lasta januaro de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), inter kiuj la duono estas civiluloj, ne induktas signifajn premojn al la batalantoj, por ĉesigi la batalojn nutritajn de regionaj agantoj*. La koalicio kondukata de Sauda Arabujo, kiu sin apogas sur lokaj milicoj, ofte salafistaj, aktivuloj de la sudista movado kaj subtenantoj de la prezidanto agnoskita de la plimulto de eksterlandaj ĉefurboj, Abd Rabbo Mansur Hadi, kontraŭstaras la Huthi ribelulojn aliancitajn kun la adeptoj de la eksprezidanto Ali Abdallah Saleh. De la komenco de la bataloj (vidu sube la kronologion), la partioj montriĝas nerespektemaj al la internaciaj konvencioj, la vivo de civiluloj, la infrastrukturoj kaj la historia heredaĵo, kaj cetere malhelpas la laboron de ĵurnalistoj kaj homhelpaj agantoj.

* Cf. Helen Lackner, Yemen in Crisis. Autocracy, Neo-Liberalism and the Disintegration of a State, Saqi, Londono, 2017. Vd ankaŭ “Unujara milito por nenio en Jemeno”, Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2016.

Sauda Arabujo pretendas restarigi la potencon de la prezidanto Hadi kaj lukti kontraŭ la influo de Irano, akuzita subteni la Huthistojn. Spite al siaj konataj limoj kaj la plenumitaj krimoj, ĉi tiu armea engaĝiĝo kontinue profitas el la teknika apogo (gvataj satelitoj, elĉiela fotografio, helpo de armeaj konsilistoj, dumfluga kerosen-provizado...) de Usono, Britujo kaj Francujo. La kompliceco de tiuj ŝtatoj, verŝajne ĉefe motivita de profitdonaj armilar-kontraktoj*, longtempe igis ilin kontraŭstari la starigon de sendependa enket-komisiono kadre de UN. Tiel okazis en oktobro 2015, kiam rezoluci-projekto pri sendo de sendependaj enketistoj en Jemenon proponita de Nederlando estis blokita ĉe la nivelo de la Konsilio de homrajtoj de UN, post gravaj saudaj premoj. En septembro 2017 kompromiso estis trovita danke al Francujo; sed la laborkapablo de la starigita komisiono, enhavanta internaciajn ekspertizistojn, aperas limigita pro la malfacilo aliri al la frontoj. Pli ĝenerale, la jura kadro de la interveno estas kontestebla, aparte pro la konstitucia malpleno kiu ekzistis en marto 2015, ĉar s-ro Hadi ja tiam formale estis finiĝinta sian prezidantan periodon, kiam li alvokis saudan helpon. Tiu helpo estis nur nerekte validigita de la rezolucio 2216 de la UN-Sekurec-Konsilio, adoptita tri semajnojn post la komenco de la koalicia ofensivo. Tiel, la operacio “Decidiga Tempesto” daŭre baziĝas sur trompa interpretado de internacia juro.

* Vd. Tony Fortinet Warda Mohamed, “Comment la France participe à la guerre contre le Yémen”, Orient XXI,12-a de septembro 2017, http://orientxxi.info
Iom-post-ioma forŝovo al duaranga pozicio

TIA NEINTERVENO de la grandaj ŝtatoj esprimas profundan malestimon al la Jemenanoj, kaj samtempe rifuzon kompreni la kaŭzojn de la alfrontiĝo, kies konsekvencoj transpasas la landon. La manko de intereso de la internacia publika opinio por tiu konflikto, ŝajne implicanta, ke ĝi estas nur kroma neintensa milito en peceto de la mondo, aperas paradoksa, tiom Jemeno restas ĉe la koro de fundamentaj demandoj, kiujn ĉiu ne devus daŭre ignori.

Historie, la Feliĉa Arabujo (Arabia Felix), kiel nomis ĝin la romianoj, ne ĉiam estis forlasita marĝeno. Tiu lando kelkfoje priskribita kiel “tro bone lokita*”, ĉe la kruciĝo de la komercaj kaj stragegiaj vojoj, ne ĉesis estigi avidecon. Ĝi igis fastasmi, same en Oriento kiel en Okcidento, foje priskribita kiel lulilo de monoteismo, foje kiel rezervo de araba kaj islama aŭtenteco. Ĝi estis la ĉefa provizanto de kafo en la 17-a jarcento, kaj Voltero kvalifikis ĝin “la plej agrabla lando de la tero”. Ĝi poste nutris la orientalismajn revojn de Arthur Rimbaud same kiel tiuj de Paul Nizan kajAndré Malraux, kiu serĉis sur ĉi tiu flanko de laRuĝa Maro la spurojn de la reĝino de Saba. La haveno deAdeno estis ekde 1839 la “juvelo” de la brita Imperio kaj fariĝis, meze de la 20-a jarcento, la dua plej aktiva en la mondo. Tiu vico, kerne de interŝanĝoj kaj fluoj estas ankaŭ substrekita de la movebleco de la jemenanoj, de la afrika Korno ĝis la sudorienta Azio, irante tra la Golfo, sed ankaŭ la industriaj basenoj deKimrujo kaj la usona Mez-Okcidento.

* Ghassan Salamé, “Les dilemmes d’un pays (trop) bien situé”, en Rémy Leveau, Franck Mermier kaj Udo Steinbach (sub la dir. de), Le Yémen contemporain, Karthala, Parizo, 1999.

La malaltigo de Jemeno en duarangan pozicion okazis iompostiome, kaŭzita de la konfliktoj, la malvarma milito, la ellandigoj de jemenaj laboristoj (kiel fine de 1990, kiam 800 000 da ili trude forlasis Saudan Arabujon, ĉar ilia lando estis konsiderata kiel subteno deIrako kajSaddam Hussein en la kunteksto de la golfo-milito), kaj endemia malriĉeco kaŭzita de la malmulteco de naturriĉaĵoj, sen kalkuli kun la korupto de ties regantoj. Ĉe la jarmila ŝanĝiĝo, la “milito kontraŭ terorismo” transformas tre rapide Jemenon en gravan fronton de la lukto kontraŭAl-Kaido, sed tio ne kuntrenas konkretajn agojn favore al la lando kaj ĝia disvolviĝo. La usonaj flugrobotoj, supozataj elimini la ĝihadisman minacon, montriĝas samtempe kontraŭproduktivaj, kontribuante pravigi la ĝihadistojn en la rigardo de loĝantaro viktimo de “flankaj damaĝoj”, kaj simptomaj de tre limigita intereso por la lando — ĉar tiuj armiloj karakterizas “nepolitikon” kaj konsistigas promankan intervenecon. Jemeno fakte neniam estis prioritato, eĉ kiam la usonaj decidantoj asertis publike, ke la loka branĉo de Al-Kaido estas la plej danĝera en la mondo. Dum la “jemena printempo” de 2011, kiu finis pli ol tri jardekojn da regado de la prezidanto Saleh, la prava entuziasmo ligita al la paca mobilizo de la revolucia junularo kaj al la perspektivoj de demokratigo ankaŭ ne ekestigis engaĝiĝon sufiĉan, aŭ eĉ aŭtentan, de la “internacia komunumo”. La lando estis finfine forlasita, antaŭ ol disfali en la milito, dum usonanoj kaj eŭropanoj konsentis subkontrakti sian jemenan politikon al la monarĥioj de la Golfo.

La Saud-arabuja armea interveno en marto 2015 estis eble motivita de la volo legitimi la novajn gvidantojn de la reĝlando, aparte la princon Mohammed Ben Salman (“MBS”), naskiĝinta en 1985, kiam li ĵus estis nomumita ministro pri defendo fare de sia patro Salman, surtronigita en januaro. Sed ĝia enŝlimiĝo eble montriĝos multekosta, eĉ ekster la araba duoninsulo. Sur la financa kampo jam, la milito laŭdire mobilizas 15 miliardojn da dolaroj jare (iuj taksoj, kvaroble pli altaj, ŝajnas troigitaj*), dum la buĝeto de la reĝlando estas tre deficita kaj la naftobarelo penas transpasi la prezon de 50 dolaroj. La nekapablo venki la huthistan ribelon kaj la sakstratoj ligitaj aparte al la politika estonto de s-ro Hadi, kiu havas nur limigitan popolan bazon, substrekas la hezitojn kaj erarojn de la kondukata strategio. La nestabileco ĉe la landlimo, markita de la ĉiutagaj eniroj de la huthistoj en saudan teritorion, igis deviga la evakuon de multaj vilaĝoj. Plurfoje la jemenaj ribelantoj kaj iliaj aliancanoj eĉ povis sendi mezdistancajn misilojn al saudaj urboj, inkluzive deRiado en novembro 2017, sed la pafaĵoj estis dumfluge kaptitaj aŭ surteriĝis en neloĝataj zonoj.

* Sebastien Sons kaj Toby Matthiesen, “The Yemen war in Saudi media”, Muftah, 20-a de julio 2016, http://muftah.org
Ĝihadista ekspansio

TIU MILITO tiel fariĝis kaptilo por la monarĥio. Pro tio, la saudoj regantoj hezitas inter propagando sugestanta, ke la operacioj bone disvolviĝas, kaj katastrofecan komunikadon, transformantan la reĝlandon en ... viktimo. Sauda diplomato ĉe UN asertis publike en aŭgusto 2016, ke kvin cent saudaj civiluloj estis mortigitaj de la huthistoj*. En ĉi tiu kadro, estas ne verŝajne, ke “MBS”, kiu eble tre rapide surtroniĝos, povos pretendi, rilate al la jemena milito, esti montrinta sian klarvidecon, aŭtoritaton kaj efikecon. Lia bildo, ĉe liaj regatoj same kiel ĉe la internacia komunumo, povus eĉ esti pro tio daŭre difektita.

* Depeŝo en la araba, Sanao, 3-a de aŭgusto 2016, Almas-daronline.com

La disfalo de la jemenaj ŝtataj institucioj en la kunteksto de la milito profitas cetere al la islamaj armitaj grupoj. La marĝenigo de la partio Al-Islah, loka branĉo de la Islama Frataro, kiu ludis centran rolon, politikan kaj pacan, dum la “jemena printempo”, estis celo komuna kundividita de ĉiuj militantoj. Sauda Arabujo kaj, eĉ pli, la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, ankaŭ forte engaĝiĝintaj, plifortigis salafistajn grupojn konkurantojn de Al-Islah per financado kaj liverado de civilaj kaj armeaj ekipaĵoj. Tiel okazis en Taez, tria urbo de la lando, sieĝata de la huthistoj, kaj en la sudaj provincoj. La limo inter ĉi tiuj milicoj kaj Al-Kaido ŝajnas kelkfoje tralasema, kaj la risko vidi tiujn grupojn sendependiĝi de siaj subtenantoj restas granda.

Konfesia konsidero de la konflikto, kontraŭmetanta la sunaistojn kaj la huthistojn, resenditajn al sia aparteno alZajdismo (branĉo de ŝijaisma islamo malsama de la dekduimamisma ŝijaismo, plimulta enIrano), plifortigas la bazon de la ĝihadistoj. En aprilo 2015, la ĥaoso ebligis al A l-Kaido preni la regpotencon en Mukalla, kvina urbo de la lando, kaj regi ĝin dum unu jaro, alianciĝante kun triboj. La periodo ankaŭ koincidis kun la emerĝo de la Organizo de Islama Ŝtato (OIŜ). La ĝihadista ekspansio ne povis esti reale haltigita per la kresko de la nombro de atakoj de usonaj flugrobotoj, aŭ la surprizatakoj de la specialaj trupoj ekde la alveno de s-ro Donald Trump ĉe la regposteno. La alfluo de eksterlandaj batalantoj en Jemeno estas limigita, sed oni rajtas timi, ke, se la konflikto fariĝos longdaŭra, la lando emerĝos kiel malantaŭa bazo por la ĝihadistoj, kiuj trovos en ĝi multnombrajn resursojn kaj aparte armilojn, por eksporti sian perforton.

Finfine, la bataloj, same kiel la terura homkatastrofa krizo, ligita aparte al la mara kaj aera blokado, kiun trudas la koalicio, estigis la delokadon de pli ol tri milionoj da jemenanoj, laŭ UN. La plimulto de tiuj rifuĝintoj prefere reiris al sia familia kamparo ol fuĝis eksterlanden: la geografia pozicio en angulo de la duoninsulo, kaj la blokado de havenoj kaj flughavenoj (parte forigita la 23-an de novembro) reduktas la eskapvojojn. Sed la situacio povus evolui se la kondiĉo de la civiluloj daŭre malboniĝos. La jemenanoj ne hezitos tiam trairi la Aden-golfon kaj enŝteliĝi en la migranto-retojn, kiuj, kiel tiuj uzataj de la eritreanoj aŭ sudananoj, provas trairi Mediteraneon kaj atingi Eŭropon jam nekapablan humane administri la krizon ligitan al la siriaj rifuĝantoj. La landoj de la Golfo, kiuj kundividas kun Jemeno jam tralaseblan landlimon, ne pli sukcesos senteble kunteni kreskintan migran premon.

Sed ĉi tiuj defioj rapide aperos malgravaj kompare kun tio, kio desegniĝas je mezdaŭro. Elĉerpiĝo de la resursoj de subtera akvo, aparte ĉirkaŭ Sanao, povus trudi ampleksajn loĝanto-moviĝojn en la venonta jardeko. Ĉu oni povas imagi la konsekvencojn kaj la koston de la translokado de la tri milionoj da loĝantoj de ĉefurbo situanta je altitudo de 2 300 metroj, kaj kiu povas nur malfacile esti provizata per sensaligita akvo? Taez alfrontas similan situacion. La demografia kresko (la loĝantaro laŭprognoze duobliĝos ĉiun dudekan jaron) kaj la klimat-ŝanĝiĝo, kiu senordigas la pluvojn kaj sekve agrokulturon, proksimigas la limdaton. Sekve, la milito malhelpas respondi la ekologiajn kaj homajn defiojn, ekzemple per investado en produktivan aparaton sur la marbordojn. Fine de la 2000-a jardeko, inĝenieroj ligitaj al la konzerno Saudi Ben Laden Group, havis projekton konstrui novajn urbojn kaj eĉ ponton por atingi Ĝibution, aliflanke de la markolo de Bab al-Mandab (kiu estas dudek tri kilometrojn longa ĉe sia plej mallarĝa parto).

Simetrie, por la saudanoj same kiel por la aliaj ŝtatoj engaĝitaj en la koalicio, kiuj provas diversigi sian ekonomion igante ĝin malpli dependa de la nafto-rento, la milito komencita en 2015 aperas, trans sia financa kaj homa kosto, kiel tre malbona kalkulo, ĉar ĝi detruas latentan merkaton. Sen longdaŭra vidado, la jemenanoj fine memorigos al ni, ke ilia falo ne estos sen konsekvenco por la mondo.

Jemeno, pli ol neglektebla marĝeno, konsistigas laboratorion de estonteco, kiu estos eble malhela. Tamen, la historio de ĝia popolo enhavas ankaŭ resursojn, kiuj malhelpas malesperi. La adapto-kapablo, la resilienco, kaj la inventivo de sobraj modeloj elprovitaj dum jarcentoj, ekzemple tra kelkaj reguloj de triba juro, por alfronti militojn, solvi konfliktojn, distribui la akvo-resursojn kaj redukti la malegalecojn de riĉaĵo, konsistigas lecionojn, pripenso-materialon, kaj eĉ aparte valorajn vojojn.

Laurent BONNEFOY

Kronologio de la milito

18-a de junio 2004. Komenco de la milito de Saada kontraŭmetante la huthistojn al la armeo. Post ses jaroj da konflikto, tiuj ĉi konservas la regadon de la provinco Saada.

Januaro 2011. Komenco de la revolucia ribelo kontraŭ la prezidanto Ali Abdallah Saleh, reganta de 1978.

27-a de februaro 2012. S-ro Saleh, kiu ricevis imunecon, transdonas sian reg-povon al s-ro Abd Rabbo Mansur Hadi, elektita unue por dujara transira periodo.

21-a de septembro 2014. La huthistaj ribeluloj ekkaptas la ĉefurbon Sanao, helpe de la eksa prezidanto Saleh, kaj interrompas la politikan transiron. Pac-interkonsento estas subskribita sub egido de la Unuiĝintaj Nacioj kaj nova registaro formiĝas la 13-an de oktobro sub respondeco de s-ro Khaled Bahah. S-ro Hadi restas prezidanto.

22-a de januaro 2015. Dum la ribelantaro armee regas la ĉefurbon, la registaro de s-ro Bahah kaj la prezidanto Hadi anoncas sian demision.

26-a de marto 2015. Komenco de la operacio “Decidiga Tempesto” kondukita de Sauda Arabujo, la unuiĝintaj arabaj Emirlandoj kaj koalicio de dek landoj subtenata de Usono, laŭpete de la prezidanto Hadi, kiu rifuĝis en Riado kaj nuligas sian demision.

14-a -26-a de julio 2015 La kontraŭ-huthistaj trupoj reprenas la regadon de Adeno.

16-a -22-a de septembro 2015. La registaro de s-ro Bahah kaj poste la prezidanto Hadi instaliĝas intermite en Adeno.

6-a de aŭgusto 2016. Malsukceso de la pac-intertraktadoj en Kuvajto.

15-a de majo 2017. La huthistaj ribeluloj deklaras staton de sanitara urĝo, post kiam pliiĝis la nombro de ĥolero-kazoj.

4-a de novembro 2017. Sauda Arabujo kaptas dum ties flugo misilon senditan en la direkto de la Riado-flughaveno.

Havi pli ol unu ideon

Kelkfoje la plej potencaj eksplodiloj pasas plej facile tra la enirpordoj. El ĉiuj verkoj dediĉitaj al la kritiko de la Eŭropa Unio, kaj ne mankas erupciaj, la plej detrua povus esti iu el la plej diskretaj. Krome, iu kun la tempe plej disa. Akribia laboraĵo de historiisto, aperinta en la tre revoluciaj Éditions du CNRS, Les “Collabos” de l’Europe nouvelle [La komplicoj de la nova Eŭropo], de Bernard Bruneteau, havas detrukapablon. Sed, permesu la oksimoron, kapablon detrui subtile.

Ke la ideo de Eŭropo povus tiel algluiĝi al la vorto “komplico” estas kunigo, kies duobla eco ŝajnas al ni esti tute absurda kaj tamen estas pruvita de la historio, devas pensigi. Por dubindigi ne tiom la ideon mem, sed la blindigoj, al kiu certaj procedmanieroj povas konduki.

En epizodo ĝenerale prisilentigata de la eŭropa sankta historio, montriĝas do ke granda nombro da eŭropistaj intelektuloj de la 1930-aj jaroj, kiuj aliĝis al la afero tra la projekto de eŭropa federacio de Aristide Briand, kredis vidi en la nazia invado historian okazon, certe plurrilate iel ĉagrenan, tamen por forigi la pejzaĝon de la naciŝtatoj necesa por poste rekonstrui Eŭropon kiel novan unuigitan politikan tutaĵon. Sekve, tiuj intelektuloj ne nur akceptis la enfajrigon de la kontinento kaj la germanan okupadon kun evidenta intereso, eĉ kun brua entuziasmo, sed iuj el ili aliĝis al la “movado” kaj aktive engaĝiĝis en la kunlaborado — ĉar ĝuste tie la historio naskanta tiom dezirantan “novan Eŭropon” estis okazanta.

Tamen oni ne povas al la verko de Bruneteau dirigi ion kion ĝi ne volas diri, sen ofendi lian labron de historiisto — la verko havas preskaŭ kvincent paĝojn da eksterordinare traserĉita dokumentado —, tia ke ĝi hezitigas fali en la plej krudajn interpretajn ekstrapoladojn. Unue, dum ne ĉiuj eŭropistaj intelektuloj cedis al la “evento”, multaj el tiuj, kiuj favoris ĝin, tute ne estis faŝistoj age aŭ pense — la grupo, kiun ili konsistigas, estas cetere interne tre diversa, pri kio Bruneteau liveras tre precizan datumaron. Krome, la periodo ne liveras senŝanĝan esencon de la eŭropista pensado, tiel ke la nuntempa eŭropismo simple interpreteblus kiel daŭrigo de la antaŭa aŭ ke ĝi eĉ portus ne estingeblan markon de tiu unua renkontiĝo kun la historio. Kaj tamen la laboraĵo de Bruneteau estas perfekte aranĝita por mallaŭte aŭdigi impresan serion da eĥoj, sen ke li mem kapricus paroligi ilin laŭte, do li lasas al la leganto ellabori ilin mem.

La historio do komenciĝas fine de la 1920-aj jaroj. Ne ĉar eŭropaj utopioj ne estus aperintaj antaŭe, sed ĉar inter la Tuteŭropo de Richard Coudenhove-Kalergi (1923) kaj la Memorando pri la organizado de reĝimo de eŭropa federacia unio (1929) prezentita de Aristide Briand al la Societo de la Nacioj (SDN) formiĝis io kiel dokumentita eŭropisma politika tendenco, portata de generacio de intelektuloj kutimiĝintaj pri la eŭropa ideo. Oni povas senpene imagi la motivojn post la unua mondmilito ... Tamen nur la malfeliĉa sorto de la memorando de Briand donis al ĝi decidan impulson. Se la SDN ne kapablas alpreni la eŭropan ideon, tiam, ĉar la internacia vojo montriĝas ne irebla, la neceso de la paco sur la kontinento postulas iri la supernacian vojon.

Kiel plej ekstrema paradokso, kiu ridindigas eĉ la ruzaĵon de la hegela racio, ĝuste la nazia milito aperis al tiuj homoj kiel la granda okazo de eŭropa paco — estonta ... En la realo, la diagnostikuloj de krizoj — al kiuj ne mankis okazojn por aktivi en la 1930-aj jaroj — ĉiuj observis el sia aparta vidpunkto la konvulsion, sed ĝi aperis al ĉiuj kiel solva elemento. Por iuj, la celo de paco postulas ĉesigi la naciismojn, do la naciojn, eĉ se necesas pasi tra momento de detruado. Por aliaj, eŭropa ebleco fine certigas kontinentan identecon malsaman ol tiu de la angla-usona mondo. La adeptoj de la nacia revolucio de la marŝalo Pétain siavice vdas la periodon kiel tiun de la granda repaciĝo de la klasoj, ekster la simetrie katastrofaj vojoj de la kapitalismo kaj de la bolŝevismo.

Sed la eŭropa ideo alprenas karakterizan konsiston precipe per la “ekonomiaj realaĵoj”. Ankaŭ tiu konsisto estas ĝena, same pro la fortaj eĥoj, kiuj resonigas tiujn jarojn de 1930 ĝis 1940 en nia aktualeco, kiel pro la anima trankvilo, kiu tiutempe igis vidi en la germaa okupado okazon, kiu tute meritas esti konsiderata. Ĉar ĝuste tie montriĝas la precipa eksploda efiko de la verko de Bruneteau: en tio, ke, en la katastrofo de sia epoko, tiu pens-movado elvokas tiom multe la nian. En tio, ke fakte tie anonciĝas ĉiuj enhavoj de la naskiĝanta eŭropa novliberalismo, tiom ke tiutempe ili senhezite miksiĝis kun la plej granda fiaĵo.

Unue per la forlaso de la kontraŭeco inter dekstra kaj maldekstra, senutila “politikaĉa” parazitaĵo de la mastruma racieco. Sendube tie temas pri ideologia situacio jam delonge esplorita de la historiistoj de la ideoj, kie oni retrovas la politeĥnikistojn de la grupo X-Crise, de la kadruloj de la skolo de Uriage, de la ekonomikistoj kiel François Perroux aŭ Francis Delaisi, ĉiuj aktivuloj de urĝa “konsciiĝo” de ke la “realo” estas nun ne plu la politiko, sed la “ekonomio”. La ekonomio, kiu do liveras la solan principon, sub kiu oni devas koncepti la gvidadon de la grandaj homaj tutaĵoj, des pli ekskuldaj ke ĝi trudas siajn necesojn — ĝuste tiujn de la “realo”. Gvidadon, por kiu la tempo urĝas transdoni ĝin al la teĥnikistoj de la neŭtrala racieco.

Nu, ili kredas, ke la anonciĝanta “germana Eŭropo” kunportas duoblan profiton. Unuavice ĝi renversas la malnovajn naciŝtatojn, krustiĝintajn fontojn de la antaŭracia politiko. Krome, per forbatado de la absurdaj landlimoj, ĝi estigos integritan kontinentan spacon, en kiu la labordivido povas redisvolviĝi pli grandskale, kun la sekvo de novaj eblecoj plibonigi la kapitalinveston.

Nuntempa leganto ne povas ne rekoni tie la argumenton mem de la Eŭropa Unueca Merkato de 1986 kaj ties supoze necesan sekvon, la unuecan monon — pri kiu oni cerbumis en la 1940-aj jaroj! Kaj li ankaŭ ne povas ne vidi en tio la originojn de la teĥnikisma senpolitikigo, kiu celas la postsuverenan administradon de la aferoj.

Kion li ankaŭ ne povas maltrafi estas, ke tiaj ideoj povis harmonii kun la hitlera milito kaj eĉ kompreni ĝin kiel taŭgan kadron. Ĉi tie montriĝas la ennaskita manko de la eŭropismo de tiuj jaroj: ĝi havis nur unu ideon. “Fari Eŭropon” estas ĝia sola ideo, kaj ĉar ne ekzistas dua ideo por liveri kritikan taksadon de la rimedoj ... ĉiuj rimedoj estas bonaj. Ĉu la historio liveras la nazian Germanujon kiel historian aganton de la necesa forviŝado por la apero de la nova Eŭropo? Estu tiel.

Kio konsternas ĉe la legado de la libro de Bruneteau, estas tiu bildo de giganta intelekta erarvagado, la masiva forigo de distingado en ekstrema historia situacio, forigo komandata de la blinda sekvado de la unusola ideo, kiu ignoris ĉian internan konsideron. Kaj la erarvagadoj devenis el ĉiuj direktoj — inkluzive de la maldekstro. Sindikatistoj, socialistoj, pacistoj kaj delirantaj internaciistoj, por kiuj forigi la suverenecon de la ŝtatoj estas celo, kiu rangas antaŭ ĉio. Post la necesaj ŝanĝoj kompreneble, oni ne povas ĉi tie ne pensi pi tiuj teoriuloj de la radikala maldekstro kiuj, sesdek jarojn poste, ne hezitis vidi en la tutmondigata kapitalismo interesan aliancanon por sekvi la saman celon ĉesigi la naciŝtaton — kaj do, “logike”, alvokis voĉdoni per “jes” por la eŭropa konstitucia traktato en 2005.

Bruneteau tre gardas sin tiri ian ajn eksplicitan politikan moralon el la faktoj, kiujn li precize kunigas. Tamen unu ja estas en la libro, sed tre ĝenerala: nome ke oni devas havi pli ol unu ideon. Speciale kiam la historio ekzamenas nin. Tiu moralo havas perfektan aktualecon. Cetere ĝi koncernas same la adeptojn kiel la kontraŭulojn de la nuna Eŭropo. La unuideismo forlasi la eŭron kondukas al la plej aĉaj sekvoj. Nu, kiom ajn necesas tiu forlaso, oni ne intertraktu pri ĝi iel ajn nk kun kiu ajn. La adeptoj de la unueca mono siavice havis la bonŝancon ne renkontiĝi kun faŝista milito, sed ne tiun eviti la novliberalan kapitalismon. Neniu volas meti tiujn du sur la saman nivelon. Sed la formala identeco de la situacioj trudiĝas. Al la Eŭropo de la e’uropismo eblas oferi ĉion — en la kadro de tio, kion la epoko determinas kiel ofereblan. En tiu de la novliberala kapitalismo: malegalecoj, provizoreco de laboro, sufero ĉe laboro, memmortigoj ... Pri tiuj etaj flankaj damaĝoj la nuntempa eŭropismo en sia epoko, ne pli ol tiu de hieraŭ en ties epoko, havas nenian konsideron. Ĉar ĝi havas nenian duan ideon — nome tiun de sociala justeco. Kaj ĉar, same kiel al ĝia antaŭulo, tiu manko povus rezervi al ĝi ĝian lokon en la historio.

Frédéric LORDON.

Celtabulo Irano

La 5-an de februaro 2003 la usona ŝtatsekretario* Colin Powell svingis antaŭ la Sekurec-konsilantaro de la Unuiĝintaj Nacioj boteleton, kiu povis enteni antrakson kaj komentis sekretajn satelitajn fotojn de lokoj, kie, laŭ li, fabrikiĝas ĥemiaj armiloj. Tiu malveraĵo — poste koncedita de ĝia aŭtoro — en la sekvo servis kiel startigo de la reklamado por la milito kontraŭ Irako. La 11-an de decembro 2017 la usona ambasadorino ĉe la Unuiĝinta Naciaro*, s-ino Nicky Haley, lokis sin antaŭ la grandegaj fragmentoj de laŭaserte irana raketo, kiu ne atingis sian celon. Kaj ŝi asertis, ke ĝi estis lanĉita en Jemeno, kontraŭ civila flughaveno en Saud-Arabujo, “lando de la G20”. “Kun la risko mortigi centojn da senkulpaj civiluloj [...] Nur imagu, ke ĝi estus celinta la flughavenon de Vaŝingtono aŭ de Novjorko. Aŭ tiun de Parizo, Londono aŭ Berlino”. Ĉu la atingopovo de la armilo ne ebligus ĝin alveni ĝis tien? Ne gravas: refoje temas pri fabrikado de timo por pravigi la militon. Dek kvar jarojn post detrui Irakon la usona registaro nun celas Iranon.

* Tiel en Usono oni nomas la ministron pri eksteraj aferoj. -vl
* Malofte uzata, tamen pli logika nomo de la Unuiĝintaj Nacioj. -vl

Ĝia manko de imagpovo estus ĝojinda, se la temo apartenus al fantazio. En 2003 s-ro Powell akuzis ankaŭ la ekziston de “timindaj” ligoj inter Saddam Hussein kaj Al-Kajdo. Ankaŭ pri tio, lastan novembron, jen ree: la CIA publikigis rikoltaĵon de dokumentoj kaptitajn en Pakistano dum la murdo al Usama Ben Laden kaj kiuj, laŭ ĝi, pruvas la ekziston de kontraŭnaturaj ligoj inter kelkaj epigonoj (sunaistoj) de tiu kaj la (ŝijaista) registaro de Teherano. Oni povus kredi, ke Vaŝingtono jam forgesis sian apogon, ĉi-foje ja realan, al Ben Laden, kiam tiu militis en Afganujo kontraŭ la sovetianoj. Aŭ la kontraŭleĝan vendon de armiloj al Irano, fare de Ronald Reagan, kiaj tiu esperis tiel financi siajn ekstremdekstrajn nikaragvajn amikojn.

Tiam neniu uzis tion kiel pretekston por deklari la militon al Usono ... Male, hodiaŭ, la deziro venki Iranon kunveldas la saud-araban monarĥion, la israelan registaron kaj multajn usonajn gvidantojn. La influhava respublikana senatano Tim Cotton, prezentata kiel la venonta direktoro de la CIA, nur atendas tiun okazon. Liaopinie ĉiuj defioj de la vaŝingtona diplomatio (Irano, Nord-Koreujo, Ĉinujo, Ruslando, Sirio, Ukrainujo) efektive entenas “militan opcion”. Kaj la danĝero, kiun prezentas Irano, laŭ li pli granda ol tiu de Nord-Koreujo, pravigas, laŭ li, “maran kaj aeran kampanjon de bombado kontraŭ ĝia atoma infrastrukturo.”*

* “A Foreign Policy for ‘Jacksonian America’”, The Wall Street Journal, 9-an-10an de decembro 2017.

Antaŭ du jaroj la prezidanto Barack Obama menciis, ke la irana milita buĝeto egalas nur al okono de tiu de la regionaj aliancanoj de Usono, kaj al kvardekono de tiu de Usono. Tamen la tamburoj kontraŭ pretendata irana minaco sonas laŭte. Ĉu en tia etoso de psiĥologia milito la franca ministro pri eksterlandaj aferoj, ĵus (la 18-an de decembro) vere ne havis ion pli inteligentan por fari ol en Vaŝingtono akuzi la intencon de “hegemonio” de Irano?

Serge HALIMI.

Multaj polemikoj kaj malmulte da terenaj studaĵoj

Ĝihadismo sub la lupeo de fakuloj

Ĉiufoje kiam oni provas interpreti la motivigojn de la ĝihadistoj, la sama alfrontiĝo ŝajnas monopoligi la scenejon: ĉu religia radikaliĝo ligita al islamo, aŭ politika radikaliĝo prenanta islamon kiel pretekston? Sed malmultaj estas la specialistoj, kiuj imagas ke unusola kaŭzo povus klarigi la vojon elektitan de la miloj da varbitaj francaj junuloj.

DE PLURAJ jaroj, kaj aparte depost la atencoj de januaro kaj novembro 2015 en Parizo, la fenomeno de ĝihadistoj naskitaj kaj kreskintaj en Okcidento nutras multajn demandojn kaj polemikojn. Ĉiu atako en Eŭropo aŭ en Usono relanĉas la debaton pri la radikoj de la malbono kaj pri la plej efika maniero ĉirkaŭlimigi ĝin. La ideo de unusola kaj ekskluziva respondeco de islamo, kiel religio kaj kulturo, venenigas la publikan debaton, eĉ se ties subtenantoj restas malplimultaj, aparte sur la politika scenejo. En kunteksto, kie la sociaj retoj rolas kiel resoniloj por tiuj esencismaj tezoj, la francaj fakuloj — islamologoj, politikologoj aŭ ekspertizistoj pri konfliktoj — provas, sen ĉiam akordiĝi inter si, aŭdigi pli nuancajn klarigojn.

Tiel, kiam oni demandas la sociologon Farhad Khosrokhavar* pri la motivigoj de ĝihadistoj, li unue ne prononcas la vorton “islamo”, eĉ se tiuj, kiuj plenumas ĝihadon (sankta milito aŭ peno regi sin, laŭ la interpretadoj) pretendas tion fari nome de sia religio. Tiu fakulo opinias, ke la ĝihadismo, kiun alfrontas Francujo, nutras siajn radikojn aliloke: en la “tre profunda krizo de la okcidentaj socioj, kies kulminon li figuras”. La allogo, kiun prezentas la Organizaĵo de la islama ŝtato (OIŜ) estas rezulto de “utopio-krizo, tio estas foresto de politika elirejo en pli kaj pli malegalaj socioj”. Grupoj, kiaj la Ruĝaj Brigadoj en Italujo aŭ la “Baader-bando” en Germanujo, kiuj antaŭe mobilizis la subtenantojn de armita lukto, ne plu ekzistas. La socia maljusteco produktas hodiaŭ “duoblan radikaliĝon, popolisman kaj ĝihadistan”. La universitatulo Laurent Bonelli*, kiu partoprenas terenan studon pri la profilo kaj itinero de francaj enkarcerigitaj ĝihadistoj, insistas ankaŭ pri la foresto de “granda politika rakonto” alia ol tiu de la ĝihadista ideologio, kaj kiu povus esti aŭdebla de personoj, kiuj iel internigis statuson de dominato: “la ĝihadista diskurso evitas la socian demandon. Ĝi akcentas la ekziston de subprema sistemo, sed resendas ĝin al la dueco “neislamano kontraŭ islamano”.” La politikologo Myriam Benraad* siaflanke vidas ĝihadismon kiel “politikan reagon” al la malekvilibroj en la arabo-islama mondo kaj al la rankoro de ĝiaj loĝantaroj kontraŭ Okcidento, konsiderata grandparte respondeca pri tiu situacio: “Por kompreni la fenomenon, necesas trakti ĝihadismon kiel nuntempan ideologion kaj studi la diskurson kaj la mondo-bildon de ties adeptoj”, ŝi klarigas.

* Studdirektoro ĉe la Lernejo de altaj Studoj pri sociaj sciencoj (École des hautes études en sciences sociales — EHESS), direktoro de la Observejo de la radikaliĝo ĉe la Fondaĵo Maison des sciences de l’homme (FMSH).
* Docento pri politikaj sciencoj ĉe la Paris-Nanterre-universitato.
* Profesor-asistanto ĉe Leiden-universitato (Nederlando). Ŝia laste eldonita libro: L’État islamique pris aux mots, Armand Colin, Parizo, 2017.

Sed ĉu la koncernatoj ne mortigas nome de Alaho, ĉu ili ne sin prezentas precipe kiel soldatojn de la islama fido? ĉu la ĝihadisma literaturo, abunda sur la Interreto, ne estas prisemita per koranaj citaĵoj kaj pravigoj, ligitaj al la tradicio de la Profeto? Laŭ Farhad Khosrokhavar, islamo en ĉi tiu afero estas nur la “kaŝnomo” de “regresa kaj subprema utopio”, kiu utilas por “pravigi la perforton”: la nov-vahabismo, aŭ salafismo, kiu celas revenon al supozata absoluta pureco de la komenca tempo de la revelacio. La rapidega kresko de la nafto-prezo en la 1970-aj jaroj, puŝis Saud-Arabujon al la rango de regiona ekonomie potenca ŝtato kaj donis al ĝi la rimedojn por grandskale disvastigi ĉi tiun fundamentisman vizion naskiĝintan sur la Nadjd-altebenaĵo en la 18-a jarcento*.

* Vd. Nabil Mouline, “Genezo de ĝihadismo”, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2015.

Instalita en Svislando, la politikologo Hasni Abidi*, kiu instruas ankaŭ en Francujo, rimarkas la ĝenon de la francaj fakuloj. “La franca universitata mondo unuanime diras, ke islamo, kiel religio, ne estas la kaŭzo de ĝihadismo; sed ĝi penas defendi tiun ideon ĉar la islama teologio estas ofte nekonata de ĝi. Tio ne estas vera studobjekto: ne ekzistas sufiĉe da katedroj pri islamologio en Francujo kaj en Eŭropo. Nur profunda kaj komparativa kono de tiu religio povas doni konceptajn ilojn kaj ekspertizajn argumentojn kapablajn distingi pro kio kaj tra kio ĝihadismo estas devojiĝo.”

* Taskita pri kursoj ĉe la universitato de Ĝenevo kaj membro de la internacia panelo pri la eliro el perforto.

Sed la fakto, ke alproksimigi islamon kaj ĝihadismon povas maksimigi la kontraŭ-islamajn antaŭjuĝojn ne devas, asertas kelkaj fakuloj, limigi la analizon. Jen la pozicio de la ĵurnalisto kaj eseisto Pierre Puchot, kunaŭtoro de libro pri la temo*: laŭ li, necesas rekoni, ke ĝihadismo, inkluzive en Francujo, baziĝas ankaŭ sur religia bazo, eĉ se ĉi tiu interpretado estas malsama de la kutima kompreno de Korano fare de granda plimulto da islamanoj. “De tridek jaroj, ĝihadismo havas siajn doktrin-difinantojn kaj apogas sin al vasta korpuso de koranaj tekstoj kaj ekzegezo. Atentu pri la lupea efiko al la nov-konvertitoj aŭ al tiuj, kiuj rapide radikaliĝas sen pasinteco de religia praktiko aŭ sen esti kreskintaj en praktikanta familio. Tio povas okazi nur ĉar doktrino, ja malplimulta, sed sufiĉe strukturita por konvinki kaj disvastiĝi, disponeblas.”

* “Le combat vous a été prescrit”. Une histoire du jihad en France, kun Romain Caillet, Stock, Parizo, 2017.

La antropologo Dounia Bouzar* refutas ĉi tiun analizon. El la dek tri mil alvokoj ricevitaj ene de kelkaj monatoj tra la telefonnumero de ŝia organizaĵo dediĉita al helpo al la familioj maltrankvilaj pro la riskoj de radikaliĝo de siaj gefiloj, ŝi deduktas, ke islamo ne konsistigas “kaŭzon de terorismo, sed rimedon uzatan de la varbantoj”. Ja “40% de la familioj havas neniun islaman referencon” — 5% eĉ estas judaj. Iliaj idoj radikaliĝas “sen iam ajn viziti moskeon”.

* Ĝenerala Direktorino de la Centro por malhelpi la sektecajn elvojiĝojn ligitajn al islamo (CPDSI).

Oni povas obĵeti, ke ne temas nur pri moskeo. Krom aŭskultado de predikoj el ekstremismaj imamoj disvastigitaj sur la Interreto, multaj teroristoj ankaŭ provas pravigi sian agadon per persona legado, eĉ foje erara, de Korano. Kaj, kiam ili mem ne serĉas argumentojn, la OIŜ provizas tiujn al ili per sia surreta propagando, sed ankaŭ tra siaj varbistoj. “Estas danĝere prezenti ĉiujn francajn aŭ eŭropajn ĝihadistojn kiel ulojn sen religia kulturo, avertas Pierre Puchot, Jes ja, kelkaj ne legis la Koranon, kaj eĉ ne parolas la araban. Sed aliaj scipovis ĉerpi el la ĝihadisma korpuso je sia dispono.” Ni cetere povas rimarki, ke religia refuto (de tiu korpuso) ofte forestas. Kiel klarigas Hasni Abidi, la tekstoj de Ulemaoj refutantaj ĉiujn unuopajn punktojn de la ĝihadisma argumentaro estas maloftaj, ĉefe en la franca lingvo, kaj, cetere, taksataj suspektindaj de la junularo serĉanta “perfektan” islaman socion, kiu asimilas ilin al propagando je la servo de la arabaj aŭ okcidentaj regantoj, ĉiuj konsiderataj kiel malamikoj.

Riskoplenaj eksterpoladoj

MICHEL WIEVIORKA*, aŭtoro en 1995 de libro pri la Kelkal-afero*, rimarkas, ke “ne ekzistas ekstrema perforto sen religia fido”. Eĉ se “la ĝihadisto ‘malkovras’ ĝin je la lasta momento”, eĉ se ties kono de la religio baziĝas “sur manipulado de la tekstoj”, eĉ se “aliaj faktoroj intervenas por ebligi la ‘agplenumo’”. La sociologo rekonas tamen ekziston de esceptoj kaj elvokas la norvegon Anders Breivik, kiu mortigis preskaŭ okdek personojn en 2011 “sen religia motivo”. Oni ankaŭ povus citi la perfortegon de naziismo, kies ‘fido’ tamen estas alispeca. Farhad Khosrokhavar insistas pri la uzo de fantasmata religio: la junaj koncernaj francoj “uzas larĝe imagitan islamon por sanktigi sian malamon al la socio”. En la Korano ili legas “tion, kio konvenas al ili. Ili kontraŭmetas du militemajn suraojn — ‘la milit-kaptado’ kaj ‘la pento’* al aliaj, tre toleremaj”, kiujn intence ignoras la teologia korpuso de ĝihadismo.

* Stud-direktoro ĉe la EHESS, prezidanto de la Direktoraro de la FMSH.
* Khaled Kelkal organizis en 1995, por la alĝeria Armita Islamisma Grupo (GIA), serion de kvin atencoj en Francujo, inter kiuj tiu de la RER-stacio Saint-Michel en Parizo.
* (Al-Anfal (surao n-ro 8) kaj At-Tawbah (surao n-ro 9).

Oni ne miru pri ĉiuj ĉi kontraŭdiroj, cetere ekzistantaj ankaŭ ĉe la specialistoj de aliaj landoj, aparte en Britujo kaj Usono. Povas klarigi ilin samtempe ilia fak-kampo, la ‘tereno’, kiun ili plugas, la vivitineroj, kiujn ili pristudas, sed ankaŭ ilia alirmaniero, ilia mondbildo. Oni ankaŭ observu, ke la temo mem restas malfacile konturebla, kiel rimarkas la politikologo kaj ekonomikisto Aziem El Difraoui*, laŭ kiu ĝihadismo estas “polimorfa plurforma hidro, rapide kaj konstante mutanta”. Alidirite, objekto des pli malfacile komprenebla, ke originalaj studaĵoj estas maloftaj. “La manko de surterenaj esploroj igas la fakulojn eksterpoli surbaze de la maloftaj disponeblaj konstatoj, opinias Laurent Bonelli. “Oni povas konstrui rezonadojn surbaze de distingaj ecoj komunaj al kelkaj ĝihadistoj, sed tio ne signifas, ke tiuj ecoj klarigas ĉion, nek ke ĉiu homo portanta tiun econ kapablas baskuli en perforton.” La politikologo Luis Martinez* estas pli aserta“Nuntempe, sur universitata kampo, la OIŜ kaj ties rekrutoj venintaj el Okcidento ne povas esti konsiderataj objekto de studo. Necesus por tio konduki grandskalan enketon por pridemandi tiujn ĝihadistojn. Sed tio ne eblas pro evidentaj sekurec-kialoj.” Plej ofte do restas nur la vojo de la enkarcerigitaj ĝihadistoj — “kaj eĉ tie, atentu pri la motivigoj aposteriore ellaboritaj”, avertas Laurent Bonelli. La ĵurnalisto David Thomson* kaj la duopo Puchot-Caillet tamen agis pionire, rekte pridemandante “aktivajn” ĝihadistojn.

* Politikologo. Fondinto de la Candid Foundation, sendependa pens-fabriko, kiu intencas plifortigi “diferencigitan kaj sciencan dialogon” inter Eŭropo kaj la araba mondo.
* Esplor-direktoro ĉe la Instituto de Politikaj Studoj (IEP).
* Laŭreato de la Albert-Londres-premio 2017 pro sia libro Les Revenants, Seuil, Parizo, 2016.

Tiu manko de alireblo al la tereno ne malhelpas la doktrinajn debatojn, kiel tiu, kiu kontraŭmetas, de preskaŭ du jaroj, la politikologojn François Burgat, Gilles Kepel kaj Olivier Roy*. Inter la du lastaj, oni povas cetere paroli pri publika polemiko, kies ekscesojn bedaŭras multaj el niaj kunparolantoj. “Por Burgat, resumas Michel Wieviorka, la ĉefa demando estas tiu de la kolonia dominado; Kepel, siaflanke, konsideras religion kiel kernon de la dosiero; kaj Roy konsideras ĉefaĵo la radikaliĝon de la junuloj.”

* François Burgat estas esplor-direktoro ĉe la Centre national de la recherche scientifique (CNRS) (Iremam, Aix-en-Provence), eksdirektoro de la Institut français du Proche-Orient (IFPO). Gilles Kepel, profesoro de universitatoj ĉe la Institut des Sciences Politiques (IEP), okupas la superan katedron Mez-Oriento-Mediteraneo ĉe la École normale supérieure. Olivier Roy estas profesoro ĉe la Eŭropa Universitata Instituto de Florenco, kie li kondukas la programon Mediteraneo kaj la projekton Religio West pri la “formatigo de la religieco” en la okcidenta spaco.

Konata estas la formulo de Olivier Roy: ĝihadismo ne rezultas el “radikaliĝo de islamo, sed de islamigo de la radikaleco*” Teksto-analizo: “Ekzistas radikaliĝo de islamo, estas evidente (...). Tiam, kial mi distingas inter ambaŭ? Ĉar la ĝihadisma radikaliĝo, laŭ mi, ne estas mekanika konsekvenco de religia radikaliĝo. La plimulto de teroristoj estas junuloj el la dua generacio de enmigrintoj, freŝe radikaliĝintaj kaj sen longdaŭra religia itinero*.”

* Intervjuo en L’Obs, 7-a de aprilo 2016. Olivier Roy ne respondis al niaj demandoj.
* Dialogo inter Olivier Roy kaj la politikologo Haoues Seniguer, La Croix, Parizo, 4-a de aprilo 2016.

Gilles Kepel donas prioritaton al la religia kaj ideologia dimensio de ĝihadismo. Sed li ne ekskludas aliajn klarigajn faktorojn. Li ekzemple elvokas, en sia lasta libro* la eniron de Francujo, kun la atencoj de 2015, en “spaco de universala ĝihadismo kie implikiĝas sentoj pri socia forlaso, kolonia pasinteco, politika elreviĝo kaj islama paroksismigo”. Kiel rimarkigas unu el liaj eks-doktoriĝantoj, kiu ne deziras esti identigita: “En tiu ĉi polemiko inter Kepel kaj Roy, temas ĉefe pri prioritata ordo. Se vi antaŭenmetas la islamigon de radikaleco, vi relativigas la debaton pri la naturo de islamo. Vi prezentas la problemon sub politika kaj socia angulo. Inverse, se vi insistas pri la supereco de la religia sento en la motivigoj de la ĝihadistoj, tiam vi aliras la demandon pri la rilato de islamo al la okcidenta mondo, la moderneco, ktp. En la nuna politika kunteksto en Francujo kaj Eŭropo, tio ne estas neŭtrala.”

* Terreur dans l’Hexagone. Genèse du djihad français, Gallimard, Parizo, 2015.
Deziro redoni la baton

FRANCOIS BURGAT diras, ke li rifuzas“inversi efikojn kaj kaŭzojn”. Laŭ li la malbonaj rezultoj de la institucioj taskitaj organizi la komunan vivon sur la naciaj kaj internacia kampoj, “fabrikas la estontajn aliĝantojn” al la ĝihadismo. La 13-an de novembro, dum parolado pri la politiko de la urbo farita en Tourcoing, la prezidanto Emmanuel Macron taksis, ke la radikaliĝo instaliĝis, “ĉar la Respubliko demisiis”, lasante “en tro multaj komunumoj, tro multaj kvartaloj, reprezentantojn de transfigurita, misformita religio (...) alporti solvojn, kiujn la Respubliko ne plu provizis”*.

* “Transskribado de la parolado de la prezidanto de la Respubliko pri la temo urbo-politiko”, 15-a de novembro 2017, www.elysee.fr

La sociologo kaj filozofo Raphaël Liogier* elvokas siaflanke la manieron laŭ kiu salafismo, fariĝinta hodiaŭ “valizovorto, inter islamismo kaj terorismo” povas roli en la radikaliĝo. Esprimante volon “reiri al la vivmaniero de la prapatroj cele imiti la kompanojn de la profeto en la 7-a jarcento”, ĝi fariĝis en Francujo “modo-fenomeno”, kie fido manifestiĝas per vestaĵoj, barbo, kaj vivmaniero, kie la postulo de “halal” (tio, kio estas permesita) fariĝas obseda. Ekde 1990, oni renkontas“malmolajn versiojn de salafismo” kiuj povas esti uzataj por pravigi perforton. En la 2000-aj jaroj, ĝiaj adeptoj fariĝas “pli kaj pli fundamentistoj”. Ĉirkaŭ 2010, precizigas Raphaël Liogier, “junuloj el malfacilaj kvartaloj, kiuj deziras sin venĝi de la socio profitas el tiu nova enscenigo de islamo montrata kiel malamiko” fare de la ekstrem-dekstro kaj parto de la politikistoj. Tamen, tiuj “ribeluloj” estas ligitaj “nek al islamo, nek al islamismo, nek al salafismo”. Ili ne parolas la araban, ne lernas la Koranon kaj estas sentemaj al la islamisma ideologio nur “laŭ la grado, kiom ĝi donas efikecon al ilia deziro redoni batojn”.

* Profesoro de universitatoj en la Instituto pri Politikaj Studoj de Aix-en-Provence.

Laŭ Myriam Benraad, “Esti salafisto ne signifas, ke oni baskulos en perforton aŭ radikaliĝon”. En la arabo-islama mondo alfrontita al armita perforto de islamismaj grupoj, estis cetere tempo, kiam oni kontrastigis la radikalulojn kun la paca tranvileco de la salafistoj. Nuntempe ankoraŭ en Francujo, multaj “salaf” kiel ili mem foje nomas sin, proklamas sian totalan rifuzon de perforto kaj sian rajton vivi ekster socio juĝata tro nereligieca. Laurent Bonelli parolas pri “mikrobaskuloj, sinsekvaj eventetoj” ritmantaj la itinerojn de la francaj ĝihadistoj, kies dosierojn li povis konsulti. Laŭ li, “la demandoj pri pluteno en malalta pozicio, socia maljusto kaj religiaj aŭ ideologiaj kredoj estas intime ligitaj”.

Laŭ François Burgat, kiu opinias plej grava la nocion rompo, la unua variablo de la “mendado de ĝihado” estas la “malakcepto de la origin-grupo”. Opiniante, ke li neniam estos “tute franco”, la junulo fariĝas “tute aparta franco”. Eblas ĉi tie starigi paralelon kun la itinero de Khaled Kelkal, mortinta en 1995, dudek jarojn antaŭ la atencoj de januaro kaj novembro 2015 en Parizo, kaj kiu diris, antaŭ ol baskuli en perforton, “ne esti trovinta [sian] lokon” en la franca socio*. La dua motivigo, laŭ Burgat, troviĝas en la allogo de la “ofertado de ĝihado”, konstruita “kiel respondo al la mankoj, kiuj nutris la mendadon”. Dounia Bouzar konsentas pri tio: “Ju malpli junuloj havas lokon ĉi tie, des pli ili serĉas ĝin en la transmorta vivo.” Ŝi tamen rekonas la “socian malegalecon rilate al la uzo de la verda tel-numero”, kiu venas “ĉefe el familioj de la mezaj klasoj”. Tiuj de la popolaj klasoj “ne facile alvokas numeron, kiun ili supozas apartenanta al polico”.

* Vd. “Moi, Khaled Kelkal”, Le Monde, 7-a de oktobro 1995. Temas pri intervjuo de la koncernulo farita la 3-an de oktobro 1992 en Vaulx-en-Velin de la germana esploristo Dietmar Loch

Kadre de tiu ĉi enketo, ŝajnis al ni utila demandi la eksan kontraŭterorisman juĝiston Marc Trévidic. Kvankam li ne estas precize esploristo aŭ universitatano, liaj konstatoj okaze de la aferoj kiujn li studis kaj dokumentis povas prilumi la debaton. Kaj por li, la religia dimensio, mondskale “ne negebla”, ŝajnas “malpli evidenta” je la nivelo de la francaj ĝihadistoj. Du dimensioj laŭ li kunekzistas. “Estas junuloj, kiuj deziras frakasi, kaj aliaj, kiun religia konvinko profunde motivigas. Kaj, en la kazoj, kiujn mi traktis, neniam estis 100% unu, kaj 100% alia. La bazo estas verŝajne malamo, deziro redoni batojn. Kelkaj estas veraj revoluciuloj. Kaj religio proponas al ili tre strukturantan kadron.” La plej danĝeraj, laŭ la juĝisto, estis “tuŝitaj en sia fiero. Kun la impreso esti traktataj kiel subuloj, dum ili konsideras sin superuloj”. La radikala islamo, ĝia ĉiutaga bildigo (barbo, vestaĵoj, nutraj reguloj...), donas al la koncernaj junuloj novan memfidon, eĉ arogantecon. Laŭ la juĝisto, tio estas aparte vera pri la alĝeri-originaj junuloj, “ĉe kiuj aldoniĝas la pasinteco” kaj sekve “repagendaj batoj al Francujo”.

Neeblas do eviti la demandon pri la kolonia historio. “Ĝi ne estas spontane esprimita, tamen rimarkas Laurent Bonelli. Kelkaj ĝihadistoj elvokas la humiligon de la patro, enmigrinta laboristo, aŭ parolas pri la potenc-rilatoj inter Okcidento kaj Oriento. Eĉ la palestina demando malofte aperas en la praviga argumentaro.” Baziĝante sur analizo de la iritaj vojoj, François Burgat opinias, ke la centra elemento estas “Francujo, tero de humiligo”. Kaj li elvokas la nomumon, en aŭgusto 2016, de ne-islamano (s-ro Jean-Pierre Chevènement) kiel gvidanto de la Fondaĵo por Islamo de Francujo. Ĉu ni povas imagi, li demandas, ne-judon prezidantan fondaĵon por judismo? Tiu nomumo, kiu okazis antaŭ pli ol jaro, ankoraŭ nutras inciton de multaj francoj, islamanoj laŭ religio aŭ kulturo, kiuj akuzas la regantojn trakti ilin kiel infanojn, per patroneca mastrumo de ilia religio.

Laŭ la sinsekvaj deklaroj de francaj respondeculoj, preskaŭ 2000 francaj ĝihadistoj iris batali en Sirio aŭ Irako. En aŭgusto 2017, la ministrejo pri internaj aferoj nombris 271, inter kiuj 54 neplenkreskaj, reenirintaj Francujon*. Sed neneglektebla malplimulto el tiuj ĝihadistoj (ĉu triono?)- ne venas el la komunumoj de islamaj landoj. Por kompreni tion, asertas François Burgat, necesas ĉerpi el “alia ilaro-skatolo”, sed kun iloj validaj por islamanoj, alidirite la jam elvokita “malakcepto de la origina medio”. Kia ajn estas ilia origino, la ĝihadistoj kundividas “aspiron al aventuro”. Alia klarigo de Farhad Khosrokhavar: por la marĝenigitaj junuloj, la OIŜ povas ankaŭ aperi kiel “ŝanco de socia altiĝo” kun dungo kaj ligitaj salajroj.

* Tiutempe, la nombro de individuoj listigitaj sur la sliparo por trakti la informojn por prevento de terorisma radikaliĝo estis 18 500.

Varbitaj, multaj ĝihadistoj plu havas ne-halal-an vivmanieron, kun drogo, alkoholo, krimetoj. Dounia Bouzar vidas en ili la “plej danĝerajn profilojn”, kun impulsoj, kiuj emigas ilin “morti kiel ‘martiroj’” por gajni paradizon... kie ĉio estos permesita! Marc Trévidic substrekas, ke “ĝihadisma islamo ne postulas rezignon pri pekoj”. Jen signo de hipokriteco: iuj iras al Sirio “por trovi knabinojn”. Seksa frustriĝo, afekcia soleco, manko de sufiĉa bonhavo por edziĝi konsistigas “unu el la motoroj de ĝihado”. Tion scias la varbistoj, kiuj “logas multajn virinojn por allogi multajn virojn”.

Kiam oni parolas pri la psikaj malordoj de kelkaj ĝihadistoj, François Burgat protestas: “De ĉiam, la tento trakti tiujn, kiuj simbolas la rompon de la politika strukturo, nur sur la trankviliga kampo de individua aŭ kolektiva patologio, estas unu el la formoj de nia rifuzo vidi ĝian politikan matricon kaj nian respondecon.” Farhad Khosrokhavar tamen memorigas, ke la karcera loĝantaro — kie tre aktivas ĝihadisma prozelitismo — suferas pri “mensaj problemoj, kaj duono de ĝi devus esti enhospitale flegataj”. Post la atencoj de Barcelono kaj de Cambrils (17-a kaj 18-a de aŭgusto 2017), la franca ministro pri internaj aferoj Gérard Collomb petis la psikiatrojn helpi la sekurec-servojn por “detekti la latentajn teroristojn”. Tiu alvoko estigis skandalon sine de la hospitala mondo.

“Jam en 2015 mi diris, ke en sportejoj troviĝas pli da latentaj ĝihadistoj ol en moskeoj”, indikas Raphaël Liogier, mem adepto de lukto-artoj. Kaj li opinias, ke, tiel ĉe la aŭtoro de la atako al la Hyper-Cacher-vendejo en januaro 2015, kiel ĉe la aŭtoro de la Nico-atenco de la 14-a de julio 2016, la obseda prilaboro de la muskoloj verŝajne montras komplekson ligitan al vireco. La “deziro montri sian potencon” povas ekestigi la ago-realigon. Marc Trévidic aldonas, ke, “Al-kaido ne integris psikomalsanulojn, sed la OIŜ, male, rekrutigas perfortemajn krimulojn kiuj jam mortigis aŭ pretas tion fari”.

Interpretinte la faktorojn de ĝihadismo, kiel ni kontraŭbatalu ĝin? Pierre Puchot donas prioritaton al “politikaj solvoj por la problemoj de Proksim-Oriento kaj fino de la okcidentaj militaj intervenoj, kiuj nutras la ĝihadisman propagandon. La anoncita venko kontraŭ la OIŜ nenion solvos. Necesas ĉesigi la ideologian produktadon de la ĝihadistoj”. En la sama spiritstato, Hasni Abidi proponas internaciskalan pripensadon: “Estos profite por la okcidentaj esploristoj ekkoni la laboraĵojn de la arabaj samfakuloj. La studaĵoj de la esploristo Marwan Shehadeh pri la tranformado de la salafisma diskurso, aŭ de Mohamed Abou Roumane pri la islama penso estas, ekzemple, tre utilaj por kompreni ĝihadismon kaj poste, refuti ĝin kaj kontraŭbatali gin.” Unu el la utilaĵoj alportitaj de tiuj esploristoj estas la reliefigo de la nocio “valoroj ne intertrakteblaj aŭ nediskuteblaj” sine de la ĝihadisma diskurso. La celo de la teologoj tiel estus refuti la “sanktajn valorojn” de la ĝihadistoj — esprimo uzata de la esploristo Scott Atran* — cele konvinki ilin rezigni pri perforta agado.

* Scott Atran, “Sacred values”, Social Science Space, 3-a de aprilo 2017.

Farhad Khosrokhavar opinias, ke, “identiginte kaj senpotenciginte la ĝihadistojn” , ni devas helpi ilin “pripensi sian propran iritan vojon”. Antaŭ 20-jara aĝo, substrekas la sociologo, ideologio “ludas marĝenan rolon: kio plej gravas estas la problemoj de la personeco”. El tio fontas la graveco de la psikologia laboro de “malradikaliĝo”. Ĉu kiel tiu de Dounia Bouzar? “Ŝi prave kredas, ke kelkaj junuloj estas viktimoj de sektecaj manipuladoj. Sed ŝi ne pravas pensante, ke tiu modelo povas esti ĝeneraligita.” Ĉar la demando transpasas tiun de la individua psikologio: en Eŭropo, daŭrigas la sociologo, granda parto de la ekskluditaj junuloj, el islama origino, “troviĝas en stato de negado de ŝanco-egaleco kaj responde rifuzas aliĝi al sekularigita bildo de la moderna socio”.

La juĝisto Marc Trévidic pensas unue pri la personoj hejmarestitaj pro la urĝostato aŭ la leĝoj, kiuj ĝin anstataŭis. La nuna sistemo konsistas en “senpovigi la homojn... sen ion ajn fari poste”. Ili eliros el tio ofte “malpli bonaj” ol antaŭe. Pro tio estas prioritato “restarigi la kapablon de nia justico profunde enketi cele kunigi objektivajn elementojn, kiuj ebligos scii, ĉu iu estas danĝera aŭ ne.” Sama problemo leviĝas pri la kondamnitoj pro terorismo, kun punoj ĉirkaŭ ses aŭ sep jaroj da mallibereco. “Se la kunlaborado inter la Informaj Servoj kaj la justica ento estus pli harmonia, la pruvoj amasigitaj de la unua povus esti uzataj de la dua. Nuntempe, oni ĉiufoje rekomencas je nulo!”

Desegniĝas alia granda problemo: la neceso kontraŭbatali la radikalan prozelitismon interne de la karcero-sistemo. Por Gille Kepel, la afero jam estas eksterrego: karcero laŭ li estas nun la “ENA de la ĝihadismo” referante sin al la Nacia Altlernejo de Administracio (ENA), kiu edukas la francajn elitojn. En libro raportante pri kvinjara enketo, Farhad Khosrokhavar opinias “ke inter 40% kaj 60% de la enkarcerigitoj estas el islama religio*. Li precizigas, ke pluraj tipoj de religiaj praktikoj kunestas en karceroj, kaj la “ĝihadisma islamo” koncernas nur malplimulton. “Radikala kaj ekskluzivisma” sur la teologia kampo, la salafisma islamo” tie rifuzas perforton ĉar “la tre granda plimulto de enkarcerigitaj salafistoj vivas kun alia revo ol tiu de ĝihado, nome tiu de la hijra [elmigro al islama lando], kie ili povus pli facile vivi sian fidon ol en la laika Francujo”. Bari la radikaliĝon en karcera medio necesigos malhelpi entutan kaj definitivan konverĝon inter salafismo kaj ĝihadismo.

* Farhad Khosrokhavar, Prisons de France. Violence, radicalisation, déshumanisation: surveillants et détenus parlent, Robert Laffont, Parizo, 2016.

Akram BELKAÏD kaj Dominique VIDAL

Fiŝistoj kontraŭ intensa fiŝkaptado en Japana maro

La insulo Iki volas savi la tinusojn

Sur insuleto en la suda Japana maro, pli ol tri cent fiŝistoj luktas por malhelpi la maloftiĝon de ruĝaj tinusoj en Pacifika oceano. Ili akuzas intensan fiŝkaptadon kaj denuncas la registaran agentejon, kiu defendas ĝin. En la lando, kiu plej konsumas tinuson en la mondo, ilia batalo montriĝas malfacila.

Kiam li parolas pri la plej granda tinuso, kiun li kaptis, S-ro Nakamura Minoru, 49 jara fiŝisto, subite iĝas serioza: “Ĝi pezis 319 kilogramojn”, li rakontas per sia melodia akĉento de tiu insulo de 27 000 loĝantoj mezvoja inter la Korea duoninsulo kaj la urbo Fukuoka, en suda Japanio. “La tinuso estis tiom dika, ke mi ne povis enbarkigi ĝin. Mi ligis ĝin al la ŝelo”. Ĉar tiom granda preno estis malofta, la okazaĵo troviĝis sur la unua paĝo de la loka gazeto en 2013. Sur foto, kiu akompanas la artikolon, oni vidas S-ron Nakamura fiere ridetanta apud arĝenta giganta fiŝo longa je 2,7 metroj, pendanta de gruo. Malgraŭ la eksterordinara grandeco de sia trofeo, la fiŝisto ne ŝajnas vere ekstaza. La necerteco de la vivo de sendependaj fiŝistoj devigas ian humilecon. “Jam okazis, ke mi kaptis nenion dum du kaj duono monatoj”, tiam li deklaris. Tiuj vortoj nun aperas kiel prognozo. Ĉu li povis tiam imagi, ke lia memorinda preno estis unu el la lastaj kaptitaj ruĝaj tinusoj de pli ol tri cent kilogramoj en la ĉirkaŭaĵoj de Iki?

En tiu subtropika insulo de 138,5 kvadrataj kilometroj markita de verdecaj montetoj, varmaj fontoj, ondiĝantaj rizkampoj kaj blanksablaj strandoj, la fiŝistoj alfrontas ekzistecan krizon. Fiŝkaptado de ruĝaj tinusoj de Pacifika Oceano, frandataj de la ŝatantoj de suŝioj, draste malkreskiĝas. Jaraj kaptoj falegis de 358 tunoj en 2005 al 23 tunoj en 2014. “Ne plu estas fiŝoj en nia maro” lamentas la lokaj fiŝistoj. “Komence la etuloj de 3 aŭ 4 kilogramoj malaperis. Poste la plej dikaj. Kaj nun, estas nenio”, konstatas S-ro Nakamura, vespirante.

Alarmitaj, la fiŝisto kaj liaj kolegoj plurfoje frapis je la pordo de la agentejo por fiŝkaptado, kiu dependas de la Ministrejo pri agrokulturo, arbaroj kaj fiŝkaptado. Por la registara organizaĵo, la malkreskiĝo de la fiŝkaptado estas nur konsekvenco de la klimatŝanĝo. “Ili diris al mi, ke la fiŝoj migris foren al la Korea duoninsulo, tien, kie ni ne havas rajton por fiŝkapti”, tondras S-ro Nakamura, kiu tute ne kredas tion.

Ĝis 50 tunoj da fiŝoj per unu retjêto

Por liaj kolegoj kaj li, la kialo estas serĉota ĉe la tinusaj trenŝipoj, tiuj potencaj ŝipoj apartenantaj al grandaj firmaoj, kiel Nippon Suisan Kaisha, kiu havas dek mil dungitojn. Tiuj ŝipoj venas por tranavigi la zonon, veninte el la haveno Sakaiminato, 400 kilometrojn en la nord-oriento de la insulo. Ili komencis kapti plenkreskajn tinusojn en Japana Maro somere, ekde 2004, kiam la prenoj ekmalkreskis en la insulo. Ilia metodo: lokalizi la fiŝarojn per sondilo, kaj ĉirkaŭbari ilin per reto longa je pli ol unu kilometro. La preno povas atingi 50 tunojn por unu retĵeto kaj 1500 tunojn en junio kaj julio, kiam tiuj industriaj fiŝistoj intense laboras. Tiuj de Iki, siaflanke, malofte preteras po 1200 kilogramoj monate por unu ŝipo.

Tiu metodo por fiŝkaptado “multe premas la medion”, klarigas S-ino Komatsubara Kazue, aktivulo de Greenpeace en Japanio. “Ĝi ebligas kapti grandajn kvantojn da fiŝoj sen iel ajn distingi speciojn aŭ grandecojn”. Laŭ raporto publikigita de la scienca internacia komitato por tinusoj kaj parencaj specioj en la norda Pacifika Oceano (ISC), dum la lastaj tridek jaroj, preskaŭ 60% el la kaptitaj tinusoj de Japanaj ŝipoj estis kaptitaj per tiu metodo.

Jen pligraviganta cirkonstanco: granda parto de la ruĝaj tinusoj, kiuj kutime cirkulas en Pacifika Oceano, somere ariĝas en Japana Maro por tie demeti ovojn. Tio estas unu el la du reproduktejoj de tiu specio kun la norda Filipina Maro. Ironie, tiu sinteno faciligas la laboron de la fiŝistoj de Sakaiminato, kiu devas nur atendi ilin kun siaj retoj. Tiu metodo kolerigas la mediprotektantojn kaj la esploristojn, kiuj vidas tion, kiel kialon por la malkreskado de tiu specio. “La amasa kaptado de tinusoj dum la reprodukta epoko estas tre malutila por la bonfarto de tiu specio, asertas S-ro Katsukawa Toshio, esploristo en la oceanografia universitato de Tokio, kaj fakulo pri tiu demando. Tio eĉ estas la antipodo de daŭripova fiŝkaptado, kaj se ili daŭre uzas tiun metodon, ĝi okazigos ruiniĝon de la fiŝkapta industrio en tiu regiono. La ŝtato devas malpermesi tiun metodon.”

La malkreskiĝo de tiu specio estas nun konfirmita tendenco en la tuta Pacifika Oceano. En aprilo 2014 ISC publikigis ŝokan nombron*: restis en 2012 malpli ol 12% da sufiĉe maturaj fiŝoj — inter 3 kaj 5 jaraĝaj — por reproduktiĝi, kaj eĉ en 2016, nur 2,6% laŭ reviziitaj datenoj. Respondeca pri la kaptado de tri kvaronoj de la ruĝaj tinusoj kaptitaj inter 1980 kaj 2014, al Japanio estas nun ordonita efektivigi seriozajn rimedojn por haltigi tiun malkreskiĝon.

* “Report of the fourteenth meeting of the International Scientific Committee for Tuna and Tuna-like Species in the North Pacific Ocean”, Internacia komitato por tinusoj kaj parencaj specioj en la norda Pacifika Oceano, 16-21-a de julio 2014, Tajvano, http://isc.fra.go.jp/pdf/2014Inter...

La landoj bordaj de Pacifiko, Japanio, Sud-Koreio, Usono inter aliaj, atingis interkonsenton en 2014 por limigi la kaptadon de ruĝaj tinusoj dum kunveno de Komisiono pri fiŝkaptado en Pacifika Oceano okcidenta kaj centra (WCPFC), kreita en 2004 por protekti la stokon de grandaj migrantaj fiŝoj en tiu regiono*. De tiam ĉiu aniĝinta lando devas respekti kaptokvanton. Laŭ tio, Japanio, plej granda konsumanto de tiu specio, akceptis malkreskigi siajn kaptojn je duono de la periodo 2002-2004, tio estas maksimumo de 4007 tunoj por la fiŝoj malpli pezaj ol 30 kilogramoj, kaj 4882 tunoj por la plej grandaj.

* Legu: “Le thon rouge enfin sauvé?”

Intertempe Unio Internacia por Konservado de Naturo (UIKN) enskribis la ruĝan tinuson de Pacifiko en la kategorion “malfirma” de sia ruĝa listo de minacataj specioj.

Kaj la 314 fiŝistoj de Iki luktas siamaniere. Fine de 2013 ili kreis la asocion Protektu la tinusan vivrimedon de la maro de Iki, kies prezidanto iĝis S-ro Nakamura. Kaj ili decidis cêsi la kaptadon de tinusoj dum la monatoj junio kaj julio, ĝis 2017. “La celo estis premi la Agentejon por fiŝkaptado, tiel ke ĝi decidu definitivan kaptoĉeson dum la ovuma sezono”, klarigas S-ro Tominaga Tomokazu membro de la asocio. “Ni volis informi la homojn, ke se ili daŭre tiel konsumos tinusaĵon, ili baldaŭ ne plu povos manĝi ĝin”, resumas alia. La teamo de S-ro Nakamura kunlaboras kun fiŝistoj de aliaj regionoj, organizas debatojn kaj daŭrigas traktadon kun oficialuloj kaj industriuloj de Sakaiminato. En 2016 ili estis unu el la finalistoj de la premio Seafood Champions Awards, atribuita de Seaweb Seafood Summit, internacia kaj mediprotekta pintkunveno por protektado de maraj medioj.

Sed la situacio ne evoluis tiel, kiel la membroj de la asocio esperis. Hodiaŭ la tinusaj trenŝipoj de Sakaiminato daŭre tranavigas Japanan maron antaŭ la nazo de la fiŝistoj de Iki. Limigaj decidoj okazis post la interkonsento de WCPFC, sed la sistemo de kaptokvanto ne enkalkulas la kaptometodojn. “La Japanaj instancoj decidis pri la distribuo de kvantoj laŭ la rezulto de tinusaj kaptoj de la periodo 2002-2004. La demando pri la kaptometodo tute ne estis konsiderita”, klarigas S-ino Komatsubara, el Greepeace en Japanio. En Iki la fiŝmetiistoj trude ricevas limigojn procente samajn al tiuj de la fiŝistoj de Sakaiminato. Jen sistemo nek logika nek justa. “Kial ni devus kontribui same kiel la homoj de Sakaiminato, kiam ili devus pli klopode ŝanĝiĝi ol ni?”, protestas S-ro Nakamura.

Favorismo al grandaj firmaoj

Por kroni la aferon, tiuj industriuloj vendas la tinusojn per prezo terure malalta: po 1000 enoj (7,5 eŭroj) ĉiu kilogramo. Fakte, “estas malfacile vendi je bona prezo la tinusojn kaptitajn dum ovuma sezono, ĉar ilia karno estas malpli grasa”, sciigas S-ro Katsukawa de la universitato de Tokio. Iuj eĉ ne trovas aĉetontojn en la aŭkcioj de la fama fiŝbazaro de Tsukiji en la ĉefurbo. Tiu strange malalta prezo ne vere allogas la konsumantojn, tamen tre frandemajn de sia nacia manĝaĵo, suŝioj, kiu uzas 62% de la tinusa produktado.

Por la Japanoj, kiuj, laŭ arkeologoj, konsumas ĝin de pli ol almenaŭ kvin mil kvincent jaroj, ŝajnas preskaŭ neeble pensi, ke la specio povus iam malaperi pro troa kaptado. “La homoj malfacile komprenas, ke temas pri minacata specio, des pli ke ties fileojn oni vendas ĉie”, bedaŭras S-ino Komatsubara. Eĉ se ekzistas neniu oficiala dateno pri tiu de ruĝaj tinusoj, la konsumado de tinusoj, ĉiuspeciaj, malaltiĝis je triono dum la dek lastaj jaroj (por loĝanto de preskaŭ po 1,5 kilogramoj ĝis 1 kilogramo en 2013*). Sed importado duobliĝis inter 2010 kaj 2016 por atingi 5000 tunojn, dum akvokulturo kreskis je 40% en kvin jaroj.

* Vidu: Taro Kawamoto, “Tuna market in Japan”, 14th Infofish World Tuna Trade Conference, 22-23-a de majo 2016, http://infofish.org

Paradokse, iuj Japanoj timas, ke drastaj decidoj kontraŭ trokaptado kreos mankon, eĉ malaperon, de bonkvalita tinuso en iliaj teleroj. “Multaj opinias ke, se la tinuso ne plu ekzistos, pli bone estas konsumi ĝin nun tiom multe, kiel eble”, veas S-ino Komatsubara. La metodo de la fiŝistoj de Sakaiminato, kapti multajn fiŝojn kaj vendi ilin malmultekoste, simboligas tiun intensan konsumadmanieron.

La situacio estas des malpli eltenebla por la fiŝistoj de Iki, ke ili efektivigas la necesajn zorgojn — tradician mortigon, tujan elsangigon — por plejbonigi la karnon de siaj prenoj. “Per niaj kanoj, ni ne povas kapti multajn fiŝojn, sed ni provas maksimume valorigi niajn prenojn”, substrekas S-ro Ogata Kazunari, ĝenerala sekretario de la asocio, fiera pri la daŭripoveco de ilia metodo. Tinusoj tiel mortigitaj povas kosti ĝis po 40 000 enoj (300 eŭroj) por kilogramo, kaj ili estas precipe konsumitaj en la luksaj restoracioj de Tokio.

Dum tiu komenco de julio, tre malbona vetero trafis la insuleton de Iki. Ĉar ili ne povas almariri pro ŝtormoj, la fiŝistoj spontanee kunvenas en la oficon de S-ro Nakamura kaj parolas pri la vetero, la fermo de la lernejo por siaj infanoj kaj ... pri la tinusoj. De kiam ili decidis ĉesi fiŝkaptadon dum somero, ili senĉese traktis kun la agentejo pri fiŝkaptado por akiri plivastigon de tiu kaptoĉeso al ĉiuj. Sed ili predikis al surduloj. La respondeculoj de la agentejo firme kredas, ke pli bone estas protekti la fiŝetojn ol la grandajn. Por S-ro Shingo Ota, konsilisto de la agentejo, la agado de la fiŝistoj de Iki por limigado estas “sensenca”: “La ruĝaj tinusoj demetas gigantegan nombron da ovoj — de dek milionoj ĝis pli ol cent milionoj — kaj la gigantega plejmulto de la junaj fiŝoj mortas antaŭ atingi sian seksan plenkreskeciĝon. Tio, kio estas decidiga por la supervivo de la specio estas do la medio en kiu vivas la junuloj. Tiel, protekti la grandajn fisôjn kapablajn reproduktiĝi neniel ŝanĝos la plialtiĝon de la nombro de etuloj.”

La fiŝistoj de Sakaiminato do ne vidas kialon por ĉesi labori en tiu zono. “Jam de du jaroj ni laboras respektante la prenokvanton, precizigas respondeculo de la havena fiŝista kooperativo, kiu petis anonimecon. La oficialuloj certigas, ke fiŝkaptado dum ovuma sezono havas neniun malbonan influon pri la stoko, nenion oni povas riproĉi al ni.”

Nu, la opinio de la agentejo tute ne kreas unuanimecon ĉe la esploristoj. “Nun, preskaŭ ĉiuj tinusoj estas kaptitaj antaŭ ol atingi 5 jarojn, pro trokaptado, tio signifas, ke ili reproduktiĝas nur unu aŭ du fojojn en sia vivo, klarigas S-ro Katsukawa. Por protekti la stokon, estas do tre grava lasi la fiŝojn demeti ovojn.” Por finkonkludi la debaton, la asocio de la fiŝistoj de Iki petis esplorojn en la zono por kontroli la rezulton de sia kaptoĉeso. La agentejo rifuzis. Kial? Manko de buĝeto.

La fiŝistoj de Iki tiel denuncas favorismon al grandaj firmaoj, kiuj regas tinusajn trenŝipojn, kiel tiujn de Sakaiminato. “Ili regule proponas postenojn al emeritaj funkciuloj de la agentejo, tial ĝi provas protekti ilin”, asertas S-ro Tominaga. Fakte, dum la lastaj dek jaroj, almenaŭ kvin ekskadruloj de la institucio iĝis konsilistoj aŭ eĉ prezidantoj de fiŝistaj kooperativoj ligitaj al firmaoj, kiuj regas tinusajn trenŝipojn. S-ro Shingo, konsilisto de la agentejo konsentas: “Tio ne estas malveraĵo, iuj eksuloj de nia institucio laboras ĉe ili.” Sed li refutas ian ajn ideon pri interkonsento.

En Iki kolero kreskas. La sendependaj fiŝistoj vivteniĝas kiel ili povas, kaptante kalmarojn kaj skedofilojn, malpli valorajn speciojn. Ilia enspezo almenaŭ duoniĝis de dekduo da jaroj, kiam tinusokaptoj superis 300 tunojn jare en la insulo. Nun, ĝi oscilas inter 1250 kaj 2500 monataj eŭroj, dum la nacia averaĝo estas 2800 eŭroj. Nekapablaj akiri vivrimedojn kaj nutri siajn familiojn, kvardeko da fiŝistoj jam ŝanĝis sian profesion. Jen kial iuj ne kaŝas sian seniluziiĝon fronte al rezulto de trijara lukto. “Nenio ŝanĝiĝis”, amare suspiras S-ro Ogata. “Se la homoj daŭre kaptas tinusojn dum la ovuma sezono, tio malaperigos tutan parton de la kuirarta kulturo de nia lando”, bedaŭras S-ro Nakamura. Nuntempe, 53% de la tinusa konsumado estas importata, kaj la risko kreskas, ke la malapero vastiĝas aliloke: en Mediteraneo aŭ en Pacifiko.

YAGISHITA Yuta

Kia socialismo post la fratoj Castro?

Kubo deziras la merkaton ... sen kapitalismo

Prezidanto Raúl Castro anoncis ke li demisios en 2018. Lia antaŭvidebla anstataŭulo, la unua vicprezidanto Miguel Díaz-Canel, naskiĝis unu jaron post la alveno de la gerilanoj en Havano en 1959. Tia transdono de la potenco konsistigus malgrandan revolucion sekve de alia: tiu, kiun s-ro Castro provis antaŭenpuŝi cele al “ĝisdatigo” de la kuba ekonomia modelo.

Kadukaj usonaj aŭtoj, distavoliĝantaj fasadoj, eksmoda estetiko: por plimulto de observantoj, la ĉiutaga vivo de Kubo reflektas la postiĝintecon de la politika retoriko de la lando, komunista insulo fiksita en la pasinteco. Tempaltempe, la odoro de tineglobetoj cedas la lokon al tiu, de varma vakso: prezidanto Raúl Castro, nun 86-jaraĝa, malofte faras paroladon sen unue blovestingi kelkajn kandelojn.

En aprilo 2016 li festis “la 55an datrevenon de la Proklamo de la Socialisma Karaktero de la Kuba Revolucio”, ĉe la malfermo de la 7a Kongreso de la Komunista Partio de Kubo (PCC). Antaŭ tio, okazis la “161a naskiĝdatreveno de nia nacia heroo José Martí”, dum la inaŭguro de la haveno de Mariel je la 27a de januaro 2014, kaj la “55a datreveno de la triumfo de la revolucio”, dum la fermo de la 8a leĝfara sesio de la Nacia Asembleo en Decembro 2013.

La vizaĝoj de la herooj de la Sierra Maestra ŝajnas esti ĉie, de la Placo de la Revolucio en Havano ĝis la masivaj reklamtabuloj sur la vojo antaŭ Cienfuegos, sed ilia rolo eble ne tiom estas elvoki foran pasintecon kiom konkretigi la estantecon. Ĉar Kubo estas fiksita, ne en la pasinteco, sed en la estanteco de revolucio kiu luktas por supervivi.

Preskaŭ sesdek jarojn post ilia “triumfo”, kion la barbuloj de Fidel Castro estus pensintaj pri la vojo kiun laŭiris la lando por kiu ili oferis siajn vivojn? Ĉu “Che” Guevara rekonus sian adoptitan hejmlandon? Se jes, ĉu li estus surprizita de la daŭra lukto aŭ de la ŝanĝiĝoj? Ne estas klara respondo. Mi vizitis Kubon en 2011; ses jarojn poste, mi apenaŭ rekonis ĝin.

La Muzeo de la Revolucio, en la eksa palaco de la prezidanto en Havano, rakontas la historion de la gerilo kaj ĝiaj multaj flugoj kaj faloj: la atako kontraŭ la kazerno ĉe Moncada en julio 1953; la vojaĝo de la jakto Granma en novembro 1956; kaj la triumfa eniro de Fidel Castro en Havanon en januaro 1959*. Meze de la rakontoj pri epopeaj bataloj kaj la subbrulantaj konfliktoj de la malvarma milito, nur unu ĉambro estas dediĉita al ekonomiaj kaj sociaj aferoj. Sed ĝi estas renovigata: oni invitas al vizitantoj rapide trapasi ĝin.

* Por kompleta kronologio, vidu ‘Cuba. Ouragan sur le siècle’, Manière de voir, n-ro 155, 8,50 eŭroj, en gazetbudoj.

Por pli proksimiĝi al unu el la paneloj alligitaj kliniĝinte al muro, la vizitanto bezonas la konsenton de asistanto kiu estas abrupte elrevigita de ĉi tiu impertinenteco. Ĝi montras la frontpaĝon de Granma, la oficiala ĵurnalo de la CCP, je la 16a de marto 1968. “Ni desinfektos la atmosferon, ni purigos ĉion, ni kreos verajn laboristaranojn” klarigis Fidel Castro per majuskloj. Sube, la ĵurnalo detalas la aranĝojn de la granda “revolucia ofensivo” ĵus anoncita de la gvidanto: “La aŭtoritatuloj ŝtatigas ĉiujn privatajn komercajn entreprenojn kiuj restas en la lando. (...) Ne nur ĉiuj privataj drinkejoj estas eksproprietigitaj, sed ĉiuj drinkejoj — interalie tiuj de la Ŝtato — estas fermitaj.” “Ni devas instrui al la popolo, ke la sola maniero per kiu ili povas havigi al si la varojn kiujn ili bezonas, kiu povas ilin riĉigi, estas ilia laboro, ilia ŝvito, iliaj penoj,” Castro findiris.

Tuj proksime al la malantaŭa korto de la muzeo, kie, en aprilo, varmotrafitaj turistoj rigardas restaĵojn de la gerilo, la personaro de la restoracio Chachachá svingetiĝas laŭ la ritmo de reludversio de Material Girl de Madonna: “Ĉar ni vivas en mondo materialisma / Kaj mi estas fraŭlino materialisma”. Ĉi tiu privata restoracio, aŭ paladar, malfermiĝis antaŭ proksimume dek ok monatoj. Dekduo da dungitoj servas pladojn kiuj ĝojigus la plej delikatajn palatojn: filet mignon de porkaĵo farĉita per ŝinko Serrano (ĉirkaŭ 14 eŭroj), freŝa fiŝaĵo kradrostita kun ajlo (ĉirkaŭ 13 eŭroj), omaraĵo kuirita sur kuirplato (ĉirkaŭ 19 eŭroj). Ĉi tie, la valuto de la prezoj estas la konvertebla peso (tiel nomata CUC-o), antaŭe rezervita por la turisma sektoro sed nun uzata de ĉiuj. Kune kun ĉi tiu “forta” valuto kun kurzo fiksita laŭ tiu de la dolaro, alia valuto cirkulas: la tradicia peso, kun valoro dudekkvinoble malpli ol tiu de la CUC-o. Trinketi mojito en Chachachá kostas 5 CUC-ojn (ĉirkaŭ 4,50 eŭrojn); la kuba minimuma salajro monata estas 225 pesoj (ĉirkaŭ 8 eŭroj).

Nur estis proksimume 100 paladares en Havano en 2010; hodiaŭ, estas pli ol du mil. “Almenaŭ dekduo probable havas vendosumon de pli ol miliono da dolaroj”, certigis al ni iu, kiu tre bone konas la hotelan sektoron kaj kiu, kiel multaj el niaj intervjuitoj, ŝajne rigardas diskretecon kiel antaŭkondiĉon por diskuto*.

* Ni tial ne donas la familiajn nomojn ĉi tie. La antaŭnomoj estas ŝanĝitaj.
La reguloj estas striktaj, sed la popolanoj estas fleksiĝemaj

La klarigo de ĉi tiu retroirigo troviĝas en la “ĝisdatigo de la kuba socialismo”, sinsekvo de reformoj lanĉitaj de Raúl Castro post kiam li enoficiĝis kiel prezidanto (provizore en 2006, konstante post la elektado de 2008), procedo konfirmita de la Kongreso en 2011*. Kvankam li proklamas ke li sekvas la paŝojn de sia pliaĝa frato, la ŝtatestro klopodis por pliigi la nombron de cuentapropistas (sendependaj laboristoj), kiuj nun estas invitataj partopreni la solenan majtagan paradon. Ĉi tiuj memdungitoj povas praktiki unu el 201 sankciitajn — plejparte manlaborajn — profesiojn: agordisto de muzikiloj, brikmasonisto, luigisto de vesperaj vestoj, klaŭno, stratvendisto de agrikulturaj produktoj, promenigisto de hundoj, restoraciisto ... Fidel Castro deziris disbati la privatan sektoron. Hodiaŭ, male, la nombro de sendependaj laboristoj estas kreskinta de ĉirkaŭ 150 000 en 2010 al pli ol duonmiliono en 2016, kaj la privata sektoro (sendependaj laboristoj kaj kooperativoj) nun konsistigas 30% de la laborantaro (proksimume kvin milionoj da homoj entute).

* Vidu Renaud Lambert, ‘Kiel kubanoj vivas’, Le Monde diplomatique, aprilo 2011. http://eo.mondediplo.com/article172...

La urbocentroj zumas per agado ĝis nun malofta. Havano nun havas siajn unuajn (malgrandajn) ŝtopiĝojn, precipe sur la Malecón, sia fama marborda avenuo. For de la ĉefurbo, la trafiko foje estas same malfacila. La ĉefstrato de Cárdenas, pli orienten, similas abelujon kie biciklotaksioj kaj ĉaroj interbatalas por la strioj de bitumo kiuj serpentumas inter la vojkavoj. En Trinidad, sur la karibia marbordo, la nombro de restoracioj naŭobliĝis de post 2010. Senescepte, ĉiu teretaĝo en la urbocentro proponas ion por vendi: memoraĵoj el ledo kaj ligno, brelokoj, statuoj de indianoj (!), preskaŭ identaj pentraĵoj ... Kaj, ĉiam, la portreto de Che: sur tasoj, kaskedoj, t-ĉemizoj, cindrujoj. “Kun Raúl, la lando pli ŝanĝiĝis ol en kvindek jaroj da revolucio”, unuvoĉe deklaris niaj intervjuitoj. Ĉar la “ĝisdatigo” ne limiĝas al cuentapropistas.

Sur la arboj kiuj viciĝas laŭlonge de la Paseo del Prado, ombra bulvardo en la centro de la ĉefurbo, afiŝetoj allogas la okulon: “Vendota, du-etaĝa domo, neloĝata: 25 000 dolaroj por enloĝiĝi”, “Kapitalista apartamento vendota, centro de Havano, 18 000 dolaroj”. Ekde 2011, kubanoj estas permesataj aĉeti kaj vendi hejmojn, interalie “kapitalistajn”, tio estas, domojn konstruitajn antaŭ la revolucio (“garantio de kvalito”, oni diris al ni). Jam antaŭ 2011, oni diskrete praktikis la profesiojn kiuj nun estas licencitaj, kaj — ĝuste same — la merkato de nemoveblaĵoj ne simple ekaperis. Ĝi nun estas laŭleĝa kaj reguligata: sole loĝantoj de Kubo povas ricevi ateston de proprieteco. Sed en Kubo, kvankam la reguloj povas esti striktaj, la popolanoj estas fleksiĝemaj.

Kie mi povas trovi makleriston pri nemoveblaĵoj?” mi demandis, alpaŝante al grupeto ariĝinta ĉirkaŭ arbo en la printempa varmo. “Tio estas mia fako”, fraŭlino respondis, donante al ni sian karton: ŝia profesio estas numero 148 en la listo de tiuj lastatempe sankciitaj. En malgrandan lernejan kajeron kun falditaj paĝanguloj, ŝi skribaĉis proponojn por aĉetoj kaj vendoj de tiuj, kiuj venis konsulti ŝin en ĉi tiu dimanĉa posttagmezo. Ŝi ne miris pro tio, ke fremdulo volis aĉeti nemoveblaĵon. Ŝi ankaŭ havis solvon de la obstrukco kiun li renkontos: “Vi edziĝos al kubanino, jen ĉio!” La kosto de la interkonsento? “Ĉirkaŭ 2 500 dolaroj.” Por validigi la proprietecon de la nemoveblaĵo, la unuiĝo devos daŭri kvin jarojn. “Sed”, diris nia makleristo, “la fraŭlino, kiun mi enkondukos al vi, estos tiel bela ke vi ne volos forlasi ŝin.

Ĉirkaŭ 2 500 dolaroj? Ŝi moketis vin” diris Fernando, artisto, kun profunda rido kiu skuis lian ventron. “Plimulto edziniĝus senpage! Ĉu vi scias kiom da mono oni povas gajni per duobla nacieco?” En oktobro 2012, Havano nuligis vojaĝrestriktojn por siaj eksterlandaj civitanoj*. Nun, kubanoj kun duobla nacieco ne bezonas vizojn por viziti Francion, ekzemple, kaj reveni al la insulo kun sakoj plenplenaj de hejmaj varoj kiujn ili revendas kontraŭ altaj prezoj en sia hejmlando. “Multaj gajnas la vivtenon nur tiel,” Fernando diris al ni. “Kaj tre komforte, parenteze.

* Krom por iuj profesioj konsiderataj kiel aparte gravaj, ekzemple kuracistoj.

Post la diplomatia repaciĝo inter Vaŝingtono kaj Havano iniciatita de Raúl Castro kaj Barack Obama ekde 2015*, okazis kapturna sinsekvo de “historiaj unuaaĵoj”: la unua koncerto de The Rolling Stones; la unua filmado de holivuda filmo grandbuĝeta (Fast & Furious 8); la konstruo de la unua “kvinstela plus” hotelo; la unua modparado (organizita de Chanel kaj Karl Lagerfeld); la unua rezervo de ĉambro farita per la retejo de Airbnb, kiu nun funkcias sur la insulo; la unua albordiĝo de usona turisma krozŝipo de post 1959 ... En 1961, la revoluciuloj forpelis la invadon de solduloj financataj de Vaŝingtono en la Golfeto de Porkoj. En 2017, la revuo How to Spend It konkludis, ke la “grandega jaro 2016” sendis mesaĝon: “La invado de la gringos oficiale komenciĝis”*.

* Vidu Patrick Howlett-Martin, ‘Dégel sous les tropiques entre Washington et La Havane’, Le Monde diplomatique, novembro 2014.
* Lydia Bell, ‘Cuba’s Travel Revolution’, How to Spend It, Londono, la 10a de januaro, 2017.
Bonvenon al la Free Market Havana Tour

Pasintjare, kvar milionoj da turistoj vizitis Kubon, rekordo kiu vicigas la sektoron kiel la duan plej grandan fonton de fremdaj valutoj (malantaŭ la vendo de servoj, precipe tiuj de kuracistoj, kaj monsendaĵoj). Kvankam la ekonomia agado jam estas kreskinta je inter 5% kaj 10% dum dudek jaroj, la jaro 2016 registris eksplodon de la nombro de alvenintoj el Usono: 615 000 (286 000 el ili ne estis kubaj usonanoj, kresko de 74% kompare kun 2015). En 2017, povus esti ke okazos malpliiĝo: prezidanto Donald Trump promesis reekzameni kelkajn el la iniciatoj de siaj antaŭuloj por malfermi Kubon, kaj Uragano Irma ruinigis parton de la infrastrukturo de la norda marbordo en septembro. Sed kiel longe turistoj sin deturnos de la plezuroj kiujn la insulo promesas al ili?

La kvalito de via kuba sperto estas de la plej alta nivelo,” diris fakulo de la industrio al reportero de How to Spend It. Ĉar nenio pli plaĉas al la perceptema turisto ol miksi paradizajn plaĝojn kaj kulturan enhavon. Kaj, en ĉi tiu kampo, la revolucio estas klopodinta por ĝojigi siajn estontajn gastojn: “Se vi interesiĝas pri la afrikaj kulturo kaj historio, vi povas renkonti respektatan historiiston, eminentan reprezentanton de la mondo de hiphopo aŭ aktivulon pri la afero de nigraj virinoj en la laboristaj kvartaloj. (...) Iuj usonaj fakuloj eĉ konsideras aranĝi originalajn eventojn LGBT-ajn [lesbaninajn, gejajn, ambaŭseksemajn kaj transgenrulajn], kiel ĉefmanĝon kun la unua transgenrula membro de la Asembleo.” La vojaĝagentejo OnCuba Travel anoncas la baldaŭan lanĉon de la Free Market Havana Tour, ĉiĉeronata vizito al ĉio, kion la urbo enhavas honore al la Dio Merkato (diversaj ekzemploj de la eltrovemo starigitaj en la “spirito de entreprenemo”, luksaj butikoj, servocentroj por firmaoj ...).

Kelkajn monatojn antaŭ la Kongreso de 2011, José Azel, esploristo ĉe la Universitato de Miamo, havis dubojn pri la reformoj anoncitaj de Raúl Castro: “Klare, malmulto ŝanĝiĝos*. Hodiaŭ, oni emas opinii alie. Kaj tamen ...

* José Azel, ‘So Much for Cuban Economic Reform’, The Wall Street Journal, Nov-Jorko, la 10a de januaro 2011.

Raúl faris multajn aferojn, sed post kiam Obama vizitis en marto 2016, ni vidas la malon de tio, kion ĉiuj atendis: kiel frostigon de la procezo de repaciĝo ambaŭflanke de la Florida Markolo.” Onidire, la ekonomikisto, kiu akceptis nin, havis influon ĉe la prezidanto en 2011; iuj eĉ prezentas lin kiel unu el la inspirintoj de la ekonomia malfermiteco. Kvin jarojn poste, la Universitato de Havano elpelis Omar Everleny Pérez el sia Centro por la Esploro de la Kuba Ekonomio pro tio, ke li tro interparolis kun fremdaj ĵurnalistoj. Antaŭ ĉio, lia elpelo ilustras la ĵus trovitan kapaciton de oponantoj de la reformoj de Raúl Castro — ene de la ŝtata aparato — malhelpi liajn planojn. Ĉar la situacio ĝenerale plimalboniĝis.

“Obama estus devinta iri pluen”, diris Perez. “Ju pli ni estus antaŭenirinta, des pli estus malfacile por Trump returniĝi.” Kvankam la alveno de la novjorka miliardulo en la Blanka Domo ne antaŭsignas ekonomian haŭson por Kubo, malfacilaĵoj amasiĝis ĉehejme eĉ antaŭ uragano Irma, precipe en la ekonomia kampo. En 2016, la lando spertis recesion (-0,9%), la unuan post la “speciala periodo en tempo de paco” kiu sekvis la disfalon de la soveta bloko kaj kiu ekkaŭzis malkreskon de 35% de la malneta interna produkto inter 1991 kaj 1994. “Ĉi tiu estas la historio de morto aŭgurita: ni estus devinta suspekti ke nia dependeco je Venezuelo havus sekvojn se problemoj okazus tie.”

“Ĉi tie ni militas kontraŭ riĉeco!”

Dum falantaj petrolprezoj kaj senfina politika krizo, la ekonomia kresko de Venezuelo regresis kvinone en 2016, kaj inflacio superis 700%. Antaŭe, Karakaso vendis al Kubon cent mil barelojn da subvenciita petrolo tage; en 2016, ĉi tiuj liveraĵoj estis reduktitaj je 40%. Estas tial necese konservi energion: kelkaj ŝtataj oficejoj fermiĝas pli frue kaj malfermas la fenestrojn anstataŭ ŝalti la klimatizilon, stratlampoj (ankoraŭ) estas eĉ pli maloftaj. “Ĉiuj neesencaj elspezoj devas ĉesi”, avertis Raúl Castro en julio 2016. Des pli, ĉar la sola sektoro de la ekonomio kiu kreskas — turismo — estas karakterizata de sia voremo je energio: kompreneble, vi povas paroli al “aktivulo por la afero de nigrulinoj en laboristaj kvartaloj”, sed sole kun la kondiĉo ke la diskuto okazu sub la brizo de elektra ventolilo kaj estu akompanata de freŝa mojito!

Venezuelo ankaŭ estas la ĉefa celloko de servoj eksportataj de Havano, precipe ĝiaj kuracistoj (tridek mil en 2016). La ekonomikisto Carmelo Mesa-Lago kalkulis ke “la porcio de la ekonomio [de Kubo] ligita al komerco kun Venezuelo” estis ĉirkaŭ 21% de la malneta enlanda produkto kuba en 2010*. Laŭ aliaj taksoj, la cifero nun estas 25%. Malgraŭ tio, ke Brazilo akceptas iom pli ol 4 000 kubajn kuracistojn, la diversigo de la ‘merkata malfermeco’ ŝajne estos malfacilega. Neniun surprizis tio, ke la venezuela opozicio deklaris, ke ĝi intencas interrompi rilatojn kun la insulo, mallaŭdante prezidanton Nicolás Maduro kiel marioneton de Havano.

* Carmelo Mesa-Lago, “La reforma de la economía cubana: secuencia y ritmo”, Estudios de politica exterior n-ro 161, Madrido, septembro-oktobro 2014.

Ĉion ĉi ni sciis”, diris Perez. “Ĉi tiu estas unu el la kialoj pro kiuj reformo estis bezonata. Sed Raúl haltis duonvoje. Por ke ili montriĝu sukcesaj, la unuaj iniciatoj, kiujn li lanĉis, bezonis pluajn. Sed ne: Ni procedas popece kaj novaj problemoj aperas.” Kiel la nesufiĉoj, kaj la fenomenoj de la monopoligo.

Kvankam oni povas laŭleĝe malfermi restoracion aŭ vendi picojn sur la strato, la Ŝtato ne havas specifan provizoĉenon por la restoracia sektoro. Tial la paladares sifonas al si butikojn kaj merkatojn. La sekvoj de ĉi tia streĉo estas konataj: pli altaj prezoj, kiuj devigas al iuj kubanoj striktigi (eĉ pli) siajn zonojn; spekulacio, ĉar nun oni gajnas pli da mono per la vendo de ovoj ol per laboro kiel instruisto; kaj nesufiĉoj, kiel en aŭgusto 2014 kaj aprilo 2016, kiam fariĝis malfacile trovi bieron sur la insulo.

La telefono de s-ro Pérez jam estas sonorinta tri fojojn. Fine, la ekonomikisto respondas. La konversacio estas mallonga. Li remetas la telefonon, skuas la kapon, kun ĉagrenita aspekto. “Mi laboras kun talentega juna viro. Ni interkonsentas pri la templimoj por la laboro kiun li devas fari, kaj ĉiufoje estas same: li ne faris ĝin. Lia afero estas ekonometriko, sed por vivteni sin li luigas ĉambrojn al turistoj. Mi do provas redirekti lin al lia tasko, certigi ke li ne forlasos la ekonomion. Sed, regule, li telefonas al mi: ‘Pardonon, jen, mi aranĝis ke du usonanoj venu hodiaŭ vespere. Ĉu mi povas havi ekstran tempon?’ Tio ĉagrenas min, sed mi ridas. Por la lando, tio estas grandega perdo.

En Kubo, neniu imagus sin vivteni sole per sia salajro. Kvankam la prezoj ĉe la paladar Chachachá estas adaptitaj por turistoj, la mojito ankoraŭ kostas 1 CUC-on en la malriĉaj kvartaloj de Havano, aŭ unu naŭono de la monata minimuma salajro. Ĉiu do devas vivteni sin senhelpe, elpensante multegajn planojn*, aŭ sin okupi pri pli profitodonaj agadoj: nenombreblaj estas la diplomiĝintaj inĝenieroj kiuj kelneras aŭ kiuj elmigris, dum la lando dediĉas proksimume 25% de sia buĝeto al edukado.

* Vidu ‘Kiel kubanoj vivas’, verko citita.

Pliigi salajrojn estas unu el la prioritatoj anoncitaj de la prezidanto. Ŝveligi salajrojn sen pliigi la produktadon de varoj kaj servoj, tamen, akcelus inflacion. Cetere, Kubo havas unikan koktelon da socialaj servoj indaj je la plej evoluintaj landoj, kune kun la produktivo de evolulando. Akceli produktivon por “savi” socialajn servojn — la projekto anoncita de Raúl Castro — necesigas redukti la nombrojn de la ŝtata laborforto kaj inviti al kubanoj transiĝi al la privata sektoro. Sed iuj gvidantoj de la CCP identigas tiun sektoron kiel unu el la ĝismortaj malamikoj de la revolucio.

La ĉefa problemo estas la ideologia rigideco de iuj en la registaro”, fine diris Perez. “La lando estas en recesio, sed ilia ĉefa zorgo estas tio, ke iuj povas riĉigi sin. Kiel la ekonomikisto Pedro Monreal diras, kvankam plimulto de landoj militas kontraŭ malriĉeco, Kubo militas kontraŭ riĉeco!” La dokumento pri proponitaj politikoj de la Kongreso de 2016, la lineamientos, estas relative rigorisma kompare kun la antaŭa. “En la novaj formoj de neŝtata administrado, la koncentriĝo de havaĵoj fare de juraj aŭ naturaj personoj ne estos permesita”, proklamis la dokumento de 2011. La plej nova iras pluen, malpermesante ankaŭ la “koncentriĝon de riĉeco”. Dum la eksterordinara seanco de la Nacia Asembleo de junio 2017, dediĉita al la diskuto pri ĉi tiuj lineamientos, la plej diskutita temo nedisputeble estis la “minaco” de la amasigo de riĉeco.

Sed ĉu ĉi tio nur estas manifestiĝo de la monolita naturo de la kuba ideologio? De la sankcio de salajroj bazitaj sur produktivo al la kresko de la sumoj kiujn kubaj usonanoj povas sendi al siaj familianoj, la nuna periodo kaŭzas kreskon de malegalecoj kiun la prezidanto akceptas. Propramaniere, Raúl Castro tiel reformulis la norman esprimon de la socialisma teorio: dum parolado al la CCP en aprilo 2016, “De ĉiu laŭ siaj kapabloj, al ĉiu laŭ siaj bezonoj” fariĝis “De ĉiu laŭ siaj kapabloj, al ĉiu laŭ sia laboro”. Sed, ĉu en Kubo ĉu aliloke, la laboro ne klarigas ĉion. Inter 70% kaj 80% de la cuentapropistas estas lanĉintaj siajn entreprenojn pere de monsendaĵoj de siaj ekzilitaj parencoj en Miamo. Ĝenerale ili estas el bonhavaj familioj, maltrankvilaj pri la socialisma projekto. Tiom, ke la nove aperantaj etskalaj dungantoj venas el la elementoj de la loĝantaro kiuj plej malamikas al la politika projekto de la revolucio. Nigraj kubanoj preskaŭ tute mankas ĉe ili.

Estis malgrandaj kaj mezgrandaj komercaj entreprenoj ĉi tie ĝis la revolucia ofensivo de la 13a de marto 1968”, memoris Rafael Hernández, redaktoro de la revuo Temas kiu lastatempe dediĉis numeron al la demando pri malegalecoj. “Inter la 1a de januaro 1959 kaj tiu dato, neniu — nek Fidel nek Che — elpensis nomi la privatan sektoron ”burĝa klaso“, fremda por la revolucio. Tio, kion Raúl faris, estis reaserti la ideon ke la privata sektoro ne estas maligna ĉelo de kapitalismo kiu penetris la kuban socion. Post kiam li laŭleĝigis ĝin, li certigis ke la privata komerco fariĝis rajtigita.

Malgraŭ tio, en kunteksto en kiu la teknikaj kaj sciencaj kompetentecoj de kubanoj ne estas respektataj, ili devas alfronti al la fakto, ke la leĝo de la merkato estas nedisputeble pli brutala. “Ĉu la ĉefo laboras ĉi tie?” La kelnerino ĉe ĉi tiu granda paladar en Trinidad respondas al nia demando per rido. “Ho ne! La ĉefo ne estas ĉi tie, li ripozas, kaj des pli bone, ĉar kiam li venas, estas nur por disdoni ordonojn.” “Kio estas via malfermhoraro?” La fraŭlino levas la okulojn ĉielen. “Ĉu la privata sektoro observas la leĝojn dum ĝi disvolviĝas, precipe la laborleĝon?” plu diris Hernández. “Tio estas problemo. Se oni demandas al laboranto en paladar, tre povas esti ke ŝi respondos ke la ĉefo petas al ŝi labori pli ol ok horojn, ke la regulo de egala salajro por egala laboro ne estas observata, ke la estro ne ŝatas dungi nigrulojn, ktp.” Kio do estas la solvo? “Observigi nian laborkodon, sed sen sufoki la privatan sektoron per troa reguligo. Kiel oni faras en Francio, ekzemple!

Privata sektoro sen politika potenco

Konsentite, sed kiam la privata sektoro kreskas, ĝi fine fariĝas potenco kiu malfermas la pordojn al la politika mondo. En Francio, ekzemple, la vidpunkto de la ŝtato pri la demando, kio konsistigas “ĉagrenan reguligon”, pli similas tiun de la dungantoj ol tiun de la laborsindikatoj. “Ankaŭ ni kundividas ĉi tiun zorgon”, agnoskis Hernandez. “Sed la cirkonstancoj en Kubo estas tute aliaj. Nuntempe, mi ne kredas ke estas ununura membro de la privata sektoro kiu kapablas influi la politikajn aŭtoritatulojn. Tio ne, tamen, signifas ke ĉi tio ne estos problemo estonte.

Estas du kontraŭdiraj manieroj vidi aferojn en Kubo. Javier, la inĝeniero pri atoma fiziko kaj taksiisto, resumis la unuan jene: “Hieraŭ, estis Sovetunio kiu financis niajn socialismajn atingojn. Hodiaŭ, estas turistoj kaj etskalaj entreprenistoj: tial ni bezonas iomete pli da merkato por savi nian revolucion.” Ĉi tiu vidpunkto, subtenata ankaŭ de Raúl Castro, estas kontraŭata de alia, kiu estas kundividata kaj de la pli ortodoksaj membroj de la CCP kaj de kubanoj kiuj kontraŭas al Castro. Laŭ ili, la ĉefa efiko de la enkonduko de dozo da kapitalismo ne estos la firmigo de kuba socialismo, sed la malo. Parolante al aŭskultantaro el entreprenestroj kiuj deziras investi je Kubo, s-ino Maria Contreras-Sweet, reprezentanto de la registaro de prezidanto Obama, ignoris diplomatiajn subtilaĵojn: “Tio, kion vi devas eksporti, estas usonaj valoroj kaj la signifo de kapitalismo.*”.

* Lucie Robequain, ‘Comment l’Amérique compte envahir Cuba’, Les Échos, Parizo, la 5a de majo 2015.

Kio, do, estus la pozicio de la herooj de la Sierra Maestra: ortodokseco aŭ reformo? Eble ili juĝus la demandon vana, memorante, kiel la ĵurnalisto Fernando Ravsberg, ke “en Kubo, sovetieca socialismo neniam estas projekto politika: ĝi estis rimedo por savi la revolucion kiun oni konceptis antaŭ ĉio kiel projekton de nacia sendependeco. Sub ĉi tiuj kondiĉoj, kun aŭ sen socialismo, la lukto daŭras.

Kontraŭleĝa agnosko rilate al la internacia juro

Jerusalemo, la fundamenta eraro de la usona prezidanto

Rompante la internacian interkonsenton pri la statuso de Jerusalemo, sankta urbo por la judoj, la kristanoj kaj la islamanoj, la prezidanto Donald Trump kondukis sian landon al izoliĝo. Larĝa plimulto de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj publike mallaŭdas decidon, kiu estas obstaklo por paco. Sed, surloke, pragmata politiko daŭras.

LA 24-AN DE OKTOBRO 1995, la usona Kongreso (Deputitaro) per forta plimulto adoptis tekston decidantan translokadon de la usona ambasadejo en Israelo de Tel-Avivo al Jerusalemo, plej malfrue la 31-an de majo 1999. Kvankam tiu translokado estis unu el liaj promesoj faritaj okaze de la elekto-kampanjo de 1992, la prezidanto William Clinton rifuzis subskribi la Jerusamem Embassy Act. Liaj posteuloj s-roj Georges Bush kaj Barack Obama same agis, konsiderante, ke Usono havas devon atendi la solvadon de la israelo-palestina konflikto kaj konformi sin al la internacia interkonsento rilate al la jerusalema statuso.

Por ne finaprobi tiun leĝon, la sinsekvaj usonaj prezidantoj subskribis, de semestro al semestro, ĝian provizoran suspendon, same kiel faris s-ro Donald Trump en junio 2017. Agnoskante, la 6-an de decembro, Jerusalemon ĉefurbo de Israelo, tiu ĉi metas finon al tiu ambigueco. Sed li ĉefe kontraŭstaras la rezolucion N-ro 476 de la sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), kiu, la 30-an de junio 1980, deklaris nulaj ĉiujn decidojn de Israelo kiuj “modifas la geografian, demografian kaj historian karakteron de la Sankta Urbo”. Unu monaton poste, la Knesset — la israela parlamento-, aprobis “fundamentan leĝon” kiu deklaras la urbon “tutan kaj unuigitan, ĉefurbo de Israelo”. La sekurec-Konsilio reagis la sekvan 20-an de aŭgusto, per voĉdono* de la rezolucio 478 petanta la membroŝtatojn elpreni siajn diplomatiejojn el Jerusalemo. Depost tiam, krom kelkaj esceptoj — [Kostariko] kaj Salvadoro konservis sian ambasadejon tie ĝis 2006 —, Jerusalemo enhavas nur kelkajn konsulejojn, dum la ambasadejoj troviĝas en Tel-Avivo.

* Dek kvar voĉoj por, neniu kontraŭ kaj unu sindeteno (tiu de Usono).

En Israelo la iniciato de s-ro Trump estis ĝoje akceptita de la publiko* kaj eĉ pli de la registaro. Malmultaj estis la komentistoj, kiuj rimarkis, ke la Blanka Domo evitas definitive solvi la demandon pri plena kaj ekskluziva suvereneco de Israelo al Jerusalemo, precizigante, ke ties konkretaj limoj devos esti difinitaj kadre de intertraktadoj pri la fina statuso de la urbo. Al tio aldoniĝas la fakto, ke, rilate al ĝia konstruo kaj la akiro de la tereno sur kiu ĝi povus esti konstruata, la usona ambasadejo ne baldaŭ estos translokita en Jerusalemon. Plurfoje la usona Ŝtat-sekretario (ministro pri eksteraj rilatoj) Rex Tillerson sciigis, ke tiu transloko ne povos okazi antaŭ du aŭ tri jaroj. Alidirite, post la fino de la mandato de s-ro Trump...

* Selon un sondage publié le 14 décembre 2017 par le Jerusalem Post, 77% des Juifs israéliens interrogés considéraient l’administration américaine comme pro-israélienne. Durant la première année de l’administration Obama, ils n’étaient que 4%.

Sed, por la palestina estraro, tio estas rompo de la internacia juro, sur kiu ĝi apogas sin de la komenco de la pac-intertraktadoj. Estas ankaŭ nova malsukceso de la strategio de la Organizaĵo por Liberigo de Palestino (OLP) fronte al Israelo, kies kaŭzoj estas pluraj. Iuj datumas de la komenco de la Oslo-procezo. La 29-an de julio 1993, meze de la sekretaj intertraktadoj en Halversbole, (Norvegujo), la israela jura konsilisto Yoel Singer skribis en sia raporto sendita al la Ĉefministro Jicĥak Rabin kaj lia ministro pri eksterlandaj aferoj Ŝimon Peres en Jerusalemo: “La OLP intencas prokrasti la transdonon de la civila potenco ĝis la retiriĝo de Tsahal el Gazao kaj Jeriĥo. Ili klarigis al ni ke tiu potenco devos esti transdonita al la ĉefoj de la Tunizo-OLP, kiam ili alvenos en Gazao, kaj ne al (...) palestinanoj de la interno.*” Tiam la estraro de la OLP troviĝis en Tunizo kaj deziris gardi ekskluzivan dominadon ĉe la intertraktadoj, kaj limigi la influon de la politikaj figuroj vivantaj en la okupitaj teritorioj. Kiel konsekvenco de tiu rivaleco, la foresto, en la intertrakta teamo, de estroj de la interno, kiuj konas pli bone ol iu ajn la surlokan situacion, sentiĝis ekde la komenco de la traktadoj.

* Vd. Paix ou guerres. Les secrets des négociations israélo-arabes, 1917-1995, Fayard, Parizo, 2004 (1-a eld.: 1997).
Intime ligita necesa malsimetrio

DUM LA intertraktado pri aŭtonomio de Gazao kaj Jeriĥo, meze de oktobro 1993 en Egiptujo, en Taba, oriente de Sinajo-monto, ni povis konstati la frustiĝon de s-ro Khalil Toufakji, la palestina kartografo de orient-Jerusalemo, kiu ne rajtis eniri la traktado-salonon. La ĉefoj venintaj el Tunizo akumulis erarojn, pri la desegno de la teritoriaj limoj de Jeriĥo... Ni observis la loĝistikajn diferencojn de la israelaj kaj palestinaj teamoj. La unuaj disponis pri plej modernaj teko-komputiloj, pri stakoj da K-diskoj, kun simulaĵoj preparitaj de unuarangaj juristoj. La aliaj krajonis notojn sur paperaj kajeroj. La OLP nur poste uzis la servojn de pli profesiaj internaciaj juristoj. La palestinanoj ne sukcesis transpasi ĉi tiun intime necesan malsimetrion en tiu intertraktado inter liberiĝo-organizo kaj ŝtato.

La teamo de Fayçal Al-Husseini (1940-2001), la tre populara ĉefo de la palestinanoj de la interno, ne ĉesis atentigi kontraŭ la disvolvado de la israelaj kolonioj en la okupitaj teritorioj. Sed nenio, en ĉiuj interkonsentoj subskribitaj de la OLP, postulas precize la ĉesigon de la koloniado, kvankam konsiderata kontraŭleĝa laŭ la internacia juro kaj multaj rezolucioj de la sekurec-Konsilio de la UN, el kiu la lasta (n-ro 2334) datumas je decembro 2016.

La palestinanoj opinias, ke du tekstoj subskribitaj kun Israelo malpermesas la koloniadon. La deklaracio de principoj de septembro 1993 diras en sia artikolo 4, ke “ambaŭ partioj konsideras Cisjordanion kaj Gaza-sektoron kiel unusolan teritorion, kies integreco estos protektata dum la intera periodo”. La intera interkonsento pri aŭtonomio (kelkfoje nomata Oslo-2) de septembro 1995 (artikolo 31-7) precizigas: “Neniu el la partioj iniciatu nek adoptu decidon, kiu modifus la statuson de Cisjordanio kaj de la Gaza-sektoro, dum estas atendataj la rezultoj de la intertraktado pri la konstanta statuso.”

Ĉiuj israelaj registaroj forĵetas ĉi tiujn palestinajn argumentojn. En 1996, la proksimuloj de la OLP-ĉefo Jaser Arafat pri tio respondis al ni: “Tio ne gravas. Ni ĉiuokaze havos nian ŝtaton en 1999, kaj la kolonioj estos for!” En majo 2001, ni metis la demandon al la prezidanto de la palestina Aŭtoritato: “La nombro de kolonianoj kreskas ĉiumonate... Kion vi diras pri tio?” Lia respondo estis konciza: “Ili foriros! Ili foriros!”

Arafat pensis, ke li povos solvi la problemon per kompromiso. Interŝanĝo de teritorioj inter Israelo kaj Palestino por ebligi la instaladon de kolonianoj el la kerno de Cisjordanio al blokoj situantaj sur la “verda linio”, la landlimo naskita el la israelo-jordania armistico-interkonsento de la 3-a de aprilo 1949. Post la malsukceso de la lastaj intertraktadoj de Taba, en januaro 2001, ambaŭ partioj donis al s-ro Miguel Angel Moratinos, la eŭropa sendito, liston de siaj konsentoj kaj malkonsentoj*: “La israela partio deklaris, ke ĝi ne bezonas pluteni establojn en la jordania valo pro sekurec-motivo, kio estas spegulata en ĝiaj proponitaj mapoj. La israelaj mapoj estis bazitaj sur demografia projekto de instalaĵoj enhavanta 80% de la kolonianoj. La israela partio desegnis mapon prezentantan la aneksadon de 6% de palestinaj teritorioj. (...) La palestina mapo antaŭvidis la aneksadon fare de Israelo de 3,1% de Cisjordanio, kaj tio kadre de teritorio-interŝanĝo.” Diferenco de nur 2,9%...

* Vd. Le Rêve brisé. Histoire de l’échec du processus de paix au Proche-Orient, 1995-2002, Fayard, Parizo, 2002. Tiu teksto redaktita de s-ro Josi Beilin, isreala ministro pri justico, kaj s-ro Abu Ala, la ĉefa palestina intertraktanto, estis rifuzita de s-ro Gilad Sher, persona reprezentanto de la ĉefministro Ehoud Barak.

Sed pri Jerusalemo la blokado ne estis transpasita. La partioj rekonis partajn interkonsentojn pri la novaj israelaj kvartaloj de la orienta urbo, la palestinanoj pretis akcepti israelan suvereneco super la juda kvartalo de la malnova urbo, parto de la armena kvartalo kaj la okcidenta Muro (Muro de lamentadoj), kies longeco devos esti limigita. Neeble tamen trovi interkonsenton pri la Monto de la Templo (Haram Al-Charif,“nobla sanktejo”), sankta loko por islamanoj, kie troviĝas la kupolo de la Roko kaj la moskeo Al-Aksa (loko ekde kie la profeto Muhammad laŭdire komencis sian ĉielan vojaĝon). Por la judoj, tie staris la Templo de Jerusalemo, la plej sankta ejo de judismo.

La leĝo de la plimulto

IUN NOKTON de marto 2002, post longa konversacio kun Arafat, diskrete kaj ne sen postuli nian promeson teni la sekreton, proksimulo de la palestina prezidanto konfidis al ni: “Vi scias ... la revo de Abu Amar [militnomo de la palestina prezidanto] estas proklami la sendependecon de Palestino ĉe Haram Al-Charif. Li diros: “Estas neniu kialo, por ke palestinano decidu reveni en Israelon kaj fariĝu israelano. La palestinanoj venos kun ni, konstrui nian ŝtaton!”” Finfine, Orienta Jerusalemo kiel ĉefurbo interŝanĝe kontraŭ rezigno pri la reven-rajto de la rifuĝintoj en ilian originan regionon.

Jam, la 10-an de decembro 2000, la tagon post sesio de sekreta intertraktado en hotelo David Intercontinental, en Tel-Avivo, s-ro Jaser Abed Rabo, la palestina intertraktanto, malkaŝis al ni antaŭ kamerao: “Ĉi-foje, mi opinias ke ili vere volas interkonsenton, eble pro timo de dekstra venko ĉe la venontaj elektoj. Ni certe atingos interkonsenton post du aŭ tri semajnoj. Por la unua fojo, la israelanoj akceptis la principon de palestina suvereneco sur la Haram Al-Charif”. En la posttagmezo, s-ro Gilad Sher, intertraktanto kaj kabinet-ĉefo de la laborpartia ĉefministro Hehoud Barak, remetis la aferojn enorde: “Mi ne komprenas kiel la palestinanoj povis kredi, ke ni pretas rezigni pri la suvereneco sur la Monto de la Templo.” S-ro Schlomo Ben- Ami, la israela ministro pri eksteraj aferoj, ne havis permeson fari tiun fundamentan koncedon, kaj, dum ĉiuj sekvantaj intertraktadoj, la palestinanoj esperis — kaj atendis vane-, ke ĝi estos ripetata de la israela delegacio*.

* Vd. Le Rêve brisé, jam citita

La pintkunveno de Camp David en julio 2000, destinita trovi definitivan pac-interkonsenton inter Islaelanoj kaj palestinanoj, malsukcesis pri la loko de la sanktejo. Por la israela estraro, absolute ne eblis akcepti palestinan suverenecon sur la Monto de la Templo. S-ro Barak estis tre klara: “Mi ne konas iun ajn ŝtatestron, kiu konsentus subskribi la transdonon de suvereneco sur la Unua kaj la Dua Templo [La Monto de la Templo], kiu estas la bazo de sionismo. (...) Palestina suvereneco sur la malnova urbo estus tiel malfacile [eltenebla] kiel funebro. Sed, sen disiĝo disde la palestinanoj, sen fino de la konflikto, ni enŝlimiĝos en tragedion*.”

* jam citita.

En aŭgusto 2003, Arafat permesis al pluraj el siaj ĉefaj konsilistoj, kondukataj de s-ro Abed Rabo, intertrakti kun delegacio de la israela maldekstra opozicio prezidata de s-roj Josi Beilin kaj Amnon Lipkin-Shahak, la eksa stabestro. Ili atingis interkonsenton en decembro de la sama jaro. Nomata la ‘Iniciativo de Ĝenevo’, ĝi baziĝas sur la principo de trade-off (“interŝanĝo”) rifuzita de Israelo. La palestinanoj rezignus pri la reven-rajto, kaj ricevus interŝanĝe la suverenecon sur la Haram Al-Charif. Ariel Sharon, la ĉefministro, kvalifikis “perfiduloj” la israelajn subskribintojn; Arafat gratulis, siaflanke, la intertraktintojn de tiu neaplikebla teksto.

Elektita ĉe la kapo de la aŭtonoma Aŭtoritato kaj de la OLP post la malapero de Arafat en novembro 2004, s-ro Maĥmud Abbas povis nur administri, pli malpli bone, la faktan situacion. Li restarigis sian policon kaj siajn sekureco-servojn detruitajn dum la subpremo de la dua Intifada, li restarigis la sekurecan kunordigadon kun la armeo kaj la Shin Beth, la israela interna informservo, kaj li gajnis kelkajn diplomatiajn sukcesojn, inter kiuj la akceptiĝo de Palestino kiel membro-ŝtato en la Unesko en 2011. La sekvan jaron, la ĝenerala Asembleo de la UN donis al Palestino la statuson de observanto-ŝtato, nemembro.

Sed ĉefe, Israelo profunde ŝanĝiĝis laŭ paso de la jaroj. S-ro Abbas estas alfrontita al unu el la plej dekstraj registaroj el la historio de la lando, kie la religiaj kaj mesiaj elementoj donas la tonon. Sur la interna kampo, la israela plimulto kondukata de s-ro Benjamin Netanjahu konsideras demokration kiel povon de la plimulto, kun, por la malplimultoj, nur minimumaj protektoj. Tiu plimulto intencas difini Israelon kiel judan kaj demokratan landon — laŭ tiu ordo-, kie nur judoj havos plenajn rajtojn. En marto 2016, 79% de la israelaj judoj demanditaj kadre de opinienketo estis favoraj al “plifavora trakto por judoj”. Tio estas, formo de diskriminacio al la ne-judoj*.

* Aluf Benn,“The end of the old Israel”, Foreign Affairs, Novjorko, julio 2016.

La perspektivo de la “du-ŝtata solvo” do estas plu nur miraĝo. La okupado de Cisjordanio fariĝas konstanta kun preskaŭ 400 000 israelanoj loĝantaj en la kolonioj situantaj en 60% de Cisjordanio, fakte aneksitaj. Sen kalkuli la 200 000, kiuj loĝas en la novaj judaj kvartaloj de orienta Jerusalemo. Nombroj komparendaj kun la fakto, ke nur 151 200 israelanoj loĝis en la kolonioj de Cisjordanio kaj Gazao en 1996. La maldekstro kaj la israelaj neregistaraj organizaĵoj (NRO), kiuj aŭdacas kritiki kaj kontraŭbatali la okupadon, estas regule kvalifikitaj kontraŭ-patriotoj, eĉ perfiduloj, fare de la regantoj. Leĝoj estas voĉdonitaj cele limigi iliajn aktivaĵojn*.

* Vd. “Israël à l’heure de l’Inquisition”, Le Monde diplomatique, mars 2016

Ĉio tio igas Matti Steinberg, eksa ĉefa analizisto de la Shin Beth*, diri: “La nuna situacio ne estas stabila, sed evoluas en la direkto kiu nepre kondukas la partiojn al du-nacia realeco, kie Israelo, dominanto, provos trudi sian volon al la palestinanoj enfermitaj en teritoriaj enklavoj*.”

* Matti Steinberg instruis en la universitatoj de Princeton, de Heidelberg kaj en la hebrea Universitato de Jerusalemo
* Intervjuo donita al la aŭtoro, Jerusalemo, 12-a de decembro 2017.

Charles ENDERLIN

Valonio infektita de la radikala maldekstro

Ĉu grupeto antaŭ nur dek jaroj, la Partio de Laboro de Belgujo, fariĝos la plej granda partio de Valonio?

SUR NIGRA fono invadita de ruĝa fumo aperas minaca silueto de homo. “Ĉu ankaŭ vi estas poluata de la ekstrema maldekstro?”, demandas Le Vif — L’Express en sia titolpaĝo de la 31-a de marto 2017. Tiu belga semajnulo poste proponas teston por ke oni mezuru sian “infektokvoton”. La legantoj, kiuj defendas la rajton je abortigo, la seksajn malplimultojn aŭ la malgrandigon de la sociaj malegalecoj estas, laŭ ĝi, “penetreblaj de la ideoj de la radikala maldekstro”; eĉ pli grave, ili delogeblas de la retorikoj “simplaj, eĉ simplismaj” de la Partio de Laboro de Belgujo (PLB) — unueca partio kiu prezentas sin en Valonio same kiel en Flandrujo, kie ĝi havas la nomon Partij van de Arbeid van België (PVDA).

Tiu marksista-leninista partio, kreita en 1979, dum longa tempo restis ĉe naciaj elektoj sub 1 elcento de la voĉoj. Sed la parlament-elektoj de majo 2014 ŝanĝis ĉion: la PLB tiam ricevis 3,7 elcentojn de la voĉoj sur federacia nivelo kaj 5,5 elcentojn en Valonio. Tri jarojn poste, serio da enketoj promesis al ĝi eĉ pli radian estontecon. En julio de 2017, enketo citita de la ĵurnalo L’Écho atribuis al ĝi la unuan lokon en Valonio, kun proksimume 25 elcentoj da voĉdonintencoj, antaŭ la Reforma Movado (MR) de la ĉefministro Charles Michel kaj la Socialista Partio (PS), kiu dronas. De tiam blovas panika vento tra la belga politika mondo.

Por kompreni la supreniron de la PLB necesas reiri al la strategia ŝanĝo farita dum ĝia 8-a kongreso en 2008. “Tiam oni demandis sin, ni estas la Partio de la Laboro, ni volas reprezenti la laboristojn, defendi iliajn interesojn, ni volas ilian emancipiĝon ... Kiel okazas, ke nur tiom malmulte da laboristoj venas al ni?, rakontas s-ro Charlie Le Paigne, kiu prezidas la Comac, la movadon de la PLB-junuloj. Tiam ni provis disvolvi adaptitan retorikon, por ke la homoj komprenu, trovu ĝin trafa kaj mobiliza.” ‘Dum ĝi samtempe reasertis sian ligitecon kun Karlo Markso, Frederiko Engelso kaj Lenino, la PLB decidis forlasi siajn referencojn al Mao Zedong kaj Jozefo Stalino kaj centri sian programon al ŝokaj proponoj (starigo de imposto por milionuloj, altigo de la minimumaj pensioj al 1.500 eŭroj monate ...). Ĝi ankaŭ modifis sian terminaron. Anstataŭ elvoki la “laboristan klason” ĝi nun preferas paroli pri la “homoj”, kiel en la slogano adoptita ekde 2004: “La homoj unue, ne la profito”.

La politikistoj Pascal Delwit kaj Giulia Sendri vidas en tiu evoluo la forlason de la “stalina retorika kredo profite al radikal-popolisma sinteno”.[]Pascal Dewit kaj Giulia Sandri: “La gauche de la gauche”, en: Pascal Dewit, Jean-Benoît Pilet kaj Emilie Van Haute: Les partis politiques en Belgique, Éditions de l’Université libre de Bruselo, 2011 Nu, kvankam la gvidantoj de la PLB sekvas sian semantikan ŝanĝon, ili gardas siajn distancojn disde la nocio popolismo, eĉ maldekstra. Temas precipe pri konstruado de “socialismo 2.0”, laŭ la vortoj de la prezidanto de la PLB Peter Mertens*, kiu ŝajnas daŭre atribui al la nocio klasbatalo antaŭrangan lokon. “Ni volas havi retorikon bazitan sur la klasa analizo, sed adaptitan al la hodiaŭa situacio. Tute ne kopion de la retoriko de la 19-a jarcento”, klarigas s-ro Le Paige.

* Kp “Le socialisme 2.0, aux dimensions de l’homme et de la nature” [“La socialismo 2.0, en la dimensioj de la homo kaj de la naturo”], en Peter Mertens, Comment osent-ils? [“Kiel ili povas kuraĝi?”], Aden, Bruselo, 2012.

En kunteksto favora por la radikalaj ideoj, markita de la kreskanta senkreditiĝo de la PS, la strategio difinita dum la kongreso alportas siajn fruktojn. Inter 2008 kaj 2016, la PLB kvarobligis la nombron de siaj aliĝoj (de 2.500 al 10.000 membroj). En 2014, por la unua fojo de sia historio, ĝi sukcesis sendi deputitojn en la federacian parlamenton: s-ron Raoul Hedebouw, ĝian proparolanton, kaj s-ron Marco Van Hees, eksan funkciulon de la ministrejo pri financoj, kiu famiĝis per sia batalo kontraŭ la impost-evitado. Ĝi sendas ankaŭ du deputitojn en la parlamenton de Valonio kaj kvar en tiun de Bruselo. La elektitoj de la PLB, kiuj ĵuris en la tri oficialaj lingvoj (franca, germana kaj nederlanda), por emfazi sian unuecan vizion de la lando, kaj kun alte levita pugno, por montri siajn revoluciajn ambiciojn, tiel faris rimarkitan eniron en la belgajn instituciojn, kie ili trudas al si feran disciplinon: ĉiu PLB-parlamentano devas vivi per salajro inter 1.500 kaj 1.800 eŭroj kaj pagi la reston de siaj kompensaĵoj al la partio. Filozofio, kiun s-ro Hedebouw dum sia parolado de la 1-a de majo 2017 en Lieĝo resumis jene: “Se oni ne vivas kiel oni pensas, tiam oni komencas pensi kiel oni vivas.” Tiu argumento konvinkas des pli ke tiuj ĉi lastaj monatoj estis stampitaj de pluraj korupt-aferoj, de lokaj elektitoj, precipe socialistoj, kiuj estis akuzitaj esti enpoŝigitaj gravajn sumojn por kunvenoj de la interkomunuma kooperativa societo Publifin, en kiuj ili ne estis partoprenintaj.

Konkeri Flandrujon

TIUJ SKANDALOJ, kiuj nutras la malfidon al la tradiciaj partioj, favoras la PLB, kiu ne ĉesas denunci politikan klason malkonektitan disde la realo kaj kiu faras disponojn, kies konsekvencojn ĝi ne suferas — koncerne pensiojn (leĝpropono Bacquelaine, kiu malaltigas la pensiojn de eksaj senlaboruloj), la laborleĝon (leĝo Peeters, kiu malreguligas la aplikadon de kromhoroj, de partotempa laboro kaj de flekseblaj horaroj ...) ktp. La marksista partio metis sin ĉe la pinto de la sociaj mobiliziĝoj kontraŭ tiuj reformoj. Ĝiaj membroj, tre ĉeestaj en la strikpostenoj, amase partoprenis en la manifestacioj kontraŭ la politiko de malabundo de 2014 kaj 2015. Tiu engaĝiĝo ebligis al la PLB ankriĝi en la sindikataj rondoj, nome en la potenca Ĝenerala Federacio de Laboro de Belgujo (FGTB, miliono kaj duono da membroj), tradicie proksima de la PS. Dum la elektoj de 2014, la regiona FGTB-sekcio de Charleroi do alvokis subteni la PLB, kontraŭ la pozicio de la centra direktejo. En 2017, io senprecedenca, la sindikato intencis ne inviti socialistajn gvidantojn al sia federacia kongreso en junio.*

* Bernard Demonty, “La FGTB n’invitera pas le PTB”, Le Soir, Bruselo, 7-an de junio 2017.

La ankriĝo de la PLB restas limigita en Flandrujo, kie ĝi ankoraŭ ne sukcesis same altigi siajn rezultojn kiel en Valonio. Tiu durapida progreso ravas s-ron Bart De Wewer, la gvidanton de la flandra naciista movado Nov-flandra Alianco (Nieuw-Vlaams Alliantie, N-VA), kiu vidas en tio la rimedon por eĉ pli akre kontraŭmeti “dekstran” Flandrujon kiu voĉdonas por liberaluloj kaj naciistoj, kaj “maldekstran” Valonion, kiu voĉdonas por la PLB, la PS kaj la ekologiistoj; la lingva diferenco, laŭ tio, estas ankaŭ politika. La gvidantoj de la PLB komencis aliri tiun problemon. En marto de 2017 s-ro Germain Mugemangango, la prezidanto de la sekcio de Henegovio (france: Hainaut), estis nomumita proparolisto anstataŭ la karisma s-ro Hedebouw. Per tio oni ne nur diversigis la vizaĝojn de la partio, sed celis liberigi la deputiton el siaj devoj por ebligi al li gvidi la elektokampanjon en Flandrujo. Perfekte dulingva, s-ro Hedebouw esprimas sin france kaj nederlande. La filmoj de liaj intervenoj en la parlamento, abunde disvastiĝintaj en la sociaj retoj, donis al li certan famon en la flandra nordo, kie li estis eĉ invitita — io maloftega por franclingvano — en la televid-programo “De slimste mens ter wereld” (“La plej inteligenta homo de la mondo”) — kiu iam startigis la popularecon de s-ro De Wewer.

Kvankam ĝi esperas kelkajn flandrajn deputitojn en la parlament-elektoj de 2019 — eble en Antverpeno, kie s-ro Mertens batalas kontraŭ la naciistoj —, la PLB ne faras la elektojn prioritata celo. “Ni ne estos en la potenco antaŭ dek aŭ dek kvin jaroj”, rekonas s-ro Hedebouw al la belga radio-televido de la franca komunumo (RTBF) la 21-an de majo 2016. La komunikiloj kaj la socialistaj gvidantoj tuj uzis tiun frazon por denunci la senrespondecan karakteron de tiu partio, ĝian nekapablon regi, la senutilon voĉdoni por ĝi. S-ro Hedebouw defendis sin emfazante la neceson “krei fortrilaton” por “rekonkeri maldekstran hegemonion”, ĉar lia partio planas nenian aliancon kun tiuj, kiuj, kiel la socialistoj aŭ ekologiistoj, subtenos la politikon de malabundo trudatan de la Eŭropa Unio.* “Sen tiu fortrilato vi povas akiri 30 elcentojn de la voĉoj, vi ne havos la rimedojn por apliki la programon kiu ebligis tiun rezulton. Se oni volas alian politikon, oni devas malobei al la eŭropa trudkitelo”, avertas s-ro David Pestieau, la vicprezidanto de la partio, eventualajn partnerojn.

* Interparolado kun s-ro Raoul Hedebouw, La Libre Belgique, Bruselo, 23-an de decembro 2016.

Pli ol pri la elektodatoj la PLB insistas do pri la “necesa batalo de la ideoj” por forĝi klaskonscion” en la belga loĝantaro — terminoj ĉie ĉeestaj en ĝiaj teoriaj produktoj.* Ĝi volas unue disvolvi fortan socian movadon, sur kiu ĝi povos apogi sin kiam ĝi estos en la potenco. Por tio ĝi kuraĝigas siajn simpatiantojn eĉ pli engaĝiĝi, doni sian tempon sen kalkuli. Ĝi ankaŭ organizas, en septembro, la festivalon ManiFesta, kiu, laŭ la modelo de la Festo de L’Humanité en Francujo, miksas koncertojn, prelegojn, debatojn ktp. Kun Comac la PLB krome disponas pri tre aktiva junulara movado, kiu multigas la iniciatojn en la universitatoj. Dum la paskaj kaj julfestaj ferioj, Comac proponas “kolektivajn blokojn”* kiuj ebligas al proksimume 250 studantoj revizii siajn ekzamenajn temojn en agrabla etoso, modestpreze kaj kun familiariĝo kun politikaj ideoj. Same junuloj de la PLB organizas ĉiujare la “lernejon Karlo Markso”, en kiu partoprenas inter ducent kaj tricent personoj. Sur la menuo de la 2017-a aranĝo estas kursoj titolitaj “Marksismo kaj feminismo”, “Marksismo por komencantoj”, “Historio de la laborista klaso”, “La estonteco de la laboro en Eŭropo”, “Palestino, ĉu la lasta kolonio?”, “La CETA por komencantoj” ...

* Kp ekz-e la dosieron “La nécessaire bataille des idées” [“La necesa batalo de la ideoj”], Études marxistes, nro 111, Bruselo, oktobro-decembro 2016.
* En Belgujo la termino “bloko” signifas sesion de preparado por ekzamenoj.
La PS profunde trafita

POR KRESKIGI la intelektan pezon de la radikala maldekstro, junaj esploristoj membroj aŭ proksimuloj de la PLB fine, en 2017, lanĉis Lava. Tiu “revuo de socia kritiko kaj de marksista analizo” inspiras sin el siaj famaj britaj kolegoj, la Monthly Review kaj la New Left Review, sed precipe el sia juna usona kuzo, la revuo Jacobin, de kiu ĝi prenas la poluritan grafikaĵon kaj certajn aŭtorojn, ekz-e la universitatanojn Vivek Chibber kaj Walter Benn Michaels.* “La potencularo faras seninterrompan kulturan luktadon, kiu prezentas la nunan mondon kiel la sole penseblan, klarigas Daniel Zamora, unu el la fondintoj de Lava. La batalo de la ideoj ne estas batalo abstrakta. Se la maldekstro volas rompi tiun kadron de subprema pensado, ĝi devas labori por kontraŭ-hegemonio. [...] La batalo de la ideoj estas ankaŭ la batalo por alia mondo.”*

* Vd Walter Benn Michaels, “Liberté, fraternité ... diversité?” kaj Vivek Chibber, “L’universalisme, une arme pour la gauche” [“La universalismo, armilo por la maldekstro”], Le Monde diplomatique, februaro 2009 kaj majo 2014 respektive.
* Gaston Van Dyck, “Lava, un nouvel outil dans la bataille des idées” [“Lava, nova instrumento en la batalo de la ideoj”], 9-an de junio 2017, www.solidaire.org.

La 29-an de marto 2017 la ĵurnalisto de la RTBF Bertrand Henne do demandis al s-ro Mugemangango: “Ekzistas spekulaj vezikoj, kiujn vi cetere denuncas kun la PLB kaj kun aliaj maldekstraj partioj ... Ĉu nun la PLB ne estas politika veziko?” Bonaj rezultoj en enketoj certe ne sinonimas kun sukceso en la elektoj. Tamen, la efikoj de la supreniro de la PLB jam nun videblas en la belga politika pejzaĝo. En 2015 la socialista deputito Ahmed Laaouej deponis leĝproponon por imposti la grandajn riĉaĵojn. Fine de sia kongreso en oktobro de 2016 la PS aldonis al sia programo la kvartagan laborsemajnon sen perdo de salajro kaj la kundecidon ene de la entreprenoj. Tio estas disponoj postulataj de la PLB, kiujn la socialistoj, dum dudek ses jaroj en la federacia registaro (1988-2014) neniam pensis realigi ...

Sébastien GILLARD.

Jerusalemo, la fundamenta eraro de la usona prezidanto

Kvindek jaroj da senpuneco

La 4-an de julio 1967, la ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) adoptas rezolucion (2253) kiu malvalidigas “la decidojn faritajn de Israelo por modifi la statuson de Jerusalemo”. Ĝi reasertas ĉi tiun pozicion la 14-an de julio kun la rezolucio 2254. Siaflanke, la sekurec-Konsilio de la UN plurfoje esprimis sin pri tiu temo. La 21-an de majo 1968, la rezolucio 252 “konsideras, ke ĉiuj leĝaj kaj administraj decidoj faritaj de Israelo, inkluzive de la eksproprietigo de teroj kaj senmoveblaĵoj, kiuj celas modifi la juran statuson de Jerusalemo estas nevalidaj kaj ne povas modifi tiun statuson”. Pozicio ripetata per la rezolucioj 267 (3- a de julio 1969), 271 (15-a de septembro 1969) kaj 298 (25-a de septembro 1971). La 1-an de marto 1980, la rezolucio 465 “konsideras, ke ĉiuj decidoj faritaj de Israelo por modifi la fizikan karakteron, la demografian enhavon, la institucian strukturon aŭ la statuson de la palestinaj teritorioj kaj de la aliaj arabaj teritorioj okupitaj de 1967, inkluzive de Jerusalemo, aŭ de ĉiu parto de tiuj ĉi, havas neniun juran validecon, kaj ke la politiko kaj la praktikoj de Israelo, kiuj konsistas instali anojn de ties loĝantaro kaj novajn enmigrantojn en tiujn teritoriojn konsistigas evidentan perforton de la Ĝeneva Konvencio [de la 12-a de aŭgusto 1949] rilata al la protekto de civilaj personoj dum milito (...)”.

La 30-an de junio 1980, la sekurec-Konsilantaro reasertas en sia rezolucio 476 “la nepran neceson ĉesigi la pludaŭrantan okupadon de la arabaj teritorioj okupataj de Israelo de 1967, inkluzive de Jerusalemo” kaj juĝas, ke “ĉiuj decidoj, kiuj modifis la geografian, demografian kaj historian karakteron, kaj la statuson de la sankta urbo Jerusalemo, estas nulaj kaj ne ekzistantaj (...)”. La 20-an de aŭgusto 1980, la rezolucio 478 “decidas ne rekoni la ‘fundamentan leĝon’ kaj la aliajn agojn de Israelo, kiuj, pro tiu leĝo, celas modifi la karakteron kaj la statuson de Jerusalemo kaj petas (...) al la ŝtatoj, kiuj establis diplomatiajn misiojn en Jerusalemo retiri tiujn misiojn el la sankta urbo”.

Fine, la 23-an de decembro 2016, la sekurec-Konsilio “reasertas, ke la kreo, fare de Israelo, de loĝ-kolonioj en la palestina teritorio okupata de 1967, inkluzive de orienta Jerusalemo, havas neniun juran bazon kaj konsistigas evidentan perfortadon de internacia juro kaj plej gravan obstaklon por la realigo de la du-ŝtata solvo kaj la establo de ĝenerala, justa kaj daŭrigebla paco”.

Akram BELKAÏD

La ideala suspektulo de la okcidentaj elitoj

Rusa entrudiĝo, de obsedo ĝis paranojo

Ĉu moskva enmiksiĝo povis ŝanĝi la rezulton de la lasta usona prezidant-elekto? La hipotezo, kiu obsedas la gazetaron, estas traktata kun la sama pasio kiel milito; parlamentaj komisionoj enketas. Kaj, de la briteliro el la Eŭropa Unio ĝis la kataluna referendumo, ĉiu iom grava baloto nun entenas sian gurdadon pri rusa piratado aŭ subfosado. La pruvoj siavice devas atendi.

EKDE LA prezidant-elekto pasas ne unu tago sen ke la demando de entrudiĝo atribuata al Moskvo en la internajn usonajn aferojn kaj de la sekreta interkonsento inter la ĉirkaŭaĵo de s-ro Donald Trump kaj tiu de s-ro Vladimir Putin emocias la politikan klason kaj la grandajn komunikilojn. En Usono kaj aliloke. La respondeculoj de la usona sekreta servo asertas, ke la rusa registaro piratis retmesaĝojn kaj manipulis la sociajn retojn kun celo favora al elekto de s-ro Trump. La raporto de la direktoro de la nacia informservo (DNI) de januaro 2017, abunde citita, certe enhavas “ŝokajn formulojn kaj plej detalan taksadon de la akuz-dosiero”, sed ĝi liveras eĉ ne la “plej etan pruvon”, kiel emfazas la monatgazeto The Atlantic (januaro 2017), tamen eme legata en la kontraŭrusa tendaro. La New York Times (6-an de januaro 2017), tute same aktiva tiuterene, miras pri la “foresto de elementoj povantaj pruvi la akuzon de la informservoj”. Kaj ĝi notas, ke la mesaĝo lanĉita de ili “resumiĝas per “Fidu nin””. Tiun konstaton ĝis nun neniu kontestis.

Same okazas pri la suspekto de sekreta interkonsento. La enketistoj en majo de 2017 koncedis, ke ili “ne povis konstati ian ajn delikton aŭ ligon de sekreta interkonsento inter la elektokampanjo kaj Ruslando en la interŝanĝoj ĝis nun ekzamenitaj”.* Kaj, pli lastatempe, personoj tamen malamikaj al s-ro Trump — inter ili la eksa DNI-ulo James Clapper, la direktoro de la Centra Inform-agentejo (CIA) Michael Morell aŭ la demokrata senatanino Dianne Feinstein — konstatis la saman seneliran situacion.

* Reuters, 18-an de majo 2017.

Konsideri tiun mankon de pruvoj ebligas pli bone kompreni tion, kio anstataŭas ilin. La aŭtoroj de Shattered, enketa verko dediĉita al la kulisoj de la kampanjo de s-ino Hillary Clinton, rakontas ke, en la tagoj post la baloto, la konsilistino de la demokratino rifuzis agnoski “la respondecon pri la fiasko de sia kandidateco”. Laŭ fonto citita en tiu libro, ŝia strategio por atingi tion konsistis en “certiĝi ke la taŭgaj lingvaj elementoj estu ĝuste disvastigataj”. Tiel, apenaŭ dudek kvar horojn post kiam s-ino Clinton rekonis sian malvenkon, diversaj altaj respondeculoj “kunvenis por interkonsenti pri la ideo, ke estas tubero en tiu elekto”. Jam tiam, aldonas la aŭtoroj, la tezo de rusa enmiksiĝo estis en la kerno de ilia rebato.* La demokrata kandidatino cetere dediĉas al tio kvindekpaĝan ĉapitron en sia lasta libro, aperinta en septembro.*

* Jonathan Allen kaj Amie Parnes, Shattered Inside Hillary Clinton’s Doomed Campaign, Crown Publishing Goup, Novjorko, 2017.
* Hillary Rodham Clinton, What happened, Simon & Schuster, Novjorko, 2017.
Spionhorora dramo

LA KONCENTRIĜO al Moskvo efikas favore ne nur al la Clinton-tendaro. Ĝi ankaŭ kongruas kun la interesoj de tiu frakcio de la ŝtataparato, kiu kontraŭas la perspektivon longtempe defenditan de s-ro Trump de plibonigo de la rilatoj inter Moskvo kaj Vaŝingtono kaj kiu flirtigas la birdotimigilojn de la malvarma milito por malhelpi tion.* La ripetaj enketoj kaj la anonimaj tralikoj ankaŭ estas rimedo por bremsi la emojn atribuatajn al kaprica prezidanto, kies kontraŭ-intervenisma retoriko — evidente elektokampanja ruzaĵo — timigis la moŝtulojn de la usona diplomatio dum la tuta prezidanta elektokampanjo. Avida je alklakoj kaj je aŭdiĝo, la komunikila industrio siavice flaris orpluvon: spionhororan dramon de holivuda kvalito, des pli loga por parto de la publiko, ke ĝi nutras ĝian esperon ke la prezidanto, kiun ĝi abomenas, estu frapota per eksigo.

* Vd Serge Halimi, “Donald Trump preterpasita de la kontraŭrusa partio”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2017.

La kombino de tiuj faktoroj klarigas ke, en la afero de la “Rusland-afero” (“Russia-gate”) la elementaj reguloj de ĵurnalista laboro estas traktataj kun klara impertinento. Oni disvastigas ne kontrolitajn informojn, oni izolas kaj dramigas elementojn kiuj servas por la celo, dum oni malgrandigas aŭ ignoras la aliajn. Tre ofte la spicaj novaĵoj anoncataj en la titolpaĝo montriĝas multe malpli impresaj aŭ eĉ ne ekzistantaj, se oni legas la anoncatan artikolon. Manke de fidindaj fontoj kaj de pruvitaj faktoj oni tiam ŝtopas la breĉojn per hipotezaj parolturnoj — “ŝajnas ke”, “oni ne mirus, se”, “sendube”, “verŝajne” — kaj per similaj nerealaĵoj.

Multaj rakontoj, komence akceptitaj kiel evangelio kaj kiuj subtenis la tezon de sekreta interkonsento inter Kremlo kaj la kampanjo-skipo de la respublikana kandidato nun endanĝerigas tiun delikatan rakonton. Ekzemple oni abunde komentis pri la intenc-letero, en kiu la respublikana kandidato, meze de sia elektokampanjo, proponis al la rusaj gvidantoj konstrui Trump-turon en Moskvo. La peranto elektita por tiu intertraktado, la konstruigisto — rusdevena — Felix Sater, malprudente asertis al la advokato de s-ro Trump, s-ro Michael Cohen, ke tia operacio helpus la miliardulon gajni la prezidant-elekton. “Mi mobilizos Putin-on por tiu projekto kaj oni elektos Donald Trump”, tiel brustoŝvelis s-ro Sater en retmesaĝo, antaŭ ol precizigi tion, kion li volis diri per tio: laŭ li, la elektantoj povus admiri la kapablon de s-ro Trump fari aferon pri nemoveblaĵoj kun la “plej tenaca malamiko” de Usono.

Tamen, la New York Times (28-an de aŭgusto 2017) devis koncedi, ke “nenio pruvas ke la promesoj de s-ro Sater estis sekvataj de efikeco. Retmesaĝo cetere indikas, ke li troigis siajn rilatojn kun Ruslando. En januaro 2016 s-ro Cohen skribis al la proparolanto de Vladimir Putin, Dmitri S. Peskov, por peti lin reaktivigi la projekton de la Trump-turo, kiu restis nedecidita. Sed ŝajnas, ke s-ro Cohen ne havis la retpoŝtan adreson de s-ro Peskov, ĉar li sendis sian mesaĝon al kolektiva adreso destinita por gazetaraj demandoj. La projekto neniam atingis registaran permeson nek financadon, kaj ĝi estis forlasita kelkajn semajnojn poste.”

S-ro Peskov siavice asertas, ke li fine ekkonis la retmesaĝon de s-ro Cohen, sed aldonas ke li ne respondis. La afero povintus pravigi la suspekton de intereskonflikto, ĉar s-ro Trump estis akuzita ke li provis intertrakti pri la etendo de sia imperio de nemoveblaĵoj al Ruslando, ĝuste en la momento kiam li laŭdis s-ron Putin dum siaj mitingoj. Tamen ne evidentas, en kio kontrakto, kiu neniam okazis, estas pli konsiderinda ol tiuj, tute realaj, kiujn s-ro Trump faris en Turkujo, en la Filipinoj aŭ en la landoj ĉe la araba-persa golfo.

La disvastigo de la retmesaĝoj adresitaj de s-ro Sater al s-ro Cohen okazis sekve al alia malkaŝo: brita eksĵurnalisto, Rob Goldstone, en junio de 2016 sendis al la pli aĝa filo de s-ro Trump kompromitajn dokumentojn pri s-ino Clinton, por, laŭ li, certigi s-ron Trump “pri la subteno de Ruslando kaj de ties registaro”. La retmesaĝo de s-ro Goldstone montriĝis pli konvinka ol tiu de s-ro Sater, ĉar ĝi kondukis al renkontiĝo kun s-ro Donald Trump la pli juna, kiun tiu ĉi asertas esti ĉesiginta post 20 minutoj. Ĉu mallojaleco? La agadoj de la du sendintoj ebligas dubi pri tio: S-ro Sater estas konata kiel “kolorriĉa ĉarlatano”*, kiu, por malutili al eksaj komercaj partneroj, lanĉis en Interreto retejojn kun tiel poeziaj nomoj kiel IamA-Faggot.com kaj VaginaBoy.com.* S-ro Goldstone siavice laboris por duarangaj anglaj gazetetoj antaŭ ol aktivi en la publikaj rilatoj de variete-artistoj. Ne necesas esti fakulo pri informservoj por dubi pri proksimeco de tiuj du personoj kun Kremlo.

* New York Magazine, 3-an de aŭgusto 2017.
* Daily Beast, 31-an de aŭgusto 2017,.

Samspecaj demandoj leviĝas pri la ekzamenado, en oktobro de 2017, de s-ro George Papadopoulos, eksa konsilisto pri ekstera politiko — sed malaltranga — en la kampanjoskipo de s-ro Trump. Oni riproĉas al li, ke li mensogis al la Federacia Enket-Oficejo (FBI) pri siaj kontaktoj kun individuoj ligitaj kun Kremlo. S-ro Papadopoulos deklaris sin kulpa. Tamen, la rusdevena virino, kiun oni prezentis lin kiel “nevinon” de Putin, havas absolute nenian rilaton kun tiu (li ne havas nevinon). Ŝi laŭdire nomiĝas Olga Polonskaja kaj okupis funkcion de supera kadrulo en societo de vin-distribuado.

Kaj kion pri la germanaj elektoj?

KROME, LA ekskonsilisto elvokas la ekziston de homo laŭdire proksima de la rusa ministrejo pri eksteraj rilatoj, kun kiu li ankaŭ rilatis. Tiu homo, s-ro Ivan Timofejev, diplomita de la Ŝtatinstituto pri Internaciaj Rilatoj de Moskvo, klarigis al la FBI, kiu pridemandis lin: “En ia momento [Papadopoulos] demandis min, ĉu eblas aranĝi renkontiĝon inter Trump kaj Putin, aŭ kun alia altranga rusa politika gvidanto. Dum nia konversacio mi rimarkis, ke George ne konis multon pri la rusa diplomatia mondo. Vi ne povas alveni simple tia por fiksi rendevuon kun la prezidanto, ekzemple.*

* The New York Times, 10-an de novembro 2017.

Alia malkaŝo sensaciis, en Usono kaj en Eŭropo. Laŭ Facebook centoj da falsaj kontoj “verŝajne kreitaj en Ruslando” elspezis 100.000 dolarojn por disvastigi proksimume tri mil anoncojn inter junio 2015 kaj majo 2017 — kampanjo tuj kvalifikita de la New York Times (8-an de septembro 2017) kiel “kroma pruvo de senprecedenca eksterlanda entrudiĝo en la usonan demokration”. Ĉu tamen ĝi produktis efikon, kiu meritus sian gravecon, kiun la komunikiloj donis al ĝi? Se oni komparas tiun sumon de 100.000 dolaroj (85.000 eŭroj) kun la 6,8 miliardoj da dolaroj da elspezoj de la elektokampanjo en 2016, tiam eblas dubi pri tio. Cetere, laŭ Facebook, “la granda plimulto de tiuj reklam-mesaĝoj koncernis nek la usonan prezidant-elekton nek apartan kandidaton”, sed celis “akrigi la sociajn kaj politikajn fendiĝojn de la lando, en la tuta ideologia spektro kaj pri tiel variaj temoj kiel la rajto de samseksemulinoj, samseksemuloj, ambaŭseksemuloj kaj transseksemuloj (LGBT), la rasismo, la enmigrado aŭ”, reta propagando-oficejo dependa de la rusa registaro. Tamen, kaj daŭre laŭ la Washington Post, unua enketo de Facebook montris, ke tiuj supozataj rusaj kontoj “sekvis celojn klare financajn, kio ŝajnas supozigi, ke ili ne estis en la servo de eksterlanda registaro”. Spite al tio, la aŭtomatecoj propraj de la Russiagate devigas anstataŭigi la difektajn demonstraĵojn per certecoj, kiel en tiu frazo el la enketo de la Washington Post: “La taktika rafiniteco de la rusoj surprizis Facebook-on”.

Poste la sama gazeto detaligas, en kio konsistas tiu “rafiniteco”: “Dum Facebook agadis por serĉi pruvojn de rusa manipulado, tiu hipotezo ne ĉesis gajni adeptojn en influhavaj rondoj. En la streĉitecoj post la elekto konsilistoj de Hillary Clinton kaj de Barack Obama estis plene okupataj de opini-esploroj kaj de postelektaj enketoj serĉante indikojn por klarigi la rezulton, kiun ili konsideris komplete malnormala. Unu el la teorioj kiuj aperis el ilia postmorta traŭmato konsistis en dirado, ke la rusaj “troloj”, telegvidataj de Kremlo, uzis Facebook-on kaj aliajn sociajn retojn por influi la usonajn elektontojn en la ŝlosilaj subŝtatoj kaj tiel modifi la fortrilaton favore al Trump. Tiuj konsilistoj havis eĉ ne ombron da pruvo por subteni sian teorion, almenaŭ tiutempe, sed ili taksis ĝin sufiĉe alloga por konvinki parlamentajn komisionojn, kiuj enketis pri la sekretaj servoj. (...) En majo, dum vizito al la sidejo de Facebook, la demokrata senatano Mark Warner, vicprezidanto de la senata komisiono taskita pri informservoj, “kuraĝigis la kompanion fari kelkajn ŝanĝojn en la maniero fari internajn enketojn”. En aŭgusto Facebook anoncis esti eltrovinta tri mil reklamajn mesaĝojn “verŝajne rusajn”, kaj tiel relanĉis la skandalon kaj estis venigita antaŭ plurajn komisionojn de la Kongreso.”

Nenia voĉdonado ŝajnis esti sekura kontraŭ la rusa danĝero. La 1-an de septembro 2017 la New York Times aperigis titolpaĝe artikolon kun la titolo “La rusaj elekto-pirataj operacioj pli etenditaj ol pensitaj, sed daŭre same malmulte kontrolataj”. En la artikolo mem troviĝas nenia fakta indiko pri ia ajn piratado, sed abundaj malfirmaj akuzoj, kiuj seniluziigas la leganton logitan de la odoro de la sensacio. Pri malregulaĵoj konstatitaj en Nord-Karolinio la gazeto raportas la komenton de observantino, kiu laŭdire “havis la impreson de difektoŝanĝo aŭ de ia interreta atako”. “Monatojn poste, daŭrigas la gazeto, oni daŭre demandas sin pri kio okazis tiun tagon en Nord-Karolinio, en Virginio, en Georgio kaj en Arizono.” La aŭtoro de la artikolo tamen koncedas: “Multaj aliaj kaŭzoj povus klarigi tiujn malregulaĵojn — lokaj respondeculoj indikis homajn erarojn kaj komputilajn misfunkciojn —, kaj ĝis hodiaŭ ekzistas nenia nerefutebla pruvo pri cifereca sabotado kaj eĉ malpli pri rusa implikeco.” Kelkajn tagojn poste la obsedo pri moskva piratado ankoraŭ grandiĝis, kiam la ministrejo pri interna sekureco (DHS) indikis al dudek unu subŝtatoj, ke ili povis esti la celo de rusa interreta atako dum la elektoj de novembro 2016. Tri el tiuj ŝtatoj refutas tiun hipotezon, inter ili Kalifornio, kiu fine de septembro anoncis, ke estas “klare, ke la konkludoj de la DHS estis eraraj”.

La lastaj elektoj en Francujo kaj en Germanujo aperigis similajn timojn, kelkfoje sekvatajn de la samaj rezultoj. En Francujo la suspektoj de rusa piratado tiom ĉefrolis en la komunikiloj, ke ili instigis la Nacian Agentejon pri Sekureco de la Informsistemoj (ANSSI laŭ la franca) publikigi klarigon. Dum la elektokampanjo reta atako ja celis En marche!, la movadon de [la nuna prezidanto] Emmanuel Macron, sed ĝi “estis tiom serieca kaj tiom simpla, ke ĝi povus esti farita de preskaŭ ĉiu ajn”, en junio 2017 taksis la ĝenerala direktoro de la ANSSI, kiu aldonis, ke “nenia spuro” ebligis kulpigi Moskvon.* En Germanujo la elekto-epizodo montriĝis eĉ pli frustra por la amantoj de rusa komploto: okazis absolute nenio. “La evidenta foresto de rusa kampanjo celanta saboti la germanan elekton estas kaprompilo por la gvidantoj kaj la fakuloj, kiuj avertis kontraŭ verŝajna tiaspeca ofensivo”, tiam konsternite raportis la Washington Post (10-an de decembro 2017) en artikolo titolita: “Dum la germanoj preparas sin al voĉdonado, la mistero grandiĝas: Kie estas la rusoj?” Kelkajn tagojn poste ankaŭ la New York Times miris: “La mistero de la germanaj elektoj: kial la rusoj ne intervenis?”

* Interparolado de Guillaume Poupard kun Associated Press, la 1-an de junio 2017.
Malnovaj makartiaj fadenoj

SE JUĜI laŭ la lasta voĉdono en Britujo, la mistero ne baldaŭ leviĝos. Pli ol jaron post kiam la elektantoj voĉdonis, per plimulto de 1.300.000 voĉoj, por la briteliro [el la Eŭropa Unio], la spektro de la granda rusa “trolo” daŭre hantas en la mensoj. La 12-an de novembro 2017, en ĉefartikolo de la taggazeto iNews titolita “Ni bezonas enketon pri la rolo de Ruslando en la briteliro”, la ĵurnalisto Ian Birrell supozas, ke “estus surprize, ke Ruslando ne provis enmiksiĝi en nian referendumon, se konsideri la malestimon de Putin por la plej strategiaj okcidentaj aliancoj, ekzemple la Eŭropa Unio aŭ la Nord-Atlantika Traktad-Organizaĵo [NATO]”. Britaj deputitoj kaptis la okazon kaj sciigis, ke kontoj ĉe Twitter ligitaj kun Ruslando enmetis mesaĝojn pri la briteliro, fakto kiu, laŭ la New York Times (3-an de novembro 2017), “povus levi demandojn pri la valido de la referendumo” mem. “Mia mesaĝo al Ruslando estas tre simpla, aldonis la brita ĉefministrino Theresa May la 13-an de novembro 2017. Ni scias, kion vi faras, kaj vi ne sukcesos.” Laŭ Laura Cram, docentino ĉe la universitato de Edinburgo, kiu nombris 419 koncernatajn kontojn, “proksimume 78 elcentoj de la mesaĝoj estis senditaj post la voĉdonado pri la briteliro de la 23-a de junio 2016.”[The Guardian, Londono, 14-an de novembro 2017.

Neniu mirigas, ke ankaŭ la kataluna krizo estis imputita al Ruslando, ĉar la hispana registaro kaj la Eŭropa Unio ĉiu siavice akuzis Kremlon pri manipulado de la popolkonsulto pri la sendependeco de la regiono. “Referendumo en Katalunujo: Ruslando gajnis”, reagis la Washington Post (la 2-an de oktobro 2017). La [hispana] El País siavice ne hezitis en la sama semajno dediĉi kvar titolpaĝojn al tiu supozo de entrudiĝo.* Esploristo de la universitato George Washington efektive informis la gazeton pri la “malkovro de armeo da “zombiaj” kontoj” en sociaj retoj ligitaj kun Ruslando kaj destinitaj “disvastigi negativan bildon pri Hispanujo en la tagoj antaŭ la [kataluna] referendumo de la 1-a de oktobro”. Sed, se en tiu afero, en tiuj tagoj bildoj estis “disvastigitaj”, tiam ĉefe tiu pri Ruslando — lando tamen izolita, submetita al ekonomiaj sankcioj, tre dependa de siaj petrol-resursoj, daŭre sub la ŝoko de jardekoj da administrata ekonomio sekvata de katastrofaj privatigoj, kaj kiu tamen havus tian povon kiu ebligas ĝin subfosi samtempe plurajn ŝtatojn pli potencajn ol ĝi.

* La 10-an, 11-an, 14-an kaj 17-an de novembro 2017.

Ĉar oni pruntedonas nur al riĉuloj, Moskvo estas ankaŭ la celo de suspektoj ekster elektoj. Lastan aŭguston, dum perfortaĵoj eksplodintaj en Charlottesville fare de blankhaŭtaj superecistoj, la konsultistino pri eksterlanda politiko Molly McKew lanĉis alvokon larĝe disvastiĝanta en Twitter: “Oni devas diskuti pri tio, kio hodiaŭ okazas en Charlottesville kaj pri la rusaj operacioj en Usono.” Poste la fakulino estis aŭskultata de komisiono de la Kongreso, kiu dediĉas sin al la “plago de la rusa malinformado”.

En Cable News Network (CNN) la 23-an de aŭgusto 2017 instruistino pri juro en la universitato Yale, Asha Rangappa, siavice pensas, ke Charlottesville “lumigis la problemon de Ruslando”. Certe, koncedas ŝi, “ĝis nun ne ekzistas pruvo, kiu montras, ke Ruslando rekte subtenas ekstremdekstrajn grupojn en Usono”. Sed — ĉiam ĉiam ekzistas iu “sed” — la ligoj inter Moskvo kaj la eŭropa ekstremdekstro “pensigas, ke la rusaj informservoj pretas interveni sur la usona teritorio, uzi grupojn kiuj propagandas malamon.”

Kelkajn monatojn antaŭe oni tamen kutimis ligi la rusojn kun la kontraŭa usona tendaro. Ekzemple en marto membroj de la usona informservo atestis antaŭ la Kongreso, ke la [rusa] interreta invado de la 21-a jarcento” provis “semi malkonkordon en Usono incitante protest-movadojn kiel Occupy Wall Street aŭ Black Lives Matter”. Ĉu konvinka argumento? Tiuj du movadoj estis larĝe raportataj de la rusa publika televido RT (la eksa Russia Today).*

* Vd Maxime Audinet, “La voix de Moscou trouble le concert de l’information internationale”, Le Monde diplomatique, aprilo de 2017.

Tiaj ekstrapoladoj diras multon pri la mensostato de la fakuloj kaj la leĝdonantoj. Post la afero de la tri mil anoncoj identigitaj de Facebook, Twitter transdonis al la Kongreso liston de 200 kontoj“ligitaj kun la rusaj interferencoj en la elekto de 2016”. Sciante ke Twitter havas 328 milionojn da kontoj, komprenigi ke 200 da ili povas modifi nacian elekton insultas la komunan saĝon same kiel la matematikistojn. Tio krome signifas asimili la manifestaciantoj de Black Lives Matter kun eksterlandaj agentoj, kiuj ne scias, kiuj ili estas, kaj kiuj senscie atendas signalon de Kremlo en la sociaj retoj por mobiliziĝi kontraŭ la rasismo ekzistanta en ilia lando.

Atribui la nigrulan engaĝiĝon en Usono al la detrua influo de Moskvo ne estas nova procedo. “La ruĝuloj provas ribeligi la negrojn”, titolis la New York Times jam en julio de 1919. En la 1960-aj jaroj la adeptoj de la rasdisigo asimilis la movadon por civitanaj rajtoj al marioneto manipulata de la sovetianoj. La FBI eĉ pravigis la subaŭskultadon de Martin Luther King pro liaj supozataj ligoj kun la usona Komunista Partio.

Ankaŭ ke la epoko favoras la revenon de la malnovaj makkartiaj fadenoj ne estas surprizo. Dum la plej forta komunikila bruo pri la supozataj manovroj de Moskvo en la sociaj retoj, Twitter montras siajn novajn kriteriojn de identigo de suspektaj kontoj, inter ili troviĝas la uzado de nomo en kirilaj literoj aŭ de mesaĝoj redaktitaj en la rusa ... La senatanino Dianne Feinstein cetere petis la saman entreprenon indiki al la instancoj ĉiujn mesaĝojn senditajn aŭ ricevitajn de la fondinto de WikiLeaks Julian Assange kaj de aliaj retumantoj kiujn ŝi konsideras proksimaj de li — inkluzive, laŭ s-ro Assange, tiuj senditaj al sia usona advokato.

La demokrata reprezentantino de Kalifornio, Jackie Speier, siavice petis al Google forteni RT el sia platformo YouTube. Ĉar la interret-giganto respondis al ŝi, tra la voĉo de ĝia vicprezidanto Kent Walker, ke “detalega” esplorado pri RT montris nenian malobeon al la politiko de Google “kontraŭ retoriko de malamo kaj instigo al perforto”, s-ino Speier rifuzis cedi pri tio, argumentante ke la rusa televido estas “propagando-maŝino” kaj “armilo en la manoj de unu el niaj kontraŭuloj”.

Ne gravas, ke RT havas, laŭ ĝi, malpli ol tridek mil televid-spektantojn tage en Usono: ĝia veneneco estas des pli granda, se taksi laŭ la raporto de la DNI de januaro 2017, kiu akuzas la televidon “insisti pri la kritiko de la supozataj usonaj mankoj en demokratio kaj en civitanaj liberecoj”.

La enketoj kiuj celas la televidon RT kaj la multkomunikila agentejon Sputnik kreskigis la streĉitecon inter Moskvo kaj Vaŝingtono. Denuncante “atakon” kontraŭ la komunikiloj de sia lando, la prezidanto Vladimir Putin decidis “similan rebaton”. La radioj Voice of America kaj Radio Free Europe / Radio Liberty (RFE/RL), financataj de la usona Kogreso, sed ankaŭ CNN International tiam ricevis la malmulte enviindan etikedon “eksterlanda agento”. Tiu ago kontraŭ RFE/RL — fonditaj tempe de la malvarma milito por defii Sovetunion — revivigas kelkajn memorojn.

La premoj kontraŭ RT kaj Sputnik devenas ne nur el registaraj rondoj. Dum renkontiĝo antaŭ nelonge organizita de la Atlantic Council, influhava pensfabriko specialiĝinta pri internaciaj rilatoj, la ĵurnalisto James Kirchick alvokis la privatan sektoron “hontigi RT, izoli ĝin kaj elpeli ĝin el la respektindaj spacoj de la socio”. Laŭ li, la “junaj 22- aŭ 23-jaraj okcidentaj ĵurnalistoj, kiujn RT volas rekruti” pensos pri tio dufoje, “se ili scias, ke post tio ili neniam plu ricevos laboron en konvena komunikilo”.*

* The Nation, Novjorko, 16-an de novembro 2017.
Senriska “rezistado”

INTER la usonanoj, kiuj koncentriĝas sur la Russiagate, multaj estas movataj de la timo aŭ de la konsterno, kiun inspiras al ili la regado de la plej malkompetenta kaj plej neantaŭvidebla prezidanto de la historio de la lando. Por aliaj, male, nome tiuj kiuj okupas privilegian pozicion, tio estas antaŭ ĉio maniero de komforta kaj garantie senriska “rezistado”. Ĝi ebligas eviti demandi sin pri sia propra rilato kun la ekonomia kaj politika sistemo, kontraŭ kiu multaj elektantoj de s-ro Trump ribelis. Se, por repreni la formulon de Rachel Maddow, stelula ĵurnalistino de la televido MSNBC la 17-an de marto 2017, “la nuna prezidanteco estas la produkto de rusa operacio [kaj] rezultas el sekreta interkonsento inter la rusaj sekretaj servoj kaj usona elektokampanjo”, tiam ĉio fariĝos tre simpla: restas jam nenio alia alfrontenda ol s-roj Trump kaj Putin.

La malkontento pri la sociaj malegalecoj, la instigo al sindeteno, la konfuzego de la Demokrata Partio pri la sekvenda linio — ĉiujn ĉi temojn la fiksiĝo al la agadoj de Moskvo ĵetas en la fonon. La problemoj de la “normalaj” homoj neniam vekis la pasion de la komunikiloj kaj de la politikaj elitoj: la Russiagate ebligas al ili eĉ pli deturni sin de tio.

Kiel la usona obsedo pri la rusaj ret-atakoj percepteblas en la landoj, kiuj en la pasinteco suferis multe pli substancajn entrudiĝojn? Laŭ studaĵo publikigita fine de 2016 de la universitato Carnegie Mellon (Pitsburgo), Usono enmiksiĝis en ne malpli ol okdek elektoj ekster siaj limoj post la dua mondmilito — nombro en kiu ne estas enkalkulitaj la pli aŭ malpli sangaj reĝimŝanĝoj, kiujn Vaŝingtono instigis eksterlande, ekzemple en Irano, en Ĉilio aŭ en Gvatemalo. Ankoraŭ lastatempe la usonaj instancoj favoris la renverson de demokratie elektita registaro en Ukrainujo, ĉe la rusa landlimo. Imagu la reagon de la Blanka Domo, se aperus filmeto, en kiu rusaj gvidantoj komplotus por nomumi la usonan prezidonton, tiel kiel unuarangaj usonaj oficialuloj faris pri la ĉefministro de Ukrainujo.*

* Kp BBC News, “Ukraine crisis: Transcript of leaked Nuland-Pyatt call”, 7-an de februaro 2014,.

Tiuj demandoj estas ignorataj, same kiel la kreskantaj streĉitecoj inter Ruslando kaj Usono, kompreneble ekster tiu Russiagate. Meze de tiuj surdigaj akuz-paroladoj kontraŭ “Vladimir la faden-tiranto” oni preskaŭ povus forgesi, ke s-ro Trump diskrete nomumis kontraŭrusajn “falkojn” en strategiajn postenojn kaj akceptis nove veninton, Montenegron, en la NATO, spite al la avertoj de Ruslando. Oni forgesus ankaŭ, ke la ĉefkomandanto de la usonaj trupoj, la generalo Joseph Dunford, kune kun la Pentagono kaj la Konkreso volas liveri kromajn armilojn al Ukrainujo. La prezidanto Obama rifuzis tian proponon, pro timo akrigi la konflikton inter Kievo kaj Moskvo.

Tiuj streĉitecoj povas nur pligraviĝi en politika etoso, kie ĉia diplomatia aliro al la rusa dosiero estas perceptata kiel malforteco kaj kie la politiko de sankcioj kaj de armita reciproka akriĝo estas unu el la ege malmultaj interkonsentoj inter respublikanoj kaj demokratoj, kiuj cetere ĵus kune voĉdonis por milita buĝeto eĉ pli alta ol tiu postulata de s-ro Trump. “La maltrankviloj de la NATO pri Ruslando estas konsiderataj kiel pozitiva signo por la defend-industrio”, notas la financa gazetaro*, feliĉa konstati, ke la [borsaj] kursoj de la armilfabrikaj societoj atingis “historian nivelon” — cetere tute same kiel tiu de MSNBC, la televido, kiu plej parolis pri la Russiagate.

* CNBC, 12-an de julio 2017.

Aaron MATÉ.

La “utilaj idiotoj” de la Pentagono

En Vaŝingtono demokratoj kaj respublikanoj unuanimas almenaŭ kiam temas pri batalado kontraŭ Ruslando. Laŭ ili, s-ro Vladimir Putin dubas pri la decidemo de Usono defendi siajn aliancanojn kaj li volas protekti sian aŭtoritatecan reĝimon kontraŭ demokratia kaj liberala kontaĝo. Li do decidis agresi la Okcidenton. Kaj do, por garantii la pacon kaj la demokration, la usona armeo kaj la parlamentanoj de la du partioj decidis kontraŭataki ...

La usona armeo, tutunue. Respondante al komando de la Blanka Domo, la Pentagono ĵus finfaris studaĵon, kiu proponas pli larĝaniman uzadon de la atomarmiloj.* Ĉar tiuj aktuale estas tro detruaj por ke ilia uzado estu imagebla, kaj ili do ne ludas sian rolon de malinstigo, estus oportuna pli etigi ilin por ke oni povu uzi ilin kontraŭ pli etendita gamo da minacoj. Inkluzive de “neatomaj”: detruado de komunikaj retoj, “atakoj ĥemiaj, biologiaj, kibernetikaj” ktp.

* Ashley Feinberg, “Exclusive: here is a draft of Trump’s nuclear review. He wants a lot more nukes”, 11-an de januaro 2018,.

En 2016, malmulte konanta la bazojn mem de la malinstigo, la kandidato Donald Trump ŝajnas esti demandinta al unu el siaj konsilistoj: “Por kio havi atomarmilojn, se ni ne uzas ilin?”* La pentagona dokumento respondas siamaniere. Fronte al “geopolitikaj ambicioj” de Ruslando (sed ankaŭ de Ĉinujo), al la deziro de Moskvo “perforte modifi la mapon de Eŭropo” kaj “dubindigi la internacian ordon post la malvarma milito” Usono devas senprokraste komenci “la modernigon de siaj atomaj fortoj”. Por resti “la fidelaj gardistoj de la libereco”. Tiu demokratia altruismo ne havas prezon, aŭ pli ĝuste jes: triobligon de la usona armea buĝeto dediĉita al atomarmiloj.

* Matthew J. Belvedere, [“Trump asks why US can’t use nukes: MSNBC”, 3-an de aŭgusto 2016, [www.cnbc.com].

Tia geopolitika alarmismo en la servo de nova vetarmado vekus pli da kontraŭstaro en Usono, se, ekde antaŭ jaro, tiuj, kiuj estas konsiderataj kiel la usona maldekstro, ne obstine prezentus s-ron Trump kiel marioneton de Moskvo.* Tiom, ke ĝi devigis lin liveri armilojn al Ukrainujo (lia demokrata antaŭulo rifuzis tion) kaj akrigi la sankciojn kontraŭ Ruslando. La vicprezidinto Joseph Biden ĵus ĝojis pri tio en artikolo, kies titolo tuj malkaŝas ĝian subtilecon: “Defendi la demokration kontraŭ ĝiaj malamikoj: kiel rezisti al Kremlo.”*

* Vd “Donald Trump superŝutita de la kontraŭrusa partio”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2017.
* Foreign Affairs, Novjorko, januaro-februaro 2018.

Samtempe la demokrataj senatanoj de la komisiono pri eksterlandaj aferoj publikigis raporton, kiu analizas “la malsimetrian atakon de Putin kontraŭ la demokratio en Ruslando kaj en Eŭropo”. Eĉ pli indigna kiel kutime, la stelula ĵurnalistino Rachel Maddow, proparolanto de la kontraŭ-Trump-a “rezistado” en la televido NBC, tuj reeĥis: “Nia prezidanto ne nur faris nenion por estingi tiun incendion, sed li observis la grandiĝon de la flamoj!” Ŝi povas esti trankvila: la Pentagono scios atenti pri tio.

Serge HALIMI.

Militaj sukcesoj kaj sociaj ŝanĝiĝoj

Irano reinventas sin, kiel regionan potencon

En la malvarma milito, kiu kontraŭstarigas ĝin al Saud-Arabio, Irano povas apogi sin sur aro de ŝijaistaj aŭ ŝijasimilaj malplimultoj. La Islama Respubliko oportune subtenis ilin, aparte por kontraŭbatali ĝihadistojn en Sirio kaj Irako. Sed la fonto de la rivaleco inter la du Golfaj potencoj ja aperas pli politika ol etna aŭ religia.

Per la interveno de gardistoj de la revolucio (Pasdaran) en Sirio kaj Irako, Irano unuafoje dum sia moderna historio, venkis batalon ekstere de siaj landlimoj. La 21-an de novembro 2017, prezidanto Hasan Rohani proklamis la finon de la Organizo de Islama Ŝtato (OIŜ), dum generalo Ghasem Soleimani, ĉefkomandanto de la specialaj militfortoj Al-Qods, laŭdis tiun “decidigan venkon”. Tiu sukceso kontraŭ la ĝihadistoj rilatas al la reapero de Irano sur la internacia scenejo, post la diplomata venko de Irano per subskribo la 14-an de julio 2015 kun ses grandaj potencoj de interkonsento pri nukleaĵoj, ebliganta, ke la lando eliru el sia diplomata kaj komerca izoleco.

Fakte, la Islama Respubliko ne multe eltiras profiton el tiuj venkoj. Ĝi trovas sin akuzata pri hegemonia ambicio, dum la Usona registaro de S-ro Donald Trump, fakte rifuzante ĉesigi la ekonomiajn punojn, malhelpas la tiom esperitan ekonomian renoviĝon. Evidente, post preskaŭ kvar jardekoj de apartigo, barado, internacia embargo kaj militminacoj, Irano tute ne estas agnoskita, kiel “normala” regiona potenco. La lando alkutimiĝis vivi izolita, “rezisti al fremda atako” kaj resti for el la tutmondiĝo.

Islamo atingita de naciismo

Multaj komentistoj provas klarigi tiun izolecon per pasinteco foje fora, elvokante la Akemenidan imperion de la 5-a jarcento AK, la Persan kulturon aŭ la ŝijaismon kaj ĝian ekleziularon. Tro ofte ili neglektas la profundajn ŝanĝiĝojn de la socio kaj de la politika vivo, kiuj okazis de post la revolucio de 1979. Naciismo, islamismo, malfermeco: tiuj komponaĵoj senĉese evoluis, interbatalis, kombiniĝis. Neniu el ili povas malaperi, kaj taŭga ekvilibro inter ili vivigas la politikan vivon.

Malgraŭ oponado de la religiuloj, la nacia sento, kiu kulminis dum la reĝado de Reza Pahlavi (1925-1941) kaj laŭdegis la antaŭislaman pasintecon, kaj dum la naciigo de la petrolo en 1953, neniam malfortiĝis. Ekzistas interkonsento pri la ideo de bela eterna Irano, de la lando de Arjoj — Iranzamin — kiu sciis, kiel konservi sian identecon, se ne sian sendependecon, rezistinte al invadoj de Grekoj, Araboj, Turkoj kaj Mongoloj aŭ al minacoj de la imperioj Otomana, Rusa kaj Brita*. Paradokse la Islama respubliko tute alprenis tiun heredaĵon. Ĝi pli fortigis centran ŝtaton* tuj dum la unuaj jaroj de la revolucio, kiam ĝi batalis kontraŭ tri aliancintaj fortoj: Irako, la petrolmonarkioj kaj la okcidentaj landoj.

* Vidu: Xavier de Planhol, Les Nations du Prophète. Manuel géographique de politique musulmane, Fayard, Parizo, 1993.
* “Nationalism and the Islamic Republic of Iran”, en Meir Litvak (sub la direkto de), Constructing Nationalism in Iran: From the Qajars to the Islamic Republic. Routledge, Abingdon, 2017.

La Iraka atako de septembro 1980 sigelis la kombinaĵon de naciismo kaj islamismo. La universalema ambicio de la islama revolucio rapide estis preterita de la neceso defendi la landlimojn. La gardistoj de la revolucio kaj la milicanoj (bassiĝi) iĝis herooj de la patrujo. La venko de Ĥoramŝahr kaj la repreno de tiu urbo la 22-an de majo 1982, markas liberigon de la nacia teritorio, kaj ne venkon de la politika islamo, pri kiu ĝi eĉ signifas unuan cedon. La forto de la politika potenco de la ŝijaisma ekleziularo kaj de la superega gvidanto restas reala, sed ĝi baziĝas sur la eblo mobilizi milionojn da eksbatalantoj, kiuj defendis samtempe Iranon kaj la junan islaman respublikon.

La Irana naciismo kultivas senton de rezisto, sed ne tiun de konkero. Dum sia longa historio Irano estis ofte invadita. Kaj de post ĝia kreiĝo kiel moderna ŝtato en la 16-a jarcento, ĝi malvenkis militojn kontraŭ siaj najbaroj kaj perdis teritoriojn. Ĝi nur sukcesis en kelkaj ekspedicioj, kelkaj razioj, ekzemple kontraŭ Delhio en 1739 aŭ Tbiliso en 1795. Ĉar ĝi estas samtempe Irana kaj ŝijaisma, ĉirkaŭita de Turkoj aŭ Araboj, sunaaj aŭ kristanaj, la Persa reĝlando ne provis konkeri eksterajn teritoriojn, sed nur volis gardi influon en la bufrozonoj, kiuj ĉirkaŭas la Iranan altebenaĵon: orienta bordo de Tigriso, Transkaŭkazio, Kaspia maro, Turkmena stepo, provincoj de Herat kaj Helmand en Afganio, kaj kompreneble Persa-Araba golfo.

Post la dua mondmilito la ĉefa celo de la armeo de la ŝaho estis kontraŭstari hipotezan Sovetan atakon. La milita politiko de la Islama respubliko sekvas tiun defendan strategion, pro neceso — la embargo pri armiloj mankigas ĉiajn modernajn armilojn — sed precipe pro nacia tradicio. La militfortoj, planitaj por nesimetria milito defenda, ne havas kapablon longdaŭre ekspedicii eksteren. Irano do estas naciisma sed ne imperiisma, tio tamen necesigas havi efikajn defendrimedojn.

La eksbatalantoj de la milito kontraŭ Irako, kiuj nun havas la potencon kaj regas la administraciojn, prizorgas la memoron pri la milito de urboj, pri la damaĝoj faritaj de la Irakaj misiloj en urbaj centroj. Tial ili prioritatigas la produktadon de tiaj balistikaj iloj, des malpli diskuteblan, ke la najbaraj landoj havas multe pli potencan armilaron, liveritan de la okcidentaj landoj. La nacia interkonsento pri tiu afero estas eĉ pli forta ol tiu pri nukleaĵoj.

Malgraŭ neakordoj pri la neceso havi la atomarmilon, la popolo akordiĝis por opinii, ke la lando mem havas rajton por decidi pri ĝi. La elekto de diplomatio por solvi la krizon pri nukleaĵoj, sukcese plivastigis la efikokampon de la rezistosento. Irano ja fieras, ke ĝi devigis la grandajn potencojn intertrakti kun ĝi egalrange kaj pri gravega afero. De tiam, la regantoj senĉese reasertas sian respekton de la internaciaj leĝoj kaj serĉas subtenon de Eŭropa Unio, Rusio kaj Ĉinio por kontraŭekvilibrigi la politikan ŝanĝiĝon de Usono.

Delongeco de la Libanaj rilatoj

La ĉefa kontraŭulo de la nova malferma politiko, ĉiam estas tiu malnova naciismo, kiu preferigas malvenkon, “martiriĝon” kaj memfermiĝon ol venkon, kiu bezonus rilaton kun aliaj mondoj. Sed la timo de malordoj kaj militoj, kiuj ruinigas la najbarajn landojn, same kiel la memoro de la dramoj dum la revolucio, favoras la stabilecon de la sistemo. De post sia elektiĝo en 2013, S-ro Rohani korpigas tiun moderecan spiriton, kiu ebligas konservi balotan ludon, ja limigitan, sed realan, kaj la institucian superecon de la ekleziularo*.

* Vidu Philippe Descamp kaj Cécile Marin, “Une mollahrchie constitutionnelle”, Le Monde diplomatique, majo 2016.

La moderna Irana ŝtato estis fondita en la 16-a jarcento ĉirkaŭ ŝijaismo de la turklingva dinastio de Safavidoj, sed islamo iĝis marĝena politika elemento en la Irano de la dinastio Pahlavi. Difininte sin , kiel “islaman”, la juna respubliko religis sin al heredaĵo, kiu faciligis unuiĝon kontraŭ la ŝaho. Kvankam la ekleziularo kaj ajatolo Ruhollah Ĥomejni kaptis la revolucian procezon por sia profito, ili devis konsideri la malplimultecon de la Iranaj ŝijaistoj en sunaisma oceano asertante la unuecon de la “umma”, la komunumo de la kredantoj, por ne bloki la universalemajn ambiciojn de la revolucio. La radikala kontraŭstaro al Israelo rolis tuj kiel grava rimedo por esti akceptita en la islama mondo.

Fakte, nenio el tio funkciis. Por defendi la ŝtaton kaj rezisti la Irakan invadon, la Islama respubliko rapide devis reiri al sia identeco samtempa Irana kaj ŝijaista por trovi aliancanojn en insularo de disaj teritorioj, loĝataj de malplimultoj etnaj kaj religiaj. Armenoj, perslingvaj Taĝikoj en Afganio kaj eĉ Kurdoj en Irako kontraŭstarantaj la baathistan reĝimon de Bagdado en la jaroj 1970-aj estis partoj de tiu insularo, kies plimulto estas ŝijaismaj malplimultoj, foje heterodoksaj, disiĝintaj en la sunaisma mondo Araba aŭ Turka. Tiu geografio insulara malebligas ian ajn teritorian kontinuecon, kaj submetas al risko de ĉirkaŭiĝo.

La Libana Hizbolaho ja estas la pej bela ornamaĵo de tiu ŝijaisma insularo. De pluraj jarcentoj, la ŝijaisma Libana malplimulto havas fortajn rilatojn kun Irano*. La polico de la ŝaho, SAVAK, jam estis tre aktiva en Bejruto dum la jaroj 1970-aj por subteni la ŝijaisman partion Amal, kaj precipe por kontroli la Libanajn ekleziulojn, kiel ajatolon Mussa Sadr, kiu rilatis kun Ĥomejni. Tiuj Libanaj rilatoj estis tuj uzitaj de la Islama respubliko por frapi, per ostaĝprenoj kaj atencoj, la landojn kiuj subtenis Irakon, kiel Francion kaj Usonon. La Israela invado de Libano en julio 1982 okazis precize kiam Irano, venkinta sur la Iraka fronto, postulis, vane, de Unuiĝintaj Nacioj, ke ili agnosku, ke Bagdado estis la atakinto. Ĝi estis decidiga por inklinigi Iranon al plifortigo de siaj pozicioj en Libano, pro la evidenta antaŭvido de plilongigo de la Irak-Irana milito.

* Houchang Chehabi kaj Hassan Mneimneh (sub la direkto de), Distant Relations: Iran and Libanon in the last 500 years, I.B.Tauris, Londono, 2006.

Hizbolaho estis tiam kreita por estigi stabilan aliancanon kun tri roloj: kiel grava politika aganto en Araba lando, kiel armea forto kapabla agi militiste aŭ nekonvencie, kaj kiel pintbatalanto de la rifuzofronto kontraŭ Israelo. La sukceso de tiu strategio nete aperas per la fino de la Israela okupado de la suda Libano en majo 2000, la partopreno de Hizbolaho al la Libana registaro ekde 2005 kaj ĝia centra rolo en la Siria milito, flanke de Iranaj specialaj militfortoj kaj ŝijaismaj milicoj, kiel subteno de S-ro Baŝar Al-Assad. Tiu sukceso fakte restas la sola akirita de Irano, kiu malfacile fideligas siajn subtenojn en la aliaj komunumoj de la ŝijaisma insularo.

La ŝijaistoj de Kuvajto, de Saud-Arabio aŭ de Barejno havas tradicion fortan kaj malnovan pri nacia politika oponado, ekzemple reprezentata de la subtenantoj de la Kuvajta ajatolo Muhamad Al-Ŝirazi. Sed, kvankam ili profitis de la subteno de la revolucia Irano, ili rapide distanciĝis el la Irana ŝtato, kies trudemo malfortigis ilian konstruon de unuiĝinta nacia oponantaro*. En Afganio, Irano delonge subtenas la Hazarajn ŝijaistojn, donante instruadon religian aŭ militistan kaj homhelpon, en daŭre nestabila situacio. Sed tiu tre malmulteca popolo estas nur marĝena aliancano. Ĝi devas apogi sin ankaŭ sur la Taĝikaj perslingvaj sunaistoj por kontraŭstari la influon de la talibanoj. La Afganaj, kaj ankaŭ Pakistanaj, ŝijaistoj tamen donis multajn milicanojn en Sirio, la sumo de la fremdaj militfortoj atingas ĉirkaŭ dek mil homoj, inter ili du aŭ tri mil Irananoj, venantaj ĉefe de la militforto Al-Qods. En Jemeno, la ŝijaisma heterodoksa malplimulto Zajdita havis neniun rilaton kun la dekduisma Irana ŝijaismo, sed la huthista ribelo, kiu unuigas ilin kontraŭ la Saudaj interesoj donacis al Irano okazon por kontraŭi la politikon de Riado en Sirio.

* Laurence Louër, Sunnites et chiites. Histoire politique d’une discorde, Seuil, Parizo, 2017.

La rilatoj kun Irako havas alian esencon kaj estas ja pli kompleksaj. La grandaj religiaj lernejoj kaj sanktaj lokoj de ŝijaismo troviĝas en la Irakaj urboj Nadĵaf kaj Kerbala, ne en la Iranaj Qom aŭ Maŝhad. Tiu rivaleco inter la Persa kaj Araba ŝijaismoj estas intensigita de la opozicio inter la ŝtatoj Irana kaj Iraka, kaj precipe de la kontraŭstaro de ajatolo Ali Al-Sistani, tre influa en Irako, al la Irana doktrino de superega gvidanto (doktrino pri velayat-e faqih), kiu donas al la ekleziularo precipecan rolon.

La faligo de Saddam Hussein fare de la Usonanoj en 2003, ebligis al Teherano la konstruon de bonaj sed tiklaj najbaraj rilatoj: subteno al la nova registaro el la ŝijaisma plimulto, intensaj komercaj rilatoj, flegado de potenca rilataro kaj milicoj. Ofte trudema, tiu Irana ĉeesto alfrontas ĉiam fortan Irakan naciismon, heredanton de jarcento de sendependeco kaj de baath-centralismo kaj plifortigitan de okjara milito (1980-1988), kiu fortikigis la landlimon inter la malnovaj imperioj Otomana kaj Safavida.

Ribelo de la nova meza klaso

S-ro Haidar Al-Abadi, la Iraka ĉefministro, ŝatas la disvolviĝon de ekonomiaj rilatoj kun Teherano kaj la subtenon de la militfortoj Al-Qods kaj de la ŝijaismaj milicoj subtenataj aŭ regataj de Irano por batali kontraŭ OIŜ. Sed de nun li provas montri pli grandan sendependecon ol sia antaŭulo. La liberigo de Mosulo estis unue farita de la ora divizio de la Iraka armeo, lasinte nur etan rolon al la militfortoj regataj de Teherano. La Iranaj realpolitiko kaj unuaeco de ĝia nacia defendo devigas singardemon al li. Li havas neniun elekton krom plifortigi sian influon laŭlonge de la landlima bufrozono, de Basrah ĝis Kurdio, en la ŝijaismaj sanktaj urboj, samtempe provanta plifortigi unuiĝintan kaj stabilan Irakan ŝtaton.

En Sirio preskaŭ ne estas loĝantoj vere ŝijaistaj. La alavitoj estis oficiale konsideritaj kiel ŝijaistoj en la epoko de la prezidanto Hafez Al-Assad (1971-2000) por plifortigi aliancon inter Damasko kaj Teherano. La Siria prezidanto estis, post Jasser Arafat, la unua ŝtatestro, kiu iris en Iranon post la venko de la Islama respubliko celante ĉesigi la izolecon de sia lando. Poste, tiu alianco daŭris dum ĉiuj regionaj militoj, kaj precipe en la batalo kontraŭ la ĝihadistoj. Irano timis venkon de ĉi lastaj en Damasko, kaj sekve en Bagdado, tio, kio estus kreinta ĉe ĝia landlimo vastegan teritorion sub la rekta superregado de Saud-Arabio kaj la petrolaj reĝlandoj.

La rilatoj kun la ŝijaisma insularo graviĝas en situacio de intensiĝinta rivaleco kun Saud-Arabio, malkvieta pro la Irana pliinfluo. Irano profitis, sen peti tion, el la Usona intervena politiko en tiu regiono, renverso de la Afganaj talibanoj en 2001 kaj faligo de Saddam Hussein en 2003, kaj el ĝihadistaj malsukcesoj. Laŭ la Iranaj okuloj, Riado simbolas la arogantecon de monarkiaj reĝimoj, kiuj profitis el la izoligo de Irano de post 1979 por konstrui ekonomian, komunikilan kaj politikan imperion trudante siajn vidpunktojn en la tuta regiono kun la subteno de la okcidentaj ŝtatoj. La konflikto kun Saud-Arabio kaj la batalo kontraŭ la takfiri (“ekskomunikistoj”) estigas larĝan interkonsenton, ne por subteni la reĝimon de S-ro Al-Assad, sed por eviti la ĉirkaŭigon fare de la Saudanoj, per subteno en Damasko de registaro amika, sendependa kaj stabila. La venko kontraŭ la “kalifejo”, eĉ se ĝi devigas maldaŭran kompromison kun malfidinda reĝimo, estas vidata de Teherano, kiel prava reago al fremda atako, simila al tiu de 1980.

Nova generacio de gardistoj de la revolucio kaj milicanoj, venkintoj en milito aktiva kaj ne nur defenda, ŝajnas formiĝi. La ŝijaisma insularo, nova ilo por eksterlanda politiko, maltrankviligas la najbarajn landojn, sed ankaŭ la Irananojn subtenantajn la striktan naciisman tradicion, kaj precipe la subtenantojn de malfermeco, kiuj timas plifortigon de la islama komponaĵo de la sistemo. Ĝi ankaŭ maltrankviligas la eksbatalantojn de la Irak-Irana milito, kaj la revoluciistojn de 1979, kiuj vidas rivalojn stariĝantajn.

Nuntempe oni konstatas, ke la sociigo de la virinoj, la pligraviĝo de la junaj generacioj kaj la progresoj de instruado profunde transformis Iranon, kiu paradokse iĝis unu el la plej sekularaj landoj de la regiono. Kvankam la institucia islamo restas tre videbla kaj subpremanta, ĝi de nun devas respondi al postuloj de socio, en kiu moderneco ne plu estas la privilegio de okcidentema malplimulto*. Post la sperto de politika islamo, Irano volas senkrize eliri el tiu revolucia utopio, kiam pluraj el siaj najbaroj, precipe post la “Arabaj printempoj”, provas trovi en variaĵoj de ĉi lasta solvon por siaj problemoj.

* Amélie Myriam Chelly, Iran, autopsie du chiisme politique, Cerf, Parizo, 2017.

La originaleco de la Irana cirkonstanco troviĝas en la ekzisto de grava meza klaso, diversa, kiun la Islama respubliko plifortigis ofte kontraŭvole. Granda parto de la loĝantaro, forlasita dum la epoko de la ŝaho, vidis sian situacion pliboniĝi. La milito Irak-Irana akcelis la socian plialtiĝon en la urbetoj de urbegaj ĉirkaŭurboj kaj kamparoj mobilizante milionojn da homoj: armeaj kadruloj, gardistoj de la revolucio kaj ĉefe simplaj bassiĝi. Ĉiuj tiuj veteranoj poste profitis el avantaĝoj financaj, sociaj aŭ politikaj, kiuj enirigis ilin en la novan mezan klason, eĉ en la elitularon, danke al precipe publika instruado kaj demokratigo de la supera instruado. Dum ĝi restas ligita al la islama reĝimo, de kiu ĝi venas, tiu nova meza klaso komencis malkovri, kaj ŝati, la eksteran mondon.

La tumultoj de januaro 2018 en la urbetoj videbligis tiun loĝantaron dumlonge kaŝitan de la ekskluziva atento de la grandaj okcidentaj amaskomunikiloj al la “okcidentiĝintaj” burĝoj, malmultaj, de la grandaj urboj, kiuj ribelis en 2009 kontraŭ la balotfraŭdo. En 2018 la ribelo mobilizis la profundan Iranon. La eksbatalantoj de la Irak-Irana milito havas nun pli ol sesdek jarojn. Ili ne oponas la malfermiĝon, sed, kiel diris la superega gvidanto Ali Ĥamejni post akcepto de la interkonsento pri nukleaĵoj, ili volas daŭre rezisti al ia malfermiĝo, kiun ili ne regas, kaj riskigas perdigi potencon al ili. Iliaj infanoj restas integritaj en la kulturo de la Islama respubliko, kaj eltenas ĝian socian kontrolon, ja pli fortan en la malgrandaj kaj mezaj urboj ol en la grandaj. Amase instruitaj, ili estas ankaŭ la plej multnombra generacio de la lando, tiu de aĝoj 25 ĝis 40. Ili konas la eksteran mondon pli bone ol siaj gepatroj, kaj aŭdacas postuli pli da socia kaj ekonomia justeco. Ili komencas kontesti la potencularon, la metodojn kaj koruptadon de tiuj, kiuj regas la landon, sed al kiuj ili estas ligitaj... Por ili, la demando ne estas ŝanĝi la reĝimon, ambicio por nun neimagebla manke de alia solvo, sed unue akiri pliboniĝon de siaj vivkondiĉoj.

La evidenta neceso de pli rapida ekonomia disvolviĝo renkontas du obstaklojn. La unua, kiu malebligas ĉian ajn internacian malfermiĝon, estas la manko de profunda reformo de la financaj kaj bankaj strukturoj, kaj precipe la graveco de koruptita ekonomia elito. Tiu problemo dumlonge ŝajnis nesolvebla por S-ro Rohani, kiu devis kontentiĝi nur trovante ekvilibron inter la ekzistantaj fortoj kaj kontentigi la konservativulojn por protekti la interkonsenton pri nukleaĵoj, esperante ekonomian disvolviĝon per la ĉeso de la ekonomiaj punoj. Sed la protestoj de la novaj meza kaj popola klasoj ŝanĝas la fortekvilibron, starigante akran debaton inter tiuj, kiuj ĉiam volas rezisti al ŝanĝoj, kaj tiuj, kiuj opinias preferinde fari cedojn por konservi la regpotencon.

La alia obstaklo al malfermiĝo estas Usona. Certe, S-ro Trump ne formale neniigis la interkonsenton pri nukleaĵoj, li eĉ ĵus, januarmeze, plidaŭrigis ĝin, sed anoncante, ke tio estas la lasta fojo. La Usona Kongreso ĉefe daŭrigis kaj plifortigis aliajn punojn, neagnoskitajn de UN nek de Eŭropa Unio, pravigitajn de la situacio pri homaj rajtoj kaj “terorismo” (tio estas subteno al Hizbolaho). Spite al internaciaj leĝoj, Usono malpermesas al Eŭropaj kompanioj, kiuj havas interesojn en Usono, investi en Irano aŭ komerci kun ĝi. Tiel ili malebligas veran disvolviĝon de komercaj rilatoj kun Okcidento kaj ardigas la popolan malpaciencon. La Usonaj punoj estante precipe motivitaj de la subteno al Hizbolaho kaj malamikeco al Israelo, multaj voĉoj, ĉefe en la generacioj, kiuj ne konis la revolucion kaj la militon, petas, ke tiu politiko apogita sur la ŝijaisma insularo malfortiĝu. Tamen ekzistas neniu institucia forto nek respondeculo por porti tian ŝanĝon.

Movo al malfermiĝo

Kiel antaŭvidis Olivier Roy*, islamo estis iom post iom margênigita de politiko. La Irananoj restas fidelaj al sia fido, sed ili iĝis respublikanoj. Nova komuna akordiĝo favora al malfermiĝo de la lando okazas nun inter la diversaj komponaĵoj de la meza klaso, inkluzive kaj eĉ precipe de tiuj, kiuj respektas la heredaĵon de la revolucio, de la rezistado dum la milito kaj de islamo.

* Olivier Roy, L’Échec de l’islam politique, Seuil, 2015 (1-a eldono en 1992).

Vidi la nunan Iranon nur per ĝia komponaĵo de ŝijaismo kaj aktivismo korpigita en Hizbolaho estus eraro. Tio estus ignori la sociajn kaj politikajn ŝanĝojn de la lastaj kvardek jaroj. La Islama respubliko iĝas unuaranga aktoro en la proksim-orienta scenejo kaj distaŭzas la regionan ordon. Sed ĉu la nuna forto de la lando venas de ĝia alloga kapableco, sociigo de la virinoj, ebleco de ekonomia disvolviĝo aŭ de influo de ĝiaj artistoj kaj filmistoj? La Irana ŝtato ja restas despota, kaj la internaj politikaj bataloj ankoraŭ ne finiĝis, sed la defio de la lukto kontraŭ ĝihadismo devigas, ke oni metu la realaĵojn kaj dinamikojn antaŭ la mitojn. La eksporto de la islama revolucio, kiu enhavis ambiciojn pri sendependo, libero kaj respubliko, estis barita en la jaroj 1980-aj. Sed la nuna dinamiko por internacia malfermiĝo donas novan vivon al ĝiaj frapfrazoj, precipe inter Kabulo kaj Bejruto, en tiu “respublikaro” meze de kiuj, Irano, sen eĉ retroiri ĝis la Abasida epoko, ĉiam havis influon. Kompense, inter Omano kaj Jordanio regas monarkioj, kiujn Irano neniam influis. Post rezistado por aserti sian islaman kaj nacian identecon, kaj la organizado de sia regiona influrilataro, la lando kaj pli precize ĝiaj loĝantoj provas aserti sian originalecon, kiel ekonomia, industria, kultura potenco.

Ja en la maniero reguli politikan kaj socian vivon, pli ol en oponado inter Araboj kaj Persoj, aŭ inter sunaistoj kaj ŝijaistoj, troviĝas la koro de la rivaleco inter Irano kaj Saud-Arabio. Por eviti militistan pliakriĝon, oni pli kaj pli parolas, precipe en Parizo, pri serĉo de neagresa pakto, simila al la interkonsento de Helsinko en 1975 inter la Okcidentanoj kaj la Sovetanoj. Ĉar tiuj du stariĝantaj potencoj, kiujn ĉio kontraŭstarigas, estas ankaŭ la solaj kapablaj trudi minimuman sekurecon en la regiono, ne nur por certigi eksportadon de petrolo kaj gaso el la Persa-Araba golfo, sed ankaŭ por respondi al la esperoj de ĝiaj socioj.

Bernard HOURCADE

Germanujo sub la premo de siaj aliancanoj

De Varsovio al Vaŝingtono, Majo 1968 inverse

De unu flanko al la alia de Atlantiko, la potenciĝo de konservativaj kaj naciistaj gvidantoj metas la subtenantojn de la eŭropa projekto kaj de la “malfermaj socioj” en defensivan pozicion. Germanujo tiel vidas du strategiajn aliancanojn malproksimiĝi: centra Eŭropo, fariĝinta aŭtoritatisma, kaj Ameriko (Usono), tentita de unuflankismo. Ĉu tiu movado sonas la finon de la liberalisma epoko?

EN GERMANUJO, lando de stabileco, ekzistas sfero eĉ pli malema al ŝanĝo ol la amo al forta devizo kaj la amo al ekvilibraj kontoj: la eksterlanda politiko, kiu tradicie baziĝas sur la eŭropa konstruado kaj la transatlantika ligilo. La mapo de la potencaj aliancanoj de Berlino tamen spertas, de tri jaroj, neniam konatan transformadon laŭ tio, ke la listo de la plene kontentaj amikoj ŝrumpas kaj tiu de la malkontentaj partneroj ŝvelas. La rilatoj kun la usona prezidanto Donald Trump oscilas inter malgajmienaj kaj tre malbonaj; la rilatoj kun Turkujo preskaŭ rompiĝis; tiuj kun la landoj de Centra Eŭropo fariĝas malpli intimaj. En 2015, la puna obstino de Germanujo kontraŭ la grekaj registaro kaj popolo donis al la latinaj landoj ŝokegan antaŭguston de la destino promesita al la kontraŭuloj de malabundo. Kaj, kvazaŭ ĉerizo sur kuko, la voĉdono de la britoj favore al Briteliro, en junio 2016, senigis la kancelierinon Angela Merkel je libermerkata apogo sine de la eŭropaj rondoj.

Ĉar la germana potenco esprimiĝas unue sur la komerca kampo, ja sub tia prilumo tiuj faktoj montras koherecon. Proksimume tiun ĉi: kelkaj el la vivgravaj ekonomiaj aliancanoj de Berlino de nun poziciiĝas kiel ties politikaj, ideologiaj kaj kulturaj kontraŭuloj. Unua kliento de la rejna (germana) industrio, Usono pli kaj pli malkaŝe kontestas la merkantilismon kaj la sociajn elektojn de sia partnero. Unuaj provizantoj de subkontraktanta laborforto por la germana industrio kaj, tial, ignorataj arĥitektoj de ties sukceso, la landoj de Centra Eŭropo ribelas kontraŭ la trudaĵojn de sia najbaro, aparte rilate al migrad-politiko. “La situacio minacas revigligi malnovan germanan koŝmaron, notas Gideon Rachman, de Financial Times (7-a de marto 2017): la timo esti potencŝtato izolita en la centro de Eŭropo.”

Sed la “germana demando” ĉi-foje prezentiĝas kun renversita fronto. Unuflanke, s-ino Merkel, de la gazetaro deklarita “Ĉampiono de la libera mondo” ĉar ŝi “defendas la liber-merkaton, la plurflankecon, la enmigradon”, alten svingas la standardon de nov-liberalismo apogita sur la kulturitaj klasoj; s-ro Emmanuel Macron de nun helpas ŝin en tiu tasko.

Aliflanke, areto da aŭtoritatemaj regantoj nomitaj de la frenezigitaj komentistoj “liberala akso”* — s-ro Trump en Usono, Viktor Orban en en Hungarujo, Jaroslaw Kaczynski en Pollando, Andrej Babis en Ĉeĥa Respubliko — rekomendas aŭtoritateman kapitalismon kun popola bazo, kiu miksas entreprenemon kaj kulturan konservativismon, suverenismon kaj malestimon por la tradicia politika ludo. Ideologie kontraŭaj, ĉi tiuj du branĉoj de la kapitalisma familio tamen restas unuigitaj per la sanktaj ligoj de la merkato. Ju pli Germanujo, senpere aŭ per la eŭropa Komisiono, emfazas pri la respekto de jurŝtato kaj de la demokratiaj liberecoj, des pli ĝi ribeligas la landojn, klientojn kaj provizantojn de kiuj dependas ĝia prospero, kaj des pli ĉi-lastaj distanciĝas de partnero taksita aroganta. Sed, kiel ĝin notas senmalice ekonomikisto de la Centro de Orientaj Studoj en Varsovio, “Germanujo bezonas en la Unio aliancanojn, kiuj rekomendas libermerkatan modelon bazitan sur buĝeta disciplino, kontraŭ la pli ŝtata vizio de Francujo, sed ankaŭ de Grekujo kaj Portugalo regataj de maldekstraj partioj*.

* Éric Le Boucher, L’Opinion, Parizo, 20-a de marto 2017; Sylvie Kauffmann, International New York Times, 23-24 de septembro, 2017.
* Konrad Popławski, The Role of Central Europe in the German Economy: The Political Consequences, Centro de orientaj studoj (OśrodekStudiów Wschodnich), Varsovio, junio 2016

Kaj estis la amaskomunikilaj ekstravagancoj de s-ro Trump, kiuj ebligis reliefigi la malreguligon de la german-usonaj rilatoj, ĝis tiam restinta nerimarkita. En marto 2016, la kandidato por la respublikanaj antaŭelektoj, kiu kampanjas promesante kontraŭ-migrulan muron kaj malpli da libermerkato igas la eŭropan akcepton de migrantoj kontraŭ-modelo: “Tio, kion faris Merkel al Germanujo estas hontinda, triste hontinda.” Apenaŭ elektita, li minacas starigi doganimposton je 35% sur la BMW-aŭtomobiloj fabrikitaj en Meksiko. “Kiom da Chevrolet oni vidas en Germanujo? Ne multe, preskaŭ neniun”, dum “kiam vi rigardas la Kvinan Avenuon, ĉiu havas Mercedes parkitan antaŭ sia hejmo”, li notas, antaŭ ol konkludi: “La germanoj estas malbonaj, tre malbonaj.”

Transatlantika depresio

AL LA LISTO de la malkonsentoj, li aldonas la dosieron de la financado de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO), institucio kiun li taksis “malmoderna” kaj kies reguloj de reciproka armea asistado malbone kongruas kun la moto “Ameriko unue”: “Ni havas ENORMAN [Majuskle en lia tviter-mesaĝo] komercan deficiton kun Germanujo, kaj krome ili pagas MULTE MALPLI ol ili devus por NATO kaj Defendado. Tre malbona por Usono. Tio ŝanĝiĝos”*. Profitanto de la usona nuklea “pluvombrelo”, Germanujo dediĉas al Defendado nur 1,2% de la jara nacia riĉaĵo produktita, anstataŭ la 2% rekomenditaj de la NATO depost la pintkunveno de Riga en 2006.

* “TheTrump Interview”, Piers Morgan, ITV, 25-a de marto 2016; Bild, Hamburgo, 16-a de januaro 2017; Der Spiegel, Hamburgo, 26-a de majo 2017; Twitter, 30-a de majo 2017.

Spertinte glacietosan viziton al la Blanka Domo en marto 2017, kaj internacian pintkunvenon en Italujo, kie s-ro Trump reasertis sian malamikecon al la Pariza Interkonsento pri klimato, la kancelierino ne plu kalkulas kun la fidindeco de la usona aliancano. “La epoko, kiam ni povis plene nin apogi sur aliaj estas parte for, ŝi klarigas la 28-an de majo 2017 okaze de parolado de kampanjo en bavara bier-kiosko. Tial mi nur povas diri tion: Ni, eŭropanoj, devas vere respondece zorgi pri nia destino.” Unu monaton poste, ŝi atentigas pri la fortoj de protektismo kaj izolismo (parolado de la 29-a de junio 2017). Iel simile kiel la usonaj liberalaj rondoj kulture difinas sin per sia opozicio al la prezidanto kaj al la fortoj, kiujn li reprezentas, la “kontraŭ-trumpismo” fariĝas por la germanaj centraj partioj balot-argumento tiom, kiom socia markilo por implice signifi: “Ni estas tre superaj al tio.” “La usona registaro ĵus deklaris kulturan militon”, indignas la social-demokrata kandidato Martin Schulz, kiu instigas siajn samlandanojn “akcepti la defion kun fido*.”

* DerSpiegel,4-a de februaro 2017.

En junio 2017, opinienketo montris, ke apenaŭ unu germano el kvin konsideras Usonon kiel “fidindan partneron” proporcio trionigita depost la elekto de s-ro Trump. Tiu lasta ricevis la konfidon de 11% de la pridemanditaj personoj, kontraŭ... 25% por la rusa prezidanto Vladimir Putin*! La konsekvencoj de tiu transatlantika depresio vidiĝas ĝis en la kampanjo-manifesto de la Unio inter kristandemokratoj (CDU) kaj kristan-socialaj (CSU) por la elekto de septembro 2017. “Usono estas la plej bona amiko kaj partnero de Germanujo”, klarigis la broŝuro publikigita en 2013; “Nia plej grava ekster-eŭropa partnero”, mildigas la dokumento publikigita kvar jarojn poste.

* Stefan Theil, “Berlin’s Balancing Act”, Foreign Affairs, vol. 96, n-o 5, Nov-Jorko, septembro-oktobro 2017.

De la aer-ponto de Berlino en 1948-1949 ĝis la respektego al Barack Obama, kaj la vizito de John F. Kennedy en 1963, la germano-usona ligiteco estas tiom proverbe intima, ke ĝia malfortiĝo ŝajnis ekskluzive kaŭzita de la eksciteco de s-ro Trump. Sed, krom la migrad-politiko kaj la libermerkato, al kiu atakis la prezidanto eligante usonon el la transpacifika partnereco kaj el la tutmonda pakto pri migrado, la interesoj de ambaŭ landoj diverĝas en pluraj dosieroj, sendepende de kiu estas la loĝanto de la Blanka Domo, kaj kelkfoje de longtempe. Kvankam la unua notinda difekto datumas de la germana rifuzo sendi trupojn en Irako en la jaro 2000, la malkaŝo, dek jarojn poste, dum la prezidanteco de s-ro Obama, de la spionado fare de la usonaj servoj al la poŝtelefono de la kancelierino kaŭzis fortegan ŝokon.

De la elektado de s-ro Trump, la malkonsentaj temoj diversiĝas. La nova ondo de usonaj sankcioj konfirmitaj je la mezo de junio 2017 de la Senato kontraŭ Rusujo kaj la elntreprenoj kun ĝi komercantaj tuŝas nerekte ankaŭ Germanujon kaj Aŭstrujon, gravajn komercajn partnerojn de Moskvo kaj engaĝitajn kun la rusoj en la konstruado de la gasodukto Nord Stream 2. En komuna komuniko publikigita la 15-an de junio, Berlino kaj Vieno publike mallaŭdis “la minacon de eksterteritoriaj sankcioj kontraŭaj al la internacia juro”, kiu “difektas laŭ ankoraŭ nespertita maniero la kvaliton de la usono-eŭropaj rilatoj”. Fine, la retiriĝo de Usono el la pariza interkonsento pri la redukto de la forcejefikaj gasoj handikapas la germanan industrion, kiu ja intencis eksporti transatlantiken siajn teknikarojn tiel nomatajn “verdaj” — tiu gesto, klarigis s-ro Thilo Brodtmann, prezidanto de la Federacio de la maŝin-konstruantoj, “estas ne nur senrespondeca por la hommedio, sed ankaŭ por la tutmonda ekonomio”*.

* Citita de Le Monde, 10-a de junio 2017.

Pro bone konata ĵamo-efiko, la ekstravagancoj de la usona prezidanto eklipsis la pravecon de lia kritiko de la germana merkantilismo. Ĉar liaj aŭtomobilaj nombradoj en la stratoj de Nov-Jorko spegulas statistikan realecon: inter 2009 kaj 2015, la germanaj komercaj plusoj (eksportaĵoj minus importaĵoj) vid-al-vide de Usono pasis de 28 miliardoj al pli ol 75 miliardoj da dolaroj*. En 2016 nur, la rejnaj entreprenoj vendis varojn por 114 miliardoj da dolaroj al Usono, ilia unua kliento, kiu absorbas 10% de iliaj eksportaĵoj. Supera eĉ al tiu de Ĉinujo, la pluso de la germana komerca bilanco egalas 8,7% de la malneta enlanda produkto (MEP) de la Federacia Respubliko en 2016, nombro tiom eksterordinara, ke ĝi kondukis la libermerkatan semajngazeton The Economist unuapaĝe titoli: “La germana problemo. Kial ĝia pluso difektas la mondan ekonomion” (8-a de julio 2017). Jam en oktobro 2009, kaj denove en 2013, la usona administracio de s-ro Obama estis mallaŭdinta malekvilibron malutilan al la ekonomia pliboniĝo de la aliaj landoj.

* www.census.gov, rubriko “Foreign Trade”.

Laŭ Vaŝingtono, Berlino kondukas komercan malsimetrian militon, ne nur importante ne sufiĉe da Chevrolet, sed ankaŭ profitante, por eksporti siajn Mercedes, el la eŭropa mono, “fakte Germana Marko, krude subtaksita” rilate al la vigleco de sia ekonomio por konduki la komercan militon kontraŭ siaj aliancanoj. Formulita fine de januaro 2017 de la Konsilisto pri komerco de la Blanka Domo, s-ro Peter Navarro, tiu kritiko ricevis la aprobon de s-ro Wolfgang Schäuble mem. “La ŝanĝokvoto de eŭro estas, strikte dirite, tro malalta por la konkurenca pozicio de la germana ekonomio”, agnoskis la eksministro pri financoj*.

* Financial Times, Londono, 31-a de januaro kaj 6-a de februaro 2017

Jes ja, la germanaj internaciaj kompanioj ne nur kovras la nov-jorkajn bulvardojn per luksaj aŭtomobiloj: ili masive investas en Usono kaj dungas 700 000 homojn en metioj ofte industriaj, ĉi tiuj mem, kiujn s-ro Trump volas rekrei. La uzino BMW de Spartanburg, en Suda Karolino, enhavas naŭ mil dungitojn. Restas ke, kiel agnoskas Stefan Theil, direktoro de la internacia versio de la Handelsblatt, ĉefa germana negoco-ĵurnalo, “Se oni aparte metas la fanfaronadojn kaj simpligojn, la kerno de la akuzado de s-ro Trump — Germanujo pli profitis el la tutmonda ordo, ol ĝi kontribuis al ĝi — estas grandparte ĝusta”*.

* Stefan Theil, art. jam citita.

Kvankam ĝi fervore aktivas por eŭropa komuna Defendado, Berlino scias, ke ĝi estas dependanta de la usona nuklea pluvombrelo. En oktobro 2017, areto da fakuloj pri eksterlanda politiko publikigis en la semajngazeto Die Zeit (12-a de oktobro) “transatlantikan manifeston je la horo de Donald Trump” titolita “Usono malgraŭ ĉio” por persvadi la kancelierejon “eviti la nerealismajn ambiciojn” rilate enmigradon, klimaton, komercon, kaj doni prioritaton al la sekurecaj konsideroj, atendante “pli bonan estontecon de la transatlantikaj rilatoj”.

Defendi niajn valorojn je kiu ajn prezo

NI MOVU IOMETE la terglob-mapon. Dum la okcidentaj regantoj montras sian malkontenton al la usona prezidanto, s-ro Trump triumfas en centra Eŭropo. La 6-an de julio 2017, ĉi lasta haltas en Varsovio antaŭ ol partopreni kunvenon de G-20 en Hamburgo. Post kelkaj batoj disdonataj al la ĵurnalistoj dissemistoj de “falsaj novaĵoj”, la usona prezidanto celebras la kuraĝon de Pollando, kie regas de 2015 la partio Juro kaj Justico (PiS) de la ekstremkonservativulo Kaczynski — kiu, kvankam sen oficiala rega funkcio, efektive pilotas la landon. “La fundamenta demando de nia epoko estas ĉu la Okcidento volas pluvivi, ekkrias s-ro Trump antaŭ polaj gvidantoj, des pli ravitaj, ke ili uzas la saman argumenton por pravigi sian rifuzon akcepti enmigrantojn. Ĉu ni sufiĉe kredas je niaj valoroj por ilin defendi je kiu ajn prezo?” Furioze kontraŭ-komunista, kristana, stabila, tiom konservativa, ke ĝi praktike elradikigis la maldekstron de sia politika pejzaĝo, Varsovio estas natura aliancano de la Usono de s-ro Trump. Kaj kreskanta fonto de zorgoj por Germanujo.

Kun la Ĉeĥa Respubliko, Slovakujo kaj Hungarujo regata de 2010 de la aŭtoritatema konservativulo Orban, Pollando animas de kvaron-jarcento strukturon de neformala kunlaborado, la Visegrád-grupo, el la nomo de la hungara urbo, situata en la kurbo de Danubo, kiu akceptis la fond-kunvenon en 1991. Dum tiuj jaroj kaj ĝis la integrado en la eŭropan Union en 2004, Germanujo estis samtempe ilia panjo, ilia banko kaj ilia patrono. Stabiligi la regionon, aliĝigi ĝin al la atlantika Alianco, konverti ĝin al merkato, integri ties ekonomion al la rejna produktiva strukturo estis kvazaŭ strategia imperativo. La misio estis plenumita: ĉiu el ili havante Germanujon kiel unuan komercan partneron, la landoj de la Visegrád-grupo transformitaj en laborejoj por servi la industrion de ilia najbaro provizas laborforton tiom malmultekostan, ke ĝi tiras malalten la germanajn salajrojn*. Jes ja, tre fervora atlantismo igis Pollandon, sed ankaŭ la Ĉekan Respublikon kaj Rumanujon, kuniĝi al Usono por invadi Irakon en 2003. Pri la cetero, tiuj aliancanoj montriĝas fidindaj. “De ilia aliĝo al la Unio, rimarkas la hungara ekonomikistino Beata Farkas, la landoj de la Visegrád-grupo subtenis la germanan buĝetan disciplinon*, aparte kontraŭ Grekujo. La ‘amafero’ kun historie invadinta najbaro inspiris al famulo de antaŭa registaro, s-ro Radoslaw Sikorski, sian mirigan paroladon de la 29-a de novembro 2011: “Mi estos verŝajne la unua pola ministro pri eksterlandaj aferoj de la historio dirinta tion, sed jen: mi malpli timas la germanan potencon, ol mi ektimas la germanan senaktivecon.”

* Tiu aspekto estos disvolvita en venonta artikolo.
* Beáta Farkas, “Economic and political relations between Germany and Visegrád countries in turbulent times”, European Consortium for Political Research (ECPR) General Conference, universitato Karlo, Prago, 7-10 septembro 2016.

Kaj subite ĉio ŝanĝiĝis pro sinsekvo de cirkonstancoj, ne tute hazarda: septembro 2015, Germanujo akceptas milojn da rifuĝintoj; oktobro 2015, la PiS de s-ro Kaczinski gajnas la plenan plimulton ĉe la polaj parlamentaj elektoj; novembro 2015, s-ro Witold Waszczykowski, unu el ĝiaj deputitoj, kiu bedaŭris, ke lia lando fariĝis “germana kolonio”*, fariĝas ministro pri eksterlandaj aferoj, kaj la partio komencas la disciplinigon de la Konstitucia Tribunalo, de kelkaj publikaj amasinformiloj kaj de Justico.

* Citita de Le Monde, 9-a de februaro 2017.

De tiam, la malakordoj inter Germanujo kaj Pollando multobliĝas kaj regioniĝas, ĝis tia grado, ke ili oponigas nun la eŭropan Union al la landoj de la Visegrád-grupo. Ĉefa en la listo de malakordoj kuŝas la rifuĝinto-politiko de s-ino Merkel kaj la mekanismo de relokado de 160 000 azilpetantoj adoptita de la eŭropa Konsilio fine de 2015 sub impulso de la Kancelierino, malgraŭ la persista opono de Varsovio, Budapeŝto, Prago kaj Bratislavo. Kvankam respektanta la azilrajton, tiu decido tamen restas, kiel analizas la sociologo Wolfgang Streeck, “trudo al Eŭropo de la germana politiko, alivestita en eŭropan politikon, laŭ kiu estus neniu alternativa solvo*”.

* Wolfgang Streeck, “Scenario for a wonderful tomorrow”, London Review of Books, vol. 38, n-o 7, 31-a de marto 2016.

La landoj de la Visegrád-grupo, tre timigataj de la perspektivo, ke oni trudos al ili akcepti islamajn enmigrantojn — Varsovio importas multajn ukrainanojn por malaltigi la salajro-nivelon-, vidas en tiu gesto la puĉon kaj la malforton de tiu Unio nekapabla protekti siajn landimojn. Ne nur la eŭropa Justico rifuzas ilian peton sed la Komisiono, meze de junio 2017, komencas proceduron kontraŭ Pollando, Hungarujo kaj la Ĉeĥa Respubliko por trudi la akcepton de rifuĝantoj. Tiu epizodo, ekstreme raportita en ĉi tiuj landoj, fortigas la konvinkon, ke la liberalaj potencaj ŝtatoj, kiuj regas en Bruselo, ne plu kontentiĝas trudi siajn ekonomiajn interesojn, sed intencas nun dikti siajn moralajn kaj politikajn prioritatojn al la aliaj membro-ŝtatoj.

Tra fermitaj pordoj kaj malfermitaj mikrofonoj

LA PROCEDURO “protektado de la juro-ŝtato” malfermita/ komencita en januaro 2016 de la Komisiono kontraŭ Varsovio, la rekomendoj koncerne “la foreston de sendependa kaj laŭrajta konstitucia justico en Pollando”, kaj la ekfunkciiĝo en decembro 2017 de sankcio-mekanismo eĉ pli fortigis tiun senton. Kaj pligrandigis la fendon inter la landoj de la Visegrád-grupo kaj okcidenta Eŭropo ĝenerale, kaj aparte inter Berlino kaj Varsovio. Ambaŭflanke de la Odro-Niso-limo (orienta landlimo de Germanujo depost 1945) regas tiom peza etoso, ke s-ino Merkel forlasis sian legendan diskretecon: “Ni simple ne plu povas silenti, nenion diri, nur por eviti disputon. La juroŝtato en Pollando estas grava temo.” Al kio s-ro Kaczynski rebatis, akuzante sian najbaron “rifuzi sian respondecon pro la dua mondmilito” kaj postulante la pagon de kompensaĵoj, “grandegaj sumoj”, li precizigis*.

* Citita de Le Monde, 31-a de aŭgusto 2017.

Perceptita eksterlande, tiu fendo ofertas al la ekstereŭropaj aŭtoritatemaj dekstraj regantoj la okazon doni rebaton al la Unio. Indigninte, ke tiu lasta aŭdacis mencii la pac-procezon en Proksim-Oriento en israelo-eŭropa kunlabor-interkonsento, la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu petis, ekzemple, en julio 2017, la registarestrojn de la kvar landoj de la Visegrád-grupo “helpi” lin subteni la israelan ŝtaton, “okcidentan landon, kiu defendas la eŭropajn valorojn kaj interesojn kaj kiu malhelpas novan migro-ondon al Eŭropo”. La kunveno, organizita en Budapeŝto, estis aparte fervoretosa. Forgesante, ke la mikrofonoj restis malfermaj kaj aŭdigis liajn vortojn al la najbara gazetarsalono, sinjoro Orban tiam alparolas sian samrangulon: “Sinjoro Netanjahu, la Eŭropa Unio ne nur trudas kondiĉojn al la eksteraj landoj, sed ankaŭ al tiuj, kiuj jam membras en ĝi”*!

* Barak Ravid, “Netanyahu launches blistering attack on EU”, Haaretz, Tel-Aviv, 19-a de julio 2017.

La fakto, ke s-ro Trump trudis redukton de enmigrado kontraŭ la liberalaj elitoj de Vaŝingtono estis ja rimarkita de la regantoj de centra Eŭropo, kiuj adoptas la saman pozicion fronte al Bruselo. Unu post la alia, la hungara ĉefministro, la pola ministro pri eksterlandaj aferoj, la ĉeĥa prezidanto kaj la prezidanto de la slovaka registaro laŭdis la enir-malpermeson en Usonon de civitanoj el kelkaj islamaj landoj deciditan de sinjoro Trump. La triumfo ĉe la ĉeĥaj parlamentaj elektoj en oktobro 2017 de s-ro Babiŝ, ofte priskribita kiel “ĉeĥa Trump” (kvankam lia amasinformila imperio proksimigas lin ankaŭ al s-ro Silvio Berlusconi), eĉ pli fortigis la regionan koherecon.

La kvar landoj tamen ne formas unupecan blokon: ekzistas diverĝoj inter la religia Pollando kaj la sekulara Ĉeĥujo, inter la social-demokrata slovaka Robert Fico kaj la hungara naciisma konservativulo Orban, inter la kontraŭrusa obsedo de Varsovio kaj la bonaj rilatoj de Bratislavo kun Moskvo. Sed ĉiuj aprezas la kontraŭintelektan neformalecon kaj la naciismon de tiu providenca usona aliancano. Antaŭ lia elektado, koncedis sur Fox News la hungara ministro pri eksterlandaj aferoj Péter Szijarto, “Kiu ajn asertis sian volon doni plej grandan konsideron al sia lando unue (...) estis tuj konsiderata faŝisto, ekstremisto, naciisto, ktp.”*. Tiu diskurso nun estas tiu de la unua lando en la mondo. “Kiu estas la mesaĝo de Usono?, jubilas la ĉefministro Orban. Make Hungary great again!*”. Tiu proksimeco ja pli ol incitegas Berlinon...

* Citita de Financial Times,14-a de marto 2017.
* Intervjuo sur la retejo 888.hu, la 15-an de decembro 2016, tradukita en la angla sur la retejo de la ĉefministro, www.miniszterelnok.hu

Vaŝingtono kaj Varsovio ankaŭ subtenas priklimatajn kaj prienergiajn poziciojn, kiujn rifuzas Germanujo. La prioritato decidita en Bruselo por la redukto de gas-elsendo ja perfekte kongruas kun la germana prienergia turniĝo, sed la strategia graveco de karbo en Pollando igas ĉi tiun postulon pli malfacile akceptebla.

Al la malakordo pri la Interkonsento de Parizo, kiun Pollando ratifis nur kun bedaŭro, aldoniĝas tiu de la konstruado de la fama gasodukto Nord Stream 2 inter Rusujo kaj Germanujo. Ĉi tiuj tuboj deponitaj sur la fundo de Balta Maro fare de konsorcio regata de Moskvo kaj direktorata de la eksa kanceliero Gerhard Schröder senigas Pollandon je valoraj enspezoj (pago de pasrajto). La afero tiom varmas, ke eĉ la atlantista kaj tre favora al Germanujo, eksministro pri eksterlandaj aferoj Sikorski (2007-2014) komparis la germano-rusan interkonsenton pri la unua Nord Stream al nova germano-soveta pakto (kiu, subskribita en aŭgusto 1939, inkluzivis dispecigon de la pola Respubliko)*.

* The New York Times, 13-a de oktobro 2009.

Tia laŭŝtupa batal-akriĝo klariĝas ankaŭ pro konkurenco-motivoj: Pollando, kiu importas naturan likvigitan gason el Norvegujo kaj Usono, ŝatus fariĝi grava centro de energi-distribuo en centra Eŭropo kadre de projekto de infrastrukturo-disvolviĝo, “la Initiato de la tri maroj” (TSI), kiu arigas dek du eŭropajn landojn situantajn inter Baltiko, Adriatiko kaj Nigra Maro. Lanĉita de Varsovio, tiu alianco ebligas samtempe firmigi la ligon kun Usono kaj marĝenigi Germanujon. Ĝia kunveno en julio 2017 akceptis faman gaston: s-ron Trump.

Kion signifas tiu nova situacio de la rilatoj inter Germanujo kaj ties partneroj de centra Eŭropo kaj Usono? Kaj, unue, ĉu ĝi estas nova? Finfine, Varsovio kaj la baltaj landoj privilegias de la 1990-aj jaroj la Atlantikan Aliancon kompare kun la eŭropa Unio por certigi sian defendadon. La alveno sur la pola teritorio en aprilo 2017 de mil cent soldatoj de la NATO el kiuj naŭ cent usonanoj estis “atendata de pluraj generacioj”, laŭ la prezidanto Andrzej Duda*. La progreso en oriento de tio, kion la liberalaj komentistoj nomas “la popolismoj” ne minacas la Union, sed ja ian komprenon de la eŭropa integriĝo. Ĝi ilustras la renkonton de aŭtokrata formo de registaro kaj deziro de suvereneco ĉe tiuj nacioj longtempe jugitaj, kiuj spertis de sepdek kvin jaroj nur la sovetan dominadon kaj la kuratorecon truditan de Vaŝingtono, Bruselo kaj Berlino.

* Reuters, 13-a de aprilo 2017.

Kontraŭe al la landoj de Beneluks aŭ Aŭstrujo, situantaj en la germana orbito, la Visegrád-grupo okupas en la eŭropa spaco malgravan pozicion, kiu kombinas malalt-salajrajn dungojn kaj fortan dependecon al eksterlandaj investoj kaj eŭropaj subvencioj. Tia subordigado iras trans la malvarman kadron de la statistikaj tabeloj: oni ĝin travivas, perceptas, kaj sentas. Estas ja ĝi, kiun politikigas kaj transformas en kontraŭ-migradan koleron s-roj Kaczynski, Orban, Fico, Babis, aŭ eĉ la germana ekstremdekstro, nun dua politika forto en la “novaj länder” de oriento, kies loĝantaroj kundividas kun siaj orientaj najbaroj la ĥaosan kaj traŭmatigan sperton de la postsoveta transiro.

La altigo, nekontestebla sed tre malegala*, de la vivnivelo en centra Eŭropo, la emerĝo de naciaj burĝaroj liberigitaj el Moskvo kaj Bruselo malfermas spacon al depostuloj de suvereneco, tiom ekonomia kiom kultura. En Hungarujo, same kiel en Pollando, la gvidantoj pravigas sian aŭtoritatemon per la neceso de nacia sendependo. “Ni ne forgesu, ke antaŭ kvin jaroj la plej grava parto de la hungaraj amasinformiloj estis posedataj de germanoj klarigis s-ro Orban al retejo proksima de la registaro. Kiam mi defendis vidpunkton kontraŭan al tiu de Germanujo, la morgaŭon la germana gazetaro en Hungarujo tuj lanĉis kontraŭatakon. De tiam, la situacio ŝanĝiĝis*..”

* Vd. Philippe Descamps, “Désenchantement européen en Slovaquie”, Le Monde diplomatique, septembro 2017.
* 888.hu, art. Cit

Firmigi sin por ne stagne putri en duaranga zono de Eŭropo, kiam Francujo kaj Germanujo relanĉas la projekton de Unio kun pluraj reĝimoj, tio estas la senco de la renaciigo de la prioritatoj, internaj same kiel eksteraj, iniciatita en Pollando de la OiS-partio komence de la jaro 2016. Al la reformado de justico aldoniĝas plano de ekonomia modernigo per publikaj investoj kaj parta ŝtatigo de la banka sektoro (Morawiecki-plano, el la nomo de la ministro pri financo nomumita ĉefministro en decembro 2017). Samtempe kiam ĝi anoncis sian volon pli intime kunlabori kun la Visegrád-grupo, Pollando forlasis la prioritaton donitan al la germano-pola rilato, ĉefa bazo de la antaŭa registaro, profite al Britujo cele plifortigi liberal-atlantisman akson malamikan al la unusola mono (nur la slovakoj kaj la baltoj uzas eŭron en la regiono) kaj al la iom-post-ioma malfortiĝo de la naciaj identecoj. La voĉdono de la britoj por la Brit-eliro neniigis ĉi tiun provon kvin monatojn poste.

“Ni estas la estonteco de Eŭropo”

TIO, KION KONSTRUAS la regantoj de la Visegrád-grupo, same kiel cetere la “suverenistaj” partioj, kiuj kaptas sur la kontinento signifan parton de la voĉdonantaroj, estas nenio alia ol eŭropa kontraŭmodelo. Tiu, ne originala sur la institucia kampo, de Eŭropo de nacioj, nutrata per novkonservatismo, kiun celis, printempe 2016, la pola propono de reformo de la Unio-traktato. Temas, klarigas la ministro pri eksterlandaj aferoj Waszczykowski, “doni la ĉefan povon al la eŭropa Konsilio, kaj ne al la Komisiono”*, tio estas reveni al la unua etapo de la eŭropa projekto: simpla libermerkata zono inter suverenaj landoj, kie varoj, kapitaloj kaj laboristoj libere cirkulas.

* Andrew Rettman, “Poland to push for “radical” new EU treaty”, EU Observer, 28-a de junio 2016.

La esenca graveco de tiu interna granda merkato por tiuj landoj, kiuj ŝatus eliri el dependo-ekonomio kaj subtraktanta ekonomio, substrekas la limojn de ilia suverenismo: “Ni timas la revenon de protektismo en Okcidento”, konfesas diplomato de la Visegrád-grupo* por klarigi la koleron estigitan en Varsovio, same kiel en Prago, de la franca volo revizii la direktivon pri la laboro de enmigrintoj el la Unio.

* Citita de Le Monde, 11-a de marto 2017.

La kontraŭprojekto montriĝas, inverse, multe pli signifa sur la ideologia kampo, ĉar ĝi celas frakasi la intelektan dogmon, pri kiu la novkonservativuloj suspektas, ke la bruselaj mastroj volas trudi al ili. “La retoriko de la PiS insistas pri la temo socia maldekstra inĝenierado, kiu laŭ ili prilaboris la okcidentajn sociojn por apliki vizion de progreso asociita al sekularigo, ekologio, celebrado de minoritatoj, kosmopolitismo kaj multkulturismo, analizas Piotr Buras, de la pensfabriko Eŭropa Konsilio de la internaciaj rilatoj. “Laŭ la PiS kaj ties subtenantoj, Pollando estas la “vera Okcidento”, de kiu la okcidenta Eŭropo perfidis la originajn valorojn*”.

* Piotr Buras, “Europe and its discontents: Poland’s collision course with the European Union”, European Council on Foreign Relations, Policy Brief, septembro 2017.

Kiel, ili indignas, konservativa kancelierino povis patroni sinsekve la eliron el la nuklea energio, la minimuman salajron, la antaŭenigon de homrajtoj, la akcepton de la rifuĝantoj kaj la edziĝon por ĉiuj? Al la “tutmondismaj liberalaj fortoj, kiuj okupas la decidajn poziciojn en Bruselo”, laŭ la vortoj de s-ro Orban, ili oponas naci-konservativismon kapablan kompensi la perdon de ekonomia suvereneco propra al la libermerkato per la aŭtoritatema reaserto de la kulturaj valoroj, de la landlimoj de la Unio kaj de la nacia spaco kiel suverena politika ŝtupo.

Memorigante en julio 2017 la falon de la orienta bloko, okaze de la somera universitato en Baile Tusnad (Rumanujo), la hungara ĉefministro diris tiujn vortojn: “Ĉi tie en centra Eŭropo, antaŭ dudek sep jaroj, ni estis konvinkitaj, ke Eŭropo estas nia estonteco; hodiaŭ ni havas la senton esti la estonteco de Eŭropo*.” Ĉar, li estas konvinkita pri tio, “la komforta, varmetosa, social-liberala mondo en kiu ‘ni ĉiuj blekas en la sama ŝafejo’ proksimas al sia fino”.

* www.Visegradpost.com, 24-a de julio 2017.

Aŭtokrata kapitalismo kontraŭ liberala kapitalismo, ĉu tio ja estas la ideologia alternativo, kiu trudiĝas al ni, duonjarcenton post la fama Majo 1968? Ĉu Majo 1968 inverse?

Pierre RIMBERT

Delokadoj en proksimecon al Centra Eŭropo

La ekonomia germana Sankta Imperio

Jen bela romano, bela historio: konsiderata en la jaro 1999 kiel “la malsanulo de la eŭro-zono” (The Economist, 3-an de junio 1999), Germanujo laŭdire mirakle resaniĝis danke al la leĝoj de provizoreco de la salajruloj (Hartz-leĝoj) deciditaj inter 2003 kaj 205. Tiuj reformoj laŭdire sole restarigis la konkurenckapablon de la entrepreno, vigligis la eksterlandajn vendojn de Mercedes — kaj konvinkis s-ron Emmanuel Macron apliki tiun recepton en Francujo. Fatala eraro. “Por kompreni la sukceson de Germanujo kiel monda eksportisto, klarigas la historiisto pri ekonomio Stephen Gross, necesas rigardi trans ĝiajn limojn. Ĉar tiu modelo baziĝas en decida parto sur la disvolvo de komerca reto kun la landoj de la centra kaj orienta Eŭropo.”* Pli pli precize sur malegalecaj ekonomiaj interŝanĝoj starigitaj kun Pollando, Ĉeĥujo, Hungarujo kaj Slovakujo, kvaropo nomata “Viŝegrad-grupo”. De antaŭ kvarona jarcento la riĉa Germanujo efektive praktikas kun siaj najbaroj tion, kion Usono starigis kun siaj fabrikoj instalitaj en Meksiko: la delokadon en proksimeco.

* Stephen Gross, “The German economy and East-Central Europe”, German Politics and Society, vol. 31, nr-o 108, Novjorko, aŭtune de 2013.

La privilegiaj ekonomiaj interŝanĝoj inter Germanujo kaj la centra Eŭropo, solide starigitaj inter la 2-a regno de Bismarko fine de la 19-a jarcento, do ne estas novaj. Limigitaj de la malvarma milito, ili en la 1970-aj jaroj revigliĝis en la 1970-aj jaroj en la formo de industriaj, teĥnologiaj kaj bankaj partnerecoj favore al la Ostpolitik [politiko de pozitivaj rilatoj kun la orientaj — socialismaj — landoj] (1969-1974) lanĉita de la socialdemokrata kanceliero Willy Brandt. La falo de la berlina muro sonorigis la manĝhoron de la rabobestoj. Ekde la komenco de la 1990-aj jaroj la germanaj multnaciaj konzernoj avidis la ŝtatajn entreprenojn, privatigatajn en etoso de industria apokalipso. Dum la refunkciigo de la ĉeĥoslovaka aŭtomobilfabriko Škoda fare de Volkswagen en la jaro 1991 ĉeestas en la mensoj, la kapitalista najbaro uzis la ekzistantajn instalaĵojn unue kiel platformojn de vicentrepreno.

Por fari tion, ĝi profitis malnovan meĥanismon de delokado same diskretan kiel nekonatan: la interŝanĝon de pasiva perfektigo (IPP). Tiu proceduro, laŭleĝigita en la eŭropa juro en 1986, permesas la portempan eksportadon de intera varo aŭ de anstataŭaj pecoj) al nemembra lando, kie ĝi estos transformata, formata — do perfektigata — antaŭ ol esti reimportata en sia originan landon ĝuante partan aŭ tutan liberigon el doganaĵoj.* Post la disfalo de la orienta bloko la etendiĝo de la importkvotoj el centreŭropaj landoj malfermis al la germana mastraro ĝojigajn perspektivojn. Ĉu viclaborigi la ĥromadon de kranoj aŭ poluradon de bankuvoj al superkvalifikitaj, sed sub-postulemaj ĉeĥoslovakaj laboristoj? Ĉu konfidi teksaĵon al la lertaj fingroj de polinoj pagataj per zlotoj kaj rericevi vestaĵojn vendatajn sub nomo de berlina marko? Ĉu senŝeligi marfruktojn en la najbara lando? Tio eblas ekde la 1990-aj jaroj, kvazaŭ la limoj de la Unio estus jam nuligitaj.

* Kp la dosieron kunordigitan de Wladimir Andreff, “Union européenne: sous-traiter en Europe de l’Est”, Revue d’études comparatives Est-Ouest, vol. 32, n-o 2, Parizo, 2001.

“La interŝanĝo de pasiva perfektigo estas la eŭropa versio de la usona dispono, kiu malfermis la vojon al disvolvado de la maquiladora en la limregiono inter Meksiko kaj Usono”*, klarigas la ekonomikisto Julie Pellegrin. Pli ol iu ajn alia membrolando Germanujo profitis tiun viclaboron de prilaborado, precipe en la teksaĵa, en la elektronika kaj aŭtomobila branĉoj: en 1996 la rejnlandaj societoj reimportis dudek-sep-oble (en valoro) pli da produktoj perfektigitaj en Pollando Ĉeĥujo, Hungarujo aŭ Slovakujo ol la francaj entreprenoj. En tiu jaro la interŝanĝo de pasiva perfektigo ampleksis 13 elcentojn de la eksportoj de la Viŝegrad-grupo al la Unio kaj 16 elcentojn de la germanaj importoj el tiu zono. Kelkaj sektoroj enprofundiĝas en tio: 86,1 elcentoj de la germanaj teksaĵaj kaj vestaĵaj importoj el Pollando sekvas tiun reĝimon. En malpli ol jardeko, konstatas Julie Pellegrin, “la entreprenoj de la landoj de centra kaj orienta Eŭropo troviĝas integritaj en produktad-ĉenoj regataj precipe de germanaj societoj”. Tiu kontrolado de nacioj, kiuj hieraŭ estis ankoraŭ ankritaj oriente en la Konsilantaro pri reciproka ekonomia helpo, gvidata de Moskvo (Comecon, 1949-1991) estis des pli rapida, ke la glorado de la “liberigita konsumanto” per aliro al okcidentaj produktoj portempe kompensis la konfuzegon de la laboristo submetita al viclaboro de tiuj samaj produktoj.

* Julie Pellegrin, “German production networks in Central/Eastern Europe: between dependency and globalisation”, Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung, 1999, el kiu la nombroj de tiu ĉi paragrafo estas prenitaj.

Tiom, kiom la interkonsentoj pri liberkomerco forigas la doganaĵojn, en la dua duono de la 1990-aj jaroj, la interŝanĝo de pasiva perfektigo perdas sian utilon profite al rektaj investoj eksterlanden (RIE). La multnaciaj entreprenoj ne plu kontentiĝas per delokado de malgranda segmento de sia produktado, sed nun financas konstruadon de fabrikoj tie, kie la laboro kostas malpli. De 1991 ĝis 1999 la fluo de germanaj RIE al la orienteŭropaj landoj dudek-tri-obliĝis.* Komence de la nulaj jaroj Germanujo sole faris du trionojn de la RIE faritaj n la landoj de la viŝegrada grupo kaj etendas sian kapitalisman regadon en Slovenujo, Kroatujo kaj Rumanujo. La fabrikoj de aŭtomobilaj ekipaĵoj (Bosch, Draexlmaier, Continental, Benteler), de plastaĵformado, de elektroniko, kreskas funge. Ĉar, de Varsovio ĝis Budapeŝto, la mezaj salajroj estas dekono de tiuj praktikataj en Berlino de 1990; kvarono en 2010.

* Fabienne Boudier-Bensebaa kaj Horst Brezinski, “La sous-traitance de façonnage entre l’Allemagne et les pays est-européens”, Revue d’études comparatives Est-Ouest, v.c.

Tamen la laboristo profitis la solidan sistemon de profesia kaj teĥnika instruado valida en la oriento. Multe pli kvalifikitaj ol iliaj aziaj kolegoj, ili estas krome pli proksimaj: dum necesas kvar semajnojn por kestego de Ŝanghajo ĝis Roterdamo, kvin horoj sufiĉas al ŝarĝaŭto ŝarĝita per pecoj fabrikitaj en la laborejoj de Mladá Boleslav, nordoriente de Prago, por atingi la sidejon de Volkswagen en Volfsburgo. Tiel Germanujo, ĉe la jarmilŝanĝiĝo, fariĝis la unua komerca partnero por Pollando, Ĉeĥujo, Slovakujo, Hungarujo. Tiuj por Berlino estas postregiono kun 60 milionoj da loĝantoj transformita en platformon de delokita produktado. Kompreneble, ankaŭ italoj, francoj kaj britoj profitas tiun malsimetrian komercon. Sed en malpli granda skalo. La sukceso de la aŭtomobiloj Audi kaj Mercedes ĉe la superaj ĉinaj klasoj eble estus malpli granda, se ilia prezo ne inkludus la malaltajn polajn kaj hungarajn salajrojn.

Kiam en 2004 okazis la larĝiĝo de la Unio al la landoj de Centreŭropo, por kiu Germanujo senlace agadis, la anekso de la regiono al la rejna industria spaco estis jam tre progresinta. Ĝi eĉ fortiĝis ekde 2009, kiam la germana aŭtomobil-industrio grandigis siajn delokadojn al la landoj de la viŝegrada grupo por restarigi siajn profitojn eroziitajn de la financa krizo. “Jen paradokso de la historio, rimarkigas la esploristo Vladimir Handl, ke ĝuste la eŭropa integriĝo — projekto celanta regi la germanan ekonomian giganton de la tempo post la malvarma milito — ŝovis Germanujon en la rolon de hegemono.”*

* Vladimir Handl, “The Visegrád Four and German hegemony in the euro zone”, Visegrádexperts.eu, 2014.

La ombro, kiun ĝia potenco ĵetas sur la mapon de la kontinento, desegnas industrian Sanktan Imperion, kies centro aĉetas la pli aŭ malpli kvalifikitan laboron de siaj provincoj. En la nordokcidento Nederlando (precipa loĝistika platformo de la rejnlanda industrio), Belgujo kaj Danujo havas tiun grandan najbaron kiel unuan komercan eksportejon; sed iliaj industrioj kun granda aldonvaloro kaj iliaj evoluintaj ŝtatoj garantias al ili relativan aŭtonomecon. Same ankaŭ Aŭstrujo, sude, same integrita en la germanaj produktoĉenoj kaj interesoj, tamen havas siajn proprajn plejbonaĵojn, nome en la servoj kaj asekuroj. Sed oriente, en suba, se ne kolonia pozicio, la polaj, ĉeĥaj, slovakaj, hungaraj, rumanaj kaj eĉ bulgaraj industrioj dependas de sia unua kaj ĉefa kliento: Berlino.

Sen tiu Ĉinujo antaŭ la pordo, germanaj industriistoj kaj gvidantoj havintus la plej grandajn malfacilojn meti la salajrulojn sub la reĝimon de la Hartz-leĝo. Ĉar oni pli facile imagas esti anstataŭota en sia posteno de la ĉelima ĉeĥo ol de malproksima vjetnamo, la proksimaj delokadoj faras tiun potencan efikon de disciplinado priskribata de grupo de ekonomikistoj ne suspekteblaj je maldekstrismo “La novaj eblecoj deloki la produktadon eksterlanden kaj tamen resti proksime modifis la fortrilaton inter la germanaj salajruloj kaj mastraro. Sindikatoj kaj/aŭ entrepren-konsilistaroj estis devigataj akcepti esceptajn malobservojn de sektoraj interkonsentoj, kio ofte sekvigis malaltigon de la salajroj de la laboristoj.” La reprezentantoj de la salajruloj “komprenis, ke ili devis fari koncedojn”.* Rezulto: la kontraŭstaro al la leĝoj de fleksigo de dungo estis malfirma. La salajroj falis. Marcel Fratzscher, direktoro de la Germana Instituto pri Ekonomia Esplorado, konstatis en 2017, ke “por homoj malforte kvalifikitaj la horkvoto pasis de 12 eŭroj al 9 eŭroj post 1990” (Financial Times, 12-an de junio 2017).

* Christian Dustmann, Bernd Fitzenberger, Uta Schönberg kaj Alexandra Spitz-Oener, “From sick man of Europe to economic superstar: Germany’s resurgent economy”, Journal of Economic Perspectives, vol. 28, n-ro 1, Nashville, vintro 2014.

La instalado de ekonomia postkorto estis ĉiurilate bona afero por la germanaj industriistoj. Ĉar signifa parto de la eŭropaj fondusoj destinitaj al la novaj membrolando falis kvazaŭ magie sur Berlinon. “Germanujo estis kun distanco la plej granda profitanto de la investoj faritaj en la viŝegradaj landoj por la politiko de kunteniĝo de la Unio, klarigas la pola ekonomikisto Konrad Poplawski. Tiuj sumoj kreis kromajn eksportojn al tiuj landoj en la alteco de 30 miliardoj da eŭroj en la periodo 2004-2015. La profito estis ne nur rekta — la subskribitaj kontraktoj —, sed ankaŭ malrektaj: grava parto de la fondusoj estis dediĉita al infrastrukturoj, kio faciligis la transportadon de la varoj inter Germanujo kaj la centra kaj orienta Eŭropo. Decida punkto por la germanaj aŭtomobil-entreprenoj, kiuj bezonis bonan transportreton por konstrui modernajn instalaĵojn ĉe siaj orientaj najbaroj”.*

* Konrad Poplawski, “The role of central Europe in the German economy. The political consequences”, Centro de orientaj studoj, Varsovio, junio 2016.

Por la viŝegradaj landoj la bilanco montriĝas pli kontrasteca. Unuflanke la germanaj investoj renovigis la industrian bazon, sekvigis masivan transigon de teĥnologio, altigis la produktivon kaj la salajrojn, kreis multajn laborlokojn, kelkfoje kvalifikitajn, tiom ke tio alarmis la mastraron, kiu nun timas mankon de laboristoj. Sed tiu rilato enfermas la regionon en ekonomion de viclaboro kaj de subordiĝo: la industria instrumento apartenas al la okcidenteŭropa kapitalo, precipe germana.

Tiu fremdiĝo fariĝis videbla fine de junio 2017, kiam striko eksplodis por la unua fojo post 1992 en giganta fabriko de Volkswagen en Bratislavo.*. La slovaka registaro tiam subtenis la postulon de 16-elcenta salajr-altigo. “Kial entrepreno, kiu fabrikas unu el la plej luksaj kaj plej altkvalitaj veturiloj, kun alta laborproduktivo, devas pagi al siaj slovakaj laboristoj la duonon aŭ trionon de tio, kion ĝi pagas al la samaj laboristoj en Okcidenteŭropo?”, demandis sin la ĉefministro Robert Fico, socialdemokrato, kiu regas kun la naciistoj.* Monaton antaŭe lia ĉeĥa kolego Bohuslav Sobotka avertis la eksterlandajn investistojn per preskaŭ samaj vortoj.* Eliri el la rolo de muntejo, disvolvi suverenajn produktojn por la granda eŭropa merkato: je la ekonomia flanko de la eŭropa kontraŭprojekto, aŭtoritateca kaj konservativa, disvolvita de la gvidantoj de Viŝegrado.* Sen tio, eĉ se la lokaj salajroj ege altiĝus, tiu relativa prospero povus favori nur la aĉetadon ... de germanaj veturiloj.

* Vd Philippe Descamps, “Victoire ouvrière chez Volkswagen”, Le Monde diplomatique, septembro de 2017.
* Citita de Financial Times, Londono, 27-an de junio 2017.
* Ladka Mortkowitz Bauerova, “Czech leader vows more pressure on foreign investors over wages”, Bloomberg, Novjorko, 18-an de aprilo 2017.
* Vd “De Varsovio ĝis Vaŝingtono, inversa majo de 1968”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2018.

Pierre RIMBERT.

La maldekstro laŭ Harvey Weinstein

KIAM LA afero Harvey Weinstein aperis en la titolpaĝoj de la gazetoj, mi neniam estis aŭdinta paroli pri tiu persono. Sendube mi estis la sola ĵurnalisto de Usono kun tiom kompleta senscio. Kiu do estis tiu filmproduktisto akuzata esti sekse agresinta sennombrajn virinojn? Mi komencis esplori kaj malkovris, ke en tiom pasinta epoko li estis fama pro tute alia motivo: lia intima rilato kun la Demokrata Partio kaj lia larĝanima subteno al diversaj personoj kaj pro bonaj aferoj klasitaj kiel progresemaj. Dum longa tempo li estis eĉ konsiderata kiel netraktebla malamiko de rasismo, de seksismo kaj de cenzuro. Oni dankas al li ekzemple multajn bonegajn vesperojn destinitajn al kolektado de mono por la batalo kontraŭ la ajdosa viruso. En 2004 li subtenis grupon de virinoj nomataj “la patrinoj kontraŭ Bush”.* En la sekvo de la terorista atako kontraŭ la franca gazeto Charlie Hebdo li alte svingis la flagon de esprimlibereco: “Neniu povos iam detrui la kapablon de la grandaj artistoj pentri nian mondon”, proklamis li la 11-an de januaro 2015 en la paĝoj de la magazino Variety.

* La grupo Mothers Opposing Bush stariĝis por malebligi la reelekton de prezidanto konsiderata malutili al la “valoroj de honesteco, de kompato, de komunumo kaj de patriotismo”, kiuj laŭdire karakterizas Usonon.

Li estis ankaŭ, kaj precipe, senkondiĉa adepto de s-ro Barack Obama kaj de s-rino Hillary Clinton. Neniu pli bone ol li enkarnigis la ambiguecojn de tiu demokrata moŝtularo reprezentata de la Clinton-fondaĵo. La karitataj vesperoj, kiujn ĝi organizadis, certigis la saman funkcion kiel la pasintaj bonfaraĵoj de s-ro Weinstein: tiun de ĉambro de sociala kompensado, kie la novaj enirantoj en la belan mondon ricevas sian titolon de nobeleco — en Francujo, aliepoke, oni nomis tion “savonnette à vilain”*.

* Proksimume: “fajnaĵo por kampulo”. -vl

Partopreni en evento de la Clinton-Fondaĵo signifas plenigi sian benzinujon per alta oktan-indico. Vi renkontas tie buntan aron da famuloj, gamon da personoj glorataj pro sia altruismo kaj sia senmanka morala valoro kaj kiuj tre ofte havas simplan nomon, kiel la kantisto Bono aŭ la juna pakistananino Malala, nobelpremiito pri paco. Personoj sanktigitaj, beatigitaj, ĉe kies kontakto okazas interŝanĝo de bonaj procedoj, kiu ebligas al la grandaj fiŝoj de la afermondo per financaj kontribuaĵoj akiri patenton de bona samaritano. En la centro de tiu ĵonglado la paro Clinton ludas la ceremoniestrojn. Ili havas piedon en ĉiu kampo, tiu de la grandaj virtaj animoj kaj tiu, malpli brila, de la entreprena aferismo. S-ro Weinstein personigis pli ol iu ajn tiun borson de moralaj valoroj.

Jen tiu ĉampiono de humaneco akuzata je seksaj perfortaĵoj de nekredeblaj frekvenco kaj nombro. Jen tiu senlaca defendisto de la gazetara libereco senmaskiĝas kiel virtuoza manipulisto de ĵurnalistoj, kun la risko ĝeni ilin, kiam ili obstinas meti ĝenajn demandojn.* Sed la stelula produktisto de Holivudo sciis ankaŭ prezenti plaĉan vizaĝon, teksi reton de dankemuloj, ricevi kaj reciproki.

* Tio ŝajnas esti okazinta en novembro de 2000 al la ĵurnalisto de la New York Observer Andrew Goldman. Kp Rebecca Traister, “Why the Harvey Weinstein sexual-harassment allegation didn’t com out until now”, The Cut, 5-an de oktobro 2017.

En la jaro 2012 li aĉetis la uzrajtojn sur la usona teritorio de Serment de Tobrouk, dokumentfilmo farita de franca eseisto elegante vestita, Bernard-Henri Lévy — ankaŭ simple nomata BHL —, kaj destinita por subteni sur la internacia scenejo la detruadon de la reĝimo de Muhamar Kadafi — detruado pli konata en Usono sub la nomo “milito de Hillary” kaj de kiu Libio, sep jarojn poste, ne resaniĝis. La priskribo, kiun s-ro Weinstein donas pri ĝi, montras la nivelon de emfazo kaj de pedantismo atingebla en unu sola paragrafo: “Tiu ĉi mirinda filmo montras la nekredeblan kuraĝon de BHL kaj la forton de la prezidinto Nicolas Sarkozy kaj samtempe reliefigas la netakseblan gvidkapablon de la prezidanto Barack Obama kaj de la ŝtatsekretariino Hillary Clinton. Ĝi ebligas al la usona publiko penetri en la kulisoj, kie la registaro de nia lando kaj tiu de Francujo agis kune por ĉesigi la masakron de senkulpaj civiluloj kaj brile sukcesis faligi reĝimon.” Tio valoris la reciprokan senton de Bernard-Henri Lévy: “Mi havas profundan estimon por Harvey Weinstein. Trans sia kinarta sukceso li estas por mi la homo kiu lanĉis Amnestion Internacian en Usono, batalis kontraŭ la mortpuno kaj unu el la malmultegaj, en Usono, kiuj batalis kontraŭ la linĉulojn de [Roman] Polanski” — la reĝisoro de Chinatown kaj de Rosemary’s Baby, jure persekutita pro seksperforto de 13-jara knabino.

La progresismo de s-ro Weinstein estis mezurebla en laŭroj almenaŭ same kiel en dolaroj. La holivuda erarinta knabo sidis en la estraro de diversaj neprofitcelaj organismoj; la filmoj de lia societo, Miramax, rikoltis amase Oskar-ojn kaj Golden Globes; en Francujo li eĉ ricevis la Honorlegion. En junio de 2017, kvar monatojn antaŭ la eksplodo de la skandalo de liaj agresoj kaj de liaj manovroj por silentigi la viktimojn de sia seksa tiraneco, la gazetara klubo de Los-Anĝeleso ankoraŭ donis al li la Truthteller Award, la premion de la “ver-rakontisto”.

Ĉu kruda trompado? Certas, ke lia politika konscienco brilas ne per sia solideco nek per sia profundo. Ekzemple li forte malaprobis la kandidatecon de s-ro Bernie Sanders en la demokrataj kandidatiĝoj de 2016. Vespere de la prezidantelekto de novembro 2008 li aplaŭdis la venkon de s-ro Obama, ĉar la “borsaj kursoj altiĝos ĉie en la mondo”. Kaj lia humanismo kelkfoje nuanciĝas de verdo en grizon. La 5-an de novembro 2012, okaze de la montrado de Code Name Geronimo (SEAL Team Six en la originala versio), filmo kiu gloras la usonan taĉmenton, kiu mortigis Osama Ben Laden, kunproduktita de la societo, li faris flaman omaĝon al unu el la plej senkreditiĝintaj farintoj de la Irak-milito: “Colin Powell, la plej granda milita genio de nia tempo, subtenas la prezidanton Obama. Kaj la militistoj adoras lin. Mi faris tiun filmon. Mi konas la militistojn. Ili respektas iun pro tio, kion li faris. Li mortigis pli da teroristoj en la mallonga plenumado de siaj funkcioj ol George W. Bush en ok jaroj. La vera falko estas li”

EN LA MONDO de s-ro Weinstein la politika engaĝiĝo metiĝas sub la patronecon de la lukso-industrio ĉe Martha’s Vineyard same kiel en la Hamptons — du centroj de la kremo de la usona socio —, dum la festceremonio por subteni kandidaton same kiel en karitata vesper-aranĝo. Roger Ebert, influhava filmrecenzisto, tiel ekzemple rakontis akcepton, kiun li faris en 2000 en Cannes favore al esplorado kontraŭ aidoso: “Post la privata aŭkcio kaj la modo-prezentado sekvis vespermanĝo kaj publika aŭkcio gvidata de la ĉefo de Miramax, Harvey Weinstein, kiu, ĉi-jare, aŭkcie vendis ne nur masaĝon fare de [la stelula modelino] Heidi Klum, sed ankaŭ persvadis [la aktoron Kenneth] Branagh kaj [la aktoron James] Caan demeti siajn ĉemizojn kaj servi kiel kobajoj por demonstri ŝiajn talentojn. La masaĝo vendiĝis por 33 000 dolaroj. “Karlo Markso estas mortinta”, rimarkigis la reĝisoro James Gray.”*

* Roger Ebert, “Elizabeth Taylor helps host surreal AIDS benefit”, 21-an de majo 2000.

Ĉiu partio havas siajn perversuloj; s-ro Donald Trump ekzistas por ĉiusemajne memorigi tion al ni. Tamen eĉ laŭ la mezuro de tiu regulo, s-ro Weinstein elstaras. Tre malofte homo, kiu tiom pompe defendis la bonajn celojn tiom klopodis por ilin piedpremi. Kiel kompreni, ke li povis identigi sin kun maldekstraj ideoj? Pro ŝato de potenco, eble, por ĝui tikladon esti kalkulata inter la amikoj de ekzemple William Clinton. Aŭ pro la deziro de morala absolvo, tiu sama kiu instigas Walmart, Goldman SachsExxonMobil patroni karitatajn aranĝojn. En la mondo de la grandaj riĉaĵoj la progresismo servas kiel lavmaŝino por fari ilian rabecon pli prezentebla. Ne estas hazardo ke, kiel unua malespera rebato al la akuzoj akumulitaj kontraŭ li, s-ro Weinstein promesis batali kontraŭ la National Rifle Association (NRA, la potenca usona premgrupo de amantoj de fajropafiloj) kaj financi stipendion por virinoj (The New York Times, 5-an de oktobro 2017).

Ĉe tiu afero sendube ankaŭ temas pri io pli profunda. Multaj maldekstruloj vidas sin kiel rezistantoj kontraŭ la aŭtoritato. Sed en la okuloj de certaj iliaj gvidantoj la moderna maldekstro estas rimedo por pravigi kaj starigi potencon de klaso — nome de tiu de la “krea klaso”, kiel iuj emas nomi la kremon de Wall Street, de la Silikon-Valo kaj de Holivudo. La idolkulto al tiuj ikonoj de la kapitalismo devenas el politika doktrino, kiu ebligis al la demokratoj rikolti preskaŭ same multan monon kiel iliaj respublikanaj rivaloj kaj trudiĝi kiel naturaj reprezentantoj de la riĉaj kvartaloj.

La fakto, ke tiu monduma novliberala maldekstro altiras personojn kiel s-ron Weinstein kun ilia mirinda kapablo altiri monon kaj kun ilia respektego al “grandaj artistoj”, neniel surprizas nin. En tiuj rondoj, kiuj miksas bonan konsciencon kun sento de sociala supereco, kie oni kulturas la fikcion de intima rilato inter popolaj klasoj kaj steluloj de la spektaklo-industrio, la kunfondinto de Miramax estis fiŝo en akvo.

Ili estas multegaj, kiuj frekventas tiujn rondojn kaj kiuj, perfekte sciante kiel konduti, nun alprenas grandajn skandal-mienojn antaŭ la hontindaĵoj de iu el ili. Ilia blindeco estas same granda kiel ilia potenco. En tiuj ĉi tempoj ili erarvagas en labirinto de moralaj tordspeguloj kaj verŝas larmojn de kormoliĝo pri siaj virtoj kaj pri sia bona gusto.

Thomas FRANK.

La dek du venkoj de la prezidanto Maduro en 2017

En tiu ĉi heroa jaro de kruelaj kaj senfinaj atakoj, la ĉavismo pruvis sian potencon kaj kapablon kreski.

Unue endas memori, ke la prezidanto Nicolás Maduro estas la plej maljuste ĉirkaŭbarita, kalumniita kaj atakita ŝtatestro en la historio de Venezuelo, multe pli ofte atakita ol la komandanto Hugo Chávez, fondinto de la bolivarista revolucio ... Iel ajn forigi Nicolás Maduro el la palaco Miraflores estis kaj estas la malsana celo de la interna malprogresema opozicio kaj de ties internaciaj potencaj aliancanoj, el kiuj la usona registaro estas la unua.

Jam en la komenco de la jaro 2017 ekis la atakoj kontraŭ la prezidanto. La unua atako venis el la Parlamento, kie dominas la kontraŭrevolucio, kiu la 9-an de januaro decidis “ignori” la prezidanton. Ĝi akuzis Nicolás Maduro pri “forlaso de sia posteno”. Tio estas malvera kaj absurda.

Reage al tiu intenco je konstitucia puĉo — inspirita de la parlamenta puĉo, kiu faligis Dilma Rousseff en Brazilo, en 2016 — la Supera Tribunalo (ST) intervenis por indiki, ke surbaze de la Konstitucio la Parlamento ne rajtas forigi ŝtatestron rekte elektitan de la popolo.

La prezidanto reagis per organizado, la 14-an de januaro, de amasaj manovroj civil-militistaj tiel nomataj “Ekzerco de kompleta kontraŭimperiisma agado Zamora 2000”. Oni mobilizis ĉirkaŭ 600.000 homojn: militistojn, soldatojn kaj membrojn de la sociaj movadoj. Tiel li impone pruvis la unuecon de la armitaj fortoj, la registaro, Unueca Socialisma Partio de Venezuelo (USPV) kaj la popolo. Tiu estis la unua venko en 2017.

Kuraĝigite de la elekto de Donald Trump — kandidato de la dominanta dekstrularo, kaj kiu ekregis la 20-an de januaro en Usono — la venezuela opozicio klopodis timigi la registaron de Maduro per granda marŝado en Karakaso la 23-an de januaro — en tioma tago de 1958 falis la diktatoro Marcos Pérez Jiménez. Sed ankaŭ tio estis doloriga malvenko, ĉar interalie la prezidanto Maduro organizis en tiu sama tago la publikan translokiĝon al la Venezuela Panteono, de la kadavro-restaĵoj de Fabricio Ojeda, revolucia gvidinto de la forpelo de Pérez Jiménez. Al la prezidanta alvoko pozitive respondis centmiloj da karakasanoj, kiuj plenigis la ĉefurbajn avenuojn. Oni povis klare konstati, ke la popola ĉavistaro dominas en la stratoj, dum la opozicio elmontris siajn disdividojn kaj ekstreman malfortecon. Tiu estis la dua venko de la prezidanto Maduro.

Iom poste okazis la interveno de la ST, kiu konfirmis la pozicion de “malakceptemo” de la Parlamento, en 2016. Oni certe memoras, ke okaze de la leĝaj elektoj la 6-an de decembro 2015 oni priraportis fraŭdojn en la gubernio Amazonas. La pruvoj estis sonregistraĵoj, laŭ kiuj la loka guberniestrino per monkvantoj instigis la elektantojn voĉdoni por la opoziciaj kandidatoj. Sekve, la ST senrajtigis tiujn deputitojn. Tamen la Parlamento insistis validigi ilin. La oficialigo de tiuj tri suplementaj parlamentanoj estus doninta al la opozicio absolutan plimulton (du trionojn el la deputitaro), povon nuligi parlamentajn leĝojn kaj limigi la agadon de la prezidanto mem.

La polemikoj inter parlamento kaj supera tribunalo estas relative oftaj en ĉiuj grandaj demokratioj. En Eŭropo, ekzemple, okaze de konstitucia konflikto inter potenculoj la Supera Tribunalo kutime alprenas taskojn de la Parlamento. En Usono, eĉ prezidanto tiom nekomprenebla kiom Donald Trump devis akcepti la lastajn decidojn de la Supera Kortumo.

Tamen, en Karakaso la kontraŭrevolucio uzis tiun debaton por relanĉi internacian kampanjon por supozigi “malĉeeston de demokratio en Venezuelo”. Kun la kompliceco de la nova usona registaro la opozicio faris grandegan operacion por gazetare tutmonde ataki Nicolás Maduro instigante la ĉefajn komunikilojn: de CNN kaj Fox News ĝis la londona BBC kaj la ĉefaj amaskomunikiloj de Latinameriko kaj Karibio. La opozicio instigis ankaŭ la plej influajn tutmondajn taggazetojn — subtenilojn de la komunika konservema hegemonio — kaj la sociajn retojn.

Samtempe, la venezuela dekstrularo manovris kun la celo internaciigi la internan konflikton metante ĝin en la kadron de la Organizaĵo de Amerikaj Landoj (OAL), kiu laŭ Che Guevara* estas “ministraro de usonaj kolonioj”. Sekvante sloganojn de la nova registaro de Donald Trump, kaj kun la helpo de pluraj konservemaj reĝimoj de Latinameriko, Luis Almagro — ĝenerala sekretario de la OAL — tiam akceptis la mizeran taskon estri tiun manovron postulante apliki kontraŭ Venezuelo la Demokratian Ĉarton.

* Ernesto Guevara de la Serna (1928-1967), argentina revolucia batalanto internacie konata kiel Che Guevara. -ndlt

Tamen, Karakaso tuj reagis kaj atingis la diplomatian solidarecon de la plimulto el la latinamerikaj kaj karibaj ŝtatoj. Malgraŭ la malhonestaj ruzaĵoj kaj la falsaj argumentoj de la ĝenerala sekretario de la OAL, Venezuelo neniam estis senvalorigita. Ĝi nekontesteble venkis. La malamikoj de la Bolivarista Revolucio — inter ili troviĝas Vaŝingtono — sin frakasis kontraŭ la firma strategio elpensita de la prezidanto Maduro kaj bazita sur la realo, la politika honesteco kaj la etiko. Fine, en aprilo Karakaso rezignis la membrecon en la OAL akuzante tiun organizaĵon pri “entrudaj agadoj kontraŭ la suvereneco de Venezuelo”. En tiu komplika internacia etoso Nicolás Maduro, kun imagkapablo kaj kuraĝo, atingis sian trian grandan venkon en 2017.

La streĉo kreskis en Karakaso la 29-an de marto, kiam la Konstitucia Oficejo de la ST deklaris, ke “dum ekzistos la situacio de rifuzemo kaj nevalideco de la parlamentaj agadoj, tiu ĉi Konstitucia Oficejo garantios, ke la parlamentajn taskojn rekte plenumos tiu ĉi Oficejo aŭ la de ĝi taskita instanco, por respektigi la rajtostaton”.

Antaŭe, la ST jam indikis, ke ne ekzistis parlamenta imuneco de la deputitoj, ĉar ĝi “validas nur dum la plenumo de iliaj funkcioj”, kaj la Parlamento troviĝis en situacio de “rifuzo”.

La kontraŭĉavista opozicio tre koleris. Kun la helpo — unu plian fojon — de la internaciaj konservemaj fortoj ĝi iniciatis ribelincitan kontraŭrevolucian planon. Tiam komenciĝis la longa kaj tragika “krizo de la guarimbas“. Dum kvar monatoj — de aprilo ĝis julio — la kontraŭrevolucio lanĉis la plej frenezan kaj brutalan atakon kontraŭ la bolivarista registaro. Pagite — per dolaroj — de la internacia dekstrularo la kontraŭĉavistaj fortoj — gvidataj de Unue Justeco kaj Popola Volo, organizaĵoj de la ekstremdekstrularo — ne hezitis dungi salajratajn militistojn, teroristojn, membrojn de la organizita krimularo kaj spertulojn pri psikologia milito kaj “demokratia” propagando, por apliki nekutimajn taktikojn kun la celo faligi Nicolás Maduro.

Kun granda emo al perforto la “guarimberas” hordoj atakis la venezuelan demokration. Ili atakis, bruligis kaj detruis hospitalojn, malsanulejojn, infanvartejojn, lernejojn, institutojn, gravedulinejojn, stokejojn de nutraĵoj kaj medikamentoj, registarajn oficejojn, centojn da privataj entreprenoj, metrostaciojn, busstaciojn, publikajn konstruojn ... dum multobliĝis la barikadoj en la burĝaj urbaj spacoj de ili regataj.

Ĵetante dekojn da kokteloj molotov la violentuloj atakis ĉefe la policon. Kvin policanoj estis pafmurditaj. Aliflanke, multaj “guarimberos“ elmontris sian teruran sovaĝecon metante ŝtalkablojn sur la stratoj por senkapigi motorciklistojn ... aŭ bruligante — plenplenaj je malamo kaj rasismo — dudek naŭ vivantajn junajn ĉavistojn, el kiuj mortis naŭ. Rezulto: cent dudek unu murditoj, miloj da vunditoj, kaj perdoj de milionoj da dolaroj.

Dum tiuj kvar monatoj da kontraŭrevolucia frenezeco la opozicio faris alvokojn ataki militistajn bazojn, kaj ĝi instigis la armitajn fortojn agadi kontraŭ la leĝa registaro kaj ataki la prezidantan palacon. La ekstrema dekstrularo per ĉiuj rimedoj klopodis estigi intercivitanan militon, rompi la civil-militistan unuecon kaj detrui la venezuelan demokration.

Samtempe, en la internacia spaco daŭris la freneza gazetara kampanjo prezenti bruligantojn de hospitaloj, murdantojn de senkulpuloj, detruantojn de lernejoj kaj bruligantojn de vivantaj homoj, kiel “heroojn de la libereco”. Tiu estis la renversita mondo; tiu de la “falsaj veroj” kaj de la “alternativaj faktoj” ...

Ne estis facile rezisti al tiom da teroro, tiom da atakoj, kaj daŭrigi la ordigitan publikan staton laŭ vidpunkto de demokratia aŭtoritateco, de proporcio kaj respekto de la homaj rajtoj. Laŭ la konstitucio kaj la leĝo la prezidanto Nicolás Maduro tion atingis. Li sukcesis trovi ion ŝajne maleblan: la elirejon de la labirinto de perforto; per genia ideo, kiun neniu atendis. Tiu ideo delokis kaj konfuzis la opozicion: reveni al la origina konstitucia povo.

La preteksto pri terorismo “guarimbero” bazis sin, fakte, sur la malakordo inter du leĝoj: tiu de la Supera Tribunalo kaj tiu de la Parlamento. Neniu el ambaŭ volis rezigni. Kiel solvi la problemon? Surbaze de la artikoloj 347, 348 kaj 349 de la ĉavista konstitucio, la prezidanto Maduro decidis funkciigi konstitucian popolan procezon. Tiu estis la nura maniero, per politika dialogo kaj parolo, interkonsenti kun la opozicio. Tiu estis ankaŭ la nura maniero mildigi la historian konflikton, por elpensi solvojn al la problemoj de la lando. La 1-an de majo ekzistis ĉiuj cirkonstancoj. Tiutage la prezidanto anoncis, ke la elekto de la delegitoj al la Konstitucia Asembleo okazos la 30-an de julio. Tiu estis la nura eblo por la paco.

Tamen, konfirmante sian politikan mallertecon la opozicio ne akceptis la amikecan proponon. Kun aplaŭdoj de la monda gazetaro — kiel parto de la kruela kaj malmilda kampanjo kontraŭ la bolivarista revolucio — la opoziciaj partioj interkonsente decidis ne partopreni ... sed saboti la elektojn, bari la voĉdonadon, almeti barilojn, bruligi balotilujojn kaj minaci tiujn, kiuj volis voĉdoni.

Ili malsukcesis. Ili estis nekapablaj malebligi, ke la 30-an de julio la homoj amase voĉdonis por la demokratio, kontraŭ la perforto kaj la teroro. Pli ol ok milionoj kaj duono da civitanoj voĉdonis. Ili venkis super ĉiuj obstakloj alfrontante pagitajn militistojn kaj “guarimberos”, trairante barilojn sur la stratoj, trairante akvofluojn kaj riverojn, farante ĉion eblan por plenumi sian civitan, politikan, etikan kaj moralan devon ... Ili superis ĉiujn minacojn enlandajn kaj eksterajn.

Malmultaj atendis tiun grandan popolan mobilizon, tiun kunvenon de voĉdonantoj kaj la grandan elektan sukceson. La sekvintan tagon, kiel antaŭanoncis la prezidanto, la “guarimbas” disiĝis. La perforto malaperis. La paco denove dominis. Kun subtilo, pacienco, kuraĝo kaj firmeco, kaj kun detale elpensita strategia saĝeco la prezidanto Maduro sukcesis venki la “guarimbas” kaj fiaskigi la evidentan klopodon pri puĉo. Li firme staris kontraŭ la minacoj, kaj tion li faris sen ŝanĝi la esencon de sia politiko. Tiu estis lia plej impona venko en la jaro 2017.

“La konstitucia procezo — komentis Nicolás Maduro — signifis, sendube, la estiĝon de paca etoso ebliganta antaŭenpuŝi la politikan agadon de la bolivarista revolucio”. Tiu agado estis favora al tio, kion multaj kredis neebla: du aliaj grandaj kaj gravaj elektaj venkoj. Unu estis tiu de la guberniestroj de la ŝtatoj, la 15-an de oktobro, kiuj okupis 19 el 23 estraj postenoj, inter kiuj troviĝis tiuj de Miranda kaj Lara, kies sociala politiko estis preskaŭ mortinta sub la regado de la opozicio. Alia estis la venko en Zulia, strategia ŝtato kun multnombra loĝantaro kaj havanta gravajn petrolajn kaj gasajn rezervojn.

Aliflanke, la bolivarista revolucio venkis en la distriktaj elektoj de la 10-a de decembro, ĉar ĝi okupis 308 el 335 urbestraj postenoj (93% de la distriktoj) ... La ĉavistaro venkis en 22 (el 24) ĉefurboj inkluzive de Karakaso. Sed la kontraŭrevolucio konfirmis sian malpopularecon per granda perdo de pli ol 2 100 000 voĉoj ...

Elmontrante al la mondo la viglecon de sia demokratia sistemo Venezuelo estis la nura lando organizinta, en 2017, tri grandajn tutlandajn elektojn. En ĉiuj venkis la ĉavistaro. La dekstrularo, male, estante en ĥaoso pro tiom da sinsekvaj malvenkoj, estis batita, malunuiĝinta, svenema ... Ĝiaj gvidantoj estis malŝatataj. Ĝiaj sekvantoj estis konfuzitaj. Tamen, ĝi plu havis la helpon de siaj internaciaj protektantoj, ĉefe de la plej atakema: la nova usona prezidanto Donald Trump.

En 2017 — per daŭra validigo de la prezidanta ordono de la 8-a de marto 2015, subskribita de Barack Obama, kaj per kiu Venezuelo estis deklarita “nekutima kaj eksterordinara minaco al la sekureco de Usono” — Donald Trump aplikis plurajn punojn kontraŭ la bolivarista revolucio.

La 11-an de aŭgusto li minacis Venezuelon. Alparolante artikolistojn en sia golfludejo en Nov-Ĵerzejo, Trump diris: “Ni havas plurajn eblojn kontraŭ Venezuelo, inkluzive militon, se necese.” La 25-an de aŭgusto, kadre de la financa embargo kontraŭ tiu lando, Trump malpermesis, ke “iu ajn homo, institucio, entrepreno aŭ asocio leĝe establiĝinta aŭ aganta en Usono, negocu per novaj obligacioj emisiitaj de iu ajn venezuela ŝtata instanco (obligacioj de la respubliko emisiitaj de la venezuela centra banko aŭ la ŝtata entrepreno Pdvsa)”.

Tiuj punoj celas, ke Venezuelo estu nepagipova (rilate al la ekstera ŝuldo), ĉar la ŝtato kaj Pdvsa ne povos aliri la merkatojn en rilatoj kun Usono, kaj do, ne povos tie oferti obligaciojn nek akiri valutojn.

Lawrence Eagleburger, eksa Ŝtat-Sekretario de la prezidanto George W. Bush, antaŭe publike agnoskis, en intervjuo kun Fox News, ke la ekonomia milito kontraŭ Venezuelo estis preparita en Vaŝingtono: “Ni devas utiligi la ekonomiajn ilojn — asertis la eksa sekretario — por malbonigi la venezuelan ekonomion, kaj tiel atingi, ke la influo de la ĉavistoj en la lando kaj en la regiono fiaskos (...). Ĉio, kion ni povos fari por meti en krizon la venezuelan ekonomion, estos bone farita.” La nuna sekretario de la Trezorejo, Steven Mnuchin, oficiale konfirmis, ke la novaj punoj celas “sufoki Venezuelon”. Kontraŭ tiuj malrespektemaj diroj, Nicolás Maduro deklaris, ke la krizo “neniam estiĝos”. Unue, ĉar Venezuelo estas tiu sudamerika lando, kiu pli multe pagis sian ŝuldon. En la lastaj kvar jaroj Karakaso pagis ĉirkaŭ 74 mil milionojn da dolaroj. Due, ĉar la bolivarista registaro “ĉiam aplikos klaran strategion” cele al realĝustigo kaj rearanĝo de la ekstera ŝuldo. La prezidanto klarigis, ke la malamikoj de la ĉavistoj celas ekonomie izoli la bolivaristan revolucion, ĝis al ĝi mankos ebloj pri kredito. Tio celas iom post iom dronigi ĝin. Ili volas estigi timojn ĉe la privataj investantoj, por ke ili ne aĉetu obligaciojn, ne partoprenu en la realĝustigon de la ŝuldo kaj krome ne okazos investoj. Nicolás Maduro klarigis, ke krom embargo Venezuelo alfrontas “veran” persekutadon, kie partoprenas ankaŭ landoj kiel Kanado kaj tiuj de la Eŭropa Unio. Tio estas aktiva persekutado kontraŭ la komercado, la bankkontoj kaj la financa movado.

Tamen, la ŝtatestro scipovis eviti tiujn atakojn. Unu plian fojon li surprizis siajn malamikojn anoncante, la 3-an de novembro, la kreadon de Komisiono por firmigi la repagon kaj restrukturadon de la ekstera ŝuldo, kun la celo superi la financajn atakojn. “Ni faros kompletan reformon de la eksteraj pagoj por atingi ekvilibron — li deklaris. Ni rompos ĉiujn internaciajn skemojn.” Tiel okazis. Kelkajn tagojn poste, kontraŭstarante la ekonomian embargon, kaj kiel unu maniero alproksimiĝi al la realĝustigo kaj rearanĝo prezentita de la prezidanto, tenistoj de la venezuela ŝuldo alvenis al Karakaso por kunsidi kun la bolivarista registaro. Ili venis el Usono, Panamo, Unuiĝinta Reĝlando, Portugalio, Kolombio, Ĉilio, Argentino, Japanio kaj Germanio. Tio estis nedubinda venko de la prezidanto Maduro.

Ĉi tie endas precizigi, ke la konflikto de kvara grado kontraŭ la bolivarista revolucio havas plurajn agadkampojn kaj inkluzivas kvar samtempajn kaj daŭrajn militojn: 1) ribelan militon elpensitan de spertuloj pri malstabiligo, saboto kaj psikologio de homamasoj, kun utiligo de salajrataj soldatoj, sinsekvaj eksplodoj de krimaj “guarimbas” kaj teroristaĵoj kontraŭ kazernoj, militistaj rimedoj kaj tutlandaj strukturoj (elektra reto, petrolrafinejoj, akvoservoj, ktp); 2) gazetara agado, per gazetoj, radio, televido kaj la sociaj retoj fariĝintaj novaj konkerarmeoj per planita utiligo de reklamado celanta regi la mensojn kaj allogi la korojn; 3) diplomatia milito kun atakoj en kelkaj internaciaj forumoj, ĉefe en la Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj, kaj atakoj de la landoj apartenantaj al la tiel nomata “grupo de Lima”, kun kiuj regule kuniĝas Usono, Kanado kaj Eŭropa Unio; kaj 4) ekonomia milito kun akaparado kaj malprovizo de nutraĵoj kaj medikamentoj, manipulado de la kurzo fare de kontraŭleĝaj oficejoj, kreita inflacio, banka blokado kaj distordo de la lando-risko.

Rilate al lando-risko oni ne devas forgesi, ke en la lastaj kvar jaroj, kiel estis dirite, Karakaso plenumis senescepte ĉiujn siajn promesojn por pago de la ŝuldo, kun pli ol 74 miliardoj da dolaroj. Tio devis draste malgrandigi la lando-riskon, ĉar pruntedoni al Venezuelo ne estas risko: ĝi regule pagas ĉiujn siajn ŝuldojn. Tamen, la lando-risko daŭre kreskas. Nuntempe, laŭ la banko JP Morgan ĝia lando-risko havas 4.820 punktojn, do, ĝi estas okoble pli granda ol tiu de Ĉilio, kies proporcio ŝuldo/MEP estas egala al tiu de Venezuelo. Tiel oni multe tre pagigas Karakason, ĉar ĝi demokratie elektis socialistan politikan sistemon.

Rilate al la banka embargo, en 2017 kaj ĉefe post la punoj faritaj de Donald Trump, multiĝis la ununombraj nuligoj de kontraktoj. En julio, ekzemple, la pagagentejo Delaware raportis, ke ĝia filio — la PNC Bank de Usono — ne akceptis monon el Pdvsa. En aŭgusto, Novo Banco de Portugal sciigis Karakason pri la neeblo operacii per dolaro pro la blokado fare de la perantaj usonaj bankoj. Poste, ankaŭ ne Bank of China Frankfurt, aliancano de Karakaso, povis pagi 15 milionojn da dolaroj ŝuldatajn de Venezuelo al la kanada minentrepreno Gold Reserve ... En novembro, pli ol 39 milionoj da dolaroj — pro pago de 23 aĉetoperacioj de nutraĵoj okaze de Kristnasko — estis redonitaj al Karakaso, ĉar la perantaj bankoj de la provizantoj ne akceptis monon de Venezuelo.

Aliflanke, komence de septembro estis konate, ke la financentrepreno Euroclear, filio de la usona banko JP Morgan, blokadis pagon de 1.200 milionoj da dolaroj faritan de la bolivarista registaro por aĉeti medikamentojn kaj nutraĵojn. Tio malpermesis akiri 300.000 dozojn de insulino ... Samtempe, kolombia laboratorio apartenanta al la sveda grupo BSN Medical rifuzis akcepti de Venezuelo la pagon de ŝarĝo da primaquina [primakina] — medikamento por traktado de malario.

La celoj de tiuj blokadoj estas malebligi, ke la bolivarista registaro utiligos siajn rimedojn por akiri la nutraĵojn kaj medikamentojn bezonatajn de la popolo. Tio celas instigi la homojn plendi, kaj malstabiligi la sansistemon metante en danĝeron la vivon de miloj da malsanuloj.

Ĉi-okaze, danke al siaj internaciaj rilatoj la prezidanto realigis en novembro la urĝan enlandigon de gravaj ŝarĝoj da insulino venintaj el Hindujo. Centoj da malsanuloj en vivodanĝero povis savi sian vivon, kio sendube estis nova venko de Nicolás Maduro.

Por rompi la ekonomian embargon la prezidanto anoncis en novembro plian iniciaton: kreadon de la cifereca mono petro. Tiu anonco entuziasmigis la investantojn de cifereca mono, metis Venezuelon en la avangardon de la teĥnologio kaj la tutmonda financo, kaj estigis grandajn perspektivojn des pli, ke la prezo de la petro ne estos ligata al la kaprico kaj spekulacio de la merkatoj, sed al la internacia valoro de realaj aktivoj kiel oro, gaso, diamanto kaj petrolo. Tiel, Venezuelo faris grandegan paŝon por havigi al si revolucian financorimedon, kiun neniu ekstera potenco povos puni, kaj ankaŭ ne povos bojkoti la alvenon de kapitalo. En tiu senco, la petro estas plia klara venko de la prezidanto Maduro.

Endas aldoni, ke en tiuj bataloj — malgraŭ la kompleta rompiĝo de la modelo de petroldependeco — la prezidanto zorgis precize pri tio, ke la bolivarista socialismo ne haltos, kaj ke al neniu mankos lernejo, laboro, domo, kuracista atento, enspezoj, nutraĵoj ... La revolucia registaro ne ĉesigis la monsubtenadon de gravaj publikaj konstruoj, kaj ankaŭ ne la konstruadon de loĝejoj: en 2017 estis donitaj pli ol 570 mil domojn ... La Tasko En la Kvartalo plu plenumiĝis, kaj ankaŭ ĉiuj socialaj taskoj. Potenciĝis la Plano Semado. Vastiĝis la Tasko Suverena Disponigo. Multobliĝis la Foiroj de la Suverena Kamparo ... Oni multe penadis, kaj meze de tiom da turmentoj la prezidanto Maduro faris la socialan miraklon savi la landon. La kontraŭrevolucio ne povis haltigi la marŝon de la socialismo.

En tiuj cirkonstancoj la Lokaj Komitatoj de Disponigo kaj Produktado (LKDP) — centralizita modelo de rekta distribuado — daŭre progresis en la tuta lando, kaj ili atingas jam kvar milionojn da venezuelanoj el la popolaj sektoroj, kiujn oni protektas kontraŭ la malprovizo estigita de la ekonomia milito.

Krome, la prezidanto Maduro faris en 2017 novajn socialajn iniciatojn. La plej impona estis tiu de la Identokarto de la Patrujo, nova identodokumento permesanta koni per la kodsistemo QR [kuo-ro] la sociekonomian staton de la civitanoj. Ĝi ebligas la aliron de la malriĉuloj al la socialaj helpoj de la socialistaj taskoj. Fine de decembro 2017, 16 milionoj kaj duono da civitanoj registriĝis en la Identokarto de la Patrujo.

La prezidanto instigis ankaŭ la kreadon de la movado Ni estas Venezuelo, kun la celo rapidigi la procezon de socialaj helpoj. La ducent mil brigadanoj de Ni estas Venezuelo estis taskitaj identigi, en ĉiu domo, la bezonojn de la registritaj familioj. Poste, ili liveras la helpon al la familioj laŭ la veraj bezonoj. Aliaj gravaj celoj de la movado Ni estas Venezuelo estas garantii la pension al ĉiuj emeritoj en la tuta lando, kiel promesis Nicolás Maduro.

La prezidanto proponis ankaŭ la planon Junulara Chamba por la junuloj inter 15 kaj 35 jaroj, kun la celo laborigi ilin en postenoj ligataj al la iniciato Identokarto de la Patrujo, en la movado Ni estas Venezuelo. La plano celas senlaborajn universitatanojn, junulojn sen lerneja ligo, ne edziniĝintajn patrinojn kun granda familio, kaj junajn surstratemulojn. Oni konsideras, ke tiu ĉi nova Plano kreos ĉirkaŭ 800 mil postenojn. Ĉi tiuj socialaj progresoj estis, sendube, kelkaj el la plej gravaj venkoj de la prezidanto Maduro en 2017.

Okazis venkoj ankaŭ en la kampo de ekstera politiko, kiel la eksterordinara internacia turneo de la prezidanto en oktobro, tra Belorusio, Alĝerio, Rusio kaj Turkio, kiu finiĝis per gravaj duopaj interkonsentoj celantaj venki kontraŭ la ekonomia kaj socia milito. Menciendas ankaŭ la senhaltaj dialogoj de la prezidanto kun la petrolproduktantoj (membroj kaj ne-membroj de la Organizaĵo de Petrol-Produktantoj), kiuj ebligis en 2017 eksterordinaran kreskon de la prezoj de la petrolbarelo je pli ol 23%!

Substrekindas la granda agado kontraŭ la koruptado, komenciĝinta finfine en novembro per la anonco de pluraj dekoj da eksterordinaraj arestoj de estraranoj el Pdvsa kaj Citgo, inkluzive de altranguloj. Nenio simila okazis en cent jaroj da venezuela petrolindustria historio. Tiu ĉi venko de la prezidanto Maduro estis sendube la plej prikomentita fine de 2017.

Fine, endas diri, ke detrui la figuron de Nicolás Maduro estas la ĉefa celo de la mondaj kampanjoj instigataj de la grandaj komunik-korporacioj. Oni ne forgesu la daŭran ciferecan militon en la Interreto faritan per multaj retejoj kaj sociaj retoj kiel Facebook, Twitter, WhatsApp, Youtube, Instagram, ktp. Ĉi tiuj armiloj de amasa manipulado klopodas malprestiĝigi la prezidanton kaj falsigi la venezuelan realon. Ili nevidebligas la realan subtenon al la prezidanto fare de vastaj sektoroj de la loĝantaro, kaj kaŝas la perfortaĵojn de la opozicio. La celo estas politika: malfortigi la bolivaristan Venezuelon, kiu estas kerna rolanto de la mondo-sistemo, ne nur pro ĝiaj multaj riĉaĵoj, sed ĉefe pro ĝia revolucia kaj sociala modelo. Certe ankaŭ pro ĝia geopolitika graveco, ĉar ĝi estas kontraŭimperiisma potenco kun regiona influo.

Ĝis nun ĉiuj planoj por faligi Nicolás Maduro malsukcesis. Li mem asertis: “La imperiismo ne povis faligi nin, kaj ankaŭ ne povos venki la bolivaristan revolucion en iu ajn kampo.” Male, la prezidanto potenciĝis en 2017.

Tio ebligis al li repreni la strategian iniciaton por pacigi la landon. Kun zorgoj pri la defendo de la grandaj landaj interesoj, kaj kun principoj de honesteco kaj respektemo Nicolás Maduro proponis al la opozicio kune kunsidi por interkonsenti kaj repreni la dialogon, ĉi-foje en la neŭtrala Sandomingo, surbaze de reciproka respektemo. La celo estas restarigi daŭran enlandan intertraktadon kiel demokratian metodon por defendi la superan intereson de la lando, kaj por mildigi la konflikton, kiu nature venas el la politikaj kontraŭdiroj aperantaj en revolucio. Tia alproksimiĝo al la paco estis eble la plej ŝatata prezidanta venko.

En tiu ĉi glora jaro de multaj kaj kruelaj atakoj la ĉavistoj pruvis sian potencon kaj kapablon kreski. Ili sukcesis grandigi sian bazon kreskigante siajn politikajn kaj sociajn fortojn favore al la revolucio. Tie ili estas pli firmaj ol iam ajn. Tio signifas kontenton kaj luman esperon por la tuta Latinameriko. La malamikoj malkontentas, ĉar la prezidanto Nicolás Maduro konfirmis — per siaj dek du brilaj venkoj en 2017 —, ke li plu estas, kiel diras liaj admirantoj, “nedetruebla”.

Ignacio Ramonet

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/opinion/20...

La ‘kreivuloj’ senbridigitaj en Seatlo

Grandaj urboj kaj bonaj intencoj

De Parizo ĝis Londono, de Sidnejo ĝis Montrealo, de Amsterdamo ĝis Novjorko, ĉiuj urboj estas inkluzivemaj, daŭripovaj, konektitaj, novigaj, kreivaj kaj viglaj. Ĉi tiel ili esperas allogi “talentulojn”, tiujn junajn alte elspezantajn diplomiĝintojn kiuj ĝojigas firmaojn kaj konstruentreprenojn. Kiel en Seatlo ...

Malamo ne havas lokon tie ĉi”, “Senkonsidere de kie vi venis, ni ĝojas, ke vi estas nia najbaro”, “Ĉiuj klientoj bonvenas sen distingo pri raso, deveno, seksa orientiĝo aŭ religio”: plantitaj en ĝardenoj aŭ gluitaj sur fenestroj, foje skribitaj en la araba, la hispana kaj la korea, ĉi tiaj anoncoj ornamas multajn hejmojn kaj butikojn en Seatlo.

La ĉielarka flago estis ĉie en junio 2017, la monato de Fiero LGBTQ (Lesbaninoj, Gejoj, Ambaŭseksemuloj, Transgenruloj). Ĝi estis sur ĉiu stratangulo, ĝi ornamis la fasadon de la ŝuejo Dr Martens, kiu ofertis specialan sortimenton en ses koloroj, iom pli altekostajn ol la regulaj ŝuoj. Ĝi flirtis supre de la sidejo de Starbucks kaj sur la Space Needle, tiu nadloforma turo sur kiu estas fiksita fluganta telero, spuro de la Universala Ekspozicio de 1962. Ĝi flirtis fronte al la urbodomo, iom malsupre de la usona flago.

Ĉi tiuj postuloj estas tiel moralaj kiel komercaj, kreskigiloj, relativaj avantaĝoj. “Kiam homoj el diversaj devenoj, kun diversaj spertoj, kuniĝas en urbo kiel nia, iliaj ideoj renkontiĝas, pariĝas, riĉigas unu la alian. Nia loĝantaro estas miksaĵo de homoj el ĉiuj sociaj statoj, kaj tio estas decida por nia vigleco” diris Brian Surratt, kiu estras la Oficejon de Ekonomia Evoluo de Seatlo.

Se ni deziras esti konkurencivaj, ni devas allogi talentulojn; kaj por tio ni devas esti malferma urbo” diris Samuel Assefa. lia kolego en la fako de urboplanismo. Naskiĝinta en Addis-Abebo, studento pri urboplanismo ĉe la Massachusetts Institute of Technology, li memoras ke “antaŭe, laboristoj iris labori kie estis la laborpostenoj. Kiam Ford konstruis fabrikon en Detrojto, laboristoj transloĝiĝis al Detrojto kaj laboris tie dum tridek, kvardek, kvindek jaroj. Nun, junaj kadruloj unue elektas la urbon, kie ili volas loĝi. Kaj ili preferas kreivajn, toleremajn mediojn, proksimajn al la naturo, kun subĉielaj agadoj, noktaj distraĵoj.” Subtene al siaj opinioj, s-roj Surratt kaj Assefa citas la saman ekonomikiston: Richard Florida.

Tujpreta recepto por eliri el la krizo

Apenaŭ konata de la ĝenerala publiko, kaj ĝenerale kritikata de siaj kolegoj, ĉi tiu profesoro ĉe la Universitato de Toronto havis konsiderindan influon sur lokaj decidofaristoj dum dek kvin jaroj. Li unue detalis sian teorion en 2002 en furora libro, ‘La Leviĝo de la Kreiva Klaso’*. La teorio estas tre simpla: la “malnova ekonomio”, industria, produkta, ekstrakta, estas destinita malaperi kaj cedos la lokon al “kreiva ekonomio”. Por urboj, la celo ne plu estos allogi komercajn entreprenojn — per la konstruo de aŭtovojoj kaj konferencejoj, kaj la propono de impostavantaĝoj kaj subvencioj — sed allogi “talentulojn”: tiuj, kiuj enkondukas novajn praktikojn, inventas kaj, pli larĝe, uzas sian intelektan kapitalon por produkti riĉecon — artistoj, inĝenieroj, ĵurnalistoj, arkitektoj, sagacaj administrantoj, financistoj, advokatoj, esploristoj, fakuloj pri informadiko, kuracistoj ... Resume, homoj kiel s-roj Surratt kaj Assefa, ambaŭ diplomiĝintoj de prestiĝaj universitatoj kaj abunde salajrataj por siaj laborpostenoj kiel decidofaristoj (USD 132 000, kaj USD 167 000 respektive ĉiujare*).

* Richard Florida, ‘The Rise of the Creative Class: and How It’s Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life’, Perseus, Novjorko, 2002 (reeldonita, Basic Books, 2012).
* Gene Balk, “The rise and dramatic fall of King County’s black homeowners”, The Seattle Times, la 12a de junio 2017.

Richard Florida aŭdace asertas ke la “kreiva klaso” konsistigas 30% de la usona laborforto, sed posedas 70% de ties aĉetpovo. Por allogi la kremon de la kremo, la ekonomikisto proponas tujpretan solvon: refari la urbon konforme al ili. Ĝenerale junaj kaj kun bonaj salajroj, la loĝantoj ne plu deziros ekloĝi en la antaŭurboj kiel la “blankkolumuloj” de la pasinteco, sed, male, alte taksos viglajn eŭropecajn urbajn kernojn kie ili povas bicikli al la laborejo, trovi restoraciojn malfermitajn je la 3a matene kaj aĉeti produktojn de justa komerco. Ili precipe ŝatos “la viglecon de la stratoj, sendependajn kafejojn, artojn, muzikon, subĉielajn agadojn”, kaj ankaŭ vivi kun “homoj de diversaj devenoj”. Urboj, kiuj deziras sukcese konkurenci, devus tial agnoski ĉi tiujn postulojn kaj transformi sian reputacion per la konstruo de vojoj por biciklantoj, koncertejoj kaj muzeoj, batali kontraŭ diskriminacio, kaj financi universitatojn de la unua rango.

Richard Florida resumis sian teorion kiel la “tri T-ojn de ekonomia sukceso”: toleremo, talento, kaj teknikaro. Miksante diversajn donitaĵojn (proporcioj de samseksemaj paroj, fremduloj, kaj videblaj malplimultoj, nombro de patentoj registritaj, noventreprenoj, proporcio de diplomiĝintoj ...), li kompilis indeksojn “gejan”, “boheman” kaj “talentan”, kaj rangotabeloj kiujn li regule ĝisdatigas tiel, ke urboj povas taksi sian progreson. Poste li etendis sian sistemon al Eŭropo kaj Kanado por gajni novajn merkatojn.

Ĉi tiu metodo tuj plaĉis al la membroj de la “kreiva klaso”, ĝoja ke ĝi estis prezentita kiel la solvo de la problemoj de la lando: la amaskomunikiloj, politikaj aŭtoritatuloj kaj entreprenestroj laŭdis Richard Florida kiu estis invitita prelegi tra la tuta mondo. Por ĉiu el siaj libroj — li eldonas novan titolon proksimume ĉiun duan jaron — la profesoro ricevas novan salvon da komplimentoj kaj invitoj tiel, ke liaj rekomendoj laŭpaŝe atingis la statuson de “bona praktiko” en la internacia konkurenco inter urboj: de Sidnejo al Parizo, de Montrealo al Berlino, ĉiu metropolo nun deziras esti vigla, noviga, inteligenta, kreiva, daŭrigebla, konektita ...

Esperante trovi vojon al la savo fronte al senindustriiĝo, dekoj da usonaj urboj varbis la servojn de Richard Florida kaj lia konsultofirmao, la Creative Class Group. Aliaj urboj, kiuj jam sekvas la kreivan vojon, sentis sin pravigitaj pro siaj elektoj kaj pliintensigis sian klopodon allogi intelektajn laboristojn. Tiel fariĝas en Seatlo, kie la profesoro lekciis laŭ la invito de la urbestro en 2003.

La Smeraldo Urbo, kiel oni nomas Seatlon, kaj ĝia regiono dependas de la “malnova ekonomio”: segligno (abunda en la ĉirkaŭa regiono), ŝipkonstruado kaj havena agado, danke al unu el la plej gravaj havenoj en Nordameriko. Kaj, plej grave, la aerospaca industrio, kun la mondfama firmao Boeing, kiu atingis sian zeniton post la Dua Mondmilito. Tiutempe, la firmaoj ne proklamis sian amon al diverseco, sed la bonegaj salajroj, kiujn la firmaoj pagis, ebligis la starigon de nigra mezklasanaro. En 1970, 49% de afrik-usonaj familioj en la kantono King — kie Seatlo situas — posedis sian propran hejmon, cifero pli alta ol la nacia averaĝo por la tuta loĝantaro (42%).

Hodiaŭ tiu cifero malkreskis ĝis 28%*. “La kialo estas la eksplodo de la novaj teknikaroj” diris John Fox, fondinto de la Seattle Displacement Coalition, grupo kiu kontraŭbatalas la burĝiĝon de la kvartaloj de Seatlo dum pli ol tridek jaroj. Dum la konjunktura malhaŭso de la 1970-aj jaroj, Boeing maldungis milojn da laboristoj, maŝinistoj, inĝenieroj. Kiam la nombro de la loĝantoj komencis malkreski, la nemoveblaĵa merkato disfalis. Pro tio ke parceloj estis malkaraj, la privata kapitalo alfluis por “renovigi” la urbocentron. Ekde la 1980-aj jaroj, oficejaj konstruaĵoj ekaperis ĉie, kaj fluo da junaj profesiuloj kaj seninfanaj paroj ŝutiĝis en la urbon. La posta etapo temis pri la varbado de talentuloj.

* Serin D Houston, “Ethnography of the city: Creativity, sustainability, and social justice in Seattle, Washington”, Geography — Dissertations, paper 69, Syracuse University, 2011.

En 1986, Bill Gates translokis la sidejon de Mikrosofto al Redmond, nordoriente de Seatlo. La “campus” havis nur 800 dungitojn en ses konstruaĵoj; hodiaŭ ĝi havas 44 000. En 1987, Howard Schult fondis la kompanion Starbucks kiu sin lanĉis al la tasko konkeri la mondon per siaj laŭmodaj kafejoj. En 1994 Jeff Bezos kreis Amazon: la modesta enreta librejo baldaŭ fariĝis giganto de elektronika komerco. Je la komenco de la nuna jarcento, kiam la libro de Richard Florida aperis, Seatlo okupis la kvinan lokon en lia Indekso de entuta kreivo (kiu arigas ĉiujn aliajn indeksojn) kaj jam ŝajnis esti la prototipo de la moderna kaj noviga metropolo tiom, ke la turisma oficejo konsideris ŝanĝi ĝian kromnomon de ‘Smeraldo Urbo’ al “See@L” (fonetika formo de “Seattle”), sed forlasis la ideon. Ravita de tia aŭdaco, profesoro Florida nepre citas la urbon subtene al sia modelo. Interŝanĝe, la urbo citas lin defende al siaj politikoj.

Kie estas la paradizo de la hipsteroj?

Dum la lastaj 15 jaroj, Seatlo establis sin kiel fortega konkurencanto en la milito por talento inter usonaj urboj, plejeble klopodante observi la “tri T-ojn”. Ĝia urba plano sankciis la konvertiĝon de malnovaj fabrikoj en pompaĉajn oficejojn por dorlotataj dungitoj. Por la bono de tiuj, ĝi konstruas biciklovojojn kaj antaŭenigas la evoluadon de komunaj ekokultivaj legomĝardenoj. Ĝi instigas la “entrepreneman spiriton” pere de la programo StartupSeattle kaj la Semajnfino de Noventreprenoj, ĉiujara evento ĉe la urbodomo. Ĝi batalas kontraŭ institucia rasismo per la projekto Iniciato por Rasa kaj Sociala Justeco. Firmaoj ankaŭ partoprenas la batalon. Partnere kun la Seatla Teatro-Grupo, Starbucks “donas al junaj artistoj scenejon sur kiu ili povas brili.” Amazon antaŭenigas diversecon en la laborejo per la programoj Glamazon por la komunumo LGBTQ, Women @ Amazon por virinoj, Black Employee Network por nigruloj, Amazon People With Disabilities por la handikapuloj kaj Amazon Warriors por eksaj armeanoj.

La rezulto estas granda sukceso: Seatlo kaptis la kvaran lokon de Aŭstino en la Kreiva Indekso de 2012 kaj, en la sama jaro, la revuo Travel Leisure premiis ĝin per la prestiĝa titolo ‘plej bona urbo por hipsteroj’*, venkante ĝiajn rivalojn de la okcidenta marbordo Portlando kaj San-Francisko. En 2016, la merkatesplora firmao Infogroup juĝis Seatlon la plej hipstera metropola loko en Usono laŭ la nombro de ĝiaj tatuejoj, biciklaj butikoj, sendependaj kafejoj, mikrobierfarejoj, brokantejoj kaj muzikbutikoj*. Laŭ loka revuo, Seatlo nun estas “loko kien oni venas por enkonduki novajn praktikojn, esti siaj veraj memoj kaj, plejparte, esti ĉe simpatiaj homoj”*.

* Hipstero: juna urba bohemiano mezklasa — ml
* Rachel Hart, ‘Sanctuary pages’ Seattle Magazine, aprilo 2017.
* Gene Balk, “Historically black Central District could be less than 10% black in a decade”, The Seattle Times, la 26a de majo 2015.

La urbo allogas diplomiĝintojn el la tuta mondo, kaj ĝia demografia kresko akceliĝis en lastaj jaroj: inter julio 2015 kaj julio 2016, 21 000 novaj loĝantoj alvenis tiel, ke la totala nombro de enloĝantoj atingis 700 000. Jaron post jaro, la loĝantaro de la eksa Urbo de Jetoj fariĝas pli alte kvalifikita, bonhava, blanka kaj vira, allogante inĝenierojn, informadikistojn, fakulojn pri merkatiko kaj datenoj, profesiajn reklamistojn ĉe Amazon, Microsoft kaj Starbucks, kaj dungitojn de la inĝenieriaj centroj de Google kaj Facebook kaj de multaj lokaj noventreprenoj. Laŭ lastatempa enketo, Seatlo havas 118 virojn inter la aĝoj 25-44 kontraŭ 100 virinoj samaĝaj. En iuj lokoj, kiel la Centra Distrikto, la procento de la loĝantaro kiuj estas nigruloj malkreskis de 73% en 1970 al malpli ol 20%.

Seatlo ĉiam difinis sin kontraste kun la modelo de Silicon Valley, kie plimulto de la interretaj gigantoj konstruis memsufiĉajn kompleksojn en la antaŭurboj kun restoracioj, frizistoj, gimnastikejoj kaj propraj kuracistejoj. En Seatlo, male, la plimulto de firmaoj troviĝas en la urbocentro, en la eksaj laboristaj kaj industriaj distriktoj. “Ni faris konscian elekton investi je la urbocentro de Seatlo, malgraŭ tio, ke estus pli malkare translokiĝi al la antaŭurboj (...) Niaj dungitoj ŝategas esti en la koro de la urbo. Dek kvin procentoj de ili loĝas en la bloko kie estas ilia oficejo, kaj 20% piediras al la laborejo” laŭ la retejo de Amazon per tre “Florida-eca” lingvaĵo. La firmao tiel fieras pri sia urba ejo ke ĝi proponas al la publiko senpagajn vizitojn dufoje ĉiun semajnon, por kiuj oni devas registriĝi tri monatojn frue.

Amazon nun posedas 33 konstruaĵojn en la Smeraldo Urbo. Aliaj projektoj ekaperas, interalie kvar turoj de 150 metroj kaj tri grandegaj sferoj el vitro prezentataj de la firmao kiel oficejoj de la estonteco, mediprotekta kaj noviga, por la bonfarto de dungitoj: ĉi tiuj “biokupoloj”, verdaj rifuĝejoj meze de la trafiko de la urbocentro, estos la hejmo de 300 specioj de plantoj, arboj, vivanta muro, lageto, kaj pendopontoj kiuj ebligos al programarinĝenieroj atingi kunvenĉambrojn alte super la tero kiel birdonestoj.

Nuntempe, kvardek mil personoj laboras ĉe la seatla sidejo de Amazon. La firmao dungas novajn dungitojn tiel furioze ke ĝi afiŝas avizojn en la stratoj direktantajn novajn rekrutojn al la konstruaĵo. Amazon disvastiĝis trans la kvartalo South Lake Union per la helpo de la konstruentrepreno Vulcan Real Estate, starigita de Paul Allen, la kunfondinto de Microsoft. Al Jeff Bezos, Vulcan vendis 11 konstruaĵojn en 2012 kontraŭ pli ol unu miliardo da dolaroj. Iama labirinto de staploj, laborejoj kaj aŭtokoncesiejoj, South Lake Union nun aspektas kiel subĉiela butikcentro, kun perfekte tondetita vegetaĵaro kaj novaj trotuaroj skrupule puraj. La stratoj estas malplenaj je la semajnfinoj kaj en la vesperoj, sed pleniĝas de dungitoj kun la blua insigno de Amazon dum la tagmeza paŭzo: gejunuloj de ĉiu raso, en t-ĉemizoj kaj ŝortoj kunŝutiĝas al kantinaj kamionoj kaj restoracioj kiuj proponas ekzotajn, ekokultivajn kaj senglutenajn menuojn.

Kuracloko por hundoj kaj ekobredado de kokidoj

Apude, en aliaj eksaj laboristaj kvartaloj, arganoj kaj elkavatoroj aktivas. Parcelon post parcelo, konstruentreprenoj malkonstruas la solrestantajn laboristajn hejmojn kaj konstruas kompleksojn adaptitajn por allogi monduman klientaron. Inter la plej lastatempaj konstruaĵoj estas bloko da apartamentoj kun tegmenta legomĝardeno, komuna spaco por la tualetado de dorlotbestoj, kaj kuirejo kie profesiaj ĉefkuiristoj donas demonstrojn pri kuirado. Alia proponas kooperativon por la ekobredado de kokidoj kaj vintroĝardenon kun hamakoj kaj pokerejo. Tria havas kuraclokon por katoj kaj hundoj, ekipaĵojn por hejma bierfarado, kaj lignoprilaborejon por hobiistoj. Ankaŭ la prezoj estas kreivaj: la plej malgrandaj unuĉambraj apartamentoj en ĉi tiuj luksaj konstruaĵoj estas lueblaj kontraŭ USD 1 500 monate.

Iam limigita al la centraj distriktoj, spekulado pri nemoveblaĵoj nun disvastiĝas al la cetera urbo laŭmezure kiel la magistrato modifas siajn terzonajn regulojn kaj sankcias la konstruon de apartamentaroj kie antaŭe estis individuaj domoj. “Oni nomas tion ‘ballardigo’” diris Linda Melvin, loĝanto de la distrikto Ballard kiu donis tiun nomon al la fenomeno. “La konstruentreprenoj aĉetas du aŭ tri domojn, kaj poste ili konstruas konstruaĵon el 15 aŭ 20 apartamentoj kiujn ili luigas kontraŭ grandega sumo. Sekve, verdaj spacoj malaperas, parkadospacoj mankas, estas ŝtopiĝoj en la stratoj kaj ĉio ĉi suprenpuŝas la nemoveblaĵan merkaton” ŝi klarigis, indikante ĉi tiujn novajn konstruaĵojn senĉarmajn kaj geometriajn kiuj similas por ŝi, tute prave, “kubojn de Lego”. Ni preterpasis unu konstruaĵon kun tiel malgrandaj, kvadrataj fenestroj ke ĝi similis prizonon. “La konstruentreprenoj nomas ĉi tiujn ‘mikroapartamentoj’. En ili loĝas studentoj kaj solloĝantoj”. Unu ĉambro de proksimume 10 kvadrataj metroj servas kiel dormoĉambro, kuirejo kaj duŝejo. La lupago estas inter 800 kaj 900 dolaroj monate kaj tio estas la plej malkara loĝejo krom se oni dormas en tendo en parko aŭ sub aŭtovoja ponto, kiel faras 10 700 senhejmuloj en kantono King — rekorda cifero, leviĝo de 8% kompare kun 2016*.

* Vernal Coleman, “Homeless in state increased last year”, The Seattle Times, la 7a de junio 2017.

Ekde la ekprosperiĝo de Amazon, la prezoj de nemoveblaĵoj en Seatlo kreskas je 10% jare. “Nenio malhelpas ke domposedantoj pliigu lupagojn laŭvole* diris John Fox, “kaj la urbo fariĝas nealirebla por la laboristaro. Sed la restoracioj ankoraŭ bezonas kelnerojn, kaj la butikoj kasistojn. Pro tio, ke ili ne povas pagi la koston de loĝado en Seatlo, ili loĝiĝas ĉiam pli malproksimen en la antaŭurboj, en Kent, Renton, Tukwila, Orillia”. Efektive, preskaŭ neniu el la nekvalifikitaj laboristoj kiujn ni renkontis (multaj el etnaj malplimultoj) loĝas en Seatlo. Superbazara dungito, ŝoforo por Uber, mastrumistino en privataj hejmoj, banka gardisto, vendisto de rapidmanĝoj, giĉetisto de muzeo, ĉiuj devis vojaĝi dekojn da kilometroj por atingi la laborejon. En 2014, la magistrato voĉdonis por altigi la minimuman salajron al USD 15 hore ekde 2021, pliigo kiu ne kompensos la inflacion de la kosto de loĝejoj. Membro de la partio Socialisma Alternativo, Kshama Sawant estis elektita al la magistrato en 2013 kune kun sep Demokratoj kiel la unua socialisto en la urbodomo ekde 1877. Ŝi havas doktorecon pri ekonomiko kaj subtenis Bernie Sanders en la primaraj balotadoj de la Demokratoj en 2016. Ŝi deklaras, ke “merkataj fortoj estas tiel nekapablaj ke ili ne povas provizi loĝejojn por la laboristoj kiujn la ekonomio bezonas. Ĉi tiu estas tipa ekzemplo de la kontraŭdiroj de kapitalismo.” Por solvi la problemon, ŝi rekomendas striktan reguligon de lupagoj.

* Ili nur devas doni antaŭsciigon de almenaŭ 60 tagoj se la pliigo estas pli ol 10%.

Ankaŭ la kreiva urbo de Richard Florida estas unu el ŝiaj “kontraŭdiroj de kapitalismo”. Iuj ŝajne progresemaj politikoj, instigitaj de etikaj, sanitaraj kaj ekologiaj zorgoj, efektive punas la laboristaron. Alvokoj por etna kaj seksa diverseco, kiuj allogas junulojn kaj talentulojn, nerekte malpliigas socian diversecon. Por la malriĉaj laboristoj, plej malutilaj estas la imposto sur papersakoj kaj la vojimposto sur unu el la pontoj trans Lago Washington kiu celis mildigi ŝtopiĝojn. La ekapero de biciklovojo aŭ “verda” bloko da apartamentoj ofte estas signo ke lupagoj estas pliiĝontaj. Sed la plej groteska ekzemplo koncernas la batalon kontraŭ obezeco. Sekvante la ekzemplon de aliaj “inteligentaj” urboj (Berkeley, Ĉikago, Filadelfio), Seatlo enkondukis imposton sur sukeritaj ŝaŭmakvoj en junio 2017. La imposto de 1 dolaro sur 2-litra botelo celas gasakvojn popularajn ĉe la laboristaro; ekskluditaj de la imposto estis la trinkaĵoj preferataj de hipsteroj, kiel laktokafoj kaj Frappuccinos*, kiuj ankaŭ estas plenaj de kalorioj. “Tutmonde oni laŭdegas ‘Seatlon, ĉi tiun brilantan lumon de progresemismo’, sed ni loĝas en urbo kiu estas profunde neegalisma. Ni ne povas provizi loĝejojn por nia laboristaro, la konstruentreprenoj havas malferman pordon ĉe la magistrato kaj, pro tio ke enspezimposto mankas en Vaŝingtonio, ni havas la plej regresan impostosistemon en la lando: la riĉuloj pagas malpli da impostoj el sia enspezo ol la malriĉuloj pagas” diris Toby Thaler. Emerita advokato, ĉi tiu loĝanto de la distrikto Fremont, kiu ankaŭ travivas “ballardigon”, kampanjas por la maldekstrularo de la Demokratia Partio. Li precipe bedaŭras ke lia urbo ne trudas efikotarifon* al konstruentreprenoj, malkiel multaj aliaj urboj. Multaj laboristaj grupoj subtenas ĉi tiun postulon. “Oni ne povas nur lasi la konstruentreprenoj konstrui kaj konstrui kaj konstrui. Ili devas pagi la koston de la sekvaĵoj de siaj projektoj: financi lernejojn, transportilojn, vojojn, la bontenadon de kloakoj, protekton kontraŭ brulegoj” klarigis Susanna Lin, membro de la Seatla Asocio de Justa Kresko, loĝanto de la kvartalo Wallingford, lastatempe invadita de konstruentreprenoj.

* Komerca marko de Starbucks, Frappuccino estas la nomo de diversaj kafaj trinkaĵoj — ml.
* Efikotarifo (impact tax) estas imposto sur novaj konstruaĵoj, kompensopago por la kostoj de la suplementa infrastrukturo necesigata de novaj konstruprojektoj: akvoprovizo, lernejoj, bibliotekoj, hospitaloj — ml
La nova urba plano ĝojigas konstruentreprenojn

La municipaj respondeculoj fidas al la Housing Affordability and Livability Agenda (Plano pri Pagebleco kaj Vivkvalito por Loĝejoj — HALA) — kromnomita la Granda Prezindaĵo — kiel pli preferinda alternativo ol alfronti la premgrupoj de Vulcan Real Estate, R C Hedreen Co kaj City Investors LLC, kiuj malavare donas monon al la elektokampanjoj de tiuj respondeculoj*. Konforme al la plano HALA, la magistrato konsentis ŝanĝi sian konstruregularon kaj sankciis densegajn loĝejarojn en zonoj antaŭe maldensaj por tiel kontentigi postulon de la konstruentreprenoj. Interŝanĝe, la entreprenoj devas inkluzivi 2-9% da malmultekostajn loĝejojn en siaj konstruplanoj (laŭ la distrikto) aŭ pagi imposton. “Ĉi tio estigos la konstruon de 50 000 hejmoj dum la venontaj dek jaroj” diris Surrat en sia oficejo kun vido sur la komercan kvartalon de Seatlo. “Kaj ĉi tiu pliigo de la provizo bridos la leviĝon je domprezoj.” Susanna Lin ne estas konvinkita: “Estas ĉiam same, pli kaj pli da kresko. La ‘Granda Prezindaĵo’ kreskigos la profitojn de konstruentreprenoj sed ne reguligos loĝejajn problemojn. Cetere, ĝi estas decido trudita al ni desupre, senkonsulte.” El la 28 membroj de la komitato kiu formulis ĉi tiun planon, 18 reprezentis la interesojn de la entreprenoj, kaj nur unu reprezentis kvartalajn asociojn.

* Kp. Casey Jaywork, ‘How Amazon and Vulcan bought their way into city hall this year’, Seattle Weekly, la 8a de marto 2016.

Ju pli orienten oni iras en Vaŝingtonio, en la kantonojn Don kaj Adams, ĉielarkaj flagoj maloftiĝas kaj poste malaperas, kiel ankaŭ jogaj kluboj kaj muzikbutikoj. En ĉi tiuj kamparaj kaj industriaj distriktoj, kie plimulto de la trafiko estas transkontinentaj kamionoj, voĉdonantoj voĉdonis favore al s-ro Trump — samkiel en 24 el la 25 plej malriĉaj kantonoj de la ŝtato. Ĉi tie, la progresemismo de Seatlo estas fremda koncepto kiu antaŭenigas diversecon ene de kreiva veziko, forlasante industrion favore al socio de diplomiĝintoj, kaj rekomendas verdan evoluadon malgraŭ tio, ke la loka ekonomio dependas de la intensa uzo de ligno kaj grundoj.

Renoviĝo de la politika engaĝiĝo

La palestina junularo ne sentas sin venkita

La decido de s-ro Donald Trump agnoski Jerusalemon kiel israelan ĉefurbon, la 8-an de decembro 2017, pligravigis la fiaskon de la “pacprocezo” kaj kaŭzis gravajn manifestaciojn en Cisjordanio kaj en Gazao. Kontestado akre subpremata de Israelo, kiu multigas la militajn ekspediciojn kaj arestojn. La junaj palestinanoj, inkluzive de neplenkreskuloj, estas ĉefe celataj. Multaj el ili rompas kun la agformoj de siaj pliaĝuloj.

LA PALESTINAJ flagoj klakas en la vento en la ĉef-aleo de la universitato de Birzeit, en la periferio de Ramalaĥo, urbo aŭ sidejo de la Palestina Instanco. Ne malproksima de la koloneto, kiu honoras la dudek ok studentajn “martirojn” de la universitato, ĉiuj mortigitaj de la israela armeo, irantaro ekmoviĝas. Membro de la ordoservo iras de unu kvadrato al alia. Sub la atako-kasko kun kaŝita vizaĝo kaj vestita per kamufla uniformo kun grenadoj kaj eksplod-zono, li donas la ritmon al junulinoj kaj junuloj en olivkoloraj drelikaj vestaĵoj, la vizaĝon maskita per keffieh. Ĉiuj skandas sloganojn glore al la armita rezistado. Ili svingas standardojn kun la koloroj de la Fataĥo omaĝante la forpasintan prezidanton Jaser Arafat (1929-2004), kaj banderolojn kiuj salutas la memoron de la ŝejko Aĥmet Jasin (1937-2004), la fondinto de la Movado de Islama Rezistado (Hamaso). La organizantoj de tiu parado apartenas al la junulara movado de la Fataĥo (Ĉabiba), la partio de la prezidanto Maĥmut Abbas. Ili insistis por ke la kunveno celebru la du grandajn palestinajn politikajn frakciojn, kiuj nur pene realigas sian interkonsenton pri “repaciĝo”. Subskribita en oktobro de 2017, ĝi devas turni la paĝon post pli ol dek jaroj da rivaleco kaj da fratomurdaj alfrontiĝoj.

Studentoj pri sociscienco, starante iom fore, observas la scenon severmiene. “Tio estas nur folkloro, diras Rami T.*, 20-jara. Jen kion la Fataĥo kaj la Palestina Instanco proponas al la junularo: simbolajn gestumadojn. Tio estas ĉio alia ol serioza politika agado. La reĝimo ne volas impulsi kolektivan mobiliziĝon, kiu povus reale porti fruktojn. Ĝi timas, ke politikiĝo de la junuloj kondukas unue al ribelo kontraŭ ĝi.” Dum 70 elcentoj de la loĝantaro estas malpli ol 30-jaraj, la politikiĝo de la junularo estas tre delikata temo por la palestinaj gvidantoj, kies legitimeco estas pli kaj pli kontestata. Antaŭ la interkonsentoj de Oslo, en 1993, kaj la starigo de la Instanco, la Alta Konsilantaro por la Junularo kaj Sporto, instanco ligita kun la Organizaĵo de Liberigo de Palestino (OLP), certigis la ideologian edukadon , nome per la organizado de feriaj tendaroj kaj de libervola laboro. En 1993 ministrejo pri junularo kaj sporto stariĝis por “doni al la junuloj la povon agi ekonomie, socie kaj politike”. Kun la fluo de la tempo la edukado de kadruloj estis forlasita kaj la ministrejo estis suspendita en 2013, ĉar la Alta Konsilantaro rekomencis tiun servon sub la egido de s-ro Abbas.

* Ĉiuj nomoj de niaj interparolintoj estas modifitaj, escepte de tiuj de la du socisciencistoj kaj de la verkisto.

Por Jusef M., 22-jara, ankaŭ studento pri sociscienco, “la Palestina Instanco volas malproksimigi la junulojn de aŭtenta agado, kiu ĉeestas loke, kaj malebligi la ellaboradon de novaj agmanieroj sur politika nivelo. Nu, ekde la komenco de la nulaj jaroj kaj la fiasko de la Oslo-procezo la junularo malhavas orientilojn. Ni koleras. Okazis nenia politika gajno por nia popolo. La divido inter la Fataĥo kaj la Hamaso indignigas nin. La [israela] okupado estas konstanta realaĵo. Ni spertas ĝian perfortecon ĉiutage. Nia socia kaj ekonomia situacio restas provizora. Ĉiuj kondiĉoj estas donitaj por ke naskiĝu grandskala mobiliziĝo”.

Kiam la Instanco volas silentigi la kontestadon

La junuloj estas “la unuaj viktimoj de la batalo kontraŭ la okupado, koncerne mortintojn, vunditojn, arestojn kaj malliberigojn”, montras ĵusa studaĵo*, kaj, el la 95 palestinanoj mortigitaj de la israela armeo aŭ de la koloniantoj en 2017, kvindeko estis malpli ol 25-jara.* Sed ili estas ankaŭ plene frapitaj de la malfacilaĵoj de la ekonomio, kun senlaboreca kvoto taksita je 27 elcentoj (18 elcentoj en Cisjordanio, 42 elcentoj en Gazao), do unu el la “plej altaj de la mondo”, “de amplekso tre malofte atingita (...) post la Granda Depresio”, laŭ la Unuiĝinta Naciaro.* Proksimume triono el la 15-29-jaruloj estas senlaboraj en Cisjordanio (56 elcentoj en Gazao), kaj tiu proporcio altiĝas al preskaŭ la duono de la virinoj, kiuj estas la plej multaj junaj diplomitoj. Naciskale nur 40 elcentoj de la junaj palestinanoj estas integritaj en la labormerkato. Kvankam la kvoto de universitata lernado estas unu el la plej altaj en la araba mondo (44 elcentoj laŭ la Unesko), la studentoj havas nur tre malmultajn profesiajn laboreblecojn post la akiro de sia diplomo. Tre granda nombro inter ili devas turni sin al la nigra merkato, kie ili tre ofte ricevas pli malaltan salajron ol la minimuma difinita de la Palestina Instanco (2,40 dolaroj hore, do 2 eŭroj) kaj disponas pri nenia sociala protekto.

* “Palestinian Youth”, Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs (Passia), Jerusalemo, aprilo de 2017,.
* Kp. “Deaths in 2017”, Israel-Palestine Timeline.
* “Rapport sur l’assistance de la Cnuced au peuple palestinien. Évolution de l’économie du territoire palestinien occupé”, Conférence des Nations unies sur le commerce et le développement (Cnuced), Ĝenevo, 10-an de julio 2017.

Huda A., 20-jara, studas ĵurnalismon ĉe la universitato de Betlehemo, peco de verdaĵo sur la altaĵo de urbo obstrukcita , kien alfluas la busoj de turistoj el Israelo por mallonga vizito al la preĝejo de Naskiĝo. Tiu katolika establo akceptas 3.500 studentojn, el kiuj tri kvaronoj estas islamanoj kaj proksimume 80 elcentoj inaj. Huda devenas el Orient-Jerusalemo, kie la superaj palestinaj lernejoj estas malpermesataj de Israelo, bezonas ĉiutage tri horojn por veturi alen kaj reen inter la universitato kaj la Sankta Urbo, tamen nur ses kilometrojn fora, pro la israelaj baraĵoj. Ŝi priskribas situacion, kiu ne ĉesas malboniĝi: “La okupado pezas sur niaj studentaj vivoj. Ĝi diktas al ni niajn decidojn, ekzemple tiun de la universitato kie ni deziras studi. Se oni loĝas en Jerusalemo, oni pripensas dufoje antaŭ enskribi sin en Birzeit aŭ en Nablus, eĉ se nur pro la limigo de movlibereco trudata de Israelo.* Sed la universitato restas kokono, kiu ne instruas nin politike por alfronti tiun situacion. Por niaj pliaĝuloj, iri en universitaton signifis elekti partion kaj engaĝiĝi en ties agado. Tio jam ne okazas hodiaŭ.” Multaj renkontitaj studentoj kaj instruistoj bedaŭras, ke nek la Fataĥo nek la Hamaso havas politikan projekton kapablan mobilizi la junularon kaj favori la aperon de elitoj kapablaj anstataŭi la kapon de elĉerpita nacia movado.

* Pri la atencoj al la moviĝlibereco de la palestinanoj en Cisjordanio kp la mapon en la broŝuro “Palestine. Un peuple, une colonisation”, Manière de voir, n-ro 157, februaro-marto 2018 (en kioska vendo).

Tiun riproĉon ni poste plurfoje reaŭdis. En la universitato de Betlehemo ekzemple, kie partopreni en mateno de liberaj agadoj ebligas mezuri la ambiguon de la situacio. Unuflanke, en ombra korto, proksimume ducent gajmienaj kaj bruantaj studentoj partoprenas en ludo de demandoj-respondoj skandataj laŭ la sono de okcidentaj kanzonoj aŭ de libana popmuziko. Aliflanke, en malmulte okupata amfiteatro en studema etoso trideko da personoj sekvas debaton pri la disputata leĝo pri elektronika krimeco, kiun la Palestina Instanco adoptis en junio de 2017. Tiu teksto, oficiale destinita por reguligi la uzadon de Interreto kaj de la sociaj retoj, ebligas malliberigi ĉiun civitanon kies skribaĵoj atencas “kontraŭ la integreco de la ŝtato, la publika ordo kaj al la interna aŭ ekstera sekureco de la lando”, aŭ minacas “la nacian unuecon kaj la socian pacon”*. Tiu leĝo, kiun granda parto de la civila socio konsideras kontraŭa al la fundamentaj rajtoj, celas silentigi kaj puni la ĵurnalistojn kiuj malestimas la reĝimon, la oponantojn, sed ankaŭ la aktivulojn kaj la junulojn, tre aktivajn en la sociaj retoj, kie la kritikoj kontraŭ la potenco pluvas. Pri tio atestas la preterpasa aresto, fare de la palestinaj sekurecoservoj, de s-ro Issa Amro, respondeculo de “La Junularo kontraŭ la kolonioj”, movado en Hebrono (Al-Ĥalil), kiu en Facebook estis publike kritikinta la areston de ĵurnalisto alvokinta al demisio de s-ro Abbas. S-ro Amro estis jam arestita de la israela armeo en februaro de 2016 post organizi pacan manifestacion kontraŭ la koloniado.*

* Presidential Decree No. 16 of 2017 Regarding Cybercrime, artikoloj 20 kaj 51, Ramalaĥo, 24-an de junio 2017. La israela parlamento siavice adoptis en unua fazo, komence de 2017, leĝon, kiu devigas al Facebook forigi ĉian tekston kiu incitas al “perforto” aŭ al “terorismo”
* Kp “Aarid Al-Atrash et Issa Amro”, La Chronique d’Amnesty, Parizo, novembro de 2017.
Nabd, movado kontraŭ la okupado kaj kontraŭ la koloniado

Jasir D., 23-jara, enskribita en kurso pri ĵurnalismo, estas unu el la iniciatintoj de tiu debato. Li ne miras pri la manko de intereso de la studentoj por temo, kiu tamen koncernas ilin unuavice, nek pri la foresto de popola mobiliziĝo kontraŭ tiu teksto. “Niaj gepatroj estas incititaj de la registaro enŝuldiĝi por konsumi* kaj pro tio hezitas kontesti la establitan ordon. La junuloj siavice, iliaj vivkondiĉoj estas tiaj, ke ili volas ankaŭ amuziĝi. Do, oni donas al ili la iluzion ke ili povas fari tion kiel ie ajn aliloke. Tio ne signifas, ke ili ne havas politikan konscion; sed ili ne rekonas sin en iu el la ekzistantaj partioj.” Laŭ studaĵo de referenco, 73 elcentoj de la 15- ĝis 29-jaraj palestinanoj asertas, ke ili apartenas al neniu partio kaj esprimas grandan malfidon pri la institucioj.*

* S-ro Salam Fayyad, ĉefministro de la Palestina Instanco de 2007 ĝis 2013, en 2008 starigis disponojn, kiuj faciligis pruntojn por konsumado. Oni taksas ekz-e ke du trionoj de la mastrumoj de Ramalaĥo estas enŝuldiĝintaj. Kp. “Palestinian workers campaign for social justice”, Middle East Report, Richmond (Virĝinio), vol. 46, n-ro 281, vintro de 2016.
* “The status of youth in Palestine 2013”, Sharek Youth Forum, Ramalaĥo, 2013.

Manal J., 22-jara, studentino pri komunikaj sciencoj, sekvis la tutan debaton. Ŝi aplaŭdis la verkiston kaj kronikiston Hamdi Fraj, kiam li mallaŭdis “libermortigan leĝon, kiu celas silentigi la disidentajn voĉojn” kaj ne kaŝas sian koleron, kiam advokato proksima al la potenco asertas, ke “la malfacila situacio [de la palestinanoj] postulas reteniĝemon kaj senton de respondeco, ĉar totala esprimlibereco estas nek ebla nek dezirinda”. Ĉu ŝi sentas sin preta ankaŭ agi politike? Ŝi donas ĝenatan respondon: “Mi estas decidita fari tion, sed tio ne estas simpla. Ekzistas regulo, kiun ĉiuj junuloj konas: fari politikon, tio signifas, pli aŭ malpli frue, iri en malliberejon, ĉu israelan, ĉu palestinan. Por virino tio povas havi dramecajn efikojn. Trans la korpaj kaj moralaj sekvoj de mallibero, oni riskas neniam povi trovi edzon, ĉar nia socio restas tre konservativa, kaj ĉiaj onidiroj povas ruinigi la reputacion de virino kiu estis en malliberejo.” Ne ĉiuj arestitaj virinoj ĝuas la saman internacian komunikilan atenton kiel Ahed Tamimi, 16-jarulino, malliberigita en decembro de 2017, ĉar ŝi puŝis du israelajn soldatojn. Ekde 1967 proksimume 800 000 palestinanoj de la okupataj teritorioj estis metitaj en malliberejon fare de la israelanoj, do du plenkreskaj viroj el kvin — ofte sub la reĝimo de administra malliberigo, sen kulpigo nek proceso. El tiuj 800 000 oni nombras dek kvin mil virinojn.

Proksima de la ekstrema maldekstro, Wissam J., 26-jara, en la fakultato de socisciencoj en Birzet, ankaŭ spertis la malliberejon, same kiel multaj studentoj de la universitato, kiu estas konsiderata unu el la forĝejoj de la politikaj aktivuloj en Palestino (preskaŭ sesdek el ili estas aktuale arestitaj de Israelo, kaj proksimume okcent estis arestitaj de la armeo en la lastaj dek du jaroj). Li estis liberigita en 2015, post pasigi tri jarojn en la israelaj karceroj — kio signifas saman tempon da postrestinteco en liaj studoj. Kial li estis malliberigita? “Mi estis arestita kaj kondamnita pro “politika aktivismo””, respondas li al ni kun diskreta rideto, sen eniri detalojn. Same kiel liaj studkolegoj Rami kaj Jusef, Wissam aktivas en la Nabd (“batado” en la araba), movado de batalantaj junuloj kontraŭ la israelaj okupado kaj koloniado, “sed ankaŭ kontraŭ la Instanco, la politika divido interpalestina kaj la “normaligo” kun Tel-Avivo, kiun certaj NRO [neregistaraj organizaĵoj] kaj eminentuloj disvolvas”, akuzas Jusef. Naskita en Ramalaĥo en 2011, en la sekvo de la popola kontestmovado lanĉita de la Kolektivo de la 15-a de marto por alvoki al nacia unueco fronte al Israelo, Nabd deklaras sin “sendependa de la grandaj partioj”, li klarigas al ni, kaj aldonas: “Sed ni ne agas kontraŭ ili, eĉ se ni situigas nin ekster la tradicia politika kadro, kiu montris siajn limojn.”

La movado, konata kiel “maldekstra”, kiel Rami konfesas al ni, kaj de kiu certaj membroj ankaŭ venis el la islamisma movado, disvastiĝis en pluraj urboj de Cisjordanio kaj provas teksi ligojn kun la junuloj de Gazao. Li ankaŭ emfazas la popolan edukadon kaj agadas por la “realproprigo de la palestinaj identeco, historio kaj kolektiva memoro, minacataj de la dispecigo de la socio, kiuj favoras la novliberala politiko de la Instanco, sub la influo de la Monda Banko kaj de la okcidentanoj”. La membroj de Nabd volas cetere lukti kontraŭ la fragmentigo de la teritorio kaj eviti ke la disigo inter la grandaj urboj de Cisjordanio — sen forgesi la izolitecon de Gazao — definitive ankros la bildon de “insularo de aŭtonomaj urboj” en la palestina imagaro. “Ni proponas ankaŭ kulturajn kaj artajn aktivecojn. Ekzemple migranta teatro-grupo estiĝas en la tendaroj de rifuĝintoj, por revivigi la popolan kulturon de la lando”, aldonas Wissam.

Proponi kolektivan horizonton al la “Oslo-generacio”

“Tiuj membroj volas fari politikon “alie”, analizas Sbeih Sbeih, palestina socisciencisto kaj esploristo ĉe la universitato de Ajkso-Marsejlo, kiu proksime sekvas la evoluo de tiu movado. Al la retoriko de niaj gvidantoj pri la “ekonomia disvolvado”, la “konstruado de la ŝtato” kaj la “paco” ili kontraŭmetas modelon de rezistado — kontraŭ Israelo, sed ankaŭ sur ekonomia, politika, edukada kaj kultura niveloj — nome de supera celo, la liberigo de la tuta Palestino. Pro tio ili estas en la celilo de la israelaj instancoj kaj en tiu de la sekureco-servoj de la Instanco, kiel ĉiuj, kiuj dubindigas la ĝisnunan ordon.” La israelanoj en tio ne trompiĝis: unu el la fondintoj de Nabd, arestita lastan jaron, estas daŭre inter kradoj, kun la statuso de “administra arestito”. Bassel Al-Araj, proksima de la movado, siavice estis mortigita de la israela armeo en Al-Bireh (Ramalaĥo) la 6-an de marto 2017, fone de longa pelĉasado. Tiu 33-jara apotekisto devena el Al-Walajaĥ (Betlehemo), tre aktiva en la kontestado, sed ankaŭ en la aranĝoj de popola edukado, estis mallonge antaŭe liberigita de la fortoj de palestina sekureco, kiuj en aprilo de 2016 akuzis lin je “preparo de teroristaĵo”, kaj poste malliberigita dum ses monatoj. Lia morto estas altgrade la frukto de la sekureca kunlaborado inter la palestinaj informservoj kaj iliaj israelaj kolegoj, tre fifama ĉe la loĝantaro de la teritorioj.*

* “Beacon for palestinian youth”, Al-Jazira, 7-an de marto 2017,. Pri la sekureca kunlaborado inter Israelo kaj Palestino vd “En Cisjordanie, le spectre de l’Intifada”, Le Monde diplomatique, oktobro de 2014.

Nabt tute ne estas la sola organizaĵo de junuloj aktiva en Palestino. Sen nombri la aliĝojn al klasikaj asocioj (sporto, kulturo, solidareco ...), proksimume 40 elcentoj de la 15- ĝis 29-jaruloj partoprenas en simila movado, kaj en la lastaj jaroj aperis multaj kolektivoj, komitatoj kaj asocioj, kies slogano estas “la unueco de la palestina popolo”, kiel Gaza Youth Breaks Out (GYBO) aŭ Jabal Al-Mukabir Local Youth Initiative. Kreita en la jaro 2010 de gazaj bloguloj, la unua atakas samtempe la israelan okupadon, la korupton de la politikaj respondeculoj kaj la senzorgemon de la precipaj partioj. La dua, en Orient-Jerusalemo, famiĝis per organizado, la 16-an de marto 2014, de homa ĉeno ĉirkaŭ urbomuroj de la Sankta Urbo por protesti kontraŭ la juda koloniado kaj por reaserti la palestinan identecon. “Nia generacio volas novigi. Ĝi volas repensi la tradician politikan dialogon kaj tio klarigas la svarmon da iniciatoj, kiuj miksas kulturon, socialon, politikan engaĝiĝon kaj arton”, analizas Karim Kattan, esploristo kaj verkistoj devena el Betlehemo. Membro de la projekto El-Atlal (“la ruinoj”), kiu instigas junajn artistojn, esploristojn kaj verkistojn, ĉu palestinajn aŭ eksterlandajn, labori loĝante en Jeriĥo, li estas konvinkita, ke kreado “estas parto de la novaj manieroj de mobiliziĝo”. Tio ebligas ankaŭ, laŭ li, repensi la ligojn de solidareco inter okcidentanoj kaj palestinanoj. “La tempo de la NRO, kiuj pasigis tri monatojn ĉe ni kaj kiuj revenas kun la sento esti plenumintaj sian devon, tiu tempo jam pasis. La eksterlandanoj — nome francoj — ne plu venu por “okupiĝi pri ni”, sed por labori kun ni. Kaj por lerni de ni same kiel ni lernu de ili.”

Sed kia estas la efiko de tiuj movadoj, ilia pezo en la socio? Laŭ Abaher El-Sakka, profesoro pri sociscienco en Birzeit, “oni ne trotaksu ilian influon, relative limigitan pro la malgranda spaco, en kiu ili povas agadi, la blokadoj ligitaj al la strukturoj de la potenco kaj, kompreneble, pro la israela subpremado. Sed movadoj kiel Nabd povas krei energion kaj prepari la terenon por estontaj gravaj socipolitikaj ŝanĝoj. Certas ke ili proponas solvon por kolektiva engaĝiĝo al la junaj palestinanoj, kiuj seniluziiĝis pro la foresto de perspektivoj kaj pro la maleblo ludi decidan rolon en la socio. Multaj el tiuj junuloj, kiuj sentas sin lasitaj al si mem, bloke reĵetas ĉiujn partiojn kaj retiras sin en sin mem, kun la risko ke iuj el ili turnas sin al perfortaj agoj.” Tio okazis nome dum la leviĝo de 2015-2016, dum kiu multiĝis izolitaj atakoj, ofte per simpla tranĉilo, kontraŭ la israelaj soldatoj kaj koloniantoj en la okupataj teritorioj. Tiuj atakoj plejparte fariĝis de junuloj malpli aĝaj ol 25 jaroj, sendependaj de partioj kaj sen deklaro de farinto.* Ili sekvigis sovaĝan subpremadon, kun 174 palestinanoj mortigitaj inter oktobro 2015 kaj februaro 2016.

* Kp Sylvain Cypel, “Pourquoi l’Intifada des couteaux continue”, Orient XXI, 24-an de februaro 2016.

Pri tiuj agoj de malespero multaj el niaj interparolantoj diras, ke ili komprenas ilin kaj rifuzas kondamni ilin.* Anissa D., 25-jara, vivas en la rifuĝinto-tendaro de Jenin, kie 70 elcentoj de la dek tri mil loĝantoj estas senlaboraj. Kiel infano ŝi spertis la israelan ofensivon de aprilo 2002 kontraŭ la tendaro, kiu mortigis oficiale kvindek du homojn inter la palestinanoj (almenaŭ ducent laŭ la loĝantoj). Sen kvalifiko, ŝi laboras kiel mastrumistino en hotelkomplekso norde de la urbo, kies klientoj estas precipe palestinanoj el Israelo. Ŝi konfesas, ke ŝi ofte pensas uzi perforton. “Mi bridas min, ĉar mi scias, ke la israelanoj punos mian tutan familion kaj ĉar ĉia nia ribelo estis pagita altpreze. Sed mi tute ne eltenas la sorton de mia popolo. Mi ne povas malribeli. Mi admiras tiujn, kiuj donis sian vivon por nia afero.” Por Huda, studantino pri ĵurnalismo en Betlehemo, “la individuaj atakoj kontraŭ la soldatoj ĉe la bariloj estas rimedo kiel aliaj por rezisti al la okupado, por meti perforton kontraŭ la perforto praktikata de Israelo.” Jusef, de Birzeit, siavice opinias, ke “tiuj ekstremaĵoj estas la frukto de giganta frustro vide al la eternigo de la koloniado, al la ĉiutagaj ĉikanadoj ĉe la kontrolejoj kaj al la komplete ŝtopita horizonto.” Tian vidpunkton esprimas antaŭ ni, pli abrupte, Mohsen B, dudekjara vendisto en nutraĵvendejo de la malnova urbo Napluso: “Ekde mia naskiĝo la israelanoj permesis al mi unu solan fojon iri al Jerusalemo, kaj mi sentas min kvazaŭ strangolata ĉi tie, enfermita en mia propra lando. Mi ne havas ŝparaĵojn, nek virinon, kaj mi ne faris superajn studojn. Mi oferis min por la patrujo restante ĉi tie, sed nun mi deziras nur unu aferon: foriri eksterlanden. Aŭ tion, aŭ ĵeti min sur soldaton ĉe barilo ...” Kiel la plimulto el niaj interparolintoj, Mohsen havas nenian simpation por armitaj movadoj kiaj Al-Kajdo aŭ la Organizaĵo de Islama Ŝtato (OIŜ).

* Vd pri tio, kion Leo Trocko skribis pri la murdo al germana faŝista ambasadoro en Parizo, fare de la juna judo Grynspan: “Por Grynspan. Kontraŭ faŝistaj pogromklikoj kaj stalinistaj friponoj”; vd pri tio ankaŭ Leo Trocko: “Pri la teroro” kaj “Ilia moralo kaj la nia”, ĉiuj tri eseoj en: Leo Trocko: Ilia moralo kaj la nia [...], Embres-et-Castelmaure, Monda Asembleo Socia (MAS), 2017, 92 paĝoj, ISBN 978-2-36960-111-1 [= MAS-libro n-ro 196], respektive p. 53-57; 58-63; 7-52. -vl
En Hebrono, beton-muroj kaj detektaj portikoj

Por Majdi A., 28-jara figuro de la rifuĝinto-tendaro de Deiŝeĥ, en Betlehemo, la ekzilo ne estas opcio. Tiu tendaro, unu el la plej grandaj de Cisjordanio, kie vivas dek kvin mil homoj, ebligas plene mezuri la senlaborecon de la junularo. “Deiŝeĥ estas en la celilo de la israela armeo, kiu tre ofte invadas ĝin, kiel la plej multajn rifuĝintejojn, klarigas al ni Majdi. La plej multaj arestitoj estas junuloj, akuzitaj alvoki al perforto en Facebook aŭ ĵeti ŝtonojn kontraŭ la soldatoj. Pli ol cent estis vunditaj en la kolizioj dum la ses lastaj monatoj. Oni nombras cetere du mortintojn 21- kaj 18-jarajn, [en 2017] kaj proksimume okdek knabojn handikapitaj, intence celitajn al la kruroj.” Kiam ni demandas lin pri la minacoj, kiuj pezas sur la junuloj, kiuj oponas la okupadon aŭ la politikon de la Instanco, li senorname respondas: “Ni ne povas protesti aŭ politike agi alie ol kontrolate de la potenco; ni suferas premojn de ambaŭ flankoj. La sola solvo estas engaĝiĝi pace. Mi ekzemple decidis resti ĉi tie, ne iri eksterlanden, kaj agadi favore al la komunumo per socialaj kaj kulturaj agadoj. Mi restos ĉi tie por defendi niajn rajtojn, eĉ se mi devas ĉe tio lasi mian vivon.”

Se resti en Palestino estas ago de rezistado en la senco de la sumudi (“tenaco” en la araba), reveni tien estas tute sama. Tion opinias Maher L., 26-jara komercisto en la malnova urbo de Hebrono, kelkcent metrojn de la tombokelo de la patriarĥoj (aŭ moskeo Ibrahim). La palestina loĝantaro de la historia centro duoniĝis en la lastaj dudek jaroj. La ses mil restantaj loĝantoj estas submetitaj al konstanta premado de okcent koloniantoj aparte agresemaj kaj de proksimume tri mil soldatoj. Betonmuroj, kontrolejoj, turnpordoj por filtri la pasadojn, kontrolfilmiloj kaj portikoj kun metaldetektiloj instalitaj de la israela armeo, kradretoj metitaj de la komercistoj por protekti la malmultajn butikojn ankoraŭ malfermitajn kontraŭ objektoj kaj malpuregaĵoj ĵetataj el la etaĝoj fare de koloniantoj, palestinaj domoj damaĝitaj de tiuj lastaj: vivi ĉi tie estas infero. Maher, kun vizaĝo maljuniĝinta, rekonas tion, sed diras, ke li ne volas plu forlasi sian landon post esti eksterlande dum tri jaroj. “Mi ekziliĝis en Germanujo, sed la revoko al mia naskiĝlando estis pli forta. Mi povus ree foriri. La koloniantoj kaj la organizaĵoj, kiuj subtenas ilin, instigas nin fari tion; iuj eĉ proponas monon. Tio estus orpluvo: mia komerco estas mortonta, ĉar maloftegas la aŭdaculoj kiuj riskas veni ĉi tien por fari siajn aĉetojn ĉe ni. Sed mi vendos neniam kaj mi restos ĉi tie, kio ajn okazos. Mi atendas. La tempo ne estas nia malamiko.”

Akram BELKAÏD

kaj

Olivier PIRONET.

Entuziasmo de scienculoj, malaprobo de loĝantaroj

Ĉina hipokriteco pri Genetike Modifitaj Organismoj (GMO)

Je la unua fojo, rizo genetike modifita fare de sciencaj esploristoj en Wuhan, (Ĉinujo), estis validigita de usonaj instancoj pri kontrolo de nutraĵoj kaj medikamentoj, la 11-an de januaro. Ĝi tamen ne povas esti produktata sur la ĉina teritorio. Jen la paradokso de Pekino, kiu kuraĝigas esploradon sed oficiale limigas la kultivadon, fronte al oponema loĝantaro.

MAJO 2017. Necesis helpo de taksiisto kaj tutan matenon trairante la kurbajn vojojn de Shoushan por fine malkovri la prov-bazon de kultivado de genetike modifita rizo. En tiu urbeto, kie loĝas dek ses mil homoj, situanta en montaro kovrita de subtropika abunda vegetaĵaro je dudek kilometroj de la urbo Fuzhou, ĉefurbo de Fujian-provinco (sudorienta Ĉinujo), neniu el la demanditaj loĝantoj konas la esprimon “genetike modifita organismo” (GMO)

Tamen, funde de sakstrato, sur plene malfermita pordeto kaj sen ia ajn kontrolo, kuŝas plato mencianta: “Nacia bazo de mezaj testoj kaj industriigo de genetike modifita rizo”. De 2009, danke al la ses milionoj da juanoj (769 000 eŭroj) da investo fare de la centra registaro kaj al la kvar milionoj da juanoj (512 000 eŭroj) da loka financado, tiu 17-mu-vasta (= 11,33 hektaroj) tereno estas administrata de la Akademio de agrokulturo de la provinco, kunlabore kun la pekina teamo de la esploristo Zha Zhen, unu el la “papoj” de la GMO-esplorado en Ĉinujo. Sub ok grandaj vitrodomoj, meze de ordinara rizkampo, kreskas miloj da genetitke modifitaj plantetoj, en cento da cementaj kuvoj. Ĉe ĉiu kuvo, enpikita etikedo precizigas plantodaton kaj nomon de la teamo prizorganta ĝin.

Rivelado de fama televid-elsendo

LA EKZISTO de tiu genetike modifita rizo estis erare rivelata per komuniko de la provinco-gvidantoj, la 26-an de novembro 2010. Subskribita de la nutraĵ-buroo, la servo de nutraĵa sekureco, la administrejo de agrokulturo kaj tiu de komerco kaj industrio, kaj titolita “Informado pri intensigo de kontrolo kaj administrado de la genetike modifita rizo”, ĝi malpermesis ĝian vendadon sur la bazaroj de Fujian. Eĉ se la komuniko restis nur kelkajn tagojn sur la retejo de la registaro, la dubo pri la ekzisto de la kreskaĵo estis ja forigita.

Ĉinujo estis inter pioniroj por ellaborado de GMO. Ĝi eĉ produktis, en 1988, tabak-plantaĵojn rezistantajn al virusoj*. Sed ĝi hodiaŭ permesas komercocelan kultivadon de nur du genetike modifitaj organismoj: kotono kaj papajo. Multfoje, la ministrejo pri agrokulturo publike asertis, ke estas neniu alia. Tamen unua granda skandalo ekaperis en julio 2014 en Wuhan, ĉefurbo de Hubei, centra provinco. Danke al “Xinwen diaocha”, fama enketo-elsendo de la centra Televido de Ĉinujo (CCTV), la debato pri GMO-kultivaĵoj akiris naciskalan gravecon. La ĵurnalistoj elmontris, ke tri el la kvin rizosaketoj, kiujn ili aĉetis en superbazaro de la urbo enhavas rizon Bt 63, kies genetika kodo estis modifita por produkti toksinon — Cry 1 Ac — kapablan elradikigi la piralojn, kiuj damaĝas la plantojn. Ĝin enkondukis la teamo de Zhang Qifa, de la ĉina Akademio pri sciencoj, profesoro ĉe la agrokultura universitato Huazhong, en Wuhan, kaj respondeculo de la esplor-programo pri la genetike modifita rizo.

* Vd. Zhang Tao kaj Zhou Shundong, “L’impact économique et social de l’utilisation d’organismes génétiquement modifiés en Chine”, Perspectives chinoises, Hongkong, marto-aprilo 2003.

Tiu elsendo efikis kvazaŭ bombo en la lando, kvankam la informo estis, kiel ofte okazas, importita el eksterlando, kie ĝi estis konata de dek jaroj. Ja, en decembro 2004, Zhang Qifa konfirmis al la usona magazino Newsweek, ke semo-entrepreno de Wuhan vendas semojn de genetike modifita rizo. Li precizigis, ke ilia kulturo etendiĝas sur pli ol 100 hektaroj.*.

* Craig Simons, “Of rice and men”, Newsweek, Nov-Jorko, 20-a de decembro 2004.

Greenpeace-Ĉinujo tiam kondukis surloke enketon dum du monatoj. Laŭ ĝia raporto “La kontraŭleĝaj genetike modifitaj rizoj poluas la ĉinan rizon”, publikigita en aprilo 2005, 950 ĝis 1 200 tunoj da genetike modifita rizo jam cirkulis sur la bazaroj de Hubei-provinco. La kulturitaj areoj atingis tiam inter 1333 kaj 1666 hektaroj. Greenpeace avertis pri la riskoj je plietendiĝo de tiuj kulturoj. En lando, kie la neregistaraj organizoj (NRO) estas strikte kontrolataj de la regantoj*, Greenpeace estas kvazaŭ la sola, kiu havas la rimedojn por enketi surloke. Ĉiu el ĝiaj raportoj estas amplekse citita de la ĉina gazetaro, malgraŭ ke ĝi estas tre kontrolata — kio pruvas, ke tiu demando dividas la naciajn gvidantojn.

* Vd. Guillaume Pitron, “En Chine, la ligne rouge du virage vert”, Le Monde diplomatique, julio 2017.

Kvin jarojn poste, raportaĵo de la pekina magazino China News Weekly reprenis la enketadon kaj montris, ke la plantado okazis grandskale en Hubei-provinco. Malgraŭ foresto de permeso, “la kultivado de genetike modifita rizo por surmarketigo estas efektiva realo”, konstatis la semajngazeto. Nova raporto de Greenpeace en 2010 notis, ke tiu rizo estis vendata (kaj ankaŭ derivitaj objektoj) en tri aliaj sud-orientaj provincoj de Ĉinujo (Guangdong, Fujian, Hunan). Du jarojn poste, Jiang Goaming, ĉefesploristo ĉe la botanika Instituto de la ĉina Akademio de sciencoj opiniis sur sia blogo, ke en alia provinco de sudoriento, Zhejiang-provinco, ok milionoj kaj duono da loĝantoj jam manĝis genetike modifitan rizon, sen scii tion.

La ministrejo pri agrokulturo ne respondis al niaj petoj. Ĝi nur publike ripetas, ke “Ne ekzistas senpermesa kultivado de GMO”. Oni tamen povas trovi tian rizon ekster la landlimoj. Laŭ la Servo pri sano kaj nutraĵ-sekureco de la Eŭropa Komisiono, inter 2006 kaj 2013, la Komisiono lanĉis 197 avertojn pri produktoj entenantaj nemenciitajn GMO-jn, venintaj el Ĉinujo kaj Hong-Kongo, inter kiuj 194 koncernis rizon. De 2014 ĝis 2016 (lastaj konataj statistikoj), la nombro de avertoj malkreskis: dek naŭ pri rizo kaj unu pri papajo.

Komence de 2016, post okmonata enketo en Liaoning-provinco (Nordoriento), unu el la strategiaj cerealaj regionoj de la lando, Greenpeace ĵetis alian bombon: el sep provekzempleroj kolektitaj sur la bazaro de maizo-semoj, ses estis genetike modifitaj. En la kampoj, inter la elprenoj, kiujn la organizaĵo faris laŭ hazarda maniero en kvin distriktoj, 93% estis GMO. Tiuj devenis de la usona Monsanto, de la svisa Syngenta,(aĉetita de la ĉina kemia konglomerato ChemChina en 2017) kaj usonaj semvendistoj Pioneer Hi-Bred kaj Dow Chemical. “Neniu el tiuj genetike modifitaj maizoj ricevis permeson en Ĉinujo por komerca kultivado”, substrekas Greenpeace-Ĉinujo en raporto publikigita sur ties retejo. La regantoj asertas ke tio estas izolita kazo.

La apuda provinco Heilongjiang, fama pro la alta kvalito de siaj cerealaj kultivaĵoj, ne estas domaĝata. La ekonomika ĵurnalo de Pekino, Zhong-guo Jingying Bao asertis tion: “Kamparanoj de Heilongjiang kultivas genetike modifitan sojon [kiun oni trovis en la rikoltoj en 2013 kaj 2014] La deveno de la semoj estas mistero.” Sama mistero ekzistas je tri mil kilometroj okcidente, en la aŭtonoma regiono Xinjiang. En majo 2016, la agrokultura administracio de Fuhai-distrikto, en la Altay-prefektejo, detruis kontraŭleĝan maizo-agron 133 hektarojn vastan. Tamen, la koncernita agrokulturisto, s-ro Liu Yongjun, ĵuris al la ĵurnalisto de la magazino Caixin, ke li estas senkulpa. “La problemo venas de la semo-kompanio. Mi tute ne estis informita”, li asertis.

Oficiale, ekzistas kvin etapoj por povi kultivi GMO: esploroj en laboratorio; meza testado dum unu ĝis du jaroj en duonfermita loko, kaj la areo ne povas esti pli ol 0,2 hektaro; primedia testo post kultivado en la naturo sur areo limigita je 2 hektaroj kaj por unu ĝis du jaroj; antaŭ-surmerkatiga testado, dum unu ĝis du jaroj; permeso pere de patento de “biosekureco”. Pekino atribuis nur sep patentojn de biosekureco: por tomato, petunio, pimento, rizo, maizo, papajo kaj kotono. Nur tiuj du lastaj ricevis permeson esti kultivataj kaj surmerkatigataj.

“La ĉina registaro estas postulema nur surpapere. En la realo, estas problemoj”, singarde reagas s-ino Li Yifang, respondeculino de la programo agrokulturo kaj nutrado sine de Greenpeace-Ĉinujo. Laŭ Xue Dayuan, profesoro ĉe la Instituto de vivo-sciencoj kaj de hommedio de la Minzu-universitato de Pekino, “tiuj genetike modifitaj semoj devenas de ĉinaj esploristoj”, kiuj importas aŭ kreas ilin. Li ankoraŭ memoras pri la konfisko de rizagro, kies kultivado ne estis permesita en 2005: oficiale pli ol 666 hektaroj estis detruitaj laŭ ordono de la agrokultura administracio de Hubei. “Reale, nur 6,66 hektaroj, li taksas, Kiu, en Ĉinujo, pretas detrui 666 hektarojn da kulturoj?” Des pli, ke “kelkaj esploristoj deziras ĝuste kapti la okazon por antaŭenigi la frukton de siaj esploroj kaj testi ties produktojn”.

Laŭ ĵurnalisto de Kantono, kiu realigis serion de raportaĵoj pri la temo kaj kiu deziras resti anonima, “la celo [de kelkaj esploristoj] estas atingi situacion de ne returnebla faro”. Nuntempe, nek la semoproduktistoj, nek la semvendistoj, nek la esplor-teamoj, nek la kamparanoj agnoskas sian respondecon en la kontraŭleĝa cirkulado de tiuj semoj.

Studaĵoj influitaj de la semo-produktistoj

CELE konvinki oponeman loĝantaron, kelkaj esploristoj starigas kontraŭfajrojn. En majo kaj junio 2013, gustumadoj de genetike modifita rizo okazis en dudeko da urboj; miloj da homoj tion partoprenis. Tiujn eventojn parte organizis la agrokultura Universitato Huazhong, ne sen instigi iom da malfido. “Kial la profesoro Zhang Qifa montris al ni tiun gustumado-scenon? Preter la celo de priscienca edukado de la loĝantaro, kiaj kromceloj kaŝiĝas?”, sin demandas la kantona ĵurnalisto. Respondo verŝajne estas en la fakto, ke la profesoro gvidis redaktadon de malferma letero subskribita de sesdek unu akademianoj postulanta, ke “industriigo de kultivado de la genetike modifita rizo ne estu prokrastita; la malo estus malutila al la lando*.

* Nanfang Dushi Bao, Kantono, 20-a de oktobro 2013.

En Francujo, teamo de la nacia Instituto pri agronomia esploro (INRA) demonstris, ke proksimeco inter esploristoj kaj la semo-industrio ne restas senefika: “Ĉi tiuj interes-konfliktoj havas evidentan influon al la konkludoj de la publikaĵoj. Kiam ekzistas interes-konflikto, la konkludoj havas 49% da ŝancoj esti pli favoraj al la semoindustrio*.” Tio nature veras pri Ĉinujo, kie la rilatoj inter sciencistoj kaj semo-produktistoj ŝajnas tre implikitaj. Tiel, la 2-an de decembro 2004, la akcioj de la semo-kompanio LeFeng kreskegas en la borso kiam ĝi anoncas en komuniko, ke ĝi “decidis fondi bioteknologian kompanion kun la grupo Fengle, la Instituto de genetiko kaj disvolvo-biologio de la ĉina Akademio de agrokulturaj sciencoj de la provinco Fujian, por esplorado kaj disvolvado de novaj subspecioj de hibrida genetike modifita rizo rezistanta al insektoj”. La valoro de tiu kompanio estis 30 millionoj da juanoj (3,8 milionoj da eŭroj); ambaŭ institutoj posedis respektive 18% kaj 17%, kaj kundividis sian talenton kaj famecon*. Su Jun, esploristino pri GMO en la Akademio de agrokulturaj sciencoj de Fujian, asertas hodiaŭ ke ŝia instituto ne plu posedas akciojn de tiu bioteknologia kompanio de almenaŭ tri jaroj.

* Thomas Guillemaud, Éric Lombaert kaj Denis Bourguet, “Conflicts of interest in GM Bt crop efficacy and durability studies”, PLOS One, 15-a de decembro 2016, http://journals.plos.org
* Nanfang Zhoumo, Kantono, 9-a de decembro 2014.

Zhang Qifa, la figuro de la ĉinaj GMO, siaflanke ne estas domaĝita de suspektoj pri interes-konfliktoj. Membro de la ĉina Akademio de sciencoj kaj responsulo de la esplorado pri la rizo Bt-63, li ankaŭ estras la takso-komitaton de la Monsanto-studstipendio*. Li ankaŭ estis ĝenerala direktoro de la kompanio Keni, en Wuhan, specialiĝinta pri genetike modifita rizo, fondita en februaro 2001 kaj likvidita kvar jarojn poste.

* Kreita la 13-an de februaro 2009, la Monsanto-studstipendio estas ĉiujare atribuata al dudek kvin studentoj de la agrokultura Universitato Huazhong. Ĝi estas 160 000 dolaroj por kvin jaroj.
La registaro masive investas

PLI ĜENERALE, du trionoj de la membroj (inter kvindek ok kaj sepdek kvin laŭ la sesioj) de la komitato, kiu atribuas la patenton de biosekureco estas esploristoj specialistoj pri GMO. Pluraj el ili posedas patenton aŭ atendas la ekzamenadon de sia peto ricevi ĝin, eĉ se ili ne tion deklaras publike; malmultaj havas kiel esplorfakon hommedion aŭ nutran sekurecon. Jia Shirong estas perfekta ekzemplo de tio: esploristo ĉe la Instituto pri bioteknologio de la ĉina Akademio de agrokulturaj sciencoj, scienca responsulo kaj direktoro de semo-kompanio en Shenzhen, li ĉeestis kiel membro de la unua ĝis la tria sesio de la sekurec-komitato de 2002 ĝis 2013. “Ĉu la takso de la komitato estas vere justa?”, sin demandas Xue Dayuan.

Krom tiuj malklaraj ligoj inter la scienculoj kaj la kompanioj, la manko de profesia moralo de kelkaj esploristoj timigas. En 2008, en Hunan-provinco, grupo de dudek kvin infanoj de 6 ĝis 8 jaraĝaj estis uzataj kiel kobajoj por “ora rizo”, genetike modifita rizo por pliigi ties enhavon en beta-karoteno. De la 20-a de majo ĝis la 23-a de junio, ili manĝis 60 gramojn da ĝi ĉiutage senscie de ili aŭ iliaj gepatroj. Tiu studo gvidita de Tang Guangwen, profesorino pri biologio, responsulino de la Laboratorio pri sano kaj sekureco de la Tufts-universitato, en Usono, kaj subtenita de la usona ministrejo pri agrokulturo, estigis nacian skandalon en Ĉinujo kiam la afero estis rivelata kvar jarojn poste*.

* The Beijing News, 7-a de decembro 2012.

Ofte, la ĉinaj respondeculoj substrekas la dilemon de la lando, kiu posedas 7% de la agroj de la planedo sed devas nutri preskaŭ 20% de la tutmonda loĝantaro. En 2006 la mez- kaj long-daŭra nacia Plano por disvolvado de scienco kaj teknologio (2006 ĝis 2020) klasigis la esploron pri genetike modifitaj specioj je la sama prioritata rango kiel la disvolvado de naftokampoj kaj gasokampoj, aŭ la projekto de granda aviadilo en la aerspaca programo. Du jarojn poste, la centra registaro antaŭvidas investi 20 miliardojn da juanoj (2,56 miliardoj da eŭroj) en la esplorado pri la GMO-j de nun ĝis 2020.

Ŝajnas tute logike al la ministrejo pri agrokulturo, ke Ĉinujo, granda agrokultura produktanto, akiros lokon en la teknologioj de genetikaj modifoj. La ministro Han Changfu eĉ deklaris, okaze de gazetar-konferenco en Pekino, la 6-an de marto 2014, ke li manĝas “nutraĵojn baze de krudmaterialoj genetike modifitaj, kiel ekzemple sojo-oleon”. Sed, fronte al la ĝenerala kreskanta suspektemo de la loĝantaro, en lando kiu spertis sinsekvon de nutraĵ-skandaloj, kie la regantaro perdis iom post iom ĉiun krediton rilate al la nutrosekureco, la sinteno de la registaro restas hezita. Tiel, en 2014, la prezidanto Xi Jinping koncedis, ke la GMO-j, kiel “nova teknologio”, “estigas en la socio debatojn kaj dubojn; tio estas normala. Ni devas esti aŭdacaj en la esplorado, sed singardaj en la surmerkatigo”. Kaj li precizigas: “Ni ne povas lasi la eksterlandajn kompaniojn domini la merkaton*.”

* Chuin-Wei Yap,“Xi’s remarks on GMO signal caution”, China real time report, 9-a de okctobro 2014, https://blogs.wsj.com
Pli ol 70% da oponantoj

DE TIAM, la tendaro de la oponantoj, jam en malfavora situacio, ŝajnas eĉ pli malfortigita . Cui Yongyuan, eksa fama prezentisto de CCTV-televidĉeno, fariĝis figuro de la kontraŭ-GMO-aktivismo. Membro de la politika konsultiĝa Konferenco de la ĉina popolo, kiu kunvenas unufoje jare por “konsili” la registaron, li ne disponas pri armiloj pli efikaj ol la aliaj. “La unuan fojon, la regantoj ŝajnigis pristudi mian proponon pri la GMO-demando, sed la sekvajn fojojn, ili plene ignoris ĝin”, li bedaŭras. Sur Weibo, la plej influa socia reto de la lando, li proponis pli efikigi la kontrolojn, kaj krei etikedsistemon kaj sistemon de sendependa takso de la nutraĵ-sekureco. La propono eĉ malaperis el lia konto.

Pli ol 70% de la ĉinoj klare atestas pri sia malinklino al GMO, laŭ la Blanka libro “Analizo kaj prospektivo de la ĉina socio en 2017”, kiu publikigas opinienketon kondukatan de la ĉina Akademio de sciencoj kaj teknologio por disvolvado kaj la Ĵurnalo de la sciencoj kaj de la teknologio*. Kaj, se kredi la Internacian Servon por la akiro de agrokulturaj bioteknologiaj aplikaĵoj (ISAAA), la areo de la genetike modifitaj kultivaĵoj malkreskas: 2,8 milionoj da hektaroj en 2016 — la oka rango en la mondo — tio estas 900 000 hektaroj malpli ene de unu jaro. Fine de 2016, la provinca leĝdona Asembleo de Heilongjiang, tritiko-rezervejo de la lando, promulgis leĝon malpermesantan kultivadon de GMO sur ĝia teritorio. Klara respondo al la enketo lanĉita en dek tri urboj de la loka registaro, kiu montris, ke pli ol 90% de la enketitoj oponas al tiuj produktoj...

* En Francujo, el dek pridemanditaj personoj, ok deklaras sin kontraŭaj, laŭ IFOP-opinienketo — Dimanche Ouest-France, 27-a de septembro 2013.

Ekstera premo ludas ne neglekteblan rolon. Okaze de la Forumo pri la daŭrigebla produktado en Ameriko kaj pri la komerco kun Ĉinujo, organizita la 28-an de marto 2017 de la internacia Unio de la sojo-kulturistoj, s-ro Pedro Manuel Vignau, prezidanto de kamparana asocio, konfesis: “Se bioteknologio ne povas ricevi permeson en Ĉinujo en oportuna momento, ni ne povos kultivi tiun genetike modifitan sojon en Argentino*.” En Fuzhou, en la ejoj de la Akademio de agrokulturaj sciencoj de Fujian, la esploristino Su Jun kalkulas kun la tempo: “Kiam Usono permesos surmerkatigon de genetike modifita tritiko, aŭ se grava natura katastrofo, kiel sekeco, okazas, la genetike modifita rizo estos surmerkatigita en Ĉinujo.” En 2016, jam, Ĉinujo importis 83,91 milionojn da tunoj da sojo, precipe genetike modifita.

* Caixin, Pekino, 29-a de marto 2017.

ZHANG ZHULIN

Centjara konflikto

Ĵus aperis, en la franca, “Palestine. Un peuple, une colonisation” [Palestino. Popolo, koloniado]. Manière de voir, Le Monde diplomatique.

Ekde 1948 kaj la starigo de Israelo la palestinanoj neniam ĉesis batali por defendi sian teron kaj sian rajton vivi en sendependa kaj suverena ŝtato. Malgraŭ obstina rezistado, ilia nuntempa historio estas miksita kun longa listo da malvenkoj, da elreviĝoj, da subpremadoj kaj da kolektivaj punoj.

Post la fiasko de tiu “pacprocezo” naskita de la Oslaj Interkonsentoj de 1993 la israela dominado trudas ĉiutagan humiliĝon, al kiu aldoniĝas la rivalecoj kaj politikaj dividoj — ĉefe kiam la perforto, kelkfoje fratomurda, trudiĝas inter la du grandaj palestinaj partioj. La Palestina Instanco (en la naciaj lingvoj ofte nomata Palestina Aŭtoritato), gvidata de s-ro Maĥmud Abbas kaj kiu estas konsiderata kiel la proparolanto de la aspiroj de ĝia popolo, troviĝas en la granda kaj konstanta kontraŭeco inter la kondamno de la okupado kaj paciĝema sinteno, nome pri sekureco. La Hamaso, siaflanke en la potenco en Gazo dum jam deko da jaroj, intertempe perdis la spiron.

Tiu ĉi kajero de Manière de voir en unua parto revenas al la originoj de la israela-palestina konflikto kaj al la lastatempaj evoluoj. La dua parto vidigas la realojn de la kolonia okupado de la palestinaj teritorioj, dum la lasta okupiĝas pri la internaciaj implikiĝoj en alfrontiĝo, kiu ne ĉesas. Novaĵo en tiu ĉi numero estas grandformata afiŝa mapo, kiu ebligas kompreni la konflikton per la ĉiutagaj malfacilaĵoj de la palestinanoj libere cirkuli sur sia propra tereno. Tiu originala dokumento estis konceptita laŭ la lastaj disponeblaj donitaĵoj kaj atestoj kolektitaj surloke.

Simbolo de biologia diverseco en la destino de besto

Kion abeloj flustras en homajn orelojn

Abeloj ne malaperas ĉie en la terglobo, kaj ilia formorto ne nepre minacas ĉian agrikulturon. Definitive ĉesigi ĉi tiujn alarmismajn kredojn, aliflanke, devus ebligi pli bonan komprenon pri tio, kio estas rivelata de la senprecedencaj perdoj kiujn abelistoj spertas en iuj mondopartoj, kaj pri la gravaj danĝeroj prezentataj de la profundaj ŝanĝiĝoj en agrikulturaj sistemoj.

Kun la unuaj sunbrilaj tagoj antaŭ printempo, ekaperas mielabeloj (Apis mellifera). Malsama ol aliaj societemaj kaj solecaj abeloj, ĉi tiu specio, indiĝeno de vastega regiono ampleksanta Eŭropon, Proksiman Orienton kaj Afrikon, estas malsovaĝigita ĉie en la planedo, kun multaj lokaj varioj. Kunpremataj en grapoloj, la abeloj pasigis la plej malvarmajn monatojn en siaj abelujoj, vivtenante sin nur per siaj rezervoj el mielo. Nun, venis la tempo kiam la abelisto faras siajn unuajn vizitojn ... kaj propraokule vidas la amasmortojn.

Kiam mi komencis, mi perdis 5% en la vintro. Hodiaŭ, la perdoj estas 30%!” diris Bernard Tiron kiu estas laborinta 35 jarojn en la valo Valgaudemar (Haute-Alpes). Ekde la 1980aj jaroj, la mortado de abeloj eksplodis en plimulto de la mezvarmaj regionoj de la mondo: Eŭropo, Japanio, Sudameriko, Nordameriko. Iu kanada aŭtoro, ekzemple, skribis pri sia lando tiel ĉi: “La nunaj indicoj ĉirkaŭ 25% estas eksterordinaraj, kaj ili estus katastrofaj laŭ ekonomia vidpunkto se ili persistus mezlongatempe*.” “Konsidere la kondiĉojn hodiaŭ, mi ne okupiĝus pri abelkulturo” diris s-ro Tiron, specifante la aperantajn malfacilaĵojn kiujn li vidas: “Jam ne estas floroj en la paŝtejoj, ni falĉas antaŭ ol la floroj ekfloras por povi havi du rikoltojn da fojno kaj doni al la bovinoj verdan paŝtaĵon tiel, ke ili donu la maksimuman kvanton da lakto. Heĝoj ankaŭ malaperas.” S-ro Tiron diris, ke io misas en la kampoj kie la abeloj kolektas nektaron. “La varioj de kolzaj semoj kaj sunfloroj, kiujn oni kultivas hodiaŭ, donas malpli da nektaro. Antaŭe, lavendo floris dum tri aŭ kvar semajnoj, sed nun nur ok tagojn. La rikoltado de floroj komencis pli frue, kaj ne ĉiuj rikoltaĵoj estis rikoltitaj en la sama mallonga periodo. La floroj estis tonditaj permane per serpo kaj la abeloj havis tempon por kolekti nektaron kaj plu flugi antaŭe de la rikoltantoj. Sed hodiaŭ, la maŝinoj ensuĉas la florojn kune kun la abelojn!” Io ankaŭ misas ĉe la abeloj. “La kolonioj estas pli malgrandaj kaj la reĝinoj ne vivas tiel longe kiel antaŭe. Iam, mi havis abelujojn kiuj produktis dum tri aŭ kvar jaroj sinsekve kun la sama reĝino. Nun, la reĝino vivas maksimume du jarojn.

* Jean-Pierre Rogel, “La Crise des abeilles. Une agriculture sous influence”, Multimondes, Montrealo, 2017.

Multaj estas la kialoj de ĉi tiu regreso, sed ĉiuj rilatas al la kreskanta premo aplikata al la ekologia sistemo por komercaj celoj. Unu kialo estas la parazita akaro Varroa kiu estas infestinta la plimulton de kolonioj. Ĝi reproduktiĝas interne de la ovoloj, larvoj kaj nimfoj, sin nutrante per la hemolimfo (“sango”) de la nematuraj abeloj. Ĉi tiu ektoparazito devenas de Azio kaj estis transigita al eŭropaj mielabeloj kiam tiuj enkondukiĝis en Orientan Azion en la 1950aj jaroj. De tie ĝi rapide disvastiĝis laŭ tutmondaj komercaj itineroj. En lastaj jaroj, alia predanto, la azia krabro, alvenis en Eŭropo per tiuj samaj itineroj kaj ĝenas abelistojn.

Aldone al ĉi tiuj sekvoj de tutmondiĝo, estas la efikoj de pesticidoj. La longa lukto por la agnosko de la kancerogenaj proprecoj de tabako montras kiel peza povas esti la ŝarĝo de la pruvo, interalie sur sciencistoj, kiam produkto estas merkatumata laŭ grandega skalo de transnaciaj firmaoj. Sed esploroj rivelas la efikojn de neonikotinoidaj pesticidoj. Unu lastatempa esploro sugestas, ke ili triobligas la mortadon de sovaĝaj abeloj*; alia ligas malpliigon ĉe mielabelaj kolonioj al malpliiĝo de la vivipovo de la spermo de burdoj*.

* Ben A. Woodcock kaj aliaj, ‘Impact of neonicotinoid use on long-term population changes in wild bees in England’, Nature Communications, la 16a de aŭgusto 2016, www.nature.com
* Jeffery S. Pettis kaj aliaj, “Colony failure linked to low sperm viability in honey bee (Apis mellifera) queens and an exploration of potential causative factors”, Plos One, la 10a de februaro 2016, http://journals.plos.org
Kie aĉeti koloniojn kaj reĝinojn?

La nombro de abelujoj malkreskis je duono en Usono kaj je triono en Eŭropo ekde la 1960aj jaroj. Kaj kvankam la nombroj estas stabiliĝintaj je proksimume 17 milionoj en Eŭropo kaj 2,6 milionoj en Usono en la lasta jardeko, la nombro de abelistoj ankoraŭ falas*. Sekve, komercaj abelejoj hodiaŭ havas pli da abelujoj kaj pli altajn elspezojn, kaj devas labori pli forte. La reproduktiĝo havas la prioritaton super la produktado de mielo, kaj ofte devigas abelistojn aĉeti koloniojn de specialistaj bredistoj. Italio fariĝis ĉefa provizanto de abeloj en Eŭropo; Nov-Zelando eksportas ilin aviadile al Kanado (35 tunoj en 2015)*. Abelistoj devas ankaŭ bredi reĝinojn, aŭ aĉeti ilin de profesiaj bredistoj, por anstataŭi reĝinojn en malproduktivaj abelujoj kaj pli rapidigi la produktadon de kolonioj.

* Dennis van Engelsdorp kaj aliaj, ‘A survey of honey bee colony losses in the United States, fall 2008 to spring 2009’, Journal of Apicultural Research, vol. 49, n°1, 2010.
* New Zealand Government. ‘Ministry for Primary Industries 2015 apiculture monitoring programme’ (PDF), Velingtono, januaro 2016.

Krom en kelkaj izolitaj lokoj, la abelkulturo jam ne estas parto de ekonomio de rikoltado, sed delonge estas parto de procedo de ekspluato kaj transformo de la naturmedio. Karl von Frisch, kiu deĉifris la lingvon de abeloj, skribis en 1963 ke “Abelistoj kutimas preni tiom da mielo el siaj kolonioj, ke la rezervoj, kiujn ili lasas al la abeloj, ne plu sufiĉas por la vintro. Ili tial donas al ĉiu kolonio inter du kaj kvin kilogramojn da sukero en la aŭtuno, en la formo de frukta suko. Tio perfekte taŭgas al la abeloj, kaj estas tre avantaĝa por la abelisto ĉar mielo estas multe pli valora ol la prezo de sukero*.” Estas debato pri la meritoj de la nutrado de abeloj per sukero kiel rekomendis von Frisch, kaj kvankam kelkaj abelistoj provas minimumigi ĝin, por la plimulto la ĉefa afero estas trovi la plej bonan aŭ plej malkaran fruktan sukon. Por kontraŭbatali akarojn Varroa, abelujoj ankaŭ devas esti traktitaj unu-du fojojn ĉiujare per sintezaj akaricidoj kiel amitraz, oksalata acido, formiata acido, kaj vegetaĵaj esencoj.

* Karl von Frisch, ‘Vie et mœurs des abeilles’, Albin Michel, Parizo, 1969.

En Eŭropo kaj Nordameriko, la abelkulturo fariĝas ĉiam malpli kromagado kaj ĉiam pli plentempa okupo, kun la ekonomia dependeco necesigata de tio. Abelistoj alfrontas la samajn elektojn kaj problemojn kiel aliaj agrikulturistoj: produktorimedoj*, starigokostoj, prevento de malsanoj, metodoj de produktado, enspezo ktp. Ili estas en taŭga pozicio por observi la malutilajn efikojn de iuj praktikoj uzataj de iliaj agrikulturaj kolegoj, sed ili estas submetataj al similaj limigoj kaj uzas la samajn tutmondajn komercajn itinerojn. Ekzemple, nutraĵsekura plasto komencas anstataŭi importitan lignon en abelkulturaj materialoj; sukero plejparte venas el Brazilo; kaj la samaj grandegaj kemifabrikoj en Ĉinio produktas amitraz, uzata por batali kontraŭ la akaroj Varroa, kaj imidacloprid, neonikotinoida pesticido kontraŭ kiu oni petas malpermeson pro la bonfarto de la abeloj.

* Ekipaĵoj, sterkoj, pesticidoj, irigacio, paŝtaĵoj ... — ml.

La plimulto de abelistoj en la mezvarmaj regionoj havas pli-malpli la samajn malfacilaĵojn. Intertempe, tamen, la situacio estas malsama aliloke, precipe en Aŭstralio, kie eŭropaj mielabeloj estas enkondukitaj. Tie, Varroa ne infestis la abelujojn danke al striktaj doganaj kontroloj pri plantaĵoj kaj bestoproduktoj, kaj aŭstraliaj abeloj ankaŭ havas multe da spaco, ĉi tial abelistoj ne raportis eksterordinarajn perdojn. Kolonioj estas revenintaj al la sovaĝejoj kaj multobliĝis tiom, ke en iuj lokoj oni ilin konsideras invada specio. En iuj protektitaj lokoj, programo de eliminado celas limigi ilian konkuron kun indiĝenaj specioj per ilia elekto de nestejoj.

Tutmonde, la nombro de abelujoj pli ol duobliĝis en la lastaj 50 jaroj, kaj nun estas 83 milionoj, kompare kun 49 milionoj en 1961*. Kvankam la detruo de sovaĝejoj ne malrapidiĝas, en subsahara Afriko kaj tropika Ameriko la intensa industria agrikulturo ankoraŭ ne tiel grandege disvastiĝis, malutile al naturaj habitatoj, kiel en mezvarmaj regionoj. Cetere, afrikaj varioj de mielabeloj estas pli harditaj kontraŭ la akaroj Varroa, kaj povas migri kiam ilia naturmedio fariĝas malfavora. Unu afrika vario (Apis mellifera scutelatta) estis hazarde enkondukita en tropikan Amerikon kie ĝi fartas tiel bone kiel en sia hejmregiono, anstataŭante la eŭropajn variojn enkondukitajn dum la koloniisma epoko.

* Simon G. Potts kaj aliaj, ‘Declines of managed honey bees and beekeepers in Europe’, Journal of Apicultural Research, vol. 49, no 1, 2010.

En ĉi tiuj regionoj ankaŭ estas sovaĝaj kolonioj. En Sud-Afriko, ekzemple, en loko malpli taŭga por mielabeloj ol estas eŭropaj arbaroj, kaj kie abelkulturo mankas, oni trovis densecojn de inter 12,4 kaj 17,6 kolonioj por unu kvadrata kilometro. La sama enketo montris ke Germanio, kie abelkulturo estas disvastiĝinta, havas densecon inter 2,4 kaj 3,2 kolonioj por unu kvadrata kilometro, kiu respondas al la denseco de kolonioj mastrumataj de abelistoj* kaj la ordinara denseco en Eŭropo*. Male, en iuj partoj de Usono, precipe Kalifornio, sovaĝaj kolonioj preskaŭ malaperis*. Verŝajne, la solaj mielabeloj supervivantaj tie fariĝis plene malsovaĝigitaj kaj tute dependas de homa subteno. Ilia malapero kiel sovaĝaj specioj en granda parto de la mezvarmaj regionoj, kaj ilia transformo en farmbestojn ne povantajn supervivi sen homoj, sciigas multon pri la perdo de biologia diverseco pro la kresko kaj la industriigo de intensa agrikulturo. Ĝi montras tion, kio povus iam okazi en tropikaj regionoj kie la detruo de sovaĝejoj daŭras senprecedence rapide.

* Robin F. A. Moritz kaj aliaj, ‘The size of wild honey bee populations (Apis mellifera) and its implications for the conservation of honey bees’, Journal of Insect Conservation, vol. 11, no 4, decembro 2007.
* Rodolfo Jaffé kaj aliaj, ‘Estimating the density of honey bee colonies across their natural range to fill the gap in pollinator decline censuses’, Conservation Biology, vol. 24, no 2, aprilo 2010.
* Bernhard Kraus et Robert E. Page Jr, ‘Effect of Varroa jacobsoni on feral Apis mellifera in California’, Environmental Entomology, vol. 24, no 6, decembro 1995.

Merkato de elektro kiu estigas grandan avidon

Komercaj bataloj por lumigi Afrikon

Ventenergiaj farmoj, baraĵoj, sunernergiaj centraloj, geotermaj aŭ nukleaj... la merkato de energio disvolviĝas sur la tuta nigra kontinento, estigante envion de la tutmondaj grandaj elektrokompanioj, sed ankaŭ de kelkaj afrikaj entreprenoj. Ja la bezonoj estas grandegaj: preskaŭ 650 milionoj da loĝantoj ankoraŭ ne havas aliron al elektro.

NE PLU KALKULEBLAS la iniciatoj celantaj provizi Afrikon per elektro. En 2012 la Unuiĝintaj Nacioj inaŭguras la disponaĵon “daŭrigebla energio por ĉiuj”, kiu celas provizi antaŭ 2030 universalan aliron al la modernaj fontoj de elektro, kun prioritato kompreneble donita al Afriko. En julio 2013, la usona prezidanto Barack Obama siavice lanĉas, okaze de vojaĝo en Tanzanio, la projekton Power Afrika (Energio por Afriko), partnerece kun la Afrika Banko por Disvolviĝo (ABD) kaj la Monda Banko. Tiu programo gvidata de la Usona Agentejo por internacia disvolvado (Usaid) proponas teknikan kaj juran ekspertizon, alpruntojn kaj financajn ilojn por disvolvi daŭrigeblajn projektojn... pere de usonaj entreprenoj. En oktobro 2015, ĵus antaŭ la Pariza Konferenco pri Klimato (COP21), la Dudeklanda Grupo (G20) organizas sian unuan kunvenon de la koncernaj ministroj, kiuj anoncas planon por aliro al energio en subsahara Afriko. La saman jaron, la franca eksministro pri ekologio Jean-Louis Borloo, kreas fondaĵon, Energioj por Afriko, kiu celas “konekti 600 milionojn da afrikanoj al ekektro antaŭ 2025”. Prestiĝaj partneroj aperas sur ĝia retejo: Vivendi, Carrefour, JC Decaux, Bouygues, Electricité de France (EDF), Dassault, Eiffage, Engie, Orange, Schneider Electric, Total, Veolia, Vinci...

Malantaŭ la malavaraj diskursoj...

RELATIVE nerimarkita dum la COP21, kiu okazis fine de 2015, la Afrika Iniciato por la rehaveblaj energioj (AIRE) arigas la kvindek kvar landojn de la kontinento. La afiŝita ambicio de tiu koalicio gvidata de la Afrika Unio estas “atingi almenaŭ 10 gigavatojn [GW] da nova kaj aldona produkto-kapablo de energio el rehaveblaj energifontoj antaŭ 2020, kaj mobilizi la afrikan kapablecon por produkti almenaŭ 300 GW antaŭ 2030”. Tio signifas multobligi per preskaŭ dek la nuna produktado de rehavebla energio (tiu pliigo devos kontribui je 50% de la tuta kresko de la produktado ĝis 2040). Tio signifas ankaŭ kreskigi, sen helpo de fosiliaj energioj, la elektrizokvoton de la kontinento.

Japanujo, la Eŭropa Unio kaj ok okcidentaj landoj (Germanujo, Kanado, Usono, Francujo, Italujo, Nederlando, Britujo kaj Svedujo) promesis dediĉi 9,4 miliardojn da eŭroj antaŭ 2020 al la financado de la Iniciato, inter kiuj 3 miliardoj da eŭroj estis anoncitaj de Parizo. Spite al la deveno de la financoj, la fonda kadro de la AIRE precizigas, ke la landoj de la kontinento devas havi eblecon elekti la projektojn financotajn kaj mastri ilian aplikadon; la afrikaj entreprenoj devas esti prioritataj. La Iniciaton direktas konsilio el altfunkciuloj plimulte elektitaj de la afrikaj ŝtatoj.

Tamen, en marto 2017, la profesoro Youba Sokona, vicprezidanto de la Interregistara Spertularo pri Klimata Ŝanĝiĝo (ISKŜ) taskita pri la projekto-fako de la AIRE, bruege demisias. La malia scienculo opinias, ke la financontoj “starigis strategion por trudi al la afrikanoj projektojn aŭtomate selektitaj de la eŭropanoj”. Kaj li citas la unuajn dek naŭ dosierojn validigitajn malgraŭ la rezervoj esprimitaj de la afrikaj membroj de la administra konsilio de la Iniciato. Paralele, preskaŭ ducent afrikaj asocioj subskribas malferman leteron kun titolo “Haltigu la devojigon de la AIRE fare de Eŭropo”. Ili akuzas plurajn eŭropajn landojn, kaj aparte Francujon, trudi projektojn favorajn al siaj energi-entreprenoj kaj ties studoficejoj. En raporto prezentita la 20-an de septembro 2016, s-ino Ségolène Royal, tiama ministro pri hommedio kaj prezidanto de la COP21, jam identigis 249 projektojn kaj programojn en diversaj produkt-sektoroj: hidraŭliko, geotermio, sunenergio, ventenergio*.

*Initiative africaine pour les énergies renouvelables mise en place à la COP21”, novembro 2016, www.ecologique-solidaire.gouv.fr

Kial tiom da iniciatoj samtempe, kunmetitaj unu apud la aliaj? Ĉiuj el ili kundividas tiun konstaton: la nesufiĉa provizado de Afriko per elektro malhelpas ties disvolviĝon (vd sube la art. “senĉesaj malabundoj”). Ĉiuj afiŝas la samajn bildojn de infanoj, kies rideton lumigas elektra ampolo. Ili ĉiuj proponas pli malpli la samajn ilojn: ejojn por negoc-diskutoj, invest-kapitalojn aŭ garanti-kapitalojn, pruntojn, ekspertizojn... Kaj precipe ili ĉiuj insistas pri la esenca graveco de la publik-privataj partnerecoj.

La malavareco de la fondintaj tekstoj de tiuj platformoj kaŝas ofte tre trivialajn intencojn. De la 1980-aj jaroj, la okcidentaj landoj malfermas siajn elektro-merkatojn al konkurenco, estigante intensan komercan militon inter la grandaj kompanioj de la sektoro. Sed la elektraj sistemoj de la Malnova Kontinento kaj tiuj de Nord- Ameriko restas en situacio de troa produkto-kapablo. En tiuj regionoj la kresko-perspektivoj restas do relative malgrandaj. Estas tute malsame sur la merkatoj de sojlolandoj kiel tiu de Afriko.

Por faciligi sian ekspansion, la eksterlandaj kompanioj profitas el la liberaliga procezo komencita de preskaŭ tridek jaroj sur la kontinento. Dum la 20-a jarcento, plimulto de la landoj kreis publikajn entreprenojn disponantajn pri monopolo de produkto, transporto kaj distribuo de elektro. Manke de sufiĉaj financaj rimedoj, tiuj naciaj servoj estas ofte senfortaj, nekapablaj garantii bonkvalitan provizadon. Prefere ol ilin subteni, la Monda Banko, la Internacia Mon-Fonduso aŭ la ABD instigis ilin adopti administro-metodojn de la privata sektoro kaj iom-post-iome malfermiĝi al konkurenco.

La profitdoneco de la rehaveblaj energioj

DU AKTIVAĴOJ estas tre profitdonaj: la produktado de elektro (elektro-uzinoj) kaj ĝia surmerkatigo. Male, transportado de elektro necesigas kostajn investojn kaj multe da prizorgado. Ĝi ne adaptiĝas al konkurenco. Tial oni parolas pri “natura monopolo”. Laŭ la liberalaj ekonomikistoj, tiuj tri aktivaĵoj devas do esti apartaj: produktado kaj surmekatigo devas esti privatigitaj kaj submetataj al konkurenco; la reto devas resti monopolo (ofte publika). La sama logiko trudas, en Eŭropo, malmuntadon de publikaj entreprenoj tiaj kiaj EDF.

En 1998, Eburbordo estas la unua afrika lando kiu aplikas tiun skemon, kun apogo de la Monda Banko. La publika nacia entrepreno Energie électrique de Côte d’Ivoire, kreita en 1952, estas likvidita kaj ĝiaj aktivoj transdonataj al la Compagnie Ivoirienne d’Electricité (CIE) (Eburborda Kompanio de Elektro), privata kompanio en kiu la ŝtato posedas nur 15% de la akcioj. Nun la franca grupo Eranove regas la CIE*. La eburborda registaro koncedis al ĝi la ekspluatadon de la ilaro de produktado, transporto kaj distribuado, la surmerkatigon, la importadon kaj eksportadon de elektra energio sur la tuta nacia teritorio. La liberaligo en Eburbordo estis ekzemplo kaj, de post tiam, preskaŭ ĉiuj afrikaj landoj malfermis, tute aŭ parte, sian merkaton al la privata sektoro.

* Eranove arigas la malnovajn aktivojn de Bouygues en Afriko, venditajn ekde 2008 al la investfonduso Emerging Capital Partners (55,9%) kaj al la grupo Axa (18,6%).

En 2014, Angolo tiel lanĉis apogprogramon al la reformo de elektro-sektoro, subtenata de la ABD ĝis 800 milionoj da eŭroj. Ĝia celo estas “antaŭenigi la inkluzivan kreskon tra plifortikigo de la reformo de la elektro-sektoro, kaj kreskigi travideblon kaj efikecon en la administrado de la publikaj financoj”. Por tion fari, la raporto publikigita en aprilo 2014 de la ABD rekomendas “starigon de publik-privataj partnerecoj”*. Laŭ sufiĉe klasika logiko de privatigo de profitoj kaj socialigo de perdoj, la dokumento precizigas: “Kiam temas pri la sistemo de elektro-transportado, kiu estas natura monopolo, ĝi restos publik-sektora ento”.*

* La elektro-produktado tiel nomata “sendependa” estas privata produktado, kiu konkurencas la agantojn de publikaj servoj. Ĝi ne estas submetata al samaj regul-devigoj, aparte rilate al tarifoj.
* “Programme d’appui à la réforme du secteur de l’électricité. Rapport d’évaluation”, Banque africaine de développement, (Afrika Banko por Disvolvado) Abiĝano, aprilo 2014.

En Niĝerio, La plej loĝata lando de Afriko — pli ol 186 milionoj da loĝantoj en 2016-, la Usaid enkadrigas la liberaligan programon. Tiu laboro estis kondukata kadre de la aranĝaĵo Power Afrika starigita de s-ro Obama. Tiu metodo memorigas la praktikojn de la internaciaj financaj institucioj koncerne strukturajn alĝustigojn.

La tiom atenditaj eksterlandaj kapitaloj kostas ofte... tre multe al la lando. En Ugando, la baraĵo de Bujagali, situanta sur la Blanka Nilo, proksime de lago Viktoria, provizas duonon de la nacie produktita elektro. La publik-privata tridek-jara partnereco subskribita de Kampala kun la kompanio Bujagali Energy Limited eksplodigis la prezojn. En 2015, la produktita elektro estas revendita al la ŝtato je 11 cendoj por unu kilovathoro, dum la produktado de elektro liverita de la ŝtataj baraĵoj kostas 2 cendojn. Bujagali Energy Limited estas posedata de la privata evoluad-agentejo de la ismaela religia ĉefo Karim Aga Khan la 4-a, kaj de la usona kompanio Sithe Global Power.

Tamen, la malreguligo de la elektro-sektoro en Afriko ne ĉiam allogas la investistojn, forigatajn de la malbona stato de la distribu-reto, manko de politika kaj jura stabileco, duboj kaj malcertecoj rilate al la repago de la kreditoj... Necesas do ilin trankviligi. Unu el la rimedoj tion sukcesi estas disvolvo de rehaveblaj energioj. Danke al la delokado de la produktejoj de sunpaneloj kaj ventgeneratoroj en la landoj, kie la laboro malmulte kostas, iliaj instalkostoj estas pli kaj pli malgrandaj. Krome, la afrikaj ŝtatoj estis instigitaj de la internaciaj institucioj praktiki allogan aĉet-tarifon, laŭ la modelo de tiuj ekzistantaj en Eŭropo: la naciaj kompanioj de elektro-distribuo (preskaŭ ĉiam publikaj) proponas al la privataj produktantoj de sun-, vent- aŭ hidraŭlik-energio garantiitan prezon, superan al la meza prezo de elektro. Oficiale, tiu mekanismo celas subteni la energi-produktadon. Maloficiale, ĝi subvencias kaŝitan privatigon de energio. “La internaciaj kapitaloj finfine trovis taŭgan pordon por eniri Afrikon: la disvolvado de la rehaveblaj energioj, entuziasmis en 2015 Thierno Bocar Tall, tiama ĝenerala direktoro de la Afrika kompanio de biobrulaĵoj kaj de la rehaveblaj energioj (Akbre) (en la franca: Saber). La bezonoj pri investado estas grandegaj. Ili estas sekurigitaj per la publika aĉetado de elektro kaj per solidaj solvoj de risko-asekuro. Ilia profitdoneco povas nur kreski, laŭ la evoluo de teknologiaj progresoj”*.

* Énergies africaines, n-ro 2, Ĝenevo, marto-aprilo 2015.

Multaj francaj entreprenoj de la CAC40 alkuras al la sektoro. En junio 2017, Senegalo tiel ligas al la reto la suncentralon de Senergy, 130 kilometrojn norde de Dakaro. Temas pri la plej granda tiutipa projekto en okcidenta Afriko. Apud la senegala suverena fonduso Fonsis, la prosedantoj de la centralo estas la franca invest-fonduso Meridiam kaj la konstruanto Solairedirect, filio de la grupo Engie. Aliaj francaj kompanioj intervenas sur la konstruejo: Schneider Electric, kiu provizas la ondumilojn kaj transformilojn, Eiffage aŭ Vinci.

Por trankviligi la investantojn, oni ankaŭ povas kalkuli pri la karbono-financo. La Kioto-protokolo adoptita en 1997, metis la bazojn de aĉet- kaj vendo-sistemo de “karbon-ekvivalentaj tunoj”; la industriistoj, kiuj transpasas certan nivelon de elsendo de forcejefikaj gasoj devas aĉeti rajtojn elsendi; inverse, projektoj kiuj malmulte elsendas karbonon ricevas kreditojn, kiujn ili rajtas vendi*.

* Vd “Faut-il brûler le protocole de Kyoto?”, Le Monde diplomatique, decembro 2007.

Instigitaj de la internaciaj institucioj kaj privataj entreprenoj, la afrikaj landoj adoptas taŭgajn leĝojn kiuj ebligas disvolvadon de la karbon-merkato. La karbon-merkato carbon trading ekdisvolviĝas kaj, kun ĝi, promesplenaj ekfirmaoj. En 2009, juna franca diplomito pri juro kreas la entreprenon Ecosur Afrique. Establita sur la Maŭricio-insulo, ĝi havas tri aktivaĵojn: konsilado, disvolvado de projektoj kaj komerco de karbon-kreditoj. Kun nova nomo Aera, la kompanio nun translokiĝis en Parizon kaj anoncas 263 milionojn da eŭroj da karbon-kreditoj interŝanĝitaj depost ĝia kreado. Tio estas nur komenco, ĉar, laŭ ties fondinto, “Afriko estas rezervujo de karbon-kreditoj preskaŭ neŭzita”*.

* Énergies africaines, n-ro 3, majo-junio 2015.
Konekti la naciajn retojn

KROM TIUJ DISPONAĴOJ, tre malaltaj interezkvotoj kaj la multaj evoluado-fondusoj kaj garanti-fondusoj starigitaj de la ŝtatoj faciligas la mobilizadon de privataj investoj por “elektrizi Afrikon”. Sed necesas, ke la vendoj de eletro donu profiton. Du modeloj, respondantaj al du teknikaj elektoj, estas konsiderataj. La unua konsistas el disvolvi etajn lokajn retojn nekonektitajn al la nacia reto; la dua volas eltrovi skalo-ŝparojn per kreado de gigantaj centraloj.

En 2016, studaĵo de la brita internacia firmao Pricewaterhouse Coopers titolita “Elektro ekster retoj: akceli la aliron por ĉiuj” analizas la elektrizadon de Azio kaj Afriko. Ĝi konkludas, ke la plivastigo de la naciaj retoj ne ĉiam respondas al la bezonoj kaj rekomendas disvolvi aldonajn kompletigajn solvojn, “miniretojn” aŭ aŭtonomajn sistemojn. En la logiko de privatigo, tiuj sistemoj estas dekonektitaj de la publika servo, disvolvitaj kaj ekspluatataj de privataj konsorcioj. Malmultekostaj, ili ebligas rapidan investrepagon.

Kerna problemo restas solvenda: kiel pagigi malriĉajn loĝantarojn? De la 2000-aj jaroj, antaŭpagitaj nombriloj tre disvastiĝis en multaj afrikaj landoj. Anstataŭ pagi fakturon konsuminte elektron, la uzanto devas enigi kodon, kiu donas al li aliron al limigita kvanto da elektro. Danke al la cifereca teknikaro, la energifakuloj faras eĉ pli bone: partnerece kun Orange, la numero unu de poŝtelefonio en Eburbordo, la CIE lancis fine de 2015 pertelefonan sistemon de antaŭpago. Krom tio, ke ĝi evitas la pagomankojn, tiuj sistemoj ne bezonas dungitojn por kolekti la konsumkvantojn.

Male al la malcentralizitaj solvoj, alia profitdona prienergia modelo konsistas en koncentri la produktadon en grandaj uzinoj por malpliigi la unuecajn kostojn. Sed la mallarĝeco de la naciaj merkatoj trudas disvolvi la interŝtatajn interkonektojn por plivastigi la klientaron. Tio estas la libermerkata principo adaptita al elektro: tiu ĉi devas cirkuli sen regularaj aŭ financaj obstakloj per la translandlimaj retoj. Inter la dek naŭ projektoj subtenataj de Francujo kaj la Eŭropa Unio kadre de la AIRE, oni trovas du interkonektajn projektojn, por entute 1 175 kilometroj da instalendaj elektraj linioj.

Tiel klariĝas la tre diskutata baraĵo Grand Inga, en la Demokratia Respubliko Kongo*. En lando, kiu koncentras preskaŭ 40% de la akvoelektraj resursoj de la kontinento (kio rezultigis ĝian kromnomadon “akvorezervujo de Afriko”), la projekto estas konstrui baraĵon duoble pli imponan ol la ĉina baraĵo Tri Gorĝoj, la plej granda en la mondo.

* Vd.Tristan Coloma, “Quand le fleuve Congo illuminera l’Afrique”, Le Monde diplomatique, februaro 2011.

La Monda Banko, la ABD kaj la Usaid kontribuas en la fareblo-studaĵoj de tiu projekto, kies kosto varias, laŭ la taksoj, inter 80 kaj 100 miliardoj da dolaroj. La G20 enmetis ĝin en sian liston de la dek unu grandaj laborejoj strukturigaj por la “internacia komunumo”. Nur 20% de la produktado estos laŭdire destinata por provizi la nacian merkaton; la cetero estos eksportata. La konstruo de Grand Inga necesigos ne nur inundi vastan areon da agrokulturaj teroj (22 000 hektarojn), sed ankaŭ konstrui 15 000 kilometrojn da tre alt-tensiaj elektraj linioj.

Baraĵoj jam ekzistas en tiu regiono, sed ili neniam bone funkciis, manke de kohero en la investoj. Pluraj turbinoj estas nun haltigitaj. Du projektoj estas nun realigataj: modernigo de la ekzistantaj instalaĵoj kaj konstruo de la giganta baraĵo Grand Inga. Ĝiaj plej grandaj klientoj estos la minejoj de Katanga-provinco kaj tiuj de Sud-Afriko, ĉar en Pretorio estas de multaj jaroj grava manko de elektro. Fine de la 1990-aj jaroj, la sud-afrika registaro konsideras la privatigon de Eskom, la publika firmao kiu produktas kaj distribuas elektron. Malgraŭ la avertoj de la estraro, la aŭtoritatuloj ne plenumas la necesajn investojn por la kontentigo de kreskanta interna postulo. Multiĝas la elektro-interrompoj.

En raporto publikigita en 2015, la Monda Banko pristudas “kiel kliento kun alta energi-intenseco, granda konsumanto de elektro, povus pliintensigi sian kontribuon al la disvolvado de la prienergia oferto, helpi plilarĝigi la aliron al elektro kaj altiri privatajn kapitalojn en tiun prienergian spacon*”. La Banko substrekas, ke la minejaj aktivaĵoj, kies pezo estas granda en la ekonomio de Afriko*, konsumas multe da elektro. Tiu kategorio respondecas pri inter 10% kaj 25% de la ekspluatkostoj. La minejaj kompanioj ĝenerale povas elekti: provizi sin ĉe la nacia reto, aŭ produkti sian propran kurenton. Memproduktado, laŭ la prezo de unu produktita kilovathoro, kostas al ili pli (meze 25 cendoj, kontraŭ 6 por la elektro de naciaj retoj), sed finfine montriĝas pli ŝpariga, se konsideri la interrompojn de la nacia reto. Ili do ekipiĝas per termo-centraloj funkciantaj per karbo aŭ petrolo.

* “Le potentiel transformateur de l’industrie minière. Une opportunité pour l’électrification de l’Afrique subsaharienne”, Monda Banko, Vaŝingtono, DC, 5-a de februaro 2015, www.worldbank.org
* Inter 2002 kaj 2012, la parto de Afriko en la tutmonda minejo-ekspluatado pasis de 10% à 17%. Minejo-industrio prezentas pli ol la duono de la tutaj eksportaĵoj en Burkina Faso, Demokrata Respubliko Kongo, Gvineo, Maŭritanio, Mozambiko kaj Zambio.
Baldaŭ unua nuklea centralo

ĈE LA MONDA BANKO, oni rekomendas kunan prizorgon de la mineja kaj elektra demandoj. La minej-sektoro ludus rolon de ĉefa aĉetanto, kapabla tiri alten la elektro-produktadon. Tio eĉ pli stimulus la privatajn investojn en la produktado kaj la transporto de kurento. La profito por la ekonomio estus duobla: la privataj energiproduktantoj ĝuus profitdonajn merkatojn en Afriko, kaj la minejaj kompanioj reduktus siajn ekspluat-kostojn. En la raporto aperas longperspektiva vizio: la plifortigo de la kapabloj pri elektro-produktado kondiĉigas intensiĝon de ekspluatado de la naturaj riĉfontoj de la kontinento, en kunteksto kie prezoj de metaloj kaj mineraloj kreskas.

La internacia asocio Western Sahara Resource Watch (WSRW) publike mallaŭdas la instrumentigon fare de la maroka registaro de la rehaveblaj energioj profite al la mineja industrio. En ĝia raporto “Electrifier le pillage” (Elektrizi la rabadon), eldonita fine de 2016, oni ekscias, ke dudek du ventgeneratoroj konstruitaj de la germana grupo Siemens nun nutras la fosfato-minejojn de Okcidenta Saharo*. La sunenergio disvolviĝas en tiu regiono, kaj la sauda giganto de energio ACWA Power konstruas la centralojn. Sed la Unuiĝintaj Nacioj neniam agnoskis la suverenecon de Maroko sur la Okcidenta Saharo (rezolucio 1754 de la Sekurec-konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, adoptita en 2007).

* “Électrifier le pillage”, Western Sahara Resource Watch, Berlino, novembro 2016, www.wsrw.org

Longtempe ignorata, la afrika merkato de elektro ne revigas nur la okcidentajn internaciajn kompaniojn. Laŭ la kalkuloj de la Internacia Agentejo por Energio (IAE), Ĉinujo subskribis, nur por la jaro 2015, pli ol 13 miliardojn da kontraktoj en tiu sektoro. Proksimume 30% de la novaj subsaharaj elektraj produkt-kapabloj profitas nun al ĝi. Ekster Sud-Afriko, la parto de la ĉinaj investoj altiĝis ĝis 46%, tio estas preskaŭ unu el du instalitaj megavatoj (MV)*.

*Boosting the power sector in Sub-Saharan Africa. China’s involvement”, Agence internationale de l’énergie (Internacia Agentejo pri Energio), Parizo, 2016.

Pekino specialiĝas pri la akvoelektra sektoro, sed ankaŭ progresas pri la sunenergio aŭ ventenergio. Kaj la ĉina registaro preparas la sekvan etapon: emerĝo de afrika nuklea elektro. En januaro 2017, dum ĝi anoncas ĝeneralan redukton de siaj investoj eksterlande, Ĉinujo precizigas, ke ĝi plu disvolvados strategiajn sektorojn, aparte tiun de atomenergio. La China General Nuclear Power Corporation subskribis printempe 2017 interkonsenton kun Kenjo, kiu planas ekfunkciigon en 2025 de unua nuklea centralo 1000-MW-potenca, kaj instalon de pliaj 4000 MW antaŭ 2030. La kompanio ekspluatas de 2012 la uranian kuŝejon de Husab, en Namibio, kaj la ĉinaj investantoj regas la kompanion de la Azelik-minejoj, en Niĝero. Naŭ afrikaj landoj (Egiptujo, Niĝerio, Alĝerio, Maroko, Ugando, Kenjo, Niĝero, Ganao, Tunizio) anoncis sian intencon ekekspluati la civilan nuklean industrion, kaj Ĉinujo ja intencas profiti el tio. Sur ĉi tiu kampo ĝi devos alfronti Rusujon, kiu poziciiĝis en Egiptujo kaj en Niĝerio, kaj, kompreneble, francajn aŭ eŭropajn kompaniojn, kiel EDF aŭ Areva.

Aurélien BERNIER

La ĝenerala ofensivo de s-ro Macron

Socialista eksministro pri ekonomio, kiu poste kreis liberalan partion laŭ sia koncepto, iun tagon detaligis la arton kaj la manieron krei merkatan socion: “Ne provu progresi laŭpaŝe. Klare difinu viajn celojn kaj proksimiĝu al ili per kvalitaj saltoj antaŭen, por ke la kritikantoj ne havu tempon por mobiliziĝi kaj enŝlimigi vin. La rapido gravegas, vi neniam iros tro rapide. Ekde kiam la aplikado de la reformprogramo komenciĝas, ne haltu antaŭ ol ĝi estu finita: la pafado de viaj kontraŭuloj perdos precizon, kiam ĝi devas alceli ion, kio senhalte moviĝas.” Ĉu s-ro Emmanuel Macron? Ne, s-ro Roger Douglas, en novembro de 1989 en Novzelando. Li tiam liveris la receptojn de la liberala kontraŭrevolucio, kiun lia lando tiam estis ĵus spertinta.*

* Kp Le Grand Bond en arrière. Comment l’ordre libéral s’est imposé au monde, Agone, Marsejlo, 2012 (1-a eld.: 2004).

Preskaŭ tridek jarojn poste la franca prezidanto alprenas ĉiujn ĉi malnovajn fadenojn de tiu “ŝokstrategio”. Fervojo, publika funkcio, hospitaloj, lernejoj, laborleĝo, imposto por kapitalo, enmigrado, publikaj aŭdvidaj komunikiloj: kien rigardi kaj kie rezisti, kiam, pretekste de la venanta katastrofo, de la eksplodanta ŝuldo, de “la honto de la Respubliko”, la radaro de la “reformoj” plenpove rapidas?

Ĉu la fervojoj? Raporto konfidita al samagulo senpolvigas la kolektaĵon de liberalaj preĝoj ĝis tiam ne kontentigitaj (ĉesigo de la statuso de fervojistoj, transformado de ilia entrepreno en akcisocieton, fermo de deficitaj fervojlinioj). Kvin tagojn post ĝia publikigo komenciĝis “intertraktado” por ŝminki la diktaĵon, kiun oni volas trudi al la sindikatoj. Efektive konvenas senprokraste profiti la etoson de politika senmobilizeco, de sindikata divido, de incitego de la uzantoj ĉe la malfruiĝoj, la akcidentoj, la kadukeco de la reloj, la tro alta prezo de la biletoj. Ĉar la “urĝo agi”, kiun la transport-ministro elvokas, tiu urĝo ja estas reala. Kiam la okazo prezentiĝas, “vi neniam iras tro rapide”, insistis jam s-ro Douglas.

La franca registaro kalkulas ankaŭ kun la falsaj novaĵoj (“fake news” de la grandaj komunikiloj por dissemi “lingvaĵojn” favorajn al siaj projektoj. La ideo — rapide lanĉita kaj tuj dissemita — ke “la franca fervojo kostas 1.000 eŭrojn al ĉiu franco, eĉ al tiuj, kiuj ne uzas trajnon”, cetere konfuzige memorigas la faman “Ĉiu franco pagus 735 eŭrojn por forigi la grekan ŝuldon”, kiu en la jaro 2015 kontribuis al la financa strangolado de Ateno fare de la Eŭropa Unio.

Kelkfoje la vero evidentiĝas, sed tro malfrue. Pluraj “reformoj” de la pensioj estis pravigitaj per la ĝenerala longiĝo de la vivespero. Oficiala studaĵo tamen ĵus konkludis, ke “por la generacioj de 1951 kaj sekvaj”, do por 80 elcentoj de la franca loĝantaro, “la mezuma esperata vivodaŭro post pensiiĝo devus iomete mallongiĝi kompare kun la generacio de 1950”.* Tio signifas, ke historia progreso ĵus inversiĝis. Tia informo ne turmentis niajn orelojn. Kaj s-ro Macron ne avertis nin, ke necesas “urĝe agi” ĉe tiu fronto ...

* L’âge moyen de départ à la retraite a augmenté de 1 an et 4 mois depuis 2010.” [“La meza aĝo de pensiiĝo altiĝis je 1 jaro kaj 4 monatoj post 2010”], Études et Résultats, n-ro1052, Direction de la recherche, des études, de l’évaluation et des statistiques (DREES), ministrejo pri sano, Parizo, februaro 2018.

Serge HALIMI.

En Sud-Afriko la heredinto de Nelson Mandela siavice prenas sian ŝancon

ANC: origino de Ŝtat-partio

Post longaj monatoj de intertraktado kaj ok malfidaj mocioj de la parlamento, la Sud-Afrika prezidanto Jacob Zuma, implikita en pluraj skandaloj pri koruptado, fine rezignis, la 14-an de februaro, profite al S-ro Cyril Ramaphosa. Afrika Nacia Kongreso (ANC) alfrontas gravajn internajn batalojn, kiuj malfortigas hegemonion akiritan per la fino de apartismo en 1991.

Konata kiel la unua nigrula miliardulo de Sud-Afriko, S-ro Cyril Ramaphosa estis elektita, la 18-an de decembro 2017, kiel prezidanto de Afrika Nacia Kongreso (ANC). Li estos, plejverŝajne, la venonta prezidanto de la respubliko en 2019, post sia provizora enoficiĝo, kiun li plenumas de post la devigita rezigno, la pasintan 14-an de februaro, de S-ro Jacob Zuma pro koruptado. La skuplenan karieron de tiu veterano de la lukto kontraŭ apartismo plejparte klarigas la apartaj kulturo kaj funkciado de la plej malnova Afrika partio. Apartenanta al Socialdemokratio, membro de la dua Internacio, ANC estas, same kiel la Alĝeria Fronto de Nacia Liberiĝo (FLN) aŭ la Zimbabva Afrika Nacia Unio-Patriota Fronto (ZANU-PF), unu el tiuj eksaj movadoj por nacia liberiĝo, kiuj uzis armitan lukton antaŭ ol atingi regadon. Malgraŭ siaj internaj konfliktoj, skandaloj de ĉi lastaj jaroj kaj erodado de siaj balotaj rezultoj de post 2014, tiu komplika organizaĵo, ŝatanta siajn demokratajn regulojn, daŭre povas okazigi ĉion kaj nenion en Sud-Afriko*.

* Legu: Sud-Afriko lacigita de siaj liberigintoj, Le Monde diplomatique, junio 2017

Fondita en 1912 dum la Brita koloniado, por kontesti la senproprigon de la grundoj okupitaj de la nigrula plimulto, ANC trairis la 20-an jarcenton konstante renoviĝante. Ĝi donis al la ne-okcidenta mondo ĝian unuan Nobel premion pri paco, ja antaŭ S-ro Desmond Tutu (1984) kaj Nelson Mandela (1993): en 1960 ĝia prezidanto Albert Luthuli, pacista Zulua pastoro, estis premiita post la mondkonata buĉado de Sharpeville. Sesdek naŭ homoj, kiuj manifestaciis kontraŭ la pass (paspermeso) trudita al la nigruloj por cirkuli en urboj, estis deproksime mortigitaj de la polico.

Rifuzo ludi la rasan karton

Malpermesita samtempe kiel Tut-Afrika Kongreso (PAC) kaj Sud-Afrika Komunista Partio (SACP), ANC, laŭleĝisma kaj pacisma, turniĝis al armita lukto nur en 1961. Por multaj, tio estis kaŝiteco kaj ekziliĝo. Sub la gvidado de Oliver Tambo, la ekziliĝintoj organiziĝas en Lusako, en Zambio, kie la partio establas sian sidejon. Aliaj, de interne batalas la rasisman reĝimon, kiel S-ro Ramaphosa kaj la tuta “perdita generacio”. Ĉi lasta ekluktas kontraŭ apartismo sub la flago de Unuiĝinta Demokrata Fronto (UDF), laŭleĝa flanko de ANC ene de la lando, unuiginta permesitajn asociojn, ekleziojn, kaj sindikatojn. La rilatoj inter UDF kaj ANC estas konstantaj kaj organizaj sed markitaj per suspekto: la lastaj volas konservi la regadon, kaj eĉ sin demandas ĉu Mandela mem ne perfidis la aferon, kiam li komencis traktadon, sola en prizono, ekde 1986, kun la Afrikansaj naciistoj.

Per la fino de apartismo en 1991, ANC, kun aŭreolo de luktaj jaroj kaj profitanta el la prestiĝo de Mandela, unua nigrula elektita prezidanto de la nova Sud-Afriko, iĝis hegemonia. Ĝi gajnis balotadon post balotado. La “kamarado” Mandela flustris al intimuloj sen neniam publike diri tion: anstataŭ S-ro Thabo Mbeki, li estis preferinta, ke S-ro Ramaphosa postsekvu lin ĉe la fino de lia unika prezidanta mandato, en 1999. Inter 1982 kaj 1992, tiu diplomita juristo, filo de policano, kreskinta en Soweto, transformis la nacian sindikaton de la ministoj (NUM) al organizaĵo kun 300 000 membroj. Elstara lerta traktanto, li montris siajn kapablojn dum la tre malfacila traktado kun Nacia Partio de Frederik De Klerk pri la transiro al postapartismo. Je la okuloj de Mandela, li ankaŭ havis la avantaĝon aparteni al malplimulta etno de norda Sud-Afriko, la Vendaoj. Tiu elekto estus solvonta, flankenmetante ĝin, la demandon pri ekvilibro inter Zuluoj kaj Kosaoj, la du plimultaj grupoj (po ĉirkaŭ 20%). Tio estas tikla politika afero, pro la rifuzo de ANC ludi la rasan karton, senlime manipulitan de la apartisma reĝimo: por disigi la nigrulan plimulton, la regantoj fame gravigis la perfortaĵojn inter la Zuluaj naciistoj de Inkatha Partio por Librereco (IFP) kaj la aktivuloj de ANC, kiuj stampis la tutan transiran periodon (1990-1994).

S-ro Ramaphosa estis minacanta tion, kio estas flustre nomata en la kulisoj de ANC, kiel “Kosaa Nostra”*, tio estas la estriĝo de Kosaoj, la etno de Mandela, Tambo kaj Walter Sisulu, super la administrado de la partio. Tiu historia dominado devenas de la loko de la universitato de Fort Hare en la Kosaa lando (eksa “Transkei”, en la nuna provinco de Orienta-Kabo). Tiu Brita institucio, kiu volis formi nigrulajn kadrulojn, malgraŭvole produktis la heroojn de la sendependiĝoj de la suda Afriko, kiel S-ron Mandela, sed ankaŭ S-rojn Kenneth Kaunda (Zambio) kaj Robert Mugabe (Zimbabvo). Kiel inzile, enlanda aktivulo restinta en Sud-Afriko por rekte lukti kontraŭ la rasisma reĝimo, S-ro Ramaphosa minacis ankaŭ la malplimultan kampon de la “ekziliĝintoj”.

* Aludo al “Cosa Nostra” (nia afero) kromnomo de la Itala Mafio.

Evitante ĉian aŭtokratecon, Mandela limigis sin al observado de la bataloj inter la kandidatoj al sia postsekvo. Spertulo pri la sekretaĵoj de la partio kaj lerta manovranto, S-ro Mbeki trudis sin en 1994 kiel vicprezidanton de ANC ... kaj de la lando. S-ro Ramaphosa tiam distanciĝis el politiko kaj uzis sian talenton en aferoj, samtempe restanta unu el la membroj la malplej parolemaj sed la plej popularaj de la nacia regkomitato, la plej grava instanco de ANC, kiu enhavas 86 membrojn, kies duono laŭstatute estas virinoj.

Neskribita regulo postulas, ke kandidato por prezidanteco supreniras laŭsekvajn ŝtupojn: elekto de la membraro al vicprezidanteco de la partio, sekvota de aŭtomata nomumo al vicprezidanteco de la respubliko, kaj poste konfirmo kiel prezidanto de la partio dum ĉiukvinjara kongreso, kiu okazas du jarojn antaŭ la parlamentaj balotadoj. La prezidanto estas poste elektita de la parlamento, kie ANC ĝuas larĝan plimulton de post 1994. Tiu sistemo iniciatita de Mandela ebligas samtempe videblecon kaj sperton de la nomumita kandidato*.

* Vidu: Raphaël Porteille, Judith Hayem, Marianne Séverin kaj Pierre-Paul Dika (sub la direkto de), Afrique du Sud. Vingt ans de démocratie contrastée, L’Harmattan, kolekto “Études africaines”, Parizo, 2016.

Sed dum sia lukto por regeco S-ro Mbeki faris elekton plenan de pezaj konsekvencoj. Li nomis S-ron Zuma, eksestron de la informiĝservoj de la armita branĉo de ANC, kiel sian vicprezidanton en 1997, por pli efike flankenmeti pli taŭgajn homojn por prezidanteco. Kaj post sia propra reelekto, en 2004, por dua prezidanta mandato, kaj tri jarojn antaŭ partia kongreso planita por la fino de 2007, li malfermis la “dosierojn”. Proceso pro korupto estis farita en 2005 kontraŭ S-ro Zuma, pro ŝmiraĵoj, kiujn li estus ricevinta dum traktado de multekostaj armilaj kontraktoj en 1998. En 2006 plendo farita de junulino, “amiko de la familio” Zuma, pri seksperfortaĵo estis denuncita de la akuzito, kiel alia politika manovro.

La konferenco de 2007 en Polokwane estis tre akra, Zuma kaj Mbeki disputegis pri demandoj samtempe personaj kaj politikaj. Per siaj luktokantoj kontraŭ apartismo, S-ro Zuma uzis gamon popularisman por distanciĝi el Mbeki taksata tro rafinita kaj distanca el popolo. Li ankaŭ ludis per la frustriĝoj de la maldekstra alo de la partio pri la apero de nigrula burĝaro ligita al regantaro kaj al la novliberala rego de la lando, sur fono de ekonomia kresko, sed ankaŭ de daŭraj senlaboreco (27%) kaj malriĉeco (42%). La longa batalo finiĝis per venko de S-ro Zuma, subtenata de vasta movado nomita Amikoj de JZ. Ĉi lasta arigis ĉiujn elrevigitojn de la t.n. “thabokratio”, la maldekstra alo de ANC, konvinkita pri socialisma idealo por distribuo de riĉaĵoj, kaj balotontoj allogitaj de firmaj promesoj pri kreo de duonmiliono da laporpostenoj. Neplenumita promeso pro la monda financa krizo, fine de 2008, sed ankaŭ pro la hezitema regado de S-ro Zuma kaj pro daŭranta koruptado. La sola kreskeganta merkato de la Afrika kontinento estis de post 2015 subrangigita de la internaciaj taksagentejoj pro ĝiaj “negativaj” perspektivoj. Al konstanta malaltiĝo de la Rando, nacia valuto, aldoniĝis recesio en 2017.

La pasintan decembron, la estonto de Sud-Afriko denove decidiĝis en kongreso de ANC, kaj neniel aliloke. Diferenco de 179 voĉoj el 4708 profitis al S-ro Ramaphosa kontraŭ S-ino Nkosazana Dlamini-Zuma, eksedzino daŭre proksima de S-ro Zuma, eksministro kaj eksprezidanto de la Komisiono de Afrika Unio. S-ro Ramaphosa, kies programo limiĝas al kelkaj vortoj, “reveno al originaj valoroj de la fondintoj de ANC”, for el koruptado, klanismo kaj popularismo de la reĝimo Zuma, ĉesigis la timojn de la Sud-Afrikanoj pri la antaŭvidebla senpuneco de la eksprezidanto se lia eksedzino estus venkinta. Tiuj valoroj fluas tra Ĉarto pri libero, decidita en 1955 de ĉiuj tiamaj politikaj oponantoj en la lando: tri mil delegitoj, inter ili tri cent hindoj, du cent mestizoj kaj cento da blankuloj. ANC tiam estis unu el la subskribintoj, antaŭ ol fari el ĝi sian politikan programon. Tiu fondinta teksto enhavas precizan idealon: universalan balotrajton, saman oportunecon por ĉiuj, kaj multrasan demokration, pri kiu pluraj generacioj de Sud-Afrikanoj tro dediĉis sin por tiel rapide forgesi ĝin.

Iĝinta amasa partio ĉe la fino de apartismo, enhavanta nun 700 000 membrojn, ANC daŭre estas la muldilo de la plej gravaj politikaj dinamikoj en Sud-Afriko. Per sia historia praveco, ĝi estas samtempe garantio pri stabileco por unu el la pli junaj demokratioj en Afriko, kaj ĝia ĉefa malforteco pro sia hegemonio. Ĝiaj estroj, kiuj estas ankaŭ ministroj kaj provincestroj, povas decidi nomumojn de ĉiunivelaj postenoj, eĉ en la privata sektoro, kaj publikajn kontraktojn. Ĝiaj devojiĝoj povas do forporti la tutan landon.

Malgraŭ la skandaloj kaj multaj ŝtormbruaj kunvenoj de la nacia ekzekutiva komitato, la ŝtatestro dumlonge profitis el la subteno de la partia aparato, kiun li regis deinterne, aparte en sia devenregiono de Kwazulu-Natal. En la politika kulturo de ANC, la “organizaĵo”, kiel la aktivuloj nomas ĝin, pli gravas ol la personoj. Tio, kio estis viviga neceso por rezisti al tiraneco, ebligis al partio pluvivi, kiuj ajn estas ĝiaj ĉefoj, senĉese produktante novajn partikadrulojn en siaj branĉoj (similaj al socialistaj sekcioj aŭ komunistaj ĉeloj). Dum ĉiuj kongresoj la kartoj estas denove disdonataj. La apenaŭa elekto de S-ro Ramaphosa, kiel prezidanto de ANC fare de la branĉaj reprezentantoj povas esti komprenita kiel “skuiĝo de la baza aktivuklaro por savi tion, kio povas ankoraŭ esti savata”, opinias la Sud-Afrika politikologo William Gumede.

Konkurenco kaj secesio

Fakte la partio estas damaĝita post la epokoj de Mbeki kaj Zuma, la rezigno de ĉi lasta estis akirita nur post ok malfidaj mocioj de la parlamento de post 2015. Ĝiaj rezultoj ekmalaltiĝas, de 65,9% en 2009 ĝis 62,15% en 2014, kaj poste 54% en la municipaj balotadoj de aŭgusto 2016. Tiu avertobato perdigis al ANC tri grandajn urbojn: Johanesburgon, Kaburbon kaj Port-Elizabeton.

La konkurenco de la opozicio pli kaj pli severiĝas. Ĉe la dekstrocentro Demokrata Alianco (22,23% en 2014 kaj 26,89% en 2016), ĉefe blankula kaj mestiza partio survoja al senraseco, estas regata de 2015 de juna nigrulo, S-ro Mmusi Maimane. Ĝi arigas prometante fari tion, kion ANC ne sukcesis fari: lukti kontraŭ la malegalaĵoj kaj pli bone disdoni riĉaĵojn, la nigrulaj familioj enspezas sesoble malpli (po 6600 eŭroj jare, laŭ la Sud-Afrika statistika instituto) ol la blankulaj familioj (po 36 500 eŭroj). Ĉe la maldekstro, Batalantoj por ekonomia libereco (EFF), partio fondita en 2013 de la skismulo de ANC Julius Malema (6,35% en 2014 kaj 8,19% en 2016) postulas naciigon de la minejoj — t.e. 7% de la malneta enlanda produkto — kaj senproprietigon de cirkaŭ kvindek mil blankulaj terkulturistoj — agrikulturo konsistigas 2,5% de la MEP — laŭ la modelo de la Zimbabvo de S-ro Mugabe.

Cetere fortaj internaj bataloj okazas en ANC. La granda sindikato de metalistoj (Numsa), eksigita en 2014 de la Kongreso de Sud-Afrikaj Sindikatoj (Cosatu, historia aliancano de ANC) pro ĝiaj akraj kritikoj al la registaro, minacas krei partion de sendependaj laboristoj.

Puŝita kiel provizora prezidanto sekve de la devigita rezigno de S-ro Zuma, forneita de sia partio, S-ro Ramaphosa, ekssindikatestro kaj ĉefa akciulo de McDonald’s en Sud-Afriko, devas arigi ĉirkaŭ la slogano “Pli bona vivo por ĉiuj”, kiu ŝajnas iom vakua. Li tamen promesas senpagan lernejon por la familioj, kiuj enspezas malpli ol 22 800 eŭrojn jare, veran redistribuon de la grundoj, kreon de esplorkomisiono pri koruptado, kaj liberalan ekonomian politikon por allogi investontojn kaj retrovi kreskadon. La estonteco ŝajnas tamen malcerta, ĉar ANC ne markis klaran malligiĝon el la jardeko de Zuma. Ĝi fakte elektis kiel vicprezidanton la tre kontesteblan S-ron Davis Mabuza, 57 jaran, nomumitan en 2009 provincestro de Mpumalanga, kiel rekompenco de lia subteno al S-ro Zuma. Jen observenda kariero, ĉar li mem estas akuzita pri koruptado. Kaj eĉ suspektata pri kunrespondeco en politikaj murdoj.

Sabine CESSOU

Transformiĝoj de sekseco, daŭro de seksismo

La parolo de la virinoj, liberigita, ebligis konsciiĝi pri la amplekso de perfortoj aŭ incitado, kiujn ili suferas ĉiutage. Kiel klarigi tiun disvastiĝon de seksismaj kondutoj, kvankam la seksaj praktikoj evoluis al pli da egaleco inter la partneroj dum la lastaj jardekoj?

LA BRUTALECO de kondutoj denuncitaj en la aŭtuno de 2017 en la gazetaraj enketoj pri la reĝisoro Harvey Weinstein, poste la malkaŝoj kaj mobiliziĝoj de virinoj, precipe en la sociaj retoj, kiuj vidigis multajn seksajn incitaĵojn, agresojn kaj perfortaĵojn, instigis analizi la seksismon kiel sistemon. Tio implicas la ideon de sistema hierarĥio inter la seksoj, kiu ebligas al unu el la du trudi sian dominadon, do la preferan kaj eĉ ekskluzivan konsideradon de ĝiaj interesoj. La seksismo ne estas kliŝo aŭ ĝeno ĉe kelkaj homoj kaj kiun sufiĉus intelekte malmunti aŭ kuraci. Ĝi estas sistemo, kies montriĝoj en kampo de la socia vivo fortiĝas per la malegalecoj en aliaj sferoj, kio donas al ili teruran koheron kaj malfaciligas skui ilin: la malegaleco de salajroj, la kromŝarĝo de mastrumaj laboroj por la virinoj, ilia plej granda profesia provizoreco, ilia malforta ĉeesto en politiko, kulturo kaj sporto, ilia malfacila aliro al la publikaj spacoj, la seksisma uzado de la lingvo, la seksa incitado kaj multaj aliaj malsimetrioj estas ligitaj kun tio.

Mallonge, la forto de la seksismo estas duobla. Ĉar ĝi konstruiĝas en multspecaj lokoj, ĝi facile refortiĝas, post kiam ĝi malfortiĝas en kampo (en edukado ekzemple). Krome ĝi scias rezisti al la progreso de la ideoj kaj normoj de formala egaleco inter la seksoj, per tio ke ĝi konstante ŝanĝas siajn lokojn kaj modojn de pravigo. La batalo kontraŭ la seksismo devas do ankaŭ esti moviĝema.

Ĉu malegalismo radikas en la korpa malsameco?

La kondutoj, kiuj kaŭzis la indignon en la aŭtuno de 2017 ĉiuj tuŝas al la sekseco. Ĉu tiu ludas apartan rolon en la estiĝo de la seksismo? Aŭ ĉu okazis brutala degradado en la rilatoj inter la seksoj, ĝuste pri la sekseco?

Pozitiva respondo povus apogi sin sur la laboraĵoj de la bedaŭrinde forpasinta Françoise Héritier*. Ni memorigu, ke por la antropologino la malegaleco de genro radikas en origina diferencigisma pensado bazita sur observado de la korpoj kaj de la reproduktado. Tiu estigas konceptan malsimetrion, en kiu la viro kaj la vireco ĉiam trudiĝas al la virino kaj virineco (plenkreskulo/neplenkreskulo, pli aĝa/malpli aĝa, seka/malseka, Suno/Luno, hela/malhela ...). Apogante sin sur tiun malsimetrion la viroj, kiuj ne povas naski, arogas al si rajtojn pri la idaro de la virinoj kaj eĉ alproprigas ĝin al si. La duismo aktiva/pasiva en la sekseco devenas el la “malsama valoro de la seksoj” kaj estas unu el la matricoj de tio, kion Françoise Héritier nomas la “permesecon de la vira impulso”, kiu estas ne diskutebla nek kontraŭebla. Laŭ tio ekzistas praa kaj senŝanĝa malegaleco de la seksa sfero, radikanta en la diferenco de la korpoj kaj enskribita en la reprezentaĵoj de la vireco kaj ineco. La batalo kontraŭ tiu “pensado de la diferenco” kaj ties konsekvencoj estas, laŭ tio, aparte akra.

* Etnologino kaj antropologino, forpasinta en novembro de 2017; ŝi publikigis i.a. Masculin/féminin. La pensée de la différence [Vira/ina. La pensado de la diferenco], Odile Jacob, Parizo, 1996.

Tamen, la praktiko de la sekseco ne estas tiom senŝanĝa kiom tiu reprezentaĵo pensigas. La graveco de la ŝanĝoj en genro kaj sekseco dum la lastaj kvindek jaroj devigas kompletigi la antropologian pensadon de Françoise Héritier per pli kuntekstigita interpreto de la nuntempaj seksaj kondutoj kaj de la kunligitaj perfortaĵoj. Nerefuteble okazis malfermiĝo de la eblecoj por la virinoj, sed la rezistadoj al la egaleco ankaŭ akiris novajn esprimiĝojn inter la viroj.

La denuncado de la seksismaj kondutoj apogas sin sur fono de pli kaj pli egalecaj praktikoj en la sekseco. Ni laŭspuru la precipajn etapojn de la evoluo de la seksaj kondutoj ekde la 1960-aj jaroj, kun la precizigo, ke ili troviĝas en tutaĵo de ŝanĝoj, kiuj tuŝis la situacion de la virinoj, ekzemple la forta altiĝo de ilia nivelo de klereco, la kresko de ilia partopreno en la labormerkato, la transformoj de la familio kaj la estiĝo de juraj normoj de egaleco. Tiuj evoluoj konsiderinde grandigis ilian agospacon, sen dubindigi la ĉefajn potencrilatojn.

La masiva disvastiĝo de kontraŭkoncipaj formoj (ekde la 1970-aj jaroj en Francujo) efikis tiel, ke la vivotempoj, dum kiuj oni praktikas seksecon destinitan al reproduktado — malmultaj — kaj tiuj, dum kiuj oni praktikas seksecon ne por reproduktado, estas nun nete disaj. La momentoj, kiam la virinoj portas infanojn, jam okupas nur malgrandan parton de ilia vivo. La periodo de juneco, kiu longiĝis post la 1980-aj jaroj, ŝanĝis sian statuson. Ĝi estas larĝe travivata kiel fazo de kleriĝo, pro la ĝeneraliĝo de la mezlernejo kaj pro la forta evoluo de la supera instruado. Ĝi estas nun ankaŭ momento de la vivo, dum kiu la sekseco, vivata sen materia engaĝiĝo, estas permesata al ambaŭ seksoj, kaj la mezuma aĝo de la virinoj je sia unua seksrilato nete malaltiĝis ekde la 1960-aj jaroj (17 jaroj kaj duono en Francujo)* kaj la horizonto de geedziĝo malproksimiĝis: ĝi okazas mezume je 35 jaroj por la virino. La nombro de geedziĝoj krome malaltiĝis de 416.000 en 1972 al 235.000 en 2016 (el kiuj 7.000 inter samseksuloj).*

* “Barometre santé 2010”, Institut national de prévention et d’éducation pour la santé (INPES), Saint-Denis.
* Kp Insee Première. Bilan démograpique 2016, Institut national de la statistique et des études économiques, Parizo.

Tio estas granda ŝanĝo kompare kun la 1950-aj jaroj kaj komence de la 1960-aj: la junaj virinoj devis tiam reteni sin por la edziniĝo, dum la viroj povis larĝe profiti sian junecon kun pli aĝaj virinoj aŭ kun prostituitinoj. Ankaŭ okazis longigo de la seksa vivo al pli alta aĝo: dum nur 50 elcentoj de la edzinoj pli ol 50-jaraj havis seksan aktivecon en 1970, en la 2000-aj jaroj tio estis la kazo por 90 elcentoj de la samaĝaj virinoj vivantaj pare. La menopaŭzo tiel ĉesis esti la fino de la seksa vivo.

La virina pasiveco ĉesis esti la normo

Cetere, unu el la efikoj de la malfortiĝo de la institucio geedzeco ekde la 1980-aj jaroj estas la diversiĝo de la vivovojoj kaj do de la kadroj, en kiuj la sekseco praktikiĝas. La ŝanĝo estas aparte neta por la virinoj. En 1970 triono el ili havis pli ol unu partneron en sia vivo, kontraŭ du trionoj en 2006. La proporcio de tiuj, kiuj havis rilatojn kun virinoj altiĝas. Post disiĝo el ama aŭ geedza rilata, sperto nun ofta, la virinoj nun same multe kiel viroj renkontas novajn partnerojn, ĉu por vivi aŭ ne pare, ĉu kun aŭ sen junaj infanoj. En la 2000-aj jaroj la alveno de novaj komunikaj teĥnikoj kontribuis al modifado de la scenaro de amaj kaj seksaj renkontiĝoj kaŝeblaj al la rigardo de proksimuloj; multaj junaj virinoj uzas ilin, kaj en proporcioj kompareblaj al viroj (inter 28 kaj 40 elcentoj de la 18- kaj 25-jarulinoj).* Ilia seksa aktiveco jam ne estas limigita al la kadro de geedzeco en naskokapabla aĝo. En ĉiuj medioj la spaco kaj la tempo de la sekseco malfermiĝis por la virinoj.

* Marie Bergström, “Sites de rencontres: qui les utilise en France? Qui y trouve son conjoint?”, Population & Société, n-ro 530, Institut national d’études démographiques (INED), Parizo, februaro 2016.

En la seksaj rilatoj mem la plej malsimetriaj praktikoj maloftiĝis, kaj nova scenaro aperis, pli egaleca.* En 1970 du trionoj de la virinoj kaj de la viroj deklaris, ke tiuj lastaj iniciatas la seksajn rilatojn. Do, la raportoj okazis, kiam la viroj decidis tio, sen ke tio estis konsiderata kiel perfortaĵo. En la dua duono de la 2000-aj jaroj kvar kvinonoj de la virinoj same kiel de la viroj deklaris, ke ilian lastan seksrilaton ambaŭ same deziris. La virina pasiveco jam ne estas la normo. La reciproka deziro estas nun ordinara kaj atendata parto de la seksa rilato. La rilatoj, kiuj ne kongruas kun tiu modelo estas konsiderataj kiel nekontentigaj, eĉ kiel perfortaj.

* “Cinquante ans de sociologie de la sexualité. Évolution du regard et transformation des comportements depuis les années 1960” [“Kvindek jaroj da sociscienco pri la sekseco. Evoluo de la rigardo kaj transformiĝo de la kondutoj ekde la 1960-aj jaroj”] en Paul Servais (sub la dir. de), Regards sur la famille, le couple et la sexualité. Un demi-siècle de mutations, Academis-L’Harmattan, Louvain-la-Neuve — Parizo, 2014.

La listo de praktikoj longiĝas, kaj la valoro de reciprokeco inter la partneroj progresas. La gradaj enketoj faritaj en Francujo en la lastaj kvardek jaroj montras la gravecon atribuatan al karesoj, al reciproka masturbado aŭ al perbuŝa sekseco — en la 2000-aj jaroj 65 elcentoj de la virinoj de 25 ĝis 49 jaroj deklaris, ke ili ofte aŭ kelkfoje praktikas midzadon, kaj 70 elcentoj de la viroj frandzadon. Cetere fariĝis ofta praktiki frandzadon kaj midzadon dum la sama rilato. La seksa aktiveco alprenas ankaŭ la formon de senpenetra rilato, ofta praktiko kiu estas fonto de tute kompleta ĝuado.* La soleca masturbado de virino, antaŭ nelonge nepensebla, konsiderinde multiĝis. Same, la plimulto de virinoj (73 elcentoj) vidis pornografiajn filmojn en sia vivo, kvankam nur 20 elcentoj el ili rigardas ilin regule*. La impresa altiĝo, inter la 1970-aj kaj 2000-aj jaroj, de la kontentiĝo, kiun la virinoj esprimas pri sia seksa vivo kaj la kreskinta proporcio de tiuj, kiuj deklaras, ke ili havis orgasmon dum sia lasta rilato (81 elcentoj en la 2000-aj jaroj) estas ligitaj kun ilia nun pli aktiva sinteno dum la seksa interagado.

* Armelle Andro kaj Nathalie Bajos, “La sexualité sans pénétration. Une réalité oubliée du répertoire sexuel”, en: Nathalie Bajos kaj Michel Bozon (sub la dir. de), Enquête sur la sexualité en France, v.c.
* Pri la maltrankvilo de plenkreskuloj pri pornografio kaj la junularo, vd “Autonomie sexuelle des jeunes et panique morale des adultes. Le garçon sans frein et la fille responsable” [“Seksa aŭtonomeco de la junuloj kaj morala paniko de la plenkreskuloj. La knabo senbremsa kaj la knabino respondeca”], Agora. Débats/jeunesses, n-ro 60, Les Presses de Sciences Po, Parizo, 2012.
Perforto servanta celojn de povo

Kvankam en la lastaj jardekoj montriĝis malfermiĝo de la kondutoj kaj proksimiĝo de la vojoj kaj praktikoj inter virinoj kaj viroj, tamen iliaj seksaj kondutoj ne estas mezurataj nek juĝataj laŭ la samaj kriterioj. La personoj demanditaj en la 2000-aj jaroj restis ĉe tre duisma reprezentiĝo de siaj respektivaj motivoj. Tiel, du triono de la geviroj diris, ke “la viroj havas nature pli da seksaj bezonoj”. Cetere la frazo “Oni povas havi seksajn rilatojn kun iu sen ami lin” estas kontestata (“tute ne konsentas”) de 54 elcentoj de la virinoj, sed nur de 30 elcentoj de la viroj.

Tiel daŭras hierarĥia reprezentiĝo de la seksa interagado, kiu jam ne kongruas kun la praktika evoluo. Ŝajnas, ke ekzistas malkongruo inter ineco kaj konfirmita seksa deziro. La dominanta ideo, apogata de certaj psiĥologoj, estas ke la virinoj montras antaŭ ĉio deziron reagan aŭ subulan, aktivigatan de la vira postulo. La viroj siavice, laŭ tio, estas dependaj de nekontraŭstareblaj impulsoj. Laŭ tiu hierarĥia reprezentiĝo de la sekseco la ina deziro restas plejparte dormanta, ĝis kiam viro vekas ĝin. Tiu reprezentado envere estas slogano. Virino, kiu montras eksplicitan deziron ne laŭ amaj aspiroj aŭ ne laŭ malsamsekseco, estas severe juĝata pro sia miskonduto. La reputaciaj sankcioj, kiuj sekvas de tio, estas timataj de la virinoj de ĉiuj medioj.

Dum en la denuncitaj seksaj kondutoj oni sisteme emfazas la seksajn aspektojn (“porkoj” sen ajne reteniĝo), envere temas pri io tute alia. Seksa perforto, seksa incitado kaj seksaj ofendoj ne devenas el ne kontroleblaj viraj seksaj impulsoj, sed estas strategio aŭ lingvaĵo uzataj por “remeti la virinojn en ilian lokon”, por admoni ilin kaj por tiel provi konservi la statuson de la viroj. La virinoj efektive fariĝis influaj, aŭ simple pli ĉeestaj, en novaj spacoj — en laboro, en politiko, en la publika spaco, en la novaj formoj de komunikado, kaj eĉ en la familio. Perforto kaj incitado (inkluzive de interreta incitado) estas samtempe ago de tradicia potenco kaj novigita seksista strategio, adaptita al la ordinareco de la kontaktoj inter virinoj kaj viroj en la nuntempaj socioj. La denuncitaj perfortaĵoj estas reago al la progreso al pli da egaleco; ili estas reakciaj. Ili servas por reaserti hierarĥiojn kaj poziciojn.

En artikolo, kiu prezentas certajn rezultojn de la enketo Virage (Perfortaĵoj kaj rilatoj de genro) de la Nacia instituto de demografiaj studoj (INED)* Amandine Lebugle kaj ŝiaj kolegoj distingas kvin tipojn de perforto en la publikaj spacoj: ofendoj, maloportuna amindumado, korpa perforto, seksaj incitoj kaj atencoj kaj seksa perforto. La junaj virinoj en grandaj urboj estas plej tuŝataj, ĉefe de la tipoj de perforto kun seksa nuanco: maloportuna amindumado, incitado kaj perforto. Tiaj agoj malpli celas “kontentigi seksajn bezonojn” ol krei timigajn kaj eĉ humiligajn situaciojn, kiuj memorigas, ke la publika spaco estas la spaco de viroj. Ili estas agoj de unuflanka povo. Same pri ofendoj, kiuj ofte entenas seksajn epitetojn senvalorigajn por la virinoj, kiuj frekventas la publikan spacon kiuj kontribuas al dubindigo de la vira regado en ĝi. La seksa incitado ĉe la laboro, tre ofta en la malkaŝoj de la aŭtuno de 2017, ankaŭ uzas la seksecon por montri al la virinoj ilian profesian nelegitimecon aŭ ilian subulecon al la viroj. Ĝi estas formo de diskriminacio ĉe la laboro.

* Amandine Lobugle kaj la skipo de la enketo Virage, “Les violences dans les espaces publics touchent surtout les jeunes femmes des grandes villes”, Population & Société, n-ro550, INED, decembro de 2017.

La fakto, ke la seksismo esprimiĝas en la tereno de la sekseco, do ne indikas, ke tiu ĉi estas esence seksisma, aŭ ke ĝi devenas el seksismo aŭ ke la adoleskantinoj kaj la junaj virinoj devas teni sin for de la sekseco aŭ ke nia epoko fariĝis sekse pli perforta. La indigno, kiun kaŭzas la malkaŝo de tiuj kondutoj de incitado, de agreso kaj de perforto, male montras ribeladon ligitan kun la progreso de egalecaj seksaj scenaroj kaj historian revenon de la praa tendenco “mallaŭdi la viktimojn”. Malkongrue kun la pli egalecaj interpersonaj praktikoj, la perforto bazita sur sekseco aŭ sur seksaj vortoj principe ne havas seksajn celojn. Ĝi servas al celoj de potenco, de indikado de la limoj kaj de la genraj privilegioj, de malaltigo de tiuj virinoj, kiuj asertas sin. Malebligi tian perforton estas tasko politika, kiu koncernas nin ĉiujn.

Michel BOZON.

Egipta regado pli subprema ol iam ajn

Placo Tahrir, sep jarojn post la “revolucio”

Egiptoj estas invitataj voĉdoni la 26-an de marto por elekti sian prezidanton. La opozicio denuncas baloton, kies rezulto estas jam konata, ĉar neniu serioza kandidato estis rajtigita alfronti la prezidanton, marŝalo Abdel Fattah Al-Sissi. La voĉdonado okazas en kunteksto, kie la esperoj naskitaj de la ribelo de januaro 2011 jam forvaporiĝis, kaj kie la loĝantaro estas alfrontita al malboniĝo de sia ekonomia situacio kaj al la aŭtokrateco de la reĝimo.

Unu vesperon en decembro 2017. Sur la ebena korto de Mogamma-domego, grandega administra konstruaĵo de la 1950-aj jaroj konstruita de USSR laŭ subprema soveta stilo, grupo da junuloj trejniĝas pri rultabulo lanĉante defiojn unu al la aliaj, sub rigardo de du kvietaj policanoj. Diversaĝaj paroj sidantaj tie ĉie sur muretoj ĝuas la spektaklon. Ĉiuj ŝajnas indiferentaj pri la bruego de la veturiloj kaj la polvo, tiuj du plagoj de Kairo, kiun neniu revolucio provis venki. Kiom for ŝajnas la tempo kiam centmiloj da egiptoj, ŝultron kontraŭ ŝultro sur ĉi tiu vastega placo Tahrir, renversis velkintan reĝimon, kriante “Mubarak, for!” aŭ “’Aïch, horia, ‘adala edjtema ‘ia!” — (Pano, libereco, sociala justo!”.

Du jarojn kaj duonon post tiu “januara revolucio”, kiel ĝin nomas la egiptoj — sen eĉ mencii la tagon (la 25-an) nek la jaron (2011)-, sur tiu placo fariĝinta la neevitebla loko de la popola esprimiĝo, pli granda nombro da egiptoj postulis la foriron de la prezidanto demokrate elektita en junio 2012, s-ro Mohamed Morsi, membro de la organizaĵo Islama Frataro. Post puĉo dezirata de parto de la loĝantaro, la armeo reprenis la regpovon la 3-an de julio 2013*. La por-Morsi-rezistado organiziĝis; ĝi estis subpremita en sango kelkajn semajnojn poste: milo da mortintoj la 14-an de aŭgusto 2013 sur Rabia-placo en Kairo. Sekvis miloj da arestoj. Unu jaron poste, en majo 2014, la marŝalo Abdel Fattah Al-Sissi estis elektita prezidanto de la Respubliko kun 97% de la voĉoj. Kaj depost tiam kio okazas? Kiel oni vivas en Kairo?

* Vd. Alain Gresh, “En Egiptujo, la revolucio en la ombro de la armeo”, Le Monde diplomatique en esperanto, aŭgusto 2013.
La televid-ĉenoj en la mano de la reĝimo

Unuavide, ne pli malbone ol antaŭe. La popolaj kafejoj, kie oni venas por fumi nargileon dum horoj, spektante futbalon aŭ diskutante pri kio ajn kun ŝatataj homoj, ĉiam plenas. Tiuj, kiuj preferas trinki bieron, inoj kaj viroj miksitaj, renkontiĝas en trinkejoj situataj sur terasoj de la ĉirkaŭaj konstruaĵoj. Eblas iri al kinejo, ĉeesti koncertojn aŭ admiri artaĵojn de nuntempaj artistoj, ekzemple en la galerio Townhouse, belega ekspoziciejo instalita en eksa paperfabriko, cent metrojn for de Tahrir-placo. Kun bela subtera aŭtoparkejo kaj surface plantita vastega egipta flago, la placo mem ŝajnas ĉion fari por forgesi ke, antaŭe, la popolo tie postulis la kapon de du prezidantoj*. La najbaraj avenuoj montras ordon kaj purecon, kaj la ministrejo pri internaj aferoj, objekto de ĉiuj revoluciaj malamoj, singardeme translokiĝis al fora cirkaŭurbo. Escepte de kelkaj blue vestitaj agentoj pri cirkulado, kun sia monpuna foliaro enmane, ŝajnas, ke neniu polica ĉeesto videblas. Kaj tamen, en la lasta aŭtuno, Amnesty International priskribis en raporto danĝeran politikan klimaton. “Advokatoj, ĵurnalistoj, politikaj oponantoj, aktivuloj, defendantoj de la homrajtoj, neniu kritika voĉo povas eskapi el la masiva subpremo de la egiptaj aŭtoritatuloj, kiuj daŭre arestas, jure persekutas aŭ malliberigas homojn pro la nura paca uzo de sia rajto al esprimlibereco”, skribis la organizaĵo*.

* Post pluraj procesoj, s-ro Hosni Mubarak estis fine liberigita en marto 2017. S-ro Morsi, iam minacita pri mortopuno, estas nun en malliberejo por kvardek kvin jaroj.
* “Égypte: les voix critiques réduites au silence”, Amnesty International, Parizo 21-a de oktobro 2017.

S-ino Miran F., juna virino kiun ni renkontas kun ŝiaj amikoj proksime de Tahrir-placo, ne samopinias. “ĉu mi havas senton, ke mi vivas en diktaturo? Ne, vere ne!” Naskiĝinta antaŭ tridek jaroj en etburĝa familio de Kairo — patro inĝeniero kaj ĉehejma patrino-, ŝi “kompreneble” partoprenis la revolucion de 2011, kaj la popolajn manifestaciojn de 2013. “Mia patrino estas senkondiĉe por Sissi! Ŝi ŝategas lin! Mia patro estas pli kritikema, li opinias, ke li ne scipovas funkciigi la ekonomion, ke de lia enpoviĝo la vivkosto iĝis tro alta. Mi estas inter ili: mi ne ŝategas lin sed opinias, ke li heredis katastrofan ekonomian situacion kaj faras tion, kion li povas.” Sed la subpremado, tiom da homoj enkarcerigitaj, ĉu tio ne ŝokas ŝin? “Tamen jes, iomete, sed inter ili troviĝas ankaŭ teroristoj. Kaj mi opinias, ke Sissi estas konscia homo. Tuj kiam la situacio pliboniĝos kaj ebligos tion, li liberigos ilin.” Ĉiel ajn, s-ino F. kaj ŝiaj amikoj ne timas paroli pri politiko en kafejoj malfermitaj al la strato, kie, malgraŭ la konstanta bruo de veturiloj, la sidanto ĉe la apuda tablo povas ĉion aŭdi. “Eĉ sur Fejsbuko mi ne ĝenas min kritiki la registaron, eĉ la prezidanton! Kaj oni neniam min riproĉis.” Ŝia amiko Ahmed T. intervenas: “Ĉiel ajn, la vera demando ne estas libereco, sed mono. Kaj hodiaŭ, ĉiuj suferas pro la ekonomia krizo!” (Vidu art. “Eksterordinare multekosta fariĝis la vivo”).

Ekster la disaj pripensoj kolektitaj dum hazardaj renkontoj, kie la opinioj montriĝas tiel diversaj kiel en la familio de s-ino F., malfacilas scii kion pensas la egiptoj pri tiu reĝimo, kiu abrupte deadmonas ĉian kontestadon. “Homoj, kiuj nenion komprenas pri tio kion signifas la ŝtato, volas interveni kaj fari deklaraciojn.Tio estas neakceptebla”, tiel minacis en januaro s-ro Al-Sissi, adresante averton al opoziciaj famuloj kaj partioj, kiuj alvokis al bojkoto de la prezidanta elekto planita por la fino de marto. Ili kvalifikis tiun baloton “absurda komedio”, pro la arestado, pli malpli trudita retiriĝo aŭ malhelpo de multaj rivaloj de la prezidanto. “Ni prizorgas la stabilecon kaj sekurecon, sen tio, okazos disfalo daŭrigis s-ro Al-Sissi. Mi neniun minacas. Sed tio, kio okazis antaŭ sep jaroj ne ripetiĝos en Egiptujo.”

Unu afero certas: la politika klimato karakteriziĝas per reveno de armeanoj en ĉiuj ejoj de la regpovo, kaj aparte en ekonomio. “La armeo longtempe havis pozitivan bildon, memorigas la politikologo Tewfik Aclimandos, instruanto ĉe la Kairo-universitato. Prave aŭ ne, ĝi estis konsiderata malpli koruptita ol la polico, pli efika ol la civilaj administracioj, kaj ĝi ŝajnas veni el la popolo. En Egiptujo, ĉiu havas proksimulon aŭ konaton en la armeo.” Kaj rilate al scii, kion homoj pensas pri la prezidanto, “estas ĉiuokaze malpermesite konduki verajn opini-enketojn tiuteme”, daŭrigas la universitatulo. “Ni devas kontentiĝi pri indicoj de optimismo. Ekde tie, ŝajnas preskaŭ certe, ke la fervoro, kiu portis la prezidanton Al-Sissi ĉe la regado en 2013-2014, estas grandparte malaperinta, aparte post la atako de la rusa aviadilo, en 2015*. Sed ĝi ankoraŭ ĝuas solidan bazon.”

* La 31-an de oktobro 2015, eksplodo de rusa aviadilo en Sinajo, iom post ĝia ekflugo el la urbeto Ŝarm el Ŝejĥ, kaŭzis 224 mortintojn. Unua el longa serio, la atenco estis agnoskita kiel propra ago de islamista grupo ligita al la Organizaĵo de islama ŝtato (OIŜ).

Por pluteni sufiĉan proporcion de favoraj opinioj, la reĝimo disponas pri tre potenca ilo: regado de amaskomunikiloj, precipe la plej konsumata: televido*. Sub prezidanteco de s-ro Hosni Mubarak, kaj dum la jaroj, kiuj sekvis la revolucion, privataj ĉenoj estis aperintaj, kiuj proponis tre popularajn intervju-spektaklojn (talk show), kun veraj debatoj. Ĉio tio malaperis. Hodiaŭ ĉiujn ĉenojn posedas la reĝimo kaj ĝiaj amikoj. Same pri la skriba gazetaro, escepte eble de Al-Masri Al-Youm, taggazeto presita cent-dudekmil-ekzemplere — por loĝantaro kiu baldaŭ transpasos cent milionojn da homoj. “Veras, ke ni estas sendependaj, komentas Doaa Eladl, unu el la famaj karikaturistoj de la ĵurnalo, sed ekzistas limoj. Malbone difinitaj, cetere, kio eĉ pli komplikigas mian laboron. Kiu ajn temo povas kolerigi la reĝimon. Mi strebas necenzuri min, sed mi scias, ke mi faras tion.” Estas nepenseble, ekzemple, desegni la prezidanton. Inverse, en novembro 2017, ŝi publikigis desegnon de junaj egiptoj en prizono, en la momento kiam la prezidanto Al-Sissi inaŭguris en Ŝarm el Ŝejĥ la Mondan Forumon de la Junularo. “Mi havas pli profundan problemon, ŝi daŭrigas. Ekde kiam temo estas tro tikla, neniu ĵurnalo, eĉ ne la nia, parolos pri ĝi.”

* Vd. Aziz El Massassi, “La presse égyptienne mise au pas”, Le Monde diplomatique, novembro 2015.

Tiu cenzuro ebligis al la regantoj disŝuti en la mensojn timon de eksterlanda spionado. “Sur la televid-scenejoj, en la gazetaro, estas ĉiam reprezentanto de la reĝimo, por klarigi al ni, ke Usono kaj ĝiaj eŭropaj aliancanoj subtenis la egiptan civilan socion por renversi Mubarak, klarigas la verkisto Khaled Al-Khamissi, aŭtoro de fama novelaro, Taxi (2007), kaj de la romano L’Arche de Noé (2009)*. Aŭ ke uson-sionisma komploto celas doni parton de Sinajo al la Palestinanoj. Sed ke, bonŝance, la prezidanto Al-Sissi sukcesis malnodi tiujn komplotojn kaj savi Egiptujon!” Kaj tio funkcias. Sufiĉas foti tra la vitroj de buso por ke, post kelkaj momentoj, vojaĝanto ordonas al vi ĉesi “tuj”. Kial? “Temas pri nacia sekureco!”

* Ambaŭ en la franca ĉe Actes Sud, Arles, respektive 2009 kaj 2012.
La islama Frataro forviŝita el la politika pejzaĝo

En tiu kunteksto, la spaco de la rezistado estas ekstreme reduktita. Laŭ la egiptaj organizaĵoj por defendo de homrajtoj, estis “sesdek mil politikaj malliberuloj”, sed ili precizigas la neeblon havi fidindajn nombrojn. Multaj homoj estas arestitaj, kaj liberigitaj kontraŭ mongarantio. La plej multaj havas ligon kun la Frataro, aŭ estas nur suspektataj simpatii al ĝi. Aldoniĝas la aktivuloj el la revolucia tendaro. La egipta Komisiono por la rajtoj kaj liberecoj (ECRF) elvokas, siaflanke, kvardek truditajn malaperojn ĉiumonate. La Islama Frataro, kiu estis dum jardekoj la sola opozicia movado, estis laŭlitere forviŝita el la politika pejzaĝo, samtempe pro la suferita subpremado kaj pro la profundaj internaj konfliktoj. Plurmiloj da ili rifuĝis en Turkujo. “Kaj tiuj restintaj en Egiptujo, se ili ne estas en prizono, vivas fantoman vivon, precizigas la esploristino Fatiha Amal Abbassi, aŭtorino de tezo pri la frataro.Ili ŝanĝis sian vesto-kutimon, parolkutimon, kaj la “ousra”, tiu ĉiusemajna kunveno al kiu la membroj devige ĉeestis, estis suspendata. Multaj ankaŭ estas tiuj, kiuj tute malkonsentas kun la gvidantoj kaj distanciĝis de la organizaĵo.” Iuj verŝajne aliĝis al terorismaj organizoj, sed neniu enketo eblas pri tiu fenomeno, senhonte instrumentigita de la aŭtoritatuloj, laŭ kiuj ĉiu oponanto estas “teroristo”.

Kaj pri la aktivuloj de 2011, tiuj, kiuj estis la motoro de la revolucio — “grupo de kelkmil homoj je la komenco, laŭ la franc-egipta politikologo Youssef El Chazli, ĉirkaŭ kiuj grupiĝis pluraj dekmiloj da simpatiantoj, sen tamen krei organizaĵon nek partion”-, la plimulte ĉesis ĉian aktivadon. Kelkaj estas en karcero; aliaj elektis vivi eksterlande; multaj trairis malfacilan depriman periodon*. “Estas tre dolorige esti partopreninta en tiom grandega aĵo kiel revolucio, esti revinta ŝanĝi la vizaĝon de via lando, kaj troviĝi fine atestanto de via propra malvenko”, suspiras Mansoura Ez-Eldin, literatura ĵurnalisto ĉe la semajnulo Akhbar Al-Adab kaj aŭtorino de subtila romano pri la neceso de verkado, Le mont émeraude (2014)*. Ĉetabligita en La Chesa, “svisa kafejo” (kiel skribite sur la fasado) de la strato Adly, ne malproksime de la placo Tahrir kaj de ŝia ĵurnalo, ŝi daŭrigas: “Pri mi, mi pretervivis legante, verkante kaj koncentriĝante pri la etaj aferoj de mia vivo. Kun mia edzo kaj miaj infanoj, ni transloĝiĝis al New Cairo, apudurbo malproksima de ĉi tie. Tie, mi havas la impreson, ke mi vivas en alia spaco, malproksime de Tahrir.”

* Vd la filmon de Pauline Beugnies Rester vivants (2017, 110 minutoj), dokument-filmon, kiu priskribas portreton de kvar eks-manifestaciantoj de Tahrir-placo, kies viv-vojoj tre malsimilas.
* En la franca ĉe Actes Sud, 2017.
Ĉiu iom granda kunveno estas malpermesata

Kelkaj eksrevolucianoj plivivigas sian engaĝiĝon en neregistaraj organizoj (NRO) por defendo de homrajtoj. Tion faras s-ro Malek Adly, respondeculo pri la advokato-reto Egyptian Center for Economic and Social Rights (ECESR), kiu restadis kelkajn monatojn en malliberejo en 2016: “Nin incitadas la polico, plimulto el ni estas malpermesataj eliri la landon, ni havas pendantajn procesojn pro tio, ke ni ricevis eksterlandan monon aŭ ke ni “atencis al la ŝtata sekureco”, ni riskas dekojn da jaroj da mallibereco, sed ni daŭrigas! Ni daŭrigos, ĝis morto senecese!” Tiu malpermeso ricevi eksteran monon, kiun la aŭtoritatuloj pravigas pro la neceso lukti kontraŭ la “mano de eksterlando” estas vera maŝino por detrui aktivulajn organizaĵojn. Ĝi ankaŭ tuŝas la kulturan agadon. Ĉar la ministrejo pri kulturo donas neniun subvencion, tiuj strukturoj de jaroj kutimis funkcii danke al okcidentaj helpoj. Ili nun devas trovi aliajn ekonomiajn modelojn, aŭ malaperi. En majo 2017 nova leĝo pri la NRO estis promulgita, kiu riskas malaperigi la lastajn enkoraŭ aktivajn: krom la malpermeso ricevi monon el eksterlando, ĉiu organizaĵo devas nun prezenti novan peton pri registrado antaŭ komisiono kie oficas armeanoj.

S-ino Esraa Abdel Fattah, konata dum la revolucio kiel “The Facebook Girl”, atestas pri la sama seniluziiĝo: “Mi travivis la dek ok tagojn de 2011 [de la 25-a de januaro ĝis la 11-a de februaro, la tago de la retiriĝo de s-ro Mubarak] kiel belegan utopion. Sed ni estis stultuloj. Stultuloj pro kredi je la promesoj pri demokratio de Morsi, kaj poste je tiuj de Sissi. Kaj nun, la situacio estas eĉ pli malbona ol sub Mubarak. Kelkfoje, mi pensas ke estas neniu espero, ke Morsi poreterne restos. Sed se mi ĉesus aktivi, mi havus la senton perfidi ĉiujn, kiuj mortis aŭ estas enkarcerigitaj.”

Malgraŭ sia ŝajna plenpotenco — plene regataj amasinformiloj kaj neniigita opozicio-, la reĝimo de s-ro Al-Sissi ŝajnas profunde timi la popolon. “Kvazaŭ movata de la obseda angoro pri “nova Tahrir”, la regantaro faras sian eblon por teni eventualajn elanojn de la socio”, analizas Karima H., franca sociologo delonge instalita en Kairo, kiu postulas anonimecon “ĉar, en ĉi tiuj momentoj, oni prefere estu singardemaj” Ĉia manifestacio, ĉia iom grava kunveno estas malpermesata. Sub la preteksto de “terorisma danĝero”, kvar-metrojn-altaj betonaj kurbigitaj muroj estis konstruitaj ĉirkaŭ ĉiu ministrejo, kaj ĉirkaŭ la Centra Egipta Banko, kaj armitaj soldataroj protektas la enirejojn. Ĉiuvendrede, feritago dum kiu okazas kutime la grandaj manifestacioj, policanoj portantaj kaskon kaj botojn poziciiĝas antaŭ la sep avenuoj, kiuj kondukas al la Tahrir-placo, dum kontraŭribelaj kamionoj poziciiĝas en la ĉirkaŭaĵo, pretaj interveni. Ĉi tiujn du lastajn jarojn, nur du manifestacioj povis okazi, en aliaj lokoj de la urbo: unu kontraŭ la transdono al Sauda Arabujo de du neloĝataj insuletoj de la Ruĝa Maro, Tiran kaj Sanafir, en aprilo 2016*; la alia kontraŭ la decido de s-ro Donald Trump agnoski Jerusalemon kiel ĉefurbon de Israelo, komence de decembo 2017. Decido kritikata de ĉiuj egiptoj, ĉiam tre tiklemaj rilate al la palestino-demando. Sed, fine de la manifestacio, kelkaj laŭte kriis: “Pano! Libereco! For la reĝimo!” La malordosemantoj estis tuj malliberigitaj. Komence de februaro dek sep homoj estis kondamnitaj je tutviva mallibero pro ilia ĉeesto en manifestacio en 2014 kontraŭ la kandidatiĝo de s-ro Al-Sissi por la prezidanta elekto.

* “Le pouvoir égyptien dans l’imbroglio de l’affaire des îles Tiran et Sanafir”, Orient XXI, 25-a de januaro 2017 (traduko de arablingva artikolo de Mada Masr, Kairo, 17-a de januaro 2017).
Multaj tabuoj en la publika debato estis rompitaj

En publikaj lokoj, eblas ja diskuti pri politiko kun siaj amikoj, kiel faras s-ino F. por ĉi tiu enketo, multaj intervjuoj estis kondukitaj sen problemo. Sed ekzistas limo, kiun oni ne transiru: alparoli nekonatojn kaj konduki ilin kritiki la reĝimon. Ni renkontas s-ron Mahmoud S. apud ĉe li, en Aïn Shams, unu el tiuj kvartaloj tretitaj de mizero kiel tiom da en tiu Kairo, kiu havas dudek milionojn da loĝantoj, je pli ol unu veturhoro for de placo Tahrir. “Mi ne povas malhelpi min paroli, estigi diskutojn en la kafejoj de mia kvartalo, klarigas tiu senlabora tridek-jarulo, kiu manifestaciis en 2011. La situacio estas tiom malbonaĉa. Ĉiu malsatas, estas neniu libereco. Sed, antaŭ tri tagoj, amikoj diris al mi ke civilvestitaj policanoj venis demandi pri mi. Mi havas amikon al kiu tio okazis; li nun estas en malliberejo. Jen averto, mi ĉesos paroli al kiu ajn.”

Pluteni la loĝantaron sub kontrolo per tiutipaj avertoj, tia estas la taktiko por malhelpi ĉiun provon de ribelado. La diskutoj restas liberaj, sed multaj el niaj intervjuitoj precizigis al ni: “Ĉi tiun frazon ne enskribu, se ne mi riskas enkarceriĝon!” En la universitata medio, la morto en obskuraj kondiĉoj, en januaro 2016, de la itala esploristo Giulio Regeni, post ties forrabado surstrate, ja ludis rolon de averto. Laŭ la Reuter-agentejo, la junulo estis arestita de civilvestitaj policanoj kaj kondukita en policejon de la ĉefurbo, antaŭ ol malaperi, kaj esti retrovita morta, kun torturita kaj kripligita korpo*. La egiptaj aŭtoritatuloj siaflanke proponis plurajn vojojn, aparte tiun de bandita forrabado, kiu malbone finiĝis, aŭ seksa krimo, kiuj neniun konvinkis*. Ĉu estas bedaŭrinda incidento aŭ mendita murdo, ni ĉiuj fariĝis tre singardemaj”, konfidas franca esploristo, devigita sekrete konduki siajn enketojn ĉe la loĝantaro.

*Exclusive: Egyptian police detained Italian student before his murder”, Reuters, 21-a de aprilo 2016.
* Hélène Sallon kaj Philippe Ridet, “L’Italie doute de la version égyptienne de la mort de l’étudiant Giulio Regeni”, Le Monde, 26-a de marto 2016.

Malgraŭ sia profunda senkuraĝiĝo fronte al subprema situacio, kiun ili unuanime taksas “pli malbona ol sub Mubarak”, ĉiuj eks-aktivuloj de la “revolucio de januaro” konfesas tamen, ke tiu ĉi lasis pozitivajn neforviŝeblajn spurojn en la socio. Por Ghada Abdel Aal, 39-jarulino, aŭtorino en 2008 de fama libro La ronde des prétendants*, “La revolucio ebligis rompi multajn tabuojn en la publika debato kaj en la konversacioj sur la sociaj retoj. Hodiaŭ, eblas paroli pri antaŭedziĝaj seksaj rilatoj, samseksemo, seksaj agresoj, kaj ankaŭ pridiskuti kelkajn religiajn principojn, kaj eĉ la diokredon mem. La registaro, kiu restas tre konservativa pri tiuj demandoj, daŭre punadas. Sed sine de la socio, la debato ekzistas.”

* Publikigita en la franca de Editions de l ‘Aube, Avinjono, 2013.
Homoj sentas sin malpli submetataj al la rigardo de aliuloj

Antaŭ tri jaroj, ŝi mem permesis al si agon, kiun ĝi igis publika ĉe siaj 180 000 abonantoj; ŝi forigis la hiĝabon, kiun ŝi sin devigis porti de infanaĝo “nur pro kialo de socia kutimo”. Laŭ la doktoro Georges Seif, kiu estis volontula kuracisto sur la placo Tahrir en 2011, “la homoj sentas sin malpli submetataj al la rigardo de la aliaj. Eĉ la bawab, speco de spion-domgardisto, kiu semas timegon en ĉiu domaro, perdis iomete da sia povo.” Antaŭ 2011, aldonas s-ino Sarah Mohamed, aktivulino de la unua horo, “kiam homoj vidis virinon fumantan en kafejo, ili aŭtomate ŝin konsideris aĉulino. Nun ne estas tiel”. Surstrate, aŭ en administracio, viktimoj de arbitreco de funkciulo aŭ eĉ de policano, kuraĝas hodiaŭ diri “ne”, kaj postuli respekton de siaj rajtoj. “Antaŭe, tio ne estis pensebla!”

Trans politiko kaj la diskuto pri la riglado de la prezidanta elekto, la entuziamo de la egiptoj baldaŭ manifestiĝos pri multe pli mobiliziga temo: post dudek ok jaroj da foresto en konkurado, Egiptujo estis kvalifikata por la Monda Pokalo de futbalo, kiu okazos en venonta junio en Rusujo. La reĝimo scias, ke tio deturnos la atenton de loĝantaro dum kelkaj semajnoj, sed li ankaŭ scias, ke bona trairo aŭ male humiliga malvenko, sufiĉus por ke la placo Tahrir denove pleniĝu. Kun ĉiuj implice verŝajnaj malordo-eksplodoj.

Pierre DAUM

Tahrir-placo, sep jarojn post la “revolucio”

Eksterordinare multekosta fariĝis la vivo

FMI Énergie Économie Alimentation Mouvement de contestation Égypte Proche-Orient

ĈU ILI ESTAS STRAT-VENDISTOJ en neformala kvartalo de Kairo*, dungitoj de la administracio aŭ fama verkisto instalita en bela apartamento de Wast Al Balad (araba nomo de la urbocentro, cirkaŭ Tahrir-placo), responde al la demando: “Kio ŝanĝiĝis de 2011?”, ĉiuj niaj intervjuitoj tuj diras: “La vivo fariĝis tiom multekosta, estas terure!” Tiu plikosteco komencis esti sentata en 2014, tuj post la prezidanta elekto, kiam la registaro de la marŝalo Abdel Fattah Al-Sissi engaĝiĝis en “strukturaj reformoj” truditaj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) interŝanĝe kun helpo de 12 miliardoj da dolaroj en 3 jaroj. “Temas pri transiri de ĝeneraligita subvenciado de la bazaj konsumproduktoj al pli celtrafa financa helpo al la homoj havantaj tre malaltajn enspezojn”, klarigas Marie Vannetzel, esploristino ĉe la Centre National de la Recherche scientifique (CNRS), nun vivanta en Kairo kadre de studaĵo pri la temo.

* Ĥaosa aglomeraĵo kun dudek milionoj da loĝantoj, Kairo konsistas el multegaj kvartaloj, inter kiuj la plimulto estis konstruitaj sen interveno de publika aŭtoritato. Eĉ kiam ili estas “malmole” konstruitaj, la loĝejoj de tiuj “neformalaj kvartaloj” restas plejofte tre provizoraj.

En la malnova sistemo, esencaj produktoj, kiel pano, sukero, oleo, faboj, ktp., kaj ankaŭ benzino, gaso kaj elektro, estis forte subvenciataj. Antaŭ la reformo, ekzemple, la eta ronda pano, fundamenta elemento de la egipta nutrado, kostis 5 piastrojn (0,25 centimojn da eŭroj en 2018) en subvenciata panvendejo, kontraŭ 36 piastroj sur la libera merkato. Ĉiu povis aĉeti tie, en nelimigita kvanto. Sufiĉis por tio konsenti viciĝi, foje longtempe, antaŭ la panvendejoj.

POR LA ALIAJ PRODUKTOJ, necesis libreto, sur kiu la vendisto notis tion, kion vi aĉetas, en la limoj de monata kvanto. Tiuj libretoj, teorie atribuataj laŭ sociaj kriterioj, reale estis en la manoj de 85% de la loĝantaro. Hodiaŭ la nombro de panoj estas limigita je dudek por unu familio. Tiuj dudek kostas unu pundon (5 centimojn da eŭro komence de 2018). Sed ili malofte sufiĉas por familioj pli multnombraj. Precipe kiam, en tiu epoko de kreskanta malriĉeco, pano fariĝas la ĉefa nutraĵo. Necesas tiam ĝin aĉeti je pli alta prezo, tio estas 20 pundoj (1 eŭro) por 20 panoj. Por la aliaj bazaj nutraĵoj, la libreton anstataŭis ico-karto, sur kiu la ŝtato ŝutas monatan monsumon: 200 pundoj por 4-persona familio. La nombro de karto-havantoj estas proksimume sama kiel tiu de posedintoj de la malnova libreto, sed la subvenciataj produktoj estas tre plimultekostaj. Inter 2014 kaj 2017, kilogramo da sukero pasis de 4,5 al 10 pundoj [0,50 eŭro], oleo-litro de 6,5 al 14 pundoj [0,70 eŭro], ktp.”, detaligas Marie Vannetzel, en lando kie hospitala kuracisto gajnas 1 300 pundojn monate (65 eŭroj), direktoro de publika administracio 4 500 pundojn (225 eŭroj), kaj kie laboristo estas konsiderata bonŝanca kiam li ricevas 1 200 pundojn (60 eŭroj). Por la plej malriĉaj — kiuj estas naŭ milionoj laŭ la nunaj kriterioj — kroma monhelpo ĉirkaŭ 700 pundoj (35 eŭroj) por ĉiu familio estas pagata.

Koncerne energion, la registaro abrupte malpliigis sian subvenciadon, kiu profitis al ĉiuj egiptoj. Ene de tri jaroj, la prezoj de benzino kaj gaso estis triobligitaj, tiu de elektro kvar- aŭ kvin-obligita. Ne estas mirige do ke la proporcio de loĝantoj sub la malriĉo-limo pasis, laŭ la Monda Banko, de 25% en 2010 ĝis preskaŭ 28% en 2015 — ĝi verŝajne transpasis 30% nun. Des pli ke, kun la abrupta falo de la pundo en novembro 2016, ĉiuj prezoj kreskis, dum la salajroj tre malmulte evoluis.

TIU EKONOMIA SUFERO spertata de la egiptoj el ĉiuj sociaj klasoj, estigis, precipe en provinco, kelkajn socialajn movadojn, rapide subpremitajn*. Multaj restas konvinkitaj ke, “alvenante ĉe la registaro, Sissi trovis la ŝtato-kason en terura stato” kaj ke li “faras kion li povas”. La armeo, jam ĉeestanta en multaj sektoroj (turismo, konstruado, industrio) kaj kiu masive investas, de la falo de s-ro Hosni Mubarak, en ĉiuj sektoroj de la ekonomio sub preteksto, ke “sen [ĝi], nenio funkcias”, ŝajne volas roli kiel amortizilo, samtempe flegante sian bildon de institucio proksima al la popolo. “Foje matene, eblas vidi armeajn kamionojn alveni en malriĉa kvartalo, plenajn je viando, kiun ili vendas je prezo tre malpli alta ol la merkata”, rakontas Marie Vannetzel. En tiuj samaj kvartaloj, patrinoj kiuj devas nutri siajn dek gefilojn kaj nepojn ĉiutage per “nur pano kaj terpomoj” asertas per obtuza voĉo “Se tiel daŭros, ĉiuj tieaj homoj iros surstraten! La armeo povos pafi al ni, ni prifajfas!” Kiel klarigas la sociologino Karima H., la prezidanto Al-Sissi “ŝajnas esti firme decidinta konduki ĉi tiujn reformojn, kiujn liaj antaŭuloj Sadate kaj Mubarak jam komencis, antaŭ ol retroiri antaŭ la kolero de la popolo” Ĉu je la risko alfronti grandajn manifestaciojn, kompareblajn al tiuj de 1977, sen Anwar Al-Sadat? La universitatulo ne kredas je tio. “Sporadajn popolribelojn, eble, sed nenion pli.” En marto 2017, la egiptoj protestis kontraŭ la prezokresko de pano, sed la movado ne elbordiĝis al la politika sfero. Inter la obeemaj amaskomunikiloj, detruita opozicio kaj regiona kunteksto uzata kiel timigilo — internaj militoj en Libio, Sirio kaj Irako-, la reĝimo ŝajnas firme teni la popolon.

* Vd. Moustafa Bassiouni, “En Egiptujo, nenio haltigas la laboristan movadon”, Le Monde diplomatique en esperanto, aŭgusto 2014.

Pierre DAUM

Cifereca socialismo

Ĉu la feino, okupiĝanta pri la komenco de la jaro 2018, fumis sian magian bastoneton? La 13-an de januaro The Economist, oficiala organo de la liberkomerco, maltrankviliĝis pri la sorto de la “cifereca proletaro”; du semajnojn poste Le Point dediĉis dosieron al la urĝo “repreni la kontrolon” de niaj personaj datumoj, tiuj informoj, kiujn ĉiu interreta krozanto lasas al la gigantoj de Silikon-Valo, kiuj siavice transformas ilin en altajn profitojn. “Kaj ĉu Facebook kaj Google ne pagu al ni por la datumoj, kiujn ni liveras al ili?”, demandis tiu magazino normale pli mobilizita kontraŭ altigo de la minimuma salajro (la 15-an de januaro). “Uzantoj de sociaj retoj de ĉiuj landoj, unuiĝu!”, mallonge poste postulis la Financial Times (la 6-an de februaro), kio instigis la adeptojn de Facebook adopti la sloganon “Nenian publikigon sen pago!” Samtage Gaspard Koenig, gvidanto de la pensfabriko Generacio libera kaj plurloka kronikisto, Jaron Lanier, kalifornia entrepren-ĉefo kaj eseisto kaj s-ino Laurence Parisot, gvidintino de la franca mastraro, subskribis en Le Monde alvokon titolitan: “Niaj “personaj donitaĵoj” apartenas al ni: ni monigu ilin!” “Ni pledas por starigi trezoron de personaj datumoj”, klarigis ili. Kiel proprietuloj de niaj informoj, ni decidus al kiu ilin vendi. “La rajtoj de proprieto estas unu el la esencaj instrumentoj de tiu humanismo 2.0”, konkludis niaj novaj Piko dela Mirandola.

LETERO DE LEGANTOJ AL FEINO

Formulta de Jaron Lanier en 2013, la projekto pagi por la nevidebla laboro de la interretaj krozantoj je ege etaj sumoj prezentiĝas kiel subfosa. En la realo ĝi celas transformi la uzantojn de Interreto en individuajn makleristojn de siaj propraj datumoj — en entreprenistojn de si mem. “Jen ideo, kiu prenas la kapitalismon pli serioze ol iam ajn antaŭe”, precizigas Lanier* Ĉar la personaj datumoj nun servas por nutri la maŝinojn, kiuj anstataŭas homojn, aldonas li en lastatempa artikolo*, ŝajnas esti eĉ pli urĝe konsideri ilin kiel laboron. Kaj do krei ciferecajn labormerkatojn por ke ĉiu povu vendi sian nematerian laboron.

* Jaron Lanier, Who Owns the Future?, Allan Lane, Londono, 2013.
* Imanol Arrieta Ibarra, Leonard Goff, Diego Jiménez Hernández, Jaron Lanier kaj E. Glen Weyl, “Should we treat data as labor? Moving beyond ‘free’”, American Economic Associaton Papers & Proceedings, vol. 1, n-ro 1, Pittsbugh, aperonta en majo de 2018, http://papers.ssrn.com.

Tiu metodo sendube ebligus reekvilibrigi konkurencon taŭzitan de la kaliforniaj oligopoloj. Sed ĝi daŭrigus fundamentan dividon: la grandaj entreprenoj posedas la produktadrimedojn kaj la laboristoj vendas al ili sian laboron. La logiko postulas tute alian modelon. La personaj datumoj, individue prenite, havas apenaŭ ian utilon. Ĝuste ilia kunmeto kaj ilia statistika prilaborado faras ilin valoraj. Ilia valorigo baziĝas sur ilia kolektiveco. Anstataŭ starigi la individuan proprieton de la datumoj estus pli racie sociigi tiun resurson. Metita en la servon de la kolektiveco, ĝi kontribuus al plibonigo de la sano, de la transportoj, de la edukado, de la distribuado, al malaltigo de la energi-elspezoj.* Malantaŭ la ekstravagancoj de la Novjara Feino, Gaspard Koenig, s-ino Parisotkaj iliaj amikoj volas torpedi ĝuste tiun projekton.

* Vd “Données personnelles, une affaire politique”, Le Monde diplomatique, septembro de 2016.

Pierre RIMBERT.

Analizo de la strategio de la Pentagono

Vaŝingtono relanĉas la atoman vetarmadon

La interna politika premo devigas ĉiutage pli s-ron Donald Trump rekte alfrontiĝi al Moskvo, supozata esti manipulinta la usonan prezidant-elekton de 2016. En tia etoso la masiva altigo de la milit-buĝeto de Usono apenaŭ vekas opozicion. Des pli ke la Pentagono emfazas la danĝeron de la eksterlandaj interretaj atakoj kaj la neceson modernigi sian — jam konsiderindan — atomarmilaron.

DUM PRESKAŬ duona jarcento, de la detruo de Hiroŝimo, la 6-an de aŭgusto 1945, ĝis la disfalo de Sovetunio, la 25-an de decembro 1991, granda parto de la monda loĝantaro vivis en la timo de atoma neniiĝo. Por malaltigi tiun riskon oni organizis pintkunvenojn inter grandaj potenclandoj, oni subskribis interkonsentojn pri kontrolado de la armilaroj ... Sed la timo al katastrofo neniam vere foriĝis. Necesis atendi la finon de la malvarma milito por ke la situacio trankviliĝu. Stokoj da kolosaj armiloj daŭre restis, sed la zorgo pro tio estis malpli granda ... Nu, jam de kelkaj monatoj ŝajnas, ke la atommilita danĝero revenis.

La ĉefaj potenclandoj kun atomarmiloj — Usono, Ruslando kaj Ĉinujo — lastatempe lanĉis procezon de modernigo de siaj ekipaĵoj, kaj Vaŝingtono jam ne hezitas konsideri ilian uzadon. Tion malkaŝas la raporto pri la “Pritakso de la atoma aparataro” de Usono (Nuclear Posture Review”, “NPR”) publikigita de la Pentagono la 2-an de februaro 2018.*

* ”Nuclear Posture Review 2918”, usona defend-ministrejo, Vaŝingtono, DC, 2-an de februaro 2018. Escepte de alia mencio la sekvaj citaĵoj estas prenitaj el tiu dokumento.

La defend-ministrejo metas sub la terminon “atoma aparataro” samtempe pritakson de la sekureco en la mondo, oficialan deklaron de la usona politiko pri atomarmiloj kaj inventaron de la ekipaĵoj, kies disvolvadon oni taksas necesa. En ĉiuj ĉi punktoj la nova “NPR” montriĝas aparte alarma. Laŭ ĝi, Usono estas alfrontita al pli multaj minacoj ol iam ajn antaŭe, jam pro la malamikeco kaj militismo de Ruslando kaj Ĉinujo. Ĝi do konsideras, ke ili komplete revizias sian atompolitikon kaj ke ili disvolvas novajn municiojn por larĝigi la agospacon de sia prezidanto kaj por ebligi al li ekagi, se necese.

La “atoma aparataro” prezentita de la Trump-registaro rompas kun la strategio difinita de la antaŭa registaro. Publikigita en aprilo de 2010, la “NPR” de s-ro Barack Obama metis al si la celon malgrandigi la gravecon de la atomarmiloj en la usona armea doktrino, sed ankaŭ malgrandigi la armilaron mondvaste, per intertraktadoj kun la ceteraj grandpotencaj landoj.

“Por ĉesigi la spiriton de la malvarma milito, ni reduktos la rolon de la atomarmiloj en nia strategio de nacia sekureco kaj ni instigos la ceterajn landojn fari same”, asertis s-ro Obama la 5-an de aprilo 2009, dum parolado en Prago. Tiu decido troviĝis en optimisma interpreto de la estonteco de la diplomatio. Ĝi supozis, ke la rilatoj inter la grandaj potenclandoj povas pliboniĝi, ke la perspektivo de atommilito malproksimiĝis kaj ke fariĝis ebla redukti la armil-stokojn en tuta sekureco. La raporto publikigita ok jarojn poste refutas tiujn tri frazojn. Kiel vera manifesto por nova atom-erao ĝi asertas eĉ la malon.

“Ekde la jaro 2010, legeblas tie, ni konstatas la revenon de la rivalecoj inter grandaj potenclandoj. Diversgrade Ruslando kaj Ĉinujo komprenigis, ke ili volas renversi la internacian ordon post la malvarma milito kaj la kondut-normojn.” Oni mencias kelkajn ekzemplojn por apogi tiun tezon, speciale la aneksadon de Krimeo fare de Ruslando kaj la dismeton de ĉinaj militbazoj sur insuloj disputataj kun Japanujo en la Sudĉina Maro. Moskvo kaj Pekino “provas akiri malsimetriajn rimedojn por kontraŭagi la konvenciajn kapablojn de Usono, kaj tiel altigas la riskojn de kalkul-eraro kaj la potencialon de milita alfrontiĝo kun Usono, ties aliancanoj kaj partneroj”, asertas la Pentagono.

En nenia momento la “NPR” rekonas la rolon de Usono kaj de ĝiaj aliancanoj en la supozata malboniĝo de la internaciaj rilatoj. La raporto tiel ellasas mencii la ekspansion de la Nord-Atlantika Traktad-Organizaĵo (NATO) sur la teritorion de la eksa Sovetunio aŭ la provokan “pivoton” de Usono en la azia-pacifika regiono.* Same nenio pri ĝia giganta supereco de atomarmiloj nek pri ĝiaj masivaj investoj en la konvenciajn armilarojn kaj en la konkeron de la spaco.

* 2

Legante tiun raporton oni preskaŭ povus konkludi, ke Usono suferas malfruon post Ruslando kaj Ĉinujo kaj devas do fortigi sian armeon. Nu, en 2016 ĝi okupis, kaj kun granda distanco, la unuan lokon en la monda ranglisto de elspezoj por armeo. Kun 611 miliardoj da dolaroj ĝi superis la sumon de la ok sekvaj landoj. Nur la sola altigo, je 80 miliardoj da dolaroj, decidita por 2018, superas la tutan armean buĝeton de ĉia ajn lando escepte de Ĉinujo. La Pentagono disponas pri militbazoj dissemitaj tra la tuta mondo kaj tenas agopretajn batalfortojn ĉe la periferio de Ruslando kaj de Ĉinujo — kiuj siavice ne amasigas trupojn en Meksiko aŭ Kanado. Kaj ĉie, laŭ la “NPR”, Usono estas severe minacata de Moskvo kaj Pekino, la solaj respondecaj pri la pliakriĝo de la atomarmila streĉiteco.

Ruslando estas akuzata je strebo domini siajn najbarojn, je preparo de milito kontraŭ la NATO kaj je atribuo de misproporcia graveco al atomarmiloj por minaci la Okcidenton kaj por trudiĝi sur la batalkampo. “La rusaj strategio kaj doktrino emfazas la punrimedojn kaj la uzadon de atomarmiloj”, frapas la “NPR” kiaj samtempe asertas, ke Moskvo faras “totalan modernigon de sia atomarmilaro”, nome “multspecan nivel-altigon de ĉiuj partoj de la rusa atom-triopo konsistanta el strategiaj bombaviadiloj kaj el raketoj bazitaj mare aŭ tere”. La raporto fine elvokas la disvolvadon, fare de Ruslando, de “ne strategiaj atomarmiloj” destinitaj al uzado en estontaj eŭropaj frontoj kontraŭ la konvenciaj fortoj de la NATO.

Tiu insistado pri la rusa minaco povas surprizi, se oni memoras la bonvenigajn vortojn de s-ro Donald Trump pri s-ro Vladimir Putin dum la prezidant-kampanjo de 2016. Sed la Pentagono neniam akceptis tiun pacigan sintenon. Dum la demokratoj kaj la komunikiloj ne ĉesas frenezi pri rusa komploto kontraŭ la usona demokratio, ĝi instrumentigas tiun obsedon por pufigi la elspezojn por la armeo kaj por akiri novajn armilojn, konvenciajn kaj atomajn.

Dubinda deirpunkto

LA TUTA konstruaĵo de la “NPR” baziĝas sur ne apogita aserto: Ruslando kaj Ĉinujo donas kreskantan gravecon al la atomarmiloj en siaj respektivaj defend-strategioj. “Dum Usono daŭre reduktadis la nombron kaj la gravecon de siaj atomarmiloj, aliaj landoj, kiel Ruslando kaj Ĉinujo, adoptis la malan strategion. Ili aldonis novajn atomajn tipojn al sia armilaro [...] La doktrino kaj la strategioj de nacia sekureco de Ruslando, kiu insistas pri la minaco de limigita atomarmila reciproka plistreĉigo, estas tre zorgigaj”, maltrankviliĝas la Pentagono. En kazo de milito kontraŭ la NATO en Eŭropo Moskvo eĉ konsideras uzi la unua “taktikajn” atomarmilojn, nome “malfortajn atomajn municiojn” por devigi la Okcidenton forlasi la batalon — strategio, kiun Vaŝingtono kelkfoje nomas “akrigo-malakrigo”. Tamen nenia pruvo apogas tiun teorion, kiun multaj sendependaj analizistoj nomas fantazia. Tiuj memorigas, ke la milita doktrino de Moskvo ja konsideras uzadon de atomarmiloj kiel la unua, sed nur kiel eventualeco de frapo kontraŭ la rusa teritorio. Jen principo komparebla al tiu de la NATO, kiu konsideras ĝuste tion en la kazo de “strategia ne atoma atako” de Ruslando kontraŭ la Okcidento.

Sed ĝuste sur tiu dubinda aserto la “NPR” apogas sin por postuli pli da “fleksiĝemo” en la politiko de uzado de atomarmiloj kaj pli da “diverseco” en la gamo de la armil-sistemoj. Laŭ la dokumento Ruslando povus prave taksi, ke usona prezidanto hezitus uzi unu el la potencaj atomarmiloj en sia posedo responde al uzado, fare de Moskvo, de pli malforta armilo: tia reago aŭtomate sekvigus kromajn paŝojn de Kremlo kaj do la totalan militon. La aŭtoroj insistas pri la neceso por Vaŝingtono disponi pri pli modestaj armiloj por elimini tiun supozatan malegalecon de malinstigaj rimedoj.

Ĉinujo estas traktata simile. Kvankam ĝi neniam minacis uzi kiel la unua siajn atomarmilojn — kiuj estas cetere malpli disvolvitaj ol tiuj de Francujo* —, la “NPR” asertas, ke Usono devas povi minaci ĝin per pli granda elekto de atomarmiloj, kun celo de malinstigo: “La strategio, kiun ni disvolvis pri Ĉinujo, celas malebligi Pekinon malprave konkludi, ke ĝi povus akiri avantaĝon danke al limigita uzado de atomarmiloj en la batalkampo.” Inter la celoj de la Pentagono troviĝas ankaŭ Nord-Koreujo. La “NPR” emfazas, ke Pjongjango protektas sian armean sistemon per subteraj infrastrukturoj, kaj aldonas: “Usono daŭrigos la dismetadon de konvenciaj kaj atomaj kapacitoj kontraŭ tiuj celoj.”

* 3

Por kredindigi tiun strategion, la “NPR” postulas profunde renovigi la usonan armilaron per novaj municioj. La plej multaj nunaj armiloj, konceptitaj antaŭ pluraj jardekoj, baldaŭ atingos sian vivofinon. Do necesas anstataŭigi ĉiujn elementojn de la “atoma triopo” per pli efikaj sistemoj: interkontinentaj balistikaj raketoj lanĉataj tere (intercontinental ballistic missiles, ICBM), strategiaj balistikaj raketoj maraj-teraj (submarine launched ballistic missiles, SLMB), krozaj aviadile portataj bomboj kaj raketoj (air launched cruise missiles, ALCM).

Novaj ekipaĵoj

KUN LA espero konvinki la kongreson subteni la malpliigon de atomarmiloj, s-ro Obama akceptis la konstruadon de novaj ekipaĵoj: raketolanĉaj submarŝipoj (klaso Columbia), strategiaj bombaviadiloj (B-21), el la aero lanĉataj longdistancaj krozmisiloj aŭ krome sistemo de “strategia malinstigo bazita sur tero”, por anstataŭigi la internaciajn balistikajn raketojn kun atomkapo Minuteman. Sed la antaŭa prezidanto lasis al sia posteulo la taskon decidi ĉu vere necesas akiri ilin. La Trump-registaro decidis disvolvi ilin ĉiujn.

La konceptado kaj produktado de tiu artilerio dispartiĝos tra multaj jaroj, kun tuta taksata fakturo de minimume 1.200 miliardoj da dolaroj.* En sia buĝetpropono por 2019 la Trump-registaro jam nun planis 2,3 miliardojn da dolaroj por la bombaviadiloj B-21, 3,7 miliardoj por la Columbia, 600 milionojn por la longatingaj raketoj kaj 300 milionojn por la malinstiga sistemo, do unuan pagon de 6,9 miliardoj da dolaroj. Por realigi sian malinstigan strategion “fleksiĝeman” kaj “laŭmezuran”, la Pentagono devus fine akiri malfortajn atom-municiojn uzeblajn kontraŭ Ruslando aŭ Ĉinujo en eventuala konflikto. Kadre de sia engaĝiĝo en la NATO Usono tamen jam disponas en Eŭropo dusisteme kapablajn aviadilojn (ĉasaviadilojn F-15), kiuj povas lanĉi malfortajn atombombojn B61 sur la rusan malamikon.

* 4

La Kongreso devas ankoraŭ decidi pri buĝeto por ĉiuj ĉi programoj, kaj eblas ke ne ĉiuj celoj de la “NPR” estas atingotaj. Tamen la kontraŭrusa etoso, kiu ebriigas la usonan politikan klason, mutigas ĉian opozicion kontraŭ tiu vetarmado, kion atestas la preskaŭ unuanima aprobo, fare de la parlamentanoj de la du partioj, de masiva altigo de la elspezoj por la armeo en 2018. La rusaj kaj ĉinaj gvidantoj, inter aliaj, certe inspiriĝos de tiu strategio por siavice pufigi siajn proprajn armilarojn.

Michael KLARE.

Preskaŭ unuanima indigno

Ĉinujo

La raporto pri la “Pritakso de la [usona] atom-armilaro” (“NPR”) [...] alkroĉiĝas al arĥaiĝinta mensostato propra al la malvarma milito, [...] pligravigas la konkurencon inter grandaj potencoj kaj fortigas la rolon de atomarmiloj en la nacia sekureco, kontraŭ la alvokoj de la internacia komunumo por atoma malarmado [...]. Ĉinujo neniam partoprenis — nek partoprenos — en kia ajn vetarmado. Ĝi volas teni siajn atomajn kapacitojn sur la plej malalta nivelo postulata por certigi sian nacian sekurecon. La usona raporto provas pravigi la etendon kaj fortigon de sia armilaro per intenca deformado de la ĉinaj politikoj kaj praktikoj.

Gazetara konferenco de s-ro Geng Shuang, proparolanto de la ĉina ministrejo pri eksterlandaj aferoj, la 5-an de februaro 2018

Japanujo

Japanujo laŭdas la lastan usonan “NPR”, kiu klare montras la decidon de Usono garantii la efikecon de sia malinstigo kaj sian promeson liveri malinstigon etenditan al siaj aliancanoj, inter ili Japanujo, en kunteksto de internacia sekureco, kiu rapide malboniĝis ekde la publikigo de la “NPR” de 2010.

Komunikaĵo de s-ro Taro Kono, japana ministro pri eksterlandaj aferoj, la 3-an de februaro 2018

Irano

La usona “NPR” spegulas dependon de la atomarmiloj, rompante la TAD [traktato de atoma ne disvastigo] kaj proksimigas la homaron al neniigo. Nenia dubo, ke la horloĝo de la apokalipso estas en sia plej danĝera punkto ekde 1953. La obstino de s-ro Donald Trump mortigi la interkonsenton de Vieno pri la irana atomprogramo devenas el la sama danĝera malprudento.

Reago de s-ro Mohamad Javad Zarif, irana ministo pri eksterlandaj aferoj, en Twitter, la 3-an de februaro 2018

Nord-Koreujo

La registaro Trump antaŭ nelonge publikigis raporton pri la “Pritakso de la atomarmilaro”, kiu klare montras sian malaman volon ĉantaĝi aliajn suverenajn ŝtatojn kaj domini la mondon danke al la atomarmiloj. [...] Usono estas la unua lando, kiu disvolvis atomarmilojn kaj la sola, kiu, uzante ilin, masakris centojn da miloj da civiluloj. [...] Usono ĉiam malpli kaŝas sian tenton konservi sian dominadon de la mondo per obscena rompado de la internacia leĝo. [...] La aktuala akra realo pruvas, ke ni absolute pravis subteni nian programon de atoma malinstigo, spitante ĉiajn malfacilaĵojn.

Komento de la ministro pri eksterlandaj aferoj de Nord-Koreujo, la 6-an de februaro 2018

Ruslando

La dokumento estas strukturita ĉirkaŭ logikoj de alfrontiĝo kaj ĉirkaŭ logiko kontraŭrusa. Bedaŭrinde Usono pravigas sian politikon de amasa kreskigo de siaj atomaj kapacitoj apogante sin sur la politiko de atoma modernigo de Ruslando kaj sur la supozata pligravigo de la atomarmilo en sia doktrino. [...] Ĉio ĉi havas nenion komunan kun la realo. La rusa armea doktrino klare limigas la eblecon uzi atomarmilojn al du defendaj scenaroj: responde al agreso kontraŭ Ruslando kaj/aŭ kontraŭ ĝiaj aliancanoj per atomarmiloj aŭ per ĉia amasdetrua armilo, aŭ responde al neatoma agreso, sed nur se la transvivado de Ruslando estas minacata.

Komunikaĵo de s-ro Sergej Lavrov, rusa ministro pri eksterlandaj aferoj, la 3-an de februaro 2018

Duobla diskriminacio por la aŭtoĥtonoj kaj la malaltaj kastoj

La elĵetitoj de la barata miraklo

Barato estas tre baldaŭ fariĝonta la kvina plej potenca lando en la mondo. Tie malegalecoj progresas, kaj al la klas-divido aldoniĝas la hierarkio de kastoj. La kvoto-sistemo en la instruado kaj la publika funkciularo ebligis al malmultaj dalitoj (netuŝebluloj) integri la mezklason, sed la plimulto pluvivas en malriĉo. Same kiel la aŭtoĥtonaj popoloj (“adivasi”).

DISPREMITAJ de la ekonomia kresko*”, adivasi kaj dalitoj tamen kontribuas al tiu subita ekonomia disvolviĝo de Barato. La unuaj estas tiel nomataj tribaj popoloj, kiuj preferas identigi sin kiel “aŭtoĥtonojn”, ĉar ja adivasi signifas “originajn loĝantojn”; ili estas 8,6% de la loĝantaro, t.e. pli ol unu miliono da homoj el entute 1,2 miliardo. La duaj sentas sin “disrompitaj” de la kasta subpremo, ja la vorto “dalito”, kiu anstataŭis “netuŝeblulo”, signifas “subpremata”: ili estas 16,6% el la loĝantaro, t.e. 200 milionoj.

* Laŭ la titolo de la kolektiva verko Ground Down by Growth, jam cit.

El administra vidpunkto, tiuj historie malriĉaj grupoj estas “listigitaj triboj kaj kastoj” (schedules tribes kaj scheduled castes). Tiu klasifiko ebligas al ili profiti el kvotoj proporciaj al ilia demografia pezo, kiuj donas al ili rezervitajn seĝojn en la edukaj institucioj, publikaj dungoj kaj elektitaj asembleoj*. Tiu pozitiva diskriminacio, enskribita en la konstitucio de 1950, favoris certan socian moviĝon, malgraŭ ke ĝi ne aplikiĝas al la privata sektoro, kie la respondecaj postenoj restas plimulte en la manoj de la altaj kastoj*.

* Vd. Purushottam Agrawal, “En Inde, des quotas pour les basses castes”, Le Monde diplomatique, majo 2007.
* En Barato, 80% el la loĝantaro estas hinduista kaj apartenas al tre kompleksa sistemo de kastoj. Oni distingas la altajn kastojn kiuj konsistas el brahmanoj (pastroj, kleruloj), kŝatrijoj (nobeluloj, militistoj) aŭ vajŝjoj (komercistoj). La plej malaltan kaston formas la ŝudroj (kamparanoj, metiistoj). La dalitoj estas ekster kastoj.
De fabrikoj al teplantejoj

MALGRAŬ TIO, adivasi kaj dalitoj restas pli ol proporciaj ene de la malriĉa loĝantaro. La rekorda ekonomia kresko registrita de la ekonomia liberaligo (meze 6% jare dum du jardekoj ekde la mezo de la 1980-aj jaroj, kaj 8% dum la posta jardeko) ne permesis al ili eliri el sia kondiĉo: la meza kvoto de malriĉo-redukto estas malpli ol 1% jare depost 2000; 82% da ili ankoraŭ vivas sub la internacia limo de malriĉo, fiksita je 2 dolaroj tage. Uzante indicon bazitan sur multaj faktoroj (enspezo, aliro al elektro, trinkebla akvo, necesejo, edukado, ktp.), oni trovas la saman hierarkion: 81,4% de adivasi kaj 65,8% de la dalitoj estas malriĉaj, kontraŭ 33,3% de la anoj de altaj kastoj kaj, meze, 55,4% de la tuta loĝantaro (kompare kun 12,6% en Ĉinujo, ekzemple)*. Por kompreni tiun situacion, necesas interesiĝi pri la diskriminacio profunde ankrita en la barata socio. Kaj al la formoj de subpremado uzantaj kastojn, klasojn, genron, etnecon kaj regionon.

* Ground Down by Growth, jam cit.

Tute ne malfortigitaj de la kapitalismo-disvolvado kaj de la modernigoj kiun ĝi alportis, tiuj identecoj paradokse fariĝas pli fortaj. La novliberalaj reformoj enkondukitaj de la registaro ekde la 1980-aj jaroj, kaj, pli grave, en 1991, sekve de financa krizo, celis instigi la kreskon per malfermo de la ekonomio al interŝanĝoj kaj logado de eksterlandaj investoj. La barataj kaj internaciaj investistoj profitis el ĝi, uzante malmultekostan laboristaron socie dividitan. Nuntempe 90% de la barataj laboristoj estas dungitaj en la neformala sektoro kaj havas neniun socialan protekton. Por ili malfacilas organiziĝi por postuli pli altajn salajrojn aŭ estigi solidarecon kun la laboristoj de la formala sektoro, relative pli favorataj.

Trans tiuj klasdividoj interne de la laboristaro, la etnaj kastaj kaj genra apartenoj daŭre ludas decidigan rolon por la distribuo de dungoj. La taskoj plej penigaj aŭ konsiderataj senhonorigaj estas atribuataj prefere al dalitoj, dum la plej sendaŭrajn dungojn okupas plimulte sezonaj migruloj venantaj el la plej malriĉaj teritorioj, kie la adivasi spertis konfiskon de siaj teroj fare de la ŝtato. La klas-diferenciĝo ene de la dalitoj kaj de la adivasi cetere pli kaj pli sentiĝas, samtempe kiam elito, ankoraŭ tre malplimulta, sukcesas kreiĝi sine de tiuj grupoj, aparte danke al la kvoto-politiko: nur 18% de tiuj loĝantaroj disponas pri meza aŭ alta enspezo*, kontraŭ 55% en la aliaj kastoj.

* jam cit.

Kiel tion montris la brita antropologo Brendan Donegan, en la industria koridoro de Cuddalore, en la ŝtato Tamilnado (sudo de la lando)*, la dalitaj agraj laboristoj de la najbaraj vilaĝoj emancipiĝis el certa formo de sklaveco, kiu, pro la troa ŝuldiĝo, ligis ilin foje dumvive al la grandaj terposedantoj venantaj el la dominantaj klasoj. Sed iliaj edzinoj ja plu laboradas sur iliaj agroj, kontraŭ taga salajro. Krome, ne temas pri vera liberiĝo ĉar, ne havante la eduknivelon necesan por kandidatiĝi al dungiĝo en la publika administrado, ili nun estas varbitaj ĉe la plej malaltaj niveloj en ege poluaj fabrikoj, kie ili manipulas danĝerajn substancojn. La Pioneer-fabriko Jellice de Cuddalore, ekzemple, neniun protektilon provizas al ili kiam ili uzas ĥemiajn produktojn por purigi la bov-ostojn por produkti gelatinon. Kiam en 2008, tiuj laboristoj, inter kiuj 70% da dalitoj, ekis strikon por postuli plibonigon de siaj laborkondiĉoj, la direktoraro elektis rompi la movadon, dungante anstataŭ ilin sezonajn adivasi-migrantojn sen sindikatoj.

* BrendanDonegan,“Cuddalore, chemical industrial estate, Tamil Nadu”, dans Ground Down by Growth, op. cit.

Tiuj mastraraj strategioj troviĝas ankaŭ en la te-plantejoj de Keralao-ŝtato, kie la adivasi-laboristaro venanta de la malriĉaj regionoj de oriento de la lando (Ĵarkhand), konsiderata pli obeema, kaj pagita laŭ kvantoj, iom post iom anstataŭis la dalitajn plukistinojn, kiuj estis konstantaj dungitoj kaj montriĝis pli batalemaj, kiel klarigas Jayaseelan Raj*. Tiu “super-ekspluatado” rivelas la manieron laŭ kiu la hinda kapitalismo uzas la sociajn disdividojn por sia profito.

* Jayaseelan Raj, “Tea Belts of the Western Ghats, Kerala”, en Ground Down by Growth, jam cit.

En septembro 2016, unumonata striko mobilizis ok mil dalitojn — precipe virinojn restintajn en la plantejoj — kontraŭ la drasta malboniĝo de iliaj laborkondiĉoj, en tiu sektoro rekte frapita de la krizo kaj ankaŭ respondeca pri la maldungo de iliaj edzoj, kiuj surloke laboris en la te-fabrikoj. Devigitaj migri al la grandaj urboj de la najbara Tamilnado, ĉi lastaj trovis dungiĝojn en la teks-industrio, kie ili plu estas alfrontataj al diskriminacioj. Kelkaj eĉ decidas kaŝi sian identecon, modifante sian familian nomon, ofte markilo de kasto.

En la regionoj, kie la adivasi estas plimultaj, ilia malriĉiĝo devenas ĉefe de procezo “akumulado per elposediĝo”. Ĝi rezultas el la kreskanta penetrado de entreprenistoj kaj agrokulturistoj apartenantaj al la dominaj kastoj, kiuj deturnas siaprofite la naturajn riĉaĵojn de kiuj dependas la aŭtoĥtonaj loĝantaroj. Tio okazas aparte en la triba terirorio de Bhadrachalam, en oriento de Telangana-ŝtato, kie ni kondukis niajn tereno-enketojn*. Teorie protektataj de la Konstitucio, la teritorioj plimulte loĝataj de adivasi kaj klasitaj kiel rezervitaj zonoj (scheduled areas) estas submetataj al specialaj leĝoj malpermesantaj al la aliaj loĝantaroj aĉeti terojn. En la realo, tiuj rajtoj estas konstante rekonsiderataj: unuflanke, pro la alveno de kapitalistaj agrokulturistoj, kiuj sukcesas kontraŭleĝe okupi tiujn terojn por enkonduki komercajn kulturojn kiel tabakon aŭ kotonon; aliflanke, pro la ŝtato mem, kiu, nome de la disvolvado, akeras terenojn por ilin vendi al investistoj aŭ por realigi grandajn infrastrukturajn projektojn, kiel ekzemple grandajn baraĵojn.

* “Bhadrachalam scheduled area”, en Ground Down by Growth, jam cit.
La batalo kontraŭ akaparo de teroj

ONI TIEL TROVAS, en Bhadrachalam, instalita kerne de rezervita zono en la fekunda valo de riverego Godavari, grandegan paperfabrikon, kiu apartenas al la Indian Tobacco Company (ITC), barata konglomerato kiu estas inter la plej gravaj paper- kaj pakaĵ-produktantoj en Suda Azio. Male al tio, kion asertas la barata registaro por pravigi la industriigon de la tribaj teritorioj, tre malmulte da adivasi estas en ili dungitaj: ili estas malpli ol 5% el la 1575 konstantaj dungitoj de tiu fabriko, kaj nur 8% el ĝiaj 4000 okazaj laboristoj pagataj potage, laŭ nia enketo. Multaj dalitoj ja tie laboras kiel laboristoj, ĉar ili ne rajtas posedi teron en la tribaj teritorioj, multaj adivasi preferas daŭrigi sian praktikon de viviga agrokulturo sur siaj teroj, por konservi sian kulturan aŭtonomion kaj ekonomian sendependecon — almenaŭ sur la parceloj, kiujn ili ankoraŭ regas.

Sed, samtempe kiam ili estas senposedigataj el siaj teroj kaj siaj akvo-resursoj, aparte kun la poluado de Godavari-rivero pro la elĵetaĵoj de la fabriko, ili proletariĝas. La ITC, elĉerpinte la bambuojn, kiuj nature kreskas en la arbaroj, nun investas en eŭkalipto-plantejoj. Tiuj ne nur estas katastrofo por la medio, ĉar ili malriĉigas la grundojn kaj malplenigas la akvotavolojn, sed ili disvolviĝas sur teroj apartenantaj al adivasi, kiuj tiel troviĝas elpelitaj kaj de tiam devas vendi sian laborforton aŭ migri al urboj.

Trans la regionaj specifecoj, similaj procezoj aperas tra niaj enketoj kondukitaj en diversaj ŝtatoj de Barato. Kun la malpliiĝo de la agrikultura parto en la malneta enlanda produkto (MEP) (de 29% en 1990 ĝis 17% en 2016), la kamparoj ne plu konsistigas la ĉefan ejon de kapital-akumulado por la dominantaj agrokulturaj kastoj, kiuj diversigas sian aktivecon per investo en komerco kaj industrio. Tiun ekonomian mutacion akompanis transformiĝo de la subordigado-manieroj kaj de la reg-strategioj, sen ke la povo-rilatoj mem estis fundamente modifitaj. Kaj, kiam ili estas modifitaj, tio estas danke al luktoj.

La lukto de la adivasi kontraŭ la akaparo de siaj teroj ricevas la subtenon de la maoisma gerilo*. Ĝi jam sukcesis retropeli kelkajn internaciajn firmaojn: Pohang Iron and Steel Company (Posco), la sudkorea produktanto de ŝtalo, kiu ricevis permeson de la barata registaro por instaliĝi sur 800-hektara tereno*; Vedanta, mineja kompanio sidanta en Londono, kiu ekspluatis la baŭksitajn minejojn, masive poluante; aŭ Tata, la giganta firmao de ŝtalo*. Tamen la registaro kondukis senkompatan subpremadon, same kiel en 2006 , okaze de la amasmurdado de Kalinganagar, en la Oriso-ŝtato (hodiaŭ Odiŝo), kiam polico mortigis almenaŭ dek du homojn kaj vundis dekojn, pafante al la homamaso kiu manifestaciis kontraŭ instalado de Tata-ŝtaluzino.

* Vd. Naïké Desquesnes kaj Nicolas Jaoul, “Les intellectuels, le défi maoïste et la répression en Inde”, Le Monde diplomatique, oktobro 2011.
* (“Inde. Posco ne s’en tirera pas comme ça”, Courrier international, Parizo, 4-a de julio 2011.
* Vd. Jyotsna Saksena, “Des accaparements facilités par les pouvoirs publics”, Le Monde diplomatique, aprilo 2015.

La dalita movado, siaflanke, ebligis al siaj membroj politike emancipiĝi el la hegemonio de la altaj kastoj danke al formado de propraj partioj kaj organizaĵoj, eĉ se la brahmanoj kaj aliaj dominantaj kastoj plu regas la produktosistemon kaj la ŝtato-aparaton. La barataj komunistaj partioj, mem regataj de la altaj kastoj, ne emas vere preni en konsideron ĉi tiun demandon, privilegiante klas-analizon, nome de marksisma ortodokseco.

Sed, kiel montras la studaĵoj, la klas-ekspluatado en Barato estas implike ligita al la kasta subpremo, ĉar la novaj mekanismoj de dominado greftiĝas sur la malnovaj, modifante ilin. Ĉi tiuj formoj de subpremado konverĝas por pluteni adivasi kaj dalitojn en dominato-pozicio, eĉ kiam ili estas diplomitoj: 47,8% el tiuj, kiuj havas diplomon ekvivalentan al abiturienta ekzameno estas malriĉaj, kaj la kastaj diskriminacioj pludaŭras sine de la universitatoj, kiel tragike memorigis ĝin la sinmortigo en 2016 de Rohith Vemula, doktoriĝanta dalito en la Hajderabad-universitato*. La povo-rilatoj historie alfrontigantaj la dominajn kastojn al tiuj marĝenigitaj kaj publike kritikataj grupoj plifortiĝis kun la integrado de ĉi lastaj al la merkata ekonomio laŭ malfavoraj kondiĉoj. La internaj disdividoj de la subpremataj grupoj, bazataj sur la etnaj, regionaj kaj kastaj identecoj, intensiĝas per la penetrado de kapitalismo, kio subfosas la unuecon de la luktoj por sociala justeco. Unu el la nunaj prioritatoj estas precize transiri tiujn dividojn.

* “Suicide d’un étudiant dalit et discriminations de caste dans les universités indiennes”, Contretemps, 22-a de februaro 2016.

Dalel BENBABAALI

En Fukushima, banaligita katastrofo

Tertremo, cunamo, kaj poste fandiĝo de tri reaktoroj: Japanio restas vundita de tiu katastrofa sinsekvo de marto 2011. Kvankam tiam la plejparton de viktimoj kaj damaĝoj faris la cunamo, la konsekvencoj homaj kaj ekonomiaj de la kolapso de la sekurigiloj en la centralo de Fukushima estos profundaj kaj daŭraj.

Antaŭ la lernejanaj tabletoj, la nigra tabulo estas ankoraŭ plena de signoj, ideografiaĵoj, ciferoj, desegnaĵoj. Ŝajnas, ke nenio ŝanĝiĝis de post la 11-a de marto je 14:46. Du tutsekegaj spongoj dispeciĝas sur kretujo. Jen bildo kruele ironia, ĉar ekster tio, kio antaŭ sep jaroj estis la elementa lernejo de Arahama, ĉio estis forviŝita de akvegoj. Vidata de la terastegmento de la lernejo, el la distrikto Wakabayashi restas nur sabla pejzaĝo senĉese trairata de ŝutkamionoj kaj fosmaŝinoj. Estas malfacile imagi, ke tiu lernejo estis ĉirkaŭita de 800 domoj, en kiuj vivis 2 200 homoj. La oceano troviĝas je 700 metroj. Digo estas konstruata, dum rapidvojo altigita je sep metroj komencas iri al landinterno. Inter tiuj du konstruejoj, nenio haltigas la rigardojn, krom tombejeto kun tombkolonetoj interplektiĝintaj kiel en mikadoludo.

Ni estas en la regiono Tōhoku, ĉe la orienta marbordo de Honŝuo, la ĉefa insulo de la japana insularo. Kun unu miliono da loĝantoj, la urbo Sendai estas la ĉefurbo de Miyagi prefektejo, limigita sude de Fukushima prefektejo kaj oriente de Pacifika oceano. La cunamo de la 11-a de marto 2011 estis kreita de tertremo neimageble forta, registrita je 130 kilometroj marmeze for el Sendai*. “Ondoj altaj je 20 metroj impetis al la bordo per tre granda rapideco. Nur tiu lernejo fondita en 1873 rezistis! Tri cent dudek homoj, lernejanoj, laborantoj, proksimaj najbaroj rifuĝis tie antaŭ ol esti helikoptere vinĉtiritaj”, rakontas la volontulo, kiu vizitigas la lokon al ni. “Komence la municipo volis detrui ĝin, kaj poste oni opiniis ĝin konservenda. Nia prefektejo estis la plej trafita. Dek du mil homoj mortis. En Sendai la plejparto de la viktimoj (930) loĝis en la distrikto Wakabayashi.” Ni malsupreniras al la unuaj etaĝoj. Konsternitaj, ni observas fotojn de klasĉambroj traapertigitaj de veturiloj en gango de tero, rubaĵoj kaj feraĵoj. “Ĉio restis en ĉi stato. Ni nur plifortigis la strukturon por malfermi ĝin por la publiko, en la printempo de 2017. De tiam ni akceptas ĉiutage ĉirkaŭ milon da homoj. Ili venas de ĉiuj regionoj de Japanio.

* Legu: Ishida Hidetaka, “L’espoir d’un nouveau souffle”, Harry Harootunian, “La maison Japon se fissure”, kaj Gavan McCormak, “Le Japon nucléaire ou l’hubris puni”, Le monde diplomatique, aprilo 2011.

La distrikto estas nun klasifikita de la municipo kiel riskozono, kie estas malpermesite konstrui. La postvivantoj rifuĝis landinternen en portempaj loĝejoj. La katastrofo okazis en tri periodoj: tertremo, poste cunamo, kaj fine nuklea akcidento. El la 450 000 translokigitaj homoj, 160 000 devis fuĝi pro la radioaktiveco sekvanta la eksplodon de la centralo Fukushima-Daiichi. En 2018 oni povas vidi ties efekton per la gigantegaj vorkoj, kiuj markas 500 kilometrojn da marbordo, foje detruita ĝis 30 kilometroj for enen de la lando. Ĉie miloj da konstrumaŝinoj laboras por formeti, terporti, rekonstrui. Dum la buso laŭiras la Pacifikan marbordon, la vidataj laboregoj donas kapturniĝon.

90 kilometrojn nord-oriente de Sendai, Minami-Sanriku estis urbeto kun 17 000 loĝantoj. Detruita je 70%, ĝi estas anstataŭita de plialtigitaj teraĵoj piramidformaj. Sur tiuj grundoj amasigitaj per rubaĵoj kaj montetoj faritaj de fosmaŝinoj, lignaj konstruaĵetoj videblas. Aperas poŝtoficejo, frizistejo, suŝivendejo kaj jam kukvendejo kun ĝia montrofenestro ornamita per kukaĵoj superbe prezentitaj. Dolĉa muziko ĉirkaŭas dudekon da komercejoj. Teraĵisto observas min. Ĉi laboro estas la sola, kiu restas por tiu eksfiŝisto. “Ni rekonstruas, sed ni ne vere scias por kiu. Multaj ne volas reveni tien, kie ili perdis ĉion. Post sep jaroj, la plej junaj jam refaris siajn vivojn, ofte for el ĉi tie. Mi estas bonŝanca, mi ankoraŭ havas mian familion, kiu loĝas ĉe mia frato, centon da kilometroj for. Kaj mi havas tiun laboron. Ĉu reiĝi fiŝisto? Preskaŭ neniu volas manĝi niajn fiŝojn, eĉ kiam ilia radioaktiveco estas sub la permesita normo.” Kesennuma, Rikuzentakata, Ōfunato, Kamaishi: en ĉiuj tiuj marbordaj urbetoj regas maltrankvileco.

Malvarma forejo lumigita de elektro-feino

Sur la altejo de Kamaishi staras statuo de Kannon, diino de kompato*. El ĝia 48-metra kulmino la vidaĵo estas mirinda. La konstrumaŝinoj aktivas por rekonstrui la digojn, kiuj estis inaŭguritaj iomete antaŭ la cunamo: tri muroj kun malsimilaj longecoj (990, 670 kaj 330 metroj), fiksitaj en profundeco de pli ol 63 metroj, kiuj estis komplete subakvigitaj. Eĉ pli malbone, ili kreis ondrevenon multobligantan la ondegan potencon. “Sed kion alian fari?” demandas laborestro. “Se oni volas, ke la loĝantoj revenu, necesas trankviligi ilin. Por nun, tie pli estas laboristoj ol loĝantoj. Sed por ankoraŭ kiom da tempo? Ĉar la ŝtato komencas maldevontigi sin”. La registaro investis 25 500 miliardojn da enoj (195,7 miliardojn da eŭroj) inter 2011 kaj 2015, ĝi dividis tiun sumon per kvar por la periodo 2016-2020*.

* Fakte la japana ofte virina formo de Avalokiteŝvaro.
* Reiji Yoshida, “Tsunami-hit Rikuzentakata rebuilding on raised ground, hoping to thrive anew”, The Japan Times, Tokio, 7-a de marto 2017.

Sciu, atestas S-ro Kowata, naskiĝinta en ĉi tiu Tōhoku (”Orient-Nordo“), kiu havas 10 milionojn da loĝantoj, ĉi tie, ni ne estas en la regionoj Kantō (Tokia regiono) aŭ Kansai (Kiota regiono), kiuj koncentras homojn kaj kapitalojn.” Kiel skribas Tawada Yōko en sia Taglibro de tremaj tagoj*, “Post la tertremo de Kobeo, en 1995, por tuja provizo de nutraĵo, ekzemple, sufiĉis, ke la grandaj ĉiovendejoj disponigis la varojn de siaj bretoj, viciginte ilin sur la trotuaroj. Nu, en la fiŝistaj vilaĝoj de Orient-Nordo, ne estas ĉiovendejoj, kaj cetere la viktimoj ne vivas grupe sur limigita teritorio”. Kial, en 2011, nutraĵoj ne estis ĵetitaj de helikopteroj? Tial, “ke la leĝo pri sekureco de la nacia teritorio ne permesas tion, pludiras la verkistino. Neniu politikisto havis kuraĝon por sur sin preni esceptan malobean decidon pro urĝa situacio.

* Tawada Yōko, Journal des jours tremblants. Après Fukushima, Verdier, kolekto “Der Doppelgänger”, Lagrasse, 2012.

La plej granda regiono de Honŝuo iam estis lando de Ajnuoj, la aŭtoktona popolo, kiu vivis ankaŭ en la insulo Hokajdo antaŭ la Japana konkero de la 19-a jarcento. Tio estis dumlonge la ekstremaĵo de la mondo, kiun la japanoj malestime formetis ĉe la malvarma ĉirkaŭaĵo de la imperia centro, iam Kioto, nun Tokio. Tiu Michinoku (“Trans la vojfinoj”), eksnomo de Tōhoku, estis tiom malproksima de la regadaj lokoj, ke ĝi povis esti loĝata nur de barbaroj, elĵetitoj aŭ kontraŭsociuloj, kiel tiuj yamabushi, vagantaj ermitoj de la montaroj de Yamagata.

Kiam, ekde la jaroj 1960-aj, la ŝtato decidis konstrui en la regiono Tōhoku plurajn nukleajn centralojn, temis pri, realsence kaj figursence, lumigi ĝiajn loĝantojn, kvankam la ĉefaj uzantoj estas la loĝantoj de la ĉefurbo. Por Tokio kaj ĝiaj ĉirkaŭaĵoj (40 milionoj da loĝantoj), Tōhoku estas bonŝanco, proporcia al malbonsorto, kiu trafas tiun vastan regionon (67 000 kvadrataj kilometroj) malmulte disvolviĝinta. Serĉado de laboro, krom fiŝado, agrokulturo kaj ĵusnaskita turismo, pelas la junajn diplomitojn al ekzilo.

La ses prefektejoj de Tōhoku konkurencas pri tiu nuklea miraklo, kiu ankaŭ inkluzivas komplekson en Rokkasho, konstruitan ĉe la norda ekstremaĵo. Tiu loko havas pliriĉigejon, stokejon kaj retraktejon partnere konceptitan kun la Franca grupo Areva laŭ la modelo de tiu de La Hague. La pasintan januaron, tridek jarojn post la anonco de ĝia konstruo kaj 16 miliardoj da eŭroj investitaj, la malfermo de la retraktejo estis prokrastita dudek trian fojon... Ĝi eble eklaboros en 2021, kaj ekproduktos la tre debatatan MOX (miksaĵo de plutonia dioksido kaj urania dioksido, kiu reuzas parton de konsumita materialo), la sekvantan jaron.

Kun sia marbordo favora al malvarmigo de reaktoroj, manke de grandaj riveroj en Japanio, la prefektejo de Fukushima kandidatiĝis, subtenita de pluraj municipoj: Fukushima, Ōkuma, Futaba, ktp. 225 kilometrojn for el Tokio tiu energia provizo troviĝas ĉe taŭga distanco. Ses nukleaj reaktoroj estis sinsekve konstruitaj inter 1967 kaj 1979. Ĉiuj konas la centralon Fukushima-Daiichi. La ombro laŭdita de la verkisto Tanizaki Junichirō ne plu estas*. La multaj kaj gravaj ŝtataj helpoj alportitaj de la elektro-feino (subvencioj, favora taksado) vigligas la regionan ekonomian vivon. La municipestroj profitas el gigantaj funkcibuĝetoj (sep ĝis ok jarojn da aŭtonomio por la urbo Fukushima), kiuj garantias popularecon transformeblan al balotgajnoj. La siglo de la nuklea ekspluatanto, Elektra Kompanio de Tokio (angle Tepco, japane 東京電力) paradas ĉe la frontono de la stacidomo de Fukushima.

* Tanizaki Junichirō, Éloge de l’ombre (In’ei Raisan), Verdier, 2011, (unua eldono: 1933).
La malmuntado eble daŭros kvardek jarojn

Se la ombro restas, ĝi ne plu estas serĉebla en tiu klarobskuro, kiu, laŭ Tanizaki, donis al ĉiuj aferoj ĝian intiman esencon, ĝian tutinternan lumon, sed en tiu sekreta interkonsento inter la ŝtato, la lokaj administracioj (municipoj, prefektejoj) kaj senskrupula nuklea ekspluatanto. Ne nur ĝi kaŝis ĉirkaŭ 200 incidentojn inter 1997 kaj 2002 kaj falsis kontrolraportojn*, sed Tepco ankaŭ ignoris raporton, kiu, en 2009, signalis riskon de cunamo kun ondalteco pli alta ol antaŭvidite (6 metrojn). 14 aŭ 15 metra ondo alvenis malpli ol unu horon post la tertremo de 2011. Post kiam la tuta elektroprovizo ĉesis, kaj la malvarmigaj helposistemoj dronis, tri reaktoroj ekfandiĝis elspirante siajn mortigajn blovojn.

* “Tepco must probe 199 plant check coverups”, The Japan Times, 2-a de februaro 2007.

Sep jarojn poste, la kosto de la katastrofo ŝajnas gigantega, ĉu por malmunti la centralon, ĉu por malpolui grundojn kaj akvojn. Kiel trovi laboristaron konsentantan fari tion? Tepco multobligas la subkontraktajn nivelojn, kaj konsekvence, laŭ la sinsekvo de subkontraktantoj pli kaj pli foraj el ĉefa ekspluatanto, aperas kreskanta malseriozeco pri komptenteco kaj dungokriterioj*. La dungistoj, foje ensorbitaj de japanaj mafioj (Yakuza)*, ŝajnas servi ĉiesajn interesojn: la laboristo preta endanĝerigi sian vivon por gajni iomete pli preterante la krizan dozon en infektita zono, kaj la ekspluatanto senĉese serĉanta laboristaron, kiu malmultiĝas pro la multaj danĝeroj de tiu eksternorma kaj nekonata laboro.

* Vidu: Tatsuta Kazuto, Au coeur de Fukushima. Journal d’un travailleur de la centrale nucléaire 1F, tri tomoj, Kana, Bruselo, 2016.
* Philippe Pons, “Les yakuzas font peau neuve”, Le Monde, 3-a de aprilo 2017.

Pli ol 60 000 homoj estas laborintaj en la centralo post 2011, kaj 6 000 ĉiutage laboras por la malmuntado de la tri reaktoroj, kiuj fandiĝis. La ĉefa malfacilaĵo estas lokalizi kaj regi la kernumon, tiun ege radioaktivan miksaĵon rezultantan de fandiĝo de nukleaj bruligaĵoj kun metalaj materialoj, kiujn ĝi iom post iom kunagregas. Iuj bildoj liveritaj de Tepco en januaro 2018 montras, ke la kernumo boris la ŝelon de la reaktoro numero du kaj de nun atakas la betonfundamenton de la centralo, lastan protekton antaŭ ol tiu koroda magmo poluos la akvotavolojn, kiuj fontas en Pacifiko.

La Japanaj kaj internaciaj oficialaj raportoj minimumigas la prisanajn konsekvencojn de la katastrofo al bagatelo, notinde atribuante la kreskon de la kanceroj al efektivigitaj sistemaj elserĉadoj. De post 2011, Cécile Asanuma-Brice esploristo pri urba sociologio en CNRS (Franca Nacia Centro por Sciencaj Esploroj) kaj asociita esploranto de la Franc-Japana Domo, trairas la regionon. Ŝi dubas pri tiu trankviliga asertado: “La regantoj konsentas agnoski 18 laboristojn mortajn pro mortigaj dozoj. Eblas konsideri, ke tiu nombro estas tre subtaksita.” La epidemiologia esploro farita pri 380 000 infanoj de la prefektejo de Fukushima jam trovis 197 tiroidajn kancerojn. Laŭ ŝi, “la agadoj por purigi kaj vizitigi la lokon havas centran celon: trankviligi la loĝantojn, por ke ili revenu vivi en sian devenan vilaĝon. Eĉ riskante plialtigi la akcepteblan radioaktivecon, kiel faris la registaro tuj en aprilo 2011”. La akceptebla dozo por la loĝantaro iris de 1 milisiverto (mSv) al 20 mSv, tio estas la dozo akceptebla por la laboristoj de nuklea industrio en normala epoko, dum tiu por la laboristoj de la centralo estis plialtigita unue al 100, kaj poste al 250 mSv, laŭ la situacia urĝeco.

Ĉu eblos anstataŭigi tiun senlime servodevan laboristaron, dum la malmuntado devas daŭri ankoraŭ kvardek jarojn? Kvankam la sciencesploristoj pri robotoj tutstrebe laboras, la gigantaj taskoj restas por nun la plej bazaj. Tri cent tunoj da akvo estas ĉiutage verŝitaj kaj poluitaj por malvarmigi la fandiĝintan kernon de la reaktoroj. Pluraj miloj da tunoj da akvo parte traktita, sed daŭre plena de tritio, estis ellasitaj al Pacifiko. Kaj pli ol unu miliono da kubaj metroj da akvo estas nun stokitaj, atendante permeson ellasi ilin al maro, malgraŭ la kontraŭstaro de fiŝistoj kaj vilaĝanoj.

Cetere, 600 kvadrataj kilometroj estas traktataj por malpoluado ekster la centralo. Iom post iom, la registaro aĉetas al multegaj posedantoj terenojn, kiuj ricevos milionojn da radioaktivaj kubaj metroj, aneksante monaton post monato, kvadratan kilometron post kvadrata kilometro, tiujn forlasitajn komunumojn proksimajn de la centralo. La surface skrapita tero estas ofte metita nur kelkajn kilometrojn pli fore, kun la risko disŝuti radioaktivecon kaj infekti laboristojn, por ja necertaj rezultoj. Almenaŭ 15 milionoj da kubaj metroj de tero kaj poluitaj rubaĵoj kuŝas en grandaj nigraj plastaj sakoj kies vivdaŭro limiĝas al ĉirkaŭ tri aŭ kvar jaroj, kiam ili ne estas tratruitaj. Tiuj, kiuj montras malpli ol po 8 000 bekerelojn kilograme estas reuzataj en bitumo por ŝoseoj.

Ne iri al montaroj, nek al riverbordoj

Por konvinki la rifuĝintojn daŭre rifuzantajn la ideon pri reveno (ĉirkaŭ triono el la 160 000 translokigitaj homoj), la 31-an de marto 2017, la ŝtato nuligis la senkondiĉajn helpmonojn por reloĝado, kiuj ebligis ilin vivi ekster la poluitaj zonoj. Konsekvenco: preskaŭ 27 000 viroj, virinoj kaj infanoj ne havas alian eblecon ol reveni.

Aliaj strategioj estas pli insidaj. Atestas pri tio tiu alvoko por restemo farita al viktimoj. La programo Ethos instruas al la loĝantoj kiel vivi en poluita medio: lernejaj manlibroj estas tiucele disdonitaj, televidaj kampanjoj estis lanĉitaj por reklami la freŝajn produktojn de la poluita zono kaj laŭdi la efikon de malpoluado, kiu neniam estis pruvita*. Se kredi la instigintojn de tiu kampanjo, la poluita medio estas malpli danĝera por la loĝantaro ol la “radioaktivofobio” aŭ la streso kreita de dolorplena elradikiĝo*. Loĝanto de la urbo Iitate atestas: “Oni diras al ni, ke estas neniu problemo. Ke sufiĉas ne iri en la riskajn zonojn! Ni ne povas iri al montaroj, nek proksimiĝi al riveroj, ne iri dekstren, nek maldekstren... Kiel eblas vivi ĉi tie?”* Jen teruraj vivkondiĉoj, kiujn la ĵurnalo Fukushima Minpo priskribis memorigante en sia numero de la 3-a de marto 2018, ke de post la dramo, 2 211 homoj memmortigis sin aŭ lasis sin morti per ĉeso de kuracado aŭ kuracilo.

* Vidu: Louise Lis, “À Fukushima, la population est dans une situation inextricable”, CNRS Le journal, Parizo, 11-a de marto 2016, https://lejournal.cnrs.fr/articles/...
* Yves Baron, Jacques Foos, Jean-Paul Martin kaj Bernard Rozé, “L’accident de Fukushima, six ans après”, groupe argumentaire sur les énergies nucléaires et alternatives (gaena), oktobro 2017, www.energethique.com
* Cécile Asanuma-Brice, “Les migrants du nucléaire”, Géoconfluences, 18-an de oktobro 2018, http://geoconfluences.ens-lyon.fr/i...

Dum Tepco fine estis juĝita respondeculo, la 22-an de septembro 2017, la ŝtato estas senkulpigita kaj povas produkti malveraĵojn “por ke la loĝantaro ne sciu la realajn damaĝojn faritajn de nuklea industrio”, asertas Cécile Asanuma-Brice. Produktado de nescieco estas la kerno de la konvikaj metodoj, kiuj celas dubigi kaj konfuzi pri la radioaktivaj limoj akcepteblaj de la homa korpo. La ŝtato kaj la nukleaj premgrupoj plifortigas sian influon, ĉar la lando, insistas la konservativa ĉefministro Abe Shinzo, ne povas malhavi tiun energion, el kiu konsistis 30% de la elektro produktita en Japanio, antaŭ la akcidento.

Nun, en la lando, 5 reaktoroj denove aktivas, kaj 19 estas laŭdire atendantaj permeson. Banaligo de radioaktiveco rapide antaŭeniras. La Plenuma Komisiono de la Internacia olimpinka komitato misiita por la olimpikaj ludoj de Tokio en 2020 aprobis en marto 2017 la proponon organizi maĉojn en la bazopilka stadiono de Fukushima (je 90 kilometroj nord-okcidente de la centralo), kiu estos tiuokaze renovigita. “Preferaj prezoj eble estos rezervitaj por la devenantoj de Tōhoku, mokdiras S-ro Takeda, translokigito de Fukushima, antaŭ ol ŝanĝi sian opinion. Eble ne. Ni iĝis la parioj de Japanio. Sciu, iuj daŭre kredas ke ni estas kontaĝaj...

Philippe PATAUD CÉLÉRIER

La elĵetitoj de la barata “miraklo”

Virinoj ekmastrumas agrokulturon

En kampara Barato, kiu kurbiĝas sub la sekeco kaj la ŝuldoj, kie miloj da kamparanoj sin mortigas, virinoj nun siavice decidas agi kaj restarigas solidaran kaj daŭripovan agrokulturon.

Femmes Travail Agriculture Alimentation Agroalimentaire Droits des femmes Inde

DUM ŝiaj najbarinoj instaliĝas ĉirkaŭ ŝi, ĉe ombro de dometo el brikoj, s-ino Shaila Shikrant, vestita per oranĝkolora sario, plenigas bovlojn per cerealoj kaj grajnoj: rizo, tritiko, maizo, pizoj, arakidoj, sezam-grajnoj, kikeroj, lentoj, fenugreko... Pro ŝia rideto, oni divenas, ke tio estas frukto de ŝia laboro. Sed estas ankaŭ tiu de eta revolucio.

Ni estas en Masla, okcent-familia vilaĝo kerne de Marathwada, en la ŝtato Maharaŝtro, kvincent kilometrojn oriente de ties ĉefurbo, Mumbajo. La regiono, suferanta ondojn de ekstrema varmo, fariĝis la epicentro de grava agrokultura krizo: pli ol ses mil kamparanoj sin mortigis tie dum la du lastaj jaroj, incitegitaj pro sinsekvaj sekecoj kaj pro kronika enŝuldiĝo. La fenomeno havas nacian dimension: ĉiujare de 2013, dek du mil kamparanoj sin mortigas en Barato, laŭ statistiko transdonita de la registaro al la Plej alta Kortumo en majo 2017.

La fakuloj ankaŭ kritikas netaŭgan agrokulturan strategion: de dek jaroj, la nutraj kultivaĵoj estis iom post iom forlasitaj favore al komercaj kultivaĵoj, inter kiuj sukerkano — planto ja pli profitdona, sed kiu postulas grandegan kvanton da akvo. Laŭ la registaro, la areo uzata por ĝi pasis de 300 000 ĝis unu miliono da hektaroj inter 2004 kaj 2014, kaj sorbas 70% de la regiona irigacio.

“Kun niaj kvin hektaroj, ni produktis nur tion, rakontas s-ino Shikrant. Tiam, kiam akvo mankis, ni ĉion perdis — ni ne plu havis monon por nutri nin.” La agrokulturistino fingrumas en la bovloj da fabacoj, kiujn ŝi elgrajnigas kvazaŭ tenere. La virinoj sidantaj ĉirkaŭ ŝi atente ŝin aŭskultas. De post la ondo de sinmortigoj, kiu skuis la regionon en 2014, ili ĉiuj sekvis la ekzemplon de tiu pioniro de daŭrigebla agrokulturo. “Mi petis mian edzon lasi al mi unu hektaron por kultivi dudekon da plantoj pli akvo-ŝparemaj. Mi volis havi sufiĉe da nutraĵo por mia familio, por la okazo, se la sukerkano malsukcesus, kaj reveni al la tradiciaj praktikoj, uzante naturajn sterkojn. Komence, li estis skeptika, sed li fine konsentis. Unu jaron poste, kiam li vidis la rezultojn, li lasis al mi la duonon de la tereno.”

La rikoltoj rapide transpasis ŝiajn esperojn. Ili ne nur ebligis nutri ŝian familion, sed la vendo de la cetero duobligis la jaran enspezon de la familio, kiu estas hodiaŭ 6 000 eŭroj, t.e., preskaŭ kvaroble la mezan enspezon de kamparanoj en tiu ŝtato (1 600 eŭroj jare). De post tiam, tiu virino ne ĉesis diversigi sian aktivadon: akirante brutaron, kiu provizas al ŝi sterkon, kaj vendante siajn ekologiajn semojn en Mumbajo. Ŝia lasta etapo estas la registrado propranome de ŝia propra agrokultura entrepreno, ŝi precizigas sub la admira rigardo de siaj najbarinoj. Danke al ŝiaj konsiloj, ankaŭ ili akiris novan statuson sine de siaj familioj. Unu el ili ankoraŭ miras pri tio: “Kiam ni diris al niaj edzoj kaj niaj bo-familioj, ke ni volas okupiĝi pri parto de la tereno, ili mokis; nun kiam ni gajnas pli ol ili, ili rigardas nin alimaniere!”

EN MAHARAŜTRO, same kiel en la cetero de Barato, la virinoj provizas pli ol la duonon de la agrokultura laborforto; sed la mastrumo estas plimulte farita de viroj, kiuj posedas preskaŭ 80% de la kulturata tero. Tradicia (patriarka) socia sistemo, kiun s-ino Shikrant kaj ŝiaj amikinoj decidis forskui — kaj ili ne estas la solaj! Laŭ la neregistara organizaĵo (NRO) Swayam Shikshan Prayog (SSP) (Eksperimento pri mem-metilernado), en la 2,3 milionoj da kamparaj familioj vivantaj en la regiono Marathwada, kvardek mil virinoj tiel ekmastrumis almenaŭ unu hektaron da tereno por tie disvolvi nutran agrokulturon ofte forlasitan de viroj. Kelkaj el ili estis unue formitaj de la Agricultural Technology Management Agency (Agentejo de agrokultura kaj teknologia administrado, ATMA) de la barata registaro, kunlabore kun NRO, inter kiuj la SSP. Sed la movado nun disvastiĝas per si mem, per la kreado de miloj da women farmers groups — interhelpaj grupoj, kies membroj dispartigas (por komuna uzo) siajn sciojn, kaj parton de sia ŝparaĵo. De la legomkultivistinoj de Utar Pradeŝo ĝis la rizkultivistinoj de Tamilnado, ili fariĝis unu el la apogkolonoj de la loka disvolvado en tuta Barato, kaj ricevas kreskantan subtenon de la universitatoj, NRO kaj lokaj registaroj.

Ene de malpli ol du jaroj, en la vilaĝo Chivuri, kvardek kilometrojn for de Masla, la Delta Sakhi Farmer’s group tiel metis pli ol 1 300 eŭrojn en komunan konton. Jen bonŝanco por ties dudek kvin membroj, kies edzoj antaŭe devis ŝuldiĝi ĉe timigaj alpruntistoj, je interezkvotoj ĝis 12%. Kiam ili bezonas financi projekton, la virinoj nun turniĝas al tiu grupo, kiu povas poste ricevi krediton ĉe loka banko. Kaj koncerne la tradiciajn monpruntistojn, ili fermis sian butikon.

“La viroj estas pli individuistaj: ili prilaboras proprajn kampojn, ĉiu en sia angulo, dum ni laboras prefere teame”, klarigas s-ino Vanita Balbhim, prezidantino de la grupo, kies ĉiusemajnan kunvenon ŝi akceptas en sia hejmo. “Kaj precipe, ni pli bone mastrumas la monon!” eldiras ŝia amikino Lakshmi Brirajdar, estigante ridojn de siaj kamaradinoj. “Ni, ni marĉandas por 10 rupioj (10 centimoj de eŭro) senecese! Kaj, kiam ni soifas, ni trinkas teon hejme, anstataŭ malŝpari monon por alkoholo!”

Chivuri estas ligita al la cetera mondo per simpla kota vojo, tretita de magraj zebuoj, inter malplenaj kampoj ĝis horizonto. Meze de la domoj kun lado-tegmentoj staras konus-forma hinduisma templo, kateĉuakacio sub kiu la pliaĝuloj kunvenas, kaj malgranda senporda domo, kie infanaj voĉoj recitas la alfabeton. En tiuj foraj vilaĝoj, kie 30% de la familioj vivas sub la malriĉolimo, la agrokulturaj viringrupoj estas refondantaj la lokan ekonomion, provizante al ili nutran aŭtonomecon kaj aliron al mikrokredito — du vivnecesaj iloj dum tiu kriza tempo.

TIEL, DEPOST kiam ŝi lanĉis sian entreprenon de fruktoj kaj legomoj, antaŭ du jaroj, s-ino Balbhim nutras sian familion, aldonante pli ol 1000 eŭrojn al la 780 eŭroj de la familia jara enspezo. Tiu ŝparaĵo ebligis al ŝi instali novan tegmenton kaj fridujon, kaj, precipe, financi la edukadon de siaj kvar filinoj. “Mi estas tiom fiera pri ŝi, emocie konfidas Supriya, la plej aĝa filino, studentino pri informadiko. Ŝi decidis eliri el hejmo por kulturi sian kampon, kaj nun ŝi prezidas grupon de agrokulturistinoj... Ĉi tie neniu virino jam faris ion tian!”

Kiel konsekvenco de amasa vira migrado al la grandaj urboj, la virinoj ludas pli kaj pli gravan rolon en la agrokulturaj ekspluataĵoj en Barato — sen tamen esti agnoskitaj kiel veraj agrokulturistoj. “Ĉu ilia edzo foriras serĉi laboron en urbon, aŭ ĉu li mortas antaŭ ili, ili jam estas fakte mastrumantoj! Sed, sen leĝa agnosko, la virinoj ne havas aliron al la necesaj resursoj, tio estas la bankaj pruntoj, asekuroj aŭ subvencioj de la registaro”, nervoziĝas s-ino Soma Parthasarathy, unu el la fondintoj de Mahila Kisan Adhikaar Manch (Makaam), reto de asocioj por la rajtoj de agrokulturistinoj. La amendo de 2005 de la hinduisma leĝo pri heredo jam donas al barataj virinoj rajton egalan al tiu de la fratoj, sed ĝi estas malmulte aplikata. “La sociaj kondiĉoj ne multe ŝanĝiĝis: virinoj tre malofte postulas sian heredo-parton, ĉar oni instigas ilin cedi ĝin al la viroj de la familio, klarigas tiu sesdekjara feministino en brua kafejo de Nov-Delhio. Oni restas en socia sistemo de vira aŭtoritato, kie la viroj plu regas la riĉaĵojn, cele regi la virinojn. Necesas agi multe pli ol nun por ŝanĝi tion...”

Apud la NRO Oxfam, Makaam aktivas por adopto de leĝoteksto deponita en majo 2012 ĉe la Alta Ĉambro de la Parlamento fare de s-ro Monkombu Sambasivan Swaminathan, la patro de la “verda revolucio” en Barato. Tiu leĝo ebligus al la municipaj instancoj pli facile atribui la agrokulturisto-statuson al virinoj, kiuj luprenas kaj prilaboras la teron, kaj igus nevalidaj la proprieto-dokumentojn, kiuj ne mencias la nomon de la edzino. Agrokulturistinoj venintaj el tuta Barato — inter kiuj multaj vidvinoj de sinmortigintaj farmistoj — ripetis tiun postulon, okaze de granda kamparana manifestacio ĉe la Parlamento, la 20-an kaj 21-an de novembro 2017.

Dume, emancipiĝo de la kamparaj virinoj antaŭeniras je diversaj rapidecoj, laŭ la apartecoj de ĉiu ŝtato. En la regionoj kie la agrokultura krizo instigas la virojn migri al urboj aŭ sinmortigi, ĝi aperas precipe kiel neceso. “Ĉiu katastrofo estas ŝanco antaŭenriri: la virinoj kaptis la okazon de la longaj sekeco-periodoj por persvadi siajn familiojn, ke ili kapablas havi rolon de gvidanto”, observas s-ino Naseem Shaikh, projekt-gvidanto ĉe SSP, en sia oficejo en Osmanagad (Maharaŝtro). De tri jaroj, la NRO havas rolon de peranto inter la loka registaro kaj la agrokulturist-grupoj, al kiuj ĝi faciligas aliron al trejnado kaj al subvencioj. “La virina laboro parolas per si mem: kiam mono komencas enveni, tio donas al ili forton kaj kapablon por intertraktado. La akiro de bankkonto kaj de terpeco nature sekvos, sen bezono entrudiĝi.” S-ro Anup Shengulwar, unu el la administraj estroj de la distrikto, kundividas ŝian entuziasmon: “Pri la nombro de proprietulinoj, ni ankoraŭ postrestas kompare kun la sudaj ŝtatoj, kiel Telangano aŭ Andra-Pradeŝo, sed la situacio estas ŝanĝanta. Ĉi tie, ni multe suferis pro sekeco. La viroj seninteresiĝas pri agrokulturo, dum la virinoj plu volas kulturi la teron. Tiam, ni provas trejni ilin tiom, kiom eblas. Kaj oni jam observas kreskon de la ekonomia nivelo en la vilaĝoj.”

TRIONO de la agrokulturistinoj listigitaj de la SSP posedas nun parton de la familia tereno; sed ili precipe akiris socian ekziston. “Antaŭe, neniu respektis min, atestas s-ino Rekha Shinde, en la vilaĝo Hinglajwadi. Se mi volis 10 rupiojn, mi devis petegi dum kvin tagoj, kaj mi ne rajtis eliri el hejmo. Nun mi enspezigas 10 000 rupiojn [126 €] monate al mia familio, kaj mi helpis kvardek virinojn krei sian propran entreprenon.” Signo de ilia nova graveco en la komunumo, la interhelpa grupo, kiun ŝi prezidas, disponas nun pri propra kunvenejo, starigita de la urba administracio en la centro de la vilaĝo.

La viroj estas eble la unuaj profitantoj de tiu nova ekvilibro: en la familioj, kie virinoj ekmastrumis, neniu sinmortigo estis ĝis nun raportita. “Antaŭe, dum la sekeco-periodo, mi sentis min vere izolita”, konfidas s-ro Vishnu Kumbhar, kvindekjarulo kun vizaĝo sulkigita de la suno. Kun siaj 700 eŭroj monate kaj nacia premio pri mikroentrepreneco, lia edzino Kamal fariĝis famulino en la distrikto Osmanabad. Filino de taglaboristo, edukita en malriĉo, ŝi transformis ses hektarojn ĉe la elirejo de Hinglajwadi en eksperimentan farmon kaj atingas sian laborlokon per skotero. Akvo-rezervujo, elektra inkubejo, algobaseno por nutri siajn bestojn: al tiu patrino de du infanoj neniam mankas ideoj. Ŝia lasta poker-bato: importado el la najbara ŝtato Madhja Pradeŝo de kvin cent kokidoj kadaknath — specio ŝatata pro ties nutra valoro-, kiujn ŝi nutras sub la scivolaj okuloj de la vilaĝaj infanoj. “Nun mi sekvas ŝiajn konsilojn, diras ridetante s-ro Kumbhar, kun rigardo al sia edzino. Mi pensas ke, kun mia subteno, ne estas limo al ŝia kapablo.”

Jack FEREDAY

Permeso mortigi

La polico taksas ke la enketo daŭros “plurajn monatojn”, sed la brita ĉefministrino Theresa May jam identigis la kulpulon: la ordono mortigi s-ron Sergej Skripal venis el Kremlo. Por la ministro pri eksterlandaj aferoj Boris Johnson la “danĝera konduto de la prezidanto Vladimir Putin” efektive estas la “ruĝa fadeno”, kiu ligas la provon venene mortigi la eksan kolonelon de la rusaj sekretaj servoj, fuĝintan al Londono, kun la antaŭaj fiaĵoj de Kremlo: “la aneksado de Krimeo”, “la kibernetikaj atakoj en Ukrainujo”,“la pirata aliro al la germana parlamento Bundestag”, “la enmiksiĝo en plurajn eŭropajn elektojn”, “la indulgo por la hororaĵoj faritaj de Assad en Sirio”.* Resume: S-ro Putin kapablas tion, do la kulpulo estas li.

* Tribune publikigita de Le Parisien, 16-an de marto 2018.

Inter glaci-pikilo kaj teo kun polonio, inter Leo Trocko (murdita en Meksiko)* kaj Aleksandro Litvinenko (venenigita en Londono) la rusaj sekretaj sekureco-servoj tutcerte likvidis multajn opoziciulojn, kiuj vivis eksterlande. Aliaj registaroj uzis tute same abomenindajn praktikojn, sen ke la afero vekis saman diplomatian tumultbruegon. La “longa historio de murdoj ordonitaj de la ŝtato”, pri kiu hodiaŭ s-ro Johnson skandaliĝas, makulas kelkajn el la okcidentaj ĉefurboj (Parizon, Berlinon, Vaŝingtonon) kiuj, sekvantaj s-inon May, tuj fulmis kontraŭ Ruslando.

* Cetere, de Leo Trocko ekzistas pluraj verkoj en Esperanto (laŭ la vico de iliaj aperoj kaj ilia respektiva numero de MAS-libroj):

Israelo, male, montris la elstaran saĝon sindeteni, certe ĉar ĝi troviĝas en la unua vico de la landoj, kiuj “uzas tiajn operaciojn, kiujn ili kvalifikas “eksterteritoriaj eliminadoj””*. La listo de palestinanoj, interalie oficialaj reprezentantoj, eksterlande mortigitaj de ĝiaj sekretaj servoj, preskaŭ aperigus la rusojn kiel junajn diletantojn: almenaŭ ses nur en Parizo, sen ke apartaj sankcioj sekvis. Parizo, kie ankaŭ malaperis la maroka opoziciulo Medhi Ben Barka, kaj kie murdiĝis la sudafrikanino Dulce September, delegitino de la Afrika Nacia Kongreso (ANC), poste, pli lastatempe, tri kurdaj aktivuloj. En Vaŝingtono ĉilia eksministro de Salvador Allende, Orlando Letellier, estis tie mortigita de agentoj de Augusto Pinochet. Ronald Reagan tamen ne ĉesis alte laŭdi ties diktatorecon, kaj Margaret Thatcher ne hezitis en Londono trinki teon (sen polonio) kun la puĉista generalo nek donaci al li arĝentan teleraron Armada.

* Por uzi formulon de la esploristo Mathieu Boulègue, citita de L’Opinion, Parizo, la 13-an de marto 2018.

“Eksterteritoriaj eliminadoj” ankaŭ sufiĉe bone difinus la usonan praktikon eksterlande mortigi, per sepavoj*, supozatajn teroristojn. S-ro Barack Obama oficiale permesis pli ol 2300 tiajn murdojn dum sia prezidanteco. La tiama franca prezidanto François Hollande konfesis, ke li ordonis plurajn ekstertribunalajn ekzekutojn de “ŝtat-malamikoj” — proksimume unu ĉiumonate dum sia mandato. Tamen neniu el liaj politikaj amikoj demanditaj pri tiu temo dum la socialistaj praelektoj en januaro 2017 riproĉis lin pro tio.*

* Senpilotaj aviadiloj. -vl
* Débat télévisé, TF1, 12-an de januaro 2017.

“Jes, tio kelkfoje necesas”, eĉ klarigis s-ro François de Rugy, kiu poste fariĝis prezidanto de la Nacia Asembleo.

Serge HALIMI.

200 000 jam mortintaj en Usono

Superdozoj per preskriboj

Ili pli mortigas ol aŭtoakcidentoj kaj pafiloj. Ruiniginte la nigrulajn enklavojn en la 1990aj jaroj, opiaĵoj nun ekstermas loĝdomajn antaŭurbojn kaj la malsuperajn mezklasanojn de Usono. Ĉi tiu epidemio de superdozoj estas senprecedenca plurmaniere: laŭ ĝia amplekso, laŭ la nombro de ĝiaj viktimoj kaj laŭ la fakto, ke ĝi komenciĝis kiam la konsumantoj dependiĝis de sendolorigaĵoj preskribitaj de iliaj kuracistoj.

Estas dekoj da manieroj morti, sed ĉe la kadavrejo de kantono Lorain, en antaŭurba distrikto de Ohio, estas kvin: “natura morto, hommortigo, suicido, akcidento, nedeterminita kaŭzo.” Superdozojn oni rigardas kiel akcidentojn. Ĉi tie, ili triobliĝis en kvar jaroj, atingante 132 mortojn en 2016. “Dozoj da miksitaj drogoj kaŭzas 95% de mortoj” diris jurmedicinisto Stephen Evans, kiu foje klasifikas superdozon kiel suicidon, kiam la dozoj estas aparte potencaj. “Sed aliaj subdistriktoj ilin klasifikas kiel hommortigojn kiam vendistoj vendas pulvoron miksitan kun fentanilo, narkotiko centoble pli forta ol heroino. Droguloj kredas ke ili injektas heroinon al si, sed fakte la mezuro estas centoble pli forta”. En 2017, la plej maljuna viktimo en la kantono estis 75-jaraĝulo kiu dividis la injektilon kun sia nepo.

Kantono Lorain, kun loĝantaro de proksimume 300 000, situas apud Cleveland sur la suda marbordo de Lago Erie. Ju pli ĝi etendiĝas suden, des pli la antaŭurba kantono fariĝas kampareca. Kiam la nombro de drogrilataj mortoj pliiĝis unuafoje en 2012, la polico komence suspektis ke la drogoj estis fuŝmiksitaj, sed toksologia analizo refutis tion. Simple, la nombro de konsumantoj de intravejnaj opioidoj estis kreskinta. Drogumado jam ne estis limigita al malriĉaj kvartaloj kaj nigrulaj enklavoj en Cleveland kaj Cincinnati, sed tiam trafis la urbetojn de la blankulaj mezklasanoj.

Kun pli ol 4 000 mortoj pro superdozoj en 2016 (kreskintaj de 296 en 2003), Ohio havas pli da drogrilataj mortoj ol iu ajn usona ŝtato krom Okcidenta Virginio. En 2015, blankuloj konsistigis 89% de viktimoj, kaj nigruloj kaj hispanidoj (16,5% de la loĝantaro de la ŝtato) konsistigis nur 10%*. La 500 policistoj de kantono Lorain kaj aliaj sukuristoj nun kunportas Narcan, antidoto kontraŭ superdozoj. “Ni estas pioniroj en ĉi tiu fako” diris vicŝerifo Dennis Cavanaugh, kiu taksas ke 350 vivoj estas savitaj ekde la enkonduko de la antidoto en 2013. Naze enfluigita al viktimoj kun spirhalto, la medikamento ankaŭ estas distribuata senpage en superbazaroj tiel, ke iu ajn povas revivigi viktimon.

* ’Opioid overdose deaths by race/ethnicity’, The Henry J. Kaiser Family Foundation, Menlo Park (Kalifornio), www.kff.org

La tut-usona epidemio de superdozoj kontribuis al la regreso de vivdaŭroj en 2016, duan jaron sinsekve*. Kun preskaŭ 65 000 mortoj en 2016, “pli ol la totala nombro de usonaj soldatoj kiuj mortis en Vjetnamio” laŭ d-ro Evans, derivaĵoj el opio pli mortigas ol aŭtoakcidentoj (37 000 mortoj) kaj pafiloj (38 000). En komparo, 243 homoj mortis pro superdozoj en Francio en 2014, 2 655 en Britio en la sama jaro, kaj 1 226 en Germanio en 2015*. Prezidanto Donald Trump, kiu, dum sia kampanjo, promesis ekagi, reliefigis ĉi tiun problemo kiel simbolon de la suferado de kamparaj usonanoj kaj deklaris “sanitaran krizostaton” en oktobro. Sed sur la tereno, oni reagis al ĉi tiuj vortoj per ŝultrolevo. “La usona kaso por sanitaraj krizoj havas rezervon de USD 57 000” suspirante diris Thomas Stuber kiu estras The LCADA Way, lokan reton de kuracejoj kaj rehabilitejoj por droguloj. “Tiom da mono eĉ ne sufiĉus por nia kantono. Sed por la tuta lando ...”. Li preferus deklaron de “tutlanda krizostato”, kiel kiam uragano trafas.

* Ĝi pasis de 78 jaroj kaj 9 monatoj en 2014 al 78 jaroj kaj 7 monatoj en 2016. Kp. ‘Soaring overdose deaths cut US life expectancy for a second consecutive year, CDC says’, Los Angeles Times, la 20a de décembro 2017.
* Laŭ la lastaj oficialaj ciferoj publikigitaj de la kontrolejoj pri drogoj kaj drogdependeco de Francio kaj Eŭropo.

En januaro 2018, kantono Lorain eĉ ne havis rehabilitejon indan je tiu nomo. Por trovi tion, estis necese iri al Cleveland aŭ Columbus, la ĉefurbo de la ŝtato. “Ni nur povas ilin kuraci kiel eksterajn pacientojn” lamentis s-ro Stuber. Pacientoj pasigas unu tagon en lia kuracejo en Elyria. “Oni donas medikamenton al ili por mildigi iliajn simptomojn de abstino kaj iliajn naŭzon kaj kramfojn. Tio ne forigas la simptomojn, la paciento ankoraŭ sentas sin malsana, sed la medikamento igas ilian kondiĉon pli eltenebla. Je la dua tago, ni komencas ilian konsiladon.

Vicŝerifo Cavanaugh respondecas pri la kontraŭdroga taĉmento kiu havas 15 policistojn. Laŭ li, inter 80% kaj 90% de la krimoj de la kantono estas ligitaj al “la ŝakrado de drogoj aŭ al krimoj faritaj por pagi la koston de drogoj”. En la tribunaloj, la situacio fariĝis tiel kriza ke, antaŭ tri jaroj, loka distrikta juĝisto petis permeson de la Supera Kortumo de Ohio por krei specialan tribunalon por droguloj. Hodiaŭ, mardon matene fine de novembro, du tagojn antaŭ la ferio Thanksgiving, la proksimume 30 junaj plenkreskuloj sidas en ĉambro 702a de la kriminala tribunalo de Elyria, renomita “drogtribunalo”. Estas preskaŭ egalaj nombroj de viroj kaj virinoj kaj ili bone konas unu la alian pro interkonatiĝoj ĉe ĉi tiu ĉiusemajna renkontiĝo.

La drogulo estas la knabo kiu falĉas la gazonon

Jen la vizaĝo de ĉi tiu epidemio kiun la nacia gazetaro, en sia klopodo trovi superlativojn, karakterizas kiel la plej gravan en la homa historio: la vizaĝo de blankulo, antaŭurba aŭ kampara, kiu havas domon kaj familion. La stereotipa drogulo ne estas rokenrola stelulo aŭ malriĉa nigrulo el Harlemo, kiel dum la ondo da opiaĵoj de la 1970aj jaroj. La morto trafas kaj urban kaj kamparan Usonon, la Usonon kun garaĝo kaj, foje, du aŭtoj. La drogulo estas la filo de najbaro, la knabo kiu falĉas la gazonon por poŝmono, aŭ la kuraĝigistino de la mezlerneja piedpilka teamo. La konsumo de heroino estas eksplodinta en ĉiuj sociaj klasoj, sed la plej granda pliiĝo (77% inter 2002 kaj 2013) estas en familioj de malsuperaj mezklasanoj kun enspezoj inter 20 000 kaj 50 000 dolaroj jare (inter 16 000 kaj 40 000 eŭroj)*.

*Today’s heroin epidemic infographics”, Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, www.cdc.gov

Post kiam ili estas en la manoj de la justico, la kontuzitaj gejunuloj de kantono Lorain drivas de rehabilitejoj por droguloj al prizonoj. La aranĝo, kiun juĝisto John Miraldi proponas al ili, estas simpla: se ili ĉesos konsumi drogojn, la juĝistaro forviŝos iliajn deliktojn. Ili evitos malliberigon kaj rekomencos normalan vivon. Ili ankaŭ eskapos la rusan ruleton de kontrabandaj opiaĵoj kaj la eblecon ke ili aperos en la kadavrejo de d-ro Evans. Klare, tio ŝajnas esti la plej racia elekto. Sed la dependeco de opioidoj kreas sian propran logikon. “La konsumanto laŭvorte ne povas funkcii sen sia dozo. La simptomoj de la abstino estas tre severaj” diris Stuber kiu, post 38-jara sperto, montras profundan pesimismon. Li vidas gravedulinojn kiuj ĉesas abstini kaj revenas al konsumado: “La drogo tute ekregas la personon, la strukturo de la cerbo ŝanĝiĝas”. La novaj drogoj ŝajne estas pli fortaj ol tiuj de la pasinteco. Por eskapi el ilia kapto, oni bezonas superhoman volon, kaj “oni neniam vere resaniĝas” diris Ed Barrett, eksa drogulo kaj ĉefo de la Primary Purpose Center, rehabilitejo en Elyria. “Temas pri dependeco dumviva.

En la tribunalo, juĝisto Miraldi adaptas sian manieron al la ĉeestantaj gejunuloj, kaj evitas juĝistajn lingvaĵojn, sed adoptas patrecan tonon. “La ferio Thanksgiving venas, miaj amikoj. Mi scias ke ĉi tiu estas malfacila momento. Eble vi iros al festo, eble viaj parencoj drinkas aŭ konsumas drogojn. Estos malfacile. Gardu vin.” Zorganto nomumita de la tribunalo havas la taskon asisti la gejunulojn en ilia rehabilitado, precipe kiam ili serĉas laborpostenon. La unuaj paŝoj estas atenteme kontrolataj, kun urintestoj kaj devigaj ĉiutagaj kontrolvokoj. Jen severa, jen kunsentema, juĝisto Miraldi emfazas la sukcesojn de ĉiu partoprenanto, kaj poste minacas per rea malliberigo “tiujn, kiuj ne aperas kiam alvokite aŭ kiuj diluas siajn urinspecimenojn.” “Mi malaligis du personojn de la programo. Unu, gravedulino, preskaŭ mortis pasintsemajne pro superdozo. Pri la alia, dungito de la tribunalo preskaŭ batfaligis ŝin en urbocentra aŭtoparkejo. Ŝi estis injektanta drogojn jam de multaj tagoj kaj preskaŭ ĵetis sin sub la radojn de la aŭto. Ŝi estis reenprizonigita dum ses monatoj.” Post ĉi tiu averta ĝisdatigo, s-ro Miraldi invitis ĉiun partoprenanton alpaŝi, dum aplaŭdo, por personecigita diplomo. “Meghan estas pura dum 31 tagoj. Ŝi estas en fazo dua de la programo kaj estas akceptita de rehabilitejo. Brave!” Embarasiĝinte, ridetante aŭ petoleme, la gejunuloj alpaŝas unu post la alia. La abstino similas piediri sur streĉita ŝnuro: lastan junion, la loka gazetaro raportis ke unu partoprenanto prenis superdozon meze de seanco.

Estas preskaŭ neeble forlasi drogojn senhelpe. Oni devas ne esti lasita sola dum almenaŭ 100 tagoj kaj oni devas tute ŝanĝi siajn kutimojn, “turni la dorson al via malnova vivo kaj forlasi viajn malnovajn amikojn” diris f-ino Meghan Kaple, la junulino kiu estas “pura” jam dum 31 tagoj kaj kiu prezentis sin al la polico antaŭ tri semajnoj, “tedita de drogoj, tedita de ĉio”. Ŝi nun estas pensionano en porvirina rehabilitejo kie, malkiel sia antaŭa ĉiutaga rutino, ŝi sekvas striktan reĝimon: “Ellitiĝo je tagiĝo, jogo, grupa terapio. Telefono malpermesata.” Ŝi fariĝis drogulo antaŭ 11 jaroj “post kiam mia familia kuracisto preskribis sendolorigaĵojn por dorsdoloro”.

Kuracisto ofte preskribas la unuan dozon

Same kiel f-ino Kaple, la plimulto de viktimoj ne eltrovis opiaĵojn pere de injekto, sed per preskribo. La epidemio komenciĝis en kuracejoj, kamuflita malantaŭ la plej bonaj intencoj: kuraci la doloron de pacientoj, preskribante al ili fortegajn sendolorigaĵojn. “Tre malmultaj droguloj komencis rekte kun heroino” konfirmis Thomas Stuber. “Ofte, estis kuracisto kiu preskribis la unuan dozon, pro ia ajn negrava doloro. Pacientoj fariĝas dependaj de drogoj kaj nur tiam ekkonsumas heroinon.” En antaŭaj epidemioj de superdozoj, en la jaroj 1970aj kaj 1990aj, proksimume 80% de la konsumantoj de malmildaj drogoj estis viroj. En la nuna krizo, la nombroj de viroj kaj virinoj estas preskaŭ egalaj. Knabo aŭ knabino, “ĉiuj iras al la kuracejo. Ĉar la dependeco komenciĝas per vizito al la familia kuracisto, la dentisto, sporta kuracisto. Ni kuracas multajn virinojn kiuj ludis sportojn en mezlernejoj kaj universitatoj.

Ĉi tiu skatolo de Pandora estis malfermita antaŭ dudek jaroj fare de kelkaj farmaciaj firmaoj en Usono kaj, precipe, Purdue Pharma kaj ĝia stelo, la pilolo OxyContin, kiu estis la kaŭzo de la katastrofo laŭ ĉiuj profesiuloj intervjuitaj por ĉi tiu artikolo. Klasifikita kiel unu el la plej fortaj opioidaj sendolorigaĵoj (nivelo 3a) aprobita de la Monda Organizo pri Sano, Oxycontin konsistas el oksikodono, sinteza derivaĵo el opio. Unue, ĝi estis rezervita por morte malsanaj kanceruloj kaj por severa postoperacia doloro, tre limigita merkato. Por etendi ĝin, la firmao lanĉis tutfortan premkampanjon en 1995: ĝi celis tute ŝanĝi la sintenon pri la rilato inter la paciento kaj ties suferado — oni deklaris la doloron, senkonsidere pri ĝia intenseco, la nova malamiko de la kuracistaro. Esploroj financitaj de Purdue Pharma rekomendis ke kuracistoj rigardu la doloron kiel “kvina parametro de vivanto” — kune kun korritmo, korpa temperaturo, sangopremo kaj spirado.

En majo 1996, la Usona Administracio pri Nutraĵoj kaj Medikamentoj (FDA) donis al Purdue la permeson lanĉi OxyContin sur la merkaton. La firmao deplojis armeon de pli ol 700 vendistoj por rekomendi la medikamenton al la kuracistoj de Usono. Ĝi eldonis videojn, broŝurojn kaj kantojn laŭdantajn la miraklan resanigilon, kaj presis 34 000 kuponojn ofertantajn senpagajn preskribojn. En 1996, vendoj de OxyContin gajnis 45 milionojn da usonaj dolaroj. Kvar jarojn poste, la enspezoj atingis pli ol USD 1 miliardon kaj superis la enspezojn el Viagra. De la supro ĝis la fundo, de oficialuloj en Vaŝingtono ĝis lokaj kuracejoj, ĉiuj protektiloj estis preterpasitaj.

Kiam “Oxy” fariĝis valuto de interŝanĝo

La duobla kariero de d-ro Evans — li estis urĝeja kuracisto antaŭ ol li fariĝis advokato — donas al li historian perspektivon pri la fenomeno. “Kiam mi diplomiĝis ĉe fakultato de medicino en la fruaj 1980aj jaroj, kuracistaj konsultejoj ne donis sendolorigaĵojn kiel OxyContin kiel mildigilojn de doloro. En la malfruaj 1990aj jaroj, ni komencis preskribi narkotikojn por la eltiro de saĝodentoj kaj por distordiĝintaj maleoloj. Negravaj doloroj rajtigis vin ricevi OxyContin aŭ Percocet.” Usonaj pacientoj rapide ekhavis tolerecon al ĉi tiuj fortaj drogoj. D-ro Evans parolas pri freneza epoko en kiu ĉiaj personoj “kun etaj furunkoj” kuris en la urĝejon por postuli pilolojn kvazaŭ ili estis sukeraĵoj. “Se ni ne donis al ili unu Percocet, ili minacis denunci nin! Ili ŝajnigis sin malsanaj. Iuj eĉ tratranĉis siajn vejnojn por havi pilolojn. Inter la ordonoj de publikaj aŭtoritatuloj, la postuloj de pacientoj kaj la politiko ĉe kuracejoj de ”klienta kontento“, la premo venis de ĉiuj flankoj”. D-ro Evans, kiu tiutempe preskribis vastajn kvantojn de opiaĵoj por sankrizoj, nun kalkulas la mortintojn. Ekde 1999, 200 000 usonanoj estas mortintaj pro superdozoj de OxyContin kaj ekvivalentaj medikamentoj.

En la 2000-aj jaroj, OxyContin profunde kaj rimarkinde enradikiĝis en Ohio. En kelkaj urboj, ekonomie stagnaj pro fermoj de fabrikoj, la komercado per ĉi tiu drogo nelonge revivigis la urbocentrajn kvartalojn, danke al la multiĝo de distribuejoj. Ĝeneraliĝis fraŭdoj rilate al sociala helpo. Malriĉaj loĝantoj kun sanasekuro provizis sin per senpagaj piloloj el ŝajnigaj sankonsultejoj, la tiel nomitaj “muelejoj de piloloj”, kaj poste ilin revendis en la nigra merkato, tiel riĉigante komplicajn kuracistojn per la mono de impostpagantoj. En kelkaj urboj en suda Ohio, kiel Portsmouth, “Oxy” fariĝis komuna valuto de interŝanĝo: kontraŭ unu tablojdo oni povis ricevi ĉiajn varojn de sia najbaro*.

* Sam Quinones, ‘Dreamland: The True Tale of America’s Opiate Epidemic’, Bloomsbury Publishing, Londono — Novjorko, 2015.

La nombro de preskriboj por opioidoj atingis absurdajn altojn. En 2012, kuracistoj en Ohio preskribis 793 milionojn da dozoj, aŭ 68 piloloj por ĉiu loĝanto*. Por pliigi vendojn, Purdue Pharma agis kiel kartelo, identigante la plej senŝirmajn regionojn de la lando kie koncentriĝas senlaboraj manlaboristoj, laborakcidentoj kaj malriĉeco. Aldone al la preskriboj de honestaj kuracistoj, kiu ne sciis la dependigan potencialon de la produkto, likoj de internaj dokumentoj rivelis ke la firmao intence instigis la starigon de ŝajnigaj sankonsultejoj, marionetaj institucioj kiuj sole celis vendi OxyContin .

* ’Opioids prescribed to Ohio patients decrease by 162 million doses since 2012’, Board of Pharmacy, Ŝtato Ohio, la 25a de januaro 2017.

La aŭtoritatuloj malrapide reagis ĉar la malsuperaj mezklasanoj el blankuloj, la unuaj viktimoj de la fenomeno, ne estis inter la prioritatoj de politikaj gvidantoj. Kiam la registaro fine ekkonsciis pri la problemo kaj komencis serĉi falsajn preskribojn, multaj homoj, kiuj ne plu povis akiri siajn kutimajn pilolojn, jam estis irintaj al la strato por kontentigi sian dependecon. “Post kiam la pacientoj estas dependigitaj kaj iliaj preskriboj eksvalidiĝas, ili devas trovi sian dozon aliloke” diris d-ro Evans. “Percocet en la nigra merkato kostas 50 dolarojn por unu pilolo. Saketo da heroino kostas 5 aŭ 10 dolarojn, pli malkare ol ses ladskatoloj da biero. Jen kiel ni konvertis tutan loĝantaron al heroino.’’”

Poentoj de lojaleco por konsumantoj de heroino

La transiro de la konsumo de medikamentoj al heroino estis farita laŭpaŝe kaj ŝtele. Meksikaj heroinŝakristoj — ofte el Xalisco, kie papavoj estas kutivataj — investis en ĉi tiu grandega kampara merkato, modernigis siajn vendoteknikojn, kaj agis multe pli diskrete ol drogŝakristoj en urbegoj. Malgraŭ forta konkurenco, kiu klarigas la malaltan podetalan prezon de heroino, kamparaj ŝakristoj malofte uzas pafilojn por reguligi la kontojn aŭ defendi sian teritorion. Oni mendas la pulvoron per SMS kaj ĝin liveras aŭto de la ŝakristoj kiuj adoptis la koncepton de “klienta kontento” kaj disdonas nomkartojn kaj poentojn de lojaleco. “En la komencaj tagoj, eble vi devas eniri la fifamajn kvartalojn de la urbo. Sed post kiam vi faris konektojn, kaj vi estas bona kliento, similas mendi picon” klarigis s-ro Barrett. Se la konsumanto provas forlasi heroinon kaj ne plu mendas, la ŝakristo sendas tekstmesaĝon al li aŭ telefonas al la hejmo por oferti kelkajn dozojn.

Ekde la enkonduko de OxyContin, sinsekvaj ondoj da drogoj amasiĝas kiel sedimento sur la marbordoj de Lago Erie sen tio, ke unu tute forviŝas la alian. Aldone al preskribitaj piloloj kiel OxyContin, kaj poste al heroino, nun estas aliaj sintezaj substancoj kun terura forto. La aŭtoritatuloj alfrontas monstron kun multaj kapoj, el kiuj ankoraŭ neniu estas dehakita.

En sia aflikto, la publiko reagas laŭ du manieroj. “Unu duono estas trafita de la efikoj de la drogdependeco de amato” diris Stuber. “Ili komprenas ke dependeco estas malsano kaj deziras solvon. La alia duono kredas ke droguloj ne havas senkulpigon. Kondiĉe, ke ili ne vidis sian propran filon kuŝantan sur la tapiŝo en sia ĉambro, ili rigardas tion kiel problemon de aliuloj”. Ĉe kontraŭdrogaj kunsidoj en lokaj komunumoj, profesiuloj ofte aŭdas alvokojn por la ekzekuto de drogŝakristoj. “Sed la unua ŝakristo estas la familia kuracisto, aŭ la medicinŝranko de la gepatroj” respondas d-ro Evans. “Okdek procentoj de niaj infanoj fariĝas droguloj post kiam ili trovas preskribon por panjo aŭ paĉjo ... Vi havas 15 jarojn, viaj amikoj venas por tranokti, vi ŝtelas unu Percocet. Ĉu ni do ekzekutu panjon kaj paĉjon?”

La dek du venkoj de la prezidanto Maduro

En tiu ĉi heroa jaro de kruelaj kaj senfinaj atakoj, la ĉavismo pruvis sian potencon kaj kapablon kreski.

Unue endas memori, ke la prezidanto Nicolás Maduro estas la plej maljuste ĉirkaŭbarita, kalumniita kaj atakita ŝtatestro en la historio de Venezuelo, multe pli ofte atakita ol la komandanto Hugo Chávez, fondinto de la bolivarista revolucio ... Iel ajn forigi Nicolás Maduro el la palaco Miraflores estis kaj estas la malsana celo de la interna malprogresema opozicio kaj de ties internaciaj potencaj aliancanoj, el kiuj la usona registaro estas la unua.

Jam en la komenco de la jaro 2017 ekis la atakoj kontraŭ la prezidanto. La unua atako venis el la Parlamento, kie dominas la kontraŭrevolucio, kiu la 9-an de januaro decidis “ignori” la prezidanton. Ĝi akuzis Nicolás Maduro pri “forlaso de sia posteno”. Tio estas malvera kaj absurda.

Reage al tiu intenco je konstitucia puĉo — inspirita de la parlamenta puĉo, kiu faligis Dilma Rousseff en Brazilo, en 2016 — la Supera Tribunalo (ST) intervenis por indiki, ke surbaze de la Konstitucio la Parlamento ne rajtas forigi ŝtatestron rekte elektitan de la popolo.

La prezidanto reagis per organizado, la 14-an de januaro, de amasaj manovroj civil-militistaj tiel nomataj “Ekzerco de kompleta kontraŭimperiisma agado Zamora 2000”. Oni mobilizis ĉirkaŭ 600.000 homojn: militistojn, soldatojn kaj membrojn de la sociaj movadoj. Tiel li impone pruvis la unuecon de la armitaj fortoj, la registaro, Unueca Socialisma Partio de Venezuelo (USPV) kaj la popolo. Tiu estis la unua venko en 2017.

Kuraĝigite de la elekto de Donald Trump — kandidato de la dominanta dekstrularo, kaj kiu ekregis la 20-an de januaro en Usono — la venezuela opozicio klopodis timigi la registaron de Maduro per granda marŝado en Karakaso la 23-an de januaro — en tioma tago de 1958 falis la diktatoro Marcos Pérez Jiménez. Sed ankaŭ tio estis doloriga malvenko, ĉar interalie la prezidanto Maduro organizis en tiu sama tago la publikan translokiĝon al la Venezuela Panteono, de la kadavro-restaĵoj de Fabricio Ojeda, revolucia gvidinto de la forpelo de Pérez Jiménez. Al la prezidanta alvoko pozitive respondis centmiloj da karakasanoj, kiuj plenigis la ĉefurbajn avenuojn. Oni povis klare konstati, ke la popola ĉavistaro dominas en la stratoj, dum la opozicio elmontris siajn disdividojn kaj ekstreman malfortecon. Tiu estis la dua venko de la prezidanto Maduro.

Iom poste okazis la interveno de la ST, kiu konfirmis la pozicion de “malakceptemo” de la Parlamento, en 2016. Oni certe memoras, ke okaze de la leĝaj elektoj la 6-an de decembro 2015 oni priraportis fraŭdojn en la gubernio Amazonas. La pruvoj estis sonregistraĵoj, laŭ kiuj la loka guberniestrino per monkvantoj instigis la elektantojn voĉdoni por la opoziciaj kandidatoj. Sekve, la ST senrajtigis tiujn deputitojn. Tamen la Parlamento insistis validigi ilin. La oficialigo de tiuj tri suplementaj parlamentanoj estus doninta al la opozicio absolutan plimulton (du trionojn el la deputitaro), povon nuligi parlamentajn leĝojn kaj limigi la agadon de la prezidanto mem.

La polemikoj inter parlamento kaj supera tribunalo estas relative oftaj en ĉiuj grandaj demokratioj. En Eŭropo, ekzemple, okaze de konstitucia konflikto inter potenculoj la Supera Tribunalo kutime alprenas taskojn de la Parlamento. En Usono, eĉ prezidanto tiom nekomprenebla kiom Donald Trump devis akcepti la lastajn decidojn de la Supera Kortumo.

Tamen, en Karakaso la kontraŭrevolucio uzis tiun debaton por relanĉi internacian kampanjon por supozigi “malĉeeston de demokratio en Venezuelo”. Kun la kompliceco de la nova usona registaro la opozicio faris grandegan operacion por gazetare tutmonde ataki Nicolás Maduro instigante la ĉefajn komunikilojn: de CNN kaj Fox News ĝis la londona BBC kaj la ĉefaj amaskomunikiloj de Latinameriko kaj Karibio. La opozicio instigis ankaŭ la plej influajn tutmondajn taggazetojn — subtenilojn de la komunika konservema hegemonio — kaj la sociajn retojn.

Samtempe, la venezuela dekstrularo manovris kun la celo internaciigi la internan konflikton metante ĝin en la kadron de la Organizaĵo de Amerikaj Landoj (OAL), kiu laŭ Che Guevara* estas “ministraro de usonaj kolonioj”. Sekvante sloganojn de la nova registaro de Donald Trump, kaj kun la helpo de pluraj konservemaj reĝimoj de Latinameriko, Luis Almagro — ĝenerala sekretario de la OAL — tiam akceptis la mizeran taskon estri tiun manovron postulante apliki kontraŭ Venezuelo la Demokratian Ĉarton.

* Ernesto Guevara de la Serna (1928-1967), argentina revolucia batalanto internacie konata kiel Che Guevara. -ndlt

Tamen, Karakaso tuj reagis kaj atingis la diplomatian solidarecon de la plimulto el la latinamerikaj kaj karibaj ŝtatoj. Malgraŭ la malhonestaj ruzaĵoj kaj la falsaj argumentoj de la ĝenerala sekretario de la OAL, Venezuelo neniam estis senvalorigita. Ĝi nekontesteble venkis. La malamikoj de la Bolivarista Revolucio — inter ili troviĝas Vaŝingtono — sin frakasis kontraŭ la firma strategio elpensita de la prezidanto Maduro kaj bazita sur la realo, la politika honesteco kaj la etiko. Fine, en aprilo Karakaso rezignis la membrecon en la OAL akuzante tiun organizaĵon pri “entrudaj agadoj kontraŭ la suvereneco de Venezuelo”. En tiu komplika internacia etoso Nicolás Maduro, kun imagkapablo kaj kuraĝo, atingis sian trian grandan venkon en 2017.

La streĉo kreskis en Karakaso la 29-an de marto, kiam la Konstitucia Oficejo de la ST deklaris, ke “dum ekzistos la situacio de rifuzemo kaj nevalideco de la parlamentaj agadoj, tiu ĉi Konstitucia Oficejo garantios, ke la parlamentajn taskojn rekte plenumos tiu ĉi Oficejo aŭ la de ĝi taskita instanco, por respektigi la rajtostaton”.

Antaŭe, la ST jam indikis, ke ne ekzistis parlamenta imuneco de la deputitoj, ĉar ĝi “validas nur dum la plenumo de iliaj funkcioj”, kaj la Parlamento troviĝis en situacio de “rifuzo”.

La kontraŭĉavista opozicio tre koleris. Kun la helpo — unu plian fojon — de la internaciaj konservemaj fortoj ĝi iniciatis ribelincitan kontraŭrevolucian planon. Tiam komenciĝis la longa kaj tragika “krizo de la guarimbas“. Dum kvar monatoj — de aprilo ĝis julio — la kontraŭrevolucio lanĉis la plej frenezan kaj brutalan atakon kontraŭ la bolivarista registaro. Pagite — per dolaroj — de la internacia dekstrularo la kontraŭĉavistaj fortoj — gvidataj de Unue Justeco kaj Popola Volo, organizaĵoj de la ekstremdekstrularo — ne hezitis dungi salajratajn militistojn, teroristojn, membrojn de la organizita krimularo kaj spertulojn pri psikologia milito kaj “demokratia” propagando, por apliki nekutimajn taktikojn kun la celo faligi Nicolás Maduro.

Kun granda emo al perforto la “guarimberas” hordoj atakis la venezuelan demokration. Ili atakis, bruligis kaj detruis hospitalojn, malsanulejojn, infanvartejojn, lernejojn, institutojn, gravedulinejojn, stokejojn de nutraĵoj kaj medikamentoj, registarajn oficejojn, centojn da privataj entreprenoj, metrostaciojn, busstaciojn, publikajn konstruojn ... dum multobliĝis la barikadoj en la burĝaj urbaj spacoj de ili regataj.

Ĵetante dekojn da kokteloj molotov la violentuloj atakis ĉefe la policon. Kvin policanoj estis pafmurditaj. Aliflanke, multaj “guarimberos” elmontris sian teruran sovaĝecon metante ŝtalkablojn sur la stratoj por senkapigi motorciklistojn ... aŭ bruligante — plenplenaj je malamo kaj rasismo — dudek naŭ vivantajn junajn ĉavistojn, el kiuj mortis naŭ. Rezulto: cent dudek unu murditoj, miloj da vunditoj, kaj perdoj de milionoj da dolaroj.

Dum tiuj kvar monatoj da kontraŭrevolucia frenezeco la opozicio faris alvokojn ataki militistajn bazojn, kaj ĝi instigis la armitajn fortojn agadi kontraŭ la leĝa registaro kaj ataki la prezidantan palacon. La ekstrema dekstrularo per ĉiuj rimedoj klopodis estigi intercivitanan militon, rompi la civil-militistan unuecon kaj detrui la venezuelan demokration.

Samtempe, en la internacia spaco daŭris la freneza gazetara kampanjo prezenti bruligantojn de hospitaloj, murdantojn de senkulpuloj, detruantojn de lernejoj kaj bruligantojn de vivantaj homoj, kiel “heroojn de la libereco”. Tiu estis la renversita mondo; tiu de la “falsaj veroj” kaj de la “alternativaj faktoj” ...

Ne estis facile rezisti al tiom da teroro, tiom da atakoj, kaj daŭrigi la ordigitan publikan staton laŭ vidpunkto de demokratia aŭtoritateco, de proporcio kaj respekto de la homaj rajtoj. Laŭ la konstitucio kaj la leĝo la prezidanto Nicolás Maduro tion atingis. Li sukcesis trovi ion ŝajne maleblan: la elirejon de la labirinto de perforto; per genia ideo, kiun neniu atendis. Tiu ideo delokis kaj konfuzis la opozicion: reveni al la origina konstitucia povo.

La preteksto pri terorismo “guarimbero” bazis sin, fakte, sur la malakordo inter du leĝoj: tiu de la Supera Tribunalo kaj tiu de la Parlamento. Neniu el ambaŭ volis rezigni. Kiel solvi la problemon? Surbaze de la artikoloj 347, 348 kaj 349 de la ĉavista konstitucio, la prezidanto Maduro decidis funkciigi konstitucian popolan procezon. Tiu estis la nura maniero, per politika dialogo kaj parolo, interkonsenti kun la opozicio. Tiu estis ankaŭ la nura maniero mildigi la historian konflikton, por elpensi solvojn al la problemoj de la lando. La 1-an de majo ekzistis ĉiuj cirkonstancoj. Tiutage la prezidanto anoncis, ke la elekto de la delegitoj al la Konstitucia Asembleo okazos la 30-an de julio. Tiu estis la nura eblo por la paco.

Tamen, konfirmante sian politikan mallertecon la opozicio ne akceptis la amikecan proponon. Kun aplaŭdoj de la monda gazetaro — kiel parto de la kruela kaj malmilda kampanjo kontraŭ la bolivarista revolucio — la opoziciaj partioj interkonsente decidis ne partopreni ... sed saboti la elektojn, bari la voĉdonadon, almeti barilojn, bruligi balotilujojn kaj minaci tiujn, kiuj volis voĉdoni.

Ili malsukcesis. Ili estis nekapablaj malebligi, ke la 30-an de julio la homoj amase voĉdonis por la demokratio, kontraŭ la perforto kaj la teroro. Pli ol ok milionoj kaj duono da civitanoj voĉdonis. Ili venkis super ĉiuj obstakloj alfrontante pagitajn militistojn kaj “guarimberos”, trairante barilojn sur la stratoj, trairante akvofluojn kaj riverojn, farante ĉion eblan por plenumi sian civitan, politikan, etikan kaj moralan devon ... Ili superis ĉiujn minacojn enlandajn kaj eksterajn.

Malmultaj atendis tiun grandan popolan mobilizon, tiun kunvenon de voĉdonantoj kaj la grandan elektan sukceson. La sekvintan tagon, kiel antaŭanoncis la prezidanto, la “guarimbas” disiĝis. La perforto malaperis. La paco denove dominis. Kun subtilo, pacienco, kuraĝo kaj firmeco, kaj kun detale elpensita strategia saĝeco la prezidanto Maduro sukcesis venki la “guarimbas” kaj fiaskigi la evidentan klopodon pri puĉo. Li firme staris kontraŭ la minacoj, kaj tion li faris sen ŝanĝi la esencon de sia politiko. Tiu estis lia plej impona venko en la jaro 2017.

“La konstitucia procezo — komentis Nicolás Maduro — signifis, sendube, la estiĝon de paca etoso ebliganta antaŭenpuŝi la politikan agadon de la bolivarista revolucio”. Tiu agado estis favora al tio, kion multaj kredis neebla: du aliaj grandaj kaj gravaj elektaj venkoj. Unu estis tiu de la guberniestroj de la ŝtatoj, la 15-an de oktobro, kiuj okupis 19 el 23 estraj postenoj, inter kiuj troviĝis tiuj de Miranda kaj Lara, kies sociala politiko estis preskaŭ mortinta sub la regado de la opozicio. Alia estis la venko en Zulia, strategia ŝtato kun multnombra loĝantaro kaj havanta gravajn petrolajn kaj gasajn rezervojn.

Aliflanke, la bolivarista revolucio venkis en la distriktaj elektoj de la 10-a de decembro, ĉar ĝi okupis 308 el 335 urbestraj postenoj (93% de la distriktoj) ... La ĉavistaro venkis en 22 (el 24) ĉefurboj inkluzive de Karakaso. Sed la kontraŭrevolucio konfirmis sian malpopularecon per granda perdo de pli ol 2 100 000 voĉoj ...

Elmontrante al la mondo la viglecon de sia demokratia sistemo Venezuelo estis la nura lando organizinta, en 2017, tri grandajn tutlandajn elektojn. En ĉiuj venkis la ĉavistaro. La dekstrularo, male, estante en ĥaoso pro tiom da sinsekvaj malvenkoj, estis batita, malunuiĝinta, svenema ... Ĝiaj gvidantoj estis malŝatataj. Ĝiaj sekvantoj estis konfuzitaj. Tamen, ĝi plu havis la helpon de siaj internaciaj protektantoj, ĉefe de la plej atakema: la nova usona prezidanto Donald Trump.

En 2017 — per daŭra validigo de la prezidanta ordono de la 8-a de marto 2015, subskribita de Barack Obama, kaj per kiu Venezuelo estis deklarita “nekutima kaj eksterordinara minaco al la sekureco de Usono” — Donald Trump aplikis plurajn punojn kontraŭ la bolivarista revolucio.

La 11-an de aŭgusto li minacis Venezuelon. Alparolante artikolistojn en sia golfludejo en Nov-Ĵerzejo, Trump diris: “Ni havas plurajn eblojn kontraŭ Venezuelo, inkluzive militon, se necese.” La 25-an de aŭgusto, kadre de la financa embargo kontraŭ tiu lando, Trump malpermesis, ke “iu ajn homo, institucio, entrepreno aŭ asocio leĝe establiĝinta aŭ aganta en Usono, negocu per novaj obligacioj emisiitaj de iu ajn venezuela ŝtata instanco (obligacioj de la respubliko emisiitaj de la venezuela centra banko aŭ la ŝtata entrepreno Pdvsa)”.

Tiuj punoj celas, ke Venezuelo estu nepagipova (rilate al la ekstera ŝuldo), ĉar la ŝtato kaj Pdvsa ne povos aliri la merkatojn en rilatoj kun Usono, kaj do, ne povos tie oferti obligaciojn nek akiri valutojn.

Lawrence Eagleburger, eksa Ŝtat-Sekretario de la prezidanto George W. Bush, antaŭe publike agnoskis, en intervjuo kun Fox News, ke la ekonomia milito kontraŭ Venezuelo estis preparita en Vaŝingtono: “Ni devas utiligi la ekonomiajn ilojn — asertis la eksa sekretario — por malbonigi la venezuelan ekonomion, kaj tiel atingi, ke la influo de la ĉavistoj en la lando kaj en la regiono fiaskos (...). Ĉio, kion ni povos fari por meti en krizon la venezuelan ekonomion, estos bone farita.” La nuna sekretario de la Trezorejo, Steven Mnuchin, oficiale konfirmis, ke la novaj punoj celas “sufoki Venezuelon”. Kontraŭ tiuj malrespektemaj diroj, Nicolás Maduro deklaris, ke la krizo “neniam estiĝos”. Unue, ĉar Venezuelo estas tiu sudamerika lando, kiu pli multe pagis sian ŝuldon. En la lastaj kvar jaroj Karakaso pagis ĉirkaŭ 74 mil milionojn da dolaroj. Due, ĉar la bolivarista registaro “ĉiam aplikos klaran strategion” cele al realĝustigo kaj rearanĝo de la ekstera ŝuldo. La prezidanto klarigis, ke la malamikoj de la ĉavistoj celas ekonomie izoli la bolivaristan revolucion, ĝis al ĝi mankos ebloj pri kredito. Tio celas iom post iom dronigi ĝin. Ili volas estigi timojn ĉe la privataj investantoj, por ke ili ne aĉetu obligaciojn, ne partoprenu en la realĝustigon de la ŝuldo kaj krome ne okazos investoj. Nicolás Maduro klarigis, ke krom embargo Venezuelo alfrontas “veran” persekutadon, kie partoprenas ankaŭ landoj kiel Kanado kaj tiuj de la Eŭropa Unio. Tio estas aktiva persekutado kontraŭ la komercado, la bankkontoj kaj la financa movado.

Tamen, la ŝtatestro scipovis eviti tiujn atakojn. Unu plian fojon li surprizis siajn malamikojn anoncante, la 3-an de novembro, la kreadon de Komisiono por firmigi la repagon kaj restrukturadon de la ekstera ŝuldo, kun la celo superi la financajn atakojn. “Ni faros kompletan reformon de la eksteraj pagoj por atingi ekvilibron — li deklaris. Ni rompos ĉiujn internaciajn skemojn.” Tiel okazis. Kelkajn tagojn poste, kontraŭstarante la ekonomian embargon, kaj kiel unu maniero alproksimiĝi al la realĝustigo kaj rearanĝo prezentita de la prezidanto, tenistoj de la venezuela ŝuldo alvenis al Karakaso por kunsidi kun la bolivarista registaro. Ili venis el Usono, Panamo, Unuiĝinta Reĝlando, Portugalio, Kolombio, Ĉilio, Argentino, Japanio kaj Germanio. Tio estis nedubinda venko de la prezidanto Maduro.

Ĉi tie endas precizigi, ke la konflikto de kvara grado kontraŭ la bolivarista revolucio havas plurajn agadkampojn kaj inkluzivas kvar samtempajn kaj daŭrajn militojn: 1) ribelan militon elpensitan de spertuloj pri malstabiligo, saboto kaj psikologio de homamasoj, kun utiligo de salajrataj soldatoj, sinsekvaj eksplodoj de krimaj “guarimbas” kaj teroristaĵoj kontraŭ kazernoj, militistaj rimedoj kaj tutlandaj strukturoj (elektra reto, petrolrafinejoj, akvoservoj, ktp); 2) gazetara agado, per gazetoj, radio, televido kaj la sociaj retoj fariĝintaj novaj konkerarmeoj per planita utiligo de reklamado celanta regi la mensojn kaj allogi la korojn; 3) diplomatia milito kun atakoj en kelkaj internaciaj forumoj, ĉefe en la Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj, kaj atakoj de la landoj apartenantaj al la tiel nomata “grupo de Lima”, kun kiuj regule kuniĝas Usono, Kanado kaj Eŭropa Unio; kaj 4) ekonomia milito kun akaparado kaj malprovizo de nutraĵoj kaj medikamentoj, manipulado de la kurzo fare de kontraŭleĝaj oficejoj, kreita inflacio, banka blokado kaj distordo de la lando-risko.

Rilate al lando-risko oni ne devas forgesi, ke en la lastaj kvar jaroj, kiel estis dirite, Karakaso plenumis senescepte ĉiujn siajn promesojn por pago de la ŝuldo, kun pli ol 74 miliardoj da dolaroj. Tio devis draste malgrandigi la lando-riskon, ĉar pruntedoni al Venezuelo ne estas risko: ĝi regule pagas ĉiujn siajn ŝuldojn. Tamen, la lando-risko daŭre kreskas. Nuntempe, laŭ la banko JP Morgan ĝia lando-risko havas 4.820 punktojn, do, ĝi estas okoble pli granda ol tiu de Ĉilio, kies proporcio ŝuldo/MEP estas egala al tiu de Venezuelo. Tiel oni multe tre pagigas Karakason, ĉar ĝi demokratie elektis socialistan politikan sistemon.

Rilate al la banka embargo, en 2017 kaj ĉefe post la punoj faritaj de Donald Trump, multiĝis la ununombraj nuligoj de kontraktoj. En julio, ekzemple, la pagagentejo Delaware raportis, ke ĝia filio — la PNC Bank de Usono — ne akceptis monon el Pdvsa. En aŭgusto, Novo Banco de Portugal sciigis Karakason pri la neeblo operacii per dolaro pro la blokado fare de la perantaj usonaj bankoj. Poste, ankaŭ ne Bank of China Frankfurt, aliancano de Karakaso, povis pagi 15 milionojn da dolaroj ŝuldatajn de Venezuelo al la kanada minentrepreno Gold Reserve ... En novembro, pli ol 39 milionoj da dolaroj — pro pago de 23 aĉetoperacioj de nutraĵoj okaze de Kristnasko — estis redonitaj al Karakaso, ĉar la perantaj bankoj de la provizantoj ne akceptis monon de Venezuelo.

Aliflanke, komence de septembro estis konate, ke la financentrepreno Euroclear, filio de la usona banko JP Morgan, blokadis pagon de 1.200 milionoj da dolaroj faritan de la bolivarista registaro por aĉeti medikamentojn kaj nutraĵojn. Tio malpermesis akiri 300.000 dozojn de insulino ... Samtempe, kolombia laboratorio apartenanta al la sveda grupo BSN Medical rifuzis akcepti de Venezuelo la pagon de ŝarĝo da primaquina [primakina] — medikamento por traktado de malario.

La celoj de tiuj blokadoj estas malebligi, ke la bolivarista registaro utiligos siajn rimedojn por akiri la nutraĵojn kaj medikamentojn bezonatajn de la popolo. Tio celas instigi la homojn plendi, kaj malstabiligi la sansistemon metante en danĝeron la vivon de miloj da malsanuloj.

Ĉi-okaze, danke al siaj internaciaj rilatoj la prezidanto realigis en novembro la urĝan enlandigon de gravaj ŝarĝoj da insulino venintaj el Hindujo. Centoj da malsanuloj en vivodanĝero povis savi sian vivon, kio sendube estis nova venko de Nicolás Maduro.

Por rompi la ekonomian embargon la prezidanto anoncis en novembro plian iniciaton: kreadon de la cifereca mono petro. Tiu anonco entuziasmigis la investantojn de cifereca mono, metis Venezuelon en la avangardon de la teĥnologio kaj la tutmonda financo, kaj estigis grandajn perspektivojn des pli, ke la prezo de la petro ne estos ligata al la kaprico kaj spekulacio de la merkatoj, sed al la internacia valoro de realaj aktivoj kiel oro, gaso, diamanto kaj petrolo. Tiel, Venezuelo faris grandegan paŝon por havigi al si revolucian financorimedon, kiun neniu ekstera potenco povos puni, kaj ankaŭ ne povos bojkoti la alvenon de kapitalo. En tiu senco, la petro estas plia klara venko de la prezidanto Maduro.

Endas aldoni, ke en tiuj bataloj — malgraŭ la kompleta rompiĝo de la modelo de petroldependeco — la prezidanto zorgis precize pri tio, ke la bolivarista socialismo ne haltos, kaj ke al neniu mankos lernejo, laboro, domo, kuracista atento, enspezoj, nutraĵoj ... La revolucia registaro ne ĉesigis la monsubtenadon de gravaj publikaj konstruoj, kaj ankaŭ ne la konstruadon de loĝejoj: en 2017 estis donitaj pli ol 570 mil domojn ... La Tasko En la Kvartalo plu plenumiĝis, kaj ankaŭ ĉiuj socialaj taskoj. Potenciĝis la Plano Semado. Vastiĝis la Tasko Suverena Disponigo. Multobliĝis la Foiroj de la Suverena Kamparo ... Oni multe penadis, kaj meze de tiom da turmentoj la prezidanto Maduro faris la socialan miraklon savi la landon. La kontraŭrevolucio ne povis haltigi la marŝon de la socialismo.

En tiuj cirkonstancoj la Lokaj Komitatoj de Disponigo kaj Produktado (LKDP) — centralizita modelo de rekta distribuado — daŭre progresis en la tuta lando, kaj ili atingas jam kvar milionojn da venezuelanoj el la popolaj sektoroj, kiujn oni protektas kontraŭ la malprovizo estigita de la ekonomia milito.

Krome, la prezidanto Maduro faris en 2017 novajn socialajn iniciatojn. La plej impona estis tiu de la Identokarto de la Patrujo, nova identodokumento permesanta koni per la kodsistemo QR [kuo-ro] la sociekonomian staton de la civitanoj. Ĝi ebligas la aliron de la malriĉuloj al la socialaj helpoj de la socialistaj taskoj. Fine de decembro 2017, 16 milionoj kaj duono da civitanoj registriĝis en la Identokarto de la Patrujo.

La prezidanto instigis ankaŭ la kreadon de la movado Ni estas Venezuelo, kun la celo rapidigi la procezon de socialaj helpoj. La ducent mil brigadanoj de Ni estas Venezuelo estis taskitaj identigi, en ĉiu domo, la bezonojn de la registritaj familioj. Poste, ili liveras la helpon al la familioj laŭ la veraj bezonoj. Aliaj gravaj celoj de la movado Ni estas Venezuelo estas garantii la pension al ĉiuj emeritoj en la tuta lando, kiel promesis Nicolás Maduro.

La prezidanto proponis ankaŭ la planon Junulara Chamba por la junuloj inter 15 kaj 35 jaroj, kun la celo laborigi ilin en postenoj ligataj al la iniciato Identokarto de la Patrujo, en la movado Ni estas Venezuelo. La plano celas senlaborajn universitatanojn, junulojn sen lerneja ligo, ne edziniĝintajn patrinojn kun granda familio, kaj junajn surstratemulojn. Oni konsideras, ke tiu ĉi nova Plano kreos ĉirkaŭ 800 mil postenojn. Ĉi tiuj socialaj progresoj estis, sendube, kelkaj el la plej gravaj venkoj de la prezidanto Maduro en 2017.

Okazis venkoj ankaŭ en la kampo de ekstera politiko, kiel la eksterordinara internacia turneo de la prezidanto en oktobro, tra Belorusio, Alĝerio, Rusio kaj Turkio, kiu finiĝis per gravaj duopaj interkonsentoj celantaj venki kontraŭ la ekonomia kaj socia milito. Menciendas ankaŭ la senhaltaj dialogoj de la prezidanto kun la petrolproduktantoj (membroj kaj ne-membroj de la Organizaĵo de Petrol-Produktantoj), kiuj ebligis en 2017 eksterordinaran kreskon de la prezoj de la petrolbarelo je pli ol 23%!

Substrekindas la granda agado kontraŭ la koruptado, komenciĝinta finfine en novembro per la anonco de pluraj dekoj da eksterordinaraj arestoj de estraranoj el Pdvsa kaj Citgo, inkluzive de altranguloj. Nenio simila okazis en cent jaroj da venezuela petrolindustria historio. Tiu ĉi venko de la prezidanto Maduro estis sendube la plej prikomentita fine de 2017.

Fine, endas diri, ke detrui la figuron de Nicolás Maduro estas la ĉefa celo de la mondaj kampanjoj instigataj de la grandaj komunik-korporacioj. Oni ne forgesu la daŭran ciferecan militon en la Interreto faritan per multaj retejoj kaj sociaj retoj kiel Facebook, Twitter, WhatsApp, Youtube, Instagram, ktp. Ĉi tiuj armiloj de amasa manipulado klopodas malprestiĝigi la prezidanton kaj falsigi la venezuelan realon. Ili nevidebligas la realan subtenon al la prezidanto fare de vastaj sektoroj de la loĝantaro, kaj kaŝas la perfortaĵojn de la opozicio. La celo estas politika: malfortigi la bolivaristan Venezuelon, kiu estas kerna rolanto de la mondo-sistemo, ne nur pro ĝiaj multaj riĉaĵoj, sed ĉefe pro ĝia revolucia kaj sociala modelo. Certe ankaŭ pro ĝia geopolitika graveco, ĉar ĝi estas kontraŭimperiisma potenco kun regiona influo.

Ĝis nun ĉiuj planoj por faligi Nicolás Maduro malsukcesis. Li mem asertis: “La imperiismo ne povis faligi nin, kaj ankaŭ ne povos venki la bolivaristan revolucion en iu ajn kampo.” Male, la prezidanto potenciĝis en 2017.

Tio ebligis al li repreni la strategian iniciaton por pacigi la landon. Kun zorgoj pri la defendo de la grandaj landaj interesoj, kaj kun principoj de honesteco kaj respektemo Nicolás Maduro proponis al la opozicio kune kunsidi por interkonsenti kaj repreni la dialogon, ĉi-foje en la neŭtrala Sandomingo, surbaze de reciproka respektemo. La celo estas restarigi daŭran enlandan intertraktadon kiel demokratian metodon por defendi la superan intereson de la lando, kaj por mildigi la konflikton, kiu nature venas el la politikaj kontraŭdiroj aperantaj en revolucio. Tia alproksimiĝo al la paco estis eble la plej ŝatata prezidanta venko.

En tiu ĉi glora jaro de multaj kaj kruelaj atakoj la ĉavistoj pruvis sian potencon kaj kapablon kreski. Ili sukcesis grandigi sian bazon kreskigante siajn politikajn kaj sociajn fortojn favore al la revolucio. Tie ili estas pli firmaj ol iam ajn. Tio signifas kontenton kaj luman esperon por la tuta Latinameriko. La malamikoj malkontentas, ĉar la prezidanto Nicolás Maduro konfirmis — per siaj dek du brilaj venkoj en 2017 —, ke li plu estas, kiel diras liaj admirantoj, “nedetruebla”.

Ignacio Ramonet

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/opinion/20...

Kio estas Ĉavismo?

Ĉu necesas demandi sin, kio estas ĉavismo’ kiam de antaŭ pluraj jardekoj ĝi estas ĉiutage praktikata en Venezuelo ...? La respondo estas: jes. Ĉar — kvankam la ĉavismo de antaŭ pli ol kvin jaroj estas praktikata, kaj tion oni faras kiel kutimon — alvenas la momento, kiam de la praktiko ni devas transiri al la teorio. Transiri al la teorio — en scienc-politiko — supozigas, ke surbaze de konkreta sperto, per analizado, ni estos kapabla dedukti la objektivan ekvacion, kiu faros universala tiun praktikadon, por ĝin elpreni el, ĉi tie kaj nun’ kaj fari tiun sperton ebla, ĉie kaj ĉiam’. Sen teorio ĉiu praktiko — ĉefe en la politika kampo — fariĝas folklora ... antaŭ ol malaperi. Krome, ni tenu en konsidero, ke la ĉavismo ne ellernita de ni estos ellernita de aliaj kontraŭ ni. Kio, do, estas ĉavismo?

Ĉavismo estas la interkruciĝo de pluraj vojoj malfermitaj de la liberigantoj, kaj la renkontiĝo de pluraj iniciatoj — faritaj de multaj revantoj pri sociaj pliboniĝoj —, kiuj interkruciĝas en kerna punkto: la pensado de Hugo Chávez.

Kiel ĉiuj revolucioj, la Bolivarista Revolucio estas arĥitekturaĵo, kie kuniĝas pluraj gravaj diversaj fortoj, kiuj unuiĝinte konsistigas politikan dinamikon radikale novan.

Kiam Hugo Chávez prezidantiĝis — en 1999 — li ne havis grandan partion; li gvidis tre diversecan popolan movadon, kiu inkluzivis militistojn, eksbatalantojn kaj tre malsimilajn maldekstrularojn. Li sukcesis havigi al si la popolan subtenon per diskurso pri refondiĝo: la refondiĝo de Venezuelo, kiu estas la bazo mem de la ĉavismo. Ĉar en la kerno de la ĉavista filozofio ni trovas la renovigon de la koncepto nacio, kaj la restariĝo kaj defendo de la nacia fiereco.

Chávez inventis por Venezuelo kaj Latinameriko tion, kion ni povas nomi “politikon de liberiĝo”, samkiel ni diras, ke ekzistas “teologio de la liberiĝo”. La popolo, la malriĉuloj, la senpotenculoj estis prioritatoj. Kun eksterordinara kapablo pri politika pedagogio Chávez instigis amasan politikigon de la popolo, kaj li konceptigis politikon de liberiĝo de la popolo, kie la popolo, kun politika konscienco, estas aŭtoro de sia propra destino.

Elmontrante eksterordinaran talenton kaj gvidate de tre klera politika sento Chávez intuiciis, ke la epoko permesis iri novajn vojojn. Li ja sukcesis ellabori kaj transdoni al la seniluziiĝinta venezuela popolo novan proponon pri espero.

Tiusence, la ĉavismo estas procezo, kiu klarigas al la venezuelanoj kio ili estas, al kio ili povas aspiri kaj kiuj estas iliaj rajtoj. Tio estas nova klarigo, kiu respondas malnovajn demandojn: Kio estas la venezuela socio? Kiuj estas ĝiaj problemoj? Kiuj estas la viktimoj? Kiuj estas la kulpuloj? Kiuj estas la solvoj? Tiu nova pensado estis prezentita, tagon post tago, diskurson post diskurso, kun granda komunika efikeco, de Hugo Chávez, kiu fariĝis intelekta kaj alloga referenco.

Do, ĉavismo estas nova latinamerika politika vojo, kiu estas libera de la eterna eŭropa koncepta kuratoreco. Politiko, kiu por la unua fojo estas originala, estas bazo, fonto kaj ne spegulo aŭ kopio de tio farita en aliaj kontinentoj, en aliaj kulturoj.

Tiusence, ĉavismo estas ankaŭ revolucia eblo. Ĝi estas la plej nova kaj kuraĝa projekto ekzistanta en Venezuelo de la tempo de Bolívar. Ĝi estas la nura projekto de paco, progreso, justeco kaj prospero por la venezuela popolo de 1810.

Kion signifas esti ĉavisto? Esti ĉavisto signifas esti bolivaristo, kiel eblo je vivo, ĉar tio signifas esti kontraŭimperiisma, kontraŭkoloniisma kaj vere venezuelano. Tio signifas ankaŭ esti zamorano kaj esti robinsonano. Do, tio signifas alproksimiĝi al la politika pensado de la fondintoj de la respubliko, ĉar la “Arbo de la Tri Radikoj” estas ĉefa ĉavisma koncepto, kiun Chávez difinis jene: “Unue estas la bolivarista radiko pro la diro de Simón Bolívar pri egaleco kaj libereco, kaj pro lia geopolitika vidpunkto pri la integriĝo de Latinameriko; due, la zamora radiko, pro Ezequiel Zamora, la generalo de la suverena popolo kaj de la unuiĝo civil-militista; kaj fine la radiko robinsona pro Simón Rodríguez, la instruisto de Bolívar, la “Robinsono”, la saĝulo de la popola edukado, kaj denove la libereco kaj la egaleco”. Kvankam al tiuj tri radikoj Chávez aldonis aliajn: ekzemple, Miranda kaj Sucre. Poste aliajn, kiel José Martí, Che Guevara kaj Fidel Castro ...

Sed esti ĉavisto signifas profunde esti ankaŭ kristano. La komandanto Chávez postlasis al ni la veran kristanismon kiel parton de nia vivo, de nia esenco kaj de niaj valoroj. Kunigante ĉion oni povas diri: mi estas ĉavisto, ĉar mi estas sendependisto, ĉar mi estas demokrato, patrioto, kristano, revoluciulo, kontraŭoligarka, kontraŭkapitalisma kaj kontraŭimperiisma homo. Tio estas vero, sed neniu el tiuj elementoj havas sencon se ni ne scias kiu donis ideologian kaj politikan koĥeron al la tuto de tiuj konceptoj: Hugo Chávez estas la aŭtoro de tiu revolucia sistemigo.

Pro tio, kiam ni diras “Mi estas ĉavisto” ni donas absolutan koherecon al kompleta projekto, al kompleta sistemo de ideoj, al kompleta politika programo, kiu estas la biblio de la estonteco de Venezuelo, estonteco de prospero, de paco, de socia justeco, de etiko, kaj ĉefe de socialismo kiel maniero vivi.

Esti ĉavisto signifas ankaŭ havi sintenon de bolivaristo, latinamerikano kaj revoluciulo, kiu estas la plej digna kaj alta karaktero en la homa skalo. Konsideri sin ĉavisto estas konsideri sin , socialisto de la 21-a jarcento’, tio estas, kristana socialisto, humaneca socialisto kaj demokrata socialisto. Tio estas konscie stari en Venezuelo kaj agadi, kiel aŭtenta internaciisto, en universala spaco.

Esti vera ĉavisto signifas estis integra, radikala bolivaristo, kaj voli, ke la ideoj de Simón Bolívar pluvivu en la estontaj jarcentoj. La nura maniero konsideri sin ĉavista aktivulo estas alpreni la revolucian projekton donitan al ni de la komandanto Chávez.

Hugo Chavez estis pragmata gvidanto, kiu scipovis adapti siajn agadmetodojn al la historiaj cirkonstancoj; kiu neniam forgesis la atingotajn celojn, kaj kiu ĉiam havis siajn principojn netuŝeblaj. Li konvinkiĝis, ke se Venezuelo povis pasintece fari heroaĵojn kaj esti unu el la ĉefaj nacioj en Latinameriko, tio okazis ĉar ĝi estis instigata de alta idearo al komuna destino. Male, Chávez sciis, ke la venezuelanoj daŭre havas la tenton reiri sur siajn kontraŭdirojn kaj internajn disdividojn (politikajn, sociajn, intelektajn), kio — laŭ la ĉavista vizio — metas ilin en konstantan riskon fali kaj ruli tra la tobogano de la malprogreso.

Sekve, por povi efike fordoni sin kaj loki sin kape de la latinamerikaj landoj Venezuelon devas unuecigi historia gvidanto kaj grandioza projekto, kaj ĝin strukturi (en efika ekvilibro de fortoj) politikaj, militistaj, ekonomiaj kaj sociaj institucioj firme evitigantaj la internajn batalojn.

Endas insisti pri la fakto, ke en la ĉavismo ekzistas patrujama filozofio de la humaneco, kiu heredis la kristanismon kaj la teologion de la liberiĝo. La ĉavista humaneco estas, samtempe, celo de la venezuela grandeco, ĉar la mesaĝo sendita de Venezuelo al la mondo estas profunde humaneca. Ĝi estas sekvo de socia politiko, kies unua celo estas unuecigi la nacion.

La ĉavismo havas diversajn flankojn: historian, filozofian kaj politikan. De ideologia vidpunkto la ĉavismo kunprenas kaj konceptigas, kiel estis dirite, la politikan agadon de Hugo Chávez kaj ankaŭ lian politikan pensadon, tio estas, la doktrinon deduktitan el liaj paroladoj kaj skribaĵoj.

La ĉavismon, estante politika aktivado, estas karakterizata de la jenaj grandaj linioj:

‣ suvereneco kaj nacia sendependeco; malakcepto de regado fare de iu ajn imperiisma superpotenco, precipe de Usono. Chávez diris: “Povas nek kompreni nek defendi la patrujon tiu, kiu ne scias, ke ĝia ĉefa malamiko estas la usona imperiismo”;
‣ malakcepto de iu ajn pretendema ekonomia kaj financa potenco (Internacia Mon-Fonduso, Monda Banko, Monda Komerc-Organizaĵo). La sendependecon oni defendas ne nur en la politika, sed ankaŭ en la ekonomiaj, geopolitikaj, kulturaj, diplomatiaj eĉ militistaj kampoj.
‣ fortaj ŝtataj institucioj, kiel tiuj de Va República estigitaj de la Konstitucia Ĉarto de 1999;
‣ potenca estraro kaj ia personigo de la politiko por opozicii la malpotencon de la reĝimo de partioj;
‣ potenca kaj stabila estraro, kiu donas kernan rolon al la prezidanto de la respubliko;
‣ rekta rilato inter la gvidanto-prezidanto kaj la popolo establita super la perantoj, danke al “inkluziva” konceptado de la demokratio, kun ofta aliro al referendumoj kaj elektoj, kaj al la interaktiva dialogo gvidanto-popolo per unika uzado de la amaskomunikiloj;
‣ civil-militista artikiĝo, kiun strukturas la prezidanto mem, kiu kunordigas la plej bonajn elementojn de la civilaj progresemaj movadoj kaj la patrujan inteligentecon de la militistaj aparataroj; la armitaj fortoj estas intime ligataj al la projekto de nacia progreso kadre de la civil-militista unuiĝo;
‣ la nacia sendependeco kaj la grandeco de Venezuelo;
‣ la nacia unuiĝo de ĉiuj venezuelanoj — preter la tradiciaj politikaj aŭ regionaj diferencoj, kiuj pasintece estis kaŭzo de disdivido kaj malprogreso — kun rektaj rilatoj inter gvidanto kaj popolo, kiuj estas solidigitaj de la socialaj politikoj de inkluziviĝo kaj justeco;
‣ prioritato de la politiko super aliaj konsideroj (ekonomiaj, administraj, teĥnikaj, burokrataj, ktp);
‣ respekto de la ŝtata aŭtoritato;
‣ profunda volo je sociala justeco;
‣ interveno de la ŝtato en la ekonomio;
‣ kontraŭkoloniismo kaj rajto je la memdecidemo de la popoloj;
‣ reaktiviĝo de la Organizaĵo de Petrol-Eksportaj Landoj (OPEL), kaj kunordigado de la petrolpolitikoj de la produktantoj kaj eksportantoj;
‣ latinamerika integriĝo kiel daŭra horizonto kaj ideologia bezono, diktita de Simón Bolívar mem; kaj kreado de konkretaj organizaĵoj por la integriĝo (ALBA*, Unasur*, Celac*, Petrocaribe*, TeleSUR*);
‣ konceptado de plurflanka mondo sen hegemonioj, kio postulas nuligi la projekton de unuflanka imperia hegemonio por garantii la planedan pacon kaj la “ekvilibron de la universo”. Endas instigado al multcentra kaj plurflanka mondo. Chávez indikis tion kiel la kvaran grandan historian celon de la “Plano de la Patrujo”, kiu estis lia registara programo por la periodo 2013-2019;
‣ diplomatia rilato Sudo-Sudo kun multobliĝo de la ligoj kun la sudaj landoj per la movado de la ne-aliĝintaj landoj kaj de aliancoj kun egalrajteco de la flankoj: Sud-Ameriko / Afriko (SAA) kaj Sud-Ameriko / Arabaj Landoj (SAAL). Chávez subtenis ankaŭ la grupon BRICS (Brazilo, Rusujo, Hindujo, Ĉinujo kaj Sud-Afriko) kaj li proponis al si fari aliancon de Venezuelo kun tiu grupo por plifortigi multflankan mondon;
‣ nacia solidareco inter la civitanoj kaj la teritorioj, kaj latinamerika solidareco;
‣ respekto de la nacioj, kiuj estas kulturaj estaĵoj formitaj de la historio kaj bastionoj de la popoloj kontraŭ la imperiismoj;
‣ malakcepto de la doktrino de la ekonomia nov-liberalismo, kaj preferoj por ekonomio gvidata de la ŝtato cele al propravola kaj struktura progreso (kun ambiciaj publikaj projektoj, malprivatigo de la strategiaj sektoroj, suvereneco je nutraĵoj, ktp);
‣ konstrui “Ŝtaton de la taskoj” por pli rekte respondi la diversajn socialajn bezonojn de la popolo;
‣ evolui al venko super la kapitalismo (kiu estas ekspluatado de unu klaso fare de alia) kaj la difino de bolivarista kaj humanisma socialismo, en demokratio kaj libereco, kiu krom doni al la laboristoj progresintan socialan sekurecon donos ankaŭ povon al ili per alirebleco kaj al decidoj de la entrepreno kaj al ties utiloj.

* Bolivarista komerc-alternativo por Ameriko. -ndlt
* Unio de sud-amerikaj landoj. -ndlt
* Komunumo de latinamerikaj kaj karibaj landoj. -ndlt
* Alianc-organizaĵo pri petrolo inter kelkaj karibaj landoj kaj Venezuelo. -ndlt
* Libera kaj senkosta televidkanalo elsendanta el Karakaso, Venezuelo. -ndlt

Unu el la ĉefaj celoj de la ĉavismo estas reamikigi la venezuelanojn kun la patrujo, interfratigi ilin kaj konstrui ŝtaton kun pli granda suvereneco, pli granda administra efikeco, pli granda justeco kaj pli granda egaleco.

La ĉavismo kunigas virojn kaj virinojn de ĉiuj politikaj originoj ĉirkaŭ granda projekto de “potenco lando”, kaj ĉirkaŭ la volonteca agado de gvidanto. Por atingi la planitajn celojn la ĉavista metodo estas pragmatismo kaj malakcepto de la ideologiaj baroj. Ĝiaj du ĉefaj aksoj: interna unueco por subteni ambician patrujan kaj socialan projekton; kaj sendependeco kaj eksterigo de “Venezuelo potenco” en Latinameriko kaj en la mondo.

Ĉavismo estas, do, sistemo de pensado, de volo kaj de agado. Ĝi bazas sin sur la faktoj kaj la cirkonstancoj; ĝi ne agadas surbaze de dogmoj de doktrino aŭ ideologio. Volo kontraŭ la fatalismo; agado kontraŭ kvieteco, kontraŭ forlaso kaj rezigno.

Laŭ la sinteno de Chávez la unua afero estas Venezuelo. Lia politika agado konsistis en la kreado de kondiĉoj, por ke la patrujo kiel eble plej bone faros. Tion oni povas atingi nur se la venezuela popolo unueciĝas ĉirkaŭ projekto de sociala progreso difinita de alloga gvidanto, kiu kondukas ĝin al lia historia idearo.

Ĉavismo estas ne nur originala politika doktrino, sed travivita historio kaj pensado de eksterordinara homo, kiu markis la venezuelan socion eĉ en la plej profundaj strukturoj.

La ideologiaj bazoj de la ĉavista pensado estas pluraj radikoj interplektiĝantaj por formi novan progreseman venezuelan ideologion. Ĝin karakterizas la malĉeesto de dogmoj, por esti malsama disde tiuj malsukcesaj socialistaj eksperimentoj en Eŭropo, en la 20-a jarcento. Pro tio, por distingi ĝin disde la malakceptita ideologio de la laborista klaso en Pollando en 1980, aŭ disde tiu falinta kun la berlina muro en 1989, aŭ disde tiu, kiu mem eksplodis en 1991 kun la falo de Sovetunio, Chávez parolis pri “socialismo de la 21-a jarcento”. Temas pri socialismo — aperinta en Latinameriko —, kiu devas alĝustiĝi al nia tempo, kaj pro tio Chávez aldonis al ĝi ĉefe partoprenan demokration, virinan ĉeeston kaj ekologiisman senton.

Tiu “socialismo de la 21-a jarcento” estas konsiderata kongrua kun la privata proprieto, ĉar ĝi instigas aliajn socialistajn kaj solidarajn formojn de proprieto, kiel la kooperativon kaj la kundemarŝadon. Ĝi estas same kongrua kun la patrujamo kaj la ekonomia naciismo. Chávez ne hezitis malprivatigi la grandajn entreprenojn de strategiaj sektoroj posedataj de eksterlanda kapitalo, kaj la mastrumadon de tiuj ŝtatigitaj entreprenoj li metis sub la gvidadon de patrujamaj kaj kompetentaj venezuelanoj.

La “socialismo de la 21-a jarcento” estas kongrua ankaŭ kun la sociala kristanismo. Chávez alprenis por si la sloganon de la sandinistoj: “Kristanismo kaj revolucio: ne estas kontraŭdiro”, surbaze de la postulato pri tio, ke la veran identecon de la kristanismo donas la teologio de la liberiĝo. Ne senkiale Chávez asertis, ke Jesuo Kristo estis la unua socialisto de la moderna erao, kaj ke la “regno de Dio” devas esti konstruita ĉi tie en la Tero.

El tio oni konkludas, ke la ĉavismo emas nature havi, en Venezuelo, hegemonion, pro ĝia kapablo estri la intelekton kaj moralon de la socio kaj pro tio, ke ĝi permesis politikan resaniĝon de demokratio, kie nun partoprenas registaro, armita forto kaj popolo unuiĝintaj kadre de la ekspansio de la sociaj rajtoj kaj de la justa redistribuado de la landaj riĉaĵoj.

Ignacio Ramonet

elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: http://www.cubadebate.cu/opinion/20...

Ideologia oportunismo de la Movado 5 Steloj en Italujo

Nek dekstro nek maldekstro... nek centro

La parlamentaj elektoj de la 4-a de marto enirigis Italujon en malcertan periodon. Du partioj memproklamitaj “kontraŭsistema”, fariĝinte cefaj partioj, postulas la regpovon, sed neniu el ili disponas pri plimulto por gvidi registaron. Fariĝinte en kelkaj jaroj la unua partio de la lando, la Movado 5 Steloj aspektas kvazaŭ NIFO (ne identigita fluganta objekto) en la itala kaj eŭropa pejzaĝo.

LA REZULTO de la Movado 5 steloj (M5S) ĉe la lastaj parlamentaj elektoj en Italujo estigis lavangon de skeptikaj reagoj. Ĝi tamen estas la antaŭvidebla frukto de politika kaj ekonomia krizo, kiu pli kaj pli daŭras. Adresita al la politika klaso, al la ĵurnalistoj kaj al la eŭropaj institucioj, la fingrogesto el kiu tiu partio faris sian simbolon, estis uzata kiel rimedo por deturni la koleron de milionoj da voĉdonantoj. La italoj ŝajne aprezas ties kuracan dimension.

En raporto publikigita en 2016, la ekonomikistoj Guglielmo Barone kaj Sauro Mocetti montras, ke la aktualaj plej riĉaj familioj de Florenco havas la saman nomon aŭ apartenas al la samaj gentoj kiel tiuj, kies grandega riĉeco jam imponis en la 15-a jarcento*. La nemovebleco de la posedantoj de la ekonomia povo eble parte klarigas kial preskaŭ dek unu milionoj da italoj elektis la M5S. La grandaj partioj, kiuj regas Italujon de dudek jaroj respondecas pri malvigla ekonomia kresko, alta senlaboreco (precipe ĉe la junuloj) kaj neregata publika ŝuldo*. Kombinita kun la skandaloj de korupto ligitaj al la ĉiea ĉeesto de la Mafio, tiu malbonega bilanco detruis la fidon de la loĝantaro al siaj regantoj. La M5S estas do perceptata de multaj kiel eskapmaniero, promeso retrovi alian ŝancon kontraŭ politika aparato konsiderata kiel kasto, kiu zorgas nur pri siaj privilegioj.

* Guglielmo Barone kaj Sauro Mocetti, “Intergenerational mobility in the very long run: Florence, 1427-2011”, Working Papers, n-ro 1060, Banque d’Italie, Romo, aprilo 2016.
* Vd. Andrea Fumagalli, “‘Jobs Act’, la granda blufo de Matteo Renzi”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2016.
Perretaj decidoj

FONDINTO de la movado, s-r o Giuseppe (“Beppe”) Grillo avertis en 2014 sur sia blogo, ke la M5S intencas batali kontraŭ tri kategorioj da malamikoj: “La ĵurnalistoj, kiuj protektas unu la alian por protekti la “kaston” (kaj siajn proprajn enspezojn); la industriistoj de la reĝimo, ĉiam pretaj interŝanĝi servojn (aŭ garantii al ĝi pakaĵon da balotiloj) kontraŭ rajto aliri al la publikaj kontraktoj aŭ al la ŝtat-koncesioj; kaj fine la politikistoj, kiuj valoras malpli ol prostituitinoj.” S-ro Luigi Di Maio, 31-jara, kandidato de la M5S por la posteno prezidanto de la konsilio, komentis la rezulton de la 4-a de marto, prognozante la alvenon de “3-a Respubliko de civitanoj”, sur la ruinoj de la nuna 2-a Respubliko. Kiu estis mem konstruita sur la ruinoj de la korupto-skandaloj, kiuj ritmis la politikan historion de Italujo ĝis la disfalo, en 1994, de la grandaj politikaj partioj de la postmilita periodo, kaj la alveno ĉe la regposteno de s-ro Silvio Berlusconi. Kiam la M5S prezentiĝis la unuan fojon ĉe naciaj elektoj, en 2013, ĝi promesis malfermi la Parlamenton “kvazaŭ tinuso-ladskatolon” — por diskonigi ties sekretojn, komplotojn, aranĝojn. Hodiaŭ s-ro Di Maio laŭte asertas, ke lia tendaro pretas gvidi registaron kaj ke la aliaj partioj devos intertrakti kun ĝi. Kreita en 2005, la blogo de s-ro Grillo naskis, kvar jarojn poste, interretan movadon, kiu fariĝis hodiaŭ la unua partio de la lando.

Tiu fenomeno klariĝas unue per la sistemo de informadikaj iloj ellaborita de la partio por faciligi la partoprenon de ties simpatiantoj kaj starigi rektan demokration, kun ebleco elekti siajn kandidatojn kaj siajn reprezentantojn, fiksi la poziciojn de la partio pri tiu aŭ alia temo aŭ realigi referendumojn. La M5S antaŭenigas konceptadon de demokratio bazitan sur la principo de decido per interreto, kiu laŭ ĝi donas al ties decidoj pli grandan rajtecon. Ĝia bita utopio — organizi konsult(iĝ)on de la civitanoj tra interretaj forumoj — jam ŝanĝis la politikan vivon. Ĉiu italo de nun povas esprimi sian opinion aŭ sian humoron per simpla klako, sen perado, taksita nepre malŝatinda, de partio, sindikato aŭ gazeto.

Alia konsiderinda elemento: la M5S estas, almenaŭ ĝis nun, la sola partio en Italujo, kiu povas fieri pri (preskaŭ) foresto de tribunala kondamno. La politiko-financaj aferoj estas tiom oftaj en la lando, ke unu forpelas la alian sen produkti alian efikon ol ruinigi iom pli la krediton de la partioj. La logecon de la M5S faras aparte tiu baza postulato: civitano sen politika sperto ĉiam estos pli honesta ol iu ajn profesiulo de la malnova reĝimo. Neniu 5-stela mitingo okazas sen ke, en taŭga momento, aktivuloj ekkantas sian ŝatatan refrenon, “Onestà, onestà”, (honesto, honesto!), fariĝinta la son-emblemo de la movado.

Oni ankaŭ povas ligi la supreniron de la M5S al ĝia promeso establi universalan minimuman enspezon. Kvankam tiu ĉi estus relative modesta pro sia fina sumo (780 eŭroj) same kiel pro sia daŭro, la balotaj sukcesoj de la movado estas intime ligitaj al la nombro de senlaboruloj. En la sudo de la lando, kie la senlaborula proporcio de junuloj estas plej alta en la Eŭropa unio, ĝi ricevis pli ol 40% de la voĉoj. Nacinivele, ĝi ricevis pli grandan kvanton da voĉoj inter senlaboruloj, laboristoj, dungitoj, dommastrinoj kaj studentoj. Ĝi krome anoncis malavaran socian programon — pli da mono por lernejoj kaj hospitaloj, altigo de la emeritaj pensioj, ktp — kombinita kun promeso malaltigi impostojn. Sed tio ne sufiĉis por sin distingi disde la konkurenculoj: ĉe la marta baloto, ĉiuj grandaj partioj proponis pliigi la publikajn elspezojn kaj malpliigi impostojn...

Ankaŭ la “postideologia” aliro de la partio eble ludis rolon favoran al ĝi. Dum ĝi ne havas precizan linion aŭ kredo-sistemon, la M5S disponas pri grandega programa fleksebleco, kaj povas direkti sin tien kien vento ĝin portas. Tio permesas al ĝi kunvenigi en sian sinon voĉdonantojn, kies vidpunktoj estas esence malsamaj. La komunik-strategio de la partio plifortigas ĉi tiun tendencon. Dum la laŭtega s-ro Grillo kaj lia helpanto s-ro Alessandro Di Battista logas la plej radikalajn voĉdonantojn, la serioza kaj komprenema s-ro Di Maio trankviligas la moderulojn. La politikologo Ilvo Diamanti komparas la M5S al buso, kiu ĉe la unua haltejo venigus maldekstrajn vojaĝontojn kaj kiu, ĉe la posta haltejo, akceptus dekstrajn aŭ ekstremdekstrajn vojaĝontojn, tiel fariĝante kolektanto de ĉiuj kontraŭpolitikaj protestantoj*.

* Ilvo Diamanti, “M5S, né destra né sinistra: il partito ‘pigliatutti’ che punta ai delusi della politica”, La Repubblica, Romo, 10-a de aprilo 2017.

“Le M5S estas nek dekstre, nek maldekstre: ĝi estas ĉe la flanko de la civitanoj, asertis s-ro Grillo sur sia blogo en 2013. Abrupte popolisma. Se leĝo bonas, ni voĉdonas ĝin; se ĝi estas malbona, ni ne voĉdonas ĝin.” Laŭ tiu mondbildo, faŝismo kaj komunismo estas simile kondamnitaj de la historio, same kiel cetere la tradiciaj partioj, konsiderataj kiel relikvoj. Multaj italoj kundividas tiun vidmanieron, tiel ke la termino mem “ideologio” estas nun perceptata en la lando kiel malĝentila vorto. La ideo, ke ni devas provi novan vojon, “transirante la dividojn” senĉese disvolviĝas.

Pri delikataj temoj, kiel la rajtoj de la samseksemuloj aŭ enmigrado, la M5S evitas plejofte esprimi klaran starpunkton. En esploro kondukita kun Michi Amsler ni provis mezuri la elastecon de la M5S-diskurso surbaze de la skribaĵoj surretigitaj de dek jaroj en la blogo de s-ro Grillo, kiu ludas rolon de oficiala komunik-kanalo*. Ĝia ampleksa produktado — unu teksto tage — pritraktas imponan diversecon de temoj. Ĝi pli similas al meta-diskurso pri certa koncepto de rekta demokratio ol al esprimo de starpunkto pri ĉiu elvokita temo. Plejofte temas pri trudi maniĥeisman mondkoncepton alfrontigantan puran popolon al koruptitaj elitoj.

* Luca Manucci kaj Michi Amsler, “Wherethe windblows: Five Star Movement’s populism, direct democracy and ideological flexibility”, Italian Political Science Review, vol. 48, n-ro 1, Kembriĝo (Britujo), marto 2018.

Eĉ la kvin steloj supozataj simboligi la prioritatojn de la movado — publika servo pri akvo, publikaj transportoj, daŭrigebla disvolvado, senpaga aliro al Interreto por ĉiuj kaj protekto de hommedio — iom post iom perdis sian signifon. Lokitaj en la centro de la diskurso en 2005 kaj 2006, ili denove estis antaŭenigitaj en 2011 kaj 2012, antaŭ ol denove malaperi.

La M5S pruvas sian adapto-kapablon precipe pri la eŭropa demando. Konsiderata kiel neglektebla inter 2005 kaj 2013, tiu demando elstaris kiel plej grava temo ĵus antaŭ la eŭropaj elektoj de 2014, kiam la partio sin ĵetis en la batalon postulante, ke Italujo eliru el la eŭrozono — postulo forgesita tuj post la baloto. S-ro Grillo mem tiam klarigis ĝin: ĉar la M5S havas “nek doktrinon nek ideologian skeleton”, ties poziciiĝo estas “tre klara kaj adaptebla: ni povas tiel konservi la eŭron, kiel forlasi ĝin, laŭ la interesoj de la nacio”.

Dubindaj kompetentoj

BALOTE PROFITDONAJ en mezlonga perspektivo, la senĉesaj direktoŝanĝoj, pravigitaj de la interretaj konsultadoj, ne ŝajnas daŭrigeblaj en longa daŭro. Se la M5S ricevus la taskon gvidi registaron, ĝi nepre devus decidi sian pozicion koncerne temojn, kiuj dividas la publikan opinion, kun risko malkontentigi parton de sia voĉdonantaro. Cetere, la principo selekti la kandidatojn pli laŭ ilia honesteco ol ilia kompetento aŭ sperto ne havas nur avantaĝojn. La “ekonomikistino” elektita de s-ro Di Maio por formi sian fakulan teamon, s-ino Alessia D’Alessandro, devos iam klarigi la fakton, ke ŝi havas neniun titolon aŭ diplomon pri ekonomiko, sed nur intereson pri la temo (“Dum mia libera tempo mi legas The Economist, ŝi sciigis.) La sinsekvo da mallertaĵoj de s-ino Virginia Raggi kaj da skandaloj en kiuj ŝi implikiĝis depost kiam ŝi elektiĝis urbestrino de Romo, en junio 2016, ankaŭ konfirmas, ke kelkaj klakoj sur la Interreto ne sufiĉas por selekti la plej bonajn kandidatojn, nek por garantii perfektan travideblecon.

La voĉdonantoj de la M5S havas kialojn senti sin perfiditaj aŭ elreviĝintaj, se oni konsideras la situacion de ilia lando. Tiu rankoro cetere ne estas itala specifeco. La postideologiaj partioj kreskigas sian influon en aliaj eŭropaj landoj. Tie kaj ĉie, la socialdemokrataj partioj ŝrumpas, dum ĉe la konservativaj, parto de la bazo drivas al la eksremdekstro. En tiu historia kunteksto, malagnoski ĉian ideologion povas aperi kiel magia formulo por ricevi larĝan interkonsenton ĉe baloto. Fariĝas pli kaj pli malfacile klasi la partiojn laŭ dekstra/maldekstra logiko. Organizaĵo povas montriĝi dekstra sur la identeca aŭ kultura kampo, kampanjante kontraŭ enmigrado aŭ edziĝo de samseksemuloj, kaj samtempe rekomendi progresemajn reformojn sur la ekonomia kaj socia tereno. Ĝis nun tamen, la M5S restas escepto en Eŭropo. Neniu alia partio portas en sia esenco tiom altan gradon da postideologio. Ankaŭ Podemos, en Hispanujo, naskiĝis el partoprenema movado kontraŭ malegaleco kaj korupto (la “indignantoj”) kaj kundividas kun la M5S entuziasmon por rekta demokratio. Tamen, ĝi situas klare maldekstre. Kontraŭe, la Nacia Fronto de s-ino Marine Le Pen en Francujo aŭ la Partio por sendependo de la Unuiĝinta Reĝlando (UKIP) de s-ro Nigel Farage ripetas, ke ili estas nek dekstre, nek maldekstre, dum ilia naciisma diskurso invitas senhezite klasi ilin ĉe ekstremdekstro.

Finfine, la M5S devus prefere esti komparata kun la pirato-partioj, kiuj prosperis iom da tempo en Svedujo, Germanujo, Ĉeĥujo aŭ Islando. Ankaŭ ili laŭdis rektan demokration, travideblecon, inform-liberecon kaj lukton kontraŭ korupto. Antaŭ ol, ĉe kelkaj el ili, disfali manke de forta kaj kohera gvidantaro, kaj manke de sufiĉe larĝa kaj populara socia bazo. Ĉar Italujo ĉiam estis laboratorio por la cetero de Eŭropo (faŝismo en la 1920-aj jaroj, politika nestabileco en la 1960-aj jaroj, registaro de fakuloj en la 1990-aj jaroj...), aliaj verŝajne inspiriĝos, por la plej bono kaj la plej malbono, el la strategio de la M5S.

Luca MANUCCI

Fone de fiasko de privatigoj

Renaskiĝo de la laboristpartio en Britujo

Ĉu lando, kie la disdividoj karakterizas antaŭ ĉio la konservativan tendaron? Kie la maldekstro vekas la entuziasmon de la amasoj? Kie la espero je novaj konkeroj incitas la progresemulojn? Tiu lando ekzistas: temas pri Britujo, post kiam la elekto de s-ro Jeremy Corbyn al la pinto de la Laboristpartio, en la jaro 2015, ebligis refondiĝon de la maldekstro interne de la tradicia socialdemokrata partio mem.

“SE VI VOLAS vidi, kiel la malriĉuloj mortas, venu por vidi la turon Grenfell.” En sia finparolado de la laboristpartia kongreso de septembro 2017 la ĉefo de la Laboristpartio (Labour), s-ro Jeremy Corbyn, citis tiun verson de la niĝeria poeto kaj romanverkisto Ben Okri, kiu elvokas la brulegon, kiu kostis la vivon al 79 loĝantoj de socialloĝeja domego, la 14-an de junio 2017 en Londono. Norde de la kvartalo Kensington, unu el la plej ŝikaj de la brita ĉefurbo, la turdomo leviĝis en enklavo de simpla popolo. Ĝiaj loĝantoj, forpuŝitaj al la rando de la aŭtovojo kaj de la fervojo, estis forlasitaj de politiko forte malegaleca. En Britujo la parto de la enspezoj kaptataj de la 1-elcento de la plej riĉaj loĝantoj duobliĝis en la lastaj tridek jaroj kaj pasis de proksimume 4 elcentoj al pli ol 8,5 elcentoj de la malneta enlanda produkto (MEP). En Brighton s-ro Corbyn parolis pri la senco de la dramo: “Grenfell reprezentas sistemon fiaskintan, rompitan, kiun la Laboristpartio devas anstataŭigi — kaj anstataŭigos.”

En la manoj de la konservativuloj ekde la 1970-aj jaroj, la distrikto Kensington kontraŭ ĉies atendo estis gajnita de la laboristpartio en junio de 2017. La laboristpartio de s-ro Corbyn, oni emus precizigi, ĉar tiom la politika linio de la ĉefa brita maldekstra partio transformiĝis. “Multaj homoj forlasis ĝin sub [s-ro Anthony] Blair.* Mi restis, pinĉante al mi la nazon, diras s-ino Emma Dent Coad, la nova deputitino. Ili revenis kaj multaj junuloj aliĝis. Aliaj subtenis la elektokampanjon sen aliĝi al la partio.” Loke bone enradikiĝinta, la elektitino profitis fortan viglecon de aktivuloj — la nombro de membroj de la loka sekcio en du jaroj pasis de 300 al 1000 — kaj la “disŝiriĝon de la konservativuloj pro la briteliro”*. En elektodistrikto tre favora al restado de Britujo en la Eŭropa Unio, s-ino Dent Coad kunigis ĉirkaŭ si multe pli ol la tradician laboristpartian elektantaron. “Dekstruloj voĉdonis por mi, homoj kiuj estis malproksimiĝintaj de la Laboristpartio, homoj kiuj neniam voĉdonis, homoj kiuj jam ne fidis al politikistoj. Multaj diris al mi, ke ili moviĝas al la urno por la unua fojo..”

* Ĉefministro de 1997 ĝis 2007, s-ro Blair [bler] estis la arĥitekto de la dekstrigo de la Laboristpartio (New Labour).
* Briteliro: eliro de Britujo el la Eŭropa Unio. -vl

Simile kiel en Kensington multaj distriktoj ŝanĝiĝis ekde kiam s-ro Corbyn gvidas la partion, en septembro de 2015. Kvankam ili restas malplimultaj en la parlamento, la partianoj atingis historian ŝanĝon ĉe la anticipaj parlament-elektoj en junio de 2017: tri milionojn kaj duono da kromaj voĉoj kaj tridek kromajn seĝojn. Rezulto des pli rimarkinda, ke en la cetera Eŭropo la malnovaj socialdemokrataj partioj estas en krizo. En Francujo la Socialista Partio perdis proksimume 140 000 membrojn inter 2007 kaj 2016. En Germanujo la socialdemokrata (SPD) membraro ŝrumpis je 70 000 en la sama periodo. La brita Laboristpartio nombras 570 000, do 300 000 pli ol en 2015. Nenia nova partio, kiu — kiel en Francujo aŭ Hispanujo — partoprenas en profunda redesegnado de la politika pejzaĝo, cetere kontestas ĝian hegemonion. Kaj, per la propono reŝtatigi la fervojon aŭ fari la aliron al la universitato senpaga, la laboristpartio rompas kun la novliberalismo, kiun la membroj de la Socialista Internacio aliie en la mondo daŭre defendas. Trans la voĉdon-reguloj, kiuj favoras la dupartiismon*, kiel eblas klarigi tiun trioblan britan escepton?

* La plimulta ununoma voĉdono en nur unu baloto, valida por la parlament-elektoj, kondukas al elekto de tiu kandidato, kiu en la voĉdono ricevas la plimulton.

“Necesas ŝanĝi ne nur la registaron. Krizas la tuta modelo.” En la grand-londona periferio la ĉefartikolisto Owen Jones, figuro de la brita maldekstro, alparolas cent kvindek membrojn. Ili kunvenis en salonego de la komunumo Uxbridge ornamita per la koloroj de la laboristpartio. Interne oni disdonas mallongan argumentaron pri impostaj disponoj, dungo, sano, loĝado kaj pri la laboristpartia pozicio pri la briteliro; oni poziciiĝas pri la lokaj problemoj; oni trejniĝas ludante skeĉojn de tipaj situacioj — kiel renkontiĝo kun elektanto de la ekstremdekstra Partio por Sendependeco de la Reĝlando (UKIP). Oni fine organizas tridekon da grupoj por posttagmeza agado de pordo-al-pordo. La loko estis elektita ne hazarde: S-ro Boris Johnson, eksa urbestro de la ĉefurbo kaj aktuala ministro pri eksterlandaj aferoj, estas la deputito de tiu distrikto. La pozicio, kiun li akiris en 2015, ŝanceliĝas. Tiel la laboristpartio identigis en la lando sesdekon da regionoj, kiuj povus transiri al la maldekstro. “Ĉu ni volas seniĝi je Johnson?, diras Owen Johnes. “Do ek! Ni eligu lin!”

La subteno fare de Momentum

NI SEKVAS grupon de pordo-al-pordo inter Crowley Road kaj Ferndale Crescent. “Never trust a tory” (“Neniam kredu iun tory [membron de la konservativa partio]”) legeblas ĉe fenestro. Kvin viroj kaj virino paŝas en tiu ĝardendoma kvartalo de la malgranda meza klaso, sub la aerkoridoro de la flughaveno de Londono-Heathrow. Inter ili estas nur unu sola membro de la loka laboristpartia sekcio. “Mi aliĝis komence de la 1980-aj jaroj, klarigas tiu pensiiĝinta muzik-instruisto. Kiam Blair estis elektita, mi forlasis la partion. Mi estis tre malkontenta pri la disponoj pri edukado faritaj de lia registaro. Kaj poste mi revenis kun Corbyn.” Ĉe lia flanko s-ro Seamus McCauley, 41-jara, laboras en la komunikado. Pro nenio en la mondo li voĉdonus por la partio de s-ro Blair. Sed en 2015 li aliĝis al tiu de s-ro Corbyn. En la sama jaro s-ino Keith Webb, kvindekjara, decidis engaĝiĝi. Antaŭe la politiko ne interesis ŝin. Inverse s-ro David Carr jam delonge membris en la Komunista Partio. Li rekonis sin “en Corbyn, ĉar tiu venis el la sindikatismo”. Li ankaŭ aprezas, “ke li estas feministo kaj ekologiisto, ke li defendas la palestinan popolon kaj ke li kontraŭis la Irak-militon”. Fine estas s-ro Amir N., kiu engaĝiĝis antaŭ du monatoj, kaj s-ino Deborah Olszewski, kiu subtenas s-ron Corbyn, kvankam ŝi apartenas al alia partio, la Partio por egaleco inter viroj kaj virinoj (Women’s Equality Party).

La diverseco (ankaŭ socia) de tiu grupeto atestas pri la popola vigleco, kiun la laboristpartio spertas. Ĉe la flanko de malnovaj membroj, iom maljunaj, revenintaj al la laboristpartio post forlasi ĝin, multas la junuloj, kiuj faris la decidan paŝon: la organizaĵo de la laboristpartia junularo, Young Labour, laŭdire havas sole pli da membroj ol la Konservativa Partio ĉiuaĝaj. Diplomitaj kaj membroj de la meza klaso, la novaj membroj estas malpli ofte en sindikato, sed ili vidas en s-ro Corbyn la homon de la situacio.

Post la demisio de s-ro Edward Miliband en majo 2015 la elekto de s-ro Corbyn tamen okazigis plej malbonajn antaŭdirojn, ĉar liaj kontraŭuloj neniam preterlasis okazon por memorigi pri la elektofiasko en la jaro 1983, kiam la maldekstro regis la partion. Tiam ĝiaj kritikantoj nomis ĝian programon “la plej longa memmortiga letero de la historio”. Elektita al la pinto de la partio per la plej multaj voĉoj — 59,5 elcentoj —*, la deputito de Islington North (Londono), turnante siafavore la principon de malfermita praelekto, sukcesis kristaligi ĉirkaŭ sia persono kaj ĉirkaŭ siaj ideoj ampleksan popolan aspiron. Liaj subtenantoj, kontraŭaj al la politiko de konsumrestrikto kaj al la milito*, amase membriĝante en la laboristpartio, ebligis limigi la ribeladon de la laboristpartiaj elitoj konvertitaj al la novliberalismo. En 2016 nova voĉdono komfortigis lin ĉe la pinto de la partio per 61,8 elcentoj de la voĉoj. De tiam la vigleco ne malfortiĝis. Kiel signo de la tempo la flugfolio disdonata al la loĝantoj de Uxbridge titolas “Laboristpartio preta por regi”.

* Kvin jarojn antaŭe la reprezentantino de la maldekstra alo, s-ino Diane Abbott, atingis nur 7,2 elcentojn de la voĉoj.
* Vd Alex Nunns, “Jeremy Corbyn, la faligenda viro”, Le Monde diplomatique en Esperanto, oktobro 2015.

La elektodistrikto de s-ro Johnson, celata de la laboristpartio, troviĝas ankaŭ en la centro de la kampanjo “Ni elĵetu ilin!” (#Unseat) organizita sammomente de Momentum. Fondita en oktobro de 2015 de proksimuloj de s-ro Corbyn, tiu movado estis kreita por “firmigi la pozicion” de la laborpartia gvidanto, klarigas s-ro Yannis Gourtsoyannis, membro de la nacia kunordiga grupo, la gvidantaro de la organizaĵo. “Ekde sia elekto li estis la celo de atakoj” de la “parlamenta partio”: la enpostenigitaj delegitoj, ofte proksimaj de la blair-ismo.

Kun siaj 36 000 membroj Momentum spertas supreniron. Laŭdire ĉiusemajne aliĝas pluraj centoj da homoj. Malsimila ol aliaj grupoj de la maldekstruloj pro sia pezo kaj sia aktivismo, ĝi mobilizas sendepende de la instrukcioj de la partio, per siaj propraj rimedoj: cifereca platformo kaj reta aplikaĵo. “Ni estas en konstanta elektokampanjo”, klarigas s-ro Gourtsoyannis. Tiu juna kuracisto de la publika malsanulejo opinias, ke novaj parlament-elektoj “programeblas ĉiumomente” kaj tenas sin preta. La registaro de s-ino Theresa May efektive malfortiĝis pro korupto-skandaloj kaj pro la intertraktadoj pri la briteliro (vidu la artikolon de Renaud Lambert: Rideto malantaŭ la barbo).

Momentum, kun siaj 170 lokaj grupoj, okupiĝas nun pri sia strukturiĝo. Oni organizas kursojn pri sociaj retoj, animataj kelkfoje de kadruloj el la skipo de s-ro Bernie Sanders, ekskandidato pri la usonaj demokrataj praelektoj. Iliaj membroj trejniĝas pri organizado de publikaj kunvenoj aŭ pri agadoj de pordo-al-pordo. Malproksimaj de la kutimoj de kongreso, la naciaj konferencoj de Momentum preferas uzi laborgrupojn, ĉe kiuj eblas interŝanĝi praktikojn de la membroj. “Ni ne estas pensfabriko. Ni ne produktas raportojn. Kion ni faras, estas certiĝi, ke la politiko de la laboristpartio spegulu la aspirojn de ĝiaj membroj kaj ne tiujn de ĝiaj teĥnokratoj.” Tiu movado ne provas doni al si alian doktrinaron, sed provas influi la proponojn de la partio pri publika sano, defend-industrio aŭ pri la migrad-politiko. “Tio estas la plej maldekstra programo de la laboristpartio de la lastaj kvardek jaroj. Sed ĝi restas tro timema pri tiuj ĉi punktoj.”

Dum 37 elcentoj de la laboristpartiaj elektintoj — nome tiuj el la medio de la simpla popolo — voĉdonis favore al briteliro, la grupo de aktivuloj en 2016 faris intensan kampanjon por restado de Britujo en la Eŭropa Unio. La organizaĵo do povus ŝajni en malakordo kun parto de la elektobazo de la laboristpartio. Sed ĝia agado cetere kontribuis al ia reekvilibrigo ĉe la juna elektantaro, kvalifikita kaj urba, kiun la eŭropa kampanjo de s-ro Corbyn, ŝparema, povis ĝeni. Tiel Momentum iom post iom trudiĝas kiel unu el la centraj partoj de la laboristpartio. Lastan januaron tri el ĝiaj kandidatoj, inter ili s-ro Jon Lansman, ĝia fondinto, estis elektitaj en la laboristpartian plenumkomitaton. Ĝiaj membroj, plene integritaj, devas membri en la partio. Kvankam la kontraŭuloj al Momentum daŭre akuzas ĝin je enirismo, aliflanke fariĝas por ili ĉiam pli malfacila pentri ĝin kiel grupeton de hirtharaj junuloj ...

La sindikatoj retrovis sian centran rolon

“NIA CELO estas transformi la laboristpartion, konfidas s-ro Gourtsoyannis. Ni volas restarigi la ligon inter la parlamenta partio kaj la granda nombro de membroj.” La postgvardio de la deputitoj kontraŭis la kandidatecon de s-ro Corbyn, kaj nur apenaŭ tiu reprezentanto de la maldekstra alo sukcesis prezentiĝi, per tio ke li kolektis unu patronon pli ol la necesan minimumon de tridek kvin. La subteno de 15 elcentoj de la parlamenta grupo efektive estas neĉirkaŭirebla antaŭkondiĉo por ĉia kandidateco por la gvida funkcio de la laboristpartio. Por limigi la gravecon de tiu “vetoo” Momentum defendas la malaltigon de tiu sojlo al 10 elcentoj.

Necesas restarigi, daŭrigas s-ro Gourtsoyannis, “la ligojn kun la civitanaj movadoj, kiuj mobiliziĝas kontraŭ la politiko de konsumlimigo,* la milito aŭ la detruado de la publika malsanulejo”. Dum multaj partioj, fermitaj en si mem, fariĝis elektomaŝinoj subfositaj de la burokratiiĝo kaj la oportunismo, Momentum volas esplori alternativan vojon.

* Ekzemple la movado “The People’s Assembly Against Austerity, lanĉita en 2013 de sindikataj gvidantoj, de laboristpartiaj membroj kaj de ĵurnalistoj. Organizita en 80 grupoj tra la lando, ĝi kunigis 250 000 manifestaciantojn la 20-an de junio 2015 kaj inter 50 000 kaj 100 000 en aprilo de 2016.

Ŝefildo* en Yorkshire. La urbo estas laboristpartia bastiono ekde la 1920-aj jaroj. Ĝiaj fabrikoj de la Lower Don Valley estas ankoraŭ nuntempe centro de la brita metalindustrio. Tie fondiĝis en la jaro 1866 la organizaĵo, kiu poste fariĝis la Trades Union Congress (TUC).Tiu konfederacio enhavas hodiaŭ kvin milionojn kaj duonon da laboristoj. Preskaŭ ĉiuj kvardek naŭ sindikatoj, kiujn ĝi entenas, estas “aligitaj” al la laboristpartio kaj tiel partoprenas en ties financado kaj en ĝiaj decidoj. La historio de la brita laborista movado, originala en Eŭropo, kondukis al densa asociiĝo de la partio kaj sindikatoj. Tiuj ĉi kreis la Laboristpartion en la jaro 1900.

* Nacilingve Sheffield. -vl

Gvidanto de la TUC en Ŝefildo, s-ro Martin Mayer sidis ĝis la somero de 2017 en la plenumkomitato de la Laboristpartio, ĝia organo de politika gvidado. “La du lastaj jaroj estis tre malfacilaj, diras li.. Corbyn estis senĉese atakata.” Kontraŭ la 172 parlamentanoj, kiuj en junio de 2016 provis eligi lin per propono de malkonfido, la sindikatistoj blokis.

Marĝenigitaj dum la periodo de la New Labour, kiam s-ro Blair (1994-2007) kaj poste s-ro Gordon Brown (2007-2010) estis en la pinto de la partio, la sindikatoj nun retrovis sian centran rolon. La tempo, kiam certaj organizaĵoj, malkonsentaj kun la politiko de la novlaboristuloj, malaliĝis de la partio (ekzemple la Fire Brigades Union, la sindikato de la fajrobrigadistoj, en 2004), ŝajnas esti finita. Same kiel tiu, kiam laboristpartia gvidanto povis siavice plenumi la esencan parton de la kontraŭsindikata leĝdonado de Margaret Thatcher kaj redukti la pezon de la laboristaj organizaĵoj en la ĉiujara nacia kongreso.* “Antaŭ la alveno de Corbyn”, rakontas s-ro Mayer, “multaj sindikatoj demandis sin, ĉu ili devas malaliĝi. La salajruloj demandis al siaj gvidantoj: ‘Kial vi restas en la Laboristpartio, kvankam vi ricevas nenion?’ Sed oni ne havis veran elekton. La aliaj partioj, ekzemple la Komunista Partio, estas tiom malfortaj, ke havas nenian ŝancon iam ajn gajni la elektojn. Do, ni restis.”

* Ilia parto estis reduktita de 90 elcentoj al 50 elcentoj de la voĉoj.

Kvankam ili ne estas homogena bloko, la sindikataj batalionoj aktive engaĝiĝis flanke de s-ro Corbyn. En la londona sidejo de Unite, la plej granda brita sindikato, kiu havas 1,4 milionojn da membroj, s-ro Andrew Murray, kabineta direktoro de la ĝenerala sekretario, klarigas ke lia organizaĵo “havas hodiaŭ aparte fortan rilaton kun s-ro Corbyn”. “Rilaton politikan, emfazas li. Ni esperas de lia venko radikalan ŝanĝon por batali kontraŭ la socialaj malegalecoj, por transigi la potencon profite al la laboro kaj al la salajruloj, etendi la publikan sferon kompare kun la privata, por ekstera politiko kiu rompas kun la atlantikisma senpenseco, por ŝanĝo por la paco en la Proksim-Oriento.”

Li estas unu el ni

POR LA MOMENTO la eŭropa demando — kiu ĝenas precipe la konservativulojn — ŝajnas ne malhelpi la okazantan reprogramadon.

La britaj sindikatoj, dum longa tempo malamikaj al Bruselo, en 1975 premis al organizado de unua referendumo por forlasi la politikan Eŭropon. La venko de Thatcher en 1979 ŝanĝis la situacion. Eŭropo fariĝis por iuj la “valora ŝildo kontraŭ la ekscesoj de la novliberalismo”.* En 2016 la kampanjo favore al briteliro farata de la konservativuloj vigligis la debatojn en la sindikataj organizaĵoj. En Ŝefildo “deputitoj kaj sindikatistoj el ambaŭ tendaroj intervenis en la publikaj kunvenoj, klarigas s-ro Mayer, sed la sindikata konsilantaro ne decidis pro la daŭraj substancaj disopinioj.” En la lando dek tri el la dudek sep ĉefaj sindikatoj de la TUC fine — kaj tre malfrue — deklaris sin favore al restado de Britujo en la Eŭropa Unio, dek unu ne faris decidon kaj tri batalis por eliro surbaze de alternativa kampanjo nomita “lexit”, kuntiraĵo de left (maldekstra) kaj exit (eliro).*

* Houcine Msaddek, “Des anti-Marketeers aux Brexiteers: la rhéthorique eurosceptique des syndicats britanniques d’un référendum à l’autre”, vol. XXII, n-ro 2, Parizo, 2017
* Stefano Fella, “Should I stay or should I go?”, Labour Research, Londono, junio 2016.

La sindikatoj, kiuj daŭre kontribuas al duona financado de la Laboristpartio kaj disponas pri triono da seĝoj en ĝia plenuma organo, instigas siajn membrojn partopreni en la vivo de la partio. Ili intervenas ankaŭ en la internaj kampanjoj, per multaj retpoŝtaj mesaĝoj kaj tekstoj. Ekzemple en Skotlando, kie la ĝenerala sekretario de Unite, s-ro Len McCluskey, esprimis sian subtenon al s-ro Richard Leonard, kandidato proksima al s-ro Corbyn, kiu kandidatis por la pinto de la skota Laboristpartio. Posteno strategia, ĉar tie, kie la laboristpartio, por esperi konkeri la potencon, devas regajni la terenon perditan al la Skota Nacia Partio (SNP).

Restarigante la organisman ligon de sia organizaĵo kun la sindikata movado, s-ro Corbyn rekunigis la progreseman tendaron. “La decida punkto estas, ke ni havas nun partion demokratian”, ĝojas s-ro Murray, por kiu “Momentum kaj Unite estas kiel la du pilieroj de la gvidado de Jeremy Corbyn”. La konstruaĵo tamen povus montriĝi pli rompiĝema ol ĝi ŝajnas. Komence de marto, je la ĝenerala surprizo, s-ro Lansman, de Momentum, kandidatiĝis por la posteno de ĝenerala sekretario de la Laboristpartio kontraŭ s-ino Jenny Formby, devena el la vicoj de Unite kaj subtenata de s-ro Corbyn.

Kvankam s-ro Lansman fine retiris sin, tiu epizodo estas certe antaŭludo al estontaj strategiaj disopinioj, eĉ politikaj. Kvankam tiu funkcio estas tradicie rezervita al reprezentanto de la sindikata movado, s-ro Lansman ne hezitis prezenti sin kiel apelacion. Proponante ke la ĝenerala sekretario estu nomumota de ĉiuj membroj de la partio kaj ne nur de ĝiaj gvidantoj, li deziris “fortigi la rajtojn de la membroj” kaj “anstataŭigi la malnovan hierarĥian modelon per moderna demokratio, malfermita kaj travidebla, plurisma kaj partopreniga.”

Durham, en la nordokcidento de Anglujo. Kun 200 minejoj kaj 200 000 laboristoj tiu graflando estis dum longa tempo la plej granda mineja baseno de la planedo. Kvankam la politiko de bruligita tero farita de Thatcher, urĝante la malindustriigon, subpremis la karbo-laboristojn, tiuj tamen daŭrigas parton de siaj aktivecoj. La festa ceremonio de la ministoj, ĉiujara evento okazanta en julio, ritmigas la vivon de la brita maldekstro ekde 1871. “La lasta kunigis 200 000 homojn”, triumfas s-ro Alan Cummings, la sekretario de la Asocio de Ministoj de Durham. Simbolo de la laborista movado, la evento altiras membrojn kaj simpatiantojn de la tuta lando. “Jeremy Corbyn estas regule tie. Oni bone konas lin ĉi tie. Kiam li decidis kandidatiĝi, oni eĉ ne sekundon hezitis por subteni lin. Li estas homo de principo. Li estas unu el ni.” Por la eksaj ministoj la venko de s-ro Corbyn sonas kvazaŭ horo de venĝo, en tiu regiono, kiu dum longa tempo estis unu el la bastionoj de la New Labour.

“Tony Blair estis tory alivestita en laboristpartiano. Dum li estis ĉefministro li neniam degnis veni al iu el niaj festaj ceremonioj.” Tamen, s-ro Blair estis deputito de Sedgefield, je kelkaj kilometroj de tie; kaj lia dekstra brako, s-ro Peter Mandelson, tiu de Hartlepool, en la sama regiono. Sed la “modernigistoj” malmulte zorgis pri la heredaĵo de la laborista movado. Post kvar sinsekvaj malvenkoj (1979, 1983, 1987 kaj 1992) ili decidis konkeri la konservativajn bastionojn ŝanĝante la elekto-bazon de la Laboristpartio, fondante projekton de senklasa socio, politikon sen kontraŭuloj sublimigitan en la figuro de la Essex man.* Inverse, s-ro Corbyn ne hezitis restarigi la rilatojn kun la historio de la laborista klaso, rompante kun la ideologia kaj sociologia centrigo kiu, serĉante “ekstreman centron”, favoris la konvertadon de la Laboristpartio al la novliberalismo.

* “La viro de Essex”, de la nomo de sudorienta graflando de Anglujo, signas la mezuman elektanton. Amindumata de la konservativuloj en la 1990-aj jaroj, li fariĝis la objekto de ĉiaj atentoj de la laboristpartio ekde la alveno de s-ro Blair ĉe la pinto de la partio.

La “novlaboristoj”, antaŭe dominantaj, nun troviĝas en la defensivo. S-ro Phil Wilson, kiu okupas la seĝon de s-ro Blair en la parlamento, ne povis kontraŭstari la Corbyn-efikon en sia propra elekto-distrikto. En 2016 liaj instrukcioj ne sufiĉis por konvinki plimulton de membroj voĉdoni por s-ro Owen Smith, la kandidato de la dekstra alo. “Tio okazis, ĉar multaj homoj revenis al la partio, klarigas s-ro Peter Brookes. En 2015 ni estis kvarcent. Hodiaŭ la duoblo.” Delegito de la graflando Durham, s-ro Brookes reprezentas la komunumon Trimdon, precize tiun, kie s-ro Blair decidis loĝi. Li partoprenas en tiu “kvinopa bando” kiu, laŭ la legendo, preparis la terenon por “Tony” en ties unua venko, en 1983. Tiu konsilisto, volonte rekonante, ke “io estas okazanta”, koncedas, ke la civitanoj, precipe la plej junaj, vidas en s-ro Corbyn “homon simplan, konstantan, homon kiu faras politikon alie kaj povas ŝanĝi ilian vivon al io pli bona”, En sia tempo, memoras s-ro Brookes, s-ro Blair sukcesis veki la saman entuziasmon: “la nombro de membroj en la lokaj sekcioj pasis de ducent al du mil ene de du jaroj.”

La “novlaboristpartianoj”, nun en la malplimulto, laŭ li aspiras “konservi siajn elektodistriktojn kaj porti siajn kandidatojn al la pinto de la partio”. Sed ili jam ne disponas pri la retoj por fari tion. Ilia ĉefa grupo, Progress, hodiaŭ penas por ekzisti, post kiam ĝia fidela donacanto, s-ro David Sainsbury, unu el la plej riĉaj homoj de Britujo, retiris sian engaĝiĝon en 2017. Krome ĝi funkciis kiel pensfabriko kaj ne kiel movado enradikiĝinta en la partio kaj en la socio. “Ni devus pli bone organiziĝi”, koncedas s-ro Brookes. Post deziri la foriron de la “moderuloj” por fondi kun ili novan partion, li esperas trovi “rimedon kontraŭ Momentum”.

Ĉe la pinto de la plej granda partio de Okcidenteŭropo, s-ro Corbyn transformis la vizaĝon de la Laboristpartio. Tiu amaspartio montras originalan vojon. Sen montri la saman rompon kun la ekzistantaj politikoj kiel Podemos en Hispanujo aŭ La nesubmetata Francujo, ĝi estas la loko de viviga rekombinado. “For the many, not the few” (“Por la multaj, ne por la malmultaj”: ŝajnas ke s-ro Corbyn decidis ne cedi.

Allan POPELARD

kaj Paul VANNIER.

La ĝenerala intereso rubujen

La publikaj oficistoj, jen la malamiko

La franca registaro, disvastigante plej grandan konfuzon inter profiteblo por privataj celoj kaj efikeco profite al ĉiuj, volas iom pli mallegitimigi la sociŝtaton, kiu tamen por multaj generacioj estis la promeso de emancipiĝo. Post multigi la impostajn donacojn al la veraj privilegiuloj, ĝi provas devojigi la atenton for de la publika funkcio.

KOMENCE DE FEBRUARO la ĉefministro Édouard Philippe faris la unuajn decidojn de la registaro pri la publika funkcio: plano de libervolaj pensiiĝoj, pli rapida dungado per apartaj kontraktoj, salajroj “laŭ merito”, multigo de individuaj rezult-indikoj ... Tiel li komencis krucmiliton kontraŭ la statusoj: unue tiu de la fervojistoj, poste de la aliaj, precipe la ĉefa peco de la ĝenerala statuso de publikaj oficistoj, kiu koncernas proksimume kvin milionojn kaj duonon de salajruloj, do 20 elcentojn de la aktiva loĝantaro.

En tiu kampo same kiel en la aliaj la prezidanto Emmanuel Macron volas rapidi. Taskita de la dominantoj — la internacia financo, de kiu li devenas, la gvidaj rondoj de la Eŭropa Unio, la mastraro, la administra teĥnokratio, la flatistoj de la distro-industrio, preskaŭ ĉiuj komunikiloj, la juna gvidanto scias, ke la tempo ne laboras por li.

Dum la kampanjo por la prezidant-elekto s-ro Macron taksis la statuson de la funkciuloj “maltaŭga” kaj planis la forigon de 120.000 dungoj. Li brulmarkis la “insiders”*, tiujn, kiuj laŭ li konstruis por si agrablan neston interne de la “sistemo’ kaj kies privilegioj baras la vojon al tiuj kun malpli bonaj ŝancoj. La 13-an de oktobro 2017 la ĉefministro direktis sin al la ministroj por anonci la starigon de Komitato Publika Agado 2022 (CAP 22), kiu celas “transigojn al la privata sektoro, eĉ forlason de misioj” kaj prezentis ĝin kiel centran pecon de la ŝtatreforma plano. Cetere la reformo de la laborleĝo — prioritato, kiu respondas al la volo de la mastrara organizaĵo Movado de la entreprenoj de Francujo (Medef) — levis la kontrakton, pli specife, la individuan entrepren-kontrakton, al la rango de socia referenco ĝeneraligebla al ĉiuj salajruloj de la privata kaj publika sektoroj.

* Le Point, Parizo, 31-an de aŭgusto 2017.

Kaj ĉe tio li estas provizita per la armiloj, kiuj ebligos rekte ataki la statuson de la personaroj en la publika sektoro, kiu troviĝas en la linio de tiu ellaborita tuj post la Liberiĝo kaj poste en 1983. Memorigi ĝian estiĝon klarigas la nunan situacion.

La historio de la franca publika funkcio montras du grandajn liniojn: koncepton aŭtoritatecan kiu prioritatis la hierarĥian potencon, kaj alian, bazitan sur la respondeco de la oficisto, kia ajn estas lia loko en la hierarĥio — la koncepton de la oficisto-civitano. Adoptita en la jaro 1944, la programo de la Nacia konsilantaro de la rezistado (CNR laŭ la franca) ne planis specifan reformon tiurilate. La generalo Charles de Gaulle tamen deziris povi apogi sin sur administracion lojalan kaj efikan. Michel Debré*, taskita pri misio tiukampe, impulsis unuan serion de reformoj, kiuj estis adoptitaj per dekreto la 9-an de oktobro 1945. per tio naskiĝis la Ŝtata lernejo pri administrado (ENA laŭ la franca), la gvidado de la publika funkcio, la interministra institucio de civilaj administrantoj kaj de administraj sekretarioj, la konstanta egaleca konsilantaro de la civila administracio kaj la institutoj de politikaj studoj (IEP laŭ la franca).

* Michel Debré inaŭguris la postenon de ĉefministro laŭ la konstitucio de la 5-a Respubliko, en kies redaktado li estis grave partopreninta.

Maurice Thorez, ĝenerala sekretario de la Franca Komunista Partio (PCF), la 21-an de novembro 1945 nomumita ŝtatministro taskita pri la publika funkcio, stumblis super pluraj malfacilaĵoj ĉe la ellaborado de propra statuso. Tio komenciĝis jam ĉe la rezervoj de la Ĝenerala Federacio de Publikaj Funkciuloj (FGF-CGT), kiu insistis pri sia postulo de “kolektiva kontrakto”, kiu asociis la ideon de statuso kun tiu de “trudkitelo”. Jacques Pruja, unu el la gvidantoj de la federacio, tamen kontraŭis la pozicion de sia organizaĵo kaj fine sukcesis konvinki ĝin. Cetere, la Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT) kaj la Franca Konfederacio de Kristanaj Laboristoj (CFTC) — tiam la solaj sindikatoj — havis malsamajn poziciojn pri la maniero de la sindikatoj reprezentiĝi.

La unua leĝprojekto ricevis viglajn kritikojn, el kiuj multaj esprimis sin ĉirkaŭ la starigo de posteno de ĝenerala sekretario de administrado, suspektata speguli la volon meti la administradon sub politikan kontroladon. Thorez pri tiu punkto kompromisis, sed trudiĝis pri ĉio cetera. Liaj planoj estis ankoraŭ bremsataj per la rifuzo, la 5-an de majo 1946, de unua projekto de konstitucio, kiu devigis fari novajn konstituciigajn elektojn. Post la estiĝo de la registaro Thorez — tiam vicprezidanto de ministro-konsilantaro prezidata de Georges Bidault — atingis, ke lia projekto estu diskutata la 5-an de oktobro en la parlamento (nacia asembleo). Ĝi estis adoptita unuanime, sen ĝenerala diskutado, post nur kvar horoj da debato. Por Thorez la leĝo de la 19-a de oktobro 1946 estis unua paŝo al la “liberigo” de la publika oficisto, “fine konsiderata homo kaj ne senpersona radeto de la administra maŝino”.*

* Citita de René Bidouze, Les Fonctionnaires, sujets ou citoyens? Le syndicalisme, des origines à la scission de 1947-1948, Éditions sociales, coll. “Notre temps / Société”, Parizo, 1979.

La tiam kreita statuso koncernis nur la ŝtatoficistojn, 1 105 000 oficistojn, el kiuj nur 47 elcentoj havis la titolon. Ĝi starigis novajn garantiojn pri salajro, dungo, kariero, sindikataj rajtoj, sociala protekto kaj pensio. La plej surpriza novigo estis la difino de “vivnecesa minimumo”: “La sumo sub kiu la individuaj kaj sociaj bezonoj de la homa persono konsiderataj elementaj kaj ne redukteblaj ne povas plu esti kontentigataj” (artikolo 32, paragrafo 3). Tiu dispono estis la bazo de dispozicio kun la principo, ke nenia salajro de komenco de kariero estu malpli ol 120 elcentoj de tiu vivnecesa minimumo. La oficistoj de la teritoriaj kolektivaĵoj devis atendi la leĝon de la 28-a de aprilo de 1952 por akiri novajn statusajn dispoziciojn; tiuj de la prisanaj institucioj la leĝdekreton de la 20-a de majo 1955.

Statuso kiu ricevis 225 leĝajn modifojn en tridek jaroj

Ĉe la komenco de la 5-a Respubliko la dekreto de la 4-a de februaro 1959 nuligis la leĝon de la 19-a de oktobro 1946, sed la esencaj dispozicioj de la statuso konserviĝis. Pro la socia movado de 1968 la oficistoj ĝuis sekvojn de tiuj okazaĵoj (ekzemple la agnoskon de la sindikata sekcio de la entrepreno), antaŭ ol la elekto de François Mitterrand kiel prezidanto de la respubliko, la 10-an de majo 1981, estigis novan laboron pri la statuso ...

Ĉar li faris el la malcentralizado unu el siaj prioritatoj, Mitterrand taskis sian ministron pri internaj aferoj kaj pri malcentralizado, la urbestron de Marsejlo Gaston Defferre, ellabori leĝprojekton pri tiu temo. Tiam mi estis ministro pri la publika funkcio, kaj la demando pri statusaj garantioj por la teritoriaj personaroj kaj kolektivaĵoj rapide kontraŭstarigis min al la logiko de Defferre. Li planis simplan fortigon de la ekzistantaj dispozicioj; mi deziris, male, ĉioman unuigon de la statuso pri la garantioj de kariero difinitaj por la ŝtataj oficistoj.

Antaŭ ol la ĉefministro Pierre Mauroy decidis pri tio, mi intervenis en la nacia asembleo, la 27-an de julio 1981, favore al “starigo, por la lokaj personaroj, de statuso sama kiel tiu por la ŝtata publika funkcio, do kiel por la ĝenerala statuso de la oficistoj”. Oni povis timi la kunekzistadon de du specoj de publika funkcio: tiu de la ŝtato, bazita sur la sistemo de kariero, kaj tiu de la teritoria publika funkcio, kiu submetis la dungon al la hazardoj de la metio, malpli avancema kaj pli elmetita al ĉiaj premoj. Kun la tempo la dua povis trudiĝi kontraŭ la unua, malfavore al la neŭtraleco de la administracio, al la garantioj por la oficistoj, al la avancado de la personaro kaj al la efikeco de la publika servo. S-ro Olivier Schrameck, tiam teĥnika konsilisto de Gaston Defferre, poste radikaligis mian pozicion skribante pri mi: “Jakobeno de temperamento kaj tute aparte malfida pri la klientistaj tentoj de la delegitoj, li decidis doni al la aŭtonomeco de la lokaj kolektivaĵoj nur tion, kio estis iliaj konstituciaj rajtoj.” Post multaj sortoŝanĝoj Mauroy decidis tiusence. “Tiu kompromiso do respegulis la fortrilatojn”, konkludis s-ro Schrameck.*

* Olivier Schrameck, La Fonction publique territoriale, Dalloz, coll. “Connaissance du droit”, Parizo, 1995.

La unuigita statuso estis oficialigita de la leĝo de la 13-a de julio 1983 pri la rajtoj kaj devoj de ĉiuj oficistoj, sekvata de tri leĝoj pri, respektive, la ŝtata publika funkcio, la teritoria publika funkcio kaj la malsanuleja publika funkcio, kiuj karakterizis “triflankan” sistemon. La nova statuso entenis rajtojn, kiuj antaŭe ne ekzistis tie (rajton je striko, opini-liberecon, kapablon de intertraktado de sindikataj organizaĵoj, garantion de avancado, rajton pri konstanta profesia pluinstruado ktp) kaj etendis sian aplikokampon al la teritoriaj kaj malsanulejaj oficistoj. Post kelkaj hezitoj de kelkaj el ili, la sindikataj organizaĵoj subtenis la reformon. La asocioj de delegitoj montriĝis rezervitaj, eĉ kontraŭaj, ĉar ili timis ke tiu statuso limigos iliajn prerogativojn. Sed, en la parlamento, la opozicio rapide senkuraĝiĝis.

Komence François Mitterrand apenaŭ interesiĝis pri tiaj demandoj. Li multe pli atentis la administrajn reformojn, certe ĉar li timis, ke oni riproĉos al li, ke li lasas komunistan ministron interesiĝi tro proksime de la ŝtataparato. Ekde la starigo de la registaro kaj mia nomumo, li nur kun rezervo akceptis, ke la atribuaĵoj de la ministro pri publika funkcio etendiĝu al la administraciaj reformoj. Li poste multigis siajn kontraŭstarojn al niaj proponoj pri tio. Li dubis pri tiuj okazantaj reformoj post sia “liberala turniĝo” de 1983. S-ro Jacques Fournier, tiam ĝenerala sekretario de la registaro, rakontas tion: “La prezidanto laŭte demandis sin, la 29-an de majo 1985, pri la utilo de la leĝa tutaĵo pri la statuso de la publika funkcio. [...] En tiu tago en la ministro-konsilantaro pasis la leĝprojekto pri la malsanuleja publika funkcio, la lasta parto de tiu tutaĵo. La komento de Mitterrand estas miksita kaj deteniĝema: “La adopto de tiu ĉi teksto troviĝas en la logiko de tio, kion ni faris. Laŭ mi, tio ne estas kion ni faris plej bone.” Li elvokas “rigidecon kiu povas fariĝi neeltenebla” kaj “solvojn diskutindajn”. “Oni jam ne povas dungi entombigiston en komunumo sen organizi konkurson.” “Estas vere, ke mi mem prezidis la ellaboradon de tiuj leĝoj. Eble mi estis ne sufiĉe informita. Ĉio ĉi ŝarĝas la administracion kaj kondukas al paralizo de la ŝtato. Restas, ke tio ĉi estas la kvara kaj lasta parto de tutaĵo. Mi vere ne certas, ke tiuj leĝoj havos longan vivon.””* Tio estis antaŭ tridek tri jaroj ...

* Jacques Fournier, Itinéraire d’un fonctionnaire engagé, Dalloz, 2008.

Kun la komenco de la liberala serio oni malprave mirus pri la obstino de la adeptoj de la varigo de la publika vivo kaj de la maltrikado de la leĝaj aŭ reguladaj statusoj (kaj tute speciale de la ĝenerala statuso de publikaj oficistoj), ĉu en formo de brutalaj atakoj, ĉu per la efiko de pli insidaj subteraj transformoj. Tiel la leĝo Galland de la 13-a de julio 1987 (sub la registaro de s-ro Jaques Chirac) simbole ŝanĝis la “korpusojn” de la teritoriaj oficistoj en kadrojn kaj restarigis la sistemon nomatan “ricevitaj-rifuzitaj”, do, post konkurso, la substituon de la listo de la sukcesintaj kandidatoj en alfabeta vico al la listo prezentita laŭmerita vico en la teritoria publika funkcio. Ĝi malutilis por la kapablo kompari la publikajn funkciojn kaj pro tio al la avancado de la oficistoj, kiun la statuso levis al la rango de “fundamenta garantio” (artikolo 14 de la 1-a titolo de la statuso). Sed ankaŭ: mispaŝo de la ŝtat-konsilantaro, kiu en sia jarraporto de 2003 rekomendis fari la kontrakton “aŭtonoma fonto de juro de la publika funkcio”. Malprudenta proklamo de s-ro [Nicolas Sarkozy], kiu en septembro 2007 alvokis al “kulturrevolucio” kaj deklaris sian intencon antaŭenigi la “kontrakton de privata juro intertraktatan laŭ okaza interkonsento”, sed devis rezigni pri tio pro la financa krizo de 2008, ĉar la publika opinio rekonis, ke Francujo posedas aprezindan kontraŭkrizan atuton en la ekzisto de grava publika sektoro, kiel efikan “socian skusorbilon”.

Ĉar la frontaj atakoj fiaskis, oni disvolvis pli insidan strategion: unuflanke la etendon de la paradigmo de privata entrepreno en la publika servo en la formo de la new public management (“nova publika mastrumado”); aliflanke “dispecigon” de la statuso: 225 leĝajn modifojn en tridek jaroj, plejparte kripligojn, kiuj malgraŭ ĉio samtempe montras ĝian solidecon kaj adapteblon.

La franca koncepto de publika servo kaj ĝia jura formo de ĝenerala statuso de la oficistoj esprimas logikon ne akcepteblan en la okuloj de la oligarĥoj, kiuj klopodas por dissemi sian liberalan ideologion en la socio. Eĉ kiam ĝi malkvalifikiĝas teorie kaj havas kontraŭ si la movadon de la mondo.

La socialigo de la financadoj ŝajnas neinversigebla

“Oni pli facile malebligos al la Tero turniĝi ol al la homo sociiĝi”, laŭdire deklaris Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955) paleontologiisto kaj jezuito, scienculo kaj profeto.* Nenia registaro kapablas inversigi pezajn tendencojn, kiuj portas la evoluon de la socioj. Ekde la fino de la mezepoko oni spertas sekulariĝon de la politika potenco akompanatan de aŭtonomiĝo de la ŝtataparato kaj de konstanta administracia ekspansio. La socialigo de la financadoj, kiu respondas al fundamentaj bezonoj, ŝajnas neinversigebla: en Francujo la devigaj deprenoj ne altis pli ol 15 elcentojn de la malneta enlanda produkto (MEP) antaŭ la unua mondmilito; ili estas nun je 45 elcentoj. Komence de la 20-a jarcento ne estis pli ol 200 000 ŝtatoficistoj; la publika sektoro (publikaj administracio, entreprenoj, organismoj) proksimas al sep milionoj da salajruloj en 2018.

* Citita de Gérard Donnadieu, Comprendre Teilhard de Chardin, Saint-Léger Productions, Chouzé-sur-Loire, 2013.

Tamen Francujo ne estas “superadministrata”. Ĝi troviĝas, male, en la supra mezo de la evoluintaj landoj, kion montris lastatempa studaĵo de France Stratégie: laŭ ĝi ni havas 89 publikajn oficistojn el mil loĝantoj, multe malantaŭ la skandinavaj landoj, malantaŭ Kanado kaj ĝuste antaŭ Britujo.* Nek la amplekso de la personaroj nek ilia evoluo distingas Francujon de la aliaj landoj, sed la fakto, ke ĉi tie la oficistoj estas protektataj de la leĝo, en la kadro de statuso rigardata kiel kondiĉo de administracio neŭtrala kaj integra.

* Flore Deschard kaj Marie-Françoise Le Guilly, “Tableau de bord de l’emploi public. Situation de la France et comparaisons internationales”, France Stratégie, Parizo, decembro de 2017 www.strategie.gouv.fr.

La liberaluloj kredis povi anonci la definitivan venkon de sia doktrino, la finon de la historio, kaj sanktigi la netranspaŝeblan horizonton de kapitalismo hegemonia sur la planedo. En tiu ĉi komenco de la 21-a jarcento la mondo, tia kia ĝi estas, montras ilian eraron. Kvazaŭ kiel efiko de neceso evoluas formo de objektiva socialigo, kvankam ĝi esprimas sin en kapitalismaj kondiĉoj. En krizo, kiun Edgar Morin analizas kiel “metamorfozon”*, universalaj valoroj aperas kaj firmiĝas: la homrajtoj, la protekto de la monda ekologia sistemo, la aliro al la nemalhaveblaj naturriĉaĵoj, la rajto je evoluo, la moviĝrajto de la homoj, la egaleco de viroj kaj virinoj, la devo de gastigado, la sekureco. Aliaj estiĝas, kiuj akrigas la kontraŭecojn. La tutmondiĝo estas ne nur tiu de la kapitalo; ĝi tuŝas ĉiujn formojn de interŝanĝo kaj de formiĝo de la civitaneco: informada revolucio, administraj kaj sciencaj kunlaboradoj, internaciaj konvencioj, florado de kulturaj kreadoj. Mallonge, tiu ĉi jarcento eble estos tiu de la interdependecoj, de la interkonektiĝoj, de la kunlaboradoj, de la solidarecoj, kaj ĉiuj ĉi formuloj en Francujo kondensiĝas en la koncepto de publika servo. Oni eble ne ĉiutage konscias pri tio aŭskultante s-ron Macron, sed, male al la esperoj kaj proklamoj de la trumpetistoj de liberalismo, la 21-a jarcento povus anonci la oran epokon de la publika servo ...*

* “Edgar Morin: “La ideo de metamorfozo envere diras, ke ĉio devas ŝanĝiĝi””, L’Humanité, Saint-Denis, 19-an de julio 2013. En la sama spirito: Anicet Le Pors, Pendant la mue le serpent est aveugle. Chronique d’une différence, Albin Michel, Parizo, 1993.
* Gérard Aschieri kaj Anicet Le Pors, La fonction publique du XXIe siècle, Éditions de l’Atelier, Ivry-sur-Seine, 2015.

Anicet LE PORS.

Rideto sub la barbo

FINE DE LA VINTRO la brita politika mondo ŝajnas ŝanceliĝi. “La politika retoriko estas tute renversita, konstatas ĉefartikolo de la Financial Times, evidente konfuzita. S-ro [Jeremy] Corbyn, nekorektebla socialisto favore al amasaj ŝtatigoj [...], montriĝas pli zorgema pri la interesoj de la ekonomio ol la Konservativa Partio de [la ĉefministrino] Theresa May, tradicie proksima de la privata sektoro.”* Senlaca advokato de la interesoj de la potenculoj, konservativa eksministro pri ekonomio fariĝinta ĵurnalisto, la milionulo George Osborne aliĝas al tiu analizo: “La laborpartia gvidanto montriĝas pli favora al la mastraro kaj pli liberkomercista ol la registaro.”* Io neimagebla dum la elekto de s-ro Corbyn al la pinto de sia partio*, komunikaĵo de la Konfederacio de la Brita Industrio (CBI) “salutas” la klopodojn de la laboristpartio (Labour) por “garantii la liberkomercon”.*

* “Jeremy Corbin’s welcome shift on the custums unions”, Financial Times, Londono, 26-an de februaro 2018.
* George Osborne, “Brexiteers have handed Labour an open goal”, Evening Standard, Londono, 26-an de februaro 2918.
* Vd Pierre Rimbert, “Faru ke li foriru”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro de 2016.
* “CBI welcomes Labour backing for custums union”, Konfederacio de la Brita Industrio (CBI), Londono, 1-an de marto 2018.

Tamen kelkajn monatojn antaŭe la nomo de s-ro Corbyn vekis angoron ĉe la posedantoj. “Adiaŭu la koktelojn en Dubrovnik kaj la kristnask-aĉetojn en Novjorko. Ĉio ĉi finiĝos”, lamentis Money Week imagante lian elekton en la funkcion de ĉefministro.* En la oficejoj de la banko Morgan Stanley tiu perspektivo kaŭzis spasmojn de ekscitiĝo: “Oni devas antaŭvidi ke la impostoj altiĝos, ke oni ŝtatigas, ke ekonomia sistemo kiu favoris la kapitalon malfavore al la laboro dum la lastaj dek aŭ dudek jaroj nun favoros la laboron malfavore al la kapitalo.”* Kio do okazis? (Vidu la artikolon de Allan Popelard kaj Paul Vannier: “Fone de fiasko de privatigoj — Renaskiĝo de la laboristpartio en Britujo”.)

* Merryn Somerset Webb, “Batten down the batches: a Corbyn government could be on the way”, Money Week, Londono, 5-an de decembro 2017.
* Citita de Aleksandra Gjorgievska, “Morgan Stanley says politics can upstage Brexit for UK stocks”, 28-an de novembro 2917, www.bloomberg.com.

La 26-an de februaro de tiu ĉi jaro s-ro Corbyn faris paroladon, en kiu li prezentis la strategion de sia partio por realigi la eliron el la Eŭropa Unio, deciditan de la referendumo la 23-an de junio 2016: se li estas en la potenco “dum la transira periodo [kiu komenciĝos post la efektiva eliro, la 29-an de marto 2019], la Labor-partio agados por restigi la landon en dogan-unio kun ĝiaj eŭropaj partneroj kaj en la komuna merkato”. Tiu propono, konsistanta el 450 vortoj en parolado, kiu entenas dekoble pli, sufiĉas por dancigi la politikajn kompasojn en la parlamento.

En la vicoj de la konservativuloj la deklaro efikis kiel manpleno da salo frotita sur iliaj vundoj. La intertraktadoj komencitaj de s-ino May kontentigas tie neniun: nek la alon favoran al tia briteliro, kiu havus nur ĝian nomon; nek la alon kiu volas drastan eliron, perceptatan kiel unuan paŝon al transformiĝo de la lando al nova Singapuro aŭ kiel rimedo por remalkovri la “konfiskitan suverenecon” de la reĝlando. La unua tendaro, enkarnigita de la ekonomi-ministro Philip Hammond, disponas pri subteno de granda parto de la mastraro, sed pri mallarĝa parlamenta soklo (tamen kapabla bloki “malmolan” briteliron) kaj pri socia bazo eĉ pli mallarĝa. La dua tendaro, nun asociata kun la vizaĝo de reprezentanto de la aristokrataro, Jacob Rees-Mogg, ĝuas la senkondiĉan apogon de la plej multaj membroj de la partio. Ĵusa studaĵo de la universitato Queen Mary de Londono faris de ili tipan bildon, kiu distingas ilin de la cetera socio: viroj, maturaj, favoraj al mortpuno, konvinkitaj ke la “britaj valoroj” ne estas plu respektataj, opiniante ke la konsumredukto (ankoraŭ) ne estas sufiĉa kaj kontraŭantaj la ideon ke la virinoj, la handikapitoj, la etnaj malplimultoj aŭ — eĉ pli malbone — la samseksemuloj estu pli bone reprezentataj en la parlamento.* Mallonge, koncentraĵo de sintenoj, kiu instigis grandan parton de la britoj kromnomi la tories “the nasty party” (“la malican partion”). Moknomo, kiun unu el la partoprenintinoj en la konservativa kongreso de 2002 opiniis urĝe forgesigenda. Ŝia nomo? Theresa May.

* Tim Bale, Paul Webb kaj Monica Poletti, “Grassroots. Britain’s party members: who they are, what they think, and what they do”, Mile End Institute, universitato Queen Mary de Londono, januaro 2018.

Ĉe la flanko de la laboristpartio ŝajnas ke la proponoj de s-ro Corbyn sukcesis la maleblon: delogi ĉiujn. La eŭropamikaj partoj, ofte devenaj el la blair-ismo, sentemaj pri la bruselaj kaj mastraraj sirenoj, sed ankaŭ la sektoroj plej malfidemaj al Eŭropo, kiuj rimarkis, ke la propono estis akompanata de kondiĉoj. Inter ili, la permeso de ŝtataj helpoj al certaj industrioj. Alivorte, la postulo ke novliberala Eŭropo ... ĉesu esti tia. La laboristpartia deputito Frank Field — unu el la plej kritikemaj pri la New Labour kaj pri la Eŭropa Unio —, kiu unue stumblis super la projekto de sia gvidanto, fine deklaris al la Financial Times ke li trovas la proponon de s-ro Corbyn “bonega” kaj ke li subtenas ĝin, ĉar liaj postuloj estas ne akcepteblaj el la vidpunkto de Bruselo”.* Ĉu oni eble rimarkis rideton sub la barbo de la laboristpartia gvidanto, ĉi tiun 26-an de februaro?

* Jim Pickard, George Parker kaj Laura Hughes, “Rebel Tories’ Brexit alliance with Labour set to raise heat on May”, Financial Times, 27-an de februaro 2018.

Tiu ŝajniga ludo estis ja rimarkita de liaj portempaj laŭdantoj. Salutante la “direktoŝanĝon” de sia politika kontraŭulo ili direktis sin malpli al li ol al s-ino May kaj al la plej radikalaj partoj de la Konservativa Partio. “La entreprenoj ne forgesis la ambiciojn de Labour pri reŝtatigo”, emfazis la ĝenerala direktorino de la CBI, s-ino Carolyn Fairbairn.* Tamen, sen sia ĉefartikolo la Financial Times memorigis, ke “S-ro Corbyn kaj lia ekstremmaldekstra grupo estas por la kresko de la reĝlando multe pli granda danĝero ol la plej multaj scenaroj de briteliro”.

* “Comprehensive customs union with the EU a “real world” solution”, CBI, 26-an de februaro 2018.

Renaud LAMBERT.

Militaj sukcesoj, geopolitika kaprompilo

Kion Rusio volas en Proksim-Oriento?

Decidinte milite interveni en Sirio en septembro 2015, Moskvo savis la reĝimon de S-ro Baŝar Al-Assad kaj ebligis al li repreni la plej grandan parton de la perdita teritorio. De nun Kremlo provas trudi sian ideon pri politika solvo, dum ĝi gardas ekvilibron en siaj rilatoj kun ĉiuj partoprenantoj sur la tereno: Okcidentuloj, Turkoj, Israelanoj, Saudanoj, kaj ankaŭ Irananoj.

La milita interveno de Rusio en Sirio ne estis evidentaĵo. Dum la unua jaro de la konflikto (2011-2012), Kremlo opiniis, ke la reĝimo de S-ro Baŝar Al-Assad transpasos la tempeston, sub kondiĉo de protekto kontraŭ eksterlandaj enmiksiĝoj. Jen iluzio, kiu formalaperis laŭ la pligraviĝo de bataloj. Tiam Moskvo provis ebligi kompromison inter Damasko kaj la “internacia komunumo”. La Rusiaj regantoj tiel komencis starigi distingon inter S-ro Al-Assad kaj la Siria ŝtato. Instruitaj de la disrompiĝo de Libio post la falo de la reĝimo de Muammar Khadafi en 2011, ili unuaecigis la protekton de la Siriaj institucioj. Sed samtempe ili daŭre opiniis, ke nur S-ro Al-Assad povas malhelpi disigon de la Siria ŝtato. Tio tamen ne signifis, ke ili eterne ligiĝos al ĝia estro.

La Rusiaj regantoj neniam metis kompletan fidon sur S-ron Al-Assad. Ili ne forgesis, ke tuj post sia enposteniĝo, li provis proksimiĝon kun Eŭropo kaj aparte Francio. Nur kiam tiu provo malsukcesis, precipe pro la Siria ĉeesto en Libano, li turniĝis al Rusio. Ili ankaŭ memoras, ke en la jaroj 1990-aj kaj 2000-aj Damasko tute prifajfis la petojn de Moskvo pri la Ĉeĉenaj ribeluloj, kiu estis fuĝintaj en Sirion post okazigo de atakoj kontraŭ Rusaj soldatoj kaj civiluloj. Tial Moskvo restas singardema en sia partneriĝo. S-ro Vladimir Putin deklaris en parolado de julio 2016, ke li ne volas, fidante reĝimon, kiu povas ŝanĝi sian aliancon iam ajn, refari la saman eraron, kiel en Egiptio: en julio 1972, Anuar Al-Sadate forpelis plurajn milojn da Sovetaj konsilistoj por marki sian rompon kun USSR.

En septembro 2015, la maltranviliĝo de Kremlo pri la ebleco de pluvivo de la Damaska reĝimo pligraviĝis pro la radikaliĝo de la Siria oponantaro, kaj ĝiaj terenaj progresoj. Tiam ĝi timis tujan frakasiĝon de la reĝimo.

S-ro Putin opiniis, ke la helpo militista, teknika kaj ekonomia, kiu estis donata al la Siria reĝimo, nur plilongigos ĝian agonion sen savi ĝin. Rekta kaj daŭra militista interveno estis do por li preferinda al la du jenaj scenaroj: subteni S-ron Al-Assad per punktaj kaj multekostaj militistaj intervenoj, aŭ lasi lian reĝimon frakasiĝi. Denove la Rusaj regantoj motivis sian elekton reference al la Libia kaj Iraka antaŭaĵoj, du landoj en kiuj, laŭ ili, la falo de la reganta reĝimo neniel plibonigis ion ajn. Por ili, Sirio ne devis estiĝi nova ĝihadista nesto en tiu regiono.

Longe antaŭ septembro 2015, Kremlo atentigis la “internacian komunumon” pri tia risko. Komence, tiuj deklaroj ĉefe estis komunika kampanjo, kiu prezentis la Okcidenton, kiel tumultokreanton en Proksim-Oriento. Sed tia minaco iĝis reala en 2015, kiam kreskanta nombro de fremdaj batalantoj venintaj el Eŭropo, Rusio, Kaŭkazio kaj centra Azio ŝveligis la rotojn de Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) kaj de aliaj islamistaj grupoj en Sirio kaj Irako. Laŭ la Rusaj sekurecoservoj kaj sendependaj analizistoj, en 2015, ĉirkaŭ dek du mil ruslingvaj batalantoj devenintaj de Nord-Kaŭkazio, de la cetero de Rusio kaj de Ĉeĉenaj komunumoj el fremdaj landoj batalis en Sirio flanke de diversaj islamistaj grupoj, kiel Fronto Al-Nosra kaj Ahrar Al-Ŝam. Plie, tiuj armitaj grupoj enhavis centojn da homoj venintaj el Azerbajĝano kaj el ekssovetaj respublikoj de centra Azio, kiel Taĝikio kaj Uzbekio. Ne ĉiuj identigis sin kun la celoj de OIŜ kaj Fronto Al-Nosra. Por iuj, la milito en Sirio estis ĉefe trejnado por la bataloj farendaj en ilia propra lando.

Unu el la ĉefaj celoj de la Rusa interveno en Sirio estis la restarigo de militista kaj politika kapablecoj de la reĝimo. Tial, la aerbombadoj tuj celis ĉiun grupon povantan esti serioza minaco por Damasko, inkluzive tiujn, kiuj ne estis radikalaj islamistoj aŭ kiuj ne estis taksitaj “teroristoj” de la Okcidentuloj. Sed Kremlo tion neniam agnoskis, kaj daŭre asertas, ankoraŭ nun, ke ĝi celis nur “teroristojn”, inter kiuj, tiujn de OIŜ.

Rapidege la alveno de la Rusa aviadilaro atingis du celojn. Unue ĝi pliigis la longdaŭran vivesperon de la reĝimo. Due ĝi malebligis la kreon fare de la okcidentaj armeoj de senaviadila zono, kaj malfaciligis eventualan rektan intervenon de ili kontraŭ la lojalaj trupoj. Samtempe, interŝanĝante informojn kaj provante kunordigi siajn militistajn strebojn kun aliaj landoj, inter ili Usono, Kremlo daŭre reklamis la ideon de granda koalicio kontraŭ OIŜ inkluzivanta ankaŭ la Sirian reĝimon, tiel ĉesigonte la internacian izoladon de S-ro Al-Assad. Instalinte sian aerarmeon en la bazo de Hmeimin, sudoriente de la urbo Ladikija, Rusio ankaŭ plifortigis sian diplomatian pozicion, tiel montrinte ke neniu decido pri Sirio povos malatenti ĝian opinion.

Tiel ĝi celis ion ja pli ambician ol la tujan savon de la reĝimo. Certe, ĝi unue pretendis ĉesigi la militon organizante nacian dialogon inter la reĝimo kaj la oponantaj grupoj (krom radikalaj islamistoj kaj grupoj de fremdaj batalantoj). Tamen ĝi ankaŭ provis lanĉi la reamikiĝan procezon per siaj propraj kondiĉoj, kiuj inkluzivas la tutecon de la Siria teritorio kaj la kreon de koalicio kontraŭ OIŜ, kiel asertis S-ro Putin en la ĝenerala asembleo de Unuiĝintaj Nacioj en septembro 2015. Moskvo ankaŭ postulis la konservon de la Siriaj ŝtataj institucioj kaj konceptis la transformadon de la reĝimo nur kadre de la jam ekzistantaj konstituciaj reguloj. En 2016, S-ro Putin daŭre insistis pri la pacprocezo, esperante ian dividon de la regpotenco inter la nuna reĝimo kaj la “sanaj” eroj de la oponantaro. La forpelo de S-ro Al-Assad ne plu povis esti antaŭkondiĉo por la komenco de nacia dialogo.

La falo de Aleppo en decembro 2016, donis al Rusio la certecon, ke ĝi povas direkti la okazontaĵojn en Sirio kaj la tuta regiono. Eĉ la ŝanĝiĝo de la Usona politika pejzaĝo post la elekto de S-ro Donald Trump ne difektis tiun konvikiĝon. En 2017, Moskvo opiniis unu el siaj ĉefaj celoj jam atingita: savi la reĝimon kaj ebligi al ĝi la reprenon de iuj teritoriaj zonoj. Malgraŭ tio, ĝi ankoraŭ ne finis la aferon. Ĝi povos rehejmigi siajn trupojn nur per la fino de politikaj intertraktadoj, por nun daŭre konjektaj.

Kremlo donas al si la bonan rolon

Por tiu plano, estis antaŭmetita la ideo de nova platformo por intertraktado nomita Astana (el la nomo de la Kazaĥa ĉefurbo, kie okazis la unuaj kunvenoj), kiu ebligas pridiskuti militpaŭzon inter Damasko kaj la oponantaro, tiel flankpasante la procezon starigitan en Ĝenevo de Unuiĝintaj Nacioj. La komenciĝo de rekta dialogo kun Turkaj kaj Iranaj reprezentantoj — gravaj lokaj agantoj, kiuj antaŭe ne partoprenis la intertraktadojn — progresigis la ideon de diplomata solvo por la konflikto.

La Rusa strategio ŝanĝiĝis kun la falo, fine de 2017, de la ĉefaj militpozicioj de OIŜ. En decembro, S-ro Putin eĉ ordonis novan partan retiriĝon fare de Rusio. Sed Kremlo ne iluziiĝas: ĝi scias, ke OIŜ estas disrompita sed ne tute detruita, ke la enlanda milito ne ĉesis, kaj ke li devos daŭrigi sian militsubtenon se ĝi volas gardi la regadon de S-ro Al-Assad. En tia situacio, ĝi ja intencas konservi militan ĉeeston en la lando, des pli, ke la nuna fazo de la konflikto ne postulas multajn soldatojn sur la tereno. Kiam parto de la trupoj estis rehejmenigitaj, temis ĉefe pri deĵorŝanĝo por adapti la militistan ĉeeston al la realaj bezonoj. Cetere, la antaŭaj anoncoj pri retiriĝo montris, ke la Rusa armeo ĉiam povas pliigi sian taĉmenton, kiam la situacio postulas tion.

La anonco pri retiriĝo havis funkcion pli politikan ol militan. Tuj antaŭ la prezidenta balotado de marto 2018, S-ro Putin zorgis montri iujn sukcesojn sur la internacia scenejo. Dum la okcidentaj landoj plidaŭrigis ekonomiajn punojn kontraŭ Rusio en senŝanĝa situacio en Ukrainio, Proksim-Oriento estis unu el la solaj lokoj, kie Kremlo povas pretendi fruktodonan eksteran politikon. Senĉese asertante, ke la ĉeesto de Rusaj trupoj estas nur portempa, Moskvo ankaŭ donis al si la bonan rolon, kiam la Usona ŝtatsekretario Rex Tillerson estis plananta gardi daŭran Usonan ĉeeston en la nord-orienta Sirio.

Nun la Rusaj diplomatoj ĉefe diskutas kun siaj samranguloj de landoj, kiuj havas rektan influon sur la Siria tereno, kiel Irano, Turkio, kaj Saud-Arabio. Dum la vizito en Moskvo de la Saud-Arabia reĝo Salman Ben Abdelaziz Al-Saud, en oktobro 2017, Rusio instigis lin por krei unuigitan oponantan grupon, kiu reprezentus la fortojn malamikajn al S-ro Al-Assad dum la intertraktado de Ĝenevo. Samtempe Kremlo intensigas siajn diskutojn kun Teherano kaj Ankaro por debati pri Afrin kaj Idlib, kaj ankaŭ pri la estontaj malakriĝintaj zonoj. Moskvo provas ankaŭ trankviligi tiujn du ĉefurbojn, kiuj dubas pri ĝia devontiĝo al siaj partneroj. La 14-an de novembro 2017, la Rusia ministro pri eksterlandaj aferoj, S-ro Sergej Lavrov, tiel insiste asertis la pravecon de la Irana militista ĉeesto en Sirio, signo por Teherano, ke la kunlaboro kun Irano tiel gravas por Moskvo, kiel tiu, kiun ĝi havas kun Israelo.

Oficiale, Rusio kondamnis la armean operacon lanĉitan de Turkio komence de januaro 2018 kontraŭ Arab-Kurdaj militfortoj en la regiono de Afrin. Fakte, ĝi malfermis la ĉielon al ĝiaj aviadiloj kaj donis sian konsenton, laŭ neformala interkonsento kun Turkio: ĉi lasta povas libere agi en la regiono de Afrin, kondiĉe, ke ĝi ne kontraŭstaras la antaŭiron de la Siriaj militfortoj en la zonoj de Idlib kaj de Gĥouta, lasta militpozicio de la ribeluloj en la Damaska antaŭurbo. La sukceso de tiu operaco ankaŭ havis la avantaĝon, ke ĝi iom pli malproksimigis Turkion el Usono kaj aliaj landoj de NATO, kiel Francio, kiuj subtenas la Arab-Kurdajn militfortojn.

Atako de solduloj

Malgraŭ la Usonaj, Britaj kaj Francaj bombadoj de aprilo 2018 kontraŭ Siriaj armeaj instalaĵoj, Moskvo opinias, ke nek Eŭropa Unio, nek Usono ludas decidigan rolon. La Rusaj strategoj opinias, ke tiuj agantoj ne montris veran volon por interveni en la Siriaj aferoj sur la tereno. Dum la renkonto inter S-ro Putin kaj S-ro Trump, kiu okazis en Vjetnamio en novembro 2017, Rusio akiris de Vaŝingtono tion, kion ĝi esperis: la certigon, ke Usono agnoskas S-ron Al-Assad, kiel rajtan prezidanton de Sirio, ke ĝi respektos la principon de la tuteco de la Siria teritorio, kaj la principon de malakriĝendo inter la konfliktantoj, kaj ke ĝi daŭre subtenos la Ĝenevan procezon. Interŝanĝe, S-ro Putin sekvis la volon de sia partnero, kiu antaŭece metas la lukton kontraŭ terorismo en la regiono. En ilia komuna deklaro, Rusio tiel konfirmis sian volon batali kontraŭ OIŜ ĝis fina venko, kun helpo de Usono. Sume, Moskvo konsentos diskuti pri la estonto de Sirio, preter la temoj debatitaj en Vjetnamio, nur kiam Usono intencos pli interveni en la interna Siria politiko.

Ĝis nun Rusio kaj Usono atentas eviti rektan kolizion en Sirio. Tamen tiu sinteno iĝas malfacile daŭrigebla. Tiel, en februaro 2018, Rusaj solduloj, kunlaborantaj kun la Siriaj militfortoj, provis preni petrolkampon ekspluatatan de la firmao Conoco kaj regatan de la Kurdaj militfortoj apud la urbo Deir-Ezzor, ĉe la bordoj de Eŭfrato. Kremlo asertas, ke ĝi ne aprobis tiun operacon, kiu estis, laŭdire, iniciato de Damasko kaj de la Rusa entrepreno Euro Polis, ligita al aferisto Evgeni Prigoĵin. Laŭ informoj publikigitaj en la Rusa gazetaro, tiu entrepreno de militistaj kontraktuloj subskribis kontrakton kun Damasko por “liberigi” pere de solduloj la lokajn petrolkampojn interŝanĝe kun kontraktoj en la Siria petrola sektoro, Euro Polis tiel akironta kvaronon de la krudaĵo eltirata de tiuj kampoj.

Sed Moskvo ne povis nescii la venontan atakon. La Rusaj militfortoj en Hmeimin ricevis informojn el Kurdaj kaj Usonaj batalantoj pri koncentriĝo de milicianoj, solduloj kaj Siriaj militfortoj apud la petrolkampo. Tamen ili faris nenion por malhelpi la operacon, pro almenaŭ tri kialoj: ili volis testi la Usonan reagecon en Sirio, ili volis provi la militistan kapablecon de la Kurdoj, kaj fine, okaze de sukceso, la repreno de la petrolkampo kaj la monfluo, kiun ĝi kreus, estus plifortigonta la Damaskan reĝimon.

Subtenante la Kurdojn, la Usona aviadilaro finigis tiun atakon, pluraj dekoj da Rusaj atakantoj mortis pro la Usonaj bomboj.

La sukcesa kontraŭatako de Usono volis elmontri al Rusio, ke, male al tiu de S-ro Barack Obama, la administracio de S-ro Trump estas preta defendi siajn interesojn. Ne pro hazardo, depost februaro 2018, Rusio evitis ĉian ajn provokon al Usono, eĉ se Rusio minacas liveri misilojn S-300 al Damasko. El tiu vidpunkto, la bombadoj fare de Usono, Unuiĝinta Reĝlando kaj Francio, deklaritaj pasintan aprilon respondo al supozita Siria transpaso de la “ruĝa linio” de uzo de kemiaj armiloj, celis ankaŭ rememorigi al Rusio, ke ĝi ne estas la sola forto, kiu decidas la situacian evoluon sur la tereno.

Nikolaï KOŽHANOV

Majo, oceano da espero

EN LA VIVO de popolo tiu momento estas valorega. La kovrilo de la sociaj leĝoj leviĝas. Subite la rezignacio, la kutimoj estas pripensataj kaj pridubataj. La “riverego da grizaj urboj sen espero de oceano”* renkontas aliajn, heliĝas; kaj ĉiuj atingas la maron. La “kial ne?” anstataŭas la “estas tiel!”. Kontaĝaj ribelaj movadoj — antaŭ kvindek jaroj oni ankoraŭ ne parolis pri “konverĝo de la bataloj” — memorigas, ke la historio ankoraŭ ne finiĝis, ke la reformoj kaj revolucioj, kiuj formis ĝin, ofte volis aboli la devon obei kaj subiĝi.

* René Crevel, Détours, La Nouvelle Revue Française, Parizo, 1924.

En Majo de 1968 la ĝeneralan provludon ne sekvis premiero. Ribela movado markita de unu el la plej grandaj laboristaj strikoj de la homaro eĉ makulis la postajn, ĉar ĝiaj en la komunikiloj plej prezentataj reprezentantoj estis samtempe tiuj, kiuj estis plej devojiĝintaj. Jacques Sauvageot, la tiama studenta gvidanto, kiu en la lastjara oktobro mortis, estis male unu el la plej helaj vizaĝoj de la movado de Majo, kaj sekve ne uzebla por fremdaj celoj. Li vidis en la movado de Majo 68 la “produkton de kolektivoj agantaj laŭ principo, kiu transiris la individuecojn.”* Li memorigis, ke la tiamaj ribeluloj pensis pri forigo de la kapitalismo, demando kiun, je lia bedaŭro, “nun nur malmultaj homoj levas”. Liaj kamaradoj kaj li rifuzis “modernecon” bazitan sur raciigo de la laboro anstataŭ sur ĝia disdivido aŭ sur tiu de la riĉaĵoj. La tutmondigo, kiun ili aspiris, celis la “necesan disvolvadon de la internacia solidareco”, ne la ĉiam pli rapidan cirkuladon de varoj. Fine, en Majo 68 ili batalis kontraŭ potenco, kiu jam tiam volis “fari la universitaton profitiga entrepreno”.*

* “Mémoire combattante: quelques écrits de Jacques Sauvageot”, Contretemps, n-ro 37, Parizo, aprilo 2018.
* Laŭ la vortoj de la rektoro Jean Capelle analizante registaran planon de 1966 pri la sistemo de supera instruado.

Tiaj memorigoj relativigas la novan dominantan retorikon, laŭ kiu ĉiuj politikaj alfrontiĝoj estu vidataj kiel kontraueco inter kultura progresismo en la koloroj de Majo 68 — kiun enkarnigus s-ro Emmanuel Macron, s-ino Angela Merkel aŭ s-ro Justin Trudeau — kaj “malliberala demokratio” laŭ la hungara maniero. Ĉar, trans iliaj malsamaj trajtoj, la plurismo de la malfermitaj socioj kaj la naciisma aŭtoritateco havas la saman celon daŭrigi la ekonomian sistemon kaj la rilatojn de dominado, kiujn ĝi implicas.* Prezenti la francan prezidanton kiel internacian simbolon de demokratia modereco kontraŭ la “ekstremoj”, tamen estas aparta paradokso en momento, kiam li alfrontas la sindikatojn, endanĝerigas la azilrajton kaj ŝajnas havi la ĉefan ambicion ke “junaj francoj deziru fariĝi miliarduloj”.

* Vd Pierre Rimbert, “De Varsovio al Vaŝingtono, inversita Majo 68”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2018.

S-ro Macron volis memorigi la Majon 68. Tia festo havus sencon, sed kontraŭ la “malnova mondo”, kiun li reprezentas; tiu kiu, kvindek jarojn poste, ankoraŭ memoras sian timon kaj volas kompletigi sian venĝon.

Serge HALIMI.

La armeo, aparta institucio

Kubo, la olivverda lando

La kuba prezidanto Raúl Castro en aprilo forlasos la potencon. Por la unua fojo de sia historio la insulo verŝajne estos gvidata de homo naskita post la faligo de la diktatoro Fulgencio Batista en la jaro 1959. Tia ŝanĝego levas multajn demandojn. Tamen unu certeco restas: la armeo ludos decidan rolon en la nun komenciĝanta fazo.

KELKAJN MONATOJN post sia enposteniĝo s-ro Donald Trump decidis nuligi “la tute malegalecan interkonsenton subskribitan kun Kubo“ de lia antaŭulo Barack Obama la 17-an de decembro 2014. La demokrata prezidanto estis taksinta senefika la usonan strategion de strangolado — milita agreso, embargo, rompo de la diplomatiaj rilatoj. Laŭ li estus pli bone normaligi la rilatojn inter Vaŝingtono kaj Havano, tiel ke tio rapidigu la “malfermiĝon“ de la karibia lando.* Male, rebatis la respublikano: la fluo de usonaj turistoj, kiun la indulgemo de s-ro Obama helpis nutri, laŭ li “pli gravigis la subpremadon“ per fortigo de la pozicio de la armitaj fortoj. Post la “komunista diktatoreco“ Kubo, laŭ li, falos sub la jugon de armea puĉo-registaro! Ĉu ne estas ok generaloj en la pinto de la potenco, inter la dek sep membroj de la politika buroo de la Komunista Partio de Kubo (PCC)?

* Vd Patrick Howlett-Martin, “Dégel sous les tropiques entre Washington et La Havane“, Le Monde diplomatique, novembro 2014.

La latinamerikaj drelik-uniformoj diversajn reagojn en Vaŝingtono. Kontentiĝon, kiam ili faligas la prezidanton Manuel Zelaya en Honduro (2009). Entuziasmon, kiam ili bombas la prezidantan palacon en Ĉilio (1973). Indignon, kiam troviĝas super ĝi ruĝa ĉapo de Venezuelo aŭ antaŭ si cigaro en Kubo. En tiuj lastaj kazoj la Blanka Domo pli volonte memorigas, ke la sabro ne ĉiam bone harmoniis kun la voĉdonilo kaj ke kanonoj por respektigi la kontraŭulon kelkfoje turniĝis kontraŭ la loĝantaro. Kiel la aferoj pri tio statas en Kubo?

Ĉi tie la armeo similas al homo diskreta, sed rigora; pragmata, sed decidofirma: s-ro Raúl Castro, prezidanto ekde 2006 (provizora, kaj post la elekto de 2008) kaj ... arme-generalo. Neskuebla ministro pri defendo inter 1959 kaj lia alveno ĉe la kapo de la ŝtato, li modlis tiun institucion laŭ sia imago, surbaze de sia sperto en la Sierra Maestra.

Post elŝipiĝo de la barbuloj (barbudos) al la insulo, en la jaro 1956, Fidel Castro petis sian fraton gvidi kolonon de armitaj ribeluloj en fora zono de la landa oriento. La regiono tiam metita sub la komandon de la pli juna frato estis nomata 2-a nacia fronto Frank País, la nomo de revolucia studento. “Dum Fidel Castro en sia zono multe parolas — pri siaj ambicioj, pri siaj grandaj ideoj —, Raúl organizas la sian, klarigas la ĵurnalisto Fernando Ravsberg. Ekzemple li kreas ŝuistan servon, por ke liaj homoj disponu pri ŝuoj indaj je tiu nomo.“ Trairante la orientan teritorion por kunordigi la rekrutadon kaj provizadon de siaj trupoj, s-ro Raúl Castro dekretis kamparan reformon, kreis lernejojn kaj malfermis malsanulejojn — kiujn li financis per starigo de imposto.

Fazeolojn antaŭ kanonoj

EN SEPTEMBRO de 1958 la junulo (li estis tiam 27-jara) kunvokis al kampkulturista kongreso, dum kiu la loĝantoj de sia regiono estis petataj prezenti siajn plendojn. “Fine de la jaro, resumas la esploristo Hal Klepak, Raúl estis metinta la bazojn de formo de registaro ne nur por siaj trupoj, sed ankaŭ por la loĝantaro. Per iaj ministrejoj pri milito, pri justico, pri propagando, pri sano, pri financoj, pri publikaj laboroj, pri komunikado, pri edukado kaj ankaŭ per oficejoj por kamparaj demandoj aŭ pri laboro.“*

* Hal Klepak, Raúl Castro and Cuba: A Military Story. Palgrave Macmillan, Novjorko, 2012.

La armea institucio, kiun la kubanoj hodiaŭ konas, oficiale starigita la 2-an de decembro 1961, devenas do el la kaldrono de la gerilo, pro tio ĝia nomo: Revoluciaj armitaj fortoj (FAR). Ĝi estis konceptita ne por defendi la landon, sed en la perspektivo de liberigo de la popolo el la diktatoreco — politika tasko, kiu ne forlasos ĝin, eĉ kiam la komenca projekto ŝanĝiĝas, pasante de naciismo al konstruado de “kubaneca“ socialismo. La FAR do ĝuas konsiderindan bonfamon ĉe tiuj, kiuj travivis la faligon de la diktatoro Fulgencio Batista. Por ili la militistoj estas la iamaj gerilanoj, al kiuj ili sufiĉe ofte ŝuldas siajn unuajn ŝuojn, siajn unuajn librojn, sian unuan venkon. La internaciismo de la FAR kontribuas al ilia famo en loĝantaro pli politikigita ol aliloke kaj mem alfrontita al la turmentoj de rezistado kontraŭ la atakoj de Vaŝingtono: ili agis ĉe la latinamerikaj geriloj, en Alĝerio, en Etiopujo kaj antaŭ ĉio en Angolo, kie dekmiloj da kubaj soldatoj batalis kontraŭ la trupoj de la sud-afrika reĝimo de rasdisigo (apartheid). Krome, kaj pli grave, la leĝo postulas, ke almenaŭ la duono el la junuloj enirantaj la militistan akademion estu idoj de laboristoj aŭ de kampuloj, pli malriĉaj (kaj do plej ofte nigruloj) ol la cetera loĝantaro.*

* Dujara militservo estas deviga por viroj. Ankaŭ virinoj povas plenumi ĝin, surbaze de libervolo.

Sed la bildo de la FAR en la loĝantaro konstruiĝas ankaŭ okaze de alia epizodo, pli lastatempa, de la kuba historio: la tiel nomata “speciala periodo”, kiu komenciĝis tuj post la kolapso de la sovetia bloko. Inter 1991 kaj 1994 la malneta enlanda produkto (MEP) falis je proksimume 35 elcentoj. La fortego de tiu frapo ebriigis la kontraŭkastristojn. Andrés Oppenheimer, unu el la preferataj ĉefartikolistoj de la gazetaro kun sidejo en Miamo, publikigis libron titolitan La lasta horo de Castro*: li ŝtonfirme kredis tion.

* Andrés Oppenheimer, Castro’s Final Hour, Touchstone, Novjorko, 1992.

“Subite Fidel diris al Raúl: ‘Mi jam ne havas monon por vi. Necesas, ke la armeo elturniĝu’”, rakontas Ravsberg. En malpli ol jaro la pli juna frato “malgrandigis la armitajn fortojn duone, dum ĝia buĝeto ŝrumpis kiel neĝo en la suno (de 1.249 al 736 milionoj da kubaj pesoj, valuto, kies valoro mem estis ŝrumpinta)”, raportas Klepak. En kunteksto, kie la kuba ŝtato ŝajnis esti ŝtonigita de la ekonomia krizo — kaj kie Fidel obstine promesis dignon, fieron kaj honoron al la malplenaj stomakoj kiuj aŭskultis lin —, la FAR elstariĝis per sia kapablo adaptiĝi. En raportaĵo, kiun ĝi dediĉis al ili en la jaro 1995, la New York Times prezentas ilin kiel “la solan aferon kiu ankoraŭ funkcias” sur la insulo.*

* Larry Rother, “In Cuba, army takes on party jobs, and may be only thing that works”, The New York Times, 8-an de junio 1995.

Al la militistoj mankis mono, brulaĵo, ŝanĝopecoj — kion ili antaŭe akiris de Moskvo. “Nia misio estas defendo de la lando, sed defendo en larĝa senco, tamen deklaris s-ro Raúl Castro. Por la momento tio implicas liveri nutraĵon al la popolo. [...] Fazeoloj pli gravas ol kanonoj.”* La militistoj do ŝanĝis siajn fusilojn kontraŭ ŝpatoj ... kaj drinkaĵmiksiloj.

* Citita de Larry Rother, art. cit.

Ekde 1980 la FAR efektive ekagadis en la turisma sektoro, tra la societo Gaviota, kiu antaŭe mastrumis centrojn de libertempado por la sovetianoj. Ili tiam malfermis ĉenon de butikoj por eksterlandaj vizitantoj, kie ili sorbis la dolarojn cirkulantajn en la lando. Parto de la metis sian uniformon en la ŝrankon kaj surmetis guayabera, tipon de ĉemizo levitan en la rangon de formala kostumo en Kubo. Iuj iris eksterlanden por sekvi kursojn de entrepren-gvidado; aliaj daŭrigis sian karieron en la hotela sektoro. Ĉasaviadilaj pilotoj fariĝis pilotoj de civila aertrafiko, admiraloj komandantoj de jaĥto.

Oni taksas ke meze de la 1990-aj jaroj la FAR produktis inter trionon kaj duonon de la nutraĵo konsumata de la loĝantaro. La buĝetoj por edukado kaj por sano jam altiĝis, kiam tiu por defendo daŭre malaltiĝis kaj devigis la militistojn starigi financan aŭtonomecon. “Dum la tuta ĉi tempo la balet-lernejoj tenis siajn pordojn malfermitaj”, memoras Ravsberg, kiu jam tiam loĝis en Kubo.* En kunteksto, en kiu Usono decidas pligravigi la sankciojn kontraŭ la lando, la FAR — siamaniere — eĉ demonstras, ke ili daŭre certigos la protektadon de la teritorio. Kvar jarojn post la apero de la libro de Oppenheimer, s-ro Raúl Castro prezidas militistan paradon, kies soldatoj elmontris ter-aer-misilojn teĥnike alte perfektigitajn kaj tiratajn de bicikloj ...

* Fernando Ravsberg, “¿Quien paga la salud y la educación en Cuba?”, Cartas desde Cuba, 30-an de marto 2017.

La FAR estas do la laboratorio de reformoj, kiujn s-ro Castro provis starigi ekde sia enpotenciĝo, ekzemple salajroj indeksitaj laŭ la produktivo.* La rompo kelkfoje montriĝas palpebla: Ĉu Fidel Castro preferis ke neniu kubano ĝuu la hotelajn infrastrukturojn, se nur riĉuloj povis aliri ilin? Lia frato, kiu publike mallaŭdas la devojiĝojn de la “egalecismo”, decidis, male, malfermi ilin al ĉiuj kaj lasi la merkaton agi. Oni tiam malkovris, ke certaj kubanoj konservis konsiderindajn sumojn sub sia matraco. Elspezante ilin en la hoteloj (de la FAR ...), ili liberigis la gastoĉambrojn de privatuloj, je kiuj ili ĝis tiam devis kontentiĝi, kaj kies prezoj malaltiĝis.

* Vd “Kubo volas la merkaton … sen kapitalismo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, oktobro 2017.

Ĉu forlaso de la socialisma projekto? Kvankam ĉiu parolado de la pli juna frato promesas la daŭrigon de la “vizio” de la pli maljuna, li forlasas ĝian utopian koncepton, laŭ kiu nur la ideoj povas movi la amasojn. Multaj observantoj taksis situacion paradoksa, en kiu Raúl, membro de la komunista junularo, dum Fidel ne estis tia, fariĝis la diskreta “entombigisto” de la projekto longtempe portata de Fidel. La nuna prezidanto* montriĝas eble pli sentema pri la fakto, ke analizo de la konkreta medio profitas al politikaj bataloj. Nu, la ekonomiaj kaj geopolitikaj kuntekstoj ne estas vere favoraj al apero de socialismo “sur unu sola insulo”.* Evidentas, ke la kapitalismo kaj ĝiaj receptoj maltrankviligas malpli en la kazernoj ol en la sidejo de la PCC.

* Temas ankoraŭ — en marto de 2018 — pri Raúl Castro. -vl
* Vd “Les enfants ont vielli”, en: “Cuba, Ouragan sur le siècle”, Manière de voir, n-ro 155, oktobro-novembro 2017.

Kvankam nenia oficiala nombro disponeblas, oni taksas, ke la membroj de la FAR estas nun proksimume 80.000 viroj kaj virinoj, kontraŭ pli ol 200.000 en la 1980-aj jaroj. La societoj, kiujn ili regas — ekzemple Gaviota, CimexTRD — estas kunigitaj sub la tegmenta Grupo de administración empresarial SA (Gaesa) gvidata de la pli aĝa bofilo de s-ro Raúl Castro, s-ro Luís Alberto Rodríguez López-Callejas. La unua regas 40 elcentojn de la hotelsektoraj ĉambroj. En detala artikolo dediĉita al malmuntado de la fantaziaj nombroj de la Miama gazetaro la usona universitatano Wiliam LeoGrande — ne vere suspektinda je simpatioj por la Castro-reĝimo — taksas la enspezojn de Gaviota je 1,7 miliardojn da dolaroj en 2015.* Cimex — ĉeno de magazenoj, aŭtomobil-luejoj — laŭ li enspezis profiton de 1,3 miliardojn da dolaroj en la sama jaro. La TRD, specialiĝinta pri komerco por la granda publiko (de sapo tra produktoj por turistoj ĝis dommastrumaj elektroaparatoj, laŭ li en 2016 atingis spezon de proksimume 440 milionoj da dolaroj. Do, tio estus tuta sumo de proksimume 3,4 miliardoj da dolaroj por Gaesa, la ekvivalento de 20 elcentoj de la devizaj eniroj en la lando kaj de 4 elcentoj de la MEP de 2015. Kun specifeco, kiun s-ro Trump ne pretervidis: la enspezoj de la societoj regataj de la FAR varias kun la enspezoj de la turisma sektoro.

* William Leo Grande, ¿Cuánto de la economía cubana controlan las empresas militares?”, Resumen Latinoamericano, Bonaero, 30-an de junio 2017.
Mastrumejaj elektroaparatoj kaj luado de aŭtomobiloj

EN TIUJ KONDIĈOJ ne estas tute malĝusta konkludi, ke normaligi la rilatojn kun Havano signifas faciligi la vivon de la militistoj. Kaj de tio konkludi, ke tio “pligravigas la subpremadon” ... Ĉiu nova trairo de uragano en Karibio igas la internaciajn observantojn demandi sin: kial Kubo transvivas ilin pli bone ol aliaj landoj? Por la loĝantoj de la insulo la respondo troviĝas en du punktoj: danke al la solidareco, kiu igas tiujn en pli bona pozicio malfermi siajn pordojn por akcepti tiujn, kiuj estas en danĝero; sed ankaŭ danke al la loĝistika organiziteco de la FAR, kiuj direktas la civilan protektadon. Ĉu tiu tamen ignoras la fenomenon de koruptado, kiu grangrenigas parton de la kubaj institucioj? Ne — kvankam la reputacio de la FAR en la loĝantaro restas pli bona ol tiu de la polico. La mono, kiun Gaesa kolektas, povus kreskigi la tenton uzi iun el la miloj da ruzaĵoj por faciligi la personan riĉiĝon: aliaj landoj (ekzemple Vjetnamujo) spertis tian evoluon. Sed por la momento oni ne malofte vidas kolonelon ĉe la vojrando peti kunveturadon. Aliloke en la mondo li veturus en klimatizita aŭtomobilo.

Renaud LAMBERT.

Religio, man-en-mane kun naciismo

Partnereco de Kremlo kaj la ortodoksa eklezio

Ĝis la 18a de marto 2018, la reelektiĝo de Vladimir Putin ŝajnis esti certa. Lian antaŭan mandaton markis ĉiam pli streĉaj rilatoj kun okcidentaj landoj, sed ankaŭ konservativa moviĝo. Dum ses jaroj, la ŝtatestro aperis kun ortodoksaj eminentuloj. Li tiel instrumentigas ilian influon kiel rimedon por revigligi patriotismon kaj havi influon eksterlande.

En suna tago de majo 2017, patriarko Cirilo de Moskvo kaj Tutrusio inaŭguris la preĝejon de la monaĥejo Sretenski en la koro de la ĉefurbo. Ĉe lia flanko staris prezidanto Vladimir Putin kiu observis ĉiujn ritojn kun solena kaj senemocia esprimo. Tiam, li transdonis al la patriarko kvarcentjaran ikonon kun bildo de Johano la Baptisto, la profeto kiu anoncis la venon de Jesuo, montratan ĝis tiam en lia oficejo en Kremlo. Ĝi estis metita sur la altaron de la nova preĝejo.

Ortodoksa patriarko flanke de rusa ŝtatestro: la sceno estus ŝajninta stranga antaŭ kelkaj jardekoj. Situanta nur kelkajn paŝojn de la Lubjanka, la konstruaĵo de la Ministerio pri Internaj Aferoj, simbolo de la granda subpremo de la 1930aj jaroj, la preĝejo estas dediĉita al la memoro de la “martiroj de la kontraŭreligia persekutado”. La decido konsekri ĝin en la centjara datreveno de la februara kaj oktobra revolucioj estis “profunde simbola” diris Putin post la ceremonio. “Ni scias kiel fragila estas la civila paco. Ni devas neniam forgesi kiel estas malfacile resanigi la vundojn naskiĝintajn el malakordoj. Jen nia komuna respondeco: fari ĉion fareblan por konservi la unuecon de la rusa nacio.

La ortodoksa eklezio ne tute malaperis dum la komunisma epoko, sed tio estis malfacila tempo: la bolŝevistoj perforte persekutis la klerikojn pro ties proksimaj rilatoj kun la aŭtokratio kiun ili kontraŭbatalis, kaj ĝis la dua mondmilito nur 250 paroĥoj restis aktivaj, kompare kun 54 000 en 1914*. Post kiam nazia Germanio invadis, Stalino rehabilitis la eklezion por subteni la ĝeneralan mobilizon, laŭ la longa tradicio en Rusio de sanktaj militiroj kontraŭ barbaraj invadantoj. “Gefratoj, morta danĝero minacas nian hejmlandon” li diris je la 3a de julio 1941 en ankoraŭ fama parolado.

* Alexey D. Krindatch, ‘Changing relationships between religion, the State, and society in Russia’, GeoJournal, vol. 67, no 4, Novjorko, 2006.

La reinstalo de la klerikaro en 1943 estis farita sub la strikta kontrolo de la sekreta polico kaj la Konsilio por la Aferoj de la Rusortodoksa Eklezio, kaj kvankam oni toleris diskretajn Diservojn, estis malpermesite al la eklezio iel ajn partopreni la publikan vivon. Ekde la disrompo de Sovetunio, pli da rusoj sin turnas al Dio: en 1991, nur triono nomis sin ortodoksuloj sed, ĝis 2012, tiu cifero estis preskaŭ tri kvaronoj. Islamanoj estis nur malgranda malplimulto (7%)*.

* Opinisondo de la Centro Levada, Moskvo, decembro 2012.
Malmultaj praktikantaj kristanoj

La ŝtato kaj la eklezio atingis reciproke profitan interkomprenon. Laŭ Andrei Beglov, unu el la plej eminentaj rusaj fakuloj pri ortodoksismo, “post jardekoj da ekskludo, la eklezio provas pliigi sian videblecon kaj influon en la sferoj kiuj gravas al ĝi: la familio, la kulturo, la edukado, la reproduktiĝo, la moralo”, kun iom da sukceso.

Sekve de kampanjo fare de ortodoksaj aktivuloj, kurso pri la “fundamentoj de la religia kulturo kaj la sekulara etiko” nun estas deviga parto de la instruplano en lernejoj. Ekde 2012, gepatroj povas elekti kurseron adaptitan al sia kredo, kvankam ĉi tiu elekto efektive ne ĉiam estas respektata, pro manko de rimedoj. La patriarkejo ankaŭ povas kalkuli je la amikeco de la ministro pri edukado Olga Vassilieva. Ĉi tiu tre konata historiisto de la ortodoksa eklezio, proksima kunlaboranto de la arkimandrito Tiĥon Ŝevkunov, favoras pliigi la nombron de horoj dediĉitaj al religiaj studoj.

La eklezio ankaŭ havas aliron al la Ministerio pri Sano. Regule invitataj al ĝiaj komitatoj pri la sano de civitanoj, episkopoj donas sian opinion pri politikoj de sanaferoj. Ĉe unu el ĉi tiuj kunsidoj, en oktobro 2015, episkopo Panteleimon Ŝatov klarigis al ministro Veronika Skvortsova ke HIV/Aidoso havas “socian kaj moralan, aŭ pli ĝuste malmoralan, kaŭzon”. La sola metodo por kontraŭbatali la malsanon estas, laŭ li, “la instigo al sanaj moralaj valoroj”.

La registaro subvencias hejmojn por gravedulinoj kaj junaj patrinoj administratajn de ortodoksaj asocioj, kiel la hejmo por patrinoj en centra Moskvo. “La dekduo da virinoj, kiujn ni bonvenigas, rifuzis abortigon malgraŭ la premo de sia vivpartnero aŭ sia malfacila ekonomia situacio” diris ĝia direktoro, Maria Studenikina, kies mola vizaĝo malmoliĝas ĉiam, kiam ŝi parolas pri ĉi tiuj “amasmurdoj”. Laŭ ĉi tiu 29-jaraĝa virino, “esti ortodoksulo signifas esti patrioto kaj ami Rusion, rifuzi mortigi estontajn infanojn kiuj fariĝos soldatoj kaj defendos ĝin.” “Putin”, ŝi aldonis, “atenteme aŭskultas nian patriarkon.

En 2014, la eklezio sukcese venkis projekton de reformo ĉe la junula justico kiu celis enkonduki la principon de speciala jurisdikcio por gejunuloj kaj malpli punan pritrakton, ekzemple per alternativoj al enprizonigo. En la nomo de la defendo de la familia unueco, ĝi ankaŭ sukcese blokis leĝon pri sociala protekto, sistemo de subteno por gepatroj en malfacileco, kiu estus devinta malhelpi ke iliaj infanoj estu senditaj al institucioj.

Estus malprave, tamen, diri ke la eklezio povas trudi sian politikan linion sur la rusan registaron. Unuflanke, la patriarkejo estas flankenpuŝita de la aktivismo de iuj ekstremortodoksaj grupoj. Lastan aŭtunon, ili interrompis la prezentadon de Matilda, filmo de Aleksej Uĉitel pri la romantika rilato de caro Nikolao la 2a, sanktproklamita en 2000, kaj baletistino de la Mariinskj-Teatro; ili devigis al du el la plej grandaj kinoĉenoj ne prezenti la filmon. Post kiam tri anoj de la feminista kantistaro Pussy Riot estis kondamnitaj pro tio, ke ili kantis punkan preĝon en la katedralo de Kristo la Savinto en Moskvo en 2012, la patriarkejo bonvenigis la aprobon de leĝo kiu establis la krimon de “ofendo kontraŭ la religiaj sentoj de kredantoj”. Embarasite de la amasegaj kontraŭmanifestacioj kiujn ĉi tiu agnosko de la krimo de blasfemo ŝajne pravigis, metropolito Hilarion, prezidanto de la Departemento pri Eksteraj Ekleziaj Rilatoj de la Moskva Patriarkejo, deklaris sin “senkondiĉe kaj kategorie kontraŭ ĉiuj alvokoj al perforto”. “ Samtempe” li aldonis, “mi nek povas nek deziras aliĝi al tiuj, kiuj defendas ĉi tiun filmon*.

* Jacques Berset, ‘Le film Matilda, réprouvé par l’Église, réveille les extrémistes orthodoxes’, svisa katolika retportalo, la 25a de septembro 2017, www.cath.ch .

Aliflanke, la pozicioj de la eklezio ne ĉiam triumfas. La libervola abortigo, laŭleĝa ekde 1920 en Rusio — krom inter 1936 kaj 1955 — estas konstante atakata de la eklezio. En septembro 2016, patriarko Cirilo subskribis petskribon kiu alvokis al “la ĉesigo de la laŭleĝa mortigo de infanoj antaŭ naskiĝo” kaj postulis “leĝamendojn” por malpermesi la postkoitan pilolon.

Sed ĉi tiuj manovroj estis senefikaj. En Rusio, kiel en Francio, virino povas decidi abortigi ĝis la dekdua semajno de gravedeco. La faritaj leĝfaraj ŝanĝoj rilatas al eventualaj esceptoj post la laŭleĝa periodo. Ekde la dektria semajno, abortigo estas permesata sole kiam estis seksperforto aŭ pro kuracaj motivoj; ĝis 2012, kontraste, sociaj kriterioj ankaŭ estis permesataj, ekzemple malriĉeco aŭ malliberigo de la patro. “Sen ni, ĉi tiuj murdoj estus ignoritaj. Nun, danke al ĉi tiu dialogo kiun ni faras por ilia malpermeso, abortigoj duoniĝis [en la daŭro de la pasintaj kvar jaroj]” diris patro Dmitrij Smirnov, la nova proparolanto por la ortodoksa eklezio. Li forgesas ke ĉi tiu sensacia cifero estas ankaŭ ŝuldata al pli bona aliro al kontraŭkoncipaj metodoj kaj plibonigita sanzorgo por virinoj.

Laŭ enketo farita de la Centro Levada en januaro 2018, 35% de respondintoj konsideras ke la abortigo estas “ŝoka”, eĉ se la familio ne povas plenumi la bezonojn de la infano. En 1998, 18% de respondintoj kredis tion. Sed la renovigita influo de la ortodoksa eklezio en la politika vivo ne estas akompanata de kresko de maltoleremo. El tiuj, kiuj pretendas esti ortodoksuloj, preskaŭ 30% diras, ke ili ne kredas je la ekzisto de Dio*. Nur 3% el ili frekventas preĝejon almenaŭ unu fojon semajne, praktikoj kompareblaj al tiuj de katolikoj en Francio (4,5%), kaj multe malpli ol tiuj de protestantoj en Usono (48%)*.

* Boris Dubin, ‘Formes de la foi orthodoxe en Russie contemporaine’, konferenco ĉe la Centro Carnegie, Moskvo, junio 2012, http://carnegie.ru.
* Institut Sreda, aŭgusto 2012; opinisondo IFOP por La Croix, Parizo, 2009; Pew Research Center, Vaŝingtono 2014.

La manko de preĝejoj lokitaj je modera distanco nur parte klarigas ĉi tiun malaltan frekventadon: kvankam preĝejoj en Moskvo estas tre multaj, ili tamen ofte estas malplenaj. Tiel estas ĉe la preĝejo de Poemen la Granda en la nordo de la ĉefurbo. Dimanĉon, la pastroj ofte prezidas la liturgion antaŭ nur dudek avinoj. “Ja ĉiam estas pli ol en la soveta epoko” diris Maria Lizevskaja, kaptuko kun tradicia desegnaĵo kaŝanta ŝian blankan hararon. La 67-jaraĝa emeritino neniam maltrafas liturgion, sed rimarkas ke gejunuloj forestas. Ili praktikas sian kredon alimaniere, ŝi esperas.

Ekzemple Ilija Stoniakin, sendependa grafikisto, frekventas preĝejon nur unu fojon ĉiujare por la ortodoksa pasko. Li opinias ke li estas religiema: li portas krucon, observas karesmon kaj antaŭ ses monatoj tatuigis sin per grandega Virgulino Maria sur la dorso. “Mi faris ĝin iom spiteme, ĉar mi venas el ateista familio kiu kredas ke religio estas la opio de la popolo” li klarigis, citante Karlon Markson. Li favoras la proksimecon inter la prezidanto kaj la patriarko ĉar, laŭ li, la eklezio estas la “morala garantianto” de la politika vivo de Rusio.

Kvankam plimulto de rusoj difinas sin kiel ortodoksuloj, ĉi tiu termino malpli reflektas religian kredon ol aserton de aparteneco al la nacio. Tial la intereso pri repaciĝo kun la patriarkejo, laŭ la vidpunkto de registaro koncernata ekde 1991 meti la ideologiajn fundamentojn de naciŝtato.

En 1721, Petro la Granda anstataŭigis la patriarkon per kolegio de eminentuloj — la Sankta Sinodo — kiun li mem nomumis. De tiu tempo, la rusa surtera povo superregas la povon religian. La ortodokseco estas difinita kiel elemento de la nacia identeco laŭ la teorioj de grafo Sergei Jurov, la ministro pri edukado sub Nikolao la 1-a (1825-1855). “La ortodokseco, la aŭtokratio kaj la principo de la nacio”: en ĉi tiu triopo, la ministro vidis la koron mem de “ruseco” en tempo kiam li celis protekti sian landon kontraŭ kontaminado de la “Libereco, Egaleco, Frateco” de la Franca Revolucio.

En 1997, dum la prezidanteco de Boris Jelcin, unua rompo estis farita kun la principo de sekularismo asertita en la Konstitucio de 1993: leĝo kiu agnoskis “la specialan rolon de la ortodoksismo en la historio de Rusio, en la evoluo kaj la disvolviĝo de ĝia spiritualeco kaj ĝia kulturo”. Ĝi donas superecon al la ortodoksa religio kaj enkondukas, alivorte, “hierarkian plurismon”, laŭ Aleksander Agadjanian, fakulo pri religioj en Moskvo*.

* Alexander Agadjanian, ‘Pluralisme religieux et identité nationale en Russie’, International Journal on Multicultural Societies, vol. 2, no 2, Unesko, Parizo, 2000.

Dum siaj unuaj du mandatoj kiel prezidanto (2000-2008), Putin prezentis sin kiel bonan administranton sen ideologio. Foje li moderigis la ambiciojn de la eklezio al kiu li rifuzis la kreon de imposto por financi ĝin kaj tutlandan televidkanalon*. Poste, la “speciala” rolo de la ortodoksismo estis konkretigita dum la prezidanteco de Dmitrij Medvedev, kies mandatokomencon markis la morto de la patriarko Alexis la Dua fine de 2008. Lia posteulo, Cirilo, provis rehabiliti la modelon de la “simfonio de povoj” establitan de la bizanca imperiestro Justiniano en la sesa jarcento. Laŭ ĉi tiu koncepto, la materia kaj spirita povoj rajtas kunlaboron kaj reciprokan subtenon. S-ro Medvedev respondis per gratulmesaĝo al la nova patriarko alvokanta al dialogo kun la eklezio por “la evoluado de la lando kaj la firmigo de spiritaj valoroj” kiuj, laŭ li, estas neapartigeblaj.

* (7) Régis Genté, ‘Russie: l’Église orthodoxe, l’État et la société. Entretien avec Nikolaï Mitrokhine’, Religioscope, la 10a de januaro 2014, www.religion.i .
“Adorkliniĝo antaŭ ekleziuloj”

Instigite de s-ro Medvedev kaj lia ĉefministro Vladimir Putin, la eklezio rapide akiris grandajn impostoreduktojn je siaj kolosaj enspezoj: 5,6 miliardoj da rubloj (76 milionoj da eŭroj) en 2014*, danke al la donacoj de la fideluloj kaj riĉaj mecenatoj, sed ankaŭ al paroĥaj vendoj de ikonoj, kandeloj, dekoraciaj objektoj kaj kukoj. Inter 2008 kaj 2010, dum Rusio baraktis kun la internacia ekonomia krizo, Medvedev vole pagis 6 miliardojn da rubloj por la konstruo de preĝejoj tra la tuta lando. Kaj en 2010, la ŝtato devontigis sin redoni pli ol 6 400 nemoveblaĵojn konfiskitajn de la sovetaj aŭtoritatuloj*. Interŝanĝe, patriarko Cirilo konsentis aprobi la programon de “modernigo” lanĉitan sub la prezidanteco de Medvedev, kiu kombinis revivigon de malŝtatigoj de grandaj ŝtataj firmaoj kaj la malfermon de elektadoj al pli da politikaj fortoj. “La eklezio helpas la ŝtaton ĉar ĝi profitas de ĝi, sed oni ankaŭ devas diri ke la eklezio ne vere havas alternativon” delikate klarigis Alexander Verĥovski, estro de la Sova-Centro en Moskvo kiu produktas studojn pri religia toleremo kaj ksenofobio.

* Esploro de la rusa ĵurnalo RBK, Moskvo, februaro 2016
* Agence France-Presse, la 30a de novembro 2010.

“Ne temas pri rilato egalrajteca: regas la ŝtato.” Ĉi tiu nesimetria rilato de reciproka helpo evidentiĝis kiam s-ro Putin reenoficiĝis. Reelektita en 2012, post kampanjo interpunktita de manifestacioj laŭ skalo neniam vidita de post lia unua elektiĝo en marto 2000, la ŝtatestro decidis ke li jam ne mobilizos la loĝantaron ĉirkaŭ sia persono, sed ĉirkaŭ ĝenerale akceptita prioritato: la defendo de tradiciaj rusaj valoroj kontraŭ la Okcidento kiu, laŭ Moskvo, provas ĉirkaŭi Rusion per armita forto kaj demisiigi reĝimojn kiuj ne akordas kun ĝiaj permesemaj tendencoj kaj ĝiaj geopolitikaj interesoj. “Sen la moralaj normoj, kiuj formiĝis en la daŭro de la jarmiloj, homoj neeviteble perdos sian homan dignon” li diris al la debatosocieto Valdai en 2013. Poste, al la sama aŭskultantaro, li aldonis: “Por ke la socio ekzistu, estas necese subteni (...) la respekton al niaj tradicioj kaj al la grandaj religioj.” Ĉi tiu prezidanteca ofensivo ĝojigas patron Dmitrij Smirnov, la proparolanto. “Kiel povas ruso, ortodoksulo, akcepti la gejedziĝon? Ne! Rusio kaj la eklezio ne povas akcepti ĝin” li insistis. “Nek povas nia prezidanto.

Kiel ingredienco de patriotismo, la ortodoksismo ankaŭ provizas bonegan rimedon por projekcii Rusion preter ĝiaj landlimoj. La moskva patriarkejo havas ne malpli ol preskaŭ 150 milionojn da fideluloj tutmonde, kaj precipe sur la marĝenoj de la eksa rusa imperio. Post la aneksado de Krimeo, hejmo de la tre strategia rusa mararmea bazo de Sebastopolo, s-ro Putin memoris ke, sur ĉi tiu duoninsulo, Sankta Vladimiro estis baptita, “ortodoksa bapto kiu fiksis la bazon de la kulturo, la valorojn kaj la civilizacion de la rusa, ukraina kaj belorusa popoloj”. Sed la konverĝo de vidpunktoj inter Cirilo kaj la ŝtatestro ne ĉiam estas perfekta, kvankam tio ne nepre konsistigas embarason por Kremlo. La zorgo de Cirilo pri la granda ortodoksa komunumo de Ukrainio faras lin ponto inter Kievo kaj la separatismaj ribeluloj de Donbaso subtenataj de Moskvo. Je la 27a de decembro, la mediacio de la moskva patriarkejo estigis interŝanĝon de pli ol tri cent kaptitoj el ambaŭ flankoj de la fronto.

Kun la inaŭguro de la Rusortodoksa Spirita kaj Kultura Centro en Parizo fine de 2016, la kupoloj de la ortodoksismo nun briletas malsupre de la plej emblema monumento de la Okcidento, la Eiffel-Turo. Laŭ la esploristo Marlène Laruelle, la konstruo de ĉi tiu komplekso, kiu inkluzivas katedralon, lernejon kaj kulturan centron, kostis al Moskvo 150 milionojn da eŭroj kaj konfirmis “la instrumentigon de ortodoksismo kiel elemento de la rusa mola potenco Marlène Laruelle, ‘Le soft power russe en France: la paradiplomatie culturelle et d’affaires’, Carnegie Council for Ethics in International Affairs, Novjorko, la 8a de januaro 2018.”.

La ŝtato disponas ĉiujn atutojn, sed “la situacio povus rapide fariĝi neregebla” diris Boris Viŝnevski, deputito de la dumao de Sankt-Peterburgo kaj la gvidanto de la movado kiu kontraŭas la transdonon al la ortodoksa eklezio de la rajto uzi la katedralon de Sankta Isaako. Transformita en muzeon pri ateismo fare de Stalino, tiam en muzeon pri la historio kaj la arto en 1937, la katedralo estas unu el la ĉefaj vidindaĵoj de la urbo. Ĝi produktas grandajn enspezojn (12,5 milionojn da eŭroj en 2016), kiuj de nun revenos al la eklezio, kvankam la ŝtato daŭre respondecos pri la bontenado de la konstruaĵo. “Mi ne komprenas kial la ŝtato favoras la ortodoksan eklezion” diris Viŝnevsky. Li opinias ke tio estas “ekstreme danĝera ludo”: kiam ĝi privilegias la ortodoksismon kompare kun aliaj religioj, la ŝtato riskas fremdigi tiujn, ekskludi tiujn el la rusa sociala kontrakto. “La ĉefa afero ne estas la influo de la eklezio sur la praktikojn de la ĉiutaga vivo” diris esploristo Kathy Rousselet, fakulo pri la ortodoksa eklezio en Rusio, sed ĝia “simbola kapitalo”. Dum la ŝtato bezonos ĝin kiel defendanton de tradiciaj valoroj, “la registaro adorkliniĝos por plaĉi al la ekleziuloj” antaŭvidas Viŝnevski. “Ĉi tiu interfekundigo povus naski monstron”.

La Latin-amerikaj mastroj prenas la regadon

En Latin-Ameriko la entreprenestroj kaperas la plej altajn ekzekutivajn funkciojn: prezidantecon en Peruo, Ĉilio, Paragvajo, Argentino... Esploro konfirmas la nunan egan superĉeeston de ekonomiaj elitoj ene de la leĝfara potenco.

En Peruo, S-ro Pedro Pablo Kuczynski, entreprenestro elektita kiel prezidanto en 2016 kaj devigita demisii pro skandalo pri koruptado, estis anstataŭigita la 23-an de marto 2018 de S-ro Martìn Alberto Vizcarra, ankaŭ entreprenestro. Sama scenaro antaŭ baldaŭ kvar jaroj en Panamo, kie la mastrego Juan Carlos Varela postiris la mastregon Ricardo Martinelli. Kaj post Meksikio, kie la loka estro de Coca-Cola, S-ro Vicente Fox prezidantis de 2000 ĝis 2006, jen Ĉilio, kiu reelektas la aferiston Sebastián Piñera, kiu jam havis la plej altan funkcion inter 2010 kaj 2014. Ĉu la prezidanto de Argentino? Aferisto, S-ro Mauricio Macri, elektita en 2015. Ĉu en Paragvajo? Alia, S-ro Horacio Cartes finas sian mandaton...

En Latin-Ameriko, la alveno de entreprenestroj al plej altaj ekzekutivaj funkcioj estas fenomeno tiel nova, kiel ofta. Dum la transiraj fazoj, kiuj sekvis la diktaturojn en la jaroj 1980-aj, la mastraro diskretiĝis pro sia subteno al la militistaj reĝimoj de la jaroj 1970-aj. Estis neutile, cetere, tro ekscitiĝi, ĉar la novalvenintaj demokratioj adoptis fundamentan principon: ne kontesti la merkatan ekonomion nek la superan intereson de la entreprenojn.

La dua ciklo de novliberalaj reformoj, dum la jaroj 1990-aj, faciligis la rekonkeron de la politika kampo fare de la privata sektoro, aparte per la alveno de entreprenestroj al gravaj postenoj de la publika administracio, eĉ foje per balotado. En iuj lokoj la mastraro sukcesis organizi intiman proksimiĝon kun gravaj personoj korpigantaj la dekstran Latin-Amerikan popolismon: ekzemple S-roj Alberto Fujimori en Peruo kaj Carlos Menem en Argentino.

De post la lastaj 1990-aj jaroj, tri faktoroj malfortigis la tradician ekonomian sektoron kaj devigis ĝin taktike retropaŝi: la krizoj, precipe tiuj de 1998 kaj 2001, la alfluo de fremdaj kapitaloj, ĉefe per privatigoj, kaj la alveno en regadon de progresistaj registaroj (Venezuelo, Brazilo, Argentino, Bolivio, Ekvadoro, ktp...). Sed la nuna situacio denove montriĝas favora al nova politika mastra ofensivo. La maldekstro svenemas, kiam ĝi ne perdas la regadon, dum la krizo emigas malkredindigi ĝian soci-ekonomian projekton. En tiu situacio, la entreprenestroj retrovas la vojon al politika agado, kiel en Brazilo, kie la federacio de industrioj de la ŝtato de Saõ Paulo, la plej granda mastra organizaĵo en la lando, rekte organizis mobilizadojn kontraŭ la prezidanto Dilma Roussef la tagon antaŭ ŝia parlamenta renverso, en 2016*

* Legu Laurent Delcourt, “Trompa printempo en Brazilo”, Le Monde diplomatique, majo 2016.

En tiaj cirkonstancoj, nia studteamo esploris celante precize mezuri la partoprenon de entreprenestroj en la leĝfara potenco de ok landoj (Argentino, Brazilo, Ĉilio, Kolombio, Meksikio, Peruo, Salvadoro kaj Urugvajo) dum la periodo 2010-2017*. Inter la 801 deputitoj de tiu landaro, ni identigis tiujn, kiuj jam estis estroj aŭ ĉefaj kadruloj de entreprenoj, grandaj landposedantoj aŭ komercistoj antaŭ esti elektitaj kiel deputitoj. Averaĝe, tio estis preskaŭ kvarono (23%) de ili, eĉ se la nombro varias de unu lando al alia, kun maksimumo 40% en Salvadoro kaj minimumo 13% en Argentino.

* Miguel Sema kaj Eduardo Bottinelli, “El poder fáctico de las elites empresariales en la politica latinoamericana”, Conseil latino-américain en sciences sociales (Clacso)-Oxfam, Bonaero, 2018. Cetere la esploro precizigas la influon de la privata sektoro sur la registaroj kaj la supraj ŝtatoficistoj.

Tiuj rezultoj konfirmas la ideon pri superĉeestado de la ekonomiaj elitoj ene de la leĝfara potenco en Latin-Ameriko, ĉar la entreprenestroj kaj similaj konsistigas nur 3,4% el la aktivaj loĝantoj de tiu regiono. Baze de la ekzistantaj studoj, la situacio estas eĉ pli karikatura en la senatoj, kiam la landoj havas: tiel ili konsistigas 30% de la membroj de la alta asembleo de Brazilo* kaj 20% de la Urugvaja Senato*.

* Paulo Roberto Neves Costa, Luiz Domingos Costa kaj Wellington Nunes, “Os Senadores-empresários: recrutamento, carreira e partidos politicos dos empresários no Senado brasileiro (1986-2010)”, Revista Brasileira de Ciéncia Politica, n°14, Braziljo, majo-aŭgusto 2014.
* Miguel Serna, Eduardo Bottinelli, “Los empresarios en la politica en Uruguay en tiempos de cambio (2000-2015)”, esploro prezentita dum la 16-aj tagoj de scienca esploro en la fakultato pri sociaj sciencoj de la Universitato de la Respubliko en Montevideo, en septembro 2017.
Procento de mastroj inter la elektitoj
  • Argentino: 13%
  • Urugvajo: 17%
  • Meksikio:21%
  • Peruo: 23%
  • Brazilo: 24%
  • Ĉilio: 24%
  • Kolombio: 26%
  • Salvadoro: 40%

Fonto: Miguel Serna kaj Eduardo Bottinelli, “El poder fáctico de las empresariales en la politica latinoamericana”, Clacso-Oxfam, Bonaero, 2018

Miguel SERNA

De Saint-Just ĝis Macron, variaĵoj pri sama temo

De antaŭ du jarcentoj ĉiatendencaj politikistoj postulis la malpliigon de la nombro de ŝtatoficistoj. Pro kialoj kelkfoje diametre kontraŭaj.

PER LA DEKLARO, ke li volas forigi 120.000 postenojn de oficistoj en kvin jaroj, s-ro Emmanuel Macron ne diris ion originalan. Mallaŭdo de la pezo de la ŝtato kaj de la nombro de ĝiaj dungitoj estas ĉiam ripetata gvidmotivo jam de du jarcentoj, laŭ la periodoj, de agantoj, kies konvinkoj trairas la tutan politikan spektron. Kvankam tia diverseco povas hodiaŭ mirigi, ĝi tamen facile klarigeblas: pli ol ilian nombron oni ofte kritikas tion, kion la oficistoj simbolas.

Ekde la Franca Revolucio ĝis en la mezo de la 19-a jarcento la mallaŭdo de la ŝtato kaj de ĝia administracio baziĝa ĉefe sur dubindigo de la politika potenco de la oficejoj kaj de ekscesa influo de la administracio, sub nomo stampita de la fiziokrata ekonomikisto Vincent de Gournay meze de la 18-a jarcento: la “burokratio”. En la jaro 1793 Louis Antoine Saint-Just tiel opiniis, ke “ĉiuj, kiujn la registaro dungas, estas pigruloj” kaj ke necesas “ĉie malpliigi la nombron de la oficistoj.”* Lia celo ne estis buĝeta, sed politika. Tiam li vipis la “starigon de burooj kiel aŭtonoma potenco”, la “riskon de konfiskado de la ŝtatpotenco” fare de la administra sistemo, kiu estis perceptata kiel “kapabla malhelpi la rektan registaron de la ĝenerala volo”.[Pierre Rosanvallon, [L’État en France de 1789 à nos jours, Seuil, kol. “L’univers historique”, Parizo, 1990.

* Saint-Just, Œuvres complètes, Gallimard, coll. “Folio histoire”, Parizo, 2004.

Fronte al la ekspansio kaŭzita de la napoleona “administra supermonarĥio* naskiĝis projekto de kritiko de la nombro de ŝtat-funkciuloj: la “funkciulismo”. En la jaro 1872 ĝi tute eniris la okan volumon de la Universala Granda Vortaro de la 19-a jarcento* de Pierre Larousse kaj tiam difinas ĝin “sistemo bazita sur la ekzisto de granda nombro da funkciuloj”, “manio de publikaj dungoj”, kiuj konsistigas “socialan plagon”. Ankaŭ tie Larousse ne montriĝas ŝparema. Kiel ĝisosta respublikano li montras la naskiĝon de tiu malbonaĵo en la monarĥio kaj la respondecon pri ĝi de ĝia evoluo al la Imperio: “De 1789 ĝis 1800 en Francujo ekzistis civitanoj, skribas li. Ekde la jaro 1800 ekzistis jam nur funkciuloj kaj administratoj”, el kiuj la unuaj konsistigas veran “armeon de la despotismo”.

* Pierre Legendre, Trésor historique de l’État en France. L’administration classique, Fayard, kol. “Les savoirs”, Parizo, 1992.
* Orig.: Grand Dictionnaire universel du XIXe siècle.
La buĝetvoruloj pike traktataj en “Le Grelot”

Sub la 3-a Respubliko (1875-1940) la plendoj kontraŭ la nombro da funkciuloj alprenis la formon de metaforo de buĝetvoruloj. En la satira gazeto Le Grelot la karikaturisto Alfred Le Petit prezentis ilin en formo de bonapartistoj, de militistoj kaj de pastroj, kiuj priŝtelas la Respublikon.* En la servo de kritiko al la administra sistemo, la publika mallaŭdo de la funkciulismo signifis tiam alvokon al necesa purigado por la bona irado de la respubliko. Nu, en la sama momento, ĉe la alia ekstremo de la politika spektro, la vicgrafo Georges d’Avenel atribuis la respondecon pri la funkciulismo al ĝuste tiu reĝimo. Li skribis en La Revue des deux mondes: “Diri, ke la socio ŝuldas la senpagan bazlernejon al ĉiuj intelektaj niveloj estas paradokso sama, se ne pli granda, ol tiu kiun konsistigas la diro, ke ĝi ŝuldas senpagan manĝon al ĉiuj stomakoj.” Per tio li volas diri, ke multigo de la ŝtataj laboruloj atestas pri la nekapablo de la respubliko plenumi siajn promesojn de “malmultekosta” regado* kaj samtempe dubindigas la perimetron de la publika interveno.

* Ekzemple: Le Grelot, Parizo, 25-an de januaro 1880.
* Georges d’Avenel, “L’extension du fonctionnarisme depuis 1870”, La Revue des deux mondes, vol. 86, Parizo, marto-aprilo 1888.

Spite al tia unuanimeco nenia politiko por redukti la nombron de publikaj laboruloj fariĝis antaŭ la fino de la unua mondmilito. En la printempo de 1920, post kvar jaroj da konflikto kaj da senegala etendo de la ŝtataj taskoj, la financministro anoncis al la parlamento, ke “la financproblemo en sia tuteco” postulas “energian redukton de la elspezoj” kaj la forigon de “ĉia senutila servo”.* Dum la tempo inter la du mondmilitoj oni faris multespecajn politikojn en tiu senco, sen ke la kvanto de laboruloj en la publika servo retrovis sian nivelon de 1913. Antaŭ ĉio la alveno de la Viŝio-reĝimo kaŭzis novan akceliĝon en la pliiĝo de la taskoj de la ŝtataj servoj — de la ŝtatigo de la urbaj policoj ĝis la starigo de la ministrejo pri industria produktado — kaj de la nombro de la publikaj laboruloj.

* Sesio de la 29-a de marto 1920, “Débats parlementaires”, Journal officiel, 30-an de marto 1920.

Tuj post la liberiĝo la publika mallaŭdado de la nombro de funkciuloj ree vekis tre larĝan konsenton, de la komunistoj ĝis la nostalgiuloj de la Viŝi-reĝimo. La unuaj vidis en la malgrandigoj manieron daŭrigi la purigadon per aliaj rimedoj. En decembro de 1947, kiam la komunistaj ministroj estis jam sep monatojn antaŭe ekskluditaj, Jacques Duclos daŭre subtenis la registaran politikon de reduktado de la nombro de funkciuloj. Dum debato en la nacia asembleo la komunista gvidanto postulas eĉ “ion impresan” en tiu senco.* Fakte, almenaŭ ĝis 1948, la politikoj pri ekonomio devis tuŝi antaŭ ĉio la funkciulojn rekrutitajn en la “parazitaj organismoj naskitaj post Viŝio”* kaj ne la personarojn ekskluditajn de la [viŝi-registara] Franca Ŝtato kaj poste reenprenitajn.*

* Unua sesio de la 19-a de decembro 1947, “Débats parlementaires”, Journal officiel, 20-an de decembro 1947.
* Sesio de la 15-a de februaro 1946. “Débats de l’Assemblée nationale constituante”, Journal officiel, 16-an de februaro 1946.
* Cirkulero n-ro 1/1 B/4 de la 4-a de januaro 1947, Journal officiel, 7-an de januaro 1947.

La nostalgiuloj de la pétain-ismo siavice ankaŭ mallaŭdis la multiĝon de la publikaj funkciuloj post la Liberiĝo kaj per tio celis la ŝtatigitajn entreprenojn kaj la starigon de la sistemon de socia sekureco. En la jaro 1949, en la kolonoj de ekstremdekstra revuo, kun kiu li regule laboris, Pierre-Étienne Flandin, efemera prezidinto de la konsilantaro en 1934, poste ministro de la Viŝi-reĝimo, tiel asertas, ke la nombro de funkciuloj, la “reĝoj de la sistemo”, “senĉese kreskis”. “Tiu monstra evoluo estas la manifestiĝo de la malsana procezo, kiu invadas la francan ekonomian sistemon kaj kies nombro povas esti nur la mortiĝado de la maŝino invadita de rusto”, li skribis.*

* Pierre-Étienne Flandin, Le problème financier français, Écrits de Paris, n-ro 51, januaro 1949.
Disponoj “iom brutalaj kaj simplismaj”

La interkonsento, kiu regis tuj post la dua mondmilito, tiel sekvigis konsiderindajn reduktojn de la nombro de funkciuloj. La aplikado de la disponoj postulataj de la “hakilaj” komisionoj, poste de la “gilotino”, por forigi almenaŭ 150.000 postenojn inter 1946 aj 1949, kondukis al realaj reduktoj de inter iom pli ol 63.000 (laŭ la ministrejo pri financoj) kaj iomete malpli ol 140.000 (laŭ la Nacia instituto pri statistiko kaj ekonomiaj studoj). La sekvoj ne estis etaj. La direktoro de la buĝeto, arda adepto de la ŝparpolitiko, mem konstatis, ke tiuj disponoj “iom brutalaj kaj simplismaj” damaĝis la bonan funkciadon de la administraj servoj.* Por vere redukti la nombron de ŝtatfunkciuloj kaj ŝpari, la observantoj tiam interkonsentis pri la neceso de “elekto inter la taskoj, kiujn la ŝtato volas plenumi”.*

* Noto n-ro 11305 de la buĝet-direktoro por la ministro koncerne la forigon de dungoj, Parizo, 28-an de oktobro 1949, Centro de la ekonomiaj kaj financaj arĥivoj.
* Gabriel Ardant, “Problèmes financiers contemporains, Hatier, Parizo, 1949.

Pli lastatempe, inter 2007 kaj 2012, la politiko de neanstataŭigo de unu pensiiĝinto el du sekvigis kompareblajn efikojn. Antaŭ sia elekto s-ro Nicolas Sarkozy promesis forigi ĝis milionon da postenoj, argumentante ke tiel la ŝtato estos pli efika kaj malpli kosta. Laŭ la jarraportoj pri la stato de la publika funkcio fine 94.000 postenoj, ekvivalentaj al plentempaj, malaperis (kaj ne 150.000, kiel liaj subtenantoj emas aserti). Nu, la bilanco farita de la grandaj ŝtataj inspektejoj montras, ke tiu politiko malpli ebligis ŝpari ol ĝi malorganizis la servojn. “Ĉe konstantaj taskoj ne atendeblas signifohavaj ŝparoj nur en la ŝtata funkciado”, konkludas ili en 2012.*

* “Bilanco de la RGPP [ĝenerala reviziado de la politiko de publikaj servoj] kaj kondiĉoj por sukcesi novan politikon de ŝtatreformo”, raporto de la ĝenerala inspektejo de financoj kaj de la ĝenerala inspektejo de sociaj aferoj, La Documentation française, Parizo, septembro 2012.

Dum la promesoj redukti la nombron de funkciulaj postenoj multiĝis, la buĝeta efikeco de la faritaj disponoj en la 1990-aj kaj 2000-aj jaroj tute ne elstaras. Tamen, en la parlamenta kaj registaraj retorikoj ĉio okazas kvazaŭ la argumento de “tro da funkciuloj” estus komplete senrilata kun la demando de la perimetro de la publikaj servoj. La kritikantoj de la funkciulismo de la 21-a jarcento, kiuj paradokse atestas pri la legitimeco akirita de la evoluo de la ŝtato, sisteme minimumigas la pure politikajn konsekvencojn de la ŝparadoj, kiujn ili proponas.

Émilien RUIZ.

Entuziasmo

“Privatigo de publikaj societoj kontribuas al reduktado de la publika ŝuldo kaj de la subvencioj, de aliaj transigoj kaj de ŝtataj garantioj. Ĝi ebligas plibonigi la efikecon de la societoj kaj, pli ĝenerale, la konkurenckapablon de la tuta ekonomio kaj samtempe altiri rektajn eksterlandajn investojn.”

(Eŭropa Komisiono, Bruselo, la 30-an de oktobro 2012)

Duboj

“Kiam la partnerecoj inter publikaj kaj privataj organizaĵoj (PPP) kondukas al transformado de publikaj pruntaĵoj al privataj pruntaĵoj, la kostoj de financado tendencas altiĝi. La esenca punkto estas do determini, ĉu la PPP generas gajnojn en efikeco, kiuj kompensas tiun altiĝon de la kostoj de financado. [...] La plej multaj defendantoj de la PPP apogas sin sur la ideo, laŭ kiu la privata sektoro estas pli efika. Kvankam la scienca literaturo abundas por subteni tiun ideon, la teorio restas ambigua kaj la empiriaj pruvoj mankhavaj. [...] Oni do ne povas konkludi, ke la PPP estas pli efikaj ol la publikaj investoj aŭ la servoj ŝtate gvidataj.”

(Internacia Mon-Fonduso [IMF], Vaŝingtono, DG, 12-an de marto 2004)

Pedagogio

“La registaro devas ankoraŭ konvinki la francojn pri la privatigoj”, la 20-an de marto 2018 bedaŭris la gazeto Les Échos, proprieto de s-ro Bernard Arnault, la kvara plej riĉa homo en la mondo.

Dum la registaro de s-ro Édouard Philippe pretigas sin por rekomenci la vendadon de publikaj entreprenoj, enketo mendita de la ekonomia ĵurnalo konstatis, ke “la francoj restas tre favoraj (je 65 elcentoj) al la partopreno de la ŝtato en la entreprenoj”, sento “komuna al la tuta politika spektro, de la elektantoj por Jean-Luc Mélenchon (75-elcente) ĝis tiuj por Emmanuel Macron (71-elcente), kaj eĉ inter tiuj, pli liberalaj, de François Fillon (58-elcente).

De kie venas tiu “franca aparteco”? El “manko de klarigoj”, kompreneble! “Ne okazis publika debato pri tiu temo dum la elektokampanjo, tiel ke mankas klarigaj elementoj por kompreni tion, kion Emmanuel Macron volas fari”, opinias s-ro Bruno Jeanbart, direktoro de la enket-instituto taskita pri la enketo. Ni vetu, ke la komunikiloj scios kuraci tiun deficiton de pedagogio. Eble eĉ tiuj de s-ro Arnault.

Falĉileto kaj turbano

El: Leteroj al la redaktejo, LMD 2018-05, p. 2

En Irako la ŝijaisma religia movado de la imamo Moqtada Al-Sadr alianciĝis kun la Iraka Komunista Partio vide al la parlament-elektoj de tiu ĉi majo. Miriga asociiĝo, analizas la libana franclingva ĵurnalo L‘Orient — Le Jour de la 16-a de aprilo: “Ĉar laika, la Iraka Komunista Partio estas plej malproksima de la konfesiaj konfliktoj kiuj dividas la irakan socion ekde la usona interveno en la jaro 2003. Kial do alianciĝi kun la sadr-istoj, kiuj en la pasinteco multfoje montris sian guston por interreligiaj disputoj.

La geedziĝo inter turbano kaj falĉileto estas malpli kontraŭnatura ol ĝi ŝajnas. Moqtada Al-Sadr estas hodiaŭ la plej naciista el ĉiuj ŝijaistaj milicoĉefoj en Irako, ĝisosta kontraŭanto al la usonaj kaj iranaj enmiksiĝoj. Per sia alianciĝo kun movado, kiu transiras la konfesiajn dividojn li celas emfazi la irakan nacion. Jen bona vojo por la elektoj, vide al la popolaj manifestacioj kiuj, ekde 2015, postulas la finon de la konfesia sistemo kaj de la korupto.

Ĉu la ideoj sufiĉas por ŝanĝi la mondon?

Kio la kulturbatalo ne estas

Dum la 1980-aj kaj 90-aj jaroj la ideo, ke ekzistas nenia solvo por anstataŭigi la merkat-demokratiojn, sekvigis ian fatalismon. Male, refortiĝo de la kontestada movado, observebla jam dum du jardekoj, emfazas la ideologiajn alfrontiĝojn. Tiom, ke ĝi kelkfoje atribuas al la batalo de la ideoj rolon kaj povon, kiujn ĝi ne posedas.

S-ino Najat Valland-Belkacem, post multaj aliaj, ripetas en artikolo aperinta en januaro de 2018: La Socialista Partio (PS) perdis la “kulturan batalon“ — tiu esprimo aperas trifoje.* Kiam s-ro François Hollande gajnis la prezidant-elekton de 2012, la PS havis tamen ĉiujn levilojn de la potenco: la prezidantecon, la registaron, la nacian asembleon kaj ankaŭ la senaton kaj dudek unu regionojn el dudek du. Ŝajnis, ke nenio povus malebligi la realigon de la maldekstra politiko, kiun s-ino Vallaud-Belkacem, en la registaro dum la tuta daŭro de la kvinjara prezidant-mandato, retrorigarde diras esti volinta. Sed la kontraŭaj ventoj ŝajne blovis tro forte. La “kultura batalo”, tiu mistera genio, kiu bridas la ardan volon de la sinsekvaj maldekstraj registaroj, estis perdita.

* Najat Vallaud-Belkacem, “Éloge de l’imperfection en politique ”, Le Nouveau Magazine littéraire, Parizo, januaro 2018.

Ene de la maldekstro — kun ĉiaj tendencoj — nun cirkulas nocioj, kiuj ŝajnas politike trafaj, sed kiuj montriĝas danĝeraj. Unu el ili estas la argumento de la 99 elcentoj.* La movado Occupy Wall Street, apogante sin sur statistikoj disvolvitaj de la ekonomikistoj Emmanuel Saez kaj Thomas Piketty, proponis la ideon ke la homaro estas dividita en du grupoj: la unua, la 1 elcento da plej riĉaj, akaparas la plejparton de la profitoj el la kresko; la alia, la ceteraj 99 elcentoj, suferas ĉiam pli kapturnajn malegalecojn. Tiu argumento montriĝis efika por iom da tempo, ĉar ĝi mobilizis en diversaj landoj. Sed la problemo rapide aperis: tiuj 99 elcentoj konsistas el ekstreme malsamaj elementoj. Tiu kategorio entenas same la loĝantojn de ladurboj de Delhio aŭ de Rio-de-Ĵanejro kiel la prosperajn loĝantojn de Neuilly-sur-Seine aŭ de Manhatano, al kiuj mankas nur iomete da riĉaĵo por ne esti inter la 1 elcento. Malfacilas imagi, ke tiuj loĝantaroj kuniĝas aŭ ke ili iun tagon fariĝos koheran politikan grupon.

* Vd Serge Halimi: La tromplogilo de la 99 elcentoj, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2017.

La argumento de la “kulturbatalo” suferas analogan mison. Ĝi ne estas propradire malĝusta, sed ĝi kondukas al problemeca politika strategio. Oni renkontas ĝin ofte maldekstre, ĉe la PS, ĉe La ne submetita Francujo, sed ankaŭ dekstre, nome ĉe la tendencoj kiuj konsideras sin heredantoj de la “nova dekstro”. Ĝi devenas el tro urĝa legado de Antono Gramŝo* kaj de lia koncepto de hegemonio. La ideo estas simpla: La politiko lastanalize baziĝas sur la kulturo. Por praktiki politikon necesas unue, ke la terminaro kaj la “mondrigardo”, sur kiuj ĝi baziĝas, trudiĝis al la plej granda parto de la loĝantaro. Se la registaroj ne aplikas sian programon, tiam ne ĉar ili ne havas sufiĉe da kuraĝo kaj da ambicio, nek ĉar ili rifuzas defendi la interesojn de tiuj, kiuj elektis ilin, sed ĉar la politika etoso kontraŭstaras ĝian aplikadon. Necesas do modifi la etoson por igi la koncernatan politikon akceptebla.

* Antono Gramŝo, itale: Antonio Gramsci [antónjo Grámŝi] (1891-1937), en 1921 kunfondis kaj kungvidis la italan komunistan partion. Al la materiisma dialektiko li aldonis “filozofion de la praktiko”; lia koncepto pri “kultura hegemonio” kiel rimedo por potencakiro en kapitalisma socio havis aparte gravan eĥon. -vl

En la erao de Facebook kaj de Twitter oni povas kompreni la logon de tiu argumento. Aliĝante al ĝi, oni povas fari politikon komforte instalite en sia hejmo, antaŭ siaj ekrano kaj komputilo. Meti komenton en retejo aŭ skribi koleran tviton, tio fariĝas bonega politikaj agoj. Same kiel publikigi peticiojn aŭ venĝajn tekstojn en la kolumnoj de gazetoj kiuj perdas legantojn, kun la espero, ke tiuj tekstoj cirkulos tra la reto.

Identigi la portantojn de la ŝanĝo

La “KULTURBATALO” bone komprenis sian gravecon. Ĉinujo ekzemple hodiaŭ prenas sian soft power tre serioze. Ĉe tio temas pri koncepto ellaborita de la usona politik-sciencisto Joseph Nye, kiu konsilis plurajn demokratajn registarojn post Jimmy Carter. Laŭ Nye, en la 21-a jarcento la potenco de lando mezuriĝas malpli per sia hard power, do laŭ sia milita potenco, ol per sia kapablo influi sur la monda publika sfero, per tio ke ĝi donas pozitivan bildon pri si mem.

La ĉina registaro tiel organizas la agadon de netizens (kuntiraĵo de net kaj citizens), de la civitanoj kiuj intervenas en Interreto por defendi la interesojn de sia lando.* Kiel proponis la prezidanto Xi Jinping en parolado al la 19-a kongreso de la Ĉina Komunista Partio en oktobro de 2917, necesas “bone rakonti la rakonton de Ĉinujo kaj konstrui ĝian soft power” per disvastigado de “pozitiva energio” tra la reto. Certe, sed jen: malantaŭ la batalionoj da netizens troviĝas unu el la grandaj mondpotencoj. Ĉinujo okupas sian rangon en la internaciaj rilatoj ne pro sia soft power aŭ pro ia ajn “kulturbatalo”, sed pro sia ekonomia potenco, kiun ĝiaj gvidantoj klopodas por transformi en militan potencon.

* Kp Yuan Yang, “China’s Communist Party raises army of nationalist trolls”, Financial Times, Londono, 29-an de decembro 2017.

La esprimo “kulturbatalo” ŝuldas parton de sia sukceso al la hipotezo, laŭ kiu dum la lastaj jardekoj la dekstro trudis ideojn, naskis miksaĵon de ekonomia novliberalismo kaj de morala konservativismo, en kiu ni nun plene troviĝas.

Sed unue, la dekstro ne vere devis gajni la “kulurbatalon”, ĉar ĝiaj bazaj kategorioj, ekzemple la privata proprieto de la produktadrimedoj aŭ la merkatekonomio, ekde la mezo de la 1970-aj jaroj ne plu estis fundamente kontestataj. Eĉ la impreso, ke la tempo post la Majo 68 estis ora epoko por la maldekstro, eĉ ke ĝiaj ideoj estis hegemoniaj, devenas grandparte el retrorigarda iluzio: en Francujo la dekstrularo okupis la potencon seninterrompe dum tiu tuta periodo. La politikoj de alidistribuado kaj de agnosko de la rajtoj de la virinoj, kiujn ĝi koncedis, estis praktikataj malpli pro la rezulto de “batalo de ideoj” ol sub la premo de la orienta bloko kaj de la potencaj sociaj movadoj. financismigon Eĉ ne estas dirita, ke la rasismo, kies rekreskon oni kelkfoje prezentas kiel simptomon de“dekstriĝo” de la aktuala socio, pli graviĝis, kvankam ĝi ŝanĝis sian formon. La franca socio de la 1960-aj kaj 70-aj jaroj estis certe ne malpli rasisma ol la nuna.* Ekde la 1970-aj jaroj la kapitalismo suferis profundajn transformiĝojn: financigon, disfalon de la orienta bloko kaj enigon de tiu regiono en la mondan ekonomion, kapitalisman turniĝon en Ĉinujo, malindustriiĝon, krizon de la laborista movado, novliberalan konstruadon de Eŭropo ... En tiu ĉi kunteksto de krizo kaj de restrukturado de la sistemo la dekstrularo tenis sin preta por uzi la okazojn. Ĝi ne rezignis pri tio kaj ŝovis en la publikan debaton koherajn politikajn kaj ekonomiajn ideojn. Sed la nova novliberala hegemonio povis aperi nur post la strukturaj transformegoj, kiuj objektive malfortigis la fortojn de la progreso. Imagi, ke sufiĉas venki en la “batalo de la ideoj” por ke la sistemo ŝanĝiĝu, signifas elmeti sin al elreviĝoj.

* Kp ekz-e Yvan Gastaut, “La flambée raciste de 1973 en France”, Revue européenne des migrations internationales, vol. 9, n-ro 2, Poitiers, 1993. Vd ankaŭ Benoît Bréville, “Integrado, la granda obsedo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2018.

La argumento de la 99 elcentoj kaj tiu de la “kulturbatalo” apartenas al la sama koncepto de la socia mondo: tiu, kiu konsideras la socion kiel sennuancan enton, kiel fluan spacon, kiun oni povas influi en iu aŭ alia senco per tio ke oni cirkuligas retorikojn. La teorioj de Ernesto Laclau kaj de Chantal Mouffe, kiuj inspiris la movadon Podemos* kaj de La France insoumise estas ekzemploj de tiu koncepto.

* Vd Razmig Keucheyan kaj Renaud Lambert, “Kiel federi la disajn batalojn? Ernesto Laclau, inspiranto de Podemos”, Le Monde diplomatique, septembro 2915.

Proksimuloj de la movado gvidata de s-ro Jean-Luc Mélenchon komence de la jaro kreis televidan ĉenon nomatan Le Média kaj lanĉis lernejon por trejnado. Laŭ ĝiaj animantoj oni celas per tiuj novaj rimedoj fari la “kulturan batalon”, prepari la vojon por aliaj politikoj.* Per tio La France insoumise inspiriĝas — kaj samtempe aktualigas ilin — de socialdemokrataj kaj komunistaj institucioj: la laborista gazeto kaj la lernejo de kadruloj. Tiuj ebligis disvastigi koheran vidon al la mondo inter la membroj kaj en ilia sociala bazo.

* Kp Laure Beaudonnet, “Aude Lancelin, auteure de “La pensée en otage”: “Tout le circuit de l’information est pollué””, 20 Minutes, Parizo, 10-an de januaro 2018.

Tamen mankas esenca elemento: kiuj sociaj klasoj aŭ koalicia de klasoj estos la portantoj de la ŝanĝo? Al kiuj Le Média kaj la trejnad-lernejo unuavice direktiĝas? La komunistoj havis kiel bazon la laboristan klason kaj la aliancanajn klasojn, la kampularon kaj frakciojn dominatajn precipe de la mezaj klasoj. La “socia bloko” koncernata de la laborista gazeto kaj la lernejo de kadruloj estis tiu. Sed en la kazo de La France insoumise? “Mondrigardo” fariĝas politike efika nur se ĝi estas tiu de koalicio de klasoj, kiu kontraŭstaras al aliaj klasoj. Do necesas ankoraŭ imagi la konturojn de estonta socia bloko.

Male al tio, kion certaj interpretistoj igas lin diri, Gramŝo neniam volis fari la “kulturan batalon” la centro de la klasbatalo. Elvokante la evoluon de la siatempa marksismo, li asertas, ke “la plej lastatempa fazo de ĝia evoluo konsistas ĝuste en la postulo de la hegemonia momento kiel esenca elemento de ĝia ŝtatkoncepto kaj en la “valorigo” de la kultura fakto, de la kultura agado, de la neceso de kultura fronto apud la frontoj pure ekonomia kaj politika.”* Kunligi “kulturan fronton” kun la ekzistantaj ekonomia kaj politika frontoj, jen lia granda ideo.

* Kp Antonio Gramsci, Guerre de mouvement et guerre de position, textes choisis et présentés par Razmig Keucheyan, La Fabrique, Parizo, 2012.

Tio neniel signifas antaŭrangecon de la “kultura fronto” antaŭ la aliaj. Nek ke tiu fronto fariĝu la aparta tereno de la aktivuloj, kiuj agas en la sfero de la ideoj. Por Gramŝo la sindikatisto ofte troviĝas en la unua linio ĉe la “kultura fronto”. Per la bataloj, kiujn li organizas, li influas la fortrilatojn kaj tiel igas videbla la eblecon de alia mondo. Tio, kion Gramŝo nomas “kulturo”, senteble diferencas de tio, kion ni kutime komprenas sub tiu termino. La nocio “kultura hegemonio” ne signifas la senĉesan antaŭpreĝadon de intelektuloj aŭ de kontestmovadaj gvidantoj en la dominantaj komunikiloj, sed la kapablon de partio forĝi kaj gvidi larĝan socian blokon vekante la klaskonscion. Ne mankas ekzemploj, nek en lia epoko nek hodiaŭ.

En decembro de 2017 salajruloj de la entrepreno pri purigo Onet en la pariza regiono atingis gravan venkon.* Tiuj subkontraktuloj de la Ŝtata Fervojo (SNCF) taskitaj pri la pureco de la stacidomoj postulis aliĝon al la kolektiva konvencio pri fervoja loka varmovado de la SNCF, la retiron de klaŭzo pri moviĝo, kiu devigis ilin fari longajn veturadojn, altigon de la salajra kromaĵo por manĝo kaj oficialigon de sendokumentaj kolegoj. Fine de kvardek-kvin-taga striko ili ricevis kontentigon pri la esencaj partoj. Komence tia batalo ŝajnis des pli malverŝajna, ke ĝi estis farata de lastatempaj enmigrintoj, en entrepreno de subkontraktado kaj en sektoro, kie la interrompo de la laboro ne havas gravegan efikon al la irado de la socia vivo. Bloki petrolrafinejon signifas bloki la landon. Sed ĉesi purigi marĝenan stacidomon en la departemento Seine-Saint-Denis ...?

* Kp Cécile Manchette, “Onet. Victoire éclatante des grévistes du nettoyage des gares franciliennes” [“Onet. Brila venko de la strikantoj de purigado de la stacidomoj en la departemento Île de France”], Révolution permanente [Daŭrigata revolucio], 15-an de decembro 2017.

Kaj tamen, pro persistemo la strikantoj kaj iliaj sindikataj kolegoj gajnis. La strukturaj transformadoj de la kapitalismo ekde la 1970-aj jaroj ŝanĝis la laboristan klason. Tiu certe ne malaperis; ĝi fariĝis pli diversa sociale, etne kaj space. Fari la “batalon de la ideoj” signifas politikigi tiujn novajn popolajn klasojn, per bataloj analogaj al tiuj faritaj de la salajruloj de Onet. Ilia venko montras, ke tio, kio estas malverŝajna, tamen restas ebla. La “kultura fronto”, kunigita kun la ekonomia kaj la politika frontoj, jen precize estas tio. Ili eble ne scias tion, sed la strikintoj de Onet estas la veraj heredantoj de Gramŝo.

Razmig KEUCHEYAN.

La elpelo de la palestinanoj en 1948, nigra truo en la nacia rakonto

Israelo hantata de la Nakba

En tiu ĉi majo komenciĝas la solenaj memoradoj de la 70-a datreveno de la starigo de la ŝtato Israelo. Por la palestina popolo tio estas okazo por memorigi la katastrofon spertitan en 1948 kaj postuli la rajton de la rifuĝintoj reveni, laŭ la rezolucioj de la Unuiĝinta Naciaro[1]. La manifestaciantoj, kiuj en Gazo, alfrontas la kuglojn de la israelaj soldatoj, apogas tiun postulon de justeco.

“LA MARŜO de la granda reveno“: tiel la palestinaj politikaj organizaĵoj nomas la ĉiujarajn agadojn ekde 2009 inter la 30-a de marto kaj la 15-a de majo. Por la ŝtato Israelo la 14-a de majo signifas la memoron pri tiu tago en 1948, kiam David Ben Gurion deklaris la sendependecon. La palestina socio siavice memorigas sekvatage la Nakba (“katastrofo“ en la araba): la elpelon de la 805.000 palestinanoj, kies posteuloj daŭre atendas la aplikadon de la rezolucio 194, voĉdonita la 11-an de decembro 1948 de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro (UN). Tiu teksto fondas la “rajton reveni“: do reveni en siajn hejmojn aŭ ricevi kompensaĵon. Fine, en tiu dato la registaro de s-ro Donald Trump volas solene malfermi la novan ambasadorejon de Usono en Jerusalemo.

Fine de la unua israela-araba milito centoj da miloj de palestinanoj troviĝis dispelitaj tra la tuta regiono. Historiistoj registras la okazaĵojn, konsciaj ke la versio de la venkinto povas trudiĝi. La tekstoj de Walid Khalidi aŭ de Sami Hadawi estas senambiguaj: ĉu ĝi preferis fuĝi mem por protekti sin aŭ ĉu ĝi estis devigita fuĝi, la palestina popolo estis forpelita el sia tero.* Sed, por ke tiu ĉi versio de la eventoj de 1948 disvastiĝu trans la araba mondo, necesis atendi ĝis la jaro 1987 kaj la aperon de la unuaj verkoj de la israelaj “novaj historiistoj“, inter ili Benny Morris, Tom Segev, Ilan Pappé kaj Avi Shlaïm.* Tiuj esploristoj, apogante sin sur la arĥivoj de sia ŝtato, skuis la pilierojn de la oficiala historio.

* Walid Khalidi, Nakba, 1947-1948, Sindbad-Actes sud — Institut des études palestiennes, Arles, 2012.
* Dominique Vidal kun Sébastien Boussois: Kiel Israelo elpelis la palestinanojn (1947-1949), tradukita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, 364 paĝoj, ISBN 978-2-918300-6-4, libro kiun en recenzo Jorge Camacho nomis “la libro de la jaro“. -vl

La tempa apero de tiuj verkoj ne estas sensignifa. La unua aperis, kiam eksplodis la unua Intifado, preskaŭ jardekon post la enpotenciĝo de la dekstrularo kaj ĉe la komenco de la movado refuznik, en kiu rifuzanto de militservo rifuzis servi en okupataj teritorioj, dum israelaj militistoj demandis sin pri la praktikoj de sia armeo. La pacistoj eniris fazon de malfermiĝo kaj de demandoj pri sia socio, pri sia ŝtato kaj pri sia rilato al la alia. La alveno de Ichak Rabin en la funkcion de ĉefministro en 1992 kaj la komenco de intertraktadoj kun la Organizaĵo por Liberigo de Palestino (OLP), kiuj kondukis al la subskribo de la interkonsentoj de Oslo en septembro de 1993, troviĝis en tiu kadro. Tio estis la epoko, kiam la malvarma milito finiĝis kaj kiam la subteno de multaj arabaj landoj al la kontraŭiraka koalicio dum la Golf-milito de 1991 ĉesigis la principon de tutarabismo, kiu dum longa tempo kontraŭis ĉian intertraktadon kun Israelo.

Vorto nun forigita

DUM LA unua duono de la 1990-aj jaroj la laboraĵoj de la “novaj historiistoj“ vekis realan intereson en parto de la israela socio. Konferencoj, seminarioj, debatoj en la komunikiloj: sen esti akceptataj de ĉiuj, la tezoj en tiuj verkoj estis almenaŭ diskutataj. Aperis projektoj de verkado de israela-palestina historio, same kiel komisionoj celantaj revizii la lernejajn programojn pri historio. Tamen la diskutoj restis limigitaj al la rondoj de intelektuloj. La murdo de Rabin fare de juda ekstremisto en 1995, poste la enpotenciĝo de s-ro Benjamin Netanjahu en 1996 kaj la komenco de la memmortigaj atencoj en israela teritorio tre ĝenis tiun procezon de malfermiĝo, sed ne interrompis ĝin.

La estiĝo de la dua Intifado, fine de septembro 2000, tamen fermis la lastajn spacojn de interŝanĝado kaj de dialogado inter israelanoj kaj palestinanoj pri iliaj historiaj rakontoj. La pacistaj movadoj — la precipaj instigantoj por tiaj rilatoj — kolapsis post la malsukceso, en julio 2000, de la pintkunveno de Camp David; malsukceso, kiun la laboristpartia ĉefministro Ehud Barak, per ŝajnigo maskante sian propran nefleksiĝemon (poste li rekonis, ke li proponis nenion al la palestina gvidanto) atribuis sole al Jasir Arafat. Kvankam la membroj de la cionista maldekstro ne estis la avangardo de la movado, ili sukcesis kunigi larĝajn sektorojn de la israela socio. Kun la deklaroj de s-ro Barak kaj la estiĝo de dua palestina ribelo multe pli mortiga kaj militeca ol la unua, la plej granda parto de ili ĉesigis ĉian pacisman agadon; iliaj organizaĵoj perdis la spiron.

Por la juda socio, tiam ekzistis “jam neniu partnero“, kun kiu fari la pacon. La israelanoj perceptis la duan Intifadon kiel senavertan atakon de la palestinanoj, kiu krome estis stampita de la mobiliziĝo de Hamaso, nova politika forto kun islamisma tendenco, kio fortigis tutmondan angorigan raportadon de la komunikiloj. En 2001 Ariel Ŝaron, gvidanto de la dekstrularo, venkis en la elektoj proponante alian solvon: ĉar la kunekzistado maleblas, la disigo kondukos al paco. Laŭ tiu unuflankeca logiko oni konstruis muron en Cisjordanio inter palestinanoj kaj israelaj koloniantoj, kaj la armeo retiriĝis el Gazo.

La memoro pri la Nakba estis denove profunde enfosita profite al la malnova propagando: laŭ ĝi, la palestinanoj forlasis sian teron por ne vivi kun la judoj; Israelo havas rajton je tiu tero, kiun Dio donis al Abrahamo. Ekde sia enfunkciiĝo Ŝaron forprenigis el la lernejoj la lernolibron pri historio de Ejal Naveh, kiu enkondukis malortodoksan interpreton de 1948. En la universitato oni vigle kontraŭbatalis la laboraĵojn de la “novaj historiistoj“. Hodiaŭ tiu batalo estas la ĉefa agado de Im Tircu, studenta organizaĵo proksima al la ekstrem-dekstra gvidanto kaj aktuala ministro pri edukado Naftali Benet, kies membroj en la lastaj jaroj faris kampanjon kun la nomo “La Nakba estas mensogo“.* La israelanoj rifuzas konsideri sin kiel partoprenantaj en la palestina historio, kaj la institucioj martelas al ili, ke ili estas la heredantoj de emancipaj kaj progresemaj ideoj.

* Vd Charles Enderlin, “Israël à l’heure de l’Inquisition“ [“Israelo en la horo de Inkvizicio], Le Monde diplomatique, marto 2016.

La kreo de Israelo okazis post la plej mortiga milito de la historio, post kiam la idealoj de libereco triumfis kontraŭ la faŝismo. La judoj enkarnigis la ĉefajn viktimojn de la nazia teroro, kaj la fondo de fuĝoŝtato en la Proksim-Oriento devis kompensi tiun tragedion tamen eŭropan. Pro tio defendi Israelon fariĝis samtempe politika kaj civilizacia tasko. La memoro pri la Nakba povas makuli la kompletan senkulpecon, kiun la israela ŝtataparato afiŝas. Akcepti, ke ĉe la starigo de la lando ĝiaj batalantoj ne estis viktimoj, sed ekzekutistoj, ruinigus la “purecon de la armiloj“, pri kiu orgojlas la armeo nomata “de defendo“ de Israelo.

La logiko de separado estigis en la israela juda socio profundan malintereson pri la palestina demando. Dum la parlament-elektoj de marto 2015 nur 9 elcentoj konsideris la atingon de pac-interkonsento kun la palestinanoj prioritato por la venonta registaro.* Ĉar tiu temo por ili fariĝas nevidebla, forta proporcio de israelanoj aliĝas al la plej naciismaj ideoj. En 2001, kiam la perforto de la dua Intifado kulminis, 35 elcentoj da ili esprimis sin favoraj al “transigo“ de la araba loĝantaro ekster Israelon al Cisjordanio aŭ al Jordanio.* En 2015, 58 elcentoj apogis tiun proponon, kaj 59 elcentoj la starigon de rasdisiga reĝimo, kiu privilegias la judojn en kazo de aneksado de Cisjordanio.

* The Times of Israel, Jerusalemo, 25-an de januaro 2015.
* Gideon Levy, “Survey: Most Israeli Jews wouldn’t give Palestinians vote if West Bank was annexed”, Haaretz, Tel-Avivo, 23-an de oktobro 2012.

Sur la ruinoj de la granda pacmovado tamen aperis malgrandaj organizaĵoj, kiuj agadas pri demandoj pli detale celataj. Ekzemple Zochrot, fondita en 2001, celas instrui la Nakba al la israela socio. Ĝi iniciatis la unuan konferencon pri la rajto de la palestinaj rifuĝintoj reveni al Israelo kaj ekde 2013 organizas ĉiujaran filmfestivalon titolitan “De la Nakba ĝis reveno“. Ĝi ankaŭ proponas vizitojn al palestinaj lokoj “forlasitaj“ en 1948. La loĝdomo de ŝejko fariĝis kafejo de la universitato de Tel-Avivo, palestinaj domoj transformitaj en psiĥiatrian centron en Kfar Ŝaul: multaj elementoj de la israela pejzaĝo, kiuj memorigas pri la arabeco de tiu tero. Por la fondintoj de la alternativa esplorcentro Decolonizer (senkoloniigi), Eleonore Merza kaj Eitan Bronstein, la Nakba restas tabuo en Israelo. Praktike, “la diskuto limiĝas ĝenerale al la demando ĉu estas dezirinde aŭ eĉ permesate diskuti pri ĝi“. Tamen ili notas, ke la situacio evoluis, ĉar la vorto havas sufiĉan eĥon por maltrankviligi la politikajn respondeculojn.

La 23-an de marto 2011 la israela parlamento adoptis amendon al la buĝeto, laŭ kiu nenia organizaĵo, kiu memorigas la tagon de la nacia festo kiel funebron rajtas plu ricevi subvencion. Kompreneble tiuj asocioj ankaŭ antaŭe ne ricevis ĝin, sed tio servis por publike mallaŭdegi ilin kaj ke partopreni en tiaj manifestacioj metas vin ekster la socion. Krome, la amendo neas al la araba loĝantaro de Israelo — do al ĉiu kvina loĝanto — la rajton honori sian historion. Cetere, ekde 2009, la arabaj lernejoj oficiale ne havas plu la rajton uzi la terminon “Nakba“ en siaj programoj.

Por la socisciencisto Ronit Lentin, en Israelo ekzistas tri manieroj konsideri la Nakba.* Malplimulto gurdas la fantazion pri Palestino kiel “tero sen popolo por popolo sen tero“. Aliaj parte rekonas la tragedion travivitan de la palestinanoj, sed rifuzas rekoni ian ajn judan respondecon kaj eĉ ripetas la haladzajn argumentojn pri la ligoj inter la araboj kaj la nazioj.* Fine, iuj eksplicite rekonas la elpelon, sed rifuzas la ideon peti pardonon aŭ ili eĉ bedaŭras, ke la transigo ne estis kompleta — kiel la eksa “nova historiisto“ Benny Morris, kiu fine asertas: “Juda ŝtato ne povintus esti kreita sen elradikigi la palestinanojn.“*

* Ronit Lentin, Co-memory and Melancholia. Israelis memorialising the Palestinian Nakba, Manchester University Press, 2010.
* Vd Gilbert Achcar, “Inusable grand mufti de Jérusalem”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2010.
* Haaretz, 9-an de januaro 2004.

La Likud siavice daŭrigas la oficialan version kaj neas ĉian elpelon, kaj sekve ĉian rajton de la palestinanoj pri la tero. La cionista maldekstro rekonas masakrojn kaj elpelojn, sed atribuas la respondecon pri ili al la naciistaj milicoj de la reviziista partio, la Irgun kaj la Lehi.

Por iuj aktivuloj kontraŭ la okupado, la malkovro de la realo de 1948 estis la komenco de pli ĝenerala pridubado de la ŝtato Israelo. Tio klarigas la malemon de multaj samcivitanoj pensi pri tiu periodo. Akcepti la disfalon de la rakonto inokulita ekde la lernejo kondamnas ilin al marĝeniĝo, eĉ al socia mallaŭdo; oni akuzus ilin akcepti la retorikon de la kontraŭulo. Tiel iuj fine enfosas tiujn verojn plej profunde en sin mem por daŭrigi sian normalan vivon.

Laŭ la freŭda teorio* Israelo agas pri la Nakba same kiel traŭmatizita spirito, kiu provas subŝovi tion, kio hantas ĝin. Ia “maltrankviliga strangaĵo”, ĉe la fonto de honto-sento pri la pasintaĵoj, kaŭzas ĝenon, kiu voligas malaperigi ilin. Tiu ĝenanta pasinteco revenas, laŭ Freŭdo, kiam la limoj inter la imago kaj la realo malaperas. La memoro pri la Nakba revenas al la surfaco pere de diversaj agantoj, kiuj detruas la imagajn kreaĵojn por montri la realon, kaj pere de la palestinanoj, kiuj kaptas ĉiajn okazojn por reaperi en la publika spaco.

* Sigmund Freud, L’inquiétante Étrangeté et autres essais, Gallimard, kol. “Folio essais”, Parizo, 1985 (1-a eld.: 1919).

La marŝo de la 30-a de marto kaj tiuj, kiuj sekvis, kun sia peza bilanco de homaj vivoj, estas premsonĝo por la ŝtato Israelo; memorigo pri la fakto, ke kvin milionoj da palestinanoj, la rifuĝintoj kaj iliaj idoj, kiuj vivas en Gazo, en Cisjordanio aŭ en aliaj landoj de la regiono, daŭre alkroĉas sin al sia rajto reveni, aŭ je kompensaĵo pro esti forpelitaj el sia tero kaj el siaj hejmoj. Ili enkarnigas justecon, pri kiu la israelanoj restas plenumdevigaj.

Thomas VESCOVI.

Militaj sukcesoj, geopolitika kaprompilo

Pragmata alianco inter Moskvo kaj Teherano

La 12-an de majo, s-ro Donald Trump anoncos ĉu Usono daŭre subtenas la interkonsenton pri la iranaj nukleaj armiloj. Negativa respondo malfermus vojon al nova krizo kun la Islama Respubliko, kiu tiam povus revigligi sian programon pri uranio-riĉigo. Irano ankaŭ provos plifortigi sian proksimiĝon kun Moskvo, spite al tumulta komuna historio.

LA RUSO-IRANAJ RILATOJ neniam estis trankvila riverego. En la 19-a jarcento kaj ĝis la komenco de la 20-a, la brita kaj rusa imperioj dividis Iranon en zonoj de politika kaj ekonomia influo. La disfalo de la rusa monarĥio en 1917 kaj la alveno al regopozicio de la bolŝevikoj, kiuj formale forĵetis la caran imperiisman heredaĵon, donis al Teherano esperon, ke Moskvo ne plu minacos la sendependon de Persujo*.

* Nomo uzata de la Okcidentanoj, dum la imperiaj regantoj uzis la nomon “Irano” de la 19-a jarcento.

Malgraŭ la subpremo de la irana revolucia movado fare de Reza Ŝaho Pahlavi en la provinco Guilanl, Irano kaj la soveta Rusujo subskribis traktaton metantan la bazojn de la estontaj duflankaj rilatoj, la 26-an de februaro 1921. La sovetaj regantoj ĉiam prezentis tiun dokumenton kiel unu el la unuaj“justaj” kaj “honestaj” interkonsentoj subsksribitaj inter Teherano kaj la grandaj regnoj. Ĉiuj koncesioj kaj interkonsentoj ligantaj Iranon al la cara reĝimo estis nuligitaj. Moskvo eĉ transdonis al la persa registaro, sen ia ajn kompenso, ĉiujn rusajn proprietaĵojn kaj havaĵojn en Irano. Tamen, tiu traktato ankaŭ decidis (art. 5 kaj 6) ke, se la irana teritorio estus uzata de regno minacanta la sekurecon de Soveta Unio, tiu lasta rajtos invadi ĝin cele al sindefendo.

La 25-an de aŭgusto 1941, USSR kaj la Unuiĝinta Reĝlando lanĉis militajn operacojn kontraŭ Irano. La oficiala preteksto de tiu invado estis la rifuzo de Reza Ŝaho Pahlavi ellandigi la germanajn civitanojn. Reale, ambaŭ regnoj timis ke Irano eniros la militon flanke de Germanujo, kaj intencis tiel protekti siajn interesojn: la kuŝejojn de la anglo-irana petrolkompanio (Anglo-Iranian Oil Company) kaj la sekurigon de la “persa koridoro” por transito de la usona militmaterialo al USSR. La 16-an de septembro, la abdiko de Reza Ŝaho Pahlavi favore al sia filo Mohammad Reza enirigis Iranon en la tendaron de la aliancitoj kaj garantiis al ĝi lokon inter la venkontoj de la dua mondmilito.

Post 1945, Teherano konsideras Sovet-Union pli granda minaco ol Okcidento. Plurestanta en la nordo de la lando malgraŭ la fino de la konflikto, la Ruĝa Armeo tiam subtenas la kreadon de la efemera popola registaro de Azerbajĝano kaj de la Respubliko de Mahabad en la irana Kurdujo. Tiu epizodo, unu el la unuaj de la malvarma milito, finiĝas per la foriro de la sovetaj trupoj, interŝanĝe de petrola kontrakto, kiun la irana Parlamento fine elĵetis. Laŭ Josif Stalin, Irano klare estis parto de la soveta influzono. Li ne intencis nur disvastigi en ĝi komunismon, sed ankaŭ avidis la petrol-kampojn de la norda parto de la lando. Por devigi la ŝahon agi laŭ liaj interesoj, Kremlo uzis ĉiujn ilojn je sia dispono, kaj unue la Toudeh, la Partio de la amasoj de Irano — komunista. Ĉi tiu lasta, tre proksima de Moskvo, partoprenis la registaran aliancon starigitan en 1951 de la naciisma ĉefministro Mohammad Mossadegh, kiu kondukis progreseman politikon, markitan interalie per ŝtatigo de la petrol-industrio. Sed tiu registaro estis renversita en 1953 de puĉo instigita de la britaj kaj usonaj sekretaj servoj.

En la postaj jaroj, la ŝaho kondukis subpremo-politikon kontraŭ la komunistaj aktivuloj: senjuĝaj ekzekutoj, elpelo el la armeo kaj el la sekurec-servoj. Estas interese noti, ke la soveta subteno provizita al Toudeh konsistigis samtempe avantaĝon kaj malbenon por tiu partio. Tre dependa de Moskvo, ĝi estis grave kompromitita en la rigardo de la irana popolo kiam la sovetoj provis ĝin uzi, inter 1940 kaj la komenco de la 1950-aj jaroj, por protekti la interesojn de USSR en la irana petrola sektoro. Ĉi tiu strategio metis Toudeh en kontraŭdira pozicio kun la postulo ŝtatigi la hidrokarbonojn, kiun ĝi ĉiam defendis.

La aliĝo de Irano al la pakto de Bagdado, subskribita en 1955 inter la porokcidentaj landoj de la regiono ne malhelpis pliboniĝon de la dulandaj ekonomiaj rilatoj. Dum la 1960-1970-aj jaroj, USSR partoprenis pli ol sesdek gravajn projektojn en Irano kaj fariĝis ankaŭ unu el ties ĉefaj aĉetantoj de natura gaso. Poste, la islama revolucio de 1978-1979 estis plejgrava turniĝo en la soveto-iranaj rilatoj. Sur geopolitika kampo, la fermo de la usonaj aŭskulto-centroj kaj militbazoj sur la irana teritorio estis bona operacio por Moskvo, kiu, ekde la komenco, provis pluteni la dialogon, malgraŭ ke Teherano, pro ideologiaj kialoj, provis limigi la sovetan ĉeeston. En 1982, la rezigno de KGB-oficiro, Vladimir Kouzitchkine, estis grava bato por Toudeh, ĉar la transfuĝinto rivelis la nomojn de sovetaj agentoj inter la membroj de tiu partio. Tio donis al la gvidantoj de la Islama Respubliko pretekston por plifortigi la subpremon kontraŭ la komunistoj, malprave akuzataj prepari puĉon.

Levilo vidalvide al Vaŝingtono

KVANKAM ĝi provizis armilojn al la reĝimo de Saddam Hussein, USSR evitis partianiĝi en la Iran-Iraka konflikto. Kaj, malgraŭ la subpremo suferita de la iranaj komunistaj aktivuloj, ĝi eĉ emis plifortigi la rilatojn kun Irano, kiu suferis pro la milito kaj sia internacia izoleco. Kvankam tre kritika pri la soveta ĉeesto en Afganujo, Teherano tiel povis aliri al la tutmondaj merkatoj, ĉar Moskvo permesis la transiton de varoj tra ĝia teritorio. La disfalo de Sovet-Unio kaj la ekonomia krizo kiu sekvis tamen limigis la konsekvencojn de la plimultaj interkonsentoj subskribitaj kun Irano ĉe la fino de la 1980-aj jaroj.

De 1991 ĝis 2012, la ruso-iranaj rilatoj estis nestabilaj kaj neantaŭvideblaj, periodoj de politika dialogo alternis kun longaj paŭzoj dum kiuj ĉiu akuzis la alian ne respekti la devigojn kaj la antaŭajn traktatojn. Tio aparte okazis dum la landlimo-desegnado ĉe la Kaspia Maro. Por Moskvo la rusaj interesoj havis nur duagradan rolon. Irano estis precipe kroma levilo por ĝia rilatoj kun Usono. Tiel, inter 2006 kaj 2009, kiam tiuj rilatoj estis plej streĉaj, Moskvo kaj Teherano refunkciigis sian kunlaboradon, aparte en la sektoro energio.

Sed tiu akordo ne daŭris, kaj ĝia fino koincidis, kvazaŭ hazarde, kun la “nova starto” (reset) de la ruso-usonaj rilatoj decidita de la administracio de s-ro Barack Obama. Tiu “restarto” parte klarigas la rusan subtenon al la rezolucio 1929 de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), kiu, en 2010, malfermis la vojon al novaj sankcioj kontraŭ Irano por devigi ĝin suspendi sian programon de uranio-riĉigo. Ĝi ankaŭ klarigas la decidon de Moskvo suspendi la liveradon de ter-aeraj misiloj S-300 al la Islama Respubliko kaj la faktan trudon de unuflankaj sankcioj kontraŭ Irano fare de s-ro Dmitri Medvedev, tiama prezidanto de la Rusujo-Federacio.

Ĝis 2012 Rusujo ĉiam opiniis, ke preferindas diplomatia solvo en la dosiero de la irana nuklea armilo, cele preventi aperon de nova konflikta kaj nestabila zono ĉe ties landlimo. Samtempe, ĝia registaro restis malinklina al la akiro de nuklea amilo fare de Teherano, opiniante, ke tio modifus la forto-ekvilibron en la regiono malfavore al ĝi. Laŭ Kremlo, se Irano posedus nuklean armilon, ĝi havus pli agreseman kaj sendependan politikon en Kaŭkazio kaj en centra Azio, kaj povus fariĝi sekvenda ekzemplo rilate al nukleaj armiloj por la reĝimoj de Proksim-Oriento. En tiuj kondiĉoj ĝia pozicio pri la nuklea demando ne povis esti kvalifikita por-irana aŭ por-okcidenta, ĉar ĝi ĉiam serĉis ekvilibro-punkton inter Usono, Eŭropo kaj Israelo unuflanke, kaj la Islama Respubliko aliflanke.

La jaro 2012 tamen markas turniĝon. Rusujo subite decidas transformi siajn rilatojn kun Teherano en pli daŭran partnerecon, kiu ekskludu la neatenditajn ŝanĝojn de la antaŭaj jaroj. Ĝi ambicias fariĝi denove grava aganto en Proksim-Oriento, statuso, kiun ĝi perdis post la disfalo de USSR. Ĝiaj nunaj gvidantoj opinias, ke ilia lando devas diversigi sian politikan kaj ekonomian diplomation, kiun ili taksas tro centrigita sur la Okcidento depost 1991.

Ekde 2012, la rusa registaro do laboris favore al fruktodona dialogo inter Teherano kaj la Okcidento pri la nuklea dosiero. Necesas rememorigi, ke ja la ripetitaj proponoj de la rusa ministro pri eksteraj aferoj, s-ro Sergueï Lavrov, en februaro kaj en junio 2012, malfermis la vojon al la intertraktado, kiu rezultigis en julio 2015 la subskribon de la Plano de Kuna kaj Kompleta Agado (PKKA) (Joint Comprehensive Plan of Action) inter Irano kaj la grupo “P5 + 1” (Ĉinujo, Francujo, Rusujo, Britujo, Usono kaj Germanujo) kaj la partan forigon de la sankcioj.

Por Moskvo, tia interkonsento garantiis la redukton de streĉo-punkto ĉirkaŭ la post-soveta spaco. La iom-post-ioma reintegriĝo de Irano ene de la “internacia komunumo” povis ebligi al Moskvo pli aktive kunlabori kun la islama Respubliko pri la regionaj aferoj (Sirio, Kaspia Maro, Kaŭkazio, centra Azio) sen esti akuzata ligi diskutindajn aliancojn.

Fine, Rusujo esperis, ke la subskribo de la interkonsento pri la nuklea armilo eliminus la sankciojn, kiuj malhelpis ĝiajn ekonomiajn ambiciojn en Irano. Ĝi aparte devis malfermi vojon al la konstruo de ses civilaj nukleaj reaktoroj, al interkonsentoj pri la ekspluatad-teknikaroj de la hidrokarbonoj aŭ al la realigo de armilaj kontraktoj, inter kiuj tiuj koncernantaj la misilojn S-300, fine lilveritajn en 2016. Fakte, dum la ok jaroj, kiuj antaŭis la subskribon de la PKKA, la rusaj entreprenoj ne ricevis substancajn gajnojn en Irano, malgraŭ la retiriĝo de iliaj eŭropaj konkurenculoj.

La rusa milita engaĝiĝo en la siria konflikto fine de 2015 konsistigas nun la ĉefan faktoron, kiu unuigas Rusujon kaj Iranon. Por la iranaj gvidantoj, la milita partopreno de Moskvo en la siriaj aferoj estas la garantiaĵo, kiun ili atendis de jardeko: solida politika kaj militista bazo por la disvolvado de la dulandaj rilatoj. Tamen, ankoraŭ tro fruas por paroli pri emerĝo de vera ruso-irana alianco, en Sirio aŭ aliloke.Ĝis nun, la kunordigo inter ambaŭ landoj sur la siria tereno estis malegala kaj punkta. En la plej multaj okazoj, ĉiu intencas sekvi sian propran strategion, eĉ se la celoj estas samaj.

La rusa diplomatio en Proksim-Oriento restas bazita sur la principo de ekvilibro inter la ŝtatoj de la regiono, dum tiuj pretas trakti kun Moskvo. Ĝis nun, kaj spite al la nuna tempesto, Kremlo tion sukcesis sufiĉe bone, plutenante la kontakton tiom kun Israelo kiom kun Irano, Sauda Arabujo aŭ Turkujo. Formi plenan aliancon kun Teherano estas do por ĝi neatingebla lukso, ĉar tio ruinigus tiun ekvilibro-strategion. Kvankam, en kelkaj kazoj, la rusaj kaj iranaj pozicioj ŝajnas proksimaj, neniu scias ĉu ili ĉiam koincidos. Tiel, la du landoj havas malsamajn vidpunktojn pri la jura statuso de la Kaspia Maro. Krome, Moskvo ŝajnas kapabla akcepti la scenaron de Sirio regata sen s-ro Baŝar Al-Asad, dum Teherano pledas por lia plurestado ĉe la rega posteno.

La internacia kunteksto ja puŝis Rusujon kaj Iranon alproksimiĝi. Sed, se oni konsideras iliajn diferencojn kaj respektivajn zorgaĵojn, la formado de plena alianco povas malutili al iliaj rilatoj kun aliaj landoj. Do la ruso-irana akordo ŝajnas ĉe sia plej alta ebla punkto.

Nikolaï KOŽHANOV

Diserigita politika opozicio

La kongolanda Eklezio kontraŭ Kabila

De la 31-a de decembro 2017, manifestacioj de katolikaj aktivuloj multiĝas en Demokratia Respubliko Kongo. Ili postulas liberajn elektojn antaŭ la fino de 2018. La regantoj respondas perforte: almenaŭ dudeko da mortintoj (malfacilas nombri precize), arbitraj arestoj kaj profanitaj kultejoj.

KVANKAM lia mandato oficiale finiĝis la 19-an de decembro 2016, s-ro Joseph Kabila ankoraŭ prezidas la Demokratian Respublikon Kongo (DRK). Li jam dufoje prokrastis la baloton, spite al la interkonsento de la tago de Sankta Silvestro (la 31-a de decembro), en 2016, inter la registaro kaj la opozicio, kiu planis elektan kalendaron. La 4-an de oktobro 2016, la ŝtatestro pravigis la unuan prokraston ĉar dek milionoj da homoj — ĉefe junaj voĉdonantoj, tiel nomataj “novaj plenkreskuloj” — ne estis enskribitaj sur la listoj. La 7-an de julio 2017, la prezidanto de la Nacia Sendependa Elekta Komisiono (NSEK), s-ro Corneille Nangaa, fidelulo de s-ro Kabila, anoncis novan prokraston, argumentante, ke en pluraj provincoj, aparte en Kasajo, la sekurec-kondiĉoj ne estis sufiĉaj. La opozicio publike mallaŭdas manipuladon, memorigante ke la eksplodo de perforto en tiu regiono okazis sekve de la morto de la tradicia ĉefo Jean-Prince Mpandi, mortigita de la polico la 12-an de aŭgusto 2016.

Iniciate de la Kunordiga Laika Komitato (KLK), la mobilizado por organizado de elektoj disvolviĝas en la ĉefurbo Kinŝaso, sed ankaŭ en la provincoj, kiel ekzemple en Kisangani. Ĉi tiun 21-an de januaro 2018, la demonstraciantoj levas flagrubandojn sur kiuj legeblas: “Ni, laikaj fideluloj, postulas plenan aplikadon de la interkonsento de Sankta Silvestro 2016”, antaŭ ol esti dispelataj de la polico, kiu vundis plurajn membrojn de la paroĥo Sankta Spirito. La saman tagon, manifestacio planita en Lubumbaŝo estis nuligita pro la ĉeesto de multaj armitaj armeanoj, kiu, laŭ la regantoj, necesis por preventi “teroristan” komploton.

Post la mobilizado de asocioj kaj civitanoj organizata tra sociaj retoj dum la jaroj 2016 kaj 2017*, tiu de la katolikoj fariĝis la lasta ago de la kongolandanoj kontraŭ la obstino de la prezidanto pluteni sin kiel ŝtat-reganton. La katolika Eklezio, kiu rolis kiel mediacianto inter la reganta plimulto kaj la opozicio por intertrakti la interkonsenton de Sankta Silvestro, sentis sin trompita de la sinteno de s-ro Kabila. Ĝi transprenas la rolon de opozicio, kiu estis subfosita de internaj disdividoj, senkapigitan pro la morto, en februaro 2017, de sia ĉeffiguro, Etienne Tshisekedi, kaj kies lastaj operacioj “morta urbo” montriĝis malsukcesoj.

* Vd. Sabine Cessou, “Alt-riska transiro en Demokratia Respubliko Kongo”, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2016.
Unue en la konservativa tendaro

LA ROLO de la katolika eklezio, kies fideluloj estas ĉirkaŭ la duono de la landa loĝantaro, klariĝas pro ĝia kapablo enkorpigi tra ĝiaj paroĥoj, ĝiaj bonfaraj asocioj, ĝiaj baz-komunumoj kaj ĝia laikula movado, unu el la lastaj institucioj al kiuj la loĝantaro fidas. La ligiteco al la regantoj de la eksa prezidanto de la Eklezio de Kristo en Kongolando, protestanto-devena, eĉ plifortigas tiun lokon: episkopo Pierre Marini Bodho konsentis sidi en la senato en la prezidanta tendaro, antaŭ ol esti forneita de parto de liaj paroĥanoj. Multaj protestantoj, kimbangistoj* aŭ anoj de la tendenco “Eklezioj de la vekiĝo” partoprenas en la surstrataj manifestacioj iniciatitaj de la katolikoj.

* Eklezio fondita en 1921 de Simon Kimbangu, enprizonigita de la belga kolonianto. Membro de la Ekumena Konsilio de la Eklezioj ĝis 2004, ĝi inkluzivas plurajn milionojn da adeptoj en DRK.

La Nacia Episkopa Konferenco de Kongolando (NEKK) kaj ĝia komisiono ‘Justo kaj paco’ publike mallaŭdas la rabadon de naturaj riĉaĵoj, la maljustajn minejajn kontraktojn, poluon. La episkopo de la episkopejo Kilwa-Kasenga, en Katango, monsinjoro Fulgence Muteba, publike mallaŭdas la kontraŭleĝan komercon de ruĝa ligno en kiu partoprenas membroj de la prezidanta familio. Li metas sian lukton sub la signo de la encikliko Laudato si’ (“Laŭdata estu”)*, en kiu Papo Francisko asertas: “Mistrakti la Teron egalas peki kontraŭ si mem .” La loĝistiko starigita de la NEKK okaze de la nombrado de la baloto de 2011 malkaŝis la amasan fraŭdon, kiu ebligis la reelekton de s-ro Kabila, reganta de 2001. Ĝi tiel atestis pri sendependo, kiu, tra la historio de la lando, ne ĉiam estis tiel elstara.

* Vd. Jean-Michel Dumay, “La papo kontraŭ la “sterko de la diablo””, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2015.

Katolikismo eniris Kongolandon en 1548, kun portugalaj jezuitoj. Poste, la Eklezio konsistigis unu el la subtenkolonoj de la kolonia triunuo, kune kun la belga administracio kaj la ĉarto-kompanioj — privataj kompanioj, kiuj kolektas impostojn kaj posedas minejajn koncesiojn. Okaze de la sendependiĝo, ĝi ludas ĉefe konservativan rolon, ne favoran al Patrice Lumumba, kiu “pekis” helpvokante Moskvon okaze de la Katango-secesio. En 1985, la decido de Johano-Paŭlo la 2-a beatigi Marie-Clementine Anuarite Nengapeta, monahinon martire mortintan en 1964, kaptitan de lumumbistaj simba-ribeluloj, atestas pri la etoso de “malvarma milito”, kiu ankoraŭ ekzistas en parto de la katolika hierarkio en Kongolando.

Poste, iom post iom, la Eklezio baskulas en la opozicion al la ideologio de “aŭtenteco”, tute inventita de marŝalo Joseph Mobutu, prezidanto de la Respubliko de 1965 ĝis 1997. Tiu postulata reveno al la antaŭkoloniismaj radikoj kondukas aparte al la forigo de la kristanaj personaj nomoj el la ŝtataj registroj, komence de la 1970-aj jaroj. Tiam rapide okazas disiĝo inter la ŝtato kaj la katolikoj. Malgraŭ tio, la Eklezio de tio, kion oni tiam nomas Zairo, ne ĉiam estis obeema disĉiplo de Romo: ĝi postulis sian afrikan identecon sine de la universala Eklezio, ellaborante la zairan riton de la dancata meso, agnoskita de Romo en 1988, kaj diskonigante sian mesaĝon danke al la laikaj paroĥestroj “bakambi”.

Dum la diktaturo de Mobutu la fendo pliprofundiĝas. Spronata de la bazaj komunumoj, sentemaj al la teologio de liberiĝo, la hierarkio mem fine disvastigas la aspirojn al pli da libereco kaj socia justeco. Atestas pri tio Chemins de libération (Vojoj de liberiĝo), la libro de la ĉefepiskopo de Kananga, Martin-Léonard Bakole wa Ilunga, eldonita en 1978, tre kritika pri la Mobutu-reĝimo, la rolo de la Eklezio dum la kolonia periodo kaj la ekonomia modelo de la lando*. Alia grava figuro de tiu tendenco, abato José Mpundu, fondinto de la grupo Amos, kiu rekomendas neperforton responde al atencoj kontraŭ la homrajtoj kaj al neado de demokratio. Sed tiu evoluo estas nuancata: origina el la provinco Ekvadoro kaj katoliko (male al s-ro Kabila, kiu estas protestanto), Mobutu estas dum kelka tempo subtenata de la episkopoj de lia regiono*.

* Martin-Léonard Bakole wa Ilunga, Chemins de libération, Éditions de l’archidiocèse, Kananga, 1978
* Ignace Ndongala Maduku, Religion et politique en RD Congo. Marches des chrétiens et paroles des évêques catholiques sur les élections, Karthala, Parizo, 2016.

Finfine, la katolikaj episkopoj ja donas la lastan baton al lia reĝimo, per sia klarig-raporto de la 9-a de marto 1990. Tiu dokumento, kies publikigo aperas kvazaŭ majestatenco, proklamas, ke “la partio ne estas la nacio” kaj postulas, ke “ĉiuj laŭleĝaj rimedoj estu uzataj por eviti ke malplimulto aŭ grupo de civitanoj povus konfiski la regpotencon kaj trudi ĝin al la popolo por sia propra profito”. Unu monaton poste, Mobutu anoncas restarigon de plurpartiismo. La kardinalo de Kinŝaso Laurent Monsengwo prezidas la Suverenan Nacian Konferencon (1990-92), kiu celas kunigi la vivfortojn de la lando kaj organizi demokratigon. La provo trude fermi tiun instancon estigas la marŝon de la kristanoj de la 16-a de februaro 1992, kiu estas sange subpremata. Pro la indigna protesto, la registaro estas devigata remalfermi la konferencon. Kvin jarojn poste, la kruela subpremado, kiu kaŭzas inter dek sep (laŭ la regantoj) kaj kvardek naŭ (laŭ la NRO ‘Kuracistoj sen landlimo’) mortintojn inter la katolikaj aktivuloj, kontribuas al kreado de klimato favora al renverso de la reĝimo.

En la epoko de kadukiĝanta “mobutismo”, jam, la katolika Eklezio ne nur aŭdigas kritikan voĉon, kiu publike mallaŭdas “malutilajn ĉefojn”; ĝi ankaŭ estas la sola institucio ĉeestanta ĉie sur la nacia teritorio, kiu plenumas taskojn forlasitajn de la ŝtato sur la kampoj edukado, sano, kaj eĉ ŝparado, en lando kie la banka sistemo bankrotis.

Sekve de tiu surtera rolo, la NEKK malnodas la krizon estigitan de la rifuzo de s-ro Kabila forlasi la regpostenon. Ĉu la subpremado de la katolikaj manifestacioj anoncas la baldaŭan finon de la prezidanto? La indigno estigita de la profanado de kultejoj kaj arestado de infanaj messervantoj vekis tra la mondo solidarecon de la “internacia firmao” Vatikano] kaj de ties satelitoj. En la imago de la kongolandaj kaj alilokaj kristanoj, la ŝtatestro prenas la rolon de la reĝo Herodo, mortiginto de senpekuloj, kaj de Faraono, malhelpanta la elektitan popolon atingi la promesitan teron de demokratio. Kvankam eble karikaturaj, ĉi tiuj analogecoj, perceptataj de milionoj da homoj kiel realeco, fariĝas inspiraj fortoj kaj “faras” la politikon.

Krucmilito disvolviĝas en D.R. Kongo. Por la aktivuloj, akiri la foriron de s-ro Kabila ne plu estas nur civitana devo, sed ankaŭ religia postulo. En sia parolado de la 2-a de januaro, la kardinalo Monsengwo (nun 78-jara) estis akre kritika: “Estas tempo nun por ke la vero venku la sisteman mensogon, ke la malbonuloj foriru kaj ke regu paco kaj justeco en DRK.” Li ankaŭ forte kritikas tiujn, “kiuj piedpremas la religian liberecon de la popolo, religian liberecon, kiu estas la bazo de ĉiuj liberecoj”, kaj la “barbarecon” de la “pretende kuraĝaj uniforme vestitaj homoj”.

“Rezisto kaj persistemo”

EN LETERO adresita al la kongolanda klerikaro la 5-an de januaro, la argentinano Luis Mariano Montemayor, vatikana ambasadoro proksima al la papo, substrekas “la popularecon de la marŝo de la 31-a de decembro” kaj prognozas, “ke aliaj iniciatoj aperos en la venontaj monatoj”. Li invitas la prelatojn subteni la alvokojn al novaj marŝoj.

Tuj poste, la KLK alvokas “al rezisto kaj al persistemo”. La 8-an de januaro, La Bukavu-ĉefepiskopejo iniciatas preĝĉenon por organizado de libera kaj travidebla elekto. Ĉiuĵaŭde je la 21-a horo, tra la tuta lando, la paroĥestroj sonorigas la sonorilojn por postuli respekton de la interkonsento de Sankta Silvestro. La bazo de la protestado senĉese plilarĝiĝas. Dum la marŝo de la 31-a de decembro 2017, al la kristanoj aliĝis manifestaciantoj el aliaj religioj. Poste, tre konataj famuloj el tiuj rondoj publike engaĝiĝis, kiel ekzemple s-ro Simon Kimbangu Kiangani, nepo de la profeto fondinto de la kimbangista eklezio, kiu alvokas siajn samreligianojn marŝmanifestacii kun palmobranĉoj la 21-an de januaro. Kaj la ĉefo de la islama komunumo, ŝejko Ali Mwinyi M’Kuu, petas la regantojn respekti siajn promesojn kaj la Konstitucion.

La kongolanda eklezio, la plej prestiĝa sur la kontinento, tamen ne estas la sola en Afriko, kiu plenumas gravan politikan rolon. En Ruando, la spirita kaj surtera graveco de la katolika Eklezio estis konsiderinda antaŭ la genocido de la tucioj de 1994, kiun ĝi ne malhelpis pro la koluzio de la hierarkio kun la reĝimo de la prezidantoj Grégoire Kayibanda kaj Juvénal Habyarimana, heroldoj de la hutua superecisma ideologio. Atestis pri tio la aparteno ĝis 1990 de la ĉefepiskopo de Kigalo, monsinjoro Vincent Nsengiyumva, al la centra komitato de la unusola partio, kaj la partopreno de kelkaj pastroj en la amasmurdoj. En Burundo, la elpelo de misiistoj kaj persekutado de la ekleziaj komunumoj Imana sahwanya, kritikaj pri la diskriminacio kontraŭ la hutua plimulto fare de la reĝimo regata de tucioj, kreis kuntekston favoran al akceptado de la puĉo de majoro Pierre Buyoya, en 1987.

Tra la tuta kontinento, la katolika Eklezio kontribuis al emerĝo de la naciaj konferencoj, kiuj anoncis la finon de la unusolaj partioj. La unua konferenco, prezidata de monsinjoro Isidore de Souza, okazis en Benino en 1990. Poste, ilia rolo daŭris, en DRK, sed ankaŭ Burundo, kie, en septembro 2017, la episkopa konferenco alvokis la registaron restarigi dialogon kun la opozicio en ekzilo. En Burkina Faso, la kardinalo Philippe Ouedraogo alvokis en 2014 al la obeo al la konstitucio, kiu malpermesis al s-ro Blaise Compaoré, reganta de dudek sep jaroj, kandidati por nova mandato-periodo. En Senegalo, la kardinalo Théodore Adrien Sarr engaĝiĝis en la batalo por paco en Kazamanco, dum en Niĝerio en 2016, la kardinalo Anthony Olubunmi Okogie parolis pri la “malsato pri pano kaj bona regado” de la popolo. Tridek jarojn antaŭe, la dominikana Frato Albert Nolan estis je la origino, kun protestantaj pastoroj, de la “dokumento Kairos”, potenca teologia ilo por la lukto kontraŭ apartismo publikigita en 1985. Ĝi proklamis, same kiel faras nun la kongolandaj katolikoj, la profetan rolon de la evangelia mesaĝo kontraŭ la ekscesoj de Cezaro.

La potenco-elprovo, en kiun eniris la kongolanda katolika Eklezio fariĝas kontinenta simbolo. La 23-an de februaro 2018, du tagojn antaŭ la tria marŝo, la episkopoj de Madagaskaro, Burkina Faso kaj Niĝero esprimis sian solidarecon kun la NEKK.

François MISSER

Kiam dungitoj aŭdacas denunci korupton

De Johanesburgo ĝis Kinŝaso, la averto-lanĉantoj kerne de la batalo

En Afriko kreskanta nombro da averto-lanĉantoj diskrete kondukas danĝeran batalon por denunci korupton kaj kontraŭleĝajn praktikojn. En la landoj, kie la aliaj demokratiaj esprim-manieroj (honestaj elektoj, gazetarlibereco) estas nefunkciantaj aŭ pervertitaj, malkaŝi la turpojn de la regantoj fariĝas lasta ago de rezisto.

EN JOHANESBURGO, en februaro 2018, kelkajn tagojn antaŭ la anonco de la demisio de la sudafrika prezidanto Jacob Zuma, la tuta gazetaro sin demandas pri la sorto, kiun la Afrika Nacia Kongreso (ANK) preparas al sia ĉefo, implikita en la plej granda korupto-skandalo depost la fino de la apartismo-reĝimo*. Kerne de tiu politiko-financa tertremo troviĝas la intimaj rilatoj de la prezidanto kaj lia filo kun la klano Gupta, hind-origina familio, kiu, en apenaŭ du jardekoj, altigis sin ĝis la regado de ekonomia imperio en Sudafriko. La falo de s-ro Zuma fariĝis neevitebla en junio 2017, post la rivelo de miloj da konfidencaj dokumentoj pruvantaj, ke tiuj entreprenistoj povis, kontraŭ monfavoroj, interveni ĉe la plej alta nivelo, inkluzive pri nomumo de ministroj.

* Vd. Sabine Cessou, “ANC, origino de ŝtat-partio” , Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2018.

S-inoj Bianca Goodson kaj Mosilo Mothepu sidas en laŭmoda restoracio de la sudafrika ĉefurbo. Respektive 32- kaj 39-jaraj, ili apartenas al tiuj mezaj klasoj (rasmiksitaj), kiuj kredis je la valoro kaj la promesoj de la ekonomio kaj de la demokratia transformiĝo de ilia lando. Ili ambaŭ havis antaŭ si belan estontecon. Brilaj studoj en Johanesburgo, rapida profesia altiĝo: ili estas en 2014 en la direktoraro de du filioj (Trillian Management Consulting kaj Trillian Financial Advisory) de la grupo Trillian Capital, grava konsilo-kompanio posedata de s-ro Salim Essa, proksimulo de la Gupta-klano.

Sed, dum ili ankoraŭ ne konas unu la alian, ili malkovras, ke iliaj respektivaj entreprenoj partoprenas en vasta reto de influkomerco liganta anojn de la Gupta-familio al unuarangaj politikistoj kaj gvidantoj de grandaj publikaj entreprenoj, kiel la giganta elektroentrepreno Eskom: kontraŭleĝaj akiroj de kompanioj, kontraktoj sen adjudiko, neleĝaj monaj transigoj, nepotismo por atribuo de ŝlosilaj postenoj... “Mi tre rapide kaj plurfoje avertis miajn ĉefojn, interne, rakontas s-ino Goodson. Sed, fronte al ilia silento kaj eĉ ilia insisto ke mi forgesu tion, mi decidis agi.” Je printempo 2016, ambaŭ virinoj demisias kaj decidas publike denunci kelkajn el la malhonestaĵojn, kiujn ili malkovris.

Tuj akuzitaj pri misfamigo, minacataj, ili tiam devas alfronti la premojn de sia hierarkio, kunigi la akuzajn dokumentojn, dungi advokatojn kaj pagi justicokostojn, foje suferi riproĉojn de siaj proksimuloj. Ili ankaŭ devas lerni mastrumi la ĥaosajn rilatojn kun la gazetaro, kaj akcepti, ke iliaj nomoj kaj vizaĝoj estas asociitaj al la koncernaj aferoj. Kaj tio sen certeco, ke la praveco de iliaj akuzoj estos iam agnoskata de la justico... Aŭtune 2016, la mediaciistino de la Respubliko, s-ino Thuli Madonsela, ricevas parton de la dosiero. Spite al fortaj premoj venantaj el la plej alta nivelo de la ŝtato, ŝi publikigas severan raporton nomata “State of capture” (Ŝtato de kaperado). La amasinformiloj de tiam uzas la esprimon por indiki devojigon de publikaj misioj kaj mono profite al privataj interesoj.

Cititaj kiel ekzemploj en multaj artikoloj de la nacia kaj internacia gazetaro, s-inoj Goodson kaj Mothepu estas gratulitaj pro sia “kuraĝo” kaj “civitana engaĝiĝo”. Sed ilia ago havas prezon. “La tuta profesia kaj persona vivo estas detruita, rakontas s-ino Mothepu. Necesas firme pluteni, kaj tio ne estas facila. Eĉ se mi nur diris la veron, kiel retrovi respondecan postenon en granda entrepreno?” Post preskaŭ du jaroj sen laboro nek enspezo, la du virinoj havas necertan voĉon kiam ili elvokas la etapojn de sia longa batalo. “La plej malfacila estas vidi malaperi ĉion tion, al kio mi fidis: justeco kaj honesteco, aŭ, almenaŭ, la zorgo pri honesteco kaj travideblo en la negoco”, diras s-ino Goodson. En oktobro 2017, dum la “Gupta Leaks*” disgrejnigas siajn rivelojn tra la amasinformiloj, s-ino Mothepu konsentas atesti antaŭ la Parlamento. Estas krepusko por s-ro Zuma.

* Vd. www.gupta-leaks.com

Kvankam kuraĝaj kaj ekzemplaj, la agadoj iniciatitaj de la du sudafrikaj virinoj ne povintus sukcesi sen la subteno de la platformo por protekto de averto-lanĉantoj en Afriko — PPALAF, (en la franca: PPLAAF), kreita en 2017 en Dakaro, Senegalo, fare de grupo de advokatoj, aktivuloj, ĵurnalistoj kaj jurisdikciaj publikaj funkciuloj el diversaj naciecoj*. Ĝia scienca konsilantaro enhavas aktivulojn el sep landoj de la kontinento, inter kiuj la tunizia eksministro Kamel Jendoubi. Ilia celo estas proponi larĝan paletron de rimedoj por respondi al la bezonoj de la averto-lanĉantoj: kriptado de mesaĝoj, jura subtenado, asisto dum la publika diskonigado, proponoj por plibonigi la leĝajn kadrojn, ktp. La platformo estas financata de diversaj donantoj, inter kiuj la Fondaĵo por egaleco de ŝancoj en Afriko (kreita en 2015 de la maŭritania negocisto Mohamed Ould Bouamatou) kaj la Open Society Initiative for West-Afrika (Osiwa), fondita en 2000 de la usona miliardulo George Soros.

* Vd. https://pplaaf.org
Misfunkcianta jura protektado

EKDE 2016, danke al la laboro de sudafrika esploristino kaj ĵurnalistino, Khadija Sharife, nun direktorino de la PPALAF, la gvidantoj de la platformo ekkontaktas la du averto-lanĉantojn. “Ili rapide komprenis mian situacion kaj ilia ĉeesto je mia flanko estis decidiga, ne nur finance, sed precipe psikologie, asertas s-ino Goodson. Antaŭ la diskonigo de la afero, la konsilistoj de la platformo faris seriozan taksakon de la riskoj kaj gvidis min por elekti advokaton. Cefe, temas pri homoj kun kiuj mi povis paroli kaj kiuj helpis min senti min malpli sola kaj kredi al la graveco kaj la praveco de mia batalo.”

Ekde la printempo 2017, pere de alia sudafrika averto-lanĉanto (kiu postulis anonimecon), la PPLAAF konsistigas valoran datum-bazon de preskaŭ 200 000 retmesaĝoj kaj dokumentoj venantaj el la Gupta-klano. En junio, tiuj elementoj estas kundividitaj de la platformo kun la franca ĵurnalo Le Monde*. Pri ili enketas en Sudafriko la Centro pri esplorĵurnalismo amaBhungane* kaj la reta ĵurnalo Daily Maverick. Je decida momento de ilia batalo, tiuj malkaŝoj kreditigas kaj protektas la laboron komencitan de monatoj de s-inoj Goodson kaj Mothepu.

* Vd. Adrien Barbier, “Les Gupta, la famille indienne qui fait trembler l’Afrique du Sud”, Le Monde, 24-a de julio 2017.
* Ne-registara Organizaĵo sen lukra celo: http://amabhungane.co.za

“La riveloj provizitaj de tiuj du virinoj montras ĝis kiu grado la ekzisto de averto-lanĉantoj estas esenca por la konstruo kaj la defendo de juro-ŝtato kaj demokratio”, komentas la franca advokato William Bourdon, prezidanto-fondinto de la organizaĵo Sherpa kaj kunfondinto de la PPALAF. En februaro 2018 la juristo iris al Johanesburgo por subteni la du sudafrikaninojn. “La ideo de tiu platformo naskiĝis el bataloj tiaj, kiaj ilia. Sed la engaĝiĝo de tiuj gvatistoj de la demokratio ne sufiĉas se ĝi ne estas helpata, protektata kaj do ankaŭ kuraĝigita, li klarigas. Tio estas nia celo: detekti kaj konkrete helpi afrikanojn, kie ajn ili estas sur la kontinento, aŭdigi alarmilon. Ĉar en la nuna Afriko, tiuj, kiuj komencas denunci maljustaĵojn kaj postuli travideblecon renkontas tre tre multajn obstaklojn.”

Inter la obstakloj, estas la foresto de leĝoj protektantaj la avert-lanĉantojn. Eĉ en Sudafriko, kie la juro-ŝtato esprimiĝas per institucioj pli solidaj ol aliloke, la batalo estas malmilda. Tiam, kion diri pri la aŭtoritatemaj ŝtatoj? En Niĝerio, ekzemple, s-ro Bourdon kaj lia platformo akompanas de 2017 laboron komencitan sine de la Parlamento por provizi la landon per jura kadro de lukto kontraŭ korupto. Kunlabore kun asocioj kiel la neregistara organizaĵo HEDA Resource Centre, kaj kun ĵurnalistoj kaj advokatoj, la parlamentanoj pristudas leĝprojekton. Ĝin aparte subtenas s-ro Kayode Oladele, prezidanto de la komisiono pri la financaj krimoj de la nacia Asembleo.

En Niĝero, s-ino Falamata Aouami multekoste pagis pro la foresto de tia jura kadro. Hodiaŭ dungito de modesta sandviĉo-vendejo en Niameo, la ĉefurbo, ŝi denuncis la aktivaĵojn de sia eksa dunganto, la Agrokultura Banko de Niĝero (Bagri). En 2013, nur dudek-ok-jara, freŝe diplomita de prestiĝa altlernejo pri komerco de Dakaro, ŝi estis nomumita ĝenerala kontrolistino. Kreita de la ŝtato en 2010 por subteni la kamparan sektoron, la Bagri — kies kapitalo ŝrumpis de 10 ĝis 3,4 miliardoj da afrikaj frankoj (de 15,2 ĝis 5,1 milionoj da eŭroj) ene de tri jaroj — estis ĵus metita sub provizora kuratoreco. Taskita pri interna kontrol-proceduro, s-ino Aouami malkovras nerepagitajn kreditojn, dubindajn kreditoraĵojn kaj kaso-diferencojn. Ŝi rapide renkontas sisteman retenon de informoj, malferman lukton kontraŭ la proceduro, kaj ricevas minacleterojn... En la komenco ŝi ricevas la subtenon de la ĉefa administranto, sed tiu estas rapide anstataŭita. La misio de la juna virino tiam fariĝas koŝmaro. Restante firma, ŝi redaktas raportojn en kiuj ŝi bedaŭras “La malfortecon de la internaj kontrolproceduroj” kaj denuncas“la nerespekton de la rekomendoj” de la banka komisiono kaj de la konto-kontrolistoj. Ŝia hierarkio postulas, ke ŝi rezignu pri siaj esploroj. Sed por ŝi, “Tiu kontrolproceduro estas la sola maniero eviti la bankrotiĝon de la Bagri”. Des pli, ke ŝi nur sekvas la rekomendojn de la ekonomia kaj mona Unio de Okcidenta Afriko (en la franca: Uemoa) pri internaj kontrolproceduroj. Novaj minacoj, insultoj, punoj, laborĉesigo: s-ino Aouami fine estas maldungita en majo 2015. Kaj ŝi estas akuzita pri “falsigo kaj publikigo de informoj, kiuj povas malhelpi la pluan ekspluatadon” de la banko.

Ŝi tiam decidas fari juran proceduron kontraŭ la Bagri. Sen fidinda advokato -“Neniu havis sufiĉe da kuraĝo”-, la eksa kadrulo kondukas sola sian dosieron kaj perdiĝas en la labirinto de perversigita justico: ripetataj prokrastoj, malapero de la dosiero, modifitaj decidoj, juĝisto eksigita de la afero... “Mi nenion bedaŭras, sed lanĉi avertojn en tiaj kondiĉoj estas defio al prudento. Neniu devus perdi sian laboron pro tio, ke li nur laŭetike agas, ŝi diras al ni el Niameo. Neniu instanco de ekstera kontrolo moviĝis por min defendi, nek la banka komisiono, nek la Uemoa, nek eĉ la labor-inspektoroj, kiujn mi alvokis. Tri jarojn post mia maldungo, mi ankoraŭ atendas reagon de la Halcia [Alta aŭtoritato por lukto kontraŭ korupto kaj similaj agoj].”

Anonimuloj kontraŭ la Kabila-klano

EN ALĜERIO, la institucioj kaj la leĝo oficiale protektas la homojn, kiuj denuncas korupton. Jam en 2006 leĝo planas kreadon de Nacia instanco por prevento kaj lukto kontraŭ korupto (en la franca: ONPLC). La artikolo 45 de tiu leĝo igas krimo la timigojn al personoj, kiuj rivelas tiajn faktojn, kaj la nova kodo de punproceduroj (reformita en 2015) eksplicite garantias ilian protektadon. En 2011, Centra Oficejo por subpremo de korupto estas kreita per prezidanta dekreto. Fidante pri tiu jura armilaro, s-ro Noureddine Tounsi, 50-jara, eksa respondeculo de la havena entrepreno de Oran (EPO), publika ento, pensis ke li rajtas averti — unue anonime — la ĝendarmejon kaj la prokuroron de la Respubliko, konstatinte malhonestaĵojn en la administrado de la haveno kie li laboris de dudek kvar jaroj.

Li malkovris “dubindan mekanismon” en la ordo de prizorgo de la ŝipoj fare de la haveno-servoj. Dum ŝipoj de la Alĝeria Interprofesia Ofico de cerealoj, alia publika ento, alvenas unuaj en la rodo, ili estas atendigitaj kaj pasos post ŝipoj de privataj importistoj, tiel pagonte tagajn monpunojn kiuj povas atingi ĝis 20 000 aŭ 30 000 dolarojn. S-ro Tounsi ankaŭ rivelas la korupton de la bonfara servo mastrumata de la sindikatoj de la EPO. La elektitaj vojaĝagentejoj por vendi la Meko-pilgrimadon al la 2 500 dungitoj (kaj eksaj salajruloj) estas elektitaj sen adjudiko, malrespekte al la reguloj de la publikaj kontraktoj. Unue singardema, s-ro Tounsi decidas anonime denunci la faktojn. Kelkaj artikoloj aperas sed nenio ekmoviĝas. Neniu enketo ekestas kaj neniu EPO-respondeculo estas pridemandita.

En 2016, s-ro Tounsi malkovras trian aferon. “La troa guto kiu elverŝigas la akvon”, li komentas. Kelkaj pagendaj servoj de EPO estis, laŭ li, okazo de fakturo-falsigoj kaj de nepravigitaj repagoj, profite aparte al la Entrepreno de vojoj, hidraŭliko kaj konstruo (ETRHB), kompanio posedata de s-ro Ali Haddad, grava alĝeria negocisto, prezidanto de la Forumo de la entreprenistoj.

Ĉi foje, li decidas plendi persone ĉe la ĝendarma Brigadejo de Orano kaj ĉe la prokuroro. “Mi rapide komprenis, ke miaj anonimaj plendoj ebligis al la denuncitoj pli facile sufoki la aferon. Tial mi decidis eliri el anonimeco”, li klarigas. Sed, tuj post kiam enketo malfermiĝis, li suferis reprezaliojn. Timigita, minacata, ekskludita por kelkaj tagoj, kaj rangomalaltigita, li fine estis maldungita el la EPO en septembro 2016, kvankam protekto-peto estis transdonita du monatojn antaŭe de lia advokato al la prokuroro.

La vajco tiam rapide refermiĝas. Iom post sia maldungo, s-ro Tounsi decidas aperi la unuan fojon en filmeto distribuita de Youtube. En aprilo 2017 li estas kondamnita je du monatoj en malliberejo (kun prokrasto) kaj monpuno de 200 000 dinaroj (1 400 eŭroj) pro minacoj kaj insultoj. Sen kaŝi sin, li daŭrigas siajn denuncojn en kelkaj alĝeriaj amasinformiloj: la ĵurnalo Al-Akhbar kaj la esplorretejo Algérie Part. Subtenata de la alĝeria ligo por defendo de la homrajtoj, li kreas komence de 2018 la Nacian Kunordigon de la averto-lanĉantoj. Sed ĉio tio ne malhelpas: fine de aprilo, lia proceso pro kalumnio kaj malkaŝo de entrepren-sekretoj plej verŝajne estos daŭrigata en Orano.

Je proksimume 6000 km sude de Orano, en Demokratia Respubliko Kongo (DRK), neniu leĝo protektas la averto-lanĉantojn. Kiu ja havus la ideon ataki la nepotismon de la prezidanto Joseph Kabila? Kaj tamen, en oktobro 2016, la belga ĵurnalo Le Soir* kreis sensacion en Kinŝaso rivelante korupto-faktojn, kiuj rekte akuzas la prezidantan klanon. Aliaj artikoloj sekvas, liverantaj tion, kion la kongolandaj amasinformiloj fine nomis la “Lumumba Papers”, el la nomo de juna averto-lanĉanto.

* Vd. Xavier Counasse kaj Colette Braeckman, “Corruption au Congo: les preuves qui accablent le régime Kabila”, Le Soir, Bruselo, 29-a de oktobro 2016.

Unu kaj duono jaron post la unuaj malkaŝoj, s-ro Jean-Jacques Lumumba, 32-jara kaj profesie bankisto, ankoraŭ vivas ekzile en Eŭropo. Li ja konscias, ke lia nomo portas apartan simbolan econ. Sed, kvankam li estas la pranepo de Patrice Lumumba, la patro de la sendependo de DRK, murdita en 1961, li tute ne estas politika oponanto. En 2016, ja kiel kadrulo de la Banque Gabonaise et Française Internationale (BGFI), unu el la plej grandaj establoj de Kinŝaso, la junulo decidis eniri rezistadon.

En 2015, sukcesinte nur kelkajn jarojn antaŭe magistro-diplomon pri financo en la katolika universitato de Kongolando, li okupas la ŝlosilan postenon ‘Departementestro de la ŝuldoj’ (riskoj ligitaj al la kreditoj). Jam en decembro 2015 li konstatas fraŭdajn operaciojn sur kelkaj kontoj. Li tuj avertas sian ĝeneralan direktoron, kiu estas unu el adopto-fratoj ... de la prezidanto Kabila. Ricevinte parol-minacojn, li rezignas. Sed en aprilo 2016, li malkovras novajn suspektajn operaciojn, koncernantajn ĉi-foje plurajn dekojn da milionoj da dolaroj, inter la Centra Banko de Kongo, estrata de la familio Kabila, kaj kompanioj — ankaŭ en la manoj de proksimuloj de la reĝimo — kies kontojn mastrumas la BGFI. “Lumumba, ĉu vi amas vian edzinon kaj viajn infanojn?”, demandas lin lia direktoro, minacante lin per pafilo . Ne eblas esti pli klara...

Kelkajn semajnojn poste, avertita de proksimuloj, ke okazas manipulado por lin kondamnigi kaj enprizonigi, la juna kadrulo urĝe forlasas la DRK por iri en Eŭropon, kie li, lia edzino kaj tri gefiloj rekuniĝas. Sed ekzilo ne sufiĉas por protekti lin. Li posedas centon da kompromitaj dokumentoj: kontoraportoj, retmesaĝoj, bankaj ĝiroj... “Mi rapide komprenis, ke kun ĉio, kion mi scias, eĉ en Eŭropo niaj vivoj estas en danĝero. Tial mi oficiale avertis la policon de la urbo kie mi loĝas [patroloj estas nun organizitaj] kaj elektis kontakti la eŭropan gazetaron.” En 2017, sinsekvaj esploroj kondukitaj de la PPALAF kaj diversaj amasinformiloj laŭ la datumoj, kiujn li transdonis, ebligas malkaŝi la praktikojn de la Kabila-klano, kies havaĵo laŭdire estas pluraj centoj da milionoj da dolaroj.

La kongolanda prezidanto, lia edzino, iliaj du filoj kaj ok el liaj gefratoj posedas ne malpli ol 70 kompaniojn divers-sektorajn, kaj pli ol cent dudek ekspluat-permesojn en minejoj de diamanto, oro, kupro kaj kobalto en DRK. Oni ankaŭ ekscias, ke s-ro Kabila mobilizas siajn negocisto-retojn (kaj ankaŭ la publikan monon) por ŝipe venigi el Namibio centojn da sovaĝaj bestoj por enmeti ilin en la gigantajn rezervejojn, kiuj ĉirkaŭiras siajn privatajn restadejojn de Kingakati. Oni malovras, finfine, ke du el liaj proksimuloj malŝparis 25 milionojn da dolaroj por renovigi luksan jaĥton (72 metrojn longan), kiu ankoraŭ atendas klientojn en la golfeto de Kaburbo...

“Neniam tiuj riveloj estus povintaj eliri se mi ne estus elektinta ekzilon kaj trovinta subtenojn ĉi tie, substrekas s-ro Lumumba. En mia lando, kiel en multaj afrikaj ŝtatoj, nur postuli la respekton de la reguloj signifas prizonon, morton aŭ ekzilon. La amasinformiloj, la justico kaj ĉiuj institucioj estas riglitaj kaj ne toleras ekparolon nome de la vero.” Ekde la fino de 2016, li estis helpata de la PPALAF, kiu prizorgis lian juran protekton, analizis la dokumentojn, kiujn li havis, kaj eblegis ilian malkaŝon.

Du jarojn post la forlaso de sia naskiĝlando, s-ro Lumumba opinias ke li havas respondecon “subteni kaj kuraĝigi la milojn da junaj Kongolandanoj, kiuj, kiel li, havas idealon por sia lando”. Li precizigas: “Kaptitaj en la ungegoj de la reĝimo, ili povas lanĉi averton ĉie kie ili estas, en la funkcioj kiujn ili okupas kaj la metioj kiujn ili praktikas. En tia lando, kia la nia, lanĉi avertojn estas la sola kaj lasta maniero ekrezistadi por antaŭeniri al kreado de demokratia juro-ŝtato.”

De pluraj monatoj la PPALAF laboras pri nova dosiero komuna al pluraj avert-lanĉantoj, kiuj kontaktis ĝin. Unu el ili vivis en Ĝibutio. Ekzilita en Britujo de kelkaj semajnoj, s-ro Zoubir Z., 45-jara, ankaŭ okupis respondecan postenon en granda privata kompanio de sia lando. Tute hazarde, li ricevis aliron al konfidencaj dokumentoj pri la vasta projekto de konstruado de la profunda haveno de Banana, en la provinco Centra Kongo (eksa Malalta Kongo), la sola alirejo al la Atlantika Oceano.

Kun jara kapacito taksita je 332 000 konteneroj kaj pli ol 1,3 milionoj da tunoj da varoj, tiu nova havena terminalo kreos laŭdire preskaŭ 2 000 dungojn, sen kalkuli la nerektajn dungojn. La tuta kosto de la projekto estas unu miliardo da dolaroj. Evidente tia operacio altiras avidecon. Laŭ la fontoj de la PPALAF kaj parte publikigitaj en marto 2018*, tiu projekto devus aparte estigi fondon de kunentrepreno inter la DRK kaj la kompanio Dubai Ports World (DP World), la tria tutmonda aganto de la sektoro, kiu havos mision ekspluati la novan havenon.

*Press Release: DRC/Dubai: Newport project tainted by corruption charges”, PPLAAF, 2-a de marto 2018, https://pplaaf.org

Sed, spite al la graveco de la projekto por la kongolanda ekonomio, neniu publika ento estos reprezentata en tiu kompanio. Laŭ la deklaroj de la avert-lanĉantoj, ĝi estos posedata 60% de DP World kaj 40% de privata kongolanda entrepreno indikita en la dokumentoj publikigitaj de la PPALAF per la vortoj “DRK-privatulo”. La demando estas grava ĉar, laŭ propra takso de DP World, la konstruo kaj planata aktivado de la haveno ebligos al tiu enigma “DRK-privatulo” enkasigi 45,3 milionojn da eŭroj dum la sep venontaj jaroj. Laŭ la averto-lanĉantoj, tiu estas “la prezidanto Kabila aŭ membroj de lia proksima ĉirkaŭaĵo”.

Ĉi tiujn rivelojn konfirmas interŝanĝoj, de kiuj la PPLAAF posedas kopiojn, inter la prezidanto de DP World, s-ro Sultan Ahmed Ben Soulayem, kaj s-ro Kabila. La ĉefo de la grupo subkomprenigas, ke la klaŭzo pri la privata ento estas garantio, kiun DP World devas respekti por ke la DRK-registaro konsentu intertrakti. La 24-an de februaro 2018, raporto de la kongolanda ministro-konsilio anoncis, ke tiu interkonsento estas baldaŭ fintraktota. Pro la tujeco de tiu subskribo, ni decidis publikigi tiun novan aferon, kiu montras la metodojn de la prezidanto kaj la lukrajn ardojn de kelkaj kompanioj”, klarigas s-ro Henri Thulliez, membro de la administra konsilio de la PPALAF.

Renkontita en la londona ĉirkaŭurbo, kie li vivas sen oficiala permeso, s-ro Zoubir zorge elektas siajn vortojn. Kvankam la ekzilito plene akceptas la respondecon pri sia ago, timo denun estas parto de lia vivo. En 2015, en DRK, tridek-jara ĵurnalisto, Steve Abongi, estis murdita dum li enketis pri la kontoj de la generalo Gabriel Amisi Kumba, alinomita Tango Four. Alia proksimulo de s-ro Kabila.

Olivier PIOT

La dua armena printempo

Tridek jarojn poste

Post tri semajnoj da manifestacioj pacaj kaj de civila malobeo, juna deputito de la opozicio fariĝis la ĉefministro de Armenujo, la 8-an de majo 2018. Urba loĝantaro, kreema kaj plurlingva, sukcesis faligi rigidan potencon, tipan por la postsovetia spaco, en movado kiu memorigas pli la luktadon por sendependeco ol la “kolorajn revoluciojn”.

KUN kamuflostila T-ĉemizo, ĉapo kun larĝa rando kaj tenduma dorsosako, s-ro Nikol Paŝinian estas sperta marŝisto. Kun sal-pipra barbo, rompita voĉo, tiu duaranga deputito, kiu reprezentas mutan opozicion, montriĝis talenta oratoro, kapabla redoni guston de la politiko al armena junularo, kiu revis jam nur pri ekzilo. Kiam li foriris de Gumri, la 31-an de marto 2018, li kunigis nur dekon da adeptoj en tiu norda urbo, viktima de la tertremo de 1988 kaj de la senindustriigo. Sed lia slogano “Mergir Sergin” (“Rifuzu Serĝon”) plene trafis: s-ro Serĝo Sarkissian, prezidanto de la respubliko jam dum dek jaroj, provas alkroĉi sin je la potenco per konstitucia ĵonglaĵo, kiu faras lin ĉefministro kun fortigitaj prerogativoj. Kelkajn semajnojn kaj 250 kilometrojn poste, kiam la marŝantoj alvenas ĉe la pordoj de Erevanano, ili estis pluraj dekmiloj, kiuj diris al li: “For!”

En lando de iomete malpli ol tri milionoj da loĝantoj oni taksas ke proksimume ĉiu kvina homo partoprenis en tiu rivereto kiu fariĝis rivero kaj poste riverego. La 23-an de aprilo ili estis almenaŭ 150 000 nur en la ĉefurbo, Erevano, kiuj atingis la liberigon de s-ro Paŝinian, mallonge arestita de la polico. “Nikol Paŝinian pravis. Kaj mi, mi trompiĝis” fine koncedis s-ro Sarkissian klinante sin kaj la saman vesperon demisiis, nur ses tagojn post sia enposteniĝo. Tagon antaŭe, malverŝajna renkontiĝo kunigis la du virojn antaŭ la filmiloj kaj malkaŝis la amplekson de la generacia kolizio.

Tiu mobiliziĝo kaj tiu renverso de la historio memorigas la grandajn ekologiistajn kaj naciistajn manifestaciojn de 1987 kaj 1988 en Erevano, kiuj antaŭprezentis la disfalon de Sovetunio. La eta sudkaŭkaza respubliko fine akiris sian suverenecon ekde aŭgusto de 1991, plurajn monatojn antaŭ ol tiu estis koncedita al la aliaj respublikoj de la USSR. Kiel notas la etnologo Levon Abrahamian, kun tridek jaroj da distanco oni retrovas la saman festan, artan dimension, kaj tiu sparko eliris de manpleno da preskaŭ ne konataj intelektuloj kaj aktivuloj. S-ro Paŝinian tiutempe estis nur 13-jara. Kun li, la idoj de la “1988-a generacio” hodiaŭ manifestacias kaj postulas raporton al siaj gepatroj, kiuj batalis por la sendependeco, poste dum la Karabaĥ-milito (1991-19949 por elŝiri el Azerbajĝano tiun malnovan aŭtonoman respublikon plejmulte loĝatan de armenoj.*

* Vd Philippe Descamps, “État de guerre permanent dans le Haut-Karabakh”, Le Monde diplomatique, decembro 2012.

Kvankam ĝi kaŭzis fieron same en Armenujo kiel en la diasporo, tiu milito — venka surloke, sed sen diplomatia solvo — ruinigis la landon kaj metis ĝin en tiklan geopolitikan situacion. Ĝi estis submetita al duobla blokado, turka kaj azera, kaj fariĝis dependa de siaj aliancanoj: Ruslando por sia sekureco kaj Irano por sia provizado, precipe per gaso. La ĉefaj agantoj de la milito fariĝis regantaj, ne nur en la eta memproklamita respubliko, sed ankaŭ en Erevano. Tiel, s-ro Robert Koĉarian, prezidanto de la respubliko Alta-Karabaĥo de 1994 ĝis 1998, fariĝis ĉefministro en 1997 kaj poste prezidanto de la Respubliko Armenujo de 1998 ĝis 2008. Antaŭ ol fariĝi lia posteulo, s-ro Sarkissian estis lia ĉefo de ĉefstabo, poste lia defend-ministro. Ambaŭ naskiĝis en Stepanakert/Ĥankendi, la ĉefurbo de Alta-Karabaĥo, kaj komencis sian politikan karieron en la Komunista Partio, tempe de la USSR. Post forigi el la potenco la homojn de la sendependeco, inter alie la prezidanton Levon Ter-Petrossian, la Karabaĥuloj, la “karabagis”, starigis rigidan politikan sistemon, kiu daŭris dudek jarojn, kaj apogis sin sur tri pilierojn: regadon de la elektoj, kontrolon de la aferoj kaj bonajn rilatojn kun Ruslando.

Sekreta interkonsentoj de oligarĥoj

KONCERNE la elektojn, Armenujo brile ilustras la koncepton de “administraj resursoj”, tiel priskribitan de la venecia komisiono de la Eŭropa Konsilantaro: “La administraj resursoj estas la homajn, financaj, materiaj resursoj, per naturaĵoj kaj aliaj nemateriaj resursoj, pri kiuj disponas la kandidatoj kun finiĝanta mandato kaj la funkciuloj ĉe la elektoj, danke al la kontrolado, kiun ili praktikas al la personaro, la financoj, al la atribuaĵoj en la publika sektoro, al la aliro al la publikaj ekipaĵoj, kiun ili ĝuas, kaj al la prestiĝo aŭ publika videblo, kiun donas al ili la statuso de delegito aŭ de funkciulo.”* Kvankam la regulaj manifestacioj vespere de la rezultoj estis vanaj antaŭ la printempo de 2018, ili tamen ritmis la civitanan vivon jam dum du jardekoj kaj ebligis al s-ro Paŝinian aperi kvazaŭ savonta heroo.

* “Rapport sur l’abus de ressources administratives pendant les processus électoraux” [“Raporto pri misuzo de administraj resursoj dum elektaj procezoj“], Commission européenne pour la démocratie par le droit (commission de Venise) [Eŭropa Komisiono por la demokratio pere de juro (komisiono de Venecio)], Konsilantaro de Eŭropo, Strasburgo, 20-an de decembro 2013.

En la jaro 1998 li estis ĉefredaktisto de la gazeto Oraguir (“Ĵurnalo”). Poste li fariĝis tiu de Hajkakan Jamanak (“La Armena Tempo”), proksima al la opozicio de s-ro Koĉarian. Konscia pri la limoj de sia agado kiel ĵurnalisto, li ekagis en politiko kaj en 2006 fondis la Ajlentrank (“Alternativo”), movadon de la civila socio. Li uzis ĝin kiel saltotabulon por prezenti sin por la parlament-elektoj de majo 2017 en listo proksima de la iama Armena Nacia Movado (ANM), en la potenco inter 1990 kaj 1998). Kiam s-ro Ter-Petrossian kontestis la venkon de s-ro Sarkissian en la prezidant-elekto de 2008, s-ro Paŝinian animis la manifestaciojn en Erevano. Post la deklaro de la urĝostato li pasis en kaŝitecon. Li estis serĉata dum pli ol jaro, kaj poste li mem liveris sin al la justico kaj estis malliberigita ĝis en 2011.

La Respublikana Partio de Armenujo (HHK), membro de la Eŭropa Popola Partio, apogo de la sistemo, postulis ultranaciisman kaj konservativan ideologon, kiun ĝi ĉerpis el la verkoj de la naciista batalanto arekin Nĝeh (1886-1955), apostolo de la “rasa religio (cerakron). La HHK iom post iom akiris la ĉefajn levilojn de la potenco. Neniu direktoro de lernejo aŭ vilaĝestro troviĝis ekster ĝia klientaro de 140 000 membroj. La ĉiuflanka pragmatismo de tiu partio, kiu dominas la parlamenton, perfekte adaptiĝas al la rilatoj de interdependeco teksitaj inter etaj aŭ altaj funkciuloj kaj potencaj aferistoj.

Ekonomie la mandatoj de s-roj Koĉarian kaj Sarkissan estis stampitaj de pli rapidaj privatigoj komencitaj sub la prezidanteco de s-ro Ter-Petrossian. La koncedoj al la rusaj aŭ armenaj privataj interesoj servis kiel invest-politiko kaj kondukis al forvendado de la riĉaĵoj, speciale minejaj, kaj oferis la medion. Kvardeko de oligarĥoj, inter ili pluraj deputitoj, regas la esencon de la industriaj, komercaj kaj bankaj aktivecoj. En 2016 Armenujo okupis la malmulte enviindan 113-an lokon de la korupto-percepta indekso de Transparency International, dum la organizaĵo Freedom House, kiu studas la naciojn en transformiĝo, rangigis ĝin en la kategorion de “duon-solidiĝintaj aŭtoritataj reĝimoj”.* Tiu kaptado de la resursoj sekvigas kreskon de la malegalecoj. Spite al la kresko reakirita dum la lasta jardeko, preskaŭ triono de la loĝantaro vivas ankoraŭ sub la sojlo de malriĉeco dum la kvoto de senlaboreco atingis 18 elcentojn en 2016.*

* Rapport2018 sur les nations en transition, [www.freedomhouse.org].
* Statistika komitato de la respubliko Armenujo, [http://armstatbank.am].

Sekvo: la elirado elsangigis la landon kaj samtempe servis kiel valvo al la politika malkontento. Oni taksas, ke preskaŭ triono de la loĝantaro forlasis la landon. Armenujo havas hodiaŭ minimume 650 000 loĝantojn malpli ol fine de la sovetia epoko.* La transigaj pagoj, senditaj de la elmigrintoj el Ruslando aŭ el la Okcidento, estis preskaŭ 20 elcentoj de la malneta enlanda produkto (MEP) en 2013, kaj ankoraŭ 13 elcentoj en 2016.* Ili servas tre multe al investoj, sed multe al konsumado de importitaj produktoj, pri kiuj la oligarĥoj regas la distribuadon. Tiu demografia malvigliĝo kreskigas ankaŭ la minacon por la sekureco de la lando, dum Azerbajĝano registras 3,5-oble pli da naskoj jare kaj estas dotita de milita buĝeto preskaŭ trioble pli alta.*

* Armenujo havis 3,6 milionojn da registritaj loĝantoj en 1992, kontraŭ 2,9 en 2017, laŭ la oficialaj statistikoj, verŝajne tre optimismaj.
* “Migrant remittance inflows” kaj ĝeneralaj donitaĵoj pri Armenujo, Monda Banko, Vaŝingtono, DC.
* Tiu buĝeto altas je 1 529 milionoj da dolaroj, kontraŭ 444 de Armenujo en 2017. “Military expenditure by country”, Internacia Instituto de Esplorado pri la paco, de Stokholmo (SIPRI), 2018.

La konflikto de Karabaĥo fine metis Armenujon en densan dependecon de Ruslando. La du landoj, strategiaj aliancanoj kadre de la Organizaĵo de la Traktato pri Kolektiva Sekureco (OTKS), havas komunan sistemon de aera defendo. Pro la traktatoj subskribitaj en 1992 kaj poste en 1995, rusaj soldatoj protektas ankaŭ la armenan-turkan landlimon kaj en Gumri disponas pri bazo de 3 000 homoj, kies luado estis daŭrigata ĝis la jaro 2044. Kremlo regas la enŝlimiĝon de la diplomatia procezo, kiu fakte agnoskas la ĝisnunan staton: nek milito nek paco. Kiel centra aganto de la Minska Grupo, fondita en 1992 (kun Usono kaj Francujo), Moskvo konservas premilon armante Erevanon aŭ Bakuon laŭ siaj momentaj intencoj aŭ interesoj. La ĵusa proksimiĝo inter Moskvo kaj Ankaro timigis ĉe la armenoj novajn premojn por redoni la okupatajn azerajn teritoriojn. Armilvendoj al Azerbajĝano estis perceptataj de granda parto de la armena opinio, tradicie rusamika, kiel perfido post la ofensivo ĉe la frontlinio, kiu kostis la vivon al 94 armenaj soldatoj en aprilo de 2016. Sed en oktobro de 2017 la armena registaro anoncis, ke Moskvo donos al ĝi novan krediton de proksimume 100 milionoj da dolaroj por financi la aĉeton de rusaj armiloj je amikeca prezo ...

La strategia dependeco duoblĝas per ekonomia dependeco, ĉar la rusaj interesoj akaparis la ŝlosilajn sektorojn de la armena ekonomio: atomenergia, gasa, elektra, transporta ktp. Ruslando kontribuas je 39,5 elcentoj al la eksterlandaj rektaj investoj en la lando, kaj pluraj armenaj oligarĥoj estas ligitaj kun siaj rusaj kolegoj. Kiam li estis deputito de la opozicio, s-ro Paŝinian ne hezitis kritiki la aliĝon al la Eŭrop-Azia Ekonomia Unio, en 2013, gvidata de Moskvo, en la momento, kiam lia lando, same kiel Ukrainujo, pretiĝis por aliĝi al la orienta partnereco de la Eŭropa Unio.

Kanaligi la energion de la junularo

KIAM LA aprilaj manifestacioj ampleksiĝis, Kremlo elektis prudenton. Kiel fortan signalon, la rusaj gvidantoj kredis pli la raportojn de siaj diplomatoj ol la avertojn de la senditoj de la armena potenco al Moskvo por prezenti la okazantajn eventojn kiel ripetadon de la “koloraj revolucioj”, tiuj strataj movadoj, kiuj en la 2000-aj jaroj kondukis al reĝimoj malamikaj kontraŭ la rusaj interesoj en Ukrainujo, en Kartvelujo kaj en Kirgizujo.

Dum Erevano kaj la precipaj urboj de la lando partoprenis en la movado, la sudo de la lando, pli regata de la HHK, kaj antaŭ ĉio Karabaĥo, ne moviĝis. La gvidantoj de la HHK, ludante per la sentebla kordo kaj gurdante la neceson de nacia kunteniĝo, ne ĉesis anonci proksiman atakon de la azeroj. Sed tiu birdotimigilo efikis pli en la diasporo ol en la armena loĝantaro, dolore spertinta la korupto-skandalojn, kiuj subfosas la defendon. S-ro Paŝinian, konscia pri la graveco de la afero, volis pruvi, ke li mastras tiun dosieron kaj faris sian unuan vojaĝon kiel ĉefministro al Ŝuiĉi / Ŝuĉa, por la datreveno de la konkero de tiu urbo, la 9-an de majo 1992, kiu signifis decidan turniĝon de la milito.

La armena civila socio solidiĝis tra sinsekvaj tavoloj, kaj en ĉiu kontesta moviĝo gajnis da matureco: elektoj de 2008, kontraŭstaro al la urbaj aranĝadoj en Erevano en 2011, al la altigo de la bus-tarifoj en 2013, al la altigo de tiuj de elektro en 2015, ktp. S-ro Paŝinian sciis uzi siaprofite la energion kaj la mobiliziĝon de la junaj studentoj kaj aktivuloj, kaj ilian regadon de la sociaj retoj. La movado de 2018 eĉ ricevis sian muzikgrupon kun la kanzono Kajlum em (“Mi marŝas”), prezentata de la rok-kantisto Hajk Stver, kies paroloj estis verkitaj de s-ro Paŝinian mem.

Li, kiu neniam faris vere ion alian ol ĵurnalismon kaj strat-politikon, tamen devos kunlabori kun parlamento, kiu estas ankoraŭ dominata de la HHK, malmulte urĝata elmeti siajn seĝojn al risko kaj modifi la elekto-leĝon. Li devos ankaŭ intertrakti kun kelkaj el siaj novaj aliancanoj, ekz-e la oligarĥon Gagik Carukian, gvidanto de Prospera Armenujo (konservativa) la dua plej granda partio en la parlamento. Eĉ pli komplekse: li devos starigi disigon de la potencoj, certigi renovigon de la generacioj kaj trovi daŭreman solvon por Karabaĥo.

En la ekstera politiko la realpolitiko jam trudiĝas. Hieraŭ kritika al la aliĝo de lia lando al la Eŭrop-Azia Ekonomia Unio, la eksa deputito de la opozicio vestis sian novan kostumon de ĉefministro por kuniĝi en Soĉio, la 14-an de majo, la ŝtatestrojn de tiu organizaĵo, kiuj plej varme akceptis lin. La konsisto de la nova transira registaro, karakterizata de sia juneco kaj sia sensperteco, eble malcertigas ankaŭ liajn ŝancojn atingi konvinkajn rezultojn. Se li ne volas per reveno al la nemoviĝo de la 1988-a generacio elrevigi tiujn, kiuj portis lin en la potencon, la nova ĉefministro devos tre rapide avanci ĉe tri frontoj: organizado de travideblaj elektoj, batalo kontraŭ la prebendoj kaj starigo de pli ekvilibra partnereco kun Ruslando.

Tigran YEGAVIAN.

Eŭropaj piedmatoj

La petskriboj kaj signoj de korinklino de tri eŭropaj gvidantoj — s-ro Emmanuel Macron, s-ino Angela Merkel kaj s-ro Boris Johnson — kiuj kaĵolis s-ron Donald Trump, servis al nenio: la prezidanto de Usono rebatis per ilia humiligo. Li minacas ilin per komercaj kaj financaj reprezalioj, se ili ne rompas la kontrakton, kiun ĝi mem faris antaŭ tri jaroj kun Irano. Ĉar Usono radikale ŝanĝis sian pozicio pri la temo, ĝiaj aliancanoj devas adaptiĝi. En liaj okuloj Parizo, Londono kaj Berlino ne pezas multe, ĉiukaze multe malpli ol Riado aŭ Tel-Avivo.

“Al homo, kiu kondamnas sin mem, oni ĉiam emas bati por rompi en mil pecojn lian malmulte restantan dignon”, skribis Jean-Paul Sartre en Les Chemins de la liberté [La vojoj al libereco]. Lia observo validas ankaŭ pri ŝtatoj. Ekzemple tiu de la Eŭropa Unio. S-ro Macron proklamas sian rifuzon paroli “kun fusilo ĉe la tempio”, kaj s-ino Merkel bedaŭras, ke Vaŝingtono “eĉ pli malfaciligas la aferojn” en la Proksim-Oriento. Sed nek unu nek la alia ŝajnas preta rebati alie ol per lamentado. Kaj la grandaj eŭropaj entreprenoj komprenis, al kiu ili devas obei, kiam eĉ la sendo de retmesaĝo, kiu pasas tra usona servilo aŭ tra la valuto dolaro en transakcio kun Irano elmetas ilin al ekstremaj punoj (vidu la artikolon de Ibrahim Warde:).

Ekde la diktaĵo de s-ro Trump anonciĝis, Total — antaŭe la Franca Petrol-Kompanio — nuligis siajn projektojn de investo en la Islama Respubliko Irano. La prezidanto Macron tamen en la sama momento provis konservi la interkonsenton kun Teherano. Sed li precizigis: “Mi diras tion tre klare: ni ne sankcios nek kontraŭsankcios usonajn entreprenojn. [...] Kaj ni ne trudos al la [francaj] entreprenoj resti [en Irano]; jen la realo de la vivo de la aferoj. La prezidanto de la Franca Respubliko ne estas la prezidanto-ĝenerala direktoro de Total.”* Tiu, sekve, obeis al la ordonoj de la Blanka Domo.

* Gazetara konferenco, Sofio, 17-an de majo 2018.

Niaj eternaj preĝ-mueliloj konkludis el tiu epizodo, ke necesas pli da Eŭropo.* Sed ju pli tiu ampleksiĝas kaj instituciiĝas, ĝi malpli rezistas al la usonaj ordonoj. En 1980 naŭ membroj de la Eŭropa Ekonomia Komunumo poziciiĝis pri la Proksim-Oriento insistis pri la rajto de naciaj aspiroj de la palestina popolo; la 14-an de majo ĉi-jare, male, kvar ŝtatoj de la Unio (Aŭstrujo, Ĉeĥujo, Hungarujo kaj Rumanujo) estis reprezentataj ĉe la solena malfermo de la usona ambasadejo en Jerusalemo, en la momento, kiam la israelaj armitaj fortoj ekzekutis dekojn da civiluloj en Gazo. Eĉ pli: inter la dudek ok nunaj membroj de la Unio, dek unu invadis Irakon flanke de la usonaj trupoj.

* Tiun kredon la komentisto de France Inter Bernard Guetta gurdas ĉiumatene jam dum dudek jaroj, kia ajn estas la temo de lia kroniko ...

La Eŭropa Unio ne ĉesas akrigi siajn kriteriojn de aliĝo. Ĝi ĉiam forgesas unu, kiun s-ro Trump ĵus memorigis al ĝi: la neceson por siaj aliĝantoj esti sendependaj kaj suverenaj.

Serge HALIMI.

Irano:La trud-ordono de Donald Trump

La 8-an de Majo de tiu ĉi jaro la prezidanto de Usono, konforme al la volo de Israelo kaj de Saud-Arabujo, decidis nei la subskribon de sia lando kaj komenci fortoprovon kun Irano. La eksa novjorka konstruigisto kutimas hazard-vetojn, malestime al la leĝo kaj al la funkciado de siaj komercaj partneroj. Sed ĉi-foje la paco de tuta regiono estas minacata.

La kariero de s-ro Trump estas konstruita sur la principo, ke ĉio estas reintertraktebla. Post finkonstruo de konstruaĵo, la konstruigisto de nemoveblaĵoj alvokis la mizeran kvaliton de la laboraĵoj (aŭ aliajn pretekstojn) por eviti la honoradon de siaj pagkontraktoj. Tiam li trudis novajn kondiĉojn al diversaj metiaj grupoj, ekzemple deklarante al ili: “Mi pagos al vi nur 75 elcentojn de tio, kion ni interkonsentis.” Tion ili povis preni aŭ ne preni. Tiuj, kiuj rifuzis lian proponon, devis treni lin tribunalen kaj tiel riskis multekostajn jurajn procedurojn kun malcerta rezulto fronte al advokatoj same ruzegaj kiel malcedemaj. En sia libro Trump: Think Like a Billionaire (“Pensi kiel miliardulo”), en 2004, li konsilis al siaj legantoj “ĉiam kontesti fakturojn”. Liaj procedoj de malbona paganto estis bone konataj de liverantoj kaj de bankistoj, el kiuj multaj rifuzas intertrakti kun li.*

* Alexandra Berzon, “Donald Trump’s business plan left a trail of unpaid bills”, The Wall Street Journal, Novjorko, 9-an de junio 2016. Vd ankaŭ “Triomphe du style paranoïaque”, Le Monde diplomatique, decembro 2016.

En Think Big and Kick Ass in Business and Life (“Esti ambicia kaj disŝiri en aferoj same kiel en la vivo”, 2007), li diras, ke li ŝatas “dispremi la alian tendaron kaj enkasigi la profitojn”, kaj moki la bankistojn, kiuj perdis la sumojn, kiujn ili pruntis al li. “Estas ilia problemo; ne mia. Mi diris al ili, ke ili devis ne prunti ilin al mi.” La Deutsche Bank, sola granda institucio, kiu daŭre intertraktas kun la entrepreno Trump, faris edifan sperton. En 2008, en la apogeo de la financa krizo, ĝi tribunale persekutis la konstruigiston pro ne pagitaj 40 milionoj da dolaroj. Tiu rebatis. Lia argumento: liaj problemoj de pagipovo ŝuldiĝas al la financa krizo; nu, la Deutsche Bank troviĝis inter la respondeculoj de la krizo ... La banko koncedis al li tempon de kvin jaroj.* La prezidonto tuj komprenis, ke la minaco uzi tribunalon povis efiki malinstige. Oni taksas, ke li estis implikita, kiel pledanto aŭ kiel akuzato, en pli ol 3.500 procesoj.

* Richard Cohen, “Why Trump’s handling of a Deutsche Bank loan is so foreboding”, The New York Times, 20-an de Julio 2017.

Kiel novulo en politiko s-ro Trump promesis meti siajn talentojn de “plej granda intertraktisto de la historio” en la servon de Usono. Li anoncis ke, ekde sia elektiĝo, li agados por “disŝiri la hororan traktaton” de Vieno pri la irana atomprogramo, same kiel la interkonsenton de Parizo pri la klimato. La fakto, ke tiuj decidoj fariĝis kontraŭ la internacia juro aŭ ke la ceteraj subskribintoj kontraŭstaros tion, malmulte gravis por li. Liaj metodoj de patrono de dia juro, same kiel lia nekono de la historio kaj de la diplomatio kuniĝis kun lia deziro malmunti la heredaĵon postlasitan de sia antaŭulo. Zorganta pri rompado de la konvencioj, li konfidus sian instinkto kaj kontentiĝus per transmeto al la kampo de internaciaj rilatoj la praktikojn, kiujn li rafinis dum sia kariero de nemoveblaĵa konstruigisto kaj stelulo de televid-realaj programoj.

La “ĉioma plano de kunligita agado” estis subskribita en Vieno la 14-an de julio 2015 de Irano kaj la kvin konstantaj membroj de la Konsilantaro pri Sekureco (Usono, Ruslando, Ĉinujo, Francujo, Britujo) kaj de Germanujo, post pluraj jaroj da akraj intertraktadoj. Ĝi estis krome kaj unuanime aprobita de la Konsilantaro pri Sekureco de la UN la 20-an de julio 2015 per la rezolucio 2231. Interŝanĝe kun haltigo de la armea atomprogramo kaj kun internaciaj kontroladoj, kiuj etendiĝos ĝis la jaro 2025, la sankcioj truditaj de la Konsilantaro pri Sekureco al la Islama Respubliko ekde 1995 devis esti iom post iom forigitaj.

La atenditaj pozitivaj ekonomiaj sekvoj estis esenca parto de la traktato. Sed, kvankam la komerco de Irano kun aliaj landoj altiĝis, la kreskego atendita antaŭ tri jaroj ne vere okazis, precipe pro la daŭrigo de antaŭaj sankcioj, kiujn la usona Kongreso adoptis post la islama revolucio de 1979. Por multaj irananoj la malbona volo de Usono estis okulfrapa: la usonaj instancoj daŭrigis la ambiguecon pri la demando de transakcioj per dolaroj por malinstigi eventualajn investistojn kaj eksportistojn. Por eksportaj landoj la progreso tamen ne estis neglektinda. La sumo de francaj eksportoj al Irano ekzemple triobliĝis, pasante de 500 milionoj da eŭroj en la momento de la ekvalido de la traktato al 1,5 miliardoj en 2017.

Kvankam ĝi estas ofte kvalifikata kiel “friponŝtato”, Irano respektis siajn promesojn, kion atestis la Internacia Agentejo pri Atomenergio same kiel la periodaj atestoj de la usona registaro. Tio cetere klarigas, kial la prezidanto Trump, kiu enpotenciĝis la 20-an de januaro de 2017, rompis la traktaton nur la 8-an de Majo 2018. La ŝtatsekretario Rex Tillerson same kiel la generalo Herbert Raymond McMaster, konsilisto pri nacia sekureco, koncedis la meritojn de la teksto kaj kontraŭstaris retiriĝon el ĝi. Nur post kiam li eksigis kaj anstataŭigis per “falkoj” respektive s-ron Michael Pompeo kaj s-ron John Bolton, s-ro Trump fine havis liberan agadon. Kvankam neniu el la ceteraj subskribintaj landoj sekvis Usonon en ties retiriĝo, la vaŝingtona decido havas pezajn konsekvencojn por ĝiaj rilatoj kun Eŭropo, pro la restarigo de la sankcioj kontraŭ la usonaj aŭ eksterlandaj entreprenoj, kiuj daŭre komercos kun Irano.

En 1982 la rebato de Margaret Thatcher

LA DEMANDO de eksterteritoria aplikado de la usonaj leĝoj devenas el la malvarma milito. Post la starigo de la militleĝo en Pollando, la 13-an de decembro 1981, la prezidanto Ronald Reagan komence malpermesis al usonaj societoj partopreni en la konstruado de gasodukto, kiu devis provizi la eŭropajn landojn per gaso el Siberio. En junio de 1982 la embargo estis etendita al siaj filioj kaj al la eksterlandaj societoj, kiuj laboris sub usona licenco, kun la argumento ke la Soveta Unio povus profiti el usonaj teĥnologioj.

Tiu decido kaŭzis protesto-krion; la rebataj disponoj de la koncernataj eŭropaj ŝtatoj devigis Usonon retiriĝi. Ĉar, kvankam Vaŝingtono ja havas la armilon de eksterteritorieco, la eŭropaj landoj povas rebati per blokaj leĝoj, kiuj malpermesas al siaj entreprenoj submetiĝi al eksterlandaj leĝoj. Kvankam ŝi estis granda aliancano de la prezidanto Reagan, Margaret Thatcher, al brita ĉefministrino, montriĝis ne traktebla. Ŝi deklaris ke, pro kialoj de principo, la entreprenoj de Britujo devas honori siajn komercajn engaĝiĝojn. Ŝi alvokas leĝon de blokado (“Protection of Trading Interests Act”), voĉdonita en 1980, kiu malpermesas al ili submetiĝi al ordonoj de Usono, kiam la nacia intereso estas en la ludo. En Francujo, s-ro Jean-Pierre Chevènement, tiam ministro pri esplorado kaj pri industrio, apogis sin sur dekreto de 1959 de la generalo de Gaulle kaj ordonis al la societo Dresser-France, filio de usona grupo de meĥaniko, ignori la ordonojn de sia ĉefestablo. Vaŝingtono fine cedis; la sankcioj estis forigitaj en novembro de 1982.

Post la malvarma milito la eksterteritoriaj postuloj tamen intensiĝis, kun la preteksto ke la tutmondiĝo devas esti akompanata de komunaj reguloj. Sole en 1996 Usono voĉdonis du leĝojn bazitajn sur tiu principo. La leĝo Helms-Burton celas la eksterlandajn societojn, kiuj investas sur la kuba teritorio, dum la leĝo de Amato-Kennedy aplikiĝas al Irano kaj Libio. La Eŭropa Unio rebatis per dispono de blokado, kiu denove malpermesas al ĉia fizika aŭ reala persono submetiĝi al administraj, leĝaj aŭ juraj agoj deciditaj de eksterlanda potenco. Ĝi cetere komencis plendon ĉe la organo de regulado de malkonsentoj de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) por kontesti la eksterteritorian aplikadon de tiuj leĝoj. La Eŭropa Komisiono eĉ starigis liston de usonaj entreprenoj, kiuj siavice frapeblas per spegulaj sankcioj. Tiu decidemo efikis: Usono akceptis suspendon de siaj sankciaj dispozicioj, se tiam la eŭropanoj retiras sian plendon ĉe la MOK.

Kio okazis poste? Certe, okazis la efiko de la 11-a de septembro. La tutmondeco de la terorismo ŝajnis pravigi, ekzempli, la tutplanedan superrigardon de la financaj fluoj. Voĉdonita post la atencoj, la leĝo USA Patriot (Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism, “Unuigi kaj fortigi Usonon liverante al ĝi la taŭgajn instrumentojn por sekrete interkapti kaj malebligi la terorismon”) donas al la registaro kromajn prerogativojn. Nova aspekto de la “ekscesa privilegio” de la usona mono, pri kiu antaŭe parolis la generalo de Gaulle, ĉiuj transakcioj per dolaroj submetiĝis al la usona leĝo, eĉ kiam ili ne okazas sur ĝia teritorio. Oni parolas nun pri erao de “tutmondigo de usoneca compliance”.

Inter diktato kaj mimetismo la leĝoj kaj praktikoj de Usono internaciiĝas. Ĉu temas pri la batalo kontraŭ monlavado, kontraŭ financado de terorismo aŭ pri kampanjoj kontraŭ korupto, la leĝoj adoptitaj tra la mondo estas paŭsitaj de ĝiaj.* Kaj ofte la justico de tiu lando lanĉas persekutojn kaj kiu punas eksterlandajn entojn pro malrespektoj faritaj ekster la nacia teritorio. En junio de 2014 la banko BNP Paribas estis tiel kondamnita pagi 8,9 miliardojn da dolaroj al la usona Trezoro pro malrespekto de ĝia svisa filio al la embargoj truditaj de Usono al Kubo, al Irano kaj al Sudano.* En la lastaj jaroj ankaŭ certa nombro da eŭropaj multnacaj konzernoj falis en la retojn de la Foreign Corrupt Practices Act (FCPA), leĝo de 1977 kiu malpermesas subaĉeti gvidantojn de triaj landoj por fari kontraktojn. Pluraj entreprenoj devas pagi konsiderindajn punsumojn, inter ili la franca Alstom (772 milionojn da dolaroj en 2014) aŭ la germana Siemens (800 milionoj da dolaroj en 2008). Sufiĉas eĉ nur plej eta ligo, por ke la usona justico konsideras sin kompetenta: en la afero de BNP Paribas la tiklaj transakcioj estis formulitaj en dolaroj. Havi konton en Usono, eĉ nur interŝanĝi retmesaĝojn, kiuj transiras servilon bazitan en tiu lando, ankaŭ malfermas la vojon al persekutoj.

* Kp Ibrahim Warde, “L’internationalisation de la compliance à l’américaine”, Audit, risques et contrôle, Parizo, 4-a trimonato 2015.
* Vd “Les États-Unis mettent les banques à l’amende” kaj Jean-Michel Quatrepoint, “Au nom de la loi... américaine”, Le Monde diplomatique, respektive Julio 2014 kaj Januaro 2017.
En 1982 la rebato de Margaret Thatcher

TAMEN la sankcioj kontraŭ Irano montras rompon. La saman tagon de la retiriĝo el la traktato pri atomenergio la nova usona ambasadoro en Berlino, s-ro Richard Grenell, publikigis tviton en formo de ukazo: “La germanaj entreprenoj, kiuj komercas kun Irano, devas tuj retiriĝi!” (Poste li defendis sin dirante, ke en lia menso temis pri morala devo.) La nova ŝtatsekretario, s-ro Pompeo, siavice promesis genuigi la ŝtatojn, kiuj helpas Iranon, almenaŭ se Irano ne konsentas pri dek du kondiĉoj, kiuj similas al rekta kapitulaco. En dekpaĝa cirkulero la kontrolservo pri eksterlandaj bonhavaĵoj (Office of Foreign Assets Control, OFAC) de la Trezoro publikigis regularon por restarigo de sankcioj. Tiuj, kiuj estas kvalifikitaj kiel “duarangaj”, nuligitaj de la traktato de Vieno, estas restarigotaj en tempo de naŭdek tagoj (do ekde la 6-a de aŭgusto 2018) por la aŭtomobila sektoro kaj de cent okdek tagoj (la 4-a de novembro) por la petrol-sektoro. La societoj, kiuj rifuzas submetiĝi al la nova regularo povos, laŭ decido de s-ro Trump, retroviĝi sur listo de entreprenoj (Specially Designated Nationals List), kies bonhavaĵoj blokeblas kaj kun kiuj la usonaj civitanoj ne havas la rajton trakti.

Dum la konsilio de Sofio, la 16-an kaj 17-an de majo, la eŭropaj gvidantoj deklaris sian unuaniman volon resti en la traktato — pia voto —, sen eĉ nur elvoki akuzon ĉe la MOK. Sola konkreta anonco: la starigo de blokado-leĝo (voĉdonita en 1996), kiu celas neŭtraligi la eksterteritoriajn efikojn de la usonaj sankcioj. La franca ministro pri ekonomio, Bruno Lemaire, proponas sendependajn financ-meĥanismojn por investoj en Irano kaj kompensado, fare de la Unio, por la entreprenoj kiuj povas viktimiĝi de la meĥanismo de duarangaj sankcioj reaktivigita de Usono. Sed nenio diras, ke li konvinkos siajn eŭropajn kolegojn, ĉar por entrepreno la tutaĵo de tiuj disponoj ne multe pezas kompare kun la minaco esti ekskludita el la usona merkato.

Ekde sia elekto s-ro Trump ne ĉesis distanciĝi de Eŭropo. Lia gusto por la aŭtoritataj reĝimoj kaj lia aliĝo al la pozicioj de Israelo kaj de la plej multaj golfo-ŝtatoj pri ĉio, kio koncernas Iranon, antaŭdiras gravan alfrontiĝon al siaj transatlantikaj aliancanoj. Sed la lecionoj de la historio ja montras la riskojn de unuflankeco por la usona hegemonio. Antaŭ iomete pli ol dudek jaroj, en 1997, tri diplomatiaj konsilistoj proksimaj al la prezidantoj James Carter, George H. W. Bush kaj William Clinton, respektive Zbigniew Brzezinski, Brent Scowcroft kaj Richard Murphy, avertis: “La politiko de unuflankaj usonaj sankcioj kontraŭ Irano montriĝis senefika, kaj la provo devigi la ceterajn sekvi la ekzemplon de Usono estis eraro. La eksterteritoria minacado generis senutilajn streĉiĝojn inter Usono kaj siaj precipaj aliancanoj kaj minacis la internacian ordon de liberkomerco, kiun Usono disvolvis dum tiom da jardekoj.”*

* Zbigniew Brzezinski, Brent Scowcroft kaj Richard Murphy, “Differentiated containment”, Foreign Affairs, Novjorko, Majo-Junio 1997.

Ibrahim WARDE.

La ekosocialismo, ideo el malproksimo

Karlo Markso kaj la ekspluatado de la naturo

Por iuj la ekologia krizo malvalidigas la analizojn de Karlo Markso, kulpa esti preterlasinta la median demandon. La senbrida produktismo de la reĝimoj, kiuj asertis sekvi lin, ŝajnis pravigi tiun kritikon. Aliaj, kiel la usona intelektulo John Bellamy Foster, male asertas, ke socialismo kaj ekologio estas ĉe Markso du parto de unu sama projekto.

EN LA LASTAJ jaroj la kreskanta influo de ekologiaj demandoj montriĝis ankaŭ en la relegado, tra la prismo de la ekologio de multaj pensantoj, de Platono ĝis Mohandas Karamĉand Gandhi. Sed inter ĉiuj, sendube Karlo Markso kaŭzis la plej abundan kaj la plej polemikan literaturon. Anthony Giddens ekzemple asertis, ke Markso, kvankam li montris aparte evoluintan ekologian sentemon en siaj unuaj skribaĵoj, poste adoptis “prometean sintenon” kontraŭ la naturo.* Same Michael Redclift rimarkigas ke, por li, la medio havis la funkcion “ebligi la aferojn, sed ĉia valoro devenis el la laborforto”.* Fine, laŭ Alec Nove, Markso kredis, ke “la problemo de produktado estis “solvita” de la kapitalismo kaj ke la estonta socio de asociitaj produktantoj do ne devos preni serioze la problemon de uzado de maloftegaj resursoj”, kio signifis, ke ne utilas ke la socialismo havi ian ajn ekologian konsciencon”.* Ĉu tiuj kritikoj praviĝas?

* Anthony Giddens, A Contemporary Critique of Historical Materialism, University of Califonia Press, Berkeley, 1981.
* Michael Redclift, Development and the Environmental Crisis: Red or Green Alternatives?, Methuen, Londono, 1984.
* Alec Nove, “Socialism”, en John Eatwell, Murray Milgate kaj Peter Newman (sub la dir. de), The New Palgrave: A Dictionary of Economics, vol. 4, Stockon, Novjorko, 1987.

Dum la 1830-aj ĝis 1870-aj jaroj la malaltiĝo de la grunda fekundeco pro perdo de iliaj nutriĝoj estis la plej grava ekologia zorgo de la kapitalisma socio, same en Eŭropo kiel en Nord-Ameriko. La maltrankvilo estigita de tiu problemo ne kompareblas kun tiu kaŭzata de la kreskanta poluado de la urboj, la senarbarigo de tutaj kontinentoj kaj la maltuzaj timoj de troa loĝantaro. En la 1820-aj kaj 1830-aj jaroj, en Britujo, kaj mallonge poste en la ceteraj kapitalismaj ekonomioj etendiĝantaj en Eŭropo kaj en Nordameriko, la ĝenerala maltrankvilo pro la elĉerpiĝo de la grundoj kondukis al eksterordinara altiĝo de postulo je sterkaĵo. La unua ŝipo ŝarĝita de perua guano alvenis en Liverpolo en 1835; en 1841, 1.700 tunoj estis importitaj kaj en 1847, 220.000. Dum tiu periodo la kampkulturistoj returnis la napoleonajn batalkampojn, ekzemple tiujn de Vaterlo kaj de Austerlitz, en senespera serĉado de ostaĵoj, kiujn ili volis dismeti sur siajn kampojn.

La germana ĥemiisto Justus von Liebig, kiu interesiĝis pri Usono, rimarkis, ke povas esti centoj kaj eĉ miloj da kilometroj inter la centro de cereal-produkto kaj iliaj merkatoj. La esencaj elementoj de la humo estis do sendataj tre malproksimen de sia origina loko, kaj tio des pli malfaciligis la reproduktadon de la grunda fekundeco.

Fetorigi Tamizon

Markso, tute ne blinda pri ekologio, sub la influo de la laboraĵoj de Liebig fine de la 1850-aj jaroj kaj komence de la 1860-aj, devis pri la grundo disvolvi sisteman kritikon de la kapitalisma “ekspluatado”, en la senco de ŝtelado de ĝiaj nutriĝoj aŭ de la nekapablo certigi ĝian regeneriĝon. Markso finis siajn du ĉefajn analizojn de la kapitalisma kampkulturo per klarigo de la maniero, laŭ kiu la industrio kaj la grandskala kampkulturo kombiniĝas por malriĉigi la grundojn kaj la laboristojn. La esenco de la kritiko, kiu rezultas el ili, estas resumita en tekstero fine de la traktaĵo “La generado de la kapitalisma grundrento“, en la tria volumo de La kapitalo: “La laboro estas unue procezo, kiu okazas inter la homo kaj la naturo, procezo en kiu la homo reguligas kaj kontrolas sian metabolismon kun la naturo pere de sia propra agado. Li prezentas sin antaŭ la natura materialo kiel natura potenco mem. Li movas la naturajn fortojn de sia korpa persono, siajn brakojn kaj siajn piedojn, sian kapon kaj siajn manojn, por alproprigi al si la naturan materialon en formo utila por sia propra vivo. Sed, agante pri la ekstera naturo kaj modifante ĝin per sia moviĝo, li modifas ankaŭ sian propran naturon. [...] La labor-procezo [...] estas la eterna natura kondiĉo de la vivo de la homoj.”*

* Karlo Markso, La kapitalo, Unua volumo, libro 1, elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, 3-a eldono, Embres-et-Castalmaure, Monda Asembleo Socia (MAS), 2016 , 924 paĝoj, ISBN 978-2-36960-071-8, p. 193.

Por li same kiel por Liebig, la nekapablo redoni al la grundo ĝiajn nutraĵojn trovis sian kontraŭparton en la poluado de la urboj kaj en la malracieco de la modernaj kloako-sistemoj. En La kapitalo estas la jena rimarko: “En Londono ekzemple oni trovis nenion pli bonan por fari per la sterkaĵo devena el kvar milionoj kaj duono da homoj ol per eksterordinaraj kostoj fetori la riveron Miozota.” Laŭ li, la “restaĵoj rezultantaj el la naturaj fiziologiaj interŝanĝoj de la homo”, same kiel la defalaĵoj de la industri-produktado kaj de la konsumado, devas esti reenigataj en la ciklon de produktado, ene de kompleta metabola ciklo.* La antagonismo inter urbo kaj kamparo, kaj la metabola rompo, kiun ĝi sekvigis, estis evidentaj ankaŭ mondskale: tutaj kolonioj vidis siajn teritoriojn, siajn resursojn kaj sian grundon ŝtelitaj por subteni la industriigon de la kolonihavaj landoj. “Jam de jarcento kaj duono, skribis Markso, Anglujo malrekte eksportis la irlandan grundon, sen eĉ doni al tiuj, kiuj kulturas ĝin, la rimedojn por anstataŭigi la esencajn elementojn de la grundo.”*

* Karl Marx, Le Capital, livre III, Éditions sociales, Parizo, 1978
* Karlo Markso: La kapitalo, Unua volumo, libro 1, v.c., p. 715, p 252. -vl

La konsideroj de Markso pri la kapitalisma kampkulturo kaj pri la neceso redoni al la grundo ĝiajn nutraĵojn (kaj nome la organikajn defalaĵojn de la urboj) kondukis lin al pli ĝenerala ideo pri ekologia daŭremo — ideo, pri kiu li pensis, ke ĝi povas havi nur limigitan praktikan efikon en kapitalisma socio, laŭdifine nekapabla fari tian racian kaj koheran agadon, sed ideo, male, esenca por estonta socio de asociiĝintaj produktantoj. “La fakto, por la kulturado de la diversaj produktoj de la grundo, ke ĝi dependas de la fluktuado de la merkataj prezoj, kiuj sekvigas senĉesan ŝanĝadon de tiuj kulturoj, la spirito mem de la kapitalisma produktado, orientita al plej tuja profito, estas kontraŭeco kun la kampkulturo, kiu devas fari sian produktadon konsiderante ĉiujn konstantajn kondiĉojn de ekzistado de la sekvontaj homaj generacioj.”

Per tio, ke li emfazis la neceson konservi la grundon por “la sekvontaj generacioj”, Markso kaptis la esencon de la nuntempa ideo de daŭrema (daŭrigebla) disvolvado, kies plej fama difino estis donita de la Brundtland-raporto: “Disvolvado, kiu respondas al la bezonoj de la nuno sen malutili al la kapablo de estontaj generacioj kontentigi siajn proprajn bezonojn.”* Por ĝi necesas, ke la grundo estu “konscie kaj racie traktata kiel la ĉiama proprieto de la kolektivo, la nepra kondiĉo de ekzistado kaj de reproduktiĝo de la serio de sinsekvaj generacioj”. Tiel, en fama tekstero de La kapitalo, li skribis, ke, “el la vidpunkto de pli supera ekonomia organiziteco de la socio, la rajto je proprieto de certaj individuoj pri partoj de la terglobo ŝajnos tute same absurda kiel la rajto de proprieto de individuo je lia proksimulo”.

* Monda Komisiono pri la medio kaj pri la disvolvado de la Unuiĝintaj Nacioj sub la direktado de la norvega ĉefministrino Gro Harlem Brundtland Commission mondiale sur l’environnement et le développement de l’Organisation des Nations unies sous la direction de la première ministre norvégienne Gro Harlem Brundtland [noto de la redaktejo].

Oni ofte riproĉas al Markso ankaŭ, ke li estis blinda pri la rolo de la naturo en la kreado de valoro: ke li disvolvis teorion, laŭ kiu ĉia valoro devenas el la laboro kaj laŭ kiu la naturo estas konsiderata kiel “donaco” por la kapitalo. Sed tiu kritiko baziĝas sur miskompreno. Markso ne inventis ideon, ke la grundo estas “donaco” de la naturo al la kapitalo. Tiun ideon formulis kaj disvastigis Thomas Malthus kaj David Ricardo, unu el la centraj tezoj de iliaj ekonomiaj laboraĵoj. Markso konsciis pri la sociaj-ekologiaj kontraŭecoj ennaskitaj en tiuj konceptoj kaj, en sia Ekonomika manuskripto de 1861-1863 li riproĉas al Malthus, ke li ĉiam denove falas en la “fiziokratan” ideon, laŭ kiu la medio estas “donaco de la naturo al la homo”, sen konsideri la manieron, en kiu tio estas ligita kun la specifa tutaĵo de la sociaj rilatoj starigitaj de la kapitalo.

Certe, Markso samopiniis kun la liberalaj ekonomikistoj, dirante, ke laŭ la valorleĝo de la kapitalismo nenia valoro estas atribuita al la naturo. Same kiel en la kazo de ĉia varo en la kapitalismo, la valoro de la trigo devenas el la laboro necesa por produkti ĝin. Sed por li tio nur spegulis la mallarĝan kaj limigitan koncepton de la riĉaĵo esence propra al la kapitalismaj var-rilatoj, en sistemo konstruita ĉirkaŭ la interŝanĝ-valoro. La vera riĉaĵo, laŭ li, konsistas en la uz-valoroj — kiuj ĝenerale karakterizas la produktadon, trans ĝia kapitalisma formo. Sekve, la naturo, kiu kontribuis al la produktado de uzvaloroj, estis same riĉaĵo-fonto kiel la laboro. En sia Kritiko de la Gotaa Programo* Markso vipas la socialistojn kiuj atribuas al la laboro tion, kion li nomas “supernatura kreo-potenco”, kaj kiuj konsideras la laboron kiel solan fonton de riĉaĵo sen konsideri la rolon de la naturo.

* En Esperanto: Karlo Markso: Kritiko de la Gotaa Programo, kun antaŭparolo de Frederiko Engelso kaj la letero al Bracke. Tradukita de Vilhelmo Lutermano, Embres-et-Castelmaure, Monda Asembleo Socia (MAS), 3-a eldono, 2016, 68 paĝoj, ISBN 978-2-36960-072-5 (= MAS-libro n-ro 13a

La francaj socialistoj: “La malsukceso estas pro la aliaj ...”

ANTAŬ dek du jaroj, s-ro François Hollande, tiam unua sekretario de la Socialista Partio (SP), tiris la instruojn el la eliminado de s-ro Lionel Jospin en la unua baloto de la prezidant-elekto de 2002. Kaj li petegis ĉiujn elementojn maldekstrajn de la SP ke ili “ne lasu la socialdemokrataron sola kun ĝi mem”. Alie li timus, ke la “du riveroj” de la maldekstro, la lia kaj la pli radikala, “ne plu kuniĝos, eĉ ne okaze de elektaj kuniradoj”.* Jen li pensis ne malbone ... Dum kvin jaroj, s-ro Hollande, elektita prezidanto de la respubliko en 2012 pro la forta rifuzo vekita de lia antaŭulo, regis sola, kaj li disponis pri ĉiuj politikaj leviloj. Fine de sia mandato li tiom “elrevigis”, ke en aprilo de 2017 s-ro Benoît Hamon, la oficiala kandidato de lia partio, rikoltis — kun la apogo de la ekologiistoj — nur 6,3 elcentojn de la voĉoj. La plej multaj elektintoj de s-ro Hollande en 2012 efektive preferis ol lin aŭ s-ron Emmanuel Macron aŭ s-ron Jean-Luc Mélenchon.* De kvindek jaroj la distanco inter la “du riveroj” estis neniam tiel granda.

* Vd “Quand la gauche de gouvernement raconte son histoire”, Le Monde diplomatique, aprilo 2007.
* Laŭ Jérôme Fourquet, s-ro Hamon kunigis nur 16 elcentojn de la elektintoj de s-ro Hollande en la unua baloto de2012, s-ro Macron 48 elcentojn, s-ro Mélenchon 26 elcenton (Sur la gauche radicale: le vote Mélenchon”, Commentaire, Parizo, aŭtuno de 2017.)

Post kiam kelkaj el la precipaj agintoj de la pasinta kvinjara mandato prenis la plumon por doni “instruojn” sen atendi la kronikon — la eksa ĉefministro Bernard Cazeneuve* — aŭ por tiri ilin — la prezidinto Hollande* — oni povintus atendi de iliaj laboraĵoj kelkajn profundajn kritikojn. Oni serĉas ilin vane. En siaj memoraĵoj s-ro Cazeneuve liveras preskaŭ neniom el siaj “cent kvindek tagoj da streĉiteco en Matignon” krom sian observadon de la “impresaj rezultoj de la reĝmo” de s-ro Martin Schulz, tiam prezidanto de la Eŭropa Parlamento. Aŭ la detalojn de siaj flarsentoj kiam, en arbaro, li flaras “la odorojn de malseka tero kiuj estas kvazaŭ promesoj por la junaj ŝosoj de la venonta printempo”. Nenia spuro en lia atestaĵo pri espero (krom botanika), pri granda ambicio, nek, envere, pri ia ajn projekto. S-ro Cazeneuve regas, jen ĉio. Li prezidas kunvenojn, solene malfermas lokalojn, elverŝas paroladojn. Kaj, kiam nenio funkcias, kio okazis ofte, li atribuas sian malpopularecon al la dividiteco de siaj “amikoj”, al iliaj “revarmigitaj malametoj”, al la “maldekstrismo” de la kritikemuloj de la SP.

* Bernard Cazeneuve, Chaque jour compte. Cent cinquante jours sous tension à Matignon, Stock, Parizo, 2017.
* François Hollande, Les Leçons du pouvoir [La instruoj de la potenco], Stock, 2018.

Tiutempe la socialistoj identigis sian malamikon ekster siaj rondoj. Maldekstre de ili, por esti preciza. Tiel, s-ro Cazeneuve konfidas al ni ke, dek unu tagojn antaŭ la unua baloto de la prezidant-elekto de 2017, “François Hollande montriĝis en zorgo pro la kresko en la sondaĵoj de Jean-Luc Mélenchon”. “Mi havas nenian malfacilaĵon por kompreni, ke necesas kontraŭbatali lin”, tiam opiniis lia ĉefministro, pri kiu oni povintus imagi, ke li prefere ĝoju pri la malkresko de la ekstrema maldekstro. En tiu reganta paro, la abomeno kontraŭ tio, kion li nomas “la radikala maldekstro”, tamen venkas super ĉio alia. Por la prezidinto, tiu maldekstro “forĝas nenian alternativan sistemon, havas nek kredindajn proponojn nek aliancanojn. Ĝi estas la revata kontraŭulo de la kapitalismo”.

Sed, ĉu oponi al la kapitalismo havas daŭre sencon, kiam oni estas socialdemokrato? Legi la verkojn de s-roj Hollande kaj Cazeneuve — aŭ tiun de s-ro Pierre Moscovici, kiu, dum la pasinta kvinjara mandato, estis antaŭ s-ro Macron ministro pri ekonomio* — forigas la plej etan dubon, almenaŭ pri tiu ĉi punkto. La tri aŭtoroj neniam vidas en la elekta — aŭ socia — rezulto la sankcion de sia aliĝo al la novliberalismo. Ili apenaŭ koncedas metodajn mallertecojn, ritmajn erarojn aŭ mankon de “pedagogio”. La bazaj argumentoj kontraŭ ilia “politiko de oferto” aŭ kontraŭ ilia submetiĝo al la preferoj de s-ino Angela Merkel estas traktataj per malestimo (“retoriko”, “sorĉkantoj”, “atakoj” anstataŭ esti diskutataj. S-ro Moscovici malkovras eĉ implicitan intelektan enfermitecon — ĉu sklerozon? — de siaj politikaj amikoj: “Iuj riproĉas al ni tion, sed ni havis eĉ ne tiun debaton [pri la prioritato atribuita al reduktado de la deficitoj], kaj tuj decidis por Eŭropo.” La afero afliktas lin, sed ne pro la kaŭzo, kiun oni povus imagi: “Neniu kreditas tion al ni, kaj tio estas maljustaĵo.” Certe terura maljustaĵo, ne esti “kreditita” pro strategia decido farita sen debato. Kaj kontraŭ la elektaj promesoj faritaj antaŭ la popolo.

* Pierre Moscovici, Dans ce clair-obscur surgissent les monstres. Choses vues au cœur du pouvoir, Plon, Parizo, 2018.

S-ro Hollande en sia parolado de Le Bourget (la 22-an de januaro 2012) efektive anoncis: “Koncerne Eŭropon, se la francoj donas la mandaton al mi, mia unua vojaĝo estos por renkonti la kancelierinon de Germanujo kaj por diri al ŝi, ke ni devas kune ŝanĝi la orientiĝon de Eŭropo al kresko kaj al komenco de grandaj laboroj.” Bilanco: nenia. En akuza libro lia eksa konsilisto, s-ro Aquilino Morelle, senvualigas pri tio, ke “jam en februaro 2012, tuj post sia parolado de Le Bourget, Hollande sendis, en la plej granda sekreto, Emmanuel Macron al Berlino por tie renkonti Nikolaus Meyer-Landrut, la konsiliston de s-ino Merkel pri eŭropaj aferoj kaj, tra lia perado, certigi al la kancelierino pri la realo de siaj intencoj.”* Ŝi havis plu nenian kialon por maltrankviliĝi.

* Aquilino Morelle, L’Abdication, Grasset, Parizo, 2017.

Nu, ankaŭ pri tio, s-ro Hollande bedaŭras nenion: “Ĝis tiam oni rifuĝis malantaŭ la ideo de “alia Eŭropo”, kiu kontentiĝos pri la kriterioj de la socialismo. Sed kun kiu konstrui ĝin? [...] Mia sperto konfirmis min en tiu certeco: jam ne estas tempo por revi pri nova Eŭropo. Necesas scii, ĉu foriri aŭ resti. Jam ne ekzistas duona dispono.” S-ro Moscovici, aktuala eŭropa komisaro pri ekonomiaj aferoj, apogas tiun teoriigon de la senpoveco: “Kun la risko elrevigi vin, mi ne volas luli neniun en iluzio [...]. La sociala Eŭropo — kroma marserpento — restos bela intenco tiom longe, kiom oni ne rompis kun la regulo de unuanimeco.” Sed, por tio, necesus ree intertrakti pri la traktatoj, opcio kiun li decide ekskludas ... Kaj tio ne estas la sola riglilo, aŭ la sola preteksto, kiu permesas fari nenion. “La dominado de la merkatoj kun kiu ni devis kompromisi”, por repreni la vortojn de la prezidinto, trovis ankaŭ insistajn perantojn en la centro de la ŝtat-aparato. La priskribo, glaciiga pro teruro, kiun s-ro Moscovici liveras pri la administracio, kiun li gvidis, ebligas kompreni tion. La eksministro detaligas la ĉiopovecon de la ministrejo pri ekonomio kaj pri financoj, ĝiajn “160.000 funkciulojn, pli ol kvinoble la personaro de la Eŭropa Komisiono, aŭ la ekvivalento de urbo kiel Nimo”, li tuj asertas (en stilo certe perfektigebla): “Tiu ĉi administracio estas la plej konvinkita ke Francujo havas plej multe por gajni per la eŭropa integriĝo.”

Tia konvinko estas akompanata de kelkaj aliaj, almenaŭ same problemecaj por eventuala registaro reale maldekstra: “La administracio de la financoj povas ŝajni aroganta, malmola, rigida, eĉ malamika al la progresemaj politikaj projektoj. Ĝia sponta inklino puŝas ĝin pli al la konservativismo. Tiel okazas pri la buĝetaj arbitracioj, kiuj tendencas celi prioritate ĉiujn publikajn politikojn kun sociala, media aŭ edukaj celoj, kaj pri multaj notoj de la Trezoro, kiuj ĉiam, nome de la postulo de struktur-reformoj, iras en la direkton de la ekonomia liberalismo kaj de la malreguligado.”

Ŝtato konfidita al tiaj manoj ne tendencas — tio kompreneblas — trudi la decidojn de la universala elekto al eksterlandaj grandaj industriistoj. Cetere, ĉu ĝi ankoraŭ havas la rimedojn por tio? La rakonto, per kiu s-ro Hollande senŝarĝigas sin ke li ne plenumis sian elekto-promeson remalfermi la lorenajn altfornojn fermitajn de Arcelor Mittal permesas dubi pri tio: “Mi taksas necesa starigi kun li [s-ro Lakshmi Mittal] rilaton de decidemo. Mi petas lin serĉi aĉetanton kaj, kaze de malsukceso, mi komprenigas, ke la ŝtato pretas ŝtatigi la aktivecojn de Florange, kaj tiel devigi s-ron Mittal seniĝi je ili. Per sia pie milda voĉo Lakshmi Mittal respondas, ke tiukaze ni devus ankaŭ akiri ĉiujn francajn laborejojn de la grupo, en kiuj estas dungitaj proksimume 20.000 salajruloj. Ĉar li iros eksterlanden.” La pia mildeco venkis super la “decidemo”: Florange ne estis ŝtatigita.

La epizodo pri la 75-elcenta imposto por altaj salajroj estas eĉ pli klariga. Komence de 2012, kiam lia kampanjo misglitis kaj li timas esti atingita de s-ro Mélenchon, s-ro Hollande decidis maldekstrigi sian linion. Por solidigi sian atakon al sia “vera kontraŭulo, la financo”, li akceptis la proponon de iu el liaj konsilistoj*, de escepta impostado de enspezoj pli altaj ol 1 miliono da eŭroj jare. S-ro Moscovici deĉifras la manovron: “François Hollande, kiel bona taktikisto, volis eviti, ke en 2012 okazu tio, kio okazis en 2017. Nome la kreskego de naciista maldekstro, kun popolismaj akcentoj.” Post sia elektiĝo li komencis realigi ideon, pri kiu li tamen antaŭsentis, “ke ĝi estas iom radioaktiva”. Kaj ĉi-foje ne s-ro Mittal, sed s-ro Bernard Arnault parolis minace. La homo plej riĉa de Francujo riproĉadmonis la novan ministron pri ekonomio. “La ĉefo de LVMH, rakontas s-ro Moscovici, diris al mi resume: “Se vi impostas 75-elcente ĉiujn enspezojn pli altajn ol 1 miliono da eŭroj, nu bone, mi delokos ĉiujn miajn kadrulojn. Ĉar se mi volas altiri kreantojn en Francujo, mi ne povas pagi al ili ĝustan salajron ĉe viaj 75 elcentoj. Ĉiuj foriros. Do, absolute necesas ke tiu dispono ne estu aplikata”. S-ro Moscovici komentas: “Ĉu rezigni pri tio laŭ ordono de Bernard Arnault? Nepensebla! Tio estis unu el la disponoj — ekzistis malmultaj — kiuj kreis elektroŝokon en la elektokampanjo, kaj ĝi certe estis necesa por ... gajni la elekton.” Ĉu nepensebla? Ne tute, ĉar la eksministro tuj aldonas: “Ni estis urĝataj por enterigi tiun elektisman trukon. Alivorte, ni ne koleris, kiam la Konstitucia Konsilantaro cenzuris ĝin.” La Eŭropa Komisiono, Germanujo, la ministrejo pri financoj, la Konstitucia Konsilantaro: ŝajnas, ke al la interesoj de la kapitalo neniam mankas potencaj advokatoj. Des pli certaj venki, ke fronte al ili socialistoj tenas sin en sia loko plene de pia mildeco ... S-ro Hollande titolis siajn memoraĵojn La instruoj de la potenco. Oni povas tiri de ĝi aliajn ol liajn.* En sia historio la socialistoj tre malofte tiom submetiĝis al la postuloj de la industriistoj kaj de la financo kiom dum la pasinta kvinjara mandato. Ili plenumis ruinigajn impost-malaltigojn profite al la entrepren-ĉefoj (“pakto de respondeco”); per “laborleĝo”, kiu maltrikis la rajtojn de la salajruloj. Neniu el tiuj du esencaj disponoj estis en la programo de la elektita kandidato. Malgraŭ tiuj surgenuiĝoj la superaj klasoj, kiujn la SP tiel volis delogi, adiaŭis ĝin profite al s-ro Macron, kiu siavice ne kaŝas sian ludon nek la klientaron al kiu li servas. Oni sentas, ke tia nedankemo terure frapas la socialistajn gvidantojn. “Mi ne memoras, post decidoj tamen eksterordinare favoraj, pri eĉ nur unu komunikaĵo, pri unu sola senrezerve pozitiva esprimo flanke de la MEDEF aŭ de la CGPME*, tiel lamentas s-ro Moscovici. “Tiu malamo de la ekonomiaj rondoj restis konstanta kaj senrezerva, dum la tuta kvinjara mandato. Tiuj rondoj neniam lasis ian ajn ŝancon al la nova registaro!”

* S-ro Aquilino Morelle, kiu cetere en sia verko konfirmas, ke ĝi estis inspirita al li de artikolo de Le Monde diplomatique pri limigo de la riĉaĵoj.
* Kp Quand la gauche essayait. Les leçons du pouvoir (1924, 1936, 1944, 1981) [Kiam la maldekstro provis. La instruoj de la potenco ...], Agone, Marsejlo, 2018 (1-a eld.: 2000).
* Du mastraj organizaĵoj, la Movado de la entreprenoj de Francujo kaj la Ĝenerala Konfederacio de malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj.

Kvankam tio certe ne estas la intenco de la aŭtoroj de tiuj ĉi verkoj, ili konfirmas al multaj legantoj la neceson identigi la verajn kontraŭulojn al maldekstra politiko. Ne por konvinki, sed por venki ilin.

Serge HALIMI.

“Armita per krajono kaj skrapgumo”

En siaj Memoraĵoj la prezidinto de Francujo, François Hollande, hezitintenca aŭ senpova pri la grandaj eŭropaj dosieroj, rakontas, kiam necesis redifini la francajn regionojn, kiel moŝtege li decidis.

“Mi aliras la ne eviteblajn konsultadojn, mi asocias la ĉefministron kaj la precipajn ministrojn al tiu laboro. Sed, fine de fino, mi devas mem fari la lastan arbitracion. Mi disvolvas la mapon de Francujo sur la grandan tablon de mia oficejo kaj, armita per krajono kaj per skrapgumo, post aŭdi la plej malsamajn opiniojn, mi proponas al la parlamento novajn administrajn limojn de la nacio. Bretonujo ne volis kunfandiĝi kun la Lando de Lŭaro, Langvedoko-Rusiljono rifuzis geedziĝi kun Midi-Pireneioj, Alzaco volis resti sola, Pikardujo preferis kuniĝi kun Nord-Pas-de-Calais. Mi konsideras kelkajn demandojn. Mi ne konsideras aliajn. La opozicio vipas “la arbitrecon”, la “obskuran logikon” de iuj kunigoj, la malmultigon de la respondecoj de la departemento, kaj la pridubigon de la komunumo. Sed tre rapide la debato ĉesas per si mem. [...] Tiel la plej granda teritoria reformo post la leĝoj de malcentralizo de 1982 estis decidita kaj realigita.”

François Hollande, Les Leçons du pouvoir [La instruoj de la potenco], Stock, Parizo, 2018.

En Meksiko la tento de esperoj

La kandidato López Obrador kontraŭ “La mafio en la potenco”

La 1-an de julio la meksikanoj elektos 500 deputitojn, 128 senatanojn, 9 guberniestrojn kaj novan prezidanton. Favorata en la enketoj, la kandidato de la maldekstro Andrés Manuel López Obrador proponas moderan respondon al la eksplodema koktelo, kiu detruadas la landon: perforto, korupto kaj mizero. Sed ĉu la elito — kies ekonomia, politika kaj mafia partoj nun kunfandiĝis — akceptos la demokratian ludon?

JEN TELEVIDA scenejo kiel aliaj. Simile kiel okazis alie en la mondo, meksikaj ĵurnalistoj kunvenigis por debato la kandidatojn por la prezidant-elektoj de la lando. La kostumoj, la hartonda fasono, la zorge trejnitaj ridetoj, nenio distingas la scenon de ĝiaj paraleloj franca, germana aŭ usona. Ĝis kiam iu el la pretendantoj komencas serĉesplori malantaŭ sia pupitro. Kiam li restariĝas, s-ro José Antonio Meade, kandidato de la Institucia Revolucia Partio (PRI, dekstra), li montras afiŝon, apenaŭ legeblan, kiun li prezentas al la filmilo: plena de sagoj kaj de nomoj, la dokumento devas montri la kontraŭleĝan riĉiĝon de tiu, kiu ĵus alparolis lin, s-ro Ricardo Anaya Cortés, kandidato de koalicio gvidata de la Partio de nacia agado (PAN, dekstra) kaj de la Partio de Demokratia Revolucio (PRD, centro maldekstra). Sen demeti sian eternan rideton, tiu ĉi siavice plonĝas en siajn dosierojn kaj poste svingas faskon da tajpita paperoj: ili laŭ li, pruvas la fraŭdajn manovrojn gvidatajn de tiu homo kiu ĵus akuzis lin. La kvin kandidatoj, kunigitaj en la bildo, baldaŭ ĵetiĝadas malantaŭ siaj pupitroj, foliumas en diversajn slipojn, postulas la parolon ... Dum la tuta elsendo la akuzoj de malversacioj svarmas de unu flanko de la scenejo al la alia, sen iam ajn perpleksigi la celatojn. La ĉefa temo, pri kiu la kandidatoj volis debati tiun 22-an de aprilo 2018? La disponoj, kiujn ili farus, se ili estus en la potenco, por batali kontraŭ la korupto ...

Subaĉetoj por havi fluan akvon

En la menso de siaj politikaj gvidantoj Meksiko similas al giganta piñata, tiu figuro el kartono ornamita per bombonoj kaj per ludiloj, kiun la infanoj per bastonbatoj malplenigas dum siaj naskiĝtagaj festoj. Al piñata, kiun ĉiu elekto denove farĉas. Dum la mandato de la aktuala prezidanto Enrique Peña Nieto (PRI), svarmo da skandaloj kondukis dek ses guberniestrojn (aŭ eksguberniestrojn) antaŭ la tribunalojn, kaj kelkfoje malantaŭ la kradojn. Unu el ili, s-ro Javier Duarte, distingiĝis per tio, ke li deturnis pli ol 3 miliardojn da dolaroj, kiam li mallonge estis en la pinto de la subŝtato Veracruz. La korupto, kiam ĝi atingas tiom da nuloj, jam delonge ĉesis esti ŝatokupo por senskrupulaj politikaj gvidantoj: ĝi leviĝis al rango de plentempa ekonomia aktiveco. En 2015 la Monda Banko taksis ĝian kontribuon al la malneta enlanda produkto (MEP) je 9 elcentoj*, do pli ol tiun de la turismo.

* Sergio Meana, “Corrupción representa 9% del PIB: Banco mundial”, El Financiero, Meksikurbo, 5-an de novembro 2015.

Por iuj, la situacio havas avantaĝojn. Post dorloti la hispanan societon Iberdrola (specialiĝinta pri gas-ekspluatado) kiam li prezidantiĝis, s-ro Felipe Calderón (2006-2012) nun ĝuas la dikajn tapiŝojn de sia kontrol-konsilantaro. Plimulto el la deputitoj de la meksika parlamento, en zorgo pro enketo pri koruptaĵoj ligitaj kun la brazila konstru-entrepreno Odebrecht* Ĉe la entreprenoj, pli ol triono deklaras, ke ili devis pagi subaĉetojn por akiri publikan kontrakton, kaj 36,7 elcentoj por simplan konekton al la urba akvotubo (kontraŭ respektive 15,8 kaj 8,5 elcentoj mezume en Latinameriko kaj Karibio).* Iuj malplenigas la piñata, aliaj plenigas ĝin ...

* Vd Anne Vigna, “En Brazilo, la disbranĉiĝoj de la skandalo Odebrecht”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2017], lastan marton voĉdonis kontraŭ jura persekutado de altaj funkciuloj kulpaj pro persona riĉiĝo. Pli lastatempe la elekto-tribunalo akceptis la kandidatiĝon por la prezidant-elekto de la guberniestro de la subŝtato Nuevo León, s-ro Jaime Heliodoro Rodríguez Calderón, kvankam 58 elcentoj de la subskriboj necesaj por validigi lian kandidatiĝon estis juĝataj fraŭdaj. “La regularo precizigas, ke necesas sufiĉa nombro de subskriboj, pravigis unu el la juĝistoj. Ĝi ne diras, ke la subskriboj devas esti validaj” (El País, 12-an de aprilo 2018).
* Sondaĵo de “Business environment in Mexico“, Enterprise Surveys, Monda Banko, Vaŝingtono, DC, 2010.

Tia kunteksto sendube avancigas la kandidaton Andrés Manuel López Obrador, nomata “AMLO”, en la sondaĵoj.*. De ĉiam tiu homo famiĝis pro sia batalo kontraŭ la mafio, kiu alproprigis Meksikon al si” — titolo de iu el liaj multnombraj libroj, publikigita en2010. Tiu konstanteco fine konvinkis la homojn, ke ĝi estas konvinko.

* 41,2 elcentoj de voĉdon-intencoj, kontraŭu 28,2 elcentoj por s-ro Anaya kaj 21,9 elcentoj por s-ro Meade, laŭ sondaĵo de El País, Madrido, la 31-an de marto 2018.

Sed ĉu la meksikanoj vere decidas pri sia sorto? “Ĉiufoje, kiam li prezentis sin, “AMLO” estis en la pinto de la sondaĵoj, memorigas la historiisto Massimo Modonesi. Kaj tamen la kandidato de la sistemo ĉiam venkis.” Kaj tio eĉ multe antaŭ la unua kandidatiĝo de s-ro López Obrador.

1988: la ĝenulo nomiĝas Cuauhtémoc Cárdenas. Disidento interne de la reganta partio, li rifuzas ties dekstran orientiĝon. En la vespero de la voĉdonado, dum li estis ĉe la pinto de la voĉoj, la nombrad-sistemo “paneis”. Kiam fine la rezultoj anonciĝis, lia kontraŭulo Carlos Salinas de Gortari troviĝas ĉe la pinto. 1994: la kandidato de la PRI Luís Donaldo Colosio Murrieta minacis rompi kun la linio de sia antaŭulo. Li murdiĝis. 2000: ĉi-foje la institucia normaleco ne estis rompita. La “demokratia transigo”, kiun la potenco celebris post sepdek-unu jaroj da absoluta regado de la PRI, interŝanĝis reprezentanton de la sistemo kontraŭ ĝia politika samulo, membro de la PAN: la eksan gvidanton de Coca-Cola Vicente Fox. 2006: jam en sia unua elektokampanjo s-ro López Obrador proponis forlasi la novliberalismon, en kiu Meksiko estis engaĝita. Masiva fraŭdo forprenis al li la venkon. 2012: “AMLO” provis sian ŝancon denove. La manovroj de la PRI (kaj la subteno de la grandaj komunikiloj) portas s-ron Peña Nieto en la prezidejon.

S-ro López Obrador ne ignoras tiun kuntekston. “Por ŝanĝi la aferojn ekzistas nur du opcioj: armita batalo aŭ la elekta vojo, deklaris li dum televid-elsendo de la gazetara grupo Milenio, la 21-an de marto 2018. Mi pesas, ke eblas transformi Meksikon en paca maniero. [... Kaj do, kvankam la ĵetkuboj estas falsitaj, mi lanĉas min en la elekto-batalon. Tio ne estas kontraŭdiro, sed tio okazas, ĉar mi ne havas alian elekton. [...] Kelkfoje tio estas pli malfacila ol la armita vojo. Ĉar oni frapiĝas kontraŭ la ŝtato; ŝtato kontraŭdemokratia kaj aŭtoritata. Mi faras al mi nenian iluzion, jam suferis elektan fraŭdon. Sed mi ne rezignas pri la espero.”

Ĉu maloptimismo de la racio kaj optimismo de la volo? “Meksiko trairas ekstreme perfortan krizon, analizas la socisciencisto Mateo Crossa. Tiu situacio tuŝas evidente la plej malriĉajn loĝantarojn. Sed ĝi fine tuŝas ankaŭ la burĝaron. Tiu disŝiras sin. Por la unua fojo ĝi prezentas multajn kandidatojn, kio utilas por “AMLO”.” Nek la PAN nek la PRI sukcesis unuiĝi. En la unua la kandidateco de s-ro Anaya ne konvinkis la proksimulojn de la prezidinto Calderón, kies edzino, s-ino Margarita Ester Zavala Gómez del Campo, prezentis sin kiel sendependulo, antaŭ ol rezigni la 16-an de majo. En la PRI la nomumo de s-ro Meade fare de la aktuala prezidanto Peña Nieto — senkreditigita kaj suspekta je kontraŭleĝa riĉiĝo — kaŭzis fuĝon de kadruloj al la Movado de Nacia Regenerado (Morena, maldekstra), la partio de s-ro López Obrador.

“Se ili ĉantaĝas vin, senproprietigu ilin!”

SPITE AL tiuj malkonsentoj (kaj interŝanĝoj de afablaĵoj dum la aprila debato), interkonsento inter la PRI kaj la PAN ne estas tute ekskludita. Sed Crossa nomas duan faktoron, kiu povas ludi favore al s-ro López Obrador. “Neniam la lando suferis je tiom da diskredito de la politika klaso, de la korupto. La aktuala situacio ne povas daŭri. Nu, “AMLO” disponas pri io, kion la elito avidas: la legitimecon.” En diskuto publikigita la 27-an de marto s-ro Valeriano Suárez, vicprezidanto de Coparmex, iu el la precipaj mastraj organizaĵoj, ne diris ion alian: “Estas vere, ke la ekzemplo de prezidanto decidinta montri sin ne koruptebla estus ideala por impulsi la transformadon de la sistemo, kiu regas nian politikan mondon kaj ĝiajn dependaĵojn de la privata sektoro” (El Sol de México).

De tie ĝis subteni maldekstran politikan gvidanton estas paŝo, kiun parto de la elektantoj rifuzas fari. Ŝajnas, ke s-ro López Obrador donis al si la mision kuraĝigi ĝin fari tiun paŝon, per multigo de siaj promesoj de modereco. Lia preferata slogano? “Amon kaj pacon”, tiu, kiun ankaŭ s-ro Luiz Inácio Lula da Silva uzis por trankviligi la brazilajn elitojn en la jaro 2002. “Pro la graveco de la situacio, la profundo de la krizo, ni planas ian batalhalton, [...] por fari tiel, ke la aferoj restu funkcianta”, klarigis li du la elsendo organizita de Milenio. Tio kaŭzis entuziasman reagon de la ĉefartikolisto Jesús Silva-Herzog Márquez: “Mi havas la senton, ke vi alprenas plene, kaj kun ia fiero, tendencon malkaŝe konservativan.”

Kvankam li estas la sola kandidato, kiu elvokas la nutraĵan suverenecon de la lando, kiu volas pritrakti la sociajn radikojn de la perforto, kiu denuncas la malaltajn salajrojn, kiu promesas plibonigi la aliron al la universitato, “AMLO” trankviligis la konservativajn partojn de la socio per sia alianco kun la Partido Encuentro Social (PES, dekstra) evangelia kaj kontraŭa al abortigo* — same kiel granda parto de la loĝantaro kaj la plej multaj politikaj partioj. Li kaĵolis la armeon promesante ne tuŝi la leĝon de interna sekureco, voĉdonitan en decembro 2017, kiu permesas la ĉeeston de armeanoj sur la stratoj kaj larĝigas iliajn prerogativojn tiom, ke ĝi maltrankviligis la Unuiĝintan Naciaron* kaj organizaĵojn, kiuj defendas la homrajtojn.* Lia programo cetere delogis ankaŭ kelkajn partojn de la privata sektoro, kiuj nun pensas, kun la Financal Times, ke s-ro López Obrador “ne estos tiom danĝera, kiom multaj imagas” (24-an de januaro 2018).

* La leĝoj varias de unu subŝtato al alia en la federacio: kelkaj permesas ĝin, ofte kun kondiĉoj; aliaj severe punas ĝin.
* Unuiĝinta Naciaro: esprimo por “Unuiĝintaj Nacioj”, kiun mi uzas kelkfoje, ĉar ĝi estas nete pli Esperanteca kaj ĉefe pli ĝusta ol tiu ĉi. -vl
* Paulina Villegas, “Missing Mexicans’ case shines light on military’s role in drug war”, The New York Times, 30-an de aprilo 2018.

La malamikeco tamen restas viva inter la mastraro, kiu ne kutimas ke oni incitas ĝin. “Kvankam tio povas ŝajni paradoksa, Morena estas la plej bona opcio por la entreprenistoj”, penas certigi s-ro Martí Batres, unu el la gvidantoj de la partio, antaŭ ol nomi la programon: “Ĉesigi la trudakirojn kaj la subaĉetojn, kiuj malutilas al la aferoj”, “ne altigi la impostojn”, “konservi la makroekonomiajn ekvilibrojn” kaj “krei liberkomercajn zonojn por faciligi la privatajn investojn kun impostaj avantaĝoj” (El Universal, 6-an de marto 2017). “Neniajn konfiskadojn, neniajn senproprietigojn, neniajn ŝtatigojn. Nenian korupton. Nenian problemon.”, resumis la kandidato antaŭ la bankistoj de la lando kunvenintaj por sia jara konferenco.* S-ro López Obrador restas tamen tro maldekstra por multaj entrepren-ĉefoj, kiuj provas diskreditigi lin komparante lin kun alia “popolisto”: la usona prezidanto Donald Trump, kiun la meksikanoj abomenas.

* Citita de Jude Webber, en “Mexico leftiest AMLO vows no nationalisation, no expropriations”, Financial Times, Londono, 9-an de marto 2018.

Inversa riproĉo ĉe la alia flanko de la politika ŝaktabulo “Morena, la dekstro vestita maldekstre”, resumas karikaturo, kiu cirkulas en la sociaj retoj. Iuj sendube preferintus ke enpotenciĝu nova Hugo Chávez. Evidente s-ro López Obrador ne estas la tiama socialista gvidanto. Sed la Meksiko de 2018 ankaŭ ne similas al la Venezuelo de la mezo de la 2000-aj jaroj, kiam la prezoj de la krudmaterialoj flugis alten. En la potenco “AMLO” devos stiri malfortiĝintan ŝtaton. Milicoj kaj karteloj kontestas al li la monopolon de legitima perforto en certaj regionoj. La armeo kaj la informservo de lia potenca norda najbaro kadrigas, financas kaj kelkfoje vart-akompanas liajn proprajn sekureco-servojn. La administraj, elektaj kaj impostaj institucioj suferas maloftegan miskrediton. Kaj, ekde la 1980-aj jaroj, la ekonomio estis alistrukturita kun la sola celo liveri malmulte kostan laboristaron al la usonaj transnaciaj konzernoj. Kun aŭ sen Chávez, la agospaco montriĝas limigita ...

“Imagu, ke ni gajnis, ekkriis la romanverkisto Paco Ignacio Taibo la 2-a al membroj de Morena, kies ano li estas. La Kongreso estos kontraŭ ni, ĉar ni disponos tie pri grupo de malplimulto, 35 elcentoj maksimume. La plimulto de la guberniestroj? Homoj de la PRI kaj de la PAN, aŭ, eĉ pli malbone, de la PRD. [...] Do, jen: Andrés Manuel estas en Los Pinos [rezidejo de la ŝtatestro], en la tago post sia enpotenciĝo. Li akceptas komisionon de grandaj mastroj, kiu diras al li: “Atentu, Andrés, ĉar se vi daŭrigas tiel, ni delokos niajn entreprenojn al Kostariko.” [...] En tiu tago, en tiu horo, ni devas esti du aŭ tri milionoj sur la strato kaj diri: “Se ili ĉantaĝas vin, Andrés, senproprietigu ilin. Ili forpafu sin!” [...] La premo estas giganta, kiun tiuj homoj povas fari al gvidanto, kiom ajn radikala, kompetenta kaj honesta li estas. Necesas socia movado, kiu puŝas al ŝanĝo.”*

* “Deben expropiarse las empresas que no cooperen con AMLO [“Oni devas senproprietigi la entreprenojn, kiuj ne kunlaboras kun AMLO”]: Paco Ignacio Taibo II”, 28-an de aprilo 2018, www.sdpnoticias.com.

Renaud LAMBERT.

Mallarĝa vojo por sennukleiĝo de Koreio

La politiko de sunradio

S-ro Donald Trump anoncis la 24-an de majo al S-ro Kim Jong-un la nuligon de la Uson-Nord-Koreia renkontiĝo planita por la 12-a de junio. Trans la retorikaj ruzoj celantaj akiri cedojn de la alia parto, ambaŭ malkonsentas pri la metodo por sennukleigi la duoninsulon. La Sud-Korea prezidanto Mun Ĝae-in, siaparte, ne ŝparas klopodojn por atingi pactraktaton.

En la tuta mondo oni imagis lin, kiel diktatoron teruran, stultan kaj malafablan, li montriĝis ridetema, afabla kaj malfermita. Per kelkaj tagoj la estro de Korea Demokratia Popola Respubliko (KDPR) pasis de la statuso de “Little Rocket Man” (“rakedvireto”), laŭ la malĝentila esprimo de la Usona prezidanto Donald Trump, al tiu de respondecema ŝtatestro, samnivela al sia Sud-Korea kolego. La plaĉofensivo de S-ro Kim Ĝong-un trapasanta la demarkacian linion manenmane kun S-ro Mun Ĝae-in, ŝercante kaj ridante, estis plena sukceso. Ĉe parto de la Sud-Korea elito, oni preskaŭ atingas Kim-manion, kaj la norda estro ne plu estas konsiderata kiel pario, tio, kio tamen estas preferinda por komenci traktadojn.

Depost la vintraj olimpiaj ludoj de Pjongĉang en februaro 2018, la diplomata danco plirapidiĝis: post tiu renkontiĝo sur la 38-a paralelo en Panmunĝom, historia pintkunveno, nun nuligita, devos okazi inter la Nord-Korea kaj Usona estroj en Singapuro la 12-an de junio.

Por trafe taksi la vastecon de la renverso, oni devas memorigi, ke antaŭ malpli ol unu jaro S-ro Kim lanĉis siajn misilojn al Pacifiko kaj testis siajn nukleajn armilojn, dum la Usona prezidanto bombadis lin per venĝemaj pepmesaĝoj, kaj la Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj pligravigis siajn punojn. Kiel klarigi tian renverson?

Nesurprize, S-ro Trump kaj liaj partianoj vidas en tio la sukceson de siaj dikmuskolaj metodoj (inkluzive pepmesaĝadon) kaj la pruvon de la taŭgeco de sia favora frapfrazo: trudi “pacon per forto”. Laŭ ili, nur la minacoj de fajrodiluvo sur Nord-Koreio cedigis la mastron de Pjongjango. Tiu fabelo estas plaĉa, sed se ĝi estus vera, jam delonge la dinastio Kim estus obeiĝinta. Male: la unua pafo de Nord-Korea misilo en 1993 okazis post la Usona rifuzo diskuti kun la avo, Kim Il-sung. La decido de prezidanto George W. Bush malaltigi Nork-Koreion al la statuso de “fripona ŝtato” kaj plifortigi ties embargon en 2002-2003 pelis la patron, Kim Ĝong-il al plifortigo de sia nuklea programo.

La filo akcelis la kuradon, dum en Seulo la konservativaj regantoj (S-ro I Mjung-bak, kaj poste S-ino Bak Geun-hje nun enprizonigita pro koruptado) fermis ĉiujn pordojn kun la aprobo de la Usona prezidanto Barack Obama, kiu igis la rezignon pri nukleaj armiloj antaŭkondiĉo. Tion oni malprave nomis la “strategia pacienco” de la Usona administracio. Kiel klarigas la Sud-Korea eksministro pri reunuiĝo Ĝong Se-hjon, “tio ne estis iu politiko. Oni ne povis esperi, ke Nord-Koreio bonvole forlasu la atoman armilon sen ia ajn kompenso”. Kaj li pludiras: “Ironie, tio donis al ĝi la tempon por kompletigi sian nuklean teknologion.”*

* Lee Jeong-ho kaj Minnie Chan, “Korea summit could help clarify denuclearisation process ahead of Kim-Trump talks, says South’s ex-unification minister”, South China Morning Post, Hongkongo, 25-a de aprilo 2018.

Pli ol la minacoj, ja la ĉeso de tiu strategio de “ĉio aŭ nenio” venigis la Nord-Korean estron al tablo por traktado. Kvankam kutime ludanta militiremulon, S-ro Trump, ja feliĉa kontraŭi la politikon de sia antaŭulo, ne malŝatas paŝetan politikon. “Ĉiu paŝo gravas”, asertas lia Ŝtatsekretario Michael Pompeo. “La celo restas sama: senarmiĝo kompleta, kontrolebla, neinversigebla. Tio estas la celo de nia administracio”*, la celo, ne antaŭkondiĉo. Li precizigas, iom emfazante, ke temas pri “senprecedenca okazo por ŝanĝi la fluon de historio”. Evidente, eĉ se oni povas bedaŭri tion, tiu (esperita) renverso ne estus ebla sen la nuklea armilo de Pjongjango.

* Interparolo en la televidkanalo American Broadcasting Company (ABC) News, 29-a de aprilo 2018.

Ĉiel, la ideo enskribi sian nomon en la historion diferenciĝinte de S-ro Obama, verŝajne tre motivis la kompletan turnon de S-ro Trump. Des pli, ke li ja esperas rapide akiri la detruon de la balistikaj misiloj kapablaj atingi la usonan teritorion: “Ni havas la devon komenci diskutojn por provi pacan solvon, kiu certigos, ke la Usonanoj ne plu estas en danĝero”, cetere klarigis S-ro Pompeo*.

* Hamish MacDonald, “A bad deal with North Korea is not an option, Pompeo says”, 2-a de majo 2018, www.nknews.org

Sen subtaksi la gravecon de ebla renkonto inter la estroj Nord-Korea kaj Usona, kiu estus la unua depost 1953, la ŝanĝo de sinteno ambaŭflanke de Pacifiko devenas antaŭ ĉio de la persistemo de la Sud-Korea prezidanto. Ĉi lasta la pasintan someron estis admonita en pepmesaĝo de S-ro Trump: “Strategio por paciĝo irigas nenien” (3-a de septembro 2017)*. Jam la antaŭan printempon, dum la prezidanteca balotkampanjo, kiu sekvis la “revolucion de kandeloj”, tiuj gigantaj manifestacioj, kiuj atingis la eksigon de S-ino Bak*, S-ro Mun devontigis sin por favori reokazon de interkorea dialogo. Ne estas tro diri, ke li devis superi multajn obstaklojn.

* Legu: Martine Bulard, “Senkondiĉe trakti kun Pjongjango”, Le Monde diplomatique, oktobro 2017.
* Legu: Sung Ilkwon, “Revolucio de kandeloj en Seulo”, Le Monde diplomatique, januaro 2017.

Unu monaton post sia enposteniĝo, li klare anoncas: “Ni firme intencas komenci senkondiĉan diskuton, se Nord-Koreio ĉesigas siajn provokojn*.” Vane. Li pli longe repekas la 6-an de julio, dum prelego en Berlino. La Germana ĉefurbo, disdividita dum la malvarma milito, ne estis hazarde elektita: dek sep jarojn antaŭe, Kim Dae-ĝung, prezidanto de 1998 ĝis 2003, tie difinis la “Berlinan doktrinon”, kiu rezultigis historian manpremon kun la Nord-Korea landestro, Kim Ĝong-il, en junio 2000, inaŭgurante jardekon da diskutoj kaj interŝanĝoj. Sed tiu politiko de sunradio (sunshine policy) koliziis kun Usona malcedemo, antaŭ ol sveni per la reveno al regado de konservativuloj en Seulo en 2008*.

* JH Ahn, “Following in Kim Dae-jun’s footsteps? Moon’s june 15 speech, in summary”, 16-a de junio 2017, www.nknews.org
* Vidu: Philippe Pons, Corée du Nord. Un état-guérilla en mutation, Gallimard, kolekto “La suite des temps”, Parizo, 2016.

Apuda kunlaboranto de du eksaj demokrataj prezidantoj, Kim Dae-ĝung kaj No Mu-hjong, S-ro Mun reprenis la torĉon en Berlino, du tagojn post nova Nord-Korea misilpafo. Li diras, ke li volas “komenci aŭdacan vojaĝon celantan starigi en la Korea duoninsulo pacreĝimon, kun ĉefa rolo por la Korea registaro”. Precize elektitaj vortoj: “vojaĝo” supozas plurajn etapojn kaj sendependeco el Vaŝingtono. Kaj li precizigas: “Ni ne deziras frakasiĝon de Nord-Koreio, kaj ni ne laboros por ia ajn reunuiĝo per ensorbo de la Nordo en la Sudo.”*. Jen io por trankviligi samtempe Pjongjangon kaj sian propran loĝantaron, ne favoran al kunfandiĝo, kiu estus tre multekosta.

* “Parolado de prezidanto Mun ĉe la fondaĵo Körber”, Berlino, 6-a de julio 2017, http://overseas.mofa.go.kr
Malantaŭ la butonmilito

Kompreneble la Sud-Korea prezidanto konas la decidigan pezon de Usono, al kiu li cedis pri la instalaĵo de la misilsistemo THAAD (Terminal High Altitude Area Defense), kiun li estis blokinta unu monaton pli frue. Tamen, li timas mistempajn intervenojn, kiel tiuj, kiuj malsukcesigis la malfermiĝon de la jaroj 2000-aj. Li ja bone memoras tion, ĉar li okupis plurajn funkciojn en la teamo de prezidanto No kaj partoprenis la traktadon kun la Nordo. Sen atendi permeson, li invitas KDPR-on partopreni la vintrajn olimpiajn ludojn.

Tamen, li substrekas en Berlino, “necesas esti duopo por danci tangon”. Nenio estus ebla, sen la metamorfozo de S-ro Kim Ĝong-un. Certe tiu lasta, en siaj bondeziroj por la jaro 2018, kiel kutime eldiris akregan kritikon kontraŭ Usono: “La nuklea butono ĉiam estas apud mia mano sur mia skribotablo”, deklaro, kiu instigis la nun mondfaman pepmesaĝon de S-ro Trump: “Ankaŭ mi havas nuklean butonon, kaj ĝi estas ja pli granda kaj pli potenca ol lia” (3-a de januaro 2018).

Sed malantaŭ tiu butonmilito aperas ŝanĝo. S-ro Kim Ĵong-un ne plu kvalifikas Korean Respublikon kiel “marioneton” en la manoj de Vaŝingtono, kaj, precipe, li anoncas: “2017 estis jaro de granda venko, jaro en kiu ni metis nedetrueblan markŝtonon*”, indikante, ke lia lando havas nuklean armilon, kaj povas nun roli kiel grandulo. Kaj li akceptas la inviton por la olimpiaj ludoj kaj sendas delegitaron estratan de lia pliaĝa fratino S-ino Kim Sul-song. La 27-an de aprilo, li trapasas la demarkacian linion, ankaŭ konscia pri sia rango en la mondo: “Nova historio komenciĝas hodiaŭ, periodo de paco”, li skribas sur la ora libro de la Domo de paco. Sekve, li pompe anoncas la detruon de la ejo de Punggye-ri, kie okazis ses nukleaj provoj ekde 2006, kaj kiu malaperas la 24-an de majo sub okuloj de fremdaj ĵurnalistoj. Internaciaj fakuloj ne estas invititaj, kaj tio malebligas kontroli la realecon de tio, kio okazis en tiu tunelo.

* Vidu: Park Jong-hee, “Six things you should know about Kim Jong Un’s 2018 new year address”, East Asia Institute, 7-a de februaro 2018.

Estas nun certege, ke KDPR ne plu bezonas subterajn provadojn kaj majstras tiun teknologion*. La mastro de Pjongjango povas do esperi trakti samrange kun Usono, granda revo de la dinastio Kim, kaj iri al dua apogo de sia politiko, ekonomia progreso, por ke “la popolo neniam plu bezonu plistreĉi sian zonon”, tiel, kiel li promesis, kiam li enposteniĝis. Por nun, ĉiuj sekvas lin, inkluzive la armeon, kiun S-ro Kim “reenirigis en siajn barakojn”, laŭ la esprimo de unu el la plej grandaj francaj fakuloj pri Koreio, Patrick Maurus. Sub la reĝimo de Kim Ĝong-il ĝi estis ĉieestanta. Kaj pri la nova riĉohava klaso, kiu jam profitis la mildiĝon de la ekonomia politiko*, ĝi certe puŝis al tiu strategia ŝanĝo, tute ne volanta estontan refermiĝon pro embargo.

* Vidu: Sipri Yearbook 2017: Armaments, Disarmament and International Security, Internacia instituto por esploro pri paco de Stokholmo (Sipri), 2018.
* Legu Patrick Maurus, “En Nord-Koreio la ekonomio antaŭas la politikon Aŭ: La drako Nord-Koreio vekiĝas”, kaj Martine Bulard, “Voyage sous bonne garde en Corée du Nord”, Le Monde diplomatique, respektive februaro 2014 kaj aŭgusto 2015.

La vojo al paco tamen aperas plena de obstakloj. Ĉiuj akordiĝas por sennukleigo de la duoninsulon, sed neniu el la partioj akordiĝas pri ĝia enhavo. Unue la Usonanoj inter si mem. S-ro Pompeo kredas je la subskribo de pactraktato anstataŭ la militpaŭzo efektiva de 1953, kaj je “reala ŝanco por sennukleigo” danke al “konkretaj agoj de Nord-Koreio”, kiuj povas esperigi partan ĉeson de la embargo*. Sed la konsilisto por nacia sekureco, John Bolton, kiun la prezidanto ankaŭ aŭskultas, prefere imagas “scenaron kiel en Libio”, reference al la eksprezidinto Muammar Ĥadafi, kiu, en 2003, rezignis pri ĉia nuklea kaj kemia armilaro. La destino de ĉilasta, pelita el regado kaj mortigita ok jarojn poste, ne inklinigas S-ron Kim eniri tiun vojon, kvankam, male al Libia estro, li mem havas la teknologion, kiu ebligus lin, se necesus, reveni en la atomkuradon. Kompreneble ambaŭ Usonaj traktantoj tamen akordiĝas pri la fina celo: Nord-Koreio purigita el ĉiuj nukleaj bomboj, ĉiuj misiloj kaj ĉiuj kemiarmiloj.

* Yi Yong-in, “Pompeo and Bolton offer different stances regarding North Korea’s denuclearization”, The Hankyoreh, Seulo, 1-a de majo 2018.

Temas pri senarmigi nur KDPR-on, dum Pjongjango, same kiel Seulo, parolas pri sennukleiĝo de la tuta duoninsulo. La komuna deklaro adoptita en Panmunĝom klare precizigas: “Sudo kaj Nordo konfirmas sian komunan celon, tio estas trafi duoninsulon armile sennuklean”... kaj do sen Usona nuklea protektilo. La akordo ankoraŭ ne estas farita, ĉar oni ne vidas, kiel Pjongjango povus rezigni pri nukleaj armiloj. Ĝi konsideras ilin, kiel sian vivasekuron, fronte al Sud-Koreio, kiu havas la sesan armeon en la mondo, kaj povas kalkuli kun la helpo de 28 500 Usonaj soldatoj surloke instalitaj kun siaj plej modernaj armiloj*.

* Vidu: Rémy Hémez, “Corée du Sud: une puissance militaire entravée”, Monde chinois, n°53, Parizo, aprilo 2018.

La vidpunkto de Pjongjango baziĝas prefere sur aro de “progresivaj kaj sinkronaj decidoj”. La Nordaj cedoj, dismuntado de instalaĵoj, akcepto de internacia kontrolado, ktp, estus sekvataj de cedoj Usonaj kaj Sud-Koreaj: subskribo de formala pactraktato, normaligo de la rilatoj kun Usono, ĉesado de la punoj, malkresko kaj poste forigo de la militistaj ekzercoj komunaj de Usono kaj Sud-Koreio. Tio estas preskaŭ la pozicio de Seulo.

Ne intencanta rompi sian historian aliancon kun Vaŝingtono, la Sud-Korea prezidanto esperas bremsi la trudvoleman impetecon de la Usonaj traktantoj apogante sin sur... Pekino. Ano de la prezidanta sekretariaro opiniis ja rememoriginde, ke “La rolo de Ĉinio por starigi pacon en la duoninsulo estas fundamenta*. Precizigo des pli utila, ke la komunikilo de Panmunĝom menciis, ke la intertraktado por atingi pactraktaton okazos triope, ambaŭ Koreioj kaj Usono, aŭ kvarope, kun Ĉinio “. Malprecizeco volita, oni diras en Seulo, de la ”porusonaj de Pjongjango“, kiuj esperas (iomete) emancipiĝi el la Ĉina ekonomia kuratoreco vetante sur Vaŝingtono, same kiel iliaj prauloj vetis foje sur Rusio, foje sur Ĉinio, tiam malamikaj fratoj, por gardi sian sendependecon. Jen almenaŭ unu interkonsentita punkto kun la Usonaj regantoj, kiuj provas bremsi la Ĉinan potencon en tiu regiono. Pekino, alarmita, rememorigis en frapa ĉefartikolo de la tre oficiala Global Times, ke: ”Ĉinio estas nemalhavebla por sennukleigo de la duoninsulo*. S-ro Kim mem iris por trankviligi S-ron Xi Jinping, kelkajn tagojn poste.

* Ock Hyun-ju, “Complex calculation over signing peace treaty”, The Korea Herald, Seulo, 2-a de majo 2018.
* “China’s role indispensable in resolving North Korea nuclear crisis”, Global Times, Pekino, 14-a de majo 2018.

Pri Prezidanto Mun, li atendas de Ĉinio ne nur politikan subtenon, sed ankaŭ monan helpon. Ambaŭ landoj jam interkonsentis por disvolvi relvojon inter Seulo kaj la Ĉina haveno Dandong, trairantan Pjongjangon kaj Sinuiju, Nord-Korean havenurbon trans la rivero Jalu. Serĉanta novajn ekonomiajn kreskilojn kreontajn laborpostenojn (la junula senlaboreco superas 11,5%) la Sud-Korea prezidanto vetas sur tio, kion li nomas “nova ekonomia zono de la duoninsulo”. Ĉi lasta inkluzivas same energiajn esplorojn en la orienta maro (kie laŭdire estas petrolo) kiel projektojn pri grandaj infrastrukturoj kaj vastajn turismajn zonojn ambaŭflanke de la landlimo.

Enlande, S-ro Mun plifortigis sian pozicion. Tuj antaŭ la olimpiaj ludoj, 70% el la pridemanditaj Sud-Koreoj esprimis malkontenton pro la starigo de komuna virina teamo por glacihokeo, kiun li trudis. Tuj post la pintkunveno de Panmunĝom, 78,3% aprobis lian agon, kaj 64,7% deklaris fidi Nord-Koreion por konservi pacon, kontraŭ nur 14,7% antaŭ ĝia malfermo*.

* Opiniaj esploroj faritaj de Realmeter kaj publikigitaj de la informagentejo Yonhap, Seulo, 30-a de aprilo kaj 3-a de majo 2018.

Ĉu ili estas tro optimismaj, kiel opinias iuj Sud-Koreaj fakuloj? Ne certas, ke eventuala renkonto inter S-ro Trump kaj S-ro Kim malfermos vojon al veraj intertraktadoj kies agendo estos ĉiel malfacile ellaborebla.

SUNG Il-kwon kaj Martine BULARD

Bostono, aŭ la religio de novigado

Kiam oni demandas al membroj de la Demokrata Partio de Usono pri iliaj atingoj — akordoj pri libera komercado, ekzemple, aŭ nekomprenebla leĝo por reformi Wall Street — ili respondas, ke neniu estus povinta fari pli bone. Ĉion dirinte, ili devis trakti kun tiuj hororaj Respublikanoj kiuj estis sistemece malhelpemaj en la Senato kaj redistribuis voĉdonajn distriktojn por sia avantaĝo. Ne pensu, do, ke ĉiuj tiuj leĝoj, de moderaj al senvervaj, kiujn prezidantoj Clinton kaj Obama aprobis, vere reprezentas la viglan Demokratan animon.

Por taksi ĉi tiun argumenton, ni elektu lokon kie la reĝado de la Demokratoj renkontas preskaŭ neniun kontraŭstaron, kie malhelpo kaj sabotado fare de Respublikanoj ne povas adulteri la historion. La mapo de elektadoj en Usono proponas al ni kelkajn eblecojn el kiuj unu estas elektenda: Bostono, Masaĉuseco, la vera spirita hejmo de la progresisma klaso. La usona ĉefurbo de altlerneja edukado ankaŭ estas tiu, kiu plej favoras la Demokratan Partion, kaj kie oni malofte renkontas elektitan Respublikanon. Kiam aliaj urboj kaj ŝtatoj, senesperaj pro sia daŭranta senindustriiĝo, penas allogi loĝantarojn el falsaj bohemianoj, kaj petegas al iliaj universitatoj produkti profitajn ideojn, Bostono estas la loko kiun ili celas imiti. Ĉi tiu estas la urbo kiu preskaŭ inventis la ekonomian modelon de la “Blua Ŝtato” (bluo estas la emblema koloro de la Demokrata Partio), kie prospero naskiĝas el altlerneja edukado kaj la sciencaj kaj teknikaj industrioj kiuj akompanas ĝin.

Nevideblaj ŝiprompiĝoj

En 2010, proksimume 152 000 studentoj loĝis en Bostono, nome 24,6% de la loĝantaro de la urbo. Bostono kaj ĝia kunurbaĵo estas la hejmo de pli ol cent privataj kaj publikaj universitatoj, la plej granda koncentriĝo de institucioj de altlerneja edukado en la lando — kaj verŝajne la mondo — kaj el ili ĝi derivas ĉiujn bonefikojn: tre kleran loĝantaron, aparte grandan nombron de patentopetoj, kaj pli da Nobel-premioj ol iu ajn alia urbo en la lando. Masaĉuseco konstante rangas unualoke en la State New Economy Index, kiu mezuras ĝis kiom la ekonomioj de la ŝtatoj de Usono estas bazitaj sur la scio, estas aliĝintaj al la tutmondiĝo, kaj estas entreprenemaj, direktataj de informteknologio kaj novigademaj.

Ĝi ankaŭ estas la sidejoj de multaj firmaoj de medikamentoj kaj bioteknologio, ariĝintaj en tio, kion oni nomas la “grandega centro de la vivosciencoj”, kiu estas parto de “ekologia sistemo” kie disertaciantoj povas “asociiĝi” kun riskokapitalaj firmaoj, kaj kie grandaj farmaciaj firmaoj povas akiri pli malgrandajn firmaojn. Dum aliaj industrioj naniĝas, la grandega centro en Bostono kreskas, kaj vivosciencaj profesiuloj el ĉiuj partoj de la mondo amase venas al ĉi tiu “Ateno de Usono” kaj al la novaj “centroj de novigado” amasiĝantaj en la universitata antaŭurbo Kembriĝo, okcidente de Bostono.

Sed se ni rigardas ĝin iom pli kritike, Bostono estas la sidejo de du industrioj kiuj kaŭzas la ruinigon de mezuma Usono: altlerneja edukado kaj la farmacia industrio. Ambaŭ pagigas tarifojn kiujn preskaŭ ĉiuj devas pagi, kaj kiuj pliiĝas multe pli rapide ol salajroj kaj inflacio.

Logike, tial, Masaĉuseco okupas kernan lokon en alia kategorio, tiu de malegaleco. Tuj post kiam vizitantoj eliras el Bostono kaj ĝia superprovizo de intelektoj, ili eltrovas ŝtaton plenan de ruinoj — eksaj industriaj urboj, kaj laboristoj kiuj vidatestas la forvelkon de sia vivmaniero, kiel tiuj de Fall River. Ĉi tiu urbo sude de Bostono antaŭlonge perdis siajn multajn teksejojn, kaj kun ili ĝian pravon de ekzisto. Multaj malplenaj laborejoj ankoraŭ staras. Solidaj strukturoj de la deknaŭa jarcento, ĉi tiuj grandegaj skatoloj el granito kaj briko superregas la pejzaĝon. La plimulto de ĉi tiuj malnovaj fabrikoj havas fenestrojn kovritajn per tabuloj, rekoneblaj emblemoj de malespero, de la teretaĝo ĝis la tegmento.

Kiel tre multaj aliaj pejzaĝoj de Usono, ĉi tiu estas la produkto de jardekoj da senindustriigo farita de la Respublikanoj kaj pravigita de la Demokratoj. Okdek kilometrojn for, Bostono triumfas. Sed la doktrino de prospero, kiun oni vidas en ĉiu angulo de la ĉefurbo, servas por pravigi la malsukceson oni vidas en ĉiu angulo de Fall River. Ĉi tiu estas loko kie abundo neniam revenas, ĉar la gvidantoj de la lando simple akceptis socian ordon kiu subenpremas la salajrojn de homoj kiel la loĝantoj de Fall River, kaj samtempe pliigas la salajrojn de novigadantoj, kreivuloj kaj altrangaj kadruloj.

Kvankam malplenaj teksejoj estas dise videblaj ĉie en Fall River, la stratoj de Bostono, kontraste, estas plenaj de ekipaĵoj destinitaj por faciligi kaj oportunigi entreprenemon. Dum mia restado tie, mi pasigis mian tempon vizitante centrojn de novigado, ĉiuj kun brilkoloraj mebloj, malfermaj laborspacoj, inspiraj citaĵoj pri inventemo, tablotenisaj tabloj, konzoloj por ludi la muzikludon Guitar Hero kaj aliaj aparatoj (neniam uzataj dum mia vizito) por doni iom da malstreĉiĝo dum laborpaŭzoj, kaj muroj superŝutitaj per brila farbo sur kiuj oni povas skribi per forviŝeblaj feltkrajonoj.

La kariero de modela guberniestro

La fundamento de la “novigada infrastrukturo” de Bostono estas la universitato; cetere, iuj en ĉi tiu urbo laŭpaŝe konvinkiĝis ke la lanĉo de komercaj entreprenoj kaj profesiaj karieroj estas la celo mem de altlerneja edukado. Unu akompanas la alian. Tial la Massachusetts Institute of Technology (MIT) havas ne unu, sed du vicfakultatestrojn kun respondeco pri novigado, kaj tial ĝia prezidanto skribas en enretaj forumoj por instrui al Usono la ĝustan metodon por “produkti novigadon”. Pro la sama kialo, Northwestern University havas “akcelilon de entreprenoj” nomata IDEA; Harvard havas sian faman “centron por novigado”; Boston University havas sian “fakon pri strategio kaj novigado”; kaj unu el ĝiaj fakultatoj proponas profesian diplomon pri “novigado kaj entreprenemo”.

La identigo de Masaĉuseco kun la Demokrata Partio estas profunda. Bastiono de la familio Kennedy, la ŝtato produktis du aliajn Demokratajn kandidatojn por la prezidanteco en la lastaj jardekoj: guberniestro Michael Dukakis en 1988 kaj senatano John Kerry en 2004. Eĉ kiam Masaĉuseco havis Respublikanajn guberniestrojn (kiel Charles Baker, enoficiĝinta ekde 2015), ili ne nur plejparte estas tiel konvinkitaj kiel siaj rivaloj pri la modelo de Demokrata Masaĉuseco, sed la masaĉuseca parlamento, ankoraŭ superregata de la Demokratoj, sukcesas nuligi ilian vetoon.

El la ĉefaj politikistoj en la ŝtato, plimulto, se ne ĉiuj, helpis propagandi la kulton pri scioj, noventreprenoj, kaj la kreiva klaso. Sur ĉi tiu honortabulo, Deval Patrick, la antaŭulo de s-ro Baker, okupas eminentan lokon. Li estas tipa gvidanto de la progresisma klaso, eĉ la plej elstara ekzemplo, oni povus diri. Ĉiuj ŝajne ŝatas lin, eĉ liaj oponantoj.

La vivo de s-ro Patrick sekvis la klasikan trajektorion de Demokrato. Ekstreme inteligenta sed malriĉa juna nigrulo, li povis leviĝi super siaj cirkonstancoj per stipendio kiu ebligis al li esti akceptita de bona privata lernejo. Kelkajn jarojn poste, li studentiĝis ĉe la fakultato pri juro de Harvard kaj, ĝuste kiel okazis por Bill Clinton kaj Barack Obama, la pordoj de ĝis tiam nekonata mondo subite malfermiĝis por li. Laborinte por organizaĵo defendanta la rajtojn de malplimultoj, li iris al Vaŝingtono, kie li estris la fakon pri civilaj rajtoj de la usona Departemento pri Justico. En 1994, li gajnis kompenson de 54 milionojn da dolaroj por siaj klientoj en fama proceso pro diskriminacio kontraŭ la restoracia ĉeno Denny’s.

Dum la 2000aj jaroj, s-ro Patrick fariĝis advokato pri komercaj aferoj kaj post tio li faris la normalan paŝon por iu speco de Demokrato: li komencis labori por la grandaj kompanioj kiujn li estis jure persekutinta: en 2004 li aliĝis al la direktoraro de la patrinfirmao de Ameriquest, pruntisto de altriskaj hipotekaj kreditoj.

En 2004, Ameriquest estis plej granda tia pruntisto en Usono kaj, kiel ni nun scias, pioniro de tiaj praktikoj kiaj preskaŭ detruis la tutmondan financan sistemon. Por la adeptoj de Ameriquest, kunmeti “mensogajn kreditojn”, kaj sendi ilin al Wall Street en la formo de obligacioj, estis ekstreme profita negoco — eĉ negoco “novigada”; por la cetera mondo, tio similis glutegi arsenon. Bankistoj profitis ĝis la mondo devis pagi — kaj ĝi pagas ankoraŭ.

Ĉiu politikisto, kiu implikiĝis en ĉi tiu malnobla aranĝo, devus esti demisiigita tuj kaj senkondiĉe. Sed s-ro Patrick supervivis. Li estis elektita guberniestro de Masaĉuseco en novembro 2006 kaj fariĝis ia misiisto de la kulto pri novigado. “La ekonomio de Masaĉuseco estas ekonomio de novigado” li kutimis diri, kaj li ripetis ĉi tiun rimarkon foje-refoje, iom ŝanĝante la ordon de la optimismaj ŝlosilvortoj: “Novigado estas la spino de la masaĉuseca ekonomio”, ktp.*. La guberniestro malfermis “fakultatojn pri novigado”. Li subskribis la “Kontrakton pri Socia Novigado”, kiu havis ian rilaton al “la plenumo de la bezonoj de la privata sektoro por kvalifikitaj novuloj en la profesioj.”

* Deval Patrick, paroladoj faritaj respektive je la 8a de decembro 2010 kaj je la 17a de junio 2010.
“Eksplodo de noventreprenoj”

Tre ofte, tio estis nenio ol vantaj vortoj — la rutinaj banalaĵoj utiligitaj ĉiufoje, kiam farmacia firmao malfermis oficejon en la ŝtato. En aliaj okazoj, la plej ŝatata slogano de s-ro Patrick estis ege altekosta — subvencioj kaj senimpostigoj de 1 miliardo da dolaroj donitaj de la guberniestro en 2008 por instigi al farmaciaj kaj bioteknologiaj firmaoj establi sin en Masaĉuseco, ekzemple*.

* Vidu Brian Johnson, ‘Gov. Deval Patrick’s Life Sciences Legacy’, la 12a de januaro 2015, www.masdevice.com

Foje, ankaŭ, stimuli novigadon signifis disbati homojn sur sia vojo — ekzemple taksiistojn kies vivteno estis uzurpata de servoj kiel Uber. Kiam ĉi tiuj laboristoj organizis diversajn protestajn agojn en Bostono, s-ro Patrick klare aligis sin al la firmao; ŝajne, la komforto de tiuj, kiuj mendas aŭtojn kun ŝoforoj, estis pli grava ol deca salajro por la ŝoforantoj.

Sendube, la fakto ke Uber dungis eksan konsiliston de s-ro Patrick neniel rilatis al tio. Sed la motivo estis, kompreneble, novigado: Uber reprezentis la estontecon; taksiistoj, la pasintecon.

Antaŭvideble, la unuan “Premion Deval Patrick por Publika Novigado” ricevis Deval Patrick. Ĝi estis prezentita al li en 2014 de John Harthorne, direktoro de la noventreprena inkubatoro MassChallenge, kune kun la fondinto de Uber, Travis Kalanick. “Mi deziris esti ĉi tie por danki al la guberniestro pro lia gvidanteco, lia vizio pri novigado kaj teknikaro, kaj pro tio, ke li kreis ĉi tiun novigadan spiriton ĉi tie en Masaĉuseco” diris s-ro Kalanick. Eric Schmidt, la tiama prezidanto de Google, ankaŭ ĉeestis por saluti Masaĉusecon kaj ĝian “eksplodon de noventreprenoj”. “Ni bezonas pli da entreprenistoj ĉar ili kreas laborpostenojn, ili solvas ĉiujn problemojn kiujn ni scias,” li diris. Tri monatojn post la premio, la dua mandato de s-ro Patrick finiĝis. Iom poste, li gajnis eĉ pli grandan premion: la postenon de ĝenerala direktoro ĉe Bain Capital, la firmao de financaj servoj kaj administrado de aktivoj kunfondita de Mitt Romney, la prezidenta kandidato de la Respublikanoj en 2012.

La speco de progreso kiu regis en Masaĉuseco en la lastaj jardekoj ne estas tiu de Franklin Roosevelt aŭ de la laborsindikato de la aŭtolaboristoj. La blankkolumuloj kun universitataj diplomoj, eĉ kiam ili voĉdonas favore al la Demokratoj, ne vere zorgas pri la grandegaj salajroj de la gajnintoj en la socio. Male, tiaj salajroj ŝajnas naturaj al ili, ĉar ili estas la gajnintoj en la socio. La progresismo de la superaj klasoj ne etendiĝas al demandoj pri malegaleco, domajno en kiu teneraj koroj subite malmoliĝas.

La liberalismo de novigado estas “liberalismo de la riĉuloj” laŭ la vortoj de loka laborsindikatestro Harris Gruman. Tio, kion oni deziras en Masaĉuseco, estas pli perfekta meritokratio, kie tiuj, kiuj havas talenton, povas leviĝi. La postuloj de ordinaraj laboristoj ne tuŝas ilin, diris Gruman: “Sekurecaj gardistoj, rapidmanĝaj kelneroj, domhelpistoj kaj infanvartistoj — el kiuj la plimulto estas virinoj kaj kolorhaŭtuloj — ne havas universitatajn diplomojn.” Kaj se vi ne havas universitatan diplomon en Bostono, mia frato, kulpas sole vi.

Thomas FRANK

Thomas Frank, ĵurnalisto kaj verkisto, estas la aŭtoro de ‘Pourquoi les riches votent à gauche’, ĵus eldonita de Agone (Marsejlo), el kiu ĉi tiu teksto estas ĉerpita.

Afriko senposedigita je siaj fiŝoj

Oceanoj estas tiom intense ekspluatataj, ke tio malcertigas la reprodukton de multaj specioj. La akaparo de la fiŝozaj akvoj de Afriko fare de la industriaj trolŝipoj francaj, hispanaj, ĉinaj, koreaj, japanaj aŭ rusaj minacas la nutran sekurecon de la kontinento. Ĝi prenas laŭleĝan formon kun la interkonsentoj malfermantaj la marbordajn zonojn al la ŝipoj de la riĉaj landoj, al kiuj aldoniĝas grandskala rabado kontraŭ kiu la lukto ŝajnas neegala.

EN SIA VASTA oficejo de Gaborone, en Bocvano, s-ro Per Erik Bergh detale trarigardas la satelitajn bildojn de la mara komerco trans la marbordoj de Orienta Afriko. Inter la dekoj de etaj punktoj moviĝantaj sur lia ekrano, unu fokusigas lian atenton.

De pli ol tridek jaroj tiu fortika blankhara norvego postĉasas la industriajn fiŝkaptajn ŝipojn, kiuj venas ekspluati la fiŝajn riĉaĵojn de la afrika kontinento, malrespekte al la leĝoj kaj regularoj. Jarojn post jaro, li provas averti la lokajn aŭtoritatulojn, ofte malemajn, aŭ ne sufiĉe ekipitajn, por ke ili agu kontraŭ tiuj maraj krimuloj, kiuj kontraŭleĝe kaptas en siaj retoj milojn da tunoj da fiŝoj.

Danke al la informoj provizitaj de la mararmeoj de Eŭropa Unio en la Hinda Oceano, komparkontrolitaj per la fotoj de iliaj lokaj kunlaborantoj kaj informoj transdonitaj per satelitoj kaj radaroj, s-ro Bergh kaj la dek membroj de lia teamo — ĉiuj dungitoj de la neregistara organizaĵo Stop Illegal Fishing — SIF (“Ni ĉesigu la kontraŭleĝan fiŝadon”) baldaŭ identigas la suspektulon: Greco 1. En ĉi tiu tago de oktobro 2016, tiu greka trolŝipo, kiu jam plurfoje ŝanĝis sian nacian flagon, estas fiŝanta en la somaliaj teritoriaj akvoj, rezervitaj por la etaj fiŝkaptistoj de la marbordo.

S-ro Bergh tuj avertas la interven-policon FISH-i, dispozicion arigantan ok landojn de la regiono — de Somalio ĝis Mozambiko — sub la kunordigo de SIF. Inter la lokaj aŭtoritatuloj kaj la asocioj instaliĝas labordivido, necesa pro la malfortaj financaj resursoj; SIF provizas konsilojn kaj informojn; la aktivuloj de Greenpeace kaj de Sea Shepherd ŝipe patrolas kaj enŝipigas la agentojn de la publika polico, al kiuj mankas aliaj rimedoj, por fari la arestojn. Sed, ĉi-foje, la reprezentantoj de la regiono ja intervenas.

La Greko 1 troviĝas proksime de la haveno de Mogadiŝo kiam la mesaĝo de la norvego atingas la okulojn de s-ro Saïd Jama Mohamed, tiama vicministro pri fiŝado kaj maraj resursoj. La nomo de la ŝipo estas ja konata de li. La Greko 1 jam plurfoje estis lokalizita en la teritoriaj akvoj de lia lando. S-ro Mohamed scias, ke li devos rapide agi, se li volas kapti ĝin dum la delikto kaj kapti ĝian ŝipanaron antaŭ ol ili elŝipiĝos kun falsaj identigiloj.

Pirogoj kontraŭ industriaj ŝipoj

Sur rapidaj ŝipoj pruntitaj de la polico — la malmultaj patrolboatoj de la ministrejo pri fiŝado ne havas sufiĉe da dizeloleo por atingi tiun distancon-, li rapidas al kapero. La inspektado montriĝas fruktodona: en la trolŝipo troviĝas tridek tunoj da fiŝoj, inter kiuj specioj kutimaj en la somalaj akvoj, kiel ruĝa perko aŭ triglo. La aŭtoritatuloj ankaŭ trovas aron de falsaj identigiloj. La 12-an de oktobro, s-ro Mohamed ordonas justican enketon. Sed la morgaŭon matene, la Greko 1 estas jam malproksime. “Ni petis la membroŝtatojn de FISH-i aresti ĉiun ŝipon venantan el Somalio por kontroli ĝiajn dokumentojn, deklaras s-ro Mohamed. Ni diris al ĉiuj: ‘Neniam ni donis rajtigilon al Greko 1 por 2016, do haltigu ĝin, ni petas’. Estas tiom da ŝipoj kiuj uzas falsajn dokumentojn por navigi de lando al alia.” Ankoraŭ kaj ĉiam estas la sama historio: ŝipo luprenita en riĉa lando rabadas la vivriĉaĵojn de unu el la plej malriĉaj landoj en la mondo, kaj eskapas, spitante siajn viktimojn. Fronte al tiu organizita predado, la kelkaj patrolŝipoj, konstante sen brulaĵo, pri kiuj disponas Somalio por kontroli sian tri-mil-kilometrojn longan marbordon — la plej longa de la kontinento — ne sufiĉe fortas.

Kun siaj fiŝozaj akvoj kaj siaj senfortaj aŭ misfunkciantaj ŝtatoj, la afrikaj landoj estas bonŝanco por fiŝkaptaj industriistoj rusaj, aziaj kaj eŭropaj. Ĉi tiuj, elĉerpinte la fiŝ-rezervojn en siaj propraj geografiaj zonoj, sendas siajn uzino-ŝipojn ĉirkaŭ la mondon, ĉefe en la afrikan eldoradon. Sur la orienta marbordo de la kontinento, la maraj instancoj jam havas grandajn malfacilaĵojn por forteni la centojn da trolŝipoj, kiuj forrabas la hindan oceanon. Sed la giganta kvanto da ŝipoj, kiu abunde elĵetiĝas aliflanke de la kontinento, sur la okcidenta marbordo, estas problemo de alia skalo.

Laŭ takso de la daten-centro FishSpektrum, faka platformo pri identigo de ŝipoj, Ĉinujo sola disponas pri ses cent ŝipoj dismetitaj laŭlonge de Okcidenta Afriko, de Ĝibraltaro ĝis Kaburbo. Iliaj eŭropaj, rusaj kaj turkaj konkurenculoj akre kontestas tiun spacon. De la plaĝoj de Maŭritanio, oni povas ekvidi la baleton de la trolŝipoj, kiuj brilas la tutan nokton laŭ la horizonto-linio, kvazaŭ luma girlando.

“De vespero ĝis mateno, estas ĉie lumoj, oni kredus sin en granda ĉefurbo” , flustras s-ro Doudou Sène. De tridek kvin jaroj, tiu kvindekjara fiŝisto fiŝkaptas ĉirkaŭ Saint-Louis, en la landlimaj akvoj de Senegalo kaj Maŭritanio. Li vidis la nombron de eksterlandaj trolŝipoj grandiĝi iom post iom, ĝis tio igis liajn laborkondiĉojn pli kaj pli danĝeraj. Sur la marbordoj de norda Senegalo, kie fiŝado estas tradicio, la kvazaŭ ĉiutaga rotacio de preskaŭ dudek mil pirogoj ludas gravegan rolon por la ekonomia pluvivo kaj la socia kohero de la vilaĝaj komunumoj.

La pirogo de s-ro Sène estas dek kvar metrojn longa. Plurfoje semajne li puŝis ĝin al akvo por kapti pulpojn, ĝis tiu tago de januaro 2017, kiam ĉio rompiĝis. El sia antaŭa vivo, li konservis muskolajn brakojn, junecan korpan flekseblecon, kaj la vestaĵojn de maristo: senmanika trikita ĉemizo kaj lana marista ĉapo sur lia kapo. Sed nun s-ro Sène vivas fermita en sia dormoĉambro kaj rigardas al la plafono dum li rakontas sian lastan tagon sur la maro.

Li ekiris antaŭ la aŭroro kune kun Youssoupha, la plej aĝa el siaj sep gefiloj, la sola kiu volis heredi la metion de sia patro. Youssoupha jam delonge atendis la taŭgan momenton, kiam li povos diri al sia “maljunulo” resti hejme kaj ne plu zorgiĝi. En Senegalo estas forta kutimo, ke unu el la filoj reprenas la familian pirogon kaj siavice nutras la familianaron. Pri Youssoupha, la patro fiere rakontas, ke li ne estis kiel tiuj homoj, kiuj facile senkuraĝiĝas pro la malmildeco de la mar-laboro nek pro la neceso navigi pli kaj pli malproksimen por rezulto pli kaj pli magra. “En la komenco, mi ne iris pli ol tridek aŭ kvardek kilometrojn de la marbordo, precizigas s-ro Sène. Hodiaŭ, necesas iri almenaŭ cent tridek kilometrojn por trovi fiŝojn.”

Tiun 16-an de januaro je aŭroro, s-ro Sène, lia filo kaj tri ŝipistoj haltas je nur ok maraj mejloj (15 km) de la marbordo. Ili ĵus finpreĝis kaj ĵetis la retojn, kiam Youssoupha ekvidas malantaŭe trolŝipon, kiu rapidege iras renkonte al ili. Rapidege, lia patro reŝaltas la motoron kaj akcelas, sed estas jam tro malfrue. La ŝtala monstro plenrapide kolizias ilin. “Kiam mi rehavis konscion, mi estis sub la akvo. Mi revenis al la surfaco nur kiam la ŝipo estis jam malproksime”, rakontas s-ro Sène. Nek li, nek la aliaj havis tempon surmeti la savvestojn. La korpo de Youssoupha ne estis trovita, kaj s-ro Sène estis amputita el sia maldekstra brako.

Kelkajn kilometrojn for, sur la plenplena plaĝo de Saint-Louis, la fiŝistoj elsaltas el siaj pirogoj kaj aktiviĝas por elporti siajn fiŝ-kestojn. Rigardante la fiskaptistojn, s-ro Moustapha Dieng, ĉefo de ilia sindikato, substrekas ke kolizioj estas “pli kaj pli oftaj”. “Nia impreso estas, ke ekde certa horo en la nokto, la industriaj ŝipoj ekfunkciigas aŭtomatan pilotadon, tiel ke neniu restas ĉe la estra loko, li diras. Ili eĉ ne vidas la pirogojn, kiuj estas antaŭ ili. Ili kolizias sen eĉ halti.”

La akcidento, kiu kostis la vivon al Youssoupha Sène ankaŭ rezultas el la drasta konkurenco de la industriistoj ĉirkaŭ iom post iom malaperanta riĉaĵo. Al la malbeno de la kontraŭleĝa fiŝado ja aldoniĝas la trofiŝado “laŭleĝa”, ĉar permesata de privataj (kaj ofte netravideblaj) interkonsentoj inter la marbordaj landoj kaj la ŝipekipistoj, kaj de la Partnereco-Interkonsentoj pri Daŭrigebla Fiŝado-PIDF (en la franca: APPD), subskribitaj inter Eŭropa Unio kaj pluraj afrikaj landoj — el kiuj dek nuntempe validas. Tiuj landoj cedas al la eŭropaj ŝipoj la rajton ekspluati iliajn ekskluzivajn ekonomiajn zonojn (bendo, kiu etendiĝas ĝis 370 km trans la teritoriaj akvoj) interŝanĝe kun financa kaj teknika subteno, tre varia — 1,8 miliono da eŭroj por Senegalo kaj 59 milionoj por Maŭritanio, kies marbordoj estas pli vastaj kaj fiŝozaj*. Tiujn sumojn neniam ekvidas la lokaj fiŝkaptistoj, kiuj ankaŭ ne profitas el la mono destinita al mastrumo de la fiŝaj resursoj.

* VdAccords de pêche bilatéraux avec les pays non membres de l’UE”, Eŭropa Komisiono, Bruselo, https://ec.europa.eu. Vd ankaŭ Jean-Sébastien Mora, “Ravages de la pêche industrielle en Afrique”, Le Monde diplomatique, novembro 2012.

“Industria fiŝado estas katastrofo por Senegalo, opinias s-ro Abdou Karim Sall, prezidanto de la platformo de la metiistaj fiŝistoj de Senegalo kaj respondeculo pri la protektataj maraj areoj de la lando. “Ili fiŝas en malpermesataj zonoj. La deklaritaj kaptokvantoj neniam respondas al la realaj pezoj. Kiam ili deklaras kvindek mil tunojn, reale estas ja cent mil. Kaj ili ne nur trofiŝkaptas: ili ankaŭ uzas ekipaĵon, kiu detruas la naturan loĝejon de la mara faŭno.”

Ankoraŭ balbuta regiona kunlaborado

Ĉar iliaj kaptaĵoj estas pli kaj pli malabundaj proksime de ilia marbordo, la senegalaj fiŝistoj iras en la maŭritaniajn akvojn. Sed, depost la kadukiĝo en 2015 de interkonsento inter ambaŭ landoj, kiu permesis la metiistan fiŝadon ĉe la najbara lando, Maŭritanio senhezite pafas al la malobeantoj*. Pluraj senegalaj pirogistoj mortis pafitaj de maŭritaniaj gardistoj. La kazo de Serigne Fallou Sall, dek-naŭ-jara fiŝisto mortpafita en januaro 2018 sub la okuloj de ties ok kompanoj, estigis perfortajn protestojn en Saint-Louis kaj revigligis la streĉitecon inter Dakaro kaj Nuakŝoto. Tri semajnojn poste, la senegala prezidanto, s-ro Macky Sall, vizitis sian maŭritanian samrangulon, s-ro Mohamed Ould Abdel Aziz, promesante fari novan interkonsenton kun li*. S-ro Sall estis elektita en 2012 kun la promeso, ke li reformos la fiŝad-sektoron, kiu vivigas 600 000 homojn en Senegalo, kaj moderigos la postulojn de la riĉaj landoj. De post tiam, la lando striktigis sian leĝaron, nuligis la rajtigilojn de pluraj dubindaj industriaj fiŝistoj, kaj starigis sistemon de atestiloj celantan redukti fraŭdojn. La direkcio de protekto kaj kontrolo de fiŝado (DPKF) ricevis kromajn rimedojn kaj aljuĝas pli altajn monpunojn — klopodoj laŭditaj en studaĵo pri la kontraŭleĝa fiŝado antaŭ nelonge publikigita de la reta revuo Frontiers in Marine Science*.

*Mauritanie: faute d’accord, les pêcheurs sénégalais sont au chômage technique”, Radio France Internationale, 10-a de februaro 2017.
* Amadou Oury Diallo, “Sénégal-Mauritanie: le casse-tête des accords de pêche”, Jeune Afrique, Parizo, 9-a de februaro 2018.
* Kolektivo, “Assessing the effectiveness of monitoring control and surveillance of illegal fishing: The case of West Africa”, Frontiers in Marine Science, 7-a de marto 2017, www.frontiersin.org

“La damaĝoj kaŭzitaj de la kontraŭleĝa fiŝado malpliiĝas samtempe kiam kreskas la monpunoj sankciantaj ĝiajn ekstremajn formojn, la kontraŭleĝa fiŝado ne deklarita kaj ne reguligita”, observas Dyhia Belhabib, kunaŭtorino de tiu studaĵo, kiu superrigardas la projekton Sea Around Us (“La maro ĉirkaŭ ni”) sine de esplor-instituto pri la homa kaj hommedia efiko de fiŝado, ĉe la universitato de Brita Kolombio. Laŭ Belhabib kaj ŝiaj kolegoj el Maŭritanio, Senegalo, Gambio, Gvineo, Gvineo Bisaŭa kaj Sieraleono, la kontraŭleĝa fiŝado estas por ĉi tiuj ses landoj du miliardoj da eŭroj negajnitaj ĉiujare. “La kontraŭleĝa fiŝado, aldonas la aŭtoroj, ekvivalentas 65% de la laŭleĝaj kaptaĵoj en Okcidenta Afriko. Ĝi konsistigas seriozan problemon rilate al nutra sekureco kaj ekonomio por la tuta regiono.” Problemo des pli urĝa, ke la Organizo de Unuiĝintaj Nacioj antaŭvidas duobliĝon de la afrika loĝantaro antaŭ 2050.

Kvankam la trolŝipoj prifajfas landlimojn, la regiona kunlaborado restas ankoraŭ balbutanta, kiel montris incidento okazinta dum ordinara inspektado kondukata de la senegala mararmeo la 25-an de februaro 2016. Tiun vesperon, ĉirkaŭ la 21-a horo, mararmeanoj kaptas la Gotland, 94-metrojn longan uzino-trolŝipon, kiu fraŭde fiŝkaptas en iliaj akvoj. La deĵoranta teamo kontaktas per radio la ŝipestron, cele eniri la ŝipon, sed la Gotland eskapas. Sekvas kvarhora ĉasado tra la maŭritaniaj akvoj, post kiam Nuakŝoto rifuzas subtenon al la senegala patrolo. La Gotland malaperas kaj ĝiaj postkurantoj revenas al Dakaro, ĉagrenitaj. “Ni petis helpon de niaj najbaroj, sed bedaŭrinde ili ne kunlaboris, veas s-ro Mamadou Ndiaye, direktoro de la DPSP. Vi ja povas kontroli vian ekskluzivan ekonomian zonon, sed se tiu de via najbaro estas sen kontrolo, la ŝipoj povas tie trovi rifuĝejon, kaj reveni tuj kiam ni reatingis nian bazon. Ni ne havas sufiĉajn rimedojn por teni patrolojn en la zono 24 horojn el 24.” La ĝenerala direkcio por ekspluatado de la fiŝaj resursoj (DGERH) de Maŭritanio asertas siaflanke, ke ĝi ricevis neniun avertomesaĝon rilate la Gotland.

Plimulto de la ŝtatoj de marborda Afriko preferas vendi ekspluat-permesojn pri siaj teritoriaj akvoj, ol konstrui propran industrian trolŝiparon, tiel cedante al eksterlandaj industriistoj la plej bonan parton. La Organizaĵo de Unuiĝintaj Nacioj por nutrado kaj agrokulturo (ONA) (FAO en la angla) opinias, ke vendo de tiuj fiŝkaptaj permesoj enspezigas al ili 400 milionojn da dolaroj jare, dum se ili mem fiŝkaptus, ili ricevus 3,3 miliardojn da dolaroj*.

* Gertjan de Graaf kaj Luca Garibaldi, “La valeur des pêches africaines”, Cirkulero pri fiŝkaptado kaj akvokulturo n-o 1093, FAO, Romo, 2014, www.fao.org
La mara juro estas tajlita por la ŝipekipistoj

Kelkaj landoj tamen konsentas kunlabori kun organizaĵoj por defendo de la hommedio pro zorgo pli bone administri siajn marajn resursojn. En februaro 2017, Greenpeace tiel sendis sian ŝipon Esperanza por dumonata kontrol-misio fronte al la marbordoj de Senegalo, Gvineo, Sieraleono kaj Gvineo Bisaŭa. Sur tiu impona sepdek-metrojn longa ŝipo konstruita en Rusujo dum la soveta epoko, ekipita per helikoptero kaj rapidaj patrolŝipoj, aktivuloj kaj maristaro uzis datenbankojn de ŝipoj kaj la informojn provizitajn de la lokaj gardistoj por lokalizi la suspektajn ŝipojn. Per kvar- ĝis sep-tagaj patroladoj en la akvoj de ĉiu lando, la teamoj el Greenpeace-aktivuloj kaj agentoj de la fiŝkapto-ministrejoj efektivigis pli da arestoj ol kelkaj landoj faras en la tuta jaro. Pli ol la duono de la kaptitaj ŝipoj estis ĉinaj, la aliaj venis el Eŭropo, Suda Koreujo kaj Komoroj.

Konsciante, ke la landoj kaj la organizaĵoj pli kaj pli uzas la satelitajn bildojn, kreskanta nombro de trolŝipoj falsigas aŭ malaktivigas siajn elsendo-signalojn. Kiam, de via ŝipo, vi vidas ĉiujn tiujn trolŝipojn, kiuj ne aperas sur via komputila ekrano, tio signifas, ke ili malŝaltis sian aŭtomatan identigo-sistemon*”, klarigas s-ro Pavel Klinck-hamers, la misionestro de la Esperanza, kiu nin akceptas sur sia ŝipo dum deko da tagoj. Tiu 46-jara nederlanda ekologiisto laboras 16 horojn tage pristudanta mapojn, ekranojn kaj datenbankojn, interrompante sian taskon nur por supreniri al la ferdeko kaj observi la ĉirkaŭajn ŝipojn. “Pli ol la duono de tiuj ŝipoj ne elsendas signalojn, li konstatas. Ili estas kaŝitaj ŝipoj.”

* La aŭtomata identigo-sistemo (AIS) estas reto de aŭtomatigitaj mesaĝ-interŝanĝoj, kiu ebligas al la trafik-kontrolistoj koni la identecon, la statuson, la pozicion kaj la vojon de la ŝipoj situantaj en la navigad-zono.

Jardekoj da intensa fiŝado produktis sian efikon. Pasintjare, la Unio Internacia por Konservado de la Naturo (UIKN) kondukis raporton pri la stokoj de ostaj fiŝoj en la afrikaj akvoj, de Maŭritanio ĝis Angolo. El ĝi rezultas, ke 51 specioj, plej multaj nemalhaveblaj por la nutrado de la marbordaj loĝantaroj, survojas al malapero*.

*Overfishing threatens food security off Africa’s western and central coast as many fish species in the region face extinction-IUCN report”, Union internationale pour la conservation de la nature (IUCN), Gland (Svislando), 19-a de januaro 2017, www.iucn.org

Unu matenon de marto, meze de malkvieta maro la Esperanza renkontas etendaĵon de forĵetaĵoj. Centoj da mortaj fiŝoj flosas sur la akvo. Laŭ nia ŝipestro, ili estis forĵetitaj de trolŝipo, kiu serĉis pli komercigeblajn speciojn. Subite, aperas du pirogoj. Iliaj boatanaroj plonĝas en akvon kaj ekkolektas la manĝeblajn fiŝojn, aparte la “Argyrosomus regius”, granddimensia kaj dika specio, simila al la labrako, el kiu unu individuo sufiĉas por nutri tutan familion, sep- aŭ ok-personan. La furioza impeto de tiuj etaj fiŝistoj kruele kontrastas kun la malŝparo-ekonomio propra al la industriistoj, kiuj forĵetas la fiŝojn taksatajn ne sufiĉe profitdonajn sur la merkatoj de la Nordo.

S-ro Abdou Karim Sall ofte vidis tiajn scenojn. “Kiam trolŝipo celas polpojn, ĉiuj ali-speciaj fiŝoj kaptitaj en ĝiaj retoj estas reĵetitaj en akvon, mortaj!” Dek milionoj da tunoj da fiŝoj tiel malaperas ĉiujare, tio estas 10% de la tuta kvanto kaptita el maro, laŭ taksoj de Sea Around Us*. Dum la Esperanza direktiĝas al sudo, la ĉeestantaj oficiroj el Gvineo Bisaŭa rimarkas suspektan trolŝipon, kiu navigas kun kargoŝipo el Komoroj, la Saly Reefer. La rapida patrolŝipo de Greenpeace impete postsekvas ilin. Kun ŝtona vizaĝo, la rusa ŝipestro ne protestas kiam unu el la oficiroj anoncas, ke li devos pagi monpunon pro kontraŭleĝa transŝarĝado — la kaptaĵo de la trolŝipo ja estis transŝarĝita en la kargoŝipon marmeze — kaj ke la du ŝipoj estos eskortitaj ĝis la haveno. Jen eta venĝo por la lokaj aŭtoritatuloj, kiuj malofte havas la rimedojn interveni pli malproksime ol kelkajn marajn mejlojn.

* “Ten million tonnes of fish wasted every year despite declining fish stocks”, Sea Around Us, 26-a de junio 2017, www.seaaroundus.org

Por la kompanioj, transŝarĝado estas rapida kaj efika maniero malpliigi la tempon inter la kaptado de la fiŝoj kaj la surmerkatigo — precipe se la operacio okazas marmeze, sen rigardoj kaj regularoj. Tio ebligas miksi laŭleĝajn kaj nelaŭleĝajn kaptaĵojn kaj vendi kiel eble plej rapide suspektindan produktaĵon. La Eŭropa Unio — plej vasta merkato de la planedo — taksis en 2005 je unu miliardo da eŭroj la kvanton de ĉiujare kontraŭleĝe importitaj fiŝoj*.

* “Handbook on the practical application of Council Regulation (EC) establishing a Community system to prevent, deter and eliminate illegal, unreported and unregulated fishing”, Eŭropa Komisiono, oktobro 2009, https://ec.europa.eu

Sammaniere kiel la Gotland aŭ la Saly Reefer, multaj ŝipoj agas por eŭropaj kompanioj, sin ŝirmante malantaŭ la flago de ekzotika lando, ĝenerale malriĉa kaj senzorga, al kiu tio kelkfoje alportas riproĉojn de la Eŭropa Unio*. La internacia mara juro estas ja tajlita por la ŝipekipistoj, ĉar ĝi permesas al ili hisi la flagon de la lando kiun ili deziras. Nekontentiĝante uzi komplezajn flagojn, kelkaj ŝanĝas laŭvole la nomojn de siaj ŝipoj, uzas falsigitajn registro-dokumentojn, aŭ kreas ne travideblajn strukturojn por kaŝi la identecon de la komanditanto.

* “Lutte contre la pêche illicite: la Commission distribue des cartons jaunes à Taïwan et aux Comores, à titre d’avertissement, et se félicite des réformes menées au Ghana et en Papouasie”, Eŭropa Komisiono,1-a de oktobro 2015, http://europa.eu

La Gotland, ekzemple, estas ligita al kompanio lokita en Belgujo, Inok NV. Kiam oni provas telefone kontakti ĝin, oni estas redirektata al rusa oficejo, kiu siavice redirektas al la lando, de kiu la Gotland pruntis la flagon: Sankta-Vincento-kaj-Grenadinoj, eta fiska paradizo de Karaiboj. Kaj la reala proprietulo restas kompreneble nekonata. Jen ideala tipo de aranĝo por erarigi eventualajn enketistojn.

La Saly Reefer, siaflanke, sin prezentas kiel apartenanta al kompanio bazita en Hispanujo, Sea Group S.L., nekontaktebla spite al ripetataj provoj. Malgraŭ tiu oficiala ligo, la hispana ministrejo pri fiŝado neatendite publike neis, ke la ŝipo apartenas al civitano de sia lando. Veras, ke, post jaroj da neagado, Madrido antaŭ nelonge ekigis ofensivon kontraŭ la kontraŭleĝa fiŝado, jure persekutante gravajn ŝipekipistojn, kiel Vidal Armadores — eĉ se la proceduro komencita kontraŭ ĉi lasta pasintjare ĉe la Plej Alta Kortumo fiaskis.

Transigo de proteinoj inter malriĉaj kaj riĉaj landoj

En Somalio, for de tiuj artifikaj friponaĵoj, s-ro Mohamed en la ministrejo pri fiŝado, finfine ricevas bonan novaĵon: averto el Kenjo signalas alvenon de la Greko 1 en la Mombasa-haveno. Kelkajn horojn poste, lia teamo enaviadiliĝas direkte al Kenjo. La nombro de uniformuloj, kiuj akceptas ilin ĉe la elŝipado verŝajne surprizis la hindan ŝipestron kaj lian ŝipanaron, foririntajn tiom subite el Mogadiĉo, ke ili lasis tie siajn identigajn dokumentojn kaj eĉ la ankron de sia ŝipo. La akcepto-komitato enhavas la kenjan policon, la lokajn havenajn kaj marajn aŭtoritatulojn, la reprezentantojn de Somalio kaj membrojn de la interven-armeo FISH-i. “Inspektante la ŝipon, ni trovis tiom da fiŝoj, ke ne plu estis loko eĉ por alumeto”, atestas s-ro Bergh. La somalianoj tenas plurajn akuzojn inter kiuj foresto de rajtigilo, fiŝado en la zono de la dudek kvar maraj mejloj, kiujn la ŝtato rezervas por la lokaj fiŝistoj, posedo de falsaj dokumentoj. Intertraktado komenciĝas, post kiu la partioj interkonsentas pri monpuno de 60 000 eŭroj — ja modesta sankcio kompare kun la 300 000 eŭroj, kiun valoras la enhavo de la ŝipo.

La proprietulo, s-ro Stavros Mandalios, tamen plendas pri maljustaĵo. Kvankam ni rifuzis la akuzojn subtenitajn de la aŭtoritatuloj ni ne havis alian eblecon, ol pagi, li protestas. Necesis plej rapide kiel eble ĉesigi la senmovon de la ŝipo, kaj ni volis eviti longajn procedurojn ĉe tribunaloj.” Sekve de tiu afero, la Belize-ŝtato elprenis el sia registro la Grekon 1, nun sennaciecan — almenaŭ ĝis ĝi trovos novan flagon.

La senpuneco, kiun ĝuas la eŭropaj fiŝŝipoj tamen povus baldaŭ ĉesi. La Unio akceptis en 2017 regularon celantan igi la fiŝadan komunan politikon (FKP) pli trudan por la miloj da ŝipoj kiuj fiŝadas ekster la eŭropaj akvoj*. Ekde ĉi-jaro, ĉiu ŝipo ricevas identigan numeron enskribitan en la naciaj registroj. La membro-ŝtatoj povas forigi el tiu registro la ŝipojn deklaritajn kulpaj pri delikto aŭ kiuj trouzas flago-ŝanĝojn.

* Regularo 2017/2403 de la 12-a de decembro 2017 rilatanta al la daŭrigebla administrado de la ekstereŭrope fiŝkaptantaj ŝiparoj, Journal officiel de l’Union européenne, 28-a de decembro 2017, https://eur-lex.europa.eu

“Tiu nova leĝaro estas ekzemplo por la cetera mondo, volas kredi s-ro Bergh. Fiŝado estas industrio kiu multekostas: se oni malpermesas al ili fiŝi, eĉ por unu jaro, la kompanioj riskos havi pezajn malprofitojn.” Restas dorno, sufiĉe grava: okaze de juraj persekutoj, la ŝipekipistoj konservas la eblecon intertrakti aranĝaĵon, kiel tiu de s-ro Mandalios. “La plimulto de la konfliktoj solviĝas per komuna akordiĝo, sen tribunala proceduro, notas s-ro Bergh. Estas latenta manko, ĉar la proprietuloj kaj la ambasadoj trovas komunan intereson en tiuj marĉandadoj kaj ĉar, finfine, restas neniu spuro de la delikto.” Kvankam tiu regularo ne aplikeblas al la ĉina ŝiparo, kiu estas implikita en multaj rompoj de la reguloj pri fiŝado INN, Pekino anoncis en februaro sian intencon sankcii la kontraŭleĝan fiŝadon praktikatan de ŝipoj flirtigantaj ruĝan flagon.

En la vastego de la oceanoj, malfacilas prognozi kiom da Gotland daŭrigos trapasi la reton. Signo ke ŝanĝiĝas la tempo, pluraj afrikaj landoj tamen fortigis sian kontrol-sistemon. Retoj kiel FISH-i aŭ la subregiona komisiono pri fiŝkaptado de Okcidenta Afriko plibonigis sian disponon pri informado kaj informo-intrerŝanĝo, tiel iom malfaciligante la taskojn de la maraj banditoj.

Sed aliaj registaroj daŭre bonvenigas ilin, kio tre malkontentigas iliajn opoziciojn. Dum Senegalo adoptis leĝaron celantan subteni la metiistan fiŝadon, klaŭzo protekta por la industria fiŝado estis aldonita per truda maniero, kun ĉiuj rezultantaj riskoj pri nestabileco*.

* Leĝo n-ro 2015-18 de la 13-a de julio 2015 enhavanta kodon de la mara fiŝkaptado. Journal officiel de la République du Sénégal, Dakaro, 14-a de januaro 2016.

Kiel ajn, la fundamenta problemo restas: malgaŭ ties alta kosto, la long-distanca intensa fiŝado restos floranta tiom longe, kiom ĝi kontentigos la mendon de la konsumantoj. En Eŭropo kaj Azio, la konsumado de fiŝoj je individuo ne ĉesis kreski, ĝis atingi dudek du kilogramojn jare*. Samtempe ĝi forte retroiras en subsahara Afriko, kie ĝi ne estas pli ol, meze, deko da kilogramoj*. Tiu transigo de proteinoj el la malriĉaj landoj al la riĉaj landoj havas enormajn konsekvencojn, avertas la ONA; kiu taksas ke tri kvaronoj de la maraj specioj fiŝkaptitaj sur la planedo suferas troan ekspluatadon aŭ estas jam survoje al elĉerpiĝo.

* “The state of world fisheries and aquaculture 2016”, www.fao.org
* “Fish to 2030: Prospects for fisheries and aquaculture”, 2013, www.fao.org

“Dum jaroj, Senegalo pensis, ke ties resursoj estis neelĉerpeblaj kaj la registaroj blinde subskribis kontraktojn post kontrakto, diras s-ro Abdou Karim Sall. Kio okazos kiam ne plu estos fiŝoj? Kiam homo komencas ekmalsati, kion li kapablas fari?”

Kyle G. BROWN

Tiu raportaĵo estis kunfinancita de la eŭropa sendependa organizaĵo sen profita celo Journalismfund.eu kaj Le Monde diplomatique.

Demografia ŝanĝego en Eŭropo

Longviveco, la limoj de espero

Ĉiam pli longa vivo: jen la promeso de la tri jardekoj post 1945, mezuro de la socia kaj medicina progreso atingita de post la Dua Mondmilito. La plilongigo de vivdaŭroj estas la fundamento de multaj politikoj, inter ili la plialtigo de la aĝo de emeritiĝo. Sed tio povus ŝanĝiĝi ...

En Francio, kiel en la plimulto de eŭropaj landoj, prognozistoj ĝenerale anoncas kontinuan plilongiĝon de mezaj vivdaŭroj ekde naskiĝo. Konsentite, ĉi tiu kresko povus esti pli malrapida ol en la lastaj jardekoj, sed ĝi povus estigi vivdaŭron de 93 jaroj por virinoj kaj 90 jaroj por viroj en 2070, laŭ la “centra hipotezo” de la Institut National de la Statistique et des Études Économiques*. Fari projekciojn estas riske*, konsiderante la multajn nesciatajn donitaĵojn, kiel la evoluo de la socia kaj ekologia kunteksto. En la pasinteco, ĉiam, kiam demografoj provis tion, ili erare prognozis kreskojn kiuj estis pli malaltaj ol la efektivaj. Hodiaŭ, ĉu ili ne povus trafi en la malan eraron?

*Projections de population à l’horizon 2070. Deux fois plus de personnes de 75 ans ou plus qu’en 2013”, Insee Première, no 1619, Institut national de la statistique et des études économiques (Insee), Parizo, novembro 2016. Krom se alie indikite, ĉiuj statistikoj en ĉi tiu artikolo venis el Insee.
* En ‘Espérance de vie, la fin des illusions’ (Terre Vivante, 2006)), ni antaŭvidis supran limon kaj poste malkreskon de la meza vivdaŭro tiel frue kiel 2013. Feliĉe, ĉi tiu dato estis erara.

Eĉ lastatempe, kelkaj regionoj de la mondo spertis periodojn kiam la meza vivdaŭro malkreskegis, ĝenerale nedaŭrajn kaj pro politikaj renversiĝoj aŭ malsanoj kiujn ni ne scipovas kontraŭbatali. Tio estis la kazo en Orienta Afriko kaj Sud-Afriko post la ekapero de Aidoso, sed ankaŭ por la popoloj en la landoj de la ekskomunisma bloko post la falo de la berlina muro en 1989. En Rusio, la meza vivdaŭro revenis al la nivelo de 1988 nur post 2013*. Ankoraŭ pli rivela estas la malkresko registrita en Usono en la du lastaj jaroj por kiuj ciferoj estas haveblaj (2015 kaj 2016) kaj post kvar jaroj da stagnado*. En Francio, ni jam vidas regreson. Post relative konstanta kresko de proksimume tri monatojn ĉiujare inter 1980 kaj 2010, la vivdaŭro mezume kreskis je nur unu monato ĉiun jaron. Ĝis 2014, ĝi stabiliĝis por virinoj kaj apenaŭ kreskis por viroj. Do al kiu direkto iros la vivdaŭro?

* Vidu Philippe Descamps, ‘Rusujo survoje al malkresko de sia loĝantaro’, Le Monde diplomatique, junio 2011.
* Vidu Maxime Robin, ‘Superdozoj per preskriboj’, Le Monde diplomatique, februaro 2018.

Ĉu la malkresko de mortado daŭros kaj, se jes, ĉu ĝi daŭros same rapide? Por la du ĉefaj mortokaŭzoj — kancero kaj kardiovaskula malsano — oni povas kredi, ke jes. La medicino ankoraŭ progresas kaj povas resanigi pli kaj pli da tiuj, kiuj estas trafitaj de ĉi tiuj malsanoj, aŭ plilongigi iliajn vivojn. Sed neniu povas antaŭjuĝi la progreson venontan, dum la nombro de pacientoj kreskas.

Kion pri malsanoj kiuj komencis disvolviĝi en la finaj jaroj de la 20a kaj la frua 21a jarcentoj — ne koincide, konsidere la radikalan ŝanĝon de vivmanieroj en kelkaj jardekoj? Tri ĉefaj faktoroj grave ŝanĝiĝis: la dieto malboniĝis, la nivelo de fizika agado malpliiĝis, kaj la elmetiĝo al kemiaj poluaĵoj kreskis. La negativa efiko de ĉi tiuj tri elementoj sur la sanon kutime manifestiĝas nur post kelkaj jardekoj, kio klarigas kial ĝi ankoraŭ ne estas kaŭzinta kreskon de mortado.

La manĝkutimoj de la francoj profunde modifiĝis dum la dua duono de la 20a jarcento. Ili ne nur manĝas pli, sed la proporcio de ĉiu speco de produkto konsumita multe ŝanĝiĝis. Inter 1960 kaj 2001, la plej gravaj ŝanĝiĝoj estis la konsiderinda kresko de prilaboritaj nutraĵoj (prilaboritaj kaj konservitaj legomoj +158%, prilaboritaj viandoj +98%, sukeraĵoj, kukaĵoj kaj dolĉaj trinkaĵoj +60%), malfavore al freŝaj nutraĵoj (freŝaj legomoj -36%, freŝaj fruktoj -21%, tradiciaj krudaj nutraĵoj -59%)*. La efiko de la kreskanta porcio de prilaboritaj kaj sukeraj nutraĵoj estas nedisputeble negativa. Ĝi estigas grandan malkreskon de la konsumado de sanigaj substancoj (vitaminoj, antioksidantoj) kaj kreskon de nedezirindaj substancoj (salo, sukero, saturitaj grasoj, konserviloj kaj ĉiaj almiksaĵoj). Lastatempa esploro, farita ĉe kohorto el pli ol 100 000 homoj, konkludis ke dek-procenta kresko de la konsumo de tre prilaboritaj nutraĵoj estigis dek-du-procentan kreskon de kanceroj*.

*La consommation alimentaire depuis quarante ans. De plus en plus de produits élaborés”, Insee Première, n-ro 846, majo 2002.
*Consumption of ultra-processed foods and cancer risk: results from NutriNet-Santé prospective cohort”, British Medical Journal, Londono, la 14a de februaro 2018.

Cetere, ni scias ke la longsida vivo estas grava riskfaktoro por kronikaj malsanoj. Eĉ se mankas al ni preciza komparo kun la pasinteco, ni povas diri ke la ĉiutaga fizika ekzercado, precipe piedirado, multe malpliiĝis. La plej frapanta ekzemplo estas tiu de infanoj kaj adoleskantoj. Ĝis la 1970aj jaroj, multaj el ili hejmenrevenis je tagmezo por lunĉo, piedire aŭ bicikle. Post la fermiĝoj de multaj vilaĝaj lernejoj, kaj — pli lastatempe — pro la timo pri akcidentoj kaj forkaptoj, la plejparto el ili nun uzas la aŭtobuson aŭ la aŭton, aŭ manĝas en la lerneja kantino. En 1982, 60% de veturoj al la studloko estis farita sen motorizitaj rimedoj, sed nur 36% en 2008*. Aldone, la tempo pasigata antaŭ ekrano multe kreskis: por la aĝgrupo 18-44, tio estis kvin horojn kaj 26 minutojn ĉiutage en 2014-2015*.

* Corinne Praznoczy, Céline Lambert kaj Charlotte Pascal, ‘État des lieux de l’activité physique et de la sédentarité en France. Édition 2017’, Observatoire national de l’activité physique et de la sédentarité, Parizo, februaro 2017. La aliaj ciferoj estas prenitaj el la sama dokumento.
* ’INCA 3. Évolution des habitudes et modes de consommation, de nouveaux enjeux en matière de sécurité sanitaire et de nutrition’, Agence nationale de sécurité sanitaire, de l’alimentation, de l’environnement et du travail, Maisons-Alfort, 2017.

La lastaj enketoj montras ke la nivelo de fizika agado restas multe malpli ol rekomendoj. Ekzemple, nur 5% el 15-jarulinoj atingas kontentigan nivelon malgraŭ tio, ke sportoj estas determina faktoro por adoleskantoj rilate al osta forto en plenaĝeco. Laŭ diversaj enketoj, duono de viroj kaj du trionoj de virinoj ne sufiĉe piediras, manko kiu pliigas la riskon de obezeco, diabeto kaj iuj kanceroj. Estas konstatite ke fizika agado reduktas la riskon de diabeto en tiuj, kiuj estas netoleremaj al glukozo je 58%, sed kuracado per medikamentoj nur reduktas ĝin je 31%. Regula fizika ekzercado ankaŭ reduktas kaj la oftecon de apopleksioj je 25% kaj la riskon de kojlokancero.

La vasta industriigo de produktado en ĉiuj kampoj sekvigis invadon de kemiaĵoj en nian ĉiutagan medion: pesticidoj, hidrokarbonoj, pezaj metaloj, ftalatoj, bisfenolo A kaj miloj da aliaj kunmetaĵoj de kiuj la sekureco neniam estis taksita. La plimulto havas tre longatempajn akumulajn efikojn kiujn oni ankoraŭ nebone komprenas. “Oni taksas, ke malsanoj kaŭzitaj de aera poluado respondecis pri naŭ milionoj da trofruaj mortoj en 2015, aŭ 16% de ĉiuj mortoj tutmonde” diris The Lancet en oktobro 2017. Bedaŭrinde, ankoraŭ estas malmultaj donitaĵoj haveblaj pri la sekvoj de aliaj formoj de poluado.

Neniu povas precize prognozi la efikon de la kresko de ĉi tiuj tri riskfaktoroj. Aliflanke, ni scias ke la unua generacio elmetata al fimanĝaĵo, longsida vivmaniero kaj kemiaj kokteloj, naskiĝis en la 1980aj jaroj. Ili ankoraŭ estas tro junaj por esti amase trafitaj de kronikaj malsanoj. Sed prognozi ke ili povos vivi multe pli longe ol 70 jarojn estas riska veto, krom se medicina esploro faros grandegajn antaŭenirojn kaj estos radikale reorientita al prevento.

La nombro de kazoj de diabeto, malsano kiu malaltigas la mezan vivdaŭron, kreskis je 5,4% ĉiun jaron inter 2006 kaj 2009 kaj je 2,8% ĉiun jaron inter 2012 kaj 2015. Francio havas 3,3 milionojn da kuracataj diabetuloj, kaj verŝajne 700 000 diabetulojn kiuj ne scias ke ili havas la malsanon. Kvankam fumado laŭpaŝe malpliiĝas ĉe viroj, la indico de pacientoj enhospitaligitaj pro kronika obstrukca pulmopatio kreskis inter 2000 kaj 2012, je 88,4% por viroj kaj 30,5% por virinoj*.

* Michel Vernay, Christophe Bonaldi kaj Isabelle Grémy, “Les maladies chroniques: tendances récentes, enjeux et perspectives d’évolution”, Santé publique, vol. 27, supplément no 1, Laxou, januaro-februaro 2015.

Iuj malsanoj estis nekonataj aŭ maloftaj antaŭ eĉ 50 jaroj. Hodiaŭ, la malsano de Alzheimer efikas sur preskaŭ 1 milionon da homoj en Francio, kaj tiu de Parkinson proksimume 150 000. Oni scias, ke tiu lasta havas ian rilaton al la naturmedio, interalie la elmetiĝo al pesticidoj. La ĝenerala publiko ne konis nealkoholan hepatan steatozon ĝis kiam la amaskomunikiloj rivelis ke la sporta kolumnisto Pierre Ménès suferas ĝin. Sen specifaj simptomoj, kaj nekuracebla en la nuna stato de scio, povus esti ke ĝi efikas sur inter 20% kaj 30% de la eŭropa loĝantaro kaj inter 27% kaj 34% de usonanoj*. Eksceso de graso en la hepatoj de pacientoj kaŭzas specon de grashepataĵo, plejparte pro diabeto de tipo-2, obezeco kaj hipertensio. Usona esploro konkludis, ke la konsumo de pli ol unu ladskatolo da dolĉa trinkaĵo ĉiutage pliigis la riskon ke oni estos trafita de ĝi je inter 50% kaj 60%*.

*Stéatose hépatique non alcoolique et stéato-hépatite non alcoolique”, World Gastroenterology Organisation, Milwaukee, junio 2012.
*Sugar-sweetened beverages, diet soda, and fatty liver disease in the Framingham heart study cohorts”, Journal of Hepatology, vol. 63, no 2, Novjorko, aŭgusto 2015.

Jam, la meza vivdaŭro en bona sano (aŭ sen handikapo) ne kreskis en la lastaj dek jaroj (64,1 jaroj por virinoj kaj 62,7 por viroj). Ni pasigas kreskantan nombron de jaroj de niaj vivoj — 21 jaroj por virinoj kaj 17 por viroj — kun almenaŭ unu handikapo. Ankaŭ estas konstanta kresko de la nombro de tiuj, kiuj havas longatempan malsanon, de 8,3 milionoj en 2008 al 10,4 milionoj en 2015.

Ĉi tiu situacio koncernas ĉiujn industriajn landojn, precipe la aliajn landojn de Eŭropo, kie la kurbo de vivdaŭro, mezume, ŝanĝiĝas kiel tiu de Francio. Aliflanke, ĝi tre varias laŭ la socia klaso kaj la nivelo de edukiteco. En Francio, tiuj viroj, kiuj apartenas al la 5% kiuj estas finance bonhavaj, povas atendi ke ili vivos 13 jarojn pli longe ol la 5% kiuj estas la malplej bonhavaj*. Simile, diplomiĝintoj de altlernejoj vivas 7 jarojn pli longe ol nediplomiĝintoj. Ĉi tiuj diferencoj havas kelkajn kaŭzojn: pli bonaj vivmanieroj ĉe altrangaj kadruloj kaj diplomiĝintoj, malplia elmetiĝo al kemiaj poluaĵoj, pli bona postkuracado, kaj tio sekvigas pli malaltan oftecon de obezeco kaj de iuj malsanoj, interalie diabeto, kaj pli bona kuracado de kronikaj malsanoj. La diferenco de vivdaŭro inter nebonhavaj kaj bonhavaj kvartaloj estis plene studita en la skotlanda urbo Glasgovo, kie la diferencoj estas grandegaj: 16 jarojn por viroj kaj 11 jarojn por virinoj*.

*L’espérance de vie par niveau de vie: chez les hommes, 13 ans d’écart entre les plus aisés et les plus modestes”, Insee Première, n-ro 1687, februaro 2018.
* Ruairidh Nixon, ‘Comparisons of aspects of Glasgow’s 56 neighbourhoods’, Glasgow Centre for Population Health, februaro 2016. Vidu Julien Brygo, ‘Vivi riĉule en urbo de malriĉuloj’, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2010.

Kion ni povas konkludi pri la sekvontaj jaroj? Ajna numera prognozo estus neprudenta, sed la optimismo montrinta en publikaj paroladoj kaj oficialaj statistikoj meritas esti diskutata, kaj eĉ tre moderigita, cetere konscio estas aperanta ĉe kelkaj konsumantoj. Kelkaj fonaj tendencoj, konfirmitaj de lastatempaj indikoj, sugestas ke la meza vivdaŭro baldaŭ stagnos, aŭ eĉ regresos se ni ne ŝanĝos nian vivmanieron rapide kaj rigore. Du ŝanĝoj ŝajnas esti prioritatoj por plejeble plilongigi nian ekziston: pli da korpekzercado, kaj dieto sen pesticidoj kaj sen nocivaj traktadoj kaj almiksaĵoj (sukeroj, salo, kemiaj konserviloj, ktp.).

Demografia ŝanĝego en Eŭropo

Pejzaĝo post la transiro

AFERO PRI AMO, PRI VIVOJ KAJ MORTOJ... sed ne nur tio. La nombroj kaj la vortoj de demografoj — edziĝo, fekundeco, mortokvanto — rivelas kun granda precizeco la historion de la nuna tempo, ties suferojn kaj ties turnojn. Eŭropo atingas novan epokon. Ties loĝantaro ĝenerale ne plu kreskas de 1993 kaj malrapide malkreskos, kiel jam observeblas en plimulto da landoj*.

* La apogeo estas iom pli posta se oni kalkulas nur la Eŭropan Union. Krom se alia indiko, la donitaĵoj estas tiuj de la Nacia Instituto pri Demografiaj Studoj (Institut national d’études démographiques — INED), Parizo

La historia turnopunkto situas ĉe la fino de 1989, kun la falo de la berlina muro. Tiu potenca simbolo de la reunuiĝo de la kontinento retrospektive markas la aperon de novaj dividoj, aparte en la disdivido de laboro kaj riĉaĵoj. Tiuj dividoj estigis en centra kaj orienta Eŭropo demografian kataklismon eĉ pli akutan kaj pli persistan ol tiu de la unua mondmillito en okcidenta Eŭropo.

Dum la jaroj 1950 ĝis1970, la kunekzisto de du grandaj geopolitikaj sistemoj ne malhelpis fortan konverĝon. Trans la regionaj diferencoj, ĉie, la mortokvanto cedis, larĝe preterpasita de naskokvanto, dum la kurboj de meza vivdaŭro alten flugis. Kun diferenco de 30 milionoj da personoj en 1989, kontraŭ 60 milionoj en 1950, la orienteŭropa loĝantaro* iom post iom reatingis tiun de la okcidento. Poste, la pejzaĝo estis tute senordigita, ne nur pro la fino de la demografia transiro — la naskokurboj kuniĝas kun la mortokurboj-, sed ĉefe pro la ekonomia kaj socia transiro en la Oriento. Por konvinkiĝi pri tio, sufiĉas kompari la loĝantaron de Francujo kaj tiun de Ukrainujo. Ĝis 1989, ilia evoluo estis paralela. Depost tiam, la unua gajnis 9 milionojn da loĝantoj; la dua perdis saman nombron...

* Eŭropa parto de USSR, Albanujo, Orient-Germanujo, Bulgarujo, Hungarujo, Polujo, Rumanujo, Ĉekoslovakujo kaj Jugoslavio.

Pli detale, la evoluo de la tridek lastaj jaroj montras tri sufiĉe malsamajn grupojn. En la unua, tiu de nordokcidento (nordaj landoj, Britaj Insuloj, Benelukso, Svisujo kaj Francujo), la nombro de naskoj daŭre superas tiun de mortoj. Tiu daŭre pozitiva natura saldo aldoniĝas al pozitiva migra saldo — pluso de la eniroj kontraŭ eliroj el la teritorio. Rezulto: la loĝantaro kreskis almenaŭ 10% de 1989. Spite al fekundo-indico supera al la eŭropa mezo, tiuj landoj ne evitos maljuniĝon, aparte pro la tre abundaj aĝoklasoj de la jaroj 1945 ĝis 1965 kaj pro la gajnoj rilate al la meza vivdaŭro.

En la landoj de la dua grupo, ĝermanaj landoj kaj tiuj de la Sudo, la natura saldo fariĝis nula, eĉ negativa, sed ĝi estas kompensata de pozitiva migra saldo. Ekde la fino de la 1960-aj jaroj por Germanujo, kaj ekde la komenco de la 1970-aj jaroj por ltalujo kaj Aŭstrujo, la fekund-indico forfalis kaj daŭre fiksiĝis inter 1,4 kaj 1,5 infano por ĉiu virino — tio estas tre sub la nombro necesa por certigi la generaci-renovigon (2,1). Germanujo evitis malpliigon de loĝantoj nur amase altirante gastlaboristojn, inter kiuj multaj venis de najbaraj landoj. De 1987, ĝia migra saldo havas kolosan akumulitan pluson: 10 milionoj da homoj...

Hispanujo, Portugalujo kaj Greklando spertis komence de la 1980-aj jaroj saman falon de sia fekundeco, kaj tuj poste alfluon de eksterlandanoj en la 1990-aj jaroj. Hispanujo tiel altiris 6 milionojn da homoj pliaj ol ĝi perdis. Tiuj homoj venis ĉefe el Maroko, Latin-Ameriko kaj centra Eŭropo, sen forgesi la multajn britajn aŭ germanajn emeritojn, nek la rehejmiĝantajn elmigrintojn. Laŭ pluraj indikiloj (beb-mortado, meza vivdaŭro, ktp.), tiuj tri ŝtatoj, submetataj al diktaturoj ĝis la mezo de la 1970-aj jaroj, estis tiam malfruantaj kompare kun centra kaj orienta Eŭropo, kiujn ili de post tiam larĝe transpasis. Spertinte elmigradon ĝis la fino de la 1980-aj jaroj, kaj poste fortan enmigradon, ili denove vidas parton de sia junularo serĉi dungiĝon eksterlande depost la financa krizo de 2008 kaj estos alfrontitaj al tre rapida maljuniĝo.

La tria grupo arigas praktike la tutan centran kaj orientan Eŭropon, flanken-metante Rusujon kaj ties apartaĵojn*. Tiu regiono aldonas negativan naturan saldon al migra saldo, same negativa. Kiel resumas loka spritaĵo: “kio plej malfacilas en komunismo, tio estas la fino de komunismo!” En tridej jaroj Rumanujo perdis 3,2 milionojn da loĝantoj, tio estas 14% de sia loĝantaro de 1987. Ankoraŭ pli intensa estis la “hemoragio” ĉe ĝiaj najbaroj: 16,9% en Moldavujo, 18% en Ukrainujo, 19,9% en Bosnio, 20,8% en Bulgarujo kaj Litovujo, aŭ 25,3% en Latvujo. Ĉu ni povas imagi Francujon perdintan kvaronon de sia loĝantaro de 1987, kun nur 41 milionojn da loĝantoj?

* Vd. “La Russie en voie de dépeuplement”, Le Monde diplomatique, junio 2011.

ĜENERALE iom pli fekunda ol okcidenta Eŭropo antaŭ 1989, tiu regiono tamen suferis pli fortan mortadon kaj stagnon de la meza vivdaŭro en la jardekoj 1970 kaj 1980. Efika kontraŭ la infektaj malsanoj, la sansistemo montriĝis nekapabla redukti la nombron de korvaskulaj malsanoj kaj kanceroj. Dum la 1970-aj jaroj, ĉar la prisanaj diferencoj kreskis, la sovetaj regantoj eĉ decidis suspendi en 1975 la publikigon de kelkaj donitaĵoj...

Post la falo de la berlina muro kaj la trudita sovaĝa kapitalismo, mortado laŭ ĉiuj formoj kreskis, aparte ĉe viroj, dum fekundeco falis. Oni povas citi plurajn ekzemplojn, kiel tiun de Orienta Germanujo, en kiu duobliĝis hepataj cirozoj ene de tri jaroj, aŭ la aŭtomobilaj akcidentoj ekde 1990, dum la meznombro de naskoj por unu virino estis duonigita. Anstataŭ alproksimiĝi de tiuj de la Okcidento, multaj indicoj unue malproksimiĝis, aparte la meza vivdaŭro.

La centra kaj orienta Eŭropo precipe distingiĝas de la cetera kontinento per la amasa elmigro, kiun ĝi suferas, ofte elmigro de la plej juna kaj plej instruita parto de la loĝantaro, la plej entreprenema sur la ekonomia, politika aŭ socia kampoj. Kaptante la okazon de nova libereco translokiĝi kaj instaliĝi, multaj vidas en tio la solvon por eskapi la anoncitan malriĉiĝon kaj socialan malaltiĝon. Estas ĉiam respondo al la socia dumpado kiam, por la sama laboro, la salajro estas apenaŭ triono de tiu praktikata aliflanke de la landlimo, kiel inter Bratislavo kaj Vieno. Tiu elmigrado transpasas tiun observeblan en Afriko, kun migra saldo superanta ĉie 10% de la loĝantaro de 1987, eĉ 16% en Latvujo, 17,1% en Moldavujo aŭ 17,8% en Litovujo! Marĝenigitaj per la allogeco-logiko de la eŭropaj politikoj, submetataj al la volo de la eksterlandaj firmaoj sur sia tero kaj malemaj al enmigrado, tiuj landoj ŝajnas ensorbataj en spiralon.

La aparta irvojo de Slovenujo, kiu, per sia demografio, pli proksimas al la dua grupo, memorigas pri ĝia rifuzo de ŝok-terapioj kaj ĝia elektita aliro, multe pli laŭgrada, al la enkonduko de merkat-ekonomio. Tio ankaŭ parte veras pri Ĉeĥujo, kiu jam en 1992 kondamnis la politikojn de salajro-limigo diktatajn de la okcidentaj fakuloj, kaj organizis la kreadon de densa reto de etaj kaj mezaj entreprenoj. Fine, kelkaj balkanaj landoj (Albanujo, Bosnio-Hercegovino, Makedonujo, Montenegro kaj Kosovo) havas pozitivan naturan saldon kaj (tre) negativan migran saldon dum la periodo (-37,6% de la loĝantaro por Albanujo). Tiuj landoj povus baldaŭ aliĝi al la tria grupo, se kredi la nunan evoluon de ilia fekundeco, pasinta sub la eŭropa mezo.

Manko de laborforto, pezo de la emeritoj kaj dependaj personoj, kelkaj defioj de la maljuniĝo estos komunaj al ĉiuj eŭropaj landoj, malgraŭ ke frua mortado prokrastas ĝin en la Oriento. Sed la situacioj aperas tre malsamaj inter tiuj tri grupoj. La rimedoj por ĝin respondi estos sen komuna mezuro kiam, ekzemple, la meza enspezo de moldavo estas — laŭ la Monda Banko — apenaŭ tridekono de tiu de luksemburgano.

LA SERĈADO de pli bona ekvilibro inter la generacioj necesigas balai la malnovajn skemojn de la familio kaj de la loko de virinoj en la socio. La landoj kie naskiĝas plej da infanoj estas tiuj, kie estas plej da naskoj ekster geedzeco, kaj kie virinoj estas plej aktivaj (grupo de nord-okcidento). Kiel rimarkas la demografo Alain Monnier, en Skandinavio, “Aro da disponoj proponas al la virinoj kun infanoj labori kun larĝa socia protekto, kiu ebligas serene rigardi la familian estontecon, kaj fine ofertas pli egalecan koncepton de la rilatoj inter viroj kaj virinoj*. Determinan rolon ludas la viroj, kaj fekundeco restas malvigla kiam ili ne prenas sian parton en la privata sfero (vartado, patriĝa ferio, ĉiutagaj taskoj), aparte en la sudo de Eŭropo.

* Alain Monnier, Démographie contemporaine de l’Europe. Évolutions, tendances, défis, Armand Colin, Parizo, 2006.

La pure nasko-instigaj iniciatoj, kiel ekzemple tiuj aplikitaj en Demokrata Respubliko Germanujo en 1976, aŭ en Svedujo en la 1980-aj jaroj, povas esti efikaj, sed ili malofte estas longdaŭraj. Estas la harmonio de la socialaj politikoj ebligantaj al la gepatroj havi tiom da gefiloj kiom ili deziras, kiu gravas, precizigas kolektivo de demografoj: “La politikoj kiuj havas efikon al la decidoj de la paroj estas tiuj, kiuj restas en la longdaŭro, kontribuante al socia klimato favora al la familioj, kaj kiuj certigas subtenon koheran kaj daŭran dum la tuta infanaĝa periodo*.”

* Alexandre Avdeev (sub la dir. de), “Population et tendances démographiques des pays européens (1980-2010)”, Population, vol. 66, n-ro 1, INED, 2011.

Sur la geopolitika kampo, la demografia pezo verŝajne ne estas sen graveco. La Franca Revolucio verŝajne ne havintus saman eĥon se la lando de Robespierre ne estintus tiam la plej loĝata en Okcidento. Kun 28 milionoj da loĝantoj*, Francujo nombris en 1789 trioble pli da loĝantoj ol Anglujo kaj Kimrujo (8 milionoj entute), praktike tiom, kiom la tuta rusa imperio aŭ ambaŭ Amerikoj kune. Sed, en la sama periodo, Ĉinujo havis pli ol trionon de la tutmonda loĝantaro, tio estas dekoble pli ol Francujo, kaj kun disinfluo limigita je Azio*. De du jarcentoj, la demografia relativa pezo de Ĉinujo sur la planedo duoniĝis, sed ne ties geopolitika pezo.

* Michel-Louis Lévy, “La population de la France en 1989 et 1789”, Population & Sociétés, n-ro 233, INED, marto 1989.
* Jean-Claude Casanova kaj Béatrice Dedinger, “L’Europe de 1800 à 2055”, Commentaire, n-ro 161, Parizo, printempe 2018.

Lacigitaj de la napoleonaj militoj, la industria revolucio kaj la kamparana amasa elmigro, la francinoj kaj la francoj estis la unuaj en Eŭropo, kiuj reduktis sian fekundecon. Ĝis tiu grado, ke, spite al elmigro restinta modera, Francujo estis nur la kvina lando de la kontinento per sia loĝantaro, kun 4000 loĝantoj malpli ol Italujo. Hodiaŭ la “kadukologoj” devus relegi la alarmojn de siaj prapatroj Michel Debré aŭ Pierre Chaunu, kiuj profetis en la 1970-aj jaroj, alvenon de “blanka pesto”: la “seninfana socio”. Francujo jam refariĝis la tria, kun 67 milionoj da loĝantoj, kaj povus preterpasi Germanujon antaŭ 25 jaroj*. Je la horizonto de 2050, la eŭropanoj estos plu nur unu terano el dek tri. Sed oni evitu konsideri prognozojn kiel inventarojn: kiu ja antaŭvidis la falon de la berlina muro?

* Organisation des Nations unies, projections de la population mondiale, 2018.

Philippe Descamps

Ĵus antaŭ la ekektoj: opozicio malpermesita kaj junularo seniluziigita

La monarkisma revo de la Kamboĝa ĉefministro

Stimulita de ekonomia kreskado kaj investoj, ĉefe Ĉinaj, Kamboĝo stumblas sur la ŝlosado de sia politika vivo. Tuj antaŭ parlamenta balotado, la ĉefministro Hun Sen, reganta la lando de tridek tri jaroj, apenaŭ kaŝas sian dinastian ambicion.

En Pnompeno, bonvena malvarmeto akompanas la noktiĝon. Promenantoj kaj sportistoj impetas al la esplanado de Wam Botum, apud la reĝa palaco. Oni renkontiĝas inter amikoj por sporta marŝado, kurso de Zumba aŭ gimnastiko. Foje pluraj centoj da homoj ariĝas por ekzerciĝi en kompleksaj baletadoj. Ĉe angulo de la placo, de kelkaj semajnoj, Bopha* vendas koktelojn kun siaj koramiko kaj frato. Inter la 17-a kaj la 18-a ili instalas portempan trinkejon, kiu malaperas ĉirkaŭ noktomezo. Ja sukceso. La averaĝa aĝo de la klientoj ne superas 25 jarojn. “La konkurenco estas severa. Du aliaj similaj lokoj malfermiĝis depost kiam ni ekestas ĉi tie”, asertas la junulino, kiu tiel gajnas komplementan enspezon al sia salajro de sekretario en teksaĵa uzino, aliborde de Tonle Sap (“granda lago”).

* Plejofte la homoj petis anonimecon

La urbo pulsas, vibras, kirliĝas. La cikatroj de la pasinteco, kiam ĝi estis malplenigita de siaj loĝantoj deportataj al kamparoj fare de la Ruĝaj Ĥmeroj (1975-1979), estas svenantaj. Pnompeno montras vizaĝon de vigla ĉefurbo. Novaj lokoj por amuziĝi, trinki, malstreĉiĝi senĉese malfermiĝas, taŭgaj por ĉiuj monujoj. La plej monplenaj elektas trinkejojn situantajn sur hotelaj tegmentoj, dum strataj trinkbudoj akceptas malpli riĉan klientaron.

Laŭ Bopha, tiu vigleco kaŝas profundan malbonsenton de la junularo. Havanta malpli ol tridek jarojn, same kiel preskaŭ 60% de siaj samlandanoj, ŝi scias, ke ŝi estas privilegiulo. Ŝi konis nek la militon, nek la Ruĝaj Ĥmeroj. Ŝi kreskis en Pnompeno kaj vidis la urbon ŝanĝiĝi laŭ averaĝa ekonomia kreskado je 7% de dek jaroj. Tamen la situacio de la lando ŝajnas al ŝi malfortika. Ŝi timas pro la parlamenta balotado planita la 29-an de julio. “Mi ne aŭdacas paroli pri politiko, sed mi ne scias ĉu mi iros voĉdoni. Nek por kiu.”

La socio evoluis, sed la reĝimo estas rigidiĝinta.

La ĉefa oponanta partio, Partio por Nacia Savo de Kamboĝo (PNSK), estas la mankanto de la balotado. Ĝi estis disigita en la pasinta novembro per decido de la supera kortumo, la juĝistoj taksis ĝin kulpa pri “revolucio celanta renversi la reĝimon”. Arestita la 3-an de septembro 2017 noktomeze, ĝia prezidanto Kem Sokha atendas sian proceson en prizono. Al 118 membroj estas malpermesite havi ian ajn politikan agadon dum kvin jaroj, la duono de ĝiaj 55 parlamentanoj fuĝis eksterlanden. Ĝia eksprezidanto Sam Rainsy vivas en ekzilo ekde 2015 pro timo esti juĝata per tute falsefarita akuzado. PNSK estis la sola, kiu povis konkurenci la Partion de la Kamboĝa Popolo (PKP) de la ĉefministro, kiu superregas la politikan vivon depost 1979 kaj la fino de la reĝimo de la Ruĝaj Ĥmeroj*.

* Legu Francis Crémieux, “La difficile reconstruction du Cambodge”, Le Monde diplomatique, julio 1980.

Tiu disigo forbalaas la voĉojn de preskaŭ 3 milionoj da balotintoj (6,6 milionoj) de la parlamenta balotado de 2013, en kiu la opozicio akiris 44,5% de la voĉoj, kaj de la municipaj balotadoj de junio 2017 (43,8%)*. Tiu senprecedenca sukceso rezultis de la grupiĝo en PNSK de la partio Sam Rainsy kaj de Partio de Homaj Rajtoj estrita de S-ro Kem Sokha, kaj ankaŭ de la alveno de nova generacio de voĉdonantoj. “Laŭ la progreso de PNSK en la balotadoj, PKP povus malvenki en julio”, opinias politika komentisto. Jen minaco nun flanken metita. Por la registaro la disigo de tiu partio estas sinonimo de “stabileco kaj paco*

* En la parlamenta balotado de la 28-a de julio 2013, PKP akiris 3 235 969 voĉojn, PNSK 2 946 176, en la municipaj de la 4-a de junio 2017 PKP 3 540 056 voĉojn kaj PNSK 3 056 824.
* “Strengthening the rule of law and liberal democratic process”, kabineta kunveno, Pnompeno, 8-a de februaro 2018.

La ĉefministro Hun Sen, kandidato por sia propra postsekvo, batalas kontraŭ la tempo kaj la abismo, kiu disigas lin el liaj samlandanoj. La multegaj beboj naskiĝintaj en la jaroj 1990-aj kaj 2000-aj kreskis en paco. Ekde siaj plej junaj aĝoj, multaj el ili lernis la anglan en multaj neregistaraj organizaĵoj (NRO) aŭ en privataj lernejoj, kiuj aperis en la lando. La uzado de Facebook ebligas al ili informiĝi ekster la tradiciaj amaskomunikiloj, kontrolataj de la registaro. Ĝis nun tre liberaj, la sociaj retoj estas minacataj, ĉar la pasintan 2-an de majo la registaro anoncis la koncentron de la enlandaj kaj internaciaj konektoj en la ministejon por komunikadoj. Tiu generacio kreskis ĉirkaŭata de la ideoj de libero kaj demokratio. “La socio evoluis, sed la reĝimo estas rigidiĝinta”, konstatas la juna komentisto.

Postvivanta de ĉiuj Kamboĝaj militoj, S-ro Hun Sen okupas sian postenon de tridek tri jaroj kaj revas daŭri “ankoraŭ almenaŭ dek jarojn*”. Li minacas pri reveno al enlanda milito se la loĝantaro ne sekvas lian partion ĝis la balotejoj. Paneloj kaj afiŝoj elkrias ie kaj ĉie pri la rememoro de la 7-a de januaro 1979, dato de la liberiĝo, tio estas la malvenko de la Ruĝaj Ĥmeroj kontraŭ la Vjetnama armeo. Tiam Hanojo instalis registaron plena de ekskadruloj de la Ruĝaj Ĥmeroj, inter ili S-ro Hun Sen, kiuj forlasis la organizaĵon de Pol Pot, en 1977, por eviti elpurigadojn.

* Kong Meta kaj Andrew Nachemson, “Hun Sen repeats vow to serve 10 more years, noting ‘it could be more’”, The Pnom Penh Post, 8-a de marto 2018.

La ĉefministro volas esti honorata, kiel la savinto de sia popolo, tiu, kiu alportis pacon kaj stabilecon per venko en 1998, de la lastaj gerilantoj de la Ruĝaj Ĥmeroj (ĉi lastaj estis denuncintaj la pactraktaton subskribitan en Parizo la 23-an de oktobro 1991, tuj antaŭ la balotadoj organizitaj de Unuiĝintaj Nacioj en majo 1993). Tiu argumento ĝisnaŭze uzita, supozeble pravigas lian laŭrajtecon kaj tiun de lia partio. Fakte, klarigas Caroline Hughes, aŭtoro kun Netra Eng de esploro pri la junaj Kamboĝanoj kaj politiko*, “laŭ la generacioj naskitaj antaŭ la jaroj 1990-aj, PKP kaj Hun Sen ĝuis laŭrajtecon. Ili komune havis la dummilitan historion. Tio ne plu estas, kiam temas pri la plej junaj. Eĉ se por ili la demokratia ideo restas abstraktaĵo, ili konscias, ke la registaro devas servi la civitanojn”.

* Netra Eng kaj Caroline Hughes, “Coming of age in peace, prosperity, and connectivity: Cambodia’s young electorate and its impact on the ruling party’s political strategies”, Critical Asian Studies, vol. 47, n°3, Alexandria (Usono), 20-a de junio 2017.

Tio ja estas la riproĉo farita al S-ro Hun Sen kaj lia registaro: la malfacilaĵoj de la popolo ne estas prizorgataj. Certe, la ekstrema malriĉeco nete malkreskis (13,5% de la loĝantaro en 2014, kontraŭ 47,8% en 2007*), sed malegalecoj draste kreskis , trafintaj la loĝantojn de kamparoj kaj la junuloj*, kies estonteco ŝajnas esti barita, kaj tio kreas fortan malkontenton. Kvankam signifaj progresoj okazis pri vizitado de elementaj lernejoj, nur 46,8% el la junuloj malpli ol 30 jaraĝaj finis siajn duagradajn studojn, la aliaj forlasis liceon, ĉefe pro ekonomiaj kialoj*. La manko de kultureblaj teroj pelas la plej junajn al forlaso de sia vilaĝo por serĉi laboron. Laŭ la Ministrejo pri planado, 22% de la kamparaj familioj havas unu el siaj memboj, kiu migras almenaŭ pli ol trimonatojn ĉiujare, tio estas ĉirkaŭ du kaj duono milionoj da junuloj malpli ol 30 jaraĝaj*. Ili foriras urben aŭ eksterlanden. Almenaŭ unu miliono vivas ekster la landlimoj. Ĉefaj celoj: Tajlando, Malajzio, kaj Sud-Koreio. “Tiuj junuloj sentas sin ekspluatataj, forlasitaj de la ekonomia disvolvado kaj kreskado”, rimarkas Caroline Hughes. “La plej diplomitaj malfacile trovas laboron en la publika sektoro, kiu estas ronĝita de koruptado kaj nepotismo”.

* “Poverty and shared prosperity 2016”, Monda Banko, Ĝenevo, 2017.
* “Youth well-being policy review of Cambodia”, raporto de Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Disvolvado (OEKD), Parizo, 2017.
* “Labour market transitions of young women and men in Cambodia 2014”, raporto de Instituto pri statistiko kaj Ministrejo pri planado, kunlabore kun Internacia Organizaĵo de Laboro, Pnompeno, junio 2015.
* “Migration in Cambodia: Report of the Cambodian Rural Urban Migration Project (Crump)”, Ministrejo pri planado, Pnompeno, aŭgusto 2012.

La graveco de la koruptado, kiun oni sentas “tuj ekde naskiĝo, kiam la akuŝistino tranĉas la umbilikan funiklon”, laŭ la esprimo de Bopha, senĉese revenas en konversacioj. Kamboĝo rangas kiel 161-a el 180, en la listo de la landoj laŭ koruptoperceptado starigita de la organizaĵo Transparency International. Pluraj NGO denuncas la senarbarigon, la terakaparadon, kaj... la senpunecon, kiu protektas la klanon establigitan ĉirkaŭ S-ro Hun Sen, en kiu miksiĝas interesoj ekonomiaj, militistaj, kaj familiaj. Raporto publikigita en julio 2016 de la NGO Global Witness* opinias, ke la ĉirkaŭantaro de la ĉefministro, precipe liaj filinoj, nevoj, fratoj kaj fratinoj, havas riĉaĵon inter 500 milionoj kaj 1 miliardoj da Usonaj dolaroj. Tio estas, minimume, samvaloro, kiel 467 000 jaroj de averaĝa enspezo de Kamboĝano (1070 dolaroj)!

*Hostile takeover. The corporate empire of Cambodia’s ruling family”, Global Witness, Londono, julio 2016.
Kunvokita por “reedukada” sesio

En la nunaj malkvietaj tempoj, la plejmulto de niaj alparolitoj petas kaŝecon por paroli pri politiko. Virino estis enprizonigita post kiam ŝi publikigis sur sia Facebook-a paĝo foton montrantan ŝin ĵetanta ŝuon al afiŝo de PKP. Du ĵurnalistoj de Radio Free Asia atendas ekde novembro proceson pro spionado. Ili estas akuzitaj pri transdono de informoj eksterlanden. Pli ol tridek radistacioj, tiuj, per kiuj estis dissenditaj Radio Free Asia kaj Voice of America, financitaj de Vaŝingtono kaj rigarditaj, kiel voĉo de la opozicio, estis malpermesitaj. La papera versio de Cambodia daily ĉesis, Phnom Penh Post estis aĉetita de Malajzia investisto, kies agentejo pri publikaj rilatoj iam jam laboris kun la Kamboĝa registaro. Tiuj du anglalingvaj ĵurnaloj informis senkompleze pri la sociaj kaj politikaj ŝanĝoj de la reĝlando. La direktoro de la Kamboĝa Centro por Homaj Rajtoj, S-ino Chak Sopheap, estis kunvokita en majo de la tribunalo de Pnompeno por atesti dum la proceso de S-o Kem Sokha. Cetere, neniu rimarkinda manifestacio markis la areston de tiu lasta, nek la disigon de PNSK en la pasinta novembro.

Kio restas el la tumulto de 2013, kiam, inter julio kaj septembro, PNSK postulis novanbalotadon post kiam ĝi konstatis fraŭdojn? Kiel malaperis la dekoj da miloj de manifestaciintoj kaj strikintoj, ĉefe en teksaĵindustrio, kiuj tiom maltrankviligis la regantojn*? Juna universitatano, iam konsilisto de PNSK, klarigas la malviglecon de la politika opiniantaro per sento de forlasiĝo travivita de la aktivuloj. “Kiel organiziĝi sen ĉefo? La ĉefaj estroj eliris el la lando pro timo de aresto aŭ restas tute senmovaj.” Granda parto de la manifestaciantoj kaj aktivuloj de PNSK en la movado de 2013 estis laboristoj aŭ kamparanoj venintaj de provincoj. Oni malfacile movas sen rimedoj. Kiam la supera kortumo decidis malpermesi PNSK-on, policaj bariloj sur la ŝoseoj ĉirkaŭ la ĉefurbo kaj rimarkoj de la dungantoj malvarmigis la ardon de la plej viglaj. Tiu juna instruisto de la provinco Kompong Seu, ekzemple, estis kunvokita de la provinca direktoro por “reedukada” sesio: “Li riproĉis al mi la publikadon sur mia Facebook-a paĝo de temoj pri la sociaj problemoj. Li avertis min, konsilante ne transiri al ”la alia flanko“.” Depost novembro la ŝtatoficistoj kaj la religiuloj estas aparte kontrolataj. En kelkaj monatoj plumbpeza etoso instaliĝis. Tiuj, kiuj vokas al balotbojkoto riskas procesojn, jam avertis la ministrejo pri enlandaj aferoj. Okdek mil soldatoj estas mobilizitaj por “certigi sekurecon” de la balotado.

* Legu Philippe Revelli, “la révolte populaire menace le pouvoir cambodgien”, Le Monde diplomatique, aprilo 2014.
Murdo de heroo de demokratio

Nia generacio vivas en spaco de granda libero... kiu ĉesas ĉe la tabuo de politiko”, konstatas, rezignacie, Sum Sithen, la produktisto kaj organizanto de festivalo de mallongaj filmoj. Do, pragmataj kaj vunditaj, la junaj Kamboĝanoj efektivigas sian viglecon alikampe. En kreado de ekstartaj komputikaj kompanioj aŭ en artoj, kiuj havas grandan viglecon de jardeko. Maniero komprenigi mesaĝojn. La figuroj pentritaj de Chov Teanly por lia serio “Surviving” tiel substrekas la travivitan malbonsenton: ĉiuj havas la saman teniĝon, antaŭklinitan korpon sur la piedfingroj, ŝanceliĝantan. Kun levita kapo ili devas atenti ne droni. “Tio estas la signo, ke ni ĉiuj estas rande de droniĝo. Ni estas en rezistovivo, ĉio estas malfirma”, klarigis al ni la pentristo jam en 2015.

Malfirmeco sentita, kiam Kem Ley estis murdita en julio 2016. Tiu karisma politika analizisto 45 jaraĝa estis malkaŝe mortigita en strato, la morgaŭon de artikolo verkita pri raporto de Global Witness, kiu malkaŝis la riĉecon de la klano de Hun Sen. Pli ol unu miliono da homoj partoprenis lian funebraĵon por omaĝi homon konsideratan, kiel heroon de demokratio. “Li portis en si la eblecon eliri el kontraŭstara politiko. Kaj proponis novajn elektojn”, klarigas S-ro Yang Saing Koma, lia amiko kaj estro de Grassroot Development Party (PPD: Popola Partio por Disvolviĝo), de kiu Kem Ley estis unu el la fondintoj.

Fronte al kritikoj, la registaro decidis reformojn en kiuj la kreo de kontraŭkoruptada sekcio havas gravan parton. Nova ministro pri edukado estis nomumita por ĉesigi ŝmiradojn, kiuj gangrenas la ekzamenojn ĉe la fino de liceo. La salajroj de la ŝtatoficistoj estis plialtigitaj je 6,8% la pasintan januaron, kaj poste je 10,7% en aprilo, por atingi 210,60 monatajn eŭrojn. Tiu de pli ol 700 000 laboristoj de la teksaĵa sektoro estis altigita je minimume 145 eŭroj, anstataŭ 129, kaj la laboristinoj de tiu sektoro akiris dumgravedan protekton. La ĉefministro senĉese flatas tiujn voĉdonontojn, kiuj kutime subtenas la opozicion. Li multobligas paroladojn kaj renkontiĝojn disdonanta kovertojn enhavantajn kelkajn monbiletojn. Ĉe Facebook, kie li ofte enscenigas sin, li arigas dek milionojn da ŝatantoj (el dek ses milionoj da loĝantoj). “Facebook proksimigis min al mia popolo kaj ebligis min aŭskulti rektajn petojn”, li skribis la 6-an de marto 2016. “Tiel mi povis rapide kaj efike solvi problemojn”. Fakte, laŭ Phnom Penh Post, nur kvinono de la “mi ŝatas” akiritaj de liaj paĝoj devenas el Kamboĝo. La aliaj venas de kontoj enskribitaj en Filipinoj, Birmo kaj Brazilo* ...

* Vidu: Daniel Nass kaj Shaun Turton, “Only 20 per cent of PM’s recent facebook ”likes“ from Cambodia”, The Phnom Penh Post, 9-a de marto 2016.
Rangaltigo de la idoj de S-ro Hun Sen

Kiel signo de malfermeco al la junularo, S-ro Hun Sen kaj PKP multobligas la rangaltigojn de siaj idoj. La plej aĝa filo de la ĉefministro, generalo Hun Manet, tiel estis rangaltigita stabestro de la armeoj. La plej juna, S-ro Hun Many, 36 jara, estas deputito kaj regas Union de Junularaj Federacioj de Kamboĝo (UJFK). “Ĝi utilas por distri la junularon per ludoj kaj ŝatokupoj. Strategio por eviti la politikan demandon kaj ne respondi al la veraj problemoj”, incitiĝas ĵurnalisto, kiu petas anonimecon. Ĉiujare UJFK organizas Angkor Sangkranta feston, okaze de la Ĥmera jarŝanĝo (mezo de aprilo). Miloj da membroj partoprenas ludojn kaj tradiciajn dancojn, cele al laŭdegi la Ĥmerajn kulturon kaj fieron.

Tie, nepras la portado de la krama, tiu kvadratstrekita skarpo tipa de kamparanoj. “Ni ŝatus vidi la junan generacion porti tradiciajn vestaĵojn en Angkor”, precizigas S-ro Tith Chandara, unu el la organizantoj de tiu festivalo depost 2013. Li vidas en tiu okazaĵo ilon por servi stabilecon: “Ni ne volas Kamboĝon malfortan kaj malkonkordan. Kiel diras la proverbo: ”Unu solan bastoneton oni povas rompi, sed ne bastonetaron“.” Ne eblas por tiu junulo devenanta el malriĉa familio de Battambang maltrafi sian ŝancon. Li regule vizitadas S-ron Hun Many: “Mi preskaŭ forgesas, ke li estas la filo de Hun Sen. Li vere estas proksima de ni. Mi konsideras lin, kiel grandan fraton.” Kio pri politiko? Neniu komento pri la disigo de PNSK. “Ja mia kariero gravas, li diras. Miaj gepatroj ĉiam instigis min al memprotektado. Ili diris al mi: ”Ne volu ŝanĝon sen unue labori por disvolvi vin mem“.”

Por Astrid Norén-Nilsson, profesoro pri Sud-Orienta Azio en la universitato de Lund (Svedio), “tiu maniero reklami la Ĥmeran fierecon fortiras la atenton de la junularo. Oni iras al sistemo en kiu, kritiki la registaron estos sama kiel ataki la nacion”. Laŭ ŝi, tiu emo estas parto de la manovroj faritaj de la ĉefministro depost la morto de la reĝo Norodom Sihanuk, en 2012, por akiri reĝan pravecon*. Ŝi citas multajn ekzemplojn, kiel paroladojn kaj filmojn, kiuj identigas lin al la figuro de Sdech Kan, malnoblulo iĝinta reĝo, aŭ ankaŭ la pompan ceremonion por celebri pacon, kiun li organizis du semajnojn post la disigo de PNSK. Temas pri doni “al la diktatoreca ŝoviĝo de la reĝimo dian pravecon kaj trudi nocion de dinastia heredo”, pludiras la universitatano.

* Astrid Norén-Nilsson, “A regal crackdown”, prelego farita en la universitato Comell la 13-an de aprilo 2018, nepublikigita sed transdonita de la aŭtoro.

Cetere, la efektivigo en pasinta februaro de leĝo pri majestofendo, laŭ la modelo de tiu de Tajlando, kompletigas la punrimedaron. Du eksaktivuloj de PNSK jam estis arestitaj, ĉar ili kritikis la reĝon Norodom Sihamoni pro lia senreagado kontraŭ la diktatoremo de la ĉefministro. “Tiu leĝo ligas la monarkion al la diktatoreca reĝimo kaj malfortigas ĝian sendependecon”, konkludas Astrid Norén-Nilsson, kiu vidas en tio ŝoviĝon de la reĝimo al herediĝo de la infanoj de S-ro Hun Sen. Se li estas certa venki en la venontaj balotadoj, nenio certigas tamen, ke la ĉefministro efektivigos sian dinastian ambicion.

Christine CHAUMEAU

Bonan dormeton en la biblioteko!

La filmdokumentisto Frederick Wiseman ĵus dediĉis filmon, Ex Libris, al la Novjorka Publika Biblioteko [New York Public Library], vasta reto de pli ol naŭdek bibliotekoj dissemitaj en Novjorko, de la 5-a Avenuo ĝis la Bronx. Kvazaŭ por ilustri la frazon de Toni Morrison, Nobel-premiito pri literaturo, citita en la filmo, “La bibliotekoj estas la pilieroj de nia demokratio”, la institucio estas montrata kiel loko de popola edukado, kie, apud la komunikado de libroj, de filmoj aŭ de muziko, oni trovas danc-lecionojn, spektaklojn, prelegojn kaj ĉiajn servojn, ekzemple helpon al integriĝo, serĉado de laboro aŭ starigo de entrepreno. La zorgado pri malplimultoj, tre videbla, montriĝas per kursoj de subtenado, de alfabetigo, per parol-grupoj — etnaj malplimultoj, handikapo, genro ktp. Tiu grava dimensio kontribuas al pravigo de financaj petoj. Ĉar la usonaj bibliotekoj ne estas financataj nur de la publikaj kolektivaĵoj: la mecenato ludas determinan rolon, kaj la konkurenco inter kulturaj institucioj estas kruda.

Kvankam ekzistas notindaj diferencoj inter la usona kaj la franca sistemoj, tamen en ambaŭ la emfazoj sur la diversaj aktivecoj, kiujn oni atribuas kiel taskojn al la bibliotekoj, estas ĉiam politikaj. La publika biblioteko (nomata tiel por kontrastigi ĝin al la privata biblioteko) en Francujo havas longan historion. Jam komence de la 17-a jarcento, Gabriel Naudé emfazas en sia Advis pour dresser une bibliothèque (1627), ke ĝi devas esti malfermita al ĉiu, kiel modelo por la “Respubliko de literaturo” (“République des lettres”), kiun starigi ĝi poste kontribuis. Ekde la 18-a jarcento la Reĝa Biblioteko efektive pli kaj pli malfermiĝis al la kleruloj kaj al la profanuloj. La Revolucio, kiu disponigis al la nacio la ekleziajn bibliotekojn, poste tiujn de la nobeloj fuĝintaj el la lando, faris inventaron, dediĉis sin al konservado de la bibliotekoj kaj pagis salajron al profesiuloj. En la jaro 1803 oni kreis la distriktajn bibliotekojn. Aliflanke necesis atendi ĝis 1879 por ke aperu la diplomo de bibliotekisto (por la universiataj bibliotekoj). La dekreto de la 19-a de Aŭgusto 1945 fine fondis la Direktejon de la bibliotekoj kaj de publika legado; per ĝi oni celis disvolvi veran politikon de legado ĉe la tuta loĝantaro, kaj la adjektivo paralelas al “publika instruado”. En 2009 ĝi estis anstataŭita de la Servo de libro kaj legado. Kvankam la ŝtata kuratoreco ĉiam difinas la leĝan kadron kaj la kondiĉojn por subteni la establojn, aliflanke ne certas, ke la celoj ne ŝanĝiĝis.

Ĉar tio, kio hodiaŭ estas pli aŭ malpli diskrete dubigata, estas la socia profito de la biblioteko, kiu mem estas malfermita — jam de longa tempo — al aliaj komunikiloj kaj fariĝis komunikilejo. Per aliaj vortoj, la praveco de la elspezoj estas disputata en Francujo same kiel en la Novjorka publika biblioteko ... La bibliotekistoj, en sia intenco faciligi la aliron al la kulturo, ĉiam demandis sin pri la ekvilibro trovenda inter verkoj kleraj, aŭ malmulte konsultataj, aŭ malmulte konataj, kaj tiuj, kun kiuj multaj familiaras; krome, ili ĉiam praktikis konsilon, orientadon de la leganto, kiu tiam povas malkovri ion, al kiu li ne turniĝus sponte. Pro tio la graveco de la “sliparo”, kiu organizas la sciojn, obligas ties facetojn kaj ebligas, tra ĉiaj eniroj, respondi al plej diversaj demandoj.

Hodiaŭ ŝajnas, ke tiu misio jam ne estas memkomprenebla. Suspektata je elitismo, respondante nur (evidente) nekontentige al la celoj de la fama kultura demokratiigo, la modelo estas dubigata, eĉ inter la bibliotekaj profesiuloj. Por kio servas libroj, kiuj ne estas popularaj? Ĉu Interreto ne signifas, ke oni devas ĉion ŝanĝi? Nova koncepto de biblioteko, kiun oni supozas kongrua kun la aktualaj transformiĝoj de la socio, jam de deko da jaroj trudiĝas: tiu de la “tria loko”, kapabla enirigi en la modernecon.

Tiu koncepto devenas de la usonano Ray Oldenburg, profesoro pri urba sociscienco ĉe la universitato de Pensacola en Florido. En 1989 li proponis proponis studaĵon pri “The Great Good Place” (“la bonegejo”), tiu “tria loko”, kiu distingiĝas de la unua, la hejmo, kaj la dua, tiu kie oni laboras. Farita por la kolektiva vivo kaj reguligata ne-oficiale, io inter la antikva agoro kaj la viena granda kafejo, tiu tria loko estis, laŭ li, pereanta post la fino de la dua mondmilito, ĉefe pro la usonaj urbo-konstruado kaj “aŭtomobilaj antaŭurboj”, sen veraj centroj. Neŭtrala kaj vivanta spaco, veterŝirmate, akceptanta kutimulojn, same kiel hejme, en etoso de socia ekumenismo, kaj favora al debatoj, ĝi donis, laŭ li, la eblecon batali kontraŭ la diseriĝo de la socia ligilo per tio ke ĝi kontraŭstaras al la hegemonio de la individuisma vivmaniero, al kiu la konsumisma kulturo instigas.

Ne mirigas, ke la koncepto estis rapide integrita de la merkato kaj la komerco (Starbucks* ekzemple, kiun siaj ledaj sofoj kaj siaj kontaktingoj por komputiloj, difinas sin kiel “trian lokon, inter hejmo kaj laboro”). Sed la eĥo, kiun lia provo renkontis en la mondo de bibliotekoj, unue en Usono kaj poste, kelkajn jarkvinojn poste, en Eŭropo, certe mirigis Ray Oldenburg ... La “tria loko” ŝajnas efektive fariĝa evidenta, kiu simbolas momenton de transformiĝo de la rilato al sciado (ĉu taksata diskriminacio?), malfermiĝon al politiko, kiu serene turniĝas al la postulo anstataŭ propono de konoj, kvankam ne certas, ke ĉiuj personaroj favoras tiun evoluon.

* Vd Benoît Bréville, “Starbucks et Subway, l’illusion des fast-foods nouvelle génération”, Le Monde diplomatique, Aŭgusto 2015.

“Por altiri en siajn murojn publikojn kutime malmulte ricevemaj, ili redifinas sian arĥitekturan semantikon kaj definitive rompas kun la koncepton de bibliotekoj kiel temploj de la scio. La transiro de la sankta al la profana estas farita.”* Se kredi la prezentaĵon de la Ŝtata altlernejo pri informaj sciencoj kaj bibliotekoj (Enssib)*, kiu instruas la konservantojn, la bibliotekoj tiam fariĝas la lokoj de neoficialaj renkontiĝoj, plej proksime de la kutimoj de la “frekventantoj”, disvolvas partoprenigan funkciadon kaj orientiĝas al “konstruado de inkluziva socio” — anglismo, kiu ŝajnas signifi “malfermita al ĉiuj”. La rilato inter la bibliotekistoj, tiuj bedaŭrindaj “savuloj”, kaj la “uzantoj”, devas transformiĝi al ĉiam pli da “proksimeco”.

* Agnès Camus, Jean-Michel Cretin kaj Christophe Evans, Les Habitués. Le microcosme d’une grande bibliothèque, Bibliothèque publique d’information — Centre Georges Pompidou, kol. “Études et recherche”, Parizo, 2000.
* “Bibliothèque troisième lieu” [“Biblioteko tria loko”], 26-an de Novembro 2015, www.enssib.fr. Kp ankaŭ Mathilde Servet, Les Bibliothèques troisième lieu, mémoire d’étude, Enssib, Villeurbanne, Januaro 2009, www.enssib.fr.

Mendita de la ministrino pri kulturo, la ĵus aperinta raporto de la ĝenerala inspektisto de kulturaj aferoj, Noël Corbin kaj de la verkisto Erik Orsenna, “Vojaĝo en la landon de bibliotekoj”*, konfirmas la progresadon de tiuj ideoj en la franca opinio, kvankam la nocio aperas tie nur implicite. Ĝiaj dek naŭ proponoj havas certe la afiŝitan celon respondi al la promeso de la elektokampanjo de la prezidanto Emmanuel Macron: “pli bone malfermi, kaj do, pli, la bibliotekojn”. Estas simple: sufiĉas malfermi vespere kaj semajnfine, kio estis jam pritraktita en raporto al la ministrino Fleur Pellerin en la jaro 2015*, kaj planita en la financ-leĝo por 2018, kiu planas subteni — per 8 milionoj da eŭroj — ducent tiajn projektojn. “Unua paŝo de tiu plano estas la preciza kono, en ĉiu vivejo, de tio, kio ekzistas, kaj de la bezonoj”, skribas la raportistoj. “Kun kiaj ajn kutimoj de la bibliotekoj, neceas ke iliaj horaroj kongruu kun la realaj tempoj de la civito.” Klare dirite, la bibliotekoj devas esti same malfermitaj kiel la komercoj, aŭ eĉ pli longe: dudek kvaro horojn el dudek kvar, sept tagojn el sep, jen kion la aŭtoroj deziras.

* Erik Orsenna et Noël Corbin, “Voyage au pays des bibliothèques. Lire aujourd’hui, lire demain”, ministère de la culture et de la communication, Parizo, Februaro 2018, www.ladocumentationfrançaise.fr.
* Sylvie Robert, “L’adaptation et l’extension des horaires d’ouverture des bibliothèques publiques”, ministère de la culture et de la communication, Novembro de 2015, www.ladocumentationfrançaise.fr.

Sed ilia projekto ne haltas tie. Kvankam ili flate emfazas “la emon, tiun far-deziron kaj tiun ag-plezuron, kiuj vekis [ilian] admiron”ĉe la personaro de la francaj bibliotekoj, ili ne hezitas ataki la enhavojn. Logike, ĉar temas fakte pri “renovigo” de la ideo mem de biblioteko, kiun necesas transformi en centron de sendistinga publika aktiveco: poŝtejo (akcepto de pakaĵoj de reta komerco), dung-perado, urbaj servoj, salonoj de komuna laborado, zono de rapidmanĝo, alia de ripozo kaj de dormeto protektataj de la kolektivo, sed ankaŭ elektraj kontaktingoj por telefonaj kaj informadaj aparatoj, ktp: ekzistos ĉio, aŭ preskaŭ ĉio, en la “domo de kultura publika servo de proksimeco” — kiel nomas ĝin la retejo de la kultur-ministrejo.

Labiblioteko, ĝiaj libroj, ĝia scienca organizado de la sciado, eklipsiĝas malantaŭ la kunvivadaj kaj utilecaj spacoj, same kiel la leganto malaperas malantaŭ la “frekventulo”, pli banale nomata “uzanto”. Kiel la aŭtoroj emfazas, kio pli bonas ol la eksperimento en la departemento Seine-Saint-Denis, kie oni instalis aŭtomatajn distribuilojn de libroj? Sed sen la devo konsumi: do, jen io eĉ pli bona ol kafejo.

Tiel, “la “kultura”, kiel granda kreskanta riverego, iras trans sia lito kaj miksiĝas kun la socia”; la “lokoj de libro” tiel fariĝas ankaŭ “lokoj de vivo”, kie oni aktivigas “ĉion kio faciligas la moviĝemojn kaj ebligas eskapi el la ĉiaj determinismoj”. Legi jam ne estas ekskluziva prioritato, kaj kiam oni elvokas la “dispartigon de la scioj”, tiam temas pri tiuj de la “dizajnistoj, entreprenistoj, hejmlaboruloj” renkontataj en la “loko de vivo”.

En la momento de “sengrasigo” de la publika funkcio, la etendo de la horaroj povas ŝajni tre komplika. Envere, eĉ sen etendado, la bibliotekoj jam suferas: en 2014 sep federaciaj bibliotekoj estis fermitaj en Kanado, kaj tiel miloj da sciencaj verkoj estis disigitaj aŭ neniigitaj; ekde 2016, pro la politikoj de malabundo, 441 urbaj bibliotekoj devis fermi en Britujo ... Por animi la “trian lokon” necesas praktiki “novan metion” kaj kalkuli kun “volontuloj”. La neceso alvoki speciale instruitan funkciulojn povas esti taksata multe malpli urĝa. Miriga malprogreso, grandega simbolo. Hieraŭ la biblioteko plenumis la publikan volon kontribui al emancipiĝo de ĉiu. Nun ĝi devas helpi “teksi socian ligon” kaj por ke “ĉiu povu vivi sian kulturon”. Ĉu triumfo de la kliento-reĝo sub preteksto de pseŭdo-demokratiigo?

Eric DUSSERT kaj Cristina ION.

Demografia ŝanĝego en Eŭropo

Spiralo de malpleno en oriento de Germanujo

Allogilo kaj ĉefa loko al kiu celas la migrantoj en Eŭropo, Germanujo spertas dezertiĝon en kelkaj regionoj. Depost la reuniĝo, la loĝantaro de la federacia lando Meklenburgo-Antaŭpomerio ege malkreskis kaj maljuniĝis je 15 jaroj.

LONGTEMPE, Anklam, en la ekstrema nordoriento de Germanujo, estis konata pro sia novnaziisma scenejo*. Sed la urbo ankaŭ suferas pro alia malpli videbla malbono: malpleno. En 1990, ĝi nombris 19 000 loĝantojn; hodiaŭ ĝi nombras trionon malpli, kaj plej verŝajne estos nur 10 000 en 2020 laŭ la prognozoj. Inter 2000 kaj 2012, la proporcio de la 15-25-jaruloj falis je duono, dum tiu de la pli ol 65-jaruloj kreskis je 20%.

* Hubertus Buchstein kaj Gudrun Heinrich, Rechtsextremismus in Ostdeutschland. Demokratie und Rechtsextremismus im ländlichen Raum, Wochenschau Wissenschaft, Frankfurto, 2014.

Tamen, la pavimitaj placoj, la bazar-placo, la tipaj nordaj domoj, ŝajnas kvazaŭ novaj. “Oni multe laboris pri urboplanado por igi la urbon alloga”, konfirmas s-ino Jeannine Rösler promenante en la urbocentro. “Sed ĉio ĉi estas nur fasado: mankas vivo malantaŭ ĝi, flustras tiu maldekstra deputitino ĉe la Parlamento de Meklenburgo-Antaŭpomerio, kaj ankaŭ elektita ĉe la distrikta asembleo de kiu dependas Anklam. Estas same en la najbaraj urboj Demmin kaj Pasewalk. Kaj ĉie en la regiono.”

La situacio de Anklam spegulas tiun de la tuta federacia lando situanta inter Lübeck, la Balta Maro kaj la pola landlimo. Inter 1990 kaj 2015, la loĝantaro tie malkreskis je 16%, dum tiu de Bavario, en sudoriento, kreskis je 13%. Ĝi hodiaŭ estas la malplej dense loĝata el la tuta ŝtato, kun meze 69 loĝantoj en unu kvadrata kilometro, kontraŭ 233 en la tuta Federacio. De la falo de la berlina muro, en 1989, la regionoj de la eksa Germana Demokrata Respubliko (GDR) perdis preskaŭ tri milionojn da loĝantoj, pro la migrado al okcidento kaj la naskomalkresko. “La junuloj, kaj ĉefe junulinoj, foriris por naski aliloke”, veas s-ino Ulrike Dörnbrack, dungitino de la loka sekcio de la Kristan-demokrata Unuiĝo (CDU, konservativa) en la urbo Neubrandenburg. Rezulte, “la meza aĝo leviĝis 15 jarojn de 1990: ĝi pasis de 34 ĝis 49 jaroj, deklaras s-ro Thomas Reimann, direktoro pri disvolvo de la teritorio ĉe la regiona ministrejo pri agrokulturo. En 1989 ni estis la plej juna federacia lando; hodiaŭ ni estas la plej maljuna.”

“Fermi infan-ĝardenojn, fermi lernejojn, fermi administrejojn...”

Tiu demografia transformiĝo komplikas la vivon de tiuj, kiuj restas. “Ni jam de jaroj ne plu havas infanvartejon, sen paroli pri lernejo, diras s-ro Holger Klukas, urbestro de dekdu jaroj de Gallin-Kuppentin, sesdek kilometrojn for de Schwerin, ĉefurbo de la federacia lando. Ankaŭ ne plu eblas butikumi ĉi tie. Estas nenio. Kelkfoje venas frizisto. Jen ĉio.” La vilaĝo plu enhavas 437 vilaĝanojn, kontraŭ 600 antaŭ deko da jaroj, diras la urbestro, kiu mem pluvivas danke al la minimuma enspezo “Hartz 4”. “Ĉi-lastajn jarojn, la urba politiko esence konsistis administri la malkreskon: fermi infan-ĝardenojn, fermi lernejojn, fermi administrejojn... Ni devis ĉion malkonstrui”, rakontas s-ro Tilo Lorenz, ĉefo de la CDU-grupo ĉe la Asembleo de la ebenaĵo de la mecklemburgaj lagoj. La distancoj longiĝas: por la agrokulturisto kiu petas konstrupermeson, por la homo kiu deponas proteston, por la elektito kiu vizitas siajn administratojn, ĉiu ir-reveno necesigas pli da tempo.

Unu el la kialoj de tiu disharmonio de la rilatoj inter loĝantaro kaj administracio estas la teritoria reformo de 2011, kiu redesegnis la mapon de la Landkreis de la regiono, tiuj kamparaj distriktoj, kiuj havas kompetentojn tiel gravajn, kiel la socialan helpon, socialan helpon por infanoj, la prizorgon de multaj vojoj, la prizorgon de rubujoj, la urĝhelpajn servojn... Sub la preteksto adapti la administrajn strukturojn al la demografia evoluo — kaj precipe por ŝpari-, la fandiĝo de distriktoj naskis gigantajn spacojn. “Ni hodiaŭ estas la plej vasta distrikto de Germanujo, eĉ pli vasta ol la Sarlanda”, substrekas s-ro Lorenz.

Kvar jarojn poste, la federacia lando ankaŭ grupigis la administrajn tribunalojn. Ne plu estante distrikta ĉefurbo, Anklam perdis la administrajn postenojn, kiuj rilatis al tiu statuso, sed ankaŭ sian tribunalon, sen kalkuli la profesian liceon, kiu estis fermita kaj lasis malplena vastan betonan konstruaĵon apud la urbocentro. “La foriro de tiuj strukturoj rekte influas la aĉetpovon, bedaŭras s-ino Rösler. Kun la reformo, la elektitoj de la distriktaj konsilioj ankaŭ malproksimiĝis de la civitanoj. La distancoj fariĝis tiom grandaj, ke oni ne nepre konas la problemojn de la alia fino de la distrikto.”

La loĝantoj de la oriento de Germanujo daŭre enspezas 25% malpli ol tiuj de la okcidento

“Hodiaŭ, sincere, kiu distrikta elektito ankoraŭ konas la vilaĝojn?” sin demandas s-ro Hartmut Kühn, emerito de Anklam. En ĉi tiu tago de aprilo, la administracia dependaĵo, kiu pluestas en la urbeto, sed ankaŭ povus baldaŭ fermiĝi, inaŭguras ekspozicion de loka desegnisto. Tie troviĝas dungitoj, kelkaj adoleskuloj, maljunuloj... kaj s-ro Dietger Wille, konservativa elektito, taskita pri la financoj de la distrikto: “Kun la teritoria reformo, la necesa tempo por la administraj decidoj fariĝis multe pli longa. Mi opinias, ke necesas ja adapti la administrajn strukturojn al la nombro de loĝantoj, sed la respondo ne estas taŭga. La vera problemo estas tiu de la financado de la komunumoj.” Kaj tion diras dekstrulo...

La regiona registaro ja provis fari pli ol racian redistribuon de la administracio, ekzemple proponi stipendion — 300 € monate — al medicinaj studentoj kiuj sin devontigas instaliĝi en la zonoj plej minacataj fariĝi medicinaj dezertoj. Ĝi ankaŭ lanĉis programon por revigligi vilaĝojn, kaj ankaŭ kampanjon por allogi junajn instruistojn... “akvogutoj en la maro!, diras s-ino Rösler. La vera obstaklo, ĉi tie, estas la nivelo de enspezoj. Ĝi estas tro malalta.” Pli ol kvaronon de jarcento post la reunuiĝo, la loĝantoj de la orientaj regionoj enspezas ĉirkaŭ 25% malpli ol ties kuncivitanoj de la okcidento. Kaj, en la plej orientaj zonoj de la federacia lando, apud la pola landlimo, senlaboreco estas ĉiam pli ol 10% (kontraŭ 8,8% en la regiono kaj malpli ol 5,5% en la tuta Germanujo*.

* “Jahresbericht zum Stand der Deutschen Einheit 2016”, federacia ministrejo pri ekonomio, Berlino, 2016; Federacia Agentejo por dungo, Nurenbergo; “Statistisches Jahrbuch Mecklenburg-Vorpommern 2017”, Oficejo por la internaj aferoj de Meklenburgo-Antaŭpomerio, statistiko-oficejo, Schwerin, 2017, www.laiv-mv.de

En 2016, ĉe la regionaj elektoj, la ekstrem-dekstra partio Alternativo por Germanujo (AfD) rikoltis 20% de la voĉoj en la federacia lando. Ĝia rezulto altiĝis ĝis 26, 27 kaj eĉ 32% en la plej orientaj distriktoj. La naci-demokratia Partio de Germanujo (NPD), la nov-nazia partio, krome arigis 3% de la voĉoj je la nivelo de la lando, kaj ĝis 8% en unu el la orientaj distriktoj*. Ĉu reago kontraŭ enmigrado? Neverŝajne: malpli ol 6000 azilpetantoj instaliĝis en 2016 en Meklenburgo-Antaŭpomerio; la regiona ŝtato enhavas 4% da eksterlandaj loĝantoj, kontraŭ pli ol 11% ĉe la federacia Respubliko*. Du monatojn post la baloto, la registaro de la lando kreis por Pomerio specifan ŝtatsekretariaton. La ŝtatsekretario disponas pri fonduso por subvencii projektojn, sed nur temas pri 3 milionoj da eŭroj.

* Ĉe la parlamentaj elektoj de 2017, la AfD ankaŭ ricevis en Mecklenburgo-Antaŭpomerio rezulton (18,6%) tre superan al tiu en la tuta lando (12,6%).
* Oficejo pri la internaj aferoj de Mecklenburgo-Antaŭpomerio, oficejo de statistikoj, www.laiv-mv.de

“La faktoroj, kiuj klarigas la altan nombron de voĉoj por la AfD en la regiono estas evidente multaj. Sed la teritoria reformo de 2011 estas ofte citata”, substrekas Felix Rösel, ekonomikisto ĉe la dresdena Instituto de Ekonomikaj Analizoj (CES-IFO) kaj aŭtoro de enketo pri la politikaj efikoj de la administra restrukturigo en Meklenburgo-Antaŭpomerio. “En la komunumoj troviĝantaj en la plej vastaj distriktoj kreitaj de la reformo de 2011, la AfD ricevas pli altajn rezultojn ol aliloke. La ŝparoj rezultantaj el la reformo estas malgrandaj, ĉar la plilongigo de distancoj kostas. La sola kampo de vera ŝparo estas la dungitaro. Sed ja danke al tiu dungitaro pluvivas la rilato kun la administratoj, kiuj plendas ke ili ne plu konas siajn reprezentantojn.” La etendiĝo de la mapo kaj la malpoksimiĝo de la publikaj servoj tiel kreskigas la miskrediton de la politika mondo, jam akuzata esti sen kontakto kun la loĝantaro. “Kun la reformo de 2011 la loĝantoj pensis: “Ni do valoras eĉ ne plu sufiĉe por havi administraciojn sur nia teritorio”, klarigas s-ino Rösler. Kaj la multaj loĝantoj kiuj mobiliziĝis kontraŭ tiu reformo estis simple ignorataj.”

S-ro Lars Tschirschwitz, respondeculo de loka oficejo de la regiona Centro por politika kulturo, precize laboras pri la organizado de debato kun la kandidatoj por la distriktaj elektoj, kiuj okazos kelkajn semajnojn poste. La AfD ĉeestos. Sed s-ro Tschirschwitz estas optimisto. “Iam oni preskaŭ diris, ke oni baldaŭ malŝaltos la lumon ĉi tie. Estas troigo. Turismo disvolviĝas. Loĝantoj de grandaj urboj, de Berlino (180 km) , venas instaliĝi en la regiono. Tiun disvolvadon la politikuloj ne antaŭvidis nek planis”, komentas tiu geografo. Fakte, la loĝantaro de la federacia lando ĉefe stabiliĝis ĉi-lastajn jarojn, male al la plej pesimismaj prognozoj. “En mia urbo, ni perdis ĉirkaŭ 100 loĝantojn jare, atestas s-ro Michael Sack, urbestro de Loitz, 4 300 loĝanta-komunumo. La tendenco ŝanĝiĝis lastjare: ni gajnis 8! Tio eble ŝajnas malmulte, sed por ni estas io.”

Rachel KNAEBEL

Dosiero: Demografia ŝanĝego en Eŭropo

En 1900, Eŭropo loĝigis unu teranon el kvar. Spite al gajno de 180 milionoj da loĝantoj inter 1950 kaj 2000, ĝi hodiaŭ loĝigas nur unu el dek. Sur la tuta kontinento la demografia kresko malrapidiĝas, kaj plimulto de regionoj eĉ malkreskas. Sed tiu ĝenerala evoluo kaŝas fortajn diferencojn. La loĝantoj de Okcidento apenaŭ konsciiĝis pri la ĥaoso, kiu sekvis en Oriento la falon de la berlina muro, kun subita kreskego de malegalecoj, malriĉeco kaj mortokvanto. La “ŝok-terapioj” diktataj de la okcidentaj financaj fakuloj ne finmortigis la malsanulon, sed ili igis lin anemia kaj tre dependa de la ekonomia brulaĵo de la Okcidento. Malkresko de naskokvanto kaj amasa elmigrado kondukas al severa demografia bilanco: dudek kvar milionoj da loĝantoj malpli de 1989 en la eksaj orientaj landoj, krom Rusujo. Knabo naskiĝanta hodiaŭ en Ukrainujo povas esperi vivi sesdek ses jarojn, tio estas dek tri malpli ol sviso aŭ svedo. Dek tri jaroj, tio ankaŭ estas la diferenco de vivdaŭro de riĉa franco kaj malriĉa franco.

Longtempe tero de elmigrado, Eŭropo fariĝis akcepto-tero, tre alloga en sia okcidenta parto. Sed en ĝiaj centra kaj orienta partoj, la amasa elmigro neniigas la perspektivojn de resalto, kiel en la balkanaj landoj (vd. “Cet exode qui dépeuple les Balkans”). La timo de kadukiĝo nutras la naciisman diskurson en Hungarujo, dum eĉ kelkaj regionoj el Germanujo ne povas eviti dezertiĝon (Vd “Spiralo de malpleno en la oriento de Germanujo”). La vivdaŭro progresas samtempe kiel medicino, sed la revo de pli granda vivdaŭro por ĉiuj stumblas sur la malboniĝo de la vivkondiĉoj kaj vivkadro (Vd. “Longviveco, la limoj de espero”). Finfine, Eŭropo spertis dum la tri lastaj jardekoj demografian apogeon, markitan per la politikaj kaj sociaj ŝanĝoj (Vd. “Pejzaĝo post la transiro”).

La redakcio

La kaprico de la princo

POST ESTI komforte elektita en la prezidantecon de la respubliko, helpe de preskaŭ ĉiuj francaj komunikiloj, s-ro Emmanuel Macron postulas, ke lia parlamenta plimulto elkovu leĝon kontraŭ disvastigo de “malĝustaj informoj” en elekto-periodo. Eble li jam preparas sian venontan kampanjon.

La teksto, baldaŭ voĉdonota, malkaŝas la blindecon de la regantoj pri la kontestadoj, kiujn ili alfrontas, kaj — samtempe — ilian emon senĉese imagi punajn rimedojn por malhelpi ilin. Oni efektive devas esti politike miopa por daŭre kredi, ke la venko de “kontraŭsistemaj” kandidatoj, partioj aŭ celoj (s-ro Donald Trump, la briteliro, la kataluna referendumo, la 5-stela movado en Italujo ...) devenas, eĉ se nur marĝene, el disvastigo de malĝustaj informoj fare de aŭtoritataj reĝimoj. De pli ol jaro la usona gazetaro furioze klopodas por montri, sen konvinkaj elementoj, ke la usona prezidanto dankas sian elekton al la malĝustaj informoj (fake news) fabrikitaj de s-ro Vladimir Putin; s-ro Macron ŝajnas suferi samspecan obsedon.

Tiom, ke li esperas forŝovi ĝin per dispono same senutila kiel danĝera. Senutila: la Ŝtat-konsilantaro, konsultita pri tio, la 19-an de aprilo ĉi-jara memorigis, ke “la franca juro jam entenas plurajn disponojn substance celantajn batali kontraŭ disvastigo de malĝustaj informoj”. Speciale la leĝo de la 29-a de Julio 1881 pri la gazetara libereco, kiu ebligas subpremi disvastigon de malĝustaj informoj kaj fifamigajn aŭ insultajn dirojn. Danĝera: la parlamenta propono postulus juĝiston agi en kvardek ok horoj por “ĉesigi la artefaritan kaj amasan disvastigon (...) de faroj estigantaj malĝustajn informojn”. Tamen, la Ŝtatkonsilantaro rimarkigas, tiuj “jure malfacile kvalifikeblas, des pli ke la koncerna juĝisto devas decidi en tre mallonga tempo”. Fine, la dispono, kiun s-ro Macron imagas, ekstermezure fortigas la “devon kunlabori” kun la publikaj instancoj de la liverantoj de interret-aliro kaj de la retej-gastigantoj, ĉar ĝi etendas al ĉia “malĝusta informo” devigon, kiu komence celis antaŭmalhelpi ... “pravigon de krimoj kontraŭ la homaro, instigon al malamo kaj infan-pornografion”.

La posedo de la komunikiloj de miliarduloj amikoj de la respublik-prezidanto, la reklama mens-nebuligo, la financa sufokado de la publikaj televid-ĉenoj siavice ne estas temo de leĝpropono. Kaj krome, kial rezervi juran ilaron nur al periodoj de elektokampanjoj? Por rigardi nur la lastajn jardekojn, preskaŭ ĉiu milito — tiuj de la Golfo, de Kosovo, de Irako, de Libio — disvastigis mensogojn kaj manipuladon de informoj. Ne pro Moskvo, pro Facebook aŭ pro aliaj sociaj retoj, sed ĉar iliaj aŭtoroj estis mastroj de la demokratio kaj de la ĵurnalismo: la plej grandaj okcidentaj ĵurnaloj, ĉekape la New York Times, la Blanka Domo, la grandaj eŭropaj ĉefurboj. Sen forgesi la ukrainujan registaron, kiu lastan monaton anoncis la malĝustan morton de rusa ĵurnalisto. Se juĝisto iun tagon devus kapti la krimulojn, kiuj disvastigis ĉiujn ĉi malĝustajn informojn, li almenaŭ jam konus ilian adreson ...

Serge HALIMI.

Projekto de agro-akaparo alivestita en promeso de disvolvado

La mozambikaj kamparanoj retropuŝas la agro-industrion

La agro-industriistoj de la Sudo similas al tiuj de la Nordo: ili revas pri facilaj profitoj per disvolvado de komercaj kulturoj malavantaĝe al la nutra agrokulturo de kamparanoj. Tiel naskiĝis la projekto ProSavana, kiu asocias Japanujon kaj Brazilon al Mozambiko. Sed la neatendita rezisto de la kamparanoj de la tri ŝtatoj ebligis haltigi la operacion.

NAKARARI, vilaĝo perdita meze de veprejo en la distrikto Malema, du mil kilometrojn norde de Maputo. Sub la mangoarbo sidantaj surgrunde aŭ sur lignaj benkoj, kvardeko da geviroj akceptas la vizitantojn. Ĉirkaŭ ili, infanoj saltas kvazaŭ risortoj, ĉiufoje kiam frukto falas el la branĉoj. La vilaĝo-sekretario ekparolas. Kun sia vizaĝo markita de la suno kaj siaj kalaj manoj de terkulturisto, s-ro Agostinho Mocernea montriĝas severa:“Ni ne devas kredi tion, kion diras la registaro. Ni devas daŭre diri ne.” Kaj li transdonas la parolon al la reprezentantoj de la kamparanaj organizaĵoj ĵus alvenintaj el la najbaraj urboj. “La registaro estas en sakstrato, asertas s-ro Dionisio Mepoteia, de la Nacia Unio de Kamparanoj (UNAC). Nia lukto ebligis unuan historian venkon. Ni malhelpis la rabadon kaj reasertis, ke la tero apartenas nur al ni, kiuj ĝin kulturas de generacioj.” Kaj la kvardekjarulo aldonas: “Ja danke al nia unueco ni atingis tiun rezulton. Ni devas resti unuecaj.”

La popola mobilizo, kies centro estas Nakarari, portis baton, espereble mortigan, al la plej granda agro-industria projekto de tuta Afriko: ProSavana. La renkontiĝo sub la mangoarbo estas nur la lasta el longa serio. S-ro Mepoteia ofte vojaĝas por informi la vilaĝajn komunumojn pri tio, kiu okazas “enurbe”. Jes ja, la Interreto estas ankoraŭ nur miraĝo en tiu parto de Mozambiko, kaj la poŝtelefonoj kaptas nur fojfoje.

“Noviga partnereco”, laŭ la Gates-Fondaĵo

Rezulto de triangula kunlaborado inter la registaro de Mozambiko, la japana Agentejo de internacia Kunlaborado (JICA) kaj la brazila Agentejo de Kunlaborado (ABC), ProSavana celas instali komercajn agrokulturajn ekspluatejojn laŭlonge de la koridoro Nacala, kiu trairas dek naŭ distriktojn de tri provincoj en la nordo de la lando. Dek kvar milionojn da hektaroj vasta — tio estas kvarono de Francujo-, la zono estas konsiderata favora al la “rentaj kulturoj” (sojo, kotono, maizo) destinataj por la tutmonda merkato. La Nacala-haveno, rande de la Hinda Oceano, ligita al la regiono per fervojo, disponigas komercajn vendo-rimedojn al Ĉinujo.

ProSavana enkadriĝas en la granda konkurado por agrokulturaj teroj, kiu, de 2008, detruas la sudan hemisferon kaj la subsaharan Afrikon*. Depost la tutmonda nutra krizo, dum kiu duobliĝis, eĉ triobliĝis la prezo de la bazaj produktoj, akiro de spaco por grandskala produktado allogas la investistojn kaj la aventuristojn serĉantajn facilajn profitojn. Allogataj estas ne nur la agronutraj grupoj, sed ankaŭ agantoj el la alta financo: makleristo-entrepreno, spekulaj fondusoj, ĉiuspecaj invest-fondusoj, starigitaj de individuoj ĝis nun laborintaj por komercaj bankoj, tiaj kiaj Goldman Sachs, Merril Lynch kaj aliaj*. De Etiopujo ĝis la Demokratia Respubliko Kongo, de Senegalo ĝis Sudano, centoj da milionoj da hektaroj estis venditaj, por produktaĵoj destinataj ne al la interna merkato, sed al eksterlanda merkato, pli profitdona*. Malmulte integrita en la loka ekonomio, projekto tia, kia estas ProSavana “reduktas la teron al simpla vendebla havaĵo kaj neniel konsideras ĝian gravecon por la etaj vilaĝaj produktantoj”, klarigas s-ro Olivier De Schutter, eksa speciala raportisto pri la rajto pri nutrado de la Homrajto-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj*.

* Vd Joan Baxter, “Ruée sur les terres africaines”, Le Monde diplomatique, januaro 2010.
* Vd. Ward Anseeuw, Liz Alden Wily, Lorenzo Cotula kaj Michael Taylor, “Land rights and the rush for land. Findings of the global commercial pressures on land research project”, International Land Coalition, Romo, 2012.
* Vd. la daten-bankon Land Matrix, www.landmatrix.org
* Olivier De Schutter, “How not to think of land-grabbing: Three critiques of large-scale investments in farmland”, The Journal of Peasant Studies, vol. 38, n-o 2, Routledge, Abingdon (Britujo), 2011.

Vastega (799 000 kvadrataj kilometroj) kaj malmulte loĝata (28 milionoj da loĝantoj), Mozambiko sin trudis kiel esencan celon, en tiu malutila impetego. En 2010, jam, okaze de internacia konferenco en Rijado, en Saŭd-Arabujo, la ministro pri agrokulturo José Pacheco antaŭenpuŝis sian landon, forvendante siajn terojn kun kvindek-jar-daŭraj lukontraktoj kontraŭ prezo de... 1 dolaro por unu hektaro:“Tia estas nia prezo ĉar ni kredas je la kundividita disvolvado. Ni devas lanĉi novan verdan revolucion*.”

* Vd. Main-basse sur la terre. “Land grabbing” et nouveau colonialisme, Rue de l’échiquier, Parizo, 2013.

Malantaŭ la “moderneco” de sud-suda kunlaborado “je la servo de disvolvado”, ProSavana renversas la produkto-rilatojn sur la kamparo, ŝanĝas la etajn kamparanojn en kontraktantojn de la grandaj entreprenoj kaj igas Mozambikon referenco-centro de industriaj produktoj eksportendaj al la tuta mondo. Kreita en 2009 ĉe la G8-kunveno en L’Aquila, en Italujo, dum privataj diskutoj inter la japana ĉefministro Taro Aso kaj la brazila prezidanto Luiz Inacio Lula da Silva, la projekto celas reprodukti legendan eksperimenton: la transformado, inter la 1970-aj kaj la 1990-aj jaroj, de la humida tropika savano Mato Groso en la ĉefa regiono produktanta sojon el la planedo. En tiu tempo, la transformado de la brazila Cerrado, “la plej grava zono de agrokultura ekspansio en la mondo”, laŭ la patro de la verda revolucio Norman Borlaug, estis kondukita helpe de japanaj inĝenieroj kaj de grava financado de Tokio. La triangula kunlaborado de ProSavana inspiriĝas el ĝi, kun la celo disvolvi la nordon de la lando danke al brazilaj teknikaroj, konfidante al japanaj entreprenoj la komercigon de la produktoj, aparte sur la aziaj merkatoj.

Tuj post sia lanĉo, la projekto ricevis laŭdon de influaj mondaj gvidantoj. En novembro 2011, okaze de la 4-a Alta Forumo pri efikeco de la helpo en Busan, Sud-Koreujo, la usona Ŝtat-sekretariino Hilary Clinton bonvenigis la strebon de “tiuj evoluantaj landoj laborantaj kune por trovi solvojn al la komunaj defioj”. La magnato Bill Gates, kiu kondukas plurajn evoluprogramojn en Afriko tra la Fondaĵo Bill kaj Melinda Gates, ĝin konsideras kiel “ekzemplon de noviga partnereco*.

* (Jun Hongo, “ODA transforming Mozambique”, The Japan Times, Tokyo, 6-a de januaro 2012.

Malantaŭ la kulisoj de la “noviga partnereco” aktivas GV Agro, konsil-kompanio ligita al la Fondaĵo Getulio Vargas, pensfabriko kaj fama instruejo de Brazilo. GV Agro estas estrata de eksministro pri agrokulturo Roberto Rodrigues, kiu sin konsideras ĉampiono de la agro-industria disvolvado de la tuta bando situanta inter la tropikoj en Afriko. Cetere, konsilanto por la mineja kompanio Vale, kiu elfosas karbon en la regiono Tete, la eksministro aperas kiel diskreta konsilanto de ProSavana: al li oni ŝuldas la komparon inter Mato Groso kaj la nordo de Mozambiko, kaj ankaŭ la legendon pri disvolvado de unukulturoj sur tiuj “neekspluatataj teroj*” Ankaŭ estas li, kiu organizas surlokajn vizitojn por brazilaj eventualaj investistoj. Oni ankaŭ ŝuldas al GV Agro la gvidplanon de ProSavana kaj ties financado-mekanismon. Lanĉita unue kun 38 milionoj da dolaroj kiel komenca investo venanta ĉefe el la japana registaro, la projekto ankoraŭ devas esti subtenata de porokaza fonduso nomita Nacala, de kiu oni atendas allogon de 2 miliardoj da dolaroj da privataj investoj. La deklarita celo de la fonduso estas “krei longdaŭrajn profitojn por la investistoj, stimulante la lokan kaj regionan ekonomian disvolviĝon”. Paralele, Maputo kaj Tokio kreas Fonduson por la evoluado-iniciato ProSavana, cele “subteni diversajn modelojn de integrado de la etaj agrokulturistoj”.

* Vd. Alex Shankland kaj Euclides Gonçalves, “Imagining agricultural development in South-South Cooperation:The contestation and transformation of ProSavana”, World Development, vol. 81, Amsterdamo, majo 2016.
La agrokulturistoj eksciis la novaĵon per la gazetaro

Tiuj planoj de transformado kaj kampara disvolvado ellaboriĝas malproksime de la etaj agrokulturistoj vivantaj en la regiono. “La unuan fojon, kiam ni aŭdis pri la programo, tio estis en aŭgusto 2011, okaze de intervjuo donita de la ministro pri agrokulturo Pacheco al brazila ĵurnalo*, memoras s-ro Jeremias Vunjane, direktoro de la akademia Agado por disvolvado de la kamparaj komunumoj (Adecru), asocio de Maputo kiu subtenas la familian kamparanaron. “Estis ŝoko. Nia registaro vendis al eksterlandanoj ion, pri kio ĝi neniam parolis al la lando!”, indignas tiu eksĵurnalisto portanta longan nigran barbon kaj parolanta kun elokvento de predikisto. “Tiu intervjuo malfermis niajn okulojn. Ni faris enketojn kaj komprenis, ke temas pri kadro-programo celanta malfermi nian landon al la agro-industriaj internaciaj kompanioj”. La enketoj ne estas malfacile kondukeblaj. En la sama artikolo, brazilaj entreprenistoj entuziasme deklaras sin pretaj migri en la afrikan landon, kie atendas ilin ridindaj luprezoj. “Mozambiko estas Mato Groso meze de Afriko, kun senpagaj teroj, malmultaj hommediaj obstakloj kaj transportkostoj de varoj al Ĉinujo multe malpli altaj”, asertas s-ro Carlos Ernesto Augustin, prezidanto de la asocio de la koton-produktistoj de Mato Groso.

* Patrícia Campos Mello, “Moçambique oferece terra à soja brasileira”, Folha de São Paulo, 14-a de aŭgusto 2011

Kion ajn diras la parolado imagita de GV Agro kaj ripetata kvazaŭ mantro de la gvidantoj de la projekto, la Nacala-koridoro tamen malmulte similas al Cerrado. Ambaŭ teritorioj estas ĉe sama latitudo, sed la zono celata de ProSavana estas multe pli fekunda, sekve pli grava por la loka kamparanaro, ol ĝia brazila ekvivalento. Ĉefe, male al Mato Groso, kiu en la 1970-aj jaroj, ne estis tre loĝata, ĝi enhavas kvin milionojn da homoj, la plej multaj etaj agrokulturistoj, kiuj produktas grandan parton de la nutraĵo konsumata en la lando...

Virga tero... loĝata de kvin milionoj da homoj

En Mozambiko, same kiel en multaj afrikaj landoj, la tero apartenas al la ŝtato kaj ne estas vendebla. Tiu fundamenta leĝo, alprenita ĉe la sendependeco en 1975, estas garantiita de la konstitucio de 1990. Laŭ la leĝo, la registaro donas al la komunumoj aŭ al individuoj “rajton uzi kaj ekspluati la teron” (direito de uso e aproveitamento da terra, DUAT) por kulturi ties machamba, la etajn agrokulturajn parcelojn. Sed, en la kamparaj zonoj, ne ĉiu posedas DUAT, dokumenton kies gravecon kamparanoj ofte subtaksas. Povas do okazi, ke la tero inside ŝanĝas mastron.

La Wuacua komunumo, situanta ĉirkaŭ dek kvin minutojn aŭte for de Nakarari, siaflanke bone scias tion. Iun tagon en 2012, distriktaj funkciuloj venis por subskribigi dokumentojn al la loĝantoj. Kompense ili promesis monon kaj realigon de “socialaj projektoj”. Sed temis pri tute alia afero: la eksplicita rezigno pri DUAT. “Ili estis trompitaj. Oni diris al ili, ke ili partopenos en programo de kampara disvolvado kaj oni subskribigis al ili dokumentojn kiujn ili ne komprenis. Kiel kompensaĵon ili ricevis inter 4 500 kaj 6 000 meticals [60 kaj 80 eŭroj], kaj estis devigataj transloĝiĝi”, indignas s-ro Mepoteia. Iom da tempo poste, Agromoz — entrepreno kun miksa kapitalo brazila kaj portugala kun partopreno de mozambika kompanio posedata de la eksprezidanto Armando Guebuza — ricevis naŭ-mil-hektaran koncesion, sur kiu ĝi kultivas ĉefe sojon. “Ili profitis el tio, ke granda parto de la ĉi tiea loĝantaro estas analfabeta kaj ke malmultaj komprenas la portugalan.” Hodiaŭ, Wuakua estas fantoma vilaĝo, ĉirkaŭata de la Agromoz-plantejoj. Gardistoj varbitaj de la entrepreno lasas neniun alproksimiĝi. La nuda tero atendas esti prisemata. Frapa estas la kontrasto kun la pejzaĝo de Nakarari, kie etendiĝas etaj parceloj de fazeoloj kaj manioko, kie kreskas mangoarboj kaj ĉie kuras infanaj bandoj.

Sen rekta ligo kun ProSavana, la Agromoz-afero tamen prilumas la intencojn de ties iniciatantoj. Tra la tuta regiono, la historio de Wuacua kaj de la eksproprietigo de la teroj disvastiĝas perbuŝe. Instruitaj de tiu sperto, la reprezentantoj de la kamparanoj defias la registaron. “Funkciuloj kunvokis nin ĉe la distrikta sidejo por paroli pri disvolviĝo. Ili faris belan prezentaĵon per diapozitivoj. Ni metis demandojn pri Agromoz, sed ili ne respondis. Tiam ni foriris”, rakontas s-ro Mepoteia. La Malema-distrikto tiam rapide fariĝas la simbolo de kontestado, kiu, laŭlonge de la monatoj, disvastiĝas al la tuta lando kaj rapide transpasas la landlimojn.

Internacia rezisto-kampanjo

“Ĉio komenciĝis per vojaĝo al Brazilo”, rakontas s-ro Vunjane. Lerninte pri la programo kaj ties simileco kun tio, kio okazis en Mato Groso tridek jarojn antaŭe, la mozambikaj organizaĵoj decidas mem pristudi la aferon. En novembro 2012, kvinpersona delegitaro ekvojaĝas al la brazila kamparo. La partoprenantoj revenas ŝokitaj. “Ni iris centojn da kilometroj kaj vidis nur sojokampojn. Neniun kamparanon nek kamparan komunumon”, memoras s-ro Abel Saida, de la kampara asocio por interhelpo (ORAM). “La tuta teritorio estas senarbigita. Neniu formo de vivo restas, ĉar la intensa uzo de pesticidoj kaj kemiaj sterkoj kreis dezerton. La perspektivo vidi nian teron transformita en pejzaĝo tiel malplena ŝajnis al ni koŝmaro.” Dokumenta filmo pri la vojaĝo, tradukita en la lokaj lingvoj, cirkulas tra tuta Mozambiko*.

* Face ocultado ProSavana, 7-a de oktobro 2013, www.youtube.com

“Ni decidis ekagi, ĉar oni daŭre rifuzis doni al ni informojn”, klarigas la prezidanto de la regiona sekcio de UNAC en Nampula, s-ro Costa Estêvao. Fiere portante la signojn de sia organizaĵo — flava t-ĉemizo kaj basbala-kaskedo-, li akre kritikas la registaron. “Ni ne estas kontraŭ disvolvado, sed ni kredas, ke la agrokulturistoj devas esti partoprenantoj kaj konsultitaj, li deklaras. Anstataŭ tio, ili unue ellaboris la tutan planon sen nin informi. Kaj ili provis trudi ĝin al ni, parolante pri kampara disvolvado, sed elprenante la teron el tiuj, kiuj kulturas ĝin de jardekoj.” Sen perdi la fadenon de sia diskurso, li faras truojn en la teron per rastro kaj semas maizon en sia eta machamba, peraŭte je duonhoro for de Nampula. “Kiam ni finfine vidis la gvidplanon, ni komprenis ke tio, kion oni proponis al ni estas vera trompo.” Rivelita pro liko, la dokumento ellaborita de GV Agro kaj du japanaj konsil-agentejoj, Oriental Consulting kaj NTC International, konfirmas la maltrankvilon. Oni parolas pri puŝi la agrokulturistojn evolui de la tradiciaj praktikoj de kulturo kaj mastrumo de la tero al intensaj agrokulturaj praktikoj bazitaj sur komercaj semoj, ĥemiaj elementoj kaj privataj proprieto-dokumentoj*”.

* “Leaked ProSavana masterplan confirms worst fears”, 30-a de aprilo 2013, www.grain.org

Unue nur loka movado, la mobilizado rapide ampleksiĝas. En Brazilo, en Japanujo kaj en Mozambiko, la kamparanaj movadoj kaj la asocioj kundividas la inforrmojn kaj kunordigas la agojn. Dudek tri mozambikaj organizoj skribas malferman leteron al la japana, brazila kaj mozambika registaroj en kiuj ili kritikas “la foreston de publika, larĝa, travidebla kaj demokratia debato” pri demando “tre grava socie, ekonomie kaj hommedie, kun rekta influo al iliaj vivoj”*. Kvardeko da organizaĵoj subskribas la dokumenton kaj cirkuligas ĝin. Tiam s-ro Estêvao, de la afrika veprejo estas sendita al la luksaj koridoroj de la Ĉambro de la Reprezentantoj en Tokio. “Mi estis invitita renkonti japanajn parlamentanojn. Mi diris al ili, ke ni kritikas ProSavana ĉar tio negative efikas al nia vivmaniero.”

*Open letter from Mozambican civil society organisations and movements to the presidents of Mozambique and Brazil and the Prime Minister of Japan”, 3-a de junio 2013, www.grain.org

La manifestacioj, la misioj eksterlande, la malfema letero, opinimovado kiu unuigas la mozambikajn kamparanajn organizaĵojn al tiuj de Brazilo, al la universitatanoj kaj al la japanaj kaj eŭropaj organizaĵoj de la civila socio: ĉio tio fine malfortigas la projekton. “La protestado atingis ĉiujn provincojn. Ni organizis karavanojn por informi la komunumojn kaj kuraĝigi ilin ne akcepti la malplenajn promesojn de la ŝtatfunkciuloj, rakontas s-ro Vunjane. Tio estis malfacila. Ni laŭiris grandegajn distancojn. Sed ni gajnis eksterordinaran rezulton: la unuan fojon, la mozambika registaro estis devigata aŭskulti la popolon, kiu laŭte kaj klare diris, ke ĝi ne akceptos truditan disvolvo-modelon.”

Jes ja, la iniciatintoj de la grandioza projekto por transformado de la Nacala-koridoro en nova Mato Groso komencas senkuraĝiĝi. Estante zorgemaj ne aperi kiel la agentoj de nova agra koloniismo, la japanoj la unuaj esprimis dubojn pri ĝia kongrueco. La brazilaj entreprenistoj, kiuj estis vizitintaj la landon invititaj de GV Agro anoncas, ke ili ne plu interesiĝas. La teknikistoj de ABC reiras al sia lando. Kaj la Fonduso Nacala, kiu devis kolekti 2 miliardojn da dolaroj, estis diskrete fermita. ProSavana estas suspendita.

“La programo ne estis komprenata”

“Ni erare taksis la situacion”, konfesas s-ro Yokayama Hirashi, respondeculo de ProSavana ĉe la JICA. Ĉe la sidejo de la agentejo, en moderna konstruaĵo de la centro de Maputo, la funkciulo honeste rekonas, ke neniu studo de farebleco estis farita. “Komence, ni pensis ke eblos reprodukti la eksperimenton de Mato Groso. Poste, ni ekkonsciis, ke la du kuntekstoj tre malsimilas, kaj ke apliki ĉi tie la brazilan disvolvo-modelon ne taŭgas .” S-ro Yokoyama nun argumentas pri necesa “subteno al la etaj produktistoj” kaj forĵetas grandskalan agrokulturon, kio tamen estis la kerno de la projekto. “Ni nun estas reskribantaj la ĉefplanon, kun mekanismo por konsultado de la koncernaj kamparanaj komunumoj.” GV Agro ne plu partoprenas la procezon. La iniciatintoj asertas, ke ili eltiris la lecionojn kaj proponas repreni la projekton ekde la komenco.

Preskaŭ dek jarojn post sia oficiala lanĉo ĉe la G8-kunveno de L’Aquila, ProSavana pensigas pri geedziĝ-pereo antaŭ eĉ la ceremonio. La japanoj investis tro da mono kaj prestiĝo por retiriĝi, sed la brazilanoj jam foriris. Kaj Maputo, kiu revis transformi la landon en centron de la afrika agrokultura industrio, fine devas mastrumi simplan kunlabor-planon, ankoraŭ nur skribitan, al kiu ĝi ŝajne ne multe kredas...

Sufiĉas iri al la ministrejo pri agrokulturo por konstati tiun skalo-ŝanĝon. La sidejo de tio, kio estis desegnita kiel la plej granda agrokultura disvolvo-projekto en Afriko estas relegita en la fino de duaranga alo de la konstruaĵo. En nuda ĉambro, sen komputilo nek telefono, malantaŭ skribotablo sur kiu staras du miniflagetoj de Mozambiko kaj Japanujo, sidas la landa kunordiganto de ProSavana. S-ro Antonio Limbau ricevis la penigan taskon nei la evidenton: “Ni neniam intencis eksporti la brazilan modelon de Cerrado. Ni ĉiam volis antaŭenigi kamparanan disvolvadon adaptitan al nia lando, favorigante la etajn, mezajn kaj grandajn entreprenojn. La nutra suvereneco de nia popolo estas nia prioritato”, li asertas. Laŭ li, la projekto progresos, “malgraŭ la prokrastoj kaj la miskomprenoj”.

Sed, laŭlonge de la Nacala-koridoro, ProSavana similas fantomon. Soleca kvazaŭ katedralo strange nekongrua meze de veprejo, rande de Mampula staras laboratorio por analizo de la grundoj, unu el la malmultaj entoj konstruitaj kadre de la plano. En la konstruaĵo malplena kaj trista, kelkaj studentoj kaj agronomo senentuziasme proponas montri la funkciadon de siaj aparatoj. S-ro Americo Uaciquete, respondeculo pri ProSavana en la provinco, recitas la oficialan tezon: “La programo estas bona, sed ĝi ne estis komprenita. Ĉio nun estas haltigita.”

Je kelkaj horoj da distanco, sub la mangoarbo de Nakarari, sufiĉas prononci la vorton “ProSavana” por ke la viziĝoj esprimu koleron. “Ili povas veni milfoje, neniam ili konvinkos nin”, martelas s-ro Mocernea. Flanke de li, s-ro Vunjane, kiu esprimas sian kontenton pro tiu “historia venko”, montriĝas tamen singardema: “La registaro ŝanĝis sian diskurson. Sed ni restas vigle atentaj, ĉar ĝi reatakos.”

Stefano LIBERTI

Ĉi tiu raportaĵo ricevis stipendion de la Pulitzer Center on Crisis Reporting. Ĝi estis farita kadre de dokumenta filmo pri la monda industrio de viando kaj la sojo-unukulturo, realigita de la aŭtoro kaj de Enrico Parenti, kiu laŭplane estos spektebla en aŭtuno 2018. (http://www.soyalism.com).

Daŭra ĝihadisma danĝero

En Malio la milito nenion solvis

Trairante Mediteraneon je la risko de sia vivo, la afrikaj migrantoj defias Eŭropan Union en ties proklamitaj valoroj. Ili forfuĝas mizeron, sed ankaŭ la malsekurecon kiu etendiĝas tra la tuta Sahelo, malgraŭ emerĝo de regiona armea kunlaborado. En Malio, kie oni atendas la prezidantan elekton fine de julio, disfalo de la ŝtato rolas favore al la ĝihadaj grupoj.

Kiam noktiĝis en Konna, apud Mopti, centre de Malio, dekoj da viroj portantaj flavan veŝton kaj plurpoŝan pantalonon renkontiĝas antaŭ la domo de la junuloj. Ili formas okopajn aŭ naŭopajn grupojn, armiĝas per bastonoj, haktranĉiloj, kaj manteneblaj radiokomunikiloj, kaj disiĝas por motorcikle patroli en la sablaj stratoj de la urbo ĝis aŭroro. Preskaŭ kvincent volontuloj, plej ofte junuloj, konsistigas la “brigadon”. La grupo decidis sekurigi la urbon, kiun la ĝendarmoj forlasis antaŭ naŭ monatoj, kaj kiun la armeo, restadanta je kvindek kilometroj, vizitas nur tre malofte. Ĝia timo: atako de armitaj banditoj, kiuj ade svarmas en la regiono.

La brigado naskiĝis el la frustriĝo de la loĝantoj, senpovaj fronte al la reveno de ŝteloj kaj krimoj kaj kolerigitaj pro la neagado de la polico, jam longe antaŭ ol la ĝendarmejo malpleniĝis. “La 23-an de marto 2016, marabuto estis mortigita en la urbocentro. La morgaŭon komercisto estis mortigita en sia butiko, klarigas s-ro Yaya Traoré, unu el la gvidantoj de la brigado kaj ankaŭ unua vicurbestro de la komunumo. La Ĝendarmoj nenion faris. Ja tiam ni decidis ekagi mem.”

S-ro Traoré certigas, ke la iniciato estas sukcesa:“Kiam ili kaptas ŝteliston, niaj homoj kondukas lin al nia stabejo en la Domo de Junuloj, kaj la morgaŭon oni sendas lin al la justico, kie oni diras al li ke li ne plu revenu.” “La ŝtelistoj komprenis la mesaĝon, li opinias. Ili pli kaj pli maloftas.” Ankaŭ la islamistaj batalantoj. “Ili timas nin, kaj do ne venas”, li diras. Laŭ li, estas danke al la brigado, ke la tri lernejoj de Konna ankoraŭ akceptas la infanojn. En la najbaraj vilaĝoj, la lernejoj fermiĝis unu post alia pro la premo de la ĝihadistoj.

Depost la batalo de Konna (10 ĝis 17-a de januaro 2013), kiu markis la komencon de la franca interveno en Malio (Operacio “Serval”), tiu 15 000-loĝanta urbeto situanta sur la akso Bamako-Gao, devis esti simbolo de la renovigo de la malia ŝtato. Ĝi nur ilustras ties senpovecon. La bruligitaj veturiloj ankoraŭ kuŝas sur la stratoj. La konstruaĵoj detruitaj de la francaj bomboj restis senripare.

Post la rekonkero de la Nordo, kondukita de Francujo, la malia armeo kaj koalicio de afrikaj armeoj, la loĝantoj pensis, ke ne plu ĝenos ilin la ĝihadistaj grupoj.

Kaj la koŝmaro de dispartigo de la lando ŝajnis forigita. Komforte elektita ĉe la ŝtat-rega pozicio en aŭgusto 2013, s-ro Ibrahim Boubacar Keita (kromnomita IBK) promesis al ili la revenon de forta ŝtato. Kvin jarojn poste, kiam li estas kandidato por dua mandato ĉe la prezidanta elekto de la 29-a de julio, ne certas, ĉu la baloto povos okazi sur la tuta teritorio: la lando ja estas disŝirita.

Jes ja, la ĉefaj nordaj urboj (Gao, Timbuktuo, Kidal, Tessalit), estis reprenitaj el la tuaregaj armitaj gupoj kaj el la ĝihadistaj grupoj, kiuj ilin regis de 2012; la integrita multdimensia Misio de la Unuiĝintaj Nacioj por stabiligo de Malio (Minusma) regas la terenon; pac-interkonsento estis subskribita en Bamako en junio 2015 inter Malio kaj la Kunordigo de la Azawad-movadoj, kiu arigas la tuaregajn kaj arabajn ribelulojn de la nordo de la lando*; guberniestroj estis nomumitaj en la regionoj; kaj la malia armeo iom post iom relevas sin. Sed tiuj antaŭenpaŝoj montriĝas nur teoriaj, same kiel la pac-interkonsento, ankoraŭ ne aplikata. Unue senorganizitaj, la islamistaj armitaj grupoj rekonstruiĝis. En marto 2017, Al-Kajda en Islama Magrebo (AKIM), Ansar Dine, la katiba Macina kaj la katiba Al-Murabitun anoncis sian kunfandiĝon sine de la Jamaat Nosrat Al-Islam Wal-Mouslimin (Subtengrupo al islamo kaj la islamanoj GSIM). Tiu armita movado gvidata de malia Tuarego, s-ro Iyad Ag Ghali, ĉiutage incitadas civilulojn kaj armeanojn.

* Vd Daniel Bertrand, “Conjurer la fragmentation au Mali”, Le Monde diplomatique, julio 2015
Vastega teritorio forlasita

La malia armeo disponas pri bazoj en Timbuktuo kaj en Gao, sed ĝi ankoraŭ ne revenis en Kidal, kaj multaj zonoj en la nordo restas ekster ĝia atingo-kapablo. La ŝtato estas ankoraŭ miraĝo por multaj malianoj. Laŭ la Unuiĝintaj Nacioj (UN), malpli ol unu funkciulo el tri okupis sian postenon en decembro 2017. La nombro de enpostenaj agentoj eĉ malkreskis la pasintan jaron, kio nutras maltrankvilon de s-ro Antonio Guterrez, la ĝenerala sekretario de la UN, “Nepre necesas restarigi [tie] sekurecon kaj normalecon”, li insistis okaze de surloka vizito la 30-an de majo.

Malsekureco etendiĝas. La epicentro de la perforto ne plu estas en Kidal aŭ Timbuktuo, sed en la lokoj la plej enklavitaj de la regionoj kondamnitaj je senlaboreco. Tre proksime de tie, ĉe la hotelo Kanaga, kiu rigardas al la riverego, la dungitoj atendas. “Okdek ĉambroj, sep apartamentoj, nul kliento. La situacio estas katastrofa, veas s-ro Amassome Dolo, la direktoro. La aliaj hoteloj fermiĝis. Ni tenas, ĉar apogas nin grupo.” Post la rekonkero de la nordo en 2013, s-ro Dolo esperis, ke revenos aktivado. Sed la aferoj nur malpliboniĝis. “Neniu plu iras al Timbuktuo, al la dogono-lando aŭ al Djenné. Estas tro danĝere. Sed homoj povus almenaŭ veni ĉi tien. Mopti ne riskas atakon.” Sed tion oni ne demonstris: la ĝihadistoj troviĝas tute proksime, laŭdire, aliflanke de la sekiĝinta riverego, kiun oni povas piede trairi.

Sévaré, kiu enhavas strategian flughavenon, ŝajnas pli sekura. Tiu vilaĝo fariĝis unu el la lokoj plej bone protektataj el Malio, kun plifortigita ĉeesto de la malia armeo, stabejo kaj kvarcent-homa taĉmento de la Minusma, kaj la stabejo de la Sahelo-G5 (vd ..., p. 7). La hoteloj plenplenas je homoj en militista uniformo, je muskolfortikaj “konsultistoj” kaj diplomatoj. La sola vojaĝ-agentejo estas Echo Flight, la servo de Eŭropa Unio, kiu organizas la aviadilajn flugojn en la militzonoj. Plej multaj konstruaĵoj estas luitaj al la armeoj kaj transformitaj en bunkrojn. “La komercistoj kaj la proprietuloj kontentas. Oni vivtenas sin el krizo-ekonomio. Sed tiuj, kiuj estas ekster la urbo estas forlasitaj”, konstatas s-ro Bathily.

La ekapero de milito en tiu centra regiono surprizis multajn malianojn. Estis antaŭ iom pli ol tri jaroj. La 5-an de januaro 2015, motorciklantoj portantaj la nigran flagon de ĝihadismo atakas la armean tendaron de Nampala kaj mortigas dek unu soldatojn. Kaj ili ekregas dum kelkaj horoj la urbon situantan tre proksime de la maŭritania landlimo. La historio de Nampala, kiun rakontas ĝia urbestro, s-ro Sekou Bah, apotekisto, elektita en 2016, simbolas la forlason en kiu estis lasita la regiono dum jaroj. “En 2012, kiam la ĝihadistoj ekregis la nordon, ili ne venis ĉi tien, sed ankaŭ la ŝtato ne estis ĉi tie, li diras. La ŝtatfunkciuloj estis forlasintaj siajn postenojn. En 2013, okaze de la franca rekonkero, la malia armeo revenis.Sed, kiam multiĝis la ŝteloj de bovoj, ni vane petis helpon de la armeo. Kelkaj bredistoj decidis armiĝi por sin defendi. La situacio poste kvietiĝis. Post la atako de la 5-a de januaro, la armeo kaj la funkciuloj denove fuĝis.” De post tiam, la plej eta vilaĝa konflikto finiĝas per pafoj.

Rabado aŭ perfortaj reprezalioj

Post la repreno de Nampala, aliaj urboj estis atakataj, ŝtatfunkciuloj mortigitaj, elektitoj minacataj. Dum la unuaj monatoj, la ŝtato ne reagis, nekapabla nomi la atakintojn. En la Macina, regiono inundita dum la pluvsezono, oni simple nomas ilin “la motorcikluloj”. Ili mem sin prezentas kiel “la homojn de la veprejo”, (Yimbé laddé en la fula lingvo, lingvo de la fulboj). Kelkaj, disigitaj en diversaj tendaroj, obeas al s-ro M.Hamadoun Koufa, la estro de la katiba Macina, kaj diras sian intencon trudi la ŝarion. “Ili estas apenaŭ kelkaj centoj, dismetitaj, precizigas oficiro de la malia armeo. Ili kaŝas sin en la arbaroj, ŝajnigas sin bredistoj, enŝteliĝas en la vilaĝojn. Iliaj motivoj ne estas religiaj.” Aliaj asertas defendi la fulbajn bredistojn fronte al la elpremoj de la armeo aŭ de la hejmfiksaj komunumoj. Sed la politikaj postuloj foje kaŝas malpli konfeseblajn motivojn: rabado aŭ perfortaj reprezalioj fone de komunumaj rivalecoj.

Ĉio estas malklara en tiu centro, kiu restis longe malluma tiel por la franca kolonianto, kiel por la malia administranto, post la sendependiĝo en 1960. “Tiu regiono neniam ribelis, ĝi sekve estis ignorata, male al la nordo, kiu kaptis la tutan atenton, klarigas eŭropa diplomato postenigita en Bamako. Oni ja scias, ke oni ne povas paroli pri unusola konflikto en la centro, sed pri multegaj mikrokonfliktoj, sur kiuj terorismo greftiĝis.” En la 19-a jarcento, la regiono de Mopti estis la eldorado de la lando, laŭ la vortoj de Adam Thiam, malia ĵurnalisto. “Ĝi estis tre prospera regiono danke al sia agrokulturo. En la unuaj jaroj de sendependiĝo, oni parolis pri ĝi kiel ekonomia pulmo de la lando. Ĝi konsistigis pli ol 30% de ĝiaj eksportaĵoj. Poste, la sekeco-periodoj de la 1970-aj jaroj peze frapis la regionan ekonomion. En 1985, la zono estis klasita en “nutra malsekureco”, kaj ekde 1986, raporto elvokis riskon de ribelado se nenio estas farata de la regantoj.”

La disvolvo-politikoj de la malnomada agrokulturo, deciditaj en Bamako de tio, kion Thiam nomas “la mandinga regantaro”, malestimaj al la nomadoj, kaj akompanataj de koloniigo de la teroj, renversis la jam fragilajn lokajn ekvilibrojn, inter bredistoj (plej multaj fulboj aŭ tuaregoj), agrokulturistoj (bambaroj aŭ dogonoj) kaj fiŝistoj (bozoj). De jardekoj, tiuj ĉi submetiĝis al kodoj kaj al mastroj (de paŝto, de la akvoj, de la tero), por kunekzisti, foje malfacile, sur tero fekunda kaj enviata. La ripetataj konfliktoj, foje perfortaj, estis rapide solvataj de la lokaj moŝtuloj. Sed laŭ la jarpaso, la ŝtato malkonstruis ĉi tiun praan kunloĝadon nome de modernigo. Hierarkioj estis renversitaj. En 1995, antaŭ eĉ ol malsekureco disvolviĝis en la nordo, la Mopti-regiono jam estis la plej malriĉa en Malio. Antaŭ tri jaroj, ĝi havis la plej malaltajn procentaĵojn de elektro-aliro de la familioj (7,1%, kontraŭ 22,9% por la landa mezo) aŭ de la lernejo-frekventado (41,9% en la unua lernociklo, kontraŭ 72,3%)*.

* “Enquête modulaire et permanente auprès des ménages”, Institut national de la statistique du Mali, Bamako, aŭgusto 2014.

Kiam la milito eksplodas en la nordo, tiu forlasita regiono estas eĉ pli neglektata. Kaj kiam la ŝtato revenas en 2013, ĝi agas kvazaŭ nenio okazis. La “senŝtaton” sekvas la “misŝtato”. La armeo, aparte, ne estas delikata. Ĝian revenon en la regiono akompanas ekscesoj kontraŭ lokaj loĝantaroj, kio “iom pli grandigas la deficiton de konfido inter la loĝantaroj, aparte la fulboj, kaj la sekurec-fortoj”, substrekas la neregistara organizaĵo International Crisis Group. Pluraj asocioj denuncas gravajn atencojn kontraŭ homrajtoj.

La armeo kaj la registaro estas de nun akuzitaj uzi la rivalecojn inter komunumoj por gajni la “militon kontraŭ terorismo”. En raporto publikigita en aprilo, la Centro Simon Skjodt por prevento de genocidoj eĉ elvokas la eblecon, ke tiuj interkomunumaj konfliktoj rezultigos “amaso-abomenaĵojn*” Pluraj gravuloj proksimaj de la prezidanto Keita aŭ de la stabo, estas suspektataj armi milicojn de la dozo-etno (tradiciaj ĉasistoj) en la centro por ĉasi la ĝihadistojn. En marto 2018, preskaŭ tridek homoj estis mortigitaj en la dogono-lando dum bataloj de fulboj kontraŭ dogonoj apartenantaj al memdefenda grupo ekipita per milit-armiloj. Multaj opinias, inkluzive sine de la Minusma, ke tiuj armiloj devenas de la armeaj stokoj. Fulbaj vilaĝoj estis bruligitaj, homoj estis mortigitaj, brutaro estis ŝtelita. Reprezalie, dogonaj vilaĝoj estis atakataj. En la cirklo de Koro, la bataloj estas ĉiutagaj. “Estas feka cirklo de venĝoj, kiu alprenas etnan aspekton, bedaŭras loka elektito. La ĝihadismo-problemo venis aldoniĝi al malnovaj ne tute solvitaj konfliktoj.”

* (3) “Régions en danger. Prévention d’atrocités de masse au Mali”, rapport d’alerte précoce par pays, Centre Simon Skjodt pour la prévention des génocides, Washington, DC, aprilo 2018.
La tiel nomataj “francaj” lernejoj estas celataj

Nomumita en decembro 2017, la ĉefministro Soumeylou Boubèye Maïga elektis Mopti kiel sian unuan oficialan vojaĝon. Li anoncas tie disvolvado-planon kaj revenon de la malia ŝtato. Por trankviligi la loĝantaron, vasta ofensivo mobilizas preskaŭ tri mil soldatojn en la zonoj la plej forlasitaj de la regionoj de Mopti kaj Segou. Eksa ambasadoro de Malio en Ekvatora Gvineo, la generalo Ismaïla Cissé tamen denuncas takso-erarojn: “Laŭ la armeo, ĉiuj fulboj estas ĝihadistoj. Tio estas danĝera mikskonfuzaĵo.” Same, malpermesi la cirkuladon de duradaj vehikloj sub la preteksto ke la islamistoj uzas motorciklojn nur povas, laŭ li, pli malbonigi la situacion. “En tiuj regionoj ĉiuj vojaĝas per duradaj vehikloj! Malpermesi ilin signifas malpermesi la moviĝon de bredistoj kaj komercistoj. Multaj foiroj ne plu funkcios se oni ne forigas tiun malpermeson. Se la ŝtato mortigas la ekonomion, la honestuloj turniĝos al la ĝihadistoj.” Pristudo kondukita ĉe sesdek tri junaj eksrekrutoj de ili rivelas ke, por la plej multaj, la engaĝiĝo ne estas rezulto de religia konverto-procezo”, sed estas “gvidata de la bezono protekti sian familion, sian komunumon kaj iliajn vivrimedojn”*.

* (4) “Enseignements africains sur le terrorisme”, Institut d’études et de sécurité, 18-a de septembro 2017, https://issafrica.org

La malpleno lasita de la administracio favoras la progresojn de la ekstremismaj movadoj. La asocio Delta Survie, situanta en Sévaré, kiu prizorgas la edukadon en la plej riskoplenaj zonoj de la centro de Malio, tion konstatas ĉiutage. “Moviĝi fariĝas pli kaj pli malfacile, veas ĝia prezidanto, s-ro Ibrahima Sankaré. La ĝihadistoj ĉeestas en ĉiuj vilaĝoj kaj ja ili administras. Ili kolektas impostojn, eldiras la justicon, malpermesas al la virinoj sin lavi en la naturo aŭ eliri sen vualo. Ili malpermesas la manifestaciojn de bapto kaj geedziĝo. Ili kontraŭas la tradiciajn bardojn” Kaj tio efikas! “Inter devigi sian edzinon porti vualon kaj perdi sian brutaron, la bredistoj rapide elektis”, li resumas. Ĉar la ĝihadistoj alportis al la bredistoj formon de ordo kaj sekureco, kiun la ŝtato ne disponigis. S-ro Sankaré montras ankaŭ siajn dumjarajn klopodojn pour instigi la administracion konsideri la nomadajn realaĵojn. Lia asocio lanĉis moveblajn lernejojn, kiuj sekvas la bredistojn laŭ iliaj translokiĝoj. “Mi ricevis financojn el eksterlando, sed ne el la malia ŝtato. En 2012, estis cento da lernejoj. Nun restas nur kvin...”

La tiel nomataj “francaj” lernejoj estas aparte celataj. Laŭ la UN, en marto 2018, 715 el ili estis fermitaj pro la nesekureco. Ĉirkaŭ 215 000 infanoj estis sen ebleco viziti lernejon. Ĉiutage, s-ro Daouda Doumbia, vicdirektoro de la akademio de Mobti, akceptas senlaborajn instruistojn, kiuj fuĝis la minacojn. Kelkaj estas senditaj al aliaj postenoj. La plej multaj ŝirmas sin. Tiel estas pri Ibrahim, kiu vivas en Sévaré ĉe sia familio, post kiam la lernejo, kiun li direktis, fermiĝis. Unu tagon de novembro, dek banditoj alvenis motorbicikle, armitaj per kalaŝnikovoj. “Ili kunigis ĉiujn lernantojn en la korto kaj pafis al la aero. La infanoj estis terurigitaj kaj ploris. Ili prenis ĉiujn niajn posedaĵojn, ili pafis al la fenestroj kaj diris: “Se ni revenos kaj trovos vin ĉi tie, estos malbona fino.” La lernejo troviĝas je nur kelkajn dekojn da metroj de la vojo uzata ĉiutage de armeaj kamionoj...

Ju pli ilia influo etendiĝas, des pli la ĝihadistoj strebas senlegitimigi la ŝtaton, atakante tiujn, kiuj ĝin reprezentas, kaj proponante alloge aŭ perforte substituan solvon. Ili tiel malfermas koranan lernejon kiam ili trudas fermon de publika lernejo. Aŭ ili luktas kontraŭ ŝtatfunkciulojn, akuzatajn pri korupto. Unu el la ĉefaj brilaj agoj de la homoj de la katiba Macina estis la forrabo, en novembro 2017, de la prezidanto de la tribunalo de Niono, urbo situanta je unu horo aŭte de Ségou.

“Antaŭe, klarigas Adam Thiam, ŝtatfunkciulo, ekzemple juĝisto, petis postenon en la centro kun celo riĉiĝi. En tiu zono la lokaj konfliktoj estas multaj. Okazis proceso-inflacio. Por gajni, necesis pagi.” Sed, en la zonoj, kiujn ili regas, la ĝihadistoj zorgas praktiki justicon, kiun multaj taksas, se ne tute ekvilibra, almenaŭ honesta kaj ĉefe senpaga. “Pli kaj pli da homoj turniĝas al ili, kaj ne plu al la ŝtato, por solvi siajn konfliktojn”, konstatas s-ro Sékou Bah, la urbestro de Nampala. Kelkaj eĉ parolas pri la justico de la ĝihadistoj kvazaŭ “apelacia kortumo”...

En Bamako, tiu evoluo maltrankviligas multe pli ol la milito, kiu daŭradas en la nordo. Unue ĉar “la centro estas la cemento de nia lando”, klarigas s-ro Ali Nouhoum Diallo, eksa prezidanto de la nacia Asembleo fariĝinta neoficiala proparolanto de la fulba komunumo de Malio. Poste, kaj eble ĉefe, ĉar tio kio okazas en ĉi tiu regiono malpli similas al milito por la regado, ol al “sociala ribelo” fronte al administracio taksata malplenumanta sian devon, kiu atestas pri la abismaj fendoj de la malia ŝtato. La 20-an de junio 2018, la ministro pri defendo estis devigita agnoski la respondecon de la malia armeo kaj malfermi enketon post la morto de dudek kvin homoj en Nantaka kaj Kobaka, en la regiono de Mopti. “Ni ne estas rekonstruantaj nian armeon por fari el ĝi armeon ignorantan la “leĝojn de la milito”. Tio estus grandega retroiro”, koncedis la prezidanto Keïta*.

* (5) Agentejo France-Presse, 20-a de junio 2018.
La prezidanto ne plu havas legitimecon

“La prezidanto ne plu havas ian ajn legitimecon, senkaŝe asertas s-ro Cheick Oumar Diarrah, efemera ministro pri landa interpaciĝo kaj disvolviĝo de la nordaj regionoj en 2013. La politika potenco ne ĝuste taksis la krizon de 2012.” Tiu diplomato, kiu estis proksima konsilanto de s-ro Keita, opinias, ke oni estus devinta “inventi socian kontrakton”. Ni havas antaŭ ni loĝantarojn, kiuj rifuzas maljustecon kaj mankon de solidareco. Estas tro facile nomi ilin ‘ĝihadistoj’: tio evitas al ni pensi pri tio, kio ili vere estas, kaj pri la malbono, kiu ronĝas nian landon.” Laŭ s-ro Diarrah, la miksaĵo de burokratio kaj aferismo, aperinta dum la politika demokratigo komence de la 1990-aj jaroj, kiu havis paroksismon sub la prezidanteco de s-ro Amadou Toumani Touré (2002-2012), pludaŭras.

Organizi elektojn en tia kunteksto estas politika teatro. Tio maltrankviligas la opozicion, des pli ke la lokaj balotoj, kiuj devis okazi en decembro 2017, kaj poste en aprilo 2018, estis plu prokrastitaj. “Kiel oni povas pretendi organizi elekton en lando, de kiu oni ne regas la duonon de la teritorio? sin demandas la marksista opoziciulo Oumar Mariko. La registaro informis, ke, en la regiono de Kidal, ja la ribeluloj prizorgos la sekurecon de la baloto. Ĉu tio ne estas pruvo pri ĝia malsukceso?”

Rémi CARAYOL

Hieraŭ revoluciuloj kaj rivaloj

Eĉ la plej bonaj specialistoj povas trompiĝi. La libro de la ĵurnalisto François Fejtö komencas jene: “17-an de Oktobro 1961: jen dato memorigota de la aŭtoroj de historiaj manlibroj.” Ĝi estis memorigita, sed pro alia kaŭzo ol kiun li imagis. Ĝi estis asociata precipe kun la murdo de dekoj kaj alĝeriaj manifestaciantoj fare de la pariza polico, dum, en sia verko pri la “granda komunista skismo”, Ĉinujo-USSR. La fino de hegemonio, aperinta en 1964, Fejtö opiniis, ke ĝi markos “la finon de la sovetia hegemonio sur la internacia komunista movado”.* Sur la tribuno de la 22-a kongreso de la Komunista Partio de la USSR (KPUSSR), kun ĉeesto de la okcideta gazetaro, la ĝenerala sekretario Nikita Ĥruŝĉovo efektive sentis sin devigata kritikegi la albanajn komunistojn, kiuj tiam estis porĉinaj.

* François Fejtö, Chine-URSS. La fin d’une hégémonie. Les origines du grand schisme communiste, 1950-1957, Plon, Parizo, 1964.

Kelkajn jardekojn poste, du afero mirigas pri tiu granda disputo, kiu en la jaro 1969 degeneris en armitajn alfrontiĝojn inter la du ŝtatoj. Unue, la forgeso: neniu plu mencias la ĉinan-sovetian ideologian konflikton. Ĝi tamen disŝiris la komunistan movadon kaj, dum kvarona jarcento, transformis la internaciajn rilatojn. Poste, la sekreto: la malboniĝo de la rilatoj inter la du precipaj komunistaj partioj de la planedo — kaj inter la ŝtatoj, kiujn ili gvidis — okazis ekde 1956. Sed ĝia publikeco, la detalo de ĉiuj malkonsentoj kiuj ampleksigis ĝin, eksplodis nur kvin jarojn poste. Ĝis la 17-a de Oktobro 1961, notas Fejtö, “la du partioj klopodis por teni sian disputon en ia kaŝeco. La kritikoj, riproĉoj, plendoj, estis esprimataj en ĉifrita lingvaĵo, kun minimumo da travideblo necesa por ke la celataj personoj ne trompiĝu pri la senco de la averto.”*

* François Fejtö, Chine-URSS. Le conflit. Le développement du grand schisme communiste, 1958-1965, Plon, 1966.

La ĉinoj do kondamnis la “reviziismon” de la jugoslavaj gvvidantoj des pli akre ke Moskvo kaj la porsovetiaj partioj rerilatis kun Tito. Kaj la sovetianoj kritikis la albanojn, ĉar ili sciis, ke tiuj troviĝis sur la linio de Pekino. Tamen la kolektiva disciplino (kaj la neekzisto de Twitter ... ankoraŭ ebligis, ke parolado de sovetia gvidanto, en februaro de 1956, antaŭ asembleo de ŝtoniĝintaj komunistaj delegitoj, detaligis la krimojn atribuatajn al sia antaŭulo, Jozefo Stalino, restis sekreta dum pluraj semajnoj. La aŭtenteco de lia enketo estis eĉ dubigita de iuj el tiuj, kiuj aŭdis aŭ legis ĝin — kaj kiuj certe ne forgesis ĝin.

La publika akuzo de la stalinismo, fare de Ĥruŝĉovo, malfermis la dosieron de la ĉinaj-sovetiaj plendoj. Mao ne akceptis, ke tiom grava decido, kies sekvon por la tuta internacia komunista movado ĉiu povis imagi, estis farita nur de la sovetia partio. Krom ke la kritiko de la “person-kulto” ne ŝajnis al li urĝa, precipe en Ĉinujo, li timis, ke la mallaŭdo de Stalino malfortigos ĉiujn komunistajn gvidantojn, kiuj estis lin subtenintaj — do preskaŭ ĉiujn, kiuj postvivis lin.

Tamen Mao gardis sin difini sian strategion laŭ la konsiloj, ĝenerale katastrofaj, de siaj sovetiaj kamaradoj. Stalino, kvankam li vere ne ŝatis kontraŭstaron al sia aŭtoritato, mem amuziĝis pri tio en 1948, kiam li konfesis, ke la ĉinoj ne obeis, kiam “ni brutale diris al ili, ke niaopinie la ribelo de Ĉinujo havas nenian ŝancon sukcesi kaj ke ili sekve devas serĉi manieron kunvivi kun Ĉjang-Kaj-Ĉek, eniri en lian registaron kaj malfondi sian armeon. Ili faris la malon, kaj hodiaŭ ĉiuj povas vidi tion: ili estas batalantaj Ĉjang-Kaj-Ĉek-on.”*

* Citita de Vladimir Dedijer, Tito parle..., Gallimard, Parizo, 1953.

Krom “la demando pri Stalino”, titolo de artikolo de la Ĉina Komunista Partio (ĈKP) kiu la 13-an de septembo 1963 detale pritraktis siajn malkonsentojn kun la KPUSSR, la ĉefa malkonsento inter la du organizaĵoj temis pri la paca kunekzistado. Ankaŭ en la jaro 1956, dum la 20-a kongreso de la KPUSR, la sovetia gvidanto, laŭ la ĉinaj komunistoj, “formulis erarajn vidmanierojn pri la imperiismo, la milito kaj la paco.”*

* “Les divergences entre la direction du PCUS et nous — leur origine et leur évolution” [“La disopinioj inter la gvidantoj de la KPUSR kaj ni — ilia origino kaj ilia evoluo”] (Le Quotidien du peuple) kaj redaktejo de Hongqi, Eldonoj de Pekino, 6-an de septembro 1963.

Kiuj? Post superi la obsedon de encirkligo, kiu karakterizis la stalinan periodon, Moskvo imagis, ke la allogo, tiam reala, de la sovetia modelo povus, sen alfrontiĝo kun la imperiismo, venigi novajn ŝtatojn en ĝian reg-regionon. La atomarmilo — kiu “ne distingas inter la klasoj” — cetere faris la sovetianojn kunrespondecaj kun Usono pri la monda paco. Tion la raketo-krizo en Kubo ŝajnis klonfirmi en la jaro 2962.

Mao rifuzis tiun analizon, kiun li kvalifikis kiel “reviziisman”. Li taksis ke, “ĉar la socialistaj fortoj akiris premegan superecon super la imperiismaj fortoj”, do oni profitu tion. Nu, pro sia timo de la usonaj “papertigroj”, sed ankaŭ pro sia suspektataj interkonsentoj kun la okcidentaj gvidantoj, Ĥruŝĉovo minacis “paralizi” la revoluciajn movadojn de la tria mondo. Kaj la teruron de atommilito, tiun Mao relativigis jam en 1957: “Se duono de la homaro neniiĝus, tiam restus ankoraŭ duono, sed la imperiismo estus komplete detruita, kaj en la tuta mondo ekzistus jam nur la socialismo. Post duona aŭ tuta jarcento la loĝantaro denove pliiĝus kaj eĉ pli ol duone.”

Ĉu li vere pensis tion aŭ ĉu li volis, ke la “imperiistoj” imagu lin nefleksebla en kazo de fortoprovo? Tio hodiaŭ ne vere gravas. Des pli ke, repaciĝintaj ankaŭ pri tiu ĉi punkto, Rusland kaj Ĉinujo eksterordinare agadis por ke la perspektivo de la “socialismo en la tuta mondo” en tiuj ĉi la lastaj jaroj ne multe progresu ...*

* Pri la evoluo de la Popolrespubliko Ĉinujo kaj aktualan pritakson de ĝia evoluo vidu la libron de Theodor Bergmann: “Strukturproblemoj de la komunista movado. Erarvojoj, kritiko, novigo. Elgermanigita de Vilhelmo Lutermano. Embres-et-Castelmaure, Monda Asembleo Socia (MAS), 2017, ISBN 978-2-36960-095-4. -vl

En la franca: “Les divergences entre la direction du PCUS et nous — leur origine et leur évolution”, rédaction du Renmin Ribao (Le Quotidien du peuple) et rédaction du Hongqi, Éditions de Pékin, 6 septembre 1963.

En Esperanto: “La origino kaj disvolviĝo de la malakordoj inter la gvidantoj de KPSU kaj ni. komento pri la malferma letero de la Centra Komitato de KPSU, de la redakcio de Renmin Ribao kaj Ruĝa Flago. Fremdlingva Eldonejo, 1963, 64 paĝoj (= n-ro 9 de la serio, vd https://eo.wikipedia.org/wiki/Fremd...)

La fabelo de la 31-a de aŭgusto 2013

ANTAŬ PRECIZE kvin jaroj, interpreto de la historio de internaciaj rilatoj triumfis en ĉiuj okcidentaj ĉefurboj. Metode gurdata, ĝi fariĝis oficiala religio. Ĝi rakontas, ke en la substanco la prezidanto Barack Obama faris eraron kun gravaj sekvoj, la 31-an de aŭgusto, per tio ke li ne atakis la sirian armeon post kiam tiu ĉi kulpiĝis je mortiga ĥemia atako en antaŭurbo de Damasko. Laŭ tiu rakonto, tiu etanimeco garantiis, ke reĝimo, kiu masakris parton de sia loĝantaro, restu en la potenco. Tamen, asertas la tiama franca prezidanto François Hollande inter multaj aliaj, “la siria reĝimo ne estis la sola, kiu kredis ke ĝi rajtas fari ĉion. Vladimir Putin komprenis, ke li povas aneksi Krimeon kaj malstabiligi la orientan Ukrainujon.”* Tia rekonstruado de la historio, nobligata per nepre referenco al Winston Churchill (kiu komprenis, ke la interkonsentoj de Munĥeno malfermos la vojon al kromaj naziaj agresoj), apriore pravigas la antaŭmalhelpajn militojn kaj la politikon nomatan “perforta paco”. Speciale kontraŭ Ruslando.

* François Hollande: Quel est cet allié turc qui frappe nos propres alliés?Le Monde, 12-an de marto 2018.

Parolon al la defendo. Instruita de la usonaj aventuroj en Afganujo, en la Proksim-Oriento kaj en Libio, kiujn instigis alarmaj kaj mensogaj analizoj de la usonaj informservoj, la prezidanto Obama sciis pri la kostoj, se oni dependigas la krediton de lando de ada interveno de ĝiaj armeoj en fremdaj landoj. “Ĉu ni ne devus ĉesigi la du militojn, kiujn ni komencis, antaŭ ol lanĉi nin en trian?”, sugestis al li mem, koncerne Sirion, lia antaŭa defend-ministro Robert Gates.*

* Citita de Jeffrey Goldberg, “The Obama doctrine”, The Atlantic, Bostono, aprilo 2016.

Paradokse, iuj el la plej senkonsolaj pledantoj por tiu interveno — la New York Times kaj ĉiuj eŭropaj gazetoj, kiuj kopias ĝiajn ĉefartikolojn — ŝatas denunci la prezidantan absolutismon kaj insisti pri la respekto al la kontraŭpotencoj kaj al la juro. Nu, okcidenta bombado de Sirio ne signifis laŭleĝan defendon kaj ne povis apogi sin sur ia ajn permeso de la Unuiĝinta Naciaro (UN). Ĝi ankaŭ ne ĝuis apogon de la okcidenta publika opinio, nek tiun de la usona parlamento, nek tiun de la plej fidela aliancano de tiu lando, Britujo, kies malsupra ĉambro de la parlamento esprimis sin kontraŭ tio.

Eblas ankaŭ elekti aliajn komparojn ol kun Churchill kaj Munĥeno. Ekzemple la jenan: en 1991 internacia koalicio, surbaze de rezolucio de la UN, devigis la irakan armeon foriri el Kuvajto. Ekde kiam tiu celo estis atingita, la novkonservativuloj riproĉis al la usona prezidanto George H. Bush, ke li ne iris “ĝis la fino” renversante Saddam Hussein. Kaj, dum pli ol dek jaroj, ili gurdadis, ke preskaŭ ĉiuj problemoj de tiu regiono devenas de tiu tragedia ne-agado.

En la jaro 2003 ilia deziro estis fine plenumita; Churchill reenkarnigita; Irako okupata; Saddam Hussein pendumita. Ĉu la Proksim-Oriento post tiam vere similas al paradizo?

Serge HALIMI.

La revolucio laŭ Marc Chagall

Oni plej ofte asocias la grandan ondon de artista vigliĝo, kiu akompanis la rusan revolucion de 1917, kun nomoj kiel tiu de Maleviĉ ol al tiu de Chagall. Tamen, tiu ĉi decidis implikiĝi per fondo de skolo, en kiu la avangardo renkontu la popolon. Sed li baldaŭ sentis sin en disfaziĝo kun la rifuzo de la figureca arto, kiun tiu skolo postulis.

EN MOSKVO, en aŭtuna mateno de 1918, viro prezentas sin ĉe la popolkomisarejo pri publika instruado. Li estas proksimume 30-jara kaj subbrake portas dikan pakaĵon. Li venas el Vitebsko, klarigas li, urbo de Belorusujo situanta je kvincent kilometro — pli ol dek horoj da vagonaro — de la nova ĉefurbo. Lia nomo estas Marc Chagall. Ili estas pentristo. Li deziras paroli persone al la komisaro Anatolo Lunaĉarsko. Antaŭ 1914 li konatiĝis kun li en Parizo. Li intencas montri al li elektaĵon de siaj lastatempaj laboraĵoj.

Chagall apartenas al familio de analfabetaj kaj malriĉaj judoj. Li naskiĝis kiel la plej maljuna el naŭ infanoj en 1887 en antaŭurbo de Vitebsko. Post ricevi lecionojn pri desegnado li eniris en la artlernejon de Sankt-Peterburgo, poste frekventis la atelieron de Leo Bakst, en la lernejo pri arto kaj desegno fondita de Elizaveta Zvanceva. En Januaro de 1910, Bakst, ornamisto de la rusaj baletoj, iris al Parizo por tie surscenigi lirikan dramon; danke al stipendio Chagall sekvis lin. Dum li loĝis en la artista urbeto La Ruche, proksime de Montparnasse, li frekventis la tutan tiutempan avangardon, de Amadeo Modigliani ĝis Pablo Pikaso.

En Junio de 1914, tiam en Berlino por ekspozicio de siaj pentraĵoj en la galerio de la revuo Der Sturm, li decidis iri al Vitebsko. Li volis edziĝi al la filino de riĉaj juvelistoj, Bella Rosenfeld, al kiu li enamiĝis, kiam ŝi estis ankoraŭ tute juna adoleskantino.

Kaj subite la milito. Post sia edziĝo, la 25-an de Julio 195, maleblis reveni al Francujo. Li estis devigata militservi en armea oficejo en Petrogrado, kiel Sankt-Peterburgo nomiĝis de1914 ĝis 1924.

Kiam la revoluciuloj ekregis en Petrogrado, li do loĝis tie, kun sia edzino. Li tie pentris multajn memportretojn scenojn, kiuj montris la judojn en ilia ĉiutaga aktiveco. Ne kontentigaj rezultoj, laŭ lia juĝo. En Marto de 1918 la paro iris al Vitebsko. Chagall aspiris enprofundiĝi en la laboron, tage kaj nokte.*

* Letero de la 12-a de Marto 1918 al Nadeĵda Dobiĉina, kiu tre aktive laboris en la administracio pri arto en Petrogrado, citita en Alexandre Kamenski, “Marc Chagall: ‘Mit dem Herzen war ich immer hier...’”, Kunst und Literatur, vol. 2, Berlino (GDR), Marto-Aprilo 1988 (traduko de artikolo aperinta en Novy Mir, n-ro 1987-8, Moskvo).

Ĉu tamen estas racia, pensi ke pentristo povas vivi tie nur per siaj pentraĵoj? ... Tiu obstino riskis fiaskon. Almenaŭ eblis profiti la reformojn okazantajn en la instruado de arto, partopreni en ĝi, impulsi en Vitebsko la transformadojn, kiuj en Moskvo kaj Petrogrado jam estis praktikataj.

Lunaĉarsko estis ĝuste la homo je la alteco de la situacio, kun kiu eblis intertrakti. Chagall estis favora al la disponoj deciditaj de la registaro de Lenino. En lia profundo ne ĉesis resoni la eterna eĥado de la pogromoj, de la kontraŭjudaj ofendoj. Kial li ne aplaŭdu revolucion, per kiu la judoj fine ricevis la rajton esti aŭtentaj rusaj civitanoj?

Lia interparolanto en Moskvo havis la reputacion de homo afabla kaj malmulte sekteca”*. Lunaĉarsko entuziasmiĝis pri la verkoj, kiujn Chagall alportis al li. La dekreto 3051 estis tuj promulgita: “La kamarado pentristo Marc Chagall estas nomumita popolkomisaro pri arto por la regiono de Vitebsko. Ĉiuj revoluciaj fortoj estas alvokitaj, per tiu ĉi decido, garantii sian plenan apogon al la kamarado Chagall.”

* André Pierre, Le Populaire, Parizo, 18-an de Septembro 1921.

JEN CHAGALL lanĉita en la pinton de la festaĵoj por la unua datreveno de la revolucio. Li prezidis la konstruadon de sep triumfarkoj en Vitebsko. Li ordonis glui en la stratoj, al la muroj, 450 revoluciajn afiŝegojn. Ellaboritaj laŭ modeloj, kiujn li estis skizitaj, 350 pentritaj tolaj banderoloj flirtis en la vento. La promenantojn alsaltis ruĝaj ĉevaloj, verdaj bovinoj, bluaj birdoj sur blankaj nuboj, rajdantoj flirtigantaj ruĝajn flagojn.

Sekve, en decembro de 1918, Chagall subskribis proklamon*, kiu alvokis ĉiujn plasto-artistojn kunlabori kun li. En privata hotelo en Vitebsko, aparteninta al bankisto, ĵus fondiĝis, anoncis li, la unua supera lernejo pri art-instruado. Ĝi sekvis la samajn principojn kiel la liberaj atelieroj malfermitaj en Moskvo kaj Petrogrado. Ne plu necesis diplomo por eniri ĝin, sed ja programo: instigi al krea sponteco en interrilato kun la vera vivo de la popolo.

* La dekreto de Lunaĉarsko, kiu nomumas Chagall, kaj tiu publika anonco de Chagall estas konservataj en la urbaj arĥivoj de Vitebsko. Kp Andrej Wosnessenski, “Ein Museum für Chagall!”, Kunst und Literatur, vol. 5, Septembro-Oktobro 1989 (traduko de artikolo aperinta en Ogoniok, Moskvo, la 22-an de Januaro 1987).

Multis la studantoj, proksimume kvincent, kiuj rapide enskribis sin. Inter la instruantoj estis pluraj avangardaj eksperimentistoj. En la somero de 1919 alvenis alia avangardisto, kies kandidateco estis akceptita, Lazar (Eliezer) Lissitzky, diplomita arĥitekto de Darmstadt, en Germanujo. Viktimo de la numerus clausus, kiu limigis la nombron de judoj en la rusaj universitatoj, li estis devigata enskribi sin malgraŭvole en universitato germana. Li decidis ke oni nomu lin “El” kaj akiris sian arĥitektan diplomon en 1915.

Lissitzky admiris la fantazion, per kiu la verkoj de Chagall trempiĝis. Sed li estis ankaŭ logata de la skribaĵoj de pentristo de sia kontraŭa flanko, ne figureca, kun kiu li ekkorespondadis: Kazimir Maleviĉ. Gvidulo, ĉirkaŭ kiu gravitis grupo de adeptoj. Maleviĉ firmigis sian “superecon” deirante de nenio, de nova tipo de pensado, kiu montriĝis per forigo de ĉia figureco profite al bildaj masoj, al “formoj puraj” kaj liberaj. Vivu la superismo!

EN OKTOBRO de 1919 Lissitzky ricevis la mision iri al Moskvo ĉe Lunaĉarsko. La vitebska lernejo bezonis materialon. Kun la aprobo de Chagall li kontaktis Maleviĉ. Li sukcesis konvinki lin akcepti siavice proponon dungiĝi en Vitebsko. Chagall firme tenis la gvidon de la lernejo, de kiu li estis la origino. Sed, tre rapide, aperis kvereloj inter Maleviĉ kaj li. Ilia disopinio temis pri la enhavo de la instruado. Por Maleviĉ la muĝado de la kanonoj de la Oktobra Revolucio devas esti la okazo por forigi la lernadojn kaj por “purigi” la cerbojn je ĉiuj “akademiaj akcesoraĵoj”.*

* Izobraitelnoje, n-ro 1, Moskvo, 1919, citita de Evgeni Kovtun, L’Avant-Garde russe dans les années 1920-1930, Parkstone-Aurora, Bournemouth (Britujo), 1996.

Chagall, ŝatanta la tradiciojn, fine abdikis.* La 17-an de Novembro 1919 li sendis leteron al la kamarado Osip Brik, respondeculo pri la dua libera ateliero de Moskvo, por peti lin ke li konfidu al li “klason de pentraĵo”. Li estas disponebla, diris li, por servi la celojn de la revolucio en la mezuro de siaj “fortoj” kaj de siaj “kompetentoj”.

* Kp Alexandra Schatskich, “Malevitsch in Witebsk”, Kunst und Literatur, vol. 5, Septembro-Oktobro 1989 (traduko de kontribuaĵo aperinta en Iskustvo, vol. 1988-11, Moskvo). Schatskich donas kiel fontojn la Ŝtatarĥivojn pri literaturo kaj arto, en Moskvo.

Propono vana. En Moskvo li trovis nur portempan laboron kiel dekoraciisto en la Juda Nacia Teatro, la Gosekt. Li ne estis plu integrita en la renoviĝo, kiu transformegis la artojn. Li sentis sin en disfazeco kun la reganta movado de “artista produktado”.

Mallonge poste, reduktita al la funkcio de instruisto pri desegnado en orfejo, li ne vidis alian eliron ol forlasi Ruslandon dum tio ankoraŭ eblis. Kun sia edzino Bella kaj ilia filino Ida, naskita en 1916, li atingis Berlinon en la somero de 1922 por tie organizi novan ekspozicion. La 1-an de Septembro 1923 la familio trajnis al Parizo.

Ĝis sia morto Chagall ne ĉesis ripetadi: “Mi ne elmigris pro politikaj kialoj, sed pro artistaj kialoj ...”

Lionel RICHARD.

Ĝis la 16-a de Julio 2918 la Centro Georges-Pompidou prezentas en Parizo la ekspozicion “Chagall, Lissitzky, Malevitch. La rusa avangardo en Vitebsko (1918-1922)”.

LA RUSA REVOLUCIO en la jaroj 1918-1919, do la mondo returnita. Venka revolucio ĉi-malsupre, kion montras la ruĝa flago, kiu disvolviĝas sur la planko. Lenino, staranta inverse sur tablo sur unu brako kaj kun la kapo malsupre, nun posedas la potencon. Li flirtigas ĉe siaj piedoj la tradician flagon de Ruslando. Ĉio ĥaosigita.

Jen la festo kun tamburoj kaj trumpetoj. Tamen la soldatoj atentas, kun fusilo ĉe la vango. Ĉe la eĝo de la tablo, sur kiu Lenino provas teni sin en ekvilibro, sur seĝo sidas meditanta rabeno. Kio okazos al la judismo, al la judoj?

Malsupre dekstre de la bildo la familio Chagall, sternita sur lito, ŝajnas ankaŭ meti al si tiun demandon. Epizodo de vivo en historiaj monatoj. Neniom da kritiko. Kaj eĉ malpli da satiro. Sed demanda atento pri la eventoj.

[Bildo]

© ADAGP, PARIS, 2018 — CENTRE GEORGES-POMPIDOU — MUSÉE NATIONAL D’ART MODERNE, PARIS — RMN-GRAND PALAIS. PHOTOGRAPHIE: PHILIPPE MIGEAT

Naskiĝo de turisma celo

Kaj Eŭropo kreis Kompostelon

Sur la vojo de Galegio, la padoj de Sankta Jakobo ĉiujare allogas centmilojn da migrantoj. Iniciinto de tiu sukceso, Konsilio de Eŭropo efektivigis revon, kiun la papoj Leono la 13-a kaj Johano Paŭlo la 2-a havis same kiel Francisco Franco: per tiu rimedo flegi la kristanajn radikojn de la malnova kontinento, eĉ flankenmetante historion kaj geografion.

Por atingi Kompostelon, en Galegio, pli ol 80 000 kilometroj da padoj estis signalmarkitaj “vojoj al Sankta-Jakobo”. Venante el nordo (Skandinavaj landoj) aŭ de oriento (Litovio), la moderna pilgrimulo povas laŭiri reton de vojoj dismetitaj sur la tuta kontinento celantaj al nord-okcidenta pinto de Hispanio. En 2017 la nacia geografia instituto de Hispanio publikigis, kunlaborinte kun la Hispana federacio de amikoj de la padoj de Sankta-Jakobo, maparon prezentitan kiel kompletan de la vojoj al Kompostelo.

Tiun jaron, pli ol 300 000 homoj laŭiris almenaŭ ties cent lastajn kilometrojn, piede, ĉevalrajdante, aŭ la du cent lastajn bicikle, por omaĝi la tombegon de la apostolo kaj ricevi sian pilgrimatestilon*. Dekmiloj da aliaj kontentiĝis per parto de la vojiro. Kvankam preskaŭ la duono (44%) el tiuj, kiuj atingis la celon venis el Hispanio, la pilgrimintoj venis ankaŭ el Italio, Germanio, Usono, Portugalio, Francio, sume 177 landoj. Multaj havis motivon religian (43%) aŭ samtempe religian kaj kulturan (47%). Tia vizitnombro estas rekordo en la historio de tiu pilgrimo, reinventita de la katolika eklezio kaj de la Eŭropaj institucioj. Antaŭ nur kvindek jaroj, tiuj padoj estis preskaŭ forlasitaj. Ekzemple, en 1970 la katedralo de Sankta-Jakobo donis nur 68 pilgrimatestilojn*.

* laŭ la Ofico de la pilgrimulo, https://oficinadelperegrino.com/est...
* Laŭ la blogo Camino milenario, kiu citas la oficon de pilgrimulo, sed tiu lasta rifuzas konfirmi la nombrojn antaŭ 1965 (690 pilgrimintoj).

La kelkaj akireblaj malnovaj mapoj enhavas nur la Hispanajn kaj Francajn vojojn. Kaj tiuj mapoj estis kreitaj nur en la moderna epoko, el la Libro 5 de Sankta Jakobo, deveninta el Codex Calixtinus, kolekto de manuskriptoj datiĝintaj de la 12-a jarcento. Retrovita en la 19-a jarcento en la arkivoj de la katedralo de Kompostelo, la Libro 5 estis francigita de Jeanne Vielliard en 1938, kun la diskutebla titolo Gvidlibro de la pilgrimanto al Sankta Jakobo, kaj estis uzita kiel bazo por la restarigo de la mezepoka mito (legu la ĉisuban artikoleton). La korpo de la apostolo, sankta patrono de Hispanio, kiu estis kaŝita kaj poste forgesita en la 16-a jarcento, estis oportune retrovita kelkajn tempojn post Codex Calixtinus. “La vereco de tiu retrovo estis kontestita, same kiel jam estis kontestita la unua trovo de la relikvoj en la 9-a jarcento, klarigas al ni Ofelia Rey Castelao, profesoro pri moderna historio en la universitato de Sankta-Jakobo-de-Kompostelo*. Temis pri provo por revigligi urbon, kiu estis en krizo kaj perdanta gravecon administracie kaj eklezie.” La papo Leono la 13-a per katedra letero en 1884 aŭtentigis la relikvojn de la apostolo. Tiel naskiĝis la moderna pilgrimo. De tiam, multaj reklamas ĝin.

* Vidu Ofelia Rey Castelao, Les mythes de l’apôtre Saint Jacques, Eldonejo Cairn, Paŭo, 2011.
Dubemaj historiistoj

Unue kaj ĉefe la generalo Francisco Franco. Deveninta el Galegio, la murdisto de la respublikana Hispanio, kiu regis la landon de 1939 ĝis sia morto en 1975, bone konas la legendon. Tuj en 1937, dum la Hispana enlanda milito, li restarigas la nacian oferon al apostolo, deklaras la tagon de Sankta Jakobo nacia ferio kaj vizitas la sanktejon por danki la apostolon pro la bona, el lia vidpunkto, disvolvado de la milito. Laŭ La gran enciclopedia del camino de Santiago, oni trovas en la oferoj de Franco “la postulon de Sankta Jakobo kiel normo de Hispana unuiĝo, kontraŭ la diversaj malamikoj de la reĝimo*”. “Ekde la fino de la milito, Franco malfermigas la arkivojn de la katedralo de Kompostelo kaj instigas al studoj pri Sankta Jakobo, klarigas la mezepokisto Denise Péricard-Méa*. La reĝimo laŭdas la pilgrimon ĉar ĝi tion vidas kiel ilon por remalfermi Hispanion al Eŭropo, kaj venigi kristanojn el la tuta mondo. Dum la nacia ofero de 1948, Franco esprimas sian deziron malfermi la vojon al Sankta Jakobo preter la fera kurteno, tiel starigante Sanktan Jakobon kontraŭ la komunista malamiko.” En 1965, la ministro pri informado kaj turismo, la Galego Manuel Fraga Iribarne, lanĉas la unuan internacian turisman reklaman kampanjon. Okaze de la Kompostela sankta jaro (kiam la tago de Sankta Jakobo, la 25-a de julio, okazas dimanĉe), gravaj laboradoj komenciĝas por plibonigi la vojon kaj la konstruaĵojn, kiuj randostaras, kaj por gastigi la pilgrimantojn. Sed, en tiu epoko, la grandega plejmulto de la vojaĝantoj daŭre preferas la sudajn strandojn al religia turismo en la nord-okcidento...

* La gran enciclopedia del camino de Santiago, Bolanda, 2010, havebla ĉe Xacopedia, retejo finacata de la regiona registaro de Galegio, http://xacopedia.com/Franco﹍Bahamon...
* Vidu: Denise Péricard-Méa, Le Matamore. Mythe, images et réalités. Quand Saint Jacques est enrôlé pour la guerre, eldonejo La Louve, Cahaors, 2011.

Dum sia vizito en 1982 (sep jarojn post la morto de Franco), la papo Johano Paŭlo la 2-a antaŭmetas la vojon al Sankta Jakobo: “El Sankta-Jakobo-de-Kompostelo, mi ĵetas al ci, malnova Eŭropo, krion plenan de amo: estu ci mem. Malkovru cian devenon. Revigligu ciajn radikojn, kiuj igis cian historion gloran kaj donacas cian ĉeeston al aliaj kontinentoj”. La asocio Amigos de los pazos (amikoj de la Galegaj nobeldomoj) la saman jaron sendas petskribon al prezidanto de la parlamenta asembleo de Konsilio de Eŭropo, la Hispano José María de Areilza, eksambasadoro de la reĝimo de Franco iĝinta oponanto al generalo kaj fervora Eŭropisto. En 1987, la konsilio de Eŭropo donas gravan helpon nomumante tiujn vojojn kiel unuan kulturan Eŭropan vojiron, kaj tio faciligos la petojn por mono al Eŭropa Unio tra ĝiaj diversaj programoj, Eŭropa Fonduso por Regiona disvolvado (FEDER), Interreg, Ligo inter kamparaj ekonomiaj disvolvadaj agoj (Leader), ktp, de tiam ofte mobilizataj.

“Kvankam ni parolis en nia peto nur pri la camino francés (franca vojo), la plej uzata vojiro, kiu iras de Pireneoj al Kompostelo, Konsilio de Eŭropo plivastigis nian projekton al ĉiuj vojoj”, rememorigas S-ro Juan Manuel Lòpez-Chaves Meléndez, honora prezidanto de la asocio. La konsilio instigas la Eŭropajn landojn trovi padojn: “Tio estis interesega tasko, reuzigi malnovan vojon de jarmila pilgrimo, kiu cetere estis civilizacia vojo, kiel ian koherigan Eŭropan vojon. La ĉeesto, en tiu epoko, de la Hispana diplomatio multe helpis, precipe tiu de Marcelino Oreja, tiama ĝenerala sekretario de la konsilio, kiu proponis la kreon, el la vojoj al Sankta Jakobo, de programo de kulturaj vojiroj montrantaj la Eŭropajn komunajn heredaĵojn kaj memoraĵojn”, precizigas S-ro José Marìa Ballester, eksdirektoro pri kulturo kaj kulturaj kaj naturaj heredaĵoj en la konsilio. “Ni kreis fakulan grupon, kiu konfirmis la gravecon de la vojoj en la historio de la konstruo de Eŭropo. Ili ja estis lokoj de renkontiĝoj por la civitanoj kaj helpis kulturan dialogon dum la historio.”

Tamen, ekde 1988 la historiistoj estis dubemaj. Kvankam la camino francés ja estas bone videbla linio sur la Hispanaj mapoj, la cetero de la reto ŝajnas ja malpli certa. Dum kongreso organizita en Bavario de Konsilio de Eŭropo, Hedwig Röckelein, profesoro pri mezepoka historio en la universitato de Götingen en Germanio, ne kaŝis siajn dubojn: “Spuroj de pilgrimintoj kaj kultoj al Sankta Jakobo ekzistas en Germanio kaj Svislando, sed neniu konstatebla pruvo ligas ilin al vojoj al Kompostelo, ŝi nun resumas. Tiujn lastajn tridek jarojn, la rekonstruo de la vojreto en Eŭropo, precipe en Germanio, fariĝis el la lokoj, kie ekzistis kirkoj aŭ interfrataroj dediĉitaj al Sankta Jakobo. Sed piado al apostolo ne estas nepre ligata al pilgrimado. Cetere neniam ekzistis vojoj rezervitaj al pilgrimantoj. Ĉi lastaj uzis la ĉefajn komercajn vojojn, kiuj nun foje estas aŭtososeoj malpermesitaj al piedmigrantoj. Do identigi padojn por pilgrimuloj estas pragmata elekto sen iu ajn historia bazo.”

Por la eklezio ne gravas la vojoj, kiujn oni laŭiras. En 1989 la papo revenis al Kompostelo por prezidi la Mondajn Junularajn Tagojn, kiuj arigas duonmilionon da homoj. Tiun jaron 5760 pilgrimantoj akiris la pilgrimatestilon, kontraŭ 1868 sep jarojn antaŭe. “Johano Paŭlo la 2-a volis novan evangelimision. Li vidis en la pilgrimo ekzalton de la kristanaj valoroj komunaj al la tuta Eŭropo”, klarigas S-ro Rafael Sànchez Bargiela, direktoro de la societo, kiu regas la planon Xacobeo (adjektivo ligita al la biblia nomo de Sankta Jakobo), entrepreno kreita en 1991 de la regiona registaro de Galegio por turisma kaj kultura promocio de la vojoj*. Tiu plano celas revigligi la vojojn por la Kompostela sankta jaro 1993, pere de internacia programo: ekspozicio, koncertoj, sciencaj kaj kulturaj renkontiĝoj, ktp. Troviĝas kiel prezidanto de la Galega regiona registaro Fraga, la eksministro pri turismo de Franco, ankaŭ fondinto de Popola Alianco, kiu iĝis Popola Partio en 1989.

* Legu: Margarita Rivière, “La Galice ne croit plus aux miracles”, Le Monde diplomatique, julio 1993.

En la kondiĉoj de la olimpiaj ludoj de Barcelono kaj la universala ekspozicio de Sevilo, du grandaj okazaĵoj de 1992, Galegio serĉis kiel profiti el la ”Hispana ondo“, rakontas S-ro Sànchez. La plano Xakobeo 93 tiam donis ŝancon por disvolvado kaj ebligis bildrenovigon de Galegio, kiu ankoraŭ estis ĉefe agrokultura. Nominte la projekton ”Xacobeo“ oni kompletis la religian aspekton de la pilgrimo kaj faris el tiu nomo markon, kun simbolo kaj fetiĉbesto: Pelegrìn.” La buĝeto trioblas*, kaj la sukceso venas: 99 436 pilgrimantoj alvenas ĝis sia celo en 1993, tio estas dekoble pli ol la antaŭan jaron.

* Xosé Hermida, “Galicia destina 4.600 miliones al Xacobeo 99”, El Paìs, Madrido, 2-a de januaro 1999.

De tiam, la dek kvin publikaj gastejoj konstruitaj de la regiono por la sankta jaro Kompostela neniam fermis siajn pordojn. Nun ili eĉ estas sepdek en Galegio, kaj ekzistas ankaŭ pli ol kvar cent privataj laŭlonge de la tuta camino francés. En 1993 tiu vojo estas registrita en la listo de la monda heredaĵo de Unesco, same kiel, kvin jarojn poste, la padoj de Francio. Pro la malprecizeco de ilia vojiro kaj la debatoj, kiujn ili okazigas, la Franca ministrejo pri kulturo preferis enlistigon de sep vojopartoj kaj sepdek unu konstruaĵoj, kiuj atestas la pilgrimon laŭlonge de la “kvar vojoj” menciitaj en Codex Calixtinus.

Tiu Codex estas fakte simbola rakonto, kaj nur la padoj de Arlezo kaj Turo estas vere historiaj. Tiuj kvar vojoj, kiujn ĝi mencias, vizitataj de homamasoj venintaj el la kvar anguloj de la Tero, signifas fakte la kvar kompasdirektojn. Kiam iu studas la rakontojn de la pilgrimintoj, tiu konstatas, ke en Francio, ili uzis nur historiajn vojojn, ĉar la du aliaj estas tramontaraj, resumas la historiisto Adeline Rucquoi, membro de la Internacia fakula komitato de la vojoj al Sankta Jakobo kaj emerita direktoro por studoj de Nacia Centro por Scienca Esplorado (CNRS)*. Pilgrimuloj de Sankta Jakobo ekzistis ĉie en Eŭropo. Tio ne signifas, ke vojoj al Kompostelo ekzistis ĉie en la kontinento. Tamen ĉiam ekzistis ekonomiaj interesoj pri tio.

* Vidu: Adeline Rucquoi, Mille fois à Compostelle. Pélerins du Moyen Age, Les Belles Lettres, kolekto “Realia”, Parizo, 2014.

Nun, multaj komunumoj revas vidi parton de la vojoj sur sia teritorio. Markita vojo allogas turistojn kaj vigligas la lokan ekonomion... kun aŭ sen historiaj radikoj: “Iuj asocioj de amikoj de la vojo al Sankta Jakobo markas aliajn vojojn. Sed oni ne povas malhelpi ilin uzi ilin kaj marki ilin asertante, ke ili ne estas historiaj, klarigas S-ro Ballester. Cetere, ja tiel la historiaj vojoj ekaperis: ĉar pilgrimuloj uzis ilin.”

La kvazaŭ mirakla sukceso de la vojoj al Sankta Jakobo animas ties randajn preĝejojn. Tamen tiu fervoro eskapas el la katolika eklezio, kiu revis ĝin: temas pli pri turisma modo ol pri spirita serĉado.

Lola PARRA CRAVIOTTO

Vojiro de Legendo

Naŭa jarcento: tombego prezentata kiel tiu de Jakobo la Pliaĝa, disĉiplo de Kristo laŭ Nova Testamento, estas trovita en Galegio en la terpinto de Hispanio. Neniu pruva elemento atestas vojaĝon de la apostolo en Hispanio, ne eĉ transigon de liaj relikvoj. Sed legendo kreskis. Oni oportune alvokas lian protekton kontraŭ la maŭroj, kiam la kristanaj ŝtatoj komencas la “rekonkeron” de la Ibera duoninsulo, parte okupita de la islamanoj ekde 711. Tiu afero estos finita nur en 1492 post la preno de Granado, dum la krucmilitistoj dufoje prenis kaj perdis Jeruzalemon. La bildo de la sankta kavaliro disvastiĝas depost la 16-a jarcento. Oni denove alvokas Sanktan Jakobon kontraŭ nova islama danĝero: la Otomanoj, kiuj prenis Konstantinopolon en 1453. Ekde la komenco, Eŭropo (okcidenta) estas tiu, kiu faris Kompostelon, kaj ne la malo.

L.P.C.

La sekretoj de malekvilibra, sed funkcia partnereco

Ruslando malcerta vide al la suprenirado de Ĉinujo

Intencita por normaligi la usonajn-rusajn interrilatojn, la renkontiĝo inter s-ro Donald Trump kaj s-ro Vladimir Putin, la 16-an de Julio, efikis konfuze. Tio puŝas Ruslandon iom pli en la brakojn de Ĉinujo, malgraŭ la malekvilibro de la potenco inter la du landoj. Moskvo kaj Pekino fortigis siajn ligojn; sed ĉiu el ili defendas siajn interesojn ... kiuj ne ĉiam kongruas.

DUM EN la Okcidento la komentistoj volonte kaj prave montras la malekvilibrajn punktojn de potenco inter Ruslando kaj Ĉinujo, kiu laŭ ili en la perspektivo povas nur malutili al ilia kunlaborado, la gvidantoj de tiuj du landoj ne ĉesas komuniki pri la solideco de sia partnereco kaj montri grandan reciprokan konfidon.

Ekde la internacia krizo kaŭzita de la anekso de Krimeo kaj de la konflikto en Donbaso en 2014, la duflanka rilato, laŭ rusa politiksciencisto, atingis la staton de “entento”. Tio signifas “reciprokajn empation kaj komprenon sur plej alta politika nivelo; pli altan aliron de la ĉinaj societoj al la energi-resursoj de Ruslando; pli bonan aliron de la Liberiga Popolarmeo al la rusaj militaj teĥnologioj kaj pli multajn okazojn por uzi la rusan teritorion por infrastrukturaj projektoj, kiuj ligas Ĉinujon al Eŭropo.”*

* Dmitri Trenin, “Russia’s Asia strategy: Bolstering the eagle’s eastern wing”, Russie.Nei. Visions, n-ro 94, Institut français des relations internationales (IFRI), Parizo, junio 2016.

Efektive, gravaj paŝoj estis faritaj. En 2014 la rusoj, antaŭe reteniĝemaj, akceptis vendi al la ĉina armeo kontraŭ-aerajn sistemojn S-400 kaj ĉasaviadilojn Su-35. Ilia komuna kontraŭeco al la dismeto de usonaj kontraŭraketaj sistemoj en Azio instigis la du partiojn komenci en tiu kampo kunlaboradon certe modestan, sed kun forta simbola valoro. En Majo de 2014 la kontraktego pri la gasodukto Forto de Siberio estis subskribita (vidu la mapon); cetere, la ĉinaj resursoj mildigis la financan malfacilaĵon de la fabriko Iamal de likva naturgaso, pro la okcidentaj sankcio: la China National Petroleum Corporation [CNPC] regas nun 20 elcentojn de la projekto, en kiu la Fonduso de la Silkovojo (Silk Road Fund) ankaŭ partoprenas, en alteco de 9,9 elcentoj.

Konstanta streĉiteco ĝis la 1990-aj jaroj

DUM INTERPAROLADO en la publika radio-televido China Media Group, la 6-an de Junio 2018, la prezidanto Vladimir Putin, ĵus reelektita, proponis malstreĉan kaj optimisman komprenon de la rilato de sia lando kun Ĉinujo. Li komparis ĝin kun loĝdomo, kiu “ĉiujare akiras novajn dimensiojn, novajn etaĝojn, kiuj kreskas ĉiam pli alten”, antaŭ ol kvalifiki sian kolegon Xi Jinping “bona kaj fidinda amiko”. Li elvokis la eblecojn de fruktodonaj interagadoj en la kampoj de robotigo, de ciferecigo kaj de artefarita inteligento, kaj li gratulas sin pro la vigleco de la Organizaĵo de Kunlaborado de Ŝanghajo (OKŜ). Tiu “kunkreaĵo” sekvis en 2001 al la grupo de Ŝanghajo naskita post la disfalo de la USSR. En ĝi partoprenas, krom la du landoj, Kazaĥujo, Taĝikujo kaj Uzbekujo. Ĝi enkarnigas la zorgon de Moskvo kaj Pekino stabiligi tiun parton de la centra Azio, kaj ĝi fariĝis, laŭ s-ro Putin, “globa organizaĵo”, post la aliĝo, en 2017, de Hindujo [Barato] kaj Pakistano.*

* Ndlr. La OKŜ envere ne havas ideologian unuecon: Hindujo kaj Pakistano alfrontiĝas en Kaŝmiro, dum Hindujo kaj Ĉinujo daŭre ne reguligis siajn limproblemojn.

Ankaŭ la rusa loĝantaro sentas sin favora al Ĉinujo. Laŭ opini-enketo de la Centro Levada en decembro 2017, tiu estas konsiderata kiel “malamiko” (vrag) de Ruslando nur de 2 elcentoj de la enketitoj — tre malproksime malantaŭ Usono (67 elcentoj), Ukrainujo (29 elcentoj) kaj la Eŭropa Unio (14 elcentoj). En alia enketo, publikigita en februaro de 2018, 70 elcentoj perceptas Ĉinujon pozitive, kaj nur 13 elcentoj negative.

Post la malvarma milito la rusaj kaj ĉinaj instancoj samgrade koncentriĝas sur la interna disvolvado, kio bezonas favoran internacian medion. Ili deziras superi sian konfliktriĉan pasintecon kaj fine starigi daŭremajn rilatojn de bona najbareco. Fakte, de la malegalecaj traktatoj de la 19-a jarcento ĝis la ideologiaj streĉitecoj inter la du komunistaj potencoj post la 1950-aj jaroj (vidu la artikolon de Serge Halimi: Hieraŭ revoluciuloj kaj rivaloj), sen konsideri disputon pri la komuna landlimo, kiu kulminis en 1969 per armitaj konfliktoj ĉe la rivero Usuri (insulo Damanski por la rusoj, Zhenbao por la ĉinoj), la rilatoj ne estis ĉiam simplaj. Komence de la 1990-aj jaroj, laŭ observo de ĉina esploristo, tiu konstanta streĉiteco estas de ambaŭ flankoj perceptata kiel “peza obstaklo por la politika, ekonomia kaj socia disvolvado”* de ĉiu; do necesas liberiĝi el tio.

* Yang Cheng, “Sino-Russian border dynamics in the Soviet and post-Soviet era: A Chinese perspective”, sepa konferenco de Berlino pri la sekureco en Azio, 1-an kaj 2-an de Julio 2013.

La komuneco de la vidmaniero de la du landoj pri la neceso starigi bonajn rilatojn ebligis al ili trovi interkonsenton pri la difino de la komuna landlimo, kiu estas kvar mil kilometrojn longa. Tio cetere bezonis certan tempon, ĉar ĝi finiĝis nur en la jaro 2005. La rusoj kaj la ĉinoj tiel superis la ĉefan malhelpon, kiu disigis ilin. Paralele ili stabiligis siajn armeajn kaj sekurecajn rilatojn. En 2009 ili adoptis dekjaran programon de kunlaborado inter la limregionoj, kiu entenas 168 projektojn; ili ankaŭ starigis duflankajn registarajn laborgrupojn por pritrakti aspektojn, kiuj eble povus estigi streĉiĝojn: kontraŭleĝaj migradoj, kontrabanda vartrafiko, mediaj problemoj ...

La deziro ankri la duflankajn rilatojn en konstrueman kaj pacan etoson nutriĝas el la reciproka promeso ne enmiksiĝi en la aferojn de la alia. La du ŝtatoj havas la saman malfidon al triaj partoj, al kiuj ili atribuas la intencon malstabiligi ilin. Moskvo same kiel Pekino havas la prioritaton konservi la reĝimon. Nu, ĉe ambaŭ flankoj oni konsideras ke, post la malvarma milito, la okcidentaj ŝtatoj, speciale Usono, agadis por subteni kaj eĉ organizi reĝimŝanĝojn por servi siajn geopolitkajn kaj ekonomiajn interesojn. La “koloraj revolucioj” en la eksa USSR estas interpretataj tiel: dum Moskvo maltrankviliĝis precipe pro la kartvela (2003) kaj ukraina (2004) revolucioj, Pekino estis en forta zorgo pro la “tulipa revolucio” en Kirgizujo (2005), timante ke tiu malstabiligos sian najbarecon kaj subtenos la sendependistan senton en Xinjiang.* Ambaŭ registaroj vidis ankaŭ la manon de la Okcidento en la “arabaj printempoj”. Ili nur des pli bone interkompreniĝas pri la demando de stabileco ĉe siaj landlimoj, kie ili sentas sin “submetitaj al netolereblaj devigoj (...) per la armea ĉeesto de Usono kaj per ties politika subteno al siaj aliancanoj aŭ partneroj”.*

* Kp Marc Lanteigne, “Russia, China and the Shanghai Cooperation Organization: Diverging security interests and the “Crimea effect””, en Helge Blakkisrud kaj Elana Wilson Rowe (sub la dir. de), Russia’s Turn to the East: Domestic Policymaking and Regional Cooperation, Palgrave Macmillan, Basingstoke (Britujo), 2018.
* Dmitri Trenin, “Russia’s Asia strategy...”, v.c.

Tio tre certe klarigas kial ne aŭ ankoraŭ ne ekzistas fortaj streĉiĝoj en tiu komuna najbareco de la centra Azio. Pekino, kvankam ĝi rapide disvolvas sian ekonomian ĉeeston post la jaro 2000, zorgeme atentas por ne konkurenci kun Moskvo pri ties politika kaj sekurec-rilata gvidanteco en tiu parto de sia “proksima eksterlando”. Por tio ekzistas historia fundamento de kunlaborado: la du landoj, ekde 1996, starigis multflankan platformon — la grupon de Ŝanghajo — por difini la ĉinan-sovetian landlimon kaj por alfronti regionajn malstabilecojn. Ruslando posedas longan landlimon kun Centrazio (kun Kazaĥujo); Ĉinujo ankaŭ, kun la regiono de Xinjiang, en la nord-okcidento. La grupo de Ŝanghajo, fariĝinte la OKŜ, nun koncentriĝas al la risko de “terorismo, ekstremismo kaj separismo”. Rusoj kaj ĉinoj kompreneble devis neniel peni por interkompreniĝi pri tiu demando. Ekde la dua milito de Ĉeĉenujo la unuaj efektive ligas separisman danĝeron en Kaŭkazio kun la radikala islamismo, kaj la duaj en la islamana Xinjiang. Cetere, loĝantoj el tiuj du zonoj aliĝis al la Organizaĵo de Islamaj Ŝtatoj (OIŜ).

Kvankam ili gardas sin aprobi la agadojn de Moskvo en Ukrainujo, ĉinaj oficialuloj emfazis, ke “la ĉinaj diplomatoj kaj gvidantoj (...) konscias pri tio, kio kondukis al la [ukraina] krizo, inkluzive de la serio de “koloraj revolucioj” subtenataj de la Okcidento en postsovetiaj ŝtatoj kaj pri la premo farita al Rusujo per la ekspansio de la NATO [Nord-Atlantika Traktad-Organizaĵo] orienten.”* Ruslando siaflanke, kvankam ĝi daŭre asertas sian neŭtralecon pri la demando de la sudĉina maro, apogas la ĉinan denuncon de la malstabiliga rolo de Usono en tiu spaco. Iomete elirante el sia tradicia rezervo, ĝi en 2016 akceptis partopreni en komunaj militŝiparaj ekzercoj en la sudĉina maro (certe ekster la kontestataj zonoj).* En la sekva jaro la du militŝiparoj ekzercis kune en la Balta Maro, unu el la zonoj de alta streĉiteco inter Ruslando kaj la NATO en la lastaj jaroj.

* Fu Ying, “How China sees Russia”, Foreign Affairs, Novjorko, Januaro-Februaro 2016. S-ino Fu Ying estas prezidanto de la Komitato pri eksterlandaj aferoj de la Popola Nacia Kongreso.
* Vd Didier Cormorand, “Et pour quelques rochers de plus” [“Kaj por kelkaj kromaj rokoj”], Le Monde diplomatique, Junio 2016.

La du landoj estas do intime interkonsentaj pri sufiĉe multaj duflankaj kaj internaciaj temoj. Tamen, en sia bilanco de la diplomatia jaro 2017, la influhava Rusa Konsilantaro pri Internaciaj Aferoj (RKIA) menciis, inter la temoj de 2018, la kreskanta malsimetrio de la politikaj kaj ekonomiaj rilatoj kun Pekino. Ĝi taksis ke unu el la ĉefaj celoj de la diplomatia agado de Moskvo devas esti plibonigi ĝian kvaliton.*

* “La ekstera politiko de Ruslando: rigardo al 2018” (en la rusa). RSMD, raporto n-ro 36, Moskvo, 2017.
Kunlaborado en la rusa ekstremoriento

MULTRILATE la fortrilato inversiĝis malfavore al Ruslando dum la lasta kvaronjarcento, precipe sur ekonomia kampo. Ĉar la rilatoj estas bonaj, tiu ĉi kreskanta malekvilibro ne estis de Ruslando sisteme analizata kiel minaco por sia sekureco kaj sia suvereneco. Tamen ĝi kontraŭas ĝian ambicion de potenco. La malneta enlanda produkto (MEP) de Ĉinujo, la dua ekonomio de la planedo kun 17,7 elcentoj de la monda MEP (laŭ aĉetpovo) laŭ la Internacia Mon-Fonduso, estas dekoble pli granda ol tiu de Ruslando, kiu situas en la dek-dua loko, kun 3,19 elcentoj de la monda MEP. Kaj dum por Ruslando Ĉinujo ekde 2010 estas la unua komerca partnero (15 elcentoj de ĝia ekstera komerco), Ruslando por la ĉinoj troviĝas nur en la naŭa rango de siaj partneroj. En 2014, kiam la ĉina-rusa komerco atingis 95 miliardojn da dolaroj (kontraŭ 16 miliardoj en 2003), tiu inter Ĉinujo kaj la Eŭropa Unio atingis 615 miliardojn, kaj 555 miliardojn kun Usono.

La strukturo mem de la duflankaj interŝanĝoj estas problema: Ruslando eksportas precipe krudmaterialojn kaj importas ilmaŝinojn kaj industriajn ekipaĵojn. Cetere tiu estas unu el la kialoj pro kiuj Moskvo, malgraŭ malfacilaj arbitraĵoj (respekto de la intelekta proprieto kaj konkurenco sur la mondmerkatoj de armiloj), decidis post 2014 transiri novan sojlon en la armilvendado (S-400, Su-35). Cetere Ĉinujo investas multe pli en Ruslando ol inverse.*

* lga Alexeeva kaj Frédéric Lasserre, “L’évolution des relations sino-russes vue de Moscou: les limites du rapprochement stratégique” [“La evoluo de la ĉinaj-rusaj rilatoj vidata de Moskvo: la limoj de la strategia proksimiĝo”], Perspectives chinoises, n-ro 3, 2018, Parizo (aperonta).

Malekvilibroj ekzistas ankaŭ en la limregiono. La situacio de la rusa Ekstremoriento (senindustriiĝo, senpopoliĝo, ...) estas rigardata de la instancoj el vidpunkto de nacia sekureco: la eblo perdi suverenecon en tiu parto de la teritorio estas taksata kiel reala, se la disvolvo-programoj malsukcesas. Kvankam oni ne diras tion, la percepto de tiu danĝero estas parte ligita kun la demografiaj malsimetrioj kun Ĉinujo (1,1 loĝanto en kvadratkilometro, kontraŭ 100 aŭ pli por la provincoj de Nord-Ĉinujo)*, kaj kun la ĉina ekonomia aktiveco, kiu tie evoluas ekde la 1990-aj jaroj kaj tiel reaktivigas la iamajn streĉitecojn ligitajn kun la statuso de tiuj teritorioj en la komuna historio. Jam fine de la 19-a jarcento la malforteco de la kontrolo de la rusa ŝtato super la regionoj de Amur kaj de Primorje okazigis la starigon de enklavoj, kiuj estis sub fakta regado de ĉinaj komercaj gildoj, kies agadon Kremlo provis redukti.* Komence de la 1990-aj jaroj ĉinaj komercistoj penetris la ekstrem-orientan rusan merkaton, kiu tiam karakteriziĝis per fortaj mankoj, kaj eksportis tien multajn varojn de ĉiutagaj konsumado. En la fluo de la jaroj tiu ĉina ĉeesto diversiĝis: daŭre komerco, sed ankaŭ kampkulturo, konstruado, ktp.* La rusa parto cetere ne ĉiam montras sin tre ema en la realigo de tiu programo. En tio troviĝas la kunefikado de la manko de financaj rimedoj kaj de la burokratia inerto, sed ankaŭ de ia dubsenca sinteno de la lokaj kaj federaciaj instancoj vide al la ĉina ekonomia ĉeesto. Ruslando volas konservi la regadon: en 2012 ĝi kreis ministrejon pri disvolvado de la ekstremoriento, konstruis la kosmodromon (raket-lanĉejon) Vostoĉni, modernigis la fervoj-linion Bajkal-Amur (BAM), reekvilibrigis sian eksteran politikon al Azio ...

* Jean Radvanyi, “Les paradoxes de l’Extrême-Orient russe: façade maritime dépressive cherche nouveaux moteurs de croissance”, Regards de l’Observatoire franco-russe, Cherche Midi, Parizo, 2015.
* Malin Østervik kaj Natasha Kuhrt, “The Russian Far East and Russian security policy in the Asia-Pacific region”, en Russia’s Turn to the East ..., v.c.
* Jean Radvanyi, “Les paradoxes de l’Extrême-Orient russe ..., v.c.]

Certe, Moskvo rezigne akceptis la ideon, ke la disvolvado de la ekstremoriento postulas eksterlandajn investojn. Sed Ruslando preferus ke ili venu el multaj flankoj; kaj, kvankam ĝi koncedas, ke sen eksterlandaj laboristoj la regiona disvolvado ne facilos, ĝi preferas ankaŭ tie, ke ili estu diversdevenaj. La ankoraŭ tre relativa sukceso de la disponoj por relanĉi la ekstremorienton nutras ĝian konstantan timon, ke, “se oni tro malfermas sin al la ĉina najbaro, la Ekstremoriento definitive restos en la rolo de simpla liveranto de krudmaterialoj, kontraŭ ĉia espero de diversigo.”*

* Jean Radvanyi, “Les paradoxes de l’Extrême-Orient russe ..., v.c.

Ruslando provas ankaŭ bremsi la ĉinan ekonomian ekspansion en Centrazio. Ekzemple, en la kadro de la OKŜ, ĝi rifuzis (kun Kazaĥujo) la starigon de liberkomerca zono, kaj ankaŭ tiun de disvolvo-banko.* Tiu estis ankaŭ unu el la komencaj celoj de la starigo de la Eŭrop-Azia Ekonomia Unio (EEU), organizaĵo de ekonomia integriĝo inter Ruslando kaj kvar sovetiaj eksrespublikoj (Armenujo, Belorusujo, Kazaĥujo, Kirgizujo) lanĉita en januaro de 2015. La agospacoj de Moskvo tamen restas limigitaj, ĉar tiuj ŝtatoj ne hezitas subskribi duflankajn kontraktojn kun Pekino (energio, investoj ...), kiam ili taksas ke tio servas ilian interesojn. Ruslando ne pezas multe fronte al la financa fortego de Ĉinujo, kiun la projekto de novaj “silkovojoj” (Belt and Road Initiative, BRI) devus instigi doni pli da kreditoj al la centraziaj landoj (ĝi mem devas uzi pruntojn de la ĉinaj ŝtataj bankoj, en ofte krudaj kondiĉoj de intertraktado).

* Alexander Gabuev, “Taming the dragon: How can Russia benefit from China’s financial ambitions in the SCO?”, 19-an de Marto 2015, http://eng.globalaffairs.ru.

Krome, post la anekso de Krimeo, la membroŝtatoj de la EEU montras sin multe pli malfidemaj en siaj proksimiĝoj kun Ruslando. Moskvo ŝajnas esti perdinta la gradon de simpatio, kiu regione favoris ĝin fronte al Ĉinujo, kies potenco maltrankviligas. Same kiel ĝi devis konstati ke la ĉinaj investoj ne obeas geopolitikajn konsiderojn ligitajn kun la ĉina-rusa “granda interkompreniĝo”, sed la celojn de ekonomia racieco, Ruslando konstatas, ke la ĉina vigleco en Centrazio ne malfortiĝas pro ĝiaj rifuzoj kaj maltrankviliĝoj (tio ĝustas ankaŭ pri Kaŭkazio kaj Ukrainujo, membroj de la BRI).* En la plej bona kazo ĝi sukcesas “savi la vizaĝon” — sufiĉe supraĵe por la momento — pro la komuna anonco de la rusa kaj ĉina prezidantoj, en Majo de 2015, laŭ kiu la BRI kaj la EEU estu kunligotaj. Neniu scias, ĉu la subskribo, tri jarojn poste, de traktato de ekonomia kaj komerca kunlaborado inter Ĉinujo kaj la EEU (doganaj kontroloj, intelekta proprieto, intersektora kunlaborado kaj publikaj merkatoj, elektronika komerco, konkurenco ...) havos pli da palpeblaj efikoj.

* Kp “Chine-Russie: Moscou à l’initiative face aux nouvelles routes de la soie chinoises”, Revue Défense nationale, n-ro 811, Parizo, Junio 2018.

La ĉina-rusa strategia partnereco estas, en 2018, solida pro la soifo je stabileco de la du landoj kaj pri ilia komuna rifuzo de ĉia interveno de la Okcidento, kun Usono ĉepinte, en ilian rektan najbarecon. Tiu fortika fundamento tamen ne signifas, ke la du potencoj konsideras sin devigataj sisteme kunordigi sin pri la grandaj internaciaj dosieroj — kvankam ĉiu evitas ĉian iniciaton, kiu povus ĝeni la alian, pro manko de ĝia subtenado en la temoj de strategia graveco. Cetere Ĉinujo, la forta parto de la duopo, sekvas sian vojon kaj ludas sian propran melodion. Ĝi volas investi en Ruslando nur se la projektoj estas ekonomie konvinkaj kaj ne sekvas ĝian akran kritikadon de la Okcidento, kun kiu ĝi dividas ampleksajn ekonomiajn interesojn.

Moskvo devas pritrakti la faktorojn, kiuj grandigas la diferencon de potenco, kiu erozias ĝian bildon kaj kiu eble endanĝerigas ĝian sekurecon. Pro tio kelkfoje reaperas defenda sinteno, kiu kontribuis al la fiasko de aĉeto de 14 elcentoj de la kapitalo de la petrolkompanio Rosneft de la konsorcio CEFC China Energy. Ĝis nun Moskvo kontentiĝis reguligi la “ĉinan risko” per la klopodo starigi rilaton de konfido por redukti la fontojn de frotiĝo. Ĝia diplomatia kaj milita diplomatio en la Proksim-Oriento en la momento reserenigas ĝin per videbla reekvilibrigo de la fortrilato. Kvankam la buĝeto de la ĉina defendo restas tre supera (150 miliardoj da dolaroj en 2017, kontraŭ 45,6 miliardoj da dolaroj por Ruslando, laŭ la Internacia Instituto de Strategiaj Studoj [IISS]), Moskvo estas ege antaŭ ĝi en atomarmado.

Ruslando atendas ke Pekino donu garantiojn por sia intenco superi la ekonomiajn malsimetriojn — per industriaj kunlaboradoj, kontribuaĵoj al disvolvado de infrastrukturoj, kiuj tiom mankas al Ruslando. Sed ne certas, ke Ĉinujo vidas tion same: kvankam ĝi respektas sian partneron, ĝi ne sentas sin devigata adapti sian ritmon al ties, pri io ajn temo. La pilko estas do en la kampo de Moskvo. Ĉu tio instigos ĝin rapidigi sian ekonomian modernigon kaj disvolvi pli malfermitan aliron al la internaciaj rilatoj?

Isabelle FACON.

Sensekureco aŭ ekzilo en Ebur-Bordo

La afliktoj de afrika futbalo

El la 32 teamoj partoprenantaj la Mondan Pokalon en Rusio, nur Niĝerio kaj Senegalio reprezentas subsaharan Afrikon. Elstaraj ludistoj el la kontinento ne mankas, sed la riĉaj landoj de la Nordo ilin akaparis. Ĉampionoj de Afriko en 2015, kaj kvalifikiĝintoj en la lastaj tri turniroj de la Monda Pokalo, eburbordanoj ĉi-jare devas kontentigi sin per tio, ke ili sekvos la Mondan Pokalon televide. Ĉiutage, iliaj profesiaj kluboj malfacile vivtenas sin.

En Akoumassi, en la sudoriento de Abiĝano, oni transformas la korton de la urba mezlernejo en trejnkampon dum la lernejaj ferioj. Ĉi-matene en aprilo, la komencantaj futbalistoj de la akademio Métro Star piedbatas la pilkon sub sufoka varmo. Kunfondinto de ĉi tiu lernejo, unu el centoj en la ekonomia ĉefurbo de Ebur-Bordo, Aristide B.* trejnas junulajn teamojn. Eksa profesia futbalisto, li alvokis sian plej bonan ludiston. En ruĝaj ĵerzo kaj ŝorto, 9-jara infano elpaŝis. “Mi deziras ludi en Eŭropo” li diris memfide. Ĉu li konscias la riskojn de tia aventuro? La leviĝanta stelulo de Metro Star kapjesis al sia ĉefo. Eksa teamestro de la nacia teamo de Ebur-Bordo, Yaya Touré ricevas preskaŭ 1 milionon da eŭroj monate ĉe Manchester City*; Neymar, la brazila stelulo de Paris Saint-Germain, pli ol 3 milionojn*. Ĉi tiuj ludistoj apartenas al la elito kiu perlaboras pli ol 720 000 dolarojn (620 000 eŭrojn) ĉiun jaron, enkalkulante ĉiujn kontinentojn, kaj kiu konsistigas 2% de profesiaj futbalistoj laŭ esploro de la Internacia Federacio de Profesiaj Futbalistoj (Fifpro) farita en 2016 ĉe 54 naciaj asocioj. La plimulto loĝas en Eŭropo, en la landoj de la Golfo aŭ en Ĉinio. Kontraste, 21% de ludistoj ricevas malpli ol 300 dolarojn (260 eŭrojn) monate, plejparte ĉe afrikaj kluboj kiuj pagas la plej malaltajn salajrojn.

* La nomoj de la futbalistoj de Koumassi estas ŝanĝitaj laŭ ilia peto.
* Afrik-foot, la 31a de decembro 2017.
* L’Équipe, Boulogne-Billancourt, la 24-a de septembro 2017.

Kaj kvankam, tutmonde, 41% de prisonditaj ludistoj diris ke iliaj salajroj estis prokrastitaj en la lastaj du sezonoj, ĉi tiu proporcio atingas 55% en Afriko. Nedisputeble, la kontinento havas la plej nesekurajn laborkondiĉojn por ludistoj: 15% ne havas kontrakton, kompare kun 3% en Eŭropo. Nepagitaj gratifikoj por subskriboj, prokrastoj de salajroj, vundoj kaj nepagita hospitala kuracado: jen la ĉiutaga vivo de afrikaj ludistoj. En mondo for de la kelkaj privilegiaj ludistoj kiuj riĉiĝas per sia talento en la eŭropaj ĉampionadoj, ili ofte ludas sen kontrakto kaj en plendegindaj laborkondiĉoj.

Malgraŭ sinsekvo de doloraj spertoj en kelkaj kluboj, 27-jaraĝa Justin S. ankoraŭ esperas surtiri siajn futbalbotojn denove. En 2007, en la 17a jaraĝo, li subskribis sian unuan profesian kontrakton. Lia ĉiumonata salajro de 76 eŭroj estis pli malalta ol la minimuma salajro en Ebur-Bordo (91,50 eŭroj). La bonifiko por subskribo de 229 eŭroj specifita en la kontrakto neniam estas pagita al li. “La klubestrino petalvokis al niaj emocioj: ‘Mi estas via panjo, via panjo ne havas monon’. Ni falis en la trompon” li diris. Post sensukcesa elprovo kun tunizia klubo, en januaro 2008 li provis sian fortunon en la eburborda Ligue 2. Estis infero. “Oni pagis al mi iom pli ol 15 eŭrojn monate, dum laboristoj ricevis 5 eŭrojn tage.” Por instigi al futbalistoj atingi la pintan rangon en la supra ligo, la administrantoj de la klubo ravis la ludistojn proponante al ili bonifikojn de 30 eŭroj por ĉiu venko. Du monatoj pasis sen venko, kaj la salajroj estis pagitaj malfrue. La kondiĉoj en ilia loĝejo similis la plej malbonajn ŝvitlaborejojn. Ludistoj dormis sur la planko de dormejo kun siaj tornistroj kiel kapkuseno, diris Justin S.

“Pasigi tri monatojn sen salajro en Ligue 1 estas ofte”

Dek jarojn poste, ĉi tiaj kondiĉoj ankoraŭ daŭras en Ebur-Bordo kiel la klubestro agnoskas, laŭ sia propra maniero. Bernard Adou, la paternalisma prezidanto de la Association Sportie de l’Indénié (ASI), klubo en Ligue 1 de Abengourou, en la oriento de la lando, alvokas al vunditaj futbalistoj ignori siajn vundojn: “Eĉ en la kazo de nebonaj kondiĉoj kaj nepago de salajroj, ludistoj devas ludi. Nepagitaj salajroj povas esti kompensataj, sed ne matĉoj” plu diris s-ro Adou. Efektive, nepagitaj salajroj kaj bonifikoj ne ĉiam estas kompensataj. Furioziĝintaj, Justin S. kaj liaj samteamanoj fine bojkotis trejnadon en 2008-2009. En letero al la estraro de la klubo, la futbalistoj petis matracojn kaj ventolilojn. Ili ricevis tion, kion ili petis, sed katastrofoj daŭre trafis la teamon. Ludisto infektiĝis de malario, 21-jaraĝa defendanto mortis en hospitalo post kolizio dum trejnado. Estis neelteneble por Justin S. kaj kvar el liaj samteamanoj, kiuj decidis forlasi la klubon dum la sezono. Ili pli preferis senlaborecon ol ekspluatadon.

21-jaraĝe, lia kolego Samuel K. jam estis spertinta la afliktojn de la vivo de profesia futbalisto. Aktuale ludanta en Ligue 1, li estis vundita en decembro 2016. “En la stadiono Champroŭ en Abiĝano, kie oni prikonkuras la plimulton de la matĉoj de la ĉampionado, la artefarita gazono estas disfadeniĝinta kaj danĝera” li diris. “Multaj ludistoj vundiĝas”. La klubestro konsentis pagi la koston de la operacio tuj post kiam li estos enbankiginta la transklubiĝan pagon de alia ludisto. Post ses monatoj, la pago ankoraŭ ne estis farita. La Eburborda Futbala Federacio (FIF) akceptis la respondecon pri lia postoperacia kuracado. Translokita al alia klubo de la supra ligo, li denove vundiĝis en februaro 2018. Malgraŭ tio, la klubestro petis al li ludi la tutan sekvantan matĉon, post tri tagoj. La ludisto rifuzis. La pago de lia salajro estis interrompita. “Mi ne ricevis mian salajron de pli ol unu monato, ĉiuj eburbordaj klubestroj estas samaj” li diris kolere. Ne nur li estas submetata al tia trakto.

Pasigi tri monatojn sen salajro estas ofte en Ligue 1” plendis Aristide B. “Kelkfoje, la pagon de la baza salajro kondiĉas venko aŭ eĉ pluraj sinsekvaj venkoj.” Laŭ la Asocio de Eburbordaj Futbalistoj (AFI), la plej altaj salajroj varias de 450 ĝis 600 eŭroj. La mezuma laborpago de la loka futbalisto estas inter 230 kaj 300 eŭroj, aŭ trioblo de la minimuma salajro, en lando kies ekonomio denove kreskas (8% ĉiun jaron ekde 2015). “Kiel oni povas atendi ke, fine de sia kariero, kiu estas laŭdifine mallonga, futbalisto povas utiligi sian ŝparmonon por aĉeti domon?” demandis Cyril Domoraud, la prezidanto de la AFI. La eksdefendanto de Inter Milano akceptis nin ĉe la sidejo de la organizaĵo kiu troviĝas en Cocody, riĉa urbo norde de Abiĝano. Eksa teamestro de la nacia teamo de Ebur-Bordo, s-ro Domoraud ludis en Francio, ĉe Olympique de Marseille kaj en Monako, kaj poste ĉe Espanyol en Barcelono. La aliaj fondintaj membroj de la asocio ankaŭ faris sukcesajn karierojn en Eŭropo. Ikono de la eburborda futbalo, adorata en la lando, Didier Drogba gajnis la pokalon de la Eŭropa Ligo de Ĉampionoj ĉe la angla klubo Chelsea. Alia nacia stelulo, Kolo Touré, ankaŭ ludis en Anglio por Arsenal, Manchester City kaj Liverpool.

Malmultaj aŭdacas sin turni al proceso por defendi siajn rajtojn pro timo pri venĝatencoj. La vicprezidanto de la Eburborda Futbala Federacio, Sory Diabaté, kiu ankaŭ estas la prezidanto de la Profesia Futbala Ligo, rifuzas ĉian respondecon. “Kelkaj junuloj plendas pri tio, ke ili ne ricevis sian salajron, sed ili eĉ ne havas kopion de sia kontrakto. (...) Estas neeble fari juĝon kiam kontrakto mankas”, tiel li pravigas sin. Dum s-ro Diabaté respondis niajn demandojn en sia oficejo, dungito de la Federacio filmis la intervjuon. Alia ĉiam ĉeestis. “Ĉi tiu komitato nek estas sendependa nek egala, kiel Fifpro rekomendis” kontraŭe diris s-ro Domoraud: La ludistoj de AFI ne estas membroj de ĝi. Ĉio ĉi aludetas misekvilibron favore al la dungantoj. Ĉion dirinte, klubestroj elektas la membrojn de la estrara komitato de la eburborda federacio.

En Ebur-Bordo, la supervivo de profesiaj kluboj dependas de federacia financado. Ĉiu teamo ricevas la saman kvoton, fiksitan je 114 000 eŭroj ĉiujare. Iuj ne konsentas kun ĉi tiu egalrajteco. Pere de sia ĝenerala direktoro la franco Benoît You, Asec Mimosas akuzas ke ĉi tiu sistemo malinstigas la leviĝon de viglaj kaj sukcesaj kluboj. Asec rekomendas subvencion kiu konsistu el fiksa parto, identa por ĉiuj, kaj varia parto indicita laŭ la nivelo de organiziteco de la kluboj. Plimulto de klubestroj kaj la IFF malakceptas ĉi tiun ŝanĝiĝon.

Rimedo por ekvilibri la buĝeton

Krom de internaj kvereloj, eburborda futbalo estas antaŭ ĉio subfosata de sia kronika malkapablo generi enspezojn. La mezuma ĉeesto ĉe matĉo de la eburborda Ligue 1 estas ĉirkaŭ mil spektantoj. Nur unu evento tiras la amasojn: Asec Mimosas kontraŭ Africa Sports. Delongaj rivaloj, ĉi tiuj du teamoj el Abiĝano estas la plej prestiĝaj de la lando. Kvin mil spektantoj ĉeestis ilian lastan alfrontiĝon. La malmulta enspezo de 750 eŭroj estis dividita egale inter la du kluboj. Pro la malalta nivelo de publikeco, sponsoroj ne deziras alfiksi sian logotipon al la ĉemizoj de la ludistoj.

Ekde 2016, Canal Plus pagas 2,3 milionojn da eŭroj ĉiujare al la Eburborda Futbala Federacio por elsendi matĉojn de la supra ligo. Ĝi rifuzas publikigi ĉi tiun sumon, kiu estas konfirmita de kelkaj klubestroj kaj ŝajnas esti ridinde malalta. En komparo, estas atendeble ke la Profesia Futbala Ligo de Francio ricevos 1 153 milionojn da eŭroj el elsendorajtigoj ĉiusezone ekde 2020. Ĝia vicprezidanto, s-ro Diabaté, rimarkas tamen ke “Danke al la kontrakto kun Canal Plus, la Federacio povis pliigi la subvencion al kluboj je 40%”. Sed povus esti ke tio ne sufiĉas. Ekzemplo estas la Stella Club, emblema teamo de la malriĉa urbo Adjamé en la nordo de Abiĝano. “Ĉiun jaron, mankas al ni iom pli ol 90 000 eŭroj por pagi niajn elspezojn” klarigis Salif Bictogo ridetante. Li ankaŭ estas la ĝenerala direktoro de la togolanda kaj benina filioj de Snedai, la koncesiulo por pasportoj kaj biometriaj vizoj en la nomo de tiuj landoj. “Ni devas pagi la monon el niaj propraj poŝoj. Mi antaŭpagas monon dum pli ol dek jaroj!” aldonis la klubestro de Stella, inter du ekridegoj. La subvencio de la federacia registaro kovras nur kvaronon de la jarbuĝeto kaj, post la malpromocio de la klubo al Ligue 2 en 2015, la kompanio Orange retiris sian subtenon. De tiam, neniu alia sponsoro anstataŭis ĝin. Liaj ludistoj ankaŭ estas devigataj konsenti krediton al la klubo. “Mi pagas ilin malfrue je almenaŭ unu monato kaj duono. Mi mem devas havi rimedojn. Precipe pro tio, ke la Federacio pagas la subvencion per kelkaj partopagoj, kaj kutime malfrue”. Tiel la klubestro pravigas sin, tiu, kiu estis ludisto de la klubo Stella antaŭ ol li alproprigis al si la estrecon de sia hejmurba klubo antaŭ 18 jaroj.

Interligiteco kun la politika mondo

Samkiel la plimulto de siaj kolegoj, s-ro Bictogo uzas la salajrojn de siaj ludistoj kiel rimedon por ekvilibrigi la buĝeton. Li emfazas siajn senpartiecon kaj entrepreneman sperton kiuj pruvas, laŭ li, lian seriozecon kaj profesiecon. Klubestroj, kiuj estas malpli kompetentaj kaj pli favoras sian propran intereson, subentirus la eburbordan futbalon. “Se ekzistus financa kontrolorganizo, kiel en Francio (kie la Nacia Direkcio pri la Kontrolo de Administrado kontrolas la kontojn de profesiaj kluboj), pli ol duono de kluboj estus retroklasifikita” li asertis.

Influa agento de ludistoj kaj ĝenerala direktoro de la ASI Abengourou, Abdoulaye Diabaté konfirmis ĉi tiun diagnozon. “Iuj kluboj vivas sole per la subvencio. Ili tute ne scias kiel disvolviĝi, iliaj klubestroj ne estas entreprenistoj” li lamentis. Ĉu “entreprenemo” estas la solvo por la subevoluo de la eburborda futbalo? S-ro Adou, la prezidanto de la ASI, ŝajne respondas al la profilo skizita de sia kolego. Ĉi tiu komercisto estras la eburbordan filion de Grenobloise d’Electronique et d’Automatismes (GEA), franca firmao kiu estas specialisto pri la instalado de pagbariloj. Li akceptis nin en sia luksa vilao en Abiĝano. S-ro Adou aĉetis la klubon en 2014. Li heredis teamon kies ludistoj ricevis mizeran laborpagon: ĉirkaŭ 90 eŭrojn, la minimuman salajron. La entreprenisto pliigis salajrojn kaj konstruis konkurencivan teamon. La atenditaj sportaj rezultoj sekvis. “Ĉi-jare, salajroj estas pagataj regule. Tio estas, ĉiam pli” aldonis s-ro Diabaté, iom petoleme.

Impulsata de altaj ambicioj, s-ro Adou ne estas kontenta nur labori por la sporta progreso de sia klubo. En Decembro 2016, li estis elektita deputito de la elektantaro de Abengourou. “La klubo kontribuis 30% aŭ 40% al mia elektiĝo” diris la klubestro de la ASI. “Tiuj, kiuj ne konis min, vidis min televide.” En marto, li anoncis sian kandidatiĝon por la prezidanteco de la regiona magistrato de Indénié-Djuablin, de kiu Abengourou estas ĉefurbo. “Nur politikistoj povas esti klubestroj en Afriko” diris s-ro Adou. “Se, morgaŭ, mi fariĝos la prezidanto de la regiona magistrato, mi investos monon en la disvolvon de la klubo. Komercisto ne investos en klubon se ne estos profito.” Povas esti, ke la prezidanto de la ASI sekvas la paŝojn de sia kolego ĉe AS Tanda. Komercisto, urbestro kaj deputito de la distrikto Assuéfry-Transua en la nordoriento de la lando, Séverin Kouabénan Yoboua gajnis du ĉampionecojn de Ligue 1 en 2015 kaj 2016.

En Ebur-Bordo, la interligiteco inter la politika mondo kaj la mondo de futbalo estas malnova tradicio. En la 1980aj jaroj, la eburbordan futbalon regis Simplice Zinsou, la bofilo de Félix Houphouët-Boigny, la ŝtatestro kaj patro de la eburborda sendependeco. Spezo neniam estis problemo por la klubestro de Africa Sports. “Simplice Zinsou havis aliron al ĉio” nostalgie memoris Alexis Vagba, la nuna prezidanto de Africa Sports. La klubo havis la rimedojn por teni ludistojn tentitajn de eksterlanda kariero. “Li eĉ intencis serĉi talentulojn en aliaj Afrikaj landoj.” Fidela al Africa Sports dum 40 jaroj, s-ro Vagba spertis prosperajn tempojn, kaj poste tempon de relativa regreso. “Sukcesa entreprenisto, Simplice Zinsou ne subtenis la klubon longatempe. Africa Sports neniam posedis nemoveblaĵojn kaj ne havas sian propran trejnkampon!” li lamentis. Pro tio la trenejo de la dua plej granda klubo en Ebura Bordo estas “migra”, ĉar la klubo luas la kampojn sur kiuj ĝiaj ludistoj trejniĝas. Trejnisto venas konduki la ludistojn matene kaj poste revenigas ilin vespere.

La plimulto de eburbordaj kluboj ne havas sidejon. Pro tio ke mankas oficejoj, manaĝeroj okazigas kunsidojn ĉe si aŭ en hotelaj drinkejoj. “En subsahara Afriko, la profesiismo estas subevoluinta, same pri infrastrukturo kiel pri organizado” resumis Stéphane Burchkalter, ĝenerala sekretario de la afrika fako de Fifpro. Oni ĝenerale konsentas, tamen, ke la plej altranga el eburbordaj kluboj estas escepto. Asec Mimosas estas unuanime konsiderata kiel la sola vere profesia futbala ento. Samkiel Africa Sports, la Sporta Asocio de Komercaj Dungitoj profitis de altnivela subteno. Georges Ouegnin, la frato de la nuna prezidanto, estis la ĉefadjutanto de Houphouët-Boigny. La Direktoro de Protokolo de la Prezidanteco de la Respubliko, oni rigardas lin kiel la vicestron de la reĝimo. “Ĉi tio montras, ke ankoraŭ estas politikaj konektoj en la eburborda futbalo” diris Vagba. “Sen ĉi tiuj konektoj, klubo ne povas kreski.

Malkiel s-ro Zinsou, Roger Ouegnin, kiu estas la klubestro ekde 1989, donis al la klubo la rimedojn por disvolviĝi. Tio faris Asec unu el la plej bone strukturitaj teamoj en subsahara Afriko. Ĉe Sol Béni, sia sidejo kaj sporta komplekso el dek hektaroj ĉe la rando de laguno Ébrié en Cocody, Asec Mimosas havas instalaĵojn kiuj pravigas ĝian reputacion: du trejnkampoj, edukocentro, administrejo, konstruaĵo por la amaskomunikiloj de la klubo, kaj eĉ hotelo kun naĝejo. Respondeculo pri komunikado, trejnisto de teamo de junuloj malpli ol 15-jaraĝaj, kaj ĝenerala direktoro, s-ro You ĵonglas per siaj diversaj devoj. Li gvidas nin tra ĉi tiu loko kiu estas unika en lia lando.

Ni eniris klasĉambron de la akademio. Dek du lernantoj inter 13- kaj 17-jaraĝaj partoprenis kurson pri kuracejoj kaj memkuracado. “Fabrice, kiom estis en via klaso antaŭ ol vi eniris la akademion?” demandis s-ro You. La infano respondis: “Kvardek kvin.” Alia diris: “Sepdek.” La klasoj de la akademio MimoSifcom ne estas tiel ampleksaj kiel tiuj de nacia eburborda instruplano de edukado. Du el la lernantoj estis flugontaj al Eŭropo, survoje al Francio kaj Belgio, kie ili ludos en turniroj. La plej bona lernejo en la lando trejnas 45 estontajn profesiajn ludistojn, kiu havas inter 12 kaj 18 jarojn. Elelektitaj, ĉi tiuj junuloj kutime estas el la malriĉaj kvartaloj de la ĉefurbo. La jarbuĝeto de 300 000 eŭroj estas plene financata de la agroindustria kompanio Sifca, la plej granda dunganto en Ebur-Bordo, kun 30 000 dungitoj. Asec proponas al siaj ludistoj salajrojn inter 500 kaj 800 eŭroj monate, mizeraj sumoj kompare kun tio, kion ili povus ricevi en Eŭropo, Azio, Nord-Afriko aŭ Sud-Afriko, sed ĉi tiuj sumoj estas trioble pli grandaj ol la salajroj proponataj en la aliaj eburbordaj teamoj. Enspezoj venas de reklamantoj, sed duono venas de transcedoj de ludistoj al eburbordaj kaj fremdaj kluboj: “Pro la manko de sufiĉaj rimedoj por reteni niajn plej lertajn ludistojn, ni estas devigataj vendi ilin. La klubo ricevas iometon da mono, sed tio reduktas la kvaliton de la ludado” agnoskis s-ro You.

Antaŭ 20 jaroj, estis tute alia afero. Sur la etaĝo de la administrantoj, galerio de fotoj de eksaj ludistoj memorigas pri la glora jardeko de la klubo. En la 1990aj jaroj, la plej bonaj eburbordaj futbalistoj ludis por Asec kaj formis la spinon de la nacia teamo kiu kvalifikiĝis tri fojojn por la Monda Pokalo (en 2006, 2010 kaj 2014) kaj gajnis la Afrikan Pokalon de Nacioj en 2015. Unu el ili estis Bakari Koné. Ĉi tiu eksa ŝotanto por Olympique de Marseille (2008-2010) pasigis sian junaĝon en Williamsville, laborista kvartalo en norda Abiĝano. Rimarkite de la rekrutigistoj de Asec, li aliĝis al la unua klaso de la akademio je la aĝo de 13 jaroj, en 1994. “Kiam mi havis 17 jarojn, mi revis pri kariero por helpi mian familion. Kiel faris ĉiuj lernantoj de la akademio” diris “Baky” trankvile. Post kvar sezonoj ĉe Asec, li ludis dum unu jaro en Kataro, preludo al elstara kariero en la Franca ligo.

Reveninte al sia originala klubo en 2016, la futbalisto nun laboras kiel administracia kadrulo kaj memoras la oran epokon de sia debuto. La fervoruloj de Asec kaj Africa Sports dormis antaŭe de la stadiono Houphouet-Boigny en Abiĝano por certigi al si lokojn! Tiu epoko jam pasis. La banaligo de futbalo fare de televido ŝanĝis la rilaton de “fanoj” al iliaj plej ŝatataj teamoj. “La fervoruloj de Asec agas kiel konsumantoj de televidaj sportaj programoj. Ili komparas la ofertojn. Unuflanke, ili havas televide la Eŭropan Ligon de Ĉampionoj kun ĝiaj internaciaj steluloj. Aliflanke, estas Asec kontraŭ Bassam ĉe la stadiono, mezbona matĉo ludata sur ludkampo de malbona kvalito en temperaturo de 40 gradoj. Ilia elekto estas rapide farita” resumis s-ro You abrupte.

Ludistoj elsuĉitaj de la eŭropa Eldorado

La ĉampionado de la supra ligo estis kreita en 1960, tri jarojn post la unua turniro de la Afrika Pokalo de Nacioj. Post jardekoj da relativa progreso, afrika futbalo ricevis mortigan baton de la Eŭropa Tribunalo de Justico. Je la 15a de decembro 1995, la juĝdecido Bosman malpermesis restriktojn de la nombro de fremdaj futbalistoj kiuj ricevas permeson ludi en profesiaj teamoj de la Eŭropa Unio. Je la 23a de junio 2000, la Interkonsento de Kotonuo etendis ĉi tiun kondiĉon al afrikaj civitanoj. Post tio, elsuĉataj de la eŭropa Eldorado, la futbalistoj de la afrika kontinento amase elmigris tuj post kiam ili ekhavis 18 jarojn, la minimuma aĝo postulata de la Federacio Internacia de Futbalo Asocia (FIFA). “La etendiĝo de la juĝdecido Bosman transformis Afrikon” diris Sory Diabaté. “Niaj gejunuloj identigas sin kun ludistoj kiuj enpoŝigas milionojn da eŭroj. Ili deziras foriri pli kaj pli frue.” Kaj ĉiapreze*. Ĉe la plej lertaj, multaj elektas duoblan naciecon, por aliĝi al nacia teamo en Eŭropo. Sekve, dum la Eŭropa Ĉampionado de 2016, 40 ludistoj de afrika deveno ludis en eŭropa teamo*.

* Vidu Johann Harscoët, “Tu seras Pelé, Maradona, Zidane” ou ... rien, Le Monde diplomatique, junio 2006.
* ’Euro 2016: 40 joueurs d’origine africaine’, la 9a de junio 2016, www.football365.fr

“Eŭropaj kluboj rabate aĉetas 18-, 19- aŭ 20-jaraĝajn afrikajn ludistojn por fari profiton per ilia revendo” diris You. Parenteze, ili ofte rifuzas pagi trejnkompenson al la hejmkluboj, kiel montras la malbonŝanco spertita de la Verdaj Agloj de Kinŝaso (Demokratia Respubliko de Kongolo), kiu ne povis ricevi el la belga klubo Anderlecht la koston de la trejnado de Junior Kabananga. “Kvankam ni ne povas kulpigi la kolonian superregadon pri ĉio, estas malfacile ignori ĝian efikon sur la kondiĉojn de nia internacia komerco” diris Jérôme Champagne, eksa direktoro de internaciaj rilatoj por FIFA de 2007 ĝis 2010*. Samkiel mineraloj kaj petrolo, futbalistoj estas eltirataj el siaj denaskaj landoj, kaj ekspluatataj kaj profitigataj fare de riĉaj landoj, precipe la eŭropaj.

* Vidu la intervjuon en nia retejo kun Jérôme Champagne: ‘Dans le football, le rideau de l’argent à remplacé le rideau de fer’, www.monde-diplomatique.fr/58795

Senkuraĝigita, la prezidanto de Africa Sports estas eksiĝonta. Mallaŭte, en la hotelo kie ni renkontis lin, s-ro Vagba sciigis al ni sekreton: “La klubo ne havas rimedojn por progresi. Mi estas faranta samkiel Asec. Ni estas aktuale vendantaj Africa Sports al belga investanto.” La koncernata aĉetanto intertraktas kun unu el siaj kolegoj, du tablojn poste ... Unue la ludistojn, poste la klubojn? Evidente, la eburborda futbalo estas ege avidata.

Firme establita en Afriko, samkiel sia trunka kompanio Bolloré, Canal Plus estas partopreninta strategion por subteni lokajn futbalklubojn. “Canal donis al la franca Ligue 1 la videblecon kaj la monrimedojn por disvolviĝi. La eburborda ĉampionado povas esti profesiigita laŭ la sama modelo” kredas la direktoro de la “sporta produktado” de la ĉeno en Ebur-Bordo. Specialiĝinta pri la surmerkatumaj teknikoj, la elokventa Eddy Rabin deziras transformi matĉojn en “eventojn” por fari la “produkton Ligue 1” pli alloga kaj tiri junan kaj ŝikan spektantaron. Kontraŭ la sama prezo, animaciaĵoj, dancoj kaj koncertoj regule gajigos la antaŭmatĉajn kaj postmatĉajn horojn kun, same kiel en la unua evento ĉi tia, organizita je la 24a de marto, la emblemaj eburbordaj ritmoj Coupés-Décalés. Ĉu tio ĉesigos la eliradon? Laŭ internacia esploro, 173 eburbordaj ludistoj elektis ekzilon en 2018*.

* ’Les footballeurs expatriés dans le monde: étude globale 2018’, Centre international d’étude du sport (CIES), majo 2018.

En Italujo kaj en Turkujo same kiel ĉie, la registaroj cedas al la merkatoj

La investisto ne voĉdonas

Sceno tute kutima. Registaro — ĉu progresema aŭ reakcia — decidas ion, kio kontraŭas la preferojn de la financo. La merkatoj minacas, la politika potenco rezignas, la komunikiloj aplaŭdas. La itala krizo demonstris, ke la novliberala “cirklo de racio” pli kaj pli similas al maŝo ĉirkaŭ la kolo de la elektanto.

LA EŬROPANOJ ĵus remalkovris: unu el la plej influhavaj agantoj de iliaj demokratioj fajfas pri la urnoj. Lia nomo? “La investisto”.

En Majo de 2018 la itala prezidanto Sergio Mattarella por momento enkrizigis sian landon per tio ke li rifuzis nomumi s-ron Paolo Savona ministro pri ekonomio. Tiu lasta havis la subtenon de du partioj taskitaj starigi registaron, la Ligo (ekstrem-dekstra) kaj la Movado 5 steloj (“kontraŭsistema”) ... sed en lia koro ne troviĝis la Eŭropa Unio. “La nomumo de ministro pri ekonomio ĉiam estas tuja mesaĝo de konfido aŭ de alarmo por la ekonomiaj kaj financan agantoj”, la ŝtatestro la 27-an de Majo pravigis la rifuzon. Nu, la investisto ŝategas la Union, fasonitan tia ke ĝi redonas al li centoble.

Ĉar la nomo de s-ro Savona ŝvebigis super Italujo la minacon de merkataj ĉagrenoj, la Ligo kaj la 5-stela Movado devis revizii siajn dokumentojn. Kaj, se ili ne sukcesos tion, precizigis la eŭropa komisaro pri la buĝeto Günther Oettinger, la italoj revenos al la urnoj, edifitaj: “La evoluoj por la itala ekonomio povus esti tiom drakonaj, ke tio povus esti ebla signalo por la elektantoj ke ili ne elektu maldekstrajn kaj dekstrajn popolistojn.” Tio ne necesis. Malpli ol semajnon poste la koalicio proponis novan kandidaton por la posteno de ekonomi-ministro, ŝajne pli harmonia kun la eŭropa projekto. La eŭropskeptikulo Savona ricevis duarangan rolon en la okuloj de la investistoj: tiun de ministro pri eŭropaj aferoj ...

Ĉu la italoj per tio evitis la plejan malbonon, aŭ ĉu ili troigis la minacon? Per aliaj vortoj: ĉu eblas fari fortoprovon kontraŭ la financmerkatoj kaj gajni ĝin? Tion ĵus provis la turka prezidanto Recep Erdogan en instru-riĉa bataleto.

Kontraŭdiraj postuloj

SE ONI imagus graditan skalon de politika decidemo, la franca prezidinto François Hollande povus esti ĉe unu el la du polusoj; s-ro Erdogan okupus la kontraŭan parton. Unuflanke la firmeco de flano, aliflanke tiu de acero. Forpurigado de la disidentoj, kaŝaj arestoj, geopolitika incitiĝemo: la turka ŝtatestro montras tre maloftan decidemon. Inter la multaj eblecoj de trup-moviĝoj la strategia retiriĝo ne estas lia preferata paŝo. Kaj tamen li ĵus estis devigata fari humiligan retiriĝon pri la demando de la interez-kvotoj.

Same kiel la nordo, al kiu montras la kompasa nadlo, strukturas la spacon, la interezkvotoj praktikataj de la centra banko de lando — nomataj gvidaj kvotoj — organizas ties ekonomian medion. De ili devenas la plej multaj aliaj interezkvotoj de la ekonomio, nome tiuj, kiujn la privataj establoj proponas al la mastrumoj kaj al la entreprenoj. iam la centra banko malaltigas sian gvidkvoton, ĝi faciligas la aliron al kredito, tiel spronante la konsumadon de la mastrumoj, mallonge, la tutan aktivecon. Tia politiko povas ankaŭ konduki al kresko de la inflacio, se tiu kresko de konsumado kaj de investado ne estas akompanata de simila kresko de la produktado de varoj kaj de servoj sur la teritorio.

Por investistoj de devizoj la gvidkvoto de centra banko ebligas antaŭ ĉio kalkuli la profitojn, kiujn ili povas esperi de siaj investoj. Nu, la spekulistoj adoras la trukon enŝuldiĝi en unu mono por investi la pruntitajn sumojn en alia mono kun forta interezkvoto (la carry trade). Jen ekzemplo: komence de Junio 2018 la usona centra banko (Federacia Rezervo) praktikas gvidkvoton de proksimume 2 elcentoj, kiu ebligas al investisto preni 1 milionon da dolaroj por jara kosto de 20.000 dolaroj. La pruntanto povas konverti siajn verdajn biletojn al turkaj funtoj kaj profiti investon pagatan surbaze de la turka gvidkvoto: 15 elcentoj.*

* Tamen necesus depreni la inflaci-nivelon kaj la koston de la ŝanĝo.

Oni povus demandi sin pri la intereso tiom rekompenci la turistojn de la monŝanĝa merkato. En la kadro de financecigita ekonomio tiu truko montriĝas determinanta, ĉar la alfluo de dolaroj estas unu el la solaj manieroj ekvilibrigi siajn kontojn. Tiuj de Turkujo suferas strukturan malekvilibron ligitan kun la energibezonoj de la lando: la petrolo kaj la gaso, kiujn ĝi konsumas — kaj kiujn ĝi devas venigi el eksterlande — pezas sur ĝia komerca bilanco. Ankaro do dependas de la devizoj alportataj de la investistoj.

Same kiel la plej multaj sojlolandoj (Sud-Afriko, Brazilo, Indonezio ...) Turkujo estas alfrontita al kontraŭaj postuloj. Tiuj de la investistoj, malmulte emaj cedi pri la amplekso de siaj atendataj profitoj, kiujn oni devas delogi per freneze pufigitaj interezkvotoj. Tiuj de la produktiva ekonomio, kiu bezonas sufiĉe malmultekostajn kreditojn, por ke la produktadkostoj ne kreskegu aŭ por faciligi la konsumadon de la mastrumoj kaj la aliron al loĝebleco. Alivorte: malaltan gvidkvoton, kiu limigas la profiton de la spekulistoj ...

En tiu alfrontiĝo la investitoj plej ofte kalkulas kun grava aliancano: la centra banko mem. La diktaĵo de ĝia “sendependeco” jam trudiĝis al multaj landoj, pri kiuj temas ĉi tie, pretekste de la intenco forpreni la monpolitikon — la stiradon de la valoro de la mono kaj de la interezkvotoj de la lando — el la manoj de la politikaj gvidantoj, kiujn la elektoprocezoj tro ofte instigas al deziro kontentigi la bezonojn de iliaj elektantoj, nome doni al ili aliron al kredito (do, malaltigi la interezkvotojn) aŭ presigi biletojn (altigi la inflacion). “Demagogia devojigo”, kiun la novliberalaj ideologiistoj (monistoj) — politike venkaj ekde la fino de la 1970-aj jaroj — malhelpis per tio ke ili submetis la sendependajn centrajn bankojn ... al siaj propraj preferoj: altaj interezkvotoj kaj, antaŭ ĉio, batalo kontraŭ la inflacio, kiu ronĝas la valoron de la bonhavo de la riĉuloj reduktante tiun de la mono.

Jam dum iom da tempo la turka prezidanto aŭdigis, ke liaopinie la turka ekonomio devas adaptiĝi al la postuloj de la produktiva ekonomio same kiel al tiu de la islamo, kiu kondamnas uzuron. Lia projekto? Malaltigi la gvid-kvoton. La Financial Times, kiu kunsentas ilian ektimegon, raportas ke “la eksterlandaj investistoj esperis, ke s-ro Erdogan profitos sian viziton al Londono [en Majo de 2018] por trankviligi ilin.”* Eraro. La turka prezidanto, esprimante sin ĉe la Bloomberg TV la 15-an de Majo, konfirmis ke la altaj interezkvotoj estas, laŭ li, “la fonto de la problemoj, ne ilia solvo”, kaj ke venko en la anticipaj elektoj de la 24-a de Junio ebligos al li reakiri la regadon super la monpolitiko de la lando.

* Laura Pitel, Benedict Mander, Jonathan Wheatley kaj Roger Blitz, “Turkish lira leads broad sell-off in emerging market currencies”, Financial Times, Londono, 15-an de Majo 2018.

Ĝis tiam la subprema naturo de la reĝimo de s-ro Erdogan kaŭzis al la financmerkatoj nenian sendorman nokton. Liaj deklaroj ĉe la Bloomberg TV estis “vojŝanĝo”, laŭ financa konsultisto demandita de la Financial Times: “Dum longa tempo la investistoj imagis ke tiu registaro estas al ili favora” (24-an de Majo). Alarmita de la pretendo de politika gvidanto akapari la monsisteman rimedon — “decido arbitra” —, la ĉefekonomikisto de la gazeto de la City, Martin Wolf, invitis lin “demonstri (...) ke li [povas] stiri Turkujon en konvena maniero” (25-a de Majo). “Konvena”, tio estas en harmonio kun la preferoj de la investistoj. “Tio povas ĝeni iujn, sed kiuj devas raporti al la civitanoj estas tiuj, kiuj stiras la ŝtaton”, pledis s-ro Erdogan ĉe Bloomberg TV por pravigi limigon de la sendependeco de centra banko kirasita kontraŭ la bezonoj de la elektantoj.

La turka prezidanto ankoraŭ ne redonis sian mikrofonon al la teĥnikisto de Bloomberg, kiam la milito eksplodis ... La saman tagon la investistoj retiris sin el la istanbula merkato kaj per tio kaŭzis proksimume 20-elcentan valor-falon de la turka pundo en unu monato. La importoj fariĝis aŭtomate pli kostaj (ĉar necesas pli da pundoj por akiri saman kvanton de dolaroj), kaj la kosto de vivtenado kreskas. La foriro de la investistoj cetere senigas Turkujon je eksterlandaj fondusoj, kiujn ĝi bezonas por pagi siajn ŝuldojn al la cetera mondo, nome siajn publikajn kaj privatajn ŝuldojn (tiuj de la entreprenoj montriĝas kolosaj). Antaŭ kelkaj semajnoj de la elekto la nuboj kolektiĝis danĝere. La fortulo de la turka naciista dekstrularo cedis: li rezignis pri sia plano malebligi unuan altigon de la turka gvidkvoto de 13,5 al 16,5 elcentoj, la 24-an de Majo kaj poste al 17,75 elcentoj la 7-an de Junio.

Italujo, membrolando de la eŭro-zono, estas malpli submetita al la fluktuado de la ŝanĝmerkato ol Turkujo. Tamen ĝi ne estas ŝirmata kontraŭ la postuloj de la financo. La kol-arterio, kiun la investistoj identigis ĉe siaj eŭropaj “partneroj” por almeti la tranĉan flankon de sia klingo, nomiĝas spread.

Ekde la 1970-aj jaroj, kaj sub la influo de la monistoj, Usono ĉesis financi sin ĉe siaj centraj bankoj (meĥanismo akuzata ke ĝi pufigas la inflacion) kaj malaltigis la impostojn, speciale por tiuj de altaj enspezoj. Ĝi akiras kontantan monon, kiun ĝi bezonas ĉe la investistoj, per eldonado de trezoraj valorpaperoj, aŭ obligacioj, biloj. Mallonge, atestilojn de ŝtatŝuldo. Tiuj biloj estas interŝanĝataj per du malsamaj manieroj. En la primara merkato la ŝtato “eldonas” siajn obligaciojn, kiuj havas prezon kaj interezkvoton. La prezo kongruas al la pruntita mono, la interezkvoto fiksas la gajnon. Por prezo de 100 eŭroj, interezkvoto de 3 elcentoj proponas gajnon nomatan “kupono”, de 3 eŭroj jare.

Sed tre malmultaj investistoj deziras konservi siajn titolojn ĝis matureco (inter du kaj kvindek jaroj laŭ la biloj). La interŝanĝo antaŭ la limdato okazas en la sekundara merkato. Kiam ŝtat-obligacio estas tre postulata, ĝia titolo plivaloriĝas: de eldonprezo de 100 eŭroj ĝi akiras valoron de 150 eŭroj, ekzemple. En la kontraŭa kazo ĝi malplivaloriĝas. La kupono mem ne varias. Sed ĝi ja kongruas kun varia elcentaĵo laŭ la prezo: 3 eŭroj estas 3 elcentoj de 100 eŭroj; se la titolo falas al 60 eŭroj, tiam la sama 3-eŭra kupono egalas al 5 elcentoj de la nova prezo. Oni parolas tiam pri variaĵo de la interezkvoto: se ĝi kreskas, tio signifas, ke la titolo ne estas aprezata.

Knut la Granda jam ...

POR MEZURI la logon de la diversaj obligacioj, la investistoj komparas ilin ĉiujn kun similaj titoloj konsiderataj “fortaj”, ĉar senriskaj. En la kampo de la eŭropa ŝuldo ili do komparas la interezkvotojn de la obligacioj kun tiuj, kiujn eldonas Germanujo, lando konsiderata kiel plej pagipova. Ju pli la interezkvoto de la italaj obligacioj kreskas, des pli ili malsamas al la germanaj obligacioj: inter la du ŝuldoj la diferenco, ankaŭ mezurata per elcento-punktoj, grandiĝas. En la angla, tia diferenco estas nomata spread ... kaj la investisto parolas angle. Per aliaj vortoj, ju pli la spread kreskas, des pli la interezkvotoj praktikataj en la primara merkato, dum la eldono de ŝuldoj, devas esti altigotaj, por ke la investistoj ne lasu la novajn obligaciojn al la profito de tiuj, kiuj cirkulas en la sekundara merkato.

Inter Aprilo kaj Majo de 2018 la itala spread (la diferenco inter la interezkvoto postulata de la investistoj por aĉeti obligaciojn elmetitajn por dek jaroj de Berlino kaj Romo) duobliĝis. Nu, Italujo havas gravan enŝuldiĝon, pli ol 130 elcentojn de la malneta enlanda produkto (MEP). Ĉar — ne pli ol la ceteraj — la lando ne kapablas repagi tiajn sumojn el la poŝo, ĝi devas uzi la “ruligadon” de la ŝuldo: regule eldoni obligaciojn por repagi al la akirintoj de la antaŭaj. La kresko de la spread do montriĝas sufiĉe multekosta por konvinki la politikajn elitojn kiom eble plej rapide trankviligi la merkatojn. Pro tio la decido de la itala prezidanto ...

En ĉefartikolo de la 24-a de Majo la Financial Times gratulis sin pro la decido de la turka prezidanto “abdiki”: “Recep Tajjib Erdogan (...) ĵus lernis doloran instruon kiu jam instruis la reĝon Knut la Granda, suvereno de Anglujo en la 11-a jarcento. Oni rakontas ke tiu eksidis antaŭ la kreskanta tajdo por montri al la flatuloj, kiuj ĉirkaŭis lin, ke li ne regas la maron. Same s-ro Erdogan ĵus lernis, ke la tajdo de la tutmondiĝinta financo ne submetiĝos al li.” Alfrontita al tia forto, “ĉia informita gvidanto adaptos sian politikon”.

“Se li ne intencas ĉesigi la financadon de la ŝtato per la merkatoj”, oni devus aldoni. Por la momento tio ne estas en la projekto de la Ligo, nek en tiu de la 5-stela Movado, nek en tiu de la turka naciista dekstrularo. Tio ne signifas, ke la merkatoj ĉiam trudis siajn vidpunktojn: la usona prezidanto Richard Nixon ekzemple rezistis al ili en la jaro 1971, kiam li decidis ĉesigi la konverteblon de la dolaro en oron. Kio eblis hieraŭ, tio restas ebla, kaj aliaj politikaj fortoj — progresemaj, ekzemple — povus tiukampe reakiri la ambicion. Sed liberigi la demokration el la potenco de la investistoj implicas eniri konflikton de tre malofta perforto, kaj necesas mezuri ties implikaĵojn. Antaŭ ol prepari sin al tio.

Renaud LAMBERT kaj Sylvain LEDER.

Teĥnika revolucio, geopolitika ŝanceliĝo — Elektroaŭto, orpluvo por Ĉinujo

Ĉesigi la retroefikajn petrolon kaj gason: jen la promesoj de la elektraj aŭtoj. Sed la aktuala entuziasmo kaŝas la novajn poluadojn kaj la geopolitikajn dependecojn, kiujn tiu revolucio implicas. Ĉar, pro sia monopolo pri certaj krudmaterialoj, Ĉinujo povus fariĝi la monda ĉefurbo de la aŭtomobilo.

“VIVU la elektra aŭto!”, jam en 2009 proklamis s-ro Carlos Ghosn, ĝenerala direktoro de la grupo Renault.* “Vi povas veturi senpage, por ĉiam, per la sunradioj”, aldonis en 2013 s-ro Elon Musk, tiu de la usona grupo Tesla.* En Ĉinujo la ĉefministro Li Keqiang laŭdas la alvenon de tiuj novaj veturiloj kiel rimedon por “fortigi la ekonomian kreskon kaj por protekti la medion”.* Tiel la intereso pri la elektra aŭtomobilo renaskiĝas, pli ol jarcenton post la rekordo de La Jamais-Contente [“La Neniam-Kontenta”], elektra veturilo kiu la unua sukcesis superi la rapidon de cent kilometroj hore, en Achères, apud Parizo ... en 1899.

* La voiture électrique: fantastique ou polémique?, 28-an de Septembro 2009.
* Adam Vaughan, Elon Musk: Oil campaign against electric cars is like big tobacco lobbying”, The Guardian, Londono, 24-an de Oktobro2013.
* Manny Salvacion, Premier Li urges creation of more charging sites for EV.

La planedo havas hodiaŭ kvardek sep urbegojn de pli ol dek milionoj da loĝantoj, kaj tiu rapidega urbigo metas la aer-poluadon — kaŭzo de milionoj da antaŭtempaj mortoj — inter la plej grandajn zorgojn de kvar miliardoj da urbanoj. La fraŭdo de la aŭtomobil-konstruistoj por maski la danĝerecon de la dizelaj motoroj eĉ kreskigis la malfidon al la brulaĵ-motoroj. Kaj la subskribo de la Pariza Interkonsento pri la klimato fiksas tutmondan agad-kadron por redukti la ellasojn de forcejefikaj gasoj, inter kiuj la sektoro de la transportoj okupas hodiaŭ 14 elcentojn.

Ĉar la brulaĵmotoraj modeloj, kiuj konsumas tri litrojn por cent kilometroj, ne havis la esperitan sukceson, do al kiaj energioj turniĝi? De antaŭ duonjarcento la serĉado de novaj motorprincipoj (vidu malsupre la glosaron) kondukis al same febraj kiel efemeraj entuziasmoj: injektado Vix, kiu baziĝas sur uzado de akvo (1970-aj jaroj), dizelaj motoroj (1980-aj jaroj), partiklo-filtriloj (1990-aj jaroj), kampkulturaj brulaĵoj (2000-aj jaroj) ... Dum oni atendas, ke la brulĉelo siavice veku la entuziasmon, la elektra energio estas hodiaŭ prezentata kiel la plej bona anstataŭa teĥniko.

“La elektro estas energio, kiun oni bone regas, kaj la produktada infrastrukturo jam disponeblas, klarigas s-ro jean-François Belongey, respondeculo pri la aŭtomobil-sektoro ĉe EY, kabineto de ekspertizo. Tiuj veturiloj estas perceptataj kiel ne kaŭzantaj karbonon.” Laŭ ĵusa enketo, pli ol ok francoj el dek pensas, ke la 100-elcente elektraj aŭtoj ebligas redukti la median damaĝon kaŭzatan de la transporto.* Tion konfirmas la Fondaĵo por la naturo kaj la homo (FNH laŭ la franca), starigita de s-ro Nicolas Hulot, hodiaŭ ministro pi ekonomia kaj solidara transigo, kaj laŭ kiu “la mediaj atutoj de la elektra veturilo estas implicite ligitaj kun la realigo de la energi-transiro”* — malgraŭ ke ekzistas multe pli sobraj analizoj (vidu ... sube [encadré p. 11]).

* “Les Français et l’impact environnemental de leurs déplacements”, Harris Interactive, Parizo, Februaro 2018.
* “Le véhicule électrique dans la transition écologique en France”, Parizo, Decembro 2017.
Impostaj instigoj kaj subtenoj al novigado

La anonco de Ĉinujo, en Septembro de 2017, ke ĝi ellaboras kalendaron por malpermesi vendon de benzin-veturiloj, sendube en la jaroj 2030-2040, sendis decidan signalon, akceptitan ankaŭ en okcidentaj landoj. Germanujo kaj Nederlando planas la malpermeson de brulaĵ-movataj veturiloj ekde 2025. En Francujo, en julio de 2017, s-ro Hulot eĉ fiksis la saman celon ĉe 2040. En Barato la registaro ne volas ke “unu sola petrola aŭ gasa veturilo” estu vendata post 2030. La grandaj urboj ofte spronas: en 2017 la urbaj konsilantoj de deko da urbegoj, ekzemple Parizo, Los-Anĝeleso, Auckland kaj Kapurbo, promesis akiri nur busojn kun nenia ellaso ekde 2025, kaj malpermesi la ellasojn de karbondioksido en gravaj zonoj de siaj urboj ekde 2030.*

* “Déclaration du C40 pour des rues sans énergie fossile”, 2017.

Kelkaj ŝtatoj metas sian tutan pezon en la batalon, kun imposto kiel levilo. En Usono la akiranto de elektra veturilo povas esperi ĝis 7.500 dolarojn (6.400 eŭrojn) da impost-redukto, dum en Germanujo li ne pagas imposton dum dek jaroj. La instigoj koncernas ankaŭ la regulojn. En Kalifornio kaj en certaj ĉinaj urbegoj la elektraj veturiloj havas aliron al vojoj rezervitaj al kolektivaj transportoj. Necesas ankaŭ provizi la teritorion per reŝargejoj: pli ol 47.000 unuoj en Usono en 2017; preskaŭ 214.000 en Ĉinujo. La subtenoj al novigado ne estas neglektataj. En 2017 Britujo anoncis investon de 246 milionoj da pundoj (217 milionoj da eŭroj) en programo por fari la landon referenco pri elektraj baterioj.

Tiu transformo kun ekologiaj virtoj certigas novan kreskon. Kvankam la elektraj aŭtomobiloj kovris nur 1 elcenton de la monda aŭtomobil-merkato en 2017 (kaj la hibridoj ankaŭ 1 elcenton), iliaj vendoj en Francujo tiujare kreskis 17-elcente, dum la ĉioma aŭtomobil-vendoj progresis malpli ol 5-elcente.*, por mondmerkato taksata je 82 miliardoj da eŭroj.

* Laŭ la Komitato de la francaj aŭtomobil-konstruistoj (CCFA).] La pli granda stokad-kapacito de baterioj, la granda malkresko de iliaj produktad-kostoj kaj la diversigo de la proponataj modeloj kune efikas por ke, laŭ la plej optimismaj taksoj, la parte aŭ tute elektraj veturiloj estos 43 elcentoj de la vendoj en Eŭropo ĝis 2025, kaj 36 elcentoj en Ĉinujo, Future of e-mobilit”, Discussion Document, Roland Berger, Munĥeno, 23-an de Januaro 2018.

Ekologia panaceo, fonto de riĉaĵoj kaj de dungoj: unuavide la transformo al “ĉio elektra” evidentas. “Frenezo”, “manko de distanco”, “enamiĝa blindeco”, rebati, kontraŭ ĉia atendo, s-ro Carlos Tavares dum la aŭtomobil-ekspozicio de Frankfurto en Septembro de 2017. “La tuta ĉi agitiĝo, tiu ĥaoso povas returni sin kontraŭ ni, ĉar ni estos farintaj la malbonajn decidojn.” La prezidanto de la direktejo de la grupo PSA ne volas ke “en tridek jaroj iuj aŭ aliaj malkovros, ke io ne estas tiel bela kiel ŝajnas”. Li citas la problemojn ligitajn kun la reciklado de la baterioj aŭ kun la “mastrumado de la maloftegaj krudmaterialoj”*

* “Imposer la technologie du véhicule électrique est une folie, estime Carlos Tavares”, 13-an de Septembro 2017.

La transiro al la elektra transporto efektive implicas modifadon de nia konsumado de naturresursoj. Dum ni estas hodiaŭ larĝe dependaj de la petrolo, niaj transport-manieroj povus montriĝi de pli kaj pli dependaj de trideko da maloftegaj metaloj. Galiumo, tantalo, kobalto, platinoidoj, tungsteno [volframo], maloftegaj mineraloj: unu minejo havas nur ege malgrandajn kvantojn de tiuj metaloj kun fabele bonaj elektronikaj, optikaj kaj magnetaj ecoj. Sen ili preskaŭ ĉiuj vendataj elektraj veturiloj restus senmovaj. Ekzemple oni trovas ĝis tri kilogramojn kaj duono da maloftegaj mineraloj — klaso de dek kvin metaloj — en la elektro-magnetoj, de dek ĝis dudek kilogramoj da kobalto kaj ĝis sesdek kilogramoj da malpli maloftega mineralo, litio, en la baterio de unu sola veturilo. Alia, la ceriumo, metiĝas sur la frontfenestro por eviti grataĵojn. En la kabino, la ekranoj de likvaj kristaloj entenas eŭropion kaj cerion ...

Nu, la elminado kaj rafinado de tiuj materialoj okazas per procezoj tre poluantaj. Tiu realo okulfrapas en Ĉinujo, lando kiu produktas la grandan plimulton de tiuj resursoj. La aŭtonoma regiono Interna Mongolujo, monde plej grava zono de elminado kaj de rafinado de maloftegaj mineraloj, nord-okcidente de Pekino, estas detruita de subĉielaj minejoj. Apud la fabrikoj de la mineja giganto Baogang, en la okcidento de tiu regiono, grandega artefarita rezervejo, la Weikuang Dam, intermite transbordiĝas en la Flavan Riveron (Huang He), post kolekti la venenajn elfluaĵojn de la fabrikoj, kiuj pritraktas la mineralojn.

En Dalahai, loĝloko el brikoj kaj tegoloj apartenanta al la rezervejo, la kelkmiloj da loĝantoj, kiuj ne foriris, spiradas, trinkadas kaj manĝadas la venenajn elĵetaĵojn de la ĉirkaŭaj rafinad-fabrikoj. S-ino Li Xinxia, 54-jara, konfidas al ni, ke post medicinaj testoj la loko estis kromnomata “la kancer-vilaĝo”: “Ni scias, ke ni spiradas venenan aeron kaj ke ni ne vivos plu longan tempon.” Purigado de unu tuno da maloftegaj mineraloj poluas almenaŭ ducent kubaj metroj da akvo.* La kampuloj kaj la loĝantoj de la minejaj regionoj estas do submetitaj al forta akvo-streso. En Ĉilio, la monda plej granda produktisto de kupro, la akvo-deficito estas tiom granda, ke ekde la jaro 2016 la minejaj grupoj devos uzi 50 elcentojn da sensaligita marakvo* — procedo, kiu estas ekstreme energivora. La kazoj de poluado kaŭzata de elminado kaj rafinado de maloftegaj mineraloj observeblas en Ĉilio, en la Demokratia Respubliko Kongo (DRK), en Usono aŭ ankaŭ en Kazaĥujo, kaj montras surprizan paradokson: la ekuzado de veturiloj laŭdataj pro sia pureco bezonas elminadon de malpuraj metaloj — sed malproksime de la okuloj kaj de la filmiloj.

* Oscar Allendorf, “Dwindling supplies of rare earth metals hinder China’s sift from coal”, TrendinTech, 7-an de Septembro 2016.
* Juan Andres Abarca, “Seawater use in Chile’s mines grows by a third”, BNAmericas, 16-an de Junio 2016.

Ĉar ili ne estas informitaj pri la deveno de tiuj resursoj, kiujn la industriistoj penas por recikladi kaj anstataŭigi, la plej multaj okcidentanoj ne scias pri tio. La malproksimo de la minejoj estas la ĉefa kaŭzo. En la 1990-aj jaroj striktaj ekologiaj reguloj devigis okcidentajn minej-entreprenojn kaj rafinad-grupojn fermi aŭ transloki siajn produktejojn de maloftegaj mineraloj. Ĉinujo, kandidato facile trovita por rekomenci tiujn fi-agadojn, tiam engaĝiĝis en ambicia strategio de industria disvolvado ... je la prezo de detruado de siaj ekologiaj sistemoj.* “La ĉina popolo oferis sian medion por nutri la tutan planedon je maloftegaj mineraloj”, koncedas s-ino Vivian Wu, specialisto pri maloftegaj mineraloj, kiu laboras en ĉina branĉo de la ĥemifirmao Solvay. Laŭ tio oni devas aprezi kun multa rezervo la “purajn” aŭtomobilojn aŭ veturilojn kun nula ellaso, kiujn la industriistoj laŭdegas. Elektra aŭtomobilo certe ne elĵetas karbonon dum ĝi moviĝas; sed ĝia media damaĝo estas metita en sferon antaŭ la vendo, en regionojn, kie la materialoj, el kiu ĝi konsistas, estas elminataj, rafinataj kaj kunmetataj. Oni sonĝas pri Metropolis, la urbo imagita de la filmisto Fritz Lang en la samnoma filmo (1927), kie la laborantaj klasoj spiradas venenajn fumojn por produkti la riĉaĵojn de la dorlotataj kaj senenergiaj burĝaj klasoj.

* Vd Olivier Zajec, “Comment la Chine a gagné la bataille des métaux stratégiques”, Le Monde diplomatique, Novembro de 2010.
Usono plendas ĉe la MOK

La transiro al elektro-moviĝo povus ankaŭ havi malagrablajn sekvojn por la industrio. “Dum jarcento la ĉinoj kuradis post la motoro de interna brulado, pagate al ni tantiemojn”, memorigis s-ro Tavares en Frankfurto. Nu, nia ŝatego por la elektra aŭto kaj la ekflorado de tiu teĥnologio povus nuligi tiun okcidentan antaŭecon kaj doni al Pekino la okazon “ludi ne esperitan rolon en la aŭtomobil-sektoro”, klarigas Laurent Horvath, geoekonomikisto pri energio.

Neniu alia ŝtato konstruis tiom ambician strategion en la elektrotransporto kiom Ĉinujo. En 2015 la plano “Made in China 2015” faris la aŭtobateriojn industria prioritato. Krome, la lando havas la avantaĝon de sia giganta interna merkato, kiu favoras laŭŝtupan ŝparadon kaj ebligas al siaj konstruistoj akiri konkurenckapablon. Kaj, por rapidigi tiun novan ekiron, Pekino povas kalkuli kun la produktado de maloftegaj metaloj, kiujn ĝi bezonas. Ĉar, delokante la minejan poluadon, la Okcidento ankaŭ forcedis al rivalo la monopolon pri la strategiaj materialoj por la elektra veturilo: Ĉinujo produktas 94 elcentojn de la magnezio, 69 elcentojn de la natura grafito kaj 84 elcentojn de la tungsteno konsumataj en la mondo. La proporcioj atingas eĉ 95 elcentojn por certaj maloftegaj mineraloj.

Ĉinujo uzas tiun pozicion vendante certajn resursojn ĝis 20 elcentoj pli koste al siaj eksterlandaj klientoj. Usono, akuzante ĝin “malavantaĝigi la usonajn produktistojn”, en 2016 demetis plendon ĉe la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK). Krome, ekde la komenco de la 2000-aj jaroj, Pekino reduktas siajn eksportojn de diversaj materialoj, ekzemple molibdeno, fluorido, magnezio aŭ flava fosforo. Laŭ la Eŭropa Komisiono, multegaj metaloj entenataj en elektraj veturiloj jam fariĝis “krizaj”, do minacas rompo de provizado.*

* Communication de la Commission européenne relative à la liste 2017 des matières premières critiques pour l’Union européenne, Bruselo, 13-an de Septembre 2017

Tiuj manovroj metas la okcidentajn industriistojn antaŭ dilemon: ĉu daŭrigi la produktad-rimedojn tie, kie ĝi estas, kun la risko ke ili malrapidiĝos pro manko de provizado? Aŭ ĉu deloki en Ĉinujon por ĝui senliman aliron al la krudmaterialoj? La malmultekosta laborforto venanta el la internaj regionoj, la malalta kosto de kapitalo — ebligata ĉefe per politiko de malplivalorigo de la juano — kaj la forta potencialo de la ĉina merkato jam konvinkis multajn inter ili pri delokado. Laŭ Dudley Kingsnorth, profesoro ĉe la universitato Dudley (Aŭstralio), “la aliro al maloftegaj mineraloj liveris kroman motivon por deloki la fabrikojn”.

Ekde 1994, la eksterlandaj grupoj kiuj instaliĝas en Ĉinujo devas starigi komunajn entreprenojn, en kiuj ili povas posedi ne pli ol 50 elcentojn de la partoj. Tiu jura strukturo ebligis al iliaj ĉinaj kolegoj rapidigi la transigon de okcidentaj teĥnologioj kaj postatingi la parton de sia postrestinteco. Pekino eĉ arogis al si, por tri jardeko, la produktadon kaj patentojn de la elektraj magnetoj, fabrikataj per neodimo (maloftega mineralo) kaj ne malhavebla por la fabrikado de la plej multaj elektro-motoroj.

Rezulto: dum fine de la 1990-a jardeko Japanujo, Usono kaj Eŭropo dividis inter si 90 elcentojn de la merkato, Ĉinujo nun regas tri kvaronojn de la produktado. La magnetoj fabrikiĝas en Baotuo, urbo en la Interna Mongolujo kromnomata de siaj loĝantoj “Silicon Valley de maloftegaj mineraloj”. La esprimo ne estas banala, ĉar, laŭ la ĉina logiko, tiu kiu posedas la mineralon ankaŭ regas la industrian farmanieron.

Pekino reproduktis tiun scenaron per la baterioj. Ĉinujo havas nur malgrandan parton de la monda produktado de kobalto, mineralo nemalhavebla por fabriki elektrigilojn de litio-jono kaj por kiu la DRK respondas al proksimume 60 elcentojn de la postulo. La kurso pli ol triobliĝis ekde 2016 kaj tiel en la lastaj monatoj devigis BMW kaj Volkswagen fari rektajn intertraktadojn kun minejaj grupoj por sekurigi siajn provizojn. Tamen la ĉina specialisto pri produktado de materialoj por baterioj, Jingmen Gem, oficialigis, la 15-an de marto 2018, trijaran kontrakton pri la triono de la ĉiujara produkto de kobalto en la DRK de la brita-svisa komerca grupo Glencore. La fabrikantoj de ĉinaj baterioj, ekzemple Wanxiang, BYD AutoContemporary Amperex Technology Co. Limited (CATL) tiel akaparas 80 elcentojn de la konga kobalto.

Laŭ tiu ritmo, en 2020 Ĉinujo devus produkti kvar elektrajn bateriojn el kvin vendataj en la mondo. Estas verŝajne ke, fidela al sia logiko, ĝi “ne kontentiĝas per vendado de baterioj en la tuta mondo”, sed “produktos bateriojn en Ĉinujo kaj vendos elektro-veturilojn en la tuta mondo”, prognozis en Marto s-ro Ivan Glasenberg, ĝenerala direktoro de Glencore.* La merkat-analizoj pravigas lin, ĉar ses el la dek monde plej grandaj konstruistoj de elektraj veturiloj estas nun ĉinaj: BYD, Shanghai Automotive Industry Corporation (SAIC), Dongfeng Motor Corporation, Geely, FAW Group kaj Beijing Automotive Industrie Holding Co. Bruselo la 11-an de Oktobro 2017 anoncis la starigon de Eŭropa Alianco pri Baterioj por kontraŭstari la ĉinan avancon.

* Muryel Jacque, “Glencore n’hésiterait pas à vendre ses mines de cobalt à la Chine”, Les Échos, Parizo, 21-an de Marto 2018.
“Sakstrato se oni serĉas amas-solvon”

INTERTEMPE oni ja povas demandi sin: transirante de la brulaĵa al la elektra veturilo, ĉu la okcidentaj landoj ne naive kreas komercan vundiĝeblon en branĉo kiu dungas 12,6 milionoj da homoj en Eŭropo kaj 7,25 milionoj en Usono? Laŭ la malraciaj bezonoj, kiujn ĝi kreas pri maloftegaj metaloj kaj pri energio, “la elektra veturilo estas sakstrato, se oni serĉas amas-solvon”, opinias s-ro Jean-Marc Jancovici, asocia fondinto de la konsil-kabineto Carbone 4. Konsidere ĝiajn teĥnikajn limojn — nome ĝian malfortan atingopovon —, la elektra transporto estas adaptita al mallongaj urbaj veturadoj, dum la brulaĵa kaj hidrogena taŭgas pli por longaj veturadoj, apud veturiloj per gaso aŭ per sinteza benzino. La japana grupo Toyota vetas pri la Mirai, modelo dotita per bruladĉelo, kaj pri la nova reŝargebla hibrido Prius.

“Oni devus adopti sintenon je 360 gradoj, kun la energia (...), teĥnologia, jura, geopolitika dimensioj”, postulis s-ro Tavares dum la Internacia Ekspozicio de Aŭtomobilo de Ĝenevo, lastan Marton.* Ĉar la erao de elektra veturilo, anstataŭ esti la sola ĉiutaga moviĝformo de la uzantoj, povus ege rapidigi novan transformegon de la tutmonda ekonomio — ĉi-foje profite al Ĉinujo.

* Jean Savary, “Voiture électrique, un nouveau fiasco environnemental?”, 12-an de Marto 2011.

Guillaume PITRON.

Tumulto, de Hans’-Magno Encencbergo

recenzo

Pierre Deshusses: Tumulto, de Hans’-Magno Encencbergo, tradukita el la germana al la franca de Bernard Lortholary,

Se ekzistas libro, kiu bone spegulas la literaturan produktadon de Hans’ Magno Encensbergo*, tiam tiu ĉi: Tumulte [Tumulto], aperinta en 2014 kaj tradukita el la germana al la franca de Bernard Lortholary, tre intima kun la plurfaceta verkaro de Hans’ Magno Encensbergo (naskita en 1929), kiu verkis poemojn, eseojn, romanojn, rakontojn, teatraĵojn kaj eĉ infanlibrojn, sen paroli pri tradukoj el la hispana (Pablo Neruda, Federico García Lorca), el la itala (Franco Fortini), el la angla (Charles Simic, Stanley Moss), el la sveda (Lars Gustafsson), el la franca (Moliero, Denis Diderot, Antoine de Saint-Exupéry) kaj pri lia laboro kiel eldonisto (la aŭtoron W. G. Sebald konatigis li).

* En la germana: Hans Magnus Enzensberger [hans mágnus éncensberger]. En Esperanto ekzistas Hans’ Magno Encensbergo: Defendo de la lupoj kontraŭ la ŝafidoj. Poemoj. Elgermanigitaj de Vilhelmo Lutermano, [Embres-et-Castelmaure], Monda Asembleo Socia (MAS), 2012, 124 paĝoj, ISBN 978-2-918300-75-5 (= MAS-libro n-ro 84). -vl

La tumulton de la produktado ĉi tie reeĥas tiu de la memoroj. La aŭtoro ekde la komenco avertas la leganton: Li neniam skribis taglibron, neniam skribis siajn memoraĵojn kaj evitas konfesojn kvazaŭ peston. “Inter la intenca mensogo kaj la subtila retuŝado, inter la simpla eraro kaj la subtila valorigo, la limoj malfacile malkovreblas.” Tiu libro estas unue la aperigo de notoj haste skribitaj en la 1960-aj jaroj kaj hazarde retrovitaj en lia kelo en la jaro 2010. La maltrankvilo ke temas pri tirkesta fonaĵo estas granda. Sed legado de la unuaj paĝoj rapide forblovas tiun timon.

Ili komenciĝas per notlibro de unua vojaĝo en Ruslandon, en 1963. Kiel, invitite de la Ruslanda Unio de Verkistoj, Encensbergo troviĝis en aviadilo kun Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Nathalie Sarraute, Giuseppe Ungaretti, William Golding? Li konfesas, ke li mem ne vere scias, ĉu tio okazis pro eraro aŭ pro bonŝanco, ĉar tiam li estis ankoraŭ malmulte konata verkisto, kiu aperigis nur tri poem-kajerojn, du eseojn, kaj neniam estis en iu ajn partio. Tiu invit-eraro montriĝis fekunda: la aŭtoro donas al ni ĉi tie la unuan surrealisman interparoladon inter okcidentaj intelektuloj plenaj de timemo kaj Nikita Ĥruŝĉovo same sincera kiel ruza. Encensbergo poste regule revenis al Ruslando, kie li konatiĝis kun tiu virino, kiu fariĝis lia dua edzino kaj kun kiu li iris al Usono kaj al Kubo. Vera “rusa romano”, kiel li diris, en plena malvarma milito.

Dum la kolizio de la ideologioj en la1960-aj jaroj okazigis alfrontiĝojn kaj senĉesajn manifestaciojn, Encensbergo konfesas ne senmalice, en suka fikcia interparolado kun sia alia memo, kiu okupas la duan parton de la libro, ke siavice li estis neniam ĉeesta en la ĝusta momento: “Mi ĉiam maltrafis la stratajn batalojn, aŭ mi leviĝis tro malfrue.” Sed dum li maltrafis la bataletojn, li ne maltrafis la grandajn renkontiĝojn. Tiu fuĝe vaganta fripono, kia li mem difinis sin, renkontis Pablon Neruda, Herberton Marcuse, Michel Leiris, Norodom Sihanuk, Salvador Allende, Henry Kissinger ... La librofina nomindekso estas mem ia tiutempa Who’s Who. Tiu libro konceptita laŭ la kunmet-sistemo (collage) kaj memor-kolekto (“La tumulto ne laŭliniigeblas kiel spaliro”) tuŝas per fingro la utopiojn de la 20-a jarcento kaj ties fendojn. Ankaŭ ĝiajn naivaĵojn.

Sed antaŭ ĉio regas la eleganta kaj senĝena stilo de tiu, kiu scias, ke la gloro jam apartenas al li kaj ke ne necesas ion aldoni. Ĉia verkisto zorgas pri la bildo, kiun li lasos al la posteularo. Rusoo [Jean-Jacques Rousseau] verkis “La konfesojn”, François-René de Chateaubriand la “Transtombajn memorojn”, Günter Grass sian “Mia jarcento”. Inter Montaigne kaj Diderot, kiun li admiras, Encensbergo, senpretende, elektis sian “Tumulto”, kiu legeblas kvazaŭ romano.

Pierre DESHUSSES.

Insuloj somere troloĝataj vintre forgesitaj

Protestoj kontraŭ amasa turismo en Kroatio

Kroatio havas preskaŭ sep cent insulojn, el kiuj kvindeko estas loĝataj. Tiuj trezoroj de Adriatiko ĉiam pli allogas somerajn vizitantojn, sed perdas siajn konstantajn loĝantojn. Ĉi lastaj, kolerigitaj de iuj grandaj projektoj, ekkontestas tiun turisman unuindustrion, kiu anstataŭas publikan politikon por disvolvado.

Ĉu eblas eliri el amasa turismo?” Tiun vesperon de la fino de junio, dudeko da loĝantoj de Bol kunvenis por studi la temon. Tiu municipo en la insulo Brač (suda Dalmatio) najbara de la granda strando Zlatni Rat, kiu antaŭeniras kvazaŭ sprono en la maron, estas unu el la plej vizitataj banstacioj de Kroatio. Malpli ol mil homoj vivas tie la tutan jaron, sed ĝi enhavas sep mil litojn kaj akceptas plurajn milojn da turistoj, de junimezo ĝis septembromezo.

Depost la fino de la milito, antaŭ iomete pli ol dudek jaroj, vicoj de kunpremitaj domoj invadis la montetojn, forpuŝante pinejojn kaj vitejojn. Ĉiuj proponas lueblajn dormoĉambrojn kaj apartamentojn en kiuj amasiĝas armeoj da feriantoj venintaj el Germanio, Nederlando aŭ Francio. “Dudek homoj en kunveno estas sukceso, kiam jam komenciĝis la turisma sezono kaj ĉiuj laboras”, ĝojas S-ino Maja Jurišić, proparolanto de Insulara Movado (Pokret Otoka), kiu iniciatis tiun renkontiĝon. La temo estas urĝa: la municipo prepariĝas konsenti plivastigon de la malnova hotelo Borak, tiel, ke tiu establo, aĉetita al la ŝtato de investa fonduso sen konataj akciuloj, ampleksiĝus de 350 ĝis 900 litoj.

“Vi detruas la regionon”

Dum la kunveno la social-demokrata urbestro Tihomir Marinković estas senindulge vipata. “Vi estas ŝtelisto, koleriĝas maljuna viro. De dudek jaroj vi detruas la regionon. Tiu hotelo akceptos nur turistojn je tuttaga gastoprezo, kiuj elspezos ne eĉ unu groŝon en la vilaĝo. Kompense, ĝi elspezos ankoraŭ pli da akvo, produktos ankoraŭ pli da rubaĵoj!” Virino elirante klakfermas la pordon, kritikoj draste sinsekvas, kaj la kunveno transformiĝas al popola tribunalo. “Tio estas demokratio, susuras la urbestro. Kaj ne eraru: ĉiam la samaj homoj venas en tiaj renkontiĝoj. Malafabluloj.

Depost la printempo 2017, la strando de Zlatni Rat iĝis simbolo de la volo de la insularanoj repreni la regadon de sia teritorio. “En Bol, la urbodomo kutime donis permesilojn al lokaj entreprenoj por instali portempajn budojn, klarigas S-ino Jurišić. Sed nova leĝo celis plivastigi tiun rajton al societoj, kiuj povas tute regi la strandon, pagigi la aliron aŭ rezervi ĝin por la klientoj de iuj hoteloj, tiel malpermesante al la loĝantaro aliri sian propran marbordon.

La malklaraj kondiĉoj de la atribuo de tiu koncesio, donita al la Kroata entrepreno Sport B. estigis ribelon. Centoj da insulanoj simbole okupis Zlatni Rat kun konvinkaj frapfrazoj: “Lasu la strandojn de niaj insuloj al niaj genepoj!”, “Insulo, maro, strando, sen bariloj nek gardistoj”. La mobilizo rapide disvastiĝis al la tuta Kroata socio, atestante la trotediĝon pri la komercaĉa drivado de la lando kaj la sistema privatigo de ĝiaj naturaj rimedoj. La registaro fine retropaŝis: la teksto elektita la 1-an de julio 2017, post tre bruegaj sesioj de la parlamento, ne enhavas la plej kontestitajn decidojn. “Tio estas nur duonvenko. Ni volis, ke la leĝo eksplice donu prioritaton al la malgrandaj lokaj entreprenoj fronte al la grandaj investantoj, kiuj volas akiri koncesion”, komentas S-ino Jurišić. La batalo kontraŭ la koncesioj almenaŭ metis Insularan Movadon ĉe la unua vico de la Kroata politika scenejo.

La partio de S-ro Marinković bojkotis la parlamentan kunvenon de la 1-a de julio, sed la urbestro de Bol ne ŝajnas imagi alian skemon por disvolvado ol senĉesan plimultiĝon de la vizitantoj kaj tranoktadoj. Tiel, li ĝojas pri la projektoj por pligrandigi la insulan flughavenon, dum Brač havas nur dek kvar mil konstantajn loĝantojn. “Estas necese, ke ni povu plu krei kvar aŭ kvin mil litojn por ke la flughavenaj kurvojoj iĝu profitdonaj”, li konfesas. Ĉi lastaj povus akcepti flugojn el la grandaj Eŭropaj urboj regotajn de malmultekostaj aerkompanioj. Tio ebligas antaŭvidi la alvenadon de klientaro ja malsimila al la postuloj de “kvalita turismo”, kiun la urbestro reklamas. “Brač estas la tria pli vasta Kroata insulo, kaj havas multajn loĝantojn. Ni havas grandajn spacojn disponeblajn”, li asertas.

Ankaŭ membro de la social-demokrata partio, la urbestro de la haveno Supetar, ĉefa alvenloko de la pramŝipoj, kiuj ligas Brač al la kontinento, ŝajnas pli batalema. S-ino Ivana Marković luktadas kontraŭ la hotelaro Waterman Svpertrvs por akiri la kreon de vojeto al la komunuma tombejo, kiu estas nun tute enklaviĝinta. “La municipoj ja havas la decidrajton pri urba planado, sed, kiam temas pri marbordo aŭ marborbaj havaĵoj, ĉio dependas de la distrikto, kie la turisma premgrupo estas ĉiopotenca”, ŝi klarigas.

Du cent kilometrojn for nord-okcidenten, en la insulo Silba, de la insularo Zadar, la ribelo okazis kontraŭ la intensa ekspluatado de la marbordo. Malpermesita al aŭtoj, apenaŭ dek kvin kvadratajn kilometrojn granda, ĝi enhavas nur centon da loĝantoj, kontraŭ 1 700 en la 18-a jarcento, kiam ĝi estis la lulilo de la plej famaj maristoj kaj ŝipestroj de la Venecia respubliko. Kompense, dum la someraj monatoj ĝia loĝantaro atingas preskaŭ kvin mil homojn. “Ni havas nur unu rubaĵiston, kaj du rubaĵejoj kreiĝis proksime de la loĝdomoj, sur tereno kontestata inter Kroatio kaj Serbio depost la disigo de Jugoslavio. Tio, kio povas funkcii vintre transformiĝas al katastrofo dum la amasa sezono, kiam la insulo estas troloĝata, kaj la varmo pligravigas la haladzojn, bedaŭras S-ino Paula Bolfan, 24 jara, loka aktivulo de Insulara Movado. Por solvi la problemon, necesas konstrui rubaĵejon ekstere de la vilaĝo, ĉe la norda marbordo, sed tio ankaŭ supozigas konstrui kajon ebligantan la albordiĝon de rubaĵoŝipoj. Tiu projekto kostas plurajn centojn da miloj da eŭroj, kaj nek la municipo de Zadar, nek la distrikto, nek la ŝtato respondas al niaj petoj.”

Antaŭ du jaroj, S-ino Bolfar estis elektita en la mjesna zajednica, la “kvartala konsilio”, sola instanco, kiu reprezentas la insulon, administracie dependantan de la municipo de Zadar. “Ni estis sur la unua paĝo de la naciaj ĵurnaloj, ŝi rememoras. Imagu, ni akiris kvar el la kvin akireblaj postenoj: kvar junaj virinoj apartenantaj al neniu partio, krom Insulara Movado, kiuj dispuŝas la maljunajn kacikojn de Kroata Demokrata Komunumo*!” Tamen, la elektitoj rapide seniluziiĝis. La mjesna zajednica havas neniun buĝeton, neniun rimedon por agi. S-ino Bolfan ne intencas rekandidatiĝi: “Ne eblas aŭdigi la voĉon de loĝantoj, tiel izolitaj, kiel tiuj de Silba al municipo de Zadar.”

* HDZ, la konservativa partio reganta la municipon kaj la landon.

La tutan jaron, kaj eĉ pli vintre, ĉi lastaj suferas pro sia izoleco: kvar horoj de pramŝipo estas necesaj por atingi Zadar-on, situantan kvindek kilometrojn sud-oriente, kaj unu horo per la plej rapida katamaranŝipo, kiu ne transportas veturilojn. Tie la teritoria kontinueco, kiu certigus al insulaj loĝantaroj aliron al publikaj servoj similan al tiu de la kontinentaj loĝantoj, estas iluzio. La insulo ja havas elementan lernejon, sed necesas transmariĝi por daŭrigi la studojn, kaj la malgranda flegejo prizorgas nur la unuajn urĝajn flegojn.

S-ro Miodrag Ninković estas la lasta paŝtisto de Silba. Tiu mara eksradioficiro decidis instaliĝi antaŭ du dekoj da jaroj en la devena insulo de sia patrino. Li paŝtas siajn kaprinojn kaj ŝafinojn en la densaj arbaretoj, kiuj ĉirkaŭas la vilaĝon, sed li devas mem porti siajn fromaĝojn per pramŝipo por vendi ilin en la bazaroj de Zadar aŭ Zagrebo. “La afero bone iras, mi havas mian spertulan klientaron, li diras. Sed nenio estas farita por helpi la kampecajn faradojn sur la insuloj. Ni ricevas neniun publikan monhelpon por kompensi nian malproksimecon, krom kelkajn rabatojn pri la prezoj de benzino kaj akvo. Estas same, por la tri lastaj profesiaj fiŝistoj.

Batalo por loka ekonomio

Tiu viro, kiu militis en la jaroj 1990-aj kaj estis malliberigita dum pluraj monatoj de la Serbaj secesiistoj, deklaras ĝisostan naciismon, sed ankaŭ li ne kaŝas sian nostalgion. Dum la Jugoslavia epoko Silba havis agrokulturan kooperativon, fiŝkaptadan kooperativon kaj eĉ kinejon. “Ni estas kondamnitaj iĝi loĝeja ĉirkaŭurbo de Zagrebo, li vespiras. Preskaŭ ĉiuj konstantaj loĝantoj de la insulo estas maljunuloj, ili malaperas unu post la alia.”

Por rifuzi tiun fatalon, Insulara Movado kreiĝis. “Mi dumlonge laboris en nemoveblaĵa ofico en Split, kaj en registaraj institucioj en Zagrebo. Kaj antaŭ kelkaj jaroj mi decidis instaliĝi en la insulo Šolta, de kie devenas mia familio”, rakontas S-ino Jurišić. En 2015 la juna virino kreas asocion por helpi la insulanojn aliri la Eŭropajn fondusojn. Platformo ariganta reprezentantojn de du dekoj da insuloj naskiĝas antaŭ transformiĝi al movado. “Nia celo estas rilatigi la loĝantarojn, kiuj alfrontas similajn problemojn, kiel amasan turismon, malfacilan aliron al akvo aŭ al transportoj. Ni volas kontribui al disvolvado de loka ekonomio kapabla restigi la junulojn kaj aŭdigi niajn postulojn al la registaro.”

Inter la amasa turismo al kiu Brač ŝajnas esti kondamnita kaj la neevitebla velkiĝo de Silba, Šolta povas reprezenti mezan vojon. Situanta dek kvin kilometrojn for el Split kaj najbare al Brač, tiu insulo havas sep cent konstantajn loĝantojn kaj somere akceptas kvin mil homojn, ĉefe kutimajn klientojn, kiuj retroviĝas en la samaj gastejoj aŭ en la samaj apartamentoj. Ĉi lastajn jarojn, kelkaj agrokulturaj faradoj disvolviĝis, troveblas abelisto, produktistoj de olivoleo, aŭ de esencoleoj, sed ankaŭ tie oni vivas en la memoro de la epoko, kiam la insulo havis fiŝkaptadajn kooperativojn kaj fabriketojn.

Prezentante sin kiel “la alian vizaĝon de Mediteraneo”, laŭ la frapfrazo de ĝiaj viglaj reklamkampanjoj, Kroatio reiĝas laŭmoda celo. Ties turismaj vizitoj retrovis en la fino de la jaroj 2000-aj sian antaŭmilitan nivelon (10,1 milionoj da feriantoj en 1985, preskaŭ 10 milionoj en 2005 kaj 10,6 milionoj en 2010) antaŭ ol ege superi ĝin: 17,4 milionoj da turistoj en 2017 (inter ili 1,8 milionoj da Kroatoj kaj 15,6 milionoj da fremduloj). La tranoktadoj, kiuj atingis 67 milionojn en 1985 estis falintaj pro la milito ĝis 12,8 milionoj en 1995. Rekordoj estas trafitaj ĉi lastajn jarojn: 71,6 milionoj en 2015 kaj 86,2 milionoj en 2017*, tio estas la plej forta “turisma denseco”* post Malto kaj Islando! La nuraj Germanaj vizitintoj atingas la kvaronon de la tranoktadoj, antaŭ la Slovenoj, la Aŭstroj, la Poloj, la Ĉeĥoj kaj la Italoj.

* “Turizan u brojkama 2017”, ministrejo pri turismo de Kroata respubliko, Zagrebo, 2018, www.min.hr
* Nombro de tranoktadoj por ĉiu landa loĝanto (Eurostat, rangoj de 2016).

Tiu regiono profitas la relativan ŝatoperdon, kiu trafas aliajn Mediteraneajn celojn, kiel Turkion, Egiption aŭ Tunizion. Tiu enspeza monabundo, taksita je 9,5 miliardoj da eŭroj de la Kroata nacia banko, tio estas 19,6% de la malneta enlanda produkto (MEP) — kompare en Francio tio estas 1,7%* — kaŝas ruiniĝon de la nacia ekonomio. Ĉar, kvankam ĝi malaltiĝis depost la aniĝo al Eŭropa Unio en 2013, la senlabora nivelo restas unu el la plej altaj de EU malantaŭ tiuj de Grekio, Hispanio kaj Italio. Kaj la plejparto de la laborpostenoj kreitaj de turismo estas sezonaj, malbone pagataj, eĉ foje neoficialaj. Por konservi la kreskadon de amasa turismo, la lando, kiu malpleniĝas de sia propra laborforto, pli kaj pli uzas fremdajn sezonlaboristojn. La Bosnoj kaj Serboj, kiuj laboras en la marbordaj hoteloj ne plu sufiĉas, kaj iuj grandaj hotelgrupoj planas importi laborfortojn el Egiptio aŭ Filipinoj, dum la insuloj estas kondamnitaj je “duobla puno”: suferantaj pro neeltenebla turisma premo en somero, la ceteron de la jaro ili sinkas en forgeson.

* Enspezoj ligitaj al la vojaĝoj en la pagobilanco en 2016, laŭ Eurostat.

Jean-Arnault DERENS
Laurent GESLIN

Ĵurnalistoj de Courrier des Balkans (Kuriero de Balkanio).
Aŭtoroj de “Là où se mèlent les eaux. Des Balkans au Caucase dans l’Europe des confins”, eldonejo La Découverte, Parizo, 2018.

Dek jarojn post la financa krizo

Liberaluloj kontraŭ popolistoj, trompa kontraŭeco

La respondoj al la krizo de 2008 malstabiligis la politikan kaj geopolitikan ordon. Dum longa tempo perceptata kiel plej alta formo de regado, la liberalaj demokratioj troviĝas en defenda pozicio. Fronte al la urbaj “elitoj” la naciistaj dekstruloj faras kontraŭrevolucion sur la kampo de enmigrado kaj de tradiciaj valoroj. Sed ili sekvas la saman ekonomian projekton kiel iliaj rivaloj. La ekscesa elmontrado de tiu kontraŭeco, fare de la komunikiloj, celas devigi la loĝantojn elekti unu el tiuj du malbonaĵoj.

BUDAPEŜTO, la 23-an de majo 2018. En malhela, iom vasta jako kaj violkolora ĉemizo malfermita super T-ĉemizo, s-ro Stephen Bannon ekstaras antaŭ lokalo de hungaraj intelektuloj kaj eminentuloj. La meĉo kiu eksplodigis la revolucion de Trump estis fajrigita la 15-an de Septembro 2008 je la 9-a horo, kiam la banko Lehman Brothers estis devigata bankroti.” La eksa strategiulo de la Blanka Domo ja konscias: ĉi tie la krizo estis aparte akra. La elitoj kompensis sin mem. Ili komplete sociigis la riskon, daŭrigas tiu vicprezidinto de la banko Goldman Sachs, kies politikaj agadoj estas financataj de spekul-fondusoj. Ĉu la simpla homo estis kompensita?” Tia “socialismo por la riĉuloj” plurloke sur la terglobo kaŭzis “veran popolisman ribelon. En 2010 Viktor Orbán revenis en la potencon en Hungarujo”; li estis “Trump antaŭ Trump”.

Jardekon post la financa ŝtormo la monda ekonomia disfalo kaj la krizo de la publika ŝuldo en Eŭropo, la Bloomberg-filialoj malaperis, kie brilas la vivogravaj kurboj de la kapitalismo. Sed ilia ŝok-ondo pligrandigis du grandajn malreguligadojn.

Unuavice tiun de la liberala internacia ordo post la malvarma milito, kiu centriĝis sur la Nord-Atlantikan Traktad-Organizaĵon (NATO), la okcidentajn financajn instituciojn, la liberaligon de la komerco. Kvankam, malgraŭ la promeso de Mao Zedong, la orienta vento ankoraŭ ne venkas la okcidentan venton, la geopolitika nov-difinado jam komenciĝis: proksimume tridek jarojn post la falo de la berlina muro la ĉina ŝtatkapitalismo etendas sian influon; apogata sur la prospero de supreniranta meza klaso, la “socialisma merkat-ekonomio” ligas sian estontecon kun la daŭra tutmondigo de la komerco, kiu elsuĉas la fabrikojn de la plej multaj okcidentaj landoj — interalie tiujn de Usono, al kiu Trump ekde sia unua oficiala parolado promesis savi el la “buĉado”.

La skuoj de 2008 kaj iliaj postskuoj taŭzis ankaŭ la politikan ordon, kiu vidis en la merkat-demokratio la fin-perfektan formon de la historio.

La tombejo de mola teĥnokratio, delokita en Novjorko aŭ Bruselo, trudanta malpopularajn disponojn nome de ekspertizo kaj de moderneco, malfermis la vojon al blekantaj kaj konservativaj regantoj. De Vaŝingtono tra Budapeŝto ĝis Varsovio, s-ro Trump, s-ro Orban kaj s-ro Jaroslaw Kaczynski difinas sin same porkapitalismaj kiel s-ro Barack Obama, s-ino Angela Merkel, s-ro Justin Trudeau aŭ s-ro Emmanuel Macron: sed por kapitalismo stirata de alia kulturo, “malliberala”, nacia kaj aŭtoritata, kiu laŭdas la profundan landon anstataŭ la valorojn de la grandaj metropoloj.

Tiu rompo dividas la gvidajn klasojn. Ĝi estas surscenigata kaj pufigata de la komunikiloj, kiuj mallarĝigas la horizonton de politikaj eblecoj al tiuj du malamikaj fratoj. Nu, la novvenintoj, same kiel la aliaj, volas riĉigi la riĉulojn, sed per ekspluatado de la sento, kiun la liberalismo kaj la socialdemokrateco estigas en parto, ofte plimulta, de la popolaj klasoj: naŭzo miksita kun furiozo.

“Ni rekonstruis Ĉinujon”

LA RESPONDO al la krizo de 2008 elmontris, sen ebleco pretervidi, tri malkonfirmojn al la gurdado pri la bona regado, kiun la gvidantoj de dekstra centro kaj de maldekstra centro aŭdigis ekde la disfalo de la USSR. Nek la tutmondigo, nek la demokratio nek la liberalismo restas senvundaj.

Unue, la internaciigo de la ekonomio bonas ne por ĉiuj landoj, kaj eĉ ne por la plej multaj salajruloj en la Okcidento. La elekto de s-ro Trump prezidantigis homon de longa tempo konvikitan, ke la tutmondigo, anstataŭ esti profita por Usono, rapidigis ties malprogreson kaj certigis la ekflugon de ĝiaj strategiaj konkurencantoj. Kun li, “Usono unue” venkis la “gajno-gajno”-n de la liberkomerculoj. Tiel, la 4-an de aŭgusto, en Ohio, industria subŝtato kutime disputata inter la du grandaj partioj, sed kiun li konkeris per pli ol ok poentoj super s-ino Hillary Clinton, la usona prezidanto memorigis la abisman (kaj kreskantan) komercan deficiton de sia lando — “817 miliardoj da dolaroj jare!”, antaŭ ol klarigi: “Mi ne koleras kontraŭ la ĉinoj. Sed eĉ ili ne povas kredi, ke oni lasis ilin tiom agi je nia malprofito! Ni vere rekonstruis Ĉinujon; urĝas la tempo por rekonstrui nian landon! Ohio perdis 200 000 fabrikajn laborlokojn ekde kiam Ĉinujo [en la jaro 2001] aliĝis al la Monda Organizaĵo pri Komerco. La MOK, kompleta katastrofo! Dum jardekoj niaj politikistoj tiel ebligis al la aliaj landoj ŝteli niajn laborlokojn, elruzigi nian riĉecon kaj prirabi nian ekonomion.”

Komence de la lasta jarcento la protektismo akompanis la industrian ekflugon de Usono, same kiel tiun de multaj aliaj nacioj; la doganaĵoj cetere dum longa tempo financis la publikan potencon, ĉar la enspez-imposto ne ekzistis antaŭ la unua mondmilito. Citante Wiliam McKinley, respublikana prezidanto de 1897 ĝis 1901 (li estis murdita de anarĥiisto), s-ro Trump do insistis: “Li komprenis la decidan gravecon de doganaĵoj por konservi la potencon de lando.”* La Blanka Domo nun uzas la doganaĵojn senhezite — kaj sen konsideri la MOK. Turkujo, Ruslando, Irano, la Eŭropa Unio, Kanado, Ĉinujo: ĉiu semajno alportas sian ŝarĝon de komercaj sankcioj kontraŭ ŝtatoj, ĉu amikaj aŭ ne, kiujn Vaŝingtono elektis kiel celtabulojn. La formulo nacia sekureco ebligas al la prezidanto Trump eviti la konsenton de la Kongreso, en kiu la parlamentanoj kaj la premgrupoj, kiuj financas iliajn kampanjojn, siavice restas adeptoj de liberkomerco.

* Tamen tiam ne temis vere pri konservado de la potenco, sed pri ĝia elkonstruado. Vidu pri tiu sufiĉe grava diferenco, pri kiu Markso atentigas en sia paroladon en Bruselo — Karlo Markso: Pri liberkomerco. [Embres-et-Castelmaure], Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, 52 paĝoj, ISBN 978-2-918300-02-1. -vl

En Usono, la politiko kontraŭ Ĉinujo estas pli unuanima. Ne nur pro komercaj kialoj: Pekino estas perceptata ankaŭ kiel elstara strategia rivalo. Krom ke ĝi vekas malfidon per sia ekonomia potenco, okoble pli granda ol tiu de Ruslando, kaj per siaj ekspansiaj tentoj en Azio, ĝia aŭtoritateca politika modelo konkurencas tiun de Vaŝingtono. Cetere, la usona politiksciencisto Francis Fukuyama, kvankam li opinias, ke lia teorio de 1989 pri la neinversigebla kaj universala triumfo de la liberala kapitalismo restas valida, li aldonas esence gravan limigon: “Ĉinujo estas la ege plej grava defio al la rakonto pri la ‘fino de la historio’, ĉar ĝi ekonomie moderniĝis kaj tamen restas diktatoreco. (...) Se en la venontaj jaroj ĝia kreskado daŭros kaj ĝi konservos sian pozicion de plej granda ekonomia potenco de la mondo, mi koncedos, ke mia tezo estas definitive refutita.”* S-ro Trump kaj liaj internaj kontraŭuloj funde samopinias en almenaŭ unu punkto: la unua pensas, ke la liberala internacia ordo kostas tro multe al Usono; la duaj, ke la sukceso de Ĉinujo minacas faligi tiun ordon.

* Francis Fukuyama, “Retour sur ‘La Fin de l’histoire?’”, Commentaire, n-ro 161, Parizo, printempo 2018.

De la geopolitiko ĝis la politiko estas nur paŝo. La tutmondigo kaŭzis la forigon de dungoj kaj la malaltigon de la okcidentaj salajroj — ilia parto de la malneta enlanda produkto (MEP) en Usono pasis de 64 elcentoj al 58 elcentoj nur en la lastaj dek jaroj, do ĝi signifas jaran perdon de 7 500 dolaroj (6 500 eŭroj) po laboristo!**.

* Tia uzo de po ĉi tie estas intenca, pro praktikaj kialoj. -vl
* William Galston, “Wage stagnation is everyone’s problem”, The Wall Street Journal, Novjorko, 14-an de Aŭgusto 2018. Pri la detruado de dungoj pro la tutmondigo, vd Daron Acemoglu k.a., “Import competition and the great US employment sag of the 2000s”, Journal of Labor Economics, vol. 34, n-ro S1, Ĉikago, Januaro 2016.

Nu, ĝuste en la industri-regionoj ruinigitaj de la ĉina konkurenco la usonaj laboristoj turniĝis plej dekstren en la lastaj jaroj. Kompreneble oni povas atribui tiun elekto-ŝanĝon al tuta gamo da “kulturaj” faktoroj (seksismo, rasismo, emo al pafiloj, malkonsento kun abortigo kaj al semseksula edziĝo, ktp). Sed tiam oni devas fermi la okulojn al almenaŭ same trafa ekonomia klarigo: dum la nombro de distriktoj, kie pli ol 25 elcentoj de la dungoj dependis de la fabrik-sektoro, de 1992 ĝis 2016 malkreskis de 862 al 323, la ekvilibro inter demokrataj kaj respublikanaj voĉoj tie ŝanĝiĝis. Antaŭ kvaronjarcento ili estis preskaŭ egalaj inter la du grandaj partioj (proksimume 400 por ĉiu); en 2016, 306 elektis s-ron Trump kaj 17 s-inon Clinton.* Apogata de demokrata prezidanto — ĝuste s-ro Wiliam Clinton —, la aliĝo de Ĉinujo al la MOK devis rapidigi la transformiĝon de tiu lando en liberalan kapitalisman socion. Ĝi antaŭ ĉio naŭzis la usonajn laboristojn pri la tutmondigo, pri la liberalismo kaj pri voĉdono por la demokratoj ...

* Bob Davis kaj Dante Chinni, “America’s factory towns, once solidly blue, are now a GOP haven, kaj Bob Davis kaj Jon Hilserath, “How the China shock, deep and swift, supered the rise of Trump”, The Wall Street Journal, respektive 19-an de Julio 2018 kaj 11-an de Aŭgusto 2016.

Mallonge antaŭ la falo de Lehman Brothers, la prezidinto de la usona centra banko trankvile klarigis: “Danke al la tutmondigo la usonaj publikaj politikoj estis larĝe anstataŭitaj de la tutmondaj merkat-fortoj. Ekster la demandoj de nacia sekureco, la nomo de la venonta prezidanto preskaŭ ne plu gravas.”* Dek jarojn poste neniu redirus tian diagnozon.

* Citita de Adam Tooze, Crashed: How a Decade of Financial Crisis Changed the World, Penguin Books, Novjorko, 2018.

En la landoj de Centreŭropo, kies ekspansio ankoraŭ baziĝas sur eksportado, la dubindigo de la tutmondigo ne temas pri la komercaj interŝanĝoj. Sed la enpotencaj “fortuloj” kritikas, ke la Eŭropa Unio trudas “okcidentajn valorojn” taksatajn malfortaj kaj dekadencaj, ĉar favoraj al enmigrado, al samseksemo, al ateismo, al feminismo, al ekologio, al dissolviĝo de la familio, ktp. Ili kontestas ankaŭ la demokratecon de la liberala kapitalismo. Ĉar, pri egaleco de la politikaj kaj civitanaj rajtoj, la demando, ĉu la samaj reguloj aplikiĝas al ĉiuj, estis refoje decidita post 2008: “Nenia jura persekuto sukcesis kontraŭ altnivela financisto, diras la ĵurnalisto John Lanchester. En la ŝparkasa skandalo de la 1980-aj jaroj mil cent homoj estis kulpigitaj.”* La malliberuloj de franca punejo jam en la lasta jarcento mokis: “Kiu ŝtelas ovon, iras en prizonon; kiu ŝtelas bovon, iras en Burbon-palacon.”

* John Lanchester, “After the fall”, London Review of Books, vol. 40, n-ro 13, 5-an de Julio 2018.

La popolo elektas, sed la kapitalo decidas. Regante kontraŭ siaj promesoj la liberalaj gvidantoj, dekstraj same kiel maldekstraj, firmigis tiun suspekton post preskaŭ ĉiaj elektoj. Elektita por rompi kun la konservativaj politikoj de siaj antaŭantoj, s-ro Obama reduktis la publikajn deficitojn, la socialajn elspezojn kaj, anstataŭ starigi por ĉiuj publikan sansistemon, trudis al la usonanoj la aĉeton de san-asekuro ĉe privata kompanio. En Francujo s-ro Nicolas Sarkozy altigis je du jaroj la aĝon de pensiiĝo, pri kiu li estis formale promesinta ke li ne ŝanĝos ĝin; kun la sama senĝeneco s-ro François Hollande voĉdonigis pri traktato de eŭropa stabileco, pri kiu li estis promesinta ree intertrakti. En Britujo la liberala gvidanto Nick Clegg je ĝenerala surprizo aliĝis al la Konservativa Partio, kaj poste, fariĝinte vica ĉefministro, akceptis triobligi la universitatan enskribo-prezon, pri kiu li estis ĵurinta nuligi ĝin.

En la 1970-aj jaroj kelkaj komunistaj partioj de Okcident-Eŭropo komprenigis, ke ilia eventuala enpotenciĝo per la elektoj estos “simpla aliro”, ĉar la konstruado de la socialismo, ekde kiam ĝi komenciĝis, ne povas dependi de la hazardaj evoluoj de elektoj. La venko de la “libera mondo” super la sovetia hidro komfortigis tiun principon pli ruze: la voĉdonrajto ne estas nuligita, sed akompanata de la devo konfirmi la preferojn de la regantaj klasoj, minace de la puno devi rekomenci. “En 1992, memorigas la ĵurnalisto Jack Dion, la danoj voĉdonis kontraŭ la mastriĥta traktato: ili estis devigitaj ree voĉdoni. En 2001 la irlandanoj voĉdonis kontraŭ la nica traktato: ili estis devigataj ree voĉdoni. En 2005, la francoj kaj nederlandanoj voĉdonis kontraŭ la eŭropa konstitucia traktato (EKT): ĝi estis al ili trudata sub la nomo de lisbona traktato. En 2008 la irlandanoj voĉdonis kontraŭ la lisbona traktato: ili estis devigataj ree voĉdoni. En 2015 la grekoj voĉdonis je 61,3 elcentoj kontraŭ la brusela magriga plano — kiu estis tamen al ili trudita.”*

* Jack Dion, “Les marchés contre les peuples”, Marianne, Parizo, 1-an de Junio 2018.

Ĝuste en tiu jaro, direktante sin al maldekstra registaro elektita kelkajn monatojn antaŭe kaj devigata mastrumi liberalan ŝok-traktadon al sia loĝantaro, la germana financ-ministro Wolfgang Schäuble resumis la atingopovon de la demokratia cirko: “La elektoj devas ne permesi ke oni ŝanĝu la ekonomian politikon.”* La eŭropa komisaro pri ekonomiaj kaj monaj aferoj Pierre Moscovici poste klarigis: “Dudek tri personoj entute, kun siaj viculoj, faras — aŭ ne faras — fundamentajn decidojn por milionoj da aliaj, ĉi-okaze la grekoj, pri parametroj eksterordinare teĥnikaj, decidojn senigitajn je ĉia demokratia kontrolo. La eŭro-grupo raportas al nenia registaro, al nenia parlamento, antaŭ ĉio ne al la Eŭropa Parlamento.”* Asembleo, al kiu s-ro Moskovici tamen aspiras venontjare esti elektita.

* Yanis Varoufakis, Adults in the Room: My Battle With Europe’s Deep Establishment, The Bodley Head, Londono, 2017.
* Pierre Moscovici, Dans ce clair-obscur surgissent les monstres. Choses vues au cœur du pouvoir, Plon, Parizo, 2018.

Siamaniere aŭtoritateca kaj “malliberala”, tiu malestimo de la popola suvereneco nutras unu el la plej potencaj argumentoj de la kampanjo de la konservativaj gvidantoj ambaŭflanke de Atlantiko. Kontraŭ la partioj de maldekstra aŭ de dekstra centro, kiuj promesas, sen doni al si la rimedojn, revigligi mortantan demokration, s-roj Trump kaj Orban, same kiel s-ro Kaczynski en Pollando aŭ s-ro Matteo Salvini en Italujo, akceptas ĝian agonion. Ili konservas nur la voĉdonadon je la plimulto, kaj ili ŝanĝas la situacion: al la eksterlanda kaj fakula aŭtoritatismo de Vaŝingtono, Bruselo aŭ de Wall Street ili kontraŭmetas nacian kaj krudan aŭtoritatismon, kiun ili prezentas kiel popolan rekonkeron.

Masiva intervenismo

POST TIUJ, kiuj koncernas la tutmondigon kaj la demokration, la tria malkonfirmo, kiun la krizo al portis al la dominanta retoriko de la antaŭaj jaroj, temas pri la ekonomia rolo de la publika potenco. Ĉio eblas, sed ne por ĉiuj: tre malofte demonstrado de tiu principo estis tiom klare farita kiel en la pasinta jardeko. Freneza mon-kreado, ŝtatigoj, laŭplaĉa agado de delegitoj, ktp: por savi sen kontraŭparto la bankajn establojn, de kiuj la transvivo de la sistemo dependis, la plej multaj operacioj, dekretitaj maleblaj kaj nepenseblaj, estis senprobleme faritaj ambaŭflanke de Atlantiko. Tiu masiva intervenismo malkaŝis fortan ŝtaton, kapablan mobilizi sian potencon en kampo, el kiu ĝi tamen ŝajnis esti sin mem eksiĝinta.* Sed, se la ŝtato estas forta, tiam unue por garantii al la kapitalo stabilan kadron.

* Vd [Frédéric Lordon, “La tago en kiu Wall Street fariĝis socialista”, Le Monde diplomatique en Esperanto, Oktobro 2008-art].

Nefleksebla, kiam li volis redukti la socialajn elspezojn por malaltigi la publikan deficiton sub la limo de 3 elcentoj de la MEP, s-ro Jean-Claude Trichet, prezidanto de la Eŭropa Centra Banko de 2003 ĝis 2011, koncedis, ke la financaj engaĝiĝoj, faritaj fine de 2008 de la ŝtatestroj kaj ĉefministroj por savi la banksistemon, meze de 2009 ekvivalentis “27 elcentojn de la MEP en Eŭropo kaj en Usono”*. La dekmiloj da senlaboruloj, da senproprietigitoj, da malsanuloj en malsanulejoj kun manko de medikamentoj, kiel en Grekujo, neniam havis la privilegion esti “sistema risko”. “Per siaj politikaj decidoj la registaroj de la eŭro-zono dronigis dekojn da milionoj de siaj civitanoj en la profundojn de depresio komparebla kun tiu de la 1930-aj jaroj. Tio estas unu el la plej akraj mem-truditaj ekonomiaj katastrofoj iam ajn observitaj”, notas la historiisto Adam Tooze.*

*Jean-Claude Trichet: ‘Nous sommes encore dans une situation dangereuse’”, Le Monde, 14-an de Septembro 2013.
* Adam Tooze, Crashed, v.c.

La senkreditiĝo de la gvidanta klaso kaj la rehonorado de la ŝtatpotenco povis nur malfermi la vojon al nova stilo de regado. Kiam oni demandis al li en 2010, ĉu enpotenciĝi dum plena planedvasta fulmotondro zorgigas lin, la hungara ĉefministro ridetis: “Ne, mi ŝatas la ĥaoson. Ĉar, deirante de ĝi, mi povas konstrui novan ordon. La ordon, kiun mi volas.”* Same kiel s-ro Trump, la konservativaj gvidantoj en Centreŭropo sciis ankri la popolan legitimecon de forta ŝtato en la servo de la riĉuloj. Anstataŭ garantii la sociajn rajtojn, kiuj malkongruas kun la postuloj de la proprietuloj, la publika potenco firmigas sin per tio ke ĝi fermas la landlimojn al migruloj kaj proklamas sin garantianto de la “kultura identeco” de la nacio. La pikdrato montras la revenon de la ŝtato.

* Drew Hinshaw kaj Marcus Wakjerm “In Orban’s Hungary, a glimpse of Europe’s demise”, The Wall Street Journal, 9-an de aŭgusto 2018.

En la momento tiu strategio, kiu akaparas, deturnas kaj falsas popolan postulon de protekto, ŝajnas funkcii. Tio signifas, ke la kaŭzoj de la krizo, kiu elreligis la mondon, restas senŝanĝaj, dum la politika vivo de lando kiel Italujo aŭ Hungarujo aŭ de regionoj kiel Bavarujo ŝajnas esti hantata de la demando pri la rifuĝintoj. Parto de la okcidenta maldekstrularo, tre modera aŭ tre radikala, nutrata de la prioritatoj de la usonaj universitatoj, preferas alfronti la dekstrulojn sur tiu tereno.*

* Vd Pierre Bourdieu kaj Loïc Wacqant, “La nouvelle vulgate planétaire”, Le Monde diplomatique, majo 2000.

Por agi kontraŭ la Grandan Recesion, la ĉefministroj nudigis la demokratian ŝajnludon, la forton de la ŝtato, la tre politikan naturon de la ekonomio kaj la kontraŭsocialan emon de sia ĝenerala strategio. La branĉo, kiu portis ilin, montriĝas per tio malfortiĝinta, kion montras la elekta malstabileco, kiu remiksas la politikajn kartojn. Ekde 2014 la plej multaj okcidentaj elektoj montras malkomponiĝon aŭ malfortiĝon de la tradiciaj fortoj. Kaj simetrie la supreniro de personoj aŭ de tendencoj hieraŭ marĝenaj, kiuj kontestas la dominantajn instituciojn, ofte pro kontraŭaj kialoj, laŭ la modelo de s-ro Trump kaj de s-ro Bernie Sanders, kiuj ambaŭ kritikegas Wall Street kaj la komunikilojn. Same aliflanke de Atlantiko, kie la novaj konservativuloj taksas la eŭropan konstruaĵon tro liberala sur socia kaj migrula kampo, dum la novaj maldekstraj voĉoj, kiel Podemos en Hispanujo, Francujo Ne Submetita aŭ s-ro Jeremy Corbin ĉekape de la laborista partio en Britujo, kritikas ĝiajn politikojn de konsum-restriktado.

Ĉar ili ne volas renversi la tablon, sed nur ŝanĝi la ludantojn, la “fortuloj” povas kalkuli kun la apogo de parto de la gvidantaj klasoj. La 26-an de Julio 2014, en Rumanujo, s-ro Orban montris sian planon en multe disvastigita parolado: La nova ŝtato, kiun ni konstruas en Hungarujo, estas malliberala ŝtato.” Sed, male al tio, kion la grandaj komunikiloj poste gurdis, liaj celoj ne estas nur rifuzo de la multkulturismo, de la “malfermita socio” kaj la apogo al familiaj kaj kristanaj valoroj. Li anoncas ankaŭ ekonomian projekton, tiun “konstrui konkurenckapablan nacion en la granda mondvasta konkurenco de la venontaj jardekoj”. “Ni taksis, diras li, ke demokratio ne devas nepre esti liberala kaj ke, ĉar ŝtato ĉesas esti liberala, ĝi ne ĉesas esti demokratio.” La hungara ĉefministro, prenante la ekzemplojn de Ĉinujo, Turkujo kaj Singapuro, resume revenas al tiu TINA “There is no alternative” / “Ne estas alternativo” de Margaret Thatcher: “La socioj, kiuj baziĝas sur liberala demokratio, verŝajne ne kapablos konservi sian konkurenckapablon en la venontaj jardekoj”.* Tia intenco delogas la polajn kaj ĉeĥajn gvidantojn, sed ankaŭ la francan kaj germanan ekstremdekstrajn partiojn.

*Prime minister Viktor Orbán’s speach at the 25th Bálványos Summer Free University and Student Camp”, 30-an de Julio 2014.
La sensencaĵoj de la “inkluda kapitalismo”

ANTAŬ la brila sukceso de siaj rivaloj, la liberalaj pensistoj perdis sian orgojlon kaj sian brilon. “La kontraŭrevolucio nutras sin de la polusigo de la interna politiko, ĉar la antagonismo anstataŭas la kompromison. Kaj ĝi celas la liberalan revolucion kaj la avantaĝojn akiritajn de la malplimultoj”, tremete diras Michael Ignatieff, rektoro de la Centreŭropa Universitato de Budapeŝto fondita per iniciato de la liberala miliardulo George Soros. “Klaras, ke la mallonga momento finiĝis, en kiu la malfermita socio dominis.”* Laŭ Ignatieff, la aŭtoritataj gvidantoj, kiuj celas detrui la jurŝtaton, la ekvilibron de la potencoj, la liberecon de la privataj komunikiloj kaj la rajtojn de la malplimultoj, efektive atakas la ĉefpilierojn de la demokratioj.

* Michael Ignatieff kaj Stefan Roch (sub la dir. de), Rethinking Open Society: New Adversaries and New Opportunities, CEU Press, Budapeŝto, 2018.

La brita semajnulo The Economist, kiu funkcias kiel lig-bulteno por la tutmondaj liberalaj elitoj, samopinias. Kiam, la 16-an de junio ĉi-jara ĝi furiozis kontraŭ “alarma malboniĝo de la demokratio ekde la financa krizo de 2007-2008”, ĝi ĉefe kulpigis nek la abismajn malegalecojn de riĉeco nek la detruojn de la industriaj dungoj pro la liberkomerco nek la malrespekto al la volo de la elektantoj fare de la “demokrataj” gvidantoj. Sed “la fortuloj [kiuj] subfosas la demokration”. Fronte al ili, ĝi esperas, ke “la sendependaj juĝistoj kaj la moviĝemaj ĵurnalistoj formos la unuan defend-linion”. Digo same etanima kiel rompiĝema.

Dum longa tempo la superaj klasoj profitadis la elektan ludon pro tri kunefikantaj faktoroj: la kreskanta sindeteno de la popolaj klasoj, la “utila voĉo” pro la abomeno, kiun inspiris la “ekstremuloj”, la pretendo de la centraj partioj reprezenti la interesojn de la burĝoj kaj samtempe tiujn de la mezaj klasoj. Sed la reakciaj demagogoj remobilizis parton de la sindetenintoj; la Granda Recesio malfortigis la mezajn klasojn; kaj la politikaj decidoj de la “moderuloj” kaj de iliaj brilaj konsilistoj lanĉis la krizon de la jarcento ...

La seniluziiĝo el utopio pri la novaj teĥnologioj ankoraŭ pliigas la amarecon de la adeptoj de la malfermitaj socioj. La demokrataj mastroj de Silicon Valley, hieraŭ celebrataj kiel la profetoj de liberala-liberecana civilizacio, konstruis maŝinon de superrigardo kaj de socia kontrolado tiom potencan, ke la ĉina registaro imitas ĝin por konservi la ordon. La espero de monda forumo apogata de universala retaliro kolapsas, je granda ĉagreno de iuj el ĝiaj antaŭaj adeptoj: “La teĥnologio, per la manipuladoj kiujn ĝi ebligas, per la falsaj informoj, sed eĉ pli ĉar ĝi disvastigas emocion anstataŭ racion, plifortigas la cinikulojn kaj la diktatorojn”, singultas ĉefartikolisto.*

* Éric Le Boucher, “Le salut par l’éthique, la démocratie, l’Europe”, L’Opinion, Parizo, 9-an de julio 2018.

Dum la trideka datreveno de la falo de la berlina muro proksimiĝas, la heroldoj de la “libera mondo” timas, ke tiu festo fariĝos malvigla. “La transiro al la liberalaj demokration estis grandparte stirata de klera kaj tre por-okcidenta elito”, koncedas Fukuyama. Ve, la malpli edukitaj loĝantaroj “estis neniam logataj de tiu liberalismo, de la ideo ke oni povas havi multrasan, multetnan socion, kie ĉiuj tradiciaj valoroj perdiĝas antaŭ la gej-edziĝo, la enmigrado ktp.”* Sed pro kiu okazis, ke la trejnado fare de la klera malplimulto ne efikis? Pro la indiferento de ĉiuj junaj burĝoj kiuj, koleras Fukuyama, “kontentas resti inter si, ĝoji pri sia spirita larĝeco, pri sia senfanatikeco. [...] Kaj kiuj mobilizas sin kontraŭ la malamiko nur per tio, ke ili sidigas sin sur kafejan terason kun moĥito en la mano.”*

* Citita de Michael Steinberger, “George Soros bt big on liberal democracy. Now he fears he is losing”, The New York Times Magazine, 17-an de julio 218
* “Francis Fukuyama: “Il y a un risque de défaite de la démocratie””, Le Figaro Magazine, 6-an de Aprilo 2018.

Efektive tio ne sufiĉas. Kaj ankaŭ ne per kontrolado de la komunikiloj aŭ per inundado de la sociaj retoj per indignaj komentoj sendataj al “amikoj” tute same indignaj, ĉiam pri la samaj temoj. S-ro Obama komprenis tion. La 17-an de junio ĉi-jare li liveris detalan analizon, ofte klarvidan, pri la pasintaj jardekoj. Sed lin ne povis eviti repreni la fiksan ideon de la novliberala maldekstro post kiam tiu adoptis la kapitalisman modelon. La gvida ideo: Kiel la prezidinto de la itala konsilantaro de la maldekstra centro, Paolo Gentiloni, memorigis al s-ro Trump la 24-an de januaro 2018, “oni povas korekti la kadron, sed ne ŝanĝi ĝin”.

La tutmondiĝo, s-ro Obama do koncedas, estis akompanata de eraroj kaj de rabemo. Ĝi malfortigis la potencon de la sindikatoj kaj “ebligis al la kapitalo eviti impostojn kaj leĝojn de Usono, per tio ke ili delokis centojn da miliardoj da dolaroj per simpla butonpremo sur komputila klavaro.” Tute ĝuste, sed kian rimedon? “Inkludan kapitalismon”, klerigitan per la humanista moraleco de la kapitalistoj. Nur tiu absurda entrepreno povas, laŭ li, korekti kelkajn mankojn de la sistemo. Ĉar li ne vidas ion alian en la magazeno kaj ĉar, envere, ĝi sufiĉe bone taŭgas al li.

La usona prezidinto ne neas, ke la krizo de 2008 kaj la malbonaj reagoj al ĝi (ankaŭ de li mem, supozeble) favoris la supreniradon de “politiko de timo, de rankoro kaj de retiriĝo”, la “popularecon de fortuloj”, tiun de “ĉina modelo de aŭtoritata kontrolado taksata preferinda al demokratio perceptata kiel malorda”. Sed li atribuas la ĉefan respondecon de tiuj malreguligoj al la “popolistoj”, kiuj uzas la malsekurecojn kaj minacas la mondon per reveno al “malnova, pli danĝera kaj pli brutala ordo”. Tiel li evitas kritiki la sociajn kaj intelektajn elitojn (siajn egalulojn ...), kiuj kreis la kondiĉojn de la krizo — kaj kiuj ofte profitis ĝin.

Tia panoramo donas al ili multajn avantaĝojn. Unue, ripeti ke la diktaturo minacas nin, ebligas kredigi, ke la demokratio regas, kvankam ĝi daŭre bezonas kelkajn pliĝustigojn. Pli fundamente la ideo de s-ro Obama (aŭ tiu, identa, de s-ro Macron), laŭ kiu “du tre malsamaj vizioj al la estonteco de la homaro konkurencas por gajni la korojn kaj la spiritojn de la civitanoj en la tuta mondo” ebligas kamufli la komunecon de la “du vizioj”, kiujn ili elvokas. Nenion malpli ol la manieron de produktado kaj de proprieto, aŭ, por uzi la terminojn de la usona prezidinto, “la malproporcian ekonomian, politikan, komunikilan influon de tiuj, kiuj estas ĉe la pinto”. Tiel, efektive nenio distingas s-ron Macron disde s-ro Trump, kion cetere demonstris ilia komuna urĝo, ekde ilia enpotenciĝo, redukti la impostojn de la kapital-enspezoj.

Obstine revenigi la politikan vivon de la venantaj jardekoj al la alfrontiĝo inter demokratio kaj popolismo, malfermo kaj suverenismo alportos nenian senpeziĝon al tiu kreskanta frakcio de tiuj partoj de la popolo, kiuj estas misuzataj de “demokratio”, kiu forlasis ilin kaj de maldekstro, kiu transformiĝis en partion de la diplomita burĝaro. Dek jarojn post la eksplodo de la financa krizo, la venka batalo kontraŭ la “brutala kaj danĝera ordo”, kiu minacas, postulas ion tute alian. Kaj, unue, la disvolvadon de publika forto kapabla batali samtempe kontraŭ la “klerajn teĥnokratojn” kaj la “furorajn miliardulojn”.* Kaj tiel rifuzi la rolon de apogilo por unu el la du blokoj kiuj, ĉiu siamaniere, endanĝerigas la homaron.

* Thomas Frank, “Four more years”, Harper’s, aprilo 2018.

Serge HALIMI kaj Pierre RIMBERT.

“Kredsistemo kiu pli rilatas al religio ol scienco”

Kion celas la mito de transhumanismo?

De la jaro 1000 ĝis la atombombo, la historion de la homaro karakterizas la timo pri la fino de la mondo. Ekde la komenco de la 21a jarcento, la minaco de neregebla teknikaro, kiu superos kaj poste renversos nian specion, hantas komentistojn. Per artefarita inteligenteco kaj ciferecaj protezoj, Homo sapiens eble estos submetita al la sorto de Frankenŝtejno. Sed kiu diskonigas ĉi tiun grandan rakonton, kaj kiu profitas de ĝi?

Mi kredas ke la disvolviĝo de plena artefarita inteligenteco povus signifi la finon de la homaro”. Kiam Stephen Hawking mortis, en marto 2018, ĉi tiu fama citaĵo de la astrofizikisto resonis en la gazetaro kaj en sociaj retoj. Delonge limigita al sciencfikcio, la timo pri artefarita inteligenteco estas publike debatata en lastaj jaroj, foje en la kunteksto de la aŭtomacio de metioj kaj sekva senlaboreco, aŭ de la nemalpli terura perspektivo de mortigaj robotoj*.

* Vidu Édouard Pflimlin, ‘Les Nations unies contre Terminator’, Le Monde Diplomatique, marto 2017.

De la filozofo kaj esploristo Nick Bostrom* ĝis Elon Musk, la fondinto de Tesla kaj SpaceX, diversaj eminentuloj aldonas al la avertoj pri la risko, ke la homaro povus esti minacata de “ekstreme inteligentaj” kaj potenciale nereteneblaj maŝinoj. Musk kredas ke ili estas pli danĝeraj ol atomarmiloj. Al ĉi tiu timo aldoniĝas tiu de transhumanismo, ideologio naskiĝinta en 1980 en Silicon Valley, kiu promesas ke novaj teknikaroj kaj artefarita inteligenteco plibonigos homojn fizike kaj mense, kun la perspektivo de fuzio inter homoj kaj maŝinoj*. Tiel frue kiel 2002, la ekonomikisto kaj filozofo Francis Fukuyama rigardis ĉi tiujn ideojn kiel la plej grandan danĝeron en la historio de la homaro*.

* Nick Bostrom, Superintelligence: Paths, dangers, strategies, Oxford University Press, 2014.
* Vidu Philippe Rivière, ‘Nous serons tous immortels ... en 2100’, Le Monde Diplomatique, decembro 2009.
* Francis Fukuyama, Our Posthuman Future: Consequences of the Biotechnology Revolution, Picador-Farrar, Straus and Giroux, Nov-Jorko, 2002.

Ĉi tiu supozo, ke la maŝino baldaŭ povus superi la homon, havas nomon: la “apartaĵo”*, termino unuafoje uzita en la artikolo ‘The coming technological singularity’ de la usona sciencfikcia aŭtoro Vernor Vinge en 1993*. Temas pri nespecifita dato kiam artefarita inteligenteco superos nian, kaj sekve enkondukos novan epokon kiun niaj homaj cerboj ne kapablas koncepti. Vinge mem havis siajn antaŭulojn kaj inspirintojn: la diskuto de la matematikisto Stanislaw Ulam pri la ĉiam pli rapida akcelo de la teknika progreso, la verkoj de Isaac Asimov (The Last Question, 1956) kaj Philip K. Dick (Vulcan’s Hammer, 1960; The Electric Ant, 1969), la konjektoj de la statistikisto Irving John Good pri ekstreme inteligentaj maŝinoj.

* apartaĵo: singularité franclingve, singularity, anglalingve — ml.
* Vernor Vinge, ‘The coming technological singularity: How to survive in the post-human era’ (PDF), San Diego State University, Departement of Mathematical Sciences, 1993.

Konstatita kiel kerna afero fare de la industrioj kaj intelektuloj de Silicon Valley, la apartaĵo fariĝis pensoskolo en la 2000aj jaroj. Iuj, kiel Raymond Kurzweil, fervora transhumanisto kaj esploristo ĉe Google, rigardas ĝin ne kiel katastrofon sed dezirindan eventon. Kvankam tiaj tekno-optimistoj restas malplimulto, ĉiuj ĉi analizistoj konsentas pri unu punkto: la nehaltigebla kaj ĉiam pli rapida antaŭeniro de teknika progreso faras la apartaĵon neevitebla. Prefere ol provi malhelpi ĝin, oni devus prepari la homaron por ĝia alveno, por limigi ĝiajn negativajn sekvojn.

“Maltrankvila erotikigo de la progreso”

Sed paradokso fariĝas evidenta: apokalipsa aŭ preventa, ĉi tiuj hipotezoj devenas de esploristoj kaj industriistoj kiuj mem okupiĝas pri la evoluigo de tio, kontraŭ kio ili kampanjas. Stimulata de mono el Silicon Valley, okazas dismultiĝo de organizaĵoj kaj komitatoj pri la etiko kiu devus antaŭgardi kontraŭ la insurekcio de la maŝinoj per la promulgo de normoj kaj reguloj.

Ekzemple, por propagandi artefaritan inteligentecon homaman, la asocio OpenAI estis fondita en 2015 de entreprenestroj kiuj inkludis Elon Musk, Sam Altman, estro de la tre potenca kovejo de noventreprenoj Y Combinator, kaj Peter Thiel, kunfondinto de PayPal. S-ro Musk faris malavaran donacon de USD 10 milionoj (preskaŭ 8,5 milionoj da eŭroj) al la Future of Life Institute — lanĉita de, interalie, kunfondinto de Skype Jaan Tallinn — kiu provas redukti la “ekzistecajn riskojn” rilate al la evoluado de teknikaroj. La Singularity University, kiu celas eduki kaj povigi protagonistojn de la cifereca industrio fronte al “la grandaj defioj de la homaro”, malfermiĝis danke al la financado de kadruloj, inĝenieroj kaj eseistoj kiel s-ro Kurzweil kaj Peter Diamandis kiu havas specialan intereson pri kosma turismo kaj la minado de asteroidoj. Kiam temas pri la Partnereco pri AI por Utili al Homoj kaj la Socio, lanĉita kun granda fanfaro en septembro 2016 por antaŭenigi “bonajn praktikojn”, ĝiaj fondintoj inkluzivas Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft kaj IBM. La listo estas eĉ pli longa, sed ĉiuj ĉi firmaoj dividas kun s-ro Diamandis la kredon ke “iun tagon, la politikaj gvidantoj vekiĝos, kaj estos tro malfrue. Ni devas antaŭeniri. Mi pli kredas je la potenco de entreprenistoj ol je politikistoj, aŭ eĉ je la ĝenerala politika sistemo*.”

* Kp. Fabien Benoit, “À Palo Alto, au royaume des radieux”, Libération, Parizo, la 9a de januaro 2017.

En sia libro Le Mythe de la Singularité, la komputikisto kaj filozofo Jean-Gabriel Ganascia resumas ĉi tiun situacion iom humure: “Ni tial alfrontas ”fajrestingistojn-incendiantojn“ kiuj kaj intence ekbruligas incendion, kaj ŝajnigas provi estingi ĝin por ŝajni heroaj*. Efektive, la memproklamita filantropio de ĉi tiuj firmaoj ne bone kongruas kun ilia konduto en la kampo de impostoj kaj la laborleĝo. Kial, do, ili financas strukturojn kiuj, per la uzo de esploristoj kaj filozofoj, disvastigas katastrofajn prognozojn pri la sekvoj de la teknikaroj kiujn ili disvolvas?

* Jean-Gabriel Ganascia, ‘Le Mythe de la singularité. Faut-il craindre l’intelligence artificielle?’, Seuil, kol. ‘Science ouverte’, Parizo 2017. Vidu ankaŭ Jérôme Lamy, ‘Intelligence artificielle ou collective?’, Le Monde Diplomatique, junio 2018.

Ĉu aŭ ne Elon Musk kaj Mark Zuckerberg (la fondinto de Facebook) sentas sin sincere devontigitaj al la misio de la renovigo kaj ĝisdatigo de progreso laŭ la idealo de la Klerismo, estas sendube ke ili estas komercistoj. Ilia sukceso devenas de modelo kiu estas establita dum du jardekoj: diskonigi problemon kies solvon ili prepariĝas komercigi. Plilongigi la mezan vivdaŭron, kaj plilarĝigi mensajn aŭ fizikajn kapablojn, estas esperiga merkato kiu povus superi USD 1 miliardon ĝis 2020. Ĝi ankaŭ estas bona reklamon, metante la ciferecan industrion kerne de la homa estonteco ... kaj de la atento de investantoj. De kelkaj jaroj, Francesco Panese, profesoro pri la sociologio de medikamentoj kaj sciencoj ĉe la Universitato de Laŭzano, vidas nove aperantan utopian aŭ malutopian “ekonomion de la promeso”. “La ekapero de noventreprenoj en la mondo de la teknikaro estas bazita sur la investoj de riskokapitalistoj kiuj disponigas financojn responde al promesoj pri grandaj transformiĝoj de la mondo” li klarigis. Konsidere la diverĝon inter novigemaj teknikaj fakuloj kaj kapitalistaj neinicitoj, tio, kion la sociologo nomas la “maltrankvila erotikigo de progreso” povus esti metodo por “delogi la nefakulon”.

Jes nefakuloj, sed ne stultuloj. Ĉi tiujn “teknopromesojn” sistemece akompanas pragmata parolo malpli direktata al la amaskomunikiloj. La investantoj mem eble ne vere atendas esti fridigitaj por vojaĝi en la kosmo aŭ reviviĝi post la morto, sed ili scias ke ĉi tiuj esploroj estigos plibonigitajn procezojn de konservado kiuj interesos, ekzemple, ĉenojn da superbazaroj. Promesi eternan vivon por pli bone fridigi fileojn de moruoj? “Multaj esploristoj kaj entreprenistoj, kiuj estas tre singardaj en superlerneja kunteksto, emas fari sensaciismajn komunikaĵojn kiam ili parolas al la gazetaro en rekta petalvoko al investantoj, kiuj plejparte havas limigitan teknikan scion kaj grandparte dependas por informoj je The New York Times kaj The Wall Street Journal” diras Zachary Chase Lipton, esploristo pri maŝinlernado ĉe Carnegie Mellon University, kiu klopodas per sia blogo Approximately Correct malkonstrui la fantaziojn pri artefarita inteligenteco.

Laŭ Gabriel Dorthe, filozofo kiu aliĝis al la Transhumanisma Asocio de Francio cele al siaj esploroj, “ĉi tiu horora propagando en la amaskomunikiloj malklarigas kaj bagateligas iom da konkretaj aplikoj de artefarita inteligenteco”. Ĉi tiuj inkluzivas algoritmojn por helpi decidofaradon destinitajn por simpligi homajn elektojn kaj kiuj jam estas uzataj de la polico, la justico, asekuraj kompanioj kaj fakoj pri homforto en Usono. Tute nerimarkita de la amaskomunikiloj, la matematikisto Cathy O’Neil reliefigis en sia libro ‘Weapons of Math Destruction’ (Armiloj de matematika detruo)* la sekvojn de la uzo de ĉi tiuj algoritmoj por la plej vundeblaj loĝantaroj*: ĉi tia programo, ekzemple, klasifikas kiel potenciale danĝerajn individuojn kiuj faris neniun krimon krom loĝi en malriĉa kvartalo. Ja temo grava, sed tute ne tiel fascina kiel la fino de la homaro ...

* Cathy O’Neil, Weapons of Math Destruction: How big data increases inequality and threatens democracy, Crown, Nov-Jorko, 2016.
* Vidu Frank Pasquale, ‘Mettre fin au trafic des données personnelles’, Le Monde Diplomatique, majo 2018.

Ni ĉiuj estas komplicaj en ĉi tio, eĉ esploristoj. Transhumanismo ebligas al tiuj, kiuj laboras en esploroj, eldoni librojn kaj artikolojn pri la endanĝerigita homaro, ricevi postenojn, ktp” diris Dorthe. En 2014, pli ol ok cent personoj, inter ili granda nombro da esploristoj kaj ne malpli ol 300 neŭrobiologoj, subskribis malferman leteron kontraŭ la Human Brain Project. Tiu projekto estas esplorprogramo kun buĝeto de 1,2 miliardo da eŭroj (el kiuj 500 milionoj estas el Eŭropo) por rekrei, ĝis 2024, homan cerbon pere de superkomputilo. Kiel multaj tiutempe, Richard Hahnloser, profesoro pri neŭroscienco ĉe la Universitato de Zuriko, akre kritikis “vantajn promesojn *, la mankon de sciencistoj en la institucioj kiuj respondecas pri la projekto kaj la influon de fabrikistoj pli allogataj de la perspektivo de pli potencaj komputiloj danke al neŭromorfa komputiko (imitado de la funkcio de la cerbo) ol de la kompreno pri nia griza substanco.

* Lise Loumé, “Human Brain Project: Faut-il continuer ce projet à 1,2 miliard d’euros?”, Sciences et Avenir, Parizo, 9 julio 2014.

Propagandi teknikan posthomecon ankaŭ havas la efikon eviti la politikon. Estas kvazaŭ artefarita inteligenteco starigas demandon tro gravan por esti lasita al registaroj kaj publikaj diskutoj kaj ke, male, ĝi devus esti rezervita por la internaj rondoj kiujn formas la institucioj de fakuloj, eĉ se ili estas kaj juĝantoj kaj juĝatoj. Paradokse, rimarkis Panese, “la etika pensado havas toksan efikon kiu senpolitikigas aferojn. Google, Amazon, Facebook, Apple kaj Microsoft havas intereson pri la limigo de la debato al la sfero de valoroj, lasante nesufiĉan spacon por pripensado pri la sekvoj kunportataj de teknikaroj, pri sociaj malegalecoj kaj pri la ekapero de novaj pozicioj de potenco.

Aldone al ĉi tiu transiro de la politiko al la etiko, la parolo pri la apartaĵo ankaŭ implicas duan transiron, de scienca raciemo al la mito. Ĉi tie, la celo ne estos aprobi prognozan teorion surbaze de observoj (kiel en klimatologio), sed granda tragika rakonto pri la homa vivo. “Transhumanismo estas kredsistemo kiu pli rilatas al religio ol scienco” diras Richard Jones, profesoro pri fiziko ĉe la Universitato de Sheffield kaj la aŭtoro de ‘Against Transhumanism’*. “Ĝi utiligas la fondajn mitojn de la homaro, reuzante iliajn kernajn elementojn: la ideo ke ni povus atingi abundon, eĉ senmortecon, danke al la interveno de iu supera inteligenteco kiu kapablas estigi aŭ nian feliĉon aŭ nian malfeliĉon. Pli surprize, transhumanismo ankaŭ rememorigas pri la rusa kosmismo, filozofia movado de la malfruaj jaroj de la 19a jarcento, precipe tiu, de la ortodoksa pensulo Nikolai Fjodorov. Laŭ Fjodorov, la scienco ebligos la realigon de la promesoj de la Biblio ĉi tie sur la Tero. Li estis konvinkita ke la teknikaro fine faros nin senmortaj.

* Richard Jones, ‘Against Transhumanism. The delusion of technological transcendence, soft machines’, 15 january 2016.
Promeso pri saviĝo

La historio de la apartaĵo funkcias tiel bone ĉar ĝi eĥas mitojn. “Ĝi estas treege malnova apokalipsa speco de rakonto, kiu en la Okcidento similas tiun de joakimismo* en la 12a jarcento” klarigis Franck Damour, historiisto kaj esploristo ĉe la Katolika Universitato de Lillo. La kresko de novaj teknikaroj proponas promeson pri saviĝo kiu varias laŭ kulturaj influoj. En la cikla koncepto de la historio laŭ hinduismo, la alveno de artefarita inteligenteco ne antaŭsignas unu eventon, neinversigan ŝanĝiĝon en iu aparta kaj esence malsama epoko, kiel en okcidentaj konceptoj pri la mondofino. Male, ĝi estas reveno, restarigo de antikva kosmologia tempo kiam la mondo vidos la gloran aĝon de satja juga, la oran epokon de la homaro*.

* Laŭ la nomo de la itala mistikulo Joakimo el Fiore (1130-1202).
* Kp. Robert Geraci, ‘A tale of two futures: Techno-eschatology in the US and India’, Social Compass, vol. 63, no 3, Nov-Jorko, septembro 2016.

Damour komentis ke “En Usono, la transhumanisma ideologio resonancas kun iuj religiaj movadoj de usona protestantismo, precipe kun tio, kion oni nomas ‘La Kvara Granda Vekiĝo’ de la 1960-aj jaroj, kiu deklaris, ke korpa sukceso — sano, forta korpo kaj longa vivdaŭro — estis signo de dia elektiteco”. Sekve, malkiel la sciencismo de la 19a jarcento, ekzemple sansimonismo, kiu inkluzivis kolektivan dimension, transhumanismo ne celas savi la socion, sed la individuon. Laŭ Damour “oni saltegas de la individuo al parolo pri la ĝenerala homa specio, preterirante sociajn demandojn. Saviĝo unue pasas tra la korpo. Registaroj jam ne ludas decidan rolon en la organizado de la mondo, sed individuoj tion faras, pere de entreprenecaj strukturoj. Povus esti ke liberalismo neniam antaŭe havis tian ambician celon.” Kaj ĝiaj oponantoj trovas sin des pli senpovaj ĉar transhumanismo senigis ilin je potenca propagandilo: la ideo de la progreso.

Kataro serĉanta amikojn

LA 10-AN de Aprilo 2018 la retejo de la Usona Cionista Organizaĵo (ZOA laŭ la angla) publikigis komunikaĵon, kiu anoncis, ke ĝi kaj ĝia prezidanto Morton Klein estas “fieraj kaj feliĉaj anonci ke, danke al siaj klopodoj, inkluzive de longaj, multnombraj kunvenoj profundigataj de s-ro Klein en Doho*, en Kataro, kun la emiro kaj ceteraj altaj kataraj respondeculoj, (...) Kataro akceptis ne dissendi la malice kontraŭjudan dokumentfilmon de Al-Ĵazira faritan de enŝovito en la tiel nomatan “usonan judan premgrupon””.* (Vidu la artikolon de Alain Gresh: Spionado kaj timigoj — Israela premgrupo, la malpermesata dokumentfilmo).

* Tiu araba urbo estas en Esperanto skribata diverse. Laŭ la diversaj etnolingvaj skriboj iuj skribas Doha, aliaj Dohao, la PIV nomas ĝin Daŭho. -vl
* “ZOA/Mort Klein convinced Qatar to cancel anti-semitic Al Jazeera “Jewisch lobby” series”, 10-an de Aprilo 2018,.

Semajnon poste la televido rebatis: “Morton Klein malprave kvalifikas la temon de la serio kiel la “usona juda premgrupo”, dum la enketo temas pri la usonaj por-israelaj organizaĵoj (inkluzive de la ZOA) kiuj klopodas por apogi la interesojn de eksterlanda potenco en usona teritorio.”* Al-Ĵazira pravis almenaŭ en tiu ĉi punkto: en la dokumento estas nenia referenco al “juda premgrupo” — kvankam tiu termino, uzita de prezidinto de la Monda Juda Kongreso*, en Usono estas kutima. La televido tamen restis muta pri sia decido ne dissendi la enketon.

* “Al-Jazeera denies claims of pro-Israel group on The Lobby films”, 17-an de Aprilo 2018,.
* En Novembro 1978, Nahum Goldmann petis la prezidanton James Carter rompi la “judan premgrupon”, kiun li asimilis al “detrua forto”, “obstaklo al la paco en la Proksim-Oriento”.

Por kompreni, kio okazas pri tiu dokumentfilmo, necesas reveni al la krizo, kiu ekde la printempo de 2017 alfrontigas Kataron kun kelkaj ĝiaj najbaroj, ĉefe Saud-Arabujo kaj la Unuiĝintaj Emirlandoj, apogataj de Egiptujo.* Tiuj submetis Kataron al embargo. Ili postulas de Doho rompon de siaj rilatoj kun Irano, likvidon de Al-Ĵazira, fermon de la konstruata turka militbazo kaj ĉesigon de ĝiaj ligoj kun la “teroristaj” organizaĵoj, nome la Islamaj Fratoj kaj Hizbolaho.

* Vd Fatiha Dazi-Héni, “Stranga milito ĉe la Golfo” [“Drôle de guerre dans le Golfe”], Le Monde diplomatique en Esperanto, Julio 2017.

Estas vere ke, ekde la enpotenciĝo en 1995 de la ŝejko Hamad Ben Khalifa Al-Thani, la patro de la nuna emiro Tamim Ben Hamad Al-Thani, la eksterlanda politiko de Kataro estas almenaŭ originala kaj volas esti sendependa, ĉefe de Saud-Arabujo. La lando gastigas unu el la strategiaj bazoj de Usono en la regiono; ĝi flegis, ĝis la eksplodo de la “araba printempo”, elstare bonajn rilatojn kun la Hizbolaho kaj la siria reĝimo, antaŭ ol subteni la ribelulojn; ĝi konservas densajn kontaktojn kun la Hamaso kaj donas financan helpon al Gazo; ĝi estis unu el la solaj arabaj landoj, kiuj havis israelan komercan mision (fermitan post la milito kontraŭ Gazo de 2008-2009). Fine, Al-Ĵazira, spite al ĉiaj kritikoj al ĝia traktado de la arabaj ribeloj — speciale la milito en Libio — aŭ, pli lastatempe, ĝia kompleza sinteno al la reĝimo de s-ro Recep Tayyip Erdogan, malfermis debatojn en la araba mondo, kiu incitegas la plej multajn arabajn reĝimojn.

Post la monatoj kiuj sekvis la ultimaton de siaj najbaroj Kataro ŝajnis ŝanceliĝi. Oni eĉ elvokis la hipotezon de invado al la eta emirlando fare de Saud-Arabujo. Des pli ke la prezidanto Donald Trump poziciiĝis kontraŭ Doho. Ĝuste en tiu streĉita kunteksto la emiro decidis startigi ofensivon de publikaj rilatoj en Vaŝingtono, kie liaj saud-arabaj kaj emirlandaj kontraŭuloj jam disponis pri densaj perantoj, nome kun la Fondaĵo por Defendo de la Demokratioj (FDD)*. Doho aĉetis la servojn de pluraj publikrilataj agentejoj en Usono. Ĝiaj celgrupoj: la konservativaj rondoj proksimaj de s-ro Trump, speciale la por-israla premgrupo.

* Vd Dan Lazare, “La timinda influo de Riado al Vaŝingtono” [“La redoutable influence de Riyad à Washington”] Le Monde diplomatique en Esperanto, Julio 2017.

PLURAJ vizitoj en la emirlando, inter ili tiuj de Alan Dershowitz, por-israela universitatano samtempe demokrata kaj amiko de la prezidanto Trump, de la eksa respublikana guberniestro de Arkansaso Michael Huckabee, cionista kristano, kies filino estas proparolanto de la Blanka Domo, kaj de la konservativa radio-animisto John Batchelor, indikis ke tiu kampanjo havas iom da sukceso. La efikoj senteblis en Vaŝingtono, kiu adoptis pozicion de arbitracianto en la krizo. En Aprilo 2018 s-ro Trump akceptis la emiron Al-Thani, kiu, kiel danko, anoncis la aĉeton de usonaj armiloj. Li eĉ faris donacojn al pluraj cionistaj organizaĵoj, interalie Our Soldiers Speak (“niaj soldatoj parolas”), kiu faras rondvojaĝojn de oficiroj de la israela armeo en Usono.[Tamara Nassar kaj Ali Abunimah, “Qatar funded Zionist Organization of America”, 10-an de Julio 2018,.

Sed la proksimiĝo al Kataro dividas la por-israelan premgrupon. En artikolo titolita “Kataro: la emirlando kiu trompas ĉiujn”, Yigal Carmon, direktoro de la Instituto de Esplorado de la Komunikiloj de Proksim-Oriento (Memri), kiu “superrigardas” la arabajn komunikilojn — kaj kiu ne hezitas deformi tion, kion ili publikigas*, —, indignas: “Malĝojigas vidi usonajn judajn gvidantojn fortigi la kontraŭjudajn kliŝojn per tio, ke ili pro nescio intervenas en la internajn konfliktojn, kiuj ne koncernas ilin, konfliktojn kompleksajn interarabajn kaj malfacile kompreneblajn.”*

* Vd Mohammed El-Oifi, “Désinformation à l’israélienne”, Le Monde diplomatique, Septembro 2005.
* Yigal Carmon, “Qatar, the emirate that fools them all, and its enablers”, Instituto de Esplorado de la Komunikiloj de Mez-Oriento, Vaŝingtono, DC, 18-an de Januaro 2018.

S-ro Jonathan Schanzer, de la FDD, plendas: “Estas nenio malbona en tio, ke analizistoj kaj intelektuloj iras al Kataro por informiĝi. La problemo estas, ke dum tiuj vizitoj ili ne aŭdas la alian version de la historio. Ili devas ankaŭ aŭskulti la kritikojn kontraŭ Kataro. Estas multaj aferoj kiujn ili devus koni pri la ligoj de Kataro kun Hamaso, Al-Kajdo, la talibanoj, la Islamaj Fratoj kaj kun aliaj problemaj agantoj.”* S-ro Schanzer, longe pridemandita de James Anthony Kleinfeld en la dokumentfilmo de Al-Ĵazira, bedaŭras ke ĉiuj liaj klopodoj por asociigi la movadon Bojkoto, Malinvesto kaj Sankcioj (BMS) kun “teroristaj” organizaĵoj (unue Hamaso, poste la Popolfronto de Liberigo de Palestino) en la usona opinio ne sukcesis.

* Citita de Amir Tibon, “Israeli Embassy in US: We oppose Qatar’s “Outreach to pro-Israel US Jews””, Haarec, 31-an de Januaro 2018.

Antaŭ jaro Kataro sukcesis reŝovi la danĝerojn, kiuj minacis ĝin, kaj meti siajn kontraŭulojn en defendan pozicion. Sed kia estos la prezo pagota de la palestinanoj por tiu nova politiko?

Alain GRESH.

Spionado kaj timigoj

Israela premgrupo, la malpermesata dokumentfilmo

Enketo farita de la katara televido Al-Ĵazira senvualigas la metodojn de la usonaj premgrupoj favoraj al Israelo. Sed, en zorgo por ne ĉagreni tiujn organizaĵojn en sia disputo kun Saud-Arabujo, Kataro blokis la dissendon de la raportaĵo.

SUR LA ekrano li havas ĉion de perfekta ĝentlemano. Malgraŭ sia studenta konduto James Anthony Kleinfeld, juna brita judo, ĉiurilate bona, diplomita de la prestiĝa oksforda universitato, parolante ses lingvojn, inter ili la nederlandan kaj la jidan, senprobleme orientiĝanta en la labirintoj de la proksim-orienta konflikto, facile trovus sian lokon en la oficejoj de okcidenta ministrejo pri eksteraj rilatoj aŭ de fama pensfabriko. Aktuale li havas aliajn intencojn: esplori la usonajn organizaĵojn favorajn al Israelo. Li estas dungita de The Israel Project (TIP), kiu okupiĝas pri flegado de la bildo de Israelo en la komunikiloj. Akceptita per malfermitaj brakoj pro siaj kompetentoj, li dum kvin monatoj renkontis la “kremon” de la respondeculoj de asocioj agantaj en la senkondiĉa defendado de Israelo, nome la potenca por-israela premgrupo en Usono, la American Israel Public Affairs Committee (Aipac).* Li kun ili partoprenis koktelojn, kongresojn, kunvenojn, staĝojn por trejni aktivulojn, kaj rilatis kun la partoprenantoj en ĉiuj ĉi okazoj. Simpatia, varmkora, efika, li gajnis la konfidon de siaj interparolantoj, kiuj parolas al li sincere, lasante la oficialan lingvaĵon kaj la konvenajn “lingverojn” ekstere. Kaj iliaj konfidoj estas eksplodemaj.

* Vd [Serge Halimi, “La pezo de la por-israela premgrupo en Usono [“Le poids du lobby pro-israélien aux États-Unis”], Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto de 1989-art].

Kiel oni influas la Kongreson [la usonan parlamenton -vl]? “La kongresanoj faras nenion, se oni ne premas ilin, kaj la sola maniero estas la mono.” Kiel oni batalas kontraŭ la partiaj membroj favoraj al la rajtoj de la palestinanoj en la universitato? “Pri la kontraŭ-israeluloj la plej efika maniero estas fari esplorojn pri ili, iri al Interreto en anoniman retpaĝon kaj disvastigi celatajn anoncojn en Facebook.” Kun des pli granda naiveco ke ili kredas konfidi sin al amiko, la interparolantoj de Kleinfeld koncedas, ke ili faras operaciojn de spionado de usonaj civitanoj, kun helpo de la israela ministrejo pri strategiaj aferoj.

Tiu, kreita en 2006, dependas rekte de la ĉefministro Benjamin Netanjahu. Unu el liaj respondeculoj konfidas: “Ni estas registaro, kiu laboras sur eksterlanda tereno kaj ni devas esti tre, tre singardan.” Efektive, ĉar iuj el tiuj agadoj povus fini ĉe usonaj tribunaloj.

Fine de la staĝo de “Tony”, s-ro Eric Gallagher, lia ĉefo ĉe la TIP, montras sin tiom kontenta pri liaj servoj ke li proponas al li dungi lin. “Mi ege ŝatus ke vi laboru por mi. Mi bezonas iun, kiu havas teamo-spiriton, kiu ege laboras, kiu estas pasia, sciema, bone edukita, kiu parolas bone, kiu multe legis. Vi estas ĉio ĉi.” Sed lia favorato rifuzas. Ĉar, vi certe jam divenis, li ne estas tute tiu, kiun li pretendas esti, kvankam liaj diplomoj kaj liaj kompetentoj ne kontesteblas: li estas enŝovinto, taskita de la televido Al-Ĵazira, proprieto de la emirlando Kataro, por estigi dokumentfilmon pri la por-israela premgrupo. Li filmis per kaŝita filmilo parton de la konfidoj, kiujn li kolektis kaj li kun ceteraj membroj de grupo gvidata de Phil Rees, de la esplorĉelo de tiu televido, kunigis ĉiujn elementojn de impresa enketo. Ties disvastigo estis des pli atendata ke, jam en 2017, raportaĵo de Al-Ĵazira pri la por-israela premgrupo en Britujo* montris la enmiksiĝon de Israelo en la internajn aferojn de alia lando kaj ĝiajn provojn faligi ministron supozatan kiel por-palestinan — kio kondukis al publikaj senkulpigoj de la israela ambasadoro en Londono kaj al antaŭtempa reveno al Tel-Avivo de altranga diplomato.

* www.aljazeera.com/investiations/thelobby

Oni do povis atendi komunikilan eventon, kun ĝiaj koleraj malkonfirmoj kaj fortaj polemikoj. Sed ne: la dissendo, programita por la komenco de 2018, estis prokrastita sen nova dato, sen oficialaj klarigoj. Oni fine komprenis, danke al artikoloj en la usona juda gazetaro*, ke la dokumentfilmo ne montriĝos, kion konfirmis Clayton Swisher, direktoro de la esplor-ĉelo de la televido, en artikolo, en kiu li bedaŭras tiun decidon; kelkajn tagojn poste la televido anoncis ke li prenos feriojn.* La enketo estis oferita en la senkompata batalo inter Kataro unuflanke kaj Saud-Arabujo kaj la Unuiĝintaj Emirlandoj aliflanke por akiri la favorojn de Vaŝingtono en la konflikto, kiu daŭras inter ili jam de junio 2017.* Kaj kia pli bona maniero gajni ol tiu altiri la favorojn de la potenca por-israela premgrupo, kies influo al la usona politiko pri la Proksim-Oriento estas konataj?

* Kp ekz-e Richzard Silverstein, “Israel lobby pressures Qatar to kill Al Jazeera documentary”, Tikun Olam, 8an de Februaro 2018, www.richardsilverstein.com.
* Clyton Swisher, “We made a documentary exposing the “Israel lobby”. Why hasn’t it run?”, The Forward, Novjorko, 8-an de Marto 2018.
* Vd Akram Belkaïd, “Le Qatar ne cède rien”, Le Monde diplomatique, Marto 2018.

Kataro do metis sur la pesilon la decidon “prokrasti” la dissendon kaj per tio interŝanĝe akiris la ne esperitan helpon de parto de la dekstra alo de jam entute tre dekstra premgrupo. S-ro Morton Klein, la prezidanto de la Usona Cionista Organizaĵo (ZOA laŭ la angla), proksimulo de s-ro Stephen Bannon, konsilinto de la prezidanto Donald Trump, eĉ vojaĝis al Doho kaj ĝojis ke li enterigis la dokumentfilmon (vidu “Kataro serĉas amikojn”). Ke tiaj grupoj, kiuj antaŭ nelonge akuzis Kataron financi Hamason kaj la terorismon, akceptis ŝanĝi sian kurson interŝanĝe de blokado de la enketo, diras multon pri tio, kiom la enhavo de la malkaŝoj ĝenas.

Tiu enterigo de laboro daŭrinta pli ol jaron kaŭzis kirliĝojn ene de la televid-ĉeno. Iuj deziris, ke tiuj malkaŝoj ne pereu en la moviĝanta sablo de geopolitikaj kompromisoj. Pro tio ni povis vidi, danke al amiko loĝanta en la golflando, la kvar epizodojn de la dokumentfilmo, de po kvindek minutoj, en ilia preskaŭ definitiva versio.

Ĉe la spektado frape mirigas la eksciteco, la senpacienco de la premgrupo jam de kelkaj jaroj, pro timego perdi sian influon. Kiel klarigi tion, dum la subteno al Israelo estas masiva en Usono kaj dum la delegitoj de la du partioj, respublikana kaj demokrata, senmanke apogas ĉian ajn aventuron de Israelo? Ĉu la elekto de s-ro Trump ne igis Vaŝingtonon forlasi ĉian intencon ludi la rolon de peranto en la israela-araba konflikto kaj meti sin sen ajna ŝajnigo ĉe la flankon de la plej dekstra registaro en la historio de Israelo? Certe; sed, en tiu ĉi ŝajne favora pejzaĝo la premgrupo estas hantata de fantomo: tiu de Bojkoto, Malinvesto kaj Sankcioj (BMS).

Tiu movado, lanĉita en 2005, proponas apliki al Israelo la neperfortajn metodojn, kiuj sukcesis kontraŭ la tiama sud-afrika rasdisigo (“apartheid”). Ĝi kreskis inter studentoj. Sed ĉu vere alarmiĝi pro tio, demandas sin s-ro David Brog, direktoro pri strategiaj aferoj de Kristanoj Unuiĝintaj por Israelo (KUPI) kaj plenum-direktoro de la Maccabee Task Force, unu el la grupoj kiuj kontraŭbatalas la BMS? “Israelo estas la “start-up nation”. Ĝi ricevas pli da eksterlandaj investoj ol en kia ajn alia momento de sia historio. Do kial ne trankviliĝi, kompreni ke la BMS valoras neniom kaj ignori ĝin?” Li insistas: “Mi ne pensas, ke la BMS iam ajn celis ke la universitatoj retiru siajn investojn el Israelo. Koncerne la monon, ni ne bezonas maltrankviliĝi; sed la klopodoj por fari foson inter ni, kiuj amas Israelon, kaj la kreskanta generacio, estas zorgigaj. Inter la junuloj naskitaj post la jaro 2000 kaj la studantoj la punkto proksimiĝas, kie la plimulto estas pli favora al la palestinanoj ol al la israelanoj.” S-ro Jacob Baime, plenum-direktoro de la Israel on Campus Coalition, grupo de organizaĵoj, kiuj dungas pli ol centon da homoj por batali kontraŭ la BMS en la universitatoj, maltrankviliĝas: “La sola afero, kiu estas komuna al ĉiuj membroj de la Kongreso, al ĉiuj prezidantoj, al ĉiuj ambasadoroj, estas la fakto ke ili pasigis tempon en la universitatoj, kaj dum tiu periodo ili estis formitaj.” Ĉu ili morgaŭ estos ankoraŭ “amikoj de Israelo”?

Malkreditigi la mesaĝiston

KROMA elemento alarmas la premgrupon. La subteno al Israelo ĉiam transiris la disputojn inter demokratoj kaj respublikanoj. Ĉu ne s-ro Barack Obama, kelkajn monatojn antaŭ la fino de sia mandato, voĉdonigis senkondiĉan helpon de 38 miliardoj da dolaroj (33 miliardoj da eŭroj) al Israelo por dek jaroj, spite al sia abomeno kontraŭ s-ro Netanjahu? Sed la politika pejzaĝo transformiĝas, kaj la senkondiĉa aliĝo de la premgrupo al s-ro Trump mallarĝigas la bazon, kiu pli kaj pli restas nur la Respublikana Partio kaj la evangelia dekstrularo. S-ro David Hazony, eksa direktoro de The Tower Magazine kaj influa membro de la TIP, koncedas tion en la dokumentfilmo: “Tuja bojkoto al Israelo ne estas la problemo. La plej granda problemo estas la Demokrata Partio, la adeptoj de Bernie Sanders, ĉiuj ĉi kontraŭ-israel-uloj, kiujn ili venigas en la Demokratan Partion. Esti por-israela baldaŭ ne estos plu dupartia interkonsento, kaj ĉiufoje, kiam la prezidanteco ŝanĝiĝos, la politiko pri Israelo povas ŝanĝiĝi. Tio estas danĝera por Israelo. Ĝuste pri tio temas en la batalo en la universitatoj.” Tion konfirmas John Mearsheimer, kunaŭtoro de fama libro* pri la premgrupo, kies komentojn akcentas la dokumentfilmo. Li konstatas, ke nun la subteno al Israelo kreskas en la Respublikana Partio, dum ĝi malkreskas en la Demokrata Partio: “Okazas grava diferenco inter la du partioj.”

* John Mearsheimer kaj Stephen M.Walt, Le Lobby pro-israélien et la Politique étrangère américaine. La Découverte, Parizo, 2009.

Kiel agi kontraŭ tiu evoluo? Ĉu per estigo de politika debato? Malfacila, dum post la fiasko de la Oslo-interkonsentoj, subskribitaj en 1993, Israelo estas gvidata de ekstremdekstraj partioj kiuj rifuzas ĉian diplomatian solvon. Ne eblas diskuti pri la sorto de la palestinanoj, pri la estonteco de la kolonioj aŭ pri la dramo de Gazo. Kaj la ligiĝo de la premgrupo al s-ro Netanjahu kaj al s-ro Trump malmulte taŭgas por veki entuziasmon de la usonaj studantoj. La ĵurnalisto Max Blumenthal rimarkigas (Twitter, 15-an de Februaro 2018), ke ĝuste tiu taktiko de rifuzo diskuti, kiun la premgrupo uzas pri la dokumentfilmo de Al-Ĵazira: asimili la esplor-ĵurnalismon al spionado; diskreditigi la televid-ĉenon per tio, ke oni reduktas ĝin al ĝia proprietulo, Kataro; aserti ke la temo estas la “juda premgrupo” kaj ne la subteno al Israelo. Kaj tiel eviti ĉian diskuton pri la fono de la malkaŝoj kaj pri la israela politiko.

S-ro Noah Pollak, plenum-direktoro de la Urĝa Komitato por Israelo (ECI), resumas la linion deciditan kontraŭ la kritikoj: “Por senkreditigi la mesaĝon necesas senkreditigi la mesaĝiston. Kiam vi elvokas la BMS, vi devas diri, ke tio estas grupo kiu predikas malamon, perforton kontraŭ civiluloj. Tio signifas, ke ĝi subtenas la terorismon.” Kaj kompreneble, ke ĝi estas kontraŭjuda. La organizaĵo Juda Voĉoj por la Paco (JVP)? Li preferas nomi ĝin “Judaj voĉoj por Hamaso” ... Sed li restas optimista, ĉar, kiel li klarigas tion al “Tony”, la plej multaj usonanoj restas favoraj al Israelo, dum en Britujo “estas la pura malamo. Vi lasis la duonon de tiuj m...daj pakistananoj instali sin ĉe vi”.

Por “senkreditigi la mesaĝiston” necesas akumuli diversajn informojn, de la privata vivo tra liaj politikaj konvinkoj ĝis liaj profesiaj agadoj. La por-israela premgrupo en la lastaj jaroj instalis spion-reton. “Niaj esplor-operacioj, fieras s-ro Baime, disponas pri pinta teĥnologio. Kiam mi alvenis, antaŭ kelkaj jaroj, nia buĝeto estis de kelkaj miloj da dolaroj; hodiaŭ ĝi estas de 1,5 milionoj, sendube 2. Mi eĉ ne scias; ĝi estas eksterordinara.” Sed li kaj liaj amikoj devas resti “nevideblaj”: “Ni faras tion sekure kaj anonime; tio estas la ŝlosilo.”

Inter la grupoj plej timataj de la aktivuloj favoraj al la rajtoj de la palestinanoj troviĝas Canary Mission*, kies financado, membroj kaj funkciado restas sekretaj. Ĵurnalistino proksima de la premgrupo klarigas ĝian rolon: “Tiuj, kiuj malamas ĝin, tiuj kiuj estas celataj, parolas pri “nigra listo”. Vi havas nomojn, de la studantoj kaj universitataj profesoroj, de organizaĵoj kiuj havas ligojn kun la terorismo aŭ kun teroristoj kiuj alvokis al detruo de la juda ŝtato.” La reteno de la organizaĵo resumas sian celon jene: “Certiĝu, ke la radikaluloj de hodiaŭ ne fariĝu viaj dungistoj morgaŭ.” Super la biografio de ĉiu viktimo metita al pilorio, jena slogano: “Se vi estas rasisto, la mondo devas scii tion.”

* The Forward, de kiu la plej multaj legantoj estas usonaj judoj, aperigis enketon pri Canary Mission kaj pri la uzado, fare de la israelaj instancoj, de ĝiaj informoj por pridemandi “suspektajn” usonajn civitanojn — mem judajn — kiuj alvenas en Israelo. Josh Nathan-Kazis, “Canary Mission’s threat grows, from US campuses to the Israeli border”, The Forward, 3-an de aŭgusto 2018.

Kleinfeld sukcesis iri ĝis ĝia fondinto kaj financisto, s-ro Adam Milstein, prezidanto de la Usona Israela Konsilantaro (IAC), kondamnita al puno en malliberejo pro imposta fraŭdo en 2009, kio ne malhelpis lin daŭrigi sian agadon en sia ĉelo. Li klarigas al la junulo sian filozofion: “Tutunue, enketi pri ili [la aktivuloj favoraj al Palestino]. Kia estas ilia projekto? Ataki la judojn, ĉar tio facilas, ĉar tio estas populara. Ni devas senmaskigi ilin kaj montri tion kio ili estas: rasistoj, uloj malamantaj la demokration. Ni devas meti ilin en defendan situacion.”

Pluraj studantoj atestas pri siaj riskoj. S-ino Summer Awald, kiu partoprenis en kampanjo por la rajtoj de la palestinanoj en Knoxville (Tenesio), rakontas kiel ŝi estis incitata en Twitter, kiel “ili” enretigis informojn pri ŝi el pli ol dek jaroj: “Ili fosas kaj daŭre fosadas. Iu kontaktis mian dungiston kaj petis lin maldungi min, minacante lin denunci kiel kontraŭjudiston, se li ne obeos.” Tiuj metodoj de fidenunco povas signifi profesian mortigon aŭ, por studanto, komplikigi la serĉadon de laboro post la universitato. Iuj akuzitoj do sendis “pentajn mesaĝojn”, kiuj estis publikigitaj en speciala rubriko de la retejo de Canary Mission* interŝanĝe de retiro de ilia nomo el la nigra listo: anonimigitaj “konfesoj”, en kiuj ili klarigas, ke ili estis “trompitaj” kaj kiuj similas al tiuj elŝiritaj al la suspektatoj pri komunistaj simpatioj en la tempo de la makartiismo en Usono en la 1950-aj jaroj, aŭ en aŭtoritatismaj reĝimoj hodiaŭ. “Tio estas la psiĥologia milito. Ili estas terorigataj, ĝojas s-ro Baime. Aŭ ili silentas aŭ ili pasigas sian tempon per esploradoj [pri la akuzoj kontraŭ ili] anstataŭ ataki Israelon. Tio estas tre efika.” Alia interparolanto de “Tony” tamen bedaŭras, ke “fifamigi iun kiel kontraŭjudiston jam ne havas la saman efikon”.

* https://canarymission.org/ex-canary

Tiuj krucmilitoj, kiuj apogas sin sur la rikolto de personaj datumoj de usonaj civitanoj, ne estus eblaj sen la rimedoj donitaj de la israela ministrejo pri strategiaj aferoj. S-ino Sima Vaknin-Gil, ĝia ĝenerala direktorino, koncedas tion dum prelego por la IAC: “Koncerne la kolektadon de datumoj, la analizado de la informo, la laboro pri la organizaĵoj de aktivuloj, la vojo de la mono, tio estas io, kion nur lando, kun la resursoj pri kiuj ĝi disponas, povas plej bone fari.” Ŝi aldonas: “La fakto, ke la israela registaro decidis esti ŝlosila aganto signifas multon, ĉar ni povas alporti kompetentojn, kiujn ne posedas la neregistaraj organizaĵoj implikitaj en tiu afero. Ni estas la sola aganto de la por-israela reto, kiu povas ŝtopi la breĉojn. (...) “Ĉiuj, kiuj havas ion komunan kun la BMS devas demandi sin dufoje: ĉu mi devas elekti tiun tendaron aŭ prefere la alian?”

Rompo de usonaj leĝoj

EN TIU laboro de kolektado de informoj, s-ino Vaknin-Gil koncedas: “Ni havas la FDD kaj aliajn, kiuj laboras [por ni].” La Fondaĵo por Defendo de la Demokratioj (FDD) estas novkonservativa pensfabriko, kiu en la lastaj jaroj ludis gravan rolon en la proksimiĝo inter la Unuiĝintaj Emirlandoj kaj Israelo. Lastan someron ĝi partoprenis en la kampanjo kontraŭ Kataro kaj kontraŭ Al-Ĵazira, akuzata esti instrumento de regiona malstabiligo. Nu, laŭ la usona leĝo, la organizaĵoj aŭ la individuoj, kiuj laboras por eksterlanda registaro, devas registriĝi kiel tiaj ĉe la justic-ministrejo. Ĉu tiu kuraĝos tribunale akuzi la FDD, kiu ne plenumis tiujn demarŝojn?

Kiel rimarkigas Ali Abunimah, animisto de la retejo The Electronic Infitada, “se vi havus registraĵojn de rusa aŭ irana, aŭ eĉ kanada alta respondeculo, kiu rekonas ke lia lando faras kaŝajn operaciojn kaj por tio uzas la pretekston de usona organizaĵo, tio estus bombo!” Ĉar tiu kunlaborado ne limiĝas al la FDD, kaj multaj interparolantoj de Kleinfeld, kiel s-ro Baime, koncedas tion konfidence, kvankam ili aldonas, ke la temo estas “delikata” kaj ke oni prefere ne multe parolu pri ĝi.

La dokumentfilmo entenas aliajn malkaŝojn, ekzemple la manieron per kiu la usonaj ĵurnalistoj estas “taskitaj” en Jerusalemo per la TIP*, naz-gvidataj, sed ankaŭ nutrataj per “ĉiom-pretaj” temoj, kiujn ili bezonas nur disvastigi en Usono; aŭ la premadoj sur la komunikiloj kaj sur la gazetaraj agentejoj por ke ili modifu siajn informojn aŭ siajn artikolojn ...

* Vd “Propagande et désinformation à l’israélienne”, I kaj II, Nouvelles d’Orient, Les blogs du Diplo, 13-an kaj 26-an de januaro 2010.

Kvankam hodiaŭ ĉio ŝajnas hodiaŭ esti favora al Israelo, ĝiaj usonaj adeptoj, spite al ĉiuj siaj rimedoj, estas nervozaj. La estonteco ŝajnas al ili malheliĝi, ankaŭ en la rondoj, kiuj plej povas ilin apogi. S-ino Vaknin-Gil koncedas ĝin: “Ni perdis la generacion de judoj naskitaj post la jaro 2000. Iliaj gepatroj klarigas al mi la malfacilaĵojn, kiujn ili spertas kun siaj infanoj dum la sabataj vespermanĝoj. [La plej junaj] ne agnoskas la ŝtaton Israelo kaj ne vidas nin kiel admirindan enton.”

Alain GRESH.

Pri la demokratio en Usono

LA MONDO ne ĉesas paroli pri la usona demokratio ... Ĝis nun la duon-mandataj elektoj estis tre malofte decidaj, eĉ kiam ili kaŭzis ŝanĝon de la plimulto. En 1994 la respublikana sukcesego precipe neniigis la rezistadon de la demokratoj kontraŭ la subpremeca politiko pri la punsistemo kaj kontraŭ la liberŝanĝista komerca politiko de ĝia prezidanto; en 2010 la konservativa sukceso de la Tea Party paralizis s-ron Barack Obama, sed en momento, kiam la elektokampanja slogano, “Espero kaj ŝanĝo” estis jam nur amara memoro pri perdita okazo.*

* Vd Eric Alterman, “Le procès de M.Barack Obama”, Le Monde diplomatique, Oktobro 2011.

La parlament-elekto de la venonta 6-a de Novembro, male, signifos novan etapon de la politika polusiĝo de Usono, de tiu vortico kiu jam dum du jaroj rapidigis la malstabiliĝon de la internacia ordo. Ĉar tiu elekto determinos la destinon de la loĝanto de la Blanka Domo. S-ro Donald Trump, klare decidinta ree kandidatiĝi en 2020, tiom obsedas ambaŭ tendarojn, ke oni kredus ke li manĝis iliajn cerbojn. Liaj kontraŭuloj akuzas lin esti perfidulo, kiu volas subfosi la Atlantikan Aliancon kaj la demokratiajn valorojn de la Okcidento. Li rebatas, ke liaj akuzantoj estas helpantoj de la centramerikaj bandoj, la MS-13, kiuj semas la teroron en Usono. Ampleksitaj de la sociaj retoj, tiuj impulsoj de paranojo fariĝis fona muziko kiu jam ne montras postelektan interrompon. Ili kaŭzas, ke la du partioj ĉesis interkonsenti pri la lud-reguloj de sia alfrontiĝo — tiu “usona demokratio”, pri kiu ili tiom fieris ke ili ĉiuj prezentis ĝin kiel modelon por la tuta planedo.

Multaj demokratoj, se ili ne kvalifikas lin rekte kiel faŝiston, vidas en s-ro Trump “pudelon de Putin”, kiu dankas sian venkon al maljusta elektosistemo malfavore al ili (kio ne malveras) kaj al la falsaj novaĵoj (fake news) elkovitaj de Moskvo (troigo miksita kun obsedo). Se ilia partio refariĝos plimulto en la Kongreso, ĝi estos tentata multigi la enket-komisionojn kaj komenci proceduron de eksigo kontraŭ la prezidanto.

Tia perspektivo fortigas la koleron de la adeptoj de s-ro Trump, kiuj daŭre estas multaj, ardaj kaj volonte pretaj kredi esti persekutataj. Laŭ ili, eĉ kvankam la ekonomia bilanco de sia heroo flatas lin, la komunikiloj, la intelektaj elitoj kaj la “profunda ŝtato” obstine malhelpas lin regi. Malvenko en Novembro, anstataŭ silentigi ilin, helpos ilin kredi, ke tiu intrigo, elektofraŭdo kaj la voĉdonado de kaŝaj enmigrintoj kaŭzas iliajn malsukcesojn.

Du usonaj elektantoj el tri estas nun konvinkitaj: “la sistemo estas falsita malfavore al la meza usonano”; respublikanoj kaj demokratoj almenaŭ en tiu ĉi punkto interkonsentas.* Ili prave pensas tion, ĉar la oligarĥio estas ilia komuna reĝimo. Sed la aktuala enhavo de ilia alfrontiĝo, ekstreme personigita, supozigas ke la bonstato de tiu meza usonano ne okazos morgaŭ.

* Sepdek kvin elcentoj de demokratoj kaj preskaŭ 60 elcentoj de la respublikanoj pensas tion. Gerald Seib, “The dangers of losing faith in democracy”, The Wall Street Journal, Novjorko, 4-an de Julio 2018.

Serge HALIMI.

Neplenumitaj promesoj kiuj kreis humiligo-senton

Kiam Rusujo revis pri Eŭropo

Tuj post la malvarma milito, la rusoj vidis sian estontecon en pacigita Eŭropo dotita per komunaj sekurec-mekanismoj. Alportante la minacon de NATO ĝis ilia pordo, la okcidentanoj kreis kaj akceptis la riskon de naciisma reago.

KELKFOJE, la stato de la rilatoj inter Rusujo kaj Eŭropo riveliĝas tra kelkaj malagrablaj sensaĵoj, kiel svarmojukado en la kruroj pro longa atendado en koridoro de la konsilio de la rusa Federacio. La senatano Aleksej Puŝkov malfidas okcidentan gazetaron. “Se temas pri selekti unu aŭ du citaĵojn, vi havas nur dek kvin minutojn”, li avertas en perfekta franca lingvo. De dudek jaroj animanto de la politika elsendo “Post-Scriptum” sur la moskva televidĉeno TV-Centro, tiu eksprezidanto de la komisiono pri eksteraj aferoj de la Duma ( Malalta Ĉambro de la Parlamento) finfine respondas al niaj demandoj dum unu horo kaj duono.

Ja pasis tempo de la epoko kiam li redaktis la paroladojn de la lasta gvidanto de Sovetunio, s-ro Miĥail Gorbaĉov. Retrospektive li opinias, ke lia eksa mentoro, “kiu estis nur fakulo pri agrokulturaj demandoj en la partio antaŭ ol atingi la regopostenon”, montris sin “naivulo”. Konsiderata kiel unu el la plej ardaj defendantoj de la ekstera politiko de prezidanto Vladimir Putin, s-ro Puŝkov estas, de la ukrainuja krizo de 2014, sur la listo de personoj al kiuj estas malpermesate eniri Usonon, Kanadon kaj Britujon.

Lia vojiro resumas tiun de Rusujo. S-ro Gorbaĉov esperis vidi sian landon reveni en la grandan familion de eŭropaj nacioj. Li tiel aliĝis al la okcidentismaj tendencoj, kiuj, jam ekde Petro la Granda (1682-1725), provis ligi Rusujon al Eŭropo, male al la slavofavorantoj, kiuj rekomendas specifan vojon*. Ĉe la fino de la 1980-aj jaroj, tiu tropismo devis fariĝi pli ĝenerala: komenciĝo de nova internacia ordo senigita je bloko-logiko. Estas malfacile kompreni la nunan sintenon de Rusujo sen reesplori la malsukceson de tiu eŭropa revo.

* Vd. Marie-Pierre Rey, La Russie face à l’Europe. D’Ivan le Terrible à Vladimir Poutine, Flammarion, kol. “Champs histoire”, Parizo, 2016.

Okaze de sia unua eksterlanda oficiala vojaĝo kiel ĝenerala sekretario de la komunista Partio de Sovetunio, aŭtune 1985 en Parizo, s-ro Gorbaĉov lanĉas sian formulon “eŭropa komuna domo” cele al la okcidenteŭropaj gvidantoj. La elekto de la franca ĉefurbo ne estas hazardo. Charles de Gaulle ja defendis la ideon de Eŭropo “de Atlantiko ĝis Uralo”: Eŭropo el nacioj, sendependaj el ĉia kuratoreco, en kiu Rusujo estus rezigninta pri komunismo, kiun la generalo konsideris momenta kaprico. Tiam, Moskvo ne serioze taksis lian proponon: Sovetunio firme insistis pri la plua disdivido de Eŭropo, kaj unue tiu de Germanujo, materiigo de ties ĉeesto kerne de la Malnova Kontinento.

La frapfrazo “komuna domo” ankaŭ celas favorigi ian malkuplon inter Vaŝingtono kaj ties eŭropaj aliancanoj, por instigi Usonon intertrakti. Rigardata de Moskvo, la fino de la konkuro por armigado iĝas urĝa, pro la pezo de la militelspezoj en la buĝeto. La strategia egaleco, garantio de paca kunestado, restas fragila ekvilibropunkto. Dufoje la mondo ĵus apenaŭ evitis neniiĝon: en septembro 1983, Stanislav Petrov, oficiro de la kontraŭaviadila armeo bazita apud Moskvo, haltigas falsan nuklean alarmon; en novembro 1983, la sovetoj panikas antaŭ la Able Archer 83-ekzerco de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO), supozante, ke ĝi kaŝas atakon. “La sciencistoj estis ĵus inventintaj la timigan koncepton “nuklea milito”, rememoras s-ro Puŝkov. Mi estis inter tiuj, kiuj volis definitive forigi la malvarman militon.” Dum unua renkontiĝo, tamen malfacila, en Ĝenevo en novembro 1985, la usona prezidanto Ronald Reagan kaj s-ro Gorbaĉov akordiĝas pri tio, ke nuklea milito ne povas esti gajnita, kaj do ne devas okazi.

En oktobro 1986 en Reykjavik, la dua faras aŭdacan proponon: forigi 50% de la nukleaj armiloj ene de la kvin venontaj jaroj, kaj komplete neniigi ilin ene de la kvin sekvontaj jaroj*. Reagan konsentas, sed obstinas pri sia Iniciato de strategia defendo, la spaca ŝildo, perceptata de la sovetanoj kiel strebo akiri militan superecon, kiu povus relanĉi la armil-konkuradon — kaj kiu neniam naskiĝos... Por elvenki la grandegan malfidon, s-ro Gorbaĉov faras unuflankajn cedojn. La traktato pri la mezlongaj nukleaj armiloj de la 8-a de decembro 1987 ja ebligas eliminon de 1846 sovetaj misiloj, t. e. pli ol la duoblo de la usona kompenso.

* Vd. Guillaume Serina, Reagan-Gorbatchev. Reykjavik, 1986: le sommet de tous les espoirs, L’Archipel, Parizo, 2016.
Same kiel oni rehejmeniĝas

EN 1988, sub la premo de internaj malfacilaĵoj en la socialista bloko, la “eŭropa komuna domo” fariĝas strategia. S-ro Gorbaĉov opinias, ke li sukcesos eviti ekonomian disfalon, nur per enkonduko de pli da privata proprieto kaj merkato en la plansistemon. En orienta Eŭropo, la demokratiaj postuloj plifortigas lian konvinkiĝon: politika malfermiĝo iras laŭ la historio-kurso. Kiam la ideologia alfrontiĝo ne plu aktualas, la celo ne plu estas kunlaboro de bloko al bloko, sed kunfandi la blokojn en plilarĝigita Eŭropo surbaze de komunaj valoroj: libereco, homrajtoj, demokratio kaj suvenereco. Temas pri “reveno al Eŭropo (...), civilizo ĉe kies rando ni longe restis”, laŭ la tiamaj vortoj de la diplomato Vladimir Loukine*.

* Citita de Marie-Pierre Rey, “Gorbatchev et la “maison commune européenne”, une révolution mentale et politique?”, La Revue russe, n-ro 38, Parizo, 2012.

“La sistemo estis elĉerpita kaj necesis sendube senpeziĝi je komunismo” opinias hodiaŭ s-ro Aleksandro Samarin, unua konsilanto ĉe la rusa ambasadejo en Parizo, kiu memorigas ke lia lando, membro de la Monda Organizo de Komerco (MOK) de 2012, estas de tiam “kapitalisma” kaj “kontraŭ protektismo”. “Ĉiuj sentis ke ni estis en sakstrato”, diras emerita diplomato kiu deziras resti anonima. “Sed, li tuj aldonas, neniu opiniis, ke necesas fari unuflankajn koncedojn.”

Markita de la subpremado de la “Prago-printempo” en 1968, s-ro Gorbaĉov ek de la komenco konsideras kaduka la Breĵnev-doktrinon pri la limigita suvereneco de la “frato-landoj”. Instigante la reformistojn kaj rifuzante ĉiun perfortan intervenon, li ekfunkciigis meĥanikon kiun li fine ne plu regis. Al liaj cedoj, la okcidentanoj respondas per promesoj (legu la artikolon “NATO ne plietendiĝos eĉ unu colo orienten”), dum la germana demando ilustras la trompon, kiu instaliĝas.

Post la falo de la berlina Muro, s-ro Gorbaĉov subtenas la ideon de neŭtrala Germanujo (aŭ aliĝanta al ambaŭ defendo-aliancoj, NATO kaj Varsovia Traktato), inkluzivita en paneŭropa sekurec-strukturo, kiu baziĝu sur la Konferenco pri Sekureco kaj Kunlaborado en Eŭropo (KSKE), kreita en 1975 per la fina Akto de Helsinko. Ĉefa periodo de la orienta-okcidenta senstreĉiĝo, antaŭ la reveno de streĉiĝo ligita al la interveno de Sovetunio en Afganujo en 1979, tiu deklaro subskribita de tridek kvin ŝtatoj rezultis el marĉandado inter ambaŭ tendaroj. La okcidentanoj validigis la principon, de jaroj defenditan de Moskvo, pri la neŝanĝeblo de la landlimoj, tiel agnoskante la dividon de Germanujo kaj la sovetajn akiraĵojn en centra kaj orienta Eŭropo. Kompense, la socialista tendaro promesis respekti la homrajtojn kaj la fundamentajn liberecojn, “inkluzive de la pens-libereco, la konscienco-, religio- aŭ konvinko-libereco”. Sola konstanta instanco kie sidis kune Usono, Kanado, Sovetunio kaj ĉiuj eŭropaj landoj, la KSKE konsistigis laŭ Moskvo la unuan ŝtonon de alproksimiĝo de ambaŭ Eŭropoj.

En 1990, s-ro Gorbaĉov ne estas la sola defendanto de la paneŭropa opcio. La novaj orienteŭropaj gvidantoj, ofte eksdisidentoj markitaj de sia pacismo, ne deziras baskuli en la okcidentan tendaron. Ili preferas la kreadon de neŭtrala kaj senarmigita zono. La tagon post sia elekto kiel prezidanto de Ĉeĥoslovakujo, Vaclav Havel ŝokas la usonanojn ĉar li postulas la malaperon de ambaŭ defend-aliancoj kaj la eliron de ĉiuj fremdaj armeoj el centra Eŭropo. La germana kanceliero Helmut Koln koleras pro la deklaracioj de la orientgermana ĉefministro Lothar de Maizière, favoraj al la neŭtraligo de Germanujo. En aprilo 1990, Wojciech Jaruzelski, prezidanto de Pollando, la unua lando kiu malfermis la elektojn al nekomunistaj kandidatoj, akceptas la proponon de s-ro Gorbaĉov provizore plifortigi la trupojn de la Varsovia Traktato en orienta Germanujo, dum la tempo necesa por starigi paneŭropan sekurec-strukturon. Li eĉ proponas aldoni al ĝi polajn trupojn. Ja nur en februaro 1991 Hungarujo, Pollando kaj Ĉeĥoslovakujo forlasas tiun opcion, kreante la Visegràd-grupon: timante la revenon de la konservativaj komunistoj en Moskvo, ili asertas sian komunan volon ŝirmiĝi sub la usona pluvombrelo.

Flanke de Okcidenta Eŭropo, la gvidantoj kundividas la zorgon meti la bazojn de nova Granda Eŭropo pli aŭtonoma rilate al Vaŝingtono, eĉ se ili restas ligitaj alNATO. François Mitterrand deziras inkluzivigi la reunuigitan Germanujon en plilarĝigitan eŭropan sekurec-sistemon, lasante lokon por Rusujo. “Eŭropo ne plu estos tiu, kiun ni konas de duonjarcento. Hieraŭ dependanta de la du superpotencaj landoj, ĝi, same kiel oni hejmeniras, baldaŭ reeniros sian historion kaj geografion, li deklaras en sia bondezira parolado de la 31-a de decembro 1989. El la Interkonsento de Helsinki, mi esperas vidi naskon, en la 1990-aj jaroj, de eŭropa konfederacio, laŭ la vera signifo de la termino, kiu asocios ĉiujn ŝtatojn de nia kontinento.” Provante eviti izoliĝon de Sovetunio, li desegnas paneŭropan arkitekturon kiel samcentrajn cirklojn: la tiamaj 12 membroj de la Eŭropa Ekonomia Komunumo (EEK) devus konsistigi “aktivan nukleon” interne de plilarĝigita kunlabor-strukturo enhavanta la eksmembroj de la Varsovia Traktato. Ankaŭ la brita ĉefministro Margaret Thatcher provas enigi en eŭropan kadron tiun potencan Germanujon survoje al restarigo. Ŝi en februaro 1990 sendas sian ministron pri eksterlandaj aferoj, s-ro Douglas Hurd, por antaŭenpuŝi en la intertraktado la opcion “plilarĝigita eŭropa asocio (...) akceptanta la orienteŭropajn landojn kaj, post ioma tempo, Sovetunion*.

* Citita de Mary Elise Sarotte, 1989: The Struggle to Create Post-Cold War Europe, Princeton University Press, 2009.

S-ro Gorbaĉov ne scipovis eltiri profiton el tiu efemera konverĝo. Ĉar, uzante la venkon de la Kristan-Demokrata Unio (CDU) ĉe la unuaj liberaj elektoj en Germana Demokratia Respubliko (GDR), en marto 1990, la kanceliero Kohl rekomendas simplan sorbon de la GDR fare de la Federacia Respubliko Germanujo (FRG). Tempopaso ludas favore al li kaj al la usona prezidanto George H. Bush, lia ĉefa aliancano. Sovetunio bezonas monon; Vaŝingtono, kiu laŭdece ne povas financi sian kontraŭulon, ordonas al Bonn montriĝi malavara. La 13,5 miliardoj da germanaj markoj promesitaj de Germanujo, kiel kontribuon al la rehejmeniĝo de la sovetaj trupoj, igas Sovetunion pli komprenema kaj cedema.

Kun la Traktato pri Redukto de Strategiaj Armiloj (angle: START), en 1991, la okcidentanoj gajnis grandegan redukton de la rusaj nukleaj armilaroj; la “popoldemokratioj” disfalis unu post la alia; sed, kiam s-ro Gorbaĉov postulis ekonomian helpon ĉe la pintkunveno G7 en Londono en julio 1991, kelkajn tagojn post la dissolviĝo de la Varsovia Traktato, li ricevis neniun konkretan promeson. La disfalo de Sovetunio, en decembro 1991, donas la lastan baton, mortigan, al la paneŭropa projekto. NATO integras laŭ sinsekvaj ondoj la eksajn popoldemokratiojn, kaj la eksajn baltajn sovetajn respublikojn. La Eŭropa Unio same agas.

En 1993 Mitterrand skandaliĝas pro la aliĝo de orienteŭropaj landoj al NATO, alianco kiu laŭ li devus fariĝi pli politika ol armea. Ankaŭ en Usono, kelkaj voĉoj tre frue aŭdiĝas kontraŭ movo, kiu riskas naski en Rusujo la naciisman reagon, kiun ĝi celis eviti. Eĉ la patro de la doktrino pri reteno de la soveta ekspansiismo en 1946, George F. Kennan, publike mallaŭdas jam en 1997 la plivastigon de NATO kiel “la plej fatalan politikan eraron de Usono de post la milito”. Tiu decido, li diras “malutilos al la disvolvo de la rusa demokratio, restarigante la atmosferon de la malvarma milito (...). La rusoj ne havos alian eblecon ol interpreti la NATO-ekspansion kiel militan agon. Ili serĉos aliloke garantiojn por sia sekureco kaj sia estonteco”*. Kritikanto de la usona orgojlo, s-ro Jack Matlock, ambasadoro de Usono en Sovetunio de 1987 ĝis 1991, notas ke “tro da usonaj politikuloj rigardas la finon de la malvarma milito kvazaŭ temus pri milita venko. (...) La demando ne devus esti plilarĝigi aŭ ne NATO, sed prefere esplori kiel Usono povas garantii al la centreŭropaj landoj, ke ilia sendependeco estos protektata kaj, samtempe, krei en Eŭropo sekurecsistemon, kiu estus konfidinta la respondecon pri estonteco de la kontinento al la Eŭropanoj mem*.

* Citita de Andreï Gratchev, Un nouvel avant-guerre? Des hyperpuissances à l’hyperpoker, Alma, Parizo, 2017.
* Jack Matlock, Superpower Illusions: How Myths and False Ideologies Led America Astray — And How to Return to Reality, Yale University Press, New Haven, 2011.
Ekskludita el la diskutoj pri Ukrainujo

EN LA 1990-aj JAROJ, malfortigita pro la ekonomia kaj socia ĥaoso, Rusujo ne plu povas defendi siajn geopolitikajn interesojn. Sed la timidecon de ĝia reago kaŭzas ankaŭ ties deziro reteni sian statuton de granda lando kaj privilegiita partnero de Usonanoj. Sed pri tiu punkto, la okcidentanoj lasis al ĝi kelkajn kialojn esperi. Moskvo reprenis sian nuklean armilaron dismetitan en la eksaj sovetaj respublikoj kun plena konsento de Vaŝingtono; ĝi konservas sian sidlokon en la Sekurec-konsilio de UN; ĝi estas invitita eniri la klubon de la grandaj kapitalismaj landoj, la G7, kiu tiam fariĝas G8. “Estis tiam eŭforia etoso, memoras la eksa vicministro pri eksterlandaj aferoj (1986-1990) Anatoli Adamichine. Ni pensis esti en la sama boato kiel la Okcidento*.” La rusaj gvidantoj ne tuj ekvidas la plilarĝiĝon de NATO kiel militan minacon. Ili pli maltrankvilas pri sia izoliĝo, kiun ili provas antaŭeviti*. Ekde la falo de la URSS, Boris Jelcin formulas la deziron ke lia lando aliĝu al la organizaĵo “en longa perspektivo”. Lia ministro pri eksterlandaj aferoj Andreî Kozyrev elvokas la eblon subordigi la Aliancon al la decidoj de la KSKE (baldaŭ fariĝinta la OSKE, Organizaĵo por Sekureco kaj Kunlaborado en Eŭropo).

* Lenta.ru, 15-a de majo 2018.
* Kimberly Marten, “Reconsidering NATO expansion: Acounter factual analysis of Russia and the West in the 1990s”, European Journal of International Security, vol.3, n-o 2, Cambridge, junio 2018.

La interveno de NATO sen UN-mandato en eksa Jugoslavio en 1999 ekkonsciigas Rusujon pri la amplekso de ĝia izoliĝo. La Atlantika Alianco, al kiu ĝi ne apartenas, ŝajnas tiam al ĝi armita brako de la venkinta tendaro, tiom certa pri sia forto, ke ĝi intencas trudi ĝin, eĉ ekster sia zono. “La bombado de Beogrado fare de NATO estigis grandegan seniluziigon ĉe tiuj, kiuj, kiel mi, fidis la projekton de “komuna domo”, konfidas al ni s-ro Juri Rubinski, unua politika konsilanto ĉe la rusa ambasadejo en Parizo de 1987 ĝis 1997. La elano al Eŭropo, impulsita de Gorbaĉov, tamen daŭre aplikis sian pozitivan inerciforton dum multaj jaroj.”

Oni ĝenerale akceptas, ke la alveno de eksagento de la sekretaj servoj ĉe la kapo de la rusa ŝtato, en 2000, markas rompon, kompare kun la Jelcin-jaroj, prezentataj kiel pli malfermaj al Okcidento kaj pli demokratiaj. Sed tio estas forgesi la tre eŭrop-favoran iniciaton, kiu markas la unuan mandaton de s-ro Putin, elektita de Jelcin kiel lia posteulo. En 2001 ĉe la tribuno de la Bundestag (germana Parlamento), li alvokas Eŭropon “unuigi siajn fortojn al la homaj, teritoriaj, naturaj, ekonomiaj, kulturaj kaj armeaj kapabloj de Rusujo”. Kaj, post la atencoj de la 11-a de septembro, Rusujo proponas kontraŭ-terorisman koalicion inspiritan de tiu, kiu venkis la naziojn dum la dua mondmilito. Sed tri monatojn poste, Usono, denove serĉanta armean superecon, anoncas, ke ĝi eliras el la traktato kontraŭ balistikaj misiloj ABM (el la angla: Anti-Ballistic Missile) subskribita de Leonid Breĵnev kaj Richard Nixon en 1972.

En februaro 2007, en Munkeno, s-ro Putin kritikegas la usonan unuflankismon: “Oni volas trudi al ni novajn limoliniojn kaj novajn murojn.” En 2008, Moskvo sendas siajn trupojn por bloki la ofensivon de la kartvela prezidanto kontraŭ la Sud-Osetio kaj nerekte kontraŭi novan ekspansion de NATO, ĉi-foje en Kaŭkazio. Li tamen ne rezignas pri dialogo kaj eĉ proponas, en novembro 2009, sekurec-traktaton en Eŭropo. Tiu propono estas ignorata.

Repuŝita marĝene de Eŭropo, Rusujo daŭrigas sian projekton de regiona ekonomia integrado kun eksaj sovetaj respublikoj (Kazaĥujo, Kirgizujo, Taĝikujo, Armenujo, Ukrainujo kaj Belorusujo). Sed ankoraŭ tiam, ĝi ne provas ignori Eŭropon, sian unuan komercan partneron kaj ĉefan celon de siaj gaso-eksportaĵoj. Ĝi male opinias ke, danke al tiu projekto, ĝi estas en pli bona pozicio por intertrakti partnerecon kun la Eŭropa Unio. Hodiaŭ ĝi akuzas la Union, ke ĝi ekskludis ĝin el la diskutoj pri la asociiĝa interkonsento kun Ukrainujo, kiu eksplodigis kverelon en 2013-2014. Rusujo opinias, ke, pro siaj historiaj kaj ekonomiaj ligoj, ĝi devus esti asociita al la diskutoj, dum en Eŭropo regas mala konvinko. “La ideo mem pri influzono de Rusujo estas konsiderata maljusta, analizas la brita politologo Richard Sakwa, dum la kampo de ĝiaj justaj interesoj kaj la maniero laŭ kiu ĝi rajtas esprimi ilin restas malpreciza*.

* Richard Sakwa, Russia Against the Rest: The Post-Cold War Crisis of World Order, Cambridge University Press, 2017.

“La tuteŭropa tendenco rompiĝis pro Krimeo”, rekonas s-ro Rubinski. La rusaj gvidantoj ne multe flegas iluziojn pri la ebleco rehavi privilegian rilaton kun Eŭropo, kiun ili taksas konformiĝinta al la malamika politiko de Usono. “Tio, kion oni proponis al Rusujo, ne estas la Granda Okcidento, sed la aliĝo al la Okcidento laŭ historia kompreno, kaj en malsupera pozicio”, resumas Sakwa. Ja precize tion Moskvo ne plu deziras: “Ni neniun petegos [forigi la sankciojn metitajn en 2014]”, avertis la ministro pri eksterlandaj aferoj Sergej Lavrov okaze de komuna gazetara konferenco kun sia belga samulo, la 13-an de februaro 2018. Tiu partnereco, se ĝi iam relanĉiĝos, okazus tiam laŭ perspektivo tute malsama kiel la gorbaĉova vidado de reveno en Eŭropon. “La mondo ŝanĝiĝis. La epoko de blokaj kaj fermitaj aliancoj estas finita”, diras Fiodor Loukianov, ĉefredaktoro de la revuo Russia in Global Affairs. “Kiam la eŭropanoj refariĝos prudentaj, ni ĉiam pretos konstrui tiun Grandan Eŭropon, aldonas s-ro Samarin. Ni celas integradon de la integradoj, tio estas alproksimiĝo kaj harmoniiĝo de la eŭropa Unio kaj la eŭropazia Unio.”

Rusujo nun rigardas Eŭropon kiel gravan partneron, sed ne plu kiel historian destinon. Kvankam li asertas, ke la rusa kulturo konsistigas “branĉon de la eŭropa civilizacio”, s-ro Lavrov opinias “neeble disvolvi la rilatojn inter Rusujo kaj la Eŭropa Unio same kiel en la tempo de la malvarma milito, kiam ili estis en la centro de la tutmondaj aferoj. Ni devas bone noti la okazantajn potencajn procezojn en Azio-Pacifiko, en Proksim-Oriento, en Afriko kaj en Latin-Ameriko”*. Moskvo pretendas enkorpigi unu el la aktivaj polusoj de multpolusa mondo. La krizo de la eŭrozono, kaj poste la Briteliro perdigis al la Eŭropa Unio sian allogecon en la okuloj de la rusoj, kiuj kontentas pro la minacoj de malkuplado inter Eŭropo kaj Usono, portataj de s-ro Donald Trump. “Neniu volas ligiĝi kun dronanta ŝipo, asertas, en sia pariza oficejo, s-ro Gilles Rémy, direktoro de kompanio konsilanta kaj akompana por la francaj investantoj en la postsoveta spaco. La rusoj pasis de fascino al kompato.” Laŭ s-ro Vladislav Surkov, proksima konsilanto de s-ro Putin, la aneksado de Krimeo estis “la fino de la epika vojaĝo de Rusujo okcidenten, la fino de ties multaj nefruktodonaj provoj por esti inkluzivita en la okcidenta civilizo, fariĝi parenco de la “bona familio” de la eŭropaj popoloj*. De nun, Moskvo akceptas sian “geopolitikan solecon”.

* Sergej Lavrov, “Russia’s foreign policy in a historical perspective”, Russia in Global Affairs, n-o 2, Moskvo, aprilo-junio 2016.
* Vladislav Surkov, “La solitude du métis” (en la rusa), Russia in Global Affairs, n-o 2, marto-aprilo 2018.

Hélène RICHARD

Fatala alianco-ludo en la Eŭropo de 1938

Alia rakonto pri la Munĥenaj interkonsentoj

Antaŭ okdek jaroj du demokratioj, Francujo kaj Britujo, forcedis Ĉeĥoslovakion al la nazia Germanujo. Dum la kuro de la jardekoj tiu interkonsento eklipsiĝis de la germana-sovetia traktato, interkonsento prezentata kiel natura inter du totalismaj ŝtatoj. Tio forgesas, ke Parizo kaj Londono, blindigitaj de sia strebado izoli Moskvon, kondukis ilin al interkompreniĝo kun Berlino, kaj tiel faciligi la militon.

EN 1839 la markizo Astolphe de Custine, kies familio pereis sub la gilotino, foriris serĉi subtenon en la aŭtokrata Ruslando. Sed li revenis al Parizo naŭzita kaj konvinkita, ke la rusoj estas “ĉinoj ŝajnigante esti eŭropanoj”. Jarcenton poste, post manĝo en la eleganta rezidenco de la ambasadoro de la Sovet-Unio en Londono, Harold Nicolson, renoma brita verkisto kaj diplomato, havis la senton ke “en ĉio ĉi estas io terure familiara ... Ili ludis esti eŭropanoj. Ili fariĝis orientanoj”.

Tiam, same kiel hodiaŭ, la rilatoj inter la Okcidento kaj Ruslando estis regataj de profunde enradikiĝintaj kliŝoj kiuj nutris reciprokan malfidon kaj kondukis al izolado de Ruslando kaj al ĝia ekskludado el Eŭropo. Antaŭ okdek jaroj tiaj perceptoj, fortigitaj de heredaĵo el imperiaj rivalecoj, kontribuis al okazigo de la fia konferenco de Munĥeno, kiu, la 30-an de Septembro 1938, oferis Ĉeĥoslovakujon al la espero pacigi Adolfon Hitlero. Ĝia kroma damaĝo estis la germana-sovetia traktato pri neagreso, kiu, subskribita de la ministroj pri eksteraj aferoj Joachim von Ribbentrop kaj Vjaĉeslav Molotov, servis kiel antaŭludo al la dua mondmilito.* Jardekoj da reviziisma historiografio senkulpigis la “kulpulojn”* regantajn en Britujo, etigis ilian tradician rusmalamon kaj ilian ideologian antaŭjuĝon, kaj samtempe troigis la “objektivajn trudojn” kiuj subtenis la britan kaj francan politikon. Rimarkinda estis la foresto de analizo de alia irebla solvo per kunlaborado kun la Sovetunio.

* Vd “Les dessous du pacte germano-soviétique”, Le Monde diplomatique, Julio de 1997.
* NDLR: Guilty Men (“La kulpuloj”) estas la titolo de libro aperinta en Londono en Julio de 1940 de kamuflita aŭtoro sub la kaŝnomo Cato. Li denuncis dek kvin britajn gvidantojn, inter ili la ĉefministron Neville Chamberlain, kulpaj je komplezoj al Hitlero kaj je subekipado de la armitaj fortoj.

Apenaŭ monaton post la munĥena traktato la brita ĉefministro Neville Chamberlain, adepto de la paciga politiko kun Germanujo, konfesis al la reĝo Georgo la 6-a, ke estas “signifohava, ke nek Francujo nek Ruslando starigis reciprokajn demandojn dum la krizo”. La ĉefministro opiniis, ke oni prefere lasu la sovetianojn flanke. En letero al sia fratino li montris sin kiel forta rezistanto kontraŭ la premoj de Winston Churchill, kiu volis “starigi grandan aliancon kontraŭ Germanujo”; “Feliĉe mi havas ekstreme obstina karakteron kaj mi rifuzas ŝanĝi.”

“Sabotitaj” diskutoj

MALGRAŬ sia evidenta emo por la ideologio, Jozefo Stalino faris altgrade pragmatan kaj racian eksteran politikon bazitan sur la fortrilatoj kaj la influsferoj. La historiografio pri la munĥena konferenco intence ne menciis la intensajn klopodojn de la sovetia diplomatio por kontraŭagi la militfavorajn agojn dum la antaŭaj kvin jaroj.

En la aŭtuno de 1932 la ministro pri eksteraj rilatoj Maksim Litvinov avertis Stalinon, ke la Germanujo de Vajmaro estas en “la fina fazo” kaj ke la progresoj de la naziismo necesigas radikalan ŝanĝon en la rilatoj de Moskvo kun Britujo kaj Francujo. En 1934 tiu ŝanĝo estis bone akceptita de la franca ministro pri eksteraj rilatoj, Louis Barthou, kaj li permesis la aliĝon de Sovetunio al la Societo de la Nacioj (SDN). En Majo de 1935 Francujo subskribis kun Sovetio traktaton pri reciproka helpo, kiun sekvis simila traktato inter la USSR kaj Ĉeĥoslovakujo. Tamen inter tiuj du tekstoj — cetere identaj — ekzistis grava diferenco, kiu forprenis ĉian efikon en 1938: la prezidanto de Ĉeĥoslovakujo, Edvard Beneŝ, insistis por ke aperu en la traktato la mencio, ke li subskribis klaŭzon, kiu kondiĉis ĉian helpon de Sovetunio al antaŭa interveno de Francujo. La franca pozicio tiel en 1938 fariĝis decida: manke de helpo, Ĉeĥoslovakujo troviĝis sola fronte al Germanujo.

La flirtado kun Moskvo montriĝis efemera, kiam, la 9-an de Oktobro 1934, en Marsejlo, Barthout estis murdita samtempe kun la reĝo de Jugoslavujo Aleksandro la 1-a kaj anstataŭigita de Pierre Laval, malpli favora por la rusoj dum la sekvaj kvar jaroj. En Francujo la kresko de la socialaj konfliktoj dum la tutaj 1930-aj jaroj igis Moskvon timi ke okazos pli kaj pli granda dekstriĝo de la elitoj kaj eĉ ilia turniĝo al la faŝismo.

Same la sovetia ambasadoro en Londono, Ivan Majski, pli kaj pli frustriĝis, de 1934 ĝis 1936, ĉar li vane provis fari ion decidan kontraŭ la brita malamikeco. Ŝajnis prepariĝi franca-germana-brita interkonsento “malfavore al Ruslando”. Preskaŭ du jaroj da frenezaj klopodoj por doni substancon al la franca-sovetia traktato neniel sukcesis. Stalino provis agi pli rapide, sed liaj hastaj kaj sekretaj diplomatiaj malfermiĝoj direkte al Berlino por anticipi la britan pacigan politikon trovis nenian eĥon.

En Majo de 1937 la nomumo de Chamberlain al la pinto de la brita registaro koincidis kun la Granda Teroro en Moskvo. La sovetia ekstera politiko tamen restis stabila kaj, en julio de 1937, Majski certigis al Chamberlain, ke lia lando havas nenian ideologian intencon trudi “komunisman aŭ alian sistemon” ie ajn en Eŭropo. Perdita peno. Fine de la interparolado la ĉefministro deklaris, ke li estas konvinkita ke, “en trompa maniero kaj per ruzaĵo la rusoj tiras la fadenojn en la kulisoj por tiri nin en militon kontraŭ Germanujo”, militon kiu, por la plej multaj konservativuloj, rezultigus ekspansion de la komunismo. Sensenta pri voĉoj pli raciaj, Chamberlain preferis sekvi sian propran emocian kompason. “Mi konfesas, ke mi havas la plej grandan malfidon pri Ruslando”, li skribis al sia fratino, kaj li aldonis: “Mi kredas eĉ ne sekundon ke ĝi kapablas fari efikan ofensivon, eĉ se ĝi volus.” Tono verŝajne tute malsama ol tiu, kiun li uzis en siaj rilatoj kun Hitlero ...

En Februaro de 1938 la demisio de Anthony Eden de sia posteno kiel ministro pri eksteraj rilatoj ne ŝanĝis la aferon. La diletanta konduto de lia posteulo, Edward Frederick Lindley Wood (lordo Halifax), en la diplomatio ebligis al Chamberlain ĉirkaŭiri la ministrejon pri eksteraj rilatoj (Foreign Office) kaj apogi sin sur siaj propraj konsilistoj. La sovetia pozicio estis eĉ pli malfortigita pro la aparte milda reago de Londono al la aneksado de Aŭstrujo fare de Hitlero, la 12-an de Marto 1938. Majski, “ekstreme pesimista”, timis ke Chamberlain — de kiu li pensis, ke li lasas sin gvidi nur per siaj ideologiaj emoj — “Ĵetos transborden” la SDN kaj provos revivigi la kvaropan interkonsenton de 1933*, “ekskludante la Sovetunion”.

* NDLR: interkonsento subskribita en Romo la 7-an de Junio 1933 de Britujo, Germanujo, Francujo, Italujo.

En Ĝenevo Litvinov tamen daŭre esploris la eblon restarigi kontraŭnazian koalicion surbaze de la SDN. Sed kiam, en Aprilo de 1938, li renkontis Léon Blum, kiu refariĝis prezidanto de la Franca Konsilantaro, li troviĝis vid-al-vide de homo, kies estonteco ne estis certa. Litvinov telegrafis al Stalino, ke Blum donis al li “impreson de laceco kaj de transtomba fatalismo”.978-2-36960-156-2 Pri la francaj-sovetiaj armeaj diskutoj, kiuj estis konstante prokrastataj de la francoj, la ĉefministro koncedis, ke ili estis “sabotataj”, ne nur de la generaloj, sed ankaŭ de Édouard Daladier, lia potenca defend-ministro, kiu mallonge poste anstataŭis lin, ligante sin kun la dekstrularo.

La franca-brita pintkunveno en Londono, la 28-an kaj 29-an de Aprilo evidentigis la hegemonian sintenon de la invitanta potenco. La pledo de Daladier favore al forta rezistado kontraŭ Hitlero en Ĉeĥoslovakujo, kun sovetia helpo sen necese, estis private seke malakceptita de la vica ŝtatsekretario Alexander Cadogan, kiu kvalifikis ĝin “tre bela sed giganta stultaĵo”. Dum la vizito de la reĝo Georgo la 6-a en Parizo, Halifax iel forstrekis Ĉeĥoslovakujon el la mapo prezentante ĝin ŝtato artefarita kaj dirante al siaj francaj interparolantoj, ke li taksas ĝin nekapabla defendi sin mem same kiel ricevi helpon deekstere. En Londono, en siaj sinceraj konversacioj, Majski menciis ke en Ruslando ekzistas “naskiĝanta movado por izoliĝo” pro la kutimo de la Okcidento teni lian landon en granda distanco. La ambasadoro tamen promesis ke, en la kazo ke Francujo kaj Britujo venus helpi Ĉeĥoslovakujon, se la regiono de la Sudetoj estus invadata de Germanujo, Ruslando metus sin en, kion li nomis “nian tendaron”. Sed samspire Litvinov amare konstatis, ke sen la helpo de la okcidentanoj “estus malfacile konceptebla fari ion ajn gravan, se ili ne serĉas nian apogon. Ili ignoras nin kaj ili decidas inter si pri ĉio kio rilatas al la germana-ĉeĥoslovaka konflikto.”

En Parizo Georges Bonnet, la nova ministro pri eksterlandaj aferoj, pensis ke la sola deziro de Ruslando estas “instigi al ĝenerala milito en la malklara akvo, kien ĝi iros por fiŝkapti”. La 2-an de Septembro 1928, por la preparo de la ĝenerala asembleo de la SDN, Litvinov kunvokis Jean Payart, la francan aferŝarĝiton en Moskvo. Por forigi la malcertecojn pri la sovetia politiko, li petis lin sciigi al Bonnet ke, kondiĉe ke Francujo plenumos siajn devojn, “la USSR engaĝiĝas ankaŭ plenumi la siajn pri la aplikado de la ĉeĥa-sovetia traktato”. Li ankaŭ insistis por tuja okazigo de armeaj intertraktadoj inter la reprezentantoj de la sovetiaj, francaj kaj ĉeĥoslovakaj armeoj kaj por ke la krizo metiĝu en la tagordon de la ĝenerala asembleo. La senambiguaj konkludoj, kiujn Majski tiris el tiuj konversacioj estas aparte klarigaj por la historiistoj: “Ni pretas alporti armean helpon al Ĉeĥoslovakujo, se la aliaj pretas fari sian devon. Ĉu ili estos je la alteco de la postuloj de tiu ĉi aparte grava historia momento?”

Konscia pri la skeptiko de sia hierarĥio en la ministrejo pri eksteraj aferoj, Payart minimumigis la atingopovon de la mesaĝo kaj cinike diris, ke la sovetia ministro bone sciis, ke oni ne vokos Ruslandon por plenumi siajn devojn. La 4-an de Septembro, Majski, ĉagrenita ke li ne ricevis respondon de Francujo, iris en la kamparan rezidencon de Churchill. Li “detale” klarigis al li la enhavon de la deklaro de Litvinov al Payart kaj instigis lin transdoni tiun ĉi informon al Halifax. La respondo alvenis la 7-an de Septembro en formo de provo lanĉita de The Times nome de la restrikta brita registaro. Tiu vigle konsilis al la registaro de Prago forcedi al Germanujo la regionon de la Sudetoj, ĉar “la avantaĝoj, kiujn per tio Ĉeĥoslovakujo ricevus, fariĝinte homogena ŝtato, estus pli grandaj ol la evidentaj malavantaĝoj de la perdo de la germanaj limdistriktoj Sudetoj”. La 8-an de Septembro Halifax, pikante la vundan lokon, venigis Majski-on por ke li sciigu al Litvinov ke, je li vigla bedaŭro, kaj konsidere la minacon de krizo en Ĉeĥoslovakujo, lia ĉeesto ne estas dezirata en Ĝenevo. Halifax estis zorgema por ne provoki Hitleron per dialogado kun la “ruĝuloj”.

Vojo barita al la Ruĝa Armeo

LA SESIO de la SDN — morale senkreditigita ĉar ĝi praktike ignoris la ĉeĥan krizon — okazis samtempe kun la anonco de Chamberlain, vespere de la 14-a de Septembro, de sia decido renkonti Hitleron en Berchtesgaden. Tio kondukis al la konferenco de Munĥeno. Litvinov ne povis alie ol lasi sian frustriĝon libere flui en flamanta parolado, en kiu li ripetis la sovetian engaĝiĝon. Li finis per antaŭscia averto: la franca-brita “kapitulaco” povas havi nur “nekalkuleblajn kaj katastrofajn sekvojn”. Lia peto urĝe okazigi kunvenon, en Parizo aŭ Londono, de armeaj fakuloj el la tri landoj estis per manmovo malakceptita de la Foreign Office kun la argumento, ke ĝi havus nur “malmultan utilon”, ĉar ĝi povus nur “tutcerte provoki Germanujon”.

Dum tiu tempo, inter la 21-a kaj la 23-a de Septembro, la Ruĝa Armeo mobilizis kaj dismetis konsiderindajn fortojn en la specialaj arme-distriktoj de Kievo kaj de Belorusujo. Proksimume sesdek divizioj de infanterio, dek ses divizioj de kavalerio, sed korpusoj de tankoj, en la du eblaj vojoj tra kiuj Ruslando povus alporti armean helpon al Ĉeĥoslovakujo irante tra Rumanujo kaj Pollando. Dum la rumana registaro donis al la rusoj silentan konsenton superflugi ĝian teritorion, Francujo faris nenion por persvadi sian malnovan aliancanon, Pollandon, permesi al la plej granda parto de la Ruĝa Armeo uzi la ege plej uzeblan itineron.

La sinteno de Chamberlain pri Ĉeĥoslovakujo imprese montriĝis en lia interveno ĉe la radio, la British Broadcasting Corporation (BBC), la 27-an de Septembro 1938. “Estas vere horora, fantazia kaj nekredebla, diris li al siaj aŭskultantoj, ke oni ĉi tie provas uzi gasmaskojn pro konflikto en malproksima lando inter homoj pri kiuj ni scias nenion.” Sen surprizo li anoncis sekvatage en la parlamento sian intencon respondi favore al la invito de Hitlero partopreni en pinta renkontiĝo en Munĥeno. Dum Chamberlain flugis al Germanujo, Halifax venigis Majski-on kaj senkulpigis sin, “pro tio, ke li ne estis levinta la demandon sendi inviton al la USSR, ĉar, unue, la tempolimoj estis terure mallongaj, necesis ne perdi eĉ minuton, kaj, due, — kaj tio estis la plej grava —, li sciis jam antaŭe, kia estus la respondo de Hitlero. La lasta ŝanco por savi la pacon ne povis esti malŝparita pro kverelo pri la konsisto de la konferenco”.

Gabriel GORODETSKY.

En Brazilo, la produktado de demagogoj

Ŝajnigante sincerecon, la Brazilaj amaskomunikiloj, justico kaj mastraro lamentas pri la amplekso de korupto. De tri jaroj, ili starigis ĝin, kiel la ĉefan problemon de sia lando. Ilia zorgemo estas tia, ke, en 2016, ili kunigis siajn fortojn, sen atenti la diskonsentajn voĉojn, por subteni la plej drastan rimedon, kiu eblas en demokratio: eksigi la prezidanton, S-inon Dilma Rousseff, elektitan en 2013.

Tiu indigno pri korupto kaj krimo tamen estis nur preteksto por komenci la eksigan proceduron. Sin liberigante de S-ino Rousseff, la aktoroj de tiu malbona filmaĉo donis la regpotencon al veraj krimuloj, homoj kies hontindaĵoj kaj mafiaj fiagoj formetas la buĝetajn neregulaĵojn de la prezidintino al rango de bagatelaĵo. En la festivalo de krimaj bravaĵoj, kiuj karakterizas la “post-Dilman” Brazilon, la librotenaj manipuladoj, kiuj pravigis ŝian eksigon, ŝajnas esti tiel simplanimaj, ke iu demandas al si, kiel ŝiaj politikaj malamikoj kaj la ĵurnalistoj de la televidkanalo Globo sukcesas resti seriozaj, kiam ili trumpetas sian indignon.

Anstataŭ la direktantino de Partio de laboristoj (PT, maldekstra), ili instalis S-ron Michel Temer, ĉe kiu korupto estas dua naturo. Rapidege, la popolo malkovris, ke li estis registrita dum li ordonis pagon de ŝmirmono al S-ro Eduardo Cunha por aĉeti lian silenton. S-ro Cunha, kiun oni malfacile povas priskribi kiel ion alian ol gangsteron, kampanjis kontraŭ S-ino Rousseff, kiam li prezidis la ĉambron de deputitoj. Nun li plenumas dek kvin jarojn kaj kvar monatojn en prizono pro korupto, monpurigo, kaj valutŝakrado. De du jaroj, la deputitoj, kiuj eksigis la prezidanton konkurante per lirikismo por denunci la trompaĵojn, kiujn ŝi estus farinta, senhezite akceptas la ŝmirmonon, kiun S-ro Temer donas al ili por ĉesigi la akuzojn pri trompaĵoj, ofte pruvitaj de nerefuteblaj registraĵoj*, kiuj celas lin.

* Marina Lopes, “Brazilian president Temer survives a vote to suspend him on corruption charges”, The Washington Post, 2-a de aŭgusto 2017.

En la kampanjo por la prezidanta balotado, kiu elektigos (la venontan 28-an de oktobro se okazas dua raŭndo) la novan prezidanton de la lando, la steluloj de televidkanaloj kaj la oligarkiaj familioj, kiuj posedas la grandajn amaskomunikilojn, forlasis la lastajn restaĵojn de kredindeco, per kiuj ili provis vestiĝi. La operacio, kiun kondukas la gazetaro, atingas tian nivelon de korupto, kaj per tiel evidenta maniero, ke ĝi ŝokas eĉ la malplej suspektemajn mensojn.

La oligarkia gazetaro eksplice aliĝis al kandidato Geraldo Alckmin, guberniestro de la ŝtato de São Paulo, membro de Partio de Brazila Social-Demokratio (PSDB, dekstra) kaj enkorpiĝo de la landa elito. Oni povas priskribi lin, kiel tropikan version de S-ro François Fillon* , ne eĉ pli ŝaŭmetan. Li tiel malhavas karismon, ke oni ofte komparas lin al kukumo, kiu iĝis lia kromnomo. De jardekoj li vadaĉas en la politika medio, akceptas la favorojn de aferistoj, kiujn li dorlotas, kaj ne rifuzas tiujn, kiujn korupto direktas al Brazilaj politikestroj. Por la potenculoj, ne eblas imagi pli bonan gardiston de la antaŭstato.

* Eksĉefministro de Francio, kiu kandidatis kiel prezidanto en 2017, fama pro sia malbrila senkarismo

Ne pro hazardo, la strategio de S-ro Alckmin estas kaŝiĝi. Li ne organizas mitingojn, ĉar nur sendormemuloj ĉeestus. Lia iro al regado baziĝas nur sur malantaŭkurtenaj interkonsentoj, puŝitaj de la oligarkiaj riĉajoj, kies interesojn li servas. Nu, tipa rajtigita korupto, kiu korodas la politikan mondon, kaj kiu nur freŝdate ekmaltankviligis ĵurnalistojn. La kaĵoladoj de la amaskomunikiloj tamen ne sukcesis atingigi lin 10% de la balotintencoj. Same kiel aliloke en la mondo, la forĵeto de la politikaj elitoj estas tiel granda, ke la loĝantaro forkliniĝas el ili per pli kaj pli evidenta maniero.

Al la eksprezidanto Luiz Inácio Lula da Silva, enprizonigita pro hasta kondamno pro korupto, multe plejŝatata en la opinisondadoj, ne estis permesite kandidatiĝi. Ĝis la lasta momento la strategio de PT estis veti pri favora por li returno de justico sub popola premo. La kandidateco de lia anstataŭanto kaj ekskunkandidato S-ro Fernando Haddad, anoncita la 11-an de septembro, kompletiĝas per strebo celanta ebligi al li profiton de la populareco de S-ro Lula da Silva. Tiu strategio bone funkciis por la elekto de S-ino Rousseff en 2011, sed la eksurbestro de São Paulo restas malbone konata de multaj balotontoj, ĉefe en la Lulistaj fortaj pozicioj de la regiono Nordeste.

En tiaj kondiĉoj, iuj kandidatoj estas vidataj, prave aŭ malprave, kiel homoj fremdaj al la sistemo: la deputito Jair Bolsonaro*, kiu ne kaŝas deziri la revenon en regado de la militistoj, kiel dum la diktaturo (1964-1985), kaj kiu antaŭiras en la opinisondadoj depost la foririgo de “Lula”, S-ino Marina Silva, ekologiisma negro, evangeliisma kristano kaj singarda pri sociaj problemoj*, kaj S-ro Ciro Gomes, maldekstra politikisto, lerta kaj sperta, sed sen aliancanoj aŭ koalicio (pro la graveco de la diskonsentoj en lia politika familio) kaj viktimo de sia bildo kiel ne antaŭvidebla libera partiklo.

* Legu Anne Vigna, “Au Brésil, la crise galvanise les droites”, Le Monde diplomatique, decembro 2017.
* Legu Lamia Oualalou, “Evangeliismo celas konkeri Brazilon”, Le Monde diplomatique, oktobro 2014.

En tiu situacio de elita paniko, “Kukumo” anoncis la estiĝon de larĝa koalicio ĉirkaŭ tio, kion la amaskomunikiloj nomas la “centra bloko”, alidirite “ĉiuj krom Lula kaj Bolsonaro”. Li ankaŭ elektis kunkandidatinon por vicprezidanteco: S-ino Ana Amélia Lemos, de Progresista Partio (PP).

La “centrisma” naturo de tiu klopodo ne tuj okulfrapas. Ĝis 2015 PP havis S-ron Bolsonaro kiel membron. Ĝi enradikiĝas en la subteno al la militista diktaturo, kiu ekregis en 1964 per puĉo subtenata de Usono. Tiam, S-ino Lemos estis ĵurnalisto, ŝia plumo servis la militistan junton kaj ŝi edziniĝis al senatano elektita de la oficiroj. Ŝiaj nunaj opinioj certe metus ŝin ĉe ekstrema dekstro en la Eŭropa aŭ Usona politikaj tabeloj. Dum la somero 2018, post kiam la prezidanto de PT havis interparolon en la Katara televidkanalo Al-Ĵazira, ŝi paroladis en la senato por riproĉi al PT, en fajna miksaĵo de ksenofobio kaj malscio, ĝian amikiĝon kun teroristoj: ŝi estis konfuzinta Al-Ĵaziran kun Al-Qaida.

La koalicio de S-ro Alckmin organiziĝis por certigi al li la plej grandan parton de la publika financado kaj radielsendada tempo dum la kampanjo, esperante ke lavango da balotpropagando superŝutos la forteniĝemon de la loĝantaro. Kaj ne gravas, por la amaskomunikiloj, ke la partio de S-ino Lemos montriĝas unu el la plej implikitaj en la skandaloj, kiuj ŝokas la landon*. El la kvindek ses deputitoj aniĝintaj al PP, tridek unu estas jure akuzitaj pro korupto. Eĉ S-ro Bolsonaro preferis distanciĝi el tiu partio, kiu pli kaj pli pensigas al politika kloako, por kandidatiĝi al la prezidanteco. Kvankam ŝi ne estas persekutita de justico, S-ino Lemos ne montras veran moralan senton: ŝia politika kariero komenciĝis per nomumo, danke al ŝia edzo, al tuttempa posteno, kiu postulis neniun laboron de ŝi.

* Legu Anne Vigna, “Les ramifications du scandale Odebrecht”, Le Monde diplomatique, septembro 2017.

Jen do la klano, kiu volas preni la regadon de la lando. Danke al subteno de privataj amaskomunikiloj, kiuj senĉese kondamnis korupton, du el la plej koruptitaj partioj de Latin-Ameriko pretendas ekregi la plej grandan regionan landon, kiu enhavas ducent milionojn da loĝantoj.

Dum neantaŭvidebla balotado alproksimiĝas la atento direktiĝas al S-ro Bolsonaro: de nun plejŝatata, li ankaŭ iĝas la plej malŝatata, aperigante eblecon de pli malpli formalaj koalicioj kontraŭ li en dua raŭndo. Sed la atako per tranĉilo, kies viktimo li estis la 6-an de septembro, dum subtena manifestacio, povas krei simpatian ondon, la ebleco de lia venko ne plu estas tute neprobabla.

Tiu ĝenerala situacio elmontras tion, kion la elitoj Usona, Brita kaj Eŭropa, ŝokitaj de la elekto de S-ro Trump kaj de la voĉdono por Brexit en Unuiĝinta Reĝlando, daŭre rifuzas agnoski: ordonismo ne naskiĝas el nenio. La demagogoj ne povas disvolviĝi en funkcieblaj, ĝustaj, justaj institucioj. Minaci demokration kaj politikajn liberojn ebliĝas nur kiam la loĝantaro perdas la fidon, kiu ligis ĝin al institucioj.

Jen kial la veto de la Brazila elito, ariĝi ĉirkaŭ vasta koalicio de koruptitoj por protekti la malnovan mondon, estas kondamnita al fiasko, kaj povas akceli la alvenon en regadon de homo, kiu enkorpigas minacon por la tuta lando.

Glenn GREENWALD kaj Victor POUGY

Imran Khan, de kriketo al registarestro

La nova ĉampiono de la pakistana armeo

Post kelkaj provoj, la eks-kriketisto Imran Khan enoficiĝis kiel la ĉefministro de Pakistano je la 17a de aŭgusto kaj nun gvidas koalician registaron. Liaj kontraŭkoruptaj paroladoj kaj lia projekto de “nova Pakistano” allogis 32% de la voĉdonantoj kaj donis al lia partio plimulton en la Nacia Asembleo, kun 116 seĝoj (el 272). Sed ĉio ĉi neniel estus ebla sen la pli-malpli rimarkebla subteno de la armeo.

Eĉ pli ol la antaŭaj, la pakistanaj parlamentaj elektadoj de la 25a de julio okazis sub la influo de la armeo. Naskiĝinta en aŭgusto 1947 el la dispartigo de brita Hindio, Pakistano jam spertis tri puĉojn, kiuj ebligis al la armeanoj regi dum entute 30 jaroj (de 1958 ĝis 1970, poste de 1977 ĝis 1988 kaj 1999 ĝis 2008). Dum dek jaroj, tamen, la armeo estas restinta en la fono, lasante al la civiluloj siavice enoficiĝi post elektadoj pli-malpli makulitaj de neregulaĵoj.

La elektado de 2008 markis du-stadian transiron al demokratio: en februaro, la Pakistan People’s Party (PPP) gajnis la parlamentan elektadon danke al la ondo da kondolenco estigita de la murdo de Benazir Bhutto, la filino de Zulfikar Ali Bhutto, la fondinto de la partio; poste, en aŭgusto, generalo Pervez Musharraf rezignis la prezidantecon favore al la vidvo de Benazir Bhutto, Asif Ali Zardari. Kvin jarojn poste, kaj unuafoje en la historio de la lando, demokratie elektita registaro povis kompletigi sian plenan mandaton kaj la registaro demokratie ŝanĝiĝis, kiam la centrisma-dekstrisma Muslim League of Pakistan — Nawaz (MLP-N ) anstataŭis la centrisman-maldekstrisman PPP.

La profundigo de la demokrata procezo neeviteble zorgigis la armeon, kiun oni modeste nomas “the establishment” (la establitaro) — sed kiun ĝiaj oponantoj nomas la “deep state” (la profunda ŝtato) pro la kerna rolo de la servoj de militaj informoj, la InterServices Intelligence (ISI). Ne nur la enradikiĝo de laŭleĝe elektita registaro el civiluloj estis minaca sed, enoficiĝinte, iuj gvidantoj de la PPP kaj la MLP-N provis plenumi politikojn kiuj kontraŭis tiujn de la armeo, precipe rilate al Hindio, kiun ĝi rigardas kiel sian ĉefan malamikon. Ekzemple, Zardari proponis kunlabori kun Hindio en la enketo pri atencoj de novembro 2008 en Mumbajo kiuj mortigis pli ol 160 civitanojn. Sed li devis rapide retiri sian proponon ĉar parto de la pakistana armeo organizis ĉi tiujn atakojn.

Nawaz Sharif (MLP-N), kiu jam estis ĉefministro de 1990 ĝis 1993, de 1997 ĝis 1999, kaj denove de 2013 ĝis 2017, paradokse montriĝis malpli obeema. Komercisto, kies politika kariero estis lanĉita de la “establitaro” por kontraŭi al Benazir Bhutto, Sharif provis en la finaj 1990aj jaroj sin liberigi de la influo de la armeo. Dum sia dua mandato, li faris pacproponojn al Hindio, ĉar li estis konvinkita ke Pakistano malŝparas siajn rimedojn en la vetarmado kun sia najbaro, kaj ke la ekonomio de la lando povos multe profiti de dupartia komerco kun ĝia najbaro. Ĉi tiu politiko, kiu malkontentigis la armeon, grandparte estis la motivo de la puĉo en 1999. Malgraŭ tio, s-ro Sharif ne estis forlasinta ĉi tiun ideon kiam li reenoficiĝis en 2013, kiel atestas liaj ripetitaj kunsidoj kun Narendra Modi, la ĉefministro de Hindio, en 2014 kaj 2015. La armeo, kiu kontraŭas al normaligitaj rilatoj kun Hindio, sukcesis elreligi ĉi tiujn diskutojn, ĉar normaligo signifus ratifiki la dispartigon de Kaŝmiro kio forprenus el la armeo unu el ĝiaj pravoj de ekzisto kaj reduktus ĝian buĝeton.

Naciismo, islamo kaj konservativismo

Pro tio, ke Sharif obstine sekvis sian propran politikon, la armeo senlace laboris por forigi lin. Ĝin helpis la publikigo de la Panama Papers*, kiuj rivelis fraŭdojn fare de ok eksterlandaj firmaoj registritaj en la nomo de la familio Sharif. Proceso komenciĝis kaj enketkomisiono, kiu inkludis armeanojn, estis kreita laŭ la peto de la Supera Kortumo. La komisiono trovis ke la ĉefministro malobservis la konstituciajn postulojn pri sincereco kaj virteco ĉe politikistoj. Ĉi tiu verdikto kaŭzis lian eloficigon pro korupto en julio 2017, kaj poste dumvivan malpermeson okupi politikan oficon kaj dekjaran kondamnon al enprizonigo. La establitaro sukcesis elpeli s-ron Sharif. Per kiu ĝi povos anstataŭigi lin?

*Panama Papers”, International Consortium of Investigative Journalists, Washington DC, la 31a de januaro 2017.

La plej simpla solvo estus la rekta surpreno de la potenco, sed dum dek jaroj la armeo rifuzis konsideri tion. Unue, puĉoj ofte havas altan koston en la formo de internacia embargo, kaj Pakistano dependas de eksterlandaj donacantoj, precipe la Internacia Monfonduso (IMF). Cetere, la armeo havis ege ambivalencan opinion pri la periodo de regado de generalo Musharraf (1999 – 2008): regi signifas administri kaj ekonomion (la rezultoj restas nebonaj) kaj socion kun multoblaj streĉitecoj.

Prefere ol malpurigi siajn manojn, la armeo tial preferis sin turni al figuro kiu ebligos al ĝi resti post la kulisoj dum ĝi retenos la regadon de la aferoj kiuj plej gravas al ĝi: la rilatoj de Pakistano kun Hindio, Afganio, Usono kaj Ĉinio. Kontraŭ kosto de 56 miliardoj da usonaj dolaroj (49 miliardoj da eŭroj), Islamabado estas komencinta grandegan projekton kun Ĉinio, la Ĉinia-Pakistanan Ekonomian Koridoron, kiu plejparte konsistas el la konstruado de vojoj de komunikado inter okcidenta Ĉinio kaj la Hinda Oceano.

La armeo bezonis iun, kiu kundividas kelkajn el ĝiaj vidpunktoj, estas sufiĉe populara por esti elektita, kaj samtempe ebligos al Pakistano daŭrigi demokratan fasadon kiu kontentigos fremdajn kritikantojn kaj plenumos la aspirojn de la popolo por politika libereco. Ĉar dum 70 jaroj, Pakistano estas plagata de fundamenta streĉiteco inter la deziro pri forta reĝimo kiu povas protekti ĝin kontraŭ la (asertata) minaco de Hindio unuflanke, kaj soifo al demokratio aliflanke tiel, ke la armeo neniam sukcesis establi daŭrantan diktatoradon*. Imran Khan montriĝis esti la sola taŭga kandidato, malgraŭ sia ŝanĝiĝema karaktero.

* Pri ĉi tiu kerna punkto komparu Christophe Jaffrelot, ‘The Pakistan Paradox: Instability and Resilience’, Hurst (Londono) kaj OUP (Novjorko), 2015.

Li ŝuldas sian popularecon ĉe granda sekcio de la loĝantaro al sia sporta kariero — precipe al la Monda Pokalo de Kriketo gajnita de la teamo kiun li gvidis kiel teamestro en 1992-, kaj al sia filantropia agado, precipe la hospitalo por kanceruloj kiun li establis, sed antaŭ ĉio li ŝuldas ĝin al sia batalo kontraŭ korupto. Ĉi tio estas la kerna motivo de lia kampanjo ekde kiam li fondis la Pakistanan Movadon por Justeco (Pakistan Tehrik-e-Insaf, PTI) en 1996. Por la armeo, la batalo kontraŭ korupto havas la duoblan avantaĝon ke ĝi estas populara ĉe la mezklasanoj skandaliĝintaj de la maniero laŭ kiu la regantaj grandfamilioj (tiuj de Zardari-Bhutto, Sharif, ktp.) riĉigis sin, kaj ke ĝi senkreditigas eminentajn politikistojn. Khan kaj la armeo tial kundividas komunan celobjekton: la politika klaso.

La naciismo de s-ro Khan ankaŭ kreis afinecojn kun la armeo. Malkiel siaj rivaloj, li ne estas asociiĝinta kun iu aparta provinco. Kontraste kun la familio Bhutto, kiu identigas sin kun Sindo, kaj la familio Sharif kun Panĝabo, Imran Khan, malgraŭ tio, ke li prezentas sin kiel paŝtuno* (kvankam li ne parolas la paŝtunan lingvon), apartenas al elito kiu transcendas regionajn dividojn, precipe danke al sia kariero kiel teamestro de la nacia kriketa teamo. La armeo, kiu pretendas esti simbolo de la nacia unueco, estas sensiva al ĉi tiu tutpakistana identeco, precipe pro tio, ke ĝi kontraŭas al la nuna tendenco al pli granda federismo. Ĝi sekve estas malfavora al la efektivigo de la 18a amendo de la konstitucio, aprobita en 2010 de la PPP kaj MLP-N, kiu donis al la provincoj pli grandan aŭtonomecon kaj pli da financaj rimedoj. La naciismo de la nova ĉefministro ankaŭ igas lin profunde malamika al Hindio, kiun li konstante kondamnis dum sia elektokampanjo.

* Vidu Imran Khan, ‘Pakistan: a Personal History’, Bantam, Londono, 2012.

Cetere, ankaŭ liaj mencioj pri islamo plaĉis al la armeo, kiu vole sin prezentas kiel la gardanton de la islama identeco de la lando. Malgraŭ sia aspekto kiel riĉa hedonisto (kiel atestas liaj du divorcoj), s-ro Khan emas montri siajn piecon kaj socian konservativismon. En artikolo en 2012 titolita ‘Mia vojiro en la religion’*, li rakontis sian reeltrovon de islamo responde al okcidenta materialismo, senmoraleco, kaj al la kritikoj de okcidentanoj pri lia religio dum la tumulto pri la Satanaj Versoj*. Li vidas en siaj kriketaj venkoj “la volon de Alaho”. De tiam, li surprenas sur sin la taskon establi dialogon inter la okcidentiĝintaj elitoj de Pakistano kaj la radikaluloj kies maltoleremo estas, laŭ li, fremda al islamo.

* Imran Khan, “My journey into religion”, la 14a de februaro 2012, https://themuslimtimes.info
* La romano ‘La Satanaj Versoj’, de la brita verkisto Salman Rushdie, estis eldonita en 1988. La aŭtoro devis kaŝi sin post kiam la irana ajatolo Ĥomejni kondamnis lin al morto en 1989.

Kvankam li pretendas esti mediaciisto, s-ro Khan pli kaj pli defendas poziciojn subtenatajn de islamistoj en la nomo de la tradicio, precipe familiajn valorojn. Li estas parolinta favore al strikta apliko de la ŝaria juro. Ekde 2013, li fervore volas intertrakti kun la pakistanaj talibanoj kaj laŭdas iliajn kamaradojn en Afganio, aprobante ilian juĝan “sistemon” kaj ilian batalon kontraŭ la usonanoj. Li gajnis reputacion de malcedema naciisto per sia kontraŭado pri atakoj per usonaj telestiraviadiloj ĉe la landlimo kun Afganio post 2010. Lia elektiĝo probable pli streĉos rilatojn kun Usono, kiuj jam estas komplikitaj de la redukto de usona monhelpo al Islamabado, decidita de Donald Trump.

Por allogi la voĉdonantojn, s-ro Khan ekspluatis kaj sian reputacion kiel ĝisosta naciisto, kaj sian fervoran piecon. Li vizitis la tombon de fama sufiisma sanktulo kun sia tria edzino, kiun li prezentas kiel sian spiritan gvidanton. Lia partio ankaŭ alvokis al pakistananoj voĉdoni kontraŭ la MLP-N pro tio, ke ĝi respondecis pri la ekzekuto de Malik Mumtaz Hussain Qadri. En januaro 2011, li murdis la guberniestron de Panĝabo, Salman Taseer, pro tio ke li kontraŭis al la leĝo kontraŭ blasfemeco kies ĉefaj viktimoj estas malplimultoj, precipe hinduoj, kristanoj kaj ahmadanoj. Koncerne tiujn lastajn, kiuj pretendas esti islamanoj sed kredas je profeto naskiĝinta en la 19a jarcento, s-ro Khan diris, ke ĉi tiu leĝo (sub kiu centoj da viroj kaj virinoj jam estas malliberigitaj) devus esti aplikata pli severe al ahmadanoj ĉar “neniu islamano povas nomi sin islamano se li ne kredas ke la profeto Muhammad estas la lasta Profeto”. Ĉi tiu tre delikata afero antaŭe estis ekspluatita nur de la plej radikalaj partioj.

Por subteni s-ron Khan, la armeo ankaŭ provis subpremi neamikajn amaskomunikilojn (precipe Dawn, la ĉefan tutlandan ĵurnalon). Ĝi celis timigi ĵurnalistojn per diversaj rimedoj, minacante fari retaksojn de impostoj, kaj eĉ forkapton. La elektobservantoj de la EU kaj la Brita Komunumo de Nacioj nomis ĉi tian agadon “restrikto de la libero sin esprimi” kiu “instigis memcenzuron”*. Malgraŭ manipulado de la elektado, tamen, la PTI ne atingis absolutan plimulton. Ĝi gajnis 115 seĝojn el 272 per 32 procentoj de la voĉdonaro, kompare kun 64 seĝoj por la MLP-N (24 procentoj) kaj 43 seĝoj por la PPP (13 procentoj). Malgraŭ la premo, gvidantoj de la antaŭa reganta partio denove kandidatiĝis. La rezulto ankaŭ eble reflektas la fakton, ke la armeo ne tiom deziris subteni s-ron Khan kiom ili deziris eviti duan mandaton por la MLP-N, aŭ ke ĝi eĉ deziris realigi parlamenton sen plimulto, kiu malfortigos ajnan civilulan registaron.

* ’EU monitors team says Pakistan election not a level playing field’, la 2a de julio 2018, www.geo.tv
Strategia provinco

Ĉi tiun hipotezon plifortigas la rimarkinda sukceso de kelkaj politikaj novuloj, kiujn la armeo sekrete subtenis. Ekzemple, la komisiono pri elektadoj, submetita al premoj, permesis al membroj de la islamista movado Lashkar-e-Taiba, organizaĵo tradicie proksima al la armeo, kandidatiĝi kiel sendependuloj. Estis same pri Tehreek-e-Labbaik Pakistan, partio fondita en 2015 por defendi la ŝarian juron (kaj la murdon de la guberniestro Taseer), kiu gajnis pli ol 4% de la voĉdonaro. Ĉi tiuj novaj subtenantoj de radikala islamo en la politika areno anstataŭigas la tradiciajn islamajn partiojn, Jamaat-e-Islami and Jamiat Ulema-e-Islam, kies koalicio perdas sian forton.

La fragmentiĝo de la Nacia Asembleo konvenas al la “establitaro”, sed tio ne malhelpas ke s-ro Khan formu koalician registaron kun malgrandaj partioj kiu certigos al li plimulton, eĉ se ĝi estos fragila. Aldone, lia partio regas du provincojn, inter ili Panĝabo, kiu havas la plej grandan loĝantaron. Panĝabo estas trofeo kiun la PTI apenaŭ sukcesis tordi el la regado de la MLP-N; ĉi tio estis trankviliga por la armeo, kiu timis la influon de la familio Sharif en la provinco kie ĝi rekrutigas la plimulton de siaj oficiroj. Shehbaz Sharif, la frato de la eksĉefministro, estis la guberniestro de Panĝabo ekde 2008.

Ĉu ĉi tiu forta pozicio ebligos al s-ro Khan efektivigi siajn politikojn, aŭ ĉu li submetiĝos al la postuloj de la armeo? Nawaz Sharif provis liberigi sin de ĝi, kaj s-ro Zardari akomodis sin al ĝi. La nova ĉefministro eble serĉos ĝis nun nekonatan mezan vojon. Iuj kernaj aferoj baldaŭ rivelos la respondon. La ĉefministro sendube ne havos problemon pri la recentralizo de la lando per moligo de la 18a amendo de la konstitucio kaj disdivido de Panĝabo en kelkajn provincojn, kiel la armeo deziras, por malhelpi ke unu partio konstruu bastionon en ĉi tiu regiono el kiu venas pli ol duono de la parlamentanoj nuntempe. Aliflanke, li verŝajne trovos, ke estas malfacile financi sian promesitan “islaman socialan ŝtaton” sen redukti la buĝeton de la armeo (unu kvinono el la ŝtataj elspezoj, sen enkalkuli la pensiojn de emeritaj armeanoj). Li eble renkontos problemojn se li deziros havi voĉon pri rilatoj kun Ĉinio — kiujn li emas fortigi — kaj, kompreneble, kun Hindio.

Defioj venos el la financa krizo de la lando — kiu devigas s-ron Khan peti helpon de la IMF, kiel faris sia antaŭulo — kaj el la nove eltrovita unueco de la opozicio, precipe la MLP-N kaj la PPP. Fine, li havos la malfacilan taskon decidi la sorton de Nawaz Sharif: reteni lin en prizono, riskante transformi lin en martiron, aŭ liberigi lin, kio povus multe pli fortigi la opozicion. La solvo povus esti reekzili lin.

Christophe Jaffrelot

Christophe Jaffrelot estas direktoro de esploroj ĉe la Centre de Recherches Internationales (CERI), komuna esplorfako de Sciences Po kaj la Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS). Li estas aŭtoro de Le Sindrome Pakistanais, Fayard, Parizo, 2013, kaj kunredaktoro, kun Laurence Louër, de Pan-Islamic Connections. Transnational Networks Between South Asia and the Gulf, Hurst, Londono, 2017.

Ne plenumitaj promesoj kiuj kreis humiligo-senton

“NATO ne etendiĝos eĉ unu plian colon orienten”

ILI PLURFOJE MENSOGIS AL NI, ili faris decidojn sen informi nin, ili metis nin en situacion de nereturnebla faro. Tio okazis kun la ekspansio de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo [NATO] orienten, kaj ankaŭ pri la instalo de armeaj infrastrukturoj ĉe niaj landlimoj.” En sia parolado praviganta la anekson de Krimeo fare de la rusa Federacio, la 18-an de marto 2014, la prezidanto Vladimir Putin esprimas sian amaran postsenton al la okcidentaj gvidantoj.

Iom poste, la Revuo de NATO respondas al li per proparolado celanta malmunti tiun “miton” kaj tiun “pretenditan promeson”: “La Okcidento neniam faris politikan, jure devigantan, promeson, ke ĝi ne plilarĝigos NATO trans la landlimojn de reunuiĝinta Germanujo”, skribas s-ro Michael Rühle, estro de la sekcio pri energi-sekureco*. Per tiuj precizigaj vortoj, “jure devigantan”, ĝi malkaŝas la sekreton. Dokumentoj antaŭnelonge malklasifikitaj* ebligas rekonstrui la tiamajn diskutojn kaj mezuri la politikajn promesojn de la Okcidento al s-ro Miĥail Gorbaĉov interŝanĝe kontraŭ liaj iniciatoj por ĉesigi la malvarman militon.

* Michael Rühle, “L’élargissement de l’OTAN et la Russie: mythes et réalités”, Revue de l’OTAN, 2014.
* “NATO expansion: What Gorbachev heard”, National Security Archive, 12-a de decembro 2017, https://nsarchive.gwu.edu., krom kontraŭa mencio, ĉiuj citaĵoj devenas el tiuj dokumentoj.

Tuj post alveno ĉe la regposteno de Soveta Unio, en 1985, s-ro Gorbaĉov instigas la landojn de la Varsovia Traktato entrepreni reformojn kaj rezignas uzi minacon de perforto (legu la art. Kiam Rusujo revis pri Eŭropo ). La 13-an de junio 1989, li eĉ subskribas kun Helmut Kohl, la kanceliero de Federacia Respubliko Germanujo, komunan deklaron konfirmantan la rajton de la popoloj kaj ŝtatoj memdecidi. La 9-an de novembro, la berlina Muro falas. Post la unua eŭforio, la ekonomiaj demandoj fariĝas urĝaj en la tuta centra Eŭropo. La loĝantoj de Germana Demokratia Respubliko (GDR) aspiras al la okcidenta prospero, kaj amasa transloĝiĝo minacas la regionan stabilecon. La debato pri la ekonomiaj reformoj rapide fariĝas debato pri la unuiĝo de ambaŭ Germanujoj, kaj pri la aliĝo de nova Germanujo al NATO. La franca prezidanto François Mitterrand akceptas la evoluon, kondiĉe ke ĝi okazas respektante la landlimojn, demokratie, pace, en eŭropa kadro*... kaj ke Germanujo aprobas lian projekton pri mona unio. Ĉiuj eŭropaj gvidantoj sin deklaras precipe zorgantaj domaĝi s-ron Gorbaĉov.

* Vd. Maurice Vaïsse kaj Christian Wenkel, La Diplomatie française face à l’unification allemande, Tallandier, Parizo, 2011.

La usona administracio subtenas la germanan kancelieron, kiu rapide antaŭeniras. En Moskvo, la 9-an de februaro 1990, la usona ministro pri eksteraj aferoj James Baker multigas la promesojn antaŭ Edouard Chevardnadze, la soveta ministro pri eksteraj aferoj kaj s-ro Gorbaĉov. Ĉi-lasta klarigas, ke la integrado de unuiĝinta Germanujo en NATO renversus la armean kaj strategian ekvilibron en Eŭropo. Li rekomendas ke Germanujo estu neŭtrala, aŭ partoprenu en ambaŭ aliancoj — NATO kaj Varsovia Traktato-, kiuj fariĝu strukturoj pli politikaj ol armeaj. Responde al tio, s-ro Baker uzas la timigan argumenton de Germanujo tute sendependa kaj kapabla sin ekipi per nuklea armilo, tamen asertante, ke la diskutoj inter ambaŭ Germanujoj kaj la kvar okupantaj ŝtatoj (Usono, Britujo, Francujo kaj Sovetunio) devas garantii, ke NATO ne pli etendiĝos: “La nuna armea jurisdikcio de NATO ne etendiĝos unu colon plian orienten”, li trifoje asertas.

“Supozante, ke la reunuiĝo okazos, kion vi preferas?, demandas la usona ministro. Unuiĝinta Germanujo ekster NATO, tute sendependa kaj sen usonaj armeoj? Aŭ unuiĝinta Germanujo konservinta siajn ligojn al NATO, sed kun garantio, ke la institucioj kaj trupoj de NATO ne etendiĝos orienten trans la nunan landlimon?” “Nia registaro intencas tre zorge diskuti ĉiujn tiujn demandojn, respondas s-ro Gorbaĉov. Estas ja evidente, ke plilarĝigo de la NATO-zono ne estas akceptebla.” “Ni konsentas pri tio” konkludas s-ro Baker.

LA MORGAŬAN TAGON, la 10-an de februaro, estas la vico de Kohl viziti Moskvon por trankviligi s-ron Gorbaĉov: “Ni opinias, ke NATO ne devas plilarĝigi sian ago-kampon, asertas la kanceliero de okcidenta Germanujo. Ni devas trovi prudentan rezolucion. Mi bone komprenas la interesojn de Sovetio pri sekureco.” S-ro Gorbaĉov respondas al li: “Temas pri serioza demando. Pri defendaj aferoj neniu diverĝo devas esti allasita. Ili diras, ke NATO disfalos sen la Federacia Respubliko Germanujo (FRG). Sed, sen la GDR, ankaŭ la Varsovia Traktato ne transvivos...”

Fronte al la usona reĝisoro Oliver Stone, en julio 2015, s-ro Putin ekas ridogrimacon elvokante tiun gravan epizodon de la historio de la internaciaj rilatoj: “Nenio estis oficiale skribita. Tio estis eraro de Gorbaĉov. En politiko, ĉio devas esti skribita, eĉ se ankaŭ skribitaj garantioj estas ofte malrespektataj. Gorbaĉov nur diskutis kun ili kaj konsideris, ke tiu parolo sufiĉas. Sed ne tiel okazas la aferoj.*!”

* Oliver Stone, Conversations avec Poutine, Albin Michel, Parizo, 2017. Konversacioj ankaŭ disaŭdigitaj tra France 3, de la 26-a ĝis 28-a de junio 2017.

Historio galopas. Ĉiuj reĝimoj de centra Eŭropo estas falintaj. La solaj solidaj garantiaĵoj, kiuj restas ĉe Sovetio en la intertraktado estas la Postdam-Interkonsentoj de aŭgusto 1945 kaj la ĉeesto de 350 000 sovetiaj soldatoj sur la germana grundo. S-ro Baker denove iras al Moskvo la 18-an de majo 1990 por elmontri al s-ro Gorbaĉov, ke liaj pozicioj estas konsiderataj: “NATO evoluos por fariĝi pli politika organizaĵo. (...) Ni strebas, en diversaj forumoj, transformi la KSKE [Konferenco pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo, estonta OSKE] en konstanta institucio, kiu fariĝu unu el la bazoj de la nova Eŭropo.” S-ro Gorbaĉov tuj akceptis la proponon: “Vi diras, ke NATO ne estas kontraŭ ni, ke ĝi estas nur sekurec-strukturo adaptiĝanta al la nova realo. Ni do proponos aliĝi al ĝi.”

Mitterrand renkontas s-ron Gorbaĉov la 25-an de majo 1990 en Moskvo kaj diras al li: “Mi ja memorigas al vi, ke mi estas persone favora al iom-post-ioma malkonstruo de la armeaj blokoj.” Li aldonas: “Mi ja ĉiam diris: la eŭropa sekureco estas ne ebla sen Sovet-Unio. Ne ĉar Sovet-Unio estas dotita per potenca armeo, sed ĉar ĝi estas nia partnero.” La franca prezidanto tuj poste skribas al sia usona samulo, ke la firma kontraŭeco de s-ro Gorbaĉov al la ĉeesto de reunuiĝinta Germanujo en NATO ŝajnas al li “nek afektita, nek taktika”, precizigante, ke la soveta gvidanto “ne plu havas multe da eblecoj libere agi”.

MALGRAŬ la ekonomia malpliboniĝo, s-ro Gorbaĉov plifortigas sian povon. Elektita prezidanto de Soveta Unio en marto, li forpelas la konservativulojn okaze de la Kongreso de la komunista Partio de Sovet-Unio, komence de julio. La lasta politika akto okazas la 16-an de julio en la montara vilaĝo Arhiz, en norda Kaŭkazo. Kompense de la retiriĝo de la sovetaj trupoj el la estonta Germanujo unuiĝinta kaj membro de NATO, Kohl engaĝiĝas antaŭ s-ro Gorbaĉov akcepti la landlimojn de 1945 (Oder-Neisse-limo), havi neniun teritorian postulon, preskaŭ duone malpliigi la soldat-nombron de la Bundeswehr, rezigni pri ĉia ABC-armiloj (atomaj, bakteriologiaj aŭ ĥemiaj) kaj pagi grandan sumon kiel “helpon al foriro”.

La interkonsento estas konfirmita en la traktato pri reunuiĝo de Germanujo subskribita la 12-an de septembro 1990 en Moskvo. Sed tiu teksto traktas la demandon pri etendiĝo de NATO nur rilate al la teritorio de la eks-GDR post la retiriĝo de la sovetaj trupoj: “Armeoj kaj nukleaj armiloj aŭ vektoroj de eksterlandaj nukleaj armiloj ne estos deponitaj en tiu parto de Germanujo, nek estos deplojitaj*.” Lastminute la sovetoj hezitas. Por ricevi ilian subskribon, la germanoj aldonas frazon precizigantan, ke “ĉiuj demandoj koncerne la aplikadon de la vorto “deplojita” (...) estos deciditaj de la registaro de unuigita Germanujo, prudente kaj respondece, konsiderante la sekurec-interesojn de ĉiu kontraktanta parto.” Neniu teksto rilatas al la aliaj landoj de la Varsovia Traktato.

* “Traité portant règlement définitif concernant l’Allemagne”, www.cvce.eu

Komence de 1991, la unuaj aliĝpetoj al NATO alvenas de Hungarujo, Ĉekoslovakujo, Pollando kaj Rumanujo. Delegitaro de la rusa Parlamento renkontas la ĝeneralan sekretarion de NATO. Manfred Wörner asertas al ĝi, ke dek tri membroj de la NATO-konsilio el dek ses esprimas sin kontraŭ plilarĝiĝo, kaj aldonas: “Ni ne devus permesi izoligon de Sovet-Unio.”.

Eksa konsilisto de s-o Gorbaĉov, s-ro Andrej Graĉev komprenas la motivojn de la centr-Eŭropaj landoj “apenaŭ liberigitaj de la soveta dominado” kaj havantaj en sia memoro la “enmiksiĝojn” de la cara Rusujo. Sed li ja kritikas la “malnovan politikon de ‘sanitara kordono’”, kiu kondukis poste al plilarĝigo de NATO al ĉiuj landoj de la Varsovia Traktato, kaj eĉ al la tri baltaj eks-sovetaj respublikoj: “La pozicio de la usonaj “falkoj” estas tre malpli akceptebla, rivelanta profundan nescion pri la realeco kaj nekapablon eliri el la ideologiaj kadroj de la malvarma milito*.”

* Andreï Gratchev, Un nouvel avant-guerre? Des hyperpuissances à l’hyperpoker, Alma éditeur, Parizo, 2017.

Philippe DESCAMPS

Komerca milito, strategia streĉitec

Donald Trump denuncas “jardekojn da mallojalaj atakoj”

Ĉinujo-Usono, kie haltos la reciproka akriĝo?

En krucmilito kontraŭ la importoj s-ro Donald Trump minacas meti altajn doganaĵojn al ĉiuj ĉinaj produktoj enirantaj Usonon. La usona prezidanto esperas starigi fronton kun Eŭropo kontraŭ Pekino. Ĉinujo siavice provas forigi la okcidentan premon sur sia ekonomio per akcelado de sia moderniĝo kaj per serĉado de novaj merkatoj, speciale per la “silkaj vojoj”.

USONANOJ kaj ĉinoj elterigis la (komercan) milit-hakilon, kaj ŝajnas, ke nenio kapablas resaĝigi ilin. S-ro Donald Trump komencis per minaco al tiuj, kiuj “priŝtelas nin” (18-an de Aprilo 2017), kaj ricevis la averton de s-ro Xi Jinping: “Neniu atendu, ke Ĉinujo toleras atakojn malfavore al siaj interesoj” (18-an de Oktobro 2017).* De la vorta pliakriĝo oni rapide transiris al la kaptila sinsekvo de doganaj sankcioj. Vaŝingtono altigis la doganaĵojn (de 10 al 25 elcentoj) por serio da ĉinaj importaĵoj; Pekino rebatis.

* “Texte intégral du rapport de Xi Jinping au XIXe Congrès national du PCC”, 3-an de Novembro 2017, http://french.xinhuanet.com.

La temo, komencita printempe, estis daŭrigata dum la tuta somero kaj minacas etendiĝi multe post la vintro ... Ofte malfacilas distingi la tondrajn anoncojn disde la reale aplikataj disponoj. Ĉe la usona flanko oni starigis liston de 5.745 ĉinaj produktoj (ŝtalo, aluminio, ĥemio, teksaĵoj, elektroniko ktp), en alteco de 200 miliardoj da dolaroj (komparebla kun la 505 miliardoj da dolaroj da importoj en 2017), por kiuj validis doganaĵoj de 10 elcentoj ĝis la 1-a de Januaro 2019; poste la dogantarifoj altiĝos al 25 elcentoj. La listo entenas plurajn esceptojn. Kurioze la inteligentaj horloĝoj (smart watches) , pri kiuj Apple ĉampionas en Usono, estas esceptitaj ĉe tiuj dogan-altigoj kaj povos daŭre muntiĝi kaj reimportiĝi de Ĉinujo ... Pekino rafinis siajn reprezaliojn listigante 5.200 usonajn produktojn en la valoro de 60 miliardoj da dolaroj (130 miliardoj da dolaroj de usonaj importoj en 2017) (vidu la grafikon).

Se kredi membrojn de certaj pekinaj kaj honkongaj rondoj, “Pekino ŝajnas esti surprizita de la protektisma fulmo de Trump kaj subtaksis la kreskon de la kontraŭĉinaj sentoj en la usona elito”.* Usona politika konsilinto rimarkigas: “Por kompreni la usonan politikon, Pekino tro kalkulas pri Wall Street kaj pri la politika elito [interalie s-ro Henry Kissinger, kiu kontribuis al malfermo de la rilatoj inter la du landoj] — homoj, kiuj havas nenian influon al Trump.”

* Wendy Wu kaj Kristin Huang, “Did China think Donald Trump was bluffing on trade? How Beijing got it wrong”, South China Morning Post, Honkongo, 27-an de Julio 2018.

Efektive, la ĉinaj intertraktistoj, sub influo de la konfidenculo de la prezidanto, s-ro Liu He, pensis esti atingintaj interkonsenton en Majo ĉi-jare, per la promeso altigi la aĉetojn de energio kaj de kampkulturaj produktoj kaj krome per la propono de la ebleco por eksterlandaj entreprenoj — nome usonaj, kompreneble — fariĝi plimult-akciuloj en ĉinaj societoj.

Tro malmulte, tro malfrue. Laŭ la usona financ-agentejo Bloomberg, “Trump haltigis la interkonsenton”. Io por konvinki Pekinon, ke la usona prezidanto “ne rezignos ĝis kiam li kontraŭagis la ĉinan kreskon”.*

* “China, unsure how to handle Trump, braces for “New Cold War””, Bloomberg News, Novjorko, 17-an de Aŭgusto 2018.

Tiu sento estas larĝe kunsentata de la ĉinaj elitoj. La debato (tre ŝirmita) temas esence pri la maniero trakti kun la usona amiko. Iuj, ekzemple la direktoro de la Centro de usonaj studoj de la universitato Renmin de Ĉinujo, Shi Yinhong, pensas, ke tiu alfrontiĝo “grandparte okazis pro Ĉinujo, kiu dum jaroj faris nenion”*, kaj konsilas prudenton. Malĝusta problemo, klarigas la tre oficiala Global Times: “En mallonga perspektivo Usono ne rezignos pri sia intenco haltigi Ĉinujon. [La konflikto] do ne solveblas per klopodoj niaflanke por konservi malfortan pretendon kaj adapti nian diplomatian kaj publikan sintenon.”* La ĵurnalo rekte aludas la doktrinon de la patro de la reformoj, Deng Xiaoping, kiu rekomendis “kaŝi siajn talentojn kaj atendi sian horon”. Male, la nuna prezidanto decidis konfirmi sian pozicion sur la internacia scenejo kiel la numeron unu de “granda lando” — por uzi lian esprimon — kiu intertraktas kun Usono egalece.

* Saml.
* Ĉefartikolo de Global Times, Pekino, 15-an de Julio 2018.

La diskutoj ne estas komplete interrompitaj. Fine de Aŭgusto delegitaro gvidata de la vicministro pri komerco, s-ro Wang Shouwen, iris al Vaŝingtono. Neniu atendis rezulton, kaj io tia ankaŭ ne okazis. Ĉu s-ro Wang ne kvalifikis Usonon kiel “komerca bestio” (trade bully)? Tio ne vere instigas al dialogo ...

Laŭ iu el la ekonomiaj konsilistoj de la ĉina prezidanteco, s-ro Yifan Ding, la usona agresemo memorigas pri la ofensivo lanĉita en la 1980-aj jaroj de la registaro Reagan “kontraŭ Japanujo, kiu tiam estis la dua plej granda ekonomio de la mondo”. Trudante eksterordinarajn doganaĵojn (ĝis 100 elcentoj pri televidiloj kaj magnetoskopoj*) kaj provokis altigon de la japanaj interezkvotojn, Usono “cedigis” Japanujon tiom, ke tiu suferis depresion, de kiu ĝi daŭre ne komplete resaniĝis ... Tia scenaro ne penseblas pro la ĉinoj: “Ni ne volas komercan militon. Sed ni povus alfronti ĝin, se ĝi okazus”, certigas s-ro Yifan.

* Sonbendiloj, aparatoj per kiuj oni tiam registris kaj reaŭdigis muzikon ktp. -vl
Usono provas timigi

SAME KIEL Tokio hieraŭ, Pekino vetis pri eksportado, kiu dum longa tempo estis la motoro de ĝia kreskado. Por eliri el la stagnado kaj malkresko de la maŭisma periodo, fine de la 1970-aj jaroj, la komunistaj gvidantoj uzis la rimedojn, pri kiuj ili disponis: multnombran laboristaron, kleran, disciplinitan kaj malalte pagatan; eksterlandajn kapitalojn, kiuj serĉis novajn merkatojn; internaciajn instituciojn, kiuj deziris krevigi la protektismajn riglilojn en la ekonomioj de la malnova mondo. “Ĉinujo hezitis antaŭ ol aliĝi, en la jaro 2001, al la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), koncedis la prezidanto Xi en la Davosa Forumo en Januaro de 2017. Sed ni konkludis, ke necesas la kuraĝo naĝi en la granda oceano de la mondaj merkatoj, kaj ni lernis naĝi”* ... eĉ tiom bone kaj tiom rapide, ke Ĉinujo preterpasis la francan, britan, germanan, poste japanan ekonomiojn. Ĝia malneta enlanda produkto (MEP) atingis 11.200 miliardojn da dolaroj en 2016, kontraŭ 18.569 miliardoj da dolaroj de la usona ekonomio. Nun iuj pensas, nome en Vaŝingtono, ke ĝi estas en bona pozicio por preterpasi Usonon. En la eleganta lingvaĵo, kiun oni kutimas ĉe li, la prezidanto Trump lanĉis: “Ĉiuj stultuloj, kiu koncentriĝas pri Ruslando, prefere okupiĝu pri Ĉinujo.”* Li ricevis avantaĝon, en Aŭgusto de tiu ĉi jaro, per la leĝo de nacia defendo (NDAA laŭ la angla), adoptita de la Kongreso (inkluzive de la plej multaj demokratoj). Tiu faras Pekinon kaj la batalon por “kontraŭagi ĝian influon” la “prioritato de Usono, [kiu] bezonas la kunigon de multecaj elementoj, nome diplomatiaj, ekonomiaj, armeaj kaj de la sekretaj servoj”.* Oni jam ne parolas nur pri komerco ...

* Parolado de s-ro Xi en la Monda Ekonomia Forumo, China Global Television Network (CGTN), 17-an de Januaro 2017.
* Twitter, 18-an de Aŭgusto 2018.
* “John S. McCain National Defense Authorization Act for fiscal year 2019”, 13-an de Aŭgusto 2018, www.congress.gov.

La usona supereco en ĉiuj ĉi kampoj (teĥnologia, ekonomia, diplomatia kaj armea) tamen estas eksterduba, kaj, kvankam la regno de la Mezo rapidege progresas, ĝia MEP, mezurita laŭ loĝanto, ne atingas 15 elcentojn de la usona. En la momento Usono provas timigi. Aliflanke, la ĉina komerca pluso rekordas: ĝi atingas 375 miliardojn da dolaroj, do preskaŭ la duonon (47,2 elcentojn) de la usona ekstera komerca fakturo. “Nia industrio estis la celtabulo dum jaroj, eĉ dum jardekoj, de mallojalaj komercaj atakoj, tondras s-ro Trump. Kaj tio kaŭzis ĉe ni fermadon de fabrikoj, de altfornoj, maldungon de milionoj da laboristoj, kun dek-onigitaj komunumoj.”*

* Twitter, 1-an de Marto 2018.

La konstato de la malindustriigo, komencita multe antaŭ la alveno de Ĉinujo sur la monda scenejo, estas tute eksterduba. Same kiel la malespero kaj la kolero de la loĝantaroj, kiuj pli kaj pli turnas sin al aŭtoritatecaj politikistoj kaj al reprezentantoj de la ekstremdekstro, en Usono same kiel en Eŭropo aŭ en Azio. Tamen oni ne trompiĝu pri la diagnozo. Ne la “mallojalaj praktikoj” faris la ĉinan sukceson — kvankam ili ekzistas, kion atestas la multaj akuzoj ĉe la MOK. Pekino, kiuj ŝatas fieri pri siaj rezultoj (800 milionoj da ĉinoj eliris el ekstrema malriĉeco), precipe uzis siafavore la regulojn diktitajn de la plej potencaj nacioj, kun Usono ĉepinte. Sed nenio devigas la okcidentajn gvidantoj malfermi sian landon al ĉiaj komercaj ventoj, subteni la delokadojn kaj forigi unu post la alian siajn instrumentojn de ekonomia interveno sub la premo de la multnaciaj konzernoj — kiuj konkure rapidis al la ĉina teritorio. Hodiaŭ daŭre pli ol kvar “ĉinaj” eksportoj el dek (42,6 elcentoj) fariĝas de eksterlandaj entreprenoj, kiuj regas la tutan ĉenon de la produkto (de la koncepto ĝis la vendo) kaj enpoŝigas la maksimumon de la profitoj. La plej konata ekzemplo estas tiu de la iPhone de Apple, muntata en Ĉinujo, sed kies ĉina parto estas nur 3,8 elcentoj de la aldonvaloro, dum 28,5 elcentoj revenas al Usono.

Kompreneble, la ĉinaj gvidantoj trudis al la eksterlandaj entreprenoj transigi parton de siaj teĥnologioj kaj de sia far-sciado. Tio ĝustas aparte pri la sektoroj de aeronaŭtiko, elektroniko, aŭtomobilo, rapidegaj trajnoj, atomenergio. Sed la multnaciaj konzernoj ne malemis koncedi tion, , ĉar ili estis tro feliĉaj povi ekspluati tiom malmultekostan laboristaron kaj ignori la ekologiajn sekvojn de sia produktado. Oni povas bedaŭri, ke la potenco ne same fervore protektis sian loĝantaron kontraŭ la kreskantaj malegalecoj kaj kontraŭ la poluado; sed tio certe ne troviĝas en la litanio de la riproĉoj, kiujn s-ro Trump kaj liaj amikoj gurdas.

Ilin ĉagrenas, ke “la Ĉina Komunista Partio [ĈKP] ne estis dresita de la komerco. La parti-ŝtato daŭre praktikas firman regadon de la ĉina ekonomio”, kiel formulas la ekonomikisto Brad W. Setser.* Per aliaj vortoj, la gigantoj de la kapitalismo ne povas tie fari aferojn tiel kiel ili volas. Tio ĝustas pri la tradiciaj industrioj, ekzemple la ŝtalindustrio, sed ankaŭ pri la gigantoj de Interreto, Google, Amazon kaj Facebook, nur Apple kiel sola el la bando de la GAFA lerte malimplikis sin. Per Alibaba, Tencent, Weibo, WeChat ... Ĉinujo efektive sciis disvolvi siajn proprajn teĥnologiojn. Certe la komunistaj gvidantoj uzas ilin por cenzuri la oponantojn. Sed la 802 milionoj da interret-uzantoj (57,7 elcentoj de la loĝantaro) kaj iliaj metadatumoj restas larĝe ekster atingo de la GAFA, kio faras Ĉinujon unu el la maloftegaj lokoj de la mondo, kiun ili ne regas.

* Citita de Gordon Watts, “China caught off guard as US trade war highlights Beijing’s dilemma”, 31-an de Julio 2018, www.atimes.com.

Jen pro kio la laŭmoda Silicon Valley — demokrata bastiono — aliancas kun la tre malnova Rust Belt (“rusta zono”) — bastiono de la usona prezidanto — kaj kun la gigantoj de la ŝtalindustrio. Tiuj “flegas tre densajn rilatojn kun pluraj altaj funkciuloj” de la Trump-registaro, inter ili la reprezentanto pri komerco, s-ro Robert Lightizer, jam ĉeesta en la skipo de Reagan de la 1980-aj jaroj, kion memorigas enketo de la New York Times.* Oni celas pli defendi la akciulojn ol la kolerajn laboristojn, kvankam iuj el tiuj lastaj povas profiti el la batalo kontraŭ malmultekostaj importoj.

* Jim Tankersley, “Steel giants with ties to Trump officials block tariff relief for hundreds of firms”, The New York Times, 5-an de Aŭgusto 2018.

Certe, la liberkomerco laŭdata preskaŭ ĉie — inkluzive de s-ro Xi — frapis milionojn da salajruloj tra la mondo kaj kaŭzis senprecedencajn ekonomiajn detruojn. Sed la protektismo komplete turnita al la libera profito tia, kian s-ro Trump praktikas, ne vere ŝanĝas la situacion por la giganta plimulto de la usonaj civitanoj. La komerca batalo do eble rezultigos nur malmultajn gajnantojn ... kaj eĉ neniun.

Por la ĉefa ekonomia konsilisto de la Blanka Domo, s-ro Lawrence Kudlow, ne estas dubo: Pekino fine cedos al la postuloj de la usona prezidanto. Laŭ li la ĉina ekonomio troviĝas ĉe la rando de eksplodiĝo. “La podetala komerco kaj la investoj disfalas”, li asertis dum diskuto de la registaro filmita de usonaj ĵurnalistoj kun la konsento de s-ro Trump.* Nu, nenia datumo konfirmas tiujn fanfaronaĵojn. La ĉinaj importoj daŭre kreskis, de 27,3 elcentoj inter Julio 2017 kaj Julio 2018 — kio supozigas fortan aktivecon. La eksportoj siavice daŭrigas sian kreskadon — malpli rapide, sed en la respektinda ritmo de 12,2 elcentoj jare.

* “Transcript of 8/16 Trump cabinet meeting: economic policies matter”, 16-an de Aŭgusto 2018, www.realclearpolitics.com.
La revo de azia koalicio

TAMEN LA alfrontiĝo ne estos sendolora. La vendoj al Usono estas 20 elcentoj de tiuj eksportoj. Ilia severega malpliigo nepre sekvigos malaltigon de produktado, en la elektronika aŭ teksaĵa sektoroj, sed ankaŭ en la sektoroj de superkapacito, kiel ŝtalo aŭ ĥemio. Tio devus rapidigi la okazantajn alistrukturadojn, kun la fantomo de sociaj movadoj kun ne kalkuleblaj sekvoj. Krome, fine de Aŭgusto, la ĉefministro Li Keqiang promesis helpoplanon, kiu kompensos eventualajn perdojn de merkatoj al la entreprenoj tuŝitaj de la komercaj restriktoj. Pli ol la rekta efiko al la kresko — inter 0,1 kaj 0,2 elcentoj, laŭ la usonaj studaĵoj — la samtempigo de tiuj alistrukturadoj kaj la transiro al pli kvalifikita ekonomio planita de la registaro povus troviĝi en danĝera situacio.

En la momento Ĉinujo montras kreskokvoton de 6,7 elcentoj en la dua kvaronjaro de 2018, do pli ol la oficialaj atendoj (6,5 elcentoj). Tiu tre politika nombro emfazas antaŭ ĉio la atingitan nivelon de dungado de la laboristaro alvenanta sur la labormerkato kaj la eviton de ĉia grava socia konflikto.

Tamen jam delonge la eksportoj ne plu servas kiel lokomotivo de la ĉina ekonomio. La interna konsumado kaj la investoj (respektive 43,4 elcentoj kaj 40 elcentoj de la MEP) anstataŭis ilin. Se la aferoj tro malboniĝos, la prezidanto havas la rimedojn por restartigi la maŝinon. Certe, li ne povas refari la efikon de 2007-2008, kiam, dum la krizo, lia antaŭulo larĝe malfermis la buĝetajn kranojn, je la prezo de konsternegaj malŝparadoj kaj zorgigaj enŝuldiĝoj — kiujn la nuna potenco provas ripari. Sed li disponas pri agospacoj. Malsame ol la Japanujo de la 1980-aj jaroj “ni havas merkaton de 1,4 miliardoj da loĝantoj, kiun s-ro Trump kaj liaj konsilistoj malfacile povus detrui”, emfazas ĉina ekonomikisto.

S-ro Xi kaj lia skipo disponas pri dua armilo por alfronti malkreskon: la planon “Made in China 2015”, lanĉita antaŭ tri jaroj por disvolvi industrion pli novigan kaj por atingi aŭtonomecon en dek sektoroj (inter ili la informadaj teĥnologioj, sed ankaŭ robotiko, aeronaŭtiko kaj spaco, oceaniko, elektraj veturiloj, biomedicino, novaj materialoj, energio ...). La elspezoj por esplorado kaj disvolvado, publikaj kaj privataj, sekvis; ili nun preterpasas 2,3 elcentojn de la MEP. Kompreneble la potenco esperis mallongigi la tempon de akirado de estontaj teĥnologioj per aĉetado de eksterlandaj entreprenoj; nu, Vaŝingtono vetoas, kaj certaj eŭropaj registaroj, kiel tiu de Germanujo, starigis restriktojn. Tamen ĝi havas sufiĉe da financaj rezervoj por resti pli longe en la ludo en Ĉinujo mem. Nenia fanfara anonco, sed, kiel s-ro Yifan klarigas — en la franca kaj sen vortludo —, “la usona embargo pri la elektronikaj produktoj vekis suspekton ĉe la gvidantoj, ĉar Ĉinujo estas la unua merkato por la usonaj ĉipoj. Post mallonge la ĉinaj entreprenoj produktos ilin ... kaj pli malalt-preze”.

Krom la relanĉon de sia propra ekonomio la ĉinaj gvidantoj sekvas efektive du celojn: havi la manojn liberaj kaj esti aŭdata en la mondo, nome en evolulandoj. La uzado de s-ro Trump de la teĥnologioj sub usona licenco kaj de la eksterordinara privilegio de la dolaro por puni la entreprenojn, kiuj laboras kun Irano kaj por devigi ilin rompi kun tiu lando devis fine konvinki ilin, ke ili devas eliri el la kaptilo de la dependeco. Cetere ili sciigis, ke Pekino daŭrigos sian komercon kun Irano, uzante la juanon, en la kadro de duflankaj financaj interkonsentoj. “Tio estus malebla sen la politiko de internaciigo de nia mono”, emfazas pekina ekonomikisto, specialisto pri internaciaj rilatoj, kiu preferas resti anonima.* Tamen, la grandaj ĉinaj bankoj daŭre laboras plejmulte per dolaroj. La produktoj eksportataj al la landoj fifamigataj de Usono devas enteni nenian usonan eron por ne fali en la trumpajn sankciojn. La telefon-grupo Zhangxing Telecommunication Equipment (ZTE), al kiu dum certa tempo oni malpermesis agi en Usono, fine devis retropaŝi; ĝi estas nun dense superrigardata de Vaŝingtono.* Tiu formo de limigita suvereneco malfacile gluteblas por la naciistoj de Zhongnanhai, kie rezidencas la potenco, en la ombro de la Malpermesata Urbo.

* Vd Yifan Ding, “Bientôt des yuans dans toutes les poches?”, Le Monde diplomatique, Julio 2015.
* Ridha Loukil, “L’équipementier chinois ZTE placé sous tutelle américaine”, L’Usine nouvelle, Antony, 17-an de Julio 2018.

Plej verŝajne oni akcelos la planon “Made in China”, dum ĝi troviĝis ĝuste en la katalogo de riproĉoj flirtigata de la usonanoj. Tiuj vidas en ĝi danĝeran “volon de memsufiĉeco”, certigas Elizabeth C. Economy, direktorino de la aziaj aferoj en la Council on Foreign Relations en Novjorko, kaj eĉ “novan revolucion [kiu] celas defii la internaciajn valorojn kaj normojn, kiujn Usono subtenas”.* Ankaŭ tio estas malproksima de simpla komerca kverelo. La direktoro de la Centro de internacia politika ekonomio ĉe la universitato de Pekino, Wang Yong, kontestas tiun celon: “La argumento, laŭ kiu la ĉina modelo de disvolvado kaj ĝia filozofio celas defii Usonon, ne havas multe da senco. Ĉinujo ne proponas disvastigi sian ideologion eksteren kaj insistas pri ĉies rajto sekvi sian propran disvolvadon.”

* Elizabeth C. Economy, “China’s new revolution”, Foreign Affairs, Novjorko, Majo-Junio 2018.

Certe, la lando havas nenian mesian ambicion, kaj ĝia politika modelo ne multe logas. Ĝi tamen pretendas renversi la regulojn dekretitajn post la dua mondmilito sub la egido de Usono, de la Monda Banko kaj de la Internacia Mon-Fonduso. La prezidanto Xi ne kaŝas tion: “Ni volas aktive partopreni en la reformado de la sistemo de monda regado”, li deklaris al la kadruloj de la KPĈ dum la Centra Konferenco pri la Diplomatia Laboro* lastan Junion. Kaj, por fari tion, Ĉinujo teksas sian teksaĵon.

* “Xi urges breaking new ground in major country diplomacy with Chinese characteristics”, 24-an de Junio 2018, www.xinhuanet.com.

Tio estas cetere ĝia tria armilo por alfronti la usonan embargon: apogi sin sur aliaj partneroj, kaj unue sur siaj najbaroj. La plej multaj inter ili timas ĝian potencon kaj ĝian ekonomian apetiton, sed ili bezonas vendmerkatojn, kaj la interazia komerco sole egalas al 43 elcentoj de la komerco de la landoj de tiu zono.* Des pli ke, en la pun-febro, la usona prezidanto skuis siajn historiajn aliancanojn, Japanon kaj Sud-Koreujon, per dogan-altigoj ankaŭ al ili (ŝtalo, aŭtomobiloj ktp). Ĉinujo povus kapti la okazon por relanĉi la integran regionan ekonomian partnerecon (RCEP), liberkomercan traktaton, kiun Ĉinujo konceptis por agi kontraŭ la transpacifika partnereco (TPP) lanĉita de s-ro Barack Obama kun la ideo — jam — ĉirkaŭbari Ĉinujon kaj kiun s-ro Trump ĵetis en la rubujon. Krom la dek landoj de la Asocio de la nacioj de Azio kaj de la Sud-Oriento (Anase laŭ la franca, aŭ Asean laŭ la angla)*, la traktato entenas Japanujon, Aŭstralion, Nov-Zelandon, Hindujon [Baraton] kaj Sud-Koreujon.

* “Examen statistique du commerce mondial 2018” [“Statistika ekzameno de la monda komerco 2018”], Monda Organizaĵo pri Komerco, Ĝenevo, www.wto.org.
* Birmo, Brunejo, Kamboĝo, Indonezio, Laoso, Malajzio, Filipinoj, Singapuro, Tajlando kaj Vjetnamujo.

La direktoro de la Esplorcentro Aŭstralio-Japanujo ĉe la aŭstralia nacia universitato, Shiro Armstrong, vidas en tio “la naturan okazon por konstrui azian koalicion (...). La grupo entenas iujn el la plej gravaj kaj plej viglaj ekonomioj de la mondo”. Kaj li citas aŭstralian studaĵon, kiu montras, ke, “eĉ se la doganaĵoj altiĝos dekkvin-elcente en la mondo (kiel dum la Granda Depresio), la landoj de la RCEP povus daŭrigi sian ekspansion per tio ke ili forigas la doganaĵojn inter si”. Ne certas, ke ili ĉiuj pretas fari tion. Aŭstralio ekzemple ĵus fortenis la grupon ZTE, kiu devus starigi la reton 5G. Sed diskutoj okazas. Pekino kaj Tokio rekomencis la dialogon. Seulo serĉas punktojn de apogo en siaj intertraktadoj kun Pjongjango. Hindujo provas ekvilibriĝi inter Pekino kaj Vaŝingtono ...

La ĉinaj entreprenoj siavice komencis delokadi por ĝui ankoraŭ pli malaltajn salajrojn, kiel tiujn de Bangladeŝo, Vjetnamujo aŭ Sud-Afriko, kaj por ... ĉirkaŭiri la embargon kaj la altigitajn doganaĵojn: la produktoj organizitaj de la ĉinaj grupoj havos la stampon made in Bangladesh, made in Vietnammade in South Africa, kaj do estos ekster la usonaj doganaĵoj.

Krome, la famaj novaj “silko-vojoj” ebligas atingi Eŭropon per tera vojo tra la respublikoj de Centrazio kaj tra Ruslando, aŭ per marvojo tra Afriko, devus ankaŭ servi kiel vendo-merkatoj, nome por la konstruado de infrastrukturoj. La ĉina prezidanto tre lerte sukcesis fari tiujn mitajn vojojn multflanka projekto, kreante la Azian Bankon de Investado por Infrastrukturoj (ABII). Tiu havas kvindek sep fondintojn, inter ili Britujon, Germanujon, Francujon, Sud-Koreujon, Hindujon ktp. Per tio oni evitas ĉian financan kaj diplomatian izoliĝon. Ĉinujo antaŭ ĉio timas enfermiĝi en duflankan alfrontiĝon kun Usono, kiel iam la USSR.

Por la momento ĝi vetas pri la komercaj reprezalioj kontraŭ usonaj produktoj, por montri, ke ĝi ne cedos. En Usono tiuj disponoj ne estas senefikaj por la kampkulturistoj, kiuj, kun la altigo de la doganaĵoj, vidas siajn vendojn malkreski, nome por cerealoj, porkaĵoj, bovaĵoj ... S-ro Trump promesis al ili gravajn helpojn (ĝis 12 miliardoj da dolaroj), sed tiuj estos pagataj pogute kaj, laŭ la Wall Street Journal, komenciĝas maltrankvilo: “La patriotismo ne pagas la fakturojn”, atestas iu el ili.* Des pli ke, tre oportune, Pekino komplete forigis la doganaĵojn por sojo importata el Bangladeŝo, Hindujo kaj Sud-Koreujo, kaj aĉetas en Brazilo (cerealojn kaj viandon) aŭ en Aŭstralio. Kaj oni scias, ke ne facilas rekonkeri perditan klienton.

* Jesse Newman kaj Heather Haddon, “US to pay farmers $4.7 billion to offset trade-conflict losses”, The Wall Street Journal, Novjorko, 28-an de Aŭgusto 2018.

En Usono la krucmilito de la Blanka Domo kontraŭ la ĉina invadinto estas relative bone akceptata. En la registaro multaj pensas ke Ĉinujo cedos, same kiel Meksiko, kiu akceptis certajn restriktojn, kaj ĉefe la starigon de minimuma hor-salajro de 16 dolaroj (egala al la minimuma salajro ĉe la tri grandaj usonaj konstru-firmaoj) en certaj entreprenoj, kiuj eksportas aŭtomobilojn.* Neniam antaŭe liberkomerca traktato entenis socialan klaŭzon, kvankam ĝia aplikado estos limigita. Alie okazas ĉe la gigantoj de distribuado kiel Walmart, kiuj provizas sin 80-elcente trans Pacifiko, kaj ĉe certaj industriistoj. Iliaj reprezentantoj, kunvenintaj en Vaŝingtono meze de Aŭgusto, taksis, ke “tiuj doganaĵoj faros financajn detruojn en [iliaj] industrioj kaj malfavoros la usonajn konsumantojn”.* Tiu argumento estas klasika, kiam oni volas argumenti kontraŭ ĉia protekto. Ĝi tamen estas vera. Por esti efikaj, necesus ke tiuj decidoj estu akompanataj de grava altigo de la aĉetpovo de la usonanoj — kio ŝajne ne estas sur la tagordo —, kaj ĉefe — eĉ malpli verŝajna — de reveno de la industrioj al la usona teritorio. Laŭ Bloomberg, la mastroj de teksaĵoj kaj de vestaĵoj ekzemple turnas sin al aliaj regionoj: Vjetnamujo, Kamboĝo ktp.* Kelkaj industrioj, ekzemple tiuj kiuj uzas specialajn ŝtalojn, jam akiris esceptojn kaj povas importi pli libere.

* Kvardek elcentoj de la produktad-valoro de aŭtomobilo devos veni de entreprenoj, kie la salajro estas je minimume 16 dolaroj hore.
* Owen Churchill, ”US trade panel hears harsh criticism of proposed new tariffs — and praise for Chinese craftsmanship”, South China Morning Post, 21-an de Aŭgusto 2018.
* “Fashion retailers turn to Cambodia and Vietnam as tariffs hit China”, Bloomberg News, 20-an de Aŭgusto 2018.

Dum la ĉirkaŭaĵo de s-ro Trump esperas ŝanceli Pekinon, tiu de s-ro Xi volas kredi ke, post la usonaj mez-mandataj elektoj en novembro, Vaŝingtono revenos al la tablo de intertraktado. Tamen, notas An Gang, esploristo ĉe la Pangoal Institution, ĉina pensfabriko, la konflikto ege transiras la komercan demandon: “La malkonsento havas nun militajn kaj strategiajn implikaĵojn.”* La gvidaj rondoj timas, ke la problemoj etendiĝos al la Ĉina Maro kaj al Tajvano, kie la streĉitecoj neniam estis tiom fortaj.

* “China, unsure how to handle Trump, braces for “New Cold War””, v.c.

Unu afero certas: la modelo de internaciigo kaj de specialigo de la produktadoj, starigita dum la lastaj jardekoj, en la Okcidento same kiel en Ĉinujo, fartas malbone. Tamen, nenia alia modelo skiziĝis, nek ĉe la adeptoj de la ĉineca “komunismo” nek ĉe la flatistoj de la usoneca kapitalismo, eĉ miksita kun protektismo. Tio lasas la pordon malfermita al ĉiaj superpromesoj.

Martine BULARD.

Se registaro volus vere ŝanĝi la kondiĉojn

Fronte al la merkatoj la scenaro de batalo

Post unua artikolo analizanta la influon de la financo al la ŝtatoj (“La investisto ne voĉdonas”, julio 2018), tiu ĉi dua parto interesiĝas pri la rimedoj por rezisti al tio. En maniero de fikcio ĝi imagas profundan krizon, kiu instigas loĝantaron batali, antaŭ ol proponi batalplanon, kiu malfermas emancipajn perspektivojn, sed sen ignori la kostojn.

EN DECEMBRO de 1997 Ignacio Ramonet, tiam direktoro de Le Monde diplomatique, alvokis por “malarmi la merkatojn”. Preskaŭ dudek unu jarojn poste la antagonismo inter financo kaj popola suvereneco ne malaperis, kion atestas la lastatempaj italaj, turkaj kaj argentinaj konvulsioj.* Malgraŭ la proponoj formulitaj en 1997, unu demando restas: kiel fari? Ne voli engaĝiĝi por respondo, tio elmetas onin al du minacoj: la simptomaro de Edipo kaj la fantomo de Meduzo.

* Vd “La investisto ne voĉdonas”, Le Monde diplomatique en Esperanto, julio 2018, unua etapo de tiu ĉi teksto.

En la greka mitaro, Edipo enkarnigas iluzion: tiun ke oni povas eviti sian destinon. Kiam Pitio anoncas al li, ke li mortigos sian patron kaj edzinigos sian patrinon, la heroo fuĝas el la urbo Korinto, kaj tiel akcelas la realigon de la orakolo. Jam de longa tempo la maldekstraj ekonomikistoj avertis: se ilia politika tendaro enpotenciĝas kaj volas realigi sian programon, tiam la “diktatoreco de la merkatoj” metos ĝin senkompate antaŭ la neceson ekbatali. Provi ignori tiun realon aŭ prokrasti la pensadon pri ĝiaj konsekvencoj — ekzemple por ne frenezigi la merkatojn — estas la moderna ekvivalento de la edipa fuĝo. Tio akcelas la tragedion, kion, en 2015, ilustris la subita kapitulaco de la greka partio Sirizo.*

* Vd pri tiu eŭropa katastrofo: Vilhelmo Lutermano (ed.): La Eŭropa Unio, Greklando kaj la eŭropanoj. Diversaj konceptoj por la estonteco. Dokumentoj Esperantigitaj kaj aranĝitaj de Vilhelmo Lutermano. Monda Asembleo Socia (MAS), 2015, 106 paĝoj, ISBN 978-2-36960-027-5 (= MAS-libro n-ro 126).
Ĉu idilia etoso?

EKZISTAS dua rifo, kiun alia figuro de la greka mitaro simbolas: Meduzo, kiu ŝtonigis tiujn, kiuj aŭdacis rigardi ŝin rekte en la okulojn. Multaj politikaj organizaĵoj kaj asocioj elspezas multajn taksajn raportojn por priskribi la financan Gorgonon. Tamen, en la momento por imagi metodon por faligi ĝin, ili ŝajnas esti perpleksaj. Laste aperinta laboraĵo de la Asocio por impostado de financaj transakcioj kaj por civitana agado (Attac) titolita Dek jarojn post la krizo ni transprenu la kontroladon de la financo*, kiu prezentas sin kiel “libron por agi”, detale elmontras la manieron, per kiu la financo ostaĝigis la mondon dum la disfalo de la merkatoj, en 2008. Kiam venas la parto dediĉita al la disvolvendaj agadoj por neŭtraligi la antaŭe analizitajn riglilojn, la aŭtoroj almenaŭ interŝanĝas la sekcilon kontraŭ la steloj: “Ni iom revu”, ili proponas, antaŭ ol pentri sian “realisman utopion” ... pasive: “La pezo de la instituciaj investistoj malkreskis”, “la hedge funds estas malpermesataj”, “la mallongtempa strategio de la financmerkatoj forlasita”, “restrukturado de la ŝuldoj estas realigata en la kadro de internacia konferenco pri la ŝuldo”. Meduzo minacas; Meduzo mortis. Kiu mortigis ŝin kaj kiel? La leganto pri tio ekscias nenion.

* Dix ans après la crise, prenons le contrôle de la finance, Les Liens qui libèrent, 2018.

Kaj se Edipo ne fuĝus? Kaj se la maldekstro kuraĝus rekte alrigardi sian kontraŭulon? Oni povus turni sin al la historio por rakonti la akiritajn venkojn, hieraŭ, kontraŭ la merkatoj; ili ja ekzistas. Sed, kvankam la pasinteco liveras kialojn por esperi, ĝi ne ĉiam ebligas refari la nunan staton de la fortrilatoj. Nu. ŝajnas ke la investistoj dekobligis siajn kapablojn malutili dum ĉiu krizo, kiun ili kaŭzis. Kaj tiel ili ĉe la hieraŭaj sukcesoj vekas la demandon: kio eblis, ĉu tio restas ebla?

Ni provu ĉi tie imagi; tio ebligas izoli la variablojn por koncentri la pensadon al la konflikto kun la merkatoj. Ni deiru do de ideala politika cirkonstanco. Ekzemple la jena.

Okaze de grava krizo la franca politika pejzaĝo ŝanceliĝas. La loĝantaro deziras turni la paĝon de la novliberalismo; ĝi elektas homon, kiu decide intencas agi por tio kaj donas al li komfortan plimulton en la parlamento. La enpotenciĝinta registaro povas kalkuli kun matura politika partio kun sufiĉe multaj kompetentaj kadruloj por anstataŭigi la altajn funkciulojn, kiuj rifuzas la ŝanĝon. Surstrate, en amasa kaj festanta popola mobiliziĝo severe atakas la fimanovrojn de la reakcio. Diskreditigitaj, la privataj komunikiloj ne sukcesas ludi la rolon de opozicio: ilia inciteco kontraŭ la registaro nur pliigis la decidemon de la loĝantaro. La polico kaj la armeo siavice montras leĝfidelon, kio forigas la perspektivon de ŝtatrenverso.

Ĉu idilia etoso, dum la realo plej ofte pentriĝas per tranĉiloj? Sendube. Kaj tamen, spite al tiu ĉi idilia scenaro*, la progresemaj fortoj devos fari eksterordinare perfortan batalon. Ĉar la simpla volo plenumi siajn promesojn estas militdeklaro: “Progresema gvidanto, kiu montrus sian decidemon, tuj estigus malamikan reagon de la merkatoj, kaj pli ĝenerale de ĉiuj fortoj de la kapitalo, analizas la ekonomikisto kaj filozofo Frédéric Lordon. Reagon, kiu devigus lin uzi pli altan rapidumon, en reciproka akriĝo, kiu kondukus al tre radikalaj disponoj, escepte de “blokiĝo”” Sed se la batalo kontraŭ la merkatoj havas koston — pri tio pli malsupre — ĝi ebligas la transformadojn, kiujn la financa oligarĥaro malpermesas: finon de la provizoreco, de la produktismo, de la malracia elĉerpado de la naturresursoj, fino de la freneza konsumado, de la ĉiutaga koktelo de kontraŭ-stresaj medikamentoj, de la abismaj malegalecoj ... “Oni devas bone mezuri, precizigas Lordon, la nivelon de malamikeco, al kiu oni elmetas sin kaj kiun, kiam ĝi estas lanĉita, oni jam ne povas haltigi. Ĉar ne ekzistas opcio de laŭgradeco.”

* Pri kiu la aŭtoroj mezuras, ke ĝi forigas paradokson: kiel prepari la loĝantaron al la batalo, kaj al la klopodoj, kiujn ĝi implicas sen kaŭzi la furiozon de la merkatoj kaj la ekonomian katastrofon, al kiu ĝi povas konduki ... eĉ antaŭ ol ke oni sukcesas enpotenciĝi?

Por fari tiun ekzercon de imagado, ni ĉirkaŭigas nin per tri muzoj ne cedemaj en ŝtorma tempo: Frédéric Lordon, ĵus prezentita; Jacques Nikonoff, profesoro ĉe la Instituto pri eŭropaj studoj de la universitato Parizo-VIII, lerninto de la Ŝtata Lernejo pri Administrado (ENA), dum certa tempo reprezentanto de la Depon-kaso en Usono kaj financa ataŝeo por la Trezorejo en Novjorko; kaj Dominique Plihon, profesoro pri financa ekonomio ĉe la universitato Parizo-VIII.*

* Respektive aŭtoroj, interalie, de Jusqu’à quand? Pour en finir avec les crises financières [Ĝis kiam? Por ĉesigi la financajn krizojn], Raisons d’agir, Parizo, 2008; Sortons de l’euro! Restituer la souveraineté monétaire au peuple [Ni forlasu la eŭron! Restarigi la monan suverenecon de la popolo], Mille et une nuits, Parizo, 2011; kaj La Monnaie et ses mécanismes [La mono kaj ĝiaj meĥanismoj], La Découverte, Parizo, 2017.
Apopleksio en la redaktejoj

LA PREZIDANTAJ kaj parlamentaj elektoj kaŭzis la sankcion de la merkatoj: la franca spread* saltis alten, dum la investistoj foriris el la ŝuldpaperoj de Francujo. Maltrankvilaj pro la promeso de Parizo ĉesigi la novliberalan ordon, la grandaj riĉaĵoj provas eltiri parton de sia mono. Foriro de la investistoj kaj fuĝo de la kapitaloj malbonigas la pagbilancon kaj minacas la pagipovon de la ŝtato.

* Diferenco inter la interezkvotoj aplikataj al la ŝuldopaperoj eldonitaj de donita lando kaj tiu aplikata al ŝuldpaperoj eldonitaj de alia lando kun reputacio de solideco (ekz-e Germanujo).

La Eŭropa Unio tiam eniras la arenon. Sur politika nivelo la Eŭropa Komisiono multigas la deklarojn, kiuj memorigas tiun de ĝia prezidanto Jean-Claude Juncker en 2015: “Ne povas ekzisti demokratia elekto kontraŭ la eŭropaj traktatoj” (Le Figaro, 29-an de januaro 2015). La ordonojn retiriĝi akompanas minacoj de sankcioj pro nerespekto al la kriterioj de “bona konduto” fiksitaj de la eŭropa traktato pri stabileco kaj kresko, adoptita en 1997: publika deficito malpli ol 3 elcentoj de la malneta enlanda produkto (MEP) kaj nivelo de enŝuldiĝo kiu ne superas 60 elcentojn de la MEP. Ĉar Francujo ne estas Grekujo, la krizo baldaŭ minacas ĉiujn landojn de la eŭro-zono. La situacio fariĝas praktike netenebla.

En tiu stadio Francujo similas al kribrilo: la eŭroj foriras el ĝia teritorio tra ĉiaj interspacetoj. Sub la reĝimo de libera cirkulado de kapitaloj (garantiata de la eŭropaj traktatoj) la bilet-sifonoj multas. Speciale tri de ili postulas pli rapidan reagon ol la normala ritmo de leĝaj proceduroj permesas; do necesas, laŭnecese, procedi per dekretoj.

Unue ĉe la nivelo de la hot money, aŭ mallongtempaj spekulaj investoj. Tiuj kapitalo papilias de unu invest-okazo al alia. Timigitaj de la politika orientiĝo de Parizo, ili fuĝas el la franca teritorio en elektronika rapido kaj elĉerpas la landajn rezervojn en alilanda mono. La solvo? “Sistemo nomata “deposit”, same kiel tiu uzita de Malajzio dum la krizo de 1997-1998”, proponas Lordon. Tiu rimedo trudas al enirantaj en la teritorion aŭ jam ĉeestaj en ĝi deponon de garantio (je triono) kiu redoniĝas nur sub certaj kondiĉoj: minimuma tempo de restado sur la teritorio (unu jaro, ekzemple, kontraŭ aktuale kelkaj dekoj da minutoj), kio limigas la spekuladajn agadojn sen ĝeni la produktivajn investojn, la eksportojn nek importojn.

Dua vektoro de kapital-fuĝo: la landlimoj, kiujn la riĉaĵoj de la plej grandaj riĉuloj trairas amase. Ekzistas rimedo por reteni ilin: ĝi apartenas al la ilaro de la kapital-kontrolo, kies simpla elvoko kaŭzas apopleksiojn en certaj redaktejoj. Tiuj meĥanismoj “estis tamen uzataj en Francujo inter 1939 kaj 1967 kaj poste inter 1968 kaj 1989”, memorigas Nikonoff. Ili estis uzataj ankaŭ en Argentino dum la krizo de 2001. Temas ĉi tie pri restarigo de kontingentado: la procedo, simpla, limigas la sumojn, kiujn privatuloj povas retiri en la giĉeto de sia banko. Ĝi ankaŭ kadrigas la postulojn de devizoj de entreprenoj kaj de mastrumoj laŭ ilia posta uzado.

La tria devizo-pumpilo, kiu minacas ruinigi la francan ekonomion, instaliĝas ĉirkaŭ la ŝuldo. “La unua farendo estas anonci pagoprokraston pri la ŝuldo-pago“, opinias Nikonoff. “Tio donas la okazon por lanĉi civitanan kontrolproceduron, similan al tiu organizita de la Kolektivo por civitana kontrolproceduro de la publika ŝuldo [CAC] en 2014, aldonas Plihon. La asembleo, konsistanta el civitanoj, parlamentaj delegitoj, reprezentantoj de la socio, demonstras, ke la eksplodo de la ŝuldo, kiu pasis de 60 elcentoj al 100 elcentoj de la MEP inter 2008 kaj 2018, grandparte devenas el la financa krizo. Oni tiam decidas, ke grava parto de la ŝuldo ne estas laŭleĝa. Per aliaj vortoj, ke la civitanoj ne devas repagi ĝin.” En 2014 la analizoj de la CAC taksis, ke proksimume 59 elcentoj de la aktuala alteco de la ŝuldo devigas al nenia repago.

Ĉi tie la ekzerco de imagado komplikiĝas: “Pagoprokrasto pri la franca ŝuldo, kiu superas 2000 miliardojn da eŭroj, tuj kaŭzus gravan sistem-krizon, avertas Lordon, sen tamen proponi ke oni rezignu pri ĝi. Ĉiuj internaciaj (kaj naciaj) investistoj elmetitaj al la franca suverena risko, estus malstabiligitaj. Jen la paniko en ĉiuj etaĝoj, kaj multaj bankoj kolapsus.” Kion fari en tiaj kondiĉoj? Li desegnas du vojojn: “Sufiĉe frue antaŭsciigi, ke Francujo honoros siajn engaĝiĝojn je kondiĉoj, kiujn ĝi suverene fiksos, kaj sen fari novajn ŝuldojn ĉe la merkatoj. Aŭ lasi alveni la financan ĥaoson, kaj profiti ĝin: kolektante la bankrotajn bankojn per kulereto, do ... per 0 eŭro.” En scenaro de alfrontiĝo kun la merkatoj tiu opcio ebligas organizi la transiron al socialigita sistemo de kredito.

“Plej gravas, daŭrigas Nikonoff, ke tuj la fortrilato inversiĝis: jam ne la ŝtato suferas la premon de la investistoj, sed male. Ekde tiu momento ĝi kapablas krei malcertecon ĉe ili kaj samtempe dividi ilin — gravega aspekto de la aferoj, kiu evitos la aperon de unueca fronto.” Kiel? “Per anonco, ekzemple, ke certaj agantoj ricevos repagon, sed ne la aliaj. Kaj surbaze de kvotoj, kiujn decidi la publika potenco rezervas al si la liberecon ...”

“Minimumo da malglateco”

SE, POST ŝtopado de la franca kribrilo, la eŭroj jam ne foriras, ili ankaŭ ne eniras, ĉar la investistoj ne deziras investi en landon, kiun ili jam ne povas forlasi. La pagprokrasto donis al Parizo financan agospacon, sed tiu ne sufiĉas por plenigi la primaran deficiton de la lando (la diferencon inter la enspezoj kaj elspezoj de la publikaj administracioj). En 2017 la sumoj por repago de la ŝuldo estis 42 miliardoj da eŭroj; la primara deficito proksimume 15 kromaj miliardoj. Necesas do trovi disponeblan monon por pagi la salajron al la funkciuloj, prizorgi la lernejojn ktp. Per aliaj vortoj, por malfirmigi la maŝnodon de la merkatoj “necesas imagi proceduron de financado de la ŝtato, kiu ne pasu tra ili, resumas Lordon. Tio ŝajnas esti de fundamenta logiko ... ĉar oni provas liberiĝi el ili”.

“En la unua tempo Parizo povas turni sin al la Eŭropa Centra Banko [ECB] petante ĝin aĉeti ŝuldpaperojn”, proponas Plihon. Vana provo: male al la statutoj de la institucio, Frankfurto, kiel antaŭvidite, rifuzas la peton. “En tiu kazo Francujo turnas sin al sia propra centra banko, klarigante ke ĝi rifuzas la diktaĵon de la ECB”, konkludas la ekonomikisto. “La ŝtatoj dum longa tempo financis sin ĉe siaj centraj bankoj, pravigas Nikonoff. La bankoj pruntas al ili je interezkvotoj, kiuj povis esti pli malaltaj ol la merkataj; kelkfoje je kvoto nula. Eĉ okazis ke ili donis pruntojn ne repagendajn.” Kaj se la prezidanto de la Banko de Francujo siavice malemas, argumentante per sia “sendependeco”? “Necesas instali fortrilaton, interrompas Plihon. Oni ne povas gajni sen minimumo da malglateco.” Lordon ne diras ion alian: “La strukturoj de la internacia ekonomio kaj de la naciaj ekonomioj estas aranĝitaj tiel ke, por eĉ nur iomete cedigi la financajn fortojn necesas rompi al ili la vertebron. Kaj tio eblas per brutalaj disponoj. Oni ja ŝanĝas la politikan universon.”

Jen la Banko de Francujo liberigita el sia pragmata sendependeco, kiu ĝis nun ligis ĝin sole al la interesoj de la financa mondo. La registaro nun turnas sin al la interna ŝparaĵo, sufiĉe grava — ŝanco, pri kiu la grekoj ne disponis — por doni duan fonto de solida financado: “Nur la financa riĉaĵo (ekster la nemoveblaĵoj) de la mastrumoj estas taksata je 3.800 miliardoj da eŭroj, el kiuj 1.300 miliardoj por viv-asekuroj, skribis la ekonomi-ĵurnalisto Jean-Michel Quatrepoint en 2010 (La Tribune, 27-an de decembro 2010). Tiu de la ŝtato (daŭre sen nemoveblaĵoj) taksiĝas je 850 miliardoj da eŭroj. Do, aktivaĵoj por la domo Francujo (ekster entreprenoj) de sume 4.650 miliardoj. Fronte al tio, la ŝuldo de la mastrumoj estas je 1.300 miliardoj, el kiuj tri kvaronoj estas nemoveblaĵ-kreditoj. Kaj tiu de la ŝtato, je 1.600 miliardoj. Ni havas do larĝe pozitivan saldon.” La posta kresko de la franca ŝuldo al 2.000 miliardoj da eŭroj ne senvalidigas tiun argumentadon.

Por kolekti tiun ŝparaĵon Nikonoff proponas eldoni neintertrakteblajn obligaciojn, dispono jam uzita en Kalifornio en la jaro 2009. Minacata de nepagipovo, tiu usona ŝtato distribuis ŝuldo-atestojn (IOU, de la angla I owe you, “mi ŝuldas al vi”) por pagi siajn fakturojn. Repagitaj, tiuj slipoj poste uzeblis de la loĝantaro. Kalifornio estis tiam gvidata de respublikana guberniestro: s-ro Arnold Schwarzenegger.

“Cetere oni faras devigajn depruntojn ĉe la bankoj kaj asekur-kompanioj, daŭrigas Nikonoff. Alivorte, la ŝtato trudas al tiuj societoj aĉeton de donita frakcio de tiuj ŝuldo-eldonaĵoj.” Ĉu konfiska meĥanismo? “Aktuale ekzistas dekkvino da francaj kaj internaciaj bankoj kiuj subskribas klaŭzaron por akiri la statuson de specialistoj pri Trezor-valoroj [SVT] ĉe la Agence France Trésor. Inter iliaj devoj: ĉiu aĉetu almenaŭ 2 elcentojn de ĉiu eldono, do sume 30 elcentojn por la dekkvin SVT. Kaj tamen, neniu denuncas formon de deviga ŝparado. Ni povus kontentiĝi per etendo de la statuso de SVT al ĉiuj bankaj establoj.” Ekzemple, antaŭ ol etendi la meĥanismon de devigaj pruntoj al la mastrumoj. “En 1976, memorigas Plihon, dum la granda sekeco, la ŝtato devigis la loĝantaron kun certa nivelo de enspez-imposto prunti al ĝi je kondiĉoj ne intertrakteblaj.” La Kaso pri Deponaĵoj, daŭre publika en Francujo, donas la idealan instrumenton por defluigi kaj mastrumi tiujn fluojn.

La akiritaj financaj agospacoj ebligas realigi socialan programon kapablan faciligi la aliĝon de la loĝantaro: plibonigo de la protekto de la salajruloj, altigo de la pensioj kaj ĝenerala klopodo por plibonigi la vivnivelon ne necese per kroma konsumado (senpageco de la publikaj transportoj, de lernejaj manĝejoj, socialaj loĝejoj ...).

Per tio tamen ankoraŭ ne ĉio estas decidita, ĉar necesas stabiligi la situacion por longa perspektivo. Por agi en tiu direkto, la ŝtato disponas pri efika rimedo: la imposto. La politikaj fortoj en la potenco en Parizo ne forgesis ke, malgraŭ la progresanta erozio de la imposto por riĉaj mastrumoj kaj por la kapitalo ekde la 1970-aj jaroj, konservativaj registaroj antaŭe praktikis impost-kvotojn, kiujn la ekonomia gazetaro hodiaŭ juĝus konfiskaj. Inter 1950 kaj 1963 la loĝantoj de la Blanka Domo nomiĝis nek Lenino nek “Che” Guevara, sed Harry Truman, Dwight Eisenhower kaj John Fitzgerald Kennedy. Ĉiuj tamen konservis marĝenan parton de impostoj (la plej alta kaj aplikata nur al la supera parto de la enspez-nivelo de la plej riĉaj mastrumoj) pli alta ol 90 elcentoj. Inspirita de tiu ekzemplo, la franca registaro restarigis sistemon de progresaj devigaj deprenoj por ĉiuj enspezoj kaj samtempe forigis la impostajn kaj sociajn niĉojn, kiuj ebligis eviti tion. Ĝi cetere restarigis la imposton de solidareco por riĉaĵo (ISF) kaj faris ĝin sufiĉe forta kaj progresanta por ke la plej bonstataj mastrumoj — 10 elcentoj de la plej bonstataj francoj posedas 47 elcentojn de la nacia riĉaĵo — estu instigataj vendi parton de siaj havaĵoj por pagi ĝin.

La demando de la bankoj baldaŭ leviĝas: “Estus sufiĉe malfacila klarigi ke oni plenumis ĉion kio estas ĵus priskribita por lasi daŭrigi iliajn financmerkatajn agadojn kaj por daŭre elmeti la socion al iliaj malekvilibrigaj tendencoj”, pensas Lordon. Certaj bankoj, ĉu tuŝitaj de la anonco de pagprokrasto pri la ŝuldo aŭ de la (severa) enkadrigo de iliaj spekulaj aktivecoj, perdas sian ekzisto-kialon. Parizo profitos tion por ŝtatigi tiujn, kiujn ĝi bezonas. Kaj Plihon aldonas: “... antaŭ ol transdoni la gvidadon al asembleoj de uzantoj kaj de salajruloj, por eviti la problemojn de la ŝtatigoj en 1981, kiam la ŝtataj mastrumantoj montriĝis pretaj mastrumi siajn establojn same kiel privataj societoj”. Por antaŭmalhelpi ĉian interrompon de la moncirkulado, la registaro atribuas al si la kontroladon por garantii la disponeblon de mono en la tuta teritorio, ekzemple per la reto de la poŝt-agentejoj.

Kompreneble, la unueca mono [la eŭro] ŝanceliĝas. Aŭ Francujo ekskludiĝos el la Eŭropa Unio pro malrespekto de la traktatoj kiuj malpermesas, ekzemple, ĉian malhelpon al la libera cirkulado de kapitaloj (la principo mem de tiuj disponoj ja celas batali kontraŭ la merkatoj); aŭ la eŭro eksplodas sub la financaj streĉitecoj, kiujn la franca krudaĵo kaŭzas. En tiu stadio prezentiĝas du scenaroj: optimisma la unua, ne la alia.

Ideale, la politika momento, kiun Francujo trairas, trovas eĥojn eksterlande. Ĉu simila krizo produktas la samajn efikojn aŭ ĉu la franca ekzemplo spronas aliajn politikajn fortojn — grupo de landoj siavice ŝanĝas la direkton. Kune kun Parizo ili ellaboras strategion por seniĝi je la regado de la merkatoj kaj unuiĝas por doni al si komunan monon, kiu eblas protekti la naciajn monojn kontraŭ la merkatoj.*

* Vd Laura Raim, “De la monnaie unique à la monnaie commune” [“De la unueca mono al la komuna mono”], Manuel d’économie critique du Monde diplomatique, 2016.

Sed nenio garantias, ke aliaj popoloj inspiriĝas — en sama elano — de la franca decidemo. Parizo do povus resti izolita. Tiukaze, ĝia ekskludo el la eŭrozono (kiu okazos ekde kiam la Banko de Francujo presas biletojn laŭ ordono de la registaro) aŭ la disfalo de la unueca mono kaŭzus revenon al la franko (la cirkulantaj eŭroj estos ŝanĝotaj laŭ kondiĉoj fiksitaj de la registaro). “Almenaŭ en la unua tempo la franko estos deklarita neŝanĝebla por la mastrumoj kaj entreprenoj, proponas Nikonoff. Tiu dispono ne ĝenas la internacian komercon, ĉar la entreprenoj bezonas devizojn kaj petas ili de sia banko, kiu siavice turnas sin al la centra banko. Sed ĝi ebligas efike batali kontraŭ fuĝo de kapitaloj kaj protekti la monon kontraŭ la furiozo de la merkatoj.” Poste la ŝtato adaptas la ŝanĝokvoton al siaj prioritatoj (industriaj, socialaj ktp), do politike. La dispono pri fidindaj kadruloj ebligas eviti la aperon de korupto.

Esti pretaj en la ĝusta momento

EGALE ĈU ĝi estas asociita aŭ ne al komuna mono, la nova franko spertos plimalvaloriĝon. Tiu, bonfara se ĝi stimulas la konkurenckapablon de la francaj produktoj destinitaj al eksporto (pro iliaj prezoj en pli malforta mono ili kostas malpli al la importistoj), simetrie pufigas la francan eksteran fakturon, do la sumon de tio, kion Francujo importas.

Tiukampe la registaro proponas distingi la produktojn. Por tiuj, kiuj estas nemalhaveblaj, ekzemple petrolo, ĝi klopodas por orienti la bezonojn al malkresko, inkluzive per impostaj kaj ekonomiaj instigoj. “Ĉar necesas pasi tra protektisma momento, en kiu oni anstataŭigas la importaĵojn”, diras Nikonoff, kio implicas protekti la naskiĝantajn industriajn klopodojn per dogan-baroj (ĉar la unueca merkato disrompiĝis). “Parizo devas ankaŭ fari interkonsentojn kun la societoj, kiuj disponas pri mankantaj teĥnologioj, proponante la permeson ke ili vendu sur la franca teritorio kontraŭ transigo de teĥnologio”, kompletigas Nikonoff. Restas la kampo de produktoj, kiujn la reklamo instruis al ni konsideri kiel nemalhaveblajn (tian markon de poŝtelefono, tian alian aparte faman pantalonon ktp) ... kaj kiun ĉiu devas lerni vivi sen ĝi aŭ kiun la registaro decidas kovri per altaj doganaĵoj. Necesas, ke oni memorigu al la loĝantaro, ke por la ekonomia transformado oni devas modifi siajn konsum-kutimojn, en kunteksto en kiu ĉiu perceptas, ke la aktualaj ekscesoj puŝas la planedon en la katastrofon. Ĉar jam necesas adapti niajn kondutojn, kial ne fari tion tiel, ke tiu evoluo proksimigu nin al socio, kiu pli bone kongruas kun la aspiroj de la plejmulto?

“Iam oni devas akcepti la ideon, ke oni ne povas havi ĉion: la kompletan daŭrigon de la konsumado kaj la rompon kun la novliberalismo. Krome, la “novliberala konsumado” kostas, kaj ege: malegalecoj, ĝeneraligita provizoreco de laboro, sufero ĉe laboro, ktp, argumentas Lordon. Nu, la eliro el la novliberalismo proponas al ni tute alian koheron kaj realajn profitojn: liberigitaj el la restriktoj de la buĝetoj, de la eŭro kaj de la merkatoj, ni povas redisvolvi la publikajn servojn kaj la utilajn dungojn; protektataj per la ebleco de malplivalorigo kaj per racia protektismo, la salajroj povas denove kreski sen malutili al la konkurenckapablo; fine, la limigo de la financo povas etendiĝi per malmuntado de la potenco de la akciuloj, por restarigi malpli inferan labor-organizadon.”

Restarigo de la reala ekonomio, transformado de la sociala demokratio, enpreno de la mediaj demandoj, reformo de la institucioj ... Sendube aliaj disponoj povas sekvi. Sed la rimedoj por batali kontraŭ la merkatoj ekzistas: neniu el la disponoj ĉi tie prezentitaj estas io tute nova. La demando, kiun la projekto de emancipiĝo rilate al la merkatoj do ne estas teĥnika, sed politika.

Tamen neniu imagas, ke la scenaro ĵus priskribita (mona kaj imposta revolucio, transformado de la produktad-cirkvitoj, renverso de la konsum-kutimoj) povas akiri la aliĝon de politika plimulto dum trankvila tempo. Sed la estonteco ne alkondukos trankvilon. Kiam la venonta fulmotondro eksplodos, la liberaluloj estas refoje pretaj, ekipitaj per vojplano, pri kiu en Grekujo eblis vidi, ĝis kien ĝi povas konduki. Kial ne ankaŭ niavice prepariĝi por la batalo, sed por ke ĝi malfermu la vojon al mondo pli solidara?

Renaud LAMBERT kaj Sylvain LEDER.

Insularo konfiskita de la usona armeo

Ŝagos, la korala aviadilejo

La koralaj insuloj Ŝagos, malproksimaj de ĉia alia elmara tero, ne evitis la konfliktojn de la 20-a jarcento. La starigo de la usona militbazo de Diego Garcia sekvigis la deportadon de la loĝantoj el tiu insularo de la Brita Imperio. Tiuj nun esperas, ke la Internacia Kortumo agnosku ilian rajton reveni kaj la suverenecon de la Respubliko Maŭricio pri tiuj sep koral-insuloj de la Hindia Oceano.

JE PLI OL 1.500 kilometroj sude de Hindujo kaj eĉ pli malproksima de la Sejŝeloj aŭ de la insulo Maŭricio, la 55 insuletoj de Ŝagos estas dissemitaj en pli ol 350 kilometroj longe meze de la Hindia Oceano. La surfaco de ĉiuj ĉi elmaraj teroj (64 kvadratkilometroj) estas malpli granda ol tiu de Parizo kaj jam neniu origina loĝanto vivas tie. Ilia sorto estis tamen temo de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro*, kiu en junio de 2017 decidis alvoki la Internacian Justic-Kortumon (IJK) por juĝi pri la valido de la detranĉo, en 1965, de tiuj teritorioj el la Respubliko Maŭricio. Tiu teritoria fortranĉo okazis “sub premo”, laŭ la maŭricia prezidinto Anerood Jugnauth, kiu ĵus, la 3-an de Septembro, antaŭ la IJK atestis por agnosko de la suvereneco de sia lando pri tiuj teritorioj.

* Pli trafa esprimo ol “Unuiĝintaj Nacioj”. -vl

Tiu insularo, malkovrita de la portugaloj en 1512, tiam ankoraŭ ne loĝata, poste fariĝis nederlanda (1598-1710). Sub franca dominado (1715-1814), oni tie instalis la unuajn afrikajn sklavojn en kokospalmarojn. Britujo ekposedis ĝin en 1814 favore al la napoleonaj malvenkoj kaj daŭre konservas ĝin kiel britan teritorion de la Hindia Oceano. La dramo, pro la nefiniteco de la senkoloniigo, okazis en tri aktoj: sekreta interkonsento kun Usono, teritoria detranĉo kaj la deportado de la loĝantoj.

Por kompreni la devenon de tiu disputo, oni devas reiri en la kuntekston de la malvarma milito, kiu donis al la Hindia Oceano strategian gravecon.* Sekve al la teorio de la patro de la geopolitiko, Hlaford John Mackinder, Vaŝingtono volas certigi sian kontrolon de la maraj fasadoj por bari la kontinentajn potencojn de la kernlando (heartland, tiutempe la USSR*). Dum la milito kontraŭ Vjetnamujo Usono ekdeziris la insulon Diego Garcia (dudek ok kvadratkilometroj), kies geografia pozicio, en la sudo de la insularo, ebligas interveni en larĝan parton de la terglobo kaj kontroli la grandajn marvojojn, tra kiuj la energiportantaj kaj aliaj krudmaterialoj pasas.

* Vd Jean-Louis Peninou, “Un redéploiement stratégique das la Corne de l’Afrique”, Le Monde diplomatique, decembro 2001.
* Mallongigo de Unio de la Socialismaj Sovet-Respublikoj, aŭ Sovetunio aŭ Sovetio. -vl

En la kadro de la “speciala rilato” kun Britujo, sekretaj intertraktadoj en 1966 finiĝis per leter-interŝanĝo* kun valoro de traktato, sed sen ke la aprobo de la brita parlamento estis petita. Londono disponigis al Usono la insulon Diego Garcia per lukontrakto de kvindek jaroj. Responde al la invado de Afganujo fare de la sovetianoj en 1979 la usona prezidanto James Carter proklamis, ke ĉia provo de armita okupado en la regiono de la Persa Golfo estos konsiderata kiel atako kontraŭ la vivogravaj interesoj de lia lando. Tiu “Carter-doktrino” kondukis al plifortigo de la usona ĉeesto en la regiono kaj donis ŝlosilan rolon al tiu aera kaj mara militbazo, kiu funkciis ekde 1977.

* “Exchange of notes concerning the availability for devence purposes of the British Indian Ocean territory”, Londono, 30-an de decembro 1966.

Ekde la fino de la malvarma milito novaj armeaj kaj strategiaj celoj faras Diego Garcia esencan maŝon en la usona aranĝo kaj en la okuloj de la militistoj en la jaro 2016 pravigis silentan daŭrigon de la lukontrakto por kromaj dudek jaroj: Golf-milito en 1990-1991, operacio kontraŭ la afganaj talibanoj ekde 2011, invado kaj okupado de Irako de 2003 ĝis 2011, batalo kontraŭ la piratado aŭ kontraŭ la Organizaĵo de Islamaj Ŝtatoj en la lastaj jaroj. Ekster ĉia eksterlanda rigardo, Diego Garcia estis cetere favora loko por akcepti sekretan malliberejon de la CIA post la 11-a de Septembro, kun la konsento de Londono.*.

* Ian Cobain kaj Richard Norton-Taylor, “Claims of secret CIA jail for terror suspects on British island to be investigated”, The Guardian, Londono, 19-an de Oktobro 2007.
Tre taŭga protektata marspaco

La koncesio de Diego Garcia devis esti “sekurigata” per interkonsento kun la nova ŝtato Maŭricio. Per la engaĝiĝoj de Lancaster House en Septembro de 1965 al la maŭriciaj reprezentantoj, inter ili la unua ĉefo de la registaro, la laborpartia Seewoosagur Ramgoolam, estis trudata la perdo de la Ŝagos-insularo interŝanĝe kun financa kompensaĵo, la rajton fiŝkapti kaj ekspluati la marajn resursojn de la insularo kaj promeso redoni la teritorion, kiam la defendaj instalaĵoj tie ne plu estos necesaj.

La Respubliko Maŭricio sendependiĝis la 12-an de Marto 1968, kun teritorio, kiu entenas la ĉefinsulon, la Rodrigues-insularon, la Sankt-Brandon kaj Agalega ..., sed ne la Ŝagos-insularon, kies jura statuso fariĝis kompleksa: la insularo restas sub la suvereneco de Britujo, kiu cedas la marajn rajtojn al Maŭricio kaj la terajn al Usono. Ekde 1980 la Respubliko Maŭricio kontestas la traktaton de Lancaster House, kiun oni taksas maljusta, por ne diri kontraŭleĝa, laŭ la principo de netuŝeblo de la landlimoj hereditaj de la koloniiĝo. Ĝi ricevis la subtenon de la Afrika Unio kaj de la Ne-alianca Movado — precipe de Hindujo [Barato] kaj Srilanko —, kun la celo fari la Hindian Oceanon “zono de paco”, kio implicite celas la militbazon de Diego Garcia.

Post du jarcentoj da enmigrado el Francujo, Afriko, Hindujo aŭ de Madagaskaro, la loĝantoj de la insularo estis aparta loĝantaro de proksimume du mil homoj sur tri insul-grupoj: Diego Garcia, Salomon kaj Peros Banhos. Sed dum iliaj intertraktadoj kun la britoj la usonaj instancoj laŭdire insistis por ricevi “ekskluzivan regadon (sen la antaŭa loĝantaro)”.* Tiuj, en sia kreola lingvo bazita sur la franca, nomis sin “îlois” [ilŭá] (“insulanoj”) estis iom post iom forpelitaj el la insularo. Ĉiaj rimedoj ŝajnis esti bonaj por fuĝigi ilin: malpermeso reveni post vojaĝo, limigo de nutraĵo kaj de medikamentoj, venenigo kaj gasumado de ĉiuj hundoj* ... En 1973 la lastaj loĝantoj estis perforte ekzilitaj per varŝipo al la Sejŝeloj kaj al la insulo Maŭricio. Tiam komenciĝis la tempo de lamizer (la mizero) kaj de la sagren (ĉagreno) por la deportitoj, kiuj restis parioj tie, kien ili estis alportitaj.

* David Vine, “The truth about Diego Garcia”, Le Monde diplomatique, angla eldono, Londono, 15-an de junio 2015.
* David Vine, Island on Shame: The Secret History of the US Military Base on Diego Garcia, Princeton University Press, 2009.

Ekde la 1990-aj jaroj komenciĝis longa debato por kontesti la leĝan validon de tiu deportado kaj por akiri la rajton reveni. La loĝintoj, federiĝintaj en la Grupo de rifuĝintoj de Ŝagos (GRC), esploras ĉiajn vojojn por aliri la britan kaj usonan jurisdikciojn. Londono proponas al ili financan kompensaĵon kaj la britan civitanecon interŝanĝe kun rezigno pri ĉia jura akuzo kontraŭ la brita ŝtato; milo da ili akceptis tiun kompensaĵon kaj ekloĝis en Britujo. Sed, per la akcepto de tiu kompensaĵo, la ŝagosanoj agis kontraŭ siaj ŝancoj de sukceso en estontaj juraj agadoj, kion montris la rifuzo de iliaj lastaj postuloj antaŭ la Eŭropa Kortumo de Homrajtoj en 2012 kaj antaŭ la Supera Kortumo de Britujo en Junio de 2016. La disputoj portitaj al la usonaj jurisdikcioj (la kortumo de la distrikto de Kolumbio kaj, en apelacio, la Supera Kortumo) por kontesti la decidon starigi la militbazon sur iliaj teritorioj estis ankaŭ malakceptitaj, kun la argumento, ke temas pri akto de registaro ne juĝebla pro la diseco de la potencoj.

La malfruaj oficialaj bedaŭroj, esprimitaj la 16-an de Novembro 2016 de la brito Alan Duncan, ŝtatministro pri Eŭropo kaj Ameriko, kiu kvalifikis la deportadon de la ŝagosanoj “erara”, tute ne trankviligis tiujn. Ili nun metas siajn esperojn en la agnoskon de la suvereneco de Maŭricio pri la insularo. Same kiel la Okcidenta Saharo, la demando de la Ŝagos-insularo estas konflikto naskita en la procezo de nefinita senkoloniigo kaj de teritoria disputo kun la ekskolonia potenco, kiu esprimiĝas jure kaj diplomatie.

La unua okazo por jurigi tiun konflikton prezentiĝis en 2010, sekve al la decido de Britujo krei, sen interkonsento, protektatan mar-areon ĉirkaŭ la Ŝagos-insularo. Londono pravigas la malpermeson de ĉia ekspluatado de la vivaj kaj mineralaj resursoj de la insularo per la zorgo konservi la maran medion. Sed, laŭ diplomatia mesaĝo de la usona ambasado en Londono kaj malkaŝita de WikiLeaks*, ŝajnas ke tiu decido ne estis vere motivita de ekologiaj konsideroj. Tiu dokumento citas la asertojn de la direktoro de la Oficejo pri Eksterlandaj Aferoj kaj de la Commonwealth (FCO), laŭ kiu estos malfacila, eĉ malebla, por la loĝintoj daŭrigi sian postulon reveni sur la insulojn, se la tuta insularo de Ŝagos fariĝas mara rezervejo. Alia respondeculoj certigas al la usonanoj, ke tia statuso, male, trudos nenian limigon al la militaj operacioj ...

*Cable No 001156 from US Enbassy, London to US State Department”, 15-an de majo 2009.

En la realo la decido celis malebligi ĉian projekton reveni de la ŝagosanoj per forigo de ilia sola vivrimedo: la fiŝkaptado. Ne surprizas, ke la Respubliko Maŭricio kontestas la starigon de tiu protektata mar-areo antaŭ la Internacia Tribunalo pri Mar-juro, konsiderante ke la brita iniciato malrespektas iliajn donitajn rajtojn ekspluati la resursojn de la Ŝagos-insularo. La arbitracia juĝo de la 18-a de Marto 2015 diras, ke Britujo rompis la promesojn faritajn en Lancaster House koncerne Maŭricion kaj nuligas la starigon de protektata mar-areo. Sed, kvankam ĝi rekonas malsimetrion en la rilatoj inter la tri koncernataj landoj, la tribunalo evitas pritrakti la fonon de la demando de la suvereneco kaj agnoski al la Respubliko Maŭricio la statuson de marborda ŝtato*.

* Kp “L’arbitrage relatif à l’aire marine protégée des Chagos (Maurice c. Royaume Uni) du 18 mars 2015: une décision prudente pour un litige complexe”, Revue québécoise de droit international, n-ro 29.1, Montrealo, 2016.
Subteno de la sudaj landoj en la Unuiĝinta Naciaro

Fronte al tiu blokita situacio Maŭricio decidis internaciigi la demandon. Ekde 1965 La Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro kondamnis la fortranĉon de la Ŝagos-insularo kaj petis Londonon fari “Nenian disponon kiu dismembrigus la teritorion de Maŭricio kaj rompus ĝian teritorian integrecon”. En Junio de 2017 ĝi decidis per 94 poraj voĉoj kaj 15 kontraŭaj kaj 65 sindetenoj peti konsultan opinion de la Internacia Justic-Kortumo*: “terura precedenco”, laŭ la brita reprezentanto. La kortumo devos diri, “ĉu la procedo de delokado estis valide farita kiam Maŭricio akiris sian sendependecon en 1968” kaj starigi la konsekvencojn en internacia juro pri la restado de la insularo sub la administracio de Britujo, “nome koncerne la maleblon en kiu Maŭricio troviĝas por realigi programon de relokado de siaj civitanoj”. La analizo de tiu voĉdonado montras signifan subtenon de gravaj sudaj landoj (Sud-Afriko, Alĝerio, Saud-Arabujo, Argentino, Brazilo, Kubo, Egiptujo, Hindujo [Barato], Malajzio, Niĝerio, Pakistano, Filipinoj kaj Vjetnamujo). La voĉoj kontraŭ la rezolucio, de la aliancanoj de Usono kaj de Britujo (Afganujo, Aŭstralio, Irako, Israelo, Japanujo, Sud-Koreujo kaj de Francujo, kiu ankaŭ estis “detranĉinta” la insulojn Mayotte kaj Komoroj) estis atenditaj. La sindetenoj de Ruslando kaj de Ĉinujo povas klariĝi per la rezervoj de tiuj landoj uzi la internacian justicon por reguligi teritoriajn disputojn, pri kiuj ili povus perdi, koncerne Krimeon aŭ la insulojn en la Ĉina Maro.

* Rezolucio 71/292 de la 22-a de Junio 2017.

Pro siaj geopolitikaj kaj ekonomiaj implikaĵoj la demando de la Ŝagos-insularo transiras la anglan-maŭrician duflankan kadron, kaj ne ekzistas garantio pri ĝia rezulto. Laŭ Londono kaj Vaŝingtono, Diego Garcia kontribuas al la sekureco de la planedo kaj ebligas batali kontraŭ la “hibridaj minacoj” (terorismo, pirateco, transnaciaj krimoj) kiuj povus nome tuŝi la aliron al la Ruĝa Maro kaj al la Golfo. Tiu afero do ŝajnas esti simptoma pri la volo de la potencaj ŝtatoj preferi siajn militajn kaj financajn interesojn antaŭ la homrajtoj kaj la rajtoj de la popoloj.

Abdelwahab BIAD kaj Elsa EDYNAK.

Maldekstro kontraŭ enmigrantoj, fabelo de la komunikiloj

FANTOMO hantas s-ron Jean-Jacques Bourdin: “Mi vidis aperi en Germanujo — tio cetere levas al mi demandojn — tiun ekstrem-maldekstron kontraŭ enmigrantoj”, ekkrias la ĵurnalisto la 4-an de Septembro 2018 en la RMC. Tiutage, en Berlino, s-ino Sahra Wagenknecht, deputito de Die Linke (La Maldekstro), akompanata de personoj de la partio La Verduloj kaj de la Socialdemokrata Partio, kiuj ĉeestis en la gazetara konferenco de la movado Aufstehen (Leviĝu). Inspirita de La France insoumise (Francujo ne submetiĝinta), tiu movado esperas mobilizi la homojn, kiuj seniluziiĝis de la politiko kaj kunigi plimultan koalicion “por malarmado kaj paco, por pli bonaj salajroj, pli bonaj pensioj, por pli justaj impostoj kaj pli da sekureco; por pli da publikaj investoj en la edukado kaj en la infrastrukturoj”, laŭ la fonda alvoko.*

* www.aufstehen.de/gruendungsaufruf

Sed, same kiel Bourdin, la franca gazetaro rakontas tute alian historion: “Germanujo: maldekstra movado alprenas la kontraŭ-migrulan pozicion” (Agence France-Presse, 4-an de Septembro); “Germanujo, kontraŭmigrula maldekstro aperas” (Le Monde, 4-an de Septembro); “Leviĝu, la nova germana partio, volas esti maldekstra kaj kontraŭmigrula” (RT, 4-an de Septembro); “kreado de maldekstra kontraŭmigrula partio en Germanujo” (France Inter, 5-an de Septembro); “Germanujo: naskiĝo de nova maldekstra kontraŭ-enmigra maldekstro” (Les Échos, 5-an de Septembro; “Ĉu survoje al nova kontraŭmigrula maldekstro en Eŭropo?” (La Vie, 6-an de Septembro); “Aufstehen, maldekstra movado malamika al enmigrado” (Le Figaro, 8-9-ajn de Septembro); “ekstrem-dekstra gvidantino kreas kontraŭ-migrulan partion”; (L’Obs, 13-an de Septembro); “kontraŭ-migrula movado” (Politis, 13-an de Septembro) ktp.

Problemo: la fondo-teksto de Aufstehen entenas eĉ ne la plej etan konsideron malamikan al migruloj. Kvankam la aŭtoroj konsideras “senrespondeca la manieron, laŭ kiu la registaro de s-ino Merkel traktas la defiojn de enmigrado”, ili alvokas al “garantii la rajton je azilo por la rifuĝintoj”. Kaj, antaŭ ĉio, ili parolas pri io alia. Pri “reŝtatigoj”, pri “rekta demokratio”, pri ekologio. La migrula demando ...? “Tio ne estas nia centra temo”, insistis s-ino Wagenknecht dum la gazetara konferenco de la 4-a de Septembro. “Nia komuna klopodo estas remeti la socialajn demandojn sur la tagordon.”

Tia celo rekte kontraŭdiras la rakonton, al kiu komunikiloj kaj dominantaj partioj ŝatus redukti la publikan debaton. Tiu de Eŭropo fendita inter malicaj popolistoj kaj afablaj liberaluloj — ĉiuj adeptoj de la merkato. Ĉia politika propono, kiu evitas tiun falsan duismon estas perforte aligota al ĝi per gluilo de “alternativaj faktoj”. Kiam en Britujo s-ro Jeremy Corbyn reorientas la Laborpartion al maldekstra direkto, la gazetaro suspektas lin je kontraŭjudismo, ĉar li subtenas la pozicion de la palestinanoj. Kiam en Germanujo s-ino Wagenknecht anoncas la starigon de Aufstehen, Laurent Joffrin, en Libération (10-an de Septembro) akuzas ŝin “imiti la ekstrem-dekstran retorikon”. Pri enmigrado la kunfondintino de Aufstehen agas samtempe por fortigo de la azilrajto kaj por regulado de la enmigrado de laborfortoj: ŝi kontraŭas al simpla malfermo de la landlimoj. Tiu pozicio nutras viglan debaton ene de la maldekstro. Malplimulta en la partio Die Linke, ŝi aliĝas al tiu de s-ro Bernie Sanders en Usono — “Malfermo de la landlimoj? Tio estas propono de la dekstro, [kiu] farus ĉiun en Usono pli malriĉa!”, klarigis lin en Vox, la 28-an de julio 2015.

La ĵurnalistoj kiuj ŝajnigas indignon aŭdante s-inon Wagenknecht ne povas ignori, ke la plej multaj eŭropaj partioj apogas multe pli restriktan politikon. En 2017 la kandidato Emmanuel Macron promesis “digne akcepti la rifuĝantojn, kiuj havas rajton je protekto de Francujo. La aliaj estos senprokraste revenigotaj al iliaj landoj por ke ili ne fariĝu kaŝaj enmigrintoj”.* Tiam neniu franca komunikilo skribis En marche!* kiel “kontraŭ-enmigrula movado”. Kaj Libération la 6-an-7-an de majo 2017 titolis: “Faru kion vi volas, sed voĉdonu por Macron”.

* “Emmanuel Macron président”, programme d’En Marche!, Villejuif, 2017.
* Tiel la nomo de la partio, kiun Macron, la nuna prezidanto de Francujo, kreis mallonge antaŭ ol kandidatiĝi. -vl

Pierre RIMBERT.

La prezidanto Daniel Ortega en sakstrato

Subprema devojiĝo en Nikaragvo

Ekde Aprilo, Nikaragvo suferas stratajn alfrontiĝojn. Ĉe unu flanko manifestaciantoj de diversaj socialaj devenoj kaj kun ofte malkongruaj ambicioj. Aliflanke, la ŝtatestro, s-ro Daniel Ortega, kiun la subpremado de timigas. En la 1980-aj jaroj la sandinista gvidanto povis kalkuli kun la subteno de la internaciisma maldekstro. Kiel tio statas hodiaŭ?

EKZISTAS du interpretoj de la politikaj perfortoj, kiuj disŝiras Nikaragvon ekde la lasta Aprilo. Unuflanke la prezidanto Ortega, la sandinista gvidinto reveninta al la kapo de la lando per la urnoj en 2006, prezentas sin kiel la viktimon de provo de “puĉo” aŭ de “konspiro” farata de la “teroristoj”, de “deliktuloj” kaj de “fidrogaj komercistoj”. Aliflanke, la kontestantoj — studentoj, kampuloj, pensiuloj, indiĝenoj ktp —, kunvenantaj en mobiliziĝoj samtempe amasaj kaj malhomogenaj, kiuj nomas sin “memkunvokitaj”, proklamas ke ili volas pace renversi la “ortegistan, nepotisman kaj koruptan diktatorecon”.

En Eŭropo same kiel en Norda kaj Suda Ameriko, la internacia maldekstro, iam solidara kun la revolucio de la Sandinista Fronto de Nacia Liberiĝo (FSLN laŭ la hispana) gvidata de la sama Ortega en la 1980-aj jaroj, ankaŭ dividiĝas. La unuaj, proksimaj de la plimulto de la komandanto, de la politikaj respondeculoj kaj de la sandinistaj intelektuloj de hieraŭ, kiuj forlasis la SFNL, seniluziiĝintaj aŭ eksigitaj de la ortegismo, denuncas la novliberalan, konservativan kaj aŭtokratan karakteron de potenco, kiu, laŭ ili, trompas la internacian opinion, ĉar ĝi deklaras sin socialista; inter ili la Zapatista Armeo de Nacia Liberiĝo en Meksiko, la Sentera Movado en Brazilo aŭ s-ro José “Pepe” Mujica, prezidinto de Urugvajo. La aliaj, ekzemple la Forumo de San-Paŭlo, kiu kunigas la esencajn latinamerikajn progresemajn partiojn, vidas en la perfortaĵoj la manon de Vaŝingtono kaj la umadojn de loka maldekstro deziranta seniĝi je maldekstra registaro. La pruvo, ili argumentas: S-ro Ortega suferas la atakojn de la granda mastraro kaj de la katolika hierarĥio — kaj ne precizigas, ke la privata sektoro kaj la eklezio estis hieraŭ inter la unuarangaj subtenantoj.

Forlaso de la ambicioj de hieraŭ

LA OPCIOJ de la nemovebla ĝenerala sekretario de la FSLN ne lasas multan spacon por dubo, ekde la elekta malvenko de la sandinistoj ĉe la voĉdonado de 1990. Rekonkeri la potencon, konstrui kaj firmigi sian hegemonion, duobligi la malnetan enlandan produkton (MEP) en unu jardeko (2007-2017) kaj akiri la gratulojn de la internaciaj financ-instancoj, tio havas koston: rezignon pri la iamaj idealoj pri potenc-divido, de socia justeco aŭ de nacia suvereneco.

La prezidanta grupo precize konstruis sian alprenon de ĉiuj potencoj. Ĝi faris interkonsentojn kun la antaŭaj malamikoj:mecenatoj de la kontraŭrevolucio, ideologiistoj de la liberalismo, pli aŭ malpli koruptaj dekstraj politikaj gvidantoj, “prezidant-faraj” kardinaloj, evangeliaj gvidantoj. Ĝi reformis aŭ ĉirkaŭiris la konstitucion, plioftigis la alelektojn kaj sekretajn interkonsentojn, organizis dubigajn elektojn ... Ĉiu manovro estis pravigita de la atingita rezulto: ĉiakoste solidigi la potencon, por ne plu lasi sin priŝteli kiel en 1990. S-ro Orlando Nuñez, konsilanto de la prezidanto, volonte konfirmis tion al ni, dum interparolado en Februaro de 2017: “Kiel ni povintus reakiri kaj poste firmigi nian potencon sen tiuj interkonsentoj kaj tiuj voĉ-aĉetoj? Nenia hegemonio eblas sen alianco. Kiel la dekstraj partioj povus ankoraŭ venki, kiam la plimulto de iliaj gvidantoj sidas nun en la parlamento kiel sandinistaj aŭ aliancaj deputitoj? Ni ne volas plu perdi la potencon per la urnoj.” Mallonge, la sperto de 1990 pravigis senkompleksan oportunismon miksitan kun dozo de cinikismo.

Sur ekonomia nivelo, profitante internacian kuntekston favoran ĝis en 2014 (altaj prezoj de eksportataj krudmaterialoj, ekvalido de la traktato pri liberkomerco inter Usono kaj Centrameriko, larĝanimeco de Venezuelo), la registaro de Ortega instalis sian “modelon de alianco kaj de interkonsento” kun la grandaj entreprenoj.* Tiom, ke s-ro José Adán Aguerri, prezidanto de la precipa mastra federacio, volonte transprenis la rolon de proparolanto de la registaro.

* Pedro Ortega Ramirez, “Politicas económicas han sido acertadas para reducir la pobreza”, 10-an de Aprilo 2018, www.ell9digital.com.

Oni elruligis la ruĝan tapiŝon al eksterlandaj investistoj, tra impostaj malaltigoj kaj sendevigoj, kiuj, laŭ la diversaj taksoj, reprezentas inter 800 milionoj kaj 1 miliardo da dolaroj. La mediprotektaj leĝoj estis malmuntitaj; dekreto de 2017 ekzemple sendevigas la projektojn de naturresursa ekspluatado pri antaŭaj studoj koncerne eblajn sekvojn ... La reĝimo de senimpostaj zonoj estis etendita precipe al la kulturado de tabako kaj de pasio-fruktoj. Aktuale la privata sektoro regas verŝajne 90 elcentojn de la jara produktado de riĉaĵoj*, dum la oficiala agentejo pri stimulado de la lando ĉe la investistoj, Pro-Nicaragua, en sia retejo gratulas sin pro tio ke la minimuma salajro estas “la plej konkurenckapabla en regiona skalo, kio faras Nikaragvon lando ideala por fari laborintensajn operaciojn.” S-ro Ortega faris Nikaragvon “sukces-kronitan modelon”, taksis la Internacia Mon-Fonduso (IMF) en Majo de 2017*, antaŭ ol konsili al la sandinista prezidanto ... trudi al la entreprenoj pli da impostoj, en zorgo de redistribuado!*

* Óscar-René Vargas, Nicaragua cambia, todo cambia, ASDI-Hivos, Managvo, 2014.
* Pedro Ortega Ramirez, “FMI reconoce exitoso modelo de Nicaragua”, 4-an de Majo 2017, www.ell9digital.com.
* Vd “Recherche percepteurs désespérément”, Le Monde diplomatique, aprilo 2018.

La ortegismo jubilas: la ekonomia kresko estas inter la plej altaj de la kontinento (4 ĝis 5 elcentoj jare), la eksterlandaj investoj kreskegas (mezume + 16 elcentoj jare ekde 2006), same kiel la eksportoj (+ 8 elcentoj), kaj la komerco kun Usono, kun distanco la unua partnero, kreskas. La registaro investas, konstruas, modernigas kaj garantias stabilecon kaj socialan pacon. Danke al la petrol-helpo de la ĉavesisma Venezuelo — ĉiujare la ekvivalento de kvarono de la nacia buĝeto — ĝi financas plurajn celatajn sociajn programojn. Sed la grandajn transformad-ambiciojn de hieraŭ ĝi anstataŭigas per similaj projektoj de “batalo kontraŭ la malriĉeco”, fine, al tiuj, kiuj dek jarojn antaŭe akompanis la strukturajn adaptojn.

Kaj tio ne sen noti certajn sukcesojn, ofte troigatajn en la oficialaj anoncoj. Laŭ la registaro la parto de la loĝantaro vivanta sub la sojlo de malriĉeco malgrandiĝis, pasante de 42,5 elcentoj en 2009 al 29 elcentoj en 2013. Se oni aplikas la metodon uzatan de la Monda Banko, la reduktado montriĝas malpli granda: de 44,7 elcentoj de malriĉuloj en 2009 al 40,5 elcentoj en 2013, dum la ekstrema malriĉeco stagnas (de 9,7 al 9,5 elcentoj). Sed la malegalecoj kreskis, pri kio la oficialaj taksaĵoj konsentas.* “La nombro de multmilionuloj (minimume po 30 milionoj da dolaroj) konstante kreskis de antaŭ kvar jaroj kaj atingas hodiaŭ 210”, skribis la ekonomikisto Enrique Sáenz en 2016.* Du jarojn antaŭe la grandaj riĉuloj de la landoj jam koncentris inter si tiom da riĉaĵoj kiom iliaj kolegoj en Gvatemalo, la plej grava ekonomio de la terkolo kaj inter la plej malegalecaj de la mondo.

* La nombroj de tiu ĉi paragrafo estas prenitaj el Arturo Grigsby, “La ley Nica nos coloca en una situación de alto riesgo. ¿Nos tocará repetir el mito de Sísifo?”, Envío, n-ro 415, Managvo, Oktobro 2016.
* Edmundo Jarquin (sub la dir. de), El régimen de Ortega. ¿Una nueva dictadura familiar en el continente?, Pavsa, Managvo, 2016.

Aliflanke, pli ol la duono de la nikaragvanoj jam ne povas pagi la canasta básica (la ĉiutagajn vivnecesajn produktojn), ĉar la meza reala salajro kovras nur 70 elcentojn de ĝia kosto. Laŭ la Centra Banko de Nikaragvo, 80 elcentoj de la aktiva loĝantaro vivas de la maloficiala sektoro en 2017, kontraŭ 60 elcentoj en 2009. Kaj, malgraŭ la duobliĝo de la riĉaĵoj produktataj interne de ĝiaj limoj en dek jaroj, Nikaragvo restas la plej malriĉa lando de la kontinento post Haitio.

Ekde 2015-2016 la venezuela helpo malaltiĝis, same kiel la prezo de la krudmaterialoj, kaj la etoso de la aferoj kun Usono malboniĝis. Tiu falo de la konjunkturo komplikigis la situacion por la registaro. Ĝi senigas ĝin je rimedoj, kiuj ebligis al ĝi fari sian agadon tolerebla en la okuloj de la loĝantaro. Pli malbone: la krizo minacas la aliancon teksitan de s-ro Ortega — kaj de lia edzino Rosario Murillo, vicprezidantino kaj nun ŝlosila figuro de la potenco — kun du gravaj partneroj, la grandaj privataj grupoj (maltrankvilaj pro malrapidiĝo de la ekonomio kaj pro la sociala kontestado) kaj Usono. Ties latenta malamikeco estis mildigita nur de la kapablo de Managvo garantii politikan stabilecon, liberkomercon kaj plej fidelan kunlaboradon pri migraj aferoj.

Lastan Aprilon la malzorgemo de la registaro fronte al la arbaraj bruladoj en la natur-rezervo Indio Maíz, poste projekto de pensi-reformoj unue pelis sur la straton centojn da ekologiistoj, al kiuj aliĝis pluraj miloj da studentoj kaj da pensiuloj. Ekstreme kolerigita de la perforta subpremado, la opinio poste mobiliziĝis kontraŭ la prezidanta paro kaj ĝiaj simboloj. Dekoj da barikadoj leviĝis tra la lando, ĉefe de studentoj, junuloj el la popolaj kvartaloj aŭ de kampuloj. Pluraj manifestacioj, kiuj kunigis ĝis centmilojn da nikaragvanoj, marŝis tra la urboj. Ili alfrontis la pafojn de la polico kaj de la “volontulaj policistoj” — nomo kiun donis al ili la prezidanto en la televido Cable News Network (CNN) la 28-an de julio — kaj kiu estis ekipita per armiloj de la nacia armeo.

Opozicio en la opozicio

DE TRICENT ĝis kvarcent mortintoj, miloj da vunditoj kaj da malliberuloj poste, provo de “dialogo por la paco” estis abortigita, kaj la lando estis purigita je siaj barikadoj. Certaj studentaj aŭ kampulaj gvidantoj, same kiel sandinistaj disidentoj, kaŝas sin, se ili ne fuĝis eksterlanden. La ŝtatestro siavice gratulas sin pro la reveno al la “normaleco”. Intertempe li tamen perdis la apogon de la katolika ekzlezio — en tiu ĉi konflikto kontraŭ-Ortega peranto — kaj de la granda mastraro. Post pli ol ses semajnoj da subpremado la tri unuaj financaj grupoj (Pellas, Lafise kaj Banpro), kiuj ĝis tiam senkondiĉe subtenis lin, fine lasis lin fali. La Supera Konsilantaro de la Privataj Entreprenoj (Cosep), la Ĉambro de Komerco kaj Industrio (AmCham) en Managvo kaj la Nikaragva Fondaĵo por Ekonomia kaj Sociala Disvolvado (Funides) estis cetere unuarangaj ĉe la Civitana Alianco por la Justeco kaj la Demokratio, invitita de la Episkopa Konferenco por intertrakti kun la registaro. “Ili postulas la finon de la perforto kaj la okazigon de anticipaj elektoj en 2019, sed ne la ĝeneralan strikon nek la tujan eksigon de la prezidanta paro, kion postulas aliaj komponantoj — parto pli populara aŭ pli maldekstra — de la opozicio”, bedaŭras la studenta respondeculino Claudia H.

“La ribelo estas diverselementa, konfirmas s-ro René Rodríguez, universitata aktivulo de la grupo SOS Nicaragua. Unuflanke la “Miami boys”, kiuj eniris la landon post la malvenko de la sandinista revolucio en 1990, kun mastra programo proksima al la usonaj interesoj. Aliflanke mltaj historiaj sandinistoj kaj serio da socialaj, studentaj, feministaj, indiĝenaj kaj kampulaj organizaĵoj, kiuj kontraŭas la prioritaton al elminado kaj la koncentradon de la grundoj.” La unuaj deziras, ke Vaŝingtono pli akrigu siajn kondamnojn kaj aktivigas sian Nicaraguan Investment Conditionality Act (NICA). Tiu teksto, kiu atendas aprobon en la Senato de pli ol jaro, kondiĉas la konsenton de Usono al pruntoj de la multflankaj institucioj “al restarigo de la demokratio kaj al la batalo kontraŭ la korupto”. La duaj starigis la Kunlaboradon de la Sociaj Movadoj, kiu, sen rekta politika apogo, proponas “vojon por demokratiigo”: eksigo de la reĝimo Ortega-Murillo, starigo de transira registaro, elekto de konstituciiga asembleo.

Aktuale, dum la soci-ekonomia situacio daŭre pli malboniĝas, la nikaragva potenco vetas sur la brutala estingo de la “puĉistoj”. Ekstere ĝi provas kompromisi kun la rekomendoj kaj la minacoj de sankcioj de “internacia komunumo”, pri kiu neniu forgesis, ke ĝi subtenis ke en la lastaj jaroj ĝi subtenis, aplaŭdis kaj eĉ financis Managvon pro la ortodokseco de sia politiko ...

Bernard DUTERME.

Filozofio

Pensado de batalo

LA HISTORIOGRAFIO de nia lastatempa pasinteco, kun tiu de la ekonomio, estas sendube la intelekta kampo, kiu daŭre restas la plej konflikta. En ĝi temas pri la ebleco aŭ maleblo referenci la emancipajn kaj revoluciajn provojn, kiujn la historio spertis; same multaj solvoj por ŝanĝi la kapitalismon kaj do da refutoj de ĝia pretendo reprezenti la sole eblan manieron de sociala organiziĝo. Pro tiu konstato, kaj pro la neceso doni al la progresemaj aktivuloj ilian historion, la itala komunista filozofo Domeniko Losurdo*, malaperinta lastan junion, entreprenis kompletan kritikon de la dominanta historiografio.*

* Itale: Domenico Losurdo. -vl
* Domenico Losurdo, Le Révisionnisme en histoire. Problèmes et mythes [La reviziismo en historio. Problemoj kaj mitoj], Albin Michel, kol. “Histoire”, Parizo, 2006.

La unua kampo, en kiu li praktikis sian analizon, estis tiu de la intelekta genealogio de la politikaj fortoj. Li sekvis la rektan linion de la studoj dediĉitaj de Georgo Lukaĉo al la germana historio de la pensado* kaj li entreprenis la kontestadon de la liberala rakonto de miljara alfrontiĝo inter libereco kaj totalismo, kia legeblas ekzemple ĉe Karl Popper. En la studado, kiun li dediĉis al la politika liberalismo*, li profundigis la intuicion, jam ĉeestan ĉe Karlo Markso, de profunda ambiguo de tia filozofio, kiu estiĝis inter la 17-a kaj la 19-a jarcentoj, de John Locke ĝis Alexis de Tocqueville, ĉirkaŭ la nocioj de naturrajto kaj individua libereco. La liberalismo efektive postulas universaligon de la rajtoj, interalie de tiu, fundamenta, de la rajto je proprieto. Kio principe emancipas grupojn politike malgrandajn, sed kio iras sampaŝe kun la grava malboniĝo de la kondiĉoj de tiuj, al kiuj tiuj rajtoj estas rifuzitaj — kion ilustras la sklavismo, tipa por tiu “ekskluda klaŭzo”, kiu konsistigis la liberalismon. La limo inter liberala tradicio kaj konservativa tradicio estas pro tio almenaŭ malklara ...

* Georges Lukács, [La Destruction de la öraison. De l’après Nietzsche à Heidegger et Hitler [Georgo Lukaĉo: La detruado de la racio. De post Niĉeo ĝis Heidegger kaj Hitlero], Delga, kol. “Philosophie”, Parizo, 2017, 465 paĝoj, 24 eŭroj. — Pri lia prezentado de Niĉeo vidu, en Esperanto, Richard Sorg: Domenico Losurdo interpretas Niĉeon, en: Ekonomia krizo. Analizoj n-ro 3, p. 26-42. Elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, [Embres-et-Castelmaure], Monda Asembleo Socia (MAS), 2010, ISBN 978-2-918300-22-9. -vl
* Domenico Losurdo, Contre-histoire du libéralisme, La Découverte, kol. “Cahiers libres”, Parizo, 2013.
— En Esperanto: Domeniko Losurdo: Libereco kiel privilegio. Kontraŭhistorio de la liberalismo. Tradukita de Vilhelmo Lutermano, [Embres-et-Castelmaure], Monda Asembleo Socia (MAS), 2012, 379 paĝoj, ISBN 978-2-918300-82-3 (= MAS-libro n-ro 85). -vl

Losurdo realigas metodon, kiu miksas filozofion kaj historion, konfrontante la konceptojn uzataj de la studataj aŭtoroj kun la historiaj kromsignifoj de la terminoj, per kiuj ili esprimas ilin. Li aplikas tiun metodon al la plej kanonaj aŭtoroj, inkluzive de Niceo [Friedrich Nietzsche], kio ebligas al li senvalidigi la interpretojn, kiuj izolas liajn plej polemikajn konceptojn (sklavo, virino, judo ktp) el la kunteksto kaj la liatempaj diskutoj, al kiuj ili dankas parton de sia senco.*

* Domenico Losurdo, Nietzsche, le rebelle aristocratique. Biographie intellectuelle et bilan critique, Delga, kol. “Philosophie”, 2016.

En tiu sama perspektivo de kritika prilumado liaj laboroj pri la germana idealismo* male volas montri la elstare progreseman karakteron de tiuj, kiuj estis ofte prezentataj kiel antaŭuloj de la totalismo — unue de Hegelo [Georg Wilhelm Friedrich Hegel]. Losurdo raportas pri la ĉirkaŭaĵoj de lia pensado de la historio, kaj de lia teorio profunde politika de la homa komunumo, ankrita en pensado stampita de admiro por la Franca Revolucio.

* Domenico Losurdo, [Hegel et la catastrophe allemande, Albin Michel, kol. “Bibliothèque du Collège international de philosophie”, 1994. Kp ankaŭ Autocensure eto compromis dans la pensée politique de Kant, Delga, 2018, 22 eŭros.

Ĝuste Hegelo servas al Losurdo kiel vojmarko por skribi la historion de la realaj socialismoj*, la dua granda aspekto de lia verkaro. Kontraŭflue al la abstraktaj kondamnoj kaj de la neado de la historio, kiuj amase montriĝas en la historiografio de la USSR kaj de la Popolrespubliko Ĉinujo, li entreprenas la verkadon de historio de la revolucioj kaj de la reĝimoj, kiuj sekvis ilin, kiel provon per malrapida kaj malfacila lernprocezo. Malperfektaj kaj kelkfoje krimaj, ili estas remetendaj en sian longan historion (pezo de la aŭtokratia tradicio, de la malamo inter la komunumoj, ktp) kaj en sian kuntekston (milita invado de la Sovetunio, situacio de kvazaŭa encirklado, imperiismaj premoj, ktp), kaj ne juĝendaj laŭ ideala normo ekster la konkretaj donitaĵoj. Tiuj analizoj por iuj povus ŝajni kontesteblaj. Sed Losurdo, per sia tuta konsiderinda laboro*, ankaŭ metis la markojn de politika kaj intelekta realproprigo de la granda progresema tradicio.

* Domenico Losurdo, La lutte des classes. Une histoire politique et philosophique, Delga, kol. “Théorie”, 2016.
* En Esperanto aperis, krom lia supre menciita “Libereco kiel privilegio. Kontraŭhistorio de la liberalismo.”,
‣ Domeniko Losurdo: Ĉu fuĝi el la historio? La rusa kaj la ĉina revolucioj hodiaŭ. El la itala germanigita de Erdmute Brielmayer kaj Hermann Kopp, elgermanigita de Vilhelmo Lutermano. [Embres-et-Castelmaure], Monda Asembleo Socia (MAS), 2010, 204 paĝoj, ISBN 978-2-918300-26-7 (= MAS-libro n-ro 33);
‣ Domeniko Losurdo: Hegelo, Markso kaj la Ontologio de la socia esto, en: Div.: Ontologio kaj fremdiĝo nuntempe. Domeniko Losurdo: Hegelo, Markso kaj la Ontologio de la socia esto; Claudius Vellay: Fremdiĝo el la vidpunkto de la ontologio de Lukaĉo. Materiisma etiko ĉi-flanke de religio kaj kredo. Elgermanigitaj de Vilhelmo Lutermano. [Embres-et-Castelmaure], Monda Asembleo Socia (MAS), 2013, 61 paĝoj, ISBN 978-2-918300-86-1 (= MAS-libro n-ro 89), p. 8-24. -vl

Guillaume FONDU.

Ekologio kaj sociala justeco tra perdoj kaj profitoj

Kampkultura politiko malmulte komuna

La projektoj de la Eŭropa Komisiono pri kampkulturo por la sep jaroj spegulas la politikan malmuntadon de la komunuma Eŭropo. Ŝajnas, ke la dispartigo de la subvencioj inter kampkulturistoj aŭ la ekologiaj normoj estas lasitaj al la libera volo de la membroŝtatoj kaj ke tio montras politikon laŭ elekto, malproksiman de la nuntempaj socialaj kaj ekologiaj necesoj.

KUN LA foriro de Britujo la eŭropaj financoj estos reduktitaj je proksimume 10 miliardoj da eŭroj jare. Dum oni atendas, ke la registaroj interkonsentu pri starigo de novaj resursoj, la buĝetoj de la du historie grandaj politikoj de la Eŭropa Unio devos suferi la plej grandajn fortranĉojn: la politiko de kunteniĝo (aŭ regiona politiko) kaj la komuna kampkultura politiko (KKP), kies kreditoj falos 16-elcente dum la venontaj sep jaroj kaj atingos mezume iomete pli ol 46 miliardoj da eŭroj jare.*

* Kp Jacques Carles, “Baisse du budget de la PAC UE27 de près de 30% en vingt ans: l’abandon progressif de la seule politique européenne intégrée”, 31-an de Majo 2018, www.agriculture-strategies.eu.

Ekde la jaro 1992 la KKP jam estis senigita je siaj precipaj rimedoj por regulado de la merkatoj, kaj per tio malproksimiĝis de kelkaj ĝiaj celoj, kiujn la traktato de Romo en 1957 atribuis al ĝi: “kreskigi la kampkulturan produktivon”, “certigi al la kampkultura loĝantaro egalan vivnivelon”, “garantii la provizadan sekurecon”, “certigi raciajn prezojn (...) al la konsumantoj kaj “stabiligi la merkatojn”. La minimumaj garantiataj prezoj, la variaj doganaĵoj starigitaj en la kadro de la komunuma prefero, la helpoj al eksportado kaj la produktad-kvotoj, starigitaj en la 1960-aj jaroj, iom post iom estis malmuntitaj post la aliĝo de la Unio al la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), la 1-an de Januaro 1995. En Junio de 2018 la Eŭropa Komisiono konfirmis tiun orientiĝon: la helpo al kampkulturistoj devas havi “nenian aŭ malmultan influon al la internaciaj interŝanĝoj”, por ke “la Unio povu respekti siajn devojn (...) en la interkonsento kun la MOK”. La eŭropaj prezoj devas do esti laŭ la internaciaj merkatoj.

Sed, kvazaŭ ŝtoneto en la ŝuo, “detalo” perturbas tiun novliberalan rapidmarŝon: la kampkulturaj merkatoj estas strukture malstabilaj; la mondaj kurso plej ofte rezultas el subkosta vendado, ĉar ili kongruas kun la kromaĵoj de la plej konkurenckapablaj landoj. La eŭropaj kampkulturistoj suferas prezojn, kiuj ĝenerale ne kovras la produktad-kostojn.

Kontraŭe al la decidoj de Bruselo la kampkulturaj politikoj en la cetera mondo estis fortigitaj ekde la nutraĵa krizo de 2008. En Hindujo aŭ Ĉinujo la internaj prezoj de multaj produktoj tiel superas la mondajn kursojn danke al doganaĵoj, grantiataj minimumaj prezoj kaj al grandaj publikaj stokoj. En Usono produktistoj ricevas variajn helpojn laŭ la evoluo de la merkato. Kvazaŭ sola inter ĉiuj, la Eŭropa Unio siavice alkroĉigas sin al la liberkomerca logiko de la 1990-aj jaroj.

Tamen, alfrontitaj al la krizo de la kampkultura mondo, la ekonomikistoj de la Komisiono same freneze kiel senutile cerbumas por trovi solvojn en la kadro de malpermeso de publika interveno. Do ili proponas, en la estonta KKP, solidigi la “instrumentojn de risko-mastrumado”: privataj asekuroj kaj mutualaj fondusoj. Sed tiaj instrumentoj efikas nur kiam la prezoj falas por longa daŭro. Ili estas senutilaj ankaŭ kiam la prez-malaltiĝoj okazas por la plej multaj produktoj samtempe kaj tiel malebligas la mutualigon de la riskoj. Nu, ĝuste tio plej ofte okazas en la kampkultura sektoro.

La frenezo de la senligaj helpoj

EN KUNTEKSTO de malreguligado de la merkatoj la grandaj transportaj kaj distribuaj entreprenoj daŭre ricevas la plej grandan parton el la aldonvaloro, malprofite al la kampkulturistoj. La prezoj pagataj al la produktistoj tiel falis duone en la lastaj kvardek jaroj, dum tiuj de la kampkulturaj nutraĵoj aĉetataj de la konsumantoj apenaŭ ŝanĝiĝis (-7 elcentoj en konstantaj eŭroj ekde 1975.* La branĉo de kampkultura nutraĵoj spertis pli kaj pli akran centriĝon de la entreprenoj malantaŭ la kampkultura produktado (transformado, distribuado), sed ankaŭ antaŭ (semoj, ĥemiaj produktoj, maŝinismo). Ŝajnas, ke tio ne emociigas la instancojn de la konkurenco.

* Ŝtata instituto pri statistiko kaj ekonomiaj studoj (Insee), Parizo, naciaj kontoj pri kampkulturo.

Kion da proponas la Eŭropa Komisiono en 2918? Instigi la starigon de produktistaj organizaĵoj, ĉu lokaj aŭ naciskalaj, por mastri la surmerkatigon kaj la vendoprezojn de iliaj produktoj, kiel tio jam okazas en certaj sektoroj ekde 1960 en Francujo (bovviando, freŝaj fruktoj kaj legomoj, ktp). Certe, tiaj grupiĝoj necesas. Tamen ĉu ili sufiĉas, dum publika interveno ne ekzistas? Krome, se, fronte al la problemoj kaŭzitaj de la malreguligado de la merkatoj, oni devas serĉi solvojn en la starigo de oligopoloj de produktistoj, tiam oni prefere ĉesu cerbumi!*

* Kp “Étude sur les mesures conre les déséquilibres de marché: quelles perspectives pour l’après-quotas dans le secteur laitier européen?”, raporto financita de la ministrejo pri kampkulturo, agro-nutraĵo kaj arbaro, Parizo, 10-an de Junio 2016.

Jen alia vojo, kiun la Eŭropa Komisiono deziras uzi: la “krizo-rezervo”. Tiu mono de 450 milionoj da eŭroj prenita el la buĝeto de la KKP kaj neniam uzita post sia kreiĝo en 2015, havas kiel celon “la mastrumadon de la merkato aŭ la stabiligon en kazo de krizoj kiuj tuŝas la produktadon aŭ la distribuadon”. Ĝi povas servi ekzemple por pagi helpojn por neekvilibrigi la merkatojn per instigoj al malpli da produktado. La Komisiono planas nun, ke oni povu transigi de unu jaro al alia la sumojn ne uzitajn. Sed, sen propono de nova metodo en la krizo-mastrumado, apenaŭ kredeblas, ke tiu krizo-rezervo iun tagon estos uzata.

La Unio disponas krome pri alia rimedo: la doganaĵoj ĉe la eŭropaj landlimoj, kiuj restas, por multaj kampkulturaj produktoj, pli altaj ol en aliaj ekonomiaj sektoroj (11,1 elcentoj mezume, kontraŭ 4,2 elcentoj por la tuta eŭropa komerco). Sed tio ne kalkulas kun la liberkomercismaj traktatoj, kiuj multiĝas kun tre multaj landoj kaj regionoj de la mondo kaj kiuj ĉiufoje decidas importo-kvotojn kun reduktitaj aŭ sen doganaĵoj. Tiel statas kun la Ĉioma ekonomia kaj komerca traktato (CETA laŭ la franca), kiun la EU faris kun Kanado kaj kiu estas parte aplikata ekde 2017, aŭ kun tiu aktuale intertraktata kun la Mercosur (Argentino, Brazilo, Paragvajo, Urugvajo).

Fine, por subteni la kampkulturistojn kiuj suferas subkostajn internaciajn prezojn, la Eŭropa Unio, kuraĝigita de la ortodoksaj ekonomikistoj, pensis haltigi tiun gajnsistemon. Ekde 1992 la reformoj konsistis en disvolvado de la helpoj por ke ili estu pagataj sen ligo kun la aktiveco: tiuj senligaj helpoj devis ne tuŝi la decidon pri produktado kaj devis respekti la signalojn de la merkato. Tiel 340.000 el la 440.000 francaj kampkulturaj entreprenoj ricevas helpon de la KKP, kiuj en la lastaj jaroj egalas al 85 elcentoj de la franca kampkultura enspezo en 2016.* Tiuj senligaj helpoj estas atribuataj ĉe ajna nivelo de prezoj kaj de enspezoj. Konkludo: ili estas malŝparataj en prosperaj jaroj anstataŭ esti rezervataj por malprosperaj jaroj. Ĉar ili estas pagataj laŭ la nombro de hektaroj kaj ne de laboristoj, ili ne subtenas la dungon, sed instigas al grandigo de la kulturataj surfacoj. Tiuj senligaj helpoj devos daŭre forvori la buĝeton de la venonta KKP, kun tio kion oni nun nomas “baza helpo al enspezo”.

* Comptes nationaux de l’agriculture. Temas pri la neta enspezo de la faktoroj (neta aldonvaloro plus subvencioj malpli impostoj.

Jen alia danĝero de la anoncita reformo: la malpliigo de la “redistribua pago” destinita por subteni la malgrandajn kaj mezgrandajn kampkulturajn entreprenojn nome de la dungo. Se tiu meĥanismo, hodiaŭ elektebla, devas fariĝi deviga, nenia devigo estas trudata al la membroŝtatoj pri la sumo. Cetere, kiel ĉe ĉia reformo, la Komisiono proponas malaltigi la sumon de helpoj por la tre grandaj entreprenoj por certigi subtenon “pli justan kaj pli bone celatan”.* Ĝi planas deprenon el la helpo al entrepreno ekde 60.000 eŭroj kaj plafonigon ekde 100.000 eŭroj. Sed eblos altigi tiun plafonon al la alteco de la labor-ŝarĝoj (salajroj kaj ekvivalentoj por familia laboro), kio forigas el tiu propono ĉian reale devigan efikon.

* “The future of food and farming”, Eŭropa Komisiono, Bruselo, 29-an de novembro 2017, https://ec.europa.eu.

Same statas pri la “ekologia dispono”, prezentata kiel ĉefa novaĵo de la estonta KKP: la membroŝtatoj povus pagi rektajn helpojn al la kampkulturistoj kiuj engaĝiĝas en praktikoj favoraj al la medio. Sed ankaŭ tie, pro manko de la devigo dediĉi minimuman buĝeton, tiu dispono restos anekdota. Krome la plej entuziasmaj landoj devos limigi siajn ambiciojn: la helpo pagata laŭ hektaro, devos resti senliga kun la produktado. Cetere ĝia sumo estos strikte limigita al la kromkostoj, kiujn la kampkulturisto pagos por la ekologio, kiel malaltiĝo de la produktado ligita al la transiro al la biologia produktado. La mediaj servoj, kiujn la kampkulturisto liveras — por eviti la fermadon de la pejzaĝo ekzemple per ripozaj grundoj* — verŝajne ne estos ĝuste kompensataj. Fine, la vojoj, kiujn oni malfermis por provi pravigi la senligajn subvenciojn ligante ilin aŭ al la dungo aŭ al la medio kondukas en sakstraton. Oni povas sin demandi, ĉu la reala celo ne estas: en taŭga momento forigi ilin.

* Grundo, kiun la kampkulturisto konscie — pro ekologiaj kialoj aŭ pro konsidero de la kvalito de la grundo — dum jaro lasas ne kulturata (iuj uzas por tio la fremdvorton novalo). -vl

Oficiale la reformo havas la taskon de “pli granda kompensado”, kiu lasas al la landoj pli grandan spacon. La Komisiono tiel proponas redoni al la membroŝtatoj la respondecon difini la plej gravajn regulojn en la “naciaj strategiaj planoj”. Tiel okazas pri gravaj mediaj normoj. En tiu tre fleksebla kadro ĉio estas farita por ke ĉiu registaro povu agi laŭbezone kaj ke la komuna intertraktado estu flua. La rezulto estas jam antaŭe konata: en la spaco de la eŭropa liberkomerco la malsamecoj de subteno kaj de normoj povas nur plifortigi la konkurencajn distordaĵojn, kiuj jam estas gravaj pri salajroj.

Bona lernanto de la MOK

LA EŬROPA UNIO scie forlasas la rolon de media policisto, kiun ĝi tamen komencis ludi per la direktivo kiu difinas celojn por malpliigi la akvo-poluadon per nitratoj kaj trosterkado de la grundoj. En eŭropa spaco rekte ligita kun la internaciaj prezoj la plej konservativaj en ĉiu lando povas facile postuli minimumajn devigojn por ne tuŝi sian konkurenckapablon.

La kresko de la mediaj zorgoj ekde la 1980-aj jaroj favoris “verdiĝon” de la KKP, kun altigo de la helpoj al biologia kampkulturo aŭ al malfavorigataj zonoj. Tiu “dua piliero” de la KKP ĝuis kreskantajn fondusojn ĉe ĉiu reformo; ili estos nun pli ol 25-elcente reduktotaj. Koncerne la kromajn ekologiajn kondiĉojn trudatajn al ĉiuj ricevantoj de senligaj helpoj ekde la lastaj reformoj, la Eŭropa Financkontrolejo taksis ke ili alportas “nenian profiton por la medio”.* La Komisiono tiris el tio tre strangajn konkludojn: ĝi proponas jam nenian precizan kondiĉon je komunuma nivelo.

* “Le verdissement: complexité accrue du régime d’aide au revenu et encore aucun bénéfice pour l’environnement”, rapport de la Cour des comptes européenne n-ro 21/2017, Luksemburgo, 12-an de decembro 2017.

Volante ludi la bonan lernanton de la MOK, Eŭropo kondukas sian kampkulturan politikon en sakstraton. Tamen la KKP estas unu el la cementoj de ĝia konstruo. Senefika fronte al la krizoj de kampkulturaj enspezoj kaj nekapabla akompani la ekologian kaj socialan transiron de la kampkulturo, la aktuala politiko krome kontribuas al blokado de la komerca multflankeco, ĉar la sojlolandoj kaj, ekde nun, Usono kontestas la neŭtralecon de la senligaj helpoj, kiuj estas la esenca parto de la eŭropaj helpoj.* Nutraĵa sekureco, luktado kontraŭ la klimata ŝanĝo, protekto de la naturaj resursoj, dungo, migradoj: la kampkulturo troviĝas en la centro de la ĉefaj defioj de la 21-a jarcento. Malgraŭ tio la Eŭropa Komisiono ŝajnas voli ankoraŭ iom pli redukti siajn ambiciojn. Kaj suferigi multajn eŭropajn kampulojn.

* Vd Jacques Berthelot, “Le baiser de la mort de l’Europe à l’Afrique” [“La mortokiso de Eŭropo al Afriko”], Le Monde diplomatique, septembro 2014.

Frédéric COURLEUX kaj Aurélie TROUVÉ.

Nova kajero de “Manière de voir”

Ĉu estingi la Lumojn?

VINTAGE*, retro*, bela nostalgio ... Oni salutas la pasintecon kiel neniam antaŭe, ĉar la estonteco seniluziigis. La promesoj de la progreso fariĝis minacoj. Ĝi signifas nun kvazaŭ aŭtomate la sukcesojn de la scienco kaj de la teĥnologioj, ofte asociataj de malsalutindaj montriĝoj de la moderneco: la atencoj al la medio, la modifoj de la laboro, la genetikaj manipuladoj ... Iel malklare la nocio mem de progreso estas parigata kun tiu de ŝanĝo. Inkluzive de la valoroj, same individuaj kiel politikaj. Esti malfermita, esti moviĝema, esti vigla: jen kion ĝi pretendas simboli. Tiuj, kiuj rifuzas obei, ŝajne estas ... malprogresemuloj, eĉ reakciuloj aŭ almenaŭ popolistoj. Oni komprenas, ke estas iom da malfido, eĉ se nur vide al la rezultoj de la praktikigo de tiuj trudoj, memorigas la lasta liveraĵo de Manière de voir.*

* Origine: vin(rikolta) jaro, uzata por ĉiaj modoj. -vl
* muzikstilo de antaŭaj modoj. -vl
* “Le progrès en procès” [“Progreso en procezo”], Manière de voir, n-ro 161, Oktobro-Novembro 2018. Ĉe kioskoj aŭ rete: https://boutique.monde-diplomatique.fr].

Ŝajnas, ke tiu malŝato estas saĝa. Sed tamen bonegaj progresoj efektive okazis nome de idealo de progreso. De la forigo de la privilegioj en 1789 ĝis la starigo de la sociala asekuro, de la principo de senpaga instruiĝo, laika kaj deviga, starigita de la Pariza Komunumo ĝis la pagataj ferioj de la Popolfronto, okazis brilaj konkeroj, kiuj inventis la eblecon de mondo, kie ĉiu estu egala kun la alia.

La atingoj ne alvenis meĥanike, kvazaŭ movataj de aŭtonoma forto. Ili estis produktitaj de kolektivaj imagoj kaj bataloj, portataj de la rifuzo de la tradicia komuna saĝo, kiu plej ofte estas nur la interigo de la regantaj valoroj. Jes, rifuzi ke ĉio estu skribita, ke la homoj bezonas ĉefon kaj la socio hierarĥion, ke la malegalecoj estas naturaj, tio signifis ekigi la batalon kontraŭ la rezignacio, inventi estontecon pli kaj pli loĝeblan. Liberiga aŭdaco. Tiu progreso estis sufiĉe paligita, aŭ taksata malpli valora, aŭ devojigita.

Nuntempe ĝia pridubigo volas esti konsiderata kiel aŭtente pNova kajero de “Manière de voir” — Ĉu estingi la Lumojn?

VINTAGE*, retro*, bela nostalgio ... Oni salutas la pasintecon kiel neniam antaŭe, ĉar la estonteco seniluziigis. La promesoj de la progreso fariĝis minacoj. Ĝi signifas nun kvazaŭ aŭtomate la sukcesojn de la scienco kaj de la teĥnologioj, ofte asociataj de malsalutindaj montriĝoj de la moderneco: la atencoj al la medio, la modifoj de la laboro, la genetikaj manipuladoj ... Iel malklare la nocio mem de progreso estas parigata kun tiu de ŝanĝo. Inkluzive de la valoroj, same individuaj kiel politikaj. Esti malfermita, esti moviĝema, esti vigla: jen kion ĝi pretendas simboli. Tiuj, kiuj rifuzas obei, ŝajne estas ... malprogresemuloj, eĉ reakciuloj aŭ almenaŭ popolistoj. Oni komprenas, ke estas iom da malfido, eĉ se nur vide al la rezultoj de la praktikigo de tiuj trudoj, memorigas la lasta liveraĵo de Manière de voir.*

* Origine: vin(rikolta) jaro, uzata por ĉiaj modoj. -vl
* muzikstilo de antaŭaj modoj. -vl
* “Le progrès en procès” [“Progreso en procezo”], Manière de voir, n-ro 161, Oktobro-Novembro 2018. Ĉe kioskoj aŭ rete: https://boutique.monde-diplomatique.fr].

Ŝajnas, ke tiu malŝato estas saĝa. Sed tamen bonegaj progresoj efektive okazis nome de idealo de progreso. De la forigo de la privilegioj en 1789 ĝis la starigo de la sociala asekuro, de la principo de senpaga instruiĝo, laika kaj deviga, starigita de la Pariza Komunumo ĝis la pagataj ferioj de la Popolfronto, okazis brilaj konkeroj, kiuj inventis la eblecon de mondo, kie ĉiu estu egala kun la alia.

La atingoj ne alvenis meĥanike, kvazaŭ movataj de aŭtonoma forto. Ili estis produktitaj de kolektivaj imagoj kaj bataloj, portataj de la rifuzo de la tradicia komuna saĝo, kiu plej ofte estas nur la interigo de la regantaj valoroj. Jes, rifuzi ke ĉio estu skribita, ke la homoj bezonas ĉefon kaj la socio hierarĥion, ke la malegalecoj estas naturaj, tio signifis ekigi la batalon kontraŭ la rezignacio, inventi estontecon pli kaj pli loĝeblan. Liberiga aŭdaco. Tiu progreso estis sufiĉe paligita, aŭ taksata malpli valora, aŭ devojigita.

Nuntempe ĝia pridubigo volas esti konsiderata kiel aŭtente progresema. Mirinda perversigo de la vortoj, brila konfuzado de la ideoj. Por pli riĉigi sian humanecon, necesus reveni al la koro, al la animo, al la malnova tempo, kiam oni ankoraŭ sciis vivi, kaj al tio, kion la progreso laŭdire perdigis: la senton de io spirituala. Necesus malfidi la arogantajn Lumojn [la ideojn de la klerismo], kiuj komencis emancipiĝi el la ĉenoj de la obskurantismo kaj de la naturo, per la laboro de la racio, kiu laŭdire feliĉigas nek la homojn nek la planedon. Tio signifas anstataŭigi la armilon de kritika analizo per retiriĝo al asertita homa esenco. Tio signifas dissolvi la demandon de socia progreso en la individuan kulpiĝon. Antaŭ ol iri serĉadi la fantasmajn “perditajn balojn”.rogresema. Mirinda perversigo de la vortoj, brila konfuzado de la ideoj. Por pli riĉigi sian humanecon, necesus reveni al la koro, al la animo, al la malnova tempo, kiam oni ankoraŭ sciis vivi, kaj al tio, kion la progreso laŭdire perdigis: la senton de io spirituala. Necesus malfidi la arogantajn Lumojn [la ideojn de la klerismo], kiuj komencis emancipiĝi el la ĉenoj de la obskurantismo kaj de la naturo, per la laboro de la racio, kiu laŭdire feliĉigas nek la homojn nek la planedon. Tio signifas anstataŭigi la armilon de kritika analizo per retiriĝo al asertita homa esenco. Tio signifas dissolvi la demandon de socia progreso en la individuan kulpiĝon. Antaŭ ol iri serĉadi la fantasmajn “perditajn balojn”.

Brutala reformo de emeritaj pensioj en Rusio

La malsociala turno de Vladimir Putin

La Rusaj regantoj decidis prokrasti je pluraj jaroj la emeritaĝon. Tiel, meze de grava ekonomia krizo, la registaro elektis protekti la monujon de la grandaj firmaoj, malkaŝante la ĉefgravecon, kiun ĝi donas al interesoj de la ekonomia elito. Tial, la internaciaj sukcesoj de Moskvo ne plu sufiĉas por certigi la popularecon de la prezidanto.

Meze de junio 2018, dum komenciĝis la futbala mondpokalo, la aprobantoj de drasta reformo de la emeritiĝa sistemo venkis en Rusio. Esperante, ke la sporta entuziasmo preteratentigos ĝin, la ĉefministro Dmitri Medvedev anoncis la decidon de la registaro: la virinoj laboros ĝis 63 jaroj anstataŭ 55, la viroj ĝis 65 anstataŭ 60.

Kvankam S-ro Vladimir Putin pretendis resti ekster tiu debato, lia populareca nivelo falegis de 80% al 63% da aprobaj opinioj. Centoj da protestaj agoj en la tuta lando devigis lin rekte alparoli la loĝantojn en televido. Sensurprize la prezidanto mildigis la leĝprojekton, precipe malaltigante la virinan emeritaĝon ĝis 60 jaroj, kaj li promesis grandan plivalorigon de la pensioj: averaĝe po 1 000 rubloj (13 eŭroj) ĉiun jaron dum ses jaroj.

Sed tiu komunikada manovro nur duone sukcesis. Dum la strataj mobilizadoj forsvenis, la regantaro trafis balotajn malsukcesojn. En septembro, en regionaj balotadoj, kvar kandidatoj (ĉiuj elposteniĝantoj) nomumitaj de Unuiĝinta Rusio, la plimulta partio, devis submetiĝi al dua raŭndo, nekutima fakto en Rusio. En la regionoj de Vladimir kaj Ĥabarovsk, la naciistaj oponantoj (Liberal-Demokrata Partio de Rusio, LDPR) eĉ venkis. Kaj, vidinte la antaŭecon de la komunistoj en la regionoj de Primorje kaj Ĥakasio, la regantaro manovris por nuligi aŭ prokrasti la balotadon.

Kompare kun la politiko en aliaj landoj, la reformo de la Rusia emeritiĝa sistemo ŝokas pro sia amplekso kaj rapideco. De nun ĝis 2029, la laborantoj devos labori kvin pliajn jarojn por ricevi siajn pensiojn, po ses pliaj monatoj ĉiujare. En 1998 ankaŭ la Sud-Korea registaro prokrastis je kvin jaroj la emeritaĝon, sed ĝi planis malpli rapidan evoluon (po tri monatoj ĉiujare). En Germanio kaj Francio, la registaroj plialtigis la emeritaĝon, respektive je unu kaj du jaroj (ĝis 67 kaj 62 jaroj), po unu aŭ du monatoj ĉiujare.

Ĉu por la servo de la “humiluloj”?

La argumentoj de la apogantoj de tiu reformo similas al tiuj aliloke aŭdataj. Unue: maljuniĝado de la loĝantaro. En 2017, laŭ la oficialaj statistikoj de la ŝtatagentejo Rosstat, estis 36,5 milionoj da emeritoj por 83 milionoj da laborantoj, tio estas 2,3 laborantoj por 1 emerito, kontraŭ 3 por 1 en 2002. Nu, tiu malaltiĝo estas nur portempa, ĉar la perturbita generacio de la jaroj 1990-aj estos baldaŭ kunigita en la laborantaro al tiu, pli multa, naskiĝinta en la jaroj 2000-aj, periodo de forta kresko ekonomia kaj demografia.

Dua demografia argumento: la emeritaĝo ne plialtiĝis de post 1932, dum la vivdaŭro multe plialtiĝis. Laŭ la statistikoj de Rosstat, cititaj de S-ro Medvedev, ĝi estis 35 jaroj komence de la jaroj 1930-aj, kontraŭ 72,7 nun. Uzi kiel referencon epoko kiam la infana mortindico, tre alta, lezis tiun averaĝon ebligas aperigi unu el la plej malaltaj vivdaŭroj de Eŭropo, kiel sukceson... Plie, en 1932, nur malplimulto de maljunuloj ricevis emeritan pension. Tiu lasta estis ĝeneraligita al ĉiuj urbanoj en 1956, kaj al kamparanoj aŭ sovkozaj laboristoj en 1967. Tiam novnaskito povis esperi vivi ĝis 69,3 jaroj, nur tri jaroj malpli ol nun. En 2018 la viroj, precipe, devas maltrankviliĝi: ilia nuna vivdaŭro (66,5 jaroj, kontraŭ 77 por virinoj) superas nur je unu jaro kaj duono la aĝon, kiam ili povos ricevi pension.

La liberalaj ekonomikistoj obĵetas: ne gravas la esperata vivdaŭro de novnaskitoj, gravas la nombro de jaroj, dum kiuj la emeritoj vivos. Esploro farita de Lernejo pri Alta Studoj en Ekonomia Scienco*, ofte citata de ĵurnalistoj kaj subtenantoj de la reformo, asertas, ke la homoj atingintaj la emeritaĝon, eĉ prokrastitan, povas esperi plu vivi de 13,4 jaroj (por viroj) ĝis 21,7 jaroj (por virinoj). Tamen la demografo Anatoli Viŝnevski rimarkigas, ke tiu valoro fakte apenaŭ plialtiĝis depost la jaroj 1960-aj, kaj ĝi povas malaltiĝi okaze de plilongigo de la laborperiodo*.

* “La demografia situacio de plialtiĝo de emeritaĝo” (ruslingve), Higher School of Economics, Moskvo, 28-a de junio 2018, www.hse.ru
* “La plialtiĝo de emeritaĝo: demografiaj argumentoj kaj kontraŭargumentoj” (ruslingve), Demoscope Weekly, n°775-776, 18-a de junio-31-a de julio, www.demoscope.ru

Alia problemo ofte menciita: la socia rolo, kiun kutime ludis la virinoj elirintaj el laborantaro 55 jaraĝe. Laŭ la sociologo Elena Zdravomislova, la plej junaj inter ili apartenas al “sandviĉa generacio*, kiu havas duoblan ĉarniran rolon: ili prizorgas samtempe la genepojn, por ebligi laboron al junuloj, kaj la maljunajn gepatrojn, pri kiuj la ŝtatstrukturoj ne vere okupiĝas. Kiujn aliajn solvojn la registaro proponas por faciligi la profesian vivon de patrinoj de junaj infanoj, kaj plie por varti la plejaĝulojn?

* The vilage, 8-a de marto 2018, www.the-village.ru

Poste aŭdeblas la ekonomia argumento: pli longe labori ebligas plialtigi la nivelon de pensioj, kiun la subtenantoj de la reformo kaj la kontraŭantoj opinias nesufiĉa. Nun la averaĝa pensio estas 13 300 rubloj (ĉirkaŭ 175 eŭroj), tio estas 34% de la averaĝa salajro. Konsekvence, 44% de la viroj kaj 66% de la virinoj plu laboras post kiam ili ekakiris sian pension*. Tiu agmaniero jam ekzistis en Sovetunio je samnivela proporcio, sed la emeritoj tiam profitis de pli bona socia nivelo — en 1976 la akiritaj pensioj estis 52% de la averaĝa salajro* , kaj de malpli kosta sansistemo.

* Rosstat, Moskvo, 2016.
* Hélène Yvert-Jalu, “les personnes agées en Union Soviétique”, Population, N°6, Parizo, novembro-decembro 1985.

La virinoj ĵus emeritiĝintaj daŭre laboras precipe en sektoroj kutime “virinecaj” kaj subpagataj, kiel instruistoj en elementaj lernejoj aŭ en malsanulejoj, sociaj kaj kulturaj servoj. La viroj akceptas “laboretojn” malbone pagatajn. En sia televida parolado, S-ro Putin promesis averaĝan pension je 20 000 rubloj antaŭ 2024. Promeso malpli malavara ol ĝia aspekto: se inflacio daŭre konservas la ritmon konstatitan de ses jaroj, tiu altiĝo ebligos nur kompensi la perdon de aĉetpovo...

La Rusa prezidanto profitas de bildo de ŝtatista reganto deziranta restarigi la vertikalecon de la potenco. Dum liaj du unuaj mandatoj (2000-2008), la registaro reprenis la regadon de strategiaj sektoroj kaperitaj de olikargoj, ĉefe tiu de hidrokarbonoj, kaj la sekva reveno de ekonomia kresko denove ebligis regule pagi salajrojn kaj pensiojn. Ĉio tio firmigis la popularecon de S-ro Putin en la malalta kaj meza klasoj, tiuj “humiluloj”, kiujn li ŝatas laŭdi. Tamen, multaj observantoj neglektas la fakton, ke tuj post sia instaliĝo en Kremlo, li komencis “modernigi” la socian ŝtaton, bremsi la publikajn elspezojn kaj starigi impostojn favorajn al entreprenoj kaj altaj enspezoj. Li starigis unikan enspezimpostan procenton je 13% (2001), reformis la sistemojn por sano kaj edukado submetinte la malpliigitajn ŝtatajn subvenciojn al kriterioj pri efikeco kaj rendimento (2006-2012), kaj decidigis novan laborjuron, kiu kliniĝas favore al la mastraro (2002).

La emeritiĝa sistemo ne estis indulgita. En 2002, la registaro starigas gradmalkreskan kotizsistemon aparte maljustan, daŭre validan: la giganta plejmulto pagas 22% el sia malneta salajro al la ŝtata pensikaso, sed tiuj, kiuj enspezas pli ol 67 900 rublojn (900 eŭrojn) en 2018, tio estas proksimume la 15% plej pagataj salajruloj, kotizas nur 10% preter tiu sojlo. La saman jaron, la regantoj aldonas al la ekzistanta strukturo sistemon de deviga kapitaliga sistemo. De nun, 6% de la emeritiĝaj kotizoj nutras ne la pensikason kaj la financadon de la nunaj pensioj, sed financajn perantojn aŭ privatajn pensifondusojn.

En 2005, unua sablero enŝoviĝis en la reforman dentoradon. Protesta movado senprecedenca en postsoveta Rusio oponas la “monigon de socialaj avantaĝoj”, kiu celas malpliigi la senpagajn socialajn servojn (transportoj, flegadoj, ktp...) donatajn al tre granda parto de la loĝantaro. La registaro devis retropaŝi. Faciligitaj de la ega plialtiĝo de la prezo de hidrokarbonoj, iuj brue anoncitaj decidoj helpis trankviliĝon, ĉefe la starigo de porpatrina kapitalo, grava subvencio pagata al patrinoj ekde la dua infano, kaj la lanĉo de federaciaj programoj en edukado, sano, kaj loĝado. Ĉi lastaj kuniras en la komenco kun pli bonaj salajroj por instruistoj, flegistoj, kaj kun pli alta ŝtata financado por renovigo de loĝdomoj.

La ekonomia krizo de 2008 ĉesigis tiun politikon. Poste, la recesio, kiu trafis Rusion en 2014 pro falo de la petrolkurzo kaj okcidentaj punoj ligitaj al la aneksado de Krimeo, devigis la registaron relanĉi sian politikon de buĝeta malabundo unue forigante elspezojn socialajn, edukadajn, sansistemajn. Abundo de helpo kaj impostkreditoj estas konsentataj al la plej grandaj firmaoj, ĉefe petrolkompanioj, kvankam jam la plej profitdonaj*, dum la miliarduloj al kiuj la okcidentaj punoj malpermesas viziti la Okcidenton, tio estas tiuj, kiuj apartenas al la proksimularo de S-ro Putin, ricevas impostrabaton*. Laŭ la kontrevizora kortumo, tiuj impostavantaĝoj konsistas en enspeza perdo de 11 000 miliardoj da rubloj (145 miliardoj da eŭroj) por la federacia buĝeto, kies enspezoj por la jaro 2018 fakte limiĝos je 15 000 miliardoj da rubloj (200 miliardoj da eŭroj)*.

* Novye Izvestia, Moskvo, 6-a de septembro 2018, www.newizv.ru
* RBK TV, 17-a de marto 2017, www.rbc.ru
* Konkludoj de la kontrevizora kortumo de Rusia federacio pri la efektivigo de la ĝenerala buĝeto de la jaro 2017, www.ach.gov.ru

Plialtigo de aldonvalora imposto (AVI) de 18% ĝis 20%, anoncita plialtigo de la procento, daŭre unika, de la enspezimposto: la kurantaj reformoj pli kaj pli fortigas la tendencon al malaltigo de la kotizoj kaj impostoj pri la kapitalo kaj plialtigo de la impostoj pri la laborenspezoj, precipe por la plej malaltaj salajroj. La regantaro ordonas al la loĝantaro fordoni oferaĵojn je la nomo de la internacia prestiĝo de Rusio. Tamen aliaj financaj fontoj ebligus konservi la nunan emeritaĝon kaj plialtigi la pensiojn, des pli en lando en kiu ili pezas nur 7% de la malneta enlanda produkto (MEP), kontraŭ 14% en Francio, Portugalio, aŭ Aŭstrio. La kontrevizora kortumo rekomendas limigi la esceptojn permesitajn al grandaj publikaj firmaoj dezirantaj malpliigi la dividendojn, kiujn ili pagas al la buĝeto de la akciposedanta ŝtato. Estas ja bona kialo: tiuj enspezoj estis kvaroniĝintaj en 2017, jaro kiam ili estis 667,6 miliardoj da rubloj (9,5 miliardoj da eŭroj). Ĉefa proparolanto de la socialaj movadoj en Dumao, la deputito Oleg Ŝein (pli maldekstra ol la centrodekstra partio Justa Rusio, kiu proponis lin) postulas lukton kontraŭ impostaj esceptoj, unikan kotiztabulon, kaj punajn decidojn kontraŭ la entreprenoj, kiuj fraŭdas aŭ kaŝas al impostofico la veran nombron de dungitoj. Laŭ taksado preskaŭ tridek milionoj da homoj estas kaŝe dungitaj.

Dum la realaj enspezoj de la loĝantaro falegis je ĉirkaŭ 10% depost 2014*, la registaro preferas protekti la bonan financan staton de la grandaj riĉuloj. Kvankam la promulgo de la leĝo malmobilizis la oponantojn, la registaro ne eliras senvunda el tio. “La alvoko al la ”tradiciaj valoroj de la plimulto“ kaj al la ”spirita unio“ por unuigi la socion ĉirkaŭ ĝia naciestro neniel helpas, kiam temas pri tia malpopulara decido”, rimarkigas Ilja Budrajtskis, historiisto kaj maldekstra politika aganto. Por multaj subtenantoj de S-ro Putin, allogitaj ĝis nun de lia bildo kiel protektanto de la popolo, jen farita pruvo: la interesoj de la klasoj malaltaj kaj mezaj ne pezas kontraŭ tiuj de la ekonomia kaj financa elitaroj. Tial, la somero 2018 markas la finon de la eŭforio, kiu sekvis la aneksadon de Krimeo.

* “La sociala kaj ekonomia situacio de Rusio” (ruslingve), Rosstat, 2018.

Karine CLÉMENT

’Se la bolkruĉo rompiĝas, ne estas loko kien iri’

Malbona novaĵo el Newport

Du jarojn post la voĉdonado pri la Briteliro, kaj ses monatojn antaŭ fina rezulto kiun neniu ankoraŭ povas eĉ diveni, Paul Mason revenas al la valoj de Kimrio kiuj voĉdonis favore al la Briteliro pro manko de ajna espero.

Unuafoje en mia vivo mi devis vicatendi por voĉdoni” diris Nicola Davies, rememorante la referendumon pri la Briteliro, “mi do tuj sciis ke ni malgajnos. Kelkaj eliris kaj demandis “Kial mi devas uzi krajonon?” Evidente, ili neniam antaŭe vidis balotadejon.

Estis tiel ke la loĝantoj de Newport, en suda Kimrio, helpis realigi la Briteliron en la referendumo je la 23a de junio 2016 *.

* Vidu Paul Mason, ‘Britio: perdiĝinta, dividiĝinta kaj sola’, Le Monde Diplomatique, julio 2016 kaj ‘Elektadoj, klub-sandviĉoj kaj vojkavoj en Britio’, Le Monde Diplomatique, junio 2017

La urbo kaj ĝiaj ĉirkaŭantaj valoj estis la hejmo de kelkaj el la plej fruaj kaj plej pezaj industrioj de Britio, kaj ĝi ankoraŭ estas korlando por la Laborista Partio. Sed nek lojaleco al la Laboristoj, nek ekspertizo ke la Briteliro signifos industrian pereon, povis malhelpi ke 60% el la voĉdonantoj de Newport elektu forlasi la EU-on.

Promeno laŭlonge de la ĉefa butikstrato de la urbo donas respondon al la demando “kial”. Same kiel en 2016, butiko post butiko staras fermita. Tiuj butikoj kiuj viglas plejparte estas salajrotagaj monpruntejoj, lombardejoj kaj la multaj bonfaraj butikoj vendantaj brokantaĵon. La tramalsekigitaj litkovriloj de la senhejmuloj, la grupoj de junaj drogdependaj viroj, la ĝeneraliĝo de la malsanoj de malriĉeco, ĉiujn ĉi alfrontas la loĝantoj de Newport kiel ĉiutagaj rememorigiloj ke ilia komunumo ricevis tre nejustan traktadon de la novliberalisma epoko.

Mi iris al Kimrio ĉar, du jarojn poste, videblas radio de espero por tiuj, kiuj deziras retroirigi la Briteliron. La proponita plano de ĉefministro Theresa May pri la Briteliro, interkonsentita de la kabineto ĉe Chequers, la kampara domo de la ĉefministroj de Britio, je la 6a de julio 2018, eksterordinare disfalis. Sekvis la eksiĝo de Boris Johnson, la ministro pri eksterlandaj aferoj, kaj interna milito ene de la Konservativa Partio. Ĉi tio damaĝis ne nur la popolan subtenon por la partio sed la subtenon por la Briteliro mem. La rezultinta seniluziiĝo nun montriĝas en la opinisondoj.

En aŭgusto, la kontraŭ-britelira kampanjo Best for Britain publikigis profundan kaj detalan opinisondon, uzante neortodoksan teknikon nomatan plurnivela regreso kaj posttavoliĝo (multilevel regression and post-stratification — MRP). La rezultoj montris ke 112 elektodistriktoj nun estas ŝanĝiĝintaj de plimulta subteno por Eliro al plimulta subteno por Resto. Laŭ la sondo, 2,6 milionoj da civitanoj ŝanĝis sian pozicion pri la Briteliro — el kiuj 1,6 milionoj plejparte Laboristaj voĉdonantoj ŝanĝiĝis al Resto, kaj ĉirkaŭ unu miliono da Konservativaj voĉdonantoj ŝanĝiĝis al Eliro.

Subteno por People’s Vote

Ĉi tio plifortigis la subtenon por la kampanjo People’s Vote, alianco de liberalaj centristoj kaj Laboristaj dekstruloj kiuj deziras duan referendumon por renversi la rezulton de la unua. Kiam oni projekcias la tutlandajn donitaĵojn el la opinisondo de MRP sur la urbon Newport, ĝi prognozas svingiĝon de 9% al Resto — kvankam Eliro ankoraŭ havus mallarĝan plimulton en la urbo.

Sed Nicola Davies, administranto de komunuma centro kaj Laborista aktivulo, estas skeptika. Kvankam dua referendumo plaĉus al ŝi, ĝi estus “tute katastrofa por ĉi tiu loko. Ĝi eĉ pli dividus la komunumon. Dum multaj jaroj ni plendis: vi ne interesiĝas pri politikaj aferoj. Sed nun, unuafoje en siaj vivoj, ili voĉdonis. Ĉu ni diru al ili, via voĉdono ne gravas?

Mi renkontis ŝin kun grupo de maldekstrismaj Laboristaj aktivuloj el la regiono. Pecon post peco, ili kunmetis por mi multe pli kompleksan historion pri la politika dinamiko sur sia tereno ol tiu rivelita de la lastatempaj opinisondoj. Tio, kio ŝajnas al opinisondistoj esti la racia apero de “aĉetbedaŭro” ĉe voĉdonintoj por Eliro, ŝajnas al lokaj progresemuloj esti fluktuema kaj potenciale danĝera situacio.

En Kimrio, la Laborista Partio estas la establita politika forto. Ĝi estras la Nacian Asembleon por Kimrio, kiu respondecas pri sanzorgo, transporto kaj edukado en Kimrio, ekde la starigo de la Asembleo en la 1990aj jaroj. Rezulte, en la plej malprosperaj lokoj estas forta plebeja kontraŭstaro al la Laboristoj, stimulata de la ĉiutagaj plendoj kiujn civitanoj havas pri socialdemokrataj partioj kiuj ne plenumas siajn promesojn. Antaŭ la Briteliro, ĉi tiu malkontento plejparte esprimiĝis per la elektiĝo de centoj da “sendependaj” magistratanoj de konservativa tendenco. Sed en majo 2016, dum la kampanjo de la referendumo pri la Briteliro, la malkontento ebligis al la dekstrisma ksenofobia partio UKIP veni kvazaŭ de nenie kaj gajni sep deputitojn en la Asembleo, ricevinte 13% de la voĉdonaro. La Laborista Partio kredis ke ĝi estas limiginta la influon de la kimra naciista partio Plaid Cymru, situanta maldekstre de ĝi kun 20%. Nun, ĝi devis pritrakti tion, kio efektive estis brita naciista partio situanta dekstre de ĝi.

Ili nur volas ke ĝi finiĝu

Stephen Williams, muzikisto kaj Laborista aktivulo el la eksa minista urbo Merthyr Tydfil, diris al mi ke kvankam ankaŭ li subtenis Reston, li “nur volas ke ĝi finiĝu”. Li diris ke la ekstreme dekstrismaj grupoj estas malgrandaj en la malnovaj minvaloj, sed varbos aliĝintojn se oni opinios ke la Laborista Partio malobservas la voĉdonadon pri la Briteliro.

Margaret Davies, komunuma aktivulo kaj membro de la Laborista Partio en Merthyr Tydfil, kredas ke la originalan voĉdonadon pri la Briteliro instigis malamikeco kontraŭ la polaj kaj portugalaj migrintoj dungataj kun malaltaj salajroj en granda loka buĉejo, kaj la sento ke — malgraŭ kvar tavoloj da ŝtata administrado, inter ili la magistrato, la Asembleo, la brita parlamento kaj Bruselo — neniu vere zorgas pri la popolo de la kimraj valoj. Malgraŭ la ĥaoso de la registaro de s-ino May, ŝi diris: “Mi kredas ke nenio ŝanĝiĝis. Mi havas amikojn kiuj voĉdonis favore al Eliro sed kiuj nun favoras Reston, sed mi ankaŭ havas amikojn kiuj iris laŭ la mala direkto kaj kiuj diras, ke ni obeu la voĉdonadon”.

Ĉi tiuj civitanoj apenaŭ rimarkis la procedon de sinsekvaj provoj kaj eraroj per kiu britaj politikistoj estas palpe serĉintaj konkretan proponon pri la Briteliro. Margaret Davies diris: “Ĝi jam daŭris tiel longe kaj estas tiel malmulte da informoj, ke la publiko nur volas ke ĝi finiĝu”.

Kaj en Newport kaj en Merthyr Tydfil, Laboristaj aktivuloj esprimis maltrankvilon pri tio, ke rasismo kaj ksenofobio monopoligas “fermitajn” Facebook-grupojn pri lokaj “novaĵoj”*. En komunumoj de urbetoj, kie la fizika publika spaco estas efektive senhoma post la 18a horo, tiaj afiŝejoj fariĝis grava enreta spaco por elsendi antaŭjuĝojn kaj falsan propagandon. Pli ol 17 000 aliĝintoj legas la fermitan Facebook-grupon Merthyr Council Truths (Veraĵoj pri la Magistrato de Merthyr). Ĝiaj influhavuloj konstante propagandas la rakonton ke membriĝo en la EU kaŭzis maldungiĝojn en la Kimraj Valoj, ke EU-financoj por infrastrukturo efektive suĉas ekonomian agadon el Kimrio, kaj ke la Laborista establitaro estas koruptita.

* Ĉe Facebook, “fermita grupo” signifas ke oni devas registriĝi por povi afiŝi al ĝi — ml.

Estas simila historio en Newport. Nicola Davies diris al mi: “Mi elektas partopreni en grupo nomata ‘Newport News’. Ĝi havas 5 000 membrojn. La disiĝoj estas ekstremaj. Mi eniras kaj defias la rasismon sed mi scias, kio instigas ĝin. Ilia sinteno estas ‘mi havas nenion ajn, tial mi timegas ke aliulo senigos min je eĉ tio’”. Kvankam subteno por UKIP malkreskis post la voĉdonado pri la Briteliro, UKIP mem svingiĝis al la ekstrema dekstro. La partio bonvenigis la bloganton Milo Yiannopoulos, varbas la internacian reton alt-right (alternativan dekstron) de Steve Bannon, kaj aldonis antisemitismon al sia tradicia miksaĵo de islamofobio kaj malamikeco al migrintoj. Kiam Tommy Robinson, la eksgvidanto de la faŝisma English Defence League, estis enprizonigita pro delikta malestimo al la tribunalo, UKIP mobilizis sian sekvantaron por manifestacio en Londono subtene al li; ĝi fariĝis tumulto. Aktuale, UKIP konsideras ĉu permesi al Robinson aliĝi al la partio. Nicola Davies diris: “Tommy Robinson havas amasan sekvantaron. Mia plej granda maltrankvilo estas tio, ke se li estos permesita membriĝi en UKIP, li povus tiri 10 000 manifestaciantojn sur la stratojn de Newport.”

Eĉ se tio estas trotakso, ĝi indikas problemon kiu aperos en la sekvonta fazo de la procezo de la Briteliro, kaj kiun tre malmultaj strategiistoj ĉu de la maldekstro ĉu de la dekstro ĝuste konsideris: se la Briteliro ne sukcesos, kiel reagos la 17 milionoj kiuj voĉdonis favore al ĝi?

Nur du rezultoj

La lastaj ses monatoj de la intertraktadoj pri la Briteliro minacas rezultigi ĥaoson ĉar la gvidantoj de la ĉefaj politikaj partioj de Britio rifuzis alfronti la duecan naturon de la defio. Kiel la intertraktantoj de la EU konstante avertas, nur du rezultoj eblas: akordo laŭ la norvega modelo kiu lasos Brition membro de la ununura merkato kaj aliĝinta al ĉiuj kvar “liberoj”*; aŭ akordo pri libera komercado laŭ la kanada modelo, kiu faros Brition “tria lando” kaj donos al ĝi la liberecon intertrakti komercajn akordojn kun la cetera mondo.

* La ununura merkato de la Eŭropa Unio celas certigi la liberan movadon de varoj, kapitaloj, servoj, kaj laboro — la “kvar liberoj” — ene de la EU — ml.

En la ĝenerala balotado de junio 2017, Theresa May provis gajni mandaton por Briteliro limigita je libera komercado, sed ŝi ne sukcesis. Ŝia partio havas ĉirkaŭ 15 admirantojn de la EU kiuj ne subtenos tion, kaj ŝi ne havas parlamentan plimulton. Rezulte, May sensukcese provis tri fojojn skizi la kondiĉojn por laŭmezura akordo pri la Briteliro. Laŭ tio, Britio libervole kopios la eŭropajn regulojn pri komercado per varoj kaj iuj servosektoroj, kaj tiel ĝi povos aliri la ununuran merkaton sen devontigi sin al ĝiaj reguloj. En ĉiu fazo de la intertraktadoj ŝi faris cedojn, plej grave en decembro 2017 pri Nord-Irlando, kiu kundividos terlandlimon kun la Respubliko de Irlando kaj sekve kun la EU post la Briteliro. S-ino May agnoskis ke Nord-Irlando devus esti protektita per interkonsento de lasta rimedo (backstop agreement) kiu garantios ke ne estos fizikaj landlimaj kontroloj. Ŝi ne riskis surpaperigi por la kabineto kompletan skizon de la finalo de la Briteliro ĝis julio ĉi-jare. Kvankam la malcedemaj briteliristoj en ŝia kabineto proponis neniun alternativon, Boris Johnson kaj David Davis, la intertraktanto pri la Briteliro, eksiĝis ene de 48 horoj. Poste, ĉe la pintokunveno en Salzburg, la EU signalis ke la propono de Chequers estas formortinta, kio kaŭzis pluan malakordon ene de la kabineto de May.

Ĉi tiuj refojaj disiĝoj kaj retiriĝoj instruis al voĉdonantoj ke la promesoj faritaj de la briteliristoj estis tro optimismaj. Laŭ la opinisondado de MRP, eĉ en la propra elektodistrikto de Boris Johnson, 74% de voĉdonantoj kredas ke la Briteliro montriĝas esti pli malsimpla kaj malfacila ol ili antaŭe kredis.

La negativaj ruĝaj linioj de Corbyn

Ankaŭ la Laborista Partio suferas memtruditajn vundojn pro la Briteliro. Ĝia strategia problemo en 2016 kaj 2017 estis tio, ke triono de ĝiaj propraj subtenantoj voĉdone elektis eliri el la EU. Pli malbone, en la 40-60 elektodistriktoj gajnitaj de aliaj partioj per malgrandaj plimultoj, kiujn la Laboristoj bezonus por gajni estontan ĝeneralan balotadon, la plimulto de la civitanoj voĉdone elektis Eliron. Eĉ pli malbone, en Skotlando, kie ĝi devas regajni 24 distriktojn el la Skota Nacia Partio, kiu favoras la EU-on, la demando pri la Briteliro estas premeganta la Laboristojn inter la Konservativuloj kaj la naciistoj de la SNP.

Dum la unuaj 18 monatoj de la procezo de la Briteliro, la strategio de Jeremy Corbyn havis ian logikon, nome konstrui sinsekvon de negativaj ruĝaj linioj per kiuj oni povu juĝi la proponojn de la Konservativuloj pri la Briteliro, sed rifuzi skizi klaran pozitivan finalon por ĝi, aŭ subteni alvokojn por dua referendumo. Nun, tamen, ĉi tiu pozicio ŝajnas esti malpli subtenebla. La Resto-kampanjo rekoncentris sian agadon ĉirkaŭ la postulo por Popola Voĉdonado. La neglekto fare de Corbyn aprobi ĉi tion ebligis al grupo da Blairismaj Laboristaj deputitoj, gvidata de Chuka Umunna, krei politikan markon kun karaktero klare favora al la EU ĉe la dekstrularo de la Laborista Partio. Umunna neis, ke li komplotas formi secesiintan centrisman partion favoran al la EU. Sed se li farus tion, la 290 000 subskribintoj de la kampanjo por la Popola Voĉdonado konsistigus fortegan komencan bazon, se la leĝoj pri donitaĵoj permesus tion.

Responde, la subtenantoj de Corbyn en la partio sendepende komencis postuli sian propran version de la dua referendumo. El 272 mocioj prezentitaj al la konferenco de la Laborista Partio en septembro fare de ĝiaj elektodistriktaj filioj, 150 temis pri la Briteliro, kun pli ol 100 petoj ke la partio proponu duan referendumon en sia manifesto por la sekvonta elektado. Nur nokto da febra marĉandado ebligis al la kadruloj de la partio malhelpi ke la mocio estu privoĉdonita de la plena konferenco.

Pro tio ke kaj la Konservativaj kaj la Laboristaj pozicioj fluktuas, oni atendas dramoplenajn scenojn en la parlamenta seanco tuj antaŭ la definitiva meznovembra templimo de la intertraktado kun la EU. Inter la eventualaj rezultoj estas tio, ke malcedemaj Briteliristoj demisiigos s-inon May; ke ŝi supervivos sed ne sukcesos gajni solidan subtenon por la fina akordo; ke Corbyn estos plu puŝita al klara propono laŭ la norvega modelo kaj la propono pri dua referendumo; aŭ ke la tuta afero daŭros senfine ĝis post Kristnasko, kaŭzante malstabilecojn ĉe valutoj kaj investoj dum la perspektivo de Briteliro sen akordo minace alproksimiĝas.

“La ĉeno de atingebleco estas rompita”

Por kompreni tion, kion tiu lasta elekto povus signifi, mi iris al Cardiff por renkonti la solan Laboristan politikiston en Britio kun formala rolo en la intertraktadoj pri la Briteliro.

Ĝentila sed insista estis la fraŭlino sonoriganta la pordosonorilon ĉe la sidejo de la Laborista Partio en Cardiff. “Mi scias, ke estas post la 17a horo”, ŝi diris al Mark Drakeford, “sed mi ricevis decidon kaj estas informita ke ĝi enhavas sankcion.” Ŝi svingis faskon da korespondaĵo plenan de literoj altaj je 2,5 centimetroj kiujn la ŝtato uzas kiam ĝi devas komuniki malbonan informon al ricevantoj de sociala asisto. Drakeford ridetis kaj bonvenigis ŝin en la oficejon. Eksa profesoro pri la sociala politiko kun patreca mieno, post nur kelkaj semajnoj li probable fariĝos la nova Unua Ministro pri Kimrio kaj respondecos pri la jarbuĝeto de ĝia Asembleo (19 miliardoj da eŭroj). Intertempe, tamen, la vorto “sankcio” sufiĉis por koncentrigi la atenton de ĉiuj en lia oficejo.

Por tiuj, kiuj vivtenas sin per socialaj subvencioj pro sendungeco, ricevi sankcion signifas perdi parton de jam nesufiĉa kompensopago: ne havi manĝojn aŭ ne fari repagojn de monpruntoj; fariĝi eĉ pli senpova ol antaŭe. Partia aktivulo kondukis la virinon en kunsidejon kie ŝi ricevos helpon pri sia sekvonta paŝo. Drakeford diris: “Kiam mi diras al bonhavuloj ke, en mia regula konsultiĝo kun lokaj loĝantoj lastan sabaton, la pordon trapasis iu kiu diris, ke tiu ne estas manĝinta de post merkredo, ne temas pri tio, ke ili ne kredas min, sed ili ne tute kredas ke temas pri io pli ol problemo individua. Por homoj kiel vi kaj mi, se bolkruĉo rompiĝas, ni aĉetas novan. Sed kion oni faru en familio kie ŝparmono mankas, kie ĉiu penco bezonatas, kie se la bolkruĉo rompiĝas ne estas loko kien iri?

Li diris ke en multaj el la lokoj reprezentataj de la Laborista Partio, “la ĉeno de atingebleco rompiĝis. La malegaleco estas severa kaj gravas ĉiutage en la vivoj de tiuj kiuj malfacile vivtenas sin.” Laŭ s-ro Drakeford, estas tio ĉi, preter la ksenofobio de la Facebook-grupoj, kiu influis la voĉdonadon pri la Briteliro kaj daŭre subtenas ĝian rezulton, eĉ dum la brita registaro ŝanceliĝas. Aktuale li estas la kabineta sekretario pri financo en la kimra registaro, kaj estas membro kun siaj skotaj kaj anglaj kolegoj de la komuna ministra komitato, kiu estas formale komisiita fiksi la pozicion de Britio en la intertraktado. Malkiel multaj el la eminentaj politikistoj de la Laborista Partio en Kimrio, li estas subtenanto de Corbyn, kaj li esperas esti elektita kiel gvidanto de la partio venontmonate.

Se Drakeford sukcesos, tio povus plu influi la sintenon de la Laboristoj pri la Briteliro, ĉar la Laborista Partio, per ĝia ŝtata rolo en Kimrio, delonge rekomendas subtenon por membriĝo en la doganunuiĝo kaj la ununura merkato. Li klarigis, ke ĉi tiu pozicio estas instigata de la urĝeco de la ekonomia minaco. “Kimrio eksportas pli altan proporcion de siaj varoj al la EU ol al iu ajn parto de Britio, tial ajnaj malhelpoj kontraŭ komercado kun nia plej grava merkato havos misproporcian efikon sur la kimran ekonomion.

Li timas ke la aerospaca kaj aŭtomobila sektoroj, kiuj estas fortaj en Kimrio, spertos malinvestojn kaj eksterlandigojn post iom da tempo, se okazos la malmola Briteliro postulata de la Konservativa dekstrularo. Kaj por partoj de la agrikultura sektoro, li kredas ke ia ajn aranĝo, malpli ol libera aliro al la ununura merkato, povus esti mortiga. “Ni havas viglan mitulan industrion en la Markolo Menai kreitan per multe da publika investado dum la pasintaj jaroj. Se tiuj mituloj foriros de ĉi tie kaj sidos en kabano en Francio dum oni faras kontrolojn pri tio, ĉu ili plenumas la regulojn de la EU, ili jam ne estos freŝaj. Ni havas seriozan ekonomian analizon kiu diras ke, en la kazo de malmola Briteliro, tiu industrio povus malaperi en la daŭro de tri semajnoj.

La tri aktoj de la Briteliro

La dramo de la Briteliro ŝajne atingos tri aktojn. La unua estis la referendumo; la dua akto estis la longa politika angoro de Theresa May. La kulmino de la dua akto okazos en novembro, se ŝi supervivos tiel longe, kaj ankoraŭ povus finiĝi sen akordo. Tiuokaze, en la tria akto aperos krizokazaj rezervoj de nutraĵoj kaj medikamentoj, longaj atendovicoj de kamionoj ĉe Dovro kaj verŝajne politika ĥaoso.

La rolo de la Laborista Partio en tiu dramo probable evoluos. Kreskas subteno ĉe ĝiaj membroj por dua voĉdonado, kvankam la oficiala politiko de la partio estas tio, ke trudi ĝeneralan balotadon estas la plej bona metodo por rompi la ŝtopiĝon. Sed tiuokaze, Corbyn estus devigita fine riveli sian preferatan rezulton rilate al la Briteliro. Post decido de la konferenco, kiu devontigis la partion “partopreni” en la ununura merkato, la pozicioj de la Laborista Partio laŭpaŝe alproksimiĝas al rezulto laŭ la norvega modelo.

Sed tio levas timojn pri alternativa fina akto. Dek sep milionoj voĉdonis por la Briteliro. Por kelkaj, tio estis ilia unua politika ago; por multaj, tio estis la unua fojo kiam ili sentis, ke ilia voĉdono ŝanĝis aferojn. Centristaj komentistoj en la gazetaro ofte priskribas laboristajn subtenantojn de la Briteliro kiel politike ne-engaĝiĝintajn kaj sen organizado. Sed Drakeford avertas, ke tio estas falsa. “Mi neniam kredis, ke ĉi tiuj komunumoj estis ne-engaĝiĝintaj. Fronte al loka afero, ili ja engaĝiĝas. Kredu min: mi estis la ministro pri sanaferoj kaj mi provis fari ŝanĝojn al sanservo kiu estas kara al publiko kiu konas ĝin. La ideo, ke homoj ne interesiĝas, malpravas.

Kiu ajn estos la rezulto, la centra defio solvenda de politikistoj de la grandaj partioj restas, nome la ankoraŭ forta subteno por la Briteliro ĉe ĝuste tiuj komunumoj kies vivoj estos ruinigitaj de ĝi. La historio, kiu estis delonge rakontata de la liberala centrismo en Britio, disfalis ĉar ĝi jam ne estis komprenebla por komunumoj kiuj estis elkavigitaj de jardekoj da stagnado de salajroj kaj nesufiĉa investado.

Historioj pri naciismo, ksenofobio kaj la ribelo kontraŭ teknokrata ŝtatregado estas nerezisteblaj en loko kiel Suda Kimrio. Por kontraŭagi al ili, la Laboristoj devos komenci rakonti historion pri la espero.

Paul MASON

Tiu artikolo aperis en la anglalingva eldono de LMD en oktobro.

Historio

Klasikuloj por la popolo

Necesis la renkontiĝo de la nocio popolo, senigita je siaj negativaj kromsignifoj, kaj la industriiĝo de la produktad-teĥnikoj por ke evoluu la ideo krei kolektaĵojn de la grandaj literaturaj kaj politikaj verkoj je malalta prezo. Tiu entrepreno, ofte portata de la spirito de la klerismo kaj de espero je kolektiva emancipiĝo, estis kronita de sukceso.

KIU PROMENANTE en okaza librovendejo, ne falis sur libron de Platono, de Vilhelmo Ŝekspiro aŭ de Voltero en malmultekosta malnova kolektaĵo de klasikuloj? La “Classiques Larousse” en Francujo — naskitaj en 1933 —, la “Little Blue Books” en Usono aŭ la “Penguin Classics” en Britujo siatempe estis eksterordinare popularaj. Kun siaj antaŭuloj ili dum du jarcentoj ludis konsiderindan rolon, internaciskale, en la intelekta elformiĝo de la malpli bonstataj homoj.

La unuaj entreprenoj tiaj aperis komence de la 19-a jarcento, kvankam la “Blua biblioteko”, disvastigita ĉefe de stratvendistoj, jam en la 17-a jarcento enkondukis la principon de malaltpreza kolektaĵo. Tre verŝajnas, ke tiuj malmultekostaj romanoj, dramoj, diversaj manlibroj tiam estis unu el la precipaj kultur-fontoj por la malpli kleraj homoj. Ekde 1799 la franca presisto kaj tipografo François-Ambroise Didot (1730-1804) startigis la “Kolektaĵon de francaj kaj latinaj klasikuloj” kaj aperigis en pluraj eldonoj sur papero de malegala kvalito, kun adaptitaj prezoj, Horacio, Vergilio, Jean de La Fontaine ...

Aliaj sekvis. En la unua triono de la jarcento, en Italujo, Giovanni Silvestri konceptis la “Biblioteca scelta di opere italiane antiche e moderne” (“biblioteko de elektitaj antikvaj kaj modernaj italaj verkoj”). Proksimume samepoke la aŭdaca Carl Joseph Meyer startigis en Germanujo, kun grandega sukceso, la “Miniatur-Bibliothek der Deutschen Klassiker” (“Miniatur-biblioteko de la germanaj klasikuloj”) — asertante, ke Goeto (Johann Wolfgang von Goethe) kaj Ŝilero (Friedrich von Schiller) estas la proprieto de ĉiuj, kion kontestis tiuj, kiuj posedis la rajtojn ... — kaj William Pickering, en Anglujo, la “Aldine Edition of the British Poets” en kvindek tri volumoj.

La kresko de la loĝantaro kun lerneja kleriĝo, la industriiĝo de la produktad-teĥnikoj, la populariĝo de la principo de kolektado* kaj la konvinko, ĉe iuj, ke gravas ke la konoj estu alireblaj por ĉiuj multigas la kolektaĵojn de tio, kio estas konsiderata kiel la plej bonaj produktoj de la homa spirito. Routledge kaj Macmillan en Britujo, Hetzel kaj Hachette en Francujo dum la dua duono de la 19-a jarcento per malaltigo de la prezoj konkurencis por konkeri la plej grandan parton de la nacia merkato, kaj la panteono de la klasikaj verkoj ludis decidan rolon en iliaj eldon-strategioj. Pierre-Jules Hetzel estis en 1848 kabinet-ĉefo de Alfphonse de Lamartine — tiam ministro pri eksteraj aferoj — kaj, kiel respublikano, li poste ekziliĝis en Belgujo. Li estis amiko de Jean Macé, la fondinto de la Ligue de l’enseignement (“Ligo de instruado”) kaj eldonis Prudonon*, Jules Verne, kaj tra la revuo Magazino pri edukado kaj libertempo li kreis specifajn kolektaĵojn por la junularo. La skota eldonisto Nelson specialiĝis pri kolektaĵoj de represitaj verkoj en la originala lingvo aŭ tradukitaj en Francujo, Germanujo, Hungarujo kaj Hispanujo, kun provoj ankaŭ en Ĉinujo kaj Ruslando.z7 La sukcesoj estis certe grandega: en 1884 Frederick Warne & Co. asertis esti vendinta tri milionojn kaj duono da ekzempleroj en dek kvin jaroj de sia kolekta serio “Chandos Classics”, kiu entenis pli ol cent titolojn (Ŝekspiro, Walter Scott, Vergilio, Miguel de Cervantes), kaj Nelson en 1913 anoncis ke tridek mil libroj ĉiutage eliras lian ĉefan presejon.

* Isabelle Olivero, L’Invention de la collection, Éditions de l’Institut mémoires de l’édition contemporaine — Éditions de la Maison des sciences de l’homme, coll. “In octavo”, Parizo, 1999.
* France: Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865), franca politika teoriulo. En 1840 li verkis “Kio estas la proprieto?” Lia verko “La filozofio de la mizero” (1846) havis grandan influon en Francujo dum longa tempo kaj fariĝis unu el la bazoj de la anarĥiisma pensado. Markso respondis al ĝi per “La mizero de la filozofio”. Vd Karlo Markso: La mizero de la filozofio. Respondo al Prudono: “La filozofio de la mizero”, kun antaŭparolo de Frederiko Engelso.; Pri J. B. Prudono. Tradukitaj de Vilhelmo Lutermano, Embres-et-Castelmaure, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, 196 paĝoj, ISBN 978-2 918399-08-3 (MAS-libro n-ro 17). -vl

Dum la sekva jarcento la furoro ne ĉesis. Tiuj entreprenoj estis ofte la frukto de kunlaborado inter eldonisto kaj direktoro de kolektaĵo. Tio okazis komence de la 20-a jarcento ĉe la “Everyman’s Library” (“ĉies libraro”) de Joseph Dent kaj Ernest Rhys, aŭ pri la serio de la “Great Books of the Western World” (“grandaj libroj de la okcidenta mondo”) de Mortimer Adler, kiu ekde 1952 aperadis ĉe Britannica.* La “Bibliothèque de la Pléiade”, kreita de Jacques Schiffrin kaj post la dua mondmilito daŭrigata de Gallimard kaj Jean Paulhan, kvankam ne malmultekosta, tamen naskita en la spirito de demokratiigo de la aliro al la plej bonaj eldonaĵojn de la plej bonaj aŭtoroj. Same kiel la vortaroj kaj enciklopedioj kaj la popularaj romanoj, tiuj kolektaĵoj estis adaptitaj al la diversaj distribu-formoj por la granda publiko: vendo en librovendejoj, libro-kluboj aŭ vendo per korespondado. En la formo de poŝlibroj (paperbacks en la angla) aŭ digests (resumoj), la malmultekostaj klasikaĵoj neniam malaperis el la bibliotekoj kaj librovendejoj, por kontentigi la postulon ligintan kun la lernejaj programoj.

* Tim Lacy, The Dream of a Demoratic Culture: Mortimer J. Adler and the Great Books Idea, Palgrave Macmillan, Londono, 2013.

Kvankam ili havas la komunan trajton ke ili ekspluatas la fontojn liberajn de aŭtoraj rajtoj kaj ofertas ilin moderpreze, tiuj kolektaĵoj tamen ne similas. Ne ekzistas unueca formo de tiu modelo. Iuj publikigas kompletajn verkarojn, aliaj eltiraĵojn aŭ densigitajn tekstojn; iuj aperigas impresan kritikan aparaton, dum aliaj lasas la verkon simple tia, kia ĝi estas.

Kelkfoje ili koncentras sin al la nacia literaturo: “Niaj grandaj aŭtoroj” ĉe E. Dentu, kiu antaŭe aperigis Prudonon aŭ Louis Blanc* kaj kiu prezentas en tiu kolektaĵo felietonistojn por la tre larĝa publiko, kiel Paul Féval kaj Pierre Alexis Ponson du Terrail; “Every Irishman’s Library”, en 1915, ĉe Talbot Press, kiu komencis per antologio de nacia poezio. Aliaj preferas la internacian literaturon: la “Biblioteca universale Rizzoli”, fondita en 1949, ekzemple, kiu tamen komencis per I promessi sposi (“La fianĉoj”) de Alessandro Manzoni, grava romano de la itala literaturo, tre intime ligita kun la memoro pri la Risorgimento, la unuiĝo de la lando. Iuj ofertas malgrandajn librojn je tre malalta prezo, broŝuritaj sur maldika papero (“La klasikuloj por ĉiuj”, de Hatier, “The Temple Classics” de Dent), la aliaj binditajn volumojn, destinitajn por daŭro malgraŭ iliaj modesta prezo (“la “Modern Library” de Albert Boni kaj Horace Liveright*, “Libro clásico” ĉe Bruguera en Hispanujo).

* Louis Banc [luí blá] (1811-1882), franca historiisto kaj politikisto, teoriulo de la socialismo. Li estis membro de la registaro en 1848, spertis la frakason de sia projekto de socialaj metiejoj. Li estis ekzilita en Britujo kaj revenis al Francujo en 1870. -vl
* Jay Satterfield, “The World’s Best Books”. Taste, Culture, and the Modern Library, University of Massachusetts Press, Amherst, 2002.

La motivoj, kiam ili ne estas simple komercaj, ankaŭ varias. En multaj kazoj tiuj kolektaĵoj klopodis por firmigi nacian, lingvan aŭ kulturan komunumon. Ekzemple en la jaro 1925 dum malaltprezaj kolektaĵoj aperis preskaŭ samtempe en Bonaero de du konataj intelektuloj: la “Biblioteca argentina”, eldonata de Ricardo Rojas, kaj “La cultura argentina“, konceptita de José Ingenieros.* En tiu periodo de firmigo de la respubliko oni volis ebligi komprenon de la kultura kaj politika historio de la lando per elekto de la grandaj verkoj de la pasinteco.

* Fernando Degiovanni, “The invention of the classics: Nationalism, philology and cultural politics in Argentina”, Journal of Latin American Cultural Studies, vol. 13, n-ro 2, Abingdon, 2004.

La celebrado de la klasikuloj, kontraste al la verkoj konsiderataj popularaj, estas konstanta parto de la konservativa retoriko.* Tamen kelkaj kolektaĵoj servis kiel lancopinto por provoj de popola edukado kun emancipaj celoj, nome en Francujo.

* Marc Fumaroli, aŭtoro de la eseo Le Sablier renversé. Des Modernes aux Anciens (Gallimard, 2013), ekzemple en 1997 registris elsendaĵon titolitan “Lisez les calssiques” [“Legu la klasikulojn”], daŭre disponebla en www.canal-u.tv.

Sub la Dua Imperio la “Nacia biblioteko” estis produktata de la presejo Dubuisson ekde la jaro 1863 laŭ decido de la tipografiaj laboristoj, kiuj tie laboris. Ili represadis ĉefverkojn de la franca kaj eksterlanda literaturo je tre malalta prezo, ĝuste kun la celo de popola edukado. La prezo de la volumo estis fiksita je 0,25 frankoj, do la estiĝoprezo. Komence tio estis nur simpla provo limigita al la rondo de fotografistoj, sed la sukceso estis rapida. La fotografistoj organizis sin en laborista societo de la eldonistoj de la “Nacia biblioteko”, kio ebligis al ili aperi publike kiel “popola organo de intelekta emancipiĝo”. La entrepreno daŭris longan tempon, speciale pro la eldonaj decidoj de la direktoro de la kolektaĵo, Nicolas David, kiu preferis la filozofojn de la klerismo, la latinajn aŭtorojn kaj la plej lastatempajn verkojn de François-René de Chateaubriand, Alfred de Musset aŭ de la subfosa Félicité de Lamennais. La kolektaĵo estis daŭrigata en 1926 de Tallandier, granda popola eldonisto, kun la sama celo de kultura demokratiigo, sed ankaŭ kun komercaj ambicioj.*

* Matthieu Letourneux kaj Jean-Yves Mollier, La Librairie Tallandier (1870-2000). Histoire d’une grande maison d’édition populaire. Nouveau Monde Éditions, Parizok 2011.

Inter 1950 kaj 1981 la kolektaĵo “La klasikuloj de la popolo”* de la eldonejo Éditions sociales siavice aperigis preskaŭ sepdek titolojn, kiuj plej ofte estis reeldonoj de famaj verkoj de la literaturo, de politika filozofio kaj de sciencoj. La titoloj devis reprezenti “la grandajn tekstojn kiuj konsistigas la heredaĵon de la universala kaj progresema kulturo, kaj unue la heredaĵon de la franca kulturo”: Thomas More, Moliero, Jean Racine, Luigi Pirandello, Gracchus Babeuf, Goethe, Paul Lafargue, Jean-Paul Marat ktp. La volumoj, kiuj prezentis elektitajn aŭ kompletajn verkarojn, estis akompanataj de solida enkonduko kaj de riĉa kritika aparato: multaj paĝpiedaj notoj liveris la historiajn referencojn, kaj de bibliografio.

* Originale: “Les classiques du peuple”.

LA CELO, por la Grupo de komunistaj historiistoj, inter ili la granda historiisto de la Franca Revolucio Albert Soboul, estis meti en la manojn de la komunistoj kaj simpatiantoj rekonsideratan universalan heredaĵon: “La studento, la gimnaziano, la instruisto, la profesoro, la esploristoj, skribis ili, trovos en ĝi komfortajn kaj sekurajn stud-instrumentojn. La laboristo, la kampara kaj urba laborulo, faros ĝin la bazo de sia libraro kaj tiel ekkonos la kulturan trezoron de la pasinteco kaj la progresemajn ideojn, kiuj konsistigas la fundamenton de la humanismo.”*

* Stéphanie Roza, “Un grand moment d’éducation populaire? “Les classiques du peuple” et le siècle des Lumières” dans Jean-Numa Ducange, Julien Hage et Jean-Yves Mollier (sub la dir. de): Le Parti communiste français et le Livre. Écrire et diffuser le politique en France au XXe siècle (1920-1992), Éditions universitaires de Dijon, 2014.

Kun la diversaj motivoj, kiuj instigis la eldonistojn dediĉi sin al kolektaĵo de klasikuloj por larĝa publiko, ili kune estigis, disvastigis kaj celebradis filozofian, literaturan kaj ankaŭ politikan heredaĵon kaj tiri ĝin el la limigita rondo de klera kulturo por fari ĝin komuna havaĵo alirebla por ĉiaj monujoj.

Anthony GLINOER.

Ĉielheliĝo en Azio

EKZISTAS lando kie, malsame ol tio, kio okazas en Brazilo, la justico persekutas konservativajn prezidintojn, kondamnas ili pro fraŭdo kaj sendas ilin en malliberejon. Kie dekstruloj, ekstremdekstruloj kaj protestantaj fundamentistoj sentas sin perfiditaj de s-ro Donald Trump. Kie, anstataŭ ataki traktaton pri atoma malarmado, kiel kun Irano, aŭ trakton pri mezdistancaj raketoj, kiel kun Ruslando, la prezidanto de Usono ŝajnas voli solvi konflikton, kiun neniu el liaj antaŭuloj kapablis ĉesigi, ankaŭ ne la lasta, tamen Nobel-premiito pri paco.

Certe la afero okazas en la Ekstrem-Oriento, certe ĝi estas tro komplika por taŭgi por la granda unuflanka rakontado, kiu formas kaj misformas nian rigardon al la mondo. Tamen, dum la situacio de la planedo estas tiom malluma, la volisma kaj optimisma parolado de la sud-korea prezidanto Moon Jae-in ja devus esti rimarkita. La 26-an de Septembro 2018, en la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro*, li eldiris: “Miraklo okazis en la korea duoninsulo”.

* Esprimo sinonima, sed pli trafa, al “Unuiĝintaj Nacioj”. -vl

Ĉu miraklo? Ĉiukaze kompleta returniĝo. Neniu forgesis la furiozajn tvitojn, kiujn antaŭ nur jaro s-ro Trump kaj la nord-korea prezidanto interŝanĝis — “fajron kaj furoron”, la atoman “grandan butonon” ktp. La ambasadorino de Usono ĉe la UN, s-ino Nikki Haley, eĉ konfesis, ke la 2-an de Septembro 2017, por premi Pekinon fari ion ĉe sia najbaro kaj aliancano, ŝi minacis sian ĉinan kolegon per usona invado al Nord-Koreujo. De tiam s-ro Trump salutas la “kuraĝon” de la prezidanto Kim Jong-un, “amiko”. Kaj dum respublikana mitingo li eĉ asertis, ke li sentas por li “amon”!

La koreoj, en la nordo same kiel en la sudo, uzas tiun situacion por progresi per rapidmarŝo: la sud-korea dekstrularo dispeciĝis; la reĝimo de Pjongjango ŝajnas doni prioritaton al la ekonomia disvolvado de la lando. Kalumniata de la demokratoj kaj de la usonaj komunikiloj pro lia proksimiĝo, kiun ili opinias malprudenta, kun Nord-Koreujo, la Blanka Domo ne emas koncedi, ke la memdeklarita majstro de la “arto de la deal” estis superruzita de iu pli ruza ol li. Ĉiukaze, se Usono decidus reveni al la “fajro” kaj al la “furiozo”, tiam la rapida malboniĝo de ĝiaj rilatoj kun Ĉinujo kaj Ruslando preskaŭ malpermesus al Moskvo kaj al Pekino sekvi Vaŝingtonon.

En tiu ĝenerala situacio la atoma malarmado de Koreujo ne devas fariĝi antaŭkondiĉo por realigi aliajn partojn de la intertraktado: ambaŭflanka suspendo de la militaj manovroj, nuligo de la ekonomiaj sankcioj, pactraktato, ĉar Pjongjango nenian rezignos pri sia viv-asekuro sen solidaj garantioj: S-ro Trump ne estas eterna, la mildeco de liaj sentoj ankaŭ ne ... Jen kroma kialo, eĉ se paradoksa, esti optimisma pri la regulado en la venontaj monatoj de konflikto, kiu daŭras jam tri-kvaronan jarcenton.

Serge HALIMI.

Germanujo — Kiel la spartakismo estis detruita

EN LA UNUAJ tagoj de 2018 la radikala maldekstrularo honoris sur la stratoj de Berlino Rozon Luksemburgon kaj Karlon Libkneĥton, kiel ĝi faras ĉiujare en la kadro de memorado pri la 15-a de Januaro 1010, kiam tiuj du gvidantoj de la Spartako-Ligo estis murditaj de liberaj korpusoj, la armitaj helptrupoj de la regantaj socialdemokratoj decidintaj dispremi la revoluciajn movadojn tra la lando. Antaŭ la centjariĝo de tiu okazaĵo pluraj eŭropaj intelektuloj studas la pensadon de Rozo Luksemburgo.* En kolektaĵo de dudek kontribuaĵoj, inter ili tiuj de la filozofo André Tosel, kiun la verko honoras, Michael Löwy kaj Pierre Musso, la filozofino Marie-Claire Caloz-Tschopp, kunordiginto de la verko, interesiĝas pri la teorio de la “bumeranga efiko” trudita de la imperiismo kaj kiu troviĝas “en la ekspansiisma logiko de la kapitalismo kiu, post alporti “siajn konvulsiojn al la nekapitalismaj popoloj”, revenas al sia origino kaj tie trudas la novan “ekzistad-manieron””. la historiisto Jean-Numa Ducange parolas ĉefe pri la “politika radikaleco” de tiu pensado “kun liberecana aŭ kontraŭaŭtoritata fono, kiun frakcio de la radikala maldekstro ĝis hodiaŭ deklaras sia.” Tiu ĉi doktrina specifeco klarigas la disopiniojn inter Rozo Luksemburgo kaj Lenino kiu, laŭ Tosel, [por Rozo Luksemburgo, -vl] “havis multe tro dogmecan koncepton de la partio”. Lenino “ne vere respondis al la postulo de demokratio, kiun ŝi formulis, nome kiam ŝi diris, ke ne ne ekzistas libereco, se ne estas libereco por ĉiuj, kiuj ne pensas kiel ni [...].” La malkonsento eĉ pli montriĝas eĉ pri la konsilantaroj (sovetoj laŭ la rusa), kiuj, laŭ la luksemburganoj, por kiuj gravas la memmastrumado de la amasoj, estas konsiderataj kiel [“la “embrioj” de la novaj politikaj institucioj kaj de nova formo de regado, kiu celas eviti, ke la establita potenco forigu la konstituciigan potencon el la scenejo”.

* Marie-Claire Caloz-Tschopp, Romain Felli kaj Antoine Chollet (sub la dir. de), Rosa Luxemburg, Antonio Gramsci, aktualaj, Kimé, Parizo, 2018, 392 paĝoj, 29 eŭroj.

Sed ĉu eblas, ke du pilieroj ekzistas por dividita revolucia potenco, en la koncerna okazo la konsilantaroj kaj registaro dominata de la socialdemokratoj? Kelkaj germanaj subŝtatoj tre frue vetis pri tio, klarigas la universitatanino Cécile Poncet en alia kolektiva verko*: “Matene de la 8-a de Novembro 1918 la bavaroj tiel la unuaj leviĝis (...) kiel gecivitanoj de “libera ŝtato”, regata unuflanke de koalicia registaro (...) kaj aliflanke de konsilantaroj de soldatoj, laboristoj kaj kampuloj” En la unuaj semajnoj aperis novaj rajtoj (voĉdonrajto por virinoj, okhora labortago, eligo de la instrusistemo el la regado de la eklezio). En Aprilo de 1919 la konsilantaro de Bavarujo provis perforte trudi sian solan regionan aŭtoritaton. Ĝi estis rapide disbatita de la centra registaro.

* Alexandre Dupeyrix kaj Gérard Raulet (sub la dir. de), Allemagne 1917-1923. Le difficile passage de l’Empire à la république, Éditions de la Maison des sciences de l’homme, Parizo, 2018, 165 paĝoj, 19 eŭroj.

Tiu malvenko anoncis la finon de larĝa emancipa movado naskita en Kiel, en norda Germanujo. Fine de Oktobro 1918 marsoldatoj tie ribelis. Ili rifuzis fari lastan batalon kontraŭ la angla militŝiparo. Ili sciis, ke batali kontraŭ la britoj signifis ilian mortkondamnon, ĉar la milito estis jam perdita.* La historiisto Martin Rackwitz pritraktas detale ĉiun epizodon de tiu ribelo konsiderata kiel la vera eksplodilo de pli ampleksa kontest-movado, kiu kondukis al la abdiko de Vilhelmo la 2-a kaj krome al la politika fino de la Hohencola dinastio.

* Martin Rackwitz, Kiel 1918. Revolution — Aufbruch zu Demokratie und Republik [Kiel 1918. Revolucio — ekiro al demokratio kaj respubliko]. Wachholtz, Kiel, 2018, 302 paĝoj, 19,90 eŭroj.

Kiel ironio de la historio, tiuj malkontentaj soldatoj, kiu rifuzis la anarĥion, “sed volis socialan respublikon”* konfidis al Gustav Noske. Tiu socialdemokrata deputito kun dekstra linio estis sendita surloken por trankviligi. Certe li evitis sangelverŝon den la havenurbo, sed li restas tiu, kiu poste dispremigis la spartakistan revolucion en Berlino. Simbolo de sekreta interkonsento inter parto de tiu “maldekstro” kaj la fortoj de la reakcio.

* La franclingva tekstero estis tradukita de la aŭtoro.

William IRIGOYEN.

La kaŭzoj de renversiĝo — Ĉu Brazilo estas faŝisma?

La elektoj de Oktobro 2018 en Brazilo estis stampitaj de la venko de s-ro Jair Bolsonaro kaj de lia ekstremdekstra grupo, la Socialliberala Partio de Brazilo (PSL). Kontraŭ virinoj, kontraŭ samseksamuloj, rasisto, ĉirkaŭata de tiuj, kiuj favoras revenon de la militistoj en la potencon, s-ro Bolsonaro enkarnigas politikan tendencon, kiu en Latinameriko ekde la fino de la diktatorecoj restis diskreta.

ANKORAŬ antaŭ kelkaj monatoj Brazilo estis survoje al maldekstriĝo. Ĉio indikis, ke s-ro Luiz Inácio da Silva (Partio de la laboristoj, PT) facile venkos en la prezidant-elektoj de Oktobro 2018. Kun 40 elcentoj de la voĉdon-intencoj la prezidinto ĝuis komfortan antaŭecon antaŭ siaj rivaloj, eĉ en la kunteksto de ŝanĝiĝemo kiu komplikigis la taksadojn. Kondamnita pro korupto sekve al dubinda proceso — stampita de severeco, kiun la justico ŝparis al la dekstraj gvidantoj*—, “Lula” la 11-an de Septembro 2018 do devis rezigni pri sia kandidatiĝo. Poste, ekstremdekstra deputito, kiu proponas purigi la landon el la komunismo kaj restarigi la ordon, aperis kiel la fortulo de la kvina plej loĝata lando de la planedo. Ĉu la brazilanoj do fariĝis faŝistoj en kelkaj semajnoj?

* Vd Anne Vigna, “En Brazilo, la disbranĉiĝoj de la skandalo Odebrecht”, Le Monde diplomatique en Esperanto, Septembro 2017.

Malmultaj homoj konis la ekziston de s-ro Jair Bolsonaro (Socialliberala Partio, PSL) antaŭ la elektokampanjo de 2018. Liaj seksistaj spritaĵoj, tiuj kontraŭ samseksamuloj kaj favoraj al torturo aŭ kiuj bedaŭras la mildecon de Augusto Pinochet estus certe forgesitaj se diritaj de iu el la ĉefartikolistoj dresitaj por funkciigi la profitpumpilon. Sed konsiderataj kiel programo de homo kiu akiris 46 elcentojn de la voĉoj dum la unua baloto de la prezidant-elekto, ili trairis la mondon.

La ekstremdekstraj brazilanoj sendube ekzistas. Sed ĉu ili estas pli ol frakcio de la kvardek naŭ milionoj da homoj kiuj voĉdonis por s-ro Bolsonaro? Ĉu prefere taksi, kiel Juan Jesús Aznarez, ĉefartikolisto de la hispana ĵurnalo El País, ke la rezulto de la elekto ilustras “la politikan analfabetecon de granda parto de Latinameriko”, regiono loĝata de “milionoj da analfabetoj pri demokratio”?* Per aliaj vortoj, ke la argumentado de tiuj ĉefartikolistoj por klarigi la elekton de s-ro Donald Trump en Usono kaj la decido favore al la briteliro el la Eŭropa Unio en Britujo aplikeblas ankaŭ al la sukceso de s-ro Bolsonaro en Brazilo?

* Juan Jesús Aznarez, “La solución liberticida”, El País, Madrido, 9-an de Oktobro 2018.

Tria analizo deiras de la sento de punrestado de multaj brazilanoj. Antaŭ nur kelkaj jaroj ilia lando vekis esperon kaj admiron. Dum la kunveno de la G20 de Aprilo 2009 la usona prezidanto Barack Obama interrompis konversacion por rapidi al “Lula”, kiu ĵus alvenis: “Lin mi admiras: la plej populara politika gvidanto de la mondo!” Kelkajn monatojn poste la brita semajngazeto The Economist celebris la “ekflugon” de Brazilo: impresa leviĝo, simboligita de la ekflugo de la statuo de la Kristo Savinto el la pinto de la monto Korkovado, en Rio-de-Ĵanejro.

Dum la gazetaro laŭdas la “saĝan” maldekstron de “Lula” — kontraste al tiu, taksata tro “ruĝa”, de la venezuela prezidanto Hugo Chávez —, Braziljo renversis la hierarĥion de la internaciaj rilatoj. En Majo de 2010 Eŭropo malkovris la amplekson de la krizo en Greklando kaj en Irlando. Brazilo siaflanke montris maldecajn ekonomiajn rezultojn, per kiuj ĝi eĉ donis al si la plezuron de venĝo: prunton de 14 miliardoj da dolaroj al la Internacia Mon-Fonduso (IMF). En la sama jaro Braziljo kaj Ankaro ĉirkaŭiris la okcidentajn registarojn kaj atingis interkonsenton kun Teherano pri la irana atomprogramo. Ŝajnis, ke la mondo ŝanĝiĝis kaj ke Brazilo nun ludas unuarangan rolon.

Malpli ol du jarojn poste la lando vekas konsterniĝon. La scenaristoj de la usona serio House of Cards, kun tamen sufiĉe originalaj intrigoj, koncedas ke ili estas preterpasitaj de la kreemo, kiun la brazilaj skandaloj malkaŝas. Tiuj fraŭdoj, kiujn la komunikiloj — transformitaj en forton de opozicio kontraŭ la longan tempon hegemonia PT — pufigis, senkreditigis la politikan sistemon. La perforto de la delegitoj kontraŭ la institucioj speguliĝas en tiu, kiu premas la loĝantaron sur la strato: oni kalkulas mezume po unu murdon en ĉiuj dek minutoj: duonan milionon inter 2006 kaj 2016. En la supera meza klaso oni jam ne nombras la familiojn kiuj forlasis la landon.

Antaŭ la voĉdonado Brazilo troviĝis en ne daŭrigebla stato. Ekde la 2010-aj jaroj la falo de la eksportoj (kvante same kiel valore) kaŭzis gravan recesion. La dekoj da milionoj da homoj, kiujn la politiko de la PT eltiris el la malriĉeco, ne volis refali en ĝin. Dum la “Lula-jaroj” ili gustumis la progreson kaj la esperon, ke kiuj neniu facile rezignas. La oligarĥaro siaflanke, kiu havis internan ŝuldon, kies repagoj forvoras preskaŭ la duonon de la federacia buĝeto, postulis ke oni daŭre kaĵolu ĝin. Pro manko de rimedoj Braziljo ne povis kontentigi tiom kontraŭajn postulojn. La strategio de repacigo de la iama sindikatisto Lula da Silva, kiu ebligis samtempe mildigi la situacion de la kvartalaĉoj kaj ĝojigi la borson, funkciis dum longa tempo.

De sociala urĝo al subprema urĝo

EN 2013, manifestacioj aperis kun postulo de pli da publikaj servoj. Tre rapide la privataj komunikiloj ŝanĝis iliajn motivojn: ili prezentis ilin kiel reagon al la fraŭdoj, kiuj kovris la ĉeftitolojn de la gazetoj. Tiu agado funkciis des pli bone, ke ĝi donis al la mezaj klasoj la eblecon fine esprimi longe prisilentatan plendegon: tiun, ke iliaj ĉiutagaj privilegioj estis ronĝataj de la sociala politiko de la PT. “Necesas kompreni ke, antaŭ nur kelkaj jaroj, la flughavenoj estis lokoj de distingiĝo, klarigas al ni reprezentantino de la burĝaro de San-Paŭlo en 2013. Kun la kresko de la vivnivelo de la plej malriĉaj homoj, la mezaj klasoj devas nun vicostari apud personoj, kiujn ili konsideras almozuloj.” Kaj kion diri pri la decido de la senato, en 2013, doni al la domservistoj la samajn rajtojn kiel al la ceteraj laboristoj? Neakceptebla humiligo, kiu enkondukis la viruson de klasbatalo en la komfortan universon de la riĉaj klasoj.*

* VdAu Brésil, la trahison des domestiques”, en: “Travail. Combats et utopies”, Maniére de voir, n-ro 156, Decembro 2017-januaro 2018.

En la okuloj de tiu parto de la loĝantaro la korupto ne limiĝas al kontraŭleĝa riĉiĝo de la politikaj gvidantoj: ĝi koncernas ankaŭ la socialajn programojn por la popolaj klasoj, programoj kiuj fariĝis des pli neelteneblaj ke la ekonomia situacio streĉiĝis. Sur la stratoj la sloganoj evoluis. La urĝeco jam ne estis sociala, sed subprema. Oni devis liberigi la landoj el la “komunistoj”, el la reganta PT, kies gvidantoj ŝtelas duoble: unue per plenŝtopado de siaj propraj poŝoj kaj due per dorlotado de la nenifarado de siaj elektantoj.

La ekonomia krizo fariĝis politika, kiam la dekstruloj profitis la situacion en 2016 por eksigi la prezidantinon Dilma Rousseff. La akuzo de korupto estas senbaza, sed la agado funkcias. Enpotenciĝinte sen pasi tra la urnoj, la registaro de s-ro Michel Temer, de la Partio de la Demokratia Movado (PMDB), dekstra), solvis la ekonomian dilemon, al kiu la ŝtato estas alfrontita per tranĉado en la elspezoj, fleksebligante la labormerkaton kaj malaltigante la pensiojn. Lacigita de skandaloj, reganta sen ajna legitimeco, s-ro Temer iom pli senkreditigis la ŝtaton. Lia kvoto de populareco ne superis 3 elcentojn. La jurŝtato malaperis sur la ĉiam pli malsekuraj stratoj; ŝajnis, ke ĝi jam ne ekzistis en la ministrejoj. Iuj postulas revenon de la militistoj. La politika krizo iom post iom transformiĝis en krizon institucian.

En tia kunteksto nova kandidateco de “Lula” por larĝa koalicio de klasoj estis espero: tiu de reveno de periodo de abundeco de la 2000-aj jaroj, kiam la kresko ebligis dronigi la kontraŭecojn de la socio; per aliaj vortoj, la ambicio profundigi la junan brazilan demokration sen renversi la ĝisnunan staton. Laŭ la historiisto Fernando López D’Alesandro, tiu projekto povis kalkuli kun la subteno de la plej klarvidaj sektoroj de la mastraro en agordo kun [la prezidinto] Fernando Henrique Cardoso, la PSDB [Partio de la brazila socialdemokrataro] kaj kun parto de la PT, kiu deziris restarigi socialan pakton”.* Kaj kiam la mono cirkulas, la korupto — en la koro mem de la brazilaj institucioj* — ĝenas malpli. La zumado de la helikopteroj, kiuj transportadis siajn milionulojn de unu nubskrapulo al alia, povas eĉ revigi tiujn, kiuj ĵus aĉetis sian unuan aŭtomobilon. Ĉu tia projekto estis realisma? Enfermita en ĉelo, s-ro Lula da Silva povos nek defendi nek helpi sian nomumitan heredanton, s-ron Fernando Haddad, por fari tion. La espero kondukis en sakstraton: “La PT sen “Lula”, la ideo de nova socia pakto perdas sian fareblon”, konkludas López D’Alesandro.

* Fernando López D’Alesandro, “Con los días contados”, El País, Madrido, 17-an de Julio 2017.
* Vd Lamia Oualalou, “Au Brésil, “trois cents voleurs avec des titres de docteur” Lee MOnde diplomatique, Novembro 2015.

Barante la vojon al la gvidinto, la tradicia dekstrularo pensis malfermi la vojon al sia prezidanteco. Ĝi pafis en sian propran piedon. Kun la subteno de la justico kaj de la komunikiloj ĝi persvadis la popolon ke la ŝtato havas nur unu funkcion: prirabi ĝin. Nu, la elektantoj komprenis, ke la PT estas la partio malplej korupta. Kvankam ĝia pezo malgrandiĝas (56 seĝoj kontraŭ antaŭe 69), ĝi restas la plej granda partio en la parlamento. La dekstrularo siaflanke kolapsis. La PMDB (fariĝinta MDB), la ĉefa elemento de la plej multaj aliancoj en la Kongreso ekde la reveno de la demokratio en 1985, perdas preskaŭ la duonon de siaj seĝoj (de 66 al 34) . La parlamenta grupo de la PSDB fandiĝis de 54 al 29 deputitoj. En la unua baloto de la prezidant-elektoj la voĉoj por la kandidatoj de la du grandaj konservativaj partioj estis apenaŭ 6 elcentoj.

S-ro Bolsonaro, forte subtenata de la evangeliistoj* kaj, por la momento, ne tuŝita de skandaloj, aperis kiel rimedo kontraŭ abomenata sistemo. Egale, ĉu liaj elektantoj aliĝas aŭ ne al liaj ideoj. “En tiu ĉi situacio mi preferas prezidanton kiu estas rasista kaj kontraŭ samseksamuloj ol prezidanton kiu estas ŝtelisto”*, koncedas funkciulo demandita de la British Broadcasting Corporation (BBC).

* Vd Lamia Oualalou, “Les évangélistes à la conquête du Brésil, Le Monde diplomatique Oktobro 2014.
* “Brasil: Por qué voto a Bolsonaro? “Prefiero un presidente homofóbico o racista a unuo ue sea ladrón”, BBC News Mundo, Londono, 8-an de Oktobro 2018.

La “solvo” Bolsonaro en ĉiuj punktoj distingiĝas de tiu kiun reprezentas “Lula”. Inter defendo de la ĝisnuna stato kaj la demokratio Bolsonaro jam delonge elektis. En ĉiu etapo lia recepto baziĝas sur jena principo: la plej malfortaj devas fari koncedojn. La defendo de la individua sekureco kaj de la privata proprieto, kiu zorgigas la popolajn klasojn same kiel la aliajn, postulos la oferon de senkulpaj vivoj. La restarigon de la sociaj hierarĥioj, kiu redonas al la superaj tavoloj de la mezaj klasoj iliajn privilegiojn, implicas degradi certajn kategoriojn de la loĝantaro (plej ofte laboristinojn kaj nigrulinojn) al la rango de subalterna plebo. La subtenado al la entreprenoj kondukos ekzemple al tio, ke la ministrejo pri medio estos metita sub la kuratorecon de tiu pri kampkulturo kaj al forlaso de la pariza interkonsento pri la klimato. Kaj la defendo de la merkataj interesoj (kiun garantias la bonaj konsiloj de la eksa bankisto Paulo Guedes, kun kiu s-ro Bolsonaro ŝajnas nun nedisigebla) estos akompanata de la kresko de la malriĉeco kaj de la malegalecoj.

“Malfeliĉe oni vere ŝanĝos la aferojn nur per interna milito, deklaris la ekstremdekstra deputito en 1999. Necesas fari la laboron, kiun la militista reĝimo [1964-1985] rezignis fari: mortigi proksimume tridek mil personojn. Kaj se senkulpuloj mortas, tio estas la prezo pagenda.”* En la momento la tankoj ankoraŭ dormas en la kazernoj, kvankam certaj membroj de la PSL, kiun ilia sukceso aŭdacigis, korpe agresis maldekstrulojn, samseksamulojn kaj opoziciulojn. La manovroj de la dekstrularo kaj de la komunikiloj kontraŭ “Lula” tamen ebligis la maleblon: levi la politikon, kiun s-ro Bolsonaro enkarnigas, en la rangon de akceptebla solvo por parto de la lando.

* Fernanda Trisotto, “O dia que Bolsonaro quis matar FHC, sonegar impostos e declarar guerra civil”, Gazeta do povo, Curitiba, 10-an de Oktobro 2017.

Renaud LAMBERT.

Serĉado de memsufiĉo ĉiakoste

Malgraŭ la blokado, la duoninsulo Kataro eskapas

Pli ol unu jaron post sia forpelo el la Kunlabora Konsilio de la Golfo, Kataro nenion cedis al la postuloj de siaj najbaroj, kaj kondukas sian influbatalon je internacia nivelo. En Doho, la oficialuloj laŭte asertas, ke la blokado plifortigas la koherecon de la loĝantaro kaj favoras la ekonomian diversiĝon de la lando. Tamen, la strukturaj malekvilibroj plurestas.

Oni ne fidu dormantan akvon. Tiu, brile turkiskolora, kiu bordas la Doho-golfeton estas serena kvazaŭ oleo-maro dum tiu somero 2018. Fajra varmo kaj lumo sieĝas la ĉefurbon de Kataro, ĉirkaŭlimigante la socian vivon en la klimatizitaj spacoj. Ĉe la kajo, kun veloj malsupre, la velboatoj ne vidis turiston de pluraj semajnoj. Antaŭe dediĉitaj al fiŝado kaj transporto de varoj, tiuj tradiciaj lignaj velŝipoj estas unu el la malmultaj nostalgiaj cedoj al la fervoro de moderneco, kiu ekregis la urbon meze de la 1990-aj jaroj. De post tiam, helpe de betono kaj vertikaleco, tiu fervoro senĉese redesegnas la urban perspektivon, pri kiu fieras la loĝantoj.

Sed la loza ruliĝado de la boatoj portantaj flagon ruĝan, violkoloran kaj blankan — la naciajn kolorojn — estas trompa. Ĉar la akvoj de la arabo-persa Golfo estas malklaraj* kaj ilia vaporo estas saturita je sensekureco. Nekonata agitado ekregis la regionon de post kiam Kataro, riĉega emirlando apenaŭ same vasta kiel Francilio (11 521 kvadrataj kilometroj), estis elpelita el la Kunlabora Konsilio de la Golfo (KKG) fare de tri siaj najbaroj, Sauda Arabujo, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj (UAE) kaj Barejno, kaj ankaŭ de Egiptujo. La 5-an de junio 2017, tiu kvaropo kaj kelkaj cirkonstancaj aliancanoj dekretis rompon de siaj diplomatiaj kaj ekonomiaj rilatoj kun Doho, dum Riado tuj fermis sian landlimon, la solan kiu ligas Kataron al la tero de la araba duoninsulo. De post tiam, en kelkaj saudaj mensoj naskiĝis la ideo fosi sesdek kilometrojn longan kaj ducent metrojn larĝan kanalon inter ambaŭ landoj por eĉ pli izoli la emirlandon. Sed, manke de oficiala konfirmo de Rijado, tiu projekto aperas nun kiel ĥimero, kiun Doho rifuzas serioze konsideri.

* Mehran Kamrava, Troubled Waters: Insecurity in the Persian Gulf, Cornell University Press, kol. “Persian Gulf Studies”, Ithaca, 2018.

La konfliktoj antaŭanoncantaj la krizon akumuliĝis de jaroj, nutrataj de kreskanta inciteco de la saudanoj al tiu marbordano emancipita kaj riĉega je gaso*. Ĝia subita kvaranteno, dekretita meze de Ramadano, surprizis Dohon. Ĝiaj arabaj najbaroj starigis partan blokadon fermante siajn mar- kaj aer-spacojn al la kataraj ŝipoj kaj aviadiloj. Laŭ la Internacia Mon-Fonduso (IMF) preskaŭ 40 miliardoj da dolaroj estis elprenitaj el la lokaj bankoj fare de maltrankvilaj elmigrintoj aŭ de civitanoj de la blokado-landoj. La superbazaroj estis kaperitaj, antaŭ la starigo de ‘aera ponto’ al Eŭropo, Irano kaj la landoj de la hinda subkontinento. Ĝis tiam, granda parto de la importaĵoj, aparte la freŝaj produktoj kaj la konstru-materialoj, devenis de la Emirlandoj kaj Sauda Arabujo, aŭ transitis tra ili.

* Vd. Fatiha Dazi-Héni, “Stranga milito en la Golfo”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2017.

La 22-an de junio 2017, Associated Press rimarkigas, ke la malfermo de la blokado estas ligita al dek tri kondiĉoj. Kelkaj el ili reuzas la kutiman liston de akuzaĵoj: la Emirlando devas ĉesi enmiksiĝi en la internajn aferojn de la aliaj KKG-landoj, rompi sian subtenon al la “teroristaj” organizaĵoj — inter kiuj la Islama Frataro, fermi sian televidĉenon Al-Ĝazira kaj, precipe, turni la dorson al Tehrano. “Irano? Ĝi estas timiga najbaro, minaca por eta lando kiel la nia. Ni ne deziras fariĝi ties bona amiko, kaj cetere ni havas malkonsentojn. Sed ni ne havas alian elekton, ol akordiĝi kun ĝi.” respondas respondeculo pri sekureco en Doho*. Aliaj postuloj estas pli eksterkutimaj: la emirlando devas submetiĝi al ĉiujara inspektado de siaj najbaroj, aŭ al “pago de kompensaĵoj (...) pro la vivoperdoj kaj la financaj malprofitoj kaŭzitaj de [ĝia] aktuala politiko”. La lando devas ene de dek tagoj plenumi la tuton de la postuloj.

* Plimulto de la renkontitaj personoj eksplicite petis konservi anonimecon.

Pli ol jaro pasis, kaj la antagonismoj fiksiĝis. La mediacio provita de Kuvajto enkadre de la KKG enŝlimiĝis; jen plia malsukceso de tiu regiona organizaĵo fondita en 1981 por kontraŭbalanci la Islaman Respublikon de Irano. La akordiĝo-provo, kiu devas okazi en Vaŝingtono jam de monatoj, stumblas sur malakordiĝoj interne de usona administracio kaj, laŭ onidiroj en Doho, sur la malbonvolo de Abudabio, la ĉefa emirlando de UAE. La “kontraŭterorisma kvaropo”, kiel ĝi sin nomis, firme tenas siajn postulojn. “Ili estas tute ne realismaj”, respondas Kataro, laŭ kiu ilia sola celo estas submeti ĝin, same kiel okazis por Barejno, kromnomita “retweet country” (angle: redissenda lando) de kelkaj cinikuloj ĉe Doho pro ĝia emo redissendi sur tvitero la kontraŭ-katarajn mesaĝetojn venintajn el Sauda Arabujo. “Tiuj postuloj ignoras la fakton, ke suverena ŝtato ne povas esti ostaĝo. Krome ili estis redaktitaj laŭ formo, kiu lasis neniun lokon al intertraktado. (...) Ni intencas konduki nian politikon surbaze de niaj propraj taksoj”, laŭtis la katara ministro pi eksteraj aferoj, s-ro Mohammed Ibn Abderrahmane Al-Thani, antaŭ francparolantaj ĵurnalistoj en Doho, fine de majo 2018*.

* La aŭtoro de ĉi tiu artikolo partoprenis la gazetar-vojaĝon organizitan de la Oficejo por Komunikado de la registaro ( ), antaŭ ol reveni al Doho, tute sendependa, kelkajn semajnojn poste.
Necesaj elkoraj rilatoj kun Irano

Kataro estas preta militi. Milito sen mortigaj bataloj, sed milito kiu devigas la emirlandon batali sur ĉiuj frontoj: ekonomia, diplomatia, armea, amaskomunikila kaj eĉ jura, ĉar Doho decidis alvoki la internaciajn instancojn (la Monda Organizo pri Komerco, la Internacia Kortumo) pri la blokado. Tiu malvarma milito havis viktimojn: miloj da familioj dismetitaj ambaŭflanke de la landlimo, kaj kelkaj du-naciuloj malhelpataj vojaĝi. Kaj, kvankam neniu scias kiel la Golfo eliros el ĝi, ĝi jam havas siajn venkintojn: la armilindustriojn de la eksportantaj landoj, unuarange Usono, Britujo kaj Francujo.

“La ĉefa demando estas scii, ĉu la blokado estas bonŝanco aŭ bremsilo por Kataro”, komentas ambasadoro en Doho. Laŭ la kataranoj mem, koncerne la nacian koheron, la respondo jam estas konata: “Tiel strange kiel tio ŝajnas, la blokado igis nin pli fortaj”, asertas la eksministrino pri informado kaj komunik-teknikaroj Hessa Al-Jaber, membro de la Majlis Al-Choura (konsulta konsilio) kaj, cetere, de la kontrol-konsilio de Volkswagen, kies tria akciulo estas Kataro. “En Kuvajto, ne okazis ekstaro post la iraka invado [en 1990]. Ĉi tie la emiro sukcesis unuigi la kataranojn kaj la nekataranojn (Vidu art. ...). Estas kvazaŭ lia moŝto estis plebiscitita, ŝi daŭrigas.

Kataro emas kuraĝigi la arabajn ribelojn, aparte en Tunizio kaj Egiptujo, sed ĝi mem neniam organizis elektojn ĉe si, escepte por la municipaj konsilioj, kie la kandidatoj devas prezentiĝi sen politika etikedo (la partioj estas malpermesataj en la emirlando). Parlamenta baloto estis ja planata en 2013, sed ĝi estis prokrastita sen dato. Post multaj prokrastoj, la emiro Tamim Ben Hamad Al-Thani promesis por la fino de la jaro leĝon organizantan la unuajn naciajn balotojn por elekti tridek anojn de la Majlis Al-Choura, dum dek kvin aliaj membroj estos rekte elektitaj de li. Malfacilas trovi spuron de ia ajn politika opozicio, krom kelkaj personoj plej ofte instalitaj en Londono. Ĉar li denuncis la silentigon de la civitanoj de sia lando, kaj laŭdis la “tunizian printempon” en 2011, la poeto Mohamed Al-Ajami, alinomita Ibn Al-Dhib, restis kvar jarojn en malliberejo antaŭ ol esti pardonita.

La emiro estis tridek-tri-jara kiam li anstataŭis sian patron, s-ron Hamad Ben Khalifa Al-Thani, en 2013. La kataranoj vidas en li la iniciatanton de modernigo de tiu vahabita lando, same kiel ĝia sauda najbaro, kvankam ĝi ne postulas tiom rigorecan religian praktikon. La emiro Hamad estas ankaŭ kreditita pri la firmigo de Kataro sur la internacia sceno, rezulto de “protekto-diplomatio”, kiu konsistas maksimumigi la nombron de aliancanoj, kaj kiu incitegas same Rijadon kiel Abudabion. Kun la blokado, ties ŝablona portreto spontane aperis sur multegaj fasadoj kaj vehikloj, antaŭ ol la municipaj administracioj reordigis ĉi tiun novan modon.

Almenaŭ sur la materiala kampo, la kataroj havas malmultajn plendomotivojn: laŭ la Monda Banko, en 2017 la poloĝanta malneta enlanda produkto (MEP) je alparo de aĉetpovo daŭre situas je la unua tutmonda rango, je 128 378 dolaroj, la duoblo de tiu de Svislando. “Dum mia juneco, memoras s-ino Al-Jaber, kiu ne estas sesdekjara, ni ne havis elektron, manĝaĵo estis limigita kaj estis nur unu supera lernejo. Kaj, subite, nia vivo ŝanĝiĝis.”

La malkovro de nafto tie datumas de antaŭ la dua mondmilito. Sed la malkovro de giganta submara rezervejo de natura gaso en 1971, la jaron de ĝia sendependiĝo el la brita reĝlando, baskuligis tiun dezertan teritorion en riĉecon. Du trionoj de la kuŝejo de North Dome situas en la kataraj akvoj, kaj la restanta triono en la iranaj akvoj. Ĝia kunlabora ekspluatado devigas ambaŭ landojn flegi amikajn rilatojn.

Post kiam la emiro Hamad anstataŭis sian patron, en 1995, kaj vetis je masivaj investoj, partenere kun Exxon Mobil kaj Total, la grandskala ekspluatado estis lanĉita kaj metis Kataron, en 2006, ĉe la unuan rangon de la eksportantoj de likvigita natura gaso (LNG) — la esenca parto de ties eksportaĵoj, kaj triono de la tutmonda merkato. “Inter la komenco de la 2000-aj jaroj kaj 2013, rekorda jaro pri gas-kurzoj, nia MEP pasis de 20 al 200 miliardoj da dolaroj. Kataro ĉion ŝuldas al la vizio de emiro Hamad. Se via lando posedas la plej gravan gaskuŝejon en la mondo, se vi konstruas unu el la plej grandaj eksport-havenoj kaj ekipas ĝin per metan-ŝipoj, vi garantios ĝian sendependecon”, klarigas, mirigita, Khalid Al-Abdulkader, ekonomikisto ĉe la universitato de Kataro.

Kun la aktuala nivelo de sia produktado kaj de siaj pruvitaj gasrezervoj, la tria post tiuj de Rusujo kaj de Irano, la emirlando havas antaŭ si pli ol cent jaroj da ekspluatado. Iom malpli se ĝi levos sian LNG-produktadon de 77 ĝis 100 milionoj da tunoj jare, antaŭ 2023, tiel kiel ĝi deklaris sian intencon. “Estis neeble, ke blokado malutilos al Kataro. La gas-enspezoj solaj kovras grandan parton de niaj buĝetaj bezonoj”, daŭrigas Al-Abdulkader. Spite al la embargo, neniu el niaj gasŝipoj aŭ naftoŝipoj estis prokrastitaj aŭ nuligitaj. Ni liveris 100% de niaj kontraktoj. Inkluzive tiujn al la EAU, kies elektro 40% dependas de nia gaso. Ni tre zorgas nian reputacion pri fidindeco”, siaflanke insistas s-ro Aziz Alouthman, vicsekretario ĉe la ministrejo pri financoj. Multaj kataraj respondeculoj insistas pri tiu informo, kiu evidentigas la paradoksan karakteron de la blokado, des pli ke la emirlandoj ĉiam pagas sian gason ĝustatempe.

Post deficito de 7 miliardoj da dolaroj en 2017, la financo-ministrejo anoncas plusan buĝeton por la nuna jaro. Laŭ s-ro Alouthman, la blokado kostis al la buĝeto apenaŭ pli ol unu milionon. La notado-agentejo Moody siaflanke taksis la publikan subtenon al ekonomio dum la du unuaj monatoj de la krizo je preskaŭ 40 miliardoj da dolaroj, konsiderinte la refortigon de la financa sistemo.

La diversiĝo de la importo-fontoj, etendita al Turkujo, Irano, Azio aŭ Eŭropo, kaj la translokigo de parto de la komerco pasanta tra la dubaja haveno Jebel Ali al la Omanaj havenoj tre rapide alportis aeron al la emirlando. Eĉ pli bone, la kataraj respondeculoj ripetas, ke la blokado rezultigis neatenditan akcelon de la diversigo de la ekonomio*.

* Zainab Fattah kaj Matthew Miller, “Qatar minister says neighbors’embargo is boon for economy”, Bloomberg News, Novjorko, 6-a de septembro 2018.
Dudek mil bovinoj importitaj el Usono

Konstruita en dek jaroj por 7,4 miliardoj da dolaroj, la haveno Hamad, sude de Doho, kiu enhavas dek flughavenajn terminalojn, jam sin prezentas kiel regionan giganton, spite al la mallarĝeco de la interna merkato. Por 700 milionoj da dolaroj, la lando ankaŭ akiris memsufiĉon pri freŝa lakto, kiun ĝi volas etendi al sia tuta konsumo de laktaĵoj. En malpli ol jaro, la nacia konglomerato Baladna (“nia lando”) konstruis meze de dezerto en la nordo, grandegan farmon: dudek mil bovinoj ĝis decembro, venintaj ĉefe el Usono, giganta melkomaŝino kun turniĝanta platformo veninta el Irlando, nederlanda direktoro, irlanda labordirektoro veninta el konkurenca Sauda Arabujo... En regiono kie temperaturo povas atingi 50°C, klimatizo aŭ provizado de bonkvalita furaĝo estas multekostaj. Baladna ne zorgis pri elspezoj, kun podetala vendoprezo je 1,60 eŭro, lasante supozi gravajn subvenciojn. “Ĉu tio estas ekonomia aŭ ne, ni ja devas esti memsufiĉaj. Estas vivneceso , decidas Al-Abdulkader. Antaŭe, ni ludis la karton de ekonomia integrado kun la KKG, ni importis de niaj najbaroj. De nun, ni produktos en Kataro ĉion, kion ni volas produkti.”

“Jes ja, respondas pakistana enmigrinto. Sed la kataranoj ne estas en la ekonomia aktivado; ni ja funkciigas la ekonomion. Kiel ili do povus mezuri la malrapidiĝon? De kiam la homoj de la Golfo ne plu venas, la taksioj estas malplenaj, hoteloj estas senhomaj kaj la butikoj fermiĝas en la komercaj galerioj. Rigardu ĉi tiun domaron: la gruo haltis, pro manko de konstrumaterialoj.”

Kelkaj lokuloj povas esti en malagrabla situacio, sed sur makroekonomia nivelo Kataro “sukcese sorbis” la blokadon, laŭ la konkludoj de IMF-misio en majo, kiu elvokis “efikajn amortizilojn kaj sanajn makroekonomiajn politikojn”. En aprilo, por altiri freŝajn likidaĵojn, la ŝtato emisiis ĝis 13 miliardojn da obligacioj eksterlande. Ili estis plurfoje “superaĉetitaj”, malgraŭ ke Sauda Arabujo provis sekigi la merkaton emisiante proprajn obligaciojn du tagojn antaŭe. “La intereso de la eksteraj investantoj estas nia atestilo pri ekonomia rezistkapablo”, ĝojas s-ro Alouthman.

Ĉu ĉio do plej bonas en plej bona mondo por Kataro, danke al ties neelĉerpeblaj naturaj riĉofontoj? Lando tiom riĉa, ke ĝi elspezis dekojn da miliardoj da dolaroj — varias la taksoj — por organizi la Futbalan Mond-pokalon en 2022. La nura renovigo aŭ konstruado de la ok stadionoj de la konkurso laŭdire kostas 14 miliardojn da dolaroj, pli ol la tuta rekorda sumo (10 miliardoj) de la Futbala Mondpokalo 2018 en Rusujo. Kaj Doho devas alfronti du ripetiĝantajn akuzojn: korupto-suspekton pri la atribuo de la konkurso* kaj la laborkondiĉojn de pluraj dekmiloj da aziaj dungitoj sur la konstruejoj*.

* Heidi Blake kaj Jonathan Calvert, L’Homme qui acheta une Coupe du monde. Le complot qatari, Hugo Sport, Parizo, 2016.
* Vd. David Garcia, “Sklavoj de la 21-a jarcento en Kataro”, Le Monde diplomatique en esperanto, junio 2016.

Elvokita dum la lastaj jaroj, aparte de la anglosaksa gazetaro, la reatribuo de la konkurso al alia lando estas tre malverŝajna, ĉar la Federacio Internacia de Futbalo Asocia (FIFA) regule esprimas sian fidon al Kataro. Sed, se la blokado persistas, el la miliono kaj duono da atendataj spektantoj, “triono povus manki, ĉar la saudanoj, la emirlandanoj kaj la egiptoj ne venos”, atentigas okcidenta diplomato. La lando, kies specialaĵo estas akcepti internaciajn konferencojn kaj konkursojn, jam suferas pro ties foresto, li aldonas. Alia viktimo: Qatar Airways, flagoportanto de la disvolvad-ambicioj de la lando. Najlitaj ĉe la grundo dum la unuaj tagoj de la embargo, ĉiuj ĝiaj aviadiloj denove flugas, kaj novaj linioj estis malfermitaj por kompensi la 18 nuligitajn. Sed, deportante la cirkuladon en la iranan ĉielon, la fermiĝo de la flugspaco de la blokantaj landoj kaŭzas “gravajn” malprofitojn, laŭ propra konfeso de la direktoro de la kompanio, kiu rifuzas malkaŝi ilin.

Influbatalo kaj konkurado por subtenoj

“La batalo inter la aerkompanioj de la Golfo estas konflikto en la konflikto”, taksas Adel Abdel Ghafar, esploristo ĉe la Brookings Doha Center. Krom la politikaj postuloj, la blokado verŝajne respondas al ekonomia celo: haltigi la progresadon de Qatar Airways kompare kun ties emirlandaj rivaloj Etihad Airways kaj Emirates, sed ankaŭ kompare kun la malbonkvalitaj kompanioj de Sauda Arabujo kaj Barejno, Saudi kaj Gulf Air”, li skribis pasintjare*.

* Adel Abdel Ghafar kaj Andrew Leber, “The Gulf’s airlines are winning on product but losing at politics”, Brookings, Vaŝingtono, DC, 26-a de julio 2017.

Tiu insida konkurenco preskaŭ ŝajnas ĉikanoj kompare kun la ardaj alfrontiĝoj sur la tereno de komunikado kaj propagando. En la batalo por influo kaj la konkuro por subtenoj, kiuj alfrontigas la rivalojn de la Golfo, ĉiuj batoj estas permesataj. Disvastigataj de informadikaj programoj, la falsaj informoj kaj insultoj inundas la sociajn retojn. Elektronikaj mesaĝujoj de oficialuloj estis piratitaj, kaj ilia enhavo disverŝita tra amaskomunikiloj, por kompromiti iujn protagonistojn de la krizo, sen forgesi la kreadon de falsaj retejoj aŭ la enretigon de pseŭdo-dokumentfilmoj.

“Kataro elektis ne iri en la grizajn zonojn, kiel la kampanjoj de falsaj novaĵoj, asertas s-ro Saif Ben Ahmed Al-Thani, direktoro de la komunikado de la registaro. Ni havas nenion kaŝendan kaj ni preferas koncentri niajn klopodojn ĉe la amasinformiloj.” Ambasadoroj, ministroj, altfunkciuloj ricevis trejnsesiojn pri komunikado, antaŭ ol doni pli ol kvin cent intervjuojn, asertas la proparolanto. Li ne diras ĉion: laŭ la Reuters-agentejo, la lobiado-elspezoj de Kataro ĉe la usona administrado triobliĝis kompare kun la jaroj 2015-2016, por fiksiĝi je preskaŭ 25 milionoj da dolaroj, buĝeto de nun komparebla al tiuj de Rijado kaj Abudabio. “La golfo-landoj laŭlitere rampas unu sur la aliajn por fariĝi la plej bona amiko de Usono”, diras observanto.

De Usono, sed ne nur. De la komenco de la krizo, Doha multobligas la diplomatiajn aktivaĵojn, sendante siajn oficialulojn, sekvantajn la emiron, interŝanĝi sian tradician blankan tunikon kontraŭ okcidenta kravato-kostumo, kaj viziti Parizon, Londonon, Bruselon, Berlinon, Moskvon aŭ Vaŝingtonon. Ili tie estas regule akceptataj de grupoj de protestuloj, kies mobilizadon la registaro atribuas al la rivaloj de Kataro*. “Tiu ĉi tuta krizo resumiĝas je problemo de ĵaluzo. Ne hezitu tion skribi, martelas la ĝenerala prokuroro, s-ro Ali Bin Fetais Al-Marri. Kion povas respondi niaj najbaroj al siaj propraj popoloj antaŭ nia sukceso? La Futbala Mondpokalo 2022 rivelis ilian veran vizaĝon. Ili simple estas nekapablaj fari tion, kion ni faras por la kataranoj.”

* Vd. Alain Gresh, “Kataro serĉanta amikojn”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2018.

“Ju pli daŭras la krizo, des pli ĝi kostas al la reputacio de la blokantaj landoj, kaj al Kataro sur la ekonomia kampo, opinias Mehran Kamrava, direktoro de la Centro por internaciaj kaj regionaj studoj de la katara branĉo de la usona universitato de Georgetown. La intereso de ĉiu estas do haltigi ĝin.” Sed la regiono ne ŝajnas proksima de tio. “Ĉeestas tro da testosterono, inter 33-jara gvidanto en Sauda Arabujo [la hereda Princo Mohammed Ben Salman], alia 38-jara en Kataro, kaj la 72-jara infano en la Blanka Domo. Ĉio estas persona en tiu melodramo, kiu povus malnodiĝi tiel facile kiel ĝi komenciĝis. La problemo estas, ke tiuj personoj estas neantaŭvideblaj”, diras unu el niaj kunparolantoj sub la protekto de anonimeco.

Neantaŭvideblaj kaj implikitaj en la “sekurec-dilemo” laŭ Kamrava — la feka cirklo kiu ekestas kiam ŝtato faras planon por plifortigi sian sekurecon: tio kreskigas la sensekureco-senton de la aliaj, kiuj siavice provas fari similajn agojn. La krizo inter la malamikaj fratoj de la KKG, precize kiam la tumultoj de Proksim-Oriento kaj la danĝeraj kalkuloj de la Trump-administracio kreskigis ĝis paroksismo la streĉojn inter la ŝijaistoj kaj la sunaistoj, eksterordinare akrigas la armilo-konkuradon.

Krom la timon esti distancigita, ĉi tiuj ripetataj elspezoj reflektas volon aĉeti la patronadon de la eksportantaj grandaj landoj. “Provizante armilojn ĉiam pli kompleksajn al la militantaj partioj, ĉi tiuj landoj pligrandigas la malsekurecon jam ekzistantan en la regiono. Sed la Golfo-landoj, pliigante la nombron de siaj provizantoj, siaflanke diversigas la partoprenantojn de la krizo”, substrekas Kamrava. Por Kataro, tiu strategio celas ĝin liberigi de tro granda dependeco de Usono, kies militbazo Al-Oudeid, sudokcidente de Doho, kiu enhavas pli ol dekmil homojn, estas la plej grava en Proksim-Oriento. La deplojo de turkaj soldatoj, kadre de defendo-interkonsento subskribita en 2014, estas ankoraŭ simbola, sed la krizo akcelis ĝin, kaj la nombro de soldatoj devus atingi 2000 antaŭ la jaro 2020.

La listo de la armilprovizantoj turnigas la kapon

Manke de pli aktualaj donitaĵoj, la Internacia Esplor-Instituto pri paco en Stockholmo (SIPRI) taksas, ke la importado de armilioj en Kataro kreskis je 166% inter 2013 kaj 2017 kompare kun la periodo 2008-2012 — kiam ili progresis je 225% en Sauda Arabujo, fariĝinta la unua importanto en la mondo. “Nia sekureco estas prioritato. Laŭ mi, por ĉiu dolaro enspezita en Kataro, oni devus investi la duonon en la defendo”, asertas Al-Abdulkader. De la komenco de la krizo, ne estis monato sen anoncoj pri negocado aŭ aĉetkontrakto de Doho. Francujo, Britujo, Usono, Germanujo, Rusujo, Italujo, Ĉinujo, Norvegujo...: la listo de la armilprovizantoj, latentaj aŭ konfirmitaj, turnas la kapon.

La ekipaĵoj de Kataro jam larĝe transpasas la uzkapablon de ĝiaj trupoj, taksitaj de Al-Jazira je dekdu mil soldatoj. Granda plimulto estas eksterlandanoj, pakistananoj, jemenanoj aŭ somalianoj, escepte de la altrangaj oficiroj. Nur por la armea aviadilaro, en 2017, Doho aĉetis dudek kvar Eurofighter Typhoon, tridek ses F-15 kaj dek du Rafale, krom la dudek kvar akiritaj en 2016. “La aĉetoj de armiloj ja dependas de politikaj decidoj, sed ili ankaŭ necesas por deadmono”, insistas Majed Mohammed Al-Ansari, instruisto pri politika sociologio ĉe la universitato de Kataro, referencante al la “strategio de la venenigita salikoketo” de Singapuro: “La insulo povus esti invadita en unu tago, sed je kosto de jardeka venenado de la invadintoj. Nia armilaro devas igi ĉiun okupado-provon kiel eble plej altkosta.”

Laŭ li, la risko de sauda aŭ emirlanda invado en Kataro, tre timata la pasintan jaron, nun malpliiĝis. La aŭtoritato de Usono al la Golfo kaj la interesoj ligitaj al la ekspluatado de riĉofontoj tiel vivnecesaj kiel nafto kaj gaso, restas potencaj ŝirmiloj por malhelpi tiun internajbaran kverelon, kiu riĉigas la armilar-vendistojn, transformiĝi en vera milito. Sed la streĉoj restas tiom grandaj, ke, en Doho, neniu sentas sin ŝirmita kontraŭ neatendita tornado, kiu malkatenigus la akvojn de la Golfo.

Angélique MOUNIER-KUHN

Kia aŭtonomio por la Kurdoj en estonta Sirio?

Roĵavo inter kompromiso kaj utopio

Demokratia Federacio de Norda Sirio komencis diskutojn, rapide interrompitajn, kun la reĝimo de Damasko por oficialigi sian faktan aŭtonomion. La federacio, kiu perdis la urbon Afrin, restas minacata de la Turka armeo kaj de Organizo de la Islama Ŝtato. Interne la konfliktoj inter arabaj kaj kurdaj loĝantoj forsvenas, sed reciproka malfido daŭras.

Polvoplena urbeto inter la Siriaj urboj Kobane kaj Rakka, Ajn Issa estas la nova administracia ĉefurbo de Demokratia Federacio de Norda Sirio, ankaŭ nomita Roĵavo*. S-ino Ilham Ahmed akceptas nin. Tiu Kurdino deveninta de Afrin prezidas Sirian Demokratan Konsilion (SDK), la politikan branĉon de Siriaj Demokrataj Militfortoj (KSD), kiuj regas la tutan Nord-Orienton de la lando. Rekte, ŝi detalas la projekton pri aŭtonomio, kiun defendas tiu Kurd-Araba koalicio: “Ni postulas, ke la estonta Sirio enhavu aŭtonomajn zonojn. Ni volas novan konstitucion en kiu estos skribita malcentralizado”, klarigas al ni tiu, kiu en julio 2018, estris delegitaron de SDK en Damasko por la unuaj diskutoj kun la reĝimo de S-ro Baŝar Al-Assad.

* Legu: “Utopio meze de la Siria kaoso”, Le Monde diplomatique, septembro 2017.

Oficiala renkontiĝo jam okazis en Tabka, kie granda hidroelektra baraĵo sur rivero Eŭfrato bezonas gravajn riparojn. Nur la reganta reĝimo povas liveri la vicpecojn kaj la teknikistojn por la difektiĝintaj klapoj. Kvankam eblas teknika kunlaboro inter SDK kaj Damasko, politika interkonsento restas nun neverŝajna. “Ni konsciiĝis, aŭskultante la deklarojn de la reĝimo, ke la diskutoj estis por ĝi taktika afero. Ne ekzistas seriozaj streboj ĝiaj por progresigi ilin”, plu diras S-ino Ahmed. Ŝi tiel pravigas la neĉeeston en la renkontiĝo de la Siria opozicio en Istambulo: “Ni estas la vera opozicio. La plejparto de tiuj armitaj grupoj estas fakte ekstremistoj, kaj ili havas subtenon de Turkio. Provi trovi interkonsenton kun tiuj radikalismaj kaj ĝihadismaj grupoj estus por ni memmortigo.

La traktantoj de SDK iris en Damaskon sen antaŭmeti kondiĉojn. S-ro Hikmet Habib, Arabo de Kamiŝli, adjunkto de S-ino Ahmed kaj membro de la delegitaro, klarigas: “Ni ne uzas grandajn frapfrazojn, kiel ”Ni volas la falon de Baŝar Al-Assad.“ Tio ne estas la ĉefa punkto. Tio, kio gravas, estas modifi la konstitucion kaj ŝanĝi la bazon de la Siria politika sistemo. Estas grandega demokrata manko. La decidojn faras Damasko, kaj la sistemo dependas de kelkaj familioj, kiuj regas la landon.” Siaflanke, la buŝo de S-ro Al-Assad blovas same varmon kaj malvarmon. Li plurfoje ĵuris repreni ĉiun terpecojn de Sirio, akuzante, en decembro 2017, la Kurdojn pri perfideco. Tamen, komence de majo 2018, li asertis en televida deklaro, ke la pordo restas malfermita por diskutoj kun KSD, dum samtempe li taksis “portempaj strukturoj” la instituciojn starigitajn en norda kaj orienta Sirio. En ĉi tiu jarfino la diskutoj inter Damasko kaj SDK estas interrompitaj atendante, ke la situacio klariĝas en Idlib, urbo, kiun la reĝimo volas repreni de la ĝihadistoj, tuj aŭ iam.

Post la rekonkero de Kobane fare de la taĉmentoj por protektado de la popolo (YPG) kaj la taĉmentoj por protektado de la virinoj (YPJ), helpataj de Partio de la Laboristoj de Kurdio (PKK), la Kurdoj elektis ne proklami la sendependecon de Kurdio, sed starigis demokratian federacion inspiritan de komunumismo*, sen kontesti la ekzistantajn landlimojn. Tiam la malfido de la Arabaj, Turkmenaj kaj aliaj komunumoj al la Kurdoj estis granda. Ili timis, ke tiuj, kiuj venkis Organizon de la Islama Ŝtato (OIŜ) venĝos sin kontraŭ ili, pri la mistraktadoj de la Siriaj regantoj al la Kurdoj. “La Kurdoj multe suferis pro la politiko de asimilado farita de la Baas-reĝimo, rememorigas S-ro Habib. Tuj, kiam KSD liberigis la zonojn okupitajn de OIŜ, ni tre zorgis por restarigi fidon, kreante komitatojn por repaciĝo kaj konsiliojn reprezentantajn ĉiujn. Nun, oni povas diri, ke 60% de KSD devenas de Arabaj triboj.” Laŭ la plej freŝdataj taksoj, KSD havas kvardek mil virajn kaj virinajn militistojn.

* Pri la inspirinto de la Kurda komunumismo, legu: Benjamin Fernandez, “Murray Bookchin, écologie ou barbarie”, Le Monde diplomatique, julio 2016.

Ĝis 2017 Roĵavo konsistis el tri kantonoj kun Kurda plimulto: Afrin, Kobane kaj Ĵazira. Post la konkero de Rakka en oktobro 2017, kaj la perdo de Afrin en marto 2018, la aŭtonoma federacio enhavas malpli da Kurdoj kaj pli da Araboj. Do gravas fortika alianco inter tiuj du popoloj. La stranga etoso de Kamiŝli, la ĉefurbo de la kantono Ĵazira, montras la komplikon de la situacio, per tutaj kvartaloj, kiuj restas regataj de la reĝimo. La kristana Siriaka loĝantaro estas partiĝanta inter subteno al Damasko kaj aliĝo al la projekto de aŭtonoma registaro. S-ino Elizabet Gaŭrije, membro de la aŭtonoma registaro por la kristana Siriaka komunumo kaj de la traktada delegitaro, akceptas nin en asocia sidejo. Ŝi tuŝis la demandon pri la partigo de riĉofontoj, precipe nafto, kies ĉefaj putoj estas regataj de la aŭtonoma registaro.“Sirio estas riĉa lando. La distribuo de la enspezoj estos traktata dum la venontaj diskutoj. Ni proponis al Damasko la kreon de dupartiaj komitatoj por publikaj servoj, sansistemo kaj ekonomio.

La traŭmo de la okupado de Afrin fare de Turkio

La aŭtonoma registaro devas ankaŭ trakti la malfacilaĵojn, kiujn ĝi trafas pri edukado. Unu el ĝiaj urĝaĵoj estis la starigo de lerneja studprogramo en tri lingvoj, Araba, Kurda kaj Siriaka, kun novaj pedagogiaj enhavoj por nesciencaj objektoj. “Ni havas neniun problemon pri la studprogramo de la reĝimo, kiam temas pri sciencaj objektoj, klarigas S-ro Musim Nebo, instruisto. Ili estas universalaj studprogramoj. Kompense, ni havas multajn problemojn pri objektoj kiel historio, sociologio aŭ geografio. La nearabaj popoloj forestas el ili.”

Fine de aŭgusto 2018, kelkaj dekoj da Siriakoj manifestaciis en Kamiŝli por kontraŭstari la trudon de nova studprogramo kriante frapfrazojn laŭdantajn S-ron Al-Assad. Ili havis du riproĉojn, la fermo fare de la aŭtonoma registaro de Siriaklingvaj klasoj en la publikaj lernejoj, kaj ili plendis, ke la diplomoj de la aŭtonoma registaro estas agnoskitaj nek de Damasko nek de la fremdaj landoj. Por sia defendo, la regantoj argumentas, ke la plejparto de la Siriakaj infanoj vizitas privatajn lernejojn, kaj tio pravigas la fermon de klasoj en la publikaj lernejoj. Iuj privataj lernejoj, regataj de la eklezio, estis portempe fermitaj, ĉar ili rifuzis uzi la novan studprogramon. Fine, interkonsento okazis: tiu programo estas efektivigita nur por la du unuaj klasoj en elementa lernejo. Por la aliaj klasoj de privataj lernejoj la programo de Damasko estas konservita, kaj tio certigas agnoskon de la diplomo.

En Kobane ni ĉeestas kunvenon de komunumo, asembleon en kiu la loĝantoj solvas la plej urĝajn ĉiutagajn problemojn. Loĝanto, S-ino Hevi Zora, denuncas la hipokritecon de iuj, kiuj senhezite sendas siajn infanojn en lernejojn situantajn ekster Roĵavo: “Kial iuj riĉuloj kaj eĉ membroj de la aŭtonoma registaro enskribigas siajn infanojn en Arabaj lernejoj de Latakio, Alepo, aŭ Damasko, dum la aliaj studas ĉi tie en la kurda?” Post unu semajno, dekreto punas ĉiun oficiston de la aŭtonoma registaro , kiu sendas siajn infanojn en la lernejojn de la reĝimo.

Tamen la konkordo inter la komunumoj ŝajnas pliboniĝi, kaj la novaj institucioj funkcias. En Kamiŝli, la kunprezidanto de la leĝfara konsilio, S-ro Hakem Khalo, klarigas: “Ĉi tie, en la kantono de Ĵazira, la ŝtato nenion distribuis. Ĝia centraliza sistemo neniam prizorgis la aliajn etnajn aŭ religiajn komunumojn. Nun, la reĝimo pensas, ke ĝi povos reiri al la situacio de antaŭ la revolucio de 2011, sed multaj Araboj nun partoprenas la sistemon de la aŭtonoma registaro. Ili kunsidas en la civilaj konsilioj en Rakka, en Tabka en Manbiĝ, en Deir-Ezzor. Ili konsciiĝas, ke ili povas prizorgi sian komunumon ja pli bone ol antaŭe.

En Tel-Abiad, urbeto proksima de la Turka landlimo, oni ja sentas konfliktecon. OIŜ forpelita de KSD havis tie socian bazon. La trudado de Turkio kaj ĝiaj aliancanoj estas senĉesa. Al tio aldoniĝas la pezo de dolora pasintaĵo, ĉar la urbo estas parto de regiono, kien la Baas-reĝimo instalis Arabajn loĝantojn, en la jaroj 1960-aj, kaj senigis kurdojn el iliaj terposedoj. Ĉi lastaj zorgas ne montriĝi venĝemaj, kiel klarigas S-ro Reshad Kurdo, kies familio estis senproprietigita: “Kiam KSD liberigis la urbon el OIŜ, ni forpelis neniun. Ni ne reprenis niajn terojn prenitajn de Araboj antaŭ kvindek jaroj. Ni atendas politikan solvon.

Pridemandita Kurda garaĝisto restas skeptika: “Eĉ se ni konstruus paradizon, la Araboj ne fidus nin. Ili pensas, ke la Kurdoj volas subpremi ilin. Kaj pri ni, ni timas, ke Turkio faros ĉi tie la samon, kiel en Afrin.

Afrin... Ĉiufoje, kiam ni prononcas tiun nomon, niaj alparolatoj havas larmoplenajn okulojn. La okupado de tiu plimulte kurda kantono fare de Turkio estas vera traŭmo. En januaro 2018, post traktadoj, Rusio permesis al Turkio invadi ĝin. La koalicio kondukata de Usono fermis siajn okulojn, kaj la samaj Kurdaj soldatoj, kiuj forpelis OIŜ el Kobane kaj Rakka, kaj savis la Jezidojn el OIŜ en Sinĵar, tie estis buĉitaj en totala indiferenteco de la “internacia komunumo”.

Implikaĵo de kontraŭdirektaj aliancoj

Ne eblas tien iri. Ni haltas en la plej okcidenta urbo de la aŭtonoma federacio: Manbiĝ. Protektata de la koalicio kaj defendata de la loka militista konsilio, tiu urbo estas ekzemplo pri kunvivado de komunumoj. Pluraj homoj atestas pri la perfortaĵoj faritaj al la Kurdoj post la falo de Afrin. En raporto publikigita en junio 2018, Human Rights Watch denuncas la fakton ke: “armitaj grupoj de Siria Libera Armeo, subtenataj de Turkio, rabis, detruis aŭ ŝtelis Kurdajn civilajn proprietaĵojn en la Kantono de Afrin. Ili instalis militistojn kaj iliajn familiojn en domojn sen doni kompenson al ties posedantoj*”. De tiam, la organizaĵo daŭre atendas permeson de Turkio por surloke daŭrigi sian esploron.

* “Syria: Turkey-backed groups seizing property”, Human Rights Watch, 14 de junio 2018, https://www.hrw.org/news/2018/06/14...

Nuna Sirio estas implikaĵo de kontraŭdirektaj aliancoj. La Kurdoj de Afrin, okcidente de Eŭfrato, estis protektataj de Rusio, kiu forlasis ilin. La Kurdoj oriente de Eŭfrato kaj en Manbiĝ, estas nun protektataj de koalicio kondukata de Usono kaj Francio. Sed ĝis kiam? Surloke la loĝantoj opinias nemalhavebla internacian aerprotekton, sen kiu la Turka armeo aŭ la Siria armeo facile frakasos la malfortan demokratian federacion. Sed je kiu prezo? Por havi respondon, ni devas renkonti PKK-on, ĉefmalamikon de Turkio kaj, laŭ iuj komentantoj, “reĝisoron de la Kurda ludo en Sirio”.

Ni trapasas Tigrison, landlimon inter Sirio kaj Irako, sur barko, kaj trairas la nordan Irakon ĝis Kandil, montoĉeno, kiu ŝirmas la taĉmentojn de PKK. Tie ni renkontas S-ron Riza Altun. Jen la unua fojo, kiam grava respondeculo de PKK alparolas ĵurnalistojn depost la mortigo en aŭgusto 2008 de Mam Zeki, Jezida komandanto de PKK, fare de Turka misilo. Dum la tuta interparolo, nevidebla spavo zumadas super niaj kapoj. Sub la arba foliaro, S-ro Altun restas ĉiamflegma. “Nun estas ĉie kontraŭdiroj. Komence, Usono ne havis la strategian intencon subteni KSD-on. La Kurdoj ja bone scias, ke Usono estas imperiisma ŝtato, sed ni estas devigataj konservi tiun paradoksan rilaton, ĉar nia pluvivo estas en risko.” Kaj li pludiras, ke la freŝdata anonco de rekompenso por serĉato pri estroj de PKK fare de Vaŝingtono, klare montras la malfortecon de tiu alianco. La regantoludoj kaj konfliktoj inter grandaj potencoj atingas kulminon sur la Siria teritorio...

Mireille COURT kaj Chris DEN HOND

Ideologio kompromitita de la utiligo de potenco

La malsukceso de la islamisma utopio

Movadoj kiuj deziras fari el islamo la solan fonton de la leĝaro ne povis kapti la ŝtatregadon longatempe. Kontraŭbatalataj de absolutismaj reĝimoj kiuj avidas ekspluati religiajn sentojn, ilia reputacio estas makulita de cedoj al politikaj ludoj kaj ilia neglekto elpensi ekonomiajn politikojn akordiĝintajn kun la defioj de iliaj socioj.

Ĝis la krepusko de la Otomana Imperio (1299-1924), kiu estis la lasta granda islama kalifujo*, islamanoj konstruis sian identecon sur dualeco de la religio kaj la politiko reprezentata de la ummah. Ĉi tiu termino temis pri la komunumo de kredantoj kaj ampleksis la tutan islamon kaj ĝiajn homajn atingojn. Ĝi estis sentempa ensemblo, reprezentanta la pasintecon kaj la estontecon de la islamanoj, space nelimigita kaj senlandlima ĉar ĝi etendiĝis trans la konata mondo. Ĝi estis nek registaro nek teokratio, sed kolektivo de kredo.

* Ĉiuj notoj estas de la redakcio. Kp. Nabil Mouline, Le Califat. Histoire politique de l’islam, Flammarion, coll.Champs histoire”, Parizo, 2016.

Ĉi tiu mondkoncepto draste ŝanĝiĝis kun la leviĝo de la hegemoniaj ambicioj de la Okcidento kaj la falo de la Otomana Imperio, kio estigis la nuligon de la kalifujo fare de la Granda Asembleo de Turkio en 1924. Pere de imperiismo kaj militoj, okcidentaj pensmanieroj tiam profunde penetris en la islaman mondon kaj precipe en la landojn de Mezoriento. La malkreskanta Otomana Imperio importis eŭropajn armeajn modelojn, kaj koloniitaj teritorioj estis asimilitaj en okcidentecan ekonomian produktadon. Eŭropaj juraj tradicioj, strukturitaj ĉirkaŭ precize difinitaj reguloj kaj sistemaj juraj konceptoj, estis aldonitaj al la parolo de islama ŝario (kiu allasis abundon da spaco por adaptoj), kiel la konstitucia spino de la novaj naciŝtatoj. En ĉi tiu nova epoko, la Ummah kaj ia religia kaj politika fluideco cedis la lokon al kodigitaj institucioj kaj teritoriaj limoj.

Varbilo por oponantoj de la okcidenta influo

En la finaj jaroj de la dek-naŭa jarcento, reage al la malfortiĝo de la islama mondo (inhitat) kaj la kreskanta premado de la Okcidento, islamaj pensuloj reinterpretis sian kredon kaj la koranajn tekstojn por revigligi sian religion. Jamal Al-Din Al-Afghani kaj Muhammad Abduh, ekzemple, provis ekzegezon de islamo, rekomendante ke la islama vivo adaptiĝu al la okcidentaj normoj de ekonomia kaj politika moderneco. Ĉi tiuj reformistaj teologoj neniam nomis sin “salafistoj”, termino misuzata de okcidentaj scienculoj. Por ili, antaŭ ĉio temis pri religia reformo fare de doktrinaj ŝanĝiĝoj per reveno al la fontoj kiuj estis forlasitaj, kaj per la disvastigo de novaj terminaroj*.

* Kp. Mohammed Arkoun, Essais sur la pensée islamique, Maisonneuve et Larose, Parizo, 1973.

Provante “savi” islamon, ĉi tiuj reformistoj, partoprenantoj de la politika, kultura kaj religia movado nomata Al-Nahda (la renaskiĝo), pretervole malcentralizis ĝin. La laŭkanonaj veroj de ĉi tiu religio, kaj eĉ pli de la umma, ĉesis esti la devigaj referencopunktoj. Islamo estis juĝata sole laŭ sia kapablo imiti okcidentajn atingojn. La postulon ke la islama religio adaptiĝu al eŭropa referenca sistemo akompanis la kreo de novaj ŝtataj entoj tra la tuta post-otomana Mezoriento. Aperis respublikanaj kaj monarĥaj reĝimoj kiuj ne estis revigliĝoj de islama gvidanteco, sed male kopioj de la militarisma okcidenta despoteco de la dek-naŭa jarcento.

La malcentralizado de islamo disde ĝiaj unuaj normoj postlasis gravan heredaĵon. Ĝis la komenco de la dudeka jarcento, la islama religio estis fariĝinta varbilo por oponantoj de la okcidenta influo kiuj malakceptis planojn pri reformoj kaj adaptadon al moderneco. Ĉi tiu politikigo de islamo transformis la kredon en instrumenton de kontraŭimperiisma lukto. Ĝi ankaŭ instigis novan generacion de aktivuloj konsideri ke islamo ne estas postiĝinta kompare kun la Okcidento, sed male estas kontraŭmodelo kiu liberigos islamanojn el ilia supozata postiĝinteco, kaj protektos ilin kontraŭ la influo de la okcidenta kulturo. Plia motivo, laŭ ili, por studi la sanktajn tekstojn.

Ĉi tiu evoluo naskis islamismon, ideologion kiu miksis la religion kaj la politikon laŭ multe pli forta maniero ol tiu en la klasika islama kanono kiu inspiris ĝin, laŭ ĝia pretendo. Kontraŭe al la fluida rilato inter la religio kaj la politiko kiu ekzistis en la islamo de la unuaj jarcentoj, la islamistaj movadoj, precipe la Islama Frataro de Egiptio, trudis rigidan idealon. Sub ilia standardo, la fideluloj jam ne demandis, kiaj islamanoj ili devus esti; malakceptante la introspektemajn kaj filozofiajn tradiciojn de la originala islamo, ili devus nur demandi kiel distingi inter la islamano kaj la nekredanto. Kondiĉoj kiel ĝihado (propra spirita strebado, justa militado) kaj takfir (“ekskomuniko”), konceptoj enkadrigitaj en la islama jurisprudenco, estis eltrovitaj kaj reinventitaj por pravigi reziston kaj lukton en dueca mondo karakterizata de la kontraŭstaro inter islamo kaj la Okcidento*. Islamistoj jam ne vidis sian religion kiel sentempan kaj senliman enton reprezentantan la tutan suverenecon de Dio kaj lian homan kreitaron. Male, ilia sendubasenca celo fariĝis la kapto de la ŝtata potenco.

* Kp.Rudolph Peters, Jihad in Classical and Modern Islam: A Reader, Markus Wiener Publishers, coll. “Princeton Series on the Middle East”, Princeton, 1996.

La rapidan disvastiĝon de islamismo dum la dua duono de la dudeka jarcento ebligis la malfortiĝo de la rolo de araba naciismo kiel la superrega ideologio. La venko super la araboj dum la milito de 1967 kontraŭ Israelo donis gravan baton al la idealoj de naciismo kaj unuecismo, kaj la irana revolucio de 1979 fine malpromociis ilin al la tria rango ĉe influaj politikaj doktrinoj: la falo de la ŝaho montris ke aktivuloj instigataj de religia kredaro povas venki potencajn absolutismajn reĝimojn subtenatajn de la plej granda okcidenta potenco.

Katastrofa egipta sperto

Hodiaŭ, islamismo ne estas sukcesinta plenumi sian utopian promeson. Krom en kelkaj landoj kiel Tunizio, islamistaj movadoj en la araba mondo estas senefikigitaj aŭ bankrotigitaj. La alĝeria enlanda milito de la 1990-aj jaroj aŭguris la estontajn seniluziiĝojn, kiel tiu, kiu sekvis la “Araban Printempon” de 2011. En Egiptio, la Islama Frataro katastrofe regis la landon antaŭ ol ĝi estis demisiigita de armea puĉo en julio 2013*, kiun sekvis senkompata subpremo de ĝiaj membroj. En Irako, Sirio kaj Jemeno, islamistaj fortoj ludis marĝenan rolon en la antaŭenigo de demokratio kaj devis cedi la lokon al la batalo kontraŭ perforta ekstremismo. En Maroko, Jordanio, kaj Kuvajto, la laŭleĝaj islamistaj partioj havis sukcesojn en elektadoj, sed nur en siaj naciaj parlamentoj, kiuj transformas ilin en sendanĝerajn politikajn fortojn sub la ombro de potencaj monarĥioj kiuj ankoraŭ regas per absoluta potenco.

* Vidu Alain Gresh, ‘En Egiptujo, revolucio en la ombro de la armeo’ , Le Monde diplomatique, aŭgusto 2013.

La malsukceso de la islamista modelo manifestiĝis laŭ tri manieroj. Unue, ĝiaj movadoj ne povis elpensi seriozajn sociajn kaj ekonomiajn solvojn kiuj iras preter sloganoj. Proklami ke “islamo estas la solvo kaj la korano estas nia konstitucio” estas neadekvata anstataŭigo por novigado kaj proponoj pri publikaj politikoj destinitaj por solvi la problemojn kiujn absolutismaj reĝimoj ne povis solvi: kreskanta malriĉeco, amasa senlaboreco, malbone funkciantaj sistemoj de edukado kaj endemia korupto. Estas rivele ke la maroka Partio de Justeco kaj Evoluado (PJE) aplikas ekonomiajn strategiojn elpensitajn de teknokratoj kaj truditajn de internaciaj financaj institucioj, ĝuste kiel la egipta Islama Frataro, kiam ili regis. Tio montras, ke la islamista doktrino ne havas teorion de ekonomia produktado kaj, sekve, ne havas vizion pri la rolo kiun la ŝtato devus ludi en la restrukturado de la ekonomio.

Due, islamistaj partioj, krom en Tunizio, ankaŭ neglektis plenumi inkluzivemajn kaj demokratajn politikojn. Jam ne validas la argumento, ke ili neniam ricevis justan ŝancon por regi kaj pruvi sian malfermitecon. En Egiptio, la Islama Frataro ŝajnis obsediĝi pli pri superregado ol pri plurismo, kaj ilia ostracismo kontraŭ nereligiaj agantoj, kiuj favoris civilan ŝtaton, donis al la avide atendanta armeo pretekston por demisiigi prezidanton Mohamed Mursi.

Trie, islamistoj tutmonde montris, ke ili ne tenas sin super politikaj manovroj. Kie ili konsistigis laŭleĝajn opoziciajn grupojn, ili foje faris aliancon kun absolutismaj rondoj, makulante sian reputacion kiel nekonformisman movadon. En Egiptio, post la falo de prezidanto Hosni Mubarak en februaro 2011, la Islama Frataro kultivis rilatojn kun la armeo kaj samtempe malakceptis diskutojn kun ĉiuj aliaj politikaj agantoj. Por la PJE en Maroko, bonaj rilatoj kun la monarĥio — kiu donas al ĝi novajn rimedojn kaj politikan videblecon — pli gravas ol postuli la reformon de la reĝimo. Post kiam ĝi gajnis la parlamentajn elektadojn de 2011, ĝia religia parolo reflektis ĉi tiun subigon antaŭ la reĝa potenco, citante ĝisdatigitajn islamajn principojn kiel nasiha (“konsilo al la reganto”) kaj ta’a (“obeemo kiel virto”). Sekve, restriktitaj al la marĝenoj estis la kernaj principoj kiujn ĝi antaŭe rekomendis, kiel la defendo de homaj rajtoj kaj libera sinesprimo. Aldone, la PJE ne povas rekomendi demokratajn ŝanĝiĝojn kaj konstituciajn reformojn dum ĝi ne defias la superan rajton de la suvereno fari juĝdecidojn pri tiuj rajtoj. La hodiaŭa alianco kun la palaco iam povus transformiĝi en aliancon kun la armeo, kaj poste kun la fouloul (subtenantoj de la malnova reĝimo). Kontenta pri sia pozicio kiel aganto en elektadoj, la PJE pasis de la rolo de opozicia partio al tiu de registara partio.

Hodiaŭ, islamistoj estas profunde implikiĝintaj en la geopolitikaj dividoj kaj interkonfesiaj konfliktoj kiuj inundas la araban mondon. Tio plu senkreditigas ilian pretendon, ke ili tenas sin super la ĉiutagaj postuloj de la postkolonia moderneco kaj ke ili defendas sian puran vizion pri prospera sendependeco.

Ŝtata maltoleremo

La kazo de Libano ilustras ĉi tiun problemon. Hizbulaho aperis tie kiel armita filio de la irana revolucio kaj celis esti la avangardo de radikala politika sistemo laŭ ideologia perspektivo ŝijaista. Nelonge post sia fondiĝo, ĝi fariĝis naciisma movado batalanta por liberigi Libanon de okupado fare de la israela armeo. Tiutempe, oni povis rigardi ĝin kiel unu islamistan movadon inter aliaj, kun popola bazo. Hodiaŭ, sub la mecenateco de Irano, Hizbulaho ankoraŭ asertas ke ĝi batalas en la nomo de la libana nacio. Praktike, tamen, ĝi dediĉas sin al batalado en Sirio kontraŭ sunaistaj fortoj el ajna lando*. En Sirio, la “Partio de Dio” prenis sur sin la rolon de batalanto sur la batalejo de la apokalipso. Sekve, Hizbulaho ne tiom estas islamista movado zorganta pri la politika kaj ekonomia estonteco de Libano, kiom transnacia ento strebanta por akompani la Mahdion (savanto atendata de islamanoj) sur fremda tero.

* Vidu Marie Kostrz, ‘La Hizbulaho mastro de la libana ludo’ , Le Monde diplomatique, aprilo 2016.

Islamistoj ofte pretendas esti viktimoj de okcidenta subpremo aŭ de ekskludo fare de absolutismaj reĝimoj. Sed, samtempe, ili alvokas al la fideluloj kuraci ĉi tiujn malbonojn laŭ truda maniero per la disvastigo de la islamista kredaro por konkeri la politikan potencon. Ĉi tiuj movadoj estas la produkto de la absolutismaj ŝtatoj kiujn ili pretendas kondamni. Kaj ilia teologia parolo pri la demokrata estrado kaj la ekonomia evoluo estas malmultega kompare kun iliaj instigoj pri la devo puni nekredantojn kaj krei la perfektan islaman ŝtaton.

Tunizio estas la sola araba sukceso por islamista estrado — sukceso certe relativa se ni enkalkulas la konjunkturan malhaŭson de la lando, elmigradon, la ĉeeston de ĝihadistoj ktp. En ĉi tiu lando, la movado Ennahda kune kun nereligiaj grupoj kiel la partio Nidaa Tounès, efektive kunlaboras por garantii civilan pacon kaj konservi demokration*. Ennahda estas grava islamista forto, kun larĝa popola bazo kaj forta gvidantaro, kaj Nidaa Tounès kaj kelkaj aliaj nereligiaj partioj kombinas maldekstrulajn kaj naciistajn elementojn kaj reprezentantojn de la komercista komunumo, eĉ sen mencii la restaĵojn de la reĝimo de la eloficigita prezidanto Zine El-Abidine Ben Ali.

* Vidu Pierre Puchot, ‘Le consensus pour sortir de la crise’, en ‘Le défi tunisien’, Manière de Voir, n-ro 10 aŭgusto-septembro 2018.

Sed la tunizia kazo estas la escepto kiu konfirmas la regulon. Ennahda povis sukcesi nur pere de la utiligo de apartaj kondiĉoj kaj foje flankenmetinte sian islamistan orientiĝon. Post januaro 2011, la demokratiigo de Tunizio, kaj la inkluzivo de Ennahda en la politika ludo, profitis de forta internacia subteno sen troa ekstera sintrudo. Antaŭe malpermesita dum jardekoj, la partio de Rached Ghannouchi evoluis per la ensorbado de novaj ideoj ekster la islamista kanono. Ĝiaj venkoj en la parlamentaj elektadoj de 2014 kaj la municipaj elektadoj de 2018 ne estigis ideologian superregadon, sed estis akompanataj de malstreĉiĝo de la religiaj postuloj de la partio rilate al konstituciaj normoj kaj publikaj politikoj. Lerninte apartigi sian religian mesaĝon disde la politika vivo, kaj kunlabori kun neislamistoj, Ennahda iusence sekulariĝis, procezo farita des pli nehaltigebla pro tio, ke ĉiu el ĝiaj malaj provoj renkontis ondon da popola kontraŭstaro. La katastrofa precedenco de la puĉo en Egiptio ankaŭ instigis al kompromisoj kaj prudento.

En Tunizio, islamistoj fine agnoskis ke neniu interpreto de Islamo povas superi elektitajn oficialulojn en la evoluigo de politikoj, ĉu enlandaj ĉu eksterlandaj. Aliflanke, oficialuloj komprenas ke ili ne povas malhelpi la pacan praktikon de la religio, eĉ en la publika sfero. Islamismo tial povas partopreni ĉi tiun duoblan toleremon pri aliaj religioj krom islamo; sed tio necesigas ke ĝi rezignu siajn plej maltoleremajn postulojn por ke ĉiuj voĉoj povu eldiri siajn opiniojn*.

* Kp. Alfred Stepan, ‘ ‘Tunisia’s translation and the twin toleration’, Journal of Democracy, vol. 23, no 2, Baltimore, aprilo 2012.

Kvankam malakceptataj de multaj islamistoj, ĉi tiu dinamiko de kompromiso ekzistis jam de la plej fruaj tempoj de la islama civilizacio. Tiu lasta agnoskis ke, malgraŭ tio, ke la koranaj tekstoj estas sanktaj, iliaj interpreto kaj apliko estas homaj agoj kiujn oni devas regule pridemandi, pridebati kaj reinterpreti por favori la inkluzivon de ĉiuj. Estas ĉi tiu dialogo inter la sankta kaj la profana, aŭ la homa kaj la dia, kiu reprezentas la religian kaj politikan dualecon de Islamo — kaj ne la insisto ke oni devas detrui la aliulon.

Se la solvo ne estas en islamismo, kie ĝi estas? La “Araba Printempo” provizis la malneton de respondo en la formo de demokrataj politikoj, popola suvereneco kaj la postulo por digno. Granda parto de la regiono estas refalinta sub la jugo de absolutismo, kaj evidentiĝis ke islamistoj ne povas ludi la rolon de savantoj. Ilia granda utopio, tiu, kiu promesis saviĝon interŝanĝe por senkondiĉa aliĝo, ne sukcesis. Sed la alia utopio, la demokrata, tiu de la “Araba Printempo”, ne triumfis.

La civitanoj de Arabio konservas sian aliĝon al sia kredo, kvankam ili fariĝis “kontraŭklerikalismaj” laŭ la senco ke ili malakceptas la aŭtoritatulojn kiuj pretendas interpreti ĝin. Ili sentas sin fremdaj al la instrumentigo de sankteco kaj la ideo ke iuj figuroj — ekzemple reĝoj-, aŭ iuj politikaj grupoj kiel la islamistoj, aŭ institucioj kiel la instanco de ulemoj (fakuloj pri islama jurisprudenco) nomumitaj de la ŝtato, posedas sanktan statuson kaj meritas obeemon kaj respekton. Ĉi tiu popola malakcepto ne nur signifas ke la heredaĵo de la irana revolucio elĉerpiĝis, sed ankaŭ ke por islamismo la gloraj tagoj finiĝis.

Sekve, por konservi sian regadon, la diversaj reĝimoj ŝanĝis siajn strategiojn. Ili provas plenigi la malplenon kaŭzitan de tri samtempaj premoj demalsupre: unue, la “kontraŭklerikalisma” malakcepto de islamista propagando; due, la persista deziro por demokrata libereco naskita de la “Araba Printempo”; fine, la aliĝo al religieco en la ĉiutaga vivo. La reĝimoj tial trudis siajn proprajn interpretojn de moraleco kaj kredo kun multaj lastatempaj ekzemploj en Nord-Afriko kaj Mezoriento, kiel ekzemple la observigo de publika fastado dum Ramadano kaj la loko de virinoj en la socio.

Kiam ili trudas ĉi tiujn sociajn regulojn, aŭtokratioj respondas al pli-malpli nevortigitan konservativismon ĉe kelkaj civitanoj, kaj samtempe subpremas la deziron de gejunuloj por libereco. Sed submetante religiajn spacojn al la ŝtata potenco, ili ripetas la islamistan eraron.

Tiaj intervenoj en la religia sfero havas profundajn longatempajn implicojn, ne nur por la religio sed ankaŭ por la estonteco de demokratio kaj stabileco en la regiono. En multaj kazoj, ŝtatoj bazis siajn eksterlandajn politikojn sur la disvastigo de sia oficiala islamo en aliaj landoj. En Turkio ĝis lastatempe, la Partio de Justeco kaj Evoluado (AKP), reganta ekde 2002, multe dependis de alianco kun la Movado Gülen por firmigi sian potencon kaj eksporti sian vizion de islamismo*. Post kiam la AKP proskribis la movadon, prezidanto Recep Tayyip Erdogan fariĝis la centro de la politiko kaj ideologio de la AKP.

* Kp. ekzemple Gabrielle Angey, ‘La recomposition de la politique étrangère turque en Afrique subsaharienne. Entre diplomatie publique et acteurs privés’, note de l’institut français des relations internationales, (iFri), Parizo, marto 2014.

La monarĥioj iras laŭ la sama direkto. Sauda Arabio kaj Maroko prezentas du kontraŭajn ekzemplojn. En Sauda Arabio, la amaskomunikiloj amplekse priraportas la ekonomiajn kaj politikajn iniciatojn de kronprinco Mohammed Bin Salman (“MBS”). Sed malpli videble, novaj religiaj restrukturiĝoj ankaŭ okazas. En la pasinteco, alianco inter la Dinastio de Saud kaj la ŭahabismaj ulemoj kun ilia konservativa salafisma ideologio, certigis institucian ekvilibron en la reĝlando: la monarĥio retenis sian politikan superecon kaj sankciis la religian establitaron kiu, interŝanĝe, ĝuis teologian superecon en la jura kampo kaj pri aferoj de la islama doktrino*.

* Kp. Natana j. delong-Bas, Islam wahabite, Erick Bonnier, coll. ‘Encre d’Orient’, Parizo, 2018.

La nova islama vizio de la sauda reĝimo rompis ĉi tiun ekvilibron. Sub la gvidanteco de la kronprinco, la registaro deziras bridi la ŭahabisman retorikon kaj religiajn juĝojn. Ĉi tiu politiko rememorigas pri la kooptado de la Universitato Al-Azhar fare de la egipta ŝtato en la dudeka jarcento, iniciate de sinsekvaj armeaj diktaturoj. Per la elimino de la aŭtonomeco de la ulemoj, la sauda gvidantaro harmoniigas la islaman parolon kun tiu de la tuta ŝtata aparato. Paradokse, ĉi tiu estas unu el la malmultaj sukcesoj de princo Bin Salman. Liaj provoj modernigi la ekonomion ne progresas, kaj lia politika kaj milita aventurismo en Kataro, Libano kaj Jemeno suferis gravajn regresojn*. Kaj la murdo frue en oktobro de la ĵurnalisto Jamal Khashoggi estas kaj terura malobservo de homaj rajtoj kaj fiasko de lia eksterlanda politiko.

* Vidu Gilbert Achcar, “Au Proche-orient, La stratégie saoudienne dans l’impasse”, Le Monde diplomatique, marto 2018.

Maroko, aliflanke, preferas pli flekseblan metodon en sia alproprigo de la religio fare de la ŝtato. Kiel parto de sia religia diplomatio, ĝi projekcias sian vizion pri islamo laŭ norda-suda akso. La unua celo estas Eŭropo, kie Maroko varbas subtenon per la disvastigo de mesaĝo pri modera islamo kiu povas kontraŭbatali radikalismon kaj terorismon. Ekzemple, Maroko trejnas francajn imamojn. La dua celo estas transformi la marokan reĝlandon en novan centron de ekonomia kaj politika gravito sur la afrika kontinento — kaj tiel ebligi al ĝi rebati la influon de Alĝerio.

La tria celo de la religia diplomatio en Rabato estas pli granda politika regado de la maroka diasporo en Eŭropo. Marokaj religiaj institucioj en Eŭropo administras religiajn aferojn kaj samtempe estas la objekto de intervenoj fare de marokaj konsulejoj kaj ŝtataj sekurecoservoj kiuj provas influi eksterlandajn civitanojn. Sed kvankam bildo de “modereco” estas projekciata eksterlande, ene de la lando mem regas ŝtata maltoleremo. Sub la preteksto protekti la publikan moralon, oficialaj islamaj konsilioj malhelpas religiajn debatojn kaj batalas kontraŭ blasfemo kaj ateismo. Hipokrite, ili ankaŭ subpremas adulton kaj samseksemecon.

Preter ĉi tiuj tri urĝaj celoj, la finfina funkcio de ĉi tiu strategio estas plifortigi la fundamentojn de la tradicia absolutismo. La maroka islamo apogas la konstitucian pozicion de la reĝo en lia rolo kiel la Komandanto de la Fideluloj, la apogeo de la religia aŭtoritato. Sed ĉi tiu institucio, reprezentata de la reĝo, samtempe havas politikan imperativon konservi la antaŭstaton, tio estas teni religiajn agantojn reguligataj kaj fari sendanĝeraj demokratajn movadojn kiuj intencas defii la ŝtaton demalsupre.

Sed ĉiuj ĉi politikaj-religiaj aranĝoj alfrontas tri fundamentajn malhelpojn. Unue, la definitiva demando pri la ekonomio. Se ne estos redistribuo de la riĉeco, sociaj agantoj ne nepre donos sian obeemon. Due, ĉi tiu aranĝo estas mikspoto da religiaj ideoj kuntenataj nur per politika potenco; ĝi tial estas iam ajn defiebla de movadoj kun kohera kono pri la teologio kaj la historio de Islamo. Ne temas pri sekularigo, sed pri la monopoligo de la religia spaco. Fine, en la kazo de Maroko, ĉi tiu strategio estas fundamente kontraŭdirata de la insisto de Mohamedo la 6-a projekcii propran reputacion netradician kaj modernan.

La ideo mem de “modereco” estas esence aŭtokrateca ĉar ĝi postulas la trudadon de la limoj de la religia parolo. Sed la vera celo devus ne esti modera islamo, sed islamo klera. Kaj klereco bezonas kritikan pensadon, la unuavican malamikon de ĉiuj absolutismoj.

Por Julian Assange

FIEREGE, ridete, ĉirkaŭata de kvindeko da fotistoj kaj de kadristoj, Jim Acosta, la 16-an de Novembro 2018, celebris sian abruptan revenon al la Blanka Domo. Kelkajn tagojn antaŭe li perdis sian akrediton kiel korespondanto de Cable News Network (CNN), sed la usona justico devigis la prezidanton Donald Trump nuligi la sankcion. “Tio estis testo, kaj ni sukcesis ĝin, Acosta fanfaronis. La ĵurnalistoj devas scii, ke en tiu ĉi lando la gazetara libereco estas sankta, kaj ke ili estas protektataj de la konstitucio [por] enketi pri tio, kion niaj regantoj kaj niaj gvidantoj faras.” Laŭgrada transbildiĝo, muziko, feliĉa fino ...

Rifuĝinta ekde antaŭ ses jaroj en la ambasadorejon de Ekvadoro en Londono, s-ro Julian Assange certe ne povis rekte vidi per CNN tiom kortuŝan elnodiĝon. Ĉar la ekzistado lia similas al tiu de malliberulo. Malpermeso eliri, se li ne volas esti arestita de la britaj instancoj, kaj poste sendube transdonota al Usono; komunikadoj reduktitaj kaj ĉiaj turmentoj ekde kiam la ekvadora prezidanto Lenín Moreno, por komplezi Vaŝingtonon, decidis akrigi la restad-kondiĉojn de sia “gasto” (vidu la artikolon de Franklin Ramírez Gallegos).

La kaptiteco de s-ro Assange kaj la minaco de dekkelkoj da jaroj en usona malliberejo (en 2010 s-ro Trump deziris ke li estu ekzekutita) okazas tute pro la informada retejo, kiun li estis fondinta. WikiLeaks okazigis la ĉefajn malkaŝojn, kiuj ĝenegis la potenculojn de tiu ĉi mondo nun jam dum deko da jaroj: bildoj pri usonaj militkrimoj en Afganujo kaj en Irako, industria spionado de Usono, sekretaj kontoj en la Kajman-insuloj. La diktatoreco de la tunizia prezidanto Zine El-Abidin Ben Ali skuiĝis per la disvastigo de sekreta komunikaĵo de la usona ŝtatdepartemento, kiu kvalifikis tiun ŝtelad-reĝimon (“kleptokration”), amikan de Vaŝingtono, “reĝimo skleroziĝinta” kaj “kvazaŭ-mafio”. Ankaŭ WikiLeaks malkaŝis, ke du francaj socialistaj gvidantoj, s-roj François Hollande kaj Pierre Moscovici, la 8-an de Junio 2006 iris en la usonan ambasadorejon en Parizo kaj tie bedaŭris la fortan sintenon de la prezidanto Jacques Chirac kontraŭ la invado al Irako.

Sed tio, kion la “maldekstro” pardonas malpli ol ĉio al s-ro Assange, estas la retmesaĝoj, kiujn lia retejo piratis el la kampanjo de s-ino Hillary Clinton. Taksante, ke tiu afero favoris la rusajn intencojn kaj la elekton de s-ro Trump, ĝi forgesas, ke WikiLeaks tiam senvualigis la manovrojn de la demokrata kandidatino por saboti la kampanjon de s-ro Bernie Sanders dum la praelektoj de ilia partio. Tiam la komunikiloj de la tuta mondo ne hezitis pli disvastigi tiujn informojn, same kiel ili faris pri la antaŭaj, tamen sen ke iliaj eldonistoj estis komparataj kun eksterlandaj spionoj kaj minacataj je malliberejo.

La furiozo de la usonaj instancoj kontraŭ s-ro Assange estas subtenata de la malkuraĝo de la ĵurnalistoj, kiuj forlasas lin aŭ eĉ ĝojas pri lia malfeliĉo. Ekzemple en la televido MSNBC, la stelula animanto Christopher Matthews, eksa ĉefo de la Demokrata Partio, ne hezitis proponi, ke la usonaj sekretaj servoj devus “agi en israela maniero kaj forkapti Assange”...

Serge HALIMI.

Dekstra kurso de la posteulo de Rafael Correa

En Ekvadoro, surpriza novliberalismo

Dum la prezidanteco de s-ro Rafael Correa (2007-2017) Ekvadoro ofte entuziasmigis la progresemulojn: per reduktado de la malriĉeco, per trudado al la investintoj restrukturi la ŝuldojn kaj per azilo al s-ro Julian Assange, la fondinto de WikiLeaks ... Kiel klarigi la cent-okdek-gradan returniĝon de lia posteulo Lenín Moreno, elektita por daŭrigi la saman politikon?

MAJO 2017. La enpotenciĝo de s-ro Lenín Moreno kiel prezidanto de Ekvadoro kaŭzis suspiron de senŝarĝiĝo ĉe la latinamerikaj progresemuloj. Ĉar li venkis kontraŭ la bankisto Guillermo Lasso, s-ro Moreno seke haltigis la triumfadon de la dekstrularo en la regiono post la elektoj de s-ro Horacio Cartes en Paragvajo en 2013 kaj de s-ro Mauricio Macri en Argentino en 2015 aŭ la nomumadon de s-ro Michel Temer en Brazilo sekve al la eksigo (pli ol kontestata) de s-ino Dilma Roussef en 2016.*

* Vd Anne Vigna, “Au Brésil, la crise galvanise les droits”, Le Monde diplomatique, Decembro 2017.

Dum la elektokampanjo s-ro Moreno promesis daŭrigi la “civitanan revolucion” de sia antaŭulo Rafael Correa, miksaĵon de disvolvado, de alidistribuado kaj de alikonstruado de la ŝtato. Li ankaŭ promesis plibonigi la stilon, taksatan agresa kaj “vertikalisma” de la prezidinto. Lia promeso: Organizi grandan nacian dialogon por ĉesigi la politikan polusigon, kiu laŭdire elĉerpigis parton de la loĝantaro. La dubindigo de la modelo de Correa fortiĝis kun la ekonomia krizo de 2015-2016 kaj la korupto-skandaloj, kiuj tuŝis la ĉirkaŭaĵon de la eksa ŝtatestro. Por s-ro Moreno do la horo de ŝanĝo.

Post la elekto la lando malkovras, ke la “nacia dialogo” havas nur unu celon: proksimigi la palacon Carondelet (sidejo de la registaro) kun la elitoj, kiuj agas kontraŭ Correa. Surmetinta la prezidantan skarpon, s-ro Moreno agas kvazaŭ lia legitimeco dependus de lia kapablo aranĝi tiom strangegan repacigon. Ŝajnas ke la programo, kiu en la urnoj triumfis kaj kiu povus malhelpi la “dialogon”, forvaporiĝis. Restarigo de la potenco de la merkatoj, aliĝo al la usona ekstera politiko: la unuaj disponoj de s-ro Moreno konsternis la regionan maldekstrularon. Ili entuziasmigis la dekstrularon. La ĉefa kontraŭulo, kiun la nova prezidanto elektis? La homo, kies politikon li promesis daŭrigi kaj kies vicprezidanto li estis dum ses jaroj, de 2007 ĝis 2013: s-ro Correa. La “civitana revolucio”, tiu politika projekto, kiu transformis la landon, enpotencigis homon, kiu agas por malfari ĝin.

En Februaro de 2018 la registaro de s-ro Moreno organizis referendumon prezentatan kiel necesan por kontraŭbatali la korupton. Ĝia reala celo: malfortigi la prezidinton, ankoraŭ tre aprezatan de parto de la loĝantaro. El la sep proponoj submetitaj al voĉdonado, unu malpermesas al la politikaj gvidantoj kandidati pli ol du fojojn por la sama funkcio; la alia permesas eksigi funkciulojn nomumitajn en la Konsilantaron de Civitana Partoprenado kaj de Sociala Kontrolado, taksitaj proksimaj de la eksa ŝtatestro. S-ro Moreno sukcesis kaj larĝe venkis. S-ro Correa malfortiĝis, ĉar li jam ne rajtas kandidati por la prezidant-elektoj de 2021. La altiro kaŭzita de la foriro de liaj proksimuloj transformas la prezidant-palacon en varman neston por la reprezentantoj de la elito, de la mastraro kaj de la dekstrularo.

“Popolisma malŝparo”

FONDITA de s-ro Correa en 2006, la Alianza País (Alianco Lando, AP) fariĝis la plej grava partio post la fino de la diktatoreco en 1979. En 2017 ĝi atingis la plejmulton en la parlamento, kvankam ĝia grupo reduktiĝis de 100 seĝoj al 74 (el 137). En la kulmino de la konflikto inter s-roj Correa kaj Moreno la elekto-tribunalo decidis meti la partion sub la regadon de la dua kaj tiel devigis liajn politikajn kontraŭulojn provi fondi novan strukturon. Tiu tamen malfacile realiĝas pro la malhelpoj, kiujn la elekto-instancoj — nun proksimaj al s-ro Moreno — metas sur lian vojon.* La implodo de la fortoj kiuj, hieraŭ, enkarnigis la “civitanan revolucion”, faciligis la proksimiĝon de la elitoj kun la prezidanto Moreno, kiu neniam konsideris la partiojn kaj la popolajn mobiliziĝojn kiel demokratiajn fortojn utilajn por la rekonstruado de politikaj blokoj. Kelkajn monatojn poste, la nomumado de s-ro Richard Martínez, ĉefo de la ekvadora mastraro, en la postenon de ministro pri ekonomio fortigis la interkonsenton, kiu subtenas la potencon de s-ro Moreno, dum la fendiĝo inter Correa-anoj kaj Moren-anoj senigis la registaron je plimulto en la parlamento.

* La grupo por Correa nombras dudek naŭ deputitojn.

Sed la nova klano en la potenco ne limigas sin al la tradiciaj elitoj: ĝi entenas ankaŭ, sur suba nivelo, intelektulojn, kiuj identiĝas kiel “progresemaj”, reprezentantojn de sindikatoj kaj figurojn de la indiĝena movado. Do, situacio, kiu ŝokis parton de la regiona maldekstro. En Aŭgusto de 2018 ekzemple la argentinano Adolfo Pérez Esquivel, Nobel-premiito pri paco en 1980, sendis malfermitan leteron al la Konfederacio de Indiĝenaj Naciecoj de Ekvadoro (Conae). S-ro Moreno tiam proponis al tiu organizaĵo instaliĝi en la ekvadoraj lokaloj de la Unio de la Sud-amerikaj Nacioj (Unasur), kiun, same kiel la loka dekstrularo, li volas malfortigi: ”Lenín Moreno, kiu kun aliaj landaj gvidantoj faras novliberalan politikon, provas detrui tiujn spacojn de integrado kaj de partopreno, skribas s-ro Pérez Esquivel. (...) La indiĝenaj popoloj de Ekvadoro ĉiam mobiliziĝis por defendi siajn rajtojn kaj siajn liberecojn. Estus bedaŭrinda, se ili akceptus tiun proponon, kiu celas malfortigi niajn demokratiojn. La Conae ne povas ignori la decidan rolon, kiun Unasur ludis por deprajmi kaj publike denunci la ŝtatrenversojn en Bolivio, en Ekvadoro, en Paragvajo kaj en Honduro, inter aliaj.* Lia letero restis sen respondo.

* “Carta pública de Adolfo Pérez Esquivel a la Conae”, TeleSur, 29-an de Aŭgusto 2018, www.telesurtv.net.

Post revenigi mastrarajn interesojn kaj la reakcian parton de la sociaj kaj sindikataj organizaĵoj en la sinon de la ŝtato — io, kion s-ro Correa ĉiam rifuzis —, la nova prezidanto nun regas kun partio sen politika kohero, sen elekta bazo kaj sen popola subteno. La potenco disvolvas la ideon, ke la krizo, kiu taŭzas la landon, klarigeblas per la “popolisma malŝparado”. S-ro Martínez stiras dekstren: celo de buĝeta pluso, liberaligo de la komerco, fleksebligo de la laborleĝo. La leĝo pri disvolvado de la produktado, voĉdonita en Aŭgusto 2018, trudas la konsumredukton kaj samtempe elsarkas la politikojn de disvolvado kaj de alidistribuado de la antaŭa mandato.

Pri impostoj la teksto entenas amnestion por la privataj impost-ŝuldantoj kaj serion da donacoj por la grandaj entreprenoj, pretekstante “favorigi la revenon de la investistoj”. Prezentata kiel dispono por financi la ŝtaton, la leĝo permesas la impostan malobeon de la potenculoj. Krome, la unua artikolo de la leĝo por defendo de la laborrajtoj estas nuligita. Ĝi ebligis al la instancoj persekuti entreprenajn proprietulojn, kiuj atencis al la interesoj de siaj salajruloj per kaŝado de resursoj aŭ per forpreno de iliaj maŝinoj el la laborejoj.

Ĉar temas pri politikoj de disvolvado, la registaro ne impostas la eksterordinarajn prezaltigojn de krudmaterialoj kaj ne insistas pri revenigo de devizoj. Same kiel la brazila registaro ĝi malpermesas kreskigi la publikajn elspezojn je pli ol 3 elcentoj jare kaj reduktas la buĝetajn deficitojn sole al pago de interezoj por la ŝuldoj. La investado malaperis el la instrumentaro de publikaj politikoj; la privatigoj, male, estas faciligataj per subvencioj garantiataj por pluraj jaroj. La potenco adoptas la internacian sistemon de arbitracio de malkonsentoj por ĉiaj investoj el eksterlande, kaj per tio ne hezitas rompi la konstitucion.*

* Vd Benoît Bréville kaj Martine Bulard, “Des tribunaux pour détrousser les États”, Le Monde diplomatique, Junio 2014.

Krom sia partopreno en malfortigo de la Unasur kaj de la Komunumo de latinamerikaj kaj karibiaj ŝtatoj (Celac), s-ro Moreno proponas ke Ekvadoro aliĝu al la Pacifika Alianco, liberkomerca organizaĵo, kiu kunigas tiujn latinamerikajn ŝtatojn, kiuj estas regataj de konservativuloj. Li esprimas sin kontraŭ la azilo por s-ro Julian Assange, la fondinto de WikiLeaks, protektata en la ekvadora ambasadorejo en Londono kaj akuzata en Usono (vidu la ĉefartikolon de Serge Halimi).

La “popolisma ruiniĝo”, kiun la ekvadoraj novliberaluloj publike denuncas, ŝajnas malfacile pruvebla: inter 2007 kaj 2016 la kvoto de malriĉuloj falis de 37 al 23 elcentoj, dum la malneta enlanda produkto kreskegis je 68 elcentoj. Ili tamen volas reorganizi la socion por komplezi la internaciajn merkatojn. Sed la principoj de ilia nova ekonomio tre similas al la malnovaj logikoj de rento, kiuj prosperigis la iaman oligarĥion.

En lando, kiu ĵus spertis longan ciklon de hegemonio de progresisma tendenco enkorpigita de s-ro Correa, necesis profunda transformado de la fortrilato kaj de la meĥanismoj de legitimado de la potenco, por ke tia returniĝo estigu tiom malmultan rezistadon. Kiel klarigi la instaladon de tiu ĉi “surpriza novliberalismo”?

Tiu esprimo estis formulita en 2001 de la intelektulino Susan Stokes.* Ŝi tiam provis analizi la deficiton de demokratia legitimeco de latinamerikaj registaroj kiuj, same kiel tiu de s-ro Moreno hodiaŭ, enpotenciĝis per programo diametre kontraŭa al la tradiciaj liberalaj receptoj, kaj kiuj tamen aplikis ilin laŭlitere. En en Peruo de la 1990-aj jaroj s-ro Alberto Fujimori superis tiun malfacilaĵon — tiom verve, ke li sukcesis esti reelektita — per sia promeso estigi sekurecon kaj ordon (fronte al la minaco de la gerila Luma Pado) interŝanĝe de strukturaj ŝanĝoj. La Ekvadoro de 2018 siavice prezentas sian returniĝon kiel konsekvencon de la “morala krizo de la Corre-ismo”. La batalo kontraŭ la korupto ĉi tie fariĝas la precipa meĥanismo por legitimi la novliberalismon.

* Susan Stokes, Mandates and Democracy. Neoliberalism by Surprise in Latin-America. Cambridge University Press, 2001.

La batalo kontraŭ la korupto kunigas du kompletigajn elementojn la politikan aktivismon de la justico kaj fortajn kampanjojn de la komunikiloj por malklarigi la popolan memoron. La manovroj kontraŭ la “koreismo” multiĝas en cirkulado, kiu nutras samtempe la registarajn decidojn, la reklamon en la sociaj retoj kaj la titolpaĝojn de la gazetoj. Jam ne temas pri juĝado de suspektatoj, sed pri ŝanĝo de la tribunaloj en legitimajn instancojn por juĝi la ĝustecon de respektiva politiko. Dum la vicprezidinto Jorge Glas — akuzata je asocio de banditoj — estas en malliberejo kaj s-ro Correa, kiu loĝas en Belgujo, estis sub internacia arest-mandato*, la ekvadora potenco iom post iom sukcesas dubigi la sukcesojn de tio, kion la ekvadoranoj tamen nomis la “gajnita jardeko” de 2007-2017: ekonomian kreskon, malaltigon de la malriĉeco kaj de la malegalecoj ...

* Nuligita de Interpol en Septembro 2018 pro la “politika naturo” de la okazanta proceso, kiu koncernas forkondukon de deputito.

La rakonto, kiu pravigas la juran kaj komunikilan operacon, sukcese trudas ideon: la “dika kaj netravidebla ŝtato”, asociata al la maldekstro, ne kapablas sekvi la plej elementan etikon. Ĝi do kondukas aŭtomate al diboĉo kaj krizo. La ekvadoraj potenco kaj komunikiloj aliĝas al la regiona ĥoro, kiam ili klarigas, ke la alidistribua politiko de la maldekstro kondukis al la korupto*, kaj samtempe ili asertas, ke la konsumlimigo en tiuj kondiĉoj estas morala neceso.

* Vd Renaud Lambert: “Ĉu Brazilo estas faŝisma?”, Le Monde diplomatique en Esperanto, Novembro 2018.

Leviĝas demando: ĉu tiu operaco estus ebla, se s-ro Moreno ne povintus profiti realan krizon ene de la “civitana revolucio”? La senpuneco, kiun ĝis nun ĝuis la respondeculoj de la fraŭdoj, instigis parton de la loĝantaro pravigi la registaron. Tiel ke, spite al la arbitreco de la kampanjo kontraŭ Correa, la batalo kontraŭ la korupto estis levita en la rangon de plej grava publika problemo. Ĉu en tia kunteksto la progresistoj povas kontentiĝi per tio ke ili klarigas siajn problemegojn per la “perfido de Moreno”? Tia strategio, kiu ignoras la popolan postulon je morala integreco, malfortigus la paroladojn de ĉiuj kiuj provas montri, ke la novliberalismo ne estas rimedo kontraŭ la laŭdiraj ekscesoj de la maldekstro, sed politika projekto de malegaleco.

La progresista tendaro troviĝas dividita inter maldekstro kontraŭ s-ro Correa kaj daŭre aktiva “koreismo”, sed malfortiĝinta pro la politikaj-justicaj atakoj de la potenco kaj pro sia propra malkapablo je memkritiko. Pro tio la ebleco de nova maldekstra ŝanĝo ŝajnas esti malcerta. La dekstrularo, kvankam ĝi fakte partoprenas en la potenco, gajnis eĉ ne unu prezidant-elekton ekde 1998; disfalo de la populareco de la aktuala reĝimo povus subfosi la esperojn korekti la aferojn per elektoj. En tia situacio, kaj same kiel la brazila prezidinto Temer, s-ro Moreno estus sukcesinta forvori samtempe tiujn, kiuj portis lin en la potencon, kaj tiujn, kiuj subtenis lian kontraŭpopolan krucmuliton. Ĉiuj nun konas la sekvon de la historio en Brazilo.

Franklin RAMÍREZ GALLEGOS.

La mito de sturmo al Eŭropo

Enmigrado, biasita debato

En Eŭropo la loĝantaro stagnas kaj maljuniĝas; aliflanke de Mediteraneo, ĝi kreskas kaj plijuniĝas. El tiu konstato multaj konkludas, ke la eksplodo de la migro-fluoj fariĝas neevitebla. Sekve, necesas laŭ ili, ĉu enfermi sin kvazaŭ en fortreso, ĉu malfermi la landlimojn. Ĉu tiu analizo ne estas senutile fatalisma?

LA MIGRO-FLUOJ en direkto de la Eŭropa Unio atingis sian plej malaltan nivelon depost la komenco de la “krizo de rifuĝintoj” kaŭzita de la siria milito. La nombro de la kontraŭleĝaj landlimo-trapasoj sur la kontinento estis naŭ-onigita, transpasanta de 1,8 miliono en 2015 ĝis 204 219 en 2017, laŭ la agentejo Frontex. Tamen, oni nun parolas same multe pri enmigrado. Tiu temo eĉ verŝajne dominos la eŭropajn elektojn de la printempo 2019.

Tia estas ĉiuokaze la komuna deziro de s-roj Emmanuel Macron kaj Viktor Orban. Timante “invadon”, la hungara ĉefministro klarigas: “Estas nun en Eŭropo du tendaroj. Macron estas la ĉefo de la politikaj fortoj subtenantaj enmigradon. Ĉe la alia flanko estas ni, kiuj volas ĉesigi la kontraŭleĝan enmigradon.” La ĉefoj de la ekstrem-dekstro, portataj de la opinienketoj kaj siaj bonaj rezultoj dum la lastaj elektoj, imagas, ke ili nun estas la plimulto en Eŭropo. “En Pollando, en Aŭstrujo, en Hungarujo, niaj ideoj estas ĉe la registaro”, ekĝojis s-ino Marine Le Pen, prezidantino de la Nacia Kuniĝo, la 16-an de septembro. Siaflanke, s-ro Macron deklaris ke tiuj “naciistoj”, kiuj disvastigas malamo-diskurson, estas liaj prioritataj malamikoj (29-an de aŭgusto).

Konsideri la francan prezidanton kiel la “ĉefon de partio favora al migruloj”, laŭ la vortoj de s-ro Orban, atestas pri blindeco, kiun oni malfacile povas kredi sincera. Kun la leĝo por mastrita enmigrado, efektiva azilrajto kaj sukcesa integrado (promulgita la 10-an de septembro), li plilongigis la daŭron de la administracia mallibereco ĝis 90 tagoj (anstataŭ 45 antaŭe), inkluzive por la familioj kun infanoj; li inventis la enslipigon de la eksterlandaj neakompanataj infanoj, banaligis la kunsidojn de azilpeto tra videokonferencoj, malfaciligis la ricevon de restadpermeso por la gepatroj de francaj infanoj, limigis la grundo-juron en Mayotte, ktp.

Meze de tiu brukriaĉo, la radikala maldekstro ŝajnas disŝiriĝi inter la subtenantoj de malfermo de la landlimoj kaj tiuj de reguligado, kiu celas la kaŭzojn de la migrado*. Tiu celo estas neatingebla, respondas la unuaj, ĉar la disvolvado de la sudaj landoj ne malpliigos la migrofluojn, sed male kontribuos nutri ilin.

* Vd. “Embarras de la gauche sur l’immigration”, Le Monde diplomatique, aprilo 2017.

Tiu obĵeto havas kreskantan sukceson post la apero en februaro 2018 de libro de Stephen Smith, kiu profetas “alsturmon” de la “juna Afriko” al Eŭropo kaj “afrikaniĝo” de la Malnova Kontinento*. Apogita al multegaj statistikoj, la demonstrado de tiu eksa ĵurnalisto, kiu pasis tra Libération, Le Monde kaj Radio France Internationale (RFI) ŝajnas nerefutebla. Afriko laŭ li estas submetata, sude de Saharo, al “demografia premilo” nutrata de tre alta fekundeco. Laŭ kelkaj taksoj de la Unuiĝintaj Nacioj, ĝia loĝantaro transpasos de 1,2 milliardoj da loĝantoj en 2017 al 2,5 miliardoj en 2050 kaj eĉ ĝis 4,4 miliardoj en 2100. Dume la kontinento travivos gravan ekonomian evoluadon, la enspezoj de la loĝantoj kreskos, kaj kreskanta nombro da ili havos “la necesajn rimedojn por iri eksterlanden serĉi pli bonajn situaciojn”. Ni devas do antaŭvidi “amasan alsturmon” de la kontinento, tiel ke, post tridek jaroj, 20 ĝis 25% de la eŭropa loĝantaro estos afrik-devena (kompare kun 1,5 ĝis 2% en 2015).

* Stephen Smith, La Ruée vers l’Europe. La jeune Afrique en route pour le Vieux Continent, Grasset, Parizo, 2018. Krom kontraŭa indiko, la citaĵoj estas eltiritaj el tiu libro.

Kun tiaj prognozoj, Smith timis “levi pasiojn kaj polemikojn”. Lia libro, baldaŭ tradukita en la anglan, germanan, hispanan kaj italan, male, ricevis la premion de la Revue des deux mondes, rekompenson de la Franca Akademio kaj la premion Brienne de la geopolitikaj libroj atribuata de la ministrejo pri eksterlandaj aferoj, kio rajtigas ĝin esti prezentita en librejoj kun ruĝa rubando stampita de la ministrejo. Dum la filozofo Marcel Gauchet volas igi ĝian legado “deviga por ĉiuj politikaj respondeculoj” (L’Obs, 27-a de junio), s-ro Macron opinias, ke li “perfekte priskribis ( ... ) tiun afrikan demografion, kiu estas vera bombo” (15-a de aprilo). Dum ses monatoj, escepte de tiu de la antropologo Michel Agier en interkrucita intervjuo*, neniu voĉo aŭdiĝis kontraŭ Smith.

* “La jeunesse africaine est-elle un danger pour l’Europe?”, L’Obs, Parizo, 18-a de februaro 2018.

La unua vera atako venis fine en septembro sub la subskribo de François Héran. En noto de la Instituto Nacia de Demografiaj Studoj (INDS) kaj poste en artikolo por ordinara publiko*, tiu profesoro ĉe Collège de France, kiu okupas la katedron ‘Migradoj kaj socioj’ memorigas, ke 70% el la afrikaj elmigrintoj restas sur sia kontinento, stabila proporcio de la 1970-aj jaroj. Sed li precipe kontestas la metodon kaj la donitaĵojn uzatajn de Smith. Ekspluatante la duflankan bazon de la migradoj establitan de la Monda Banko, la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE), li kalkulas, ke la afrikanoj kaj siaj idoj konsistigos 3 ĝis 4% de la eŭropa loĝantaro ĉirkaŭ 2050, “tre malproksime de la timegataj 25%”.

* François Héran, “L’Europe et le spectre des migrations subsahariennes”, Population et Sociétés, n-ro 558, Parizo, septembro 2018; “Comment se fabrique un oracle”, 18-a de septembro 2018, www.laviedesidees.fr

Héran ne pridiskutas la ideon de “amasa enmigrado” de Afriko; li simple konsideras, ke ĝi ne okazos antaŭ 2050. Por determini la amplekson de la estontaj afrikaj migradoj, Smith reprenis la grandojn de malnovaj popolmigradoj, aparte la granda transatlantika migrado — dum kiu, en la 19-a jarcento, kvindek milionoj da eŭropanoj instaliĝis en Ameriko — kaj la migrado de Meksikanoj al Usono inter 1970 kaj 2015. Mallaŭdante ĉi tiun nerigoran metodon, Héran obĵetas: “Se oni pozicias la indicon de homa disvolvo sur skalo de 1 ĝis 10, la plimulto de la subsaharaj landoj situas ĉe 1, dum Meksiko situas ĉe 6, Francujo ĉe 9 kaj Usono ĉe 10. La migradoj de nivelo 6 al nivelo 10 estas amasaj (25 milionoj da homoj en la koncernaj diasporoj) same tiel, kiel tiuj, kiuj iras de nivelo 1 al niveloj 9 kaj 10 estas limigitaj (malpli ol 2,3 milionoj). Sed kiu povas kredi, ke en 2050 subsahara Afriko estos akcelinta sian disvolvadon kaj estos atinginta la relativan aktualan pozicion de Meksiko?” Dirite alimaniere, dum la tri venontaj jardekoj, Afriko estos ankoraŭ tro malriĉa por ekmigri.

La junularo forlasita

Preter siaj diverĝoj, Smith kaj Héran do kundividas saman diagnozon: la loĝantaroj de la tre malriĉaj landoj malmulte moviĝas, kaj la ekonomia evoluado, anstataŭ bremsi elmigradon, instigas ĝin. “Vi frakasas unu el niaj plej solidaj certecoj”, diras Alain Finkielkraut intervjuante la unuan*. La filozofo ŝajnas tiam malkovri fenomenon firme establitan de 1971. Antaŭ tiu dato regis modelo tiel nomata “novklasika”: oni konsideris, ke ĉiu alproksimiĝo de ekonomia nivelo inter la ekir-lando kaj la alven-lando mekanike generis malkreskon de la migro-fluoj. Tiu skemo estis poste kontestata de la geografo Wilbur Zelinsky, kiu, la unuan fojon, proponis la hipotezon de “transiro en la moviĝemo”, nun pli ofte nomata “migra transiro”, en kiu li distingas plurajn etapojn*. Laŭgrade kiam la tre malriĉaj landoj evoluas, ilia mortindico kaj aparte infana mortindico falas; la loĝantaro juniĝas kaj la migrado kreskas. Kiam alta nivelo de riĉaĵo estas atingita, la foriroj de loĝantoj malpliiĝas kaj la alvenoj de eksterlandanoj kreskas — krom okaze de esceptaj cirkonstancoj (milito, ekonomia katastrofo, politika krizo...), kiuj povas radikale ŝanĝi la situacion.

* “Répliques”, France Culture, 17-a de marto 2018.
* Wilbur Zelinsky, “The hypothesis of the mobility transition”, Geographical Review, vol.61, n-ro 2, Nov-Jorko, aprilo 1971

De kvardek jaroj multaj kazo-studoj konfirmis tiun modelon. Antaŭe elmigro-landoj, Italujo, Hispanujo, Grekujo, Irlando, SudKoreujo, kaj ankaŭ Tajvano finis tiun ciklon kaj fariĝis enmigrad-landoj. Aliaj, kiel Turkujo, Barato, Ĉinujo aŭ Maroko, povus okazigi tiun baskuladon en la venontaj jardekoj. Pli ĝenerale, la ekonomikistoj Michael Clemens kaj Hannah Postel konstatis, ke, inter 1960 kaj 2010 la procento de elmigrantoj kreskis en 67 el la 71 ŝtatoj, kiuj pasis de la statuso “lando kun malalta enspezo” al la statuso “lando kun mezaj enspezoj”*. La fenomemo estas tiom ripetata, sendepende de la lokoj kaj de la epokoj, ke ĝi aspektas preskaŭ natura. Krom se Afriko estas escepto, la ekonomia kresko povos do estigi tie rimarkindan kreskon de elmigrado, aparte en la subsahara parto. “Kun la helpo por evoluado, pri kiu oni opiniis, ke ĝi estas la taŭga rimedo por fiksi hejme la afrikanojn kaj kiu estas ofte citita, la riĉaj landoj “pafas kuglon en sian piedon” panike diras Finkielkraut.

* Michael A. Clemens kaj Hannah M.Postel, “Can development assistance deter emigration?”, Center for Global Development, Vaŝingtono, DC, februaro 2018.

Por klarigi tiun fenomenon, la esploristoj proponis plurajn hipotezojn. Unu el ili, la sola retenita de Smith kaj la plej ofte citita, koncernas la malrigidigon de la financa trudo. Elmigri kostas; necesas pagi la vizon, la vojaĝon, la instaliĝo-kostojn, jen bremsilo por la plej malriĉaj familioj. La kresko de la enspezoj mekanike ebligas al kreskanta nombro da individuoj disponi pri la necesaj sumoj por ĵeti sin en la migran aventuron; la nombro de la elmigro- kandidatoj estas des pli granda, ke la proporcio de junuloj kreskas.

Manko de mono ja povas malhelpi migro-projekton, sed necesas ankaŭ sin demandi kial iuj volas forlasi plene kreskantan landon. La respondo de la esploristoj estas simpla: en la plej malriĉaj landoj, la ekonomia disvolvado ne estas sinonimo de prospero por ĉiuj. La altiĝo de la agrokultura produktiveco transformas la kamparan mondon kaj forlasas abundan laborforton, ofte junan, pli kaj pli edukitan, kiun la emerĝa industria kaj urba ekonomio ne sukcesas sorbi per oferto de sufiĉa nombro da kvalifikitaj dungoj. Blokitaj en la kamparo aŭ ĉe la rando de urboj, la forlasitoj estas preterpasitaj de tiuj, kiuj sukcesis akiri bonan situacion kaj povas ĝui la plezuron de konsumado. En kunteksto de pli bona aliro al informado, tiu diferenco nutras deziron serĉi pli bonan vivon aliloke, deziron, kiun la kresko de enspezoj ebligas satigi.

En multaj okazoj, de nun, la ekonomia evoluo asociiĝas kun la starigo de liber-merkato, kies efiko al la loĝantaro-migrado estis amplekse demonstrita. Meksiko estas ĉi-rilate tipa kazo. Subskribita en 1992, la Nordamerika Liberkomerca Interkonsento (angle: North American Free Trade Agreement, NAFTA) estis prezentita al la loĝantaro kiel rimedo por redukti la migro-fluojn. “La meksikanoj ne plu bezonos migri norden por trovi laboron, ĝin ili povos trovi ĉi tie”, tiam promesis la prezidanto Carlos Salinas de Gortari*. Siaflanke, la ekonomikisto Philip L. Martin jam antaŭanoncis la malan efikon* kaj la sekvo pravigis lin. Liberigita de la doganbariloj, Usono inundis sian najbaron per subvenciata maizo, venanta de la intensiva agrokulturo. La prezo-malaltiĝo malstabiligis la kamparan ekonomion, elĵetante surstraten milionojn da kamparanoj, kiuj trovis laboron nek surloke, nek en la novaj fabrikoj instalitaj ĉe la landlimo. En malpli ol dek jaroj, la nombro de meksikaj eksterleĝaj migrintoj en Usono kreskis 144%, transpasante de 4,8 millionoj en 1993 ĝis 11,7 milionoj en 2002. Subskribinte en 2014 liberkomercajn interkonsentojn kun trideko da afrikaj landoj, la Eŭropa Unio tiel povus kontribui al la enmigrado, kiun ĝi pretendas kontraŭbatali.

* Carlos Salinas de Gortari, parolado ĉe Massachusetts Institute of Technology (MIT), Kembriĝo (Masaĉuseco), 28-a de majo 1993.
* Philip L. Martin, “Trade and migration: The case of Nafta”, Asian Pacific Migration Journal, vol. 2, n-ro 3, Thousand Oaks (Kalifornio), septembro 1993.

Neniam Smith elvokas la malegalecan karakteron de la ekonomia kresko, la efikojn de la merkat-logikoj, la procezojn de kapital-akumulado kaj akaparo de teroj fare de la grandaj bienuloj, kiuj detruas la kamparanan ekonomion enkondukante la salajran laboron*. Se ĉiuj studoj pri la migrada stadio rezultigas la saman rezulton, estas verŝajne ĉar ili ĉiuj observas la saman tipon de disvolvado, bazitan ne sur la strebo al laboro por ĉiuj kaj al redukto de malegalecoj, sed sur liberkomerco, privatigoj, fleksebleco de la labormerkato, maksimumigo de la “komparaj avantaĝoj” por altiri la rektajn eksterlandajn investojn (en la angla: Foreign Direct Investment (FDI))

* Douglas S. Massey, “Economic development and international migration in comparative perspective”, Population and Development Review, vol.14, n-ro 3, Novjorko, septembro 1988.

Reale, ne la disvolvado kaŭzas elmigradon, sed ja la malkongruo inter dungofertoj kaj dungopetoj, aparte por la junuloj. “Ĉiuj donitaĵoj indikas, ke streĉa dungomerkato en la elirolandoj malpliigas la forirojn*, substrekas la ekonomikisto Robert Lucas, dum Clemens kaj Postel precizigas: “Estas sendube negativa rilato inter la dungoproporcio de la junuloj kaj la elmigrado. La migro-kvoto en la landoj, kies dungoproporcio de la junularo superas 90%, estas duono de tiu de la landoj kie nur 70% de la junuloj havas laboron*.” Atentigante, ke oni ne konfuzu korelacion kaj kaŭzecon, la profesoro Hein de Haas fine substrekas, ke vigla demografio ne mekanike estigas fortan elmigradon. “Homoj ne migras pro la demografia kresko, li memorigas. Ili migras nur se la kreskon de la loĝantaro akompanas malrapida ekonomia kresko kaj forta senlaborula proporcio. (...) Kiam forta demografia kresko koincidas kun forta ekonomia kresko, tiel, kiel en la plimultaj petrolaj monarĥioj de la Golfo, la elmigrado estas malforta*.”

* Robert E. B. Lucas, International Migration and Economic Development: Lessons from Low-Income Countries, Edward Elgar Publishing, Northampton, 2005.
* Michael A. Clemens kaj Hannah M.Postel, “Can development assistance deter emigration?”, cit.
* Hein de Haas, “Migration transitions: A theoretical and empirical inquiry into the developmental drivers of international migration”, International Migration Institute, universitato de Oksfordo, januaro 2010.

Disdivido de la popolaj klasoj

La ideo, ke dekoj da milionoj da afrikanoj, pelitaj de manko de perspektivoj, militoj aŭ la klimat-ŝanĝiĝo, ekmigros, estas hodiaŭ amplekse kundividita sur la Malnova Kontinento. La piroteknikistoj de la identecaj panikoj uzas ĝin por postuli pli da limigoj. “Eŭropo ne estas destinita fariĝi afrika”, pravigas sin Finkielkraut. Aliaj postulas, sed kiel konsekvencon de fatalisma konstato, cirkul-liberecon kaj malfermon de la landlimoj. “Estas iluzio pensi, ke oni povos enteni, kaj eĉ pli, ĉesigi la migro-fluojn. (...) En la venontaj jardekoj, la migradoj, memvolaj aŭ truditaj, etendiĝos. Ili atingos niajn marbordojn, kaj nia propra lando havos, same kiel nun, siajn elmigrintojn (riĉajn profesiulojn). La rifuĝintoj pelitaj de militoj kaj klimataj katastrofoj estos pli multnombraj”, detaligas ekzemple la “Manifesto por akcepto de la migrantoj” iniciatita de Politis, Regards kaj Mediapart.

Alia vojo, kiun ili ne esploras, estus tamen ebla. Pli kruta, ĝi komenciĝas per kontestado de la dominanta ekonomia sistemo cele igi iliajn sociojn dezireblaj por la loĝantaroj dezirantaj forlasi ilin. Ĉu antaŭvidi por la Sudo destinon faritan el krizoj kaj mizero ne manifestas ian pesimismon?

Ankaŭ la daŭra amara postsento observata en la akceptolandoj ne estas antaŭskribita. Ĝi naskiĝas en la ĝeneraligita malabundo, la malstabiligo de la sociala protektado, la malfortiĝo de la publikaj servoj, la politika elekto konkurencigi la malriĉulojn kun la pli malriĉaj, la publikan sektoron kun la privata, la laborantojn kun la emeritoj, minimum-salajrulojn kun senlaboruloj, por akiri monhelpon, socialan loĝejon aŭ lokon en infanvartejo. La alveno de enmigrantoj aspektas tiam kvazaŭ kroma elpremo al riĉofontoj fariĝintaj malabundaj, permesante al la ekstrem-maldekstro uzi sian strategion de disdivido de la popolaj klasoj. “Mi elektas privilegii la francojn ĉar mi opinias, ke ni devas direkti al ili nian nacian solidarecon, kaj la ideo, ke oni akceptas senlogike kaj senrespondece milojn da migrantoj, lasante la senhejmulojn dormi sur la stratoj, naŭzas min”, laŭte diras s-ino Le Pen*. Ankaŭ tie alia vojo eblas. Ĝi implicas, ne subskribi manifestojn kaj postuli malfermon de la landlimoj dum oni scias, ke tio ne okazos, sed devigi sin al la pacienca politika laboro, kiu donus la regpotencon al forto vere kapabla ŝanĝi la mondfunkciadon.

* RTL, 16-a de januaro 2017.

Benoît BRÉVILLE

Kiel la riĉuloj detruas la mondon

Ĉu eble la media problemo estas intime ligita kun la sociala krizo en la mondo? Efektive, tiuj kiuj havas la politikajn kaj financajn stirilojn, ankaŭ reprezentas modelon de ekscesa konsumado, detrua por la planedo ... sed imitata de la mezaj klasoj. Se tiuj en alta pozicio decidos pri malkresko, tio efikos al ĉio ... Konservi la Teron, tio eblas per pli da egaleco.

La tri aŭ kvar generacioj, kiuj troviĝas ĉe la transiro al la tria jarmilo, estas la unuaj en la historio de la homaro, ekde kiam la dupieduloj paŝas sur la planedo, kiuj stumblas super la limoj de la biosfero. Tiu ĉi renkontiĝo okazas ne sub la signo de harmonio, sed sub tiu de grava ekologia krizo.

Ni emfazu kelkajn aspektojn. La unua estas la nova maltrankvilo de la klimat-sciencistoj: ili jam de kelkaj jaroj cerbumas pri la ebla neinversigeblo de la klimata ŝanĝo. Ĝis nun oni pensis, ke okazas laŭgrada varmiĝo, sed ke, kiam la homaro konscios pri la graveco de la situacio, eblos retropaŝi kaj rehavi la klimatan ekvilibron. La klimatistoj diras al ni, ke eble ni atingas tian sojlon, ke la klimata sistemo deglitas en neinversigeblan malordon: la gronlandaj glaĉeroj* fandiĝas multe pli rapide ol la modelistoj antaŭvidis; la oceanoj povus sorbi malpli da karbongaso; la jam okazanta varmiĝo povus rapidigi la fandiĝon de la grundon de eterna frosto, tiun gigantan tavolon de frosta tero en Siberio kaj Kanado, kiu per tio minacas ellasi la kvantegojn da karbongaso kaj da metano, kiujn ĝi enhavas.

* Glacirivero aŭ glaciero, ankaŭ nomata glaciejo aŭ glaciego. La ĉinoj trafe diras en sia lingvo “movglacio”. -vl

Dua observo estas, ke la ekologia krizo estas ne nur klimata. Tiu ĉi estas la fenomeno plej konata de la granda publiko, sed ĝi estas nur parto de la tuta krizo, de kiu alia parto estas sendube same grava: la erozio de la biodiverseco, kies amplekson plej bone ilustras la fakto, ke la specialistoj parolas pri “sesa estinga krizo” por nomi la rapidan malaperadon de specioj en nia epoko. La kvina estingokrizo, antaŭ sesdek kvin milionoj da jaroj, malaperigis la dinosaŭrojn.

Tria parto, eble malpli urĝe sentata aŭ malpli bone prezentita ol la problemo de la klimatŝanĝo: ĝenerala ĥemia poluado de nia medio, de kiu du aspektoj estas aparte maltrankviligaj. Unuflanke la nutraĵaj ĉenoj estas poluataj, ja en dozoj tre etaj, de ĥemiaj poluantaj substancoj. Aliflanke, ĉiam pli klare aperas la fakto, ke la plej granda ekosistemo de la planedo, la oceanoj, pri kiuj oni pensis ke ilia kapablo regeneriĝi estas preskaŭ senfina, estas pli kaj pli malfortigita, pro poluado kaj pro malboniĝo de iu aŭ de alia aparta ekosistemo.

Tiuj ĉi konstatoj difinas la politikan urĝecon de nia epoko. Tamen nia socio estis avertita pri la danĝero nek de hodiaŭ nek de hieraŭ, sed de pluraj jardekoj. Ekde kiam Rachel Carson alarmis per La silenta printempo (Le printemps silencieux) en la jaro 1962, kaj post kiam en la 1970-aj jaroj la ekologia demando brue penetris en la publikan debaton, internaciaj konferencoj, sciencaj artikoloj, bataloj de ekologiistoj amasigis multajn konojn, kiuj ĉiam konfirmis la ĝeneralan tendencon.

Kial do niaj socioj ne vere orientiĝas al politiko, kiu ebligus eviti la profundiĝon de la ekologia krizo? Jen la ĉefa demando. Por respondi, necesas analizi la fortrilatojn en niaj socioj. Tiuj estas efektive organizitaj por blokadi la necesajn politikojn.

Kiel? Jam de dudeko da jaroj la kapitalismo estas karakterizita per la reveno de malriĉeco en la riĉaj landoj. La malkreskado de la kvoto de malriĉeco, konstanta ekde la finaj 1940-aj jaroj, interrompiĝis en la okcidentaj landoj, kaj en kelkaj ĝi eĉ inversiĝis. Same la nombro de homoj en situacio de provizoreco, do iomete super la sojlo de malriĉeco, ankaŭ regule altiĝas. Cetere, mondskale la nombro de homoj en situacio de absoluta malriĉeco, do kiuj disponas pri malpli ol 2 dolaroj tage, restas en la alteco de 2 miliardoj, dum la Organizaĵo pri nutraĵo kaj kampkulturo (ONK, laŭ la angla: FAO) taksas la nombron de homoj nesufiĉe nutrataj je 820 milionoj.

La kresko de la malegalecoj jam de dudeko da jaroj estas kroma aspekto de la sociala krizo. Multaj studaĵoj atestas pri tio. Unu el ili, gvidata de du ekonomi-sciencistoj de Harvard kaj de la Federal Reserve Board, estas plej klara. Carola Frydman kaj Raven E. Saks komparis la proporcion inter la salajro de la tri unuaj gvidantoj de la kvincent plej grandaj usonaj entreprenoj kaj la mezuma salajro de iliaj dungitoj. Tiu ĉi indikilo pri la evoluo de la malegalecoj restas stabila ekde la 1940-aj jaroj, kiam la observado komenciĝis, ĝis la 1970-aj jaroj: la entrepren-ĉefoj, kiuj eniris en tiun komparon, enspezis proksimume tridek-kvin-oblon de la mezuma salajroj de siaj dungitoj. Poste okazis ŝanĝo ekde la 1980-aj jaroj, kaj la proporcio kreskas regule kaj en la 2000-aj jaroj atingis proksimume la cent-tridek-oblon.

Tiuj ĉi studaĵoj montras, ke grava rompo okazis en la funkciado de la kapitalismo post sesdek jaroj. Dum tio, kion oni nomis la “tridek gloraj”, la kolektiva riĉiĝo, kiun ebligis konstanta altiĝo de la produktivo, estis sufiĉe egalece distribuata inter kapitalo kaj laboro, tiel ke la proporcioj de malegaleco restis stabilaj. Ekde la 1980-aj jaroj, tutaĵo de cirkonstancoj, kiujn ni ne povas analizi ĉi tie, kondukis al pli kaj pli klara disiĝo inter la kapitaluloj kaj la amaso de la civitanoj. La oligarĥaro akumulas profitojn kaj riĉaĵojn en grado neniam vidita dum jarcento.

Estas esence grava interesiĝi pri la konkreta maniero, per kiu la hiperriĉuloj uzas sian monon. Tiu jam ne estas kaŝita kiel tempe de la protestanta severmora burĝaro, kiun Max Weber priskribis: male, ŝi nutras ekscesan konsumadon, de jaĥtoj, de privataj aviadiloj, de grandegaj loĝdomoj, de juveloj, de horloĝoj, de ekzotaj vojaĝoj, de trompebrila fatraso da luksa malŝparego. La francoj malkovras kun s-ro Nicolas Sarkozy ĉagrenan ekzemplon de tiu blufe alloga konduto.

Kial tio estas kaŭzanto de la ekologia krizo? Por kompreni tion, ni devas turni nin al la granda ekonomikisto Thorstein Veblen, kies pensadon Raymond Aron rangis sur la saman nivelon kiel tiun de Carl von Clausewitz aŭ de Alexis de Tocqueville. Kvankam hodiaŭ forgesita, ĝi tamen prezentas frapan trafecon.

Ni plej ekstreme resumu ĝin. Kion Veblen diras? Ke la tendenco rivali estas ennaskita en la homa naturo. Ĉiu el ni havas emon kompari sin kun la aliaj, kaj provas montri per ia aŭ alia ekstera trajto iometan superecon, simbolan diferencon kompare kun la personoj, kiun kiuj li vivas. Veblen ne asertis, ke la homa naturo reduktiĝas al tiu trajto, li ne juĝis el morala vidpunkto, li konstatis. Apogante sin sur la multaj atestoj de etnografoj de sia epoko, li ankaŭ konstatis, ke tiu formo de simbola rivaleco observeblas en ĉiuj socioj.

Krome, li daŭrigis, ĉiuj socioj produktas sufiĉe facile la necesan riĉaĵon por kontentigi siajn bezonojn je nutraĵo, je loĝado, je edukado de la infanoj, je komuna vivĝuado ktp. Tamen ili ĝenerale produktas kvanton de riĉaĵoj multe pli ol necesas por kontentigi tiujn bezonojn. Kial? Ĉar ili ebligas al siaj membroj distingiĝi disde la aliaj.

Veblen poste konstatis, ke plej ofte ekzistas pluraj klasoj en la socio. Ĉiu el ili estas regata de la principo de elmontra rivaleco. Kaj, en ĉiu klaso, la individuoj prenas kiel modelon la konduton, kiu validas en la pli supra socia tavolo, kiuj montras ke estas bona tio, kion fari estas ŝika. La imitata socia tavolo siavice prenas kiel modelon tiun kiu estas super ĝi en la skalo de la riĉeco. Tiu imitado refariĝas de malsupre supren, tiel ke la pinta klaso difinas la ĝeneralan kulturan modelon de tio, kio estas prestiĝa, kiu trudiĝas al la ceteraj.

Kio okazas en tre malegaleca socio? Ĝi estigas eksterordinaran malŝparadon, ĉar la materia malŝparo de la oligarĥaro — ĝi mem kaptita de la elmontra konkurado — servas kiel modelo al la tuta socio. Ĉiu laŭ sia nivelo, en la limo de siaj enspezoj, provas akiri la havaĵon kaj la signojn konsideratajn plej valoraj. Komunikiloj, reklamo, filmoj, felietonoj, magazenoj “people” estas la rimedoj, per kiu la dominanta kulturmodelo disvastiĝas.

Kial do la oligarĥaro blokas la necesajn disvolvadojn por malhelpi la pligraviĝon de la ekologia krizo? Rekte, kompreneble, per la potencaj leviloj — politikaj, ekonomiaj kaj komunikilaj — pri kiuj ĝi disponas kaj kiujn ĝi uzas por konservi siajn privilegiojn. Sed ankaŭ malrekte, kaj tio estas same grava, per tiu kultura konsum-modelo kiu trapenetras la socion kaj kiu difinas la normalecon.

Nun ni revenas al la ekologio. Antaŭmalhelpi la pligraviĝon de la ekologia krizo kaj eĉ komenci ripari la medion, estas principe sufiĉe simpla: necesas ke la homaro reduktu sian efikon sur la biosfero. Atingi tion ankaŭ estas principe simpla: tio signifas redukti niajn elprenadojn de mineraloj, de ligno, de akvo, de oro, de petrolo ktp, kaj redukti niajn ellasojn de forcejaj gasoj, eligon de ĥemiaj rubaĵoj, de radioaktivaj materialoj, de pakmaterialoj ktp. Tio signifas redukti la tutan materian konsumadon de niaj socioj. Tia reduktado estas la esenca levilo por ŝanĝi la ekologian situacion.

Kiu reduktos la materian konsumadon? Oni taksas, ke 20 ĝis 30 elcentoj de la monda loĝantaro konsumas 70 ĝis 80 elcentojn de la resursoj ĉiujare tirataj el la biosfero. Do, la ŝanĝo devas veni el tiuj 20 ĝis 30 elcentoj, do plejparte el la popoloj de Nordameriko, de Eŭropo kaj de Japanujo. Ene de tiuj superevoluintaj socioj oni devas proponi redukti la materian konsumadon ne al la malriĉuloj, al tiuj, kiuj ricevas la minimuman salajron, al la modestaj salajruloj. Sed ankaŭ ne nur la hiperriĉuloj devas partopreni en tiu reduktado: ĉar eĉ se s-roj Sarkozy, Vincent Bolloré, Alain Minc, Bernard Arnault, Arnaud Lagardère, Jacques Attali kaj ilia sekvantaro de oligarĥoj rezignas pri siaj multekostaj aŭtomobiloj kun ŝoforoj, pri luksegaj horloĝoj, pri aĉetveturoj per ĵipoj al Saint-Tropez, ili ne estas sufiĉe multnombraj por ke tio sufiĉe ŝanĝas la kolektivan efikon al la medio. Oni devas proponi redukti la materian konsumadon al la tutaj okcidentaj mezaj klasoj.

Ĉi tie ni vidas, ke la demando de egaleco estas centra: la mezaj klasoj ne akceptos iri la vojon de malpli da materia konsumado, se la aktuala situacio daŭras, se la necesa ŝanĝo ne estas egalece adoptita. Por rekrei la senton de esenca solidareco por atingi tiun radikalan reorientiĝon de nia kulturo, evidente necesas ke oni faru ion por rigore redukti la malegalecojn — kio cetere transformus la nunan kultur-modelon.

La propono malaltigi la materian konsumadon povas ŝajni provoka, en la ideologia banujo, en kiu ni troviĝas. Sed hodiaŭ la altigo de la tutmonda materia konsumnivelo ne estas plu akompanata de altigo de kolektiva bonstato — ĝi male sekvigas malboniĝon de nia bonstato. Cetere, civilizacio, kiu elektas redukti la materian konsumadon, spertos, ke la pordo malfermiĝas al aliaj politikoj. Provizita per la transigo de riĉaĵoj, kiu ebligos redukti la malegalecojn, ĝi povos stimuli tiujn homajn agadojn kiuj estas socie utilaj kaj havas malgrandan efikon al la medio. Sano, edukado, transporto, energio, kampkulturo estas sferoj, en kiuj la sociaj bezonoj estas grandaj kaj la ag-eblecoj gravaj. Necesas renovigi la ekonomion per la ideo de homa utilo anstataŭ per la obsedo de materia produktado, favori la socian ligon anstataŭ individuan kontentiĝon. Fronte al la ekologia krizo ni devas konsumi malpli por distribui pli bone. Por pli bone vivi kune anstataŭ konsumi sole.

Hervé KEMPF.

Maljustaj impostoj kaj la laboristaj klasoj

La devenoj de la kolero pri la imposto

Plej rimarkinda pri la mobilizo de la “flavaj veŝtoj” kontraŭ fuelimpostoj estas ĝia spontanea karaktero. Unue aperinte sur la marĝenoj de politikaj organizaĵoj kaj laborsindikatoj, kaj alloginte apartan intereson en kamparaj kaj antaŭurbaj regionoj, ĝi subite reliefigis la senton de maljusteco pri la impostosistemo kiu bolas jam de multaj jaroj ĉe malaltrangaj dungitoj kaj etskalaj entreprenistoj. En lando kie impostoj restas redistribuilo de la riĉeco, kiel fariĝis, ke estas tiuj ĉe la malsupro de la socia eskalo kiuj plej kontraŭas al impostoj?

“Nuligu la impostojn”, “Macron Avarulo”, “Iri labori fariĝas luksaĵo”, “Dekstro, maldekstro = impostoj”, “Ĉesigu la moneltordon, la ribelo de unuiĝinta popolo povas estigi revolucion” ... La varieco de sloganoj montrataj dum la popolaj manifestacioj kiuj blokis la vojojn proteste kontraŭ la pliigo de fuelimpostoj ekde la 17a de novembro, elvokas kaj politike plurfacetan movadon kaj koleron celatan al tre specifa objekto, nome impostoj, fundamento de la sociala ŝtato.

Dum la tuta dudeka jarcento, la demando pri impostoj apenaŭ koncernis la laboristaron. Post la Unua Mondmilito, la enkonduko de la progresiva enspezimposto estigis reziston ĉe la liberalaj profesioj, la memdungitoj kaj la kamparanoj, kiuj starigis asociojn de impostpagantoj*. Sed, krom dum la tempo de la Popola Fronto (1936-1938), la demando pri maljustaj impostoj ankoraŭ okupis nur marĝenan lokon en la laborista movado, precipe kompare kun salajropostuloj kaj la konservo de laborpostenoj. Eĉ la maljusteco de nerektaj impostoj je konsumado, kiel la aldonvalora imposto (AVI), kiu konsistigas proksimume duonon de la impostenspezoj de la ŝtato kompare kun la salajroimposto kiu konsistigas nur kvaronon, malofte estis la objekto de kampanjoj de laborsindikatoj kaj maldekstraj partioj.

* Nicolas Delalande, “Les Batailles de l’impôt. Consentement et résistances de 1789 à nos jours”, Seuil, kol. “L’Univers historique”, Parizo, 2011.

En lastaj jaroj, tamen, la kontraŭstaro pri impostoj revigliĝis tiom, ke ĝi fariĝis centra afero en la luktoj kontraŭ rigoraj elspezreduktoj. En Portugalio, en majo 2010, dekmiloj protestis kontraŭ impostaltigoj kaj buĝetaj reduktoj. Du jarojn poste, centmiloj da hispanoj mobiliziĝis kontraŭ la buĝeta rigoreco, la malŝtatigo kaj la pliigo de la AVI — de 4% al 21% por lernejaj materialoj. En Grekio, publikaj kaj privataj dungitoj surstratiĝis por protesti kontraŭ salajroreduktojn kaj maljustajn impostojn. Kelkajn monatojn poste, francaj laboristoj en agroindustriaj fabrikoj, minacataj de maldungoj de superfluaj dungitoj, aliĝis al la movado de la bonnets rouges (“ruĝaj ĉapoj”)* lanĉita de kultivistoj kaj etskalaj entreprenistoj por venki la ekologian imposton.

* La movado de la “bonnets rouges” leviĝis en Bretonio en 2013 post kiam la registaro surmetis imposton sur kamionoj, asertante ke ĝi estas ekologia imposto. Perfortaj protestoj devigis la nuligon de la imposto en oktobro 2013 — ml.

Ĉi tiun retroirigon de la debato pri impostoj estigis ĉefe publikaj politikoj. Kun la kresko de amasa senlaboreco kaj la intensiĝo de la internacia konkurenco, registaroj estas laŭpaŝe rezignantaj reguligi la dividon de primaraj enspezoj inter salajroj kaj profitoj. En la daŭro de kelkaj jaroj, la sociala demando, formulita en la kadro de la divido de profitoj, cedis la lokon al demando pri impostoj uzata por varbi la subtenon de la elektantaro. En 2007, la slogano de Nicolas Sarkozy “Labori pli por gajni pli”, kaj lia projekto de senimpostigoj por kromhoroj, ravis multajn oficistojn kaj fabriklaboristojn. Kvin jarojn poste, la promeso enkonduki imposton de 75% sur enspezoj de pli ol 1 miliono da eŭroj ĉiujare ebligis al François Hollande doni al sia programo popolisman aspekton; la rimedo estis tiom miskonceptita ke la Konstitucia Konsilio ne hezitis bloki ĝin. En 2017, Emmanuel Macron ankaŭ uzis la abolicion de la imposto sur loĝejoj por kontraŭpezi sian publikan reputacion kiel la kandidaton de la elitoj, antaŭ ol li fine anoncis ke ĝi daŭros tri jarojn.

Grandega paradokso troviĝas ĉe la bazo de ĉi tiu politikigo de la demando pri impostoj: estas membroj de la laboristaro kiuj plej kritikas la nivelon de impostoj malgraŭ tio, ke estas ili kiuj plej profitas de la sistemo de la redistribuo de la riĉeco surbaze de pagigoj. Regionaj aliĝoj intensigas ĉi tiun malfidon. Ju pli oni malproksimiĝas de la pli grandaj urboj, des pli fortiĝas la sento ke oni estas maljuste impostata: la loĝantoj de kamparaj kaj antaŭurbaj zonoj plej kritikas la impostan sistemon, kontraste kun parizanoj. Post kelkaj jaroj da politikoj celantaj antaŭenigi domposedadon, multaj familioj kun malaltaj salajroj, kiuj surprenis ŝuldon por aĉeti domon, nun estas submetataj al regulaj pliigoj de municipaj impostoj sur nemoveblaĵoj, kiuj kompensas la malpliigon de ŝtataj subvencioj al municipoj. En iuj regionoj, la sento de maljusteco devenas de la malboniĝo de publikaj servoj kaj la pliiĝinta malfacileco pri transportado pro la fermiĝo de fervojaj linioj*. Estas kvazaŭ la loĝantoj de ĉi tiuj lokoj, kiuj plejparte veturas aŭtomobile kaj estas trafataj de la plena batforto de kreskantaj fuelprezoj, vidatestas la malaperon antaŭ siaj okuloj mem de la lokaj institucioj — la poŝtoficejo, la lernejo, la fervojstacio — kiuj konkrete reprezentas la socialigon de mono per impostoj.

* Vidu Jean-Michel Dumay, ‘La France abandonne ses villes moyennes’, Le Monde Diplomatique, majo 2018.

Malproksima ŝtato, servanta al la potenculoj

Tia malfido al la fiskaj aŭtoritatuloj estas parto de eksterordinara koincido de eventoj, karakterizata de sinsekvo de skandaloj. En 2011, oni eltrovis ke Liliane Bettencourt, la plej riĉa virino en Francio, estis kaŝinta pli ol 100 milionojn da eŭroj de la fiskaj aŭtoritatuloj, kaj ke ŝi donacis monon por la elektokampanjo de Nicolas Sarkozy. Post tio venis la afero Jérôme Cahuzac, la nomo de la ministro pri la buĝeto de François Hollande, kiu respondecis pri la batalo kontraŭ imposta fraŭdo kaj kiu konfesis en 2013 ke li havas sekretan svisan bankokonton kun valoro de 600 000 eŭroj — neinte tion antaŭ la Nacia Asembleo. Samtempe, komenciĝis melodramo en la amaskomunikiloj. La epizodoj de la LuxLeaks, SwissLeaks, Offshore Leaks, “Panama Papers” kaj “Paradise Papers” reliefigis impostajn fraŭdojn de transnaciaj firmaoj, politikaj gvidantoj, famaj sportistoj kaj la mondo de distriĝo. Ĉi tiu sinsekvo montris ke la egaleco de impostoj estas fabelo rakontata en juraj libroj, kaj ke la mondo nun konsistas el du kategorioj: unuflanke, ordinaraj impostpagantoj alvokataj akcepti ke impostoj estas necesaj por replenigi la ŝtatan kason; aliflanke, la potenculoj kiuj povas senĝene sendevigi sin je la laŭleĝaj limoj (neniu kriminala plendo estis registrita kontraŭ Bettencourt, kiu mortis en 2017; s-ro Cahuzac estis kondamnita al kvar jaroj da enprizonigo sed restas libera).

La percepton pri “duobla normo” intensigis la praktikaj spertoj kiujn la laborista klaso havas kun la ŝtato. La plej malriĉaj impostpagantoj ofte dependas de ŝtatoficistoj por helpi sin aserti siajn rajtojn*. Sed la malpliiĝo de la nombro de ŝtatoficistoj damaĝas rilatojn ĉe la giĉeto. Inter 2005 kaj 2017, registaroj eliminis pli ol 35 000 laborpostenojn tra la tuta fisko, precipe la personaron ĉe la giĉetoj. En la kamparaj regionoj, la malfermhoraro malpliiĝis kaj, en urbaj lokoj, atendovicoj plilongiĝas, kio punas impostpagantojn kun malmulta eduko kiuj preferas homan kontakton anstataŭ uzi Interreton, precipe kiam ili devas peti nedevigan rabaton, tio estas, argumenti ke estas praktike maleble pagi la domimposton, la imposton sur nemoveblaĵoj aŭ la aŭdvidan kotizon. Kun la pliiĝo de senlaboreco kaj nesekura dungateco, la nombro de ĉi tiuj petoj kreskis de 695 000 en 2003 al 1,4 milionoj en 2015. Sed la ebleco, ke oni konvinkos la impostiston pri sia argumento, varias laŭ la socia fono de la petanto: laŭ nia enketo farita en 2017, el la impostpagantoj kiuj havis disputon kun la ŝtataj servoj, 69% de membroj de la superaj klasoj estis kontentigitaj, kontraŭ 51% de la malriĉuloj.

* Yasmine Siblot, “Faire valoir ses droits au quotidien. Les services publics dans les quartiers populaires”, Presses de Sciences Po, kol. “Sociétés en mouvement”, Parizo, 2006.

La efikoj de la financa krizo pliseverigas la burokratisman streĉitecon. Por dungitoj kaj etskalaj entreprenistoj, kies aĉetpovo stagnas aŭ regresas, impostoj ŝajnas esti malpli kompenso por publikaj servoj ol suplementa elspezo. Ilia sento de maljusteco estas pliintensigita: al la malkapablo pagi la postulatajn sumojn estas almetita la konvinko ke ĉi tiu mono servas por riĉigi “la superulojn”. Ekde la krizo de 2008, la diseriĝo de la industria strukturo kaj la maldungoj ĵetas severan lumon sur la senpovecon de gvidantoj kiuj ne kapablas oponi eksterlandigojn. Iatempe konsiderata kiel garantio de protekto, la ŝtato nun ŝajnas esti malproksima instanco, servanta al la potenculoj.

Aldone, en etskalaj entreprenoj kiuj estas precipe elmetataj al la internacia konkurenco, oni ofte rigardas impostojn kiel rektan minacon por la daŭrigebleco de dungateco. Ĉi tiu percepto, stimulata de ĵurnalistoj per la konstanta refreno pri “ŝarĝoj truditaj al la dungokostoj”, kreas komunan intereson inter dungitoj kaj dungintoj, precipe kiam temas pri kiel kontesti ŝtatajn pagigojn kaj troajn regulojn.

En fragmentigita mondo de laboro, kie dungantoj vole sin turnas al subkontraktado, la kontraŭstaro pri impostoj ankaŭ povas veni de junaj nediplomiĝintaj laboristoj — fabriklaboristoj kaj oficistoj — severe trafitaj de senlaboreco kaj nesekura dungiteco. Por multaj, la individuigo de laboro estas akompanata de erozio de kolektivaj solidarecoj, kio estigas formon de eksfiliiĝo: havante nenion komunan kun la stabileco proponata de la statuso de ŝtatoficisto, ĉi tiuj laboristoj tenas en si ian rankoron je la Ŝtato kaj ĝiaj agentoj kiuj rajtas protektojn, kiujn labortistoj ne rajtas. Por tiuj plej trafitaj de la financa krizo, memdungiĝo estas ebla solvo. Sed ĉi tiu perspektivo de promocio estas ofte akompanata de la adopto de parolo kondamnanta “troajn depagojn”. La bildo de la malgranda firmao afliktata de socialaj kaj fiskaj pagigoj kunligiĝas kun tiu de izolita ŝtato, indiferenta pri lokaj malfacilaĵoj. La valorigo de laboro kiel fonto de digno kaj meritita salajro estas akompanata de la fiigo de socialaj subvencioj financataj de impostoj. La malstabiligo de tutaj sekcioj de laboristoj kun malaltaj enspezoj tiel helpis daŭrigi la kreskantan malfidon ĉe la laboristaro pri impostoj kun la celo sekurigi dungitecon ĉiapreze.

Ĉi tiu perfidita fido de la laboristaro, rilate al la fontoj de financoj por la sociala ŝtato, estas delonge ignorita en debatoj pri impostoj. Kiam oni mencias ĝin dum la elektokampanjoj, la prioritato de registaroj estas konservi konfidon je la impostosistemo ĉe la mezklasanoj — socia grupo kun kiu la plimulto de voĉdonantoj identigas sin — kaj ĉe la riĉuloj. Ekde la fruaj 1980aj jaroj, multiĝas impostaj pag-esceptoj ebligantaj reduktojn de rentimpostoj, dum la aldonvalora imposto restas senŝanĝa por ĉiuj konsumantoj kaj fuelimpostoj pliiĝis sen iu ajn pag-escepto (krom por transportaj firmaoj). Mondonacoj al partioj kaj asocioj, dungo de hejmservisto, investoj je lueblaj domoj, energi-rilata renoviga laboro: ĉiuj estas senimpostigaj mekanismoj kiuj ebligas al impostpagantoj redukti sian fakturon, kaj eĉ rajtigas al la riĉuloj aranĝojn de imposta optimumigo.

Donaco al entreprenestroj

Tiaj pag-esceptoj influas sintenojn pri la nivelo de impostoj. Laŭ nia enketo, impostpagantoj kun almenaŭ unu senimpostigo 1,4-oble malpli probable opinios ke “en Francio oni pagas tro da impostoj” ol tiuj, kiuj ne havas senimpostigon. En aŭtuno, la dramo en la amaskomunikiloj pri la imposto dekalkulita ĉe la fonto* ankaŭ montris ke la registaro estas preta mobiliziĝi por garantii ĉi tiujn rimedojn kiuj profitas al la bonhavuloj: ĉefministro Édouard Philippe fine decidis ke 60% de kelkaj impostkreditoj estos pagitaj ĝis januaro 2019, kaj ne ses monatojn poste kiel estis unue intencite.

* “La imposto dekalkulita ĉe la fonto” (prélèvement à la sourceimpôt retenu à la source) estas enspezimposto pagota al la ŝtato fare de la paganto de la enspezo (la “fonto”), kutime dunganto kiu dekalkulas la imposton de la salajroj de siaj dungitoj — ml.

Samtempe, aliaj leĝoj estas aprobitaj kiuj celas la plejriĉulojn, kiel la plilarĝigo de la ‘Pakto Dutreil’*, kiu ebligas al entreprenestroj testamenti siajn akciojn, per antaŭdonacoj aŭ kiam ili mortos, kaj tiel escepti sin de la plimulto de — aŭ eĉ de ĉiuj — heredaj impostoj. Ĉi tiu donaco, kies kosto ne estas precize kalkulita, estis aprobita tute nerimarkite, sed la plilarĝigo de ĉi tiu senimpostigo, kiu jam kostas al la publikaj financoj ĉirkaŭ 500 milionojn da eŭroj ĉiujare, reprezentus tre grandajn gajnojn por tiuj, kiuj profitas de ĝi.

* Pakto de la 1-a de aŭgusto 2003, establita de la Leĝo Dutreil (laŭ la nomo de Renaud Dutreil, tiama ministro pri etskalaj kaj mezgrandaj entreprenoj), ankaŭ nomata la ‘Leĝo por Ekonomiaj Iniciatoj’.

Dume, ĵurnalistoj kaj politikistoj fascinite fiksrigardas la “flavajn veŝtojn” kaj demandas al si ĉu ili protektu la hommedion aŭ sufoku aŭtistojn. Kvankam ankoraŭ estas tro frue prognozi la sekvojn de ĉi tiu movado, ĝia ĉefa merito estas tio, ke ĝi prilumis la rankoron pri maljustaj impostoj kiu boletas de multaj jaroj en la koroj de la laboristaj klasoj.

Alexis SPIRE

En Wigan, en Anglio de malabundo

Laŭ la spuroj de George Orwell

Anoncita kiel simpligo per kununuiĝo de diversaj monhelpoj, la Brita “universala kredito” konsternas multajn malriĉajn familiojn. Sur la kajoj de Wigan, en la graflando Lancashire, tiu fiasko aldoniĝas al socia diseriĝo sekvanta kvar jardekojn da ekonomia liberalismo. Same kiel en la epoko kiam George Orwell vizitadis tiun lokon, multaj estas nun la Angloj enkaptiligitaj en malriĉeco.

Ja necesis komenci de la komenco: strato Darlington, Wigan, Lancashire. La priskribo de la pensiono situanta ĉe la numero 22 de tiu strato komencas La straton al la kajo de Wigan*. Tiu rakonto de George Orwell ankoraŭ malbone konata en Francio, estis sukceso en Unuiĝinta Reĝlando tuj ĉe ĝia publikigo, en marto 1937, fare de la eldonisto Victor Gollancz. Daŭre estas laŭmoda bongusto havi en sia libroŝranko, eĉ nelegitan, tiun precizan kaj kruelan bildon de la laborista situacio dum la granda ekonomia kolapso en Anglio, tiu Nord-Okcidenta, tiu de minejaj teramasoj, de manufakturoj, de putoj, tuneloj kaj minejaj ŝutmontoj.

* George Orwell, The Road to Wigan Pier , 1937.

Dum tiu vintro de 1936, Orwell loĝas kelkajn tagojn ĉe la Brooker familio, estroj de mizera pensiono kaj de tripvendejo ankaŭ mizera en la kvartalo Scholes. Tio sufiĉe ŝokis lin, por ke la 22-a de la strato Darlingston okupu la unuan ĉapitron de lia libro. Malpureco, tromiksiteco, etmenso de la gastigantoj, mizero de la gastoj (konsumitaj de lacegigaj malbone pagataj laboroj kaj persekutitaj de la administraciaj kontroloficoj)... Jen laŭ Orwell resumo de lia vojaĝo en tiu regiono, kie al senlaboreco aldoniĝas la penegeco de laborkondiĉoj. Li priskribas la “senfinajn labirintojn de domaĉoj”, la “malhelajn postkuirejojn, kie maljuniĝantaj kaj malsaniĝantaj estaĵoj rondiras same kiel blatoj”. Kaj li frapdiras: “Estas ia devo foje kaj refoje vidi kaj flari, precipe flari, tiajn lokojn, por ne forgesi, ke ili ekzistas. Tamen, pli bone estas ne tro longe resti tie.”

La tripvendejo estis detruita. Pli malproksime, sur gaja gazona bedo, preskaŭ nevidebla tabulo memorigas la viziton de la verkisto. Sub la pluveto de tiu somerfino de 2018 la strato Darlington ne estas pimpa. Ankaŭ ne tre malgaja. Kaj tre longa. La sendifektaj vicoj de ruĝaj unuetaĝaj brikdomoj ŝajnas etendiĝi ĝis la horizonto. Ĉiuj samaj. Tamen, se oni bone rigardas, iuj pordaj farbaĵoj pli forskamiĝas ol aliaj, iuj fenestroj ŝirmas plastajn florojn. Foje la teretaĝoj estas okupitaj de butikoj, plejparte por ĉiam fermitaj: mallevitaj feraj kurtenoj, lignaj tabuloj kaŝantaj la montrofenestrojn. Inter la malmultaj plufunkciantaj, budoj proponas samtempe picojn, hamburgerojn kaj kebabojn. La verdaj murlignaĵoj de vetperisto allogas la rigardon. Malriĉeco ne estas evidenta, kaj Orwell, hodiaŭ, ne vidus malantaŭ domo tiun virinon, kiu “komprenis tiel bone kiel mi la kruelegon esti ĉi tie, surgenue sur glitigaj ŝtonoj en akra malvarmo en malantaŭkorto de domaĉo, por priserĉi per bastono haladzan kloakelirejon”. La domoj daŭre estas tie, tuŝiĝantaj dorsaldorse kaj flankalflanke en vicoj de centoj da metroj. Iliaj etaj kortetoj estas foje ornamitaj per rozujoj kaj malfermiĝas al trotuaroj larĝaj, puraj kaj flankitaj de arboj.

La kvartalo Scholes de 2018 restas malriĉa kvartalo. Pli ol 17% de la loĝantoj de Wigan profitis ŝtatan monhelpon en 2011*, kontraŭ 13,5% en la tuta lando, kaj 16% vivis en sociala loĝejo, kontraŭ 9% en la tuta lando. Kaj Scholes estas unu el la plej malriĉaj kvartaloj en tiu malriĉa urbo. Orwel priskribis la “laboristajn domarojn, kies ĉiuj loĝantoj vivteniĝas danke al komitatoj por publika helpo, kreitaj en 1930, kaj al monhelpoj”. Nuntempe, S-ino Barbara Nettleton, fondinto de la komunuma asocio Sunshine House (domo de sunradio), opinias nepre necese instrui al la loĝantoj ke “ne estas hontinde, esti malriĉa”.

* Censado de 2011, la sekvonta okazos en 2021.

La ministoj, tiuj “belegaj homaraj tipoj”

La jaroj post la dua mondmilito fine estis nur parentezo. La karbominejoj, la kotonfabrikoj, la ŝtalejoj plenaktive funkciis, kaj Londono starigis helpeman ŝtaton. “Infano, mi ne bezonis vekhorloĝon, ĉar mi aŭdis la sonorilon de la najbara teksaĵuzino, memoras S-ino Nettleton. Eblis forlasi sian laboron matene, kaj trovi novan posttagmeze.”

La unua matena bruo, estis la paŝoj de la laboristinoj kaj la sono de iliaj galoŝoj sur la pavimita strato”, skribas Orwell. “Ni estis tre aktiva industria centro. Estis segejoj, teksejoj, mekanikejoj, minejoj. Matene kaj vespere aŭdeblis la skrapado de la lignoŝuoj de laboristoj, kiuj iris aŭ revenis el sia laborejo, rakontas S-ro Les Bond, emerita laboristo, parolante pri sia urbo Accrington, kvindek kilometrojn for de Wigan. Kaj, en la jaroj 1960-aj, la laboristoj povis prunti monon por aĉeti domojn. Ĉio tio estas finita. Ĉiuj industrioj foriris.” Senindustriiĝo, tutmondiĝo, novliberalismo: tiu regiono, de Liverpolo al Sheffield tra Manĉestro, neniam restariĝis post la jaroj de Thatcher*.

* Margaret Thatcher, konservativa ĉefministro reginta de 1979 ĝis 1990.

“La malvenko de la minista striko en 1984-85 donis severan baton al la laborista klaso”, bedaŭras S-ro Gareth Lane, membro de Bakers, Food and Allied Workers’ Union (BFAWU, sindikato de la nutraĵa industrio), kvankam li estas tro juna por esti travivinta ĝin. “Ni malfacile regajnas vojon kaj reorganizas la laboristojn.” Ĉar nenio restas el la industria bastiono. Eĉ ĝia memorado ŝajnas esti viŝita, krom ĉe maljunuloj kaj aktivuloj. “Ĉu la minejoj, la ministoj? Sed mi ja apenaŭ havas 30 jarojn! Kion mi povas diri pri tio?” ekkrias juna aŭtovendisto trinkante bieron en la klubo de la ministoj de Astley. Verŝajne li eĉ ne rimarkis, super la bufedo, la telerojn ornamitajn je la gloro de la ministoj. Sur unu el ili, jen frazo: “Despite pitfalls, some good, some bad, I’m proud to be a mining lad”, kiun eblas tiele traduki: “Malgraŭ la minputoj, foje bonaj, foje malbonaj, mi fieras esti mina knabo.” Ĝi ĉirkaŭas la tri simbolojn de tiu metio: la kaskon, la galoŝojn kaj la lampon. Orwell resonigis tiun fierecon, kaj li admiris, post kiam li mem malsupreniris tien, tiujn “belegajn homarajn tipojn” kapablajn labori en la karba infero.

La George Orwell de La strato al la kajo de Wigan ne havas bonan reputacion ĉi tie. Ekde la publikigo de la libro, en 1937, iuj reproĉis al li troan nigrigon de la bildo. Jerry Kennan, senlabora ministo, politika aktivulo kaj “gvidinto” de Orwell, tiam asertis, ke la verkisto forlasis siajn unuajn gastigantojn, ne sufiĉe malriĉajn laŭ sia opinio, por iri al Brooker, pli taŭgaj por la bildo de malpureco kaj malriĉeco, kiun li serĉis. Fakte tiu akuzo laŭdire devenas de memestima vundo de Kennan, kiu neniam ricevis dediĉitan ekzempleron. La taglibro de Orwell montras, ke neatendita malsaniĝo de la unua gastigantino irigis lin al la tripvendistoj. Sed ne gravas: la legendo persiste restas, kaj estas ĝueme ripetata de multaj komentistoj ĝis nun. Necesas forgesigi Orwell-on, kaj precipe diri, ke ĉio tio estas eksmoda, taŭga por historia forgeso.

“Ne plu estas laboro, sed malriĉeco restas”

Tiun historion, Brian, filo, nepo kaj pranepo de ministo, renkontita en trinkejo de Accrington, ja studis. Li eĉ volis profesiiĝi pri tio. Li estas nun tuttempa laboristo en uzino, kiu faras verandojn, kaj priridas: “Sep jarojn da historiaj studoj, kaj jen kien tio irigas: ĉi tien!” Tamen, li opinias sin bonŝanca. Liaj infanaĝaj amikoj, tridekjaraj same kiel li, estas foririntaj, senlaboruloj aŭ malstabile laborantaj. “La duonnudajn ŝarĝistojn, kiuj laboris funde de la minejo priskribita de Orwell anstataŭas senlaboruloj de jobcentres (la publika servo por dungado) aŭ laboristoj havantaj kontraktojn ”nul horoj“! La diferenco kun la epoko de Orwell, estas, ke ne plu estas laboro. Sed la malriĉeco ja restis! Ĝi enradikiĝis ĉi tie.

La du aŭ tri puraj senaŭtaj stratoj de la urbocentro de Wigan, Sheffield aŭ Accrington ne ŝanĝas ion ajn: malriĉeco elfluas el la eksaj industriaj urboj. Ties loĝantoj iras por aĉeti nutraĵojn en rabatprezajn superbazarojn. Ĉi tie ni estas en la lando de butikoj en kiuj, ĉio kostas 1 sterlingan pundon (“pound”, iomete pli ol 1 eŭro): Poundland, Poundstretcher, Poundworld... Por vestaĵoj kaj akcesoraĵoj, la loĝantoj turnas sin al karitataj butikoj, kiel tiuj de Savarmeo. Por komputiloj, juveloj kaj brokantaj telefonoj, Cash Shops aŭ Cash Converters vendas garantiaĵojn lasitajn de senmonaj pruntintoj. La okulo de Orwell estus logita ne de la karbopolva nigro, kiu farbis ĉion, sed de la akraj koloroj de tiuj butikoj, des pli viglaj, ke la proponaĵoj estas malbonkvalitaj. La verkisto verŝajne priskribus la butikojn BrightHouse, marko de luvendo por mebloj kaj elektraj aparatoj, kiu havas malbonan famon, kiu situas en la urbocentro fronte al la urbodomo de Accrington, aŭ fronte al la granda butikarego apud la senaŭtaj stratoj de Wigan. Iliaj klientoj estas la plej malriĉaj kaj la plej malstabilaj, laŭ la Britaj oficialuloj mem*.

* La societo BrightHouse estis objekto de esploro fare de la institucio por regularo de financaj societoj, kiu juĝis, ke ĝi ne estas “respondeca pruntisto”. Vidu: Hilary Osborne, “Malkaŝo pri la sekretaj investoj de la Angla reĝino en insuloj Kajmanaj”, The Guardian (Londono), tradukita en Le Monde, Parizo, 5-a de novembro 2017.

La butikoj BrightHouse ne strebas prizorgi sian aspekton. La montrofenestra farbo forskvamiĝas, la tapiŝoŝtofo eluziĝis. Neniu granda marko inter la proponataj lavmaŝinoj, plataj ekranoj, kuirfornoj aŭ kanapoj por luvendo. Sed la interezaj procentoj estas supermezuraj: ne malpli ol 69,9%, kiam oni kalkulas por unu jaro. Jen lavmaŝino kun enhaveco de ses kilogramoj, el nekonata marko: etikedo indikas 180,50 sterlingajn pundojn (206 eŭrojn). Sed BrightHouse ĉefe direktiĝas al la homoj, kiuj ne povas pagi kontante tiun sumon, kaj devas pagi poparte. La principo estas simpla: ju pli vi estas malriĉa, des pli vi pagas, kaj fine vi pagas tre koste. Tiu lavmaŝino kostos 535 eŭrojn, se vi elektas semajnajn pagojn po 3,40 eŭroj dum 156 semajnoj, tri jaroj. La televidilo je 374 eŭroj fine kostos 890 eŭrojn, semajne po 5,70 eŭroj dum tri jaroj. Ne inkluzivinte asekuron. La butikĉeno estas prospera: 270 butikoj en la tuta Unuiĝinta Reĝlando. Miloj da familioj tie subskribas ĝiajn kontraktojn.

La ĝeneraligo de kontraktoj “nul horoj”

S-ino Lissa P.* daŭre bedaŭregas tion. Tiu juna virino 25 jara, kun violkolora hararo, haŭttrabora ornamaĵo kaj sporta pantalono, neniam jam laboris. Trafita de la malsano de Crohn, diagnozita kiam ŝi gravediĝis je unua filino, 17 jaraĝe, ricevas invalidecan monhelpon po 342 eŭroj ĉiun duan semajnon, al kiu aldoniĝas monataj 342 eŭroj pro malsano. Ŝia kunulo ricevas senlaborecan monhelpon po 250 eŭroj semajne. Ili loĝas, kun siaj kvar infanoj, en sociala loĝejo je 91 eŭroj semajne, ne kalkulante ties fakturojn, kaj tiel estas malfacile ekvilibrigi la buĝeton. “Senĉese rezisti al petoj de la infanoj estas lacige”, ŝi suspiras dum la petolaj infanoj ludas pilkon inter la benkoj de la preĝejo, en kiu ni renkontas ŝin. “Do, kiam la kuirforno paneis, mi rezignis. Mi deziris novan kuirfornon. Mi iris al BrightHouse, kaj mi ankaŭ ekvolis kvardek-du-colan televidilon. Tio entute kostis po 34 eŭroj semajne, dum du jaroj. Mi pensis, ke tio eblas.” Neatenditaĵo, pagakcidento, kaj ŝi ne plu havas asekuron. La televidilo paneis, ŝi devas daŭre pagi ĝin ĝis la fino.

* La antaŭnomo estis ŝanĝita laŭ ŝia volo.

Tiajn okazintaĵojn, la reverendino Denise Hayes* povas rakonti multege. Partigita en du partoj per altaj pordoj, ŝia preĝejo Sankta Barnabas, en Wigan, utilas samtempe kiel kultejo kaj komunuma centro: senpagaj kafo kaj teo, tabloj kaj sidiloj, salonangulo kun kanapo, bilardo, porinfanaj ludoj, malmultekosta nutraĵvendejo. Ĉiun posttagmezon tie pasas familiaj patrinoj kaj patroj, senlaboruloj, malstabilaj laboristoj, alkoholuloj, droguloj, senesperuloj, samdireble preskaŭ la tuta loĝantaro de la paroko de Sankta Barnabas, 3600 homoj. “Kiam mi alvenis en tiun kvartalon, antaŭ kvar jaroj kaj duono, la situacio estis malbona. Nun, ĝi estas ankoraŭ pli malbona, frapdiras S-ino Hayes. Jam antaŭe estis malfacile diri, kio estis la ĉefa problemo: ĉu la manko de laboro, ĉu la malstabilaj postenoj, ĉu la malaltaj salajroj, ĉu la senkompetenteco...? Nun la registaro aldonis plian tavolon al mizero: la reformon de monhelpoj.

* En la anglikana religio, virinoj povas pastriĝi.

Unu sola monhelpo pagata ĉiumonate, la “universala kredito”, anstataŭas ses, inter kiuj senlaboreca, loĝeja, invalideca kaj familiaj monhelpoj, ĝis nun pagataj ĉiusemajne, aŭ ĉiumonate, aŭ ĉiun duan semajnon, aŭ, pri la loĝeja, rekte al posedanto (privata aŭ publika). Decidita de la konservativuloj en 2013, iom post iom efektivigata, tiu decido estas ege mallaŭdata de ĉiuj flankoj. Maltaŭga por la bezonoj de la koncernataj homoj, malbone efektivigata, kun senĉesaj misoj, ĝi fakte terurigas Tony-on, kiu sole edukas siajn kvar infanojn: “Mi devas transiri al la ‘universala kredito’, kaj mi tute ne scias, kiel mi regos tion”, diras tiu agrokultura laboristo senlabora de ok jaroj, dum lia lasta knabineto baraktas en liaj brakoj, sur unu el la sidiloj de la kirko Sankta Barnabas. Jam mi havas malfacilaĵojn pro miaj infanoj, kiuj ĉiam petas ion, li plu diras. “Estos ankoraŭ pli malfacile rezisti ilin, pro ĉiu tiu mono en la komenco de la monato.” Tony ricevas 250 eŭrojn ĉiulunde, “inter ili 107 eŭroj rekte iras al la sociala domposedanto”. Li aĉetas plej malmultekoste la nutraĵojn por sia familio, “precipe hamburgerojn, terpomojn kaj pastaĵojn”, kaj jam malfacile finas semajnon.

La laboristoj de La strato al la kajo de Wigan pagis sian gason laŭ meter (mezurilo), enŝovante pencojn en la aparato. Nenio ŝanĝiĝis, aŭ preskaŭ. Tony uzas antaŭpagan karton: “Antaŭe mi pagis laŭ fakturo, sed, unu fojon, mi ne pagis kaj la gasinterrompo estis jam planita. Tial, kun tiu karto, mi konsumas nur la gason, kaj elektron, kiun mi povas aĉeti.” Grimaca rideto tiras lian buŝon, preskaŭ sendentan: “Foje, estas malvarmo en la domo.” S-ino Hayes asertas, ke 90% de ŝiaj parokanoj uzas tiun modernan meter. Kaj ŝi komprenas la timon de Tony: “La transiro al la universala kredito okazas tute iel ajn. Ĉi tie multaj homoj vivas per monhelpoj jam de jaroj. Ricevi unufoje grandan sumon estas malfacile regeble. Sed la plej malbonaĵo, estas la prokrasto por la transiro al unufoja pago: estas intertempo de kvin, eĉ foje dek aŭ dek-unu semajnoj. Dum tiu tempo, la homoj nenion ricevas. Do, ili pruntas. Al amikoj, kiam ili bonŝancas, aŭ al pruntistoj. Kaj jen spiralfalo, ili neniam sukcesos ŝtopi tiun truon.”

Iuj staplas malfacilaĵojn. Tiuj, ekzemple, kiuj devas pagi, krom la ceteron, tiel nomatan spare bedroom tax, kromnomitan ekde ĝia decido en 2013 bedroom tax (dormoĉambra imposto). Jen familio kun du infanoj, kiu loĝas en triĉambra sociala loĝejo. La plej aĝa foriras el la familia hejmo. Lia ĉambro, nun libera aŭ nur foje okupata, estas konsiderata kiel troa de la sociala posedanto. La familio ricevos do sian loĝejan monhelpon malpliigitan je 14%. Per du “troaj” ĉambroj la malpligo estos 25%. Same kiam estas du samseksaj infanoj en la familio: ili povas loĝi en la sama ĉambro. “La ideo estas peli la homojn por ke ili forlasu sian loĝejon al malpli granda, analizas S-ino Hayes. Sed mankas socialaj loĝejoj, do la homoj ne foriras.” Multaj loĝantoj trovas sin kun nepagitaj luprezoj. Poste ili estas elpelitaj. “Tiuj homoj havas kaosan vivon, la registaro igas ĝin ankoraŭ pli kaosa. Ŝajnas ke tio okazas intence!” koleras la pastrino.

Ĉi tie same kiel aliloke, nun same kiel en la jaroj 1930-aj, ricevi monhelpon, eĉ malaltan, igas vin profitanto, helpato. “En la mezaj klasoj, oni daŭre parolis pri ‘tiuj pigruloj, kiuj nenion faras danke al la elspezoj de impostpagantoj’ kaj diris ke ‘ili trovus ĉiujn necesajn laborojn se ili klopodus por serĉi iun’” skribis George Orwell. “Ni ĉesigu monhelpojn por tiuj, kiuj rifuzas labori”, lanĉis la konservativulo David Cameron dum lia gajnita balotkampanjo de 2010, per kiu li iĝis ĉefministro, ĝis la balotado pri Brexit. Akiri senlaborulan monhelpon kaj gardi ĝin similas traboplenan vojon. David, ĉirkaŭ tridekjara, kontisto, daŭre inkubsonĝas pri la kvindek- ĝis cent-paĝaj formularoj plenskribendaj kaj pri la malklareco de trudiĝema sistemo: “Por la valoro de via monhelpo, ili studas kie vi loĝas, kun kiu, ĉu vi havas infanojn, kaj ili decidas tion, kion vi bezonas. Foje, tio, kion ili donas, ne sufiĉas eĉ por la nutraĵoj, por la busbiletoj, kiujn vi bezonas por iri al iliaj kunvokoj aŭ al dunga interparolado!”

Nuntempe David laboras po dek ses horoj semajne por Sunshine House, la organizaĵo de S-ino Nettleton. Li devas pruvi, ke li serĉas tuttempan laboron dum la aliaj dek ok horoj. “Mi ŝuldas semajne po tridek kvar horoj al la job centre”, suspiras tiu junulo. Orwell en 1936 aludas la means test, la “teston pri rimedoj”, ilo por kontroli la tuton de familiaj rimedoj de senlaborulo. Efektivigita en 1931, ĝi estis “unu el la plej malŝatataj institucioj dum la intermilita periodo*. Hodiaŭ, doktoro Aneez Esmail, familia kuracisto de tridek jaroj kaj esploristo en la universitato de Manĉestro, koleras: “Mi havas multajn kuracatojn, kiuj suferas mensajn malsanojn, kiel gravajn deprimojn. Iuj ricevas invalidecan monhelpon de dek jaroj. Subite, la registaro diras al ili, ke ili povas labori, kaj ke ili devas serĉi laboron! Sed tiuj homoj tute ne kapablas!

* Vidu: Stephanie Ward, Unemployment and the State in Britain: The Means test and Protest in 1930s South Wales and North-East England, Manchester University Press, 2013.

Ian estis levĉaristo dum tridek kvin jaroj. Iun matenon li leviĝis nekapabla moviĝi. “Artrito”, diagnozis kuracistoj. Jen li estas invalido, kun rilata monhelpo. “Komence, ili lasis min trankvila. kaj nun, ili konsideras, ke mi povas labori ĉar mi ne estas brakparalizita! Ili devigis min partopreni trejnadon por oficlaboro. Eĉ kun lambastonoj iu povas uzi komputilon” li ironias malantaŭ la bufedo de la akceptejo de Sunshine House, kie li volontule laboras kadre de tiu laborŝanĝo. Nu, li havas pli ol kvindek jarojn: “La entreprenoj, kiam ili vidas mian vivprotokolon, kun mia handikapo kaj mia aĝo, ili rekte tuj prenas la sekvantan!

Same kiel multaj el liaj kolegoj devenantaj el la Hinda subkontinento, doktoro Esmail precipe karieris kiel familia kuracisto en la plej malriĉaj kvartaloj, forlasitaj de la Britaj kuracistoj. En sia kabineto kaj dum la hejmvizitoj, li vidas mizeron pligrandiĝanta depost 2008 kaj la komenco de malabundaj politikoj, kaj ne gravas por li la 4% da senlaboreco pri kiu fanfaronas la konservativa registaro: “Mi neniam vidis tiom da malegaleco, nek tiom da senhaveco. Kiam mi estis studento en Sheffield, la ministoj havis fierecon, kaj esperon por siaj infanoj. Nuntempe, iuj el miaj kuracatoj ne havas monon por pagi la funebraĵon de familiano! La sorto de la plejparto de ili estas senlaboreco aŭ malbonaj malbone pagataj laboroj.” Forsvenis la minejoj, la teksejoj, la ŝtalejoj: la nuntempaj laboroj en Wigan, Sheffield, Accrington, estas la varejoj de grandaj societoj por perreta vendado kaj la restoracioj de rapidmanĝaj firmaoj. Senkompetentaj laboroj, plejofte pagataj laŭ la leĝa minimuma salajro, tio estas po malnete 8,94 eŭroj hore. Jill, 53 jara, fine decidiĝis kandidatiĝi ĉe Amazon. Ŝi opinias la kondiĉojn penegaj, malalta salajro, longa vojiro: “Pro la malaltigo de publikaj buĝetoj, estas malpli da busoj. Mi devas dufoje busŝanĝi. La vojiro daŭras unu horon kaj duono por iri, kaj same por reveni”. Sed temas pri tuttempa laboro. Nu, ja pli konvena ol la kontraktoj “nul horoj”, kiujn ŝi havis dum la lastaj jaroj.

Enkondukitaj de la entrepreno McDonald’s en la jaroj 1980-aj, la kontraktoj “nul horoj” ĝeneraliĝis post la krizo de 2008. Sen leĝa difino, ili disvastiĝis al ĉiuj laborsektoroj kaj estas fakte rajtigitaj de la ŝtato: ekde 2014 senlaborulo ne rajtas rifuzi ĝin, je puno de monhelpa ĉeso*. “Temas pri kontrakto, kiu certigas neniun horaron, klarigas S-ro Lane, la sindikatano de BFAWU. La dunginto laborigas vin laŭ sia volo, tiom da horoj, kiom li juĝas necesaj. Tio povas esti kvindek horoj ĉi semajnon, kaj nul la sekvontan. Vi estas avizita nur lastmomente, kaj vi povas nenion diri.” Li mem forlasis lernejon 16 jaraĝe, antaŭ ol subskribi tiajn kontraktojn “kun dekoj da dungintoj”. Ĝenerale, la dungo okazas pere de dungagentejo, kaj tio des pli malstabiligas la dungiton. “Dum la granda krizo, la laboristoj viciĝis sur la kajoj, kaj la dungantoj venis por dungi tiujn, kiujn ili bezonas. Ni revenis al tio, eĉ pli malbona. La mastroj faras same, sed tio okazas per telefono, do la homoj estas tre solaj”, koleregas tiu, kiu provas, de du jaroj, organizi la laboristojn de McDonald’s per laŭvicaj strikoj kromnomitaj “McStrike”. La kontraktoj “nul horoj” igas la vivon malcerta: ne eblas antaŭplani ion ajn, inkluzive la amuzokupojn de la infanoj, ne eblas plani ian ajn elspezon. Certe Orwell enmetus tiujn, kiuj estas tiel katenitaj en la klubo de “ĉiuj, kiuj laboras, sed kiuj, de la mona vidpunkto, povus same esti senlaboraj, ĉar la ricevita salajro ne ebligas dece vivi”.

* Vidu: Jacques Freyssinet, “Royaume Uni. Les contrats ”zéro heure“: un idéal de flexibilité?”, Chroniques internationale de l’IRES, n°155, Institut de recherches économiques et sociales, Parizo, februaro 2017.

Unuĉambra loĝejo kostas ĝis 850 eŭroj

Ne estas eĉ penseble pagi garantiaĵon por loĝejo aliloke de socialaj loĝaroj. Unuĉambra loĝejo povas kosti ĝis 850 eŭroj, ne inkluzivante uzaĵokostojn, en malriĉa kvartalo de Manĉestro. Tial, kiel surpriziĝi, ke du tuttempaj salajruloj kun normala kontrakto devas vivi en la senhejmula loĝcentro de Salford, en ĝia ĉirkaŭurbo? Kaŝita malantaŭ kuracadcentro, la noktazilo el nigraj brikoj apudas pentekostanan preĝejon. Ĉisabate la paro laboras kaj Justin, kiu akceptas nin en la loĝcentro, silentos “pro pudoro” pri tiuj gastoj. Tiu azilo estas la sola sude de Manĉestro, kiu estas malfermita sep tagojn semajne kaj dek-du monatojn jare, kaj por ambaŭ seksoj. Por ĉiu gastigita homo la loĝcentro ricevas po 114 eŭroj semajne el la nacia kaso por monhelpo. En la manĝejo deko da ĉiuaĝaj homoj, la plej juna kun akna vizaĝo, la plej aĝa similanta al Avo Julo, kun siaj blankaj longa barbo, ĉevalvosta hararo kaj bonanima diketeco, kaj du virinoj sidas ĉe rondaj tabloj. Silueto envolvita en litkovrilo kuŝas sur la salona kanapo, inter la ŝaltita televidilo kaj la bilardo, kiun neniu uzas. Dum la tago, la dormejo estas fermita. Justin ne malfermos ĝin antaŭ la 21-a kaj 30, por la religia prediko. La lumomalŝalto kaj pordofermo okazas je la 22-a, necesas eliri el la dormejo je la 6-a. Tridek viroj kaj virinoj kunloĝas en la vasta ĉambro sen ia ajn intimeco. La litoj estas nete vicigitaj, ĉiuj precize samaj, krom pluŝursoj sur du el ili okupitaj de virinoj. Kiam la loĝcentro devas rifuzi homojn, kaj tio ĉiam okazas, Justin donas dormosakon kaj konsilas iri al la kvartala McDonald’s, malfermita dudek-kvar horojn tage. “Sed ili nepre ne devas dormi, aŭ ili estas forpelataj.”

La efiko de malabundo kaj buĝetaj malaltiĝoj sur la plej malriĉaj estas tre grava, asertas doktoro Esmail: “Obezeco estas unu el la markoj de malriĉeco. Pli kaj pli da homoj havas diabeton. Kiun ni batalas per superkostaj kuraciloj, dum tiu malsano devenas de obezeco, mem devenanta de malriĉeco! Jen absurdaĵo!” Certe, la ekstrema malriĉeco, kiu ekzistis en la epoko de Orwell retroiris, la homoj ne plu mortas pro malsato. Sed la malriĉuloj pli kaj pli multiĝas. “Kaj pli kaj pli malesperantaj, li plu diras. Ni faris el malespero vivkutimon.

Gwenaëlle LENOIR

La franca ribelo

Kiam ĉio venas al la surfaco

Pro la “flavaj veŝtoj”, potenco tro memcerta kaj pretendanta servi kiel modelo por Eŭropo devis cedi antaŭ la ribelo de sociaj grupoj, kiuj ĝis tiam ne estis kolektive tre mobilizitaj. Ene de monato transportoj, impostsistemo, medio, edukado kaj reprezenta demokratio estis pridubataj.

EN PARIZO, la 15-an de Decembro 2018, tri flavveŝtuloj alternis sur la Placo de la Operejo por legi paroladon “al la franca popolo kaj al la prezidanto de la Respubliko, Emmanuel Macron”. La teksto tuj anoncis: “Tiu ĉi movado apartenas al neniu kaj al ĉiuj. Ĝi estas la esprimiĝo de popolo kiu, de kvardek jaroj, vidas sin senposedigita je ĉio, kio ebligis al ĝi kredi je sia estonteco kaj je sia grandeco.”

En malpli ol monato, la kolero kaŭzita de imposto pri brulaĵoj tiel kondukis al ĝenerala diagnozo samtempe socia kaj demokratia: la movadoj, kiuj kunigas partojn de la loĝantaro malmulte organizitajn rapide politikigas ilin. Tiom, ke la “popolo” malkovras, ke ĝi estas “senposedigita je sia estonteco” jaron kaj duono post kiam ĝi metis al sia pinto homojn, kiuj fanfaronis esti forbalainta du partiojn kiuj, ĝuste dum kvardek jaroj, alternis en la registaro.

Kaj jen la ĉefo de la skipo cedis. Same kiel, antaŭ li, aliaj liaspecaj mirinduloj, ankaŭ junaj, ridantaj, modernaj: s-roj Laurent Fabius, Anthony Blair kaj Matteo Renzi, ekzemple. Por la liberala burĝaro la elreviĝo grandegas. La prezidant-elekto de 2017 — miraklo, ĉiela surprizo, gajnsistemo — igis ĝin esperi, ke Francujo fariĝis feliĉa insulo en turmentata Okcidento. Tempe de la surtroniĝo de s-ro Macron kun fono de la Himno al la ĝojo, la brita semajnulo The Economist , perfekta mezurilo de la sento de la internaciaj gvidantoj, prezentis lin kiel Jesuon paŝantan sur akvo, en brila kostumo kaj kun rideto sur la lipoj.

La maro englutis la mirinfanon, tro fideman al siaj intuicioj kaj tro malestimantan la ekonomian kondiĉon de la aliuloj. Dum elektokampanjo la situacio de sociala seneliro intervenis nur kiel ornamo, ĝenerale por klarigi la sintenon de tiuj, kiuj voĉdonas malbone. Sed poste, kiam la “malnovaj koleroj” sumiĝas kaj kiam, sen konsidero por tiuj, kiuj ne plu povas daŭrigi, oni estigas novajn, tiam la “monstro”, kiel nomas ĝin s-ro Christophe Castaner, ministro pri internaj aferoj, povas elveni el sia skatolo.*

* “Monstro kiu naskiĝis el malnovaj koleroj”, Christophe Castaner, Brut, 8-an de Decembro 2018.

La estingiĝo de maldekstra memoro en Francujo klarigas, kial oni tiel malmulte elvokis la analogiojn inter la “flavveŝtuloj” kaj la laboristaj strikoj de Majo-Junio 1936. Jam tiam la sama surprizo de la superaj klasoj montriĝis antaŭ la vivkondiĉoj de la laboristoj kaj antaŭ ilia postulo je digno: “Ĉiuj, kiuj estas fremdaj al tiu sklava vivo, tiam klarigis la filozofino kaj laborista aktivulino Simone Weil, ne kapablas kompreni tion, kio estis decida en tiu ĉi afero. En tiu ĉi movado temas pri io tute alia ol pri iu aŭ alia aparta postulo, kiom ajn grava ĝi estas. (...) Temas pri tio, ke post esti ĉiam cedanta, ĉion suferanta, ĉion dolore akceptanta silente dum monatoj kaj jaroj, oni nun kuraĝas leviĝi, teni sin stare. Preni la parolon siavice.”* Poste, elvokante la interkonsentojn ĉe la ĉefministro, kiuj naskis pagatajn feriojn, la kvardekhoran laborsemajnon kaj altigojn de la salajroj, Léon Blum raportis tiun parol-interŝanĝon inter du intertraktintoj de la mastraro: “Mi aŭdis s-ron Duchemin diri al s-ro Richemond, kiam oni vidigis al li la kvoton de certaj salajroj: “Kiel eblas tio? Kiel vi povis lasi fari tion?””*

* Simone Weil, “La vie et la grève des ouvrières métallos”, La Révolution prolétarienne, Parizo, 10-an de Junio 1936.
* Citita en Quand la gauche essayait. Les leçons du pouvoir (1924, 1936, 1944, 1981), Agone, Marsejlo, 2018.

Universo de teĥnikaj devigoj, de plenigendaj demandaroj, de mezurenda produktivo

Ĉu s-ro Macron eble havis la saman revelacion, kiam li aŭdis la flavveŝtulojn rakonti sian ĉiutagan vivon? Kun la okuloj fiksitaj al telesuflorilo, streĉita, iom pala, li ĉiukaze koncedis ke “la klopodoj, kiujn oni postulis de ili, estis tro grandaj” kaj ke tio “ne estis justa”. La “pedagogio” povas esti ĝojiga, kiam ĝi ŝanĝas la adresaton.

“Kiel ni povis lasi fari tion?” Ĉiu konas pli bone, danke al la flavveŝtuloj, la liston de maljustaĵoj faritaj de la nuna registaro: 5 eŭroj monate malpli en 2017 por tiuj, kiuj ricevas personigitan helpon al loĝado (APL laŭ la franca) kaj samtempe la forigo de la progresado de la imposto pri kapitalo; forigo de la imposto pri riĉaĵo (ISF) kaj samtempe malaltigo de la aĉetpovo de la pensiuloj. Sen forgesi la plej kostan: la “librotenan simpligon” de la impostkredito por konkurenckapablo kaj por dungo (CICE) pagata al la entreprenoj. En 2019 la publika trezoro do pagos dufoje al s-ro Bernard Arnault, la plejriĉulo de Eŭropo, proprietulo de Carrefour kaj de LVMH, de la gazetoj Le Parisien kaj Les Échos. Tiu sola dispono kostos proksimume 40 miliardojn da eŭroj en 2019, do 1,8 elcenton de la malneta enlanda produkto (MEP) aŭ, se oni preferas ... pli ol centoble la sumon de la reduktado de la APL. En kvinminuta filmeta kolerparolado, kiu kontribuis al la lanĉiĝo de la flavveŝta movado, s-ino Jacline Mouraud plurfoje demandis al s-ro Macron: “Sed kion vi faras per la mono?” Jen la respondo.

Eksterordinare alta prezo por plenigi la benzinujon, aŭtomobila teĥnika kontrolo eĉ pli rigora, kaj jen ĉio venis al la surfaco. La bankoj, kiuj regalas sin per ĉiu kredito, kiun ili donas, sed kiuj, pro ŝparemo, “aligrupigas” siajn oficejojn — do ili fermas ilin —, kaj fermas la kontojn de siaj klientoj, kiam ili elmetas ĉekon sen kontroli sian bonhavon por transvivi monatfinon. La pensioj, jam tro malaltaj, kiujn la registaro prisuĉas kvazaŭ ili estus ĝia rabista kaverno. La virinoj, kiuj kreskigas siajn infanojn sole kaj kiuj malfacile ricevas la nutraĵ-monon de siaj eksaj kunuloj, ofte same malriĉaj kiel ili. La paroj devas kunvivi malgraŭ sia diseco, ĉar ili ne povas pagi du luprezojn. La necesaj novaj elspezoj, Interreto, komputilo kaj poŝtelefono, kiujn oni pagas ne por la plezuro rigardi filmojn ĉe Netflix, sed ĉar la raciigo de la servoj de la poŝto, de la imposto, de la fervojo, ankaŭ la malapero de la telefon-kabinoj, detruis ĉian eblecon vivi sen ili. Kaj la akuŝejoj, kiuj fermas, la vendejoj, kiuj malpliiĝas, Amazon kiu ĉie etendas siajn deponejojn. La tuta ĉi universo de sociala anemio, de teĥnologiaj devigoj, de plenigendaj demando-slipoj, de mezurenda produktivo, ankaŭ de soleco, ekzistas pli aŭ malpli ekster Francujo (vidu la artikolon ......p. 20, 21, [aperonta ĉi tie en 2 semajnoj]); ĝi trudiĝas sub tre malsamaj politikaj reĝimoj kaj ĝi ekzistis antaŭ la elekto de s-ro Macron. Sed ŝajnas, ke la franca prezidanto amas tiun novan mondon kaj faris ĝin sia socio-projekto. Ankaŭ pro tio li estas malamata.

Tamen ne de ĉiuj: tiuj, kiuj troviĝas en bona situacio, diplomitoj, burĝoj, loĝantoj de metropoloj, estas same optimistaj kiel li. Tiom longe, kiom la lando estas trankvila, aŭ malespera, kio signifas la samon, la mondo kaj la estonteco apartenas al ili. Flavveŝtulo, proprietulo de unu el tiuj unufamiliaj domoj kiuj, en la 1970-aj jaroj, estis simbolo de socia supreniro, amare ironiis: “Kiam la aviadiloj flugas malalte super nia domaro, oni diras al si: “Jen la parizanoj, kiuj povas flugi en feriojn. Kaj krome ili lasas al ni sian kerosenon”.”*

* Citita de Marie-Amélie Lombard-Latune kaj Christine Ducros, “Derrière les “gilets jaunes”, cette France des lotissements qui peine”, Le Figaro, Parizo, 26-an de Novembro 2018.

S-ro Macron tamen povas kalkuli kun aliaj apogoj krom tiuj de la nomadaj burĝoj de la ĉefurbo, inkluzive de ĵurnalistoj. Tiu de la Eŭropa Unio ekzemple: Kun Britujo, kiu revenas al sia insulo, kun Hungarujo, kiu grumblas, Italujo kiu malobeas, ĝi ne povas malhavi Francujon nek puni ĝin kiel Grekujon, kiam ĝiaj buĝetoj transiras la kadron. Ĉar, kiom ajn s-ro Macron malfortiĝis, li restas unu el la tre malmultaj figuroj, kiuj sur la ŝaktabulo de la liberala Eŭropo ankoraŭ valoras. Bruselo kaj Berlino do zorgos por ke li restu.

La burĝaro, kiu konas siajn interesojn, scias unuiĝi kiam la domo brulas

Tiom ke ĝi koncedas al Parizo kelkajn ĉefpekojn. Kvar tagojn antaŭ ol la franca prezidanto akceptis plurajn postulojn de la flavveŝtuloj, kio sekvigus altigon de la buĝeta deficito trans la sanktan limon de 3 elcentoj de la MEP, la eŭropa komisaro pri ekonomiaj kaj financaj aferoj Pierre Moscovici, anstataŭ riproĉi kaj minaci lin en la espero malinstigi lin fari tiom frenezan malprudenton, li sciigis, ke li vidas en tio nenian maloportunon: “Mi, kiu estas la gardisto de la traktato pri stabileco kaj kresko, ne havas la rolon por diri al tiu aŭ tiu lando: “Vi devas malaltigi tiun aŭ tiun socialan elspezon, vi devas ricevi tiun aŭ tiun imposton.” (...) Tiu regulo de 3 elcentoj ne estas la plej grava. Gérald Darmain [la franca ministro pri publika buĝeto] diris, mi komprenis lin: “2,9 aŭ 3,1, tio ne estas infero aŭ paradizo”; pri tio li ne tute malpravas, kaj devas decidi Francujo, kion ĝi devas fari. Mi ne diros hodiaŭ: “Francujo estas minacata de sankcioj, ĝi transiris la procedurojn de deficito”” (France-Inter, 6-an de Decembro 2018). Oni ne povas tro konsili al la hispanoj, italoj kaj grekoj traduki tian teksteron (niaj internaciaj eldonoj taskos sin pri tio ...), kaj al estonta franca registaro, kies ekonomia suvereneco estus pli kontestata kaj ĝiaj buĝetaj transpaŝoj malpli akceptitaj, konservi kopion de ĝi en siaj dosieroj.

“En krizaj momentoj la laŭcifera kalkulado estas duaranga”, s-ro Macron pledis antaŭ la parlamentanoj de sia plimulto por pravigi la dekon da miliardoj da eŭroj de kroma deficito, kiun li ĵus decidis fari. Kaj s-ino Angela Merkel preskaŭ tuj apogis la koncedon de sia partnero, destinita, laŭ ŝi, “respondi al la plendoj de la homoj”. La franca dekstra opozicio ankaŭ urĝe alvokis por ĉesigi la manifestaciojn. La burĝaro, kiu bone konas siajn interesojn, scias unuiĝi kiam la domo brulas. Por “savi la soldaton Macron”, la mastraro eĉ instigis la entreprenistojn pagi esceptan kromaĵon al siaj salajruloj — kaj ĝia prezidanto eĉ postulis altigon de la minimuma salajro! Kaj la komunikiloj ĉesis mokpiki potencon en ekstrema situacio. Ili estis avertitaj de respektataj ekonomikisto kaj politiksciencisto: “La ĵurnalistoj devas memori, ke ili ne estas simplaj observantoj, sed ke ili estas parto de la elitoj, kies rolo estas ankaŭ evitigi al la lando la ĥaoson.”* Mesaĝo ricevita de la ĉefartikolisto de la Figaro post la parolado de la prezidanto de la respubliko: “En la momento oni devas agnoski al la plenuma povo la meriton, ke ĝi konservis la esencon. (...) La impostaj disponoj favore al la investo (parta nuligo de la imposto pri riĉaĵo (ISF), imposto [“flat tax”] pri ŝparaĵo ...) estas konservataj, same kiel la malaltigoj de ŝarĝoj kaj de impostoj, kiuj pezas sur la entreprenoj. Nur ke tio daŭru!”*

* Elie Cohen kaj Gérard Grunberg, “Les Gilets jaunes: une double régression”, Telos, 7-an de Decembro 2018.
* Gaëtan de Capèle, “L’heure des comptes, Le Figaro, 11-an de Decembro 2918.

Sento de absoluta malfido al la kutimaj kanaloj de reprezentado

Oni ne povas ekskludi, ke tiu deziro plenumiĝos. La potenco ŝanceliĝis, ĝi ne estas teren batita; ĝi restariĝis, protektata de la institucioj de la 5-a respubliko kaj de parlamenta plimulto, kiu restos al ĝi des pli fidela ke ĝi dankas al ĝi ĉion. Ĝi ankaŭ komprenigis, ke ĝia afiŝita liberalismo ne malhelpos ĝin dismeti kiras-veturilojn en Parizo kaj antaŭmalhelpe aresti centojn da manifestaciantoj (1723 la 8-an de Decembro), same kiel ĝi jam faris en du sinsekvaj semajnoj. Ĝi ne hezitis inventi timojn — la prezidantejo elvokis “malmolan kernon” venintan al Parizo “por mortigi” — nek elvoki eksterlandan komploton — kompreneble rusan. Fine, per tio ke s-ro Macron pozicias sin mem antaŭ la “demandon de la enmigrado”, li konfirmas sian emon je politika cinikeco.

La potenco povas ankaŭ profiti de la malforta konsidero de la flavveŝtuloj pri la internacia ekonomia ordo. La “jupiteraj” fanfaronadoj de la respublika prezidanto, lia simbiozo kun la financa kaj kultura universo de la riĉuloj efektive favoris la iluzion, laŭ kiu lia politiko sekvas personan kapricon kaj do ke li facile kapablas radikale ŝanĝi ĝin sen malrespekti ĉiajn riglilojn. Sed Francujo jam ne disponas pri sia mono, ĝiaj publikaj servoj estas subordigitaj al eŭropa konkurenc-politiko, ĝia buĝeto estas kontrolata linion post linio de la germanaj respondeculoj, kaj ĝiaj komercaj traktatoj estas intertraktataj en Bruselo. Tamen, en la listo de la kvardek du postuloj plej disvastigataj de la flavveŝtuloj la termino “Eŭropo” nek la adjektivo “eŭropa” aperas eĉ ne unu fojon.

Same ŝajnis, ke la okupantoj de la trafik-cirkloj kaj iliaj adeptoj volis protesti pli kontraŭ la nombro de parlamentanoj kaj la privilegioj de la ministroj ol akuzi la senpovecon de siaj regantoj. Nu, oni ĵus vidis tion en la kazo de Ford, la mastro de usona multnacia konzerno povas rifuzi telefoni kun franca ministro, eĉ kiam lia societo anoncis fermi fabrikon en Blanquefort, apud Bordozo, kaj senlaborigi siajn 850 salajrulojn.*

* Kp collectif, Ford Blanquefort même pas mort!, Libertalia, Montreuil, 2018.

Pierre Bourdieu, antaŭ dudek jaroj analizante la senlaborulan movadon de la vintro 1997-1998, vidis en tio “socian miraklon”, kies unua konkero estis ĝia ekzisto mem: “Ĝi elŝiras la senlaborulojn, kaj kun ili ĉiujn laboristojn en situacio de provizoreco, kies nombro ĉiutage kreskas, el la nevideblo, el la izoliteco, el la silento, mallonge, el la neekzistado.”* La apero de la flavveŝtuloj, same “mirakla” kaj multe pli potenca, atestas pri la laŭgrada malriĉiĝo de ĉiam pli larĝaj partoj de la loĝantaro. Sed ankaŭ pri sento de absoluta malfido, proksima de naŭzo, al la kutimaj kanaloj de reprezentado: la movado havas nek gvidantojn nek proparolanton, ĝi reĵetas la partiojn, fortenas la sindikatojn, ignoras la intelektulojn, kontraŭbatalas la komunikilojn. Verŝajne en tio sidas ĝia populareco, kiun ĝi konservis eĉ post la scenoj de perforto, kiujn ĉia ajn alia potenco povintus uzi siafavore. Ĝi ankaŭ povas montri la plenumadon de parto de siaj postuloj. Escepte de la posedantoj de grandaj riĉaĵoj, kiu povas diri ion tian en la lastaj dek jaroj?

* Pierre Bourdieu, Contre-feux, raisons d’agir, Parizo, 1998.

Estas senutila voli legi la estontecon de movado kulture tiom fremda al la plej multaj de tiuj, kiuj faras tiun ĉi gazeton kaj de tiuj, kiuj ĝin legas. Ĝiaj politikaj perspektivoj estas malcertaj; ĝia karaktero malhomogena, kiu kontribuis al la atento, kiun ĝi ĝuas, minacas ĝian kunteniĝon kaj ĝian potencon: la interkonsento inter laboristoj kaj mezaj klasoj okazas pli facile kiam oni volas rifuzi imposton pri brulaĵoj aŭ forigon de la ISF ol kiam altigo de la minimuma salajro timigas mastron aŭ metiiston, ke iliaj sociaj kontribuaĵoj altiĝas. Tamen ja ekzistas ebla unuiga cemento, ĉar multaj postuloj de la flavveŝtuloj devenas el la transformiĝoj de la kapitalismo: malegalecoj, salajroj, imposto, detruiĝo de la publikaj servoj, ekologio kun puna seriozeco, ŝanĝoj de teritorioj*, superreprezentado de la diplomita burĝaro en la politikaj instancoj kaj en la komunikiloj, ktp.

* france: déménagement des territoires. -vl

Du vicoj, kiuj kruciĝas sen respondi unu al la alia, du maldekstroj kiuj ne konas unu la alian

En 2010 la ĵurnalisto François Ruffin elvokis la imagon de du progresemaj vicoj kiuj, en Amieno en la sama tago, interkruciĝis sen aliĝi unu al la alia. Unuflanke vico de laboristoj de Goodyear. Aliflanke alimondisma manifestacio kontraŭ kontraŭvirina leĝo en Hispanujo. “Tio estas, skribis Ruffin, kvazaŭ du mondoj, disaj nur je ses kilometroj, turnus al si la dorson. Sen ebleco de kuniĝo inter la “malmolaj” de la fabrikoj kaj, kiel ironias laboristo, “la burĝoj de la centro kiuj faras sian promenadon”.* En la sama momento ankaŭ la socisciencisto Rick Fantasia en Detrojto, Usono, menciis la ekziston de “du maldekstroj, kiuj ignoras unu la alian”, unu konsistanta el aktivuloj sen politika perspektivo, la alia el realistoj sen volo agi.* Kvankam la disecoj de Amieno kaj de Detrojto ne tute kongruas, ili memorigas pri la kreskanta abismo inter popola universo, kiu suferas la batojn kaj provas redoni ilin, kaj kontestada mondo (ĉu tro?) ofte inspirata de intelektuloj, kies papera radikaleco estas nenia danĝero por la socia ordo. Ankaŭ tiun disecon la movado de la flavveŝtuloj siamaniere memorigis. La tasko superi ĝin estas ne nur ĝia ...

* François Ruffin, “Dans la fabrique du mouvement social”, Le Monde diplomatique, Decembro 2010
* Rick Fantasia, “Ces deux gauches américaines qui s’ignorent”, Le Monde diplomatique, Decembro 2010.

Serge HALIMI.

Sepdek jarojn post la Universala Deklaracio de la Homrajtoj

Ne ekzistas politika libereco sen socia egaleco

Adoptante la Universalan Deklaracion de la Homrajtoj, la 10-an de decembro 1948, la membroj de la Unuiĝintaj Nacioj la unuan fojon akordiĝis pri principoj ebligantaj al la homoj vivi en libereco, egaleco kaj digneco. Kvankam multaj progresoj okazis depost tiam, la eksplodo de malegalecoj kaj la akceliĝo de la ŝtataj politikoj zorgantaj ĉefe pri publika sekureco minacas la rajtojn same politikajn, kiel ekonomiajn kaj sociajn — des pli fragilajn ke oni konsideras ilin izole.

LEGI KAJ RELEGI la Universalan Deklaracion de la Homrajtoj, sepdek jarojn post ĝia adopto fare de la Unuiĝintaj Nacioj en Parizo, estas daŭre utila ekzerco, ĉar tiu teksto plu proponas nun la plej progreseman vizion de tio, kio nia mondo povus esti. En la momento celebri tiun datrevenon, estus logike substreki la nekontesteblajn progresojn kune faritajn dum tiuj jaroj por transformi ĉi tiun vizion en realon. Sed honesteco devigas nin diri, ke netoleremo kreskas, ke ekstremaj malegalecoj disvastiĝas dum la ŝtatoj montriĝas nekapablaj kolektive fari la necesajn decidojn por alfronti la tutmondajn minacojn. Ni troviĝas ekzakte en la situacio, kiun la landoj subskribintoj de la Deklaracio volis eviti. Ni do ne kontentiĝu per tiu celebrado, kaj ni prenu tiun historian okazon por fari bilancon kaj labori por konkretigi la homrajtojn por la plej granda nombro.

La dua artikolo de la Universala Deklaracio diras, ke la proklamitaj rajtoj apartenas al ĉiu el ni, ĉu ni estas riĉa aŭ malriĉa, kiu ajn estas nia sekso aŭ nia haŭtkoloro, la lando kie ni vivas, la lingvo kiun ni parolas, niaj opinioj aŭ niaj kredoj. Tiu universalismo, kiu estas ĉe la origino de ĉiuj rajtoj de la homo, ne nur ne fariĝis realo, sed suferas hodiaŭ brutalajn atakojn. Amnesty International kune kun aliaj organizaĵoj senĉese substrekas, ke diskursoj plenaj je stigmatizo, malamo kaj timo disvolviĝas en neniam vidita maniero tra la mondo, de la 1930-aj jaroj.

La ĵusa venko de s-ro Jair Bolsonaro ĉe la prezidanta elekto en Brazilo, malgraŭ programo malkaŝe malamika al la fundamentaj rajtoj, perfekte ilustras la defiojn al kiuj ni devas respondi.

SE S-RO BOLSONARO sukcesos plenumi la promesojn de senhumaniga kampanjo, lia aliro al la rega pozicio minacas la indiĝenajn loĝantarojn, la tradiciajn kamparanajn komunumojn — nomatajn quilombos-, la lesbianojn, gejojn, duseksajn, trans- kaj inter-seksajn homojn (LGDTI), la nigran junularon, la virinojn, la aktivulojn kaj la organizaĵojn de la civila socio.

Estas absolute necese sin demandi kial ni troviĝas en situacio, kiun la Deklaracio volis precize eviti; situacio en kiu la homaj rajtoj estas atakataj kaj rifuzataj pro la motivo, ke ili protektas kelkajn sed ne ĉiujn.

La multaj kialoj, kiuj kondukis al tia stato, estas ja kompleksaj, sed tute certa estas nia nekapablo konsideri la homrajtojn kiel aron da nedivideblaj rajtoj laŭnature ligitaj kaj aplikeblaj al ĉiuj. La Universala Deklaracio ne disigis la civitanajn rajtojn de la kulturaj, ekonomiaj, politikaj kaj sociaj rajtoj. Ĝi ne disigis la neceson konkretigi la rajton je nutrado kaj la neceson certigi esprimliberecon. Ĝi jam agnoskis tion, kion ni kutime rekonas hodiaŭ: ambaŭ estas esence ligitaj.

Dum la jardeko, kiu sekvis la adopton de la Deklaracio, la ŝtatoj dekuplis la du rajto-tipojn, kaŭzante malekvilibron en ilia percepto kaj ilia protekto*. Sed la internaciaj organizaĵoj por defendo de la homrajtoj, inkluzive de Amnesty International, devas akcepti sian parton de respondeco en tiu aberacio. Nia asocio estas ĉefe konata pro sia defendo de la konscienco-libereco kaj subteno al politikaj malliberuloj, tio estas homoj enkarcerigitaj pro tio, kio ili estas aŭ pro tio, kion ili kredas. Ni ankaŭ estas asociitaj al la lukto kontraŭ torturo, por abolo de la mortopuno aŭ por la esprimlibereco. Ni komencis studi kaj aktive antaŭenigi la ekonomiajn, sociajn kaj kulturajn rajtojn nur en la 2000-aj jaroj. De post tiam, ni kondukis kampanjojn kontraŭ la malrespekto de la rajto al deca loĝejo, al sano kaj al edukado. Ni scias, ke multo restas farenda.

* Vd. Jean Bricmont, “Une gauche endormie par l’hypocrisie impériale”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2006.

La tutmonda ekonomia krizo, kies konsekvencoj profunde sentiĝas, perfekte ilustras la neceson venki tiujn defiojn el vidpunkto de la homaj rajtoj. Tio, kio okazis en multaj eŭropaj landoj, montris la fragilecon, kaj eĉ la praktikan neekziston de baza sociala protektado. Eĉ pli malbone, en la plej trafitaj landoj, la ekonomiaj kaj sociaj leĝaroj restas tro ofte nesufiĉaj. Kio signifas, ke la civitanoj ne povas respektigi siajn rajtojn ĉe tribunalo, eĉ kiam tiuj rajtoj estas evidente perfortitaj.

EN MULTAJ okazoj, la registaroj elektis respondi al la ekonomia krizo per decidoj de malabunda politiko humane tre kostaj, malhelpante la aliron al la plej necesaj varoj, al la sano, loĝejo kaj nutrado. Hispanujo estas bona ekzemplo de tio: la registaro reduktis la publikajn elspezojn, inkluzive en la kampo de sano. La altkvalitaj flegoservoj tiam fariĝis pli kostaj kaj ekster la pagkapablo, ĉefe, de la homoj kun malgrandaj enspezoj, kaj aparte de tiuj, kiuj suferas pro kronikaj malsanoj, handikapoj kaj problemoj de mensa sano. Unu el la homoj pridemanditaj kadre de raporto pri la temo, konfesas al ni, ke li nun devas elekti inter manĝaĵo kaj medikamentoj: “Mi tro suferas, mi bezonas miajn medikamentojn. Ĉu mi flegos min, ĉu mi mortigos min (tiom netolerebla estas la doloro)... Do, se mi devas redukti mian manĝaĵon, mi tion faras, ĉar mi devas aĉeti medikamentojn*.”

* “Wrong prescription: The impact of austerity measures on the right to health in Spain”, Amnesty International, Londono, 24-a de aprilo 2018.

LA MANIERO, kiun la registaroj elektis por reagi al la kontraŭ-malabundaj movadoj estas alia pruvo de la nedisigebla karaktero de la politikaj, ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj. En Ĉado, la limigaj decidoj adoptitaj de la regantoj pliprofundigis la loĝantaron en malriĉecon. Ili malhelpis la aliron al bazaj flegejoj kaj metis edukadon ekster atingeblon de multaj loĝantoj. Multaj ĉadanoj tiam manifestaciis kaj strikis. Anstataŭ aŭskulti iliajn plendojn, la registaro decidis sufoki ĉiun kontestadon. Ĝi elektis brutalan subpremon, arestante la aktivulojn kaj malrespektante en okulfrapa maniero ilian kunveno-liberecon.

Kvankam la tutmonda krizo ŝajnas malproksime malantaŭ ni, ni ĉiam observas ties sociajn kaj ekonomiajn konsekvencojn. La malegalecoj, la korupto, senlaboreco kaj ekonomia stagnado, kiuj frapas la loĝantarojn formas favoran terenon por emerĝo de gvidantoj, kiuj semas dividon kaj malamon, kun la konataj eksplodaj konsekvencoj.

La franca prezidanto Emmanuel Macron provas esti ĉampiono de la lukto kontraŭ tiaj diskursoj, kiuj minacas enradikiĝi. “Eŭropo preskaŭ ĉie baskulas al la ekstremoj, kaj denove cedas al naciismo”, li ja deklaris okaze de televida parolado la 16-an de oktobro 2018. “Ni bezonas, en tiuj malhelaj tempoj, ĉiujn energiojn de la nacio (...). Mi fidas vin, mi fidas nin.” Tamen, la franca loĝantaro maltrankvilas pri la politikoj, kiujn li kondukas pri la labor-juro, la emerit-pensioj kaj aliro al universitataj studoj. Amnesty International ankaŭ evidentigis la limigojn al la manifestaci-rajto en Francujo, sub la preteksto de urĝo-stato. En 2018, la mobilizoj favoraj al leĝoj respektemaj al la ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj kaŭzas, en plej bona okazo, indiferenton de la franca prezidanto, kaj, en la plej malbona, brutalan polican subpremadon.

TIA SKEMO estas trovebla ĉie en la mondo. Urĝas, ke la registaroj rekonu sian nekapablon respektigi ĉiujn rajtojn, el ĉiuj kategorioj. Tiucele ni ne devas kontentiĝi postuli la liberecon esprimiĝi kaj manifestacii; ni devas ankaŭ ekzameni la kaŭzojn de la kontestado. Ni prenu la ekzemplon de Jamal Khashoggi, tiu sauda ĵurnalisto konata en la tuta mondo ĉar li estis brutale mortigita en oktobro 2018 en la konsulejo de Sauda Arabujo en Istanbulo. Same kiel multaj el la homrajtaj defendantoj en sia lando, li estis strikte kontrolata de Rijado ĉar li elektis uzi sian esprimliberecon. En sia lasta artikolo publikigita en la Washington Post, li substrekis, ke liaj kolegoj ne povis malkaŝe trakti demandojn ligitajn al ilia ĉiutaga vivo. “Ni suferas pro malriĉeco, pro politika malzorgo kaj pri malbona edukado, li skribis. La kreado de internacia forumo, sendependa de la naciismaj registaroj, kiuj semas malamon, ebligus al la ordinaraj civitanoj de la araba mondo, trovi solvojn al la strukturaj problemoj de ilia socio*.” Khashoggi perfekte komprenis kial la homaj rajtoj formas tutaĵon. Esprim-libereco estas esenca ĉar ĝi ebligas al ni postuli la aliajn rajtojn, sed ĝi ne sufiĉas. Tial la egipta popolo skandis “Pano, Libereco, Socia justeco!” dum la “araba printempo” de 2011. Tio, kion ni ankoraŭ ne sukcesas kompreni, la manifestaciantoj de la Tahrir-placo en Kairo, jam dolore komprenis antaŭ sep jaroj: pri la homaj rajtoj, estas ĉio aŭ nenio. aŭ oni povas uzi ĉiujn, aŭ oni havas nenion.

* Jamal Khashoggi, “What the Arab world needs most is free expression”, The Washington Post, 17-a de oktobro 2018.

Se ni vere volas, ke la homaj rajtoj fariĝu realo por ĉiuj, urĝaj estas kelkaj decidoj. Kiel movado de defendo de la homaj rajtoj, ni devas ne nur plu defendi la esprim- kaj manifestaci-liberecon, sed ankaŭ establi ligon kun la ekonomiaj kaj financaj decidoj de niaj gvidantoj. Ni devas labori kun organizaĵoj similaj al la nia por postuli de la politikaj respondeculoj, ke ili raportu pri uzo de la publika mono, por batali kontraŭ korupto, kontraŭleĝaj kapitalmovoj kaj la difektoj de la internacia impostado. Ni devas strebi trovi solvojn al la strukturaj problemoj de niaj socioj.

Temas pri vasta projekto, kiu povos realiĝi nur se ni unuigas niajn fortojn kreante koaliciojn kun niaj partneroj de aliaj movadoj: aktivuloj de la homaj rajtoj, advokatoj, sindikatistoj, reprezentantoj de la sociaj movadoj, ekonomikistoj kaj religiaj respondeculoj. Kun la helpo de niaj aliancanoj en ĉiuj regionoj de la mondo, ni devas porti la voĉon de tiuj, kiuj bezonas estis aŭdataj. Nur solidareco permesos al ni atingi mondon sen malegalecoj kaj sen maljustaĵoj, mondon konforman al la engaĝiĝoj de la Universala Deklaracio de la Homrajtoj.

Kumi NAIDOO

La franca leviĝo — Kial nun?

Post jaroj da sociaj malvenkoj, jen movado senprecedenca devigis la registaron fornei sian buĝetan ortodoksecon. Kiel bonaj taktikistoj la flavveŝtuloj ne lasis sin trompi per la alternativo inter konservado de la klimato kaj aĉetpovo, sed ili apenaŭ havas strategion por renversi la eŭropan tablon (p. 1, 14 kaj 15). Post kiam ili sukcesis kunigi la senvoĉulojn, ili hezitas pri la maniero organiziĝi aŭ kuniĝi kun aliaj ribeloj, ekzemple tiu de la liceanoj (p. 16 kaj 17). La forta partopreno de virinoj atestas pri sociologia ŝanĝego, de kiu necesas tiri la politikajn instruojn (p. 18 kaj 19). Ĉio kuniĝis por grandigi tiun eksplodeman ŝarĝon, kies eksplodilo estis la aroganteco de la prezidanto Emmanuel Macron.

JAM DELONGE socia movado ne tiom maltrankviligis la registarojn. La amplekso, la daŭro kaj la decidemo de tiu de la “flavveŝtuloj” malagrable surprizis ilin. Ili estis ankaŭ malcertigitaj pro ĝia malhomogeneco koncerne ĝian intereson pri politiko, ĝian profesian aktivecon, loĝlokojn kaj partian orientiĝon. Ĝi ne atribueblas al tradiciaj politikaj aŭ sindikataj organizaĵoj: ĝi kunigas diversajn elementojn de tio, kion la potenco nomas “silenta plimulto”, en kies nomo ĝi pretendas esprimi sin kaj de kiu ĝi atendas nenian alian mobiliziĝon ol la voĉdonadon.

La klasika verko de la usona politiksciencisto Barrington Moore montras ideojn por klarigi la aperon de tiu grandparte sponteca kaj malmulte kunordigita movado.* Verkita en kunteksto, en kiu universitatanoj provis kompreni la grandajn kontestajn ondojn de la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj en Usono, ĝi faras ŝanĝon de perspektivo. La demandon: “Kial tiuj uloj ribelas?”, ĝi anstataŭigas per tiu ĉi: “Kial ili ne faras tion pli ofte?” Kiam liaj kolegoj elvokas la pezon de la ekonomiaj malegaleco aŭ tiun de la rasa dominado, Moore respondas, ke tiuj faktoroj restas drame konstantaj dum la tuta historio, tamen sen kaŭzi ribelojn. Kvankam ili estas necesaj elementoj de ribelo, ŝajnas al li malfacila nomi ilin ĝiaj kaŭzoj.

* Barrington Moore jr, Injustice: The Social Bases of Obedience and Revolt, M.E. Sharpe, Novjorko, 1978.

Surbaze de abunde dokumentita studaĵo pri la germanaj laboristoj inter 1848 kaj 1930, la aŭtoro esploras la kaŭzojn, pro kiuj ili ordinare adaptiĝis al la socia kaj politika ordo, kiu estis al ili malfavora, kaj pri la kondiĉoj, kiuj, pli escepte, instigis ilin rifuzi ĝin. Lia ĉefa konkludo estas, ke la stabileco baziĝas esence sur la koncedoj, kiujn la dominantoj faras al la dominatoj: “Sen la koncepto de reciprokeco — aŭ pli precize, de morala devo, termino kiu ne implicas egalecon de la ŝarĝoj aŭ devoj —, fariĝas malebla interpreti la homan socion kiel rezulton de io alia ol de konstanta perforto kaj de trompado.”

Por Moore, la rompo de tiu “implicita interkonsento” klarigas la kontestadojn, kiujn li esploras. Ofte, rimarkigas li, ili devenas el teĥnikaj aŭ ekonomiaj transformadoj, kiuj nove miksas la kartojn kaj liveras respektivajn okazojn malaltigi la antaŭe faritajn koncedojn. Certaj frakcioj de la elitoj, kiuj “ne plu ludas la ludon”, tiam aperas kiel “parazitoj” kaj perdas sian ekzistorajton.

Por konvinkiĝi pri la aktualeco de tiu analizo sufiĉas memori pri la nuntempaj transformadoj de la labormondo, kiuj “malstabiligis la stabilulojn”, por uzi la formulon de la socisciencisto Robert Castel.* Al multaj el tiuj, kiuj havas laboron, la vivkondiĉoj malboniĝis, tiom ke ili devas luktadi por “transvivi la monatfinojn”, kion multaj flavveŝtuloj ripetadis.

* Robert Castel, Les Métamorphoses de la question sociale. Une chronique du salariat, Fayar, kol. “L’espace du politique”, Parizo, 1999.

Tiu ĉi situacio eĉ pli malboniĝis per la kreskanta malmuntado de la ŝtataj socialaj protektoj. En Francujo la ŝtato ludis centran rolon por mildigi la kontraŭecojn inter laboro kaj kapitalo. La disvolvado de altkvalitaj publikaj servoj — en edukado, sano, transportoj, komunikado, energio ktp —, alireblaj per malaltaj kostoj kaj en la tuta teritorio, ebligis limigi la plej malbonaj sekvoj de salajra rilato strukture malfavora al la laboristoj, almenaŭ ekde la dua duono de la 1970-aj jaroj.

La reformoj de la ŝtato konstante farataj ekde la mezo de la 1990-aj jaroj rezultis en duigo de la publika servo.* Ĉu oni konscias pri la distanco, kiu estiĝis inter malsanulejo, tribunalo aŭ universitato de regiona metropolo kaj tiuj de mezgranda aŭ de malgranda urbo? Ŝajnas, ke la principoj de profito kaj de konkurenckapablo venkis super la celo malaltigi la sociajn kaj teritoriajn malegalecojn. Tio klarigas la senton de forlasiteco, kiun la uzantoj elmontras kaj la konsterniĝon de la oficistoj, kiuj vidis sian mision radikale ŝanĝita, Pro tio ankaŭ la malklara impreso, ke la protekto, antaŭe garantiita al ĉiuj, funkcias nun ekskluzive por tiuj, kiuj ŝajnas esti plej bonstataj.

* Kp Laurent Bonelli kaj Willy Pelleter, “De l’État-providence à l’État manager” [“De la prizorgoŝtato al la manaĝera ŝtato”], Le Monde diplomatique, Decembro 2009, kaj, de la samaj aŭtoroj (sub la dir. de), L’État démantelé. Enquête sur une révolution silencieuse, La Découverte, kol. “Cahiers libres”, Parizo, 2010.

Tiu renversiĝo ne estas senefika por la sento de maljusteco priskribita de Moore kaj parte klarigas la kontraŭ-impostan dimension de la flavveŝtula movado.* Sed nun la ŝtataj respondeculoj perdis sian pozicion de arbitracianto kaj estas asociitaj al la ekonomiaj elitoj en la kategorio de “parazitoj”. La kritikoj pri la vivmaniero — reala aŭ supozata — de la parlamentanoj kaj de la ministroj regule aperas sur la okupataj trafikcirkloj (vidu la artikolon de Pierre Souchon paĝoj 16 kaj 17I kaj estas nutrataj de la skandaloj de maljustaj juĝoj, de imposta fraŭdo aŭ de sekreta interkonsento kun la afermondo, kiuj en la lastaj jaroj aperis.

* Vd Alexis Spire, “Aux sources de la colère contre l’impôt”, Le Monde diplomatique en Esperato, Decembro 2018.

Kelkaj eldiroj de la regantoj ŝajnas konfirmi tiun socian distancon al la “ordinaruloj”. Kiam Emmanuel Macron deklaras: “Stacidomo, tio estas loko, kie oni renkontas homojn kiuj sukcesas kaj homojn, kiuj estas nenio” (3-an de Julio 2017), aŭ kiam lia antaŭulo mokas — private — pri la “sendentuloj”*, ili sendube malkaŝas sian profundan ideon pri la socio. Sed ili ankaŭ nutras la senton de malestimo, kiun multaj el iliaj samcivitanoj sentas, cetere tiom ke la prezidanto de la respubliko koncentras sur sian omon la akumulitan koleron, kion resumas la slogano “Macron, for!”

* Citita de Valérie Trierweiler, Merci pour ce moment, Les Arènes, Parizo 2014.

Ŝajnas, ke ĉiuj politikaj partioj perdis sian krediton kaj estas kune rifuzataj kiel apartenantoj al la “sistemo”, eĉ se ili defendas alternativajn poziciojn. Tio klarigas ankaŭ, kial neniu ĝis nun kapablis enkadrigi la flavveŝtulan movadon aŭ proponi al ĝi ion alian ol alvokon al novaj elektoj.

Tiu ĉi maleblo ebligas ankaŭ kompreni la uzadon de memorganizado kaj de rekta agado. La kontestuloj ne serĉas disvastiĝon per organizaj, politikaj aŭ sindikataj komunikiloj, kaj ili ankaŭ ne uzas la kutimajn kanalojn de kontestado. Ili deziras direktiĝi rekte al la reprezentantoj de la potenco. Al la prezidanto kaj al la departementaj prefektoj unue, kiujn iuj proponas sieĝi. Per blokado de gravaj centroj, poste: de trafikcirkloj, de aŭtovojaj eliroj aŭ pagejoj, de landlimaj punktoj aŭ de benzin-deponejoj.

La kombiniĝo de sento de “sufiĉas!”, kiu esprimiĝas kolektive, de foresto de komunikiloj, de manieroj de rekta agado kaj de lokado de la publika forto por bridi ilin sufiĉe klarigas la eksplodojn de perforto. Sen ajna dubo ĉefe en Parizo milite trejnitaj aktivuloj partoprenis en la alfrontiĝoj kun la polico kaj en la detruadoj. La gazetaro same kiel la registaro insiste informis tion kaj nomis samtempe “anarĥiistajn aŭtonomistojn” kaj ekstremdekstrajn grupojn. Sed la amplekso de tiuj agoj, kaj ankaŭ tio, kion oni scias de tiuj, kiuj estis venigitaj al la justico, montras, ke tuj agoj ne limiĝas al ilia konduto. Same ŝajnas malfacila imputi al ili la bruligo de la prefektejo de Puy-en-Velay, tiu de la pagejoj de La Ciotat kaj de Narbono, aŭ la disputoj, kiuj okazis iom ĉie en Francujo, ankaŭ en urbetoj. ANTAŬ KELKAJ jaroj alta respondeculo de la fortoj por konservi ordon, en interparolado, insistis pri la relativeco de perforto. Li konfidis al ni: “La komencan nivelon de perforto difinas ni, la institucio. Ju pli la nia estas alta, des pli altas ankaŭ tiu de la manifestaciantoj.” Amasaj arestoj (1723 en la sola tago de la 8-a de Decembro), uzado de akvokanonoj, de kirasitaj veturiloj, de helikopteroj kaj eĉ de rajdanta polico, ampleksa uzado de larmigaj gas-grenadoj (pli ol 10.000 por la pariza manifestacio de la 1-a de Decembro), ofta uzado de pafiloj de defend-kugloj (vidu “Disputataj armiloj”, paĝo 17) ... estas komprenebla, ke la elektita strategio en la lastaj semajnoj apenaŭ mildigis la streĉitecojn.

La elekto de tiuj taktikoj devenas precipe el la perfekta izoliteco de la francaj polico kaj ĝendarmaro, kiu igas ilin ne alireblaj por la teĥnikoj, kiujn iliaj kolegoj en la cetera Eŭropo disvolvas, ekzemple la reciproka malakrigo.* Dudek jaroj da sekurec-politikoj konsiderinde altigis ilian povon kaj ilian aŭtonomecon. Iliaj agmetodoj en la batalo kontraŭ la terorismo, kontraŭ la malgranda delikto kaj kontraŭ la urbaj ribeloj estas nur tre malofte pridemanditaj; tiom ke ili konvinkiĝis pri la solideco de sia sperto kaj povas kelkfoje “nature” disvolvi siajn teĥnikojn en aliaj kuntekstoj kaj kontraŭ aliaj celoj. La bildoj pri dekoj da liceanoj de Mantes-la-Jolie arestitaj de la polico kaj genuigitaj, kun la manoj malantaŭ la kapo, ŝokis. Tio estas tamen praktiko relative kutima en certaj popolaj urbopartoj.

* Olivier Fillieule kaj Fabien Jobard, “Un splendide isolement. Les politiques françaises du maintien de l’ordre, La Vie des idées, 24-an de Majo 2016,.

Tiuj strategioj kaj tiuj energiaj aparatoj estas ofte subtenataj ankaŭ de la plej multaj deputitoj, kiuj vidas en ili la okazon por certigi decidemon, kiun ili taksas politike utila; pretaj poste rezigni pri ĉia respondeco pri la perforto, kiun ili atribuas nur al la “rompaj stratulaĉoj”, kun la interesita helpo de la komunikiloj, kiuj ĉiam avidas bildojn de alfrontiĝo kaj de detruado.

La registaroj sendube malbone taksas la katastrofajn efikojn de tiuj manovroj al sia legitimeco. Ili efektive estigas la senton, ke ili povas teni sian pozicion nur per la protekto de ŝildoj kaj bastonoj de la ordo-fortoj kaj de la tribunaloj de tuja apero. Ili kredigas la percepton, ke ilia potenco baziĝas nur sur la “konstanta perforto” kaj sur la “trompado”, kies malfortecon Moore montris. Male, la stabilecon de la socia ordo kaj de la politiko daŭreme kondiĉas la “reciprokeco”.

Laurent BONELLI.

Dosiero: La franca leviĝo

Socia justeco, ŝlosilo de la ekologia transiro

Per siaj impostaj disponoj la franca registaro riskis kontraŭmeti aĉetpovon kaj protekton de la klimato. Sed, signo de kolektiva inteligento de ilia movado, la “flavveŝtuloj” ne falis en tiun kaptilon.

EN PLEJ granda teruriĝo la prezidantejo de la respubliko rekte alarmis la ĵurnalistojn antaŭ la kolektiĝoj de la 8-a de Decembro: “malmola kerno de pluraj miloj de personoj” pretigas sin veni al Parizo “por rompi kaj por mortigi”. La markanta elemento de tiu tago estis definitive, en multaj urboj de Francujo, la kuniĝo de dekoj da miloj de “flavveŝtuloj” kaj de popolaj marŝoj por la klimato. La subita apero de “nevidebluloj” en la publika spaco, kaj ege sur la trafikcirkloj, estis akompanata de rapidega politika maturiĝo. Ĉiu per siaj vortoj esprimis saman de sistemo, kiu transformas la homon en predegiston, tute same fatala por la naturo kiel por liaj samspeculoj.

Ĉar kvankam ankoraŭ estas tempo por eviti la klimatan ĥaoson*, multaj jam sentas en sia ĉiutaga vivo la antropologian kolapson — la detruadon de la homaj estuloj “transformataj en bestojn de produktado kaj de konsumado, en stultigitajn zapistojn”.* En mondo de limigitaj resursoj, la absurdo de senfina akumulado profite al kelkaj fariĝas eĉ pli akra, se oni timas la monatfinojn. La fakto, ke problemo fajriĝas ĝuste sur la stratoj de tiu ĉefurbo, en kiu en Decembro de 2015 estis subskribita la unua universala interkonsento pri la klimata varmiĝo, montras la amplekson de la monda socia defio — kaj la akrobatajn moviĝojn de la franca registaro, la televida ĉampiono de bona celo, al kiu la esenca parto de ĝia politiko turnas la dorson.

* Vd nian dosieron “Kiel eviti la klimatan ĥaoson?”, Le Monde diplomatique, Novembro 2015.
* Cornelius Castoriadis, Une soiété à la dérive. Entretiens et débats, 1974-1997, Seuil, Parizo, 2005.

En la momento de mobiliziĝo la grupo de la prezidanto Emmanuel Macron kulpigis precipe la plej vundeblajn partojn de la loĝantaro. Kvankam ekde la 1950-aj jaroj ĉiuj publikaj politikoj donis prioritaton al ŝoseaj transportoj kaj la reklamo kaj la industrio levis la individuan aŭtomobilon al nemalhavebla apartaĵo de ela moderna homo, logike nur la aŭtomobilisto devus pagi la kostojn de tiu modelo. Sed la fortostreĉo postulata pri la brulaĵoj (antaŭ la nuligo de tiu postulo pro la premo de la strato) pezis sendistinge sur ĉiuj, dum unuflanke la necesaj elspezoj (luprezo, transporto, diversaj bezonoj) ĉiam pli malaltigas la aĉetpovon de la plej modestaj homoj kaj aliflanke la donacoj pluvas sur la plej bonstatajn. Kiel pinto de la malsincero, la alta kreskado de la “ekologia imposto” devis kompensi parton de la sendevigoj je socialaj kotizoj konceditaj al la dungistoj kaj ne la necesan energi-transiĝon.* La ekologio anstataŭis Eŭropon kiel buĝetan pretekston.

* Kile tion formulas la “Rapport economique, social et financier” de la leĝpropono de financoj por 2019, sendita de la registaro al la Eŭropa Komisiono.

La urĝa neceso de granda fortostreĉo por homa ekologia sistemo estas apenaŭ pridubata. La Grupo de Interregistaraj ekspertizistoj pri la evoluo de la klimato (GIEC laŭ la franca) en sia lasta raporto memorigis, ke la homaj aktivecoj jam kaŭzis varmigon de proksimume 1 celsia grado en la surfaco de la terglobo ekde la industria erao. Daŭrigante en la sama ritmo oni inter 2030 kaj 2052 transiros la limon de 1,5 grado, trans kiu la damaĝoj fariĝus tre malfacile kontroleblaj.* La ellasoj de forcejaj gasoj en la atmosferon daŭre kreskadas, dum oni devus plej rapide organizi ilian malkreskadon, unue per klare difini la respondecojn.

* “Global warming of 1.5 °C”, “Summary for policymakers”, spaeciala raporto de la GIEC, Ĝenevo, 2018, www.ipcc.ch.

Sole Usono akumulis 26,3 elcentojn de la forcej-efikaj gasoj ekde la mezo de la 19-a jarcento; Eŭropo 23,4 elcentojn, Ĉinujo 11,8 elcentojn; Ruslando 7,4 elcentojn. En 2014, katarano ĵetis mezume 34.500 kilogramojn da karbongaso en la atmosferon; luksemburgiano 17.600; usonano 16.400; taĝiko 625; ĉadano nur 53.*. Ĉiu usonano, luksemburgiano aŭ saud-afrikano apartenanta al la 1 elcento de plejriĉuloj de sia lando elmetis 200 tunojn jare, do pli ol 2000-oble pli ol malriĉulo de Honduro aŭ de Ruando. La 10 elcentoj da plejriĉuloj de la Tero kaŭzas 45 elcentojn de la ellasoj.*

* “CAIT climate data explorer 2015”, World Resources Institute, Vaŝingtono, DC, http://cait.wri.org.
* Lucas Chanel kaj Thomas Piketty, “Carboneet inégalité: de Kyoto à Paris”, École d’économie de Paris, 3-an de Novembro 2015. La asocio Oxfam venas al similaj taksoj: “Inégalités extrêmes et émissions de CO2”, Oksfordo, 2-an de Decembro 2015.

Kial ne internaciaj sankcioj por la landoj, kiuj forlasas la interkonsentojn de Parizo?

Post kiam la karbona spuro de tiuj kaŭzantoj estas konata kaj ankaŭ la produktad-maniero, kiu ebligis al ili senpune prosperi, fariĝas pli facila imagi dezirindan transiron, ekologion des pli popularan, ke la elspezoj de energio kaj de transporto pezas pli sur la buĝetoj de la modestaj mastrumoj. Sed oni devas eliĝi el la ideologia trudkitelo, kiu malebligas al la civitanoj preni sian sorton en siajn manojn, kaj kies jura formo legeblas en la liberkomercaj traktatoj same kiel en tiuj, kiuj regas la Eŭropan Union.

Du leviloj povus ebligi levi la defion metitan al la homaro. Tutunue la ambicia reduktado de la malegalecoj kaj de iliaj kaŭzoj (vidu la artikolon p. 3), kiu sole kapablas krei komunan volon kaj necesan kolektivan elanon por liberiĝi el la fosiliaj energioj kaj el konsum-maniero regata de frustriĝo. Poste, la mal-tutmondigo, en la senco de regulado de la interŝanĝoj laŭ sociaj kaj mediaj kriterioj, kiuj postulas harmoniigi la produktadon de aĵoj kaj de servoj kun la reproduktado de la ekologiaj sistemoj.

La Brazilo de s-ro Jair Bolsonaro aŭ ĉia alia lando tentata forlasi la interkonsentojn de Parizo cerbumus pri tio dufoje, se tiu malengaĝiĝo povas kosti komercajn sankciojn — kiel tiujn, kiujn oni ne hezitas realigi pro malpli grandaj kaŭzoj ol la klimata minaco. Francujo verŝajne eksportus malpli da arbotrunkoj al Ĉinujo por importi meblojn, se la salajro de la laboristoj kaj la mediaj normoj estus similaj en la du landoj — kaj la aparte venena mazuto de la ŝipoj impostata sampreze kiel ĉe la benzinejo. Ĉu eblas ankoraŭ konsideri normala la komparan avantaĝon por la aviadiloj — la plej poluanta transporto (por la riĉulo) — pro la foresto de impostoj pri aldonvaloro kaj pri keroseno? Kaj ĉu oni devas, por nutriĝo, daŭre subteni la eksportadon de pli kaj pli ellaboritaj produktoj, kies malutilo por la sano estas pli bone konata (sukero, salo, stimulaĵoj, konserviloj ktp), anstataŭ firmigi la mallongajn cirkvitojn de bazaj produktoj kaj subteni la transiron al biologia kampkulturo? Tio ne estas afero de elekto fare de la konsumanto: manke de publikaj politikoj kaj de serioza regulado, la amaso estas kondamnita al malbona manĝaĵo, dum la “bio” restas rezervita al privilegiita malplimulto.

Sobreco, energia efikeco, disvolvado de novigeblaj energioj: ne mankas projektoj, kiuj povas liberigi nin el la karbono, sed mankas la investoj. La impostaj disponoj de la eŭropaj registaroj (ĝeneralaj malaltigoj de imposto pri profitoj) same kiel la gigantaj kredit-faciligoj, kiujn la Eŭropa Centra Banko donas al la privataj bankoj (2.600 miliardoj da eŭroj de reaĉeto de obligacioj en malpli ol kvar jaroj) montras, ke la privataj agantoj ne kapablas fari la neceson, ĉar ili preferas disdoni rekordajn dividendojn al la akciuloj (kreskintaj je 23,6 elcentoj en Francujo en 2017). Samtempe la trudkitelo de la eŭropaj traktatoj limigas la publikan investon kaj la aĉetpovon per la malaltigo de la “laborkostoj”. La financado de la transiro finiĝas en sakstrato.

Persista favoro al la plejriĉuloj, predistoj anstataŭ investistoj

La plej edifa ekzemplo de la abismo inter la afiŝitaj intencoj kaj la realo de la publika agado estas tiu de la loĝejo. Ekde la “Grenelle” de la medio*, en 2007, interkonsento montriĝas por rekoni la gravecon de energia renovigado. Hodiaŭ oni scias konstrui aŭ renovigi konstruaĵojn por igi ilin tre malmulte konsumi energion. Ŝtata plano estis lanĉita en Marto de 2013, sed ĝi daŭre ne moviĝas kaj havis nur tre malmultajn rezultojn en la leĝo pri la disvolvado de loĝejoj, de teritoria mastrumado kaj de la cifereca sfero (la tiel nomata leĝo Élan) de la 23-a de novembro 2918. Preskaŭ sep milionoj da homoj vivas en “varmkribriloj” kaj suferas pro energia provizoreco.* Tiaj renovigoj altigus la komforton same vintre kiel somere kaj nete reduktus la fakturojn same kiel la karbon-bilancon kaj ebligus krei centmilojn da dungoj. Sed la investo granda, la financa amortizo tro longa kaj la teĥnika inĝeriereco tro kompleksa ol ke la mastrumoj farus la iniciaton. Nur investistoj publikaj aŭ kvazaŭpublikaj (loĝej-instancoj, ŝparkasoj ktp) povus ŝtopi la breĉon de mankanta privata iniciato por akompani la privatulojn kaj la kunposedantojn.

* La termino “Grenelle” devenas de la interkonsento de Grenelle de Majo 1968 kaj analoge signifas multpartian debaton de la reprezentantoj de la registaro, de la reprezentantoj de la civila socio (profesiaj asocioj kaj por difini vojplanon por plibonigi la ekologion, la daŭremajn disvolvadon kaj mastrumadon. -vl
* “Le tableau de bord 2018”, Observatoire national de la précarité énergétique, 2018, www.onpe.org.

Tiel, la impostkredito por la konkurenckapablo kaj por dungo (CICE laŭ la franca) estis la sola instrumento de ekonomia politiko, kiu estiĝis sub la prezidanteco de s-ro François Hollande. Ĉar lia posteulo transformis tiun institucion en eternan malaltigilon de socialaj kotizoj, ĝi devigas la entreprenojn al nenio: nek investi la plusojn akiritajn en la reala ekonomio aŭ la ekologian transiron, nek eĉ dediĉi tiun orpluvon al reduktado de iliaj propraj kostoj de energio aŭ de krudmaterialoj ...

De la ĉesigo de la malgrandaj fervojoj aŭ de la lokaj tribunaloj ĝis la “Macron-busoj”, de la forvendo de la aŭtovojaj pagejoj ĝis la duobligo de la importado de palmoleo por la fabriko Total de La Mède, oni povus multigi la ekzemplojn de dizertado el la media fronto kaj de “malmastrumadoj” de la teritorio per malproksimigo de la publikaj servoj. Eĉ alfrontita al la ribelo de la flavveŝtuloj kaj al la elreviĝo de la ĉiaj elektantoj, s-ro Macron ne cedis pri tio, kio ŝajnas al li esti la plej esenca: la favoro por la plejriĉuloj, tiuj supozataj investistoj, kiuj montriĝas predistoj. Dum la klimata urĝo trudas la restarigon de la agopovo de la ŝtato, ĝi ankaŭ komandas liberigi la ŝtaton el la pezo de la premgrupoj, per tio ke oni donas al la civitanoj efikon al la kolektiva agado, je la nivelo plej bone adaptita al ĉiu decido. La amplekso de la ellaborendaj decidoj kaj la interkonektado de la levendaj demandoj bezonas instituciajn instrumentojn multe pli aŭdacajn ol la anoncitan “nacia debaton”. La bezono enpreni la tutan loĝantaron kaj programi la disvolvadojn vigligus la demokratian planadon, per kiu “libereco, efikeco kaj socia justeco fine povus pacigitaj kaj asociitaj”.*

* Pierre Mendès France, La République moderne. Propositions, Gallimard, Parizo, 1962.

La interkonsentoj de Parizo skizas malfortan formon de multflanka planado. La COP24, kunveninta en Katovico (Pollando) lastan Decembron, rezultigis la decidon de manlibro por gvidi ilian aplikadon. Ĝi ebligos precize mezuri la plenumadon de la ĉiulandaj devontigoj pri ellasoj de forcejaj gasoj. Sed tiuj devontigoj ankoraŭ ne estas je la alteco de la defio. Sen pli rapida returniĝo la varmiĝo de la terglobo transiros 3 °C de nun ĝis la fino de la jarcento. Tio estas ne akceptebla scenaro, speciale por la nacioj de la Sudo — la plej vundeblaj, kaj ili eĉ ne profitis la disvolvadon en la karbon-reĝa erao. Verda fonduso por la klimato celas kompensi tiun historian malekvilibron helpante ilin ne reprodukti la erarojn de la industrilandoj. Ankoraŭ mankas multo por atingi tiun tamen modestan celon de 100 miliardoj da dolaroj jare. La klimata justeco — ne trovebla en la skalo de Francujo, kaj kvankam la “flavveŝtuloj” nun aperas en pluraj landoj — restas mondskale tre malcerta horizonto.

Philippe DESCAMPS.

Dosiero: La franca popolribelo

La ne supozita potenco de la virinoj

La ĉeesto sur la trafik-cirkloj de forta proporcio de virinoj el la popolaj klasoj frapis la atenton de la observantoj. Tiuj laboristinoj funkciigas la esencajn servojn: sanon, edukadon. Trans la leviĝo de tiu ĉi aŭtuno ili reprezentas la potencon ignoritan de la socia movado.

ILI PORTAS flavan veŝton, filtras la cirkuladon sur la trafikcirkloj, parolas pri sia ĉiutaga vivo, luktas. Flegistinoj, helpantinoj de la sociala vivo, asistentinoj en bebejoj ankaŭ surmetis la rebrilajn veŝtojn por disŝiri la vualon, kiu ordinare kaŝas la kulisajn laboristinojn antaŭ la ekstera rigardo. Virinoj kaj salajrulinoj, duobla labortago kun modesta enspezo, ili tenas per sia brakforto la verme truitan strukturon de la sociala ŝtato.

Kaj ne senkiale: la plejparte inaj sektoroj de edukado, de sano, de sociala laboro aŭ de purigado estas la nevidebla ŝlosilŝtono de la liberalaj socioj kaj samtempe ilia lasta savo. Halto de tiuj fundamentaj servoj paralizus landon. Kiu tiam okupiĝus pri la dependuloj, beboj, purigado, infanoj? Strikrompaj kadruloj kaj ordofortoj ordonitaj sturmi la baraĵojn ĉi-foje povus fari nenion: en la ĝendarm-lernejo oni ne lernas lavi la maljunulojn. Tiuj taskoj, en la lasta jarcento transigitaj de la familia, religia aŭ karitata mondo al tiu de salajrata laboro, okulfrapas nur kiam ili ne estas plenumataj. Se oni trudas al tiuj laboristinoj, supozataj eltenemaj, malaltigon de iliaj rimedoj, dum la postulo kreskas, tiam io krake rompiĝas. Dommastrinoj en hoteloj kaj en stacidomoj, dungitinoj de hejmoj por dependaj maljunuloj (Ehpad), ina hospital-personaro post la fino de la jaro 2017 laŭvice faris akrajn kaj ofte venkajn batalojn.

La figuro de ministo aŭ de ĉenlaboristo, patro de familio por kiu li certigis la solan enspezon, tiom potence simbolis la laboristan klason dum la 20-a jarcento, ke oni ankoraŭ nuntempe asocias la popolajn klasojn al viroj. Kiu sponte pensas pri laboristinoj, kiam oni parolas al li pri la proletaro? Certe, la laboristoj, kiujn la komunikiloj jam delonge formetis en la galerion de malaperintaj sociaj specioj, sole ankoraŭ estas pli ol unu laboranta persono el kvin. Sed la iniĝo de la labormondo estas unu el la plej radikalaj ŝanĝegoj de la lasta duonjarcento, speciale ĉe la bazo de la socia piramido. En Francujo la laboristinoj estas 51 elcentoj de la popolaj salajruloj, kiuj konsistas el laboristoj kaj dungitoj; en 1968 la proporcio estis de 35 elcentoj.*. En la lasta duonjarcento la nombro de viraj dungoj apenaŭ ŝanĝiĝis: 13,3 milionoj en 1968, kontraŭ 13,7 milionoj en 2017; en la sama tempo la dungoj okupataj de virinoj pasis de 7,1 milionoj al 12,9 milionoj. Per aliaj vortoj, preskaŭ la tuta en la lastaj kvindek jaroj dungita laborforto estas virina — en plej provizoraj kondiĉoj kaj por salajro kvarone malpli alta. Eĉ nur la salajrulinoj de kuracaj-socialaj servoj kaj de edukado kvarobliĝis: de 500.000 al 2 milionoj inter 1968 kaj 2017 — sen kalkuli la instruistinojn de la dua kaj supera gradoj.

* Fontoj: “Enquête emploi 2017”, Institut national de la statistique et des études économiques (Insee); Données sociales 1974, Parizo (rekoditaj laŭ la aktuala klasado).

Dum en la 19-a jarcento la kreskego de la industria proletaro determinis la strategion de la laborista movado, la granda evoluo de decide gravaj servoj kun virina dominado, ilia ebla potenco de blokado kaj la apero de venko en sociaj konfliktoj ĝis nun ne kondukis al politika aŭ sindikata adaptiĝo. Sed sub tia premo la ŝelo komencas rompiĝi, kaj du demandoj trudiĝas: je kiaj kondiĉoj tiuj sektoroj povus disvolvi sian ne supozitan potencon? Ĉu ili povas organizi sin en grupo, kies forto respondas al la nombro, forĝi socian aliancon kapablan lanĉi iniciatojn, trudi sian fortrilaton kaj mobilizi ĉirkaŭ si kromajn sektorojn? Unuavide la hipotezo ŝajnas ekstravaganca. La laboristinoj de la decide gravaj servoj estas nebulozo de malsamaj statusoj, de malhomogenaj funkci- kaj ekzistad-kondiĉoj, de malproksimaj laborlokoj. Sed, same kiel la foresto de interna unueco ne malebligis la flavveŝtulan movadon formiĝi, la elementoj, kiuj dividas la proletinaron de la servoj, ĉe la analizo ŝajnas esti malpli decida ol la kunigaj faktoroj. Jam pro la forto de la nombro kaj pro komuna kontraŭulo.

De la popolaj klasoj ĝis la mezaj klasoj, tiuj salajrulinoj taskitaj pri flegado kaj pri reproduktado de la laborforto* distingiĝas per sia amaseco (vidu la suban inform-grafikaĵon). Oni trovas inter ili la laboristinojn de la servoj ĉe entreprenoj (182.000 da ili purigas la lokalojn), sed antaŭ ĉio la proletaron de la rektaj servoj ĉe privatuloj. Kvincent mil dom-helpantinoj, 400.000 infanvartistinoj kaj pli ol 115.000 servistinoj plej ofte laboras en privataj hejmoj. Eĉ pli granda nombro laboras en publikaj institucioj: 400.000 helpflegistinoj, 140.000 helpantinoj de infanprizorgado kaj medicinaj-psiĥologiaj helpantinoj kaj pli ol duonmiliono da malsanulejaj servistinoj, sen kalkuli la administran personaron. Al tiu virina personaro aldoniĝas la vira, tre malmulta. Tiu malbone pagata salajrularo de la simpla popolo, kun eksternorma horaro, kiu en malfacilaj kondiĉoj plenumas malalte taksatajn taskojn, en la liverado de decide gravaj servoj apudas la tiel nomatajn “interajn” profesiojn de sano, de socialo kaj de edukado. Pli bone pagataj, pli kvalifikitaj, pli videblaj, la 2 milionoj da laboristinoj de tiu ĉi konstante kreskanta grupo laboras kiel flegistinoj (400.000), bazlernejaj instruistinoj (340.000), infanejistinoj, soci-kulturaj animantinoj, helpantoj en lernejoj, specialiĝintaj edukistinoj, medicinaj teĥnikistinoj ktp.

* Kp Siggie Vertommen, “Reproduction sociale et le féminisme des 99%. Interview de Tithi Bhattacharya”, Lava, n-ro 5, Bruselo, Julio 2018.

Kompreneble abismo disigas la flegistinon de publika malsanulejo kaj la sendiploman nutristinon dungitan ĉe privatulo. Sed tiu malhomogena tutaĵo, kiu, kun la viroj, estas pli ol kvarono de la laborularo, kune produktas la saman kolektivan resurson kaj prezentas plurajn komunajn punktojn. Unuavice la speco mem de la servoj al la persono, de flegado, de sociala laboro kaj de edukado igas tiujn laborojn ne nur nemalhaveblaj, sed ankaŭ ne delokeblaj kaj malmulte aŭtomatigeblaj, ĉar ili postulas daŭreman homan kontakton aŭ apartan atenton pri ĉiu kazo. Krome, ĉiuj ĉi sektoro suferas la politikon de malabundo; de la lernejo ĝis la Ehpad, iliaj laborkondiĉoj malboniĝas kaj la konfliktoj subbrulas. Fine ili ĝuas bonan reputacion ĉe loĝantaro, kiu povas imagi vivi sen altforno, sed ne sen lernejoj, malsanulejoj, bebejoj aŭ maljunulejoj.

Tiu ĉi unika strukturo desegnas la konturojn de ebla socia koalicio, kiu kunigus la proletaron de la decide gravaj servoj, de la interaj profesioj de la medicina-socia kaj eduka sektoroj kaj ankaŭ malgranda frakcio de intelektaj profesioj, ekzemple la instruistoj de mezlernejoj.

En la kerno de la konflikto inter la kolektivaj bezonoj kaj la postulo de profito

La efektiva formiĝo de tia bloko estas malhelpata de multaj obstakloj eble ĉar oni tre malofte provis superi ilin. Malgraŭ la kapturna kresko de ĝiaj statistikoj, nenia partio, sindikato aŭ organizaĵo ĝis nun provis meti tiun soklon esence virina kaj popola en la kernon de sia strategio, sisteme konatigi ĝiajn zorgojn, prioritate defendi ĝiajn interesojn. Kaj tamen la plej konsciaj kaj plej bone organizitaj agantoj de la laborista movado grupigitaj ĉirkaŭ la reloj, la havenoj kaj la ŝipkonstruejoj, la elektro kaj la ĥemio scias, ke la decidaj sociaj bataloj ne povas eterne baziĝi sur ili, kion en 2018 montris la konflikto pri la reformo de la fervojo. Ili spertis, ke dum kvar jardekoj la politika potenco detruis iliajn bastionojn, rompis la statusojn, privatigis iliajn entreprenojn, reduktis ilian nombron, dum la komunikiloj asociis ilian universon al arĥaiĝinta pasinteco. Aliflanke la virinaj sektoroj de la servo al la persono kaj de la publikaj servoj suferis ofte malfortan organizon kaj nur lastatempajn batal-tradiciojn; sed ili kreskas kaj en la imago okupas spacon el kiu la klasoj de la simpla popolo estis dum longa tempo elpelitaj: la estontecon. Dum la pensadoj pri la nuntempaj transformadoj ekzaltas aŭ malbenas la multnaciajn konzernojn de informadiko kaj la ciferecajn platformojn, la inigo de la salajrularo trudas modernecon sendube same “disrompan” kiel la kapablo tviti fotojn de katidoj.

Des pli ke ĝi povas ankoraŭ grandiĝi. En Usono la listo de metioj kun perspektivo de granda kresko publikigita de la statistika servo de la labor-departemento antaŭdiras, unuflanke, la kreadon de dungoj tipe viraj, ekzemple instalisto de lumelektraj paneloj aŭ de vent-elektrigiloj, teĥnikisto de petrolplatformoj, matematikisto, statistikisto, programisto; aliflanke miriado da postenoj tradicie okupataj de virinoj, ekzemple enhejma vicflegistino, vicflegistino, kuracisthelpistino, flegistino, fizioterapiistino, ergoterapiistino, masaĝoterapiistino. Je unu miliono da dungoj de informadika disvolvisto atendata ĝis 2026, oni atendas kvar milionojn da enhejmaj helpistinoj kaj da vicflegistinoj — pagataj kvaroble malpli alte.*

* “Fastest growing occupations”, Bureau of Labor Statistics, Vaŝingtono, DC, www.bls.gov.

Du fudamentaj kialoj malebligas la eksan metalurgiiston de Pitsburgo, kies dungo estis delokita al Ĉinujo, transformiĝi en helpanton de bebvartado. Unue la simbola limo de antaŭjuĝoj tiom profunde gravurita en la kapoj, la korpoj kaj la institucioj, ke ĝi daŭre starigas muron inter la vira laborista kulturo kaj la socia roloj, kiujn la patriarĥiaj kliŝoj atribuas al la virinaro. Sed ankaŭ la frua eliro de viroj el lernejo senteble bremsas la eblecojn de profesia ŝanĝo. “La adoleskantoj de la riĉaj landoj riskas 1,5-oble pli ol knabinoj malsukcesi en la tri fundamentaj fakoj: matematiko, literaturo kaj sciencoj”, notis la semajnulo The Economist en speciala dosiero dediĉita al viroj kaj titolita “La malforta sekso” (30-an de Majo 2015). Al tiu malsukceso respondas impresa altiĝo de la virina kleriĝo kiu, male, faciligas la profesian moviĝemon. Tiu ĉi ne rimarkita granda transformiĝo metas iomete pli la laboristinojn en la centron de la salajrularo. Ekde la fino de la lasta jarcento la parto de virinoj interla diplomitoj de supera grado estas pli granda ol tiu de la viroj: 56 elcentoj en Francujo, 58 elcentoj en Usono, 66 elcentoj en Pollando, laŭ la Agentejo de la Unuiĝinta Naciaro pri Edukado, Sciencoj kaj Kulturo (Unesko) ... En 2016, 49 elcentoj de la 25- ĝis 34-jaraj francinoj havis diplomon de mallonga ciklo — diplomon de supera teĥnikisto (BTS laŭ la franca), universitatan diplomon de teĥnologio (DUT) — aŭ de longa ciklo — licencio, master, doktoro —, kontraŭ 38 elcentoj de la viroj.* Tiuj ĉi daŭre dominas la esploradon, la prestiĝajn karierojn, la postenojn de potenco kaj la altajn salajrojn. Sed la universitato nun formas plimulton de diplomitinoj kapablaj okupi la kvalifikitajn, sed malmulte prestiĝajn laborlokojn de la ekonomio, kiujn oni nomas servoj.

*Vers l’égalité femmes-hommes? Chiffres-clés”, ministrejo pri supera instruado, de esplorado kaj de novigo, Parizo, 2018.

Efektive, tiu ĉi ŝanĝo ne dubigas la viran dominadon en la fakoj ligitaj kun matematiko, informadika inĝenierado kaj bazaj sciencoj. Rezulto: kontraŭeco grandiĝas inter du polusoj de la ekonomia mondo. Unuflanke la ina universo, pli kaj pli kvalifikita, sed kun provizora laboro kaj kies medicinaj, sociaj kaj edukaj servoj estas ĝia gravitocentro. Aliflanke la burĝa veziko de spekula financo kaj de novaj teĥnologioj, kiu dominas la mondan ekonomion kaj kie la kvoto de testosterono rekordas: la junaj entreprenoj de Silikon-Valo laborigas kiel informadikajn inĝenierojn 88-elcente virojn kaj la merkat-salonoj 82-elcente virajn analizistojn.[Kasee Bailey, “The state of women in tech 2018”, DreamHost, 26-an de Julio 2018, www.dreamhost.com; Renee Adams, Brad Barber kaj Terrance Odean, “Family, values, and women in finance”, SSRN, 1-an de Septembro 2016, https://ssrn.com. De tiuj du mondoj, tute kontraŭaj, unu dominas la alian, premegas kaj priŝtelas ĝin. La ĉantaĝo per la severo de la “merkatoj”* kaj la predado fare de la ciferecaj gigantoj al la publikaj financoj per impost-evitado montriĝas en malmuntado de laborlokoj aŭ de rimedoj en la Ehpad, en bebejoj kaj sociaj servoj. Kaj tio kun malsamaj konsekvencoj: dum ili malfortigas la publikajn servojn, samtempe la bankistoj, deciduloj kaj disvolvistoj dungas multajn rivatajn mastrumajn helpantinojn, viv-helpantinojn, instruistojn.

* Vd Renaud Lambert kaj Sylvain Leder, “La investisto ne voĉdonas”, Le Monde diplomatique en Esperanto, Julio 2018.

Pli ĝenerale, la mastrumoj de kadruloj, de superaj intelektaj profesioj kaj de entrepren-gvidantoj uzas multajn hejmajn person-servistojn.* Ili estus la unuaj tuŝataj, se la virinoj ofte devenaj el klasoj de la simpla popolo kaj, en la grandaj urboj, el enmigrado, ĉesigus la laboron. Ĉu tiam feministaj univeritataj profesoroj, notarioj, kuracistoj kaj socisciencistoj klarigus al siaj dommastrinoj, ke necesas daŭrigi la laboron nome de la morala devo de atentemo kaj de bonkoreco, virtoj kiujn la vira dominado dum jarcentoj difinis kiel specife virinaj? Pro tio la koalicio de la decide gravaj servoj, kiu kunigus dungitinojn kaj laboristinojn, interajn profesiojnkaj personaron de baza kaj duagrada lernejoj povus estiĝi nur en kontraŭeco al la superaj klasoj, kiuj ilin laborigas.

* François-Xavier Devetter, Florence Jany-Catrice et Thierry Ribault, Les Services à la personne, La Découverte, kol. “Repères”, Parizo, 2015.

Unue, ĉu ĝi povus estiĝi, kaj je kiaj kondĉoj? Izolitaj, diserigitaj, malmulte organizitaj, plej ofte devenaj el enmigrado ol la mezumo, la laboristinoj de la person-servo aŭ de purigado suferas multajn formojn de dominado. Sed ĉefe ilia multeco ne formas grupon. Transformi la objektivan koalicion, kiu videblas en la statistikaj tabeloj en mobilizitan blokon, tio bezonus kolektivan konscion kaj politikan projekton. Tradicie estas la tasko de la sindikatoj, partioj, sociaj organizaĵoj kaj movadoj formuli la komunajn interesojn kiuj, trans la malsamajn statusojn kaj kvalifikojn, kunligas la flegistinon kaj la mastrumistinon. Kanti la heroo-kanton de naskiĝanta historia aganto, ĝian mision, ĝiajn batalojn, por ne lasi al la televido BFM nek al la fakuloj la monopolon de la rakonto. du temoj povus kontribui al tio.

La unua estas la socia kaj ekonomia centreco de tiu grupo. De la nacia statistiko ĝis la komunikloj, ĉio kunagas por ke la virina salajrularo de la decide gravaj servoj restu nevidebla en la sfero de produktado. La politika retoriko metas la flegadon, la sanon kaj la edukadon en la nocion de elspezo, dum oni ĝenerale asocias tiujn “rilatajn” profesiojn al la kvalitoj supozataj virinaj de komplezemo, de servemo kaj de empatio. La fakto, ke la flegistino aŭ instruistino necese disvolvas ilin en sia laboro, ne implicas ke necesas redukti ĝin al ili. Asimili la decide gravajn servojn al kostoj, elvoki tiujn bonfarojn estigatajn de sindonemaj virinoj anstataŭ la riĉaĵojn kreatajn de laboristinoj, ebligas ĉirkaŭiri la fundamentan identecon de la aide-soignantes, auxiliaires de vie aŭ bazlernejaj instruistinoj: tiun de produktistinoj.* Produkti emancipan riĉaĵon, kiu pavumas la fundamentojn de la kolektiva vivo, jen ĝermo, ĉirkaŭ ku socia konscio povus kristaliĝi.

* Vd Bernard Friot, “Tri konkerendaj rajtoj. — Ĉesigi la defend-batalojn”, Le Monde diplomatique en Esperanto, Novembro 2017.

La dua temo estas tiu de komuna postulo al la tuta salajrularo, sed kiu esprimĝas aparte intense ĉe la malsanulejaj urĝejoj, en la Ehpad aŭ en la lernejoj: akiri la rimedojn por fari sian laboron bone. La kelkfoje distrita atento de la granda publiko al la laborkondiĉoj de la fervojstoj aŭ de la vartenistoj ŝanĝiĝas en zorgon kaj eĉe en ribelon, kiam reduktiĝas la tempo de lavado de dependa parenco, kiam fermiĝas bebejo en kampara zono aŭ kiam oni igas tro malgrandajn skipojn okupiĝi pri mens-malsanuloj. Ĉiu scias laŭsperte: la kvalito de flegado kreskas proporcie kun la laborkvanto investita en ĝi. La postulo de rimedoj por plenumi sian taskon en bonaj kondiĉoj ŝajnas bonanima, sed ĝi montriĝas tre ofensiva. Plenumiĝin signifas dubigi la principon de malabundo, la ideon ke oni povas ĉiam fari pli per ĉiam malpli, la kreskon de poduktivo elŝiratan je la prezo de sano de la salajruloj. Kaj ankaŭ la kulpigajn ĉarlatanreklamojn, kiuj transigas al la agantoj la respondecon “preni sur sin” por mildigi la efikojn de la buĝetaj restriktoj. Multaj Ehpad ekzemple donas instruadon de “humaneco” — teĥnikon de “bontraktado”, kiuj mobilizas la rigardon, la parolon, la tuŝadon, transformitajn en markon, per kiu la establoj reklamas — al dungitoj, al kiuj oni samtempe senigas la rimedojn por trakti la maljunulojn kun la necesa humaneco. Kvazaŭ la malbontraktado devenus precipe ne el ekstera ekonomia premo, sed el manko de individua kvalito de la personaro ...

La fakto, ke la postulo de resursoj por la kolektivaj bezonoj kontraŭdiras la postulon de profito kaj de malabundo, metas la decide gravajn servojn kaj iliajn agantojn en la centron de ne evitebla konflikto. Ekde la liberala ŝanĝo de la 1980-aj jaroj, kaj eĉ pli ekde la financa krizo de 2008, politikaj gvidantoj, centraj bankoj, la Eŭropa Komisiono, mastroj pri novaj teĥnologioj, altaj funkciuloj de la ŝtata financa servo, ĉefartikolistoj kaj ortodoksaj ekonomikistoj postulas la reduktadon de la “kostoj” de tiuj aktivecoj. Kaj per tio ili kaŭzas ilian intencan malboniĝon en la nomo de saĝo de la belaj kvartaloj: la ĝenerala bonstato mezuriĝas laŭ la prospero de la unuaviculoj. Tiu bloko, konscia pri siaj interesoj, trovis en s-ro Emmanuel Macron sian aferŝarĝiton.

Socialismo de servoj precipe de virinoj regata de la laboristoj mem

La ebla koalicio, en kiu la produktantinoj de la nepraj servoj estas la akso, povas naskiĝi el ĝia propra konscio nur se ĝi eksplicite formulas la filozofion kaj la projekton, kiujn ĝi ĉiutage realigas en la lernejaj kortoj kaj en la flegoĉambroj. Ĝi estas la ideo, ke kolektiva financado de la bezonoj je sano, je edukado, je pureco kaj, pli larĝe, je transportoj, je loĝado, je kulturo, je energio, je komuniado, ne estas obstaklo al la libereco, sed male, la kondiĉo de ĝia ebleco. La malnova paradokso, kiu subordigas la individuan disvolviĝon al la komuna taskiĝo de la ĉefaj bezonoj, skizas longtempan politikan perspektivon kapablan kunigi la inan salajrularon kaj konsistigi ĝin kiel aganton de la ĝenerala intereso: socialismo de la servoj kun etendita kovro kiu donus al gi la rimedojn por plenumi sian mision en la plej bonaj kondiĉoj, prioritate disponigata al la klasoj de la simpla popolo, kiuj vivas en antaŭurbaj zonoj frapataj de la retiriĝo de la socia ŝtato kaj kontrolata de la laboristoj mem.*

* VdRefonder plutôt que réformer”, Le Monde diplomatique, Aprilo 2018.

Ĉar, krom fari la mirindaĵon organizi sin, la koalicio de la servoj de ina dominado havus la historian taskon, subtenatan de la sindikata movado, ligi kun si la tutajn klasojn de la simpla popolo, kaj ĝuste ĝian viran parton, reduktitan de la tutmondiĝo kaj kelkfoje tentatan de konservativismo. Tiu ĉi lasta trajto tute ne estas fatala.

Oni facile taksos la ideon malrealisma, atribui universalan taskon al tiuj laboristinoj, kiuj kunigas ĉiujn dominadojn. Sed la epoko decide ne ridetas al la realistoj, kiuj en 2016 opiniis malebla la elekton de s-ro Donald Trump laŭ strategio simetrie inversa: meti viran frakcion de la popolaj klasoj frapataj de la senindustriigo en koalicion kun la konservativa burĝaro kaj kun la ne diplomitaj mezaj tavoloj. Ravitaj de tiu kaptaĵo, la komunikiloj kaj politikistoj ŝatus redukti la vivon de la okcidentaj sociaj al la antagonismo, kiu nun kontraŭmetas la konservativajn, virajn, preterpasitajn, senkulturajn kaj rasistajn amasojn, kiuj voĉdonas favore al s-ro Trump, al s-ro Benjamin Netanjahu aŭ al s-ro Viktor Orbán, al la liberala, kulturplena, malfermita, distingita, progresema burĝaro, kiu dankas siajn voĉojn al la centristaj kaj centraj partioj enkarnigitaj de s-ro Macron. Kontraŭ tiu komforta kontraŭmeto, kiu kaŝas la pasion, komunan al la gvidantoj de tiuj du polusoj, por la merkata kapitalismo*, la ina salajrularo de la nepraj servoj favoras alian antagonismon. Tiu ĉi metas ĉe unu flankon de la socia baro la informadikajn mastrojn de la Silikon-Valo kaj la superajn kadrulojn de la financo, virajn, diplomitajn, liberalajn. Rabistoj de publikaj resursoj kaj profitantoj de impost-paradizoj, ili kreas kaj vendas servojn, kiuj, laŭ la vicprezidinto taskita pri kresko de la klientaro de Facebook, s-ro Chamath Palihpitiya, “disŝiras la socian teksaĵon” kaj “detruas la funkciadon de la socio”.* Ĉe la alia flanko grupiĝas la popolaj klasoj bazitaj sur virinoj, lancopinto de la salajrularo, produktantinoj de servoj kiuj teksas la kolektivan vivon kaj alvokas al kreskanta sociiĝo de la riĉaĵo.

* Vd Serge Halimi kaj Pierre Rimbert, “Libéraux contre populistes, un clivage trompeur”, Le Monde diplomatique, Septembro 2018.
* James Vincent, “Former Facebook exec says social media isripping apart society”, The Verge, 1-an de Decmbro 2017.

La historio de ilia batalo komenciĝus jene:

“Ni postulas la rimedojn por bone fari nian laboron!” Dum semajnoj la vivhelpantinoj, infanzorgistinoj, vicflegistinoj, flegistinoj, instruistinoj, purigistinoj, administrinoj avertadis: se iliaj postuloj ne estos plenumitaj, ili strikos. Kaj tio estis kvazaŭ la kaŝita flanko de la laboro aperus sub la lumo. La kadruloj kaj intelektaj profesioj, la virioj unue kaj poste la viroj, malgraŭvole, devis siavice forlasi sian postenon por okupiĝi pri siaj dependaj gepatroj, pri siaj suĉinfanoj, pri siaj infanoj. La ĉantaĝo je amo al la proksimulo fiaskis. Parlamentoj, oficejoj, redaktejoj parte malpleniĝis. Dum vizito al malsanulejo la ĉefministro sentence deklaris al strikantino, ke minuto sufiĉas por ŝanĝi vindon; ke cetere studaĵoj pruvas tion. El la rigardo, kiun ŝi lanĉis al li, ĉiu komprenis, ke alfrontiĝas du mondoj. Post kvin tagoj da ĥaoso la registaro kapitulacis. la intertraktadoj pri starigo de universala publika servo komenciĝis kun tiom klara fortrilato, ke la movado akiris la nomon “dua popolfronto”: tiu de la servoj.

Pierre RIMBERT.

Magia pulvoro

En la televida parolado, dum kiu li dekretis “ekonomian kaj socian urĝostaton”, la 10-an de Decembro 2018, s-ro Emmanuel Macron deklaris: “La minimuma salajro de laboristo altiĝos per 100 eŭroj monate ekde 2019.” Oni malofte vidis prezidanton de la respubliko, en plena krizo, pri unuaranga dispono, tiom senhonte mensogi.* Efektive, nenia altigo estis donita al la minimuma salajro: la 1-an de Januaro 2019 nur la leĝo estis aplikata — tio estas ja vere la minimumo —, do altigo de 1,5 elcentoj, kiu ne kompensos la inflacion.

* Kp tamen “Macron super-menteur” [“Macron super-mensogulo], Là-bas si j’y sis, 3-an de Majo 2018, www.la-bas.org.

La ministroj taskitaj pri la postvenda servo, sekvatage ŝvitis por klarigi, unue, ke la 100 eŭroj fakte estas entenataj en la 20 eŭroj ligitaj al la malaltigo de la salajraj kotizoj en 2018 (kiuj do estis atingaĵo) kaj 80 kromaj eŭroj akiritaj per la akcelo de la altigo de la kromaĵo de aktiveco (kiu estis laŭplane altigota iom post iom dum la kvinjara prezidant-mandato). Post decido pri etendo de tiu kromaĵo al pli da ricevontoj, la registaro fine rekonis, ke nur 55 elcentoj de la laboristoj kun minimuma salajroj estos koncernataj de tiu promeso, ĉar la rajto je la kromaĵo kaj ĝia alteco estas determinataj de ĉiuj resursoj kaj de la konsisto de la fonto. Per aliaj vortoj, se la registaro certigas, ke ĝi volas fari tiel, ke “laboro valoras la penon”, ĝi naĝas en plena kontraŭdiro: la laboro ne valoras pli por la ricevantoj de minimuma salajroj, kiuj finance dependas de siaj kunuloj.

Tiu ĉi devojigo de la vorto “salajro” ĉe la pinto de la ŝtato ne estas hazarda. Per tio, ke li favoras la kromaĵon kompare kun la salajro, s-ro Macron iom pli ronĝas la sociajn rajton. La kromaĵo ne tuŝas ĉiujn, al kiuj la altigo de la salajro estas promesita. Ĝi redukteblas en ĉiu momento kaj, malsame ol salajro, ĝi kreas nenian rajton (je senlaborula salajro, pensio). Krome ĝi havas nenian efikon de kuntiriĝo por la tutaĵo de la salajroj difinitaj de la kolektivaj konvencioj.

Jean-Michel DUMAY.

Perforto kontraŭ perforto

En La fera kalkano (1908), de la usona romanisto Jack London, Ernesto, socialista aktivulo, alfrontas “la mastrojn de la tago en ilia propra rabistejo: la klubo de la filomatoj.

— Kaj nun, Ernesto deklaris, ni bezonas ĉion, kion vi posedas. Ni ne kontentiĝos per io malpli. Ni volas preni en niajn manojn la regilojn de la potenco kaj la destinon de la homa gento. Jen niaj manoj, niaj fortaj manoj! Ili forprenos vian registaron, viajn palacojn kaj vian tutan oran komforton, kaj venos la tago kiam vi devos labori per viaj propraj manoj por gajni panon, same kiel faras la kampulo en la kampoj aŭ la aŭ la anemia komizo en viaj metropoloj. Jen niaj manoj: rigardu ilin; ili havas solidan pugnoforton! (...)

Ĉe la fino de la diskuto s-ro Wickson ekparolis. (...) Li subite alfrontis Erneston. La momento estis drameca.

— Jen do nia respondo. Ni ne havas vortojn por perdi kun vi. Kiam vi streĉos viajn manojn, pri kies forto vi fieras, por kapti niajn palacojn kaj nian doran komforton, ni montros al vi, kio la forto estas. Nia respondo estos formulita en fajfado de grenadoj, en eksplodado de ŝrapneloj kaj en pafado de mitraloj. Ni dispremos viajn revoluciulojn sub nia kalkano kaj ni marŝos sur vian vizaĝon. La mondo apartenas al ni, ni estas ĝiaj mastroj, ĝi restos al ni.

Aktiva loĝantaro laŭ soci-profesiaj kategorioj

Blagoj

“Ili estas la francoj kiuj ne aŭskultas s-ron Macron.” (Éric Le Boucer, Les Échos, 16-an de Novembro 2018.)

“Malriĉa lando estas unue lando, kiu jam ne havas riĉulojn.” (Nicolas Doze, BFMTV, 5-an de Decembro 2018.)

“La lingva diferenco inter multaj francoj kaj iliaj gvidantj estas akcelilo de la krizo. La sento de malestimo, kiam oni ne komprenas paroladon aŭ disponon, ĉe multaj flavveŝtuloj signifas la senton esti ignorataj.”(Renaud Pila, Twitter, 10-an de Decembro 2018.)

“Smic [la minimuma salajro] kromaj laborhoroj, pensiuloj, kontribuado de la plejriĉuloj: la interveno de Macron respondas al multaj atendoj de la flavveŝtuloj. Tiuj, kiuj daŭre alvokas por manifesti, sekvas aliajn celojn ol plibonigon de la aĉetpovo.” (Jean-Michel Aphatie, Twitter, 10-an de Decembro 2018.)

“Mi nomas “stultulo” tiun, kiu surgenuiĝas sen ke oni devigas lin al tio. Kaj kiu vidas tion kiel subfosadon, dum li donas la bildon de memvola servuteco.” (Raphaĕl Enthoven, komentante la geston de solidareco de multaj manifestaciantoj kun la liceanoj de Mantes-la-Jolie, Twitter, 11-an de Decembro 2018.)

“Kian ajn simpation tiu movado povis komence inspiri, necesas konstati, ke ĝi transformiĝis ankaŭ pro certa sento pro la pasia egalecismo de la francoj. La alibio de la justeco estas ofte la preteksto de la plej malaltaj pasioj: la senpovaj envio, ĵaluzo kaj malamo, kiel diris Stendhal pri la Francujo post la Revolucio.” Pascal Bruckner, Le Figaro, 10-an de Decembro 2018.

“Ni ne sufiĉe klarigis tion, kion ni faras. (...) Kaj dua eraro estis farita, pri kiu ni ĉiuj respondecas. (...) La fakto, ke ni estis verŝajne tro inteligentaj, tro subtilaj, tro teĥnikaj en la disponoj de aĉetpovo. Ni forglutis ĉiujn disponojn favorajn al la aĉetpovo en la tempo. Tio estis pravigita pro la situacio de la publikaj financoj, sed evidente tio ne estis komprenita.” (Gilles Legende, prezidanto de la parlamenta grupo La Respubliko marŝanta, Public Sénat, 17-an de Decembro 2018.)

“La senhelpeco ne senkulpigas ĉion. Mi neniam pensis, kaj pensas malpli ol iam ajn, ke la “nevidebla perforto”, kiun demokratia reĝimo praktikas al la civitanoj, pravigas kiom ajn malgravan agon de vandalismo kaj pli aŭ malpli frue, de barbareco.” (Bernard-Henri Lévy, La Règle du jeu [La ludregulo], 17-an de Decembro 2018.)

Via dentobroso spionas vin

Gvatkapitalismo

La cifereca industrio prosperas danke al preskaŭ infanece simpla principo: eltiri proprajn donitaĵojn kaj vendi al reklamantoj prognozojn pri la konduto de uzantoj. Sed por ke profitoj kresku, prognozoj devas esti transformitaj en certaĵojn. Por tio, jam ne sufiĉas prognozi homajn kondutojn; estos necese ilin modifi grandskale.

Tiu tago en julio 2016 estis aparte peniga por David. Li pasigis longajn horojn aŭskultante atestantojn en proceso pri asekura afero en polveca tribunalejo en Nov-Ĵerzejo kie, antaŭ unu tago, kurentinterrompo venkis la klimatizan sistemon. Fine reveninte hejmen, li baniĝis en la freŝa aero kvazaŭ en oceano. Unuafoje post la mateno, li profunde enspiris, faris por si aperitivon, kaj supreniris por doni al si longan duŝon. Ĝuste kiam la akvo ekfluis sur liajn dolorajn muskolojn, eksonoris la pordosonorilo. Li surmetis t-ĉemizon kaj ŝorton kaj kuris malsupren. Malferminte la pordon, li trovis sin vidalvide kun du adoleskantoj svingantaj siajn poŝtelefonojn sub lia nazo.

Saluton! Vi havas pokemonon en via ĝardeno. Ĝi estas nia! Ĉu ni povas eniri por kapti ĝin?

Mi havas kion?

Tiun nokton, David estis ĝenita pliajn kvar fojojn de nekonatoj avidaj eniri lian ĝardenon kaj kiuj koleriĝis pro lia rifuzo. Ili kriegis kaj ekzamenis lian domon per la ekranoj de siaj saĝtelefonoj, serĉante la famajn kreitaĵojn de “la pliigita realo” nomatajn pokemonoj. Vidata per iliaj aparatoj, ĉi tiu mondoparto ja rivelas siajn pokemonojn, sed ekskludas ĉion alian. La ludo furoras en familioj tutmonde. Ĝi estis nova komerca inventaĵo: deklaro de eksproprietigo kiu transformas la realon en vastaĵon de malplenaj spacoj pretaj por esti ekspluatataj tiel, ke aliuloj povu profiti. “Kiom longe ĉi tio daŭros?” demandis David al si. “Per kia rajto ili faras tion ĉi?” “Al kiu mi telefonu por ĉesigi ĝin?

Nek li, nek la ludantoj perturbantaj lian pacon, suspektis ke ili estas renkontigitaj tiun nokton de aŭdaca kaj senprecedenca koncepto: gvatkapitalismo.

En 1999, malgraŭ sia mirinda nova mondo de retpaĝoj konsulteblaj per unu alklako, kaj kreskantaj komputikaj kapabloj, Google ne havis strategion por ekspluati la monon de siaj prestiĝaj investantoj.

Uzantoj kontribuis krudmaterialon en la formo de kondutaj donitaĵoj per kiuj Google plibonigis la rapidecon, precizecon kaj trafecon de siaj rezultoj kun la celo realigi suplementajn produktojn kiel, ekzemple, tradukadon. Pro ĉi tiu ekvilibro de potenco, estus finance riske, aŭ eĉ malutile, pagigi la uzantojn por uzi la serĉilon. La vendo de serĉrezultoj ankaŭ kreus danĝeran precedencon por la transnacia firmao, ĉar tio asignus prezon al informoj kiujn ĝia indeksroboto jam kaptis senpage. Sen aparatoj kiel la iPod de Apple, kun ĝiaj kantoj en cifereca formato, estis nek plivaloro nek profitmarĝeno, kaj nenio el kiu tiri profiton.

Tiutempe, reklamado estis flanka afero ĉe Google: AdWords, ĝia reklamfako, havis nur sep dungitojn, el kiuj la plimulto kundividis la antipation de la fondintoj pri sia fako. Sed en aprilo 2000, la fama “nova ekonomio” subite trafis en severan recesion, kaj financa tertremo ŝancelis la Edenan ĝardenon en Silicon Valley. La posta respondo de Google naskis kernan ŝanĝiĝon kiu transformis AdWords, Google, Interreton kaj la naturon mem de informokapitalismo en treege profitodonan projekton de gvatado.

La koncepto de akumulado, kiu certigis la sukceson de Google, klare aperas en patento registrita en 2003 de tri el ĝiaj plej spertaj komputikistoj. Sub la titolo ‘Generi uzant-informojn por laŭcelaj reklamoj’, ili klarigis ke ilia inventaĵo “celas derivi informojn pri uzantprofiloj kaj uzi ilin por la disvastigo de reklamoj*”. Alivorte, Google jam ne estis kontenta eltiri kondutajn donitaĵojn por plibonigi siajn servojn. De nun, ĝi legos la pensojn de siaj uzantoj por parigi reklamojn al iliaj interesoj kiuj estos deduktitaj el kromspuroj de ilia konduto enreta. La kolekto de novaj datumaroj, nomitaj ‘uzantprofiloj’, multe plibonigis la precizecon de ĉi tiuj prognozoj.

* Noto de la redakcio: Ni prenis ĉiujn piednotojn el la libro de Shoshana Zuboff.

De kie venas ĉi tiuj informoj? Laŭ la vortoj de la patentpetantoj, “ili povas esti deduktitaj”. Iliaj novaj iloj ebligas la kreon de profiloj per la integrigo kaj analizo de la serĉkutimoj de iu uzanto, de la dokumentoj kiujn tiu petas, kaj de miriado da aliaj enretaj kondutaj signaloj, eĉ kiam la uzanto ne rekte donas ĉi tiujn informojn. Profilo, atentigas la petantoj, “povas esti kreita (aŭ ĝisdatigita, aŭ vastigita) eĉ kiam neniuj eksplicitaj informoj estas donitaj al la sistemo.” Tiel, ili montras sian volon superi eventualan antagonismon rilate al la decidorajto de la uzanto, kaj ankaŭ sian kapablon tion fari. Kondutaj donitaĵoj, kies valoro estas “eluzitaj” laŭ la vidpunkto de la plibonigo de serĉoj, de nun formos la esencan krudmaterialon — ekskluzive proprietatan de Google — por konstrui viglan enretan reklammerkaton. Ĉi tiu informoj, kolektitaj por celoj aliaj ol la plibonigo de servoj, konsistigas superfluon. Kaj estas sur la bazo de ĉi tiu konduta superfluo ke la juna firmao havos aliron al la “regulaj kaj ĉiam pli kreskantaj” profitoj necesaj por ĝia supervivo.

Ĉi tiu inventaĵo de Google rivelas novajn ŝancojn subkompreni la pensojn, sentojn, intencojn kaj interesojn de individuoj kaj grupoj per arkitekturo de aŭtomatigita eltiro kiu funkcias kiel unudirekta spegulo, kun nek la konscio nek la konsento de la koncernatoj. Ĉi tiu postulo de eltiro ebligas ekonomiojn de skalo kiuj donas konkurencan avantaĝon unikan en tutmonda merkato por kiu prognozoj pri individuaj kondutoj reprezentas valoron aĉetatan kaj vendatan. Pli grave, la unudirekta spegulo simbolas apartajn rilatojn de socia gvatado surbaze de grandega nesimetrio de scio kaj potenco.

Adwords estis neatendita sukcesego kiu sekvigis grandan vastigon de la koncepto de komerca gvatado. Responde al la kreskanta postulo por alklakoj de reklamantoj, Google komencis etendi la modelon preter sian serĉilon por transformi la tutan Interreton en vastan rimedon el kiu ĉerpi por ĝiaj celataj reklamoj. Laŭ la vortoj de Hal Varian, la ĉefa ekonomikisto de Google, la kalifornia giganto entreprenis la taskon apliki siajn novajn kapablojn de “eltiro kaj analizo” al la enhavo de eĉ la plej malgranda paĝo en Interreto kaj al ĉio, kion faras ĝiaj uzantoj, kaj interpreti ĉi tiujn donitaĵojn per teknikoj de semantika analizo kaj artefarita inteligenteco. Rezulte, Google povis taksi la enhavon de iu paĝo kaj kiel uzantoj interrilatas kun ĝi. Ĉi tiu operacio de “reklamado per celado al interesoj”, surbaze de la patentitaj metodoj de la firmao, estis poste nomita AdSense. En 2004, ĝi enspezigis unu milionon da dolaroj ĉiutage; ĝis 2010, tiu cifero estis multobliĝinta pli ol dudek-kvin-oble.

Ĉiuj ingrediencoj de profitodona projekto kombiniĝis: superfluo de kondutaj informoj, la scienco de donitaĵoj, materiala infrastrukturo, komputopovo, algoritmaj sistemoj kaj aŭtomatigitaj platformoj. Ĉiuj konverĝis por estigi senprecedencan “trafecon” kaj miliardojn da ofertoj por reklamspaco. La procento de alklakoj samtempe kreskegis. Labori pri AdWords kaj AdSense nun estis tiel grave kiel labori pri la serĉilo. Pro tio, ke oni mezuris trafecon laŭ la procento de alklakoj, la eksceso de kondutaj donitaĵoj fariĝis la ĉefŝtono de nova formo de komerco kiu dependas de grandskala enreta gvatado. En 2004, la unua publika akcioferto de Google rivelis al la mondo la financan sukceson de ĉi tiu nova merkato. Sheryl Sandberg, eksa altranga kadrulo de Google kiu poste aliĝis al la direktoraro de Facebook, prezidis la transformon de tiu socia reto en giganton de reklamado. Gvatkapitalismo estis rapide aperanta kiel la modelo kiun ĉiuj elektas por informkapitalismo en la Reto kaj laŭpaŝe allogis konkurencantojn el ĉiuj sektoroj.

La gvatekonomio estas bazita sur principo de subiĝo kaj hierarkio. Forvelkas la malnova reciprokeco inter la komerca mondo kaj uzantoj; ĝin anstataŭas la projekto de la eltiro de profitoj el niaj agoj por celoj konceptitaj de aliuloj — vendi reklamojn. Ni ne plu estas la subjekto de la realigo de la valoro. Nek ni estas, kiel iuj diris, la “produkto” kiun Google vendas. Male, ni estas la objektoj el kiuj materialo estas eltirata, eksproprietigata, kaj poste injektata de Google en ĝiajn fabrikojn de artefarita inteligenteco kiuj fabrikas la prognozajn produktojn vendatajn al realaj klientoj: firmaoj kiuj pagas por ludi en la novaj kondutaj merkatoj.

Sub la mantelo de “personecigo”

De 1999 ĝis 2005, Douglas Edwards estis la unua respondeculo pri merkatiko de Google. Li priskribas kunsidon kun la fondintoj en 2001 pri la demando: “Kio estas Google?”. “Se ni havus kategorion”, diris Larry Page, kunfondinto de la firmao, “ĝi estus personaj informoj (...). La retejoj kiujn ni vizitas. Niaj komunikaĵoj (...). Niaj retaj indeksrobotoj kostas neniom (...). Konservado kostas neniom. Kameraoj kostas neniom. La publiko kreos grandegajn kvantojn de donitaĵoj (...). Ĉio, kion vi aŭdis, vidis aŭ spertis fariĝos priserĉebla. Via tuta vivo fariĝos priserĉebla *.”

* Douglas Edwards, I’m Feeling Lucky: The Confessions of Google Employee Number 59, Houghton Mifflin Harcourt, Novjorko, 2011.

La vizio de Larry Page proponas fidindan reflekton de la historio de kapitalismo, kiu konsistas el la kaptado de aferoj ekster la komerca sfero por ŝanĝi ilin en varojn. En sia eseo ‘La Granda Transformiĝo’, eldonita en 1944, la ekonomikisto Karl Polányi priskribas la alvenon de sinreguliganta merkata ekonomio per la invento de tri “fikciaj varoj”. Unue, la homa vivo, subigita al la merkata dinamiko kaj renaskiĝinta kiel “laboro” vendata kaj aĉetata. Due, la naturo, transformita en merkaton, kiu renaskiĝas kiel “terproprietaĵo”. Trie, la interŝanĝo, fariĝinta komerco kaj resurektinta kiel “mono”. La nunaj posedantoj de la gvatkapitalo kreis kvaran fikcian varon, trude eltiritaj el la eksperimenta realaĵo de homoj, kies korpoj, pensoj, kaj sentoj estas tiel sendifektaj kaj senkulpaj, kiel estis la herbejoj kaj arbaroj kun kiuj la naturo abundis antaŭ sia sorbo fare de la merkato. Konsekvenca kun ĉi tiu logiko, la homa sperto estas varigata de gvatkapitalismo por renaskiĝi kiel “kondutoj”. Konvertitaj en donitaĵojn, ili okupas sian lokon en la senfina atendovico destinita nutri maŝinojn konceptitajn por fari prognozojn aĉetotajn kaj vendotajn.

Ĉi tiu nova speco de merkato supozas ke servi al la veraj bezonoj de individuoj estas malpli profitodone, kaj sekve malpli grave, ol vendi prognozojn pri ilia konduto. Google eltrovis, ke ni havas malpli da valoro ol la prognozoj kiujn aliuloj faras pri niaj agoj.

Tio ŝanĝis ĉion

La unua ondo da prognozaj produktoj estis instigita de la ekscesoj de grandskalaj donitaĵoj eltiritaj per Interreto por produkti “trafajn” enretajn reklamojn. En la sekvinta paŝo, oni pridiskutis la kvaliton de la prognozoj. En la vetkuro por plejebla certeco, evidentiĝis ke la plej bonaj prognozoj devus esti laŭeble proksimaj al la observoj. Al la imperativo de la eltiro aldoniĝis dua ekonomia postulo: la imperativo de la prognozo. Tiu lasta unue manifestiĝas per ekonomioj de amplekso.

La eksceso de kondutaj donitaĵoj devas ne nur esti abunda, sed ankaŭ diversa. Akiri ĉi tiun diversecon necesigis etendi la operaciojn de eltirado de la virtuala mondo al la mondo reala, kie ni travivas nian “realan” vivon. La gvatkapitalistoj komprenis ke ĝia estonta riĉeco troviĝas en la disvolvo de novaj provizoĉenoj sur la vojoj, ĉe la arboj, tra la urboj. Ili devos havi aliron al via sangocirkulado, via lito, viaj matenaj konversacioj, viaj veturoj, via trotkurado, via fridujo, via parkadospaco, via vivoĉambro.

Dua dimensio, de eĉ pli kerna graveco ol diverseco, nun karakterizas la kolekton de donitaĵoj: profundigo. Por akiri tre precizajn kaj tial tre profitodonajn kondutajn prognozojn, estas necese prienketi niajn plej intimajn karakterizaĵojn. Ĉi tiuj akiraj operacioj koncentriĝas pri nia personeco, niaj humoroj, niaj emocioj, niaj mensogoj kaj niaj malfortaĵoj. Ĉiuj niveloj de niaj propraj vivoj estas aŭtomate kaptataj kaj kunpremataj en datumfluon por ĉenstabloj kiuj provizas certecon. Plenumata kun la preteksto de “personecigo”, granda parto de ĉi tiu laboro konsistas el trudema eltiro de la plej intimaj flankoj de niaj ĉiutagaj vivoj.

De la “inteligenta” vodka botelo ĝis la rektuma termometro konektita al la Reto, multiĝas produktoj destinitaj por interpreti, spuri, registri kaj komuniki donitaĵojn. Sleep Number, kiu provizas “inteligentajn litojn kun teknikaro por spuri la dormon”, ankaŭ kolektas “biometriajn donitaĵojn kaj donitaĵojn pri kiel vi, infano aŭ aliulo uzas la liton, interalie la moviĝojn de la dormanto, ties poziciojn, spiradon kaj korritmon.” Ĝi ankaŭ registras ĉiujn sonojn faritajn en via ĉambro ...

Niajn hejmojn celumas gvatkapitalismo. En 2017, specialistaj firmaoj konkurencis por la merkato de Rete konektitaj hejmaparatoj kun valoro de 14,7 miliardoj da dolaroj, kontraŭ 6,8 miliardoj antaŭ unu jaro. Je tiu kadenco, la sumo atingos 101 miliardojn en 2021. En lastaj jaroj, absurdaj novaj komercaĵoj gvatas niajn hejmojn: inteligenta dentobroso, inteligenta ampolo, inteligenta kaftaso, inteligenta bakforno, inteligenta sukelpremilo, eĉ sen mencii la inteligentajn manĝilojn kiuj supoze plibonigas nian digeston. Aliaj ŝajnas pli maltrankviligaj: hejma gvatkamerao vizaĝrekona, alarmsistemo kiu identigas nekutimajn vibrojn antaŭ domrabo, endoma GPS, sentiloj kiuj adaptiĝas al ĉiuj objektoj por analizi iliajn moviĝojn kaj temperaturon, eĉ sen mencii robotajn blatojn kiuj detektas sonojn. Eĉ la beboĉambro estas restrukturita por fariĝi fonto de konduta superfluo.

Dum intensiĝis la vetkuro por profitoj kreitaj de gvatado, kapitalistoj eksciis ke ekonomioj de amplekso ne sufiĉas. Certe, la superfluo de donitaĵoj devas esti abunda kaj diversa; sed la plej certa metodo por prognozi kondutojn estas interveni ĉe la fonto, formante kondutojn. “Ekonomioj de agado” mi nomas la procezojn inventitajn por atingi tion: programaroj agorditaj por interveni en realaj situacioj kiuj koncernas realajn homojn kaj aferojn. De tiam, la tuta cifereca arkitekturo de konektado kaj komunikado estis mobilizita por servi al ĉi tiu nova celo. Ĉi tiuj intervenoj celis pliigi certecon, influante iujn sintenojn: ili ŝanĝas, adaptas, manipulas, aligas per grupa efiko, akcelas. Ili fleksas niajn kondutojn laŭ apartaj direktoj: ekzemple, ili insertas specifan frazon en nian novaĵfluon, programas la ĝustatempan aperon de “aĉet”-butono sur nia telefono, malŝaltas la motoron de nia aŭto se la asekuropago estas tro posttempa, aŭ eĉ orientas nin per GPS en nia serĉo por pokemono. Laŭ iu programara konceptisto, “ni lernas skribi la muzikon kiu ilin dancigos. Ni povas disvolvi la kuntekston kiu ĉirkaŭas iun konduton por trudi ŝanĝon ... Ni povas diri al la fridujo: ”Ŝlosu vin, ĉar ili ne plu manĝu“, aŭ ordoni al la televidilo malŝalti sin por ke vi enlitiĝu pli frue.

Pro tio, ke la imperativo de la prognozo movis la operaciojn de provizado en la realan mondon, ankaŭ provizantoj de varoj kaj servoj en delonge establitaj sektoroj, malproksime de Silicon Valley, salivumas pri la ideo de la profitoj gajneblaj el gvatado. Precipe asekuristoj de veturiloj, avidas starigi telematikon — sistemojn de navigado kaj kontrolado de veturiloj. Ili delonge scias ke la risko de akcidento estas proksime korelativa kun la konduto kaj personeco de la kondukanto sed, ĝis nun, ili responde povis fari preskaŭ nenion. Raporto de la fako pri financaj servoj de la konsultofirmao Deloitte rekomendis de nun “minimumigon de riskoj” (eŭfemismo kiu, ĉe asekuristoj, temas pri la neceso garantii profitojn) per la konstanta kontrolado kaj sankciado de la asekuritoj — metodo nomata “konduta asekuro”. Laŭ la raporto de Deloitte, asekuristoj povas spuri la konduton de la asekuritoj perrete, registrante la horojn, lokojn kaj trafikajn kondiĉojn dum iliaj veturoj kaj observante ĉu ili rapide akcelas kaj veturas altrapide, aŭ eĉ trorapide, ĉu ili subite bremsas aŭ turniĝas, ĉu ili uzas siajn ĝirindikilojn*.

* Sam Friedman kaj Michelle Canaan, ‘Overcoming speed bumps on the road to telematics’ (PDF), Deloitte, la 21a de aprilo 2014.

Kiam certeco anstataŭas necertecon, asekuraj kotizoj, kiuj antaŭe reflektis la neeviteblajn danĝerojn de la ĉiutaga vivo, povas pliiĝi aŭ malpliiĝi en la daŭro de milisekundo, danke al la preciza kono de la rapideco je kiu vi veturas al la laborejo post aparte stresiga mateno dediĉita al la flegado de malsana infano, aŭ apenaŭ regita joro en la superbazara aŭtoparkejo. Telematikiloj, tamen, koncernas ne nur sciadon, sed ankaŭ agadon. La konduta asekuro promesas redukti riskojn per mekanismoj destinitaj por ŝanĝi kondutojn kaj pliigi enspezojn. Tio necesigas sankciojn, kiel tujaj pliigoj de interezoj, monpunoj, malŝaltoj de motoroj, sed ankaŭ rekompencojn kiel rabatoj, bonifikoj kaj poentoj uzotaj por estontaj avantaĝoj.

Spireon, kiu sin nomas la “plej granda telematika firmao” en sia kampo, spuras kaj kontrolas veturilojn kaj kondukantojn por luveturilaj firmaoj, asekuristoj kaj proprietuloj de veturilaroj. Ĝia ‘Sistemo de limigo de kromdamaĝo’ ekatentigas kondukantojn kiam iliaj kotizoj malfruas, demalproksime malŝaltas la veturilon se la problemo daŭras tro longe, kaj eltrovas ĝin por ke ĝi estu reprenita.

La telematiko inaŭguras novan epokon, tiun de la kontrolo de kondutoj per kiu asekuristoj povas fiksi la parametrojn de veturoj: sekurzonoj, rapidecoj, laborpaŭzoj, akceloj aŭ subitaj bremsadoj, troaj veturotempoj, veturado ekster permesitaj regionoj, eniroj en restriktitajn lokojn. Supersatiginte sin per ĉi tiuj informoj, algoritmoj kontrolas, taksas kaj rangigas kondukantojn, kaj tuj ŝanĝas iliajn kotizojn. Neniuj informoj estas malŝparitaj ĉar oni konvertas la “karakterajn trajtojn” kompilitajn de la sistemo en prognozajn produktojn vendatajn al reklamantoj. Tiuj, laŭvice, kontaktos la asekuritojn per reklamoj senditaj al iliaj telefonoj.

Kiam li malfermis la pordon tiunokte, David ne sciis ke li kaj la pokemon-ĉasistoj partoprenas realvivan eksperimenton pri ekonomioj de agado. Ili estis la provbestoj, kaj la laboratoriisto en blanka kitelo nomiĝis John Hanke.

Antaŭe vicprezidanto de Google Maps kaj estro de Street View, en 2010 s-ro Hanke kreis sian propran lanĉplatformon ene de Google: Niantic Labs, la firmao de kiu devenis Pokémon Go. Lia ambicio estis mapi la mondon kaj tiel ekposedi ĝin. Li jam fondis Keyhole, noventreprenon de virtuala mapado pere de satelitaj bildoj financitaj de la CIA kaj poste aĉetitaj de Google, kiu renomis ĝin Google Earth. Kun Niantic, li prilaboras ludojn de virtuala realeco kiuj elspuros kaj regos ludantojn demalproksime en lokoj kiujn Street View jam aŭdace registris sur siaj mapoj.

Ĉi tiu ludo baziĝas sur la principo de “la pliigita realo” kaj funkcias kiel trezorserĉado. Deŝutinte la aplikaĵon de Niantic, vi uzas la GPS-on kaj la fotilon sur via saĝtelefono por trovi virtualajn kreitaĵojn nomitajn pokemonoj. Ili aperas sur la ekrano kvazaŭ ili estas tuj antaŭ vi: en la ĝardeno de neavertita dommastro, en urba strato, en picejo, parko, apoteko, ktp. La celo estas instigi ludantojn “eliri” kaj “ekiri piedire al aventuro” en la subĉielaj spacoj de urboj, vilaĝoj kaj antaŭurboj. Havebla en Usono, Aŭstralio kaj Nov-Zelando ekde la 6a de julio 2016, en la daŭro de unu semajno Pokémon Go fariĝis la plej deŝutita kaj la plej profitodona aplikaĵo en Usono, rapide atingante tiom da aktivaj uzantoj sur Android kiel en Tvitero.

Vivgranda ludtereno

Nur ses tagojn post la distribuo de la ludo, Joseph Bernstein, reportero por la novaĵretejo BuzzFeed, konsilis al uzantoj de Pokémon Go ke ili rigardu la kvanton de donitaĵoj kolektataj de la aplikaĵo sur iliaj telefonoj. TechCrunch, specialista retejo de novaĵoj pri noventreprenoj kaj novaj teknikaroj, esprimis similajn zorgojn pri la “longa listo de permesoj postulata de la aplikajo.

Je la 13a de julio 2016, pli klariĝis la kaŝita principo de la ĉassekvo de donitaĵoj sur kiu baziĝas la ludo. Aldone al pagoj por suplementaj elektoj por la ludo, “la komerca modelo de Niantic enhavas duan eron, nome la koncepton de sponsoritaj lokoj” agnoskis Hanke en intervjuo kun la Financial Times. Ĉi tiu nova enspezfluo estis ĝia intenco dekomence: firmaoj “pagos al Niantic por esti inter la ejoj de la virtuala ludtereno, konsidere de la fakto, ke ilia ĉeesto allogos klientojn”. Fakturado, li klarigis, baziĝas sur “kosto por unu vizito,” kiu similas la “koston por unu alklako” de reklamoj en la serĉrezultoj de Google.

La ideo estas rimarkinde simpla: realmondaj enspezoj antaŭvideble kreskos tiom, ke Niantic kapablos puŝi klientojn al specifaj lokoj, ĝuste kiel Google lernis eltiri pli kaj pli da donitaĵoj kiel rimedoj por adresi enretajn reklamojn al specifaj personoj. La eroj kaj dinamikoj de la ludo, kombinitaj kun la alta teknikaro de la pliigita realo, instigas la publikon ariĝi en realmondaj lokoj por elspezi realan monon en realmondaj komercaj entreprenoj apartenantaj al la merkatoj de konduta prognozo de Niantic.

La apogeo de la furoro pri Pokémon Go en somero 2016 signis la plenumon de la revo de gvatkapitalismo: vivanta laboratorio pri la konduta ŝanĝiĝo kiu kombinis facilan uzadon kun larĝa gamo kaj agado. La ruzo de Pokémon Go estis transformi simplan amuzaĵon en ludon de tute alia ordo: tiun de gvatkapitalismo — ludo ene de la ludo. Ĉiu, kiu vagas en la parkoj kaj picejoj, tiel transformante la urbon en ludterenon, senscie servas kiel peono sur ĉi tiu dua multe pli granda ŝaktabulo. La fervoruloj de ĉi tiu alia ludo — la realmonda — ne estis ĉe la ekscititaj junuloj kiuj svingis siajn porteblajn komputilojn antaŭ la gazono de David, sed la veraj klientoj de Niantic: organizaĵoj kiuj pagas por ludi en la reala mondo, lulitaj de la promeso de profitodona rento. En ĉi tiu dua — konstanta — ludo, oni konkurencas pri la mono postlasita de ĉiu ridetanta ano de la grego. “La kapacito de la ludo servi kiel kokino de oraj ovoj por negocistoj kaj aliuloj kiuj serĉas klientojn, kaŭzas intensan intereson,” diris la Financial Times.

Ne povas esti garantiita rento sen la rimedo per kiu gajni ĝin. La novaj internaciaj instrumentoj de konduta modifado inaŭguras reakcian epokon en kiu la kapitalo estas aŭtonoma kaj individuoj estas malaŭtonomaj, la malo mem de la kondiĉoj bezonataj por ke la demokratio kaj la homaro vigliĝu. Ĉi tiu minaca paradokso estas ĉe la koro de gvatkapitalismo: nova speco de ekonomio kiu reinventas nin per la prismo de ĝia propra potenco. Kio estas ĉi tiu nova potenco, kaj kiel ĝi transformas la homan naturon en la nomo de siaj profitodonaj certecoj?

Shoshana ZUBOFF

Ĉu la perdita honoro de la “Guardian”?

En Novembro de 2018, administra mallertaĵo de la usonaj instancoj konfirmis, ke Vaŝingtono ja sekrete deponis akuzon kontraŭ s-ro Julian Assange. De pluraj jaroj la fondinto de WikiLeaks, rifuĝinta ekde 2012 en la ambasadejo de Ekvadoro en Londono, diradis esti minacata de transdono al Usono, kie li timas senfinan punon je mallibero pro spionado aŭ eĉ ion pli malbonan.* En tiu kunteksto la 27-an de Novembro 2018 la brita centre maldekstra ĵurnalo The Guardian publikigis sensaciaĵon. Ĝi malkaŝas, ke s-ro Paul Monafort, eksdirektoro de la elektokampanjo de la kandidato Donald Trump, trifoje renkontis s-ron Assange en Londono: en 2013, en 2015 kaj en 2016.

* Vd Serge Halimi: Por Julian Assange, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2018.

La novaĵo kaŭzis des pli da bruo, ke en 2013 s-ro Trump ankoraŭ ne deklaris sin kandidato por la prezidanteco de Usono. Tuj CNN, MSNBC, la New York Times frande ĝuis tion. Ĉar ili suspektas, ke s-ro Assange agadis kune kun la rusaj instancoj por disvastigi informojn embarasajn por s-ino Hillary Clinton, liaj interparoladoj kun proksimulo de s-ro Trump konfirmas la delongan ekziston de sekreta interkonsento inter la usona prezidanto kaj s-ro Vladimir Putin. Resume, s-ro Assange servis kiel interliga agento inter tiuj du homoj.

Tamen jen: ĉu la tri renkontiĝoj inter s-ro Manafort kaj la fondinto de WikiLeaks okazis? Apriore maleblas dubi pri tio: la Guardian estas gazeto respektata en la tuta mondo, elstara kontraŭ la falsnovaĵoj [fake-news]. Nu, ĝia artikolo de la 27-a de Novembro ne estas redaktita en malrekta parolado: ĝi asertas. La pruvoj do ekzistas, la renkontiĝoj estas certaj. Kaj poste estiĝas dubo. Oni memoras, ke unu el la redaktintoj de la artikolo, Luke Harding, kiu aŭtoris libron titolitan Sekreta interkonsento. Kiel Ruslando elektigis Trump por la Blanka Domo*, havas personan riproĉon kontraŭ s-ro Assange. Oni malkovras, ke la nomo de unu el la du ceteraj respondeculoj de la sensaciaĵo, la ekvadorano Fernando Villavicencio, aktivulo kontraŭ la prezidinto Rafael Correa, kiu donis azilon al s-ro Assange, estis tuj eliminita el la retajn eldonojn de la Guardian; ke la komenca titolo de la artikolo, “Manafort havis sekretajn interparoladojn kun Assange en la ambasadejo de Ekvadoro” kelkajn horojn poste estis ŝanĝita al ...“laŭ la fontoj”. La renkontiĝo inter la du homoj fariĝis la “ŝajna renkontiĝo” ...

* Luke Harding: Collusion. Comment la Russie a fait élire Trump à la Maison Blanche, Flammarion, 2017.

Kvazaŭ ĉio ĉi ne sufiĉus, la ekskonsulo de Ekvadoro en Londono, s-ro Fidel Narváez, nekontesteble refutas la tri vizitojn de la konsilisto de s-ro Trump; WikiLeaks akuzas la Guardian tribunale; s-ro Manafort publikigas kategorian malkonfirmon. Nenia spuro de lia nomo aperas en la registroj de la ekvadora ambasadejo, ankaŭ nenia bildo de liaj eniroj aŭ eliroj en plej superrigardataj kaj plej filmataj lokoj de la planedo.

La usona ĵurnalisto Glenn Greenwald resumas la tutan ĉi aferon kun acida humuro: “Certe eblas, ke Paul Manafort, kaj eĉ Donald Trump, sekrete renkontis Julian Assange en la ambasadejo. Eblas, ke Vladimir Putin kaj Kim Jong-un ankaŭ kunvenis kun ili” (The Intercept, 27-an de Novembro) ... Eblas, sed malmulte verŝajnas: la Guardian tute ne maltrafintus tian sensaciaĵon.

Guy CAVALIER.

Kontraŭdirekten al la proksim-orienta politiko de Donald Trump

Israelo malamikigas al si la Usonajn judojn

Nenio plu akordiĝas inter la registaro de Israelo kaj la Usonaj judoj. Dum la unua drivas ekstremdekstren, la aliaj pli kaj pli firme enradikiĝas en la progresisman kampon. Same kiel la Usonaj nigrulaj aktivuloj, kiuj jam delonge subtenas la Palestinanojn, ili nun denuncas la okupadon kaj la koloniadon, kiujn Vaŝingtono subtenas.

La listo de la invititoj al la inaŭguro de la Usona ambasadejo en Jerusalemo la 14-an de majo 2018 ja povis surprizegi. Apud la Israela ĉefministro Benjamin Netanjahu staris la evangeliismaj pastoroj John Hagee kaj Robert Jeffress. La unua opinias ke Adolfo Hitlero estis la “brako de Dio*”, la dua opinias, ke ĉiuj judoj iros en la Inferon. Ambaŭ aktivigas la movadon plej favoran al Israelo en la Usona socio: tiu de la konservativaj cionismaj kristanoj*. Ankaŭ S-ro Sheldon Adelson kaj S-ino Miriam Adelson ĉeestis. Tiuj gemagnatoj de la sektoro de kazinoj estas la plej gravaj mondonacantoj de la respublikana partio, al kiu ili donacis pli ol 82 milionojn da dolaroj en 2016, kaj 113 milionojn por la mezmandataj balotadoj en novembro 2018*. Ambaŭ montras ĉiaman subtenon al konservativa registaro de S-ro Netanjahu. Tiel, S-ino Adelson iĝis eldonisto de Israel Hayom, propaganda folio por “Bibi” (karesnomo por Benjamin) malavare financata de ŝia edzo.

* Citita en David Usborne, “McCain forced to ditch pastor who claimed God sent Hitler”, The Independent, Londono, 24-a de majo 2008.
* Legu Ibrahim Warde, “Ne povas esti paco antaŭ la veno de la Mesio”, Le Monde diplomatique, septembro 2002.
* Devin O’Connor, “Casino tycoon Sheldon Adelson threatens to cut off Republican Party following midterm losses”, casino.org, 5-a de decembro 2018, www.casino.org

“La kontraŭrasismaj friponoj”

Kompense, neniu progresismaj judoj en la ĉeestantaro. Ili ne estis invititaj al tiu solenaĵo. Tamen ili estas plimultaj en Usono: dum la balotado de novembro 2018, la tri kvaronoj de la judaj balotantoj voĉdonis por demokrata kandidato, laŭ la opinisondadoj faritaj ĉe la elirejo de balotejoj.

S-ro Donald Trump kaj S-ro Netanjahu kune havas ne nur la subtenon de la cionismaj kristanoj kaj de gesinjoroj Adelson. Ambaŭ ŝatas pravigi siajn malsukcesojn per komplototeorioj. Ili ankaŭ estas mirinde malstreĉaj antaŭ la progreso de antisemitismo en Eŭropo kaj en Usono. En aŭgusto 2017, novnaziaj aktivuloj manifestaciis en Charlottesville kriante: “Ni ne lasos la judojn anstataŭi nin”. Unu el la manifestaciantoj impetigis sian aŭton en amason de kontraŭrasismaj oponantoj kaj mortigis virinon. Kiel reago, S-ro Trump samnivele kritikis ambaŭ flankojn, klarigante, ke la ekstremdekstraj manifestacioj enhavas ankaŭ “bonegajn homojn”. Siaflanke, la Israela ĉefministro atendis tri tagojn antaŭ ol reagi, kaj sufiĉe kontentiĝis per konciza pepmesaĝo, kiu ne eĉ menciis la nomon de la Usona prezidanto. Li preferis lasi al sia filo la taskon alparoli lian politikan bazon, same kiel S-ro Trump foje faras per sia filino aŭ sia bofilo. La novnazioj “apartenas al pasinteco. Ilia raso estas malaperanta, tiam asertis S-ro Jair Netanjahu en la sociaj retoj. Kompense, la kontraŭrasismaj friponoj kaj tiuj de Black Lives Matter, kiuj malamegas mian landon (kaj miaopinie ankaŭ Usonon) estas pli kaj pli fortaj, kaj ekregas la universitatojn kaj la Usonan publikan vivon”.

Pli freŝdate, post kiam fanatika laŭdanto de S-ro Trump ĵus mortigis dek unu judojn en sinagogo de Pitsburgo, la 27-an de oktobro 2018, reprezentantoj de la Israela registaro rapidis al la krimejo sen esti invititaj. Rifuzante atribui ian ajn respondecon pri la okazintaĵo al la malamiga retoraĵo de la Usona prezidanto, ili denove akuzis la maldekstrularon. S-ro Naftali Bennett, ministro pri diasporo kaj edukado, reganto de Juda Hejmo, naciista religiega partio, kontestis, sen doni ian ajn pruvon, la statistikojn de Anti-Defamation League pri la progreso de antisemitismo de post la enposteniĝo de S-ro Trump. La ĝenerala konsulo de Israelo en Nov-Jorko, S-ro Dani Dajan, profitis la okazon por respondecigi la ĉefon de la Brita laborista partio Jeremy Corbyn. Tiuj deklaroj rekte kontraŭis la silentan manifestacion organizitan de la juda komunumo de Pitsburgo, kiu protestis kontraŭ S-ro Trump. Ili ankaŭ kontraŭdiris la parolojn de S-ro Jeffrey Myers, rabeno de la celita sinagogo, en mallonga prediko, la 3-an de novembro: “S-ro Prezidanto, la malamigaj paroladoj kondukas al malamigaj agoj. La malamigaj paroladoj kondukas al tio, kio okazis en mia sanktejo.

Ĉiuj freŝdataj esploroj montras la jenon*: la fendo plilarĝiĝas inter la Israelaj judoj, kiuj instalis registaron proksiman de ekstremdekstro, kaj iliaj Usonaj samreligianoj, ĉiam pli subtenantaj la progresisman kampon. Plimulto da Israelanoj malamegis S-ron Barack Obama, ili nun adoras S-ron Trump kaj voĉdonas por partioj, kiuj subtenas la koloniadon kaj senfinan okupadon de Cisjordanio. Male, granda parto de Usonaj judoj subtenis S-ron Obama kaj denoncas la koloniadon.

* Vidu precipe William A. Galston, “The fracturing of the Jewish people”, The Wall Street Journal, Novjorko, 12-a de junio 2018.

Soldatoj kaj fondintoj de kibucoj

Tiuj lastaj dumlonge disakordigis siajn opiniojn inter politika progresemo kaj sia deziro subteni Israelon. Antaŭ 1948, la ideo, ke iu juda “popolo” devas efektiviĝi danke al la kreo de iu ŝtato ne estis evidenta en Usono. Ĝi precipe malplaĉis al la riĉaj enmigrintaj germanaj judoj, kiuj havis grandan influon en intelektulaj medioj: ofte membroj de reformismaj kongregacioj, ili malfidis cionismon, ĉar ili konsideris judismon ĉefe religio kaj ne volis, ke iuj dubas pri ilia patriotismo. Post 1945 ilia forteniĝemo estis balaita de la genocido. Ankaŭ la tre religiemaj kaj tradiciemaj judoj rifuzis cionismon, opiniante, ke nur la volo de Dio, kaj ne de homoj, povas efektivigi la starigon de hebrea reĝlando.

Dum la tri sekvintaj jardekoj, unuanimeco fariĝis por subteni Israelon. La Usonaj judoj havantaj aliron al publika parolo (ĵurnalistoj, intelektuloj, politikistoj, artistoj, ktp) senĉese laŭdis la novan ŝtaton, formarĝenigante la malmultajn disopiniantajn voĉojn, kiel tiujn de la lingvisto Noam Chomsky aŭ de la sendependa ĵurnalisto Isador Feinstein Stone (mortinta en 1989). Dum tiuj jardekoj ambaŭ senĉese kritikis Israelon pro ĝia traktado de la Araba malplimulto kaj ĝia kompleta rifuzo serĉi solvon por la situacio de la Palestinaj rifuĝintoj*.

* La kreo de Israelo en 1948 okazis kune kun la amasa fuĝo de ĉirkaŭ 700 000 Palestinaj rifuĝintoj. Legu: Micheline Paunet, “La naissance de la question des réfugiés”, en “Palestine. Un peuple, une colonisation”, Manière de voir, n°157, februaro-marto 2018.

La Israela venko de 1967 iĝis motivo por fervora celebrado, eĉ ĝojelmontroj, de la Usonaj judoj. Maltrankviligitaj de la paroladoj de la Egipta prezidanto Gamal Abdel Nasser kontraŭ Israelo, ili timis okazigon de “dua Ŝoaho”. Ili do plezure konstatis la frakason de la Arabaj armeoj. “(La sestaga milito) unuigis la Usonajn judojn pli ol ili iam ajn jam estis, kaj okazigis devontigon de multaj judoj, kiuj antaŭe, ne sentis sin koncernataj, skribis la rabeno Arthur Hertzberg du monatojn post la fino de la milito. Neniu termino de la okcidenta teologio ebligas klarigi tiun aferon. La plejparto de la judoj sentas tiujn emociojn sen scii, kiel difini ilin (...). Eblas, ke Israelo servas kiel katalizilo por emocia lojaleco al judeco kaj tiel ebligas konservi la senton de la juda identeco*.” Malplimulto da judoj, ĉefe junaj maldekstraj subtenantoj, tamen evitis tiun emon. Verŝajne ĉar ili konsentis kun la revolucia kompreno laŭ kiu, Palestino, Vjetnamo, Alĝerio, Kubo, eĉ la nigrula Usono konsistis en unu sama kontraŭimperiisma batalo. Sed tiu pozicio havis neniun politikan respondon. Ĝi havis neniun reprezentanton en la judaj profesiaj organizaĵoj, nek en la sinagogoj, ne eĉ aludante pri la Kongreso aŭ Blanka Domo.

* Citita en Edward S. Shapiro, American Jewry Since World War II, vol. V, A Time for Healing, Johns Hopkins University Press, kol. “The Jewish people in America”, Baltimoro, 1992.

La vento ekturniĝis en 1977, kiam Likud, tiam estrata de Menahem Begin, ĉesigis la longan superon de la laborpartianoj en Israelo. La grandaj nomoj de la laborista partio ludis kiel herooj por la Usona juda komunumo. Soldatoj, universitatanoj, fundintoj de kibucoj, ili ŝajnis kapablaj florplenigi dezerton per unu mano, kaj defendi sian landon kun maŝinpafilo en la alia. Nu, Begin estis malproksima de tiu bildo. Lia arkaika formalismo, lia malkapableco por bonvoleme konsideri la Arabojn (li vidis ilin kiel subevoluintan popolon), lia sistema subteno al la koloniistoj ĉesigis la longan amrilaton inter lia lando kaj la Usonaj judoj.

La invado de Libano fare de Israelo kaj la buĉado en la rifuĝintaj kampoj de Sabra kaj Ŝatila plilarĝigis la fendon. Unuafoje en Usono, grandaj amaskomunikiloj traktis la okazaĵojn laŭ malfavora al Israelanoj maniero. Samtone kiel pluraj famaj rabenoj, The New York Times kondamnis la sieĝon de Bejruto dum la somero de 1982. Kaj ĵurnalistoj, kiel Anthony Lewis, influitaj de La demando pri Palestino publikigita de Edward Said en 1979, multobligis opiniartikolojn por defendi la Palestinan aferon. Progresismaj ĵurnaloj (Ekzemple The NationThe New York Review of Books) komencis polemiki kontraŭ konservativaj revuoj subtenantaj la Israelan dekstron, kiel The New Republic, tiam estrata de senkondiĉa subtenanto de Israelo Marty Peretz, aŭ Commentary, revuo apartenanta al American Jewish Comittee, kies ĉefredaktisto estis tiam la novkonservativulo Norman Podhoretz. La intima kunlaboro de Tel-Avivo kun Sud-Afriko kaj pluraj Sud-Amerikaj diktaturoj, ĉefe en la armea kaj informserva kampoj, kompletis la seniluziiĝon de multaj progresismaj Usonaj judoj.

Je la nomo de subteno al Israelo kaj siaj propraj ekonomiaj interesoj, la novkonservativaj judoj ofte provis konviki siajn samreligianojn rezigni pri voĉdono al la demokratoj. Zorgema pri reirigi siajn samlandanojn en la ĝustan vojon, Podhoretz demandis en 2009: “Kial la judoj estas progresistaj?”*, demando proksima al tiu jam farita de Milton Himmelfarb en Commentary en 1967. Laŭ li, tiu emo rezultas el komprenproblemo: la Usonaj judoj malbone komprenas sian lokon en la socio kaj ne kapablas rekoni la verajn amikojn de Israelo.

* Norma Podhoretz, Why Are Jews Liberal?, Random House, Nov-Jorko, 2009.

En 2012, Respublika Juda koalicio lanĉis reklaman kampanjon nomitan “Miaj konsciencoriproĉoj”, financitan de S-ro Adelson kaj celantan konvinki la Usonajn judojn turniĝi al la respublikana partio. Sed, denove, la provo trafis neniun sukceson.

Amasa rifuzo de la koloniado

En 2013, la departemento pri religio kaj publika vivo de Pew Research Center publikigis la plej grandan esploron iam faritan pri la Usonaj judoj (3500 kvalitaj interparoloj, 70 000 perkomputilaj demandaroj)*. Por difini sian komunan identecon, la amasa plejparto de la esploritoj citis kombinaĵon de elementoj: religiajn kutimojn, senton aparteni al komunumo, humanismajn valorojn, volon konservi la memoron pri Ŝoaho, simpation al Israelo aŭ eĉ nutraĵon kaj humursenton. Sed neniu indikis la ligon al la konservativaj politikoj aŭ la Israela koloniado. Cetere, la subteno al Israelo malaltiĝas jaron post jaro, ĉefe de la judoj de 18- ĝis 29-jaraĝaj.

* “A portrait of Jewish Americans”, Pew Research Center, Vaŝingtono, DC, 1-a de oktobro 2013.

Pli ĝenerale, Pew Research Center freŝdate substrekis kompletan renverson de la demokrataj simpatiantoj. En 2001, 48% da ili subtenis Israelon, kontraŭ 18%, kiuj favoris la Palestinanojn. Nun ili estas 35%, kiuj subtenas la Palestinanojn, kontraŭ 19% por Israelo*. La organizaĵoj animataj de junaj Usonaj judoj, kiel IfNotNow kaj J Street U (universitata branĉo de J Street) arigas homojn, kiuj malamas la okupadon kaj koloniadon almenaŭ tiom, kiom ili ŝatas Israelon. Legantoj de la maldekstra ĵurnalo Haaretz, ili esperas povi kunlabori kun grupoj, kiuj defendas la homajn rajtojn aŭ kritikas la okupadon, kiel Breaking the Silence, The New Israel Fund, B’Tselem, Molad, Peace Now, kaj la retrevuo +972.

* “Republicans and Democrats grow even further apart in views of Israel, Palestinians”, Pew Research Center, 23-a de januaro 2018, http://www.people-press.org/2018/01...

La registaro de S-ro Netanjahu ŝajnas tamen opinii, ke ĝi povas malhavi la subtenon de la Usonaj judoj kaj progresistoj, kiujn ĝi foje konsideras kiel perfidulojn, kaj povas kontentiĝi per tiu de S-ro Trump kaj de ekstremdekstro, same kiel en Brazilo kaj en granda parto de la mondo.

Eric ALTERMAN

Politika kaj socia ŝanĝo

Klasbatalo en Francujo

Al la movado de la flavveŝtuloj la franca ŝtatestro respondis per lanĉado de “granda nacia debato”. Io tia signifas, ke la sociaj konfliktoj okazas pro komunikadaj problemoj inter la potenco kaj ĝiaj oponantoj, anstataŭ pro fundamentaj antagonismoj. Iom riska hipotezo ...

ILI TIMAS. Ne tiom perdi elekton, fiaski “reformadon” aŭ vidi siajn borsajn havaĵojn fandiĝi. Sed pli insurekton, ribelon, sian eksiĝon. En la lasta duonjarcento la francaj elitoj ne havis tian senton. Sabaton, la 1-an de Decembro 2019, ĝi subite konsternis certajn konsciojn. “Urĝas ke la homoj reiru hejmen”, teruriĝas la stelula ĵurnalistino de la televido BFM Ruth Elkrief. Sur la ekranoj de ŝia televido flavveŝtuloj manifestacias tre determinitaj alŝiri al si pli bonan vivon.

Kelkajn tagojn poste la ĵurnalistino de ĵurnalo proksima de la mastraro, L’Opinion, malkaŝas, kiom forte la ŝtormo blovas: “Ĉiuj grandaj grupoj disdonos salajrajn kromaĵojn, ĉar en iu momento ili vere timis ke iliaj kapoj metiĝos sur pikstangojn. Ho jes, la grandaj entreprenoj, kiam okazis la terura sabato, jen, kun ĉiaj humiligoj, ili alvokis la ĉefon de la Medef [la mastra organizaĵo de Francujo], Geoffroy Roux de Bézeux, kaj diris al li: “Cedu ĉion! Cedu ĉion, ĉar alie ...” Ili sentis sin minacataj, korpe.”

Sidante apud la ĵurnalistino, la direktoro de enket-instituto siavice elvokas “grandajn mastrojn efektive tre maltrankvilajn”, etoson “kiu similas al tio, kion mi legis pri 1936 aŭ 1968. Estas momento, en kiu oni diras al si: “Necesas cedi grandajn sumojn prefere ol perdi la ĉefaĵon””.* Dum la Popolfronto la gvidanto de la sindikato Ĝenerala Konfederacio de la Laboro (CGT laŭ la franca) Benoît Frachon efektive memorigis, ke dum la intertraktadoj ĉe la registaro, kiuj sekvis ne planitajn strikegojn kun okupado de fabrikoj, la mastroj eĉ “cedis en ĉiuj punktoj”.

* “L’info du vrai”, Canal Plus, 13-an de Decembro 2018.

Tia malfirmiĝo de la poseda klaso estas maloftega, sed ĝi havas dorsan flankon, kiu trairis la historion: tiuj, kiuj timis, pardonas nek al tiuj, kiuj ilin timigis, nek al tiuj, kiuj estis atestantoj de ilia timo.* La movado de la flavveŝtuloj — daŭrema, nekaptebla, sen gvidanto, parolante lingvon, kiun la institucioj ne konas, tenaca spite al la subpremado, populara spite al la malfavora komunikado pri la damaĝoj — do kaŭzis reagon riĉan je precedencoj. En la momentoj de socia kristaliĝo la klasbatalo sen ŝminko, ĉiu devas elekti sian tendaron. La centro malaperas, la marĉo sekiĝas. Kaj tiam, eĉ la plej liberalaj, la plej kulturaj, la plej distingitaj forgesas la ŝajnigojn de kunvivado.

* Kp Lous Bodin kaj Jean Toucard, Front populaire, 1936, Armand Colin, Parizo, 1961.

Kaptitaj de teruro, ili perdas sian memregon, laŭ Alexis de Tocqueville, kiam en siaj Memoraĵoj elvokas la tagojn de Junio 1848. La parizaj laboristoj, puŝitaj en mizeron, tiam estis masakritaj de la trupo, kiun la burĝaro en la potenco, konvinkita ke “nur la kanono povas decidi la demandojn de la jarcento”*, lanĉis kontraŭ ili.

* Auguste Romieu, Le Spectre rouge de 1852, Ledoyen, Parizo, 1851, citita en Christophe Ippolito, “La fabrique du discours politique sur 1848 dans L’Éducation sentimentale”, v.c., n-ro 17, Pau, 2017.

Kiam li priskribis la socialistan gvidanton Auguste Blanqui, tiam Tocqueville forgesas siajn bonajn manierojn: Kun aspekto malsana, malica, aĉa, kun malpura paleco, aspekto de ŝima korpo [...]. Li ŝajnis esti vivinta en kloako kaj ĵus elveninta. Li efikis al mi kiel serpento, al kiu oni pinĉas la voston.”

Sama metamorfozo de ĝentileco en furoron okazas en la momento de la Pariza Komunumo. Kaj ĉi-foje ĝi kaptas multajn intelektulojn kaj artistojn, kelkfoje progresemulojn — sed prefere en trankvila tempo. La poeto Leconte de Lisle emociiĝas kontraŭ “tiu ligo de ĉiuj deklasitoj, de ĉiuj nekapabluloj, de ĉiuj enviuloj, de ĉiuj murdistoj, de ĉiuj ŝtelistoj”. Por Gustave Flaubert, “la unua rimedo estus ĉesigi la universalan voĉdonrajton, la honton de la homa spirito”. Trankviligita per la puno (dudek mil mortintoj kaj proksimume kvardek mil arestoj), Émile Zola tiras el tio la instruojn por la popolo de Parizo: “La sango-bano, kiun ĝi ĵus prenis, estis eble horora neceso por kvietigi ies febrojn.”*

* Paul Lidsky, Les Écrivains contre la Commune [La verkistoj kontraŭ la Komunumo], La Découverte, Parizo, 1999 (1-a eld.: 1970).

Tiel ke la ĵus pasintan 7-an de Januaro s-ro Luc Ferry, docento pri filozofio kaj pri politika scienco, sed ankaŭ eksa ministro pri la junularo, pri nacia edukado kaj esplorado, eble havis en sia kapo la ekscesojn de almenaŭ same altrangaj personoj, kiam la subpremado kontraŭ la flavveŝtuloj (vidu la artikolon de Raphaël Kempf p. 4 kaj 5), laŭ li tro indulga, instigis lin — sen Radio Classique — eldiri tiun ĉi ordonon al la pacgardistoj: “Ili definitive uzu siajn armilojn” kontraŭ “tiuj specoj de murdistoj, tiuj specoj de fiaĉuloj de ekstremdekstro aŭ de ekstremmaldekstro aŭ de kvartaloj, kiuj frapis policistojn”. Poste s-ro Ferry pensis pri sia tagmanĝo.

Normale la tendaro de la potenco konsistas el malsamaj kaj kelkfoje konkurencaj partoj: francaj aŭ eŭropaj altaj funkciuloj, intelektuloj, mastroj, ĵurnalistoj, konservativaj dekstruloj, moderaj maldekstruloj. En tiu aminda kadro okazas mezurita alternado, kun siaj demokratiaj ritoj (elektoj kaj poste vintrodormo). La 26-an de Novembro 1900 en Lillo la franca socialista gvidanto Jules Guesde jam detale analizis tiun artifikaĵon, al kiu la “kapitalista klaso” dankas la longan daŭron de sia potenco: “Oni dividis sin en burĝaron progreseman kaj en burĝaron respublikanan, en burĝaron klerikan kaj en burĝaron liberpensan, tiel ke venkita frakcio ĉiam anstataŭeblas de alia frakcio de la sama klaso ankaŭ malamika. Tio estas la ŝipo kun hermetikaj vandoj, kiu povas pleniĝi je akvo ĉe unu flanko kaj tamen resti nesubakvigebla.” Tamen okazas, ke la maro agitiĝas kaj minacas la stabilecon de la ŝipo. Tiakaze la kvereloj devas halti antaŭ la urĝeco de komuna fronto.

Reage al la flavveŝtuloj la burĝaro faris tian movon. Ĝiaj kutimaj proparolantoj, kiuj en trankvila tempo zorgas por flegi la ŝajnon de opini-plurismo, unuvoĉe asociis la kontestantojn al bando de obsedatoj rasistaj, kontraŭjudaj, kontraŭ samseksamaj obsedatoj, ribelaj, komplotistaj. Sed antaŭ ĉio, sensciaj. “Flavveŝtuloj: ĉu la besto gajnos?” demandas Sébastien Le Fol en Le Point (10-an de Januaro). “La veraj flavveŝtuloj, konfirmas la ĉefartikolisto Bruno Jeudy, batalas sen cerbumi, sen pensi” (BGM TV, 8-an de Decembro). “La malaltaj instinktoj trudiĝas kontraŭ la plej elementa civilizacio”, siavice maltrankviliĝas la nenobelo Vincent Trémolet de Villers (Le Figaro, 4-an de Decembro).

Ĉar tiu“movado de poujad-istaj kaj ribelaj filistroj” (Jean Quatremer), kondukata de “malama malplimulto” (Denis Olivennes), estas volonte asimilata al “disvastiĝo de furiozo kaj de malamo” (ĉefartikolo de Le Monde), kie hordoj de minusuloj, de rabistoj” “turmentataj de siaj rankoroj kvazaŭ de puloj” (Franz-Olivier Giesbert) liberigas siajn “malsanajn impulsojn” (Hervé Gattegno). “Kiom da mortintoj tiuj novaj filistroj havas sur la konscienco?”, maltrankviliĝas Jacques Julliard.

Ankaŭ Bernard-Henri Lévy maltrankvilas pri la “propravole nudaj kaj blindaj abomenoj” kaj tamen komplezas subskribi en ... Le Parisien peticion kune kun la nomoj de Cyril Hanouna, Jérôme Clément kaj Thierry Lhermite, por instigi la flavveŝtulojn “transformi la koleron en debaton”. Sensukcese... Sed, Dio estu laŭdata, suspira Pascal Bruckner, “la polico, fridsange, savis la respublikon” kontraŭ la “barbaroj” kaj la “maskita kanajlaro”.*

* Respektive: Twitter, 29-an de Decembro 2018; Marianne, Parizo, 9-an de Januaro 2019 kaj 4-an de Decembro 2018; Le Point, Parizo, 13-an de Decembro 2018 kaj 10-an de Januaro 2019; Le Journal du dimanche, Parizo, 9-an de Decembro 2018; Le Figaro, Parizo, 7-an de Januaro 2019; Le Point, 13-an de Decembro 2018; Le Parisien, 7-an de Decembro 2018; Le Figaro, 10-an de Decembro 2018.

De Eŭropo-Ekologio-La Verduloj (EELV) ĝis la restaĵoj de la Socialista Partio, de la sindikato Demokratia franca konfederacio de la laboro (CFDT laŭ la franca) ĝis la du animantoj de la matenprogramo de la radio France Inter (“partnereco de la inteligento” laŭ la direktorino de la stacio), tuta socia universo kunvenis por ataki tiujn politikajn personojn, kiuj montriĝas favore al la movado. Ilia kulpo? Atenci la demokration per tio, ke ili ne montras sin solidaraj kun la angoranta malplimulto. Kiel agi kontraŭ tiuj ĝenuloj? Uzi malnovan trukon: serĉi ĉion, kio asocieblas proparolanton de la flavveŝtuloj kun vidpunkto, kiun la ekstremdekstro iam esprimis aŭ adoptis. Sed ĉu oni ne devus, laŭ tio, ankaŭ pravigi la perfortaĵojn kontraŭ ĵurnalistoj, ĉar s-ino Marine Le Pen, en siaj bondeziroj al la gazetaro, vidas en ili “la negacion mem de la demokratio kaj de la respekto al la alia sen kiu ne ekzistas konstruema interŝanĝo, nek demokratia vivo nek socia vivo” (17-an de Januaro)?

Neniam la eksalto de la burĝa bloko kiu formas la elektantaron de s-ro Emmanuel Macron* tiom krude senvualiĝis kiom en la tago, kiam Le Monde aperigis portreton, empatian, de familio de flavveŝtuloj, “Arnaud kaj Jessica, la vivo de malabundo” (16-an de Decembro). Milo da furiozaj komentoj tuj disvastiĝis en la retejo de la gazeto. “Ne tre ruza paro” ... Ĉu la vera mizero, en certaj kazoj, ne estus pli kultura ol financa?” leganto opiniis. “La patologia problemo de la malriĉuloj: ilia kapablo vivi super siaj rimedoj”, aldonis iu dua. “Ne pensu fari ilin esploristoj, inĝenieroj aŭ reĝisoroj. Tiuj kvar infanoj estos same kiel iliaj gepatroj: ŝarĝo por la socio”, decidis iu tria. “Sed kion ili atendas de la prezidanto de la respubliko?, ribelis iu alia. “Ke li ĉiutage veturu al Sens por certigi ke Jessica regule prenu la pilolon?! La ĵurnalistino aŭtoro de la portreto ŝanceliĝis antaŭ tiu “diluvo da atakoj” kun “patristaj akcentoj”.* Ĉu “patristaj”? Tamen ne temis pri familia disputo: la legantoj de ĵurnalo fama pro ĝia modereco pli ĝuste sonorigis la alarmon de klasbatalo.

* Vd Bruno Amable, “Majorité sociale, minorité politique”, Le Monde diplomatique, Marto 2017, kaj, de la sama aŭtoro, kun Stefano Palombarini, L’Illusion du bloc bourgeois. Alliances sociales et avenir du modèle français [La iluzio de la burĝa bloko. Sociaj aliancoj kaj estonteco de la franca modelo], Raisons d’agir, Parizo, 2017.
* Faustine Vincent, “Pourquoi le quotidien d’un couple de “gilets jaunes” dérange une partie de nos lecteurs” [“Kial la ĉiutaga vivo de flavveŝtula paro ĝenas parton de niaj legantoj”], Le Monde diplomatique, Septembro 2018.

Sociscienca klarigo

LA MOVADO de la flavveŝtuloj efektive montras la fiaskon de projekto naskita fine de la 1980-aj jaroj kaj de tiam portata de la predikantoj de la socialliberalismo: tiu de “centra respubliko” kiu ĉesigis la ideologiajn konvulsiojn per eligo de la subaj klasoj el la publika debato kaj el la politikaj institucioj.* Kvankam plimultaj, sed tro moviĝemaj, ili devis cedi la lokon — la tutan lokon — al la kulturplena burĝaro.

* Vd Laurent Bonelli, “Les architectes du social-libéralisme” Le Monde diplomatique, Septembro 1998.

La “ŝanĝo al rigoro” en Francujo (1983), la liberala kontraŭrevolucio impulsita en Nov-Zelando de la Laborista Partio (1984) kaj poste, fine de la 1990-aj jaroj, la “tria vojo” de s-roj Anthony Blair, William Clinton kaj Gerhard Schröder, ŝajnis realigi tiun intencon. Tiom, kiom la socialdemokrataro volvis sin en la ŝtataparato, akceptis sia komforton en la komunikiloj kaj okupis la estrarojn de la grandaj entreprenoj, tiom ĝi ŝovis en la marĝenon de la politika ludo sian iaman popolan soklon. En Usono oni apenaŭ miras, ke antaŭ asembleo de pagantoj de elekto-fondusoj s-ino Hillary Clinton metas en la “korbo de kompatinduloj” la popolajn subtenojn por sia kontraŭulo.

Sed la franca situacio estas apenaŭ pli bona. En libro pri politika strategio s-ro Dominique Strauss-Kahn, socialisto kiu fondis multajn proksimulojn de la nuna franca prezidanto, klarigis jam antaŭ dek sep jaroj, ke la maldekstro nun devas baziĝi sur “la membroj de la intera grupo, konsistanta en sia grandega parto el salajruloj, sagacaj, informitaj kaj edukitaj, kiuj estas la kerno de nia socio. Ili certigas ĝian stabilecon pro (...) sia ligiteco kun la “merkat-ekonomio””. Koncerne la aliajn, la malpli “sagacajn” —, ilia sorto estis sigelita: “De la plej malavantaĝiĝinta grupo oni malfeliĉe ne povas ĉiam atendi serenan partoprenadon en parlamenta demokratio. Ne ĉar ili ne interesiĝas pri la historio, sed ĉar entrudiĝoj en ĝi kelkfoje estas perfortaj.”*

* Dominique Strauss-Kahn, La Flamme et la Cendre, Grasset, Parizo, 2002. Vd Serge Halimi, “Flamme bourgeoise, cendre prolétarienne”, Le Monde diplomatique, Marto 2002.

Oni do okupiĝu pri tiuj partoj de la loĝantaro nur unufoje en kvin jaroj, ĝenerale por riproĉi al ĝi la multajn voĉojn por la ekstremdekstro. Post tio ili returnu al la nenio kaj al la nevideblo — la voj-sekureco ankoraŭ ne postulis de ĉiuj aŭtostirantoj la posedon de flava veŝto.

La strategio funkciis. La popolaj klasoj troviĝis ekskluditaj el la politika reprezentiĝo. Jam malforta, la parto de la laboristaj aŭ dungitaj deputitoj en la lastaj kvindek jaroj trioniĝis. Ekskluditaj ankaŭ el la centroj de la grandaj urboj: kun 4 elcentoj ĉiujare de novaj laboristaj aŭ dungitaj proprietuloj la Parizo de 2019 similas al la Versajlo de 1789. Ekskluditaj, fine, el la televid-ekranoj: 60 elcentoj de la personoj, kiuj aperas en la sendaĵojn de informado, apartenas al la 9 elcentoj plej diplomitaj.* Kaj, en la okuloj de la ŝtatestro, tiuj ĉi popolaj klasoj ne ekzistas, ĉar Eŭropo estas por li nur “malnova kontinento de etburĝoj, kiuj sentas sin ŝirmataj en la materia komforto”.* Sed jen: tiu ĉi arĥaiĝinta mondo, dekretita rezista al lernejaj klopodoj, al profesia edukado kaj do respondeca pri sia sorto, subite aperis sub la Triumf-arko kaj sur la Champs-Élysées (vidu la mapon en la centra kajero). Konfuzita kaj konsternita, la ŝtatkonsilisto kaj konstituciisto Jean-Éric Schoettl en la retejo de la Figaro (11-an de Januaro 2019) nur diagnozi “refalo en primitivan formon de klasbatalo”.

* “Baromètre de la diversité de la société française. Bague 2017”, Conseil supérieur de l’audiovisuel, Parizo, Decembro 2017.
* “Emmanuel Macron — Alexandre Duval — Stalla — Michel Crépu, l’histoire redevient tragique (une rencontre)”, La Nouvelle Revue française, n-ro 630, Parizo, Majo 2018.

Ideologia nebuligo

DUM LA PROJEKTO forigi la plimulton de la loĝantaro el la politika kampo turniĝas al berezino*, alia ĉapitro de la programo de la gvidaj klasoj, tiu kiu celis nebuligi la limmarkojn inter dekstra kaj maldekstra, male spertas ne esperitan bonŝancon. La komenca ideo, kiu fariĝis dominanta post la falo de la berlina muro en 1989, estis puŝi en la diskreditigitajn marĝenojn de la ekstremoj ĉian pozicion kiu dubigis la liberalan “cirklon de la racio” — esprimo de la eseisto Alain Minc. Laŭ tio la politika legitimeco jam ne baziĝas sur maniero vidi la mondon, ĉu kapitalisma aŭ socialisma, naciisma aŭ internaciisma, konservativa aŭ emancipa, aŭtoritata aŭ demokratia, sed sur la duismo inter racia kaj radikala, malfermita kaj fermita, progresema kaj popolista. La rifuzo distingi inter dekstra kaj maldekstra, rifuzo kiun la profesiuloj de la reprezentado riproĉas al la flavveŝtuloj, entute reproduktas ene de la popolaj klasoj la politikon de nebuligo, kiun la burĝa bloko faras jam de jardekoj.

* Aludo al la batalo, dum kiu la napoleona grandega armeo, revene post sia okupado de Moskvo, transirante la riveron Berezino, suferis sian disbatiĝon. -vl

En tiu ĉi vintro la postuloj de imposta justeco, de plibonigo de la vivnivelo kaj la rifuzo de aŭtoritatismo de la potenco klare okupas la antaŭon de la scenejo, sed la batalo kontraŭ la salajra ekspluatado kaj la akuzo de la privata proprieto de la produktadrimedoj grandparte forestas. Nu, nek la restarigo de la solidar-imposto por riĉaĵo nek la reveno al 90 kilometroj hore sur la duarangaj vojoj nek la strikta kontrolado de la elspez-fakturoj de la deputitoj kaj eĉ ne la referendumo de civitana iniciato (vidu la artikolon p. 4 kaj 5) ne tuŝas la subordigon de la salajruloj en la entrepreno, la fundamentan dispartigon de la enspezoj aŭ la falsecon de la popola suvereneco en la Eŭropa Unio kaj en la tutmondigo.

Tutevidente la movadoj lernas marŝante; ili metas al si novajn celojn, kiam ili perceptas ne atenditajn malhelpoj kaj ne esperitajn okazojn: dum la Ĝeneralaj Statoj en 1789 da respublikanoj en Francujo estis nur manpleno. Montri sia solidarecon kun la flavveŝtuloj do signifas agi por ke la profundiĝo de ilia agado daŭru en la senco de justeco kaj de emancipiĝo. Tamen sciante, ke aliuloj klopodas por evoluo inversa kaj esperas, ke la socia kolero profitigu al la ekstremdekstro jam ĉe la eŭropaj elektoj en la venonta Majo.

Tia evoluo faciliĝus per politika izoliĝo de la flavveŝtuloj, kiun la potenco kaj la komunikiloj klopodas por fari nefrekventeblaj, per troigado de vortoj aŭ agoj [en tiu movado] subpremendaj, sed izolitaj. La eventuala sukceso de tiu klopodo de fiigi la movadon validigus la strategion, kiun s-ro Macron sekvas ekde 2017 kaj kies konsisto estas redukti la politikan vivon al alfrontiĝo inter liberaluloj kaj popolistoj.* Se tiu modelo estus larĝe akceptita, tiam la prezidanto de la respubliko povus per la sama truko kunmiksi siajn dekstrajn kaj maldekstrajn oponantojn kaj poste asocii ĉian internan kontestadon al ago de “popolista Internacio”, en kiu, akompanate de la hungaro Viktor Orbán kaj la italo Matteo Salvini, laŭ li renkontiĝus polaj konservativuloj kaj britaj socialistoj, francoj de Nesubmetitaj kaj germanaj naciistoj.

* VdLibéraux contre populistes, un clivage trompeur”, Le Monde diplomatique, Septembro 2018

La franca prezidanto tamen devas solvi paradokson. Apogate sur mallarĝa socia bazo, li ne povos realigi siajn “reformojn” de senlaborula asekuro, de pensioj kaj de la publika funkcio nur je la prezo de pli forta politika aŭtoritatismo, helpe de polica subpremado kaj de “granda debato pri enmigrado”. Post kiam li riproĉis la “malliberalajn” registarojn de la planedo, s-ro Macron tiel fine plagiatus iliajn receptojn ...

Serge HALIMI kaj Pierre RIMBERT.

Kiam ŝtato organizas la notadon de siaj civitanoj

Bonaj kaj malbonaj ĉinoj

Ĉu publika aŭ privata, loka aŭ nacia, individua aŭ sektora, noto-sistemo nomata “sociala kredito” disvolviĝas en Ĉinujo. Komence, ĝi imitis la usonan sistemon, kiu atribuas bonan noton al la depruntintoj, kiuj regule pagas siajn datpagojn. Ĝi poste etendiĝis al aliaj tipoj de konduto. Raportaĵo en Hangzhou, sidejo de la entrepreno Alibaba, kaj en la kamparo de Shandong-provinco.

LA SCENO okazas sub niaj okuloj apud la dua enirejo de la popolo-hospitalo n-ro 1 de Hangzhou, sude de Ŝanhajo, en Zhejiang-provinco. La strato estas kvieta. Maljuna virino atendas sur trotuaro apartigita de la ŝoseo per barileto samalta kiel ŝiaj genuoj. Ŝajnas, ke ŝi atendas taksion. Estas multaj vojtuberoj, kaj la aŭtoj iras malrapide. Subite la virino superpaŝas la barilon, malsupreniras de la trotuaro, kliniĝas sur la aŭtokapoto, kaj eksaltas kvazaŭ kaprido antaŭ ol sidiĝi surgrunde, kun interkrucitaj brakoj. La juna stiristo eliras el sia aŭto kaj alproksimiĝas, febra. Sekvas tuta horo da senfinaj diskutoj, kun ĉeesto de pripensema flegisto kaj policano hazarde preterpasinta, ĝis la akiro de (interkonsento pri) mona kompensaĵo.

Tiu ĉi sceno estas peng ci — laŭlitere “tuŝi porcelanon”-, provo elpremi monon per falsa akcidento, fariĝinta tiom banala en Ĉinujo, ke la platformoj de videoj plenplenas je kompilaĵoj foje ridegigaj, ofte teruraj. Kolero leviĝas fronte al tiuj agoj, kiuj aldoniĝas al multaj aliaj trompoj: prisanaj aŭ prinutraĵaj skandaloj, falsaĵoj, ktp. Tiel ĉio, kio ebligas elimini la trompistojn havas sukceson ĉe la loĝantaro. Tial la kontrol-sistemo nomata “sociala kredito” trankvile povas disvolviĝi. Cetere, de la pasinta somero, la vortoj “honesteco” (cheng) kaj “fidindeco” (xin) aperas sur la propagandaj afiŝoj, kiuj akompanas tiun aron de privataj kaj publikaj mekanismoj por taksi la individuojn, la oficialulojn, entreprenojn kaj profesiajn sektorojn, rekompencante la bonajn kaj punante la malbonajn.

Lin Junyue, pekina esploristo, estas unu el ĝiaj teoriistoj. En 1999 li eniris laborteamon laŭpete de la tiama ĉefministro, s-ro Zhu Rongji, kiu nomis lin ĉefinĝeniero. “Usonaj entreprenoj estis petintaj lin krei ilojn por kolekti informojn pri la ĉinaj entreprenoj al kiuj ili deziris mendi. Ni do, kun niaj kolegoj faris studvojaĝojn en Usonon kaj en Eŭropon, kaj ni komprenis, ke ni devas fari eĉ pli bone ol tio: konstrui solidan sistemon por dokumenti la pagopovecon de la ĉinaj civitanoj kaj entreprenoj. Nia raporto, nomata “al nacia sistemo de kredit-mastrumo”, aperis en marto 2000, ĵus antaŭ la kunvenoj de ambaŭ Asembleoj*. La termino ‘sociala kredito’ aperis en 2002, kiam oficialulo sugestis leksikologian simetrion kun la ‘Sociala Asekuro’”, li klarigas al ni.

* La nacia popola Asembleo kaj la konsultiĝa Politika Konferenco de la ĉina popolo aparte kunvenas, ĉiujare en marto.

En 2006, La Popola Banko de Ĉinujo — la centra banko — adoptas la principon de credit score (“kreditnoto”), kiel en Usono, kie tiu noto komenciĝas ĝenerale je 300 (tre malbona) kaj haltas je 850 (tre bona)*. Poste, Lin Junyue daŭrigis siajn esplorojn. “Ni volis esplori krediton laŭ larĝa senco, kun informo-kolektado multe pli impona, venanta ekzemple de la ministrejo pri la ŝtato-sekureco aŭ de tiu de telekomunikado. Tiu projekto estis validigita en 2012 fare de la Komisiono por evoluado kaj reformo, kiu ankaŭ trovis la pilot-urbojn.”

* Vd. Maxime Robin, “Usono kaj la arto eltordi monon el la malriĉuloj”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2015.

La esploristo rifuzas ĉiun facilaniman komparon kun la televida orwela serio Black Mirror*, tre populara en Okcidento, kaj malkonfirmas la hipotezon de nacia individua noto*: “Ni ne atingis tion, eĉ se ni jam preterpasis la banalan taksadon de pagipoveco. Ĉiuspecaj informoj estos iom post iom kolektitaj pri individuo aŭ instanco. Tio precipe ebligos al homoj aŭ entreprenoj senriproĉaj, sed havantaj neniun ekonomian historion, aliri, danke al novaj kriterioj, al deprunto, al adjudikoj kaj al multaj aliaj novaj ŝancoj.”

* Vd. Thibault Henneton, “Scienco kaj intuicio/ prognozo de Black Mirror, en “Écrans et imaginaires”, Manière de voir, n-ro 154, aŭgusto-septembro 2017.
* Vd. Jamie Horsley, “China’s Orwellian social credit score isn’t real”, Foreign Policy, Vaŝintono, DC, 16-a de novembro 2018.

Programoj “Reto de la ĉielo” aŭ “Akraj okuloj”

Kvardek tri modelo-municipoj testas la disponon ĝis 2020. Ĉiu havas sian kriteriaron, sian liter- aŭ poento-sistemon, kaj eĉ elektas sian nomon: “Sociala kredito de la prunuja floro” por Suzhou, “Sociala kredito de jasmeno” por Xiamen. Preskaŭ ĉiuj uzas la datumojn kolektitajn sur la sociaj retoj aŭ sur la apoj de saĝaj telefonoj, sed ankaŭ la ĉiam pli ellaborita filmkontrolado. En 2020, ĉiuj gravaj urbaj lokoj devus esti ekipitaj per vizaĝrekonantaj kameraoj: tio estas la programo “Akraj okuloj”, kiu ebligas al la kamparanoj ligi siajn televidilon aŭ saĝtelefonojn al la kontrolaj filmiloj lokitaj ĉe la enirejoj de la vilaĝo. “La sekureco-sento estas la plej bona donaco, kiun lando povas doni al sia popolo”, deklaris la prezidanto Xi Jinping en dokumentfilmo montrita ĉe la nacia televido ekde la 10 -a de julio 2017, antaŭ la 19-a Kongreso de la ĉina komunista Partio. La filmo memorigis, ke preskaŭ unu el du kontrolkameraoj (42%) en la mondo troviĝas en Ĉinujo.

Lin Junyue, siaflanke, observas kiel la pioniraj municipoj ekuzas lian aranĝaĵon pri sociala kredito kaj faras ĝin sia. “En Suqian, obeo al la trafik-regularo aperas esenca en la noto. En Rongcheng, oni koncentriĝas pri moraleco, civitaneco. En Hangzhou, oni konstruas reputacion de urbo noviga kaj konektita. Nia teamo fajne observas tiun procezon, samtempe laborante pri la protektado de la personaj datumoj, ĉar necesos kadro. Cetere ekzistas internacia normo ĉi-teme: ISO/TC 290. Sed, tro protekta, ĝi estas bremsilo por ekonomio.” Kaj li konkludas: “En 2020, la reguloj estos starigitaj, la punoj kaj rekompencoj inventitaj. La infrastrukturo estos kreita, kaj la lando povos adopti ĝin.” En Pekino, tio okazos en 2021.

La urbo Hangzhou asocias du noto-sistemojn de 2015. Unu estas municipa, ĉiam embrieca kaj nekonata de ĉiuj loĝantoj pridemanditaj de ni. La alia estas privata, populara kaj tre ŝatata de la aŭtoritatuloj: la Sezamo-kredito de Ant Financial, la financa branĉo de Alibaba, gloro de la ĉina elektronika komerco, kies sidejo estas en Hangzhou. Tiu privata kredito atribuas notojn — de 350 ĝis 950 — al la uzantoj de la pag-aplikaĵo Alipay (Zhifubao en la ĉina), tre populara en Ĉinujo kaj monopola ĉi tie. La bone notitoj ricevas “privilegiojn” kaj rajtas aĉeti tre profitajn financajn produktojn kaj uzi la konsum-kreditan servon ‘Huabei’ de Alipay.

Desegnita de arkitektoj en Seattle, la konstruaĵo Z Space estas la dua oficejo de Ant Financial konstruita ene de kvar jaroj. La kompanio nun havas “nur” 3 600 dungitojn, sed la konstruaĵo povas akcepti 8 000. Gardistoj kun orelaŭskultiloj, korpe fortikaj kvazaŭ soldatoj de la honor-gvardio, kontrolas la fluon de junaj dungitoj kun buntaj mallongaj pantalonoj ekipitaj per laŭmodaj Beats-aŭskultiloj, kiuj alvenas sur elektraj bicikloj aŭ sportaj aŭtoj. Alipay estas unu el la plej profitdonaj filioj de la grupo kaj anoncis 700 milionojn da aktivaj uzantoj en septembro 2018, kontraŭ 500 milionoj unu jaron antaŭe. Ĝia principo estas skanebla rapidresponda kodo (QR-kodo por quick response en la angla), kiu estas dudimensia streko-kodo. Adiaŭ la sonantaj moneroj: eĉ almozpetantoj portas QR-kodon (rapidrespondan kodon) ĉirkaŭ sia kolo.

Elektante Alipay, oni ankaŭ lasas Ant Financial amasigi aron da personaj informoj, kiel ekzemple detala nombro kaj kosto de siaj taksi-vojaĝoj, aĉetoj en surperbazaro, kuracistaj fakturoj, donacoj al karitataj asocioj. Simile kiel Fejsbuko (Facebook) generanta reklamojn el la interagoj de siaj uzantoj, la Sezamo-kredito konstruiĝas pere de la febraj aĉetoj faritaj tra Alipay. Kaj eĉ preter tio. “Kun la konsento de la uzanto, Sezamo kolektas kaj analizas kvin tipojn de datumoj, kolektitaj pere de la Alipay-platformo, sed ankaŭ de aliaj partneraj grandaj platformoj. Tiuj datumoj estas la aĉet-transakcioj, la repago de etaj pruntoj, la nemoveblaĵoj kaj la financaj produktoj de la uzanto, ties persona profilo — diplom-nivelo kaj ŝatokupoj — kaj ties mono-transigoj al aliaj Alipay-uzantoj.”, klarigas al ni s-ro Le Shen, proparolanto de Ant Financial, antaŭ ol precizigi: “Sezamo ne interesiĝas pri la GPS-datumoj de la uzanto, nek pri ties retmesaĝujo aŭ listo de telefon-alvokintoj.”

En februaro 2015, Li Yingyun, teknologia direktoro de la Sezamo-kredito, klarigis la kalkulon de la noto en la ĉina ekonomia magazino Caixin: “Iu, kiu ludas ekranajn ludojn [rete kaj page] dek horojn ĉiutage, ekzemple, estos konsiderata kiel mallaborema, dum iu, kiu ofte aĉetas vindotukojn, estos konjekteble konsiderata kiel gepatro, kiu havas do pli akutan sencon pri respondeco*.” De post tiam, neniu plia informo eskapis pri tio, kion kaptas la algoritmo. Nuntempe, tiuj bonenotitaj de la Sezam-kredito ne interesas nur Ant Financial. Entreprenoj, kaj eĉ konsulejoj, provas allogi tiujn promesplenajn individuojn. Tiel, la servo de retaj renkontiĝoj proponas la plej bone notitajn fraŭlojn. Grandaj hoteloj, ĉefaj ludonantoj de bicikloj kaj aŭtoj ne pagigas la garantisumon, sufiĉe altan en Ĉinujo, al tiuj kies noto estas pli ol 650. Platformo pri ludonado de fotografa, videa kaj komputika materialo estas rezervita nur por la altenotitaj. Bona Sezamo eĉ povas apogi vizo-peton por Singapuro aŭ Kanado.

* Citita de Celia Hatton, “China “social credit”: Beijing sets up huge system”, BBC News, Pekin, 26-a de oktobro 2015.

Kompilaĵo de malĝentilaĵoj sur la loka ĉeno

De 2004, la municipo de Hangzhou atribuas “civitanan karton” al ĉiu loĝanto dek-ses-jara aŭ pli: plurfunkcia magneta karto, kiu uzeblas kiel karto de socia asekuro, transporto-karto, pagrimedo por pagi la trafik-monpunojn ĉe la koncernaj bornoj, kaj kiu permesas senpagan aliron al la urbaj parkoj. Tiam, la aŭtoritatuloj anoncis sian volon tiel krei vastan datumbazon por pli efike koni la bezonojn de la loĝantoj. De junio 2018, la posedanto de tiu civitana karto povas, se li tion deziras, baskuli al saĝtelefona apo proponanta similajn servojn. Por identigi sin, li devas informi pri sia sezamkredito, kiu estas detektita per vizaĝ-rekonado. Tiu teknika manipulado alportas la formalan pruvon de pasejo inter Alibaba kaj la Hangzhou-administrejo. Bona Sezamkredito certigas al ĝi, ke vi estas bona civitano.

Siaflanke, la centra banko, kiu en 2015, sukcesis atribui kreditnoton al nur kvarono de la ĉina loĝantaro, longtempe lasis Sezamon kaj sep aliajn financajn entreprenojn aliri ĉiujn bankajn kaj impostajn informojn de la loĝantaro. “Ĝi fine lanĉis sian propran not-krediton nomitan Baihang, en majo 2018, kun tiuj ok entreprenoj kiel minoritataj akciuloj”, precizigas Lin Junyue.

Necesas vojaĝi pli norden, ĝis la havenurbo Rongcheng, en Shandong-provinco, por kompreni kio estas municipa sociala kredito plene funkcianta kaj kontrolata de la publika forto. “Hangzhou konstruas sian reputacion ĉirkaŭ la alt-teknologiaj entreprenoj kaj donas gravecon al la Sezam-kredito, sed Rongcheng estas pli konata pro sia aktiva mastrumo de la civitana kredito. La urbo fokusiĝas al morala altiĝo de siaj loĝantoj. Vi konstatos, ke ili multe laboris rilate al instigado” anoncas al ni Lin Junyue. En Rongcheng, ja miksiĝas fervoro, konvinko kaj... multe da neseriozeco.

En tiu tagofino, la parko ĉirkaŭ la urbodomo estas kvazaŭ dezerta. Maljuna paro kun flikitaj vestaĵoj klarigas kial: “Estas la horo de “La vivo de la 360-popolo”. Multaj estas antaŭ sia televidilo.” Ĉiuvespere, la loka ĉeno disvidigas kolekton de malĝentilaj kondutoj kaptitaj de la kontrolkameraoj dum la lastaj dudek kvar horoj. Kalsonetoj alkroĉitaj sur la kradoj de loĝejaro, malnova kanapo forlasita sur trotuaro, aŭ, eĉ pli malbone, stiristoj kiuj ne malrapidiĝas ĉe la piediraj pasejoj, aŭ piedirantoj trairantaj ie ajn: la sekvencoj sin sekvas rapidritme. La aŭto-numeroj, la vizaĝoj kaj foje la nomoj de la kulpantoj estas montritaj, inter du admonoj de senemociaj policistoj, fikse rigardantaj al tekstomemorigilo.

Bonvenon en Rongcheng, fama pro sia fiŝado, sia industrio de loĝveturiloj kaj sia vintra rezervejo de mongolaj cignoj. Urbeto fariĝinta urbo ene de ses jaroj, per sorbo de ĉiuj vilaĝoj situantaj je malpli ol 20 kilometroj ĉirkaŭe. En Rongcheng kaj en kvazaŭ ĉiuj 919 vilaĝoj dependantaj de ĝia jurisdikcio, la sociala kredito estis starigita en 2013, estigante senteblan evoluon de la sintenoj kaj sociaj interagoj. La loĝantoj disponas pri baza kapitalo de 1 000 poentoj kaj estas aŭtomate en la A-kategorio. Laŭ gajno aŭ perdo de poentoj, ili supreniras al A+ aŭ falas al kategorioj B, C aŭ D. Perdi unu poenton sufiĉas por esti je 999, gliti al B-kategorio kaj ricevi de sia banko rifuzon de porloĝeja prunto. En la urbodomo ja, en renovigita oficejo oni povas ricevi sian noton, laŭ formo de stampita atestilo.

Depost kiam forlasita rubaĵo valoras punon je tri poentoj, trotuaroj kaj busoj estas mirige puraj. Neniu cigaredstumpo aŭ malplena bierbotelo videblas! Kaj ne necesas esti vidita de policagento por esti sankciita: la multaj Hikvision-kameraoj — la tutmonda ĉefa kompanio de telegvatado, de kiu la ĉina ŝtato estas majoritata akciulo — anstataŭas agentojn. Trairi straton ne plu estas kvazaŭneeble: sur la ĉefaj avenuoj, aŭtistoj haltas kiam proksimas piediranto — tre malofta fakto en Ĉinujo. Okaze de malobeo, la sankcio estas severa: monpuno de 50 juanoj, minus tri poentoj ĉe la stirpermesilo, kiu enhavas dek du, kaj minus kvin poentoj de sociala kredito. “Tio okazis subite, en la printempo de 2017. Iun tagon, la aŭtoj haltis antaŭ ni. Mi ne plu sciis kion fari!”, memoras s-ino Yuan, kun forta manĉura akĉento.

Multaj kvartaloj de la urbo adoptis bonkondutan ĉarton, subskribitan de la loĝantoj. La kvartalo Qingshan, ekzemple, afiŝas siajn sociajn vivregulojn sur larĝaj bluaj paneloj. Inter la prioritatoj estas: elimini la filmojn aŭ librojn tiel nomatajn “flavajn” (tio estas erotikaj), ne plu kultivi legomojn surstrate, eviti la neregistritajn preĝejojn, ĉesi paroli malĝentile al siaj najbaroj, aŭ paradi en luksa aŭto okaze de geedziĝoj aŭ funebroj. Ne respekti tiujn regulojn estas preni riskon faligi sian noton.

La vigleco de la sociala kredito estas eĉ pli videbla en la malgrandaj vilaĝoj de la urbaro. Cento da ili jam disponas pri sia “placo de la sociala kredito”, kie amuzaj kaj koloraj paneloj detaligas la ordonojn, afiŝas la vizaĝojn de la meritaj civitanoj kaj indikas la nombron da poentoj aldonitaj aŭ deprenitaj dum la pasinta monato. En Dongdao Lu Jia, bela vilaĝo kies stratoj estis ĵus asfaltitaj, la loĝantoj ricevis, la 10-an de julio 2018, inventaron laŭ la Prévert-stilo, de la sociala notado. Dek du paĝoj, kie oni ekscias, ke tajli la fruktoarbojn de la najbaro rikoltigas unu poenton, veturigi maljunulon al hospitalo aŭ al bazaro, unu poenton, kun limo de dufoje monate; eltiri veturilon el la apudvoja fosaĵo: unu poenton; helpi legi la akvo-konsumnombrilojn, pruntedoni siajn ilojn: duono da poento. Sed se la kokinoj ne estas enkaĝigitaj, tio kostas 200 juanojn da monpuno kaj dek poentojn; stratbatalo: 1 000 juanojn kaj dek poentojn; forĵeti rubaĵojn en riveron: 500 juanojn kaj 5 poentojn; murskribaĵo aŭ gluitaj skribaĵoj taksitaj malamikaj al la registaro: 1 000 juanojn kaj 50 poentojn. La plej timiga puno estas por tiuj, kiuj iras peticii ĉe la supera nivelo, sen iri tra la vilaĝestro*: 1 000 juanojn kaj aŭtomatan baskulon en la B-kategorio.

* En Ĉinujo, malnova tradicio permesas porti sian peticion aŭ proteston al la supera nivelo, de la komunumo al kantono, kaj al la prefektejo, kaj poste al la provinco. Vd. Isabelle Thireau, “La plendoj de la ĉina popolo”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2010.

Pagi al si drinkadkunvenon... en la najbara vilaĝo

“Antaŭe, la vilaĝo pagis purigistojn, sed ili malbone laboris. Nun ni mem balaas. Tio donas al ni poentojn kaj ŝparigas monon”, rakontas s-ro Liu Jian Yi, 64-jara, bonhumore gaja, kun laborpantalono kaj florĉemizo. Tiu kamparano longtempe vojaĝis tra la lando, laŭ la bezono de ties konstru-laborejoj, kaj revenis loĝi en la domon el grizaj ŝtonoj, kie li naskiĝis. “Nun, mi ĵus riparis la kamenon de najbaro. Se mi deklaras tion al nia partiestro kaj se mia amiko konfirmas, kun foto kiel pruvilo, oni devos atribui al mi unu poenton. La notoj estas montritaj ĉiun monat-finon sur paĝo WeChat, sed mi ne havas saĝtelefonon.” Oni diras, ke la bone-notitaj homoj ricevos ostrojn kaj oleon por la ĉina Nova Jaro. “Lastatempe, najbaro rakontis al mi, ke la ĉefo kunmetis teamon de maljunuloj por konstrui en la urbo laborejon por handikapitaj laboristoj. Neniu havis la necesajn kvalifikojn. Tamen, la afero okazis, kun iom da ŝmirmono. Kaj tiu estas supozata atribui al ni poentojn, ĉu? Mi demandas min, ĉu tio estas serioza!”

En Ximu Jia, 250 loĝantoj, la najbara vilaĝo kiun trairas fiŝoza rivero, oni kultivas ginsengon malantaŭ dikaj nigraj tolaĵoj. La unua dometo, identa al la sekvaj kaj ĉirkaŭata de brilantaj vitrorompaĵoj, havas grandan ruĝan krucon sur sia betona tegmento. Ĝi estas la protestanta preĝejo, malferma dufoje semajne por dudeko da fideluloj. Malsvelta sinjorino kun mallonga hararo aperas ĉe la pordo. Sur emajlita plato najlita ĉe ŝia pordo, oni povas legi: “Familio kun ekzempla sociala kredito”. Same ĉe la najbaroj. “Tio komenciĝis antaŭ tri jaroj, klarigas s-ino Mu kun gorĝo-skrapado. Oficialulo sen kialo rekompencis la orientan parton de la vilaĝo. Kaj la okcidentan la sekvan jaron. Ili devis plenumi certan kvoton. Ĉijare la afero estas pli serioza. Ni ĉiuj ricevis libreton indikantan kion oni faru kaj ne faru, kvazaŭ en lernejo. Kun la kontaktoj de la juĝist-helpantoj por sciigi niajn bonajn agojn kaj peti poentojn.”

Ŝia nomo ne estas en la eta listo de la bonaj agantoj de ĉi tiu monato aŭgusto, afiŝita en la korto de la komunuma salono, kie oni ekde tagiĝo ludas xiangqi (ĉinaj ŝakoj) por kelkaj juanoj. “Mi ankoraŭ ne pretas voki ilin por rakonti ke mi helpis mian najbarinon”. Ŝi flustras: “Mi havas amikinon, kies edzo ne repagis prunton. Li mistrafis nur unu monat-pagon, kaj troviĝis sur nigra listo. Ĉiuj najbaroj estis informitaj. Tio eble ne estas ligita, sed depost tiam ili disiĝis...” S-ino Mu fermas la pordon. Ŝi verŝajne aludas al tiu listo rilata al la “ekonomiaj deliktoj”, kiun la ĉina ŝtato ĝisdatigas ĉiumonate sur la retejo Creditchina.gov.cn. Oni ne scias la totalan nombron da entreprenoj kaj individuoj, kiuj estas en ĝi, sed nur la freŝajn aldonaĵojn. En septembro 2018, 228 000 individuoj kaj 55 000 entreprenoj aperis tie pro malbone repagitaj pruntoj, nepagitaj impostoj, monpunoj aŭ kondamnoj.

Sur la sociaj retoj, kulpuloj priskribas, preter la publika humiligo, la suferatajn sankciojn: malpermeso kandidatiĝi al adjudiko por entreprenoj, malpermeso rezervi ĉambron en la belaj hoteloj, enskribi sian idon en bona vesperlernejo, vojaĝi en aviadilo aŭ rapida trajno dum unu jaro. Eligi sian nomon el la listo, pagante ĉion ĝustatempe, fariĝas tiam prioritato.

Kelkajn kilometrojn pli suden, sur menhiro staranta rande de 4-traka ŝoseo, estas skribite per ruĝaj ideogramoj, ke najbara vilaĝo estas modelo rilate al la sociala kredito. La administranto ankaŭ estas la ĉefo de la loka federacio de virinoj. Kun la fino de la nacia politiko pri unusola infano, s-ino Yu Jianxia perdis la respondecon pri la naskokontrolo. De majo 2018 ŝi analizas la raportojn de siaj tri helpantoj, fidataj vilaĝanoj, al kiuj oni signalas bonajn aŭ malbonajn farojn. “Mi kolektas iliajn informojn la 18-an de ĉiu monato, mi sendas raporton al la vilaĝestro kaj la kanton-estro la 20-an, kaj oni kunvenas la 25-an por diskuti kaj atribui poentojn. Por validigi bonan agon, necesas minimume du fotoj aŭ unu videofilmeto. La helpantoj tion prizorgas, ĉar ĉi tie apenaŭ 50 homoj havas saĝtelefonon.” Ŝi asertas ke ŝi neniam forigis poentojn. Kiam iu lasas amason da aferoj sur sia trotuaro, mi lasas al li tri tagojn por purigi, antaŭ ol malaltigi lian noton. La celo ne estas kaŭzi malagrablon al iu, sed nur iom civilizi ilin. Nia slogano estas: “Hao Ren Hao Shi” [’Bonaj homoj, bonaj agoj’].”

Ankoraŭ pli malproksime, ĉe la fino de bambu-heĝo, troviĝas la vilaĝo Mao Liu Jia. Homoj el la urbo alvenis je aŭroro ĉe s-ino Ma Yu Ling, 44-jara, por rikolti kelkajn poentojn. De 15 jaroj ŝi vivas kuŝanta sur sia kang — betona lito hejtita de sube-, kun akvobotelo kaj teleregilo apud sia mentono. Kulpas nerva malsano, kiu, malbone operaciita, fariĝis iom post iom kvadriplegio. “En 1998, Shandong TV venis viziti min por donaci al mi rulseĝon.Tiam mi ankoraŭ povis piediri. Nun mi ne plu povas movi eĉ mian kolon, tiom ĝi doloras.” Dufoje monate, de du jaroj, sindonemaj homoj — neniam la samaj — alvenas do de Rongcheng por purigi ŝian fendetoplenan dometon kaj zorgi pri ĝiaj loĝantoj. Bonfaro, kiu enspezigas 4 poentojn. Kelkfoje, tiuj volontuloj ankaŭ donacas pelmeno-pleton, kiun la edzo metas en la fridegujon. “Sed tio ne povas anstataŭi la malgrandan kompensaĵon — 3 000 juanoj jare [386 eŭroj]-, kiu estis al ŝi atribuita, ĝis kiam nia filo atingis labor-aĝon. Kaj ŝia malsano-asekuro repagas nek la vindotukojn, nek la pansaĵojn kaj antisepsaĵojn, kiujn ŝi konsumas grandkvante. Tio kostas 6 000 juanojn jare”, li diras servante glason da malbona alkoholo. S-ino Ma Yu Ling: “Ni neniam eliras la vilaĝon, krom por iri en kamioneto al la kantona hospitalo, por ŝanĝigi mian urino-sondilon fare de flegistino. Nu, havi vizitojn, esti ŝminkata, paroli kun virinoj de la urbo, tio estas multe da dolĉaĵo. Kaj mi prifajfas, ĉu ili tion faras por sia noto.”

“Unuigita noto havus neniun sencon”

En ĉi tiu parto de Shandong-provinco, ŝajne ekzistas tiom da praktikoj de sociala kredito, kiom da vilaĝoj. En Teng Jia, ekzemple, la malbonaj poentoj kaj la nomoj de iliaj posedantoj estas laŭtparolile skanditaj ĉiuvendrede vespere. Forpelo-proklamo, kiu instigas la loĝantojn solvi konflikton, aŭ pagi al si drinkad-kunvenon... en najbara vilaĝo, por eskapi el siaj helpantoj fariĝintaj gardistoj.

Jeremy Daum, usona esploristo en Yale, fakulo pri ĉina juro kaj aŭtoro de la blogo China law translate, tradukas kaj kunigas ĉiujn regularojn rilatajn al la ĉina sociala kredito*. Titana laboro. “Kiam homo eniras restoracion, li povas jam koni la noton atribuitan de la Agentejo pri nutraĵ-sekureco koncerne la purecon de la kuirejo. Tiu homo ne bezonas scii, ĉu la kuiristo kondukis kvarfoje sian avinon al la merkato, aŭ ĉu li uzis trajnon senbilete. Same, bankisto ne deziras scii, ĉu lia kliento bone kribras siajn dom-rubaĵojn antaŭ ol decidi alprunti al li monon, eĉ se li povas ricevi tiun informon.” Kaj li precizigas, ironie: “Iam eble, fajna analizo de la datumoj pruvos, ke fraŭdi pri trajnobileto inklinigas al malobeo de la sanitaraj reguloj, aŭ ke la poluantoj estas ĉiam malbonaj pagantoj; sed, nuntempe, unuigita noto havus neniun sencon por la registaro. Mi opinias, ke tio, kio plej gravas, tio estas la nigraj listoj kaj la publika humiligo, kiun ili kaŭzas”.

*Legal documents related to the social credit system”, China Law Translate, www.chinalawtranslate.com

Por la entreprenoj kaj ties gvidantoj engaĝitaj laborantaj en import-eksportado, la konstruado, fervoja kaj aera transporto, statistikoj, jura kaj notaria konsilado, eventokreado kaj reklamado, solidaraj asekuroj, protektado de intelekta proprieto, organizado de geedziĝoj, specifaj listoj distingantaj la bonajn kaj malbonajn elementojn ekaperas nun. Sed, por la civitanoj, la malklareco de la funkciado — kiu estas simila al tiu de la usonaj gigantoj de Interreto — povus transformi la socialan krediton en koŝmaron.

René RAPHAËL kaj Ling XI