Tekstaro de Esperanto

Unu teksto el kolekto de Esperantaj tekstoj

Le Monde diplomatique en Esperanto 2014-2016

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2014-2016

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Politika senpoveco en Francujo

Tempo de ribeletoj

UNUAVIDE la kontrasto estas absoluta. En Germanio, la du ĉefaj politikaj grupoj, la Kristandemokrata Unio (CDU) kaj la Socialdemokrata Partio (SPD), ĵus dividis inter si la ministrejojn, post (ĝentilaj) alfrontiĝoj antaŭ la elektantaro. En Francio, dekstruloj kaj maldekstruloj ofendas sin tiom, ke ili kredigas ke ili kontraŭas sin preskaŭ ĉiurilate: pri la impostnivelo, la sociala protekto, la enmigrad-politiko.

Tamen, dum proksimiĝas por la prezidanteco la perspektivo de tiuj revanĉaj matĉoj, kies surscenigon jam preparas la komunikiloj, la s-roj Nicolas Sarkozy kaj François Hollande povus inspiriĝi el la sincereco de s-ino Angela Merkel kaj de s-ro Sigmar Gabriel kaj kune starigi registaron kiu, escepte de kelkaj detaloj, daŭrigus la ĝeneralajn orientiĝojn laŭ kiuj ili iras ekde antaŭ tridek jaroj.

En la jaro 2006, en verko taŭge titolita Devoj de vero*, s-ro Hollande agnoskis la konverĝajn poziciojn de socialistoj kaj liberala dekstrularo pri ekonomia, financa, mona, komerca, industria kaj eŭropa politikoj: “Estas François Mitterrand, skribis li, — kun Pierre Bérégovoy — kiu malreguligis la francan ekonomion kaj larĝe malfermis ĝin al ĉiaj formoj de konkurenco. Estas Jacques Delors kiu, en Parizo kiel en Bruselo, estis unu el la konstruantoj de la eŭropa monsistemo kun la politikaj evoluoj kiujn ĝi implicis sur makroekonomia politiko. Estas Lionel Jospin, kiu komencis la plej novigajn industriajn aligrupigojn, eĉ kun la malfermo de la kapitalo de publikaj entreprenoj. Tion oni riproĉis al li. Ni ĉesu do surmeti la ideologiajn vestaĉojn kiuj jam trompas neniun.”* Nun, ok jarojn poste, kio aldoneblus?

* Devoirs de vérité.
* François Hollande, Devoirs de vérité, Stock, Parizo, 2006, p. 192.

Ĝuste tiu manko de influo sur la plej gravaj orientiĝoj klarigas la malemon de la francoj aŭdi la bruon kaj vidi la furoron de siaj politikistoj, el kiuj du rivalaj kaj samtempe komplicaj tendencoj monopoligas la nacian reprezentiĝon. Ĉar kvankam la socialistoj kaj la dekstruloj disponas pri 92,2 elcentoj de la seĝoj en la Nacia Asembleo kaj pri 89 elcentoj en la Senato, la registaraj decidoj kaŭzas profundan rifuzadon, sen ke la parlamenta opozicio vekas ian esperon en tio. Ŝajnas, ke tio ne gravas, ĉar apogate sur institucioj, kiuj donas al la prezidanto de la respubliko ĉiujn povojn, inkluzive de tiu prokrasti sen tempolimo la aplikadon de ekologia imposto voĉdone decidita de preskaŭ ĉiuj parlamentanoj, la reĝimo sukcesas daŭri.

Sed la ribeletoj multiĝas. La fifamiĝo de la politika mondo kontribuas al tio, nutrata de ties nekapablo proponi al la lando ian ajn perspektivon. La malalta nivelo, kiun ili konfesas, de ilia persona ambicio, ne helpas, des pli ke la gazetaro raportas kaj pligrandigas klaĉojn kaj personajn kverelojn. La venenaj “maldiskretaĵoj” atribuataj al s-ro Sarkozy, kiam tiu elvokas siajn politikajn “amikojn”, fariĝis ĵurnalista fonto pli profitiga ol la socialista konkurso de klaĉoj kontraŭ la ĉefministro Jean-Marc Ayrault. Tia etoso nutras novpuĵadismon* kiu pli kaj pli disvastiĝas marĝene de la tradiciaj grupoj profite al intermitaj kolereksplodoj kaj al la senĉesa susurado de la sociaj retoj.* “Kolombaj” (do, ekspluatataj) mastroj, tradiciema simpla popolo de la “manifestacio por ĉiuj”, bretonaj ruĝĉapuloj — kaj ĉio ĉi en malpli ol dek ok monatoj!

* Laŭ Poujade ...
* Kp Cécile Cornudet, “Ces politiques qui veulent faire oublier qu’ils le sont”, Les Echos, Parizo, 10-a de decembro 2013. Vd ankaŭ Ramzig Keucheyan kaj Pierre Rimbert, “Le carnaval de l’investigation”, Le Monde diplomatique, majo 2013.

La diseco inter elektitoj kaj elektantoj okazas parte pro la usoniĝo de la franca politika vivo: la plej multaj partioj estas jam nur elektomaŝinoj, karteloj de lokaj eminentuloj sen alia membraro ol maljuniĝantoj.* Estas bone komprenebla, ke la aliĝontoj ne vicostaras antaŭ ilia pordo, ĉar la instrumentoj por alia politiko ŝajnas esti formetitaj poreterne. Protesti kontraŭ la laŭseksa instruado en la lernejo aŭ kontraŭagi vojpagon ŝanĝas nenion, nek pri la rimedoj atribuataj al la eduksistemo nek al la sumo de impostevito, sed donas almenaŭ okazon troviĝi kune kaj la kontentiĝon cedigi ministron. Semajnon poste, la amara sento revenas, ĉar tiom evidentas, ke nenio esenca ŝanĝiĝis, ĉar nenio esenca plu dependas de ia ajn ministro. Cetere ankaŭ ne de la prezidanto. Pro tio, la prezidanto s-ro Hollande efektive decidis daŭrigi la direkton, kiun li promesis ŝanĝi. Resume: enŝlimiĝo anstataŭ aŭdaco.* La resto estas do teatro aŭ, por diri tion alie, politikaj aŭtomatismoj. Ekde kiam la maldekstro enpotenciĝas, la dekstro akuzas ĝin subfosi la nacian identecon, akcepti ĉiujn migrantojn kaj klabobati la landon per impostoj. Kaj poste, kiam la dekstro ree regas, ĝi ekkrias ke oni riproĉas ĝin komfortigi la privilegiojn. Kaj ĝi memorigas al siaj konkurantoj, kiuj refariĝis (preskaŭ) revoluciaj, ke ili kelkfoje mem impulsis pli liberalan politikon ol la dekstruloj: “Fakte, ofendiĝis s-ro François Fillon, tiam ĉefministro, dum debato en februaro 2012 kun kaj kontraŭ la socialista gvidantino Martine Aubry, mi estas ŝokita kiam mi aŭdas, ke ni favoris la riĉulojn. Kiam vi estis ministro [inter 1997 kaj 2000], la kapitalo estis impostata dek poentojn malpli ol hodiaŭ. Kiam vi estis ministro, la impostoj por enspezoj malaltiĝis. Ni impostas la kapitalon, ni faris decidojn, kiujn vi neniam faris pri la akcioj kun opcio, pri la profitoj de akcinegocistoj, pri la emeritaj pensioj de kompaniestroj. (...) En 2000, s-ro Fabius [tiam ministro pri ekonomio] malaltigis la impostojn por parto de la akcioj.”*

* Vd Rémy Lefebvre, “Faire de la politique ou vivre de la politique?”, Le Monde diplomatique, oktobro 2009.
* Vd “L’audace ou l’enlisement”, Le Monde diplomatique, aprilo 2012.
* “Des paroles et des actes”, France 2, 2-a de februaro 2012.
Delira dekstrula gazetaro

DEK JAROJN antaŭe, s-ro Laurent Fabius riproĉis al ministro pri sociaj aferoj, s-ro François Fillon, ke li ne sufiĉe altigas la minimuman salajron. Kaj tiu respondis jam: “En 1999, vi ne altigis ĝin. En 2000, vi ne altigis ĝin. Kaj, en 2001, vi altigis ĝin je 0,29 elcentoj.” Ankaŭ en januaro 2014 ne estos altigo de la minimuma salajro ... Samaj agantoj, samaj paroladoj, sama logiko: por antaŭvidi havu bonan memoron. En tri jaroj kaj duono [tempo de novaj elektoj], la “financa mondo” certe refariĝas la “vera malamiko” de la socialistoj. Sed hodiaŭ, kaj eĉ laŭ konfeso de ministro, Bercy [la franca ministrejo pri ekonomio, financoj kaj industrio] servas kiel rifuĝejo al la banka premgrupo.

En tiu ĉi momento, la dekstrularo tamen estus stulta se ĝi koncedus, ke la socialistoj nur reprenas la orientiĝojn de s-roj Sarkozy kaj Fillon, ĉar tiuj orientiĝoj estas mem fiksitaj de la traktatoj, kiujn ambaŭ partoj intertraktis kaj subskribis. Sekve, de dek ok monatoj, Francio timas, la malliberejoj malpleniĝas, la enmigrintoj abundegas, la riĉuloj fuĝas. Se vi legas Le Figaro, vi tiel ekscios, ke s-ro Hollande kaŭzis la “plej grandan eliron de vivaj fortoj post la nuligo de la Nanta Edikto fare de Ludoviko la 14-a” (27-a de novembro 2012). Vi malkovros ankaŭ, ke “la registaro Ayrault decidis larĝe malfermi la pordon de sociala subteno al knaboj”, por ilin “formati” tiel ke ili atendas ĉion de la ŝtato kaj ke ili estu por sia tuta vivo sociale helpataj” (9-a de oktobro 2013). Vi fine ekscios, ke “kiel bonaj lernantoj, kiuj estas ofte la celo de mokoj de siaj samklasanoj, la blankulo kaj malsamseksemulo povus baldaŭ esti devigata sin kaŝi” (13-a de decembro 2013). Estingu la fajron!

En tiu etoso, la plej erupcia frakcio de la dekstro riproĉas sin mem pro sia manko de kuraĝo kiam ĝi estis reganta. Kaj ĝi ĵuras korekti la kurson tuj kiam ĝi ree enpotenciĝos. Ankaŭ tie la scenaro estas konata, ĉar ĝi estas tiu de la jaroj 1983-1986, en kiuj leviĝis la [ekstremdekstra] Nacia Fronto. Tiam, la novliberala vojŝanĝo de la socialistoj forbatis parton de ilia popola voĉdonantaro; la dekstrularo, kiu interpretis tiun vojŝanĝon kiel konfeson ke maldekstra politiko ĵetis la landon en abismon, postulis turnon al merkatsocio; la socialistoj tiam vipis la radikaliĝon de siaj kontraŭuloj kaj, ĉar ili ne povis defendi sian (magran) ekonomian kaj socialan bilancon, ili popularigis la temon “Helpu, la dekstro revenas!”. La fremdulmalamaj eldiroj de kelkaj konservativaj gvidantoj, la tumultbruego kiun kaŭzis iliaj tentoj alianciĝi kun la ekstremdekstro, okupis la reston de la publika spaco. Dume — sed pli diskrete —, la entreprenoj delokadis kaj la malegalecoj kreskis.

Por morgaŭ: la ŝokterapio ... En interparolado kun la gazeto Les Echos, s-ro Jean-François Copé, prezidanto de la Unio por Popola Movado (UMP), senvualigis la programon de sia partio: “forigon de la tridek-kvin-hora laborsemajno, masiva malaltigo de la impostoj kun malaltigo de la publikaj elspezoj. (...) Neniu povas kompreni, ke la reĝimo de intermitaj laboristoj daŭre kostas 1 miliardon! Ĉu ni bezonas tiom da publikaj televid-ĉenoj? Kroma ekzemplo: ni estas, kun la medicina helpo de la ŝtato, la sola lando en Eŭropo kiu daŭre kovras centelcente la medicinajn kostojn de la eksterleĝaj enmigrintoj. (...) La publika elspezo estas hodiaŭ 57 elcentoj de la MEP [malneta enlanda produkto]. Necesas reveni al la mezumo de la eŭrozono, ĉirkaŭ 50 elcentoj de la MEP. (...) Per tio oni ŝparas 130 miliardojn, en la daŭro de pluraj jaroj.”* Ĉu s-ro Copé provas plenumi la heroan taskon sukcese ŝajnigi la politikon de la socialistoj kiel maldekstran?

* Les Echos, 10-a de decembro 2013.

S-ro Ayrault ne faciligus al li la taskon, ĉar li ĵus anoncis, ke la tuta mandato de la prezidanto estos sub la signo de la konsumredukto: “Ni ŝparos 15 miliardojn en 2014, sed necesas daŭrigi samritme en 2015, en 2016, en 2017.”* La publikaj elspezoj altiĝis mezume je 1,6 elcentoj jare dum la kvinjara mandato de s-ro Sarkozy. La socialistoj metis al si la celon limigi ilian kreskon al ... 0,2 elcentoj dum la tri venontaj jaroj. Ĉu ili havas ian elekton, kiam la eŭropaj instancoj, kiuj tenas Francion en kuratoreco, memorigas ilin, ke “la stabiligo de la publikaj bilancoj ne povas plu apogi sin sur la altigo de impostoj”*?

* Interparolado en Les Echos, 19-a de novembro 2013.
* Interparolado de s-ro Mario Draghi, prezidanto de la Eŭropa Centra Banko (ECB), en la Journal du dimanche, Parizo, 15-a de decembro 2013.

La bildo estas ankaŭ ne pli brila ĉe la produktado kaj dungo. La franca registaro, kiel oni scias, volas restarigi la sansistemon kaj la eksteran konkurenckapablon de la ŝtataj entreprenoj en komplete libera merkato. Kiel? Unuflanke per salajra deflacio. Aliflanke per trudado al la tuta loĝantaro altigon de la aldonvalora imposto (AVI) por financi impostkrediton por konkurenckapablo kaj dungo (CICE) same altan (20 miliardoj da eŭroj) kiel larĝanime disdonatan al ĉiuj entreprenoj, sen kompense postuli dungojn. Resume, malpli bone pagataj salajruloj helpos siajn dungistojn. Ankaŭ la gigantojn de la distribuado, kiuj alfrontas nenian internacian konkurencon kaj naĝas en profitoj.*

* Vd Martine Bulard, “Social-défaitisme à la française”, Le Monde diplomatique, aprilo 2013.

Se fariĝas vere senutila riproĉi al tiu politiko ĝian ne tre socialisman karakteron, oni povas almenaŭ emfazi, ke ĝi ne trafas siajn celojn. Ĉar ĝi ne povas devaluti sian monon, Francio enŝlimiĝas en politiko de buĝeta malabundo kaj de reduktado de la “laborkosto” — do de la salajroj.* Sed la “plibonigo de la propono”, pene akirita per limigo de la aĉetpovo de la mastrumoj, estas tuj perdita pro la valorperdo de la eŭro kompare kun ĉiuj aliaj monoj (6,4 elcentoj en 2013). Ĉiukaze oni devas havi ĝisostan fidon por imagi, ke lando, kies kresko nulas, kun deprima enlanda postulo, dum pluraj el la plej gravaj eŭropaj klientoj paŭperiĝas, povas daŭrigeble malaltigi la senlaborecon, se ĝi samtempe malaltigas la publikajn elspezojn. Tio estis jam provita komence de la 1930-aj jaroj, de Herbert Hoover en Usono kaj de Pierre Laval en Francio — kun la konata efiko.

* Vd Christine Jaske, “Vous avez dit “baisser les charges”?”, Le Monde diplomatique, novembro 2012. La 17-an de decembro 2013, demandite de RMC-BFM pri la registara decido ne realtigi la minimuman salajron, s-ro Benoît Hamon, ministro taskita pri sociala kaj solidara ekonomio kaj pri konsumado, klarigis: “Por helpi la dungadon necesas fari tiel, ke la laborkosto ne pezu tro sur la konkurenckapablo de la entreprenoj.”

Kiam, komence de 1983, la maldekstro kapitulacis pri la ekonomiaj kaj financaj demandoj, kiam ĝi rompis sian ligon kun sia revolucia historio, ĝi provis anstataŭigi ĝin per utopio eŭropa, universalisma kaj kontraŭrasisma, ia miksaĵo de Erasmo kaj de “Ne tuŝu mian kolegon”, arde gurdata de kamarilo de artistoj kaj ĵurnalistoj. Nun, tiuj leviloj estas rompitaj; ili odoras je procedo. Sekve, kun s-ro Hollande estas nenia espero, nenio alia ol parolado de librotenisto taŭzata unuflanke de sia elektantaro, kiu kredis — ĉu lastfoje? — ke “la ŝanĝo estas nun” kaj la postuloj de siaj financaj cerberoj, kiujn li devas senĉese konvinki, ke li faras “kredindan politikon”, ĉar “ĉia signo de malfortiĝo estas punota”.* Kiam la sole pretendata progreso konsistas en elspezi malpli ol s-ro Sarkozy, tiam la progresemo mortas.

* Interparolado de s-ro Pierre Moscovici, ministro pri ekonomio kaj financoj, kun la Journal du dimanche, 19-a de aŭgusto 2012.

La Nacia Fronto profitas el tiu manko de espero. Neniu atendas, ke ĝi plibonigos la staton de la aferoj. Sed ke ĝi eksplodigas ĝin. Ĝia pretendata pozicio ekster la sistemo, la radikaleco de ĝiaj proponoj, faras ĝian politik-proponon pli alloga. Kaj ankaŭ pri la eŭropaj demandoj. Do, ne estas hazardo ke iama dekstra ministro kaj vicprezidanto de la Unio por Popola Movado (UMP), kies oportunismo kaj emo sursceniĝi estas konata de ĉiuj, siavice esprimas sin libere pri la brusela interkonsento. Li proponas redukti la utilan Eŭropon al okmembra “malmola kerno”, “kiu inkludu Francion, Germanion, Belgion, Luksemburgion, Nederlandon, Italion, sendube Hispanion kaj Portugalion, sed ne multe pli”. “Kun Britio unuflanke, la landoj de centra Eŭropo aliflanke, precizigas s-ro Laurent Wauquiez, oni jam ne sukcesas antaŭenigi Eŭropon. (...) Estas tro da malsamaj landoj kun malsamaj socialaj reguloj.”* Nu, la sama rimarko validus pri la eŭro, la unueca premjako de malegalaj ekonomioj.

* BFM-RMC, 3-a de decembro 2013.
Batali aŭ perfidi

Dum la demando pri la unueca mono dividas la kontraŭkapitalistan maldekstrularon*, ĝi ne tuŝas la socialistojn. Tamen, kaj eĉ inter ili, aperas la komuna deziro retrovi eliron, ian suverenecon, ian esperon. Mallonge antaŭ ol fariĝi ministro, s-ro Benoît Hamon resumis en ambicia maniero la “dilemon de la maldekstro: batali aŭ perfidi”.* Lia registaro ne batalas.

* Vd Frédéric Lordon: “Ĉu forlasi la eŭron?”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2013art.
* Benoît Hamon, Tourner la page. Reprenons la marche du progrès social, Flammarion, Parizo, 2011, p.23.

Kaj ĝuste tio estas kion oni povas riproĉi al ĝi, eĉ pli ol ĝian foreston de sukceso. Ĉar pli kuraĝa skipo alfrontus grandajn malfacilaĵojn: Eŭropon, en kiu la progresemaj fortoj estas malfortaj, senkuraĝigitaj, kaj la liberalaj kaj monismaj normoj estas ĉiam pli devigaj; sociala movado kiu ne sukcesas maturiĝi; ege malalta kvoto de sindikata aliĝo (7,6 elcentoj en Francio); socialistoj kiuj regas jen dekstre jen kun la dekstro en pli ol la duono de la landoj de la Eŭropa Unio. Tamen: nun esperi, ke la gvidaj rondoj de la aliaj landoj ŝanĝos sian opinion kaj mezuros la ekonomiajn kaj demokratiajn riskojn de la politiko de malabundo, kiun ili trudis, signifas atendi la Sanktan Neniamon. Kaj observi ĉiujn “flankenglitojn” de la konservativaj fortoj por povi akuzi ilin ke ili “agas favore al la ekstremdekstro” signifas allasi ke tiu iom post iom regos la ludon.

En momentoj, en kiuj la fatalismo kaj la atendo de inversiĝo de la historiaj tendencoj malfruigas samtempe la laboron de intelekta rekonkero* kaj tiun de politika mobilizado, ekzistas definitive nenia alia rimedo ol la konstruado de konfida kaj konkera socia forto. Malgraŭ ĉio kuraĝigita, ĉar, kiel diras Glenn Greenwald, kiu riskis publikigi la malkaŝojn de Edward Snowden pri la usona spionado, la historio instruas al ni ke “la kuraĝo kontaĝas”.

* Vd “Strategioj por rekonkero”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2013art.

Serge HALIMI.

Ŝlosila lando ŝirita inter oriento kaj okcidento

Ukrainujo evitas la orbiton de la Eŭropa Unio

Fine de novembro, kelkajn tagojn antaŭ la subskribo de asoci-interkonsento kun la Eŭropa Unio, Kievo subite rompis la intertraktadon, tiel obeante insistan peton de Moskvo. Premtenata inter du potencaj landoj, kiuj vidas ĝin ĉu kiel grandan merkaton, ĉu kiel geopolitikan peonon, Ukrainujo, sub gvidado de sia aŭtoritatema registaro, zigzagas sur mallarĝa vojo.

“NI VOLAS nian Eŭropan integradon! Ukrainujo estas Eŭropo!”: Tiun vesperon, la 21-an de novembro, la mensoj ekscitiĝas sur Maidan Nezalezhnosti, la placo de Sendependo de la ukraina ĉefurbo, Kievo. Pli ol mil manifestaciantoj decidis tranokti tie, en ŝajne spontana elano, kiun iuj jam kvalifikas “nova Maidan”. Antaŭ naŭ jaroj, la 22-an de novembro 2004, ĉi tie stariĝis la unuaj tendoj de la civitana protestmovado, kiu estis fariĝonta la “oranĝa revolucio”. La persono plej malamata de la manifestaciantoj estas, nun kiel tiam, la prezidanto Viktor Janukoviĉ. Sed ĉi-foje, ne temas pri fraŭdaj elektoj. “La registaro decidis forlasi ĉiujn preparlaborojn celantajn la subskribon de asoci-interkonsento kun la Eŭropa Unio, kiu laŭplane devus okazi post kelkaj tagoj en Vilno”, klarigas Andriy, 21-jara, studento en la Universitato Taras-Chevtchenko de Kievo. “kaj anstataŭe, li petis siajn ministrojn intensigi la kunlaboradon kun la landoj de la Komunumo de Sendependaj Ŝtatoj, heredanto de la USSR!”, li ekkoleras.

Ĉi tiun asoci-interkonsenton kun la Eŭropa Unio Ukrainujo intertraktis ja enkadre de la orienta partnereco. Lanĉita en 2009, la iniciato celas instigi alproksimigon de ses post-USSR-aj respublikoj al la Eŭropa Unio, interalie tra subskribo de ambiciaj asoci-interkonsentoj, kun efikoj tiom politikaj kiom instituciaj kaj ekonomiaj. Inter tiuj ses landoj, Azerbajĝano, Armenujo kaj Belorusujo ne multe progresis en la intertraktado. Kontraŭe, Kartvelujo kaj Moldavujo , kiuj delonge igis Eŭropan integradon prioritato, estas en pozicio subskribi siajn respektivajn interkonsentojn.

Minacoj de la rusa registaro

SUKCESINTE tiun unuan etapon en marto 2012, Ukrainujo pretiĝis subskribi definitivan dokumenton okaze de la pintkunveno de Vilno la 28-an kaj 29-an de novembro. Ĝi eĉ estis la ĉefa lando de la partnereco. Kun preskaŭ kvardek ses milionoj da loĝantoj, la eks-soveta respubliko estas en la rigardo de la investistoj kaj analizistoj de Bruselo, agrikultura kaj prienergia ekonomia eldorado ĉe la pordo de la Eŭropa Unio. Multaj studaĵoj antaŭanoncis, ke la starigo de libermerkata zono malfermos nekonatajn kresko-perspektivojn, tra modernigo de la produkto-strukturoj kaj normaligo de la negoc-medioj. Laŭ sinjorino Catherine Ashton, alta reprezentanto de la Unio por eksterlandaj aferoj, rezignante subskibi la interkonsenton, “Ukrainujo multon perdis”.

La restrukturigoj postulataj en industrio kaj en la servoj, kaj la pli granda konkurenco de la Eŭropaj produktoj estus tamen trudintaj grandajn adapto-klopodojn — komprenu: oferojn — de la ukrainoj, sen financa rekompenso de la Unio. La oficiala pravigo de la forlaso de la intertraktado estas cetere la “sekurigo” de la landa ekonomio. “Tiuj asoci-interkonsentoj iel spegulas koloniecan spiriton, en tiu senco ke oni traktas tiujn landojn, tre malsamajn, laŭ sama aliro”, koncedas, sub kondiĉo de anonimeco, okcidenta diplomato en posteno en Kievo. “La enkorpigo de la komunuma akiritaĵo kaj la postulata malfermo de la merkatoj estas laŭ iuj multe pli profitdonaj por la Eŭropaj investistoj ol por la ukrainaj entreprenistoj.” Do ankaŭ la Unio multon perdis...

Sur la diplomatia tereno, Bruselo suferas severan malvenkon. Sen Ukrainujo, ĉefa elemento de la regiona geopolitiko, la orienta partnereco kaj la perspektivoj de Eŭropiĝo kaj stabiliĝo de tiu parto de orient-Eŭropo najbara al la Unio ŝajnas ja malbonstataj.“La politika premio devas esti atribuata al sinjoro Vladimir Putin, sugestas al ni la eksa prezidanto [Viktor Juŝĉenko]. Konsiderante Kievon kiel historian kaj spiritan lulilon de Rusujo, la rusa prezidanto ja publike malaprobis ĉian alproksimiĝon kun Bruselo. Kaj forte instigis s-ron Janukoviĉ aliri la doganan union konsistantan el la federacio de Rusujo kun Belorusujo kaj Kazaĥujo, kiu estas embrio de vasta Eŭrazia unio naskiĝonta ĝis 2015. Tiuj projektoj tute ne kongruas kun la starigo de libermerkata zono inter Ukrainujo kaj la Eŭropunio, kiu nepre akompanus la aplikadon de la asoci-interkonsento.

Rusujo promesis al sia najbaro gravajn avantaĝojn se ĝi obeas Moskvon. Ĝi ankaŭ lanĉis multajn avertojn pri eblaj gasaj, financaj aŭ etnokulturaj streĉiĝoj. Fine de julio, la rusaj gvidantoj malpermesis vendi sur sia teritorio ukrainan ĉokoladon, antaŭ ol decidi, meze de aŭgusto, ĝeneralan komercan embargon pri ĉiuj ukrainaj produktoj. Je tiu okazo, konsilisto de la prezidanto Putin, s-ro Sergueï Glaziev, anoncis, ke konstantaj striktaj kontroloj estos trudataj se Ukrainujo decidas subskribi la asoci-interkonsenton. “Ĉiu scias, ke la rusa registaro konsideras Ukrainujon kiel ŝlosilon de sia projekto de Eŭrop-azia integriĝo”, diras s-ro Volodymyr Iliynyk, deputito de la Partio de la regionoj, plimulteca en la Verkhovna Rada, la nacia parlamento. “Sed tiel agi, tio ne estas civilize konduti kun partnero.”

Eviti ĉian enmiksiĝon

TAMEN, kvankam li por longa daŭro malhelpas la Eŭropajn perspektivojn de sia lando, s-ro Janukoviĉ ne engaĝiĝis aliĝi al la dogana unio flegata de Moskvo. “La prezidanto kaj la oligarkoj de sia “klano de Donetsk” [urbo oriente de la lando] estas ekonomiaj naciistoj. Ili volas cedi sian suverenecon nek al la Eŭropa Unio, nek al Rusujo”, klarigas Taras Kuzio, esploristo ĉe la School of Advanced International Studies de Vaŝingtono.“Ili deziras vivi en lando “antaŭ-tutmondiga””, libera el enmiksiĝoj ĉu de Moskvo aŭ de Bruselo. “La familio” — tio estas la proksimuloj de la tre aŭtoritatema s-ro Janukoviĉ — firmigas de kelkaj monatoj sian aŭtoritaton al Ukrainujo. Ĉu ekonomie, politike aŭ juĝiste, ĝi provas eviti ke alia lando kapablu kontesti ties akiritajn privilegiojn.

La longaj prokrastoj ĉirkaŭ s-ino Julia Timoĉenko, eksa ĉefministro enprizonigita de 2011 pro misuzo de povo, kaj de kiu la Eŭropa Unio vane postulas la liberigon, ilustras formon de orwella “duobla pensado” laŭ Kuzio: duopa dancado, kiu ebligas al la ukrainaj regantoj zigzage navigi inter Bruselo kaj Moskvo, sed ankaŭ ne eksolvadi la fundajn problemojn, kiuj gangrenas la socion. En Kievo, la limo ne klaras inter nacia aŭtonomeco kaj izolismo.

Sébastien GOBERT

Akiro de civitaneco tra la mondo

Kial vi neniam fariĝos ĉino

Kun malpli ol mil kvincent civitanigitoj por unu miliardo tricent milionoj da loĝantoj, Ĉinujo estas unu el la landoj plej limigaj se temas pri doni sian civitanecon al eksterlandanoj. Kiel estas en Francujo, Kataro, Brazilo aŭ Malio? Nun, kiam la debato inter grundo-juro kaj sango-juro ekscitas la landojn trafitajn de la krizo, ekzameno de la civitanecaj kodoj alportas multajn surprizojn.

MEZE de oktobro 2013, prisporta ĵurnalo raportis pri la kvaronfinaj matĉoj de la eŭropa tablotenisa konkurso: “Ĉe la virinoj, la nederlanda duobla Eŭropo-ĉampionino Li Jiao (2007 kaj 2011) malvenkis fronte al la portugala Fu Yu. Ĉi-lasta rekuniĝos en la lasta matĉo kun la sveda Li Fen, kiu venkis la plej lertan eŭropaninon, Shen Yanfei (tutmonde havas la 11-an vicon). La alia duonfina matĉo estos 100% germana, inter Shan Xiaona kaj Han Ying*.”

* L’Equipe.fr, 13-a de oktobro 2013. Citita de Le Canard enchaîné, Parizo, 23-a de oktobro 2013.

Kiam temas pri akiri novan civitanecon, ĉiuj eksterlandanoj ne estas egalaj: altnivela sportisto, riĉa entreprenisto aŭ tre kvalifikita enmigranto havas multege pli da ŝancoj ol senmona rifuĝanto ricevi novan pasporton. Praktikitaj en ĉiuj landoj, la laŭelektaj kaj oportunismaj civitanigoj konstrastas kun la spirito, kiu gvidis, en la Eŭropo de la deknaŭa jarcento, la inventon de tiu administra dokumento. Konceptita kiel marko de suvereneco, ĝi tiam simbolis, laŭ la formulo de historiisto John Torpey, la transdonon de la “monopolo de la legitimaj cirkulad-rimedoj* de la privataj entoj al la publika potenco.

* John Torpey, “Aller et venir: le monopole étatique des “moyens légitimes de circulation””, Cultures & conflits, n-ro 31-32, Parizo, printempo-somero 1998.

Sub la monarĥia reĝimo, la paroĥoj administris la civilan staton; por translokiĝi, servuto devis ricevi permeson de sia sinjoro, kaj sklavo tiun de sia mastro; ŝipkompanio povis rifuzi senprobleme pasaĝeron, ktp. Samtempa kun la disvolviĝo de la internaciaj migradoj, la naskiĝo de la naci-ŝtatoj akompanis la deziron determini “kiu apartenas kaj kiu ne apartenas, kiu rajtas iri kaj veni kaj kiu ne”, kaj do starigi juran distingon inter eksterlandanoj kaj la membroj de la nacia komunumo. La duaj ĝuas rajtojn, kiajn voĉdoni, cirkuli ene de la lando, profiti diplomatian protekton aŭ sociajn rajtojn, labori en la publika administracio, ktp., kaj devas plenumi devojn, precipe armeajn kaj impostajn.

Por desegni tiun linion, ĉiuj landoj iom post iom havigis al si “nacieco-kodojn”, kies ĉefaj variabloj ankoraŭ nun validas: naskiĝloko kaj familia deveno por la origin-civitaneco — ricevita ĉe la nasko-, la edziĝ-statuso kaj la loĝloko por la akirita civitaneco — donita dum la vivo de individuo, per “civitanigo”. La aranĝado de tiuj parametroj spegulas la fizionomion, kiun ŝtato deziras doni al sia loĝantaro, la manieron laŭ kiu ĝi komprenas la limojn de sia politika komunumo.

Tiel, kiel precizigas en 1903 la konvencio de Hago, unu el la maloftaj internaciaj tekstoj enkadrigantaj la leĝojn pri ŝtataneco / civitaneco, “ĉiuj ŝtato povas kaj devasdifini pere de sia leĝaro, kiuj estas ĝiaj civitanoj”. Tio estas konsekvenco de ties suvereneco.

Fine de la 19-a jarcento, du konceptoj alfrontiĝas en Eŭropo. Unu, franca kaj inkluziva, estas fondita sur juro. “La principo de suvereneco staras en la nacio” diras la Deklaracio de la homrajtoj de 1789, inspirita de la broŝureto de la Abato Sieyès, “Kio estas la “tria stato”?” Tion siamaniere reprenas Ernest Renan kiam li ellaboras politikan koncepton de la nacio, “ĉiutaga referendumo* fare de la civitanoj, oponatan al la “politiko de raso”. La alia, germana kaj ekskluziva, estis artikigita de Johann Gottlieb Fichte en siaj Paroladoj al la germana nacio. La nacio tiam difinas etnan komunumon, organecan tutecon portantan la “aŭtentikan germanan spiriton”. La civitaneco-kodoj estis longtempe interpretataj ĉe la lumo de tiu opozicio: la civitanaj landoj aplikas la grundo-juron (jus soli) kaj la etnaj landoj la sango-juron (jus sanguinis). Tiu kredo, kundividita de la prezidanto Nicolas Sarkozy, kiu asertis en 2012, ke “la grundojuro, tio estas Francujo*, estas parte erara. Civitaneco-kodo ne estas nedisigebla de iu lando: ĝi estas la alterne varianta produkto de ties migreca historio, de ties politika kaj demografia situacio, de ties jura tradicio, kaj ties diplomatiaj rilatoj.

* Ernest Renan, Qu’est-ce qu’une nation?, Pocket, Parizo, 1993 (1-a eld.: 1887).
* Reuters, 29-a de aprilo 2012.

Tiel, la franca juro pri tiu temo ŝanĝis dufoje ene de la 19-a jarcento. Sub la malnova reĝimo (monarĥio) la submeto al la leĝoj de la lando baziĝis sur la “principo de fideleco (subordigo?)”, tio estas miksaĵo el feŭda servuteco, kiu ligas la individuon al la tero de sia sinjoro, kaj el grundojuro: estis franca ĉiu individuo naskita en Francujo, kiu vivis en Francujo kaj agnoskis la aŭtoritaton de ĝia suvereno. Tiu ĉi principo dominis Eŭropon dum pluraj jarcentoj. Perceptata kiel monarĥia heredaĵo, ĝi estis mistraktita de la franca kaj usona revolucioj. Por marki la rompon kun la malnova ordo, la civila-jura kodo de Napoleono en 1804 fondis la origin-civitanecon sur la sangojuro. La franca modelo de la sangojuro — imitata de Aŭstrujo en 1811, Belgujo en 1831, Hispanujo en 1836, Prusujo en 1842, Italujo en 1865 — oponis al la brita modelo de la grundojuro, daŭre valida en pluraj eksaj kolonioj de la imperio, ekzemple Pakistano kaj Nov-Zelando.

Se Francujo elektis en 1889 imiti Britujon kaj reveni al la grundojuro, tio ne estas ĉar ĝia kompreno de la nacio subite ŝanĝiĝis, sed por respondi al du samtempaj imperativoj: prizorgi la demografian deficiton, kiun oni pretendis kaŭzo de la malvenko de 1871 kaj integri la eksterlandanojn en la nacian komunumon (kaj sekve en la armeon). Venintaj el Belgujo, Italujo, Svislando kaj Germanujo, ekde la mezo de la jarcento, la enmigrintoj naskis infanojn, kiuj, kvankam naskitaj en Francujo, ne estis civitanoj. Sen modifo de la civitaneco-kodo, ilia nombro nur povis mekanike kreski: ili estis tricent okdek mil en 1851, kaj jam unu miliono en 1881, por loĝantaro de kvardek milionoj. Oni do ŝanĝis la leĝon.

Germanujo, kiun oni kredis tiom ligita al sia sangojuro, trafis saman sorton ĉe la fino de la 20-a jarcento. Malfrue fariĝinte lando de enmigrado, ĝi konservis filecon (idecon) kiel ekskluzivan kriterion por transdono de civitaneco. La nombro de eksterlandanoj do senĉese kreskis: en 1998, du jarojn antaŭ la reformo, ili estis sep milionoj tricent mil, tio estas duoble pli ol en Francujo, kie la migrofluoj estis tamen kompareblaj. Tiel, plej granda parto de la enmigrad-landoj pli-malpli frue enkondukis la grundojuron, komplemente al la sangojuro, en sian leĝaron: Italujo, Hispanujo, Portugalujo, Usono, Kanado, Aŭstralio, Sudafriko, Brazilo, Argentino, ktp.

En la ŝtatoj de la amerika kontinento, kies historio kaj fondo estas intime ligitaj al migro-fenomeno, la grundojuro estas aparte inkluziva: ĉiu infano naskiĝinta tie povas ricevi la civitanecon de la lando en kiu li komencis sian vivon. Eŭropo estas pli limiga. En Francujo, same kiel en Danlando aŭ Italujo — tri landoj kiuj praktikas la “prokrastitan grundojuron”-, li devas atendi esti plenkreska kaj pruvi, ke li “kutime” vivas sur la teritorio por ricevi sian duan pasporton. Krom se unu el liaj gepatroj naskiĝis en Francujo: en tiu kazo, li ricevas la civitanecon ekde sia naskiĝo. Tio estas la “duobla grundojuro”, ankaŭ praktikata en Luksemburgo, Aŭstrujo aŭ Hispanujo. La eŭropa sperto montris, ke amasa migrado kondukanta al stabiliĝo de multnombraj loĝantaroj kreas fortan premon favore al fleksebligo de la juro pri civitaniĝo, premo al kiu la demokratioj ne povas longe rezisti”, konkludas la historiistoj Patrick Weil kaj Randall Hansen*.

* Patrick Weil kaj Randall Hansen (sub dir. de), Nationalité et citoyenneté en Europe, La Découverte, kol. “Recherches”, Parizo, 2010.

La aŭtoritatemaj ŝtatoj alfrontas ĝin pli facile. Tiel, en Azio kaj Afriko, nombro da enmigrad-landoj restas kun la sangojuro. Tiu elekto povis esti, origine, heredaĵo de la koloniado. La grundojuro, kiu regis en la franca kaj brita imperioj, kondukis al hierarkiiĝo de la loĝantaroj. Kvankam ili posedis la naciecon de la kolonia lando, la “indiĝenoj” ne estis civitanoj; ili ne ĝuis samajn rajtojn kiel la individuoj instalitaj en la metropolo. Sendependiĝinte, iuj novaj afrikaj ŝtatoj forigis la grundojuron kaj uzis la sangojuron por krei nacian kunsenton en la landoj, kies landlimoj estis desegnitaj senkonsidere al la lokaj realaĵoj.

Profesioj malpermesataj al fremduloj: frizisto, estro de trinkaĵo-vendejo, direktoro de firmao pri funebro-ceremonioj...

MALPROKSIME de tiu origina celo, la sangojuro ofte estas uzata por malhelpi la integradon de la eksterlandanoj, por teni ilin en duaranga statuso, kiun la lando taksas pli profita por ĝi. Diversgrade, ĉiuj landoj en la mondo sankcias la eksterlandanojn, aparte rifuzante al ili iujn sociajn rajtojn*. En Francujo, pluraj profesioj de la privata sektoro estas malpermesataj al neeŭropaj enmigrintoj: direktoro de firmao pri funebroceremonioj, estro de trinkaĵvendejo, estro de sekurec-kompanio... En Tajlando la listo eĉ pli longas: eksterlandanoj rajtas esti nek frizistoj, kontistoj, ĉiĉeronoj. Kaj, same kiel en Vjetnamujo kaj Kamboĝo, ili ne rajtas posedi nemoveblaĵojn. Kun la sangojuro, tiu statuso pludaŭras de generacio al generacio.

* Vd. Alexis Spire, “Xénophobes au nom de l’Etat social”, Le Monde diplomatique, decembro 2013.

Praktikata de ĉiuj landoj, la sangojuro aplikiĝas diversmaniere. En la ŝtatoj kun malmulta elmigrado, ĝi estas kelkfoje tempe limigita. Tiel, infano naskita eksterlande el kanada gepatro akiras la kanadan civitanecon nur “kondiĉe ke li apartenas al la unua generacio naskiĝinta eksterlande*. La civitanoj de landoj kun forta elmigrado (Ĉinujo, Filipinoj, Vjetnamujo, Haitio, Tajlando, Alĝerio, Maroko, Malio, Senegalo...) povas male transdoni sian civitanecon al sia tuta idaro, kio favoras la formadon de diasporoj. Proporcie, tiu de Haitio estas unu el la plej grandaj en la mondo; tri el la dek milionoj da civitanoj de la lando estas instalitaj transoceane; ekzistas eĉ ministrejo de la haitianoj vivantaj eksterlande. Tiun situacion ebligas la apliko de senkondiĉa sangojuro, kiu permesas al la elmigro-landoj pluteni komunuman ligon kun siaj landanoj kaj tiel favori la kreadon de enmigrad-retoj, sendadon de mono, starigon de transnaciaj partnerecoj, ktp.

* “Obtention et perte de la citoyenneté canadienne”, ministère de la citoyenneté et de l’immigration (Ministerio de civitaneco kaj enmigrado), Otavo, aprilo 2009, www.cic.gc.ca

Foje uzata por ekskluzivi eksterlandanojn, la sangojuro ankaŭ povas esti sekse diskriminacia. En plej multaj arabaj landoj (vidu art... ), en Burundo, Svazilando, Nepalo aŭ Surinamo — landoj, kie la patrolinia tradicio restas aparte domina-, la virinoj ne transdonas sian naciecon al siaj infanoj aŭ al sia edzo. En Pakistano, Centrafrika Respubliko, Gvatemalo, Malajzio kaj Tajlando, nur tiu dua limigo aplikiĝas. Ankaŭ la okcidentaj landoj longe rifuzis ke la virinoj transdonu sian naciecon. Nur en 1973, kvar jarojn post Meksiko, Francujo forigis tiun malpermeson, kelkajn jarojn antaŭ Germanujo (1979), Italujo kaj Hispanujo (1983) kaj Belgujo (1984).

Dum la movado al pli da egaleco ne sentiĝas en la araba mondo, ĝi estas perceptebla en subsahara Afriko de dudeko da jaroj. En 1992, bocvana advokatino, s-ino Unity Dow, kontestis la konstituciecon de leĝo, kiu ŝin malhelpis transdoni sian naciecon al la gefiloj, kiujn ŝi havis kun sia usona edzo, kiu tamen vivis en la lando de pli ol dek jaroj. Post trijara tribunala lukto, la juĝistaro juĝis favore al ŝi: “La tempo, kiam la virinoj estis traktataj kiel objektoj kaj ekzistis nur por obei al kapricoj kaj deziroj de viroj estas jam longe pasinta”, deklaris la apelacia kortumo. La sekvantajn jarojn, pluraj aliaj afrikaj landoj kiel Burkina Faso, Ebur-bordo, Etiopio, Malio kaj Niĝerlando iris la saman vojon. Plej lastatempe, Senegalo starigis en junio 2013 egalecon inter viroj kaj virinoj en sia kodo pri civitaneco.

Sed la iom-post-ioma malapero de la seksa diskriminacio ne malhelpas persiston de aliaj formoj de diskriminacioj, rasaj kaj etnaj. En Liberio, lando fondita de liberigitaj sklavoj, nur infanoj “el nigrohaŭtaj gepatroj” povas ricevi la civitanecon. “Cele protekti, antaŭenigi kaj pluteni la kulturon, la valorojn kaj la karakteron de Liberiopozitivaj”, la lando malpermesas ankaŭ la civitanigon de ne-nigruloj. Alia ekzemplo: En Malavio, la origino-civitaneco estas rezervita al la infanoj, kiuj havas almenaŭ unu el la gepatroj “civitano de Malavio” kaj “el afrika raso”. En la niĝeria konstitucio, la rasa prefero estas esprimata pli subtile: la origino-civitaneco estas donita al homoj naskitaj en la lando antaŭ la sendependiĝo kaj “kies unu el la gepatroj aŭ geavoj apartenas aŭ apartenis al indiĝena komunumo de Niĝerio”.

Kun la divido de la mondo en du blokoj, iuj praktikantaj ekskluzive la sangojuron, la aliaj aldonantaj kelkajn elementojn el grundojuro, kelkaj infanoj povas pretendi du naciecojn. Ekzemple, se oni naskiĝas en Bonaero el libanaj gepatroj, oni povas pretendi samtempe al la argentina civitaneco — pro la grundojuro — kaj al la libana — pro la sangojuro. Inverse, infano naskita en Bejruto el argentinaj gepatroj ne povas ricevi la libanan civitanecon. Sed kelkaj landoj, kiel Azerbajĝano, Centrafrika Respubliko aŭ Japanujo rifuzas duoblan naciecon, kaj ne hezitas forpreni la civitanecon de tiuj, kiuj petas civitaniĝon aliloke.

Havi du pasportojn, “evidenta absurdaĵo”, laŭ Theodore Roosevelt

DUM pli ol jarcento, la granda plimulto de la mondaj ĉefurboj provis malhelpi siajn civitanojn posedi du pasportojn. La duobla aparteno tiam elvokis perfidon, spionadon, detruemon. Ĝi estis “evidenta absurdaĵo” laŭ la usona prezidanto Theodore Roosevelt (1858-1919). Tiun suspekton favoris la internacia nestabileco: kie la duobla civitano plenumos sian soldatservon? Kiun landon li elektos kaze de milito? En 1963, la eŭropa Konvencio de Strasburgo ankoraŭ afiŝis kiel celon la “malpliigon de la plurnaciaj kazoj”.

Hieraŭ malakceptata, tiu kazo estas nun akceptata de preskaŭ duono de la landoj en la mondo. Oni hodiaŭ valorigas la “internacianinflukapablon”, kiun ĝi alportas. La senatanino Joëlle Garriaud-Maylam tiel deklaris: “La du milionoj kaj duono da francoj en eksterlando, el kiuj la duono estas dunacianoj, konsistigas densan kaj varian reton da entreprenistoj, projekt-gvidantoj, komercistoj, konsilistoj, instruistoj, kiuj estas nemalhaveblaj por nia ekstera komerco kaj nia [?soft -power] (influkapablo)*.” La okcidentaj enmigrad-landoj la unuaj sentis la ŝanĝon. Konstatante, ke ne eblas malhelpi tiun situacion — neniu ŝtato estas devigata anonci al alia la perdon aŭ akiron de civitaneco-, ili iom post iom komencis rekoni ĝin: Britujo en 1949, Francujo en 1973, Kanado en 1976, ktp.

* La Tribune, Parizo, 17-a de junio 2011.

La movado atingis Afrikon en la 1990-aj jaroj. Sendependiĝinte, la novaj ŝtatoj de la kontinento elektis marki klaran diferencon kun la koloniinto, malpermesante duoblan civitanecon: ĉiu devis elekti sian apartenon. Disvolvado de la internaciaj kaj nurafrikaj migradoj ŝanĝis la donitaĵon. Devigante siajn eksterlande instalitojn elekti, la elmigrad-landoj akceptis riskon, ke ili elektos la pasporton de sia loĝloko, kaj tiel rompi la ligilon kun ilia diasporo. Iom post iom, la duobla civitaneco estis do rekonita. La landoj, kiuj ĝin akceptas (Alĝerio, Angolo, Benino, Burkina Faso, Ĝibutio, Malio, Niĝerio...), foje sub kondiĉo de registara permeso (kiel en Egiptujo aŭ Eritreo), estas pli multaj ol tiuj, kiuj ĝin malpermesas*.

* Bronwen Manby, “Les lois sur la nationalité en Afrique. Une étude comparée”, Open Society Institute, Nov-Jorko, 2009. En la landoj, kie la leĝo ne elvokas la demandon de la duobla civitaneco, oni konsideras ĝin permesita.

Ĉiujare novaj ŝtatoj rezignas batali kontraŭ la duobla aparteno: Belgujo en 2010, Haitio en 2011, Niĝerlando en 2012, Germanujo en 2013. Tiu ĉi monda evoluo ŝajnas neevitebla; ĝi estas konsekvenco de geopolitikaj, ekonomiaj, teknologiaj faktoroj, trans la migro-fenomeno. La fino de la malvarma milito kaj la disvolvo de la internacia politika kunlaborado estis akompanataj de pacigo de la interŝtataj rilatoj: dum kaj laŭgrade kiam la militrisko malpliiĝis, la timo koncerne lojalecon de la civitanoj — ĉefa argumento uzata kontraŭ la duobla civitaneco — malaperis.

Krome, la disvolviĝo de transportrimedoj (pli rapidaj kaj malpli kostaj) kaj de telekomunikiloj modifis la migrofenomenon. Male al la migrantoj de la 19-a jarcento, kiuj havis malmulte da kontaktoj kun siaj samlandanoj restintaj en la lando, tiuj de la 21-a jarcento ĉiutage komunikas kun sia familio, telefone aŭ interrete; ili vizitas ĝin dum la ferioj, aŭ reinstaliĝas en la origin-lando dum la emeriteco. La ligiloj inter la migranto kaj sia originlando estas do plifortigitaj, kaj sekve ankaŭ la intereso konservi sian unuan civitanecon.

“Nerenversebla konsekvenco de la tutmondiĝo* laŭ la juristo Peter Spiro, signo kaj ilo de la “parta senvalorigo de la suvereneco bazita sur la nacio-ŝtato* laŭ la sociologo Saskia Sassen, la duobla civitaneco ŝajnas destinita konkeri la mondon. Ĝi tamen plu estas malpermesata en Ĉinujo, Japanujo, Ukrainujo, Irano, Tajlando, Birmo, Kuvajto kaj en la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj. Aliaj landoj toleras ĝin nur en limigitaj kazoj. En Danlando kaj Nederlando, ĝi estas rezervita al la rifuĝintoj aŭ la elmigrintoj, kies origin-lando malpermesas forlason de sia civitaneco*.

* The New York Times, 18-a de julio 2012.
* Saskia Sassen, Critique de l’Etat. Territoire, autorité et droits, de l’époque médiévale à nos jours, Demopolis — Le Monde diplomatique, Parizo, 2009.
* Thomas Faist kaj Jürgen Gerdes, “Dual citizenship in an age of mobility”, Migration Policy Institute, Vaŝingtono, DC, 2008.12

La malpermeso aŭ limigo de la duobla civitaneco povas bremsi la civitanigojn. Longtempe devigitaj de Germanujo forlasi sian origino-pasporton (por ricevi la germanan civitanecon), kaj do oferi siajn heredo-rajtojn, la turkoj instalitaj en Germanujo ofte preferis ne kandidatiĝi al la civitaneco, des pli ke ili ĝuis, kiel eksterlandanoj, proksimume samajn rajtojn kiel la germanoj. La lando tiel havis unu el la plej malaltaj civitanigo-procentoj* en la okcidenta mondo, post Usono, Aŭstralio, Francujo, Britujo, Svedujo, Hispanujo kaj Slovakujo*.

* La procentaĵo de civitanigoj dum unu jaro, dividita per la nombro de eksterlandanoj.
* Dietrich Thränhardt, “Naturalisations en Allemagne: progrès et retards”, Hommes & migrations, n-ro 1277, Parizo, januaro-februaro 2009.

Ĝenerale, du ĉefaj kriterioj ebligas determini kiu povas ricevi la akir-civitanecon: la loĝloko (pasinta, nuna kaj estonta) kaj la geedziĝ-statuso, kiu, en iuj landoj, reduktas la postulatan loĝ-daŭron. Male al la origin-nacieco, kiu havas aŭtomatan karakteron — sufiĉas por novnaskito plenumi ĉiujn kriteriojn-, la civitaneco, kiun oni povas ricevi dum sia vivo estas ĉiam iom arbitreca. En Francujo ekzemple, vjetnamo vivanta en la lando de pli ol kvin jaroj, parolas la lingvon, disponas pri sufiĉaj enspezoj kaj kies juĝodatumo estas virga — ĉiuj postulataj kondicoj por kandidatoj al civitaniĝo — povas ricevi rifuzon de la prefekto.

Regante la nombron de civitanigoj donitaj ĉiujare, la politika povo elektas la loĝantaron de la lando. Tiel, en Francujo, senrilate al la kvalito de la dosieroj, la jara nombro de civitanigoj estis dividita per du inter 2010 kaj 2012, pasante de naŭdek kvin mil al malpli ol kvindek mil. Multe malpli ol en Usono, (ses cent mil civitanigoj jare por tricent dek kvin milionoj da loĝantoj), sed tamen granda kvanto, kompare kun aliaj landoj: Senegalo, kiu enhavas dek du milionojn kaj duono da loĝantoj, donis sian civitanecon al nur dek du mil eksterlandanoj ene de la kvindek lastaj jaroj; en 2010, Ĉinujo, laŭ la popolnombrado de tiu jaro, enhavis unu miliardon tricent milionojn da loĝantoj, sed nur mil kvarcent kvardek ok civitanigitojn...

En la okcidentaj landoj, civitanigo markas la rezulton de integro-procezo. Ĝin favoras relative fleksebla leĝaro. Tiel, la daŭro de loĝado postulata de la civitan-kandidatoj estas negranda sur la amerika kontinento — du jaroj en Bolivio kaj Argentino, tri jaroj en Urugvajo, kvar jaroj en Brazilo aŭ en Kanado, kvin jaroj en Peruo, Ĉilio, Meksiko kaj Usono-, same kiel sur la Malnova Kontinento: kvin jaroj en Belgujo, Bulgarujo, Francujo, Britujo kaj Pollando.

Inter la plej postulemaj eŭropaj landoj, troviĝas Liĥtenŝtejn (tridek jaroj), Andoro (dudek kvin), Svislando (dek du) kaj Luksemburgo (dek). Aliloke, troviĝas la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj (tridek jaroj), Kataro (dudek kvin) kaj Brunei (dudek). En tiuj landoj, malmultnombra loĝantaro profitas nacian trezoron — petroldolaroj aŭ gaso, profita imposta sistemo — kiun ĝi intencas dividi nur inter si. En 2013, ekzemple, 80% de la unu miliono naŭcent mil loĝantoj de Kataro estis eksterlandanoj; ĉefe temas pri hindoj, irananoj, bangladeŝanoj kaj irakanoj. Zorge tenitaj aparte de la nacia komunumo, kaj do de la gasa rento, tiuj enmigrintoj ne ricevas la minimuman salajron; ili ne povas aliĝi al sindikato, kaj ilia laborpermeso povas esti ĉiumomente nuligita. La eta monarĥio de la Golfo ne vidas intereson por ilia civitanigo. Ĝi disdonas tre avare sian civitanecon, ĉefe al la eksterlandanoj, kiuj servis, aŭ povus servi al la nacio. Tiel, la somala piedkuristo Mohamed Suleiman fariĝis en 1992 la unua katarano, kiu gajnis olimpian medalon, kaj la bulgara halter-levisto Angel Popov, renomita Said Saif Asaad, fariĝis la dua.

Pro lingvaj, historiaj, kulturaj aŭ etnaj apartaj ligiloj, kaj por favori homogenecon de sia loĝantaro, kelkaj landoj donas al aliaj favoran reĝimon. Ekzemple, en la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, enmigrintoj el Kataro kaj Dubajo povas kandidatiĝi por civitaneco post tri jaroj, kontraŭ sep por tiuj el aliaj arabaj landoj, kaj tridek por ĉiuj aliaj. Simile, Barejno distingas inter la “ne-araboj” (dudek kvin jaroj) kaj la “araboj” (dek kvin jaroj)*. En Israelo, prioritaton oni donas al judoj: pro la “reven-rajto”, ĉiu juda persono, kiu instaliĝas en la lando kaj deklaras sian intencon resti tie, povas ricevi la civitanecon.

* “Discrimination in granting citizenship in Bahrain”, Bahrain Center for Human Rights, marto 2004, www.bahrainrights.org.
Sango-juro, grundo-juro kaj nun... monujo-juro

PLURAJ eŭropaj ŝtatoj praktikas formojn de nacia prefero, tiel nomatajn “simpligita civitanigo”. Konforme al interkonsento subskribita en 1969, Islando, Svedujo, Danlando, Norvegujo kaj Finnlando establis inter si escepto-sistemon. Tiel, finnlanda enmigranto devas esti loĝinta nur du jarojn en Danlando por rajti ricevi ties civitanecon, kontraŭ sep jaroj por la aliaj eksterlandanoj. Hispanujo siaflanke decidis apartajn kondiĉojn por la civitanoj el Latinameriko, Portugalujo, Filipinoj, tiuj el Andoro aŭ el sefarda origino (dujara loĝado, anstataŭ dek)*. Francujo privilegias la civitanojn de siaj ekskolonioj naskitaj antaŭ la sendependiĝo de sia lando, kaj ankaŭ iliajn infanojn.

* Francisco J. M.Fuentes, “La migration et le droit de la nationalité espagnole”, en Patrick Weil kaj Randall Hansen (sub dir. de), Nationalité et citoyenneté en Europe, cit.

La etna prefero manifestiĝas foje en nerekta maniero. Laŭlonge de la 20-a jarcento, preskaŭ ĉiuj aziaj landoj spertis grandan elmigradon: japanoj instaliĝis en Brazilo, koreoj en Ĉinujo, vjetnamoj en Francujo, ktp. Per ripetaj miksgeedziĝoj, praktikado de la grundojuro kaj civitanigoj, ilia idaro finfine akiris aliajn civitanecojn. De la 1980-aj jaroj, plej granda parto de tiuj landoj favoras la revenon de siaj “etnaj komunumoj instalitaj eksterlande, donante al ili preferan traktadon por ricevi restadpermesojn. Tiuj restadpermesoj poste malfermas vojon al civitanigo.*.

* John D. Skrentny, Stephanie Chan, Jon Fox kaj Denis Kim, “Defining nations in Asia and Europe: A comparative analysis of ethnic migration policy”, International Migration Review, vol. 41, n-ro 4, Nov-Jorko, Vintro 2007.

Sed ĉiuj pasportoj ne estas egalaj. Se nov-jorka industriisto deziras renkonti partneron instalitan en Parizo por intertrakti kontrakton, li ne bezonas pli ol dek du horojn. Li havas tiel gravan avantaĝon kompare kun konkuranto el Bocvano, kiu devas deponi vizopeton, pagi dosier-koston kaj pacienci plurajn tagojn antaŭ ol ricevi, eble, la valoran sezamon. Li povas prefere peti entreprenon, kiu fakas pri “civitaneco-planado” (citizenship planning), kiu proponas servon ebligante akiri duan pasporton. “Ni rapide kaj efike mastrumas vianome la administrajn klopodojn” fanfaronas Henley & Partners, unu el la pioniroj de la sektoro. Al la grundojuro kaj sangojuro aldoniĝas do foje monujo-juro, kiu ebligas al la riĉuloj de la Sudo trovi rimedon por ripari la malbonŝancon de sia naskiĝo.

Al la klientoj dezirantaj ĝui la cirkul-liberecon ofertatan de la Eŭropunio, la entrepreno proponas tre simplan solvon: en sia programo “civitaneco per investado”, Aŭstrujo donas sian civitanecon ene de malpli ol dek ok monatoj al ĉiu persono, kiu investas pli ol 4 milionojn da eŭroj en la lando*. Male al la aliaj enmigrantoj, tiuj riĉaj petantoj ne bezonas esti loĝintaj en la lando dek jarojn, paroli la germanan, aŭ forlasi sian antaŭan civitanecon. Inspirataj de la aŭstra modelo, kaj pretekstante la kriz-kuntekston, pli kaj pli da eŭropuniaj landoj ankaŭ modifis sian leĝaron por doni restadpermeson al eksterlandanoj, kiuj investas en la lokan ekonomion. Ĉiu ŝtato aplikas propran tarifon: 250.000 eŭroj en Hungarujo, 500.000 en Irlando, 1 miliono en Portugalujo, 1,25 miliono en Nederlando*, ktp. Post kelkaj jaroj, tiuj riĉaj migrantoj povas peti la civitanecon de sia elektolando. Konsiderante ilian gravecon, neniu dubas, ke ilia peto estos favore ekzamenata.

* Christian H. Kälin, The Global Residence and Citizenship Handbook, Henley & Partners — Ideos Publications, Zuriko-Londono-Hongkongo, 2011.
* Jean-Pierre Stroobants, “La surenchère de pays de l’Union pour offrir un titre de séjour aux riches étrangers”, Le Monde, 26-a de septembro 2013.

Benoït BRÉVILLE

Vorto de la redaktejo

La aŭskultantoj de la radistacio Europe 1 fariĝis atestantoj, la 17-an de novembro, de momento da vero. Demandite de la ĵurnalisto Jean-Pierre Elkabbach, maltrankvila pro la tro granda diskreteco de la Movado de la entreprenoj de Francio (Medef) en la komunikiloj, la prezidanto de tiu mastro-organizaĵo, s-ro Pierre Gattaz, trankviligas sian interparolanton: “Ni okupas la gazetaron, ni estas en la radio, ni estas ĉie en la gazetoj, ne nur Pierre Gattaz: la tuta skipo!” Kvankam tio ne sufiĉis por trankviligi s-ron Elkabbach, tiu respondo priskribas la situacion de franca gazetaro “okupata” de la monaj potencoj kaj samtempe senmona, ĉar forlasita de siaj uzantoj.

En tiu pejzaĝo, la ekzisto de Le Monde diplomatique estas malnormalaĵo. Ĝi klarigeblas nur per la obstino de legantoj kiuj, ĉiumonate, ree asertas sian deziron je rigora informo malrespektanta la oficialan ideologion, internacia kaj sciema, kapabla teni distancon disde la ardanta aktualaĵo.

Tiu ĉi aparta gazeto vivas per siaj vendoj kaj per siaj abonoj, sed la rimedoj por ĝia disvolvado mankas. De la jaro 2009, la donacoj kontribuas ankaŭ al ĝia financado. La 180.000 eŭroj ricevitaj en la lasta jaro, estas pli ol niaj enspezoj el reklamoj; ili fortigis niajn rimedojn por enketado kaj raportado.

Povas ŝajni strange, ĉiujare denove peti la abonantojn, aŭ la aĉetantojn de la gazeto ĉe la kioskoj, pagi ion kroman por subteni la sendependecon de ilia monatulo.

Sed, kun kiu alia ni povus kalkuli?

La redaktejo.

Aldono de la redaktejo de la Esperanta eldono

La pariza redaktejo ĵus alparolis nur la abonantojn kaj aĉetantojn de la monata gazeto. Sed kompreneble ĝi direktiĝas ankaŭ al la retaj uzantoj de nia gazeto.

Cetere, la ĝenerala situacio supre menciita de la gazetaro, en kiu nia Diplo estas plurrilate escepto, ne estas franca specialaĵo, sed estas fenomeno mondvasta.

Ni rekomendas legi pri tio la ĵus aperintan libron de Ignacio Ramonet: “La eksplodo de la ĵurnalismo. De la amaskomunikiloj al la amaso de komunikiloj”, Monda Asembleo Socia (MAS), 2013, 104 paĝoj, ISBN 978-2-918300-95-3

Mi deziras al niaj legantoj, same kiel al nia skipo de francaj ĵurnalistoj kaj redaktistoj kaj al nia skipo de tradukistoj, por tiu ĉi nova jaro prosperon ĉe ilia laboro kaj plezuron farante ĝin.

Vilhelmo LUTERMANO.

Streĉoj inter Tokio kaj Pekino

Nova batalo de Pacifiko ĉirkaŭ insularo

Minacaj deklaroj kaj ekbataloj pli malpli mastritaj venenigas la klimaton en la Orienta Ĉina Maro. Kaŭzo estas la Senkaku/Diaoyu-insuloj, al kiuj samtempe pretendas Japanujo kaj Ĉinujo — kun Vaŝingtono kiel arbitracianto, kiu kun kontento limtenas la ambiciojn de Pekino.

DE AŬGUSTO 2013, dato de ĝia disponeblo, la ĉinaj junuloj sturme aĉetas ĝin. The Glorious Mission estas la unua reta militŝajniga ludo oficiale partnere evoluigita kun la Liberiga Popola Armeo (LPA)*. Unu misio ĉefe plaĉegas: la repreno de la Diaoyu- (laŭ ĉinoj) aŭ Senkaku- (laŭ japanoj) insuloj al la japana najbaro. Nenio mankas en tiu ludo, de la amfibiaj vehikloj ĝis la strat-bataloj inter la specialaj taĉmentoj, sen forgesi la surmarajn kanonpafadojn.

* Ludo eldonita de Giant Interactive Group, Ŝanhajo, www.plagame.cn.

La scenaristoj celis realismon, ĝis tiom, ke ili integris al la ĉeestantaj armeoj la Liaoning, la novan ĉinan aviadilŝipon funkciantan de septembro 2012. La reklamoj por The Glorious Mission malkaŝe anoncas: “La ludantoj (...) batalos apud la ĉinaj armeoj kaj uzos siajn armilojn por diri al la japanoj, ke Japanujo devas redoni al ni nian ŝtelitan teritorion*!” Ĉu konvencia retoriko? Sed temas pri la Senkaku/Diaoyu-insuloj, teritorio nun disputata de la du grandaj landoj de orienta Azio, kaj la internaciaj eventoj okazantaj de pli ol unu jaro ĵus montris kiom fajna estas la limo inter virtuala prezento kaj reala geopolitiko.

* Jonas Pulver, “Guerre virtuelle sino-japonaise autour des îles Senkaku”, Le Temps, Ĝenevo, 9-a de aŭgusto 2013.

Kiu renversis la antaŭstaton, kiam ambaŭ landoj interkonsentis ne tuŝi la statuson de la insuloj? Ĉu la japana registaro, kiu subite aĉetis, la 11-an de septembro 2012, tri el la Senkaku/Diaoyu-insuloj al ties privata posedanto? Sed ĝi diras, ke ĝi intencis anticipi la faron de konata naciisto, s-ro Ishihara Shintaro, tiama guberniestro de Tokio, kiu deziris lanĉi nacian monkolektadon por tiu akirado, kio estus senutila provoko al Pekino. La “regata fajro” kontraŭ la incendio montriĝis neefika: la envenoj de la ĉinaj ŝipoj en la zonon de la dek du marmejloj de la Senkaku/Diaoyu pli kaj pli multiĝis depost tiam; fanfaronaĵoj, akompanataj de perfortaj manifestacioj kontraŭ la japana registaro, provizore permesataj de la ĉina registaro, kiu sentis sin perdanta sian dignon.

Ĉu, male, pri la krizo-gravigo kulpas Ĉinujo, kiu transiris novan ŝtupon decidante, la 22-an de novembro 2013, unuflanke krei aer-zonon de identigo (AZI) plilarĝigantan sian simbolan regadon en la orienta Ĉina Maro, inkluzivante en ĝin la famajn insulojn? Tiu movo devas esti rilatigita kun la paralelaj postuloj de Pekino en la suda ĉina maro: en aprilo 2012, ĝia mililtŝiparo fakte ekregis la Scarborough-rifon, kiu apartenas al la Filipinoj. Timigita, Manilo fine decidis en janurao 2013 prezenti la aferon al arbitracia tribunalo kadre de la konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri la mara juro (KUNMJ)*.

* François Bougon, “Les Philippines ouvrent les hostilités avec la Chine sur l’atoll de Scarborough”, Le Monde, 23-a de januaro 2013.

En la kazo de la Senkaku/Diaoyu-insuloj, la rebato de Tokio kaj Vaŝingtono estis tre malsama: jam la 25-an de novembro 2013, Usono sendis du B-52-aviadilojn, baldaŭ sekvatajn de japanaj kaj sudkoreaj milit-aviadiloj, senkaŝe superflugi la ĉinan AZI, por substreki ĝian neekziston. Malgraŭ la anonco de “urĝaj defend-rimedoj” kontraŭ ĉiu ajn eksterlanda aviadilo, kiu ne identigus sin enirante la zonon, Pekino nenion faris kontraŭ tiu reago de la aliaj pacifikaj grandaj landoj, unuiĝintaj por meti limojn al la ĉina strategia supreniro.

Neniam ajn, pri la Senkaku/Diaoyu-insuloj, la streĉoj atingis tian nivelon. Komence de oktobro 2013, Tokio kaj Vaŝingtono subskribis novan version de la defendo-interkonsento, kiu ligas ilin depost la fino de la dua mondmilito. La anonco pri aĉeto de novaj ekipaĵoj ne faris tiom da efiko kiom la deklaracio de la ŝtat-sekretario John Kerry, veninta ĝin subskribi persone: “Ni agnoskas la japanan administradon [sur la Senkaku-insuloj]”, li konfirmis*, evitante paroli pri “suvereneco”, kiel deziris la japana aliancano.

* S-ino Hillary Clinton, antaŭanto de s-ro Kerry, faris similan deklaron en januaro 2013, provokante la koleron de Pekino. Tradicie, same kiel en la kazo de Tajvano, Usono oficiale subtenis neniun en tiu suverenec-kverelo, almenaŭ kiam la antaŭstato estas respektata.

La 17-an de decembro 2013, la registaro de s-ro Abe Shinzo siaflanke anoncis kvin-procentan altigon de sia defendo-buĝeto por la periodo 2014-2019. Ĝi klare reorientas siajn prioritatojn al la mararmeaj rimedoj: en aŭgusto 2013, la mararmeo ricevis la Izumo-destrojeron, la plej imponan millitŝipon konstruitan de Japanujo post la fino de la dua mondmilito, kun ties ducent-kvardek-ok-metrojn longo. Tokio konsideras la insularon Ryukyu — kaj la Senkaku/Diaoyu-insulojn, kiuj plilongigas ĝin okcidente — kiel la novan fronton de siaj geostrategiaj prizorgoj.

La rifuĝejo de la mallong-vostaj laroj

KIEL KOMPRENI tiun evoluon? El geografia vidpunkto, la Senkaku/Diaoyu-insuloj prezentas malmultan intereson: sep kvadrataj kilometroj izolitaj en orienta Ĉina Maro, je tricent tridek kilometroj de la ĉinaj marbordoj, cent sepdek de Tajvano kaj kvarcent dek de la japanaj Ryukyu-insuloj. Tio estas nuda insularo konsistanta el tri rokoj kaj kvin insuloj. La nomo de la plej granda, Ootsuri-shima (“insulo de la fiŝkaptado”), ja indikas tion, kio estis longtempe la sola intereso de tiu amaso de grejso kaj koralo, precipe konata tiam kiel rifuĝejo, ne de destrojeroj kaj bombaviadiloj, sed de la minacata specio, de la mallong-vostaj laroj.

La pasiaj debatoj pri ĝi inter la du landoj intensiĝas nur ekde la 1970-aj jaroj. La insularon jam konis la ĉinoj de la Ming-dinastio, en la 14-a jarcento. Ĝi tamen restas sen loĝantoj dum jarcentoj, ĝis entreprenema japano instalas ekspluatejon de guano en 1884. Tamen neniu el la du ŝtatoj oficiale okupas la lokon: la insuloj daŭre estas terra nullius (“senmastraj teroj”) laŭ la internacia juro. En 1894-1895, en milito kontraŭ skleroza kaj kadukiĝanta Ĉinujo, la imperia Japanujo fakte okupas la Senkaku/Diaoyu-insulojn, kelkajn monatojn antaŭ ol devigi Pekinon cedi al li Port Arthur kaj Tajvanon per la traktato de Shimonoseki.

Post la dua mondmilito kaj la malvenko de Japanujo, Ĉinujo rericevas Tajvanon, kio forviŝas la humiligon de Shimonoseki; sed la Senkaku-insuloj ne estas menciataj en la interkonsento. La Traktato de San Francisko de 1951, kiu konsistigas la pac-Interkonsenton inter Japanujo kaj Usono, ne inkluzivas ilin en sia artikolo dua, listiganta la teritoriojn al kiuj Tokio ne plu pretendas, kiel prezo de sia reintegrado en la mondan diplomation.

En 1952, traktato inter Japanujo kaj Tajvano — kiu tiam reprezentas Ĉinujon ĉe la Unuiĝintaj Nacioj anstataŭ la Popol-Respubliko Ĉinujo — konfirmas la teritoriajn rezignojn difinitajn en San Francisko, sen mencii, ankoraŭ ĉi-foje, la Senkaku/Diaoyu-insulojn.

Oficiale sub usona administracio, la insuloj estis redonitaj al Tokio nur en junio 1971, kune kun la insularo Ryukyu. Grava detalo tamen montras, ke Vaŝingtono havas tiam singardemajn mapistojn kaj bonajn juristojn: okaze de tiu redono Usono, kiu volas eviti kaptiĝi en teritoria disputo, pri kiu ili prave supozas ke ĝi nur komenciĝas, ne eksplicite mencias la Senkaku-insulojn.

Konfidenca raporto de la Central Intelligence Agency (CIA) de 1971, malklasigita pli ol tridek jarojn poste, en majo 2007, bone resumas la situacion*: kvankam ĝi rekonas la forton de la historiaj argumentoj favoraj al la suvereneco de Tokio, ĝi tamen taksas, ke tiu demando estas malĉefa, kaj kaŝas alian, pli fundamentan. Por la analizistoj de Langley — sidejo de la CIA-, estas ja la malkovro de petrolrezervoj ĉirkaŭ tiuj insuloj, fare de la ekonomia kaj socia Komisiono por Azio kaj Pacifiko (eskap) en 1968, malkovro konfirmita de Japanujo en 1969, kiu kondamnas la nudan insularon fariĝi temo de struktura malakordo inter Tajvano, Ĉinujo kaj Japanujo. La CIA trafis ĝuste: la tri landoj same soifas petrolon en 2014 kiel en la 1970-aj jaroj*.

* “The Senkaku Islands dispute: Oil over troubled waters?”, Central Intelligence Agency, Langley, majo 1971.
* Vd. Stephanie Kleine-Ahlbrandt, “Milito de naciismoj en la Ĉina Maro”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2012.

Tamen, tiu prienergia faktoro penas klarigi la nivelon de la politika streĉo ankoraŭ konstatata. Pekino kaj Tokio subskribis en 2008 interkonsentojn por kuna ekspluatado de parto de la hidrokarbonaj rezervoj de la orienta Ĉina Maro. Eĉ se tiuj interkonsentoj ne estas aplikataj, ili estas bazo por ebla kompromiso, konsiderante la grandecon de la rezervoj de la zono, taksitaj je pli ol ducent miliardoj da kubaj metroj. Kaj tio des pli ke, en la longtempo, la ekonomia bonfarto de ambaŭ partneroj estas ligita.

Ĉinujo, en plena suprenira fazo, neniel provas milite konkeri la mondon. Ŝajnas tamen klare, ke ĝi intencas trudi sian regionan superecon en okcidenta Pacifiko, dum neniu kontestas tiun revenon al normala situacio en geopolitika zono, kiun ĝi dominas per sia miliardo da loĝantoj kaj sia konkera ekonomio*.

* Vd. “Pekino asertas siajn ŝipajn ambiciojn”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2008.

Kvar strategiaj demandoj aparte gravas por ĝi: la reveno de Tajvano ene de la nacio; la arbitracia mastrado de la estonta korea reunuiĝo; la postuloj, kiujn ĝi pretendas en la suda Ĉina Maro (Paracels-insuloj, insularo Pratleys, Scarborough-rifo, Pratas-insuloj); kaj fine la Senkaku/Diaoyu-demando.

Tiuj insuloj estas unu el la rigliloj de la insulara ĉeno, kiu ĝenas la novan mahanan* militŝiparon de Pekino en sia libera aliro al la profundaj akvoj de Pacifiko. Igi sian suverenecon al la insularo rekonata, eĉ se probleme kaj interspacete, ebligus al ĝi antaŭeniri sur la vojon de la potenco, al kiu ĝi aspiras.

* Alfred Thayer Mahan, usona admiralo el la fino de la 19 -a jarcento, estas la granda teoriisto de la ŝipara potenco. Vd. James R. Holmes kaj Toshi Yoshihara, Chinese Naval Strategy in the 21st Century: The Turn to Mahan, Routledge, Nov-Jorko, 2008.

Tiu restarigita ambicio sonoras en la ĉina socio, kie la instruado de historio emas pludaŭrigi, aŭ eĉ pligravigi, la historiajn akuzojn kontraŭ la eksa japana imperio — Tokio simile faras rilate historian neadon. La naciisma klapo ebligas al la registaro, alfrontita al socio modernigita kaj malserenigita pro la malegalecoj de sia modelo de aŭtoritatema kapitalismo, fokusi la internan debaton al eksteraj demandoj. The Glorious Mission aperas kiel simbolo de tiu streĉo-liberiga agado.

Demando, kies solvo povas esti prokrastita

EN TIU MALAKORDO, la dimensio de la historiaj rajtoj estas la plej bildoriĉa: apoge al la postuloj de sia nacio, eminentaj ambasadoroj analizas la ideogramojn desegnitaj sur brilkoloraj mezepokaj mapoj kaj citas antikvajn poemojn menciantajn la forgesitajn navigadojn de la fiŝistoj de la Okinavo-reĝlando. Al tiu debato pri la simboloj, kaj por kompreni la amplekson de la debato, necesas inkluzivi la perspektivon de la regiona geopolitiko kaj tiun de la ĉina interna politiko. En 1978, okaze de la intertraktado de la pac- kaj amikec-traktato inter Japanujo kaj la Ĉina Popol-Respubliko, Deng Xiaoping, tiama gvidanto de la Popolrespubliko, deklaris, ke la demando pri la Diaoyu-insuloj povas esti “prokrastita certan tempon, eble dekon da jaroj”. “Se nia generacio ne posedas la necesan prudenton por solvi tiun demandon, li aldonis, la venonta generacio certe havos ĝin. Kaj solvo kontentiganta ĉiujn povos tiam esti trovita*.”

* Gazetarkonferenco de la 25-a de oktobro 1978, konsultebla sur la retejo de la japana ambasadejo en Francujo, www.fr.emb-japan.go.jp.

Tiama Ĉinujo, kontinenta lando turnita kontraŭ Sovet-Unio, neglektis sian mararmeon kaj ekonomie estis malpli forta ol Argentino. Pekino hodiaŭ reprenas sian veran lokon, kio maltrankviligas ĝiajn najbarojn. Bedaŭrinde por la mallongvostaj laroj, la Senkaku/ Diaoyu-insuloj troviĝas sur la strategia faŭlto-linio de la nuna tektona glitado.

Olivier ZAJEC

La metamorfozoj de Goma

Postmilitaj tagoj en Kongo

Komence de novembro 2013, la ĉefa ribela movado (la M23) anoncis ĉesigon de sia milita agado. Tamen, la orienta parto de Demokratia Respubliko Kongo ne trovis pacon. En Goma, ĉefa urbo de la regiono, la vivo laŭeble organiziĝas kun malfacilo, dum kvardeko da armitaj grupoj plu aktivas.

ĈE LA ENIREJO de la Ihusi, kvarstela hotelo en Goma, ses hindaj “blukaskuloj”, ĉiuj armitaj, zorgas pri sekureco. Apud la hotela butiko, bank-aŭtomato disdonas 100-dolarajn monbiletojn: la sola pagrimedo akceptata ĉi tie. “Kontanta mono en verdaj biletoj, tio estas la neoficiala devizo” lanĉas respondeculo de la hotelo. Dolaroj estas ĉie akceptataj. Ili ankaŭ estas petataj de la administracio de la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) por pagi impostojn aŭ eĉ la plej malgravan atestilon pri vakcinado. Monerojn oni redonas en kongaj frankoj, kies varia ŝanĝ-prezo ne inspiras fidon.

La deĵorantoj de la Ihusi-hotelo, kun okuloj fiksitaj al la televidekrano, ne rimarkas, ke s-ro Julien Paluku, guberniestro de 2007 de la provinco Nord-Kivuo, estas forlasanta la lokon kun siaj kunlaborantoj. Tiu 45-jara eksa ribelanto estis membro de la Alianco de la demokratiaj fortoj por liberigo de Kongo (ADFL) de Laurent-Désiré Kabila*, kiu, en 1997, forpelis el la rega pozicio la marŝalon Jozefo Mobutu kun helpo de la najbara Ruando. Li poste aliĝis al alia ribela movado, la Konga Kuniĝo por Demokratio (KKD), praulo de la nuntempa Movado de la 23-a de marto (M23), akuzata kiel la aliaj esti “teleregata” de Ruando kaj Ugando*. Danke al la sinsekvaj pac-interkonsentoj kun armitaj grupoj, kiuj ĉiufoje reaperas sub alia nomo, la viro kreis al si faman pozicion. Kun pintaj ledaj ŝuoj, brila vestkompleto kaj teksasa ĉapelo, s-ro Paluku havas pli interesan aferon por fari, tiun tagon, ol renkonti eŭropan parlamentaninon, la nederlandan ekologiiston Judith Sargentini, zorgantan pri la “sangaj ercoj” — neleĝa komerco ligita al korupto kaj milito. Enkadre de “pled-misio” de la Katolika Komitato kontraŭ Malsato kaj por Disvolviĝo (KKMD), ŝi bedaŭrinde alvenis unu horon malfrue, sen la konvena tualeto postulata de la protokolo.

* Vd. Colette Braeckman, “La République démocratique du Congo dépecée par ses voisins”, Le Monde diplomatique, oktobro 1999.
* Vd. Juan Branco, “Kiu vere volas pacon en Kivuo?”, Le Monde diplomatique, novembro 2012.

Koltano, metalo nemalhavebla por fabrikado de multaj elektronikaj aparatoj, sed ankaŭ stano, oro kaj diamantoj, troviĝas kerne de la konflikto, kiu subfosas Nord-Kivuon, tiun verdantan provincon kun ses milionoj ducent mil loĝantoj (el la sepdek kvin milionoj loĝantoj en DRK), najbaro de Ruando (dek unu milionoj da loĝantoj). En tiu komenco de novembro, bataloj daŭre okazas, kvindek kilometrojn norde de Goma, inter la armeo de la DRK (FARDC) kaj la ribeluloj de M23, disvenkitaj, en plena konfuzo. Sed se s-ro Paluku urĝas reiri hejmen, tio estas por ne mistrafi la televidan montron de la Real-Madrid / Barcelono-matĉo...

Konsistanta el eksaj soldatoj, la M23 okupis periferiajn kvartalojn de Goma dum kelkaj monatoj en 2012, antaŭ ol forlasi la urbon sekve de interkonsento en februaro 2013 kadre de la Internacia Konferenco pri la regiono de la Grandaj Lagoj (IKRGL), interregistara organizaĵo*. Novembre, la movado estis fine venkita de la FARDC , post kiam Londono kaj Vaŝingtono sukcesis trudi, ke Kigali ne plu subtenu ĝin.

* La Internacia Konferenco pri la regiono de la Grandaj Lagoj kunigas Angolon, Burundon, Kenjon, Centrafrikan Respublikon, Demokratian Respublikon Kongo, Ruandon, Sudanon, Sud-Sudanon, Tanzanion, Ugandon kaj Zambion.

Dumtage, Goma similas ordinaran urbon de Kongo: grandaj bulvardoj, riĉaj kaj malriĉaj kvartaloj, policistoj kontrolantaj la trafikon meze de la vojkrucoj. Ŝuriparistoj instalitaj sur la trotuaroj plilongigas la vivdaŭron de “babuŝoj” — tiel oni nomas simplajn zoriojn, kiuj estas la ŝuoj de la plejmulto. La konstruaĵoj disfalas, en ĝenerala indiferento. Specialaĵo de la urbo: la “ĉududu”, duradaj veturiloj faritaj el ligno. Nek biciklo, nek skutilo, tiuj veturiloj uzas la homan forton kaj utilas por transporti varojn: terpomsakoj, faskoj de maniokfolioj...

Tuj post noktiĝo, je la 18-a horo, spontana agadĉeso. La stratoj malpleniĝas kaj la motorciklo-taksioj ne plu rajtas cirkuli. Tiu regulo celas pli bone lokalizi la banditojn, kiuj malaperas en la mallumo, farinte siajn ŝtelojn. En la retkafejoj kaj la “densejo” de la etaj restoracioj, oni vidas neniun virinon. Ili ne prenas riskon, ĉar seksperforto fariĝis milit-armilo en la regiono. La vendejoj fermiĝas laste je la 20-a horo, pro timo al ŝtelistoj.

Por la junuloj, estas “la armitaj grupoj aŭ la minejo”

“Buĉejo Nenio sen Dio”, “Trankvila Papervendejo”, “Restoracio La Bona Saŭco”... Ŝajnas ke la ŝildoj volas forigi la malbonan sorton, kiu pezas sur la urbo. Goma, situanta je pli ol mil ducent kilometroj de la ĉefurbo Kinŝaso, laŭdire enhavas pli ol miliono da loĝantoj. Ĝi ampleksiĝis laŭ la jaroj, kun la senĉesa alfluo de delokitoj. Ĝi estis ĉe la epicentro de la du kongaj militoj (1996-1997 kaj 1998-2003), kies nombro da homaj viktimoj estas ankoraŭ diskutata. Ankaŭ vulkana lafo-fluaĵo estigis viktimojn, en februaro 2002. Rande de la ŝoseo iranta al Ugando, norden, nigraj blokoj ankoraŭ atestas ĝin.

La Nyiragongo, vulkano ankoraŭ aktiva, lasis al la regiono fekundan grundon kaj subgrundon riĉan je ercoj. Ĝia kratero enhavas vastegan lafolagon, super kiu konstante ŝvebas fumonuboj. “Goma nun, estas la milito, la seksperfortaĵoj, la vulkano”, resumas Marthe Bosuandole, ĵurnalistino el Kinŝaso. “Samtempe, ŝi daŭrigas, ĉiuj en Kongo deziras viziti tiun urbon, kiu estis loko de feriado dum la Mobutu-reĝimo. Goma daŭre havas famon de bela urbo, pro la lago, la klimato kaj la pluretaĝaj domoj.”

Vespere, ĉe la teraso de la Ihusi-hotelo, ĉiuspecaj eksterlandanoj ĝuas la panoramon al la lago Kivuo. Oficiroj de la misio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) por stabiligo en DRK (Monusco), la plej grava en Afriko, kun dek naŭ mil homoj, renkontas pilotojn de la sudafrika aerarmeo. Ne diskretaj, tiuj lastaj lasas diveni, ke ili estas en misio de informado. “Ne, sinjorino, ni ne pilotas helikopterojn de la UN, sed sudafrikajn Oryx”, diras, pro pura fiereco, sudafrika oficiro. Nenion pli li diros. Sudafriko partoprenas, kun Tanzanio kaj Malavio, en la interven-taĉmento de la UN (aldone al la Monusco), decidita en marto 2013 kaj deplojita en julio. Tiuj tri infanteriaj batalionoj — ĉirkaŭ dumil kvincent afrikaj blukaskuloj — ŝajnas pli zorgi pri konkretaj rezultoj ol siaj samuloj hindaj aŭ urugvajaj, kiujn oni kelkfoje akuzis praktiki “armean turismon” en DRK*. Ankaŭ Sudafriko, mineja potenculo, insistas scii, kio okazas en tiu ĉi tre strategia regiono. Grava nafto-tavolo estis malkovrita en 2012 en la nacia parko de Virunga, ĉe la piedo de la vulkano. La brita societo Soco kondukas tie esploradon.

* Akuzo formulita en decembro 2012 de s-ro Yoweri Museveni, la prezidanto de Ugando, post la sturmo al Goma en novembro 2012 fare de M23, kie nur mil kvincent blukaskuloj estis deplojitaj.

Ĉe alia tablo troviĝas politika konsilisto de la belga ambasadejo en Kinŝaso. S -ro Wim Schaerlaekens venas ĉi tien por “mezuri la temperaturon” en Goma. “La ruandanoj ne plu povas fari kion ili volas ĉi tie, li klarigas. La internacia komunumo, kaj eĉ la afrikaj landoj kiel Sudafriko kaj Angolo, ne plu akceptas tion.”

Por kompreni la eventojn, kiuj okazas en la oriento de Kongo, necesas rigardi la fadenfaskojn de la aliancoj, kiuj strukturas la regionan politikon. S-ro Yoweri Museveni, la Ugando-prezidanto, estis aliancano de Mobutu, tiama prezidanto de Zairo, malnova nomo de la lando; li poste alportis helpon al s-ro Paul Kagamé, la ĉefo de la Ruanda patriota Fronto (RPF), kiam tiu ĉi lanĉis sian ofensivon kontraŭ la rasisma reĝimo de Juvénal Habyarimana, en 1993-1994. Fariĝinte prezidanto de Ruando, s-ro Kagame alianciĝis al Laurent-Désiré Kabila, la patro de la nuna prezidanto Joseph Kabila. Jen kial ĉiuj intertraktadoj pri paco en orienta Kongo okazas en Kampala, la uganda ĉefurbo. La rajto de la plejaĝeco devigas, s-ro Museveni, 69-jara, reganto de 1986, kunvokas la kunvenojn en sia hejmo. S-ro Kabila, 42-jara, ĉefo de la plej granda lando de la subsahara Afriko laŭ la areo kaj la naturaj riĉaĵoj, venas al la kunveno, kvazaŭ li estus obeanta. Ĉiufoje, oni rediskutas la divid-regulojn de la minejaj rentoj de orienta Kongo kun ties du mafioĉefoj.

“Nenio estas intertraktebla! Necesas subpremi ĉiujn armitajn grupojn! La internacia komunumo devas ne plu alvoki al dialogo!” Je dudek sep kilometroj de Goma, la kamparanoj de Kibumba, zono liberigita el la M23 la 26-an de oktobro, estas elĉerpitaj. Ili kritikas s-inon Mary Robinson, special-senditon de la UN en la regiono de la Grandaj Lagoj, kiu ne ĉesas postuli pac-intertraktadon. En la regiono, la “internacia komunumo” estas perceptata kiel unu el la protagonistoj de tiu senfina konflikto, kie ĉiuj sekrete agas por ekspluati la riĉaĵojn de la DRK.

Ŝuitaj per kaŭĉukaj botoj, la etaj farmistoj vendas la malmulton, kiujn ili sukcesis kreskigi: verdajn cepojn kaj stakojn da brasikoj. La milito malhelpis ilin sarki la terpomojn. La ribeluloj de la M23, ĉirkaŭ mil kvincent homoj parolantaj la svahilan, kiel en Goma, aŭ la ruandan, kiel en Ruando, estas suspektataj esti armitaj kaj financitaj de Ruando kaj Ugando. Ne ĉiuj estas tucioj, kiel ili ŝatus kredigi, kaj ili, laŭ iuj, varbas eĉ la senlaborajn hutuojn, kiuj troviĝas en la regiono. Tiuj homoj pagas sin mem per submeto de la loĝantoj al imposto. “Ili postulis 500 frankojn [0,40 centimoj da eŭro] por ĉio, ĉiu infano, ĉiu domo, la pasrajto por iri al la lernejo aŭ la bazaro”, atestas Innocent, 21-jara, loĝanto de Kibumba. “Ili devigis nin labori kaj demandis, kie estas la ercoj.”

Grupo de UN-fakuloj pri la DRK estis formita en 2004 por sekvi la evoluon de la regiono. Ĝiaj raportoj pri la ekspluatado de la minejaj riĉaĵoj fare de la armitaj grupoj devigis la okcidentajn landojn forte premi Kigali, per senigo, ekde 2012, je la germana, brita kaj nederlanda buĝet-helpo. Ĉirkaŭ 51 milionoj da eŭroj. Estas tre malfaclle ricevi fidindajn taksojn pri la amplekso de tiu neleĝa komerco, eĉ ĉe la fakulo-grupo de la UN. Strange, ties respondeculoj ne deziras publikigi siajn taksojn, kvankam ili disponas pri precizaj informoj.

Nur la sola koltan-minejo de Rubaya, vilaĝo en Masisi-regiono, okcidente de Goma, enspezigas ĉirkaŭ 3,5 milionojn da dolaroj monate. “Ni vendas kvindek tunojn monate de la komenco de la jaro” indikas s-ro Robert Seninga, deputito de la provinco. Tiu alta viro estas la administranto de Cooperama, la kooperativo kiu superregas la minejon. Li estas suspektata kunlabori kun la M23 por transigi la ercon en Ruandon, kiu eksportas ĝin al Ĉinujo, kie troviĝas la solaj aĉetontoj pretaj implikiĝi en la komerco de la “sangaj ercoj”. Por sekurigi la ekspluatejon, milico nomata Nyatura (“perforte preni” en la ruanda) estis formita en Rubaya, varbante en la loka loĝantaro. “Pro grava sensekureco en la regiono, kaj senlaboreco en la urbo, la junuloj de Nord-Kivuo havas elekton inter nur la armitaj grupoj kaj la laboro en la minejo”, diras Chrispin Mvano, ĵurnalisto de Goma, kiu laboras por Reuters.

La ruanda prezidanto akuzata pri ĉiuj malbonoj

“Ni tre fieras pri nia armeo. Estas granda ĝojo, ke ĝi venkis, ĉi-foje, la M23” ĝojegas studento en Goma. La situacio multe maltrankviligas liajn kamaradojn en la universitato, kiu ankoraŭ funkcias, pli malpli bone. La fasado de la Supera Komerco-Instituto (SKI) estas tute blue farbita, la koloro de la telefon-kompanio Vodacom. Profesoro pri sociologio konfesas, ke la fakultato pretervivas per siaj malmultaj rimedoj. “La gepatroj estas malriĉaj, la studentoj laboras kiel motorciklo-taksiistoj aŭ noktogardistoj por pagi sian studadon, 300 dolarojn jare, kaj la luprezon de eta ĉambro, inter 15 kaj 25 dolaroj monate”. Ankaŭ la instruistoj havas paralelajn laborojn. “Niaj salajroj estas ne regule pagataj. Ni povas resti du aŭ tri monatojn sen salajro. Do ni elturniĝas. Oni vendas karbon, brasikon, frititajn kukojn.” Eĉ en la universitatoj, la minaco de la milicoj ŝvebas. La studentoj mem organizas sian sekurecon. Iu ajn nekonata homo estas tuj ĉirkaŭata de koleraj junuloj. Unu el tiuj improvizitaj gardistoj, s-ro Dolphe Kalambayi, 21-jara, levas bakora, tradician ĉefo-bastonon el ligno, grandan kiel klabo, al kiu ligiĝas magiaj povoj.

Tiu studento pri politika scienco prezentas sin kiel “komandanton de la universitata sekureco”. Lia misio estas: “malhelpi la banditojn veni prirabi nian universitatan heredaĵon kaj bruligi niajn diplomojn”, li diras. Lia patro estis ribelulo de la Konga Kuniĝo por Demokratio (france: RCD). Li mem eble aliĝos al la regula armeo de Kongo, “pro kompenso-deziro”. Kial? “Dudek jaroj da milito, tio estas tro! Ruando disvolviĝas per niaj riĉaĵoj dum ni retroiras. La milito devas reiri tien de kie ĝi venis: al Ruando!” Multaj diskutoj temas pri s-ro Kagamé, kiun oni akuzas pri ĉiuj malbonoj de la regiono. Li unue postkuris, per rabekspedicioj en kongan teritorion, la hutuojn de la Interahamwe, kiuj fuĝis orienten de Kongo post la genocido de la Tucioj en 1994. Poste, pretekste de lukto kontraŭ la gentomurdintoj, li trudis sian pludaŭran ĉeeston en la regiono, tra armitaj grupoj kiel la M23. Bonheur, 22-jara, studento pri kompara juro, restas ekster tiuj diskutoj. “La politiko estas tro granda risko, li klarigas kun rideto. Paroli pri tio povas esti danĝere.” Li revas iri studi en pli bonaj kondiĉoj, en Kampala, Ugando. Li ne scias, kion li faros poste. “Eble labori en UN-agentejo por starigi bonan regadon en Kongo. La homoj tro multe suferas. Eĉ manĝi viandon estas lukso, en Goma.”

Ĉe la granda bazaro de Virunga, virinoj vendas legomojn sur la grundo. Riziki, 25-jara, pagas 8 centimojn da eŭro tage por tiu vendoloko. Ŝi perlaboras inter 10 kaj 30 dolarojn semajne, vendante kontraŭ 100 kongaj frankoj unu kilogramon da “difektaj” tomatoj, kaj kontraŭ 500 frankoj unu kilogramon da “bonkvalitaj”. “La plejmultaj homoj ĉi tie estas tro malriĉaj por aĉeti fiŝon aŭ viandon. Necesas almenaŭ 3000 kongaj frankoj [2,40 eŭroj] por fiŝo, kiu venas de malproksime... Oni ne fiŝkaptas en la apuda lago, mi ne scias kial.” Ŝi manĝas viandon de kapro aŭ bovo nur dufoje monate. Fazeoloj, riĉaj je proteinoj, estas la baza nutraĵo, same kiel en la najbara Ruando. Ŝi konstatas mankon de varoj dum la bataloj. Tio estas ŝia tuta scio pri la aferoj de la milito. Pri la cetero, ŝi “ne scias”.

La bazaro daŭras ĝis la 20-a horo, lumigita de kandeloj, petrollampoj kaj torĉoj, kiujn kelkaj portas sur sia frunto, kiel ministoj. “Elektro troviĝas nur en la kvartaloj de gravuloj, tie, kie estas la Monusco, la guberniestro kaj la eksterlandanoj.”, diras Panjo Rebecca, vendistino. Sed ŝi ne plendas. “Oni tamen povas bone vivi en Goma. La sola problemo estas la prezoj de la varoj, kiuj ekflamas pro la alfluo de la delokitaj homoj.”

Iom pli for, en la popol-kvartalo Kassika, la vendistinoj ne kaŝas sian malkontenton. “Ni estas ĉampionoj pri mortigado, priploras virino, kiu vendas maniok-farunon. Ĉiuvespre, estas mortigitoj en la kvartalo. Banditoj aŭ neregataj soldatoj venas prirabi domojn, perfortante pordojn nokte. Ni ne vidas policon.” La loĝantoj ankaŭ ne vidas Monusco-patrolojn apud siaj loĝejoj. “Plej ofte, kiam oni vekiĝas matene, oni ekscias, ke tiu aŭ tiu ĉi mortis”, rakontas s-ro Bissimwa Chifizi, instruisto pri historio , kiu ankaŭ havas spicvendejon. “Nur en la pasinta nokto, estis du murdoj. La armiloj, kiuj circulas en la regiono falas en la manojn de ŝtelistoj, kiuj segas la pafiltubon de kalaŝnikov-mitraletoj por fari el ili revolverojn.”

Post 6-hora laboro en sia 4-kvadratmetra butiko lumigita per tri kandeloj, li enspezis nur 1,50 eŭrojn. Li pasigas la tempon diskutante kun siaj najbaroj pri sia agado kiel prezidanto de la komitato por elektrizado de la kvartalo. “Ni muntigis elektrajn dratojn, kolektante kotizojn, por helpi la Nacian Societon de Elektro (NSEL)? Sed ĝi ne sendas al ni elektron. Tio fariĝis vera komerco: la agentoj de la NSEL provizas nur tiujn, kiuj plej ofertas. Ili estas tre koruptitaj. Ĉar la urbo plenas je etaj fabrikoj, panfarejoj, riparejoj por motorcikloj, ili prenos monon de ĉie.”

Koncerne akvon, “ĝi neniam ekzistis en Kassika”, certigas patrino. Neniun fontanon oni instalis por la du mil loĝantoj de tiuj senasfaltaj stratetoj. La virinoj do iras ĉerpi akvon en la najbara kvartalo Bisso, kie la Ruĝa Kruco instalis puton. Oni revendas dudeklitrajn ujojn da akvo kontraŭ 4 centimoj da eŭro.

“Ni estas ne-ŝtato, bedaŭras s-ro Chifizi. Kiam la neregistaraj organizaĵoj alvenas la respondeculoj ne orientas ilin al ĝeneral-interesaj projektoj. Nur al urĝaĵoj kaj nutraĵoj.” Nokte, laŭlonge de bulvardoj, junuloj rostas kolbasojn faritajn el vagantaj hundoj kaptitaj surstrate. Oni kelkfoje aŭdas fajfilon: la sola armilo pri kiu disponas la civiluloj por averti la aliajn, de domo al domo, kaze de agreso.

Sabine CESSOU

Kivuo en la milito de la Grandaj Lagoj

1994. Genocido de la tucioj de Ruando; formiĝo de la rifuĝ-tendaro de Goma en Zairo.

Majo 1997. La tucioj de Kivuo (Banyamulenge), subtenitaj de Burundo, Ugando kaj Ruando, partoprenas la faligon de la zaira prezidanto Mobutu Sese Seko. Laurent-Désiré Kabila prenas lian lokon. Zairo fariĝas la Demokrata Respubliko Kongo (DRK). Fino de la “unua Kongo-milito”.

Aŭgusto 1998. Helpe de Ruando, la banyamulenge de Goma formas politiko-militistan koalicion, la Kongan Kuniĝon por Demokratio (KKD; france: RCD). Komenco de la “dua Kongo-milito”.

Julio 1999. Batal-ĉesigo de Lusaka.

30 novembro 1999. Kreado de la UN-Misio en DRK (france: Monuc).

Januaro 2001. Murdo de Laurent-Désiré Kabila. S-ro Joseph Kabila, lia filo, fariĝas lia posteulo.

30 Julio 2002. Interkonsento de Pretoria inter la DRK (senarmigo de la ruandaj hutuaj ribeluloj) kaj Ruando (forigi sian armeon el la DRK).

31 Decembro 2002. Interkonsento de Gbadolite. Fino de la “dua Kongo-milito”.

2004. En Bukavu (Sud-Kivuo), alfrontiĝoj inter la armeo de DRK (FARDC) kaj du grupoj banyamulenge. En Kanybayonga (Nord-Kivuo), bataloj inter la RCD kaj la FARDC.

30 Aŭgusto 2007. Alfrontiĝoj en Nord-Kivuo inter la FARDC kaj la Nacia Kongreso por Defendo de la Popolo (france: CNDP) de s-ro Laurent Nkunda, eksribelulo de la RCD.

2008. Pac-Konferenco en Goma.

Marto 2012. Alfrontiĝoj inter la FARDC kaj la Maï-Maï-ribeluloj de la Alianco de Patriotoj por libera kaj suverena Kongo (APCLS) en Nord-Kivuo.

Majo 2012. Kreado de la Movado de la 23-a de marto (M23), kiu kaptas Goma en novembro.

18 Marto 2013. Kapitulaco de s-ro Bosco Ntaganda, ĉefo de la M23.

Ĉe la granda ludo de naciecoj

Arabaj virinoj, la egaleco malrespektata

“Imagita komunumo”, laŭ la historiisto Benedict Anderson, la nacio estas ofte analizita en terminoj de subjektiveco, kaj la nacia aparteno perceptata kiel sento: oni sin “sentas” — pli ol oni estas — franco, meksikano, alĝeriano aŭ japano. Tiu ĉi aliro tamen neglektas gravan faktoron: la civitaneco estas ankrita en la leĝo, jure kodigita de la politika povo. Grundo-juro (simpla, duobla aŭ prokrastita), sango-juro (senkondiĉa aŭ limigita je difinita nombro da generacioj), civitanigo, ricevo tra geedziĝo, ktp.: ĉiu ŝtato estas libera difini kiel ĝi transdonas la civitanecon, kun kelkfoje evidentaj maljustaĵoj.

“MI RENKONTIS Guillaume, kiu estas franco, en 1996. Li estis civil-servanto kaj studis en Libano. De tiam, ni ne plu disiĝis”, rakontas Lina*, 40-jara libana arkitektino. Kaj tamen tiu rilato ne estis simpla. “Mi estis islamano kaj li kristano. Ni ne povis geedziĝi ĉi tie, ĉar civila geedziĝo ne ekzistas. Mi do edzigis lin en Kipro en 2000.” La paro poste deklaras sian edzecon al la libanaj kaj francaj aŭtoritatuloj en Bejruto. Lina ricevas la francan civitanecon post unu jaro, sed ili restas en “lando de la cedro”. Guillaume ĝin ŝatas, eĉ se la administraj trudoj estas pezaj: li devas renovigi sian restadpermeson ĉiun jaron. “Ĉiuj klopodoj estas pezaj, tio tre streĉigas min”, konfidas ĉi tiu 45-jara konsilisto pri nemoveblaĵoj.

* Kelkaj el la renkontitaj personoj deziris resti anonimaj.

En 2004, kiam ilia unua filo naskiĝas, Lina malkovras, ke tio estis nenio, kompare kun tio, kio ilin atendis: “Mia infano, naskita en Libano de libana patrino, bezonas restad-permeson, kvazaŭ li estus eksterlandano!” Ĉar Libano, same kiel, en la araba mondo, Kuvejto, Kataro, Sirio, Omano, Sudano kaj Somalio, ne permesas al la patrinoj transdoni sian civitanecon al siaj infanoj. Krom se la patro estas nekonata.

De nun, la paro, kiu havas du filojn, devas alfronti la demandojn de la plej aĝa: “Kio mi estas? Kial mi ne havas libanan pasporton?” Por Lina, “estas maljuste respondi: “Vi estas libanano, sed ne tiom, kiom la aliaj””. La patro estas frustrita por siaj filoj, kiuj aliros nek al la publika lernejo, nek al la sansistemo, nek al posedo aŭ kreado de entreprenoj, nek al kelkaj profesioj rezervitaj. Kaj tiu ne-statuso estas hereda.

Zeynab, kies vivo estas rakontita en la dokumenta filmo All for the Nation realigita en 2011 de Carol Mansour, eĉ ne havas identigilon. Ŝi naskiĝis kaj kreskis en Libano, sed ŝia egipta patro forpasis antaŭ ol povi registri ŝin en Egiptujo. Ŝi do ne ekzistas en la registroj de la libana ŝtato. Eĉ pli malbone, ŝia patrino estis devigita meti siajn infanojn en orfejon: sen civitaneco, neniu rajto, nek senpaga lernejo, nenio.

En la sama dokumenta filmo, Adel, egipta advokato, edzo de libananino kun kiu li havis du filojn, rakontas sian forpelon el Libano. Li ankaŭ elvokas la financan renton de la restad-permesoj por Libano: senpaga por la franco Guillaume, sed ne por li. Precipe, tiu permeso povas esti rifuzita. Tiam, tiuj edzoj kaj patroj havas kelkajn tagojn por forlasi la teritorion kaj sian familion.

En la dudek du membro-ŝtatoj de la Araba Ligo* la demando pri civitaneco ampleksas ĝian transdonon pro naskiĝo aŭ edziĝo, la civitanigon, duoblan civitanecon, la forlason de civitaneco por akiri alian, la grundo-juron kaj la sango-juron. Virinoj estas tie la plej tuŝitaj de tiuj civitanec-kodoj. Cetere, kvankam preskaŭ ĉiuj tiuj landoj ratifis, en 1981, la Konvencion pri forigo de ĉiaj diskriminacioj kontraŭ virinoj (Cedaw), preskaŭ ĉiuj tiuj landoj esprimis rezervojn pri la 2-a artikolo, kiu koncernas la starigendajn rimedojn, kaj pri la 9 -a artikolo, kiu elvokas la transdonon de civitaneco al infanoj.

* Alĝerio, Sauda Arabujo, Barejno, Komoroj, Ĝibutio, Egiptujo, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Irako, Jordanio, Kuvajto, Libano, Libio, Maroko, Maŭritanio, Omano, Palestino, Kataro, Somalio, Sudano, Sirio, Tunizio kaj Jemeno.

Do asocioj aktivas por egaleco de la rajtoj. Viroj ja povas trandoni sian naciecon al siaj eksterlandaj edzinoj kaj al siaj infanoj, kie ajn ili naskiĝas. La eksterlandaninoj, kiuj edzigas arabojn havas pli da rajtoj ol la landaninoj edzinigitaj al nenacianoj, kaj malpli da trudaĵoj.

Tio estas la kazo de s-ino Susie Khalil, kiu renkontis s-ron Adnan Khalil en 1977, en la universitato de Arizono. Ŝi estas usonanino, 25-jara. Li naskiĝis kaj kreskis en Ĝido. Dek du jarojn poste ŝi edzigas lin. Ili havas filon, Adam, kiu aŭtomate ricevas la saudan civitanecon, kvankam li naskiĝis en Usono kaj neniam vivis en la reĝlando. Tridek jarojn post sia renkontiĝo, ili transloĝiĝas al Ĝido. Susie rajtas preni la civitanecon, sed ŝi ne petas ĝin: “Tio donas avantaĝojn, kiujn mi ne vere bezonas. Mia situacio ne estas tia, kia tiu de la saudaninoj edziniĝintaj kun ne-saudanoj”, ŝi diras, konscia pri sia privilegia statuso. Tamen ŝi demandas sin: “Kio mi fariĝus, se io malbona okazus al mia edzo?”

Post longaj intertraktadoj kaj transnaciaj sentivigaj kampanjoj, kelkaj leĝaroj evoluis. De la operacio “mia nacieco”, la libana restadpermeso ne plu devas esti refarita ĉiujare, sed ĉiun trian jaron; kaj, en marto 2012, la unuan fojon, la ministraro metis la demandon ĉe la tagordo. Krome, de respektive 2005 kaj 2006, la ne-nacianoj edziĝintaj kun alĝerianinoj aŭ irakaninoj povas akiri la civitanecon, same kiel iliaj infanoj. Akiri la naciecon de la patrino eblas de 2008 en Maroko kaj Egiptujo — rajto konfirmita de la Konstitucio redaktika post la eksigo de s-ro Mohamed Morsi, kiu ĉi-monate estis submetata al referendumo-, kaj de 2010 en Tunizio kaj Libio — kelkfoje sub kondiĉoj, kiel ekzemple ke la edzo estas islamano.

S-ino Amina Lotfi, nacia prezidanto de la Asocio Demokratia de la Virinoj de Maroko (ADVM) priskribas “longan procezon komencitan antaŭ dudeko da jaroj”. Ĉi tiu progreso estas ligita al pli larĝaj reformoj sur ĉiuj kampoj (justico, laboro, ktp.) kaj precipe al la revizio de la familia kodo, la moudawana*. Estas ja la virinoj, kiuj avertis la asociojn pri tiu institucia perforto.” Resuma noto estis prezentita al la komisiono nomumita de la reĝo por la revizio de la moudawana. Jam en 2001 konsultadoj kaj ampleksa kampanjo estis kondukataj. “Fronte al la mobiliziĝo de la konservativaj movadoj, la asocioj formis koalicion. Ni kreis la “printempon de egaleco” en 2002. Ni do havis“printempon” antaŭ la araba printempo”, rimarkas s-inon Lofti. En 2007, la kodo pri civitaneco datumante je 1958 estas fine reviziita de la registaro. La kampanjo daŭris pli ol sep jarojn.

* Vd. Wendy Kristianasen, “Intervirina debato en Islamujo”, Le Monde diplomatique, aprilo 2004

Ĉi tiu reformo ŝanĝis la vivon de Amina, 51-jara marokanino, edziniĝinta de 2002 al tuniziano. Ekde ŝia naskiĝo, ilia filino estas tre malsana kaj devas ricevi gravajn operaciojn: “Ni devis pagi la hospitalon, ĉar ŝi havis nur la tunizian naciecon.” Amina elĉerpiĝas, laboranta kiel purigistino por pagi la kuraco-kostojn. Estis tre peza ŝarĝo por tiu malriĉa paro, proksima al rompiĝo. Nun la knabino estas dek-jara. Ŝia dosiero estis pristudita de la tribunalo en du monatoj, kaj la sezamo estis donita. “Ni ankoraŭ estas malriĉaj, mia filino restas malsana, sed ŝi estas maroka malriĉulino, nun, ŝi do havas rajtojn”, konkludas Amina. Ĝis nun tamen, virinoj publike akuzas tro malrapidan traktadon de iliaj petoj, kiel ekzemple Ilham, maroka patrino kies edzo estas maliano.

Siaflanke, Sauda Arabujo, Jemeno, Jordanio, Maŭritanio kaj Komoroj fleksebligis sian leĝaron. De 2011, la virinoj de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj povas transdoni sian naciecon al siaj infanoj el tiel nomata “miksita” geedziĝo: jen premiero en lando de la Golfo. Fariĝinte 18-jaraj, la junuloj devas deponi pet-dosieron, same kiel en Sauda Arabujo, eĉ se la emirlanda sistemo estas pli fleksebla. Principe, ili de la naskiĝo havas la samajn rajtojn kiel la emirlandanoj, sed la leĝo ne estas ĉiam aplikata. Kaj la patrinoj ne nepre konas ĝin. Sekve, la mobiliziĝo daŭras. Parlamenta elekto estas planata en novembro 2014: “Nun aŭ neniam estas nia ŝanco modifi tiun leĝon”, deklaras Lina. Ŝi tamen komencas dubi: la kondukitaj kampanjoj ŝajne ne ĉesigis la unuopajn reguligojn, celantajn “aĉeti” venkon ĉe la baloto.

“La malfacilaĵoj ligitaj al akiro de civitaneco estigis plejmulte da mobilizado en la ĉi-lastaj jaroj, ĉar ili tuŝas familiajn ĉiutagaĵojn: la administraciaj statusoj igas diskriminacion tre videbla, klarigas Claire Beaugrand, asociita esploristino ĉe la Franca Instituo de Proksim-Oriento Institut Français du Proche-Orient (IFPO) kaj analizisto por la Golfo-landoj ĉe la International Crisis Group. La konsekvencoj de ŝanĝo de leĝaro varias. Revizii la transdon-regulojn malfermas la vojon al modifo de la loĝantaro-enhavo. En Libano, kie la demando estas aparte sentiva, ekzistas granda timo, ke la palestinanoj iom post iom integriĝos en la loĝantaron per geedziĝo. Krome, aparte en la Golfo, la celebrado de limiga nacieco, de kultura kaj etna “inter si”, estas risorto por legitimigi la aŭtoritaton. Tio esprimiĝas per instigo al geedziĝo inter samnacianoj, inkluzive por viroj. La minaco fine estas precipe politika.”

La Korano kaj aliaj religiaj tekstoj evidente diras nenion pri leĝoj koncerne civitanecon: “Citi, pri tio, religiajn ordonojn estas falsige, sed ĝi estas tre potenca faktoro de senmoveco. La demando ne tiom estas denunci la pretekston kiel falsan aŭ nekoheran, kiom kompreni kial ĝi renkontas eĥon”, daŭrigas Beaugrand. “En la araba mondo, la kodojn de la persona statuso inspiras religiaj principoj; kontesti la sistemon de vira dominado estas do ofte tre malfacile. Precipe kiam la leĝoj estas voĉdonitaj de viraj asembleoj.”.

La koloniado kaj modifo de la landlimoj dum tiu periodo, la militoj, la malkoloniigo kaj la delikata ekvilibro de la socio pro religiaj konfliktoj (Libano) aŭ etnaj (Sudano): tiom da elementoj, kiuj draste ŝanĝis tiujn regionojn kaj iliajn leĝarojn. Pluraj landoj pravigas la limigojn, asertante, ke donaci la naciecon al la palestinanoj detruus ilian identecon, kaj atencus la rajton al reveno kaj al kreado de ŝtato. La libana kampanjo rifuzas tiun argumenton: laŭ la statistikoj, nur 6% de la libananinoj edziniĝintaj al eksterlandanoj, havas palestinan edzon.

Ĉu la “araba printempo” havos konsekvencojn al la demando pri civitaneco? “Mia edzo oferis sian enfrancujan vivon por mi. Estus justa kompenso doni al li la civitanecon”, pledas Lina. Ŝi rakontas, kiel ŝi eksciis, ke ŝi devas pagi enir-rajton en Libanon por sia dua filo, kiam ŝi iris deponi peton por senpaga restad-permeso. “Mia infano naskiĝis ĉi tie, mia libana sango fluas en liajn vejnojn kaj li eliris el mia libana korpo. Ĉu estas ja libana teritorio ĉi tie?”, ŝi ĵetis al la administracia agento. Tiu respondis al ŝi: “Li estas eksterlandano, li devas pagi.”

Warda Mohamed

Germanio, modelaj kliŝoj

LASTAN SEPTEMBRON, la parlament-elektoj en la Federacia Respubliko Germanio subite inspiris eseistojn, ĵurnalistojn kaj eldonistojn, dum tiu lando ĝis tiam estis malofte pritraktata. Jen la okazo por fari pontojn por azenoj kaj uzi komfortajn padojn. La lasta libro de Alain Minc* malfermiĝas per surpriza “Feliĉa kiel Dio en Germanio!”, inversigita eĥo de la germana (juda) diro “Feliĉa kiel Dio en Francio”, kaj esprimas per “kor-elkrion”, lian “grandegan admiron por la nuntempa Germanio”. Kaj li observas ke nur “la malklera kontraŭgermanismo” kaj la “pesimismo” de la francoj igas ilin “kredi, ke la germana trudemo estas neinversigebla kaj do ke la imperia tento, flanke de Berlino, estas neevitebla. Nenio estas pli malĝusta”. La Federacia Respubliko, laŭ Minc, aspiras “domini nek la mondon nek Eŭropon, sed esti “granda Svislando” prospera, paca.”

* Alain Minc: Vive l’Allemagne!” [“Vivu Germanio!”], Grasset, Parizo, 2013, 156 paĝoj, 10 eŭroj.

Mallonge, jam en la antaŭparolo ĉio estas dirita. Ĉio, escepte de tio kio kontraŭdiras la tezon de tiu eseeto. Kvankam ĝi mencias s-ron Gerhard Schröder kaj la Harz-leĝojn, ĝi bone evitas prezenti iliajn konsekvencojn, ekzemple la eksplodan altiĝon de la provizoreco kaj de la malriĉeco. Nenion ankaŭ pri la politiko, kiun Germanio trudas al siaj partneroj: ĝi praktikas “al la Eŭropa Unio la kiom eble plej malkrudan influon”. Pri tio Ateno eble ne konvinkiĝis ...

Odile Benyahia-Kouider, male, ne cenzuras la faktojn. Hodiaŭ granda raportisto ĉe la Nouvel Observateur, la aŭtorino de “Germanio pagos”* estis dum kvin jaroj korespondanto de [Libération en Germanio. Malamika al ĉia germanofobio, ŝi tamen prilumas la ombrajn zonojn de nia najbaro. “En Germanio ekzistas proporcie pli da malriĉuloj kaj da ekskluditoj ol en Francio”, skribas ŝi, citante statistikojn de la Instituto pri Laboro kaj Kvalifiko (ILK): 5,8 milionoj da personoj, do preskaŭ unu germano el kvin, laboras por malpli ol 8,50 eŭroj hore; 1,5 milionoj laboras por malpli ol 5 eŭroj hore. Oni komprenas, ke la enkonduko, fare de la nova koalicio, de minimuma salajro — 8,50 eŭroj hore — estas akceptata kiel revolucio ...

* Odile Benyahia-Kouider: “L’Allemagne paiera. Voyage au pays d’Angela [Germanio pagos. Vojaĝo en la landon de Angela (Merkel, la germana ĉefministro), Fayard, Parizo, 2013, 265 paĝoj, 18 eŭroj.

Kroma malfortaĵo, la demografio. Kun 1,3 infanoj de virino (kontraŭ 2,01 en Francio), “la lando havos 68,5 milionojn da loĝantoj en 2050, kontraŭ aktuale 81 milionoj”. Kaj la aŭtorino aldonas: “Ĉu tiom malalta naskokvoto estas la signo de Germanio kiu volas domini Eŭropon?” Ŝi maltrankviliĝas pro la supreniro de la ekstremdekstro — naŭ turkaj etkomercistoj kaj juna policistino estis murditaj inter 2000 kaj 2006, de la Naci-socialista Subgrundo, kiun la gazetaro nomas “Frakcio bruna armeo”. “Germanio malkovris konsternite, ke Hitlero ne estas komplete mortinta, ke liaj ideoj disvastigis sian venenon ĝis en la trian postmilitan generacion.”

Tiujn kritikojn kaj ceterajn, Bruno Odent, ĉefo de la servo Mondo de L’Humanité kaj specialisto pri Germanio de pli ol dudek jaroj, sistemigas en sia libro “Germana modelo, trompo”.* “Germanio, resumas li, “estas mem kaptita de la krizo. Stagnado de ĝia ekonomio estas programita, en la plej bona kazo, por 2013. [...] La kontraŭsociaj reformoj lanĉitaj komence de la jardeko 2000 de la kanceliero Gerhard Schröder, daŭrigataj de Angela Merkel, kreas amasan provizorecon kiu sufokas la internan postulon. Kaj la buĝeta malabundo trudataj al la eŭropaj partneroj malpliigas la vendojn de la eksportantaj firmaoj.[...] La socia kaj profesia diskriminacio de la virinoj daŭras. La demografia krizo etendiĝas. La kostoj por energio eksplodas. Kaj la prezoj por lui loĝejon kaj de la nemoveblaĵoj, kiuj ĝis nun ne multe moviĝis, komencas siavice ankaŭ kreskegi.”

* Bruno Odent; Modèle allemand, une imposture. L’Europe en danger [Germana modelo, trompo. Eŭropo en danĝero], Le Temps des cerises, Parizo, 2013, 202 paĝoj, 15 eŭroj.

La aŭtoro, rigora, apogas sian enketadon sur multaj klarigaj ekzemploj kaj signifaj nombroj. “Eŭropo estas en danĝero, konkludas li. Ĉar la kunefikado de disponoj, kiuj gravigas la socialajn suferojn kaj la multiĝon de la aferoj povas profundigi la miskrediton de la politikaj gvidantoj ĝis “neregeblo” [...]. Tiu danĝera koktelo estas evidenta orpluvo por la popolismoj, la ekstremdekstro kaj la adeptoj de kaŝangulaj identecoj, naciistoj, regionistoj, kiuj progresas en Eŭropo.”

Dominique VIDAL.

Malantaŭ la sukceso de la sudkorea giganto

Samsung, la imperio da timo

Ĝia poŝtelefono Galaxy propulsis ĝin al la centro de atento tiom, ke ĝiaj vendoj preterpasis tiujn de ĝia rivalo Apple. Rezulte, Samsung kaj Apple kondukas senkompatan militon ĉe la tribunaloj kaj la internaciaj aŭtoritatuloj. Sed la sudkorea kompanio okupiĝas pri multe pli ol elektronikaĵoj, kaj ĝiaj plurfacetaj agadoj konsistigas potencan konzernon kiu influas la politikon, la justicon kaj la gazetaron de sia lando.

Oni tute ne povas pretervidi ĝin, eĉ meze de ĉi tiu arbaro da vitraj konstruaĵoj, ĉiu kun formo pli bizara ol la aliaj, ĉar ĉi tie originaleco estas signo de eminenteco. La Turo de Samsung elstaras en la koro de Gangnam, unu el la plej pompaĉaj kvartaloj de Seulo, kun siaj gigantaj avenuoj, luksaj aŭtoj kaj laŭmodaj gejunuloj, distrikto tutmonde famigita de la kantisto Psy en lia video Gangnam Style.

Ĉi tie, Samsung Electronics prezentas siajn plej spektakloriĉajn inventaĵojn sur tri etaĝoj de la Turo: gigantaj ekranoj kiuj transformas vin en golfiston aŭ basbalan ĉampionon; 3D-aj televidiloj; fridujoj kun travideblaj paneloj kiuj sugestas receptojn surbaze de la enhavo de la fridujo; speguloj kun sentiloj por montri vian korritmon kaj temperaturon ... Kaj, en la honorloko, la plej nova juvelo de la kompanio: la inteligenta poŝtelefono Galaxy S4 lastatempe lanĉita tutmonden.

Jen la helbrila vizaĝo de Samsung. Je malfrua horo posttagmeza en majo, dekoj da adoleskantoj kolektiĝas ĉi tie, kelkcent metrojn de la Universitato de Seulo. Ili iras de unu stando al alia, mirante pri la teknologio. Ĉiu, al kiu oni parolas, asertas ke laborposteno ĉe Samsung estus la plenumo de revo.

Tiu estas opinio tre ofte aŭdata. Samsung jam preterpasis kaj la usonan koloson Apple kaj la japanan Sony en la merkatoj de poŝtelefonoj kaj tabulkomputiloj, kaj “ĝi estas la giganto de la alta teknologio” deklaris juna esploristo lastatempe dungita de la templo de novigado, Samsung Design. Ĝiaj kompanioj partoprenis la konstruon de la plej alta konstruaĵo en la mondo en Dubajo kaj de termonuklea elektrocentralo en Abu-Dabio. Samsung, Samsung denove, ĉiam Samsung.

La kompanio okupiĝas pri ĉio, de ŝipkonstruado ĝis atoma energio, de peza industrio ĝis domkonstruado, amuzparkoj ĝis armiloj, elektronikaĵoj ĝis podetala komerco kaj eĉ kvartalaj bakejoj, asekuro kaj esplorinstitutoj. Samsung estas tio, kion koreoj nomas “ĉaebolo” (재벌, chaebol), el chae, signifanta “riĉeco”, kaj bol, signifanta “familio” aŭ “klano”, institucio sen ekvivalento aliloke en la mondo*.

* Vidu Laurent Carroué, ‘Les travailleurs coréens à l’assaut du dragon’, Le Monde diplomatique februaro 1997, kaj Jacques Decornoy, ‘Délicate fin de guerre dans la péninsule de Corée’, Le Monde diplomatique novembro 1994.

Park Je-song estas esploristo ĉe la Korea Labor-Instituto (KLI). “En Sud-Koreio”, li diras, “oni naskiĝas en akuŝejo kiu apartenas al ĉaebolo, oni ĉeestas ĉaebolan lernejon, oni ricevas salajron de ĉaebolo — ĉar la plimulto de malgrandaj kaj mezgrandaj komercaj entreprenoj dependas de ili-, oni loĝas en ĉaebola apartamento, oni havas ĉaebolan kreditkarton, kaj eĉ estas provizata per libertempo kaj butikumado fare de ĉaebolo”. Li estus povinta aldoni: “Oni povas elektiĝi kiel deputito, danke al ĉaebolo”, ĉar ĉi tiuj konzernoj financas partiojn kaj dekstrajn kaj maldekstrajn.

Estas ĉirkaŭ tridek ĉaeboloj, inter ili Hyundai, LG (Lucky Goldstar) kaj SK Group (Sunkyung Group), ĉiu posedata de granda dinastia familio. La plej potenca estas Samsung kiu aktivas en la novaj teknologioj kaj flegas sian publikan reputacion — la kompanio elspezis 9 miliardojn da eŭroj por merkatumado en 2012* — malgraŭ tio, ke, kompare kun la dramoj de ĝia familio, kun sensaciaj juraj procesoj, internaj konfliktoj, korupto kaj ekstravaganca elspezado, la televida dramserio Dallas paliĝas.

* Benjamen Ferran, ‘Samsung a dépensé 9 milliards en marketing en 2012’, Le Figaro, Parizo, la 14a de marto 2013.

La historio de Samsung reflektas tiun de la Respubliko de Koreio kiu leviĝis de la statuso de evolulando en la 1960aj jaroj — kun rango pli malsupera ol Nord-Koreio — ĝis tiu de la 15a plej granda ekonomio de la mondo hodiaŭ. La fondinto de la kompanio, Lee Byung-chul (1910-1987), komenciĝis ĉe la malsupro per etskala entrepreno kiu havis kiel ĝian logotipon tri stelojn — sam sung en la korea. La oficiala historio emfazas lian komercan sagacon kiu ebligis, ke li koncentriĝu pri hejmaj varoj (televidiloj, fridujoj), kaj poste pri elektronikaĵoj, gajnante aklamon kaj plenigante la kasejon de la kompanio en Koreio kaj ankaŭ en okcidentaj merkatoj. Li testamentis sian riĉaĵon al siaj infanoj, pagante pli-malpli neniom da impostoj, kaj nomumis unu el siaj filoj, Lee Kun-hee, kiel sian posteulon.

Ĝojfajro de la komputiloj

La kompanio leviĝis al la pinta pozicio en la mondo laŭ vendoj de semikonduktaĵoj (Apple estas kliento), inteligentaj poŝtelefonoj, plataj ekranoj kaj televidiloj, kaj ĝi estas unu el la plej grandaj inĝenieradaj kaj kemiaj firmaoj en la mondo. Samsung estas la dudeka plej granda komerca entrepreno de la mondo* kun spezo kiu ekvivalentas kvinonon de la malneta interna produkto de Sud-Koreio. Kun propra riĉaĵo de proksimume 13 miliardoj da dolaroj, Lee Kun-hee estas la plej riĉa viro en la lando kaj la 69a plej riĉa tutmonde. Mankas en la oficala legendo tio, ke Lee Byung-chul komencis sian entreprenon en 1938 kun la aprobo de la japanaj okupantoj de sia lando. Ĝi jam ne diras ke la kompanio kreskis per la helpo de la diktatoro Park Chung-hee kies reĝimo donis al ĝi teron, financon, pli malaltajn impostojn kaj protektismajn leĝojn. Produkto de la diktatorado, Samsung retenas kelkajn el ĝiaj karakterizaĵoj. La nuntempa kompaniestro, 71-jaraĝa, “regas kun absoluta povo super la direkto de la kompanio kaj la personaro” diras Park Je-song de KLI, “malgraŭ tio, ke li tenas nur malgrandan parton de ĝia kapitalo” (malpli ol 3%). Post kiam li parolas, ĉiuj obeas sendispute. En 1993, li ordonis al sia tuta personaro: “Ŝanĝu ĉion, krom viajn edzinojn.” Abrupte, produktoj, laborpraktikoj kaj administrado estis radikale transformitaj. Ĉi tiu fama “respondemeco pri la merkato” faris Samsung sukcesa kaj faris ĝian estron legendo.

* (3) ‘The Forbes Global 2000’, Forbes, Nov-Jorko, majo 2013 www.forbes.com

Du jarojn poste, Lee Kun-hee organizis gigantan ĝojfajron el cent kvindek mil misfabrikitaj tekokomputiloj antaŭ ŝokitaj dungitoj. Bildoj de la sceno estis montritaj en ĉiuj fabrikoj de la firmao kiel averto ke fuŝa laboro valoras neniom pli ol cindramaso. “Nulaj mankoj” fariĝis la regulo kaj la laboristoj estis devigitaj observi ĝin.

Kim Yong-cheol, eminenta advokato, iam laboris ĉe la Ĝenerala Sekretariejo de Samsung, la interna sanktejo ankaŭ nomata Reformation Headquarters Group (kerna grupo por reformo). Li diras, ke dum kunsidoj kun la granda ĉefo, kiuj foje daŭras pli ol ses horojn, eĉ ne unu kadrulo aŭdacas trinki glason da akvo por ke ili ne devu viziti la necesejon, kion s-ro Lee malpermesas. Neniu povus paroli sen lia permeso. Esprimi dubojn estas neimageble. “Li similas diktatoron. Li ordonas, ili obeas.”

Ankaŭ subkontraktistoj ne povas ne submetiĝi. Laŭ la franca direktoro de firmao kiu konstruas luksajn urbajn konstruaĵojn kaj kiu bone konas Koreion kaj petis resti anonima, “Por labori ĉi tie, oni devas esti rekomendita. Sistemo de konkurencaj ofertoj ne ekzistas. Ĉio estas bazita sur fido. Se oni estas akceptita, oni devas tute dediĉi sin al la kompanio kaj obei ĉiujn ordonojn. La avantaĝo estas tio, ke oni povas enkonduki novajn praktikojn, sed nur sub la gardema rigardo de Samsung.” Oni ne povas labori por alia ĉaebolo nek rifuzi ordonon. “Ĉi tiuj estas feŭdaj interrilatoj” li agnoskas. Ĉe aliaj subkontraktistoj malpli prestiĝaj, povas okazi ke la kompanio arbitre tranĉas iliajn profitmarĝenojn aŭ ilin subite forprenas de la listo de provizantoj.

La advokato Kim Yong-cheol vidis la sistemon de Samsung de interne. Dum “sep jaroj kaj unu monato” li submetis siajn talentojn al la servo de la granda ĉefo kaj ties pli-malpli legitimaj komercaj praktikoj: duobla kontado, sekretaj kasoj por subaĉeti ĵurnalistojn kaj politikistojn, kaj sekretaj kontoj por plenumi proprajn bezonojn kiel tiujn de s-ino Lee, fervora amanto de la nuntempa arto. “Mi restis ĝis kiam mi eltrovis, ke ili malfermis bankokonton mianome kun dekoj de milionoj da ŭonoj*.”

* 1000 Won valoras proksimume 0,60 eŭrojn.

Li eksiĝis en 2005. Du jarojn poste, enketo komenciĝis. Lee Kun-hee estis kondamnita al enprizonigo de tri jaroj kun punprokrasto pro imposta fraŭdo kaj malversacio, sed lin amnestiis la tiama prezidanto de la respubliko, Lee Myung-bak*, siatempa estro de filio de Hyundai. F-ino Park Geun-hye, la nuna prezidanto kaj filino de la eksdiktatoro, invitis lin akompani ŝin dum vizito al Usono en majo 2013. Estis kvazaŭ la franca prezidanto kunportus Bernard Tapie* en sia bagaĝo.

* Ne parenco de la proprietuloj de Samsung. Estas relative malmultaj familinomoj en Koreio: duono de la loĝantaro kundividas nur kvin nomojn (Lee, Kim ...)
* Franca komercisto kaj politikisto. En La 1990aj jaroj li estis konviktita pri fraŭdo kaj korupto — ml.

Kolerigite de ĉi tiu maljustaĵo, en 2010 Kim Yong-cheol verkis Pensi Samsung-e, galoplena atako pri la kompanio*. En ĝi, li detalas la ekscesojn de la familio kaj korupton ĉe la plej altaj niveloj de la ŝtato: “Mi devis pruvi ke mi ne mensogas.” Ĉiuj tri ĉefaj ĵurnaloj — Chosun, Joongang kaj Donga, aŭ “Chojoodong”, kiel koreoj kolektive nomas ĉi tiujn senefikajn eldonaĵojn — rifuzis akcepti reklamojn pri la libro, kaj neniu el ili recenzis ĝin. Ĉiuj ligiĝas al Samsung pere de reklamoj, kovertoj regule transdonataj al ĵurnalistoj, kaj per proksimaj familiaj ligoj. Nur la ĵurnalo Hankyoreh rompis la muron de silento, kaj sekve estis senigita je reklamoj de la kompanio.

* Nur en la korea.

Sed sciigo pri la libro disvastiĝis per sociaj retservoj kaj du cent mil ekzempleroj vendiĝis. Kvankam ĝi estis furorlibro, ĝia aŭtoro ankoraŭ estis senlabora. Li nomas sin konservativulo, sed li devis reveni al lia hejmurbo Gwangju, bastiono de la liberala Demokrata Partio, sed la sola loko kie li povus trovi laborpostenon. Li havas nur unu bedaŭron, nome ke “la publika debato ne okazis. Samsung nomis mian libron ”pura fikcio“”. Kaj ĉio daŭris kiel antaŭe.

Same okazis al la filmisto Im Sang-soo kiu elektis fikcion por sia filmo La Gusto de Mono* en 2012. En ĝi, li majstre portretas la konduton de la ĉaeboloj: la korupto, la aroganteco, la malestimo al la personaro, familiaj vendetoj, eĉ murdo. “La ĉaeboloj transformas homojn en sklavojn. Mi devis montri ilian internan funkciadon” li diris en la sidejo de la korea eldono de Le Monde Diplomatique*. Sed “la filmo ne estis sukceso ĉe la giĉetoj”: la amaskomunikiloj ignoris ĝin kaj la ĉefaj kinejoj rifuzis prezenti ĝin. Por Im, “la plej granda seniluziiĝo estis tio, ke la filmo vekis preskaŭ neniom da intereso ĉe la maldekstrularo ĉar ili ne aŭdacas ataki ĉi tiun fortikaĵon. Sur la korea duoninsulo estas du dinastioj: la Kim-oj en la Nordo kaj la Lee-oj en la Sudo.”

* Mendebla de Wild Side Video, Parizo.
* La intervjuo legeblas en nia retejo: ‘L’univers impitoyable des dynasties sud-coréennes’, Planète Asie, http://blog.mondediplo.net .

La komparo ne estas troigo kiam oni konsideras la sorton de Roh Hoe-chan, parlamenta deputito de la Nova Progresisma Partio, kiu estis devigita eksiĝi lastan februaron pro tio, ke li publikigis liston de personoj subaĉetitaj de Samsung. Kaj ne nur iun ajn liston: tiun, kompilita de la Sekreta Servo kiu, ial, registris konversaciojn inter la kompaniestroj de Samsung kaj la ĵurnalo Joongang. Oni multe parolis pri mono pagita al eminentuloj: la vicministro pri justico, unu-du prokuroroj, kelkaj ĵurnalistoj kaj iuj kandidatoj en elektadoj.

Kiam informo pri la listo komencis tralikiĝi, Roh Hoe-chan petis kaj ricevis parlamentan enketkomisionon kiu rapide kaŝis la skandalon. Nur la vicministro pri justico eksiĝis. Fidante al sia imuneco kiel elektita deputito, Roh rivelis la liston ĉe gazetara konferenco kaj, havante neniujn iluziojn pri la efiko, publikigis ĝin sur sia retejo. Sed la Supera Kortumo decidis ke parlamenta imuneco ne etendiĝas al Interreto. “Estis farse” diris Roh Hoe-chan. “Ili kondamnis min, sed neniu prokuroro estis akuzita. Mi devas atentigi ke la juĝisto, kiu respondecis pri la enketo, havas filon kiu estas dungito de Samsung. La Supera Kortumo volis instrui lecionon al mi kaj al ĉiuj. Estas freneze, ke mi ricevis nekredeblan nombron da telefonvokoj de ”amikoj“ kiuj volis persvadi min ke mi ne daŭrigu mian batalon.” Kaj sekve li demisiis.

Ne manĝu kun laborsindikatano en la kantino

Ankaŭ laborsindikatanoj estas buŝumitaj. Sed Kevin Cho, proparolanto por la kompanio, neas ke estas ia ajn persekutado. Li skribis retpoŝte (estas pli facile renkontiĝi kun ministro aŭ parlamenta deputito ol kun reprezentanto de Samsung): “Laborsindikatoj ekzistas en multaj filioj, kaj la kompanio observas la laborleĝojn kaj etikajn normojn.” Ja estas firmaaj sindikatoj, sed ne la Korea Konfederacio de Laborsindikatoj (KCTU), kies antaŭulo ludis decidan rolon en la ĉesigo de la diktatorado en la 1980aj jaroj. Laŭ esploro de profesoro Cho Don-moon, sociologo ĉe la Katolika Universitato de Koreio*, taktikoj de la administristaro kontraŭ laborsindikatoj inkluzivis forkaptojn, maldungojn, minacojn kaj ĉantaĝon. Ĝis 2011, nur unu sindikato estis sankciita ĉe la firmao, kaj dungito kiu volis krei tion devis registri sin ĉe la ŝtataj aŭtoritatuloj. Kiam peto por tia registriĝo estis ricevita, ŝtatoficisto informis la administristaron de Samsung kaj sekve povus okazi, ke ili suspendos la petanton dum la kelkaj tagoj bezonataj por ke la firmao starigu sian propran sindikaton en la fabriko. Ekde januaro 2011, tamen, laborsindikata plurismo estas agnoskata, sed la KCTU ankoraŭ estas rigardata kiel la malamiko.

* Cho Don-moon, La kontraŭ-laborsindikata strategio de Samsung. Historio de la lukto de la laboristoj por establi sindikaton, (en la korea), 2012.

La ses laboristoj havas inter 30 kaj 50 jarojn. Ĉiuj laboras por Samsung, apud Ulsan, du kaj duonon da horoj sudoriente de Seulo per altrapida trajno. Por ilin renkonti, estis necese vojaĝi laŭ ĉirkaŭira vojo al tradicia korea gastejo meze de floroj kaj arboj ĉe la rando de lago, for de iliaj hejmoj, kie oni ilin ne rekonos. La etoso estas pli rava ol la fabrikoj kie ili fabrikas tekokomputilajn bateriojn, LCD-ekranojn kaj sunenergiajn panelojn. Kiel membroj de la KCTU, ili travivas duonsekretan ekziston.

Ĉiu el ili estas klasifikita kiel “MJ”, tio estas moon jae, la korea vorto por “problemo”. “En ĉiu sekcio”, unu diris, “iuj estas komisiitaj identigi, ĝenadi kaj subaĉeti MJ-ojn, kaj malhelpi ke ili ”kontaminu“ aliulojn.” Alia diris: “Se iu hazarde prenas trinkon kun MJ-o ĉe vesperkunveno, li aŭ ŝi estos tuj alvokita de la administrantoj kaj pridemandita pri tio, kio estis aŭdita kaj dirita. Eĉ en la kantino, estas nekonsilinde sidi kun MJ-o.”

Noktomeza limtempo por laboristoj

Sankcioj ŝutiĝas sur ilin: nur unu ankoraŭ havas sian postenon ĉe la ĉenstablo. Unu estis translokita al oficejo kie li sidas sola, pritraktante la bonfarajn aferojn de la fabriko. Alia estis lokita en zorgeme kontrolata provizfako. Demandite pri kion faras la kvara viro, ĉiuj ĉirkaŭ la tablo ekridegis. “Nenion”, li respondis. “Mi laŭvorte faras nenion. Antaŭe, mi estis laboristo, sed nun mi estas sola en oficejo kun nenio por fari.” Li ridas, sed li devis konsulti psikiatron. Al kolego kiu ĵus aliĝis al la laborsindikato, administrantoj proponis “devigan staĝon” de kelkaj monatoj en Malajzio. Li rifuzis, kaj verŝajne estas punota. La sesa viro estis maldungita antaŭ kvar jaroj sen rajto je apelacio.

Estas aliaj MJ-oj en Suwon, la sidejo de Samsung, 30 kilometrojn sude de Seulo. Cho Jang-hee estas siatempa administranto de restoracio ĉe la amuzparko Everland. Kune kun tri kolegoj, li aŭdacis starigi laborsindikaton filiiĝintan al la KCTU. Ĉiuj antaŭaj provoj estis malhelpitaj: kelkaj potencialaj membroj estis promociitaj, kelkaj ricevis monon por pagi la koston de la edukado de siaj infanoj. Aliaj submetiĝis al premado. “Subite, kolegoj ne kuraĝas rigardi en viajn okulojn, ili jam ne volas paroli al vi” Cho diris. “Eĉ estis ”trejnseancoj“ dum kiuj administrantoj diris al la personaro ke ni estas huliganoj kiuj endanĝerigas la firmaon.” Ili estis gvatsekvataj dudek kvar horojn ĉiutage kaj estis filmataj. Iliaj telefonoj estis subaŭskultataj, iliaj familioj minacataj. Sed ili eltenis.

Ĉiun jaron, kadruloj de Samsung ekiras por ĉasi novajn rekrutojn. Ili invadas la provincajn superajn lernejojn kie instruistoj antaŭelektas kandidatojn por ili. Ĉiuj diras, ke estas pli da kandidatoj ol laborpostenoj. Samsung havas grandan reputacion kaj salajroj estas relative altaj je proksimume 2 000 eŭroj monate, grandega sumo por ĉi tiuj novuloj en lando kie la minimuma salajro estas nur 600 eŭroj. “Pro tio, ke mi laboras ĉe Samsung”, dungito klarigis, “mi povas helpi miajn gepatrojn kaj prepari por mia edziniĝo.”

Sed la revoj de junulinoj ofte velkas en la blankaj produktadejoj de la fabrikoj. Unuavide, ĉio ŝajnas esti sterilizita, kun la “operaciantoj” perfekte vestitaj kiel astronaŭtoj kun nur la okuloj videblaj kaj en medio de rigora sekureco. Sed ĉi tiu futureca dekoro kaŝas praktikojn el Mezepoko.

Dungitoj devas fari almenaŭ dek du horojn da laboro ĉiutage ses tagojn semajne, kaj poste partopreni bonfaran agadon (por nutri solidarecon, laŭ la administristaro). Post tio, povus esti, ke ili devos reveni al la laborejo antaŭ ol enlitiĝi. En sia libera tago, la laboristoj estas tiel lacaj, ke ili restas dormantaj en siaj dormejoj kaj malofte vizitas siajn familiojn. “Oni ellitiĝas Samsung-e, manĝas Samsung-e, laboras Samsung-e, parolas Samsung-e, kaj dormas Samsung-e” diras Kab-soo, kontenta pro tio ke ŝi povis ŝpari iometon da mono kaj trovi alian postenon iom malpli penigan.

Kompreneble, ĉi tiuj fraŭlinoj rajtas eliri vespere. “Ni ne estas en Ĉinio!” diras eksa kadrulo de la kompanio, iom ĉagrenita. Li agnoskas, tamen, ke tio ne estas aprobata. Kaj se okazas, ke ili revenas post la horo de malpermesata foresto (noktomezo), ili ricevas “ruĝan karton” kiu ne estos retirita ĝis post kiam ili faros bonfaran agadon por la firmao.

La laceco estas tiel granda, ke malbonkonduto maloftas. Kaj tamen, ene de siaj kapuĉaj kuniklokostumoj, laboristoj rezistas ĉi tiun robotigadon. Malpermesate ŝminki sin, ili surmetas artefaritajn okulharojn. Kovrataj ĝis la okuloj per la laŭregula ĉapo, ili trovas elegantajn manierojn por porti ĝin. Tiel diras Lee Kyung-hong, juna filmisto de dokumentfilmoj kiu filmis ilin dum tri jaroj*, sed nur post kiam ili eksdungiĝis de la firmao ĉar estas absolute malpermesate paroli al iu ajn dum ili laboras por Samsung.

* Lee Kyung-hong, La imperio da timo (en la korea), Purn Production, Seulo, 2013. Lingva noto: ‘Imperio da timo’, tio estas “imperio plena de timo”, “imperio timoplena” — ml

Tiuj estas iliaj solaj kapricoj. “Ni laboris en timo” memoras Kab-soo. Timo fari erarojn. Timo ne sukcesi. Timo pri malsano. La fabrikado de semikonduktaĵoj efektive postulas grandajn kvantojn da kemiaĵoj, ekstreme danĝeraj gasoj kaj elektromagnetaj kampoj. Laboristoj devas trempi platojn el vitro en pluraj banoj kun granda rapideco, neniam farante eraron, rekontrolante ...

Du mil malobservoj de la leĝoj pri laboreja sekureco

Sekurecaj normoj ekzistas, surpapere. Sed en la fabriko ĉe Hwasung, du likoj de fluorida acido okazis inter januaro kaj majo 2013. Ventoladaj sistemoj foje ne funkcias. Ofte, la operaciantoj mem malŝlosas la sekurigajn valvojn por labori pli rapide kaj plenumi siajn taskojn. Pro tio, ke ili ne estas pagataj laŭ sia propra produktado, ili sentas sin respondecaj pri la komuna rezulto.

Sub tiaj kondiĉoj, laboristoj ne eltenas pli ol kvar aŭ kvin jarojn. Post tio, ili aŭ trovas alian laborpostenon aŭ revenas hejmen al siaj gepatroj kaj edziniĝas (nur 53,1% de koreinoj laboras)*. Kelkaj mortas, kiel 22-jaraĝa Hwang Yumi kiu mortis en 2007 post kvar jaroj ĉe la fabriko en Giheung. Ŝia patro, Hwang Sang-gi, taksiisto en Dokcho, du kaj duonan horojn de Seulo, memoras ĉiun momenton de la kancero kiu formordetis ŝin monaton post monato. Li fariĝis simbolo de protesto eĉ se, siavorte, “mi ne parolas tiel ĝentile kiel la burokratoj de Samsung”. Spite minacojn kaj monofertojn por silentigi lin, li neniam rezignis. Li volas, ke la kancero de sia filino estu agnoskita kiel labormalsano ne nur de la ŝtato — kiu jam tion faris — sed ankaŭ de Samsung, kiu ankoraŭ neas tion. Li protestas por Yumi kaj por ĉiuj, kiuj ankoraŭ mortas.

* La mezumo de la OEKD estas 56,7%.

La unua persono, kiu aŭskultis lian rakonton, estis la advokato Lee Jong-ran. Ŝi povus paroli senĉese pri la malutilo kaŭzita de ĉi tiuj koncentriĝoj de toksaj substancoj. “La fabrikistoj diras, ke estas neniu kialo maltrankviliĝi, sed neniu el ili volas doni precizan liston de la produktoj uzataj, pro kialoj de ”komerca konfidenceco“. Kaj gejunuloj mortas sekrete.” Kunlabore kun d-ro Kong Jeong-ok kaj la asocio Subtenantoj por la Sano kaj Rajtoj de Laboristoj en la Semikonduktaĵa Industrio, Lee Jeong-ran identigis cent okdek unu eksajn dungitojn de Samsung kiuj suferis diversajn malsanojn (leŭkemio, mamkancero, multloka sklerozo) inter 2007 kaj majo 2013. Por multaj specialistoj pri Samsung, ĉi tiuj malsanoj estis publika sekreto. Sed estis nur post kiam toksaj likvaĵoj likis en Hwasung, nur dek minutojn laŭ rekta linio de la luksaj apartamentoj de Suwon, ke iuj ekmaltrankviliĝis. La Ministerio de Laboro faris specialan inspekton kaj trovis pli ol du mil malobservojn de la leĝo pri laborejaj sekureco kaj sano. La administristaro promesis ilin rebonigi.

Sed kiam, post monatoj kaj monatoj da procesoj por igi ke aparta kazo estu konsiderita, la ŝtata agentejo pri publika kompenso fine engaĝis sin, ĝia komisiono inkluzivis kuraciston de Samsung*, kiu havis la decidan voĉdonon.

* ’South Korean government rejects Samsung victim’s workers compensation based on Samsung doctor’s opinion’, Sharps, la 31a de majo 2013, http://stopsamsung.wordpress.com

Polemiko pri la masakroj

De pli ol dek kvin jaroj, en la oriento de la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) okazas sangaj alfrontiĝoj, en kiu milicoj kaj armeoj partoprenas. Alia fonto de streĉiĝo: agantoj kaj observantoj dediĉas sin al reciproka altigo de la nombro de viktimoj kaj afiŝas nombrojn ofte fantaziajn.

ĈU FORGESITA “popolekstermo”? Ĉu kvin milionoj da mortintoj en la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) ne rimarkitaj? La disputo, nutrata de kongaj* kaj internaciaj asocioj, pri la nombro de viktimoj de la konfliktoj en la regiono de la afrikaj Grandaj Lagoj ekde 1993, veneniĝas. Laŭ iniciato de rekonata neregistara organizaĵo, la International Rescue Committee (IRC), fondita de Alberto Ejnŝtejno en la jaro 1933, la polemiko temas ankaŭ pri la pritakso de la eventoj. La IRC jam en 1966 ne hezitis nomi la nombron de kvar milionoj da mortintoj kaj elvoki “popolekstermon”.* Asocioj kiel Caritas reuzas la terminon, kaj ankaŭ disputata raporto de la Alta Komisarejo de la Unuiĝintaj Nacioj pri la homrajtoj, submetita la 25-an de aŭgusto 1910 al la ĝenerala sekretario Ban Ki-moon.

* Kp ekz-e www.digitalcongo.net.
* “Mortalité en République démocratique du Congo. La crise continue [Mortokvanto en la Demokratia Respubliko Kongo. La krizo daŭras]”, IRC, Novjorko, 2006, www.rescue.org.

De tiam, reciproka altigo de la nombro de viktimoj havis la efikon, ke oni konsideras la nombron de kvin milionoj la plej verŝajnan, dum terura nombrado, ŝajne pli neŭtrala, donas taksadojn kiuj varias inter tri milionoj kaj duono kaj ... ses milionoj da mortintoj! Tiu lasta nombro donas evidente paralelon al la popolekstermo kontraŭ la judoj en la jaroj 1939-1940 en Eŭropo. Certaj retejoj parolas eĉ pri dek du milionoj da viktimoj, kio, laŭ la plej multaj specialistoj, estas delira.

Pro sia forta politika, jura kaj emocia ŝarĝo, la termino “popolekstermo”, koncerne la DRK, estas ĉio alia ol neŭtrala. Ĝi partoprenas en la fortrilatojn inter la landoj de la regiono, speciale la DRK kaj Ruando, kun la eksterordinaraj minejaj naturriĉaĵoj de la afrika giganto kiel disputobjekto. La persekutado de la popolekstermistoj donis al Kigalo* la pretekston sendi trupojn en la DRK, resti tie dum longaj jaroj kaj ekspluati la kongajn naturriĉaĵojn.* Temas pri relativigo de la popolekstermo de la tucioj en Ruando kaj malfortigi la prezidanton Paul Kagamé.

* La ĉefurbo de Ruando, etnolingve Kigali. -vl
* Vd Colette Braekman, “Guerre sans vainqueurs en République Démocratique du Congo”, Le Monde diplomatique, aprilo 2001.

La internaciaj organizaĵoj rekonas nur unu popolestermon en la regiono de la Grandaj Lagoj: tiun de la tucioj en Ruando, en 1994, dum kiu, laŭ ili, inter okcent mil kaj unu miliono da homoj estis mortigitaj. La kontraŭantoj al la ruanda reĝimo siavice elvokas “duoblan popolekstermon”, por nomi la masakron kiu viktimigis la hutuojn fare de la trupoj de s-ro Kagamé dum la rekonkero de la lando ekde la printempo 1994. Tiun teorion, pli ol kontesteblan, reprenis en la DRK la hutuaj aktivuloj aŭ la kongaj ultranaciistoj. “Tiu maniero malgravigi la popolekstermon de la tucioj kaj la samtempan masakron de la demokratiaj hutuj malebligas kompreni tion, kio okazis antaŭe, dume kaj poste”, klarigas s-ro Aldo Ayello, eksa speciala reprezentanto de la Eŭropa Unio pri la Grandaj Lagoj.*

* Courrier international, Parizo, decembro 2010.

La limoj de la supozita popolekstermo en la tempo kaj en la spaco varias laŭ la interpretoj, sed koncernas precipe la DRK, dum la “granda afrika milito”* en kiu, inter 1993 kaj 2003, alfrontiĝis pluraj landoj* kaj ses politikaj-militaj movadoj. Precipe Kivuo estas koncernata, kaj la viktimoj estas laŭdire precipe la hutuoj en la DRK venintaj el Ruando (kiujn Kigalo prezentas bloke kiel “popolekstermistojn”), sed ankaŭ kongaj civitanoj. Laŭ la apogantoj de la tezo de “konga popolekstermo”, malmultaj de ili estis mortigitaj per kugloj aŭ en armitaj alfrontiĝoj: intence puŝitaj en arbarajn zonojn, en la okcidenton de la aktuala DRK, ili mortis pro malsato aŭ pro malsanoj. La monata mortokvoto en la DRK estas, laŭ ili, je 40 elcentoj super la mezumo de la subsahara Afriko kaj atingas 2,1 mortojn por mil loĝantoj.*

* Filip Reyntjens, La Grande Guerre africaine. Instabilité, violences et déclin de l’Etat en Afrique centrale (1996-2006), Les Belles Lettres, col. “Le bruit du monde”, Parizo, 2012.
* Angolo, Burundo, Ĉadio, Namibio, Ugando, la DRK, Ruando, Zimbabvo.
* “Mortality in the Democratic Republic of Congo: A nationwide survey”, The Lancet, vol. 367, n-ro 9504, Londono, 7-a de januaro 2006.

Ĉu oni nombris tiujn viktimojn, aŭ eĉ nekropsiis ilin? Kvankam mortigejoj aŭ tomboj ja estis identigitaj de homhelpaj agantoj aŭ de oficialaj observ-misioj, tiuj kazoj estas malmultaj. Du belgaj demografiistoj de la Asocio pri disvolvado de aplikata esplorado en sociaj sciencoj (Adaes) ne nur relativigas la tre altajn nombrojn donitajn de siaj kolegoj kaj de la IRC, sed ili malaltigas ilin. André Lambert kaj Louis Lohlé-Tart kvalifikas la nombron de kvar milionoj da mortintoj kiel “burleskan”. Laŭ ili, la vivekspekto kaj la identigo de la batallokoj ebligas starigi “science funditan” pritakson de la “mortoj super tiuj de tiuj atendendaj laŭ la tieaj vivekspektoj”, kaj per tio la totala nombro de viktimoj reduktiĝas al 183.000.*

* La studaĵo disponeblas ĉe Adras.net.

La kvalifiko de “popolekstermo” celas malstabiligi la reĝimon de la prezidanto Kagamé: la teoriuloj de la “forgesita popolekstermo” estas ofte ligitaj kun ĝiaj kontraŭuloj, kaj la kongaj mortintoj estas konstante instrumentigataj de la malamikoj de la reĝimo de Kigalo.

La ĉefa argumento de la apogantoj de la tezo de popolekstermo estas statistika kaj demografia. Nu, laŭ la Ĝenevaj Konvencioj de 1948, “la popolekstermo estas komprenata [kiel ago] farita kun la intenco detrui, ĉu tute, ĉu parte, nacian, etnan, rasan aŭ religian grupon kiel tian”. Tiel, la nombro de viktimoj ne sufiĉas por deklari ion popolekstermo; la intenco de la agantoj estas decida. La hutuaj rifuĝantoj kaj la kongaj civiluloj mortintaj pro la sekvoj de la milito estas flankaj viktimoj de konflikto, kiu ne celis ilin kiel grupon. Ili apartenas al la historio de tiuj “amasmasakroj”, ies necerta memoro estas daŭre la objekto de multspecaj kaj senĉesaj ideologiaj manipuladoj.

Michel GALY.

Vidu pri la konflikto en la regiono ankaŭ la libron de Elisée Byelongo Isheloke: Eĥoj el Bembujo. Tradicio, rilatoj kun Banyamulenge, la genezo de la milito en Kongolando-Kinŝaso, kaj la diasporo rilate al Esperanto, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, 91 paĝoj, ISBN 978-2-918300-11-3. -vl

Iluzioj kaj seniluziiĝoj pri la “abeaĵoj”

En Japanio, falsa ekonomia aŭdaco kaj vera naciismo

Kiam la japana ĉefministro Abe Shinzo anoncis tion, kion oni nomis la “abeaĵoj” abenomics”, nome funkciigi la presilon de monbiletoj por relanĉi fluktuantan ekonomion, oni ĉie aplaŭdis lin. Fine gvidanto aŭdacas defii la doktrinon de la malabundo! Sed la demando pri la ricevantoj de la verŝitaj sumoj, kiu estis neglektita, revenas al la surfaco. La elspezoj por la armeo, ekzemple, kreskos je kvin elcentoj en la venonta jaro. Kaj la kresko ...

JULIO 2013. Post la triumfa venko de la Liberaldemokrata Partio (LDP) en la senataj elektoj, la japana ĉefministro Abe Shinzo disponas pri la absoluta plimulto en la du ĉambroj de la parlamento. Dum la lando spertis jarojn de deflacio — ekde la krizo de 1997 —, poste la katastrofon de la tertremo kaj la historian akcidenton de la atomcentralo de Fukuŝimo, en marto 2011*, la registaro Abe, ekde sia enpotenciĝo la 28-an de decembro 2012, emfazis sian intencon de ekonomia normaligo. Tion la komunikiloj nomis la “abeaĵojn” (“abenomics”), kun referenco al la “reaganomics”, kiuj stampis la unuan periodon de la usona novliberalismo sub la prezidanteco de Ronald Reagan, en la 1980-aj jaroj.

* Vd pri tiu katastrofo la libron de Jasuo HORI: Tertrema katastrofo de Japanio. Taglibro, Monda Asembleo Socia (MAS) kaj Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT), 2011, 176 paĝoj, ISBN 978-2-918300-56-4. -vl

La registaro pretendis eliri el la deflacio per tri specoj de disponoj: altigi la disponeblan monon, alivorte funkciigi la monpresilon, kun la celo atingi 2-elcentan kvoton de inflacio en du jaroj (malproksimaj estas la malraciaj timoj de Eŭropo vide al la plej eta tremeto de inflacio); relanĉi la publikajn investojn; realigi strategion de kresko, bazita sur eksportoj, privatigoj kaj malregulado de la labormerkato. Jaron poste, kiel nun statas la aferoj?

Rompi kun la ortodokseco ne sufiĉas

La ne tre ortodoksa elŝutado de disponebla mono ekde januaro 2013, trudita de la Banko de Japanio, unue stimulis la borsan ekonomion — tiom pli rapide ĉar la valoro de la akcioj komencis kreski dum la monatoj antaŭ la senatelektoj. Laŭ la ripeta postulo de la grandaj eksportistoj, la kurzo de la jeno malaltiĝis, ĉefe kompare kun la dolaro kaj la eŭro. La vendoj eksterlanden estis per tio stimulitaj (+ 16% de oktobro 2012 ĝis oktobro 2013), sed multe malpli ol atendite (nur + 4% en volumeno), precipe pro la malforta ekonomia kresko en la klientaj landoj kaj pro gravaj delokadoj dum la lastaj jardekoj. Nur la profito de la eksportistoj altiĝis per tio.

Aliflanke, la valormalaltiĝo de la japana mono kreskigis la prezon de la importaĵoj. Neniam, laŭ la datumoj de la ministrejo pri financoj*, la komerca deficito estis tiom alta ekde 1979: pli ol 9 miliardoj da eŭroj en novembro 2013 (1.293 miliardoj da jenoj), kontraŭ pluso pli ol 11 miliardoj da eŭroj en 2007.

* NHK News Web, 20-a de novembro 2013.

Kio estis buĝeta tabuo en la antaŭaj jaroj, la ŝtato enŝuldiĝis — 224 elcentoj de la malneta enlanda produkto (MEP) en 2013 —, la stimulado de la publikaj laboroj estis salutata de la lokaj entreprenoj, kiuj suferas pro la malrapidiĝo de sia aktiveco. La ideo normaligi la ekonomion per publikaj elspezoj — dum ĉie aliie, speciale en Eŭropo, la doktrino ordonas redukti ilin — estas tre loga por la adeptoj de politika volismo kaj por la ekonomikistoj malamikaj al malabundo, kiel Joseph Stiglitz: “La “abeaĵoj” estas la bona vojo por normaligi la japanan ekonomion. Eŭropo kaj Usono devas inspiriĝi de ili.”* Tamen, tiu parta reveno al la kejnzismo ne havis la esperitan efikon. La jara kreskokvoto de la MEP, kiu atingis 4,3 elcentojn inter januaro kaj marto 2013, falis al 1,9 elcento dum la tria jarkvarono (julio ĝis oktobro). La kvoto de produktiva investo de la entreprenoj, kiu akcelis la delokadojn en la lastaj jaroj, restas malalta.* La bilanco estas tiom malmulte konvinka, ke s-ro Abe, komence de oktobro, anoncis novan pakaĵon da financadoj de entute 40 miliardoj da eŭroj.

* Interparolado en Asahi Shimbun, Tokio, 15-a de novembro 2013.
* Japan growth slows on weakness overseas”, The Wall Street Journal Online, 13-a de novembro 2013, http://online.wsj.com.

Sed ne sufiĉas, por relanĉi la maŝinon, rompi kun la ĉirkaŭanta ortodokseco kaj verŝi la monon sur la entreprenojn. En sociala kampo la bilanco de la “abeaĵoj” estas klare negativa. La nombro de mastrumoj kiuj ricevas socialan helpon atingis historian rekordon, kun unu miliono sescent mil koncernataj mastrumejoj en aŭgusto 2013.*

* “Nova rekordo de la nombro de mastrumoj kiuj ricevas socialan helpon”, Nihon Keizai Shimbun, 13-a de novembro 2013 (en la japana).

Malantaŭ kvoto de senlaboreco inter la plej malaltaj de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD), de 4 elcentoj, kaŝiĝas silenta, sed profunda malboniĝo de la dunga situacio, kun plialtigo de provizoraj laboroj kaj de la laborintenso. 35 elcentoj de la dungoj estas nun provizoraj (parttempa laboro, provizora anstataŭa laboro, ktp), kaj la reala enspezo de la salajruloj malprogresas: — 1,3 elcentoj inter oktobro 2012 kaj oktobro 2013, laŭ la ministrejo pri sano, laboro kaj sociala asekuro.

Oni devas diri, ke la kvoto de sindikateco falis (18 elcentoj, kontraŭ 24 elcentoj komence de la 1990-aj jaroj). Pri la postuloj de la provizoraj laboristoj okupiĝas ĉefe la asocioj kaj ne la sindikatoj. Ekde 2012, ili publikigas la nigran liston de entreprenoj kiuj trudas al siaj salajruloj malhumanajn laborkondiĉojn. La premio de la “nigra kompanio” (burakku kigyou), atribuata ĉiujare, estis en 2013 donita al la restoracia grupo Watami, kies fondinto kaj prezidinto, s-ro Watanabe Miki, estis ĵus elektita senatano en la listo de la plimulto. Lia fama ordono al la dungitoj, “Laboru tricent sesdek kvin tagojn jare kaj dudek kvar horojn tage, ĝis via morto”, riĉigis la liston de la diroj de la japana novliberalismo, kies plej malnova estas “Kalkulu kun viaj propraj fortoj” (“jijo doryoku”).

S-ro Abe, argumentante per sia decido redukti la impostojn por la societoj, publike admonis la mastraron altigi la salajrojn por helpi la kreskon de la konsumado. Sed fakte li montriĝas esti diligenta aplikanto de la monda strategio malaltigi la “laborkostojn”. Li ne nur daŭrigas la impostajn donacojn, sed li altigas la aldonvaloran imposton (AVI), kiu pezas sur la mastrumojn kaj pasos de 5 al 8 elcentoj ekde la 1-a de aprilo por malgrandigi la deficiton de la sociala asekuro. S-ro Abe povintus elekti altigi la kvoton de kotizoj de la entreprenoj, la plej malaltan de la mondo: iomete pli ol 5 elcentoj de la MEP, kontraŭ 11 elcentoj mezume por la Eŭropa Unio, ekzemple.*

* Itoh Shuhei, “La granda turnopunkto de la sociala asekuro”, Sekai, Tokio, novembro 2013 (en la japana).

Samtempe, la registaro faras komercan ofensivon, en Japanio tre subtenata de la komunikiloj, por eksporti atomcentralojn, luksajn nutraĵojn kaj altteĥnologiajn armilojn. La vendo de tiuj lastaj al eksterlando estis ĝis tiam strikte limigita de tri principoj pli aŭ malpli respektataj ekde 1967: ne vendi armilojn al landoj en konflikto; ne vendi ilin al tiuj, kiuj povas ekmiliti; ne subteni la eksportadon de armeaj ekipaĵoj.

Voli eksporti atomcentralojn ŝajnas esti absurda. Kvankam la ĉefministro deklaris la 7-an de septembro 2013, antaŭ la komitato pri Olimpiaj Ludoj, ke la centralo de Fukuŝimo estas sub regado kaj ke ĉio estos reguligita antaŭ la Ludoj de Tokio en 2020, la evakuado de la poluita akvo estas daŭre ne regata, kio kolerigas la loĝantojn, kampulojn, legomkulturistojn kaj fiŝistojn de la regiono.

Koncerne la kampkulturajn eksportojn, la agresa politiko, kiun la registaro rekomendas, estas konsiderata kiel taktiko por deturni la atenton de la kritikantoj de la traktato pri transpacifika partnereco (Trans-Pacific Partnership, TPP, kiu estas nun traktata. Multaj timas, ke tiu traktato mortigos la familian kampkulturon kaj la normojn de nutraĵa sekureco, kiuj estas pli striktaj en Japanio ol en Usono.*

* Vd Lori Wallach, La transatlantika traktato, ciklono kiu minacas la eŭropanojn, Le Monde diplomatique en Esperanto, novembro 2013.

La turniĝo, kiun faras tiu nova ekonomia politiko, maltrankviligas tiom pli, ĉar en la historio de Japanio, la respondo al sociala krizo ĉiam konsistis en striktigo de la liberecoj. Dum la ekonomia krizo de la jaroj 1920 – 1930, fronte al la kresko de la demokratiaj postuloj de la kampuloj kaj urbaj laboristoj, oni fine decidis la armeigon kaj subpremadon, kiuj favoris la supreniron de ekspansia naciismo.

Akcelata militizado

ERAO DE forta kaj distribuema kresko komenciĝis post la dua mondmilito, kio ebligis kontentigi la plimulton de la loĝantaro. La mito pri la supreniranta meza klaso definitive disfalis kun la du “perditaj jardekoj” (tiel oni nomas la periodo, kiu komenciĝis kun la krizo de 1997), dum la sfero de socialaj postuloj pli kaj pli ŝrumpas. En kriza tempo, la naciismo kaj identecaj politikoj estas efikaj instrumentoj por ĉirkaŭiri la socialajn postulojn: riĉiĝintoj kaj malriĉiĝintoj laboras kune por sia patrujo, ĉiuj unuece kontraŭ la najbaraj landoj.

La krudiĝo de la teritoriaj incidentoj kun Ĉinio pri la insuloj Senkaku (Dyaoyu en la ĉina) en la maro de Orienta Ĉinio (vd Olivier Zajec: Streĉiĝoj inter Tokio kaj Pekino. Nova batalo de Pacifiko pri insularo) kaj kun Sud-Koreio — la alia teritoria disputo, tre apogata de la komunikiloj — pri la insuletoj Takeshima (Dokdo en la korea) donas al la Abe-registaro revitan okazon de naciisma mobilizo. Ne estas hazardo, ke la projekto publikigita en 2012 de la LDP por revizii la konstitucion ĝenerale nomatan Konstitucio de la paco forigas la referencon al la universala principo de la homaro en la antaŭparto kaj se ĝi enmetas formulojn kiel “La ŝtato [estas] bazita sur la patrujo kaj la familio, la respekto de la harmonio”. La konstituciisto Higuchi Yoichi diras ke li maltrankvilas pri la estonteco de la japana demokratio: “Ŝtato, kiu privilegias pli kaj pli ekskluzive la rajto de la sango [hodiaŭ la sistemo estas miksita kun la rajto je teritorio sub certaj kondiĉoj], povas fariĝi ksenofobia.”

Por s-ro Abe, tiu revizio celas “eliri el la postmilita reĝimo” kaj pridubi la internacian ordon starigitan en la konferencoj de Jalto, kaj de Pocdamo en la jaro 1945, kiuj punis la faŝismemajn potencojn. Sed la ĉefministro ne volas distanciĝi de Usono nome de la nacia suvereneco: li male insistas pri fortigo de la armea alianco kaj pravigas la ĉeeston de gravaj usonaj militbazoj, kiel tiu de Okinavo.

Dum longa tempo, la denuncado de tiu milita, politika kaj ekonomia submetiĝo estis la monopolo de la Japana Komunista Partio (JPK), kiu nomis la landon “kolonio de Usono”. Nun la kritikoj venas ĉefe de la liberaluloj kaj de eksaj funkciuloj, kiuj neniam estis en la ĉirkaŭaĵo de la JPK. Kunaŭtoro de ĵus aperinta verko titolita Senĉesa “Okupado”*, Magosaki Ukeru, eksa diplomato kaj eksprofesoro ĉe la Lernejo de Nacia Defendo, rekomendas aŭtonomecon vide al Usono kaj revizion de la armea traktato kaj starigon de Orientazia Komunumo.

* Magosaki Ukeru kaj Akira Kimura: Senĉesa “Okupado”, Houritsu Bunkaysa, Kioto, 2013 (en la japana).

Tiu poziciiĝo de parto de la liberaluloj kontrastas kun la politika linio de la registaro Abe, same pri la traktato pri defendo kiel pri la TPP, kiun la partio en la potenco kontraŭis, kiam ĝi estis en la opozicio sub la antaŭaj registaroj. Ili opinias, ke tiu liberkomerca traktato favorus nur la usonajn entreprenojn, kiuj povus atingi la juĝadon kaj kondamnon de la japana registaro en kazo de malkonsento, laŭ la usonaj juraj normoj. Jen dispono, kiu ne povus esti pli simbola por la rezigno pri la nacia suvereneco.

Sed la kritikantoj de la dependeco maltrankviliĝas ĉefe pro la defendpolitiko. Anstataŭ alporti pli da aŭtonomeco, la ambicia revizio de la konstitucio, difinita de s-ro Abe, permesus la partoprenon en operacioj de kolektiva defendo kune kun la usona armeo, kio estas ĝis nun malpermesata.

Tiu volo ŝanĝi la konstitucion kaj kreskigi la eksportadon de milita materialo aparte klarigas la “abeaĵojn”, kiuj, kiel skribis la Süddeutsche Zeitung (la 22-an de julio 2013), estas por s-ro Abe nur rimedo por altigi Japanion en la rangon de granda militpotenco.

Japanio kaj Ĉinio rivalas do pri naciismo, kun kreskanta militarizo ambaŭflanke. Tio estas akompanata, ĉe la japana dekstrularo, de provokoj pri la moderna historio de orienta Azio: ŝtatistoj vizitas la tre disputatan sanktejon Yasukuni, kie ili honoras la soldatojn mortintajn por la imperiisto, inkluzive de la plej grandaj militkrimuloj;* ili neas la devigan prostituadon de aziaj virinoj organizitan de la imperia armeo dum la dua mondmilito.

* Vd Tetsuya Takahashi, “Le sanctuaire Yasukuni ou la mémoire sélective du Japon”, Le Monde diplomatique, marto 2007.

Por eviti, ke la regiona streĉiĝo kondukas al armita alfrontiĝo, necesus forte revizii la “abeaĵojn”. La prioritato devus esti malprajmi la socialan malkontenton kaj favori senteblan altigon de la salajroj kaj ankaŭ fortigon de la leĝoj pri rajtoj de la laboristoj, por korekti la gravajn malegalecojn. S-ro Abe devus krome definitive haltigi la atomenergian programon: ties evidenta malsukceso estas ĉiutage konfirmata de la senfina eliro de radiaktiva akvo en Fukuŝimo, poluado kiu povus veki gravan disputon kun la najbaraj landoj en la Pacifika Oceano.

Pli fundamente, anstataŭ kredigi je rea produktivisma kreskado per tio ke li apogas sin sur grandaj entreprenoj, kiuj amasigas ĉiajn privilegiojn, estus preferinda konsideri la strukturan ŝanĝiĝon de la socio, kiel emfazas Kosuke Motani. Tiu ekonomikisto insistas pri la konstanta malgrandiĝo de la aktiva loĝantaro, kiu en 2035 pasos al 44,2 milionojn da homoj, dum ĝi estis 81,2 milionoj en la jaro 1995, kaj pri la malalta konsumado de la bonstata klaso.* Tion siamaniere emfazas ankaŭ alia ekonomikisto, Tachibanaki Toshiaki, specialisto pri analizo de sociaj malegalecoj. La “abeaĵoj”, kiuj volas ĉiapreze krei riĉaĵojn, enradikigas la malegalecojn en sistema logiko, en kiu “la gajnantoj prenas ĉion”. Tio laŭ li eĉ ne povas funkcii, pro la maljuniĝo de la loĝantaro kaj la evoluo de la valoroj de la japanoj, kiuj pli kaj pli emas serĉi “feliĉon” ol konsumadon.*

* Tokyo Shimbun, 17-a de novembro 2013.
* Tachibanaki Toshiaki, “Ĉu ignori la malegalecon de la socio?”, Sekai, aŭgusto 2013 (en la japana).

Katsumata MAKOTO.

Verda energio, jen la malamiko

EN SIA studaĵo pri “du jarcentoj da reakcia retoriko” la usona ekonomikisto Albert Hirschman notas ke, dum debatoj pri la Universala Deklaro de la Homrajtoj*, la malpermeso de infanlaboro*, la okhora labortago aŭ pri la sociala sekureco, la konservativaj fortoj ĉiufoje uzis tri specojn de argumentoj: la senutilon (la proponita ŝanĝo ne solvos la problemon), la endanĝerigon (ĝi nuligus la profitojn ligitajn kun la antaŭaj sistemoj) kaj la perversan efikon (“la planita ago havos katastrofajn sekvojn”).* Ĉar ĝi turnas la progreseman intencon en ĝian malon, tiu lasta figuro montriĝas aparte detrua kaj malmobiliza: se agi kondukas al malprogreso, tiam prefere fari nenion.

* En Esperanto vd Universala Deklaro de Homrajtoj, en: Unuiĝintaj Nacioj: Ĉarto de la Unuigintaj Nacioj, Universala Deklaro de Homrajtoj, Konsilantaro pri Homrajtoj, Internacia Traktato pri la Civilaj kaj Politikaj Rajtoj, Konvencio pri la Rajtoj de la Infano, Konvencio pri la Rajtoj de Handikapitoj, Protokolo pri abolo de mortpuno, Konvencio pri Indiĝenaj kaj Tribaj Popoloj”, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, 230 paĝoj, ISBN 978-2-918300-00-7, paĝoj 60-69.
* Saml., p. 126-157, speciale la artikolo 32, p. 145s.
* Albert O. Hirschman, Deux Siècles de rhétorique réactionnaire, Fayard, Parizo, 1991.

La tezo de la perversa efiko reaperas hodiaŭ pri la temo de energiŝparado kaj de renovigeblaj energioj. La fotoelektraj sunpaneloj ne repagas, laŭ tio, la energion necesan por ilia produktado kaj ne estas recikligeblaj; la baterioj por stoki iliajn “verdajn” vatojn estas, laŭ tio, pli malutilaj ol ĉio; la ĝeneraligo de la kompaktaj fluoreskaj lampoj (KFL) de malalta konsumo, laŭ tio anoncas ekologian katastrofon. Resume, la ekologio poluas. “Kiam oni referencas tiujn perversajn efikojn, emfazas Hirschman, tiam ofte pro kialoj kiuj ne havas multon komunan kun la realo de la faktoj.” Sed la onidiro tre ofte kroĉiĝas al vero por ke tiu nasku mensogon.

En sia blogo, Jacques Boulesteix, astrofizikisto kaj loka elektito publikigas artikolon titolitan “Fluorkompaktaj ampoloj: inter monĉantaĝo, danĝero kaj teĥnologia absurdo”*. Tiuj ampoloj de malalta konsumo efektive enhavas de unu ĝis du miligramojn da gasforma hidrargo, same kiel cetere la bonaj malnovaj neon-tuboj. Neniu kontestas la altan venenecon de tiu metalo. Sed “unu KFL konsumas kvar- ĝis kvin-oble malpli da elektro ol inkandeska ampolo, klarigas s-ro Edouard Toulouse, sendependa konsilisto. Tio sekvigas malpliigon de la malutilaj ellasoj de la elektra sektoro, ĉu de atomrubaĵoj, ĉu de forcejefikaj gasoj, ĉu de aliaj tipoj de atmosfera poluado kiel tiuj de la termaj elektrocentraloj, speciale tiuj nutrataj de karbo. Tiu lasta enhavas efektive malgrandan kvanton da venenaĵoj, interalie hidrargon.”

* Jacques Boulesteix, “Ampoules fluocompactes: entre racket, danger et aberration technologique”, Marseille, science, innovation et société, 2-a de julio 2009, http://boulesteix.blog.lemonde.fr.

En Usono kalkulo montris, ke la hidrargo-bilanco de unu ampolo KFL estas pozitiva: la ŝparo de elektro sekvigas pli grandan redukton de atmosferaj hidrargo-ellasoj ol la kvanto de tiu elemento entenata en la ampolo.* En Svislando studaĵo farita de la Federacia Laboratorio de material-ekzaminado kaj de esplorado aldonas, ke “la ekologia bilanco de la KFL fariĝas pli bona ol tiu de la inkandeska ampolo post nur cent okdek horoj da uzado. Ĉar ĝia mezuma vivdaŭro estas dek mil horoj, la aĉeto de fluorkompakta ampolo ekologie rapide amortiziĝas.*

* “The facts about light bulbs and mercury”, National Resources Defense Council, Novjorko, www.nrdc.org.
* Energeia, n-ro 5, Berno, septembro 2013.

La elektro el sunpaneloj ricevas multan kritikon: oni murmuras, ke unu sunpanelo por sia fabrikiĝo voras pli da energio ol ĝi iam ajn produktas. En aprilo 2011, en la sendaĵo “Aldonaĵo al enketo” en la televidkanalo France 2, s-ino Nathalie Kosciusko-Morizet, tiam ministro pri ekologio, ripetas ĉi tiun eraran argumenton. Tamen, studaĵo farita en 2006 de la Internacia Agentejo pri Energio montras, ke “la tempo de rehavo de energio de la fotoelektraj sistemoj estas tre bona, ĉar ĝi varias inter 1,36 kaj 4,7 jaroj laŭ la landoj kie tia instalaĵo situas kaj laŭ la uzata tipo de apliko (terase sur tegmento aŭ ĉe la fasado)”.* Sub tempo de rehavo de energio oni komprenas la “tempon, kiun sunpanelo bezonas por generi tiom da energio kiom necesis por produkti ĝin”. Sciante ke la paneloj estas garantiataj por almenaŭ dudek aŭ dudek kvin jaroj de siaj fabrikintoj, kaj havas vivdaŭron multe pli longan, la studaĵo konkludas, ke “la mezuma tempo de rehavo de energio en Francio estas tri jaroj: la sistemo do redonas dekoble sian energi-ŝuldon en vivdaŭro de tridek jaroj.”.*

*Temps de retour énergétique”, aŭgusto 2012, www.photovoltaique.info.
* Bruno Gaiddon kaj Cécile Miquel, “Systèmes photovoltaïques: fabrication et impact environnemental”, Hespul, Villeurbanne, julio 2009.

Alia makulo de la sunpaneloj: ili laŭdire ne estas recikligeblaj. Ĉi-foje la argumento estas maltaŭga. Produkto fariĝas recikligebla, kiam oni investas en sistemo de recikligado. Konsidere al supre menciitaj daŭroj de uzado, la demando validas ĉefe pri la rompitaj paneloj. En Francio, la tute unua sunelektra instalaĵo estis konektita al la reto en junio 1992. Ĝis 2015, la dato ĉe kiu oni devas atendi la unuajn amasajn anstataŭigojn de paneloj, la eŭropa programo de kolektado nomata PV Ciklo*, starigita en 2007, estos fininta la starigon de efika kaj aŭtomata recikligsistemo.

* “Recycling von Photovoltaik-Modulen”, februaro 2010, www.bine.info.

Aliflanke oni povintus diskuti pri la paneloj nomataj “maldika tavolo” fabrikataj surbaze de teluro de kadmio (CdTe), venena subprodukto de la zinkindustrio, kiu havas grandajn stokojn da ĝi kaj pri kiu neniu scias kion fari el ĝi. La usona entrepreno First Solar uzas ĝin por fabriki panelojn kaj vidas en tio sukan procedon por stoki tiun rubaĵon. La teluro de kadmio tie troviĝas kaptita en la panelo. En la jaro 2011, tiaj paneloj estis 5,3 elcentoj de la monda produktado.* Disvastigi danĝeran rubaĵon per ĝia uzado kaj ĝia vendo anstataŭ stoki kaj neŭtraligi ĝin, ĉu tio estas akceptebla? La kritiko, kiu ĉi tie trovintus bonan taskon, ignoras tiun problemon.

* Fonto: Photon International.

ĜI MALE vivtenas sin per kritiko al la kreskanta uzado de baterioj kiel rimedo de stokado por, ekzemple, prilumi en la nokto: tiuj akumuliloj ne estas recikligeblaj, laŭ ĝi. La retejo favora al atomenergio “Ni savu la klimaton” mencias studaĵon, en kiu oni precizigas, sen grandaj klarigoj: “La baterioj kaj la piloj (speciale) faras problemon fine de sia vivo.”* S-ro Marc Jedliczka, direktoro de la asocio Hespul specialiĝinta pri renovigeblaj energioj, respondas malice: “Tiu demando estis neniam levita por la baterioj uzataj de jardekoj en la aŭtomobiloj. En bonaj industriaj kondiĉoj de fabrikado kaj de kolektado, la recikligado de baterioj ne estas problemo.” Tamen la demando de akumulado de “verda” elektro metiĝas nur por la uzantoj ne ligitaj al la elektra reto; la panel-elektro povus facile disvolviĝi sen baterioj en urba medio. Tie oni povas reciprokigi la produktadojn tra la reto kaj partumi ilin anstataŭ stoki ilin individue.

*10 questions à Jean Dhers sur le stockage de l’énergie électrique [10 demandoj al J. D. pri la stokado de elektra energio]”, 7-a de decembro 2006, www.sauvonsleclimat.fr.

Io evidenta aldoniĝas al dosiero klare farita kun akuza intenco: la sunpaneloj produktas nur tage kaj la venta produktado de elektro eblas nur kiam la vento blovas. Per aliaj vortoj, la postuloj de nia moderneco ne harmonias kun tiuj intermitaj energioj. Nu, la renovigeblaj energioj estas ja variaj, sed neniam neantaŭvideblaj.* La antaŭvido de ilia produktado estas cetere parto de la ĉiutaga laboro de la mallongtempa energimerkato, interalie de la merkato Powernext, bazita en Parizo, aŭ de la European Energy Exchange (EEX) de Lepsiko. Oni scias plurajn tagojn antaŭe, poste ĉiam pli precize, la megavatojn kreotajn de la puraj fontoj.* Tiu planado plejbonigas ilian uzadon per ilia kombinado kun “molaj” energioj kiel akvo, gaso aŭ biogaso.

* Vd Aurélien Bernier, “Un acheminement de l’électricité verte, alibi de la privatisation”, Le Monde diplomatique, majo 2013.
* Neue Energie, Berlino, septembro 2013.

La 3-an de oktobro 2013 la sunelektra energio kun la ventenergio liveris kune, antaŭ tagmezo, 59,1 elcentojn de la germana elektra produktado, kaj 36,4 elcentojn en dudek kvar horoj.* Similaj rezultoj estis atingitaj en junio. La onidiroj ne haltas ĉe tiuj ĉiam pli oftaj atingoj. “Pli fifamigata ol la aliaj renovigeblaj energioj, la sunelektra energio vekas rezistadon de la sistemo, ĉar tiu teĥnologio estas tiu, kiu plej pridubigas la klasikajn monopolismajn skemojn: ĝi estas malcentra kaj akirebla de ĉiuj, analizas s-ro Jedliczka. Ĉe la origino de tiuj onidiroj oni trovas ofte personojn ligitajn al la historiaj elektristoj, kiuj siavice estas ligitaj al la fosiliaj kaj atomaj energioj.” Kontraŭ tiu energio, kiu venas samtempe el la suno kaj el la alta teĥnologio, kiu produktas elektron sen movi ian ajn elementon, la konservativaj fortoj povis nur retrovi sian malnovan reflekson: gardu vin kontraŭ la perversa efiko! Por ke nenio ŝanĝiĝu, ni ŝanĝu nenion ...

* “German solar PV, wind peak at 59,1% of electricity production on October 3rd. 2013”, 7-a de oktobro 2013, www.solar-server.com.

Philippe BOVET.

Cenzuristoj kaj kanajloj

LA ESPRIMLIBERECO ekzistas nur kiam oni aplikas ĝin al eldiroj, kiujn oni ne aprobas. La rompoj de ĝia principo vivas cetere multe pli longe ol la motivoj kiuj pravigis ilin kaj la registaroj kiuj akaparis ilin por kruele puni. La 25-an de oktobro 2001, en etoso preskaŭ panika pro la mortigaj atencoj de la 11-a de septembro, unu sola usona senatano, s-ro Russel Feingold, voĉdonis kontraŭ la Patriot Act, arsenalo de libermortigaj dispozicioj, kiujn la preteksto de batalo kontraŭ la terorismo permesis bloke akceptigi al la delegitoj de la kongreso. Dek tri jarojn kaj unu prezidanton poste, tiuj esceptaj disponoj restas leĝo en Usono.

Oni scias, ke la ministroj pri internaj aferoj zorgas pli pri ordo kaj sekureco ol pri liberecoj. Ĉia minaco kuraĝigas ilin postuli novan subpreman ilaron kiu kunigas ĉirkaŭ ili maltrankvilan aŭ skandalitan loĝantaron. Tiel, Francio en januaro, pro antaŭmalhelpo, malpermesis plurajn kunvenojn kaj spektaklojn, kiujn ĝi opiniis kontraŭaj al la “respekto ŝuldata al la digno de la homa persono”. Leviĝante kontraŭ la kontraŭjudaj deklamadoj de Dieudonné, kiu “jam ne estas komikisto” kaj kies konduto “jam ne estas artkreado”, s-ro Manuel Valls minacis: “Mi ekskludas nenian eblecon, inkluzive akrigon de la leĝo.”* Sed ĉu demokratia ŝtato povas akcepti sen tremi, ke ministro de la polico juĝas, en sia ministra kvalito, la humuron kaj la artkreadon — eĉ kiam ambaŭ forestas?

* Interparolado ĉe Aujourd’hui en France, Parizo, 28-a de decembro 2013.

En julio 1830, Karlo la 10-a eksigis per edikto la gazetaran liberecon. Iu el liaj apogantoj tiam pravigis la restarigon de la principo de antaŭa cenzuro, kiu anstataŭis la postpresan plendon ĉe la tribunaloj, per jenaj vortoj: “Kiam la subpremado intervenas, la damaĝo estas farita; anstataŭ ripari, la puno aldonas al la debato la skandalon.”* Tagon post la reĝa edikto la gazetoj aperis tamen sen antaŭa permeso, danke al diversaj elturniĝoj. La publiko avide legis ilin kaj komentis ilin. Kaj la revolucio faligis la reĝimon de Karlo la 10-a.

* Citita el Jean-Noël Jeanneney, Les Grandes Heures de la presse qui ont fait l’histoire, Flammarion, Parizo, 2013, p. 28.

Preskaŭ du jarcentojn poste, la ribelantoj, la parioj kaj la seninduloj disponas pri dekmiloj da abonantoj en sia konto de Twitter; YouTube ebligas al ili renkontiĝi en ilia salono babilante sur sofo, fronte al filmilo. Ekde kiam certaj spektakloj kaj publikaj kunvenoj estas juĝitaj malindaj por la homa persono, ĉu do necesas ankaŭ sankcii la dissendon de la samaj mesaĝoj tra la sociaj retoj? Tio signifus atribui tuj la aŭreolon de viktimoj de la “sistemo” al la komercistoj de provokaĵoj. Kaj doni krediton al iliaj plej paranojaj akuzoj.

En reago al la lastaj iniciatoj de s-ro Valls, socialista eksministro maltrankviliĝis pri “profunda malprogreso kiu emas instali ian reĝimon de antaŭmalhelpo, eĉ de antaŭa morala cenzuro al la esprimlibereco”. Kaj li konkludis, sendube karitate: “En tiu ĉi afero, la emocio, la kolero kaj la ribelo kontraŭ la fiaĵo ŝancelis la plej bonajn mensojn.”*

*Jack Lang sur l’affaire Dieudonné: “La décision du Conseil d’Etat est une profonde régression””, Le Monde, 13-a de januaro 2014.

Serge HALIMI.

Serge Halimi reelektita kiel direktoro de “Le Monde diplomatique

La kontrolkonsilantaro de Le Monde diplomatique S.A. reelektis, la 13-an de januaro 2014, por dua sesjara mandato, Serge Halimi kiel prezidanton de la direktejo de tiu eldonsocieto de Le Monde diplomatique kaj de Manière de voir [regulaj laŭtemaj kolektaĵoj de artikoloj aperintaj en la “Diplo”]*. La statuto de la societo dispozicias, ke la kontrolkonsilantaro povas decidi nur pri kandidato proponita de la Asocio Gunter Holzmann, kiu kune kun La Amikoj de Le Monde diplomatique estas la gardanto de la sendependeco de la gazeto, kaj en kiu membras la tuta personaro.

* Simile al nia eldono de “Kien Afriko en la 21-a jarcento?”, Le Monde diplomatique en Esperanto kaj Monda Asembleo Socia (MAS), 157 paĝoj, ISBN 978-2-918300-39-7. Cetere pliaj laŭtemaj broŝuroj estas intencataj, sed ni bezonas legantojn, kiuj indiku al ni siajn proponojn (kiujn temojn, kaj kiujn aperintajn — aperigindajn — artikolojn ĝi enhavu). -vl

Dum sekreta voĉdonado, la 12-an de novembro 2013, la Ĝenerala Asembleo de tiu asocio nomumis Serge Halimi kiel sian kandidaton en la funkcio de prezidanto de la direktejo de la societo kaj kiel direktoro de publikado. La kontrolkonsilantaro de la asocio Amikoj de Le Monde diplomatique faris la saman decidon la 29-an de novembro 2013.

Laŭ propono de Serge Halimi, la kontrolkonsilantaro, prezidata de Louis Dreyfus, elektis por ses jaroj Vincent Caron, Bruno Lombard, Pierre Rimbert kaj Anne-Cécile Robert kiel membrojn de la direktejo de Le Monde diplomatique S.A..

La redaktejo de Le Monde diplomatique.

Sirio, Barejno, Egiptujo, Tunizio: kvar destinoj por revolucio

La “araba printempo” ne diris sian lastan vorton

Tri jarojn post la komenco de movado, kiu forbalais la prezidantojn Zine El-Abidine Ben Ali kaj Hosni Mubarak, la kontestado en la araba mondo, minacata de la eksterlandaj intervenoj kaj de la konfesiaj dividoj, serĉas duan spiron. Se Sirio travivas la plej malbonan scenaron, Tunizio konfirmas, ke la aspiro al civitaneco kaj serĉado de kompromisoj povas rezultigi antaŭenirojn.

ĈE SIA KOMENCO, la “araba printempo” forbalais la okcidentajn antaŭjuĝojn. Ĝi detruis la orientismajn kliŝojn pri la hereda nekapablo de la araboj koncepti demokratian sistemon kaj ŝancelis la kredon, laŭ kiu ili ne meritas alian sorton ol esti regataj de despotoj. Tri jarojn poste, ĝi malheliĝis. Restas necerteco pri la estonto de la procezo, kiu eniras en sian kvaran fazon.

La unua etapo, kiu finiĝis en 2011, estis giganta ondo da postuloj koncernantaj la dignon kaj civitanecon, nutrata el amasaj kaj spontaneaj protestoj. La posta etapo, en 2012, estis tiu de refluo de la luktoj al sia loka kunteksto kaj de ilia alĝustigo al la historia heredo de ĉiu lando. Samtempe, eksteraj fortoj komencis reorienti tiujn konfliktojn al pli danĝeraj direktoj, kondukante la popolojn al la situacio, kiujn ili nun travivas.

Pasintan jaron, oni vidis la trian fazon, markitan de internaciiĝo kaj enmiksiĝo pli kaj pli agresema de la regionaj kaj okcidentaj grandaj regnoj. Koncentrado de atento al la rivaleco inter sunaistoj kaj ŝijaistoj ĝeneraliĝis en la tuta Mez-oriento, instigante ĉiun ŝtaton kaj ĉiun socion koncentri sian atenton sur la akso de la religiaj identecoj. La antagonismo inter islamismo kaj sekularismo grandskale malmoliĝis. Danĝere estas, ke la geopolitikaj rivalecoj kaj religiaj streĉoj superas la specifecojn de ĉiu lando kaj ŝajnas redukti la lokajn agantojn en pupoj en la manoj de eksterlandaj potenculoj.

Komparo inter Sirio, Barejno, Egiptujo kaj Tunizio montras multkoloran spektron de internaciaj influoj. En la du unuaj landoj, la eksteraj intervenoj incitis la internan militon kaj radikaligis la plej fortajn tavolojn de la ribelantoj. En Egiptujo, la okcidenta subteno al la aŭtoritatema politiko de la nova reĝimo dispremis la komencajn demokratiajn motivojn. Nur Tunizio ŝajne estas sur promesplena vojo, laŭgrade kiom ĝi restas relative ŝirmata de la geopolitikaj, religiaj kaj ideologiaj alfrontiĝoj, kiuj trabalais la tutan regionon.

En ĉiu el tiuj landoj, tamen, la “araba printempo” lasis neforviŝeblan spuron de popola mobiliziĝo, en kiu la civitanoj ekkonsciiĝis pri sia forto. Ĝi malfermis spacojn por kontestado, kiujn la ŝtato ne plu povas fermi sen subpremo, politike multekosta. Kiom ajn necerta estas la estonto, la fera ordo, kiu antaŭe regis ja disfalis.

En Sirio, la milito naskiĝis el movado por civila malobeo, rapide transformiĝinta en vasta popol-ribelo. La brutala reago de la reĝimo al la unuaj avertoj ne sukcesis timigi la manifestaciantojn, sed ĝi komencis grave damaĝigan ciklon de protestoj kaj subpremoj. Se la armeo de la prezidanto Bachar Al-Assad rapide mortigis la esperojn de paca revolucio, estas tamen la geopolitikaj kalkuloj kaj religiaj demandoj, kiuj, alkroĉiĝintaj poste al ĝi, transformis la popolribelon en teruran internan militon: ĝis hodiaŭ, cent dudek mil mortintoj, du milionoj kaj duono da rifuĝintoj kaj kvar milionoj da translokitoj.

De ĉiam, Sirio estas karakterizita de la diverseco de religiaj kaj komunumaj tradicioj. Ekspluatante la internajn streĉojn, la eksteraj potenculoj rompis ĉi tiun delikatan mozaikon. La lando havas gravan centran pozicion en tiu Mez-oriento, kie alfrontiĝas la interesoj de Usono, Israelo, Sauda Arabio, Kataro, Jordanio, Turkujo kaj Irano. La praa divido de tiu mond-parto inter la du rivalaj tendencoj de Islamo, sunaismo kaj ŝijaismo, estis paroksismigitaj de tiuj ambiciaj ŝtatoj, por kreskigi sian influon.

Oni konsideras, ke la alaŭita klano, kiu formas la reĝimon de s-ro Baŝar Al-Asad partoprenas en ŝijaisma arko, iranta de Irano al Libano de la Hisbulaho, dum la ribelaj grupoj plejparte apartenas al la sunaisma tendaro. Sed ĉi tiu antagonismo reale kaŝas multe pli nuancitan realon. Same kiel al la afganaj muĝahedinoj de la 1980-aj jaroj, al la siria opozicio mankas kohereco. Ĝiaj eksterlandaj reprezentantoj konas malmulte aŭ tute ne la armitajn grupojn, kiuj surloke batalas. Tiuj ĉi serĉas subtenojn aliloke: norde de la lando, ili ĝenerale apogas sin al la helpo de Turkujo kaj Kataro, dum en la sudo, ili ricevas armilojn kaj asiston de Jordanio, Sauda Arabujo kaj Usono.

Ĉi tiuj geopolitikaj enplektiĝoj kreas paradoksojn, kiuj kontraŭdiras la nur religian klarigon de la konflikto. Riado aprobis la armean puĉon en Egiptujo kontraŭ la Islama Frataro, kiu tamen apartenas al la sama tendenco kiel la grupoj kiujn ĝi armigas sur la siria fronto. La ĵusa “degelo” de la rilatoj inter Vaŝingtono kaj Tehrano relativigas la duuman vidon ofte adoptitan de la okcidentaj amaskomunikiloj: Israelo kaj Sauda Arabujo opinias sin ambaŭ forlasitaj de Vaŝingtono fronte al Tehrano, kaj do subite fariĝas fakte aliancanoj.

Ankaŭ la fendo inter laikaj kaj islamismaj fortoj pezas. Se la Libera Siria Armeo (LSA) klare asertas sian sekularan ankriĝon, la plejparto de la aliaj grupoj formas religian mozaikon, iranta de la moderaj islamistoj ĝis la ĝihadistoj proksimaj de Al-Kaido, tra la salafistoj. Malfacilas cetere taksi ĝis kiu grado la plej radikalaj grupoj, kiel Ahrar Al-Cham aŭ la Islama Ŝtato en Irako kaj Oriento (IŜIO), manifestas veran religian konvinkon aŭ uzas sian ŝildon por pli malaltaj celoj. Ĉiuokaze, tiu fragmentiĝo, fonto de kreskantaj malakordoj , malfermis duan fronton sine de la ribela tendaro mem, kiel montras la mortigaj bataloj kiuj okazis en januaro inter la LSA kaj la IŜIO en la nordo de Sirio. Tiu disiĝo de la interna milito estas faktoro, kiu povas parte klarigi la pluvivon de la reĝimo de s-ro Al-Asad.

Oni ofte prezentas la sirian konflikton en terminoj de simpla mekaniko: kiam la reganto malfortiĝas, opozicio plifortiĝas, kaj inverse. Tio estas forgesi, ke mono kaj armiloj ne faras ĉion en milito; necesas ankaŭ homaj fortoj. Sed, sur tiu kampo, malabundo konstante minacas la reĝimon de Damasko. La plifortigo de la Al-Qods-trupoj el Irano, de la taĉmentoj de la libana Hizbulaho kaj de la lokaj milicoj (chabiha) estas do vivgrava por la konservo de ties milita potenco. Ĉar uzi kemiajn armilojn ne plu eblas, la registaro pli ol iam ajn dependas de siaj eksterlandaj kromsoldatoj.

La Islama Frataro prilumita

ĈEFA FONTO de maltrankvilo: la nova radikaliĝo de la opozicio kaj de la reĝimo. La Fronto Al-Nosra kaj la IŜIO, kiuj ambaŭ deklaras sin proksimaj al Al-Kaido, larĝe profitas la helpon de la Golfo. Ankaŭ Sauda Arabujo kreskigis sian partoprenon, subtenante grupojn nealiĝintajn al la terorisma movado fondita de Usama Bin Laden, tiel renversante la fortorilaton ene de la opozicio. Siaflanke, la siria regula armeo profunde ŝanĝiĝis. De la A-Qusayr-batalo, en majo-junio 2013, la Al-Qods-trupoj kaj la Hizbulaho denove deplojis la trupon en etaj moveblaj taĉmentoj organizitaj kvazaŭ milicoj.

Pro ĉiuj tiuj kialoj, la eksterlandaj grandaj regnoj malmulte zorgas ĉesigi la konklikton. Usono ne povas permesi al si novan militon kaj akceptas pli malpli facile vidi sian hegemonion kontestata en la Mez-oriento, ĉar ĝia nuna strategio privilegias Azion. En la logiko de la usona realpolitik, Vaŝingtono ne plu havas kapablon malhelpi putriĝon de la siria demando: kiel ĝin indikis la konsilisto Edward Luttwak en la New York Times*, prudento ordonas lasi la militantojn mortigi unu la aliajn tiom kiom eblas, ĉar la triumfo de opozicio dominata de la islamistoj estus same malutila por la okcidentaj interesoj, ol la venko de la Al-Asad-klano. La sauda aliancano, siaflanke, vidus favore la falon de la Damasko-reĝimo, kaj povus kontentiĝi pri diserigita lando, ĥaosa, kiu tranĉus la ŝijaisman akson ligantan Libanon kaj Iranon. Neregebla Sirio estus por Tehrano kaj Moskvo preferebla solvo al la venko de la ribelantoj, eĉ se oni devas lasi anon de la Al-Asad-familio, reduktita je pupo, sidanta en sia palaco en Damasko, same kiel faris dumtempe lia afgana samrangulo.

* Edward Luttwak, “In Syria, America loses if either side wins”, The New York Times, 24-a de aŭgusto 2013.

Paco en proksima estonto ŝajnas do tre malverŝajna. Se la aŭtoroj de surloke faritaj krimoj devas respondi pri siaj agoj, la eksterlandaj potenculoj, kiuj instigis tiujn perfortaĵojn havas grandan parton de la respondeco. La interna milito fariĝis tiom terura, ke malmultaj ankoraŭ memoras pri la manifestacioj de la unua horo, kiam tuta popolo postulis la rajton pri digno kaj civitaneco. En tiu tragedio, tio estas eble la plej trista aspekto.

Ankaŭ en Barejno, la potencaj landoj montris sian kapablon paroksismigi la lokajn streĉojn, sed en tute alia maniero ol en Sirio. La unuaj manifestacioj en tiu eta insulo de la Golfo esprimis tre vaste kundividitan deziron de demokratio: oni taksas, ke je ilia pinto, ili mobilizis preskaŭ kvinonon de la loĝantaro. Se la milita interveno de la Kunlabor-Konsilio de la Golfo (KKG)* rapide mortigis tiun kolektivan aspiron, la malsukceso de la movado klariĝas ankaŭ kaj eble precipe, per la entrudiĝo de geopolitiko kaj religiaj motoj.

* Ĝiaj ses membroj estas Sauda Arabujo, Barejno, la Arabaj Unuiĝintaj Emirlandoj, Kuvajto, Omana kaj Kataro.

Dum en Sirio alaŭita registaro frontas plejmulte sunaistan loĝantaron, Barejno estas sunaista monarĥio, plejmulte loĝata de ŝijaistoj. Tial la respektivaj interesoj de la du rivalaj landoj de la regiono, Irano kaj Sauda Arabujo, rekte frapas unu kontraŭ la alia. Pro sia geografia proksimeco, Riado aplikas al sia najbaro rigardorajton aparte entrudiĝan. Subtenata de Okcidento, la interveno de la KKG-trupoj eksplicite respondis al la deziro de Riado pluteni Barejnon en sian influzonon.

Ĉe la komenco, ŝijaistoj kaj sunaistoj manifestaciis unu apud la aliaj, sur sama linio de demokratiaj postuloj. Nur kiam la Sauda interveno okazis, la konfesia aspekto iom post iom forigis la politikajn celojn. Tiu kaptado de la loka dinamiko fare de eksteraj interesoj tamen prilumis la malfortecon de la reĝimo. Sen la financa, militista kaj politika helpo de la Golfo-ŝtatoj, la dinastio Al-Khalifa disponus nek pri la rimedoj, nek pri la legitimeco necesa por resti ĉe la registaro. Ĝia pretervivo nun dependas nur de ties eksterlandaj protektantoj.

La internaciiĝo de la konflikto ruinigis historian ŝancon por la barejna socio solvi siajn malnovajn konfesiajn streĉojn per demokratia dialogo. Dum la samaj kialoj kondukis al eksplodo de Sirio, ĉe Barejno ili plu vivtenas, sub artefarita spirado, aŭtokratan reĝimon.

Diference de Sirio kaj Barejno, Egiptujo estas lando sufiĉe forta kaj aŭtonoma por rezisti la eksterajn premojn. La potencaj eksterlandoj tamen estas ligitaj al la politika dramo, kiu tie okazas. En julio 2013, puĉo renversis la registaron, mallaŭdatan sed legitiman, de la Islama Frataro. Kie ajn en la mondo, tiel brutala rompo de demokratia procezo estigus ĝeneralan indignon. En Egiptujo, ĝi tamen ricevis aprobon de la okcidentaj diplomatejoj. Usono kaj ties eŭropaj aliancanoj, sed ankaŭ Sauda Arabujo kaj ties najbaroj de la Golfo, same kiel Jordanio, Maroko kaj Israelo, ĉiuj tre rapide akceptis la armean puĉon, kiu liberigis ilin el Mohamed Morsi, demokratie elektita sed taksita neregebla.

Kiam la nova reĝimo estis apenaŭ instalita, tiam Sauda Arabujo, la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj Kuvajto donis al ĝi ekonomian helpon je 12 miliardoj da dolaroj, tio estas naŭoble pli ol la ĉiujara 1,3 miliardo donita de Usono kiel armea asistado. Almenaŭ du kialoj povas klarigi la decidon de Riado: unue, la delonga malfido de la vahabit-reĝimo al la Islama Frataro; due, la timo, ke la ekzemplo de la juna egipta demokratio etendiĝos, donos popolan mandaton al islamismaj fortoj kaj kuraĝigos la saudanojn kontesti la gvidantojn de sia lando.

La fakto, ke Okcidento aprobis la armean puĉon ne kreskigis sian prestiĝon ene de la egipta loĝantaro, ŝancelita de la implica mesaĝo, ke demokratio estas akceptebla nur se ĝi elektas kandidatojn ŝatatajn de eksterlandaj potenculoj. La ironio de la afero estas, ke, forlasante la Islaman Frataron, Vaŝingtono kaj ties aliancanoj mem sabotis la arabo-okcidentan projekton starigi koheran sunaistan blokon kapablan kunteni la iranan influon, tiel estigante neatenditan konverĝon de la sauda kaj israela eksteraj politikoj.

La puĉo de la generalo Abdel Fatah Al-Sissi tamen rezultis ankaŭ de malbonega ekonomia situacio kaj de la kreskanta malpopulareco de s-ro Morsi. Eĉ liaj elektintoj ne plu fidis la kapablon de la registaro respondi al la problemoj de senlaboreco kaj korupto. La hegemoniaj ambicioj de la Frataro, kiu rifuzis dividi eĉ iomete la povon, akcelis ties miskreditigon. Tiuj ambicioj ankaŭ frappuŝiĝis kontraŭ la rezisto de la ŝtat-aparato, plu konsistantaj el policanoj, juĝistoj kaj fouloul (aŭtoritatuloj de la malnova reĝimo) profunde malamikaj al la Frataro. Tiu “profunda ŝtato” kaptis la okazon reelmergiĝi. Des pli facile, ke la Islama Frataro, forpuŝante juĝistojn, guberniestrojn kaj altrangulojn por loki siajn proprajn homojn ene de la ŝtataparato, perdis ankaŭ siajn potencialajn aliancanojn ĉe la maldektro kaj la salafistoj.

La fulmo, kiu forbatis ilin ankaŭ signifas la finon de la aŭreolo de nevenkebleco, kiu ĉirkaŭis islamismon antaŭe. La Frataro estis nek revolucia grupo, nek loka branĉo de iu internacia terorisma fronto, sed organizaĵo prefere konservativa, predikanta religian piecon, ekonomian liberalismon kaj karitaton al la plej malriĉaj. Ĝi arogis al si neniun monopolon pri islamo kaj havis neniun ligon kun la salafistoj, nek kun la teologiistoj de Al-Azhar*. Ĝiaj adeptoj vivas nun en malliberejo aŭ kaŝitaj. Pli singardaj, aŭ pli ruzaj, la salafistoj de la partio Al-Nour montris sian pragmatismon submetiĝante al la armea reĝimo. Kun la “araba printempo”, la islamisma sfero samtempe diversiĝis kaj fragmentiĝis, elmergante novajn figurojn ekster la tradiciaj skolastikaj kaj politikaj rondoj.

* Grava institucio de la sunaisma islamo, kies sidejo estas en Kairo.
Respondeca antaŭ la popolo

DUM sia mallonga tempo de regado, la Islama Frataro evitis komenci trudan islamigon de la socio. Ilia celo estis prefere fortigi sian politikan dominadon sur la institucia tereno. Ja ne hazarde, la Morsi-registaro, dum la puĉo, defendis sin per argumento de legitimeco (char’iya) pli ol islama leĝo (ŝario). Ĉi-rilate, la okcidenta timo, ke la “araba printempo” rezultigos islamisman kontaĝon en Mez-oriento ŝajnas sen vera konsisto.

En Egiptujo mem, la armea puĉo ricevis aprobon de la junulara movado Tamarrod, de la kopta eklezio kaj de la laikaj liberalaj partioj. La liberalismo de tiuj lastaj evidente ne inkluzivas defendon de la politika plurismo, kiu ne kongruas kun la forigo de la Islama Frataro. Sekve, la pluralismo povis tute malaperi. La cenzuro trudita de la nova militista reĝimo montriĝas ja pli severa ol tiu, kiu regadis sub la prezidanteco de s-ro Hosni Mubarak. Ne nur la Islama Frataro estis forigita kun brutaleco ne vidita depost la epoko de la prezidanto Gamal Abdel Nasser, sed ĝian ostracismon akompanis naciisma kaj ksenofobia kampanjo, komparanta ĝiajn aktivistojn al “teroristoj”, pagataj de eksterlandanoj. Neatendita konsekvenco de la egipta revolucio, aŭtokratia prezidanteco transformiĝis en militistan diktaturon, kiu uzas militan leĝon kaj laŭleĝan perforton. Elektoj ne estis forigitaj, sed ili okazas sub streĉa kontrolo.

Pro la malpermeso de la Frataro kaj diseriĝo de ĉiuj politikaj fortoj de la lando, la armeo trudiĝis manke de aliaj eblecoj. Ĝi propra-iniciate ne forlasos la regpozicion, almenaŭ dum ĝi ĝuas komplicecon de la okcidentaj landoj kaj la Golfo-ŝtatoj, ĉar ĝi konsideras sin volboŝlosilo de la socio.

Egiptujo ne suferas etnajn kaj religiajn streĉojn, kiuj subfosas kelkajn el ties najbaroj; la hipotezo de malferma milito ŝajnas do for. Tamen la militistoj ne povas kontentiĝi per restarigo de la malnova ordo. La kosto de amasa subpremado fariĝis politike tro granda, kaj la egiptoj malkovris la forton de amasaj mobiliziĝoj. La granda fendo inter islamismo kaj sekularismo cetere riskas pligrandiĝi. Iuj inter la Islama Frataro povus esti tentataj perarmile ekbatali.

Sed la ĉefa novaĵo estas la postulo, pli kaj pli granda en la popolo, de politika respondeco. Eĉ dum la puĉo de julio 2013, la militistoj estis devigitaj pravigi siajn agojn, post kiam demokratia iniciato mandatita de civitan-grupoj laŭte esprimis sian maltrankvilon. La reĝimo nun troviĝas antaŭ malfacila elekto: ĉu ĝi revivigu la Mubarak-sistemon, kun la generalo Al-Sissi en civilaj vestaĵoj, aŭ ĉu ĝi preferos la pakistanan modelon, kie la civiluloj povas decidi, sed lasas al la militistoj vetorajton por la gravaj aferoj?

Kompare kun tio, la tunizia transiro ŝajnas preskaŭ promenado. Kondukita de lokaj agantoj ŝajne zorgantaj pri stabileco kaj respekto de la demokratiaj reguloj, ĝi restis ŝirmita kontraŭ eksterlandaj manipuladoj. Kaŭzo de tio estas aparte ĝia geografio: kvankam zorge superrigardita de la franca ekskoloniiganto, Tunizio malofte estis ejo de geopolitikaj konkuroj de eksterlandaj interesoj. Ĝia loĝantaro estas relative homogena rilate religion. La plej notinda temo de konflikto, de post la falo de la prezidanto Zine El-Abidine Ben Ali, estas la lukto inter islamistoj kaj laikuloj.

Ennahda-partio, islamist-tendenca, venkis ĉe la unuaj liberaj elektoj, sed ĝi faris la saman eraron kiel la Islama Frataro: ĝi interpretis la ricevitan mandaton kiel sezamon al la absoluta povo. La politika situacio rapide degeneris, kun murdoj de pluraj maldekstraj oponantoj kaj la potenciĝo de la salafistaj grupoj, tre malamikaj al la balota pluralismo. Iliaj minacoj estigis ĝenon en la loĝantaro, kiu ne kutimas tian klimaton.

En Tunizio neniu tendaro povas pretendi hegemonion, kaj Ennahda formis koalicion kun du laikaj partioj. La liberalaj kaj progresemaj movadoj do fine akceptis la nacian dialogon proponatan de la registaro kaj laboris kun la islamistoj — escepte la plej radikalaj, la salafistoj. Ĉiuj partioj de la balota ludejo interkonsentis, ke oni ne povas ignori la riskon de perfortec-spiralo. Krome, la diferenco inter religiuloj kaj sekularuloj montriĝis malpli nevenkebla ol ŝajnis. Malmulto finfine diferencigas la moderajn islamistojn disde iliaj laikaj konkurantoj, dum ĉi-lastaj pli volonte rekonas la gravecon de religio en ĉiu nova politika sistemo.

Sed estas ĉefe la moviĝema civila socio, kiu reaktivigis la kalendaron de la demokratia transiro. La Tunizia Ĝenerala Unio de la Laboro (TĜUL), kaj la entreprenista organizaĵo Tunizia Unio de Industrio, Komerco kaj Metioj (TUIKM), la advokato-ordeno kaj la tunizia Ligo de Homrajtoj laŭte esprimiĝis dum la nacia dialogo. Ili fiksis novajn celojn por la registaro kaj alvokis ratifi la Konstitucion.

La armeo, siaflanke, pezas multe malpli ol en Egiptujo: Enhavanta malmultnombran membraron kaj sen politika tendenco, ĝi restis en siaj kazernoj de post 2011. La malnova reĝimo de s-ro Ben Ali estis ja polica ŝtato, ne armea diktaturo. Ĝia regado teknokrata kaj kleptomania ne bezonis ideologian bazon. Tial la tunizia revolucio eksigis la eliton de la malnova unusola partio, lasante senŝanĝe la burokrataron kaj la policon, kiuj ne estis konektitaj al la reĝimo. La konservado de tiu skeleto kontribuis teni relativan stabilecon de la leĝa ordo. Krome, la malnova aŭtokratio estis instalinta solidan strukturon de institucioj kaj leĝoj, kiuj estis malmulte uzataj dum la lasta jardeko de la Ben Ali-epoko, sed povas nun montriĝi utila por konstrui funkcian demokratian sistemon. Ĝuste tial, ke la antaŭa nepotismo ne estis bazita sur ideologio, kapabla reaperi, la restarigo de aŭtoritatema ŝtato ŝajnas ne verŝajna.

Tunizio estas bonŝanca povi respondi al siaj malcertecoj pere de propraj rimedoj, sen dependi de la bonvolo de aliaj. La mondaj kaj regionaj grandaj landoj ludis malgrandan rolon en la nuna transiro. Vaŝingtono ne vetois kontraŭ la eniro de Ennahda en la registaron, nek favoris tiun aŭ iun kandidaton. La petrol-ŝtatoj de la Golfo ne amase subtenis siajn preferatajn kandidatojn. Francujo restas singarde neŭtrala, ĝia figuro ja restas makulita pro la ĉiama subteno, kiun ĝi alportis al s-ro Ben Ali ĝis la lasta sekundo de lia regno. Kaze de sukceso, la tunizia sperto estos perceptata kiel esper-signo en la tuta regiono, kaj eble transe.

Regatoj fariĝintaj civitanoj

DUM LA “araba printempo” komencas sian kvaran jaron, ni povas atendi daŭrigon de la intervenoj en la lokaj konfliktoj kaj kreskon de iliaj detruaj efikoj. La geopolitikaj, religiaj kaj ideologiaj front-linioj nun disŝiras la tutan Mez-orienton. Nur forlasante sian enmiksiĝon en la revolucioj, la ekstera mondo povas helpi al ilia renaskiĝo.

Tamen kelkaj pli precizaj tendencoj povas esti rimarkataj en la komenciĝanta jaro. Unue, la Golfo-monarĥioj verŝajne pezos ankoraŭ pli ol antaŭe sur la aferoj de siaj arabaj najbaroj. La petrola rento donas al ili konsiderindan influpovon super malpli dotitaj landoj, kiaj Egiptujo, Maroko kaj Jordanio, kie iliaj monhelpoj estas pli grandaj ol tiuj de la okcidenta bloko. Kvankam malpli grandaj, la okcidentaj helpoj havas tamen avantaĝon: ili dependas nek de la naftokurzoj, nek de la princo-humoroj.

Due, necesas substreki la gravecon de la interkonsentoj subskribitaj en periodoj de nacia transiro. En aliaj demokratiigo-kuntekstoj, kiel ekzemple en Latin-Ameriko, kompromisaj interkonsentoj inter rivalaj fortoj estis profunde instituciigitaj kaj akceptitaj de ĉiuj. En Mez-oriento, male, la divido-logiko dominas la kompromiso-solvon, tial la frakcioj disŝiriĝas por la regado anstataŭ ĝin dividi.

Trie, la malforteco de la lokaj institucioj, aldone al la malsaĝaj intervenoj de eksteraj grandaj landoj, provizis argumentojn al la sabotantoj de la demokratia procezo. La tuniziaj salafistoj kaj egiptaj falsaj liberaluloj estas duarangaj personoj, kiuj havas nenion por perdi, rompante la malfacile intertraktitajn kompromisojn. Ilia graveco kreskas kiam progresas la erozio de la institucioj kaj kvanto de koncernaj interesoj. En ekstremaj scenaroj, malfortaj ŝtatoj ne havas sufiĉajn rimedojn por ĉesigi la neelireblan cirklon de la sekureca dilemo. En Jemeno kaj Libano, multaj grupoj preferas perarmile defendi sin ol fidi ŝtaton nekapablan protekti ilin, kaj tiel ili malfortigas ĝin ankoraŭ iom pli.

La lasta punkto, pli pozitiva, koncernas civitanecon. La arabaj popoloj ne plu perceptas sin kiel regatojn, sed kiel civitanajn fortojn, kiuj meritas respekton kaj parolon. Kiam nova popolribelo okazos, ĝi estos samtempe pli spontanea, pli eksplodema kaj pli daŭripova. La arabaj civitanoj nun scias kiujn ekstremajn solvojn iliaj registaroj pretas uzi por pluteni sin en rega pozicio. Ankaŭ la trudaj reĝimoj bone konas la volofirmecon de la amasoj “forigi” ilin. La “araba printempo” ne diris sian lastan vorton.

HICHAM BEN ABDALLAH EL-ALAOUI

Adorata de la loĝantaro, la industrio de hamburger kaj de fritita kokidaĵo malsatigas siajn laboristojn

Kiam la dungitoj de la rapidmanĝejo “fast food” rompas pecon de la usona revo

La aŭtisto kiu, ĉe la elveturo el Durham, en Nord-Karolinio, veturas sur la vojo al Hillsborough, penetras en la koron de stranga teritorio. Apenaŭ malaperas el lia retrospegulo la noblaj turoj de la universitato de Duke, kiam paradas sub liaj okuloj McDonald’s, Cracker Barel, Wendy’s, Chick-fil-A, Arby’s, Waffle House, Bojangles, Biscuitville, Subway, Taco Bell kaj Kentucky Fried Chicken (KFC). Ĉiuj grandaj nomoj de la rapidmanĝo unu apud la alia sur vojpeco de apenaŭ kilometro kaj duono. Se oni trairas piede tiun zumegantan arterion el asfalto kaj kalorioj, oni rimarkas, ke ĝiaj randoj estas plenaj de grasaj paperoj kaj de kartonaj glasetoj. Sed tiu pejzaĝo ja kutime apreziĝas nur tra aŭtofenestro kaj kun fone de aŭtoradio. La ĉeesto de piediranto ĉe la vojrando havas cetere la talenton konfuzi la aŭtistojn, pro kio la ĵurnalisto, kiu tie promenis, dufoje estis preskaŭ renversita.

Tamen ne veturilo plenfrape vundis min; sed ia vizio: la sponta kompreno de tio, kio donas al la rapidmanĝa restoracio ĝian fatalan efikecon. Rapida trairo tra la Waffle House sufiĉas por konstati tion, kio estas ludata en tiu industrio. Modula konstruaĵo, ĉenlabora produktado de vafloj, duujaj fritiloj, vicigo de distribuantaj spicujoj kaj eĉ la sprita kovrileto el plasto sur la kaftaseto, kun ĝia refaldebla beko, elpensita por ke la kliento frande trinketu sian trinkaĵon sen timi ke guto falos sur lian brusttolaĵon: jen atestoj pri la homa inventemo, kiujn oni povas nur admiri. Kaj tamen, tiu koncentrato de efikeco estas akirita je la prezo de giganta malŝparo — de brulaĵo, de klimatizilo, de grundo, de ruboj. Ĉi tie, ĉefverko de industria inĝenierarto, tie, diboĉo de resursoj kaj de senkompate ekspluateblaj laboruloj.

Kun emocio oni pensas pri la eksterordinara nacia fortostreĉo, kiu necesis por atingi tiun revolucion de amasa gastronomio. Ĉu la subvencioj al la kampkulturo, la laboroj de akvumado, la programoj de konstruado de rapidvojoj, ĉiuj ĉi grandaj laborejoj pri kiuj la lando orgojlas de okdek jaroj, servis lastanalize nur por konstrui nacion de manĝaĉfabrikoj, vojon de Hillsborough je kontinenta skalo? Ĉu tia kolektiva elano por ebligi el kelkaj homoj amasigi tunojn da mono dum la aliaj strebegas por mizera salajro?*

* Vd Thomas FRANK: Kulpigi la malriĉulojn.

Lastan someron, en Durham, escepta evento skuis la sektoron de rapidmanĝaj restoracioj: striko. Ago des pli neatendita, ĉar ĝi okazis en federacia ŝtato, Nord-Karolinio, kiu estis fama pro sia ĝisosta malamikeco al sindikatoj, kaj kiu cetere flatas sin esto ia lulilo de la rapidmanĝo, ĉar tri gigantoj de la sektoro — Hardee’s, Bojangles kaj Krispy Kreme — naskiĝis en ĝia teritorio.

La movado ekiris ĉe filio de Burger King. Situanta sur vojkruciĝo meze de nenio, la establo similas pli al fortikaĵeto de la Tartara Dezerto ol al restoracio. Iun matenon je la 6-a horo, manpleno da dungitoj viciĝas antaŭ la enirejo de la konstruaĵo kaj komencas skandi: “La laboristaj rajtoj estas parto de la homaj rajtoj!” Je tiu frua horo la mensoj malfacile varmiĝas, do oni provis alian sloganon: “Oni ne povas vivi per sep dolaroj dudek kvin”” — aludo al la minimuma horsalajro praktikata en tiu branĉo.

La senditoj de la lokaj informĉenoj baldaŭ aperas, same kiel du patroloj de la polico. Kliento, kiu sidas sola ĉetable de la Burger King kontemplas la scenon. Dum la pinta horo proksimiĝas, aŭtistoj hupas por montri sian subtenon.

Tagmeze la strikantoj komencas larĝigi la movadon kaj kunvenas antaŭ filio de McDonald’s en la urbocentro de Durham, poste antaŭ tiu de Little Caesar ĉe oktraka vojo en la urbo Raleigh. Ilia nombro kreskas videble. Amasigitaj ĉe la bordo de la trotuaro, ili svingas afiŝojn dum iliaj infanoj ludas sub la raĥitaj* arboj kiuj ĝisvivas en tiu antaŭurba zono. Kamionistoj hurligas siajn sirenojn kiel signon de solidareco. Oni aŭdas ankaŭ kelkajn insultojn, lanĉitajn de preterpasantaj ŝoforoj veturigistoj.

* Raĥito estas medicina termino kun la signifo “Malsufiĉa solidiĝo de ostoj en tre juna aĝo kaŭzanta misformiĝojn de spino, de gamboj” kiu en PIV aperas en la formo “rakito”, laŭ ĝia principo kontraŭfundamente transformi laŭeble ĉiujn ĥ en k. -vl

La lasta etapo de la tago okazas ĉe la KFC de Raleigh. Estas la 16-a horo; la somera varmo ne malvigligis la ardon de la protestuloj, kies nombro nun leviĝas al cent kvindek. Al ili aliĝis la pastra moŝto William Barber la 2-a, loka gvidanto de la Nacia Asocio por Avancado de kolorhaŭtuloj (National Association for the Advancement of Colored People, NAACP), kiu organizas semajnajn kunvenojn por denunci la subpreman politikon de la nova respublikana guberniestro Patrick McCrory, kiu respondecas pri milo da arestoj de manifestaciantoj ekde lia enfunkciiĝo en januaro 2013.

Kun sia konturo de koloso iomete volbita de la artrozo kaj kun sia potenca basa voĉo, kiu respektigas la urban bruon, la pastro Barber alparolas la amason antaŭ la KFC. Egale, diras li, kiom da laborhoroj li akumulis: neniam salajrulo de rapidmanĝa restoracio atingas la sojlon de sufiĉa enspezo. Kion la strikantoj postulas, aldonas li, estas la rajto “ĝui la frukton de sia laboro”. La esprimo ne estis elektita hazarde: ĝi troviĝis inter la postuloj de la nigrulojn en la sudaj federaciaj ŝtatoj post la fino de la sklavismo. La aludo fariĝas klara, kiam la oratoro aldonas: “Mi venis ĉi tien por diri al vi, ke tiu frukto estas putra. La frukto estas putra kiam vi laboras en KFC kaj kiam vi povas apenaŭ pagi la kokidaĵon kiun vi preparas. La frukto estas putra kiam via laboro konsistas en nutri aliajn homojn, sed kiam ĝi ne ebligas al vi nutri viajn proprajn infanojn.”

Multaj aferoj estis skribitaj pri la senprecedenca socia movado, kiu trabalais la sektoron de la rapidmanĝaj restoracioj en Usono de pli ol jaro, de Pensilvanio ĝis la ŝtato Novjorko, de Rhodes Island ĝis Sud-Karolinio, kaj kiu kulminis, la 5-an de decembro 2013, per nacia striko en pli ol cent urboj de la lando. Sed kion oni spertis tiun tagon en Nord-Karolinio, tio ne estis striko en la tradicia senco. En aliaj ŝtatoj la laborĉesigoj, subtenataj de la potenca sindikato de dungitoj de la servosektoro (Service Employees International Union, SEIU), estis sufiĉe amasaj por kaŭzi la fermon de multaj establoj. Nenio tia okazis en Durham kaj Raleigh, kie la batalo limiĝis al sporadaj kolektivaj protestoj. Ĉi tie, tre malmultaj dungitoj ĉesigis la laboron. Kaj neniu sindikato helpis ilin: la sola organizita subteno venis de kolektivo de defendo de la loĝantoj, Action NC.

Do ne vere mirigas, ke la laboristoj de la rapidmanĝo renkontitaj tiun tagon en Nord-Karolinio, ŝajnas absolute nenion scii pri la praktikoj de laborista organizaĵo. Kiel strikantino koncedis, malkomforte sur siaj altaj kalkanoj, la konflikto surprizis ilin. Neniu estis preparita por la korpa defio de strikposteno. Ankaŭ neniu serioze pensis malinstigi la konsumantojn trairi la pordon de la establo. Kaj kiam la varmo fariĝis sufoka, certaj strikantoj ne hezitis reveni mem en sian laborlokon por mendi trinkaĵon. La plej multaj cetere eĉ ne dum sekundo imagis, ke ilia ago povus altiri la fulmojn de ilia dungisto — problema naiveco, sed logika en ŝtato, kie la sindikataj rajtoj preskaŭ tute ne ekzistas. Nord-Karolinio havas efektive la plej malaltan kvoton de sindikateco de Usono.

La plendmotivoj, male, estis tute solidaj. Kun nigra robo kaj krucifikso* ĉe la kolo, s-ino Willietta Dukes havas unu mizere pagatan dungon post la alia en franĉizitaj* rapidmanĝejoj. Ŝi diras esti sindonema al sia laboro kaj zorgema kontentigi la klienton. Sed post dek ses jaroj en la vaporo de fritoleo kaj en prizorgado de siaj infanoj, ŝi daŭre ne havas rimedojn por akiri loĝejon. Ŝi loĝas ĉe sia plej aĝa filo en ties gastĉambro. Ŝi diras, ke dume ŝiaj dungistoj brue gratulas sin pro la kromaĵojn kiujn ili ricevas. Iun tagon la ĉefo de ŝia skipo konfidis al ŝi la teĥnikon redukti la streson: vespere, en la domo, malstreĉiĝi en varma bano. “Dum mi eĉ ne havas domon!”, suspiras s-rino Dukes. Antaŭ nelonge ŝia direktejo sendis al ŝi poŝtaĵon — liveritan per FedEx — en kiu ĝi avertis ŝin kontraŭ la fieco de la sindikatoj ...

* Signo de la kristana kredo (simbolo de la kruco sur kiu ĝia fondinto estis mortigita). -vl
* Anglismo, kun la signifo, ke firmao rajtas uzi la markon de entrepreno por komerci per varoj laŭ ties receptoj. Vd la trian signifon de la vorto en Vikipedio. -vl

S-ino Lucia Garcia kondukis sian 6-jaran filon al la strikposteno de Burger King. Ŝi laboras en antaŭurba McDonald’s, kie la bona sorto atribuis al ŝi 7,95 dolarojn hore — 70 centonojn pli ol la minimuma salajro. Malgraŭ tiu privilegio, kaj kvankam ŝia edzo ankaŭ laboras, ŝi kaj ŝia familio manĝas ĝissate nur danke al la nutraĵpakaĵoj de la eklezio. La pinto de absurdo por iu kiu la tutan tagon servas hamburger-ojn. “Tio malĝojigas, ŝi konfesas, ĉar tio hontigas miajn filinojn.”

Ĉiuj jam scias pri la salajropolitiko kiu regas en la rapidmanĝejoj, kiuj dungas dek tri milionojn da homoj en Usono. Ĉiu konas ankaŭ la argumenton, per kiu ili volas pravigi tiun politikon: la dungitoj estas ĉefe sendiplomaj junuloj, ili ne bezonas zorgi pri familio kaj spertas tiun unuan dungon kiel ŝancon por aliri al pli enspeziga situacio. Resume, labori en rapidmanĝejo estas, laŭ ili, ia servo al la nacio, nuntempa versio de la militservo, kiun faris niaj antaŭuloj.

La situacio de la dungitoj de tiu branĉo en Nord-Karolinio montras la vantecon de tiu infanrakonto. Ofte temas pri plenkreskulo en matura aĝo, krome familiaj patroj aŭ patrinoj. Almenaŭ unu strikanto inter la pridemanditoj en Raleigh estis universitata diplomito. Laboro estas laboro, kaj en tiuj ĉi tempoj de malabundo, tiuj restoracioj kun kriantaj ŝildoj, kiuj liveras nutraĵon ja mizerkvalitan, sed je alireblaj prezoj, estas por multaj la sola disponebla panakira laboro, sendepende de la aĝo kaj de la kvalifiko.

Tiuj, kiuj uzas la lingvajn elementojn de la mastraro de la rapidmanĝejoj, havas nenian ideon pri la konsiderinda klopodado de la mastraro por teni la salajrojn al tiom malalta nivelo. Fakte la salajrokondiĉoj trudataj al la personaro estis ellaboritaj kun ne malpli diligentega zorgemo ol la receptoj de la hamburger-oj aŭ la kovriloj de la kartonaj glasetoj. Ili devenas el inĝenierarto destinita fari la laboristojn same interŝanĝeblaj kiel la boteletojn de majonezo.

En sia libro Fast Food Nation*, la ĵurnalisto Eric Schlosser priskribas manian konkuron al normigado. La nutraĵoj alvenas frostigitaj al la restoracio antaŭ ol esti kuirotaj de fidindaj maŝinoj, kies uzado bezonas nenian apartan kvalifikon. “Laborpostenoj intence “senkvalifikitaj” estas provizeblaj per malmultekostaj laboristoj, skribas la ĵurnalisto. La dependo vide al la laboristo aŭ de la laboristino estas konsiderinde mildigita per la facilo per kiu li aŭ ŝi estas anstataŭigebla.”

* Eric Schlosser, Fast Food Nation: The Dark Side of the All-American Meal (“La lando de rapidmanĝejoj: la malluma flanko de tipe usona manĝaĵo”), Houghton Mifflin, Bostono, 2001.

Tiurilate la nomo “restoracio” montriĝas maltaŭga: la industriistoj de tiu branĉo mem preferas doni al ĝi la terminon “nutraĵsistemo”. Ne necesas diri, ke en tia sistemo la sindikatoj ne estas bonvenaj. Laŭ Schlosser, McDonald’s havis en la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj “flugantan taĉmenton” de superaj kadruloj taskitaj sufoki ĉian emon de sindikatiĝo en ĉiuj partoj de la lando. Pli lastatempe, en 2009, la Nacia Asocio de Restoracioj (NRA) faris bruan kampanjon kontraŭ leĝprojekto, kiu volis faciligi la starigon de sindikatoj en la entreprenoj. La mastroj de la hamburger havas ankaŭ armeon de timindaj premgrupistoj, inter kies unua rango troviĝas s-ro Richard Berman, la fondinto de la Centro por la libereco de la konsumanto, kiu inundas la komunikilojn per kontraŭsindikataj akuzoj kaj de pledoj favore al la necedebla rajto plenŝtopi sin per nutraĵo malutila al la sano.

Ĝenerale la usonanoj adoras la entreprenistojn kiuj normigas sian nutraĵon. Ilia kolektiva bildo estas saturita de celebrado de la grandaj patriotoj de nutraĵ-edukado: la pioniro de la hamburger je 15 centonoj, la inventinto de la false meksika gastronomio, la genio de la pico finbakita en tridek sekundoj, la konstruinto de kvaretaĝa sandviĉo, ktp. Ĉiuj gloraj bonfaristoj kaĵolataj de la komunikiloj kaj kies memoraĵoj estas avide aĉetataj en la librovendejoj kaj al kiuj la kandidatoj de prezidant-elektoj neniam forgesas prezenti siajn omaĝojn. Iuj cetere eĉ mem konkursis por la Blanka Domo ...

Kaj krome ekzistas la trupo de iom malpli heroaj etmastroj, nomataj la franĉizigiĝintoj, kiuj metas sian ambicion en la servon de marko kaj de sistemo konceptita de iu alia. Certe ili neniam spertos la gloron de Harland Sanders, la fondinto de la imperio KFC; tamen, ili ankaŭ brilas per sia individuismo kaj sia sento de iniciato, kun kiu ili dediĉas sin senĉese al ia nova koncepto de pico en eskima stilo aŭ de glaceigita dolĉaĵo kun havaja gusto. Ankaŭ tiujn Usono amas. Ĉu ili ne estas parto de “niaj najbaroj”, kiel emfazis ĉefartikolisto de Fox News incitegita de la strikmovado en la rapidmanĝejoj? Kial ne rekoni ke ili “energie laboris dum sia tuta vivo kaj riskis sian propran monon” por prosperigi la usonan revon, kiel memorigis kelkajn tagojn poste alia komentisto de la sama ĉeno?

Tiuj mitoj estas potenca armilo. S-ro Williard (“Mitt”) Romney memoris tion dum la elektokampanjo de 2012. En parolado, kiun li faris en Ĉikago, la respublikana kandidato por la Blanka Domo ekzaltis la “entrepren-spiriton” de James John Liautaud, la fondinto de la ĉeno Jimmy John’s Gourmet Sandwiches. Li poste precizigis, ke la granaj homoj kun tia harditeco “atendas nenion de la ŝtato”, ĉar ili preferas [“kalkuli pri si mem kaj diri al si: “Kion mi povas fari por pliboniĝi? Kion mi povas fari por realigi la projektojn kiujn mi konceptas por mi mem kaj por mia familio?””

Se la adeptoj de la persona disvolviĝo per la nutraĵsistemo “atendas nenion de la ŝtato”, la ŝtato, male, ege kalkulas kun ili. Tion pruvas la vojoj, la rubaĵkolektoj kaj la pruntaĵoj je malalta interezo kiujn ĝi senpage disponigas al ili. Aldoniĝas pli neatendita maskita subvencio. En Nord-Karolinio kiel en la cetera lando, multaj salajruloj de la rapidmanĝejoj — se ne la plimulto — ricevas el la publika potenco nutraĵkuponojn aŭ aliajn formojn de donaco en naturaĵo. Kiam la laboristoj montras, ke ili ne povas vivi per 7,25 dolaroj hore, tio tute ne estas elpensaĵo: ili estas efektive ne kapablaj vivi per la minimuma salajro, kaj eĉ malpli “realigi” ian ajn projekton. Resume, la registaro uzas la monon de la impostpaganto por malebligi ke ili mortu pro malsato kaj por komplezi iliajn dungistojn en la ĝuado de la tiel ricevataj profitoj.

Oni scias, kiel funkcias la gigantoj de la rapidmanĝejo: ili akumulas eksterordinarajn profitojn, distribuas malbonkvalitan nutraĵon kaj donas al siaj lokaj ĉefoj princajn plusojn. Krome ili pli kaj pli ofte apartenas al pensifondusoj aŭ al grupoj de spekulistoj kiuj kaŭzis la senfinan krizon pro kiu tiom da laboristoj havas nun jam neniun alian elekton ol peti ĵeteblan dungon en iliaj fritejoj.

La kazo de Burger King perfekte ilustras tiun meĥanismon. La iama usona numero du de la hamburger estas hodiaŭ jam nur ludilo en la manoj de la bankistoj. Akirita en 1997 de Diageo, multnacia entrepreno pri alkoholo, Burger King estis revendita en 2002 al financa konsorcio, kiu inkludas Goldman Sachs kaj Bain Capital, la investfonduso kreita de s-ro Romney. En la jaro 2010 ĝi pasis sub la regadon de la uson-brazila fonduso 3G Capital, kiu malprosperigis ĝin tiom ke ĝi ankoraŭ penas por releviĝi. Longa kaj dolora konflikto kun siaj salajruloj povas nur bonfartigi ĝin.

Similaj ekzemploj abundas. La ĉeno de frititaj kokidoj Bojangles unue ekscitis la avidon de Falfurrias Capital Partners antaŭ ol esti englutita de la investfonduso Advent International. Sun Capital Partners posedas la ĉenojn Friendly’s, Captain D’s, Johnny Rockets kaj Boston Market. Fog Cutter Capital Group kaj Consumer Capital Partners aĉetis respektive Fatburger kaj Smashburger. Roak Capital, siavice proprietulo de Arby’s, de Cinnabon, de Carvel kaj de Moe’s Southwest Grill, ĝia avido je tiu ĉeno logike kondukis ĝin plie al akiro de kompanio de rubaĵkolektado, Waste Pro.

Eĉ la franĉiziĝintoj, kiuj havas la afablan rapidmanĝejon (“fast food”) ĉe la stratangulo, jam ne vere estas simplaj “najbaroj”. Ankaŭ ĉe ili la sirenoj de Wall Street venkis la amon je grasodoro. La plej granda franĉizito de Burger King estas komerca kompanio kun sidejo en Sirakuzo, en la ŝtato Novjorko, kiu havas ne malpli ol kvincent sesdek ses rapidmanĝejojn. Ĝia prezidanto enpoŝigis proksimume du milionojn da dolaroj en 2011, inkluzive de akcioj. Alia aganto de Burger King, Strategic Restaurants, falis en la monujon de la investfonduso Cerberus Capital Management, kiu kolektas partoprenojn en proksimume tricent entreprenoj de la tuta mondo. Pizza Hut siavice cedis sian ĉefan franĉizon al Merrill Lynch, kiu poste revendis ĝin al la fonduso Olympic Growth fund V. Dume, la rentuloj de Valor Equity tranĉis al si pecon de Little Caesar kaj de Dunkin’ Donuts tra sia filio Sizzling Platter.

Sur la nivelo de la markoj kiel sur tiu de iliaj franĉizoj, la mastraro de la rapidmanĝa sistemo de Nord-Karolinio silentegas pri la striko de la lasta somero. Pro simpla kialo: mencii la malkontenton de ĝia laboristaro damaĝintus la bildon de sektoro zorgema aperi kiel forĝistoj de familia feliĉo. Nenio ronĝas la reputacion de restoracio pli ol kolera kelnerino postenigita antaŭ la enirejo kiu plendas ĉar ŝi ne povas vakcini sian sesjaran infanon pro manko de enspezoj.

La mutado de la ĉeno tamen ne malhelpis ĝin sendi al la fronto siajn gardhundojn. La striko apenaŭ komenciĝis, kiam la Instituto pri Dungpolitiko, unu el la premgrupoj gvidataj de s-ro Berman, aperigis plenan paĝon en la Wall Street Journal. Super la fotaĵo de japana kuireja roboto, reklammesaĝo proklamis, ke la ago de la strikantoj estas “ne batalo kontraŭ la estroj, sed batalo kontraŭ la teĥnologio”. La laboristoj ja komprenis la aludon: en la kazo de ilia obstino oni povus ankaŭ senprobleme rezigni pri ili, per instalo de aŭtomatoj en ĉiuj rapidmanĝejoj de la lando.

S-ro Berman ne malpravas. La ĵurnalistoj estis anstataŭigitaj per blogistoj, la laboristoj per robotoj, la universitataj profesoroj per asistantoj kaj per interretaj kursoj. Kial la dio de efikeco haltus sur tiu bona vojo? Oni volonte proponus al la politikaj gvidantoj enskribi sin en tiu listo ...

En Nord-Karolinio la rapidmanĝejo naskis legendan historion. Boddie-Noell estas la unua entrepreno kiu investis en malfermo de Hardee’s, nomo de ĉeno kiu vendas malmultekostajn hamburger-ojn kopiitajn de tiuj de McDonald’s. Dum pluraj jaroj ĝi fariĝis la plej granda franĉiz-firmao de tiu marko en Usono. Strange, ĝi ne estis aĉetita de pensifonduso kaj neniam minacis sian personaron anstataŭigi ĝin per robotoj. Tio estas familia afero, kies devizo — “Ni kredas en la homoj” — ŝajnas esti sincera. Ĝi flatas sin esti stariginta pastran oficon taskitan “subteni dungitojn kiuj havas personajn aŭ profesiajn zorgojn”. Tiuj videble ne malaperis, ĉar pluraj salajruloj de la entrepreno aliĝis al la strikpostenoj de Burger King. Boddie-Noell estas ankaŭ proprietulo de plantejo. Situanta en la proksimeco de Naŝvilo (Tenesio), la tereno de Rose Hill estas kronita de burĝa kampardomo konstruita fine de la 18-a jarcento de la antaŭuloj de la familio Boddie. La bonaj kaj la malbonaj momentoj en ĝia historio ilustras la sortoŝanĝojn de la usona kapitalismo.

La familio Boddie vendis Rose Hill en la plej malbona momento de la depresio de la 1930-aj jaroj, kiu ne domaĝis eĉ la unu elcenton de la plejriĉuloj. Ĝi povis reaĉeti sian bienon en 1979 danke al la enspezoj de la Hardee’s. Do, la mirakla interveno de la rapidmanĝeja sistemo ebligis al la heredantoj reakiri sian perditan paradizon. Hodiaŭ la burĝa kampardomo estis transformita en konferencejon. Ĝi akceptas ankaŭ edziĝfestojn por adeptoj de la sudŝtata folkloro.

Aleo bordata de florantaj neforgesuminojn gvidas la vizitanton ĝis ornamita ferpordego kun la blazono de la Boddie-dinastio. Iom poste, feeca nobeldomo kun senmakule blankaj muroj kaj kun antaŭpordo perfekte blua, kaj subtenata de kvar majestaj kolonoj. Oni premas la sonorilon, sed nenio moviĝas. Rose Hill ŝajnas esti tute senhoma. Vidi tiun luksan restadejon tiel neloĝata en tiuj tagoj de striko, tio aperigas alian vizion, tiun de mondo en kiu la laboristoj estas tute malaperintaj. Ili certe daŭre montros ridetan vizaĝon en la ŝildoj de la entreprenoj, sed la teĥnologio kaj la merkato faris ilin definitive interŝanĝeblaj.

Adorata de la loĝantaro, la industrio de “hamburger” kaj de fritita kokidaĵo malsatigas siajn laboristojn

Kulpigi la malriĉulojn

KIOM VAŜINGTONO elspezas por certigi la pluvivadon de la laboristoj kaj samtempe garantii la konkurenckapablon de la hamburger-oj?* Laŭ la Nacia Leĝprojekto pri Dungo (NELP laŭ la angla), neregistara organizaĵo, kiu defendas la rajtojn de la modestaj salajruloj, la helpprogramoj por dungitoj de la rapidmanĝejoj kostas 7 miliardojn da dolaroj jare. Tia subvencio al la mastraro povas ŝoki en lando, kiu vidis tiom da laboristoj enmarĉiĝi en la malriĉecon dum la lastaj kvin jaroj. La maltrankvilo de la usonanoj pri tio tamen nur malrapide trovas politikan esprimiĝon. La demokrata plimulto en la senato kaj la ĉirkaŭaĵo de la prezidanto Barack Obama ja anoncis ke ili subtenas la ideon altigi la minimuman salajron al 10 dolaroj hore; sed ilia etanimeco kaj la obstrukco de la respublikanoj ankaŭ pri tio blokas ĉian progreson.

* Vd Thomas FRANK: Kiam la dungitoj de la rapidmanĝejo “fast food” rompas pecon de la usona revo.

La dekstrularo estas efektive obsedata de la timo, ke la nuna krizo povas kaŭzi politikajn skuojn similajn al tiuj, kiuj stampis la Grandan Depresion en la 1930-aj jaroj. Pro tio ĝi furioze kulpigas la malriĉulojn kaj igas tiujn porti la kostojn de la recesio. En la okuloj de la konservativuloj, la ekzisto de laboristoj tiom malbone pagataj ke ili ne povas transvivi sen la subtenoj de la registaro tute ne signifas ke ili devus ricevi pli bonan salajron aŭ praktiki siajn sindikatajn rajtojn, sed male ke oni devas forigi ... la helpojn de la registaro.

En oktobro 2013 la respublikanoj, en la ĉambro de reprezentantoj [la Kongreso] — kie ili estas la plimulto — decidis tekston, kiu draste limigas la programojn de nutraĵkuponoj. Eble ili imagas, ke per dispecigo de la lastaj helprimedoj ili instigos la laboristojn kalkuli pli “pri si mem”.

Thomas FRANK.

Nordkorea televido, alia mondo

La NORDKOREA TELEVIDO, sisteme ĉeesta en la publikaj lokoj, kaj ĝenerale en la loĝejoj de la urbanoj, faras ĉion por neniam surprizi. Oni vidas tie precize tion, kion oni povas vidi kaj aŭdi se oni iras al teatro — popolisma peco kun ideologia mesaĝo — aŭ al koncerto — de armeaj ĥoroj. Oni regalas la spektanton per la samaj malnovaj filmoj kiujn oni prezentas en la kinejo. Ĉio kio koncernas la vivon de la lando, male, limiĝas al politiko kaj montriĝas en pozitiva lumo.

La ŝtata tutlanda televido sendas dek du horojn tage. En la programo, iun dimanĉon inter aliaj: novaĵinformoj, popolkantoj, ĉina felietono pri la kontraŭjapana milito, aliaj popolkantoj kun politikaj tekstoj (“Ho bedaŭrata gvidanto”, “Ho mia naskiĝlando”, ktp), s-ro Kim Jong-un malfermas kvin mil loĝejojn rezervitajn al la sciencistoj kaj du altajn loĝdomojn por la profesoroj de la universitato Kim Il-sung, armea koncerto por celebri la nacian feston, sporto, kanzonoj, infanrakontoj, dokumentfilmo pri animaloj, propaganda resumo de la antaŭaj tagoj (paradmarŝoj, spektakloj), poste kaj maŝe, ceremonioj de la 9-a de septembro — fondotago de la Demokratia Popolrespubliko Koreio (DPRK) —, raportaĵo pri la popola edukado — ia plua klerigado —, luktoturniro por knaboj, ree informoj, poste teatro kaj armeaj ĥoroj (la samaj kiel matene). Vespere, malnova filmo. Laŭ la lastaj novaĵoj, la filmreĝisoroj povos baldaŭ fariĝi sole respondecaj pri sia buĝeto kaj sia scenaro, kondiĉe ke ili fine faru interesajn filmojn. Tio povus esti reformo esenca.

La tagoj de la semajno donas apenaŭ pli da varieco, kun prefero por sciencaj elsendoj, tendenco kiu respondas al la retoriko de la nacia politiko: ĉion por la scienco. Mesaĝo pri malfermoj: fariĝu sciencistoj, vi ĝuos aprezindajn avantaĝojn.

En sia tradicia kostumo, la prezentistinoj, aŭ kelkfoje virprezentistoj, de la televidaj gazetoj uzas tonon de bombasta deklamo kiam ili elvokas la grandan gvidanton kaj ties farojn: ĉiam pli forta, pli kara, pli larĝa. Oni diras per la sama vorto la landon kiun oni havas kaj la lando kiun oni volas. Doni negativan informon estas nepensebla. Amiko, kiun mi demandis ĉu la membreco en la Partio de la Laboristoj implicas ĉeesti en kunvenoj, respondis surprizite: “Tio ne necesas, la televido donas la linion.”

Spite al timemaj provoj elsendi debatojn, en kiuj la partoprenantoj malbone deklamas tekston kiun ili estis lernintaj parkere, kiel esperi ke kun siaj tedaj proklamoj, sia totala foresto de rektaj elsendoj, la ĉefa nordkoreia televidĉeno povus ŝanĝiĝi? Eĉ la karaokeoj*, kiuj interrompas ĉiujn programojn, ne ŝanĝiĝis, kun la escepto ke ili nun celebras s-ron Kim filon anstataŭ la patron.

* Kanzonoj, en kiu aŭdeblas nur la orkestra muziko laŭ kiu oni devas kanti konatan kanzonon. -vl

Tamen estiĝis alia televidĉeno, Mansudae, en 2013. Dek horojn tage, vendrede, sabate kaj dimanĉe, ĝi elsendas eksterlandajn filmojn, tre ofte el la iama orienta bloko, kaj sporton. Neniaj prezentistinoj, nek novaĵinformoj, nek oficialaj malfermoj: Mansudae havas klaran sukceson.

Sed la vera ŝanĝiĝo, se juĝi laŭ la sekvatagaj konversacioj, venas el la dimanĉ-vespera elsendo. Ĝi donas internaciajn novaĵojn, per raportaĵoj pruntitaj el diversaj eksterlandaj televidoj. Lastan oktobron, la germanaj elektoj, la pasio de la rusa prezidanto Vladimir Putin por armiloj, la hezitoj de Ukrajno inter Eŭropo kaj Rusio, la terorismo en Kenjo, la atencoj en Irako, la sekvoj de la sinko de la ŝipo Costa Concordia en Italio, la aŭto-ekspozicio de Frankfurto. Do, sufiĉe malproksima de la nescio, kiun oni kutime supozas ĉe la nordkoreoj.

Patrick MAURUS.

En Nord-Koreio la ekonomio antaŭas la politikon Aŭ: La drako Nord-Koreio vekiĝas

REFOJE la Demokratia Popolrespubliko Koreio (DPRK) aperis titolpaĝe en la internacia gazetaro, kun ĉi-foje la aresto, en plena kunveno de la politikburoo, de la onklo de la gvidanto Kim Jong-un, poste lia proceso kaj ekzekutiĝo, ĉio ene de kvar tagoj. Naskita en 1946, kaj do relative juna laŭ la lokaj kriterioj, Jang Song-thaek estis ofte konsiderata kiel la numero du de la reĝimo. Li “faris ribelaĵojn”, legeblis en la loka gazetaro. La speco de krimo, pri kiu li estis akuzita, daŭre ne estis precizigita, kio donas krediton al la ideo de politika kondamno. Certaj okcidentaj komentistoj prezentis la viron kiel malfidelan edzon; aliaj vidis lin esti vive vorata de malsataj hundoj ... La specialisto pri Nord-Koreio Bruce Cumings pravas kiam li diras, ke la DPRK frenezigas tiujn, kiuj parolas pri ĝi.

Tiu justico aparte rapida kaj impresa — bildoj de lia aresto estis montrataj televide — povus pensigi ke nenio moviĝis en la nordkorea justicaparato. Tamen, kvankam la akuzatoj estas daŭre stigmatizataj de sia propra advokato, kiu ĝenerale dankas la kortumon pro la decidita verdikto, ŝajnas ke oni jam ne internigas sen proceso. En oktobro 2013 pluraj tribunaloj estis en laboro, do atendante reskribon de la juro. Certe ankoraŭ pli decida estas la fermo de du el la ses plej grandaj internulejoj, menciita de la sudkorea gazetara agentejo Yonhap.

Male al la kliŝoj, la reĝimo ne estas granita bloko. Prefere oni parolu pri “monolitika polikratio”, barbara termino por signi samtempe la fragmentiĝo de la ŝtato nekapabla nutri la loĝantaron dum la krizo de la 1990-aj jaroj, konservado de la armea fortreso, apero de ekonomiaj zonoj kaj zonoj de mem-entreprenistoj, kaj la konfliktoj inter publikaj organismoj.

La fragmentiĝo de la ŝtato ne estas ĝia pereo. Temas pli ĝuste pri degenero de la publikaj potencoj, ekzemple de la organismo taskita pri distribuado de nutraĵo al 60 elcentoj de la loĝantaro dum la jaroj de ekonomia krizo kaj de malsato. Tiu krizo, loke nomata “malfacila marŝo”, daŭris de 1995 ĝis 1997 kaj mortigis, laŭ la taksoj, inter 3 kaj 10 elcentojn de la loĝantaro. La potenco, se ĝi antaŭe estis vere populara, dum tiu krizo pruvis sian nekapablon kontentigi la plej bazajn bezonojn de la popolo. Certe, ĝi povas argumenti per la “usona agreso”, do la embargo, ankoraŭ fortigita post la lanĉo de raketoj en la lasta jaro. La efikoj estas realaj: eĉ Ĉinio, la sola aliancano de Pjongjango, publikigis en oktobro 2013 centpaĝan liston de produktoj malpermesataj eksporti al Nord-Koreio. Kelkajn tagojn poste, la internacia elsendo de dimanĉ-vespero en la nordkorea televido Mansudae, tre rigardata, sendis longan kanadan dokumentfilmon pri la falsaĵoj, speciale ĉinaj (vidu la artikolon Nordkorea televido, alia mondo) ...

Kiel ajn, tiuj klarigaj skemoj, gurdataj de la ŝtatmonopolaj informiloj, lasas la loĝantaron skeptika, kiu asimilas la “malfacilan marŝon” al milito: malsato, malapero de la publikaj servoj, ĝeneraliĝinta fikomercado. En ĉiuj lokoj frapitaj de la mizero, kaj ĉefe en la orienta parto de la lando, la sola obsedo estis transvivi. La disponeblaj resursoj estis rabitaj kaj venditaj en ĉiaj eblaj komercaj formoj, de kontrabando ĝis la libera merkato.* La fabrikoj, kiuj fermis unu post la alia pro manko de energio, estis malmuntataj; publikaj konstruaĵoj estis diserigitaj, iliaj metaloj interŝanĝataj kontraŭ nutraĵo el Ĉinio. La ĉeesto de la ŝtato malfortiĝis, eĉ en ĝia formo de polico. Multaj raportoj de fuĝintoj atestas, ke malgrandiĝis la nombro de kondamnoj al punoj de koncentrejo pro fikomerco aŭ pro la provo kontraŭleĝe transiri la landlimon. Iun tagon certe eblos montri tion, kio vere okazis, kaj aparte la manieron, kiel la tradiciaj organizaĵoj reformiĝis por anstataŭi la mankantan ŝtaton.

* Kp Barbara Demick, Nothing to envy: Real Lives in North Korea, Spiegel and Grau, Novjorko, 2009. Escepte de kelkaj paĝoj de politika leciono, ĝi estas honesta kaj informita priskribo de tiu terura epoko, konfirmita de la nord-koreaj oficialuloj, kiuj komencas elvoki tiun periodon.

Nun la realaĵoj de tiu periodo aperas sur la televidekranoj, kun kelkaj bildoj de fermitaj fabrikoj, de senelektraj loĝejoj, de detruitaj kampoj kaj de neĝo. Kvazaŭ en filmo pri milito. Temis do ja pri milito, diras la televido. Kio permesas tiun konkludon: ekzistas malamiko; kaj, de tiu momento, la aferoj iras pli bone.

Sed tiam, kiel klarigi, ke la reĝimo bezonas aresti kaj elimini iun el siaj plej eminentaj membroj? Ĉu tio estas signo de forto aŭ de malforto? Por kompreni la batalon kiu furiozas en la pinto de la potenco, necesas tuj forĵeti la kliŝon de kontraŭeco inter konservativuloj kaj reformistoj, ĉar ĉiuj estas “reformistaj”. Efektive, eĉ la plej mensbarita burokrato scias, ke la oficiala retoriko havas jam eĉ ne la plej etan efikon. La “malfacila marŝo” faris la propagandon komplete neaŭdebla. Jam neniu kredas, ke morgaŭ ĉio estos senpaga. Certe, okaze daŭre funkcias restaĵoj de la naciisma retoriko, senĉese ripetataj, kiuj memorigas ke en la nordo ne ekzistas eksterlandaj trupoj — dum usonaj batalionoj estas en la sudo — aŭ kiuj mencias la multajn viktimojn (ĉiuj historioj de Koreio, en la nordo kiel en la sudo, prezentas la landon kiel viktimon de eksterlandaj agresoj). Sed ili ne sufiĉas, aŭ ne plu sufiĉas, por movi la landon. Por tio necesas magazenoj dece provizitaj.

Se gvidaj kadruloj alfrontiĝas inter si, tio okazas por mastri la evoluon de la lando, multe pli ol por regi la aparaton de la potenco. Kim Il-sung estis la “patro de la patrujo”; lia filo Kim Jong-il enkarnigis la reformon. La nepo, s-ro Kim Jong-un, ne povas alie ol daŭrigi la linion, ĉar li tiras el tio sian tutan legitimecon.* Sed, por ke liaj ekonomiaj sukcesoj estu daŭremaj, ili ne povas limiĝi al pli bona distribuado de la varoj.

* Vd Bruce Cumings, “La dynastie Kim ou les deux corps du roi”, Le Monde diplomatique, februaro 2012.

Kiam oni revenas el la DPRK, nenio pli malfacilas ol komprenigi la ekonomian eksalton. Ĉiu havas en sia kapo la apokalipsajn bildojn de malsato, dum intertempe la situacio iom post iom pliboniĝis. Ĉio akceliĝis en la lastaj monatoj. La montrotabloj de la magazenoj estas denove plenaj kaj la elektro revenis. La altaj konstruaĵoj de la antaŭurbo, kiuj lastan jaron estis mallumaj, nun estas lumigataj la tutan nokton. La potenco antaŭenigis la aferojn ĉiunivele. Antaŭe ĝi lanĉis reorganizadon de la kampara mondo, do redukton de la grando de la produktad-unuoj ĉirkaŭ la familiaj vilaĝoj. Ĝia relanĉa operacio sukcesis. Samtempe ĝi faris la ekonomiajn kaj financajn interesojn de la armeo (unu miliono da homoj) netuŝeblaj, interŝanĝe kun la forlaso de la fama principo “unue la armeo” — la oficiala slogano por akceptigi la prioritaton al la gigantaj elspezoj por la armeo. La militistoj konservas siajn privilegiojn, sed ili promesas resti neŭtralaj al la nova politiko.

La konflikto okazas do inter la reformistoj laŭ la ĉina maniero (merkato plu unusola partio) unuflanke kaj la adeptoj de la malnova partiŝtato. La unuaj praktikas ian fuĝon antaŭen per konsumado: la magazenoj de Pjongjango estas plenaj, ĉiuj loĝantoj de la urboj komercas, la aferoj floras ĉe la ĉina landlimo, la tri specialaj ekonomiaj zonoj kreskegas. La tradiciaj membroj de la partiŝtato, totale malestimataj pro la malsatperiodo, siavice ne nepre kontraŭas la reformojn, sed aventuron kiu senigus ilin je sia povo. S-ro Kim havas la avantaĝon, sed la partio nur komenciĝis. Pri tio atestas la fakto, ke la praktikado de la komercaj aferoj povas apogi sin sur nenia jura-leĝa bazo. Ĝi estas riska ludo.

Imitante sian patron, kiu zorgis por ne eksigi la malnovajn kadrulojn sed samtempe metis apud ili junajn sentitolajn kadrulojn, s-ro Kim instalas malgrandajn “kromministrejojn”, kiuj helpas la oficialajn kaj evidente senefikajn, ekzemple en la sektoro de kampkulturo, kaj nomumas verajn specialistojn. Ekzemplo estas la ministrejo taskita pri “konservado” de grundoj kaj arbaroj, nova nomo per kiu oni ŝajnas oficiale rekoni la neceson ... konservi.

En tiu kunteksto, kiu povas esti la senco de la eliminado de Jang Song-thaek? Ĉu li estis tro por-ĉina? Estas malnova kutimo de la reĝimo apogi sin sur iu tendenco por kontraŭstari alian kaj poste neniigi ĝin. La ekscesa dependeco vide al tria lando estas politika minaco, ĉar la nacia sendependeco restas pli aŭ malpli la sola ideologia fermento kiu ankoraŭ funkcias.

Ĉiukaze la ekonomiaj interŝanĝoj kun Ĉinio progresas per gigantaj paŝoj: en 2011 ili kreskis je 62,5 elcentoj kaj atingis 5,63 miliardojn da dolaroj.* En aŭgusto 2013 la ĉina vicministro pri komerco, s-ro Chen Jian, admonis la entreprenojn investi en Nord-Koreio, okaze de vizito de ... Jang Song-thaek. Tamen, la listo de gravaj ekonomiaj partneroj, de Barato ĝis Egiptio, de Indonezio ĝis Tajlando, ne ĉesas longiĝi. Sud-Koreio restas la dua liveranto kaj kliento, kun la speciala ekonomia zono de Kaesong — eĉ kvankam tiu estis fermita de aprilo ĝis septembro laŭ decido de s-ro Kim. La interŝanĝoj (falintaj je 10 elcentoj) kreskis al 1,71 miliardoj da dolaroj en 2013. La sudkorea mastraro deziras interkonsentojn kun la nordo.

* Statistikoj de la Korean Trade Investment Agency, Seulo, 2012.

Oni povas esti optimisma pri la hipotezo de malfermiĝo: ne nur ĉia retroiro efikus kontraŭ la interesoj de la ĉinoj, kiuj estas la precipaj investistoj, sed ĝi stumblus kontraŭ la rifuzo de la loĝantaro. La reĝimo elludis ĉiujn siajn kartojn; la sola restanta estas tiu de konsumado.

Kiuj estas ĝiaj armiloj? La releviĝo de la energisektoro. Dum la krizo la malmoderneco de la kampkultura politiko kaj la senarbarigo pligravigis inundojn, kiu detruis minejojn kaj vojojn, la bazo de la ekonomia riĉeco de la Nordo — kiu estis ĝis 1975 pli granda ol tiu de la sudo. La helpo de Pekino (kun tre propra intereso) ebligis grandparte solvi tiun problemon, kvankam ne sen malfacilaĵoj. Sekigi minejon bezonas tempon kaj multan monon, klarigis al ni surlokaj ĉinaj teĥnikistoj, des pli ke ili estis ekspluatataj kun kadukaj infrastrukturoj. Danke al diversaj operacioj de varinterŝanĝo aŭ de helpo inter ŝtatoj (Ĉinio, Sud-Koreio, Japanio), oni faris novajn boradojn, speciale por petrolo, en la sudokcidento de Uijongbu, proksime de Ĉinio, kaj oni konstruis sennombrajn baraĵojn: dum flugo inter Pjongjango kaj Ŝenjango, en Ĉinio, ebligas mezuri la amplekson de la laboroj. Nord-Koreio do restarigis sian energi-situacion, kio estis unua nepra paŝo; sed ĝi ankoraŭ ne relanĉis sian industrion. Tio bezonos kapitalon de tute alia grandeco.

Dua armilo de la potenco: la reformo de la kampkulturo. Laŭ la neregistaraj organizaĵoj (NRO), la plej malfacila parto estas farita. La asocioj cetere multe penas por komprenigi al la grandaj internaciaj organismoj ke ili ĉesu liveri nutraĵojn kiuj riskas malekvilibrigi la produktadon, kaj prefere starigi kunlaboradon, kiel kun evolulando. La unua reformo okazas nun, kiu donas la tutan spacon al la privataj merkatoj — kaj jam ne al la ŝtataj —, kaj la tentaklaj kolektivaj unuoj jam ne estas sur la tagordo.

La starigo de privataj entreprenoj, kiuj dungas salajrulojn, povas montriĝi etapo iom pli peniga, ĉar la kampkulturo mobilizas ĉiam konsiderindan nombron da laboristoj. Kvankam malfacilas prezenti precizajn nombrojn, oni povas aserti, ke necesas ankoraŭ pluraj laboristoj tie, kie unu sufiĉas por meĥanizita kampkulturisto en Francio. En la momento de la “malfacila marŝo” kaj de la grandaj inundoj, la tuta loĝantaro, inkluzive de kadruloj, estis petita partopreni en la restarigon de la vojoj. Sen asfalto kompreneble: necesis, eĉ en Pjongjango, kolekti la rompitaĵojn, moligi ilin sur varmigaj platoj kaj poste fermi la truojn per batado de marteloj aŭ de kuleroj. Tio donas ideon pri la amplekso de la defio por (re)meĥanizado hodiaŭ.

La alia ludebla karto por la potenco? Financa, poste komerca malfermiĝo. La “liberaj merkatoj”, kiuj ekzistas de pluraj jaroj, estos nun parto de la pejzaĝo, eĉ se fotado estas daŭre agrese malpermesata por la plej instituciaj, kiel tiu de Tongil en Pjongjango. Ili estas hodiaŭ preterpasitaj de aliaj strukturoj, malfacile priskribeblaj pro la foresto de oficiala aŭ almenaŭ publika statuso.

Kvankam la malfortaĵo restas la nutraĵoj, precipe freŝaj, oni trovas ĉion en la grandaj magazenoj de Pjongjango: vestaĵojn, ŝminkaĵojn, elektronikajn aparatojn, poŝtelefonojn, bicikloj, ktp. Kaj la prezoj ne malhelpas la amasojn alflui tien. Tute ne temas pri magazenoj por la eminentuloj, des pli ke la nacia mono estas nun libere interŝanĝata kaj ke ĉiu, kiu havas alilandan monon, povas aĉeti ŭonojn. Ekzistas giĉeto en ĉiu granda magazeno kiel en ĉiu hotelo, kun fluktuanta kurzo. Tio malebligas ĉian evoluon de nigra merkato. Oni ja vidas kvinjarulinojn proponi monŝanĝon ĉirkaŭ liberaj merkatoj; sed temas pri akiro de alilanda mono por povi aĉeti certajn importaĵojn aŭ altkvalitajn varojn, kaj ne pri spekulado je kurzoj. Nun butikoj de tre granda lukso, koncentritaj en lastatempe konstruitaj domoj kun restoracio kaj saŭno estas en respektata situacio. Koncerne eksterlandan monon, ĉio cirkulas, ĉio estas havebla.

Tiuj kolektivaj magazenoj estas mondoj de publika-privata miksaĵo. Interne, kiel sur la montrotabloj sur la strato, estas sufiĉe facile orientiĝi: kiam la produktoj estas bonkvalitaj, temas plej ofte pri privata komerco. Plejparte la strukturoj apartenas teĥnike daŭre al la ŝtato, sed temas pri tio, kion la historiisto Andrej Lankov, specialisto pri Nord-Koreio*, nomas “leĝa fikcio.

* Kp Andreï Lankov, The Real North Korea: Life and Politics in Failed Stalinist Utopia, Oxford University Press, 2013.

La deziro konsumi, la avido marĉandi, la bezono elturniĝi faras la reston. La ĉelimaj urboj Dandong kaj Yanji, ĉe la ĉina flanko, situantaj proksimaj de la du specialaj ekonomiaj zonoj de Hwanggumpyong kaj Rason, akceptas multajn komercistojn el Nord-Koreio, kiuj praktikas komercon kiu ŝajnas ankoraŭ tre modesta, je homa mezuro — fakte, kion homo povas transporti. La ĉina urbo, kiel ĉiam, adaptiĝas tre rapide al tiu postulo instigata de la instancoj. En Dandong vojaĝagentejo asertas al ni, ke ĝi sole organizas ĉiujare kvar mil [translimajn] vojaĝojn de ĉinoj. Tio supozigas, kie Pjongjango trovas parton de la kapitalo necesa por sia releviĝo.

En Jian, ĉe la ĉina flanko de la limo, nordkoreoj klarigas ke ili venas por labori kelkajn semajnojn aŭ kelkajn monatojn, antaŭ ol reveni kun sia salajro. Aliaj, pli malfacile renkonteblaj, estas sendataj de la ŝtato en Ĉinion kadre de granda programo, kiu ebligas al ili labori kaj vivi sufiĉe libere, tamen la plej granda parto de ilia salajro estas pagata rekte al la nordkoreaj instancoj. Tio ŝajnas esti la sorto de arbohakistoj kaj de kudristinoj. Koreoj praktikis tiujn metiojn en Manĉurio kaj en Siberio jam multe antaŭ la starigo de la DPRK.

Sed, dum la lando montras klaran ekonomian viglecon, la nuna gvidantaro penas doni juran formon al sia politiko. La interŝanĝoj kun la eksterlandaj entreprenoj fariĝas unu post la alia, surloke, kaj neniu regularo por la nova ekonomia donitaĵo disponeblas. Ĉar nenia nova retoriko estis ellaborita, regas ia teoria ĝisnuna stato. Do, oni daŭre malpermesas foti la liberajn merkatojn ... Nur la specialaj ekonomiaj zonoj ricevas lavangon da reguladoj, kaj, se kredi la ĉinan gazetaron, la konfliktoj kun la entreprenoj de la imperio de la mezo estas nenombreblaj. Kaj mankas arbitracio.

Se la kompleta submetiĝo — aŭ sentata kiel tia de la loĝantaro — sub Pekino estus certe mortiga por la reĝimo, la senmoviĝo estus tute same tia. En 2009, responde al la krizo, Pjongjango provis financan kaj impostan reformon same aŭdacan kiel energian: akra devaluto kaj konfiskado de la plej granda parto de la ŝparaĵoj deponitaj en la ŝparkasoj — mono kiu cetere valoris objektive nenion, ĉar en tiu epoko ne transformebla en varojn. Nu, la potenco, kiu ne tremis dum la plej akraj krizoj, ĉi-foje ŝancelis fronte al granda rifuzo esprimata de la urbaj mezaj klasoj. En kelkaj tagoj la reformo estis nuligita, kaj kun ĝi ĝia iniciatinto (sed certe ne lia skipo).

S-ro Kim do perfekte scias, kion volas kaj kion ne volas la mezaj tavoloj, kiujn oni povas taksi je 20 ĝis 25 elcentoj de la loĝantaro: la kadruloj, la loĝantoj kiuj rajtas loĝi en la grandaj urboj kaj la laboristoj kun eksterlandaj kontaktoj. Kaj li decidis enkarnigi iliajn dezirojn. Vestita kiel lia patro, kun hararanĝo kiel lia avo, sed akompanata de belaspekta edzino (tradicio kaj moderneco ...), li ne ĉesas malfermi novajn instalaĵojn aŭ servojn.

Pura produkto de la sistemo, grandparte nekonata antaŭ sia enpotenciĝo, la juna gvidanto en la momento ĝuas certan popularecon. Por havi ideon pri tio, sufiĉas sidi en kafejo de Pjongjango, iun lundon. Dum sur la ekrano de unu el la multaj publikaj televidiloj montriĝas unu post la alia la grandaj momentoj de s-ro Kim, la etoso iom post iom kalmiĝas kaj la rigardoj turniĝas al la ekrano. La sendaĵo daŭras kvardek kvin minutojn, dum kiuj la gvidanto kun energio malfermas aŭ inspektas siajn grandajn laborojn.

En la ĉefurbo ĉiu povas konstati, ke la horizonto fariĝas plena de grandaj konstruaĵoj, de loĝejoj, de amuzparkoj, de naĝejoj, de hospitaloj. Dimanĉa promenado en iu el tiuj parkoj aŭ en naĝejo kun gigantaj toboganoj, estas tre instrua: oni vidas tie plenajn busojn de kamparanoj, venigitaj de sia laborunuo por tago, kiun ili finos per ĉeesto en la amasspektaklo Arirang.

Ĉu la DPRK estas la venonta “draketo”? Teĥnike tio estas verŝajna, se la politika linio daŭras kaj se restariĝas moderna ŝtato. Post la eksterlandaj intervenoj de la lasta jarcento, tio estas la kvina fojo kiam la nordkoreoj spertas ekonomian releviĝon. Ili havas la apogon de sia sperto. Sed la ideologia kaj jura defio — ne nur ekonomia — estas senprecedenca.

Patrick MAURUS.

Muziko — La gitar-heroldo

En la jaro 1919, Usono en timo antaŭ la “ruĝo” celebris la centjariĝon de sia granda poeto Walt Whitman, kiu en siaj lastaj jaroj estis konvinkita, ke lia lando estus perdita, se la socialismo ne savos ĝin. Samjare, 7-jara knabo nomata Woodie Guthrie estas atestanto pri la frenezo kiu kaptas lian naskiĝlandon Oklahomo dum la malkovro de petrolo tie. La kampara mondo, ekzaltita de Whitman, komencas sian malrapidan agonion kaj, kiel la familio Guthrie, la kampuloj transformiĝas en migrulojn.

En 2012 estis la centjariĝo de la naskiĝo de tiu knabo fariĝinta folk-kantisto, kiun Usono celebris ne sen ĝeno vide al tiu mita figuro aŭtente usona, kiu ne kaŝis siajn simpatiojn por la komunismo nek sian senmankan subtenon al la celoj de la ekspluatatoj.* La milionoj da viktimoj de la granda recesio, kiu komenciĝis en 1929, kiel de la ekologia kaj politika katastrofo de la dust bowl*, trovis sian heroldon en tiu vaganta kantisto kun magra vizaĝo, cigaredo ĉe la lipoj kaj gitaro ĉeŝultre. Ne ekzistis io pli usona ol Guthrie, sed lia patriotismo havis la akordojn de la Internacio*

* Vd http://autodidactproject.org/my/gut.... -vl
* “Polv-baseno”. Fuĝantaj antaŭ la polvoŝtormoj kaj la sekeco, pli ol ducent kvindek mil ruiniĝintaj kampuloj serĉis rifuĝon en Kalifornio. Vd la dokumentfilmon de Ken Burns The Dust Bowl, PBS Videos, 2012.
* Temas pri la sesstrofa (sed plej ofte kantataj nur tri strofoj) internacia himno de la laboristoj (kaj ankaŭ de la diverslandaj komunistaj partioj), kies teksto estas de Pottier kaj la melodio de Degeyter, kun la refreno (traduko de Zilberfarb):

Artisto eksternorma, patro de engaĝiĝintaj kantistoj de sia lando, li parolis el la koro de Usono al la koro de Usono. Tiu regionano restas en la memoroj kiel la figuro de la hobo, migranto serĉanta dungon kiu, en la okcidento de la 1930-aj jaroj, vivis, de unu trajno al alia, sian eksterleĝan marĝenecon, sed ankaŭ sian subfosadon de la normoj de la burĝa socio. Ekde 1937, kaj dum kvin jaroj, Guthrie la hobo estis tiel membro de batalanta frataro, tiu de la ekskluditoj kaj subprematoj, blankuloj de la fabrikoj kaj nigruloj de la kampoj kiu, “de Dakoto de la nordo ĝis Arkanso” “suferis sur la vojo, esperante akiri almenaŭ unu dolaron tage”. Neniu sukcesis pli bone ol li harmoniigi la usonan individuismon kun la defendo de solidareco kaj de egaleco. Kvankam li ne naskiĝis en la mizero, li tre rapide spertis sian sorton de dramoj kaj de elradikiĝoj. El la sortobatoj de sia patro kaj el la spektaklo de la ĉifonaj rifuĝintoj de lia naskiĝŝtato erarvagantaj en Kalifornio post la dust bowl, li tiris koleregon kaj inspiron.

Jen la legenda historio de Woodie Guthrie, tia kian li redaktis ĝin en 1943 en la membiografio*, kiu decidigis la junan Bob Dylan, idon de la burĝaro, elekti la folk-muzikon kaj la popolan lingvon. La kritikantoj de Guthrie vane emfazis ke, fariĝinte adopta novjorkano, li estis influita de la intelekta maldekstro origina de centra Eŭropo, kaj la makartiistoj same vane asertis, ke li estis poste koruptita de la Komunista Partio kaj de la sindikatoj — Guthrie restas, laŭ la vortoj de John Steinbeck, “la bardo de la usona spirito”.

* Woodie Guthrie, En route pour la gloire [Survoje al gloro], Albin Michel, Parizo, 2012 (1a eld. en poŝformato: 1990), 416 paĝoj, 22, 90 eŭroj.

Sed lia restado en Novjorko estis determina. En kontakto kun mondo, kiu teoriigas la socian batalon kaj postulas la feliĉan estontecon, li transformis la milojn da rekantaĵoj kaj da melodioj kuŝantaj sur paperpecoj en kanzonojn samtempe tradiciajn kiel senprecedencajn, nostalgiajn kaj ribelajn. En la grupo de la Almanac Jubilee Singers li malkovris la batalojn de la sindikatoj, por kiuj li kantis kaj verkis siajn plej belajn tekstojn: Pretty Boy Floyd”, “Pastures of Plenty”, “Hard Travelin’, “Deportee”... La grupo volonte fariĝis pli populara ol estis ĝia socia origino, kaj Guthrie malŝatis aŭdi ke oni memorigis al li, ke li estas malpli membro de la laboranta klaso (working class) ol intelektulo.*

* Ed Cray, Ramblin’ Man: The Life and Times of Woody Guthrie, antaŭparolo de Studs Terkel, W. W. Norton & Company, Novjorko, 2006, 488 paĝoj, 17, 95 dolaroj.

Lia morto, en 1967, ne mutigis lin. De Bob Dylan, Joan BaezJohnny Cash en la 1960-aj jaroj ĝis Bruce SpringsteenLou Reed, oni ne ĉesas remalkovri lin. Liaj lirikaj malbenoj kontraŭ la bankoj, la polico, la landlimoj, la mortpuno aŭ la friponaj mastroj retroviĝas en la neeldonita romano (1947) House of Earth, en kiu, kiel faris Whitman, li donas popolan kaj humanisman voĉon al la usona literaturo. Sagaca novjorka eldonisto ĵus publikigis ĝin.*

* Woodie Guthrie, House of Earth, editorita kaj kun antaŭparolo de Douglas Brinkley kaj Johnny Depp, Harper, Novjorko, 2013, 234 paĝoj, 25, 99 dolaroj.

Sylvie LAURENT.

De la kontraŭleĝaj vendistoj al la apotekistoj

Kial Urugvajo laŭleĝigas kanabon

La 23-an de decembro 2013 la urugvaja prezidanto José Mujica aprobis leĝprojekton celantan krei reguligatan merkaton. Li tiel fariĝas la unua ŝtatestro, kiu permesas produktadon kaj vendon — en reto de apotekoj — de drogo malpermesata aliloke.

EN MEKSIKO, portretoj de malaperintoj pendas sur muroj, kvazaŭ estus enorma reklamkampanjo organizita de hom-komercisto. Laŭ la organizaĵo Human Rights Watch, pli ol sesdek mil meksikanoj perdis sian vivon en la “millito kontraŭ drogo” lanĉita en 2006 de la eksa prezidanto Felipe Calderon. Tiu amasbuĉado sin nutras el du interkruciĝintaj fontoj: unuflanke, Usono transportas monon kaj armilojn ĉe la alian flankon de la Rio Grande por subpremi la komercon de drogoj; aliflanke, la karteloj disputas inter si la regadon de la liveradaj cirkvitoj*. Kiel diras la verkisto Charles Bowden, la milito kontraŭ drogo kombiniĝas kun la milito por la drogo. Ambaŭ estas same mortigaj.

* Vd Jean-François Boyer, “Meksiko ne aŭdacas alfronti la kartelojn”, Le Monde diplomatique, julio 2012.

Ĝis antaŭ mallonga tempo, ia fatalismo dominis, inspirita de la konstato, ke la sovaĝeco ne povas esti haltigita, sed nur delokita. Sed depost du jaroj, gvidantoj de Latin-Ameriko, inter kiuj la kolombia prezidanto Juan Manuel Santos, publike konsideras forlasi la dogmon pri subpremado kaj apliki malsaman politikon — la sola, kiu, laŭ ili, kapablas elradikigi la drogmerkaton. Tiun vojon nun laŭiras Urugvajo. Ĝia prezidanto, s-ro José Mujica estas maltipa gvidanto. Ano de la Tupamaros-guerilo en la 1970-aj jaroj, li restis malliberigita en puto dum du jaroj kaj duono. Elektiĝinte en novembro 2009 prezidanto, li ne instaliĝis en la orumita prezidejo-palaco sed daŭre loĝas en sia dometo kun lada tegmento, en popola kvartalo de Montevideo. Li donacas 87% de sia ŝtatestra salajro al organismoj por helpo al sociala loĝado kaj ofte uzas buson por iri al siaj rendevuoj.

Ĉe la origino de perforto

EN JULIO 2013, la deputitoj de lia koalicio adoptigis leĝon permesantan kultivadon de kanabo sur la nacia teritorio kaj ĝian vendon al plenkreskuloj. La konsumantoj povas de nun aĉeti sian ŝatatan herbon en apotekoj, kun maksimumo de kvardek gramoj monate, aŭ mem kultivi ĝin, ĝis ses plantoj por unu mastrumo. Estas la unua fojo, ke lando rekte malobeas la traktatojn de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) malpermesantajn la uzon de kanabo.

“Jam de pli ol cent jaroj ni iel ajn aplikadas subpremajn politikojn al la drogo-demando, klarigas s-ro Mujica. Kaj, post cent jaroj, ni konkludis, ke tiuj politikoj nekontesteble fiaskis.” Lia ministro pri defendo, s-ro Eleŭtorio Huidobro — alia eksmembro de la Tupamaros, ankaŭ restinta plurajn jarojn en puto-, resumas la ekkonsciiĝon, kiu igis lian landon transiri tiun historian paŝon: “Se ni ne faras tion nun, tio, kio okazis en Meksiko, ankaŭ okazos ĉe ni. Kaj ni estos en tre malbona situacio.” Urugvajo ja situas sur unu el la ĉefaj kontinentaj vojoj de la drogoj, uzata de la bolivia kokaino kaj de la paragvaja kanabo, antaŭ ilia transporto al Eŭropo. Laŭ la deputito Sebastian Sabini, unu el tri murdoj en la lando estas ligita al la drogo-komerco.

Estas la prohibicio-politiko, insistas s-ro Huidobro, kiu kreis la drog-fikomercon kaj la perforton, kiu fontas el ĝi: “Rifuzante laŭleĝigi la komercon de haŝiŝo, oni nur metas la profitojn de tiu merkato en la manojn de krimuloj kaj transformas ilin en potencan institucion.” En neleĝa ekonomio, la konfliktoj ne solviĝas ĉe tribunaloj, sed per teroro. Same kiel alkohol-prohibicio naskis Al Capone kaj la amasmurdon de la Sankta Valentino*, la bando de la Zetas kaj la senfina buĉado, kiu funebrigas la nordon de Meksiko estas naturaj fruktoj de la drogomalpermeso. “La usona milito kontraŭ drogo rezultigas pli da damaĝoj ol haŝiŝo mem, opinias s-ro Huidobro. Ĝi kaŭzas ege pli multe da viktimoj, estigas multe pli da nestabileco. Ĝi metas al la planedo problemon multe pli gravan ol iu ajn drogo. La kuracilo estas pli terura ol la malsano.”

* La 14-an de februaro 1929, en Ĉikago, la mafio de South Side, estrata de Al Capone, per ruzaĵo faligas tiun de North Side, gvidatan de Bugs Moran, en kaptilon, kaj murdas sep ĝiajn membrojn.

La registaro de s-ro Mujica konsideras elradikigon de la drogokomerco kiel ne atingeblan celon. La UN-slogano — “Mondo sen drogo. Ni povas ĝin fari!”” ŝajnas al li absurdaĵo. La ĝenerala sekretario de la prezidejo, s-ro Diego Canepa, argumentas, ke la ĥemia modifo de la konscio respondas al deziro nedisigeble asociita al la homa specio, kiu manifestiĝis en ĉiuj konataj socioj.

Sendi la armeon nur efikas deloki la komercon kelkajn centojn da kilometroj malproksime. La fakuloj nomas tion la “balonefiko”: kiam vi enpuŝas fingron en aerplenan sakon, ĝia cirkonferenco kreskas pro la premo. La produktejoj atakitaj en Kolombio reaperis en Bolivio, la detruitaj retoj en Karibujo rekonstruiĝis en Meksiko, ktp. Oni nur povas retropuŝi la problemon, sed ne forigi ĝin.

El tiu konstato, s-ro Mujica klonkludis, ke “ĉar la merkato jam ekzistas, necesas ĝin reguligi, eltiri ĝin el mallumo por senigi la fikomercistojn je ĝi.” En Usono, la laŭleĝigo de alkoholo en 1933 ĉesigis la kriman komercon de alkoholo kaj la murdojn inter konkurantoj. La bierfaristo Budweiser ne estas filantropo, sed tamen li ne luktas por sia komerco murdante la dungitojn de Guinness... Sammaniere, la laŭleĝigo de kanabo — kaj ĝia vendado en apotekoj posedantaj permesilon — forprenas la panon el la buŝoj de la organizita krimularo. Krome, la elprenitaj impostoj povas esti uzataj por financi kuracejojn por toksomaniuloj kaj programojn por eviti drogokonsumon.

Haŝiŝ-cigaredoj apud suĉbombonoj

LA SUDAMERIKAJ subtenantoj de la laŭleĝigo tute ne intencas defendi la utilon de kanabo nek instigi ĝian konsumon — la prezidanto Mujica ne hezitis kvalifiki la uzantojn de dolĉaj drogoj: “nabos”, insulteta vorto, kiu signifas “napo”. Ili taksis, ke haŝiŝcigaredo ne estas pli malutila ol glaso da alkoholo, kaj ke do necesas ĝin toleri.

La urugvajaj reformistoj sciis, ke ili trafos indignon de la prohibiciistoj. De jardekoj, tiuj lastaj svingas la minacan bildon de la laŭleĝigo, sinonima de ĥaoso kaj diboĉado, kiu invitos infanojn kuri al la bombonvendisto por aĉeti drogojn. Al tio la urugvajanoj respondas, ke ĥaoso ja estas tio, kion ilia kontinento nuntempe suferas. Ilia reformo celas ekzakte la malon: repreni regadon de la merkato por ĝin mastri. Laŭ ili, precipe la adoleskuloj profitos el tio. Ĉe junuloj, regula konsumado de kanabo povas difekti ties mensajn kapablojn: estas do vivgrave deadmoni ilin pri ĝi. Sed junaj usonanoj preferas aĉeti haŝiŝon ol alkoholo*, ĉar neleĝa komercisto malofte postulas la identigilon de kliento... Apotekisto, male, emas respekti la leĝon, ĉar se ne, li eble perdos sian permesilon.

* Tom Fieling, The Candy Machine: How Cocaine Took Over the World, Penguin, Londono, 2009.

Tra la tuta mondo, multaj leĝfarantoj kaj policistoj private rekonas la avantaĝojn de la laŭleĝigo. En Urugvajo, ili tion diras laŭte kaj agas konsekvence. Kial ili, kial ĉi tie? Kial la obstakloj, aliloke nesupereblaj, — inertoforto, timo de la publika opinio, timo malplaĉi al Usono* — estas pli facile venkeblaj en Urugvajo ol aliloke?

* Vd François Polet, “Ĉu baldaŭ la fino de la milito kontraŭ drogoj?”Le Monde diplomatique, februaro 2014.

Pluraj faktoroj kombiniĝas por tio. La unua estas la vigleco de la kontraŭprohibicia movado, vigligita de serio da laŭtaj maljustaĵoj. En aprilo 2011, ekzemple, 66-jara instruistino de la armea Akademio, estas arestita ĉar ŝi kreskigis hejme kelkajn kanabo-plantojn. Ŝi povas esti punata per dudek monatoj da mallibereco, pro neleĝa komercocela produktado. Tiam teksiĝas vasta subtenoreto, al kiu la junaj parlamentanoj de la Movado de Popola Partopreno (MPP), la partio de s-ro Mujica, asociiĝas, aktivante por la laŭleĝigo.

Sammomente, la aŭtoritato de Usono ekŝanceliĝas. Kolorado- kaj Vaŝingtono-ŝtatoj adoptis en 2013 leĝon referendume aprobitan, kiu laŭleĝigas uzon, produktadon kaj vendon de haŝiŝo. La usonaj respondeculoj estas de tiam malpli bone poziciitaj por admoni aŭ puni la ŝtatojn, kiuj deziras same agi.

Fine, la populareco kaj la volfirmeco de la urugvaja prezidanto ludis ĉefan rolon. Iu, kiu transvivis en puto dum jaroj estas sendube pli bone armita por rezisti al la premoj, internaj aŭ eksteraj.

Ĝis nun, s-ro Mujica kaj liaj aliancanoj tamen ne sukcesis aliĝigi al sia afero la plimulton de siaj samlandanoj. Kvankam la laŭleĝigo ricevas kreskantan aprobon, ĝi ankoraŭ ricevas 60% da malfavoraj opinioj en la opinienketoj. La oponantoj havas tri argumentojn. Unue, la efiko de “neesperita profito”: “Kiam vi laŭleĝigas drogon, la homoj tuj konsumas pli da ĝi”, asertas la deputitino Veronica Alonzo. Tiu argumento ŝajnas sana prudento, sed ĝi tamen estas kontraŭdirita de la faktoj. En Nederlando, kie vendo de kanabo en la cofffee shops estas permesata de 1976 (la respondeculoj rezignis pri formala laŭleĝigo por ne kontraŭi tro videble la traktatojn de UN), la konsumantoj estas nur 5% de la loĝantaro, kompare kun 6,3% en Usono kaj 7% en la tuta Eŭropunio*. La minaco de amaskurado al la apotekoj ŝajnas do fantasmo.

* “Dutch fear threat to liberalism in “soft drugs” curbs”, Reuters, 10-a de oktobro 2011.
Ĉu baldaŭ la vico de kokaino?

LA DUA timo estas, ke la laŭleĝigo de kanabo instigos la uzantojn anstataŭi ĝin per la malmildaj drogoj, aparte la pasta base, derivaĵo de kokaino komparebla al krako, kiu havas detruan efikon en la marĝenoj de la urugvaja socio. Estas la teorio de la “malferma pordo”: eta malvirto necese kondukos al pli grava malvirto. La Doktoro Raquel Peyraube, fakulo pri traktado de la toksomaniuloj, ne kredas je ĝi. Laŭ ŝi, estas male la prohibicio, kiu, per la monopolo donita al la neleĝaj komercistoj, orientas la konsumantojn de kanabo al la multe pli danĝeraj produktoj. “En superbazaro, vi aĉetas aĵojn, kiujn vi ne bezonas, ĉar oni metas ilin sub vian nazon, aŭ oni iel igas ilin allogaj, ŝi klarigas. Sammaniere, la neleĝaj vendistoj provas provizi al siaj klientoj kokainon aŭ aliajn produktojn. Prohibicio favoras la malmildajn drogojn.” Tiun analizon konfirmas freŝdata pristudaĵo de la Open Society Foundations, la reto de fondaĵoj kreita de la miliardulo George Soros: ĝi demonstras, ke Nederlando havas la plej malaltan procentaĵon de toksomaniuloj en Eŭropo, precize ĉar ĝi malhelpis kanabon esti najbaro de la malmildaj drogoj*.

*Coffee shops and compromise: Separated illicit drug markets in the Netherlands”, Open Society Foundations, Nov-Jorko, julio 2013, www.opensocietyfoundations.org.

La Doktoro Peyraube kritikas ankaŭ la ideon, laŭ kiu la laŭleĝigo de kanabo kaŭzos kreskon de la nombro de skizofreniuloj. Se ekzistus ligo inter la haŝiŝo kaj apero de tiu ĉi malsano, ŝi diras, la nombro de skizofreniuloj estus eksplode kreskinta dum la lastaj jardekoj, ĉar neniu neas, ke la kanabo-konsumo ne ĉesis kreski en tre multaj landoj: sed ĝi restis stabila. Laŭ ŝi, tamen, la ebleco, ke skizofreniuloj konsumas pli ofte kanabon ol la mezumo, pro ĝia malstreĉiga efiko, ja ekzistas; tio povus klarigi la korelativecon.

Al tiuj kritikoj aldoniĝas alia, pli serioza, pri kiu zorgas la urugvaja administracio. La kanabo-laŭleĝigo ja reduktos la merkaton de la neleĝaj drogoj, sed ĝi lasas senŝanĝa la komercon de la plej profitdonaj produktoj. Por vere ŝanceli la povon de la karteloj, kohereco devus instigi nin iri antaŭen kaj reguligi la cirkuladon de ĉiuj drogoj, por kiuj ekzistas forta mendo. Por iuj el ili, kiel ekstazio aŭ kokaino, necesos enkadrigi la vendadon; por aliaj, kiel ekzemple heroino, pli singarde estus sendube distribuado nur laŭ kuracista preskribo, kiel montras la eksperimentoj faritaj en Svisujo.

“Tio postulos longan tempon, rekonas s-ro Sabini, la homo de la MPP, kiu plej engaĝiĝis por la reformo. Sed kiam venos la vico de la aliaj drogoj, ni estos pretaj por pledi nian aferon antaŭ la publiko.” Tiu, kiun la observantoj konsideras kiel la estonta posteulo de la ŝtatestro jam anoncis sian intencon laŭleĝigi kokainon.

Ĉu ekzistas alia vojo? Kial persisti daŭrigi tion, kion s-ro Huidobro nomas “jam perditan” militon? Atendante, ke la politikuloj de sia lando bonvolos respondi tiun demandon, la meksikanino Emma Veleta priploras la malaperon de ok siaj familianoj, rabitaj kaj malliberigitaj de fikomercistoj kun probabla kompliceco de la lokaj respondeculoj*. Kiel observis David Simon, la kreinto de la televida serio The Wire, Usono eble deziros konduki sian militon kontraŭ drogoj “ĝis la lasta meksikano”*.

*La pesadilla de perder a toda su familia en Chihuahua”, 28-a de majo 2012, www.animalpolitico.com.
* David Simon, “A fight to the last Mexican”, 10-a de julio 2012, http://davidsimon.com.

Johann HARI

Ruĝaj lumoj

Pri Roza Luksemburgo (1871-1919), kiu ludis centran rolon en la starigo de la Komunista Partio de Germanio (KPD), la memoro de la komunistoj ŝajnas konservi la bildon de pasia kaj malcedema virino, adepto de la “revolucia spontismo”, aganta kontraŭ la politikaj aparatoj. Ĉirkaŭ ŝiaj interven-tekstoj, regule reeldonataj — Ĉu socia reformo aŭ revolucio?*, Amasstriko, partio kaj sindikatoj*, La rusa revolucio* plej ofte elvokas ŝiajn batalojn interne de la germana socialismo, ŝian kontraŭstaron al la reformismaj tezoj de Eduardo Bernŝtejno, ŝian rifuzon de la milito, ŝian kritikon de la aŭtoritatecaj tendencoj de la bolŝevismo.

* La germana originalo, “Sozialreform oder Revolution” konsulteblas interrete sub jena adreso www.mlwerke.de/lu/lue.htm.
* La germana originalo “Der politische Massenstreik und die Gewerkschaften” konsulteblas interrete sub la adreso www.mlwerke.de/lu/luc.htm.
* La germana originalo “Die russische Revolution” estis unue publikigita de Paul Löwy laŭ la manskriba postlasaĵo kaj laste aperis en Rosa Luxemburg: Politische Schriften, volumo 3, Europäische Verlagsanstalt, Frankfurto ĉe Majno, 1968, paĝoj 106-141 kaj rete konsultebla ĉe www.mlwerke.de/lu/lu3﹍106.htm.

Sed la vivo kaj verkaro de tiu, kiu estis murdita de la korpusoj de volontuloj* post la malsukceso de la spartaka ribelo, ne resumeblas per kelkaj trajtoj: en dudek kvin jaroj da politika engaĝiĝo, Roza Luksemburgo iris itineron pli kompleksan ol tiu, al kiu la legendo reduktas ĝin*, kaj produktis konsiderindan amason da skribaĵoj. La nun okazanta publikigo de ŝia Kompleta Verkaro (Œuvres complètes) [en la franca] verŝajne ebligos fari al si pli precizan bildon pri ŝi kaj pri ŝiaj bataloj,

* Kelkajn tagojn post la sanga subpremo de la januarribelo, la 15-an de januaro 1919, taĉmento de la volontula korpuso “Garde-Kavallerie-Schützen-Division” arestis la gvidantojn de la Spartako-Ligo Roza Luksemburgo kaj Karlo Libkneĥto. En la ĉefstabo de tiu korpuso ili torture pridemandis ilin kaj tuj poste murdis ilin. La kadavron de Roza Luksemburgo ili ĵetis en kanalon, kie oni trovis ĝin nur kvar monatojn poste. Milittribunalo decidis liberigon de la murdintoj. -vl
* Kp John Peter Nettl, Rosa Luxemburg, Spartacus, Parizo, 2013 (mallongigita versio de pli malnova verko).

La unua volumo* entenas la Enkondukon al la politika ekonomio, verko aperinta post ŝia morto kaj konsistanta el la kursoj, kiujn ŝi donis, ekde oktobro 1907, ĉe la Centra Lernejo de la Socialdemokrata Partio de Germanio (SPD). Kvankam akompanata de antaŭparolo al kiu mankas kohero, kaj kun manko de pluraj ĉapitroj, kies manuskriptoj estis neniam trovitaj, la teksto tamen estas revigliga tutaĵo kaj inda je intereso.

* Rosa Luxemburg, Introduction à l’économie politique [Enkonduko en la politikan ekonomion], Agone-Smolny, 2009, Marsejlo-Tuluzo, 476 paĝoj, 20 eŭroj. — La germana originalo “Einführung in die Nationalökonomie” konsulteblas rete en www.mlwerke.de/lu/lu05/lu05﹍en.htm. -vl

Luksemburgo tradukas kaj sintezas kelkajn el la grandaj tezoj formulitaj de Karlo Markso. Kiel bona vulgarigisto ŝi scias ankaŭ polemiki, pri postulemaj temoj de historio aŭ de antropologio, kun la universitataj eminentuloj de sia tempo. Ĉar ŝi estis mem ekonomikisto, ŝi ne kontentiĝis citi Markson, sed proponas analizon de “nuntempaj” tendencoj de la kapitalismo, kiun anoncas ŝia granda libro La akumulado de la kapitalo de la jaro 1913.* Dua volumo*, kiu kunigas ŝiajn tekstojn pri la lernejo de la SPD, daŭrigis tiun unuan verkon kaj kompletigis la portreton de Roza Luksemburgo kiel pedagogo.

* En la germana originalo, Rosa Luxemburg: Die Akkumulation des Kapitals. Ein Beitrag zur ökonomischen Erklärung des Imperialismus, Berlino, 1913, eldonejo: Buchhandlung Vorwärts Paul Singer GmbH,. Represo en: Rosa Luxemburg — Gesammelte Werke. Herausgegeben vom Institut für Marxismus-Leninismus beim ZK der SED. Band 5, Berlino/GDR. 1975, ”Die Akkumulation des Kapitals“, p. 5-411, kaj konsultebla rete sub la adreso www.mlwerke.de/lu/lu05/lu05﹍005.htm. -vl
* Rosa Luxemburg, A l’école du socialisme, Agone-Smolny, 2012, 268 paĝoj, 22 eŭroj.

La laste aperinta tria volumo* kunigas la artikolojn kiujn ŝi dediĉis al la franca politika vivo. Kvankam Francio neniam estis en la centro de ŝiaj okupiĝoj, ŝi tamen plurfoje komentis la progresojn kaj malprogresojn de la socialisma batalo en Francio. Kelkaj eventoj aparte atentigas ŝin. La afero Dreyfus unue, kiu disŝiris la socialistan familion. Kaj, sekve de tio, la eniro de Alexandre Millerand, tiam socialisto, en registaron de “respublika defendo”. Luksemburgo avertas kontraŭ siaj francaj kamaradoj: tom favora, kiom ŝi estis al Dreyfus, tiom ŝi estis malamika al la “ministrismo”. Kontraŭ Jean Jaurès ŝi ripetas, ke la partopreno de socialisto en burĝa registaro povas esti nur stultaĵo kaj sakstrato.

* Rosa Luxemburg, Le Socialisme en France (1898-1912), Agone-Smolny, 2013, 297 paĝoj, 22 eŭroj.

Dum ŝi kondamnas la erarojn, Luksemburgo observas la progreson de la franca socialismo al unueco kaj en la jaro 1905 salutas la kuniĝon de la precipaj tendencoj en la sino de la Franca Sekcio de la Laborista Internacio (SFIO) — sen tamen konsenti la agnoskon de la meritoj de ekz-e Jaurès, kiun ŝi daŭre suspektas je moderismo.

Kio surprizas en tiuj tri volumoj da diversspecaj tekstoj, estas konstanta zorgo pri klarigo. Precizigi la faktojn, citi la nombrojn, informi la leganton pri eksterlandaj eventoj, forigi la iluziojn kiuj igas la politikan spacon nekomprenebla, diskuti paŝon post paŝo pri detalo por poste desegni kompreneblan bildon pri la tuto: jen pri kio ŝi okupiĝas senĉese. Malproksima de la ruĝa pasionaria de la kliŝoj, Roza Luksemburgo aperas ĉi tie kiel altnivela intelektulo kiu, en epoko de granda konfuzo, senlace provas kompreni kaj komprenigi.

Antony BURLAUD.

Ĉu baldaŭ la fino de la milito kontraŭ drogoj?

Longtempe, Vaŝingtono trudis sian solvon por la plago de la drogoj: milito, kondukata prefere sur aliaj teritorioj ol sia. De kelkaj jaroj, tamen, la interkonsento fendiĝas.

“La milito kontraŭ drogoj estas fiasko*.” La raporto publikigita la 30-an de septembro 2013 sur la retejo de la British Medical Journal lasas neniun dubon: la prohibiciaj politikoj — ligitaj al la nomo de la usona prezidanto Richard Nixon, kiu, la 17-an de julio 1971, levis la drogojn al la rango de “publika malamiko n-ro unu”, ne plenumis siajn promesojn. Inter 1990 kaj 2010, la meza prezo de opiaĵoj (heroino kaj opio) kaj de kokaino eĉ falis respektive de 74% kaj 51%, se oni prenas en konsideron la inflacion kaj plibonigon de la pureco de la produktoj. Ĉu venis tempo konsideri alian metodon por lukti kontraŭ tiu plago, simile al kelkaj usonaj ŝtatoj kaj ankaŭ Urugvajo*?

* “International “war” on illegal drugs is failing to curb supply”, BMJ Open, 30 septembre 2013, http://blogs.bmj.com.
* Vd Johann HARI “Kial Urugvajo laŭleĝigas kanabon” Le Monde diplomatique, Februaro 2014.

Respondi pozitive ne signifas malgravigi la fenomenon. Kun preskaŭ ducent milionoj da klientoj, la drog-merkato eligas vendosumon taksitan je 300 miliardoj da dolaroj jare, tio estas preskaŭ la malneta enlanda produkto (MEP) de Danlando. Sed la porĉiameco de la problemo ne masku ties profundan evoluon.

Nun kiel hieraŭ, tri andaj landoj, Bolivio, Kolombio kaj Peruo, provizas kvazaŭ la tutmondan oferton de kokaino. Afganujo daŭre produktas pli ol 80% de la opiaĵoj vendataj en la mondo. Sed kreskanta parto de tiuj produktoj destinitaj por Eŭropo transiras nun tra la afrika kontinento, kun gravaj malstabiligaj efikoj al la lokaj ekonomioj kaj institucioj.

Same kiel en aliaj sektoroj, la tutmonda mendado estas ŝveligata de tiu de la sojlolandoj. Dum la usona konsumado regule falas de 2006, tiu de la brazilanoj kreskas kaj levis ilian landon je la rango de dua merkato en la mondo por kokaino. En aliaj kontinentoj, aliaj produktoj sed samaj evoluoj: la kresko de la heroin-mendado en Ĉinujo kaj en sud-orienta Azio kompensas ĝian malkreskon en Okcidenta Eŭropo. Kvankam la ĉefaj merkatoj ankoraŭ estas en la Nordo (inkluzive Rusujon), oni konstatas iom-post-ioman moviĝon de la gravitocentro, kio, en ne tre fora estonto, povus rezultigi, ke la sud-sudaj interŝanĝoj fariĝos la plejmulto.

Malmultaj ekonomiaj agantoj pli rigore aplikis la instruojn de la Monda Banko invitanta uzi la vastajn oportunecojn de la ekonomia tutmondiĝo, ol la internaciaj fikomercistoj. Profitante el la rapida kresko de la mara kaj aera transkontinenta transporto, kaj ankaŭ el la hegemonio de la “liberigu la merkaton”, kiu limigas la doganajn kontrolojn, ili ankaŭ kapablas, laŭ la Internacia Organo por la Kontrolo de drogoj (IOKD, en la franca OICS), “pagi la servojn de altnivelaj informadikistoj por eskapi el la polico, kunordigi la sendojn kaj blankigi la monon*. La malregulado kaj la apero de financaj “ŝoseoj”, pli malpli laŭleĝaj, transitante tra impostparadizoj, krome ofertis al ili multegajn eblecojn por recikligo de iliaj profitoj.

* “Rapport 2008”, OICS, Vieno, 2009.

La mafiecaj retoj profitis el la amasa malriĉiĝo de la malgajnintoj de la tutmondiĝo. Kamparanoj aŭ urbanoj, tiuj ĉi konsistigas neelĉerpeblan “rezerv-armeon” por la produktado kaj la transporto de la drogoj. Sed la politika ekonomio de tiu merkato karikature imitas la maljustecon de la internaciaj valorĉenoj, ĉu temas pri agro-negoco aŭ teks-industrio: en 2008, nur 1,5% el la profitoj pro kokain-vendo en Usono revenis al la etaj produktistoj de kokao, dum la retoj, kiuj organizas la distribuon interne de la usona teritorio kaptis 70%*, antaŭ ol verŝi ilin en la luksaĵ-industrio aŭ en la diversaj sektoroj ebligantaj “blankigon” de la malpura mono (senmoveblaĵoj, kazinoj, turismo).

* “Rapport mondial sur les drogues 2010”, Office des Nations unies contre la drogue et le crime (UN-Ofico kontraŭ drogo kaj krimo), Vieno, 2010.

Internacia kunlaborado pri lukto kontraŭ drogoj komenciĝas en 1909. Usono, kiu ĵus “aĉetis” Filipinojn al la hispanoj, kunvokas kelkajn ŝtatojn en la urbo Ŝanhajo por ilin konvinki elradikigi la plagon opio en la Fora Oriento. Ĉu pro morala devo? La operacio estas ĉefe maniero rompi la britan monopolon pri la opio-komerco, samtempe akirante al si favoron de la ĉinaj aŭtoritatuloj. Jam tiam montriĝas la ĉefaj karakterizoj de la internacia reĝimo, kiuj venkos en la dua duono de la 20-a jarcento: orientiĝo al absoluta malpermeso (prohibicio), emfazo al la forigo de la oferto, ĉefa influo de Usono...

Strategia prioritato por Vaŝingtono

Tri UN-strukturoj, kiuj ĉiuj havas sian sidejon en Vieno, konsistigas la institucian arkitekturon garantiantan la funkciadon de la sistemo. Konsistanta el kvindek tri landoj elektitaj por kvarjaraj mandatoj, la Komisiono pri drogoj estas la decidrajta instanco, en kiu estis formulitaj la tri ĉefaj kontraŭdrogaj konvencioj*. Prezentante sin mem kiel “kvazaŭ tribunala organo”, la IOKD zorge inspektas la naciajn politikojn de la pli ol cent okdek ŝtatoj, kiuj ratifis la tekstojn. Tiujn du organismojn asistas loĝistike kaj administre la UN-ofico kontraŭ drogo kaj krimo (UNODK). Ĉi-lasta cetere provizas teknikan asiston al la ŝtatoj por la lukto kontraŭ la fikomerco, interalie tra la programo pri kontrolado de konteneroj ekzistanta en dekduo da landoj.

* La ununura konvencio pri drogoj (1961), la konvencio pri la substancoj agantaj al la centra nerva sistemo (1971) kaj la konvencio kontraŭ la neleĝa komerco de drogoj kaj substancoj agantaj al la centra nerva sistemo (1988).

La traktadon de la drogo-demando karakterizas Nord-Suda malekvilibro. Tiu merkato, male de tio, kion oni observas en tiu pri armiloj — valorigo de la produktado (kiu kreas dungojn en la Nordo) kaj kondamno de la aĉeto fare de la suda landoj-, karakteriziĝas ĝenerale per respondecigo de la produktantaj landoj (aŭ konsumantoj de “malriĉaj” produktoj, tiaj kiaj opio, kanabo aŭ kokao). La ŝarĝo de la kontrolo plej ofte pezas sur ili.

La reĝimo tamen ĝuas tian nivelon de politika aliĝo, kian malmultaj aliaj internaciaj sistemoj povas pretendi. La diplomatia aktivismo de Usono de pli ol unu jarcento estas grava faktoro, aparte tra unuflanka procezo de “aŭtentigo”, celanta ĉiujare klasifiki la landojn laŭ ilia respekto de siaj “devoj venantaj el la internaciaj kontraŭ-drogaj interkonsentoj”.

Sed la deziro de Usono pri ĝisfina batalo estas foje modifita aŭ eĉ renversita, de la geopolitikaj zorgoj de la prezidejo. De Birmo (Mjanmao) ĝis Nikaragvo, tra Sicilio, la imperativoj de la malvarma milito ofte kondukis la usonajn sekretajn servojn subteni la organizon de vendoretoj de drogoj por financi la lukton kontraŭ la komunisma “minaco”.

La renversiĝo, fare de la usona marista infanterio, de la Panamo-prezidanto Manuel Noriega, eks-aliancano kaj konata drognegocisto, en decembro 1989, komencas tamen novan periodon, dum kiu la “milito kontraŭ drogoj” ricevas geostrategian antaŭenpuŝon, ĉe la fino de la malvarma milito. Rebato de la Drug Enforcement Administration (DEA) super la Central Intelligence Agency (CIA): la lukto kontraŭ drog-komerco ne plu estas oferata al la geopolitikaj interesoj, ĝi fariĝas ties ĉefa levilo.

Post la atencoj de la 11-a de septembro 2001, tiu milito partoprenas en tiu, pli larĝa, kiu celas “elradikigi terorismon”. Por la strategiistoj de la Pentagono (usona ministrejo pri Defendo), la afgana situacio montras, ke terorismo kaj la fikomercistaj retoj nutras unu la aliajn, eĉ foje konfuziĝas, en la “senjuraj” zonoj forlasitaj de la “falintaj” [“malindaj”?] ŝtatoj. Sed la gravaj drog-retestroj iel ligitaj al la aliancitaj potenculoj estas malofte ĝenataj.

Kvankam pionira, la alpaŝo de Urugvajo, unua lando, kiu laŭleĝigis la konsumon de kanabo por ne-medicina uzo, ne alvenis kvazaŭ tondrofulmo en blua ĉielo. Pluraj frontoj aperis ĉi lastajn jarojn, surbaze de sama konstato: la nuna sistemo ne nur ne estas efika, ĉar la nombro de konsumantoj ja ne malmultiĝas, sed ĝi estigas serion de flankefikoj malpli kaj malpli akcepteblaj.

Unua fronto, malfermita antaŭ pli ol dek jaroj, antaŭenpuŝas la principon de “redukto de la riskoj”, kiu metas la demandojn pri publika sano antaŭ la celo redukti la konsumon. Tiu principo manifestiĝas per programoj de interŝanĝo de injektiloj, malfermo de konsum-salonoj kaj testado de la produkto-kvalito, kiuj ekzistas hodiaŭ en pluraj eŭropaj landoj. Tamen, tiu esprimo restas malpermesita en la rezolucioj de la Komisiono pri drogoj, pro la fortega rezisto de la prohibiciemaj ŝtatoj, gvidataj de Usono kaj Rusujo.

Latin-Amerika ribelo

TIU RIGIDECO, laŭ la esploristo David Bewley-Taylor, estigas procezon de “mola forlaso”: pluraj ŝtatoj (interalie Germanujo, Nederlando, Hispanujo, Britujo, Portugalujo kaj Brazilo) “sindeturnas de la prohibicia normo, ekspluatante la plastikecon de la traktatoj, tamen teknike restante interne de siaj juraj devigoj”*. Krome, pli kaj pli viglaj streĉoj aperas inter IOKD kaj la UN-Agentejo taskita pri lukto kontraŭ aidoso (Onusida).

* David Bewley-Taylor, “The contemporary international drug control system: A history of the UNGASS decade”, IDEAS Reports, London School of Economics, oktobro 2012, www.lse.ac.uk.

Igi nepunebla la posedon de etaj kvantoj de kanabo estas maniero respekti la internaciajn tekstojn — kiuj malpermesas la laŭleĝigon-, deturnante sin de ilia spirito. La multaj eŭropaj kaj sudamerikaj landoj, kiuj elektis tiun ĉi kompromison, estas motivitaj de varia miksaĵo de zorgoj praktikaj (redukti la rimedojn investotajn por puni la konsumantojn) kaj filozofiaj: konsumo de molaj drogoj estas nur libera dispono pri si mem.

Hodiaŭ, la avangarda rolo longtempe ludata de Nederlando kun ĝia coffee shops-sistemo kiu baziĝas sur nepuneco de vendo, estas imitata de Urugvajo kaj la usonaj ŝtatoj Kolorado kaj Vaŝingtono. Tio tre malkontentigas la IOKD. S-ro Raymond Yans ne forgesis averti Montevideon kontraŭ la konsekvencoj de alpaŝo, kiu minacas “la integrecon de la sistemo de traktatoj” kaj ne hezitis postuli de la prezidanto Barack Obama, ke li, surbaze de la federacia leĝo — kiu malpermesas la laŭleĝigon — nuligu la rezultojn de la referendumoj estigintaj la laŭleĝigon en la cititaj ŝtatoj.

Tria rezisto-akso evoluas de 2012 en la kerno mem de la regiono, kie la lukto kontraŭ drogoj estis kondukata kun plej granda volo, helpe de Usono. Gvidataj de la prezidantoj Juan Manuel Santos (Kolombio) kaj Otto Perez Molina (Gvatemalo), kun la notinda subteno de la meksika prezidanto Enrique Pena Nieto, tiu movado intencas eliri el nevenkebla “milito”, kiu kreskigas krimecon kaj korupton, embarasante la tribunalajn sistemojn. Per aŭdaco antaŭe neimagebla, la centr-amerikaj prezidantoj kunvenintaj en marto 2012 en Tegucigalpo (Honduro) aliĝis — en ĉeesto de la usona vicprezidanto Joseph Biden! — al la propono de Gvatemalo konsideri alternativajn mekanismojn por lukti kontraŭ la drogkomerco, kiel la nepunebligon de la kokain-transito survoje al Usono.

Tiu iniciato estas des pli konsterna por Vaŝingtono, ke ĝi okazas ene de ĝia rekta influzono, kaj estas subtenata de konservativaj politikaj personecoj. Kvankam la malfortiĝo de la prohibicio-konceptoj ŝajnas nerenversebla, aparte ene de la usona publika opinio, la mezdaŭra estonteco de la internacia regoreĝimo estas malfacile antaŭvidebla. Ĉu fleksebligo de la konvencioj? Ĉu etendiĝo de la kondutoj “mola forlaso”? aŭ multobligo de la veraj forlasoj (kiel en Urugvajo), pri kiuj oni malfacile imagas, kiel ili povus esti sankciitaj de UN? La fortorilatoj sine de la diplomatio de drogoj decidos pri tio.

François POLET

Historio de spamo

REDAKTANTE tiun ĉi artikolon mi havis kompatan ideon por la tradukonto kiu rekreos ĝin en la franca. “Spam” referencas diversdevenan kunmetaĵon de neologismoj kaj de pura ĵargono, kiu depruntas samtempe el la informadiko, la inĝenierarto de protektado, la punjuro, la krimo (amatoro aŭ organizita) kaj el la poezio de poliglota reto nutrata de anglosaksa ĵargono. Tie bunte kaj mikse apudas obskursencaj nocioj kiel “bajesa* venenado” (la arto ĉirkaŭiri aŭ detrui la kontraŭspamajn filtrilojn), “botnets” (retoj de “fantomaj maŝinoj” aŭ “linkbaits” ([“logligiloj”, ligiloj inside konceptitaj por stimuli la deziron de la interretuzanto alklaki ĝin). Ofte tiu altscia lingvaĵo elvokas pli onomatopeojn de bildstrioj ol timigan planedvastan plagon: “sping” (kunmetaĵo el spam kaj de ping, kiu signifas peton senditan de unu komputilo al alia), “splog” (kunmetaĵo el spam kaj blog), “Lulz” (kruela humura trajto) ... Provi priskribi la industrion de spamo fakte signifas importi la ĵargonon de mezepokaj rabistoj kaj falsaj pilgrimantoj en la teĥnikan sferon de la 21-a jarcento, konekti la mezepokan kvartalon de almozpetantoj kaj ŝtelistoj al la rapidega reto. Imagu François Villon kun muso en la mano, kaj vi komencos havi ideon pri tio, kio atendas vin.

*bayésien” en la franca traduko. -vl

Tiu lingva problemo komenciĝas per la vorto “spamo” mem, vorto kiu kovras ĉion, kiun eĉ la specialistoj penas difini precize. Ĝi aplikiĝas al la grandega plimulto — pli ol 85 elcentoj — de tiuj retmesaĝoj ĉiutage interŝanĝataj en la mondo, kiuj plejparte alteriĝas en la rubujon eĉ sen ke iliaj adresatoj vidis ilin. Ĝi kovras miliardojn da tweets (“tvitoj”, “tvitaĵoj”), da Facebook-publikigaĵoj, da SMS, da blogoj, da komentoj, da retejoj, da kontribuaĵoj en Vikipedio kaj aliaj formoj de retaj esprimoj. Ĉar ili nutris tiun kolosan fluon, individuoj estis malliberigitaj, entreprenoj kondamnitaj al fermo, retejoj forigitaj el serĉiloj, landoj (mallonge) fortenataj de la reto. La spamo profunde ŝanĝis Interreton, ĝiajn sistemojn kaj servojn, sed ankaŭ la konduton de ĝiaj uzantoj.

En antaŭaj tempoj, eĉ antaŭ la interveno de Interreto aŭ de la minitelo*, usonaj studentoj kuniĝis en keloj por manipuli terminalojn per aliaj komputiloj en la lando. Ili agadis nokte, ĉar tage la maŝinoj estis okupataj de multekostaj laboratoriaj projektoj. Ŝatantoj de sciencfikcio kaj de absurda humuro, ili pasigis horojn por koncepti programojn, krei ludojn aŭ interŝanĝi mesaĝojn spicitajn per referencoj al skeĉoj de la brita trupo Monty Python. Unu el iliaj favorataj scenoj, dissendita de la British Broadcasting Corporation (BBC) en 1970, prenis sian komikan efikon el interjekcio maŝe kaj ĉiatone ripetata de la kelnerino kaj la vikinga klientaro de tesalono: “Spam!”

* France “Minitel” pionira retsistemo en Francio, uzebla per komunikaj aparatoj nomataj “Minitel” aŭ per komputiloj. -vl

La ŝerco disvastiĝis. La studentoj uzis ĝin kiel kodnomon destinitan saboti ĉian dialogon. Oni reprogramis sian komputilon tiel, ke, en taŭga momento de reta interŝanĝo, la vorto “spam” aperis sur la ekrano de la interparolanto kaj multobliĝas senfine, ĝis ĝi invadis la diskut-platformon kaj eliminis la eventualajn partoprenantojn. Ŝerco idiota, sed sen konsekvencoj, iel kiel blovi en vuvuzelon* meze de konversacio. Jen la informadika ĥaoso kiu naskis la verbon “spami”.

* Afrikdevena blovinstrumento, nuntempe el plasto, proksimume 65-70 cm longa, kiu eligas tre laŭtan sonon. -vl

La vorto disvastiĝis dum la 1980-aj jaroj kaj celis pli larĝe ĉian mesaĝon senutilan, multvortan, sensignifan aŭ misuzan. Nur en la jaro 1994 ĝi ricevis novan signifon, kiam du advokatoj de Arizono uzis la diskutsistemon Usenet — la antaŭulo de Interreto — por proponi siajn servojn al kelkmiloj da uzantoj dise tra la mondo. Ili volis vendi al eksterlandanoj juran trukon por plibonigi iliajn ŝancojn de la lotumado de la verda karto (green card), kiu rajtigas restadon sur usona teritorio. En la komunumo de la Usenet-uzantoj la vorto “spam” fariĝis tiam sinonimo ke komerca mesaĝo, do kun senco proksima al tiu, kiun ni konas hodiaŭ.

La diferenco estas, ke la mesaĝo de la du advokatoj temis pri reala servo (kvankam ĉe la limo de fraŭdo): iliaj adresatoj povis alvoki telefonnumeron kaj peti rendevuon. Tio veris ankaŭ por la spamoj sendataj en la unuaj jaroj de Interreto. Se ili deziris, la interret-uzantoj ja povis akiri la “maldikigan pilolon”, la false luksan horloĝon aŭ la aparaton por “grandigi la penison”, kiujn la bazaruloj laŭdis. Tiutempe la spamo estis jam malestimata, sed ĝi apartenis ankoraŭ al laŭleĝa servo en komerca vidpunkto. La reto estis tiam en plena ekspansio, kaj por la komerca sektoro necesis montri sin tia, se ĝi volis vere profiti el ĝi. Kun la escepto de patentitaj fraŭduloj, kiuj misuzis la uzanton per mesaĝoj de la tipo “Sinjoro, ni devas 1,2 milionojn da dolaroj revenigi el Niĝerio ...” — fascina avataro de la friponaĵoj praktikataj jam en la postrevolucia Francio de la polica detektivo Eugène-François Vidocq —, la spamistoj emis prezenti sin kiel skrupulaj entreprenistoj kun poŝtadreso, kun aŭtenta marko kaj kun senriproĉaj produktoj, en la pura tradicio de la komercaj pioniroj. Nu, iliaj vendaj argumentoj enhavis jam la ingrediencojn, al kiuj ni hodiaŭ estas familiariĝintaj: varbaĉaj sloganoj redaktitaj en erara gramatiko kaj akompanataj de malverŝajnaj ilustraĵoj. Sed kiu povintus diveni, ke tiuj metodoj havis ekstreme mallongan Oran Eraon kaj finfine relative decan, vide al la ondego, kiun ni spertas nuntempe?

Nuntempe, kiam spamo trafas vin en via elektronika poŝtkesto, en via konto ĉe Tvito (Twitter) aŭ en la komentoj de blogo, estas tre verŝajna ke vi estas la unua homa estulo kiu malĉifras ĝin. Ĝi estas konceptita kaj dissendita de komplete aŭtomatigitaj maŝinoj, kie la homa interveno estas reduktita al regulado de parametroj. Kien pasis la virtaj entreprenistoj, kiuj vendaĉis abonojn al pornografiaj retejoj?

Du gravaj ŝanĝoj intervenis komence de la 2000-aj jaroj: unuflanke, multaj landoj faris kontraŭspamajn leĝojn, kiuj elmetis la leĝrompulojn al punoj de mono aŭ de malliberejo, kaj aliflanke oni disvolvis efikajn filtrilojn por retmesaĝoj. Por obei la leĝojn, la spamisto devis enmeti diversajn leĝajn menciojn en siaj mesaĝoj: ligilon, kiu ebligas malabonon, poŝtadreson por sendi plendojn, ktp. Tiu devo faciligis la taskon al la filtrosistemoj, ĉar por ili sufiĉis trovi la karakterizajn formulojn por identigi la spamon, kapti kaj estingi ĝin. La spamistoj, kiuj respektis la leĝon, nun jam ne povis malutili, dum la aliaj prenis sur sin riskojn ne neglektindajn.

Por eviti la jurajn zorgojn kaj ĉirkaŭiri la filtrilojn, ekzistis nur unu solvo: mobilizi dekmilojn da komputiloj kapablaj sendi ĉiu centojn da mesaĝoj minute el interret-adresoj disaj en la tuta planedo, por produkti cunamon de spamoj kiuj dronas ĉiuj teĥnikajn kaj leĝajn digojn. La obstinaj spamistoj devis konstrui mondan spammaŝinon. Kaj ĝuste tion ili faris.

La interret-uzanto subite ekricevis mesaĝojn kun strangaj ligiloj aŭ kun aldonaĵoj, kiujn ili naive alklakis, sen antaŭsupozi ke per tio ili konfidis la kontrolon de sia komputilo al milojn da kilometroj fora bandito. Dum la viktimo plenigas formularon aŭ ludas soliteron, lia maŝino, fariĝinta “zombio”, nerimarkate elŝutas ordonojn, parametrojn kaj adreslistojn, antaŭ ol siavice sendi spamojn, plurdekojn sekunde, kaj daŭre sen ke ĝia uzanto scias tion. Kune kun la ceteraj “zombiaj maŝinoj” de la reto, la algoritma troja ĉevalo enmetita en la komputilon modifas la mesaĝojn, reskribas ilin, aranĝas ilin malsame, tiel ke ĝi trovas la breĉon en la kontraŭspamaj filtriloj.

La spamvomaj robotoj fariĝis tiom tiranaj ke ili tenas la mondon en sia mano, reduktas milionojn da komputiloj al helparmeo de freneza cerbo. Neniam la suno subiras en ilia imperio: atentaj al la tera rotacio, ili sendas siajn mesaĝojn laŭ la ritmo de alternado inter maldormo kaj dormo de la loĝantaroj en ilia celilo. La projekto de la spamisto estas tiu de organizita krimo, kiu ĉesis respondi al ĉia komerca logiko. Liaj aparatoj ne celas vendi varaĉon, sed rikolti numerojn de kreditkartoj kaj de pasvortoj, malfermi vojon en la bankaj kontoj de la interret-uzanto, paralizi la retajn servojn, troŝarĝi la servilojn, elfraŭdi monon kaj neŭtraligi la kontraŭulojn.

Hodiaŭ ni estas ĉiuj kaptitoj de tiu sistemo. Certe, niaj defendiloj solidiĝas, niaj manfaritaj retmesaĝoj helpas la filtrilsistemojn distingi inter bona grajno kaj lolo, la serĉiloj fortenas la spamajn retejojn kaj komentojn, sed la infekto tamen daŭre etendiĝas. Niaj abonantoj en Tvito estas kelkfoje falsaj kontaktoj kreitaj de programoj, kaj niaj komputiloj liveras la armilojn de rabado.

Pli fundamente, la spamo invitas nin cerbumi pri la demando, al kio Interreto devus servi. Por respondi al tiu demando necesas imagi, kio por ĉiu el ni estus prava, racia kaj honesta uzado de la teĥniko. La spamo estas iel la kaŝita flanko de la Teksaĵo; ĝi estas la oceano kiu ĉirkaŭas la insuleton sur kiu ni vivas.

Finn BRUNTON.

Sub premo

“LA AFP estas disputobjekto de potenco. Ĝi troviĝas sub konstantaj premoj. Aserti la malon signifas inventi historiojn!”, lanĉas eksa servo-ĉefo de la franca gazetara agentejo Agence France Presse. Kiam oni demandas la AFP-anojn pri ilia labor-aŭtonomeco, ili ofte limigas sin al mencio de la statuto de 1957 destinita konservi ilian sendependecon (vidu la artikolon “Modelo ĉiel skuata. Ĉu la Agence France Presse transvivos la pereon de la gazetaro?”). Aliaj estas pli parolemaj: “Ekzistas memcenzuro en certaj tiklaj dosieroj, rekonas ĵurnalisto kiu laboras en Parizo. Ne ekzistas apartaj instrukcioj, sed nia laboro entenas parton de prudento.”

Ĉu eviti la kolerigajn temojn? “Kiel por ĉiuj komunikiloj, kelkfoje venas telefonvokoj, fulmas iu el liaj kolegoj, sed nia metio estas rezisti al tiuj “amikaj” konsiloj. La plej multaj homoj vidas la AFP kiel peranton de komunikaĵoj: tio montras ke ili absolute ne konas nian laboron. La misio de AFP-ĵurnalisto estas hierarĥiigi la informojn. Oni ne tralasas ĉion!”

Necesas fari simple sen esti simplisma: “La AFP devas esti legebla por la membroj de registaro kiel por la baza leganto de regionaj ĵurnaloj”, klarigas alia AFP-ano. Oni publikigas mesaĝon ĉiam post multaj relegadoj kaj post validigo de la hierarĥio. Tio povas montriĝi tikla afero: dum la regado de s-ro Nicolas Sarkozy la nombroj de senlaboruloj estis temo de streĉiteco inter la ĉefredaktejo kaj la sociala servo.

“En Francio oni ofte emas atendi la oficialan informon. Ni havas tre malmulte enketan kulturon kaj, krome, niaj klientoj ne petas tion de ni!”, bedaŭras pariza ĵurnalisto. Sed kvankam la AFP, male al la anglaj kaj usonaj agentejoj, nur malofte produktas enketojn, ĝi proponas ĉiutage multajn raportaĵojn en landoj de la tuta mondo: pri la tendaroj de rifuĝintoj en Suda Sudano, pri la samseksemuloj en Afriko, la malriĉeco en Kolombio ... Do, temoj malofte uzataj de la francaj komunikiloj, kiuj, mense limigitaj al Francio, preferas pli da “buzz” kaj da diversaĵoj.

Kiel sonkesto la AFP suferas ankaŭ kreskantan premon de la aliaj komunikiloj: “La informaj televidĉenoj devigas nin iri ĉiam pli rapide. Kaj, kelkfoje, oni faras stultaĵojn ...”, koncedas AFP-ano. Ekzemple en januaro 2010, la AFP trovis bildojn pri la tertremo en Haitio sur Tvito kaj dissendis ilin al siaj klientoj, kiel la agentejo Getty, sen scii ke temis pri laboro de profesia fotisto. Tiu tiris la aferon antaŭ tribunalon: la AFP kaj Getty estis kondamnitaj de usona tribunalo je 900.000 eŭroj da monpuno ...

Marc ENDEWELD.

Modelo ĉiel skuata — Ĉu la franca informagentejo Agence France-Presse transvivos la pereon de la gazetaro?

Membro de la pinta triopo de la mondaj informagentejoj, la franca Agence France-Presse (AFP) plenfrape suferas la krizon de la franca presita gazetaro kaj de la konkurenco de la sociaj retoj aŭ de la filmetoj de privatuloj.[1] En la momento, en kiu la plej multaj komunikiloj oferas la aktualaĵon favore al klaĉoj kaj al diversaĵoj, ĝia tutmonda reto tamen faras ĝin neanstataŭigebla. Sed ĝia ekonomia ekvilibro ne certas.

“AFP”. Familiara siglo, kiu signas ĉiujn mesaĝojn de la tria plej granda tutmonda gazetara agentejo, kiu regule aperas en multaj komunikiloj — aŭdvidaj, presita gazetaro kaj nun en Interreto — tagnokte. Fondita en la jaro 1945, la Agence France-Presse [aĵáns fráns prés] estas grandulo de informo kiu havas du mil ducent sesdek kunlaborantojn de ĉiuj naciecoj en sesdek kvin landoj kaj kiuj laboras en ses lingvoj: la franca, la angla, la germana, la portugala, la araba kaj la hispana. Fine de la dua mondmilito ĉiuj grandpotencaj ŝtatoj devontigis sin disponi pri internacia gazetara agentejo, same kiel pri sidejo en la Konsilantaro pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) aŭ, post mallonge, pri la atombombo.

Preskaŭ sepdek jarojn poste, la AFP produktas ĉiutage kvin mil mesaĝojn, du mil fotaĵojn kaj centojn da televidaj temoj. Ducent oficejoj tra la mondo, kvin “regionaj bazoj” en Parizo, Vaŝingtono, Montevideo, Nikozio kaj Hongkongo. Spezo de 289,6 milionoj da eŭroj en 2012. La valoro de la AFP venas el la fakto ke ĝi kovras grandan nombron da landoj kaj liveras diversajn informojn.

Ĝiaj historiaj konkurantoj nomiĝas Associated Press (AP), koopera agentejo estiĝinta el alianco inter pluraj grandaj usonaj gazetoj, pli centrita sur la regiono de usona influo, kaj Reuters, agentejo angla-kanada, ĉefe specialiĝinta pri financa informado kaj kies ĉefsideja unuo estas borse notata. Inter la plej famaj anoncoj de la AFP estis tiu pri la morto de Jozefo Stalino en la jaro 1953, pri la ostaĝigo de la israelaj atletoj en la Olimpiaj Ludoj de Munkeno de 1972, pri la kraŝo de la supersona aviadilo Concorde en Parizo en 2000, aŭ pri la fuĝo de s-ro Zine El-Abidin Ben Ali el Tunizio en 2011.*

* Kp Hamida Ben Salah, “La chance d’annoncer au monde la fin d’un dictateur”, Making-of, 18-a de decembro 2013, http://blogs.afp.com/makingof.

Historie la gazetaraj agentejoj koncentris sin al kolektado kaj transdonado de krudaj informoj en larĝaj teritorioj, naciaj kaj internaciaj, dum iliaj klientoj (la gazetoj, radioj kaj televidoj) dediĉis siajn rimedojn al produktado de distingaj enhavoj, al ties formigo kaj ilia dissendado al la publiko.

Dek du oficejoj en la Proksim-Oriento

TIU LABORDIVIDO eksplodis kun Interreto kaj la ciferecaj instrumentoj. Nun, ĉiu individuo povas dissendi informon, kiu fariĝas alirebla por ĉiuj kaj ĉie: “Antaŭe la AFP havis la absolutan monopolon de rapido. Ĝi ne havis konkurencon pri la grandaj anoncoj. Ĉio ŝanĝiĝas kun Twitter”, bedaŭras AFP-ano. Kreskanta nombro da gravaj informoj estas efektive unue metita en sociaj retoj. Kiel en la 8-a de februaro 2013, kiam la prezidanto de la Eŭropa Konsilantaro, s-ro Herman Van Rompuy, anoncis sur Tvito [Twitter], ke la eŭropaj gvidantoj atingis interkonsenton pri la buĝeto de la Eŭropa Unio por 2014-2020. Aŭ la 6-an de novembro 2012, kiam s-ro Barack Obama konfirmis sian reelekton tvitante “Kvar jarojn pli”. Kvar horojn poste, tiu mesaĝo, akompanate de foto, sur kiu li brakumis sian edzinon Michelle, estis retvitita pli ol kvincent mil fojojn ...

Inter Interreto — sur komputilo, tabuleto aŭ smartphone — kaj la konstantaj informĉenoj, la gazetaraj agentejoj estas hodiaŭ alfrontitaj al multspecaj internaciaj konkurencantoj: Cable News Network (CNN), Al-Jazira, BBC World-wide, Google, Twitter ... “Mi memoras epokon, kiam la AFP donis la ritmon. Neniu gazetara konferenco komenciĝis, antaŭ ol certiĝi ke AFP ĉeestas. Ĝia ĵurnalisto estis iomete la reĝo”, amare memoras alia AFP-ano.

Por daŭrigi la influon de la entrepreno meze de komunikila universo en plena skuiĝo, la direktejo de la AFP instigas siajn ĵurnalistojn malfermi sian propran Tvito-konton. Jen eta revolucio: “Tiu instigo de la direktejo trafas la kulturon de ombro de la ĵurnalistoj de la agentejo”, klarigas unu el ili. Antaŭe, la solajn reagojn al niaj artikoloj ni ricevis de niaj kolegoj. La sociaj retoj eksplodigis niajn iamajn kutimojn. Al la plej eta eraro, Tvito reagas.” La fadeno Tvito de Reuters havas pli ol tri milionojn kaj duono da abonantoj; tiu de AP, pli ol du milionojn kaj duono. Kaj tiu de la AFP? Apenaŭ pli ol kvarcent mil (anglajn kaj francajn).

“La sociaj retoj estas realaj alarmsistemoj”, koncedas la prezidanto-ĝenerala direktoro (PDĜ) de la AFP, s-ro Emmanuel Hoog, kiam li akceptas nin en la sidejo de la agentejo en Parizo, Place de la Bourse, vid-al-vide de la kolonoj de la palaco Brogniart, preterpasita simbolo de la franca kapitalismo.* “Sed neniu granda komunikilo de la mondo vivas sen la agentejoj. Ni alportas al ili du aferojn: konstantan reagadon kaj tutsemajnan agadon. Kaj Tvito, tio estas reto, tio ne estas redaktejo. Fronte al la komunikila bruo, ni ofertas fidindon.” Sama aserto flanke de s-ro Philippe Massonnet, direktoro pri informado de la AFP: “Nia metio hodiaŭ estas kuntekstigi la informon, kun ĝia perspektivo kaj historia memoro.” Laŭdinda intenco, sed kelkfoje malfacilas rezisti al la premoj de tuja informo ... kaj eraro estas rapide farita (vidu “Sub premo”).

* En ĝi troviĝis la borso de Parizo ĝis 1998.

Montrante al mondmapo ĉe la vando, en kiu ĉiu oficejo de la AFP estas indikita per butono, s-ro Massonnet preferas ludoni tiun reton de la agentejo. Ĝia tutmonda reto estas efektive unu el la plej bonaj atutoj: “Niaj klientoj bezonas pli kaj pli da gazetaraj agentejoj kiuj daŭre faras sian laboron tra la tuta mondo, speciale en la regionoj, por kiuj ili ne havas la rimedojn necesajn por havi tie konstante ĵurnalistojn.” Male al multaj komunikiloj, kiuj timeme volas ĉiel ŝpari, la AFP konservas do reton, kiu certigas al ĝi ĉeeston en landoj forlasitaj de la granda plimulto de la internaciaj gazetoj. “Komence de 2013, en Sirio, ekzistis praktike jam nur la gazetaraj agentejoj, unu aŭ du specialaj senditoj, unu aŭ du free-lances”, memorigis al ni la direktoro pri informado.

Sed tiu persistemo, kiu ebligas al la agentejo firmigi sian krediton kaj sian legantaron, bezonas konsiderindan financan kaj homan klopodon: la AFP disponas pri dek du oficejoj en la Proksim-Oriento; en Kabulo (Afganio), proksimume deko da homoj laboras por ĝi konstante. Dum la milito en Libio, en 2011, ĝi estis la sola kiu havis oficejon en Tripolo. La kovrado de tiu militoperacio volita de s-ro Nicolas Sarkozy — kaj de Bernard-Henri Lévy — estis certigita de trideko da AFP-anoj, kiuj alternis en la libia teritorio, dum entute du mil naŭcent tagoj da misio. Tiu mobilizo estis utila: la 20-an de oktobro 2011, la AFP aperigis la ekskluzivan fotaĵon de la sanga kadavro de Muamar Kadhafi.

Tamen tiu strategio ne estas ĉiam profitiga, kaj la financa ekvacio ŝajnas des pli delikata, ju pli la gazetara krizo profundiĝas. Kiel “pograndulo”, kiu vendas krudan informon al la komunikiloj, la agentejo suferas plenfrape la ekonomiajn malfacilaĵojn de siaj klientoj. Ĝia komerca direktejo devas do ĉion fari por reteni ilin, en momento kiam la plej multaj el ili volas rediskuti la tarifojn por malaltigi ilin kaj jam ne hezitas malaboni tiun servon. En 2004, la senpaga ĵurnalo Metro rezignis dum certa tempo pri la servoj de la agentejo. En 2009, pluraj regionaj ĵurnaloj de la grupo Hersant Média, inter ili La Provence, Nice-Matin, Var-Matin, Paris Normandie kaj L’Union, malabonis la AFP. En 2010 estis la vico de la senpaga ĵurnalo 20 minutes.

Por kontraŭstari tiun neaprezon, la AFP kreis sian propran malmultekostan servon, nomatan “L’Essentiel”. Por la duono de la prezo de klasika abono, ĝi ebligas akiri 30 elcentojn de la mesaĝoj en la franca kaj 50 elcentojn de la eksterlandaj novaĵoj proponataj al la regiona gazetaro. Kelkaj ĵurnaloj kiel Paris Normandie20 minutes tiam decidis denove provi la aventuron. Malgraŭ ĉio, la spezoj de la mesaĝo-servo en la franca lingvo, iomete pli ol 55 milionoj da eŭroj en 2010, falis al proksimume 50 milionoj da eŭroj tri jarojn poste.

Tamen, por s-ro Hoog, “la klientaro de la AFP kreskas kiel ankaŭ ĝia totala spezo. Tio estas plej grava”. Li esperas la rezultojn de la “reaj intertraktadoj kun la regiona ĉiutaga gazetaro”, de la “eksperimentoj” kaj la “internaciigo de la klientaro”: “Antaŭe, la AFP estis io iom simila al “la francoj parolas al la francoj”. Hodiaŭ, ĝi estas okdek ŝtatanecoj kaj klientoj en cent kvindek landoj! Kaj mi certas, ke restas ankoraŭ rezervoj por plia progreso.” Signo de tiu internaciiĝo: en Azio, la ĵurnalistoj de la AFP estas anglalingvaj, kies mesaĝoj estas nur duavice tradukataj al la franca.

Ekde 2011, la internacia agado estis 54 elcentoj de la tutaj spezoj de la AFP (kontraŭ 47 elcentoj ses jarojn antaŭe). En la sama jaro, la kontribuado de la franca gazetaro al ĝia bilanco ne estis pli ol 9 elcentoj (kontraŭ 13 elcentoj en 2004). Ĝia unua mondmerkato restas Eŭropo, sekvata de Azio, de Nordameriko, de Proksim-Oriento, de Afriko kaj de Latinameriko.

En kiuj el tiuj regionoj la AFP volas disvolviĝi? Kvankam s-ro Hoog gratulas sin pro la “vigleco de la afrika merkato” — proporcia al la malengaĝiĝo de Reuters en tiu kontinento —, tiu alportas nur marĝenan parton de la enspezoj. Cetere, la AFP estus tie alfrontita al “malfacilaĵoj de raportado en la franclingva zono”. Ankaŭ Latinameriko alportas malmultajn enspezojn: Pro la ĉeesto de la hispana agentejo EFE, de Reuters, de AP, sed ankaŭ de la itala kaj germana agentejoj, la merkato estas tie ekstreme konkurenca. Nur Azio prezentas perspektivojn de kresko, sed la gazetara krizo tuŝas tie la grandan japanan grupon Jiji Press, la ekskluziva distribuanto de la AFP en Japanio. Ĝi do reintertraktis sian jaran kontrakton de 8 milionoj da eŭroj al 20 elcentoj malpli.*

* Interŝanĝe kun tiu 20-elcenta malaltigo, Jiji Press donis al la AFP la rajton vendi en Japanio eksterkomunikilajn informadproduktojn, nome en la cifereca branĉo.
Supreniro de la sporta informado

MALGRAŬ la magraj financaj rezultoj de la anglalingva mesaĝservo de la AFP (prokimume 19 milionoj da eŭroj en 2013), la agentejo koncentras siajn klopodojn al sojlolandoj kiel Barato, kie la presita gazetaro estas floranta.* Tie ĝi havas kvar oficejojn kaj tridekon da konstantaj ĵurnalistoj. Sed ĝi ĉeestas ankaŭ en Brazilo, kie baldaŭ okazos grandaj sportaĵoj: la Monda Pokalo de Piedpilko en junio-julio 2014, la Olimpiaj Ludoj de Rio de Ĵanejro du jarojn poste.

* Kp “Papering over the cracks”, The Economist, Londono, 8-an de novembro 2011.

La sporto havas efektive bonan lokon en ĝiaj strategiaj projektoj. Ĝi jam prezentas 25 elcentojn de ĝia teksta produktado kaj 35 elcentojn de ĝia fota produktado. Dum la Monda Pokalo de Piedpilko en Sud-Afriko, en 2010, ĝi sendis cent kvindek personojn tien por apogi sian oficejon de Johanesburgo. Aparte profitiga, la merkato de sporta informado troviĝas en plena kresko. La AP estas tamen klare antaŭ ĝi, ĉar, kun la grupo News Corporation de s-ro Rupert Murdoch, ĝi regas la agentejon Stats LLC, la mondan ĉampionon de informado en tiu sektoro. En 2011, la AFP vane provis fari kun ĝi partnerecon por Eŭropo.

Kroma pruvo de la logo de tiu merkato: antaŭ tri jaroj, la grupo de ekonomia informado Bloomberg siavice ankaŭ engaĝiĝis en la konkuron, per lanĉado de servo pri batpilko [base-ball] kaj pri usona piedpilko, antaŭ ol aliri Eŭropon kaj piedpilkon. “Kiel en financo, ni volas krei la mondgvidanton pri analizado de donitaĵoj en sporto, deklaras s-ro Bill Squadron, direktoro de Bloomberg Sports.* Ni disponas pri tridek jaroj da algoritmoj disvolvitaj por la financo.” La franca agentejo ankoraŭ ne disponas pri tia kompetento pli kaj pli aprezata.*

* Le Monde, 15-a de novembro 2012.
* Vd Simon Kuper, “La fée Statistique ensorcelle de football”, Le Monde diplomatique, marto 2013.

“Ekde la 1970-aj jaroj la AFP sukcesis sian internaciiĝon, sed ne sian teĥnologian reorientiĝon”, koncedas Eric Scherer, eksa AFP-ano kiu fariĝis fakulo pri ciferecaj komunikiloj kaj nun laboras por France Télévisions. Inter sia regado de la fluo kaj sia diverskultura identeco, la AFP havus ĉion por sukcesi, sed ĝi suferas ankoraŭ sian malĉeeston en financa informado skuata de la informadiko.

En 2013, la spezo per Interreto kaj multkomunikilo de la agentejo (proksimume 14 milionoj da eŭroj) malaltiĝis je 20 elcentoj, ĉefe pro la perdo de granda kontrakto kun la portalo Yahoo. Aliflanke, ĝia produktado de filmetoj — en diversaj lingvoj — dekobliĝis de du jaroj kaj atingas nun ducent filmetojn tage. “Se ni volas, ke la junuloj legu, ke ili informiĝu, taksas s-ro Massonnet, tiam necesas valorigi niajn informojn ankaŭ per bildoj.”

La AFP konstruas ankaŭ platformon de servoj, kiu ebligas al ĝiaj klientoj ĉerpi el la dokumentaj fontoj en ĝiaj arĥivoj danke al serĉilo: “Ni transiras de logiko de pura fluo al ekspluatado pli kaj pli profunda de niaj enhavoj”, klarigas s-ro Hoog. La servo “e-diplomacy” montras en reala tempo sur mondmapo la aktivecon de la Tvito-kontoj de pli ol kvar mil ŝtatestroj, ministroj, ambasadoroj aŭ grandaj mastroj de la tuta mondo, sed ankaŭ de influhavaj blogistoj, specialiĝintaj ĵurnalistoj kaj de premgrupoj.*

* http://ediplomacy.afp.com.

Necesas samtempe rezisti al la konkurenco de la ciferecaj komunikiloj kaj trovi novajn merkatojn, ĉar la presita gazetaro estas morte malsana — strategio jam uzata, per grandaj investoj, de Reuters kaj de AP. Nun la grandaj gazetaraj agentejoj ne povas malĉeesti en la Mobile World Congress, la plej granda ekspozicio de la industrio de poŝtelefonoj, kiu okazas ĉiujare en Barcelono. “Ekde la invento de la socia reto, malfacilas disigi la B2B [business to business] disde la B2C [business to consumer]. Fakte, ĉiu granda novigo venas nun el la granda publiko kaj influas inverse la produktojn por profesiuloj”, deklaris en la jaro 2010 la eksa prezidanto-ĝenerala direktoro de Thomson Reuters, s-ro Tom Glocer.* Pro tio, ekde sia alveno ĉe la pinto de la AFP, en 2010, s-ro Hoog deziris ke ĝi direktu sin al la granda publiko. De tiam, la agentejo lanĉis aplikaĵon de iPhone en la angla, hispana, portugala, germana kaj araba kaj aplikaĵon por iPad en la angla, hispana kaj portugala. Tiuj servoj ne disponeblas en la franca, ĉar en Francio tiu projekto estis rapide kontraŭata per la necedema opozicio de la presita gazetaro, kiu estas larĝe reprezentata en la kontrolkonsilantaro de la AFP kaj kiu prenas de ĝi grandan parton de siaj enhavoj.

* “Thomson Reuters: WikiLeaks n’est pas un concurrent”, Buzz Média Orange — Le Figaro, 9-a de decembro 2010, www.lefigaro.fr.

La kontrolkonsilantaro de la AFP ilustras ĝian tute apartan regadon ekde la decido pri ĝia statuto en 1957. Tiu statuto, kiun s-ro Massonnet nomas “jura ornitorinko”, faris ĝin “aŭtonoma organismo kun civila personeco” kun “funkciado laŭ komercaj reguloj”. Kio ebligas al ĝi konservi sian sendependecon kaj sian krediton, tio estas ankaŭ ĝia plej granda malforteco. Ĉar la AFP similas al societo kun privata juro, sen tamen disponi pri kapitalo. “Ĝi estas multnacia entrepreno kun la buĝeto de MME!”*, plendas s-ro Massonnet. Estas por ĝi des pli malfacila financi sian disvolvadon, ĉar ĝiaj francaj klientoj — presita gazetaro, plublikaj aŭdvidaj komunikiloj kaj la ŝtato — sidas ankaŭ en la kontrolkonsilantaro kaj tie regule postulas malaltigon de siaj abonkostoj ...

* MME: malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj.

“Ili troviĝas en konstanta intereskonflikto. La internacia dimensio interesas ilin nur por malaltigi iliajn kostojn”, incitiĝas ĵurnalisto de la Nacia Sindikato de Ĵurnalistoj — Ĝenerala Konfederacio de Laboro (SNJ-CGT)*. Kadrulo resumas: “Ĝi estas entrepreno kun altaj fiksaj kostoj, ĉe kiu 80 elcentoj de ĝia spezo estas por personaj kostoj, alfrontita al eksterordinare konkurenca merkato kaj disponanta pri tre malaltaj financaj agospacoj. En tiaj kondiĉoj, kiel financi ĝian disvolvadon? La koopera modelo de la AP funkcias, ĉar Usono estas la monde plej granda merkato de komunikiloj. Ni ne estas en la sama situacio.”

* Originale: Syndicat national des journalistes — Confédération générale du travail (SNJ-CGT). -vl

Tiu maleblo investi povas aperigi absurdajn situaciojn. En la jaro 1998 la AFP kunlaboris kun Worldwide Television News (WTN), agentejo pri bildoj kaj filmetoj, kiu serioze konkurencis la AP-on en la nordamerika merkato. Tiam WTN volis esti aĉetata, kaj oni komencis diskutojn. Sed, ĉar la AFP disponis pri nenia kapablo financi, kaj antaŭ la rifuzo de la ŝtato doni esceptokazan helpon, ĝi devis rezigni la aĉeton, kvankam la kosto estis relative malalta por tia operacio (10 milionoj da dolaroj). Kaj WTN aĉetiĝis de AP. “Kun la infrastrukturoj de WTN ni ne estus perdintaj dek kvin jarojn da nia disvolviĝo pri la multkomunikila kaj filmeta kampo”, bedaŭras ĵurnalisto.

La AFP tamen sukcesas fari grandskalajn partnerecojn. Pri fotaĵoj ĝi kunlaboras kun Getty, la prestiĝa agentejo de usonaj bildoj.* En Japanio ĝi disponas ekde 2006 pri interaktiva informservo en Interreto kunlabore kun Softbank, unu el la grandaj grupoj de komunikado kaj de telefonado de tiu lando. Kaj, de 2008, ĝi liveras la ĝeneralajn kaj politikajn informojn al la grupo de financa informado Dow Jones and Company (News Corporation) por ties filio Dow Jones Newswires. Ekster la komunikiloj, la eblaj diversigoj estas ankoraŭ marĝenaj: partnereco kun JC Decaux por nutri je informoj siajn Abribus, aŭ aplikaĵon “Mes actus” por BNP Paribas.

* En aŭgusto 2011 la agentejo Getty estis aĉetita de la grupo Carlyle per 3,3 miliardoj da dolaroj.

La ŝtato ne vere proponas strategian perspektivon por la AFP, dum ĝi kontribuas — kiel kliento — al malgranda parto de ĝia buĝeto, nome 120 milionojn da eŭroj. Nek publika entrepreno nek publika establo, la agentejo efektive dependas de la abonoj de la administracioj. En 2010, la Eŭropa Komisiono, ĉiam zorganta pri “libera kaj sendifekta konkurenco”, taksis — apogate de plendo —, ke temas pri maskitaj subvencioj. La nun okazantaj intertraktadoj de la ŝtato kun Bruselo celas ĉefe, ke tiu koncedu ke parto de tiu publika financado necesas “por plenumado de misioj de ĝenerala intereso”.

Dume, la financa situacio de la AFP malboniĝas. Unua sekvo: malaltigo de la buĝeto de pago laŭ teksto (- 10,3 elcentoj mezume) kaj de misikostoj (- 12,7 elcentoj) de certaj servoj. Eksmembro de la kontrolkonsilantaro ne kaŝas sian pesimismon: “El mia vidpunkto, la AFP estas besto pli kaj pli malprobabla. Ĝi estas atakata ĉe la du flankoj. En nia nova cifereca ekosistemo, la principo de validigo estas ankaŭ certigita ĉe Tvito. Kaj mi ne vidas novajn servojn sufiĉe novecajn por inversigi enspezo-kurbon. Estas la fino de la katedraloj. Kio funkcias, tio estas malgrandaj skipoj multe pli reagkapablaj.” La eksa vica ĝenerala direktoro de la AFP, Fabrice Bakhouche, hodiaŭ konsilisto de la ĉefministro Jean-Marc Ayrault, kontraŭdiras: La AFP estas “la plej granda inform-firmao de la mondo. Tio permesus ion grandan!”

Marc ENDEWELD.

Aritmetiko kaj certecoj

EN SIA numero de la 31-a de januaro 2009, la brita medicina revuo The Lancet demonstris, ke en Ruslando la programo de amasaj privatigoj komence de la 1990-aj jaroj kaŭzis subitan malaltiĝon de la vivekspekto: “Proksimume de kvin jaroj inter 1991 kaj 1994”*

* David Stuckler, Lawrence King kaj Martin KcKee, “Mass privatisation and the post-communist mortality crisis: A cross-national analysis”, The Lancet, vol. 373, n-ro 9661, Londono, 31-a de januaro 2009.

Ĉe la apero de la artikolo, la brita semajnulo The Economist, kiu estis subteninta la “ŝokterapion”, forbalais tiujn kritikojn. Kun apogo de grafikaĵoj, ĝi asertis ke The Lancet “trompiĝas pri la kalendaro kaj pri la efiko de la reformoj”: “La rusa tragedio estas, ke la reformoj estis tro malrapidaj, ne tro rapidaj”.*

* “Mass murder and the market”, The Economist, Londono, 22-a de januaro 2009.

Ĉu la fino de la dosiero? Ĵus aperinta libro* analizas la respondon de The Economist al The Lancet. Kaj la rezulto estas nerefutebla: “Uzante nombrojn glatigitajn je kvinjaraj periodoj — kaj eliminante certajn fontojn kaj preferante aliajn —, la eldonistoj de la magazino senkrestigis la kurbon de la rusa mortado de la 1990-aj jaroj. Grava kaj subita kresko tiam transformiĝas en pli kaj pli granda malkresko. [...] Se iu el niaj studentoj kulpiĝus pri tia malseriozaĵo, ni sendus lin rekte al la dekano de la fakultato.”

* David Stuckler kaj Sanjay Basu, The Body Economic: Why Austerity Kills, Allen Lane, Londono, 2013.

Perseverare diabolicum*. En januaro 2014, The Economist anoncis, ke ĝi trovis la solvon al la ŝuldokrizo en Eŭropo: privatigoj. “Moviĝu iomete!, ĝi instigis la politikajn gvidantojn. Kie estas la heredantoj de Thatcher kaj de Reagan?”*

* Dua parto de la latinaĵo “Erare humanum est, perseverare diabolicum” (Erari estas homa, persisti [en la eraro] diabla).-vl
* “The $9 trillion sale”, The Economist, 11-a de januaro 2004.

Renaud LAMBERT.

Individuoj, klasoj, komunumoj

Krizoj de identecoj

Laŭ la vortaro Larousse, identeco signifas “la konstanta kaj fundamenta karaktero” de persono aŭ grupo. Sed hodiaŭ, ne estas eksterordinare konsideri, ke ni havas plurecajn identecojn, produktitajn de la historio, la renkontiĝoj, la multaj ligoj kiujn oni teksas. Tiam, kion signifas tiu paradoksa nocio, tiom por la individuo, kiom por la kolektivo en kiu li esprimiĝas?

LAŬDIRE, oni ne diskutu la vortojn, sed prefere parolu pri la aĵoj. Jes ja, sed okazas, ke ni ne bone scias kiujn aferojn esprimas la vortoj, kiujn ni uzas. Tiel estas pri la vorto “identeco”: ĝi aperas en ĉiaj diskutoj, ĉu temas pri la nacia identeco, la juda identeco, la komunista identeco, la seksaj identecoj, ktp. Kompreneble, en la adjektivoj kvalifikantaj la identecon ja ĉiufoje kaŝiĝas la temoj de tiuj debatoj.

Por kio utilas tiuj kvalifikoj? Por difini la grupon, al kiu individuo povas aparteni, grupo tiam identigebla kiel kolektiva identeco, unuvorte, por respondi al la demando:“Kiu ni estas, nacio, popolo, partio, ktp...?” Aŭ ĝi utilas por multobligi la vidpunktojn pri kiu mi estas, tiel donante al mi plurecan identecon, kiu povus respondi la demandon: “Kiu mi estas, mi persone?”

Dum longa tempo oni parolis pri identeco nur por signifi objekton de “identeco-juĝo”, tio estas la fakto certigi, ekzemple, ke iu homo estas ja tiu, kiun li pretendas esti, aŭ tiu, kiun ni serĉas sub tiu nomo, aŭ ke du nomoj signifas la saman objekton (“lago Lemano” = lago de Ĝenevo”). Hodiaŭ, tiu nocio ofte havas alian sencon. Veninta el la usonaj sociaj sciencoj, ĝi eniris la nuntempan komunan komprenon, sur fono de “identeca politiko” (angle: identity politics), francoj prefere dirus: communautarisme (komunumismo). Ĝi postulas la rajton de ĉiu al la rekono de ties aparteno al tiu aŭ tiu ĉi komunumo sine de la tuta socio, kaj al la esprimo de tiu aparteno. Identeco tiam resendas al la ideo de identeca politiko, kie la elektoj de la elektanto estas konsiderataj konsekvencoj de ties origina komunumo, pli ol de ties personaj opinioj de civitano. Kaj tio ja metas kelkajn demandojn.

Ĉar, kvankam oni volonte konsentas, ke gravas defendi la diversecon, la liberecon por ĉiu esti si mem, estas malpli facile scii kiu estas la vera defendanto. Ĉu tiu, kiu asertas la rajton de minoritato konservi siajn kutimajn praktikojn (ekzemple apartecon de kostumo, nutroreĝimo, kalendaro, ktp.)? Aŭ ĉu tiu, kiu opinias, ke atribui kolektivan identecon al loĝantaro estas forgesi, ke ĝi konsistas el individuoj, kiuj ne ĉiam konsentos esti konsiderataj reprezentantoj, ĉiuj similaj, de sama “identeco” — kvazaŭ la fakto, ke mi estas franca civitano devigus min konformiĝi al diversaj stereotipoj, difinantaj por iuj la veran francon, la esencon de la franceco.

Problemo de “troa akumulado de mandatoj”

ONI OFTE kredas, ke eblas eliri el tiu koncepta embaraso per prokrastiga solvo: la kolektivaj identecoj ekzistas, ni devas do rekoni ilin, kondiĉe ke oni precizigu, ke ili ne povas redukti la individuecon de ĉiu, lian respondon al “Kiu mi estas?”. Ĉar la persona identeco estas ĉiam plureca, jes ja. Unue, ĉar je ĉiuj momentoj de mia vivo mi rekonas miajn diversajn ligojn kun aliaj individuoj kaj tiras el tiuj ligoj signifon de mi mem tiel plurecan kiel estas miaj apartenoj. Due, ĉar laŭlonge de mia vivo, mi ne ĉesas transformiĝi, sekve mia persona identeco ne povas esti senmova en porĉiama difino. Laŭ tio do ne estas konflikto inter la aserto de kolektiva identeco kaj tiu de la persona identeco.

Malgraŭ tio, malavantaĝo de la koncepto “plureca identeco”, estas ke, post malmulta tempo, oni ne plu scias pri kio oni parolas... Oni imagas, ke facilas havi plurajn identecojn, ĉar oni kredas, ke tio estas kvazaŭ havi plurajn vizitkartojn. Tamen, malgraŭ ke ĉiuj tiuj kartoj estas miaj, ili prezentas nur unu saman personon.La teorioj tiel nomataj “konstruismaj” substrekas, ke oni ne devas senmovigi la identecon de iu, sub la preteksto, ke ĉiu estas estaĵo viva kaj historia, do ĉiam engaĝita en vivgrava kaj ekzisteca metabolismo kun sia medio. Ili invitas nin konsideri niajn identecojn ŝanĝeblaj. Sed restas la demando: kiel mia identeco povus ŝanĝiĝi, sen ke mi mem estu ŝanĝita en alian personon? Kaj se mi cedis mian lokon al iu alia, kie troviĝas mia identeco, tiu, kiu devas ebligi diri, ke estas ja mi, kiu senĉese ŝanĝiĝas, de la komenco ĝis la fino?

Jes ja, ni havas multajn okupojn kaj respondecojn, variajn apartenojn al distingeblaj defendendaj aferoj, plurajn komunumojn, kiujn ni povas identigi kiel niajn. Sed tiu plureco de apartenoj povas estigi konfliktojn inter la postuloj kiujn ni ricevas.

Al kiu doni prioritaton, aŭ eĉ ekskluzivecon, de niaj energioj? Tiuj kolektivaj ligiloj kaj tiuj aliĝoj postulas engaĝiĝon, kaj tio tiam metas problemon similan al tiu de la “akumulitaj mandatoj”: estas ja neebla por unu sola persono plenumi la respondecojn de pluraj. La individuo tiel tirata en diversajn direktojn tiam spertos “identeco-krizon” — por reuzi la terminon de la psikanalizisto Erik Erikson, inventinto de tiu nocio. Li fariĝos nedecid-kapabla kaj senigita je sia estonteco. Li povos eliri el tiu krizo, nur se li sukcesos redifini siajn aparteno-ligilojn en tia maniero, ke ili ne plu postulos de li neeblan plurecon de li mem.

Kie do estas la identeco en tiuj multecaj ligiloj? Ni ja scias kion signifas la vorto kiam temas pri certiĝi, ekzemple, ke ni parolas pri la sama persono — “Vi diras, ke Poincaré naskiĝis en Nancy, sed ĉu temas pri Henri (tiam estas ĝusta) aŭ pri Raymond (tiam estas neĝusta)?”-, sed ĉu ni povas klarigi kion ĝi signifas kiam ni renkontas ĝin en tiaj deklaroj: “Ili volas paroli sian lingvon, tio estas por ili parto de ilia identeco”, aŭ: “Nia korda kvaropo nun spertas identeco-krizon”?

Kiam, sur identeca slipo, oni devas signi unu el du faketoj “M” aŭ “F”, la respondo identigas la sekson, ne la personon: duono de la homaro faras la saman respondon. Same, la eventuala religia identeco estas tiu de la konfesio al kiu oni apartenas. Similas al la banka identeco. Via atesto pri banka identeco identigas la konton, kiun vi havas en tiu banko, ne vian personon. Konsekvence, la diverseco de la kvalifikitaj “identecoj”, kiujn oni mencias por fari memportreton neniel tuŝas nian propran individuecon. Ili ne faras el ni plurajn personojn en unu korpo, ĉar ili ja ne identigas “nin”. Ili ne konsistigas plurecan identecon, sed resendas al kolektivaj identecoj, kiujn oni devas distingi. Sed tio estas ofte rifuzata de la nuna socia filozofio, kiam ĝi reproduktas la dominantan individuisman politikan ideologion, kiam ĝi privilegias la trankviligan kaj dubindan diskurson de la plureca identeco, invitante internigi la diversecon de la mondo (ununura identeco, tio estas fanatismo aŭ integrismo) kaj konsideri ĉiujn ŝanĝojn (inkluzive ekonomiajn) kiel la signon de vivo, al kiu oni respondu per nova diversigo de niaj interesoj... La demando estas grava. Ĉar dissolvi la rilaton al kolektivaj identecoj en “plurecan identecon” havas konsiderindajn konsekvencojn, tiel sur la individua kampo, kiel sur la politika.

Iuj, kiel Margaret Thatcher, pretis aserti, ke homaj socioj ne ekzistas. Oni konas ŝian faman “La “socio”, tio ne ekzistas. Estas individuoj, viroj kaj virinoj, kaj estas familioj.” (“There is no such thing as society. There are indivudual men and women, and there are families.”) Tamen, la sama s-ino Thatcher ne hezitis defendi la interesojn de sia lando dum la eŭropaj intertraktadoj de 1979 “Mi volas mian monon”; (“I want my money back”) aŭ sur la internacia scenejo. Facilas teorie deklari la plej striktan sociologian individuismon, sed venas momento, kiam oni ja devas reenkonduki la kolektivecon, kiun oni antaŭe deklaris neekzistanta kaj mistifikanta... Diri, ke la homaj socioj havas identecon, ne estas diri, ke ili konsistas el elementoj similaj, aŭ kiuj kredas sin similaj, sed nur ke ĉiu ekzistas aparte, ke oni povas sin referenci al ĝi distingante ĝin disde aliaj samspecaj. Oni eĉ povas doni al ili nomojn: la kvaropo Modigliani, la regimento Sambre-et-Meuse, la Unuiĝintaj ŝtatoj de Ameriko, ktp. Same, kiam homa grupo ricevas nomon, ĝi povas esti konsiderata en sia historio. Nomi ĝin estas konsideri ĝin kiel historian enton, la saman grupon, hieraŭ kaj hodiaŭ.

Sed kiel kompreni, ke socio sukcesas trairi la jarcentojn, senmova, sendifekta, ĉiam simila al si mem? Ni ĉi tie rekonas klasikan problemon de la malnova filozofio, kiun oni retrovas en la nuntempa analiza filozofio kun la ideo de la identeco-kriterioj. La realaĵoj de la mondo ne havas ĉiuj la samajn kriteriojn de identeco. Estas identeco-kriterioj propraj je diamanto aŭ granito. Sed, ĉu ĉar socio sukcesas trairi la jarcentojn sen ŝanĝi ion ajn, ĉu pro tio ĝi tenas sin ekzistanta? Tute male. Civito, klarigis jam Aristotelo, similas riveregon. Simile kiel rivero persistas en sia ekzisto ĉar ĝi ne ĉesas renovigi sian akvon, civito pludaŭras ĉar ĝi ne ĉesas renovigi sin, — en sia enhavo (kun la sinsekvaj generacioj), en sia interna funkciado kaj en sia alĝustigo al la medio. Ni havas (geografiajn) identec-kriteriojn por tio, kion ni nomas “la sama riverego”. Estas same por la diversaj tipoj de socioj. La identec-kriterio por “la sama civito”, tio estas politika komunumo, konsistas, ĉiam laŭ Aristotelo, en la transdono de la leĝoj kaj moroj.

Sed tiu identec-kriterio, kiam temas pri niaj socioj, kiu rajtas ĝin apliki kaj decidi? La ŝlosilo de la nuntempa diskurso pri la kolektivaj identecoj troviĝas en la transiro de “mi” al “ni”. Same kiel mi povas prezenti min, doni elementojn de mia biografio, kiuj ŝajnas al mi ne disigebla de mia personeco, tiel la homgrupoj prezentas sin unu al la aliaj. Estas la devo de ĉiu diri tion, kio, en la elementoj de sia memportreto, ŝajnas al li esenca parto de sia persono: tio, kion peti al li rezigni — kostumo, lingvo, ritaro — signifus postuli de li rezigni esti si mem, agi kvazaŭ li estus aliulo, kaj iel dividi sin, kun ekstera personeco por la aliaj, kaj intima personeco, kaŝita al la aliaj.

Same, grupo posedas kolektivan identecon se ĝiaj membroj havas la formojn de lingvaĵo, kiuj ebligas al ili diri al la mondo: ni ekzistas kiel grupo (ne gravas ĉu temas pri vilaĝo, entrepreno, teatro-trupo aŭ nacio). Oni serĉu ilian kolektivan identecon en la momentoj kiam la socianoj diras “kiuj ili estas”. Ili ne nepre diras tion per voĉa deklaro, en frazoj, sed per siaj monumentoj — montrantaj kion ili honoras-, per siaj ceremonioj kaj liturgioj — kie ili enscenigas la ideon, kiun ili havas pri si mem-, tra siaj pedagogiaj institucioj — kie ili decidas pri tio, kion ili volas transdoni.

La grupo ja esprimiĝas, sed por kion diri? Por decidi pri tio, kion ĝi opinias esti sia propra posedaĵo. Neniu kontestas, krom eble la ekstremistoj de la sociologia individuismo, ke grupo povas havi propran posedaĵon — ĉu oni nomas ĝin “komunaj havaĵoj” aŭ “ĝenerala intereso”. Ekzistas decidoj, kiuj profitos al iu grupo, sed suferigos aliajn. Kaj ni tiel alvenas al la politika demando: ĉu grupo povas mem okupiĝi pri sia propra havaĵo? Ĉu ĝi kapablas regi sin mem? Ĉu eblas al civitano de tiu grupo demandi:“Kion ni faru?” Sen kolektiva identeco, ne ekzistas “ni”, kio sigifas, laŭ politikaj terminoj, ke ne eblas demokratia praktiko de la suvereneco, ĉar tia formo de registaro implicas ke ĉiu civitano povas plilarĝigi sian “mi” en “ni”, subjekto de la ĝenerala volo.

Tiu difino de demokratio nun naskas ofte gravan obĵeton. La referenco al la “ni” de la politika komunumo, kiu ŝajnas postuli unuanimecon de la civitanoj, aspektas samtempe, praktike neebla kaj principe nedezirinda. Ĉar, se demokratio estas akceptado de la malkonsentoj, libereco por ĉiu esprimiĝi, respekto de la aliulaj opinioj, la alvoko al tiu “ni” tiam dependas de jakobena* obsedo pri la unueco de politika korpo, kiu ĉiam parolu unuvoĉe. Necesus do serĉi demokration sen tiu “ni”, sen la kolektiva esprimado de la demos (popolo en la greka).

* Jakobeno: Historie: membro de la “Klubo de la jakobenoj”, maldekstra agadgrupo dum la franca Revolucio. Nuna signifo: partiano de radikala demokratio (laŭ PIV)-jmc.
La demando pri la bono de la civito

EFEKTIVE, por ke estu demokratio, necesas ke ĉiu estu libera havi kaj esprimi opinion, eĉ se ĝi estas opozicia. Pli ĝenerale, demokratio tia, kia ni komprenas ĝin postulas plilarĝigon de la individuaj liberecoj, kaj devas akcepti malkonsenton kaj konflikton. Sed malakordo kaj konflikto pri kio? Pri la regado de la civito. Ĝis kiam oni prononcis tiujn vortojn, la difino de demokratio restas nepolitika. Por ke ĝi estu politika, necesas interveno de la demando pri la propra havaĵo de la civito. Pri tiu ĉi preciza punkto demokratio postulas debaton kaj permesas konflikton de opinioj: ekzisto de propra havaĵo por nia socio kaj tio, ke la sola pravigo de registaro estas prizorgi ĝin, tio ĝuste estas la principo de politika komunumo.

La nuntempa homo interpretas sian rajton pri emancipiĝo kiel rajton mem difini sian identecon tia, kia li ĝin komprenas, kaj tio kondukas lin enmeti en ĝin sociajn ligilojn, kiuj ne venas de socia kontrakto. Li uzas la identecan idiomon por fari paŝon direkte al repaciĝo kun sia propra homeco. Kaj koncerne la “ni” de la ĝenerala volo, ĝi esprimas la identecon de nia politika korpo, ĝian deziron ekzisti kaj daŭri. Havi kolektivan identecon, tio signifas havi historion kaj zorgi pri estonteco: tio ne estas troviĝi en iu aŭ tiu aparta stato, ekzemple stato de nedivideco kaj kohereco. Tial, la komenco de koncepta prudento ĉi-rilate estas ĉesi konfuzi la identecon (kiu permesas meti la demandon: “Kion ni faros?”) kun la unueco (kiu implicus, ke ĉiuj respondoj akordiĝas)...

Vincent DESCOMBES

Prezidenta kapitulaco fronte al la mineja lobio

Por la tuta oro de Peruo

Kandidato de la maldekstro en 2011 la perua prezidento Ollanta Humala havas nur unu obsedon: Kontentigi la minejan lobion riskante subpremi la popolajn mobiliziĝojn, kiel en Cajamarca en la nordo de la lando.

“Ĉu oni demandis al vi vian opinion?” La duan de majo 2011, en la centra placo de Bambamarca, sur la anda perua altebenaĵo. Kun mikrofono enmane kaj kampula ponĉo surdorse, s-ro Ollanta Humala, eksmilitisto, kandidato al la plejalta funkcio, hurlas al skandalo: “Kio plejgrava estas? Oro aŭ akvo? Vi nek manĝas nek trinkas oron! (....), akvo estas el kio riĉeco elvenas!”. Ne! Minas Conga ne trapasos!

Minas Conga? Ĝi estas projekto de ekstraktado de oro kaj kupro, gvidata de Yanacocha, konsorcio formata de la usona giganto Newmont (51,35%), la perua grupo Buenaventura (43,65%) kaj la internacia financa Societo, branĉo de kredito al privata sektoro de la Tutmonda Banko (5%). Kvar lagoj estas malaperontaj. Dum la dek sep jaroj de antaŭkalkulata ekspluatado ĉirkaŭ naŭdek mil tunoj da skorioj, ŝarĝitaj de pezaj metaloj estos ĉiutage elĵetataj. Sed ni ja estas en zono de akvo-reŝarĝado, akvofonto de riveroj, kiuj provizas la ĉirkaŭajn kampojn, urbojn kaj vilaĝojn.

Fama pro sia lakta produktado kaj siaj fromaĝoj, la regiono de Cajamarca jam spertis la sekigon de pluraj lagoj fare de Yanacocha. Ekde 1993 la kompanio ĉi tie ekspluatas la plej grandan orminejon de Sud-Ameriko. Pro tio, ĝi estas permesata pumpi po ĝis naŭcent litroj da akvo en sekundo, tio estas inter tri kaj kvaroble pli ol la ĉefurbo Cajamarca, devigata porciumi la trinkeblan akvon de siaj ducent okdek kvar miloj da loĝantoj. La defendo-frontoj por la medio kaj la kamparanaj rondoj (komitato de gardistoj kun juĝorajtaj funkcioj) konsideras la entreprenon kiel respondecan pri la elĉerpiĝo de pluraj akvo-fluoj kaj pri multaj poluadoj per pezaj metaloj, cianidoj kaj aliaj toksaj substancoj. Nu, kiam la kandidato de la naciisma opozicio Gana Peru promesas “respekti ilian volon koncerne la minejan industrion” multaj el ili aplaŭdas.

S-ro Humala gajnas la balotadon de junio 2011, dank’al la sigelita alianco por la rebaloto kun la centrista eksprezidento Alejandro Toledo (2001 – 2006), kiu provizis lin per la plejparto de liaj ministroj. Sed kvin monatojn poste, li ŝanĝas sian analizon: “Ni rifuzas la ekstremajn poziciojn! (...) Ĉu akvo kontraŭ oro? Ni proponas saĝan pozicion: kaj oro, kaj akvo”*. Kiam ĝenerala striko senmovigas la urbon Cajamarca postulante la forlason de la projekto, s-ro Humala situas en la rekta linio de siaj antaŭuloj: li deklaras la krizan staton kaj vokas la armitajn fortojn. En julio 2012, kiam li ripetas sian apogon al Yanacocha, la sekvantaj protestoj estas perforte subpremataj: kvin mortintoj kaj tri dekoj da vunditoj.

* Gazetara konferenco de la 16 -a de novembro 2011.

Titolita “La granda transformiĝo”, la programo de Gana Peru, skribita en 2010, enkondukiĝis per akuz-parolado kontraŭ la novliberala modelo, denuncis la specialiĝon de la lando pri eksportado kaj la kaptadon de la naturaj riĉofontoj fare de eksterlandaj entreprenoj. En septembro 2013 ĉe la fino de la profesia foiro Perumin, s-ro Humala ne plu serĉas la rompon. “La respondeca mineja industrio devas fariĝi levilo de nia disvolviĝo dank’al la privata investado” deklaras la prezidento de Peruo, lando, kiu ŝajnas kondamnita al la ekspluatado de siaj minejoj ekde la kolonia epoko.

Inter 1993 kaj 2012, la privata investado en la mineja sektoro estas multobligita per kvardek. La novliberalaj reformoj de la jaroj 1990, gviditaj de Alberto Fujimori (dekstrulo) kaj poste la granda prezaltiĝo de la ĉefaj metaloj dum la jaroj 2000 (pli ol 400% da kreskado por oro, kupro kaj stano, 150% por zinko, 350% por plumbo, pli ol 550% por arĝento) firmigis la dependecon de la ekonomio ritate al tiu sektoro. Unua celo de la rektaj eksterlandaj investoj, ĝi konsistigas 60 elcentojn el la eksportaĵoj, provizas al Peruo 50 elcentojn el ĝiaj devizoj kaj preskaŭ 15 elcentojn el ĝiaj fiskaj enspezoj. Konsekvencoj? Malforta diversiĝo kaj vundebleco al la fluktuado de kurzoj sur la internaciaj merkatoj.

La ortodoksaj ekonomiistoj substrekas, ke dum la lasta jardeko, karakterizita de forta ekonomia kreskado, la malriĉeca elcentaĵo regresis de dudek ok poentoj. Tamen en la kamparaj regionoj de Andoj, ĉefaj lokoj por la starigo de minejoj, tiu elcentaĵo ankoraŭ atingas 58,8% kontraŭ 14,5% en Limao. Malmulte integrita en la loka ekonomio, la mineja industrio rekte dungas nur 1,3% de la loka aktiva profesia loĝantaro kaj uzurpas la terenajn kaj akvajn rimedojn de la familia agrikulturo, unua enspeza fonto en la kamparo.

Kun la helpo de la franca ĝendarmejo

Sub la prezidado de s-ro Humala, la revizio de la mineja fiska premo cele al financi la sociajn politikojn ne forpelis la entreprenojn: La kroma kosto el la novaj impostoj, deduktebla de la societa imposto, restis sufiĉe limigita, dum la nova maniero kalkuli la elprenaĵojn — bazata sur la operacia rezulto kaj ne plu sur la valoro de la vendoj — precize respondas al la propono de la mineja lobio.

Aliflanke, tiu sama lobio postulas de la registaro, ke ĝi simpligu la administrajn procedurojn. Tia estas laŭ ĝi la kondiĉo por plibonigi la konkurenckapablon — kaj reteni la investon — dum la prezo de la metaloj regresas ekde du jaroj. Lastprintempe aro da dekretoj jam modifis la kondiĉojn por ricevi minejajn licencojn: garantio de protektado de la arkeologia heredaĵo praktike forigita*, templimo por aprobo de la studadoj pri la efiko al la medio reduktita je cent tagoj. Paralele, la andaj komunumoj, plimulte loĝataj de keĉuoj kaj ajmaroj, estis ekskluditaj de la aplikzono de la leĝo, kiu devigas la entreprenojn konsulti la indiĝenajn popolojn.

* La regionaj direkcioj de la kulturo disponas pri dudek tagoj por atesti la neĉeeston de arkeologiaj spuroj sur la koncernita perimetro. Post tiu limtempo ilia silento estas konsiderata kiel konsento.

La licencoj por esplori kaj ekspluati multobliĝas, etendiĝas sur novajn terenojn (ĝis 69% en kelkaj regionoj) kaj la mineja industrio fariĝas la unua kaŭzo de sociaj konfliktoj: cent sep el cent sepdek kvin en septembro 2013. Ĉu preterpasi 30 miliardojn da dolaroj per eksportado de minaĵoj en 2016? Tiu celo afiŝata de la registaro renkontas lastan limon: la reziston de la lokaj popoloj. En novembro 2013, unu jaron post la alveno al Cajamarca de du oficiroj de la franca ĝendarmejo cele al trejni la kontraŭ-popolribelajn policanojn pri la “regado de homamasoj”, du interkonsentoj pri kunlaborado pri sekureco kaj defendo, estis subskribitaj kun Francujo. Baldaŭ Parizo sendos al Limao aliajn trejnistojn. Ĉu la “franca sekureca lerteco”, tiu, kiun s-ino Michèle Alliot-Marie, tiama ministro de la eksterlandaj kaj eŭropaj aferoj, donacis al Tunizio antaŭ la falo de s-ro Zine El-Abidine Ben Ali, estus trovinta novan oportunecon?

Anna BEDNIK

La imperio de videoludoj

Celante realismon, ne la realon

Artefarita inteligenteco, grafikaĵoj, scenaroj: danke al la kreskanta potenco de ludkonzoloj, la videoluda industrio sin lanĉas en serĉadon de realismo kiu ne tiom celas imiti la realan vivon, sed pli provizi ekscitaĵojn.

Animal Crossing estas videoludo programita de Nintendo en 2001 de kiu vendiĝis dudek kvin milionoj da ekzempleroj. Ĝia heroo loĝas en bunta vilaĝo kie konsumismo havas infanecan kaj dikan aspekton. Por pagi sian hipotekan krediton li plukas pomojn kaj vendas ilin al prociono-nutrovaristo, li kaptas insektojn kaj donas ilin al la loka muzeo, liaj najbaroj sendas donacojn al li. La mondo de The Sims (Electronic Arts, 2000, cent sepdek milionoj da ekzempleroj) ne estas tiel idilia: en usona antaŭurbo, la simulitaj loĝantoj manipulataj de la ludanto estas aŭtomatoj kiuj ekvivas por provizi la necesaĵojn de la vivo kiel nutraĵo, sano, socia vivo. Ili aĉetas vestaĵojn Diesel, meblojn Ikea kaj aŭtojn Renault. Jen du reprezentadoj de la ĉiutaga vivo kiuj reliefigas rilatojn al la mondo kiuj estas diametre kontraŭaj: la japana estetiko preferas stiligon kaj fantazion, kontraste kun okcidentaj videoludoj kiuj nun grandparte superregas la merkaton kaj kiuj ĉiam prioritatigis la serĉon de realismo.

Por atingi realismon en videoludado, oni unue devas kompreni simuladon, la procedo krei modelon de iu realaĵo per sistemo de reguloj. Europa Universalis IV estas la lasta titolo de la sveda studio Paradox kiu sin dediĉas al ludoj de strategio kun historia temo. Ĝi faras la ludanton reganto de lando kiun li aŭ ŝi devas prosperigi de la dekkvina ĝis la deknaŭa jarcento. Ĝia ĉefa arkitekto, Johan Andersson, resumas ĉi tiun metodon efektivigi la regulojn: “Ni konsideras la historiajn (politikajn, religiajn, ekonomiajn) elektojn alfrontitajn de landoj, kaj ni klopodas ilin traduki en videoludan logikon tiel, ke la ludanto povu ilin sperti.

Pro la kreskanta potenco de ludkonzoloj, kaj la pli kaj pli komplika prepara laboro, simuladoj proponas pli veran sperton de realeco. Dan Greenawalt, la usona produktisto ĉe Turn 10 de la aŭtosporta simulado Forza Motorsport 5, asertas ke li havas kvazaŭ sciencan metodon: “Ni ne domaĝas elspezojn kiam temas pri esploroj” li diras. “Ni faras ĉion fareblan por resti en la avangardo de la scienco pri veturila dinamiko.” Laŭ s-ro Greenawalt, pere de procedoj kiel per-lasera modlado li povas reprodukti aŭtodromojn kun tioma fideleco, ke oni povas distingi “la trudherbojn laŭlonge de la randoj kaj eĉ la plej etan neregulaĵon de la kurejo.” La sama atento al detaloj troveblas ĉe la zurika studio Giants de la arta direktoro Thomas Frey kaj lia Farming Simulator de kiu vendiĝis kvar milionoj da ekzempleroj. Ĝi komisias al la ludanto la respondecon pri agrikultura entrepreno kaj ĝiaj traktoroj: “Ni kunlaboras kun multaj profesiuloj, fabrikistoj de agrikulturaj maŝinoj, kultivistoj kaj fakuloj.” Malgraŭ tio, Johan Andersson kredas ke oni devas agnoski la limojn de simuladoj, precipe kiam oni devas enkalkuli la homan kapricecon: “La reala vivo estas tiel komplika, ke oni ne povas ĝin reprodukti, precipe se oni provas krei amuzan sperton.

Malgraŭ tiu limigo, videoludoj havas nedisputeblan kapablon ebligi al la ludanto sperti la ejojn de la ludo kaj la dinamikon al kiu la ejoj estas submetataj. “Ili perfekte reprezentas spacojn, eble pli bone ol iu ajn alia rimedo* diras Dan Houser, vicprezidanto de Rockstar Games. En Grand Theft Auto V, la lasta produkto de la novjorka studio, la ludanto ĉirkaŭvagas en la urbo Los Santos, eta versio de Los-Anĝeleso, kun ĝiaj industriaj zonoj kaj plaĝoj, ladurboj kaj luksaj vilaoj, golfejoj kaj keglejoj. Oni ja povas kritiki la ludon pro ĝia ekstrema perforto kaj ĝia emo egale kalumnii Respublikanojn kaj laborsindikatanojn, sed ĝia kapablo projekcii nin en iun lokon estas nedisputebla. Vagi en la stratoj de Los Santos estas tiom virtuala turismo kiom sociologia piedirado, kaj kaptas la atmosferon de la urbo kiel ankaŭ la streĉitecojn kiuj vivigas ĝin.

* Libération, Parizo, la 16a de septembro 2013.

Videoludoj disponas pli kaj pli altnivelajn ilojn por reprodukti la realecon. Sed dum la industrio servas al pli vasta spektantaro ŝveligita de ekonomiaj interesoj, ĝi inklinas sekvi la holivudan modelon en sia emo flati la fantaziojn de la publiko. Militista pafludo kiel Call of Duty: Ghosts (Activision) asertas ke ĝi estas “fotorealisma” kun bildoj tiel altkvalitaj ke oni supozus ke ili devenis de filmo.

Ĉi tiun metodon oni devas distingi de realismo laŭ la strikta senco. Ne temas pri preciza reproduktado de tio, kio okazas sur la batalejo: kio, fine, estus la komerca perspektivo de ludo kiu submetas la ludanton al ĉiuj ĉiutagaj hororoj de la milito? Fizika simulado kaj grafika potenco estas ĉi tie servigataj al spektaklo kiu estas kontenta je simpla verŝajneco. Trukoj ebligas al programistoj bildigi imponajn scenojn: por ke la ludanto restu gluita al sia stirstango, la inundo da eksplodoj devas ŝajni vera. “Vola suspendo de nekredemo” (laŭ la vortoj de la poeto Samuel Taylor Coleridge rilate al la teatro), la kapablo de la spektanto kredi je tio, kion li vidas, devas ne esti interrompita.

Produkti bildon de la mondo, filtrita tra la prismo de kino kaj televido

Efektive, ne estas realeco mem kiun la ludo provas reprodukti, sed sekundara realeco filtrita tra la prismo de la amaskomunikiloj, precipe kino kaj televido. Ekzemple, la sportaj simuladoj, kiel FIFA de Electronic Arts kaj NBA2K de Take-Two Interactive, ne reprezentas futbalon kaj korbopilkadon kiel oni ilin praktikas sur la kampoj kaj ludejoj en la reala vivo, sed kiel oni ilin re-elsendas, kun lantmovaj reaj prezentoj, enmetaĵoj, kaj la raportado de la prezentistoj.

Ĉi tiuj ludoj sukcesas pro tio, ke ili ebligas al la ludantoj pasi preter la limoj de iliaj realaj vivoj kaj preni sur sin la ĉefrolon. Eĉ subtenanto de realismo kiel Dan Greenawalt agnoskas ke li volas krei “sabloludejon” kie oni povas sperti siajn fantaziojn: ekteni la stirradon de reva aŭto kun fama marko, esti alfrontita de “situacioj kiuj en la reala mondo estus ekonomie nerealigeblaj, necertaj aŭ tro danĝeraj.” Alivorte, la programistoj de Turn 10 proponas altnivelan motoron por pli bone ludi per ludaŭtoj “kvazaŭ mono ne estas problemo.” Se vi ne povas pagi la koston de nova aŭtomobilo, vi ankoraŭ havas la magian mondon de la videoludo.

Sidante antaŭ la ekrano, la ludanto povas surpreni ĉiajn rolojn kaj sin vesti per ĉiaj kostumoj. Estas io por ĉiuj gustoj, eĉ la tre nekutimaj. Ĉu vi estas trajnamanto? Jen Train Simulator 2014. Ĉu vi ĉiam revis esti kamionisto? Eurotruck Simulator 2 estas por vi, kun ĝiaj tridek-tunaj veturiloj kaj kilometroj da aŭtovojo inter Gdansko kaj Duseldorfo. Ĉu vi aspiras esti kultivisto? Farming Simulator estis kreita ĝuste por vi. Ĉiu el ĉi tiuj ludoj provas konservi malfacilan ekvilibron inter simulado kaj distrado. “Realisma simulado riskas fariĝi ripetema kaj enuiga. Plejofte, ni devas simpligi por fari ĝin pli intuicia kaj amuza” diras Thomas Frey. Sekve “amuzo”, kiu estas finfine la celo de videoluda distrado, strikte limigas tion, kio povas esti reprezentita.

Estus erare rigardi realismon kiel nuran iluzion. Kvankam oni ne forportiĝu per entuziasmo pri la aktuala modo de “seriozaj ludoj”, tio estas verkoj, ofte komisiitaj, kiuj celas alporti videoludojn en la veran mondon pro ilia utileco kiel ilo por lernado kaj konsciigo, oni ne povas nei, tamen, ke iuj ludoj pri aktualaĵoj povas instigi novan pensmanieron pri iuj situacioj. En September 12th de Gonzalo Frasca, ekzemple, por montri al ni la katastrofan efikon de tiel nomitaj “kirurgiaj atakoj”, la ludo invitas al ludantoj alpafi teroristojn per celilo kiu estas tiel larĝa ke oni ne povas ne trafi kromviktimojn. Sed kvankam efika, la rezulto pli similas karikaturon ol veran simuladon.

Sendependaj videoludoj pri ŝajne banalaj temoj

Povus esti, ke la estonteco de realismo troviĝos en ia intima natureco prezentata je la nivelo de la ĉiutaga vivo, sen beligo. Ĉi tiu estas lastatempa tendenco de sendependaj videoludoj*, ĉiam pli konstruitaj laŭ ŝajne banalaj temoj. Oni pensas precipe pri aŭtobiografiaj ludoj kiel Depression Quest en kiu la juna programistino Zoe Quinn esploras siajn proprajn spertojn per interaga fikcio. Ĉi tiel, ŝi celas sentivigi tiujn, kiuj emas rigardi depresiulojn kiel malindajn, kaj rememorigi depresiulojn ke ili ne estas solaj.

* Sendependaj videoludoj: ludoj kreitaj de individuoj aŭ malgrandaj programistaroj sen financa subteno de eldonistoj de videoludoj — ml.

Papers, Please (Dokumentojn, mi petas) de Lucas Pope, estas alia ludo kiu reliefigas la ĉiutagan realon kun ĝia tuta banaleco kaj krueleco. La ludanto estas limgardisto por fikcia diktaturo. Tagon post tago li kontrolas la pasportojn de tiuj kiuj aspiras enmigri antaŭ ol permesi al ili trapasi, ilin returni aŭ, se necese, ilin aresti, ĝuste kiel soldatoj ĉe kontrolpunktoj en Gazao aŭ doganistoj en Sangatte kaj Roissy*. Per laŭpaŝa pliigo de la nombro de reguloj, Papers, Please sukcesas teni la ludon interesa dum ĝi montras kiel la rutino povas malsentemigi homojn. Disponante malmulte da tempo, la ludanto estas senhumanigata kaj senhumanigas la migrantojn.

* Sangatte: urbo ĉe la franca enirejo de la Manika Tunelo. Roissy: la ejo de la flughaveno Paris-Charles-de-Gaulle — ml.

Martin Lefebvre

Tiom riĉa Okcidenta Saharo

La demando pri Okcidenta Saharo pli kaj pli miksiĝas kun tiu de la ekonomia disvolvado de Maroko. Ĉar la teritorioj, kiujn Rabato nomas “sudaj provincoj” grave kontribuas al la eksportaj enspezoj de la reĝlando. La subtenantoj de la sendependeco kontestas la leĝecon de tiu ekspluatado.

Sur la ĉefa vojo, kiu ligas la grandan urbon de la nordo de Okcidenta Saharo Ajuno* al Daĥlo, pli ol kvincent kilometrojn fore en la sudo, oni ne plu nombras la kamionojn, kiuj transportas polpojn kaj blankajn fiŝojn. La regiono sumigas mil ducent kilometrojn da marbordo kaj ĝiaj akvoj estas inter la plej fiŝenhavaj akvoj en la mondo. Laŭ raporto de la CESE (Ekonomia, Socia kaj Media Konsilio de Maroko)(Conseil économique, social et environnemental — CESE)*, la sektoro de fiŝado konsistigas sepdek mil postenojn* al kiuj oni devas aldoni gravan nedeklaritan aktivecon. Pezante sola 17% de la Malneta Enlanda Produkto (MEP) de tiu teritorio, 31% de la lokaj postenoj kaj 78% de la marokaj fiŝprenitaĵoj, la fiŝado de la “sudaj provincoj” — kiel oni oficiale nomas en Maroko Okcidentan Saharon — naskas grandegan riĉecon. La reĝlando alproprigis ĝin al si en 1975, samtempe, kiam ĝi aneksis tiun teritorion, konsideratan kiel “neaŭtonoman”* ekde la voĉdono de la rezolucio 2072 en la ĝenerala Asembleo de la Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) en 1965.

* Vd. Gaël Lombart kaj Julie Pichot, “Timo kaj silento en Ajuno” Le Monde Diplomatique, januaro 2006.
* “Nova modelo de disvolvado por la sudaj provincoj”, CESE, Rabato, oktobro 2013.
* Tiu nombro enhavas la regionon de Tan-Tan kaj de Guelmin, lokitan en la sudo de Maroko
* Lando ne dekoloniata aŭ kies popoloj ankoraŭ ne plene administras sin.

Sur tiu sola kaj danĝera vojo, oni renkontas aliajn kamionojn, kiuj transportas tomatojn, kukumojn kaj melonojn produktitajn apud Daĥlo. Laŭ la neregistara organizo (NRO) Western Sahara Resource Watch, la ĉirkaŭaĵoj de la urbo nombras dek unu agrokulturajn ekspluatejojn, inter kiuj tiu de la societo Tawarta. Vitroĝardeno flankas la vojon laŭ almenaŭ kvincent metroj. En tiu agrokultura farmo, oni produktas ĉeriz-tomatojn vendatajn laŭ la komerca marko “Stelo de Sudo”, marko apartenanta al la franca societo Idyl. Maljuste stampitaj “devenantaj el Maroko”, tiuj agrokulturaĵoj, kiuj kovris ĉirkaŭ sescent hektarojn en 2008*, estas poste eksportataj al Eŭropo tra Agadiro, mil kilometrojn fore.

* Laŭ la NRO “Western Sahara Resource Watch” , nombro reprenita de la Eŭropa Komisiono.
Nehipotekeblaj rajtoj....aŭ preskaŭ

La CESE vidas en ĝi aktivecon “kun alta aldonita valoro” . La programo Verda Maroko antaŭvidis por Okcidenta Saharo kreskon de tridek ses mil tunoj da fruktoj-legomoj en 2008 ĝis okdek mil tunoj en 2013, cele al atingi cent sesdek mil tunojn en 2020 sur areo de du mil hektaroj. La tuto de tiuj produktoj estas programata por eksportado. La nombro de la laboristoj, nun ĉirkaŭ dek mil, samperiode triobliĝus.

Pli norde, dekon da kilometroj for de Ajuno, oni malkovras havenon ekspluatatan de la Maroka Kompanio de Fosfatoj (Office Chérifien des Phosphates, OCP). Fajna pulvoro perturbas vidadon. Ĝi devenas de fosfatoj transportataj ekde la minejo de Bukraa per ruliĝanta tapiŝo centon da kilometroj longa tra la dezerta pejzaĝo. Oni supozas pli ol vidas la stokejojn kaj la silueton de kargoŝipoj* alvenintaj el la tuta mondo por enŝarĝi la minaĵon. Tiu riĉofonto estas esenca por la reĝlando. OCP estas la dua produktisto kaj la unua eksportisto de fosfatoj kaj fosfora acido en la tuta mondo kaj ankaŭ unu el la plej gravaj eksportistoj de fosfataj sterkoj. Maroko eltiris 6% de sia MEP en 2012 kaj posedas la plej gravajn tutmondajn rezervojn.

* ŝipoj, kiuj transportas nepakitajn varojn

Vicprezidanto de asocio, kiu laboradas pri la naturaj riĉofontoj en Okcidenta Saharo, s-ro Mohamed Alisalem Bobeit, kiun oni renkontas en domo de Ajuno, trankvile parolas. Li bone konscias pri la graveco de PhosBoucraa por Maroko. La ekspluatejo produktas ĉirkaŭ 10% de la fosfatoj eltiritaj de OCP kaj tiu ĉi antaŭvidas duobligi sian produktadon ĝis 2020. “Estas predado de riĉofontoj, kiuj apartenas al la saharana popolo” opinias s-ro Bobeit. Publike esprimiĝante pri tio li akceptas riskon: S-ro Sid Ahmed Lamjayed, prezidanto de la asocio (neleĝeca, ĉar Maroko rekonas neniun asocion kreitan de la saharanoj) estis arestita la 25-an de decembro 2010 post la vasta protestmovado de Gdeim Izik* kaj kondamnita al vivodaŭra enkarcerado fare de la militista tribunalo de Rabato.

* Vd. “Résistance obstinée des Sahraouis” Le Monde diplomatique, februaro 2012.

Sed lia analizo estas pli kaj pli kundividata, se oni juĝas per la multobligo de manifestacioj. Ĉesigo de ekspluatado de riĉofontoj tiom longe kiom la konflikto ne estas solvita per la organizo de memdecida referendumo: ekde oktobro 2012 kaj la manifestacio de Gdeim Izik, tiu postulo estas kerne de la konflikto, kiu oponas la Fronton Polisarion (armita politika movado konsiderata de UN kiel “legitima reprezentanto de la saharana popolo”) al Maroko. “Rezolucio de ONU, kiu malpermesus la ekspluatadon de la riĉofontoj fare de Maroko, ellaborus la favorajn kondiĉojn por antaŭeniro al la solvado de la konflikto” opinias s-ro Brahim Sabbar, ĝenerala sekretario de la saharana Asocio de la viktimoj de gravaj atencoj kontraŭ la homrajtoj faritaj de la maroka ŝtato (ASVDH)

Dividita, la “internacia komunumo” reale lasis Marokon proprigi al si tiun ducent sepdek mil kvadrat-kilometrojn vastan teritorion. Tiamaniere, ĝi povis ekregi Phos-Bukraa akorde kun la antaŭa okupanto, Hispanujo, kiu ekspluatis la lokon ekde 1962 kaj restis akciulo ĝis 2002. Tamen la milito kontraŭ la Fronto Polisario jam estis eksplodinta kaj Okcidenta Saharo jam estis enskribita en la listo de la neaŭtonomaj teritorioj regataj de la artikolo 73 de la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj. En 1962, la ĝenerala Asembleo de UN starigis la rajton de la popoloj “uzi kaj disponi pri la naturaj riĉofontoj, kiujn ĝiaj teritorioj enhavas cele al garantii sian disvolviĝon kaj sian bonstaton”*. La jurisprudenco poste konfirmis la “nehipotekeblajn rajtojn” de la popoloj de la neaŭtonomaj teritorioj pri iliaj naturaj riĉofontoj kaj ankaŭ ilian rajton “esti kaj resti estro de la estonta valorigo de tiuj riĉofontoj”.

* Rezolucio 1803 (XVII) de la 14-a de decembro 1962.

La tuta nuna debato temas pri la profitoj, kiujn eltiras — aŭ ne — la saharanoj el la ekonomia ekspluatado aplikata de Maroko. La subskribo fare de la reĝlando, en oktobro 2001, de naftoesploraj kontraktoj kun du kompanioj inter kiuj TotalFinaElf, ofertis al UN okazon esprimi opinion, kiu nuancis la grandajn principojn antaŭe eldiritajn. “La demando estas scii, ĉu la regulo de la “ĉiama suvereneco” (sur la naturaj riĉofontoj) malpermesas al la administranta regno ĉiun aktivecon ligitan al la naturaj riĉofontoj de la neaŭtonoma teritorio, kiun ĝi administras aŭ nur tiujn, kiuj estus entreprenataj sen konsidero al la bezonoj kaj interesoj de la popolo de tiu teritorio, sen ke tiu ĉi profitu el ili”, deklaras la vicĝenerala-sekretario por la juraj aferoj.

Sed neniu taksomekanismo pri tiuj interesoj estas antaŭvidita. La kondiĉoj, kiuj permesus al “la koloniaj popoloj de la neaŭtonomaj teritorioj” praktiki siajn legitimajn rajtojn sur siaj naturaj riĉofontoj ne estas difinitaj. Tiam la demando iĝas elemento de la fortorilato inter la konfliktantaj partioj. La Fronto Polisario publike mallaŭdas la “predadon” de la riĉofontoj kaj la malestimon de la “popolo de Okcidenta Saharo” . Ĝi komencis en novembro 2012 juran proceduron antaŭ la Justica Kortumo de la Eŭropa Unio, petante la nuligon de la komerca kaj agrokultura liber-interŝanĝa akordo inter Eŭropa Unio kaj Maroko, kiu, subskribita la antaŭan marton, inkludas Okcidentan Saharon. Unua argumento esprimata: La nekonsulto de la Fronto Polisario.

Pago de monatribuoj por aĉeti la socialan pacon

La marokaj aŭtoritatoj, siaflanke, disvolvas intensan aktivecon por konvinki, ke la ekonomia ekspluatado profitas al la “popolo de la teritorio” . Ili multobligas la anoncojn de novaj programoj de investado, regule reprenitajn de la franca gazetaro* kaj abunde de la maroka gazetaro. Oni tie parolas pri “loka popolo” sen ke oni scias, ĉu temas pri la saharanoj aŭ la marokanoj plur-centmilope instalitaj en tiu zono. La Fronto Polisario elvokas la “popolon de Okcidenta Saharo”. La du esprimoj estas uzataj de la jura konsilanto de la UN por montri la saharanojn, kio nur plifortigas la konfuzon.

* Anne Cheyvialle, “Le Maroc investit massivement dans le Sahara occidental” Le Figaro, Parizo, 11-a de novembro 2013.

La registaro multe strebas por kredebligi la ideon, ke la saharanoj profitas el la naturaj riĉofontoj. OCP ekzemple kondukas socialan politikon:“Ĉiuj netaj enspezoj de Phos-Bukraa estas reinvestitaj en la regiono kaj profitas al ĝiaj loĝantoj”, oni povas legi en ĝia aktiveca raporto 2012. Sur la mineja loko, oni dungis ne malpli ol kvincent tridek junajn saharanojn post la eventoj de Gdeim Izik. Oni intencis varbi la infanojn de la emerituloj, kiuj jam laboris tie dum la hispana epoko kaj kiuj ne estas kontentaj pri la ricevita pensio.“Interkonsento ja estas trovita sed la junuloj estas dungitaj laŭ statuto per kiu neniu estas plu dungata, do kun pli malgranda salajro”, tamen bedaŭras s-ro Eddia Sidi Ahmed Moussa, figuro de la loka sindikatismo, ĝenerala sekretario de la sindikata Konfederacio de la saharanaj laboristoj (malpermesita).

Alia levilo: Distribuo de la karto de “nacia promocio”, sociala helpo ekvivalenta al 150 eŭroj ĉiumonate, kiu ŝajnas larĝe atribuata. Pluraj rakontoj surloke kolektitaj konfirmas, ke koncerne la saharanojn, tiu monatribuo ebligas aĉeti la socialan pacon kaj reguligi la politikan agitadon per mona disdono tra la tribestroj. La aŭtoritatoj povas eĉ forigi la helpon de tiu, kiu estas vidita en porsaharana manifestacio.

Ĉu oni povas paroli pri realaj “profitoj”? Manke de fidindaj datumoj en la teritorio, datumoj, kiujn Maroko ne estas devigita provizi ĉar ĝi ne estas konsiderata kiel la “administranta regno”*, ne eblas respondi certamaniere. La instrumentigo de tiu temo cele al servi la reĝan politikon ne estas dubinda. La difino en novembro 2013 de “nova disvolvad-modelo de la sudaj provincoj” ellaborita de CESE celis alporti la kontribuon de la “civila socio” al la “sukceso de la maroka iniciato por la aŭtonomeco”*. Ekde 2007, la reĝo Mohammed la 6-a prezentas tion kiel kontraŭ-projekton al la memdecida referendumo ĉiujare petata de la UN ekde 1991.

* Kiel ĝin memorigis la jura konsilanto de la UN en februaro 2002, la interkonsentoj de Madrido, subskribitaj en novembro 1975 inter Hispanujo, Maroko kaj Maŭritanio, ne indikis Marokon, kiel novan administrantan regnon de Okcidenta Saharo.
* CESE, gazetara komuniko, 8-a de novembro 2013.
La eŭropa Parlamento renovigas la fiŝ-interkonsenton

Lasta freŝdata ekzemplo: la 10-an de decembro 2013, la plimulto de la eŭropa Parlamento validigis la novan fiŝinterkonsenton, kiu daŭrigos inter 2014 kaj 2017 tiun de 2007-2011. Tiufoje ankoraŭ, Maroko inkludas en ĝi — sen eĉ mencii ĝin en la protokolo — la akvojn de Okcidenta Saharo. La interkonsento denove planas pagon de jara subvencio (30 milionoj da eŭroj, anstataŭ la antaŭaj 36 milionoj, por disvolvi la industrian sektoron). Kompense, Maroko atribuas licencojn al eŭropaj ŝipoj kaj fiŝkvotojn laŭ la specioj. Ĉar la sama Asembleo estis rifuzinta en decembro 2011 renovigi la unuan interkonsenton, tiu nova voĉdono aspektas kiel signalo sendata al la maroka registaro kaj al ĝia “reformisma” politiko.

Por tio, la jura servo de la eŭropa Parlamento rapide forigas la demandon pri profitoj, konsiderante, ke Maroko rajtas inkludi la akvojn de Okcidenta Saharo kaj ke tia interkonsento estas laŭleĝa kondiĉe, ke la reĝlando “respektas siajn devigojn rilate al la popolo de Okcidenta Saharo”. Kaj des pli malbone, se la solaj eŭropaj parlamentanoj permesataj viziti tiun teritorion estas tiuj el la amikec-grupo Eŭropa Unio — Maroko! La franca socialista deputito Gilles Pargneaux, prezidanto de tiu grupo, cetere ne trompiĝas pri tio:“Iluzie estis solvdeziri la problemon de Okcidenta Saharo per la forĵeto de tiu fiŝinterkonsento. Mi memorigas, ke la propono pri la aŭtonomeco de Okcidenta Saharo, prezentita de Maroko al la Uniĝintaj Nacioj en 2007, estas la sola ebla solvo”*. Ankaŭ des pli malbone por la pure ekonomia kaj financa intereso de la teksto: Sendependa pritakso de la antaŭa interkonsento estis montrinta “tre malfortan” kosto-efikecan rilaton kaj absolute esceptan neefikecon.

* “La eŭropa parlamento definitive adoptas la fiŝinterkonsenton inter Eŭropa Unio kaj Maroko”, Grupo de Amikeco EU-Maroko, la 10-an de decembro 2013, http://groupedamitieuemaroc.wordpre...

Unua eksterlanda investanto en Maroko, Francujo aktive kontribuas al tiu stato de la aferoj nefavora al la saharanoj. Lastan novembron okazis la inaŭguro de la nova fiŝhaveno de Boujdour, impresa kun ĝia ĉefa digo sepcent okdek metrojn longa kaj ĝia transversa digo ducent sesdek metrojn longa. Ĝi estis konstruita kun la financa subteno de la franca Agentejo de disvolvado, kies kontribuo al Maroko kreskis de 380 milionoj da eŭroj en 2011 ĝis 831 milionoj da eŭroj en 2012. En Boujdour s-rino Sultana Khaya, juna saharana aktivulino por la homrajtoj, ĵus kreis ligon por la protekto de la naturaj riĉofontoj. Ŝi timas petrolekspluatadon de Total, kiu, en julio 2013, tio estas dek du jarojn post la unua kontrakto en Okcidenta Saharo, gvidis mision de sisma esploro en zono pli ol cent mil kvadratajn kilometrojn ampleksa, nomata “Anzarane Offshore”....

Olivier QUARANTE

Eŭropaj ekstrem-dekstroj

En Ukrainujo, la ekstremistoj de naciismo

La ekstremdekstroj kvante progresas en Eŭropo, kvankam multaj el ili provas nov-vestiĝi (Vd Jean-Yves Camus, “Mutaciaj ekstrem-dekstroj en Eŭropo”.). Evidente tiaj movadoj ludas rolon en Ukrainujo. Svoboda, aŭ la eĉ pli radikala Praviy Sektor, esperas profiti el la popolribelo kontraŭ la korupta sistemo de la prezidanto Viktor Janukoviĉ.

Barikadoj starigitaj en la centro de Kievo, garditaj de etaj grupoj de volontuloj provantaj sin varmigi ĉe improvizitaj braĝujoj. La dekoro miksas ukrainajn kaj eŭropajn flagojn, portretojn de la poeto Taras Ŝevĉenko (1814-1861), konsiderata unu el la patroj de la ukraina identeco, aŭ de Stepan Bandera (1909-1959), perceptata, laŭ la vidpunktoj, kiel granda patrioto aŭ kiel nazi-kunlaborinto. Aŭ ankoraŭ fotoj de tiuj kvin civitanoj fariĝintaj herooj, kiuj mortis dum la alfrontiĝoj de la strato Grouchevski.

Tio estis komence de februaro, du semajnojn antaŭ ol la Majdan-placo, epicentro de la kontestado, fariĝis sangomakulita, en la spiralo de la subpremo de la registaro kaj de la perforta respondo de parto de la manifestaciantoj. Majdan-placo estis okupata de simpatiantoj venintaj el la tuta Ukrainujo: Lvivo, Ternopilo, Ivano-Frankivsk, bastionoj de la naciismo, sed ankaŭ el Luhansko kaj Donecko, tiuj grandaj urboj el la industria oriento, kies koro ĉiam estis ĉe la flanko de Rusujo. Virinoj ĉiuaĝaj alportantaj nigran panon kaj lardon al la gardantaj viroj. Insista odoro de teo, brasiksupo kaj bruligita ligno. Dum la semajno, kelkmiloj da manifestaciantoj; dimanĉe, pluraj dekmiloj da homoj, kiuj venas aŭskulti la diskursojn de la opozicio-gvidantoj, preĝante kaj kantante la nacian himnon.

La movado aperis fine de novembro, reage al la suspendo fare de la prezidanto Viktor Janukoviĉ, de la intertraktado pri libermerkata interkonsento kun Bruselo*. Kaj Majdanplaco transformiĝis. Kunigante en la komenco kelkmilojn da poreŭropaj simpatiantoj, la placo fariĝis, laŭ la subpremo-ritmo, simbolo de la ribelo de la ukrainoj el ĉiuj horizontoj kontraŭ aferista kaj koruptita politika sistemo. Ribelo unue kontraŭ la Janukoviĉ-sistemo, sed ankaŭ rifuzo de la opozici-partioj, superigitaj de tiu krizo.

* Vd Sébastien Gobert, “Ukrainujo evitas la orbiton de la Eŭropa Unio”, Le Monde diplomatique, decembro 2013.

La enplektiĝo, minoritata sed tre videbla, de pluraj naciismaj grupoj, kaj la apero de ekstrem-radikalaj tendencoj, kiuj ne agnoskas la demokratiajn valorojn kaj ne montras eŭropan simpation, estigas kontrastajn reagojn. Unuflanke, ilia ĉeesto estas abunde uzata de la Kremlo, kaj kelkfoje de la ukraina reĝimo, por miskreditigi la movadon. Aliflanke, ĝi estigas maltrankvilon pri ebla kaptado de la ribelo fare de ekstremdekstro — eĉ se temas ĉefe pri popola movado, rezista al ĉiu provo de politika klasifikado.

La ukraina ekstremdekstro ĉerpas grandan parton de siaj referencoj en la naciisma movado, kiu kreskas ekde la 1920-aj jaroj, dum Pollando kaj soveta Rusujo dividas inter si plejparton de la aktuala Ukrainujo. Ekde la komenco, estas tie implikiĝo de influoj: la itala faŝismo, la parta kunlaboro — pragmata laŭ iuj, ideologia laŭ aliaj — de parto el ties reprezentantoj (kiel Bandera) kun nazia Germanujo, la partopreno de pluraj ukrainaj bataljonoj en la masakro de judaj kaj polaj civiluloj dum la dua mondmilito, ktp.

Kiel konstatas la politikologo Andreas Umland, profesoro ĉe la universitato Kievo-Mohyla, “neniu objektiva historia pristudo estis farita ĉi tie pri Bandera. Priskribita kiel faŝisto aliancita al nazioj fare de la sovetunia historiografio, li estas nun glorigita sen nuancoj fare de la ukrainaj historiistoj. Liaj admirantoj de Majdanplaco havas pri li naivan kaj partian aliron, kaj tio estas problema. Inverse, kvalifiki lin faŝisto, kiel faras Rusujo, ŝajnas same partia kaj nehonesta.”

Malaktivigita dum la sovetunia periodo, la naciisma tendenco reaperas post la sendependiĝo, en 1991, dato de la kreado de la ukraina soci-nacia partio (USNP). Ĝis la komenco de la 2000-aj jaroj, la USNP restas marĝena organizo, ksenofoba kaj ekstrem-naciista, kies malforta influo estas limigita je la okcidentaj regionoj. Ĝia nuna gvidanto, s-ro Oleg Tiagnibok, estas elektita deputito la unuan fojon en 1998.

En 2004, dum sia sesa kongreso, la partio liberiĝas el siaj faŝistaj vestaĵoj: ĝi alprenas novan nomon: Svoboda (“Libereco”) kaj forlasas sian novnazian emblemon, la Wolfsangel (lupo-hoko), por adopti pli neŭtralan simbolon. Komentante ĉi tiujn kosmetikajn evoluojn, la esploristo Oleksiy Leŝenko, de la Analizo-Instituto Gorŝenin, diras, ke “ili celis ĉefe trankviligi la elektantaron, sed ankaŭ doni pli bonan bildon de Svoboda eksterlande.”

Serĉante respektindecon, Svoboda tiam havas multajn kontaktojn kun aliaj eŭropaj ekstremdekstraj partioj, kiel montras la ĉeesto de s-ro Jean-Marie Le Pen, prezidanto de la franca Front National (Nacia Fronto), ĉe la kongreso de 2004, kiel honora gasto. Cetere, la partio iom post iom moderigas sian naciistan sintenon kaj siajn referencojn al Bandera — pri kiu ne estas interkonsento en Ukrainujo — por adopti pli ĝeneralan diskurson, sufiĉe komuna en la eŭropa ekstremdekstro, fokusita al radikala kaj impeta kritiko de la “sistemo”.

“Judo-moskva mafio”

Tiu ĉi fasad-purigado ne malhelpas s-ron Tiagnibok rememorigi, per siaj impetaj formuloj, la ksenofobian kaj kontraŭjudan uteron, el kiu li devenas. En 2004, li tiel deklaras, ke “judo-moskva mafio” regas Kievon, kio rezultigas lian eksigon el la parlamenta grupo “Nia Ukrainujo”. En 2005, li skribas malferman leteron al la prezidanto, en kiu li petas lin “ĉesigi la krimajn aktivaĵojn de la ukraina judaraĉo”.

Ĉe la parlamentaj elektoj de 2012, Svoboda surprizas ĉar ĝi ricevis preskaŭ 10,5% de la voĉoj kaj sendas tridek sep deputitojn al la Rada (parlamento). Kun pli ol du milionoj da elektintoj, ĝi tiam fariĝas naciskala partio, kun konsiderindaj balotrezultoj eĉ aliloke ol en la okcidentaj regionoj, tradicie pli naciismaj.

La kontraŭsistema diskurso de Svoboda multe kontribuis al ĝia balot-sukceso. Kiel indikas s-ro Ivan Stoiko, deputito, ano de la opozicia partio Batkivĉina (dekstra centro) kaj “komandanto” de la Domo de Ukrainujo, unu el la okupitaj konstruaĵoj de Majdan, “La elektantaro, seniluziigita de la tradicia politika klaso kaj atendanta radikalajn ŝanĝojn, estis logita de la Svoboda-retoriko, de ĝia polpolproksimeco kaj de ĝiaj multaj lokaj agadoj”. Siaflanke, s-ro Yuro Yakimenko, vicdirektoro de la pens-fabriko Razumikov-Centro, taksas, ke, el la 10% de voĉoj ricevitaj de Svoboda, “5% estas la malmola nukleo. La aliaj 5% voĉdonis ĉefe por esprimi sian kontraŭstaron al la aliaj politikaj fortoj”.

Svoboda, “verŝajne laŭ konsiloj de la Front National, laŭ Umland, cetere evoluigis ekonomian programon kun socia dimensio. Ĝi planas interalie reŝtatigon de kelkaj entreprenoj, enkondukon de pli ol proporcia impostado de la profitoj, kaj ankaŭ lukton kontraŭ la povo de la oligarkaro super la politika kaj ekonomia sistemo. Ĉi tiuj anoncitaj decidoj, aldone al la promeso de vigla lukto kontraŭ korupto, forte logis iujn kategoriojn de voĉdonantoj, etaj entreprenistoj kaj membroj de la mezaj klasoj, aparte suferantaj pro la krizo kaj pro la nepotismo, kiu ankoraŭ kreskis de la elekto de s-ro Janukoviĉ.

Svoboda ankaŭ rikoltis la fruktojn de sia naciista sinteno, kiu, kvankam mildigita, restas centra en la identeco de la partio. Ĝi tiel sukcesis kapti parton de la elektantaro, kiu antaŭe voĉdonis por s-ro Viktor Juŝĉenko, prezidanto de 2005 ĝis 2010. “La Juŝĉenko-periodo estis la plej fekunda koncerne la naskiĝon de naciismo”, observas Sophie Lambroschini, franca esploristino instalita en Kievo. “Tiu periodo liberigis la parolon en la publika kaj politika areo. Sed estas nun Svoboda, kiu ricevas la profiton, ĉar la naciista voĉdonantaro estis forte elrevigita de Juŝĉenko.”

Emmanuel DREYFUS

Partioj stimulitaj de la bankroto de la tradiciaj partioj

Mutaciaj ekstrem-dekstroj en Eŭropo

De trideko da jaroj, ĉie en Eŭropo la ekstrem-dekstroj kvante progresas. Kvankam kelkaj partioj enmetas en siajn deklarojn novnaziajn referencojn, la plej multaj serĉas respektindecon kaj invadas la socialan terenon. Sin prezentanta kiel la lasta rimedo kaj kiel remparo kontraŭ supozata islamigo de la socio, tiuj partioj instigas al reorganizo de la maldekstroj.

Se oni konsideras, ke la emerĝo de la ekstrem-dekstraj populismoj okazis komence de la 1980-aj jaroj, pli ol tridek jaroj pasis sen aperigi pli klare difinon samtempe precizan kaj operacian de tiu politika kategorio. Necesas do provi pli bone kompreni kio estas en tiu kategorio, kiun oni komune nomas “ekstrem-dekstro” aŭ “populismo”*.

* Vd Serge Halimi, “Le populisme, voilà l’ennemi!”, kaj Alexandre Dorna, “Faut-il avoir peur du populisme?”, Le Monde diplomatique, respektive aprilo 1996 kaj novembro 2003.

En Eŭropo, de 1945, la termino “ekstremdekstro” estas uzata por tre malsamaj fenomenoj: ksenofobaj kaj “kontraŭ-sistema” populismo, naci-populismaj partioj, kelkfoje religiaj fundamentismoj. La konsisto de la koncepto estas kontestinda, ĉar, el vidpunkto pli aktivula ol objektiva, la movadoj kun tia etikedo estas interpretataj kiel daŭrigado, kelkfoje adaptita al la necesoj de la epoko, de la ideologioj naci-socialisma, faŝista, kaj aŭtoritateme naciisma laŭ siaj diversaj historiaj formoj. Kio ne spegulas la realon.

Jes ja, la germana novnaziismo — kaj iugrade la naci-demokrata partio de Germanujo (NPD) — same kiel la itala novfaŝismo (reduktita je CasaPound, Fiamma Tricolore kaj Forza Nuova , tio estas sume 0,53% de la voĉoj) estas la ideologia daŭrigo de siaj modeloj, same kiel la malfruaj avataroj de la movadoj de la 1930-aj jaroj en Centra kaj Orienta Eŭropo: Ligo de la Polaj Familioj, Slovaka Nacia Partio, Partio de Granda Rumanujo. Dume, sur la balota kampo, nur la mortinta Itala Socia Movado (ISM), kies historio interrompiĝas en 1996, kun la konservativa turniĝo impulsita de sia ĉefo Gianfranco Fini, sukcesis eligi tiun politikan familion el marĝeneco en Okcidenta Eŭropo*; kaj en Oriento, ĝi ĉesis kreski. Eĉ se la sukcesoj de Ora tagiĝo en Grekujo kaj de Jobbik en Hungarujo* pruvas, ke ĝi ne estas definitive morta, en 2014 ĝi estas tre malplimulta.

* Lia partio Estonto kaj Libereco por Italujo ricevis 0,47% de la voĉoj ĉe la baloto de februaro 2013.
* Vd. G. M.Tamas, “Hungario, la laboratorio de nova dekstrularo”, Le Monde diplomatique, februaro 2012.
Akceptado de la parlamenta demokratio

Ĉar nia epoko ne multe ŝatas la grandajn ideologiojn laŭdantajn la alvenon de nova homo kaj nova mondo, la valoroj de tiu tradicia ekstremdekstro montriĝas neadaptitaj. La kulto de ĉefo kaj de ununura partio ne konvenas al la atendoj de nehomogenaj kaj individuismaj socioj, en kiuj publika opinio formiĝas tra la televid-debatoj kaj uzado de la sociaj retoj. Tamen, la ideologia heredaĵo de tiu tradicia ekstremdekstro restas fundamenta. Estas unue etnisma kompreno de la popolo kaj de la nacia identeco, el kio devenas la duobla malŝatego de la ekstera malamiko — eksterlanda individuo aŭ ŝtato — kaj de la interna malamiko — la etnaj aŭ religiaj malplimultoj kaj la tuto de la politkaj kontraŭuloj. Estas ankaŭ modelo de organikisma socio, ofte korporaciisma, fondita sur ekonomia kaj politika kontraŭ-liberalismo, neante la superecon de la individuaj liberecoj kaj la ekziston de la sociaj antagonismoj, escepte de tiu oponanta la “popolon” kaj la“elitojn”.

En la jaroj 1980-1990, aperis la balota sukceso de alia familio, kiun la amasinformiloj kaj multaj komentistoj daŭre nomis “ekstremdekstro”, kvankam iuj el ili jam sentis, ke la komparo kun la faŝismoj de la 1930-aj jaroj ne plu kongruis, ke ĝi malhelpis la maldekstron ellabori efikan respondon al siaj kontraŭuloj. Kiel nomi la skandinavajn ksenofobajn populismojn, la Nacian Fronton (FN) en Francujo, la Vlaams Belang en Flandrujo, la Liberalan Partion de Aŭstrujo (FPÖ)? Tiam komenciĝis la granda terminologia disputo, kiu ankoraŭ ne finiĝis. “Nacia populismo” — uzata de Pierre-André Taguieff*, — “radikalaj dekstroj”, “ekstremdekstroj”: rakonti la semantikan diskuton, kiu dividas la politologojn, necesigus tutan libron. Ni do simple sugestu, ke la menciitaj partioj mutaciis de la ekstrem-dekstro al la kategorio de la radikalaj kaj populismaj dekstroj.

* Pierre-André Taguieff, L’Illusion populiste, Berg International, Parizo, 2002.

La diferenco venas de tio, ke, formale kaj plej ofte sincere, tiuj partioj akceptas la parlamentan demokration kaj la aliron al rega pozicio per la nura vojo de baloto. Se ilia institucia projekto restas neklara, ĝi tamen valorigas la rektan demokration, per rimedo de popoliniciata referendumo, malfavore al la reprezenta demokratio. La frapfrazo pri “forbalaado” por forpeli el la regado elitojn, kiujn oni taksas koruptitaj kaj malproksimaj de la popolo, estas komuna al ili ĉiuj. Ĝi celas samtempe la social-demokration, la liberalulojn kaj la konservativan dekstron.

La popolo estas por ili transhistoria ento, enhavanta la mortintojn, la vivantojn kaj la estontajn generaciojn, ligitajn per kultura kapitalo nevaria kaj homogena. Tio induktas la distingon inter la “originaj” nacianoj kaj la enmigrintoj, aparte la ekstereŭropaj, kies loĝ-rajton kaj ekonomi-sociajn rajtojn oni devus limigi. Dum la tradicia ekstremdekstro restas kaj kontraŭjuda kaj rasisma, la radikalaj dekstroj havas novan privilegian figuron de la malamiko, samtempe interna kaj ekstera: islamo, al kiu ili asocias ĉiujn individuojn venintajn de kulture islamaj landoj.

La radikalaj dekstroj defendas la merkatan ekonomion, ĉar tiu ĉi ebligas al individuo disvolvi sian entreprenemon, sed la kapitalismo, kiun ili deziras, estas ekskluzive nacia, kaj ili rifuzas la tutmondiĝon. Ili do estas finfine naci-liberalaj partioj, kiuj akceptas intervenon de la ŝtato ne nur en la “reĝaj” kampoj, sed ankaŭ por protekti la marĝenigitojn kaj ekskluditojn de la mondigita kaj financecigita ekonomio, kiel atestas la diskurso de s-ino Marine Le Pen, prezidantino de la FN*.

* Vd. Eric Dupin, “Acrobaties doctrinales au Front national”, Le Monde diplomatique, aprilo 2012.

Laŭ kio la radikalaj dekstroj finfine distingiĝas de la ekstremdekstroj? Ĉefe laŭ ilia malpli alta grado de antagonismo kun demokratio. La politikologo Uwe Backes* montras, ke la jura normo valida en Germanujo konsideras legitima kaj laŭleĝa radikalan kritikon de la ekzistanta socia kaj ekonomia ordo, dum ĝi difinas kiel danĝeron por la ŝtato la ekstremismon, kiu estas bloka rifuzo de la valoroj entenataj en la fundamenta leĝo. Surbaze de tiu klasifiko, ŝajnas kongrue nomi “ekstremaj dekstroj” la movadojn, kiuj tute rifuzas la parlamentan demokration kaj la ideologion de la hom-rajtoj, kaj “radikalaj dekstroj” tiujn, kiuj akceptas ilin.

* Uwe Backes, Political Extremes: A Conceptual History From Antiquity to the Present, Routledge, Abingdon (Britujo), 2010.
Eksplica aŭ latenta etnismo

Tiuj du politikaj familioj okupas malsaman lokon en la politika sistemo. La ekstremdekstro ne nur troviĝas en la situacio de tio, kion la itala esploristo Piero Ignazi nomas la “ekskludito”*, sed ĝi ankaŭ gloras sin pro tiu pozicio kaj eltiras el ĝi avantaĝon. La radikalaj dekstroj, siaflanke, konsentas partopreni en la regado, ĉu kiel partnero de koalicio — la Norda Ligo en Italujo, la Unio Demokratia de la Centro (UDC) en Svislando, la Partio de la Progreso en Norvegujo, ĉu kiel aldona parlamenta apogo al registaro en kiu ili ne rekte partoprenas: Partio por la libereco (PVV) de s-ro Geert Wilders en Nederlando, la Partio de la popolo en Danlando. Ĉu ilia pluvivo estas certigita? Tiaj partioj vivas sur fadeno, inter marĝeneco, kiu, se ĝi daŭras, kondukas al balota glass ceiling(vitroplafono) kaj normaligo, kiu, se tro evidenta, povas konduki al kadukiĝo.

* Piero Ignazi, Il Polo escluso. Profilo storico del Movimento Sociale Italiano, Il Mulino, Bolonjo, 1989.

La greka ekzemplo estas modela kazo. Ekzistante dum preskaŭ trideko da jaroj kiel grupeteto, la novnazia movado Ora Tagiĝo rikoltas preskaŭ 7% de la voĉoj okaze de la du parlamentaj balotoj de 2012*. Ĉu oni deduktu, ke ĝia esotero-nazia rasismo subite konvinkis kvarcent dudek ses mil voĉdonantojn? Tute ne. Tiuj ĉi unue preferis la tradician ekstremdekstron, reprezentitan de la ortodoksa popola Alarmo (LAOS), kiu eniris la Parlamenton en 2007. Sed inter la du parlamentaj balotoj de 2012 okazis ŝlosila evento: la partopreno de la LAOS en la registaro de nacia unio gvidata de s-ro Lucas Papadémos, kies projekto estis aprobigi de la parlamento novan financan “sav-planon”, konsentitan de la “triopo”*, je kosto de drastaj ŝpardecidoj. Fariĝinte radikala dekstro*, la LAOS perdis sian logecon profite al Ora Tagiĝo, kiu rifuzis ĉiujn koncedojn. Inverse, en plejparto de la eŭropaj landoj, la radikalaj dekstroj ĉu tute anstataŭis siajn ekstremistajn konkurantojn (Svedujo, Norvegujo, Svislando kaj Nederlando), ĉu sukcesis, kiel la “Veraj Finnoj”, emerĝi en landoj kie tiuj estis malsukcesintaj.

* Ĉar neniu plimulto aperis por formi novan registaron post la parlamentaj elektoj de majo 2012, nova baloto estis organizita unu monaton poste.
* Internacia Mon-Fonduso, Eŭropa Centra Banko kaj Eŭropa Komisiono.
* S-ro Georgios Karatzaferis, kiu ĝin direktas, apartenis antaŭe al la Nova Demokratio de la ĉefministro Antonis Samaras.

Lasta kazo, kiu fariĝas nun ofta: tiu, kie la radikala dekstro suferas pro balota konkurenco de “suverenistaj” partioj. La volo eliri el la Eŭropa Unio konsistigas la kernon de la programo de tiuj partioj, sed ili ekspluatas ankaŭ la temojn de identeco, enmigrado kaj de la kultura kadukeco, sen tamen esti stampitaj per ekstremista origino, kaj sen la rasismo. Ni menciu la Alternativon por Germanujo, la Partion por sendependo en Britujo (UKIP), la Team Stronach en Aŭstrujo kaj Debout la République, de s-ro Nicolas Dupont-Aignan, en Francujo.

Estas tre bedaŭrinde ke la termino “populismo” estas tre ofte uzata kiel ajn, aparte por miskreditigi ĉiun kritikon de la liberala ideologia interkonsento, ĉiun reekzamenon de la dupolusiĝo de la politika debato en Eŭropo inter konservativ-liberaluloj kaj social-demokratoj, ĉiun balotan esprimiĝon de la popola sento de malfido al la misfunkciadoj de la reprezenta demokratio. La universitatano Paul Taggart, ekzemple, malgraŭ la kvalitoj kaj la relativa precizeco de sia difino de la dekstraj populismoj, ne povas malhelpi sin trovi simetrion inter ĉi-lastaj kaj la kontraŭ-kapitalisma maldekstro. Li tiel forigas la fundamentan diferencon, la eksplican aŭ latentan etnismon de la ekstremaj kaj radikalaj dekstroj.*. Li, kiel multaj aliaj, ne difinas la populismon de la radikala dekstro per ties ideologia singulareco, sed per ĝia pozicio de malkonsento sine de politika sistemo, kie estas legitima nur la elekto de liberalaj aŭ centro-maldekstraj partioj.

* Paul Taggart, The New Populism and the New Politics: New Protest Parties in Sweden in a Comparative Perspective, Palgrave Macmillan, Londono, 1996.

Same, la tezo defendita de Giovanni Sartori, laŭ kiu la politika ludo ordiĝas ĉirkaŭ la distingo inter la partioj de interkonsento kaj partioj protestaj, la unuaj estante tiuj, kiuj kapablas funkciigi la regadon, kaj kiuj estas akcepteblaj kiel koalicio-partneroj, metas la problemon de alelektado, de fermita sistemo. Se la fonto de ĉiu legitimeco estas la popolo, kaj ke grava parto de ĝi (inter 15 kaj 25% en multaj landoj) voĉdonas por populisma kaj kontraŭsistema radikala dekstro, je la nomo de kiu principo oni protektu ĝin kontraŭ ĝi mem, per plutenado de tiuj partioj for de la regado — sen cetere sukcesi redukti ilian inflluon en la longdaŭro?

Tiu ĉi punkto de politika filozofio estas despli grava, ke ĝi koncernas ankaŭ la sintenon de la opinifarantoj koncerne la alternativajn kaj radikalajn maldesktrojn, mallegitimitaj ĉar ili volas transformi — kaj ne aranĝi — la socion. Tial ili ofte, laŭ la malnova kaj falsa ideo ke “la ekstremoj kuniĝas”, estas konsiderataj kiel la inversita kopio de la dekstraj radikalecoj. La politologo Meindert Fennema tiel konstruas vastan kategorion de la “protestaj partioj”, difinitaj kiel oponantaj al la tuta politika sistemo, malllaŭdante ĝin pro ĉiuj malbonaĵoj de la socio kaj proponante, laŭ li, neniun “precizan respondon” al la koncernaj problemoj. Sed kio estas “preciza respondo” al la problemoj, kiujn la social-demokratio kaj la liberal-konservativa dekstro ne sukcesis solvi?

Cetere, ĉu la problemo de Eŭropo estas la progreso de la ekstremaj kaj radikalaj dekstroj, aŭ la ŝanĝo de ideologia paradigmo de la dekstroj? Unu el la ĉefaj fenomenoj de la 2010-aj jaroj, estas, ke la klasika dekstro malpli kaj malpli hezitas akcepti kiel registar-partnerojn radikalajn partiojn, kiaj la Ligo de la Nordo en Italujo, la UDC en Svislando, la FPÖ en Aŭstrujo, la Ligo de la polaj familioj, la Partio de Granda Rumanujo, la slovaka nacia Partio kaj nun la norvega Partio de la Progreso.

Ne temas nur pri balota taktiko kaj aritmetiko. La kreskanta poreco inter la voĉdonantaroj de la FN kaj de la Union pour un Mouvement Populaire (UMP) en Francujo montras tion, tiomgrade, ke la modelo de la tri dekstroj — kontraŭrevolucia, liberala kaj referenduma (kun ĝia mito de la providenca homo) — ellaborita de René Rémond, eĉ se oni aldonos kvaran, kiu estas la Nacia Fronto*, ne plu povas aplikiĝi al la franca realeco.

* René Rémond, La Droite en France de 1815 à nos jours. Continuité et diversité d’une tradition politique, Aubier, Parizo, 1954. Aldono reprenita de la aŭtoro en Les Droites aujourd’hui, Louis Audibert, Parizo, 2005.

Verŝajne ni iras al konkurenco inter du dekstroj. Unu, nacia-respublika, realigos suverenistan kaj morale konservativan sintezon de la referenduma tradicio kaj de la radikala dekstro de la FN; tio estus la reveno de la “nacia” familio. La alia estos federaciista, poreŭropa, libermerkata kaj liberala sur la socia kampo.

Kun kompreneble lokaj variantoj, la lukto por la povo sine de la granda familio de la dekstroj okazas ĉie en Eŭropo ĉirkaŭ la samaj fendolinioj: naciŝtatoj kontraŭ eŭropa registaro; “unu tero, unu popolo” kontraŭ multkultura socio; “kompleta submetiĝo de la vivo al la logiko de profito”* aŭ supereco de la komunumo. Antaŭ ol pensi la manieron venki la radikalajn dekstrojn en balotoj, la eŭropa maldekstro devos rekoni la mutaciojn de sia malamiko. Ni estas ankoraŭ malproksime de tio.

* Robert de Herte, Eléments, n-ro 150, Parizo, januaro-marto 2014.

Jean-Yves CAMUS

Serboj, Kroatoj, Bosniakoj, manifestacias kune en Tuzla

Bosnujo finfine unuigita... kontraŭ la privatigoj!

Malriĉeco, senlaboreco, korupto, nepotismo, nekompetento de la politika klaso... Preskaŭ dudek jarojn post la fino de la milito, la deziro solvi la komunajn malfacilaĵojn transpasas la komunumajn diferencojn. Komence de februaro, longan tempon silentigitaj de la “klientarisma” sistemo, la civitanoj de Bosnujo-Hercegovino lasis eksplodi sian koleron. Ili de nun provadas rektan demokration.

“JAM dudek jarojn ni dormas, nun estas tempo vekiĝi!” La formulo, senfine ripetata de la manifestaciantoj, kiuj kuniĝas ĉiutage en ĉiuj urboj de Bosnujo-Hercegovino, bone esprimas la tute novan karakteron de la mobiliziĝo.

La hipotezo de sociala eksplodo delonge ekzistis: senlaboreco oficiale estas pli ol 40% de la aktiva loĝantaro, la privatigoj rezultigis rabadon de la publikaj riĉaĵoj kaj la lando restas dominata de politika elito, nemovebla kaj koruptita. Malgraŭ tio, la movado ŝajne surprizis tiom la gvidantajn klasojn, kiom la okcidentajn diplomatejojn, kiuj plutenas Bosnujo-Hercegovinon en situacio de duon-protektorato depost la pac-interkonsento de Dayton, en 1995.

La 5-an de februaro, sescent senlaboruloj kuniĝis antaŭ la sidejo de la kantona administracio en Tuzla. Al ili aliĝis la salajruloj de entreprenoj privatigitaj dum la lasta jardeko kaj bankrotintaj poste, kaj ankaŭ simplaj civitanoj, inter kiuj multaj junuloj. Du postuloj tuj elstariĝis: la kompleta revizio de la fraŭdaj privatigoj kaj la demisio de la politikuloj, kiuj respondecas pri tiu situacio.

Tuzla, balota bastiono de la social-demokrata partio (SDP), estis antaŭe granda industria centro. Tiu ĉi urbo kun cent kvindek mil loĝantoj sukcesis konservi “jugoslavan” kulturon de kunloĝado inter la diversaj komunumoj, eĉ dum la milito. Tamen, la publikaj entreprenoj, kiuj laborigis la plimulton de la loĝantoj, estis forvenditaj sub kontrolo de la kantona agentejo por privatigoj. Ĉi lastajn monatojn, la novaj posedantoj de Dita, Polihem, Guming, Konjuh kaj Aida vendis siajn aktivojn, ĉesis pagi siajn salajrulojn kaj petis pri bankroto, forlasante milojn da senhelpaj homoj sen iu ajn rajto.

Silento en la oficialaj amaskomunikiloj

EN Zenica, Mostar, Sarajevo, PrijedorBijeljina, sed ankaŭ en etaj urboj kiel Gornji Vakuf-Uskoplje aŭ Srebrenica, la movado etendiĝis. La 7-an de februaro, la konstruaĵoj de la kantonaj administracioj en Tuzla kaj en Zenica ekbruliĝis, same kiel ankaŭ la ŝtata prezidejo en Sarajevo. En Tuzla, kiu restis la epicentro de la kontestado, la kantonaj aŭtoritatuloj demisiis jam la 7-an de februaro. De post tiam, la urbo eksperimentas formon de rekta demokratio, kun plena asembleo de la civitanoj, malferma al ĉiuj, kiu kunvenas ĉiuvespere. Agnoskita kiel legitima interparolanto fare de la regantoj, tiu plena asembleo dlskutas pri la reviziado de la privatigoj kaj pri la starigo de provizora registaro. Aliaj estas formiĝantaj en Zenica — kie la kantonaj gvidantoj ankaŭ demisiis — kaj en Sarajevo.

La SDP kaj la bosnaj naciistoj de la partio de demokratia agado (SDA) provas eviti la problemon proponante antaŭtempajn elektojn, sed, paradokse, tiaj elektoj povus nur konfirmi la nunajn elitojn. Bosnujo-Hercegovino ja posedas, de la fino de la milito, instituciojn inter la plej kompleksajn en la mondo. La lando, teorie unuigita, estas dividita en du entoj, la Federacio Bosnujo-Hercegovino (kroato-bosna) kaj la serba Respubliko de Bosnujo. La Federacio mem estas dividita en dek kantonoj, kies kompetentoj (koncerne edukadon, ekonomion, sanon, sed ankaŭ policon aŭ justicon) estas pli gravaj ol tiuj de la centra ŝtato. Finfine, tiu malprobabla institucia komponaĵo blokas ĉiun decidon, malhelpas ĉiun ŝanĝon kaj garantias la profitojn de politika klaso tiom multnombra kiom senrespondeca.

S-ro Milorad Dodik, prezidanto de la serba Respubliko, provis prezenti la movadon kiel “minacon” por la serba ento. La oficialaj amaskomunikiloj kvalifikas la protestantojn “perfiduloj” aŭ ne mencias la nunajn mobiliziĝojn, apenaŭ elvokatajn de la serba publika televido de Bosnujo, la RTRS. Tamen manifestacioj okazis en pluraj urboj de la ento, kaj eĉ la potencaj asocioj de ekssoldatoj mallaŭdas “la krimecon, korupton kaj nepotismon”, petante s-ron Dodik demisii.

Mortu naciismo

LA POSTULO forigi la kantonojn de la Federacio povas maltrankviligi la kroatajn naciistajn gvidantojn, kiuj defendas siajn feŭdojn. Sed en Mostar, la granda urbo de Hercegovino, daŭre dividita en kroataj kaj bosnaj kvartaloj, la civitanoj kune alvenis en la stratojn, la unuan fojon de la fino de la milito. Laŭ la esploristo Vedran Dzihic, “La rakontoj pri etna malamo partoprenas en la mitologio de la ‘Dayton-Bosnujo’, mitologio flegita de la amasinformiloj proksimaj de la reĝimo, kiuj havas intereson en la antaŭstato.” Eĉ nova frapfrazo aperis sur la muroj de la lando: “Mortu naciismo!”.

Siaflanke, la okcidentaj diplomatejoj restas mirinde silentaj. Jes ja , pere de sia alta reprezentanto en Bosnujo-Hercegovino, s-ro Valentin Inzko, la Eŭropa Unio havas rolon de garantiulo de la Dayton-interkonsentoj, ĝuste kontestataj de la manifestaciantoj. S-ro Inzko taksis, ke Bosnujo-Hercegovino travivas “la plej malbonan situacion depost la fino de la milito”, elvokante eĉ la plifortigon de la armea misio Eufor. Responde al tio, la manifestaciantoj postulas lian demision, dum maldekstraj personecoj el tuta Balkanujo kaj el Eŭropo lanĉis alvokon invitantan la “internacian komunumon”“rompi siajn ligojn kun la naciistaj politikaj elitoj de Bosnujo-Hercegovino.”*

*An open letter to the International Community in Bosnia and Herzegovina”, Criticatac, 14-a de februaro 2014, www.criticatac.ro.

La ribelon de Bosnujo oni atente sekvas en la najbaraj landoj, kie solidarecaj manifestacioj okazis, interalie en Serbujo, Kroatujo kaj Montenegro. Ĉie, la ekonomia transiro kaj ties serio de privatigoj produktis la samajn rezultojn kiel en Bosnujo-Hercegovino, sed ĉi tiu estas la unua, kiu travivas ribelon eksplice sociala kaj kontraŭ-naciisma de post la eksplodo de eksa Jugoslavujo. La “printempo de Balkanujo” eble ankoraŭ ne komenciĝis, sed ĝiaj antaŭanoncaj signoj aperis ekde la komenco de februaro (2014).

Jean-Arnault DÉRENS

Transatlantika kaptilo

NI POVAS VETI, ke ĉe la venontaj eŭropaj elektoj oni multe malpli parolos pri ĝi ol pri la nombro da elpelitaj neoficialaj enmigrintoj aŭ pri la tiel nomata “teorio de la sekso” en la lernejo. Pri kio temas? Pri la Transatlantika Partnereco (TAP), kiu koncernos okcent milionojn da loĝantoj kun alta aĉetpovo kaj preskaŭ la duonon de la monda riĉaĵo.* La Eŭropa Komisiono intertraktas pri tiu liberkomerca traktato kun Vaŝingtono nome de la dudek ok regnoj de la Eŭropa Unio; la Eŭropa Parlamento, elektota venontan majon, devos ratifi ĝin. Nenio estas ankoraŭ findecidita, sed la 11-an de februaro ĉi-jara, dum sia ŝtatvizito en Vaŝingtono, la franca prezidanto François Hollande proponis rapidi: “Ni povas ĉion gajni, se ni iras rapide. Alie, ni bone scias ke okazos akumuliĝo de timoj, de minacoj, de nervoziĝoj.”

* Vd Lori Wallach, “La transatlantika traktato, ciklono kiu minacas la eŭropanojn”, Le Monde diplomatique en Esperanto, novembro 2013.

Ĉu “ĉion gajni, se ni iras rapide”? En tiu ĉi afero, male, gravas ke oni haltigu la liberaligajn maŝinojn kaj la industriajn premgrupojn (usonajn, sed ankaŭ eŭropajn) kiuj inspiras ilin. Des pli ĉar la teksto de la mandato por intertrakti, donita al la komisaroj de Bruselo, estis kaŝita al la eŭropaj parlamentanoj, dum la komerca strategio de la Unio (se entute ekzistas ia krom la deklamadoj de la liberkomerca breviero) jam estis neniel sekreta por la grandaj usonaj oreloj de la National Security Agency (NSA)* ... Tia kaŝemo, eĉ nur relativa, anoncas tre malofte agrablajn surprizojn. Fakte, la salto antaŭen de la liberkomerco kaj de la “atlantikismo” povas devigi la eŭropanojn importi viandon kun hormonoj, genetike modifitan maizon, kokidaĵojn lavitajn per kloro. Kaj malpermesi al la usonanoj favori siajn lokajn produktojn (“Buy American Act”) kiam ili uzas publikajn elspezojn por batali kontraŭ la senlaboreco.

* Patrick Le Hyaric, eŭropa deputito de la grupo Eŭropa Unueca Maldekstro (EUM), publikigis la integran tekston de tiu intertrakt-mandato en sia libro Drakulo kontraŭ la popolojOriginale: Dracula contre les peuples, Editions de L’Humanité, Saint-Denis, 2013.

Tamen, la preteksto de la interkonsento estas la dungo. Sed, kuraĝigite de la “studaĵoj” ofte financataj de la premgrupoj, la adeptoj de la TAP estas pli parolemaj pri la laborpostenoj kreitaj pro la eksportoj ol pri tiuj kiuj perdiĝos pro la importoj. La ekonomikisto Jean-Luc Gréau tamen memorigas, ke dum dudek kvin jaroj ĉiu nova venko de la liberalismo — unueca merkato, unueca mono, transatlantika merkato — estis defendata kun la preteksto ke ĝi ĉesigos la senlaborecon. Ekzemple, raportaĵo de 1988, “Defio 1992”, anoncis ke “ni devis gajni kvin aŭ ses milionojn da dungoj pro la unueca merkato. Tamen, en la momento kiam tiu estis instalita, Eŭropo, viktimo de la recesio, perdis inter tri kaj kvar milionojn da ili”* ...

* Jean-Luc Gréau, “Le projet de marché transatlantique”, Fondation Res Publica, n-ro76, Parizo, septembro 2013.

En la jaro 1998, multflanka interkonsento pri investo (MII [AMI en la franca]), jam konceptita de kaj por la multnaciaj konzernoj, estis dispecigita de la popolaj mobiliziĝoj.* La TAP, kiu enhavas kelkajn el ĝiaj plej malutilaj ideoj, devas sperti la saman sorton.

* Vd Christian de Brie, “Comment l’AMI fut mis en pièces”, Le Monde diplomatique, decembro 1998.

Serge HALIMI.

“La lernejo antaŭ la moskeo”

La Gülen-movado: turka enigmo

Suspektata en diversaj korupto-aferoj, la turka ĉefministro Recep Tayyip Erdogan ankoraŭ pligravigis sian malpopularecon per leĝo por kontroli la Interreton, konsiderata kontraŭ la liberecoj. Li des pli troviĝas en malforta pozicio, ke li definitive perdis gravan aliancanon: s-ro Fethullah Gülen, fondinto de movado inspirita el sufiismo, kies influzono preterpasas la limojn de la lando.

TIES membroj nomas ĝin Hizmet (la Servo); la turkaj amasinformiloj, Cemaat (“la Komunumo”). Vasta kaj potenca socia grupo religie bazita, la movado Gülen estis fondita en la 1970-aj jaroj de s-ro Fethullah Gülen, grava mistika pensulo de la sufiisma tradicio*, vivanta en Usono, kie li estas konata kaj aprezata. En 2008, li estis inter la “intelektuloj la plej influaj en la mondo” laŭ la usona revuo Foreign Policy.

* Helen Rose Ebaugh, The Gülen Movement: A Sociological Analysis of a Civic Movement Rooted in Moderate Islam, Springer, Dordrecht, 2010.

En Turkujo, la publika opinio estas dividata pri la esenco kaj la celoj de la movado. Ties subtenantoj gloras ĝin tiom, kiom ĝiaj kontraŭuloj ĝin prezentas kiel danĝeron. Ĝi ja restas tre diskreta pri sia funkciado, kio povas esti rezulto de elektita strategio, sed klariĝas ankaŭ per aliaj faktoroj. Ekde sia kreado, la movado estis subpremita de la kemala ŝtato, aparte de la armeo, kaj s-ro Gülen estis devigita instaliĝi en Usono en 1999 por eviti malliberejon. Aliflanke, la movado konsistas el aro de malcentrigitaj kaj transnaciaj retoj, sen hierarkia strukturo. Ja la penso de s-ro Gülen, esprimita en siaj libroj kaj maloftaj publikaj deklaroj aŭ intervjuoj, ligas kaj inspiras ĝiajn membrojn. Oni ofte komparis la gulenistojn al la jezuitoj, kun kiuj ili havas tre bonajn rilatojn, sed ankaŭ al la protestantaj misiistoj, al la Opus Dei, kaj eĉ al la framasonoj.

Ĉu ili estas nur agantoj de la socio? Ĉu la Gülen-movado apartenas al la “civila religio” (angle: civil religion), koncepto uzata de la usona sociologio por nomi religie bazitajn movadojn, sin okupantajn pri sekularaj aktivaĵoj en la socio*? Aŭ ĉu ĝi ankaŭ havas kaŝitan celon? Kvankam ĝi ne havas rekte politikajn aktivaĵojn, pro ĝia potenco kaj ĝiaj financaj rimedoj, ĝi havas realan influpovon, esence por defendi siajn interesojn.

* Robert N. Bellah, “La religion civile aux Etats-Unis”, Le Débat, n-ro 30, Parizo, 1984.
Pli individuisma socio

LA ĈEFMINISTRO Recep Tayyip Erdogan, kies aliancano estis s-ro Gülen inter 2002 kaj 2011, uzis sen rezervo tiun influon: li uzis gulenistajn juĝistojn kaj policistojn por ĉesigi la militistan kuratorecon al la politika vivo — antaŭ ol akuzi la movadon, kiam la krizo eksplodis, fine de decembro 2013, pri enŝteliĝo en la juĝistaro kaj polico. Fronte al tiuj atakoj, iuj gulenistaj retoj ĵetis sin en la batalon, kun la risko endanĝerigi la spiritecan bildon de ilia ĉefo. Tiuj du epizodoj ja montras la povon de la organizaĵo. Efike kontribuinte forigi el la scenejo sian historian kontraŭulon, la armeon, ĝi forte malstabiligis la potenculon de la lando, s-ron Erdogan: estas juĝistoj proksimaj de la organizo, kiuj ekigis la juran persekutadon pri la koruptaj aferoj ĉe la pinto de la registaro.

Sed la movado ankaŭ intervenis en la debato pri demokratio en Turkujo, kaj aparte pri la nova Konstitucio. Male al s-ro Erdogan, kiu volas trudi reĝimon kun forta prezidanto, esperante esti elektata al tiu posteno en julio 2014, s-ro Gülen defendas la nunan parlamentan reĝimon, sed rekomendas pli striktan disigon de la povoj.

Laŭ lastatempaj taksoj, la movado, kiu prioritate subtenas edukadon — “la lernejo antaŭ la moskeo”, ŝatas ripeti s-ro Gülen-, disponas pri du mil edukejoj, ĉefe altnivelaj liceoj, en cent kvardek landoj. Ĝi organizas platformojn, kiel la “Pariza platformo”, kiu proponas renkontiĝojn kaj debatojn dediĉitajn al interreligia kaj interkultura dialogo, aŭ al sociaj demandoj (dungeco, diskriminacioj, malriĉeco), kaj disvolvas karitatajn aktivaĵojn. Ĝiajn havaĵojn oni taksas je 50 miliardoj da dolaroj. Granda parto de ĝiaj fondusoj venas de la “nova islama burĝaro”*, tiuj konservativaj kaj piaj entreprenistoj el Anatolio*. Fortiĝinte depost la 1980-aj jaroj, ili aprezas la modernecon de la ideoj de s-ro Gülen, kiu proponas aliancigi la islaman etikon kaj la merkat-ekonomion por islamo malfermita al la nuntempo kaj al la mondo*. Lia doktrino celas akordigi striktan praktikon de la religio kun sekularigita socia agado*, rifuzante ilian kunfandon, male al la politika islamismo.

*Les calvinistes islamiques: changement et conservatisme en Anatolie centrale”, European Stability Initiative, Berlino-Istanbulo, 2005.
* Vd. Wendy Kristianasen, “Activisme patronal”, Le Monde diplomatique, majo 2011.
* Dilek Yankaya, La Nouvelle Bourgeoisie islamique: le modèle turc, Presses universitaires de France (PUF), Parizo, 2013.
* Louis-Marie Bureau, La Pensée de Fethullah Gülen. Aux sources de l’“islamisme modéré, L’Harmattan, Parizo, 2012.

Ĉu sine de la turka socio, en Afriko, ĉu en Proksim-Oriento, en Centra Azio, aŭ ankoraŭ en Balkanujo, grandega estas la influo de tiu penso inter la islamaj loĝantaroj, kiuj deziras islamon pacigitan kun moderneco. Ĝi disvastiĝas tra la amasinformiloj de la movado: Zaman (“La Tempo”), unua turka ĵurnalo (unu miliono da ekzempleroj) havanta eldonojn en la angla (Today’s Zaman) kaj en la franca (Zaman France, sur la Interreto), sed ankaŭ paĝarojn en multaj lingvoj kaj televid-ĉenojn, kiel Samanyolu (La Lakta Vojo). La transnaciaj gulenistaj retoj cetere estas atuto por la turkaj diplomatio kaj eksportado.

Konforme al sia penso, kiu ekskluzivas miksadon de religio kaj politiko, s-ro Gülen neniam ŝanĝiĝis en sia defendo de demokratio, nek en sia firma opono al la turka politika islamismo kaj al ĝia ideologio de la “nacia vizio” (milli görüs): sintezo de ritisma islamo, proksima de la turka ŝtato kaj naciismo, kies fondinto estis Necmettin Erbakan, ĉefministro en 1996-1997 . la gulena penso ne estas tamen sen ia “turkismo”, verŝajne ligita al la fakto, ke ĝia mesaĝo estas enkadrigita en la turka sufiismo. Tial, kvankam ĝi asertas sin favora al paco, la movado montriĝis hezitema kiam s-ro Erdogan anoncis la komencitajn intertraktadojn kun la historia ĉefo de la Kurdoj en Turkujo, s-ro Abdullalh Öcalan*.

* Vd. Vicken Cheterian, “Chance historique pour les Kurdes”, Le Monde diplomatique, majo 2013.

Inter 2002 kaj 2011, s-ro Gülen subtenis la registaron de la Partio de justeco kaj disvolviĝo (AKP) ĉar ĝiaj gvidantoj, kvankam devenantaj de la politika islamismo, prezentiĝis kiel “demokratoj-konservativuloj”: difino konforma al ties vizio. Krome, la AKP-statutoj enhavas neniun referencon al islamo. La kunlaborado inter tiuj du potencaj agantoj , unu politika, la alia socia, ludis gravan rolon en la transformiĝo de la lando kaj en ĝia ekonomia kaj diplomatia plifortiĝo. Kune, ili sukcesis forigi la armeon. Sed, ekde 2010, s-ro Gülen komencis publike kritiki la elektojn de s-ro Erdogan, same interne kiel eksterlande — li interalie kontestis lian pli kaj pli akran diskurson kontraŭ Israelo. Li ankoraŭ pli distanciĝis post la aŭtoritatema kaj islamiga turniĝo de la ĉefministro, en 2011. La rilatoj tiel streĉiĝis ĝis la rompo, fine de 2013.

Ĉu religia movado povas esti aganto de moderneco? Por turkoj, kiuj havas pri ĝi respublikan kaj laikan komprenon, laŭ la franca maniero, tiu hipotezo povis ŝajni absurda. Kaj tamen, estas ja kio okazas, ĉar la turka socio profunde transformiĝis. La mezaj klasoj fariĝis la plimulto kaj, precipe, Anatolio, kvankam restante konservativa, komencis mutacion. La socio fariĝas pli individuisma — inkluzive en sia rilato al islamo — kaj sekulariĝas, tion montris la “turka majo 68”, kiel oni nomis la manifestaciojn de majo-junio 2013 en Istanbulo kaj aliaj grandaj urboj. La aŭtoritatema kemalista moderneco malsukcesis integri la analoliajn loĝantarojn, konservativajn kaj piajn; ĉi-foje okazas emerĝo de “desuba” moderneco, kiu inkluzivas longtempe malestimatajn tavolojn de la socio.

Humanista spiriteco

KOMENCITAJ en la 1980-aj jaroj sub la gvidado de Turgut Özal, la plej grava ŝtatestro depost Mustapha Kemal Atatürk, la fondinto de la Respubliko, la ekonomiaj kaj sociaj reformoj vigligis la tutan landon. Nun, tamen, la konservativeco kaj la rilato al islamo de la mezaj klasoj kaj de la anatoliaj entreprenistoj modifiĝas sub efiko de la instrumenta racieco de la kapitalismo. Oni rajtas pensi, ke la efiko de tiu ekonomia kaj socia racieco iom post iom retropuŝos la individuan kaj kolektivan konservativecon. Kaj la Gülen-movado estas kunaganto de tiuj transformiĝoj.

Ĉi tiu modernigo kaj la ŝanĝoj okazintaj en la rilato al islamo povas esti komprenataj ĉe la lumo de la sociologio de la religioj de Max Weber*. Ja, la laboroj de la germana sociologo montris, ke estas la sociaj procezoj, kiuj finfine determinas la direktojn irotajn de la institucioj, religiaj dogmoj kaj simboloj; tion konfirmas la evoluoj de la turka socio.

* Max Weber, Sociologie des religions, Gallimard, kol. “Tel”, Parizo, 2006.

Sur la spirita kaj intelekta kampoj, s-ro Gülen aperas kiel heredanto de Saïd Nursi (1876-1960), kiu kreis la sufiisman frataron Nurcu. Li interpretis kaj aktualigis la instruon de Nursi pri la graveco de la rilatoj inter islamo kaj moderneco — tio estas racio kaj scienco. Li en ĝi integris la demokratian dimension, kaj ankaŭ pli decidan intervenon en la socio, aparte koncerne edukadon*. En pionira lilbro*, la sociologo Serif Mardin analizis la profundecon kaj originalecon de la penso de Nursi, kiam tiu mistikulo estis ankoraŭ grandparte nekomprenata kaj konsiderata de la ŝtato kaj de la urbaj elitoj, kiel fanatikulo kaj danĝera reakciulo. Mardin montris, ke lia penso enhavis dimension apartenantan al tio, kion li nomis la “personismo”, instigantan individuismon ĉe la kredantoj. Li substrekis la diferencon inter du komprenoj de islamo: unuflanke, la “popolo de la hadisoj*”, dogmisma kaj leĝisma; aliflanke, la mistikaj sufiistoj, kiel Nursi kaj s-ro Gülen, kiuj privilegias spiritecon kaj enkarnigas la humanistan flankon de la religio.

* Erkan Toguslu (sub la dir. de), Société civile, démocratie et islam: perspectives du mouvement Gülen, L’Harmattan, Parizo, 2012.
* Serif Mardin, Religion and Social Change in Modern Turkey: The Case of Bediüzzaman Said Nursi, State University of New York Press, kol. “SUNY Series in Near Eastern Studies”, Albany, 1989.
* La hadisoj estas la raportitaj vortoj de la profeto Mohamed kaj de liaj proksimaj kunuloj.

Ĉu la Gülen-movado estas danĝero, aŭ atuto, por la turka demokratio kaj socio? Tiom longe, kiom daŭros la aŭtoritato de la penso kaj personeco de s-ro Gülen, ni elektos la duan hipotezon. Sed la malapero de tiu sepdek-jarulo kies sano estas malforta, povus ŝanĝi la situacion. Ene de la socio, nun ne ekzistas maldekstra socia movado sufiĉe forta por kontraŭ-pezi la gulenistojn, nek cetere, maldekstra partio kapabla oponi la hegemonion de la AKP, aŭ la hegemonion, kiun post-Gülena movado povus eventuale trudi sur la politika kampo.

Ali KAZANCIGIL

Senutilo de la “traktato de respondeco”

La entreprenoj ne kreas la dungon

Ne pasas semajno sen ke la franca socialista registaro afiŝas sian aliĝon al la plej liberalaj ekonomiaj strategioj: “politiko de oferto”, pritranĉado de publikaj elspezoj, publika mallaŭdo de “malŝparo” kaj “misuzo” de la sociala sekureco. Tiom, ke la mastraro hezitas pri la stirenda kurso; kaj ke la dekstrularo konfesas sian embarason antaŭ tiom da plagiatoj ...

ONI DEVAS esti serioze tro uzinta la fermentintajn drinkaĵojn kaj esti viktimo de ilia efiko por vidi, kiel faras preskaŭ unuanime la komentistoj, novliberalan turniĝon en la “traktato de respondeco” de la franca prezidanto François Hollande.* Sen fiksi la normojn de sobreco tro alte, la vero tamen troviĝas pli proksima al iu el la formuloj, per kiuj s-ro Jean-Pierre Raffarin ĉarmis nin en sia epoko:* la vojo estas rekta kaj la deklivo forta — sed tre malsuprenira (kaj la bremsoj jam ne funkcias).

* Proponita en januaro 2014 de s-ro Hollande, la “traktato de respondeco” donas al la entreprenoj malaltigon de socialaj kontribuaĵoj de 30 miliardoj da eŭroj ... kun la espero, ke ili, kompense, kreu dungojn.
* Kiam li estis ĉefministro de la prezidanto Jacques Chirac, inter 2002 kaj 2005.

En la realo, la rektlinia turniĝo nur profundigas la logikon de la kvinjara mandato tia, kia ĝi estis decidita ekde ĝia komenco.

Kompatinda logiko, kiu ŝvitas la strategiojn de la malespero kaj de la rezigno. Ĉar la longaj tendencoj de ideologia perfido miksiĝas ĉi tie kun la erarvagantaj kalkuloj de la paniko kiam, post forlasi ĉian ideon reorienti la katastrofajn eŭropajn politikojn, kaj sekve sen ajna ebleco de relanĉo, oni vidas, por savi sin el kompleta ŝiprompiĝo, nur pereigan floson: “la entreprenon” kiel lastan providencon, do ... la Movadon de la Entreprenoj de Francio (Medef) kiel savplankon. Genia eltrovaĵo ĉe la rando de abismo: “La sola afero, kiun ni ankoraŭ ne provis, estas fidi la entreprenojn.”* Ho! Kia riĉa ideo: fidi la “entreprenojn” ... Fidi la ostaĝigistojn kaj ĵeti sin en iliajn brakojn, persvadite ke amo nevenkeble altiras amon — kaj malarmas la postulojn de ostaĝmono.

* S-ro Matthias Fekl, deputito proksima de s-ro Pierre Moscovici, citita de Lénaïg Bredoux kaj Stéphane Alliès, “L’accord sur l’emploi fracture la gauche”, Mediapart, 6-a de marto 2013.

Male al tio, kion la kohorto de ĉefartikolistoj unuece kvazaŭ sinkronigitaj horloĝoj skandalkrias, ĉar oni aŭdacas paroli pri ostaĝigo, estas eĉ ne gramo da troigo en la vorto, pri kiu oni devas eĉ diri ke ĝi estas analize plej precize dozita. Estas vere ke la percepta problemo, kiu igas rektan linion vidi kiel iaj “turniĝoj” kongruas kun tiu alia tordemo, kiu vidas “ostaĝigojn” ĉie — ĉe la fervojistoj, la poŝtistoj, la rubistoj kaj pli ĝenerale ĉe ĉiuj kiuj defendas sin kiel ili povas kontraŭ la adaj agresoj, kies objektoj ili estas — escepte de tie, kie ili vere okazas. Ĉar la kapitalo havas ĉiujn privilegiojn de la ŝtelita letero de Edgar Poe*, kaj ĝia ostaĝigo, evidenta, giganta, fariĝis nevidebla pro sia evidenteco kaj giganteco.

* En la novelo de Edgar Allan Poe La ŝtelita letero (1844) ĉiuj protagonistoj febre serĉas bileton kun decida graveco kiun ili supozas kaŝita, sed kiu fakte kuŝas videble sur skribtablo.
Agi pri la elspezkapablo de la klientoj

KIEL Karlo Markso rimarkigis, la kapitalismo, do la salajrosistemo, estas ostaĝigo de la vivo mem! En mona ekonomio de labordivido estas nenia alia ebleco reprodukti la vivon ol per la mono de la salajro ... Kaj, se ne ekzistus la atingo, akirita per alta batalo, de la institucioj de sociala protekto, tiam ne videblus tio, kio distingas la profundan logikon de la kapitalisma laborigo disde tutsimpla “faru aŭ mortu”.

La kapitalo ostaĝigas nur la vivon de la individuoj unuope, sed ankaŭ (fakte per la sama movo) ilian kolektivan vivon, eĉ tiun, pri kiu normale okupiĝas la politiko. Tiu akaparo havas la ĉefan principon, ke la tuta materia reproduktado, ĉu individua aŭ kolektiva, nun eniris la logikon de la akumulado de la kapitalo — la produktado de la havaĵoj kaj de la servoj kiuj reproduktas la vivon fariĝas jam nur sub la logiko de profitiga varigo. Kaj kun la malpli ĉefa principo, ke la kapitalo ĝuas la kapablon de iniciato: la financa kapitalo havas la iniciaton de la monaj antaŭpagoj kiuj financas la elspezajn iniciatojn de la industrikapitalo, la elspezojn de investo aŭ elspezojn de dungo.

Tiel la ĝeneralaj decidoj de la kapitalo determinas la kondiĉojn, en kiuj la individuoj trovas la rimedojn — salajrajn — de sia reproduktado. Ĝuste tiu povo de iniciato, povo impulsi la produktadan ciklon, donas al la kapitalo strategian lokon en la tuta socia strukturo; la lokon de la ostaĝigisto, ĉar la tuta resto de la socio ne ĉesas dependi de ĝiaj dekretoj kaj de ĝia bona volo.

Se ĝi ne trovas submetiĝon al ĉiuj siaj postuloj, la kapitalo praktikas la investan strikon — “strikon”, ĉu tiu ne estas la vorto, kiu en la duneŭrona skatolo de ajna ĉefartikolisto kutime lanĉas la asociadon kun “ostaĝigo”? Do necesas iom retrorigardi por pli bone mezuri la efikon de ostaĝigo, ekde la nuligo de la neceso de administra permeso por maldungi meze de la 1980-aj jaroj, tra la malaltigo de la imposto por la societoj, la senimpostigo por akcioj, la multspecaj atakoj al la laborkontrakto de nelimigita daŭro, la dimanĉa laboro*, ktp, ĝis la fiaj dispozicioj de la Interprofesia Nacia Interkonsento (ANI en la franca). Jen giganta listo de militaj predakiroj, pri kiuj tamen necesas kompreni, ke ĝi senfine plilongiĝas, ĝis kiam fronte al la potenco de la kapitalo troviĝas samdimensia potenco, sed de kontraŭa direkto, por aŭtoritatece moderigi ĝin, ĉar, kaj tiu listigo atestas pri tio, la kapitalo havas nenian senton de misuzo.

* Vd Gilles Balbastre, “Eternel refrain du travail le dimanche”, Le Monde diplomatique, novembro 1913.

Sed la plej malbona en tiu ĉi tuta afero eble estas la neŝanĝebla senutilo de la strategio de s-ro Hollande kaj de liaj konsilistoj, mensoj komplete koloniigitaj de la vidpunkto de la Medef pri la mondo, kaj kiuj ne havas alian elirpunkton por ĉiuj siaj pensoj ol la premison, la ĉefan eldiron de la novliberalismo, ja ade ripetata ĉie kaj enirinta en ĉiujn kapojn pri la ne pridubebla evidento: “Dungon kreas la entreprenoj”. Tiu eldiro, la neŭralgia punkto de la novliberalismo, estas tio, kies detruado igas nin fari la unuan paŝon al la elirejo el la ostaĝigo fare de la kapitalo.

Ĉiukaze, en “la entreprenoj ne kreas dungon” oni certe ne vidu eldiron empirian — kiun la lastaj dudek jaroj tamen tute konfirmus kiel tian. Temas pri koncepta eldiro, kies ĝusta interpreto cetere ne estas “la entreprenoj ne kreas dungon”, sed “la entreprenoj ne kreas la dungon”. La entreprenoj havas nenian rimedon por krei mem la dungojn kiujn ili ofertas: tiuj dungoj rezultas nur el la observado de iliaj mendoj, pri kiuj ili evidente ne povas decidi mem, ĉar ili venas al ili deekstere — nome el la bona elspezvolo de iliaj klientoj, mastrumoj aŭ aliaj entreprenoj.

En momento de vero same fulma kiel neintencita, s-ro Jean-François Roubaud, prezidanto de la Ĝenerala Konfederacio de Malgrandaj kaj Mezgrandaj Entreprenoj (CGPME en la franca) kaj Sankta Johano Orbuŝo, kiu malkaŝis la sekreton, ja en momento taŭga por esti forte rivela: tiu de la diskuto pri la “kontraŭpartoj”. Kiel sciate, en la momento t minus epsilono, tuj antaŭ la subskribo de la “pakto”, la mastraro ĵuras je la kapo de la merkato, ke ĝi en la sekvo kreos centmilojn da dungoj, kaj ĝuste en la momento t plus epsilono, oni jam certas pri nenio ... Ne ekscitiĝu, ĉiukaze necesas konfidi al ni.

Kaj jen tiu dika naivegulo Roubaud, kiu malkaŝas ĉion senmalice kaj senaverte: “Ankoraŭ necesas ke la mendokajeroj pleniĝu ...” respondas li tute simplanime al la demando ĉu “la entreprenoj kompense pretas dungi”.* Tio ne estas malĝusta, Roubaud! Se la entreprenoj plenigus mem siajn proprajn mendokajerojn, la afero sciiĝus jam delonge, kaj la ludo kapitalismo estus surprize simpla. Sed ne: la entreprenoj registras mendofluojn, sur kiuj ili havas nur eblecojn de marĝena indukto (kaj, en la agregaĵa skalo de la makroekonomio, absolute nenian eblecon), ĉar tiuj mendoj dependas nur de la elspezkapablo de iliaj klientoj, kaj tiu kapablo dependas siavice nur de siaj propraj mendokajeroj*, kaj tiel plu ĝis perdiĝo en la granda interdependeco, kiu estas la ĉarmo de la ekonomia cirkvito.

* “Jean-François Roubaud: “Oni devas plej rapide agi, per tujaj disponoj””, Les Echos, Parizo, 3-a de januaro 2014.
* Mendoj de laboro por la mastrumoj de salajruloj, mendoj de varoj kaj de servoj por la klientaj entreprenoj.

Kun la escepto de kelkaj variaĵoj, kiuj reguliĝas per la intersocieta konkurenco, la enskribo en la mendolibroj, pri kiu s-ro Roubaud memorigas al ni — trafe — ke ĝi decidas pri ĉio, dependas do ne de la individuaj entreprenoj, sed de la ĝenerala makroekonomia procezo. Ĉar ili estas pasivaj pri tiu starigo de mendoj, kiujn ili povas nur registri, la entreprenoj do kreas nenian dungon, sed nur transformas en dungojn la mendojn de varoj kaj servoj adresitaj al ili, aŭ kiujn ili anticipas. Tie, kie la mastra ideologio invitas nin vidi demiurgan agon kiu ŝuldas ĉion al la suverena (kaj bonfara) povo de la entreprenisto, necesas do vidi, en malpli granda spektaklo, la meĥanismon totale heteronomian de la propono (oferto), kiu simple respondas al la ekstera postulo (mendo).

Oni povas ja diri, ke la entreprenoj estas malsamaj, ke iuj pli bone malaltigas siajn prezojn ol aliaj, faras pli da novigoj, ktp. Tio ĝustas. Sed ĝi efikas finfine nur pri la divido inter ili ĉiuj de la ĉioma postulo (mendo) ... kiu restas definitive limigita de la makroekonomie disponebla enspezo. Ĉu ne eblas serĉi ekstere kroman postulon trans la limo de la interna enspezo? Jes, oni povas. Sed la kerno de la argumento per tio ne ŝanĝiĝas: la entreprenoj registras, eksporte kiel hejme, mendojn, al kies estigo ili ne povas individue kontribui, kaj ili limigas sin (eventuale) transformi tiujn mendojn en dungojn. Nenia “krea” gesto de la speco kiun pretendas la mastra ideologio en tio. La entreprenistoj kaj la entreprenoj kreas nenion, ĉiukaze nenion pri dungo — kio ne signifas ke ili faras nenion: ili konkurencas inter si por akapari tiom kiom ili povas el la fluo de enspezo-mendo kaj faras sian laboron per tio.

Ĉio ĉi signifas, ke ni ne devas cedi antaŭ ĉiuj iliaj ekstravagancaj postuloj pro la supozo ke ili havas la sekreton de “kreado de dungoj”. Ili havas absolute nenion. Sed se la dungo ne estas kreata de la entreprenoj, de kiu ĝi do venas, kaj al kiu ni devas direkti nian zorgemon? La respondo estas, ke la “subjekto” de la kreado de dungoj ne serĉendas inter la homoj; envere la subjekto estas nesubjekto, aŭ, por diri tion pli bone, la kreado de dungoj estas efiko de procezo sen subjekto, procezo kies plej bone konata nomo estas la ekonomia konjunkturo — terura seniluziiĝo de tiuj, kiuj atendis la sursceniĝon de heroo. La ekonomia konjunkturo estas efektive tiu tutaĵa socia meĥanismo, per kiu simultane formiĝas enspezoj, ĝeneralaj elspezoj kaj produktado. Ĝi estas efiko de kombinado, la neatribuebla sintezo de miriadoj da individuaj decidoj, tiuj de la mastrumoj kiuj volas elspezi anstataŭ ŝpari, tiuj de entreprenoj kiuj faras aŭ ne faras investojn. Dramo por la heroiga liberala pensado: necesas havi la intelektan saĝon interesiĝi pri nepersona procezo.

Sed interesiĝi pri ĝi, tion oni povas, kaj eĉ tre konkrete! Ĉar la konjunkturo estas procezo kiu, en certa mezuro, gvideblas. Ĝuste tio estas la objekto de tiu agado kiun oni nomas makroekonomia politiko. Sed pri tiu, la “socialista” registaro, volonte katenita al la eŭropaj devigoj, videble tute rezignis. Pro tio restas al ĝi nur kun ĉiuj aliaj malsupreniri la deklivon de la entreprenista liberala ideologio por formi la potencan argumenton laŭ kiu “se la dungojn kreas la entreprenoj, tiam oni devas esti tre afabla al la entreprenoj”.

Ni rekonu, ke ĉe la profundo, en kiu tiu azenaĵo intertempe kistiĝis, mezurebla per la fulmrapido en kiu ĝi venas al la buŝo de ajna ĉefartikolisto, la laboro de ĝia elradikigo bezonas tempon. Sed la politiko fartos pli bone, tio estas iomete pli racie, kiam ĝia retoriko komencos esti iom purigita je ĉiaj ĉi videblaj malveroj kaj videble ligitaj al tre aparta vidpunkto al la ekonomio, kaj kiam la skemoj de aŭtomata pensado, kiujn tiuj malveroj komandas, estos malaktivigitaj.

La entreprenoj ne kreas la dungon: ili “plenumas” la dungon determinitan de la konjunkturo. Se oni volas dungon, tiam oni devas interesiĝi pri la konjunkturo, ne pri la entreprenoj. Sed enigi tion en la kapon de “socialisto” ... Tamen, en la plena programo de farendaj simbolaj direktoŝanĝoj, necesas ĉesigi la senpripensan kutimon konsideri la Socialistan Parion maldekstra kaj (tre senpripense) doni ion maldekstran al la Socialista Partio. En la realo, ni memorigu tion, kaj ĝi per si mem sufiĉe klopodas por ke oni jam ne dubu kaj por ke oni povu “krediti” ĝin pri tio, la Socialista Partio estas la dekstro, sed dekstro kun kompleksoj. Cetere, laŭ la fluo de la eventoj, oni baldaŭ devas demandi sin, kio ankoraŭ restas el tiuj kompleksoj ...

Frédéric LORDON.

Por ĉesigi la Union de teĥnokratoj kaj bankistoj

Nova elano, sed por kia Eŭropo?

Eŭropo, unue apogita al la usona hegemonio, poste eniĝinta en la tutmondigita financa kapitalismo, estas nun en la minaco dissplitiĝi. La graviĝo de la malegalecoj inter la landoj kaj regionoj, kiuj konsistigas ĝin, inter la nordo kaj la sudo, efektive anstataŭis la antaŭan dividon inter oriento kaj okcidento. Germanio tronas en la kerno de tiu spaco, en kiu ĉiu lando fariĝas la eventuala predonto de siaj najbaroj. Do, kion fari?

ĈU EŬROPO mortis, vivu Eŭropo? De la komenco de tiu ĉi jaro, en kiu okazos la elektoj al la Eŭropa Parlamento — kiu havas por la unua fojo la taskon elekti la prezidanton de la Komisiono —, la paradoksoj kaj malcertecoj de la konstruado de la eŭropa komunumo ne malaktualiĝis.

Unuflanke la pesimistoj anoncas, ke la paralizo kaj la dissolviĝo daŭre minacas, ĉar neniu el la aplikataj receptoj solvis la kontraŭdiron ennaskitan en politika konstruaĵo, kies gvidprincipo implicas la antagonismon de la interesoj de ĝiaj membroj. Ili daŭrigis la recesion, akrigis la malegalecojn inter nacioj, generacioj kaj sociaj klasoj, blokis la politikajn sistemojn kaj generis radikalan malfidon de la loĝantaroj al la institucioj kaj al la eŭropa konstruado kiel tia.

Aliflanke la adeptoj de la metodo Coué uzas ĉiun “ne negativan signon” por anonci, ke refoje la eŭropa projekto profite uzas siajn krizojn por relanĉiĝi, en kio la ĝenerala intereso superas la diverĝajn tendencojn. Kio certe malfortigas tiajn deklarojn, estas, ke ĉe pli preciza rigardo ĉiuj menciitaj signoj (ekz-e la banka unio) koncernas duonajn disponojn, kun same multaj limiĝoj kiel noviĝoj.

Kio tamen malpermesas trakti ilin kiel ridindaj, estas la argumento de subkuŝanta neceso: la ekonomio de la eŭropaj nacioj estas tro interdependaj, iliaj socioj tro submetitaj al la komunumaj meĥanismoj, por ne timi la katastrofon kiu estus por ĉiuj malmuntiĝo de la Unio. Sed tiu argumento baziĝas siavice sur la antaŭsupozo, ke en historio kiel en politiko la kontinueco ĉiam venkas, kio ankaŭ signifas ke la krizo havas simple konjunkturan karakteron.

La decida ludo fariĝis en Germanio

EN SIA TUTAĴO, tiuj taksoj nuligas sin reciproke kaj povas okazigi nur retorikajn turnirbatalojn. Mankas al ili pli da historia profundo por kompreni, kiu ŝanĝo, en procezo jam pli ol duonjarcento, montras la nunan “grandan krizon”. Pli da rigoro en la analizo de la kontraŭdiroj, kiujn ĝi montras ene de la institucia konstruado, speciale koncerne la interplektiĝon de la politikaj strategioj kaj de la ekonomiaj logikoj. Fine, pli da radikaleco en la pritakso de la jam produktitaj ŝanĝoj, ne nur sur la nivelo de la distribuo de la povoj, sed ankaŭ sur tiu de la difinado de la agantoj kaj de la loko de alfrontiĝo inter alternativaj projektoj. Mi ne kapablus kontentigi la leganton je tia programo, sed mi skizos tion, kio ŝajnas al mi esti la tri ĉefaj dimensioj de analizo de la krizo, kaj de ĝia solvo en iu aŭ alia senco.

La unua dimensio koncernas la historion, sen kiu ni komprenus nek al kiaj realaj tendencoj — ne redukteblaj al “projekto” aŭ al “plano” — respondas la transformado de Eŭropo en postnacian sistemon, nek kial ĝia finiĝo kaj eĉ ĝia formo restas tiom malcertaj. Ni insistu ĉi tie pri du faktoj, unu bone konata de la historiistoj, la alia subtaksata en la debatoj inter adeptoj kaj kontraŭuloj de federismo, speciale kiam ili limigas sin al la nivelo de jura arĥitekturo.

La historio de la eŭropa konstruado estas sufiĉe longa por esti trairinta plurajn malsamajn fazojn, dense ligitajn kun la transformadoj de la “mondsistemo”.* Estas komforta trovi ilin per la interrilato inter la sinsekvaj etendiĝoj de la eŭropa sistemo kaj la kreskanta komplekseco de la institucioj, kiuj certigas ilian integriĝon kaj samtempe prizorgas la nestabilajn ekvilibrojn inter nacia suvereneco kaj komunuma regado. Ni distingu do tri fazojn: unu, tiu de la Eŭropa Komunumo de Karbo kaj Ŝtalo (EKKŜ) post la sekvoj de la eventoj de la jaro 1968 kaj de la petrolkrizo (sen forgesi la atako de Richard Nixon kontraŭ la reĝimo de Bretton Woods;*; la alia, de la komenco de la 1970-aj jaroj ĝis la disfalo de la sovetia sistemo kaj la germana reunuiĝo en 1990; la lasta, fine, de la etendiĝo orienten ĝis la momento de la krizo aperinta per la krevo de la usona spekulveziko en la jaro 2007 kaj, koncerne Eŭropon, per la ŝtata nepagopovo de Grekio, evitita lastmomente en 2010 per la konataj kondiĉoj.

* Kp Immanuel Wallerstein, Comprendre le monde. Introduction à l’analyse des systèmes-monde [Kompreni la mondon. Enkonduko en la analizon de la mondsistemoj], La Découverte, Parizo, 2006.
* NDLR: En la sistemo de Bretton Woods (1946-1971), naskita el la samnoma traktato, la valoro de la dolaro estis rekte indicita laŭ la oro, dum la aliaj valutoj estis indicitaj laŭ la dolaro. En aŭgusto 1971 la prezidanto Nixon decidis ĉesigi la konverteblon de la dolaro en oro.

Ĉu tiu momento estas la enirpunkto en novan fazon? Mi pensas tion, kvankam la streĉiĝoj, kiujn ni observas, ne devenas nur el la rapidmarŝa eniro en la tutmondiĝon, kiu antaŭregis la komunuman politikon jam de dudek jaroj — aŭ ĝuste pro tio, ĉar tiuj streĉiĝoj, naciaj same kiel sociaj, ja atingis punkton de rompiĝo. Komenciĝis periodo de malcerteco kaj de fluktuadoj, kaj kun ĝi la ebleco de disforkiĝo, kies preciza formo ankoraŭ ne videblas.

Pro tio la dua punkto gravas. Estas eraro kredi, ke la evoluo de la konstruado de Eŭropo sekvas rektan vojon kies solaj variabloj estus la antaŭiĝo aŭ malfruiĝo en la realigo de la “projekto”. Male, ĉiu fazo enhavis konflikton inter pluraj vojoj.

La unua fazo, post 1945, troviĝis en la kunteksto de la malvarma milito, sed ankaŭ de la rekonstruado de la industriaj sistemoj kaj de la institucioj de la reĝimoj de sociala sekureco en Okcidenta Eŭropo. Ĝi enhavas fortan streĉiĝon inter la integriĝo en la usona influsfero kaj la serĉado de geopolitika kaj geoekonomia renaskiĝo de Eŭropo (kiu, laŭ la faktoj, kongruis kun la perfektiĝo de la eŭropa sociala modelo) — je tiu dua tendenco, kiu, en la praktiko, venkis, kompreneble en kapitalisma kadro.

Same okazis, kun inversa rezulto, en la ĵusa fazo, ne profite al usona hegemonio, nun malfortiĝanta, sed al la enkorpiĝo en la tutmondiĝintan financkapitalismon. La decida ludo okazis en Germanio, decidita per la aliĝo de la kanceliero Gerhard Schröder (1990-2005) al la industria konkurenckapablo per malaltaj salajroj.

Sed la decida demando estas, kiel fariĝis la decidoj kaj kiel transformiĝis la fortrilato en la intera fazo, tiu de la franca-germana kunsuvereneco kaj de la “granda komisiono” prezidata de s-ro Jacques Delors (1985-1995). Ĝuste en tiu momento formuliĝis la projekto de duobla supranacia avanco: per kreado de la unueca mono kaj per disvolvado de la “Eŭropo sociala”, kiujn oni konsideras la du pilierojn de la “granda merkato”. Oni scias, ke fakte unu el ili fariĝis la centra institucio de la Unio (kvankam ne ĉiuj membroŝtatoj partoprenas en ĝi), dum la alia limiĝis al formalaj dispozicioj de la laborjuro. Necesus detala historio de tiu ŝanĝo, kiu montras ne nur individuajn respondecojn, sed objektivajn politikajn kaŭzojn — interalie, apud la premoj de la novliberalismo, oni ne devus forgesi la nekapablon de la eŭropa sindikata movado influi la komunumajn decidojn, nekapablo radikanta en la provincismo de ĝiaj naciaj komponantoj same kiel en la malekvilibro de la fortrilatoj, kiam okazis pli kaj pli da delokadoj. Jen grava instruo por la estonteco.

La eŭropa konstruado daŭre entenas alternativojn. Sed la ebleco uzi ilin dependas de la fortoj kaj de la projektoj, kiuj ne ĉiam ĉeestas.

La dua dimensio estas la ekonomio, kondiĉe ke oni komprenas ĝin en la tuteco de ĝiaj determinoj. Tio signifas, unuflanke, ke ne ekzistas ekonomio ekster sociala dimensio kaj la poziciiĝoj, kiujn ĝi implicas: por aŭ kontraŭ tiu aŭ tiu alia maniero de socialaj rilatoj ene de entrepreno kaj pri konsumado, por aŭ kontraŭ la protekto de la laboristoj kaj de iliaj kvalifikoj kontraŭ la sortoŝanĝoj, kiujn alportas la reĝimo de flekseblo. Kaj sekve ne ekzistas diseco inter ekonomio kaj politiko: ne nur ĉar nenia politiko povas difini sin sendependa de ekonomiaj devigoj — kion ĉiuj pretas koncedi — sed precipe ĉar ne ekzistas ekonomio kiu ne estas ankaŭ tutaĵo de decidoj (kolektivaj) kaj la rezulto de fortrilatoj.

Malaltigi la enspezojn, provizorigi la laboron

EVIDENTE ĝuste tiun reciprokecon la novliberala retoriko ne ĉesas nei, nome de la ideo laŭ kiu “ne estas alternativo” al la postulo de financa profito. Sed tiu retoriko estas ĝuste la instrumento de la fortrilatoj. Kelkajn jardekojn post ĝia realigo, per la premo de la merkatoj, la konvertiĝo de la registaroj al la “politiko de oferto” kaj la kunordigita agado de la Eŭropa Komisiono, oni povas observi ĝiajn efikojn. Ĝi kondukas la eŭropan socion al la rando de dissplitiĝo kaj ĝiajn loĝantarojn al malespero, sed tamen doni al sia ekonomio, konsiderata kiel tutaĵon, ian ajn realan avantaĝon en la internacia konkurenckapablo.

Ni provu esti pli precizaj. Unu el la fontoj de profito el kapitalo en Eŭropo estas hodiaŭ aparta formo de tio, kion certaj marksistoj nomis la akumulado per senposedigo*, kun la precizigo, ke la resursoj, pri kiuj temas, jam ne estas tradiciaj “komunaj havaĵoj” aŭ individuaj proprietoj, sed konsistas en tutaĵo de rajtoj kaj de aliroj al publikaj servoj, kiuj funkcias kiel “socia proprieto”.*

* Kp David Harvey, Le Nouvel Impérialisme, Les Prairies ordinaires, Parizo, 2010.
* Kp Robert Castel kaj Claudine Haroche, Propriété privée, propriété sociale, propriété de soi, Fayard, Parizo, 2001.

Ekde la fino de la 19-a jarcento, la klasbataloj kaj la sociaj politikoj certigis al la laboristaj klasoj vivnivelon kiu leviĝis super la minimumo difinita de la “libera kaj sendifekta konkurenco” kaj kiu signifis ankaŭ certan limigon de la malegalecoj en la socio. Hodiaŭ ni vidas, nome de la konkurenckapablo kaj de la limigo de la publika ŝuldo, duoblan moviĝon en la kontraŭan direkton. Necesas malaltigi la realajn enspezojn de la laboro kaj provizorigi ĝin por fari ĝin pli “konkurenckapabla”, kaj samtempe disvolvi la amaskonsumon kiu baziĝas sur la aĉetpovo de la salajruloj aŭ, se ĝi mankas, sur ilia kapablo enŝuldiĝi. Oni povas certe imagi ke strategioj de “laŭzonigo” kaj de socia aŭ generacia diferencigo ebligas prokrasti la eksplodon de la kontraŭdiro inter tiuj celoj. Sed, kun la tempo, tiu povas nur pligraviĝi, sen paroli pri la sistemaj riskoj, kiujn la ŝuldo-ekonomio kunportas.

La eŭropa integriĝo, tiel orientita al la vojo de kvazaŭ konstitucia novliberalismo, trenas kun si alian efikon, kiu subfosas ĝiajn proprajn politikajn kaj moralajn kondiĉojn. Dum la ebleco superi la historiajn antagonismojn ene de postnacia konstruaĵo, en kiu la suvereneco estas kundividita, bezonis almenaŭ tendencan konverĝon de la ŝtatoj, el la triopa vidpunkto de komplementeco de iliaj kapabloj, egaligo de iliaj resursoj kaj reciprokan agnoskon de iliaj rajtoj, la triumfo de la konkurencprincipo kreis konstantan pligraviĝon de la malegalecoj. Anstataŭ kundisvolvadon de la regionoj de Eŭropo ni konstatas polusigon, kiun la krizo dramece akrigis. La distribuo de la industriaj entoj, de la dungoj kaj de la ŝancoj sukcesi, de la orientiĝoj kaj studfakoj en la eduksistemo, estas pli kaj pli malegala. Tiom, ke eblus diri, kun vido al la evoluo en la tuta kontinento ekde 1945, ke granda divido inter nordo kaj sudo anstataŭis la dividon inter oriento kaj okcidento, kvankam tiu disiĝo ne montriĝas per muro, sed per unudirekta fluado de la resursoj.

Kiun lokon okupas Germanio en tiu sistemo bazita sur malegaleca disvolvado? Estis antaŭvidebla, ke la reunuigo de la lando post duonjarcenta diseco sekvigos reaperon de naciismo, kiel antaŭvideblis, ke la restarigo de Mitteleuropa* en kiu la germanaj entreprenoj kaj iliaj vicentreprenoj povis pleje profiti la resursojn de laborforto “kun malalta salajro kaj alta teĥnologia kapablo”*, produktas konkurencan avantaĝon kompare kun la ceteraj eŭropaj landoj. Sed ne estis neevitebla, ke tiuj du faktoroj transformiĝis en politikan hegemonion (eĉ “malgraŭvolan”, laŭ la moda formulo)*.

* Elp. mítelojrópa], germane por Centreŭropo. -vl
* Laŭ Pierre-Noël Giraud, L’Inégalité du monde. Economie du monde contemporain, Gallimard, kol. “Folio Actuel”, Parizo, 1996.
* Kp “Europe’s Reluctant Hegemon”, The Economist, Londono, 15-a de junio 2013.

Tio venas el la ĉarnira pozicio, kiun Germanio sukcesis okupi inter la uzado de la resursoj de la eŭropa ekonomio, aŭ eĉ de ĝiaj malfortaĵoj (ekz-e en la ebleco deprunti je negativaj kvotoj en la financmerkatoj, kompensataj de la altaj kvotoj de aliaj eŭropaj landoj), kaj la specialiĝo de ĝia industrio pri eksportado ekster Eŭropo. Tiel ĝi troviĝas — en la momento — en la punkto, en kiu la naciaj avantaĝoj de la malegaleca disvolviĝo koncentriĝas, des pli ke ĝi estis — relative — malpli engaĝiĝinta ol aliaj (speciale Francio) en la financismigo de novliberala tipo.*

* Kp Gérard Duménil kaj Dominique Lévy, La Grande Bifurcation. En finir avec le néolibéralisme, La Découverte, 2014.

Sed la hegemonia efiko havas aliajn kaŭzojn, de la neekzisto de meĥanismoj de kolektivaj diskutado kaj ellaborado de “komunumaj” ekonomiaj politikoj ĝis la stulteco de la defendaj sintenoj de la aliaj registaroj (speciale la francoj, kiuj eĉ ne minuton konsideras engaĝiĝi por alternativaj formuloj de disvolvado de la supernaciaj institucioj). Tiu hegemonia efiko aldoniĝas al la diseco inter “la Eŭropo de riĉuloj” kaj “la Eŭropo de malriĉuloj”: ĝi estas nun parto de la strukturaj obstakloj al la eŭropa konstruado. Kaj certe ne la zorgo “relanĉi Eŭropon”, regule atribuata al la kancelierino Angela Merkel, ŝanĝos ion. Ia “germana demando” estos ankoraŭ por longa tempo en Eŭropo.

Suverenismo aŭ federismo, malĝusta debato

TAMEN estas io paradoksa en la aktuala situacio el la vidpunkto de la ideologio kaj de la celoj de la novliberalismo. En la momento, en kiu skiziĝas ŝanĝiĝoj de la konjunkturo kaj en kiu la ekonomikistoj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) aliĝas al la kritikantoj de la politiko de malabundo — kiu generas recesion kaj pligravigas la nepagkapablon de la enŝuldiĝintaj landoj —, ŝajnas ke Eŭropo kiel ekonomia unuo estas unu el la regionoj de la mondo kun la plej malbonaj ŝancoj por relanĉi sian aktivecon. Tiun paradokson certe ne eblas klarigi simple, sed oni povas mencii kelkajn ideologiajn kaŭzojn.

La unuaj devenas el la projekcio de la ordoliberala modelo de absoluta sendependeco de la centra banko al la unueca mono kompare kun la celoj de la “reala” ekonomia politiko. Aliaj devenas el ia malbona konscienco de la eŭropaj gvidaj klasoj, kiuj, post kiam ili pli ol aliaj devis koncedi al la publikaj politikoj de kejnza tipo, perceptas ĉian relanĉon de la ekonomio per la postulo kaj per la altigo de la vivnivelo de la popolaj klasoj kiel mortigan danĝeron refali en la logikojn de “sociala” kapitalismo.

Fine mi kredas ke oni ne devas ekskludi alispecan kalkulon, pli timigan, ilustritan de la obstino per kiu oni daŭrigis la malmuntadon kaj koloniigon de la greka ekonomio sub la preteksto de “strukturreformoj”. Ĝi estas la ideo ke, kiom ajn negativaj povas esti la rezultoj de la malabundo kaj de la monismo* por la ĝenerala prospero, ili ja preparas la kondiĉojn de kreskanta profiteblo almenaŭ por certaj investoj (aŭ certaj kapitaloj): tiuj, ĉu “eŭropaj” aŭ ne, kiuj jam grandparte “liberiĝis” el sia teritorio kaj povas tuj deloki siajn aktivecojn de unu loko al alia. Evidentas ke tiu kalkulo estas politike praktikebla nur tiom longe, kiom la “krea detruado” ne profunde tuŝas la socialan teksaĵon kaj la kunteniĝon de la dominantaj nacioj, por kio ne ekzistas garantio.

* En ekonomika senco: politiko kiu rezignas pri ŝtataj intervenoj (ekz-e impostoj, salajroj) kaj limigas sin al decidoj pri la monkvanto. -vl

Aplikata al Eŭropo, la novliberala projekto ne kondukas al la transformado de ĝia celo: ĝi tendencas al ĝia malapero.

La antaŭe dirito jam klarigas, kiel la dimensioj de la krizo kuniĝas por konduki la eŭropan konstruadon al turnopunkto kiu enhavas la virtualecon de nova fazo, sed laŭ orientiĝoj komplete malkongruaj inter ili. Tamen, nek la kristaliĝo de la konflikto nek ĝia evoluo povas okazi ekster politika spaco de alfrontiĝo kaj de reprezentado. Per klaraj vortoj: ili dependas de la maniero laŭ kiu duobla problemo de legitimeco kaj de demokratio estos solvata. Jen la tria dimensio pri kiu mi volas insisti. Kiel aliri ĝin realisme?

Unue necesas eliri el la alfrontiĝo inter la “suverenisma” kaj la “federisma” retoriko, kiu baziĝas sur kontraŭeco de situacioj same imagaj: unuflanke la ideo de naciaj komunumoj iel naturaj, al kiuj daŭre eblus reveni por fondi la legitimecon de la institucioj pri la esprimo de la ĝenerala volo; aliflanke la ideo de virtuala eŭropa demos kunvokita por konsistigi sin kaj por esprimi sin pro la fakto ke ekzistas reprezenta strukturo sur supernacia nivelo.

La unua ideo ne nur abstraktas la kondiĉojn en kiuj la nacia suvereneco “tradukas” la povon, por la plimulto de la popolo, influi la decidojn de la regantoj: ĝi flegas ankaŭ la fikcion de senŝanĝa legitimeco de la naciŝtato kiel sola kadro en kiu la civitanoj uzas siajn rajtojn. La dua, inverse, sekvas proceduran koncepton de la legitimeco. Ĝi neniel demandas sin, kiuj politikaj procezoj efektive donis al la demokratia reprezentado konstitucian funkcion en la historio de la naciŝtatoj.

Oni devas noti la fakton, ke la eŭropa politika sistemo, kiom ajn malkohera ĝi ŝajnas, estas nun jam miksita sistemo, en kiu ekzistas pluraj niveloj de respondeco kaj de aŭtoritateco: ĝi estas multe pli federacia ol la plej multaj civitanoj perceptas, sed malpli demokratia ol ĝi pretendas esti, ĉar la potencdivido inter la komunumaj kaj la naciaj instancoj ebligas al ĉiu el ili organizi sian senrespondecon kaj blokas la formadon de kontraŭpovoj.

Tiu ĉi sistemo estis neniam stabila, sed la nuna krizo ankoraŭ malstabiligis ĝin per tio ke ĝi aperigis ene de si kvazaŭ suverenan instancon: la “sendependan” centran bankon, kiu situas ĉe la ĉarniro de la publikaj financoj de la ŝtatoj kaj de la internacia financmerkato. Nu, ĝia kreskinta povo respegulas nek la simplan evoluon de la teĥnokratio nek nur la akaparo de la privata kapitalismo. Temas pli ĝuste pri provo de “desupra revolucio”, en epoko en kiu la politika potenco jam ne disiĝas disde la ekonomia potenco kaj antaŭ ĉio financa.* La tuta demando estas, ĉu ĝi povas konduki al nova reĝimo de suvereneco, kaj kiujn solvojn de ŝanĝo oni povas proponi.

* Kp “Union européenne: la révolution par en haut?” Libération, Parizo, 21-a de novembro 2011.

Pro tio la dua konfuzo kiun necesas forigi, koncerne la rilatojn inter legitimeco kaj demokratio. Se oni tenas sin je realisma difino, ne ideologia, de la legitimeco de la politikaj sistemoj, oni ne povas aserti ke la sola efektiva legitimeco estas tiu kiun donas la demokratiaj proceduroj: la tuta historio montras la malon. Oni scias, ke ĝuste en la situacioj nomataj esceptaj, diverstipaj aŭtoritatecaj strukturoj tendencas postuli kaj akiri la delegadon de la potenco de la loĝantaroj, kun aŭ sen konstitucia proceduro. Kio estas tamen surpriza en la nuna konjunkturo, estas ke la urĝo kontraŭstari la spekulajn atakojn kontraŭ la unueca mono kaj, rilate kun tio, iom reguligi financan sistemon eskapinta el ĉia kontrolo alportis nenian novan legitimecon al la Komisiono de Bruselo. Sekve, fronte al la “eksterordinaraj” iniciatoj de la Eŭropa Centra Banko kaj de ĝia prezidanto, la registaroj aŭ la ŝtatestroj povis prezenti sin kvazaŭ nur ili mem enkarnigus la popolan suverenecon kaj la rajton de la popoloj disponi pri si mem. La demokratio estis ronĝita ĉe la du flankoj samtempe, kaj la politika sistemo en sia tutaĵo faris paŝon survoje al la “sendemokratiigo”.

Tiu sperto trudas revenon al la meĥanismoj kaj la historiaj kaŭzoj kiuj apogis la privilegion de la naciŝtatoj pri legitimeco de la potenco. Por diri tion per kelkaj vortoj, parto de tiuj kaŭzoj venas el la senta povo de la nacia aŭ naciisma ideologio mem, speciale — sed ne nur — en la socioj kiuj forĝis sian kolektivan konscion en la rezistado al sinsekvaj imperiismoj kiuj tendencis neniigi ilian identecon kaj estingi ilian historion.

Sed, kun tempa distanco, alia faktoro akiras strategian signifon, en tio ke ĝi montras samtempe kial la formo nacio ne posedas kapablon de absoluta legitimeco kaj kial la demokratia legitimeco de la naciŝtato restas dependa de la socialaj kaj ekonomiaj kondiĉoj, kaj ne simple de la formoj de reprezenta proceduro aŭ de la ideo de la “suvereneco de la popolo”. Tiu faktoro — speciale en la landoj de okcidenta Eŭropo — estas la fakto ke la transformado de la ĝendarma ŝtato en socialan ŝtaton alprenis la formon de konsistiĝo de socia naciŝtato, en kiu la konkero de la socialaj rajtoj dense ligiĝis kun perioda rekonstruado de la nacia aparteno (ekzemple speciale post la du mondmilitoj kaj, en Francio, post la koloniaj militoj)*. Tio klarigas samtempe kial la amaso de civitanoj vidis en la nacio la solan kadron de agnoskiĝo kaj de integriĝo en la komunumo kaj kial tiu civita dimensio de la nacieco erodas (aŭ degeneras en “popolismon” bazitan sur ekskludo de fremduloj) kiam la ŝtato ekfunkcias, fakte, ne kiel kovrilo de la sociala civitaneco, sed kiel la senpova spektanto de sia kadukiĝo aŭ kiel la fervora instrumento de sia malmuntado.

* Kp La Proposition de l’égaliberté. Essais politiques, 1999-2009, Presses universitaires de France (PUF), Parizo, 2010.

La krizo de la demokratia legitimeco en Eŭropo hodiaŭ estas do samtempe la fakto ke la naciŝtatoj havas jam nek la rimedojn nek la volon defendi aŭ renovigi la “socialan kontrakton” kaj la fakto ke la instancoj de la Eŭropa Unio havas nenian inklinon serĉi la formojn kaj enhavojn de sociala civitaneco sur pli alta nivelo — escepte se iun tagon ili estas devigataj al tio de ribelo de la loĝantaroj, aŭ de la ekkonscio pri la politikaj kaj moralaj danĝeroj por Eŭropo pro la kunefikoj de diktatoreco “desupra” fare de la financmerkatoj kaj de kontraŭpolitika malkontento nutrata “malsupre” de la provizoreco de la vivkondiĉoj, la malestimo al la laboro kaj la forrabo de la perspektivoj de estonteco.

Sed la priskribo de tiu sakstrato enhavas ankaŭ kelkajn lecionojn, eĉ tre hazardaj, pri la rimedoj eliri ĝin. Kiom ajn estas la daŭro kaj la amaro de la maltrafitaj okazoj, oni povas esperi ke la pesimismo de la sperto ne komplete neniigas la resursojn de la imagado — kiuj rezultas ankaŭ el pli bona kompreno de la faktoj. Enkonduki demokratiajn elementojn en la komunumajn instituciojn estus jam kontraŭpezo al la okazanta “konservativa revolucio”.* Sed tio ne liveras siajn proprajn politikajn kondiĉojn. Tiuj venos nur el samtempa ekpuŝo de la publikaj opinioj favore al returno de la eŭropaj prioritatoj, kiuj antaŭrangigas la dungon, la ensociigon de la junaj generacioj, la malgrandigon de la malegalecoj kaj la justan dividon de la impostaj ŝarĝoj por la financaj profitoj. Kaj tiu ekpuŝo okazos nur se la sociaj movadoj aŭ la moralaj “indignoj”, irantaj trans la limoj, sufiĉe fortigas sin por starigi dialektikon de potenco kaj de opozicio en la tuta eŭropa socio. La “kontraŭdemokratio” devas helpi la demokration.*

* Kp Jürgen Habermas, La Constitution de l’Europe, Gallimard, kol. “NRF Essais”, 2012.
* Kp Pierre Rosanvallon, La Contre-Démocratie. La politique à l’âge de la défiance, Seuil, Parizo, 2006.
Nacioj serĉantaj sian perditan identecon

TIU ĈI legitimeco de la eŭropa konstruado ne dekreteblas aŭ eĉ inventeblas per jura argumentado. Ĝi povas rezulti nur tendence el tio ke Eŭropo fariĝas la celo kaj la kadro de la sociaj, ideologiaj, pasiaj, mallonge politikaj konfliktoj, kiuj koncernas ĝian propran estontecon. Paradokse, ĝuste kiam Eŭropo estos kontestata — eĉ perforte — jam ne nome de la pasinteco, kiun ĝi formetis, sed nome de la nuno, kiun ĝi dividas, kaj nome de la estonteco, kiun ĝi povas malfermi aŭ fermi, ĝi farigos daŭrema politika konstruaĵo. Eŭropo kapabla regi sin mem estas sendube Eŭropo demokratia anstataŭ Eŭropo oligarĥia kaj teĥnokrata. Sed Eŭropo demokratia ne estas la esprimo de demos abstrakta: ĝi estas Eŭropo en kiu la popolaj luktoj svarmas kaj baras la konfiskadon de la decidpovo.

Rezisti al la maldemokratiigo ne sufiĉas pro kristaligi historian gvidmanieron, sed estas nepra kondiĉo por “refari” Eŭropon.

La krizo de la aktuala Eŭropo, volonte kvalifikata ekzistograva ĉar ĝi alfrontigas siajn civitanojn al radikalaj decidoj kaj fine al “esti aŭ ne esti”, estis sendube preparita de la fakto ke ĝiaj institucioj kaj ĝiaj potencoj estis sisteme malekvilibrigitaj malfavore al la eblecoj de partopreno de la popoloj en ilia propra historio. Sed kio rapidigis ĝin, estas la fakto ke ĝi intence ekfunkciis ne kiel spaco de solidareco inter siaj membroj kaj de iniciato kontraŭ la riskoj de la tutmondigo, sed kiel instrumento de penetrado de la tutmonda konkurenco en la eŭropan spacon, kun malpermeso transigi rimedojn inter teritorioj* kaj malfavorante komunumajn entreprenojn, rifuzante ĉian “dealtan” harmoniigon de la rajtoj kaj vivniveloj, farante ĉiun ŝtaton ebla predanto de siaj najbaroj.

* De riĉaj al malriĉaj regionoj kiel solidara kompensado. -vl

El tia memdetrua spiralo evidente ne eblas eliri per tio ke oni anstataŭigas unu konkurencon per alia — ekzemple al la konkurenco per salajroj, per impostreĝimoj kaj per interezkvoto de pruntoj substitui konkurencon per devaluto, kiel proponas certaj adeptoj de la reveno al naciaj valutoj.* Eblas eliri el ĝi nur per la invento kaj obstina proponado de alia Eŭropo ol tiu de la bankistoj, de la teĥnokratoj kaj de la politikaj rentuloj. Eŭropo de konflikto inter antitezaj socimodeloj, kaj ne inter nacioj serĉantaj sian perditan identecon. Eŭropo alimondigisma kapabla inventi por si mem kaj proponi al la mondo revoluciajn disvolvostrategiojn kaj etenditajn formojn de kolektiva partopreno — sed kapabla ankaŭ akcepti ilin kaj adapti ilin al sia propra uzado se hazarde ili estas proponitaj aliie. Eŭropo de la popoloj, tio signifas de la popolo kaj de la civitanoj kiuj konsistigas ĝin.

* Kp ekz-e Jacques Sapir, Faut-il sortir de l’euro?, Seuil, 2012.

Etienne BALIBAR.

Lukto por regado en la plej juna afrika ŝtato

En Sud-Sudano, disfalas la demokratiaj esperoj

Kruela interna milito eksplodis fine de 2013 en Sud-Sudano, malpli ol tri jarojn post la sendependiĝo de la lando. Kontraŭstarigante la partianojn de la prezidanto Salva Kiir al tiuj de lia eksa vicprezidanto, s-ro Riek Machar, tiu milito endanĝerigas la regionan stabilecon. Hezita batalĉeso estis anoncita la 23-an de januaro, dum, aliflanke de la landlimo, la sudana armeo estigas amasajn loĝantarajn delokigojn.

La 15-an de decembro 2013, intensa pafado aŭdiĝis en la stabo de la prezidanta gvardio en Ĵubo, ĉefurbo de Sud-Sudano. Ĝi markas la komencon de interna milito, kiu, de tiam, ne ĉesis pligraviĝi. Kio okazis? Laŭ la prezidanto de la Respubliko Salva Kiir, provo de puĉo estis planita de la eksa vicprezidanto Riek Machar, kiun li eksigis el ties funkcioj la 23-an de julio. Laŭ ĉi-lasta — finfine savita de siaj korpogardistoj, kiuj ĉiuj mortis-, la paf-interŝanĝoj male rezultis el manovro de la prezidanto por elimini ties opozicion.

Tamen, dubi ne eblas. “Ni trovis neniun komencon de pruvo pri puĉoprovo”, deklaris la 9-an de januaro 2014 s-ino Linda Thomas-Greenfield, usona vicministro pri Afrikaj Aferoj. Tion konfirmas tiu aserto de s-ro Machar: “Mi estis devigata fuĝi sen vestaĵoj, noktevestita.” Ekde tiam, la bataloj disvolviĝas inter liaj subtenantoj kaj la armeo.

Ludo de “kato kaj muso”

Kiel la Respubliko de Sud-Sudano, tiu juna ŝtato naskita en julio 2011 el lando-disiĝo sekvanta referendumon, baskulis? Por tion kompreni, necesas reiri ĝis la nafto-interkonsento de la 27-a de septembro 2012 inter Ĥartumo kaj Ĵubo, kaj al la decido de s-ro Kiir fariĝi kandidato al sia propra posteno en 2015. Liaj ok jaroj da prezideco* tute ne estis sukceso: etnaj perfortoj, oftaj popolribeloj, neefika administracio, manko de ekonomia evoluado kaj masiva koruptado — ĝis tioma grado, ke, en fama malferma letero, la prezidanto severe admonis siajn proprajn ministrojn: “Redonu la 4 miliardojn da dolaroj, kiujn vi ŝtelis, ĉar ni bezonas ilin por la evoluado.”

* Li jam gvidis la provizoran registaron de 2005 ĝis 2011.

Usono, “baptopatro” de la nova ŝtato, sin montras tro indulga al ĝi. Ja vera diplomatia “mafio”, favora al la Sudana Popol-liberiĝa Movado (Sudan People’s Liberation Movement SPLM), la ribela organizaĵo oponanta al Ĥartumo, kiu ekregis en Ĵubo ekde la sendependiĝo, certigis al ĝi la favoron de la Obama-administracio kaj malpermesis ĉiun kritikon kontraŭ la kara protektato de Vaŝingtono.

Ĥartumo sukcesis profiti el la situacio. La prezidanto Omar Al-Bachir, konscia ke li posedas la ŝlosilon de la reelekto de sia suda samrangulo, komencis lertan ĉantaĝan politikon. Kun kiuj celoj? Unue, strangoli la nordan gerilon kondukatan de la Sudana Revolucia Fronto (Sudan Revolutionary Front SRF), tegmenta organizaĵo ariganta ĉiujn movadojn luktantajn kontraŭ lia reĝimo. La SRF batalas de la aŭtuno 2011, apogante sin sur la islamaj nigrulaj etnoj, kies fideleco al la araboj longe daŭris surbaze de religia komuneco. Sed tiu lojaleco diseriĝis dum la militaj jaroj (1983 ĝis 2002) kaj fine malaperis.

Longtempe uzataj kontraŭ la kristanoj, la islamaj nigruloj finfine ekkonsciis pri sia fremdiĝo, tiom socia kiom ekonomia, kaj ŝanĝis sian tendaron. La krizo en Darfuro, en 2003* markis la unuan etapon de ilia engaĝiĝo; paradokse, la sendependiĝo de la kristana Sudo, en 2011, markis la duan, ankoraŭ pli decidfaran. De nun la islamista registaro de Ĥartumo scias, ke ĝi engaĝiĝis en batalo por sia pluvivo. Kaj, fronte al islamanoj, li ne plu povas uzi religian argumenton. Ĝi do logike uzas rasismon kaj svingigas la minacon, kiun konsistigas laŭ li la “sklavoj” (al abid), termino ankoraŭ ofte uzata en la araba Sudano por paroli pri la nigruloj...

* Vd. “Darfour, la chronique d’un “génocide ambigu””, Le Monde diplomatique, marto 2007.

Unuaj postuloj de la prezidanto Al-Bachir estas: la aplikado de la nafto-interkonsento de septembro 2012 kaj la fino de la subteno de s-ro Kiir al la SRF. Sed li volis eĉ pli. La ekonomia situacio de Ĥartumo estanta senespera, li postulis, ke Ĵubo forlasu la sufiĉe favorajn kondiĉojn de la interkonsento (10, 25 dolaroj por unu naftobarelo, kiel transitprezo tra la oleoduktoj de la Nordo), kaj komencu tuj pagi la planatajn 3 miliardojn da “kompensaj pagoj”, kies pagkalendaro ne estis difinita.

Por tio, necesis antaŭen paŝi al pli da ekrego de la Sudo fare de la Nordo. S-ro Al-Bachir do premis al s-ro Kiir, interrompante la petroleksportojn, kaj parte restarigante ilin poste — kvazaŭ ludo de kato kun muso. En julio 2013, kompreninte la planon de Ĥartumo, s-ro Kiir demisiigas sian kabineton, maldungas la vicprezidanton Machar kaj, dek tagojn poste, formas novan registaran teamon konsistantan el homoj fidataj de Ĥartumo (s-roj Riak Gok, Telar Ring Deng, Abdallah Deng Nhial). De tiam, petrolo denove alfluas kaj mono eniras. En novembro 2013, la prezidanto Al-Bachir iras al Ĵubo por anonci al sia samrangulo, ke venis la momento pagi la “kompensajn sumojn”. La alpago tuj komencu, kaj daŭrigu iom post iom, tra kresko de la transit-pagoj. S-ro Kiir submetiĝas, sed la transitpagoj tuj kreskegas*. La prezidanto Al-Bachir plene gajnis. Ĵubo estas nun regata de profitema etna teamo de intrigantoj, kiu enhavas, krom nukleo de dinkaoj el grupoj Rek kaj Agar*, aliajn etnanojn, rekompencitajn pro sia komplezo.

* La sumo de tiuj transitpagoj estas ŝtata sekreto. Laŭdire, ĉirkaŭ 30 dolaroj por unu barelo.
* La dinka-etno, plimulta en Sud-Sudano (manke de fidinda popolnombrado, oni taksas ĝin je 40% de la loĝantaro) estas “tribo” tiom vasta, ke ĝi estas dividita en “grupoj”, kiuj ofte kondutas kvazaŭ aŭtonomaj entoj. Simile estas pri la nuer-etno, la dua plej grava en la lando.

La operacio organizita de Ĥartumo kontribuas sufoki la demokration en la Sudo. Ja, la sud-sudana ŝtato ne estas vera ŝtato. Ĝi estas nur la projekcio de la ege centralizitaj strukturoj de aŭtoritatema gerilo-movado, kun armeo konsistanta el etnaj regimentoj malbone unuiĝintaj, devenantaj el la diversregionaj batalantaj grupoj de la 1983-2002-aj jaroj. Ĉi tiu origina fragmentiĝo intensiĝis kun la iom-post-ioma “integrado” de la milicoj, kiuj batalis por Ĥartumo dum la milito kaj kiuj estis apudmetitaj, regimenton apud regimento, sen zorgo pri homogenigo.

La demando estas ne nur: kiu gajnos la prezidantan elekton, sed ankaŭ kaj precipe pri kiel okazos la baloto. Ĉu vidiĝos granda kvalitoŝanĝo, ebliganta pasi de intrigantaro-reĝimo al juroŝtato? Antaŭ la eventoj de decembro 2013, oni povis esperi reformisman movadon kaj lukton por demokratio. Tiu scenaro ŝajnas nun ne verŝajna.

Fendoj de la etnaj disdividoj

Oni tro facile konsideras, ke la brutaleco de la nuna krizo devenas de etna konflikto. Sed temas precipe pri la diseriĝo de aŭtoritatema reĝimo, kiu hezitas inter vojoj de demokratia moderniĝo kaj klientarisma rigidiĝo. Kvankam la agantoj, kiel ofte en Afriko, identiĝas kun etnoj, la ŝlosilo de la eventoj troviĝas aliloke: en la multe pli vasta movado, kiu kondukis parton de la sendependista elito de la SPLM revizii sian pozicion, ĉar ĝiaj interesoj estis minacataj. En la embrieca politika vivo de Sud-sudano, la ĉefaj debatoj ne okazas en la parlamento, sed ene de tiu movado, kiu konservis la vertikalajn strukturojn hereditajn el sia leninisma pasinteco. La Nacia Liberiĝo-Konsilio (NLK) ja konsistigas kvazaŭ “Parlamenton de la partio”, kies esprimiĝon, survojan al demokratiiĝo, s-ro Kiir provas limigi.

Por li, same kiel por liaj partianoj, demokratia ŝanĝiĝo povas modifi valorajn akiritajn poziciojn. La 15-an de decembro, la formiĝanta opozicio prepariĝis por okazigi grandan unuigan manifestacion por postuli kunvenon de la NLK. La dinka-bataljono de la prezidanta gvardio tiam provis senarmigi nuer-batalionon — s-ro Kiir estas dinkao kaj s-ro Machar estas nuero — dum aliaj soldatoj arestis la dek unu “reformistajn” politikistojn taksatajn plej danĝeraj. S-ro Machar sukcesis fuĝi: la nuer-grupoj de la armeo ribeladis kaj interna milito komenciĝis, kun sia hororaĵoj. La hipotezo de puĉo organizita de s-ro Machar estas malverŝajna, sed la komparo kun la puĉo de la 18 brumaire* ŝajnas ja kongrua: ambicia prezidanto (s-ro Kiir) provas plifortigi sian povon fronte al la demokratia defio lanĉita de la propra partio.

* La “18 brumaire” de la oka jaro (9a de novembro 1799), Napoleono Bonaparto renversis la “Direktoraron” per puĉo kaj fariĝis la unua konsulo.

La etna faktoro ludas rolon en tiu politika kadro: la nuer-soldatoj spontane ribelis por defendi sian probatalanton, la eksan vicprezidanton. En Ĵubo, la dinka-soldatoj tuj komencis murdadi, celante preskaŭ ekskluzive nuer-anojn, ĉu civilulojn, ĉu soldatojn. Sed la fendoj de tiu disdivido abundas. La vidvino de la altgvidanto de la sendependiĝa movado, s-ino Rebecca Garang, kvankam dinkao, sin poziciis en la reformista tendaro, kaj ŝia plej aĝa filo partoprenas en la delegacio de la nuero Machar. La dek unu reformistaj politikistoj arestitaj apartenas al kvin etnoj, kaj inter ili troviĝas du dinkaoj. En la Nordo, en la bataloj ĉirkaŭ la petrola urbo Bentiu, estas nueroj, aliĝintaj al s-ro Kiir, kiuj alfrontas aliajn nuerojn fidelajn al s-ro Machar. Ĉie en Equatoria, regiono nek nuera nek dinkaa, la malgrandaj triboj (Madioj, Barioj, Lotukoj, Toposaoj) elektas sian tendaron, ĝenerale tiun de s-ro Machar kaj de la reformistoj.

Nenie konstatiĝas determinismo, kiu postulus, ke ĉiu blinde sekvu sian triban preferon. La konsekvenco de tiuj elektoj ofte estas vivo aŭ morto. Ĉar perforto estas grandega, kaj ĝi intensiĝas des pli rapide, ke la mediatoroj — la membrolandoj de la interregistara Aŭtoritato por disvolviĝo (Intergovernmental Authority on Development, IGAD)* — estas dividitaj, eĉ kvazaŭ luktantaj unu kontraŭ la aliaj. Etiopio strebegas resti neŭtrala en konflikto, kiu, en meza templimo, minacas ĝian sekurecon. Kenjo, komence tentata subteni s-ron Kiir, retiriĝis. Kaj Ugando eĉ pli malbone agis: en la nomo de la subteno al la “elektita registaro” de Ĵubo, la prezidanto Yoweri Museveni bombadis la ribelintajn regionojn, kaj troviĝis meze de januaro 2014 engaĝita en peza armea operacio en la direkto de Bor, tiel fariĝante juĝisto kaj partio.

* Kreita en 1996, la IGAD arigas ses landojn: Ĝibutio, Etiopio, Kenjo, Ugando, Somalio kaj Sudano.

Preter la principo-deklaroj, la plivastigita “internacia komunumo” (Usono, Eŭropa Unio, Ĉinujo) restis strange silenta, kvazaŭ tiu subita krizo, frapanta la plej junan landon de la kontinento, tutmonde prifestitan antaŭ tri jaroj, lasas ĝin senvoĉa. Ĉinujo, ĉefa kliento de la sudana petrolo, ŝajnas preta atendi eliron de la krizo, kiun ĝi malfacile anticipas. Usono estas ĝenata de sia nerekta respondeco. Ĝi toleris perfortan devojiĝon kontraŭdemokratian kaj ĝi pentas pro tio, sen tamen akcepti, ke ĝiaj kontestantoj decidis armitan lukton.

Kien ni iras? Se la perforto, pliintensigita per la implikiĝo de Ugando, ne rapide ĉesos, la lando riskas enprofundiĝi en spiralon, kie tribismo, momente duon-rangigita de la lukto por demokratiigo, revenos sur la scenejon. Reala danĝero estus tiam, por lando tiom sub-instituciigita, tiu de plena diseriĝo. Kaj tiu de regiona katastrofo, ĉar, de la Centrafrika Respubliko ĝis Somalio suferanta internan militon, de Sudano ĉe la rando de ekonomia disfalo ĝis la eritrea diktaturo, la tuta subregiono enprofunkdiĝus en grandan krizon, kies viktimo povus fariĝi, iom poste, Etiopio.

Gérard PRUNIER

La Imperio de Videoludoj

Por gajni poentojn, legu ĉi tiun artikolon

Ilia graveco estas delonge subtaksita. Pro la disiĝo inter plenkreskuloj kaj la gejunuloj, kiuj ludas videoludojn, oni ilin rigardis kiel krudan distraĵon. Hodiaŭ, tamen, plenkreskulaj amantoj de Pac-Man dividas komunan kulturon kun siaj infanoj. Kun sia senprecedenca komputivo, ludkonzoloj proponas fantaziaĵojn, grafikaĵojn kaj scenojn kompareblajn al tiuj de filmoj, kun la jena diferenco: la ludanto estas aktoro.

Ĉiujare, je la 30-a de aprilo, Amsterdamo okazigas la Feston de la Reĝino, grandega pulbazaro dum kiu viroj ĝene kutimas urini en la strato. La polico prove monpunis la kulpulojn sed ŝajne nenio povis ĉesigi ĉi tiun tradicion ĝis kiam la akvoprovizanto Waternet elpensis senprecedencan rimedon: instali sur la strato urinejojn konektitajn al elektronikaj ekranoj. Pisante, la ĉasantoj de prezindaĵoj povis vidi la bildon de siaj avataroj ligitan al poentaro. Je la fino de la tago, oni repagis al la gajninto de la konkurso “Granda Pisado” la koston de lia pasintmonata akvofakturo. Ekrano, punktoj, rangotabelo, premio: ĉi tiuj elementoj depruntitaj de videoludado multe reduktis ofensivajn odorojn.

Ludoj ne nur estas flankokupo. (...) Ili estas vera solvo de problemoj kaj vera fonto de feliĉo*” argumentas la sociologo Jane McGonigal, la ĉefa guruino de ‘ludigado’*. Ŝi kredas ke, se oni instigas al individuoj adopti dezirindan konduton interŝanĝe por simbola aŭ materiala rekompenco en kunteksto de ludoj, oni eble povus “reinventi ĉion, de la ŝtato, sanzorgo kaj edukado ĝis tradiciaj amaskomunikiloj, merkatumado kaj entreprenemo.” Ludoj eĉ povus “estigi mondan pacon.”

* Jane McGonigal, Reality Is Broken: Why Games Make Us Better and How They Can Change the World, Penguin Books, Novjorko, 2011.
* ’ludification’ (FR), ‘gamification’ (EN), ‘ludigado’ laŭ GramTrans: la apliko de la teknikoj kaj psikologio de videoludoj por influi kondutojn en la reala mondo — ml

Ĉi tiaj ŝajne fantaziaj asertoj estas serioze taksataj de kreskanta nombro de komercaj entreprenoj, ŝtataj departementoj kaj magistratoj, kiuj volas utiligi efikajn metodojn por direkti siajn klientojn al bonaj kondutoj. Ludigado baziĝas sur la multe debatita teorio de “instrumenta kondiĉado”, lernmetodo diskonigita de Burrhus Frederic Skinner (1904-1990)* kiu unue ĝin testis per ronĝuloj: la teorio asertas ke agoj povas esti influataj de “eksteraj motivoj” negativaj (subpremo, timo pri puno) kaj pozitivaj (la serĉo por plezuro, la allogo de rekompenco). La elektronikaj urinejoj de Amsterdamo apartenas al la dua kategorio.

* Burrhus Frederic Skinner, The Behavior of Organisms, D. Appleton — Century Company, Novjorko — Londono, 1938.

Kvankam hazardludoj por bonfaraj celoj vigligas kermesojn jam de jarcentoj, la hodiaŭa movado de ludigado devenas de la konjunkcio de tri elementoj: la dismultiĝo de propraj ekranoj, la ekgrandegiĝo de la kapacito konservi kaj trakti datumojn, kaj la influo de ideologio kiu asertas ke homoj similas maŝinojn: ili kalkulas siajn interesojn kaj atentas nur tion, kio ŝajnas al ili amuza aŭ profita. “Fervoruloj de ludigado malofte emfazas ĉi tiun paralelon, sed la maniero laŭ kiu ludprincipoj koloniis niajn vivojn proksime reflektas la disvastiĝon de la logiko de la merkato al niaj sociaj, kulturaj kaj politikaj institucioj” rimarkas la analizisto pri novaj teknologioj Evgeny Morozov. “Uzi ludojn por persvadi homojn preni sian medikamenton, ĉesi fumi aŭ frekventi lernejon estas esence same kiel pagi ilin por tion fari”*.

* Evgeny Morozov, To Save Everything, Click Here: Technology, Solutionism and the Urge to Fix Problems That Don’t Exist, Penguin Books, Londono, 2013.

La ideo ŝanĝi la mondon per videoludoj, tamen, estas uzita de sendependaj programistoj kiuj volas utiligi komputilojn por reliefigi sociajn dinamikojn kaj pliigi politikan konscion. Ekzemple, la Mcdonald’s Videogame* roligas la ludanton kiel administranton de la samnoma kompanio por komprenigi la funkciojn de la industrio de rapidmanĝoj, de premgrupa agado ĉe la usona Kongreso ĝis korupto en la landoj de la Sudo. Antiwargame, kreita de la artisto Josh On, lasas ke la ludanto fariĝu prezidanto de Usono okupata pri la milito kontraŭ terorismo, kaj rivelas la koluzion inter ekonomiaj, militistaj kaj amaskomunikilaj interesoj.

* La McDonald’s Videogame, enreta ludo kreita de la itala firmao La Molleindustria, estas parodio de la komercaj praktikoj de la tutmonda entrepreno McDonald’s — ml

Ĉi tiaj “persvadaj ludoj”, kiel ilin nomis sociologo Ian Bogost*, havas malmulton komunan kun la videoludaj instigoj de hodiaŭ, ĉar ludigado rekompencas bonajn praktikojn (parkumu en konvena loko, manĝu ekvilibran dieton) kaj tial influas efikojn, ne kaŭzojn. Kiam Nissan aljuĝas poentojn al la kondukanto de sia lasta elektra aŭto pro evito de nenecesa akcelo — la poentaro montriĝas sur la instrumentpanelo kune kun tiuj de aliaj aŭtistoj apudaj* — la japana fabrikisto instigas al la akiro de reflekso, kaj ne de kompreno pri kial gravas energiŝparado. La virtuala medalo aljuĝita al la plej ŝparema aŭtisto egale povus esti aljuĝita al bone trejnita paviano.

* Ian Bogost, Persuasive Games: The Expressive Power of Videogames, The MIT Press, Kembriĝo (Masaĉuseco), 2010.
* Rachael King, ‘The games companies play’, Bloomberg Businessweek, Novjorko, la 5a de aprilo 2011.

Sistemo de poentoj, kun tuja ĝisdatigo per inteligenta poŝtelefono kaj la allogo de simpleco, faciligas komparojn kaj konkuradon kun aliaj “ludantoj”. Ĝi ankaŭ ebligas senliman variadon. En sia raporto de marto 2013, la konsultofirmao Deloitte sugestis ke, por redukti la superpleniĝon de prizonoj, oni instigu al kondiĉe liberigitaj prizonuloj plenumi siajn devojn per aplikaĵo en inteligentaj telefonoj kiu aljuĝos al ili poentojn (konverteblajn en mallongigon de la kondamno) ĉiam, kiam ili venas akurate por rendevuo kun sia kontrolisto, kaj kiu dekalkulos poentojn se ili foriras de sia asignita loĝloko*.

* Evgeny Morozov, ‘Imprisoned by innovation’, The New York Times, la 23a de marto 2013.

Metodo por nerimarkite influi la konduton de individuoj nepre baldaŭ kaptos la atenton de la komerca mondo*. Komercaj entreprenoj rapide ekkonsciis ke ili povus utiligi la videoludan mondon por varbi kaj trejni siajn dungitojn, pliigi produktivon, plifortigi la lojalecon de klientoj kaj reklami siajn produktojn. Gartner, usona firmao de esploroj pri informa teknologio, antaŭvidas ke, ĝis 2015, 70% el la du mil plej grandaj firmaoj de la mondo uzos ludoteknologiojn. En Usono, la merkato por ludigado, kiu valoris USD 100 milionojn en 2010, devus atingi USD 1,6 miliardojn en 2015*.

* Vidu Laura Raim, ‘Pire que l’autre, la nouvelle science économique’, Le Monde diplomatique, julio 2013.
* Gabe Zichermann, ‘Gamification is here to stay’, The Atlantic, Vaŝingtono, la 29a de aŭgusto 2011.

La novjorka firmao Next Jump, specialisto pri la dizajnado de rekompencaj sistemoj en la formo de videoludoj, havas inter siaj klientoj Bank of America, JPMorgan Chase kaj AT&T. “Ni troviĝas meze de vetarmado por amuzado” ĝojege diras Gabe Zicherman, la organizinto de la unua Pintokunveno de Ludigado en januaro 2011. En Honkongo, Kokakolao jam ne estas kontenta pri reklamoj kiujn la televidspektanto pasive sorbas. La aplikaĵo “Chok! Chok! Chok!” invitas al la uzantoj ŝanceli siajn inteligentajn telefonojn kiam reklamo pri la ŝaŭmakvo aperas televide; la plej viglaj ŝancelantoj ricevas rabatkuponojn. Je la tago de sia lanĉo, la aplikaĵo atingis la supran lokon ĉe la honkonga butiko de Apple.

Dum ĝi helpas akceli vendojn, ludigado ankaŭ estas potenca ilo de la administrado de dungitoj kiu kovras per distra verniso la tradiciajn strategiojn por instigi al dungitoj reciproke konkuri. La Language Quality Game de Mikrosofto rangigas kaj rekompencas dungitojn kiuj rimarkas misfunkciojn en la operaciumo Windows. Inspirite de praktikoj en telefonaj informejoj, usonaj restoracioj uzas aplikaĵon kreitan de Boston Objective Logistics por konservi registron pri siaj kelneroj. Tiuj, kun la plej bonaj rezultoj — laŭ la nombro de servitaj manĝoj, ricevitaj gratifikoj ktp. — gajnas “poentojn de karmo” kaj la ŝancon servi al la plej alt-elspezaj tabloj.

Sed kiel estas amuze rompi rekordojn pri faritaj telefonvokoj aŭ garnitaj tabloj? Ĉi tiu formo de cifereca staĥanovismo, rebeligita per la brilaj koloroj de Silicon Valley, nerezisteble rememorigas pri la konkuroj de produktivo organizitaj inter laboristoj en eks-Sovetunio. Ĝi transformas la duarangajn erojn de videoludado (poentoj, niveloj, rangotabelo, medaloj) en la ĉefan allogaĵon: la ludo mem estas malmulte interesa. Komercaj entreprenoj ne elektis ebligi, ke dungitoj povu produkti utilajn varojn kaj servojn en bonaj laborkondiĉoj kaj kontraŭ bonaj salajroj por tiel fari laboron alloga, sed inventas eksterajn stimulojn kiuj instigas al partopreno en laboro kiu estas fremdiga, stresiga kaj ofte malalte salajrata. Estas la rekompenco kiu instigas, ne la ĝuo de la ludo. Laŭ Ian Bogost, ĉi tiuj estas “fiformoj de ludoj” kiujn li nomas “exploitationware” (ekspluatiloj)*.

* Ian Bogost, ‘Gamification is bullshit’, la 8a de aŭgusto 2011, www.bogost.com

Ĉe Target, la due plej granda ĉeno da rabatvendejoj en Usono, ludo trudata al butikkasistoj puŝis la videoludan trompon ĝis ĝia kulmino*. Kiam dungitoj skanas varon, signo aperas sur ilia ekrano: verda, kiam ili laboras sufiĉe rapide, ruĝa se ili estas tro malrapidaj. Poentaro super 82% meritas gratulon de la ĉefo; pli malalta poentaro riskas degradon aŭ maldungon. Ludo en kiu oni povas malgajni, sed neniam gajni.

* Gabe Zichermann kaj Joselin Linder, ‘The Gamification Revolution. How Leaders Leverage Game Mechanics to Crush the Competition’, McGraw-Hill, Novjorko, 2013.

Benoît BRÉVILLE kaj Pierre RIMBERT

Klimataj katastrofoj borse notataj

Kiam la financo interesiĝas pri la naturo

Sekecoj, uraganoj, inundoj: en ĉiuj partoj de la mondo klimataj katastrofoj alportas homajn dramojn kaj impresajn bildojn. Kaj ili metas sobran demandon: kiu pagos la sekvojn? La asekuroj, kiam ili devus perdi tro, igas pagi la ŝtatojn. Sed tiuj, sufokiĝantaj sub la ŝuldo, penas pagi. Ili do turnas sin al la financmerkatoj, al ties glaciaj kalkuloj kaj spekulaj produktoj.

EN NOVEMBRO 2013, la “supertifono” Haiyan bategis la insularon Filipinoj: pli ol ses mil mortintoj, miliono kaj duono da loĝejoj detruitaj aŭ damaĝitaj, 13 miliardoj da dolaroj da materiaj detruoj. Tri monatojn poste, du makleristoj de la privataj asekurkompanioj Munich Re kaj Willis Re akompanataj de reprezentantoj de la Oficejo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Reduktado de la Riskoj de Katastrofoj (UNISDR laŭ la angla) prezentis al la filipinaj senatoroj novan financprodukton destinitan provizore solvi la supozatan nekapablon de la ŝtato koncerne la klimatajn katastrofojn: la Philippines Risk and Insurance Scheme for Municipalities (PRISM). Temas pri ia prunto pri katastrofoj kun alta rendimento kiun la urboj proponus al privataj investistoj.* Tiuj ricevus eksterordinarajn interezkvotojn subvenciatajn de la ŝtato, sed, kaze de katastrofo kun antaŭdifinita forto kaj graveco, ili perdus sian enmetitan monon.

* Imelda V. Abano, “Philippines mulls disaster risk insurance for local governments”, Thomson Reuters Foundation, Londono, 22-a de januaro 2014.

“Klimataj derivaĵoj” (weather derivates), “katastrof-obligacioj” (catastrophe bondscat bonds) kaj aliaj produktoj de klimata asekuro spertas grandan sukceson. Krom aziaj landoj, Meksiko, Turkio, Ĉilio aŭ la usona ŝtato Alabamo, akre tuŝita de la uragano Katrina en la jaro 2005, en iu aŭ alia formo uzis ilin. Laŭ la instigistoj de tiuj instrumentoj necesas konfidi la asekuron de naturaj riskoj kaj ĉion kio ĉirkaŭas ĝin — asekurpagojn, taksadon de minacoj, sendamaĝigo de la viktimoj — al la financmerkatoj. Sed kial la financo interesiĝas pri la naturo ĝuste en la momento en kiu tiu montras ĉiam pli klarajn signojn de elĉerpiĝo?

Dum pluraj jarcentoj la Tero donis al la ekonomiaj sistemoj malmultekostajn krudmaterialojn kaj resursojn. La ekosistemo sukcesis ankaŭ sorbi la rubaĵojn de la industria produktado. Nu, tiuj du funkcioj jam ne haveblas tiel facile. Ne nur la prezo de la krudmaterialoj kaj de la mastrumado de la rubaĵoj altiĝas, sed la pliofteco kaj pligraviĝo de la naturkatastrofoj altigas la ĝeneralajn kostojn de asekuro. Kaj ĝi premas la profitkvoton de la industriaj agantoj malsupren. Tiel, la ekologia krizo estas ne nur la respegulaĵo, sed ankaŭ la ebla lanĉanto de krizo de la kapitalismo.

En tiu kunteksto, la financismigo ŝajnas doni elturniĝon: la kompanioj de asekuro kaj de reasekuro (vidu la artikolon “Nigra pintlisto”)realigas novajn manierojn distribui la riskon, kies ĉefa estas la valorpaperigo de la klimataj danĝeroj. Transponado al la meteologia skalo de la meĥanismoj testitaj kun la konata sukceso en la usona nemoveblaĵo ...

Inter la plej fascinaj produktoj de tiu nova financa armilaro: la “obligacio katastrofo”. Obligacio estas valorpapero pri ŝuldo aŭ pri ono de ŝuldo, interŝanĝebla en merkato kaj borse notata. La aparteco de tiuj cat bonds venas de tio ke ili devenas ne el ŝuldo kontraktita de ŝtato por renovigi siajn infrastrukturojn, aŭ de entrepreno por financi novigon, sed el la naturo kaj ĝiaj sortoŝanĝoj. Ili koncernas eventon kiu povas, sed ne nepre devas okazi kaj pri kiu oni scias, ke ĝi kaŭzas gravajn homajn kaj materiajn damaĝojn. Pro tio necesas space kaj tempe dispartigi la riskojn, tiel ke ili fariĝu finance ne senteblaj. Laŭ la mezuro en kiu la merkatoj etendiĝas mondskale, tiuj riskoj ricevas per valorpaperigo maksimuman etendiĝon.

Tiu miraklaĵo de la financa sistemo aperis en 1994, mallonge post serio da sortobatoj kun eksterordinare altaj kostoj (la uragano Andrews en Florido en la jaro 1992, la tertremo de Northridge en Kalifornio en 1994) devigis la asekur-industrion trovi novajn resursojn. Poste, proksimume ducent cat bonds estis eldonitaj, el kiuj dudek sep sole dum la jaro 2007, por sumo de 14 miliardoj da dolaroj.

Kariba uragano kontraŭ cunamo en Azio

KIEL ĈIA financa valorpapero, la klimataj obligacioj subjugiĝas al la notagentejoj — Standard & Poor’s, Fitch kaj Moody’s —, kiuj ordinare donas al ili la mezkvalitan noton BB, kiel signon ke ili ne estas senriskaj. La valoro de cat bond fluktuas en la merkato laŭ la pli aŭ malpli granda probablo ke la minaco realiĝos laŭ la propono kaj postulo de la koncernata valorpapero. Okazas ke tiuj valorpaperoj estas daŭre interŝanĝataj kiam katastrofo proksimiĝas kaj eĉ dum ĝi okazas, ekzemple dum varmego en Eŭropo aŭ dum uragano en Florido. Tion la specialiĝintaj makleristoj nomas, kun la sento pri la formulo, kiu karakterizas ilin, live cat bond trading — la rekta komerco pri valorpaperoj.*

* Burleskaj scenoj estis priskribitaj de Michael Lewis en “In nature’s casino”, The New York Times Magazine, 26-a de aŭgusto 2007.

Borso por interŝanĝi valorpaperojn nomata Catex, por Catastrophe Risk Exchange, situanta en Nov-Ĵerzejo, aperis en la jaro 1995. Investisto ekstreme elmetita al kaliforniaj tertremoj povus tie diversigi siajn cat bonds per ilia interŝanĝo kontraŭ aliaj pri karibiaj uraganoj aŭ pri cunamoj en la Hindia Oceano. Catex havas ankaŭ la funkcion liveri al siaj klientoj datumbazojn per kiuj ili povas mem taksi la riskojn.

La modeligaj agentejoj — decida aganto en tiu sistemo — dediĉas sin al catastrophe modeling, do al modelado de katastrofoj. Ilia celo estas kalkuli la naturon kaj redukti kiom eble plej la malcertecon. Ekzistas malgranda nombro da modeligaj agentejoj en la mondo, plejparte usonaj: Applied Insurance Research (AIR), Eqecat kaj Risk Management Solutions (RMS). Laŭ variabloj kiaj la ventrapido, la grandeco de ciklonoj, temperaturoj, sed ankaŭ la fizikaj ecoj de la koncernata zono (materialoj uzataj en la konstruado, speco de tereno, loĝantaro), ili taksas la kostojn de katastrofo kaj ankaŭ la kompensaĵojn kiujn la asekuristoj devas pagi. Kaj, sekve, ili determinas la prezon de cat bond.

La plej multaj el tiaj obligacioj estis ĝis nun eldonitaj de asekuristoj kaj reasekuristoj. Sed, ekde la mezo de la 2000-aj jaroj, la ŝtatoj mem surmerkatigas “suverenajn” cat bonds, kiel oni nomas ŝtatajn ŝuldojn suverenaj ŝuldoj. Tiu tendenco, lanĉita de teoriuloj pri asekuro devenaj de la Wharton School de la universitato de Pensilvanio, unu el la plej prestiĝaj komercaj lernejoj de la mondo, estas aktive subtenata de la Monda Banko kaj de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD).

Tiu delokiĝo ilustras la densan ligiĝon inter la buĝeta krizo de la ŝtatoj (enŝuldiĝo kaj malaltiĝo de iliaj enspezoj) kaj la media krizo. Pro siaj malfacilaĵoj la ŝtatoj montriĝas ĉiam malpli kapablaj pagi la asekurajn kostojn de la klimataj katastrofoj per konvenciaj rimedoj, do ĉefe per la impostoj. Ili fariĝos des malpli kapablaj kun la altiĝo de la nombro kaj potenco de tiuj katastrofoj pro la klimata ŝanĝiĝo. Por la registaroj en ekstrema situacio, la financismigo de la asekuro de la klimataj riskoj estas elturniĝo: valorpaperigo anstataŭas imposton kaj nacian solidarecon. Jen punkto, en kiu la ekologia krizo kaj la financa krizo kunfandiĝas, kiel la ekzemplo de Meksiko montras.

Uraganoj en la golfo de Meksiko, tertremoj, preterglitoj aŭ erupcio de la vulkano Popokatepetlo* super Meksikurbo: la lando ŝajnas esti ĉirkaŭata de minacoj. La ŝtato, lastinstanca asekuristo pri katastrofoj, kompensas la viktimojn el la federacia buĝeto, do per impostoj, laŭ la principo de nacia solidareco, parto de la principoj de la moderna naciŝtato. En la jaro 1996 la registaro starigis Fonduson pri naturkatastrofoj nomata “Fonden” destinita samtempe doni urĝan helpon al la viktimoj de katastrofo kaj ebligi rekonstruadon de la infrastrukturoj. Tiu rimedo funkciis, ĝis kiam serio da katastrofoj kun eksterordinaraj kostoj frapis la landon. En 2005, la federacia registaro elspezis 800 milionojn da dolaroj por mildigi iliajn sekvojn, dum ĝi estis planinta dediĉi al tio ... 50 milionojn.*

* En la hispana: Popocatépetl [popokatépetl]. -vl
* Erwann Michel-Kerjan (sub la dir. de), “Catastrophe financing for governments: Learning from the 2009-2012 Multicat Program in Mexico”, OECD [OEKD] Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, n-ro 9, Parizo, 2011. Tiu raportaĵo estas la fonto de la du sekvaj paragrafoj.
Tre devigaj kriterioj

LA IDEO valorpaperigi la asekuron de tertremaj riskoj konkretiĝis en la sekva jaro, laŭ instigo de la Monda Banko. En 2009, la lando decidis enpreni uraganojn en la kontrakto, kio okazigis programon nomatan “multicat”, kiu kovras plurajn riskojn. Ĉe la tablo de intertraktado sidis nur seriozuloj: la financministro de Meksiko kaj reprezentantoj de la banko Goldman Sachs kaj de la reasekuristo Swiss Re Capital Markets, taskitaj vendi la programon al la investistoj. Ankaŭ Munich Re partoprenis, same kiel du grandaj usonaj advokataj kabinetoj, Cadwalader, Wickersham & Taft kaj White & Case. AIR, la agentejo de modeligo taskita starigi la parametrojn de lanĉiĝo de la obligacio — la sojlon de graveco trans kiu la investistoj perdas sian investaĵon —, ellaboris du modelojn: unu pri tertremoj, la alian pri uraganoj. Post kiam la cat bond estis registrita de Goldman Sachs kaj Swiss Re en la Kajman-insularo, ĝi estis vendata al la investistoj dum vendinstigaj “turneoj” organizitaj de la bankoj.

Ĉiufoje kiam katastrofo frapas Meksikon, la agentejo AIR do determinas, ĉu la evento kongruas kun la parametroj starigitaj de la traktintoj. Se jes, la investistoj devas disponigi la monon al la meksika ŝtato. Alie ili elspezas nenion, sed daŭre enspezas konsiderindan asekuran pagon.

En aprilo 2010 tertremo detruis la meksikan ŝtaton Malalt-Kalifornio; sed ĝia centro troviĝis norde de la zono limigita de la cat bond: la mono de la obligacio ne liberiĝis kaj Meksiko daŭre pagis interezojn. Same, kiam du monatojn poste uragano frapis la ŝtaton Tamaŭlipo*, ĝia potenco estis malpli alta ol la antaŭe determinita sojlo, kaj Meksiko ne ĝuis la dolarojn. La kriterioj estas tiom devigaj, ke nur tri el la ducent cat bonds elmetitaj de dek kvin jaroj efektiviĝis (The Economist, 5-a de oktobro 2013).

* En la hispana: Tamaulipas [tamaŭlípas]. -vl

En sudorienta Azio, regiono aparte elmetita al naturkatastrofoj, la starigo de suverenaj cat bonds fariĝis laŭ apartaj kondiĉoj.* En Indonezio, la plej granda islama lando de la mondo, aplikiĝas la principoj de islama asekuro, la takaful. La reasekuristo Swiss Re, kiu bone scias, ke tiu sektoro de jardekoj spertas 25-elcentan kreskon (kontraŭ 10 elcentoj de la tradicia asekurmerkato), multe klopodas por fortigi sian sharia credibility, laŭ sia propra esprimo.* La evolulandoj estas ofte plej akre trafitaj de la klimataj katastrofoj, same pro geografiaj kaŭzoj kiel ĉar por alfronti ilin ili ne disponas pri la samaj rimedoj kiel la okcidentaj landoj. La altiĝo de la marnivelo tuŝas Nederlandon same kiel Bangladeŝon, sed preferindas alfronti la fluojn en Amsterdamo ol en Munŝiganj.*

* “Advancing disaster risk financing and insurance in ASEAN member states: Framework and options for implementation”, Monda Banko, Vaŝingtono, aprilo 2012, www.gfdrr.org.
* Kp “Insurance in the emerging markets. Overview and prospects for islamic insurance”, Sigma, n-ro 5, Zuriko, 2008.
* Vd Donatien Garnier, Au Bangladesh, les premiers réfugiés climatiques”, Le Monde diplomatique, aprilo 2007.

La obligacioj pri katastrofo — aŭ, en alia registro, la karbonkvotoj — ne estas la solaj financproduktoj ligitaj kun naturaj procezoj. La klimataj derivaĵoj (weather derivates) ekzemple proponas al investistoj vetojn pri la okazonta vetero, do pri la variaĵoj de la meteologio kiuj ne implicas interrompon de la normala irado de la socia vivo. De sporta evento tra rokmuzika koncerto ĝis rikolto aŭ la fluktuado de la gasprezo, multaj aspektoj de la modernaj socioj estas influataj de la vetero. Oni taksas ke kvarono de la jare produktata riĉaĵo estas sentema pri ĝia efiko.* La principo de la klimata derivaĵo estas preskaŭ infane simpla: financa sumo liberiĝas profite al ĝia aĉetinto en la kazo kiam la temperaturoj — aŭ alia meteologia parametro — transiras, aŭ male ne atingas, antaŭe determinitan nivelon; ekzemple, se la malvarmo — kaj do la elspezoj por energio — pli altas ol certa sojlo, aŭ se la pluvo limigas la frekventadon al distroparko en somero.

* Frédéric Morlaye, Risk Management et assurance, Economica, Parizo, 2006.

En la kampkulturo, certaj derivaĵoj havas kiel temon — la aktiva realaĵo kiun la financa instrumento celas — la tempon de ĝermado de la plantoj. Indico kiel la grado-tagoj de kresko (growing degree days) mezuras la diferencon inter la mezuma temperaturo kiun rikolto bezonas por maturiĝi kaj la reala temperaturo, kiu lanĉas pagon en la kazo de transiro de fiksita sojlo. En la kadro de interŝanĝo (“swap”), du entreprenoj, kiujn la klimataj variaĵoj tuŝas en kontraŭa maniero, povas decidi asekuri sin reciproke. Se entrepreno pri energio perdas monon en kazo de tro milda vintro kaj societo kiu organizas vintrosportajn eventojn, en kazo de tro forta vintro, ili pagas al si reciproke antaŭe determinitan sumon laŭ la altiĝo aŭ malaltiĝo de la termometro.*

* Melinda Cooper, “Turbulant worlds: Financial markets and environmetal crisis”, Theory, Culture & Society, n-ro 27, Londono, 2010.

La antaŭuloj de la klimataj derivaĵoj aperis en la kampkulturo de la 19-a jarcento, nome en Usono, en la Chicago Board of Trade. Ili celis krudmaterialojn kiel kotonon kaj tritikon.* En la momento de liberaligo kaj malfermo de la financaj merkatoj, en la 1970-aj jaroj, kaj de la multigo de la derivitaj produktoj, la eblaj temoj multiĝis. Tiukampe pioniris la multnaciaj energikonzernoj, interalie Enron, kiuj trovis en ili rimedon por “egaligi” siajn riskojn kaj perdojn.* Tiel, post la vintro de 1999-1990, aparte milda en Usono pro la efiko de la fenomeno Niña, kelkaj trafitaj entreprenoj decidis uzi derivaĵojn por “kovri” siajn perdojn. Efektive, por tiaj entreprenoj fluktuoj de kelkaj gradoj implicas kolosajn financajn variaĵojn. Ekde la jaro 1999 la klimataj derivaĵoj interŝanĝiĝas en la Chicago Mercantile Exchange, historie specialiĝinta pri kampkulturaj produktoj. La apero de tiuj financaj produktoj iras sampaŝe kun la privatigo de la meteologiaj servoj, speciale en la anglosaksaj landoj: ili lastinstance determinas la sojlon trans kiu derivaĵo lanĉiĝas.

* Pri historio de tiuj financaj produktoj, kp William Cronon, Nature’s Metropolis: Chicago and the Great West, W. W. Norton, Novjorko, 1992, ĉapitro 3.
* John E. Thornes, An introduction to weather and climate derivatives”, Weather, vol. 58, n-ro 5, Reading (Britio), majo 2003; Samuel Randalls, Weather profits: Weather derivatives and the commercialization of meteorology”, Social Studies of Science, vol. 40, n-ro 5, Kingston (Kanado), oktobro 2010.

En artikolo kun la subtitro “Kial la medio bezonas la altan financon”, tri teoriuloj de la asekuro nun proponas starigi species swaps, ia derivaĵo pri la risko de malapero de specioj.* La interpenetriĝo de la financo kaj de la naturo aperas ĉi tie en unu el siaj plej radikalaj formoj: fari la konservadon de la specioj profitiga por la entreprenoj, por instigi ilin zorgi pri la biodiverseco. Efektive, pri tiu multekosta iniciato respondecas en ĉi tiu momento la ŝtato, kies kasoj estas pli kaj pli ofte malplenaj. Ankaŭ ĉi tie, la argumento de la impostkrizo pravigas la financismigon de la naturo.

* Kp Jameds T. Mandel, C. Josh Donlan kaj Jonathan Armstrong, “A derivate approach to endangered species conservation”, Frontiers in Ecology and the Environment, n-ro 8, Vaŝingtono, DC, 2010.

Ni imagu, ke la ŝtato Florido subskribas kun entrepreno kontrakton pri species swap kun la temo variaĵon de minacata testudo kiu vivas en la ĉirkaŭo de la kontraktanta societo. Se la nombro de ekzempleroj de la specio kreskas pro la zorgemo de la entrepreno, la ŝtato pagas al ĝi interezojn; se, male, la testudoj malpliiĝas aŭ proksimiĝas al la sojlo de estingiĝo, la entrepreno pagas la monon al la ŝtato, por ke tiu povu okazigi savadon.

La “mediaj hipotekoj” “environmental mortgages” — iaj subprime kies temo ne estas nemoveblaĵo, sed parto de la medio —, la valorpaperoj pri arbaroj (“forest backed securities”) aŭ eĉ la financaj meĥanismoj ligitaj kun malsekaj zonoj (“wetlands”), liberaligitaj en Usono de la registaro de s-ro George H. Bush en la 1990-aj jaroj, estas alia ekzemplo de la sama tipo.

La kapitalismo, klarigas la teoriulo pri ekosocialismo James O’Connor, implicas “produktadkondiĉojn”.* En la mezuro en kiu ĝi disvolviĝas, ĝi malfortigas siajn produktadkondiĉojn. Dum la malmultekosta petrolo dum pli ol jarcento ebligis la funkciadon de tio, kion Timothy Mitchell nomas la “karbonan demokration”*, ĝia malabundiĝo konsiderinde altigas la kostojn de la industrio. La kapitalo bezonas tiujn produktadkondiĉojn, sed ne povas fari alie ol elĉerpi ilin. Tion O’Connor nomas la “dua kontraŭdiro” de la sistemo: tiu inter la kapitalo kaj la naturo, dum la unua estas inter kapitalo kaj laboro.

* James O’Connor, Natural Causes: Essays in Ecological Marxism, Guilford Press, Novjorko, 1997.
* Timothy Mitchell, Carbon Democracy: Le pouvoir politique à l’ère du pétrole. La Découverte, Parizo, 2013.

Tiuj du kontraŭdiroj interplektiĝas: la homa laboro generas valoron per transformado de la naturo. La unua kontraŭdiro kondukas al tendenca malaltiĝo de la profitkvoto, do al apero de profundaj krizoj de la sistemo. La dua siavice kondukas al kreskanta plikostigo de la plufunkciado de la produktadkondiĉoj, kiu ankaŭ premas al malaltigo de la profitkvoto, ĉar kreskantaj sumoj de kapitalo uzataj por ilia plufunkciado — ekzemple, por la esplorado de petrolrezervoj ĉiam pli malfacile alireblaj — ne transformiĝas en profiton.

En tia situacio la moderna ŝtato ludas la rolon de peranto inter kapitalo kaj naturo: ĝi reguligas la uzadon de la produktadkondiĉoj por ke ili estu ekspluateblaj. La celo de la ekosocialismo konsistas en malmuntado de la triopo, kiun formas la kapitalismo, la naturo kaj la ŝtato. Necesas malebligi tiun lastan agi favore al la interesoj de la kapitalo kaj reorienti ĝian agadon favore al la bonstato de la loĝantaroj kaj al la konservado de la naturaj ekvilibroj. La konferenco Parizo Klimato 2015 (Paris Climat 2015” — COP 21), pri kiu la registaro de s-ro François Hollande ŝajnas havi grandajn esperojn, donos al la tutmonda movado por klimata justeco la okazon aŭdigi tiun postulon.

Razmig KEUCHEYAN.

Nigra pintlisto

LA MODERNA asekuro estas nedisigeble ligita kun la reasekuro — la “asekuro de la asekuristoj” —, kiu sekvas ĝin kvazaŭ ĝia ombro.* Tiu ekzistas por la asekuristoj por ŝirmi sin kontraŭ riskoj, kiujn ili taksas gravaj kaj por kiuj ili kontraktas asekuron pri la asekuroj. La meĥanismo estas la sama kiel en la pli malalta grado: la asekuristo pagas asekurpagon al la reasekuristo, kiu pagas al li kompensaĵojn en kazo de katastrofo. Tiujn asekurpagojn la reasekuristo plej ofte investas en financajn obligaciojn, kies profitoj servas por pagi la kompensaĵojn al la asekuristoj. Tiel la reasekuristoj troviĝas ekde la 19-a jarcento en la unuaj lokoj de la internacia financo. La sektoro — hodiaŭ dominata de la kompanioj Munich Re (fondita en la jaro 1880) kaj Swiss Re (kreita en 1863) — aperis post incendioj kiuj detruis plurajn grandajn urbojn. En la jaro 1842, Hamburgo estis la viktimo de la flamoj; la germanaj asekuristoj troviĝis tiam en situacio de bankroto, kaj la reasekuro naskiĝis.

* Vd la artikolon de Razmig Keucheyan: Klimataj katastrofoj borse notataj. Kiam la financo interesiĝas pri la naturo.

Pluraj tipoj de riskoj lastatempe transformegis la sektoron: la terorismo, la teĥnologiaj riskoj kaj la plioftiĝo de naturkatastrofoj — ĉefe pro la klimata ŝanĝiĝo — kun ĉiam pli altaj kostoj. Swiss Re produktas tre kompletajn jarajn donitaĵojn, en la revuo titolita Sigma, pri la amplekso de la homaj kaj materiaj damaĝoj, kiuj rezultas el tio.* La sumoj koncernas ĉefe la asekuritajn havaĵojn, per aliaj vortoj la sumoj, kiujn la asekuristoj kaj reasekuristoj pagis al siaj klientoj. Nu, en la evolulandoj nur 3 elcentoj de la perditaj havaĵoj estas asekuritaj, kontraŭ pli ol 40 elcentoj en la evoluintaj landoj.*

* Kp www.swissre.com/sigma kaj pli speciale “Catastrophes naturelles et techniques en 2011”, Sigma, n-ro 2, Zuriko, 2012. La sekvantaj donitaĵoj estas prenitaj el tiu numero.
* “Adaptation to climate change. Linking disaster risk reduction and insurance”, United Nations International Strategy for Disaster Reduction Secretariat (UNISDR), Ĝenevo, 2009.

Kun 75 miliardoj da dolaroj la uragano Katrina, kiu furiozis en la regiono de Nov-Orleano en la jaro 2005, montriĝas ĝis nun la plej kosta epizodo de la historio pri asekuritaj damaĝoj ekde 1970 — kiam tiaj donitaĵoj ekkolektiĝis. La fakturo montriĝas eĉ pli alta, se oni konsideras la neasekuritajn havaĵojn. Poste sekvas la tertremo kun cunamo en Japanio en la jaro 2011 (35 miliardoj) — kiu kaŭzis ankaŭ la atomkatastrofon de Fukuŝimo* — la uragano Andrews de 1992 en Usono (25 miliardoj) kaj la teroristaj atencoj de la 11-a de septembro 2001 (24 miliardoj). Tiu 11-a de septembro estas la plej multekosta evento, kiun Swiss Re kvalifikas kiel “teĥnika”, do, sen rilato al naturfenomeno.

* Vd pri tiu la originale en Esperanto verkitan libron de Jasuo Hori: Tertrema katastrofo de Japanio. Taglibro. Monda Asembleo Socia (MAS) kaj Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT), 2011, 165 paĝoj, ISBN 978-2-918300-56-4.

En Francio, en 2003, jaro de varmego, la kunmetitaj kostoj de la naturkatastrofoj estis pli ol 2 miliardoj da eŭroj, rekordo por la lando. Dum la lastaj dudek jaroj la ĉefa naturrisko estis la inundoj, sekvataj de sekeco. Inter la dudek kvin plej kostaj katastrofoj de la periodo 1970-2010, pli ol la duono okazis post 2001. La nombro de uraganoj de la kategorio 4 aŭ 5 duobliĝis en tridek kvin jaroj (ĉe tio 5 estas la maksimuma ventforto).

Tiaj eventoj povas kaŭzi altan materian koston, sed malaltan homan koston, kaj inverse. La plej mortigaj estas la ventegoj kaj la inundoj kaŭzitaj en 1970 de la ciklono Bhola en Bangladeŝo (tiam ankoraŭ Orienta Pakistano) kaj en la barata ŝtato Bengalo, kiuj kaŭzis proksimume tricent mil viktimojn. En tria pozicio troviĝas la tertremo en Haitio en 2010, kun ducent dudek du mil mortintoj. La eŭropaj varmego kaj sekeco de 2003, kiuj kaŭzis la morton de tridek kvin mil homoj, estas en la dekdua pozicio. Tiu estas cetere la unua registriĝo en la listo pri Eŭropo, dum tiu ĉi okupas kun Usono la plej altan lokon en la tabelo pri la finance plej kostaj katastrofoj. Tio pruvas — se tio ankoraŭ necesus — la efikon de la ekonomia disvolviĝo pri la nombro de mortintoj en tiaj situacioj.

Por la jaro 2011 — la lasta pri kiu nombroj disponeblas — Swiss Re nombris tricent dudek kvin katastrofojn, el kiuj sepdek kvin estas “naturaj” kaj cent kvindek “teĥnikaj”. Inter tiuj lastaj la reasekuristo taksis saĝa inkludi ... la “araban printempon”.

Razmig KEUCHEYAN.

Dosiero: la brusela maŝino freneze kuregas

Laboro “pruntita”, laboristoj katenigitaj

Ŝanĝo de personaro: de la 22-a ĝis 25-a de majo 2014, la eŭropanoj elektos siajn deputitojn, tiu baloto influos al la elekto de la venonta prezidanto de la Komisiono. Sed ĉu la Eŭrop-Unio forlasos pro tio politikan programon, kiun nuntempe karakterizas la organizado de sociala dumpado?

ILI ESTAS kvar, iom flanke de la lasta rondo-placo, kiu kondukas laŭ eta vojo al gardistejo de la entrepreno. Ili seninterrompe observas la dudekon da sindikatistoj el la Ĝenerala Konfederacio de la Laboro (ĜKL), kiuj, en ĉi-tiu januara mateno, frostigitaj kaj ŝarĝitaj per flugfolioj, atendas la alvenon de la centoj da laboristoj sur la grandega najbara laborejo.

Unua kamioneto alproksimiĝas. Sindikatistoj haltigas ĝin, demandas la laboristojn pri sia nacieco, donas flugfoliojn en la portugala lingvo. Malgraŭ la lingva barilo, komenciĝas interparolo pri iliaj rajtoj tra la veturila fenestro. Tuj la kvar viroj alproksimiĝas. “Mi petas vin foriri, eldiras la plej aĝa, minacanta. Vi ne rajtas paroli al ili. Eniru la laborejon.” La sindikatistoj energie forpuŝas la kvaropon, kiu reiras flanken.

Ĉiufoje kiam haltas kamioneto, la kvar uloj notas la aŭto-numeron, diskrete fotas, parolas en sonregistrilon. La sceno okazas en 2014, en Francujo. En Loon-Plage, pli precize: nenies-loko balaita de frosta vento, rande de la Norda Maro.

Ni poste ekscios, ke la agresema viro estas la respondeculo de la konstruejo de la metana haven-terminalo de Electricité de France (EDF); la tri aliaj estas liaj gardistoj. Ĉiuj rifuzas respondi al niaj demandoj. “Ĉi tie, ni estas sur publika ronda placo, flustras s-ro Marcel Croquefer, ĜKL-delegito de Polimeri Europa France. Ĉu vi povas imagi tion, kio okazas interne?”

Jes ja, necesas imagopovon havi por scii kio okazas sur la dua plej granda konstruejo de Francujo — post tiu de la Eŭropa Premhermetika Reaktoro (EPR) de Flamanville. La gazetara dosiero produktita de la labormastro, Dunkerque LNG, (filio de EDF), datumita je la 19-a de februaro 2014, anoncas mil tricent tridek sep salajrulojn: “95% eŭropanoj, el kiuj triono originas el la regiono Nordo-Kaleza Markolo”. Sed, se la sindikatistoj venis kun alilingvaj flugfolioj, estas ja ĉar ili scias, ke ĉi tie plimulto da laboristoj venas el Italujo, Portugalujo kaj Rumanujo.

Ĉu tio estas la rezulto de la eŭropa direktivo (leĝo) 96/71/CE, tiel nomata “primalligo de salajruloj” (vd. Sube), kiu permesas al la eŭropaj entreprenoj dungi eksterlandanojn, pagante la sociajn kotizojn en ties origin-lando? “Ni penas scii la precizan nombron de eksterlandaj laboristoj en tiu konstruejo. Ĝi estas tamen ĉirkaŭ 60%”, taksas s-ino Christelle Veignie, sekretario de la loka unio de ĜKL en Dunkirko.

La sindikatistoj longe atendos la italajn laboristojn. Blokitaj de sia direkcio en la tendumejoj kie ili loĝas, ili estos permesataj enveni la laborejon nur ĉirkaŭ la 10-a horo, kiam la lasta sindikatisto foriris...

Danke al simila operacio, organizata la 10-an de decembro 2013 de sindikatistoj el la Franca Konfederacio de Kadrularo — Ĝenerala Konfederacio de la Kadruloj (FKK-ĜKK) kaj de la ĜKL-konstruado, tiu demando pri la proporcio de pruntitaj salajruloj en la konstruejo de la metana haven-terminalo aperis en la loka gazetaro. Kaj tamen, necesis atendi la spektaklan intervenon de dekkvino da aktivuloj de la Nacia Frunto (NF) por ke la afero fariĝu vaste konata. La 12-an de decembro, tiuj okupas la tegmenton de la Komerco- kaj Industri-Ĉambro (KIĈ) de Dunkirko kaj flirtigas flagrubandon: “Dungo: la niaj unue”. Tiu agado ekscitas la scivolemon de la naciaj amasinformiloj; ĝi terure maltrankviligas la politikajn kaj prefektejajn gvidantojn, kelkajn monatojn antaŭ la municipaj elektoj... Estas evidente, ke la bela fasado ĉirkaŭ la terminal-konstruejo finfine fendetiĝis.

Ekde la anonco de la prezidanto Nicolas Sarkozy, le 3-an de majo 2011, de ĝia konstruado en Loon-Plage, tiu terminalo ludis ja rolon de dungantara kaj politika reklama faldfolio pri la lukto kontraŭ senlaboreco en la Dunkirko-regiono. Ĉio komenciĝas kiam, antaŭ amaso da ĵurnalistoj, s-ro Sarkozy promesas centojn da dungoj — la antaŭan jaron, la fermo de la rafinejo de Flandrujo rezultigis maldungon de tricent sesdek salajruloj. La labormastro Dunkerque LNG kaj la lokaj ekonomiaj kaj politikaj agantoj tiam disvolvas vastan komunikplanon: la 12-an de decembro, ekzemple, la filio de EDF organizas grandan manifestacion en la kongres-palaco de Dunkirko, partnere kun la dung-agentejo, la KIĈ kaj Entreprendre Ensemble, asocio por inkluzivo kaj dungo, kies prezidanto estas la socialista urbestro de la urbo, eksministro pri laboro, Michel Delebarre. Li tiu-okaze elvokas “psikologian vigligon” donitan al la regiono (Nord Littoral, 19-a de decembro 2011).

Pretaj ĉion ajn fari por atingi la esperatan dungiĝon, mil kvincent homoj venas: “granda impeto, konforma al la esperoj portataj de la konstruejo de la metana terminalo”, komentas la ĵurnalo Nord Littoral. “La metana terminalo havas objektivan kaj nediskuteblan efikon, deklaras en oktobro 2012 la respondeculo de la loka dung-agentejo, s-ro Cyrille Rommelaere. Sescent dek ok kontraktoj estis subskribitaj kun laborpetantoj. Duono da ili estis enskribitaj ĉe la dung-agentejo de pli ol dek du monatoj, kaj 68% da ili devenas de la regiono Opala Marbordo*.”

* Libération, Parizo, 5-a de oktobro 2012.
“Ni batalas kontraŭ socia dumpado, ne kontraŭ la eksterlandanoj”

.

Kelkajn semajnojn poste, oni jam aŭdas paroli itale, portugale kaj rumane en la regiono. La miraĝo forviŝiĝas: la loĝantaro komprenis: “Ni batalas kontraŭ la socia dumpado, kontraŭ la malrespekto de la labor-juro, ne kontraŭ la eksterlandanoj”, insistas s-ino Veignie. “Sed la homoj ne plu volas belajn promesojn, kompletigas s-ro Croquefer. La NF povas nun surfi sur la akumulitajn seniluziiĝojn. La voĉdonoj por la partio de s-ro Le Pen ĉe la municipaj elektoj, tio estos ilia kulpo!”

La skandalo de la “pruntitaj” salajruloj de Loon-Plage okazas maloportune por la registaro de s-ro Jean-Marc Ayrault, implikita en tiu jarfino 2013 en la promeso de la prezidanto François Hollande inversi la kurbon de senlaboreco. En decembro, re-intertraktado en Bruselo de la direktivo rilata al malligo de laboristoj ofertas al la ministro pri laboro, Michel Sapin pretekston por fiere anonci, je sia reveno, ke Francujo sukcesis “kontentigan kaj ambician interkonsenton, konforman al la pozicio, kiun ĝi persistedefendis*. Tuj la amasinformiloj relajsas la informon.

* Libération, 9-a de decembro 2013.

Sed temas nur pri “kompromiso” inter la eŭropaj ministroj pri Laboro ene de la Konsilio, kiu mildigas proponon de la parlamento — kaj submetota al validigo de la deputitoj. Akompanata de la ministro pri internaj aferoj Manuel Valls (kaj do de multaj kameraoj), Michel Sapin tamen iras tuj al la metana terminalo por supriz-vizito: “Por vidi, ĉu la labor-juro, la eŭropaj direktivoj pri la malligado estas taŭge aplikataj”, firme klarigas al la AFP-Agentejo la ĉirkaŭantoj de la ministro (19-a de decembro 2013).

Surloke, kelkaj ŝtat-funkciuloj ege koleras. La surpriz-vizito estis anoncita... la antaŭan tagon de la loka gazetaro. La vizittagon, la dungantoj ordonis al siaj italaj kaj portugalaj laboristoj resti en siaj tendumejoj. La vicdirektoro de la dunkirka Labor-Inspektado, s-ro Olivier Moyon, kiu rifuzis partopreni tiun “maskeradon” publike mallaŭdas la eventon en letero de la 5-a de februaro al sia ministro, kiun ni povis legi: “La anonco, la antaŭan tagon en la loka gazetaro, de la operaciaj detaloj forigis ĉiun ŝancon konstati malobeojn al la laborleĝoj, krom ke ĝi malkredindigis niajn servojn, pri kiuj kelkaj laboristoj renkontitaj kadre de niaj misioj esprimas jam regule al ni siajn dubojn. (...) [Ili demandas] pri la realeco de nia volo respektigi la labor-juron.”

Malsukceso de la kontrolado, sukceso de la komunika operacio. La amaskomunikiloj foriras el Loon-Plage, la lokaj aŭtoritatuloj povas denove deturni la okulojn, kaj Dunkerque LNG povas daŭrigi subkontraktigi la laboron al granda proporcio de eksterlandaj laboristoj.

La reveno de la “deviga silentado” tamen ne kontentigas la sindikatajn aktivulojn. La 14-an de februaro, iun frumatenon ĉiam frosta, la dunkirka loka unio de la ĜKL plian fojon instaliĝas ĉe la enirejo de la konstruejo, kun sonorigita kamiono kaj flugfolioj. Ne plu ĵurnalistoj, sed ankoraŭ multe da italaj kaj portugalaj laboristoj... Busoj, kamionetoj, kelkaj aŭtoj: proksimume kvarcent salajruloj pasas antaŭ la sindikatistoj, kiuj firme decidis ne akcepti tian situacion.

La morgaŭon, ĉirkaŭ la 17-a 30, okazas sama baleto, sed en inversa direkto. Kio pri la laŭleĝaj tridek kvin horoj? Portugala laboristo aŭdacas respondi al ni: “Momente ni laboras kvardek horojn semajne. Sed, normale, ni laboras kvindek. Por ni, estas ja bone, ĉar tiel ni gajnas iom pli. Ni bezonas monon, ni bezonas labori.”

En tiu konstruejo, ne estas sindikato, nek komitato pri higieno, sekureco kaj laborkondiĉoj (KHSLK). Malfacilas do ricevi informojn pri la justa pago de la kromaj horoj. “En la konstru-sektoro, la sep unuaj horoj trans la tridek kvin normalaj estas krompagataj je 25%. La sekvantaj, je 50%. Vi povas imagi la potencialajn gajnojn de la entreprenoj, se ili ne pagas ilin?, diras s-ro David Sans, ĜKL-delegito de la grupo Vinci. La salajro-dokumentojn ni ne povis vidi, ĉar ili estas donataj rekte en la lando. Ni eksciis, ke laboristoj estas loĝataj kvinope en dometo. Ili ja ricevis laŭleĝan minimuman salajron, sed la luprezo estis subtrahita de la salajro-pago.” “Okaze de la adjudiko de Dunkerque-LNG pri la elektro-parto, Spie faris proponon je 16 milionoj da eŭroj por kontrakto unue proponita je 25 milionoj. La italoj de Techint Sener gajnis la adjudikon kun propono je 12 milionoj, indikas s-ro Didier Czajka, ĜKL-delegito de Spie. La nivelo-diferenco de la socialaj kotizoj inter Francujo kaj Italujo ne estas tiom granda.” Ekzistas nur unu klarigo: “La ne-respekto de la francaj kolektivaj konvencioj.”

Traduki la kunvokilojn al la tribunalo pli kostas ol la eventuale aplikotaj monpunoj

La 5-an de marto, la “trilogo” (vd. Artikolon de Pierre Souchon.) inter intertraktantoj de la eŭropa Parlamento rezultigis principo-interkonsenton celantan “plifortigi la kontrolojn kaj respondecigi la komisiantajn kompaniojn”, laŭ s-ro Sapin. Laŭ la eŭropa komisionano taskita pri la socialaj aferoj, s-ro Laszlo Andor, temas pri “klara signalo: Eŭropo ne akceptas fraŭdon aŭ malbonuzon de aplikeblaj reguloj malfavore al la pruntitaj laboristoj”*.

* AFP, 5-a de marto 2013.

Ne ĉiuj ŝtataj agentoj estas konvinkitaj pri tio. Interalie inter la multaj labor-inspektoroj, kiuj publike bedaŭras la kreskantajn malfacilaĵojn por plenumi sian mision. Unue, la eksterlanda entrepreno, kiu “malligas” salajrulon al Francujo devas provizi anticipan deklaron al la loka labor-direkcio.. Sed tiu dokumento — kiu precizigas la nomon de la laboristo, lian kvalifikon, la entreprenon kie li laboros, la daŭron de lia misio, lian horaron, liajn paŭzojn, la horan salajron — estas regule forgesata. Kaj kiam inspektoro konstatas la ĉeeston de eksterlanda salajrulo sen sendado de la deklaro, la sankcio de la dunginto restas tre malproksima minaco. “Kiam la prokuroro decidas fari kunvokilon al la tribunalo kontraŭ eksterlanda entrepreno, la tradukado de la kunvokilo ofte montriĝas pli multekosta ol la aplikota monpuno. Plejofte, la juĝisto klasas la aferon.”, konstatas, iom amare, s-ro Pierre Joanny, laborinspektoro en Lilo kaj ekssekretario de la sindikato SUD-Laboro. Ni imagu, ke, malgraŭ ĉio, la justico kondamnas entreprenon? “La monpunoj estas malofte pagitaj”, li asertas.

Restas la dekmiloj da salajruloj laŭregule pruntitaj, kiuj povus esti kontrolataj. Sed necesus havi la rimedojn fari tion! La konstruejo de la metana terminalo ne estas la sola dunganto de pruntitaj laboristoj... La tabeloj de deklaroj pri malligoj en 2013 kaj 2014 ilustras la amplekson de la fenomeno, en regiono, kie koncentriĝas unu el la ĉefaj havenoj de Francujo kaj dek kvin fabrikoj el tipo “Seveso 2”, plimulte posedataj de internaciaj kompanioj. Dudek kvin rumanoj ĉe Polimeri Europa France, ok litovoj ĉe Total, dek tri rumanoj ĉe McDonald’s; plurcentoj da portugaloj ĉe Aluminium Dunkerque... Sume, pluraj miloj da eŭropaj laboristoj estis pruntitaj en 2013 en tiujn dunkirkajn societojn. Oficiale, ili estis 144.411 en Francujo en 2011; kontraŭ 16.545 en 2002, laŭ parlamenta raporto publikigita en aprilo 2013*.

* Eric Bocquet, “Rapport d’information fait au nom de la commission des affaires européennes sur les normes européennes en matière de détachement des travailleurs”, n-ro 527, Sénat, Parizo, 18-a de aprilo 2013.

Se vi promenas, dimanĉe, en la tendumejoj de la dunkirka regiono — Mer et Vacances en Leffrinckoucke (59), Los Palomitos en Hemmes de Marck (62) aŭ Vert Village en Crochte (59) — vi vidos portugalajn kamionetojn, italajn aŭtojn kaj diskretajn homojn, neparolemajn, kiuj iras inter la loĝveturiloj. Vi povas iri al la hotelo Première classe (unua klaso) de Armbouts-Cappel (59) post la 18-a horo, por aŭdi la polan lingvon, en Looberghe por lerni la rumanan, en Bray-Dunes por malkovri la litovan. Sur la ttt-ejo de la Gîtes de France de la Nordo, meze de vintro, ĉiuj tranoktejoj ĉirkaŭ Dunkirko estas jam luitaj.

“La entreprenoj pretendas, ke ili turniĝas al eksterlando ĉar ili ne trovas en Francujo la fakajn laboristojn, kiujn ili bezonas. Reale, francaj dungitoj povus plenumi plejmulton de la taskoj” precizigas s-ro Joanny. “La vera motivo? La faritaj ŝparoj je la horaroj, salajroj, la profesiaj kompensoj, loĝado aŭ manĝado, kompletigas s-ino Veignie. Por la francaj salajruloj, tio estas organizita enkonduko de la vermo en la frukton.”

Tiu masiva koncentrado de pruntitaj eksterlandanoj plipezigas la laborkvanton, jam pezan, de la dek agentoj de la laborinspektado-servo de Dunkirko. Sed registara reformo nun okazanta povus ankoraŭ pligravigi la aferojn: “En la regiono Nordo-Kaleza Markolo estas nun cent kvardek sep agentoj. Se tiu reformo okazos, restos nur cent dudek naŭ da ili, maltrankviliĝas s-ro Joanny. Se la regantoj volus vere protekti la laboristojn, sufiĉus ekzemple konstrui la saman kadron de internacia kunlaboro, kiu ekzistas pri polico. Ni tiam povus iri en alia eŭropa lando por labori kune kun niaj kolegoj.”

Sed ĉu tiu politika volo ekzistas? En sia letero al s-ro Sapin, s-ro Moyon skribas: “Al la prokuroro de la Respubliko de Dunkirko estis jam senditaj du protokoloj de multaj konstatitaj malobeoj koncerne eksterlandajn entreprenojn kontrolitajn en 2012, pri kiuj la justicaj sekvoj ne estas konataj.” La dungantoj de la pruntitaj salajruloj verŝajne havas bonajn kialojn ne maltrankviliĝi pri la “pliseveriĝo” de la direktivo 96/71/CE...

Gilles BALBASTRE

Ĉiuj politikaj fortoj stumblas super la ekonomio. Tunizio, la ĝiradoj de revolucio

ĈAR LA ARABAJ ribeloj ne evoluis feliĉe en Egiptio nek en Sirio nek en Libio, Tunizio fariĝis la rifuĝejo de tiuj, kiuj serĉas en la regiono kialon por esperi. El la socialaj aspiroj, kiuj motivis la popolleviĝon en decembro 2010, neniu kontentige plenumiĝis. Sed, post senĉesa politika krizo, la lando, kiu troviĝis ĉe la abismo kun la murdo al du maldekstraj deputitoj en malpli ol ses monatoj*, donis al si novan konstitucion, per ducent voĉoj de deputitoj el ducent dek ses, kaj registaron de nacia unueco konsistantan el teĥnokratoj. La streĉiĝoj malaltiĝis je unu grado, kaj iomete da graco instaliĝis.

* Vd “En Tunisie, les islamistes au pied du mur”, Le Monde diplomatique, marto 2013.

La kontraŭantoj al la islamistoj de Ennahda timis, ke tiuj firme akaparos la ŝtataparaton kaj tiel fariĝos la bazo de nova diktatoreco. Fine ili forlasis la potencon same pace kiel ili akiris ĝin, ĝentile petitaj “foriri” de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), Alĝerio, la okcidentaj landoj (interalie Francio), la granda sindikato, la mastraro, la revolucia maldekstro, la dekstra centro, la Ligo pri homrajtoj ...

Ili sendube cedis al la premo, post kompreni ke ilia bilanco estas malmulte promesa kaj ke la internacia fortrilato malfavoras al la Islamaj Fratoj, malfortiĝintaj en Turkio kaj perforte eligitaj el la egipta prezidanteco. En Tunizio, novaj elektoj devas okazi “antaŭ la fino de la jaro 2014” (artikolo 148 de la konstitucio). La revolucio jam ne estas sur la tagordo. Sed la lando povas ree kredi ke ĝi sukcesos konstrui sian etan feliĉon en araba mondo, kie tio estas tre serĉata.

Ĉu tio signifas, ke la integriĝo de la islamistoj en la politikan sistemon estis fine pozitiva? Jes el la vidpunkto de tiuj, kiuj promesis, ke ilia alveno ĉe la ŝtatpinto ne signifas vojaĝon senrevenan. Sed jes ankaŭ por iliaj malamikoj, kiuj antaŭvidis, ke en la potenco ili pruvos sian identecan kaj religian obsedon, ilian mankon pri ekonomia kaj sociala konstruado. “Kun ili, ironias s-ro Hamma Hammami, porparolanto de la Popola Fronto (maldekstra), ni estas antaŭ Adam Smith kaj David Ricardo. La ekonomia politiko de la Islamaj Fratoj estas la neoficiala komerco. Ĝi ne estas produktado, ĝi ne estas kreado de riĉaĵoj, ĝi ne estas kampkulturo, ĝi ne estas industrio, ĝi ne estas infrastrukturo, ĝi ne estas reorganizado de la instrusistemo por servi la strategiajn celojn — ekonomiajn, sciencajn, teĥnologiajn.”

Kiel ajn, certas ke “disvolvomodelo”, por citi la tekston de la elektoprogramo de Ennahda en la jaro 2011, konsistas nek en vicigo de malplenaj formuloj — “krei novajn merkatojn por niaj varoj kaj servoj”, “simpligi la procedurojn”, “diversigi la investojn en pli utilajn projektojn” — nek en ornamado de tiuj sorĉaj banalaĵoj kiel “revivigi la virtajn valorojn devenajn el la kultura kaj civiliza heredaĵo de la tunizia socio kaj el ĝia araba kaj islama identeco, kiuj honoras la klopodon kaj la altkvalitan laboron, instigas al novigo kaj al iniciato”.*

* “Pour la liberté, la justice et le développement en Tunisie”, programo de Ennahda, Tunizo, septembre 2011.

S-ro Houcine Jaziri, kiu apartenis al la du lastaj islamistaj registaroj, koncedas: [“La malfortaĵo de Ennahda estas la ekonomio. Ni estis pli enfermitaj en moralaj demandoj. Inter ni estas tro da politikistoj, ne sufiĉe da ekonomikistoj. La aliaj multe pli laboris pri tiuj demandoj ol ni.” Li tamen precizigas: “Ni havis la ŝancon starigi registaron de devo kaj pripensi.”

Tio neniam estas malbona ideo ... Sed, de tri jaroj, la plej multaj partioj, kaj ne nur Ennahda, zorgis pri io alia. “La malkvieta periodo, kiun ni ĵus spertis, rimarkigas la ekonomikisto Nidhal Ben Cheikh, estis stampita de diskutado de relative tabuaj temoj en Tunizio — religio, kredo, sanktaĵo, sekso, samseksemo, la rolo de la virino. La bazoj de nia ekonomia politiko, male, estis neniam debatitaj, kaj eĉ malpli kritikitaj. Rezulto: la provincoj, kiuj estis la luliloj de la revolucio, de la politika kaj sociala ribelo, Kef, Kasserine, Siliana, Tataouine, Kebili, daŭre suferas teruran mankon de loka produktiva teksaĵo.”*

* Laŭ Ben Cheikh, Siliana havas nur ses mezajn kaj grandajn entreprenojn, dum Manouba, centon da kilometroj for, havas tricent dudek du.

La ĉefa gvidanto de la nuna kontraŭislamista koalicio, s-ro Beji Caïd Essebsi, ankaŭ gvidis Tunizion post la falo de la reĝimo de Zine El Abidine M.Ben Ali. Anstataŭ uzi sian popularecon kaj la ĝeneralan entuziasmon de la unuaj monatoj (“jasmena revolucio” ktp) por forbalai la liberalan politikon de sia antaŭulo, li preferis ĉirkaŭi sin per ortodoksaj ministroj kiuj daŭrigis la antaŭan ekonomian modelon, laŭdatan de la IMF.* Rezulto: S-ro Caïd Essebsi konstatas hodiaŭ ke “en kelkaj regionoj, marĝenigitaj de jam tre longa tempo, ĉar oni okupiĝis multe pli pri la marborda montrofenestro, ne okazis pliboniĝo”.

* “La ekonomia politiko farata [en Tunizio] estas sana, kaj mi pensas ke ĝi estas bona ekzemplo kiun la sojlolandoj devas sekvi”, ekzemple taksis en novembro 2008 s-ro Dominique Strauss-Kahn, la tiama direktoro de la IMF.

De la jaro 2011, efektive nenio rompis la kutimon enigi la landon en la internacian labordividon per tio, ke oni ofertas al eksterlandaj investistoj kvalifikitan laboristaron kun ridindaj salajrokostoj. Nu, manke de memcentrita disvolvado impulsata de publikaj investoj kaj nutrata de pagipova loka postulo, tiu modelo povas nur daŭrigi la akrajn regionajn malegalecojn. Kun la risko ke la maloficiala ekonomio kaj kontrabando ekfloras, la ŝtato retiriĝas kaj ĝihadistaj ĉeloj profitas el tio. “Usono, kiu estas la predikistoj de novliberalismo, permesis al si ŝtatigi la bankojn [dum la krizo de 2008], dum Tunizio, en revolucia periodo, malpermesas al si revoluciajn gestojn”, bedaŭras Ben Cheikh.

La sinsekva renkontiĝo kun s-ro Rached Ghannouchi, gvidanto de Ennahda, kaj s-ro Caïd Essebsi, fondinto kaj prezidanto de la Unio por Tunizio (Nidaa Tounes), konfirmas tiun foreston de programa aŭdaco. Tiuj du veteranoj kiuj dominas la politikon de sia lando, estas apriore en ĉio reciproke kontraŭaj. La sekretariejo de la unua estas plena de fotoj, kiuj montras lin kun islamistaj gvidantoj aŭ intelektuloj (la emiro de Kataro, Tariq Ramadan, la egiptia prezidinto Mohamed Morsi, la turka ĉefministro Recep Tayyip Erdogan, ktp). La oficejo de la dua elektis unu solan motivon, Habib Burgiba*, reprezentata samtempe en la formo de busto, de granda murafiŝo kaj de malgranda enkadra fotaĵo sur la skribtablo. Nu, por s-ro Ghannouchi, kiun Burgiba volis mortkondamni, la “plej supera komandanto”, fondinto de la moderna Tunizio, estas tiu, kiu komencis “la militon kontraŭ la islamo kaj kontraŭ la arabeco”.*

* Habib Burgiba (en la franca: Habib Bourguiba [hábib burgíba] (1903-2000), centra figuro de la movado por la sendependeco de Tunizio, estis ties unua prezidanto, inter 1957 kaj 1987.
* “Rachid Ghannuchi: Islam, nationalisme et islamisme”, interparolado kun François Burgat, Egypte/Monde arabe, n-ro10, Kairo, 1992, p. 109-122.

La diferencoj inter tiuj du homoj estas multe malpli klaraj, kiam oni analizas kun ili la grandajn ekonomiajn dosierojn. Ĉu repago de la ekstera ŝuldo, kiun la reĝimo de s-ro Ben Ali faris kaj kiu estis parte deturnita de la membroj de lia klano? “La ŝuldo, pri tiu oni parolas, sed ĝi ne estas katastrofa, ĉar ni estas je malpli ol 50 elcentoj, respondas s-ro Caïd Essebsi. Aliaj, kiel Francio, havas proporcion de 85 elcentoj.”* Ĉiukaze, li tuj aldonas, lando, kiu sin respektas, pagas siajn ŝuldojn, kia ajn estas ĝia registaro. Ekde la sendependeco Tunizio neniam malplenumis siajn repagojn”. Tion la tagon antaŭe preskaŭ laŭvorte asertis al ni s-ro Ghannouchi: “Tunizio havas longan tradicion de repago de siaj kreditoj. Ni daŭrigos laŭ tio.”

* La tunizia ŝuldo estas proksimume je 45 elcentoj de la enlanda produkto, 95 elcentoj en la kazo de Francio.

La repago de ŝuldo estas multekosta ŝarĝo por malriĉa lando; ĝi estas la tria plej granda posteno en la buĝeto (4,2 miliardoj da tuniziaj dinaroj en 2013!).* La Ĝenerala Kaso de Kompensado (CGC laŭ la franca) siavice estas la dua plej granda posteno (5,5 miliardoj da dinaroj en 2013). Ĉiu ŝatus malgrandigi tiun pezon; neniu vere scias kiel fari. Kaj ankaŭ pri tio, la islamistoj kaj iliaj kontraŭuloj apenaŭ distingiĝas. Ilia prudento estas komprenebla: la temo eksplodemas.

* 1 tunizia dinaro = 0,46 eŭro.

La CGC, sistemo kiu ebligas subvencii nutraĵojn kaj energion, stariĝis en la jaro 1970. Poste, la kreskego de la mondaj prezoj por petrolo kaj cerealoj levis ĝiajn elspezojn al senmezuraj niveloj. La IMF ne ĉesas postuli iliajn malaltigojn kaj atendas la malaperon de la kompensad-meĥanismo; la politikaj partioj timas inflacion kaj revolucion, se ili sekvas tian konsilon ...

La CGC, kiu tute ne estas sociala atingo, kiel memorigas al ni Ben Cheikh, havis la ĉefan celon fari liberalan strategion politike pli subtenebla, strategion kiu celis instigi la industrion disponigante al ĝi malmultekostan laboristaron. Por altiri investistojn, Tunizio akceptis ke la ŝtata buĝeto financis parton de la kurantaj konsumelspezoj de iliaj laboristoj kaj dungitoj. Resume, de pli ol kvardek jaroj, manke de bona salajro, la homoj kiuj laboras, ekzemple, en la teksaĵ-sektoro, aŭ en meĥanikaj kaj elektraj industrioj, povis aĉeti subvenciatajn farunon aŭ benzinon.

Kaj ĉiuj ceteraj ankaŭ ... En la restoracioj kaj hoteloj, nudeloj kaj grio servataj al turistoj estas subvenciataj, la konsumado de benzino de la grandmotoraj libiaj aŭtoj estas subvenciata, la energio (ofte importita) kiun uzas la portugalaj kaj hispanaj cementfabrikoj, estas subvenciata. “Tio estas jugo, koncedas s-ro Ghannouchi. Necesas trovi saĝan solvon, ne pro la premo de la internaciaj institucioj, sed ĉar la elspezo jam ne daŭrigeblas je tiu nivelo.” S-ro Caïd Essebsi ne diras alion: “Nun ni alvenis ĉe kritika punkto. Prefere revizii la buĝeton por favori aliajn prioritatojn.”

Sed kiel atribui la elspezojn de la CGC al produktivaj investoj en la internaj regionoj sen samtempe malutili al la plej senhavaj tunizianoj, kiun la ŝtato ne scias helpi alie? Kiam ili parolas pri la temo (ĉar oni premas ilin ...), la mastraro, sindikatoj, islamistoj, Nidaa Tounes montras ian atentemon. Ili denuncas misuzojn sen proponi rimedojn kontraŭ ili. Demandite pri la ebleco ke registaro iun tagon forigas la kason, s-ino Wided Bouchamaoui, prezidanto de la Tunizia Unio de Komerco kaj Industrio (Utica), la mastra organizaĵo, respondas al ni firme: “Neniam! Okazus ribelo en la lando. Nenia politika forto kuraĝus fari tion.” Cetere ŝi tuj precizigas: “Tio ne estas nia postulo.”

Du trionoj de la subvencio koncernas brulaĵon. Nu, insistas s-ro Houcine Abassi, prezidanto de la Tunizia Ĝenerala Unio de Laboro (UGTT), “la plej multaj senlaboruloj kaj salajruloj ne havas aŭton. Ili do ne ĝuas la kompensaĵon pagatan pri energio. Kaj kiam la membroj de la meza klaso posedas veturilon ekipitan de motoro je kvar aŭ kvin ĉevalfortoj, ili pagas sian benzinon je la sama prezo [1,57 dinaroj por litro] kiel tiuj, kiuj disponas pri kvar aŭ kvin luksaj veturiloj en unu sama familio.”

Sed kiel distingi la unuajn disde la aliaj, se oni ekzemple volas ĉesigi la subvenciadon al la multeco de luksaj aŭtoj de miliarduloj, kiuj plenigas ilin per benzino? ... “Pri tio, respondas s-ro Abassi, respondecas la registaro. Ni havas proponojn, sed ni estas sindikato; ni ne estas la ŝtato kun ĝiaj rimedoj, ĝiaj fakuloj, ĝiaj esplor-oficejoj. Estas ĝia tasko serĉi strategion.”

La Popola Fronto ellaboris detalan ekonomian projekton. Tiu entenas samtempe la rekrutadon de oficistoj ĉe la financ-ministrejo por batali kontraŭ la fraŭdo kaj kontrabando, 5-elcentan imposton el la neta profito de la petrolentreprenoj, suspendon de repago de la ekstera ŝuldo atende de kontrolproceduro, rearanĝon de la imposttabelo por favori la malaltajn enspezojn, forigon de la banksekreto. Sed, kiam temas pri la CSG, la aŭdaco fariĝas malpli perceptebla. “Ĉiuj scias, koncedas s-ro Hammami, ke oni ne tuŝu la kason de kompensado.” Diskrete, la registaro komencas malaltigi la subvenciojn, speciale tiujn pri brulaĵoj. Kaj ĉiu rigardas en alian direkton.

Nome: al la venontaj elektoj. Sur politika nivelo, la suspendo de la alfrontiĝoj sekve al la stariĝo de la nova registaro signifis, ke la batalo daŭras, sed alie. La nuna interkonsento baziĝas sur provizora ekvilibro de la fortoj. La skizoj pri estontaj aliancoj anticipas nekonatajn elekto-rezultojn. S-ro Ghannouchi tiras argumentojn el tiu malcerteco kaj regiona malstabileco por konvinki sian bazon, ofte dubeman, pri la ĝusteco de sia strategio de repacigo. Ĉar li taksas sian landon “tro malfirma por alfrontiĝo inter registaro kaj opozicio”, li deziras jam nun ke la estontaj elektoj rezultigu “registaron de koalicio kun ĉiuj aŭ, se tio ne eblas, kun la maksimumo de partioj, sed ankaŭ kun la civila socio, la sindikatoj, la mastraj asocioj. Ankaŭ kun Ennahba”.

Fronte al li, s-ro Caïd Essebsi ŝajnas esti en forta pozicio. La partio kiun li gvidas estas certe malhomogena, miksaĵo de Ben-Ali-retoj kaj de progresemaj aŭ sindikataj aktivuloj (la ĝenerala sekretario de Nidaa Tounes, s-ro Taïeb Baccouche, estis la ĝenerala sekretario de la UGTT), sed ĝi okupas la centran lokon sur la politika ŝaktabulo. Unuflanke la islamista partio deziras ekskluzivan nacian unuiĝon. Aliflanke la Popola Fronto volas kontraŭagi tion, kion s-ro Hammami nomas la “despotisman danĝeron de Ennahda” per tio ke ĝi daŭrigas sian komunan agadon kun Nidaa Tounes. Kion elektos tiu? Se oni aŭdas kiel s-ro Caïd Essebsi detaligas sian rolon en la serĉado de “interkonsenta solvo” kun s-ro Ghannouchi, kaj samtempe laŭdegas la nunan registaron “subtenatan de ĉiuj politikaj fortoj”, oni imagas ke li preferus ke la bazo de la estonta ministraro restu same larĝa. Kaj ĉu ĝi ne reĵetus la islamistojn en la opozicion? “Tio dependas de la elektoj, respondas li. Sed ni akceptos la verdikton de la urnoj.”

“Ni timas, ke Nidaa Tounes aliancos kun Ennahda, konfesas s-ro Abdelmoumen Belaanes, ĝenerala vicprezidanto de la Partio de Laboristoj, membro de la Popola Fronto. “La okcidenta ideo estas, ke du grandaj fortoj ekzistas kaj ke la stabileco postulas ke ili alianciĝu.” La timo de la maldekstro al la islamistoj neniel mildiĝis. “Ekde sia fondiĝo, la taktiko de Ennahda estis ĉiam la sama, taksas s-ro Hammami. Tie, kie ili renkontas reziston, ĝi cedas. Tie, kie oni cedas, ĝi kontraŭatakas. Sed la celo restas islamigi, trudi la linion de la Islamaj Fratoj, samtempe reakcia, despota kaj diktatoreca.” La strategio, kiun li proponas, rezultas el tiu diagnozo: necesas daŭrigi la kontraŭislaman aliancon per insisto pri la prioritato de demokratio; necesas klarigi, ke la realigado de tiu prioritato trudas disponojn de sociala urĝeco; fine necesas insisti pri tio ke ĉiuj “demokratiaj” fortoj “interkonsentas pri la neceso mildigi la sekvojn de la ekonomia krizo por la popolaj amasoj.”

Sed, demandas Michael Ayari, esploristo ĉe la International Crisis Group, kion pensas pri tio la bazo, kion pensas la aktivuloj? Tiuj de Ennahda, kies prezidanto ne ekskludas regi kun la islamistoj sub la ravita rigardo de la IMF? Tiuj de la Popola Fronto, kiun oni alvokas defendi la demokration kune kun la mastraro kaj iamaj subtenantoj de Ben Ali? La partiestroj elkovas siajn aliancojn, anticipas la respektivan nombron da postenoj, trankviligas siajn mondonantojn. El tio rezultas politika ekvilibro. Tiu estas saĝa, eĉ enviinda en regiono viktima de sociaj konvulsioj. Sed kiom da tempo tio povas daŭri se, tri jarojn post la “revolucio”, la ekonomiaj kaj socialaj decidoj, kiuj eksplodigis ĝin, restas daŭre en la sama tendenco?

Serge HALIMI.

La bonulo, la brutulo kaj Krimeo

La kontraŭ-rusa obsedo

Kun la aneksado de Krimeo al la rusa teritorio, konfirmita de s-ro Vladimir Putin la 18-an de marto, kaj la sankcioj deciditaj kontraŭ la Kremlo, la ukraina krizo ampleksiĝis ĝis atingi la dimension de geopolitika tertremo. Kompreni tiun konflikton postulas integri la vidpunktojn de ĉiuj agantoj. Sed, en la okcidentaj diplomatejoj, la moralaj proklamoj ofte anstataŭas analizon.

ĈI-LASTAJN semajnojn, la amasinformila traktado de la ukrainaj eventoj alportis konfirmon pri tio: por parto de la okcidenta diplomataro, la krizoj ne plu montras malsimetrion inter la interesoj kaj perceptoj de raciaj agantoj, sed konsistigas alfrontiĝojn inter Bono kaj Malbono, kie decidiĝas la senso de la historio.

Rusujo tre taŭgas por tiu enscenigo, kiu havas la avantaĝon esti simpla. Por multaj komentistoj, tiu barbara ŝtato regata de la kozakoj ŝajnas duon-mongola aliloko regata de la epigonoj de la KGB, kiuj sekrete preparas komplotojn je la servo de neŭrozaj caroj plaŭdantaj en la glaciaj akvoj de egoisma kalkulo*. Enfermitaj soluloj, fortranĉitaj el sia epoko, tiuj aŭtokratoj malrapide movas peonojn sur grandaj eburaj ŝakludiloj anstataŭ legi The Economist. De tempo al tempo, ili dronigas atoman submarŝipon pro la plezuro poluadi la Barencan Maron, antaŭ ol instigi kontraŭleĝan referendumon en sia “proksima eksterlando”, cele rekonstrui la USSR.

* Bernard-Henri Lévy, “L’honneur des Ukrainiens”, Le Point, Parizo, 27-a de februaro 2014.

Kunigante la banalaĵojn publikigitajn pri tiu temo en la okcidenta gazetaro — ne nur depost la komenco de la ukraina krizo, sed de dek kvin jaroj-, tiu folklora rakonto estas proksimume tio, kion ordinara leganto memoros el la politiko de la nuna Federacio de Rusujo. Tiu sume negativa percepto, karikatura, apartenas al firme establita tradicio.

Ĝi apogas sin foje sur analizoj, kiuj substrekas la totalisman kaj “mensogan” obsedon de la rusa kulturo*, foje sur la supozata kontinueco inter Josef Stalin kaj s-ro Vladimir Putin — ŝatata temo de la francaj ĉefartikolistoj kaj de la usonaj novkonservativaj pensfabrikoj*. Ĝi havas sian originon en la rakontoj de la eŭropaj vojaĝantoj de la Renesanco, kiuj jam faris komparon inter la “barbaraj” rusoj kaj la sovaĝaspektaj skitoj de la Antikva Tempo*.

* Alain Besançon, Sainte Russie, Editions de Fallois, Parizo, 2014.
* Steven P. Bucci, Nile Gardiner kaj Luke Coffey, “Russia, the West, and Ukraine: Time for a strategy — not hope”, Issue Brief, n-ro 4159, The Heritage Foundation, Vaŝingtono, DC, 4-a de marto 2014.
* Vd Stéphane Mund, Orbis Russiarum, Droz, Ĝenevo, 2003.

La eventoj de Maïdan en Kievo ofertas ekzemplon de la analizaj malavantaĝoj, kiujn induktas tiu demonologio. Lingve kaj kulture dividita inter Oriento k Okcidento, Ukrainujo povas garantii siajn nunajn landlimojn nur tenante eternan ekvilibron inter Lvivo kaj Donecko, respektivaj simboloj de ĝiaj eŭropa kaj rusa polusoj.

“Geedziĝi” al unu aŭ la alia signifus por ĝi nei tion, kio estas ĝia fundamento, kaj do validigi la senrevenan mekanismon de dispartigo laŭ la ĉekoslovaka maniero*. Ĝi estas geopolitika eterna fianĉino.

* La “velura revolucio” de 1989 kondukis en 1992 al la divido de la ŝtato en du entojn, sur etnolingva bazo.

Ukrainujo ne povas “elekti”. Ĝi do kontentiĝas pri allogi al si donace multekostajn juvelringojn: 15 miliardoj da dolaroj promesitaj de Rusujo en decembro 2013, kaj 3 miliardoj de la Eŭropa Unio sammomente por akompani la abortintan asoci-interkonsenton. Al ĉiu svatulo ĝi koncedas kelkajn revizieblajn promesojn: interkonsento de Ĥarkivo, kiu en 2010, plilongigis ĝis en 2042 la ludonon al Rusujo de la militbazo ĉe Sebastopolo, aŭ ankoraŭ ludono de kultiveblaj teroj al la granduloj de la eŭropa agrokulturo. Reduktante tiun geokulturan triopon je trudita geedziiĝo kun Moskvo, la fakuloj, kiuj lasas sin impresi de tio, kion ni ja devas nomi la kontraŭrusa obsedo, malkaŝas severan analizan mankon. Ili, kiuj riproĉas al s-ro Putin resti en la mallarĝa kampo de la potenco-politiko, montras ne malpli kondamnindan hemiplegion, limigante sian horizonton je la liberiga sorbiĝo de Ukrainujo en la eŭro-atlantika komunumo.

Kontraŭe al tio, kion oni skribis, la rompo de la internaj ekvilibroj de tiu malforta nacio ne okazis la 27-an de februaro 2014, dato de la ekregado de la Parlamento kaj de la registaro de Krimeo fare de armitaj homoj — neatendita evento, kiu ŝajne estas la respondo de s-ro Putin al la fuĝo de la ukraina prezidanto Viktor Janukoviĉ la 22-an de februaro. Reale, la baskulo okazis inter ĉi tiuj du eventoj, precize la 23-an de februaro, kun la absurda decido de la novaj gvidantoj de Ukrainujo aboli la statuson de la rusa kiel oficiala dua lingvo en la regionoj de Oriento — teksto, kiun la provizora prezidanto ĝis nun rifuzis subskribi. Ĉu oni jam vidis kondamniton je dismembrigo mem vipi la ĉevalojn?

S-ro Putin ne povis trovi pli bonan okazon ol tiun absurdaĵon por ekigi sian krimean manovron. La popolribelo, kiu kondukis al la falo de s-ro Janukoviĉ (elektita en 2010), kaj al la eliro de rusparolanta Krimeo el la sino de Kievo, estas do nur la lasta manifestacio de la kultura tragedio esence propra al tiu orienta “Belgujo”, kio estas Ukrainujo.

En Donecko, kiel en Simferopolo, la rusparolantaj ukrainoj estas ĝenerale malpli sentemaj ol oni diras al la propagando de la rusa granda frato: deĉifri ĝin kun fatalisma ironio fariĝis dua naturo. Ilia aspiro al vera juro-ŝtato kaj al forigo de korupto estas la sama ol tiu de iliaj kuncivitanoj de Galicio. S-ro Putin scias ĉion tion. Sed li ankaŭ scias, ke tiuj loĝantaroj, kiuj estas forte ligitaj al sia lingvo, ne interŝanĝos Aleksandron Puŝkin kaj la memoraĵojn de la “granda patriota milito” — soveta nomo de la dua mondmilito — kontraŭ abono al La règle du jeu (la ludo-regulo), la revuo de Bernard-Henry Lévy. En 2011, 38% de la ukrainoj parolis la rusan hejme. Sed la riska kaj venĝema decido de la 23-a de februaro igis la diskurson de Moskvo subite verkonforma: por la Oriento de Ukrainujo, la problemo ne estas, ke la nova registaro sukcesis ekregi la landon renversante la elektitan prezidanton, sed ja ke ĝia unua decido estis humiligi la duonon de ties civitanoj.

Dupolusaj fantasmoj kaj spionromanoj

JA TIUN TAGON Maïdan perdis Krimeon, pri kiu neniu forgesis ke ĝi estis “donacita” de Nikita Ĥruŝĉov al Ukrainujo en 1954 (vd sube la kronologion). Pro tio la rimarko de s-ro Miĥail Gorbaĉov la 17-an de marto, post la referenduma jeso de la krimea loĝantaro al ĝia aliĝo al Rusujo: “Se, tiam, Krimeo estis unuigita al Ukrainujo laŭ sovetaj leĝoj (...), sen demandii al la popolo ĝian opinion, hodiaŭ tiu popolo decidis korekti tiun eraron. Oni salutu tion, kaj ne anoncu sankciojn*.” Ĉi tiuj vortoj efikis kiel malvarma duŝo en Bruselo, kie estis preparataj, kunlabore kun Vaŝingtono, serio de rebato-disponoj kontraŭ Moskvo (limigo de la vojaĝrajto kaj “glaciiĝo” de la bonhavoj de ukrainaj kaj rusaj respondeculoj).

* Deklaracio al la agentejo Interfax, 17-a de marto 2014.

Se tio, kion volas Rusujo ne estas pravigebla, estus interese kompreni ĝiajn kialojn, antaŭ ol kondamni ĝin senecese. Des pli, ĉar Ukrainujo povus perdi pli ol Krimeo, se okazus, ke la longa frekventado de la tiom ĝentila Victoria Nuland* sukcese instigus ĝin aliĝi al la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO). Pluraj el la povuloj de la nova registaro, kie sidas kvar ministroj de la ekstremnaciista partio Svoboda*, subtenas tiun ideon.

* Dum telefona konversacio kun la usona ambasadoro en Ukrainujo, publikigita en februaro, la usona vicministrino pri Eksteraj Aferoj taskita pri Europo ekkriis: “Europ-Unio forfikiĝu!”
* Vd Emmanuel Dreyfus, “En Ukrainujo, la ekstremistoj de naciismo”, Le Monde diplomatique, marto 2014.

Eble jam estas tempo forigi la esprimon “malvarma milito” el la artikoloj temantaj pri Rusujo. Historie nefunkcianta, tiu mallongigo estas precipe uzata por pravigi la pavlovan esprimon “dupolusaj fantasmoj”. S-ro John McCain, eksa respublikana kandidato al la Blanka Domo kaj internacie rekonata fakulo pri Arizono, donis ekzemplon pri tio, akre kritikante s-ron Putin, “rusan imperiiston kaj aparatulon de la KGB”, kuraĝigitan de la “malforteco” de s-ro Barack Obama. Kiu, verŝajne tro okupata de la sanasekuro de siaj kuncivitanoj, ne konscias, ke la “agreso en Krimeo” (...) “donas aŭdacon al aliaj agresantoj, de la ĉinaj naciistoj ĝis la teroristoj de Al-Kaido kaj la iranaj teokratoj”*. Kion fari? “Ni devas morale kaj intelekte rearmi nin”, respondas la eksa kunlistano de s-ino Sarah Palin, “por malhelpi ke la mallumo de la mondo de s-ro Putin eĉ pli etendiĝos sur la homaro.” Diskurso, kiu, por publike mallaŭdi teokratojn, tamen trouzas la teologan tonon.

* John McCain, “Obama has made America look weak”, The New York Times, 14-a de marto 2014.

En Vaŝingtono kaj Bruselo, en najbara stilo, oni ŝajne akordiĝis por blovi sur la braĝojn de la ukraina krizo anstataŭ pacigi ĝin. Sen partopreni tiujn troigojn, la netimigebla s-ino Angela Merkel telefonas (ruslingve) al s-ro Putin. Ĉi tiuj du faras pli bone ol aŭskulti: ili komprenas unu la alian. Ĉu iliaj pozicioj estas radikale kontraŭaj? Ili konsideras tion kiel okazo, ne por insulti unu la alian, sed por dialogi kaj intertrakti, futon post futo.

En Londono, Parizo aŭ Vaŝingtono, oni relegas la spionromanojn de Tom Clancy. En Berlino kaj Moskvo, “malvarmaj” ĉefurboj ligitaj per ekonomio, energio (40% de la germana gaso estas rusa) kaj per la memoro de la milita “dia juĝo” de la orienta fronto, la registaroj konsultas la mapojn de tiu Mitteleuropa, pri kiu nur ili, hodiaŭ, vere mastras la ĉefajn fortojn. La severaj vortoj de la kancelierino pri Moskvo ne malhelpas ŝin percepti, unuflanke la objektivajn kialojn de la nervozeco de s-ro Putin, kaj aliflanke la realecon de liaj manovrecaj kapabloj.

S-ino Merkel pri tio diferencas de s-ro Janukoviĉ, kiu tute ne komprenis la psikologion de sia “protektanto”: “Rusujo devas agi!, tondris la ekzilito la 28-an de februaro. Kaj, konante la karakteron de Vladimir Putin, mi demandas min kial li estas tiom rezervita kaj silenta.” Tie kuŝas la problemo: la defalinta ukraina prezidanto agas kaj parolas sen ĝeni sin per informoj, sen konsideri la longtempan perspektivon nek demandi sin kion pensas la civitanoj de lia lando. Li do ne sukcesas kompreni s-ron Putin, kies karakterizo, sub brutala eksteraĵo, estas preciza scio ĝis kie li povas iri — male al s-ro Janukoviĉ, sed ankaŭ al la subtenantoj de la senfina pligrandiĝo de NATO kaj de Eŭropa Unio.

La rusa prezidanto uzis la militistan karton nur malrekte, tra la deadmona enŝteliĝo de senuniformaj rusaj soldatoj en Krimeon, kombinita kun landlimaj manovroj, por pli bone transloki sian kontraŭatakon sur la tereno de jura disputo. Kun la referendumo de la 16-a de marto 2014, la demando pri la apartismo de la duoninsulo estas jam punkto de internacia juro sur kiu pezas la jurisprudenca ombro de Kosovo, origina peko, kiu metas la okcidentanojn fronte al iliaj propraj kontraŭdiroj*.

* Vd Jean-Arnault Dérens, “Indépendance du Kosovo, une bombe à retardement”, Le Monde diplomatique, marto 2007.
Diversaj juĝoj laŭ diversaj interesoj

URĜAS taksi la longperiodajn geopolitikajn ekvilibrojn por mastri ties “ŝanĝefikojn”. Alidirite, ni devas akcepti pensi la nocion “interagado” (Wechselwirkung), kiun la strategiisto Carl von Clausewitz igis la marko de ĉiuj logikaj dueloj solveblaj perforte aŭ per minaco uzi perforton. Estas en la okcidenta vorto-disputo timega rifuzo de la “nestabilaj variabloj”*, kiu montras diplomatian praktikon reduktitan je la stato de reflekso-spasmo. Rusujo taksas ke estas “Diversaj juĝoj laŭ diversaj interesoj” en la internaciaj rilatoj. Ĉinujo havas proksiman analizon kaj ne esprimis sin dum la voĉdono en la sekurec-konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la 16-an de marto, pri rezolucio kondamnanta la rusan politikon en Krimeo.

* Vd. la esplorojn de Robert Kehoane pri la graveco de la perceptoj en la teorio de la internaciaj rilatoj.

Laŭ la okcidentanoj, Afganujo en 2001, Irako en 2003, Libio en 2011 estus malegoismaj agoj de viziaj grandaj landoj, al kiuj oni povus nur riproĉi mallertan liberigan impeton. La aliaj agantoj, kontraste, defendus siajn interesojn nur per kondamnindaj agresoj. Laŭ s-ro François Hollande, la referendumo de la 16-a de marto estas “‘pseŭdo-konsultado’, ĉar ĝi ne konformas al la interna ukraina juro, kaj al la internacia juro” (deklaro de la 17-a de marto). La 17-an de februaro 2008, naŭ jarojn post militista operacio decidita sen la konsento de la UN, la albana kosova Parlamento voĉdonis la sendependiĝon de la serba aŭtonoma provinco Kosovo, kontraŭ la volo de Beogrado, kun la subteno de Francujo kaj Usono. Rusujo, sed ankaŭ Hispanujo rifuzis, kaj ankoraŭ rifuzas, agnoski ĉi tiun atencon al la internacia juro. Same kiel ... Ukrainujo.

Ukrainoj frontas tri prioritatajn laborojn: la geopolitikan ekvilibron inter Rusujo kaj Eŭropo; kultura kaj lingva egaleco inter civitanoj en oriento kaj okcidento; kaj fino de la korupto de la elitoj. Ĉu ili estas “demokrataj” aŭ “rusofavoraj”, la elitoj ĉerpis el la samaj kasoj, kun la helpo de la samaj komunik-konsilantoj*. Nur tiel, povos fariĝi netuŝebla la ukraina teritoria integreco, kiu, malgraŭ la asertoj de senmemoraj diplomatoj, ne estas pli netuŝebla ol tiu de Ĉeĥoslovakujo en 1992, de Serbujo en 1999 aŭ de Sudano en 2011.

* La usonano Paul Manafort konsilis s-ron Janukoviĉ de 2004 ĝis 2013. Li antaŭe servis s-ron Ronald Reagan, s-ron George W. Bush... kaj s-ron McCain. Vd Alexander Burns kaj Maggie Haberman, “Mystery man: Ukraine’s US political fixer”, Politico, 5-a de marto 2014, www.politico.com.

La ukraina defio ne estas ekstera sed interna. Kiel notis la sociologo Georg Simmel, “la landlimo ne estas spaca fakto kun sociologiaj konsekvencoj, sed sociologia fakto, kiu esprimiĝas laŭ spaca formo*.” La demando ne estas, ĉu s-ro Putin estas la reenkarniĝo de Ivano la Terura, sed ĉu la ukrainaj elitoj montriĝos kapablaj plenumi siajn taskojn kaj scios transformiĝi en sociaj inĝenieroj por restarigi la unuecon de tiu plurala lando. Tiun tagon, kiun ni deziru, Ukrainujo finfine meritos siajn landlimojn.

* Vd Georg Simmel, “Soziologie des Raumes”, en Jahrbuch für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirtschaft, XXVII, Leipzig, 1903.

Olivier ZAJEC

Kronologio

Sesdek jaroj da tir-puŝoj

Februaro 1954. Nikita Ĥruŝĉov ligas Krimeon al Ukrainujo. Aŭgusto 1991. Sendependiĝo.

Junio 1993. Speciala aŭtonomeca statuso por Krimeo.

21-a de novembro 2004. Komenco de la “oranĝa revolucio”, kiu portas al la prezidejo s-ron Viktor Juŝĉenko.

Aŭgusto 2006. S-ro Viktor Janukoviĉ fariĝas ĉefministro de s-ro Juŝĉenko.

Februaro 2010. S-ro Janukoviĉ estas elektita prezidanto, fronte al s-ino Julia Timoŝenko.

21-a de novembro 2013. Rifuzo de la asoci-interkonsento kun Eŭropa Unio. Komenco de la manifestacioj en Kievo.

20 -a de februaro 2014. Sangoverŝa tago en Kievo.

21-a de februaro. Subskribita interkonsento inter s-ro Janukoviĉ, la opozicio kaj la eŭropaj ministroj.

22-a de februaro. Fuĝo de s-ro Janukoviĉ, kiu publike mallaŭdas “puĉon”.

23-a de februaro. La Parlamento abolas la leĝon pri la lingvoj.

27-a de februaro. Milicanoj, helpataj de rusaj soldatoj sen insignoj ekregas Krimeon.

16-a de marto. Referendumo en Krimeo; 96,7% da voĉoj por ligiĝo al Rusujo.

O. Z.

Ne ĉiuj popol-ribeloj estas revolucioj

Ukrainujo: de oligarkio al alia

Post la sendependiĝo de Krimeo, la nova ukraina registaro devas alfronti katastrofan ekonomian, demografian kaj socian situacion. La oligarkia sistemo konstruata de dudek jaroj nutras malriĉon, venĝodezirojn kaj timojn. Sed nenio indikas, ke ĝi estos vere ŝanĝita.

TUTE proksime de la Lenin-placo en Donecko, la Donbass Palace estas la plej luksa hotelo en la Oriento de Ukrainujo. En tiu montrofenestro de la imperio de s-ro Rinat Akhmetov, tranokto kostas 350 eŭrojn, multe pli ol la meza monata salajro. La plej riĉa homo de la lando estis proksimulo de s-ro Viktor Janukoviĉ, la falinta prezidanto, kaj singarde subtenas nun la registaron instalitan de la popolribelo en Kievo. Krom ĉi tiu hotelo kaj multaj senmoveblaĵoj, la miliardulo posedas la futbal-klubon de la urbo, la Chakhtar Donetsk, kaj precipe minejojn, ŝtalejojn, fabrikojn. Inter la klanoj de la nacia oligarkaro, la plej grandaj riĉaĵ-amasoj naskiĝis en ĉi tiu industria kaj mineja baseno de rivero Don (Donbas). Tiuj terenoj respondantaj al la provincoj (oblasts) de Donecko kaj Luhansko formis jam unu el la industriaj kaj minejaj kernoj de Soveta Unio.

Donbas-regiono ankoraŭ provizas kvaronon de la devizaj envenoj, kvankam restas plu nur naŭdek kvin minejoj oficiale funkciantaj, kontraŭ ducent tridek antaŭ dudek jaroj. Dum la sama periodo, la lando perdis sep milionojn da loĝantoj. Post la sendependiĝo, fine de 1991, fronte al la ekonomia ĥaoso kaj al la fermo de la unuaj ŝtataj minejoj, homoj komencis skrapi la grundon por pretervivi. “Ĉi tie sufiĉas fosi unu metron produnde por trovi karbon”, diras maljuna ministo el Thorez, la najbara industria urbo, kiu ankoraŭ havas la nomon de la franca eksa komunista gvidanto*. En la primitivaj galerioj, malfirme apogataj per bastonegoj, akcidentoj multnombras. Puŝataj de la espero gajni 200 aŭ 300 eŭrojn monate, la ministoj akceptas la riskon malaperi sub la teron. Post alveno de s-ro Janukoviĉ ĉe la ŝtatregado, en 2010, la reto de la kopanki, tiuj eksterleĝaj minejoj, strukturiĝis kaj organiziĝis.

* Maurice Thorez estis ĝenerala sekretario de la franca komunista Partio de 1930 ĝis 1964.

“La karbo eltirita de la kopanki estis malmultekoste vendata al la publikaj minejoj, kaj revendata de ili je merkatprezo”, rakontas s-ro Anatoly Akimochin, vicprezidanto de la sendependa sindikato de la ukrainaj ministoj. Al tiuj profitoj aldoniĝis la subvencioj donitaj de la registaro por artefarite pluteni la solventecon de la publikaj minejoj. “Granda parto de tiuj sumoj malaperis en la poŝojn de homoj ligitaj al la reĝimo”, aldonas s-ro Akimochin. Laŭ la naciaj fakuloj, 10% de la karbo produktita ĉi-lastajn jarojn en la lando venis de tiuj eksterleĝaj ekspluatejoj. Malantaŭ tiu reto vidiĝas la ombro de s-ro Aleksandro Janukoviĉ, la plej aĝa filo de la eksa prezidanto, kiu tiel akceptis la riskon konkurenci la posedantojn de la privatigitaj minejoj, interalie s-ron Akhmetov.

“Ĉu revolucio? Ne, simpla redisdono de la ludkartoj.” La sociologo Volodymyr Ishchenko, direktoro de la Centro por esploro pri la kieva socio, ne kaŝas sian amarecon, kelkajn semajnojn post la fuĝo de s-ro Janukoviĉ kaj la starigo de nova reĝimo. “Tiu registaro defendas la samajn valorojn kiel la antaŭa: ekonomia liberalismo kaj persona riĉiĝo. Ne ĉiuj ribeloj estas revolucioj. Estas neverŝajne, ke la Maidan-movado ebligos profundajn ŝanĝojn kaj povos tiel pretendi la titolon ‘revolucio’. La plej serioza kandidato por la prezidanto-elekto de la 25-a de majo estas s-ro Petro Porochenko, la reĝo de ĉokolado”, unu el la plej riĉaj homoj de la lando...” Dum manifestaciantoj ankoraŭ mortis pafitaj ĉe Maidan, la sendependec-placo, epicentro de la popola kolero ekde la 22-a de novembro 2013, stranga transiro jam estis intertraktata en kelkaj koridoroj kun la potencaj aferistoj, kiuj ekregadis Ukrainujon.

Dum ĉi-lastajn dudek jaroj, la Respubliko spertis apartan formon de disvolvado, ofte kvalifikita “oligarkia plurismo”. Multaj aferistoj, kiuj konstruis grandegajn riĉaĵ-amasojn aĉetante malaltkoste la minejojn kaj fabrikojn privatigitajn post la fino de la Sovetunio, engaĝiĝis en politikon. Negocantoj pri petrolo aŭ gaso tiel povas fariĝi ministroj, aŭ ekpreni la gvidadon de grandaj publikaj administracioj. La eksa ĉefministro Julia Timoŝenko, figuro de la “oranĝa revolucio” de 2004, konsiderata de la okcidentanoj kiel “martiro” post sia enkarcerigo en aŭgusto 2011, ankaŭ ŝi riĉiĝis per la gasa industrio.

Karieroj konstruiĝas inter la privataj aferoj kaj la servo de la ŝtato. Aliaj potencaj entreprenistoj kontentiĝas per pli diskreta pozicio, financante la kampanjojn de politikuloj, kiuj reprezentas iliajn interesojn, kaj kiuj tiel fariĝas dankemaj al ili. Tiu sistemo, formaligita sub la prezideco de s-ro Leonid Kuĉma (1994-2005), implicas konstantan rearanĝadon, laŭ la konkurantaj interesoj de tiuj potenculoj, de iliaj aliancoj kaj luktoj.

Je kelkaj paŝoj de la Donbass Palace, ĉe la pinto de la riĉa konstruaĵo, kie troviĝas la sidejoj de Metinvest kaj de DTEK, du el la societoj de s-ro Akhmetov, estis la lumŝildo de Mako, la trunka kompanio (holdingo) registrita en Svislando fare de s-ro Janukoviĉ-filo por eksporti la ukrainan karbon. Kelkajn tagojn post la falo de la patro, ĝi estis diskrete malmuntita, signo ke la alianco de la mastro de Donbas kaj la “homoj de la prezidanto” finiĝis.

La policanoj ne plu scias, al kiu ili obeu

Jam en 2010, la prezidanto Janukoviĉ, konsiderata de la 1990-aj jaroj kiel politika reprezentanto de la interesoj de la klano de Donecko, decidis preni aŭtonomecon fronte al sia potenca protektanto. Li lokis siajn fidindajn homojn — anojn de sia “familio”, kiel la ukrainoj nomis ĝin — ĉe la ŝlosilaj postenoj de la ŝtato. Inter ilin, s-ro Serhiy Arbuzov, konsiderata kiel lia persona bankisto, fariĝis direktoro de la Centra banko ĉe la fino de 2010. Li estis mallonge nomumita ĉefministro dum la krizopinto, la 28-an de januaro 2014, post la foriro de s-ro Mykola Azarov. La prezidanto apogis sin ankaŭ sur s-ro Vitali Zakhartchenko, amiko de lia filo Aleksandro, kiun li nomumis ĉe la kapo de la fiska administracio en decembro 2010, antaŭ ol nomumi lin ministro pri eksterlandaj aferoj en novembro 2011. Fine li elektis, ekde sia alveno ĉe la reganta loko, favori la interesojn de alia influ-homo, s-ro Dmytro Firtach, kiu iam havis monopolon pri la importado de rusa gaso, antaŭ ol diversigi siajn aferojn en ĥemia kaj banka sektoroj. S-ro Zakhartchenko fuĝis en Rusujon, dum s-ro Firtach estis arestita en Vieno la 13-an de marto 2014.

La “familio” ankaŭ favoris la aperon de grupo tiel nomata la “junaj oligarkoj”, kies leviĝanta stelulo estis s-ro Serhiy Kurtĉenko. Tiu tre juna homo (li naskiĝis en 1985 en Karkivo), kvalifikita de la gazetaro “elstarulo” de la afereca mondo en 2012, estas la posedanto de la Gaz Ukrainujo-kompanio, kiu regis 18% de la merkato de likva gaso, realigante entutan vendosumon je 10 miliardoj da dolaroj. S-ro Kurtĉenko aĉetis al si en 2012 la rafinejon de Odeso kaj la futbal-klubon de sia naskiĝurbo, la Metalist Kharkiv. Tiu fulma leviĝo baziĝas precipe sur la amikaj rilatoj, kiujn li ligis kun la filo de la eksa ĝenerala prokuroro Viktor Pchonka, alia eminenta membro de la “familio”. Akirante la rafinejon de Odeso, la juna posedanto de Gaz Ukrainujo fariĝis rekta konkuranto de s-ro Igor Kolomoisky, konsiderata kiel la tria plej riĉa homo de la lando, tre peza sur la petrol-merkato. “La konkurenco estis falsigita, klarigas la ĵurnalistino Anna Babinets, ĉar s-ro Kurtĉenko estis subtenata de la reĝimo.”

Post la falo de la “familio”, s-ro Kurtĉenko kaj la Pchonka patro kaj filo fuĝis en Rusujon. La 2-an de marto 2014, lia rivalo, s-ro Kolomoisky, estis nomumita guberniestro de la provinco de Dnipropetrovsko fare de la novaj regantoj. La saman tagon, s-ro Serhiy Taruta, centra aganto de ferindustrio, posedanto de la industria Unio de Donbas (IDS) estis nomumita guberniestro de la Donecko-provinco. Li estis unu el la financistoj de la “oranĝa revolucio”, sed li ĉiam zorgis ne tro afiŝi politikajn engaĝiĝojn. “S-roj Taruta kaj Akhmetov neniam estis amikoj. Sed, post multaj konfliktoj, ili aranĝis specon de interkonsento por regi nian regionon, klarigas la politikologo Valentin Kokorski, profesoro ĉe la Universitato de Donecko. Estas neimageble, ke s-ro Akhmetov ne donis sian konsenton por la nomumo de sia rivalo.” Inter la du homoj, tamen, longe okazis kruda batalo, kiam s-ro Akhmetov plialtigis siajn prezojn por devigi s-ron Taruta vendi sian societon.

Unu el la maloftaj avantaĝoj de la oligarkia sistemo estas laŭ iuj protekti la landon el la influo de la rusaj kapitaloj*. “Tamen, precizigas Kokorski, estus iluzio imagi ke la ukraina ekonomio, aparte en la Donbas-regiono, povas ignori Rusujon. Ĉiuj niaj transform-industrioj rigardas al tiu merkato kaj, ofte, ili ne konformas al la normoj de Eŭropa Unio (EU). Niaj oligarkoj ja scias, ke Ukrainujo povas funkcii nur plene ludante sian rolon de ponto inter la EU kaj Rusujo.” Ekzemple, la riĉaĵo de s-ro Akhmetov enradikiĝas en la tero de Donbas, sed etendiĝas al Rusujo kaj al pluraj landoj de Eŭropa Unio (Bulgarujo, Italujo, Britujo). La oligarko posedas tie fabrikojn kaj multajn ekran-societojn kaj interkrucantajn partoprenojn en aliaj kompanioj.

* Slawomir Matuszak, “The oligarchic democracy: The influence of business groups on Ukrainian politics”, Centre for Eastern Studies, Varsovio, septembro 2012.

Siaflanke, s-ro Taruta devenas de la greka malplimulto de la randoj de la Azova maro. Lia naskiĝurbo, la granda haveno Mariupol, estas bastiono de la Akhmetov-grupo. Tiu ĉi posedas la metalurgiajn kombinumojn Azovstal kaj Illitch, kaj ankaŭ la fabrikon de vagonoj kaj lokomotivoj Azovmach, kiu eksportas kvazaŭ tuton de sia produktaĵo en Rusujon. Kelkajn tagojn post sia nomumo, s-ro Taruta iris al Mariupol por renkonti la reprezentantojn de la ekonomiaj rondoj. “La kunveno estis fruktodona. Neniu havas intereson en la dismembriĝo de Ukrainujo”, asertas s-ro Nikolai Tokarsky, direktoro de la influa loka ĵurnalo Priazovsky rabochy, kiu partoprenis la kunvenon. La ĵurnalo apartenas al la trunka kompanio SKM de s-ro Akhmetov. S-ro Tokarsky ankaŭ estas deputito en la parlamento de la provinco Donecko, kie, sub etikedo “sendependa”, li senpere reprezentas la interesojn de la oligarkoj. Akceptante la riskon malkontentigi sian legantaron, tre senteman al la rusaj sirenoj, Priazovsky rabochy aktive defendas la “teritorian integrecon” de Ukrainujo, tiel montrante la aliĝon de s-ro Akhmetov al la novaj regantoj de Kievo.

La registaro kalkulas kun la oligarkoj por provi malgravigi la bankroton — kaj eĉ kvazaŭ-malaperon — de la ŝtataparato. Ĝi precipe provas koncernigi ilin pri la defendo kontraŭ la “rusa minaco”, konsiderante, ke longdaŭra konflikto estus katastrofa por iliaj interesoj. S-roj Akhmetov kaj Taruta ŝajnas ja konsciaj pri la danĝero, kaj ili multfoje alvokis al kvietiĝo. Post la perfortaj popolribeloj, dum kiuj unu manifestacianto mortis en la centro de Donecko, s-ro Akhmetov verkis komunikon por diri, ke “Donbaso estas respondeca regiono” kie vivas “kuraĝa kaj laborema popolo”, kaj ke ĝi ne povas cedi al la tento de perforto.

Dum la tuta monato marto, stranga lukto oponigis rus-partiajn manifestaciantojn kaj policanojn por la regado de la publikaj konstruaĵoj en la Oriento. Okupataj de la kontestantoj, ili estis reprenitaj de la polico kelkajn tagojn poste. Kiam la sidejo de la provinca administracio en Luhansko estis okupita, la 9-an de marto, tricent policanoj ekipitaj per kontraŭribelaj ŝildoj, anstataŭ defendi la konstruaĵon, eliris sub aklamoj de dumilpersona homamaso, ĉefe virinoj kaj pensiuloj. Multaj policanoj montris komplican rideton al tiuj, kiuj ĵus delokis ilin. Tiu scenaro plurfoje ripetiĝis en Donecko. “La policanoj ne plus scias al kiu obei. Iliaj ĉefoj servis la antaŭajn regantojn”, klarigas s-ro Denis Kazanski, fama blogisto de Donecko.

La komando-ĉenoj estas necertaj je ĉiuj niveloj de la sekurec-fortoj. La centraj administracioj, kie novaj kadruloj estis nomumitaj, ne estas multe pli funkcipretaj: “Koncerne korupton, la prokurorejo kalkulas kun la donitaĵoj, kiujn ni, ĵurnalistoj, povas doni al ĝi, ĉar la arĥivoj malaperis”, klarigas Babinets. Dum la ukraina armeo havas, laŭ s-ro Oleksandro Turĉinov, provizora prezidanto de la Respubliko, nur “ses mil funkciantajn soldatojn”, la Parlamento voĉdonis, la 13-an de marto, kreadon de nacia gvardio. Tiu trupo, kiu povus integri la plej radikalajn naciistojn, kiel tiujn de la ekstrem-dekstra grupo Pravity Sektor*, verŝajne ne kapablos respondi al la sekurecaj defioj, sed riskas pligrandigi la malfidon de la orientaj loĝantaroj. La 14-an de marto, mortiga lukto oponigis, en Karkivo, aktivulojn de Pravity Sektor kaj rusujo-partianojn.

* Vd Emmanuel Dreyfus, “En Ukrainujo, la ekstremistoj de naciismo”, Le Monde diplomatique, marto 2014.
“Pacon al la pajlodomoj, militon al la palacoj”, forgesita frapfrazo

Vere, dum la ŝtato ŝajnas disrompiĝanta, la historio de la ukraina “revolucio” estas eble jam tiu de mistrafita okazo. Respondeculo de la partio de la regionoj en la urbo Luhansko, je trideko da kilometroj de la rusa landlimo, s-ro Aleksandro Tkaĉenko rekonas, ke li estis ŝokita, “kiel ĉiuj”, pro la bildoj de la luksega vilao de s-ro Janukoviĉ, kun siaj famaj necesejoj el masiva oro: “Kiam ni estis junuloj, oni instruis al ni la malnovan frapfrazon “Pacon al la pajlodomoj, militon al la palacoj”, li suspiras. Sed korupto ronĝis la tutan landon.”

La loĝantaroj de la Oriento verŝajne povus kuniĝi al tiuj de la okcidento en komuna movado kontraŭ la oligarkaro kaj korupto. Sed la ekzaltiĝo de la ukraina naciismo ludis rolon de mallogilo por la rusparolantoj de la orienta parto, dum la subtenantoj de la eksa prezidanto Janukoviĉ agitas responde la birdo-timigilon de “faŝisma minaco”. Kelkaj semajnoj sufiĉis por, per manipulado de la timoj kaj identecaj sentoj, konduki la landon ĉe la rando de interna milito.

Jean-Arnault DÉRENS

Laurent GESLIN

Intrigoj por la regado en ombro de malfortigita malsana prezidanto

En Alĝerio nenio ŝanĝiĝas... krom la socio

La senkapableco de la alĝeria ŝtato (vd artikolon de Pierre Daum) naskas latentan malkontenton, kiu kelkfoje rezultigas sangajn alfrontiĝojn, kiel tiuj okazintaj en Ghardaia meze de marto. En tiuj kondiĉoj, la nova kandidatiĝo de s-ro Abdelaziz Bouteflika por la prezidanta elekto okazonta la 17-an de aprilo kaŭzis koleron de loĝantaro, kiu plu nenion atendas de siaj gvidantoj.

“FINE DE la somero 2013, panik-vento blovis sur la plej altaj tavoloj de la registaro, konfidas tiama ministro. En kelkaj tagoj, la partio, la sekurec-servoj, la registaro kaj la armeo estis skuataj.” La Fronto de Nacia Liberiĝo (FNL), kiu disponas pri plimulto en la nacia Asembleo, urĝe nomumis novan ĝeneralan sekretarion. S-ro Amar Saadani, elĵetita en 2007 el sia prezidanteco de la Parlamento pro dubindaj aferoj neniam klarigitaj, estis trudita perforte al la centra komitato, kiu ne volis lin.

La politika polico, kiu, sub la nomo “departemento de informado kaj sekureco (DIS)” loĝas ĉe la armea stabo, spertis publikan “senvestiĝon” (kio en Alĝerio signifas humiligon) de sia ĉefo, la mistera kaj nemovebla generalo Mohamed Mediene, alinomita “Tufik”, fare de Saadani. Oni laŭte forprenis de li plurajn el liaj taskoj, kiel la disdonadon de ŝtata reklamo al la gazetaro aŭ la manipulado de la partioj, sindikatoj kaj asocioj, kiuj celas montri la plurisman fasadon de la reĝimo. Dek ministroj, el kiuj kvar havis suverenajn funkciojn (defendo, internaj aferoj, justico, eksterlandaj aferoj) estis abrupte forigitaj. Kunvokitaj ĉe la registar-estro, ili estis tiel admonitaj — krom unu el ili, kiu trovis postenon en la konstitucia Kortumo -:“Viaj rezultoj ne estas la kaŭzo, sed...”

“La Kvaropa bando”

SED kio? Meze de aŭgusto, unu monaton post la reveno de la prezidanto de la Respubliko, s-ro Abdelaziz Buteflik, flegita dum tri monatoj en Parizo pro cerbovaskula akcidento, kiu lasis lin tre malfortigita, la skandalo eksplodas en Milano. Itala gvidanto de la Saipem, filio de la petrola grupo Ente Nazionale Idrocarburi (ENI) konfesas, ke li pagis preskaŭ 200 milionojn da dolaroj al alĝeriaj perantoj, por kontraktoj kies valoro estas 11 miliardoj da dolaroj. La grandeco de la sumo ne emociigas la alĝeriajn gvidantojn. Ilia timo venas de alia aspekto: la unuan fojon, estas ja eksterlandaj juĝistoj, italaj, francaj kaj usonaj, kiuj pristudas korupto-aferon. Nenio komuna do kun la skandaloj, kiuj, de 2009, regule okazigas skandalon sen neniam sekvigi proceson. La alĝeria justico lernis submetiĝi. “En delikata juĝafero, kiam mi anoncas, ke la kortumo retiriĝas por decidi, mi scias ke, reale, mi kaj la juĝistaro, ni iras trinki kafon en la antaŭsalono, atendante la telefonalvokon, kiu donos al ni la verdikton”, rakontas, nefiere, la prezidanto de tribunalo en la okcidento de Alĝerio.

La tagon mem de sia nomumo ĉe la pinto de la FNL, la 1-an de septembro 2013, s-ro Saadani kuras ĉe la ministro pri justico, s-ro Mohamed Charfi. Li insistas, ke li forigu el la dosiero la nomon de la eksa ministro pri energio Chakib Khelil, konsiderata proksimulo de s-ro Bouteflika. Li komprenigas al li ke, kaze de rifuzo, li perdos sian postenon. Dek unu tagojn poste, s-ro Charfi estas eksigita kun naŭ kolegoj.

Ĵus antaŭ la prezidanta elekto, la skandalo estas interpretata ĉe la pinto de la povo kiel provo malstabiligi, iomete kiel tiu, kiu frapis la turkan ĉefministron Recep Tayyip Erdogan. La instigintoj de la skandalo, mallaŭdataj de la ŝtataj amasinformiloj sed neniam identigitaj, troviĝas laŭdire eksterlande*; sed ĉu ili ne havas relajsojn surloke? La DIS nepre estas koncernata: ĝi specialiĝis pri enketoj pri korupto kaj rivelis plurajn aferojn embarasajn por la ĉirkaŭaĵo de la ŝtatestro. Unu el ili, nomata “Sonatrach 1” ankaŭ koncernas la petrol-sektoron; en alia, temas pri la konstruo de la orient-okcidenta aŭtoŝoseo, adjudikata al ĉinaj kaj japanaj entreprenoj en malklaraj cirkonstancoj. Necesas do malhelpi la agadon de generalo Medienne!

* La vizito en Tunizo, la 17-an de februaro 2014, de la usona ministro pri eksterlandaj aferoj John Kerry, kiu evitis la duan fojon ene de kvin monatoj halti en Alĝero, plifortigis la suspektojn: Vaŝingtono videble ne intencas subteni la novan kandidatiĝon de s-ro Bouteflika.

Starigita danke al la persona favoro de malsana kaj malfortigita Bouteflika, “kvaropa bando”* laŭ alĝeria maniero, aŭ pli ĝuste kvinopo, estas taskita pri tio. En Ĉinujo, en 1976, kiam la prezidanto Mao Zedong estis agonianta, lia edzino Jiang Qing provis kapti la okazon por entrudi sin en la komunista Nomenklaturo; en Alĝerio, kvardek jarojn poste, la juna frato de s-ro Bouteflika, Saïd, ja ludas tiun rolon. Lin subtenas la registarestro, s-ro Abdelmalek Sellal, la ĝenerala sekretario de la FNL Saadani kaj s-ro Amar Ghoul, ministro pri transportoj kaj influa personeco de la islamisma medio, kiu kovris la skandalon de la orient-okcidenta aŭtoŝoseo. Speciala Konsilisto de la prezidejo, s-ro Saïd Bouteflika estas ligilo inter sia frato, enfermita en medicinigita vilao en Sidi Fredj, je dudek kilometroj okcidente de Alĝero, kaj la ekstera mondo. “Li ja regas la landon, kaj lia sola oponulo estas la DIS. Ĉiuj kliniĝas antaŭ li: la ministroj, la prefektoj, la polico, la altaj respondeculoj... Li disponas pri la telefon-linio de la prezidejo, do homoj obeas al li”, deklaras emerita generalo, s-ro Hocine Benhadid, kiu asertas paroli nome de siaj kamaradoj*. “Kaj en la armeo, Gaïd Salah estas kun li. Sed mi precizigas, ke nur Gaïd Salah kiel individuo — kaj ne la armeo kiel institucio — subtenas lin.” La stabestro Ahmed Gaïd Salah, sepdek-kvar-jara generalo, fama pro sia brutaleco kaj siaj malmultaj ideoj, estas ja la kvina membro de la bando, kaj sendube la plej potenca.

* La “kvaropa bando” estas la nomo donita al grupo de ĉinaj gvidantoj — inter kiuj Jiang Qing — arestitaj la 6-an de oktobro 1976, unu monaton post la morto de Mao Zedong.
* Tout sur l’Algérie, 12-a de februaro 2014, www.tsaalgerie.com.

“Depost la interrompo de la elekta procezo, en 1992*, kvazaŭ-konklavo de la armea hierarkio decidis pri la sekvenda politiko. Estis unuflanke la arme-stabo, la armeaj regionoj, la grandaj armepartoj, kaj aliflanke la servoj pri informado, kiuj ludis rolon de interfaco kun la politika ento. Sed la decidoj estis faritaj per interkonsento”, klarigas la eksa kolonelo de la DIS, Mohamed Chefik Mesbah, kiu, kun aliaj malpli konataj, prizorgas la publikajn rilatojn de sia eksa “domo”. Nomumante s-ron Gaïd Salah ĉe la posteno de vicministro pri defendo okaze de la ministroŝanĝo la 11-an de septembro 2013, s-ro Bouteflika lokis unu el siaj homoj ĉe la kapo de la rondo de generaloj, kiu regas la armeon kaj — parte — Alĝerion. Tri el ili estis emeritigitaj en januaro 2014, dum eksa respondeculo de la kontraŭterorisma lukto estis denuncita ĉe la militista tribunalo de Blida. La aliaj silentas. Ili ĝis nun ne respondis al la solena invito lanĉita fine de februaro al ili fare de s-ro Mouloud Hamrouche, eksa “reformista” ĉefministro de la jaroj 1989-1991:“Mi alvokas la Popolan Nacian Armeon savi Alĝerion.”

* En januaro 1992, la registaro interrompis inter la du balotvicoj la parlamentajn elektojn, kiuj komenciĝis favore al la Fronto Islama de la Savo (FIS), tiel ekigante la internan militon de la “nigra jardeko”.

La “sistemo” jam ne plu vivas. La “kvaropa bando” ĝin anstataŭas kaj kunordigas la kampanjon por kvara mandato de prezidanto, kiun kondukas, pere de siaj perantoj, la eliranta prezidanto, en la posteno de jam 15 jaroj, kaj tro malsana por ĝin mem fari. Kun la tempopaso, la ŝtato pli kaj pli resumiĝis je unusola homo, kiu decidas pri ĉio aŭ preskaŭ, reduktante la ministrojn kaj la respondeculojn de institucioj de la Respubliko je senglora rolo de interŝanĝeblaj statistoj. “Malfacilas vivi kun tiu persono, konfesas unu el liaj eksaj ĉefministroj. Aŭtoritatema, kritikema, suspektema, li estas funde bonapartista.” Ne kaŝante sian malestimon por malkapabla Parlamento, devenanta de la fraŭdo, kiun li permesis kaj eble eĉ instigis, s-ro Bouteflika preferas dekretojn al leĝoj, nomumojn al elektoj, manovrojn kaj ruzaĵojn al dialogo.

La opozicio ja ne multe ĝenis lin ĝis nun. Islamistoj, naciistoj kaj demokratoj estas dividitaj en nenombreblaj tendencoj kaj rivalaj grupoj. Ĉi-foje ankoraŭ, kiam alproksimiĝas la prezidanta elekto de la 17-a de aprilo, ili oponas unu kontraŭ la aliaj. Ĉu ni kandidatiĝu por la elekto, ĉu ni rifuzu voĉdoni, aŭ aliĝu al la oficiala kandidato? Ekzistas ĉiuj diversaj pozicioj. La ĝihadistaj grupoj, koncentritaj en kelkaj montaraj regionoj kaj en la Granda Sudo, pli timigas la loĝantaron ol la aŭtoritatulojn, kvankam ili donis severan baton al la ĉefa industrio de la lando, atakante gasan ekspluatejon apud In Aménas, proksime de la libia landlimo, en januaro 2013.

En la opozicio, homo elstaras kaj kondukas veran kampanjon: s-ro Ali Benflis. Ministro pri Justico, li eksiĝis por protesti kontraŭ la kreado de malliberej-tendaroj* en somero 1991. Estro de la registaro dum la unua prezid-periodo de s-ro Bouteflika, li oponis al li kaj kandidatiĝis por la elekto de 2004, ricevante 6% de la voĉoj en tre “aranĝita” baloto. Eksa ĉefadvokato, li havas subtenojn en la juĝistaj medioj, en la FNL — kies ĝenerala sekretario li estis-, kaj disponas pri aktivaj retoj en la tuta lando, inkluzive en la islamaj medioj. Li proponas ekigi la demokratan transiron per nacia konferenco malferma al ĉiuj tendencoj, cele redakti novan Konstitucion, doni sendependon al la juĝistaro kaj pli da graveco al la leĝfaranto (la Parlamento).

* Sekve de manifestacioj de la FIS, dekretoj permesas al la armeo aresti kaj malliberigi milojn da aktivuloj. La tendaroj de la Sudo ankoraŭ pli pleniĝos post la interrompo de la balota procezo.
Aŭto kaj klimatizilo

FARBISTO renkontita en trinkejo en Hussein Dey, apud Alĝero, Khaled, 37-jara, siamaniere resumas la opinion de la ‘ordinara homo’, pli skeptika ol iam ajn: “Bouteflika, tio ne plu aktualas! La scenaro estas antaŭ-skribita, la elekto ŝanĝos nenion... Eĉ se Barack Obama estus elektita prezidanto de Alĝerio, nenio ŝanĝiĝus...”

Kaj tamen, Alĝerio ja ŝanĝiĝas. La tritraka aŭtoŝoseo, kiu trairas ĝin de oriento al okcidento sub rigardo de la ĝendarmaro montras remodlitan pejzaĝon: la konstruaĵoj, ofte ne finitaj, multnombras en la kamparo; vilaĝoj fariĝas urboj kaj grandaj ekspluatejoj akaparas la grundojn, prilaboratajn per traktoroj de novaj agrokulturaj entreprenistoj. Oriente, inter Bordj Bou Arreridj kaj Setif, oni malkovras komencon de privata industriiĝo: brikfarejoj, limonadistoj, ŝtonminejoj, muelejoj, agro-nutraĵ-industrio, muntad-fabrikoj vidiĝas unu post la alia laŭlonge de la malnova nacia ŝoseo. En Bordj, Condor, familia konzerno, kiu laborigas ses mil kvincent salajrulojn, konstruas sunpanelojn, klimatizilojn, televidilojn kun plata ekrano, poŝtelefonojn kaj komputiltabuletojn. “La integrado estas puŝata tiom, kiom ĝi estas ekonomie profitdona”, klarigas la ĝenerala direktoro, s-ro Abdelmalek Benhamadi.

Ĉe la alia fino de la lando, en Tlemcen*, entrepreno intertraktas kun eŭropa grupo la delokadon en Alĝerion de presejo. Tio certe estus premiero. Malmultekosta laboro (200 eŭroj meze por kvardek horoj semajne), favorpreza kredito kaj nemultekosta energio favoras la industriistojn, tamen multe malpli nombraj ol la aferistoj, kiuj, armitaj ĉefe per siaj rilatoj sine de la regantaro, sturmas al la publikaj kontraktoj (pluraj miliardoj da dolaroj jare).

* Vd “Jours tranquilles en Algérie”, Le Monde diplomatique, februaro 2010.

En Alĝero, la du lastaj konkeraĵoj de la mezaj klasoj, aŭto kaj klimatizilo, estas ĉie sur la stratoj kaj la fasadoj. Matene, la kadruloj bezonas ofte pli ol horon por atingi sian oficejon, kaj same vespere por rehejmeniri, ofte en nova kvartalo kvazaŭ-perdita en nefinita dekoro de nudaj terenoj, de ŝafaroj kaj, tie kaj tie ĉi, de ladurboj. Ili havas novajn bezonojn, kiujn la publika sektoro ne kapablas kontentigi. La disvolvado de privataj lernejoj kaj infanĝardenoj estas impona. Sur la unua etaĝo de burĝaj konstruaĵoj en la centro de la ĉefurbo, nenombreblaj ŝildoj anoncas rapidan trejnadon por kuiristoj aŭ lingvo-kursojn. Ĉe Dely Ibrahim, sur la montetoj de Alĝero, la kliniko Al-Azhar (cent dek litoj, tricent dungitoj), konstruita en 2005, montras brilegan modernecon. “La certeco esti taŭge kuracata estas kreskanta postulo. La kuracistoj de la publikaj hospitaloj sendas al ni multajn pacientojn”, asertas ĝia direktoro, doktoro Djamal-Eddine Khodja-Bach.

Verŝajne ne estas hazardo: la gvidantino de la unua manifestacio kontraŭ-Bouteflika, kelkajn minutojn post la anonco de lia nova kandidatiĝo, estis unu el tiuj kuracistoj, doktorino Amira Bouraoui. “Mi estas ginekologo en publika hospitalo, kaj mi ribelas kiam mi vidas virinojn devigatajn kundividi sian liton post akuŝo, dum via kandidato estas kuracata en la franca hospitalo Val de Grâce!”, ŝi laŭtis fronte al deputitino favora al la kvara prezidant-mandato de Bouteflika, dum debato sur privata televid-ĉeno*. Alĝerio ja evoluas pli rapide ol siaj gvidantoj.

* Echourouk TV, 27-a de februaro 2014.

Jean-Pierre SÉRÉNI

Ĉio, kion ili proponas al ni, estas fariĝi policanoj!

UARGLA, malĝoja dezerto. La malnova kinejo Sedrata ne plu montris filmojn de almenaŭ dudek jaroj. Estas neniu teatro, nek spektaklejo, neniu kultura centro, urba biblioteko, nek publika ĝardeno, eĉ ne futbal-stadiono. Neniu trinkejo, eĉ malpurega, kie trinki bieron aŭ malbonan viskion, kiel en Alĝero aŭ Orano. Nur truitaj trotuaroj, malnova ksar (fortikaĵo) ruiniĝanta, kaj senstilaj domoj senfine etendiĝantaj, kun fasadoj kaj tegmentoj kovritaj per parabolaj antenoj. Solaj viv-lokoj, ret-kafejoj estas la rifuĝejo de junuloj suferantaj pro manko de “aliejo”. Eĉ la Fronto de Nacia Liberiĝo (FNL), la malnova konservativa partio, instalis unu en sia ejo.

Kiam Alĝero lastfoje zorgis pri tiu granda urbo kun ducent mil loĝantoj, ĉefurbo de vasta departemento, sed perdita je okcent kilometroj sude de la lando? Sendube antaŭ tre longe. Nur la ĉefstrato kaj kelkaj najbaraj stratoj estas kovritaj per asfalto, tie aŭ tie ĉi truita. Por la cetero, la civitanoj devas kontentiĝi per kompakta kaj polva tero. “Ili lasas nin morti ĉi tie dum tuj apude estas petrolo, kiu enspezigas al ili miliardojn!”, Mabrouk diras kolere. 29-jara, tiu junulo, kiu havas malhelan haŭton, kiel la sudaj alĝerianoj, “neniam laboris”. Tio estas, ke li neniam havis stabilan postenon. Li ricevis mallongan trejnadon por esti mekanikisto, kaj poste edziĝis. La paro disponas pri ĉambro en la domo de liaj gepatroj. Ĉu la edzino laboras? Ne. Oni insistas: ĉu ŝi serĉas laboron? Silento. “Ne. Se mi ne laboras, ankaŭ ŝi ne laboras. La valoro de viro malaltiĝas kiam lia edzino laboras.” Mabrouk pretervivas danke al siaj gepatroj kaj kelkaj labortagoj monate, kiel laboristo sur konstruejo aŭ kiel vendisto sur bazaro. Salajro estas 500 dinaroj (5 eŭroj) tage*.

* La minimuma salajro en Alĝerio estas 18.000 dinaroj monate (t.e. 180 eŭroj laŭ la oficiala kurzo), t.e. 720 dinaroj (7,20 eŭroj) tage. La mediana salajro estas 30.000 dinaroj. Universitata profesoro gajnas proksimume 80.000 dinarojn.

Ĉiumatene krom vendrede, Mabrouk, Omar, Tahar, Abdelmalek, Tarek, Khaled, Hamza kaj deko da aliaj amikoj kunvenas ĉirkaŭ la tabloj de la Sedrata-kafejo, antaŭ la fermita kinejo. Ili trinkas kafojn, fumas cigaredojn kaj diskutas dum horoj pri sia situacio. Neniu el ili havas laboron; ĉiuj forlasis la lernejon antaŭ abiturientiĝo, kaj revas nur pri tio: ricevi fiksan postenon en ŝtata entrepreno de Hassi Messaoud, je 80 kilometroj de Uargla*. Kun 71% de la nafto-rezervoj, Hassi Messaoud estas la plej grava nafto-ekstraktejo en Alĝerio. La produktado estas tie kvarcent mil bareloj tage, kio respondas al enspezoj de 16 miliardoj da dolaroj jare*.

* Vd Ghania Mouffok, “Femmes émancipées dans le piège de Hassi Messaoud”, Le Monde diplomatique, junio 2010.
* Alĝerio entute produktas unu milionon sescent mil barelojn tage, kio lokas ĝin ĉe la dek sepa rango de la petrolproduktantoj. La enspezoj, kiujn ĝi eltiras el hidrokarbono estas 70% de siaj buĝetaj enspezoj kaj 97% de la eksportaĵoj (fontoj: Organizaĵo de Petrol-Eksportaj Landoj OPEL kaj BP).
Nur kvarono de la loĝantaro havas veran laboron

“Mi ne volas labori por eksterlanda entrepreno, precizigas Omar. Ili malbone pagas kaj povas forĵeti vin post tri monatoj, ses monatoj, aŭ eĉ tri jaroj, sen iu ajn klarigo nek kompenso pro senlaboreco.” Kio estas okdek kilometroj kiam oni loĝas en dezerto? Nenio. “Tie”, en tiu loko ege sekurigita, malpermesata al eksterlandanoj, ili scias ke la laboro estas malfacila: dekdu-horaj labortagoj en varmego atinganta ofte 50°C. Sed salajroj estas kutime tre altaj. “Kiel oleodukto-lutisto, vi povas facile gajni 8 milionojn!” ekkrias Khaled kun brilaj okuloj. 8 milionoj da centimoj, tio estas 80.000 dinaroj, aŭ 800 eŭroj monate. “Kaj mi konas helplaboriston, kiu gajnas 12 milionojn!”. Hamza, siaflanke, laboris tri jarojn en Hassi Messaoud, kiel bakisto en subkontrakta firmao: “Mi gajnis tri milionojn, tio ne estis sufiĉe, do mi foriris.”

Mabrouk, Khaled, Hamza kaj iliaj amikoj estas inter tiuj milionoj da senlaboraj junuloj, pri kiuj la politikaj respondeculoj kaj la amasinformiloj senĉese parolas. En la lando estas tridek ok milionoj da loĝantoj, inter kiuj 57% estas malpli ol tridekjaraj (kontraŭ 36% en Francujo). Laŭ la Nacia Oficejo pri Statistikoj (NOS), estas nur unu miliono ducent mil senlaboruloj — tio estas oficiala senlabora kvoto je 9,8%, simila al tiu de Francujo-, inter kiuj 70% estas malpli ol tridekjaraj. Tiu nombro ŝajnas strange malalta. Ĝi kaŝas realan situacion de multe pli granda senlaboreco. En Alĝerio 83% de la virinoj deklaras, ke ili ne serĉas laboron (kontraŭ 34% en Francujo). Ili do ne enkalkuliĝas en la senlaboreca statistiko.

Ne enkalkuliĝas ankaŭ la studentoj, kies nombro pasis, en dudek jaroj, de cent naŭdek kvin mil al unu miliono ducent mil, danke al politiko de rapida konstruado de novaj universitatoj, malprofite al la kvalito de instruado. Por tiuj junaj diplomitoj, malbone formitaj kaj kiuj penas trovi laboron, la ŝtato establis en 1998 sistemon de “antaŭdungado”: ĉiuj publikaj instancoj (urbodomoj, prefektejoj, ktp.) estas instigitaj provizi al ili iun ajn laboron, kontraŭ salajro, pagita el la nacia buĝeto, je 15.000 dinaroj monate. “Mi konas la respondeculon ĉe la urbodomo, klarigas Mourad. Mi venas matene, kaj li lasas min foriri post unu horo. Ĉiuokaze estas ja nenio farenda, kaj mi enspezas la 15.000 dinarojn ĉe la fino de la monato. Mi estas 28-jara, ankoraŭ loĝas ĉe miaj gepatroj, mi bezonas nenion...” Finfine, por havi pli precizan ideon pri senlaboreco en Alĝerio, oni prefere konsideru la nombron de personoj, kiuj reale okupas postenon: dek milionoj okcent mil, t.e. 28% de la tuta loĝantaro (kontraŭ 40% en Francujo). Se oni elprenas la junulojn en “antaŭdungado”, la procentaĵo falas al 25%.

“Ni havis ĝissate da tiu paternalisma tono”

En februaro 2011, tuj post la “araba printempo”, Mabrouk kaj liaj amikoj fondis la unuan movadon de senlaboruloj vere sendependan de la “sistemo”: la nacia kunordigado por defendo de la senlaborulaj rajtoj (NKDSR), kies proparolanto longe estis Tahar, kaj prezidanto, Abdelkader*. Ilia glor-tago okazis la 14-an de marto 2013, kiam ili sukcesis kunvenigi plurmilojn da homoj — dekmil, laŭ ili — antaŭ la kradoj de la prefektejo. Dume, elektitoj kaj lokaj altranguloj mobiliziĝis por frakasi la movadon, publike akuzante ties gvidantojn labori por eksterlandaj interesoj, kaj alvokis la junulojn resti hejme.

* Vd. Adlène Meddi kaj Mélanie Matarèse, “Chômeurs: le régime fantasme sur un scénario à la arouch”, El Watan week-end, Alĝero, 22-a de marto 2013.

La 28-an de septembro 2013, kiam la NKDSR alvokis por nova “Koler-tago”, eliris nur kelkaj centoj sur la stratojn. Polico atendis ilin, kun klaboj kaj kaŝaj kapvestoj. Kaj la prefekto, s-ro Ali Bouguerra, tiel alparolis la manifestaciantojn tra la gazetaro: “La infanoj de la prefekta teritorio estas niaj infanoj (...). La senlaboruloj trovos respondojn al siaj demandoj danke al la grandiozaj projektoj, kiuj ŝanĝos la bildon de ilia urbo*. Reago de Tahar: “Ni havis ĝissate da tiu paternalisma tono kaj da tiuj promesoj sen iu ajn signifo! Kion ni volas, tio estas justa disdivido de la riĉaĵoj de la lando. Kaj ankaŭ, ke estu aplikata la leĝo pri la dungoprioritato de la Uargla-loĝantoj.”

* El Watan week-end, 27-a de septembro 2013.

De 2004 ja leĝo devigas la entreprenojn, kiuj havas liberan laborpostenon, unue proponi ĝin al la loka oficejo de la Nacia dung-agentejo (NDA), kiu serĉu en siaj sliparoj, ĉu taŭga kandidato por tiu posteno estas en la regiono. “Sed ĉi tie, konfesas funkciulo de la NDA de Uargla, kiu, dum foresto de sia ĉefo, ellasas konfidencojn, la sliparoj estas falsitaj: pro la altaj salajroj en Hassi Messaoud, miloj da nordaj senlaboruloj havigas al si falsajn adresojn en Uargla por esti enskribitaj ĉi tie. Kaj, eĉ se entreprenoj dungas laboristojn el la Nordo sen nia perado, estas neniu kontrolo...”

Suspektataj ne esti “veraj naciistoj”

Kiel, cetere, fidi la ŝtatajn servojn? Vizito en la oficejoj de la regiona direkcio de la NDA en Uargla, tute neprizorgataj, ebligas mezuri la malestimon de la ŝtato al siaj civitanoj. Rezulte, ĉiu en Alĝerio estas konvinkita, ke leĝoj ne gravas, ke ĉio dependas de maarifa, de protekto. “Ĉu vi bezonas adreson en Uargla? Ĉu vi volas laboron en Hassi Messaoud? Vi ricevis prunton de la ŝtato kaj vi ne povas repagi ĝin*? Ne estas problemo! Se vi konas la taŭgan personon, ĉio eblas!” diras kun indiferenteca tono Farid, studento pri petrolkemio renkontita en la universitato. Ĉiuj liaj ĉirkaŭantaj amikoj aprobas kaj citas aliajn ekzemplojn. En sia lasta enketo pri dungado, la NDA diras, ke “inter la senlaboruloj, 73,8% deklaris, ke ili uzis siajn personajn rilatojn por trovi laboron”

* De 1998, kredit-sistemo ebligas al junaj senlaboruloj, kiuj volas krei propran entreprenon, ricevi ĝis 50 000 eŭrojn.

Alia kerna punkto: la profesia formado de la junuloj. De jardekoj, la metilernejoj de la petrol-metioj troviĝas en la Nordo de la lando, en Boumerdès, Skikda aŭ Orano, kio plifortigas la senton de la “sudistoj” esti malestimataj. Diskriminacio kiu baziĝas sur la haŭtkoloro — la nigruloj suferas fortan rasismon en Alĝerio — kaj sur la historio: suspektataj ne esti “veraj naciistoj” dum la liberiga milito, la loĝantoj de la Sudo estas ankoraŭ devigitaj, kvindek jarojn post la sendependiĝo, senĉese aserti sian amon al la nacio.

Antaŭ unu jaro, la Sonatrach, la potenca ŝtata petrol-kompanio, starigis en Hassi Messaoud du metilernejojn por lutistoj kaj boristoj, kun cent naŭdek lokoj. Akvoguto en oceano. Finfine, la plej grava iniciato de la ŝtato por respondi al la postuloj de la junularo en la Sudo estas la malfermo de novaj polico-lernejoj en pluraj urboj. En aprilo 2013, okaze de konferenco en la universitato de Uargla kun la frapfrazo “La loka dungado, konkreta realaĵo”, la subkolonelo Mohamed Benaire, direktoro de la personaro ĉe la ĝenerala direkcio de la nacia sekureco (ĜDNS), anoncis “dek ses mil dungojn jare*”. “Oni volas laboron, kaj ĉio, kion ili proponas al ni, estas fariĝi policanoj!, kolere diras Tarek. Sincere dirite, estas naŭze!”

* Liberté, Alĝero, 25-a de aprilo 2013.

Neniu virino partoprenas en la matenaj kunvenoj ĉe Sedrata-kafejo. Neniu virino cetere sidiĝas ĉe kafeja teraso de la urbo. En Uargla eĉ pli ol aliloke, la stratoj apartenas nur al la viroj. “Mia amikino, mi scias, ke ŝi subtenas min. Sed mi ne povas imagi ŝin ĉi tie, kun ni, en la Sedrata. Ĉiuj kamaradoj ekrigardus ŝin tiel, kiel mi ne ŝatas.” Tufik provas pravigi sin: “Sed ne gravas, ni ĉeestas por ili.” Kiam la konversacio malvigliĝas, ili fumas. Almenaŭ du paketojn tage; tio estas minimuma buĝeto de 4000 dinaroj monate. “Por senlaboruloj, estas ja multo!” konfesas Abdelmalek, ridante.

Pierre DAUM

Rifuzo al la IMF kaj malabundo, la miriga koktelo de la ĉefministro Viktor Orbán

La nacikonservativismo ankriĝas en la hungara socio

Per kontraŭstaro al la Internacia Mon-Fonduso kaj al la eksterlandaj privataj grupoj, la hungara ĉefministro Viktor Orbán certigas al si fortan popularecon antaŭ la elektoj de la 6-a de aprilo. Liaj naciismaj pozicioj montriĝas harmoniaj kun porislama ekstremdekstro. Lia ekonomia malkonformismo miksita kun sociala konservativismo tre utilas al nova generacio de entreprenistoj proksimaj al la potenco.

OKAZE DE la memorfestado pri la ribelo de 1956 kontraŭ la Ruĝa Armeo, la 23-an de oktobro 2013 sur la Placo de la Herooj en Budapeŝto, la ĉefministro Viktor Orbán, flankata de soldatoj, pasiigis dekmilojn da simpatiantoj: “La batalo de la hungaroj por la libereco havis siajn heroojn, sed ankaŭ siajn perfidulojn. En ĉiuj niaj militoj por sendependeco ni estis venkitaj el eksterlando. Ni scias, ke ĉiam troviĝis personoj por helpi niajn malamikojn. [...] La komunistoj vendis Hungarujon kaj la hungaran popolon al la financistoj kaj al la internaciaj spekulistoj. Ni scias, ke ili ankoraŭ pretas vendi Hungarujon al la koloniigistoj. [...] Ni vidas, ke ili reorganiziĝas, ke ili denove kunligiĝas kontraŭ ni kun eksterlandanoj, ke ili denove semas la grajnojn de malamo, de malkonkordo kaj de perforto. [...] Ni devas pretigi niajn trupojn al batalo, kiel ni faris en la jaro 2010. Ni finos kion ni komencis en 1956. Se ni ne liberigas nin, ni estos neniam liberaj.”

La ĉefo de la Fidesz, enpotenciĝinta en 2010*, nomas malamikoj la hungarajn kaj eŭropajn liberalajn maldekstrulojn same kiel la multnaciajn konzernojn. La registaro nomas kiel pruvon la raporton Tavares, kiun la Eŭropa Parlamento adoptis en julio 2013 kaj kiu denuncas la malfortiĝon de la jurŝtato en la lando. Por la Fidesz temas pri preteksto por damaĝi la suverenecon de Hungarujo, laŭ instigo de la komercaj premgrupoj de Bruselo kaj de la Hungara Socialista Partio — la heredinto de la antaŭa Komunista Partio (Hungara Socialista Laborpartio), kiu fariĝis tre favora al la liberalismo. En rezolucio decidita lastan semajnon, la deputitoj taksas “neakceptebla”, ke la Eŭropa Parlamento “provas premi nian landon en la intereso de la grandaj privataj entreprenoj”. La rezolucio precizigas, ke Hungarujo, se ĝi volas malaltigi la prezon de energio por la familioj, ĝi estas devigata atenci la interesojn kaj la ekscesajn profitojn de pluraj grandaj eŭropaj societoj en situacio de monopolo.

* Vd G. M.Tamas, “Peur et désolation en Hongrie” [Timo kaj malespero en Hungarujo], Manière de voir, n-ro 134, “Nouveaux visages des extrêmas droites”, aprilo-majo 2014.
Miksaĵo de gaull-ismo kaj de reagan-ismo

SINJORO Orbán kolektas malamikojn. Kiel adepto de la unuarangeco de la politiko super la ekonomio kaj de la ŝtato super la merkatoj, krome dotita de aŭtoritateca koncepto de la potenco, li faris serion da ne ortodoksaj ekonomiaj disponoj: aplikado de esceptaj impostoj al tutaj branĉoj de la ekonomio regataj de la multnaciaj konzernoj (energio, bankoj, komunikado, granda distribuado), ŝtatigo de la privataj pensifondusoj kun pli ol 10 miliardoj da eŭroj, redukto de la sendependeco de la centra banko. Ĉio ĉi estas sakrilegio por la Eŭropa Unio. En sia parolado al la nacio, la 16-an de februaro 2014, la ĉefministro konfirmis: “Kiam ni enpotenciĝis, la milito inter la multnaciaj konzernoj kaj la konsumantoj, inter la bankoj kaj iliaj ŝuldantoj en eksterlandaj valutoj, inter la monopoloj kaj la familioj, estis jam okazanta. Ni perdis ĉe ĉiuj frontoj. Poste la fortrilato multe ŝanĝiĝis; ni gajnis plurajn raŭndojn, sed la batalo ne estas finita.”

Dum tiu ĉi lasta jaro de mandato, du unuarangaj bataloj estis sur la tagordo: kontraŭ la bankoj kaj kontraŭ la energi-entreprenoj. La ŝtato, senposedigita per la privatigoj en la jaro 1990, provas retrovi lokon en tiuj du sektoroj posedataj je proksimume 80 elcentoj de filioj de okcidenteŭropaj societoj. La registaro trudis al la energi-gigantoj — la germana E.ON, la itala Ente Nazionale Idocarburi (ENT), la francaj Electricité de France (EDF), GDF Suez, ktp — 20-elcentan malaltigon de la prezoj de gaso, de elektro kaj de urba hejtado por la mastrumoj ekde la komenco de la jaro 2013. Ĝi elmontras sian volon krei neprofitcelan sektoron sub ŝtata regado, kaj deziras eĉ prepari juran bazon por ilia ŝtatigo post la elektoj de la 6-a de aprilo de tiu ĉi jaro. Fine, ĝi provas ankaŭ igi la bankojn pagi la sekvojn de la ŝuldo en svisaj frankoj de centmiloj da familioj, kiuj estis subskribintaj “putrajn pruntojn” meze de la 2000-aj jaroj.

Ĉiukaze la disputo kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF) plej bone montras ĝian strebon al nacia sendependeco. En la jaro 2010 la ĉefministro rifuzis la lastajn partojn de prunto de entute 20 miliardoj da eŭroj, kontraktita en oktobro 2008 kun la IMF, la Monda Banko kaj la Eŭropa Unio. Fine de longaj monatoj de intertraktado li rifuzis duan proponon fine de la jaro 2012. Retoriko suverenisma disvastiĝis per afiŝ-kampanjo tra la tuta lando: “Ne al malaltigo de la familiaj monhelpoj! Ne al malaltigo de la pensioj! Ni ne cedos al la IMF! Ni ne rezignos pri la sendependeco de Hungarujo!” Tio ne malhelpas la registaron praktiki politikon de malabundo per malaltigo de aliaj socialaj monhelpoj aŭ per malaltigoj de la buĝetoj de sano kaj edukado.

Liaj kontraŭuloj komparas s-ron Orbán jen kun la forpasinta venezuela prezidanto Hugo Chávez pro lia kontraŭliberalismo, jen kun s-ro Vladimir Putin pro ties aŭtoritatismo, jen al la mortinta rumana komunista gvidanto Nicolae Ceausescu pro lia personkulto. La ekonomikisto Zoltán Pogátsa pli racie vidas en la evolumodelo, kiun li sekvas, “miksaĵon de gaull-ismo kaj de reagan-ismo”.

Liaj ekonomiaj disponoj ne celas financi tion, kio restas de la socialŝtato: la ĉefministro proponas “eliri el la sakstrato, kiu estas la okcidenteŭropa prizorgoŝtato” profite al socio bazita sur la laboro. Tiel, la parlamento voĉdonis en julio 2012 por leĝo, kiu trudas al ricevantoj de sociala helpo laborojn de publika utilo. Tiu politiko praktikiĝas nome de reduktado de la publika deficito sub 3 elcentoj de la malneta enlanda produkto (MEP), konforme al la eŭropa doktrino, kaj de la stabiligo de la ŝuldo je proksimume 80 elcentoj de la MEP. Ĉar, kvankam s-ro Orbán rifuzis novajn pruntojn de la IMF, li neniam pridubis la neceson repagi la ŝuldon.

La laŭgrada imposto pri enspezo estis anstataŭigita per unueca imposto de 16 elcentoj. La ministro pri ekonomio Mihály Varga celas eĉ redukti ĝin al 9 elcentoj en la jaro 2015.* La favoroj de la registaro iras unue al la mezaj klasoj, dum la malriĉeco ne ĉesas larĝiĝi: el loĝantaro de entute dek milionoj la nombro de personoj vivantaj sub la sojlo de malriĉeco (220 eŭroj monate) altiĝis de tri milionoj komence de la 2000-aj jaroj al kvar milionoj hodiaŭ, laŭ la sociologo Zsuzsa Ferge.

* Figyelö, Budapeŝto, 19-an de decembro 2014.

Malantaŭ la ŝirmo de nacia intereso konturiĝas nun iom post iom la novaj prebendoj profite al kelkaj fideluloj de la Fidesz: S-roj Lajos Simicska, Zsolt Nyerges kaj kelkaj grandaj entreprenistoj akaparas la plej sukajn publikajn merkatojn. Jen oligarĥio, kiu anstataŭis alian. Ĉi-foje ĝi apogas sin sur klientisma sistemo kiu evoluas sur ĉiuj niveloj de la socio kaj nutras sin per la timo kaj la indiferento. La socisciencisto Mária Vásárhelyi taksas ke la “orbanismo” aperigis renaskiĝon de la Homo kadaricus*, do reaperon de la submetiĝ-kondutoj kiuj superregis sub la komunista gvidanto János Kádár, unua sekretario de la Hungara Komunista Partio de 1956 ĝis 1988.

* Elet és Irodalom, Budapeŝto, 20-an de decembro 2013.

Laŭ la dokumentfilmo Milito kontraŭ la nacio, prezentita plurfoje en la publika televido Duna Televízió, Hungarujo estas praktike en sieĝostato. En ĝi troviĝas seriozaj analizoj pri la glitado de la naciaj riĉaĵoj de la publika sektoro al la internacia privata sfero, miksitaj kun plej dubindaj eldiroj pri la avido de la grandaj potenclandoj. Ĝia reĝisoro István Jelenczki klarigas, ke li konceptis tiun filmon reage al la interveno de la IMF en la jaro 2008: “Mi opiniis, ke la prunto de la IMF praktike forvendas nian nacian trezoron kaj ke venis la momento por fari filmon kiu informos la hungarojn pri la milito farata de jarcentoj pri tiu trezoro.”*

* Magyar Hirlap, Budapeŝto, 3-an de majo 2012.
La maldekstro taksata tro kosmopolita

SOCIOLOGO ĈE la instituto pri sociaj esploradoj Tárki, Endre Sik analizas tiun antaŭjuĝon: “La loĝantaro ĉiam konsideris ke ĝi estis koloniigita kaj ekspluatata: de la turkoj, de la germanoj, de la rusoj, kaj nun de la Eŭropa Unio. En la politiko ĉiam ekzistis emo konsideri al eksterlandanojn kiel instigantojn de internacia konspiro. Ĉar la publika opinio emas pensi en nocioj de komploto. [...] Ĉio ĉi estas parto de ĝenerala komplekso, kaj la judoj, la ciganoj aŭ la Eŭropa Unio estas ĉiuj eblaj propekaj kaproj. La politikistoj ludas alterne iun aŭ alian el tiuj kartoj”, klarigas li. Por la usona historiisto William M.Johnston, “ilia kapablo revi faris la hungarojn popolo de lastaj gardostarantoj, ĉiam pretaj defendi Hungarujon kiel escepton inter la nacioj”.*

* Citita de Paul Lendvai, Hungary: Between Democracy and Authoritarianism, Columbia University Press, Novjorko, 2012.

Kvankam la ĉefministro koncedas, ke nenia komploto estis kovita kontraŭ li, li tamen asertas ke li fiaskigis “puĉon” danke al mobilizado de centmiloj da homoj komence de la jaro 2012. Tiu “pacmarŝo” kunvenigis al Budapeŝto liajn adeptojn el la tuta lando, kaj eĉ el iuj provincoj de la iama reĝlando situantaj hodiaŭ en Rumanujo aŭ en Slovakujo, kie hungaraj malplimultoj povis akiri pasportojn de sia origina lando.* “Ni ne estos kolonio!”, “Eŭropa Unio = Sovetunio”, ili skandis por defendi sian novan konstitucion, kiu ekvalidis la 1-an de januaro 2012. La limigoj, kiujn la nova teksto faras al la konstitucia kortumo, al la aŭtoritato de la juĝistoj kaj al la sendependeco de la centra banko, igis la eksterlandan gazetaron denunci aŭtoritatan forflankiĝon, dum la Eŭropa Komisiono, per komenco de proceso pro rompo de la eŭropa juro, atingis plurajn modifojn.

* Vd Laurent Geslin kaj Sébastien Gobert, “Voyage aux marges de Schengen, Le Monde diplomatique, aprilo 2013.

Tiam trairis la lokan kaj la internacian gazetaron onidiro de demisio de la ĉefministro. Tiu momento de malcerteco kuraĝigis la ĉefon de la socialista opozicio, s-ron Attila Mesterházy, aserti ke s-ro Orbán — elektita du jarojn antaŭe per absoluta plimulto de la voĉoj (52 elcentoj) — devas forlasi sian postenon. La tezo de provo de malstabiligo estis subtenata en verko kiu, ĉe sia apero en somero 2012, ĝuis dum pluraj semajnoj grandan reklamkampanjon per grandaj afiŝoj en la metrotuneloj. La titolo, Kiu atakas Hungarujon kaj kial?, estas klara, same la bildo sur la kovrilpaĝo: ĉasaviadiloj surflugantaj la basenon de Karpatoj, la rifuĝejon de la hungara popolo.* Laŭ la aŭtoroj, la provo de malstabiligo estis farita samtempe de hungaraj kaj usonaj diplomatoj kaj politikistoj, de intelektuloj de la liberala maldekstro kaj de la IMF.

* Zárug Péter Farkas, Lentner Csaba kaj Tóth Gy Lásló, Kik támadják Magyarországot és miért?, Kairosz Kiadó, Budapeŝto, 2012.

Ĉar la maldekstro ne sukcesis ĉirkaŭdigi la konservativan revolucion sturme traktatan de la Fidesz ekde ties enpotenciĝo, ĝi plurfoje turnis sin al Bruselo. Laŭ la registaro, ĝi pruvis sian perfidon rifuĝante en la kolumnojn de la eksterlanda gazetaro. Laŭ malnova socipolitika dispartiĝo, la naciismo kaj eĉ la patriotismo restas la terenoj de la dekstrularo, dum la maldekstro estas laŭdire kosmopolita. “La maldekstro provas ŝajni ne tro “internaciisma”, sed ĝi ne sukcesas”, konfidas Sik.

La eksterlanda malamiko alprenas ofte la trajtojn de s-ro George Soros. La usona miliardulo kaj homamanto, hungardevena judo, fariĝis preferata celo de atakoj de la porregistara gazetaro, kaj eĉ ankoraŭ pli de tiu de la ekstremdekstro. Fine de la 1980-aj jaroj, tiu apostolo de la “malfermita socio”* kontribuis al la apero de demokratiaj movadoj, interalie de la Federacio de junaj demokratoj (Fidesz), embrio de la partio hodiaŭ en la potenco. Tri personoj de la unua vico, s-ro Orbán, s-ro László Kövér (la nuna prezidanto de la parlamento) kaj s-ro István Stumpf, membro de la konstitucia kortumo, siatempe ricevis stipendiojn de lia fondaĵo. S-ro Soros nun apogas iliajn kontraŭulojn. Lia reto, la Open Society Foundations, subtenas kiom ĝi povas multnombrajn neregistarajn organizaĵojn (NRO) lokajn, progresemajn aŭ liberalajn, kiuj provizas la kontraŭulojn de s-ro Orbán per kritikaj raportoj kaj kontribuas al estigo de la internacia bildo de Hungarujo. La usona pensfabriko Center for American Progress, al kiu li estas proksima, financas ankaŭ la Haza és Haladas (“Patrujo kaj progreso”), la “startigejo” de la kontraŭ-Orbán-a kandidato, s-ro Gordon Bajnai. La semajnulo de la dekstra centro Héti Válssz taksas ke, en la jaro 2012, 1,7 milionoj da eŭroj estis pagitaj al tiuj kontraŭuloj.

* La reto Open Society Foundations, kreita de s-ro Soros, havas sian nomon laŭ la verko de Karl Popper La société ouverte et ses ennemis [La malfermita socio kaj ĝiaj malamikoj], Seuil, Parizo, 1979 (1-a eld.: 1945).
Suspekto al la Okcidento

LA EKSTERLANDAJ kritikantoj de la ĉefministro elmetis sin al la kritikoj de liaj adeptoj en la lando. Tro ofte la internacia gazetaro denuncis lian politikon bloke, sen demandi pri tio, kion la hungaroj amase rifuzis, kiam ili elektis lin: “La nekompetenton, la internajn kverelojn kaj la korupton de la antaŭaj socialistaj registaroj”, laŭ la sintezo de la hungardevena aŭstra ĵurnalisto Paul Lendvai, tamen malmulte favora al la nuna registaro. Per tio, ke ili resendas al Hungarujo ne tre flatan bildon, tiun de periferia lando kondamnita al orienta despoteco kaj al barbareco, la elitoj de la okcidenta Eŭropo fortigas ĝiajn kompleksojn, ĝiajn tendencojn je paranojo kaj je izoliĝemo.

La rompiĝema socialista-liberala koalicio gvidata de la eksaj ĉefministroj Ferenc Gyurcsány kaj Bajnai ne sukcesas forgesigi siajn pasintajn malsukcesojn, dum la malgranda Ekologiista Partio (7,5 elcentoj de la voĉoj en 2010) rifuzas ĉian aliancon kaj riskas sian parlamentan transvivon per sia kampanjo kontraŭ la korupto. Ĉe la alia fino de la spektro, la ekstremdekstra partio Jobbik (16,7 elcentoj en 2010) [Vidu pri la rezultoj de la ĵusaj ĉi-jaraj elektoj sube], strangolata de la suverenisma retoriko de Fidesz, ne plu gajnis terenon post sia eniro en la parlamento en 2010 (vidu Corentin Léotard: Ekstremdekstro kiu ne abomenas la islamon).

La ĝenerala suspekto al la Okcidento ankoraŭ kreskis kun la entuziasmo, per kiu la okcidentaj komunikiloj salutis la alvenon sur la politikan scenejon, fine de 2012, de konkuranto de s-ro Orbán: la eksa teĥnokrata ĉefministro Bajnai. Ĉar, kvankam la impresaj makroekonomiaj rezultoj, kiujn tiu aferisto atingis dum sia mallonga ĉeesto en la potenco — de aprilo 2009 ĝis majo 2010 —, postlasis elstare bonan memoron en Bruselo kaj en Vaŝingtono, la nostalgio montriĝas multe malpli vigla ĉe la bordo de Danubo.

Certe, s-ro Bajnai reduktis la publikan deficiton al 4 elcentoj de la MEP en 2010, kontraŭ 9 elcentoj en 2006. Sed li sukcesis tion per politiko de malabundo, kian la lando ne spertis post 1995: malaltigoj de la socialaj elspezoj, nuligo de la dektria monato por la pensiuloj kaj dungitoj, nealtigo de la salajroj por publikaj oficistoj, altigo de la aĝo por pensiiĝi (de 62 al 65 jaroj) kaj altigo de la aldonvalora imposto (AVI), de 20 al 25 elcentoj — kaj nun 27 elcentoj; tiu kvoto de nerekta imposto fariĝis sub la registaro de Orbán la plej alta de Eŭropo. La forinto estis pro tio tre aprezata; la mastrumado de la krizo estis taksata admirinda. Oni kontrastis ĝin al tiu de Grekujo, taksata ribelema kaj senrespondeca: “En Hungarujo, eblaj lecionoj por Grekujo”, titolis la New York Times.* La Eŭropa Unio, la usona prezidanto Barack Obama kaj la IMF gratulis la junan entrepreniston, kiu tiam rifuzis konsideri sin politikisto, ĉar, asertis li, lia mastrumado de la krizo estis la sole ebla.

* Judy Dempsey, “In Hungary , potencial lessons for Greece”, The New York Times, 19-a de februaro 2010.

Per tio malfermiĝis larĝa vojo, kiun s-ro Orbán ne hezitis iri — kaj kiu ne baldaŭ fermiĝos. Ĉar, kvar jarojn poste, ĉio okazas kvazaŭ la hungaroj havus nur la elekton inter teĥnokrata mastrumado favora al la interesoj de la multnaciaj konzernoj kaj retiriĝo en naciismon.

Corentin LÉOTARD.

Johano PETIK: Raporto pri la elektoj okazintaj la 6-an de aprilo 2014 en Hungarujo

Invitita de membroj de la Monda Asembleo Socia (MAS) prezenti raporton pri la parlamentaj balotoj, okazintaj la 6-an de aprilo ĉi-jare en Hungarujo, mi provas koncize resumi iliajn rezultojn.

La hungaraj voĉdonantoj ĉi-jare povis elekti el la sortimento de ne malpli ol 18 partioj kaj partiaj aliancoj. El inter ili parlamentajn sidejojn ricevis 4 partioj (kaj partiaj aliancoj):

1-e la alianco el la dekstraj Fidesz kaj kristan-demokrata KDNP (45 elcentoj de la voĉoj),

2-e la “maldekstra” alianco, konsistinta el la ĉekapa Hungara Socialisma Partio (MSZP) kun tri aliancitaj, relative novaj partiaj formiĝoj (25 elcentoj),

3-e la ekstreme dekstra Jobbik (20 elcentoj) kaj

4-e LMP (dekstra partio de politikaj karieristoj, 5 elcentoj).

La kvar gajnintaj partioj akiris la plimulton (95 elcentojn) de la voĉoj, la plej multon el ili akiris (kiel ĉe la antaŭaj voĉdonadoj, en 2010) la alianco kun Fidesz ĉekape (kun la rilatumoj de 45, 25, 20 resp. 5 elcentoj). La sola komunista partio en Hungarujo (Hungara Laborista Partio, kies antaŭa nomo estis Hungara Komunista Partio), kandidatiĝinta kun tutlanda partia listo, atingis ne pli ol 0,58-elcenton de la voĉoj.

Kiel komenti la rezultojn de la balotoj? La pritaksoj de la rezultoj ŝajnas pli subjektivaj ol objektivaj kaj sobraj. La prezidanto de Fidesz, V. Orbán, ege fieriĝinta pri la sukceso de sia partio, tuj post la proklamo de la rezultoj parolis pri “neniam antaŭe spertita unueco de la hungararo”, kvankam ĉi-aprile voĉdonis ne pli ol 61 elcentoj de la elektorajtaj civitanoj, kaj la 2-miliona tendaro, voĉdoninta por lia partio, egalas apenaŭ pli ol kvaronon de la maksimume akireblaj voĉoj. [...] Interesa kaj eble eĉ konsterna por multaj analizantoj povas esti tiu detalo ke, dum la gvidantoj de partioj kun balota rezulto nur de ĉ. 40 elcentoj, en aliaj landoj oftakaze abdikas, V. Orbán ne nur ne parolas pri abdiko, sed eĉ (rezulte de manipulado, dum lia lasta parlamenta mandato, de la prielektaj leĝoj) fanfaronas pri dutriona plimulto en la parlamento. (Mi rimarkas, ke kvankam en la rondoj de MSZP la demando de la abdiko estis ne nur lanĉita, sed eĉ postulita, la prezidanto, A. Mesterházy (Meŝterhazi) rifuzas eĉ la ideon de abdiko.)

Miri pri ĉi tia sukceso de Fidesz oni povus maksimume en la fono de la ĝenerala malamo, akompananta la regadon de Fidesz kaj resp. aliaj dekstraj partioj, ĉar alirilate s-ro Orbán nun rikoltis la fruktojn de tiu pli ol 10 jarojn longa laboro, kiun liaj homoj investis por elforĝi tutlandan retaron da apogantoj (s-ro Orbán mem publike malkaŝis, ke ilia nombro estas 100 mil...), la amas-komunikiloj dum la tuta lastaregado de Fidesz senĉese fanfaronis pri la “fierindaj atingaĵoj de la registaro de ĉefministro Orbán” (reduktado de la prezo de diversaj publikaj servoj, hipokrita “liberecbatalo” kontraŭ la instancoj de EU, bankoj k.s.). Se al ĉio ĉi ni aldonas la energian agadon, ege aplomban retorikon de tiu “gvidanto”, oni povas diri, ke per la balotoj la popolo atingis tion, kion ĝi efektive atendis...

Por mi mirinda estis unuavice tio, ke en la prielektaj artikoloj en la centra organo de la kompartio Gy. Thürmer plukis kordon ne nur ne lamentan, sed eĉ fieran, kvankam servi kiel bazo por fiereco povus sole tio, ke la nombro de la voĉoj por la partio nun kvinobliĝis. Ŝajnas, ke ankaŭ lin tiu malesperiga fakto samtempe ne tre ĝenas, ke tiu rilatumo (0,58 elcentoj ...) eĉ nun estas je eksterordinara distanco de la deviga minimuma sojlo de 5 elcentoj (necesa por rajti partopreni en la laboro de la hungara parlamento). Sed la analizo de la laboro de tiu partio bezonus apartan ĉapitron.

Johano PETIK.

“Islamo kaj kapitalismo”, de Maxime Rodinson

La islama mondo, Markso kaj la socialismo

APERINTA en la jaro 1966, “Islamo kaj kapitalismo”, de la fama orientsciencisto Maxime Rodinson, aŭtoro, interalie, de biografio de la profeto Mahometo[1], estis ankoraŭ neniam reeldonita.[2] Tiu verko pritraktas problemojn de brulanta aktualeco: kiaj rilatoj ekzistas inter islamo, ekonomia disvolvado kaj kapitalismo en la islama mondo? Kial tiuj socioj estas “postrestintaj” aŭ “subevoluintaj”? Ĉu la islamo malhelpas socialajn disponojn, eĉ la socialismon? Rifuzante la ideon, laŭ kiu ekzistas reguloj propraj al tiuj landoj, radikale malsamaj ol tiuj kiuj regas la Okcidenton, aŭ laŭ kiu tiu “komplika Oriento” prilumas sin per interpretado de la suraoj de Korano, Rodinson preferas por sia analizo uzi la socisciencojn kaj preni kiel ruĝan fadenon ne dogman marksisman pensadon. Ni aperigas ĉi tie eltiraĵon de la antaŭparolo al tiu nova eldono.

MAXIME RODINSON analizas tre precize ne nur la rilatojn inter islamo kaj kapitalismo, sed ankaŭ inter socialismo kaj islamo. Ĉu tiu lasta estas favora al divido de la riĉaĵoj? La demando ŝajnas hodiaŭ esti stranga, ĉar la perspektivoj de revolucio ŝajnas tiom malproksimaj, por ne diri utopiaj, kaj la islamo ŝajnas esti tiom malproksima de ĉia radikala sociala ambicio. Ĝi ne estis tia, kiam tiu ĉi libro aperis.

Ni estis tiam ĵus antaŭ la milito de junio 1967, kaj la revolucia araba naciismo, enkorpigita de la egiptuja prezidanto Gamal Abdel Nasser estis ĉe sia apogeo. Naserismo, baasismo, araba socialismo, komunismo: sub tiuj diversaj nomoj la pli aŭ malpli radikala maldekstro dominis la ideologian scenejon. Oficiroj, intelektuloj, ĵurnalistoj, oficistoj, urbaj mezaj klasoj arde identigis sin kun tio, kvankam ili interdisputis kaj eĉ intermortigis sin pri tiu aŭ alia interpreto de la doktrino. Eksperimentoj de revolucia transformado okazis en Egiptujo, en Alĝerio, en Sirio, en Irako, en Sud-Jemeno; la monarĥioj ŝajnis esti forbalaotaj de revolucia ondo.

Krom esti aŭtoritatecaj — la “burĝa demokratio” estis definitive kondamnita —, ĉiuj ĉi reĝimoj ligis neŝanceleblan deziron solidigi la nacian sendependecon kaj definitive forlasi la eraon de eksterlanda dominado kun volo transformi la socion. Ili komencis realigi kamparan reformon kaj impulsis ekonomian disvolvadon, precipe de la peza industrio, bazita sur la centra rolo de la ŝtato. Ili faris rezolutan politikon de sociala redistribuado, de edukado kaj de sano por ĉiuj. En la tuta tria mondo tiam “la etoso estis ruĝa”; estis la tempo de radikalaj ŝanĝoj kaj, de la latinamerika gerilo inspirita de Fidel Castro tra tiuj de suda Afriko ĝis la “liberigitaj zonoj” de Hindoĉinio la revoluciaj fortoj promesis belan socialisman estontecon kaj eĉ komunisman.

En la araba mondo, por pravigi siajn revoluciajn ŝanĝojn ĉe loĝantaroj restintaj profunde religi-kredemaj kaj plejmulte kampkulturaj, la registaroj devis mobilizi la resursojn de la islamo. Kiel Rodinson rimarkigas, “kion ebligas la fideleco de la amasoj je la tradicia religio kiel faktoroj de nacieca identiĝo, tio estas la demagogia uzado (striktasenca) de la islama slogano, de la prestiĝo de la islamo kiel flago por kovri pli aŭ malpli socialismajn decidojn, kiuj devenis el aliaj fontoj.”

TIU IDEOLOGIA hegemonio de la socialismo aŭ de ĝiaj interpretoj devigis eĉ organizaĵojn, kiuj troviĝis tute ekster ĉia revolucia perspektivo, nomi siajn celojn “islama socialismo”. Unu el la tiamaj furorlibroj verkita de gvidanto de la siriaj Islamaj Fratoj, Mustafa Al-Sibai, havis la titolon La socialismo de la islamo. Dio, skribas la aŭtoro, “preskribis la kunlaboradon kaj la solidarecon en ĉiaj formoj. [...] La Profeto starigis la institucion de sociala solidareco en ĝia plena senco.” Kaj li konkludas: “La principo de sociala solidareco en la islama socialismo estas unu el la karakterizaj ecoj kiuj distingas tiun ĉi humanisman kaj moralan socialismon el inter tiom da socialismoj, kiujn ni hodiaŭ konas. Se ĝi aplikiĝus, nia socio estus ideala kaj nenia alia proksimiĝus al ĝia leviĝo.” Kion li ne diras, estas kiel li volas atingi tiun idealon, nek kial tiuj principoj ne estis realigitaj.

Tiu retoriko ne surprizas Rodinson-on. “Iuj tendencoj de la islamo planis drastajn limigojn al la rajto je proprieto, en la formo de trudita limigo de la riĉaĵoj”, kaj la fonto de tiuj postuloj povas troviĝi en iu aŭ alia teksto, “en la religia ideo, ke la havaĵoj de tiu ĉi mondo logas for de Dio, ke ili elmetas al peko”.

Ĉu tio signifas, ke la adeptoj de la socialismo povas uzi la religion same kiel la fortoj de la reakcio? Ne, respondas Rodinson: “La reakciaj interpretantoj povas uzi la tutan pasintan patriotismon, la pezon de jarcentoj da interpretado en la tradicia senco, la prestiĝon de tiuj interpretoj, la kutimon ligi ilin al la proklamata kaj afiŝita religio pro kialoj tute ne religiaj.” Kaj li insistas pri la plej ofte konservativa karaktero de la religiuloj, karaktero kiu poste fortiĝis kun la kreskanta pezo de Saud-Arabio kaj la “vaĥabigo” de la islamo.

PER INTERPRETO aparte reakcia de la religiaj preskriboj, per la eksportado, danke al la orpluvo pro la petrolo, de miliardoj da dolaroj kaj de dekmiloj da predikistoj tra la mondo, la saud-arabia reĝlando trudis internaciskale sian rigorisman vidon, kiu kunligas la defendon de reakciaj principoj, speciale por la virinoj, aliĝon al la novliberala ekonomio kaj ankriĝon en la okcidenta tendaro. Ĉu necesas memorigi la strategian aliancon inter Usono, Saud-Arabio kaj la islamistaj grupoj en almenaŭ du okazoj: la batalo kontraŭ la naserismo en la 1960-aj jaroj kaj la helpo al la afganaj ribeluloj en la 1980-aj jaroj?

Rodinson konkludas el tio, ke la historia sperto kiel lia analizo “ne kuraĝigas vidi, en la nuna epoko, en la islama religio faktoron kapablan mobilizi la amasojn por ekonomia konstruado, speciale kiam tiu ĉi montriĝas necese revolucia, ema detrui la establitajn strukturojn.”

Alain GRESH.

La punmaŝino

La eŭropa utopio transformiĝas en punmaŝinon. Sampaŝe kun ties akriĝo instaliĝas sento ke interŝanĝeblaj elitoj profitas el ĉiu krizo por akrigi siajn politikojn de malabundo kaj por trudi sian federan ĥimeron.* Tia celo vekas la aliĝon de la kontrolkonsilioj kaj de la redaktejoj. Sed, eĉ se oni aldonas la malmultajn germanajn rentulojn, kelkajn luksemburgajn nompruntantojn kaj la plej multajn francajn socialistojn, oni ne eksterordinare grandigas la popolan bazon de la nuna “eŭropa projekto”.

* Vd “Fédéralisme à marche forcée”, Le Monde diplomatique, julio 2012.

La Unio ne ĉesas krude trakti la ŝtatojn kiuj ne prioritate zorgas por redukti sian buĝetan deficiton, eĉ kiam la senlaboreco kreskegas. Ĉar ili ĝenerale obeas sen esti petataj, ĝi tuj trudas al ili programon de ĝustigo kun celoj de decimala precizo kaj kun kalendaro de plenumado. Aliflanke, kiam kreskanta nombro da eŭropaj pacientoj devas rezigni pri kuracado pro manko de rimedoj, kiam la infanmortiĝo kreskegas kaj la malario reaperas, kiel en Grekujo, la naciaj registaroj neniam bezonas timi la fulmojn de la brusela Komisiono. Ekstreme rigoraj, kiam temas pri deficitoj kaj pri enŝuldiĝo, la “kriterioj de konverĝo” ne ekzistas pri dungo, pri edukado nek pri sano. Tamen, la aferoj estas ligitaj: amputi la publikajn elspezojn signifas preskaŭ ĉiam redukti en la malsanulejoj la nombron da kuracistoj kaj porciumi la aliron al sanprizorgado.

Pli ol “Bruselo”, kutima celo de ĉiaj malkontentoj, du politikaj fortoj disvolvis la transformadon de la monismaj dogmoj en libervolan servuton. De jardekoj, socialistoj kaj liberaluloj dividas inter si la potencon kaj la postenojn en la eŭropa parlamento, en la Komisiono kaj en la plej multaj ĉefurboj de la Malnova Kontinento.* Ultraliberala kaj favora al la milito kontraŭ Irako, s-ro José Manuel Barroso estis cetere reelektita kiel prezidanto de la Eŭropa Komisiono antaŭ kvin jaroj laŭ la unuanima peto de la dudek sep ŝtatestroj kaj ĉefministroj de la Unio, inkluzive de la socialdemokrataj, kvankam ĉiu tiam rekonis la spirhaltigan mezkvaliton de lia bilanco.

* La 7-an de julio 2009, la Eŭropa Popola Partio (EPP, dekstra) kaj la socialistoj subskribis “teĥnikan interkonsenton”, laŭ kiu la ultrakonservativa polo Jerzy Buzek prezidis la Eŭropan Parlamenton de julio 2009 ĝis januaro 2012. La germana socialisto Martin Schulz sekvis lin.

Por anstataŭi lin, en tiu ĉi momento rivalas germana socialdemokrato, s-ro Martin Schulz, kaj luksemburga kristandemokrato, s-ro Jean-Claude Juncker. En televiddebato ili “kontraŭis” unu la alian, la ĵusan 9-an de aprilo. Kiu el la du taksis ke “la rigoro necesas por regajni la konfidon”? Kaj kiu rebatis ke “la buĝeta disciplino estas neevitebla”? Ĝis la punkto eĉ, ke la unua, por kiu la senkompataj “reformoj” de sia kamarado Gerhard Schröder estas “precize la modelo” sekvenda, ellasis la jenon: “Mi ne scias, kio distingas nin”. Certe ne la volo fermi la eŭropan ekonomian kazernon.

Serge HALIMI.

Barato: Giganto balotas

Esperoj de la “ordinara homo”

Kiam oni parolas pri la elektoj en Barato, tuj venas superlativoj. Estas la plej granda baloto en la mondo: okcent dek kvar milionoj da voĉdonantoj elektas siajn deputitojn, kiuj sidos dum kvin jaroj ĉe la popola Ĉambro (Lok Sabha). Oni voĉdonas dum kvin semajnoj, ĝis la 12-a de majo. En 2009, 59,7% de la enskribitoj voĉdonis, donante la venkon al la Partio de la Kongreso, de S-ino Sonia Gandhi kaj la duan lokon al la Bharatiya Janata Party (BJP). Ĉi-foje la fortorilato ŝajnas inversiĝi. La BJP, reprezentata de s-ro Narendra Modi, rapide progresas malgraŭ sia rolo en la kontraŭ-islamaj amas-murdoj kaj rabadoj de 2002 kaj siaj priplorindaj sociaj rezultoj en la ŝtato Guĝarato (vidu Aferismo kaj rasismo en la lando de Gandhi) — kion prisilentas la gazetaro, fariĝinta “aferisma”. La nuna registaro pagas la konsekvencojn de la ekonomia malrapidiĝo kaj de la multiĝo de skandaloj. Ĉu tria forto, la Aam Aadmy Party, kreita pro kaj por rifuzo de la korupto, ŝanĝos la ludon?

“KELKFOJE la submaraj fluoj estas pli potencaj ol la surfacaj ondoj”, observas s-ino Medha Patkar, 59-jara vigla ekologiista aktivulino. Tio estas ŝia maniero relativigi la “Modi-ondon” anoncitan de la barataj amasinformiloj, dum la balotkampanjo plej viglas por la reelekto de la kvincent kvardek tri deputitoj de la popola Ĉambro (Lok Sabha). Favorato de la baloto, s-ro Narendra Modi, kandidato de la Bharatiya Janata Party (BJP), la hindua ekstrem-naciista partio, elstarigas sian bilancon en la ŝtato Guĝarato.

Tio ja povas maltrankviligi la Partion de la Kongreso (Indian National Congress-INC), kiu perdis popularecon laŭ ĉiuj opinienketoj. Ties jardeka regado estis markita per malpliiĝo de la ekonomia kresko (4,4% en 2013 kontraŭ preskaŭ 10% antaŭ 5 jaroj) kaj per gigantaj korupto-skandaloj: fraŭdaj atribuoj de telefoniaj rajtigiloj, kontraŭleĝaj atribuoj de permesiloj por ekspluati karbominejojn... Sen natura aŭtoritato, ĝia kandidato al la regposteno, s-ro Rahul Gandhi, pranepo de Jawaharlal Nehru, penas konvinki.

Krom tiuj du gigantoj, ĉu ekzistas aliaj eblecoj? S-ino Patkar tion kredas. Por debuti en politiko, ŝi elektis nov-naskitan partion sur la nacia scenejo: la Partio de Ordinara Homo (Aam Aadmi Party, AAP). Kun 400 kandidatoj en tuta Barato, la AAP, populara kaj ambicia, progresis de sia unua printempo, en 2011.

Tiam, dum politiko-financaj aferoj implikas ministrojn, vasta kontraŭ-korupta movado naskiĝas sub egido de sepdekjarulo, eksa ŝoforo de la armeo: s-ro Anna Hazare. Mobilizante la gandhi-an simbolaron, kun sia topi — la blanka kapvesto de Mohandas Karamchand Gandhi-, li plenumas plurajn malsatstrikojn popularigitajn de amasinformiloj en la ĉefurbo Nov Delhio. Li ricevas imponan subtenon, inkluzive inter la urbaj mezklasoj, kutime nereagemaj.

Lacaj pri siaj aferecaj gvidantoj kaj pri la ŝmirmono, kiun ili devas pagi por iu ajn demarŝo, amaso da baratanoj aliĝas al la movado de la maljunulo. Liaj reakciaj starpunktoj pri mortpuno, kiun li postulas por iuj korupto-kulpantoj, ne mallogas ilin. La mobilizo fine kondukas al kuna ellaborado, fare de membroj de la registaro kaj civitanoj, de leĝprojekto kontraŭkorupta, kiu planas establi specifan aŭtoritaton, Lokpal (“mediaciisto de la Respubliko”). Hodiaŭ, post preskaŭ tri jaroj, la leĝo promesita de la Partio de la Kongreso ankoraŭ ne estas voĉdonita,

En novembro 2012, unu el la kunaktivuloj de s-ro Hazare, s-ro Arvind Kejriwal, fariĝas la respondeculo: li fondas la AAP. Kun siaj lipharo kaj etaj okulvitroj, tiu 45-jara inĝeniero kaj eksa kadrulo de la imposta administracio havas perfektan profilon de “ordinara homo”. Li konservas kiel atributon la blankan kapveston de Gandhi kaj sagace elektas kiel balotan simbolon la jhaddu, la balailon de la valmiki, apartenantaj al la kasto dalit (netuŝebluloj), taskitaj purigi la stratojn. Forbalai la korupton kaj garantii ĉies aliron al la publikaj infrastrukturoj: jen la esenco de programo, kiu allogas tiom la malriĉulojn kiom la mezajn klasojn. Unu jaron poste, en decembro 2013, la AAP rimarkite eniras la deputitaron de la Delhi-teritorio: ĝi gajnas dudek ok sidlokojn el la sepdek, kiujn enhavas la regiona Parlamento*.

* La BJP ricevis tridek unu sidlokojn; la Partio de la Kongreso, ok; la sikĥa partio Shiromani Akali Dal, unu; la Janata Dal, unu; sendependa partio, unu.

S-ro Kejriwal fariĝas ĉefministro de la teritorio, kaj plifortigas sian bildon de honesta homo, rifuzante loĝi en la domo rezervita por lia nova funkcio. Li starigas socialan politikon kaj interalie iniciatas senpagecon de akvo, ĝis iu konsumnivelo. Sed, la 14-an de februaro 2014, post nur kvardek naŭ tagoj en la funkcio, li brue demisias, publike mallaŭdante la blokadon, fare de la aliaj partioj, de la kontraŭ-korupta leĝprojekto. La AAP bezonas konservi sian prestiĝon por la kampanjo de la ĝeneralaj elektoj.

“Ni ne estas kiel la aliaj. Ni eniras politikon kun la sola celo purigi la sistemon”, ripetas ĝiajn aktivulojn, kies sociaj profiloj estas tre diversaj. La regula rivelado de skandaloj implikantaj membrojn de la politika kaj industria elito nutras ilian severan kritikon de la grandaj partioj. La AAP malkaŝas la artifikon de la gas-prezo enkondukita de la Partio de la Kongreso kaj la entrepreno Reliance. Li ankaŭ montras la respondecon de s-ro Modi pri la vendo de teroj en Guĝarato, je malpli altaj prezoj ol tiu de la merkato, profite al alia gloro de la barata familia kapitalismo, Adani-Group.

LA PARTIO de Ordinara Homo promesas batali kontraŭ la tri “K”: korupto, komunumismo (interreligiaj streĉoj inter hinduistoj kaj islamanoj) kaj kunkulpula kapitalismo (crony capitalism). Ĝi ambicias starigi la swaraj: tiu vorto de Gandhi signifas samtempe politikan aŭtonomion kaj malcentralizadon. Ili do ellaboras politikajn programojn je la nivelo de ĉiu distrikto. Afiŝata celo estas doni la regpovon al la regatoj, por ke tiuj kolektive prizorgu la lokan politikon.

En Mumbajo, la kandidatiĝo de s-ino Patkar ilustras tiun provaĵon*. Komence de 2014, ŝi elektis la AAP por relajsi la batalon kontraŭ la amasa domdetruo en la ladurboj kaj la elpelado de iliaj malriĉaj loĝantoj; batalo kondukata ene de la movado Ghar Bachao Ghar Banao (Ni savu niajn domojn, ni konstruu niajn domojn). En 1985, ŝi jam prenis la gvidadon de la plej grava kontraŭ-industria movado de la sendependa Barato, la Narmada Bachao Andolan, kontraŭ la baraĵoj sur la riverego Narmada. Ŝi fondis en 1995 la Nacian Aliancon de la popolaj movadoj (National Alliance of People’s Movements — NAPM), konsistigata de ĉirkaŭ ducent kvindek organizaĵoj.

* Vd Javed Iqbal, “A lady amist the Aam Aadmi”, Outlook, Nov-Delhio, 28-a de aprilo 2014.

“Ŝi ne kandidatiĝis spontane, estas ni kiuj kandidatigas ŝin. Kaj tion ni faras por ke ŝi servu nian aferon!”, avertas s-ro Santosh Thorat. Tiu aktivulo de Ghar Bachao Ghar Banao estas dalit. Li politikiĝis danke al la emancipaj movadoj lanĉitaj de la heredantoj de la dalita gvidanto Bhimrao Ramij Ambedkar (1891-1956). Antaŭ unu jaro, li ankoraŭ asertis, ke li neniam luktos enkadre de partio. Kaj tamen, li ĵus faris strategian aliancon, malverŝajna kaj malforta, malgraŭ tio, ke la AAP ne konsideras egalecon aŭ la kastisman subpremon kiel centran demandon. Tiuj mirindaj aliancoj ne povas forgesigi la malhelajn aspektojn de tiu nova partio. La 14-an de marto 2014 en la popola kvartalo Rafiq Nagar 2 en Mumbajo, antaŭ ol ekiro de la procesio, loka poeto ekkantis Inki soorat ko Pehchano Bhai (“Mia frato, rigardu iliajn vizaĝojn”). Tiu revolucia kanto kritikas tiom la kasto-sistemon, kiom la korupton, kaj mokas ĉiujn politikajn figurojn, ĝis inkluzive tiun de Gandhi. Iom poste, membro de la AAP lanĉas “Bhatat Mata Ki Jai” (Vivu la patrujo-patrino” naciisma frapfrazo tre ŝatata de la hinduaj ekstremdekstruloj. Ĉi tiuj diferencoj inter la temo de radikala emancipiĝo kaj tiu de la paroksisma patriotismo spegulas la ideologiajn kontraŭdirojn de la AAP.

Ksenofobiaj kaj naciismaj tendencoj publike aperis en la nokto de la 15-a al la 16-a de januaro 2014, kiam la ministro pri justico de Delhi-teritorio, membro de la AAP, ordonis al la polico kontroli tutan kvartalon de la ĉefurbo loĝata de afrikaj migrantoj. En sia parolado kontraŭ la etkrimeco, li tiam deklaris: “La nigruloj, kiuj ne estas kiel vi kaj mi, malrespektas la leĝojn” La partio ne malaprobis. “Por multaj progresemaj simpatiantoj, tio estis la unua grava seniluziiĝo kaj ekkonsciiĝo pri la graveco de la malprogresemaj fortoj ene de AAP”, komentas la politikologo Stephanie Tawa Lama-Rewal.

EN SAMA PERIODO, kiam dana turistino ĵus suferis seksperforton en Nov-Delhio, s-ro Kejriwal deklaras, ke seksperfortoj okazas pro “prostituado kaj drogo”. Li montriĝas nekapabla analizi la strukturajn kaj sociajn kialojn de la seksaj kaj geedzaj perfortoj*. Li same havas plenan konfidon en la vilaĝaj asembleoj, la panchayat, kiuj estas laŭ li, la loka demokratio. Tiuj instancoj tamen estas aŭtoritatemaj, virecaj kaj regataj de la dominantaj kastoj, laŭ iuj maldekstraj intelektuloj*.

* Vd Bénédicte Manier, “L’Inde nouvelle s’impatiente”, Le Monde diplomatique, februaro 2013.
* Rohini Hensman, “2014 elections, a secular united front and the Aam Aadmi Party”, Economic & Political Weekly, Mumbajo, 22-a de februaro 2014.

Krome, kvankam ĝi kritikas la korupton de la industriistoj, la partio havas liberalan vidadon pri ekonomio. Pluraj membroj de la komisiono taskita pripensi ĝian industrian politikon estas entreprenestroj, kiuj deziras minimumigi la intervenon de la ŝtato. En la distrikto Mumbajo-Sudo, s-ino Meera Sanyal, eksa ĝenerala direktoro de la barata branĉo de la Royal Bank of Scotland kaj membro de la pensfabriko LiberalsIndia, fiere portas la flagon de la AAP. La partio ankaŭ ne kritikas la influon de Usono al la novliberalaj disvolvo-politikoj aplikataj en Barato, kiel bedaŭras la verkistino Arundhati Roy*. Preferante la “bonan regadon” al la kontraŭ-kapitalismo kaj kontraŭ-imperiismo, la AAP defendas la laboristan emancipiĝon nur se ĝi uzas laŭleĝajn formojn de mobilizado, kiuj estas tre limigitaj.

* Arundhati Roy, “Those who’ve tried to change the system via elections have ended up being changed by it”, Outlook, 26-a de novembro 2012.

Ĝia forto finfine estas la malforteco de la marksismaj organizaĵoj, kiuj penas konsistigi fortan “trian fronton” aŭ “maldekstran fronton”. La alianco, kiun ili nun formas kun regionaj partioj ne portas homogenan alternativan vidadon por kontraŭstari la BJP aŭ la partion de la Kongreso. Kun risko izoli sin el granda parto de la loĝantaro, la Komunista Partio Barata (KPB) aŭ la Komunista Partio Barata Marksisma (KPB-M), konsistanta plimulte el aktivuloj el la superaj kastoj, aliĝis nur malvolonte al la kritiko de la kastismo, preferante “klasisman” vidon.

Finfine, tiuj partioj penas kapti la ribeleman (revolucian) kaj emancipan potencialon de la nunaj luktoj: en la urboj, por aliro al loĝejo aŭ al akvo; en la kamparo, kontraŭ akaparo de teroj fare de industriistoj, aŭ atomenergiaj projektoj.

Senperforta retoriko, foresto de marksisma vortprovizo, laŭleĝeco: estas ĝuste tiu miksaĵo, kiu ŝajne logis, konvinkis grandan parton de la intelekta kaj aktivula elito, de la kontraŭ-industriaj ekologiistoj ĝis la maldekstraj instruistoj, kaj la aktivuloj de la civitanaj rajtoj. Ili esperas, ke ili povos kontraŭstari la konservativajn kaj malprogresemajn tendencojn ene de la partio. “La programo estas multe pli progresema ol oni povus pensi, opinias Tawa Lama-Rewal. Inter aliaj promesoj estas starigo de universala san-asekuro kaj sistemo provizanta edukadon por ĉiuj. La partio, kiu ĝis nun restis malpreciza pri la demando de kvotoj rezervataj por la malsuperaj kastoj kaj la virinoj, poziciiĝas favore al ili. Ĝi ankaŭ asertis, ke gi defendos la malkrimigon de samseksemo.”

La loko donita en la programo al la realpropriĝo de la naturaj riĉaĵoj ankaŭ atestas pri la influo de la ekologiistaj aktivuloj. Oni tie insistas pri la rajto de la lokaj kaj malplimultaj komunumoj decidi pri tio, kion fari el siaj teroj kaj ties riĉaĵoj. La partio proponas malcentralizitajn solvojn rilate la renovigeblajn energiojn, tiel kontraste kun la centralizita programo de sun- kaj vent-energioj disvolvita de la Kongreso. Dum la barata ŝtato, nome de la industria kresko kaj de la loĝantaraj bezonoj, planas kreskigi la parton de atomenergio, de 3 ĝis 25% antaŭ 2050, s-ro Kejriwal deklaris sin kontraŭ la uzo de tiu energio. Kiom ajn estos la nombro de siaj elektitoj, la AAP jam sukcesis ŝanĝi la politikan pejzaĝon.

Naïké DESQUESNES

Aferismo kaj rasismo en la lando de Gandhi

S-ro Narendra Modi, kiu aspiras regadi Baraton, prezentas sian agadon ĉe la registaro de la ŝtato Guĝarato kiel modelon. Sed li precipe riĉigis la riĉulojn. Kaj lia ekstremisma hinduismo maltrankviligas la ĉirkaŭ 14 milionojn da islamanoj en la lando.

SINJORO Mansingh Popatbhai Riniya sulkigas siajn okulojn. Antaŭ li blanka maro etendiĝas, preskaŭ ĝis la horizonto. Tre malproksime aperas nur blua trembrilanta randaĵo, S-ro Riniya estas babilema ĉi-matene, feliĉa havi iom da kompanio. De proksimume tridek jaroj li laboras en la salrikoltejoj de la Eta Rann de Kutĉ (Eta Kutĉ-Salmalsekejo). Li fosas la kanaletojn kaj enirejojn de la marakvo, disigas la salkristalojn, ĉerpas en akvopunktoj, amasigas milojn da tunoj da blanka pulvoro sub prema suno. Kun sia sulkita vizaĝo, li , 47-jarulo, aspektas 60-jara. Hodiaŭ lia bofrato, s-ro Kalubhai, helpas lin per traktoro. Li aranĝas sian turbanon, forĵetas sian bidi (barata konusforma cigaredo) kaj tuj ekbruligas alian. Lia nigra implikita barbo, la nigra linio desegnita sub liaj okuloj, la rapida interŝanĝo en dialekto, memorigas, ke tiuj du viroj estas miyana, nomadoj praktikantaj sinkretan religion, inter hinduismo kaj islamo. Ili apartenas al unu el la plej malriĉaj malplimultoj de Guĝarato, la agariya, — nomo donita al la laboristoj de la salrikoltejoj, kiuj laŭdire estas sesdek mil en la Eta Kutĉ-Salmalsekejo (Rann de Kutĉ)*.

* Charul Bharwada kaj Vinay Mahajan, “Yet to be freed”, National Consultation on Salt Workers, Ahmedabad, 2008.

Viroj, virinoj kaj foje infanoj kontribuas al la produktado de la barata salo, tiom industria kiom pormanĝa. “La sistemo restis feŭda; plejparto el la agariya estas kvazaŭ-servutuloj. Ne konantaj siajn rajtojn kaj la merkatleĝojn, ili faras ŝuldojn ĉe la produktistoj kaj iliaj agentoj, kiuj fiksas la salo-prezon. Malgraŭ la ripetitaj promesoj de la registaro agi por iliaj laborkondiĉoj, dumsezone ili vivas sur la salejoj kun siaj familioj, en plej granda malriĉo”, rakontas s-ino Jhanvi Andharia, kunfondinto de la neregistara organizaĵo Area Networking and Development Initiatives (ANANDI), kiu subtenas kaj instruas la agariya.

Tiu regiono kaj la najbara, la Granda Kutĉ-Salmalsekejo (Rann de Kutĉ), tre turisma sezona sala marĉo, estas la plej celebrataj de la registaro de Guĝarato, kies ĉefministro estas s-ro Narendra Modi, brila figuro de la Partio de la Barata Popolo, la Bharatiya Janata Party (BJP). Ĉiujare la provinco organizas tritagan festivalon. “La Kutĉ-distrikto estas la montrofenestro de s-ro Modi”, klarigas s-ino Pankti Jog, el la kolektivo Janpath, kiu kunigas plurajn guĝaratajn asociojn laborantajn por socia disvolvado. “Post la tertremo de 2001, la regiono ricevis multe da mono, por akcepti industriojn, laŭdire por relanĉi la ekonomion.”

Homrajtoj, ekonomio, infrastrukturoj: “Ĉi tie, ĉio estas nur anoncefiko”

En la Eta Kutĉ-Salmalsekejo, sur la salejoj, malproksime de ĉiu lernejo kaj kuracocentro, oni vidas kabanojn el ĉifonoj kaj lado, lumigitajn per kandelo aŭ fajro, kelkfoje per ampolo, kiu pendas el nudaj dratoj, instalitaj oni ne scias kiel. “La novaj servoj, pri kiuj fiere parolas la registaro, ne havas fiksan personaron kaj troviĝas malproksime de ĉi tie. La sola efika servo ĉi-tie esta la ambulanco, kiun la agariya vokas kiam ili bezonas esti flegataj en Bhayppan, la plej proksima vilaĝo”, klarigas s-ino Andharia. La truitaj vojoj, kiuj ebligas laŭiri tiujn 15 kilometrojn, atestas la grandan malzorgon, kiu regas en la regiono, ekster la grandaj aŭtoŝoseoj, ja zorgeme asfaltitaj.

“Niaj edzinoj devas iri al Bhayppan por akuŝi kaze de problemo. Se ne, oni akuŝas hejme. Sed ni devas pagi la flegojn. Ĉi tie ni devas pagi eĉ trinkeblan akvon”, asertas s-ro Riniya, kiu devas elprunti por tiuj elspezoj kaj por la dizelpetrolo. “La solaj fojoj, kiam ni vidas ŝtatfunkciulojn, tio estas kiam okazas baloto. Ili venas veturigi nin per kamionoj, kaj diras al ni kiun ni elektu!”, li diras ridante.

Oficiale, tamen, akvo kaj elektro estas alireblaj por ĉiuj, laŭ la guĝarata registaro. Same, laŭ ĝi, la diskriminacio inter kastoj estas mito. Tamen, ne malproksime de la kampara Kutĉ-distrikto, en la ĉirkaŭurba distrikto de Mehsana, je ĉirkaŭ cent kilometroj de Gandhinagar, la ĉefurbo de la ŝtato, la kasto-sistemo ne nur pludaŭras, sed ĝi estas instituciigita.

Ambaŭ ekipitaj de mallonga balailo kaj skrapilo, kun sandaloj kaj nudkape, s-ro Harishbhai kaj lia edzino ĉiumatene iras al la urbocentro. Dum unu zorge forigas la homajn fekaĵojn lasitajn sur la trotuaroj, la alia iras en la publikajn tro plenajn latrinojn. Tiu valmiki-paro, el la dalit-kasto, estas taskita pri la homaj ekskrementoj kaj bestokadavroj. Oficiale tamen, tiu profesio estis forigita de leĝo de 1993, kompletigita fine de 2013 per amendo rehabilitanta la valmiki. Tiuj estas pli ol unu miliono tricent mil en la tuta lando, inter kiuj 95% da virinoj*, laŭ la Internacia Labor-Organizo (ILO), citita de la International Dalit Solidarity Network.

* Vd. Bhasha Singh, Unseen: The Truth About India’s Manual Scavengers, Penguin Books India, Nov-Delhio, 2014.

“Ni havas ĉiujn necesajn infrastrukturojn. Neniu plu praktikas tiun metion en nia ŝtato”, certigas, anĝelece, la oficiro S.J. Patel, taskita pri la distrikto Mehsana. Tamen, ĉi tiuj purigistoj de homaj ekskrementoj estas ja dungitaj de la urbo, tra privataj peranto-societoj. “Ni scias, ke la profesio estas malpermesata. Sed, se ni rifuzas plenumi la laboron, oficiro de la urbo senĉese incitas nin”, klarigas s-ino Vaghela, alia dungitino. S-ino Manjulab Pradeep, direktorino de Navsarjan Trust, unu el la plej gravaj dalit-organizaĵoj, precizigas: “Kun helpo de la Robert-Kennedy-Centro por la homrajtoj, ni gvidis raporton pri mil kvincent vilaĝoj*. Publikigita en 2010, ĝi rivelas multajn diskriminaciojn, ekzemple kontraŭ valmiki-infanoj devigataj purigi la necesejojn de sia lernejo, kaj raportas pri regule plenumitaj kruelaĵoj, de la senĉesaj incitaĵoj ĝis severaj batadoj aŭ seksperfortoj. Sed la registaro rifuzis ĝin kaj ... financis kontraŭraporton.”

* “Understanding untouchability”, Navsarjan, 2010, http://navsarjan.org.

“Ĉi tie, ĉio estas nur anoncefiko”, konfirmas ĵurnalisto de loka ĵurnalo, kiu deziras resti anonima pro timo de reprezalio. “Sufiĉas iri en la forajn regionojn por tion malkovri, sed la gazetaro kaj la esplor-institutoj ricevas premojn, precipe financajn. La aktivuloj ricevas vualitajn minacojn. Ni ankaŭ scias, ke la ĉefo de tiu ĉi ŝtato konscie lasis iujn postenojn vakaj, cele koncentri sian povon.”

Dezirante allogi investantojn, la registaro Modi laŭdas la “emociigan Guĝaraton”. Li elstarigas ĝiajn ekonomiajn rezultojn, ĝis tiu grado, ke iuj parolas pri modelo. Jes ja la ŝtato spertis averaĝan ekonomian kreskon je 10% jare inter 1994-1995 kaj 2010-2011*, tio estas pli ol la nacia averaĝo. Sed “La procentaĵo de Guĝarato en la malneta enlanda produko (MEP) de Barato ne progresis.”, nuancigas la ekonomikisto R. Nagarai, el la Instituto por Disvolvado kaj Esploroj Indira Gandhi, en Mumbajo. Ĝi restis stabila: inter 7 kaj 8%”*.

* En Barato, la fiska kaj statistika jaro iras de la 1-a de aprilo ĝis la 31-a de marto.
* R. Nagaraj kaj Shruti Pandey, “Have Gujarat and Bihar outperformed the rest of India? A statistical note”, Economic & Political Weekly, Mumbajo, 28 septembro 2013.
Kiam “Time Magazine” laŭdas la “sensindikatan laboristaron” de Guĝarato

Sed la kreskado konstruiĝis danke al subvenciado. Kvankam industrio konsistigas nur 37% de la produktitaj riĉaĵoj, la grandaj kaj mezgrandaj entreprenoj de tiu sektoro ricevas preskaŭ tri kvaronojn (precize 72%) de la disdonitaj fiskaj helpoj kaj subvencioj*, koste de konsiderinda publika enŝuldiĝo: 178,3 miliardoj da rupioj (2 miliardoj da eŭroj) en la periodo 2011-2012, kontraŭ 26 miliardoj por la Delhi-teritorio. Krome, tiuj rezultoj esence baziĝas sur petrolo, kiu laŭ Nagaraj, konsistigas nun 22,8% de la tuta ŝtata industria produktado celanta eksportadon. La agrokulturo pli kaj pli forlasas la nutraĵ-kulturaĵojn kaj privilegias tiujn destinitajn por industrio, kiel ekzemple la transgenan kotonon Bt. Tiuj elektoj ne nur difektas la medion kaj elĉerpas la terojn, sed la malegalecoj restas. Guĝarato situas ĉe la dek-oka rango de la tridek kvin barataj ŝtatoj kaj teritorioj pri alfabetigo (79% de la loĝantaro) kaj je la deka rango pri la beba mortindico kaj la malriĉo-nivelo.

* Indira Hirway, “Partial view of outcome of reforms and Gujarat “model””, Economic & Political Weekly, 26-a de oktobro 2013.

En marto 2012, Time Magazine* dediĉis sian unuan paĝon al s-ro Modi, kiu, laŭ ĝi, “uzis la naturajn avantaĝojn de Guĝarato: ties kilometrojn da marbordoj, ties nesindikat-aliĝintan laborforton kaj ties terojn”, aldonante al ili “efikan oficistaron” kaj provizante “bonkvalitan elektran reton por la grandaj industrioj”. Advokato kaj ĝenerala Sekretario de la Gujarat Federation of Trade Unions, s-ro Amrish Patel klarigas: “Historie, sindikatoj ludis tre gravan rolon en Guĝarato, kiu estis teks-industria regiono. Hodiaŭ la grandaj entreprenoj subkontraktas al etaj societoj malpli travideblaj, kiuj dungas nur nefiksajn laboristojn. La sindikatoj estas senkuraĝigitaj. Alia strategio estas fari donacojn al la ĉefoj de la vilaĝoj kie vivas la laboristoj, cele subpremi de la komenco ĉiun protest-movadon. Aŭ uzi striko-rompantojn. La leĝoj koncerne la minimuman salajron, horarojn kaj kompensojn ne estas respektataj. Tiel ja oni povas disponi pri malmultekosta laboristaro, aparte en la specialaj ekonomiaj zonoj (SEZ).”

* Jyoti Thottam, “Modi means business”, Time Magazine, Nov-Jorko, 26-a de marto 2012.

Pri tiuj famaj SEZ, ankaŭ nomataj senimpostaj zonoj, fieras la guĝarata registaro. Tata tiel relokis la fabrikon de la Nano (la malaltkosta aŭto) en Ahmedabad, kontraŭ kvadratmetro-prezo tre malsupera al tiu de la merkato, senimpostado dum dudek jaroj, kaj longdaŭra senintereza prunto. La SEZ estis supozata krei dungadon. “Sed ĉar la regularo de tiuj zonoj ebligas al ili fiksi la laborkondiĉojn kaj salajrojn, la industrioj preferas dungi migrantojn venantajn el malriĉaj regionoj, kiel Orissa”, klarigas s-ro Patel. Por krei la SEZ, la registaro, sen aŭskulti la protestantojn, ne hezitis transformi spacojn de tradiciaj aktivaĵoj. Tiel, la guĝarata marbordo estis damaĝegita de la petrol- kaj cement-industrioj. La produktado de daktiloj malkreskis je 50%, kaj tiu de sapoto [loka frukto] tute malaperis.”, deklaras s-ro Usman Gani, aktivulo pri mediprotektado. Li citas grave akuzan raporton, publikigitan en aprilo 2013, pri migrado de la specioj fiŝitaj sur tiu marbordo kaj pri la detruado de la mangrovo*.

*Report of the committee for inspection of M/s Adani port & SEZ Ltd Mundra, Gujarat”, Ministry of Environment and Forests, Nov-Delhio, aprilo 2013.

En Ahmedabad, historia urbo fariĝinta la enkarniĝo de la barata moderneco, kun siaj novbrilaj komercaj centroj, siaj perfektaj vojoj kaj luksaj nemoveblaĵaj projektoj, oni imagas finfine vidi la rezultojn de la ekonomia prospero por la loĝantaro. Des pli, ke s-ro Modi laŭdas la revenintan pacon inter la hindua kaj islama komunumoj, post la kontraŭ-islamaj “pogromoj” de 2002 (vd...). “La urbomapo konsiderinde ŝanĝiĝis. La islamanoj loĝas kvazaŭ nur marĝene de la urbo”, asertas Renu Desai, urbanizisto kaj esploristino en la Centre for Urban Equity en Ahmedabad. “Mi imagas, ke oni povas konsideri tion kiel formon de paco...”

Sufiĉas iom malproksimiĝi de la trankvileco de la nova urbo, loĝejeca kaj arboplena, kun siaj internaciaj lernejoj kaj privataj hospitaloj, por malkovri kvartalojn transformitajn en getoj, kiel en Juhapura. “Teroristoj”, “krimuloj”, “malkapabluloj”, “fanatikuloj”, jen la insultoj ofte adresataj al la loĝantoj de tiu vasta kvartalo je kelkaj kilometroj de la Ahmedabad-centro.

Tiuj unu- aŭ du-etaĝaj domoj, regule vicigitaj unu kontraŭ la alia, — same kiel en multaj barataj ladurboj — ŝirmas preskaŭ kvarcent mil homojn. La kvartalo unue estis rifuĝejo por la viktimoj de inundoj en 1976; ĝi estis etendita post la religiaj popolribeloj de la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj. Post tiuj de 2002, la loĝantaro duobliĝis. Sed ne la infrastrukturoj*. La spacoj loĝataj de hinduaj familioj estas klare limigitaj pere de pikdratoj kaj policejoj*. Iuj terenoj de la ladurbo, aĉetitaj de la urba administracio kaj poste disvolvataj de konstru-agentejoj, situas en la hindua parto, dum la islama parto restas “eksterleĝa”. “La registaro ricevas belan plivaloron el la terenoj. Krome, la islamanoj ne plu trovas kie loĝi en Ahmedabad. La riĉuloj aĉetas siajn vilaojn ĉi tie, en Juhapura, kaj la malriĉuloj restas en la eksterleĝa parto”, resumas s-ino Fahrah Sheikh, kiu animas ene de tiu geto la virinan kooperativon Mahila Patchwork. Ŝi vivas tie de tridek jaroj kun sia familio. Ĉi tie, la tuboj por la trinkakvo kaj la kloakoj miksiĝas; estas proksimume unu publika latrino por kvar loĝejoj; la lud-tereno de la publika lernejo ŝajnas esti bombardita per rubaĵoj, kaj estas tro multaj lernantoj en la klasoj.

* Zahir Janmohamed, “Butter chicken in Ahmedabad”, The New York Times, 20-a de aŭgusto 2013.
* Darshan Desai, “Worlds apart in a divided city”, The Hindu, Nov-Delhio, 28-a de oktobro 2013.

Elirante el la kvartalo, oni ekvidas nemalproksime la novkonstruitan aŭtoŝoseon, kiu kondukas al Mumbajo. Ĝi estas flankita de reklampaneloj de nemoveblaĵo-kompanio, kies sidejo estas en la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, kiuj prezentas tipan kaj ĉarman islaman familion: viro kun zorge tajlita barbo, vualita virino, infano kiu preĝas ridetante, ĉiuj blankaj kaj belaj. La frapfrazoj laŭdas la disvolvadon de Guĝarato kaj de la konstruado “por ĉiuj”. Por ĉiuj, sed ĉiu ĉe si.

CLEA CHAKRAVERTY

Publika debato ĉiam pli frakciiĝinta

Partieca frenezeco en la amaskomunikiloj de Usono

Antaŭ dudek jaroj, usonano, kiu ŝaltis sian televidilon reveninte de la laborejo, povis elekti el tri preskaŭ identaj novaĵelsendoj. De tiam, la gamo plilarĝiĝis. Hodiaŭ, televidspektantoj estas elmetataj al radikale malsamaj analizoj de aktualaĵoj laŭ tio, ĉu ili elektas la konservativan Fox News aŭ la liberalan MSNBC. Kian efikon havas ĉi tio sur la politika vivo?

En februaro 2014, prezidanton Barack Obama intervjuis William (Bill) O’Reilly, la prezentisto de programo pri politikaj aferoj ĉe la ekstreme konservativa televidoĉeno Fox News. O’Reilly uzis la okazon por ripeti akuzon popularan ĉe sia spektantaro, nome ke la Blanka Domo mensogis pri sanga atako kontraŭ la usona ambasadejo en Bengazi, Libio en septembro 2012: “Viaj malŝatantoj kredas ke vi ne informis la mondon ke tio estis terorista atenco ĉar via kampanjo ne volas ke la publiko sciu tion. Jen kion ili kredas.” La prezidanto respondis: “Kaj ili kredas tion ĉar sinjoroj kiel vi tion diradas al ili.

Ĉi tiu nelonga interŝanĝo ilustras la potencon de la malkaŝe partiecaj amaskomunikiloj en Usono, potenco kiu ŝajne devigis s-ron Obama prezenti sin por pridemandado de novkonservativa aktivulo. Sed ĝi ankaŭ atestas pri la influo de la amaskomunikiloj sur la publika opinio. Ili fariĝis “la plej laŭta voĉo en la domo”* aŭ, laŭ la esploristoj Jeffrey M.Berry kaj Sarah Sobieraj, “industrio de skandaliĝo”* kiu eksmodigis la regulojn de ĝentileco kiuj iam regis publikajn debatojn. Por senkreditigi la oponanton, ĉiaj taktikoj estas permesataj. Unu el la plej popularaj estas mencio pri naziismo. En la televidoĉeno MSNBC, tendence socialdemokrata kaj furioza kontraŭanto de Fox News, Edward (“Ed”) Schultz diris, ke “se oni spektas [la konservativan ĵurnaliston Rush] Limbaugh kun la sono malŝaltita, li similas al Adolf Hitler” (la 2an de marto 2009). Kaj kiam Al Gore faris rondviziton de usonaj lernejoj por eduki la infanojn pri la protekto de la medio, la Fox News prezentisto Glenn Beck opiniis ke tio rememorigis la mondon “pri la epoko de la Hitlera Junularo” (la 5an de marto 2010).

* Gabriel Sherman, The Loudest Voice in the Room, Random House, Nov-Jorko, 2014.
* Jeffrey M.Berry kaj Sarah Sobieraj, The Outrage Industry: Political Opinion Media and the New Incivility, Oxford University Press, Nov-Jorko, 2014.
CNN, pli neŭtrala, regresas

Ĉi tia troa retoriko ankaŭ invadas la radio-ondojn. Unu ekzemplo inter multaj estas la elsendo de Rush Limbaugh — la plej aŭskultata en Usono — kiu en februaro 2012 furiozis kontraŭ studento kiu argumentis ke la kosto de kontraŭkoncipado devus esti kovrita de sanasekuro: “Ŝi tiom seksumas, ke ŝi ne povas pagi la koston de la kontraŭkoncipado. Ŝi volas ke vi kaj mi kaj la impostpagantoj pagu al ŝi por seksumi. Kion tio faras el ni? Prostituistoj!

Ĉu la partiecaj amaskomunikiloj kaj iliaj “laŭtaj voĉoj” akcelas la politikan fragmentiĝon, aŭ ĉu ili nur integrigas ĝin en sian eldonan strategion? Ĉiaokaze, la fenomeno ne estas nova. Ĝi superregis publikajn debatojn en Usono de la fruaj jaroj de la deknaŭa jarcento ĝis la unua duono de la dudeka, kaj tiam regresis. La pliigitaj enspezoj de ĵurnaloj el reklamado, kaj la kreskanta potenco de la streĉe reguligita aŭdvida sektoro, superregata de la tri grandaj naciaj televidoĉenoj, ABC, CBS kaj NBC, efektive trudis pli neŭtralan tonon kaj la superecon de faktoj super la prezentado de opinioj. Oni juĝis ke la mito de ĵurnalisma objektiveco maksimumigos la spektantaron, kaj tial ĉia ŝajno de partieca polemiko estis malpermesata.

Sed, en la 1980-aj jaroj, la disvastiĝo de kablotelevidaj kanaloj ĉesigis ĉi tiun paŭzon. La proporcio de usonaj familioj kun kablotelevido kreskis de nur 8% en 1970 al 50% en 1989 kaj 85% en 2004*. Laŭpaŝe, la limigitan elekton de haveblaj programoj en radio kaj televido anstataŭis preskaŭ senlima provizo de bildoj — unue danke al kablotelevido, poste al satelitoj, kaj fine al Interreto.

* Markus Prior, Post-Broadcast Democracy: How Media Choice Increases Inequality in Political Involvement and Polarizes Elections, Cambridge University Press, Nov-Jorko, 2007.

La publika konduto ŝanĝiĝis. Antaŭe, pro la manko de pli allogaj programoj, televidspektantoj ne estis tre politike konsciigitaj kaj spektis la tuton de la vesperaj novaĵoj. En medio kiu varbis ilin de ĉiuj flankoj, ili sekve ŝanĝis al distraj programoj. Novaĵamantoj estis malplimulto kaj plejparte konsistis el politike engaĝiĝintaj civitanoj kiuj postulis ideologian trakton de aktualaĵoj. Cetere, en 1987 la registaro de Ronald Reagan eliminis la “fairness doctrine” (la doktrinon de senpartieco) kiu postulis ke elsendistoj elsendu kontrastajn vidpunktojn pri polemikaj aferoj laŭ ekvilibra maniero. La multiĝantaj amaskomunikilaj kompanioj, kaj la kreskanta postulado pri profitoj, faris la ceteron. La “niĉaj” aktivuloj, precipe la dekstremuloj, allogis investantojn kaj garantiis al ili altan rentumon. Kaj la partieco de radioelsendoj en la 1980-aj jaroj disvastiĝis al televido dum la sekvinta jardeko kaj poste invadis la Reton. Hodiaŭ, radioelsendoj senĉese ripetantaj la novkonservativisman ortodoksecon estas preskaŭ forviŝintaj la programojn de la maldekstrularo. La firmao Clear Channel Communications havas efektivan monopolon pri parolaj programoj en radio, precipe tiuj de pajacoj kiel Rush Limbaugh kaj Sean Hannity (kiu ankaŭ aperas en Fox News) kaj kiuj allogas ĉiusemajnan aŭskultantaron de po proksimume dek kvin milionoj.

Ĉe kablotelevido, novaĵprogramojn superregas Fox News, la kreaĵo de Rupert Murdoch kaj lia News Corporation. Direktata per fera mano de Roger Ailes ekde ĝia lanĉo en 1995, la televidoĉeno estas la hejmo de kelkaj el la plej popularaj televidoforumoj en la lando, interalie tiuj de Bill O’Reilly (tri milionoj da spektantoj ĉiunokte). La dua plej spektata kanalo kablotelevide, MSNBC, estas la rezulto de partnereco inter Mikrosofto (kiu vendis siajn akciojn en 2012) kaj NBC Corporation, posedata tiutempe de General Electric. Lanĉita en 1996, dum la 2000-aj jaroj ĝi kreis al si reputacion “maldekstreman” kontraste kun Fox. Ĝiaj televidoforumoj — kiel la Rachel Maddow Show (unu miliono da spektantoj) kaj Hardball With Chris Matthews (sep cent kvindek mil) — allogas multe malpli da spektantoj ol la forumoj de ĝia konkurencanto. CNN, malpli malkaŝe partieca, elsendas malmultajn debatojn sed preferas ĵusajn novaĵojn kaj dokumentfilmojn.

En la Reto, la merkato de opinioj estas dividita inter retejoj modere maldekstrismaj kiel The Huffington Post (aĉetita de la kompanio AOL en 2011), Daily Kos kaj Talking Points Memo, kaj amaso da konservativismaj blogoj, inter ili kelkaj ekstremismaj, kiel The Drudge Report, Michelle Malkin kaj Hot Air. Kun proksimume du milionoj da paĝvidoj ĉiutage, ili ankoraŭ tute ne estas tiel popularaj kiel kablotelevido kaj radio.

Kiom da pafforto havas ĉi tiuj forĝistoj de la publika opinio? Laŭ Berry kaj Sobieraj, ilia kolektiva publiko ĉiutage estas proksimume kvardek sep milionoj, sed la sama individuo povas viziti pli ol unu fonton. Aliaj observantoj, kiel Markus Prior, argumentas ke la konsumantoj de la amaskomunikiloj de opinioj estas multe malpli multnombraj ol tiuj de la grandaj senkablaj televidoĉenoj: ĉiu el la vesperaj novaĵelsendoj de ABC, CBS kaj NBC tiras publikon duoble pli multan ol tiu de The O’Reilly Factor, la plej populara kablotelevida programo. Eĉ la ĉiunoktaj novaĵelsendoj de la malgranda publika elsendanto PBS allogas pli da spektantoj (du milionoj kvarcent mil) ol la plimulto de kablotelevidaj programoj.

Ĉe la publiko de la amaskomunikilaj aktivuloj kreskas frakciiĝo. Esploro eldonita en 2012 de la Pew Research Center montras ke spektantoj de Hannity kaj O’Reilly ĉe Fox News emas difini sin kiel konservativajn duoble pli ol la mezuma usonano (78% kaj 69% respektive, kompare kun 35% de usonanoj ĝenerale). Ĉe MSNBC, 57% de la spektantaro por la programo de Maddow estis maldekstremaj kompare kun nur 22% de la entuta loĝantaro.

Samtempe, la politikaj pozicioj de voĉdonantoj tra la tuta lando malmoliĝis. La distingo inter “progresemaj Respublikanoj” kaj “konservativaj Demokratoj” fariĝis pli klara dum ankoraŭ kreskas la diverĝo inter voĉdonantoj religiemaj kaj nereligiemaj, inter loĝantoj de la profunda Sudo kaj de la Orienta Marbordo ktp*.

* Alan I. Abramowitz, The Polarized Public: Why American Government Is So Dysfunctional, Pearson, Londono, 2013.

La amaskomunikiloj de opinio sendube estis sekvintoj de ĉi tiu evoluo kaj ne ĝiaj antaŭuloj. Ili ne radikaligis usonanojn sed male ebligis, ke la plej politike konscia parto el ili konfirmu sian mondkoncepton. Tio ne nur estas nutrata de ideologie kalibritaj produktoj de la amaskomunikiloj: esploro pri sintenoj rilate al la televida dramserio Dallas en la 1980aj jaroj montris, ke la interpreto de ĉiu epizodo grave malsamis laŭ la kulturaj kaj politikaj antaŭsupozoj de la spektantoj*

* Tamar Liebes kaj Elihu Katz, The Export of Meaning: Cross-Cultural Readings of “Dallas”, Polity, Kembriĝo (Anglio), 1994.

Pli lastatempe, la politikaj sciencistoj Kevin Arceneaux kaj Martin Johnson elmetis subjektojn kun vidpunktoj dekstremaj kaj maldekstremaj al kelkaj fontoj de novaĵoj pri afero rilate al la registaro de prezidanto Obama. Ili konkludis, ke la ĉefaj novaĵelsendaj televidoĉenoj estigis la samajn frakciajn efikojn kiel la ekstremaj komentistoj de la kablotelevidaj kanaloj.*. Alivorte, spektantoj perceptas novaĵerojn tiel, kiel ili kutimiĝis percepti ilin, senkonsidere pri tio, ĉu la ero estas komunikata laŭ neŭtrala aŭ tendenca maniero.

* Kevin Arceneaux, ‘Why you shouldn’t blame polarization on partisan news’, The Washington Post, la 4a de februaro 2014.
Kaldronoj de fantaziaj ideoj

Sed la partiecaj amaskomunikiloj ne simple tenas spegulon antaŭ siaj klientoj: ili instigas al ili reformuli siajn ideojn per lingvaĵo pli amara kaj senbrida. Estas en ĉi tiu intensiga efiko ke ilia potenco troviĝas. Berry kaj Sobieraj dokumentis la inundon da insultoj kaj sarkasmoj kaj la malpuraj aŭ “ideologie ekstremaj” terminoj uzataj por karakterizi la politikan malamikon.

Iliaj esploroj ne nur montras, ke konservativuloj esprimas sin pli malmodere ol siaj maldekstrulaj oponantoj, sed ke ili ankaŭ estas malpli malvolaj fari kampanjojn de falsa propagando. Post la balotadoj de 2010, estis 31% pli probable ke spektantoj de Fox News kredus, ke prezidanto Obama ne naskiĝis en Usono, ol spektantoj de aliaj ĉenoj*.

* David Brock, Ari Rabin-Havt kaj Media Matters for America, The Fox Effect: How Roger Ailes Turned a Network Into a Propaganda Machine, Anchor Books, Nov-Jorko, 2012.

Pri la arto de sistemeca kalumnio, la zelotoj de la amaskomunikiloj servas kiel la avangardo. Ilia rolo ne estas transformi moderulojn en ekstremistojn, sed persvadi la ekstremistojn ke iliaj kredoj estas validaj kaj tiel fari ilin eĉ pli ekstremaj*. Ĉi tiuj lojalaj kaj tre akceptemaj konsumantoj — kiujn la politika klaso aparte dorlotas — poste citas siajn preferatajn fontojn en la sociaj retoj. Ili tiel ebligas ke iuj ideoj disvastiĝu ene de pli multenombra civitanaro kaj helpas fiksi la politikan tagordon kaj mobilizi balotantojn.

* Matthew Levendusky, How Partisan Media Polarize America, University of Chicago Press, 2013.

Fox News laŭdegis la movadon Tea Party kaj tiel pliigis la mobilizon de la ekstremaj konservativuloj kaj plifortigis la resalton kiu ebligis, ke la Respublikanoj regajnu la Ĉambron de Reprezentantoj en la mezmandataj balotadoj de 2010. Siaflanke, MSNBC malavarege laŭdis ĉiun agon de la aktivuloj de Occupy Wall Street kaj tiel kontribuis al la populareco de tiu movado. Malkiel amaskomunikiloj “tradiciaj”, la partiecaj amaskomunikiloj laboras por instigi politikan engaĝiĝon.

Kiel restarigi en la publika debato minimuman nivelon de ĝentileco kaj respekto pri la faktoj sen redukti la mobilizan potencon de la amaskomunikiloj? Estas malverŝajne, ke la “industrio de skandaliĝo” libervole rezignus la komfortajn profitojn produktatajn de siaj ekscesoj. El la profitoj rikoltitaj de News Corporation en 2012, 61% devenis de Fox News. Sed sukceso financa ne garantias sukceson politikan. Se la Respublikanoj estus denove venkitaj en la prezidentelekto de 2016, konservativaj gvidantoj kaj la komercista komunumo eble rekonsideros siajn rilatojn kun s-ro Murdoch kaj lia kokino de oraj ovoj.

Rodney BENSON

Popola gazetaro kiu ignoras la popolon

De Mumbajo ĝis Nov-Delhio, la disvendado de la gazetaro montras rimarkindan viglecon, tiom ke ĉi-terene la lando okupas la tutmondan unuan rangon. Tamen, la kreskanta pezo de la aferecaj rondoj, fariĝintaj posedantoj de la titoloj, relativigas tiun plurismon.

Kiam la unuaj lumoj de la tago malrapide tiras Mumbajon el sia nokta letargio, en la stratoj eksvarmas miloj da liverantoj, kiuj deponas siajn ĵurnal-stakojn piede de la domegoj aŭ de la lignaj stabloj de la surstrataj vendistoj. La klientoj jam amasiĝintaj ĉirkaŭ la montrotablo, ĵetas kelkajn monerojn sur la tablon. Poste, frandante glaseton da varmega teo, ili silente absorbiĝas en sia legado. Tiu ĉi ritaro ne malofte okazas en lando, kie la gazetaro nombras pli ol cent tridek milionojn da fidelaj legantoj.

Laŭ The Economist*, Barato atingis la unuan rangon en la mondo pri la gazetara merkato, antaŭ Ĉinujo. Okdek du mil ĵurnaloj kaj magazinoj estas tie publikigitaj. Unu el la ŝlosiloj de tiu sukceso estas la progresoj de alfabetigo, kiu pasis de 12% de la loĝantaro en 1974 al 74% hodiaŭ*. Krome, la aliro al la Interreto restas tre malgranda (malpli ol 10% de la loĝantoj), kaj ĵurnalo averaĝe kostas nur 3 rupiojn: malpli ol 5 centonoj da eŭro, malpli ol surstrata teo. Ĉu ni vidu en tio signon de la mirinda plurismo kaj demokratia vigleco, tiom laŭditaj, de la sud-azia giganto?

* “Bulletins from the future”, The Economist, Londono, 7-a de julio 2011.
* Oficejo de la statistikoj, Nov-Delhio, www.censusindia.gov.in. 62,8% laŭ The World Factbook, www.cia.gov .

“Barato ne esta unu, sed pluraj landoj” serioze klarigas s-ro Baskhar Das desegnante skemon sur blankan tabulon. “Estas la evoluiĝinta Barato — la dudek milionoj da angle-parolantoj-, la disvolviĝanta Barato kaj la subevoluinta Barato. La unua interesas nin. La dua ankoraŭ ne pretas, kaj la tria ne havas intereson.”, li diras forigante ĝin per krajona kruco. Trans la granda fenestro de la novfarbita oficejo de la plej alta direktoro de |a Daily News and Analysis (DNA), ĉe la dek-unua etaĝo de la Indiabulls Finance Centre, dekoj da turoj kaj gruoj staras sur la ruinoj de la malnovaj fabrikoj de la kvartalo Parel de Mumbajo. “La angla estas la lingvo de la komerco kaj de la decidantoj. 85% de la reklam-buĝeto iras al la anglalingva gazetaro”, precizigas nia intervjuato. En lia parolado, la vorto “informo” indikas unue produkton.

Dum tridek du jaroj, s-ro Das spertiĝis ene de la grupo Benneth Coleman & Co. Ltd (BCCL), kies prezidanto li fariĝis en 2001, antaŭ ol ekmastri la giganton de la amasinformiloj, Zee Media, unu jaron poste. BCCL estas posedanto de unu el la plej malnovaj titoloj de la landa gazetaro: The Times of India, la unua anglalingva ĵurnalo en la mondo (kvin milionoj da koloraj ekzempleroj), kiu ricevas ĉiujare pli ol unu miliardon da dolaroj da reklam-enspezoj*.

* http://thehoot.org.

The Times of India estis pioniro de la komerca turniĝo de la amasinformiloj, kiam venis la ondo de ekonomia liberaligo en la tuta lando, ekde 1991. “Ni travivas novan sendependiĝon, ĝojegas s-ro Das: tiun de la liberaligo. La generacio post-1991 estas tiu de la novaj “infanoj de noktomezo”” — aludo al la generacio naskiĝinta en la unuaj momentoj de la 15-a de aŭgusto 1947. S-ro Vineet Jain, administra direktoro de BCCL kaj kunulo de s-ro Das dum tridek du jaroj en tiu aventuro, elvokas tiun renaskiĝon per malpli lirikaj vortoj: “Ni ne estas gazetara entrepreno: ni estas reklam-entrepreno. Kiam 90% de viaj enspezoj devenas de reklamo, vi estas reklam-entrepreno*.” Ĉi tiu perspektivo-ŝanĝo profunde markis la baratan gazetar-industrion.

* Ken Auletta, “Citizens Jain. Why India’s newspaper industry is thriving”, The New Yorker, 8-a de oktobro 2012.

La “sukceso” de The Times of India ŝuldiĝas al la frato de Vineet, s-ro Samir Jain. La tre diskreta vicprezidanto de BCCL multobligis la reformojn ekde sia alveno ĉe la estraro de la grupo, fine de la 1980-aj jaroj: reklamoj samformataj kiel la titoloj, vendo de la “unua paĝo” por 450.000 dolaroj kaj enkonduko de la “advertorials” — kunigo de la vortoj advertisement (reklamo) kaj editorial (ĉefartikolo). Ĉi tiuj reklam-raportaĵoj estas verkitaj de la redakcio, sed financataj de famuloj de kino, de kriketo aŭ de politiko, kun reklamaj celoj. Kaj ne gravas se la leganto ne scias tion: la kliento esta unue la anoncanto. Animata de tiu vigla entrepreno-spirito, The Times of India deklaris ferocan prezo-militon al siaj konkurantoj. Hodiaŭ en Mumbajo, la ĵurnalo kostas 5 rupiojn, dum ĝia produkto-prezo estas pli ol 10 rupioj. La ĵurnalo eĉ trionigis sian prezon en Bangaloro en 1998, kaj vendis ĝin 1,5 rupion en Nov-Delhio ekde 1994.

Alia genia eltrovaĵo de s-ro Samir Jain: interŝanĝo de reklamoj kontraŭ kapitaloj, kiujn li akiras ĉefe en la nemoveblaĵaj societoj. Danke al tiu nova strategio, BCCL posedas akciojn en pli ol tricent kvindek entreprenoj, kies dividendoj estas 15% de ĝiaj enspezoj. Tiuj novaĵoj preskaŭ tuj fariĝis la normo en la plej multaj barataj ĵurnaloj: “Kion ajn faras la The Times of India, tion ni devas fari du tagojn poste”, iom amare konstatas eksredaktisto de Hindustan Times, ĝia ĉefa konkuranto*.

* Samanth Subramanian, “Suprem being. How Samir Jain created the modern Indian newspaper industry”, The Caravan, Nov-Delhio, decembro 2012.
Historia interdependeco inter amasinformiloj, industriaj konzernoj kaj politikaj medioj

“Hodiaŭ la “kvara povo” estas en la manoj de la nemoveblaĵoj”, ironias Paranjoy Guha Thakurta. Por tiu sendependa ĵurnalisto, kunfonfinto en 2001 de The Hoot, retejo por observado de la barataj amasinformiloj, la amaskomunikila pejzaĝo pasis de “ŝtatmonopolo” — ĝis la 1990-aj jaroj — al “privata oligopola merkato”. Signifa parto de la gazetaro estas hodiaŭ en la manoj de malpli ol dek konzernoj, kiuj posedas ĉiujn tipojn de komunikiloj. BCCL, kiu ankaŭ publikigas The Economic Times (la dua anglalingva plejlegata ekonomia gazeto, post la Wall Street Journal, posedas ankoraŭ dek unu aliajn ĵurnalojn, dek ok magazinojn, du informajn satelitajn TV-ĉenojn, unu anglalingvan kino-ĉenon, TV-ĉenon dediĉitan al la aktualaĵoj de Bollywood, unu radion, unu societon pri reklam-afiŝado kaj plurajn retejojn.

Dainik Bhaskar, dua plej grava ĵurnalo en hindia lingvo, kiu publikigis unu solan ĵurnalon en Bhopal en la 1950-aj jaroj, posedas hodiaŭ sep da ili, kaj du magazinojn, dek sep radio-staciojn kaj sep ĉenojn de kablo-televido. La tri grupoj, kiuj publikigas la tri plej gravajn anglalingvajn ĵurnalojn (BCCL, HT-Media kaj Kasturi & Sons Ltd) koncentras 39% de la tuta enspezaro kaj 44% de la reklamaj enspezoj, kvankam ili atingas nur 6% de la legantoj*. En Nov-Delhio, sola urbo en la mondo, kie ĉiutage aperas dek ses anglalingvaj ĵurnaloj, tri kvaronoj de la merkato de la anglalingvaj ĵurnaloj estas okupata de The Times of India, The Economic Times (kiuj ambaŭ apartenas al BCCL) kaj The Hindustan Times.

* “Building resistance, organising for change. Press freedom in South Asia 2012-2013”, International Federation of Journalists, http://asiapacific.ifj.org.

La tre profitdona reklammerkato vekas la apetiton de eksteraj agantoj, aparte grupoj de telekomunikadoj. Por Thakurta, “pli kaj pli da industriaj konzernoj akiras rektajn kaj nerektajn interesojn en amasinformilaj grupoj”. Li ne hezitas paroli pri “murdoch-igo”, kun referenco al la aŭstralia magnato Rupert Murdoch, posedanto en Barato de la grupo Star, kiu rimarkite eniris la aŭd-vidan merkaton de la lando en la 1990-aj jaroj. La potenca grupo Reliance Industries Ltd, posedaĵo de s-ro Mukesh Ambani (la plej riĉa homo en Barato kaj 29-a en la mondo, laŭ la magazino Forbes), ligiĝis en 2012 kun la grupo Network18, posedanto de dek naŭ TV-ĉenoj, kun la grupo Eenadu, kiu publikigas unu el la unuaj ĵurnaloj en la telugua lingvo (preskaŭ ses milionoj da ekzempleroj tage), kaj kun la regiona ĉeno Eenadu-TV. La kunfandiĝo puŝis la konzernon inter la plej influajn amasinformilajn grupojn en Barato, apud BCCL kaj Star.

Kvankam ĝi pli akutiĝas hodiaŭ, “la demando pri la hegemonio de la industriistoj super la amasinformiloj estas tiom malnova, kiom la lando mem”, memorigas Thakurta. En 1948, Jawaharlal Nehru, la unua registarestro de sendependa Barato, jam parolis pri la “gazetaro de juto” por The Times of India, tiam regata de la familio Jain, kiu posedis la koncesiojn de juto en Kolkato. Nehru ankaŭ mallaŭdis la “gazetaron de ŝtalo”: aludo al la grupo Tata, posedanto de la infllua bengala ĵurnalo The Statesman. Li estis malpli kritikema al sia amiko Ramnath Goenka, direktoro de la Indian Express, kiu provis — sensukcese — akiri la baratan kompanion de fero kaj ŝtalo. La gazetoj sciis adaptiĝi al la povo. Dum la periodo de urĝostato dekretita de la filino de Nehru, fariĝinta ĉefministro, Indira Gandhi*, The Times of India, estrita de Ashok Jain (la patro de Vineet kaj de Samir), estis kromnomata “The Times of Indira”.

* Kondamnita de la Plej alta Kortumo en 1975 pro balota fraŭdo, Indira Gandhi dekretis urĝo-staton, kio permesis al ŝi enprizonigi opoziciulojn kaj cenzuri la gazetaron.
La opozicia penso kaj la alternativa gazetaro pli kaj pli malfacile vivas

Tiu ĉi implikado inter amasinformiloj, konzernoj kaj politikaj medioj pludaŭras. Hindustan Times apartenas, pro patra heredaĵo, al s-ino Shobhana Bhartia, kiu estas ĝia editora direktoro de 2008, kaj kiu havis sidlokon ĝis 2012 en la Parlamento por la Partio de la Kongreso, plimulta partio. Laŭ la diro de eksa ĉefartikolisto de la gazeto, ŝia ĉiutaga telefonalvoko cele iajn “ĝustigojn” estas timata de la tuta redaktistaro. “Dainik Jagran” la plej legata (16 milionoj kaj duono da legantoj) ĵurnalo en hindia lingvo, estas kvazaŭ-imperio konstruita de la industriisto Narendra Mohan, kiu havis sidlokon en la Parlamento por la Partio de la hinda Popolo (Bharatiya Janata Party BJP), la naciista hindua partio. La filo de Mohan, s-ro Sanjay Gupta, heredis ties regadon.

Ne surprize, tia situacio kondukis al serio de skandaloj. La afero de la “pagitaj novaĵoj”, pagitaj de la kandidatoj dum la kampanjo por la parlamentaj elektoj de 2009, koncernis la plej gravajn partiojn kaj gazetojn de la lando: The Times of India en la angla, Dainik Jagran kaj Dainik Bhaskar en la hindia, sed ankaŭ la ĵurnalojn la plej larĝe publikigitajn en vulgaraj lingvoj: Lokmat en la marata, Punjab Kesari en la hindia, Eenadu en la telugua ...

Jam en 2008, la barata ministrejo pri informado kaj diskonigo mendis raporton pri la demando de la proprieto de la amasinformiloj, al la Administrative Staff College of India (ASCI), sendependa kaj publik-interesa grupo. La raporto substrekis la “evidentan superregon de la merkato” kaj konsilis limigi la interkrucitan proprieton de la amasinformiloj. Krome, la Reguliga Aŭtoritato de la Telekomunikado, kies orientiĝo estas tamen liberala, deziris, ke “bariloj estu starigitaj por garantii plurismon kaj diversecon en la gazetaro, radio kaj televido*. Ĉiuj tiuj rekomendoj restis neaplikataj.

*Consultation paper on issues relating to media ownership”, Telecom Regulatory Authority of India, Nov-Delhio, 15-a de februaro 2013, www.trai.gov.in.

En februaro 2013, dua raporto, apogita sur internacia komparo, konkludis pri neceso limigi la horizontalan (la posedo de pluraj tipoj de amasinformiloj) kaj vertikalan (la kuna posedo de disvastigo-entreprenoj kaj kreado-entreprenoj ene de la sama amaskomunikilo) koncentradon. Nuntempe ekzistas nur malforta regulado, kiu koncernas nur la televidan sektoron, kaj aplikiĝas al la entreprenoj, sed ne al konzernoj. La raporto proponas etendi ĝin al ĉiuj amasinformiloj, kio inkluzivus BCCL kaj Dainik Bhaskar.

Ne necesas precizigi, ke la koncernaj grupoj esprimis firman rifuzon al ĉia evoluo. “La limo inter regulado kaj regado estas tre maldika”, avertas Arindam Sen Gupta, ĉefredaktoro de The Times of India. Li kritikas provon “silentigi la amasinformilojn” kompareblan al tiu, kiu trafis la gazetaron dum la periodo de urĝostato, inter 1975 kaj 1977. Laŭ li, “la regulado de la amasinformiloj devas esti memregulado. Tio, kio ekzistas de jardekoj”*.

* Arindam Sen Gupta, “Muzzling the media: Freedom at risk”, The Times of India, Nov-Delhio, 19-a de junio 2013.

S-ro Rao Inderjit Singh, deputito de la Partio de la Kongreso, kiu gvidas la konstantan komitaton pri informado kaj teknologioj, vidas en la interkrucita proprieto de la amasinformiloj “minacon por nia demokratio*. Kiel indikas Thakurta, “koncentriĝo de la proprieto en oligopola merkato rezultigas malkresko de la plurismo.” La raporto de la ASCI substrekas, ke la merkato-regado fare de eta nombro de agantoj koncernas aparte la regionan gazetaron en vulgaraj lingvoj. Pri tio malkonsentas la gazetaraj grupoj: laŭ ili, la kultura, lingva kaj socia diverseco de la barata merkato malhelpas ĉiun monopolon. “Barato estas fama pro siaj troaj ideoj, ironias Rachna Burman, respondeculo pri la ekonomia aktualeco ĉe The Times of India. Konkurenckapabla industrio de la amasinformiloj estas laŭ li la plej bona garantio de plureca ĉirkaŭaĵo, kie kunekzistas diversaj vidpunktoj.”*. Ĉu la libera merkato de la opinioj, estu sola gardisto de la libera cirkulado de ideoj?

* Citita en “India needs cross media restrictions”, The Hoot, 10-a de junio 2010.
* The Times of India, 20-a de aŭgusto 2012.

“La interkrucita proprieto de la amasinformiloj prezentas grandan ŝanĝon, male asertas Shoma Chaudhury, eksa direktorino de la semajngazeto Tehelka. Ĝi klarigas kial la gazetaro tre malmulte kritikas la privatajn entreprenojn kaj la malegalecajn ekonomiajn politikojn.” The Times of India estis ofte kritikata pro sia biasita aliro al la aktualeco. Tiel, kiam difektita lifto mortigis du laboristojn kaj vundis sep aliajn sur la konstruejo de dek-naŭ-etaĝa luksa konstruaĵo en Bangaloro, la ĵurnalo ne citis la nomon de la konstruanto, Sobha Developers, grupo en kiu la posedanto de la gazeto, BCCL, havis akcio-partojn. En 2005, dum okmonata striko — kiu ricevis apogon de sensindikataj laboristoj-, celanta publike mallaŭdi la laborkondiĉojn en la fabrikoj de Hona Motors en Gurgaon, la ĵurnalo relajsis la vidpunkton de la estraro kaj esprimis maltrankvilon pri la konsekvencoj al la financa klimato de la lando.

Inter la reklam-raportaĵoj de The Times of India, ties kolego The Hindu publike mallaŭdis artikolon favoran al la agrokultura bioteknologia entrepreno Monsanto: en ĝi oni legis, ke la semoj de Bt-kotono (genetike modifitaj por produkti insekticidon) “kondukis al ekonomia kaj socia transformiĝo de la vilaĝoj*. Krome, observas Chaudhury, “la amasinformiloj interesiĝas nur pri la Borso kaj pri la ekonomiaj rezultoj, kvankam 94% de la barata ekonomio estas neformala. La barata miraklo [“Shining India”] estas iluzio, kiun ili produktis ekde la liberaligo de la 1990-aj jaroj. Ili parolas pri la 5 ĝis 10% de prosperaj baratanoj, kaj ne plu vidas la demandon pri la socia justeco.”

* Palagummi Sainath, “Reaping gold trough Bt cotton”, The Hindu, Madras (Chennai), 28-a de aŭgusto 2011.

Tamen, okaze de la batalo por sendependo, la gazetaro ludis gravan rolon en la lukto kontraŭ la brita superrego. En 2000, la esplor-retejo Tehelka, kreita de la verkisto Tarun Tejpal, reprenis tiun tradicion de batalanta ĵurnalismo kontraŭ korupto kaj ekstremismo. La retgazeto konigis sin en marto 2001, malkaŝante membrojn de la registaro, tiam gvidata de la BJP, kiuj montriĝis pretaj akcepti ŝmirmonon kadre de armilvendo. La registaro batalegis kontraŭ la ĵurnalo dum proceso, kiu daŭris preskaŭ tri jarojn. Devigata en 2003 ĉesigi siajn aktivaĵojn, Tehelka, subtenata de siaj legantoj kaj de influhavaj famuloj, reviviĝis unu jaron poste laŭ formo de papera dumonata gazeto, kaj poste laŭ formo de semajngazeto. Poste, la eksa prezidanto de la BJP, Bangaru Laxman — forpasinta en marto 2014 — , kaj la ministro pri defendo George Fernandes, estis kondamnitaj pro korupto.

Tehelka plu liveris gravajn enketojn, aparte pri la respondeco de la Partio de la Kongreso pri la amasmurdo de Sikoj en Nov-Delhio en 1984, kaj de la BJP pri la kontraŭ-islamaj pogromoj en la Guĝarat-ŝtato en 2002 — aparte pri la rolo de s-ro Narendra Modi. Ĝi ankaŭ distingas sin per la traktado de demandoj neglektataj de la aliaj ĵurnaloj: la tribaj aŭ islamaj komunumoj, la maoista ribelado, la mortopuno aŭ ... la perforto al virinoj. La 5-an de novembro 2013, Tejpal estis akuzita antaŭ tribunalo pro seksa ĉikano al juna kolegino. La polico de Goa-ŝtato, gvidata de la BJP, rekvalifikis la akuzon kiel seksperforton kaj enkarcerigis la fondinton de la ĵurnalo, kiu timas ne havi justan proceson. Sekve de tio, Chaudhury kaj kvin aliaj dungitoj demisiis.

Ĉi tiu malĝoja afero, kiu kreskigis la ĝenon, okazis nur kelkajn tagojn post la forigo de Siddharth Varadarajan* el la redakcio de The Hindu, fama progresema gazeto posedata de Kasturi and Sons Ldt (KSL). S-ro Narasimhan Ram, prezidanto de KSL kaj membro de la familio Kasturi, pravigis tiun decidon per la volo “restarigi bonajn industriajn rilatojn*. Ne eblas sin esprimi pli klare.

* Vd lian artikolon, “L’Inde éperdue de reconnaissance”, Le Monde diplomatique, novembro 2008.
* “Varadarajan resigns from “The Hindu””, Mint, Nov-Delhio, 22-a de oktobro 2013.
La senposeduloj organiziĝas, sendas siajn infanojn en lernejojn. Ili ne restos nevideblaj

La sindikato de ĵurnalistoj de Nov-Delhio “(Delhi Union of Journalists, DUJ) krome substrekas la “nerektan cenzuron, kiu devenas de la proprieto- kaj varbad-modeloj.” La malaltaj klasoj ja estas malmulte reprezentataj en la profesio; la malaltaj kastoj kaj la netuŝebluloj, tute ne*. La ĵurnalistoj deturnis sin de la zorgoj de la kamparanoj, de la malegalecoj kaj de la kasta perforto, por respondi al la deziroj de urbeca angloparolanta individuo, simbolo de la disvolvita Barato.

* “The untold story of Dalit journalists”, The Hoot, 13-a de aŭgusto 2013.

Dilnaz Boga, juna ĵurnalistino, kiu dum pluraj jaroj kovris la Kaŝmiro-konflikton kun Pakistano, por Hindustan Times kaj DNA parolas pri la malfacilaĵoj por praktiki sian profesion: “Mi rakontis la historiojn de la homoj, sed mi trovis multan reziston ene de la redakcio.” Traktita kiel kontraŭnaciisto kaj eĉ “kaŝita islamisto” flanke de la propraj kolegoj, ŝi finfine rezignis.“Ĉio, kio iras kontraŭ la naciisma diskurso estas rifuzata. Ni vivas en lando, kie la infanoj ankoraŭ mortas pro misnutro, sed estas blasfemo paroli pri tio.”

La seksperforto kaj murdo de virino el la meza klaso, en decembro 2012 en Nov-Delhio, okupis la grandajn titolojn de DNA dum pluraj semajnoj; sed la artikolo de Boga rakontanta similajn perfortaĵojn suferitajn de tri infanoj en ladurbo de Mumbajo estis reduktita je kelkaj linioj. Iom poste, la nova estraro de la ĵurnalo, gvidata de s-ro Das, ĉesigis la artikolojn pri la ladurboj kaj relokis la junan ĵurnalistinon al la primediaj demandoj. “La barata gazetaro estas klasa gazetaro, malĝoje diras Boga, kiu demisiis sekve de tiu afero. La malriĉuloj ne venigas reklamojn.” La DUJ postulas “reguladon de la amasinformiloj, kiu ebligu pli grandan inkludon kaj donu la parolon prioritate al la socie kaj ekonomie plej malfortaj”.

“Barato ne estas nur unu lando, klarigas siavice Boga. La Barato de la senposeduloj organiziĝas, sendas siajn infanojn en lernejojn, lernas la anglan, postulas rajtojn kaj volas justecon. En la ladurboj, oni legas la gazetojn. Ili povas resti nevideblaj en la amasinformiloj, sed ne resti neaŭdeblaj surstrate. Ili estas la plimulto, kaj ne restos nevideblaj tre longe.”

Benjamin FERNANDEZ

Kontraŭ la obsedo de kulturaj apartismoj — La universalismo, armilo por la maldekstro

Per tio, ke la dekoloniado premis multajn landojn sur la vojon de industria disvolvado, ĝi kreis gigantan proletaron. Sed al tiu kresko respondas paradokse dispeciĝo de la bataloj. Certaj radikalaj intelektuloj opinias, ke la nocioj de klaso aŭ de kapitalismo, devenintaj el la okcidentaj forĝejoj, estas ne adaptitaj al aliaj kuntekstoj. Kaj ke la popoloj de la sudo devas unue realproprigi al si sian historion kaj sian kulturon. En verko, kiu vekas gravan disputon en Usono, la socisciencisto Vivek Chibber respondas al ili.

POST VINTRO kiun oni kredis senfina, oni spertas revenon de monda rezistado kontraŭ la kapitalismo, aŭ almenaŭ kontraŭ ties novliberala variaĵo. De pli ol kvardek jaroj tia movado ne aperis planedskale. En tiuj lastaj jardekoj la mondo ja spertis sporadajn skuojn, mallongajn epizodojn de kontesto kiuj ie kaj tie ĝenis la senkompatan disvastiĝon de la leĝo de merkato; tamen tio estis tute ne komparebla kun tio, pri kio ni estis atestantoj en Eŭropo, en Proksim-Oriento kaj sur la amerika kontinento ekde 2010.

Tiu reapero montris ankaŭ la detruojn, kiujn faris la malalta tajdo en la lastaj tridek jaroj: la rimedoj, kiujn disponas la laboristoj, estis neniam tiom malfortaj; la maldekstraj organizaĵoj — sindikatoj, partioj — perdis sian substancon, se ili ne fariĝis komplicoj de la reĝimo de malabundo. La malforteco de la maldekstro ne estas nur politika aŭ organiza; ĝi montriĝas ankaŭ sur la teoria nivelo.

La akumulitaj kompletaj malvenkoj estis efektive akompanataj de impresa intelekta bombado. Ne estas tiel, ke la ideoj de socia transformado malaperis el la pejzaĝo: la progresemaj aŭ radikalaj intelektuloj daŭre instruas en multaj universitatoj, almenaŭ en Usono. Sed la senco mem de politika radikaleco ŝanĝiĝis. Sub la influo de la poststrukturismaj* ideoj (la steletoj resendas al la glosaro sub tiu ĉi teksto), la bazaj konceptoj de la socialisma tradicio, fariĝis suspektataj, kaj eĉ danĝeraj.

Por citi nur kelkajn ekzemplojn: aserti, ke la kapitalismo posedas realan truddevigan strukturon kiu pezas sur ĉiu individuo, ke la nocio de socia klaso enradikiĝas en tute palpeblajn ekspluat-rilatoj, aŭ ke la labora mondo havas ĉian intereson alpreni formojn de kolektiva organiziĝo — analizoj konsiderataj evidentaj ĉe la maldekstrularo dum du jarcentoj —, estas hodiaŭ konsiderataj terure postrestintaj.

Komencita de la poststrukturisma skolo, la malagnosko de la materiismo kaj de la politika ekonomio fine alprenis leĝforton ene de la plej lasta koterio de tiu tendenco, hodiaŭ en la universitata mondo pli konata sub la nomo de postkoloniaj studaĵoj*.

Dum la lastaj dudek jaroj la ofensivo kontraŭ la koncepta heredaĵo de la maldekstro ŝanĝis la flagon: la franca filozofia tradicio cedis la lokon al vasta grupo de teoriuloj ne okcidentaj, venintaj el Sud-Azio* kaj el la “Sudo” ĝenerale. Inter la plu influaj (aŭ la plej videblaj) troviĝas Gayatri Chakravorty Spivak, Homi Bhabha, Ranajit Guha kaj la barata grupo de subalternaj studoj (subaltern studies*), sed ankaŭ la kolombia antropologo Arturo Escobar, la perua sociologo Aníbal Quijano kaj la argentina semiologo Walter Mignolo. Ilia komuna punkto: malakcepto de la tradicio de la klerigo en ĝia tutaĵo, suspekta pro sia universalismo kaj pro sia tendenco proklami la validon de certaj kategorioj sendepende de la kulturoj kaj de la lokaj specifecoj. Ilia ĉefa celtabulo? La marksistoj, suspektataj suferi progresintan formon de tiu intelekta blindiĝo.

* Vd Partha Chatterjee, “Controverses en Inde autour de l’histoire coloniale” [Disputoj en Barato pri la kolonia historio], Le Monde diplomatique, februaro 2006.

Por tiuj ĉi, la nocioj de klaso, de kapitalismo kaj de ekspluatado validas ĉie kaj en ĉiuj kulturoj: ili montriĝas same trafaj por kompreni la sociajn rilatojn en la kristana Eŭropo kiel en la hinduisma Barato aŭ en la islama Egiptujo. Por la adeptoj de la postkolonia teorio, male, tiuj kategorioj kondukas al sakstrato samtempe teoria kiel praktika. Eraraj kiel bazo de analizo, ili montriĝas, laŭ ĝi, ankaŭ kontraŭproduktivaj. Ĉar ili, laŭ ĝi, neas la kreemon kaj la aŭtonomecon de la politikaj subjektoj, ili forprenas de ili intelektajn resursojn necesajn por la ago. Resume, la marksismo laŭ ĝi ne faras ion alian ol enfermi la lokajn apartecojn en rigidan premjakon faritan sur eŭropa grundo. La postkolonia teorio volas ne nur kritiki la tradicion de la klerig-epoko, ĝi celas ne malpli ol anstataŭi ĝin.

“La postulato de universalismo estas unu el la pilieroj de la kolonia potenco, ĉar la “universalaj” ecoj asociataj al la homaro fakte apartenas al la dominantoj”, ekzemple instruas al ni unu el la plej famaj verkoj de postkoloniaj studaĵoj. La universalismo, laŭ ĝi, solidigas la dominadon per tio ke ĝi pretendas validigi por la tuta homaro specifajn trajtojn de Eŭropo. La kulturoj ne konformaj al tiuj preskriboj estas, laŭ ĝi, kondamnitaj al statuso de malsupereco, kiu metas ilin en implicitan kuratorecon kaj malpermesas al ili regi mem. Kiel la aŭtoroj klarigas, “la mito de universaleco kongruas kun imperiisma strategio [...] surbaze de la postulato ke “eŭropa” signifas “universala””.*

* Bill Ashcroft, Gareth Griffiths kaj Helen Triffin (sub la dir. de), The Postcolonial Studies Reader Routledge, Londono, 1995.
Komuna aspiro al bona vivo

TIU ARGUMENTO kombinas du vidpunktojn, kiuj troviĝas en la centro de la postkolonia pensado. La unua, formala, sugestas ke la universalismo ignoras la malhomogenecon de la socia mondo kaj marĝenigas la praktikojn aŭ la konvenciojn juĝatajn “nekonformaj”. Nu, marĝenigi, tio signifas praktiki dominadon. La dua, kiu koncernas pli la fundon, vidas la universalismon kiel unu el la fundamentoj de la eŭropa hegemonio: ĉar la mondo de la ideoj organiziĝas grandparte ĉirkaŭ teorioj fasonitaj en la Okcidento, tiuj teorioj limigas la intelektan pensadon kaj la teoriojn kiuj nutras la politikan agadon. Per tio ili ankras ilin en speco de eŭropcentrismo. La postkolonia teorio metas al si la celon elpurigi tiun hereditan makulon montrante la persistemon de ĝiaj efikoj.

Pro tio la malamikeco al la “grandaj rakontoj” asociataj al la marksismo kaj al la maldekstra pensado. Oni liberigas la lokon al la fragmentaĵo, al la marĝenoj, al la praktikoj kaj konvencioj ankritaj en geografian aŭ kulturan specifecon, kiuj eskapas el ĉiomismaj analizoj. Nuntempe necesas serĉi la rimedojn por politika agado en tio, kion Dipesh Chakrabarty nomas la “malhomogenaĵoj kaj nemezureblaĵoj” de la loka medio.*

* Dipesh Chakrabarty, Provincialiser l’Europe. La pensée postcoloniale et la différence historique, Editions Amsterdam, Parizo, 2009.

La politika tradicio naskita de Karlo Markso kaj de Frederiko Engelso baziĝas sur du premisoj. La unua postulas ke, sampaŝe kiel la kapitalismo etendiĝas en la surfaco de la terglobo, ĝi trudas siajn devigojn al ĉiu ajn, kiu estas kaptita en ĝiaj retoj. Azio, Latinameriko, Afriko: ĝia enradikiĝo igas la produktadprocezojn sekvi gamon da reguloj kiuj estas la samaj ĉie. Kvankam la manieroj de la ekonomia disvolvado kaj la kresko-ritmo varias, ili tamen ne malpli dependas de la samaj kontingencoj enskribitaj en la profundaj strukturoj de la kapitalismo.

La dua premiso konsideras klara, ke la kapitalismo, en la sama mezuro laŭ kiu ĝi trudas sian logikon kaj sian dominadon, pli aŭ malpli frue kaŭzas rebaton de la laboristoj. La sennombraj ekzemploj de rezistado al ĝia predado en ĉiuj partoj de la mondo, sendepende de religiaj aŭ kulturaj identecoj, ŝajnas pravigi la du germanajn teoriulojn. Kiom ajn malhomogenaj estas la lokaj “memezureblaĵoj”, la kapitalismo atakas fundamentajn bezonojn kiujn konas ĉiuj homaj estuloj. La reagoj, kiujn ĝi kaŭzas, varias do same malmulte kiel la leĝoj de ĝia reproduktado. La manieroj de tiu rezistado vane ŝanĝiĝas de loko al loko, la motivo kiu animas ĝin montriĝas same universala kiel la aspiro bona vivo de ĉiu individuo.

La du postulatoj de Markso kaj de Engelso servis kiel bazo de pli ol jarcento da analizoj kaj da revoluciaj praktikoj. Ilia bloka kondamno fare de la postkolonia teorio — kiu ne povas toleri ilian impertinente universalan enhavon — havas gravajn implicaĵojn. Kio efektive restas el la radikala kritiko, se oni forprenas de ĝi la nocion de kapitalismo? Kiel interpreti la krizon kiu balaas la mondon ekde 2007, kiel kompreni la sencon de la politikoj de malabundo, se oni ne konsideras la senindulgan konkuron al la profitoj, kiu determinas la iradon de la ekonomio? Kion pensi pri la planedvasta rezistado, kiu aŭdigis la samajn sloganojn en Kairo, Bonaero, Novjorko aŭ Madrido, se oni rifuzas vidi en ĝi la esprimiĝon de interesoj universalaj? Kiel produkti ian ajn analizon de la kapitalismo, se oni forneas ĉian universalisman kategorion?

Pro la graveco de la temo, oni povus atendi de la adeptoj de la postkoloniaj studaĵoj ke ili domaĝas — almenaŭ — la konceptojn de kapitalismo kaj de sociaj klasoj. Ke ili taksas ilin sufiĉe efikaj por ne suspekti ilin je “eŭropcentrismo”. Nu, tiuj nocioj ne nur ne validas laŭ ili, sed ili krome ŝajnas al ili tipaj por la baza vaneco de la marksisma teorio. Por Gyan Prakash ekzemple “fari la kapitalismon la bazo [de la historia analizo] signifas homogenigi historiojn, kiuj restas malhomogenaj”.

La marksistoj, laŭ li, estas nekapablaj kompreni la praktikojn eksterajn al la fortoj de la kapitalismo, aŭ nur en formoj de postrestaĵoj iom post iom malaperontaj. La ideo, laŭ kiu la sociaj strukturoj analizeblas surbaze de la ekonomiaj fortoj, kiujn ili reflektas — ilia produktadmaniero — estas, laŭ li, ne nur erara, sed ankaŭ makulita de eŭropcentrismo. Mallonge, komplica kun formo de imperiisma dominado. “Kiel tiom da ceteraj eŭropaj ideoj, la eŭropcentrita rakonto de la historio kiel sinsekvo de produktadmanieroj kongruas kun la teritoria imperiismo de la 19-a jarcento”, asertas Prakash.*

* Gyan Prakash, “Postcolonial criticism and Indian historiography”, Social Text, n-ro 31-32, Durham, Nord-Karolinio, 1992.

Chakrabarty disvolvas la saman argumenton en sia influhava verko “Provincigi Eŭropon”.* Laŭ li, la tezo de universaligo de la mondo per la ekspansio de la kapitalismo reduktas la lokajn fortojn al simplaj variaĵoj de sama temo: ĉiu lando difineblas nur per sia grado de konformeco kun koncepta abstraktaĵo, tiel ke ĝia propra historio ekzistas neniam alie ol kiel piednoto en la granda rakonto de la eŭropa sperto. La marksistoj faras, laŭ li, krom la tragedian eraron forigi ĉian hazardon el sia analizo de la monda evoluo. Ilia fido je la universala forto de la kapitalo blindigas ilin pri la eblecoj “de malkontinuecoj, de rompoj kaj de ŝanĝoj en la historia procezo”. Liberigita el la malcertecoj esence propraj de la libervolo kiu karakterizas la homaron, la historio, kia la marksistoj konceptas ĝin, similas, laŭ li, al rekta linio, kiu neeviteble kondukas al determinita fino. Pro tio la nocio de kapitalismo estas, laŭ li, ne nur neakceptebla, sed ankaŭ politike danĝera: ĝi forigas el la ne okcidentaj socioj la kapablon konstrui sian propran estontecon.

* Dipesh Chakrabarty, Provincialiser l’Europe, v.c.

Tamen, neniu malagnoskas la fakton ke, dum la lasta jarcento, la kapitalismo disvastiĝis al la tuta planedo kaj interplektiĝis en preskaŭ ĉiajn sferojn de la antaŭe koloniigita mondo. Kiam ĝi enradikiĝis en novaj regionoj, ekzemple en Azio kaj Latinameriko, ĝi neeviteble tuŝis la socian kaj institucian sistemon. La logiko de akumulado de la kapitalo domaĝis nek la lokajn ekonomiojn nek la ne ekonomiajn sektorojn, kiuj estis devigataj adaptiĝi al tiu invada premo.

Sed kvankam Chakrabarty koncedas mem, ke la jugo de la kapitalo etendiĝis al la tuta planedo, li rifuzas vidi en tio formon de universaligo de la mondo. Laŭ li, la kapitalismo estus vere portanto de universaligo, se, kaj nur se, ĉiuj sociaj praktikoj submetiĝus al ĝia leĝo. “Nenia historia formo de la kapitalo, eĉ se mondskala, povus iam ajn esti universala, pledas li. Ĉu mondskala aŭ loka, nenia speco de kapitalo povus reprezenti la universalan logikon de la kapitalo, ĉar ĉia formo historie determinita rezultas el portempa kompromiso” inter ĝia hegemonia aspiro kaj la nefleksiĝemo de la kutimoj kaj lokaj konvencioj. Resume, por li, oni povus paroli pri universalismigo nur se la kapitalo estus konkerinta ĉiujn sociajn rilatojn kaj senigintaj ilin je ĉia aŭtonomeco. Kvazaŭ la kapitalistaj estroj trakurus la terglobon kun politika Geiger-nombrilo ĉemane por mezuri la akordigeblon de ĉia socia praktiko kun siaj propraj interesoj.

Alia bildo estas pli verŝajna: la kapitalistoj provas etendi sian influon kaj certigi la kiom eble plej altan profitan el siaj investoj; tiom longe, kiom nenio kontraŭas tion, ili komplete fajfas pri konvencioj kaj lokaj moroj. Nur se la medio fariĝas baro al iliaj celoj — per stimulado de la maldisciplino de la laboristoj, per ŝrumpado de iliaj merkatoj, ktp — aperas la neceso trudi kelkajn alĝustigojn kaj, laŭ la okazo, renversi la sociajn kutimojn. Ekstere de tiaj kazoj, la “diversaj manieroj esti en la mondo” sub tia aŭ alia latitudo lasas la kapitalistojn perfekte indiferentaj.

Per kia truko la tutmondigo ne implicas formon de universaligo de la mondo? Ekde kiam la praktikoj, kiuj disvastiĝas ĉien, povas esti prave priskribataj kiel kapitalismaj, ili ja fariĝis universalaj. La kapitalo progresas kaj submetas pli kaj pli grandan parton de la loĝantaro. Per tio ĝi produktas rakonton, kiu validas por ĉiuj, universalan historion: tiun de la kapitalo.

La teoriuloj de la postkoloniismo koncedas maleme la regnon de la tutmonda kapitalo, kvankam ili neas ĝian substancon. Sed kio ankoraŭ pli embarasas ilin, estas la dua komponanto de la materiisma analizo, tiu kiu rilatas al la fenomenoj de rezistado. Certe, ili volonte koncedas, ke la kapitalismo semas la ribelon en la proporcio laŭ kiu ĝi disvastiĝas: la laŭdado de la laboristaj, kampulaj aŭ indiĝenaj bataloj estas mem trudita figuro de la postkolonia literaturo, kiu en tiu ĉi punkto ŝajnas esti kongrua kun la marksisma analizo. Sed, dum tiu ĉi konsideras la rezistadon de la dominatoj kiel esprimiĝon de iliaj klasaj interesoj, la postkolonia teorio intence prisilentas tiujn objektivajn kaj universalajn fortrilatojn. Por ĝi, ĉiu fakto de rezistado rezultas el fenomeno loka, specifa al donita kulturo, historio, teritorio — neniam el bezono kiu karakterizas la tutan homaron.

En la retoj de ekspluatado

EN LA OKULOJ de Chakrabarty, ligi la sociajn batalojn kun materiismaj interesoj, signifas “atribui [al la laboristoj] burĝan raciecon, ĉar nur en la kadro de tia sistemo de racieco la “ekonomia utilo” de ago (aŭ de aĵo, de rilato, de institucio, ktp) trudiĝas kiel racia”.* Ankaŭ Escobar skribas: “La poststrukturisma teorio invitas nin rezigni je la ideo de subjekto kiel individuo izolita, aŭtonoma kaj racia. La individuo estas la produkto de retoriko kaj de praktikoj historie determinitaj en granda nombro de kampoj.”* Kiam la kapitalismo kaŭzas kontraŭagojn, tiuj estas komprenendaj kiel esprimon de bezonoj ĉirkaŭbaritaj de aparta kunteksto. Bezonoj forĝitaj ne nur de la historio kaj de la geografio, sed ankaŭ de kosmologio, kiu eskapas el ĉia provo inkludi ĝin en la universalismaj rakontoj de la klerig-epoko.

* Dipesh Chakrabarty, Rethinking Working-Class History: Bengal 1890 to 1940, Princeton University Press, 1989. Substreko de la aŭtoro.
* Arturo Escobar, After nature: Steps to an antiessentialist political ecology”, Current Anthropology, vol. 40, n-ro 1, Ĉikago, februaro 1999.

Estas nenia dubo, ke la interesoj kaj la deziroj de ĉiu individuo estas kulture determinitaj: pri tio estas nenia malakordo inter postkoloniaj teoriuloj kaj pli tradiciaj progresemuloj. Sed, por citi nur unu ekzemplon, nenia kulturo igas la subjektojn ne interesiĝi pri sia korpa bonfarto. La kontentigo de certaj fundamentaj bezonoj — nutriĝo, loĝado, sekureco, ktp — trudiĝas sub ĉiaj ĉieloj kaj en ĉiuj epokoj, ĉar ĝi estas necesa por la reproduktiĝo de ĉia kulturo.

Oni povas do aserti, ke certaj aspektoj de la homa agado eskapas el la forĝoj de la kulturo, se per tio oni komprenas, ke ili ne estas specifaj por tia aŭ alia komunumo. Ili reflektas homan psiĥologion ne specifan al periodo aŭ al loko, sed estas komponanto de la homa naturo.

Tio ne signifas, ke nia nutriĝo, niaj vestaj gustoj aŭ niaj preferoj pri loĝado ne dependas de tutaĵo de kulturaj trajtoj kaj de historiaj kontingencoj. La adeptoj de la kulturismo* cetere ne hezitas emfazi la diversecon de niaj formoj de konsumado kiel pruvon de ke niaj bezonoj estas kulture konstruitaj. Sed tiaj banalaĵoj diras nenion pri la komuna aspiro de la homoj ne morti pro malsato, pro malvarmo aŭ pro malespero.

Nu, ĝuste el tiu homa zorgo por bonfarto la kapitalismo nutras sin ĉie, kie ĝi instaliĝas. Kiel Markso observis, la “surda premo de la ekonomiaj rilatoj”* sufiĉas por ĵeti la laboristojn en la retojn de ekspluatado. Tio veras sendepende de kulturoj kaj ideologioj: ekde kiam ili posedas laborforton (kaj nenion alian), ili vendas ĝin, ĉar tio estas la sola opcio kiun ili disponas por aliri minimuman nivelon de bonfarto kaj de bona vivo. Se ilia kultura medio malinstigas ilin riĉigi sian mastron, ili estas liberaj rifuzi, kompreneble; sed tio signifas, kiel Engelso montris, ke ili estas liberaj morti pro malsato.*

* Karlo Markso: La kapitalo. Volumo I, Kritiko de la politika ekonomio. Libro I: La produktadprocezo de la kapitalo, elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2011, ISBN 978-918300-59-5. -vl
* Friedrich Engels: Die Lage der arbeitenden Klasse in England. Nach eigener Anschauung und authentischen Quellen. [Frederiko Engelso: La situacio de la laboranta klaso en Anglujo. Laŭ propra sperto kaj aŭtentaj fontoj], en: Karl Marx — Friedrich Engels — Werke (MEW), Dietz Verlag, Berlino (GDR), 1972, vol. 2, p. 225 – 506. -vl

Se ĝi servas kiel bazo de la ekspluatado, tiu aspekto de la homa naturo nutras ankaŭ la rezistadon. La sama nepra materia bezono ĵetas la laboristojn en la brakojn de la kapitalistoj kaj instigas ilin ribeli kontraŭ la kondiĉoj de ilia submetiĝo. Ĉar la avido de profito instigas la dungistojn konstante malaltigi la produktadkostojn kaj do redukti la sumon de salajroj. En la sektoroj kun sindikatoj aŭ kun alta plusvaloro la maksimumigo de la profitoj ne transiras certajn limojn kaj ebligas al la laboristoj okupiĝi pri sia vivnivelo anstataŭ batali por sia ĉiutaga transvivado. Sed en tio, kion oni kutimas nomi la “Sudo”, kiel ankaŭ en kreskanta nombro da sektoroj ene de la industriiĝinta mondo, tio okazas tute alie.

Malalteco de salajroj kombiniĝas ofte kun aliaj formoj de maksimumigo de la profitoj: malnovegaj maŝinoj uzataj ĝis ilia lasta spiro, pligrandigo de la laborŝarĝo, etendo de la laborhoroj, nepago ĉe malsano, nekonsidero de akcidentoj, foresto de pensioj kaj de pagoj por senlaboreco, ktp. En la grandega plimulto de platformoj, kie la kapitalo prosperas, la leĝo de akumulado sisteme ruinigas esperon de la laboristoj je bona vivo. Kiam protestmovado eksplodas, tio okazas sufiĉe ofte por postuli la striktan minimumon por vivi, kaj ne pli, kvazaŭ la kondiĉoj de deca vivnivelo estus lukso pri kiu ne eblas pensi.

Ekzota imagaro

LA UNUA fazo de la procezo, la submeto al la laborkontrakto, ebligas al la kapitalismo enradikiĝi kaj evolui kie ajn en la mondo. La dua etapo, la rezistado al ekspluatado, kreas klasbatalon en ĉiuj zonoj, en kiuj la kapitalismo ennestiĝas — aŭ, pli precize, ĝi kreas la motivon por batali: ĉu tio kondukas aŭ ne al formoj de kolektiva agado, dependas de kontingencaj faktoroj. Ĉiel ajn, la universaliĝo de la kapitalo havas kiel logikan sekvon la universalan batalon de la laboristoj por certigi sian ĉiutagan vivon.

Derivi tiujn du formojn de universalismo el unu sama komponanto de la homa naturo tute ne signifas ke la afero finiĝas tie. En la okuloj de la plej multaj progresemuloj, aliaj komponantoj, aliaj bezonoj ludas rolon, kiuj facile transiras la kulturajn limojn: la aspiro al libereco, ekzemple, aŭ la kreemo, aŭ la digno. La homeco certe ne redukteblas al biologia bezono, tamen necesas agnoski la ekziston de tiu bezono, eĉ se ĝi ŝajnas malpli nobla ol aliaj, kaj doni al ĝi la lokon, kiun ĝi meritas en la projektoj de socia transformado. Ke oni povas disputi pri tia evidento, tio ne estas trankviliga signo por la sanstato de la maldekstra intelekta kulturo.

En pluraj punktoj la postkoloniaj studaĵoj ludis fekundan rolon. Ili kontribuis al la supreniro de la literatura produktado en la sudaj landoj. Dum la intelekta malprogreso, kiu stampis la 1980-ajn kaj 1990-ajn jarojn, ili revigligis la flamon de la kontraŭkoloniismo kaj renomon al la kritiko al la imperiismo. Iliaj atakoj kontraŭ certa eŭropcentrita aroganteco havis ja siajn bonaj efikojn.

Sed la kontraŭa flanko tre gravas: en la sama momento, en kiu la revigliĝinta kapitalismo disvastigas des pli vigle sian detruan forton, la furora teorio en la usonaj universitatoj konsistas en malmuntado de certaj konceptaj rimedoj kiuj ebligas kompreni la krizon kaj skizi strategiajn perspektivojn.

La adeptoj de la postkoloniismo malŝparis hektolitrojn da inko por kontraŭbatali ventmuelilojn, kiujn ili estis mem konstruintaj. Kaj sur tiu vojo ili nutris la reaperon de la naskitismo kaj de la orientismo*. Ĉar ili ne limigas sin privilegii la lokaĵon super la universalaĵo: ilia obseda valorigo de kulturaj apartecoj, prezentitaj kiel sola motoro de politika agado, paradokse furorigis la ekzotan kaj malestiman imagaron, kiun la koloniaj potencoj metis sur siajn konkerojn.

Dum la tuta 20-a jarcento la kontraŭkoloniaj movadoj unuanime denuncis la subpremadon ĉie kie ĝi okazis, kun la argumento ke ĝi atencas la komunajn aspirojn de ĉiuj homaj estuloj. Hodiaŭ, en la nomo de la kontraŭ-eŭropcentrismo, la postkoloniaj studoj estas trempitaj de kultura esencismo, kiun la maldekstro prave konsideris ideologia bazo de la imperia dominado. Kian pli belan donacon oni povas fari al la diktatoroj, kiuj piedpremas la rajtojn de siaj popoloj, ol uzi la lokajn kulturojn por senkreditigi la ideon mem de universalaj rajtoj? La renoviĝo de internaciisma kaj demokratia maldekstro restos pia revo tiom longe, kiom oni ne forigis tiujn imagojn kaj denove asertis la du universalismojn*, kiuj kontraŭas unu la alian: nian komunan homecon kaj la kapitalisman minacon.

* Vidu en Esperanto la verkon de Djémil Kessous: La universalismo. Historio, ekonomio kaj filozofio. Elfrancigita de Jaqueline Lépeix, Sennacieca Asocio Tutmonda (S.A.T.), Parizo, 2002, 155 p., 13 eŭroj, ISBN 2-9502432-6-6. vl

Vivek CHIBBER.

Glosoj

Pli ol per sia interna kohero, skoloj kaj tendencoj de pensado ofte difinas sin per tio ke ili oponas konkurantajn intelektajn sistemojn

strukturismo: Per opono al la filozofioj humanismaj kaj de libereco de la subjekto, post la dua mondmilito furora (Jean-Paul Sartre), la strukturismo volas malkovri regulaĵojn, objektivajn strukturojn kiuj trudiĝas al la individuoj sen ke tiuj nepre konscias tion.

Tiu tendenco evoluis en Francujo en la 1950-aj jaroj, unue en la lingvoscienco (Ferdinand de Saussure), poste en la antropologio (Claude Lévy-Strauss), en la historio (Jean-Pierre Vernant), en la filozofio (Louis Althusser) kaj psiĥanalizo (Jacques Lacan), ktp.

poststrukturismo: Kontraŭ la modernaj homaj sciencoj, suspektataj starigi senkontraŭdirajn verojn, la poststrukturismo malakceptas ĉian pretendon je vereco, ĉian “naturon” aŭ “esencon” de aĵoj kaj de grupoj. Ĝi postulas la “konstruitan” econ de la realo, kiu siavice estas, laŭ ĝi, interplektiĝo de retorikoj malkonstruendaj.

Tiu postmodernismo:, inspirita de la laboraĵoj de francaj filozofoj (Jacques Derrida kaj Michel Foucault), evoluis en la usonaj universitatoj en la 1980-aj jaroj, speciale en la kampoj de filozofio, literaturo kaj estetiko. Ĝi nutras aparte certajn universitatajn frakciojn de la feminisma, samseksema kaj nigrula movadoj.

postkoloniaj studoj: En la sekvo de la bataloj por liberigo de la Tria Mondo, historiistoj, antropologoj kaj esploristoj pri literaturo alprenas la konceptan poststrukturisman kadron por repensi la temojn de etneco, de identeco, de la historio kaj de la kulturo de la koloniigitaj popoloj. Tiu tendenco, ankaŭ bazita sur tekstanalizo, volas rompi kun dominanta mondpercepto farita el okcidenta vidpunkto kaj insistas pri la kulturaj rezistadoj de la dominatoj.

subalternaj studoj: Historiografia tendenco kiu, en la sino de la postkolonia movado, revizias la historion de la hindia subkontinento el la vidpunkto de la dominataj kaj ignorataj grupoj, laŭ sociala, etna, religia, seksa ktp vidpunktoj. La universitatuloj Partha Chatterjee, Homi Bhabha kaj Dipesh Chakrabarty estas tri elstaraj figuroj de tiu tendenco.

Komence, en la 1980-aj jaroj, la grupo de subalternaj studoj, gvidata de Ranajit Guha kaj Gayatri Chakravorty Spivak, kontraste al la plej multaj postmodernaj intelektuloj, deklaris sin marksistoj, laŭ la marksismo de Antono Gramŝo [orig. Antonio Gramsci [antónjo grámŝi].

orientismo: Prezentado de la Oriento plena de kliŝoj disvastiĝintaj en la okcidenta kulturo — pentrarto, literaturo — ekz-e de tiu, laŭ kiu la Oriento estas neŝanĝeble malsama ol la Okcidento. La verko de Edward W. Saïd, profesoro pri kompara literaturo, “L’Orientalisme. L’Orient créé par l’Occident” [“La orientismo. La Oriento kreita de la Okcidento”], aperinta en la jaro 1978, kiel ankaŭ la laboraĵoj de Frantz Fanon, estas ofte citita kiel fonda teksto de la postkoloniaj studoj.

kulturismo: Argumentado, kiu faras la kulturon de homa grupo netuŝebla kaj rigida donitaĵo, sed ankaŭ la klariga kaj grava faktoro de la historio de tiu grupo, surkoste de la variabloj sociaj, ekonomiaj, politikaj ktp.

V. Ch.

Eurabia aŭ la tondra rezulto de malklara eseo

La mito de la islamo-araba invado

La domo de la instruisto “vendita de la urbodomo kaj transformita en moskeo”... Ĉi tiuj vortoj — almenaŭ proksimumaj — diritaj la 11-an de aprilo de la filozofo Alain Finkielkraut ĉe la radiokanalo Europe 1, montras fantasmojn, nun tre disvastigitajn. Interalie danke al “Eurabia” aperinta en 2005.

EN AŬTUNO 1956, Francujo kaj Britujo, aliancitaj kun Israelo, okupas dum kejkaj tagoj la Suez-kanalon, antaŭnelonge ŝtatigita de la egipta prezidanto Gamal Abdel Nasser. Sed, sub la soveta kaj usona premo, ili devas retiriĝi. Reage al tiu atako, Nasser decidas elpeli milojn da judoj el Egiptujo. Inter ili troviĝas juna virino, kies rigardo al la mondo estos poste determinita de tiu elpatrujiĝo. Gisèle Orebi, famiĝinta poste sub la plumnomo Bat Ye’ or (“filino de la Nilo”, en la hebrea) ellaboros la plej radikalan version de la islama komploto kontraŭ Okcidento.

“Gangreninta” la Malnovan Kontinenton, la “islamo-araba civilizacio” ĝin konkeros, ŝi asertas. Ĉi tiu apokalipsa antaŭdiro konsistigas la kanvason de la populara libro, kiun ŝi publikigis en Usono en 2005, post pluraj jardekoj da maturiĝo: Eurabia, tradukita en la hebrea, itala, nedelanda kaj franca (Jean-Cyrille Godefroy, Parizo, 2006). La subtitolo, La eŭro-araba akso, resendas al la “fortoj de la Akso”, koalicio ĉirkaŭ la nazia Germanujo dum la dua mondmilito. Laŭ Bat Ye’ or, citita kiel referenco en la manifesto de la norvega ekstrem-dekstra murdinto Anders Behring Breivik, konkeranta islam-araba mondo estas submergonta dekadencan kaj cinikan Eŭropon. Tiu lasta marĉandis, interŝange kontraŭ amaso da petrol-dolaroj, ĉiaman subtenon al Palestino, malfermon de siaj mediteraneaj landlimoj kaj la akcepton, finfine, de islamigo.

Tiu scenaro, almenaŭ kruda* ricevis neatenditan sukceson, tiom ke ĝi fariĝis grava argumento de la eŭropa ekstrem-dekstro. En Francujo, la prezidantino de la Nacia Fronto (FN), s-ino Marine Le Pen, ne ĉesas kritiki/ mallaŭdi la “islamisman imperiismon”, kiu manifestiĝas laŭ ŝi per la amplekso de la saudaj kaj kataraj investoj eksterlande, kaj la “islamigo de Eŭropo”, videbla tra la uzo de kaptuko*. Ŝia konsilanto por internaciaj aferoj, la geopolitikisto Aymeric Chauprade deklaris, kelkajn monatojn post la komenco de la “araba printempo”: “Faciligante la disfalon de la aŭtoritatemaj reĝimoj, kiuj konsistigis la lastan protektan ekranon de Eŭropo fronte al la afrika mizero, ni liberigis energiojn, kiuj laboros je la servo de tri celoj: pli da enmigrado al Eŭropo, pli da kontraŭleĝa komerco, pli da islamistoj.”(Valeurs actuelles, 25-a de novembro 2001.)

* Vd Le Mythe de l’islamisation. Essai sur une obsession collective, Seuil, Parizo, 2012.
* La esprimo troviĝas en la programo de eksterlanda politiko prezentita de la FN por la prezidanta elekto de 2012.

Unue ĉirkaŭlimigita je kelkaj ekstremistaj grupoj (En Francujo, la Bloc identitaire (Identeca Bloko), Riposte laïque, (Laika Rebato), La Observatoire de l’Islamisation (Observejo de la islamigo), ktp.), la tezo de Eurabia disvastiĝis kaj banaliĝis. La politikaj partioj, kiuj ĝin defendas, ricevas ne malbonajn rezultojn ĉe la balotoj. En Svislando ĝi estas portata de la Demokratia Unio de la Centro; en Norvegujo, de la Partio de la Progreso; en Aŭstrujo, de la liberala partio; trans la Manika Markolo, de la Partio por sendependo de Britujo. Intelektuloj subtenas ĝin, kelkaj eksplicite, kiel la itala ĵurnalistino Oriana Fallaci (forpasinta en 2006), citita en la unua linio de la unua ĉapitro de Eurabia, la germana ekonomikisto Thilo Sarrazin, aŭ la franca verkisto Renaud Camus*. Ĉiuj vigle sukcesas en la librovendejoj.

* Aŭtoroj, respektive, de La Rage et l’Orgueil (Plon, Parizo, 2002); Deutschland schafft sich ab (DVA, Munkeno, 2010); kaj Le Grand Remplacement (David Reinharc, Neuilly-sur-Seine, 2011).

SED LA VIDADO de Bat Ye’ or vendigas ankaŭ gazetojn: Ne plu nombreblas la “unuajn paĝojn” de magazinoj dediĉitaj al la islama “minaco”. Kiam L’Express enscenigas la batalon de “Okcidento fronte al Islamo” (6-a de oktobro 2010) aŭ pretendas malkaŝi “La veraĵojn, kiuj ĝenas” pri islamo (11-a de junio 2008), Le Point respondas agitante la “islamisman fantomon” (3-a de februaro 2011), promesas riveli “Tion, kion oni ne diras pri la burĥo” (21-a de januaro 2011) aŭ ekkoleras fronte al “Tiu senĝena islamo” (1-a de novembro 2012). Le Figaro Magazine, Valeurs actuelles, sed ankaŭ foje MarianneLe Nouvel Observateur ne havas tre malsamajn liniojn*.

* Vd. Julien Salingue, “Les obsessions islamiques de la presse magazine”, Action-Critique-Médias (Acrimed), 6-a de novembro 2012, www.acrimed.org.

Eĉ esploristoj seriozaj en sia fako partoprenas la disvastigon de la tezo de Eurabia, kiel la historiisto Egon Flaig* en Germanujo. En Francujo, la demografo Michèle Triballat subskribis laŭdegan antaŭparolon al la populara libro de Christopher Caldwell, kiu anoncas la disfalon de Eŭropo venkita de islamo*.

*Der Islam will die Welteroberung” (“Islamo volas konkeri la mondon”), Frankfurter Allgemeine Zeitung, Frankfurto, 15-a de septembro 2006.
* Christopher Caldwell, Une révolution sous nos yeux. Comment l’islam va transformer la France et l’Europe, Editions du Toucan, Parizo, 2012.

Ĉu vere ekzistas “islamo-araba minaco” pravigante la amaskomunikilan kaj politikan ekzalton, kiun Eurabia kontribuis naski? Bat Ye’ or asertas unue, ke la petrol-dolaroj de la Persa Golfo ebligas al la islamanoj “aĉeti al si” Eŭropon — TV-elsendo de Canal Plus (20-a de majo 2013) havis titolon “Kataro: konkeri la mondon en kvar lecionoj”. Tamen, kvankam en 2011, Proksim-Oriento realigis 22% de siaj eksportadoj al Eŭropo kaj Nord-Ameriko, ĝi reprezentis nur 5% de la eksportaĵoj de tiuj du spacoj*. Alidirite, estas Okcidento, kiu elverŝas siajn devizojn al Proksim-Oriento, kaj ne inverse.

* Fonto: Monda Organizo por Komerco, oktobro 2012.

La parto “internaciaj rilatoj” de la scenaro de Eurabia ne estas pli realisma. La eŭropaj ŝtatoj tute ne montriĝas komplezemaj al Palestino, sed estas firmaj aliancanoj de Israelo. Jes ja, kiel insiste substrekas Bat Ye’ or, ili voĉdonis por la rezolucio 43/177 de la Ĝenerala Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) favore al sendependo de Palestino, en 1988. Sed cent kvar nacioj tiam same faris — nur Usono kaj Israelo voĉdonis kontraŭ.

De post tiam, la Eŭropa Unio ne multe distingis sin per subteno al la palestina afero, tute male. Kiam en septembro 2011, la prezidanto de la palestina Aŭtoritato Mahmoud Abbas transdonis al la ĝenerala sekretario de UN, Ban Ki-moon, peton pri agnosko de Palestino fare de la Sekurec-Konsilio, Britujo kaj Francujo tuj deklaris, ke ili sindetenos*.

* Vd. Laurence Bernard, “Faillite de l’Union européenne en Palestine”, Le Monde diplomatique, novembro 2013.

Se Eŭropo ne estas “aĉetata” de la Golfo-monarĥioj, ĉu ĝi tamen estas minacata pri invado de islama loĝantaro? Laŭ la plej altaj taksoj sur la Interreto, Eŭropa Unio estas nun loĝata, sekrete, de kvindek milionoj da islamanoj, kaj tiu nombro duobliĝos ene de la dudek aŭ tridek venantaj jaroj. Tiuj nombroj ne estas inventitaj de stranguloj, sed lanĉitaj de homoj apriore kredindaj, kiel la kanadana ĵurnalisto Mark Steyn, patro de la esprimo “eŭropa genocido” kaj unu el la ĉefaj disvastigantoj de la Eurabia-mito en Norda Ameriko. Laŭ li, la islamanoj konsistigos 40% de la eŭropa loĝantaro en 2020.

Sciante ke tiu komunumo — komprenita en sia larĝa senso — estas nun inter 2,4 kaj 3,2% de la loĝantaro de EU (dek du ĝis dek ses milionoj da homoj), necesus, por realigi la antaŭdirojn de Steyn, ke tiuj procentaĵoj estos multobligitaj per dek kvin en dek jaroj. Tio eblas, asertas la adeptoj de Eurabia, ĉar ondoj de islamanoj enmigras en Eŭropon kaj poste “sin reproduktas” en escepta maniero kaj aplikas strategion de amasa konvertado. Pri tiuj tri punktoj, la realeco de la nombroj kontraŭdiras iliajn argumentojn.

La eŭropaj socioj havas ja stabilan kresko-kvoton de enmigrado depost la 1980-aj jaroj. Ĝi estas 1,1 por mil en Francujo, 3 por mil en Britujo kaj 0,7 por mil en Germanujo (ciferoj el 2009). Nur tri landoj kun islama plimulta loĝantaro, Maroko, Turkujo kaj Albanujo, aperas inter la dek unuaj enmigrad-komunumoj instalitaj en la Unio*. Krome, la islamanoj ne naskas pli ol la aliaj. En plej multaj islamaj landoj, la naskokvoto estas tre proksima de tiuj de la okcidentaj ŝtatoj, kaj foje eĉ pli malalta, kiel en Irano*. Kaj la fekundokvoto de la islamaj virinoj instalitaj en Eŭropo daŭre malaltiĝis de la 1970-aj jaroj, ĝis atingi tiun de la ĝenerala loĝantaro komence de la 2000-aj jaroj*.

* “Populations et tendances démographiques des pays européens (1980-2010)”, Population, vol. 66, n-ro 1, Institut national d’études démographiques (Nacia Instituto de demografiaj studoj), Parizo, 2011.
* Vd. Gérard-François Dumont, “Fausses évidences sur la population mondiale”, Le Monde diplomatique, junio 2011.
* Charles F. Westoff kaj Tomas Frejka, “Religiousness and fertility among European Muslims”, Population and Development Review, vol. 33, n-ro 4, Hoboken (New Jersey), 2007.

RESTAS la konvertoj. La 4-an de januaro 2011, la ĵurnalo The Independant atentigis siajn legantojn pri risko de “islamigo de Britujo”, ĉar la nombro de konvertitoj duobliĝis en dek jaroj, de kvindek mil ĝis cent mil, inter 2001 kaj 2011 (por tuta loĝantaro de sesdek milionoj). Unu homo el sescent estas laŭ tio konvertita al islamo; kun ritmo de kvin mil konvertoj jare (apenaŭ pli ol en Francujo aŭ Germanujo), necesus ses mil jaroj, por ke Britujo fariĝu lando kun islama plimulto.

Tre malrapida “invado” do, precipe se oni komparas ĝin al la kapturniga kresko de la konvertoj al evangelia kaj pentekosta kristanismo tra la mondo, ekzemple en Ĉinujo kaj Afriko: dek mil tage*! Temas pri la plej rapida religia kresko en la historio — de nul ĝis kvincent milionoj da adeptoj en malpli ol jarcento — sed malmultaj amasinformiloj alarmiĝas pri la “evangeliigo de la mondo”...

* Patrice de Plunkett, Les Evangéliques à la conquête du monde, Perrin, Parizo, 2009.

Spite al sia fantazia karaktero, la influo de la Eurabia-scenaro ne ĉesas kreski. La ombro de islama komploto nutras novan logikon de kultura defendo: defendo de la“valoroj” kaj “vivmaniero” de la eŭropaj “aŭtoktonaj” popoloj minacataj de aro de etnokulturaj malplimultoj, inter kiuj la islamanoj reprezentas la idealan kaj terurigan kvintesencon. Danke al la Eurabia-mito, eŭropaj partioj objektive situantaj ekstremdekstre povas pretendi transpasi la dekstra-maldekstran distingon. Kaj prezentiĝi, falsante tiujn valorojn, kiel defendantoj de progreso, libereco, demokratio, sendependo, toleremo, laikeco, allogante tiel trans sia kutima balota perimetro.

Raphaël LIOGIER

Certiĝo de Irano, streĉiĝoj kun Kataro — La granda timo de Saud-Arabujo

En la okulo de la ciklono. Tiel vidas sin Saud-Arabujo, ĉirkaŭata de minacoj ĉe siaj landlimoj, ĉu en Jemeno aŭ en Irako. La rimarkinda potencokresko de Irano aperas al ĝi kiel mortdanĝero. Kion fari, dum krome skiziĝas la konturoj de interkonsento pri la atomdemando inter Vaŝingtono kaj Teherano, kiu ĉesigus la izoliĝon de la islama respubliko?

“De ĉiam, Irano enmiksiĝas en la aferojn de Saud-Arabujo. En 2003, la verda lumo por la atakoj de Al-Kaido kontraŭ la reĝlando* venis el Teherano.” Nia interparolanto, profesoro ĉe la universitato de Riado, ŝajnas esti certa pri tio. Lin ne impresas la tre granda malverŝajno de tia alianco inter ŝijaisma reĝimo kaj sunaisma organizaĵo, kiu ne kaŝas sian malamon de la “herezuloj”. Kaj li ne estas sola defendante tiujn hipotezojn. En la ĵurnalo Aŝark Al-Avsat (12-an de februaro), proprietaĵo de la saud-arabuja reĝa familio, la influa ĉefartikolisto Tarik Al-Homeid petis Usonon rekoni, ke Irano estas la ĉefa subtenanto de la organizaĵo fondita de Usama Ben Laden.

* De tiam, la reĝlando suferis serion da atencoj faritaj de Al-Kaido, precipe en Riado. Vd Stéphane Lacroix, Les Islamistes saoudiens. Une insurrection manquée, Presses universitaires de France (PUF), Parizo, 2011.

Ĉu tiujn strangajn spekuladojn de multaj saud-arabaj respondeculoj klarigas sento de kreskanta izoliĝo? “Ĉe ĉiu el niaj landlimoj etendiĝas la malstabileco. Kaj malantaŭ tio ni vidas la manon de Irano”, daŭrigas la profesoro. Unue, malstabileco en Irako: la kontaktoj inter Riado kaj la registaro de s-ro Nuri Al-Maliki estas praktike rompitaj. En Barejno, krome, kie la ribelo, en la kunteksto de la tunisa kaj egipta “printempo”, estis asimilita al provo de malstabiligo veninta el Teherano, antaŭ ol esti subpremata helpe de saud-arabaj trupoj en marto 2011. En Jemeno, fine, kie regiona opozicio (nomata “hutista”, de la nomo de ĝia fondinto, Hussein Badreddin Al-Huthi), kun celoj ĉefe internaj, estas atribuita al malklaraj manovroj de la iranaj gardistoj de la revolucio.*

* Vd Pierre Bernin, “Les guerres cachées du Yémen”, Le Monde diplomatique, oktobro 2009.
Kontestata subteno al la armea potenco en Egiptujo

Ankaŭ ĉe la siria kaj la libana frontoj oni trovas la du aksojn kiuj dominas la regionon: Teherano gvidas la unuan, kiu ligas ĝin kun Sirio kaj kun la libana Hizbolaho, kaj Riado la alian, kun la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Barejno kaj la Movado de la 14-a de Marto de la eksa libana ĉefministro Saad Hariri.

La maltrankvilo, kiun oni sentas en Saud-Arabujo, kreskis kun la fendoj en la Konsilio de Kunlaborado de la Golfo (KKG).* Komence de decembro 2013, Omano decide kontraŭis la planon de Saud-Arabujo pri unuiĝo de la golflandoj.* Kun la escepto de Riado kaj de Manamo (Barejno), la membroj de la KKG krome akceptis pozitive la provizoran interkonsenton pri la atomdemando inter Vaŝingtono kaj Teherano, en novembro de 2013, kaj akceptis la iranan ministron pri eksterlandaj aferoj. Kuvajto siavice por la momento rifuzas subskribi la — de Riado volatan — traktaton de la KKG pri interna sekureco, ĉar tiu teksto ĉirkaŭiras certan nombron da garantioj pri liberecoj — speciale la esprimlibereco — enskribitaj en ĝia konstitucio.*

* La KKG grupigas la Saud-Arabujon, Barejnon, la Unuiĝintajn Arabajn Emirlandojn, Kuvajton kaj Kataron.
* Kp Marc Cher-Leparrain, “La fronde d’Oman contre l’Arabie saoudite”, OrientXXI, 22-a de januaro 2014, www.orientxxi.info.
* Yazan Al-Saadi, “GCC security pact: Kuwait holding back”, Al-Akhbar English, Bejruto, 1-a de marto 2014.

En tiu jam malcerta kunteksto, Saud-Arabujo, sekvata de du siaj partneroj de la KKG, la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj Barejno, anoncis la 5-an de marto 2014 la retiron de sia ambasadoro en Kataro.* Estas vere, ke la rilatoj inter la reĝlando kaj la malgranda najbara emirlando, kvankam ambaŭ estas vahabitaj, estis tre malofte serenaj. Limkonflikto kondukis eĉ al armitaj alfrontiĝoj en 1992. La faligo de la emiro fare de lia filo Harnad Ben Khalifa Al-Thani, en 1995, pli gravigis la streĉiĝon. En 2002 Riado jam estis retirinta sian ambasadoron por protesti kontraŭ elsendo de la katara televido Al-Ĵazira pri la fondinto de Arabujo, la reĝo Ibn Saud. La diplomato reokupis sian postenon nur en la jaro 2008, post kiam la emirlando promesis mildigi la kritikojn sendatajn de la satelita televido.

* Kp “Grave crise entre les émirats du Golfe”, Nouvelles d’Orient, 7-a de marto 2014, http://blog.mondediplo.net kaj Olivier Da Lage, L’Arabie saoudite alliée objective du Qatar?, OrientXXI, 17-a de marto 2014.

Spite al ilia komuna engaĝiĝo helpi, ankaŭ milite, la opozicion al la reĝimo de s-ro Bachar Al-Assad kaj rapidigi lian falon, la “araba printempo” larĝigis la foson inter Doho kaj Riado. Kataro fariĝis la ĉampiono de la okazantaj transformoj kaj vetis pri la Islamaj Fratoj por kolekti ĝiajn fruktojn. Saud-Arabujo siavice, jam ofendita pro la falo de s-ro Hosni Mubarak en Egiptujo kaj timante malstabiliĝon de la regiono, nomas la Islamajn Fratojn “terorista organizaĵo”.

Longtempe aliancita kun Saud-Arabujo, tiu frataro ekde la 1990-aj jaroj ludas aktivan rolon en la interna kontestado de la reĝlando.* Ĝi estas nun la ĉefa celo de senkompata subpremado, kiu tuŝas ankaŭ certan nombron da liberalaj intelektuloj, kiel s-roj Mohamed Al-Kahtani kaj Abdallah Al-Hamed, kondamnitaj je longa mallibero. Komence de februaro la saud-arabuja gazetaro publikigis reĝan dekreton, kiu punas je dudek jaroj da malliberejo ĉian “apartenon al religiaj aŭ intelektaj tendencoj, al grupoj aŭ organizaĵoj nacie, regione aŭ internacie difinitaj kiel teroristaj; ĉian ajn apogon al ilia ideologio aŭ al iliaj celoj, ĉian esprimon de ajna simpatio kun ili”. La “terorismo”, estas precizigite, inkludas la ateismon kaj ĉian dubigon de la fundamentaj principoj de la islama religio.

* Vd “Les islamistes à l’épreuve du pouvoir”, Le Monde diplomatique, novembro 2012.

Kvankam tiuj dekretoj celas unuavice la Frataron, ili celas ankaŭ kuraĝigi la saud-arabojn kiuj foriris en Sirion por batali kontraŭ la reĝimo de s-ro Al-Assad, reveni hejmen. Laŭ la oficialaj nombroj, ili estas mil kvarcent; pli kredindaj fontoj mencias kvin mil kaj sep mil da ili. Kial maltrankviliĝi, dum la komunikiloj de la reĝlando fulmas kontraŭ la siria gvidanto? Ĉar la memoro pri la reveno de miloj da batalintoj foririntaj en Afganujon en la 1980-aj jaroj ankoraŭ hantas. Kiel klarigas diplomato de la Golfo, “la politiko de la reĝlando koncerne Sirion integras pli kaj pli la necesojn de “kontraŭterorismo””. La ministro pri internaj rilatoj estas serioze en zorgo.”* Riado do publike petis sian ambasadejon en Ankaro fari ĉiajn disponojn por venigi hejmen siajn samcivitanojn kiuj transitas tra Turkujo kaj Libano.

* Citita en “Islamist threat at home forces Saudi rethink on Syria”, Arab Times, Riado, 12-a de februaro 2014.

La reĝo Abdallah, daŭre reganta malgraŭ siaj 90 jaroj, fiksas ankoraŭ la grandajn liniojn de la reĝlanda politiko; sed ilia realigo en Sirio estis konfidita al du viroj kun malsamaj celoj. La reĝido Mohamed Ben Nayet, la ministro pri internaj aferoj, kiu disbatis la islamistan ribelon de 2003, daŭre donas prioritaton al la “milito kontraŭ la terorismo”. La reĝido Bandar Ben Sultan, ĉefo de la sekretaj servoj ekde julio 2012, siavice serĉis la efikecon en la batalo kontraŭ s-ro Al-Assad en Sirio kaj ĉe tio ankaŭ subtenis la salafistajn grupojn de la Islama Fronto. Lia manko de atento pri la transportado de la armiloj tien laŭdire vekis maltrankviliĝon de Usono. Tio klarigas sendube ankaŭ lian “demision”, kiu, la 15-an de aprilo ĉi-jara, konfirmis la avancon de la polico-ĉefo al la posteno de la sekretaj servoj.

La apogo al la siriaj ribeluloj estas unuanime subtenata en la saud-araba publika opinio (escepte de la ŝijaista malplimulto); aliflanke, la subteno al la faligo de la egipta prezidanto Mohamed Morsi, en julio 2013, vekas pli da disputo. “Por la unua fojo ni aŭdas kritikojn, konfidas, sub anonimeco, influa ĵurnalisto. “Kial ni subtenas la faligon de prezidanto kiu difinas sin islama? Kial ni ŝtopas miliardojn da dolaroj en Egiptujon en momento, kiam niaj problemoj de loĝado aŭ de malriĉeco estas tiom gravaj?” Antaŭe ne aŭdebla, tiu ĝeno esprimiĝas en la sociaj retoj, kiun la instancoj provas bridi, sen granda sukceso. “En araba mondo, kie la tradiciaj potencoj Irako, Sirio aŭ Egiptujo malfortiĝas, ĉar sorbataj de siaj internaj problemoj, pli kaj pli da fortoj turnas sin al ni. Kaj ni ne kapablas respondi al ili. Ni estas senpovaj reguligi la krizojn en Irako aŭ en Barejno, sen eĉ paroli pri Sirio”, daŭrigas nia interparolanto.

La ŝanĝo de la usona politiko konsiderinde altigis la saud-araban malsekurecon. La rifuzo de la prezidanto Barack Obama bombi Sirion en la lasta somero kaj la interkonsento pri la forigo de la ĥemiaj armiloj de Damasko vekis senprecedencan geston: post jaroj da luktado por esti elektota kiel nekonstanta membro de la Sekurec-Konsilantaro de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), kaj dum ĝia kandidato estis elektita, la reĝlando rezignis. La ministro pri eksterlandaj rilatoj, la reĝido Saud Al-Fajsal, decidis ne fari paroladon antaŭ la Ĝenerala Asembleo por protesti kontraŭ la nenifarado de la UN pri la siria dramo.

Poste, la malkaŝo de la intertraktadoj inter Vaŝingtono kaj Teherano en Omano, kaj poste la anonco de provizora interkonsento pri la atomdemando, en novembro 2013, revigligis malnovan obsedon de Riado: tiun de irana-usona interkonsento malprofite al Saud-Arabujo. “La ideo, ke niaj interesoj forŝoveblas fare de Irano kaj Usono, zorgigas nin, konfidis al ni en la jaro 2010 la reĝido Turki Al-Fajsal, eksa ĉefo de la sekretaj servoj. Tiam ni estus pinĉataj inter atompotenca Irano kaj atompotenca Israelo”. Li aldonis ridete: “Ni danku Dion pro [s-ro Maĥmud] Aĥmadineĵad ...”. La personeco de la irana prezidinto efektive faris tian situacion malverŝajna.* Sed poste, s-ro Hasan Rohani, elektita en junio 2013, anstataŭis lin, kaj la hipotezo de tia ŝanĝo ŝajnas esti kredinda. La enhavo de eventuala interkonsento pri la atomdemando maltrankviligas Riadon malpli ol la principo mem de interkonsento kaj la fino de la internacia izolado de Irano.

* Vd “Pékin et Riyad rouvrent la route de la soie”, Le Monde diplomatique, januaro 2011.
La alianco kun Usono restas strategia

La rilatoj inter Usono kaj Saud-Arabujo spertis multajn skuojn. Kiel en geedzeco, la pli malforta parto timas esti forlasota. Sed tiu alianco restas strategia, ĉar ĝi respondas al la fundamentaj interesoj de la du partneroj. La reĝlando bezonas Usonon pro sia milita sekureco, kion montris la milito de Kuvajto de 1990-1991 aŭ la mizera efikeco de ĝia armeo kontraŭ la hutista ribelo en Jemeno en novembro kaj decembro de 2009. Vaŝingtono siavice tre bezonas Saud-Arabujon ĉar tiu financas la usonan armilindustrion per amasaj aĉetoj (plej ofte senutilaj) kaj ĉar ĝi garantias la stabilecon de la monda petrolmerkato.

La vizito de la prezidanto Obama, la 28-an de marto 2014, celis memorigi la fundamentajn principojn kaj trankviligi siajn saud-arabajn interparolantojn. Kun kia sukceso? Kiel koncedis saud-araba komentisto tiun tagon intervjuita de Al-Ĵazira, la prioritato por s-ro Obama estas sukcesi interkonsenton kun Irano pri la atomdemando, dum Saud-Arabujo volas precipe ĉesigi la iranajn enmiksiĝojn en la regiono. La reĝa familio devos adaptiĝi.

“Neniu povas konvinki nin ke Irano estas lando pacema”, skribas saud-araba analizisto, kiu aldonas: “Nia sekureco estas prioritata, kaj neniu povas kontesti al ni la rajton defendi ĝin”.* Tamen, pri kia agospaco disponas la reĝlando? Ĝi povas distingiĝi de Vaŝingtono kaj subpremi la kontestadon en Barejno, aŭ masive subteni la armean reĝimon en Egiptujo. Sed Usono daŭre ne permesis la liveradon de kontraŭaeraj armiloj al la siria opozicio, kaj Riado ne kuraĝis malrespekti tion. La “objektivaj” konverĝaj interesoj de Riado kaj Tel-Avivo fronte al Teherano, siavice, povas malfacile transformiĝi en politikan kunordigadon, kvankam la gazetaro ie kaj tie emfazis “okazajn” renkontiĝojn inter reprezentantoj de la du landoj.*

* Al-Riyad, 29-a de marto 2014.
* Vd la klarigojn de la reĝido Turki Al-Fajsal pri tiuj renkontiĝoj en Al-Riyad, 13-a de februaro 2014.

La saud-araba malforteco venas ankaŭ el struktura faktoro malofte menciata. La reĝlando konstruis sian legitimecon sur retoriko pure religia, konservativa kaj grandparte senpolitika. La vahabismo kaj la salafismo predikas la submetiĝon al la suvereno, kaj, kvankam ili scias elradikigi la religiajn herezojn, ili havas nenian kapablon batali kontraŭ la “herezoj” politikaj. En la 1950-aj kaj 1960-aj jaroj, kiam la reĝlando kontraŭis la egiptan prezidanton Gamal Abdel Nasser kaj la araban naciismon, ĝi uzis la Islaman Frataron, kiu liveris al ĝi la kadrulojn kaj la politikajn temojn de ĝia batalo kontraŭ la egipta prezidanto. Sed, engaĝita en subpremado kontraŭ la Frataro, ĝi troviĝas en situacio ideologie sufiĉe senarma: la salafista propagando de la satelitaj televidoj hezitas inter senpolitika konservativismo, la kontraŭŝijaista retoriko kaj alvokoj pure religiaj malmulte rilataj kun la regionaj realaĵoj.

Eĉ la ideo starigi “sunaistan fronton” kontraŭ la “ŝijaista kaj persa minaco” ne rezistas al la analizo. Turkujo, ankaŭ sunaista, konstante denuncas la kontraŭleĝecon de la egipta potenco. Kaj landoj kiel Maroko, Jordanio aŭ Kuvajto rifuzas malpermesi la Islaman Frataron, kiu estas grava elemento de la interna politiko.

Certe, la rilatoj kun Kataro povus retrovi ŝajnon de normaleco — interkonsento estis fine farita la 17-an de aprilo inter la KKG-landoj. Sed oni devas ekskludi radikalan ŝanĝon ĉe la nova emiro de Kataro, s-ro Tamim Ben Hamad Al-Thani, kiu postsekvis sian patron la 25-an de junio 2013. Tiu transformiĝo vidis homon apenaŭ 33-jaran anstataŭi alian apenaŭ 60-jaran, kiu libervole rezignis la povon: tio devis aperi kvazaŭ insulto al saud-araba monarĥio, kie dominas la maljunuloj. Eble magra konsolo por Riado: eble okazas reorientiĝo de la linio de Al-Ĵaziro, kies totala subteno de la Islama Frataro vekas kritikojn ĝis en la gvidaj rondoj de la emirlando.

Teherano aliflanke disvolvas aktivan internacian agadon, forĝas aliancojn same kun maldekstraj regantoj en Latinameriko — de Venezuelo ĝis Brazilo — kiel kun la “laika” Popola Fronto de Liberigo de Palestino (PFLP), sendas sian ĥarisman ministron pri eksterlandaj rilatoj al Abu Dabo aŭ al Maskato (Omano). “La problemo ne estas Irano, plendas saud-araba intelektulo, tamen konvinkita pri la minaco kiun tiu lando signifas por la regiono. Teherano havas politikan, diplomatian kaj regionan strategion, kaj tio estas normala. La problemo estas, ke ni mem ne kapablas difini iun kaj realigi ĝin.”

Alain GRESH.

Sesdek jaroj

KREITA EN MAJO 1954, Le Monde diplomatique fariĝis 60-jara. Sed ĝi ne pensiiĝas. Por diri ĉion, ni intencas eĉ devi labori ankoraŭ longtempe. Necesas ja fari koncedon al sia epoko ...

En la fluo de la jardekoj, la intelekta engaĝiĝo de tiu ĉi gazeto restis sendifekta, sed ĝia rolo ŝanĝiĝis. Ekde la komenco de la 1970-aj jaroj, ĝia direktoro, Claude Julien, komprenis, same kiel Ignacio Ramonet post li, ke tia komunikilo ne povas kontentiĝi, kiel en la tempo de Dien Bien Phu kaj la komenco de la milito de Alĝerio, doni informojn al legantoj kiuj malhavis ilin. Sed ke ĝi devas proponi orientiĝojn, klarigojn kapablajn doni sencon al la hajlado de donitaĵoj kiuj ĉiutage falas sur nin.

Informi, tio signifas elekti. Kaj tio signifas ankaŭ: malelekti. La plej senkompata cenzuro konsistas en tio, diri ĉion samtempe — per bildo, sono, rekta komento, tuja reago. La torento da akcesoraĵoj forglutas la flueton da neceso. Niaj elektoj povas esti juĝataj arbitraj, sed ni pravigas ilin. Ili havas la apartecon esti kolektivaj kaj sendependaj. Kolektivaj: dum la individueco venkas ĉie, ankaŭ en la ĵurnalismo — ĉemizo blanka, lipharaj nigraj, ŝultrotuko ruĝa ... —, tiu ĉi monatulo honoras la laboron de skipo kaj de siaj centoj da kunlaborantoj. Ĝi ne estas renkontiĝejo, kie tekstoj metiĝas unu super la alian kaj estas ignorataj. Sendependaj: ĉar ni obeas nek al anoncistoj nek al akciuloj, ni povas aserti, sendube kun iom da orgojlo, ke super ni estas neniu.

Escepte de niaj legantoj. Ni ŝuldas al vi tiun ĉi naskiĝtagon kaj ni jam kalkulas kun vi por la sekvaj ...

La redaktejo.

Alia formo de politika esprimiĝo

Kion sindeteno signifas

De dek kvin jaroj la elekto de la eŭropa parlamento mobilizas nur malplimulton da elektantoj. La kresko de sindeteno fariĝis fenomeno stampanta la francan demokratian vivon. Oni konstatas ĝin precipe ĉe la tradicie maldekstra elektantaro, frustrita de la registaraj politikoj.

EN FRANCUJO la lastaj distriktaj elektoj, la 23-an kaj 30-an de marto 2014, lanĉis lavangon da komentoj pri la kresko de la ekstremdekstro. Iuj eĉ vidis en ĝi kvazaŭ referendumon favore al la Nacia Fronto (NF)* Tiu torento da deklaroj, da artikoloj kaj da televidaj raportoj kontrastas kun tio, kio estas la plej grava donitaĵo de tiuj elektoj, kaj pli ĝenerale de ĉiuj elektoj de tridek jaroj: la rekorda kvoto de sindetenoj, kies preciza studo kondukas al nuancado de la analizoj faritaj en la urĝo.

* Originale: Front national, ekstremdekstra partio de Francujo. -vl

Kvankam la progreso de la NF kompare kun la distriktaj elektoj de 2008 estas nekontestebla, ĝi tamen restas limigita. En la kvarcent dek kvin urboj kun pli ol dek mil loĝantoj, kie ĝi prezentis siajn listojn, la ekstremdekstra partio atingis elcentaĵon de esprimitaj voĉoj malpli altan ol por s-ino Marine Le Pen ĉe la prezidant-elektoj en la jaro 2012. En rilato al ĉiuj enskribitaj voĉdonantoj la “nacifronta” salto antaŭen montriĝas ankoraŭ pli relativa: dum s-ino Le Pen akiris 12 elcentojn de la enskribitoj ĉe la unua baloto de 2012, la NF ricevis nur 8 elcentojn ĉe la unua baloto de la lastaj distriktaj elektoj.

Sama rezulto pri la “blua ondo”. La dekstrularo ja akiris sesdek du komunumojn de pli ol dek mil loĝantoj, do unu el siaj plej grandaj sukcesoj sub la 5-a respubliko. Sed alia donitaĵo estis grandparte nerimarkita: en tiuj urboj la listoj de la dekstrularo — eĉ se inkludas en ĝi la Demokratan Movadon (Modem) — mobilizis malpli da elektantoj en 2014 ol en 2008*, dum la parlamenta dekstro ricevis tre malbonan rezulton dum tiu ĉi lasta voĉdonado. Tiu ŝajna paradokso parte klariĝas per la ecoj de sindeteno. La dekstro, iomete malfortiĝinta, trudiĝis en 2014 danke al la ankoraŭ pli amasa malmobiliziĝo de la maldekstraj voĉdonantoj.

* Vd “Fédéralisme à marche forcée”, Le Monde diplomatique, julio 2012.

De pli ol tridek jaroj, ĉe ĉiuj elektoj, la sindeteno faras novan rekordon. Nur la prezidantelekto ne sekvas tiun feran leĝon. Dum la distriktaj elektoj de 1983, 10,3 elcentoj de la enskribitoj sin detenis en la dua baloto; en marto 2014 ili estis 37,8 elcentoj.

Se oni aldonas la personojn, kiuj ne enskribis sin en la elektolistojn (7 elcentoj de la loĝantaro kiuj rajtas enskribi sin), la ne-voĉdonado proksimiĝas al 50 elcentoj en la eŭropaj, regionaj kantonaj kaj eĉ parlamentaj kaj distriktaj voĉdonadoj. Tiu krizo de partopreno, kiu komencas fariĝi la plej grava fakto de la elektoj en Francujo, estas ankoraŭ pli grava en la urbaj komunumoj, en kiuj la voĉdonantoj estas jam nun la malplimulto: ĉe la unua baloto de la distriktaj elektoj de 2014 la partopreno estis nur 56,5 elcenta en la naŭcent okdek urboj kun pli ol dek mil loĝantoj. Kaj ĝi falis eĉ al 53,8 elcentoj en la urboj kun pli ol cent mil loĝantoj. Se oni enkalkulas la neenskribitojn, la distriktaj konsilantaroj de la plej grandaj urboj estis determinitaj de malplimulto de civitanoj en aĝo kaj rajto voĉdoni.

La problemo montriĝas ankoraŭ pli serioza, ĉar tiu voĉdonanta malplimulto ne estas sociale kaj politike reprezenta por la tuta ebla voĉdonantaro. La sekvo de tio estas, ke la sindeteno substance modifas la rezulton de la elektoj.

Ne voĉdoni estas efektive la rezulto de fortaj socialaj determinaĵoj, kiuj estas en la tempo konstantaj. Unuavice la aĝo — speciale en la lokaj voĉdonadoj. Male al la junuloj, la maljunuloj restas tre mobilizitaj. La komparo de la partoprenkvoto laŭ aĝoj, farita de la Nacia Instituto pri Statistiko kaj Ekonomiaj Studoj (Insee, laŭ la franca)* montras diferencojn de konsiderinda grando: nur 41,2 elcentoj de la 18-24-jaruloj voĉdonis ĉe la distriktaj elektoj de 2008, kontraŭ 80,2 elcentoj de la 50-64-jaruloj. Proporcie la maljunuloj voĉdonas do duoble pli ol la junuloj.

* Enquête participation”, Insee, Parizo, 2007-2008.
Urbestro elektita de 12 elcentoj de la loĝantaro

PRO LA SINDETENO oni konstatas ankaŭ superreprezentiĝon de la kategorioj plej malmulte trafitaj de labora provizoreco kaj de profesia malstabileco. En 2008, diferenco de dudek poentoj disigis la partoprenon de oficistoj aŭ de sendependuloj disde tiu de intermitaj laboristoj kaj, malpli grande, de senlaboruloj.

Al tiuj generaciaj kaj socialaj faktoroj aldoniĝas fortaj teritoriaj malegalecoj en la partopreno. Kun sia juna kaj malfavorata loĝantaro, la kvartaloj de grandaj loĝkonstruaĵoj kaj de socialaj loĝejoj havas nepartoprenon (neenskribiĝon kaj sindetenon), kiu povas atingi impresajn proporciojn. En la orienta parto de Sankta Denizo (Saint-Denis, ĉe la norda limo de Parizo), ĉe la dek du konstruaĵoj kiuj formas la kvartalon de “Kosmonaŭtoj”, la ne-voĉdonado estas jam de longa tempo plimulta. Ĉe la lasta distrikta voĉdonado ĝi atingis du trionojn de la civitanoj.

La loĝantoj tie, pli junaj, malpli diplomitaj, pli trafitaj de senlaboreco ol la mezumo, demandas sin pri la utilo de ago, kiu ne kondukas al plibonigo de ilia ekzistado. Kaj tie nenio kontraŭbalancas tiun amasan malaprobon. Nek sekcio de partio, nek civitana asocio, nek eĉ ĉeesto de lokaj elektitoj kiuj eble ankoraŭ loĝas en tiu kvartalo: la “Kosmonaŭtoj” dum la du lastaj jardekoj fariĝis politika dezerto. La kampanjoj de ĉeporda agitado, kiujn kelkajn tagojn antaŭ la elektoj faris la du maldekstraj partioj kapablaj venki, ne sufiĉis por bremsi tiun gravan evoluon.

La teritorioj, kie la partopreno estis plej malforta ĉe la unua baloto de la elektoj de 2014 prezentas bildon similan al tiu kvartalo. Ili montras Francujon de grandaj loĝkonstruaĵoj, de enmigrintoj kaj de labora provizoreco, en kiuj la socia kaj etna diseco produktas elektan disecon. Villiers-le-Bel (kie la sindeteno atingis 62,3 elcentojn), Vaulx-en-Velin (62,1 elcentoj), Evry (61,3%), Stains (61%), Clichy-sous-Bois (60,2%) kajBobigny (59,4%) — kvin antaŭurboj de Parizo kaj unu de Liono — troviĝas inter la dek urboj plej sindetenaj de Francujo.

Bobigny, bastiono de la Komunista Partio (tio estis multe emfazata) pasis al la Unio de Demokratoj kaj Sendependuloj (UDI, dekstra centro). Sed oni malpli diris, ke la venka listo estis elektita de nur 26,4 elcentoj de la enskribitoj kaj de 12,3 elcentoj de la loĝantaro en tiu komunumo. La forta proporcio de eksterlandanoj sen voĉdonrajto kaj de junuloj en la loĝantaro — proksimume 45 elcentoj de la loĝantoj estas malpli ol 30-jaraj — liveras parton de la klarigo; la amplekso de la seniluziiĝo pri la politiko, kroman.

La franca elektosistemo, unu el la plej postulemaj de la mondo, pligravigas la malegalecojn de partopreno. Kiel en Usono, la proceduro de enskribo en la listoj estas efektive potenca faktoro de memekskludo: ĝi bezonas specifan demarŝon (kiun nur la 18-jaraj junuloj ne bezonas fari), dum en la plej multaj demokratioj ĝi estas aŭtomata; necesas renovigi ĝin post ĉiu ŝanĝo de la loĝadreso, enskribi sin en la jaro antaŭ la elektoj, ktp. Ĉio ĉi malfavoras la plej moviĝemajn partojn de la loĝantaro kaj generas fenomenon de “neenskribo”.

La esploroj, kiujn ni aktuale faras kun la Insee, ebligis konstati, ke ses milionoj da elektantoj (do proksimume 15 elcentoj de la enskribitoj), precipe inter la plej junaj, jam ne loĝis ĉe la adreso, kie ili devus voĉdoni. En grandaj universitataj urboj kiel Tuluzo aŭ Montpeliero, la 18-24-jaruloj estas pli ol 20 elcentoj de la loĝantaro, sed malpli ol 7 elcentoj da enskribitoj. Ĉar ili ne povas voĉdoni en la rekta proksimeco de sia loĝadreso, la studentoj malmulte partoprenas en la lokaj voĉdonadoj. Same kiel la malpli diplomitoj, la junuloj, en sia tutaĵo, grandparte ne partoprenas en la elektoj. Certe, reformo de la proceduroj ne sufiĉus por solvi la problemon de la elekta partopreno; sed la akumulado de rekordoj de sindeteno dubigas la vivkapablon de sistemo ne adaptita al socio pli kaj pli moviĝema.

Kiuj estas la politikaj fortoj plej suferantaj pro la progreso de la sindeteno? Malfacilas respondi. Tiurilataj enketoj estas ne tre fidindaj, ĉar la pridemandatoj tendencas trodeklari sian partoprenon: eĉ kiam la sindeteno proksimiĝas al 40 elcentoj — kiel ĉe la lastaj distriktaj elektoj —, 80 elcentoj de la enketitoj deklaras senŝanĝe ke ili “certas voĉdoni” ... Krome, la efektivaj voĉdonantoj, kiujn oni supozas pli emaj ol la aliaj respondi al enketoj pri tio, estas verŝajne superreprezentitaj en la samploj supozataj esti reprezentaj.

Samtempe kaŭzo kaj sekvo de la alternado

Kio ankoraŭ pli komplikigas la analizon, estas la transformiĝoj de la sociologio de elektantaroj ekde la 1970-aj jaroj. Se la maldekstro dependus ankoraŭ precipe de la voĉoj de laboristoj, eĉ de popolaj medioj, ĝi estus pli tuŝata de la sociologia sindeteno. Sed la elektaj konglomeraĵoj, sur kiuj la politikaj familioj apogas sin, diversiĝis. La dekstro kaj la NF kunigas hodiaŭ grandan parton de la voĉdonantaj frakcioj de popolaj medioj; la maldekstro, speciale la Socialista Partio (PS), estas nun bone enradikiĝinta ĉe la 50-64-jaruloj, pri kiuj ni vidis, ke ili voĉdonas multe, sed ankaŭ ĉe frakcio de kadruloj (speciale de publikaj) kaj ĉe la diplomitoj.

Se oni kredas la manieron, laŭ kiu la enketoj priskribas ĝian elektantaron, povus esti ke la NF estas la plej koncernata de la sociologia sindeteno. Pli junaj, devenaj el pli modestaj kaj malpli diplomitaj ol la mezumo, ĝiaj adeptoj prezentas fortan emon de sindeteno. Male al larĝe disvastiĝinta antaŭjuĝo, la NF ricevas cetere siajn plej bonajn rezultojn ĉe la plej mobilizantaj voĉdonoj, speciale ĉe la prezidantelektoj.

Fine la efikoj de sindeteno dependas antaŭ ĉio de la politika kunteksto. La lastaj distriktaj elektoj ekzemple estis stampitaj de grava “diferenciga sindeteno” malfavore al la maldekstro. Ĉe la dua baloto, la sindeteno en la urboj de pli ol dek mil loĝantoj, kiuj voĉdonis je pli ol 60 elcentoj por s-ro François Hollande* en 2012 estas de kvin poentoj pli alta ol en la urboj, kiuj plejmulte voĉdonis por s-ro Nicolas Sarkozy*. Tiaj diferencoj komprenigas la malvenkon de la PS. La iomete pli granda mobilizado registrita inter la du balotoj en la urboj de pli ol dek mil loĝantoj do profitis unue al la dekstro, kies elektantoj kreskis je 14 elcentoj, dum tiuj de la maldekstro kreskis nur je 3,5 elcentoj. La alta sindeteno ŝanĝis la naturon de la kampanjoj: ilia celo estis dum longa tempo persvadi la “mezajn” elektantojn, la “hezitantajn”, “moderajn” aŭ “strategiajn”; nuntempe necesas ĉefe mobilizi sian propran tendaron.

* La prezidant-kandidato de la Socialista Partio (PS), socialdemokrata. -vl
* La prezidant-kandidato de la dekstrularo. -vl

Oni emas kunligi la du plej konstantajn faktorojn de la politika vivo: la sistemeco de alternado inter dekstro kaj maldekstro kaj la regula progreso de la sindeteno. Escepte en la jaro 2007, nenia reganta plimulto gajnis la parlament-elektojn ekde la jaro 1978. Pli ĝenerale, la tendaro de la reganta ĉefministro estas ĉiam venkata en la interaj elektoj. Tiu meĥaniko de alternoj estas samtempe kaŭzo kaj sekvo de la sindeteno: per tio ke ĝi estigas seniluziiĝojn, ĝi kontribuas al la politika tediĝo kaj malproksimigas la loĝantaron de la urnoj; kaj la fakto, ke la regantoj estas sisteme venkataj de tridek jaroj, klariĝas per tio ke iliaj elektintoj ĉi-foje preferas sin deteni.

Céline BRACONNIER kaj Jean-Yves DORMAGEN.

Granda Transatlantika Merkato (GTM)

USONA liberkomerca aglo traflugas la Atlantikan Oceanon por predi malbone protektatan eŭropan ŝafidaron. Tiu bildo invadis la publikan debaton okaze de la elektoj por la eŭropa parlamento. Kvankam frapa, ĝi estas tamen politike danĝera. Unuflanke, ĉar ĝi ne ebligas kompreni, ke ankaŭ en Usono lokaj kolektivaĵoj povas morgaŭ viktimiĝi pro novaj liberalaj normoj, kiuj malpermesus protekti la dungon, la medion, la sanon. Aliflanke, ĉar ĝi deturnas la atenton de entreprenoj ja eŭropaj — francaj kiel Veolia, germanaj kiel Siemens — kaj tute same avidaj kiel la usonaj multnaciaj konzernoj tribunale akuzi la ŝtatojn, kiuj kapricas minaci iliajn profitojn (vidu la artikolon de Benoît Bréville kaj Martine Bulard). Krome, ĉar ĝi neglektas la rolon de la institucioj kaj de la registaroj de la “malnova kontinento” pri la starigo de liberkomerca zono sur ilia propra teritorio.

Do, la engaĝiĝo kontraŭ la Granda Transatlantika Merkato (GTM) devas ne celi unu apartan ŝtaton, eĉ se tiu estas Usono. La celo de la batalo estas samtempe pli larĝa kaj pli ambicia: ĝi koncernas la novajn privilegiojn, kiujn la ĉiulandaj investistoj postulas, eble por rekompenci ilin pro la ekonomia krizo, kiujn ili kaŭzis. Tia planedvasta batalo, se bone farata, povus solidigi la internaciajn demokratiajn solidarecojn, kiuj hodiaŭ postrestas al tiuj kiuj ekzistas inter la fortoj de la kapitalo.

En tiu afero do prefere malfidi parojn, kiujn oni asertis esti eterne ligitaj. La regulo aplikiĝas al la protektismo kaj al la progresismo same kiel al la demokratio kaj al la malfermo de la landlimoj. La historio efektive pruvis, ke la komercaj politikoj ne havas en si mem politikan enhavon.* Napoleono la 3-a harmoniigis la aŭtoritatecan ŝtaton kun liberkomerco (vidu la artikolon de Antoine Schwartz (p. 16)), preskaŭ en la sama momento, en kiu en Usono la Respublikana Partio ŝajnigis zorgi pri la usonaj laboristoj por pli bone defendi la celojn de la usonaj trustoj kontraŭ la “ŝtelbaronoj” de la ŝtalo, kiuj petis doganajn protektojn.*. Ĝia platformo de 1884 indikas: “Ĉar la Respublikana Partio naskiĝis el la malamo kontraŭ la sklavlaboro kaj el la deziro ke ĉiuj homoj estu reale liberaj kaj egalaj, ĝi estas neŝanĝeble kontraŭa al la ideo meti niajn laboristojn en konkurenco kun ia ajn formo de servuta laboro, en Usono aŭ eksterlande.”* Tiam oni pensis jam pri la ĉinoj. Sed temis pri la miloj da teraĵistoj venigitaj el Azio, kiujn kaliforniaj fervoj-kompanioj estis rekrutintaj por doni al ili kvazaŭ punlaborojn kontraŭ mizeraj salajroj.

* VdLe Protectionnisme et ses ennemis [La protektismo kaj ĝiaj malamikoj], Le Monde diplomatique et Les Liens qui libèrent, Parizo, 2012.
* Vidu [Howard Zinn, “En la tempo de la “ŝtelbaronoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2002]->art].
* Citita de John Gerring, Party Ideologies in America, 1828-1996, Cambridge University Press, 2001, p. 59.

Jarcenton poste, kun ŝanĝiĝinta internacia pozicio de Usono, demokratoj kaj respublikanoj konkuras pri la plej mieleca liberkomerca serenado. La 26-an de februaro 1993, apenaŭ pli ol monaton post sia alveno en la Blanka Domo, la prezidanto William Clinton gajnas danke al programparolado celanta antaŭenigi la Nord-Amerikan Liberkomercan Traktaton (NALT, laŭ la franca: ALENA), kiu estis voĉdone decidita kelkajn monatojn poste. Ĝi koncedas, ke la tutmonda vilaĝo nutris la usonajn senlaborecon kaj malaltajn salajrojn, sed proponas pli rapidi en la sama direkto: “La vero de nia epoko estas kaj devas esti la sekva: la malfermo kaj la komerco riĉigos nin kiel nacion. Tio instigas nin novigi. Tio devigas nin alfronti la konkurencon. Tio certigas al ni novajn klientojn. Tio favoras la tutmondan kreskon. Tio garantias la prosperon de niaj produktistoj, kiuj estas mem konsumantoj de servoj kaj de krudmaterialoj.”

Ekde tiam, la diversaj “raŭndoj” de liberaligo de la internacia komerco jam faligis la mezumon de doganaĵoj de 45 elcentoj en 1947 al 3,7 elcentoj en 1993. Sed ne gravas: la paco, la prospero kaj la demokratio postulas, ke oni iru ĉiam pli antaŭen. “Kiel montris la filozofoj, de Tucidido ĝis Adam Smith, do insistas s-ro Clinton, la kutimoj de la komerco kontraŭdiras tiujn de la milito. Tute kiel la najbaroj, kiuj helpis sin reciproke por konstrui siajn respektivajn stalojn, poste estas malpli tentataj fajrigi ilin, tiuj kiuj altigis reciproke siajn vivnivelojn, estas malpli emaj sin reciproke alfronti. Se ni kredas je la demokratio, ni devas do klopodi por fortigi la komercajn ligojn.” Tamen tiu regulo ne validis por ĉiuj landoj, ĉar la demokrata prezidanto subskribis, en marto 1996, leĝon kiu akrigis la komercajn sankciojn kontraŭ Kubo.

Dek jarojn post s-ro Clinton, la eŭropa komisionano Pascal Lamy — franca socialisto, kiu poste fariĝis ĝenerala direktoro de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) — daŭrigas lian analizon: “Mi pensas, pro historiaj, ekonomiaj kaj politikaj kialoj, ke la malfermo de la interŝanĝoj iras en la direkto de la progreso de la homaro. Ke oni kaŭzis malpli da malfeliĉoj kaj da konfliktoj, kiam oni malfermis la interŝanĝojn ol kiam oni fermis ilin. Tie, kie la komerco pasas, la armiloj haltas. Montesquieu diris tion pli bone ol mi.” En la 18-a jarcento, Montesquieu tamen ne povis scii, ke la ĉinaj merkatoj malfermiĝos jarcenton poste, ne pro la konvinkoforto de la enciklopediistoj, sed sekve al la kanonŝipoj, al la opi-militoj kaj al la prirabado de la Somerpalaco. S-ro Lamy siavice devas scii tion.

Malpli abunde ol lia demokrata antaŭulo, la diferenco estas ĉe li en la temperamento, la prezidanto Barack Obama do siavice relajsas la liberkomercan kredon de la usonaj multnaciaj konzernoj — ankaŭ eŭropaj, kaj verdire de ĉiuj landoj — por defendi la GTM: “Interkonsento povus kreskigi niajn eksportojn je dekoj da miliardoj da dolaroj, kaŭzi la kreadon de centoj da miloj da kromaj dungoj, en Usono kaj en la Eŭropa Unio, kaj stimuli la kreskon ambaŭflanke de Atlantiko.”* En lia parolado la geopolitika dimensio de la interkonsento estis apenaŭ tuŝita, kiu tamen gravas pli ol ĝiaj hipotezaj profitoj pri kresko, dungoj kaj prospero. Vaŝingtono, kiu rigardas malproksimen, ne volas apogi sin sur la GTM por konkeri Eŭropon, sed por deturni ĝin de ĉia perspektivo de reunuiĝo kun Rusujo. Kaj, precipe, por ... bari Ĉinujon.

* Gazetara konferenco kune kun s-ro François Hollande, Blanka Domo, Vaŝingtono, la 12-an de februaro 2014.

Nu, ankaŭ en tiu punkto la pozici-sameco estas plena kun la eŭropaj gvidantoj. “Ni vidas kreski tiujn sojlolandojn, kiuj estas danĝero por la eŭropa civilizacio, ekzemple opinias la franca eksa ĉefministro François Fillon. Kaj ni, ĉu nia sola respondo estu dividi nin? Tio estus freneza.”* Ĝuste, daŭrigas la eŭropa deputito Alain Lamassoure, la GTM povus ebligi al la atlantikaj aliancanoj “interkonsenti pri komunaj normoj por poste trudi ilin al la ĉinoj”.* Transpacifika Partnereco, konceptita de Vaŝingtono kaj al kiu Pekino ne estas invitita, havas precize la saman celon.

* RTL, la 14-an de majo 2014.
* France Inter, la 15-an de majo 2014.

Certe ne hazarde la plej ĝisosta intelekta adepto de la GTM, Richard Rosecrance, gvidas en Harvardo esplorcentron pri la rilatoj inter Usono kaj Ĉinujo. Lia pledo, publikigita lastan jaron, disvolvas la ideon ke la samtempa malfortiĝo de la du grandaj transatlantikaj unuoj devas konduki ilin kuniĝi fronte al la sojlolandaj potencoj de Azio: “Se tiuj du duonoj de la Okcidento, skribas li, ne unuiĝas kaj formas unu komunan sferon en la kampoj de esplorado, de disvolvado, de konsumado kaj de la financo, ili ambaŭ perdos terenon. La nacioj de la Oriento, gvidataj de Ĉinujo kaj de Barato, tiam preterpasos la Okcidenton koncerne kreskon, novigon kaj enspezon — kaj, por fini, koncerne la kapablon antaŭenigi militan potencon.”*

* Richard Rosecrance, The Resurgence of the West: How a Transatlantic Union Can Prevent War and Restore the United States and Europe, Yale University Press, New Haven, 2013. Same pri la sekvaj citaĵoj.

La ĝenerala eldiro de Rosecrance memorigas la faman analizon de la ekonomikisto Walt Whitman Rostow pri la etapoj de kresko: post la ekkresko de lando ĝia ritmo de progreso malrapidiĝas, ĉar ĝi jam faris la plej rapidajn kreskojn de produktivo (eduknivelo, urbigo ktp). En ĉi aparta kazo, la kreskokvotoj de la okcidentaj ekonomioj, maturiĝintaj jam de pluraj jardekoj, ne atingos tiujn de Ĉinujo aŭ de Barato. La pli densa unuiĝo inter Usono kaj Eŭropo estas do la ĉefa karto kiu al ili restas. Ĝi ebligos al ili daŭre trudi sian ludon al la novvenintoj, ja impetaj, sed disaj. Same kiel post la dua mondmilito, la alvoko de ekstera minaco — hieraŭ tiu, politika kaj ideologia, de Sovetunio, hodiaŭ tiu, ekonomia kaj komerca, de la kapitalisma Azio — ebligas kunigi sub la gvido de la bona ŝafisto (usona) la ŝafojn kiuj timas ke baldaŭ la centro de la nova monda ordo jam ne estos en Vaŝingtono, sed en Pekino.

Jen timo tiom pli prava, laŭ Rosecrance, ĉar “en la historio la hegemoniaj transiroj inter potencoj ĝenerale koincidis kun grava konflikto”. Sed ekzistas rimedo por malebligi ke la “transiro de gvideco de Usono al nova hegemonia potenco kondukas al milito inter Ĉinujo kaj la Okcidento”. Ĉar oni ne povas esperi kunligi la du ĉefajn aziajn naciojn al atlantikaj partneroj suferantaj sian malkreskiĝon, necesas profiti la rivalecojn kiuj ekzistas inter ili kaj bari ilin en ilia regiono helpe de Japanujo. Lando, kiun la timo al Ĉinujo forte ligas al la okcidenta tendaro, tiom ke ĝi fariĝas ties “orienta finstacio”.

Kvankam tiu granda geopolitika plano parolas pri kulturo, progreso kaj demokratio, la elekto de certaj metaforoj okaze perfidas malpli altan inspiron: “La produktisto, kiu penas vendi sian varon, insistas Rosecrance, ofte devas kunfandiĝi kun eksterlanda societo por larĝigi sian proponon kaj kreskigi sian parton de merkato, same kiel Procter & Gamble faris per la akiro de Gillette. La ŝtatoj alfrontas samspecajn spronojn.”

Certe ĉar ankoraŭ neniu popolo konsideras sian nacion kaj sian teritorion kiel produktojn de kuranta konsumado, la batalo kontraŭ la GTM nur komenciĝas.

Serge HALIMI.

Dosiero: la Granda Transatlantika Merkato

La tri aktoj de la rezistado

Naciaj elektitoj, eŭropaj deputitoj kaj registaroj disponas pri diversaj eblecoj por kontraŭstari la projekton de transatlantika interkonsento. Sed necesas, ke ili manifestu tian volon, aŭ ke la loĝantaroj invitu ilin tion fari...

Ĝis la subskribo de la traktato, ekzistas pluraj etapoj, kiuj ofertas tiom da eblecoj lukti.

Mandato de intertraktado. La Komisiono havas monopolon pri iniciato: nur ĝi rajtas proponi la rekomendojn destinitajn enkadrigi la intertraktadon de ĉiu komerca kaj liber-merkata interkonsento*. Kunvenantaj en Konsilio, la membro-ŝtatoj diskutas pri ĝi antaŭ ol permesi la intertraktadon. La unuaj rekomendoj de la Komisiono — malofte modifitaj de la Konsilio* — formas tiam la limojn de la intertrakto-mandato. Koncerne la Grandan Transatlantikan Merkaton (GTM), tiu mandato estis donita la 14-an de junio 2013.

* La artikolo 207-a de la traktato pri la funkciado de la Eŭropa Unio (TFEU) traité sur le fonctionnement de l’Union européenne (TFUE), priskribas la proceduron por intertrakti kaj adopti traktaton dependantan de la komuna komerca politiko, koncerne la Komisionon kaj la Konsilion.
* Komparo inter la rekomendoj de la Komisiono kaj la adoptita mandato ebligas aserti, ke la ŝtatoj malofte kaj malmulte modifas la proponojn de tiu ĉi.

Intertraktado. Ĝi estas kondukata de la Komisiono, asistata de speciala komitato, kie la dudek ok registaroj estas reprezentataj: tiuj ĉi do ne povas pretendi, ke ili nenion scias pri la okazantaj intertraktadoj. La Komisionano pri komerco Karel De Gucht pilotas la diskutojn flanke de la eŭropa partio. Laŭ la Lisbona Traktato, la Komisiono devas “regule raporti al la Eŭropa Parlamento pri la antaŭeniro de la intertraktado*; tio estas nova devo, kiun la Komisiono plenumas kun iom da rezisto. La kondiĉoj en kiuj la komisiono de internacia komerco de la Eŭropa Parlamento ricevas la informojn tradukas tre mallarĝan komprenon de la travidebleco (vd artikolon de Martin Pigeon). Pri la GTM, tiu fazo estas nun okazanta.

* Artikolo 207, paragrafo 3, de la TFEU.

Akto 1: Validigo fare de la membro-ŝtatoj. Post fino de la intertraktado, la Europa Komisiono (EK) prezentas la rezultojn al la Konsilio, kiu decidas je kvalifikita plimulto (almenaŭ 55% de la ŝtatoj, reprezentantaj 65% de la loĝantaro*. Grava limigo: se la submetata teksto enhavas dispoziciojn pri la komerco de servoj, pri la komercaj aspektoj de la intelekta proprieto kaj pri la rektaj eksterlandaj investoj, unuanimeco estas postulata. Unuanimeco ankaŭ estas postulata por la validigo de interkonsentoj, kiuj “en la kampo de komerco de kulturaj kaj aŭdvidaj servoj riskas damaĝi la kulturan kaj lingvan diversecon de la Unio kaj en la kampo de la komerco de socialaj, edukaj aŭ prisanaj servoj, kiam tiuj interkonsentoj riskas grave perturbi la organizadon de tiuj servoj nacinivele kaj damaĝi la respondecon de la membroŝtatoj por la provizo de tiuj servoj”. La registaroj do disponas pri larĝa libereco por taksi la finan rezulton de la diskutoj kaj povas uzi la regulon de unuanimeco por bloki la projekton.

* Laŭ la nova difino de la kvalifikita plimulto, kiu fariĝos aplikebla la 1-an de novembro 2014.

Antaŭ ol findecidi, la Konsilio devas submeti la tekston al la Eŭropa Parlamento, por eviti esti poste kontraŭdirita*.

* Artikolo 218, paragrafo 6, de la TFEU.

Akto 2: Validigo fare de la Eŭropa Parlamento. De 2007, la Parlamento disponas pri pli granda povo koncerne ratifikon. Ĝi povas aprobi aŭ rifuzi traktaton intertraktitan de la Komisiono uzante proceduron nomatan “konforma opinio”. Tion ĝi faris la 4-an de julio 2012, rifuzante la Komercan Konvencion Kontraŭ Falsado (KKKF) (en la angla Anti-CounterfeitingTrade Agreement, ACTA), intertraktitan de 2006 ĝis 2010 en la plej granda sekreto, fare de pli ol kvardek landoj. Ĝi ankaŭ povas, same kiel kiu ajn ŝtato, peti la opinion de la Justica Kortumo de la Eŭropa Unio, pri la kongrueco de la interkonsento intertraktita kun la traktatoj*. Ĉi tiu fazo devas komenci kiam la Konsilio de la ministroj transdonas al la Parlamento la rezulton de la intertraktado.

* Artikolo 218, paragrafo 11, de la TFEU. Tiu ebleco ekzistas egale por ĉiu ŝtato.

Akto 3: Ratifiko fare de la naciaj Parlamentoj. Se la transatlantika partnereco estas validigita de la Parlamento kaj la Konsilio, restas diskutata la demando: ĉu traktato, kiu enhavus ĉiujn dispoziciojn enskribitajn en la kvardek ses artikoloj de la intertraktad-mandato, povus eviti la ekzameniĝon en la naciaj Parlamentoj? “Jes!”, respondas la komisionano De Gucht, kiu tiel elvokas la estontan ratifikon de la Liberkomerca Interkonsento Eŭropa Unio-Kanado: “Necesos poste, ke la kolegio de la dudek ok eŭropaj komisionanoj donu sian verdan signalon al la definitiva teksto, kiun mi prezentos al ĝi antaŭ ol komenci la ratifikon fare de la Konsilio de la ministroj kaj la Eŭropa Parlamento*. Tiel dirante, li ekskludas la eblecon de ratifiko fare de la naciaj Parlamentoj. Li verŝajne konsideras, ke tiu proceduro ankaŭ aplikiĝas al la transatlantika partnereco, ĉar, laŭ la traktato de Lisbono, la liberkomercaj interkonsentoj dependas de la ekskluziva kompetento de la Unio, male al la miksaj interkonsentoj (tio estas, submetitaj samtempe al la Eŭropa Parlamento kaj al la naciaj Parlamentoj), kiuj enhavas dispoziciojn dependantajn samtempe de la kompetento de la Unio kaj de tiu de la ŝtatoj. Sine de la eŭropa Konsilio de la ministroj, pluraj registaroj, inter kiuj tiu de Germanujo kaj de Belgujo, ne kundividas la vidpunkton de s-ro De Gucht. Tiu lasta anoncis, ke li petos la Justican Korton de la Eŭropa Unio decidi pri ilia disputo*.

* Libération, Parizo, 28-a de oktobro 2013.
* Deklaro de la komisionano De Gucht okaze de la kunveno de la komisiono de la internacia komerco de la Eŭropa Parlamento, la 1-an de aprilo 2014.

Jam en la pasinteco la demando pri mikseco de la liberkomercaj interkonsentoj nutris debatojn: en 2011, germanaj, irlandaj kaj britaj parlamentanoj petis, ke liberkomercaj interkonsentoj kun Kolombio kaj Peruo estu deklaritaj miksaj, kaj sekve submetataj al la ratifiko de la naciaj parlamentoj. La 14-an de decembro 2013, la franca parlamento same ratifikis la liberkomercan interkonsenton Eŭropa Unio-Sud-Koreujo intertraktita de la Komisiono: ĝi devas baldaŭ ekzameni la ratifikon de la interkonsentoj inter la Unio, Kolombio kaj Peruo.

La konsiderata interkonsento kun Usono transpasas la simplan liberan komercon kaj limuzurpas la prerogativojn de ŝtatoj. Tio estas la kazo kiam temas pri modifi la sociajn, prisanajn, primediajn kaj teknikajn normojn, aŭ konfidi al privataj arbitraciaj strukturoj la solvadon de konfliktoj inter privataj entreprenoj kaj publikaj instancoj. La ekskluziva kompetento de la Unio ne etendiĝas al sferoj, kiuj ankoraŭ dependas — almenaŭ parte — de la ŝtata suvereneco.

La kazo de Francujo. En sia fama decido de 1964, la Justica Kortumo de la Eŭropaj Komunumoj decidis la absolutan superecon de la traktatoj kompare kun la nacia juro de la membro-ŝtatoj*. En Francujo, tamen, traktato havas malpli altan rangon ol la Konstitucio, kaj ĝi do devas konformi je tiu. La praktiko de la registaroj estas, ĉiufoje kiam traktato adoptiĝas, modifi la Konstitucion, tiel ke oni evitu ĉian nekongruecon.

* Justica Kortumo de la Eŭropaj Komunumoj, decido Costa kontraŭ Enel, afero 6/64, 15-a de julio 1964.

La adopto de la traktato de Lisbono en 2008 estis tia okazo*. Tamen, kiam tiu lasta revizio okazis, ne estis proponata al la deputitaro kunveninta en Versailles modifi la artikolon 53 de la Konstitucio, kiu dispozicias: “La pac-traktatoj, la komerco-traktatoj, la traktatoj aŭ interkonsentoj rilataj al la internacia organizado, tiuj kiuj devigas la ŝtatajn financojn, tiuj kiuj modifas leĝo-dispoziciojn, tiuj kiuj rilatas al la stato de personoj, tiuj kiuj enhavas cedon, interŝanĝon aŭ aldonon de teritorio, povas esti ratifikitaj aŭ aprobataj nur per leĝo. Ili aplikeblas nur post ratifiko aŭ aprobo. (...)”

* Konstitucia leĝo n-ro 2008-103 de la 4-a de februaro 2008, modifanta la titolon n-ro 15 de la Konstitucio. Oni memoros, ke nur danke al la favora voĉdono aŭ sindeteno de cent sepdek kvar socialistaj parlamentanoj kaj tri Verduloj, tiu revizio povis adoptiĝi, kaj la traktato de Lisbono, tre simila al la eŭropa konstitucia traktato, referendume rifuzita en 2005, eniris en la francan juron.

Estante komerco-traktato, la transatlantika partnereco do devus esti submetata al la ratifiko de la franca Parlamento. Ekzameni, ĉu la teksto dependas aŭ ne de la artikolo 53 de la Konstitucio, estas tasko de la ministro pri eksterlandaj aferoj. Ne mirigas, do, ke la registaro de s-ro Manuel Valls decidis transigi de Bercy (la ministrejo pri financoj) al la Quai d’Orsay (ministrejo pri eksterlandaj aferoj) la kuratorecon de la ekstera komerco. S-ro Laurent Fabius, kies “atlantikismo” neniam malfortiĝis, prezentas pli da garantioj ol s-ro Arnaud Montebourg. Kaj la elekto de s-ino Fleur Pellerin kiel ŝtat-sekretario (vic-ministro) pri ekstera komerco montriĝis trankviliga por la Movado de la Entreprenoj de Francujo (MEDEF)*.

* Vd la respondon de s-ino Pellerin okaze de la “Demandoj al la registaro”, la 16-an de aprilo 2014, http://videos.assemblee-nationale.fr.

Se la neceso de ratifiko fare de la franca parlamento konfirmiĝos, la registaro povus provi uzi la simpligitan ekzamen-proceduron, kiu submetas la traktaton al voĉdono, sen debato*. Sed la decidrajton havas la konferenco de la prezidantoj kaj la komisiono de eksterlandaj aferoj de la nacia Asembleo. Krome, sesdek deputitoj aŭ sesdek senatanoj ankaŭ rajtas peti la Konstitucian Konsilion decidi pri la konformeco de la enhavo de la transatlantika partnereco kun la Konstitucio.

* La liberkomerca interkonsento EU — Sud-Koreujo, kiu enhavas ĉirkaŭ mil okcent paĝojn, estis ratifikita laŭ tiu proceduro, sen debato, en kelkaj minutoj, la 14-an de decembro 2013. Spite al ties konsekvencoj por la franca aŭtomobila industrio.

Estas logike, ke la loĝantaro ne tro atendu de registaroj, kiuj akceptis la rekomendojn faritajn de la Eŭropa Komisiono la 14-an de junio 2013. Tamen, iliaj hezitoj dum la printempo 2014 supozigas, ke la kreskanta sukceso de la movadoj kontraŭ la GTM pezas.

Tio estas valora instigo daŭrigi la lukton.

Raoul Marc JENNAR

Dosiero: la Granda Transatlantika Merkato

La feliĉa tutmondiĝo. Kiel uzi ĝin?

Laŭ la franca ŝtatsekretariino (vicministrino) pri ekstera komerco Fleur Pellerin, la debatoj ĉirkaŭ la projekto de transatlantika interkonsento suferas pri prezento “senutile malsereniga”. Nu, pri kio precize temas? Kaj kiuj estas la riskoj por la loĝantaroj?

Pri kio oni parolas? GMT, PTCI, TTIP, APT aŭ TAFTA?

Diversaj mallongigoj kaj akronimoj cirkulas por indiki saman realaĵon, oficiale konata, en la franca, sub la nomo partenariat transatlantique sur le commerce et l’investissement PTCI (Transatlantika Partnereco pri komerco kaj investo TPKI) kaj en la angla kiel Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP), Tiun plurecon de nomoj parte klarigas la sekreteco de la intertraktadoj, kiu malhelpis la unueciĝon de la uzataj terminoj. Nutrata de la dokumento-tralikoj, la laboro de la aktivulaj retoj kondukis al apero de novaj akronimoj: interalie TAFTA en la angla por Trans Atlantic Free Trade Agreement, kiun uzas iuj francaj organizaĵoj (inter kiuj la kolektivo “Stop Tafta*); kaj grand marché transatlantique (GMT) en la franca*. Kaj Granda Transatlantika Merkato (GTM) en esperanto.

* http://stoptafta.wordpress.com.
* Kelktempe uzinte la esprimon “Transatlantika partnereca interkonsento” (accord de partenariat transatlantique — APT), Le Monde diplomatique fine adoptis la nomon GMT.
Pri kio oficiale temas?

La GTM estas liberkomerca interkonsento intertraktata de julio 2013, de Usono kaj Eŭropa Unio, celanta starigi la plej vastan merkaton en la mondo, kun pli ol okcent milionoj da konsumantoj.

Raporto de la Centre for Economic Policy Research (CEPR) -organizaĵo financata de grandaj bankoj, kiujn la Eŭropa Komisiono prezentas kiel “sendependajn* asertas, ke la interkonsento ebligus pliigi la riĉaĵ-produktadon ĉiujare je 120 miliardoj da eŭroj en Eŭropo kaj je 95 miliardoj da eŭroj en Usono*.

* “Transatlantic Trade and Investment Partnership. The economic analysis explained”, Commission européenne, Bruselo, septembro 2013.
* Jam citita.

La liberkomercaj interkonsentoj, kiel tiuj patronitaj de la Monda Organizo por Komerco (MOK), celas ne nur malaltigi la dogan-barilojn*, sed ankaŭ redukti la barilojn tiel nomatajn “netarifajn”: kvotoj, administrajn aŭ sanigajn formalaĵojn, teknikajn aŭ sociajn normojn. Laŭ la intertraktantoj, la procezo kondukas al ĝenerala plialtigo de la sociaj kaj juraj normoj.

* La dogan-impostoj truditaj al la varoj produktitaj eksterlande, okaze de ilia enveno sur landan teritorion.
Pri kio temas, plej probable?

Kreita en 1995, la MOK vaste kontribuis al la liberaligo de la monda komerco. Tamen la intertraktado estas tie blokita post la malsukceso de la “Doha-rondo” (interalie pri la agrokulturaj demandoj). Por daŭrigi antaŭenpeli liberkomercon, necesis ellabori ĉirkaŭiran strategion. Centoj da interkonsentoj estis tiel faritaj aŭ estas farataj senpere inter du landoj aŭ regionoj. La GTM estas la rezulto de tiu strategio: subskribita inter la du plej grandaj komercaj regionoj (kiuj produktas preskaŭ la duonon de la tutmondaj riĉaĵoj), ĝiaj dispozicioj finfine aplikiĝus al la tuta planedo.

La amplekso de la eŭropa intertrakto-mandato kaj la esprimitaj atendoj de la usona partio sugestas, ke la GTM larĝe transpasas la kadron de la “simplaj” liberkomercaj interkonsentoj. Konkrete, la projekto celas atingi tri ĉefajn rezultojn: forigi la lastajn dogan-impostojn, redukti la netarifajn barilojn per harmoniigo de la normoj, pri kiu la sperto de la antaŭaj traktatoj pensigas, ke ĝi okazos “laŭ la malsupro”, kaj doni jurajn ilojn al la investantoj por rompi ĉiun reglamentan aŭ leĝan obstaklon al la liberkomerco. Unuvorte, trudi iujn el la dispozicioj jam planitaj de la multflanka interkonsento pri investado (en la angla: Multilateral Agreement on Investment-MAI)* kaj la Komerca konvencio kontraŭ falsado (KKKF)* (en la angla: AntiCounterfeiting Trade Agreement-ACTA), ambaŭ rifuzitaj sub la impulso de la loĝantaroj.

* Vd Christian de Brie, “Comment l’AMI fut mis en pièces”, Le Monde diplomatique, decembro 1998.
* Vd Philippe Rivière, “L’accord commercial anti-contrefaçon compte ses opposants”, La valise diplomatique, julio 2012, www.monde.diplomatique.fr.
Kiam la projekto devus esti realigita?

Laŭ la oficiala kalendaro, la intertraktado estos finita en 2015. Sekvos longa ratifo-procezo en la Eŭropa Konsilio kaj Eŭropa Parlamento, kaj poste de la landaj Parlamentoj, kies konstitucio tion postulas, kiel ekzemple en Francujo.

Kiu intertraktas?

Por Eŭropo, funkciuloj de la Eŭropa Komisiono. Por Usono, iliaj samuloj el la ministrejo por komerco. Ĉiuj ricevas gravajn premojn fare de la premgrupoj reprezentantaj, ĉefe, la interesojn de la privata sektoro.

Kiuj konsekvencoj por la ŝtatoj?

La GTM planas submeti la nunajn leĝarojn de ambaŭ flankoj de Atlantiko al la reguloj de liberkomerco, kiuj respondas plej ofte al la preferoj de la grandaj entreprenoj. Subskribante la interkonsenton, la ŝtatoj konsentus konsiderindan forlason de suvereneco: malobeantoj al la liberkomercaj reguloj sin elmetas ja al financaj sankcioj, kiuj povas atingi plurajn dekmilionojn da dolaroj.

Laŭ la mandato de la Eŭropa Unio, la interkonsento devas “provizi la plej altan kiel eblan nivelon da jura protekto kaj garantio por la eŭropaj investantoj en Usono” (kaj reciproke). Alidirite, ebligi al la privataj entreprenoj ataki la leĝarojn kaj regularojn, kiam tiuj estas konsiderataj obstakloj al konkurenco, al la aliro al la publikaj merkatoj aŭ al investado.

Artikolo 4 de la mandato precizigas: “La devigoj de la interkonsento aplikiĝos al ĉiuj niveloj de registaro.” Tio signifas, ke ĝi aplikiĝos ne nur al la ŝtatoj, sed ankaŭ al ĉiuj publikaj instancoj: regionoj, departementoj, urbokomunumoj, ktp. Urbokomunuma regularo povus esti atakata, ne plu antaŭ administra tribunalo, sed antaŭ internacia privata arbitracia grupo. Sufiĉas por tio, ke ĝi estos perceptata de investisto kiel limigo al ties “rajto investi tion, kion li volas, kie li volas, kiam li volas, kiel li volas, kaj eltiri el ĝi la profiton, kiun li volas*

* Difino de la rajtoj de investanto donita de la Ĝenerala Direktoro (Ĉefa afergvida oficisto) de American Express.

Ĉar la traktato povas esti amendita nur per unuanima konsento de la subskribintoj, ĝi trudiĝos al ĉiuj, sendepende de la politikaj alternoj.

Ĉu temas pri projekto, kiun Usono trudis al la Eŭropa Unio?

Tute ne: La Komisiono, kun la konsento de la dudek ok registaroj de la Unio, aktive antaŭenpelas la GTM, kiu respondas al ties liberkomerca doktrino. La projekto estas cetere portata de la grandaj entrepren-organizaĵoj, kiel la Trans-Atlantika Ekonomia Dialogo (angle Trans-Atlantic Business Dialogue, TABD). Kreita en 1995 sub impulso de la Eŭropa Komisiono kaj la usona ministrejo de komerco, tiu organizaĵo nun konata sub la nomo Trans-Atlantic Business Council (TABC) iniciatas “fruktodonan dialogon” inter la ekonomiajn elitojn de ambaŭ kontinentoj, en Vaŝingtono kaj Bruselo.

Raoul Marc JENNAR kaj Renaud LAMBERT

Kongo — Aktualeco de la pensado de Patrice Lumumba

La konstitucio de la Demokratia Respubliko Kongo (DRK), deklarita en 2006, planas malcentralizi la administradon en la kadro de unueca ŝtato de dudek ses provincoj.* Tiu ambicia projekto estas la temo de serio da publikigaĵoj de la Reĝa Muzeo de Centra Afriko de Tervuren en Belgujo, kiu entenas speciale monografiojn, kiuj priskribas ĉiun provincon. Ĵus aperis la tria volumo, kiu estas trezoro de informoj, kiu ebligas precize analizi la administrajn, kulturajn, demografiajn, ekonomiajn kaj historiajn donitaĵojn de la distrikto Kvango, kiu nun povas certigi sian disvolviĝon per tio ke ĝi fariĝas provinco.*

* Paule Bouvier, La Décentralisation. De la première à la troisième République, Jean Omasombo Tshonda (sub la dir. de), Le Cri/Buku, Musée royal de l’Afrique centrale, Bruselo/Kinŝaso, 368 paĝoj, 2013, 29 eŭroj.
* Paule Bouvier, Kwango. Le pays des Bana Lunda, Jean Omasombo Tshonda (sub la dir. de), Le Cri/Buku, Musée royal de Tervuren, Bruselo, Kinŝaso, 2012, 448 paĝoj.

La dua parto de tiu eldona entrepreno estas ilustrita de la verko de Paule Bouvier, emerita profesorino de la Libera Universitato de Bruselo.* Ĝi esploras la spiriton kaj la genezon de la procezo de malcentralizado ekde la sendependeco de la lando en 1960. La aŭtorino montras, ke la nuna registaro apenaŭ mobilizas la financajn rimedojn necesajn por plenumi tiun planon ,,,

* Maryse Stefaan kaj Jean Omasombo Tshonda (sub la dir. de), Conjonctures congolaises 2012. Politique, secteur minier et gestion des ressources naturelles en République démocratique du Congo, Cahiers Africains n-ro 82, Tervuren/L’Harmattan, Bruselo/Parizo, 2013, 25,13 eŭroj.

La kontestataj rezultoj de la elektoj de novembro 2011 ne vere sanigis la politikan spacon koncerne la kompetenton en la mastrumado de la ŝtataj aferoj same kiel pri la travideblo en la mastrumado de la krudmaterialoj. Malgraŭ escepte alta mineja produktado, la DRK ne sukcesas transformi siajn riĉaĵojn en produktadrimedojn nek siajn enspezojn per petrolo en subtenon de la disvolvado. Pli kaj pli videble montriĝas fendo inter politika klaso forte senkreditita, dediĉita al predado de la naturriĉaĵoj, kaj civila socio kiu devas montri elturniĝemon por transvivi.

Rapidigi aŭ bloki la projekton de malcentralizado ne gravas por si mem. La ĉefa afero troviĝas en la kapablo de la konganoj disvolvi kritikan inteligenton de la politiko por animi la kreemon de la civila socio.* De jardekoj la asocia mondo montras eksterordinaran viglecon por kompensi la malzorgon de malfortiĝanta potenco. La senkonscienco de la regantoj incitas la avidon de la ribelantaj grupoj kaj de la eksterlandaj interesgrupoj, kiuj disputas pri la regado de la spaco por aliri la ekonomiajn resursojn.

* Vd la dosieron “République démocratique du Congo. Terrains disputés”, (sub la dir. de) Pierre Englebert et Denis Tull, en Politique Africaine, Karthala, Parizo, majo 2013, 22 eŭroj.

En tiu kunteksto la pensado de Patrice Lumumba daŭre inspiras la aktivulojn.* La nuna politika momento estas sufiĉe kritika por povi veki privilegian klasan aliancon inter la konga popolo kaj frakcio de ĝia intelektularo, same kiel okazis inter 1955 kaj 1960, kiam la kolonia ordo ŝanceliĝis.

* Patrice Lumumba, Recueil de textes. Introduction Georges Nzongola-Ntalaja, Editions du Cetim, Ĝenevo, 2013, 8,50 eŭroj.

Anicet MOBE.

Tribunaloj por prirabi la ŝtatojn

Plurnaciaj kompanioj, kiuj procesas kontraŭ ŝtatoj por respektigi siajn rajtojn, tio jam ne estas fantasmo: oni nombras jam pli ol kvincent tiajn kazojn en la mondo.

SUFIĈIS 31 eŭroj por ke la franca grupo Veolia ekmilitis kontraŭ unu el la solaj venkoj de la “printempo” de 2011, kiun la egiptaj salajruloj gajnis: la altigo de la minimuma salajro de 400 ĝis 700 pundoj monate (de 41 ĝis 72 eŭroj). Tiun salajron la multnacia konzerno taksis neakceptebla kaj plendis kontraŭ Egiptujo, la 25-an de junio 2012, antaŭ la Internacia Centro pri Regulado de Malkonsentoj pri Investoj (ICRMI), institucio de la Monda Banko. Kun kia kialo? La “nova laborleĝo”, laŭ ĝi, kontraŭas la promesojn faritajn en la kadro de la “publika-privata partnereco” subskribita kun la urbo Aleksandrio por la pritraktado de rubaĵoj.* La aktuale intertraktata Granda Transatlantika Merkato (GTM)* povus enteni dispozicion kiu ebligus al entreprenoj jure akuzi landojn — tion ĉiukaze deziras Usono kaj mastraj organizaĵoj. Ĉiuj subskribintaj registaroj troviĝus tiam elmetitaj al la malbona sorto de Egiptujo.

* Fanny Rey, “Veolia assigne l’Egypte en justice”, Jeune Afrique, Parizo, 11-a de julio 2012.
* Vd la ĉefartikolon de tiu ĉi monato de Serge Halimi: Granda Transatlantika Merkato (GTM).

La profitiga “regulado de malkonsentoj inter investistoj kaj ŝtatoj” (RMIŜ) jam riĉigis multajn privatajn societojn. En la jaro 2004 la usona grupo Cargill ekzemple igis Meksikon pagi 90,7 milionojn da dolaroj (66 milionojn da eŭroj), ĉar al tiu estis riproĉita ke ĝi kreis novan imposton pri fruktosukoj. En 2010 la Tampa Electric Company ricevis 25 milionojn da dolaroj de Gvatemalo akuzita ke ĝi kreis leĝon, kiu limigis la elektro-tarifojn. Lastatempe, en 2012, Srilanko estis kondamnita pagi 60 milionojn da dolaroj al la Deutsche Bank pro modifo de petrolkontrakto.*

* “Table of foreign investor-state cases and claims under NAFTA and other U.S. “trade” deals”, Public Citizens, Vaŝingtono, februaro 2014; “Recent developments in investor-state dispute settlement (ISDS)”, United Nation Conference on Trade and Development, Novjorko, majo 2013.

La plendo de Veolia, ankoraŭ pritraktata, estis deponita nome de la invest-traktato subskribita inter Francujo kaj Egiptujo. Ekzistas en la mondo tri mil tiaj traktatoj subskribitaj inter du landoj aŭ inkluditaj en liberkomercaj traktatoj. Ili protektas la eksterlandajn societojn kontraŭ ĉia publika decido (leĝo, regulo, normo) kiu povus malutili iliajn investojn. La naciaj regularoj kaj la lokaj tribunaloj jam ne havas povon, kiu estis transigita al supernacia kortumo kiu tiras sian potencon ... el la demisio de la ŝtatoj.

Nome de protekto de la investoj la registaroj devis garantii tri grandajn principojn: la egalecon de traktado de la eksterlandaj societoj kaj de la naciaj societoj (kio malebligas nacian preferon favore al dungo, ekzemple); la sekurecon por la investoj (la publikaj potencoj ne povas ŝanĝi la kondiĉojn de ekspluatado, senproprietigi sen kompenso aŭ fari “malrektan senproprietigon”); la liberecon por la entrepreno transigi sian kapitalon (societo povas forlasi la landon kun ĉiuj siaj havaĵoj, sed ŝtato ne povas postuli ke ĝi foriru!).

La plendoj de la multnaciaj konzernoj estas traktataj de unu el la specialigitaj instancoj: la ICRMI, kiu pritraktas la plej multajn aferojn, la Komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri la Internacia Komerca Juro (KUNIKJ), la Konstanta Kortumo de Hago, certaj komercaj ĉambroj ktp. La ŝtatoj kaj la entreprenoj plej ofte ne povas apelacii decidojn faritajn de tiuj instancoj: malsame ol jura tribunalo, arbitracia kortumo ne devas disponigi tian rajton. Nu, la grandega plimulto de la landoj decidis ne enskribi la rajton je apelacio en siaj traktatoj. Se la traktato pri la Granda Transatlantika Merkato entenas dispozicion pri la ICRMI, tiuj tribunaloj ĉiukaze ricevos multan laboron. Ekzistas dudek kvar mil filioj de eŭropaj societoj en Usono kaj kvindek mil okcent usonaj filioj en Eŭropo; ĉiu havus la eblecon ataki disponojn, kiujn ili taksas malutilaj al siaj interesoj.

Afer-advokatoj por venigi ĉielon sur la teron

Jam de sesdek jaroj privataj societoj povas ataki ŝtatojn. Tiu proceduro estis dum longa tempo malmulte uzata. El la proksimume kvincent malkonsentoj registritaj tra la mondo ekde la 1950-aj jaroj, 80 elcentoj estis deponitaj inter 2003 kaj 2012.* Ili venas ĉefe el entreprenoj de la Nordo — tri kvaronoj el la kazoj traktataj de la ICRMI venas de Usono kaj de la Eŭropa Unio —, kaj akuzas landojn de la Sudo (57 elcentoj de la kazoj). La registaroj, kiuj volas liberiĝi el la ortodoksa ekonomio, ekzemple Argentino aŭ Venezuelo, estas aparte elmetitaj.

* Shawn Donan, “EU and US pressed to drop dispute-settlement rule from trade deal”, Financial Times, 20-a de marto 2014.

La disponoj faritaj de Bonaero por alfronti la krizon de 2001-2002 (regulado de prezoj, limigo de foriro de kapitaloj ...) estis sisteme denuncitaj antaŭ la arbitraciaj kortumoj. Enpotencigitaj post mortigaj ribeloj, la prezidantoj Eduardo Duhalde kaj poste Nestor Kirchner tamen havis nenian revolucian celon; ili provis respondi al urĝa situacio. Sed la germana grupo Siemens, supozata esti subaĉetinta malmulte skrupulajn delegitojn, atakis la novan potencon — postulante 200 milionojn da dolaroj — kiam tiu nuligis kontraktojn faritajn de la antaŭa registaro. Same Saur, filio de Bouygues, protestis kontraŭ la blokado de la akvoprezo kun la argumento, ke tiu “damaĝas la valoron de la investo”.

Kvardek plendoj estis deponitaj kontraŭ Bonaero en la jaroj post la financa krizo (1998-2002). Deko da ili finiĝis kun la venko de la entreprenoj, kun totala sumo de 430 milionoj da dolaroj. Kaj la fonto ne elĉerpiĝis: en februaro 2011 Argentino alfrontis ankoraŭ dudek du plendojn, el kiuj dek kvin estis ligitaj kun la krizo.* De tri jaroj Egiptujo troviĝas sub la fajro de la investistoj. Laŭ specialiĝinta revuo*, la lando fariĝis eĉ tiu kun la plej multaj plendoj de multnaciaj konzernoj en 2013.

* Luke Erik Peterson, “Argentina by the number: Where things stands with investiment treaty claims arising out of the Argentina Financial crisis”, IAR, Novjorko, 1-a de februaro 2011. Al la menciitaj sumoj aldoniĝas la interezoj.
* Richard Woolley, “ICSID Sees drop in cases in 2013”, Global Arbitration Revue (GAR), Londono, 4-a de februaro 2014.

Por protesti kontraŭ tiu sistemo, certaj landoj, kiel Venezuelo, Ekvadoro aŭ Bolivio, nuligis siajn traktatojn. Sud-Afriko pensas sekvi tiun ekzemplon, certe pro la longa proceso, en kiu ĝi alfrontis la italan kompanion Piero Foresti pri la “Black Economic Empowerment Act”. Ĉar tiu leĝo donis al la nigruloj antaŭrangecon en la akiro de proprieto de minejoj kaj de grundoj, la italoj taksis ĝin kontraŭa al “la egaleco de traktado inter eksterlandaj entreprenoj kaj naciaj entreprenoj”* Stranga “egaleco de traktado”, kiun tiuj eŭropaj mastroj postulas kun la loĝantaro de la sudafrikaj nigruloj, kiuj estas 80 elcentoj de la loĝantaro kaj posedas nur 18 elcentojn de la grundo kaj el kiuj 45 elcentoj vivas sub la sojlo de malriĉeco. Jen kiel iras la leĝo de investo. La proceso ne iris ĝis la fino: en 2010 Pretorio akceptis malfermi koncesiojn al italaj petantoj.

* Andrew Friedman, “Flexible arbitration for the developping countries: Piero Foresti and the future of bilatéral investment traities in global South”, Brigham Young International Law and Management Review, Clark (Nov-Ĵerzejo), vol. 7, n-ro 37, majo 2011.

Tiel, ludo “gajnanto-perdanto” trudiĝas ĉiufoje: aŭ la multnaciaj konzernoj ricevas sukajn kompensaĵojn aŭ ili devigas la ŝtatojn malaltigi siajn normojn en la kadro de kompromiso aŭ por eviti proceson. Germanujo ĵus amare spertis tion.

En la jaro 2009 la sveda publika grupo Vattenfall deponis plendon kontraŭ Berlino postulante 1,4 miliardojn da eŭroj kun la argumento, ke la novaj mediaj postuloj de la instancoj de Hamburgo igas ĝian projekton de karbocentralo “kontraŭekonomia” (tiel). La ICRMI taksis la proteston akceptebla kaj, post multaj bataloj, oni subskribis “juran aranĝon” en 2011: ĝi kondukis al “mildigo de la normoj”. Hodiaŭ Vattenfall plendas kontraŭ la intenco de s-ino Angela Merkel forlasi la atomcentralojn ĝis 2022. Ĝi oficiale menciis nenian sumon, sed en sia jarraporto por 2012 Vattenfall taksas la perdon pro la germana decido je 1,18 miliardoj da eŭroj.

Kompreneble okazas ke la multnaciaj konzernoj perdas: el la 244 kazoj juĝitaj fine de 2012, 42 elcentoj finiĝis kun la venko de la ŝtatoj, 31 elcentoj kun tiu de la investistoj kaj 27 elcentoj okazigis aranĝon.* Ili tiam perdas la milionojn pri kiuj temas la proceso. Sed “profitistoj de la maljusteco”*, por citi la titolon de raporto de la asocio Corporate Europe Observatory (CEO), esperas reakiri la monon. En tiu ruze ellaborita sistemo, la arbitraciantoj de la internaciaj instancoj kaj la advokataj kabinetoj riĉiĝas sendepende de la rezulto de la proceso.

* “Recent developments in investor-state dispute settlement (ISDS)”, United Nation Conference on Trade and Development, Novjorko, majo 2013.
* “Profiting from injustice”, Corporate Europe Observatory/Transnational Institute, Bruselo, novembro 2012. La donitaĵoj liveritaj en tiu raporto apogas sin sur la kazoj juĝitaj de la ICRMI.

Por ĉiu kazo la du partioj ĉirkaŭas sin per baterio da advokatoj, elektitaj en la plej grandaj firmaoj kaj kies salajroj varias inter 350 kaj 700 eŭroj hore. La aferoj estas poste juĝataj de tri “arbitraciantoj”: unu el ili estas nomumita de la akuzata registaro, la alia de la akuzanta multnacia konzerno kaj la lasta (la prezidanto) komune de la du partioj. Oni tute ne bezonas esti kvalifikita, rajtigita aŭ salajrata de Justec-Kortumo por arbitracii tiajn kazojn. Ekde kiam li estas elektita, la arbitracianto ricevas inter 275 kaj 510 eŭrojn hore (kelkfoje multe pli), por aferoj kiuj daŭras ofte pli longe ol kvincent horojn, kio povas kaŭzi alvokitecojn.

La arbitraciistoj (viraj je 96 elcentoj) venas plejparte el grandaj eŭropaj aŭ usonaj advokataj kabinetoj, sed nur malofte ilia pasio estis nur la juro. Kun tridek kazoj, pri kiuj li laboris, la ĉiliano Francisco Orrego Vicuña estas unu el la dek kvin arbitraciistoj plej petataj. Antaŭ ol eniri la komercan juron li okupis gravajn registarajn funkciojn dum la diktatoreco de Augusto Pinochet. La kanadano Marc Lalonde, ankaŭ membro de la plej alta 15-opo, juristo kaj eksa kanada ministro, pasis tra la kontrol-konsilantaroj de Citybank Canada kaj de Air-France. Lia samlandano Yves Fortier siavice navigis inter la prezidanteco de la Konsilantaro pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj, la kabineto Ogilvy Renault kaj la kontrolkonsilantaroj de Nova Chemicals Corporation, AlcanRio Tinto. “Sidi en kontrolkonsilantaro de societo notata en borso — kaj mi sidis en la konsilantaro de multnombraj da ili — helpis min en mia praktiko de internacia arbitraciado, konfesis li en interparolado.* Tio donis al mi vidon pri la afermondo kiun mi ne havintus kiel simpla advokato”. Jen vera garantio de sendependeco.

* “Global arbitration review”, Londono, 19-a de februaro 2010.

Dudeko da kabinetoj, precipe usonaj, liveras la plimulton de la advokatoj kaj arbitraciantoj petataj por la RDIE. Ĉar ili estas interesitaj pri la multigo de tiaj aferoj, ili antaŭen pelas la plej etan eblecon akuzi ŝtaton. Dum la libia interna milito la brita firmao Freshfield Bruckhaus Deringer ekzemple konsilis al siaj klientoj akuzi Tripolon kun la argumento ke la malstabileco de la lando malutilas al la sekureco de la investoj.

Por la ekspertizistoj, la arbitraciistoj kaj la advokatoj, la jura maŝino en ĉiu kazo alportas mezume proksimume 6 milionojn da eŭroj por ĉiu dosiero. Post longdaŭra proceso kontraŭ la germana flughavena firmao Fraport, Filipinoj devis eĉ pagi la rekordan sumon de 58 milionoj da dolaroj por defendi sin — la ekvivalenton de la jara salajro de dek du mil kvincent instruistoj.* Oni komprenas, ke certaj ŝtatoj kun malgrandaj financaj resursoj hezitas elspezi tiajn sumojn kaj ĉiapreze serĉas kompromison, kun la risko rezigni pri siaj socialaj kaj mediaj ambicioj. Tia sistemo ne nur profitigas la plejriĉulojn, sed inter juĝoj kaj amikecaj reguladoj ĝi kondukas la internacian jursistemon ekster ĉian demokratian kontrolon, en universon regatan de “la industrio de la maljusteco”.

* “Fraport v Philippines” International Investment Arbitration, www.iiapp.org.

Benoît BRÉVILLE kaj Martine BULARD.

Rekonsideri la medicine asistatan reproduktiĝon

La unua provtuba bebo naskiĝis en Britio en 1978. Tridek ses jarojn poste, kvin milionoj da infanoj estas naskiĝintaj per eksterutera fekundigo*, kaj preskaŭ 3% de infanoj en industriaj landoj hodiaŭ estas koncipitaj tiel. Sed la amplekso de la tekniko neniam ĉesas vastiĝi, dum bioetikaj reguloj fariĝas malpli striktaj. Sekve, la medicinigo* de la reproduktiĝo povus adopti novajn teknikojn kondukantajn al metodoj “plibonigi” homojn. Inter la plej prirevataj: klonado kaj la universala naskiganto.

* Eksterutera fekundigo: fécondation in vitro (FIV); in vitro fertilization (IVF)
* Medicinigo: la médicalisation; medicalization — la koncepto ke ordinaraj homaj statoj kiel maljuniĝo kaj mortiĝo estas malsanoj, kaj tial kuraceblaj — ml

Reproduktiĝi per si mem aŭ naskigi infanon helpe de anonima patro: ambaŭ ĉi tiuj ŝajne kontraŭdiraj elektoj konservas specialan rilaton al alieco dum ili lasas malmulte da spaco por la aliulo. En la unua kazo, homoj povus reprodukti kopion de si sen “polui” sian genaron per tiu de partnero. Bedaŭrinde por la egoistoj al kiuj plaĉas ĉi tiu ideo, biologiaj realaĵoj ne ĝin permesas: vera klonado signifas, efektive, ke ĉiuj organikaj eroj estas ekzakte reproduktitaj, kio realiĝas nur post kiam la embrio fendiĝas kaj formas identajn ĝemelojn.

La dua kazo supozas ke kelkaj individuoj elektitaj pro siaj aparte bonaj kvalitoj — kiuj povus esti akiritaj per modifo de ilia genaro (transgenezo) — havu mision krei estontajn generaciojn. Tio estas teorie farebla, kiel montras la industria bredado de brutoj: malpli ol kvin virbovoj estas la naskigintoj de milionoj da bovinoj Holstein kunpremitaj en brutejojn tutmonde. Ĉi tiu nova eŭgeniko povus esti efektivigita en la sistemo kiun ni nomas demokratio, sed oni devus krei instrumentojn de regado kaj truddevigo por ke ĝi efiku. Alivorte, absolutismaj aranĝoj kiuj ofendus bonkorajn eŭgenikistojn.

Sed eŭgeniko “mola” jam okazas, ekzemple kiam medicinaj biologoj elektas genetike ĝustan spermdonacanton por lin parigi kun ricevontino aŭ kiam, el kelkaj embrioj, ili elektas tiun kiu konformas plej proksime al iu peto kiu ne ĉiam estas medicine pravigebla. Tio, kion ni povas nomi “instrumentigo laŭkonsenta”, deprima formo de libereco, povus konduki laŭpaŝe al biopolitika mondo kreita de la bredado de laŭmendaj beboj en laboratorioj kiel Aldous Huxley imagis en Brave New World (1931).

Nek nun nek estonte ni bezonos fikcion oportune situantan en diktatora mondo. Nur necesas plivastigi medicinajn intervenojn pro “sociaj kialoj”. Sed tiuj “sociaj kialoj” devus esti ekzamenataj. Kion signifas postuli “rajton je infano” per medicina interveno, precipe se tion ne pravigas malfekundeco? Anstataŭ serĉi homajn respondojn, kiel simpla fekundigo*, oni sin turnas al biomedicinaj aparatoj kvazaŭ tiuj estas la sola solvo. Ĉu povus esti rilato inter la “deziro por infano” kaj la impulso konsumi ĉiaspecajn objektojn, impulso kiu karakterizas la liberalismon de “memplenumiĝo” en nia epoko?

* Tio estas, natura fekundigo helpe de donacanto aŭ amiko per glaso kaj katetero. Vidu ‘Créons l’assistance conviviale à la procréation au service de l’enfant’, Le Monde, la 7a de februaro 2013.

Nia produktivisma socio* fariĝis maŝino por fabriki bezonojn kaj sekve por kontraŭi la aŭtonomecon de ordinaruloj, ekzemple per la prokrasto de maljuniĝo (aŭ de menopaŭzo), aŭ per la malakcepto de la mala sekso, aŭ eĉ per la selektado de estontaj infanoj pere de ekstreme fruaj genetikaj diagnozoj. La sama egalrajteca argumento svingata por pretendi patr(in)econ por ĉiuj, la laŭleĝigon de surogatado, kaj la medicine asistata reproduktiĝo laŭpeta, ebligos pretendon je “taŭga” infano, implicante la kontroladon de “bonaj” naskiĝoj kaj la gvatadon de “bonaj” kondutoj.

* Produktivismo: “la kredo ke mezurebla ekonomia produktivo kaj kresko estas la celo de homa organizado, kaj ke pli da produktado estas nepre bona” — Vikipedio.

Ĉi tiun kondutan revolucion ebligis la revolucio cifereca. Kiel je aliaj momentoj en la vivo, la koncipo submetiĝos al komputilaj algoritmoj tiel, ke la ovolo estu taksita ekde la komenco kiel unua antaŭrimedo kiu preparas por ĉiuj la ceteraj. Kio okazos se novaj eblecoj — nun esplorataj en bestoj — estos merkatumataj por homoj, kiel fekundigo inter du individuoj de la sama sekso kaj, precipe, la senrestrikta kreado de inaj gametoj, kaj tial inaj embrioj*, el ordinaraj ĉeloj (tiel nomitaj “reprogramitaj” ĉeloj)?

* Du gametoj formas zigoton kiu transformiĝos en embrion. Se ambaŭ gametoj estas inaj, la embrio estos ina — ml.

Tiel granda nombro da embrioj devos esti klasitaj, sed ricevintoj de eksterutera fekundigo ne devus submetiĝi al la stresoj de la aktuala metodo, nome hormona kuracado, korpa ekzameno kaj elpreno de ovarioj. Tiel fariĝos, ke en la provtuboj de biogenetikistoj — se ĉio iros laŭplane — ĉiuj infanoj estos la rezultoj de elekto longe antaŭ la fino de la nuna jarcento, eĉ se la postulo por “normala” infano ankoraŭ ŝajnas neakordigebla kun tio, kio difinas la homecon en homoj. Simile, ĉiuj povus liberiĝi de la limigoj de kontraŭkoncipado per la utiligo de la universala steriligo, ĉar provizoj de gametoj ne plu estos bezonataj aŭ estos konservataj en banko.

Novigaĵojn instigas premo fare de kuracistoj, individuoj defendantaj siajn proprajn interesojn kaj industriaj premgrupoj. Ofte, ili traktas la zorgojn de asekuristoj, sanitaraj respondeculoj kaj propagandistoj de la konkurenciva ekonomio, kiel okazas pri la genetika selektado de embrioj. La novliberalisma sistemo kapablas pri ĉiuj necesaj etikaj cedoj tiel, ke ĉiu povu fariĝi la mastro de sia propra plezuro kaj siaj propraj deziroj. Sed la kvalita kontrolo de infanoj produktitaj laŭ ĉi tiu sistemo devos esti la respondeco de institucioj, ĉar temas pri afero de konkurencivo. Difino de la homaj rajtoj, ampleksanta ĉiujn homojn, estas urĝe bezonata por reliefigi tion, ke niaj decidoj alportas sekvojn por nia tuta specio. Povus esti, tiam, ke bioetikaj reguloj trovos manierojn por esti efikaj.

La medicine asistata reproduktiĝo, utiligebla por eltrovi genetikajn karakterizaĵojn per la selektado de embrioj, ne sukcesis elpensi internacian reguligan sistemon (kiel montras la kresko de medicina turismo) kaj fine fariĝis financa kaj ideologia afero. Anstataŭ simple kompensi handikapon koncernantan nur tiun esencan funkcion, la reproduktiĝon, ĉi tiuj procedoj estas transformataj en metodon por “preteriri” iujn proprecojn de nia specio, ekzemple la seksan diferencon kaj maljuniĝon, kaj fine estos ĝeneraligebla alternativo al la reproduktiĝo — kiu ĝis nun ĉiam estis hazarda procezo.*.

* Kp. Des hommes probables. De la procréation aléatoire à la reproduction normative, Seuil, Parizo, 1999.

Sekve, ili pli kaj pli ŝajnas esti parto de la transhumanisma projekto kie la “plibonigita” homo konfuziĝus kun inteligentaj maŝinoj, kombino de viveco kaj maŝineco, liberigitaj de perforto kaj sekso kaj kapablaj reprodukti sin*. La plibonigita homo estos la kreaĵo de socio kiu devos esti strikte kontrolata, kiel estas antaŭfigurate de identigaj kaj monitoraj aparatoj aktuale uzataj: la genetika identigo, gvatkameraoj kaj radio-frekvencaj identigaj etikedoj (RFID). Kian perversan vojon ni estos laŭirintaj kiam infanoj estos fabrikataj laŭ la profilo rekomendita de kompata sed absolutisma biomedicina industrio, kaj kiam ni preparos nin submetiĝi al la mastrumado de niaj korpoj kaj al la klasifikado de nia DNA!

* Vidu Philippe Rivière, ‘Nous serons tous immortels ... en 2100’, Le Monde diplomatique, decembro 2009.

En januaro 2013, ŝafbredistoj manifestaciis en sudorienta Francio kontraŭ la deviga alfikso de elektronikaj etikedoj al siaj bestoj, tio estas, la anstataŭigo de la plasta identiga etikedo per RFID-etikedo kiu nun estas deviga en la Eŭropa Unio. Estis ĵus post kiam alia regulo devigis, ke ili vakcinu siajn ŝafojn kontraŭ la blulanga malsano — kiun ili jam estis limigintaj kaj kiu ne infektas homojn — kaj tuj antaŭ nova postulo uzi artefaritan fekundigon pere de virŝafo elektita de genetikistoj kaj ne pere de la propraj bredbestoj de la bredisto. Ĉi tiun sinsekvon de normigaj rimedoj, profitaj por vendistoj de elektronikaĵoj, vakcinoj kaj semo, akompanas la antaŭeniro de tio, kion profesoro Serge Latouche nomas la “megamaŝino”. Kion ni faras al bestoj, tion ni faros al homoj. Ne hazarde, la morto ankaŭ estas laŭpaŝe medicinigata. Povus esti, ke bredado, plezuro kaj mortado iam eskapos el la interhomaj rilatoj kiuj teruras la reguligan maŝinon.

La limojn de ĉi tiu eksceso, de ĉi tiuj projektoj realigataj por “superi la humanecon”, eble ne fiksos estontaj bioetikaj leĝoj, sed ekonomia regreso. Sed estas risko ke la kompreno, kiu instigos la sindevontigon reagi kontraŭ ĉi tiuj tendencoj, nur aperos rezulte de la degenero de materialaj kaj socialaj kondiĉoj kiu estigos la forlason de la reguloj de nia komuna vivo. Se ni tro malfrue ekkonscias la tragikan senelirejon al kiu ni aliras, povus esti ke la situacio estigos skuiĝojn destinitajn kontentigi eĉ pli malgrandajn premgrupojn. Jam startis la vetkuro inter la aŭtonomeco de teknologio kaj la sinreguligo de homaj potencoj.

La Tamiloj sub la aŭtoritato de la armeo

En Sri-Lanko, braĝoj sub la betono

Kvin jarojn post kiam ili venkis la gerilon de la Tigroj de liberiĝo de Eelam (LTTE), la armeo kaj la registaro de Sri-Lanko komencis ripari la batalzonojn. La urboj reviviĝas. Sed, sen vera repaciĝo nek politika reformo, la lando restas dividita inter la sinhala plimulto kaj la tamila malplimulto. Grandiĝas frustro kaj kolero aŭdiĝas, aparte en la Nordo.

Reprenita de la registara armeo en januaro 2009, la urbo Kilinochchi, en la nordo de Sri-Lanko, restis dum pli ol dudek jaroj la “ĉefurbo” de la Tigroj de Liberiĝo de la Tamila Eelam (LTTE). La sendependista gerilo transformis ĝin en montro-fenestron de sia kvazaŭ-ŝtato, kun ministrejoj kun tigraj bildoj kaj eĉ “policistoj” punantaj la tro rapidajn aŭtomobilistojn. Tiu ŝajniga normaleco ne povas tamen forgesigi al la malmultaj vizitantoj la person-kulton al la ĉefo de la Tigroj, Velupillai Prabhakaran, mortigita dum la lastaj bataloj de majo 2009, nek la grandan proporcion de soldat-infanoj en la vicoj de la “liberigantoj”.*.

* Vd “Un Etat de facto pour les Tigres tamouls”, Le Monde diplomatique, februaro 2004.

De nun Kilinochchi plu estas montrofenestro, sed de la venkintoj de la interna milito. La prezidanto de la respubliko Mahinda Rajapaksa, kies armeo ekstermis la LTTE, volas transformi ĝin en modelon por la nordo de Sri-Lanko, oficiale “liberigita de terorismo”. “Bonvenon en Kilinochchi, urbo de paco, de espero kaj de harmonio”, proklamas paneloj en la angla lingvo. Kvankam ruinoj kun multaj pafspuroj ankoraŭ videblas tie kaj tie ĉi, ŝajne-normala vivo regas tie. La ŝoseo A9 aspektas tute nova. La fervojo, interrrompita dum du jardekoj, ligas la urbon al la granda urbo Vavuniya en duonhoro. Malaperis plejparto de la kontrol-punktoj, same kiel la min-kampoj. Naskiĝis komercejoj, hoteloj. Nur la akvo-rezervejo, viktimo de la lastaj bataloj, restas falinte. La impresa restaĵo ŝajnas dediĉita al atesti: “Neniam plu detruoj!”, oni povas legi sur panelo apud la ruinaĵoj.

Oficiro de paraŝutistoj akceptas nin por gvidata vizito. Li kondukas nin en trietaĝan konstruaĵon, kiu enhavas ludejon por infanoj kaj fontanon: “Bonvenon en la Harmoni-Centro, li anoncas. Vi vidos kiel feliĉaj estas la homoj en Kilinochchi, malgraŭ tio, kion diras la propagando de la tamila diasporo.” Tiu ĉi nombras ĉirkaŭ sepcent kvindek mil homojn, kiuj vivas ĉefe en Eŭropo kaj en Kanado.

Kiam eks-Tigro fariĝas mastrumanto de orfejo

Sur la ter-etaĝo, dekoj da tamilaj junulinoj, en uniformo, sekvas kursojn. Granda parto da ili estis soldatoj en la vicoj de la Tigroj, asertas la oficiro, kaj la armeo proponis al ili laboron. Oni poste prezentas al ni eksan kolonel-leŭtenanton, kiu batalis du jardekojn en la vicoj de la LTTE: “Mi komandis cent kvindek soldatojn. Dufoje monate, kun la aliaj oficiroj ni renkontis Prabhakaran por ricevi la ordonojn”, klarigas Naxpadan, 37-jara, kiu apogas sin sur artefaritan kruron kaj preferas ne diri sian familian nomon. Cirkaŭita de la malamikoj komence de 2009, li ne uzis la cianido-kapsulon, kiun ĉiu Tigro devis engluti kaze de kaptiĝo. “Mi kapitulacis, sufiĉis jam. En la militkaptitejo, la armeo proponis al mi profesian formadon de ĉarpentisto. Hodiaŭ mi perlaboras mian vivon. Mi havas pli bonajn eblecojn nun ol antaŭe kun la Tigroj. Miaj proksimuloj ne komprenas mian elekton. Sed mi havas tri infanojn, kiuj devas manĝi.”

En la etaĝoj, civilevestitaj armeanoj malantaŭ giĉetoj detale priskribas, kun fotoj kaj filmetoj, kiel ili disdonas al la loĝantaro profesian instruadon, retojn por fiŝado, bovinojn aŭ kokoso-plantidojn. Unu giĉeto akceptas la kandidatojn por elmigrado en la Golfo-landojn, kie du milionoj da sri-lankanoj jam laboras. Alia giĉeto akceptas la plendojn rilate la “malaperintojn”, viktimojn de ekstertribunalaj ekzekutoj. “La familioj de malaperintoj preferas veni ĉi tien ol al la policejo”, asertas juna civilvestita leŭtenanto. Laŭ sendependaj fontoj, la Harmony Center, kiu dependas de la ministrejo pri defendo, proponas monon al la familianoj de malaperintoj, por ke tiuj kvietiĝu. La formulado de la demandoj celas timigi la petantojn. Ekzemple: “Kiel vi povas aserti, ke ne estas la LTTE, kiuj mortigis vian filon? Kiel vi povas aserti, ke via filo aŭ filino estis rabita de armeanoj? Ĉu vi povas identigi la armeanojn, kiuj kaptis lin/ŝin?”

Daŭras la gvidata vizito. Ni sekvas la oficiron ĝis la orfejo de Senchcholai, ĉe la enirejo de la urbo. Cento da knabinetoj trankvile atendas nin en la halo. Tiam alvenas la direktoro de la orfejo, s-ro Kumaran Pathmanathan, kies irvojo povas mirigi... Batalanto sub la nomo “KP”, tiu sesdek-jarulo kun voĉo kaj rigardo strange mildaj, estis unu el la plej serĉataj homoj en la mondo. Kunfondinto de la LTTE, en 1976, li estis respondeculo pri la armilo-provizado dum tri jardekoj, kaj estis eĉ suspektata pri partopreno en la suicid-atenco, kiu mortigis la baratan ĉefministron Rajiv Gandhi en 1991. KP estis arestita en Malajzio en aŭgusto 2009, kaj transdonita al Sri-Lanko. Liberigita en oktobro 2012, li de post tiam mastrumas tiun orfejon destinatan al la viktimoj de la bataloj, kun la favoro de la centra registaro bazita en la landa ĉefurbo, Kolombo. Nia gvidanto ĝentile salutas la eksan malamikon, antaŭ ol lasi nin solaj.

Kun la financa subteno — volonta aŭ trudata — de la diasporo*, kun sia ŝiparo kaj siaj fortikaj rilatoj en sud-orienta Azio, KP montriĝis tre lerta por armigi la LTTE en la tempo de la ribelo. En marto 2007, la registaraj trupoj eĉ havis la surprizon esti bombataj de militaviadiloj je la koloroj de la Tigroj. Ĉi tiuj restos en la historio, kiel la unua gerilo, kiu disponas pri aviad-armiloj. Kiam oni demandas al la eksa loĝistikisto kiel li realigis ĉi tiun eksterordinaraĵon, li modest-miene respondas: “Ni malmuntis la aparatojn por transporti ilin en konteneroj.” Kia homo estis Prabhakaran, la ĉefo de la LTTE? “Private, li povis esti simpatia. Sed li aŭskultis nur sin mem kaj neniu aŭdacis kontraŭdiri lin: tro danĝere.” Kiel li analizas la malvenkon de la Tigroj, longtempe perceptitaj kiel nevenkeblaj? “Post la 11-a de septembro 2001, Prabhakaran ne komprenis, ke la mondo ŝanĝiĝis. La LTTE estus devintaj evolui; estintus necese intertrakti.”

* La Tigroj disponis pri jara buĝeto de 200 ĝis 300 millionoj da dolaroj.

Malgraŭ promesplena batalĉeso en februaro 2002, la LTTE, konvinkitaj pri sia militista supereco, restis sur sia ekstrema pozicio, defendante la kreadon de ŝtato sub ilia aŭtoritato en la nordo kaj oriento de la lando. Neakceptebla por Kolombo, kiu finfine ekatakis. “Necesas iri antaŭen, konkludas KP. Ni nenion ricevis per la armiloj. Mi sentas min afliktita, tiom da homoj perdis sian vivon.” La maljuna gerilano konfidas, ke li rifuĝis en la hindua spiriteco. Al la tamila diasporo, kiu lin akuzas, ke li ŝanĝis sian opinion kaj partion, li respondas: “Ili ne konas la ĉi tiean situacion. Iuj kredas, ke Prabhakaran ankoraŭ vivas! Ili devas akcepti la realecon.” Sub-komprenata: la milito estas perdita, necesas adaptiĝi. KP aŭdacas kritikon kontraŭ la venkintoj: “La armeo okupas multe tro da agrokulturaj teroj. Tio kreas subpreman senton ĉe la tamiloj. Mi regule parolas pri tiu grava problemo al la militistoj kaj al la registaro.”

“Ni ne timas, ĉar ni jam mortis”

Ĉe la armea stabo, ni renkontas la mastron de la loko: la Ĝenerala Komandanto Sudantha Ranasinghe, ĉef-komandanto de la sri-lanka armeo en la regiono. La ejo estas vasta. En la ŝtuparo kondukanta al lia oficejo, du freskoj vid-al-vide staras. Sur la unua, la sinhala kavalerio atakas la britajn invadantojn en 1803. Sur la dua, la sri-lanka armeo dispremas la lastan bastionon de la Tigroj en majo 2009. La komparo estas klara. La Ĝenerala Komandanto Ranasinghe bedaŭras, ke Usono rifuzis lian vizopeton, same kiel al la aliaj gvidantoj akuzitaj pri militkrimoj*: “Tiuj akuzoj estas maljustaj. Rigardu ĉion, kion la armeo faras por la tamiloj: ni liberigis ilin el terorismo. Multaj nun laboras por ni, inkluzive eksaj Tigroj! Mi fieras pri nia agado por rerajtigi la eksajn soldat-infanojn. Kaj Usono ne plu devus doni lecionojn, post Guantanamo!”

* Vd Roland-Pierre Paringaux, “Silence organisé autour d’un massacre”, Le Monde diplomatique, marto 2009.

Tiu altranga militisto tre mallerte pravigas iujn faktojn, kiel ekzemple la okupadon de agrokulturaj teroj fare de la armeo. “La homoj diras, ke estas ilia tero, sed ili ne povas pruvi ĝin, ĉar la teroristoj detruis la registrojn. Ni ne povas redoni terojn, aŭ kompensaĵojn, sen esti certaj pri la identeco de la proprietulo.” Kaj la nombro de militistoj estas, laŭ li “tri divizioj, tio estas ses mil homoj.” Ĉi tiu takso ne ŝajnas fidinda, ĉar unu divizio enhavas inter sep kaj naŭ mil homojn... La Komandanto evitas respondi kiam oni demandas ĉu tiuj trupoj restos longe ĉi tie: “Kial ni devus foriri? Estas Sri-Lanko ĉi tie. Kaj ni ne malmobilizos: la sri-lanka soldato partoprenas la disvolvadon de sia lando.” Ĉie en la Nordo, la militistoj konstruas infrastrukturojn. Ili ankaŭ mastrumas restoraciojn, hotelojn, kaj eĉ farmojn, kun risko konkurenci la lokajn dungitojn kaj nutri iom pli la koleron de la loĝantoj.

Reveninte en la urbon, ni trovas du sesdek-jarajn tamilojn, kiuj konsentas atesti: “Ni ne timas, ĉar ni estas jam mortaj: tro da niaj proksimuloj estis mortigitaj. Kial tiom da militistoj, kiam la milito estas finita? Por kontroli nin! Tio ja estas okupado. Kiam kvin aŭ ses homoj kunvenas, civilvestitaj policanoj tuj intervenas.” Ili ridegas kiam oni elvokas la Harmony Center: “propagando! La granda plimulto de la homoj estas kontraŭ la registaro.” La ciferoj ja parolas: je la provincaj elektoj en septembro 2013, la tamilaj urboj Kilinochchi kaj Jaffna je pli ol 80% voĉdonis por la aŭtonomistoj de la Tamila Nacia Alianco (TNA). La du homoj ne kaŝas, ke ili preferis la Tigrojn ol la militistojn: “Ni ne diras, ke ĉio estis perfekta. La soldat-infanoj, tio estis hontinda. Sed ni sentis nin pli liberaj kun la LTTE ol kun la armeo hodiaŭ. Estis nia registaro.” Niaj atestantoj subite ĵetas maltrankvilan rigardon malantaŭ si: du junaj viroj spionas nin, klavumante siajn poŝtelefonojn. Ni finas la intervjuon.

Ni prenas nian aŭton kaj iras al la kamparo. For de spionaj rigardoj, ni pridemandas la loĝantojn de vilaĝeto. Iuj estas kriplaj. Ili rakontas kiel, en la lastaj bataloj, la armeo bombadis ilin ĉiuflanke. “Ni ĉiuj perdis parencojn.” Junulino ekploregas, rakontante, ke soldatoj montriĝis “tremalicaj” kun ŝi... “La registaro, asertas kamparano, promesis 50.000 rupiojn [290 eŭrojn] al ĉiu familio, sed ni ricevis nur 20.000 rupiojn [115 eŭrojn].La helpoj iras precipe al tiuj, kiuj konsentas kunlabori.” Defendantoj de la homrajtoj konfirmas tiujn dirojn. Same, la ŝoseoj “estas konstruitaj de sinhaloj, koleras la vilaĝanoj. Ĉiuokaze, ni ne posedas aŭtojn. Tiuj ŝoseoj utilas nur por venigi pli da soldatoj. Ni timas ilin, homoj malaperas”. Ili sentas sin okupita lando, kaj ankaŭ ili diras, ke ili preferis la LTTE: “Ne estis korupto, nek krimoj. Iliaj tribunaloj juste juĝis. La Tigroj fiksis la prezojn: unu kilogramo da rizo kostis 35 rupiojn, kontraŭ 80 aŭ 100 hodiaŭ. Virino povis iri nokte sur la strato sen danĝero.” Kaj pri la varbado de soldat-infanoj? “Ili volontulis!”, ili pretendas. La vilaĝanoj estas tiom amaraj, ke ili idealigas sian antaŭan vivon sub la aŭtoritato de la Tigroj...

Starigante marmorajn monumentojn je la gloro de la armeo, la registaraj soldatoj detruis la tombejojn de la Tigroj. “Hodiaŭ, niaj solaj tombejoj estas ĉi tiuj ruinaĵoj”, diras homo montrante reston de muro distruita de kugloj. Tiu elradikigo de la memoro ne helpos la registaron repaciĝi kun la loka loĝantaro. Fine, kaj precipe, tiuj vilaĝanoj ne komprenas, ke ilia voĉdono favore al la aŭtonomistoj de la TNA, ĉe la elektoj de la norda provinca konsilio, utilis al nenio: “La elektitoj de la TNA klarigis al ni, ke ili havas neniun povon, la registaro de Kolombo ĉion decidas. En la tempo de la LTTE, ne ekzistis balotoj, sed ne gravis, ĉar estis nia registaro...” Ĉiuj atestaĵoj diskrete kolektitaj en la nordo de la lando konfirmas ĉi tiujn timojn, afliktojn kaj nostalgiojn. Sur la marbordo, la fiŝistoj plendas ankaŭ pro enveno de sinhalaj konkurenculoj venintaj el la sudo, kaj eĉ pro ĉinaj fiŝkapto-ŝipegoj. En la oriento de la insulo, ĉe la limo de zonoj tamilaj kaj sinhalaj, la vilaĝanoj bedaŭras la amasan alvenon de sinhalaj kamparanoj, perceptitaj kiel “koloniantoj”. Ĝenerala sento pri senposediĝo aperas: “La sinhaloj povas ĉion fari, ni povas nenion fari.”

Nur simplaj “teroristoj” laŭ la sinhaloj

Ĉe la norda ekstremaĵo, la granda urbo Jaffna estis konkerita, perdita, kaj reprenita de la militantoj en la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj. La historia lulilo de la tamila kulturo en Sri-Lanko ankoraŭ restas prisemita de ruinoj. Tamen la veturiloj estas pli kaj pli multnombraj kaj, tie aŭ tie ĉi, hoteloj malfermiĝis: la eksterlandanoj de la ne-registaraj organizaĵoj (NRO) lasis sian lokon al kelkaj turistoj. Policanoj kaj militistoj restas ĉiam same multnombraj, kvankam la baraĵoj malaperis. Malantaŭ sia malnovega skribotablo, la sekretario de la tamila federacia partio (Ilankai Tamil Arasu Kachchi — ITAK), unu el la ĉefaj partoj de la TNA, s-ro Xivoi Kulanayagan, esprimas sian frustriĝon: “La tamiloj donis al ni sian fidon por ke ni demokratie luktu por iliaj rajtoj: la TNA disponas pri tridek sidlokoj el tridek ok en la provinca konsilio. Sed ni povas nenion fari. La malmultajn prerogativojn, kiujn donis la 13-a amendo de la Konstitucio al la provinca konsilio, la guberniestro, nomumita de la respublika Prezidanto, ja donas al si mem. La loĝantoj tre koleras.” Vane la TNA postulas la malmilitistigon de la provincoj de Nordo kaj Oriento.

En la episkopejo ni renkontas la episkopon, lia Moŝto Thomas Savundaranayagam. De nia lasta vizito en 2010*, li ankoraŭ atendas novaĵojn de unu el siaj pastroj kaj lia asistanto, “malaperintaj” okaze de kontrolo en aŭgusto 2006... “La ŝtato devas kompreni, ke la norda provinca konsilio portas la voĉon de la popolo kaj ke ĝi devas doni al ĝi prerogativojn. Ĝi nenion faris por repacigi la loĝantojn de la lando. Tuj post la milito, la prezidanto estus povinta inviti ĉiujn sidiĝi ĉirkaŭ tablo. Estis maltrafita okazo. Anstataŭ tio, la registaro neas la aspirojn de la tamila popolo kaj reduktas la internan militon je “homhelpa operacio de lukto kontraŭ terorismo”.” En la longa daŭro, la situacio povas atingi danĝeran punkton. Fine de aprilo 2014, du elektitoj de la TNA publike deklaris, ke ili “luktos kun la tamila loĝantaro se la diktatora situacio pludaŭros”. Kelkajn tagojn antaŭe, en la duoninsulo Jaffna, tri tamiloj, akuzitaj pri “terorismo”, estis mortpafitaj de la armeo. Tio estas la plej grava incidento depost 2009.

* Vd “La granda konsterno de la tamiloj en Sri-Lanko”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2010.

En Kolombo, la defendantoj de la homrajtoj ankaŭ bedaŭras la foreston de repaĉiĝo-procezo: “La registaro volas kredi, ke la repaciĝo povas okazi per nura ekonomia evoluado, analizas s-ro Paikiasothy Saravanamuttu, direktoro de la Centro por la politikaj alternativoj (CPA). Sed oni ne konstruas pacon per betono. Pruvo de tio estas la rezulto de la provincaj balotoj: grandega sukceso de la TNA. La milito finiĝis, sed ne la konflikto, kies radikoj resendas al la rifuzo de la sinhala plimulto rekoni eĉ plej etan aŭtonomecon al la tamila malplimulto.”

Elektita en 2005, kaj reelektita en 2010, la prezidanto Rajapaksa ja kalkulas esti reelektita en 2015. Li restas populara ĉe la sinhaloj, kiuj rekonas lian decidan agadon kontraŭ “terorismo”. Por tiuj lastaj la apartismo de la tamiloj resumiĝas je la perforto de la LTTE: atencoj en busoj, trajnoj aŭ temploj, amasmurdoj de sinhalaj aŭ islamaj vilaĝanoj, militkaptitoj vivbruligitaj, murdoj de elektitoj aŭ de kiu ajn tamilo, kiu aŭdacas kritiki Prabhakaran... Ili ne komprenas la akuzojn pro militkrimoj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN). UN taksas, ke la bataloj kaŭzis pli ol cent mil mortojn inter 1972 kaj 2009, kaj “dekmilojn da” dum la fina sturmo en 2009 (Vd la artikolon Kolombo rifuzas ĉiun enketon*. Restoraciisto de la suda marbordo memorigas, ke “Kiam ili devis vojaĝi kune, gepatroj uzis malsamajn busojn, por ne fari siajn infanojn orfaj, en kazo de atenco. Dum dudek kvin jaroj, neniu helpis nin, la Okcidento ne interesiĝis pri tiu konflikto. Tro malproksima, tro komplika. Vi eĉ volis, ke ni intertraktu kun tiuj teroristoj. Kaj nun, kiam ni sukcesis ĉesigi tiun inferon, vi venas ĝeni nin?”

* “Sri Lanka: le Conseil des droits de l’homme décide l’ouverture d’une enquête”, UN, 27-a de marto 2014, www.un.org.

Direktoro de pacista asocio, la “nacia konsilio por paco” (National Peace Council, NPC), s-ro Jehan Perera analizas la popularecon de la prezidanto: “Por multaj sinhaloj, Rajapaksa defendas la suverenecon de la lando kontraŭ la minacoj interna — la tamila apartismo — kaj ekstera — la enmiksiĝo de la internacia komunumo. Enfermita en tiu malvirta cirklo, li flatas la sinhalan naciismon, sed tiu politiko forturnas de li la tamilan malplimulton kaj pliincitas la etnan konflikton.” S-ro Perera insistas pri la foresto de dialogo kaj repaciĝo: “Tamiloj kaj sinhaloj apudvivas en la ĉiutaga vivo. Sed ili ne parolas pri politiko. Aŭ pli ĝuste, la sinhalo parolos pri ĝi, kaj lia tamila amiko silentos por ne ofendi lin, aŭ eĉ esti suspektata pri simpatio al la LTTE kaj altiri al si problemojn.” Tamila intelektulino, iam mort-minacita de la Tigroj, konfidis al ni tiun anekdoton: “Post la milito, mia sinhala kuracistino diris al mi: “Vi devas estis tiom feliĉaj, ke ni liberigis vin de la terorismo.” Ŝi estis sincera, mi ne kuraĝis respondi al ŝi, ke la aferoj estis pli komplikaj.” Tiu foresto de dialogo malhelpas ĉiun agnoski siajn proprajn erarojn, kaj la motivojn de la alia, kaj ĝi malbone aŭguras por la estonto*.

* Vd Eric Paul Meyer, “La déroute des Tigres ne résout pas la question tamoule”, Le Monde diplomatique, marto 2009.

La naciisma diskurso de la prezidanto havas alian funkcion: forgesigi la nepotismon kaj korupton de la reĝimo. La du fratoj de la prezidanto, Basil kaj Gotabhaya, estis respektive nomumitaj ministro de ekonomia disvolvado kaj ministro pri defendo kaj urba evoluado... Ĉiu eksterlanda helpo kaj ĉia kunlabor-projekto devas iri tra la ŝtato-buĝeto kaj ricevi aprobon de tiuj du ministroj. La amasa ĉina alportaĵo, laŭ formo de pruntoj kun alta interez-kvoto (inter 6 kaj 7% jare) restas malklara kaj “netravidebla”.

S-ro Rajapaksa kondutas aŭtoritatisme: “Li opinias, ke ĉar li havas mandaton de la popolo, li povas ignori la apartigon de la povoj”, analizas observanto. Enprizoniginte sian eksan stabestron, la generalo Sarth Fonseka, kiu volis okupiĝi pri politiko, li abolis la limon fiksitan je du prezidant-mandatoj, kaj limoĝis la prezidantinon de la plej alta Kortumo.

La porregistara gazetaro enhavas multajn insultojn — “perfiduloj”, “por-LTTE” — kontraŭ ĉiu malakorda voĉo. Ekstremdekstrulaj grupetoj, pilotataj de la ministrejo pri defendo, atakis preĝejojn, moskeojn kaj eĉ manifestacion de advokatoj. Ĵurnalistoj “malaperis” aŭ estis murditaj. En marto 2012, ministro, s-ro Mervyn Silva, promesis “rompi la ripojn” de defendantoj de la homrajtoj*. En novembro 2013, kritika sinhala intelektulino, Nimalka Fernando, estis mort-minacata dum populara elsendo de la publika radio. “La registaro ne lasos sin ŝanceli pro komplotoj internaj aŭ el eksterlando”, ankoraŭ laŭte diris s-ro Rajapaksa la 2-an de majo. La prezidanto mem estis, en sia frujunaĝo, arda defendanto de la homrajtoj...

* Charles Haviland, “Sri Lanka minister Mervyn Silva threatens journalists”, British Broadcasting Corporation (BBC), 23-a de marto 2012.

Cédric GOUVERNEUR

Kronologio: Longdaŭra marĝenigo

1815. La insulo Cejlono, antaŭe dividita en du sinhalaj reĝlandoj kaj unu tamila, fariĝas regata de Britujo.

4-a de februaro 1948. Sendependiĝo.

1956. La sinhala plimulto (74%) trudas sian lingvon kaj privilegias sian religion, budhismo. La tamiloj (18% de la loĝantaro) postulas aŭtonomecon de la Nordo kaj Oriento.

22-a de majo 1972. Cejlono fariĝas la Demokrata Socialista Respubliko de Sri-Lanko.

1976. Kreado de la Tigroj de liberiĝo de la tamila Eelam (LTTE), kondukataj de Velupillai Prabhakaran.

Julio 1983. Kontraŭ-tamilaj pogromoj.

1987-1990. Interkonsento kun Barato: la barata armeo alfrontas la LTTE en Jaffna (en la nordo), Kolombo venkas ekstrem-maldekstran popolribelon en la sudo.

1991. Murdo de la barata ĉefministro Rajiv Gandhi fare de la LTTE.

1997-2001. La LTTE ekregadas la nordon kaj grandajn partojn de la oriento.

Februaro 2002. Batalĉeso subskribita sub egido de Norvegujo. Unu jaron poste, la LTTE forlasas la intertraktadon (aprilo 2003).

Novembro 2005. Elekto de la prezidanto Mahinda Rajapaksa.

Septembro 2007. Reakirinte la regadon de la oriento, la armeo ekatakas la LTTE en la nordo.

2-a de januaro 2009. Kilinochchi, la eksa “ĉefurbo” de la LTTE, pasas sub la regado de la armeo.

Majo 2009. Oficiala fino de la milito kaj morto de Prabhakaran. La lastaj bataloj laŭdire kaŭzis kvardek mil mortojn. Proksimume tricent mil tamilaj civiluloj estas enfermitaj en tendaroj kontrolataj de la armeo.

26-a de januaro 2010. S-ro Rajapaksa estas reelektita prezidanto kaj lia partio gajnas la parlamentajn elektojn, la 8-an de aprilo. Li starigas la srilankan Komisionon por Repaciĝo (en la angla: LLRC).

Julio 2010. Krizo kun la Unuiĝintaj Nacioj (UN), sekve de la nomumo, la 22-an de junio, de ekspertiza kolegio pri la malrespekto al la fundamentaj homrajtoj.

8-a de novembro 2012. Gvidanto de la Tamila Kunordiga Komitato en Francujo, Nadarajah Mathinthiran, alinomita “Parithi”, estas murdita en Parizo (20-a kvartalo).

27-a de marto 2014. La Konsilio pri homrajtoj de UN voĉdonas rezolucion postulantan enketon pri la malobeoj al la fundamentaj homrajtoj, ĉe la du partioj, de 2002 ĝis 2009.

Kolombo rifuzas ĉiun enketon

Kiam la britoj retiriĝas el Cejlono en 1948, ili lasas unuiĝintan sendependan ŝtaton, tie, kie vivis unu apud la alia, de jarcentoj, du sinhalaj reĝlandoj kaj unu tamila reĝlando. La tamiloj (18% de la loĝantaro, hinduoj aŭ kristanoj) vivas ĉefe en la nordo kaj oriento de la lando. La sinhaloj (74% de la loĝantaro, plejmulte budhanoj) dominas la sudon kaj la centron de la insulo, kie troviĝas la ĉefurbo, Kolombo. La tamiloj estis dorlotitaj de la brita kolonianto, kiu uzis ilin kiel relajsojn de sia administracio.

Post la sendependiĝo, du konceptoj kolizias. Laŭ la unua, Cejlono (renomita Sri-Lanko en 1972) estas “insulo kaj unu sola nacio” kaj devas resti unueca plur-etna ŝtato. Tio estas la pozicio de la sinhaloj, de la islama malplimulto (7,5%), sed ankaŭ de kelkaj tamiloj. Laŭ la dua, defendita de la aŭtonomistaj tamiloj, tiu pluretna diskurso estas trompo: dominata de la budhisma sinhala naciismo, la centra povo konsideros ĉiam la tamilojn kiel duarangajn civitanojn.

Komence de la 1970-aj jaroj, la subpremado de la tamilaj manifestacioj, la sendependiĝo de Bangladeŝo disde Pakistano, la ekzemploj de la nord-irlandanoj kaj palestinanoj, instigas la sendependistojn elekti la armitan lukton. En 1975, la juna aktivulo Velupillai Prabhakaran pafmortigas la urbestron de Jaffna. La postan jaron, li baptas sian armitan grupon la “Tigroj de liberiĝo de la tamila Eelam” (LTTE). La mortigo de sinhalaj soldatoj en embusko de la Tigroj, en julio 1983, estas preteksto por kontraŭ-tamilaj pogromoj en Kolombo, sub la indiferenta rigardo de la polico. La rompo-punkto estis atingita: miloj da tamiloj fuĝas el la lando aŭ engaĝas sin en la rezistado. Financitaj de tiu diasporo, la Tigroj starigas siajn bazojn en la barata ŝtato Tamil Nadu — kies nomo signifas: “lando de la tamiloj”), sub la komprenema rigardo de la lokaj aŭtoritatuloj.

La LTTE trudas sin, elradikante la rivalajn movadojn. En 1987, eksplodas en la sudo la ekstrem-maldekstra ribelo de la Fronto de liberiĝo de la Popolo (Janata Vimukthi Peramena, JVP). Premita inter du geriloj, la prezidanto Ranasinghe Premadasa alvokas helpon de barata ekspedicia armea korpuso (Indian Peace-Keeping Force, IPKF) por lukti kontraŭ la LTTE, dum ĝi dispremas la JVP en sangaj bataloj (ĉirkaŭ dudek mil mortintoj). En 1990, la IPKF, kiu suferis multajn mortintojn, forlasas Jaffna. La Tigroj venĝas sin murdante la baratan ĉefministron Rajiv Gandhi en 1991, kaj la prezidanton Premadasa du jarojn poste.

La 24-an de julio 2001, suicido-taĉmento de la Tigroj atakas la armean flughavenon de Kolombo, detruante dudek kvin aviadilojn surtere. Laŭ plej multaj analizistoj, tiu gerilo ŝajnas nevenkebla. En februaro 2002, batalĉeso estas subskribita. Certaj pri sia potenco, la LTTE restas sur sia maksimumeca pozicio: ŝtaton ili postulas, nenion malpli! La intertraktado enŝlimiĝas, kaj fine malsukcesas.

Danke al la kolerego de la sinhaloj, s-ro Mahinda Rajapaksa venkas la prezidantan elekton en novembro 2005. Li asertas, ke eblas venki la Tigrojn, kondiĉe ke oni havigu al si sufiĉajn rimedojn. Li sukcesas sian veton danke al la helpo de Ĉinujo, kiu deziras havi aliancanon en la regiono, fronte al Barato.

En dudek kvin jaroj tiu interna milito kaŭzis morton de ĉirkaŭ cent mil homoj. Inter fino de 2008 kaj majo 2009, la lastaj bataloj, laŭ la Unuiĝintaj Nacioj, mortigis ĉirkaŭ kvardek mil tamilaj civiluloj, premitaj inter la armiloj de la LTTE kaj tiuj de la armeo. La 27-an de marto 2014, la UN-Komisiono pri la homrajtoj akceptis (per dudek tri voĉoj kontraŭ dek du) britan rezolucion postulantan sendependan internacian enketon. La komisionanino por homrajtoj, la sud-afrika Navanethem Pilay, volas sendi jam en ĉi-junio enketistojn en la orienton kaj nordon de la insulo. Subtenata de Moskvo kaj Pekino, Kolombo parolas pri “enmiksiĝo”, “komploto”, kaj ripetas sian rifuzon kunlabori. Sed ja urĝas: laŭ la aŭstralia ne-registara organizo Public Interest Advocacy Centre (PIAC)*, la sri-lanka armeo detruas la materiajn pruvojn de siaj krimoj.

* “Island of impunity? Investigation into international crimes in the final stages of the Sri Lanka civil war”, PIAC, Sydney, februaro 2014.

Cédric GOUVERNEUR

Traktadoj pri Granda Transatlantika Merkato (GTM)

La dek minacoj por la eŭropaj popoloj

1. Malrespekto de la fundamentaj laborrajtoj. Usono ratifis nur du el la ok fundamentaj normoj de la Internacia Organizaĵo pri Laboro (IOL), kiuj celas protekti la laboristojn. Ĉiuj membroŝtatoj de la Eŭropa Unio siavice adoptis la regularojn proponitajn de tiu organizaĵo de la Unuiĝintaj Nacioj. La historio montras, ke “la harmoniigo”, al kiu kondukas la traktatoj pri liberkomerco, tendencas fariĝi surbaze de la plej malgranda komuna denominatoro. La eŭropaj salajruloj povas do timi erozion de la rajtoj, kiujn ili aktuale ĝuas.

2. Malfortigo de la rajtoj de kolektiva reprezentiĝo de la salajruloj. La logiko de la Granda Transatlantika Merkato (GTM) estas elradikigi la “barojn” kiuj bremsas la fluon de la varoj inter la du kontinentoj. Tio faciligos la eblecon por la entreprenoj elekti la lokojn de siaj produktejoj laŭ la “kostoj”, speciale socialaj. Nu, la partopren-rajtoj de la laboristoj — kiel informado kaj konsultado de la entrepren-konsilantaroj — daŭre ĉesas ĉe la landlimoj. La transatlantika proksimiĝo signifas do malfortigon de la rajtoj de la laboristoj, kiuj estas tamen garantiitaj en la Ĉarto de la fundamentaj rajtoj de la Unio.

3. Malrigorigo de la teĥnikaj normoj. Tiukampe la eŭropa metodo de normigo ege distingiĝas de la usona. En Eŭropo trudiĝas la principo de antaŭzorgo: la surmerkatigo de produkto dependas de antaŭa taksado de ĝiaj riskoj. Usono procedas inverse: la taksado fariĝas poste kaj estas akompanata de garantio pri surpreno de la sekvoj de ĉia problemo kiu povas aperi post la surmerkatigo (ebleco de kolektiva plendo aŭ class action, mona kompensado). Tio ne estas ĉio: en Eŭropo la konsiderataj riskoj ne limiĝas al la danĝeroj por la konsumantoj. Ili inkludas tiujn ligitajn al la laborkondiĉoj kaj al la profesiaj sano kaj sekureco, kvankam ili ne estas ĉiam respektataj. Usono siavice tiujn tute ignoras.

La harmoniigo, kiu tiom ĉarmas la mastrajn premgrupojn, entenas plurajn danĝerojn: malfortigon de la principo de antaŭzorgo (sen posta surpreno); ebleco de apero de duobla sistemo, en kiu la entreprenoj povus elekti tiun aŭ alian sistemon de normigo; malaltigo de la protekto de la salajruloj en ilia laborloko. La perspektivo de transatlantika “Konsilantaro de reguliga kunlaborado”, grandparte ekster demokratia kontrolo kaj ekster la rigardo de la sindikatoj, havas do nenion trankviligan.

4. Limigo de la libera cirkulado de la personoj. La cirkulado de la personoj estas planita nur en la formo de servo nomata “variaĵo 4”, t.e. “per korpa ĉeesto de personoj de lando sur la teritorio de alia lando”*

* Interreta paĝo de la Ĝenerala Direktejo de la Komerco [Direction générale du commerce]. Tiu sistemo nomiĝas ankaŭ “pruntitaj laboristoj”, kiu kontribuas al la sociala dumpingo ene de la Unio.Vd Gilles Balbastre, Laboro “pruntita”, laboristoj katenigitaj, Le Monde diplomatique, aprilo 2014.

En la okazantaj intertraktadoj, la cirkulado kaj la migrado de homoj estas konsiderataj nur sub la vidpunkto de ekonomia intereso; la fundamenta rajto je libera cirkulado ne aperas. Oni tamen povintus imagi, ke harmoniigo de la juro kaj de la laborleĝoj ebligus al la homoj ĝui la samajn liberecojn kaj garantiojn kiel tiujn de la varoj kaj de la kapitaloj ...

5. Foresto de sankcioj kontraŭ la misuzoj. La liberkomercaj traktatoj tradicie entenas ĉapitron nomatan “daŭrigebla disvolvado”, kiu entenas dispoziciojn pri la sociala juro kaj la laborjuro, pri la ekologio, la protekto de la klimato kaj pri la bestaj rajtoj kaj ankaŭ pri la kampara mondo. Malsame ol la ceteraj, tiuj ĉi ĉapitroj ĝenerale ne entenas meĥanismon por solvi konfliktojn nek eblecon de puno en kazo de malrespekto. Dum la artikoloj pri ekonomia kaj teĥnika kampoj elstaras per tre precizaj jurisdikcioj kaj per la ebleco de punoj, tiuj pri la sociala rajto restas tre malklaraj kaj la menciitaj sankcioj donas nur malmultajn eblecojn uzi la jurisdikciojn.

6. Progresanta malapero de la publikaj servoj. La intertraktadoj orientiĝas al malfermo al privatigo de la publikaj servoj per teĥniko nomata “negativa listo”. Tiu konsistas en listigo de ĉiuj publikaj servoj fermitaj al privatigo, kio subkomprenigas, ke la kontraŭa kazo estas la normo. Ankaŭ tie, la sperto montras, ke problemoj de difino aŭ de formulado malfermas kaŝitajn pordojn kaj faciligas privatigojn trans la kadro komence difinita. Cetere, ĉia speco de servo, kiu aperos por respondi al novaj bezonoj, estus aŭtomate konsiderata kiel parto de la privata sektoro.

7. Kresko de senlaboreco. Ene de la Unio, la neeŭropaj entreprenoj povas ĝui publikajn merkatojn. Multe malpli ol en Usono, kie la reguloj por garantii minimuman “lokan enhavon” estas tre disvastiĝintaj. Rezulto: etendiĝo de la merkatoj alireblaj por la usonaj entreprenoj, sen kontraŭparto por iliaj eŭropaj kolegoj, kun detruaj sekvoj por la dungo en la Eŭropa Unio.

8. Perdo de konfidenceco de personaj donitaĵoj. La eŭropaj popoloj tradicie ŝatas protekti siajn personajn donitaĵojn. La usonaj regularoj supozigas, ke la usona loĝantaro multe malpli aprezas tiun emon ... En kunteksto de liberaligo de la servoj, la garantio de tiu protekto fariĝas hipoteza: kiel determini la “lokon” de stokado kaj la aplikendan juron, kiam la donitaĵoj troviĝas en “nubo”?

9. Submeto de la loĝantaroj al defendo de la intelekta proprieto. Tio, kion komuna klopodo de la eŭropaj sindikatoj kaj de politikaj aŭ asociaj eŭropaj organizaĵoj ebligis eviti dum la debato pri la kontraŭ-kopia komerca interkonsento (KKKI, laŭ la franca: ACTA), povas reveni sur la tablon kun la GTM.La dispozicioj de protekto de la intelekta kaj industria proprieto estas aktuale temo de la intertraktadoj kaj povus minaci la liberecon de Interreto, senigi la aŭtorojn je sia rajto elekti la disvastigon de siaj verkoj aŭ limigi la aliron al “samspecaj” medikamentoj ...

10. Submeto de la ŝtatoj al juro farita en la intereso de la multnaciaj konzernoj pere de la sistemo de regulado de malkonsentoj inter ŝtatoj kaj entreprenoj.

Wolf JÄCKLEIN.

Traktadoj pri Granda Transatlantika Merkato (GTM)

La dek minacoj por la usona popolo

1. Malmuntado de la novaj regularoj de la financo. La traktantoj de la Eŭropa Unio postulis revizion de la reformoj enkondukitaj de la prezidanto Barack Obama por reguligi la financsektoron, kaj malstriktigon de la kadro por bankaj agadoj. La ĉefaj pafceloj: la “regulo Volcker”, kiu limigas la kapablon de la komercaj bankoj disvolvi spekuladojn, la leĝoj proponitaj de la Federacia Rezervo, kiuj aplikiĝas al la eksterlandaj bankoj, kaj la publika regulado de la asekuroj. La usonaj traktantoj, konsilataj de la Wall-Street-bankistoj, proponis aldoni al la traktato regulojn kontraŭajn al la usonaj dispozicioj kiuj celas malpermesi la venenajn derivitajn produktojn, limigi la grandon de la bankoj nomataj “too-big-to-fail” (tro gravaj por bankroti), validigi imposton por la financaj transakcioj kaj reenkonduki la principon de la leĝo Glass-Steagall. Tiu leĝo, voĉdonita de la usona Kongreso en 1933 por disigi la investojn de la komercaj agadoj de la bankoj, estis nuligita en 1999 de la registaro de la prezidanto William Clinton.

2. Riskoj de la “freneza bovino” kaj de surmerkatigo de infektita lakto. En la jaro 2011, dudek ok el la dudek naŭ kazoj de bova spongoforma encefalopatio (BSE, laŭ la franca: ESB) registritaj de la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS), devenis el la Eŭropa Unio. Reage al tio, pli ol kvindek landoj limigis siajn importojn de bovviando el Eŭropo. La entreprenoj grupitaj en la premgrupo Business Europe tamen nomis la usonan malpermeson de importado de eŭropa bovviando ligita kun la BSE-epidemio forigenda komerca baro. La eŭropaj gigantoj de la kampkultura komerco ankaŭ kvalifikis la usonajn normojn de kontrolo de la laktokvalito “obstaklo” forigenda per la GTM.

3. Pligravigo de la dependo de petrolo. Business Europe, kiu reprezentas ĉefe petrolkompaniojn kiel British Petroleum (BP), luktas por ke la GTM malpermesu la impostkreditojn por substituaj brulaĵoj malpli poluantaj (kiel la brulaĵoj produktitaj el algoj) kaj por tiuj, kiuj eligas malpli da karbondioksido.

4. Medikamentoj malpli fidindaj. La eŭropaj farmaciaj laboratorioj volas, ke la Usona Agentejo pri Nutraĵaj kaj Medikamentaj Produktoj (US Food and Drug Administration) rezignu pri siaj sendependaj taksadoj de medikamentoj vendataj sur la usona teritorio. Ili proponas, ke la usona registaro aŭtomate agnosku la medikamentojn oficialigitaj de la eŭropaj instancoj.

5. Pli multekostaj medikamentoj. La Usona Asocio de la Medikamentaj Industrioj (Pharmaceutical Research and Manufacturers of America — PhRMA), potenca premgrupo de la usonaj farmakologiaj societoj kiel Pfitzer, premas por ke la GTM limigu la kapablon de la usona kaj eŭropaj registaroj intertrakti pri la malaltigo de la kosto de la san-traktadoj por la programoj de publika sano. La Blanka Domo jam realigas tian disponon por malaltigi la kostojn de la medikamentoj por veteranoj de armitaj konfliktoj kaj la registaro de Obama promesis apliki ĝin por malaltigi la kostojn de sia programo Medicare.

6. Atenco al la privata vivo. Diversaj usonaj entreprenoj postulis, ke la GTM faciligu la aliron al personaj informoj (lokalizo de poŝtelefonoj, personaj, informadikaj kaj eksterretaj donitaĵoj), por krei profilojn de celataj konsumantoj.

7. Perdo de dungoj per la malapero de la reguloj de nacia prefero por la publikaj mendoj. La eŭropaj traktantoj kaj grandaj entreprenoj esperas, ke la GTM nuligu la usonajn politikojn kiuj celas preferi naciajn kaj lokajn agantojn por publikaj mendoj /“Buy American” kaj “Buy Local Policies”). Tiuj dispozicioj garantias tamen, ke la mono de la impostpagantoj estu reinvestita en projektoj kiuj ebligas krei usonajn dungojn.

8. Neetikedado de la produktoj kun organismoj genetike modifitaj (OGM). En Usono, preskaŭ la duono de la ŝtatoj trudas etikedojn por nutraj produktoj kun OGM.Gravaj produktantoj de tiaj semoj, kiel Monsanto, premas por ke la GTM nuligu tiun dispozicion.

9. Surmerkatigo de danĝeraj ludiloj. La eŭropaj fabrikantoj de ludiloj, reprezentataj de la asocio de la eŭropaj ludilindustrioj (Toy Industries of Europe) rekonas, ke ekzistas diferencoj inter la usonaj kaj eŭropaj sanreguloj (ĉefe pri la danĝeroj de bruliĝo, ĥemiaj kaj mikrobiologiaj). Ili tamen volas persvadi la usonajn gepatrojn pri la sendanĝereco de la ludiloj inspektitaj eksterlande.

10. Submeto de la ŝtato al juro farita favore al la multnaciaj konzernoj per la dispozicio de regulado de la malkonsentoj inter ŝtatoj kaj entreprenoj.

Lori M.WALLACH.

Neverŝajna politika dialogo

Togolando, elĉerpita diktaturo

Ĉu s-ro Faure Gnassingbé estos kandidato al sia propra sukcedo okaze de la togolanda prezidanta elekto de 2015? Lia foriro estas unu el la temoj de la dialogo komencita meze de majo de ĉiuj politikaj partioj. Brulvunditaj de la mortigaj perfortaĵoj kaj la fraŭdoj, kiuj makulas la balotojn de kvardek jaroj, la oponantoj nun postulas garantiojn. Unuavice, la ĉeson de la franca subteno al la diktaturo.

EN TOGO, kiun Amnesty International antaŭe kvalifikis “Teroro-ŝtato”*”, franca ĵurnalisto kunsentas malprecizan ĝenatecon. Venante el lando, kiu subtenas de kvardek naŭ jaroj sangoverŝan reĝimon, la raportisto estas asociita al dubindaj profesiaj praktikoj. La korespondanto de la agentejo France-Presse (AFP) kaj la kunparolanto de la generalo Gnassingbé Eyadéma, kiu gvidis la landon de 1967 ĝis 2005, longtempe estis... s-ro Jean-Christophe Mitterrand, filo de la prezidanto François Mitterrand (1981-1995).

* Komuniko de la 5-a de majo 1999. La raporto de misio de la Unuiĝintaj Nacioj kaj de la Organizaĵo por Afrika Unueco (1999) konfirmis la murdojn de oponantoj.

Ankoraŭ hodiaŭ, iuj kolegoj de la internaciaj amasinformiloj aŭ de afrikaj gazetoj gardis la kutimon veni preni sian “koverton” ĉe la prezidejo, kiel konfirmas iliaj vivkutimoj en Parizo. Francaj militistoj enkadrigas subpreman armeon, dum diplomatoj kaŭcias la balotojn kaj la murdojn.

Dum tridek naŭ jaroj, la generalo Eyadéma enkarnigis la diktarurojn de la Francafriko. Li konigis sin per sia kontribuo al la murdo de Sylvanus Olympio, unua elektita prezidanto de Togolando, la 13-an de januaro 1963*. Lia sukcedanto havas kiel nuran legitimecon, ke li estas filo de tia patro, kaj sekvas lian modelon. En 2005, la fraŭdata “elekto” de s-ro Faure Gnassingbé kaŭzis milon da mortoj inter la oponantoj kaj kvardek mil rifuĝintojn*.

* Zeus Komi Aziadouvo, Sylvanus Olympio, panafricaniste et pionnier de la Cedeao, L’Harmattan, Parizo, 2013.2
* Raporto de la misio de la Unuiĝintaj Nacioj, Alta Komisaro de la Unuiĝintaj Nacioj pri Homaj Rajtoj, Nov-Jorko, septembro 2005.

En Lomé, en la ladurbo de la kvartalo Bé Alaglo, s-ino Akoko Agbezouhlon akceptas nin kun granda rideto kaj klarigas, en la mina lingvo, kiel ŝi vivas en flikita kabano. Tiu 36-jara virino lupagas 8.000 afrikajn frankojn (12 eŭrojn) monate por tio, kio similas al kaputa loĝejo, al memproklamita “kvartalestro”. “Ĉi tie ne estas senpaga kuracejo, kaj iuj publikaj lernejoj restas sen instruisto, ŝi rakontas. Mi estis devigata enskribi miajn infanojn en privata lernejo.” Por pagi la 50.000 afrikajn frankojn (76 eŭrojn) de la jara aliĝkotizo, ŝi faras etajn neregulajn laborojn, kiel ekzemple kudradon aŭ vendon de memkuiritaj pladoj, kiel akpan, tipe togolanda plado el maizo.

Sinsekvo de nerealigitaj esperoj

LOMEO, la ĉefurbo, kvazaŭ forlasita de preda registaro, havas nek urbestron, nek elektitojn! La loĝantoj de kvar el la plej vastaj kvartaloj vivas de pluraj monatoj kun piedoj en akvo, manke de urbaj aranĝoj por stabile teni la lagunon. Oni devas diri, ke oni konstruis sub la marnivelo, memorigas la loĝantoj, montrante sian zonon por indiki la nivelon de la lasta river-altiĝo. Tia estas la vivmaniero de la etpopolanoj de landoj kun preskaŭ sep milionoj da loĝantoj, klasita cent kvardek naŭa el cent sesdek kvar landoj laŭ la skalo de homa disvolveco*.

* Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado, raporto pri la homa disvolvado, Ĝenevo, 2012.

Okaze de la elektoj, la provizoraj rezultatoj — kiuj ĝenerale likas antaŭ la nuligoj, nepre sekvataj de subpremo — montras la kreskantan popularecon de la opoziciaj partioj. La loĝantaro de la suda parto de la ĉefurbo ŝajnas des pli favori la opozicion, ke la privilegiitoj de la reĝimo ofte afiŝas luksegan vivmanieron, loĝantaj en luksaj vilaoj rande de Atlantiko.

La aktuala historio de Togolando rakontas sinsekvon de nerealigitaj esperoj rilate demokratian transiron. Ĝis 1987, la lando estis regata de ununura ŝtat-partio*. Kvankam la reĝimo iom post iom malfermiĝis, la prezidanta klano sciis uzi perforton kaj organizi ĉiuspecan manipuladon por teni sin ĉe la regloko. Ne plu kalkuleblas la interkonsentoj, malfacilege ellaboritaj kun la opozicio, kaj senĉese malvalidigitaj de la regantoj sub la indiferenta rigardo de la “internacia komunumo”. Per tiu ludo, la oponantoj akceptas la riskon esti “ellogataj” kaj, miskreditigitaj, forlasas siajn principojn favore al personaj interesoj.

* Godwin Tété, Histoire du Togo. La longue nuit de terreur, A. J. Presse, Parizo, 2006.

En novembro-decembro 1991, la fino de la malvarma milito malfermis demokratigo-eraon sur la kontinento. Nacia konferenco de la “vivaj fortoj” de la lando nomumis ĉefministro s-ron Josefo Kokou Koffigoh, eksan prezidanton de la asocio de advokatoj de Lomeo kaj fondinton de la Ligo por homrajtoj. Sed la trupoj de la generalo Eyadema rapide ĉesigis la eksperimenton, sieĝante dum du monatoj la ĉefministrejon. La franca ambasadoro Bruno Delaye provis mediacion sensukcese. Izolita, devigita kunlabori kaj poste demisii, s-ro Koffigoh konstatis, ke la partio de Eyadéma nuligis per sia perforto la esperojn de transigo. Ĉar la eksa ĉefministro alvokis al la fino de la ĝenerala striko decidita de la Kolektivo de la demokratia opozicio(KDO), tiu lasta publike kondamnis la sintenon de s-ro Koffigoh, konsiderata ambigua kaj fine tro “kunlaborema”.

Konfrontitaj al pli kaj pli rezoluta opozicio, la regantoj sukcesis ligi al si, iom ĥaose, famajn personecojn. S-ro Edem Kodjo, brila ekonomikisto, kaj s-ro Yawovi Agboyibo, advokato, estis ambaŭ esperoj por la opozicio. Sed ambaŭ estis ellogitaj, en 1994, de la generalo Eyadéma, kiu donis al ili ministeriajn postenojn. Fama figuro de la opozicio, s-ro Gilchrist Olympio, filo de la unua prezidanto, miskreditigis sin kunlaborante kun la reĝimo post 2010, kiam li estis la karisma gvidanto de tuta popolo. Renkontinte plurajn fojojn la prezidanton Gnassingbé, li konsentis partopreni registaron de Nacia Unueco. La tri kvaronoj de lia partio tiam forlasis lin por fondi la Aliancon Nacian por la Ŝanĝo (ANŜ), (ANC en la franca) — ja okulumo al la partio de Nelson Mandela. Intertraktadoj okazas inter la ĉefo de la ANŜ Jean-Pierre Fabre kaj la regantoj, cele “travideble” organizi la prezidantan elekton de 2015... Sed skeptikeco dominas. Kiam oni demandas s-ron Fabre pri la diktaturo, li ekkrias: “La filo estas eĉ pli malbona ol la patro!”

La forto de mafieca ŝtato kiel Togolando sidas ĉefe en ĝiaj milicoj. La ŝoktrupoj de la reĝimo, devenantaj el la Kabyé-etno, agas kontraŭleĝe, kaj kun granda aŭdaco*. Ĉiuj responsuloj de la opozicio aktivis en la tre viglaj naciaj organizaĵoj, inter kiuj la modela Togolanda Ligo de la Homrajtoj, kiu regule publikigas detalajn raportojn relajsatajn de okcidentaj asocioj*. La reĝimo timas tiun disvastigon en Eŭropon, kie ĝiaj subtenantoj povus finfine emociiĝi.

* Vd. Comi M.Toulabor, “Au Togo, le dinosaure et le syndrome ivoirien”, Le Monde diplomatique, marto 2003.
* Gilles Labarthe, Le Togo, de l’esclavage au libéralisme mafieux, Agone, Marseille, 2013.

Sed la subtenoj de s-ro Gnassingbé montras strangan konstantecon. La belga eksa eŭropa Komisionano Louis Michel ja permesis al si, de Lomeo, vigle mallaŭdan paroladon kontraŭ s-ro Fabre*. Ĉu li superkontrolos la venontajn elektojn, kiel li ĵus faris ĉe la prezidanta elekto en Malio, kiel misin-estro de la “eŭropaj observantoj”? La Eyadéma-klano jam legitimigis antaŭajn elektojn fare de eminentaj internaciaj juristoj, interalie la franco Charles Debbasch*.

* Monique Mas, “Le Parlement européen ne reconnaît pas l’élection de Faure Gnassingbé”, Radio France Internationale, 13-a de majo 2005, www.rfi.fr.
* Eksa Akademi-Rektoro de Aix-Marseille, S-ro Debbasch estis kondamnita pro ŝtelakiro per fraŭdo en la afero de la Fondaĵo Vasarely.

La togolanda socio organiziĝas. En Lomeo, lokaj komitatoj de civitanoj floras kaj memmastrumas sin eksterleĝe. En la kvartalo “sub la akvo”, Kangnikopé, tia komitato, spontana kaj konsistanta el volontuloj, provas lukti kontraŭ la perioda inundo, helpe de teramaso kaj pumpiloj. Ĝi ankaŭ zorgas pri la mezlernejo, futbal-tereno, kaj kovrita bazaro. Ĉiu ekprenas respondecon: la mankoj de la ŝtato fariĝas lernejo de paliativa demokratio.

Sed estas precipe la partioj, kiuj strukturas la loĝantaron. De preskaŭ kvar jaroj, la ANŜ de s-ro Fabre kunvenigas homamasojn, semajnfine sur la plaĝo de Lomeo kaj en la kvartaloj. Meze de februaro okazis en nordista kvartalo, plimulte loĝata de kabyé, granda publika kunveno. La pastroj, pastoroj kaj imamoj malfermas la kunvenon. Alterne en la lingvoj mina, kabyé aŭ kotokoli, la oratoroj sekvas unu la alian dum horoj, sub varmega suno. De monatoj, la aktivuloj ankaŭ atendas siajn respondeculojn en la kamparo, en la vilaĝoj, kun mirinda kolektiva konscio pri la kadukiĝo de la lando. Ili foje esprimiĝas kun mesiisma tono, retrovante la fervoron de la antaŭaj elektoj, kiuj ĉiuj finiĝis en sango.

La simbola ekzemplo de la nova opozicio venas de la mirinda Kolektivo “Ni savu Togolandon” (CST en la franca), gvidata de la karisma advokato Ajavon Zeus. Starigita en aprilo 2012, ĝi konsistas el naŭ organizaĵoj, inter kiuj pluraj estas defendantoj de homrajtoj, kaj ses politikaj partioj kaj movadoj. La kolektivo sukcesis kunigi cent mil homojn surstrate tiun jaron, por postuli justan balotan reformon kaj la “finon de despotismo”. La rezultoj restas miksitaj kaj nedeterminitaj, ĉar la akiritaj interkonsentoj estas preskaŭ tuj neataj de la regantoj. La CST publikigis detalan raporton pri la krima incendio de la bazaroj de Togolando* demonstranta, ke en januaro 2012 la homoj de la reĝimo plenumis tiujn krimojn, por akuzi kaj miskreditigi la opozicion.

* “Rapport de l’enquête sur l’incendie criminel des marchés de Kara et Lomé”, Collectif sauvons le Togo, Lomeo, novembro 2013.

Tiu stranga “politika neidentigita objekto”* uzas ĉiujn rimedojn: SMS, retmesaĝojn, afiŝojn, demonstraciojn, plendojn ĉe tribunalo, kunordigon de agado kun la diasporo. La modelo de la “arabaj revolucioj” estas eksplicite sekvata: la opozicio atendas, ke unu el la diktatoraj domenoj de la “Francafriko” falos. La fajrero eble venos baldaŭ de Burkina Faso, kie la prezidanto Blaise Compaoré estas kritikata de juristoj kaj de oponantoj, kiuj suspektas lin aranĝi por si kvaran prezidan mandaton, kio estas perforto al la Konstitucio. Aŭ eble de Kameruno, kie la manifestacioj kontraŭ Francujo multobliĝas. Aŭ ĉu estos de Gabono, kie la prezidanto Ali Bongo ne havas saman karismon kiel sia patro... Kaj kial ne de Togolando?

* Denis-Constant Martin, Sur la piste des OPNI (Objets politiques non identifiés), Karthala, Parizo, 2002.

Ĉu la prezidanta elekto, kiu okazos en 2015, estigas okazon renversi la reĝimon? Principe, s-ro Gnassingbé ne plu estas elektebla. Sed la konstituci-juristo Debbasch esperas, ke li trovis juran solvon: ĉirkaŭiri la malpermeson, modifante la nomon de la prezidanta partio. Sufiĉus ŝanĝi la nomon, kaj jen ...

Armeo malpli sekura

TEORIE, lokaj elektoj, kiuj ebligos al la opozicio mezuri sian influon, devus okazi antaŭe. Sed nenio pretas: nek la listoj, nek la Nacia Sendependa Elekta Komisiono (CENI en la franca), nek la reguloj pri financado de la kampanjoj. La interkonsentoj subskribitaj kun la partioj jam ne estas respektataj. La balotaj teritorio-disdividoj ne estis refaritaj, dum la establitaj distriktoj estas sur sociaj kaj klanaj bazoj, favoraj al la reganta partio.

Se la balotreguloj ne estos reviziataj, nur unusola kandidatiĝo de la opozicio — logike tiu de s-ro Fabre, gvidanto de la ANŜ — ebligos ties sukceson. Sed ekzistas aliaj kandidatiĝoj, kiel tiu de la trockista aktivulo Claude Améganvi por la Partio de la laboristoj, tiu de la bunta Alianco, kaj precipe tiu de la eksa ĉefministro Agbéyomé Kodjo (2000-2002), fariĝinte antaŭ nelonge firma opoziciulo. Fronte al ili, la “elektaj teknikoj” de la diktaturo preciziĝas: nova kandidatiĝo de s-ro Gnassingbé, korupto de la opozicio kaj ties divido per la fordungo de famuloj, ĉantaĝa priŝtelo de la investistoj por financi la elektojn, luksaj kontraktoj kun tre parizaj komunik-agentejoj, kiel Euro RSCG en 1998 kaj en 2003.

Nova fakto: la togolanda armeo, kiu kutimas sange subpremi la kontestadon de la fraŭdaj elektoj, ŝajnas nun malpli sekura. La maljustega proceso kontraŭ “Kpatcha”, duon-frato de s-ro Gnassingbé, akuzita pri perfidego kaj torturita, dividis la armeon, laŭ militistoj, kiuj preferas resti diskretaj. Sed, en Lomeo, oni pensas, ke la mondo ŝanĝiĝas kaj ke Francujo finfine ja tion rimarkos. Ĉar, duon-jarcenton post la sendependiĝoj, la elektoj de Togolando fine decidiĝas en Parizo. Jes ja, la neformala “kvinopo” en Lomeo, konsistanta el reprezentantoj de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj por Evoluado (PNUD en la franca), de la Eŭropa Unio, de la ambasadoroj de Germanujo (eksa koloniinto, same kiel Francujo), de Usono kaj de Francujo, povus plilongigi la marasmon, serĉante ambiguajn kaj nefidindajn kompromisojn inter la reĝimo kaj la demokrata opozicio.

En 2015, necesos do gvati la konsilojn donitajn al la prezidanto François Hollande kaj al lia ministro pri eksterlandaj aferoj Laurent Fabius, fare de la “Afrika Direktoro” de tiu ministrejo, s -ro Jean-Christophe Belliard, kaj la du konsilantoj de la prezidejo, s-ino Hélène Le Gal kaj s-ro Thomas Mélonio. Ĉar, per sia milita aktivismo en Malio kaj en Centr-Afrika Respubliko, Francujo verŝajne trovis manieron iom plilongigi sian kuratorecon.

Michel GALY

Mondpokalo de piedpilko

La pokalon ĝisfunde

La iama brazila piedpilka gloraĵo Edson Arantes do Nascimento, nomata Pelé, internacia ambasadoro de la Mondpokalo de piedpilko 2014 kaj de la firmao Coca-Cola, lastatempe taksis “normala” la morton de laboristo en la laborejo de la nova stadio de San-Paŭlo, la 24-an de marto.* La eksa gvidanto de la franca piedpilko Michel Platini, nun prezidanto de la eŭropa federacio de piedpilko (UEFA, laŭ la franca), petis la brazilanojn “atendi monaton antaŭ ol fari iom socialajn skandalojn”*, dum daŭras kontesta movado, lanĉita en marto 2013, kontraŭ la elspezoj por la granda turniro surkoste de la socialaj servoj, sano kaj edukado ...

* Vd “Pour Pelé, la mort d’un ouvrier est “normale”” [“Por Pelé, la morto de laboristo estas “normala””], www.courrierinternational.com, 9-a de aprilo2014. Ekde la komenco de la konstrulaboroj por la sportaj instalaĵoj, naŭ laboristoj perdis sian vivon.
* RMC Sports, 25-an de aprilo 2014.

Tiuj vortoj estas emblemaj por la malestimo de la reprezentantoj de la monda piedpilko por la sekvoj de la sportaj festegoj kiel la Piedpilka Mondpokalo, organizataj sub la egido de la Internacia Federacio de Piedpilkaj Asocioj (FIFA laŭ la franca), kiel klarigas la kolektiva verko La coupe est pleine!*

* Collectif, La Coupe est pleine! Les désastres économiques et sociaux des grands événements sportifs [Kolektivo: “La pokalo plenas! La ekonomiaj kaj socialaj katastrofoj de la grandaj sporteventoj], CETIM, Ĝenevo (Svislando), 2013, 140paĝoj, 10eŭroj. Vd ankaŭ Simon Maillard kaj Patrick Vassort, CIO, FIFA: le sport mortifère [CIO, FIFA: la mortiga sporto], Le Bord de l’eau, Lormont, 2014, 62paĝoj, 6eŭroj.

La FIFA, deklarita en Svislando kiel neprofitcela asocio, similas pli, laŭ la aŭtoroj, al la “transnaciaj holdingoj aŭ al la afer-kabinetoj, kiuj mastrumas la sportan kapitalon kaj ĝian surmerkatigon”: 998 milionoj da eŭroj da spezoj en 2013, 52,2 milionoj da “profito”, pli ol miliardo da financaj rezervoj. Por ĝi ne gravas, ke en Sud-Afriko, kiu gastigis la Pokalon de 2010, la ekstera ŝuldo “pasis de 70 miliardoj da dolaroj [50,3 miliardoj da eŭroj] (ĵus antaŭ la Mondpokalo) al 135 miliardoj [97 miliardoj da eŭroj] hodiaŭ”. La kromkostoj ligitaj kun la organizado de la konkurado atingas 1.709 elcentojn! Pretorio draste reduktis la socialajn programojn, dum 52 elcentoj de la loĝantoj vivas sub la sojlo de malriĉeco. La FIFA siavice enpoŝigis 2,7 miliardojn da eŭroj per la tiujara pokalo.

En Brazilo, dum la provizora buĝeto de la funkciado programis 800 miliardojn da eŭroj da elspezoj, kiuj estis laŭ la registaro esence portotaj de la privata sektoro, la kostoj transiras jam 2,6 miliardojn, kaj la fakturo pagendas ĉefe de la impostpaganto, kiel ankaŭ la investoj: “78 elcentoj de la infrastrukturoj por la Mondpokalo de 2014, taksataj je 18 miliardoj da dolaroj [13 miliardoj da eŭroj] estas financataj de la publika sektoro”, indikas la verko. Kiel en Sud-Afriko, la instancoj faras amasajn elpelojn kaj senproprietigojn. Proksimume 200.000 homoj estis delokitaj ĝis nun. La “pacigo” de la faveloj fare de la polico intensiĝis. De januaro ĝis septembro 2011, pli ol 800 homoj mortis en la kadro de la “purigaj” operacioj ...

Tamen ŝajnas, ke nenio deturnas la FIFA-n de sia strebo al profitoj, eĉ ne la 25 strikoj registritaj en Brazilo de februaro 2011 ĝis aprilo 2013, aŭ la 400 nepalaj laboristoj mortintaj en la laborejoj de Kataro, kiu gastigos la Mondpokalon en la jaro 2022. “Per tio, ke ĝi alianciĝas kun diversaj multnaciaj konzernoj, la FIFA nutras predan kapitalismon.” Ĝi trudas siajn diktaĵojn spite al la nacia leĝaro: sendevigo de impostoj kaj de la aldonvalora imposto (AVI) por la federacia instanco, ĝiaj dungitoj kaj ĝiaj servaj organizaĵoj, limigo de “ekskluzivaj komercaj zonoj” kontrolataj de “polico de markoj”, ktp.

En La intelektuloj, la popolo kaj la ronda pilko la filozofo Jean-Claude Michéa jam de 1998 vipis la ĉiam pli grandan detruon de la fonda spirito de la piedpilka ludo, “reĝlando de la homa lojaleco praktikata sub libera ĉielo” laŭ Antono Gramŝo*. La verko, reeldonita en 2010, kaj kiu aperas denove en riĉigita versio*, emfazas la “memmortigan integriĝon” de la profesia piedpilko en la merkaton, kaj klare aperigas, ke “la moderna kapitalismo nun kapablas degenerigi ĉian ajn homan agadon, ekde kiam ĝi akaparas ĝin kaj trudas al ĝi sian logikon”.

* Originale: Antonio Gramsci [antónjo grámŝi]. -vl
* Jean-Claude Michéa, Le plus beau but était une passe. Ecrits sur le football, Climats, Parizo, 2014, 148paĝoj, 15eŭroj.

Olivier PIRONET.

Letero de Tonsanmo al siaj akciuloj

Karaj akciuloj,

Ni altiras vian intereson al la eksterordinara oportuno kiun donas la aktualaj intertraktadoj pri la Granda Transatlantika Merkato (GTM). Tiu traktato devus kontribui al la eksponenciala kresko de viaj dividendoj kaj fortigi nian pozicion de monda gvidanto pri semoj, genetike modifitaj organismoj (GMO) kaj pri protekto de la kulturoj. Ĝi rekompencos niajn intensajn klopodojn de premgrupa laboro, faritajn jam de multaj jaroj kun multaj ceteraj usonaj kaj eŭropaj multnaciaj konzernoj.

Ni deziras tutunue trankviligi vin: kvankam la prezidanto de la Franca Respubliko, s-ro François Hollande, asertis fine de 2013, ke li faros “ĉion por ke la kampkulturo povu esti domaĝita en la intertraktadoj kun Usono”, ĉar “niaj produktoj ne forlaseblas nur al la merkatreguloj”, la kampkulturo estas ja parto de la mandato de intertraktado, kiun Francujo voĉdonis. La GTM donus al ni la eblecon redukti la ekscesajn eŭropajn regularojn pri sano kaj medio, kiuj malebligas al ni libere eksporti senherbigilojn, pesticidojn kaj GMO.

En la kadro de la interparoladoj kaj per la voĉo de nia premgrupo, la Biotechnology Industry Organization, ni firme protestas kontraŭ la malsameco de la normoj, kiuj persistas inter Usono kaj la Eŭropa Unio, kaj ni postulas “la forigon de la nepravigeblaj malfruoj en la traktado de niaj postuloj enkonduki novajn bioteĥnologiajn produktojn”.* Ni povas feliĉe kalkuli kun la apogo de certaj membroŝtatoj, ekz-e Britujo, kies ĉefministro David Cameron deklaris: “Ĉio devas esti sur la tablo. Kaj ni devas ataki la koron de la regularaj demandoj, tiel ke produkto akceptita ĉe unu flanko de Atlantiko povu tuj eniri en la merkaton de la alia.”*

* Transatlantic Trade and Investment Partnership. Comments Submitted by Biotechnology Industry Organization (BIO), dokumento USTR-2013-0019, www.bio.org.
* David Cameron, David Cameron: A British-American Tax and Trade agenda”, The Wall Street Journal, Novjorko, 12-a de majo 2013.

Grava malhelpo devas fali: la “principo de antaŭzorgo”, kiu devigas pruvi la foreston de risko antaŭ la surmerkatigo de produkto, en Eŭropo. Tiu arĥaikaĵo submetas niajn GMO al proceduro de permeso kaj al deviga kaj publika taksado de riskoj. Rezulto: la loĝantaroj de la “malnova kontinento” povas profiti nur kvindekon da produktoj genetike modifitaj, kontraŭ centoj aliflanke de Atlantiko, kie la konsumantoj devus baldaŭ malkovri la guston de la GMO-salmo.

La GTM forigos tiajn malhelpojn, kiel la devigon etikedi ĉian GMO-produkton sur la teritorio de la Unio. Tio pruvas, ke estis urĝa tempo por reagi, ĉar tiu absurda projekto ŝajnas esti deloginta certajn usonajn ŝtatojn..*

* “TAFTA as Monsanto’s Plan B: A Backdoor to Genetically Modified Food” [“La GTM kiel la Plano B de Monsanto: Malantaŭa pordo al genetike modifita nutraĵo”], www.citizen.org.

Certe, estos malfacila politike akiri kompletan adapton de la normoj en la momento de la subskribo de la traktato: civitanaj protestoj jam ekmontriĝas, aranĝitaj de kelkaj eŭropaj kaj usonaj NRO kiuj, malgraŭ la sekreto de la intertraktadoj, sukcesas informi la publikon pri ilia enhavo. Sed tre bonŝance, du meĥanismoj inkluditaj en la mandatoj de intertraktado ebligas adapton de la normoj post la subskribo. Unuflanke la regulado de malkonsentoj inter investistoj kaj ŝtatoj ebligos rekte kontesti regularojn faritajn de la Eŭropa Unio, de la ŝtatoj aŭ de lokaj kolektivaĵoj, kiuj ekzemple malpermesus kulturi GMO en Francujo. Aliflanke, “konsilantaro de regulara kunlaborado”, kiu konsistas el reprezentantoj de la usonaj kaj eŭropaj regulad-agentejoj, kontrolos ĉiujn ekzistantajn aŭ aperantajn normojn, eĉ antaŭ ol ilia submeto al la leĝaj proceduroj.

Alia parto de la intertraktado interesas nin aparte: la rajtoj je intelekta proprieto. La celo: devigi al ĉiu kampkulturisto provizi sin per semoj ĉe ni. Ĉiu kampkulturisto povus esti persekutata pro falsado ekde kiam li estas supozata posedi fraŭde semojn de variaĵo protektata per patento kiun ni deponis. Liaj havaĵoj kaj bankkontoj povus esti blokataj. Ĉia aĉetanto de rikoltoj devenaj el tiaj semoj povus esti akuzata pro kaŝo de falsado. Labori pri sia propra selekto kaj produktado de semoj en la bieno tiel fariĝus praktike malebla, kion montras la batalo, kiun ni gajnis kontraŭ la kolombiaj kampkulturistoj en la kadro de alia traktato pri liberkomerco kun Usono. Sub nia premo la kolombia ŝtato devis amase detrui la rikoltojn devenajn el semoj produktitaj en la bieno.* Tiaj klaŭzoj pri la intelekta proprieto troviĝas en la traktato inter la Eŭropa Unio kaj Kanado (Ceta, laŭ la franca), ratifota, kaj estas traktataj en la kadro de la GTM.

* “Accords de libre échange: Droit de propriété intellectuelle sur les semences ou souveraineté alimentaire, les parlementaires européens doivent choisir”, Communiqué de presse de la Confédération paysanne [“Traktatoj pri liberkomerco: Rajto je intelekta proprieto pri la semoj aŭ nutraĵa suvereneco, la eŭropaj parlamentoj devas elekti”, Gazetara komunikaĵo de la Kampkulturista Konfederacio], 25-a de majo 2014.

Fine, la transatlantika partnereco malfermas la vojon al konsiderinda malaltigo de la dogantarifoj. La kampkulturaj doganaĵoj estas mezume multe pli altaj ĉe la Eŭropa Unio: 13 elcentoj kontraŭ 7 elcentoj ĉe Usono.* Ili protektas ankoraŭ tre delikatajn produktojn, ĉefe de bredado, kaj kelkfoje superas 100 elcentojn.* Ilia forigo ebligos plene ludi per la konkurenco kaj eksporti pli da genetike modifitaj tritiko kaj sojo. Ĝi instigus ankaŭ la kampulojn alpreni pli konkurenckapablan modelon, malaltigi la produktadkostojn en la pli kaj pli grandaj kaj motorizitaj entreprenoj kaj uzi pli kaj pli da pesticidoj, da senherbigaj produktoj kaj, kiel ni esperas, genetike modifitajn organismojn.

* Lionel Fontagné, Julien Gourdon kaj Sébastien Jean, “Les enjeux économiques du partenariat transatlantique”, La lettre du CEPII, Parizo, n-ro 33530 septembro 2013, www.cepii.fr.
* J. Berthelot, La folie d’intégrer l’agriculture dans le projet d’accord transatlantique [“La frenezaĵo inkludi la kampkulturon en la projekton de transatlantika traktato”], Solidarité, 30-a de marto 2014, www.solidarite.asso.fr.

Kiel vi vidas, karaj akciuloj, danke al la GTM la estonteco anonciĝas radianta por ni, kaj do por vi.

La direktejo de Tonsanmo.

Aurélie TROUVÉ.

Kiam montgrimpado fariĝis sporto

Iniciatita de aristokratoj, la arto grimpi sur montaroj restas libertempa aktiveco kun sociala distingo. Dum longa tempo la sentemo de la alpistoj por la beleco de la montpintoj kaj de grandioza naturo iris man-en-mane kun ilia malestimo al la kampulaj loĝantoj de foraj regionoj. La sporta grimpado, per tio ke ĝi senmistikigis la altecon, renversis la hierarĥiajn teĥnikojn kaj limigis la riskojn, ĝi renversis la establitan simbolan ordon kaj marĝenigis la alpismon.

ENNEĜITA montpinto, kun akrepinta kresto. Unuflanke la vertikalaj kaj mallumaj vandoj de roka apiko; aliflanke glacia deklivo iras al la abismo. Meze, alpisto reliefiĝas kontraŭ blueta horizonto, kun pioĉeto en la mano: “La ekstraordinaraj gvidantoj ne kontentiĝas per gvidado”, proklamas la slogano. Ni ne estas en la montaro Alpoj aŭ en Hamalajo, sed en la brita semajngazeto The Economist: la societo IE reklamas sian diplomon “Pozitiva gvido kaj strategio”.*

* The Economist, Londono, 16-a de februaro 2013.

La kolektiva imagado volonte asocias montajn suprenirojn kaj preterpason de si mem, grandajn suprenirojn kaj heroismon. Sendube ĉar la alpistoj longtempe provis doni tiun bildon pri si mem: “Nur tiu, kiu praktikas la grandan alpismon, povas koni ĝian grandecon kaj ĝian rigoron”, skribis en la jaro 1973 René Desmaison. Tiu legenda gvidisto ne vidis sian pasion kiel simplan sporton, sed kiel “idealon, en kiu la vivo estas la vetaĵo”.* Sendube pro tio estiĝas la emo de la entreprena mondo akapari la bildon de tiuj herooj kun la okuloj fiksitaj al la montpintoj.

* René Desmaison, 342 heures dans les Grandes Jorasses, Hoëbeke, Parizo, 2010 (1-a eldono Flammarion, 1973).

Ekde la jaro 1948 tamen iuj kontestas tiun bildon de la aferoj. La revuo Turismo kaj laboro*, proksima de la sindikato Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT laŭ la franca), denuncas la elitismon de praktiko, en kiu “pufiĝas furioza individuismo de ĝiaj plej multaj praktikantoj. Ili diras al vi “pureco de la pintoj”, “soleco”, “malproksima de malsupre”, “tie alte, sola en la lumo”, aŭ ankaŭ: “pli proksima al Dio”. Sed envere ili volas “resti inter si””.* En Alpinisme et compétition, kiun li publikigis sekvajare, la grimpulo de la urbo Fontainebleau Pierre Allain defendas la montgrimpadon kiel aŭtonoman fakon: “Ni iras al Bleau kaj tie montgrimpas ne nur por vetkuroj en la montaro, sed eĉ precipe ĉar ni faras el tio ludon kiu pasiigas nin per si mem.”*

* Originale: Tourisme et travail.
* Pierre Lambert, “La montagne ne tue pas” [La montaro ne mortigas], Tourisme et Travail, n-ro 7, oktobro 1948.
* Pierre Allain, Alpinisme et compétition, Arthaud, Grenoblo, 1949.

La Sporta kaj Gimnastika Federacio de la Laboro (FSGT laŭ la franca) — proksima de la komunista partio — starigis, en 1953, “Specialecon Montaro” por “malaltigi la alpismon al rango de sporto kiel la aliaj” kaj per tio “detrui tion, kion oni ja devas nomi socikultura rento”.* La laborista alpismo estis naskita, kun slogano: “Mi grimpas fronte kaj mi gvidas la konkursojn, kiujn mi partoprenas”. Ĝi iniciatis la metodon de la “sengviduloj”, kiuj, ekde la fino de la antaŭa jarcento, metis al si la celon fariĝi aŭtonomaj kaj respondecaj, kontraste al la britaj pioniroj kiuj pagis gvidistojn por skribi sian nomon sur la grandaj alpaj pintoj.

* Montagnes magazine, Grenoblo, 1983.

Ekde tiu epoko. la ĝenevaj alpistoj trejnis sin sur la rokaj kalkvandoj de La Varappe, ĉe la tute proksima monto Salève. Tio daŭre signifis grimpi, sed ĉe vandoj kun pli modesta alteco. La malfacilo troviĝis malpli en la medio kaj ĝiaj objektivaj danĝeroj (fendegoj, lavangoj, ŝtonfaloj) ol en la kruteco de la pasejoj kaj en la manko de teneblecoj de la roko. La grimpado, kiun oni longtempe nomis en la franca la varappe, ĉar ĝi estis nun alirebla dum la tuta jaro, fariĝis en la 20-a jarcento maniero de trejniĝo por ĉia kandidato por pli riskaj aventuroj en alteco, ekde kiam la somero estis veninta. La perfektigo de la ekipaĵo (ŝnuro, ŝultrozono, risortohokoj, kroĉnajlo, ktp), la ebleco multfoje ripeti la vojojn kaj la kundivido de la informoj per la resumoj ebligis pli intensan korpan kaj teĥnikan trejniĝon, kun malpli da hazardoj kaj kun pli granda sekureco.

La FSGT apogas sin sur tiuj bazoj kaj instigas al disvolvado de la montgrimpado, sed nun kiel aŭtonoma praktiko, aparta de la alpismo. Ĝi tiel kontraŭmetas la ĉampionon, en la roko protektatan per “betona” ekipaĵo, al la heroo kiu ĉiumomente defias la morton. La federacio estas konvinkita pri tio: la demokratiigo de la vertikalaj sportoj pasas tra “sportigo” de la montgrimpado kaj tra reduktado de akcidentoj.* Ekde la jaro 1955 ĝi muntas “grimpturon” ĉe la Festo de la Humanité.* En 1980 ĝi organizis la “24 horojn de Bleau”, la unuan konkurson de tiu speco en Fontainebleau.

* Ĝuste pri tio legindas la libro de Eddy Raats, menciita sub tiu ĉi artikolo. -vl
* Sport et plein air, Pantin, julio kaj aŭgusto 2011. — L’Humanité estas la gazeto de la Franca Komunista Partio, kiu organizas ĉiujare grandan feston (la plej grandan popolfeston de Francujo) norde de Parizo. -vl

La kontestado kovis ankaŭ malproksime de Alpoj, en la anglosaksaj landoj kie, pro manko de sufiĉaj montoj, oni praktikis la rock climbing (grimpado sur roko) kiel aktivecon por ĝi mem. La internaciaj interŝanĝoj kontribuas al disvastigo de tiu tendenco de “pura grimpado” ĝis Francujo, kie la “nudmanaj viroj”, kiel Patrick Edlinger (forpasinta en novembro 2012) aŭ Patrick Bérthault (forpasinta en 2004), praktikas “kalifornian” vivmanieron. Ili grimpas plentempe, sieĝas la pasejojn de la rivero Verdon en sia loĝaŭto, laborante pri la vojoj dum tutaj tagoj, kaj kombinante gimnastikajn kaj muskolajn ekzercojn.* Por ili, la pura grimpado estas plene spertata kiel aŭtonoma sporto. La filmo de Edlinger, “La vivo fingropinte”* iras tra la mondo. Tiu metodo estas baldaŭ fortigita per malnova fenomeno: kun la elĉerpiĝo de konkereblaj virgaj pintoj la alpismo devas transformiĝi. Forlasante la aristokratan serĉadon de “premieroj”, ĝi serĉas “malfermojn” de novaj vojoj, pli malfacilaj, kie oni privilegias la belecon de la teĥnika gesto.

* Patrick Edlinger kaj Jean-Michel Asselin, Patrick Edlinger, Guérin, Chamonix, 2013. Michel Bricola kaj Dominique Potard, Patrick Bérhault, Guérin, Chamonix, 2008.
* Dokumentfilmo de Jean-Paul Janssen, sendita en la televido Antenne 2 en 1982, estas nomumita por Césars.

Por François Mitterrand, elektita prezidanto en 1981 pro la promeso “ŝanĝi la vivon”, la reduktado de la labortempo (semajno de 39 horoj, kvina semajno de pagataj ferioj) devis ne nur doni socialan progreson, sed ankaŭ vigligi la ekonomian kreskon. En tiu perspektivo la verkisto Yves Ballu, konsilisto pri montaroj ĉe la ministro pri junularo kaj sporto, prezentis dek ok proponojn, el kiuj tri pli gravaj. Reformo de la montaraj metioj emfazas la pedagogion kaj la animadon, tiel ke ili pli bone kontentigas la bezonojn de la asocioj kiuj organizas kolektivajn staĝojn. Subtenplano ebligas akceli la konstruadon de grimpmuroj en urbaj kaj lernejaj medioj. La Franca Federacio de Montaro (FFM) devas esti rajtigita organizi konkursojn — eta revolucio en medio malamika al ĉio kio povus igi la vertikalajn aktivistojn simili al la aliaj. En la jaro 1987 ĝi fariĝis la Franca Federacio de Montaro kaj de Grimpado, post kunfandiĝi kun la Franca Federacio de Grimpado, naskita du jarojn antaŭe por organizi konkursojn. Post la “naci-alpismo” kaj ties dekstrulaj valoroj, temis pri neniom malpli ol subteni formon de “sociala grimpado”.

Decido de la 5-a de oktobro 1984 kreis la ŝtatan diplomon grimpado, kiu donas la rajton praktiki, per rekompenco, la aktivecojn de instruado, animado kaj trejnado de grimpado sur bloko (kiel en la arbaro de Fontainebleau), artefarita strukturo kaj roko. Tiu nova diplomo trafas sur la persista opozicio de la Sindikato de la Gvidistoj de Altmontaro, kiu ne tre kutimas vidi siajn prerogativojn konkurencataj.

La FSGT favoras la konstruadon de muroj aŭ de artefaritaj strukturoj de grimpado (SAE laŭ la franca), en lernejaj kaj popolaj medioj. Du membroj, s-roj Gilles Rotillon kaj Jean-Marc Blanche, konceptis la unuajn artefaritajn blokojn de trejnado, dum liceanoj kaj iliaj instruistoj realigis la unuan artefaritan muron en Corbeil-Essonne en 1982. “Post la murdo de la patro (la alpismo), oni povas jam nur betonigi”*, ekkriis tiuj, kiuj ne imagas grimpi sen la brizo sur la glaciejoj dum sunleviĝo aŭ malproksime de la ruĝeca grajno de la Belle Protogine, kaj kiuj abomenas “la sufokan odoron de la subvencioj”* kiun eligas la ministrejo pri sporto kaj kiuj povas atingi trionon de la kostoj de la projektoj. Tio ne malebligas la murojn kreski kiel fungoj, en sportejoj, bazlernejoj, mezlernejoj, libertempejoj, urbaj parkoj, specialaj magazenoj, klubejoj, privataj gimnastikejoj ... Kvin jarojn post la iniciato de la instruistoj de la liceo de Corbeil oni nombras centon da SAE sur la franca teritorio.

* Alpinisme et Randonnée, Parizo, 1982.
* Saml.

La organizado de konkursoj fariĝis la plej konflikta temo de la 1980-aj jaroj. Por la FSGT necesas “mortigi la miton de la alpista superhomo, kiu malebligas al multaj junuloj aliri tiun sporton”.* Laŭ la Federacio de Sportaj Laboristoj la konkursoj konatigos la grimpadon, senmistikigas la falon kaj tiel altiros multnombran junularon al la SAE, poste al naturaj vandoj. Jam dum la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj la USSR klare distingiĝis de la okcidenta metodo per tio ke ĝi regule organizis konkursojn de grimpado kaj eĉ de alpismo, ĉe virgaj kaj sovaĝaj vandoj de Kaŭkazo aŭ de Pamiro. Sed plimulto de francaj grimpuloj, de la bazo ĝis la elito, kontraŭis la projekton, naŭzitaj de ideo de devojiĝo al spektaklo-sporto kaj rifuzis ĉian oficialan klasadon. Multaj el la plej bonaj grimpistoj asociiĝis por publikigi la “Manifeston de la 19” (1985). Ili volis, ke ilia praktiko restu “rifuĝejo kontraŭ certaj arĥetipoj de nia socio, kiel kontraŭstaro al ĉiaj sportoj juĝataj, arbitraciataj, kronometrataj, oficialigitaj kaj tro inside ŝtatecaj”.

* Montagnes magazine, 1983.

Jaron antaŭ la unua franca konkurso pri roko, la Franca Alpa Klubo emociiĝis: “Kontraŭ la opinio de la granda plimulto de la praktikantoj, kontraŭ la opinio de la asocioj, antaŭ la atentismo de la francaj gvidantoj de la montaraj sportoj, sub la premo de privataj kaj komercaj interesoj, konkursoj de grimpado estas organizotaj en Francujo kun amaskomunikiloj kaj varbado, altparoliloj kaj sonado, biero kaj varmaj kolbasetoj kaj ankaŭ kompreneble kun mireganta publiko kaj pagataj eniroj.”*

* La Montagne et Alpinisme, 1985.

Hodiaŭ oni nombras pli ol du mil SAE. Kontraste al la alpismo, la grimpado kaŭzas tre malmultajn akcidentojn kaj estas praktikata en ĉiuj regionoj, inkluzive en la ebenaĵoj. Ĝi estas lernata en la mezlernejoj kaj elekteblas kiel opcio por la abiturienta ekzameno. La alpa klubo disvolvas siajn proprajn skipojn de konkursantoj kaj konkurencas kun la FFME pri la organizado de konkursoj de grimpado aŭ de ski-alpismo, alia sporto tuŝita de la klasadoj de la pokaloj. Multaj riproĉas nun al la FFME ke ĝi neglektas la stimuladon de la montara sporto kaj ke ĝi fariĝas franca federacio ... de “grimp-muroj”.

Jean-Claude WALCH.

Montgrimpado en Esperanto

Permesu al mi atentigi pri bela kaj instrua libro pri montgrimpado, de la samideano kaj MAS-ano Eddy Raats: “Pasio, defio, amikeco. Spertoj de montgrimpisto”. Monda Asembleo Socia (MAS), 2012, 95 paĝoj, ISBN 978-2-918300-70-0, 14,50 eŭroj, mendeblaj ĉe la libroservo de la Universala Esperanto-Asocio (UEA) aŭ tiu de la Flandra Esperanto-Ligo (FEL).

Jen karakterizo de la libro fare de Luiza Carol:

“Tiu ĉi libro havas kaj didaktikan kaj artan valoron. Instruante pri montgrimpado, ĝi distras kaj pensigas. Por la aŭtoro, montgrimpado signifas ne nur sanigan sporton: ĝi fariĝas vivovojo. Pere de ĝi, oni povas proksimiĝi al la plej grandaj belecoj de la mondo; oni ekkonas pli bone siajn proprajn animajn kaj korpajn kapablojn kaj oni plifortigas ilin; oni evoluigas sian singardemon, amikemon, kuraĝon; oni lernas respekti la naturan ĉirkaŭaĵon kaj la homojn. La libro estas atentokaptaj memoraĵo kaj beletraĵo, kun koloraj fotoj, rimarkindaj pejzaĝ-priskriboj kaj vivoplenaj portretoj, sed ankaŭ kun utilaj kompententaj konsiloj por nunaj kaj ontaj montgrimpemuloj.

La aŭtoro estis profesia skiinstruisto. Kiel volontulo li instruis rokgrimpadon kaj multege ĉiĉeronis en la altmontaro, kadre de alpistklub-aranĝoj aŭ por inici novulojn. De la sama aŭtoro aperis La longa vojaĝo kaj Post la pluvo, pluvego.”

Vilhelmo Lutermano.

La ekonomiaj radikoj de la ukraina krizo

Elektita la 25-an de majo kiel prezidanto de Ukrainujo, la oligarĥo Petro Poroŝenko devos respondi al la secesiaj tentoj de la rusparolantaj regionoj kaj samtempe surpreni la socialajn sekvojn de la programo elkovita de la Internacia Mon-Fonduso. La konsidero de la ekonomiaj dimensioj de la krizo, ofte ignorataj, ebligas pli bone kompreni kial la lando falis en perforton.

ONI POVAS en la ukraina politika krizo vidi la dramecan elnodiĝon de financa itinero, kiu fariĝis neeltenebla dum la lastaj monatoj de 2013. En julio 2010 la registaro subskribis interkonsenton kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF). Interŝanĝe kun prunto de 15,5 miliardoj da dolaroj, ĝi promesis interalie pasigi la aĝon de pensiiĝo de 55 al 60 jaroj — dum la vivekspekto restas dek jarojn sub la eŭropa mezumo — kaj duobligi la internajn prezojn por energio. Ses monatojn poste, la interkonsento estis blokita: la registaro hezitis plialtigi la gastarifojn.

La lando tiam lanĉis sin en fuĝon antaŭen. La ekonomia aktiveco estis subtenata jam nur de la konsumado de la mastrumoj, nutrata de privata enŝuldiĝo kaj de altigo de la socialaj elspezoj cele al trankviligo de la malkontentoj (+ 16 elcentoj en 2012). Enfermita en produktoj kun malalta aldonvaloro, kaj spite al la politikaj alternadoj, la ukraina ekonomio suferis la foreston de vera institucia solidiĝo ekde la fino de la USSR. Pli ol dudek jarojn poste, la lando ankoraŭ ne retrovis nivelon de produktado kiun ĝi atingis en la sovetia epoko (vidu la koncernan grafikaĵon). La impostevito, la korupto kaj la predado antaŭrangas ĝis en la plej altaj sferoj de la ŝtato. La neoficialaj sektoroj pezas inter 25 kaj 55 elcentoj de la malneta enlanda produkto (MEP), laŭ la fontoj. La du regulaj malekvilibroj de la ekonomio, la buĝeto kaj la eksteraj fakturoj, ne ĉesas kreski, surbaze de enŝuldiĝo en eksterlanda mono.

En la aŭtuno de 2013, la registaro jam sciis, ke 3 miliardoj da dolaroj estis tuj trovendaj por alfronti la limdatojn de 2014, al kio aldoniĝis 1 miliardo da obligacioj en eŭroj. Krome, Naftogas, la publika gasliveranto de la lando, akumulis pli ol 3 miliardojn da ŝuldoj en dolaroj ne pagitaj al sia rusa liveranto Gasprom. Ĝis tiam la inflacio restis malalta, pro la malalta ekonomia kresko, pro restrikta monpolitiko kaj pro bonaj rikoltoj. Sed la financsistemo restas delikata, kaj la premoj intensiĝas sur la nacia mono, la hryvnia, kies ŝanĝkvoto estas de pluraj monatoj trotaksata. Kiel en Rusujo en 1998 antaŭ la financa bankroto, mona muro leviĝas antaŭ Ukrainujo.

Fine de oktobro 2013, misio de la IMF estis sendita al Kievo. Ĝi metis kondiĉojn: aŭ la registaro lasas la hryvnia flosi, malaltigas siajn elspezojn, altigas “tuj kaj signife la prezojn de gaso kaj de hejtado por la mastrumoj kaj adoptas kalendaron por kromaj altigoj ĝis kiam la kostoj estu kovrataj”.*; aŭ la helpprogramo ne estos subskribita, kaj per tio Ukrainujo seniĝas je 10 ĝis 15 miliardoj da dolaroj en ekstera mono. La Eŭropa Komisiono anoncis, ke ĝi alportos kromajn 840 milionojn da dolaroj en la kazo de interkonsento kun la IMF.

* Internacia Mon-Fonduso, gazetara komunikaĵo n-ro13/419, Vaŝingtono, 31-a de oktobro 2013.

La eblaj sekvoj de brutala altigo de la energiprezoj, por la loĝantaro same kiel por la industrio de Donbaso, povis hezitigi la ukrainan prezidanton. En la sama semajno li renkontis la rusan prezidanton Vladimir Putin en Soĉio. Ili diskutis sendube jam pri solvo alternativa al tiu de la IMF. La 21-an de novembro 2013, s-ro Viktor Janukoviĉ suspendis la subskribon de la interkonsento pri asociiĝo kun la Eŭropa Unio.* Tiu direktoŝanĝo kaŭzis la kunvenojn en Majdano, la Placo de Sendependeco de Kievo.

* Vd Sébastien Gobert, “L’Ukraine se dérobe à l’orbite européenne”, Le Monde diplomatique, decembro 2013.

La grandaj linioj de la rusa propono estis malkaŝitaj nur la 17-an de decembro, en taktika movo de s-ro Putin por reakiri la iniciaton. Lia plano estis prunto de 15 miliardoj da dolaroj, malaltigo je triono de la gasprezo vendata al la ukraina najbaro kaj mildigoj pri la ŝuldo de Naftogas al Gasprom, ĉio sen afiŝitaj kondiĉoj. Tio signifis spitgesto al la IMF kaj al la Eŭropa Unio. Sed, post la renverso de la potenco kaj la foriro de s-ro Janukoviĉ, la 22-an de februaro, la novaj ukrainaj gvidantoj revenis al la IMF ...

Tiu ŝanĝemo kompreneblas nur se oni observas la internacian eniĝon de la ukraina ekonomio en longa tempo. Al Eŭropo kaj Azio ĝi eksportas siajn krudmaterialojn kaj siajn duonfinitajn produktojn; al Rusujo, siajn transformitajn produktojn. Fine de la jaroj 2000, du projektoj de regiona integriĝo alprenis formon kaj kondukis la landon en dilemon: ĉu asociiĝon kun la Eŭropa Unio aŭ doganunion kun Rusujo? La detaloj de tiu deviga elekto ignoras la ekonomian kaj socialan koheron de Ukrainujo, la trio ekskludita el tiu binara logiko.

Ekde majo 2009 la Eŭropa Unio proponas partnerecon al Ukrainujo, al Belorusujo, al Moldavio, Armenio, Georgio kaj Azerbajĝano. La oferto ne etendiĝas al Rusujo, kun kiu la intertraktadoj de strategia partnereco enŝlimiĝis ekde la “gasmilito” de 2006. Por Ukrainujo la proksimiĝo kondiĉas subskribon de traktato de kompleta kaj profunda liberkomerco (Aleca, laŭ la franca).

S-ro Putin reagis per reveko de iama projekto de integrado de la landoj de la Komunumo de Sendependaj Ŝtatoj (KSŜ) — kiu grupigas eksajn sovetiajn respublikojn —, kun la celo de eŭropazia ekonomia unuiĝo.* Lia plano progresis rapide: de 2010, Rusujo, Kazaĥujo kaj Belorusujo proklamis la ekvalidon de la doganunio. Ukrainujo, pro la graveco de Rusujo en sia ekstera komerco (proksimume 30 elcentoj), ne povas ŝajnigi surda. En oktobro 2011 s-ro Janukoviĉ subskribis la traktaton de liberkomerco inter la KSŜ-landoj. Li poste proponis formon de “3+1” al la landoj de la doganunio, sed daŭre prioritatis la Aleca. Tiu hezita valso incitis la rusojn, kiuj malakceptis lian kontraŭproponon.*

* Vd Jean Radvanyi, “Moscou entre jeux d’influence et démonstration de force”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2014.
* “Convergences et divergences dans l’espace eurasiatique. Panorama économique”, dans Jean-Pierre Pagé (sous la dir. de), Tableau de bord des pays d’Europe centrale et orientale. Les Etudes du CERI, n-ro202, Parizo, decembro 2013.

En 2013, la premo altiĝis ĉie. Rusujo disvolvis retorikon kontraŭ la Aleca. Laŭ s-ro Sergio Glaziev, konsilisto de la prezidanto Putin, la subskribo de la traktato kun la Eŭropa Unio estus ago “memmortiga”, kiu signifus “mortigi la ukrainan komercan saldon”.* Ĉar protektisma reago de la doganunio fariĝus “neevitebla”, la eksportoj al Rusujo de kampnutraĵaj produktoj kaj de ekipaĵoj (do, 50 elcentoj de ĉiuj) dronus. S-ro Glaziev asertis: “La unua opcio [la doganunio] certigas la kondiĉojn necesajn por la daŭrigebla disvolvado de la ukraina ekonomio kaj plibonigos ĝiajn strukturojn; la dua [la Aleca] kaŭzos ĝian kadukiĝon kaj ĝian bankroton.”*

* “Russia weighing tougher Ukraine sanctions”, Ukrainian Journal, Kievo, 18-a de aŭgusto 2013.
* Sergueï Glaziev, “Who stands to win? Political and economic factors in regional integration”, Russia in Global Affairs, Moskvo, 27-a de decembro 2013.

La argumentoj de tiu orakolo estas same delikataj kiel ilia eĥo estas potenca en Rusujo. La Kremlo ligis la geston al la parolo: ukrainaj sukeraĵoj (tiuj de la entrepreno Roŝen, kiu apartenas al s-ro Petro Poroŝenko, kiu fariĝis prezidanto de la lando en majo 2014), poste aliaj produktoj estis deklaritaj danĝeraj por la sano de la rusoj. La doganaj blokadoj, kiuj sekvis, strangolas la ukrainajn eksportistojn.

La respondeculoj de la Eŭropa Unio siavice regule laŭdas la liberkomercon kaj la Aleca-n. Ekde 2007, raporto mendita de la Eŭropa Komisiono konkludis oportune, ke “la malfermo de la merkato kombinita kun plibonigo de la hejma regado povus konduki Ukrainujon al ducifera kresko”.* S-ro Stefan Füle, eŭropa komisaro pri la politiko de najbareco, promesis al la ukrainoj ses kromajn jarajn punktojn da kresko en la kazo de asociiĝo kun la Eŭropa Unio. Sed tiuj taksadoj baziĝas sur modeloj, kies hipotezoj*, neniam pridemanditaj, havas nur tre malproksiman ligon kun la funkcikondiĉoj de la ekonomio de la lando.

* “Trade sustainability impact assessment of the free trade area in the framework of the enhanced agreement between the EU and Ukraine. Report for the European Commission, Directorate General for Trade”, Ecorys — Case, Roterdamo, 5-a de aprilo 2007.
* Nome: ĉiuj agantoj havas la saman raciecon; ĉiuj merkatoj estas perfekte konkurencaj; ĉiuj entreprenoj funkcias kun plena produktokapablo; la faktoroj de produktado estas perfekte substitueblaj; la eksteraj malekvilibroj estas tuj korektataj.

Kion pensas la influhavaj entreprenistoj en Ukrainujo pri tio? Kiel la loĝantaro, ili estas dividitaj. En 2013, la laboraĵoj de la Pola Instituto pri Internaciaj Aferoj antaŭvidas, ke la ĉefaj profitantoj de la Aleca estos ... s-ro Poroŝenko, s-ro Andrij Verevskij — kies grupo Kernel eksportas al la Eŭropa Unio — kaj s-ro Juri Kosjuk, giganto pri kokidaĵoj kun Mironivski Hliboprodukt. La perdantoj estus la oligarĥoj plej proksimaj al s-ro Janukoviĉ. Ties filo, s-ro Oleksandr Janukoviĉ, s-ro Rinat Aĥmetov kaj s-ro Dimitri Firtaŝ gajnis tiam 40 elcentojn el la adjudikoj de la reĝimo. Ilia politika rento estus minacita de la reguloj de la Aleca.*

* Piotr Koscinski kaj Ievgen Vorobiov, “Do oligarchs in Ukraine gain or lose with an EU Association Agreement?”, PISM Bulletin, n-ro86 (539), Varsovio, 19-a de aŭgusto 2013.

Malfacilas ne vidi malantaŭ la magraj argumentoj prezentataj de ĉiu el tiuj du flankoj, la gravecon de la normoj en tiuj du projektoj de integrado. En la jaro 2009 unu el la plej fervoraj iniciatistoj de unu el la du projektoj, la sveda ministro pri eksteraj aferoj Carl Bildt, emfazis la avantaĝon de la Aleca multe trans simpla traktato de liberkomerco: “Ni etendos la tutan leĝaron pri energio, la tutan leĝaron pri la konkurenco en Ukrainujo, en Moldavio, en Serbujo, kaj tio kaŭzos transformojn tute fundamentajn por longa daŭro.”*

* “Address by H. E. Carl Bildt, the Swedish foreign minister, after receiving the inaugural Bela Foundation Award”, The Bela Foundation, Bruselo, 9-a de decembro 2009, www.bela-foundation.eu.

Per etendo de sia influo la Eŭropa Unio partoprenas en la konkurenco per kaj por la normoj, grava punkto en la tutmondigo. Rusujo siavice heredis normsistemon el la USSR, kiu, kvankam kun mankoj, malnoviĝanta kaj peza, daŭre enkadrigas la ekonomiajn rilatojn inter la landoj de la KSŜ. Pro la kontaĝo, kiun kaŭzas ilia disvastigo, penetrado de la eŭropaj normoj en Ukrainujon povus, per efiko de domeno, etendiĝi en la tutan postsovetian spacon. La reago de Rusujo signifas do ankaŭ batalon por transvivado de sistemo, sur kiu ĝia milit-industria komplekso daŭre larĝe baziĝas.

La alfrontiĝoj gravigis la ekonomian krizon en 2014. La traktato subskribita en majo, kiu mobilizas 27 miliardojn da dolaroj da prunto, el kiuj 17 miliardoj antaŭpagitaj por du jaroj de la IMF, metas la ekonomion sub artan spiradon. Kvankam la alĝustigo estas pli progresema* ol tiu intertraktita en oktobro 2013, ĝi kaŭzos ekde 2014 proksimume 50-elcentan altigon de la energiprezoj kaj realtiĝon de la inflacio, dum la rilatoj kun Rusujo restos sub la minaco de nova protektismo. Manke de buĝeta impulso kaj spite al la malplivaloriĝo de la hryvnia, kiu limigas la premon de la konkurenco, la falo de la MEP devus atingi -5 elcentojn. Oni povas antaŭvidi kreskon de la socialaj movadoj, ĉefe en la industria sudoriento, kie ili miksiĝas kun la okazantaj separismaj konfliktoj.

* “Ukraine”, IMF Country Report, n-ro14/106, IMF, majo 2014.

S-ro Poroŝenko, venkinto en la unua baloto de la prezidantelekto, akiris legitimecon kiu mankis al la provizora registaro. Sed lia skipo devas levi timigajn defiojn. En mallonga tempo necesas rekonstrui la kredindon de la ŝtato por helpi la ekonomion eliri el la logiko de predado*, kaj samtempe reguligi la eksterajn kontojn. En longa tempo necesas restrukturi la financsistemon. Necesas transformi unu el la ekonomioj plej elspezaj de la mondo (dekoble pli da energio konsumata po unuo de MEP ol la evoluintaj landoj) al reĝimo de disvolvado kiu metas la energi-efikecon kaj la plibonigon de la produktoj en la centron de investoj.

* Vd Jean-Arnault Dérens kaj Laurent Geslin, “Ukrainujo, de unu oligarĥio al alia”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aprilo 2014.

Por atingi tiujn celojn, necesas doni al Ukrainujo la tempon necesan por la alĝustiĝo, sed ankaŭ revigligi siajn rilatojn kun Rusujo. Ĝia institucia inspirado estas nun eŭropa, sed ĝia ekonomia orientiĝo devas resti plurpolusa: la interŝanĝoj kun Rusujo povas helpi la landon eliri el sia vojsulko.

Julien VERCUEIL.

Ĉu kulpas Obama?

ĈU LI ERARIS, tiu delegito de la usona ŝtato Ilinojso, kiu taksis en oktobro 2002, ke invado al Irako povas nur “vigligi la flamojn en Proksim-Oriento, kuraĝigi en la araba mondo la plej malbonajn impulsojn kaj fortigi la varbkapablon de Al-Kaido”? Ĉu li estis pli klarvida ol la vicprezidanto de Usono, kiu tiam promesis, ke la usonaj armeoj estos “akceptataj kiel liberigantoj”? Tamen la dua, s-ro Richard Cheney, hodiaŭ akuzas la unuan, s-ron Barack Obama, ke li agis en Irako kiel perfidulo kaj krome naivulo. Kaj li aldonas kun aparta aplombo: “Tre malofte prezidanto de Usono tiom trompiĝis pri tiom da aferoj kun malutilo al tiom da homoj.”*

* Richard kaj Liz Cheney, The collapsing Obama Doctrine”, The Wall Street Journal, Novjorko, 18-a de junio 2014.

S-ro Obama por la momento ekskludas sendi usonajn batalionojn kontraŭ la ĝihadistaj fortoj kiuj regas parton de Irako. (Vidu nian dosieron p. 10) Sed li akceptis la konsilon sendi tricent armeajn “konsilistojn” por la reĝimo de Bagdado, kaj samtempe sciigis, ke la ĉefministro Nuri Al-Maliki estas anstataŭigenda. Antaŭ proksimume sesdek jaroj Usono jam liveris “armeajn konsilistojn” al aŭtokrata kaj korupta reĝimo: tiu, vjetnama, de [?Ngô Dihn Diêm. Iun tagon, kolera pro lia sendankemo, ĝi lasis (aŭ igis) lin mortigi. La sekvo eble klarigas la malemon de la usona popolo ĉi-foje sekvi la militemulojn: perŝtupa milita akrigo, enfajrigo de la tuta Hindoĉinio, pluraj milionoj da mortintoj.

La bilanco de la interveno de la okcidentaj potenclandoj estas katastrofa ankaŭ por la popoloj de la araba mondo. Avaraj kiam ili povus kontribui al la ekonomia kaj sociala disvolvado de Tunizio aŭ de Egiptujo, ekzemple per rezigno pri la repago de siaj kreditoj, ili ne kalkulas la elspezojn ekde kiam ili volas detrui la aktualan malamikon kaj citas kontraŭ ĝi la grandajn homhelpajn principojn. Tiujn samajn, kiujn ili eĉ neniam aplikas al siaj regionaj protektatoj: nek al Israelo, nek al Kataro, nek al Saud-Arabujo.*

* Vd Impunité saoudienne”, Le Monde diplomatique, marto 2012. En Kataro, dekoj da miloj da eksterlandaj laboristoj laboras en kondiĉoj proksimaj al sklaveco en la laborejoj de la mondpokalo de piedpilko de 2022.

La 13-an de junio 2014, la prezidanto Obama atribuis al la lando ruinigita de Usono la respondecon pri la tragedio kiun ĝi spertas: “Dum la pasinta jardeko la usonaj trupoj faris grandajn oferojn por doni al la irakanoj la ŝancon konstrui sian propran estontecon.” Per tiu inversigo de la historio li kuraĝigis la novkonservativulojn, por kiuj ĉia rezigno de Vaŝingtono pri uzado de militforto akcelas la usonan malfortiĝon kaj la universalan ĥaoson.

La milito de Irako estis “gajnita” antaŭ ol la nuna prezidanto eniris la Blankan Domon, ripetas nun la respublikana senatano John McCain. Laŭ li, ĉia internacia krizo solviĝas per sendo de marsoldatoj. La 15-an de marto ĉi-jare li do postulis usonajn trupojn por Ukrainujo. Kaj, la 13-an de majo, militan intervenon en Niĝerio. En la jaro 2002 s-ro Obama ne volis “vigligi la flamojn en Proksim-Oriento”. Ĉu li kapablos esti same klarvida en la venontaj monatoj?

Serge HALIMI.

Ĉu libereco de la kapitalo aŭ protekto de la posedantoj?

DUM PRELEGO la 7-an de januaro 1848 en Bruselo, Karlo Markso revenis al la granda venko de la adeptoj de liberkomerco en 1846, nome la nuligo de la leĝoj pri cerealoj en Anglujo (Corn Laws)*. La liberkomercistoj (free traders), subtenataj de la industri-mastraro, provis gajni la aliĝon de la popolo per denuncado de la privilegioj de la grundposeda aristokrataro kaj per promesoj al la urbaj aŭ kamparaj laboristoj ke la reformo alportos pli bonan vivon al ili. “Pli malmultekosta pano, pli bonaj salajroj, jen la sola celo por kiu la liberkomercistoj elspezis milionojn”, ironiis la preleganto. Markso refutis la ekonomiajn teoriojn laŭ kiuj la intensigo de la konkurenco, kiun la komerca libereco produktas, ne sekvigos malaltigon de la salajroj. Kaj li memorigis, ke “en la nuna stato de la socio” la liberkomerco estas nenio alia ol “la libereco de la kapitalo”. Tamen li avertis siajn aŭskultantojn, ke per sia kritiko al la komerca libereco li ne “intencas defendi la protektisman sistemon”, kiu protektas la interesojn de la grundproprietuloj. La liberkomerco, aliflanke, ĉar ĝi pligravigas la ekonomian batalon, akcelas la socialan revolucion. Kaj la preleganto konkludas: en tiu ĉi revolucia senco, sinjoroj, mi voĉdonas por la liberkomerco”.

* Vd Karl Marx, “Discours sur le libre-échange” (eltiraĵoj), Le Monde diplomatique, marto 2009. — En Esperanto: Karlo Markso: Pri liberkomerco, kun antaŭparolo de Frederiko Engelso, trad. de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, 52 p., ISBN 978-2-918300-02-1. -vl

En Francujo, tiuj, kiuj “voĉdonis” same en tiu epoko, estis malmultaj. La ŝtato estis protektisma kaj la produktistoj kontentaj ĝui pri interna merkato protektata de leĝaro, kiu malinstigis importojn kaj kiun potenca dogan-administracio respektigis. La celo de liberkomerco estis tiam apogata de agema malplimulto, la “ekonomikistoj”, disĉiploj de Jean-Baptiste Say, de Adam Smith aŭ de David Ricardo, kaj de aferistoj interesataj de malfermo de la merkato. Tiel, la bordozaj komercaj rondoj ebligis en la jaro 1846 la starigon de “Asocio por la libereco de la komerco” animata de la respublikana ĵurnalisto Frédéric Bastiat. Tiu, dotita per vigla stilo, dediĉis sian tutan energion al tiu batalo, gvidata de Richard Cobden, la fondinto de la Anti Corn Law League en Britujo. Fronte al ili, la protektistoj ankaŭ organizis sin. Samjare Auguste Mimerel, riĉa ŝpinfabrikisto en Rubezo*, fondis la “Asocion por defendo de la nacia laboro”*, kiu grupigis potencajn industriulojn kiuj timis esti elmetotaj al eksterlanda kunkurenco kaj deziris ke iliaj interesoj restu protektataj de la doganaj baroj.

* France: Roubaix [rubé]. -vl
* France: Association pour la défense du travail national. -vl

Ĉar ambaŭ disponis pri potencaj ligoj kun la gazetaro kaj kun spertaj parlamentanoj, la liberkomerca tendaro kaj tiu de la protektismo mobilizis la publikan opinion.* En la unua, homoj de la liberala burĝaro prezentis sin kiel heredantoj de la revolucio de 1789: la komerca libereco, longigo de la politika libereco, devas esti la portanto de modernigo de la socio. Denuncante la administran trudon, kiu sufokas la privatan iniciaton, ili vipis ĉian ekonomian kaj socialan intervenon de la ŝtato. La duaj, konservativaj, estis korligitaj kun socia ordo kiu faris ilin dominantaj. Kontraste al la abstraktaj argumentoj de la ekonomikistoj, la retoriko de la “defendantoj de la nacia laboro” alvokas la prudenton; ili volas esti la advokatoj de la etproduktistoj kaj de la laboristoj kontraŭ la detruaj efikoj de malfermo de la komerco. Ilia retoriko svingas la flagon de la nacio kaj ĉefe tiun de produkti france.

* David Todd, L’identité économique de la France, Grasset, Parizo, 2008.

En satira romano aperinta en tiu epoko, Jérome Paturot à la recherche d’une position sociale [Hieronimo serĉas socian pozicion], la ĉapelfabrikisto preskaŭ sufokiĝis, kiam li estis demandata de “industria enket-komisiono” pri la ideo, ke la teksaĵoj havus eble pli bonan kvaliton kun pli fajnaj lanoj el Hispanujo aŭ Saksujo: “Kaj la frrrrancaj ŝafistoj, sinjoro prezidanto! kaj la frrrrancaj paŝtejoj! kaj la frrrrancaj hundoj! Pri tio, vidu, miaj konvinkoj estas nefleksiĝemaj. Vivu la frrrrancaj ŝafoj!”*

* Louis Reybaud, Jérome Paturot à la recherche d’une position sociale, vol. 2, Paulin, Parizo, 1846, rete disponebla ĉe Gallica, http://gallica.bnf.fr.

En la artikolo “liberkomerco” de la Vortaro de politika ekonomio, la publicisto Gustave de Molinari rastris — en pli serioza stilo — ĉiujn “malpermesajn sofismojn” amasigitajn kontraŭ la adorata doktrino.* Ĉu oni kredas, ke la liberkomerco kondukas nacion al dependiĝo de eksterlando? Stultaĵoj, ĉar ĉiakaze lando ne povas komplete izoliĝi. Ĉu la doganaĵoj ne ebligas malaltigi la impostojn, kiujn la naciaj produktistoj pagas? Idiotaĵo, ĉar la protekta sistemo punas ĉefe la produktistojn kaj la konsumantojn, kiuj devas pagi pli por la krudmaterialoj aŭ por sia vivteno. Ĉu la kontraŭuloj al la liberkomerco asertas ke ili “protektas la nacian laboron ĉar malebligas ke la nombro da dungoj kaj de la produktado malkreskas pro la klopodoj de la eksterlanda konkurenco, kaj ke ili tiel garantias la vivtenajn rimedojn al la laboristoj”? De Molinari inversigas la argumenton: “Per tio, ke ĝi faras ĉion pli kosta, la malpermesa sistemo malpliigas la konsumadon, sekve la produktadon, sekve la nombron de produktivaj postenoj.” Male, la komerca libereco signifas malaltajn kostojn kaj ebligas kreskigi la konsumadon kaj sekve la produktadon.

* Charles Coquelin kaj Gilbert-Urbain Guillaumin (dir.), Dictionnaire de l’Economie politique, Librairie Guillaumin, Parizo, 1852-1853.

Sed ĉu la enkonduko de la komerca libereco ne grave perturbas la socion? Jen obĵeto de fosiliĝinta maljunulo: “Ĉu necesas rezigni pri la novaj maŝinoj, pri la novaj metodoj, pri la novaj ideoj, sub la preteksto ke ili ĝenas la malnovajn maŝinojn, la malnovajn metodojn, la malnovajn ideojn?” Ĉar ĉia progreso estas akompanata de krizo aŭ de perturbo, kaj necesas akcepti ke oni devas pagi ties prezon.

Tiu retoriko de kredantoj sonas sufiĉe malbone en la oreloj de la naskiĝanta laborista movado, laŭ kiu la kontraŭeco estas falsita: dum la defendantoj de la “nacia laboro” havas la vizaĝon de la reakcio, la “ekonomiuloj” kontraŭas ĉian progreson de socialaj rajtoj.

Neatendite, Napoleono la 3-a decidis ke Francujo iru la vojon de liberigo de la komerco. La imperiestro kredis pri la neceso modernigi la industrion. La evoluo de la komerco sampaŝis kun tiu de la komunikiloj. Tiu malfermo sekvigis malaltiĝon de la prezoj por konsumado kaj de la kostoj de certaj krudmaterialoj, kio instigis la industrion disvolvi siajn teĥnikojn. Apostoloj de la liberkomerco konvinkis lin: ĉefe Emile kaj Isaac Pereire, du fratoj fondintoj de la kompanio de fervojo de Parizo al Saint-Germain kaj de la Crédit mobilier; Michel Chevalier precipe, eksa sansimonisto fariĝinta ŝtatkonsilisto kaj distingita ekonomiisto de la aŭtoritateca reĝimo.

La imperiestro taskis grupon de iniciitoj prepari, en la plej granda sekreto, komercan traktaton kun Anglujo, subskribitan la 23-an de januaro 1860 — aliaj sekvis. Ĉar li ĝuis la subtenon de la kampula mondo, kiu estas malmulte elmetita al la konkurenco, la imperiestro ne timis malkontentigi la bonapartistajn industriulojn.

Michel Chevalier jubilas. Laŭ li, la komerca traktato situas en granda movado heredita de la Franca Revolucio, kiu kondukas la homaron al la vojo de la klereco. Danke al la liberkomerco, “la nacioj proksimiĝas por sia natura bono; ili iom post iom skuas la mallarĝajn ideojn, la antaŭjuĝojn kaj la malamojn kiuj dividas ilin, ne por ke iuj sorbiĝu en la aliaj, tiel ke ili prezentus jam nur monotonan unuformecon, sed por interŝanĝi, por la ĝenerala avantaĝo, siajn sentojn, siajn ideojn, kaj la produktojn de sia industria laboro.”

En ĉiuj disputoj pri la komerco, kiuj skuis la respublikon ĝis la fino de la jarcento, la socialistoj klopodegas por certigi specifan ideologian pozicion. En debato en la parlamento en la jaro 1897, Jean Jaurès memorigis, ke la socialismo ekskludas samtempe “la liberkomercon, kiu estas la internacia formo de la ekonomia anarĥio, kaj la protekton, kiu hodiaŭ povas profitigi nur malplimulton de grandposeduloj”.* La debato devus, laŭ li, temi pri la socia organizado de la produktado kaj pri la imposto, al kiu la gvidantoj rifuzas submeti la kapitalon.

* Jean Jaurès, Socialisme et paysans, discours prononcés à la Chambre des députés les 19,26 juin et 3 juillet 1897 [Socialismo kaj kampuloj, parolado farita en la ĉambro de deputitoj la 19-an, 26-an de junio kaj la 3-an de julio 1897], impr. E. Crété, Corbeil, 1897, ankaŭ rete en Gallica.

Sed Jaurès ne ekskludas la protektismon. Ekzemple, se nacio realigus la socialisman ideon, li asertas ke, kvankam la nacio konservas “multecajn kontaktojn kaj ĉiam pli densajn kun la ekstera mondo”, ĝi venigus eksterajn produktojn “nur tiom, kiom ili povos kontribui al ĝia propra disvolvado”, do post esti unue disvolvinta sian internan aktivecon.

Antoine SCHWARTZ.

Angligo — La angla lingvo regas en la nederlandaj universitatoj

Sekvo de la konkurencigo de la nederlandaj universitatoj

EN LA JARO 1989, s-ro Jo Ritzen, laborpartia ministro pri edukado de Nederlando, deklaris, ke la universitatoj devas doni pli da kursoj en la angla. La skandalo, kiun kreis la ideo de tiu atenco al la kulturo de la lando estis tia, ke la parlamento decidis leĝon kiu faris la nederlandan la oficiala lingvo de la instrusistemo.

Hodiaŭ tio, kio tiam tiom afliktis la publikan opinion, fariĝis grandparte realo. Estas vere, ke la uzado de la angla restas limigita en la diplomoj, kaj ankaŭ en la masters de aplikata instruado. Sed ĝi fariĝas nun plimulta en la universitataj masters, la plej prestiĝaj, kaj levas Nederlandon al la unua rango en neanglalingva Eŭropo pri la nombro de formadoj en la angla. La masters de sciencoj de la vivo, de inĝeniero kaj de ekonomio troviĝas ĉe la pinto de la koncernataj fakoj.

Diversaj lokaj faktoroj klarigas tiun evoluon: ekonomio tre malfermita, lingvo ĝermandevena kaj sufiĉe proksima de la angla, kundividata nur kun la flandra Belgujo, kio igas politikon de internacia disradiado malmulte realisma. La kono de la angla tie jam larĝe disvastiĝis, la kabineto Education First klasis pri tio la landon tria el sesdek. En la juro la nederlanda ne disponas pri konstitucia statuso; la leĝo de la 8-a de oktobro 1992 faras ĝin la lingvo de instruado, sed la sendevigoj, kiujn ĝi entenas, malplenigas la principon je ĝia substanco.

Tiu decido ebligas transdoni sciencon “laŭdifine internacian”, asertas la incensistoj de la ĉiopova angla.* Neniam la homoj disponis pri lingvo tiom monde disvastiĝinta. “Se oni estas afabla pri tio, kion oni komprenas sub la angla”, precizigas la ĵurnalisto Christopher Caldwell.*

* François Héran, “L’anglais hors-la-loi?”, Populations et Sociétés n-ro 501, INED, Parizo, junio 2013.
* Christopher Caldwell, The French are right to resist global English” [“La francoj pravas en sia rezisto al tutmonda angla”], Financial Times, Londono, 17-a de februaro 2012.

En la realo, la stimulado al la lingvo de Ŝekspiro spegulas antaŭ ĉio la konkurencigon de la universitatoj en ekonomio de kono, kiu “karakteriziĝas per mondskala komercigo de la produktoj de esplorado kaj de instruado”.* La Deklaro de Bolonjo de la 19-a de junio 1999 planas la starigon de eŭropa spaco de supera instruado — laŭ la modelo de la Decido Bosman de 1999 por la ludistoj de piedpilko. “La instruado fariĝis eksportprodukto”, asertas al ni s-ro Luc Soete, dekano de la universitato de Mastriĥto. En tiu kunteksto la universitataj aparatoj vidas en la naciaj lingvoj obstaklon al la studenta movkapablo, same kiel tiuj, kiujn la doganaj baroj faras al la varoj. La angligo fariĝas tiel la lingva instrumento de la universitata profitavido.

* Claude Truchot, “L’enseignement supérieur en anglais véhiculaire: la qualité en question”, 21-a de novembro 2010, www.diploweb.com.

Pluraj francaj sciencistoj pensas, ke “la vigleco de la intelekta produktado [...] de Nederlando, kiu aplikas nenian lingvan restrikton, atestas ke ĝia kulturo ne kolapsis en ĝia malfermiĝo al la angla”.* Ili konsideras tiun politikon kiel ekzemplon sekvendan en Francujo. Sed en Nederlando mem, la Onderwijsraad (Konsilantaro pri instruado), oficiala organismo, rekomendas al la universitatoj pli bone motivigi sian lingvan politikon por atenti pri la daŭrigo de la nederlandaj lingvo kaj kulturo kaj por certigi ke la partoprenantoj ĝuu adekvatan nivelon de la angla.* Tiuj rekomendoj sonas kiel kritiko de la farata politiko kaj aludas ĝiajn mankojn.

* Kolektivo, “L’anglais a sa place à l’université française” [“La angla havas sian lokon en la franca universitato], Le Monde, Parizo, 26-a de aprilo 2013.
* “Weloverwogen gebruik van Engels in het hoger onderwijs”, Onderwijsraad, Hago, 2011.

Tiu decido ebligis al la lando plibonigi iomete sian logon. La nombro da junuloj en la mondo, kiuj studas eksterlande, pasis en Nederlando, inter 2000 kaj 2009, de 0,7 elcentoj al 1,2 elcentoj.* Sed, oni observas, ke en la jaro 2012, 38 elcentoj de il venas el unu sola ŝtato: Germanujo.

* Statistikoj de Nuffic, la nederlanda organizaĵo por internacia kunlaborado en la supera instruado, www.nuffic.nl.

La universitato de Mastriĥto ja enkarnigas tiun paradoksan internaciiĝon, limigitan al la najbareco, kaj kiu apenaŭ profitas al la disradiado de Nederlando. Ĉiuj lecionoj estas donataj en la angla, escepte de la nederlanda juro kaj parto de medicino. Kun 47 elcentoj da eksterlandaj studentoj ĝi fanfaronas esti “la plej internacia universitato de Nederlando”. Sed ĝi devus uzi la vorton “interregiona”: la germanoj konsistigas tri kvaronojn de la eksterlandanoj, sekvataj de la belgoj kaj britoj.

Silke venas el Aĥeno, urbo situanta je malpli ol aŭtohoro. “La rilatoj kun la profesoroj estas malpli akademiaj ol en Germanujo”, aprezas tiu studentino. Sed tie ĉesas ŝia intereso pri la lando kiu gastigas ŝin: “Mi prenis kurson de la nederlanda, sed sen persisti”. “La kursoj de la nederlanda estas senpagaj en la unua jaro, kun multe da sukceso”, nuancigas s-ro Peter Wilms van Kersbergen, respondeculo de la Language Centre. El sep mil kvincent eksterlandaj studentoj oni nombras nur okcent kiu sekvas tiun instruadon, kiu ne estas konsiderata en la finaj ekzamenoj. Multaj, fine de sia restado, daŭre ne scias peti la fakturon en restoracio en la nederlanda. Tiu situacio de lingva eksterteritorieco evidente limigas la malfermiĝon al la kulturo de la gastiganta lando, supozita virto de la studenta eksterlandiĝo.

Naŭ el la dek du plej multe reprezentataj nacioj estas membroj de la Eŭropa Unio. Bulgarujo sendas duoble pli da junuloj al Nederlando ol Barato. La sola membro de la “BRICS” amase reprezentata estas Ĉinujo, kun 8 elcentoj da eksterlandaj studentoj. Pli ol kreskinta disradiado al la sojla mondo, la angligo montras ĉi tie la statuson de lingvo pli kaj pli hegemonia en la internaj rilatoj de Eŭropo; kaj kontraŭdiras la celon de multlingvismo proklamita de la Unio.

Artikolo aperinta en la NRC Handelsblad priskribas la anglan de la profesoroj kiel akcepteblan, sed proksimuman. Ĝia titolo ludas per malĝustaĵo: “How do you underbuild that?” La vorto underbuild, nekonata en la kunteksto de anglosaksa mondo, estas kalkaĵo de la nederlanda onderbouwen, kio signifas subteni.* Tia malĝusta formulo svarmas kaj kaŭzas fundajn malprecizaĵojn. La formulo fariĝas cetere malpli sponta, kiel indikas s-ro Jaap Dronkers, socisciencisto pri edukado en Mastriĥto: “Mia angla ne estas malbona, sed kiam mi kadris esploristojn, mi ne havis la necesan lertecon por sukcesi kompromisojn.” Studaĵoj faritaj en Svedujo montras, ke la studento pli atentas laŭvortan komprenon, se la kurso estas donata en la angla ol en la sveda, kio malvigligas lian kritikan spiriton.*

* Marlies Hagers, “How do you underbuild that?”, NRC Handelsblad, Roterdamo, 7-a de marto 2009.
* Hedda Söderlundh, Patrik Hadenius, “Engelskan stör lärandet”, Forskning & Framsteg, Stokholmo, 1-a de decembro 2006.

La funkcia angla, kiel ĉia ĵargono, montriĝas utila por supraĵaj interagoj, ekzemple kiam kelnero en kafejo de Antaljo priskribas al vi la vidon al la maro kiel “very nice” (tre belan). Ĝi atingas siajn limojn en la kunteksto de universitata instruado, intelekta funkcio supera, kiu mobilizas plene la lingvajn kapablojn. Ĉar oni havas tre malofte la saman nivelon de nuancigo kaj de precizigo en lernita lingvo ol en sia gepatra lingvo. Tiu fera leĝo de lingva kompetento konfirmiĝas eĉ en landoj famaj pro sia kono de la angla lingvo. Brita observanto priskribas la enuon kiu kaptas lin ĉe la sensukeco de la prelegoj en la “globiŝ”*, eĉ farataj de nord-eŭropano.*

* De global english, aŭ flughavena angla, malriĉigita versio de la angla uzata de parolantoj de kiuj ĝi ne estas la gepatra lingvo.
* Simon Kuper, “Why proper English rules OK”, Financial Times, Londono, 8-a de oktobro 2010.

La efikoj povus ankaŭ fariĝi danĝeraj por la nederlanda, en kunteksto kie multaj observantoj maltrankviliĝas pri kadukiĝo de ĝia uzado. Staĝanino pri komunikado ekzemple koncedas, ke ŝi “konas la regulojn de la ortografio, sed ĉar necesas ĉiam skribi en la angla en la universitato, ili pasas iom al dua nivelo”. Ĉu la angla de flughaveno kaj nederlanda de trotuaro?

Alia danĝero estas tiu de “perdo de fako”: situacio en kiu la aliaj lingvoj jam ne ebligas esprimi certajn sciencajn konceptojn. La perdo de fako estas akompanata de perdo de prestiĝo, poste de perdo de substanco, kiu reduktas la uzadon de la lingvo “al la hejmo, al la ĝardeno kaj al la kuirejo”.* La kultura diverseco ne gajnas per tio. S-ro Dronkers timas “situacion de diglosio*, en kiu kune ekzistas du lingvoj kun malegala socia statuso”. Tiel, li diskutas kun sia asistentino en la nederlanda, sed li skribas al ŝi retmesaĝojn en la angla, ĉar ŝi povas plusendi ilin al triaj personoj. La nederlanda estas iom post iom reduktata al neoficialaj interŝanĝoj, kvazaŭ dialekto.

* Jaap van Maarle, profesoro en Amsterdamo, en Nederlands in hoger onderwijs & wetenschap? Academia Press, Gento, 2010.
* Dulingva sistemo, en kiu unu el la du lingvoj havas malpli altan rangon ol la alia. -vl

Spite al tiuj pravaj maltrankviliĝoj, la antaŭrangeco de la angla ĝis nun ne minacas la ekzistadon de la nederlanda. Ĝi aliflanke grave malutilas al la studado de triaj fremdaj lingvoj. Laŭ s-ro Ludo Beheydt, profesoro ĉe la universitato de Loveno: “La scipovo de aliaj lingvoj ol la angla fariĝis tiom eta, ke oni eĉ ne povas peti universitatajn studentojn legi artikolon en la franca aŭ en la germana.”* Tiu punkto ne limiĝas al nederlandaj universitatoj.

* Ludo Beheydt, “L’Apprentissage des langues étrangères aux Pays-Bas et en Belgique”, Septentrion 2012-2, Ons Erfdeel, Rekkem, 2012.

Laŭ enketo mendita de la Eŭropa Komisiono inter la loĝantoj de la Unio kiuj pensas povi konversacii en fremda lingvo, 38 elcentoj citas la anglan. Inter 2005 kaj 2012, la aliaj cititaj lingvoj malprogresis, de 14 al 11 elcentoj pri la germana, de 14 al 12 elcentoj pri la franca, de 6 al 5 elcentoj pri la rusa. Nur la hispana progresas, de 6 al 7 elcentoj.* En Britujo la studado de fremdaj lingvoj en liceo reduktiĝas al iomete pli ol nenio.

* “Les européens et leurs langues”, raporto de la Eŭropa Komisiono, Bruselo, junio 2012.

Tiu malriĉiĝo fariĝas absurda, kiam ĝi tuŝas proksimajn lingvojn, kiel tiujn de Skandinavio, kie laŭ estingiĝanta kutimo la popoloj dialogas esprimante sin ĉiu en sia lingvo. S-ino Bodil Aurstad instruas la norvegan en Svedujo kaj konstatas, ke la facilo progresi kaj la proksimo de lando motivigas la studentojn kiuj “en kelkaj semajnoj [...] povas montri bonan komprenon skribe kiel parole”.* La tutnordia interkompreniĝo faciligis la kulturan malfermiĝon, la priskribon de skandinaviaj realaĵoj kaj la konstruadon de spaco de interkompreniĝo — lingva paralelo al la Unio de Kalmaro, tiu traktato kiu, en la jaro 1397, unuigis Danlandon, Svedujon kaj Norvegujon.

* Bodil Aurstad, “Des langues semblables, simplement différentes. Enseigner le norvégien en Suède” [“Similaj lingvoj, nur diversaj. Instrui la norvegan en Svedujo”, Etudes de Linguistique appliquée n-ro136, Klincksieck, Parizo, 2004.

“La establoj elektas la anglan kiel aŭtomatan piloton, ĉar ili volas profiliĝi kiel agantoj en internacia skalo, klarigas nederlanda revuo. La universitatoj [...] timas esti reduktitaj al provinca nivelo, se ili turnas sin nur al la interna merkato”.* La angligo faciligas la konformecon kun la monda retoj de esplorado kaj valorigas la senton aparteni al monda elito de la scio, moviĝema, “globangle” parolanta. En kunteksto de kadukiĝo de la klasika kulturo, la regado de angla eĉ supraĵa fariĝas kriterio de antaŭranga kultura distingiĝo. El tiu vidpunkto ne estas hazardo ke la eldiro de la ŝtatsekretario pri supera instruado Geneviève Fioraso — sen kurso en la angla “ni retroviĝos ĉirkaŭ tablo kvinope diskutantaj pri Prusto”* — malestimas la beletron.

* Yvonne van de Meent, “Onderzoek ontkracht mythe rond verengelsing HO”, Transfer, februaro 2012, Hago.
* Citita de Serge Halimi, Kontraŭ la unusola lingvo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2013.

En la jaro 1921, Mohandas Karamchand Gandhi leviĝis kontraŭ la “superstiĉo” de tiuj kiuj, en Barato, vidis en la angla la solan portanton de moderneco.* Li eble ne sciis, ke iun tagon necesos fari tiun batalon mondskale.

* Vd Pavan K. Varma, Devenir indien, Actes Sud, Arlezo, 2011, p. 82.

Vincent DOUMAYROU.

La malebla difino de la “juda ŝtato” — Kroma malhelpo por paco

La registaro de Benjamin Netanjahu trudas al la palestinanoj agnoski Israelon kiel “judan ŝtaton” antaŭ ol ĉia interkonsento. Ĉu preteksto por fiaskigi kun certeco la intertraktadojn kun Maĥmud Abbas? La 1-an de majo, la israela ĉefministro iris ankoraŭ pli antaŭen: li volas nun leĝon, kiu “ankras la statuson de Israelo kiel nacian ŝtaton de la juda popolo”. Tamen ĝis nun, la “juda ŝtato” estis neniam difinita.

EKDE LA interkonsento de Oslo de aŭgusto 1993, kiu devis konduki “en 5 jaroj” al paco “daŭrema kaj kompleta” kaj “justa” inter Israelo kaj la Organizaĵo de Liberigo de Palestino (OLP), ĉiuj intertraktadoj inter la partioj okazis pri kvar temoj: la linio de la landlimoj, la statuso de Jerusalemo, la sekurecaj disponoj kaj la estonteco de la palestinaj rifuĝintoj. En la intertraktado lanĉitaj en 2013 de la usona ŝtatsekretario John Kerra, la israelanoj prezentis al la palestinanoj, pri ĉiu temo, proponoj sisteme malpli grandajn ol tiuj de siaj antaŭuloj. Sed ĉefe, Benjamin Netanjahu faris ion novan. Por ke traktato estu ratifita, necesus nun ke la palestinanoj agnosku Israelon kiel “judan ŝtaton”. La rifuzo de Maĥmud Abbas ratifi tiun kvinan elementon lanĉis la procezon kiu igis la israelan registaron ĉesigi la intertraktadojn.

La novaĵo do ne estis la fiasko de tiu intertraktado — atendita de ĉiuj — sed ĝia motivo, efektive nova. Ĉar en ĉiuj antaŭaj interparoladoj, formalaj aŭ neoficialaj, ĉu ili kondukis al interkonsento (kun Kairo kaj Amano) aŭ fiaskis (kun Damasko aŭ la OLP), neniam antaŭe Israelo menciis tiun antaŭkondiĉon: la jura agnosko de ĝia ŝtato fare de la kontraŭulo kaj tuj perceptata en multaj rondoj kiel la certiĝo por iri en sakstraton, kion la registaro de Netanjahu arde deziris. La israela historiisto Zeev Sternhell taksis, ke tiu kondiĉo egalis al trudi al la palestinanoj “senkondiĉan kapitulacon”.* En Israelo vagis ŝerco: se mirakle Abbas akceptus, la registaro estus jam preparinta la sekvan baton. La palestinanoj tiam devus koncedi, ke Jerusalemo estas “la eterna kaj nedividebla ĉefurbo de la juda popolo”. Alie ili definitive demonstrus sian hipokritecon ...

* Zeev Sternhell, “Unconditional Palestinian surrender”, Haaretz, 18-a de aprilo2014..
Taktiko de blokado

Ĉu tiu nova postulo, krom la prokrastiga manovro, estas ankaŭ simptomo de pli profunda evoluo? Tiu ideo, aldoni la nepran agnoskon de Israelo kiel “juda ŝtato” aperis en la rondoj de la israela hasbara, ĝia institucia komunikado, komence de la dua intifado. Ĝi ne estis esprimita dum la intertraktadoj de Taba fine de 2001. Aliflanke ĝi estis inkludita en la “interkonsento de Ĝenevo” subskribita en 2003 fine de neoficialaj intertraktadoj inter la reprezentantoj de la du tendaroj, kiuj ne plu havis oficialajn funkciojn. Tie la israela postulo estis por la unua fojo prezentita en la interparoladoj. Kaj la palestina flanko akceptis ĝin!

La israelaj intertraktantoj, gvidataj de Jossi Beilin, historia maldekstra cionisto, trovis en tio rimedon por “trankviligi” sian publikan opinion, kiu tiam galope dekstriĝis. Iliaj palestinaj kolegoj vidis en tio koncedon kun malmulte da konsekvencoj, ĉar la OLP jam delonge agnoskis la UN-rezolucion de 1947, kiu dividis Palestinon inter “juda ŝtato” kaj “araba ŝtato”. Ĉar, kiel kontraŭparto, tiu “interkonsento” donis al la palestinanoj la plej favorajn kondiĉojn iam ajn akceptitajn de la israelanoj: preskaŭ kompletan retiron al la “verda linio” de junio 1967 kun tre limigitaj samgrandaj interŝanĝoj de teritorioj, la plej masivan malmuntadon de la israelaj kolonioj iam ajn akceptitan, fine dividon de Jerusalemo, israela devo aktive sendamaĝigi la palestinajn rifuĝintojn. Memoru, ke spite al la agnosko de “la juda ŝtato” fare de la palestinanoj, Ehud Barak vidis en tiu interkonsento “premion por la terorismo”, Ariel Ŝaron kaj Netanjahu denuncis ĝiajn israelajn subskribintojn kiel kvazaŭ perfidulojn ...

Poste, la temo fariĝis taktika instrumento de israela blokado. La 20-an de marto la usona universitatano Peter Beinart faris proponon al Abbas por eliri el la kaptilo. Resume: diru, vi agnoskas Israelon kiel “judan ŝtaton” kondiĉe ke viaj interparolantoj prezentu tekston, kiu difinas tiun nocion. “Per tio vi elturniĝus dum tre longa tempo”* Efektive, ekde la starigo de Israelo antaŭ 66 jaroj, tia difino montriĝis malebla. Ne ĉar ĝiaj leĝdonantoj ne provis tion. Plurfoje la parlamento debatis pri tiu temo “kiu estas judo?”. Kaj do, kio estas “juda ŝtato”? Ĉiuj provoj finiĝis per ne repacigebla malkonsentoj. Tiel ke Israelo postulas hodiaŭ de la palestinanoj validigi koncepton kiun ĝiaj plej altaj instancoj ne kapablas difini.

* Peter Beinat, “Before Abbas recognizes the Jewish state, Israel must define it”, Haaretz, 19-a de marto2014.
Malklara statuso por la israelanoj mem

Nu, la 1-an de majo, post kiam la planita komenca fazo de la intertraktadoj kun la palestinanoj estas finita, Netanjahu revenis al la afero: li volas submeti al la parlamento “leĝon kiu konstitucie ankros la statuson de Israelo kiel nacian ŝtaton de la juda popolo”.

Ĉi tie necesas memorigi ion. La 15-an de majo 1948, la deklaro pri sendependeco de Israelo promesis adopti konstitucion ene de kvin monatoj. Sed, por akiri la subtenon de la ortodoksaj religiuloj (la “Ditimantoj”), malemaj al ĉia leĝo kiu substituus la ilian (la hala’ha), la ĉefministro David Ben Gurion — gvidanto de la laika cionista tendaro, kiu tiam reprezentis la grandan plimulton — prokrastis tiun konstitucion al tre malproksima tempo. Sekvo: neniu el la dek unu fundamentaj leĝoj de la lando, iaj provizoraj konstituciaj leĝoj, difinas la juran formon de la ŝtato Israelo. Ĝi ne estas respubliko — “Dio gardu nin kontraŭ tio!”, krias tiuj, kiuj atendas la restarigon de la “regno de Davido”. Sed ĝi ankaŭ ne estas monarĥio, nek teokratio, ĉar la religia leĝo regas tie nur la familian sektoron: persona identeco (ĉu juda aŭ alia), naskiĝo, geedziĝo, eksedziĝo, morto ... La politikan identecon de la ŝtato referencas du fundamentaj leĝoj. La unua, pri la parlamento, faras tion malrekte. Ĝi malpermesas kandidatiĝon ĉe elektoj ĉian grupon kies “celoj aŭ agoj neas la ekziston de la ŝtato Israelo kiel ŝtato de la juda popolo” kaj ties “demokratian econ”. La naŭa leĝo, pri la digno kaj libereco, elvokas “la valorojn de la ŝtato Israelo kiel juda kaj demokratia ŝtato”.

Demokratia, jen oni vidas almenaŭ iom, kion tio celas, kvankam la termino difinas manieron de regado kaj ne la politikan statuson de ŝtato (oni konas ja demokratiajn monarĥiojn). Sed “juda”? Ĉu temas pri juda ŝtato en la moderna senco de nacia ŝtato, tiu de la judoj? Nu, “judo” ne estas civitaneco. Kaj kion pri la plimulto de la judoj en la mondo, kiuj ne loĝas en Israelo? Ĉu tio estas ankaŭ ilia ŝtato? Iuj ja deklaras tion: laŭ ili, Israelo estas “la nacia ŝtato de la juda popolo”. Sed laŭ tio, ĉu la judoj ĝenerale, egale ĉu civitanoj aŭ ne de tiu ŝtato, havas rajtojn en Israelo nealireblajn por nejudaj civitanoj de tiu ŝtato? Nu, inter la araboj kiuj loĝas tie kaj granda triono de la miliono da enmigrintoj el la eksa Sovetio alvenintaj de antaŭ 25 jaroj, la nejudoj estas kvarono de la israelanoj.

Aŭ ĉu antaŭrangas la religia akcepto de la termino “juda”? Se tiel, do kia? En la judismo nenia Vatikano ediktas la normon; krome, la malkonsento inter ĝiaj diversaj konfesioj estas konsistiga parto de ĝia religia tradicio. Kiuj religiuloj decidu? La ortodoksaj fundamentistoj dominas en la kampo de familia leĝaro en lando, kie la plimulto de la judoj ne estas ortodoksaj. Kaj pri kultura difino de la termino “juda ŝtato”, kion iuj inter la unuaj cionistoj imagis, oni deziras multan kuraĝon al tiuj, kiuj provus liveri interkonsentan difinon.

Envere restas nur unu akcepto kiu ebligus konsenton de la plimulto de la israela juda socio: la “juda ŝtato” donas etnan formon de la ŝtato. Tiu celas implicite validigi disponojn, kiuj ekskludas civitanojn el la nacia komunumo, kiuj ne estas judoj (ekzemple tiujn palestinanojn, kiuj estas israelaj civitanoj). Oni scias, ke multaj administraj disponoj jam ekzistas en Israelo, kiuj donas al la judoj aliron al rajtoj, kiuj estas rifuzataj aŭ tre malfacile alireblaj al tiuj, kiuj ne estas judoj (precipe pri akiro de grundo). La raportoj de la organizaĵoj kiuj defendas la homrajtojn en Israelo montras detale la faktan diskriminacion, sed ankaŭ la juran, kies viktimoj estas la nejudaj civitanoj en Israelo, pli ol 90-elcente araboj.

Diskriminacioj kontraŭ la palestinanoj

En Israelo la jurisdikcio dum longa tempo distingis en la identigiloj la “ŝtatanecon” (israela), kiun havas ĉiuj, disde la “nacieco”, konceptita laŭ la esencismaj normoj. Oni estis — kaj oni restas — israela civitano de nacieco “juda” aŭ “araba”, “druza”, “ĉerkesa” ..., per tio Israelo multigis la statusojn por dividi la palestinanojn restintajn en la ŝtato post 1948. Nu, kiel skribas la profesoro Sternhell, en tiu disigo inter ŝtataneco kaj nacieco, la unue “estas ĉiukaze malpli grava”. Kio vere gravas, estas la “nacieco”. La juda ŝtato estas ŝtato de siaj judaj civitanoj, kvankam kvarono de la posedanto de identigilo ne estas tiaj. Envere, aldonas li, postuli de la Palestina Instanco agnoskon de la judeco de la ŝtato Israelo, signifas skribi en packontrakton “la rifuzon de la principo de rajt-egaleco por la araboj” en la ŝtato Israelo.

Multaj kromaj voĉoj jam leviĝas en Israelo por kontesti la projekton de Netanjahu. La ministrino Tsipi Livni mem timas novan leĝon, kies validigo povus okazi nur “surkoste de la demokratiaj valoroj”. Jizhar Beer, direktoro de Keĉev, la movado por defendi la demokration, estas pli radikala. “Tiu postulo, ke la araboj agnosku nin kiel judan ŝtaton, estas simptoma pri kreskanta enfermiĝo de la israela socio en siaj propraj identecaj problemoj. Tio estas akompanata de kreskanta elpelo de la nejudoj el la publika spaco”, diras li.

Tiu vizio de nacia ŝtato, kiu ekskludas tiujn, kiuj ne apartenas al la dominanta etno, estis ĉiam defendata de la cionista dekstro ol de ĝia maldekstro, kiu baze ja dividis ĝin, sed volis doni al ĝi mantelon kiu ŝajnis esti pli universalisma. Ne mirigas hodiaŭ, dum la israela juda socio spertas evidentan kaj potencan retiriĝon en si mem, Benjamin Netanjahu — politika heredanto de la frakcio historie plej kontraŭ-universalisma de la cionismo — vestas sin per la flago de la “juda ŝtato” por fari ĝin batalilo kontraŭ ĉia kompromiso kiu vidus la palestinanojn egalaj.

Sylvain CYPEL.

Tiu ĉi teksto estas elfrancigita por “Le Monde diplomatique en Esperanto” el la retejo de “Orient XXI”, sendependa, senpaga kaj senreklama komunikilo.

Fantomo-Ŝtatoj en Mez-Oriento

Tio, kion anoncas la diseriĝo de Irako.

La ofensivo de la Nacio Islama en Irako kaj en Sirio (NIIS) surprizis nur tiujn, kiuj ne interesiĝis pri la evoluo de la lando depost la retiriĝo de la usona armeo. La senkompetento de la centra povo kaj ĝia politiko favora al la ŝijaistoj kreis la kondiĉojn por sunaista popolribelo.

La antaŭ-nelonga potenciĝo de sunaisma ĝihada armeo en la nord-okcidento de Irako estas spektakla, en la propra signifo de la termino. Ĝi similas malbonan komedion: estas en tiu lando “teroristo en la ŝranko”. Kiam tiu eksaltas sur la scenejon, la ŝijaisma ĉefministro Nouri Al-Maliki ŝajnigas surprizon, krias pri murdisto kaj help-alvokas siajn amikojn por lin forpeli el la domo. Tamen, estas ja Al-Maliki mem, kiu malfermis al li la pordon kaj nutris lin. Liaj amikoj, interalie irananoj, scias tion, sed trovas intereson ludi la ludon. Ĉar la teroristo estas ja taŭga ekskuzo por eklipsi la erarojn de tiu, kiu finfine restas ja ilia homo.

En junio 2014, do, sunaismaj ĝihadistoj, sub la nomo Nacio Islama en Irako kaj Sirio (NIIS, ankaŭ konataj sub la araba mallongigo Daash, kaj en angla ISIS aŭ ISIL), ekkaptas preskaŭ sen batali Mosulon, duan aŭ trian urbon de la lando, laŭ la referencataj nombroj. Aliaj lokoj, en tiu regiono precipe sunaista, rapide disfalas, samtempe kiam la sekurec-aparato malintegriĝas. La iraka ŝtato forlasas siajn armeajn ekipaĵojn, inter kiuj veturiloj provizitaj de Usono, lasas malantaŭ si siajn multajn malliberulojn — plej ofte arbitre malliberigitaj — kaj liveras al la malamiko tre valorajn militakirojn: interalie preskaŭ duon-miliardo da dolaroj deponitaj en kontoro de la centra banko. Malpli radikalaj armitaj grupoj aliĝas al la movado, atribuante al si verŝajne troigitan parton de tiuj venkoj. Inter la loĝantoj kiuj ne fuĝas, iuj celebras tion, kion ili nomas “liberiĝo”, “popolribelo” aŭ eĉ “revolucio”.

La kurdoj kaptis la okazon por ekpreni alian gravan urbon, Kirkuko, en regiono same riĉa pri naftoriĉaĵoj kiel pri identecaj celoj, kies regadon ili de pluraj jaroj postulis de la registaro de Bagdado, sen paroli pri aliaj lokaj malplimultoj (vd artikolon de Allan Kaval). Tiu ĉi dua grandega sukceso tamen preskaŭ ne estis rimarkita, ĉar la tuta atento estis kaptita de la ĝihadistoj. Laŭ s-ro Al-Maliki, liaj aliancanoj kaj ŝijaistaj konkurantoj, la usona administracio kaj granda parto de la amasinformiloj, ilia ofensivo ŝajnis nerezistebla: ĉiuj diris sian timon, ke ili kaptos la ŝijaismajn maŭzoleojn de Samarra kaj detruos ilin, ekigante novan religian militon, aŭ ke ili konkeros la ĉefurbon kaj starigos vastan emirlandon kovrantan grandajn partojn de Irako kaj Sirio.

En 2012, la sunaistoj esprimis sian malkontenton per pacaj manifestacioj

Reage, la ĉefministro alvokis al ĝenerala mobilizo en sia tendaro. Diversaj religiaj milicoj, kies ekspansion li toleris, kaj pluraj ŝijaismaj figuroj sekvis lin. Irano sendis trupojn taskitajn organizi tiujn kvazaŭ-militistojn kaj, verŝajne, batali ĉe ilia flanko. Usono redirektis du aviadil-ŝipojn proksime de tiu operaciejo, kiun la prezidanto Barack Obama tamen klopodas, de 2011, definitive forlasi.

Dume, la plej elementaj demandoj metitaj de tiu malvenko restis sen respondo. Kiamaniere sekureco-aparato tiom multnombra, inter la plej densaj en la mondo kun unu miliono da armitaj homoj (el ĉirkaŭ dudek kvin milionoj da loĝantoj), povis tiel kvazaŭ malaperi ĉe alproksimiĝo de la ĝihadistoj? Kiel klarigi la relativan popularecon de tiuj ĝihadistoj, se oni konsideras la terurajn memoraĵojn postlasitajn de iliaj antaŭuloj, Al-Kaida-similaj, kiam en 2007, ili dominis la urbon Mosulon kaj tranĉis la gorĝojn de kiu ajn sur la strato? Kial la lokaj sunaismaj altranguloj, kiel ekzemple la familio Noujaifi, proksima de s-ro Al-Maliki, montriĝis senkapablaj trovi iun ajn subtenon por alfronti ilin? Fine kaj precipe, kio pri la bilanco de la ĉefministro, kiu, pro sia sukceso en la ĵusaj parlamentaj elektoj, intencis kandidatiĝi por tria mandato?

Tiu, kiu unue estis nur duaranga figuro de la eta islama ŝijaisma partio Al-Daawa fariĝis ĉefministro en 2006, kiel homo de kompromiso, precize ĉar li ŝajne minacis neniun. Tiam, interna milito ardis inter sunaismaj armitaj grupoj kaj ŝijaismaj milicoj. Ĉiuj devenis de la sama rezisto-movado kontraŭ la usona okupado, sed dividitaj per kreskanta sento de reciproka persekuto. La ĉefministro subtenis la agadon de la milicoj, uzataj kiel kromaj fortoj en la lukto kontraŭ la sunaismaj armitaj grupoj.

Lia bildo kaj politika strategio radikale ŝanĝiĝis en 2008, kiam Usono donis al li la rimedojn eliri el pure konfesia logiko. La afero estis krei sunaismajn milicojn aligitajn de la registaro por batali kontraŭ Al-Kaido, kaj ekregadi ŝijaismajn milicojn, pli kaj pli eksterregajn. La rolo de s-ro Al-Maliki mem estis praktike malgranda. Sed li pro tio rikoltis la aŭreolon de politika homo, kiu altiĝis super la logiko de interna milito por regvidi la landon al stabileco.

Poste, li daŭre identigis sin je tiu rolo de savinto, evoluigante personeco-kulton, kiu multe similis al la bildaro de Saddam Hussein. Ĉi tiu simileco ne ŝajnis maltrankviligi liajn ŝijaismajn simpatiantojn. Nome de la sufero pro la antaŭa reĝimo, aŭ de pretendata “neregebleco” de la iraka popolo, ja tro malkvieta, ili ŝajne nur sopiris havi ĉefon similtipan kiel la antaŭa tirano, sed kiu, ĉi-foje, estos ilia samkonfesiano.

La “lukto kontraŭ terorismo” rapide fariĝis la ĉefa argumento de s-ro Al-Maliki, kiu ebligis al li postkuri diversajn celojn samtempe. Li sukcesis koncentri ĉiam pli da povoj inter siaj manoj, etendi sian regadon al la enorma sekurec-aparato heredita de la usona okupanto kaj ĝin meti je la servo de siaj politikaj interesoj. Ekde decembro 2010, li samtempe okupis la postenojn de ĉefministro, ĉefkomandanto de la armeoj, ministro pri defendo kaj ministro pri internaj aferoj. “Timo de la malpleno” kontribuis malhelpi ĉiun provon lin anstataŭi kaj donis al li sufiĉan apogon flanke de Usono kaj de Irano. Ekde sia elektiĝo, en 2008, s-ro Obama deziris kiel eble plej rapide retiri siajn trupojn; kaj Tehrano aprezis homon kapablan resti reganto de Irako, zorgante samtempe neniam kontraŭstari ties interesojn.

S-ro Al-Maliki certe ne estas la sola, kiu uzas la “lukton kontraŭ terorismo” kiel politikan programon, manke de alia programo. En la araba mondo, preskaŭ ĉiuj regantoj uzis ĝin por pravigi la plej kondamnindajn agojn. Estis la kazo de Hafez Al-Assad, la patro de la nuna prezidanto, en Sirio, de la alĝeriaj generaloj en la 1990-aj jaroj, de Muamar Kadafi en Libio aŭ de s-ro Zine El-Abidine Ben Ali en Tunizio. En Jemeno, ĝis sia falo en 2012, la prezidanto Ali Abdallah Saleh disvolvis sistemon por pludaŭrigi sian regadon, baziĝantan interalie sur la senfine ekspluatebla minaco, kio estas Al-Kaido. Konfrontitaj al diversaj malkontentoj, frustrado, kaj aspiroj, dum la popolribeloj tiel nomataj “arabaj printempoj”, en 2011, preskaŭ ĉiuj koncernataj reĝimoj sin pravigis citante la lukton kontraŭ terorismo.

Sed la iraka ĉefministro sin distingis per la senlima uzo de la procedo. Li konscie kaj sisteme deturnis de si la sunaistojn, samtempe malfortigante la ŝtaton per subfosa laboro, kaj tio estas des pli neklarigebla, ke li troviĝis tie en forta pozicio. En Sirio, s-ro Al-Assad agis same ekde 2011, sed sub la premo de vasta movado de popolribelo subtenata de eksteraj agantoj, kiuj publike alvokis faligi lian reĝimon. Sro Al-Maliki, ja senpreme elektis neglekti, eĉ malkonstrui, la sunaismajn milicojn, ofte tribajn, kiujn li heredis el Usono, kaj prizorgi sekurec-aparaton pli kaj pli konfesian kaj koruptatan. Ĉiu formo de sunaisma opozicio estis konsiderata “terorismo”, kaŭzante multegajn arbitrajn arestojn kaj malliberigojn, kaj same multajn elpremojn.

La preterviv-taktikoj de la regantoj subfosis la instituciajn bazojn de la lando

La irakaj sunaistoj estis samtempe indignitaj pro tia traktado, inspiritaj de la popolribeloj de 2011 en la najbaraj landoj, kaj malvarmigitaj de la ruiniga militigo de la opoziciado en Sirio — sen paroli pri la dolora memorigo de ilia malvenko dum la ĵusa interna milito. Ekde 2012, ili organiziĝis por pace esprimi sian malkontenton. La unuaj manifestacioj transformiĝis en longdaŭrajn sidadojn sur la grandaj placoj de la sunaistaj urboj de la lando. Iliaj postuloj ĉiam temis pri reekvilibrado de la ŝtato, por doni al ili ilian plenan lokon. Sed s-ro Al-Maliki ignoris ilin. La malrapida kresko de la nombro de atencoj dum tiu periodo ne utilis al li kiel averto, sed kiel preteksto por obstini*. Iom post iom, la elekto de perforto, kiu estis fariĝinta forpuŝiga en la sunaisma medio, komencis esti konsiderata, ne nur de la plej radikalaj grupoj.

* Vd Feurat Alani, “Irak-Syrie, mêmes combats”, Le Monde diplomatique, januaro 2014.

Paralele, la ĉefministro decidis engaĝiĝi favore al s-ro Al-Assad, en la siria konflikto, kiu tiam prenis konfesian formon, alfrontigante reĝimon reduktitan je sia alavita komponanto, kaj sunaisman opozicion. Li forlasis ĉiun kritikon de la subpremo praktikata de lia najbaro, subpremo kiu tamen pliintensiĝis kaj prenis formojn ĉiam pli abomenajn, kaj retiris siajn proponojn pri mediacio. Li malfermis siajn landlimojn al la ŝijaistoj, kiuj volontulis por iri batali en Sirion, kadre de “milit-kontribuo” pilotata de Irano. Tiuj ĝihadistoj, animataj de jarmilisma pensmaniero anoncanta la mondofinon, facile ektransitis tra la flughaveno de Bagdado aŭ per la ŝoseo kondukanta al Sirio — du tre gravaj infratrukturoj strikte kontrolataj de la registaraj fortoj-, sed ankaŭ ekdissemis konfesian malamo-propagandon, komencis manifestacii tra la stratoj kaj organiziĝi en milicoj en Irako mem.

La homo, kiu pretendis esti ĉesiginta la internan militon ŝajnis do strebi revivigi ĝiajn agantojn. Kion diris pri tio la potencaj ambasadejoj de Usono kaj Irano? Almenaŭ ĝis la krizo de Mosulo, ili strange garantiis al la iraka registaro sian senkondiĉan apogon. Tamen, multiĝis la signoj de estonta alvenanta ruiniĝo. La reapero de sunaismaj armitaj grupoj kaj de ŝijaismaj milicoj estus devinta sufiĉe alarmi.

Eĉ pli grave, la erozio de la ŝtataj strukturoj anoncis la katastrofan scenaron, kiun Irako hodiaŭ frontas. La kompetento kaj la kohereco de la sekurec-aparato malkreskis laŭgrade kiam s-ro Al-Maliki plifortigis sian politikigon kaj toleris pli altan nivelon de korupto. Ĝi fariĝis ĉefe ilo de klientarisma redistribuo; kaj la partopreno — absurda — de ĝiaj membroj en la lastaj parlamentaj elektoj parte klarigas la rezulton de la ĉefministro.

La ĉefministro, limigante la rolon de la Parlamento, reduktante sian ĉirkaŭaĵon al aro da profitantoj kaj facilanime perfidante siajn promesojn, senigis sin je la politikaj leviloj utilaj por mastrumi la krizojn. Ankaŭ la jurisdikcia sistemo, subigata, ne plu konsistigis kredindan aŭtoritaton. Sur la ekonomia tereno, kvazaŭ neniu disvolvo-projekto komenciĝis, ĉar la naftoprofitoj estis sisteme prirabitaj. Alidirite, la potenco de s-ro Al-Maliki venis el liaj taktikoj por pretervivo, kiuj ĉiuj subfosis la instituciajn fundamentojn de lando, jam tre malforta.

Gvidantoj kiuj intence paroksismigas la diferencojn ekzistantajn en siaj socioj

Sed tiu procezo de malfortiĝo profitis al multaj irakanoj, ĉu politikaj aliancanoj de la ĉefministro, kiuj ricevis sian parton de la profitoj, aŭ ties rivaloj, kiuj vidis en tio promeson de malfortiĝo de ilia malamiko. Irano, la ŝijaismaj milicoj, la kurda regiona registaro, ĉiuj havis intereson, ke Bagdado restu tiel malforta kaj influebla kiel eble. Usono, siaflanke, estis silenta: ĝia retiriĝo-strategio, por fini jardekon da milita okupado, konsistis fermi la okulojn pri ĉio, kio povus malrapidigi la procezon, kaj esperi bonŝancon.

Jen la rezulto: ju pli s-ro Al-Maliki montriĝis sekteca kaj sensenca, ju pli li malsukcesis, des pli li plifortigis sian pozicion. Fine de 2012, antaŭ ol la sunaismaj manifestacioj tro ampleksiĝis, liaj perspektivoj de reelekto ŝajnis limigitaj. Frustro estis perceptebla interalie en la ŝijaismaj medioj: tiam la lando estis relative stabila, kaj tamen nenio ŝajnis antaŭeniri. Unu jaron poste, Irako denove estis en milita stato, kun averaĝe mil mortoj monate, same kiel dum la nigraj jaroj 2006-2007, kaj la populareco de ties forta homo rapide realtiĝis. Eĉ post la kaptado de Mosulo, lia foriro ne ŝajnis certa: la ŝijaistoj subtenis lin, Irano atestis sian lojalecon al li, kaj la timo de malpleno restis forta, ankaŭ ĉe pli dubasencaj agantoj.

Tiu ĉi krizo levas multajn demandojn; sed oni ne limigu sin al la plej evidentaj konkludoj: la usona respondeco en tiu senorda disfuĝo, la personigo de la problemo tra la figuro de s-ro Al-Maliki aŭ la minaco de “terorismo”. Tio, pri kio oni malpli parolas, sed kiu tamen okupas centran lokon, estas la praktiko de regado kaj la naturo de la institucioj. La personeco de la ĉefministro estas duaranga: la tuta kunteksto ne nur ebligis al li tiel konduti, sed eĉ rekompencis lin pro tio. Kiam en marto 2014, li organizis grandan internacian konferencon pri la “lukto kontraŭ terorismo”, ekzemple, la Unuiĝintaj Nacioj partoprenis la spektaklon kaj aplaŭdis en la salono.

Tiu malbono, cetere, estas regiona plago. Ju pli s-ro Al-Assad sukcesas en sia putro-strategio, des pli li ŝajnas aperi kiel parto de la solvo, pli ol de la problemo. La marŝalo Abdel Fatah Al-Sissi, kiu oficiale regas Egiptujon de junio 2013, komprenas la politikon kiel farus oficiro de la armea sekreta servo, sed malgraŭ tio, lia elekto — kaj kiel ĉiam, la timo de malpleno — sufiĉas por ke la ekstera mondo donu al li plenpovon. En Barejno, la reganta familio nenion cedis, sed estas neniu konsekvenco.

La reg-praktiko, kiu nun etendiĝas, konsistas en forlaso de ĉia ambicio regi je la nivelo de naci-ŝtato. La reĝimoj eĉ ne plu klopodas superi la diferencojn ekzistantajn en siaj socioj, ĉu per la ideologio, disvolvado aŭ subpremo. Ili investas tiujn fendoliniojn, paroksimigas ilin kaj serĉas konflikton. Radikaligante parton de sia socio , ili plifortigas sian pozicion en alia parto kaj ŝparas siajn strebojn konstrui programon: la timo pri tio, kio povus anstataŭi ilin sufiĉas por teni ilin ĉe la regoloko. Ili ankaŭ emas malfortigi la nacian karakteron de siaj institucioj, senigante ilin je ties aŭtonomeco, por tiel igi sin nemalhavebla. Ili poste iras vendi sin eksterlande, nome de la “milito kontraŭ terorismo”, kaj sin apogante sur sia “demokrateca” elekto, kiu spegulas la histerian voĉdonon de parto de la socio, kaj la fatalan bojkoton de la alia.

Irako donas taŭgan ideon de tio, al kio kondukas, post iom da tempo, tia reg-praktiko. Restas la demando: kial diable oni eniru tiun ludon?

Peter HARLING

Zorgigita de la malegalecoj, la nova urbestro havas multajn malamikojn

Maldekstra venteto blovas sur Nov-Jorkon

Kvankam mastrumataj de demokrat-partianoj, la plimulto de la usonaj urboj lasas socian segregacion disvolviĝi kaj akriĝi. En Nov-Jorko, la “ĉio por la riĉuloj” ŝajnas tamen sperti haltigon depost la elekto, lastnovembre, de la urbestro Bill de Blasio. Se oni juĝas laŭ la akreco de la rezistado, kiun li alfrontas, por li la ŝanĝo ne estas vana vorto, sed vera engaĝiĝo.

ĈU NOV-JORKO fariĝos Nov-Habano? De kiam la demokrato Bill de Blazio elektiĝis urbestro de la ĉefa usona urbo, la 5-an de novembro 2013, tiu timo subfosas la respublikanan Partion, kiu nomis la posteulon de s-ro Michael Bloomberg sia “ĉefa progresema malamiko”. Laŭ la New York Times, “La respublikanaj gvidantoj vidas en la juna administracio de s-ro de Blasio la enkarniĝon de siaj timoj antaŭ la leviĝo de ‘nova maldekstro’”. Administracio, kiu estas interalie karakterizata de “popolisma malŝato al la riĉuloj, afiŝata simpatio al la organizaĵoj de laboristoj, kaj konstanta atento al la malegaleco de enspezoj”*.

* Michael Barbaro kaj Michael M.Grynbaum, “Republicans cast de Blasio as a leading liberal foe”, The New York Times, 14-a de majo 2014.

Jam dum la demokratpartiaj antaŭ-elektoj por la urbo Nov-Jorko, s-ro de Blasio ja lokis la malegalecojn en la centro de sia diskurso, senlace ripetante, ke la historio de Nov-Jorko estis fariĝinta la “fabelo de du urboj”*: tiu de la riĉeguloj kaj tiu de ĉiuj aliaj. Lia programo, rezolute sociala, ebligis al li gajni la oficialan subtenon (fariĝi la oficiala kandidato) de sia partio — preterpasante la kandidatinon favoratan de la amasinformiloj, subtenatan de la potenca eliranta urbestro* — kaj poste venki facile (kun 72% de la voĉoj) sian respublikanan kontraŭulon, s-ron Joseph Lhota.

* Vd. Nathaniel P. Morris, “De Blasio’s tale of two cities hits home”, The Washington Post, 7-a de marto 2014. La formulo “fabelo de du urboj” reprenas la titolon de verko de Charles Dickens.
* Vd Renaud Lambert, “Une élection selon Michael Bloomberg”, Le Monde diplomatique, junio 2010.
Lenin, Mao, Ho Chi Minh...

EN SIA instaliĝo-parolado, la 1-an de januaro 2014, li konfirmis la direkton de sia mandato: “Ni estis elektitaj por ĉesigi la ekonomiajn kaj sociajn malegalecojn, kiuj minacas detrui nian amatan urbon.” En Nov-Jorko, kie la ekonomia povo estas ĉie-ĉeestanta, tia programo anoncas malfacilan sportan kuradon. Tuj kiam tiu frazo estis prononcita, ĉefartikolisto de la reta magazino Slate, Matthew Yglesias, verkis nuancitan tweet-mesaĝon: “Ĉe sia instalada ceremonio, de Blasio supreniras sur la scenejon akompanate de la enbalzamigitaj korpoj de Lenin, Mao kaj Ho Chi Minh.” Kelkajn tagojn poste, la komunismo-akuzo fariĝas burleska. Nov-Jorko ĵus frapiĝis de forta spektakla neĝ-tempesto; la ŝoseoj estas blokitaj. La gazetoj kuras renkonti malkontentajn civitanojn plendantajn pri la problemoj de senneĝigo en la tre luksa Upper East Side de Manhattan. S-ro de Blasio “neglektas” ilin, kolere diras loĝantino en la New York Post. “Rifuzante senneĝigi la Upper East Side, li diras: ‘mi ne estas unu el ili’*.” La frazo cirkulas sur la Interreto kaj pasas bukle en la lokaj kaj naciaj amasinformiloj — aparte tiuj de s-ro Bloomberg. Sed s-ro de Blasio restas fidela al la parolado, kiu kaŭzis lian balot-sukceson.

* Jennifer Gould Keil kaj Frank Rosario, “De Blasio “getting back at us” by not plowing: UES residents”, The New York Post, 21-a de jauŭaro 2014.

Por gajni la elektojn en tiom multkultura urbo, tiu filo de enmigrantoj povis kalkuli kun siaj familiaj originoj (germanaj de la patro, italaj flanke de la patrino), kaj ankaŭ kun sia edza situacio: li estas edzo de afrikdevena usonanino. Lia severa kritiko de la policaj nenecesaj korpaj priserĉadoj (la stop-and-frisk), kiujn suferas la neblankuloj, plaĉis al parto de la voĉdonantoj. Sed tio, kio ŝajne certigis lian venkon, estas ja lia ekonomia mesaĝo, cemento de lia programo.

Nov-Jorko estas la tria urbo plej malegaleca en Usono, kiu mem estas unu el la riĉaj landoj la plej malegalecaj en la mondo. En la Wall Street-kvartalo, la bonusoj pagitaj al la borsistoj — po 164.530 dolaroj averaĝe en 2013 — kaj la salajroj preterpasantaj 20 milionojn da dolaroj jare, kiel tiu de s-ro Lloyd Blankfein, Ĝenerala Direktoro de Goldman Sachs en 2013, kaŭzas neniun emocion. La Bloomberg-administracio estis tute dediĉita al la bonfarto kaj komforto de tiu riĉega malplimulto, pretekste, ke ili plej kontribuas al la impostaj enspezoj de la urbo: 5% de la familioj dividas 38% de la tuta enspezaro. Kun apartamentoj kutime venditaj kontraŭ plurdekoj da milionoj da dolaroj al tutmondigita elito, la insulo Manhattan brilas pli ol iam ajn. Sed, je kelkaj kabloj de tie, ne neglektebla parto de la nov-jorka meza klaso malrapide eniras malriĉecon. Inter 2008 kaj 2011, laŭ la donitaĵoj de la usona oficejo de popolnombrado (United States Census Bureau), la meza enspezo de familio malpliiĝis je 6%. Fine de 2011, la duono de la urbaj familioj enspezis malpli ol unu-kaj-duono-foje la malriĉo-nivelon; 17% de tiuj, en kiu unu familiano laboras plentempe, kaj 5,2% de la familioj, kies ambaŭ anoj laboras, vivas sub tiu nivelo. En la sama tempo, la luprezoj eksaltis. Inter 2005 kaj 2012, ĝustigita al la inflacio, la meza luprezo kreskis je 11%, dum la enspezo de la luprenantoj kreskis je nur 2%. Laŭ la Furman-centro, pli ol duono de la nov-jorkaj luprenantoj elspezas almenaŭ trionon de sia enspezo por loĝado*.

*NYC housing. 10 issues for NYC’s next mayor”, Furman Center for Real Estate & Urban Policy, Universitato de Nov-Jorko, 2013.

La emblema iniciato de la kampanjo de s-ro de Blasio, kontraŭbatalata de ĉiuj liaj rivaloj, estas la kreado de speciala fonduso por universala edukado en la plej frua aĝo, financata de imposto je 0,05% pagota el la enspezoj trans 500.000 dolaroj. La propono havas precipe simbolan karakteron: la urbestro de Nov-Jorko ja ne povas decidi sola tian imposton. Li devas akiri la konsenton de la guberniestro de la ŝtato Nov-Jorko, s-ro Andrew Cuomo. Sed, kvankam tiu potenciala demokrata kandidato por la prezidanta elekto de 2016 sin deklaras progresema pri la sociaj demandoj — li favoras reguladon de la pafarmiloj kaj edziĝon de samseksemuloj — , li tamen postulas certan ekonomian konservativismon. Aparte sur la imposta kampo. En letero al la loĝantaroj de la ŝtato, li fanfaronis en decembro 2011, ke li “establis la unuan impostplafonon rilate al proprietaĵo”, revenigis la impostojn de la meza klaso “al sia plej malalta nivelo de 1953” kaj la impostojn de la societoj “al sia plej malalta nivelo de 1968”.

La ambigua ludo de la guberniestro

KLARAS, ke la ambicioj de s-ro de Blasio riskas stumbli sur la kontraŭimposta obsedo de s-ro Cuomo. Malgraŭ ke la du viroj afiŝas sian amikecon kaj prezentas sin kiel politikajn aliancanojn, ili pli verŝajne aperas kiel la “plej bonaj malamikoj” de la demokrata Partio. Iliaj diferencoj spegulas la konflikton inter la favorantoj de pli egaleca ekonomio, kiuj metas siajn esperojn en tiaj gvidantoj kiaj s-ro de Blasio aŭ la senatanino Elizabeth Warren, kaj la dekstra alo de la partio, kiu pli zorgas pri la interesoj de la entreprenoj, arigita ĉirkaŭ s-ro Cuomo aŭ s-ino Hillary Clinton.

Ĉar la ŝtatoj ja disdonas la federaciajn sumojn kaj decidas la impostojn, estas la intereso de ĉiu urbestro flegi bonajn rilatojn kun sia guberniestro, precipe se li volas iniciati aŭdacajn politikojn. Sed s-ro Cuomo ludas ambiguan ludon, antaŭ ĉio destinitan konservi siajn ŝancojn por la elekto de 2016. Kiam la opinienketoj montris, ke la publika opinio favoris ĝin, li asociiĝis al la kandidato por la urbestreco de Nov-Jorko por defendi la projekton de universala antaŭlerneja edukado. Sed, kiam venis la tempo ĝin financi, li vigle kontraŭstaris la kreadon de nova imposto. Post plursemajna lukto, s-ro de Blasio fine akiris de la ŝtato promeson financi la iniciaton dum tri jaroj.

La nova urbestro ne montris saman firmecon pri la demando de la charter schools, tiuj publikaj lernejoj financataj de privataj fondusoj, kiuj estas ekster la kontrolo de la instruisto-sindikatoj*. Ĉi tiuj establoj akceptas malgrandan proporcion de la nov-jorkaj lernantoj (apenaŭ 6%). Dum plejparto de la progresemuloj vidas en ili rimedon saboti la publikan lernejon, forprenante de ĝi ĝian financon kaj ĝiajn plej motivitajn lernantojn, la respublikanoj kaj la mastrumantoj de pensi-fondusoj, ĉiam zorgemaj redukti la rolon de la ŝtato, vigle defendas ilin. Kiam s-ro de Blasio kritikis la principon de tiuj lernejoj, s-ro Cuomo tuj alportis sian helpon, devigante la urbestron humile retroiri. Tra la okuloj de la publiko, la unua aperis kiel novulo, kaj la dua, kiel sperta politikisto.

* Vd Diane Ravitch, “Opiniŝanĝo de usona ministrino”, Le Monde diplomatique, oktobro 2010.

Sed s-ro de Blasio ne estas rankora. Kiam, fine de majo 2014, la Working Family Party, alianco de sindikataj, asociaj,... aktivuloj, proksima de la demokrata Partio, dividiĝis pri la subteno alportenda al s-ro Cuomo por la renovigo de sia posteno en novembro 2014, li batalis favore al li en la kulisoj. Urbestro de Nov-Jorko des malpli povas defii sian guberniestron, ke tiu ĉi havas apogon de la financo-mondo. Kaj s-ro Cuomo jam rikoltis pli ol 33 milionojn da dolaroj cele al sia reelekto, malgraŭ ke li havas neniun kredindan konkuranton.

La demando pri loĝado ebligos sondi la firmecon de s-ro de Blasio. Dum la kampanjo, li promesis krei ducent mil novajn moderprezajn loĝej-unuojn. Laŭ plejmultaj fakuloj, la celo estos tre malfacile atingebla. Li mem elvokas “la plej grandan kaj la plej ambician programon de moderprezaj loĝejoj lanĉita de usona urbo, en la tuta historio de la lando”.

Sed la sektoro de nemoveblaĵoj havas konsiderindan influon sur la nov-jorka politika aparato, kaj gravas ne malkontentigi ĝin. La riĉuloj, kiuj pagas milionojn da dolaroj por apartamento fronte al Central Park, intencas cetere esti dorlotataj, ĝui la servojn de dom-gardisto, disponi pri naĝejoj kaj gimnastikejoj; ili tute ne deziras dividi sian kvartalon — kaj eĉ malpli sian loĝej-halon! — kun la plebo, kiu uzas metroon. Tial, s-ro de Blasio ĝis nun agas kvazaŭ ekvilibristo en cirko, montrante sin favora al la nemoveblaĵa konstruado, sed ankaŭ zorgema disvolvi loĝoferton favore al la mezaj kaj popolaj klasoj.

Resti firma fronte al la nemoveblaĵo-disvolvado

ĜIS NUN lia strategio montriĝis efika, kiel atestas la afero “Domino Sugar”. De pluraj jaroj, la estonto de tiu malnova suker-rafinejo kerne de Brooklyn estigas viglajn debatojn. En 2012, la disvolvisto Jed Walentas aĉetis la terenon, kaj promesis konstrui oficejojn por la novteknikaj entreprenoj, sed ankaŭ du mil tricent loĝejojn, inter kiuj sescent sesdek moderprezajn. Sed la urbestro trovis tiujn nombrojn nesufiĉaj. Malgraŭ la minacoj de la disvolvistoj ĉion forlasi, kaj la atakoj de la tuta gazetaro, li restis firma, kaj s-ro Walentas engaĝiĝis konstrui kvardek pliajn moderprezajn loĝejojn. S-ro de Blasio tiam komprenis, ke ĉiu politiko favora al la malriĉuloj kaj al la mezaj klasoj riskas estigi similajn luktojn kun la riĉa klaso, ĝiaj aliancanoj en la ĉefurbo de Nov-Jork-ŝtato, Albany, kaj la amasinformiloj, kiuj ĝin defendas. Li sekve faris la veton proponi realajn servojn al la homoj, tiel substrekante la diferencon inter la zorgoj de la amasinformiloj kaj iliaj ĉiutagaj problemoj.

Tiom longe, kiom la urba ekonomio bonfartos, li ja verŝajne kapablos realigi la promesojn de la “urba progresismo”, kiu komencis difektiĝi en la 1960-aj jaroj. Ĉu Los Angeles, Seattle, San Francisko aŭ eĉ Ĉikago sekvos la nov-jorkan ekzemplon?

Eric ALTERMAN

Mankas vorto por tio

La diferencmaŝino

Kaj perdo kaj akiro eblas en tradukado, kiam tuta historio marŝas nevideble kun ĉiu vorto. La nuancoj faras la mondon de la penso eĉ pli granda.

Mian fantazion de estonta emeritiĝo pasigata per la tradukado de grandaj literaturaj verkoj sekvas kiel ombro pli malhela fantazio en kiu mi estas anstataŭigita de komputilo, kiu eble ne estas perfekta (nek estas mi, nek estas iu ajn traduko), sed povus esti juĝata sufiĉe bona. Maŝintradukado kaj komputile helpata tradukado*, tamen, ne tute estas inkuboj estontaj; dum multe pli ol jardeko ili estas normala parto de la vivo de tradukistoj. Oni enigas ekzistantajn tradukojn por krei vastajn amasojn da lingvaj donitaĵoj (“tradukmemoroj”) kiuj ebligas al la komputilo produkti tradukon de nova teksto, ĉerpante el tio, kion ĝi jam scias.

* Maŝintradukado: nerealigita idealo per kiu komputiloj kreas preskaŭ perfektajn tradukojn. Komputile helpata tradukado: metodo per kiu komputilo faras pli-malpli krudan tradukon kiu tamen faciligas la laboron de la homa tradukisto. ml

Programaro de komputile helpata tradukado povas havigi konsekvencon, elimini tede ripetiĝantajn taskojn seninteresajn kaj faciligi komunikadon inter nelingvistoj. Iuj firmaoj kaj tradukagentejoj jam devigas ĝian uzon — samtempe reduktante la honorariojn de tradukistoj. La uzo de komputile helpata tradukado estas instruata en programoj de magistriĝo pri tradukoscienco. Traduki artikolojn por Le Monde Diplomatique sen tia programaro eble iam fariĝos tiel malofte kiel ilumini manuskriptojn sur veleno.

La sciencula filozofio ne bezonas maŝintradukadon; jam de kelkaj jardekoj ĝi preferas la anglan tiom, ke estas preskaŭ neimageble ke la tendenco retroiros. Lastatempa referaĵo de profesoro pri metafiziko ĉe la Universitato de Oksfordo argumentis ke “eldoni [analizan filozofion] en lingvoj krom la angla apenaŭ havas valoron”*. Ĝia konkludo plue asertis ke “Ĉiuj esploroj en filozofio devus esti eldonataj en la angla, eĉ tiuj kiuj apartenas al filozofiaj tradicioj kiuj ne estas reprezentitaj en la angla. Ĉar tiam ili akirus pli vastan publikon. Cetere, havi unikan lingvon de filozofio (la anglan) plifaciligos fekundan interrilaton inter la filozofiaj tradicioj.” (Kial halti tie? Se la angla estus la lingvo de ĉiuj esploroj, aŭ eĉ de ĉia kreiva laboro, oni atingus la plejeble grandajn publikon kaj potencialon estigi “fekundan interrilaton”.)

* Gonzalo Rodriguez-Peyrera, “The Language of Publication of ‘Analytic’ Philosophy’” (PDF), Crítica: Revista Hispanoamericana de Filosofía, 45:133 (aprilo 2013), pp 83-90.

Monumenta rebato al tio ĉi estas la lastatempa eldono de la Dictionary of Untranslatables: a Philosophical Lexicon (Vortaro de netradukleblaĵoj: filozofia leksikono)* kiun oni povus rigardi kiel vastan, ame detalitan noton skribitan de tradukisto al la okcidenta filozofio. La deklarita celo de la libro estas mapi “la politikajn, estetikajn kaj tradukajn historiojn de filozofiaj ŝlosilvortoj.” Ĉirkaŭ 400 ŝlosilvortoj estis elektitaj, inter ili tiaj terminoj kiaj animus, Dasein joissance, praxis kaj pravda.

* Redaktita de Barbara Cassin kaj unue eldonita en Francio kiel Vocabulaire européen des philosophies: Dictionnaire des intraduisibles, Editions du Seuil/Dictionnaires le Robert, 2004. La anglalingva eldono, cetere redaktita de Emily Apter, Jacques Lezra kaj Michael Wood, estas eldonita de Princeton University Press, Princeton, 2014. Pluaj tradukitaj eldonoj estas realigataj en la lingvoj araba, ukraina, portugala, hispana, rusa kaj persa; oni ankaŭ intencas enretigi la tutan projekton.

Ne estas la kazo ke tiaj vortoj estas neatingeblaj por ĉiuj provoj ilin traduki, sed ke ĉiu provo estas esence kaj neredukteble problema. Vortoj en ĉiuj lingvoj travivas siajn historiojn en rilato al aliaj vortoj, arigante kaj deĵetante asociojn kaj distingojn, akumulante historiojn kiuj eventuale duonsubakviĝas kun la tempopaso. Estas la misio de ĉi tiu Dictionary malkovri tiujn historiojn kaj montri la rolon kiun ili ludis en la evoluado de la okcidenta penso.

Tio, kio vere ekzistas

Prenu pravda (правда). Kvankam, memorante la nomon de la oficiala ĵurnalo de Sovetunio, ni povus kredi ke ĝi nur signifas “vero”, la Dictionary tamen atentigas ke ĝi ankaŭ indikas “justeco”, kaj ĝia etimologio ĝin lokas en semantika kampo kun ideoj de legitimeco, juro, kaj egaleco. Cetere, pravda en la rusa ne temas pri la vero scienca: “tio, kio vere ekzistas” oni tradukas plej bone per la termino istina (истина), kaj ĝia derivaĵo istinnost (истинность) plej proksimas al la ideo de “vereco”. Ĉiu tradukanto el la rusa, kiu renkontas pravda, alfrontas elektojn por kiuj povus manki tute kontentiga respondo. Estas klare kial pravda estas inda kandidato kiel “netradukeblaĵo”.

Sed kio estas riskata ĉi tie? Vidata el la kosmo — aŭ el partoj de la anglosaksa sciencularo — ĉi tiu esplorado pri la interagado de la filozofia terminaro en la eŭropaj lingvoj (kune kun la araba kaj la hebrea) povus ŝajni elmontro de la narcisismo de negravaj diferencoj. La eŭropa penso ne estas, ĉion dirinte, retiriĝinta en silojn de reciproka nekompreno. Kiam ni uzas tiajn terminojn kiaj “demokratio”, “revolucio”, “ekzisto”, ni estas plejparte sur komuna tereno. Kial emfazi diferencojn?

Skribante aliloke pri la kunteksto en kiu la libro estas eldonita, la iniciatinta redaktoro Barbara Cassin avertis pri “katastrofa scenaro” en kiu globish (angla lingvo normigita kaj simpligita) fariĝas la lingvafrankao, la realigo de la aserto ke verko apenaŭ havas valoron krom en la angla. Ĉiuj aliaj lingvoj estus sole por hejma uzado; la verkoj de Ŝekspiro kaj James Joyce, estante neesprimeblaj per globish, apartenus al nealireblaj dialektoj*.

* Barbara Cassin, ‘Untranslatables and their Translations: a Logbook’ (PDF), tradukita de Andrew Goffey, Transeuropéennes: Revue internationale de pensée critique.

Cassin argumentas ke, adopti la “pragmatan Esperanton” de globish, bazitan sur la supozoj de la analiza tradicio de la anglalingva filozofio, montriĝos esti katastrofa por la filozofia tradicio de kontinenta Eŭropo en kiu la historio kaj filozofio de lingvoj estas esencaj. Ankaŭ videblas rezisto kontraŭ lingvo kiu estas komunikilo por konceptoj kiel deliverables, governance kaj knowledge-based economy* de tutmondiĝo, varigo kaj novliberalismo.

* ’Deliverables’: liveraĵoj, t.e. “rezulto de finita taskaro ordinare liverata al la mendanto: finita dokumento, funkcianta programaro” Terminareto de projektmastrumado. ‘Governance’: la estrado de organizaĵoj. ‘Knowledge-based economy’: scio-ekonomio, ekonomio por kiu scioj kaj informoj estas gravegaj. ml

Kvankam povus ŝajni ke la angla estas stile neŭtrala kiel vehiklo por la penso, kaj facile komprenebla por la tradukanto (precipe por siaj denaskaj parolantoj), ĝi tamen estas tiom plena de idiosinkrazioj kiom iu ajn alia lingvo. La eseo pri la angla lingvo en la Dictionary estas okulmalferma; unuafoje ĝi igis min pripensi profundajn strukturajn ecojn de la angla kiuj faras ĝin neniel simpla kaj facile komprenebla.

Preter la limoj de la filozofio (kaj Eŭropo), multo estas riskata. Unu el la kunredaktoroj de la anglalingva eldono de la Dictionary estas Emily Apter, la aŭtoro de Against World Literature* en kiu ŝi ne argumentas kontraŭ la valoroj de la tradukado, sed kontraŭ la kreaĵo nomata “la monda literaturo” kiu homogenigas kaj ekspluatas, kaj estas bazita sur varigaj konceptoj de legebleco kaj universala allogo*. Tia medio ne havas lokon por netradukebleco.

* Emily Apter, ‘Against World Literature: On the Politics of Untranslatability’, Verso Books, Londono, 2013.
* Vidu ‘The reason every book about Africa has the same cover — and it’s not pretty’ (La kialo pro kio ĉiu libro pri Afriko havas la saman kovrilon — kaj ĝi ne estas bela)(Quartz, la 12a de majo 2014) por plendetala ilustraĵo de la variga forto de “la monda literaturo”: tridek ses libroj pri Afriko aŭ de afrikaj verkistoj havas variaĵojn de la sama kovrildesegnaĵo de akacia arbo en la sunsubiro.

Nietzsche diris, “Kiu trovas la lingvon interesa en si mem malsamas tiun, kiu nur rekonas en ĝi la rimedon por interesaj pensoj*. Ĉi tiu fascina libro apartenas al la flanko “interesa en si mem”. Sed, laŭ pli longatempa perspektivo, ĉu tia entrepreno povas eviti fariĝi “maŭzoleo de konceptoj”*?

* Citita en Cassin, ‘Untranslables and their translations’, supre.
* Dictionary of Untranslatables, Preface, p xiii.

George MILLER

Tio estas traduko de ‘The Difference Engine’, artikolo de George Miller kiu aperis en la junia numero de la anglalingva Le Monde diplomatique

Usono pagigas monpunojn al bankoj

Post BNP-Paribas, ĉu ankaŭ la Deutsche Bank kaj la Crédit agricole? La anonco de usona sankcio kontraŭ la franca banko alarmas sektoron, kiu ne kutimas riproĉojn.

PUBLIKIGANTE la 29-an de majo informon, laŭ kiu la monpuno pagota de la banko BNP-Paribas povus esti 10 miliardoj da dolaroj, la Wall Street Journal estigis ŝokon. La banko estas akuzita pri malobeo, inter 2002 kaj 2009, tra sia svisa filio, de la embargoj truditaj de Usono kontraŭ Kubo, Irano kaj Sudano. La afero en spektakla maniero ilustras la evoluon de la jurisprudenco kaj de la juĝaj praktikoj en la sfero de internacia financo. De pluraj monatoj, du aliaj francaj bankoj, la Société générale kaj la Crédit agricole, ankaŭ havas malvarman rilaton kun la usonaj aŭtoritatuloj.

Jam antaŭ tiu anonco, la franca prezidanto François Hollande estis skribinta al sia usona samrangulo por averti lin pri la misproporcia karaktero de la planataj sankcioj kontraŭ la BNP-Paribas. Kaj s-ro Christian Noyer, direktoro de la Banko de Francujo, esprimis sian miron, ke la usona leĝo aplikiĝas al transakcioj “konformaj al la reguloj, leĝoj, regularoj, ĉe la eŭropa kaj franca niveloj, kaj ankaŭ al la reguloj de la Unuiĝintaj Nacioj*.”

* Sébastien Pommier, “Ils veulent sauver le soldat BNP Paribas”, L’Express, Parizo, 4-a de junio 2014.

Li eble ne estus tiom surprizita, se li pli bone estus observinta la politikajn evoluojn de la lastaj jardekoj. Jam ekde la fino de la 1980-aj jaroj, dum la debato pri la usona ekkadukiĝo — aparte kompare al la kresko de Japanujo — estis vigla, la brita politikologino Susan Strange insistis pri la “struktura potenco” de Usono, “tiu potenco fiksi la kadrojn de la monda ekonomio, kiu ebligas elekti kaj modli la strukturojn sine de kiuj la aliaj landoj, iliaj politikaj institucioj, iliaj entreprenoj kaj iliaj profesiuloj devas funkcii”*.

* Susan Strange, States and Markets, Pinter, Londono, 1988.

Laŭlonge de la 1990-aj jaroj, la arsenalo de sankcioj starigitaj dum la malvarma milito kontraŭ landoj aŭ individuoj “malamikoj de Usono” konsiderinde disvolviĝis. La ekster-teritorieco atingis nivelon, en 1996, kun la Iran-Lybia Sanctions Act (ILS), kiu permesis al Vaŝingtono trudi sankciojn al entreprenoj de aliaj landoj negocantaj kun Irano kaj Libio. Tamen, ĉefe post la 11-a de septembro, la usona potenco ja plifortiĝis fronte al la internaciaj bankoj, kadre de la “financa milito kontraŭ terorismo”.

La kontrolo de la financaj fluoj tiam fariĝis tutplaneda. Nova aspekto de la “eksterordinara privilegio” pri kiu parolis la generalo De Gaulle, ĉiuj transakcioj faritaj en dolaroj, eĉ se ili ne okazis sur la usona teritorio, falis de nun sub la aŭtoritato de la usona leĝo. Fine, la povo de la Oficejo por Kontrolo de la Eksterlandaj Bonhavoj (Office of Foreign Assets Control-OFAC en la angla), taskita, en la ministrejo pri la financoj (Department of the Treasury), pri la bona aplikado de la sankcioj, ne ĉesis kreski.

Forigi kelkajn altrangulojn el iliaj funkcioj

SED LA GRANDAJ internaciaj bankoj neglektis tiujn transformojn. BNP-Paribas, malbone konsilata, cetere faris multajn mallertaĵojn. Ĝi ignoris la avertojn, kiel la viziton en 2006, en sia pariza sidejo, de s-ro Stuart Levey, tiama vicministro pri la financoj (vicsecretary of the Treasury) pri terorismo kaj prifinancaj informoj, veninta atentigi ties gvidantojn pri iliaj rilatoj kun Irano. La banko daŭrigis sian negocon kun landoj trafitaj de embargo, interalie Sudano. Sume, la usonaj juĝistoj taksis je 30 miliardoj da dolaroj tiujn kontraŭleĝajn transakciojn. La banko nur malfrue rekonis tion, dum en tiaj kazoj, oni kutime en Usono humile pentas. Ĝi sekve estis konsiderata kiel “ne-kunlaborema”. Laŭ iuj, la usonaj aŭtoritatoj parolis pri monpuno de 16 miliardoj da dolaroj (ĉirkaŭ 10 miliardoj da eŭroj), eĉ de 60 miliardoj da dolaroj (ĉar la monpunoj povas atingi la duoblon de la kontraŭleĝaĵ transakcioj), dum la banko garantie deponis nur 1,1 miliardon da dolaroj.

La direktoro de la departemento de la financaj servoj de la Nov-Jorko-ŝtato, kiu ludas elstaran rolon en tiu afero, s-ro Benjamin Lawsky “altigis la aŭkcion”. Favora al pli “kreivaj” sankcioj, li postulis ke “oni forigu kelkajn altrangulojn el iliaj funkcioj”.

Tio estas farita, de kiam s-ro Georges Chodron de Courcel, kiu prezidis la administran konsilantaron de BNP-Paribas-Genève, kaj ankaŭ aliaj gvidantoj, anoncis sian foriron. Sed s-ro Lawsky levis alian minacon: portempan malpermeson de la kompensaj operacioj en dolaroj de la klientoj de BNP-Paribas, kaj eĉ la forprenon de ilia rajtigilo.

La afero ilustras la revenon de la agentejoj pri financa reglamentado. En marto 2014, la brita ĵurnalo Financial Times taksis, ke la tuto de la monpunoj pagitaj al Usono fare de la usonaj kaj eksterlandaj bankoj dum la kvin lastaj jaroj atingis 100 miliardojn da dolaroj. En la sola jaro 2013, la sumo estis 52 miliardoj*. Inter la usonaj, JP Morgan Chase, la unua banko de la lando, havas rekordon, kun 13 miliardoj da monpunoj pagitaj pro ĝia respondeco en la nemoveblaĵo-krizo. Ĝin sekvos verŝajne la Bank of America, kiu, en la fina fazo de la intertraktado kun la federacia ŝtato, probable pagos 12 miliardojn da dolaroj pro samspeca kontraŭleĝaĵo.

* Richard McGregor kaj Aaron Stanley, “Banks pay out $100bn in US fines”, Financial Times, Londono, 25-a de marto 2014.

Plejparto de la gravaj internaciaj financaj establoj ankaŭ estas suspektataj de la usonaj reguligantoj. En 2012, la nederlanda ING kaj la brita Standard Chartered pagis monpunojn (respektive 619 kaj 667 milionojn da dolaroj) pro transakcioj kun landoj frapitaj de embargo... Alia brita banko, HSBC, pagis 1,9 miliardon da dolaroj pro kompliceco de monlavado, helpo al imposta evito kaj ĉirkaŭigo de embargo. Ankaŭ kelkaj svisaj bankoj estis denuncitaj, ĉar ili helpis usonanojn fraŭdi la impostojn. La Svisa Kredito devis pagi monpunon de 2,6 miliardoj da dolaroj; li estis la unua, kiu, de dudek jaroj, rekonis sian kulpon.

Unuvorte, io neniam vidita depost la fino de la 1980-aj jaroj, kiam la skandalo de la Ŝpar-kasoj estigis mil cent plendojn ĉe tribunalo lanĉitajn de la usonaj reguligistoj pro fraŭdoj kaj diversaj aliaj kontraŭleĝaĵoj. Ok cent respondeculoj estis tiam kondamnitaj je prizon-punoj. Sed, tuj poste, la sistemo de financa regulado eniris fazon de senprecedenca ne-interveno de la ŝtato depost la reformoj enkondukitaj de la Nova Disdono (New Deal).

La ideologio de la senreguligo ja modifis la donitaĵojn. Prezidanto de la federacia Rezervo de 1987 ĝis 2006, s-ro Alan Greenspan ripetadis ke la sola reguligo kapabla favori la financan ennovigon, laŭ li motoro de kresko, estas tiu de la memreguliga merkato; tiuj, kiuj malobeas tiujn regulojn kondamnas sian landon al kadukiĝo. La disvolvado de la financaj merkatoj kaj la ŝajna ekonomia bonfarto de Usono (pli ol dek jaroj da kontinua ekspansio ekde marto 1991) ja pruvas ĝin.

Pretekste de modernigo, kiun oni opinias necesa, gravaj leĝoj aplikis ĉi tiujn liberalajn principojn. Tiel, la Gramm-Leach-Bliley Act de 1999 oficialigis la finon de la disigo de la komerca banko disde la aliaj financaj sektoroj, dum la Commodity Futures Modernization Act de 2000 favoris la eksponencialan kreskon de la derivaĵoj, ekster ĉia efektiva regado. La reguligistoj mem, taskitaj kontraŭbatali la malobeojn al la leĝoj, estis nutritaj de tiu ideologio. Tio klarigas ilian komplezon, malofte dementitan — krom pri terorismo aŭ ekonomiaj sankcioj. Kiam banko estis kaptita, oni apenaŭ riproĉis ĝin: la perspektivo de malgranda monpuno “sen agnosko nek kontestado de la riproĉitajfaktoj”, laŭ la uzata formulo, havis neniun ajn deadmonan efikon.

Valizoj da monbiletoj kaj armeo da advokatoj

EN TIU ĈI MONDO kie ĉio, aŭ preskaŭ, estis tolerata, se ne permesata, la regulo “ne vidita, ne kaptika” aplikiĝis. Kiam la financa krizo eksplodis en 2008, la reguligistoj estis senarmilaj — la subprime kaj la credit default swaps el kiuj originis la disfalo ne estis kontraŭleĝaj-, kaj precipe senhelpaj. La bankoj respondecaj pri la krizo cetere ostaĝigis la realan ekonomion, minacitan de depresio. En sia ĵus publikigitaj memoraĵoj, la eksministro pri la financoj Timothy Geithner priskribas tiel sian dilemon: “La popolisma kolero de la momento postulis biblian venĝon, sed ni elektis estingi la fajron, eĉ se tio povis ebligi al iuj el la fajrigistoj eskapi sian justan punon*.”

* Timothy F. Geithner, Stress Test: Reflections on Financial Crises, Crown Publishers, Nov-Jorko, 2014.

Reale, la fajrigistoj eĉ fariĝis la ĉefaj profitantoj de la gigantaj sumoj destinitaj ilin savi el la incendio, kiun ili fajrigis. Ege kostaj por la impost-pagantoj, tiuj subvencioj (laŭtakse ĉirkaŭ 13.000 miliardoj da dolaroj*) ebligis al la financa sektoro, kaj iom malpli al la ekonomio de la lando, retrovi bonfarton. Iuj reguligistoj, longtempe kritikataj pro sia indulgo, tiam ŝanĝis sian taktikon — eĉ se granda parto de la financo restas neatingebla de iliaj punoj. Ili volas montri kiom kostas defii la leĝojn. Ili sekve decidis severe puni tie, kie ili povas, kaj volas precipe tion sciigi. Interne de la bankoj mem, la alerto-lanĉantoj ((whistleblowers) estas instigataj denunci eventualajn leĝrompojn, interŝanĝe kontraŭ mona kompenso kaj garantio, ke ili konservos sian oficon.

* Karen Weise, “Tallying the full cost of the financial crisis”, BloombergBusinessweek, Nov-Jorko, 14-a de septembro 2012.

Kompreneblas, en tiaj kondiĉoj, la kresko de la “departementoj pri regulara konformeco” (compliance en la angla), kiuj trudas ĉiumomentan atenton, por certiĝi ke la leĝoj estas respektataj. Dotitaj je novaj povoj danke al la Dodd-Frank-leĝo, adoptita en 2010, ili akcelas la movadon. Sen tamen igi la sistemon pli sekura aŭ pli stabila.

La solvado de tiuj konfliktoj, kaj aparte la nivelo de la monpunoj, estas arbitraj. Ĉar la mastrumado de tiuj krizoj koncernas multajn agantojn en moviĝema kunteksto. La registaraj agentejoj estas motivataj de multaj konsideroj leĝaj, ideologiaj, financaj kaj politikaj. Ĉe la federaciaj agentejoj, la internaciaj rilatoj povas ludi ne neglektindan rolon, dum la agentejoj, kiuj dependas de la ŝtatoj, kiel la departemento de la financaj servoj de la Nov-Jorko-ŝtato, estas gvidataj de elektismaj kaŝitaj pensoj kaj zorgoj pri interna politiko. Kaj koncerne la celatajn bankojn, tuta armeo da advokatoj kaj konsilistoj konsilas ilin, ĉefe en la sferoj de komunikado kaj publikaj rilatoj.

En tiu kunteksto, la adoptitaj strategioj, kaj la varbado, kiel tiu de eksaj altaj ŝtatfunkciuloj, povas ludi decidan rolon. La kazo de HSBC, ekzemple, enŝlimigita en implikaĵo de monlavado, imposto-evito kaj aliaj lontraŭleĝaĵoj, ŝajnis senespera. La banko interalie estis organizinta transporton de bileto-valizoj, por meksika drogo-kartelo. Sed ĝi ricevis nur malpezan monpunon, 1,9 miliardo da dolaroj, kaj evitis aliajn punajn konsekvencojn. Ĝi ja havis la bonan ideon dungi kiel direktoron de leĝaj aferoj, s-ron Levey, eksan vicministron de la financoj por terorismo kaj financaj informoj. Tiu mem, kiu en 2006, turnee vizitis la grandajn eŭropajn bankojn — BNP-Paribas ja, sed verŝajne ankaŭ HSBC — por preskribi al ili ne negoci kun landoj trafitaj de embargo, kaj aparte kun Irano...

Ibrahim WARDE

Plia aganto en la tutmondiĝo de vino

Transformi la ĉinan dezerton en vitejon

Post la refluo de la financa krizo, la vin-eksportaĵoj atingas novan pinton. Ili estis pli ol 22 miliardoj da eŭroj en 2012. La vitejo reduktiĝas en Eŭropo, sed rapide etendiĝas en Azio. La ĉinoj fariĝis la unuaj konsumantoj de ruĝa vino kaj ankaŭ montriĝas pli kaj pli kompetentaj produktantoj.

Enketo de Boris PÉTRIC

DE DEK KVIN JAROJ, la areo de la ĉinaj vitejoj duobliĝis. En 2013 ĝi estis preskaŭ sescent mil hektaroj*. Ĉinujo povus ja fariĝi monda giganta vitkultivejo, dum la vitejoj malgrandiĝas en Eŭropo (tri kaj duono milionoj da hektaroj, el kiuj okcent mil en Francujo). Tie vino senprecedence furoras. La produktado rapide kreskas, same kiel la konsumado, kies kreskomarĝeno estas konsiderinda — iom pli ol unu litro jare por unu loĝanto, kontraŭ kvardek sep litroj en Francujo aŭ tridek sep en Italujo*. Tiu merkato en konstanta kresko aperas kiel nova eldorado, same por la lokaj produktantoj, kiel por la eksterlandaj eksportantoj. En 2014, Pekino jam estas unuaranga kliento de la Bordozo-regiono.

* Organisation internationale de la vigne et du vin (OIV), “Statistical report on world vitiviniculture”, Parizo, 2013, www.oiv.int.
* OIV, jam citita.

Kvankam vito estas konata en Ĉinujo de du jarmiloj, la vinfarado kaj amasa vinproduktado ekzistas nur de la 1980-aj jaroj. Ĝis 1990, nur la provincoj Hebei (ĉirkaŭ Pekino), Shandong kaj Xinjiang produktis vinon, sub la kontrolo de kelkaj grandaj ŝtataj entreprenoj (Changyu, Dragon Seal, Great Wall, aŭ Suntime), kiuj ankoraŭ dominas la sektoron. Ĉe la aŭroro de la 21-a jarcento, Ĉinujo disvolvis novajn kunlaborojn kun eksterlando, starigante kun-entreprenojn, kies sukceso estas admirinda: nun kvindek naŭ mil societoj akceptas okcidentajn investojn, kaj ebligas la iom-post-ioman transdonon de aro da teknikaj scioj. Ekzistas asociiĝoj kun internaciaj kompanioj, kiel Miguel Torres, Domecq, Pernod RicardCastel. Pekino malfermas sian ekonomian spacon, sed konservas kelkajn principojn: la agrokultura tero restas netransdonebla kaj la aliro al tereno okazas tra longdaŭraj lukontraktoj kun la ŝtato aŭ surlokaj partneroj.

Saint-Emilion en Liaoning

TIU KUNLABORADO ebligas limigi la importaĵojn, danke al kapitalaj kaj teknikaraj transdonoj. La franca ŝtato ja kreis vitejan bienon en Hebei, investante du milionojn da eŭroj. Malgraŭ la posta forlaso de tiu projekto, tiu sperto donis okazojn ligi partnerecojn, interŝanĝi konojn pri la vinberspecoj kaj vinfarado, kaj formi la unuajn ĉinajn fakulojn. S-ro Li Demei tiel fariĝis unu el la plej bonaj konsilisto-vinologoj por pluraj grandaj vinentreprenoj de la lando. Ankaŭ entreprenoj kun francaj kapitaloj investis, kun diversaj rezultoj. Pernod Ricard preferis retiriĝi el unua partnereco, komplika, kun Dragon Seal komence de la 2000-aj jaroj, sed restas en la Ningxia-regiono kun sia Helan Mountains-bieno. Asociita kun Changyu, en Shandong, Castel daŭrigas la aventuron.

De 2000, la etendiĝo de la vitokultivado venas kun volo disvolvi la okcidenton de la lando kaj la provincojn, kiujn la ekonomia kresko iom forgesis. Xinjiang, Interna Mongolio, Ningxia kaj Shanxi fariĝas “prioritataj invest-regionoj”. Per vitokultivado, la lokaj gvidantoj esperas limigi la kamparanan elmigradon kaj krei dungeblecojn. Aperas novaj vitejoj, foje malgrandaj, kun ambicio produkti altkvalitan vinon. Irigacio, aparte apud la flava riverego, ebligas instaliĝi en tiuj dezertaj kaj malvarmaj regionoj. Por eviti la danĝeron de frosto, la vitojn oni enterigas dumvintre.

“Ni kontribuas al la fiksado de sablo kaj limigas la tempestojn en la grandaj urboj de la Oriento klarigas mastro de vinfarejo. Ni havas tre gravan kolektivan rolon: verdigi la dezerton kaj plibonigi la vivon de niaj kuncivitanoj*.” S-ro Jian Han, el Château Hansen, en interna Mongolio, aldonas: “La evoluo de nia socio estas ne apartigebla de la disvolvado de nia lando... Transformi la naturon estas revo, kaj nia devo al la socio.”

* La cititaj intervjuoj estis faritaj kadre de enketo dum majo kaj junio 2012.

La grandaj entreprenoj ne plu estas solaj, de la mezo de la 2000-aj jaroj. Novaj riĉuloj* ne hezitas dungi francajn grundologojn, arbokultivistojn, vinologojn kaj arkitektojn por krei bonkvalitajn vitejojn. “Nia registaro igis la vinon prioritato kaj ni esperas daŭre allogi eksterlandajn investojn. Estas jam tridek vinejoj [en la lando] kaj tridek kvin “châteaux” estas konstruataj. Ni volas fariĝi “norma nomo de origino” (appellation d’origine controlée en la franca) kaj produkti bonkvalitan trinkaĵon”, diras respondeculo de Ningxia. Domaines Baron de Rothschild (DBR) instaliĝis en la regiono Penglai (Shandong) asociiĝante kun la invest-fonduso China International Trust and Investment Corporation (Citic). Louis Vuitton-Moët Hennessy (LVMH) preferis instaliĝi en Yunnan-provinco, kie la franca entrepreno kreis la varmarkon Shangri-La, partnerece kun la grupo Vats.

* Bruce J. Dickson, Red Capitalists in China. The Party, Private Entrepreneurs, and Prospects for Political Change, Cambridge University Press, 2003.

La kompleksoj de vin-turismo, kiel la konstruo de kopio de Saint-Emilion en Danlian (Liaoning), respondas samtempe al la deziroj de la urbaj mezklasoj, konsumantoj de amuziĝo, kaj al la bezonoj de disvolvantoj serĉantaj novajn investeblecojn. La ĉeesto de vitejo estas kelkfoje duaranga, en tiuj vastaj kompleksoj konsistantaj el hotel-kasteloj, golf- kaj tenis-ludejoj, ktp. Sub garantio de anonimeco, observanto klarigas: “Necesas relativigi la intereson por la vino. Fondi vitejon ebligas ricevi lukontrakton por tereno. Ofte la negocistoj prifajfas la vitejon. Kun la urba ekspansio, morgaŭ ĝi povos esti elprenita, sed ili konservos la lukontrakton... Jen konsiderinda perspektivo.”

Por la regantaro, vino ankaŭ simbolas la enkondukon de la lando en la tutmondiĝon kaj plifortigas la bildon, kiun ĝi volas elstarigi. Rifuzante vidi sian influon reduktita je malaltpreza produktado, ĝi kalkulas kun produktoj havantaj kulturajn kaj identecajn karakterojn. Vino devas prezenti nacian markon en la tutmonda batalo de la “lando-markoj”. “Mia revo simplas: mia produktado fariĝu fiereco de Ĉinujo. Ni fariĝas kapablaj fari grandajn vinojn, kaj ni pruvos tion al la tuta mondo!”, entuziasmas posedanto de vitejo en Ningxia.

La investado en vino praviĝas per sia kontribuo al la ĉina kolektiva projekto, ne per individua revo. Tio ne malhelpas junajn vinologojn, kiel s-inon Emma Gao, de la bieno Silver Height s (Ningxia), aŭ s-ron Zhang Jing, de la bieno Jiabelan (Ningxia), esti distingitaj de la brita revuo Decanter aŭ la franca Revue du vin de France.

Grava baraĵo kontraŭ la etendiĝo de la vitejo estas la manko de teroj adaptitaj je ĝia kresko. La agantoj de la sektoro esploras la vastan ĉinan teritorion por trovi idealan lokon. Oni konsultas famajn konsilistojn, sed, kiel klarigas s-ro Gérard Colin, franca vinologo, “la tri ĉefaj regionoj — Hebei, Shandong, kaj Xinjiang — ne havas estontecon. Xinjiang havas problemon, ĉar enterigi la viton implicas nemastrumeblan koston en kunteksto de nesufiĉa laborforto. Mi eĉ ne parolas pri la problemo de akvo kaj irigacio. En Hebei, la antaŭeniro de la urbo fariĝas impona. La kamparanoj preferas forlasi sian teron kaj labori en konstruado... Estas pli profite!” Koncerne Shandong-regionon, alia franco, s-ro Bruno Paumard, subskrekas la klimatan obstaklon: “Forta humideco kombinita kun varmo estigas malsanojn. Kaj la kemiaj kuracadoj havas siajn limojn... Ni ankoraŭ ne trovis la idealan lokon por fari vinon.” Ĉinujo tamen fariĝis en 2012 la kvina produktanto el la mondo, kaj la spektakla multobliĝo de la projektoj rapide puŝos ĝin inter la tri unuaj*.

* Nun, Francujo, Italujo, Hispanujo kaj Usono dominas la merkaton, OIV, jam citita.

En la sama tempo, la grandaj ĉinaj grupoj de la agro-industrio evoluigas strategion de akirado de produkt-rimedoj eksterlande. Ekzemple, la giganto de negoco Cofco* jam posedas la Château de Viaud (dudek kvin hektaroj) en la Bordozo-regiono. Ĝi ankaŭ aĉetis la okcent hektarojn de la bodega Bisquertt*, en Ĉilio — lando ligita al Ĉinujo per komerco-interkonsento-, kaj strebas instaliĝi ankaŭ en Aŭstralio. La ĉinaj entreprenoj ankaŭ provas akiri eksterlandajn varmarkojn por distribui ilin rekte en sia lando, same kiel s-ro Quang Wang, posedanto de granda vino klasifita en Saint-Emilion: Bellefont-Belcier. En la Bordozo-regiono, kvindeko da bienoj estis venditaj al ĉinoj. Iuj ĉinoj ankaŭ verŝajne provas ŝirmi parton de sia heredaĵo el eventualaj negativaj politikaj ŝanĝoj. Kvankam la regiono enhavas pli ol sep mil bienojn, tiuj kelkaj vendoj kaŭzas apartan emocion en Francujo, kie oni kredas percepti “flavan minacon” sur la nacia viteja heredaĵo*.

* China National Cereals, Oils and Foodstuffs Corporation (Cofco).
* Sud Ouest, Bordozo, 17-a de februaro 2011.
* “Un Chinois rachète le château de Gevrey-Chambertin...”, Le Monde, 22-a de aŭgusto 2012.

Ĉinaj entreprenoj eksterlande, eksterlandaj entreprenoj en Ĉinujo: tiuj akiroj spegulas la kreskantan transnaciiĝon de la agantoj kaj teritorioj de rikolto*. La kresko de la produktaĵo celas unue kontentigi la internan postulon: pli ol 80% de la konsumitaj vinoj devenas de Ĉinujo*. Sed oni ne konfuzu tion, kio estas trinkita kaj tion, kio estas aĉetita. Tiu kresko havas radikojn en la ĉieĉeesta kulturo de donaco. Plej granda parto de la ĉinaj vinoj, kiujn oni gustumas en la keloj, ne troviĝas sur la merkato. “Ni havas neniun problemon por vendi niajn vinojn, klarigas vinkel-estro. Mia mastro havas rilatojn kun la lokaj regantoj, al kiuj ni donacas sufiĉe grandan kvanton da ĝi. Poste, la respondeculoj devigas entreprenojn aĉeti nian produktaĵon. Niaj boteloj tiam aperas en la politikaj bankedoj, kiel donacoj! Tio ne estas merkato kun oferto kaj postulo... La tuta ekonomio tiel funkcias. Ataki la veran konsumanto-merkaton, tio estas alia afero.”

* Vd Sébastien Lapaque, “Le vin, du terroir à la marque”, Le Monde diplomatique, oktobro 2013.
* Studaĵo realigita por Vinexpo Asia-Pacific 2014, www.vinexpo.com.

Tiuj inter-entreprenaj dependecoj kreas reciprokajn aĉeto-devigojn, kaj la eksterlandaj trinkaĵoj ne eskapas la dominan kulturon de la guanxi (reto de rilatoj)*. La boteloj ne nepre estas trinkitaj, kaj ofte finas sian vivon sur mebloj, kiel luksa dekoraci-objekto.

* Yunxiang Yan, The Flow of Gifts: Reciprocity and Social Networks in a Chinese Village, Stanford University Press, 1996.

La kulturo de vino ja estas instigata kaj favorata, kiel socia praktiko asociita al la morala restaŭrado de la politika klaso. La regantoj organizas amaskomunikilajn kampanjojn laŭdantajn la bonefikon de vino por la sano, esperante tiel limigi la konsumon de fortaj alkoholoj. La baitiu, brando el cerealoj, ankoraŭ grave damaĝas la viran loĝantaron. Ĝia produktado uzas terojn, kiujn la regantoj ŝatus liberigi por nutro-agrikulturo. Televidaj raportaĵoj kritikas iujn membrojn de la Partio, ebriajn dum bankedoj kie baijiu tro abunde fluas. Kune drinki restas imperativo, same en la politika medio, kiel en la ekonomia mondo, por ligi konfidajn rilatojn. “Se vi ne drinkas, oni riproĉas tion al vi kiel mankon de respekto al via partnero, rakontas franca vinvendisto. Necesas drinkegi, kundividi tre fortan intimecon, por subskribi kontrakton. Mia negoco sukcese evoluas, sed mia hepato malbonfartas...”

La popolo preferas brandon

“NI NE TRINKAS vinon. Estas tro multekoste. Ni preferas Baijiu, konfidas kamparano, ekspluatanto de vitejo en Hebei. La sescent milionoj da geviroj el la popolaj klasoj daŭre preferas tiun tradician alkoholon, aŭ bieron, ol ĉinproduktitan vinon.

Vino koncernas urban loĝantaron, privilegiitan kaj junan, kiu adoptis novajn sociajn praktikojn en relative nova kunteksto de mikseco vir-virina. En tiu mondo, la eksterlandaj vinoj, kaj aparte la francaj, ĝuas prestiĝon, kiun oni ne povas nei. La vinŝatantoj ne fidas la lokan produktadon. La diversaj nutraĵaj skandaloj, kiel tiu de la falsita lakto, estigis fortan suspektemon. Dum la merkato de la kopioj estas vera plago, la konsumado kaj la kolektado de tre grandaj francaj vinoj estas por la novaj riĉuloj manieroj montri sian potencon.

Depost 2013, la kontraŭkorupta politiko de la nova registaro havis efikon al la “ekonomio de donaco” kaj igis malrapidiĝon de la importado de Bordozo-vino. Malgraŭ tio, la vino enpenetris la socian imagpovon kaj ĝia produktado kaj konsumado malrapide enradikiĝas en la nova realeco de la lando. Pasintjare, la ĉinoj fariĝis la unuaj konsumantoj de ruĝaj vinoj en la mondo, antaŭ la francoj, kun pli ol unu miliardo okcent milionoj da boteloj*.

* Fonto: International Wine and Spirit Research.

Boris PÉTRIC

Kien iras Kubo?

Trans sia loga titolo, Cuban Revelations (“Kubaj riveloj”) troviĝas inter la libroj plej bone informitaj pri Kubo ekde la komenco de tiu ĉi jarcento.* Mark Frank, korespondanto de la Financial Times kaj de la agentejo Reuters, vivis tie dum pli ol du jardekoj. Kiel edzo de kuba flegistino li spertis la ĉiutagajn malfacilaĵojn de la loĝantaro. Sed ĉi tie li koncentras siajn komentojn al la politiko de s-ro Raúl Castro].

* Mark Frank, Cuban Revelations, University Press of Florida, Gainesville, 2013, 325 paĝoj, 29,95 dolaroj.

La “plano por transvivi” de la prezidanto elektita en 2008, vera rekviemo por la “komanda ekonomio” praktikita de lia pli aĝa frato, estis decidita kiam, kun la fono de akra financa krizo, la registaro devis bloki la bonhavojn de la eksterlandaj firmaoj. Por Marino Murillo, vicprezidanto de la Ministro-Konsilantaro taskita pri la aplikado de la ekonomiaj reformoj, “la ekonomia recentrado” de la lasta jardeko de la fidelisma potenco* “estis fiasko (...) kiu mortigis” la hejman produktadon, la duono de la ŝtataj entreprenoj laboris kun deficito. Ĝuste en tiu kunteksto, dum la 6-a kongreso de la Kuba Komunista Partio (PCC), en la jaro 2011, s-ro Raúl Castro instigis ekonomian malfermon, sub la termino “ĝisdatigo de la socialismo”. Tio estis grava turnopunkto de la revolucio.*

* Laŭ Fidel Castro Ruz, la kuba prezidanto antaŭ lia frato Raúl. -vl
* Vd “Kubo, la partio kaj la kredo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2012.

Por la eksa analizisto de la British Broadcasting Corporation (BBC) Nick Caistor, la tempo venis por fari unuan bilancon de la malsukcesoj kaj sukcesoj de s-ro Fidel Castro, gvidanto kiu stampis la historion dum pli ol duonjarcento kaj kies bildo “malrapide estingiĝas sur la foto”.* “La historio absolvos min”, proklamis la revolucia gvidanto en la jaro 1953;* sed, se kredi Caistor, la juĝo de la novaj generacioj povus montriĝi malpli milda.

* Nick Caistor, Fidel Castro, Reaktion Books, Londono, 2013, 157 paĝoj, 10,95 sterlingaj pundoj.
* En Esperanto: Fidel Castro Ruz: La historio absolvos min. Editorial José Martí, Havano, 1984.-vl

Lia heredaĵo vekas efektive ironiajn komentojn de la junuloj. Ili kelkfoje ne scias pri la heroaĵoj kiuj kondukis al la faligo de la diktatoreco de Fulgencio Batista; ili ofte forgesis la multajn agresojn de la sinsekvaj usonaj registaroj. Caistor provas kompreni tiun eksterpolitikan sintenon, kiun li atribuas al la fidelisma projekto, pri kiu Fidel mem rekonis, ke ĝi “tro kopiis” la sovetian modelon. Dum longa tempo la gravaj socialaj atingoj, kiujn ĝi garantiis, ebligis la akcepton de aŭtoritateca ŝtato. Ilia “singarda” malmuntado povus ŝanĝi la aferojn.

“Kien iras Kubo?”, demandas la tri aŭtoroj de la raporto de la Norvega Instituto pri Internaciaj Aferoj.* S-ro Raúl Castro anoncis tion: li finos sian lastan mandaton en 2018. Post tiu dato, kaj post la malapero de la generacio de revoluciuloj de la Sierra Maestra, pri kia legitimeco la reĝimo povos pretendi? Kiom la nunaj reformoj preparas tiun venontan etapon?

* Vegard Bye, Armando Chaguaceda kaj Borghild Tonnessen-Krokan, Which way Cuba?, NUPI Report, Norwegian Institute of International Affairs, Oslo, 2014, 146 paĝoj, http://english.nupi.no.

La registaro metis du prioritatojn: la disvolvadon de la ekonomio kaj la instituciigon de la reĝimo. Oficiale, “la kapitalismo ne estas sur la tagordo”. “La plano, kaj ne la merkato, devas antaŭrangi en la ekonomio”, ree asertis la 6-a kongreso de la PCC. Sed ĉu tiuj rezolucioj povos rezisti al la ludo de la ekonomiaj fortoj? Hodiaŭ pli ol miliono da homoj, proksimume 20 elcentoj de la laborforto, ne laboras en la ŝtata sektoro, kontraŭ nur 6 elcentoj en 1988. Ili iom post iom aŭdaciĝas por postuli novajn rajtojn. Tiu politika dinamiko povus perturbi la realigon de la programita transiro.

Ĉar la kreskantaj malegalecoj minacas la socian kunteniĝon, kiu devenas el la revolucio. En la resumo de videokonferenco pri la socialisma transiro en Kubo, kune organizita de la revuo Temas kaj la centro David Rockefeller de la Harvard-universitato, Rafael Hernandez kaj Jorge Dominguez konkludas: “La politika retoriko devas akcepti la aperon de malsamaj sociaj grupoj aŭ klasoj kiel konstantan trajton de la nova modelo”. Ili emfazas paradokson: dum la progresemaj latinamerikaj registaroj agas por restarigi la rolon de la ŝtato, Havano “reduktas la perimetron kaj la naturon de ĝia interveno”.

Janette HABEL.

Gabriel García Márquez — Lasta renkontiĝo

ONI DIRIS al mi, ke li estas en Havano, sed ke, suferanta, li deziris vidi neniun. Mi sciis, kie li tie kutime loĝas: en belega dometo, malproksime de la centro. Mi telefonis, kaj Mercedes, lia edzino, forbalais miajn skrupulojn: “Tute ne, ŝi diris al mi kun varmo. Tio estas por forteni la tedulojn. Venu, “Gabo” ĝojos vidi vin.”

En malseka varmo, sekvamatene, mi paŝis tra aleo de palmoj kaj prezentis min ĉe la pordo de ilia tropika vilao. Mi ne sciis ke li suferas kanceron de limfo, kaj ke li submetiĝis al lacigega ĥemiterapio. Oni diris ke li estas tre trafita. Oni eĉ atribuis al li korŝiran leteron de adiaŭo al siaj amikoj kaj al la vivo ... Mi timis troviĝi antaŭ iu tuj mortonta. Mercedes venis por malfermi al mi kaj, je mia konsterno, ŝi diris al mi kun rideto: “Eniru. “Gabo” venos ... Li finas sian partion de teniso.”

En la varma lumo de la salono, instalita en blanka kanapo, mi vidis lin iom poste proksimiĝi, efektive en plena formo, kun siaj krispaj haroj ankoraŭ malsekaj de la duŝo kaj kun hirtaj lipharoj. Li portis orkoloran gŭajaberan ĉemizon, tre larĝan blankan pantalonon kaj ŝtofajn ŝuojn. Vera persono de Visconti. Frande trinketante glacian kafon li klarigis ke li sentas sin “kiel sovaĝa birdo eskapinta el sia kaĝo. Ĉiukaze, multe pli juna ol mia ŝajno.” Sed, aldonis li, “kun la aĝo, mi konstatas ke la korpo ne estas farita por daŭri tiom da jaroj kiom oni ŝatus vivi”. Tuj poste li proponis al mi “imiti la anglojn, kiuj neniam parolas pri sanproblemoj. Tio estas malĝentila.”

La brizo levis tre alten la vualaĵojn de la gigantaj fenestroj, kaj la ĉambro eksimilis al naĝanta ŝipo. Mi diris al li ĉiajn bonaĵojn, kiujn mi pensis, pri la unua volumo de lia membiografio, Vivi por ĝin rakonti:* “Tiu estas via plej bona romano.” Li ridetis, ĝustigis siajn okulvitrojn kun testudaĵa muntaĵo. “Sen iomete da imago, diris li, maleblas rekonstrui la nekredeblan amhistorion de miaj gepatroj. Aŭ miajn memorojn de bebo ... Ne forgesu ke nur la imago estas klarvida. Ĝi estas kelkfoje pli vera ol la vero. Rigardu Kafkon, aŭ Faulkner, aŭ tutsimple Cervanton.” En la fono, la notoj de la Simfonio de la Nova mondo, de Antono Dvoĵako, saturis la ĉambron per etoso samtempe ĝoja kaj drameca.

* Gabriel García Márquez: Vivre pour la raconter, Grasset, Parizo, 2003.

Mi ekkonis “Gabon” kvardek jarojn antaŭe, iom antaŭ 1979, en Parizo. Invitita de la Unesko, li partoprenis, kun Hubert Beuve-Méry, la fondinto de la Monde diplomatique, en komisiono prezidata de la nobelpremiito Sean McBride taskita fari raporton pri la malekvilibro inter Nordo kaj Sudo koncerne la amaskomunikilojn. En tiu epoko li jam ne verkis romanojn, pro malpermeso kiun li mem trudis al si tiom longe, kiom Augusto Pinochet estos en la potenco en Ĉilio. Li ankoraŭ ne ricevis la nobelpremion pri literaturo, sed li estis jam grandega famulo. La sukceso de Cent jaroj da soleco (1967) jam faris lin la plej universala hispanlingva verkisto post Cervanto. Mi memoras ke mi estis surprizita pro lia malalteco, kaj impresita de lia nobleco kaj seriozeco. Li vivis kiel ermito, forlasis sian ĉambron, transformitan en laborĉelon, nur por iri al la Unesko.

Koncerne la ĵurnalismon, lia alia granda pasio, li tiam ĵus aperigis raportaĵon kiu laŭspuris la atakon de sandinsista taĉmento kontraŭ la Nacia Palaco en Managvo, kiu rapidigis la falon de la diktatoro Anastasio Somoza en Nikaragvo.* Li liveris multajn detalojn, kiuj donis la impreson ke li estis mem partopreninta en la evento. Mi volis scii, kiel li faris tion: “Mi estis en Bogoto en la momento de la atako. Mi alvokis la generalon Omar Torrijos, prezidanto de Panamo. La taĉmento rifuĝis en lia lando kaj ankoraŭ ne estis parolinta al la komunikiloj. Mi petis lin diri al la knaboj ke ili malfidu la gazetaron, iliaj vortoj povas esti misformitaj. Li respondis al mi: “Venu! Ili parolos nur kun vi.” Mi alvenis, kaj kun la ĉefoj de la taĉmento, Eden Pastora, Dora María kaj Hugo Torres, ni enfermis nin en kazerno. Ni rekonstruis la eventon minuton post minuto, ekde la preparo ĝis la fino. Ni pasigis la nokton tie. Elĉerpitaj, Pastora kaj Torres eĉ endormiĝis. Mi daŭrigis kun Dora María ĝis la mateniĝo. Mi reiris al la hotelo por verki la raportaĵon. Poste mi reiris al ili por ke ili legu ĝin. Ili korektis kelkajn fakterminojn, la nomon de armiloj, la strukturon de la grupoj ... La raportaĵo aperis malpli ol semajnon post la atako. Ĝi konatigis la sandinistan celon al la tuta mondo.”

* Gabriel García Márquez: Asalto al Palacio”, Alternativa, Bogoto, 1978.

Mi ofte revidis “Gabon”, en Parizo, en Havano aŭ en Meksiko. Ni havis konstantan malkonsenton, pri Hugo Chávez. Li ne kredis pri li. Dum mi konsideris la venezuelan komandanton la homo kiu igos Latinamerikon eniri novan historian ciklon. Pri la resto, niaj diskutoj estis ĉiam tre (ĉu tro?) seriozaj: la sorto de la mondo, la destino de Latinameriko, Kubo ...

Unu fojon, tamen, mi memoras ke mi larme ridis. Mi revenis de Kartageno de Indio, grandioza kolonia urbo, en Kolombio: mi tie perceptis lian vilaon sub la urbomuro, kaj mi diskutis kun li pri tio. Li demandis: “Ĉu vi scias kiel mi akiris tiun domon?” Nenia ideo. “Mi ĉiam volis loĝi en Kartageno, rakontis li. Kaj kiam mi havis la rimedojn por tio, mi serĉis domon. Ĉiam ĝi estis tro multekosta. Amika advokato klarigis al mi: “Ili imagas ke vi estas miliardulo, kaj ili altigas la prezon. Lasu min serĉi anstataŭ vi.” Kelkajn semajnojn poste, li malkovris la domon, kiu estis tiam malnova presejo duone ruiniĝinta. Li parolis al la proprietulo, blindulo, kaj la du interkonsentis pri prezo. La maljunulo tamen formulis kondiĉon: li volas ekkoni la aĉetonton. Mia amiko revenis dirante: “Ni devas renkonti lin, sed vi devas ne paroli. Alie, ekde kiam li rekonas vian voĉon, li triobligos la prezon ... Li estas blinda, vi estu muta!” Venis la tago de renkontiĝo. La blindulo komencas pridemandi min. Mi respondas per malklaraj vortoj ... Sed, en iu momento, mi nesingarde respondis per sonanta: “Jes”. “Ho!“eksaltis li. Mi rekonas vian voĉon. Vi estas Gabriel García Márquez!” Mi estis senmaskigita ... Li tuj aldonis: “Ni devas revizii la prezon! Jen la aferoj ŝanĝiĝas ...” Mia amiko provas negoci. Sed la blindulo ripetas: “Ne! Tio ne povas esti la sama prezo. Neniakaze ...” “Nu bone, do kiom?” demandis ni, rezignacie. La maljunulo iom pripensis, kaj ellasis: “Duonpreze!” Ni ne komprenis ... Tiam li klarigis: “Vi scias, ke mi havas presejon. Kaj per kio, laŭ vi, mi vivis ĝis nun? Per la pirataj eldonoj de la romanoj de García Márquez!””

La ridego de tiam resonis ankoraŭ en mia memoro dum, en la dometo de Havano, mi daŭrigis mian konversacion kun Gabo maljuniĝanta, sed daŭre en sama mensa vigleco. Li parolis pri mia libro de interparoladoj kun Fidel Castro.* “Mi tre ĵaluzas”, diris li ridante, vi havis la ŝancon pasigi pli ol cent horojn kun li ...” — “Ĝuste mi, respondis mi, estas tre senpacienca legi la duan parton de viaj memoraĵoj. Vi fine parolos pri viaj renkontiĝoj kun Fidel, kiun vi konas de multe pli longa tempo. Li kaj vi, vi estas du specoj de gigantoj de la hispana mondo. Se oni komparas kun Francujo, tio estas kvazaŭ Viktoro Hugo estus koninta Napoleonon ...” Li ekridis kaj samtempe glatigis siajn densajn brovojn. “Vi havas tro da imago ... Nu bone, mi seniluziigos vin: ne okazos dua parto ... Mi scias, ke multaj homoj, amikoj kaj kontraŭuloj, atendas iel mian “historian verdikton” pri Fidel. Tio estas absurda. Mi jam skribis pri li tion, kion mi devis skribi.* Fidel estas mia amiko; li estos ĉiam tia. Ĝis la tombo.”

* Ignacio Ramonet: Fidel Castro. Biographie à deux voix [“Fidel Castro. Duvoĉa biografio”], Fayard, Parizo, 2007.
* Gabriel García Márquez: “El Fidel que creo conocer” [“La Fidel kiun mi kredas koni”], antaŭparolo al la libro de Gianni Minà: “Habla Fidel”, Edivisión, Meksiko, 1988, kaj “El Fidel que yo conozco” [“La Fidel kiun mi konas”], Cubadebate, Havano, 13-a de aŭgusto 2009.

La ĉielo fariĝis malluma, kaj la ĉambro, en plena tagmezo, troviĝis nun en duonombro. La konversacio malrapidiĝis kaj fine estingiĝis. Gabo meditis, kun perdita rigardo, kaj mi demandis min: ĉu eblas ke li postlasos nenian skriban ateston pri tiom da konfidencoj amike dividitaj kun Fidel? Ĉu li estos postlasinta ĝin por postmorta publikado, kiam ĉiuj du ne plu estas en tiu ĉi mondo?

Ekstere tromboj da akvo falis el la ĉielo kun la torenta forto de la tropikaj ventopuŝoj. La muziko silentis. Fortaj odoroj de orkideoj invadis la salonon. Gabo havis subite la aspekton de elĉerpita maljuna kolombia gepardo. Li restis tie, silente kaj meditanta, la rigardon fiksita al la senĉesa pluvo, konstanta kumpano de ĉiuj siaj solecoj. Mi diskrete foriris. Sen scii, ke mi ĵus vidis lin por la lasta fojo.

Ignacio RAMONET.

Reorientiĝo de la amas-turismo

Rusaj chart-aviadiloj por Vjetnamujo

La “arabaj printempoj” kaj la tajlandaj manifestacioj modifis la kutimojn de la rusaj turistoj. Sur la plaĝoj de Phan Thiet kaj de Mui Ne, je ducent kilometroj de Ho-Ĉi-Min-urbo, fiŝkaptistoj kaj hotelistoj adaptiĝas al tiuj novaj venantoj.

Kun okuloj ruĝiĝintaj pro sia manio je opiaĵoj, la ŝoforo briligas sian ĵipon, kies karoserio pulse vibras pro surdiga elektronika muziko. Loan alvenis fulmrapide de la “fea rojo”, fluaĵo de ŝlima akvo kiu serpentumas tra okra kanjono kaj por kiu ruzaj kamparanoj postulas pagon por pasi. Liaj klientoj, tri rusaj junulinoj malabunde vestitaj, pretiĝas por provi novan altiraĵon, laŭdatan de larĝaj multlingvaj ŝildoj: rajdon sur strutoj. Kontraŭ kelkaj biletoj, knaboj akompanas ilin ĝis la pinto de majesta duno, kvazaŭ ilustraĵo de tiu “azia Saharo” elvokita en la reklambroŝuroj. Je la 17-a horo 58 la suno de la golfo de Cam Ranh adiaŭas kaj lasas post si kobalte bluan ĉielon kun rozkoloraj nuboj. Kelkaj kromaj biletoj, kaj la turistoj, sur improvizita sledo, glitas sur la sablo ĝis la ĵipo.

Jen la momento de la tago, kiun la fiŝkaptistoj de Mui Ne kaj de Phan Thiet elektas por grimpi sur siajn modestajn ŝipetojn: boatoj el vitrofibro, de kiuj ili levos siajn retojn kaj fiŝhokajn ŝnurojn peze plenajn de anĉovoj kaj kalmaroj. Iliaj infanoj paŝas sur la sablo, kun rubosako en la mano kaj kolektas plastajn botelojn, kiujn ili vendos laŭpeze al la rubejo.

Malproksime de la poeziaj terasaj rizkampoj de Mekongo, de la fama golfo de Alongo aŭ de la kolonia arĥitekturo de Hanojo kaj de Ho-Ĉi-Min-urbo, tiu fiŝoriĉa marbordo ne altiras la okcidentajn vojaĝagentojn. Kompense, iliaj rusaj kolegoj aprezas ilin kaj, kun ili, iliaj klientoj, avidaj je la malstreĉiga nenifarado por iom forgesi la akran vintron. En Moskvo la tegmentoj kurbiĝas sub la neĝo de novembro ĝis komence de aprilo. Kaj la rusaj laboristoj ĝuas kvardek tagojn da pagataj ferioj jare.

“En tiu ĉi sezono, strange, ni havas multajn feriantojn el Kazano [ĉefurbo de Tatarujo, ĉe la rivero Volgo] kaj de Nabereĵnje Ĉelni [industria urbo je ducent kilometroj oriente de Kazano]. Vi ja prave supozas, ke ili venas por la unua fojo eksterlanden. Ĉi tie ili nur trinkas, manĝas kaj dormas. Neniom da sporto. Antaŭ ĉio ripozi!”, furiozas s-ro Ilva Suslov, korpe kiel la koloso de Rodiso. Devena el Sankt-Peterburgo, tiu tridekjarulo malfermis la unuan lernejon de kitesurf ĉi tie, je 75 dolaroj (54 eŭroj) hore. La celata klientaro ne estas tiu ĉi, sed bonstata rusa junularo, laŭmoda kaj ŝatanta fortajn sensaciojn. Tiu, kiun li renkontis, kiam li alvenis.

Li enamiĝis al Vjetnamujo en la jaro 2009. Tiam Vjetnamujo, maltrankvila pro la postuloj de Ĉinujo pri la Spratlej-insularo*, faris plurajn kontraktojn pri livero de armiloj kun Ruslando: ses submarŝipoj, dek du ĉasaviadiloj kaj du fregatoj menditaj inter 2006 kaj 2009. Tiu armea kaj diplomatia idilio ebligis al s-ro Suslov kaj al multaj aliaj profiti sendevigon de vizo por restado de malpli ol du semajnoj. Mi ŝatis la kitesurf, do mi venis al Phan Tiet. Kia feliĉo. Mi sentis min libera, ĉar ĉio estis disponebla. Mi revenis al Ruslando por vendi mian dizajn-studion kaj mi decidis instali min ĉi tie kun miaj ŝparaĵoj. Per tio mi havis vere la senton reprezenti la rusan kontraŭkulturon.”

* Vd Stephanie Kleine-Ahlbrandt, Guerre des nationalismes en mer de Chine [“Milito de la naciismoj en la Ĉina Maro”], Le Monde diplomatique, novembro 2012.

S-ro Andrej Krasovsky venis al tiuj vjetnamaj plaĝoj en similaj cirkonstancoj. Tiu moskvano havas restoracion de marfruktoj. “En Moskvo mi estis kiel la aliaj: ia mola roboto. Ni laboris en niaj belaj kostumoj, kun la sola celo havigi al ni la plej belan aŭtomobilon. Klare, ĉi tie la komencoj estis tre malfacilaj. Estis nenio, nur akceptemaj fiŝkaptistoj ... kaj serpentoj.” Tiu pioniro de la rusa turismo mastrumas hodiaŭ restoracion por okdek personoj. Lia vjetnama edzino okupiĝas pri la kaso kaj regas la slavan lingvon senakĉente. Estis por ili feliĉa okazo ke du hoteloj, la Sea Horse kaj La Unique, rapide konstruiĝis vid-al-vide de ilia restoracio. Ilia bona tablo por eksterlandaj rusoj fariĝis turisma manĝejo, kun kvar logulinoj ĉe la trotuaro pretaj montri sian menuon en plasta folio ĉe la proksimiĝo de gapvagulo.

La plej unuaj hoteloj de Mui Ne kaj de Phan Thiet akceptis klientaron de bonstataj rusaj junuloj, avidaj je ekzoteco. La turisma ondego venis poste, post la popolribeloj en Tunizio kaj Egiptujo. “Ekde januaro 2011, ĉiuj rusaj ĉartaviadiloj kun celo de Tunizo kaj Kairo estis alidirektitaj al Ho-Ĉi-Min-urbo, aŭ eĉ al la iame armea flughaveno de Cam Ranh, tute proksime de la maro”, rakontas s-ro Steve Raymond, afergvidanto de la Pandanus Resort de Phan Thiet.

La unua, la agentejo Pegas Turistik, alidirektis siajn rusajn ĉartaviadilojn al Vjetnamujo. Dum ses monatoj el dek du ĝi faras ĉiutage kvar flugojn al la flughaveno de Camh Ran, je tridek kilometroj de la banloko Nha Trang. Vjetnamujo akceptis cent du mil rusajn turistojn en 2011, cent sepdek du mil en 2012 kaj ducent kvindek mil en 2013. “Trioble pli ol antaŭ tri jaroj pasigas siajn feriojn en nia lando”, fieras la semajnulo Le Courrier du Vietnam kaj ne hezitas iom pufigi la nombrojn.*

* “Le Vietnam séduit les touristes russes” [“Vjetnamujo logas la rusajn turistojn”], Le Courrier du Vietnam, Hanojo, 11-a de aprilo 2014, http://lecourrier.vn.
-Cipsoj, biero kaj ‘dragon-fruktoj’ en la ĉiovendejoj

Por akcepti tiun naskiĝantan amasturismon, ducent kvindek hoteloj konstruiĝis en Nha Trang, kaj cent tridek naŭ inter Phan Thiet kaj Mui Ne, laŭlonge de dek kvin kilometrojn longa sablostrio. Tiuj Panganus, Terracota Resort, Swiss Village, Malibu, Great Coconut kaj aliaj, ekz-e Ocean Star ĉiuj proponas naĝejon apud la plaĝo, lotusbasenojn kaj oranĝecajn dometojn laŭ la koloroj de la najbara duno. En la Panganus de Mui Ne, familio de filipinaj artistoj okupas ĉiun vesperon la scenejon super la naĝejo kaj senpage interpretas la repertuaron de Lady Gaga por feriantoj ebriaj de senlimaj bieroj. Restado de dek du noktoj kostas nur inter 1.000 kaj 1.200 dolaroj (de 730 ĝis 875 eŭroj) persone, inkluzive la flugon. Paradokse tiaj hoteloj multiĝas ... por kontentigi klientaron ĉiam malpli elspezeman.

“Tiuj turistoj ne revenos, kaj ĉiufoje postsekvas vizitantoj de rusaj urboj pli kaj pli modestaj. Mi vidis iun kiu paŝis kilometrojn ĝis la fino de la urbo kun la espero trovi malpli kostajn akvobotelojn”, atestas s-ro Erik Heimans, hotelisto. Liaj konstruaĵoj, la Mui Ne Hills I, II kaj III proponas la samajn komfortajn ĉambrojn je 25 dolaroj (18 eŭroj) nokte. La kokospalmoj donas iom da ombro al tiuj, kiuj profitas liajn naĝejojn. La menuo de lia restoracio havas picojn kun kvar fromaĝoj kaj vjetnamajn nudelojn. “Almenaŭ, ĉe tiu prezo, mi malfermas la tutan jaron, dum la aliaj fermas tri monatojn en la jaro.”

La sekreto de liaj malaltaj tarifoj? La malproksimo. Kun sia vjetnama kunposedanto, tiu flandra belgo preferis ignori la plaĝon, transiri la ŝoseon kaj proksimiĝi al la domoj de fiŝkaptistoj por konstrui siajn malmultekostajn hotelojn ekde la jaro 2010. Sed oni devas paŝi ducent metrojn por atingi la plaĝon: neakceptebla por la novaj rusaj turistoj, eĉ por la ŝparemaj. Do, li devis allogi apartan klientaron, kiu preferas organizi siajn ekskursojn mem kaj kiuj deziras — en certa mezuro — esti apud la enlandanoj. Li luas motorciklojn je 10 dolaroj tage por eviti al siaj vagemaj gastoj la tro signalizitajn ekskursojn. “Antaŭ kelkaj tagoj, kelkaj knaboj atendis ilin ĉe la pinto de la duno kun dikaj ŝtonoj. Ili postulis 10 dolarojn por ke ili lasu ilin trankvilaj. Tiuj infanoj ne estas fiaj, sed ili faris al si tre cinikan bildon de la eksterlandaj vizitantoj.” En ĉiuj liaj ĉambroj, super la kroma fridujo, pendas ŝildo kiu petas la klientojn ne donaci monon al infanoj.

Malgraŭ ĉiaj dulingvaj indikoj, ofte okazas ke la rusaj turistoj stumblas super lingva obstaklo. En la vendejoj la klientoj kaj la vendistoj regas la anglan nur rudimente. “Antaŭ nelonge, klientino furiozis ĉar ŝi diris ripete “rabaton, rabaton” al la kompatinda vendistino de mansaketoj, kiu ne komprenis. Ŝi estis konvinkita ke la vjetnamoj parolas ruse kaj ke tiu vendistino primokas ŝin”, suspiras s-ino Touna Nguyen, mastrino de la restoracio Vostok-Zapad (“Oriento-Okcidento”). Ŝi devis interveni por trankviligi la mensojn. “Sed oni devas ne troigi la streĉiĝojn. Niaj rilatoj estas bonkoraj ... dum regas la ludo en kiu ĉiuj gajnas.” Ĉiukaze, zorgema por eviti tiajn incidentojn, la turisma lernejo de Nha Trang venigis rusajn instruistojn de la Centro de Ruslando por la scienco kaj la kulturo de Hanojo por ke ili instruu ĝiajn okdek du lernantojn.

Al la komunikaj problemoj aldoniĝas infrastrukturoj de malegala kvalito. Vid-al-vide de la kvarstelaj hoteloj, la restoracioj kaj butikoj pri memoraĵoj de la avenuo Nguyen Dinh Chieu troviĝas parte sur detruitaj trotuaroj, kiuj estas kelkfoje surŝutitaj per rubaĵoj, el kiuj satiĝas la ratoj. La maloftaj ĉiovendejoj proponas la saman monotonan triopaĵon de lamenigitaj fritterpomoj (“chips”) Pringles, bieroj Heineken kaj drakofruktojn je prezoj 30-elcente pli altaj ol en la ĉefurbo.

Krome estas ankaŭ la demando, kiu regas la hotelojn. Kvankam oni nombras oficiale kvarcent rusojn kiuj vivas konstante en Mui Ne kaj en Phan Thiet, nur la vjetnamoj ĝuas la uzrajton de la grundo, ĉar la ŝtato restas proprietulo de la grundo: privata proprieto ne ekzistas. Aliflanke ankaŭ la diasporuloj povas ekspluati tiujn grundojn: la Viet kieu (transmaraj vjetnamoj) estas, laŭ la fontoj, inter du milionoj sepcent mil kaj kvar milionoj da homoj, el kiuj sesdek mil ĝis cent kvindek mil loĝas en Ruslando. “En Francujo, multaj el ni akiris la francan ŝtatanecon, kaj malfacilas pruvi nian apartenon ĉe la instancoj. La vjetnamoj de Ruslando aŭ de Ukrainujo neniam povis ŝanĝi sian ŝtatanecon, sed ekde la perestrojko*, ili riĉiĝis per ĉia komerco. Al ili, Vjetnamujo okulumas ame”, klarigas s-ro Hai Nam Nguyen, prezidanto de la Asocio de vjetnamaj aferistoj en Francujo.

* “Restrukturado” en la rusa: reformaro faritaj sub la gvido de s-ro Miĥaelo Gorbaĉovo dum la lastaj jaroj de la USSR.

Kiam ili estas surloke, la vjetnamaj grundluantoj kaj la eksterlandaj hotelistoj devas rapide adaptiĝi al la arĥaiĝintaj praktikoj de lokaj oficialuloj, kiuj estas surprizitaj de la rapida kresko de tiu ekonomio de servo. “Oni devas akcepti ke oni malfermas sian hotelon kaj dungas personaron sen eĉ esperi akiri permeson. En tiaj kondiĉoj mi vidis eksterlandanojn kiuj tiom malbone fartis ĉe tiaj praktikoj, eĉ se ili havis bone faritan komercan planon, ke ili restis eĉ ne ses monatojn”, klarigas s-ro Heymans. En Vjetnamujo, nur unu transakcio de grundo el kvin estas registrita, kio senigas la urbojn je gravaj impost-enspezoj.

Kiam la aferoj funkcias, oni devas ankaŭ montri sin larĝanima al la diversaj kaj malsamspecaj oficistoj. La turistoj kun motorciklo de Phan Tiet estas senpunaj koncerne sian stirmanieron nur per “donaco” de po 50 dolaroj por ĉiu veturilo, kiun iliaj hotelistoj ĉiumonate pagas al la loka polico — laŭ la hotelisto tio estas kutima praktiko.

Allogi la membrojn de la diasporo

Pli sude, fine de la golfo, la malgrandaj fiŝkaptistoj de Duc Long ĝojas ke ili evitis la amasturismon. Ili dankas sian provizoran saviĝon al la ventpuŝoj kiuj, de sunleviĝo ĝis sunsubiro vipas iliajn dometojn el brikoj, kaj kunportas amasojn da turismaj forĵetaĵoj. En la centro de la vilaĝo, je konkoĵeto de plaĝo, kiun ili vidis transformiĝi en rubejon, la viroj ludas kartojn sub gudrita tuko, dum iliaj edzinoj flikas la fiŝretojn fajfante. Iliaj infanoj siavice ne vere bezonas kolekti plastajn botelojn ĉe la akvorando: “La maraj motorskutiloj kaj la boatoj de marskio de la rusoj fuĝigas la kalmarojn, kiuj venas ĉi tien por protekti sin, ĉar ĉi tie estas pli trankvile. Nokte, ĉe la lumo de la steloj, ni devas nur simple kolekti ilin”, konfidas al ni s-ro Hoang Nam, dum li estas okupata dismeti siajn kappiedulojn en la suno. Kiam ili estas sekaj, li vendos ilin kiel logaĵojn por skombroj al vojaĝanta komercisto.

Por s-ro Hai Nam Nguyen, “Vjetnamujo daŭre pekas per malbona kvalito de siaj infrastrukturoj, de siaj voja kaj fervoja retoj. Pro tio tiuj, kiuj venas unufoje, ne revenas”. Li kredas pli “pri la naskiĝo de la turisma merkato de la Viet kieu”. La membroj de la diasporo, kiuj plejparte forlasis la landon en la 1970-aj jaroj, laŭ li, profitus de Mui Ne, Phan Thiet kaj Nha Trang por pasigi pacan pensiulecon. “Eĉ se ili foriris pro politikaj kialoj, oni akceptas ilin hodiaŭ tre pozitive. 65 elcentoj de la vjetnamoj havas malpli ol 35-jarojn: ili ne spertis la turmentojn de la nacia historio.”

La ministrejo pri turismo vidas pli malproksimen. Ĝi postulas “intensigi la investojn en la konstruado kaj plibonigo de la infrastrukturoj kaj samtempe diversigi la proponatajn produktojn kaj servojn, por altiri pli da vizitantoj”. Per valorigo de siaj lokoj de ferirestado la lando povus tiam akcepti ĝis miliono da rusaj turistoj jare.* Sendepende de la flago de siaj vizitontoj: la ĉemaraj fiŝistoj ne baldaŭ ĉesos vidi fluantan betonon.

* “Workshop seeks to boost Vietnam-Russia tourism cooperation”, 24-a de majo 2014, http://en.vietnamplus.vn.

Jordan POUILLE.

Usono. Admiranto de Ĉeĥovo kaj generalo de la malvarma milito

George Frost Kennan (1904-2005) ne lasis siajn samlandanojn indiferentaj. En la jaro 2009, Nicholas Thompson rakontis, kiel, okaze de siaj esploroj pri sia avo, Paul Nitze, kaj pri Kennan, ties kontraŭulo kaj amiko, li estis enkondukita ĉe konservativa pensfabriko tiel: “Jen Nicholas Thompson, kiu estas la nepo de Paul Nitze. Li verkos libron pri sia avo, kiu estis granda homo, kaj pri George Kennan, sur kies tombon ni pisas!”*

* Nicholas Thompson, The Hawk and the Dove: Paul Nitze, George Kennan and the History of the Cold War, Henry Holt and Co, Novjorko, 2009.

La gardistoj de la memoro de Reagan ne estas la solaj kiuj paŭtas pri Kennan. Ĉe la alia flanko de la politika ŝaktabulo, la historiisto Perry Anderson montriĝas ne malpli ol milda kun la klasikismo plena de antaŭjuĝoj de tiu elitisma konservativulo.* La dramo de Kennan estas ke, kiam li estis intense admirata aŭ kritikata, eĉ malamata, tio okazis ofte, en ambaŭ kazoj, pro malbonaj kialoj. Tio estas la unua impreso, kiun oni ricevas el tiu pasiiga taglibro, kiu, talente eldonita de Franck Costigliola, kovras la tempon de 1916 ĝis 2004.* Tro realisma por la progresemuloj, ne sufiĉe “sekurecisma” por la falkoj, Kennan pligravigas sian kazon per tiom da skrupuloj ke li kelkfoje ŝajnas esti nekapabla enmeti sian intelektan forton en stabilan interpretan kadron.

* Perry Anderson, “Imperium”, New Left Review, n-ro83, Londono, septembro-oktobro 2013.
* George F. Kennan, The Kennan Diaries, editorita de Franck Costigliola, W. W. Norton and Co, Novjorko, 2014, 712 paĝoj, 39,95 dolaroj.

La pragmata kariero de tiu historiisto kaj praktikanto de internaciaj rilatoj, poeto kaj verkisto, ĉe kiu alternas momentoj de gloro kaj de marĝeniĝo, tamen faris lin unu el la plej stampantaj intelektaj figuroj de la historio de lia lando. Li estas sendube la sola el la grandaj usonaj diplomatoj de la 20-a jarcento, kiu montriĝis kapabla regule pridubi la konstituan memcentrismon de Usono.* La paĝoj de tiu libreto montras tion abunde, kaj tie legeblas kroma kontraŭbildo al la portreto de John L. Gaddis, lia oficiala biografiisto, kiu pentris lin en la jaro 2011 kun la trajtoj de “cold warrior original” [planinto de la malvarma milito]: kvankam li estis plena de nuancoj, li restis antaŭ ĉio tiu kiu ekde 1946 konceptis la teorion de la geosekureca skemo de la kontraŭkomunisma containment, tiu koncepta kadro de la “politiko de ĉirkaŭdigado”, kiu alportis al li la famon kaj el kiu nutris sin la “Truman-doktrino”, kiu difinis la usonan politikon rilate la USSR, ekde 1947.* Tiu insisto pri la “originaleco” tamen malakrigas lian karakteron de cold warrior “original”, kiu difinas lin pli profunde.

* Walter Isaacson kaj Thomas Evan, The Wise Men: Six Friends and the World they Made: Acheson, Bohlen, Harriman, Kennan, Lovett, McCloy, Simon & Schuster, Novjorko, 1986.
* John Lewis Gaddis, George F. Kennan: an American Life, Penguin Books, Novjorko, 2011.

Se li estis originala, tiu arĥitekto de la Marshall-plano, pasie plena de la rusa kulturo, pasigis la tempon de sia intelekta vivo, de la 1940-aj jaroj ĝis sia morto, per pridubigo de la usona ekstera politiko, kies manko de fajneco, da kultura empatio, da reteniĝemo kaj da konsidero de longa tempo laŭ li malfortigos ĝian praktikon. La taglibroj de Kennan, kiuj finiĝas per klara kondamno de la aventurismo de la Bush-skipo en 2003, ebligas retrovi lian brilan stilon — kvankam malpli prilaboritan ol en liaj grandiozaj Sketches from a life.* Per sia miksaĵo de akrecoj kaj de antaŭjuĝoj ili montras denove la strangan duecon de tiu admiranto de Ĉeĥovo naskita en Viskonsino, kiu estis ankaŭ konscia pri la pozitivaj trajtoj de la usona karaktero same pri ties materiisma-moralisma orgojlo.

* George F. Kennan, Sketches from a Life, Pantheon Books, Novjorko, 1989.

Intima, meditema, pli kaj pli indiferenta kun la fluo de la jaroj, Kennan liveras multajn utilajn notojn por nia tempo, kiel en siaj linioj de marto 1998: “Mi demandas min, kial ni ne sukcesas rigardi la aliajn landojn, ekzemple Iranon, kiel nek amikojn nek malamikojn [...], sen idealigi nek nigrigi ilin, gardi por ni [...] niajn opiniojn pri iliaj internaj politikaj institucioj [...] kaj interesiĝi nur pri tiuj el iliaj oficialaj kondutoj kiuj tuŝas niajn interesojn; mallonge, praktiki rilaton de reciproka respekto kaj de ĝentileco, eĉ se distanca.”

Ĉu efektive necesas, por ne montri sin “naiva”, forlasi ĉian kritikan spiriton kaj praktiki la agresan nigrigon de la kontraŭulo? Sendube la defendantoj de la aktuala “ĉirkaŭdigado” en Ukrainujo kun intereso studas tiujn notojn de la konceptinto de la containment por profundigi la demandon.

Olivier ZAJEC.

La malglatega historio de strategia teritorio

Gazao la malobeema, naskejo de la palestina naciismo

Komencita la 8-an de julio, la israela ofensivo kontraŭ Gazao, tra aero kaj poste surtere, mortigis pli ol sepcent homojn (ĝis la 24-a de julio). Estas tamen neverŝajne, ke la sieĝatoj kapitulacos. La tuta historio de tiu teritorio, kiu produktis la ĉefajn kadrulojn de Al-Fatah, konfirmas la solidan tradicion de rezistado en la loĝantaro, kiu neniam rezignacie akceptis la malaperon de Palestino post 1948.

SENIGITA de sia forto de la perfida Dalila, kiu tondis lian hararon, Samsono la hebreo falas en la manojn de la filiŝtoj — kies nomo donis tiun de “Palestino”-, kiuj trapikas liajn okulojn. Iam, ili venigas lin por amuziĝi pri li: “Samson palpis la du mezajn kolonojn sur kiuj estis konstruita la templo kaj li apogis sin kontraŭ ili, kontraŭ unu per la dekstra brako kaj kontraŭ la alia per la maldekstra brako. Samson diris: “Mi mortu kun la filiŝtoj”, kaj li fortege sin arkapogis, kaj la templo disfalis sur la tiranojn kaj sur la tutan popolon, kiu troviĝis tie. Tiuj, kiujn li mortigis per sia morto estis pli multnombraj ol tiuj, kiujn li mortigis dum sia vivo.” Tiu fama epizodo raportita en la Biblio okazas en Gazao, ĉefurbo de la filiŝtoj, popolo malamiko de la hebreoj.

De la pratempo, Gazao estis ĉe la krucvojo de la komercaj vojoj inter Eŭropo kaj Azio, inter Mez-Oriento kaj Afriko. La urbo kaj la teritorio do troviĝis kerne de la rivalecoj inter la tiamaj grandaj ŝtatoj, de Egiptujo de la faraonoj ĝis la bizanca imperio kaj tiu de Romo. Tie, en la jaro 634-a de nia erao, okazas la unua vera venko kontraŭ la bizanca imperio, fare de la adeptoj de ankoraŭ nekonata religio, islamo, kies profeto Mohamedo, forpasis du jarojn antaŭe. Gazao restis sub islama aŭtoritato ĝis la unua mondmilito, kun kelkaj interrompoj pli malpli longaj: krucistaj reĝlandoj (royaumes francs); mongola invado; ekspedicio de Bonaparto. “Facile prenebla, kiel facile perdebla”, rimarkas Jean-Pierre Filiu en sia libro, la plej profunda dediĉita à tiu teritorio*. Pordo al Palestino, la urbo estas konkerita de la generalo Edmund Allenby, kontraŭ la otomana imperio, la 9-an de novembro 1917, malfermante al li vojon al Jerusalemo, kie li eniras la 11-an de decembro.

* Jean-Pierre Filiu, Histoire de Gaza, Fayard, Parizo, 2012. Vd ankaŭ lian artikolon “Tout commence, tout finit à Gaza”, Le Monde diplomatique, aprilo 2012.

Por Londono, ne nur temas pri venki la sultanon, aliancitan al Germanujo kaj al la aŭstrohungara imperio, sed ankaŭ sekurigi la regon de strategia teritorio kaj garantii la protektadon de la orienta flanko de la Suez-kanalo, vivgrava komunikvojo inter Hindujo kaj la metropolo. La britoj do forpuŝas la francajn ambiciojn al la Sankta Tero. En 1922, ili ricevas la mandaton de la Ligo de Nacioj (LDN) por administri la teritorion, kiu estos de tiam nomata “Palestino”, kaj el kiu Gazao estas parto. Ilia misio ankaŭ estas apliki la “Balfour-promeson”*, tio estas helpi al la kreado de juda nacia hejmo kaj kuraĝigi la sionistan enmigradon, kion ili diligente faros ĝis 1939.

* La 2-an de novembro 1917, Arthur James Balfour, brita ministro de eksterlandaj aferoj, anoncas al Walter Rothschild, reprezentanto de la britaj judoj, ke “la registaro de lia Moŝto favore konsideras la instaladon en Palestino de nacia hejmo por la juda popolo”.

Gazao kaj ĝia regiono partoprenos ĉiujn batalojn de la palestinanoj, islamanoj kaj kristanoj, samtempe kontraŭ la sionista koloniado kaj kontraŭ la brita ĉeesto. Ili kontribuos al la granda palestina ribelo de 1936-1939, fine dispremita de la britoj. Tiu malvenko senigos por longtempe la palestinanojn je ĉia politika gvidado, lasante al la arabaj registaroj la zorgon defendi ilian aferon.

La 15-an de majo 1948, la tagon post la proklamado de la israela ŝtato, la arabaj armeoj eniras Palestinon. Unua milito, unua araba malvenko. La teritorio, kiun planis por la palestina ŝtato la dividoplano voĉdonita ĉe la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj la 29-an de novembro 1947, estas dispecigita. Israelo aneksas parton (interalie Galileon); Jordanio sorbas la okcidentan flankon de Jordano-rivero, konata sub la nomo Cisjordanio. La Gazao-teritorio — tricent sesdek kvadratajn kilometrojn vasta, enhavanta la urbojn Gazao, Ĥan Junis kaj Rafah — pasas sub administrado de la egipta armeo; ĝi restos la sola palestina teritorio, sur kiu regas neniu eksterlanda suvereneco. Al la okdek mil aŭtoktonaj loĝantoj aldoniĝis pli ol ducent mil rifuĝintoj elpelitaj de la israela armeo, kiuj vivas en mizeraj kondiĉoj kaj aspiras nur reveni en siajn hejmojn. Tiu ĉeesto de multegaj rifuĝintoj kaj la aparta statuso de la teritorio igos Gazaon unu el la centroj de la politika renaskiĝo de Palestino.

Jam, la oficiro Ariel Sharon

MALGRAŬ la kontrolo de Kairo — plenumita de la reĝo, poste de la “liberaj Oficiroj”, kiuj renversis lin la 23-an de julio 1952-, la palestinanoj organiziĝas aŭtonome, gvidas gerilon kontraŭ Israelo, manifestacias kontraŭ ĉiu provo instali definitive la rifuĝintojn en Gazao. Israelo, jam tiam, organizas reprezaliojn, en kiuj elstariĝas, pro sia brutaleco, ankoraŭ nekonata juna oficiro: Ariel Sharon.

La 28-an de februaro 1955, Sharon gvidas atakon kontraŭ Gazao, kiu kaŭzas tridek mortintojn inter la egiptaj militistoj (aldoniĝas morto de du civiluloj) kaj ok israelaj mortintoj. La 1-an de marto, grandaj manifestacioj okazas sur la teritorio, akuzantaj la egiptan pasivecon. Ili igas la novan fortan homon de Egiptujo, Gamal Abdel Naser, modifi sian eksterlandan politikon. Ĝis tiam konsiderata de multaj siaj samnacianoj kiel proksima de Usono, li decidas, meze de la malvarma milito, proksimiĝi al Moskvo. Survoje al la Konferenco de Bandung, kiu en marto 1955, markas la naskiĝon de la nealiancitaj landoj*, li renkontas la ĉinan ministron pri eksterlandaj aferoj, Chou En-Lai, kiu ankaŭ tien iras, kaj demandas al li, ĉu la sovetoj konsentus liveri armilojn al lia lando. Respondo estos longe atendata, sed, fine, la konsento por liverado de ĉekoslovaka materialo estas anoncita la 30an de septembro 1955. Sovetunio tiel rompas la okcidentan monopolon de armil-vendado en la Proksima Oriento kaj plenumas laŭtan rimarkitan eniron sur la regiona scenejo*.

* Vd “Vies et mort du tiers-monde”, Manière de voir, n-ro 87, junio-julio 2006, http://boutique.mondediplomatique.fr
* Pri tiu epizodo, vd. Mohammed Heikal, Cutting the Lion’s Tail. Suez Through Egyptian Eyes, Andre Deutsch, Londono, 1986.

Sed Naser estas ankaŭ kondukita lasi al la palestinanoj de Gazao iom pli da libereco por organiziĝi en batalantaj grupoj. La 26-an de julio 1956, li naciigas la kompanion de la Sueza Kanalo. Sekvas la triopa agresado de Israelo, Francujo kaj Britujo kontraŭ Egiptujo, kiu finiĝas per la konkero de la Sinai-monto kaj Gaza-teritorio, kiu restos sub israela regado ĝis marto 1957. La subgrunda rezistado organiziĝas. La homa bilanco de la okupado estos aparte peza, kun pluraj amasmurdoj de civilulo faritaj de “la plej morala armeo el la mondo”. En Ĥan Junis, dekoj da homoj estas mitrale ekzekutitaj kontraŭ muro: aliaj, per revolvero. Inter ducent sepdek kaj kvincent dek kvin homoj estas tiel mortigitaj*.

* Vd Jean-Pierre Filiu, Histoire de Gaza, jam cit, p. 111, kaj la eksterordinara enketo de la desegnisto Joe Sacco, Gaza 1956. En marge de l’histoire, Futuropolis, Parizo, 2009.

Kiam Israelo, sub premo de, interalie, Usono, malokupas la Sinai-monton kaj Gazaon, la populareco de Naser estas je sia pinto, ankaŭ la revolucia araba naciismo. En la tendaroj, la nova palestina generacio ekzilita vidas en ĝi respondon al la malvenko de 1948-1949. Ĝi aktivos en organizaĵoj tiaj kiaj la Movado de la Arabaj Naciistoj, kreita de Georges Habache, en la Baas-partio, aŭ en la diversaj naser-anaj movadoj. Por ĝi, la araba unueco estos la vojo al la liberigo de Palestino.

El sia sperto en Gazao, manpleno da junuloj eltiros kontraŭan konkludon. Ili rekte alfrontis Israelon kaj taksis kiom la araba subteno, eĉ tiu de Naser, estas kondiĉa — multaj el ili cetere restadis en egiptaj prizonoj. Laŭ ili, la liberigo de Palestino povas esti plenumita nur de palestinanoj mem. Ili grupiĝas en 1959 ĉirkaŭ Jaser Arafat, mem rifuĝinto en Gazao en 1948, por fondi la Al-Fatah (inversita akronimo en la araba, de “Nacia Palestina Movado”). Inter la fruaj aktivuloj gazaanoj, kiuj ludos centran rolon en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, kalkuliĝas Salah Khalaf (Abou Iyad); Khalil El-Wazir, alinomata Abou Jihad, kiu fariĝis la dua plejgravulo en Fatah kaj estis murdita de la israelanoj en Tunizo en 1988; aŭ Kamal Adwan, murdita de israela sturmotaĉmento en Bejruto en 1973.

Ilia gazeto Falistinouna (Nia Palestino), publikigita en Bejruto inter 1959 kaj 1964, deklaras: “Ĉio, kion ni petas de vi [la arabaj reĝimoj] estas ke vi ĉirkaŭigu Palestinon per defenda zono kaj rigardu la batalon inter ni kaj la sionistoj.” aŭ:“Ĉio, kion ni volas, estas ke vi [la arabaj reĝimoj] forigu viajn manojn el Palestino”*. Necesas ja kuraĝo por, ĉe la pinto de la nasera influo, aŭdaci formuli tiajn herezojn.

* Citita en OLP, histoires et stratégies. Vers l’Etat palestinien, SPAG-Papyrus, Parizo, 1983.

Tamen, jam en la mezo de la 1960-aj jaroj, kun la malsukcesinta provo de unuiĝo inter Egiptujo kaj Sirio (1958-1961), kiu malkaŝas la nekapablon de la arabaj landoj modifi la situacion, la vento komencas turniĝi. La lukto por liberiĝo de Alĝerio, kiu sukcese finiĝas en 1962, estas uzata kiel modelo. En januaro 1965, Al-Fatah lanĉas siajn unuajn milit-operaciojn kontraŭ Israelo kaj ricevas aliĝojn de aktivuloj el aliaj organizoj, lacaj atendi pli kaj pli neverŝajnan araban unuecon. La malvenko de junio 1967 okaze de la “ses-taga milito”, ebligas al Al-Fatah fariĝi domina forto kaj ekregi, kun la konsento de Naser, la Organizaĵon por Liberigo de Palestino (OLP). En februaro 1969, Arafat fariĝas prezidanto de la plenumkomitato de OLP. La palestinanoj estas fariĝintaj denove la ĉefa aganto de la regiona politiko, kaj Gazao tre kontribuis al tiu renovigo.

Kaj kio pri la Gaza-teritorio dum tiu periodo? Okupata de Israelo, ĝi evoluigas militistan rezistadon, kiu grupigas amason da organizaĵoj, escepte de la Islama Frataro, kiu nur okupiĝas pri sociala agado. La unua atako kontraŭ la okupanta armeo okazas la 11-an de julio 1967, tio estas unu tagon post la pafĉesigo subskribita de Egiptujo kaj la arabaj landoj kun Israelo. Kun malfacilaj kaj pli favoraj momentoj, tiu batalo daŭras ĝis 1971. Nur la brutaleco de la tankoj de la generalo Sharon kaj la nekalkuleblaj senjuĝaj ekzekutoj fine dispremis ĝin. Sed, eĉ se la militista rezisto estas dispremita, la politikaj iniciatoj multobliĝas, precipe la kontaktoj kun Cisjordanio, tre limigitaj antaŭ 1967. De nun la elitoj aniĝas al la OLP, kiun ili rekonas kiel “solan reprezentanton de la palestina popolo”.

Nur la Islama Frataro rifuzas. Ĝi firme enradikiĝas danke al siaj sociaj retoj kaj al la toleremo de la okupantoj, kiuj vidas en ĝi ekvilibran kontraŭpezon kontraŭ la ĉefa malamiko, la OLP. Fondita en 1973 de la ŝejko Aĥmed Jasin, la Muĵama al-Islami (“Islama Centro”) estis laŭleĝigita de la okupanto. Sed tiu prokrastigo — laŭ la Frataro, la horo de la rezistado ankoraŭ ne alvenis — estigas agitadon ene de la Frataro, kaj divido kaŭzas kreadon, komence de la 1980-aj jaroj, de la Islama Ĝihado.

En decembro 1987, en Gazao eksplodas la unua Intifada, la “ŝtono-ribelo”. Ĝi havis du gravajn konsekvencojn. Unuflanke, la Frataro impulsas gravan modifon de sia strategio, kreante la Movadon de la islama rezistado (Hamas), kiu partoprenas la Intifada sed rifuzas la unuiĝintan fronton kun la aliaj organizaĵoj. Aliflanke, la OLP uzas tiun ribelon por plifortigi sian kredindecon kaj por intertrakti la Oslo-interkonsentojn, ratifitajn de Arafat kaj la israela ĉefministro Itzhak Rabin la 13-an de septembro 1993 en Vaŝingtono, sub egido de s-ro William Clinton. En Gazao, Arafat instalas la palestinan nacian aŭtoritaton) la 1-an de julio 1994.

La sekvon oni konas: la malsukceso de tiuj interkonsentoj; la disvolvado de la koloniigo; la dua Intifada (ekde septembro 2 000); la venko de la Hamas ĉe la unuaj demokratiaj elektoj okazintaj en Palestino en 2006; la rifuzo de la okcidentaj landoj agnoski la novan registaron, kaj la alianco inter parto de Al-Fatah kaj Usono por ĝin ĉesigi; la ekregado de la Hamas en Gazao en 2007; la blokado trudita ekde tiu dato al ĝia miliono kaj duono da loĝantoj.

Malokupita de la israela armeo en 2005 — sen ia ajn kunordigo kun la palestina aŭtoritato-, la Gaza-teritorio restas tamen okupita. Ĉiuj ĝiaj teraj, maraj aŭ aeraj alirebloj daŭre dependas de Israelo, kiu malpermesas al la palestinanoj uzi grandajn partojn de la teritorio (30% de la agrokulturaj teroj), kaj de la maro, trans ses maraj mejloj (reduktitaj je tri mejloj ekde la komenco de la operacioj en julio 2014). La israelanoj daŭre plu administras la civitanar-registro-servon. La blokado trudita de 2007 plu strangolas la loĝantaron, malgraŭ la unuanimaj kondamnoj — kvankam nur strikte vortaj — de la “internacia komunumo”, inkluzive Usonon.

Depost sia retiriĝo, Israelo kondukis tri ampleksajn operaciojn kontraŭ la teritorio: en decembro 2008 / januaro 2009; en novembro 2012; kaj fine en julio 2014. Tiel longe dum la blokado ne estos forigita, dum la palestinanoj ne disponos pri sia sendependa ŝtato, nova pafĉesigo nur povos esti militpaŭzo. La generalo De Gaulle jam antaŭdiris tion en fama gazetar-konferenco okazinta la 27-an de novembro 1967 pri la sekvoj de la israelo-araba milito: “La okupado ne povas okazi sen subpremo, amasa persekurado kaj elpelado” ĝi generas la “rezistadon [kiun Israelo] kvalifikas terorismo”.

Alain GRESH

Resurso de kiu dependas tridek milionoj da homoj

La savo de la lago Ĉado, espero de paco

Kerne de Sahelo ekzistas risko, ke la lago Ĉado malaperos. Revivigo fariĝas des pli necesa, ke ĝi favorus pacon en tiu nestabila regiono. La eksprezidanto de Eŭropa Komisiono Romano Prodi pledas por la sukceso de la savprogramo.

La lago Ĉado troviĝas kerne de regiono de centra Afriko karakterizata de tre rapida dezertiĝo kaj rekorda demografia kresko. Situanta ĉe la rando de Saharo, ĝi estas reagema je la reĝimo de pluvoj, kiuj de ĉiam variigas ties nivelon. La topografio aparte ebena de ĝia baseno estigas spektaklajn movojn. De 1962, la akvo-nivelo malaltiĝis je kvar metroj, reduktanta ĝian areon je 90%. Ekde la 1980-aj jaroj, la klimataj evoluoj, kiel la sekeco kaj tro malmultaj pluvoj, kaj la troekspluatado de la resursoj fare de la loĝantoj — 75% de akvoj laŭdire estas almonte deturnitaj-, reduktis ĝian dimension ĝis malpli ol du mil kvincent kvadrataj kilometroj.

Spite al lokaj streboj por pli racia mastrumado de la enfluriveroj (aparte Ĉari kaj Logona, kiuj ligiĝas en Nĵameno), la akvobezonoj de tridek milionoj da homoj por nutrado, fiŝado, agrokulturo, en kunteksto de malpliiĝo, estigas streĉojn kaj akcelas la malaperon de tiu baza resurso. Grava fonto de biodiverseco por tiu afrika regiono, la lago Ĉado povus havi la saman sorton kiel la Arala maro, en centra Azio. Se nenio estos farita, ĝi eble rapide malaperos.

Dum la lastaj jaroj, la ŝtatoj de la regiono estis alfrontitaj al politikaj krizoj, kresko de malriĉeco kaj internaciaj intervenoj: puĉo en Niĝero kaj en Centr-Afrika Respubliko, perfortaĵoj en Niĝerio, postbalotaj streĉoj en Kameruno, militaj operacioj en Ĉado. Malapero de la lago povus nur pligravigi tiun nestabilecon, kaj tio devus instigi la registarojn agi. Antaŭ du jaroj, la randaj landoj, Kameruno, Niĝero, Niĝerio kaj Ĉado, kaj la aliaj membroj de la Komisiono de la baseno de lago Ĉado (KBLĈ)* adoptis kvinjaran investo-planon (2013-2017) de 900 milionoj da eŭroj. 10% de tiu sumo estos destinita al la translimaj agoj rekte mastrumataj de la KBLĈ, dum la cetero estos administrata de la membro-ŝtatoj kaj dediĉita al la limaj zonoj de la lago. Ĉe la konferenco de Bolonjo, en aprilo 2014, la donacantoj montris sian principan subtenon al tiu plano; la Monda Banko, interalie, ŝajne larĝe kontribuos al ties financado kadre de sia subteno al la sahelaj landoj. Kaj la Banko Afrika por disvolvado (BAD) jam firme engaĝiĝis alporti 80 milionojn da eŭroj.

* La Komisiono de la baseno de lago Ĉado estis kreita en 1964 de la kvar landoj, kiuj flankas la lagon. Al tiuj aliĝis la Centr-Afrika Respubliko kaj Libio. Aliaj landoj, ankaŭ interesataj de la sorto de la baseno, kiel ekzemple Sudano, Egiptujo, Kongo, la Demokrata Respubliko Kongo, havas statuson de observanto. www.cblt.org.

Tiu plano proponas agojn por konservi la lagon kiel necesan riĉofonton por la lukto kontraŭ malriĉeco, por stabiligo kaj plibonigo de la ekonomiaj kaj mediaj kondiĉoj en la regiono. Ĝi ne nur rekte agas pri la niveloj kaj kvalito de la disponebla akvo, sed ankaŭ volas kreskigi la produktivecon de agrokulturistoj, fiŝistoj kaj bredistoj de la baseno. Ĝi ankaŭ emas fortigi la procezojn de regiona integrado kaj kunlaborado, aktive partoprenigante la loĝantaron en la decidoj kaj en la konservado de siaj enspezofontoj.

Ne plu atendi novajn studaĵojn

TIUJ agadoj enhavas subprogramojn translandlimajn kaj naciajn, mastrumatajn de ĉiu lima lando. Temas unuflanke pri protekti la ekosistemojn kaj subteni la ekonomiajn lokajn aktivaĵojn: riparo de la fiŝistaj centroj, disvolvado de bruta bredado, disvastigo de novaj teknikoj por protekti la rikoltojn kontraŭ insektoj, parazitoj aŭ fungoj, kaj protekti la lago-randojn kontraŭ la invademaj herboj. La projektoj celas kreskigi la produkton, limigante samtempe la damaĝojn okazantajn al la medio, aparte la uzon de pesticidoj, kaj protektante la bestan kaj vegetan biodiversecon.

Aliflanke, necesas plibonigi la akvan riĉofonton de la baseno kvalite kaj kvante, tiel per la kaptado kaj dragado de Ĉari-Logono, same kiel per la ideo — multe pli ambicia — transporti, dum la favoraj sezonoj, parton de la akvo de la rivero Ubangi, enflurivero de la riverego Kongo. La projekto Transaqua, imagita antaŭ pli ol tridek jaroj de la itala inĝeniero Marcello Vichi, rekomendis plurfunkcian infrastrukturon kapablan transporti konsiderindan kvanton da akvo el la Kongo-baseno al la najbara baseno de la lago Ĉado.*.

* www.transaquaproject.it

Cele akceli tiujn projektojn, la membro-ŝtatoj de la KBLĈ promesis ne plu subordigi siajn decidojn al la realigo de novaj studaĵoj, post tiuj, multnombraj, kiuj sinsekvis dum la kvindek-jara vivo de la Komisiono. Ĉar, fronte al la minaco de baldaŭa morto de la lago, apenaŭ estas tempo: necesas agi por inversi la tendencon kaj redoni esperon al la loĝantaroj. La programo por daŭrigebla disvolvado de la lago Ĉado (Prodebalt), lanĉita en 2008 kun buĝeto de 60 milionoj da eŭroj, kaj duone financita de la BAD kun partopreno de la Eŭropa Unio, estis aktualigita. Ĝi interalie planas laborojn por defendi kaj restaŭri la grundojn, ankaŭ la fiksadon de dunoj ene de ok mil hektaroj kaj la regeneradon de la paŝtaj ekosistemoj, en dudek tri mil hektaroj.

La membro-ŝtatoj de la KBLĈ mem kontribuas al la realigo de la kvinjara plano, sed ili ankaŭ lanĉas senprecedencan internacian alvokon. La taskon kolekti tiujn kontribuojn — publikajn kaj privatajn — oni konfidis al du unuarangaj afrikaj figuroj: la eksa Niĝerio-prezidanto Olusegun Obasanjo kaj la burkina eksministro pri eksterlandaj aferoj Hama Arba Diallo. La nuna prezidanto de la Afrika Unio, la maŭritania Mohamed Ould Abdel Aziz, kaj la prezidantino de la Komisiono de la Afrika Unio (ekvivalento de la Eŭropa Komisiono), la sudafrikanino Nkosazana Dlamini-Zuma, subtenas la iniciaton.

Tiu plano intencas pruvi la kapablon de la afrikaj landoj alfronti ampleksajn krizojn. Ĝi aliflanke instigos al pli forta internacia solidareco, ne nur per financaj helpoj, sed ankaŭ per disponigo de spertaj teknikistoj kaj scienculoj al la KBLĈ.

Pro ĉiuj tiuj kialoj okazis, iniciate de la niĝera prezidanto Mahamadou Issoufou, la 4-an kaj 5-an de aprilo 2014 en Bolonjo, internacia konferenco kies celo estis kunigi financojn por la savado de la lago Ĉado*. [El ĝi] rezultis la deklaracio de Bolonjo, kiu difinas la prioritatojn. Ĝi planas la kreadon de sekvo-komitato, kies tasko estos daŭrigi la internacian mobilizon. Sekvos kreado de tutmonda scienca komitato, certiganta al la projekto la plej kvalifikitajn kompetentojn.

* Konferenco organizita ĉe la Fondaĵo por kunlaboro inter popoloj.

La raporto, kiun mi enmanigis (transdonis) al la Sekurec-Konsilio de la UN, ĉe la fino de mia misio kiel speciala sendito de la ĝenerala sekretario por Sahelo, kiu taskis min serĉi solvojn por redukti la streĉojn, plifortigi dialogon kaj preterpasi la konfliktojn, proponas kvin prioritatajn direktojn por agi, kaj unue la neceson garantii la provizadon de la loĝantaroj per akvo kaj nutraĵoj. Mi ankaŭ substrekis iliajn postulojn koncerne infrastrukturojn, sanon, instruadon kaj energion.

Tiu plano konkretiĝas, dum aperas kovejoj de perforto sur ĉiam pli vastaj apudaj teritorioj. Post Darfuro, Libio, Sudano kaj Malio, la regiono trairas novan gravan krizon kun la malstabiligo de la Centr-Afrika Respubliko kaj multobligo de teroristaj agoj de la grupo Boko Haram, kiuj detruas aparte la nordajn provincojn de Niĝerio kaj Kameruno. Tia projekto, kia tiu de la revivigo de lago Ĉado ĝuste respondas al strategio de antaŭmalhelpo aŭ endigado de konfliktoj. Ĝi estas unu el la plej grandaj regionaj esperoj fronte al malriĉeco kaj al malespero de la junularo, sed ankaŭ fronte al la militoj kaj terorismo.

Politika kaj armea kunordigo

LA NOVA politika orientado de la landoj de la KBLĈ jam produktis unuan efikon sur la tereno de publika ordo kaj kolektiva sekureco. Kunvenintaj en eta pintkunveno en Nuakŝoto, la 16-an de februaro, la prezidantoj de Maŭritanio, Burkina Faso, Malio, Ĉado kaj Niĝero kreis la “G-5 de Sahelo” por kunordigi siajn disvolvo- kaj sekureco-politikojn. Ĉe ĝia pinto, la maŭritania ŝtatestro, s-ro Ould Abdel Aziz, difinas tiun grupon kiel la “institucian kadron por kunordigo kaj kontrolo de la regiona kooperado, kiu intencas respondi la duoblan defion realigi projektojn de ekonomia kaj socia evoluigo, kaj kunordigi la sekurec-politikojn.” Komuna armeo-kontingento por sekurigi la translandlimajn regionojn de la lago Ĉado estis lanĉita en Kameruno en marto 2014, dum kunveno de la ministroj pri defendo dediĉita al sekureco. La kunordigo inter la membroŝtatoj de la Komisiono estis plifortigita okaze de aliaj internaciaj iniciatoj, tiaj kiaj la konferenco de Parizo, organizita la 17-an de majo, por alfronti la minacon Boko Haram*.

* Kiu ankau ebligis repacigi Kamerunon kaj Niĝerion.

Tio estas la ekpunkto de vasta programo de protektado, kies realigado postulas plej grandan rigoron kaj travideblon. Kun helpo de la donacantoj, kaj unue la BAD kaj la Monda Banko, necesos starigi kontrol-instancon, kiu garantiu la bonan mastrumadon de la projekto. Ĝia kredito kaj ĝia estonteco dependas de tio.

La realigo de tiu plano ja ne solvos, sola, la problemojn de Sahelo kaj de la pli sudaj regionoj — aparte la problemojn de la baseno de la lago Ĉado. Sed ĝi povas ekigi procezon de transformado de la mastrum-metodoj lokaj, naciaj kaj regionaj. Kiu siavice lanĉus dinamikon de ekonomia disvolvado, malfermante novajn perspektivojn por la koncernaj loĝantaroj, subfosataj de malriĉeco kaj konfliktoj.

Labori kune por la plibonigo de la vivkondiĉoj de la popoloj estas la plej bona ilo, kiun ni disponas por superi la malkonfidon, la nepardonemon kaj la dividojn, kiuj, kie ajn en la mondo, estas nevenkeblaj obstakloj al la firmigo de paco kaj evoluigo.

Romano PRODI

Manikeisma gazetara raportado, neatenditaj fendoj

Francaj amasinformiloj en kampanjo en Ukrainujo

Post la kraŝo de malajzia aviadilo en la zono regata de la ukrainaj separatistoj, la 17-an de julio, la rusa gazetaro disvastigis plej fantaziajn informojn, kun nura kondiĉo, ke ili ne ĝenas la regantojn en Moskvo. En tiu konflikto, kie ĉiu devas elekti sian tendaron, la francaj amasinformiloj ne estas escepto al la ĝenerala manko de distingokapablo kaj rigoro.

Februaro 2010. S-ro Viktor Janukoviĉ per malmulte da voĉoj gajnas la duan balot-vicon de la prezidanta elekto fronte al s-ino Julija Timoŝenko. Laŭ s-ro Joao Soares, tiama prezidanto de la parlamenta Asembleo de la Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (OSKE), tiuj senriproĉaj elektoj prezentis “impresan demonstron pri demokrateco*. La rezultoj desegnis Ukrainujon dividitan en du partoj: s-ro Janukoviĉ triumfis en la oriento kaj la sudo de la lando; s-ino Timoŝenko en la okcidento, la centro kaj en Kievo.

* www.lefigaro.fr, 8-a de februaro 2010.

Malatentema je tiuj elektoj, same kiel al la ĉiutaga vivo de la ukrainoj de post la elrevigitaj esperoj de la “oranĝa revolucio”, en 2004, la franca gazetaro subite turnis sian rigardon kun eksterordinara intenseco al la placo de sendependo (Maïdan), epicentro de la popolaj manifestacioj kontraŭ la registaro ekde la fino de novembro 2013.

Ĉe la komenco, plej multaj ĵurnalistoj kaj fakuloj liveris el la konflikto nur unuflankan deĉifradon: ĉar “ukrainoj” esprimis sian ligitecon al la Eŭropa Unio, tiam “la ukrainoj” fariĝis favoraj al la EU. Ĉar “ukrainoj” rifuzis koruptitan regantaron kun neakcepteblaj policaj metodoj, tiam “la ukrainoj” deziris foriron de la prezidanto, elektita kvar jarojn antaŭe, kaj kies partio ĵus, en 2012, gajnis la parlamentajn elektojn. Ni devis atendi, ke Krimeo projektis organizi referendumon decidontan sian aneksadon al Rusujo, por kompreni, ke la historio de Ukrainujo estas pli nuancita... kaj por percepti kelkajn alisonantajn voĉojn.

La enscenigo de opono inter “bonaj” eŭrop-favorantoj kaj “malbonaj” rus-favorantoj rapide aspektis farso. “Laŭ memoro de eŭropano, oni ne vidis tian amdeklaron por Eŭropo de ... de kiam?” emociiĝas Le Monde (25-a de novembro 2013), ja decidita subteni la movadon per ĉiuvespera mitralado de eŭropamaj ĉefartikoloj. “Por popoloj, kiuj ne ĝuas jurostaton, Eŭropo simbolas la esperon de libereco, demokratio kaj moderneco. (...) La manifestaciantoj de 2013 volas reformojn, puran kaj demokratian ŝtaton. eŭropan ŝtaton” (2-a de decembro). Entuziasma ĥoro reprenis tiun partituron. “Ekzistas landoj kie tuta popolo ribelas por aliĝi al Eŭropo”, admire skribis la ĉefartikolisto François Sergent en Libération (12-a de decembro). Ĉe Arte-televido, la elsendo “28 minutoj” donis la parolon nur al invititoj hipnotigitaj de la Maïdan-kontestuloj*.

* Vd ekzemple la elsendon de la 20-a de februaro 2014, “Ukraine: l’Europe peut-elle enrayer la violence?”, www.dailymotion.com

Du monatojn poste, en Marianne, Jacques Julliard admonis: “En momento kiam la eŭropaj popoloj, tiuj dorlotitaj infanoj de la nuna historio, montras malmultan estimon al Eŭropo, ja nome de tiu Eŭropo, sub la flago de Eŭropo, mortas en Kievo la batalantoj de la libereco” (31-a de januaro 2014). Same kiel dum la Kosovo-konflikto en 1999, tiu retoriko de malvarma milito ne ekzakte koincidis kun la ideologiaj fendoj de la franca gazetaro. L’Humanité, maldekstre, Le Figaro kaj Valeurs actuelles, dekstre, sin detenis eniri la dancon, kies ĉefajn figurojn dancis Bernard-Henry Lévy: “La veraj eŭropanoj estas ĉi tie, kunvenintaj sur la Maïdan placo” li hurlis al la kievaj manifestaciantoj la 9-an de februaro. Lia oratoraĵo estis tuj reeĥata sur la radioj kaj en la gazetoj de Francujo. André Glucksmann imitis lin en teksto legita antaŭ la homamaso en Kiev, kaj reproduktita sur la franca Huffington Post (5-a de marto): “Ni estas unuigitaj kontraŭ la haladzo de totalismo ruĝa aŭ nigra. Ne cedu. La sorto de Ukrainujo dependas de vi, Eŭropo dependas de vi, vero dependas de vi, la tuta mondo retenas sian spiron antaŭ via kuraĝo. Vi, junuloj kaj junulinoj de Maïdan, vi estas la steloj de la eŭropa flago.” Same kiel multaj okcidentaj ĵurnalistoj, Glucksmann ŝajne ne sciis, ke la horizonta ruĝa/nigra flago ofte levita de aktivuloj en Maïdan, estis tiu de la Ukraina Revolucia Armeo (URA), la armea branĉo de la Organizaĵo de la Ukrainaj Naciistoj (OUN), kiu kunlaboris kun la Tria Regno*.

* Vd Emmanuel Dreyfus, “En Ukrainujo, la ekstremistoj de naciismo”, Le Monde diplomatique, marto 2014.

Kronikistoj kaj ĉefartikolistoj ne komentis kun tiom da fervoro la hispanajn manifestaciojn de la 22-a de marto 2014. Tamen, pluraj centmiloj da homoj tiam iris surstraten en Madrido por ribeli kontraŭ la rigor-politikoj preskribitaj de la Eŭropa Unio. Sed iliaj manifestacioj estis evidente malpli brilaj kaj admirindaj, ĉar ja kondukataj de bando da “dorlotitaj infanoj”. La malmultaj artikoloj elvokantaj tiujn gigantajn kuniĝojn interesiĝis nur pri la kontraŭleĝaj agoj marĝene de la manifestacio*.

* Vd Blaise Magnin, “Médias de France, loin de l’Espagne et des mobilisations sociales contre l’austérité”, Acrimed.org, 27-a de marto 2014.

Tuj post la fino de februaro kaj la trudita foriro de s-ro Janukoviĉ, la anonco pri la projekto de referendumo en Krimeo, kaj la aŭtonomistaj movadoj en la oriento de Ukrainujo prezentis al observanto de ĵurnalistaj praktikoj test-situacion indan je laboratorio. Same kiel en Maïdan, homamasoj kunvenis por protesti kontraŭ la regantoj (laŭ ili, uzurpantoj), organizis sidantajn manifestaciojn, alĵetis Molotov-koktelojn al la policanoj kaj postulis liberecon. Sed, ĉi-foje, la kritikata registaro estis tiu elektita de la eŭropanoj, kaj la homamasoj aklamis s-ron Vladimir Putin...

La samaj kaŭzoj ne produktas samajn efikojn. Ĉi tiuj manifestacioj ekigis amasinformilan “mitraladon”, interalie en Le Monde, kie la artikoloj malamikaj al Rusujo, al ĝia prezidanto kaj al la partigo de Ukrainujo multobliĝis: “Rusujo kontraŭ Maïdan” (21-a de februaro); “La frata helpo: eterna preteksto de la rusaj invadoj” (5-a de marto); “La rusa minaco unuigas la ukrainojn” (8-an de marto); “Krimeo: hontinda referendumo” (14-a de marto); “Putin kaj la malaltaj instinktoj” (ankaŭ 14-a de marto), ktp.

Peticioj aperis unu post la alia, la subskribontoj ne plu sciis al kiu atenti. Libération vidis en la krimea voĉdono “politikan kaj militistan puĉon majstre organizitan el Moskvo, [kiu] kreas danĝeran precedencon, sen ekvivalento de la dua mondmilito” (16-a de marto). La aneksoj de Okcidenta Saharo fare de Maroko en 1975, de Orienta Timoro fare de Indonezio la saman jaron aŭ de la siria Golan en 1981, kaj de grandaj partoj de Palestino fare de Israelo depost 1948* verŝajne ne meritis esti rememorigitaj al la legantoj.

* Vd Susan Watkins, “Annexations”, New Left Review, Londono, marto-aprilo 2014.

Ĉar, kiam la internacia streĉiĝo grandiĝas, unusola referenco ŝajnas taŭga al la komentistoj: “Hitler uzanta, en 1938, la pretekston, ke la Sudetoj parolas germane por invadi Ĉekoslovakujon... Ĉu tio memorigas nenion al vi?”, mokpikis Bernard-Henri Lévy en Le Point (6-a de marto). Julliard laŭtkriis samtage en Marianne: “La Rusujo de Putin reprenas ekzakte la argumenton de Hitler kiam, en 1939 [sic], li invadis Ĉekoslovakujon: li venis por protekti la germanan loĝantaron de la Sudetoj.” “Tiu anekso, kiu memorigas tiun de la Sudetoj fare de Hitler en 1938”, analizis ankaŭ Ouest-France, malpli konfuza pri datoj ol la ĉefartikolisto de Marianne (16-a de marto).

Distingeco devigas: Le Monde provis alian komparon, ĉi-foje kun la “scenoj de interna milito en la stratoj de Bukareŝto, kiuj akcelis la falon de Nicolae Ceaușescu” (25-a de februaro). Oni povus kredi, ke ĉiu konflikto el tia amplekso resumiĝas, en la gazetaro, en alfrontiĝo inter ento vestata per ĉiaj virtoj (“Eŭropo”, “Usono”) kaj treege personigita kaj psikiatrigita malamiko. Post Sadam Husein, Muamar Kadafi, Ceausescu, estis do la vico de la rusa prezidanto. “Ĝis kie iros la frenezo de Vladimir Putin?” sin demandis Telerama (19-a de marto). LeParisien.fr konsultis la retuzantojn: “Ĉu Vladimir Putin timigas vin?” (2-a de marto). La aŭskultanto de France-Culture malfacile povis respondi negative, aŭdinte la ĵurnalistinon Caroline Fourest anonci — malprave — ke “la rusaj paramilitistoj ĵus eltiris la okulglobojn [de tri ukrainaj oficiroj] per tranĉilo” (6-a de majo 2014).

La situacio tamen estis favora al interesegaj esploroj, pri kiuj la germanaj amasinformiloj prezentas kelkajn ekzemplojn. Kio okazis ekzakte, la 20-an de februaro en Maïdan, dum la sangaj alfrontiĝoj, kiuj kaŭzis plurajn dekojn da mortintoj, ĉefe inter la demonstraciantoj? La enketo kondukita de la germana televido ARD ruinigas la certecojn, sugestante, ke pafoj verŝajne venis ankaŭ el konstruaĵoj okupitaj de la ribelantoj*. Kiel estis en unu nokto fiaskigita la interkonsento farita la 21-an de februaro inter la opozicio kaj la prezidanto Janukoviĉ, sub la supervido de pluraj eŭropaj landoj? Oni elvokas la enmiksiĝon de la rusaj regantoj — kun malmultegaj pruvoj-, sed kio pri tiu de la okcidentaj servoj? Laŭ la germana ĵurnalo Bild (4-a de majo), Kiev varbis dungosoldatojn de Academi, usona privata militista societo — antaŭe nomata Blackwater kaj fama pro siaj fiagoj en Irako-, kaj eble ricevis helpon de la Central Intelligence Agency (CIA) por ĉesigi la sendependistajn movadojn en la regiono de Donetsk. Same kiel dek kvin jarojn pli frue la sendependistoj de la Armeo por Liberigo de Kosovo (UCK), la “bonaj” ukrainoj eble ne tute kongruis kun la senmakula portreto, kiun oni faris pri ili...

* Philipp Jahn, Olga Sviridenko kaj Stephan Stuchlik, “Todesschüsse auf dem Maidan”, “Monitor”, ARD, 10-a de aprilo 2014, www.ardmediathek.de. Vd ankaŭ Gabriel Gatehouse kaj Jack Garland, “Under sniper fire in Ukraine uprising”, BBC Newsnight, 28-a de februaro 2014, www.bbc.com.

En la francaj amaskomunikiloj, la divid-linio — tradicie situanta inter la por- kaj kontraŭ-atlantikistoj — ankaŭ tie konfuziĝis. Le Monde, Libération, France Inter, imputis ĉiujn malbonojn al Rusujo, sed ili ricevis viglan respondon ne nur de la kutimaj kontraŭantoj de la usona imperiismo (ekzemple L’Humanité), sed ankaŭ de dekstraj komentistoj, laŭ kiuj la aktuala Rusujo konsistigas ne daŭrigon de Sovet-Unio, sed laboratorion de nov-konservativismo*. La polemikisto Eric Zemmour pasie klarigis ĝin: “La Rusujo de Putin fariĝis speco de “kontraŭ-Francujo” de [s-ro François] Hollande. Malamika al multkulturismo, nenion cedante al la geja premgrupo, batalante kontraŭ islamismo, religante sin kun la ortodoksa religio kiam Francujo kaj Eŭropo neas siajn kristanajn radikojn, eĉ aŭdacante kondamni Lenin, (la komunistan revoluciulon) kaj rerajtigi Stalin (ordon kaj grandecon de la nacio) dum nia intelektularo faras inverson de pluraj jardekoj.” Tial, “por la lastaj gaŭlistoj, francaj suverenistoj, li estas tiu, kiu defendas sian landon kontraŭ la haladzo de la okcidenta dekadenco”*.

* Vd Jean-Marie Chauvier, “Eurasie, le “choc des civilisations” version russe”, Le Monde diplomatique, majo 2014.
* Le Figaro, Parizo, 8-a de majo 2014.

Cetere, la perfortoj de la ekstremdekstro aliancita kun la nova povo naskita el la ribelo, la okazigo de la referendumo en Krimeo, la eksplodo de interna milito en la orienta parto de la lando, igis malpli tenebla la gazetaran unuflankecon. Same kiel en ĉiu konflikto, propagando mitralis ambaŭflanke. Ĉar la publiko sufiĉe rapide tion komprenis, la fikcio de Bono kontraŭ Malbono fariĝis komerce dubinda.

De tiam, voĉoj aŭdiĝis por publike mallaŭdi la “ĉasadon al rusoj”. Interalie tiu de Christophe Barbier, direktoro de L’Express: “Se Krimeo decidas refariĝi tute rusa, tio estas normala” (France Inter, 22-a de marto). Saman pozicion havis la eseisto Jacques Attali (L’Express, 26-a de marto) kaj la filozofo Luc Ferry (Le Figaro, 20-a de marto). TF1 eĉ longe donis la parolon al s-ro Putin en sia TV-ĵurnalo de la 20-a horo (4 -a de junio).

LA BILDOJ ne plu pledis nepre favore al la subtenantoj de Kiev: en la TV-ĵurnaloj de France 2 kaj de iTélé de la 16-a de aprilo, oni vidis ekzemple loĝantojn de la oriento ekstari, sen armiloj, fronte al la tankoj. La 2-an de majo, la incendio de la Domo de Sindikatoj en Odesa, kaŭzita de la Molotov-kokteloj de la lojalistoj kaj anoj de Praviy Sektor (“sektoro dekstro “), kaŭzis morton de trideko da kontraŭ-Maïdan-ukrainoj. Kvankam la Agentejo France-Presse (AFP), citante oficialulon de Kiev, elvokis unue “provokaĵon de la rusaj specialaj servoj”*, la dramo kaj ties origino ne povis esti prisilentitaj, eĉ se nur pro la multaj vid-atestoj kolektitaj per poŝtelefonoj. Ĝi tamen ne kaŭzis la laŭtajn indignojn, kiujn ĝi verŝajne estigus, se la viktimoj, anstataŭ kontesti la novan ukrainan povon, estus falintaj svingante eŭropan flagon.

* AFP-depeŝo de la 2-a de majo 2014 je la 22 h 28, reprenita de pluraj gazet-retejoj.

Mathias REYMOND

Demando de “ekvilibro”

La pun-ekspedicio de la israela armeo en Gazo reaktivigis unu el la plej spontaj aspiroj de la moderna ĵurnalismo: la rajton je pigro. Per pli profesiaj vortoj oni nomas tion “ekvilibro”. La usona ekstremdekstra televido Fox News kvalifikas sin, ne sen humuro, “justa kaj ekvilibra” (fair and balanced).

En la kazo de la konflikto en Mezoriento, kie la kulpoj ne estas egalece dividitaj, la “ekvilibro” signifas forgesi kiu estas la okupanta potenco. Sed, por la plejparto de la okcidentaj ĵurnalistoj, ĝi estas ankaŭ rimedo por protekti sin kontraŭ la fanatikeco de la informatoj per ĝena informo, per tio ke ili faras ĝin vidpunkto tuj kontestatan. Krom la fakto, ke oni ne vidas la saman mison en aliaj internaciaj krizoj, ekzemple en tiu de Ukrainujo (vd la artikolon (p. 9), la vera ekvilibro suferas pro du kialoj. Unue, ĉar, inter la bildoj de longa buĉado en Gazo kaj tiuj de raketalarmo sur plaĝo de Tel-Avivo, la pesilo de bona ekvilibro devus iom inkliniĝi ... Poste, ĉar certaj protagonistoj, ĉi-kaze israelaj, disponas pri profesiaj komunikistoj, dum la aliaj povas doni al la okcidentaj komunikiloj nur la turmenton de siaj civiluloj.

Sed inspiri kompaton ne estas efika politika armilo; pli bone estas kontroli la raporton de la eventoj. De jardekoj oni do klarigas al ni, ke Israelo “respondas” aŭ “rebatas”. Tiu eta pacema ŝtato, malbone protektata, sen potenca aliancano, tamen sukcesas ĉiam venki, kelkfoje sen ricevi eĉ nur graton ... Por ke tia miraklo fariĝu, ĉia alfrontiĝo devas komenci en la preciza momento en kiu Israelo montras sin viktimo konsternita pro la fieco kiu trafas ĝin (forkonduko de iu, atenco, agreso, murdo). Ĝuste sur tiu bone kadrita tereno poste disvolviĝas la doktrino de “ekvilibro”. Iu indignas pro la sendo de raketoj kontraŭ civilaj loĝantaroj; la alia kontraŭmetas. ke la israela “respondo” estas multe pli mortiga. Resume: militkrimo ĉie, kaj en la centro la kuglo.

Kaj tiel oni forgesas la reston, do la esencon: la militan okupadon de Cisjordanio, la ekonomian blokadon de Gazo, la kreskantan koloniadon de la terenoj. Ĉar la konstanta informado ŝajnas havi neniam sufiĉe da tempo por montri tiajn detalojn. Kiom da iliaj plej multaj konsumantoj scias, ekzemple, ke inter la sestaga milito kaj tiu de Irako, do inter 1967 kaj 2003, pli ol trionoj de la rezolucioj de la Sekurec-konsilantaro de la Unuiĝintaj Nacioj estis rompitaj de unu sola ŝtato, Israelo, kaj ke ili ofte koncernis ... la koloniadon de palestinaj teroj?* Per aliaj vortoj, ke nur simpla batalhalto en Gazo signifus daŭrigi la agnoskitan rompon de la internacia juro.

* Vd “Du pezoj, du mezuroj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2002..

Oni ne povas kalkuli kun la franca registaro por memorigi tion. Ekde kiam ĝi deklaris, la 9-an de julio ĉi-jare, sen diri eĉ nur vorton pri la dekoj da palestinaj civilaj viktimoj, ke la registaro de Tel-Avivo rajtas fari ĉiajn disponojn por protekti sian loĝantaron kontraŭ la minacoj”, s-ro François Hollande jam ne zorgas pri ekvilibro. Li fariĝis la eta telegrafisto de la israela dekstrularo.

Serge HALIMI.

La okcidenta interveno ignoras la Afrikan Union

Ĉu necesis mortigi Kadafi?

La elimino de Muamar Kadafi, la 20-an de oktobro 2011, signifis la finon de lia despota reĝimo, sed ne de la ĥaoso en Libio. La flankaj detruoj de la okcidentaj aviadaj atakoj hodiaŭ tuŝas ĉiujn najbarojn de Saharo. Por eviti tian malfeliĉon, la Afrika Unio proponis politikan solvon, kiu estis sur la vojo al realiĝo, kiam la eksterlanda interveno komenĉiĝis; pri tio rakontas unuaranga atestanto.

En 2011, ene de dek ses tagoj, du gravaj eksterlandaj militaj operacioj okazis en la suverena teritorio de Afriko, sen konsultado de la Afrika Unio*, konsiderata kiel neglektinda. Inter la 4-a kaj 7-a de aprilo la francaj trupoj intervenis en Ebur-Bordo. Kelkajn tagojn antaûe, ekde la 19-a de marto, la trupoj de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), ĉefe francaj kaj britaj, komencis bombardi Libion. Laŭ la sudafrika eks-prezidanto Thabo Mbeki, tiuj eventoj ilustris “la senpovecon de la Afrika Unio aplikigi la rajtojn de la afrikaj popoloj fronte al la internacia komunumo*. Tamen, kaj tio estas nesciata de la amasinformiloj, en ĉi tiuj ambaŭ konfliktoj, la organizaĵo, kies Komisionon mi prezidis de 2008 ĝis 2013, estis formulinta pacemajn kaj konkretajn solvojn, kiujn la okcidentanoj kaj iliaj aliancanoj sendebate rifuzis.

* En 2002, la Afrika Unio (www.au.int) sukcedis al la Organizaĵo de la Afrika Unio (OAU) fondita en 1963. Ĝi grupigas kvindek kvar landojn de la kontinento, ĉiuj reprezentataj ĉe la Konferenco de la ŝtatestroj, ties gvidorgano, dum la Komisiono estas ties plenuma organo.
* Thabo Mbeki, “Union africaine: une décennie d’échecs”, Courrier international, Parizo, 27-a de septembro 2012.

Ekde la unuaj tagoj de 2011, ĉio renversiĝis en Nord-Afriko. La 14-an de januaro, la tunizia prezidanto Zine El-Abidine Ben Ali fuĝis. Stuporanta, Eŭropo ne intervenis. La 10-an de februaro en Egiptujo, s-ro Hosni Mubarak demisiis. La 12-an de februaro, la kontestado etendiĝis al la najbara Libio. Por la okcidentanoj, tiu lasta popolribelo estis avantaĝo: ĝi ebligis al ili senkoste aperi kiel homhelpaj herooj kaj forgesigi sian subtenon al la aliaj diktatoraj reĝimoj. Kun la voĉdono de la rezolucio 1973-a de la Sekurec-konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la 17-an de marto, ili opinis, ke ili ricevis permeson komenci mortodancon ĉirkaŭ la libia gvidanto Muamar Kadafi.

Afganujo de proksimeco

Inter la protagonistoj de tiu konflikto estis unuarange la Nacia Transira Konsilio (NTK) kaj ĝiaj diversaj miksitaj revoluciistoj, kies sola komuna celo estis seniĝi je la diktatoro. Por sukcesi tion, ekstera subteno estis necesa*.

* Vd Serge Halimi, “La kaptiloj de milito”, Le Monde diplomatique, aprilo 2011.

Duarange intervenis la okcidenta koalicio kaj ĝia armita brako, NATO, kiuj eksturmis, simile al agantoj por justeco, venĝantoj de senkulpuloj, en tiu nova batalo en la dezerto. Ili intencis senkompate reagi al la agoj de Kadafi kaj, same kiel kun Sadam Hussein, lin definitive elimini. Sed, por seniĝi je unu sola homo kaj ĉesigi amasmurdon de civiluloj, ĉu necesis komenci tiel ampleksan militon kaj plenumi alian amasmurdon de civiluloj, tute same senkulpaj? Oni ludis kun fajro kaj oni povis jam antaŭvidi la ĥaoson, kiu, same kiel en Somalio, en Irako, en Afganujo kaj aliloke, el ĝi rezultos.

La okcidenta tendaro kalkulis evidente kun la usona “granda frato”, la “nemalhavebla nacio”, laŭ la esprimo de la usona eksministrino Madeleine Allbright. Tamen, en tiu momento, s-ro Barack Obama malkaŝis sian novan doktrinon: turniĝo al Azio-Pacifiko*. Usono, implikita en siaj internaj problemoj kaŭzitaj de la ekonomia kaj financa krizo, sentis bezonon recentriĝi sur sin mem. Ĝi tial decidis uzi de nun sian tutmondan aŭtoritaton “de malantaŭe” (leading from behind). Forlasante la tradiciojn de sia diplomatio, Francujo ekregis la internacian kontraŭ-Kadafian koalicion. Ĝi gvidis la militon “de antaŭe” kaj laŭ internacia mandato.

* Vd Michael T. Klare, “Kiam la Pentagono direktiĝas al Pacifiko”, Le Monde diplomatique, marto 2012.

Sed kiu mastrumos la post-Kadafian Libion? Kiu kapablos pacigi la interregionajn, intertribajn kaj interreligiajn streĉajn rilatojn, kiuj neeviteble naskiĝos el la terura venanta alfrontiĝo? Kiel eviti la ĥaoson interne kaj malstabiligon ekstere, aparte en Sahelo? Tiaj estis la demandoj, kiuj okupis nin, sine de la Afrika Unio.

La rezolucio 1973-a nur postulis batalĉeson kaj malpermesis ĉiujn flugojn en la libia aera spaco por protekti la civilulojn; ĝi ekskluzivis la disvolvadon de okupada armeo. Ne uzante sian vetorajton, Rusujo kaj Ĉinujo, manke de respondo pri la konsiderataj rimedoj por apliki tiun rezolucion, prudente decidis sindeteni (same kiel Germanujo, Brazilo kaj Barato). La armea interveno, kun la specialaj fortoj, la helpo al ribeluloj kaj la aviadilaj atakoj kontraû la trupoj aŭ la komandocentroj, estis do por tiuj du grandaj landoj humiligo, kaj deturno de proceduro. Neniam oni parolis pri seniĝi je Kadafi aŭ trudi reĝimo-ŝanĝon.

La okcidentaj agmanieroj, taksitaj de multaj homoj neleĝaj kaj malmoralaj, estigis multajn internaciajn reagojn, kiel tiu, tre akra, de s-ro Mbeki: “Ni pensis, ke ni definitive finis kvincent-jaran periodon de sklavismo, imperiismo, koloniismo kaj novkoloniismo. (...) Sed la okcidentaj grandaj landoj hontinde arogis al si la rajton decidi pri la estonteco de Libio*.” Tiu ekkoleriĝo ilustris tre disvastigitan senton de humiligo.

* Thabo Mbeki, “Union africaine: une décennie d’échecs”, jam citita.

Laŭ ni, estis evidente, ke interna milito, lando-divido, “somaliigo”, terorismo kaj narko-krimkomerco estis forte minacanta Libion. Kial ni solaj tiam vidi tion? Ĉu oni batalos tie por defendo de demokratio, por la regado de petrolo, laŭ malŝatindaj konsideroj elektismaj (s-ro Sarkozy estis jam en sia antaŭ-kampanjo por la prezidantaj elektoj de la posta jaro), aŭ eble por ĉio tio samtempe? Ĉu ne ekzistis, tiam, aliaj vojoj ol la masiva bombardado?

La Afrika Unio pri tio certis. Tial ĝi elektis respondon pli politikan ol militan, kaj koncentris siajn strebojn al ellaboro de organizita plano, adoptita la 10-an de marto. Tiu dokumento enhavis tri ĉefajn punktojn: “tuja batal-ĉeso”; dialogo celanta “interkonsentitan transiron” — tio estas ekskluzivanta la pluan regadon de Kadafi -; kaj la fina celo: starigo de “demokratia sistemo”. La Okcidento volis elimini homon. La Afrika Unio intencis ŝanĝi sistemon.

Kvazaŭ por eviti la planon de Afrika Unio, la NATO-bombado komenciĝis la 20-an de marto, la tagon mem de nia planita vojaĝo al Tripoli, kaj Bengazi, por provi ekapliki tiun planon.

La 19-an de marto, la komitato de la ŝtatestroj*, mandatita de la Unio por konvinki la du partiojn de la libia konflikto akcepti politikan solvon, kunvenis en Nuakŝoto, en Maŭritanio, post unua renkontiĝo en Adis Abeba, en Etiopio, ĉe la sidejo de la organizo. Meze de la diskutoj, s-ro Ban Ki-moon, la ĝenerala sekretario de la UN, urĝe volis telefone paroli kun mi. Li partoprenis tiun sabaton, en Parizo, alian internacian pint-kunvenon de la arabaj, eŭropaj kaj usonaj gvidantoj, por “decidi kaj kolektive agi pri la aplikado de la rezolucio 1973”. La registaroj kunvenantaj en Parizo, li anoncis al mi, petis lin diri al mi, ke mi persvadu niajn reprezentantojn ne iri al Tripoli kaj Bengazi. La kialo estis klara: “La militaj operacioj de NATO komenciĝos hodiaŭ”. Simila scenaro, celanta marĝenigi la UN kaj la mediacion de la Afrika Unio, okazis en Ebur-Bordo*, montrante ke, por iuj grandaj landoj, neniu internacia aŭtoritato estas supera al la ilia.

* S-roj Jacob Zuma (Sudafriko), Mohamed Ould Abdel Aziz (Maŭritanio), Denis Sassou Nguesso (Kongo), Amadou Toumani Touré (Malio) kaj Yoweri Museveni (Ugando).
* Vd Anne-Cécile Robert, “Origines et vicissitudes du “droit d’ingérence””, Le Monde diplomatique, majo 2011.

Por ni, tio estis nur prokrasto. La 10-an de aprilo, la reprezentantoj de la Afrika Unio surteriĝis en Tripoli por renkonti Kadafi. La morgaŭon en Bengazi, niaj aŭtoj estis ĉirkaŭataj jam en la flughaveno, kaj ni estis malaklamataj ĝis nia alveno en la hotelo, kie devis laŭplane okazi la intertraktado. “Bernard-Henri Lévy estas verŝajne aganta, eble ĉi tie, en tiu hotelo”, mi pensis. S-ro Mustafa Abdeljalil, prezidanto de la NTK kaj lia teamo komencis la diskutojn, sub la senĉesa premo de agresemaj manifestaciantoj, kiuj hurlis ĝis nia foriro. Rezulte, Kadafi akceptis nian proponon, sed la respondo de la NTK estis negativa. La incendiistoj venkis la fajrobrigadistojn, kaj la milit-alfrontado venkis la intertraktadon.

Kun la tempopaso, oni rimarkas, ke la Afrika Unio estis la sola internacia organizaĵo proponanta politikan solvon. Verŝajne ĉar Afriko jam travivis similajn spertojn kaj konservis el tio neforigeblajn spurojn. Oni memoru la draman situacion de Somalio de pli ol dudek jaroj, forlasita de ĉiuj, post la detrua usona milita interveno “Restaure Hope”, en 1993. Oni ankaû konsideru la irakan ĥaoson kaj la aktualan diseriĝon de tiu ŝtato*.

* Vd Gérard Prunier, “Somala terorismo, kenja konfuziĝo”, kaj Peter Harling, “Tio, kion anoncas la diseriĝo de Irako”, Le Monde diplomatique, respektive novembro 2013 kaj julio 2014.

En Libio, tiel kiel ni antaŭvidis, la eŭropa revo transformiĝis en katastrofon. La ŝtataj aparatoj disfalis profite al la militsinjoroj, al la mafiaj klanoj kaj islamo-aferistaj teroristoj; la rabado de la armilstokoj transformis tiun landon en grandegan subĉielan arsenalon; la organizaĵoj de neleĝa migrado multobliĝis*.Tiom, ke Libio fariĝis, laŭ la esprimo de eksa respondeculo de la francaj sekretaj informservoj, “la proksimec-Afganujo de la eŭropanoj”.

* Vd Patrick Haimzadeh, “La Libye aux mains des milices”, Le Monde diplomatique, oktobro 2012.

Ni avertis la tutan mondon: tiu prokrastita bombo certe fine eksplodos en la manoj de siaj konceptintoj, kiuj ne scias la historion, kiun ili mem kontribuas skribi. La afrika propono, kiun neniu volis aŭdi, celis konvinki Kadafi sekvi, ĉu la vojon de ekstera ekzilo, kiel s-ro Ben Ali, ĉu tiun de interna ekzilo, kiel s-ro Mubarak. Mem forlasi la malmultan povon, kiun li ankoraŭ havis, por evitigi al sia popolo la malfeliĉon kaj humiligon de eksterlanda interveno, kaj la konsekvencojn de interna milito, kiu fine lin venkus.

Malantaŭ la homhelpa preteksto

Ni komencis serĉi eblajn akceptejojn. Por la interna ekzilo ni proponis Sevha, ĉefurbon de la regiono Fezzan, proksiman de la nigr-afrikaj amikaj landoj — interalie Ĉado. Por la ekstera ekzilo, Turkujo malakceptis nian proponon. Venezuelo sin proponis, sed estis tro da riskoj. Egiptujo estis kontaktita, sed la subtenantoj de Kadafi rifuzis tiun proponon...

Diplomatio restas la ĉefa armilo de nia Unio. Nia logiko estas tiu de “preventa paco”, kaj ne, kiel tro ofte en la Okcidento, tiu de la “preventa milito”, kiu ne havas legitimecon. Kial oni ne lasis al ni ŝancon apliki nian planon, kiun Kadafi fine akceptis? Iel strange, oni ne plu aŭdasBernard-Henri Lévy, la francan hiperaktivistan kaj militeman filozofon, pri Libio. Li turnis sin al aliaj frontoj: Sirio, Ukrajnujo...

Inter la aliaj strategiaj agantoj estis la arabaj landoj kaj ilia regiona organizaĵo. Male al la Afrika Unio, la Araba Ligo praktike alprenis saman pozicion kiel la Okcidento, Kataro estis la plej militema. Koncerne Kadafi, li mem ne povis kompreni, ke en mondo fariĝinta vilaĝo ĉiuj popoloj aspiras al libereco, digneco kaj justeco. Lia reago al la popola ribelo venis de alia tempo: subpremo, nur subpremo.

Tiu kurioza persono tamen ŝajnis ĉe la pinto de sia gloro. Li fariĝis denove frekventinda kaj flegis bonajn rilatojn kun la potenculoj de la mondo: oni nur memoru lian akcepton en Parizo fine de 2007, pri lia fama beduena tendo starigita je kelkaj paŝoj de la Champs-Elysées, aŭ pri la vojaĝo de s-ro Sarkozy en Tripoli en julio de la sama jaro; pri la bonaj notoj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), kaj ankoraŭ pri liaj bonegaj rilatoj kun la Italujo de s-ro Silvio Berlusconi. Kadafi kunlaboris eĉ kun la usonaj, britaj kaj francaj inform-servoj. Kaj ĉiuj grandiozaj revoj de la “gvidanto” forfalis kvazaû papera konstruaĵo, forportitaj de la “araba cunamo”. Oni leviĝas kun ĉiuj honoroj, oni kuŝiĝas kun pluvo da bomboj super sia kapo.

La 20-an de oktobro, la franca armea aviado trovis la karavanon de la libia ĉefo. Forfuĝante piede, Kadafi estis trovita, terure batita de ribelula grupo kaj fine mortigita. Oni malkovris, ke la “homhelpa milito”, volvita en la noblaj sentoj de la nova principo de “la respondeco protekti” — adoptita de la Unuiĝintaj Nacioj en 2005 — estis reale nur mistifiko. Ĝi kaŝis klasikan potenco-politikon celantan renversi reĝimon kaj murdi alilandan ŝtatestron. Kun, ĉi-foje, la aprobo de UN.

Jean PING

Subpremo de la politikaj opoziciuloj fare de la registaro, divido de la sindikatoj

En Egiptujo, nenio haltigas la laboristan movadon

Kaŭzita de la malkresko de subvencioj al la plej vivnecesaj varoj, la freŝdata prezaltiĝo estigis fortan malkontenton en Egiptujo. Kun la fino de ramadano, la laboristaj luktoj povus denove akriĝi.

LA STRIKO-ONDO, kiu en februaro 2014, devigis la registaron de s-ro Hazem Al-Beblaoui demisii, devintus esti granda antaŭeniro por la egipta laborista movado. La unuan fojon de post la 3-a de julio 2013, tago de la forigo de la prezidanto Mohamed Morsi (Islama Frataro), grandskalaj strikoj okazis en la publikaj servoj kaj en la ŝtata industria sektoro: la dungitoj de la teks-industrio kaj fadenfabrikoj, de la transportoj kaj purigoservoj kuniĝis al tiuj de la poŝtoficejo, de la sektoroj pri sano kaj justico. Aldoniĝis al tio dekoj da strikoj kaj aliaj iniciatoj en la privata sektoro. En nur februaro 2014, la Centro El-Mahrousa por soci-ekonomia evoluigo nombris pli ol milon da “sid-manifestacioj”, strikoj aŭ manifestacioj, kun pli ol ducent kvindek mil strikantoj, kontraŭ malpli ol kvindek agadoj en januaro kaj malpli ol kvarcent en marto.

Tiu ondo de kontestado gravas ne nur pro sia amplekso, sed ankaŭ pro la kunteksto en kiu ĝi disvolviĝis. Dum la kvin unuaj monatoj de 2013, la laborista movado, tre aktiva, kapablis mobilizi centmilojn da homoj, antaŭ ol malfortiĝi post la falo de la prezidanto Morsi. Oni tiam ankoraŭ plu observis kelkajn dise okazantajn ribelojn, perforte subpremitajn de la regantoj devenantaj de la puĉo de la 13-a de julio 2013. Dum la polico dispelis la kunvenojn, la strikantoj kaj ties ĉefoj estis akuzataj aparteni al la Islama Frataro.

Tiu timigo-kampanjo tiel bone funkciis, ke, post la publikigo de nova agendo plananta adopton de nova konstitucio, sekvota de prezidanta elekto kaj de parlamentaj elektoj, la ĉefaj sindikataj organizoj subskribis komunikojn subtenantajn la novan reĝimon kaj engaĝiĝante rezigni pri striko, por pli efike subteni ĝian “lukton kontraŭ terorismo”. La Egipta Sindikata Federacio, estrita de la ŝtato, kaj la du ĉefaj sendependaj sindikatoj — la Egipta federacio de la sendependaj sindikatoj, naskita dum la revolucio de januaro 2011, kaj la Demokrata Kongreso de la Laboristoj — tiel decidis. La nomumo de la prezidanto de la sendependa federacio, s-ro Kamel Abou Eita, kiel ministro de Laboro, estigis multajn internajn kritikojn. Fakte, li poste silentis fronte al la subpremo de strikoj fare de la registaro.

La renaskiĝo de batalemo en februaro 2014 markis do gravan ŝanĝon. Per subita resalto, la laborista movado sukcesis rompi la dupolusecon: la ŝtato unuflanke, la Islama Frataro aliflanke. Jen, la unuan fojon, popolaj protestoj celumis la registaron, sen enmiksiĝo de la Frataro, eĉ se la registaro ankoraŭ provis — vane — tion kredigi. Tiuj protestoj okazis precize en la sektoroj — teksaĵ-industrio, transporto, sano, ktp — kie eksplodis en 2012 kaj 2013 strikoj malamikaj al la Morsi-registaro. La laborista movado tiel prilumis la malsukceson de la nova povo sur la ekonomia kaj socia terenoj, sed ankaŭ ties provojn eviti sian respondecon, pretekstante la “lukton kontraŭ terorismo”.

Kerne de la postuloj troviĝas la minimuma salajro. Ĝi jam estis enkondukita, sed en maniero tiom biasa kaj nekompleta, ke la laboristoj, anstataŭ favore akcepti ĝin, vidis en ĝi provokadon. En septembro 2013 ĝi estis fiksita je 1 200 pundoj*, konforme al la laboristaj postuloj ekde 2008. Sed ĝi koncernis nur la ŝtatajn funkciulojn, tio estas, laŭ la Centra Agentejo de la publika mobilizo kaj de la Statistikoj, ĉirkaŭ ses milionojn da homoj, el kiuj nur apenaŭ triono ricevis antaŭe malpli altan salajron. Tio ekskludas la 18 milionojn da laboristoj ne rekte salajrataj de la ŝtato, sed de dependaj institucioj, kiel la poŝto, la fervojoj, kaj la transportoj. Cetere, la salajroj de la salajruloj de la privata sektoro malaltiĝis, kun meza semajna enspezo ne superanta 300 pundojn. Granda parto de la laboristoj do enspezas malpli ol la minimuman salajron postulatan de la sindikatoj*. Fine, la enkonduko de tiu regulo estis preteksto por prezaltiĝoj, duoble frapante tiujn, kies salajro ne moviĝis.

* Ĉi lastajn jarojn, la nestabila kurzo de la egipta pundo fluktuis malhaŭse. Fine de julio 2014, cent pundoj estis egalaj al 10,33 eŭroj.
* Centra agentejo de la publika mobilizo kaj de statistikoj (Agence centrale de la mobilisation publique et des statistiques), Kairo, 2012.

KVANKAM LA MOVADO ESTIS SPEKTAKLA, ĝiaj rezultoj ne estis je la nivelo de la esperoj. Al la Beblaoui-registaro sukcedis alia, kie dominas la ministroj de la malnova reĝimo. La nova ĉefministro, s-ro Ibrahim Mahlab, iris al Mahallah, grava industria centro norde de Kairo, kie li nur apelaciis al la pacienco de la laboristoj. “Ni ne posedas magian bastonon por solvi ĉiujn problemojn*.” La nuna ministro pri laboro, s-ino Nahed Al-Ashri, eksa ministro de la reĝimo de la prezidanto Hosni Mubarak, ĉiam montris sin en la tendaro de la mastroj, kiel deklaris la sindikatoj de Suezo. Ankaŭ la laboristoj de la entrepreno Cristel, kiu laborigas dek kvar mil laboristojn en Choubra Al-Kheima (Kairo) publike mallaŭdis ŝian partiecon kontraŭ ili dum la striko de majo 2014, kiam ili postulis la aplikadon de interkonsento subskribita en novembro 2013 sub egido de ŝia antaŭulo. Depost la nomumo de tiu ĉi registaro, la represio intensiĝis, multaj sindikataj gvidantoj estis arestitaj kaj akuzitaj pri “atencoj kontraŭ la publika ordo”, “instigo al perforto” kaj “atenco kontraŭ la ŝtata sekureco”.

* Al-Masri Al-Youm, Kairo, 6-a de marto 2014.

LA POLICO-PLISEVERIĜO unue trafis la poŝto-sektoron, kies reprezentantoj estis arestitaj, kaj poste batitaj kaj torturitaj. Sekve de striko postulanta salajro-altiĝon en ceramiko-entrepreno posedata de ano de la eksa Nacia Demokrata Partio (NDP) de s-ro Mubarak, la sekurec-servoj timigis kaj minacis la laboristojn, cele instigi dudek kvin iliajn gvidantojn eksiĝi. Sed la kulmino estis verŝajne la aresto, en Port Said, de tri laboristoj de la Egyptian Propylene & Polypropylene Company (EPPC). Konforme al la leĝo, tiuj reprezentantoj de la dungitaro iris al la policejo por deklari baldaŭ okazontan sid-manifestacion; ili postulis plibonigon de siaj laborkondiĉoj kaj pagon de siaj nepagitaj salajroj. Ili tamen estis arestitaj kelkajn tagojn antaŭ la celebrado de la 1-a de majo. Liberigitaj kvar tagojn poste, ili tuj aliĝis al la striko-movado lanĉita de kolegoj, proteste kontraŭ ilia enprizonigo.

Nenio nova pri la kontrasto inter la graveco de la laborista movado kaj la modesteco de ĝiaj konkeraĵoj. Ĝi ne ĉesas peti la revolucian procezon, sen tamen sukcesi inversi siafavore la fortorilaton. Almonte de la ribelo de januaro 2011, ĝi estis aparte aktiva, kun preskaŭ du milionoj da strikantoj*. Ĝi ludis decidan rolon en la falo de la Mubarak-reĝimo, multobligante la okupadojn de laborejoj, retenante kiel ostaĝojn ŝtatajn respondeculojn, kaj alvokante al ĝenerala striko. Tamen, tuj post la demisio de la ŝtatestro, senkompata lukto komenciĝis, kun la preteksto, ke strikoj malutilas al la revolucio. La Plej alta konsilio de la armeo (PAKA), kiu ekregis la ŝtaton en februaro 2011, starigis leĝojn por malpermesi ĝin kaj kondamnigi la gvidantojn fare de armeaj tribunaloj. Poste, tiu manovro ripetiĝis, sub la prezidanteco de s-ro Morsi. Sen atingi ties celon.

* Vd Joel Beinin, “La grève qui a préparé la révolution”, en “L’Egypte en mouvement”, Manière de voir, n-ro 135, junio/julio 2014, http://boutique.monde-diplomatique.fr.

Male: la nombro de malkontentuloj grandiĝis. Oni nombris en 2012 pli da strikoj ol dum la dek jaroj, kiuj antaŭis la revolucion, laŭ la raporto de la Egipta Centro por la ekonomiaj kaj sociaj rajtoj. En 2013, laŭ raporto de la Centro por disvolvado de demokratio, la strikoj dum la kvin unuaj monatoj estis ankoraŭ pli multaj ol tiuj de la antaŭa jaro.

Krom kun la amasa persekuto de politikaj oponantoj fare de la regantoj, la protestantoj devas kalkuli kun la bremsado de la propraj sindikatoj. Tiuj ja pli strebas enteni, firme limigi la disvolviĝantajn strikojn ol relajsi la postulojn de la bazo. De post 1957, la egipta sindikato-federacio, fondita de la prezidanto Gamal Abdel Naser, dominas la pejzaĝon. Nur obeanta al la ŝtato, ĝi ludis neniun rolon en la evoluado de la laborista movado. Ĝi eĉ ofte poziciiĝis kontraŭ la strikoj kaj manifestacioj.

La starigo de sendependaj sindikatoj en 2008 signis la finon de ĝia monopolo. Devenantaj el la kuniĝo de luktantaj bazaj laboristaj komitatoj, la novaj organizaĵoj posedis ĉiujn atutojn por gajni la konfidon de la salajruloj kaj amase mobilizi ilin. Krome, la elekto de la placo Tahrir (Kairo), epicentro de la revolucio de 2011, por fondi la sendependan federacion, havis altan simbolan valoron.

Poste, tiu dinamiko de aŭtonomiĝo plu kreskis, sed la esperoj baldaŭ svenis. Post la fondo de la federacio, la unuaj malkonsentoj baldaŭ aperis inter la gvidantoj kaj okazis skismo, kun la kreado de la Demokrata Kongreso de la laboro. La konkurenco por akiri monopolon de la reprezentado de la egiptaj laboristoj en la internaciaj instancoj aŭ en la diskutoj kun la ŝtato, pliakrigis la streĉojn. Fine, post la 3-a de julio, la alvoko por subteno al la registaro de la marŝalo Abdel Fattah el-Sisi estigis novajn internajn disŝirojn.

PROFIITANTE EL SIAJ LIGOJ kun la ŝtato, la oficiala federacio plifortiĝis kaj firmigis sian pozicion. Surloke, en la publikaj transportoj, la fervojoj, la poŝto, la lokaj sekcioj de la sendependaj, aŭ kelkfoje de la oficiala sindikato, ludis aktivan rolon. Je la nivelo de la sindikataj aparatoj, la tendenco estas enŝlimiĝo, disiĝado, perdo de kontakto kun la ĉiutagaj zorgoj kaj vivkondiĉoj de la bazo. Aliĝante al la nova povo post la 3-a de julio 2013 kaj rezignante pri striko, la gvidantoj de la sendependaj sindikatoj enmarŝis danĝeran vojon: ja ekzistas granda risko, ke ili fariĝos konformaj kopioj de siaj kolegoj de la oficiala federacio.

Tiu malforteco de la sindikataj organizoj klarigas la evoluon de la politikaj eventoj post la revolucio. Komparo kun Tunizio estas ĉi-rilate klariga: se la Ĝenerala Unio Tunizia de la Laboro (ĜUTL) unue hezitis fronte al la popola ribelo, ĝi fine decidis, sub la premo de sia bazo, interveni forte sur la politika scenejo. Nenio tia en Egiptujo, kie la grandegaj laboristaj homamasoj, kiuj mobiliziĝis antaŭ kaj post la revolucio, neniam sukcesis havi daŭran influon, nek ebligi la alvenon de regmaniero malsama ol tiu de la eksigita reĝimo.

Post la enposteniĝo de la marŝalo El-Sisi ĉe la Respublika Prezidejo, la 8-an de junio 2014, konfirmiĝis ke la registaro tute ne intencis plibonigi la laboristan kondiĉon. Afiŝante popolisman retorikon invitantan frue leviĝi, multe labori kaj forgesi ĉian “kategorian” postulon, la prezidanto ja elektis politikon de radikala malabundo. Li postulis reekzamenon de la buĝeto ellaborita de la registaro, cele al redukto de la publika ŝuldo, per samtempe la malpliiĝo de la subvencioj al la energio kaj la starigo de novaj impostoj. La prezo de la brulaĵoj ekflugis, kun altiĝoj maljuste dividitaj: la prezo de natura gaso kreskis je 175% por la publikaj transportoj, sed nur je 30 aŭ 40% por la fabrikoj, kiuj konsumas tre multe da ĝi; simile, dum la prezo de la benzino por la taksioj kaj la aŭtoj el malaltaj kategorioj altiĝas je 75%, tiu de la benzino el supera kvalito altiĝis je nur 40%. Tuja rekta konsekvenco estis nemastrita altiĝo de la transporto- kaj produkto-prezoj tra la tuta lando. Oni do povas prognozi novajn ondojn de protestado: jam la taksi-ŝoforoj ĉesis labori kaj organizis striko-komitatojn en pluraj gubernioj.

Moustafa BASSIOUNI

La nova malvarma milito

EN LA JARO 1980, por resumi el sia vidpunkto la rilatojn inter Usono kaj Sovetunio, Ronald Reagan uzis la jenan formulon: “Ni gajnos; ili perdos.” Dek du jarojn poste, lia rekta sekvinto en la Blanka Domo, s-ro George Bush, esprimis sian kontenton pri la sukcesoj: “Mondo antaŭe dividita inter du armitaj tendaroj rekonas, ke ekzistas nur unu sola antaŭranga superpotenco: Usono.” Tio estis la fino de la malvarma milito.

Tiu periodo apartenas siavice al la pasinteco. Ĝia fino montriĝis, kiam Ruslando jam ne toleris “perdi” kaj rimarkis, ke ĝia programita malaltigo neniam trovos fundon, ĉar ĉiu el ĝiaj najbaroj estis laŭvice altirata de — aŭ veldita en — ekonomia kaj milita alianco direktita kontraŭ ĝi. “La aviadiloj de la NATO patrolas tra la ĉieloj super la baltaj landoj, ni fortigis nian ĉeeston en Pollando kaj ni pretas fari pli”, cetere memorigis s-ro Barack Obama lastan monaton en Bruselo.* Antaŭ la rusa parlamento, s-ro Vladimir Putin konsideris tian dispozicion parto de la “fia politiko de ĉirkaŭdigo” kiun, laŭ li, la okcidentaj potenclandoj praktikas kontraŭ lia lando ekde ... la 18-a jarcento.*

* Parolado de s-ro Barack Obama en Bruselo la 26-an de marto 2014.
* Parolado de s-ro Putin antaŭ la rusa parlamento la 18-an de marto 2014.

La nova malvarma milito estas tamen alia ol la malnova. Ĉar, kiel konstatis la usona prezidanto, “kontraste al Sovetunio, Ruslando gvidas nenian blokon de nacioj, inspiras nenian tutmondan ideologion”. En tiu ĉi alfrontiĝo, kiu instaliĝas, ankaŭ jam ne estas usona superpotenco, kiu ĉerpas el sia religia fido la certecon pri sia “evidenta destino” batali kontraŭ “Imperio de la Malbono” kiun Reagan malbenis ankaŭ pro ĝia ateismo. S-ro Putin, male, flirtas, ne sensukcese, kun la krucmilitistoj de la kristana fundamentismo. Kaj kiam li aneksis Krimeon, li memorigis, ke ĝi estas la loko “kie Sankta Vladimiro estis baptita [...]; bapto ortodoksa, kiu determinis la bazajn nociojn de la kulturo, de la valoroj kaj de la civilizacio de la rusaj, ukrainaj kaj belorusaj popoloj”.

Ĉio ĉi signifas, ke Moskvo ne permesos ke Ukrainujo fariĝu la malantaŭa bazo de ĝiaj kontraŭuloj. Ekscitita per naciisma propagando, kiu — kaj tio ne signifas malmulton — eĉ superas la okcidentan gurdpropagandon, la rusa popolo agos kontraŭ tio. Nu, en Usono kaj en Eŭropo la adeptoj de la granda rearmado superpromesas: militecaj proklamoj, lavango de diversspecaj sankcioj kiuj nur nutras la decidemon de la kontraŭa tendaro. “La nova malvarma milito estos eble ankoraŭ pli danĝera ol la antaŭa, jam nun avertis unu el la plej bonaj usonaj fakuloj pri Ruslando, Stephen F. Cohen, ĉar, alie ol la antaŭa, ĝi trovas nenian opozicion — nek en la administracio, nek en la parlamento, nek en la komunikiloj, la universitatoj, la pensfabrikoj.”* Jen la elprovita recepto de ĉiaj kaptilaj sinsekvoj ...

* Mesaĝo al la jara konferenco Ruslando-Usono, Vaŝingtono, 16-an de junio 2014. Reaperinta en The Nation, Novjorko, la 12-an de aŭgusto 2014.

Serge HALIMI.

Maldekstro delogata de permeso

Surpriziga konverĝo pri prostituado

La senato de Francujo forigis lastan julion la ĉefan disponon de la leĝprojekto “fortigante la batalon kontraŭ la prostitua sistemo”: la punadon de la klientoj. Kia ajn estos la sorto de tiu dispono, la debatoj, kiujn ĝi vekis, montris la sukceson de nova maniero konsideri la prostituadon: kiel celon de sindikataj bataloj kaj de “libereco”, pli ol demandon feminisman.

KIEL LA SVEDA ĵurnalisto Kajsa Ekis Ekman rimarkigis, la retoriko favore al leĝa permeso de prostituado havas argumentojn por ĉiu opinia tendenco. Al la socialistoj oni asertas ke la prostituitino estas “laboristino kiu organizas sin en sindikato”. Al la liberaluloj “oni asertas, ke tio estas demando de libera elekto kaj ke la prostituitino estas nenio alia ol seksa entreprenisto”. Al la feministinoj oni diras, ke la virinoj devas povi “disponi pri sia korpo”. “Mia korpo apartenas al mi”: tiu slogano alprenas nun sencon tre alian ol tiu, kiun ĝi havis en la manifestacioj de la 1970-aj jaroj. En februaro 2014, por protesti kontraŭ la atakoj al la rajto je abortigo, centoj da hispaninoj registrigis sian korpon kiel privatan proprieton ĉe la komerca registro de moveblaj havaĵoj de sia urbo. Dum antaŭe oni postulis pri la korpo ties econ de libera spaco, ĝi estas nun reduktita al movebla havaĵo kiu eventuale ebligas merkatajn profitojn.

Ekman elvokas “silentan interkonsenton” faritan pri prostituado inter “la postmoderna maldekstrularo kaj la novliberala dekstrularo”.* Kun la sama konstato, la usona feministino Katha Pollitt, tedita aŭdi paroli koncerne tion pri “libereco”, kontraŭargumentas: “Kaj la egaleco? Mi kredis, ke la maldekstro estis ankaŭ tio ...”* Seksa turismo, migrado libervola aŭ trudata al pli riĉaj landoj: la prostituado kun aparta krudeco konkretigas la okazantajn malegalecojn inter Nordo kaj Sudo same kiel en ĉiu socio. En Portugalujo, kun la krizo, asocioj konstatis la alvenon en la merkato “de virinoj el la meza klaso kiuj neniam antaŭe pensis ke iam ili prostituitiĝos”.* En Francujo, la usona retejo Seekingarrangement.com, lanĉita komence de 2014, rilatigas riĉajn virojn kaj senrimedajn junulinojn kiuj deziras financi siajn studojn sen enŝuldiĝi.* Certaj viroj profitas ankaŭ el la malabundo de pageblaj loĝejoj kaj proponas kunloĝadon aŭ senpagan loĝejeton interŝanĝe kun seksrilatoj. Unu el ili, alta oficisto, fanfaronis ke li “forpelis tiujn virinojn, kiuj ne respektis siajn engaĝiĝojn”.*

* Kajsa Ekis Ekman, L’Etre et la Marchandise. Prostitution, maternité de substitution et dissociation de soi [La estulo kaj la varo. Prostituado, substitua patrineco kaj fremdiĝo de si mem], M Editeur, kol. “Mobilisations”, Ville Mont-Royal (Kebekio), 2013.
* Katha Pollitt, “Why do so many leftists want sex work to be the new normal?” [“Kialtiom multaj maldekstruloj volas ke seksa laboro estu la nova normo?”], The Nation, Novjorko, 2-a de aprilo 2014.
* Andrée-Marie Dussault, “Portugal: poussées à se prostituer par la crise” [“Portugalujo: instigataj de la krizo al prostituiĝo”], Le Courrier, Ĝenevo, 18-a de februaro 2014.
* Catherine Rollot, “Riches businessmen cherchent “French sugar babies”” [“Riĉaj aferistoj serĉas “francajn dolĉulinojn”], Le Monde, 26-a de marto 2014.
* Ondine Millot kaj Elhame Medjahed, “Ludonas loĝejeton kontraŭ suĉado”, Libération, Parizo, 6-a de februaro 2008.
La ina deziro silentigita

“Kial tiom da maldekstruloj volas ke seksa laboro fariĝu la nova normo?”, demandas sin Pollitt. Pri tio oni povas efektive demandi sin, kiam oni observas en Francujo la dispartiĝon de la opinioj, kiun ree estigis la projekto puni la klientojn de prostituado. Transpreni la leĝon voĉdonitan en Svedujo en la jaro 1999 kaj puni per monpuno de 1.500 eŭroj la “uzadon de prostituado fare de plenkreskulo” kaj samtempe forigi el la leĝoj la delikton de proponado de sekso fare de prostituitino, kontraŭ tia politiko esprimas sin multaj membroj kaj intelektuloj de la radikala maldekstro — kun la notinda escepto de Christine Delphy. Maldekstraj revuoj kiel Mouvements, Vacarme, aŭ la retejoj Contretemps, Période, Les mots sont importants, aliĝas al la pozicioj favoraj al la leĝa permeso, kiujn propagandas la Sindikato de Seksa Laboro (Strass) aŭ eminenta feministino kiel la verkistino kaj filmistino Virginie Despentes. Nur socialistaj elstaruloj (la ministrino pri la rajtoj de la virino Najat Vallaud-Belkacem, la filozofino Sylviane Agacinski) kaj proksimaj asocioj, ekz-e Ozez le féminisme, ne rezignas pri la celo aboli la prostituadon. Kiel kompreni tion?

Laŭ Ekman, la apero en pluraj landoj de “sindikatoj de sekslaboristoj” ludis decidan rolon. La magia vorto “sindikato” aperigas glorajn viziojn de batalantaj laboristoj. Morgane Merteuil, unu el la parolantoj de la Strass, formulas siajn postulojn jene: “agnoski ke ni estas en laborrilato, por disvolvi klasan konscion”.* Coyote (por “Call off your old tired ethics, “Ĉesigu vian malnovan lacan etikon”) en la jaro 1973 en Usono, La ruĝa fadeno (De Rode Draad) en Nederlando, la Global Network of Sex Work Projects sur monda nivelo en 1992, la International Union of Sex Workers (IUSW) en la jaro 2000 en Britujo, la Strass en 2009 en Francujo ... Tiuj movadoj pretendas esti “la voĉo de la putinoj”. Nu, kvankam nomataj “sindikatoj”, ili ludas antaŭ ĉio la rolon de premgrupoj por leĝa permeso. Tion cetere koncedas Thierry Schaffauser, alia reprezentanto de la Strass (kaj kandidato de “Ekologia Eŭropo — la Verduloj” en la urbaj elektoj de Parizo en 2014): “La senkrimigo estas prioritato, ĉar la kontraŭleĝeco de nia laboro estas la ĉefa kaŭzo de misuzoj kaj de ekspluatado” (Contretemps.eu, la 22-an de decembro 2011).

* Mouvements, 16-a de decembro 2013.

Doni al prostituado la aŭreolon de klasbatalo ebligas kaŝi la fakton, ke ĝi estas parto de la sistemo de vira dominado. La antaŭulo de Strass, en la jaro 2006, grupeto preskaŭ ekskluzive konsistantaj el viroj, nomis sin “La putinoj”, kaj ĝiaj membroj parolis pri si mem gramatike en ingenra formo. Ne gravas, ke tiu aktiveco estas praktikata ege plejparte de virinoj kaj destinata al klientaro konsistanta esence de viroj (ĉu sam- aŭ malsam-seksemaj) — la argumento, laŭ kiu “ekzistas ankaŭ viraj prostituitoj” ŝajnas efiki. Multaj feministoj, tuj pretaj identigi la kontraŭargumenton “ankaŭ viroj” kiel manipulaĵo, kiam ĝi celas malgravigi aliajn problemojn (ekz-e perfortaĵojn inter geedzoj), ĉi tie havas nenion por kontraŭdiri. Krome, Schaffauser, jam kunfondinto de Putinoj, facile uzas insultojn kaj timigojn, sen kompromitiĝi en medio, kiu estas pri tio ĝenerale tre sentema. Ekzemple en junio 2012 li alparolis, per Twitter, la novan ministron s-ino Vallaud-Belkacem jene: “Demisiu, aĉa putinfobiulo. Ni ĉikanos vin dum via tuta mandato ĝis vi forfuĝos. Krimulino!”*

* “Vallaud-Belkacem et moi” [“Vallaud-Belkacem kaj mi”], 19-a de majo 2013, [http://votezthierryschaffauser.word...].

Eble oni devas vidi la originon de tiu manko de la feminisma pensado en unu el la malsukcesoj de la movado de la 1970-aj jaroj. La aktivulinoj de tiu epoko sukcesis trudi la laŭleĝecon de multaj postuloj je egaleco. Sed, malgraŭ kelkaj provoj*, restas unu rajto, kiun ili ne sukcesis enskribi en la konsciojn: tiu por la virinoj komenci seksajn rilatojn en kiuj ilia deziro kaj ilia plezuro gravas same kiel tiu de la viroj.

* Kp “Votre libération sexuelle n’est pas la nôtre” [“Via seksa liberiĝo ne estas la nia”, en MLF. Textes premiers (kolektivo), Stock, Parizo, 2009.

Sub maldika lako de progresismo, la socio daŭre konsideras la geajn seksajn rilatojn destinitajn kontentigi nur la viran deziron. Por ĝi estas normala ke, se necesas, virinoj montras abnegacion por servi lin, ĉar viro neniakaze povas elteni la frustriĝon; la kredoj je korpa maleblo [elteni ĝin] estas eĉ tre disvastiĝintaj. Ekzemple oni ofte pravigas la ekziston de prostituado per la servo kiun ĝi donas al la malbeluloj kaj soleculoj.* Por ili ne gravas ke, laŭ enketo farita en Francujo de la socisciencisto Saïd Bouamama kaj la aktivulino por abolo Claudine Legardinier, nur triono de la klientoj estas fraŭloj.* Same, en sia akra batalo por leĝe permesi prostituadon, la ĵurnalo Libération prezentas s-ron Marcel Nuss, membro de la Strass, kiu, denaske grave handikapita, batalas por la rajto je “seksa helpado”. Tamen li havis du kunulinojn, kaj li havas infanojn.*

* Vd La maman et la putain sont de retour [“Panjo kaj putino revenis”], Le Monde diplomatique, junio 2012.
* Saïd Bouamama kaj Claudine Legardinier, Les Clients de la prostitution [La klientoj de prostituado], Presses de la Renaissance, Parizo, 2006.
* Quentin Girard, Marcel Nuss. Touchable [“Marcel Nuss. Tuŝebla”], Libération, Parizo, 4-a de januaro 2013.

En la okuloj de la socio, la viroj ĝuas ian “rajton je sekso”. En Usono tiu koncepto (male entitlement) reaperis lastan majon, kiam Elliot Rodger, 22-jara, mortigis ses homojn en Santa Barbara antaŭ ol mortigi sin mem. Li postlasis filmeton en kiu li plendis, ke nenia knabino iam ajn volis dormi kun li; li anoncis sian intencon “puni” la virinojn pro tio, kion li kvalifikis “maljusteco” kaj “krimo”. Multaj komentistoj reagis per la postulo leĝe permesi la prostituadon, pri kiu oni pensas ke ĝi solvos tian draman situacion.

Dum la vira subjektiveco etendiĝas, pasiigas, la virina subjektiveco siavice malaperas. Tio ebligis, ekzemple, paroli pri “puritanismo” aŭ pri “privata vivo” responde al akuzoj je seksperforto, en la jaro 2011, kontraŭ s-ro Dominique Strauss-Kahn*, kvazaŭ agreso ne distingiĝus de seksa renkontiĝo. Tiu konfuzo kulminas en unu el la servoj kiun klientoj kelkfoje postulas de la prostituitinoj, nome la girlfriend experience (GFE), kiu konsistas en imitado de amrilato [amrilata sperto, ARS]. “Nenia ARS, tro komerca kaj banala”, tiel plendas franca konsumanto (citita de Ekman) sur unu el la retaj forumoj, kie oni prinotas la prostituitinojn. Blinda pri tia dominado kiel pri la dominado ekonomia (vidu, en nia retejo, “La liberala utopio de la seksa servo”*, la filozofino Elisabeth Badinter, kontraŭa al punado de la klientoj, parolas pri “seksa aktiveco” koncerne la prostituadon (“La ŝtato ne rajtas leĝdoni pri la seksa aktiveco de la individuoj”, LeMonde.fr, 19-an de novembro 2013).

* VdLes informulés d’une rhétorique sexiste”, La valise diplomatique, 23-an de majo 2011, www.monde-diplomatique.fr.
* www.monde-diplomatique.fr/50750

La logiko, kiu proponas kiel alternativon al la malgaja sekseco geedza la hororan seksan leĝrompadon de prostituado, montras tiun saman forgeson: strukture tiu celas la kontentigon nur de viraj fantazioj. Merteuil, en interparolado kun Technikart (decembro 2013), reprenas kiel sian tiun duisman koncepton, kiam ŝi akuzas la abolistojn, ke ili “privilegias la ideon de la malsamseksa paro kiu amas sin”. Ŝi mallaŭdas la “modelon de malsamseksa normo”, kvazaŭ la prostituado ne siavice ankaŭ subtenus ĝin. Se oni volas vere kritiki la paron, tiam nenio malebligas imagi aliajn eblecojn, kiuj donus la tutan spacon al la esprimiĝo de la deziro — oni ne parolu pri amo — ina, malsamseksa, samseksa aŭ ambaŭseksama.

Nun, kiam la virinoj alprenas kaj postulas sian dimension de subjekto kaj siajn dezirojn, ili daŭre vekas malfidajn aŭ malaprobajn refleksojn. Aliflanke la gazeto Libération, kiu serĉas por sia rubriko “portretoj” alvokeblajn knabinojn (“call girls”) kiuj feliĉas pri sia sorto, parolas pri la aŭtorino de bildstrioj Aurélia Aurita, kiu rakontis en albumo pri egaleca kaj feliĉa rilato, pri “seksa nesatigeblo”, kies “objekto” estis ŝia kunulo (la 21-an de februaro 2014). La bona malnova “nimfomanio” ne malproksimas ...

Schaffauser kaj Maîtresse Nikita (vera nomo: Jean-François Poupel, ankaŭ de la Strass, tamen asertas, ke ekde la seksa laboro estos leĝe permesata, la plibonigo de la laborkondiĉoj faros la prostituadon “pli enviinda por viroj”, kaj la virinoj “pli permesos al si esti klientoj”.* La landoj, kiuj elektis tiun vojon, ekz-e Germanujo kaj Nederlando, ne konstatis tiun miraklan ŝanĝon; nur la etendiĝon de prostituado daŭre same amase ina, dominata de prostituistoj kaj de homkomercistoj, sen progreso por la sekureco de tiuj, kiuj praktikas ĝin.*

* Maîtresse Nikita kaj Thierry Schaffauser, Fières d’être putes [Fieraj esti putinoj], L’Altiplano, kol. “Agit’Prop”, Parizo, 2007.
* Unprotected: How legalizing prostitution has failed [“Ne protektataj: Kiom la leĝa permeso de prostituado malsukcesis”], Spiegel Online International, 30-an de majo 2013, www.spiegel.de; Jean-Pierre Stroobants, Les Néerlandais commencent à regretter la légalisation de la prostitution [“La nederlandanoj komencas bedaŭri la leĝan permeson de prostituado”], M le magazine du Monde, 23-an de decembro 2011.

Tiu duobla normo, al kiu la sekseco de la viroj kaj de la virinoj estas submetita, produktis la kliŝon senĉese adaptatan al la aktuala modo, de la “grandanima putino”: tiu kiu, anstataŭ kontesti tiun situacion, dediĉas sin al la bonfarto de siaj klientoj. Por prostitui sin, necesas, skribas Merteuil, “ke la fakto, havi nenian alian celon ol kontentigi klienton, estas en si mem kontentiĝo”.* Kvankam ŝi prezentas sin kiel feministinon, ŝi montras per tio nur la kondiĉigon suferatan de la virinoj por instigi ilin al sindonemo kaj al oferemo. Tamen, aboli la pagatajn rilatojn ne signifus trudi “bonan” ne fremdigitan sekson: fantasmo de submetiĝemo povas ja bone disvolviĝi en la kadro de senpaga rilato.

* Morgane Merteuil, Libérez le féminisme!, L’Editeur, kol. Idées et controverses, Parizo, 2012.

Sed la senpagaj rilatoj ne ekzistas, rebatas Merteuil. En la malsamseksa paro la sekso estas la reprodukta laboro liverata de la virinoj. El ŝia vidpunkto, seksrilato por la plezuro estas por la virinoj malebla. Ŝi komparas ĝin al la “senpaga laboro”, kiu “nutras la kapitalisman maŝinon” — kion, kompreneble, la prostituado tute ne faras. Oni povus konkludi el tio la neceson batali samtempe kontraŭ la prostituado kaj kontraŭ la hejma dependeco, anstataŭ rezigne akcepti ambaŭ ...

Mona CHOLLET.

Komerco de servoj, jen denove

IMAGU MONDON, en kiu lernejaj manĝejoj apartenas al firmaoj kiel Coca-ColaMcDonald’s; mondo, en kiu pakistanaj entreprenoj diskutas kun siaj paragvajaj kolegoj pri la nombro da feritagoj kiujn ili donas al vi en jaro kaj pri via horsalajro; mondo en kiu Hugo Chávez ne povintus fariĝi prezidanto de Venezuelo, se li ne pretus regi kiel s-ro Anthony Blair.

Tian mondon oni elrevas en la salonoj de la aŭstralia ambasadejo en Ĝenevo, kie renkontiĝas, krom tiuj de la Eŭropa Unio, la reprezentantoj de kvindeko da lando: Usono, Norvegujo, Kanado, Aŭstralio, Japanujo, Tajvano, Meksiko, Ĉilio, Turkujo, Pakistano ... Tiuj ŝtatoj, al kiuj baldaŭ aliĝos Brazilo kaj Ĉinujo, reprezentas pli ol 70 elcentojn de la mondaj servoj. Ili intertraktas de februaro 2012 pri la traktato pri komerco kaj servoj (TKS, laŭ la franca: ACS, laŭ la angla: TISA), kiun ili volas subskribi ĝis 2015.

La 28-an de aprilo 2014, en momento en kiu, kun la kampanjo por la eŭropaj elektoj, la popola rezistado al la Granda Transatlantika Merkato (GTM)* ege kreskis, la taskitoj renkontiĝis por progresigi tiun projekton de senprecedenca amplekso post la enŝlimiĝo de la laboroj de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK). La celo estas nenio alia ol revivigi unu el la plej ambiciaj projektoj de antaŭ dudek jaroj, la Ĝenerala Interkonsento pri la Komerco de Servoj (ĜIKS*], sed ĉi-foje marĝene de la institucio, cetere per du paŝoj.

* Laŭ la franca: GMT. Vd nian dosieron “La potenculoj redesegnas la mondon”, Le Monde diplomatique, junio 2014.
* En Esperanto antaŭe ankaŭ nomata Ĝenerala Akordo de la Komerco de Servoj, ĜAKS. -vl

Ni rigardu malantaŭen. Ni estas en la jaro 1994, la jaro de starigo de la MOK. Tri jarojn antaŭe Sovetio kolapsis: tio estis la fino de la divido de la mondo en du rivalaj blokoj. La eŭropaj diktatorecoj (Hispanujo, Portugalujo, Grekujo) malaperis jam dek kvin jarojn antaŭe. Nova vento blovas ankaŭ oriente. Por la politikaj gvidantoj ekzistas unu sola prioritato: elimini ĉiujn obstaklojn al konkurenco. Por tio ili donas al la MOK senprecedencan povon. La interkonsento de Marakeŝo, kiu starigas tiun organizaĵon, precizigas ke ĉiu ŝtato “certigos la konformecon de siaj leĝoj, regularoj kaj administraj proceduroj kun la devoj tiaj kiaj ili estas esprimitaj en la aneksitaj Interkonsentoj” (artikolo 16, paragrafo 4).

La ĜIKS troviĝas inter tiuj aneksoj. Ĝi celas la “iom-post-ioman liberaligon” de ĉiuj aktivecoj de servoj per “sinsekvaj intertraktadoj, kiuj okazos periode por altigi iom post iom la nivelon de liberaligo” (artikolo 19, paragrafo 1). Per aliaj vortoj, oni devas malfermi ilin ĉiujn al la internacia konkurenco, per iom-post-ioma eliminado de la lokaj aŭ naciaj specifecoj. En tiu vidmaniero, la ĜIKS rekonas nur “liverantojn de servoj”, sendepende de ilia publika aŭ privata statuso.

La MOK starigas nomenklaturon, kiu entenas dek du sektorojn: servojn liveratajn al entreprenoj, komunikadon (interalie la poŝton kaj la aŭdvidan), konstruadon kaj inĝenierecon, distribuadon, edukadon, mediprotekton, financajn servojn kaj asekurojn, sanon kaj socialajn servojn, turismon, distrajn, kulturajn kaj sportajn servojn, transporton kaj “aliajn servojn alie ne entenatajn”. Sekvas divido en cent sesdek subsektorojn: la dentoj de la kombilo estas sufiĉe fajnaj por ke nenio eskapas al ĝi. La aplikado de la ĜIKS signifus la finon de la publikaj servoj (edukado, sano, transporto, energio, ktp) tiaj kiajn oni konas en la plej multaj landoj de Eŭropo. La liberaligon oni devas kompreni kiel submetiĝon al la regulo de konkurenco, kiun nenia socia, prisana aŭ mediprotekta normo povas kontraŭi: laborleĝo, kiu malutilas al la profitigo de investo, principo de antaŭzorgo taksata tro deviga, la difino de limoj al poluado elmetata de industrio ...

La proceduro de la MOK petas ĉiun ŝtaton proponi liston de la servoj kiujn ĝi promesas liberaligi — la “ofertoj” —, kaj la planitajn limojn al la malfermo de la merkato. La grado de koncedita liberaligo estas neinversigebla. La postaj intertraktadoj povas temi nur pri la reduktado de la limoj komence postulitaj. Simetrie al tio, ĉiu registaro direktas al la aliaj “petojn”, en kiuj ili indikas la amplekson de la dezirata konkurenco. Al la logiko de merkato do la metodo de la merkato: alfrontigo de oferto kaj postulo.

En la jaro 2001, la MOK lanĉis novan ciklon de interparoladoj: la “Dohan Programon”. Ĝi anoncis densan kalendaron por la diskutoj pri la servoj: la petoj devas alveni ĉe ĝi antaŭ la fino de 2002; la ofertoj jaron poste.* Sed la interparoladoj enŝlimiĝis. La eksterordinaraj postuloj de la evoluintaj kapitalismaj landoj trafis sur la reziston de la sudaj landoj. La BRICS (Brazilo, Ruslando, Barato, Ĉinujo kaj Sud-Afriko) sukcesis starigi koalicion de naŭdek ŝtatoj surbaze de iliaj pozicioj.

* “Les déclarations de Doha” [“La deklaroj de Doho”], MOK, Ĝenevo, 2003.

Dum la ministra konferenco de Honkongo en 2005, la MOK tamen atingis interkonsenton pri novaj malfermoj de la merkato en la kadro de la ĜIKS.* Sed, laŭ la regulo interkonsentita por la programo de Doho, okazos interkonsento pri nenio, se ne estas interkonsento pri ĉio. Por preterpasi tiun blokadon de multflankismo, la partioj interkonsentis en Honkongo fari duflankajn intertraktadojn (inter du ŝtatoj) kaj plurflankajn (inter pluraj regionoj aŭ ŝtatgrupoj). Tiuj lastaj donas la avantaĝon ke ili ebligas poste trudi iliajn rezultojn al la resto de la planedo — “multflankigi la rezultojn”, en la ĵargono de la MOK. Tiu ebleco etendi al ĉiu duflankan aŭ plurflankan interkonsenton estas planita en la artikolo 2,3 de la interkonsento kiu starigis la MOK. Ĝi estis jam uzata por la komerco de civilaj aviadiloj, por la publikaj merkatoj, la sektoro de lakto kaj de bovviando.

* Por detala priskribo de tiu interkonsento: www.jennar.fr.

La blokiĝo de la interkonsento de 2005 frustris la aferrondojn. La usona Coalition of Services Industries (CSI) kaj la European Services Forum (ESF) agas ĉe la registaroj kaj ĉe la Eŭropa Komisiono por ke tiuj respondu al la atendoj de la “kreantoj de riĉaĵo”. Ili kreis la Global Services Coalition (GSC), al kiu aliĝis la mastraj organizaĵoj bazitaj en Aŭstralio, Barbado, Kanado, Karibio, Honkongo, Jamajko, Japanujo, Nov-Zelando, Sankta Lucio, Tajvano, Trinidado kaj Tobago. Oni rimarkis en tiu listo almenaŭ ses impostparadizoj ... Aldoniĝas The City UK, asocio kiu grupigas la financajn servojn de la londona City.

En decembro 2011, la ministra konferenco en Ĝenevo notis la blokiĝon de la interparoladoj. Ekde tiam, la GSC, konvinka, akiris de kvindek registaroj* ke ili subtenas projekton de interkonsento pri la komerco de servoj (IKS) ekster la multflanka kadro de la MOK. La kvindek, kiuj deklaras sin mem — sen ridi — “tre bonaj amikoj de la servoj”, komencis intertraktadi la 15-an de februaro 2012. La ministro-konsilantaro de la Eŭropa Unio donis sian mandaton al la Komisiono nur jaron poste, la 18-an de marto 2013. Kiel en la kazo de la Granda Transatlantika Merkato (GTM), la dokumento kiu fondas la pozicion de la Unio ne estas publikigita.

* Aŭstralio, Ĉilio, Honkongo, Islando, Israelo, Japanujo, Kanado, Kolombio, Koreujo [Sud-], Kostariko, Liĥtenŝtejno, Meksiko, Norvegujo, Nov-Zelando, Pakistano, Panamo, Paragvajo, Peruo, Svislando, Tajvano, Turkujo, Usono kaj la dudek ok landoj de la Eŭropa Unio.

En julio 2013, la eŭropuniaj deputitoj lasis sin delogi per la “tre bonaj amikoj de la servoj”: la Eŭropa Parlamento “gratulas sin pri la malfermo de la intertraktadoj”.* Tiuj interparoladoj okazas do en Ĝenevo, en la domo de la ambasadejo de Aŭstralio. La tekstoj devas resti sekretaj. Usono postulas eĉ ke ĝiaj proponoj estu klasotaj “konfidencaj” “dum kvin jaroj ekde la ekvalido de la IKS, aŭ, se nenia interkonsento okazos, kvin jarojn post la fermo de la intertraktadoj”.*

* Rezolucio B7-0314/2013 adoptita la 4-an de julio 2013 per 526 voĉoj por kaj 111 kontraŭ. La deputitoj de la Socialista Partio, de la Unio de Demokratoj kaj Sendependuloj (UDI laŭ la franca), kaj de la Unio por Popola Movado (UMP laŭ la franca) voĉdonis por; la deputitoj de la Maldekstra Fronto kaj de Eŭropa Ekologio — la Verduloj (EELV), kontraŭ.
* “L’ACS contre les services publics”, rapport spécial de l’Internationale des services publics [“La IKS kontraŭ la publikaj servoj”, speciala raporto de la Internacio de Publikaj Servoj], 28-an de aprilo 2014, www.world-psi.org.

La IKS reprenas la celojn kaj la metodon de sia antaŭulo, la ĜIKS. La celojn: rapidigi la privatigon en ĉiuj kampoj, kaj malebligi ĉian formon de publika realproprigo de aktiveco komercata aŭ privatigita. La metodon: procedi per ofertoj kaj mendoj (proponoj kaj postuloj), ĉe kio ambaŭ aplikiĝas ne nur al sektoroj kaj subsektoroj de servoj, sed ankaŭ al diversaj manieroj liveri la servojn. Ĉiukaze temas pri eliminado de la leĝaj kaj regularaj devigoj.

Revivigita per la IKS, la artikolo 16-1 de la ĜIKS trudas la principon de nacia traktado: “Ĉiu membro donos al la servoj kaj al la liverantoj de servoj de ĉiu alia membro, koncerne ĉiujn disponojn kiuj tuŝas la liveradon de servoj, traktadon ne malpli favoran ol tiun, kiun ĝi donas al siaj propraj similaj servoj kaj al siaj propraj liverantoj de similaj servoj.” Tio signifas, ke Francujo devus financi eksterlandan privatan universitaton — aŭ eksterlandan privatan mezlernejon — kiu instaliĝas en ĝia teritorio per la samaj sumoj per kiuj ĝi financas siajn proprajn publikajn edukajn establojn. Ĉar tio laŭ ĝia buĝeto maleblas, restas al ĝi nenio alia ol ĉesigi la financadon de la francaj universitatoj kaj mezlernejoj. Same pro la sama artikolo, la IKS malpermesas la “publikajn monopolojn” (ekz-e la ŝtatan edukadon) kaj la ekskluzivajn liverantojn de servoj, eĉ sur regiona aŭ loka nivelo (ekz-e la urbajn akvoservojn).

Kiel en la ĜIKS, temas pri malmuntado de la normoj pri sekureco kaj higieno en la laborlokoj, pri la mediprotektaj regularoj, pri la protekto de la konsumantoj ... Celataj estas ĉefe la devoj de universala servo, do ĉio pri kio ŝtato servas al la tuta loĝantaro: sano, edukado, poŝto, ktp.

Du aliaj klaŭzoj pruntitaj el la ĜIKS malpermesas la revenon de servo en la publikan sferon post privatigo: jen la ĝisnuna stato kaj la efiko de kliko. La ĝisnuna stato fiksas la nivelon de atingita liberaligo kaj malpermesas ĉian revenon al servo liverata de publikaj potencoj. Revenigi la distribuadon de akvo en la urban kompetenton fariĝus malebla. La klika efiko siavice trudas, ke ĉia modifo de statuso de aktiveco “celas pli grandan konformecon al la interkonsento, kaj ne inverse”.* Tiu dispono malebligus la kolektivecojn krei novajn publikajn servojn, ekzemple pri energio.

* Saml.

Sed en multaj kampoj la IKS ne kontentiĝas kopii la ĜIKS: ĝi montras ankoraŭ pli altajn ambiciojn. Ekzemple en la ĜIKS restis ebla ekskludi el la nacia traktado la tutan eduksistemon aŭ la tutan aŭ partan sansistemon aŭ kulturon. Nu, la IKS enkondukas la regulon laŭ kiu la principo aplikiĝas aŭtomate al ĉiuj servoj, escepte se oni eksplicite ekskludis ilin per enmeto en “negativan liston” — kiu estas reviziebla.

Konfidenca dokumento de la 14-a de aprilo 2014, disvastigita de WikiLeaks, montras la staton de la intertraktado pri la financaj servoj, interalie tiuj liverataj de la poŝto aŭ la asekuroj. Ĉe la legado trudiĝas la konkludo: la krizo de 2008 ne ĝenis la intencon ankoraŭ pli malreguligi la sektoron. Inter la forigendaj obstakloj troviĝas: la limigo de la grandeco de la financaj institucioj, la restriktoj al la bankaj agadoj, la enkadrigon de la transigo de sumoj, la ŝtataj monopoloj, la devo informi pri operacioj en impostparadizoj aŭ la kontrolado de translimaj moviĝoj de spekulaj kapitaloj ...

La Internacio de Publikaj Servoj, sindikata federacio ĉeesta en cent kvindek kvar landoj, resumas la okazantan procezon jene: “La IKS estas parto de tiu nova maltrankviliga ondo de interkonsentoj pri komerco kaj investo bazitaj sur jure devigaj povoj kiuj oficialigas la rajtojn de la investistoj kaj malpermesas ĉian intervenon de la ŝtatoj en larĝa gamo da sektoroj.”*

* Saml.

La Eŭropa Komisiono taksas ke la MOK liveros la institucian kadron de la interkonsento pri la servoj* kaj ebligos etendi ĝin trans la unua rondo kunveninta en Ĝenevo. La organizaĵo efektive precizigas, ke la plurflankaj interkonsentoj estas parto de ĝiaj propraj interkonsentoj “por la membroj kiuj akceptis ilin kaj estas devigaj por tiuj membroj”. Krome, la IKS ebligas al du ŝtatoj “aŭ pli”, membroj de la MOK, partopreni en interkonsento kiu liberaligas la komercon de la servoj.

* “Trade in Services Agreement” (TISA), http://ec.europa.eu.

La ĜIKS, la multflanka interkonsento pri investo (AMI laŭ la franca), la komerca interkonsento kontraŭ varkopioj (ACTA laŭ la franca), la GMT, la IKS ... Tiuj projektoj de etendo de liberkomerco, unu post la alia, celas malmunti la popolajn suverenecojn por pli facile proklami la “superan rajton” de la investistoj. Tiu evoluo, revata de la transnaciaj societoj, estas realigata de la registaroj, kiuj tiel mem amputas la kampon de sia kompetento, kaj de supernaciaj institucioj (Eŭropa Unio, MOK, Internacia Mon-Fonduso), kiuj estas ekster demokratia kontrolo inda je tiu nomo.

Raul Marc JENNAR.

Transira stato senfina

Nov-Kaledonio: socio ekbolanta, malkoloniigo suspendita

Laŭ la Interkonsento de Numeo, subskribita en 1998, Nov-Kaledonio devus kompletigi la procezon de malkoloniigo ĝis 2018 per referendumo pri mem-determinado. La periodon markis la kreskanta potenco de minprojektoj kaj iom da kultura efervesko. Sed, kiel montras la provinca balotado lastan majon, la socia kaj ekonomia vigleco malfacile klopodas por sin esprimi politike.

Vizitanto kiu, reveninte post longa foresto, promenas hodiaŭ en la Place des Cocotiers de Numeo aŭ sur la plaĝoj de Anse Vata, ne trovas la Nov-Kaledonion de antaŭ la eventoj de 1984-1988. Iam frakciita inter centro tute sen vera publika spaco preskaŭ rezervita por eŭropanoj, kaj amasoj de betonaj strukturoj kun neadekvataj servoj superplenaj de kanakoj kaj aliaj oceanianoj, la urbo laŭpaŝe fariĝis pli viva, malpli septita. La bunta bildo prezentata de Nov-Kaledonio hodiaŭ reflektas la progreson faritan dum dudek kvin jaroj. Nun venis la tempo politike prepari ĉi tiun siatempan eksterlandan teritorion de Francio por fariĝi “eksterlanda komunumo sui generis” (siaspeca), kun statuso unika — kaj portempa.

Komencita antaŭ kvaronjarcento, la malkoloniiga procezo povus kompletiĝi en la daŭro de kvar jaroj. La Interkonsento de Numeo, subskribita en 1998 de la franca ŝtato, la lojalista Rassemblement pour la Calédonie dans la République (RPCR) kaj la Front de Libération Nationale Kanak et Socialiste (Kanaka Socialisma Fronto de Nacia Liberiĝo) aŭ FLNKS, estis ratifikita samjare per referendumo. Ĝi alvokas al la diversaj komunumoj superi siajn antagonismojn hereditajn de la longa koloniisma epoko por forĝi komunan destinon.

Post la transdono al Nov-Kaledonio de la plimulto de la ŝtatpotencoj, la loĝantaro devos decidi per referendumo ĝis 2018 la specon de suvereneco kiun ili volas. Ĉi tio povus esti aŭ deklaro de plena sendependeco — kio signifus ke Francio transdonos siajn kvin suverenajn potencojn* — aŭ diversaj formoj de aŭtonomeco. Post longaj intertraktadoj, la elektantaro estis limigita al personoj sur la listo de elektantoj en 1998 kaj iliaj posteuloj.

* La justico, la polico, la defendo, la valuto kaj eksterlandaj aferoj restos la respondeco de la ŝtato, sed la Interkonsento de Numeo antaŭvidas, ke novkaledonianoj estos trejnitaj pri ĉi tiuj respondecoj kaj partoprenos la plenumon de ili.
Konfuzo ĉe junaj kanakoj

La balotadoj de la 11a de majo 2014 por oficialaj postenoj en la tri provincoj kaj la Kongreso de Nov-Kaledonio reflektis la antagonismon inter sendependistoj kaj lojalistoj. En la provincoj Nordo kaj Iles Loyauté, la kanaka plimulto, subtenantoj de plena suvereneco por la insularo, lasis nur tri elektodistriktojn al siaj oponantoj dum, en la provinco Sudo, lojalistaj partioj konservis sian regadon kun tridek tri distriktoj el kvardek. Tiuj partioj ankaŭ konservis sian plimulton en la Kongreso, kvankam la sendependistoj gajnis du pliajn deputitojn (ili havas dudek kvin, kaj iliaj oponantoj dudek naŭ). tiel pli proksimiĝante al eventuala plimulto. Tia inversigo kompensus demografian ekvilibron kiu ne favoras la kanakojn, el kiuj 80% voĉdonas favore al sendependeco sed kiuj konsistigas nur 40% de la tuta loĝantaro de proksimume du cent kvindek mil loĝantoj.

De post la diseriĝo de la Rassemblement pour la Calédonie dans la République (RPCR), lojalista partio delonge regata per fera mano de Jacques Lafleur*, lojalistoj konsistas el tri ĉefaj tendencoj: Calédonie Ensemble (centrisma-dekstrisma) gvidata de Philippe Gomès; la Rassemblement — Union pour un Mouvement Populaire (RUMP, asociiĝinta al la franca parlamenta grupo UMP) sub la prezido de Pierre Frogier; kaj la Mouvement Populaire Calédonien de Gaël Yanno kiu estis elektita prezidanto de la Kongreso lastan majon. Kiam temas pri la sendependistoj, ili ankoraŭ estas dividitaj inter la du ĉefaj partioj de la FLNKS: la Union Calédonienne, fondita jam en 1953, gvidata tiutempe de Jean-Marie Tjibaou, kaj la Parti de Libération Kanak (Palika), originale inspirita de marksismo, fondita en 1975 kaj gvidata de Paul Néaoutyine kiu ankaŭ estas ekde 2001 la prezidanto de la provinco Nordo. La balotadoj en la lasta majo reflektis la malfortiĝon de la Laborista Partio kiu, fondite en 2007, alkroĉiĝis al radikala separatisma politiko kiu malgravigis la progreson faritan de post la subskribo de la Interkonsentoj.

* Jacques Lafleur (1932-2010) kaj la sendependista gvidanto Jean-Marie Tjibaou (1936-1989) estis la subskribintoj de la Interkonsento de Matignon en 1988.

Ĉi tiuj internaj dividoj en la du flankoj nutras strategiojn — ofte samtempajn — de streĉiteco kaj dialogo pri kiuj Francio foje estas la arbitracianto, foje la spektanto, foje la propeka kapro, kvankam ĝi tenas la definitivan armilon — siajn financajn subvenciojn — kiuj ankoraŭ konsistigas 16% de la malneta interna produkto.

Dum la mandato de kvin jaroj kiu ĵus komenciĝis, la Kongreso devas decidi ĉu aŭ ne okazigi la referendumon pri memdeterminado kiel antaŭvidite en la Interkonsento de Numeo. Por tion fari, ĝi bezonus plimulton de tri kvinonoj, aŭ tridek du voĉdonoj el kvindek kvar, aliokaze Francio havus la respondecon lanĉi la referenduman procedon. La lojalistaj partioj, kiuj subskribis interkonsenton en majo pri la divido de respondecoj kaj pozicioj de potenco, esperas eviti konsulton kiu, kiel ili ripetadas de multaj jaroj, “solvus nenion.”

La sendependistoj, aliflanke, ĉiam favoris la okazigon de la referendumo konforme al sindevontigoj antaŭe faritaj de la FLNKS. Sur bazo de aktualaj voĉdonaj intencoj, ili ne povas gajni. Ili tamen esperas — almenaŭ oficiale — atingi la finon de la Interkonsento de Numeo antaŭ ol konsideri solvon kiu estas malpli ol plena suvereneco. Neniu surpriziĝus se ĉi tiu fama “decida referendumo” estus denove prokrastita por ebligi “intertraktitan solvon” kiel en 1998.

De kelkaj jaroj, la politika vivo konsistas el nenio pli ol skermoj, luktoj por potenco, kaj bataloj pri aferoj teknikaj-juraj (la fermo kaj revizio de la registroj de elektantoj) kaj simbolaj. Ĉi tiuj faris multe da bruo sed alportis neniun percepteblan utilon al la ĉiutaga vivo de la loĝantaro. En 2011 estis disputoj pri la elekto de komuna flago (estis fine konsentite ke oni konservos kaj la francan flagon kaj la flagon de Kanaky*; montriĝis neeble interkonsenti pri la nomo de la lando; perdiĝis batalo por konstrui tradiciajn loĝejojn en la koro de Numeo (ili estis poste buldozitaj); konstantis protestoj kontraŭ la vivkosto, kaj tiel plu.

* Nomo donita al Nov-Kaledonio de la sendependistoj ekde la 1970aj jaroj

Sed ambaŭ flankoj povas atribui al si la meriton pri kelkaj sukcesoj. Inter 2004 kaj 2009, la modera dekstrularo estis reprezentita en la provinco Sudo de Philippe Gomès kiu estis elektita al la Nacia Asembleo de Francio en 2012 kiel membro de la Union des Démocrates et Indépendants (UDI). Lia movado Calédonie Ensemble iniciatis socialan politikon transcendantan la dividojn inter sendependistoj kaj lojalistoj. Ĉi tiu strategio de malfermiteco sekvigis la promocion de kelkaj kanakinoj ene de ĝiaj rangoj. Ĝi tiel sukcese kvietigis multajn plendojn kaj foje eĉ establis dialogon kun la alia flanko. S-ro Gomès, kies partio fariĝis en lastaj jaroj la ĉefa lojalista forto, estas efektive unu el la elektitaj oficialuloj kiuj nomas sin “nesubtenantoj de sendependeco” prefere ol “kontraŭuloj de sendependeco”.

En la provinco Nordo, intensa politiko de loka evoluado, lanĉita de la aŭtoritatuloj kaj antaŭenigata de la sendependistaj municipoj, multobligas iniciatojn kiuj faras la regionon ĉiam pli alloga: la malfermoj de novaj bibliotekoj, kulturaj centroj kaj superbazaroj, novaj apartamentaroj, zonoj por metiistoj sur tero de tradicia posedo, konstruo de jaĥthaveno, ktp. Cetere, la rigora administrado de la minprojekto sekvigis la malfermon de la nikela traktadejo ĉe Vavouto en kiu sendependistoj havas plimultan akciaron (51%).

Kun kreskoprocentoj de inter 3% kaj 4% dum la lastaj dudek jaroj, Nov-Kaledonio kontrastas kun la metropola Francio kiu estas senĉese trafonta en recesion. Pli ol al turismo (ĉirkaŭ 4% de la malneta enlanda produkto) kaj akvokulturo, el kiu la enspezo ankoraŭ estas necerta, estas al la nikela industrio ke ĉi tiuj bonaj ciferoj ŝuldiĝas (vidu la artikoleton ‘Nikelo, pridisputata valoraĵo’). Aliaj faktoroj ankaŭ akcelas la ekonomion tiom, ke oni havas la impreson de lando en rapida ŝanĝiĝo, ekzemple leĝo pri imposta pag-escepto por eksterlandaj investoj kaj malalta enspezimposto. Al ĉi tiuj aldoniĝas la buĝeta subteno provizata de Francio: subvencioj al la provincoj, financado de kompanioj de komuna entrepreno kaj de municipaj institucioj, salajroj alĝustigataj je 1,7% por ŝtatoficistoj el Francio ...

Eksterordinara prokrasto okazis antaŭ la sinsekvo de politikaj eventoj en la jaroj 1984-1988, interalie la Interkonsentoj Matignon-Oudinot (1988) kaj poste la Interkonsento de Numeo (1998), instituciaj kaj ekonomiaj aranĝoj laŭdire necesaj por “reekvilibrigo”. En la jaroj 1970-1980, proksimume cent tridek jarojn post kiam Francio alproprigis Nov-Kaledonion, la kanakoj ankoraŭ plejparte loĝis en la rezervejoj kie oni ilin enfermis en la finaj jaroj de la deknaŭa jarcento. Ĉe la ekstremoj de polvokovritaj tervojoj, en domaĉoj senigitaj je ĉia komforto, popolo premegata de apartigo velkis ekonomie kaj sociale, dum samtempe la prezo de nikelo ekaltegiĝis kaj la eŭropanoj de Numeo parade elmontris sian skandalan riĉecon.

Dum la lastaj dudek kvin jaroj, multo estas farita kaj ankoraŭ estas farata por ĉesigi ĉi tiun neagnoskitan rasapartismon: elektrokonektoj, pavimitaj vojoj, akvoprovizoj, plibonigoj de kamparaj loĝejoj, konstruoj de hospitaloj, lernejoj kaj kulturaj centroj, planoj pri trejnado, la lanĉo de gravaj minprojektoj, ktp. Ĉi tiuj antaŭeniroj faciligis spacan kaj socian moviĝeblecon. Ili estigis pli altan mezuman enspezon, aliron al hejmaj varoj kaj la evoluadon de novaj aspiroj ĉe la junularo.

Samtempe, tamen, malegalecoj disvastiĝis en la kanaka socio. Sur la orienta marbordo, pli izolita kaj kampareca, en la provinco Îles Loyauté kaj en regionoj malproksime de Numeo kaj ĝia ĉirkaŭaĵo sen propra ekonomia motoro, aperis latentaj formoj de senhaveco. En la pli prosperaj regionoj, tamen, mezklaso komencas kreski kiel ankaŭ — memevidente — la akumulita prosperiĝo de la plej riĉaj eŭropanoj.

Malgraŭ gravaj ekonomiaj malegalecoj (senlaboreco de ĉirkaŭ 30% en la provincoj Nordo kaj insulaj, kompare kun 8% en la Sudo), la insularo ĝenerale ĝuas altan vivnivelon. Publikaj instalaĵoj estas preskaŭ kompareblaj al iu ajn regiono de Francio; la malneta enlanda produkto laŭkapa rangigas ĝin samnivele kun la plej grandaj eŭropaj landoj. En Numeo, en la nemoveblaĵa merkato, la mezuma prezo por unu kvadrata metro proksimume egalas tiun de Parizo (inter 7000 kaj 10 000 eŭroj), kaj novaj konstruaĵoj multobliĝas. La novkaledonia ĉefurbo komencas aspekti kiel Kalifornio aŭ la Riviero. Kontraste, tamen, improvizitaj loĝejoj disvastiĝas sur dezertejoj malgraŭ la penoj de la provinco Sudo kaj la municipo plibonigi socialajn loĝejojn*. Ĉi tiuj malegalecoj trafas ĉiujn oceanianojn en Nov-Kaledonio (precipe kanakojn kaj ekonomiajn migrintojn el la insuloj Valiso kaj Futuno, kaj Vanuatuo), sed ankaŭ grandan malplimulton de eŭropanoj.

* Vidu Christian Darceaux, Climat tendu en Nouvelle-Calédonie, Le Monde diplomatique, novembro 2008.

Numeo kaj ĝia kunurbaĵo, kaj la ĉiam pli urbanizitaj vilaĝoj de la okcidenta marbordo, allogas kreskantan nombron de loĝantoj. Al malegalecoj de enspezoj estas aldonita neta malkresko en kamparaj lokoj. Kvankam la agrikultura ekonomio ankoraŭ provizas inter 6% kaj 12% de ilia familia enspezo, la plimulto de kanakoj, kiel ĉiuj loĝantoj de la insularo, aŭ laboras aŭ serĉas laboron en la nikela industrio, administrado aŭ servoj. Ili konkuras kun aliaj pli-malpli kvalifikitaj kandidatoj el Francio kaj eĉ el aliaj Schengen-landoj. Efektive, la novkaledonia homforto ne sufiĉas, kaj la postulo por alte kvalifikitaj dungitoj instigas al dungantoj serĉi talentulojn tutmonde. En printempo, ekzemple, fabriko en la provinco Nordo posedata de la firmao Koniambo Nickel SAS provis varbi altrangajn kadrulojn el Francio kun kontrakto por tri jaroj.

Novkaledoniaj dungitoj provas observigi la leĝon kiu favoras dungadon el la insularo kaj kiu, kvankam sankciita en la Interkonsento de Numeo, ekvalidiĝis nur en 2012. Sed ĉi tiu rimedo, krom esti malfacile efektivigebla, nur koncernas firmaojn kun pli ol dudek dungitoj. Sub tiu cifero, dungado estas senrestrikta. Instigite de la krizo en Francio kaj Eŭropo, multaj laboristoj kelktempaj kaj laŭokazaj ŝtopis la breĉon. Rajtantaj profesiajn kvalifikojn sen vera pruvo pri siaj kompetentecoj, ĉi tiuj novaj dungitoj-aventuristoj profitis de la ekonomia ekspansio de Nov-Kaledonio, akceptante pli malaltajn salajrojn ol tiujn postulatajn de lokaj laboristoj. Streĉiteco kreskas sur konstruadejoj.

En lastaj jaroj erupciis gravaj sociaj konfliktoj, kiam iuj politikaj kaj laborsindikataj gvidantoj ne hezitis instigi al alfrontiĝoj kun la polico. En 2009, Gérard Jodar (mortis en 2013), unu el la gvidantoj de la Union Syndicale des Travailleurs Kanaks et des Exploités (USTKE), estis kondamnita al unu jaro en prizono. La laborjuro, sed ankaŭ la rajtoj de virinoj, la ekologia protekto kaj, pli ĝenerale, la demokrata debato ĉiuj suferas prokrastojn kaj regresojn kiuj subfosas la estontecon. Simbolo de ĉi tiu situacio estas la prizono Camp Est en Numeo, denuncita kiel la plej malbona en Francio kaj en kiu pli ol 95% de la prizonuloj estas kanakoj kaj oceanianoj.

Sed malgraŭ la malfacilaĵoj, timoj kaj paranojo — interalie la onidiro ke “kanakoj invados Noumeon” je Silvestro 2013, kaj la alarma kresko de vendoj de armiloj lastatempe raportita de la Alta Komisiito (prefekto) Jean-Jacques Brot — Nov-Kaledonio allogas multajn migrantojn por kiuj antaŭe estis malfacile gajni la vivtenon en la insularo, Francio kaj ĝia transmaraj teritorioj. Kvankam en Francio superlernejaj kvalifikoj ĉiam malpli estas garantio kontraŭ senlaboreco, en Numeo oni ankoraŭ povas trovi laboron danke al la vigleco de sektoroj tiel diversaj kiel la konstruindustrio, komerco, socialaj servoj, superlerneja edukado, la gazetaro kaj la nuntempa arto.

En lastatempaj jardekoj, la reveno de la civila paco, stimuloj por investado kaj ia trankvila vivmaniero en ĉi tiuj luksaj tropikaj insuloj allogis treege diversan loĝantaron. Ili ne plu limiĝas al jaktistoj kaj senimpostaj investantoj, sed ankaŭ inkluzivas pentristojn, skulptistojn, verkistojn, muzikistojn, ĵurnalistojn, aktorojn kaj prezentistojn ĉe slamoj kiuj senprecedence vigligas la vivon de Nov-Kaledonio kaj plenigas novajn rendevuejojn por kaldoŝoj*, novaj migrintoj, valisinsulanoj, tahitianoj kaj kanakoj.

* “Kaldoŝoj” oni nomas eŭropdevenajn loĝantojn de Nov-Kaledonio.

Ĉi tia evoluo estas nova en insularo kiu ĉiam tre malfacile trovis lokon por rasa miksado. “Ni estas miksrasuloj” asertas la verkisto Frédéric Ohlen de kaldoŝa deveno*. En ĉi tiuj lokoj — kies influo estas plivastigata de sociaj retoj kaj enretaj forumoj — oni spertas, aldone al interrasaj geedziĝoj, kritikajn voĉojn, dolorajn aŭ bonhumore impertinentajn, kiuj havas la grandan meriton ke ili alpaŝas rekte al la afero, reliefigas la kontraŭdirojn spertitajn kaj faras proponojn por la estonteco. “Mi alvokas la popolon de la lando ... mi alvokas la provincojn, mi alvokas la Ŝtaton, mi alvokas la eklezion, mi alvokas la tradicion ... mi alvokas la junularon, mi alvokas la junularon kanakan, la junularon kaldoŝan, la junularon valisinsulan” ĉantis la kanaka poeto-prezentisto Paul Wamo laŭ kiu estas necese “ribeli kontraŭ silento.” La Internacia Filmfestivalo de la Popoloj en Poindimié, la Pacifika Librofoiro, la muzikfestivalo Dubaan Kabe en Pouébo, la multaj seminarioj, la ekspozicioj grandaj kaj malgrandaj, kaj en Numeo kaj en la interno de la insularo, rivelas fermenton estetikan kaj sciencan kiu estonte kunportos pli grandajn esperojn pri emancipiĝo kaj kolektiva feliĉo ol politika debato kiu plejparte mankas.

* Frédéric Ohlen, Quintet, Gallimard, coll. Continents noirs, Parizo, 2014.

Ĉi tiu nova impeto, stimulata de lokaj kulturaj institucioj (la Kultura Centro de Tjibaou, la Biblioteko Bernheim en Numeo, kulturotekoj en la provincoj ...) ĉerpas suplementan energion el la cirkulado de homoj inter Francio kaj la insularo. La Domo de Nov-Kaledonio en Parizo plenumas gravan rolon kiel peranto kaj akompananto. Antaŭe, Francion vizitis tre malmultaj kanakoj kaj aliaj novkaledonianoj, kaj ili vivis tre izolite. Hodiaŭ, multaj studentoj kaj trejnatoj, atletoj, soldatoj, verkintoj de verkoj eldonitaj en Parizo, loĝstipendiataj artistoj kaj partoprenantoj en festivaloj, vizitas Francion por ekzerci siajn talentojn. Sekve, kurioza mozaiko de personecoj el diversaj fonoj kaj komunumoj laboras, foje eĉ ne konsciante tion, por forĝi ĉi tiun novan civitanecon konceptitan en 1998 de la Interkonsento de Numeo.

Sed la novkaledonia socio ankoraŭ zorgas pri siaj junaj kanakoj. Kvankam trejnpolitikoj ebligis al kelkaj prosperi (la profesia kaj politika antaŭeniro de kanakinoj estas rimarkinda ekzemplo), ankaŭ estas edukaj kaj profesiaj mankoj: malmultaj superlernejaj diplomiĝintoj, multaj lernantoj kiuj forlasas la lernejon sen diplomo. La realaĵo kaj efikoj de la transdono de respondeco rilate al la lerneja instruplano ankoraŭ ne montriĝis*.

* Kp. Marie Salaün, Décoloniser l’école. Hawai’i, Nouvelle-Calédonie. Expériences contemporaines, Presses Universitaires de Rennes, 2013.

Ankaŭ estas profunda ĝenateco ĉe multaj junaj kanakoj kiuj jam ne identigas sin kun iuj kutimaj valoroj. Formitaj en kampara mondo kiu fariĝis ĉiam malpli signifoplena, la praktikoj hereditaj de ĉi tiu antikva civilizacio* asertas la aŭtoritaton de la grandaĝuloj, de la maljunuloj, malutile al la opinioj de la junularo kaj virinoj, kaj tial ne povas plenumi la deziron por propra emancipiĝo. Kaptitaj inter la konservativaj postuloj de la pli aĝa generacio kaj la malfacileco trovi sian lokon en novkaledonia socio superregata de bonhavaj eŭropanoj, junaj urbaj kanakoj foje spertas grandan turmentiĝon kiel atestas la kresko de riskaj kondutoj — ekstrema drinkado, narkotismo — kaj de aŭtomobilaj akcidentoj, perfortaĵoj, ktp.

* De oktobro 2013 ĝis januaro 2014, la publiko havis la okazon apreci la ĉefajn majstroverkojn de la kanaka civilizacio ĉe ekspozicio titolita “Kanako, la arto estas vorto” ĉe la Musée du quai Branly en Parizo.
“Atentu pri tumultoj”

Cetere, la formado dum la lasta jardeko de movado por la rajtoj de indiĝenaj kanakoj revivigis la demandon pri identeco. Kelkaj el la pli fruaj sendependistoj kaj iliaj posteuloj, pikite de malvenkoj en la balotadoj aŭ zorgigite de iuj industriaj elektoj, rekonsideris la kulturan demandon. “Komuna aro de kanakaj valoroj” estas formulita. Ĝi kontestas politikojn kiuj ĝis nun estas monopoligitaj de ekonomiaj aferoj. La proponita inversigo de la perspektivo, la alvoko por idealigita kanaka mondo kiu devus esti enradikigita en la instituciojn (edukajn, ekonomiajn, justicajn ktp.), estas temo kiun la amaskomunikiloj reliefigas, kontraste kun la tendenco de nuntempaj disvolviĝoj en NovKaledonio.

Tradicia senato, enkondukita en 1998 de la Interkonsento de Numeo, estis la lanĉplatformo de ĉi tiu alia kanaka legitimeco kiu celas ĉirkaŭiri la efikojn de koloniado por krei ian “eternan melanezianon”. Ĉi tiu koncepto povus peri la sendependistan diskurson kaj samtempe malhelpi, ke la kanakoj fariĝu, laŭ la vortoj de Eloi Machoro, siatempa Ĝenerala Sekretario de la Union Calédonienne, “perditaj en la kolonia sistemo, kiel kelketaj pizoj en supo.” Ĝi ankaŭ povus tion obstrukci kiam, konforme al tiu sama Interkonsento de Numeo, ĉiu ero de la novkaledonia popolo devos konsenti kundividi komunan nacian destinon.

Inter 1970 kaj 1990, la gvidantoj de la sendependista movado koncentris ĉiujn siajn fortojn por gajni poziciojn de potenco en demokratiaj institucioj — naciaj kaj teritoriaj asembleoj, municipaj komunumoj kaj provincoj. Ilia unika kultura heredaĵo (lingvoj, ritoj, loka memoro) estis nur simbola armilo en ilia politika lukto. “La reveno al la tradicio estas nerealaĵo. (...) Neniam iu nacio sukcesis fari tion” proklamis Jean-Marie Tjibaou en Les Temps Modernes en 1985. La gvidmotivo lia estis “enmeti kiel eble plej da elementoj el nia pasinteco, nia kulturo, en la konstruadon de la modelo de la homo kaj la socio kiujn ni volas, por ke ni povu konstrui nian socion*.

* Intervjuo kun Jean-Marie Tjibaou en ‘Nouvelle-Calédonie: pour l’indépendance’, Les Temps Modernes, n-ro 464, Parizo, marto 1985.

Kun forta potencialo por industria kreskado, sed ankoraŭ apogata de francaj subvencioj, la novkaledonian socion ĝenas kontraŭdiraj fortoj kiuj kreas internan streĉitecon kiu ankoraŭ ne trovis klaran politikan esprimon. Fronte al ĉi tiu konfuzo, strange zorgiga sed ankaŭ vigliga, la rigideco de la plimulto de politikaj kaj instituciaj gvidantoj estas frapanta. La konstantigo de iliaj pozicioj de potenco, akiritaj post la eventoj de 1984-1988, kaj poste sub la aŭspicioj de la Interkonsentoj de Matignon kaj Numeo, ŝajne blokas la konstruadon de la komuna destino. Sub ĉi tiuj kondiĉoj, estas prudente atendi. Ĉu la plej bona statuso por la Kanaky-Nov-Kaledonio de morgaŭ ne estus la ĝisnuna aferstato por la potenctenantoj?

Sed, kiel granda kanaka poeto skribis en 1919, “atentu pri tumultoj!” Ne estas certe, efektive, ke la novkaledonia socio estos kontenta por ĉiam pri ĉi tiuj ludoj post la kulisoj. Dudek kvin jarojn post la fino de “la eventoj”, povus esti ke ĝi fine postulos statuson kiu estas konstanta kaj akceptebla al ĉiuj ĝiaj civitanoj.

Alban Bensa kaj Eric Wittersheim

De Egiptujo al Irako, ĥaoso instaliĝas tie kie la ŝtatoj retiriĝas

En Sinajo, “malpura” milito kiu ne diras sian nomon

Laŭ la raporto kiun ĵus publikigis la neregistara organizaĵo Human Rights Watch, almenaŭ ok cent subtenantoj de la Islama Frataro estis mortigitaj la 14-an de aŭgusto 2013 en Kairo post la eksigo de la prezidanto Mohamed Morsi, tio estas “unu el la plej grandaj amasmurdoj de manifestaciantoj en la moderna historio”. En Sinajo la loĝantaro pagas la prezon de la milito inter la ĝihadistaj milicoj kaj la egipta armeo.

LI ESTIS 31-jara. Mohammed Youssef Tabl estis mortpafita de egipta soldato ĉe la pordoj de la urbo Cheikh Zouayyid, tridek kilometrojn oriente de Al-Arich, ĉe Sinajo. Membro de oficiala misio taskita kolekti informojn pri la situacio en la regiono, li estis konata, kaj lia morto ne restis nesciata. Simpatio kaj solidareco helpis lian familion kaj amikojn enteni sian koleron. Miloj da anonimaj viktimoj ne havis tiun bonŝancon. Tabl vivis en la urbeca kaj edukita medio de Al-Arich, dum la loĝantaro de tiu zono, landlima kun Israelo, estas ĉefe beduena, marĝenigita, stigmatizita. Viktimo de la politiko “ĉion detrui post si”, kiu tie estas uzata, ĝi ekbatalis nur devigite.

Jam ekde 1948, rezisto al Israelo

KIAM en januaro 2011, la “revolucio” eksplodis ĉie-dise en Egiptujo, Al-Arich, ĉefurbo de la gubernio Sinajo ne postrestis. Sed la reago al la unua murdo de manifestacianto, sur la ĉefa placo de Cheikĥ Zouayyid, prosksima beduena urbo, estis aparte perforta. La aktivuloj por la homaj kaj politikaj rajtoj retiriĝis. La virinoj ekkomencis rompi ŝtonojn por fari ĵetaĵojn, kiujn la infanoj elĵetos; la viroj elprenis siajn kalaŝnikovojn kaj raket-pafilojn.

La tri pasintaj jardekoj da maljusteco, subpremo, humiligo kaj registaraj mensogoj ne estigis venĝemon kompareblan al tiu de la lastaj jaroj de la regado de la prezidanto Hosni Mubarak. Responde al la unua granda ondo de terorismaj atencoj en sud-Sinajo (2004-2005), la loĝantaroj suferis brutalan represion; okazis senprecedenca kresko de la seksperfortoj fare de policanoj en Rafah kaj en Cheikh Zouayyid, kiuj eĉ transiris la malĝojan rekordon de la israela okupad-armeo (1967-1982). Tiu perforto akrigis la decidemon de la armitaj grupoj, kaj precipe de la salafismaj kaj ĝihadismaj milicoj, kiel Ansar eit Al- Maqdis (ABM).

La rezisto kontraŭ Israelo sur religiaj bazoj komenciĝas en 1948, kiam la Islama Frataro kreas militistajn trejn-tendarojn por la volontuloj en Al-Arich kaj en Sad Al-Rawadaa. Kiam Gamal Abdel Naser kaj la “Liberaj Oficiroj” ekregas en Kairo, en 1952, la ĉeesto de la Frataro en Sinajo malkreskas, ĝis plena malapero du jarojn poste, kun la malpermeso de la organizaĵo kaj ekzilado de multaj ties gvidantoj, interalie en Jordanion.

En la sama momento, la ŝejko Eid Abou Jerir, heredanto de la frataro (tariqa) de la ŝejko Abou Amad Al-Hazawy, kiu originas el Gazao, kreas la unuan sufiisman grupon*. Dum la Suez-krizo kaj la sekvanta milito, en 1956, aperas unu tendenco de sufiisma ĝihadismo. Ĝi kunlaboras kun la egipta armeo kaj ĝia inform-servo por lukti kontraŭ Israelo, kiu, fine de la milito, okupas la regionon — kaj la Gaza-strion* — ĝis marto 1957. Kelkaj el ĝiaj nunaj gvidantoj estas medale dekoraciitaj eks-batalantoj, oficiale honorigitaj de la ŝtato, kiel ekz la ŝejko Hassan Khal, el la vilaĝo Al-Joura, 7 kilometrojn sude de Cheikh Zouayyid.

* Sufiismo estas formo de mistikeco, kies radikoj estas en la sunaisma islamo. Laŭfame pacema, ĝi fakte markas diversajn movadojn, inkluzive kelkfoje ĝihadismajn.
* Vd Alain Gresh, “Gazao la malobeema, naskejo de la palestina naciismo”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2014.

Malgraŭ la nerompeblaj historiaj ligoj de sufiismo kun la regula armeo, la loĝantaro de Sinajo konsideras la egipto-israelan pactraktaton, subskribitan en 1979 de Anwar al-Sadat kaj Menaĥem Begin (sekve de la Camp-David-interkonsentoj de 1978), kiel perfidaĵon. Israelo restas la malamiko. Religia diskurso, kiu ne distingas inter judismo kaj sionismo, substrekas la konstantan minacon, kiun ĝi prezentas.

Inter 2001 kaj 2010, la organizaĵo de Usama bin Laden ne sukcesas starigi filion en tiu lando, de kiu tamen devenas ĝia aktuala ĉefo, s-ro Ayman Al-Zaouahiri. La kreado de Al-Kaida en Kenana (Egiptujo) ja okazas en 2006, sed ĝia ĉefo, Mohammed Al-Hakayama, estas mortigita du jarojn poste. En junio 2010, nekonatoj plenumas la unuan bombo-atencon kontraŭ gasodukto en Sinajo. Post la falo de s-ro Mubarak, dek tri aliaj celumis, en diversaj lokoj de la duoninsulo, tiun saman gasodukton, kiu provizas al Israelo la egiptan naturan gason. Fine, en aprilo 2012, la registaro decidas interrompi la provizadon. Ĝi tiel sin konformas al tribunala decido deklarinta, ke la kontrakto atencas la nacian suverenecon kaj la interesojn de Egiptujo.

Tiam ABM la unuan fojon atestas publike sian ekziston tra videofilmo titolita If you are back, we are back (“se vi revenas, nirevenas”); alidirite: “Se vi re-eksportas gason al Israelo, ni revenos”. Ĝi tie deklaras eksplicitan subtenon al Al-Kaida, kiu ĝin rekonas.

La sekva etapo, por ABM kaj aliaj salafistaj grupoj, tiaj kiaj la Choura de la muĝahedinoj — Aknaf Beit Al-Maqdis (CMS-ABM), estas celi la israelajn armeojn en Israelo mem. Ili sukcesas kelkajn operaciojn gvidatajn de ĝihadistoj devenantaj de Egiptujo (beduenoj kaj nebeduenoj) kaj de aliaj arabaj landoj.

La solena funebra ceremonio, laŭ la tribaj ritoj, de unu el tiuj beduenaj ĝihadistoj mortigita de israela senpilota aviadilo, la 9-an de aŭgusto 2013, atestas pri la simpatio de la loĝantaro al ABM.Sed, kiam la atencoj komencas celi la egiptan regulan armeon, ĝia populareco kaj tiu de la aliaj grupoj malkreskas.

La loĝantoj de la regiono bone akceptis la atakojn kontraŭ celoj en Israelo trans la landlimo, vera defio lanĉita al la aŭtoritatuloj de Kairo. Ili estis konvinkitaj, ke la aranĝaĵoj de s-ro Mubarak kun la israelanoj konsistigis la ĉefan obstaklon al la evoluo de ilia regiono. La landlimaj triboj havas dekojn da enprizonigitoj en Israelo, arestitaj antaŭ nelonge kaj ĉiam konsiderataj “militkaptitoj”. Ili tamen timis vidi la rezistadon kontraŭ la israela ŝtato transformiĝi en ribeladon kontraŭ la egipta ŝtato.

Tiu paŝo estis farita, kio donis al Israelo pretekston por agi. En aŭgusto 2012, taĉmento eniris la egiptan teritorion por murdi Ibrahim Eweida, beduena gvidanto de ABM, en la vilaĝo Khereza, dek kvin kilometrojn okcidente de la landlimo. En majo 2013, alia gvidanto, Mahdou Abou Deraa, estis murdita en la vilaĝo Goz Abou Raad, apud Rafah, en norda Sinajo, fare de lokuloj, kiuj kunlaboras kun israelanoj. En aŭgusto samjara Israelo ne hezitis embarasi la egiptan armeon, anoncante masakron fare de senpilota aviadilo, en Al-Ajraa, de tuta ĝihadista grupo, kiu laŭ Israelo estis ĵetonta raketojn al ĝia teritorio.

Vilaĝoj reprezalie detruitaj

TIU SINSEKVO de pli kaj pli gravaj eventoj instigis la egiptan armeon ataki la 10-an de aŭgusto 2013 du vilaĝojn, kie vivis ABM-aktivuloj. La unuan fojon de 1967, egipta batalhelikoptero eniris en la C-zonon* por frapi Al-Toumah kaj Al-Moqataa. Tiun momenton oni povas ja konsideri kiel la komencon de vera milito.

* La israela-egipta pactraktato dividis Sinajon en tri zonoj; en ĉiu zono, la nombro de egiptaj soldatoj estis limigita. La C-zono, landlima kun Israelo, estas malpermesita por ili (sed ne por la policanoj).

La Islama Frataro havas neniun organizitan vivon oriente de Al-Arich, kaj ne sukcesis krei ligojn kun la armitaj grupoj de Sinajo dum la prezidanteco de s-ro Mohamed Morsi (junio 2012-julio 2013). Sed, malgraŭ sia ideologia malamikeco al ili, ABM sentis sin devigata esprimi sian solidarecon en la kunteksto de la perforta represio, kiun ili suferas depost la armea puĉo de la 3-a de julio 2013. Ĝiaj komunikoj estas plenplenaj je religiaj pravigoj; ĝi ne nur akuzas la militistojn ne plenumi siajn devojn al la nacio, sed ĝi ankaŭ nomas nekredantoj ĉiujn membrojn de la armeo, la bazajn soldatojn same kiel la oficirojn. Kaj ĝi etendas sian agadon ekster Sinajo, celante trafotaĵojn en aliaj regionoj de Egiptujo.

Incitita de la perfortaĵoj* kaj militkrimoj plenumataj dum la operacoj, kiuj komenciĝis la 7-an de septembro 2013 — kaj ankoraŭ daŭras — ABM ekvarbas pli da batalantoj. La plej malbona el la eblaj scenaroj ne nepre estus la etendiĝo de perforto al la cetero de Egiptujo, sed la plifortigo de la ligoj, ĝis nun malfortaj, inter ABM kaj la ĝihadismo en Sirio.

* Vd. “Sinai: Destined to suffer?”, Integrated Regional Information Networks (IRIN), Najrobio, 9-an de decembro 2013, www.irinnews.org.

La senprecedenca represio, kiu sekvis la eksigon de s-ro Morsi, estas konstanta provokado por la ABM-batalantoj. La sturmoj kontraŭ la Frataro kaj aliaj manifestaciantoj islamistaj dum ramadano 2013 (kaj en la moskeoj je la preĝo-horo), la konstantaj suspektoj al la kredantoj, kreditigas laŭ ili la ideon de milito kontraŭ islamo.

La provo murdi la ministron pri internaj aferoj en Kairo, en septembro 2013, markas decidan turniĝon. Antaŭe, ABM celis la armeon kaj la policanojn; ekde nun ĝi plenumas laŭdifine terorismajn agojn: tiuj, kiuj planas ilin ne plu zorgas pri damaĝoj al civiluloj. En oktobro 2013, ABM-aktivulo ĵetas kamionon plena de eksplodiloj al la domo de la direkcio pri sekureco en sud-Sinajo. En novembro, la oficejo de la armea sekureco de la provinco Ismailiyya eksplodas per dinamito. Unu monaton poste, kelkajn horojn post kiam forta eksplodo detruis la konstruaĵon de la sekureco de Al-Mansoura, ĉefurbo de la gubernio Dakahleya, la provizora registaro deklaras ke ABM estas “terorisma organizaĵo”

De tiam, la kontraŭleĝaj subpremoj de la oficiroj kaj soldatoj de la regula armeo kontraŭ la civilaj loĝantoj ĝuas kompletan senpunecon. En Sinajo ĉio estas permesita, inkluzive de la detruo de domoj sen tribunala permeso, bruligo de kabanoj, kie loĝas la plej malriĉaj loĝantoj, interalie la maljunuloj, elradikigo de oliv-arbaroj, pafado al civitana loĝejo, murdo de virinoj kaj infanoj, laŭhazarda aresto de centoj da suspektitoj, fermo de dekoj da vendejoj kaj butikoj, truditaj translokadoj kaj, kompreneble, persekutadon de ĵurnalistoj kaj sciencaj esploristoj — inter kiuj la aŭtoro de ĉi tiu artikolo.

Post kvar monatoj de tiu vera milito, ABM ankoraŭ donis pruvon de sia vigleco per tri spektaklaj operacioj efektivigitaj en januaro 2014. La unua estis pafo de Grad-raketo sur la israelan urbon Eilat, la 21-an de januaro. La dua estis atenco kontraŭ la direkcio de la sekureco, en centro de Kairo, tuj post la averto lanĉita de la ministro pri internaj aferoj, al kiu ajn konsiderus festi la datrevenon de la “revolucio de la 25-a de januaro” antaŭ policejo; la tria — kaj la plej amaskomunikita-, la dumfluga detruo, la 25-an de januaro, de egipta armea aviadilo, kiu mortigis la tutan aviadilanaron. Reprezalie, la soldatoj, ege furiozaj, tute detruis la vilaĝon Al-Lifitat kaj lanĉis kelkajn noktajn ekspediciojn kontraŭ la urbeto Al-Barth.

Dum tiuj longaj monatoj, la egipta ameo trudis silenton de la gazetaro pri ĉio okazanta en norda Sinajo. La ĵurnalistoj kaj aktivuloj de la regiono estis persekutataj, arestitaj kaj torturitaj, aŭ ĉasataj kaj devigitaj kaŝi sin, dum iliaj eksterlandaj kolegoj, minacataj, estis fine elpelataj. La komunikad-retoj ĉiutage suferas interrompojn, kaj la elir-malpermeso aplikiĝas ĉiuvespere unu horon antaŭ la sunsubiro. Tamen, ĉiuj tiuj iniciatoj, inkluzive de la kolektiva kaj arbitra puno al la loĝantaroj, ne malhelpis ABM ankoraŭ pafi raketojn sur Israelon dum la milito en Gazao, en julio-aŭgusto 2014. Ĝi pafis ilin el tiu sama zono, kie israela senpilota aviadilo pasintjare mortigis kvar ĝihadistojn.

Kiam la egipta armeo sukcesis malhelpi duan pafon, la 13-an de julio 2014, ABM reagis celante armean tendaron, oriente de Al-Arich. Unu el la du kugloj trafis sian celon, sed la alia falis sur proksimajn loĝejojn, kaj mortigis sep civilulojn, inter kiuj unu dekjara knabino, kaj vundis naŭ aliajn.

Hodiaŭ, ABM deturnis sin de Al-Kaida por alianciĝi kun la Islama Ŝtato (IŜ). Kaj la senkompata politiko aplikata de la egipta kaj israela registaroj naskis novan generacion de batalantoj, pli motivataj de venĝemo ol de ideologiaj konvinkoj.

Ismaïl ALEXANDRANI

Nikelo, pridisputata valoraĵo

Inter 20% kaj 30% de la nikelaj rezervoj de la mondo troviĝas en Nov-Kaledonio. Esenca metalo por multaj industrioj, dum multaj jaroj ĝi estis eksportita kiel kruda erco — vera “prirabado” laŭ la sendependistoj: la manao plejparte prosperigis kelkajn eŭropajn familiojn kiuj posedis la minindustrion de la teritorio. La Kanaka Socialisma Fronto de Nacia Liberiĝo (Front de libération nationale kanak et socialiste — FLNKS) faris “la minadan antaŭkondiĉon” centra elemento de ĝiaj intertraktadoj kun la franca registaro. La akiro de kelkaj erctavoloj fare de Sofinor, publika-privata komerca partnereco operacianta en la nomo de la provinco Nordo kiu havas sendependistan plimulton, ebligis gravajn investojn en turismo kaj la akvokultura industrio. Kaj la nikela traktadejo ĉe Vavouto fine aperis sur la nordokcidenta marbordo en 2013, kio rekte kaj nerekte estigis la kreon de centoj da laborpostenoj.

Devontiginte sin al la ideo de ekonomie vivipova Nov-Kaledonio sendependa, FLNKS ĉiam insistis pri industria strategio sur bazo de nikelo. Tio klarigas ĝian sindevontigon al la redistribuo de la profitoj en la formo de publikaj investoj, prefere ol tantiemo asignita nur al la tradiciaj posedantoj de la ejoj kie erctavoloj troveblas. La partio ankaŭ posedas majoritatan akciaron (51%) en ĉiuj projektoj rilatantaj al nikelo, kaj en Nov-Kaledonio kaj en komunaj entreprenoj pri eksterlandaj instalaĵoj (Sud-Koreio, Ĉinio).

Plia grava metalurgia projekto, starigita en la provinco Sudo, estas la fabriko ĉe Goro, de kiu la brazila mina giganto Vale posedas 69% de la akcioj*. Ĉi tiu fabriko estas pridisputata pro sia metodo de traktado kiun iuj konsideras tro polua, kaj pro tio ke poluakvoj estas rekte eligataj en la lagunojn de Nov-Kaledonio kiuj estas klasifikitaj de Unesko kiel Mondaj Heredaĵoj. En 2012, dum la Pintokunveno de Davos, neregistaraj organizaĵoj — inter ili Greenpeace — aljuĝis al Vale la premion Public Eye kiu “rekompencas” la plej malbonan firmaon sur la planedo. La kompanio estas devontigita sin fari grandajn investojn por la konservo de la lagunoj kaj ilia bestaro. En majo 2014, tamen, grava likado de acido kaŭzis interbatiĝojn inter la loĝantoj de Saint-Louis (apud Numeo) kaj la polico.

* Vidu Philippe Revelli, ‘Révolte globale contre un géant minier’, Le Monde diplomatique, oktobro 2010.

Kiu ajn estu la elektita strategio, povus esti, ke nikelo iam konsistigos 30% de la malneta interna produkto, kompare kun 10% hodiaŭ. Ĉi tiu grava loko asignita al “la diabla metalo” en la ekonomio de la insuloj sendube daŭre estos forte kontestata politike.

Alban Bensa kaj Eric Wittersheim

Multiĝo de strikoj kaj sociaj movadoj

En Ĉinujo, kolero serĉas sindikatojn

Laboristoj laborantaj por Nike, AdidasConverse, salajruloj de la usona giganto de distribuado Walmart... Neniam strikoj estis tiel multnombraj kaj spektaklaj en Ĉinujo. Han Dongfang, fondinto de la unua sendependa sindikato, enprizonigita post la eventoj de la Tiananmen-placo en 1989, kaj poste elpelita de la lando en 1993, eltiras instruojn de tiuj luktoj al kiuj lia organizaĵo kontribuas.

KIU povas ankoraŭ dubi pri la mobiliz-kapablo de la ĉinaj laboristoj kiam iliaj rajtoj estas minacataj? En aprilo 2014 en Dongguan, urbo en sudo de Ĉinujo, la kvardek mil laboristoj de la giganta ŝu-fabriko Yue Yuen — kiu produktas por okcidentaj markoj kiel Nike, Adidas, Converse... — strikis dum du semajnoj. Tio estis unu el la plej gravaj movadoj de tiuj lastaj jaroj. Ĝi rivelis je kiu grado, dum la tri lastaj jardekoj, la lokaj registaroj ĉirkaŭiris la labor-juron aŭ ignoris ĝiajn malobeojn, cele altiri kaj konservi la investojn.

Ĉio komenciĝis kiam salajruloj malkovris, ke, de dek jaroj, tiu tajvana entrepreno ne pagis sian parton de la sociaj kotizoj. La loka registaro certe sciis tion, ĉar la kotizoj devas esti pagataj al fonduso kontrolata de ĝi. Ĝi do toleris tion, esperante, ke neniu ekscios, kaj se jes, ke neniu protestos.

Sed, kelkaj laboristoj ne nur eksciis pri tio, sed ili ankaŭ tre forte reagis. Fronte al situacio, kiu rapide malboniĝis kaj kiun ĝi ne sciis solvi, la loka registaro panikis. Ne ĉar ĝi ne kutimas strikojn: ekestas preskaŭ ĉiutage nova striko en la urbo. Sed tiu de Yue Yuen, multe pli grava ol la aliaj, altiris la atenton de la naciaj kaj internaciaj amasinformiloj.

La loka registaro ne disponis pri modelo por solvi tian konflikton. Estas ja sindikato en la fabriko, sed ĝi ne moviĝis. La dungitoj havis do neniun validan reprezentanton mandatitan por prezenti iliajn plendojn ĉe la direkcio, aŭ por postuli kolektivan intertraktadon. Neregistara organizaĵo (NRO) por defendo de la laboristaj rajtoj, la Shenzhen Chunfend Labor Dispute Service Center tiam intervenis por helpi la organizon de elekto de delegitoj kaj ellabori liston de postuloj.

Sed la movado rapide montriĝis tro vasta kaj kompleksa por ke tiu loka grupeto, kiu enhavis nur tri membrojn, povu mastrumi ĝin. La strikantoj do alvokis la provincan sindikaton, apartenantan al la Federacio de la sindikatoj de la tuta Ĉinujo (All-China Federation of Trade Unions, ACFTU), kiu disponas pri konsiderinda riĉeco: proksimume naŭcent mil plentempaj respondeculoj en la tuta lando. Neesperite, ĝi favore respondis per Weibo (la ĉina Twitter) kaj promesis sian helpon.

Sed bonvolemo ne sufiĉis. Reprezenti dekmilojn da homoj kaj solvi sociajn konfliktojn, kiuj tre rapide evoluas, necesigas grandan sperton kaj kompetentecon pri kolektiva intertraktado. En Ĉinujo la sindikataj givdantoj ne posedas tion. Krome, la laboristoj de Dongguan ne vere fidis la sindikaton.

Surprizo ĉe Walmart

LA LOKA registaro tamen sukcesis persvadi Yue Yuen pagi la ŝulditan sumon al la socia asekuro kaj doni al la dungitoj kroman monkompenson, por kovri la plialtiĝon de iliaj propraj kotizoj. Ĝi opiniis tion bona kompromiso; sed ne la strikantoj, kiuj estis sisteme tenitaj ekster la intertraktado. Unu el ili klarigas: “La problemo de la socia asekuro utilis kiel ekigilo. La laboristoj ekkaptis ĝin por esprimi sian koleron. La ĉefa demando estas tiu de salajroj*. Ĉiufoje kiam la minimuma salajro altiĝis, Yue Yuen reduktis niajn bonusojn samkvante. Ni longtempe retenis nian indignon.*.”

* La meza salajro en la fabriko estas ĉirkaŭ 3000 juanoj monate (inkluzive la kromajn horojn), tio estas iom pli ol 357 eŭroj.
* “Defeat will only make us stronger: Workers look back at the Yue Yuen shoe factory strike”, China Labour Bulletin, Hongkongo, 22-a de majo 2014, www.clb.org.hk.

Nescianta pri tiuj fundamentaj zorgoj, la loka registaro, tuj kiam ekestis la koncedoj pri la pago de la sociaj kotizoj, ege premis la laboristojn por devigi ilin akcepti la interkonsenton. Ĝi gardigis ilin de pli ol mil policistoj, ene de la fabriko. Finfine la strikantoj cedis kaj rekomencis labori — almenaŭ por iu tempo.

Post fina kalkulo, ĉiu estis perdanto: la salajruloj, kies postuloj restis ignorataj; la entrepreno, ĉar ĝi pagis 37 milionojn da dolaroj (27 milionojn da eŭroj) kiel monpunon kaj pagon de ŝuldo; la registaro fine, ĉar ĝi perdis la malmultan krediton, kiun ĝi havis ĉe la laboristoj. Tia situacio estis evitebla. Ĝi ŝuldiĝas al la nekapablo de la fabrika sindikato mastrumi la konflikton, kaj, precipe, antaŭmalhelpi ĝin.

Tamen, aliaj spertoj montris novajn vojojn. En sama momento, kiam okazis la striko de Yue Yuen, je naŭcent kilometroj norde de Dongguan, tre decidema grupo de eksdungitoj, maldungita el la Walmart-vendejo de la urbeto Changde demonstris, ke sindikato povas ankaŭ plene ludi sian rolon. Povas ŝajni suprize, ke la usona entrepreno, konata malamiko de sindikatoj, permesis ilian ĉeeston en siaj superbazaroj en Ĉinujo. Tio ne estis sen kaŝita penso: ĝi sciis, ke tiuj, kiujn starigis la ACFTU de 2006 ne estos defendofortoj de la laboristoj, sed iloj je la servo de la direkcio. Tiel okazis dum la ok unuaj jaroj. Walmart povis malfermi kaj fermi vendejojn, dungi kaj maldungi personaron, sen iu ajn movo de la loka sindikato.

Ĉio ŝanĝiĝis la 5-an de marto 2014, kiam la entrepreno decidis fermi sian vendejon n-ro 2024 en Changde. Kiel kutime, ĝi donis al la dungitoj nur dusemajnan pagitan periodon post la anonco de la maldungo, kaj ili povis elekti inter, ĉu kompensa pago ridinde malalta, ĉu laborloko en alia vendejo, pli ol cent kilometrojn for de tie. Sed ĝi proponis al la prezidanto de la sindikato, s-ro Huang Xingguo, novan postenon kaj taŭgan monsumon kiel “bonuson de relokado”.

Konsternis ĝin, ke s-ro Huang ne nur rifuzis la proponon, sed li ankaŭ organizis kunvenon de la sindikat-komitato, kiu voĉdonis la strikon por protesti kontraŭ la fermo-projekto. Kun siaj kolegoj, li formis strikopostenon kaj levis flagrubandojn por protesti kontraŭ la kontraŭleĝaj maldungoj kaj postuli maldungo-bonuson “justan kaj saĝan”. Krome, kiel prezidanto de la sindikato, s-ro Huang formale petis starigon de kolektiva intertraktado.

La lokaj aŭtoritatuloj deklaris la fermoplanon de la Walmart-superbazaro konforma al la leĝo, kaj la agadon de la dungitoj, kontraŭleĝa. S-ro Huang atestas pri la suferitaj premoj: “‘Se vi ne respektas la leĝon’, la mastro diris al mi, ‘se vi faras el tio tro laŭtan aferon kaj malhelpas la relokadon, vi povas esti arestita kiam ajn. Vi estas la ĉefo, vi ne povas eskapi viajn respondecojn.’ Sed mi ja akceptis miajn respondecojn. Mi elektis defendi ĝis la fino la rajtojn de la laboristoj*.” La polico tiam venis deloki la strikantojn, sed tiuj restarigis sian strikopostenon ekstere. Ili regule raportis pri siaj agadoj sur la sociaj retoj.

* Raportita de Beijing News (en la ĉina), 24-a de majo 2014. Vd ankaŭ “Taking a stand: Trade union chairman fights back against Walmart”, China Labour Bulletin, 24-a de junio 2014.

Fine, s-ro Huang kaj liaj kolegoj ne ricevis la kompensaĵon, kiun ili deziris. Sed ili akiris gravan venkon: ili pruvis, ke dungitoj kaj sindikatoj povas antaŭeniri kune, eĉ se la koncerna sindikato apartenas al federacio ofte mokata, la ACFTU*.

* Vd “Arbitration committee in Changde rules against Walmart workers”, China Labour Bulletin, 26-a de junio 2014.

Ĉinujo ŝanĝiĝis. Kiel atestas la strikoj de Yue Yuen, de Walmart, kaj ĉiuj aktualaj sociaj movadoj, la laboristoj ne plu estas nur viktimoj de la politika subpremo: ili fariĝas potencaj agantoj kaj ŝanĝiĝo-agentoj*. De tiam, la sindikatoj, la dungantoj kaj la regantaro devos adaptiĝi. La regantaro devas kompreni, ke ĝi ne povas solvi la problemojn enprizonigante la protestantojn — ĝenerale ĝi enprizonigas la gvidantojn dum kelkaj tagoj, sed kelkaj restas en prizono pli longe* — kaj ignorante la kaŭzojn de la konfliktoj. La entreprenoj devos lerni intertraktadi kaj traktadi kiel egaluloj kun siaj salajruloj; kaj la sindikatoj devos provizi ĉi-tiujn per la subteno, kiun ili bezonas.

* Por la sola dua trimestro 2014, ducent tridek kvin movadoj estis nombritaj, tio estas 49% pli ol unu jaron antaŭe. Vd la mapon de la strikoj sur China Labour Bulletin.
* Du ekzemploj inter aliaj: en majo 2013, dek du sekurec-agentoj de la hospitalo de Kantono estis kondamnitaj je ok monatoj en malliberejo; aktivulo, s-ro Wu Guijin, estis liberigita la 29-an de majo 2014, post unu jaro en malliberejo.

La ACFTU estas, prave, konsiderata kiel marioneta sindikata federacio, pli zorganta pri siaj propraj interesoj ol pri tiuj, kiujn ĝi devas reprezenti. Tamen tio ne signifas ke ni devas forbalai ĝin facilanime. Plej efike certe estas, ke la laboristoj ĝin premu por devigi ĝin transformiĝi. Tiuj, kiuj aktivas por la rajtoj de la salajruloj do troviĝas antaŭ tiu elekto: kontribui al tiu sindikata ŝanĝiĝo aŭ malhelpi ĝin.

Nuntempe, entrepreno konsistigas reduktitan modelon de la ĉina socio: tre hierarkia strukturo, rigida kaj aŭtoritatema. Tio neeviteble generas streĉojn kaj kelkfoje perforton, ĉar tiuj, kiuj disponas pri povo sisteme kaj troe uzas ĝin por siaj propraj interesoj, kaj malmulte zorgas pri la bezonoj de tiuj, kiuj apartenas al la malaltaj klasoj... ĝis tiuj lastaj decidas, ke sufiĉas ja, kaj ekagadas.

Se la entrepreno fariĝas pli demokratieca kaj la voĉo de la laboristoj pli laŭtiĝas, danke al kolektiva intertraktado kaj al vera sindikata reprezentado, estas evidente, ke la subpremo malpliiĝos. La dungitoj, pli konfidemaj, ekuzos la mekanismojn ebligantajn pacan solvadon de la konfliktoj, anstataŭ tuj elekti la alfrontadon.

Verŝajne la ŝanĝo okazos malrapide, dise kaj konfuze. Sed la laborista movado kaj la sindikatoj fine havos fortan efikon, ne nur al la salajroj kaj la laborkondiĉoj, sed ankaŭ al la tuta socio. Sufiĉus ja, ke triono de la salajruloj (tio estas ducent milionoj da homoj, egalas al la loĝantaro de Francujo, Germanujo kaj Britujo kune) povu apogi sin al sindikatoj elektitaj kaj gvidataj demokratie, kapablaj reprezenti siajn membrojn kaj intertrakti kun la dungantoj, por ke la tuta socio ŝanĝiĝu.

La malvarma milito finiĝis antaŭ pli ol du jardekoj. Ne plu estas tempo por politika analizo dividanta la mondon inter bonuloj kaj malbonuloj. Ĉio restas farota en Ĉinujo. Al tiuj, kiuj volas ŝanĝon, neniel utilas laŭte krii kontraŭkomunismajn frapfrazojn, aŭ rekomendi la demokration laŭ la okcidenta maniero. Ja surloke, en la agadoj, ni devas serĉi konkretajn solvojn al la problemoj de la laboristoj. Tiel la aktivuloj konstruos ĉiutage fortan sindikatan movadon, kapablan blovigi demokratian venton en la entreprenojn.

Alia pensmaniero kaj novaj agadoj, disvolvitaj samtempe de la direkcio, la sindikatoj kaj la salajruloj, antaŭigos la socian demokration kaj malantaŭigos la aŭtokration. Ili kontribuos iom post iom veki la senton de justeco, tiel ke la etaj kaj mezaj entreprenoj ne plu estu dominataj de la gigantaj publikaj kaj la plurnaciaj entreprenoj, kaj ke la civitanoj ricevu kompenson kiam iliaj rajtoj estas malrespektataj.

Potenca laboristaro kaj efika engaĝiĝo de la sindikatoj povus havi la saman efikon kiel la sindikata movado en Eŭropo en la 19-a jarcento: konstrui bazojn por la disvolvado de demokratio. Nun Ĉinujo ne proksimas al ĝi. Sed, post dek jaroj, kiam la prezidanto Xi Jinping* ĝuos sian emeritecon, ĝi estos jam tre malsama ol tiu de hodiaŭ.

* La ĉinaj gvidantoj ne povas plenumi pli ol du mandatojn, tio estas dek jaroj.

La laborista movado povas ne nur helpi al tio, ke la mastroj pagu decan salajron al siaj dungitoj, sed ankaŭ instigi la registaron provizi decajn lernejojn, pageblajn kuracoservojn kaj fidindajn sociajn servojn. Alivorte, la lando povus fariĝi ĉina versio de Svedujo, kie la interesoj de individuo, de la diversaj sociaj grupoj kaj de la tuta socio estus protektataj kaj, laŭeble, ekvilibraj. Sed sen zorgaj klopodoj de ni ĉiuj, ni ne subtaksu la riskon, ke Ĉinujo povus fariĝi dua Rusujo.

Han Dongfang

La kiso de morto de Eŭropo al Afriko

EN TIU komenco de somero 2014, la Eŭropa Unio triumfas. Post pli ol dekjara kaŝita batalo, ĝi finfine venkis la reziston de la afrikaj landoj, kiuj rifuzis subskribi la libermerkatajn traktatojn planitajn de la jaro 2000 en la interkonsento de Kotonuo (Benino)*. La 10-an de julio, la ŝtatestroj de la Komunumo Ekonomia de la Okcident-Afrikaj ŝtatoj (CEDEAO en la franca) subskribis la Ekonomian Partnereco-Interkonsenton (EPI) de Okcidenta Afriko*; la 22-an de julio, la EPI de la sudhemisfera Afriko estis subskribita; la 25-an de julio, Kameruno ratifis individuan EPI.

* Vd Ignacio Ramonet, “Afriko diras ne”, Le Monde diplomatique, januaro 2008.
* La EPI de Okcidenta Afriko enhavas la CEDEAO-n (Benino, Burkina Faso, Kaboverdo, Eburbordo, Gambio, Ganao, Gvineo, Gvineo-Bisaŭa, Liberio, Malio, Niĝerlando, Niĝerio, Senegalo, Siera Leono, Togo) kaj Maŭritanion.

Nura disreviĝo por la Unio: Orienta Afriko ne sekvis. La landoj de tiu subregiono dominata de Sudafriko rifuzis senigi sin je valoraj doganaj enspezoj sen realaj eŭropaj kompensoj. La EPI ja enkalkulas la forigon de la doganimpostoj por tri kvaronoj de la eksportaĵoj de la Unio, dum tiu ĉi plu importos el Okcidenta Afriko ĉiujn ĝiajn produktojn, kiuj jam estas sen doganimpostoj. Jen trompomerkato. Kiel oni atingis tian katastrofon?

De 2008, la ŝtatoj de Okcidenta Afriko rezistis al la premoj de Bruselo, stimulitaj de potencaj sociaj movadoj kunigitaj ene de kelkaj retoj: la Third World Network Africa, bazita en Akrao (Ganao), la Platformo de la civil-sociaj organizaĵoj de Okcidenta Afriko pri la Interkonsento de Kotonuo (france: POSCAO) en Dakaro (Senegalo) kaj la Reto de la kamparanaj organizaĵoj kaj de produktistoj de Okcidenta Afriko (france: ROPPA), en Uagaduguo (Burkina Faso). Sed pluraj eventoj ebligis “turnigi” la afrikajn ĉefurbojn.

Renverso de la fortorilato

ĈIO KOMENCIĜIS kun la plendo metita en 1995 antaŭ la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), fare de la latinamerikaj banan-produktistoj. Ili ĝuis subtenon (pro tio la nomo: “dolar-bananoj”) de Vaŝingtono, kiu neniam akceptis la “preferojn” konceditajn de la EU al la landoj de Afriko, Karibujo kaj Pacifiko, tiel nomataj AKP-ŝtatoj. Konforme al la Konvencioj de Lomeo, subskribitaj en la 1970-aj jaroj, tiuj ĉi ne devas pagi dogan-impostojn por eniri la eŭropan merkaton*. Malpravigante la EU, la organo por solvado de konfliktoj de la MOK ordonis anstataŭigi la “preferojn” per avantaĝoj tiel nomataj “reciprokaj” antaŭ la fino de 2007. Tio estis do la objekto de la EPI programitaj en la interkonsento de Kotonuo.

* Subskribita la 23-an de junio 2000, la Kotonu-interkonsento, posteulo de la Konvencio de Lomeo-4, celas konformiĝi al la reguloj de la MOK. Vd Anne-Marie Mouradian, “Offensive contre la convention de Lomé”, Le Monde diplomatique, aprilo 1995.

Sed, ĉe la fino de la periodo, nur Karibujo subskribis regionan interkonsenton. Kvardek tri landoj ne moviĝis, dudek estis subskribintaj individuajn interkonsentojn, tiel nomatajn “provizoraj”. Inter tiuj, kiuj ne subskribis, estas la plejmulto de la “malplej evoluigitaj landoj” (MEL; france: PMA), kiuj dependas de la programo “Ĉio krom armiloj” adoptita de la Unio en 2001: ĉiuj iliaj produktoj, krom armiloj, eniras sen dogan-impoŝto en la eŭropan merkaton. Por venki la rezistojn, la EU-landoj alsendas tiam ultimaton al la afrikaj gvidantoj: sen ratifo de la regionaj EPI antaŭ la 1a de oktobro 2014, la eksportaĵoj de la landoj “ne-MEL” — ĉi-tie Eburbordo, Ganao, Kaboverdo kaj Niĝerio — estos impostataj je sia eniro en la Komunan Merkaton.

Sine de la Eŭropa Unio, la EPI estis intertraktitaj de la ĝenerala direkcio pri komerco de la Komisiono, kaj ne fare de tiu pri disvolvado kaj kunlaboro, kiu traktis la konvenciojn de Lomeo. Kelkaj ŝtatoj provis malgraŭ ĉio limigi la damaĝojn. “La Unio devus elekti ne merkantilisman aliron kaj ne sekvi ofensivan strategion, deklaris kune, en marto 2005, la britaj ministrejo pri komerco kaj ministrejo pri internacia disvolvado. La Unio devus proponi al la MOK (...) redukti la reciprokeco-postulojn kaj recentriĝi al la disvolvo-prioritatoj.” En Britujo, la grandaj organizaĵoj (Oxfam, Action Aid, Christian Aid, Friends of the Earth) estas aŭskultataj de la publika opinio, dum la Ministrejo pri Financoj defendas la — bone komprenatajn — interesojn de la industriistoj, kiuj vetas pri la disvolviĝo de la afrikaj ekonomioj.

En majo 2006, la delegitaro de la franca nacia Asembleo por la Eŭropa Unio unuanime adoptis la raporton de la deputito Jean-Claude Lefort, kiu sin demandis: “Ĉu ni vere povas preni la respondecon konduki Afrikon, kiu post kelkaj jaroj enhavos la plej grandan nombron da loĝantoj vivantaj per malpli ol unu dolaro tage, al pli da ĥaoso, sub la preteksto respekti la regulojn de la MOK*?” La Eŭropa Parlamento, malgraŭ ke ĝi produktis multajn raportojn kontestantajn la EPI, fine akceptis la pozicion de la Komisiono.

* Jean-Claude Lefort, “Informa raporto pri la intertraktado de la Ekonomiaj partnereco-Interkonsentoj (EPI) kun la landoj de Afriko, Karibujo kaj Pacifiko”, Nacia Asembleo, Parizo, la 5-a de julio 2006.

En 2013, la premoj de la ministroj pri komerco kaj kunlaboro de Danlando, Nederlando, Francujo, Britujo kaj Irlando nur malmulte cedigis Bruselon: la Komisiono malaltigis de 80 ĝis 75% la procentaĵon de la eksportaĵoj de la Unio, kiuj eniros sen dogan-imposto la merkaton de Okcidenta Afriko*.

* Cheikh Tidiane dieye, “Comment le deal sur les APE en Afrique de l’ouest a-t-il été obtenu?”, International centre for Trade and sustainable development, Ĝenevo, la 9-a de majo 2014, www.ictsd.org.

Ĉe la afrika flanko, la alveno de s-ro Alassane Ouattara ĉe la registaro de Eburbordo (2011) — grava ekonomio de la sub-regiono — ja ebligis konvinki la CEDEAOn. “Kiel konvikita liberalulo, klarigas s-ro Cheikh Idiane Dieye, direktoro de la POSCAO, s-ro Ouattara ne kaŝas sian preferon favore al la libermerkata interkonsento, kiu havos por li la avantaĝon pluteni la preferatan aliron al la Unio-merkato por tinuso, bananoj kaj kakao, inter aliaj.” Vigle konstraŭstarinta la EPI, Senegalo nun aliĝis al ĝi, kun la celo fariĝi la privilegia partnero de la eŭropanoj. Siaflanke, Niĝerio montriĝas kunlaborema, de post kiam ĝi esperas la okcidentan subtenon por la batalo kontraŭ Boko Haram.

Tamen, Okcidenta Afriko havas multon por perdi. La banan-merkato perfekte ilustras tion. Sankciita de la MOK, Bruselo engaĝiĝis en 2009 redukti siajn dogan-impostojn por la fruktoj venantaj el Latinameriko: de 176 eŭroj tune en 2009 ĝis 114 eŭroj en 2017. Samtempe, en decembro 2012, duflankaj libermerkataj interkonsentoj (LMI) estis subskribitaj kun Kolombio kaj Peruo unuflanke, kun ses centr-Amerikaj landoj, aliflanke (Kosta Riko, Salvadoro, Honduro, Gvatemalo, Nikarakvo kaj Panamo), por kiuj la dogan-impostoj estos iom post iom malaltigitaj ĝis 75 eŭroj tune antaŭ 2019. Pri tiu avantaĝo profitos Ekvadoro post la subskribo, la 17-an de julio 2014, de sia asoci-interkonsento kun la Unio (ĝi restis, pro siaj malaltaj prezoj, la unua eksportanto al Eŭropo, same kiel al la cetera mondo). En 2009, kompensaĵoj — nesufiĉaj — estis donitaj al Eburbordo kaj Ganao, ebligante al ili daŭrigi eksporti kun nula imposto, sen plafono. En 2014, nenio tia estas planata en la EPI.

Absurda sistemo

SED LA PREFEROJ konceditaj al la bananoj de la AKP-ŝtatoj, interalie la afrikaj, perdos sian intereson se la intertraktado por libermerkato kun la Komuna Merkato de la Sudo (Mercosudo), Barato kaj baldaŭ Filipinoj (la dua eksportanto) sukcesas. Brazilo postulas tarifan kvoton sen dogan-imposto je ducent mil tunoj. Barato, unua produktisto de bananoj en la mondo, kun tridek milionoj da tunoj, komencas organiziĝi por eksporti.

La konkurenc-kapablo de la andaj kaj centramerikaj landoj verŝajne multe kreskos kompare kun tiu de la AKP-ŝtatoj, ĉar la malsincereco de Bruselo ne havas limojn. Ja ĉiuj landoj, kiuj subskribas libermerkatajn interkonsentojn povas eksporti sen dogan-imposto al la Unio, krom pri kelkaj produktoj submetataj al kvotoj (viando, lakto-produktoj kaj sukero, teksaĵoj-vestaĵoj). Krome, la latinamerikaj landoj, kies valutoj estas ligitaj al la dolaro, ja profitos la usonan politikon de malforta mono kompare al eŭro — al kiu estas ligita la afrika franko.

Malgraŭ la promesoj, la EPI de Okcidenta Afriko verŝajne ne ricevos la 6,5 miliardojn da eŭroj en kvin jaroj enskribitaj en ĝia financ-plano: ja neniu aldono estas antaŭvidita al la origina mono de la Fonduso Eŭropa por Disvolviĝo (FED), kiu egalas 4 eŭroj por unu loĝanto kaj por unu jaro! Bruselo nur recikligas sumojn jam programitajn aliloke. Nenio kompensos la perdon de la doganaj enspezoj kiu sekvos la malfermon de la afrikaj merkatoj, aparte tiuj ricevitaj el la 11 miliardoj da eŭroj da importaĵoj, kiujn la MEL estus povintaj daŭre imposti, se ili ne estus integritaj en la regiona EPI. La perdoj estos des pli grandaj, ke la CEDEAO adoptis, sub la premo de Bruselo, tarifon eksteran komunan (TEK), kiu fiksas la dogan-impostojn la plej malaltajn el la mondo, interalie 5% pri la laktopulvoro kaj cerealoj (10% pri la rizo). En la afrikaj kasoj, la “truo” povos atingi 2,3 miliardojn da dolaroj.

Por konvinki siajn interparolantojn, la eŭropaj gvidantoj reliefigas, ke, se la regiona EPI ne estos fine ratifita, la landoj kiuj ne estas inter la malplej evoluintaj, kiel Niĝerio, Eburbordo kaj Ganao, devos kontentiĝi kun la senavantaĝaj tarifoj fiksitaj de la sistemo de ĝeneraligitaj preferoj (SĜP) de la Unio: meze 3,5% rabato rilate al la dogan-impostoj konsentitaj al la lando plej favorata, tiel nomata LPF, pagitaj de la okcidentaj landoj. Konkrete, tiuj landoj devos pagi al la Unio dogan-imposton de 136 eŭroj por unu tuno pri bananoj, de 5,8% pri ananasoj, de 18 ĝis 24% pri tinuso kaj ĝiaj konservoj, de 9% pri la rostita kafo, de 2,8% ĝis 6% pri la kakao-produktoj, 8,9% pri palm- kaj kopro-oleoj. La andaj kaj centr-amerikaj landoj, kiuj plejparte profitas, krom el la EPI, ankaŭ el la sistemo de ĝeneraligitaj preferdoganoj SĜP+ (Vd sube) pagas nur 117 eŭrojn pri bananoj en 2014 kaj pagos nur 75 en 2019. Ili eksportas siajn ananasojn, fiŝojn, rostitan kafon, kakao-produktojn kaj palm- kaj kopro-oleojn kun nula dogan-imposto.

Tiu ĉi absurda sistemo ne enkonsideras la diferencojn de ekonomiaj situacioj: en 2012, la meza malneta enlanda produkto (MEP) por unu loĝanto de la kvar ne-AKP-landoj de Okcidenta Afriko estis 1530 dolaroj, kompare kun 4828 dolaroj por la ses ne-AKP-landoj de Centra Ameriko kaj 7165 eŭroj pri la tri andaj landoj. La perspektivoj ŝajnas ne bonaj por la subregiono, kies nutraĵ-deficito saltis (de 11 milionoj da dolaroj en 2000 ĝis 2,9 miliardoj en 2011) kaj kies loĝantaro eksplodas: tricent kvardek milionoj da loĝantoj en 2014 kaj kvincent dek milionoj antaŭviditaj en 2030.

La malfortecon de Afriko en la intertraktadoj ankaŭ kaŭzas la fakto, ke la eŭropanoj grandparte financas la regionan integradon — interalie tra la buĝeto de la Unio ekonomia kaj mona de Okcidenta Afriko (UEMOA)-, sed ankaŭ la kunvenojn de la AKP-landoj-EU komuna parlamenta Asembleo (ACP-EU Joint Parliamentary Assembly) , kaj la profesiajn stud-sesiojn por iliaj fakuloj. Fine kaj ĉefe, la gvidantoj malplifortigas sin mem, aŭskultante la fakulajn kabinetojn, prefere ol aŭskulti siajn proprajn loĝantarojn, kiuj tamen estas mobilizataj kaj konstrukapablaj.

La okcident-afrikaj asocioj proponis, ke ilia regiono estu klasifita “ege Malpli evoluintaj landoj (ege MEL)”, kaj ke oni petu de MOK escepton. Ili ankaŭ sugestas enkonduki 1,5% imposton pri la interŝanĝoj interne de la CEDEAO por kompensi la dogan-impostojn, kiujn devos pagi la eksportantoj de Eburbordo kaj Ganao. “La ŝtatestroj estas misinformitaj. Ni ne komprenas kio malhelpas ilin konsulti la sociajn movadojn. Sed ili fidas nur la burokratojn”, protestis la 25-an de oktobro 2013 s-ro Mamadou Cissokho, honora prezidanto de la ROPPA. “Tio ne estas akceptebla: antaŭ ol fari decidon, kiu koncernas la vivon de milionoj da homoj, necesas konsulti ilin*!”

* www.roppa.info.

La Komisiono lasis dubon pri tio, ĉu ĝi eble prokrastos la limdaton de la ratifo al la 1-a de oktobro 2016. La batalo ne finiĝis.

Jacques BERTHELOT

==============

Eŭropaj dogan-reĝimoj

La dogan-impostoj aplikataj de la Eŭropa Unio havas du reĝimojn.

  1. La normala reĝimo, tiel nomata de la samfavora klaŭzo (SFK) fiksas la ordinarajn dogan-impostojn, aplikeblajn interalie al la plej evoluintaj landoj. La evoluantaj landoj ankaŭ aplikas ĝin al siaj importaĵoj, krom en kazo de duflankaj preferoj. Ĝi dominas ĉe la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK).
  2. La reĝimo de la preferaj doganimpostoj enhavas la preferajn doganojn, dulande intertraktitajn enkadre de la liber-merkataj interkonsentoj (LMI) kaj la sistemon de la ĝeneraligitaj preferoj (SĜP), unuflanke deciditaj de la Unio.

La SĜP mem estas dividita en du partoj. La norma SĜP estas rabato rilate al la normala reĝimo, de meze 3,5 poentoj, aplikata al naŭdek landoj laŭ listo de determinitaj produktoj. La SĜP+ ebligas nulan dogan-imposton por la produktoj de la SĜP-listo al la landoj, kiuj plenumas tri kriteriojn: havi malfortan ekonomion, kies eksportoj al la Unio koncentriĝas je kelkaj produktoj; esti ratifintaj kaj aplikintaj dudek sep traktatojn pri la fundamentaj rajtoj, la sociaj rajtoj, la hommedio kaj la “bona mastrumado”; ne esti klasitaj tri jarojn sinsekve de la Monda Banko inter la “landoj kun meza-supera enspezo”.

Fakte, tiuj du flankoj de la SĜP ebligas al la Unio protekti kelkajn reagemajn produktojn (agrokulturo kaj teksaĵo-vestaĵoj), limigante per kvotoj la kvanton de la importataj produktoj kiuj profitas tiun tarifon. Trans la kvoto, tiuj produktoj dependas de la SFK-reĝimo.

Jacques BERTHELOT

Senprecedenca koalicio, malfortaj ĉeneroj

“Milito kontraŭ terorismo”, 3-a Akto

La okcidentaj bombadoj en Irako kaj en Sirio anoncas longdaŭran kampanjon kontraŭ la Organizaĵo de la islama ŝtato. La retoriko de la Obama-administracio memorigas ĉiutage iom pli tiun de la prezidanto George W. Bush, kies politiko kondukis al la nuna katastrofa situacio. Ĝi estas des pli danĝera, ke Usono kunigas tre nehomogenan koalicion ĉirkaŭ politikaj celoj neklaraj.

ONI NE TROMPIĜU. Tio kio okazas en Proksim-Oriento estas ja relanĉo de la “milito kontraŭ terorismo”, rekte devenanta de la “krucmilito” ekigita de la prezidanto George W. Bush post la atencoj de la 11-a de septembro 2001. Enoficiĝinte en la Blanka Domo, s-ro Barack Obama faris neprajn reviziojn, post la doloraj malsukcesoj suferitaj en Irako kaj en Afganujo. Lia administracio forigis la esprimon “milito kontraŭ terorismo” kaj, precipe, promesis eligi Usonon el tiuj du ŝlimejoj. Tiuj evoluoj ankaŭ spegulis lacecon de la usona publika opinio antaŭ intervenoj tiom kostaj en homaj vivoj, kiom en mono. Fine, Vaŝingtono “turniĝis” al Azio, dezirante iom forgesi la “Middle East, middle of nowhere”, tiu “Proksim-Oriento meze de nenie”*, kiun priskribis usona fakulo: la regiono, escepte pri petrolo, ne plu havas gravan strategian intereson.

* Edward Luttwak, citita en “Le Moyen-Orient, au milieu de nulle part”, Nouvelles d’Orient (“Proksim-Oriento meze de nenie”, Novaĵoj el Oriento), 8-a de majo 2007, http://blog.mondediplo.net

Sed la krizoj ĉiutage memorigis sin al la ministrejo pri eksteraj aferoj (Department of State), kaj Vaŝingtono ne retiriĝis. Atestas pri tio la pli intensa uzo de la senpilotaj flugmaŝinoj kaj politikaj murdoj en Pakistano, Jemeno kaj Somalio, la pluvivo de la Guantanamo-tendaro, la plurestado de armeaj fortoj en Afganujo, la reasertita subteno al Israelo okaze de ties interveno en Gazao en somero 2014...

La parolado de s-ro Obama la 10-an de septembro 2014, anoncante operaciojn kontraŭ la Organizaĵo de la islama ŝtato (OIŜ)* en Irako kaj en Sirio markas la komencon, ne de la detruo de tiu forto, sed de iom-post-ioma reciproka intensigo de la perforto, pri kiu neniu povas antaŭdiri la finon. La usona prezidanto privilegias la militan vidadon, malfavore al la politika agado. Jes ja, s-ro Obama ne referencas al la ideologia simplismo de la novkonservativuloj, kaj rifuzas, ĝis nun, sendi surfacajn trupojn — eĉ se oni nombras jam mil kvincent usonajn konsilistojn surloke. Li ankaŭ taksas la obstaklojn pli bone ol s-ro Bush, kio klarigas lian volon prezenti sian agadon konstruita sur internacia interkonsento. Malŝarĝante sin je siaj respondecoj, la Konsilantaro pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) adoptis, la 19-an de septembro 2014, deklaron sufiĉe malprecizan, por ke Vaŝingtono povu konsideri ĝin kiel permeson al sia milita interveno kaj neniu registaro protestu.

* Le Monde diplomatique adoptas de nun tiun nomadon, kaj ne plu “islama ŝtato”ĉar ja ne temas pri ŝtato.

Unuavide, la koalicio de ŝtatoj starigita kontraŭ la OIŜ ŝajnas pli timinda ol tiu antaŭe starigita kontraŭ la reĝimo de Muamar Kadafi. Okaze de sia pintkunveno en Newport (Kimrujo), la 4-an kaj 5-an de septembro 2014, la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) anoncis, ke ĝi formas la “kernon” de la koalicio kontraŭ la OIŜ kun dek landoj, inter kiuj Francujo, Usono kaj Turkujo. En Parizo, la 15-an de septembro, dudek ses ŝtatoj promesis sian principan partoprenon en tiu strebado, inter kiuj la membroj de la Kunlabor-Konsilio de la Golfo (KKG)*, Rusujo kaj Ĉinujo. Alĝerio, kutime tre sindetenema koncerne la okcidentajn intervenojn en la regiono, subtenas la koalicion en Irako. Eĉ Irano, kiu ne aliĝis al la koalicio, konsideras la OIŜ kaj ties flamiĝantajn admonojn kontraŭ la ŝijaistoj kiel mortigan danĝeron.

* Sauda Arabujo, Barejno, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Kuvajto, Omano kaj Kataro.

En la religia sfero, Al-Azhar en Kairo kaj la Konsilio de la grandaj saudaj Ulemaoj en Riado predikis samdirekten, mallaŭdante ne nur la OIŜ, sed ankaŭ la Hizbulahon, la jemenajn ribelantojn de la Houthi-fratoj (houtiistojn) kaj la irakajn ŝijaistajn milicojn. Eĉ en 1990-1991, okaze de la milito, kiu sekvis la invadon de Kuvajto fare de Saddam Hussein, tiom unuanima alianco ne povis formiĝi.

Hezitado de Turkujo

TAMEN, Kiel memorigis Lenin analizante la imperiismajn aliancojn dum la unua mondmilito, “ĉeno valoras tiom kiom valoras ĝia plej malforta ĉenero”. Sed la ĉeno, kiu devas ĉirkaŭfermi kaj sufoki la OIŜ, ne havas nur unu sed plurajn malfortajn elementojn.

Kvankam ĝi membras en NATO kaj havas komunan ducent kilometrojn longan landlimon kun Irako kaj Sirio, Turkujo aperas kiel la plej malforta ĉenero. Ankaro unue pravigis sian singardemon — aparte sian rifuzon lasi Usonon uzi la militbazon Incirlik por militaj agoj en la regiono, kvankam ĝi permesas homhelpajn kaj loĝistikajn agadojn — per sia zorgo protekti la kvardek naŭ ostaĝojn kaptitajn de la OIŜ en la turka konsulejo de Mosulo, kiam ĝi ekokupis tiun urbon la 9-an de junio 2014. Ilia liberiĝo la 19-an de septembro ne tute forigis ĝian hezitadon.

Klarigas ĝin unue ĝia koncernateco en la siria konflikto kaj la prioritato donita al la faligo de la reĝimo de s-ro Baŝar Al-Asad. Turkujo permesis instaladon sur sia teritorio de varbad-retoj por la opozicio, inkluzive de la plej radikala, ligita al Al-Kaido, eĉ al la OIŜ. Inter la eksterlandaj batalantoj de tiu ĉi, la turkaj civitanoj estas unu el la ĉefaj konsistaĵoj*. Azila tero por preskaŭ miliono kaj duono da siriaj rifuĝantoj, ĝi timas, ke rekta engaĝiĝo kontraŭ la OIŜ estigos ondon da atencoj sur ĝia teritorio.

* Vd Ceylan Yeginsu, “ISIS draws a steady stream of recruits from Turkey”, International New York Times, Parizo, 15-a de septembro 2014.

Sed la plej serioza hezito de Ankaro rilate la koalicion koncernas la kurdojn. Komencinte internan politikan dialogon kun la Partio de la Laboristoj de Kurdujo (Kurdistano) (PLK), Ankaro rigardas ĝian armean plifortigon kiel tre maloportunan. Ĉar, kvankam la kurdoj ja, en iuj okazoj haltigis la antaŭeniron de la OIŜ, ne estas la irakaj “peshmergoj”, — tiuj batalantoj pretaj alfronti morton, kiel indikas ties nomo — kiuj esence batalis. De la kvazaŭ aŭtonomeco de la kurda-iraka regiono (kiu ekzistas de la Golfo-milito, en 1990-91), iliaj gvidantoj ĉefe interesiĝas pri negoco kaj pri siaj dividoj. Plivastigo de ilia teritorio (ekokupo de Kirkuko) kaj sendependo estas ilia ĉefa celo, ne la lukto kontraŭ la OIŜ. Estas la PLK kaj precipe ties siria branĉo, la Partio de la demokrata Unio (PDU), kiuj provizis la plej grandan parton de la batalantoj. Kvankam tiuj movadoj estas eĉ metitaj de Vaŝingtono kaj Bruselo sur la liston de la terorismaj organizaĵoj, ili tre verŝajne povos ricevi kaj uzi armilojn provizitajn de Okcidento al la kurdoj. Jen plia pruvo, ke la koncepto “terorismo” varias laŭ cirkonstancoj, kaj celas antaŭ ĉio miskreditigi tian aŭ tian ĉi organizaĵon, por pravigi militajn intervenojn.

Dua necerta ĉenero: Sauda Arabujo. Ĝi ĉi lastajn monatojn faris radikalajn iniciatojn por kontraŭstari la OIŜ, adoptante severajn kontraŭ-terorismajn leĝojn, kiujn ĝi uzas ankaŭ kontraŭ ĉiuj aliaj oponantoj*. La lando ne forgesas la mortigan atenco-kampanjon de Al-Kaido sur sia teritorio inter 2003 kaj 2006. Riado ankaŭ strebas moderigi la predikojn de siaj imamoj. La ministrejo pri religiaj aferoj enskribis centon da ili, taksataj “ekstremistoj” en intensaj reedukaj kursoj, minacante eksigi ilin se ili ne ŝanĝiĝas*. Restas la demando, pri kiaj estos la konsekvencoj de tiu nova orientiĝo al religiuloj nutrataj de jardekoj per tiu ekstremisma interpretado de islamo, kiun ili larĝe kontribuis eksporti tra la mondo.

* Vd “La granda timo de Saud-Arabujo”, Le Monde diplomatique, majo 2014.
* Saudi Gazette, 19-a de septembro 2014, www.saudigazette. com.sa.

Same kiel multaj gvidantoj de la regiono, la reĝo Abdullah ibn Abdulaziz al-Saud ne fidas s-ron Obama. Li pardonas al li nek lian forlason de la egipta prezidanto Hosni Mubarak en 2011, nek lian rifuzon bombardi Sirion en septembro 2013. Li dubas pri lia kapablo trudi veran ŝanĝon al Bagdado, kiun la reĝo konsideras forte dependa de Tehrano. Arabujo sentas sin solidara de la irakaj sunaistoj, kiujn ĝi plufoje helpis. Ĝi akuzas la eksan registaron de s-ro Nouri Al-Maliki esti, per sia kontraŭ-sunaisma politiko, la unua respondeculo de la sukceso de la OIŜ. Fine, la malfido al Irano restas enradikita kaj la gazetaro financita de la reĝlando pretendas, kontraŭ la logiko, ke la OIŜ povus rifuĝi en Irano*. Timema realproksimiĝo ja aperas inter Tehrano kaj Riado, sed solida alianco restas malverŝajna.

* Vd ekzemple, “Saudi security officials warn Islamic State fighters may regroup in Iran”, Asharq Al-Awsat, 20-a de septembro 2014, citita de BBC Monitoring, Londono, 21-a de septembro 2014.

Oficiale, Irano ne aliĝis al la koalicio. Ĝia rifuzo de la Parizo-Konferenco de la 5-a de septembro — paralela al la vetoo, kiun Riado metis kontraŭ ĝia inkluzivo — malfortigas la kontraŭ-OIŜ-fronton. Kiel rekonis la 75-jara Gvidanto de la revolucio Ali Ĥamenei, el la hospitalo, kie li ĵus estis operaciita, kelkaj iranaj gvidantoj volis iri al Parizo, sed li kontraŭstaris: “La intencoj de la usonanoj estas malbonaj, iliaj manoj plenas je iraka sango kaj ni ne povas kunlabori kun ili*.” Kaj Irano restas suspektema, same kiel Rusujo, fronte al la bombadoj al OIŜ en Sirio, timante provojn malstabiligi la Damasko-reĝimon.

* Reza Haghighat Nejad, “‘The Americans amuse me’, says Khamenei”, 15-a de septembro 2014, http://en.iranwire.com/features/6011

Tehrano kaj Vaŝingtono gvidas kompleksajn intertraktadojn koncerne atomarmilojn, kiuj devas finiĝi antaŭ la 24-a de novembro. Interkonsento ebligus al la du ĉefurboj aliri per nova rigardo la regionajn dosierojn (Sirio, Jemeno, Libano), sed estas malverŝajne, ke la islama Respubliko permesos al usonanoj regajni influon en Irako, je ĝia malavantaĝo.

Usono ne povas trovi iun ajn konsolon en la iraka politika pejzaĝo. La ŝijaismaj milicoj, tre ligitaj al Tehrano, publikigis komunan komunikon avertante kontraŭ la sendo de usonaj soldatoj surloken*. La plej grava, Asaïb Ahl Al-Haq (“Ligo de la justuloj”), kreita de la eksa ĉefministro Al-Maliki, tenas sub sia kontrolo la novan registarestron, s-ro Haïdar Al-Abadi: ĝi sukcese rifuzis la nomumon de ambaŭ ministroj pri defendo kaj pri internaj aferoj, kiuj devintus simboli la “malfermiĝon” de la nova povo*. Fama pro siaj atakoj kontraŭ la sunaistoj, publike mallaŭdataj kiel “spionoj”, ĉu ĝi estos la plej dinamika elemento de la milito kontraŭ la OIŜ?

* Ahmed Ali, “The Iraqi shi’a militia response to the US anti-ISIS coalition”, 16-a de septembro 2014, http://iswiraq.blogspot.fr
* David D. Kirkpatrick, “Shiite militias in Iraq pose puzzle for US”, International New York Times, 18-a de septembro 2014.

Rekonkero nepre postulas la kreadon de registaro de nacia unio en Bagdado. Kvankam s-ro Al-Abadi, la nova ĉefministro, faris kelkajn paŝojn tiudirekten, adoptis pli kolektivan stilon, ordonis ĉesi la bombadojn de la civilaj zonoj sub la rego de la OIŜ, li ŝajnas nekapabla impulsi alproksimiĝon inter ĉiuj politikaj fortoj*: la ŝijaismaj milicoj disponas pri tro granda pezo kompare kun la armeo; la sunaistoj estas traŭmitaj pro la sperto de 2006-2007, kiam ili, partopreninte la batalon kontraŭ Al-Kaido, estis poste marĝenigitaj kaj subpremataj. Kaj la kurdaj gvidantoj revas nur pri sendependa ŝtato*. De la konstitucio trudita de Usono en 2005, en Irako estas religia sistemo, kiu memorigas tiun de Libano. Ĝi igas praktike neebla la kreadon de nereligiaj partioj. Sen vera politika reformo, Irako estas kondamnita je divido kaj ĥaoso.

* Reidar Visser, “The new Iraqi prime minister: A change in style or substance?”, Middle East Institute, 17-a de septembro 2014, www.mei.edu
* Vd Allan Kaval, “Dans Kirkouk, la Jérusalem kurde”, Le Monde diplomatique, julio 2014.

Se la irakanoj, eĉ kun la usona aviadila apogo, montriĝas nekapablaj — kiel estas antaŭvideble — retroirigi la OIŜ, kio estos la venonta etapo? Antaŭ la senata komisiono pri militaj aferoj, la 15-an de septembro, la generalo Martin E. Dempsey, stabestro de la armeoj, ne ekskluzivis la sendon de usonaj trupoj se la nuna strategio ne funkcios. Pli krude, la generalo Michael Hayden, eksa direktoro de la Central Intelligence Agency (CIA) kaj de la National Security Agency (NSA) klarigis la antaŭan tagon sur la Fox News-televid-ĉeno: “Mi opinias, ke ni havos specialajn fortojn en Irako kaj en Sirio. Mi ne opinias, ke ni havos tie regulajn trupojn, kvankam du eksaj ĉefoj de la Centcom (Centra Komandejo, ŝarĝita pri la tuta mez-orienta regiono) opinias, ke ni direktas nin al tio. Mi jam ne samopinias.*.”

* www.foxnews.com
La siria kap-rompaĵo

INFLUA usona fakulo pri armeaj aferoj, Anthony H. Cordesman, de la Center for Strategic and International Studies (CSIS), (Vaŝingtono), kvankam malfavoranta la sendadon de usonaj trupoj, rimarkas: “Irako (...) konservas batalantajn trupojn, sed bezonos specialajn fortojn, trupojn kiel la Rangers kaj aliajn fakulojn por kunordigi, trejni, starigi ligon inter la surfacaj fortoj kaj aer-fortoj. (...) Nia tuta sperto en Vjetnamujo, en Afganujo, niaj unuaj monatoj en Irako, la provoj krei efikajn ribelulojn en Sirio kaj la neintensaj bataloj en Jemeno, konfirmas decidan lecionon de la milita historio: la trupoj de lando malforta kaj dividita bezonas helpon por esti kapablaj evoluigi sian koherecon, efikan aŭtoritaton kaj batal-kompetentojn*.”

* “Iraq, Syria, and the Islamic State: The “boots on the ground” fallacy”, CSIS, 19-a de septembro, http://csis.org

Nu, se elradikigi la OIŜ en Irako ŝajnas ekster kapablo, kion diri pri Sirio? Vaŝingtono, same kiel Parizo, rifuzas rerajtigon de la regpovo de s-ro Al-Asad. Tre malmultaj observantoj kredas, ke la 500 milionoj da dolaroj voĉdonitaj de la Kongreso por subteni la sirian moderan opozicion rapide ŝanĝos la surlokajn fortorilatojn. Do, kiu kondukos la surfacan ofensivon kontraŭ la OIŜ? La bombado de celoj en Sirio, komencita la 22-an de septembro, ne estos pli efika ol en Irako, kaj povus montriĝi politike kosta: Tehrano kaj Moskvo kontraŭstaras ĝin, kaj Parizo, unu el la malmultaj ĉefurboj milite engaĝitaj flanke de Usono, rifuzas ĝis nun etendi sian agadkampon al Sirio, kiam neniu UN-rezolucio permesas tion pravigi.

La historio povas oferti kelkajn instruojn. En 1955, Vaŝingtono sendis en Vjetnamujon unu simplan armean mision, taskitan reorganizi la armeon. En 1959, tiu nombro fariĝis dekkvin. En 1965, oni nombris pli ol cent mil soldatojn (vd “La voĉo de Francujo enterigita sub bombojn”) La vjetnama milito daŭris ĝis 1975, kiam Usono fine akceptis ke, malgraŭ sendado de fortegaj armeaj trupoj, restas ĉiam malfacile decidi, anstataŭ la popolo, kio estas bona por ĝi.

Alain GRESH

Jen rimedo trudi politikojn rifuzitajn de la popoloj

Nek paŭzo nek duboj por la probatalantoj de federacia Eŭropo

Nek la ekonomia stagnado de la Unio, nek la foresto de sendependa diplomatia vidado senkuraĝigas la eŭropajn federaciistojn. Male: ju malpli ilia projekto, perceptata kiel teknokrata kaj elitisma, trafas popolan konsenton, des pli ili strebas ĝin antaŭenigi, diskrete sed devige, sen ebleco retroiri. Jardekojn post jardekoj, la “konkretaj realigoj” de la federaciistoj fariĝis tiom da faktoj pri kiuj ne eblas plu diskuti.

APUD LA Panteono en Romo, s-ro Mario Monti ĝentile akceptas nin en sia oficejo de vivdaŭra senatano de la itala Parlamento. Li enkorpigas tiun spertan eliton, kiu regas en Eŭropo nome de la ekonomiaj leĝoj. Laŭvice eŭropa Komisionano, konsilisto de Goldman Sachs-banko, prezidanto de la pensfabriko Bruegel, tiu, kiun oni kromnomas “il Professore” ankaŭ okupis en sia lando la funkcion de prezidanto de la ministraro, taskita inter novembro 2011 kaj aprilo 2013 gvidi “teknikan registaron” celantan trankviligi la financajn merkatojn meze de la mona krizo.

Kion li opinias pri la projekto de federacia Eŭropo, tio estas, eŭropa ŝtato federanta siajn membro-ŝtatojn? “Se mi devus kvalifiki mian pozicion, mi dirus, ke mi konsideras federaciismon, do la federacian Eŭropon, kiel polusan stelon, altan referenc-punkton, kiu laŭ mi gvidu la konkretan kaj politikan agadon, sed pragmate kaj laŭgrade.” Pragmate, ĉar, laŭ s-ro Monti, se kelkaj politikoj povus esti pli centrigitaj je la eŭropa nivelo, aliaj pli bone funkcias ĉe la malpli altaj niveloj. Li citas kiel ekzemplon la konkurenc-politikon, mastrumatan de la Komisiono, kies aŭtoritaton li kontribuis plifortigi, malcentralizante samtempe ĝian aplikadon. Necesas ankaŭ esti pragmata: ja “se oni klare afiŝas la celon de vera federaciismo, iuj dirus de la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Eŭropo, oni riskas perdi la subtenon de tiuj, kiuj konsentus antaŭeniri, sed ne ĝis tiu grado”.

Ĉi tiu modera tono konvenas al ŝtat-respondeculo. Ĝi ankaŭ respondas al ofta inklino ĉe la eŭropo-subtenantoj. La termino “federaciisto” estas ambigua, povas esti diverse interpretita kaj estas okazo de debatoj en landoj kiel Francujo, kaj (eĉ pli) Britujo. Apenaŭ estinte nomumita nova prezidanto de la Komisiono, meze de julio 2014, s-ro Jean-Claude Juncker tiel tuj certigis al la britaj konservativuloj, ke li ne volas havi “Unuiĝintajn Ŝtatojn de Eŭropo*

* Reuters, 8-a de julio 2014.

En Bruselo, la gvidantoj uzas la terminon troŝpareme, kaj scias, ke eblas esti federaciisto sen laŭte anonci tion. “Mi ne estas federaciisto pro religio, precizigas la centrista eŭropa deputitino Sylvie Goulard. Mi preferas eviti kaptilajn diskutojn tiutemajn. Prefere oni eliru el la enhavo, demandu sin, kion oni volas fari kune en Eŭropo, kaj inventu la institucian sistemon, kiu plej bone konvenas.” Kondiĉe tamen memori tion, kion tiu eksa altfunkciulino nomas “la evoluo de la mondo”, kiu malfortigas la publikan potencon de la malnovaj ŝtatoj de la kontinento. “Ni bezonas ŝanĝi la registar-skalon kaj ne daŭrigi kun la limoj kaj rivalecoj de la naci-ŝtatoj”, ŝi klarigas. “Necesas, ke Eŭropo aŭdigu unu voĉon se ĝi volas pezi en la mondo, fronte al Ĉinujo kaj Barato”.

La kanzono estas konata, ripetata de la opini-farantoj de jardekoj. Kun tre relativa sukceso ĉe la loĝantaroj, se taksi laŭ la forta sindeteno (57,42%), kiu markis la eŭropajn elektojn de 2014 kaj la sukceso de la kontraŭeŭropaj partioj — Partio por sendependo de Britujo (UKIP), la Nacia Fronto en Francujo kaj la 5-stela Movado (M5S) en Italujo.

Sed tiuj, kiuj imagas la federaciistojn senkuraĝigitaj de tiuj baloto-rezultoj malbone konas ilin. La seninteresiĝo de la civitanoj, preskaŭ nedisigebla de la eŭropa konstruado, ne surprizas ilin, nek vere maltrankviligas ilin. “La granda problemo ne estas la kontraŭ-eŭropistoj, klarigas s-ino Emma Bonino, eksa eŭropa komisionano kaj eksa itala ministro pri eksteraj aferoj. Estas la indiferentuloj, la eŭrop-apatiuloj, kiuj formas la plimulton. Ilin ja ni devas revenigi al Eŭropo. Tio, kio zorgigas min, estas la timemo de la respondoj de la eŭropo-subtenantoj. Necesas defendi la Union, kaj eĉ akcepti la neceson iri plu antaŭen en la integradon.” S-ino Bonino tiel proponas “malpezan federacion ĉirkaŭ kelkaj ŝlosilaj sektoroj (eksteraj aferoj, defendo, esploro), sed ne “Super-Ŝtaton”. La vojirado de tiu “ĉiam pli intimaunio” promesita de la traktatoj estas ja serpentuma.

Post la dua mondmilito, la federaciistoj imagas fondi novan politikan ordon en nova socio. Morala forto animas aktivulojn kiuj, kiel la italo Altiero Spinelli, suferis la turmenton de faŝismo kaj enkadrigas sian agadon en la kontinueco de la Rezistado. Por Spinelli kaj Ernesto Rossi, kunaŭtoroj de la fama manifesto “Por libera kaj unuiĝinta Eŭropo”, redaktita en 1941, dum ekzilado sur la insulo Ventotene, la nacio estas senhelpe asociita al naciismo kaj al milito; ties rekonsidero do malfortigus la reakciajn fortojn de la socio. Spinelli ankaŭ fondis en Italujo la Movimento federalista europeo (MFE), kiu aliĝas al transnacia asocio, la Union européenne des fédérallistes (UEF), fondita en 1946.

Influi la decidantojn

SED NE ĈIUJ aspiras al grandega ŝanĝo, kiu necesigus novan institucian federacian kadron. Aliaj tendencoj, privilegiante la vojon de interŝtata kunlaborado (United Europe Movement, de Winston Churchill) aŭ tiun de la merkato (Eŭropa ligo de ekonomia kunlaboro, de Paul Van Zeeland), pretendas desegni la estonton de la kontinento. La eŭropa afero kristaligas malsamajn atendojn kaj tiel povas kunigi maldekstrajn same kiel dekstrajn homojn — kun varia sukceso laŭ la landoj kaj ties rilato al la naci-ŝtato.

Kun la malvarma milito venas tempo de la unuaj elreviĝoj*. Ĝuante la subtenon de Usono, la ĉefaj federaciistaj organizaĵoj, inter kiuj la Eŭropa Movado (Mouvement européen), fondita en 1948 por tegmenti la diversajn eŭropo-subtenantajn strukturojn, nerezisteble inklinas al la okcidenta flanko — kaj konsekvence al la establita ordo. Iom post iom, la eŭropa konstruado uzas la vojon, ne de “tuta konstruado”, sed de “konkretaj realigaĵoj kreantaj unue faktan solidarecon”, laŭ la fama formulo de Robert Schuman en ties deklaracio de la 9-a de majo 1950, enkonduko al la Eŭropa Komunumo pri Karbo kaj Ŝtalo (EKKŜ) kreita en 1952. La projekto de Eŭropa Politika Komunumo, subtenata de la federaciistoj, estas fine forlasita, samtempe kiel tiu de Eŭropa Defendo Komunumo, rifuzita en aŭgusto 1954 fare de la francaj parlamentanoj.

* Bertrand Vayssière, Vers une Europe fédérale? Les espoirs et les actions fédéralistes au sortir de la seconde guerre mondiale, Peter Lang, Bruselo, 2006.

Pragmata vojo ekaperas, pli proksima de la planoj de Jean Monnet, kiu, por antaŭeniri al la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Eŭropo, fidas pli la agadon de kleraj malplimultoj ol la demokratiajn decidojn. Ne kapablante ŝanĝi la politikajn naciajn ludojn, la eŭrop-favoraj rondoj akompanas pli ol impulsas la antaŭenpaŝojn de la eŭropa integriĝo plenumitajn de ŝtatestroj kaj registarestroj. Ne povante naski popolajn mobilizojn, ili dividas sian tempon inter eduka laboro al la publika opinio kaj influado al la decidantoj. Samtempe kiel la Unio progresas, la dividoj malfortiĝas, kaj paciĝas la teoriaj debatoj.

Ekde tiam, la eŭropsubtenantaj organizaĵoj provas ĉefe vivigi transnacian publikan spacon. Malavare financataj de la eŭropaj institucioj aŭ de la naciaj institucioj, ili aktive relajsas la diskursojn kaj agojn de la Unio ĉe difinitaj publikoj, kiel ekzemple la studentoj. Iuj grupoj formitaj post la milito restas aktivaj. Tiel, la UEF anoncas tridek mil aliĝantojn apartenantajn al strukturoj situantaj en dudeko da landoj. La Internacia Eŭropa Movado konsistigas platformon arigantan tridek ok naciajn asociojn (inter kiuj la Mouvement Européen France, kun du mil okcent membroj en 2013) kaj tridek tri internaciajn asociojn (inter kiuj la Eŭropa Popola Partio (EPP) kaj la Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj (EKS)). Inter ĝiaj lastaj iniciatoj estas Eŭropo Plus, kiu asociigas tutan aron da neregistaraj organizaĵoj. “Publika spaco por travidebla kaj inkluziva debato, kreita de kaj por la civila socio, por koncepti regeneradon de la eŭropa projekto”, Eŭropo Plus volas “strebi relanĉi kaj fortigi la eŭropan debaton kaj la dialogon inter la civila socio kaj institucioj malfermaj kaj respondecaj” — tia ĵargono estas ofta en Bruselo.

La Spinelli-grupo estis lanĉita en 2010 por provi revigligi la federaciisman batalon, mobilizante eŭropajn deputitojn kaj diverspartiajn personecojn. Kvankam sufiĉe malbone redaktita, la manifesto “Ekstaru Eŭropo!”, publikigita en ses lingvoj fare de du ties animantoj, spegulas la mensostaton de tiu rondo. La ekologiisto Daniel Cohn-Bendit kaj la liberalulo Guy Verhofstadt tiel asertas kiel nediskuteblan la principon, ke: Eŭropo ne kulpas pro la malkontento, kiun ĝi inspiras. La “vera kaŭzo” de la krizo laŭ ili estas la rifuzo de la politikaj gvidantoj starigi federacian eŭropon, kiu ebligus laŭ ili savi la eŭrozonon kaj aperigi “potencan Eŭropon” sur la internacia scenejo*.

* Daniel Cohn-Bendit kaj Guy Verhofstadt, Debout l’Europe! Manifeste pour une révolution postnationale en Europe, Actes Sud — André Versaille, Arles — Bruselo, 2012.

Sed la leganto ne trovos precizigojn pri la konkreta formo de tiu revata Eŭropo: oni nur divenas, ke la Komisiono estus ĝia forta regpotenco, kun sia prezidanto elektita ĉu rekte de la civitanoj aŭ de la eŭropa Parlamento, kaj ke konstitucio-donanta asembleo estus kreata. Laŭ la aŭtoroj, la ŝtatestroj kaj registarestroj, por ne endanĝerigi la estontecon de la kontinento kaj “tiun de la planedo”, ne havas alian elekteblecon ol konduki siajn kuncivitanojn sur la vojo de “postnacia revolucio”: “Ne eblas kompromiso, diras la aŭtoroj. Aŭ ni elektas starigi federacian Eŭropon, la Unuiĝintajn Ŝtatojn de Eŭropo, aŭ ni ĉiuj refalos en niajn naciismajn kutimajn agmanierojn”. Federismo aŭ morto!

Pli ol tiuj grupoj aŭ la eŭropaj partioj — kiuj, plejparte restas malplenaj ŝeloj-, la pens-fabrikoj elfaras la eŭropan debaton. Per siaj orientigaj notoj (policy briefs) kaj raportoj destinitaj al la publikaj decidantoj, ili diskutas — prefere en la angla — pri la politiko de la Unio. Tie floradas la fakuloj ŝatataj de la Komisiono kaj de la ĵurnalistoj. Bruegel, Centre for European Policy Studies (CEPS), Friends of Europe (FOE), en Bruselo; Centre for European Reform (CER) kaj Nia Eŭropo, en Londono aŭ Parizo: ĉiuj disponas pri konsiderindaj esplor-teamoj kaj rimedoj.

La CEPS, ekzemple, havas sesdek esploristojn kaj helpesploristojn, kaj anoncas enspezojn de 7,6 milionoj da eŭroj en 2013, kontraŭ kvardek kvin esploristoj kaj 3,9 milionoj da eŭroj por Bruegel. La mono venas de projekto-alvokoj de la eŭropaj institucioj, de kontribuoj de ŝtatoj aŭ grandaj entreprenoj. Aŭ de influhavaj patronoj: la vicgrafo Etienne Davignon prezidas la FOE; s-ro Jean-Claude Trichet, eksprezidanto de la Eŭropa Centra Banko, prezidas Bruegel.

Preter siaj eventualaj malkonsentoj, aktivuloj, fakuloj kaj politikaj agantoj engaĝitaj en tiuj strukturoj, kiuj enloĝas la bruselan mikrokosmon, kundividas la konvinkon, ke la eŭropa konstruado devas pluiri, kaj ke tiu konsidero dominas ĉiujn aliajn. Sed tia certeco ne sufiĉas por kaŝi la diplomatiajn diverĝojn, kiuj malhelpas Eŭropon paroli “unuvoĉe” okaze de la internaciaj konfliktoj aŭ krizoj en najbaraj landoj, kaj malhelpas eĉ pli malaperigi la barilojn de la lingvo, de la kulturo, kaj transpasi la disdividon de la politikaj vivoj de ĉiu lando, kontraŭ kiu kolizias la aspiro al transnacia demokratio.

Sed kia demokratio do proponas Bruselo? La antaŭnelonga elekto de s- ro Juncker kiel prezidanto de la Komisiono prilumas la kontribuon de la eŭropa Parlamento al la formado de la “ĝenerala intereso”. La kandidatiĝo de la konservativa eks-ĉefministro de Luksemburgo — imposta paradizo de la Unio — kaj eksa prezidanto de la Eŭrogrupo, kiu gvidis la malabundo-politikojn, ricevis subtenon samtempe de la eŭropaj deputitoj kristan-demokratiaj (Eŭropa Popola Partio, EPP), social-demokratiaj (Progresema Alianco de socialistoj kaj demokratoj, S&D) kaj liberalaj (Alianco de la liberaluloj kaj demokatoj por Eŭropo, ALDE).

Ĉu tio donas argumentojn al la kritikantoj de la Unio, kiuj mallaŭdas la koluzion regantan tiun mondon? La eŭropa deputito Jo Leinen, prezidanto de la Eŭropa Movado, respondas, ne sen inciteco: “La grandaj eŭropaj partioj alianciĝis ja por firmigi la povon de la Parlamento en tiu nomumo. S-ro Juncker kondukis kampanjon: lia grupo, la EPP, estis la unua. Sed tio ne signifas, ke en la estontaj jaroj ni konsentos pri la aplikendaj politikoj.” Tiu vidpunkto estas kundividita, ankaŭ de personecoj el la Unuiĝintaj Eŭropaj Maldekstruloj (UEM) aŭ de la Fronto de Maldekstro en Francujo.

Ĉu ministrejo pri financoj de la Unio?

JES JA, la konflikto ne temas pri la funkciad-regulo de la brusela demokratio. La nombrado de la voĉdonoj, sur la retejo VoteWatch Europe okaze de la lasta mandat-periodo (2009-2014), montras konverĝon de la politikaj linioj de la tri menciitaj ĉefaj grupoj. Preskaŭ 70% de la enkalkulitaj voĉdonoj kunigas la EPP kaj la S&D. La direktoro de Nia Eŭropo, s-ro Yves Bertoncini, kunaŭtoro de raporto pri la temo*, nuancigas tiun konstaton: “Pro la proporcia unuvica balotmaniero, unusola granda partio ne povas ricevi la plimulton de la sidlokoj. Do dekstra aŭ maldekstra koalicio ne eblas.” La grandaj partioj sekve devas intertrakti por trovi komunajn poziciojn. “Multaj tekstoj atingas interkonsenton, inkluzive inter la “eŭroskeptikaj” partioj, daŭrigas s-ro Bertoncini. Sed ankaŭ ekzistas fortaj malkonsentoj pri temoj kiel la intertraktado de granda transatlantika merkato*.”

* Yves Bertoncini kaj Thierry Chopin, “Des visages sur des clivages. Les élections européennes de mai 2014”, Fondation Robert Schuman- Notre Europe — Institut Jacques Delors, Parizo-Berlino-Bruselo, aprilo 2014.
* Vd nian dosieron “Les puissants redessinent le monde”, Le Monde diplomatique, junio 2014.

Entute, ne la dekstra-maldekstra fendo dominas la politikan vivon de tiu instanco, sed ja la malakordo inter eŭropemaj kaj kontraŭeŭropemaj homoj. La balotmaniero ne estas la sola kialo. La foresto de partia interpretado ankaŭ rezultas el la ideologia evoluo de la social-demokratiaj partioj, iom post iom aliĝintaj al la preskriboj de la merkat-ekonomio kaj pretaj, en kelkaj landoj, partopreni registaron kune kun konservativuloj — laŭ la ekzemplo de la “granda koalicio” gvidata de s-ino Angela Merkel en Germanujo. Kaj tiu interkonsento resendas al esenca karakterizo de la Unio: civitanoj povas interveni pri ĉiuj temoj, escepte de la kadro de la liberalaj politikoj — tio estas, fakte, la ĉefaĵo-, protektata kaj eterne konservata de la traktatoj*.

* Vd. Bernard Cassen, “Le fiasco de l’opération “chefs de file” au Parlement européen”, Mémoire des luttes, 2-a de aŭgusto 2014, www.medelu.org.

La projekto “plifortigi la ekonomian regadon” de la eŭrozono povus de nun fariĝi la levilo de la pli evoluinta unio al kiu aspiras la federaciistoj. Iniciatoj jam estis deciditaj, kiel la “eŭropa semestro” celante plifortigi la kunordigon de la ekonomiaj kaj buĝetaj politikoj de la membro-ŝtatoj sub la aŭtoritato de la Komisiono. Sed ilin oni taksas nesufiĉaj por protekti la unusolan valuton kontraŭ la novaj skuoj kaj kompensi la malekvilibrojn inter landoj. Pli konata sub la nomo “eŭropa buĝeta pakto”, la traktato pri stabileco, kunordigado kaj regado (TSKR), subskribita la 2-an de marto 2012*, devigas la ŝtatojn respekti “buĝetan disciplinon”. La Komisiono tamen aplikas nur moralan premon al la politikoj kondukataj de la ŝtatoj, pere de rekomendoj.

* Vd Raoul Marc Jennar, “Traité flou, conséquences limpides”, Le Monde diplomatique, oktobro 2012.

Okaze de prelego en julio 2014, la prezidanto de la Eŭropa Centra Banko (ECB), s-ro Mario Draghi, citis kiel ekzemplon la Internacian Mon-Fonduson, kiu demonstris, ke “La disciplino trudita de la supernaciaj aŭtoritatuloj povas ebligi pli facile orienti la debaton al la nacinivelaj reformoj”. Kaj sekve helpi registaron akceptigi ilin al sia popolo*. La antaŭulo de s-ro Draghi, s-ro Trichet*, montriĝis ankoraŭ pli firma en parolado farita ĉe la fino de lia mandato. Proponante kreadon de “ministrejo pri financoj de la Unio” taskita pri la “kontrolado de la buĝetaj politikoj kaj de la politikoj rilataj al konkurenckapablo”, li imagis situacion, kie lando “danĝere devojiĝus”, tio estas ne sukcesus adopti la necesajn reformojn*. En tiu hipotezo, “escepta federaciismo”permesus al la gvidantoj de la eŭrozono apliki rektan influon kaj, eventuale, “mem adopti” la necesajn decidojn. La eŭropanoj spertis antaŭguston de tiu “escepta federaciismo” kiam, en novembro 2011, la eŭropaj gvidantoj decidis eksigi la grekan ĉefministron, s-ron Georges Papandréou, kaj la italan prezidanton de la konsilio, s-ron Silvio Berlusconi.

* Mario Draghi, “Memorial lecture in honour of Tommaso Padoa-Schioppa”, Londono, 9-a de julio 2014.
* Vd Antoine Dumini kaj François Ruffin, “Enquête dans le temple de l’euro”, Le Monde diplomatique, novembro 2011.
* Jean-Claude Trichet, “Construire l’Europe, bâtir ses institutions”, Aĥeno, 2-a de junio 2011.

Iuj konsideras la eblecon akompani ĉi tiun plifortigon de la ekonomia regado per eta dozo da demokratio. Jen estas la signifo de la alvoko lanĉita de la Glienicker Gruppe. La dek unu germanaj fakuloj — ekonomikistoj, juristoj kaj politikologoj — kiuj konsistigas ĝin proponas novan traktaton starigantan “eŭro-Union”, kun ekonomia registaro kun reala buĝeta kompetenteco*. “Ni bezonas registaron je la nivelo de la eŭrozono, kiu kapablas fari decidojn por protekti la unusolan valuton, klarigas s-ro Jakob von Weiszäcker, ekonomikisto kiu lanĉis la iniciaton. Ni pli malpli frue alvenos al tiu solvo. Ĉar necesas demokratia kontrolo de tiu registaro, ni tial bezonas Parlamenton de la eŭrozono.” Tiu Parlamento do debatus pri la agado de registaro, kiu povus interveni en la decidoj de ĉiu ŝtato; sed ĝi ne povus interveni pri la mona politiko, ekskluziva privilegio de la sendependa centra Banko.

* Die Zeit, Hamburgo, 10-a de oktobro 2013.

La ideo de tia traktato estis bonvenigita en Francujo, per publikigado de “Manifesto por politika Eŭro-Unio”, portata de la ekonomikisto Thomas Piketty kaj la historiisto Pierre Rosanvallon, kaj de kreado de Eiffel-Grupo kuniganta dek-duo da personecoj, inter kiuj s-ino Goulard kaj s-ino Laurence Boone — antaŭ nelonge promociigita ekonomia kaj financa konsilisto de la prezidanto François Hollande, post posteno en la Bank of America. Tiu grupo imagas nenion alian ol la starigon de “politika komunumo de la eŭro”. Tia esprimo povas surprizi, ĉar tia komunumo ne ekzistas — kaj ne povas esti dekretita.

Ĉu “plifortigi la regadon” havos kiel celon restarigi la privilegiojn de la publika potenco, forlasitajn de la ŝtatoj? Tiuj, kiuj pensas tion malbone konas la eŭropan juron kaj la intencojn de la decidantoj de la Malnova Kontinento. S-ro Monti koncedas, ke la eŭropa integrado reduktis la agliberecon de la publikaj povoj kaj sendis al muzeo grandajn partojn de la ekonomia politiko. Laŭ li, tio estas bona. “Vi diras al mi, ke estas malpli da elekteblecoj, ĉar la gamo de la eblaj elektoj estis reduktita. Sed mia tezo estas, ke tiuj, kiuj restas estas veraj elektoj, dum fari konkurencajn devalutojn, uzi altan inflacion aŭ lasi la ŝuldon libere evolui, estis nur manieroj eviti konflikton, prokrasti la solvon de problemoj” — por kontentigi la hodiaŭajn klientarojn, malprofite al la estontaj generacioj. Tiel prezentita, la eŭropa integriĝo havas almenaŭ unu virton: ĝi malfermas niajn okulojn pri la celo, kiun ĝi hodiaŭ havas.

Antoine SCHWARTZ.

Ĉinujo, la bovino kaj la lakto

La retronombrado fine atingas nulon. Blanka nubo formiĝas sur la ekrano de la Ĉina Reta Televido (“China Network Television, CNTV”), kaj emocio montriĝas en la vizaĝo de la prezidanto Evo Morales. La artikaj brakoj de la lanĉejo liberigas la raketon Longa Marŝo 3-B, kiu, iom poste, seniĝas je la Tera altiro. En tiu 21-a de decembro 2013, la ĉina raketo metas en orbiton la unuan sateliton de telekomunikado en la historio de Bolivio, la Tupak Katari (TKSAT-1).

Tiu evento, historia por la anda lando, montras la densiĝon de la diplomatiaj, ekonomiaj kaj teĥnologiaj rilatoj inter la azia giganto kaj Latinameriko ekde la mezo de la unua jardeko de nia jarcento. Usono cedis al Ĉinujo sian lokon de unua komerca partnero de kelkaj landoj de sia iama “postkorto” — interalie Brazilo. En Havano, dum la dua pintkunveno de la Komunumo de Latinamerikaj kaj Karibaj Ŝtatoj (CELAC), la 28-an kaj 29-an de januaro 2014, la tridek tri membrolandoj decidis kun Pekino la starigon de konstanta forumo de kunlaborado; grava evoluo en partnereco ĝis tiam limigita al duflankaj rilatoj. Ĉu tiu evoluo, prezentata kiel signo de regiona emancipiĝo, sekvigos pli profundan ŝanĝegon de la mondaj ekvilibroj?

La orientiĝo de la internacia komerco al Azio-Pacifiko ne preterlasis Latinamerikon. Kvankam Usono restas la ĉefa partnero, kun proksimume 843 miliardoj da dolaroj da transakcioj en 2012, la banko HSBC ne hezitis antaŭdiri, ke Ĉinujo ĝis la jaro 2030 forprenos de ĝi tiun rangon.* Inter 2000 kaj 2013, la komerco efektive pasis de 10 al ... 257 miliardoj da dolaroj.*

* Citita en Chinese enterprises in Latin America” People’s Daily Online, 19-a de februaro 2014.
* Mark Keller, China-Latin American Trade: An end to the good old days”, Latin Business Chronicle, Coral Gables, 11-a de junio 2014.

Ĉinujo, zorgante subteni sian disvolvomodelon per sia interna merkato, volas sekurigi siajn provizojn je krudmaterialoj. El tiu vidpunkto Latinameriko estas samtempe liveranto kaj partnero. La ĉinaj industrioj estas jam la ĉefa celo de la eksportoj de Brazilo, Peruo kaj Ĉilio (la dua por Kolombio, Kubo, Urugvajo kaj Venezuelo). Cerealoj, mineraloj kaj hidrokarbonaĵoj kovras 70 elcentojn de tiuj eksportoj.

La latinamerikaj ŝipoj survoje al Ĉinujo reuzas la iamajn komercajn cirkvitojn — kiam la britaj ŝipoj venigis kupron, sukeron kaj spicaĵojn al Liverpulo antaŭ ol transporti finproduktojn al Latinameriko — kaj survoje renkontas kestegoŝipojn venantajn el la havenoj de Ŝanhajo aŭ Tianjino. Ŝarĝitaj de fabrikproduktoj (91 elcentoj de ĉiuj ĉinaj eksportoj al Latinameriko), ili estas nun la ĉefa provizofonto de la brazila merkato kaj la dua por la duono de la ceteraj latinamerikaj merkatoj.*

* Ekonomia Komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri Latinameriko kaj Karibio (Commission économique de l’Organisation des Nations unies pour l’Amérique latine et les Caraïbes, [Cepal]), novembro 2013.
“Giganta cunamo de riĉaĵo”

La daŭrigo de tiu komerca cirkvito estas tamen akompanata de grava ŝanĝo. Dum longa tempo tiu speco de rilatoj kaŭzis problemon konatan sub la nomo de “malekvilibro de komercaj kondiĉoj”: la valoro de la ne transformitaj produktoj iom post iom malkreskis, dum tiu de la fabrikvaroj kreskis kun la enpreno de novaj teĥnologioj. La latinamerikaj eksportoj de krudmaterialoj fariĝis malpli valoraj kaj ĝiaj importoj pli multekostaj, kaj la kontinento penis por ekvilibrigi siajn eksterajn bilancojn.

Dum la 2000-aj jaroj la prezoj de la krudmaterialoj ege altiĝis kaj tiu de la fabrikvaroj malaltiĝis tiom kiom la monda fabriko delokiĝis al la oriento. Tute logike Latinameriko devus profiti tiun situacion. Sed tio ne okazas. Ĉar la evoluo de la komercaj kondiĉoj favora al tiu regiono reaktivigas alian minacon eĉ pli malnovan.

En la 16-a jarcento. La hispana krono organizas la prirabadon de la Nova Mondo. La oro kaj la altvaloraj metaloj, kiuj inundas la iberan duoninsulon, transformas la hispanajn komercistojn en riĉajn rentulojn. Sed ilia riĉaĵo profitigis antaŭ ĉio la naskiĝantajn industriojn en la resto de Eŭropo: la fabrikado de varoj malkreskis en Hispanujo, kaj tio rapidigis la kadukiĝon de la hispana imperio. “Hispanujo posedis la bovinon, sed aliaj trinkis la lakton”, resumas la urugvaja verkisto Eduardo Galeano.*

* Eduardo Galeano, Les Veines ouvertes de l’Amérique latine [La malfermitaj vejnoj de Latinameriko], Plon, Parizo, 1981 (1-a eld.: 1971).

La aferoj ŝanĝiĝis nur malmulte. La aldonvaloro en la industriaj procezoj daŭre ne estiĝas en la regiono, kies rilato kun Ĉinujo pligravigas la “re-primarigon” de la ekonomioj: pli grava dependo de Latinameriko de la mondmerkato kaj de la primara sektoro, kiu kreas malmulte da riĉaĵo kaj da dungoj. Mallonge, se Latinameriko nun posedas la bovinon, ĝi ne vere trinkas ties lakton ...

La intensiĝo de la postulo je krudmaterialoj cetere pligravigas alian malfacilaĵon. “Se vi rigardas tra la fenestro, antaŭ nelonge observis s-ro Andrés Velasco, eksa ĉilia ministro pri financoj, vi vidas proksimiĝi gigantan cunamon de riĉaĵo. Kaj tiu fenomeno, kiun oni perceptis pozitiva antaŭ kelka tempo, mi konsideras ĝin terura. Kial? Ĉar tiu cunamo komplikigos al ni la vivon politike [...] kaj malfaciligos niajn makroekonomiajn arbitraĝojn.”*

* Citita de Chrystia Freeland, “US policy no longer stands alone”, International Herald Tribune, Neuilly-sur-Seine, 22-a de aprilo 2011.

La problemo, kiun s-ro Velasco identigis, havas nomon: la “nederlanda malsano”, asociita kun la malkovro de la plej granda kuŝejo de natura gaso en la mondo en la nederlanda provinco Groningo, en la nordo de la lando, fine de la 1950-aj jaroj. La gaseksportoj tiam kreskegis kaj la multa alveno de eksterlanda mono ege altigis la valoron de la nederlanda mono, la guldeno. Sekvo: la produktoj de la lando plikostiĝis en la eksterlandaj merkatoj, dum la kosto de la importoj malaltiĝis. Rezulto: malkresko de la industria sektoro en Nederlando.

La moderna Latinameriko troviĝas en simila situacio. Sub la alfluo de eksterlanda mono (ligita kun la eksportoj, sed ankaŭ kun investoj), la valutoj de la regiono konsiderinde apreziĝis dum la 2000-aj jaroj. La valoro de la real-o, ekzemple, kreskis je 25 elcentoj inter 2010 kaj 2011 kaj instigis la brazilan ministron pri financoj Guido Mantega alarmi pri “milito de la valutoj” (sufiĉe larĝe nutrata de la ĉina “partnero”).* Dum vojaĝo al Pekino, en aprilo 2011, la brazila prezidantino Dilma Rousseff do instigis siajn interparolantojn “reekvilibrigi” la komercajn interŝanĝojn.

* Vd Laurent L. Jacques, “GuerreGuerre des monnaies, mythes et réalités” [“Milito de la monoj, mitoj kaj realoj”], Le Monde diplomatique, decembro 2010.

Noteblas kelkaj sukcesoj, ekzemple la antaŭ nelonge akirita transigo de teĥnologio pri la fabrikado de trajnoj, okaze de instalado de ĉina fabriko sur la brazila teritorio. Sed la resto de Latinameriko restas senhelpa. Ĉinujo disponas pri grava avantaĝo kompare kun siaj partneroj: ĝi sukcesas eviti la situaciojn de dependeco en la energia kampo. Ekzemple, kiam en aprilo 2010 Argentino trudis kontraŭdumpingajn disponojn pri kelkaj ĉinaj importoj (ŝuoj, teksaĵoj, ŝtalo), Pekino respondis per interrompo de siaj aĉetoj de argentina petrolo, sen tamen endanĝerigi sian provizon je energio. Bonaero ne havis alian elekton ol retropaŝi ...

La azia giganto masive financas la latinamerikajn landojn, danke al rektaj investoj taksataj je proksimume 10 miliardoj da dolaroj jare (kontraŭ 244 miliardoj de Usono)*, kaj al interkonsentitaj pruntoj, precipe tra la Banko de Disvolvado de Ĉinujo (CDB), en la kadro de interkonsentoj pri kunlaborado de ŝtato al ŝtato. Garantiitaj per petrolo, mineraloj aŭ sojo, tiuj interkonsentoj pri konstruado de kampkulturaj, energisektoraj kaj minejaj infrastrukturoj, pri transporto, loĝejoj aŭ pri sciencaj kaj teĥnikaj projektoj, atingis 102,2 miliardojn da dolaroj inter 2005 kaj 2013.* Pekino cetere atingis sian integriĝon sine de la Interamerika Banko pri Disvolvado (IBD) kaj de la Banko de Disvolvado de Karibio (BDK). Tiu zono, kiu entenas kvin el la dudek tri landoj kiuj agnoskas Tajvanon, inter 2003 kaj 2012 ricevis kvinoble pli da ĉinaj investoj.

* Latinameriko ricevas 13 elcentojn de ĉiuj ĉinaj rektaj eksterlandaj investoj (REI) en la mondo. La latinamerikaj REI en Ĉinujo siavice estis en la jaro 2010 nur 0,1 elcento de ĉiuj REI en Ĉinujo (70 ĝis 80 milionoj da dolaroj).
* China to finance major projects in Latin America”, Reuters, 15-a de junio 2014.
Al diversigo de la aliancoj

Tiu partnereco, kvankam ne ekvilibra, tamen estas politika avantaĝo por la latinamerikaj gvidantoj. Ĝi nutras la aperadon de “nova meza klaso”, laŭdatan de la internacia gazetaro kaj karakterizitan de kreskego de konsumaĵoj. Nu, laŭ la brazila ekonomikisto Marcio Pochmann, proksima de la Partio de Laboristoj (PT, reganta), la esprimo signifas fakte la “novajn laboristojn malriĉajn”, kiuj malkovras la superbazarojn nur ĉar oni tie nun vendas malmultekostajn produktojn faritajn eksterlande.*

* Marcio Pochmann, Nova classe média? O trabalho na base da pirâmide social brasileira, Boitempo Editorial, San-Paŭlo, 2012.

Okaze de la pintkunveno de la BRICS (Brazilo, Ruslando, Barato, Ĉinujo, Sud-Afriko) en Fortalezo, en Brazilo, de la 14-a ĝis la 16-a de julio 2014, la prezidanto Xi Jinping faris sian duan vojaĝon en Latinameriko. Ĉinujo restis diskreta dum la “varmegaj” konfliktoj, kiel la nuna krizo en Venezuelo, la puĉo en Honduro en 2009, la provo de puĉo en Ekvadoro en 2010, ktp. Ĝi respektas la kvin principojn de la neoficiala “interkonsento de Pekino”, kiu gvidas ĝian eksteran politikon: respekto de la teritoria integreco kaj de la absoluta suvereneco de la ŝtatoj; neagreso; ne-entrudiĝo en la internajn aferojn; egaleco kaj strebado al ambaŭflankaj avantaĝoj; paca kunekzistado. En la subkontinento la rompo kun la vaŝingtonaj metodoj ne pasis nerimarkita* ...

* Vd Maurice Lemoine, “En Amérique latine, l’ère des coups d’Etat en douce”, Le Monde diplomatique, aŭgusto de 2014.

Serĉante ekonomian kaj politikan aŭtonomecon, la plej multaj landoj de la regiono do elektas Ĉinujon: en la okuloj de la registaroj devenaj el la progresema ondo de la 2000-aj jaroj, tiu nova dependo — kiun necesas transformi en interdependecon, laŭ la analizo de la esploristo Francisco J. Verdes-Montenegro Escáñez* — restas preferinda al la antaŭa. La dua monda ekonomia potenco enkorpigas la promeson de diversigo de la aliancoj. Tiu rilato ebligas, en perspektivo de konstruado de multpolusa mondo, mildiĝon de la subordiĝo al la internacia financa arĥitekturo — Internacia Mon-Fonduso kaj Monda Banko, precipe — kaj al la usona kuratora potenco.

* Amigos a la fuerza: las relaciones China-América Latina y el Caribe frente a los riesgos e interdependencias de una geoeconomía en transformación”, Instituto Español de Estudios Estratégicos, Madrido, majo 2014.

Ĉu tamen pro tio necesas konkludi la estiĝon de “granda Sudo”, garantio de malfortiĝo de la dominanta ekonomia sistemo kaj de ties rabaj logikoj? Aŭ ĉu temas pli ĝuste pli redistribuado de la roloj inter iamaj kaj novaj potencoj en la batalo por hegemonio?

Christophe VENTURA.

En 1993, la liberaligo per kanonoj.

Nigra Oktobro, la komenco de la nova rusa reĝimo

Pri la estiĝo de nova aŭtoritateca potenco en Ruslando, oni tro ofte kaŝas ŝlosilan epizodon. Ekde 1993, la loĝantaro spertis la efikojn de la “ŝokterapio” trudita post la disfalo de la USSR fare de la ideologiistoj de merkato. Plimulto de deputitoj provis trudi alian vojon. Sed, certa pri la subteno de la okcidentaj registaroj, la prezidanto Jelcin lanĉis la sturmon kontraŭ la parlamento.

“Ni ne plu eltenas internan opozicion. Ni devas senigi nin je tiuj kiuj ne iras la saman vojon kiel ni.”* Kiam la unua prezidanto de la nova Federacio Ruslando, Boris Jelcin, faris tiun deklaron, la tankoj T-72 jam de pluraj tagoj baris la Kongreson de la deputitoj de la popolo kaj la Superan Soveton. Ekde la matena krepusko de la 4-a de oktobro 1993 sonis la maŝinpafiloj. Certaj specialaj taĉmentoj rifuzis ataki civilulojn proksime de la “Blanka Domo”, en kiu troviĝas la parlamento. Sed, sub la gvido de la defendministro Pavel Graĉev, la tankoj pafis. La konstruaĵo de senmakula blankeco fumis, poste rapide nigriĝis. La unuaj deputitoj komencis kapitulaci, dum oni eligis la mortintojn kaj la vunditojn. La “provizora prezidanto” de la Federacio, la kolonelo Aleksandro Ruckoj, kaj tiu de la Supera Soveto, la ĉeĉena ekonomikisto Ruslan Ĥasbulatov, forlasis la batalon; kelkajn monatojn poste ili iris en malliberejon. Antaŭe sen bildoj, la historio de la postsovetia Ruslando nun skribiĝis antaŭ la filmiloj de la tuta mondo.

* Le Monde, 2-a de majo 1993.

Dum tiu impresa atako kaj la strataj bataloj lanĉiĝis ĉasado de “kontraŭleĝuloj” en la tuta Moskvo, speciale kontraŭ la kaŭkazanoj, amase arestataj. Tiuj amasaj arestoj, kiuj pliigis la konfuzon, laŭdire koncernis dudek kvin mil homojn. Laŭ oficialaj nombroj, cent dudek tri homoj mortis por ebligi tiun “venkon de la demokratio”, kiun aplaŭdis multaj respondeculoj de okcidentaj gazetoj (Vidu Ruslando kaj la okcidenta gazetaro. “Saĝe mezurita kvanto da sango”). Aliaj fontoj mencias bilancon pli pezan; la nombro de mil kvincent mortintoj estas ofte citita. Krom dum la naciaj konfliktoj en Kaŭkazo kaj en la baltaj landoj, la rusoj neniam spertis tian perforton de post la ribeloj de la gulago en 1950 ĝis 1954, la ribelo en Tbiliso en 1956 kaj la ribelo kontraŭ la prezaltigo en Novoĉerkasko en Ukrainujo en 1962.

La uzado de la armeo celis ĉesigi politikan konflikton inter la plenuma potenco kaj la leĝdona potenco, kiu daŭris pli ol jaron. Sed oni ne povas kompreni tiun dramon sen reveni al 1991 kaj elvoki la kuntekston en kiu ĝi okazis:* la krizo de la sovetia sistemo, la sakstrato de la “perestrojko” lanĉita en 1985 kaj la disfalo de la USSR.

* La dudeka datreveno de la evento ne okazigis multajn pripensadojn, escepte de la konferenco “Ĉu oktobro forgesita? Ruslando en 1993”, sub la egido de la Franca-Rusa Centro de Moskvo, la 18-an kaj 19-an de novembro 2013.
Tuj post la malfondo de la USSR, Boris Jelcin uzas sian avantaĝon

Komence de la somero 1991, s-ro Ĥasbulatov estis elektita prezidanto de la Supera Soveto de Ruslando, la limigita asembleo de la parlamento. S-ro Ruckoj estis elektita vicprezidanto de la Federacio Ruslando kune kun Jelcin prezidanto, la 12-an de junio 1991. En aŭgusto 1991, tiuj tri estontaj protagonistoj de la konflikto de 1993 estis aliancitaj. Ili rezistis kune al la provo de ŝtatrenverso de la konservativaj gvidantoj kontraŭaj al la reformprojekto de la Unio proponita de la prezidanto Miĥaelo Gorbaĉovo. S-ro Ruckoj flugis al Krimeo por liberigi s-ron Gorbaĉovo, kiu en Foros estis de la puĉistoj tenata en hejma mallibero, kaj venigis lin en sia aviadilo al Moskvo. Ĉiuj tri profitis la fiaskon de la puĉo por trudi la sendependecon de Ruslando, la malaperon de Sovetunio kaj la foriron de tiu, kiu enkorpigis la perestrojkon. Rapide Jelcin uzis la avantaĝon, kiun lia nove akirita famo eksterlande donis al li. La 1-an de novembro li akiris plenpotencon. Dum jaro li povis malfari leĝojn, nomumi ministrojn aŭ registarojn per dekreto, sen konsento de la parlamento.

Jelcin ebligis radikalan “ŝokterapion” realigitan de la reprezentantoj de la supreniranta generacio de rusaj novliberaluloj: Egor Gajdar, disĉiplo de la skolo de Ĉikago; Anatoli Ĉubajs, ordonanto de la privatigoj; la anarĥiisto Andrej Ilarionov; aŭ Genadi Burbulis, eksa profesoro pri marksismo-leninismo kiu konceptis la akton de malfondo de la USSR fine de 1991. Li povis kalkuli ankaŭ pri la subteno de diversaj politikaj personoj kaj respondeculoj, kiel la historiisto Juri Afanasjev, la urbestro de Moskvo Gavril Popov aŭ la urbestro de Sankt-Peterburgo Anatoli Sobĉak. Tiu avangardo agis dense ligite kun la financaj grupoj kaj la estontaj oligarĥoj, kiel s-roj Vladimir Gusinski kaj Boris Berezovski, jam ĉe la kapo de bankaj kaj komunikilaj imperioj. Ili nomis sin “demokratoj” — kontraste al la konservativuloj —, kaj ĉiuj referencis la Ĉilion de Augusto Pinochet kaj la Britujon de Margaret Thatcher.

El sistemo de administrata ekonomio, Ruslando pasis brutale al la libereco de prezoj kaj de interŝanĝoj, al forigo de la alĝustigo de la salajroj laŭ indicoj kaj al amasaj privatigoj. La inflacio kaj la abrupta falo de la realaj salajroj sekvigis la likvidon de la popola ŝparaĵo. La salajroj, kiuj ankoraŭ en 1991 estis 70 elcentoj de la enspezoj de la familioj, estis nur 38,5 elcentoj en 1995.* La solajn kompensojn la rusoj vidis en la fino de la malabundo kaj, por multaj, en la ebleco fariĝi per malmulte da mono proprietulo de sia loĝejo.*

* Véronique Garros, Russie post-soviétique: la fatigue de l’histoire [Postsovetia Ruslando: la laceco de la historio], Complexe, Bruselo, 1995.
* Vd Régis Genté, “La Russie expliquée par son chauffage” [“Ruslando klarigita per ĝia hejtado”], Le Monde diplomatique, junio 2014.

La merkato liberigis ĉefe la neoficialan ekonomion, ĉiajn ŝakradojn kaj eĉ la rektan interŝanĝon, kiu kondukis al senmonigo de la ekonomio. Regionoj cedis al la tento de memsufiĉo, de doganaj baroj kaj de sendependismaj postuloj. Proksimume 80 elcentoj de la loĝantaro falis sub la vivnecesan minimumon.* Ja aperis aktiva malplimulto de “gajnantoj”: la negoco, la bankaj servoj, reklamo, komunikado kaj la seksa komerco vekis apetitojn aŭ alvokitecojn. La novaj riĉuloj, aŭ “novaj rusoj”, malkovris la vojon de la Okcidento — kaj de la impostparadizoj.

* Pri la laborista kondiĉo en la tempo de la “ŝoko”, Karine Clément, Les Ouvriers russes dans la tourmente du marché. 1989-1999. Destruction d’un groupe social et remobilisations collectives, Syllepse, Parizo, 2000.

En la parlamento kiel en la loĝantaro, la interkonsento ĉirkaŭ la prezidanto rapide eroziis. Jelcin konsciis tion. Li promesis korekti la reformojn kaj tamen rapidigis ilin antaŭ ol grumblos la ribelo. En decembro 1992 li intertraktis kun la Supera Soveto pri la ebleco — kiun li atingis — organizi referendumon pri la institucioj interŝanĝe kun la foriro de Gajdar.

Ĉe la pinto de la parlamento, s-ro Ĥasbulatov konfesis ideojn “laŭgradajn” (kejnzismajn) inspiritajn de socialdemokrataj ekonomikistoj kiaj Leonid Abalkin kaj Nikolaj Petrakov, kunlaborintoj de s-ro Gorbaĉovo. Tiam, paroli pri regulado de la merkato sufiĉis por esti kvalifikita “postrestinta komunisto”. Tamen, la parlamento tute ne estis komunista bloko. Certe, 85 elcentoj de ĝiaj membroj devenis el la eksa Komunista Partio de Sovetunio (KPSU), sed ĉiuj liberaluloj ankaŭ ... La opozicio al Jelcin konsistis en malhomogena alianco de elreviĝintaj jelcinaj demokratoj, el apogantoj de konservado de la Unio kaj el naciistoj.

Trans la alfrontiĝo inter personoj, tri ĉefaj konfliktoj aperas en tiu krizo inter la prezidanto kaj la parlamento: ĉu daŭrigi aŭ ne ultraliberalan ekonomian politikon, la programon de “grandaj privatigoj” kaj la konstitucian elekton inter parlamenta demokratio kaj prezidanta reĝimo. La vendo de la produktadrimedoj aperis kiel la demando plej decida, sed ankaŭ plej ambigua. La permeso de “popolaj privatigoj” favore al “laboristaj kolektivoj” malklarigis la vojon kaj igis iujn esperi ke ĉiuj profitos el tio.

La krizo de la institucioj montriĝis ekde aprilo 1993. Jelcin tiam subskribis dekreton kiu starigis “specialan reĝimon de regado”, sed ne publikigis ĝin. Tio ne malebligis la Superan Soveton kaj la Konstitucian Kortumon deklari la “sekretan” tekston de la prezidanto “kontraŭkonstitucia”. La prezidanto decidis uzi la publikan opinion kaj do organizi referendumon. Li akiris la konfidon de 58 elcentoj de la voĉdonintoj, sed ne la anticipan parlament-elekton, kiun li deziris. En la unua tempo li renkontis por la unua fojo s-ron William Clinton en Vankuvero. Li akiris krediton de 1,6 miliardoj da dolaroj kaj la apogon de la usona prezidanto en la konflikto inter si kaj la parlamento. La manifestacioj de la 1-a de majo alprenis ribelan karakteron; tamen kvin tagojn poste li anoncis sian intencon akceptigi novan konstitucion, kiu ĉesigos la validan parlament-reĝimon. Samtempe li ekskludis ĉian diskuton kun la deputitoj kaj preparis la alfrontiĝon.

La 13-an de septembro, por trankviligi la internaciajn financajn rondojn, Gajdar revenis al la registaro. La 21-an, per la dekreto n-ro 1400, Jelcin dissolvis la parlamenton. Ĉiuj regionaj kaj lokaj sovetoj (konsilantaroj) spertis la saman sorton. “La preparoj de la operacio estis klaraj, taksas la historiisto kaj iama disidento Michel Heller, tiam proksima de la prezidanto. Antaŭ ĉio, Jelcin telefonis al Clinton por anonci al li ke okazos evento ne tute demokratia. Clinton donis sian benon.”* Poste li vizitis la divizion Dzerĵinski, elita trupo de la ministrejo pri internaj aferoj ...

* Michel Heller, “Qui dirige la Russie?” [“Kiu gvidas Ruslandon?”], Géopolitique, n-ro43, Parizo, 1993.
Klara subteno de Usono kaj de la bankoj

Reage, la Supera Soveto kaj ĝia prezidanto, s-ro Ĥasbulatov, eksigis Jelcinon kaj nomumis en la lokon de la prezidanto la vicprezidanton, s-ron Ruckoj, kiu fariĝis general-majoro. Jelcin rebatis per organizado de polica ĉirkaŭbaro kaj blokado de la “Blanka Domo”, kiun li sinsekve senigis je elektro, akvo kaj hejtado. La Konstitucia Kortumo petis la du partiojn nuligi siajn decidojn kaj serĉi kompromison. La ortodoksa eklezio kaj la regionoj, plejmulte malamikaj al la dekreto n-ro 1400, provis trudi intertraktitan solvon, same kiel la socialdemokrata respondeculo Oleg Rumiancev. Vane. Jelcin gajnis la subtenon de la armeo kaj elektis la sangelverŝon. Unu el la inspirintoj de la rusa novliberalismo, la ekonomikisto Andrej Ilarionov, antaŭ nelonge konfirmis la intencan karakteron de la alfrontiĝo. Laŭ li, la bombado de la parlamento estis “prava” kaj “pli demokratia” ol la tiama registaro.*

* Radio Free Europe — Radio Svoboda, Moskvo, 29-a de septembro 2013.

Jelcin same kiel s-ro Ruckoj obstinis. Nek la unua nek la alia estis alpreninta tiun kulturon de debato, antaŭ nelonge nekonatan en la USSR, enkondukitan de s-ro Gorbaĉovo. Ĉiu tendaro fariĝis la “faŝisto” de la alia. Regis timiga etoso; oni sendube spertis la konvulsiojn de “fino de la historio” pli ol batalon por la estonteco. Sen la senlima laceco kaj la pasiveco de la loĝantaro, kiu timis, pli ol ĉion alian, plian sangelverŝon, interna milito povintus eksplodi. Malgraŭ la disfalo, kaj danke al la elturniĝemo, multaj esperis ankaŭ, laŭ la tiam gurdataj formuloj, ke ili povus eliri sen damaĝoj el tiu “dolora, sed necesa transiro” kaj atingi “normalan kaj civilizitan vivon” aŭ eĉ riĉiĝi.

La distribuado “al cent kvindek milionoj da rusoj, inkluzive de beboj” de kuponoj de privatigo, per kiuj ili povis aĉeti la akciojn de la entreprenoj, kontribuis al tiuj iluzioj. Antaŭ la aktualaj bezonoj la plej multaj ricevintoj rapide vendis siajn kuponojn, kiuj estis groŝpreze aĉetitaj de la direktoroj de industriaj aŭ financaj grupoj kaj de krimaj retoj.*

* Gilles Favarel-Guarrigues, La Police des mœurs économiques de l’URSS à la Russie, Editions du CNRS, Parizo, 2007.

“Fine, analizas la ekonomikisto Aleksandro Nekipelov, la individuoj, kiuj partoprenis en la privatigo, ne estis kapablaj fari senchavajn decidojn. Aliflanke, la parto pure spekula de la “popola privatigo” brutale altiĝis profite al kelkaj deputitoj.” La plej logaj societoj estis venditaj aŭkcie la tagon antaŭ la fermo de la privatigo (la 30-an de junio 1994), iliaj havaĵoj subtaksitaj, kaj la plej bonaj pecoj de la industrio baldaŭ ceditaj kontraŭ buterpano per la operacio “pruntoj kontraŭ akcioj”. Tiu ĉi profitigis la bankistojn, la sole kapablajn prunti al la registaro interŝanĝe de regado de la petrolkompanioj.*

* Alexandre Nekipelov, en Jacques Sapir, La Transition russe, vingt ans après [La rusa transiro, dudek jarojn poste], Editions des Syrtes, Parizo, 2012.

La okcidentaj inspirintoj de la “ŝoko” estis precipe la sveda ekonomikisto Andres Aslund kaj la usonano Jeffrey Sachs. La moskvaj reformistoj profitis ankaŭ, de 1987, la bonajn konsilojn de George Soros, “filantropo” kaj investisto, kaj de la fakuloj de la banko Goldman Sachs, implikita en vastaj spekulaj agadoj, aŭ de la franco Daniel Cohen. Gravan rolon ludis ankaŭ la fondaĵoj, ĉefe usonaj, kiuj penetris en la lokojn de esplorado, kaj en la “civilan socion”: Carnegie, Ford, Rockefeller, Heritage, National Endowment for Democracy (NED) ktp.

La intervenado de la Clinton-registaro estis antaŭranga: “La usonaj konsilistoj ne alvenis fine de 1991 kun mandato de la Internacia Mon-Fonduso, kiel oni ofte diras, sed en la kadro de usona teĥnika helpo, financata de la USAID [la usona agentejo por la internacia disvolvado]* kaj realigita de la Harvard Institute for International Development, klarigas rekta atestanto, la franca ekonomikisto Jacques Sapir. Jeffrey Sachs partoprenis en multnombraj kunvenoj de la skipo Jelcin inter 1991 kaj 1993, kaj devis raporti pri sia agado nur al la usonaj institucioj.”

* Tiu usona organizaĵo estis elpelita el Bolivio pro enmiksiĝo en la internajn aferojn de la lando kaj estas kritikata en ceteraj latinamerikaj landoj pro sia ligo kun la usona CIA. -vl

Laŭ Sapir, la integrado de Ruslando en la usonan ludon okazis laŭ strategia celo: “La senkondiĉa subteno, kiun la Clinton-registaro donis al Jelcin, al lia perfortaĵo kontraŭ la parlamento en 1993, al lia dubinda reelekto en 1996 [...] pruvas tion. Oni hodiaŭ tro ofte forgesas, ke la estigo de la milito de Ĉeĉenio, en decembro 1994, estis ankaŭ tre larĝe apogita de la usona registaro.”* Ruslando estis fonto de gravaj profitoj por la internacia financo. Okcidentaj kaj rusaj liberalaj fakuloj interkonsente agis en la kampoj de korupto, de deturnado de fondusoj kaj de blankigo de mono.*

* Jacques Sapir, Le Nouveau XXIe Siècle. Du “siècle américain” au retour des nations, Seuil, Parizo, 2008.
* Jacques Sapir, Les Economistes contre la démocratie. Pouvoir, mondialisation et démocratie, Albin Michel, Parizo, 2002.

La “terapio” havis ankaŭ la efikon malmunti la milit-industrian komplekson, kaj tiel malpliigi la internacian influon de potenco, kiu estis jam nur la ombro de si mem. La nova ĉefo de la rusa diplomatio, s-ro Andrej Kozirev, donis al ĝi orientadon kiu vicigis ĝin laŭ Usono, antaŭ la korekto farita de lia posteulo Evgeni Primakov ekde 1996. Ruslando tamen konservis sian atomarmilon, la lastan garantion de sia suvereneco en la tempo de la nova ekspansio orienten de la Nord-Atlantika Traktad-Organizaĵo (NATO) kaj de la multigo de okcidentaj intervenoj en la konfliktoj en Jugoslavio aŭ en Proksim-Oriento.

La entuziasma apogo de la Okcidento ne estis malpli kalkulita. Necesas memorigi ke, komence de la 1990-aj jaroj, Usono esperis vidi Ruslandon fariĝi la lokomotivo de ĝia penetrado en la eŭrop-azian kontinenton. Ukrainujo kaj Kartvelio* ankoraŭ ne estis ĝiaj privilegiaj aliancanoj en la regiono, nek la “retropelado” de Ruslando eksplicite sur la tagordo, kvankam ties malfortigo en Kaŭkazo, ĉirkaŭ la petrol-vojoj, jam prepariĝis.

* Ankaŭ nomata Georgio. -vl

Gajdar, la ĉefa konceptinto de la “ŝoko”, klarigis tion en verko aperinta en la jaro 2006. Samtempe majstra kaj tre diskutinda, lia analizo de la sovetia krizo kovriĝas kun tio, kion de longa tempo pensas la modernista alo de la gvidanta burokrataro, iniciatinto de la likvidado de la sovetia sistemo. La celo estis krei klason de proprietuloj, en maniero kiu malebligos ĉian “revenon al la socialismo”.

La sekvoj de la “Nigra Oktobro” estis tamen tute ne kontentigaj por la liberaluloj. Post ilia fiasko en la parlament-elektoj de decembro 1993, iliaj ĉefoj, Gajdar kaj Boris Fjodorov, estis eksigitaj el la registaro en januaro 1994. Ilia eksperimento ĉesis kun la bankroto de aŭgusto 1998, kiu signifis la bankroton de la novliberalaj ideoj kaj de la jelcinaj politikaj grupoj.

La privatigoj rompis la esperojn de la perestrojko

Inter la elekto de Jelcin kiel prezidanto, en junio 1991, kaj la financa krizo de 1998, la malneta enlanda produkto falis je proksimume 50 elcentoj; la investoj je 90 elcentoj. La industriproduktado falis al 47,3 elcentoj de sia nivelo de 1990; tiu de la kampkulturo je 58,1 elcentoj. Inter 1988 kaj 1994, la mezuma vivodaŭro por la viroj reduktiĝis de 64,8 al 57,3 jaroj. Malgraŭ pozitiva migra bilanco, Ruslando perdis ses milionojn da loĝantoj ekde 1991.* La kuracista revuo The Lancet, kiu komparas en 2009 la evoluojn de la diversaj landoj venintaj el la komunismo, starigis interrilaton inter la amasaj privatigoj, la senlaboreco kaj la forta altiĝo de la mortokvoto en Ruslando.* En 1998, la “hirundo de la perestrojko”, la ekonomikistino Tatjana Zaslavskaja, mezuris la katastrofajn sociajn efikojn de la reformoj realigitaj de 1992 ĝis 1998: inter 6 kaj 10 elcentoj de la loĝantaro akaparis 50 elcentojn de la enspezoj kaj 70 ĝis 80 elcentojn de la riĉaĵoj de la lando, dum multaj familioj vivis en ruinaj domoj aŭ ne manĝis ĝissate.*

* Vd Philippe Descamps, “La Russie en voie de dépeuplement”, Le Monde diplomatique, junio 2011.
* David Stuckler, Lawrence King kaj Martine McKee, “Mass privatisation and the post-communist mortality crisis: a cross-national analysis”, The Lancet, Oksfordo, vol.372, 31-a de januaro 2009. Vd ankaŭ la artikolon sur paĝo 3.
* Kp “Kuda idët Rossia?” [“Kien iras Ruslando?”], Internacia Simpozio 1999, Logos, 1999 kaj 2000, Supera Lernejo de Sociaj kaj Ekonomiaj Sciencoj, Moskvo, 2000.

La aktuala politika sistemo estis konstruata en 1993. Post ties oktobro, Ruslando havas prezidantan reĝimon, duarangan parlamenton, anemiajn partiojn, elektojn regule kontestatajn, burokrataron denove centritan, pezan kaj sufokan — sen paroli pri la du ĉeĉenaj militoj kaj pri la atencoj al la homrajtoj. La komunikilaj spacoj de libereco reduktiĝis, kun la escepto en Interreto.

La multnombraj civitanaj iniciatoj, kiuj ekŝprucis fine de la 1980-aj jaroj, precipe en la grandaj urboj, kaj kiuj okazigis laboristajn, intelektajn, mediprotektajn movadojn reale sendependajn de la potenco, estis laŭvorte neniigitaj. Artefarita “civila socio”, konsistanta el neregistaraj organizaĵoj, anstataŭis ilin kun la financa subteno de la oligarĥoj kaj de la usonaj fondaĵoj.

La reale demokratia movado naskita kun la perestrojko rompiĝis en oktobro 1993 kaj fine kondukis al kontraŭrevolucio. La idealoj de socialisma memmastrumado, de ekologio, de humanismo estis senditaj en la forgesejon de pasintaj utopioj. Dum preskaŭ jardeko, la plej multaj rusoj estis distrataj per la devo trovi strategiojn de transvivado. Apenaŭ vekiĝintaj al la politika vivo kaj al la malfermiĝo al la Okcidento, ili estis de ili profunde naŭzitaj. Tio kontribuas klarigi la daŭreman popularecon de s-ro Vladimir Putin sine de loĝantaro kiu, refariĝinta fatalisma pri la funkciado de la potenco, aspiris revenon de la ŝtato por eliri el la ĥaoso.

Jean-Marie CHAUVIER.

Ĉu daŭrigi la “revolucion” aŭ batali kontraŭ la separismo?

La dilemo de la ukrainaj patriotoj

“La ĥaoso komenciĝas, kiam ĉiu kredas povi interpreti la leĝon kiel li komprenas ĝin.” La civilizita tono de la prokuroro, koloso de cent kvindek kilogramoj, ne malhelpas percepti la palpeblan streĉitecon, kiu regas en tiu 25-a de julio 2014, en la prokurorejo de Ĥelnicki, meza urbo de ducent sesdek mil loĝantoj meze de la okcidenta Ukrainujo. Sekretariino ĵus petis la dudekon da junaj viroj en nigraj kombineoj kaj skoltoŝuoj, kun klaboj ĉe la zono, pacienci dum la prokuroro akceptas iliajn ĉefojn, s-rojn Juri Lucjuk kaj Ivan Kuŝnir.

“Ni estas organizaĵo registrita, pledas s-ro Kuŝnir. Ni nepre volas respekti la leĝon. Ni rifuzas perforton. En la momento vi povas paroli kun homoj kiel ni, entreprenistoj; sed baldaŭ, se tio daŭras, vi havos proletaran revolucion.” Prezentante siajn plendojn, tiuj du entrepren-ĉefoj, ĉekape de milico, diras ĉion kaj ĝian malon. Registristo kun okulvitroj kaj en tro larĝa kostumo notadas sen levi la kapon.

Unue estas tiuj punprocesoj estigitaj kontraŭ membroj de ilia ĉirkaŭaĵo: necesas ĉesigi ilin. Poste s-ro Kuŝnir montras memcertecon. Li mencias la artikolon 5 de la ukraina konstitucio, kiu garantias la “rajton de la popolo je rekta uzado de la potenco”, kaj referencas la artikolon 143, kiu agnoskas al la civitanoj la rajton mastrumi la lokajn publikajn financojn. Kaj li konkludas: “La lokaj funkciuloj devas esti elektitaj de la civitanoj.” El la vidpunkto de tiuj du mastroj, la ukraina ŝtato estas korupta ĝis en sia koro. Estas bone tutsimple fajfi pri ĝi. La prokuroro ne estas konvinkita.

S-roj Lucjuk, Kuŝnir kaj iliaj homoj naĝas kontraŭflue. Ekde la lasta marto, la premo de la loĝantaro al la ukrainaj institucioj malfortiĝis. Tiuj, senkreditigitaj de la endemia korupto kaj la subpremado de la manifestacioj dum la vintro 2013-2014, ili ĝis la printempo alfrontis vastan movadon kiu postulis la starigon de jurŝtato kaj de loka aŭtonomeco. Sed, kun la apero de la “orienta fronto”, nun antaŭrangas la defendo de la nacia integreco kontraŭ la ekstera malamiko kiu minacas la landlimojn — Ruslando —, kaj kontraŭ la separista “kvina kolono”. Ĉia malstabiligo de la instancoj estas do rigardata kiel perfido de la patrujo, kiel objektiva kompliceco kun la porrusaj separistaj armitaj grupoj kiuj, de Lugansko aŭ de Donecko, strebas ripeti la precedencon de Krimeo.

Tiuj ĉi du “revoluciuloj” — ili ne timas tiun kvalifikon — batalas por rekta demokratio de aparta speco. Ili apartenas al la tavolo de entrepren-gvidantoj, kiuj ne plu adaptiĝas al sistemo de korupto kiu fariĝis tro vorema. Veterano de la milito en Afganujo, kiu kaŭzis al li laman iradon, s-ro Kuŝnir posedas kampkulturan bienon de dek mil hektaroj; s-ro Lucjuk, entreprenon de konstruado. “Sub Janukoviĉ*, tondras la dua, la korupto atingis nivelojn ne elteneblajn. Antaŭe, 2 ĝis 4 elcentoj de miaj spezoj iris en la subaĉetojn. Hodiaŭ tio estas 15 elcentoj. Jam dum du jaroj mia entrepreno perdas monon.”

* S-ro Viktor Janukoviĉ, la prezidanto elektita en 2010 kaj fuĝigita de la manifestacioj de la vintro 2013-2014, poste eksigita de la parlamento en februaro 2014.

Lia politika engaĝiĝo ne estas de hieraŭ. Li partoprenis en la “oranĝa revolucio” en 2004, manifestaciante ĉe Majdano, la Placo de la Sendependeco de Kievo, por kontesti la elekton de s-ro Viktor Janukoviĉ. Poste li aliĝis al kozaka kultura asocio, kiu miksas la revenon al aŭtenteco de la naturo kun vira kulto de uzado de armiloj. Liaj kamaradoj kaj li volas veki la spiriton de libereco kaj de egaleco de tiu militisma komunumo, kiu rezistis al diversaj potencoj (Pollando, Ruslando, Otomana imperio) venintaj por konkeri Ukrainujon.

La duopo animas la milicon de popola memdefendo. Aŭ pli ĝuste tion, kio restas da ĝi. La trideko da viroj, kiujn ili pagas en la kadro de societo de sekureco, similas pli al korpa gvardio ol al la armita brako de revolucio. Tiu grupo aperis el la manifestacioj de la 23-a de januaro 2014, kiam Ĥmelnicki, kiel aliaj urboj de la okcidenta Ukrainujo, solidariĝis kun la protestantoj de Majdano, kiuj priplendis siajn unuajn mortintojn.

Kelkajn semajnojn poste, la 19-an de februaro, kiam la alfrontiĝoj kun la polico finiĝis kun okdek mortintoj ĉe la manifestaciantoj kaj dudek inter la ordofortoj, granda kunveno malebligis la helpan alvenon al Kievo de la elita trupo Alfa. Fortikiĝintaj en konstruaĵo, la sekurecoservoj (la SBU) ekpafis kaj mortigis virinon kaj vundis ses homojn. Devigata de la memdefenda milico, la loka ĉefo de la SBU devis surgenuiĝi kaj peti pardonon al la amaso. La bazo rapide forigis la unuan komandanton de la milico, membron de la ultranaciisma partio Svoboda. “Ni komprenis, ke li agis nur por Svoboda, memoras s-ro Lucjuk. Li sisteme postulis la permeson de la deputito [Igor] Sabyi por niaj agoj.”

Post la dismeto en Krimeo, la 27-an de februaro 2014, de maskitaj rusaj soldatoj, preludo al la aneksado de la regiono al Ruslando, la patriota pensado aligis al si tiujn kiuj, en Kievo kiel aliloke en Ukrainujo, estis tentataj de la permanenta revolucio. En Ĥmelnicki, membroj de la memdefenda milico laboras nun kun la polico, je la granda ĉagreno de s-roj Lucjuk kaj Kuŝnir. Pro tio, la du alprenis la gvidadon de secesia milico, kiu volas “faligi la sistemon” kaj daŭrigas siajn perfortajn elirojn al la administrejoj de la urbo.

Malgraŭ la malpliiĝo de la manifestacioj, s-ro Lucjuk kredas ankoraŭ: “En kvin minutoj oni povas mobilizi dudek homojn; en duona tago, cent homojn. Se oni havas semajnon, mil, eĉ pli”, asertas li. Tamen, en tiu ĉi fino de julio, en la stratoj jam ne estas manifestaciantoj. La spiritoj turniĝis al la oriento. Antaŭ ellavitaj portretoj de la ĉiela soldataro — la herooj mortintaj en Majdano — afiŝitaj ĉe la monumento de la centra placo, paro sidanta sub tendo gardas urnon duone plenan de monbiletoj: la kolekto favore al volontuloj irintaj por batali kontraŭ la separistoj en Donbaso. La 23-an de julio, la ukraina prezidanto Petro Poroŝenko, elektita en junio, dekretis la trian ondon de mobilizo. “La komisiono pasis ĉe mi, rakontas sen granda entuziasmo taksiisto. Oni parolas pri mil homoj mobilizendaj en la tuta urbo.”

Malfondita en la jaro 2000 de la tiama prezidanto Leonid Kuĉma, la Nacia Gvardio estis restarigita la 13-an de marto 2014 por reorienti la protestan energion ĝis tiam direktita kontraŭ la aŭtoritatoj, al ekstera malamiko kaj al ties supozata kvina kolono. Tiu institucio kolektas lernantojn de la armeaj akademioj kaj volontulojn de kvazaŭarmeaj servoj devenaj el la manifestacioj de la lasta vintro. Ĝia rolo: defendi la integrecon de la teritorio kaj antaŭmalhelpi agojn de subfosado de la ŝtato. Konkrete, la gvardioj protektas la strategiajn lokojn kaj konstruaĵojn, aŭ sekurigas la urbojn kiujn la armeo reokupas. La centroj de rekrutado pleniĝis tiom, kiom la barikadoj malpleniĝis. En Kievo, manpleno da manifestaciantoj daŭre okupas la Placon de Sendependeco, pretaj turniĝi kontraŭ la nova potenco se tiu perfidas la esperojn de Majdano.

Se li loĝus en la ĉefurbo, s-ro Lucjuk estus unu el tiuj. “La milito, fulmas li, estas maniero sendi al la buĉejo la patriotojn kiuj en ĉiu urbo batalas por ke la revolucio iru ĝis sia fino.” Same kiel la antaŭa registaro, la potenco devena el la vintra ribelo, malfidas la koncentriĝon de armiloj je ŝtonĵeto de la ministrejoj kaj de la palacoj. La 20-an de marto 2014, post la prezidantelekto, s-ro Nikolaj Veliĉkoviĉ, vicministro pri internaj aferoj, jam deklaris: “Tiuj, kiuj volas retrovi la stabilecon, tiuj kiuj volas kontribui al fortigo de la ukrainaj trupoj, tiuj povas eniri la Nacian Gvardion: por ili, maniero realigi sin mem. Ni devas kompreni ke la atamanŝĉina ĉiam detruis la ŝtaton.”

La vorto ataman (“kozaka ĉefo”) resumas la kozakan spiriton, kiu kontribuas al la revigliĝo de la identeco en Ukrainujo, per tio ke ĝi rekomendas la memorganizadon; la sufikso ŝĉina signifas -aĉ aŭ -fi, laŭ la senco. Tamen, en Ĥmelnicki, la kozakaj simboloj donas sian etoson al la armea mobilizado. La bataliono de volontuloj de la urbo nomiĝas Bogdan, la persona nomo de la kozaka ĉefo Bogdan Ĥmelnicki, samnoma kun la urbo. Ĥmelnicki faris en la jaro 1648 ribelon kontraŭ la pola dominado — ribelo makulita per multnombraj pogromoj. El tiu ribelo naskiĝis la unua kozaka Hetmanat (ŝtato), kiu restas, en la oficiala memoro, la unua paŝo al la ukraina sendependeco. La portreto de Bogdan, levita al la rango de nacia heroo, ornamas la biletojn de 5 grivnoj.

Sovetunio ne lasis lin ekstere de sia panteono. Kiel antaŭsigno de la amikeco inter la slavaj popoloj, la kozaka ŝtato naskita de tiu ribelo subskribis en la jaro 1654 la traktaton de Perejaslav, kiu firmigis la aliancon kun Moskovio: por kelkaj naciistoj, tio estis neforviŝebla perfido. En la jaro 1954, la jaro de la tricentjariĝo de tiu traktato, la gvidanto de la USSR Nikita Ĥruŝĉov redonis Krimeon al la Sovetrespubliko Ukrainujo, kaj la urbo Proskurov estis renomata Ĥmelnicki. Heroo ambigua, ĉe la kapo de ukraina ŝtato refalanta sub la jugon de Ruslando, Bogdan Ĥmelnicki reaperas por signifi ke, en tiuj ĉi horoj de nacia danĝero, la patriotismo de tiuj, kiuj daŭre sieĝas administrejojn, fariĝis suspektinda.

La Nacia Gvardio devas ebligi senbrue malarmi la Majdan-movadon kaj atendi la marĝeniĝon de la malobeantoj. La nova registaro, bedaŭrante la malpurecon kaj la deliktecon kiuj hantas en la tendoj de Majdano, eĉ menciis la hipotezon de rusa enŝoviĝo. “La koncentriĝo de ne identigitaj individuoj sur la ĉefa placo de la lando estas projekto de la FSB [la rusaj sekurecaj servoj] kaj de marĝenaj partioj kiuj apartenas al la pasinteco”, deklaris la 13-an de julio la ministro pri internaj aferoj Arsen Avakov en la televido TSN. Post viglaj alfrontiĝoj, la 7-an de aŭgusto 2014, inter okupantoj kaj ordofortoj, la barikadoj estis malmuntitaj. Fronte al la lasta kvartalo la registaro sendis la Nacian Gvardion por fortigi la surlokan policon.

La reveno al la ordo favore al patriota releviĝo estas tamen tute ne certa. La instituciaj kaj ekonomiaj pilieroj de la ukraina ŝtato estas fenditaj. La ĉefministro Arseni Jacenjuk aŭdigis ke la financoj de la ŝtato ne ebligas financi la “kontraŭteroristan” operacion: “Nia registaro ne havas respondon al la demandoj “per kio morgaŭ pagi la salajrojn, kiel meti brulaĵon en la tankoj kaj financi la armeon?””, lanĉis li en la Rada, la ukraina parlamento, la 24-an de julio.

Decidita meze de aprilo, la plano de ekonomia savo, kiu kombinas la klopodojn de la Eŭropa Unio, de la Monda Banko, de Usono kaj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), planas totalan helpon de 30 miliardoj da dolaroj (pruntoj kaj donacoj), sub la kondiĉo de strukturaj reformoj kaj pagotaj en pluraj jaroj.* Kiel kontraŭparto, la IMF postulis la malaltigon de subvenciojn al la energisektoro. Tiu dispono, kombinita kun la altigo de la tarifoj de rusa gaso liverata al Urainujo, estis akre sentata de la mastrumoj: + 63 elcentoj por naturgaso, + 11 elcentoj por elektro, + 40 elcentoj por hejtado.

* Vd Julien Vercueil, “Ĉe la ekonomiaj radikoj de la ukraina konflikto”), Le Monde diplomatique en Esperanto, julio 2014.

Por malbloki la duan tranĉon de la 17 miliardoj da dolaroj de la IMF, la projekto de ĝustigo de la ŝtata buĝeto planas ekvivalentajn ekonomiajn disponojn je 1 elcento de la malneta enlanda produkto (MEP), en kunteksto en kiu ties malkresko atingis — 6,5 elcentoj fine de 2014. La speciala milit-imposto (1,5 elcento de la salajra maso de la entreprenoj) kaj la anonco de la ĉefministro de “plano de privatigoj senprecedencaj de dudek jaroj” ne sufiĉos. Tro ŝarĝita de la eksplodo de la militaj elspezoj, la nova buĝeto ronĝos la salajrojn de la oficistoj, la kompensajn pagojn por senlaboruloj kaj la pensiojn pro nekapablo labori. En la momento, la deficito estas financata de la monpresilo, kio kaŭzas impresan malfortiĝon de la grivno kaj de la banksistemo.

La ŝtato, jam ekonomie malfortiĝinta, vidas ankaŭ sian monopolon pri la publika forto minacata. La Nacia Gvardio ne sukcesis sorbi ĉiujn kontestulojn. Ĝi atendas la helpon de trejnistoj kaj de armiloj promesitan por 2015 de s-ro Barack Obama. En majo la militaj operacioj ŝajnis esti konfuzaj pro la aŭtonoma agado de batalionoj de volontuloj, el kiuj la plej famaj estas financataj de Igor Kolomojski, oligarĥo de la regiono de Dnepropetrovsko. La ministrejoj pri internaj aferoj kaj pri defendo tamen sukcesis kunordigi la agadon de la batalionoj kaj meti ilin sub sian aŭtoritaton. Je la prezo de masivaj bombadoj, la separista ribelo, provizita je pezaj armiloj, estis tiam repuŝita en siajn bazojn.

La 11-an de aŭgusto, la proparolanto de la armeo anoncis la “finan fazon de la liberigo de Donecko”. La koncentriĝo de rusaj trupoj ĉe la landlimo disvastigis la minacon de milita perŝtupa akrigo, dum la homa bilanco de la “orienta fronto” larĝe superis tiun de Majdano. Laŭ la Unuiĝintaj Nacioj (UN), inter la komenco de la “kontraŭterorista” operacio, meze de aprilo, kaj la 10-a de aŭgusto, mortis pli ol du mil okdek homoj — civiluloj, soldatoj kaj membroj de la armitaj grupoj.

Eĉ s-ro Lucjuk estas kelkfoje tentata “kiom eble plej rapide ĉesigi la orientan fronton”. Forgesante sian unuan malamikan juĝon kontraŭ la milito, li diras ke li pretas kun siaj homoj aliĝi al la Bogdan-bataliono.

Hélène RICHARD.

Ruslando: Kronologio.

De la demokratiiĝo al reveno de perforto

Marto 1985. S-ro Miĥaelo Gorbaĉovo fariĝas ĝenerala sekretario de la Komunista Partio de Sovetunio. Komenco de la perestrojko: “rekonstruado” de la ekonomia, sociala kaj kultura vivo. “Glasnost” (travideblo): malstriktigo, poste forigo de la ideologiaj cenzuroj; eksplodo de la socia kritiko. La ŝtataj entreprenoj estas submetitaj al reĝimo de triopa “m”: memregado, memfinancado, memadministrado. Starigo de miksitaj kaj privataj entreprenoj, de kooperativoj (ankaŭ de entreprenoj), ktp.

1989

Marto. Unua libera elekto de la Kongreso de deputitoj de la popolo, el kiu elektiĝis la Supera Soveto.

Novembro. Falo de la “berlina muro”. La “popoldemokratioj” malproksimiĝas de la sovetia orbito.

1990. Abolo de la monopolo de la Komunista Partio de Sovetunio kaj verda lumo por la privata entrepreno.

4-a de marto 1990. Libera elekto de la Kongreso de la deputitoj de la popolo de la Sovetia Respubliko Ruslando (1.068 deputitoj), leĝdona organo, de kiu devenas la restrikta parlamento: la Supera Soveto de la Federacia Socialisma Respubliko Ruslando (FSRR, 252 deputitoj).

29-a de majo. Boris Jelcin elektiĝas prezidanto de la Supera Soveto de la FSRR.

12-an de junio. La Supera Soveto proklamas la suverenecon de la FSRR kaj la antaŭrangecon de ĝiaj leĝoj antaŭ tiuj de la USSR. Paralizo de la potenco je la skalo de la Unio.

1991

17-a de marto. 76 elcentoj de la voĉdonintoj ĉe la referendumo aprobas la projekton de s-ro Gorbaĉovo por konservado de renovigita “Unio de la suverenaj sovetiaj respublikoj”. Ne okazas elektoj en la baltaj landoj, en Moldavio, en Armenio nek en Georgio. En Ruslando, aprobo de starigo de posteno de prezidanto de la federacia respubliko.

12-a de junio. Jelcin elektiĝas la unua prezidanto de la FSRR per universala voĉdonado.

10-a de julio. S-ro Ruslan Ĥasbulatov elektiĝas prezidanto de la Supera Soveto de Ruslando.

19-a de aŭgusto. Provo de ŝtatrenverso de sovetiaj konservativaj altaj gvidantoj.

1-a de novembro. Jelcin akiras por unu jaro esceptajn povojn de la kongreso de Ruslando.

8-a de decembro. Malfondo de la USSR; Ruslando fariĝas sendependa ŝtato.

1992

2-a de januaro. Lanĉo de la ultraliberala “ŝokterapio” gvidata de s-ro Gajdar.

15-a de junio. La vica ĉefministro Egor Gajdar estas nomumita provizora ĉefministro de Ruslando sen konsento de la kongreso. Ekonomia disfalo kaj grava sociala krizo.

14-a de decembro. La kongreso akceptas la principon de referendumo pri nova konstitucio interŝanĝe kun la foriro de Gajdar.

1993

25-a de aprilo. Referendumo favore al Jelcin (58 elcentoj de la voĉoj por konfido al li).

1-a de majo. Perfortaj alfrontiĝoj inter manifestaciantoj kaj fortoj de la ordo.

13-a de septembro. Reveno de Gajdar en la registaro.

21-a de septembro. Jelcin per dekreto dissolvas la parlamenton de la Federacio Ruslando. Reage, la parlamento, sub la gvido de s-ro Ĥasbulatov, eksigas Jelcin-on kaj nomumas prezidanto la vicprezidanton Aleksandro Ruckoj.

23-a de septembro. Dekretoj de Gajdar akcelas la reformojn.

3-a de oktobro. Ribelo de la apogantoj de la Kongreso, ili ekokupas la urbodomon de Moskvo kaj provas ekokupi la televidturon. Dekreto de urĝostato.

4-a de oktobro. La armeo sturmas la “Blankan Domon” (la parlamenton), aresto de deputitoj kaj de ribeluloj.

12-a de decembro. Referendumo, kiu apenaŭ aprobas la novan “prezidantan” konstitucion (53 elcentoj da enskribintoj, dum 50 elcentoj estis necesaj). Jelcin ne atingas la plimulton ĉe la parlamentaj elektoj (sukceso de la opozicioj naciisma kaj komunista). Sed li povas regi kun parlamento (la “Duma”) kun limigitaj povoj.

1994

11-a de decembro. Komenco de la unua milito de Ĉeĉenio.

1998

aŭgusto. Financa krizo.

“Saĝe mezurita kvanto” da sango

Kiam, lastan februaron, la ukraina parlamento eksigis la prezidanton post strataj manifestacioj, la okcidenta gazetaro salutis demokratian revolucion. Tamen, kiam, en 1993, la rusa parlamento provis la saman operacion por eviti la detruon de la socio, la okcidentaj gvidantoj salutis aŭ “komprenis ” la uzadon de la forto kontraŭ la deputitoj, kiujn la gazetaro prezentis kiel “ruĝaj brunuloj ”.

“La perfortaĵo de Boris Jelcin estas ago de publika bonstato” (Charles Lambroschini, Le Figaro, Parizo, 23-a de septembro 1993.)

“Manpleno da nostalgiuloj kaj da naivaj fanfaronuloj” (Le Soir, Bruselo, 24-a de septembro 1993)

“Amaso da iluminatoj kaj da ebriuloj.” (Boris Toumanov, La Libre Belgique, Bruselo, 25-a de septembro 1993)

“La rusa prezidanto, Boris Jelcin, konsultis la registaron de Usono antaŭ ol ordoni la sturmon de la parlamento. [...] Bill Clinton konsideris, ke la perforta sturmo de la Blanka Domo de Moskvo estis “neevitebla por garantii la ordon”.” (El País, Madrido, 5-a de oktobro 1993.

“La Eŭropa Unio apogas la procezon de demokratiigo [...]. La disponoj tiam faritaj, kiuj estis severaj, estis deciditaj kun la ideo ke tio estis necesa por solidigi la demokratian Ruslandon.” (Jean-Luc Dehaene, belga ĉefministro, 5-a de oktobro 1993)

[Jelcin] gajnis la militon kontraŭ la homoj de rifuzo kaj de frustro, kiuj puŝis Ruslandon al la abismo.” (Pol Mathil, Le Soir, 5-a de oktobro 1993)

“Boris Jelcin estis fine decidita, defendante sin mem, pafigi la tankojn por restarigi la publikan ordon kaj savi sian reĝimon. Decido radikala same kiel malfrua.” (Ĉefartikolo de Le Monde, 5-a de oktobro 1993)

“Montriĝis, ke la brunruĝa pesto, stranga epidemio de fino de jarcento, ankaŭ ĉi-foje, estis nenio alia ol sangprema atako. Kaj ĝuste la sango verŝiĝis nur en kvanto saĝe mezurita [...] Mallonge, ĉio iras bone. Escepte ke la rusa enigmo ŝajnas esti pli timinda ol iam ajn.” (Gérard Dupuis, ĉefartikolo de Libération, 5-a de oktobro 1993)

“Se Jelcin meritas aplaŭdon, tio ne ĉar li venkis, sed ĉar li kuraĝis fine uzi la forton kontraŭ tiuj kiuj neniam kaŝis ke la demokratiaj reformoj, same politikaj kiel ekonomiaj, ne taŭgis por iliaj interesoj.” (L’Echo, Bruselo, 5-a de oktobro 1993.)

“Per tio, ke li senigis sin je siaj malamikoj, preta verŝi iomete da sango, Boris Jelcin restarigis la ordon kaj donas al la rusoj la ŝancojn de iomete pli da demokratio.” (Antoine Bosshard, Le Journal de Genève, 5-a de oktobro 1993)

Ruslando kaj la okcidenta gazetaro

“Saĝe mezurita kvanto da sango” ...

Kiam, lastan februaron, la ukraina parlamento eksigis la prezidanton post strataj manifestacioj, la okcidenta gazetaro salutis demokratian revolucion. Tamen, kiam, en 1993, la rusa parlamento provis la saman operacion por eviti la detruon de la socio, la okcidentaj gvidantoj salutis aŭ “komprenis ” la uzadon de la forto kontraŭ la deputitoj, kiujn la gazetaro prezentis kiel “ruĝajn brunulojn ”[1].

“La perfortaĵo de Boris Jelcin estas ago de publika bonstato” (Charles Lambroschini, Le Figaro, Parizo, 23-a de septembro 1993.)

“Manpleno da nostalgiuloj kaj da naivaj fanfaronuloj” (Le Soir, Bruselo, 24-a de septembro 1993)

“Amaso da iluminatoj kaj da ebriuloj.” (Boris Toumanov, La Libre Belgique, Bruselo, 25-a de septembro 1993)

“La rusa prezidanto, Boris Jelcin, konsultis la registaron de Usono antaŭ ol ordoni la sturmon de la parlamento. [...] Bill Clinton konsideris, ke la perforta sturmo de la Blanka Domo de Moskvo estis “neevitebla por garantii la ordon”.” (El País, Madrido, 5-a de oktobro 1993.

“La Eŭropa Unio apogas la procezon de demokratiigo [...]. La disponoj tiam faritaj, kiuj estis severaj, estis deciditaj kun la ideo ke tio estis necesa por solidigi la demokratian Ruslandon.” (Jean-Luc Dehaene, belga ĉefministro, 5-a de oktobro 1993)

[Jelcin] gajnis la militon kontraŭ la homoj de rifuzo kaj de frustro, kiuj puŝis Ruslandon al la abismo.” (Pol Mathil, Le Soir, 5-a de oktobro 1993)

“Boris Jelcin estis fine decidita, defendante sin mem, pafigi la tankojn por restarigi la publikan ordon kaj savi sian reĝimon. Decido radikala same kiel malfrua.” (Ĉefartikolo de Le Monde, 5-a de oktobro 1993)

“Montriĝis, ke la brunruĝa pesto, stranga epidemio de fino de jarcento, ankaŭ ĉi-foje, estis nenio alia ol sangprema atako. Kaj ĝuste la sango verŝiĝis nur en kvanto saĝe mezurita [...] Mallonge, ĉio iras bone. Escepte ke la rusa enigmo ŝajnas esti pli timinda ol iam ajn.” (Gérard Dupuis, ĉefartikolo de Libération, 5-a de oktobro 1993)

“Se Jelcin meritas aplaŭdon, tio ne ĉar li venkis, sed ĉar li kuraĝis fine uzi la forton kontraŭ tiuj kiuj neniam kaŝis ke la demokratiaj reformoj, same politikaj kiel ekonomiaj, ne taŭgis por iliaj interesoj.” (L’Echo, Bruselo, 5-a de oktobro 1993.)

“Per tio, ke li senigis sin je siaj malamikoj, preta verŝi iomete da sango, Boris Jelcin restarigis la ordon kaj donas al la rusoj la ŝancojn de iomete pli da demokratio.” (Antoine Bosshard, Le Journal de Genève, 5-a de oktobro 1993)

Rezisti al la tento de malvarma milito

Herezuloj kontraŭ la “falkoj”

Unua versio de tiu ĉi artikolo aperis en The Nation (Novjorko) la 15-an de septembro 2014.

Ni vidas nun la plej danĝeran alfrontiĝon inter Ruslando kaj Usono de pluraj jardekoj, sendube de la kuba raketokrizo de 1962. La interna milito en Ukrainujo, lanĉita de la kontraŭleĝa ŝanĝo de la registaro en Kievo lastan februaron, povus konduki al fronta batalo inter la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO) kaj Ruslando. Tia scenaro, dum longa tempo nepensebla, fariĝas ja pensebla nun. Kaj pluraj elementoj indikas, ke tiu ĉi nova malvarma milito estos ankoraŭ pli danĝera ol la unua — kiun la planedo transvivis nur apenaŭ.*

* Dum la malvarma milito (1947-1989) pluraj gravaj krizoj kaj eraraj alarmoj preskaŭ startigis atommiliton.

La centro de la streĉiĝo jam ne situas en Berlino, sed ĉe la landlimo de Ruslando mem. En Ukrainujo, vivgrava regiono por Moskvo, la malbonaj kalkuloj, la akcidentoj kaj la provokoj ludos pli gravan rolon ol tiuj, pri kiuj la mondo estis atestanto antaŭ kelkaj jardekoj en Germanujo. La mistera detruo, lastan julion, de malajzia pasaĝer-aviadilo, kiu surflugis la orienton de la lando ŝajnas esti tre malbona antaŭsigno, tute same kiel la minacoj kontraŭ rusa homhelpa kamionaro kiu direktiĝas al Donbaso.

Pli grave: la agantoj de tiu ĉi nova malvarma milito povus pli facile cedi al la ĉarmo de atomarmilo. Iuj moskvaj milit-strategiistoj anoncas ke, se la okcidentaj konvenciaj trupoj, laŭ sia nombro multe pli nombraj, rekte minacas Rusujon, tiu uzos taktikajn atomarmilojn. La ĉirkaŭbarado de la lando, kiun la NATO aktuale praktikas, kun militbazoj kaj kontraŭraketaj sistemoj, faras tian rebaton des pli logika.

La foresto de reguloj de sinreteno, similaj al tiuj kiujn la du tendaroj, precipe ekde la raketokrizo, trudis al si reciproke, estas kroma faktoro de risko. La necesa reciproka moderiĝo stumblas super suspektoj, antaŭjuĝoj, miskomprenoj kaj eraraj informoj, same en Moskvo kiel en Vaŝingtono. Henry Kissinger* rimarkigas, ke “la diabligo de Vladimir Putin ne povas esti politiko: ĝi simple liveras alibion por foresto de politiko”. Mi mem kredas, ke tiu diabligo spegulas la rezignon je ĉia serioza analizo, je ĉia ellaborado de senchava politiko.

* Ŝtatsekretario [ministro pri eksterlandaj rilatoj] de 1973 ĝis 1977. Centra aganto por la usona retiriĝo el Vjetnamujo, por la proksimiĝo al Ĉinujo kaj por la malstreĉiĝo kun la USSR. Li ankaŭ akceptis la puĉon en Ĉilio en 1973 kaj la okupadon de Orienta Timuro fare de Indonezio en 1975.

Fine, la nova malvarma milito estos des pli danĝera, ĉar nenia efika opozicio ekzistas en Usono. Malmultas la usonanoj kiuj malkonsentas pri la fatala ekstera politiko de sia registaro. Neniu influhava persono subtenas nin, kaj ni ne estas organizitaj. Neniel komparebla kun la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, kiam ni batalis favore al tio, kion oni nomis tiam la “malstreĉiĝo”. Ni estis tiam ja malplimulto, sed malplimulto substanca kun alte situantaj aliancanoj, inkluzive de la Kongreso kaj en la ŝtatdepartemento*. La grandaj gazetoj, la radioj kaj la televidoj sciemis pri nia vidpunkto. Ni apogis nin sur popola bazo kaj eĉ sur premgrupo en Vaŝingtono, la American Committee on East-West Accord, kie sidis mastroj, politikaj personecoj, konataj universitatanoj kaj ŝtatistoj kun la formato de ekzemple George Kennan*

* Ministrejo pri eksterlandaj aferoj.
* Diplomato kaj historiisto (1904-2005), teoriulo de la politiko de ĉirkaŭdigado de la USSR en 1946, poste iniciatinto de usona malimplikiĝo kaj de malstreĉiĝo. Vd Olivier Zajec: “Admiranto de Ĉeĥovo kaj konstruanto de la malvarma milito”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2014.

Hodiaŭ ni havas neniom da tio. Ni disponas pri nenia aliro al la registaro de Obama kaj praktike pri nenia al la Kongreso, kiu fariĝis dupartia bastiono de politika alfrontiĝo. La grandaj komunikiloj ignoras nin. Ekde la krizo en Ukrainujo, nek la ĉefartikolistoj nek la famuloj de la New York Times, de la Washington Post aŭ de la Wall Street Journal konigis niajn ideojn. Tiuj aperis nek en la televido MSNBC nek en Fox News, kies tendencaj analizoj malmulte diferencas: ĉio estas ĉiam “la kulpo de la rusoj”. Ni ja publikigis en la “alternativaj” komunikiloj, sed oni konsideras ilin ne fidindaj aŭ ja sensignifaj en Vaŝingtono. El mia longa vivo mi ne memoras same grandan mankon de demokratia debato dum komparebla krizo.

Mi taksas ke estas mia devo memorigi ke ĉia medalo havas du flankojn, kaj klarigi la vidpunkton de Moskvo pri la krizo en Ukrainujo. Tio alportas al mi senĉesajn atakojn — inkluzive en la publikigaĵoj nomataj maldekstraj. Laŭ ili mi estas ĉe la kapo de “apologiistoj” de Putin, lia “utila idioto”, lia “plej bona amiko” kaj, eĉ pli fie, lia “botlekanto”. Mi ĉiam ricevis kritikojn, precipe dum miaj dudek jaroj kiel komentisto por CBC News. Sed neniam mi estis la celo de tiom personaj kaj tiom kalumniaj atakoj.

Iuj de iliaj aŭtoroj — aŭ tiuj kiuj inspiras ilin — estas la ĉampionoj de la eksterlanda politiko farata de Vaŝingtono en tiuj ĉi du lastaj jardekoj, kaj kiu kondukis al la krizo en Ukrainujo. Ili nigrigas nin, ĉar ili provas kaŝi sian komplicecon en la okazanta katastrofo. Tiuj nov-makartiistoj* volas sufoki la demokratian debaton per tio, ke ili fitraktas nin en la plej vidataj informaj elsendoj, la grandaj gazetoj kaj ĉe la politikaj decidantoj. Kaj entute ili sukcesas.

* Reference al la makartiismo, ekstremisma kontraŭkomunista inkvizicio de la 1950-aj jaroj.

Tio signifas, ke en la realo, ni, la disidentoj, estas la veraj demokratoj de la lando, la veraj patriotoj de ĝia sekureco. Ni ne volas silentigi tiujn militemulojn; ni volas debati kun ili. Ni devas komprenigi al ili, ke la nuna ekstera politiko de Usono povas havi katastrofajn sekvojn por la sekureco de nia lando kiel por la resto de la mondo. La danĝeroj kaj la kosto de nova daŭrema malvarma milito refalos sur la vivo de niaj infanoj kaj de niaj infanidoj. Tiu senrespondeca politiko jam senigas Vaŝingtonon je tiu esenca partnero, kiu estas Moskvo en tiom viv-esencaj kampoj por nia sekureco kiel Irano, Sirio kaj Afganio, la atoma nedistribuado aŭ la internacia terorismo.

Sed oni devas ankaŭ diri, ke ni parte respondecas pri la malekvilibro, eĉ la neekzisto, de la debato. Mankas organiziteco kaj solidareco. Iuj personoj private samopinias kun ni, sen iam ajn esprimi sin en tiu senco. Tamen, en nia demokratio, kie la kosto de la disidenteco estas relative modesta, la silento jam ne estas patriota opcio.

Oni instruis al ni, ke la moderigo de la pensado kaj de la lingvo estas ĉiam la plej bona solvo. Sed en krizo tiom grava, la moderigo havas nenian valoron. Ĝi transformiĝas en konformismon, kaj la konformismo en komplicecon. Mi memoras diskuton pri tiu demando inter sovetiaj disidentoj, kiam mi estis inter ili en Moskvo en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj. Iuj el ili antaŭ nelonge kvalifikis nin “usonaj disidentoj”. Analogio malperfekta: miaj sovetiaj amikoj havis multe malpli da eblecoj eniri disidentecon kaj riskis multe pli. Sed analogio tamen instrua. La sovetiaj disidentoj protestis kontraŭ nefleksiĝema doktrina ortodokseco, kontraŭ misuzaj privilegioj kaj kontraŭ skleroza politika pensado. Sekve, la sovetiaj instancoj kaj la komunikiloj denuncis en ili herezulojn. Ekde la 1990-aj jaroj kaj la Clinton-registaro, ideoj tre malmulte saĝaj koncerne la eksteran politikon rigidiĝis en dupartia ortodokseco. Nu, la natura respondo al ĉia ortodokseco estas la herezo. Do, mi diras al miaj amikoj: “Ni estu herezaj, sen zorgi pri personaj konsekvencoj, en la espero ke aliaj venos aliĝi al ni, kiel tio ofte okazis en la historio.”

La plej kuraĝiga perspektivo, kiun mi povas doni al miaj aliancanoj, estas memorigi al ili, ke ofte la ŝanĝoj komenciĝas kiel herezoj. Aŭ, por citi Miĥaelon Gorbaĉovo, kiu komentis sian batalon interne de nomenklaturo ankoraŭ pli rigida ol la nia: “Ĉia novo en filozofio komenciĝas per herezo, kaj en politiko per opinio de malplimulto.” Koncerne la patriotismon, ni aŭdu Woodrow Wilson*: “La plej granda patrioto estas kelkfoje tiu, kiu persistas en la direkto, kiun li opinias justa, eĉ se li vidas la duonan mondon kontraŭ si.”

* Prezidanto de Usono de 1913-1921, instiginto de la Societo de la Nacioj.

Stefen F. COHEN.

Nia celo — emancipiĝo

Ĉu la franca gazetaro nutras aliajn projektojn ol malmultigi sian personaron kaj serĉi sian savon aliloke ol en ĵurnalismo? Tia orientiĝo ŝajnas senelira, dum la ambicio de bona ĵurnalismo estas daŭre promesplena por la estonteco.

La 20-an de aŭgusto 2013, la franca gazeto Libération provis relanĉi sian laman vendon per la sekva reklamslogano: “Kiam ĉio iras rapide, nur unu solvo: iri ankoraŭ pli rapide”. Solvo ŝajne malbona. Jaron poste, la vendoj de la gazeto daŭre ŝrumpadis, kaj ĝiaj gvidantoj anoncis la maldungon de pli ol triono de ĝia personaro. Samtempe ili postulis, ke la restanta personaro produktu pli da malhomogenaj “enhavoj” per malpli da ĵurnalistoj. Tiujn, kiuj povus esti tentataj rezisti al tio, la nova ĝenerala direktoro Pierre Fraidenraich avertis: “Estos tio aŭ la morto”.* Certe okazos ambaŭ.

* L’Express.fr, 15-a de septembro 2014.

Sur la planedo ne mankas pli korŝiraj katastrofoj ol la senĉesa agonio de malgranda entrepreno pro ŝrumpantaj spezoj kaj mankantaj klientoj ... Sed, kvankam tiu historio povas ŝajni duaranga, ĝi prilumas du gravajn elementojn de epoka romano: paperan gazetaron, kies ĝenerala stato oscilas inter kadukiĝo kaj komao, kiun stiras gvidantoj, kiuj jam ne kredas je ĝia ekonomia estonteco nek je ĝia demokratia misio; registaran maldekstron nekapablan esprimi ion alian ol la salajratajn pasiojn de siaj kontraŭuloj (“Mi amas la entreprenon”). La ĵurnalo Libération, kiu servis kiel gazeta esprimilo al [la “socialista” franca prezidanto] s-ro François Hollande, estas ensuĉata de tiuj du kirloventoj. La “morto”, kiu vagadas ĉirkaŭ tiu gazeto, estas do nur la antaŭsigno de la alia morto, kontraŭ kiu la franca ĉefministro avertas — “La maldekstro povas morti” —, por regrupigi siajn lastajn fidelulojn.

En la kazo de tiu gazeto, la imagata kuracilo estas dependigi ĝian pluvivadon de ĉio alia ol de la ĵurnalismo: organizado de kolokvoj alte pagataj de la teritoriaj kolektivaĵoj*, “reciproka reklamado” por la ĉefa akciulo de la gazeto, la kablotelevida operatoro kaj liveranto de interret-aliro SFR-Numéricable, transformado de la sidejo de la gazeto en distrejon en laŭmoda kvartalo de la ĉefurbo. La perspektivo de la registara maldekstro siavice reduktiĝis al tio, ke oni petegas siajn subtenantojn iri plu la vojon — kiu kondukis la “ekstremdekstron ĝis la pordoj de la potenco” — ripetante al ili, ke ne ekzistas alia vojo por ... malebligi la ekstremdekstron enpotenciĝi.

* Vd Julien Brygo, “Des forums locaux pour renflouer Libération, Le Monde diplomatique, septembro 2013.

Sed tiuj, kiuj ne cedas al la kutima manio de la ĵurnalismo trovi ion originalan tie, kie pli ordinaraj homoj tuj malkovras konatajn trukojn, jam de longa tempo ne konsideras Laurent Joffrin heredanto de Jean-Paul Sartre, fondinto de Libération nek s-ron Hollande la heredanto de Jean Jaurès.* La franca prezidanto ja bezonis ian aŭdacon por aserti, ke lia “vera kontraŭulo” estas la financo, dum li decidis fari nenion kontraŭ ĝi, sed kion diri pri la direktoro de Libération, kiu, dum la sama interparolado, proklamas, ke lia gazeto estas “la plej libera de Francujo” kaj avertas tiujn, kiuj ankoraŭ laboras por ĝi: “Ni ne insultos la akciulojn kiuj metis 18 milionojn en la gazeton”.*

* Vd Pierre Rimbert, Libération, de Sartre à Rothschild [Libération, de Sartre al Rothschild], Raisons d’agir, 2005, kaj , Benoît Bréville kaj Jérôme Péllissier, “L’art de tuer Jaurès” [La arto mortigi Jaurès-on], Le Monde diplomatique, julio 2014.
* 18 milionojn da eŭroj, el kiuj 14 milionoj pagitaj de s-ro Patrick Drahi, prezidanto de Numericable. “L’instant M”, France Inter, 16-a de septembro 2014.

Prefere oni ja evitu tion, des pli se oni devas baldaŭ peti de ili pli. Ĉiukaze, dum “la akciuloj” de la grandaj komunikiloj troviĝas inter la plej riĉaj riĉuloj de la lando, kaj ili dividas inter si la plej gravan parton de la franca gazetaro*, dum ili tiras siajn riĉaĵojn el la plej viglaj sektoroj de la monda ekonomio (luksaĵ-industrio, grandaj projektoj de publikaj laboroj, armado, Interreto) kaj dum ili ne ĉesas movi siajn akciojn de unu gazeto, unu televido aŭ unu interretejo al alia, direkti siajn polemikaĵojn aŭ siajn mokojn nur al la nuna prezidanto aŭ al ties ministroj signifas mallaŭdi spektaklon kies marionetistojn oni antaŭe laŭdegis.

* Les Echos kaj Radio Classique apartenas al s-ro Bernard Arnault (1-a plej granda riĉaĵo de Francujo), Le Point al s-roFrançois Pinault (3-a), Le Figaro al s-ro Serge Dassault (4-a), Libération al s-ro Drahi (6-a), Le Monde kaj Le Nouvel Observateur al s-roXavier Niel (7-a), Direct Matin kaj Canal Plus al s-roVincent Bolloré (10-a). S-roj Martin Bouygues (TF1-LCI), Jean-Paul Baudecroux (NRJ) kaj Arnaud Lagardère (Europe 1, Paris Match, Journal du dimanche) estas ankaŭ inter la plej riĉaj riĉuloj de Francujo

La amkantoj, kiujn la respondeculoj de la komunikiloj direktas al siaj proprietuloj — “Mi deziras al ĉiuj gazetoj kaj al ĉiuj komunikiloj havi akciulon kiel nian” siavice proklamis la direktoro de Le Point pri la familio Pinault* — ĉiukaze atestas pri zorgiga ŝanĝiĝo en la fortrilatoj inter ĵurnalistoj kaj investistoj.

* Kp Pierre Rimbert, “La joie de servir” [“La ĝojo servi”, Le Monde diplomatique, junio 2014.
Grandaj kompatantaj riĉuloj

La gazetaro estas nun sektoro tro difektita por ke ĝi povu rezisti al la grandaj kompatantaj riĉaĵoj kiuj bonvolas kompensi la deficitojn. Libération perdas ĉiutage 22.000 eŭrojn, do proksimume 16 elcentojn de sia spezo.* Lastan jaron, nur du — Les Echos kaj La Gazette des courses — el la dek ok francaj ĵurnaloj registritaj de la Office de justification de la diffusion (OJD) spertis altiĝon de siaj vendoj, je 1,86 kaj 2,60 elcentoj respektive. Samtempe ducent kvardek el la tricent unu semajnuloj, monatuloj, dumonatuloj kaj trimonatuloj spertis malkreskon, kelkfoje senteblan, de siaj vendoj: -21 elcentoj por Les Inrockuptibles, -19 elcentoj por Marianne, -16 elcentoj por Le Canard enchaîné.

* Laŭ ĝiaj proprietuloj.

La deturniĝo de la legantaro okazas en momento en kiu ankaŭ la enspezoj per reklamo malkreskas — tiuj de la papera gazetaro falis je 27 elcentoj inter 2009 kaj 2013. En tiaj kondiĉoj, la grandaj mastroj jam ne investas en gazeton kun la espero tiri el ĝi financan profiton. “Serge Dassault, memorigas la magazino Capital, perdis nur per Le Figaro de kvin jaroj mezume 15 milionojn da eŭroj jare. Michel Lucas, la ĉefo de Crédit mutuel, 33 milionojn mezume kun siaj naŭ regionaj ĵurnaloj en la oriento de Francujo. Claude Perdriel havis proksimume 5 milionojn da deficito, antaŭ ol forcedi sian Nouvel Observateur. Bernard Arnault akumulis pli ol 30 milionojn da perdoj ekde kiam li aĉetis Les Echos. La sola kiu saviĝis, François Pinault, dum longa tempo rikoltis 2 ĝis 3 milionojn da profito per Le Point, sed li estis en perdo en la unua duono de 2014.”*

* Capital, septembro 2014.

S-ro Patrick Drahi tamen decidis meti 14 milionojn da eŭroj por savi la gazeton Libération, ĉar li atendas alian profiton el sia investo. “Oni rigardas dufoje antaŭ ol ataki la mastron de gazeto, daŭrigas Capital. La nekonata ĉefo de Numericable, Patrick Drahi, estis “neniu” kiam li akiris SFR. Pro tio li estis atakata ĉiufronte — imposto eksterlande, dubindaj holdingoj en Bahamoj, malcerta franca civitaneco. Pro tio: Libération. Tio ne estas televido, kompreneble, sed la malinstiga efiko ne estas nenio. Xavier Niel siavice pasis de la statuso de pirato de telekomunikiloj al membro de la potencularo ekde kiam li fariĝis kunproprietulo de Le Monde en la jaro 2010. Kaj tio malmultekoste: lia riĉaĵo varias ĉiutage en la borso je pli ol 30 milionoj da eŭroj, la sumo kiun li investis en tiun vespergazeton.”

Atingi, ke la redakta linio de preskaŭ ĉiuj komunikiloj sekvu retorikon de liberala kaj malabundiga politiko, tamen ne bezonas ĉiumomentan premadon. La formado kaj la sociigo de la plej multaj ekonomikaj ĵurnalistoj, kiel tiu de la ĉefartikolistoj, garantias ke ili pensas sponte kiel la Internacia Mon-Fonduso, la financkontrolejo aŭ la mastraro. Tiel, la usona ekonomikisto Paul Krugman montras preskaŭ ĉiusemajne en la New York Times, ke ĉiuj timoj de la monistoj* montriĝis senbazaj, precipe tiu, laŭ kiu la publikaj deficitoj senbride akcelas la inflacion, ke ĉiuj avertoj de la kejnzanoj* estis konfirmitaj, precipe la ideo ke la politikoj de malabundo rompas la kreskon.

* En la senco de mongravistoj, kiuj metas la monon (kaj ĝiajn manipuladojn) en la unuan rangon de graveco por la ekonomio, laŭ Milton Friedman, kiu insistas pri la graveco de la monpolitiko por reguligi la ekonomian vivon por lukti kontraŭ inflacio. (La filozofiaj terminoj ‘monismo’ anstataŭ unufontismo kaj ‘dualismo’ — vd la diversajn vortarojn — estas dubindaj) -vl
* De Kejnzo (John Maynard Keynes, 1883-1946). -vl

Tamen, plendas li, la monistoj daŭre triumfas, precipe en la grandaj komunikiloj. Nu, kiel eblas dubi, ke la preskaŭ tuta malapero de sendependa gazetaro aŭ ĝia iom post ioma subordiĝo al la grandaj interesoj kiuj jam determinas la ekonomian kaj socialan politikon de la registaroj nutras la konservativan humoron en kriza Eŭropo?

En Francujo, la prezidanto de la respubliko praktikas de du jaroj ekonomian politikon laŭ la rekomendoj de la gazetaro. La rezultoj, sekve, estas tre malbonaj. Nu, anstataŭ danki s-ron Hollande ke li tiel atente plenumis iliajn katastrofajn postulojn, la ĉefartikolistoj postulas nun ke li pli rapidu en la sama direkto, kaj post plenumo ... demisiu. Ĉefartikolisto de la Figaro siavice tuj instigas la ŝtatestron — jen la plurismo — fari la saman oferon: “Hollande ŝajnas hodiaŭ sen ajna kapablo restariĝi. Ĉu ne plia kialo por, kun la dorso ĉe la muro, riski ĉion? Ĉu ne irante rekte kaj kuraĝe, ĝis la fino de politiko reforma kaj liberala, preta perdi sian plimulton?”* La “reveno” de s-ro Nicolas Sarkozy ŝajnas garantii, ke persona alfrontiĝo inter defendantoj de politikoj kvazaŭ identaj daŭrigos la enhavon de la franca publika debato dum la venontaj jaroj. Kaj ke la komunikiloj ritmigos la tuton laŭ trudobseda maniero okaze de enketoj kaj alarmoj kontraŭ terorismo.

* Le Figaro, Parizo, 15-a de septembro 2014.

Ekde 1989, la elsendo de la radio France Inter “Là-bas si j’y suis” ebligis al grava kaj socie diversa publiko eskapi el tiaj manipuladoj danke al alia rigardo al la aktualaĵoj, socialaj sed ankaŭ internaciaj. La ĵurnalistoj de Le Monde diplomatique estis tie regule invititaj. Lastan junion, kun la preteksto de la aĝo de la animantoj kaj de malkreskanta aŭskultantaro, la direktoroj de la radistacio aŭtoritate fermis tiun spacon de libereco. Tamen, Radio France daŭre venigas spertajn ĵurnalistojn kiel Christine Ockrent kaj aliajn kiuj akumulas realajn malsukcesojn, kiel Nicolas Demorand, lastatempe elpelita el la direktejo de Libération post kiam 89,9 elcentoj de la salajruloj de la gazeto postulis lian foriron. Sed tiaj homoj ne dronas, ĉar tiom certas ilia engaĝiĝo por la tutmondigo laŭ la mastraj interesoj (Ockrent) aŭ por la socialliberalismo (Demorand).* La malapero de la sola ĉiutaga tutfrancuja radiprogramo konata kiel misharmonia en la komunikila koncerto, kaj kies enketoj donis la parolon al la popolaj kategorioj de la loĝantaro, signifas do hakilan baton kontraŭ la plurismo.*

* La 5-an de marto 2013, en rimarkita ĉefartikolo, tiu kiu tiam estis direktoro de Libération alvokis “redoni rajtojn multekoste akiritajn kaj socialajn protektojn. Jes, necesas konstrui kompromisojn ene de la entreprenoj, sen kiuj tiuj fermos. Jes, por diri tion per tiuj vortoj antaŭe trompebrilaj, necesas labori pli por enspezi same aŭ eble eĉ malpli. Jes, tiu scenaro restas miloble preferinda ol senlaboreco.”
* Vd Daniel Mermet, “A Radio France, rapprocher le micro de la fenêtre” [“Ĉe Radio France, teni la mikrofonon ĉe la fenestro”], Le Monde diplomatique, majo 2014. La retejo http://www.la-bas.org montras la venontajn projektojn de Daniel Mermet. Kaj tri membroj de lia iama skipo animas ĉe France Inter, ĉiusabate je la 16-a horo, la programon “Comme un bruit qui court” [“Kvazaŭ onidiro”].

La defendo de Le Monde diplomatique kaj la larĝigo de ĝia influo fariĝas do des pli urĝaj. Nu, en 2013, la mobilizado de la legantoj valoris la penon. La vendo de la monatulo (-0,61 elcentoj laŭ la OJD) efektive rezistis pli bone ol tiu de la plej multaj aliaj gazetoj. Kaj ĉi-jare, por la unua fojo de 2003, niaj vendoj dum la unuaj tri monatoj superis tiujn de la antaŭa jaro. La sumo de la donacoj de la legantoj, kiuj fariĝis esenca piliero de nia financado, cetere forte progresis kaj atingas pli ol 250.000 eŭrojn (kontraŭ 180.000 eŭroj en 2013). Fine, la nombro de abonintoj al niaj ciferecaj arĥivoj pasis de 0 fine de 2012 al 6.947 en 2013, por atingi 11.382 en septembro 2014.

Tiu ĉi lasta ekzemplo montras: ni provas anticipi la malfortiĝon de la vendoj de nia gazeto kaj la rolon pli kaj pli marĝenan de la reklamaj enspezoj en niaj spezoj (1,6 elcentoj en 2013) per tio, ke ni senĉese serĉas aliajn rimedojn, inkluzive ciferecajn, por konigi nian vidmanieron. Ili devas ebligi al ni mobilizi novajn legantojn por ludi pli gravan rolon en la publika debato. Nia Manlibro de kritika historio (Manuel d’histoire critique) estas parto de tiu eldona same kiel politika perspektivo. Kaj ĝi estas unu el tiuj projektoj, kiujn ni ne povintus bone sukcesi sen via helpo en formo de abonoj kaj de donacoj.

En 2013, Le Monde diplomatique malaperis el la listo de la ducent publikigaĵoj plej helpataj de la publikaj potencoj, kie ĝi troviĝis en la cent sepdek oka rango. Samtempe la magazino Closer restis en tiu listo (en la okdek oka pozicio, kun 533.221 eŭroj) kaj la mastrara ĵurnalo L’Opinion eniris ĝin.* Tia serio de malĝustaĵoj emfazas la urĝan neceson ĝisfunde reekzameni la helpojn al la gazetaro. Ili devus unue utili al tiuj gazetoj kiuj kontribuas al la demokratia debato kaj kiuj ne volas dependi de la mono de la grandaj riĉaĵoj. Ni estas malproksimaj de tio, kiam Télé 7 jours, parto de la grupo Lagardère, ricevas proksimume 7 milionojn da eŭroj, kaj Le Monde diplomatique ... 108.600. Sed ankaŭ tie, la libervola klopodo de niaj legantoj kontribuas al ekvilibrigo de la situacio, ĉar du trionoj de la donacoj, kiujn ili pagas al ni, estas poste al ili repagataj de la ŝtato.

* Vd Le Monde diplomatique disparaît” [“Le Monde diplomatique malaperas”], La valise diplomatique, 9-a de majo 2014 http://www.monde-diplomatique.fr/ca....
Eviti la rapidecon

La cifereca revolucio malfermis ĥaosan memservejon. Oni trovas tie ĉiujn artikolojn, pelmele amasigitaj samnivele. Sed oni jam sentas aperi ian tediĝon, lacecon antaŭ la supraĵa kaj seninterrompa informado, la tuja kaj antaŭvidebla komento de la plej eta (tiel nomata) aktualaĵo, la lasta lingva mispaŝo, la umbilikecaj animstatoj, la tujaj kriegoj, la afekta spleno, la etaj deprimoj.

Kaj jen kie nia aparteco povas fariĝi atuto, ĉar ĝi ebligas al ni eskapi el la rapideco, el la satiĝo, el la impeteco, el la simpligo. Sed ni tamen scias, ke ni devas ankaŭ iri antaŭen, raporti pri la diskutoj kaj projektoj, imagi mem strategiojn de rekonkero. Resume: halti, pripensi, por poste antaŭen iri kun malfermitaj okuloj.

Kvankam Le Monde diplomatique multe ŝanĝiĝis en sesdek jaroj, tiu trankvila racieco, tiu progresema espero, tiu rifuzo hurli kun la lupoj kaj milithundoj restas ĝia konstantaĵo. En periodo, kiam tutaj loĝantaroj falas en obskurantismon, timon kaj paranojon, ni daŭre pensas ke la racio, la sciencoj, la edukado, la scio, la historio, povas vere anstataŭi la nuran emocion, la kredojn, la kutimojn, la antaŭjuĝojn, la superstiĉojn, la fatalismon. Kaj fondi projekton de homa liberiĝo.

Ni ne estas obsedataj de la temo dekadenco, ĉar ni daŭre fidas je la emancipado kaj emancipiĝo. Niaj rimedoj daŭrigi tiun intelektan batalon dependas ankaŭ de vi.

Serge HALIMI.

En Usono , diskreta reveno de la elekta diskriminacio

EN MARTO 2014, pro la morto de la respublikano Charles William Young, okazinta kelkajn monatojn antaŭe, seĝo de membro de la Ĉambro de Reprezentantoj estis elmetita al elektoj. La demokrata kandidatino Adelaide (“Alex”) Sink ŝajnis havo bonajn ŝancojn por venki en tiu 13-a distrikto de Florido, kie s-ro Barack Obama venkis en 2008 kaj en 2012: ŝia kontraŭulo, la eksa premgrupisto David Jolly, estis malpopulara; li ankaŭ ricevis malpli da mono por la elektokampanjo; fine, li ĝuis nur hezitan subtenon de sia partio. “Tiu seĝo estis unu el la plej vundeblaj de la respublikanoj, konstatis la politikisto Larry Sabato la 12-a de marto. Tamen, ili sukcesis konservi ĝin.”*

* Larry J. Sabato kaj Kyle Kondik, “The limited meaning of Florida’s special house election”, Center for Politics, 12-a de marto 2014, www.centerforpolicitcs.org.

Tiu rezulto estis ofte interpretata kiel referendumo kontraŭ la Obama-registaro, supozata malfortiĝinta pro la ĥaosa realigo de la sansistema reformo, pro la afero de la subaŭskultoj de la National Security Agency (NSA) aŭ pro ekstera politiko taksata konsterna. Sed tie ne troviĝas la sola klarigo: la venko de s-ro Jolly okazis grandparte pro la usona elektosistemo.

Laŭ nacivasta enketo farita de la Public Policy Polling, nur 23 elcentoj de la usonanoj apogas la respublikanojn (kontraŭ 35 elcentoj por la demokratoj). Malgraŭ tiu malpopulareco, kiu de pluraj jaroj ne estas kontestata, kaj dum ili ricevis malpli da voĉoj ol iliaj kontraŭuloj en la elekto de 2012, la konservativuloj estas la plimulto en la Ĉambro de reprezentantoj. Ili povus eĉ akapari la senaton post la mezmandataj elektoj venontan novembron, se ili sukcesos preni ses seĝojn de la demokratoj.*

* El la tridek ses senatanaj seĝoj elektotaj, dudek unu estas aktuale okupataj de la demokratoj.

Tiu paradokso venas el du strategioj pri la parlament-elektoj: leĝoj kiuj celas malinstigi certajn elektantojn voĉdoni (en la angla: voter suppression) kaj la dispecigo de distriktoj laŭ partiaj interesoj (gerrymandering). Tiuj trukoj ekspluatas la fortan polusecon de la elektantaro en Usono, kie la nigruloj, la hispanparolantoj kaj malpli tiom la malriĉuloj voĉdonas por la demokratoj; dum la viroj, la blankuloj kaj la pli bonstataj homoj turnas sin amase al la respublikanoj.* Tiel, per disponoj kiuj malproksimigas la malplimultojn de la urnoj, aŭ kiuj grupigas ilin en kelkajn distriktojn por “dilui” ilin aliloke, la Respublikana Partio altigas siajn venkoŝancojn.

* Vd Jérôme Karabel, “Fin de la ‘stratégie sudiste’ aux Etats-Unis” [“Fino de la ‘sudisma strategio’ en Usono”, Le Monde diplomatique, decembro 2012.

La teĥniko, kiu konsistas en malkuraĝigi certajn nedeziratajn elektontojn, havas longan historion. Oficiale, la nigruloj disponas pri la voĉdonrajto ekde 1870. Sed, en la ŝtatoj de la sudo, dum preskaŭ jarcento, oni trudis al ili apartajn kondiĉojn (ekzamenojn pri lingvo aŭ pri civitanaj kutimoj, pago de imposto, ktp) por malaltigi la partopren-kvoton. Sukcese: komence de la jaro 1965, la listoj de elektontoj de la distrikto de Lowndes, en Alabamo, enhavis neniun el la dek du mil nigraj loĝantoj de la distrikto, dum en ili troviĝis 118 elcentoj de la blankaj eventualaj elektontoj ... Nur en aŭgusto la leĝo pri voĉdonrajtoj (Voting Rights Act), promulgita de la prezidanto Lyndon B. Johnson, ĉesigis tiujn diskriminaciojn. La sekvo: en 1964, 6 elcentoj de la nigruloj de la ŝtato Misisipio partoprenis en la prezidantelekto; kvar jarojn poste, tiuj kiuj faris tion estis dekoble pli multnombraj.

Sed tiuj praktikoj, kiujn oni kredis pasintaj, de kelkaj jaroj reaperis, en ŝanĝitaj formoj. En Florido, okaze de la prezidantelekto de novembro 2000, nur kvincent tridek sep voĉoj disigis la s-rojn George W. Bush kaj Albert Gore. Antaŭe, miloj da loĝantoj — plej grandparte nigruloj kaj latinamerikanoj — estis forstrekitaj el la elektolistoj, pretekste de imagitaj juraj kondamnoj. “Al miloj da elektontoj, kiuj sen ajna dubo havis la rajton voĉdoni, oni rifuzis la aliron al la urnoj”* konkludis, post pluraj jaroj da enketo, la juristino kaj vica ĝenerala prokuroro pri civitanaj rajtoj Pamela Karlan.

* Pamela Karlan, “Lessons learned: Voting rights and the Bush administration”, Duke Journal of Constitutional Law & Public Policy, Durham (Nord-Karolinio), 2009.

Por eviti ke tia situacio reaperu, federacia leĝo — la Help America Vote Act (HAVA) — estis decidita en la jaro 2002. Ĝi ne nur kreis strukturon taskitan kontroli la bonan okazadon de la voĉdonoj, sed ankaŭ starigis pli bonan kontroladon de la perkomputila voĉdonado kaj pli bone difinis la dokumentojn necesajn por identigi la elektanton.

Sed tiuj disponoj ne malebligis novajn forstrekojn. En la jaro 2012, antaŭ la prezidant-elekto, la respublikana guberniestro de Florido, s-ro Richard Scott, forstrekis el la listoj du mil sepcent nomojn, el kiuj proksimume 85 elcentoj estis hispanlingvanoj kaj haitianoj. Kial? Ĉar ili ne estis usonaj civitanoj. Sed la akuzo montriĝis mensoga. La direktorino de la asocio por defendo de la civitanaj rajtoj Advancement Project, s-ino Judith Browne Dianis, skribis leteron al s-ro Scott: “Ni ĉiuj scias, ke Florido elstaras kiam temas pri elimini la elektontojn devenajn de malplimultoj; ĝi pruvis tion en 2000 kaj en 2004, per tio ke ĝi faris erarajn listojn de personoj kondamnitaj pro krimo kaj senigis je la voĉdonrajto dekmilojn da afrikdevenaj usonanoj tamen perfekte rajtantaj voĉdoni. Por la integreco de niaj elektoj estas esenca, [...] ke Florido ĉesu malebligi al certaj civitanoj uzi fundamentan demokratian rajton.” Pro la rifuzo de la guberniestro, la asocio akuzis lin tribunale, kaj federacia kortumo fine deklaris la forstrekon faritan de s-ro Scott kontraŭleĝa ... dek ok monatojn post la elekto! Intertempe multaj ŝtatoj adoptis, en iu formo aŭ alia, leĝojn por malpermesi al certaj elektontoj aliri la urnojn, aŭ almenaŭ malkuraĝigi ilin.

Ĉie la pravigoj estas la samaj: laŭ la respublikanoj, amasa elektofraŭdo frapas Usonon; dum ĉiu voĉdonado, dekoj, eĉ centoj da miloj da enmigrintoj kaj da krimuloj profitas la malrigoron de la usona leĝaro por voĉdoni kontraŭleĝe, per uzado de falsita identeco.* Multaj raportoj indikas, ke tiuj onidiroj estas nefunditaj. Inter la jaroj 2000 kaj 2014, nur tridek unu personoj estis identigitaj kulpaj je fraŭdo per malĝusta identeco.* Sed tio ne malhelpas, ke certaj ŝtatoj multigas la dispoziciojn por, laŭ ili, antaŭmalhelpi trompon.

* David Sirota, “Why the GOP is so obsessed with voter fraud”, 5-a de septembro 2014, www.salon.com.
* Justin Levitt, “A comprehensive investigation of voter impersonation finds 31 credible incidents out of one billion ballots cast”, The Washington Post, 6-an de aŭgusto 2014.

Laŭ la Brennan Center for Justice, en 2011 kaj 2012, dudek kvin leĝoj celantaj akrigi la kondiĉojn de la voĉdonrajto estis adoptitaj de dek naŭ ŝtatoj. Kaj tiu procezo eĉ rapidiĝis en 2013: naŭdek du leĝoj, en tridek du ŝtatoj.* Tiu akriĝo sekvas decidon de la Supera Kortumo de Usono kiu, la 25-an de junio 2013, forigis baron per tio, ke ĝi senvalidigis la kvinan artikolon de la leĝo pri voĉdonrajto de 1965 — kiu devigis la ŝtatojn akiri la aprobon de la federacia registaro, se ili volas modifi sian elektoleĝon.

* “Voting laws roundup 2012” kaj “Voting laws roundup 2013”, Brennan Center for Justice, www.brennancenter.org.

La dispono plej ŝatata de la respublikanaj gvidantoj konsistas en akrigi la proceduron de identigo de la elektontoj. Antaŭ kelkaj jaroj, en la ege plej multaj ŝtatoj, tiuj proceduroj povis pruvi ilian identecon per pluraj paperoj: stirpermeso, studenta karto, permesilo pri portado de armiloj aŭ banka atesto je iliaj nomo kaj adreso. Teksaso, ekde 2011, volis redukti la liston de tiuj dokumentoj sole al tiuj kiuj posedas permesilon porti armilojn (kies havantoj voĉdonas kutime favore al la respublikanoj) kaj identigilon faritajn de la publikaj instancoj, dum tiu dokumento ne estas deviga en Usono kaj multaj homoj ne havas ĝin. Tiu leĝo estis sekvajare blokita de federacia juĝisto. Laŭ li, tiu dispono, kiu povis malutili precipe al la nigruloj kaj hispanlingvanoj, koliziis kun la kvina artikolo de la Voĉdonrajta Leĝo. Ekde kiam tiu artikolo estis juĝita kontraŭkonstitucia de la Supera Kortumo, Teksaso restarigis sian leĝon. Misisipio kaj Sud-Karolinio faris same.

La 25-an de julio 2013, Nord-Karolinio siavice ankaŭ reduktis la liston de akcepteblaj dokumentoj nur al pasportoj, stirpermesoj kaj identigiloj. Nu, tricent mil civitanoj de la ŝtato ne posedas tiajn paperojn, speciale la nigruloj, kiuj estas 23 elcentoj de la elektantoj kaj 38 elcentoj de la homoj sen identigiloj. Krome, la nova leĝo nuligas la eblecon enskribi sin en la elektontolistojn en la tago de voĉdono. Oni ja scias, ke, anstataŭ favori fraŭdojn, tiu ebleco ege altigas la partoprenon — je 10 elcentoj laŭ enketo de la pensfabriko Demos. Ĝia nuligo povas ankaŭ tie malavantaĝigi la malplimultojn: en 2012, en Nord-Karolinio, la nigruloj estis 33 elcentoj de la elektantoj enskribitaj en la tago de la voĉdonado.*

* Ari Berman, North Carolina passes the country’s worst voter suppression law”, The Nation, Novjorko, 26-a de julio 2013.

Por malproksimigi la nedeziratajn homoj de la voĉdonejoj, la respublikana guberniestro de Ohio, s-ro John Kasich, ne kontentiĝis akrigi la kondiĉojn de identigado: li ankaŭ mallongigis la tempon de anticipa voĉdonado. En la jaro 2004, kelkaj distriktoj de la ŝtato — precipe en la urbaj zonoj, kie loĝas minoritatoj — spertis atendovicojn de pluraj horoj, kiuj malkuraĝigis dekmilojn da elektuntojn. Por solvi tiun problemon, oni en la jaro 2005 starigis tempon de anticipa voĉdonado de tridek kvin tagoj por tiuj, kiuj malfacile povis rezigni pri labortago aŭ gardigi siajn infanojn. Tiu decido en la jaro 2008 sekvigis fortan mobiliziĝon de nigrulaj kaj malriĉaj elektontoj kaj tiel grandigis la venkon de s-ro Obama. Post senfrukta provo en 2012, s-ro Kasich en februaro 2014 profitis la breĉon malfermitan de la Supera Kortumo por amputi tiun tempon je unu semajno. Kaj ne ian ajn: tiun kiu permesis al la elektontoj enskribi sin kaj voĉdoni samtage.

Tiuj disponoj, kiuj tendence malkuraĝigas la civitanojn iri al voĉdonado, iras ofte sampaŝe kun strategioj. Laŭ la leĝo, ĉiu ŝtato devas ĉiujn dek jarojn redifini la limojn de siaj elektaj distriktoj por konsideri la rezultojn de la lasta popolnombrado. Tiu devo havas konsiderindajn sekvojn. “Memoru ke la Respublikana Partio gajnis dudek kvin ĝis tridek seĝojn danke al la procedo de lima redifino kiu sekvis la popolnombradon de 1990. Sen tiuj seĝoj la respublikanoj tute ne havintus la plimulton en la Kongreso en 1994”,* skribis en la jaro 2010 la strategiulo de s-ro Bush, s-ro Karl Rove. La granda venko de la konservativuloj ĉe la mezmandataj elektoj de 2010 donis al ili la povon gvidi la redifinadon de la elektodistriktaj limoj en dudek ŝtatoj, kontraŭ sep por la demokratoj.*

* Karl Rove, “The GOP targets state legislatures. He who controls redistricting can control Congress”, The Wall Street Journal, Novjorko, 4 marto 2010.
* En la dudek tri ceteraj ŝtatoj de la lando, por eviti particelan elektan fuŝdecidojn, sendependaj aŭ dupartiaj komisionoj gvidas la procezon de redifino de la elektodistriktaj limoj.

Nu, multaj defendantoj de civitanaj rajtoj akuzas hodiaŭ la respublikanojn ke ili uzis rasajn kriteriojn por redifini la distriktojn. La donitaĵoj estas zorgigaj: la blankhaŭta loĝantaro de Teksaso malkreskis de 52 al 45 elcentoj inter la jaroj 2000 kaj 2010, sed danke al la redifino de la elektodistriktoj la blankuloj fariĝis plimultaj en 70 elcentoj de la distriktoj; en Georgio la 12-a distrikto perdis kvardek unu mil nigrulajn voĉdonontojn loĝantaj en Savannah, kiujn anstataŭis antaŭurbaj blankuloj; en Florido, en Sankt-Peterburgo, la distrikto kie alfrontiĝis s-ino Sink kaj s-ro Jolly, estis amputita je sia suda parto kvazaŭ ekskluzive loĝata de nigruloj kaj anstataŭigita de peco de la najbara distrikto en antaŭurba loĝkvartalo kaj loĝata de blankuloj, ktp.

Dum la leĝo malpermesas al la ŝtatoj redifini sian elektomapon laŭ rasaj kriterioj, nenio malhelpas ilin bazi sin sur kriterioj partiecaj. Ekzemple la respublikanoj povas facile argumenti, ke ili ja volis favorigi sian partion, sed ke ilia distrikta redifino havas nenion komunan kun io etna. Ĉu la argumento konvinkos la tribunalojn? De kelkaj monatoj multiĝas la plendoj antaŭ tribunaloj kontraŭ la manipuladoj fare de la dekstruloj. Florido, Nord-Karolinio kaj ankaŭ Teksaso estas antaŭ la federaciaj kortumoj akuzitaj de la ministro pri justeco aŭ de asocioj de defendo de civitanaj rajtoj. Komence de septembro tribunalo jam ordonis al Ohio nuligi sian leĝo pri anticipa voĉdonado. La aliaj decidoj okazos nur post la novembraj elektoj ...

Brentin MOCH.

Ĉu jes, ĉu ne, la mondo ŝanĝiĝos

Skotlando decidas

La skota referendumo pri sendependiĝo ĉi-monate defias ne nur la historian britan unuiĝon sed ankaŭ la novliberalismajn politikojn de la brita registaro dum la lastaj 30 jaroj. Kia ajn estu la rezulto, ĝi havos efikon sur la britan politikan sistemon.

David Bowie, la eksprezidanto de la Eŭropa Komisiono José Manuel Barroso, la eksa ministro pri eksterlandaj rilatoj de Usono Hillary Clinton, la aŭtoro de Harry Potter J K Rowling, kaj eĉ papo Francisko, ĉiuj sendis vortojn de averto al tiuj skotoj kiuj sentas la tenton voĉdoni jese en la ĉi-monata referendumo pri sendependiĝo. Ĉi tiuj alvokoj al singardemo probable apenaŭ havos efikon, samkiel la duonminacoj pri apokalipsa estonteco por sendependa Skotlando faritaj de membroj de la nuna koalicia registaro de Britio, nepopulara en Skotlando mem. Sed el ĉio ĉi oni povas tiri scieton pri tio, per kio la kampanjo Better Together (pli bone kune), direktata de la tri unuiĝistaj partioj, bombardas la voĉdonontojn por haltigi la skotan memdeterminadon.

Estos nur unu demando sur la balotilo je la 18a de septembro, ne la du preferitaj de la Unua Ministro de Skotlando*, kaj gvidanto de la Skota Nacia Partio (SNP), Alex Salmond. Li volis inviti la skotojn elekti aŭ sendependiĝon aŭ pli grandajn povojn por la skota parlamento, ĉiaokaze gajno por la SNP. Estis la brita ĉefministro David Cameron kiu decidis devigi la skotojn voĉdoni jes aŭ ne pri sendependiĝo kaj komence, post la subskribo de la Interkonsento de Edinburgo en oktobro 2012*, ŝajnis ke Cameron estis farinta sekuran veton.

* Skotlando havas propran parlamenton kaj registaron kun limigitaj povoj. La estro de la registaro nomiĝas “La Unua Ministro” — ml.
* La Interkonsento de Edinburgo (2012): interkonsento inter la skota kaj brita registaroj pri la kondiĉoj de la referendumo pri sendependiĝo en 2014 — ml

La kampanjo ĝis nun estas relative neinspira, kaj kvankam la neuloj povus venki, la malutilo al la Unuiĝo* kaj unuiĝistaj partioj havos daŭrajn efikojn. La rezulto dependos de la nedecidintoj, kaj ankoraŭ povus esti surprizo. Sed la SNP estos montrinta, ke ekzistas solida nombro de skotoj kiu ne hezitus antaŭvidi apartiĝon disde la cetera Britio, kaj tiu solida nombro hantos la politikan debaton en Skotlando kaj la tuta Britio.

* La Unuiĝo: la Unuiĝinta Regno de Granda Britio kaj Norda Irlando konsistas el Anglio kaj tri landoj kun loĝantaroj plejparte de kelta deveno, nome Kimrio, Skotlando, kaj Norda Irlando — ml.
Alia lando

La unuaj signoj de malkontento ĉe la skotoj aperis en la finaj jaroj 1960aj kaj la fruaj 1970aj. En tio, kion multaj tiam kredis esti intertempa sukceso, la SNP gajnis 30,4% de la skotaj voĉdonoj en oktobro 1974 kaj metis la konstitucian demandon sur la politikan tagordon. Post 40 jaroj en la politika dezerto, la SNP fariĝis forto kun kiu oni devis kalkuli. Ĝi deklaris ke la petrolo el la Norda Maro apartenas al Skotlando kaj povus esti la ŝlosilo por la prospero de Skotlando se oni povus forŝiri ĝin de la registaro en Londono. La SNP utiligis la malkontenton kiu estiĝis pro tio, ke neniu el la du ĉefaj politikaj partioj de Britio povis solvi la problemojn de ekonomia krizo kiu estis precipe akuta en la industria koro de Skotlando; ĝi truddevigis la partiojn agnoski, ke la regadon de Britio estas eksmoda.

Sed estis post la nesukcesa referendumo pri memregado en 1979 ke vera ŝanĝiĝo bloviĝis trans Skotlando. La alveno de la ĝisosta novliberalulo Margaret Thatcher kiel ĉefministro de Britio iniciatis kulturan transformon de Skotlando, pli gravan kaj daŭran ol la naciista avanco. La jaroj de Thatcher estis ekscitaj por la intelekta kaj kultura vivo de Skotlando. Dum ŝi marŝigis la Konservativan Partion — kaj Brition — en la direkto al merkataj liberoj, ekaperis en Skotlando vigla kontraŭstara kontraŭkulturo. En la novaj revuoj — Radical Scotland, Cencrastus, New Edinburgh Review — pli juna generacio de skotaj intelektuloj, al kiuj la SNP ĝenerale ne plaĉis, diskutis la vojon antaŭen post thatcherismo.

Oni trovis en memdeterminado metodon por eskapi el la radikala konservatismo instigata de Londono. Nova entuziasmo pri ĉio skota ekkaptis la sciencularon kies historiistoj, sociologoj, ekonomikistoj kaj politikologoj insistis taksi Skotlandon serioze. Determinations, libroserio de skotaj kulturaj studoj, estis lanĉita de Cairns Craig, ano de la fakultato de anglalingva literaturo ĉe la Universitato de Edinburgo, kaj pere de ĝi novaj ideoj forte aperis. Pli aĝa generacio de skotaj intelektulaj aktivistoj — Chris Harvie, Tom Nairn — debatis kun la novuloj pri kiel sin liberigi el la radikala konservativismo kaj konstitucia glaĉeriĝo de la nova gvidantaro de la Konservativa Partio.

Tio ankaŭ estis tempo de intensa literatura agado, kiam novaj verkistoj (aŭ, kiel Alasdair Gray, pli aĝaj verkistoj kies meritoj fine estis aprezitaj) imagis Skotlandojn kiuj enmetiĝis en la politikajn debatojn. Konservativaj verkistoj malmultiĝis. Kvankam la romanistoj William McIlvanney kaj James Kelman, la poetoj Liz Lochhead kaj Tom Leonard, kaj la dramisto kaj teatra agitanto John McGrath malsamopiniis pri preskaŭ ĉio — ili estis fame kverelemaj — ili ĉiuj tamen malakceptis la aktualan politikan aferstaton kaj iliaj verkoj portis tiun politikan impulson al la skota publiko.

Memdeterminado moviĝas maldekstren

Dum ĉi tiu periodo, la movado favore al memdeterminado por Skotlando, kiu jam nun etendiĝis multe preter la SNP, moviĝis maldekstren. Ene de la SNP, la ’79 Group, kiu inkluzivis la junan Alex Salmond, argumentis favore al ia maldekstrisma naciismo kaj propagandis la ideon de Skotlando kiel socialisma respubliko. Multaj maldekstruloj, kvankam suspektemaj pri naciismo, estis persvaditaj de la zorgeme elpensitaj argumentoj de verkistoj kiel Tom Nairn, kiu donis maldekstrisman akreditaĵon al la aspiro pri skota aŭtonomeco. La striko de britaj ministoj (1984-85), kaj la protestoj kontraŭ la kapimposto (1989-1992)* en la finaj 1980aj jaroj, donis spacon al la radikala maldekstrularo por mobilizi ne nur kontraŭ la thatcherisma ofensivo, sed ankaŭ kontraŭ Laborista Partio jam firme regata de memproklamitaj modernigistoj.

* Kapimposto (1989-1992): The Community Charge (la Komunuma Kotizo), kutime nomata “la kapimposto”, estis imposto pagenda de ĉiu plenaĝula loĝanto de ĉiu loĝejo en Britio. La imposto estis vaste malŝatata kaj montriĝis malfacile administrebla. Ĝia malpopulareco parte kaŭzis la eksiĝon de Margaret Thatcher kiel gvidanto de la Konservativa Partio. Ŝia posteulo, John Major, anstataŭigis la Komunuman Kotizon per alia imposto — ml.

La Laborista Partio en Skotlando akre konsciis la danĝeron, ke ĝi sin izolos disde la movado favoranta konstitucian ŝanĝon, nun ŝajne nehaltigeblan. La partio do akceptis la neceson de skota parlamento — propono abomenata de multaj en la skota Laborista Partio eĉ ĝis 1979 — kaj plene partoprenis en tegmenta grupo, la Skota Konstitucia Kongreso. Ĝia vigleco kaj intelekta inventemo estis efiko de ĝenerala intelekta agitado en la 1980aj jaroj kaj poste.

Kiam la Laborista Partio gajnis la mandaton en 1997, ĝi devis aprobigi la konstitucian reformon kiu kreos la skotan parlamenton laŭ la plano kunmetita de la Konstitucia Kongreso. La partio esperis, kiel Peter Mandelson rivelis en The Blair Revolution Revisited*, ke per ĉi tio finiĝos la naciista minaco en Skotlando. La nova skota parlamento, kun limigitaj povoj, devus esti la fina etapo en la transdono de la politika potenco; oni esperis ke la SNP fariĝos sensignifa kiel antaŭe.

* Peter Mandelson kaj Roger Liddle, The Blair Revolution Revisited, Politico’s Publishing, Londono, 2002.

Sed la skota strategio de Tony Blair estigis severajn neantaŭviditajn sekvaĵojn: La SNP ne forvelkis, sed male fariĝis, inter 1999 kaj 2007, la ĉefa opozicia partio en la parlamento de Edinburgo kaj, en 2007, la ĉefa partio en Skotlando. Premado daŭris por ke pli vastaj povoj estu transdonitaj al Edinburgo. Kontraŭe al ĉiuj atendoj, la SNP gajnis absolutan plimulton en 2011 ene de voĉdona sistemo kiu estis strukturita por malhelpi tiajn plimultojn. La iraka fiasko, la interna disfalo de la banka sistemo kaj ĝiaj ekonomiaj sekvoj, kaj la forlaso fare de la londona registaro de ĉiuj politikoj ligitaj kun la maldekstrularo, malfermis spacon por la SNP kiu adoptis socialdemokration ĝuste kiam la blairismuloj deĵetis ĝin.

De post 2011, la SNP havas relative komfortan spacon por manovri. Malkiel la multaj eŭropaj registaroj kaptitaj en la post-2008a financa krizo, la SNP sukcesis konservi sian plimulton super la ĉefa opozicia partio, la Laborista Partio, kiel konfirmis la rezultoj de la eŭropaj elektadoj en majo 2014. La SNP plejeble utiligis siajn limigitajn povojn (ĝi rifuzis malŝtatigi la skotajn prizonojn kaj enkonduki universitatajn studpagojn) por pruvi siajn socialdemokratajn akreditaĵojn, kaj tiel malstabiligas la bastionojn de la Laborista Partio en Skotlando sed samtempe certigas, ke la londona registaro portu la respondecon pri ĉia ekonomia kaj socia malboniĝo en Skotlando. Salmond estas regula kritikanto pri la rigoraj elspezreduktaj politikoj trudataj de la brita registaro, dum li montras ke lia propra registaro estas efika remparo por protekti la restaĵon de la sociala ŝtato.

Politikaj oportunistoj

La erozio de subteno por la brita unuiĝo daŭris post la periodo de Thatcher: la politikoj de Tony Blair kaj Gordon Brown ŝajnis konfirmi por multaj en Skotlando ke oni povas atendi nenion de la britaj partioj, kaptiĝintaj en la Vaŝingtona Interkonsento importita de la thatcherismuloj en la jaroj 1970aj kaj 1980aj kaj adoptita entuziasme de la Novlaborista Partio de Tony Blair. La enkonduko, fare de Blair, de novliberalismaj politikoj, liaj atakoj kontraŭ la laborsindikata movado kaj la maldekstrularo, kaj la katastrofaj militoj kondukitaj de lia partio kaj ĝiaj usonaj alianculoj, ĉiuj fremdigis skotajn maldekstrulajn voĉdonantojn al la novlaboristoj. Malkiel siaj kolegoj en Anglio, ili havas partion al kiu ili povas sin turni, kiu asertas ke ĝi okupas la politikan spacon postlasitan de la blairismuloj. La alveno de Ed Miliband, kiel la estro de la Laborista Partio, ne ŝanĝis tion.

Tio ne signifas ke la SNP tute alproprigis al si la teritorion de la Laborista Partio. Suspektemo pri la skotaj naciistoj — kiujn ili moknomas “konservativuloj en kiltoj” — ankoraŭ estas forta ĉe kernaj subtenantoj de la Laborista Partio en Skotlando kaj ene de la laborsindikata movado, kiu aliĝis al la unuiĝista kampanjo. Krom tribaj malamoj, kiuj restas fortaj, la tradiciaj subtenantoj de la Laborista Partio ankoraŭ — kaj prave — malfidas la SNP-on. Flankenmetante la socialdemokratan retorikon kaj limigitajn defendojn de la ŝtata sanservo kaj senpaga universitata edukado, la SNP restas ambigua pri siaj estontaj ekonomiaj kaj socialaj politikoj en sendependa Skotlando. Salmond entuziasmas pri la malreguligo de la laborforta merkato kaj pri privilegiaj impostrabatoj favore al eksterlandaj firmaoj laŭ la irlanda modelo, kiel montras la proponoj de lia partio por pli malaltaj impostoj sur la kapitalo. Ĉio ĉi montras, ke la naciistoj ankoraŭ estas kaptitaj de la filozofio de la merkato, kaj pravigas la timojn ĉe maldekstremaj voĉdonantoj. Tion neniel plibonigis lastatempaj cedoj fare de Salmond al tio, kion li rigardas kiel la plimultan publikan opinion: lia nova subteno por la rajto de la brita monarĥio daŭre reĝi en Skotlando eĉ post sendependiĝo; aŭ lia propono konservi la britan pundon kiel la valuton de Skotlando, kio implicas ke la Banko de Anglio havos kernan rolon en ĝiaj fiskaj aferoj.

Kien do Skotlando iras? Ĉiuokaze, la nunaj konturoj de la skota politika sistemo, en kiu la SNP kaj la Laborista Partio konkuras por superregado, ne estos fundamente modifitaj. Se la jesuloj venkos, tiam Salmond alfrontos la defiojn de sendependiĝo multe pli frue ol li atendis. Se, kiel ŝajnas probable laŭ lastatempaj opinisondoj, la neuloj venkos, estos pruvite ke malkontento pri la Unuiĝo profundiĝas en la skota socio. Tiuj, kiuj havas politikan memoron, atentigos ke, kvankam la unua referendumo pri malcentralizo en 1979 estis (ambigua) venko por la neuloj, tio ne malhelpis grandnombran “jes” en 1997 favore al la starigo de skota parlamento kun limigitaj impostopovoj kiujn ĝi neniam uzis. La naciistoj opinios, verŝajne prave, ke la tempopaso favoras ilian aferon — des pli kiam oni konsideras la nunajn politikajn tendencojn en la cetera Britio. La triumfo en la eŭropaj elektadoj de Nigel Farage kaj lia Partio por la Sendependiĝo de Britio (UKIP), kaj la deziro ĉe multaj konservativaj voĉdonantoj ke ilia partio aliancu kun ĉi tiuj eŭropofobianoj, probable havos la saman repuŝan efikon en Skotlando kiel tiu de Margaret Thatcher, de kiu Farage estas inda posteulo.

Kia malbeno por la mondo estas malgrandaj landoj!”: tiel skribis la granda skota romanisto Lewis Grassic Gibbon en eseo en 1934*. Li akre kritikis la naciismon ĝenerale kaj precipe la skotajn naciistojn pro ilia “zelota babilado senfina pri la temoj de iliaj kulturoj ekskluzivaj, iliaj lingvoj ekskluzivaj, iliaj naciaj animoj, ilia nacia genio.” Lin zorgigis la leviĝo de la ekstremnaciisma dekstrularo en Eŭropo kaj de la minaca politika poziciigo fare de iuj gvidantoj de la SNP*. Sed malgraŭ tio, li deklaris ke li favoras sendependiĝon por Skotlando, ĉar li kredis ke socialisma transformo de Skotlando povos esti atingita pli rapide post sendependiĝo, kaj ke tio kondukos al pli ĝenerala transformo de la cetera Britio.

* La eseo aperis en Scottish Scene or the Intelligent Man’s Guide to Albyn, verkita de la ikonoklasta poeto kaj skota naciisto Hugh MacDiarmid, Jarrold Publishing, Norwich, 1934.
* Ekzemple, Andrew Dewar Gibb, gvidanto de la SNP de 1936 ĝis 1940, malkaŝe deklaris sian malamon al la irlanda katolika loĝantaro de Skotlando kaj sian admiron pri la hitlera ofensivo kontraŭ “komunistaj ratoj”.

Ĉe la nuntempaj intelektuloj kiuj kampanjas por la sendependiĝo de Skotlando, multaj aliĝis al la pozicio kiun Lewis Grassic Gibbon defendis: suspektemaj pri tio, kion Tom Nairn karakterizis kiel la enradikiĝintan kapablon de naciismaj movadoj trafi en ksenofobian demencon, nuntempaj skotaj verkistoj tiel malsamaj kiel James Kelman, Meaghan Delahunt kaj Suhayl Saadi favoras sendependiĝon por Skotlando kiel rimedon kontraŭ la regresaj politikoj de Anglio. Sekve, kune kun la tradiciaj argumentoj de la SNP favore al la nacia suvereneco por Skotlando, ankaŭ aperis kampanjo ne-naciisma (aŭ kontraŭ-naciisma) por la skota memdeterminado, kaj tio probable kreskos se Anglio daŭre ĝiros dekstren. Por ĉi tiuj subtenantoj de la politika oportunismo, la sendependiĝo de Skotlando ne nur ne malfortigus la socian movadon en Britio, sed ĝi helpus, ekzemplodone, rompi la politikan senmoviĝon de la post-thatchera periodo.

Ne traktata de ĉi tiu pozicio estas la demando, en kia konstitucia kadro povus okazi ĉi tiu eventuala rompo kun novliberalismo. Kvankam ĉiuj konsentas ke en la brita politika sistemo, kiel ĝi estas reflektata en debatoj en la parlamento, tia ŝanĝiĝo fariĝis neimagebla, la sama severeco neofte etendiĝas al la Eŭropa Unio. Kaj tamen, malamikeco al la maldekstrularo enradikiĝis en Bruselo kune kun senpripensa propagando de la merkata filozofio, kaj la vera demando levita de José Manuel Barroso, la prezidanto de la Eŭropa Komisiono, ne tiom estas lia kontraŭstaro al la eniro de Skotlando en la EU-on, kiom lia certeco ke sendependa Skotlando estus tiel limigita kiel iu ajn alia membrolando pri tio, kion ĝi povos fari pri la ekonomia kaj sociala politiko. Oni povas rigardi la aliĝon de la SNP al Eŭropo kiel bonvenindan rimedon kontraŭ la eŭropofobio de Ukip, sed guste kiom da libero havus sendependa Skotlando por efektivigi la socian kaj ekonomian transformon proponatan de la nenaciistaj kampanjantoj por sendependiĝo?*

* La referendumo pri la sendependiĝo de Skotlando okazis je la 18a de septembro 2014. La “Neuloj” gajnis per plimulto de 55%. Unua Ministro kaj gvidanto de la Skota Nacia Partio Alex Salmond eksiĝis el ĉiuj siaj oficoj -ml.

Keith DIXON

Tiu ĉi artikolo de Keith Dixon aperis en la septembra anglalingva numero de Le Monde Diplomatique.

Polico-aŭtoritato, kvankam ne ŝtato

En Cisjordanio, la fantomo de la Intifado

Bombardante Gazaon dum kvindek tagoj, la israelanoj kaŭzis detruojn senprecedencajn de post 1967, kaj pli ol du mil mortintojn, inter kiuj kvincent infanoj. Samtempe, en Cisjordanio, la “palestina Aŭtoritato” pludaŭrigas sian publik-sekurecan kunlaboradon kun la okupanta armeo, malgraŭ la foresto de progresoj en konstruado de vera ŝtato.

KIAM NI alvenas ĉe Nablus, norde de Cisjordanio, akra odoro de brulantaj pneŭoj eniras niajn nazojn. La nigraj fumoj venantaj el brulanta kaŭĉuko kaj la ŝtonoj kovrantaj la vojon devigas la ŝoforon de la kolektiva taksio malrapidiĝi. Pluraj dekoj da palestinanoj, plejmulte “chebab” (= junuloj), kunvenis por protesti kontraŭ la murdo, du tagojn antaŭe, de Alaa Awad, tridekjara komercisto. Tiu patro de du infanoj estis mortpafita de israelaj soldatoj, dum li piediris antaŭ la soldata gardejo Zaatara — unu el la fortikaĵoj instalitaj de Israelo apud Nablus por “protekti” la judajn koloniojn, kiuj ĉirkaŭas la urbon*-, apud kiu li estis ricevonta stokon da liveritaj poŝtelefonoj. “Ili diras, ke li pafis al ili, kaj ili pafe respondis. Sed estas malvere. Ili rakontas tion, kio konvenas al ili. Estas ĉiam tiel”, grumblas la ŝoforo, aprobite de niaj vojaĝkunuloj.

* Kvincent israelaj kontrolejoj kaj tricent kolonioj estas dismetitaj tra Cisjordanio, kies areo egalas tiun de la franca departemento Seine-et-Marne.

Je kelkcentoj da metroj de tie, protektataj de ŝtonĵetoj en siaj blenditaj ĵipoj, la israelaj soldatoj observas la manifestaciantojn per mokema rigardo, sed restante singardaj. Ili poste diserigos la grupon per pluraj ĵetoj de larmigaj grenadoj.

Konstante ĉikanitaj fare de la armeo kaj la kolonianoj

Inter la chebab venintaj sur la straton por esprimi sian koleron, kelkaj devenas de la rifuĝ-tendaro Balata. Ni tie renkontas s-ron Fayez Arafat, unu el ties respondeculoj. Tiu kvindekjarulo, patro de naŭ infanoj, direktas la kulturan centron Yafa, kiu “provizas socian, edukan kaj psikologian subtenon al la junuloj de la tendaro, kaj strebas interesigi ilin al la demando de la rajto je reveno de la palestinaj rifuĝintoj”. Konstruita en 1950 por akcepti vilaĝanojn elpelitajn el la regiono Jafo, apud Tel-Avivo, Balata troviĝas en A-zono, la administra areo limiganta la sektorojn de Cisjordanio “regatajn” de la palestina Aŭtoritato, sed kie la israela armeo operacias laŭplaĉe, spite al la Oslo-interkonsentoj [Vd sube]. La tendaro prezentas koncentraĵon de la problemoj, kiuj trafas la palestinajn rifuĝintojn. Ĉi tie malriĉeco (55% de la loĝantoj), senlaboreco (53%, inter kiuj 65% estas junaj diplomitoj), ŝoka troapudeco kaj nesalubreco, koncernas preskaŭ ĉiujn familiojn. Preskaŭ dudek ok mil loĝantoj, inter kiuj 60% estas malpli ol 25-jaraj, amasiĝas sur unu kvadrat-kilometro — rekordo de loĝ-denseco en Cisjordanio. Ili vivetadas en betonaj loĝejoj, preskaŭ ĉiuj tre malvastaj, konstruitaj unu sur la aliaj, laŭlonge de polvoplenaj stratetoj, inter kiuj kelkaj estas tiom mallarĝaj — foje nur kelkdekojn da centimetroj larĝaj — ke la taglumo penas tien enŝteliĝi.

Konata pro sia engaĝiĝo kontraŭ okupado ekde 1976, konsiderata de la israelanoj kiel “terorisma bastiono” kaj tre kontrolata, la tendaro pagis pezan tributon ĉi-lastajn jarojn: “Ĉirkaŭ kvarcent mortintoj de post la komenco de la dua Intifado [2000-2005], kaj miloj da vunditoj. Preskaŭ tricent tendaranoj estas nun en prizono en Israelo”, informas s-ro Arafat, kiu estis mem plurfoje malliberigita. La israela armeo regule invadas Balata por “aresti tiujn, kiuj partoprenis manifestaciojn aŭ estas serĉataj pro sia politika aktivismo, aŭ ankoraŭ por sekurigi la kvartalon, pro la proksimeco de la Youssouf-tombejo” — maŭzoleo kultata de judoj kaj islamanoj.

Konstante ĉikanataj de la okupanta armeo kaj de la kolonianoj, la loĝantoj estas “elĉerpitaj”, diras s-ro Arafat. “Ni povas kalkuli nur pri ni mem. Kiam la israelanoj alvenas por traserĉi domon aŭ kapti politikajn aktivulojn, ni provas tion malhelpi, sed ni estas senpovaj. Restas ankoraŭ armiloj ĉi tie, sed la loĝantoj ne plu uzas ilin. La palestina polico devus nin protekti de la kolonianoj — multnombraj ĉirkaŭ Nablus, kaj inter la plej agresemaj — , sed ĝi nenion faras.” Laŭ la prisekurecaj israelo-palestinaj interkonsentoj, ellaboritaj en 1993, la polico de la palestina Aŭtoritato ne rajtas uzi forton kontraŭ la kolonianoj kaze de atako, ĝi devas lasi la israelan policon agi. Ĝi devas kunlabori por trovi kaj aresti la palestinajn aktivulojn, kiuj estas “potenciala danĝero” por Israelo — esence anoj de la Hamaso, la islamisma organizaĵo, de la islama Ĝihado kaj de la Popola Fronto por la Liberigo de Palestino (PFLP, ekstrem-maldekstro), sed ankaŭ disidentoj de la Fatah, partio de la prezidanto de la palestina Aŭtoritato, s-ro Mahmud Abbas. “La okupanta armeo, la kolonianoj, sed ankaŭ la palestinaj sekurec-fortoj plutenas konstantan premon. Facilas do kompreni, kial la homoj koleras, daŭrigas s-ro Arafat. Ni estas similaj al erupcionta vulkano. La respondeculoj de la “Sulta” [“Aŭtoritato” en la araba], kiuj estas tute senkreditigitaj laŭ ni, povus ankaŭ suferi la konsekvencojn de tio.”

Sama konstato kaj samaj plendmotivoj renkontiĝas en la rifuĝ-tendaro Aïda en Bet-leĥemo, sepcent kvadrat-metrojn vasta enklavo, apogita al la disiga muro konstruita de Israelo, kiu ĉirkaŭas grandan parton de la urbo kaj altas ĝis ok metrojn. Ĉirkaŭ ses mil homoj tie loĝas, inter kiuj pli ol duono estas malpli ol 25-jaraj. “Cent kvindek el niaj junuloj — inkluzive de 13-jara infano — estas nun en israelaj malliberejoj, sen kalkuli la malliberulojn enkarcerigitajn de pluraj jardekoj. Multaj politikaj kadruloj kaj rezistantaj batalantoj estis arestitaj dum la dua Intifado”, informas s-ro Nidal Al-Azraq, kunordiganto de la aktivaĵoj de la rifuĝ-centro en Aïda, kaj juna frato de aktivulo liberigita en 2013, post dudek tri jaroj da mallibero. La israela armeo, kies unu gvatoturo, super la tendaro, estis bruligita de la chebab pasintan jaron, “gvidas tie operaciojn preskaŭ ĉiunokte”, aldonas s-ro Al-Azraq. Antaŭ kelkaj monatoj, spite al la Oslo-interkonsentoj, “la okupanta registaro decidis loki Aïda ne plu en A-zono, sed en C-zono, tio estas areo ekskluzive submetata al ĝia rego, poste ĝi dekretis ĝin “fermita militara zono”, informas al ni s-ro Salah Ajarma, la direktoro de la Centro. La palestina polico ne plu rajtas eniri, nek patroli ĉirkaŭe. Cetere, eĉ se ĝi povus eniri, ĝi tuj renkontus la malamikecon de la rifuĝantoj, kun kiuj la rilatoj malboniĝis, pro la multaj arestoj de oponantoj faritaj en la lastaj jaroj — “kelkfoje senpere laŭ ordono de la israelanoj”, laŭ s-ro Ajarma, kiu spertis malliberejon ekde sia dek-kvara jaro. “Kiel ni povus fidi ĝin, kiam ĝi estas submetata al la volo de la okupanto, kaj konsistigas minacon eĉ por ni?”. Komence de 2013, la loĝantoj detruis la policejon de la tendaro kaj forpelis la policanojn. “Nia impreso estas, ke, finfine, nur la [palestina] flago, sub kiu ili servas, diferencigas ilin de la israelaj soldatoj”, li asertas.

Tiuj kritikoj trovas eĥon en larĝaj marĝenoj de la palestina socio kaj de la ĉefaj politikaj partioj, inkluzive sine de Fatah. Tamen, la suspendo de la sekurec-kunlaborado inter la polico de la palestina Aŭtoritato kaj la israela armeo ne estas sur la tagordo, kiel memorigis s-ro Abbas la 28-an de majo 2014, antaŭ publiko de ĵurnalistoj, pacismaj aktivuloj kaj israelaj negocistoj kunvenintaj en Ramallah: “La sekurec-kunlaborado estas sankta, sankta. Kaj ĝi daŭros, ĉu ni malkonsentos, aŭ ne, kun la israelanoj* — jen vortoj tre embarasaj por parto de la Fatah-respondeculoj.

* “Abbas in firing line over security cooperation with Israel”, Middle East Eye, 10-a de julio 2014, www.middleeasteye.net .
Polic-fortoj, kiuj nombras ĉirkaŭ tridek mil homojn

Enskribita en la Oslo-interkonsentoj de 1993, tiu duopa kunlaborado estis aplikata post la subskribo de la interkonsento en Kairo en majo 1994 (Oslo 1). Tiu indikas, ke la palestinaj polic-fortoj devas “sisteme agi kontraŭ ĉia instigo al terorismo kaj al perforto” celanta Israelon, “malhelpi ĉian malamikan agon” kontraŭ la kolonioj kaj “kunordigi la aktivaĵojn” kun la israela armeo, aparte tra interŝanĝo de informoj kaj kunaj operacioj*. Suspendita dum la dua Intifado, kaj reaktivigita de s-ro Abbas post lia elekto kiel prezidanto de la palestina Aŭtoritato, la 9-an de januaro 2005, tiu politiko ricevis novan elanon kun la reformo de la sekurec-servoj iniciatita de la eksa ĉefministro Salam Fayyad (2007-2013)*. Troabundaj, la diversaj polic-fortoj kaj ĝendarm-fortoj arigas ĉirkaŭ tridek mil homojn — tio estas unu agento por okdek loĝantoj en Cisjordanio, unu el la plej altaj kvocientoj en la mondo (unu por tricent kvindek ses en Francujo). Tiuj fortoj estis profunde reformitaj sub la kontrolo de la usonanoj, kiuj formis specialajn taĉmentojn kaj ekipis ilin per modernaj veturiloj, materialoj kaj armiloj. La sekurec-servoj, parte subvenciataj de Vaŝingtono kaj de la Eŭropanoj*, sorbas pli ol 30% de la jara buĝeto de la Aŭroritato — 3,2 miliardoj da eŭroj en 2014-, parto kiu superas la elspezojn por edukado, sano kaj agrokulturo kune*. “Ili estas la ŝlosila elemento de la palestina Aŭtoritato, klarigas la palestina sociologo Sbeih Sbeih. La Oslo-interkonsentoj transformis tiun en subkontraktanton de la israela okupanto”. Cetere, ĉu ne estis unu el la celoj? En 1993, la israela ĉefministro Itzak Rabin deklaris, ke la transdono de kelkaj prisekurecaj taskoj al la palestinanoj ebligos “malŝarĝi — kaj tio estas plej grave — la israelan armeon je la devo mem plenumi tiujn taskojn*.”

* Vd Julien Salingue, “Oslo, vingt ans après”, 14-a de septembro 2013, www.juliensalingue.fr
* Vd la raporto de la International Crisis Group, “Squaring the circle: Palestinian security reform under occupation”, 7-a de septembro 2010, www.crisisgroup.org
* En 2013, Usono kaj la Eŭropa Unio respektive atribuis 330 milionojn kaj 468 milionojn da eŭroj al la palestina Aŭtoritato kadre de la programo de sekureca kaj ekonomia asistado. Vd Human Rights Watch, “World Report 2014”, www.hrw.org
* Vd Tariq Dana, “The beginning of the end of Palestinian security coordination with Israel?”, Jadaliyya, 4-a de julio 2014, www.jadaliyya.com
* Yediot Aharonot, Tel-Avivo, 7-a de septembro 1993.
Akaparo de la riĉaĵoj fare de la grandaj familioj

Kondukinte la aparaton de prisekureca kunlaborado de 2009 ĝis 2014, la palestina eksa ministro pri internaj aferoj Said Abou Ali havas tute malsaman vidadon. Li akceptas nin en ĉeesto de du siaj konsilantoj, en sia vasta oficejo de la ministreja palaco, en Ramallah. “La kunordigo-politiko estas sukceso por ambaŭ partioj”, trankvile asertas s-ro Abou Ali. “La streboj, kiujn ni faris ĉi-lastajn jarojn por restarigi ordon ebligis al ni garantii ian stabilecon en Cisjordanio kaj mastri la terorismon kaj ekstremismon. Iuj kondamnas la kunlaboron de niaj servoj kun Israelo aŭ akuzas nin pri “kunlaborado”, sed tute ne temas pri tio. Nia celo estas konstrui ŝtaton, kaj sekureco estas unu el la fundamentaj kolonoj de ŝtato.”. “Stabileco” kaj “sekureco” ja relativaj: en 2013, pli ol kvar mil sescent palestinaj civiluloj estis arestitaj en Cisjordanio fare de la israela armeo, dum proksimume kvar mil intervenoj. Kaj trideko da ili estis mortigitaj. Tiun saman jaron, la perfortaĵoj plenumitaj de la kolonianoj (tricent naŭdek naŭ incidentoj) kreskis 8% kompare kun 2012, kaŭzante centon da vunditoj, precipe palestinaj kamparanoj*; la polico de la palestina Aŭtoritato, siaflanke, estas regule akuzata pri perfortaĵoj kaj arbitraj malliberigoj de politikaj oponantoj (same kiel la polico estrata de Hamaso en Gazao).

* “Fragmented lives. Humanitarian overview, 2013”, raporto de la UN-oficejo por la kunordigado de homhelpaj aferoj, marto 2014, www.ochaopt.org

Cetere, Israelo gvidas ĉiujare plurajn centojn da operacioj kunlige kun la palestinaj servoj*. “Tiu sekurec-politiko, kiun niaj gvidantoj pravigas nome de la estonta ŝtato, reale celas doni garantion al la “internacia komunumo”, de kiu la palestina Aŭtoritato finance dependas, kaj malhelpi ĝeneralan ekflamiĝon en la teritorioj, opinias Abaher Al-Sakka, profesoro pri sociologio en la universitato Bir Zeit (Ramallah). Sed ĝi estigas amarecon kaj venĝemon de pli kaj pli da palestinanoj.”

* Vd Tariq Dana, jam citita.

La socia situacio de la lando ne kontribuas al pacigo. La loĝantaro forte mobiliziĝis en 2011 kaj 2012, aparte por mallaŭdi la ekonomikan politikon de la registaro. La liberalaj reformoj enkondukitaj de s-ro Fayyad ekde 2007, subtenataj de la Internacia Mon-Fonduso, la Monda Banko kaj la donanto-landoj, metis vastajn partojn de la ekonomio de tiu eta teritorio sub la regado de la privata sektoro. Nome de ekonomia kresko, kaj por allogi investontojn, la eksa ĉefministro starigis “ŝok- terapion”: forigo de kvardek mil postenojn de ŝtatfunkciuloj (ilia nombro estas hodiaŭ taksata je cent kvindek mil), redukto de la socialaj buĝetoj, premtenado de la salajroj, rearanĝo de la sociala protekto, reformo de la banka sektoro, ktp. Tiuj iniciatoj kontribuis al pligravigo de la malegalecoj, detruis dungojn kaj estigis brutalan altiĝon de la vivkosto.

La rapida kresko de la 2000-aj jaroj (7% kresko en 2008, kontraŭ 1,5% en 2013) — ŝuldita nur al la eksterlanda helpo, kiu estas la duono de la buĝeto de la Aŭtoritato — estis nur ŝajna kaj trompa fenomeno. La subita ekonomia disvolvado de la “palestina Tigro” celebrata de la okcidentaj fakuloj sekvigis senprecedencan financan krizon, kiam sekiĝis la kontribuoj de la pruntedonantoj, en 2010. La senlaboreco-procentaĵo estas tre alta (inter 20 kaj 30% en Cisjordanio, laŭ la fontoj, kaj pli ol 40% en Gazao), malriĉeco trafas preskaŭ kvaronon de la loĝantaro (20% de la palestinanoj de Cisjordanio vivas per malpli ol 1,5 eŭro tage), dum la enspezoj de la plej riĉaj kreskis je 10% inter 2007 kaj 2010*. “La plej granda parto de la landa ekonomio koncentriĝas inter la manoj de potencaj familioj kaj de novriĉuloj, plejofte ligitaj al la regantaro kaj profitantaj ties retojn, klarigas Al-Sakka. Ili troviĝas ĉe la kapo de entreprenoj, kiuj regas la sektorojn telefonio, konstruo, energio, nutroindustrio, ktp. Iuj el ili investas en la israela merkato kaj en la industriaj kolonioj. Rekompence, ili ĝuas privilegiojn donitajn de Israelo, kiel ekzemple la eblecon prioritate pasi ĉe la armeaj baraĵoj, same kiel la oficialuloj de la Aŭtoritato*.” En Ramallah aparte, tiuj gravuloj, kiujn oni povas vidi paradi en la urbocentro, stirante siajn brilegajn aŭtojn, loĝas en elegantaj kvartaloj, je neimagebla distanco de la rifuĝanto-mondo.

* Adam Hanieh, “The Oslo illusion”, Jacobin Magazine, Nov-Jorko, n-ro 10, aprilo 2013.
* Pri la favor-traktado rezervita al la palestinaj gravuloj, Vd aparte Roger Heacock, La Palestine. Un kaléidoscope disciplinaire, CNRS Editions, Parizo, 2011, p. 17-19.

Kaj super ĉio ĉi, la ekonomia evoluado de Cisjordanio restas malhelpata de la okupado, de la disiga muro kaj la baraĵo-sistemo tra la tuta lando. Kadre de la protokolo de Parizo (1994), ekonomia kaj financa flanko de la Oslo-Interkonsentoj, la israelanoj ankaŭ dominas la komercajn aktivaĵojn de la palestinanoj — kiuj importas 70% de siaj produktoj el Israelo, kaj eksportas tien pli ol 85% de siaj varoj. La aŭtoritatuloj de Tel-Avivo ankaŭ kolektas la dogan-impostojn destinitajn al la Aŭtoritato. Ili povas konfiski ilin, ĉantaĝe aŭ reprezalie. “Ni estas submetataj al duobla okupado, armea kaj ekonomia, plendas Sbeih. La prisekureca politiko kaj la ekonomia subpremo konsistigas du aspektojn de la sama logiko, funkcianta de la Oslo-Interkonsentoj.”

S-ro Naba Alassi vivas en la rifuĝ-tendaro Dheisheh (Bet-leĥemo). Tiu tridekjarulo, kiu vidis unu el siaj amikoj morti inter liaj brakoj, mortigita de israelaj soldatoj dum manifestacio, koleras kontraŭ “la Aŭtoritato kaj ĝiaj protektatoj”: “La elitoj kaj la kapitalistoj de Ramallah, kiuj paradas en siaj grandaj Mercedes- kaj 4X4-aŭtoj, ne reprezentas nin! Ili kvalifikas nin teroristoj kaj ekstremistoj, kiam ni nur rezistas al la okupado! Ni devas malkonstrui la Aŭtoritaton, Ĝi utilas por nenio, krom konduki vanajn intertraktadojn, kiuj finfine estas ĝia nura pravigo, ĝia “negoco”.!”

De dudek jaroj, pintkunvenoj, konferencoj, rondaj tabloj kaj diplomatiaj turneoj produktis principo-deklarojn, internaciajn rezoluciojn kaj solenajn promesojn. Sed ĉiuj senefikaj. “Kiun sencon havas daŭrigi la dialogon kun niaj malamikoj, pozi kune ridetantaj, sur fotoj destinitaj al la “internacia komunumo”, kaj premi ilian manon, dum ili plutenas sian regadon al nia teritorio? Al kiuj profitas tiuj sterilaj intertraktoj, se ne al la israelanoj?”, demandas s-ro Ajarma. “Ni devas ĉiufoje kontentiĝi el la paneroj, kiujn oni ĵetas al ni sur la tablon kaj danki. La demando pri sendependa ŝtato eĉ ne estis sur la tagordo de la lastaj diskutoj, kvazaŭ la okupado estas memevidenta fakto”, aldonas s-ro Abdelfattah Abusrour, direktoro de la soci-kultura centro Al-Rowwad, en Aïda.

La lastaj diskutoj (julio 2013-aprilo 2014) inter Israelo kaj la palestina Aŭtoritato, sub la mediacio de la usona ŝtat-sekretario (ministro pri eksterlandaj aferoj) John Kerry, ne estis escepto al la regulo*. Sed, ĉu ili ne estis kondamnitaj al malsukceso, pro la fakto ke Israelo rifuzis ĉesigi la koloniadon en la okupitaj teritorioj, kaj Vaŝingtono rezignis premi al Tel-Avivo? “Usono ne sukcesis aplikigi iun ajn interkonsenton depost Oslo. Flanke de Israelo, oni povas nenion esperi de registaro, kiu firme prenis pozicion favore al la kolonianoj”, analizas s-ro Nabil Chaath, alta respondeculo de la Fatah kaj eksa ĉefintertraktanto, unu el la farintoj de la pac-interkonsentoj, aparte de ties prisekureca parto. “Antaŭ eĉ ol la diskutoj rekomencis, mi informis Mahmud Abbas pri mia skeptikeco, kaj demandis kial li akceptis reiri, en tiaj cirkonstancoj, al la intertrakto-tablo. “Mi ne havas elekton” li respondis al mi.” “Niaflanke, ni estis tute kontraŭ la rekomenco de intertraktadoj. Israelo uzas ilin por manipuli nin kaj krei surloke nenuligeblajn farojn”, diras al ni s-ro Hassan Youssef, unu el la ĉefaj gvidantoj de la Hamaso en Cisjordanio, kiun ni renkontis en Ramallah kelkajn tagojn antaŭ lia aresto fare de la israelanoj, la 16-an de junio 2014.

* Vd Alain Gresh, “Pourquoi les négociations au Proche-Orient échouent toujours”, Le Monde diplomatique, junio 2014.
“Ni restos sur tiu tero kie ni naskiĝis”

La daŭrigo de la koloniado, la pludaŭreco de la arme-okupada reĝimo, la malsukceso de la intertraktado kaj la miskreditigo, kiu trafis la palestinan Aŭtoritaton, nutras spekuladon pri tria Intifado. Tiu “estas neverŝajna en tuja estonteco”, tamen konsideras la Profesoro Al-Sakka. Pro tri kialoj: la palestinaj sekurec-fortoj kiuj, kvankam ili lasas okazi mallongajn kaj limigitajn manifestaciojn, ege strebas por eviti ĝeneralan popolribelon; la internaj dividoj, persistaj malgraŭ la formado de interkonsenta registaro en junio 2014, frukto de la “repaciĝo” inter la Fatah kaj la Hamaso; la foresto de projekto kaj politika strategio, kiuj kapablus mobilizi la palestinan socion. “Niaj solaj esperoj nuntempe estas en la tutmonda bojkot-kampanjo kontraŭ Israelo* kaj en eventuala ebleco prezenti plendon al juraj instancoj, kiel la Internacia Pun-Kortumo, por ke la armeaj kaj politikaj respondeculoj estu juĝataj, opinias la sociologo. Sed sufiĉus fajrero, aŭ eta kataliza elemento, por eksplodigi novan Intifadon.”

* Vd Julien Salingue, “Alarmes israéliennes”, Le Monde diplomatique, junio 2014.

“Ni estas kondamnitaj al la Intifado” konfirmas s-ro Ayman Abu Zulof, eksa aktivulo de la FPLP, sesfoje malliberigita inter 1989 kaj 1993, hodiaŭ ĉiĉerono-interpretisto. Lia domo, en Beit Sahour, kristana vilaĝego ĉe Betleemo, situas fronte al la israela kolonio Har Homa, establita sur la teritorio de lia vilaĝego. Tiu betona fortreso staras ĉe la supro de la monteto antaŭe kovrita de arbaro, kie li ŝatis ludi en sia infanaĝo. Aneksinte la lokon, la israelanoj forigis la arbaronen 1997.

Betleemo, la urbo en kiu Jesuo naskiĝis, laŭ la tradicio, estas ĉirkaŭata de dudeko da kolonioj, kiuj rapide kreskas. “Ili konstruas, sed ankaŭ ni konstruas kaj ni plu konstruos, diras s-ro Abu Zulof, rigardante la valon punktitan per olivarboj. Ni restos ĉi tie, sur tiu tero, kie ni naskiĝis kaj kie naskiĝis niaj praavoj. Ni alkroĉiĝos al ĝi, spite al ĉio. Estas nia maniero lukti ĉiutage...”

Olivier PIRONET

Gvidsignoj

Limigita aŭtonomeco

La israelo-palestinaj provizoraj interkonsentoj de la 28-a de septembro 1995, tiel nomataj “Oslo 2”, dividas Cisjordanion en tri zonoj:

  • La A-zono (18% de la teritorio), kie ekzistas la palestina “aŭtonomeco”.
  • La B-zono (21%), kie la civila respondeco apartenas al la palestinanoj kaj la sekureco al la israelanoj.
  • La C-zono (61%) ekskluzive regata de la israelanoj.

La judaj kolonioj — krom orienta Jerusalemo — situas praktike ĉiuj en la C-zono.

La granda pllimulto de la palestinanoj vivas en la A- kaj B-zonoj.

Liberkomerco en Pacifiko

Usono esperas ĉirkaudigi la ĉinan influon

La transpacifika liberkomerca traktato “estus nekompleta sen Ĉinujo”, deklaris komence de oktobro la ĉina vicministro pri financo, je ĝenerala surprizo. Ĝis nun, Vaŝingtono konsideris tiun traktaton kiel armilon por ĉirkaudigi la azian giganton. Pekino mem restis en distanco, ĉar ĝi preferis konstrui sian propran aliancon. Plej verŝajne la du ĉefurboj iros paralele.

RIFUZANTE la interkonsenton elkovitan de la fakuloj de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK) pri la kampkulturaj produktoj, la 31-an de julio 2014, la nova barata ĉefministro s-ro Narendra Modi deklaris al la mondo la forpason de la “doha ciklo”, kiu jam antaŭe estis mortonta.* La celo — daŭre subvencii la cerealojn — estis ĉefe interna. Sed la afero vekis atenton, kvankam Barato ne faris sian unuan vetoon, ĉar la pozicioj kontraŭ la pretendoj de la MOK fariĝas ĉiam pli multnombraj: la sojlolandoj alianciĝas laŭ siaj propraj interesoj kontraŭ la potenculoj, ĉefe Usono. La liberaliga maŝino estas grandparte blokita.

* Ciklo de intertraktadoj pri liberaligo komencita sub la egido de la MOK en la jaro 2001; la intertraktadoj, suspenditaj en 2006, rekomenciĝis en 2013 kaj kondukis al la “balia pakaĵo”, kiun Barato sendis al la forgesejo.

Kontraŭ tio, la okcidentaj landoj (kaj la multnaciaj konzernoj) elektis la strategion de duflankaj liberkomercaj traktatoj (Eŭropa Unio — Kanado, Usono — Sud-Koreujo, ktp) kaj precipe laŭ geografiaj zonoj: la granda transatlantika merkato (GTM) inter Usono kaj la Eŭropa Unio;* la transpacifika partnereco (TPP), konata sub la angla nomo Trans-Pacific Partnership (TPP) inter Usono kaj dek unu landoj de la Pacifika regiono ... Per tia divido de la planedo en regionojn, Vaŝingtono povas esperi regi la ludon.

* Vd Lori M.Wallach, “La transatlantika traktato, ciklono kiu minacas la eŭropanojn”, Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2014.

Komence, en la jaro 2005, la TPP kunigis nur kvar politikajn kaj komercajn nanojn (Brunejon, Ĉilion, Nov-Zelandon, Singapuron), kiuj provis rezisti al la premrulilo de siaj najbaroj. Kvar jarojn poste, Usono revigligas la ideon kun la intenco haltigi la potencon de Ĉinujo, kiu proksimiĝis al la landoj de sudorienta Azio, per liberkomercaj traktatoj. Vaŝingtono timas perdi sian hegemonion en la regiono kaj ligas al si Aŭstralion, Malajzion, Peruon kaj Vjetnamion, poste Kanadon kaj Meksikon, kiuj estis jam ligitaj per la Nordamerika Traktato pri Liberkomerco (Alena, laŭ la franca). Sed nur en novembro 2011 Japanujo, ĝis tiam la ĉefa partnero de Ĉinujo, aliĝis al tiu vico ... “piedpinte”. De tiam, la tre naciista ĉefministro Abe Shinzo vidis en tio la okazon fortigi sian rolon de azia dekstra brako de Usono.

Tiel konturiĝas tio, kion la usonaj fakuloj nomas la “komerca traktato de la 21-a jarcento”. Se ĝi sukcesas, ĝi enhavos proksimume la duonon de la riĉaĵoj produktataj en la mondo, 35 elcentojn de la internacia komerco kaj 30 elcentojn de la loĝantaro. Tio solidigus la ekonomian alon de la “azia pivoto” difinita de s-ro Barack Obama dum sia enpotenciĝo — la milita pivoto disvolviĝas per la larĝigo de strategiaj interkonsentoj kun Filipinoj, Aŭstralio, Vjetnamujo kaj kompreneble Japanujo. Kiel emfazas Arvind Gupta, eksdirektoro de la Institute for Defence Studies and Analysis de Nov-Delhio, temas pri “ĝenerala plano cele al intensigo de la engaĝiĝo, influo kaj efiko de Usono pri la ekonomiaj, diplomatiaj, ideologiaj kaj strategiaj demandoj en la regiono”* por pritranĉi la flugilojn de Ĉinujo. La jarcento devas esti usona — kaj ne ĉina, kiel iuj imagas.

* Citita de Vince Scappatura, en The US “pivot to Asia”, the China specter and the Australian-American alliance”, The Asia Pacific Journal, vol.11, n-ro 36, 9-a de septembro 2014.

Tamen, de la revoj de s-ro Obama ĝis la realo estas longa vojo. Lia printempa rondvojaĝo ĉe siaj plej proksimaj aliancanoj (Japanujo, Malajzio, Filipinoj kaj Sud-Koreujo) malblokis neniun dosieron. La intertraktadoj ne estos finitaj antaŭ la duonmandataj elektoj en Usono (vd ...) kaj eĉ ne ĝis la jarfino.

Tamen la usonanoj ne ŝparas la rimedojn. Laŭ la aŭstralia esploristino Patricia Ranald, Vaŝingtono mobilizis ne malpli ol sescent konsilistojn por subteni la oficialajn intertraktistojn. La granda publiko siaflanke devas pene kvazaŭ fiŝkapti informojn pri tio, kio estas tamen prezentata kiel “la plej vasta libera merkato de la mondo”. La enhavo de la diskutoj restus sekreta sen la tenaca laboro de neregistaraj organizaĵoj kiel Electronic Frontier Foundation, Public Citizen kaj multaj ceteraj, kaj de retaj piratoj kiel WikiLeaks. La ministro pri ekstera komerco de Malajzio, post la senfruktaj intertraktadoj lastan novembron, rekonis: “Tio estos tre malfacila [atingi interkonsenton]. Tio, kion WikiLeaks lastatempe malkaŝis, ne povas helpi la procezon.”*

* Citita de Pierre Demoux, “Quand WikiLeaks menace un traité économique”, Les Echos, Parizo, 25-a de novembro 2013.

Laŭ tiuj dokumentoj, praktike neniu kampo de la vivo restas ekster la atingo de la multnaciaj konzernoj. La TPP volas klasike elradikigi la restantajn doganaĵojn, sed ankaŭ ellabori komunajn normojn pri ĉiuj produktoj (nutraĵaj, fitosanaj, industriaj ...), pri la servoj (bankoj, ŝparkasoj, pensio-kasoj, asekuroj, ktp), pri la intelekta proprieto, pri la regulado de disputoj pere de tiuj famaj escepto-tribunaloj, kiuj ebligas al la privataj gigantoj ataki la decidojn de registaro.*

* Vd Raoul Marc Jennar, “Kvindek ŝtatoj intertraktas sekrete la liberigon de la servoj”, Le Monde diplomatique, septembro 2014, kaj Benoît Bréville kaj Martine Bulard, “Des tribunaux pour détrousser les Etats”, Le Monde diplomatique, junio 2014.
Disputoj en Japanujo

Pri la rajtoj je intelekta proprieto la apetito de la grandaj grupoj ŝajnas senlima. Ekzemple, por la patentoj “en posedo de la entreprenoj, Usono proponas naŭdek kvin jarojn da ekskluzivaj rajtoj [kaj eĉ] cent dudek jarojn, se la laboraĵoj ne estis publikigitaj”.* Tio signifus en la medicina kampo, la finon de la samspecaj medikamentoj (la plej multaj patentoj estas nun validaj dum dudek jaroj). La ajatoloj de la merkato postulas eĉ ke la patentsistemo aplikiĝu “al la metodoj de diagnozo (...), de kuracado kaj de ĥirurgiaj operacioj por homoj kaj bestoj”. La teĥnikoj de koroperacioj, ekzemple, aŭ la novaj protokoloj por eltrovo kaj kuracado de kancero estus do submetotaj al pago de patentaĵoj por la uzantoj! Pro la efiko de la batalo, la kazo de la ĥirurgiaj operacioj ŝajnas esti malaperinta el la laste konata teksto*. Sed tute ne certas, ke Usono ne plu moviĝos tiurilate.

* Wikileaks, “Secret TPP treaty: Advanced Intellectual Property chapter for all 12 nations with negotiating positions”, 13-a de novembro 2013, www.wikileaks.org.
* Wikileaks, “Version à jour de l’accord commercial trans-pacifique (TPP) — chapitre PI (seconde publication)”, 16-a de oktobro 2014.

Oni povus same citi la patentigon de naturaj plantoj, la malaperon de disponoj por kontroli la kapitalojn, de etikedado de nutraj produktoj kaj precipe de gene modifitaj organismoj (GMO). La listo, senfina, similas al inventaro de Prevert.* Tamen, eĉ la plej liberalaj registaroj grumblas, tiom la leĝo de la plejfortulo dispremas la interesojn de iliaj propraj kapitalistaj grupoj. Kanado rifuzas iujn etendojn de la rajto je intelekta proprieto. La Aŭstralia Medicina Asocio (AMA), kiu grupigas la profesiulojn de la sansistemo, petis la registaron rifuzi ĉian engaĝiĝon kiu “malgrandigus la rajton de la aŭstralia registaro disvolvi sanpolitikon konforman al la naciaj bezonoj”*, en la kampo de medikamentoj, de laŭspureblo de la nutraj produktoj kaj de la batalo kontraŭ tabakismo. En la momento, Sidneo ne cedis al la usonaj postuloj. En Vjetnamujo, la registaro volis protekti siajn teksaĵproduktojn kaj ŝuojn. Singapuro, Malajzio kaj Brunejo kontraŭas la enmeton de klaŭzoj pri la regulado de malkonsentoj inter investistoj kaj ŝtatoj.

* Esprimo laŭ poemo de la franca poeto Jacques Prévert, en kiu aperas inventaro de senkoheraĵoj. -vl
* “Looming trade deal could be health hazard: AMA” , Australian Medical Association (AMA), Sidneo, 22-a de julio 2014.

Sed la rezistado ŝajnas esti plej forta en Japanujo. Subvencioj, normoj, kvotoj kaj doganaĵoj estas seriozaj baroj, kiujn la japanoj ne volas tiom facile forigi pro la belaj okuloj de Usono. Certe, la ĉefministro Abe anoncis sian akcepton de intertraktadoj kun tiom pli da entuziasmo kaj bruo kiom li male restis pri tio diskreta dum la elektoj de 2012, kiuj venigis lin en la potencon. La TPP estas “nia lasta ŝanco, lanĉis li, lirike, dum sia gazetara konferenco. “Maltrafi tiun okazon signifus tutsimple puŝi Japanujon ekster la lokojn de monda potenco”.*

* Gazetara konferenco, Tokio, 15-an de marto 2013, japan.kantei.go.jp.

Intertempe la diskutoj stumblas super la kvin japanaj “sanktaj bovinoj”: rizo, tritiko, bov- kaj pork-viando, sukero, laktoproduktoj — do kvincent okdek ses produktoj protektataj de kvota sistemo. La importoj de rizo ne povas esti pli ol 5 ĝis 8 elcentoj de la interna konsumado, trans tio la registaro trudas doganaĵojn kiuj povas atingi ĝis 780 elcentojn; por tritiko aŭ laktoproduktoj, tiuj atingas 252 elcentojn. Ne necesas diri ke ilia forigo fariĝas politika akrobataĵo. La Liberaldemokrata Partio (LDP), en la potenco, restas plimulta kun rezervo, ĉar la kamparanoj kaj iliaj familioj estas unu el ĝiaj elektaj bazoj. Tamen ne tre verŝajnas ke s-ro Abe rezignos. Li vidas efektive la okazon por Japanujo retrovi en Azio la lokon, kiun Pekino forprenis de ĝi — kaj ĝuste per fortigo de la naciisma retoriko li esperas trudi la reformojn, kiujn neniu potenco ĝis nun sukcesis realigi, en la kampkulturo same kiel en la industrio. La disponoj faritaj por relanĉi la ekonomian maŝinon — la famaj “abenomics” — ne funkcias*, la ĉefministro efektive vetas pri la alveno de rektaj eksterlandaj investoj (REKI) por kompensi la delokadojn de la grandaj japanaj grupoj kaj modernigi maljuniĝantan produktad-aparaton: la REKI estas nur 4 elcentoj de la malneta enlanda produkto (MEP), kontraŭ mezume 20 elcentoj en la landoj de la Organizaĵo pri ekonomiaj kunlaborado kaj disvolvado (OEKD).

* Vd Katsumata Makoto, “Au Japon, fausse audace économique, vrai nationalisme”, Le Monde diplomatique, januaro 2014.

Kroma miraklo atendata de la TPP: la malfermo de triaj merkatoj por kreskigi la eksportojn, precipe en la atoma kaj fervoja kampoj (pro tio la intenco de Mitsubishi alianciĝi kun la franca Alstom, sed ankaŭ kaj ĉefe por la milita materialo, kies eksporto estis ĝis nun malpermesata. Ĉu s-ro Abe intertraktos ekzemple pri malaltigo de la doganaĵoj pri laktaj produktoj aŭ pri bovviando kontraŭ la aliro al eksteraj aŭtomobilmerkatoj? La kompromiso estas en la etoso. La japana registaro ne kaŝas sian intencon uzi la diskutatan liberkomercan traktaton kun la Eŭropa Unio por cedigi siajn kampkulturistojn (pli emaj akcepti la eŭropajn nutraĵajn normojn ol tiujn de Usono), ricevi eŭropan malfermon por siaj veturiloj kaj, pro siaj ricevitaj rezultoj, postuli de Usono malaltigon de ĝiaj doganaĵoj pri ŝarĝaŭtoj (25 elcentoj). Tio similas al bilarda ludo je tri randoj. Kompreneble, kun tia aliro la TPP ne estas por morgaŭ. Kaj, ĉe la usona flanko, ne certas ke la projekto facile pasos en la Kongreso: la respublikanoj estas plimulte kontraŭ ĝi, pro ĝisosta malamo al s-ro Obama, kaj parto de la demokratoj ankaŭ.

Tio ne malhelpas Ĉinujon preni tiujn manovrojn serioze. Christian Edwards, oficiala kronikisto de la oficiala agentejo Xinhua, esprimas sin tre rekte: “Kaŝita en la koverto de la TPP troviĝas la ŝraŭboj kaj ŝraŭbingoj de maŝino por trudi reguligan kadron de usona maniero, laŭ la bezonoj kaj eĉ la kapricoj de la ĉefaj eksportindustrioj de Usono, kiuj pagas milionojn da dolaroj en la fondusojn de elektokampanjo por certiĝi pri garantio de profitoj.”* Ie kaj tie aperis deklaroj, kiuj komprenigis, ke Pekino povus aliĝi al la intertraktadoj. Kelkaj ĉinaj ekonomikistoj estas konvinkitaj ke tio ebligus akceli la ondon de reformoj kaj de privatigoj planitaj de la prezidanto Xi Jinping kaj lia skipo, kaj pacigi la rilatojn kun Vaŝingtono.

* Xinhua, 4-an de septembro 2014.

El ekonomia vidpunkto la ĉina potenco neniel kontraŭas etendon de la kampoj elmetitaj al la liberkomerco. Sed ĝi provas resti reganto de la movado kaj konservi la rimedojn de interveno, precipe en la informadaj teĥnikaroj kaj en la kapitalregado. El geopolitika vidpunkto ĝi ne volas enŝoviĝi en diskuton, en kiu la akso Vaŝingtono-Tokio subfosus (aŭ ĉiukaze malgrandigus) ĝian povon.

Ĝi do pretigis sian propran projekton, Integra Regiona Ekonomia Partnereco (Regional Comprehensive Economic Partnership, RCEP), kun la dek landoj de la Asocio de Nacioj de Sud-Orienta Azio (ANSOA, aŭ Anase laŭ la franca aŭ ASEAN laŭ la angla) — do Birmo, Brunejo, Kamboĝo, Indonezio, Laoso, Malajzio, Filipinoj, Singapuro, Tajlando kaj Vjetnamujo, kaj kun Japanujo, Aŭstralio, Nov-Zelando, Barato kaj Sud-Koreujo — tiuj ĉi lastaj ne partoprenas en la TPP. Pekino atentigas, ke tiuj ĉi landoj kune havas la duonon de la monda loĝantaro kaj trionon de la monda komerco. La interparoladoj jam komenciĝis, kun aparta atento por Sud-Koreujo. En tiklaj rilatoj kun Japanujo pro teritoria disputo pri la insuloj Dokdo/Takeŝima kaj pro la reviziismo de s-ro Abe, Sud-Koreujo, maltrankvila pro la malrapidiĝo de sia ekonomia kresko, proksimiĝis al Pekino, spite al siaj malkonsentoj pri Nord-Koreujo. La ĉina prezidanto nun urĝas sian najbaron subskribi novan interkonsenton pri duflanka liberkomerco antaŭ la forumo de la Ekonomia Kunlaborado Azio-Pacifiko, kiu venontan novembron kunvenigos en Pekino la ANASE, ĉiujn landojn koncernatajn de la TPP, Meksikon kaj Ruslandon — interkonsento kun Sud-Koreujo, tradicia usona aliancano, estus bona elirpunkto por la ĉinaj gvidantoj.

Por eviti duflankan interparoladon kun Vaŝingtono kaj por doni ian brilon al sia projekto, s-ro Xi aldonis al siaj komercaj ambicioj grandan paroladon pri la renaskiĝo de la “Silkaj vojoj”, reference al la karavanoj kiuj, ekde la 2-a jarcento antaŭ Kristo, trairis la centran Azion aŭ, poste, la marojn por ligi Ĉinujon kun Eŭropo. Mare, la ĉinaj agmarĝenoj ŝajnas esti malgrandaj. Tere, la prezidanto Xi faris rondvojaĝon al Kazaĥujo, al Kirgizujo, al Turkmenujo kaj al Uzbekujo, fine de 2013. En marto de 2014 li eĉ vizitis la finstacion de fervojo, kiu ligas Duisburgon, en Germanujo, kun Chongqing, en Ĉinujo (en dek ses tagoj, kontraŭ monato perŝipe), tra Ruslando, Belorusujo kaj Pollando. Li faras pli kaj pli da traktatoj kun Ruslando. Ĉu tiu moderna vizio de la mitaj “silkaj vojoj” sufiĉos por kontraŭstari la “azian pivoton” de Usono?

Martine BULARD.

Kalkuleraro

AMDEKLAROJ markas nur malofte historian ŝanĝon, sed nia kroniko tamen retenos la “Mi amas la entreprenon” lanĉitan de nia ĉefministro al la Movado de la Entreprenoj de Francujo (Medef, laŭ la franca), en aŭgusto 2014. La korelkrioj havas sian ambiguecon. Kiel interpreti tiun ĉi?

Erupcio de sentoj

Chateaubriand turniĝos al la pasinteco. Gustumi estas kompari. En la jaro 1945, la mastraro, punata pro sia kompromitiĝo kun la okupanto, petis indulgon al la ĉefo de la registaro, la generalo de Gaulle. Tiu, tute ne venĝema, donis ĝin al ĝi. Du respublikojn poste, la ĉefo de la registaro, por senkulpiĝi pro siaj malbonaj rilatoj en la pasinteco, petis la konsenton de la mastraro, kiu siavice ne paŭtis. Pruntaĵo kontraŭ redonaĵo. La aferisto jam ne sentas sin ĝenata. Li akceptas la ŝtatestron. La gravuloj interŝanĝiĝis.

La disĉiplo de Bourdieu, malpli sentimentala, trovas konfirmon de la fakto, ke la industria kaj komerca burĝaro okupas la lokon de la administra kaj intelekta burĝaro (kiu siavice, iam, detronigis la grundnobelaron) ĉe la unua rango de la dominanta klaso. Ĉar la skalo de enspezoj nun korektas tiun de la meritoj, li spertas la envion, kiun la mastrumantoj de la privata sektoro inspiras al la altaj ŝtatoficistoj. Normale, do, ke la inspektisto pri financoj, post publika kariero transiras en la privatan sektoron en la aĝo de 30 kaj ne de 60 jaroj. Ŝanĝo de portistoj.

La disĉiplo de René Rémond, en la Altlernejo pri politikaj sciencoj, certe montras la grandan revenon de la sentsimonisto de 1820 ĉe niaj progresintaj spiritoj kaj salutas justan kaj malfruan omaĝon de la krabro al la laboremaj abeloj. Reganto kun senefikaj anoncefektoj, konvinkita pri sia parazita kondiĉo en la tutmerkata socio, transdonas la torĉon al la veraj produktantoj de riĉaĵo. Oni konas la novan administran telefonlibron kiu cirkulas “sub la mantelo”. En la prezidant-palaco: la ĝenerala direktoro de la firmao Francujo; en Matignon [sidejo de la ĉefministro]: la top management; en la Senato: la kontrol-konsilistaro; en la palaco Bourbon [La Nacia Asembleo]: etendita entrepren-konsilistaro.

Ĉar mi apartenas al neniu el la tri menciitaj kategorioj, mi permesas al mi festi la eventon tiel kiel ĝi tion meritas: kiel ŝanĝon de kulturo, kaj funde, de civilizacio. Nia ĉefministro, patrioto sed konsekvenca, amas la entreprenon, ĉar li amas Francujon kaj ĉar Francujo ne nur enhavas, por sia plej bona prospero, sidejojn de multnaciaj konzernoj, sed ĉar ĝi fariĝis mem granda kaj bela entrepreno.

Ami, tio signifas graviti. Ŝanĝi je suno, tio ne banalas. La rilato de la politika ĉefo kun la entreprenaj ĉefoj (privataj, en tiu ĉi kazo, ĉar la publikaj estas malprosperaj) jam ne estas uzado-rilato, sed rilato de fascino. Se li kontentiĝus per “Mi aprezas vin”, “Mi konsideras vin”, “Mi proponas al vi transakcion de reciproka intereso (ja necesas produkti antaŭ ol distribui)”, tio ne estus la granda salto. Tio, kion mi en tiu tago vidis en la televido, estis ido de la jarcento, obsedata de la iluzio pri nova jarcento, jen la kalkuleraro kiu baras al ni la vidon kaj akuze atakas niajn vivojn.

La invado

Nia vortprovizo malriĉiĝas, ĉar ĝi troviĝas en ŝraŭbtenilo eko.... Ĉiu esprimas sin ekonomie: li mastrumas siajn infanojn, “investas” lokon, alproprigas al si ideon, alfrontas challenge [defion], suferas deficiton da bildoj, sed ĝuas kapitalon de rilatoj, kiun li boost-as por resti bankebla kaj konservi la kvoton, kun personoj en haŭsio.

Kiam nia ministro pri kulturo kaj komunikado (titolo inversigenda, ĉar la com, tio havas pezon) akceptas prezidanton de publika televido, li ordonas al li rapidege altigi la nombron da spektantoj. “Jen la nombroj, sinjoro, pri io alia ni ne parolu.” Kaj precipe ne paroli pri misio, kvalito, intereso. Esploristo en sociaj sciencoj ricevas sian bonan ateston laŭ la nombro da artikoloj kiujn li publikigis en la anglalingvaj revuoj; ministro pri internaj aferoj laŭ la nombro de elpeloj de eksterlandanoj; prefekto, laŭ la nombro da loĝej-elpeloj kiujn li faras monate; trafikpolicisto laŭ la nombro da monpunoj kiujn li faras ĉiutage; filmo laŭ la nombro da enirbiletoj merkrede; kaj televidelsendo laŭ la nombro da spektantoj. Niaj infanoj havas vizaĝan valoron indicitan en Facebook. Kompreneble necesas kalkuli la penon de la homoj kaj taksi la prezon de la aĵoj.

Konkludo: Se ekzistas ekonomia krizo, la ekonomio tamen estas tiom malmulte en kriza situacio, ke ĝia ombro regas same nian intimecon kiel nian tutan publikan kaj jam intelektan vivon.

Niaj ĉampionoj pri ekonomia scienco, submetita al hazardo, kies rezulto estas necerta, konas la prognozon nur retrorigarde kaj ridas nur rigardante sin mem, kiel la romaj aŭguristoj, sen ridigi iun ajn alian. Iliaj opinioj estas aŭskultataj serioze ĉe la temploj. Kurioze, ilia fulmrapida supreniro, laŭ influo kaj kredindo, okazis kiam la ekonomio, kiu ĝis tiam ne okupis ĉiujn konversaciojn, komencis lami kun la petrolkrizo, fine de la “gloraj tridek” jaroj. Oni respondos al mi, ke oni plej aŭskultas la aŭtomeĥanikiston kiam la veturilo paneas. Tio estas logika. Kun la nuanco, ke la meĥanikistoj, en la aŭtomobila branĉo, ĝenerale scias refunkciigi la aŭton.

Asimiliĝo

La utilisma subfosado kondukis la ministrejon pri eksterlandaj rilatoj al diplomatio bazita sur enspezo de eksterlanda mono kaj kiu aneksis la turismon, veran frandaĵon. La bilanco povas klarigi la ligojn de amikeco fortigitajn de la “patrujo de la homrajtoj” kun Saud-Arabujo, kie oni ĉiusemajne senkapigas publike, per sabro, ne per tranĉilo, la kulpulojn je adulto aŭ je blasfemo. Nia prezidanto rolas kiel komerca reprezentanto. La klientvizitado sukcesis, se li “altigis la kvoton de la francaj entreprenoj”. Pli grava ŝajnas la laŭvicigo de nia armeo. Ili ne nur spertis, kun malavantaĝo por siaj operaciaj kapabloj, drastajn malaltigojn de sia buĝeto kaj de la kvanto de sia personaro (la armeoj de 1989 perdis du trionojn de sia personaro). Pli ol pri malgrandigo, temas pri dissolvado per aranĝo de la institucio laŭ la entrepren-modelo, kiu tuŝas precipe la terarmeon. Fino de la monopolo de laŭleĝa perforto, banaligo de la publika funkcio, ĝenerala senmotiviĝo kaj, atendante la contractors, apero de “defenda instrumento”, en laborvestaĵo. Kun la alibio de transiro al metia armeo — respublika katastrofo —, oni faras el la soldato salajrulon, el la oficiro superan kadrulon, kaj el la morto en batalo servo-eraron, kiu donas la rajton je kompenso pro damaĝo. Oni “eksterigas”. La privataj militaj societoj (jam testitaj kontraŭ piratoj), laŭ la usonangla modelo, okupos morgaŭ la merkaton de “sekureco”. Jen la paradokso de tiuj paŝoj antaŭen kiuj rekondukas nin malantaŭen. Nia 21-a jarcento kondukas al la 16-a. Reveno de la kondotieroj. Se ne estas mono, ne estas svisoj.* Ombro de armeo por ombro de ŝtato.

* Svisoj: la dungsoldatoj en la 16-a jarcento estis grandparte svisaj. -vl
Memoro

La odoro de la mondo ŝanĝiĝis, sed ĉiu povas fari, kvazaŭ okazus nenio. Ni uzas la samajn substantivojn. La marko nomiĝas daŭre Francujo kaj sub la ponto Mirabeau* fluas Sejno. Ĉio iras glate, nenio zorgiga. Jes, sed kion oni amos en 2015, kiam oni “amas Francujon”? Kion oni servas, kiam oni servas la ŝtaton: ĉu la fervojkompanion aŭ Eŭropon? Francujo farita per spadobatoj ne elvokas la samajn tenerojn kiel Francujo refarita per publikaj aĉetproponoj, kaj ne precize la sama dupiedulo vekiĝas ĉe la sono de sonoriloj, poste de tamburo, kaj poste de la BMF-televido.

* Fama ponto en Parizo. -vl

Se la nacio estas anstataŭigita per la entrepreno, tiam oni ne plu pretas morti por Total — estas granda avantaĝo por ĉies bonfarto, ke la sendo de trupoj povas esti anstataŭata de ekonomiaj sankcioj (jam ne necesas iri ĝis Moskvo por alfronti la generalon vintro)* En mondo interdependa, tiu kiu sankcias estas baldaŭ mem sankciota, sed ne gravas, la vorto havas guston de puno, kiu bone taŭgas al nia komika certeco de morala supereco. La historio de Francujo feliĉe havis ĉe sia kapo sanktecojn nur malrektajn, do interajn inter la eterno kaj la nuno, homojn pontajn, aŭ go-between. Inter la Ĉielo kaj la Tero, por la idoj de Sankta Ludoviko. Inter la kverko de Vincennes kaj la bazo de Kuruo*, inter la bapto de Klodvigo* kaj la atombombo, por la generalo de Gaulle*. Kiam la monarĥo prenas la Ĉielon kiel atestanton, li havas Bossuet* kiel vesperan vizitanton; kiam lia obsedo estas la historio, li havas Malraux; kiam temas pri statistikoj, li havas Jacques Attali.

* Aludo al la militiro de la granda armeo de Napoleono, kun kiu li en la 19-a jarcento atingis Moskvon, sed revene estis venkita de la rusa armeo. -vl
* Kverko de Vincennes: La reĝo Ludoviko la 9-a, nomata Ludoviko la sankta (1214-1270), faris juĝojn sub ĉeno, laŭdire en la arbaro de Vincennes; bazo de Kuruo: Kuruo (france Kourou [elp. kurú] , en la franca Gujano, estas hodiaŭ fama pro la Gujana kosmodromo, de kie estas sendata, interalie, la raketo Ariane. -vl
* Reĝo de la frankoj (465-511, regado de 481/482-511), de la merovinga dinastio, fondis la frankan monarĥion. Post venkoj la reĝo en la gaŭla teritorio (nuntempe Francujo), defendis la katolikismon kaj kunvokis koncilion en Orleano en la jaro 511. -vl
* Charles de Gaulle (1890-1970), franca generalo, kiu dum la nazia okupado en la dua mondmilito rifuĝis al Anglujo, organizis la francan rezistadon kaj post la milito plurfoje elektiĝis prezidanto de Francujo. -vl
* 1627 – 1704, estis franca ekleziiulo, predikisto kaj verkisto. -vl
Fascino

Nun oni komprenas la imitadon de Usono kaj ke la nova Eŭropo estas dominio, bazita sur la NATO, kun ĝia ĉefkomandanto en la Blanka Domo. Tiu decidas, kaj oni faras (aŭ oni faras nenion). Tio estas nur la strategia esprimo de terglito en la mensoj. La francoj mem, iam pli originalaj, sur tiu tereno jam ne ricevas alfluon de nacia intelekto. Niaj centroj de analizo kaj de strategiaj studoj estas koncesiitaj usonanglaj think tanks [pensfabrikoj], kies respondeculoj, formitaj en Usono, havas kiel plej altan ambicion esti akceptotaj en la Pentagono aŭ en la state department [la usona ministrejo pri eksteraj rilatoj] (manskribita gratulvorto metiĝas sub vitro kaj pendiĝas ĉe la vando). Kial francan pozicion, se oni devas defendi la Okcidenton? Usono perdis ĉiujn militojn, kiujn ĝi komencis de 1945 (eble escepte de Koreujo), sed lojala aliancano ne faras al si tro da demandoj. Ne gravas Vjetnamujo, Somalio, Afganujo, Irako, Libio, ktp. Gravas, ke nia metropolo gajnu la batalon de la mensoj, de la monoj, de la lingvoj, de la sepavoj*, de la normoj kaj de la revoj — kun nia aktiva helpo, en la periferio.

* Senpilotaj aviadiloj. -vl

La roma elito parolis greke, kaj la Okcidenton grekigis la imperia Romo. La usona elito estas unulingva, kaj la “globish* estas nia Esperanto.

* Mallongigo de global English. -vl

La enorbitigo de niaj novaj generacioj, kiuj provas ekde sia abiturienta ekzameno aliĝi al la patrujo de Steve Jobs, estas la konsekvenco de osmozo inter du ekosistemoj. La nia, ve!, ne povas venki en tiu transfuzado de valoroj, pro du simplaj kialoj. La unua, genetika: la ekonomio prezidas en Usono, ĉar ĝi antaŭis la ŝtaton, dum la afero estas inversa en Francujo, kie la ŝtato civilizis la civilan socion kaj unuigis la nacion. La dua, spirita: Usono disponas pri civila religio, kaj ni jam ne. La biblia-patriota kredo dominas, reguligas kaj subtenas ĉielskrapulon, de kiu Wall Street ne estas la subtegmentejo, sed la baza etaĝo. Se la usona demokratio ne estas nur simpla plutokratio, tiam ĉar ekzistas tiu vertebra kaj metafizika kolono. Oni ne vidas la okulon de Dio sur nia eŭro.

Implodo

Ĉu oni estas trejnisto aŭ prezidanto, papo en Romo aŭ eldonisto en Parizo, la politika arto konsistas en transformado de amaso en tuton — de loĝantaroj en unu solan popolon, aŭ de bando da uloj en membrojn de unu sama skipo. La ekonomia superstiĉo havas la malan efikon: ĝi diserigas ĉion en amason. La unua kunmetas, la dua dismetas. Por krei ensemblon kaj la elanon kiu iras kun ĝi, federaciisto uzas (por tiel diri) simbolojn por pasiigi kaj kunigi. Kio estas simbolo? Celpunkto kaj punkto de kunigo: magneta poluso. Progreso, justeco, revolucio, nacio, egaleco: io nevidebla, ne fotebla, ĉar situanta trans la horizonta linio kaj sub nia tuja kaj sentebla mondo, sed kiu havas la virton kunligi.

La komunaĵo estas elstara aŭ ne estas. Montriĝas, ke la homoj povas unuiĝi nur en io kio transiras ilin. Sen vertikala akso estas horizontale nenio solida, sed io sableca, likva, senvertebra. Apartigo kaj zonigo. Kabanoj kaj niĉoj. La konkurencigo de regionoj, de samaĝuloj, de universitatoj, de memoroj, diserigas ĉion, kion la historio povis federi, kunmeti, miksi kaj fekundigi. Eŭropo mortas pro horizontaleco: ĉar nenio transiras la leĝon de la nombro, tio dispeciĝas (Katalunujo, Irlando, Belgujo, ktp). Francujo ne diseriĝas en princlandojn, sed en getojn, retojn, premgrupojn, etnojn, religiojn. Kaj ĉio restas en tiu ĝoja dismembriĝo. Sesdek milionoj da konektitoj, sesdek milionoj da soleculoj, kiuj jam ne scias al kiu sanktulo turni sin. Kvazaŭ konekto al Interreto povus krei ligon de frateco.

Fremdigo

Duona jarcento da eŭropa paco ne helpis elformi karakterojn en la magmo de la inteligentoj. La lastaj kovitaroj de la franca nacia administra altlernejo (ENA), kiuj neniam havis revolveron en la mano nek faris sian militservon, ne konas la demandojn de defendo. Pro tio ili emas komenci militojn, kiujn ili ne scias fini (la tago poste ne estas ilia zorgo). Malmulte informita pri la historio de la religioj kaj pri kulturaj geografioj, lerninta la ideon ke la historio de la homaro komenciĝas kun la falo de la berlina muro kaj la historio de Francujo kun la D-Day*, tiu generacio ne kongruas kun aktualeco kiu troviĝas en la tuta profundo de la tempo. Pro tio okazas iliaj prognozaj eraroj, precipe pri la Proksim-Oriento.

* Ĉe la fina fazo de la dua mondmilito, la tago de la alteriĝo de usonaj kaj britaj trupoj, kune kun francaj ekzilitoj, ĉe la marbordo de Normandio, Francujo (la 6-an de junio 1944), dum la sovetiaj trupoj ĉe la orienta fronto jam proksimiĝis al Germanujo. -vl

Ĉar ili jam ne legas librojn, ne iras en teatron, katenitaj al siaj frazetoj, flaŝoj, SMS kaj banderiloj, ĝi lasis sin konkeri de reaga manko de legosciado, en la formo ruza, enhave stulteta. Malmulta sperto kaj apenaŭ konvinkoj: por karieradi, restas al ĝi nur adaptiĝi al tio, kion ĝi konsideras la plej reala: Paris-Match kaj Free, komunikiloj kaj business. La memmortigo de la publika sektoro fare de ties fraŭloj mem — kiuj malestimas la metion kaj fuĝigas la plej bonajn homojn — fine transdonis al Patrick Sébastien kaj la Bluuloj la zorgon kontentigi la senvariajn bezonojn de fervoro kaj de solidareco.

Okazas, ke la business ne faras feliĉon kaj ke oni bezonas, ĉe la horizonto, grandajn senutilaĵojn. Okazas, ke junuloj de ĉi tie foriras por fari sian militservon aliloke, iuj en Sirio, aliaj en Israelo, aliaj en Ukrainujo. Tio donas tremetojn al la fornosiduloj. Estas efektive io timinda, kvazaŭ diabla cirklo inter la nihilismo de la kremo kaj la fanatikismo de la “kanajlaro”. Interkruciĝoj de fobioj kaj de propekaj kaproj inter la obsedatoj de la American dream [usona revo], kiuj revas promeni en San-Francisko kaj Novjorko, kaj la obsedatoj de sonĝa kalifujo, kiuj revas paradi en Mosulo aŭ en Rakka. La unuaj fremdiĝas je sia kulturo kaj la duaj alproprigas al si malproksiman frenezon. Ni ne malesperu. Reveno al la konkreto nun kaj ĉi tie ne maleblas en longa perspektivo, se eĉ nur la intelekta heredaĵo de la klerismo renkontos moralan volon. Tio ne falas el la ĉielo, sed, kiel oni diras, la plej granda malbono ne ĉiam certas.

Régis DEBRAY.

Amasa mobilizado por universala voĉdonrajto

La somera ribelado pludaŭras en Honkongo

Kiel Pekino povas eliri el la demokratia implikado en Honkongo? La manifestacioj — ja la plej gravaj depost la cedo de tiu brita ekskolonio al Ĉinujo — ne malfortiĝas, malgraŭ subpremado. La honkonganoj postulas la elekton laŭ universala voĉdonrajto de la ĉefo de la plenuma povo. La ĉinaj gvidantoj akceptas la principon, kondiĉe ke ili povas selekti la kandidatojn.

KREITA EN januaro 2013, la movado Occupy Central (“Ni Okupu la urbocentron”) naskiĝis el la kreskanta frustriĝo de la honkonganoj fronte al la ripetataj rifuzoj de Pekino establi demokratian reĝimon sur ilia teritorio. Antaŭ sia retrodono al Ĉinujo en 1997, Honkongo estis regata de guberniestro nomumita de Londono kaj mastrumata de kompleksaj politikaj instancoj, kies heredaĵo restas.

Nun, la ĉefo de la plenuma povo, kiu nomumas la registaron, estas elektita por kvin jaroj, sed de nur “grandaj elektantoj”, elektitaj dum balotoj sine de siaj sociprofesiaj kolegioj kaj kunigitaj en elekta komitato, kiu enhavas mil ducent membrojn Vd sube: “Institucioj”. Li disponas veto-rajton pri la leĝoj. La Leĝdona Konsilio (Legco) konsistas egale el elektitoj laŭ universala voĉdonrajto kaj el reprezentantoj de la korporacioj. Efektive, eĉ iuj institucioj estas mortantaj: inter 2005 kaj 2012, preskaŭ 42% de la proponataj leĝoj ne ricevis sekvon*.

* Brian C. H. Fong, “La déconnexion des pouvoirs exécutif et législatif dans le Hongkong postcolonial”, Perspectives chinoises, Honkongo, 1-a trimestro 2014.

La ĉin-brita komuna deklaro de 1984 preparanta la redonon spegulas la skemon “unu lando, du sistemoj”, imagita de la ĉina gvidanto Deng Xiaoping: ĝi emfazas la pludaŭron de kapitalism-ekonomia strukturo kaj de liberala politika kadro, por almenaŭ kvindek-jara daŭro*”. Tio sekvigas, ke la “socialisma” sistemo de la kontinenta Ĉinujo ne aplikiĝas al Honkongo. Fariĝinte Speciala Administra Regiono (SAR), ĝi ĝuas altgradan aŭtonomecon en plejparto de sferoj (mono, doganoj, justico, ktp.) escepte de defendo kaj eksterlandaj aferoj, kiujn gvidas Pekino. Tiam, Deng insistis pri minimuma rolo de la ĉinaj aŭtoritatuloj.

* Willy wo-Lap Lam, “Hongkong et les perspectives de démocratisation dans la région administrative spéciale”, Perspectives chinoises, 2-a trimestro 2007.

En tiu spirito, la fundamenta Leĝo aparte programas la “starigon de plene demokratia reĝimo post 2007, per la aplikado de universala voĉdonrajto por elekti la ĉefon de la plenuma povo kaj la Leĝdonan Konsilion*. Laŭ la demokratoj, kiuj grupiĝis jam komence de la intertraktadoj por la redono, tiu dispono signifis aplikadon de plena universala voĉdonrajto jam en 2007. Sed la revoj de tiu tendenco, esence konsistanta el la juna generacio kaj la intelektuloj, estis rapide rompitaj de la pekinaj gvidantoj, multe pli intervenemaj ol la subtenantoj de la politiko antaŭe iniciatita de Deng.

* Michael C. Davis, “Dix ans d’efforts pour former une démocratie à Hongkong”, Perspectives chinoises, 2-a trimestro 2007.

Jam en aprilo 2004, la konstanta komitato de la Popola Nacia Asembleo (PNA), unu el la reprezentantoj de la kontinenta Ĉinujo en Honkongo, deklaras rezigni pri la universala voĉdonrajto por la elekto de la ĉefo de la plenumpovo en 2007. Tri jarojn poste, simila deklaro estas farata, pri la elekto de 2012. La komitato tamen decidas, ke la elekto de la ĉefo de la plenumpovo en 2017 “povus okazi laŭ la universala voĉdonrajto kaj ke, poste, ĉiuj membroj de la Leĝdona Konsilio (Legco) povus esti elektataj tiel*. Sed nur la plenumpova ĉefo rajtas iniciati la konstitucian reformon, kiu necesas por tion atingi.

* Karita Kan, “Occupy Central et la réforme constitutionnelle à Hongkong”, Perspectives chinoises, 3-a trimestro 2013.
Paralizi Central, la kvartalon de la negoco

LAŬ LA OFICIALA interpretado de la fundamenta leĝo, s-ro Leung Chun-ying, la nova ĉefo de la plenuma povo, estas devigata provizi raporton ebligantan al la PNA decidi “ĉe la lumo de la situacio kaj akorde kun la principoj de laŭgrada kaj orda disvolvado*. Tiam la amendoj devus esti submetataj al la Leĝdona Konsilio kaj adoptataj se ili ricevas du trionojn de la voĉoj. Se oni konsideras tempon bezonatan de la administracio, la reform-propono devas esti deponita antaŭ la fino de 2014, por ke la universala voĉdonrajto aplikiĝu al la venontaj elektoj de 2016 kaj 2017.

* Michael C. Davis, jam citita.

Vidante nenion okazi, la demokratoj, kiuj kondukas tiun batalon de multaj jaroj, strukturis sian movadon. La 16-an de januaro 2013, Occupy Central naskiĝas sub la gvidado de s-ro Benny Tai Yin-ting, profesoro pri juro en la honkonga universitato. “Post tiom da promesoj kontraŭstarigitaj kaj ne plenumitaj, atendinta dudek aŭ tridek jarojn, mi konkludis ke ni atingis finan etapon, li klarigas al ni. Pekino promesas universalan voĉdonrajton. Sed kiaspecan? Mi persone sentis la neceson iniciati procezon por krei politikan premon kaj finfine ricevi veran demokration.”

En opiniartikolo publikigita en januaro 2013*, s-ro Benny Tai proponas arigi almenaŭ dek mil civitanojn “por partopreni senperfortan sid-manifestacion cele paralizi la kvartalon Central, se neniu enhava progreso konstatiĝas antaŭ la somero 2014”. Central estas la kerno de la urbo, kie troviĝas la sidejoj de la plej grandaj bankoj kaj entreprenoj de la mondo. Paralizi, eĉ mallonge, la transakciojn kaj la liberan cirkuladon de la homoj, estus komprenata kiel defio al la dominado de Pekino. S-ro Benny Tai daŭrigas, malkaŝante sian taktikon: “Ni volas provoki la policon, provoki ties perforton. Se ni estas sufiĉe multnombraj, la polico estos instigata uzi pli da fortoj. Depost la 1960-aj jaroj, ĝi neniam uzis larmigajn bombojn aŭ akvokanonojn kontraŭ la honkonganoj. Kiam ĝi uzos tiajn armilojn kontraŭ ni, tio elmontros kiomgrade nia registaro ne estas demokratia.”

* Benny Tai, “Amasdetrua armilo, la civila malobeo” (en la ĉina), Hongkong Economic Journal, 16-a de januaro 2013.

Occupy Central pliampleksiĝas en tiu momento, kiam la debato kristaliĝas ĉirkaŭ la interpretado de la 45-a artikolo de la fundamenta Leĝo, kie legiĝas, ke la ĉefo de la plenumpovo estos elektita laŭ la universala voĉdonrajto “post selektado fare de larĝe reprezentiva nomumo-komitato, akorde kun la demokratiaj proceduroj.”

Pekino emfazas, ke “le ĉefo de la plenumpovo devas esti homo, kiu amas la landon kaj Honkongon (...) Tio estas baza postulo de la politiko “unu lando, du sistemoj”*.” La ĉinaj regantoj volas do starigi selektadon de la kandidatoj. Neniu oponanto povos do esti elektita, kio supozeble eliminos ĉiun minacon al la sekureco de la kontinenta Ĉinujo. La nuna balota komitato fariĝus la nomumo-komitato taskita selekti tiujn, kiuj rajtas kandidatiĝi. Tiel ja, la kvin milionoj da civitanoj elektus, laŭ universala voĉdonrajto, la ĉefon de la plenumpovo, inter kandidatoj nerekte elektitaj de la ĉinaj regantoj. La “blanka libro” pri la institucioj publikigita de la Popola Respubliko — la unua depost 1997 — laŭte reasertas sian regadon de Honkongo*.

* “Beijing emphasises its total control over Hong Kong in white paper”, South China Morning Post, Honkongo, 10-a de junio 2014.
*White paper on the practice of ‘One country, two systems’ policy in the Hong Kong special administrative region”, Xinhua, 10-a de junio 2014

Fronte al Pekino, troviĝas la tradiciaj fortoj arigitaj en la koalicio Alliance for True Democracy kaj reprezentataj interalie de parto de la parlamentanoj, de la universitatanoj kaj de la asocioj. Laŭ ili, la nomumo-komitato devas esti senpere elektita de la civitanoj — aŭ, almenaŭ, ĝi devas esti formata pli demokratece. Iuj eĉ konsideras la eblecon ke ĝi malaperu, lasante plenan liberecon de kandidatiĝo.

En marto 2013, Chan Kin-man, profesoro pri sociologio ĉe la Chinese University de Honkongo, kaj lia moŝto Chu Yiu-ming, arda defendanto de la homrajtoj, konata pro sia nevenkebla subteno al la manifestaciantoj de la Tiananmen-placo en 1989, aliĝas al la movado. Same faras pluraj junularaj asocioj, kiel ekzemple la Federacio de la Studentoj.

Ne mankas malamikaj reagoj de la kontraŭa porpekina klano. La honkonga registaro regule asertas, ke ĝi toleros neniun “kontraŭleĝan aktivaĵon”. Estas cetere signifoplene, ke Pekino publikigis sian Blankan Libron antaŭ la “civitana referendumo” por la starigo de universala voĉdonrajto, organizita la 29-an de junio 2014 fare de Occupy Central, — tuj kvalifikita kontraŭleĝa. Tamen, je surprizo eĉ de la organizintoj, ĉirkaŭ okcent mil homoj partoprenis la voĉdonadon sur la Interreto aŭ en la neoficialaj voĉdonejoj.

Depost tiam, la mobilizo ne ĉesas: kvincent mil civitanoj manifestacie marŝis okaze de la jara marŝo de la 1-a de julio, post kiu pli ol kvincent aktivuloj estis arestitaj pro “kontraŭleĝa sid-manifestacio”. La tono de Pekino malmildiĝas. La 31-an de aŭgusto 2014, la PNA memorigis, ke nur la kandidatoj ricevintaj pli ol duono de la voĉdonoj de la nomumo-komitato estos elekteblaj. Konante la konsiston de tiu ĉi, oni scias, ke neniu demokrato povos esti kandidato.

Tamen, de la naskiĝo de Occupy Central ĝis tiu oficiala decido de la PNA, pluraj moderaj demokratoj prezentis proponojn, kiuj konservas la principon de la nomumo-komitato, por pluhavi spacon de intertraktado kun Pekino, samtempe protektante la eblecon prezenti demokratan kandidaton. Vane...

Je tiu etapo, rekonante sian malsukceson, s-ro Benny Tai promesis impulsi “periodon de civila malobeo*, sen tamen prezenti precizan programon kaj kalendaron. Subtenataj de siaj universitatoj, studentaj organizaĵoj ekis tutsemajnan strikon ekde la 22-a de septembro, dum liceanoj lanĉis alvokon al bojkoto de kursoj la 26-an de septembro. Dudek sep deputitoj demokrati-favoraj jam engaĝiĝis voĉdoni kontraŭ la reformteksto subtenata de Pekino.

* “Occupy Central’s Benny Tai declares “era of civil disobedience” for Hong Kong”, South China Morning Post, 31-a de aŭgusto 2014.

Laŭ Willy Wo-Lap Lam, esploristo de la Jamestown Foundation (Vaŝingtono), la ĉinaj regantoj flatadas “la negocistajn rondojn kaj aliajn sociekonomiajn sektorojn, izolante siajn malamikojn, tio estas la demokrati-subtenantojn. La grandaj investistoj en Ĉinujo, kiuj estas subtenantoj de la pekina politiko en Honkongo, estas rekompencataj ne nur per komercaj favoraj okazoj, sed ankaŭ per tre dezirataj sidlokoj ĉe la Popola Nacia Asembleo kaj en la politika Konsulta Konferenco de la ĉina popolo [de Pekino]*.” Fakte, post la ripetaj krizoj, de 1997 al 2004, Honkongo retrovis la vojon al ekonomia kresko, kvankam tiu malrapidiĝas (2,9% en 2013 post pinto je 7,3% en 2010). Pekino kalkulas kun la ekonomia integrado por forgesigi la demokratiajn aspirojn.

* Willy Wo-Lap Lam, jam citita.

NAHAN SIBY

Speciale adaptitaj institucioj
  • Nombro de loĝantoj: 7, 155 milionoj.
  • Malneta Enlanda Produkto (MEP) por unu loĝanto: 29 350 eŭroj (Ĉinujo: 5 350 eŭroj*)
  • * Fonto: Internacia Mon-Fonduso, 2013.
  • Redono: la 1-an de julio 1997, Honkongo fariĝas Speciala Administra Regiono (SAR) de la Popola Respubliko Ĉinujo.
  • Registaro: La ĉefo de la plenuma povo estas elektita por kvin jaroj de elekto-komitato. Li nomumas la registaron, aŭ plenuman Konsilion (Exco) konsistantan el 15 “oficialaj membroj” (ministroj) kaj 14 “neoficialaj membroj” (konsilantoj).
  • Elekto-Komitato: ties 1200 membroj devenas el kvar grandaj grupoj: la industria, komerca kaj financa sektoro, tiel nomata “negoco-sektoro”; la soci-profesia sektoro, ariganta plurajn metiojn (edukado, sano, librotenado, advokatoj, ktp.); tiu de la sociaj aŭ religiaj organizaĵoj, de la sindikatoj kaj aliaj aktivaĵ-kampoj (agrokulturo, arto, ktp.); fine, tiu de la politika mondo (Leĝdona Konsilio, Popola Nacia Asembleo, ktp.)
  • Leĝdona Konsilio: ĝi konsistas el 70 membroj, el kiuj 35 elektitaj laŭ universala voĉdonrajto, laŭ proporcia baloto en kvin geografiaj distriktoj, kaj 35 elektitaj de la korporacioj.
  • Politikaj Partioj: La demokrata tendaro (27 sidlokoj en la Leĝdona Konsilio de 2012) enhavas interalie la Aliancon Demokratian por Progreso, la Demokratian Partion, la Civitanan Partion, la Labor-Partion (Labour Party); la porpekina tendaro enhavas la Liberalan Partion, la Federacion de la Honkongaj sindikatoj (Hongkong Federation of Trade Unions), ktp.

La voĉo de Francujo enfosita sub la bomboj

Iam estis lando. Ĝi ne estis potencega lando, sed, en mondo dividita en du tendaroj, ĝi proklamis samtempe sian ligitecon al la okcidenta tendaro kaj sian rifuzon de vasaleco. En Pnom-peno en 1965, la prezidanto Charles de Gaulle publike mallaŭdis la senelirejan usonan intervenon en Vjetnamujo; en Parizo en junio 1967, li kondamnis la israelan atakon kontraŭ ties arabaj najbaroj. Longtempe poste, la eĥo de tiu voĉo ankoraŭ resonis.

Ĉiu memoras la flaman paroladon de la franca ministro pri eksterlandaj aferoj Dominique de Villepin ĉe la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, la 14-an de februaro 2003. Francujo, li avertis, oponos sian vetoon al rezolucio, kiu permesus militan intervenon kontraŭ Irako. Post la paso de pli ol jardeko, dekmiloj da mortintoj, iraka ŝtato sendirekta, tiu alparolado nun ankoraŭ sonoras trafa.

Tamen, tio estis nur cignokanto. Timigita de sia propra aŭdaco, la prezidanto Jacques Chirac kelkajn semajnojn poste akceptis la usonan okupadon de Irako, kaj klopodis por restarigi la pontojn kun Vaŝingtono. Lia posteulo, s-ro Nicolas Sarkozy, akcelis la iron al vasaliĝo: Francujo aliĝis al la integrita komandejo de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) kaj sin proklamis fidela aliancano de Usono, tiam ankoraŭ gvidata de s-ro George W. Bush.

Sed estas socialista prezidanto, kiu finis la voj-turniĝon al la submetiĝo. Sendante trupojn en Malion kaj en Centrafrikon, dum lia ministro pri defendo proponis rekomenci en Libio, reprenante la argumentojn de Tel-Aviv dum la Gaza-milito de la somero 2014; s-ro François Hollande implikis la landon en la “mondan militon kontraŭ terorismo”.

Por konfirmi sian statuson de armeestro, sen hezito nek debato en la Parlamento — krom diskuto sen voĉdono, post la decido-, li provizis armilojn al la iraka registaro, dum ne plu estis ĉefministro en Bagdado. Kaj, la 19-an de septembro, li sendis la francajn ĉasaviadilojn Rafale, malantaŭ la usonaj F-16-aviadiloj.

Asertante sian ago-aŭtonomecon en la detaloj — la elekto de la frap-celoj-, la prezidanto de la Respubliko blinde akceptas la strategiajn celojn de Vaŝingtono. Li tamen ne estas senscia, ke la ŝtato-koalicio kreita por batali kontraŭ la Organizo de la Islama Ŝtato estas stranga miksaĵo, kaj ke la finaj celoj de la usona interveno restas malprecizaj (Vd artikolon “Milito kontraŭ terorismo, 3-a akto”)

La regantoj reprenas malnovan refrenon: laŭ ili, batalante en Irako (ducent kvindek francaj armeaj konsilistoj troviĝas surloke, laŭ iuj*), Francujo sin protektas kontraŭ la “terorisma minaco” — kvankam reale tiaj enmiksiĝoj emas legitimigi kaj unuigi la ĝihadajn grupojn en ilia batalo kontraŭ la Okcidento. Privilegiante la militan elekton, Parizo rezignas aŭdigi sin. De nun, la bruo de bomboj kovras la voĉon de Francujo.

* Vd Philippe Leymarie, “Hollande, l’Irakien”, Défense en ligne, 17-a de septembro 2014, http://blog.mondediplo.net

Alain GRESH

Atencoj kaj perfortaĵoj fone de antagonismoj pli ekonomiaj ol religiaj

En Kenjo, la loĝantoj de la marbordo ekskluditaj el la demokratia bankedo

Aprezata de turistoj pro siaj plaĝoj kaj safarioj [turismaj vojaĝoj tra naturaj naciaj parkoj], la kenja marbordo de pluraj monatoj suferas ondon de mortigaj atencoj. Tiuj krimoj, nepunataj, komencas fuĝigi investistojn kaj vojaĝ-agentejojn. La rekresko de perforto estas ŝuldata, laŭ iuj, al la islamisma terorismo venanta de najbara Somalujo. Sed tiu klarigo, tro facila, kaŝas la politikajn kaj sociajn fendojn kiuj disŝiras la landon.

EN LA VESPERO de la 15-a de junio 2014, kvindeko da armitaj homoj atakas la urbeton Mpeketoni, situantan apud la marborda urbo Lamu, kie Kenjo konstruas grandan kaj profundan havenon*. La surprizatako havas simplan principon: la atakantoj iras de domo al domo kaj sisteme murdas la loĝantojn, kiuj ne havas islaman nomon. Facile repuŝinte la timeman rebat-provon de la registaraj sekurec-taĉmentoj, la milicanoj prirabas kaj detruadas — aŭtojn, butikojn, bankon-, lasante esprimiĝi sian spektaklemon. Fine ili malaperas en la mallumo, lasante surloke pli ol sesdek mortintojn.

* Vd Tristan Coloma, “Atendante la havenon, kiu savos Kenjon”, Le Monde diplomatique en esperanto, aprilo 2013.

Post la fino de la nokto, ili rekulpiĝas en la najbara vilaĝo Maporomokoni. Ili tie murdas dekkvinon da homoj. En ambaŭ kazoj, la plejmultaj viktimoj estas kikuyoj, anoj de kristana etno devenanta de la altebenaĵo.

La internaciaj amaskomunikiloj rapide trovas klarigon de tiu perforto-eksplodo: la krimuloj estas somaliaj teroristoj apartenantaj al la organizaĵo Harakat Al-Chabab Al-Islami Al-Thawri (Movado de la islama revolucia junularo), kiu jam kulpis atencojn sur la kenja teritorio, aparte en la komerca centro Westgate, en Najrobo, en septembro 2013*. Tiu interpretado estas rapide konfirmita de la Chabab mem: per Tvitero Twitter ili jam la 16-an de junio deklaras sin aŭtoroj de la amas-murdo. Ilia motivo estus venĝi la radikalan imamon Cheikh Aboubakar Sharif Ahmed — pli konata laŭ ties kromnomo Makaburi-, mortigitan la 1-an de aprilo 2014 en Mombaso, tre verŝajne fare de anoj de la kenjaj sekurec-servoj.

* Vd “Somala terorismo, kenja konfuziĝo”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2013.

Sed la aferoj komplikiĝas kiam la saman 16-an de junio, la ministro pri internaj aferoj, Joseph Ole Lenku asertas, ke la anoj de la taĉmento estis “invititaj” kaj eĉ helpataj de “kenjaj politikaj agantoj”, kiuj “nepre ĉesu instigi al disdivido.” Kvankam li ne estis laŭnome celita, s-ro Raila Odinga, eksa ĉefministro kaj gvidanto de la opozicia partio Coalition for Reforms and Democracy (CORD), tuj protestas pri sia senkulpeco. La morgaŭon, la prezidanto Uhuru Kenyatta mem iras en la arenon: li deklaras, ke la surprizatakoj ne estis faritaj de la Chabab, kaj ke li ne toleros “la malamo-agojn, la negativan propagandon de politikistoj kapablaj pri ĉio ajn.”

Alveninte en la loko de la murdoj, s-ro Lenku ricevas huadon de la loĝantaro. Li apenaŭ eskapas linĉon, ŝuldante sian savon al la ĉeesto de la deputito kaj diableca milionulo Gédéon Mbuvi Kioko, pli konata laŭ la nomo “Sonko”*, kiu helpas lin ĝustatempe reatingi sian helikopteron. En tiu elektra etoso, s-ro Odinga anoncas, ke li ne cedos al la timig-provoj kaj daŭrigos sian turneon de politikaj kunvenoj, opozicie al la registaro. Jes ja ne mankas balotaj diskuto-argumentoj: elektita la 4-an de marto 2013, la prezidanto Kenyatta estas akuzata de la Internacia Pun-Kortumo pro sia respondeco en la perfortaĵoj, kiuj kaŭzis pli ol mil mortojn post la prezidanta elekto de 2007*.

* “Sonko” (“La riĉulo” en sheng, la “konektita” kenja dialekto) spertis malliberejon, sekve de sia riĉiĝo en drognegoco kaj bien-spekulado. Forkurinte, li estas elektita deputito de la popola distrikto Makadara en Najrobo, en 2010, sub la koloroj de la registara partio Jubilee.
* Vd Francesca Maria Benvenuto, “La Cour pénale internationale en accusation”, Le Monde diplomatique, novembro 2013.

Maltrankvilaj, miloj da eksterlandanoj forlasas la landon. Turismon, la trian fonton de enspezoj en devizoj de Kenjo (proksimume 13% de ĝia malneta enlanda produkto), minacas la forfalo de la hotelrezervaĵoj kaj la forlaso de la itineroj proponataj de la vojaĝistoj. La potenca mastrara organizo Kenya Private Sector Alliance (Kepsa) tiam lanĉas alvokon al paco tra la gazetaro. Ĝi sukcesas persvadi s-ron Odinga nuligi iujn el siaj politikaj kunvenoj, kiuj plej riskas transformiĝi en popolribelon.

La kenja turisma paradizo ekflamiĝis. De la komenco de la jaro 2014, oni nombras dekojn da mortintoj kaj centon da vunditoj sur la marbordo. Ĉu tiujn eventojn oni ŝuldas al la internacia islamisma terorismo, aŭ ĉu ili havas lokajn radikojn, kiujn la diversaj protagonistoj klopodas impliki? Kaj kion oni pensu pri la fakto, ke tiuj eventoj enkadriĝas en serio de perfortaĵoj, tre konfuze alfrontigantaj kristanojn kaj islamanojn, loĝantojn de la marbordo kaj tiujn de la altebenaĵo, loĝantarojn dorlotitan kaj preterlasitan?

Por kompreni la situacion, necesas reiri al la kampanjoj de teren-eksproprietigo kondukitaj de la britaj koloniantoj, antaŭ la unua mondmilito. Londono tiam konsideras Kenjon loĝkolonio: White man’s country (“lando por la blanka homo”), laŭ la tiama esprimo. Vastaj areoj estas ŝtelataj al la indiĝenoj, precipe masajoj kaj kalenĝinoj, sed ankaŭ al la kikujoj. Meze de la 1950-aj jaroj, ĉi-lastaj gvidas la lukton kontraŭ la okupantoj identigante sin kun la maŭ-maŭ-ribelo. Kvankam li estas kikujo, la kontraŭkoloniisma aktivulo Jomo Kenyatta restis distancema pri tiu gerilo severe subpremata de la britoj*. Fariĝinte ĉefministro en 1963, kaj prezidanto la sekvan jaron, la “patro de sendependeco” volas korekti sian politikan eraron, igante favora al la kikujoj la programon de agraro-reformo financata de Londono. Kenyatta aranĝas, ke lia tribo ricevu konsiderindan parton de la tricent mil hektaroj el la plej bonaj disdonitaj agroj. Malavantaĝe al la aliaj grupoj. La kikujoj, kiuj estas nur 23% de la loĝantaro, ekestas proprietuloj de vastegaj agrokulturaj areoj. Tiuj el ili, kiuj ludas gravan rolon en la Kenya African National Union (KANU), la partio de Kenyatta, estas ankoraŭ pli favorataj*.

* Vd. Robert Buijtenhuijs, Le Mouvement “Mau-Mau”. Une révolte paysanne et anticolonialiste en Afrique noire, Mouton, Hago, 1971.
* Vd. Christopher Leo, Land and Class in Kenya, Presses de l’université de Toronto, 1984.

Tiu soci-etna dominado ne estas limigita je la centra ebenaĵo; ĝi iom post iom etendiĝas al aliaj regionoj. Sur la marbordo, la disvolvado de turismo ebligas al la kikujoj kaj iliaj “aliancanoj” prosperi. La kuzaj triboj embuo kaj meruo fariĝas grava politiko-ekonomia premgrupo. La mono akirita en agrokulturo financas konstruadon kaj turismon. En la 1970-aj jaroj, tiuj loĝantaroj alproprigas al si la marbordon, senproprietigante la svahilojn el teroj, pri kiuj ili posedis neniun formalan proprieto-atestilon, ĉar la tradiciaj formoj de terokupado estas kolektivaj, ligitaj al familio kaj klano. Post la morto de Kenyatta, en 1978, la dominado de la kikujoj al ekonomio kaj al la institucioj estas kvazaŭ plena.

Poste okazas eklipso: la posteulo de Kenyatta, lia vicprezidanto Daniel Arap Moi, estas kalenĝino, kiu sukcesis atingi altan pozicion, en la ombro de la “patro de la sendependeco”. Dum lia longa regado (1978-2002), la kikujoj, kiuj unue konsideris lin timema kaj facile regebla, troviĝas marĝenigitaj pro alianco inter la malplimultaj triboj. Moi montriĝas lerta manipulanto.

La kikujoj prenas la plej bonan parton

TRO GRANDA por esti neniigita, la kikuja potenco tamen spertas duan disvolvadon okaze de la starigo de plurpartieca reĝimo en 2002. La fino de la politika monopolo de la KANU diserigas la voĉdonantaron en multe da etnaj partioj, el kio la kikujoj, multnombraj, solidaraj kaj riĉaj, eltiras avantaĝon. La unua posteulo de la prezidanto Moi, s-ro Mwai Kibaki, elektita en 2002 kun 62% de la voĉoj, apartenas al tiu etno. Laŭdata kiel triumfo de demokratio, la elekto enhavas tamen malhelajn zonojn. Ja la monopolo de la unusola partio estas detruita; la baloto okazas libere kaj pace. S-ro Kibaki aliras la prezidantecon danke al movado por la nacia unueco, kio ja kontrastas kun kvaronjarcento da diktaturo. S-ro Odinga, influhava membro de la etno luo, larĝe kontribuas al lia venko. La mandato donita al la prezidanto klaras: por ripari la detruojn kaŭzitajn de la korupto dum la Moi-periodo, s-ro Kibaki devas organizi ekonomian restarigon. Li tion faras pere de kejnsisma ekonomia politiko. La rezultoj sekvas: kresko pasas de -1,6% en 2002 al 5,5% en 2007.

Sed la ekonomiaj statistikoj rakontas nur parton de la historio. La profitoj de tiu prospero montriĝas nejuste disdividitaj: la kikujaj elitoj prenas la plej grandan parton. La politikaj fortoj, kiuj nun venkis “nenion lernis nek forgesis”, laŭ la formulo uzata kiam la franca aristokrataro rehavis la regpotencon en 1815. La kikuja elito, kiu humiliĝis sub atakoj de iuj malplimultaj etnoj, reprenas sian lokon kaj ne intencas ĝin lasi.. La danĝero por ĝi estas nun la du aliaj grandaj etnoj: la luhjoj kaj la luoj*.

* Kvankam oni enkalkulas kvardek du etnojn en Kenjo, la tri ĉefaj (Kikujoj, Luoj kaj Luhjoj) estas 65% de la loĝantaro.

Por la etaj etnoj, ekskluditaj el la bankedo, la “demokratio” ne multon ŝanĝas kompare kun diktaturo. La svahiloj de la marbordo, interalie, vidas disvolvighi la rezultojn de la “ekonomiarestarigo”, sed sen mem ricevi ian parton da ili. Eĉ pli malbone, novaj misfunkciadoj aperas: certa rekreskado de urba etkrimeco, incitegado de la klasrivalecoj ene de la plej malriĉaj partoj de la loĝantaro, kun eksponenta kresko de la novtradiciisma kikuja sekto Mungiki*. Samtempe, la konfliktoj inter malplimultaj grupoj multiĝas, kiel en la okcidento ĉe la piedo de monto Elgon kaj en kisia lando, kontraŭstarigante improvizitajn tribajn milicojn. Tiuj batalas per armiloj de malriĉuloj (arkoj kaj sagoj, maĉetoj) por rehavi siajn praulajn teritoriojn, ŝtelitajn de la blankuloj kaj donitajn al la kikujoj.

* Vd Jean-Christophe Servant, “Affrontements très politiques au Kenya”, Le Monde diplomatique, februaro 2008.

La establo de demokratio en 2002 ne riparis la maljustaĵojn kiuj okazis dum tri kvaronoj da jarcento. Kiam la elreviĝo finiĝas, la perdintoj alfrontiĝas. La prezidanta baloto de decembro 2007 pliakrigas tiun procezon, okaze de la postelektaj perfortaĵoj. Oni apenaŭ evitis internan militon, parte danke al la tre lerta mediacio de la eksa Ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj Kofi Annan, kaj eĉ pli danke al la “klaskunlaboro” inter la segmentoj blanka, indiana kaj pluretne-afrika de la burĝaro.

Kulture homogena — islama, komerca, svahila, historie aparta, — la marbordo estas ĝenerale viktimo de la bien-akaparo plenumata de la kristanaj triboj de la interno. La loĝantoj de la marbordo havis nur limigitan rolon en la politikaj luktoj de la Moi-periodo. La situacio ekŝanĝiĝas kun la internacia sukceso de la radikala islamo kaj precipe kun la neniigo de la diktaturo de la prezidanto Siad Barre en la najbara Somalujo, en 1991. La unua islama radikala movado aperas sur la kenja marbordo en 1992, kun la naskiĝo de la Islamic Party of Kenya (IPK), gvidata de svahila imamo, la ŝejko Khalid Balala. La IPK estas miks-inspira partio: radikale islama sed ankaŭ reenkorpigo de la Kenya African Democratic Union (KADU), federacia partio kreita post la sendependiĝo, kaj poste sorbita de la KANU. Ĝi uzas islamon kiel kulturan kaj regionan markilon, por defendi sin kontraŭ la “invado” de la internaj triboj kaj ties politika, ekonomia kaj etna dominado.

La prezidanto Moi kaj la IPK ja kontraŭstaras unu la alian, sed terorismo vere eniras la scenejon nur post la atencoj kontraŭ la usonaj ambasadejoj de Najrobo kaj Dar es-Salaam en 1998, realigitaj de la tre juna organizaĵo Al-Kaido, kiu ricevas regionan loĝistikan helpon de la Unio de la somalaj islamaj tribunaloj*. Dum la Chabab-movado radikaliĝas en Somalujo, la loĝantoj de la marbordo preferas elekti nereligiajn postulojn, kreante la Mombasa Republican Council (MRC). La MRC havas nenion komunan kun islama terorisma organizaĵo; multaj el ĝiaj membroj estas kristanoj. Ĝia socia, politika kaj ekonomia aliro kondukas ĝin insisti pri la doloraj punktoj; nur 38% de la marborda loĝantaro havas proprieto-atestilon rilate al siaj posedaĵoj, dum 62% de la internaj loĝantoj havas tian atestilon; la malriĉo-kvoto de la marbordanoj estas 13% supera al tiu de la cetero de la lando (38%), dum la kenja malriĉo-sojlo estas jam tre malalta (456 dolaroj jare, se oni konsideras, ke la meza enspezo por unu loĝanto estas 890 dolaroj (1 200 dolaroj alpare de la aĉetpovo); kaj la situacio ne ĉesas malboniĝi. Tio igas la marbordon la dua plej malriĉa provinco de Kenjo, post la Nord-Oriento, kun somala plimulto, do ankaŭ islama.

* Vd “Liaisons dangereuses de Washington en Somalie”, Le Monde diplomatique, septembro 2006.

La RMC postulas sendependecon de la marborda provinco de Kenjo, kun frapfrazo Pwani si Kenya (“La marbordo ne estas Kenjo”). Ĝia politika duona malsukceso rezultigas la radikaligon de ties elektantaro, kiu komencas drivi al la starigo de loka branĉo de la somalaj Chabab: Al-Hijrah. La unua manifestiĝo de tiu unuiĝo leĝ-terorisma estas la atenco de Westgate en 2013, kies loĝistiko estas parte subtenata de Al-Hijrah. La amasmurdo de la komerca Centro estigas perfortan kaj ruinigan reagon de la ŝtato: sub preteksto lukti kontraŭ terorismo, la “sekureco”-operacio Usalama Watch permesas al la armeo kaj al la polico prirabi Eastleigh, la somalan kvartalon de Najrobo. La sekurec-taĉmentoj rompas la pordojn, ŝtelas la monon (la somaloj ne ŝatas bankojn kaj konservas sian monon hejme) kaj seksperfortas ĉiuaĝajn virinojn. S-ro Lenku, la ministro pri internaj aferoj, aprobas la operacion kaj eĉ elprenas la civitanecon de multaj somaloj.

Fariĝinte rifuĝintoj, tiuj ĉi estas relegaciataj en tendaroj apud la landlimo. En ŝoko-stato, la somala komunumo de Kenjo tiam sin turnas al la Chabab-“teroristoj”, pri kiuj ĝi antaŭe malfidis. Parto de la MRC kontaktas la somalajn ĝihadistojn kaj surprize malkovras, ke kelkaj el siaj proksimuloj jam apartenas al Al-Hijrah, kaj estas pretaj kunlabori kun ili. Ene de kelkaj semajnoj, la Usalama Watch-operacio do cementis kunlaboradon inter iuj el la aŭtonomistoj de la marbordo ĝis tiam neperfortaj kaj la parto la plej radikala de la somala movado.

“Ni ne estas soldatoj”

LA ELEKTO DE MPEKETONI kiel pafcelo klariĝas divers-kiale: unue, la urbo estas depost 1965 establejo de loĝantaroj devenantaj de la altebenaĵo, do simbolo de la dominado de la wachenzi (“sovaĝuloj”, malestima vorto por la homoj el la land-interno); due, la loko akceptos por la projekto de haveno en Lamu, laboristojn venantajn ankaŭ de la interno, kio malhelpos plian fojon la bordanojn profiti el la dungoj.

“Kion vi atendas, diras al ni maljuna aktivulo de la MRC, ni, la svahiloj, estas komercistoj, ne soldatoj. Se la somalianoj volas veni mortigi la wachenzi por ni, ni helpos ilin, eĉ se, reale, ni ne konsentas kun ili*.”

* Intervjuo realigita en Mombasa la 17-an de junio 2014.

La perforto-eksplodo sur la marbordo do havas plurajn dimensiojn. Ne, la “marborda terorismo” ne estas ekskluzive la laboro de la somalaj Chabab. Ĝi ankaŭ ne estas la produkto de revolucia plano de la kenja opozicio, kiu, same kiel la registaro de la prezidanto Kenyatta, enkalkulas tribojn de la altaj teroj. Kaj koncerne la malamon al la wachenzi ĉe la bordanoj, ĝi ne limiĝas je la kikujoj. Okaze de nova atako, la 21-an de julio en Mombasa, kie ili mortigis kvar homojn, la atakantoj disdonis flugfoliojn akuzante ne la registaron, sed la luojn, etno de s-ro Odinga, la ĉefo de la opozicio. La luoj, same kiel la kikujoj, estas kristanoj kaj devenas de la interno, eĉ se ili ne eltiris la saman profiton el ilia migrado al la marbordo, manke de politikaj apogoj.

Finfine, okazas alfrontiĝo, samtempe kultura kaj ekonomia, kie religio estas nur diferenc- markilo inter bordanoj (islamanoj) kaj homoj de la interno (kristanoj)*. Se la somalaj teroristoj ekzistas, ili estas precipe utilaj por kaŝi la fendojn, kiuj dividas Kenjon.

* La sukcesa interveno de “Sonko” helpe al la ministro Lenku linĉota estas bona ekzemplo de tio. Ambaŭ estas kristanoj, sed ĉiu scias, ke la “knabaĉo” Sonko liberigis bordanojn maljuste arestitajn kaj donis monon por helpi junajn senlaborajn islamanojn. Krome, nek li nek la ministro estas kikujo.

Gérard PRUNIER

Ĉu vi scias, ke en Latinameriko ...

EN TEMPO de krizo, la reelekto, en la unua baloto, de ŝtatestro kiu jam plenumis du mandatojn ne estas vere ordinara. Tiu de s-ro Evo Morales, kun 61 elcentoj de la voĉoj, meritus do iom pli da atento. Tiom pli ĉar lia elekta sukceso okazas en lando, Bolivio, en kiu inter 2001 kaj 2005 sin sekvis kvin prezidantoj. Kaj ĉar ĝi rekompencas 25-elcentan falon de la malriĉeco, altiĝon de la reala minimuma salajro de 87 elcentoj, la malaltiĝon de la aĝo de pensiiĝo* kaj pli ol 5-elcentan kreskon jare, ĉio ekde la jaro 2006. Ĉar gravas, kiel oni diras al ni, reveki entuziasmon por la politiko, kial do ne pli bone konatigi tiujn bonajn novaĵojn? Ĉu eble ĉar ili okazis pro reformoj progresemaj kaj pro agantoj de reĝimoj maldekstraj?

* Ĝi pasis de 60 al 58 jaroj por viroj kaj de 60 al 55 jaroj por virinoj kiuj naskis tri infanojn aŭ pli.

La amaskomunikiloj, diskretaj pri la sukcesoj de la maldekstraj latinamerikaj registaroj, estas same diskretaj pri ... la malsukcesoj de la konservativaj registaroj. Ankaŭ kiam temas pri aferoj de sekureco. Ĉi-jare, ekzemple, kvar ĵurnalistoj estis murditaj en Meksiko, el kiuj unu rekte dum radia registrado. Atilano Roman Tirado ofte postulis en la radio ke okcent familioj senproprietigitaj pro konstruado de baraĵo ricevu kompensaĵon. Jen fatala batalemo tie, kie forkondukoj, torturoj kaj murdoj fariĝis kutimaj speciale por tiuj, kiuj pridubigas socian ordon putran kaj mafian.

La 26-an kaj 27-an de septembro, kvardek tri studentoj de la urbo Iguala, en la ŝtato Guerrero, je cent tridek kilometroj de Meksikurbo, protestis kontraŭ liberalaj reformoj de la eduksistemo instigataj de la prezidanto Enrique Peña Nieto. Dum ili veturis en aŭtobuso, ili estis haltigitaj de la loka polico kaj kondukitaj al nekonata celo. Poste ili estis verŝajne liveritaj al kartelo de fidrogoj taskita ekzekuti ilin kaj kaŝi iliajn kadavrojn en fosaĵojn. Tiaj tomboj estas senĉese malkovrataj en la lastaj semajnoj, kelkfoje plenaj de korpoj senmembrigitaj aŭ bruligitaj. La urbestro kaj la direktoro pri publika sekureco de Iguala, serĉataj de la justico, fuĝis.

S-ro Peña Nieto, ekde kiam li malfermis la energi-sektoron al la multnaciaj konzernoj*, estas flatata de la afer-gazetaro.* Francujo atribuis al li la grandan krucon de la Honorlegiono. Ĉu liaj admirantoj iun tagon demandos lin pri la kvazaŭa senpuneco, kiun ĝuas en lia lando la koruptaj polico kaj elektitoj? Sed la grandaj okcidentaj gazetoj, la komunikilaj intelektuloj, Vaŝingtono, Madrido kaj Parizo eble ne scias kiajn demandojn fari al la meksika prezidanto. Ili do imagu tiujn, kiuj sponte elŝprucus el iliaj cerboj se la masakro de studentoj okazintus en Ekvadoro, en Kubo aŭ en Venezuelo. Aŭ en tiu Bolivio, pri kiu oni nur flustras, ke tie la prezidanto Morales estas reelektita.

* Vd John Mill Ackerman, “Le Mexique privatise sonpétrole” [Meksiko privatigas sian petrolon], marto 2014, www.monde-diplomatique.fr.
* La 28-an de junio 2013, suplemento de la Financial Times titolis: “La azteka tigro komencas akrigi siajn ungegojn”. Tiu akrigo estis evidente jam farita la sekvan 16-an de decembro, ĉar la Wall Street Journal tiam salutis en sia ĉefartikolo “La meksika(n) modelo(n)”.

Serge HALIMI.

Ĉe la fondamento de la socia civitaneco

Nek asekuro, nek karitato: solidareco

Devigo al la aliaj membroj, solidareco atestas pri la solideco de komunumo. Tial la malfortigo de la mekanismoj de sociala asekuro, tia kia la malaltigo de la familliaj kromsalajroj, kiun la franca registaro nun proponas, efikas la nacian koherecon. Pro la egala digno de ĉiuj civitanoj, kiun ĝi aplikas, tiu jura principo estas la bazo de la homa evoluado.

Kvankam ĝi ŝuldas sian sukceson esence al la sociologia kaj politika penso, la nocio solidareco havas juran originon. Ĝi unue estis la nomo (en la franca civila kodo de 1804) de tekniko de la juro pri respondeco uzata kaze de pluraj kreditoroj (aktiva solidareco) aŭ debitoroj (pasiva solidareco) de unusola devigo (ŝuldo). Nur fine de la 19-a jarcento ĝi akiris novan juran signifon: tiu de kolektiva organizo ebliganta alfronti la riskojn ligitajn al la industria maŝinaro, kaj atribui al tiuj, kiuj ilin kreas, objektivan respondecon, sendepende de kia ajn kulpo. Oni tiel kreis solidarec-reĝimojn, kiujn Jean-Jacques Dupeyrou ĝuste priskribis kiel “komunajn potojn (...) kie oni kotizas laŭ siaj rimedoj kaj kie oni ĉerpas laŭ siaj bezonoj*. Ĉar ĝi neniam lasas sin transformiĝi en puran interes-kalkulon, solidareco estas faktoro de rezisto, por la plej bono kaj la plej malbono, al la imperio de la merkato. Doni al ĝi juran ekziston ebligas limigi la disvastiĝon de la ekonomia konkurenco al ĉiuj kampoj de la vivo.

* Jean-Jacques Dupeyroux, “Les exigences de la solidarité”, Droit social, n-ro 11, Parizo, novembro 1990.

Solidareco akiris plej grandan efikecon sur la nacia kampo. La kodo de la Sociala Asekuro ja asertas, ke “la organizado de la Sociala Asekuro baziĝas sur la principo de nacia solidareco”. Al tiu principo respondas socia civitaneco, distingebla de la politika civitaneco, kiu baziĝas sur tri kolonoj: la sociala asekuro, la publikaj servoj kaj la kolektivaj liberecoj, garantiataj de la labor-juro (sindikata libereco, kolektiva intertraktado kaj striko-rajto). Tiu socia civitaneco, kiu ne devenas de la sango-juro (jus sanguinis) aŭ de la grundo-juro (jus soli) unuigas ĉiujn, kiuj kontribuas al la nacia solidareco per siaj impostoj kaj kotizoj kaj profitas el ĝi kiel membroj de la sociala asekuro kaj uzantoj de la publikaj servoj. La nacia solidareco ne estas ekskluziva. Ĝi permesas ke en ĝi mem esprimiĝu aliaj pli mallarĝaj solidarecoj, kiujn oni povas kvalifiki “civilaj solidarecoj” — bazitaj sur volontuleco kaj mastrumataj de organismoj sen lukra celo, ekzemple asocioj, sindikatoj, mutualaj societoj — sen forgesi la familiajn solidarecojn. Ĉiuj funkcias sub egido de la nacia solidareco, kiu kunordigas ilin kaj kiun ili daŭrigas kaj subtenas samtempe. Ekzistas multaj ligiloj inter tiuj solidarec-cirkloj; ne eblas do modifi unu sen atingi ĉiujn aliajn. Neniu sistemo de sociala asekuro povus longtempe rezisti, ekzemple, se malaperus la familia solidareco. Por tion kompreni, sufiĉas konverti en salajro-horojn la nevideblan laboron, kio estas la flegado kaj zorgoj donitaj en la familioj al la malsanuloj kaj maljunuloj.

Privilegiita atak-celo de la novliberaluloj

Tiel difinita, solidareco klare distingiĝas tiel de asekuro, kiel de karitato. Diference de privata asekuro, kiu sin apogas sur asekurista kalkulo de la riskoj (per statistika metodo), solidarec-reĝimo baziĝas sur la aparteno al komunumo, ĉu nacia, profesia aŭ familia. La membroj de tiu komunumo, kiuj iam estas la plej riĉaj, aŭ la malplej elmetitaj al la risko, pli kontribuas ol la malpli riĉaj aŭ la pli elmetitaj al la risko, sed ĉiuj havas la samajn rajtojn. Diference de karitato (aŭ de ĝia moderna avataro, la care), solidareco do ne dividas la mondon inter tiuj kiuj donacas kaj tiuj, kiuj ricevas: ĉiuj devas kontribui al la reĝimo laŭ siaj kapabloj kaj ĉiuj havas la rajton profiti el ĝi laŭ siaj bezonoj. Esprimiĝo de la egala digno de ĉiuj homoj, la organizado de solidareco estas bremso al la etendiĝemo de la marĉanda logiko al ĉiuj homaj aktivaĵoj. Tial ĝi estas de tridek jaroj la privilegiita atak-celo de la novliberalaj politikoj.

Erozio de la naciaj solidarecoj estas la plej videbla manifestiĝo de tiu reekzameno. La atako, rekta kaj fronta koncerne la publikajn servojn, estis malpli brutala en la kazo de la socialaasekuro, eĉ se, ekde 1994, la Monda Banko klare fiksis al la pensio-sistemoj novan direkton: konverti la kotizojn en bilojn, nutrante la financajn merkatojn. En Eŭropo, kie la ligoj de la loĝantaroj al la sociala asekuro estas fortaj, la realigo de tiu programo sekvis malrektan vojon. Anstataŭ rekte detrui tiujn reĝimojn, oni preferis subfosi iliajn financajn bazojn, rompante la ligilon inter la devo kontribui kaj la rajto profiti el ĝi. Kaj oni aplikis tion, kion la ŝtat-konsilanto Didier Tabuteau nomas “salamo-politiko”, kiu konsistas en “dividi en fajnaj tranĉaĵoj la devigan socialan asekuron kontraŭ malsano, por ebligi ĝian sorbadon, iom post iom kaj tolereble, fare de la organismoj de komplementa san-asekuro.”*.

* Didier Tabuteau, Démocratie sanitaire. Les nouveaux défis de la politique de santé, Odile Jacob, Parizo, 2013.

Tiu fendo estas aparte klara en la Eŭropunio. Tie ja solidareco estis la unuan fojon agnoskita kiel ĝenerala juro-principo (unue en 1993 fare de la Eŭropa Justica Kortumo, kaj en 2000 fare de la Ĉarto de la fundamentaj rajtoj de la Eŭropa Unio). Sed, de 15 jaroj, la Eŭropa Kortumo konsideras la sociajn kaj fiskajn leĝarojn de la membro-ŝtatoj kiel “produktojn”, kiuj konkuras sur eŭropa merkato de la normoj. Ĝi permesas al la grandaj entreprenoj elekti la plej ŝparigajn kaj tiel eviti la devojn ligitajn al la principo de nacia solidareco. La eŭropaj leĝoj (tiel nomataj “direktivoj”), simile al tiu reganta la “alprunton” de la laboristoj*, iras laŭ tiu direkto. Samtempe, la Kortumo pretekstas la cirkul-liberecon por etendi la cirklon de tiuj, kiuj profitas la nacian solidarecon al homoj ne partoprenantaj ĝian financadon. Laŭ la Eŭropa Kortumo ja la eŭropa civitaneco trudas “ian financan solidarecon” de la civitanoj de la akceptanta ŝtato kun tiuj de la aliaj membroŝtatoj. Oni volonte aplaŭdus se la eŭropa civitaneco estus vera socia civitaneco; alivorte, se, anstataŭ praktiki fiskan konkurencon, la membroŝtatoj kune konstruus solidarec-reĝimojn je eŭropa skalo. Sed, kuraĝigante la fuĝon de la kotizantoj kaj trudante la protektadon de la nekotizantoj, la eŭropa juro rompas la ligojn inter rajtoj kaj devoj de solidareco; ĝi preparas mondon, kie postrestos nur asekuro kaj asistado, merkato kaj karitato. La Unio tiel komencis ion, kion Fritz Scharpf ĝuste nomis procezo de “negativa integrado”, kiu malkonstruas la naciajn solidarecojn sen sukcesi konstrui eŭropajn solidarecojn*.

* Vd Gilles Balbastre, “Laboro “pruntita”, laboristoj katenigitaj”, Le Monde dipomatique en esperanto, aprilo 2014.
* Fritz W. Scharpf, “The asymmetry of European integration or why the EU cannot be a “social market economy””, KFG Working Paper, n-ro 6, libera universitato de Berlino, septembro 2009.

La civilaj solidarecoj, kiuj koncernas ĉefe la labor-juron (sindikata libereco kaj striko-rajto) kaj la kampon de la komplementa socia protektado (mutualaj societoj kaj parecaj institucioj sen lukra celo) estas submetitaj al sama subfosa klopodo. De 2007, la Justica Kortumo de la Unio sisteme klopodas redukti la kolektivajn liberecojn de la salajruloj*. Ĝi ja rekonas ke ili havas juran valoron, sed malsuperan al tiu de la ekonomiaj liberecoj de entreprenoj: tiel, la sindikataj organizaĵoj principe devas fari nenion, kio “povus igi malpli alloga, aŭ eĉ pli malfacila” la uzon de delokadoj, de komplezo-flago aŭ de internacia laboristaro ebligantan eviti la pagon de socialaj kotizoj en la akceptolando. Tiu jurisprudenco, kiu dubindigas la striko-rajton, estigis multajn kritikojn, interalie de la fakulo-komitato de la Internacia Organizaĵo de Laboro (IOL). La IOL-sistemo de kontrolo de la normoj frontis senprecedencan krizon, kiam la reprezentantoj de la dungantoj oponis al ĉiu formo de internacia agnosko de la striko-rajto...

* Vd la ‘Viking kaj Laval’-juĝdecidojn (2007)

Tiu malkonstrua laboro ankaŭ okazas nacinivele, kiel montras la evoluo de la familiaj kromsalajroj en Francujo. Estis decidite post la mondmilito funkciigi, kun la konata demografia sukceso, nacian solidarecon profite al ĉiuj familioj havantaj infanojn, sendepende de ilia enspezonivelo. Reduktante aŭ forigante tiujn avantaĝojn por la mezaj klasoj, la nunaj reformoj retroiras al sistemo de asistado al malriĉuloj. Koncerne la komplementan socialan protekton, la Konstitucia Konsilio ja decidis forigi el ĝi la principon de solidareco. La leĝo por “sekurigi la dungadon”, kiu ĝeneraligis en 2013 la komplementajn sanasekurojn intencis permesi al la “sociaj partneroj” starigi altgradan solidarecon je la skalo de la profesiaj branĉoj, nomumante unusolan organismon por realigi tiun protekton. La validecon de tiuj “klaŭzoj de nomumado” agnoskis en 2011 la Justica Kortumo de la Unio*. La Konstitucia Konsilio tamen deklaris ilin kontraŭaj al la entrepreno-libereco kaj al la kontrakto-libereco, en decidoteksto, kiu sukcesis la malfacilan faron ne aludi pri solidareco*. Katastrofa decido, laŭ la reprezentanto de la Profesia Unio de Metioj, s-ro Patrick Liébus, kiu substrekis la vundeblan situacion de la etaj entreprenoj, elmetitaj al la “ĉiaspecajdemarŝoj kaj premoj de la asekuro-sektoro kontraŭ ili*.

* Vd Jacques Barthélémy, “Clauses de désignation et de migration au regard du droit communautaire de la concurrence”, Jurisprudence sociale Lamy, n-ro 296, Rueil-Malmaison, 24-a de marto 2011.
* Vd Jean-Pierre Chauchard, “La prévoyance sociale complémentaire selon le Conseil constitutionnel”, Revue de droit sanitaire et social, n-ro 4, Parizo, 2014.
* “Complémentaire santé: le Conseil constitutionnel rejette les “clauses de désignation””, 14-a de juni 2013, www.batiactu.com

En la sojlolandoj, inverse, la starigo de solidarec-mekanismoj ne estas konsiderata kiel obstaklo al la evoluado, sed kiel unu el ĝiaj plej urĝaj kondiĉoj. Kio estigis rimarkeblajn iniciatojn, kiel la programon “Familia Stipendio”* en Brazilo, aŭ la National Rural Employment Guarantee Act* en Barato. Tiuj iniciatoj ne estas perfektaj, sed ili atestas pri tio, ke la organizado de solidareco estas estontograva demando, ekzistanta en ĉiu socio, kaj ne historia monumento, kiun oni povus detrui aŭ konservi tia. Pli ĝenerale, la streĉoj kaj la malegalecoj kreitaj de la tutmondiĝo reaperigas ago-solidarecojn, konstatitajn en situacioj tiom malsamaj kiel la strikoj de Ĉinujo kaj la popolribeloj de la araba mondo, sed ankaŭ ekskluzivo-solidarecojn, bazitajn sur la fantasmita reveno al religiaj, etnaj aŭ tribaj identecoj*.

* La programo Bolsa Família, lanĉita en 2003, finance helpas dektri milionojn da familioj, kiuj kompense devas sendi la infanojn al la lernejo. Vd Geisa Maria Rocha, “Bourse et favelas plébiscitent “Lula””, Le Monde diplomatique, septembro 2010.
* Voĉdonita en 2005, tiu programo garantias al ĉiuj plenkreskaj kamparanoj cent labortagojn jare, pagitajn laŭ la minimuma salajro. Vd Jyotsna Saksena, “L’Inde invente le revenu rural garanti”, Le Monde diplomatique, novembro 2005.
* Por sinteza tabelo de tiu renovigo de solidareco, Vd La Solidarité. Enquête sur un principe juridique, eldonota en 2015 de Odile Jacob (Parizo).

Mondskale, solidareco ankaŭ revenas kiel tekniko de la respondeco-juro. La reta organizado de la transnaciaj entreprenoj ebligas al iliaj gvidantoj uzi la societojn, kiujn ili regas, kiel ŝirmilojn, kiuj protektas ilin kontraŭ ĉia jura persekuto. La solidara respondeco estas jura ilo, kiu ebligas trairi la ekranon de la morala personeco kaj devigi tiujn, kiuj posedas ekonomian potencon responsi pri la sociaj kaj mediaj konsekvencoj de siaj decidoj. Komencita kun la starigo de la entrepreno-respondeco rilate la difektitajn produktojn, tiu procezo povas koncerni plej diversajn demandojn: uzo de kontraŭleĝa laboro, neapliko de la san- aŭ sekurec-reguloj, malobeo al la konkurencaj reguloj, korupto aŭ imposta fraŭdo, mara poluado (afero de Erika-ŝipo), ekologia restaŭrado de industriaj lokoj...

Jam en 2005 estis proponata la ideo, igi tiujn, kiuj regas ekonomian aktivaĵon, principe respondecaj de la damaĝoj kaŭzitaj de ĝi. Enterigita de la franca senato, tiu ideo reaperis post la dramo de Rana Plaza*, en formo de leĝpropono celante enkonduki la nocion “devo de vigla atento” de la tegmentaj societoj kaj la ordodonantoj. Prezentita de la maldekstro de la franca socialista partio kiel unu el la kondiĉoj por nova parlamenta “plimulto-kontrakto”, tiu reformo estis malplenigita je sia enhavo en la leĝo de la 10-a de julio 2014 “celanta lukti kontraŭ la mallojala sociala konkurenco”. Anstataŭ konfirmi la principon de solidara respondeco de la ordodonantoj, tiu leĝo nur devigas ilin riproĉi siajn subkontraktantojn, kiam la laborinspektoro informas ilin pri la malobeo.

* Laŭ la nomo de la teksaĵ-fabriko kiu disfalis en Bangladeŝo, kaŭzante morton de pli ol mil cent homoj. Vd Olivier Cyran, “Au Bangladesh, les meurtriers du prêt-à-porter”, Le Monde diplomatique, junio 2013.

Tiu principo tamen finfine trudiĝos, ĉar neniu jura ordo povas daŭre vivteni sin kun ĝenerala principo de senrespondeco. Same kiel fenikso, solidareco ĉiam renaskiĝas el sia cindro.

Alain SUPIOT

Eĉ tio, kion vi fajfas en la duŝejo

Kiom por viaj donitaĵoj?

La senbrida konverto de ĉio en financajn instrumentojn minacas transformi nin kaj niajn havaĵojn en produktivan valoraĵon. Kaj la plej grava valoraĵo estas niaj propraj donitaĵoj, minataj de ciferecigita teknikaro

Oral-B, filio de Procter & Gamble, ĉi-jare lanĉis sian dentobroson SmartSeries Bluetooth, esenca aparato por tio, kion la firmao nomas “la bone konektita banĉambro”. Ĝi konektiĝas al via poŝtelefono, spuras vian brosadon (ĉu vi uzis dentfadenon? ... purigis la langon? ... tralavis la buŝon?), kaj atentigas pri lokoj en la buŝo (bildigitaj sur la ekrano de la telefono) kiuj meritas pli da atento. Pli grave, kiel la retejo de la broso fiere anoncas, ĝi ankaŭ “registras vian brosadon kiel donitaĵojn kiujn vi povas senhelpe prezenti kiel grafikaĵojn por dividi kun dentaj profesiuloj.” Kio fariĝas el tiuj donitaĵoj estas forte debatata demando: ĉu ili iras al tiuj dentaj profesiuloj, aŭ al via asekura kompanio? Ĉu ili restas kun vi aŭ estas aldonataj al viaj donitaĵoj jam posedataj de Facebook kaj Google?

La konscio ke oni povas valutigi* la donitaĵojn produktitajn de ordinaraj aparatoj, kiel inteligentaj dentobrosoj kaj necesejoj, estigis interesan reziston kontraŭ la amasakaparo de donitaĵoj fare de la gigantoj de Silicon Valley kiuj rikoltas miliardojn da dolaroj, dum ni la publiko rekompence nur ricevas senpagajn servojn. Ekaperis kritika komentario popolisma: ni defiu ĉi tiujn monopolojn de donitaĵoj kaj anstataŭigu ilin per etskalaj entreprenistoj. Ĉiu el ni kompilu nian propran kolekton de donitaĵoj kaj profitu de tio, vendante nian genaron al farmacia firmao aŭ nian adreson kontraŭ rabato ĉe loka restoracio.

* Per ‘valutigi’ mi tradukas ‘monetise’ (EN), ‘monétiser’ (FR), t.e. konverti ion en valuton — ml

Kelkaj lastatempaj libroj — Social Physics de Sandy Pentland, Who Owns the Future? de Jaron Lanier* — aprobas ĉi tiun projekton. Ili promesas tion, kio ŝajnas esti neeblaĵo — kaj ekonomian sekurecon kaj la konservon de privateco. Se oni traktas donitaĵojn kiel proprietaĵojn, per fortaj rajtoj de proprieteco kaj modernaj gardaj teknikaroj, oni devus povi certigi ke neniu krompersono profitu senpage. Danke al la Interreto de Aĵoj*, kaj la dismultiĝo de inteligentaj aparatoj, ĉiu ajn el niaj agoj kontroleblas, kaj valutigeblas: iu, ie, volas pagi por scii kiun kanton ni fajfas en la duŝejo. Tio fakte ankoraŭ ne okazis, sed nur pro tio ke niaj duŝejoj ne havas sentilojn kaj ne estas konektitaj al la Reto.

* Jaron Lanier, Who Owns the Future?, Allen Lane, Londono, 2013, kaj Alex (“Sandy”) Pentland, Social Physics: How Good Ideas Spread — the Lessons from a New Science, Penguin Press, Nov-Jorko, 2014.
* La Interreto de Aĵoj (the Internet of Things — EN; L’Internet des objets — FR) estas la laŭmoda nomo por la konektiĝo al Interreto de ĉiaspecaj aparatoj — ml

Estas klara tio, kio estas prikonkurata. Se Google plenigos niajn domojn per inteligentaj termostatoj, tiam Google valutigos nian fajfadon en la duŝejo. La firmao integrigas donitaĵojn el diversaj fontoj — senŝoforaj aŭtoj, inteligentaj okulvitroj, retpoŝtaĵoj — kaj ĝia helpemeco dependas de ĝia ĉieeco. Por plejeble utiligi la servojn de Google, ni devus lasi ke ili plenigu ĉiujn vakantajn lokojn de niaj ĉiutagaj vivoj. La grandeco de la donitaĵaroj tiel kreitaj faras konkurencon nerealisma, kaj tion tuj komprenis firmaoj pli malgrandaj. La alia alternativo estas sekvi la popolismajn alvokojn de Pentland kaj Lanier kaj malhelpi la ambiciojn de Google, insistante ke donitaĵoj aŭtomate apartenas al la uzantoj, aŭ postulante ke la uzantoj ricevu almenaŭ parton de la profitoj.

Malgraŭ siaj ŝajnaj malsamecoj, ambaŭ ĉi tiuj pozicioj apartenas al unu politika programo prezentanta du intelektajn tradiciojn. Kiel la brita sociologo Will Davies montras en sia nova libro The Limits of Neoliberalism*, la estonteco proponata al ni de Lanier kaj Pentland ligiĝas al la germana tradicio nomata “ordoliberala” kiu rigardas la konservon de la merkata konkurenco kiel projekton moralan, kaj traktas ĉiujn monopolojn kiel danĝerajn. La metodo de Google pli bone konvenas al la usona skolo de novliberalismo kiu disvolviĝis ĉe la Universitato de Ĉikago. Ĝiaj disĉiploj plejparte koncentriĝas pri efikeco kaj la intereso de la konsumanto, kaj ne pri moraleco; kaj oni neniam supozas ke monopoloj estas malbonaĵoj nur pro tio, ke ili estas monopoloj — kelkaj povus esti socie utilaj. Malgraŭ siaj asertoj, ke ĝi estas novigema kaj renversema, la debato pri la nuntempa teknikaro enkondukas neniun novaĵojn kaj nenion renversas: supozante ke la informo estas varo, ĝi funkcias firme ene de unusola paradigmo novliberalisma.

* William Davies, The Limits of Neoliberalism: Authority, Sovereignty and the Logic of Competition, Sage, Londono, 2014.
Deus ex machina

Alternativa koncepto pri la informo necesigus ke oni bazu tion en la sfero neekonomia — ĉirkaŭ la ideo de la komunaĵo, amata de radikalaj demokratoj, aŭ de io alia. Ni povus tamen demandi, kial la vara statuso de la informo estas akceptata tiel senpripense. La nuntempa momento donas la respondon: la teknikaro hodiaŭ estas deus ex machina* kiu povas krei laborpostenojn, stimuli la ekonomion kaj kompensi impostan fraŭdon fare de la riĉuloj kaj kompanioj. Ne trakti la informon kiel varon efektive signifus por politikistoj rifuzi la solan rimedon haveblan.

* Deus ex machina: latina frazo signifanta “la dio en la maŝino”, nome nevidebla sed potenca forto — ml.

Ĉi tiu aspekto de la moderna teknikaro kiel deus ex machina estas subtaksata eĉ de perceptemaj observantoj de la financa krizo. En sia libro Buying Time*, la germana sociologo Wolfgang Streeck argumentas ke, ekde la fruaj 1970aj jaroj, kiam la unuaj signoj aperis de la baldaŭ venonta disfalo de la sociala modelo sekurigita de la postmilita kompromiso, okcidentaj registaroj uzis ruzojn por gajni pli da tempo kaj eviti malfruiĝintajn strukturajn transformojn: senbrida inflacio, ŝtatŝuldoj kaj, fine, implica instigo al la privata sektoro provizi malmultekostajn monpruntojn al familioj. La sekva programo de rigoraj elspezreduktoj estis moralisma respondo kiu punis ordinarajn civitanojn pro pekoj kiujn ili ne faris.

* Wolfgang Streeck, Buying Time: the Delayed Crisis of Democratic Capitalism, Verso, Londono, 2014, kaj ‘La krizo de 2008 komenciĝis antaŭ kvardek jaroj’. Le Monde Diplomatique januaro 2012 http://eo.mondediplo.com/article1788.html

Streeck ne mencias informan teknikaron, sed evidenta estas ĝia funkcio por prokrasti neeviteblaĵon. Ĝi kreas novajn entreprenojn kaj laborpostenojn — kondiĉe ke ĉiuj lernu programi kaj fari siajn proprajn aplikaĵojn — kaj liberigas grandegan ekonomian valoron. Tion frue ekkomprenis la brita registaro, lanĉante ambiciajn sed kontestitajn planojn por vendi donitajojn pri pacientoj al asekuraj kompanioj (protesto de la publiko devigis ĝin retiriĝi) kaj donitaĵoj pri la akceptoj de studentoj al operaciantoj de poŝtelefonaj retoj kaj fabrikantoj de energitrinkaĵoj. Lastatempa raporto pri propraj donitaĵoj kaj la brita ekonomio, parte subvenciita de Vodafone*, asertas ke pli ol 16,5 miliardoj da pundoj (21 miliardoj da eŭroj) estus enspezeblaj se konsumantoj povus pli facile mastrumi — tio estas, vendi — siajn proprajn donitaĵojn. La tasko de la ŝtato estas certigi ke novaj perantoj de la mastrumado de donitaĵoj povas laŭleĝe inserti sin inter konsumantoj kaj provizantoj de servoj.

* Personal information management services: An analysis of an emerging market — Understanding the impacts on UK businesses and the economy, la 16a de junio 2014.

Dum ŝtatoj penas por gajni tempon desupre, noventreprenoj de Silicon Valley proponas rimedojn por gajni tempon demalsupre. La espero estas tio, ke servoj kiel Uber (servo per kiu posedantoj de aŭtomobiloj proponas transportan servon al la publiko) kaj Airbnb (per kiu oni luigas sian apartamenton) povos transformi konkretajn valoraĵojn en profitajn servojn kaj provizi suplementan enspezon al iliaj posedantoj. Kiel Brian Chesky, ĝenerala direktoro de Airbnb, klarigas, “Nun, kun senprecedencaj niveloj de senlaboreco kaj malegaleco de enspezoj, ni efektive sidas sur orminejo. Pasintece, ni loĝis en mondo kie homoj kreis sian propran enhavon, sed de nun ni povas krei niajn proprajn laborpostenojn kaj eble eĉ niajn proprajn industriojn*.

* Citita de Rebecca Chao, How the Internet saves at #PDF14, la 6a de junio 2014; techpresident.comchpresident.com.
La kundivida ekonomio

Silicon Valley, kiu ĉiam rapidas por profiti el la kontraŭkulturo, alproprigis al si la komunuman kundivideman retorikon de pli fruaj klopodoj transcendi la novliberalisman tagordon, kaj prezentis Uber kaj Airbnb kiel parton de la “kundivida ekonomio” — la utopia estonteco amata de anarkiistoj kaj libertarianoj kie individuoj povas rekte negoci unu kun la alia, preterirante grandajn perantojn. Tio, kio vere okazas, tamen, estas la anstataŭigo de perantoj de servoj kiel taksiaj firmaoj, per perantoj de informoj kiel Uber — kiu estas finance subtenata de tiuj admirantoj de anarkiismo Goldman Sachs!

Pro tio, ke la establitaj taksia kaj hotela industrioj estas abomenataj, la publika debato estas prezentita kvazaŭ temas pri kuraĝa novigadanto alfrontanta malviglajn monopolismajn aktualulojn. Tia neekvilibra prezentado, kvankam ne nepre erara, malgravigas la fakton, ke la noventreprenoj de la “kundivida ekonomio” funkcias laŭ la modelo de la 19a jarcento: socialaj protektoj estas minimumaj por laboristoj kiuj devas surpreni riskojn antaŭe surprenitajn de siaj dungantoj, kaj preskaŭ tute mankas eblecoj por kolektiva traktado.

La propagandantoj de la “kundivida ekonomio” pravigas ĉi tian sensekurecon per retoriko inda je la liberalisma teoriisto Friedrich Hayek: memreguligaj mekanismoj (per kiuj la merkato atestas pri la kvalito de la taksia ŝoforo kaj la hotela gastiganto) estas pli efikaj ol reguligaj leĝoj, tial forigu la leĝojn. Kiel la eminenta riskokapitalisto Fred Wilson diris lastatempe, “Kiam ni atingos lokon kie sistemoj vere estas sinregantaj kaj sinreguligantaj, ni ne bezonos reguligistojn*. Ĉieaj retrokuplaj cikloj — efektive, nuraj kvalitaj signaloj provizataj de partoprenantoj en la merkato — kondukus nin al la celloko.

* Citita de Ann Babe, Writing the rules of the sharing economy, Techonomy.com, la 6a de junio 2014.

La ciferecigo de la ĉiutaga vivo kaj la rabemeco de la financa liberaligo minacas transformi ĉion — de genaroj ĝis dormoĉambroj — en produktivan valoraĵon. Esther Dyson, pioniro pri la “personecigita genomiko” kaj direktoro de 23andme, la ĉefa entrepreno en tiu fako, komparas sian firmaon al “monaŭtomato kiu donas al vi aliron al la riĉaĵoj kaŝitaj en viaj genoj*. Jen la estonteco kiun Silicon Valley atendas ke ni akceptos: sufiĉa nombro de sentiloj kaj retkonektoj transformos niajn vivojn en gigantajn monaŭtomatojn. Tiuj, kiuj rifuzos partopreni, povos kulpigi sole sin mem kiam oni rigardos rifuzantojn de la “disdivida ekonomio” kiel ekonomiajn sabotantojn kaj malŝparemulojn per valoraj rimedoj kiuj povus akceli kreskadon. Poste, la rifuzo “kundividi” fariĝos tiel hontinda kiel la rifuzo ŝpari monon aŭ labori aŭ pagi ŝuldojn, kun tavoleto de moraleco kovranta — refoje — ekspluaton.

* 23andMe ... and me: Interview with Esther Dyson, blog.23andme.com, la 7a de decembro 2009.
“Orminejo sub niaj piedoj”

Estas tute nature ke la malpli bonhavaj, sub la ŝarĝo de rigoraj elspezreduktoj fare de la ŝtato, transformas siajn kuirejojn en restoraciojn, siajn aŭtojn en taksiojn, kaj siajn proprajn donitaĵojn en financajn aktivojn. Kion ili povas fari alie? Por Silicon Valley, ĉi tio estas triumfo de entreprenemo — spontanea teknika evoluo senrilata al la financa krizo. Sed ĝi estas nur tiel entreprenema kiel tiuj, kiuj estas pelataj — de la neceso pagi siajn lupagojn — sin prostitui aŭ vendi siajn korpopartojn. Registaroj povus rezisti ĉi tiun tajdon, sed ili havas buĝetojn por ekvilibrigi: iam, Uber kaj Airbnb ricevos permeson ekspluati ĉi tiun “orminejon” laŭvole kaj tiel kreskigos impostenspezojn kaj helpos civitanojn vivteni sin.

La ekonomio de la disdivido ne anstataŭos tiun de la enŝuldiĝo; ili kunekzistos. La pliigita likideco de donitaĵoj, kune kun pli da plibonigitaj analiziloj, jam ebligas ke bankoj donu kreditojn al klientoj antaŭe rigardataj kiel nesolventuloj, ciferece elsarkinte la plej malbonajn riskulojn. Noventreprenoj kiel ZestFinance jam helpas bankojn decidi ĉu enretaj kreditpetantoj estas kreditoindaj, ekzamenante 70 000 donitaĵajn kriteriojn — interalie kiel ili tajpas kaj kiel ili uzas siajn telefonojn. En Kolombio, la nova financa kompanio Lenddo aprobas kreditkartojn laŭ la agado de la petantoj en sociaj retservoj; tiel, ĉiu ajn klako povas influi ilian taŭgecon por kredito. Tion tuj komprenis Douglas Merrill, la kunfondinto de ZestFinance, kiu diras ke “ĉiuj donitaĵoj estas kreditaj donitaĵoj”. Nu, se ĉiuj donitaĵoj estas kreditaj donitaĵoj, sekvas ke la tuta vivo — kaptita de ciferecaj sentiloj en la mondo ĉirkau ni — pulsas laŭ la ritmoj de enŝuldiĝo.

La utilaj idiotoj de Silicon Valley havas sian kutiman defendon. Se la malriĉuloj bezonas krediton, kial ne helpi ilin akiri ĝin? Neniam venas en la kapojn de la ciferecaj futurologoj en Silicon Valley ke kreskinta bezono de monpruntoj eble rilatas al senlaboreco, reduktoj de socialaj servoj kaj la disfalo de realaj salajroj, nek ke alia ekonomia politiko povus retroirigi tiajn tendencojn, kaj senutiligi iliajn mirindajn ilojn por krei pli da enŝuldiĝo. Por ili, la sola tasko estas konstrui ilojn por solvi problemojn tiam, kiam ili leviĝas — kaj ne enkalkuli iun politikan kaj ekonomian analizon kiu kapablus reformuli ĉi tiujn problemojn por pritrakti iliajn kaŭzojn.

Tiurilate, Silicon Valley similas iun ajn alian industrion: krom se estas profito en tio, firmaoj ne volas alvoki por radikala socia sanĝiĝo. Sed Uber, Google kaj Airbnb havas multe pli profundajn rezervujojn da retoriko ol tiuj de Goldman Sachs kaj JP Morgan. Se oni plendas pri tiuj lastaj, oni estas karakterizata kiel malamanto de kapitalismo aŭ Wall Street aŭ la financaj savaranĝoj — epiteto socie akceptebla, se iom teda. Kritiki Silicon Valley, tamen, estas inviti akuzojn de teknofobio kaj nostalgio. Kritika komentario laŭ politika kaj ekonomia vidpunkto pri novteknikaj firmaoj — kaj ilia komforta rilato kun la novliberalisma tagordo — estas taksata kiel kritikaĉo pri moderneco, kaj la kritikantoj estas prezentataj kiel malprogesemuloj naŭzite kontemplantaj senanimajn akvobaraĵojn.

Ĉi-rilate, parte kulpas iuj kritikantoj pri la nova teknikaro kun siaj lamentoj pri la kultura regreso kaŭzita de Tŭitero kaj elektronikaj libroj. Je la komenco de la dudeka jarcento, la filozofo Walter Benjamin kaj la sociologo Siegfried Kracauer konsideris la problemojn prezentatajn de la novaj amaskomunikiloj laŭ soci-ekonomia vidpunkto. Hodiau, ni devas kontentigi nin per la pensoj de Nicholas Carr kaj lia sindediĉo je neŭroscienco, aŭ Douglas Rushkoff kun lia biofiziologia analizo pri la akcelado*. Kiel ajn trafaj estu tiaj kontribuoj, ili fine malkuplas la teknikaron disde la ekonomio tiel, ke restas nenio por debati krom kiel la ekranoj de nia iPad-oj influas la kognadon de niaj cerboj — anstataŭ debati kiel la informoj kolektitaj de niaj iPhone-oj influas la elspezreduktajn rimedojn de niaj registaroj. Kritiki la teknikaron hodiau devus signifi tion, ke ni demandas kiel ĝi kaj ĝiaj propagandistoj lasas al la nuna sistemo aĉeti pli da tempo, kaj preventi ekzistecan krizon eĉ pli profundan.

* Vidu Douglas Rushkoff, Present Shock: When Everything Happens Now, Penguin, Nov-Jorko, 2013.

Tiu artikolo estas traduko de ‘How much for your data?’ en la anglalingva eldono de LMD, aŭgusto 2014.

Inter influo de Turkujo kaj Irano

La kurdoj, kiom da divizioj?

Dum iliaj postuloj neniam estis klare agnoskataj, la kurdaj loĝantaroj de Irako kaj de Sirio troviĝas puŝataj unuarange de la bataloj kontraŭ la Organizo de la Islama Ŝtato, aparte ek de la sieĝo de Kobane. Unuanima ŝajna subteno malbone kaŝas la influludojn de la okcidentanoj, turkoj kaj irananoj, kiuj konstruis antagonismajn aliancojn kaj ĉiam batalis kontraŭ la kurda afero.

DE LA SOMERO 2014, la kurda spaco koncentras la amasinformilajn kaj diplomatiajn interesiĝojn. En Irako, post la konkero de Mosulo fare de la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) (aŭ: Nacio Islama en Irako kaj Sirio) kaj ties aliancitoj de la sunaisma ribelo komence de junio, la regiona registaro de Kurdujo ricevis novan internacian apogon. La falo de Bagdad-aŭtoritato en la nordo de la lando, kaj la falo de la dua ĉefa iraka urbo tamen kaŭzis nur malmulte da konkretaj reagoj. Inverse, la kurda milita katastrofo de la mezo de aŭgusto pro la nova ofensivo de la trupoj de la memproklamita kalif-lando de s-ro Abu Bakr Al-Baghdadi, estigis tujan reagon de la okcidentaj landoj, kondukitaj de Usono.

La suferegoj de la jezidoj de la Sinjar-regiono, la forfuĝo de la kristanoj de la Ninivo -ebenaĵoj al la kurd-regataj regionoj kaj la antaŭeniro de la trupoj de la OIŜ direkte al Arbil, la ĉefurbo de iraka Kurdujo, mobilizis koalicion, kies amplekso estis neatendita*. La aviadilaj bombadoj ebligis rapide igi la kurdajn regionojn ne atingeblaj, dum la peshmerga (kurdaj batalantoj) profitis senperajn liveradojn da armiloj kaj trejnad-programojn gvidatajn de usonaj konsilantoj.

* Vd Alain Gresh, “‘Milito kontrau terorismo’, 3-a akto”, Le Monde diplomatique en esperanto, oktobro 2014.

En Sirio, tri zonoj kurdo-loĝataj apudas la landlimon al Turkujo. Fakte aŭtonomaj de julio 2012 kaj la foriro de la Damasko-reĝimo el la nordo de Sirio, tiuj enklavoj fariĝis konataj pro la ofensivo de la OIŜ kontraŭ la plej malgranda kaj izolita el ili, ĉirkaŭ la urbo Kobane, meze de septembro 2014. Same kiel la Afrin-regionoj, en la nord-okcidento de la siria teritorio, kaj tiuj de la Djézireh, en la nord-oriento, Kobane estas dominata de pli ol du jaroj de la Partio de la Unio Demokrata (PUD).

Danke al pakto pri neagreso kun la reĝimo de s-ro Baŝar Al-Asad, tiu politika organizo, apogita de la batalantoj de la Taĉmentoj por Protekto de la Popolo (TPP), sukcesis trudiĝi en la kurd-loĝataj regionoj de Sirio. Sed la PUD kaj la TPP estas lokaj eldevenaĵoj de la Partio de la Laboristoj de Kurdujo (PLK), kiu konfliktas kun la turka ŝtato de 1984, malgraŭ la pafĉesigo de 2013, pli ol iam ajn kontestata.

La ĉirkaŭfermo de Kobane kaj la antaŭeniro de la ĝihadistoj, spite al la usonaj aviadilaj bombardoj, rapide igis la kurdan urbon kaj ties defendantojn simboloj de la lukto kontraŭ la OIŜ, intertempe fariĝinta enkorpigo de la absoluta malbono por granda parto de la okcidentaj publikaj opinioj. Sed la najbara Turkujo, membro de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO), rifuzis ĉian intervenon kontraŭ la atakantoj, por ne fortigi la PLK, eĉ je risko relanĉi la konflikton kun tiu sur la propra teritorio.

Tiel, ene de du monatoj, la kurdoj aperis antaŭ la mondo kiel la lasta remparo kontraŭ la OIŜ. Tiuj tradiciaj forgesitoj de la proksim-orienta scenejo markas de nun la lastan limon al la norda ekspansio de la ĝihadista translandlima organizaĵo, kiun la okcidentaj landoj kaj ties aliancanoj deklaras voli neniigi, tamen ekskluzivante alfronti ĝin surterene. Tiu prezento, abunde relajsita kaj ĝenerale ĝusta, havas en sia plej baza esprimo la malavantaĝon konsideri la kurdan spacon kiel homogenan blokon. La antaŭnelonga alfrontiĝo kun komuna malamiko nur parte sukcesis forviŝi konsiderindajn fendoliniojn. La kurda mondo restas fragmentita. Ties politikaj kaj armeaj agantoj evoluas en alianco-ludoj historie diverĝaj (vd sube: “La ĉeestantaj fortoj”)).

Estante ĉirkaŭ 15% de la siria loĝantaro, la kurdoj havas neniun oficialan agnoskon, kaj kelkfoje neniun naciecon.

Tra la studentaj movadoj, iuj estis ĉe la avangardo de la lukto kontraŭ la reĝimo de s-ro Al-Asad. Sed ekde 2012, la siria revolucio difektiĝas en interna milito kun religi-inspiritaj motivoj. La kurdaj regionoj de Sirio — kiujn la kurdaj naciistoj nomas Rojava — suferas gravan rivalecon inter du ĉefaj polusoj: la PLK kaj la Partio Demokrata de Kurdujo (PDK) de s-ro Masud Barzani, ĉefa forto de la iraka Kurdujo.

En la unua semestro de 2012, s-ro Barzani grupigas sub sia gvidado multajn etajn kurdajn politikajn organizaĵojn disajn kaj rivalajn, sine de la Kurda Nacia Konsilio de Sirio (KNKS), kiu laŭte deziras la falon de la reĝimo. Samtempe, la PLK denove rilatas kun Damasko, kies aliancano ĝi estis sub Hafez Al-Asad*. Ĝia frata partio, la PUD, povas akiri dominantan pozicion en la Rojava, sin apogante sur armea aparato, kiu mankas al la aliaj kurdaj organizaĵoj.

* Hafez Al-Asad ekprenis la regpovon en Damasko en novembro 1970 kaj konservis ĝin ĝis sia morto; li estas la patro de la nuna prezidanto, Baŝar Al-Asad.

Ekde julio 2012, la PUD kreas en la de li regataj regionoj instituciojn taŭgajn por ĝi. Sin prezentante kiel tria vojo inter la reĝimo kaj la opozicio, ĝi antaŭenmetas politikan modelon konforman al la ideologia doktrino de la PLK. La Rojava fariĝis la montrofenesro de la “demokratia aŭtonomeco” imagita de la fondinto de la PLK, s-ro Abdullah Öcalan, de sia malliberejo en Turkujo. Temas pri modelo bazita sur forta malcentralizado, kiu implicas rifuzon de la naci-ŝtato, inkluzivon de la etnaj kaj religiaj malplimultoj, kaj ankaŭ egalecon de viroj kaj virinoj. Sed tiu modelo malbone kaŝas la dominadon de la partio al la institucioj kaj la forigon de ties rivaloj.

La petrolo-atuto

EKSKLUDITA de la siria kurda politika ludo, la KNKS de s-ro Barzani tiam troviĝas diversdirekte tirata inter la siria araba opozicio rezista al ĉiu rekono de la kurda nacia fakto, regado-interkonsentoj, neniam aplikataj, kun la PUD, kaj plena dependeco rilate al la PDK. Sed tiu ĉi malpli kaj malpli emas riski rektan alfrontiĝon kun la PLK.

Tiuj rivalecoj emas artikiĝi al la regiona opozici-ludo devenanta de la nuna konflikto. La PDK ekregis la energian sektoron en la iraka Kurdujo. Ĝi kalkulas kun la bone komprenataj interesoj de Turkujo rilate hidrokarbonon por igi la aŭtonoman kurdan regionon plenrajta eksportanta lando, ekster regado de Bagdado. En sia opono al la iraka centra ŝtato kaj al la ŝijaisma registaro de s-ro Nuri Al-Maliki*, la PDK alproksimiĝas al la sunaistoj, favoraj al la siria opozicio kaj subtenataj de Ankaro. Simetrie, la PLK kaj ties aliancanoj, historiaj malamikoj de Ankaro, konservas bonajn rilatojn kun la siria reĝimo, subskribas momentan pafĉesigon kun ĝia irana protektanto, samtempe flegante duonoficialajn rilatojn kun Bagdado.

* Ĉefministro de Irako de 2006 ĝis lia anstataŭo fare de s-ro Haïdar Al-Abadi, la 8-an de septembro 2014.

Tiel desegniĝas, sine de la kurda spaco kaj je diversaj integrado-gradoj, akso favora al la turkoj, dominata de la PDK, kaj akso favora al Irano, dominata de la PLK. La irak-kurdaj rivaloj de s-ro Barzani, kaj aparte la Unio Patriota de Kurdujo (UPK), certagrade ligiĝas al tiu dua akso, sin montrante pli cedema ol la PDK rilate al Bagdado, Tehrano kaj al la PUD. Tiu organizo restis malgraŭ la ekapliko, komence de 2013, de la pafĉesigo inter la PLK kaj Turkujo.

Tia aliancado restas kongrua post la falo de Mosulo. La PDK, kiu flegas rilatojn kun kelkaj ĉefoj de la sunaisma popolribelo, vidas en tiu unue favoran okazon survoje al sendependo de la iraka Kurdujo*. Sed la neatendita ofensivo de la OIŜ sur la zonoj, kiujn ĝi regas en la teritorioj ĵus eskapintaj la bagdadan aŭtoritaton, ŝanĝas la situacion. Dum la peshmerga retroiras kaj Arbil estas minacata de la antaŭeniro de la ĝihadistoj, la strategia alianco farita kun Turkujo montriĝas senefika por la sekureco de la iraka Kurdujo.

* Vd “Dans Kirkourk, la Jérusalem kurde”, Le Monde diplomatique, julio 2014.

La turka registaro unue ŝajnis favora al la sunaisma popolribelo aliĝinta al la flago de la OIŜ kontraŭ Bagdado. Sed, finfine, ĝi rifuzas ĉian ajn armean helpon al siaj kurdaj aliancanoj de la PDK, rompante konfidorilaton, kiu igis tiun partion la plej bona, se ne la unika, subteno de Turkujo en ties proksima ĉirkaŭaĵo. Tuj provizante la armilojn, kiujn Ankaro rifuzis liveri, Tehrano fariĝas tiam la nova referenca regiona lando por la kurda registaro de Irako.

Estas tamen en la regionoj regataj de la UPK kaj ties marĝenoj, ke la enpenetro de la irana influo en la irakan Kurdujon estis plej sentata. Situantaj en la sud-oriento de la aŭtonoma teritorio, tiuj regionoj enhavas turkmenajn ŝijaistajn komunumojn, sine de kiuj irano-favoraj religiaj milicoj sukcesis disvolviĝi kaj agi sen esti ĝenataj de la peshmergas aliĝintaj al la UPK. Kelkaj intervenoj de la iranaj trupoj estis raportitaj en tiuj samaj regionoj.

Orfo de la turka alianco, politike malfortigita, la PDK sukcesis kompensi la relativan plifortigon de ties kurdaj rivaloj kaptante la ĉefan parton de la okcidenta helpo kaj profitante la subtenon de la koalicio formita por kontraŭstari la OIŜ. La politika organizo de s-ro Barzani regas la ĉefurbon Arbil kaj ties flughavenon, devigan enirejon de la internacia helpo. Ĝi tiel kanaligas siafavore la subtenon de Usono kaj pluraj eŭropaj ŝtatoj por ĉiuj kurdoj de Irako. Samtempe, la UPK restas aparte; kaj la PLK, konsiderata de la okcidentanoj kiel terorisma organizaĵo, teorie povas esperi nenion.

De nun Ankaro alfrontas kreskantan riskon de popolribelo sur la propra teritorio. Multaj kurdoj el Turkujo esprimas sian koleron antaŭ la kalkuloj de la registaro, kiu blokis ĉian rektan subtenon al la defendantoj de Kobane. La evoluado de la manifestacioj, kiuj kaŭzis tridek mortintojn, rivelas la riskon de rekomenco de la bataloj inter la turka armeo kaj la PLK, kies unu loko estis bombardata de la turkaj militistoj la 13-an de oktobro. En kazo de disfalo de tiu lasta kaj ties aliancanoj en Sirio, Turkujo povus provi rekonstrui la siriajn retojn de la PDK. Pro la okcidenta premo, la turka ministro pri eksterlandaj aferoj pensis iome cedi, anoncante sian konsenton lasi pasi irakajn kurdajn trupojn, kiuj provas iri al Kobane. Sed, ĉar la PUD deziras konservi la monopolon de la armea komando, la trupoj de la PDK eble ne estos bonvenaj.

La pasiveco de Ankaro antaŭ la sieĝo de Kobane fine kondukis Vaŝingtonon kontakti kun la PUD. Dum Damasko siavice deklaris subteni la kurdajn batalantojn de Kobane, la usona administracio konfesis , ke ĝi havas rektajn rilatojn kun la siria branĉo de la PLK. La 20-an de oktobro, ĝi komencis la aer-sendadon de armiloj kaj medicina materialo en la sieĝatan urbon. Tiu usona subteno, akre kritikata de la turka prezidanto, eble estas kondiĉita je pli intima kunlaboro inter la PUD kaj la siria tiel nomata “modera” opozicio, kaj al pli vasta malfermiteco rilate al la aliaj kurdaj politikaj organizaĵoj de Sirio.

Allan KAVAL

La alfrontantaj fortoj
  1. KNKS. Kurda Nacia Konsilio de Sirio, ariganta diversajn kurdajn politikajn fortojn, escepte de la PUD, sub la egido de s-ro Masud Barzani. Ĝi favoras la falon de la reĝimo de s-ro Al-Asad.
  1. RRIK. Regiona Registaro de la Iraka Kurdujo, prezidata de s-ro Masud Barzani kaj ĝuanta aŭtonomecan statuson ene de la iraka Respubliko.
  1. OIŜ. Organizaĵo de la Islama Ŝtato. Ĝia origino estas en 2006, kiam batalantoj kreas la Islaman Ŝtaton en Irako (IŜI), kiu deklaras aparteni al Al-Kaida. Venkita en 2007-2008 de la usonaj trupoj kaj la trupoj lojalaj al Bagdado, la IŜI restariĝas kaj partoprenas en la bataloj en Sirio ekde 2011. Ĝi forlasas Al-Kaida-n kaj, en 2013, fariĝas la Islama Ŝtato en Irako kaj en Sirio (IŜIS) (aŭ: Nacio Islama en Irako kaj Sirio). . Ĝi proklamas la kalif-landon en junio 2014.
  1. PDK. Partio Demokrata de Kurdujo (Irako), fondita en 1946 de Mustafa Barzani. Nun gvidata de lia filo Masud, tiu partio estas proksima de la siria opozicio kaj subtenata de Turkujo.
  1. PLK. Partio de la Laboristoj de Kurdujo, fondita en 1978 de s-ro Abdullah
  2. Öcalan. Politika kaj armea organizaĵo de la kurdoj de Turkujo, devene marksisma-leninisma, militas kontraŭ Ankaro ek de 1984. Pafĉesigo estis subskribita en 2013, kaj okazas intertraktado kun la turka registaro.
  1. PUD. Partio de la Unio Demokratia, siria branĉo de la PLK. Ĝi prezentas sin kiel trian vojon inter la siriaj reĝimo kaj opozicio.
  1. UPK. Unio Patriota de Kurdujo (Irako), rezultanta el divido de la PDK en 1975, kaj dominanta la sudon de la aŭtonoma regiono. Ĝi estas pli cedema al Damasko, Bagdado kaj Tehrano.
  1. TPP. Taĉmento por Protekto de la Popolo, armea organizaĵo de la PUD.

Juraj rimedoj kontraŭ rigor-politiko

Eŭropo kondamnita de Eŭropo

La rigor-politikoj montriĝas socie malutilaj kaj ekonomie neefikaj; ili ankaŭ kontraŭas la valorojn de la demokratiaj socioj. Pluraj internaciaj institucioj ĵus memorigis tion, unuavice la Konsilio de Eŭropo, kiu atente zorgas pri la respekto de la fundamentaj rajtoj sur la Malnova Kontinento de 1949.

VIGLE kritikata de la civitanoj de multaj eŭropaj landoj, la “triopo” (Eŭropa Komisiono, Eŭropa Centra Banko [ECB] kaj Internacia Mon-Fonduso [IMF]) ankaŭ ricevas riproĉojn de internaciaj instancoj. Laŭ diversaj oficialaj organizaĵoj, la tiel nomataj “savplanoj” aplikataj al la ekonomioj de Grekujo, Portugalujo, Kipro kaj Irlando perfortas la fundamentajn rajtojn garantiitajn de pluraj traktatoj. Tiel, en rezolucio adoptita en junio 2012, la parlamenta Asembleo de la Konsilio de Eŭropo* maltrankviliĝas pro la minacoj, kiujn la rigor-politikaj reguloj deciditaj starigas al la “demokratio kaj la socialaj rajtoj* de la koncernaj landoj.

* Kreita en 1949, la Konsilio de Eŭropo arigas kvardek sep ŝtatojn, ĉiuj subskribintoj de la Eŭropa Konvencio pri Homaj Rajtoj, kies aplikadon kontrolas la Eŭropa Kortumo pri Homaj Rajtoj. Ambaŭ organizoj havas sian sidejon en Strasburgo.
* Parlamenta Asembleo, “Mesures d’austérité, un danger pour la démocratie et les droits sociaux”, rezolucio n-ro 1884, 26-a de junio 2012, http://assembly.coe.int
Foresto de demokratia kontrolo

SINE DE la Konsilio de Eŭropo, la eŭropa Komitato de la socialaj rajtoj [EKSR], ricevinta plendon de du grekaj sindikatoj, juĝis kontraŭaj al la eŭropa sociala Ĉarto* plurajn artikolojn de la leĝoj de la rigorpolitiko adoptitaj de Ateno, interkonsente kun la triopo. Temas aparte pri tiuj, kiuj rilatas al la antaŭaviza limtempo kaj la kompensaĵoj kaze de maldungo, al la regularo pri laboro de neplenkreskuloj, al la rajto de junuloj lerni profesion kaj ricevi justan salajron*. La komitato ankaŭ konsideris, ke la efektiva apliko de la rajto al la sociala asekuro estis mistraktata per la redukto de la emerito-pensioj en la publika sektoro kaj la enkonduko de solidarec-kontribuo deprenita de la pensioj*.

* Traktato adoptita en 1961, kiu celas konservi la socialajn kaj ekonomiajn rajtojn. La EKSR ricevas “kolektivajn plendojn” kaj decidas pri la aplikado de tiu ĉarto. De la revizio de tiu ĉi en 1996, ĝi povas direkti rekomendojn al la ŝtatoj, kiuj tamen ne estas devigaj.
* Kolektivaj plendoj n-roj 65-2011 kaj 66-2011, juĝitaj la 23-an de majo 2012, EKSR.
* Kolektivaj plendoj n-oj 76-2012 kaj 80-2012.

Paralele, en sia raporto n-ro 365 de novembro 2012, la komitato pri sindikata libereco de la Internacia Organizaĵo de Laboro (IOL)* opinias, ke la libereco de kolektiva intertraktado kaj la principo de netuŝeblo de la kolektivaj konvencioj estis malobeataj plurfoje fare de la grekaj leĝoj aplikantaj la preskribojn de la triopo. Same, la komitato substrekas, ke suspendi aŭ neapliki kolektivajn konvenciojn, sisteme decentraligi la intertraktadon aŭ starigi malpli favorajn procedurojn, aparte kiam temas pri salajroj, kontraŭstaras la bazajn principojn de la IOL.*.

* Specialigita agentejo de la Unuiĝintaj Nacioj taskita pri la antaŭenigo kaj apliko de la fundamentaj rajtoj ĉe la laboro.
* Kazo n-ro 2820 (Grekujo).

En decido de la 14-a de majo 2013*, la Eŭropa Kortumo pri Homaj Rajtoj unuanime rekonis, ke la propriet-rajto de plendantino estis malrespektata de hungara leĝo, kiu impostis parton de ŝia maldungo-monkompensaĵo, je 98%, sub la preteksto lukti kontraŭ la ekonomia krizo.

* “N.K.M.contre Hongrie” (N.K.M.kontraŭ Hungarujo), plendo n-ro 66529-11.

Finfine, kiel ja rimarkas la komisiono pri dungo kaj socialaj aferoj de la Eŭropa Parlamento en raporto* adoptita la 13-an de marto 2014 per dudek sep voĉoj kontraŭ sep kaj du sindetenoj, la rolo de la triopo estigas interes-konfliktojn sine de la institucioj. Per decidoj faritaj kune kun la ECB kaj la IMF, la Eŭropa Komisiono ja povas kontraŭdiri siajn devigojn kiel gardanto de la traktatoj. Same estas pri la ECB, samtempe “teknika konsilanto” kaj kreditoro de la kvar menciitaj membroŝtatoj. En tiu raporto, la deputitoj substrekas la mankon de travidebleco en la intertraktadoj koncernantaj la protokolojn de interkonsentoj intertraktitaj de la triopo kaj la foresto de demokratia kontrolo fare de la naciaj Parlamentoj kaj tiu de Strasburgo.

* “Rapport d’enquête sur le rôle et les activités de la troïka (BCE, Commission et FMI) dans les pays sous programme de la zone euro”, 17-a de decembro 2013.

La iniciatoj adoptitaj kadre de la “sav-planoj” troviĝas marĝene de la ĝenerala/ ordinara juro. Ili ja referencas nek al la traktatoj de la Eŭropa Unio, nek al la internaciaj konvencioj de la IOL, nek al la Eŭropa Sociala Ĉarto, nek al la Eŭropa Konvencio de la Homaj Rajtoj (EKHR) de la Konsilio de Eŭropo. Temas pri decidoj, kiuj evitas grandparte la parlamentajn aŭ juĝistajn kontrolojn. Tiu aparta statuso estas konfirmita de la Justica Kortumo de la Eŭropa Unio (JKEŬ), kiu taksas, ke la decidoj faritaj de la eŭropaj institucioj kadre de la eŭropa mekanismo por stabileco (EMS) ne povas esti objekto de plendo antaŭ ĝi*.

* C-370-12, “Thomas Pringle contre gouvernement de l’Irlande” (Thomas Pringle kontraŭ la registaro de Irlando).

Kvin cent naŭdek juristoj, fakuloj pri sociala juro kaj labor-juro, kvazaŭ ĉiuj devenantaj el universitataj medioj, subskribis alvokon, petante Bruselon respekti kaj antaŭenigi la fundamentajn socialajn rajtojn, en la kunteksto de la politikaj decidoj ligitaj al la krizo*. Siaflanke, la juristo Andreas Fischer-Lescano, de la Bremeno-universitato (Germanujo), opinias, ke la mandato de la Komisiono kaj de la ECB sine de la triopo transpasas la eŭropan juron: la Unio ne estas kompetenta por trudi detalajn iniciatojn pri salajro-politiko aŭ kolektivaj labor-rilatoj, tra decidoj de ekonomia kunordigo.*

* Manifesto de la juristoj fakuloj pri laborjuro por la respekto kaj antaŭenigo de la fundamentaj socialaj rajtoj en Eŭropo (European Trade Union Institute, 2013), www.etui.org/fr.
* Andreas Ficher-Lescano, “Austeritätspolitik und Menschenrechte”, Bremeno, novembro 2013, http://wien.arbeiterkammer.at.
Portugala rezistado

IŬJ NACIAJ jurisdikcioj ŝajnas rezisti al la sistema malkonstruo de la socialaj rajtoj. La portugala konstitucia Kortumo ja kvalifikis kontraŭaj al la Konstitucio la rigorpolitikajn decidojn celantajn nurunuflanke redukti la salajrojn, pensiojn kaj la maldungo-kompensaĵojn de la laboristoj de la publika sektoro. Tiuj decidoj estis tiuj de la nacia buĝeta programo adoptita de la registaro en januaro 2013, sekve de la interkonsento-protokolo kun la triopo (decido de la 5-a de aprilo 2013). La Traktato de Lisbono planas la aliĝon de la Eŭropa Unio al la JKEŬ. Tio ebligus submeti lastokaze ties jurajn decidojn al la eŭropa Kortumo pri Homaj Rajtoj kaj al ties jurisprudenco, pli protekta. Ni devas esperi, ke tiu aliĝo, daŭre diskutata, malfermos novajn eblojn kaj instigos al normaligo de la jura statuso de la kontraŭkrizaj iniciatoj rilate al la internacia juro kaj al la naciaj juraj ordoj.

Isabelle SCHÖMANN

Ĝihadista alvokiteco

La sekularaj politikaj kaj armeaj organizaĵoj, kiuj dominas la tre diversan kurdan spacon, ne prezentas la tuton de la politikaj tendencoj, kiuj trairas ĝin. En sia granda plimulto sunaismaj, tiuj loĝantaroj el hindo-eŭropa origino tute ne estas imunaj kontraŭ radikala islamismo kaj la ĝihadista alvokiteco.

En la iraka Kurdujo, la Halabja-regiono enhavis, ĝis la komenco de la 2000-aj jaroj, kurdajn ĝihadistajn armitajn grupojn, kiuj akceptis Abu Musab Al-Zarkaoui, la eksĉefon de Al-Kaido en Irako, forpasintan en 2006. La Fronto Al-Nosra, same kiel la Organizo de la Islama Ŝtato, enkalkulas sufiĉe grandan nombron da kurdaj batalantoj, inter kiuj troviĝas superaj oficiroj, kiuj partoprenas en la batalo de Kobane.

Aliflanke, la ĝihadistaj varbo-retoj en Turkujo ekzistas ankaŭ en la urboj, kies loĝantaro estas plejmulte kurda. Dum la sieĝo de Kobane, strat-bataloj alfrontigis la subtenantojn de la PLK al la membroj de la kurda islamisma tendenco. Kaze de instaliĝo en Turkujo de daŭra klimato de popolribela perforto, oni devus same timi la alfrontadon de la ribelantoj kontraŭ polico, kiel la perfortaĵojn inter kontraŭstarantaj kurdaj politikaj grupoj.

Allan KAVAL

La franko-zono postrestas la ekonomian rapidan evoluon de la regiono

La francparolanta Afriko en la kaptilo de sia ununura valuto

Kunvenintaj en Parizo la 3-an de oktobro 2014, la afrikaj respondeculoj de la franko-zono konfirmis sian ŝaton de tiu mona ligilo. Tamen, grandiĝas la fendo kun la landoj, kiuj disponas propran valuton kaj spertas politikajn alternojn sen enmiksiĝo de la ekskolonia lando. Ĝi malkovras la malhelpon al disvolvado, kiun konsistigas ununura mono, sen solidarec-mekanismo nek harmoniigita politiko.

HONORAJ gastoj de la eŭropaj gvidantoj la 2-an kaj 3-an de aprilo 2014, la afrikaj ŝtatestroj estis ceremonie akceptataj ankaŭ de la usona prezidanto Barack Obama, en aŭgusto. Neniu mistero en tio: la nigra kontinento estas la dua tutmonda kresko-motoro, post Azio. Laŭ la raporto “Ekonomiaj perspektivoj en Afriko”, en 2013 la meza kreskokvoto estis proksimume 4%, pli alta ol tiu de la resto de la planedo (3%). La movado verŝajne akceliĝos, atingante preskaŭ 5% en 2014, kaj inter 5 kaj 6% en 2015*.

* Tiu raporto estas rezulto de kunlaboro inter la Banko Afrika de disvolvado (BAD) la disvolvo-centro de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE) kaj la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND). www.africaneconomicoutlook.org.

Dum nia periodo de tutmondiĝo, la landoj kun rapida industriiĝo — tiel nomataj sojlolandoj — kiel Ĉinujo, Barato, Sudkoreujo, Malajzio, Turkujo aŭ Brazilo ne bezonis instigon por amase investi en Afriko. Aliaj faktoroj plifortigas ĉi tiun dinamikon: unue, la financaj transsendoj de la elmigrintoj, kiuj estis, laŭ takso de la Monda Banko, pli ol 38 miliardoj da dolaroj en 2010, transpasas de nun la sumon 26,5 miliardoj dediĉitan al la publika evolu-helpo; aliflanke, la mezaj klasoj*, kiuj estis malriĉigitaj pro la struktur-alĝustigaj planoj, retrovas sian lokon. Fine, la mastrumado pliboniĝas, kun pli bona mastrado de la ŝuldo kaj deficitoj.

* la loĝantaroj, kiuj elspezas de 2 ĝis 20 dolaroj ĉiutage por unu homo; tio estas proksimume tricent milionoj da afrikanoj.

Tiuj progresoj tamen ŝajnas ignori la landojn de la franko-zono*. Se la kresko-kvotoj estis meze 5,5% en 2013 en la Okcident-Afrika Ekonomia kaj Mona Unio (OAEMU) (Uemoa en la franca)*, oni devas relativigi tiujn nombrojn. La loĝantaro tie kreskas meze 3% jare, la kresko de la Malneta Enlanda Produkto por unu homo estas nur proksimume 2,5%. En la ekonomia kaj mona Komunumo de la Centra Afriko (EMKCA) (Cemac en la franca)*, la mezaj kreskokvotoj de la MEP kaj de la loĝantaro estas respektive 4,6% kaj 2,8%, tio estas kresko de la MEP por unu loĝanto relative malgranda*. Rezultas el tio, ke la disvolvoplanoj de iuj landoj de la franko-zono — kiel Niĝero, Malio, Burkina Faso aŭ Ĉado — limiĝas precipe je lukto kontraŭ malriĉeco, dum la Monda nutro-plano (MNP) helpas ilin. Sine de la Ekonomia Komunumo de la Okcident-Afrikaj ŝtatoj (EKOAŜ) (Cedeao en la franca), la regiona organizaĵo mandatita de la Afrika Unio por kunordigi la politikojn de ekonomia integrado de ĝiaj membroj, nek Eburbordo nek Senegalo gvidas, sed du angloparolantaj landoj. Niĝerio havas kreskokvoton 7,4% en 2013 (kontraŭ 6,2% en 2012). Ganao spertis mezan kreskon de sia produkto je 6% dum la ses lastaj jaroj, kaj ĝi devus atingi 8% en 2015, laŭ la citita raporto “Perspectives économiques en Afrique” (Ekonomiaj perspektivoj en Afriko).

* Vd Demba Moussa Dembélé, “La afrika franko, ĉu malaperonta?”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2010.
* Benino, Burkina Faso, Eburbordo, Gvineo Bisaŭa, Malio, Niĝero, Senegalo kaj Togo.
* Kameruno, Centra Afriko, Kongo, Gabono, Ekvatora Gvineo kaj Ĉado.
* www.cemac.int
Anakronisma valuto

LA MALFACILAĴOJ de la franko-zono estas imputeblaj je ekonomiaj kaj financaj politikoj stumpigitaj, malkompletaj kaj misfunkciaj. Unue, la konservo de la afrika franko post la sendependiĝoj de 1960 necesigus tiun de la federaciaj strukturoj de la Franca Okcidenta Afriko (FOA) kaj de la Franca Ekvatora Afriko (FEA). Male, la junaj ŝtatoj forigis tiun integradon, metante inter si doganajn limojn. Tiuj nuligis la profitojn de la ununura valuto favoranta komercon inter la ŝtatojn, kiuj ĝin kunuzas. Kompare, pli ol 60% de la eŭropaj interŝanĝoj estas intereŭropaj, kontraŭ apenaŭ 13% por la landoj de la frankozono en Afriko*. La malkonstruo de la federaciaj strukturoj de la franca kolonia imperio en Afriko estus devinta akompani la forigon de la afrika franko, tiel ke ĉiu lando povu havigi al si propran valuton. Tiel okazis en la britaj ekskolonioj, kun abolo de la okcident-afrika pundo kaj de la elsendo-kaso de Orienta Afriko, en 1977. Ĉu estas imagebla la abolo de la Maastricht-kontrakto, kun daŭriganta eŭro?

* Banque africaine de dévoloppement (Banko Afrika de Disvolvado), “Impact des unions monétaires sur les échanges commerciaux”, julio 2013.

La konservo de la afrika franko kreis ekonomian medion maltaŭgan por ĉia disvolvo-strategio. Tiu manko de perspektivoj en plene mutacianta Afriko favoras malstabilecon kaj konfliktojn. Antaŭnelonge, Eburburdo, Gvineo Bisaŭa, Malio kaj Centr-Afriko estis scenejo de perfortaĵoj, kiuj fluigis sangon en la regiono. Francujo, apogata de Usono, aliflanke instrumentigis tiujn krizojn por plifortigi sian arme-ĉeeston en tiuj landoj. En tiu kunteksto, la strategioj de ekonomia integrado de la OAEMU kaj de la EMKCA estis kondamnitaj je malsukceso. La nemalhaveblaj antaŭkondiĉoj de la vivipovo de mona unio estis ja ignorataj: oni trovas neniun solidarec-mekanismon, nek ununuran merkaton, nek politikan union.

Duarange de la strukturaj nelogikaĵoj de la frankozono estas la fiksa kurzo de la komuna valuto, fiksita al la eŭro, je nivelo evidente tro alta*. Oficiale temas pri protekti la stabilecon de la mono, ĝian konverteblon kaj ĝian liberan translokigon en Francujon tra la mekanismo de la valutmerkata regado starigita en 1993. Sed tiu aranĝo precipe funkcias avantaĝe al la francaj entreprenoj, kiuj havas kvazaŭmonopolon pri la ekonomia aktivado de la zono: Bouygues, Areva, Total, Bolloré, Eiffage, Orange (Sonatel), BNP Paribas (BICI), Société générale, Air France, ktp. La publika sektoro ne estas malpli koncernata. Ekzemple, la Franca Agentejo por Disvolvalo (FAD), pruntodonis al Senegalo, kadre de ĝia Plano Senegalo Elmerga (PSE), 58 miliardojn da afrikaj frankoj (88,5 milionoj da eŭroj) por la konstruo de la aŭtovojo-peco de Diamniadio ĝis la estonta flughaveno, en la ĉirkaŭaĵo de Dakaro (vidu “En Dakaro, ...”). La kontrakto estis atribuata al Eiffage sen adjudiko. La FAD pagos rekte al tiu kompanio la prunton, kiun la senegalaj impostpagantoj repagos. Por fari “komercan geston”, Eiffage ricevis por tridek jaroj la taskon mastrumadi la aŭtovojan pagejon; ĝi verŝajne rehejmenigos la profitojn en Francujon. Tiel komprenata, la PSE similas helpon por la reganta teamo; ĝi lulas la senegalanojn en siaj revoj, sen ligo kun la realo.

* Unu eŭro valoras 655,95 afrikajn frankojn.

Paradokso: la landoj de la frankozono devas pagi ĉiujn tiujn afablaĵojn donitajn al Francujo, elspezante siajn deviz-rezervojn en la kasoj de la franca fisko. Parizo tiam povas investi tiujn rezervojn (dekoj da miliardoj da eŭroj) en fiskaj promeskambioj destinitaj garantii la pruntojn, kiujn ĝi akiras por financi sian propran publikan deficiton.

Triarange de la valutaj malkongruoj de la frankozono estas la alta nivelo de interezoj praktikataj. La francaj bankoj aplikas interez-kvotojn je 5 aŭ 6% al la pruntoj donitaj al la registaroj de la frankozono por financi iliajn importaĵojn de petrolo, nutraĵoj, ekipaĵoj, ktp. Kun, krome, komercaj pruntoj donitaj al la negocistoj kaj entreprenoj, kiuj povas atingi 18% — kontraŭ 5% en Etiopio-, ĉu ni miru pri la malforta rolo de la bankoj en la landoj de la frankozono? Tiuj eksterordinaraj kvotoj kontrastas kun la universala praktiko de tre malaltaj kvotoj destinitaj relanĉi la mondan ekonomion, kiu apenaŭ eliras el la ekonomia kaj financa krizo la plej ruiniga el sia historio de post la katastrofo de 1929.

Tia sistemo povas nur generi strukturajn buĝetdeficitojn, troan dependecon de la importaĵoj kaj amasan kapitalfuĝon. Gardanto de la buĝeta rigoro kaj valuta ortodokseco, la Internacia Mon-Fonduso (IMF) ne nur akceptas tiajn misfunkciojn, sed plifortigas ilin per programoj de struktura alĝustigo. Tio surprizas nur tiujn, kiuj forgesis, ke de s-ro Pierre-Paul Schweitzer ĝis s-ino Christine Lagarde, tra s-roj Jacques de Larosière, Michel Camdessus kaj Dominique Strauss-Kahn, Francujo ĉiam zorgis nomumigi kiel ĝeneralajn direktorojn de la IMF teknokratojn, kiuj jam distingiĝis kiel gardistoj de la franca ortodokseco ĝis en ties eksaj kolonioj. Ĉu ne estas s-ro Camdessus, kiu prezidis la masivan devaluton je 50% de la afrika franko truditan de Parizo en 1994*?

* S-ro Michel Camdessus estis direktoro de la IMF de 1987 ĝis 2000. Vd “L’Afrique noire happée par le marché mondial”, Le Monde diplomatique, marto 1994.
Kiuj konverĝo-politikoj?

TIUJ ILOJ de la franca dominado ankaŭ ebligas al la afrikaj elitoj senpune riĉiĝi danke al la importaĵoj kaj alproprigi al si publikajn fondusojn, kiujn ili facile povas eksporti al Francujo, ĝuante eksterordinaran vivnivelon hejme. Komplicoj de la instituciigita ekspluatado de siaj landoj, la afrikaj gvidantoj des pli akceptas la valutajn regulojn, ke iliaj francaj samranguloj, el ĉiuj partioj, ĉiam ebligis al ili senfinan politikan regdaŭron. Félix Houphouët-Boigny restis prezidanto de Eburbordo de la landa sendependiĝo en 1960 ĝis sia vivofino en 1993. La listo de la francparolantaj gvidantoj “ne detronigeblaj” longas: s-roj Denis Sassou Nguesso en Kongo, Blaise Compaoré en Burkina Faso, Idris Déby en Ĉado, Paul Biya en Kameruno...

En tiuj kondiĉoj, ne estas mirige, ke la francparolantaj afrikaj landoj ne sentas blovi venton de ŝanĝo forbalaantan la kontinenton, sed male, estas scenejo de puĉoj, kaperado, korupto kaj ĉiuspecaj fikomercoj je skalo ne atingita ĉe la najbaroj.

La reguloj de la frankozono devas do esti reformitaj profunde. Unue, abolo de la konverteblo de la afrika franko estas necesa por la ekonomia ekflugo. Hodiaŭ starigita kiel evidentaĵo, la konverteblo de la valutoj tamen ne estas deviga. Ĉinujo, ekzemple, ne permesas la liberaligadon de sia valut-merkato, kaj ĝia valuto, la juano, ne estas libere konvertebla.

Due, la politiko de fiksa valut-kurzo estas stultaĵo, kiun oni devas fini. Depost la abolo de la ornormo kaj de la fiksaj valut-kurzoj en 1972 fare de la usona prezidanto Richard Nixon, plejmulte de la valut-kurzoj estas fluktuaj. Same, la strategio de plej multaj landoj estas teni ĉe la plej malalta nivelo kiel eble la kurzon de sia valuto, por kreskigi sian konkurenc-kapablon kaj la kvanton de siaj eksportaĵoj. En tiu kadro okazas tio, kion oni kutimas nomila “milito de valutoj” inter industriaj landoj kaj sojlo-landoj. Tute logike, la afrika franko ne estas escepto. Ĝi devus, minimume, esti fiksita ne ekskluzive al la eŭro, sed al aro da valutoj elektitaj inter tiuj de la ĉefaj komercaj partneroj de la frankozonaj landoj (eŭro, dolaro kaj juano).

Por artikigi tiujn reformojn en Okcidenta Afriko, la plej taŭga kadro povus esti la EKOAŜ. Bedaŭrinde, Francujo konsideras ĝin plene dediĉita al la interesoj de la anglosaksaj landoj kaj privilegias la OAEMU kaj la EMKCA, du organizojn kreitajn de la frankozonaj landoj kun la malprudenta espero ĉirkaŭdigi la britan, usonan kaj niĝerian influon en tio, kion oni konsideras kiel francan rezervitan terenon.

Restas tamen, ke la EKOAŜ estas la organizaĵo mandatita de la Afrika Unio por konduki en Okcidenta Afriko la ekonomiajn kaj financajn konverĝo-politikojn necesajn por adopti komunan eksteran tarifon (KET). Per tiu rimedo oni celas realigi doganan union, antaŭkondiĉon de sukcesa ekonomia integrado, sekvatan de politika unio de la landoj de la regiono, kiu estas mem antaŭkondiĉo por la kreado de okcident-afrika valuto.

Komuna mono implicas impostajn kaj valutajn politikojn deciditajn laŭ centraliza maniero, kiuj mem necesigas politikan integradon. Necesos krome diskuti la enhavon de la konverĝo-politikoj, por ne estigi socialajn streĉojn.

La laŭmoda ŝerco en la intelektaj rondoj de Lagoso (Niĝerio) estas, ke du grandaj landoj kunekistas ene de la EKOAŜ: Niĝerio kaj Francujo. La prezidanto de Niĝerio, s-ro Goodluck Jonathan, bone tion komprenis. S-ro Pierre Moscovici, tiama franca ministro pri ekonomio kaj financoj, estis la ununura neafrika invitito al la sepa asociita ministra kunveno de la Konferenco de la afrikaj ministroj pri financoj, kiu okazis en Abuja (Niĝerio) de la 25-a ĝis 30-a de marto 2014.

Sanou MBAYE

Ĉu vere Albert Camus estis rasisto?

Bonvolu alklaki jenan ligilon:

Ĉu vere Camus estis rasisto?

Cifereca kapitalismo, amasa superrigardo kaj usona dominado

La disbranĉiĝoj de la afero Snowden — Geopolitiko de spionado

Per tio, ke la afero Snowden, antaŭ jaro kaj duono, malkaŝis la maŝinon de superrigardo de la usonaj sekretaj servoj, ĝi montris la malmultan respekton de la registaro de s-ro Barack Obama pri la privata vivo. Sed ĝi atingas multe pli malproksimen: ĝi malkaŝas la mondvastajn potencrilatojn kaj la mutaciojn de la cifereca kapitalismo.

LA MALKAŜOJ pri la spionaj programoj de la Nacia Agentejo pri Sekureco (National Security Agency, NSA) sekvigis “fundamentajn kaj ne inversigeblajn ŝanĝojn en multaj landoj kaj multnombraj kampoj”*, emfazas Glenn Greenwald, la ĵurnalisto de la Guardian, kiu publikigis la konfidencajn informojn, kiujn liveris al li s-ro Edward Snowden. En la aŭtuno de 2013, la germana ĉefministro s-ino Angela Merkel kaj la brazila prezidantino Dilma Rousseff direktis sin kontraŭ s-ro Barack Obama kondamnante la atencojn kontrau la privata vivo, pri kiu kulpis Usono — kaj kies viktimoj estis ili persone. La Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) unuanime adoptis rezolucion, kiu agnoskas kiel homrajton la protekton de privataj donitaĵoj en Interreto. Kaj, en junio 2014, la usona ministro pri justico, respondante al la Eŭropa Unio, promesis submeti al la Kongreso leĝproponon, kiu larĝigas al la eŭropaj civitanoj certajn rimedojn de protekto de la privata vivo, kiujn ĝuas la civitanoj usonaj.

* Glenn Greenwald, Nulle part où se cacher [Nenie kie kaŝiĝi], JC Lattès, Parizo, 2014.

Sed, por plene kompreni la amplekson de la internacia eĥo de la afero Snowden, oni devas rigardi trans la jurajn leĝrompojn kaj taksi la efikojn de tiuj malkaŝoj al la mondaj ekonomiaj kaj politikaj fortoj, kiuj estas strukturitaj ĉirkaŭ Usono.

Unue, la spionado — unu el la funkcioj de la NSA — estas integra parto de la usona milita potenco. Ekde la jaro 2010, la direktoro de la NSA estas taskita ankaŭ pri ofensivaj ciferecaj operacioj, kiel komandanto de la Cyber Command de la armeo: tiuj du organismoj apartenas al la ministrejo pri defendo. “Usono povus uzi la ciferecajn armilojn [...] en la kadro de ordinaraj militaj operacioj, same kiel krozraketojn aŭ senpilotajn aviadilojn”, klarigas en la New York Times (la 20-an de julio2014) la admiralo Michael S. Rogers, antaŭ nelonge nomumita al tiu duobla posteno.

Due, tiu milita rimedo troviĝas en multe pli larĝa kadro, tiu de la strategiaj aliancoj de Usono. Ekde la jaro 1948, la interkonsento United Kingdom-United States Communications Intelligence Agreement (Ukusa) estas la koro de la programoj por superrigardi mondajn komunikaĵojn. En tiu traktato, Usono estas nomata “unua partio” (first party) kaj la NSA estas specife rekonata kiel la “precipa partio” (dominant party). Britujo, Kanado, Aŭstralio kaj Nov-Zelando estas tie “duaj partioj” (second parties). Ĉiu el tiuj landoj, krom tio ke ĝi promesas certigi la superrigardon de la komunikadoj en donita regiono, partumi siajn infrastrukturojn kun Usono kaj fari komunajn operaciojn kun ĝi, povas aliri la informojn kolektitajn laŭ la manieroj difinitaj de Vaŝingtono.*

* Kp Jeffrey T. Richelson kaj Desmond Ball, The Ties That Bind: Intelligence Cooperation Between the Ukusa Countries, Allen & Unwin, Bostono, 1985, kaj Jeffrey T. Richelson, The US Inteligence Community, Westview, Boulder, 2008. Vd Philippe Rivière, “Le système Echelon”, Le Monde diplomatique, julio 1999.

La landoj de la Ukusa — la five eyes (“kvin okuloj”), kiel oni kelkfoje nomas ilin — kunlaboris en la kadro de la malvarma milito. Sovetunio estis la ĉefa kontraŭulo. Sed, fronte al la progresoj de la kontraŭkoloniaj, kontraŭimperiismaj kaj eĉ kontraŭkapitalismaj movadoj en Azio, en Afriko kaj en Latinameriko, Usono etendis sian kapablon kolekti informojn mondskale. La aliancoj, kiuj fondis tiun sistemon, do larĝe etendiĝis trans la rondo de la unuaj subskribintoj. Ekzemple oriente kaj okcidente de Sovetunio, Japanujo kaj Germanujo troviĝas inter la “triaj partioj” (third parties) de la traktato. Notindas, ke sekve al la malkaŝoj de s-ro Snowden, s-ino Merkel petis Usonon kune uzi kun Germanujo la informojn, pri kiuj ĝi disponas, laŭ kondiĉoj similaj al tiuj, kiujn ĝuas la “duaj partioj”. La Obama-registaro strikte rifuzis tion.

La privata industrio pri publika informo

IOM POST IOM, la membroj kun la statuso de “triaj partioj” progresis, sed ĉiuj disponas pri limigita aliro al la kolektitaj informoj. Dum certa tempo tio estis la kazo de Irano, en bona pozicio por superrigardi la sudon de Sovetunio. Post la revolucio de 1979, Usono devis trovi anstataŭan solvon. Ĝi tiam instituciigis siajn ligojn kun la Popolrespubliko Ĉinujo, kun kiu la rilatoj estis pliboniĝintaj post la vizito de s-ro Henry Kissinger en aprilo 1970. La provinco Xinjiang ŝajnis esti komforta loko por spioni la rusojn: Deng Xiaoping, la granda arĥitekto de la malfermo de Ĉinujo al la merkatekonomio, permesis al la Central Intelligence Agency (CIA) konstrui du postenojn de superrigardo, kondiĉe ke ili estu funkciigataj de teĥnikistoj ĉinaj. Ili funkciis ekde 1981 kaj almenaŭ ĝis la mezo de la 1990-a jaroj.

Ĉar neniu ŝtato posedas same etenditan reton de spionado kiel Usono, la argumento, laŭ kiu “ĉiuj landoj faras same”, ne validas. De la satelitoj en la 1950-aj jaroj ĝis la ciferecaj infrastrukturoj, Usono plurfoje modernigis siajn sistemojn de tutmonda superrigardo. Tamen, ekde la komenco de la 1990-aj jaroj kaj de la falo de la komunistaj reĝimoj [en Eŭropo -vl], la superrigardo ankaŭ ŝanĝis sian funkcion. Ĝi daŭre celas kontraŭbatali la minacojn, nunajn aŭ estontajn, por monda ekonomio konstruita ĉirkaŭ la usonaj interesoj. Sed tiuj minacoj diversiĝis: neŝtataj agantoj, malpli evoluintaj landoj decidintaj ekokupi pli bonan pozicion en la monda ekonomio aŭ, male, landoj kiuj deziras iri aliajn vojojn de disvolviĝo; kaj — jen esenca punkto — aliaj evoluintaj kapitalismaj landoj.

Por klarigi tiun strategian ŝanĝon, necesas emfazi ekonomian aspekton de la usona informsistemo rekte ligitan kun la cifereca kapitalismo. En la lastaj jardekoj evoluis industrio de kibermilito, de kolektado kaj analizo de donitaĵoj, kiu devas respondeci al neniu kaj de kiu estas parto la dunginto de s-ro Snowden, la entrepreno Booz Allen Hamilton. Per aliaj vortoj, kun la amasaj privatigoj, la “eksterigo de la sekreta informado” banaliĝis. Tio, kio de longa tempo estis funkcio de registaro, fariĝis vasta entrepreno gvidata de la ŝtato kune kun la afera mondo. Kiel s-ro Snowden demonstris, la usona komplekso de superrigardo estas nun konektita kun la koro de la reta industrio.

Ekzistas solidaj kialoj por pensi, ke entreprenoj de la Silicon Valley partoprenis sisteme, kaj plejparte en frateca maniero, en certaj partoj de sekretega operacio de la NSA nomata “Enduring Security Framework”, aŭ Kadro de daŭrema sekureco.* Jam en la jaro 1989, fakulo pri armeaj informoj gratulis sin pro la “densaj ligoj kiujn la usonaj kompanioj flegas [...] kun la altaj instancoj de la usona nacia sekureco”, ĉar la menciitaj kompanioj “faciligas la aliron de la NSA al la internacia trafiko”.* Dudek kvin jarojn poste, tiu struktura rilato daŭras. Kvankam la interesoj de tiuj entreprenoj verŝajne ne identas kun tiuj de la usona registaro, la precipaj informadikaj kompanioj estas nemalhaveblaj partneroj por Vaŝingtono. “La plej multaj entreprenoj, kiuj ebligas de longa tempo al la Agentejo esti ĉe la pinto de la teĥnologio kaj havi tutmondan atingon, daŭre kunlaboras kun ĝi”, rekonis la direktoro de la NSA en junio 2014 en la New York Times.

* Kp Barton Gellman kaj Laura Poitras, Codename Prism: Secret government program mines data from nine US Internet companies, including photographs, emails and more”, The Washington Post, 6-a de junio 2013; Jason Leopold, Emails reveal close Google relationship with NSA”, Al Jazeera America, 6-a de majo 2014; kaj Andrew Clement, NSA surveillance: Exporting the geographies of Internet interception, prelego en la Humboldt-universitato, Berlino, 6-a de marto 2014.
* Ashton B. Carter, “Telecommunications policy and US national security”, en Robert W. Crandall kaj Kenneth Flamm (sub la dir. de), Changing the Rules, Brookings, Vaŝingtono, DC, 1989.

Kontraŭ ĉia evidento, Google, Facebook ktp neas sian koncernecon kaj ŝajnigas indignon. La reago estas ja logika: tiuj entreprenoj konstruis sian riĉaĵon sur grandskala spionado kun komerca celo — por si same kiel por siaj financaj subtenantoj, la grandaj agentejoj de reklamo kaj de merkatesploro.

La kolektado, amasa kaj kunordigita, de donitaĵoj fare de la grandaj entreprenoj, ne estas fakto natura. Necesis ebligi tion, precipe per transformado de la komenca arĥitekturo de Interreto. En la 1990-aj jaroj, kiam la Tutmonda Teksaĵo ĵus komencis enmiksiĝi en la socian kaj kulturan vivon, la informadikaj kaj reklamaj entreprenoj agis premgrupe ĉe la Clinton-registaro por redukti la protekton de la privata vivo al strikta minimumo. Tiel ili povis modifi Interreton tiamaniere ke ili povis superrigardi siajn uzantojn por komercaj celoj. Dum ili rifuzas la iniciatojn de protekto de la donitaĵoj, eĉ la plej etajn, sociaj retoj, serĉiloj, provizantoj de interret-aliro kaj reklamistoj daŭre postulas pli grandan eblecon de komerca superrigardo en Interreto — pro tio ili disvolvas la transiron al “nuba” informadiko (cloud service computing). Kelkmiloj da gigantaj entreprenoj akiris la povon akapari la informojn de la tutmonda loĝantaro, de la lulilo ĝis la ĉerko, ĉiuhore de la tago. Kiel la esploristo Evgeny Morozov klarigas, la profit-strategioj de tiuj entreprenoj baziĝas eksplicite sur la konitaĵoj de siaj uzantoj. Ili estas, laŭ la fondinto de WikiLeaks, s-ro Julian Assange, “superrigardiloj”.*

* Vd Evgeny Morozov, De l’utopie numérique au choc social [“De la cifereca utopio al la socia ŝoko”], Le Monde diplomatique, aŭgusto 2014. Kp Julian Assange, Cypherpunks: Freedom and the Future of the Internet, OR Books, Novjorko, 2012.

Tiuj profit-strategioj fariĝas la bazo de la disvolviĝo de la cifereca kapitalismo. La vigleco de alproprigo de elektronikaj personaj datumoj ege fortiĝas pro duobla premo, ekonomia kaj politika. Ĝuste pro tiu sama kialo ĝi elmetas sin al duobla vundeblo, kiun la malkaŝoj de s-ro Snowden montras.

En majo de 2014, la Eŭropa Justic-Kortumo taksis, ke la individuoj havas la rajton postuli la forigon de esplorrezultoj kiuj estas ligitaj kun personaj datumoj “maltaŭgaj, nekoncernaj aŭ arĥaiĝintaj”. En la kvar tagoj, kiuj sekvis tiun juĝon, Google ricevis kvardek unu mil postulojn bazitajn sur tiu “rajto je forgeso”. Eĉ pli klare, en junio 2014, 87 elcentoj da homoj en dek kvin landoj, demanditaj de la kabineto pri publikaj rilatoj Edelman Berland, konsentis pri la eldiro, ke la leĝo devus “malpermesi al la entreprenoj aĉeti kaj vendi datumojn sen la konsento” de la koncernataj personoj. La samaj sonditaj personoj opiniis, ke la precipa minaco al la protekto de la privata vivo en Interreto troviĝas en la fakto, ke la entreprenoj povas “uzi, interŝanĝi aŭ vendi sen scio [de la koncernatoj] personajn datumojn por akiri per tio financan gajnon”. Por ĉirkaŭdigi la malkontenton, la Blanka Domo publikigis raporton, kiu rekomendas al la entreprenoj limigi la uzadon de datumoj de siaj klientoj. Malgraŭ tio, la Obama-registaro restas neŝancelebla en sia subteno al la multnaciaj konzernoj: “La grandaj (big) datumoj estos historia motoro de la progreso”*, sloganis oficiala komunikaĵo en junio 2014.

* “Big data: Seizing opportunities, preserving values”, Blanka Domo, Vaŝingtono, DC, majo 2014.
Revigligi la kontestadon

LA RIFUZO de la dominado de la usonaj ekonomiaj kaj ŝtataj interesoj en la cifereca kapitalismo percepteblas ne nur en opini-enketoj. Por tiuj, kiuj jam de longa tempo serĉis okazon por batali kontraŭ la usonaj entreprenoj, la malkaŝoj de s-ro Snowden estis ne esperita bonŝanco. Pri tio atestas la eksterordinara “Malfermita letero al Eric Schmidt” (prezidanto kaj ĝenerala direktoro de Google, skribita de unu el la plej grandaj eŭropaj eldonistoj, s-ro Mathias Döpfner, de la grupo Axel Springer. En tiu letero li akuzas Guglon, kiu havas 60 elcentojn de la merkato de reta reklamo en Germanujo, ke ĝi volas fariĝi “cifereca superŝtato”, kiu jam ne bezonas respondumi al iu ajn. Per sia klarigo, ke Eŭropo restas “skleroza” forto en tiu esenca kampo, s-ro Döpfner kompreneble volas subteni la interesojn de la germanaj entreprenoj (Frankfurter Allgemeine, felietono, de la 17-a de aprilo 2014).

La kronika stagnado de la monda ekonomio ankoraŭ pli akrigas la batalon de la grandaj entreprenoj kaj de la ŝtato por akapari la profitojn. Unuflanke, la provizantoj de interret-aliro kaj la grandaj entreprenoj estas la ĉefgvardio de cifereca kapitalismo centrita en Usono. Sole la societo Microsoft uzas pli ol milionon da komputiloj en pli ol kvardek landoj por liveri siajn servojn el centoj da datumcentroj. Nur Android kaj IOS, la mastrumaj sistemoj respektive de Google kaj de Apple, provizis 96 elcentojn de la smartphone-poŝtelefonoj venditaj en la mondo en la dua trimestro de 2014. Aliflanke, Eŭropo montras mizerajn rezultojn: ĝi jam ne dominas la merkaton de poŝtelefonoj, kaj Galileo, ĝia projekto de persatelita lokalizado, havas multajn problemojn kaj malfruiĝojn.

La cifereca kapitalismo bazita sur Interreto impresas pro sia amplekso, sia vigleco kaj pro siaj profit-perspektivoj, kion montras ne nur la industrio rekte ligita al Interreto, sed ankaŭ kampoj tiom malsamaj kiel la aŭtomobil-konstruado, la servoj de sano, edukado kaj financo. Kiuj entreprenoj, lokitaj en kiuj regionoj, akaparos la koncernajn profitojn?

En tio, la afero Snowden agas kiel ĝena elemento, ĉar ĝi vigligas la kontestadon al la usona cifereca dominado. En la semajnoj, kiuj sekvis al la unuaj malkaŝoj, svarmis la spekuladoj pri la influo de la dokumentoj publikigitaj de s-ro Snowden al la internaciaj vendoj de la usonaj entreprenoj pri novaj teĥnikoj. En majo 2014, la prezidanto kaj ĝenerala direktoro de la informadika ekipisto Cisco ekzemple skribis al la prezidanto Obama por averti lin pri la fakto, ke la NSA-skandalo subfosas “la konfidon en nia industrio kaj la kapablon de la teĥnologiaj societoj vendi siajn produktojn en la mondo” (Financial Times, 19-a de majo 2014).

Por la informadikaj entreprenoj la minaco el la politika mondo preciziĝas. Certaj ŝtatoj, menciante la malkaŝojn de s-ro Snowden, alie orientas sian ekonomian politikon. Brazilo kaj Germanujo pensas pri la ebleco permesi nur Interret-provizantojn de sia propra lando konservi la datumojn de siaj civitanoj — dispono jam valida en Ruslando. En junio 2014, la germana registaro ĉesigis kontrakton, kiu jam de longa tempo ligis ĝin kun la usona kompanio Verizon, kaj faris novan kun la Deutsche Telekom. Kristandemokrata gvidanto siavice deklaris, ke la germana politika kaj diplomatia personaro prefere revenu al la skribmaŝino por ĉiaj konfidencaj dokumentoj. Brazilo kaj la Eŭropa Unio, kiuj planas konstrui novan submaran telekomunikan reton, por ke iliaj interkontinentaj komunikadoj ne plu dependu de la usonaj infrastrukturoj, konfidis tiun taskon al brazila kaj hispana entreprenoj. Same, Braziljo elvokis la forlason de Outlook, la retpoŝtan servon de Mikrosofto, favore al sistemo, kiu uzas datumcentrojn instalitajn en ĝia propra teritorio.

Batalo por regulado de Interreto

EN TIU ĈI aŭtuno, la ekonomiaj reprezalioj kontraŭ la usonaj informadikaj entreprenoj daŭras. Germanujo malpermesas la programaron de komuna uzado de la taksioj Uber; en Ĉinujo, la registaro klarigis, ke la usonaj informadikaj ekipaĵoj kaj servoj estas minaco al la nacia sekureco kaj postulis de la ŝtataj entreprenoj ne plu uzi ilin.

Fronte al la kontestado, la usonaj ciferecaj gigantoj ne kontentiĝas per ofensivo de publikaj rilatoj. Ili reorganizas sian agadon por montri al siaj klientoj, ke ili respektas la lokan leĝaron pri protekto de datumoj. IBM tiel planas investi 1 miliardon da dolaroj por konstrui datumcentrojn eksterlande, esperante povi trankviligi siajn klientojn en zorgo pro la usona spionado. Ne certas, ke tio sufiĉas por mildigi la timojn, dum Vaŝingtono petas Mikrosofton transdoni la retmesaĝojn stokitajn sur ties serviloj en Irlando ...

Sed oni ne trompiĝu: la celo de la usonaj instancoj restas ampleksigi la avantaĝojn kiujn ili donas al siaj informadikaj multnaciaj konzernoj. En majo 2014, la usona ministro pri justico malfermis plendon kontraŭ kvin oficiroj de la ĉina armeo pro komerca kibernetika spionado, argumentante ke Ĉinujo uzas malkaŝe kontraŭleĝajn taktikojn de konkurenco. Tamen, kaj en signifa maniero, la Financial Times malkaŝis, ke tiu plendo deponita de la ĉampionoj pri spionado vekis zorgojn en la germana industrio, “kie oni maltrankvilas pro la ŝtelado de intelekta proprieto” (la 22-an de majo 2014). Ĉu tio estis la efiko, kiun la usonaj respondeculoj celis?

Kial Usono atendis precize tiun ĉi momenton por ekagi? De jaroj ĝi akuzas Ĉinujon ke ĝi lanĉas kiber-atakojn kontraŭ ĝiaj entreprenoj — dum ĝi mem piratis la kursilojn kaj la interretan ekipaĵon de konkurenca ĉina kompanio, Huawei ... Unu el eblaj motivoj, politika, videblas: en tiu jaro de duonmandataj elektoj, la demokrata registaro volas fari Ĉinujon predisto kiu detruas la usonajn dungojn per ŝtelado de intelekta proprieto. Kaj samtempe tiu publika akuzo de Pekino subtile emfazas, ke inter aliancanoj la ĝisnuna stato — cifereca kapitalismo dominata de Usono — restas la plej bona opcio.

Tie ni tuŝas la centron de la problemo. Laŭ s-ro Snowden, li esperis, ke liaj malkaŝoj “estos apogo necesa por konstrui Interreton pli egalecan”.* Li volis ne nur lanĉi debaton pri la superrigardo kaj la rajto je privata vivo, sed ankaŭ influi la kontraŭecan debaton pri la malekvilibroj ennaskitaj en la infrastrukturo de Interreto.

* Citita de Glenn Greenwald, v.c.

En sia strukturo mem, Interreto estis ĉiam avantaĝa por Usono. Kontraŭstaro, internacia sed sporada, aŭdeblis ekde la 1990-aj jaroj. Ĝi intensiĝis inter 2003 kaj 2005 dum la mondaj pintkunvenoj pri la socio de informado, poste denove en 2012, dum multflanka renkontiĝo organizita de la Internacia Unio de Telekomunikadoj. La malkaŝoj de s-ro Snowden akrigas tiun konflikton pri la “monda regado de Interreto”.* Ili malfortigas la “kapablon de Vaŝingtono orienti la debaton pri la estonteco de Interreto”, klarigas la Financial Times, citante eksan respondeculon de la usona registaro, por kiu “Usono jam ne havas la moralan aŭtoritaton kiu permesus al ĝi paroli pri Interreto libera kaj malfermita” (21-an de aprilo 2014).

* Vd “Qui gouvernera Internet?” [“Kiu regos Interreton?”], Le Monde diplomatique, februaro 2013.

Post kiam la prezidantino Rousseff kondamnis la leĝrompojn de la NSA antaŭ la Ĝenerala Asembleo de la UN en septembro 2013, Brazilo anoncis internacian renkontiĝon por ekzameni la instituciajn politikojn difinitajn de Usono koncerne Interreton: la NETmundial[monda teksaĵo], tutmonda multflanka kunveno pri la regado de Interreto”, okazis en San-Paŭlo en aprilo 2014 kaj kunigis ne malpli ol cent okdek partoprenantojn, reprezentantojn de registaroj, de entreprenoj kaj de asocioj.

Usono provis kontraŭagi tiun iniciaton: kelkajn semajnojn antaŭ tiu kunveno ĝi promesis, ne sen pluraj gravaj kondiĉoj, forlasi sian rolon de formala superrigardo de la Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (Icann), la organizaĵo, kiu mastrumas iujn el la vivnecesaj funkcioj de la reto. Tiu operacio sukcesis. Tuj post la NETmundial, la Software and Information Industry Association (SILA), en Usono, gratulis sin: “La vortoj pri la superrigardo restis mezuritaj” kaj “tiu renkontiĝo ne kontentigis tiujn, kiuj preferas interregistaran regadon de Interreto, t.e. metitan sub la egido de la Unuiĝintaj Nacioj”.*

* Carl Shonander, SILA welcomes outcome if NETmundial global multistakeholder meeting, aprilo 2014, www.siia.net.

Lastanalize, la rezultojn de la renkontiĝo en San-Paŭlo determinis la ekonomiaj-geopolitikaj konfliktoj kaj la naskiĝantaj reorientiĝoj. Dum Brazilo reiris en la usonan sinon, Ruslando kaj Kubo rifuzis subskribi la finan rezolucion kaj emfazis, ke la retoriko de Usono pri la “libereco de Interreto” sonas nun kave; la hindia delegacio deklaris sin nekontentigita, kaj aldonis, ke ĝi konsentos nur post konsultiĝo kun sia registaro, kaj Ĉinujo ree akuzis la usonan “kiberhegemonion” (China Daily), 21-an de majo 2014). Tiu opinio progresas. Post la NETmundial, la grupo de la 77 plus Ĉinujo alvokis la interregistarajn organizaĵojn “diskuti kaj ekzameni la uzadon de la informadaj kaj komunikadaj teĥnikoj por certiĝi pri ilia kompleta konformeco kun la internacia juro”* kaj postulis ĉesigon de la eksterteritoria amasa superrigardo.

* “Deklaro de Santa Cruz: For a new world order for living well”, 17-an de junio 2014. Starigita en la jaro 1964, la grupo de la 77 sine de la Unuiĝintaj Nacioj kunigas evolulandojn zorgantajn por apogado de komunaj ekonomiaj kaj diplomatiaj interesoj.

Tiel akriĝas la struktura konflikto pri la formo kaj la dominado de la cifereca kapitalismo. Kvankam la malhomogena koalicio kontraŭ la potenco kaj la grandaj entreprenoj de Silicon Valley alprenis certan amplekson, tiuj lastaj restas firme intencantaj konservi sian mondan hegemonion. Laŭ s-ro Kissinger, konata advokato de la usona supereco, la usonanoj devas sin demandi: kion ni volas malebligi, kia-ajn-preze, kaj tute solaj se necesas? Kion ni devas provi plenumi, eĉ se ekster ĉia multflanka kadro? Tre bonŝance, la ŝtatoj, la multnaciaj konzernoj kaj iliaj fervoruloj ne estas la solaj politikaj agantoj. Ni estu dankemaj al s-ro Snowden, ke li memorigis tion al ni.

Dan SCHILLER.

Cifereca kapitalismo, amasa superrigardo kaj usona dominado

En Usono, debato relanĉita

NUR KELKAJN tagojn post la publikigado de la artikolo de la Guardian, en kiu la ĵurnalisto Glenn Greenwald malkaŝis, ke la Nacia Agentejo pri Usona Sekureco (National Security Agency), NSA, kolektas la telefonajn datumojn de milionoj da usonaj abonintoj (la 5-an de junio 2013), la prezidanto Barack Obama kunvenigis grupon da konsilistoj. Post pluraj monatoj da enketoj — kaj kiam la teruraj malkaŝoj sekvis unu la alian —, tiu komitato publikigis nerefuteblajn konkludojn: la pravigoj liveritaj de la NSA ne estis validaj; ĝi ne povis pruvi, ke la malpermesita superrigardo de la usonaj civitanoj malebligis teroristajn atencojn.*

* The NSA Report. Liberty and Security in a Changing World. Princeton University Press, 2014. Rete: www.whitehouse.gov.

La reago de la registaro estis pli malrekta. Unuflanke ĝi proponis kosmetikajn reformojn por igi la NSA raportideva pri siaj praktikoj; aliflanke ĝi sisteme persekutis la alarmantojn kaj la tre malmultajn ĵurnalistojn, de la grandaj komunikiloj, kiuj helpas ilin publikigi siajn informojn. Sen surprizo, la registaro do ne dubindigis la fundamente kontraŭdemokratian karakteron de la sistemo de sekreta informado.

En la unua tempo neŭtraligataj de la partiĉefoj, la dispozicioj faritaj de la Kongreso por enkadrigi la spionadon komencis trudiĝi en 2014, kiam certaj respublikanoj, en alianco kun multaj demokratoj, decidis forigi la fondusojn, kiujn la NSA uzis por siaj plej ŝokaj praktikoj. Paralele, la Supera Kortumo de Usono unuanime konsideras, ke la polico devas akiri la permeson de juĝisto por “traserĉi” la poŝtelefonon de arestitoj. Krome, serio da plendoj, el kiuj kelkaj de antaŭ la afero, kiuj kontestas al Vaŝingtono la rajton amase kolekti telefoniajn datumojn alvenas ĉe la plej altaj sferoj de la justica sistemo. La publika debato veneniĝas: ĉu la leĝdonanto devas disponi pri pli bona regado al la agadoj de la NSA?

Por trankviligi la publikan opinion, la defendantoj de la ĝisnuna stato argumentas, ke en la realo la civitanoj apenaŭ okupiĝas pri la protekto de sia privata vivo. Sed ilia taktiko fiaskas. En marto 2014, dum la teksasa festivalo South by Southwest, ĉiujara renkontiĝo, kiu ĝuas ampleksan raportadon de la amaskomunikiloj, s-ro Edward Snowden, kiu intervenis per ekrano, estis aplaŭdata. Same, dum debato organizita en majo en Toronto pri la temo “Ĉu la ŝtata superrigardo estas leĝe permesebla rimedo por defendi niajn liberecojn?”, Greenwald vaste venkis kontraŭ sia kontraŭulo Michael Hayden, eksa direktoro de la NSA. Pli ol iam ajn antaŭe, la kritikaj ideoj cirkulas en la komunikiloj, ĉu establitaj aŭ sursojlaj, de “Democracy Now!” ĝis The Intercept. En Usono, s-ro Snowden atingas sian celon: malfermi la debaton pri la rajto je protekto de la privata vivo. Danke al li, la kritiko pri la ŝtata superrigardo akiras novan pravecon.

Dan SCHILLER.

Cifereca kapitalismo, amasa superrigardo kaj usona dominado

Okuloj kaj memoro

PRINTEMPE DE 2013, informadika konsultdonisto de vica entrepreno de la Usona Nacia Agentejo pri Sekureco (National Security Agency, NSA), s-ro Edward Snowden, transdonis al la ĵurnalistoj Glenn Greenwald kaj Laura Poitras plurajn centojn da miloj da sekretaj dokumentoj pri la spionprogramoj uzataj de Usono kaj de ties aliancanoj nome de la kontraŭterorista batalo. Kvankam neniu supozis, ke la plej granda mondpotenco estas anĝela, la publikigaĵoj kiuj poste sinsekvis, malkaŝas sistemon tentaklan.

La programo Prism ekzemple ebligas al la NSA kolekti en celata maniero la datumojn (retmesaĝojn, konversaciojn, kontaktojn, filmetojn ...) stokitajn en la grandaj usonaj ciferecaj entreprenoj kiel Facebook, Apple, Google, MicrosoftYahoo. La programo XKeyscore siavice stokas sur plurcent serviloj tra la mondo la informojn pri la aktiveco de ĉiuj uzantoj de Interreto (retmesaĝojn, serĉadojn, aliritajn retpaĝojn, kontribuaĵojn al sociaj retoj ...).

La dokumentoj konigitaj de s-ro Snowden montras ankaŭ, ke la NSA (ofte helpata de la brita elektronika sekreta servo) spionas komunikadojn de Ĉinujo, de Brazilo, de pluraj eŭropaj institucioj, de la sidejo de la Unuiĝintaj Nacioj, de la Internacia Agentejo pri Atomenergio, de diplomatoj, de ambasadejoj, de ŝtatestroj kaj de ĉefministroj, interalie de la germana ĉefministrino Angela Merkel kaj de la brazila prezidantino Dilma Rousseff, transkontigojn per bankkarto ... la listo ŝajnas esti senfina. Tiu superrigardo implicas kelkfoje konkretajn intervenojn: agentoj de la NSA instalas ekzemple piratilojn sur informadikajn kursilojn, kiujn ili sekrete legas dum ilia liverado. Kaj la britaj servoj kaptas (kaj kelkfoje partumas ilin kun siaj usonaj kolegoj) la telefonajn kaj informadikajn datumojn per rekta piratado sur la transatlantikaj submaraj kabloj (projekto Tempora), dum la NSA konektiĝas sur mediteranea kablo.

Dum sia vojaĝo al Honkongo en la momento de siaj unuaj malkaŝoj, s-ro Snowden estis persekutata en Usono pro spionado kaj ŝtelo de ŝtataj dokumentoj. Tiuj kulpigoj igis lin peti azilon al Ruslando, dum la ĵurnalistoj, al kiuj li estis transdoninta tiujn dokumentojn, ricevis la premion Pulitzer en aprilo 2014.

Pierre RIMBERT.

Nova malvenko de la Islama Frataro

Reveno de la ŝijaistoj sur la jemena scenejo

La preno de Sanao fare de la hutistaj ribeloj, la 21-an de septembro 2014, ĉesigis la dominadon de la Islama Frataro kaj de iliaj tribaj aliancanoj sur la politika sistemo naskita el la revolucia ribelo de 2011. La subita falo de la jemena ĉefurbo en la manojn de ŝijaisma movado, sen granda rezisto de la armeo, estas por multaj observantoj surprizo kaj estigas kontraŭdirajn interpretojn.

EN LA JARO 2007, kiam komenciĝis kvara rondo de la mortiga milito de Saado*, en kiu certaj membroj de la ŝijaisma zajdista malplimulto* batalis kontraŭ la prezidanto Ali Abdallah Saleh, nur malmultoj pensis, ke la ĉefo de la ribeluloj, s-ro Abdulmalik Al-Huthi, iun tagon fariĝos la fortulo en la jemena politika kampo. Li estis tiam nur la nova ĉefo de la hutistoj, armita movado kun lia nomo kaj aktiva en la norda regiono de Saado. Naskita en la jaro 1982, li postsekvis al sia pli aĝa frato mortinta en 2004 dum la bataloj, kaj de ilia patro, kies sanstato malboniĝis.

* Vd Pierre Bernin, “Les guerres cachées du Yémen” [“La kaŝitaj militoj de Jemeno”], Le Monde diplomatique, oktobro 2009. La bilanco de homaj viktimoj de la Saada milito (nordo de Jemeno) ekde 2004 estas ĝenerale taksata je pli ol tridek mil mortintoj.
* La zajdismo estas branĉo de la specife jemena ŝijaismo. Oni ofte kvalifikas ĝin modera; ĝi estis ligita kun la politika-religia reĝimo de la imam-regado, kiu dominis la tuton aŭ parton de la altaj regionoj de Jemeno dum jarmilo, ĝis la respublikana revolucio en la jaro 1962.

La fakto, ke la hutistoj identigas sin kun la zajdismo, ŝajnas esti marĝena en lando, kiu jam ne strukturiĝis ĉefe ĉirkaŭ la alfrontiĝo inter la ŝijaisma zajdismo (proksimume triono de la loĝantaro) kaj la sunaisma ĉafeismo, plimulta. Favore al procezo de historia proksimiĝo de la religiaj apartenoj, la plimulto de la elitoj (inter ili la prezidanto Saleh mem) kaj larĝa parto de la loĝantaro, kvankam origine zajdisma, forlasis tiun apartan kredon favore al pli ĝenerala islama identeco.*

* Kp “Les identités religieuses contemporaines au Yémen: convergence, résistances et instrumentalisations”, Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, Ajkso Provenca, aprilo 2008.

La hutistoj lokis sin ekde 2004, kaj ĉiam pli klare, en universo simbole eksplicite ŝijaisma. Proksimaj de Irano kaj de la Hizbolaho, ili subtenas la reĝimon de s-ro Bachar Al-Assad en Sirio kaj skandas kontraŭusonajn kaj kontraŭisraelajn sloganojn similajn al tiuj, kiujn oni aŭdis en 1979 en la stratoj de Teherano, kaj tamen ree celebras certajn festojn specife ŝijaismajn, ekzemple la Aŝuro.*

* La festo de Aŝuro celebras la martirecon de la imamo Husejno, nepo de la profeto, en 680 en Kerbalo, Irako. Ĝi estas simbolo de la rezistado al subpremado kaj okazigas ritojn ofte kritikatajn de sunaistaj religiuloj.

Sekve al la paca ribelo de 2011*, la foriro de la prezidanto Saleh ŝajnis lasi la kampon libera al la ĉefa opozicia organizaĵo: la partio Al-Islah, alianco inter la Islama Frataro kaj certaj konservativaj tribaj elitoj. En la plej forta momento de la mobiliziĝo de 2011, la loĝistika kaj homa apogo de la islama-triba partio kaj ĝia sperto senkonteste alportis la kritikan mason al la revolucia movado.

* Pri la amplekso de la movado de la 2011 vd Subay Nabil, “Un peuple en quête de convergence: la révolution yéménite face à un pays fragmenté” en Laurent Bonnefoy, Franck Mermier kaj Marine Poirier (sub la dir. de), Yémen. Le tournant révolucionnaire [Jemeno, la revolucia ŝanĝo], Karthala, Parizo, 2012.
Restrukturiĝo de la triba kampo

LA REGISTARO de nacia unueco, formita en novembro 2011 por akompani la politikan transiron sekve al la demisio de s-ro Saleh havis multajn membrojn de Al-Islah. La organoj de sekureco estis iom post iom konfidataj al kreskanta nombro da proksimuloj de tiu partio. Ĝiaj ĉefoj fine aperis kiel ĉefaj aliancanoj de la provizora prezidanto Abd Rabbo Mansur Hadi, ludante la rolon de transiro kaj pravigante sin per la revolucio. En tiu situacio, la marŝo de Al-Islah al la potenco ŝajnis pli ol verŝajna. Sed la serio da malvenkoj de la Islama Frataro en la regiono ŝanĝis la situacion, kaj la preno de Sanao fare de la hutistoj, kontraŭuloj de Al-Islah, estis frue interpretata laŭ tiu evoluo.

Pro la sperto de la elpostenigo de s-ro Mohamed Morsi fare de la egipta armeo la 3-an de julio 2013, apenaŭ pli ol jaron post la elekto de tiu islama frato al la egipta prezidanteco, la respondeculoj de Al-Islah zorgis por ne aperi en la unua vico kaj por ne doni la impreson ke ili konfiskis la revolucian procezon. Sed iliaj tribaj kaj armeaj aliancanoj, kiuj historie ludis gravan rolon en ilia socia ankriĝo, fariĝis unu el la kaŭzoj de ilia falo. La jemena Jemena Frataro devas nun reorienti siajn ambiciojn kaj sian manieron organiziĝi.

La hutista ofensivo en Sanao havis la ĉefan celon s-ron Ali Muhsin. Proksima parenco de la prezidanto Saleh, li fariĝis ĉefo de la unua kirasita divizio por la milito en Sanao kontraŭ la hutistoj. Lia demisio en marto 2011 kontribuis al la falo de la despoto. La preno de lia bazo kaj lia fuĝo al Saud-Arabujo, la 21-an de septembro 2014, montras la venĝemon de la hutistoj. Multaj notas ankaŭ, ke la prezidinto Saleh eble diskrete subtenis la ribelulojn, ekzemple dirante al la armeanoj, kiuj restis ankoraŭ lojalaj, ke ili ne batalu. Mistere en la tago de la preno de Sanao, li kontentiĝis afiŝi sur sia paĝo en Facebook fotaĵon de si tute ridetanta.

La dek filoj de Abdallah Al-Ahmar, fondinto de la partio Al-Islah kaj granda triba figuro forpasinta en la jaro 2007, estis ankaŭ submetitaj al premoj de la hutistoj instalitaj en la ĉefurbo. En sia batalo kontraŭ la ribelo, la klano Al-Ahmar iom post iom perdis la subtenon de la triboj en la nordo de la ĉefurbo, kio atestas pri profunda restrukturiĝo de la triba sektoro. La novaj mastroj de Sanao do rapide fermis la religian universitaton Al-Iman, regata de s-ro Abdelmajid Al-Zindani, persono kontestata de Al-Islah kaj kunvojaĝinto kun Usama Ben Laden.

S-ino Tawakkol Karman, liberala aktivulino de la islamisma tendaro kaj Nobel-premiito pri paco en 2011, same kiel s-ro Mohamed Qahtan, kadrulo de Al-Islah, kiu estis la peranto de proksimiĝo kun la socialistoj* kaj kun kelkaj zajdistaj partioj komence de la 2000-aj jaroj spertis damaĝiĝon de siaj domoj, kio donis al la hutista ofensivo la haladzon de punkampanjo kontraŭ la Islama Frataro, kun la risko nutri la konfesiajn streĉiĝojn inter la apogantoj de la ŝijaisma zajdista nova kurso kaj sunaistaj islamistoj.

* La Socialista Partio gvidis la Demokratian kaj Popolan Respublikon Jemeno (DPRJ), aŭ Sud-Jemenon, ĝis la unuiĝo de la du jemenaj ŝtatoj en la jaro 1990.

S-ro Al-Huthi kaj lia proparolanto Ali Al-Buĥaiti emfazis pli ĝeneralan dimension de sia ofensivo: la konservadon de la revolucio de 2011. La anonco, en julio 2014, de la fino de la ŝtataj subvencioj al petrolproduktoj servis kiel lanĉilo por la marŝo de la hutistoj al Sanao. S-ro Al-Huthi kaj liaj subtenantoj kontestis la duobligon de la prezoj de brulaĵoj kaj la malaltigon de la aĉetpovo kaj postulis la eksigon de registaro kvalifikita kiel korupta. Ili postulis la aplikadon de la ambiciaj konkludoj de la konferenco de nacia dialogo (kiun ili hazarde ne subtenis dum ilia adopto en januaro de 2014) pri batalo kontraŭ la korupto, pri partopreno de la civitanoj en la politika vivo kaj pri divido de la potenco.

Tiaj postuloj donas al la hutistoj socian kaj politikan bazon pli vastan ol la zajdistoj. Ili klarigas parte la malfortecon de la rezistado al ilia proksimiĝo al Sanao kie, pro la internaj migradoj, signifa parto de la loĝantaro ne estas zajdistdevena. La allasemo de la apogantoj de la prezidantoj Hadi kaj de la “internacia komunumo” atestas same pri strategio malamika al la Islama Frataro kiel pri repaciĝemo celanta eviti rompon kaj disvastiĝon de perforto. Tiurilate la enmiksiĝo de la Unuiĝintaj Nacioj kaj de ties speciala reprezentanto, la marokano Jamal Benomar, estis decida por la subskribo de interkonsento inter la hutistoj kaj la aktuala registaro, la 21-an de septembro.

Post la malsukceso de unua kandidato, la peniga nomumo de registaro de teĥnokratoj gvidata de s-ro Khaled Bahah ebligas integri hutistojn kaj montras ian normaliĝon. Kvankam ili estas ankoraŭ organizitaj en armitaj milicoj, kiuj okupas la publikajn konstruaĵojn, ili reprezentas jam ne nur ribelon devenan el geografia kaj socia periferio, sed ja centran segmenton de la potenco.

Por vere transiri la konfesian dimension, la hutistoj devus pruvi tion. Ilia pasinteco pezas, kaj la streĉiĝoj kun la sunaistaj fortoj estas aparte viglaj. Kelkajn tagojn post la preno de Sanao, aktivuloj de Al-Kaido en la Araba Duoninsulo (AKAD) minacis ribelon kaj plenumis tion. Ĝihadisto eksplodigis sin en la centro de Sanao, la 9-an de oktobro, mortigante kvindek tri homojn. En la sama momento, Yahya Al-Hajouri, eksa direktoro de la salafisma instituto de Dammaj, organizis prelegojn en Adeno kaj Taezo, regionoj ekskluzive sunaistaj, alvokante al mobiliziĝo kontraŭ tiuj, kiujn li nomas per la malŝata vorto rawafidh (ŝijaistoj).

La analizo de la politikaj, socialaj aŭ strategiaj motivoj por la subteno de la loĝantaro de Sanao al la hutistoj ebligas certe nuanci la konfesian interpreton de la interesoj. Tia analizo, ja helpa, tamen ne povas plene senvalidigi la logikon de konfesiiĝo de la konfliktoj. Tiu montriĝas ankaŭ rekta heredaĵo de la Saleh-reĝimo, kiu, ekde la eksplodo de la Saado-milito en 2004, ne ĉesis akuzi la hutistojn pro ilia zajdista deveno kaj pro iliaj ligoj, komence nur fantaziaj, kun Irano, kaj samtempe uzi la sunaistajn islamistojn.

Saud-Arabujo, regiona potenco, kies enmiksiĝo stampis la historion de Jemeno, ludas rolon pli kompleksan ol ŝajnas. La dominanta interpreto en la araba mondo vidas en la atendismo de la saud-araba diplomatio fronte al la hutista ofensivo la rezulton de logiko malama al la Islama Frataro kaj de strategia proksimiĝo al Irano. Tiu klarigo ne povas sufiĉi. La “krimigo” de la Islama Frataro, kvalifikita de la saud-araba registaro kiel terorista movado, devenas certe el la interna politiko de Riado, el ties rivaleco kun Kataro kaj el ĝia subteno al la reĝimo de la marŝalo Abdel Fatah Al-Sissi en Egiptujo. Tamen, la saud-arabaj diplomatoj plurfoje memorigis, ke la movado de la Islama Frataro en Jemeno ne estas koncernata de tiu politiko.

Konfuziĝo en Riado

ANSTATAŬ saud-araba manipulado, karakterizita de kontraŭkutima (kaj apriore kontraŭnatura) alianco kun la hutistoj kontraŭ la Islama Frataro, la allasemo de Riado ŝajnas esti la esprimo de struktura malforteco. La diplomatio de la reĝlando en Jemeno estas stampita de nekapablo agi kaj formuli politikon kaj celojn. Tiu nekapablo ne estas saud-araba specifeco. Usono kaj la Eŭropa Unio, kiuj, same kiel la golflandoj, apogas la politikan transiĝon kaj la prezidanton Hadi, montriĝas ankaŭ perturbitaj de la amplekso de la krizoj, kiujn Jemeno trairas. Ĉiu videble klopodas por difini politikon inter amasa uzado de senpilotaj aviadiloj (sepavoj) kontraŭ AKAD, subteno al la centra ŝtato kaj limigoj de enmigrado.

Ĉiukaze la krizo de la tradiciaj rilatoj de Saud-Arabujo, precipe de la klano Al-Ahmar, kaj ankaŭ la fortiĝo de AKAD kaj de la sendependiĝa sudista movado grave malaltigas la efikon de la agado de Riado kaj ties kapablon analizi la situacion. Cetere la multeco de agantoj de la saud-araba diplomatio — ministroj, reĝidoj, religiaj agantoj, kvazaŭpublikaj strukturoj —, kiuj ofte konkurencas sin reciproke, parazitas la deciditan politikon. Tia plureco faras proksimiĝon kun Irano iom iluzia, ĉar diversaj agantoj dum jaroj partoprenis en la konstruado de la “ŝijaista minaco” kaj al ties publika kondamno, same sur religia kiel sur strategia nivelo.

Laurent BONNEFOY.

De la unuiĝo ĝis la hutista venko

Majo 1990. Unuiĝo de la Araba Respubliko Jemeno (Nordjemeno) kaj de la Demokratia kaj Popola Respubliko Jemeno (Sudjemeno), sub la gvido de s-ro Ali Abdallah Saleh, prezidanto de la Nordo ekde 1978.

1994. Provo de sendependiĝo de la Sudo dispremita de la armeo.

2002. Komenco de la usona kampanjo de murdoj al membroj de Al-Kaido en Jemeno. Ekde aprilo 2012, ĉeesto surloke de usonaj specialaj fortoj.

Januaro 2009. Unuiĝo de la saud-araba kaj jemena branĉoj de Al-Kaido sub la nomo Al-Kaido en la Araba Duoninsulo (AKAD).

Januaro 2011. Komenco de la manifestacioj kontraŭ la prezidanto Saleh. Alfrontiĝoj, kelkfoje armitaj, kiuj daŭras pli ol jaron.

Marto 2011. La hutista ribelo, okazanta de 2004, okupas la urbon Saado.

Oktobro 2011. La aktivulino Tawakkol Karman ricevas la Nobel-premion pri paco.

27-a de februaro 2012. S-ro Saleh, al kiu oni atribuis la imunecon, demetas siajn oficojn favore al la nova prezidanto Abd Rabbo Mansur Hadi.

Aprilo 2012. Fortaj bataloj inter la armeo kaj AKAD en la provinco Abyane.

Marto 2013. Malfermo de la konferenco de nacia dialogo. Ĝi finiĝas en januaro 2014 per dokumento, kiu devas ebligi la redaktadon de nova konstitucio.

21-a de septembro 2014. La hutistaj ribeluloj okupas la ĉefurbon Sanao. Nova registaro formiĝis la 13-an de oktobro sub la gvido de s-ro Khaled Bahah. S-ro Hadi restas prezidanto.

La interna malamiko

EN LA NOKTO de la 25-a al la 26-a de oktobro 2014, ofensiv-grenado de la polico mortigis Rémi Fraisse, 21-jaran manifestacianton. Sed la franca registaro atendis du tagojn antaŭ ol reagi. Ĝi estas senfine pli akurata por saluti la memoron de ĉefo de petrolkompanio forpasinta en aviadil-akcidento. La socialista* prezidanto de la ĝenerala konsilantaro de la departemento Tarn, siavice, senhezite taksis “stulta kaj malsaĝa” morti por ideoj. Verdire, lia propra ideo — finkonstrui baraĵan muron postulatan de la eminentuloj de lia departemento — neniam elmetis lin al samspeca danĝero. Tio eĉ helpis lin en lia reelektiĝo en la senato. Tamen, nun estas verŝajna, ke la grenado ĵetita de la ĝendarmoj mortigis ankaŭ tiun projekton de baraĵo. Ĉu oni devas morti en manifestacio por triumfigi siajn ideojn?

* De la Socialista Partio, fakte socialdemokrata. -vl

En januaro de 2011, la franca ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ino Michèle Alliot-Marie, proponis al la tunizia diktatoro Zine El-Abidine Ben Ali, ke li savu sian reĝimon inspirante sin per la “farscio, rekonata en la tuta mondo, de niaj sekurec-fortoj”. Farscio kun eklipsoj: sen paroli pri la dekoj da alĝerianoj murditaj en Parizo la 17-an de oktobro 1961 kaj pri la naŭ homoj mortigitaj en la metroo Charonne en februaro de la sekva jaro, kvar francaj manifestaciantoj perdis la vivon okaze de alfrontiĝoj kun la polico.*

* Du en la fabrikoj de Peugeot en Sochaux, la 11-an de junio 1968, unu en Creys-Malville, la 31-an de julio 1977, unu la 6-an de decembro 1986 en Parizo sekve al studenta manifestacio, unu en novembro 1987 en Amiens sekve al bastonbato.

Rémi Fraisse estas do la kvina. Mallonge post lia morto, la komandanto de la grupo de ĝendarmoj aktivaj en tiuj lokoj atestis, ke la prefekto de la departemento Tarn estis postulinta al la ordo-fortoj, ke ili “montru ekstreman firmecon fronte al la oponantoj” al la baraĵo. Kvardek du ofensivaj grenadoj estis lanĉitaj en tiu nokto.

La ĉefministro Manuel Valls ŝajnas kutimiĝi je militismaj deklaroj, kiuj pri kelkaj islamistoj elvokas la minacon de “interna milito”. Kaj lia registaro atribuas la kulpon de la “dramo” de Sivens al “rompistoj”. Sindikato de policistoj, kiu daŭrigas tiujn rezonadojn en intenca konfuzo, alarmiĝas pro tio, ke “parto de la verdaj aŭ ruĝaj aktivuloj povas transiri al armita batalo, same kiel dum la tempo de la revoluciaj movadoj de la 1970-aj jaroj”.*

* Patrice Ribeiro, ĝenerala sekretario de la polica sindikato Synergie-Officiers, citita de Le Figaro de la 15-a de novembro 2014.

Ĝuste en tiu etoso la Nacia Asembleo ĵus voĉdonis, preskaŭ unuanime, novan kontraŭteroristan leĝon. La dekkvina de tiu speco ekde 1986. Oficiale motivita de la intenco malpermesi al la francoj aliĝi al la vicoj de la Organizaĵo de la Islama Ŝtato, ĝi entenas ĝeneralajn dispoziciojn — administra malpermeso forlasi la teritorion, “delikto de individua terorista entrepreno” — kiuj povus morgaŭ aplikiĝi al ia ajn alia batalo.

En la jaro 2001 la franca parlamento jam adoptis tutan gamon da samspecaj subpremaj dispozicioj. Iomete hontema, socialista senatano pravigis sin tiel: “Estas malagrablaj dispozicioj urĝe decidendaj, sed mi esperas, ke ni povos reveni al la respublika leĝeco antaŭ la fino de 2003.”* Dek unu jarojn poste, malestimata registaro sen estonteco jam ne povas rezigni pri “interna malamiko”.

* Michel Dreyfus-Schmidt, citita de Le Monde, la 29-an de oktobro 2001.

Serge HALIMI.

Ekologio

Ĉu ĉesigi la bezonon posedi?

Kiam socio spertas amasan senlaborecon, “oni fajfas pri la rajto de la arboj” — jen la opinio de juna ĵurnalistino de Inrocks fine de la 1990-aj jaroj. Dek kvin jarojn poste, Jade Lindgaard* veturas tra la mondo por pritaksi la manierojn de alternativa vivo, la detruojn de la industrio aŭ de la atomteĥniko. Ŝi esprimas sin en sia propra nomo, por “mallerni” kaj “malprivatiĝi”, same kiel provas fari la loĝantoj de Nancio*, kiuj renovigas kune siajn loĝejojn. La unua paŝo malfacilas. La dua povas ŝajni ridinda, tiom la vojo longas. Lindgaard vetas, ke la uzvaloro anstataŭos la interŝanĝvaloron, ke la abundo mortigos la proprieton: “La certiĝo pri la aliro, kiam la uzado senteblas, venkos la bezonon posedi”, asertis la liberecana eseisto kaj ekologia aktivulo Murray Bookchin. Ofte optimisma, strange malkuraĝigita antaŭ ĉiuj siaj rubujoj aŭ siaj lumbrika kompoŝtejo, ŝi povas nur konstati la forton de la kutimoj: “La malkongruo inter la ricevita informo kaj la adaptita konduto estas klara.”

* Jade Lindgaard, Je crise climatique. La planète, ma chaudière et moi, La Découverte, Parizo, 225 paĝoj, 2014, 18 eŭroj.
* Franca urbo, france Nancy. -vl

Eric Dupin* vidis la bonan flankon de la radikala ekologio dum enketo, kiun li faris dum preskaŭ du jaroj tra Francujo ĉe rektaj koncernatoj: grup-loĝantoj aŭ alternativaj lernejoj. En dek du ĉapitroj li esploras la konturojn de tiu konstelacio de kulturebligistoj, kiuj trankvile ŝanĝas sian vivon. Kvankam multaj projektoj de gruploĝado naskiĝas hodiaŭ, ili troviĝis jam profunde en la koro de pli malnova movado, en kiu oni retrovas la jurtojn de Bussière-Boffy aŭ la ekologiajn vilaĝojn de la departemento Altaj Alpoj. La decido priloĝi la mondon regante sian ekologian spuron metas novajn demandojn kaj implicas novajn respondojn. En Italujo, la ekologia vilaĝo de Torri Superior* tiel praktikas la ekonomion de donaco. Same, labori laŭ aliaj valoroj ol tiuj de la kapitalisma ekonomio metas teruran defion: la ekzemploj de la pioniroj Ambiance Bois [Etoso ligno] (en la franca departemento Creuse) aŭ Ardelaine estas klarigaj. Fine, tiu provo metas demandon pri la ligo inter eksperimentaj retoj kaj la socia ŝanĝo.

* Eric Dupin, Les Défricheurs, La Découverte, 2014, 260 paĝoj, 19,50 eŭroj.
* Vd Geraldina Colotti, En Italie, une autre économie [En Italujo, alia ekonomio], Le Monde diplomatique, oktobro 2012.

Ĝuste al tiu demando respondas siamaniere eksterseria eldono de la magazino Fluide Glacial* konata pro sia malica sinteno: “Survoje al verda mondo” eksplodigas ege efike la verdan kapitalismon en la devojigaj versioj de Pascal Fioretto kaj Renaldi.

* Fluide glacial série or, n-ro 68, “Vers un monde vert”, Parizo, septembro 2014, 100 paĝoj, 5,90 eŭroj.

Laŭ la verkisto François Meyronnis, kunkreinto de la revuo Ligne de risque kun De l’extermination considérée comme un des beaux arts [Ekstermado konsiderata belarto] (Gallimard, Parizo, 2007), ni estas “ĉiuj enpakitaj en la neviveblo”. Nur, “kiam ĉio estos perdita, ĉio estos savita”.* Li ankaŭ ne metas pli da espero en la rekomendantojn de malkresko, kiuj aktivas por socio de abundo de simplaĵoj, ol en la transhomistojn, kiuj volas migri al aliaj steloj. Li preferas veti pri la ĝenerala disfalo, la fama “krea detruo” teoriigita de la ekonomikisto Joseph Schumpeter en la 1940-aj jaroj.

* François Meyronnis, Proclamation sur la vraie crise mondiale [Proklamo pri la vera monda krizo], Les Liens qui libèrent, Parizo, 2014, 108 paĝoj, 12 eŭroj.

La sociologo Ramzig Keucheyan* memorigas, ke media interkonsento ne povas ekzisti kaj ke la sociaj kaj ekologiaj malegalecoj estas interligitaj. Eĉ pli: pro la novaj sociaj rilatoj truditaj de la verda kapitalismo suferas ree la malriĉuloj. Keucheyan analizas la geostrategion pri la klimato kaj la anstataŭigon de la malvarma milito per “militoj verdaj”: la aganta liberalismo ne ĉesas detrui ion malnovan por regeneri sin ...

* Razmig Keucheyan, La nature est un champ de bataille [La naturo estas batalkampo], La Découverte, 2014, 176 paĝoj, 16 eŭroj.

Kompreneble oni povas elekti la vivon en arbaroj, kara al Henry David Thoreau, nun laŭmoda, ĉar li rekomendis civilan malobeon. Sed, anstataŭ la arbaran malabundon, oni povus preferi la abundon de Gargantua de Rabelezo, kiu proponis tiun revon en mondo sen plasto nek atomteĥniko: “Ilia tuta vivo estis regata ne de leĝoj, de statutoj aŭ de reguloj, sed de ilia volo kaj de ilia libera decido.”

Christophe GOBY.

Publikaj financoj por la brita privata sektoro

Socialismo ja ekzistas, por la riĉuloj

Laŭ la Justic-Kortumo de la Eŭropa Unio, ŝtato rajtas limigi la socialajn monhelpojn de la “neaktivaj” interŝtataj migrantoj interne de la Unio, kiuj estas suspektataj postkuri la socialajn helpojn — kion oni nomas “sociala turismo”. Plian fojon, la bildo de malriĉulo estas asociata al tiu de fiprofitulo. Tamen, alia kategorio de loĝantoj eĉ pli profitas el la publika mono, kiel montras la brita ekzemplo.

SUR LA televid-platformoj, en la diversaj tribunoj al ili proponataj de la gazetaro, la proparolantoj de la domina klaso ripetadas, ke la ŝtato bridas la entrepren-spiriton, nuran vektoron laŭ ili de ekonomia kresko, ennovigo kaj progreso. Tamen, la elito intime dependas de la ŝtata malavareco.

Ĉe la komenco estas la garantio de la privata proprieto, kiu baziĝas sur multekosta jurisdikcia kaj polica sistemo. La ŝtato ne nur protektas la entreprenojn de atencoj kontraŭ iliaj posedaĵoj aŭ ŝtelado de iliaj produktoj. La brita leĝo pri patentoj, kiu malpermesas ekspluatadon de invento aŭ procedo fare de konkurenculoj, estis amendita en 2013, tiel ke kostas nur 600 pundojn* patentigi ennovigon tra la tuta Eŭropa Unio.

* Tio estas 765 eŭroj. 1 sterlinga pundo = 1,28 eŭro.

Aliflanke la privata sektoro regule petas la ŝtaton financi la esploron kaj disvolvadon, de kiuj dependas ties aktivado. En Britujo, la kosto de tiu asistad-formo malofte kritikata en la gazetaro estas 10 miliardoj da pundoj jare, kaj regule kreskas. En 2012, la ĉefa mastro-organizaĵo, la Konfederacio de Brita Industrio (Confederation of British Industry, CBI), ĝojis ĉar ili sukcesis atingi kreskon de la investoj en la “sciencaj kaj esploraj infrastrukturoj”, asertante, ke tio ebligos al Britujo “daŭre allogi la entreprenojn investantajn en esploro, disvolvado kaj ennovigo*. Unuvorte, danke al ennovigo subvenciata de la ŝtato, la ondo de abundo levos samtempe la boaton de la salajruloj kaj la jaĥton de la mastroj...

* “CBI analysis of the autumn statement 2012”, komuniko de novembro 2012.

La ekonomikisto Mariana Mazzucato klarigis iujn el la mekanismoj, kiuj ebligas al la privata sektoro rekte profiti la publikan malavarecon. De la 1970-aj jaroj, ekzemple, la Konsilio pri medicina esploro (Medical Research Council, MRC) ellaboras monoklonajn (unuklonajn) antikorpojn, uzatajn por la kuracado de memimunaj malsanoj aŭ de specifaj kanceroj. Naiva, la publika organizaĵo ĝojas, ke ĝi “revoluciigis la biomedicinan esploradon kaj favoris la disvolvadon de internacia industrio de la bioteknikoj faranta miliardojn da profitoj*.” La Interreto, kiu generis grandegajn privatajn riĉaĵojn — ekzemple tiujn de la gvidantoj de Facebook-, naskiĝis ja el esploroj financitaj de la usona registaro; Kaj la ttt (word wide web, www) profitis el la laboro de la brita inĝeniero Tim Berners-Lee sine de publika institucio, la Eŭropa Organizo por la nuklea esplorado (CERN en la franca). La serĉilo de la kompanio Google (dua tutmonda entrepreno laŭ ties bursa valoro) ne ekzistus sen algoritmo, kiun malavare donis al ĝi la usona Fondaĵo por Scienco (National Science Foundation). La lerta poŝtelefono de Apple (iPhone) verŝajne malpli mirigus se ĝi ne koncentrus larĝan gamon de ennovaĵoj financitaj de la ŝtato, de la tuŝekranoj ĝis la sistemo de tutmonda lokalizo (Global Positioning System, GPS).

* Citita de Mariana Mazzucato en The Entrepreneurial State: Debunking Public vs. Private Sector Myths, Anthem Press, Londono, 2013.
Mil kaj unu dolĉaĵoj

ĈU LA “kreantoj de riĉaĵoj”, kiujn la amasinformiloj celebras kiel modernajn heroojn, cetere povus funkcii sen la publikaj infrastrukturoj, kiujn la ŝtato metas je ilia dispono: la vojoj, flughavenoj, fervojoj? Kvankam ĝi postulas ĉiam pli da ŝparoj en la socialaj buĝetoj de la lando, la CBI toleras neniun ŝparemon en la sektoroj, kiujn ĝi ŝategas. Unuflanke, ĝi deklaras esti “tute favora al la programo [de la registaro] de redukto de la publika deficito”, cele “konservi la konfidon de la eksterlandaj merkatoj” — post la buĝet-ekzamenado en 2012, ĝi aprobis la malpliigon de la monhelpoj donitaj al la laboristoj kaj al la senlaboruloj. Samtempe, ĝi aktivas favore al alia redukto, tiu... de la entrepreno-imposto. Kaj, kial ne fari el unu kuglo du pafojn? Tiel, en 2012, post la tradicia aŭtuna parolado de la ministro pri ekonomio George Osborne, ĝi proponis, ke la ŝparoj faritaj danke al la redukto de la monhelpoj al la laboristoj estu uzataj por financi “la plibonigon de la strategia ŝose-reto kaj la redukton de la troa trafiko sur la etaj vojoj”.

“La infraskrukturoj gravas por la entreprenoj, deklaris s-ro John Cridland, nuna ĝenerala direktoro de la CBI. Kaj la evoluo de nia reto kalkuliĝas inter niaj plej altaj prioritatoj, cele al relanĉo de la ekonomio*.” La mesaĝo estis aŭdita: en junio 2013, la brita registaro promesis tion, kion la ĵurnalo The Guardian kvalifikis la “plej grandan elspezon destinitan al la ŝoseoj de post la 1970-aj jaroj”: 28 miliardoj da pundoj por la periodo 2015-2020. Granda parto de la ŝoseaj investoj kaj la kvazaŭ-tuto de la prizorgaj elspezoj de la vojreto ŝuldiĝas al la cirkulado de kamionoj. La pezo sur la radakso necesa por la transporto de varoj pravigas la dimension de la vojapogaj konstruaĵoj kaj okazigas eluziĝon multe pli severan ol tiun de la aŭtoj (laŭ pluraj raportoj, ununura kvardektuna kamiono eluzas la ŝoseojn almenaŭ same kiel cent mil aŭtoj).

* “Gear change can accelerate the UK towards a 21st century road network”, komuniko de la CBI, 8-a de oktobro 2012.

La fervoja reto — kies konstruado estis financita de la impostpagantoj antaŭ ĝia privatigo — prezentas modelan kazon. Laŭ raporto verkita en 2013 fare de la Esplor-Centro pri la socikultura ŝanĝo (Centre for Research on Socio-Cultural Change, Cresc) laŭpete de la Kongreso de la britaj sindikatoj (Trades Union Congress, TUC) la publikaj elspezoj en la fervojaj retoj multobliĝis per ses... de post la privatigo de 1993. Laŭ tiu dokumento, la fervojaj ekspluatantaj kompanioj profitis pri “ŝveliĝo de la publikaj elspezoj ekde 2001, kiam la ŝtato sentis sin devigita interveni por kompensi la malfortecon de iliaj investoj*. La privatigo ja ne estis kondukinta al la promesita plibonigo de la trajnoj kaj fervojtrakoj: la renovigo de la ruliĝanta materialo okazis pli kaj pli malofte, kaj la trajnoj, tro malmultaj, ne plu povis kontentige respondi al kreskantaj bezonoj. “Por privataj kompanioj malemaj al investado kaj al riskopreno”, la privatigo ĉefe efikis por ebligi al ili “eltiri valoron el la malnovaj publikaj aktivoj, kaj tio danke al la amasaj subvencioj de la ŝtato”. Denove, la impostpagantoj pagu la kostojn, la kompanioj ricevu la profitojn. Aŭ, por reuzi la esprimon de la raporto: “Dorso-flanko: la entreprenoj gajnas; bildoflanko: ni perdas”. Inter 2007 kaj 2011, la kvin ĉefaj britaj fervojaj kompanioj ricevis 3 miliardojn da pundoj en formo de publikaj subvencioj. Dum tiuj kvar jaroj, ili kalkulis pli ol 500 milionojn da pundoj da profitoj, el kiuj la ĉefa parto estis disdonata al la akciujoj kiel dividendoj.

* “The great train robbery: Rail privatisation and after”, raporto de la Cresc, Manĉestro, junio 2013.

La ŝtato dorlotas la eliton laŭ mil kaj unu aliaj manieroj. Ĝenerale, la plej riĉaj britoj malestimas la publikan instruadon. Sendante siajn infanojn en privatajn instruejojn, ili ĝuas jaran impostredukton je 88 milionoj da pundoj, ĉar tiuj lernejoj havas la statuson de karitataj organizaĵoj. Se oni konsideras la socian originon de tiuj lernantoj de la privataj lernejoj, la rezultoj kiujn ili atingas ne estas pli bonaj ol tiuj de iliaj publikaj samuloj. Sed, kiel observas la historiisto David Kynaston, tiuj lernejoj provizas “gravegajn sociajn retojn, kiuj malhelpas la infanojn de bonaj familioj ne tre talentaj aŭ mallaboremaj, tute malsukcesi*. Alivorte, la impostpagantoj rekte subvencias klasprivilegiojn kaj socian apartigon.

* David Kynaston, “Private schools are blocking social mobility”, Daily Telegraph, Londono, 29-a de oktobro 2013.

Kvankam la entreprenoj dependas de la kvalifikita laboro de siaj salajruloj, ili malpli kaj malpli pagas ĝin. La mezumaj salajroj neniam tiom malaltiĝis de post la viktoria epoko. Laŭ la Resolution Foundation (pensfabriko centre-maldekstra), en 2009, proksimume tri milionoj kvarcent mil britaj laboristoj perlaboris malpli ol la vivnecesan salajron, tio estas 7,20 pundoj hore ekster Londono. En 2012, la nombro estis kvar milionoj okcent mil, inter kiuj troviĝis kvarono de la laborantaj virinoj (kontraŭ 18% tri jarojn antaŭe). Por pluvivi, tiuj subpagataj laboristoj kalkulas kun la “impost-kredito”, kiu kompletigas iliajn salajrojn, koste de la ŝtato. La kosto de tiu subvencio al la malaltaj salajroj? 176,64 miliardoj da pundoj inter 2003 kaj 2011...

La sama logiko funkcias en la kampo de la helpoj al la loĝado, kiuj estas 24 miliardoj da pundoj jare. En 2002, cent mil londonaj luantoj ricevis tiujn helpojn. Je la fino de la New Labour-epoko (1997-2010), kiam la luprezoj multe altiĝis, ili estis ducent kvindek mil. Tiu nombro de helpatoj ilustras la malsukceson de la sinsekvaj registaroj proponi socialajn loĝejojn je taŭga prezo. Ĉar ne ĉiuj petantoj povis ricevi loĝejon, multaj devis direkti sin al la pli kosta privata sektoro, kaj la monhelpoj por la loĝado tiam funkciis kiel formo de subvencio al la altaj luprezoj postulataj de la proprietuloj. Krome, la helpoj al loĝado ebligas la malaltajn salajrojn. Laŭ studaĵo farita en 2012 de la Fondaĵo por la konstruado kaj la socialaj loĝejoj (Building and Social Housing Foundation), pli ol 90% de la familioj fariĝintaj helpatoj dum la du unuaj jaroj de la registaro de la nuna koalicio (konservativuloj kaj liberaldemokratoj, elektitaj en 2010) estis laborantoj, ne senlaboruloj.

Kaj, fine, la patrino de ĉiuj subvencioj: la savado de la bankoj fare de la brita registaro en 2008. Privataj entreprenoj proprakulpe sinkas, kuntrenante en sian ruiniĝon parton de la monda ekonomio. Rezulte? Ili postulas, ke la impostpagantoj pagu la fakturon. La registaro de s-ro David Cameron tiel elspezis pli ol mil miliardojn da pundoj por savi la britajn bankojn. La financa sistemo de la lando fariĝis dependa de monverŝoj de la ŝtato, tiu sama ŝtato, kiun ĝi tamen konsideras “trodika” kiam ĝi helpas la plej malriĉajn...

“Socialismo por la riĉuloj, kapitalismo por la aliaj”. Ĉu ni rajtas tiel resumi la ideologion de la dominanta klaso?

Owen JONES

Fervojo Liono-Torino, granda senutila projekto

Rezistado en la valo

Mortigita per ĝendarma grenado apud Sivens (Francujo), la ekologiista aktivulo Rémy Fraisse oponis la konstruon de baraĵo, emblema pri produktivisma devojiĝo. La persistemo defendi malnovan modelon de teritorio-aranĝado renkontas pli kaj pli fortajn mobiliziĝojn, same kiel en la valo Susa, luktanta kontraŭ la projekto de fervojo inter Liono kaj Torino.

DEKLIVOJ plantitaj je spalira vito, vilaĝetoj kun siaj vastaj platŝtonaj tegmentoj, ŝtonkovritaj deklivoj, akreco de la nudaj rokpintoj, intenseco de la ĉielo: en tiu punkto, rigardante almonte, la panoramo povus esti entuziasmiga. Male, ĝi kreas subpremo-senton. Ĉar tio, kion ni priskribis, plu ekzistas nur kiel restaĵoj, en la supera triono de la vidkampo. Stumpigita de la aŭtoŝoseo, distranĉita de ties kolonoj altaj kiel oketaĝaj domegoj, la cetera pejzaĝo konsistas en tereno milfoje prilaborita: barakaroj, dratretoj, loĝataj nur de militistaj patroloj. Tre malofte, labor-veturilo aperas, venanta de tio, kion oni supozas esti tunel-enirejo. Pluraj kilometroj da tunelo jam estis fositaj ambaŭflanke de la landlimo, por esplori la geologiajn tavolojn. La vido de iuj detaloj ankoraŭ kreskigas la ĝenon: la marko “UN” (Unuiĝintaj Nacioj) sur veturiloj, kiu signas la ĉeeston de trupoj venantaj de unu el tiuj operaciejoj, kie la Okcidento alfrontiĝas al la cetero de la mondo, aŭ tiu ĉirkaŭbarilo, laŭscie konstruita de entrepreno apartenanta al la kalabra Mafio*, kun siaj tranĉegaj ŝtalrubandoj kaj beton-blokoj, kiuj elvokas internajn militojn. Necesas piediri la konstruejon de Chiomonte por kompreni la agreson suferatan de la Susa-valo, en Italujo, kaj la rezistadon de la loĝantaro, de pli ol dudek jaroj.

* Pri la enfiltriĝado de la Ndrangheta, vd. “Torino, azienda in odore di Ndrangheta nei lavori della stazione di Porta Susa”, Il Fatto Quotidiano, Rome, 12-a de junio 2012; kaj Valentina Parlato, “Lyon-Turin: un chantier sous tension”, Arte Reportage, 10-a de novembro 2014.

Komence de la 1990-aj jaroj, en la oficejoj de la Eŭropa Komisiono, oni projektas fervojlinion de Liono al la ukraina landlimo, trairanta Trieston kaj Budapeŝton. Pro diversaj forlasoj, plilongigitaj pristudoj kun limdatoj tiom dubaj kiom foraj, restas plu, el tiu grandioza projekto, nur la Liono-Torino-segmento, kiu enhavas la traboron de kvindek sep kilometrojn longa tunelo inter tiu valo, situanta okcidente de Torino kaj la Maurienne-valo. Rapide, jam la 15-an de decembro 1991, naskiĝas en la valo Susa komitato, konsistanta el ĉirkaŭ sesdek personoj, teknikistoj, laboristoj, urbestroj, regionaj administrantoj, ktp. Kuracistoj ankaŭ ludas gravan rolon, atentigante pri la bruo-malutilo. En la multnombraj sekvaj lukto-kunvenoj oni aŭdigas la rumoron de la treno ad alta velocita (TAV = rapidega trajno). La gigantlitera frapfrazo “No TAV” desegnita sur la montaro donas sian subskribon al la movado.

Multaj aliaj argumentoj estis disvolvitaj poste: la ekonomia senutilo de la projekto, ties ekologia malutilo (ĉeestas uranio kaj asbesto en la traborotaj tavoloj), la malbeligo de la teritorio, la detruo de la akvaj riĉofontoj... Sed la emfazo jam komence metita al la bruo malkaŝas apartan dimension de la loko. La ĉefa valo estas tiom mallarĝa, ke la efiko de la projekto estas des pli perforta al la ĉirkaŭaĵo, jam saturita per infrastrukturoj (aŭtoŝoseo, alt-tensiaj elektraj linioj, fervojo). La geografio ne estas senrilata al la homogeneco de tio, kio restas montara komunumo. Aliflanke de la landlimo, industrio kaj turismo delonge forviŝis la tradiciajn ligilojn, tial estas granda kontrasto inter la impona amplekso de la itala No TAV-movado, kaj la diskreteco de ĝia franca similulo.

Tuta kosto, 26 miliardoj da eŭroj

DEPOST tiam, la studaĵoj de inĝenieroj kaj de ekonomikistoj konfirmis tion, kion la loĝantoj estis tuj sentintaj: tiu projekto respondas al elĉerpita evolu-modelo. Ĉar oni ne povis argumenti, fronte al la oponantoj, ke la enorma investo celis nur malpliigi la vojaĝdaŭron de tre malmultaj vojaĝantoj, oni uzis ekologian pravigon, pretendante, ke la tunelo helpos malŝtopigi la vartrafikon kaj la aŭtovojajn tunelojn (Frejus kaj Montblanc). La projektantoj sin apogis, antaŭ tridek jaroj, sur prognozoj pri triobliĝo de la vartrafiko: reale, tiu hodiaŭ estas malpli alta ol ĝi estis en 1988. En letero adresita al la franca ĉefministro la 1-an de aŭgusto 2012, la Revizora Kortumo taksis, ke la tuta kosto de la projekto (kun la alirejoj) pasis de 12 miliardoj da eŭroj en 2002 al 26,1 miliardoj*. La financaj magistratoj rekomendis “ne tro rapide fermi la alternativon, kiu konsistas en plibonigo de la ekzistanta linio” kaj insistis pri la amasa migrado de la transalpa trafiko de la ŝoseo al la fervojo. Pristudinte la francajn alirvojojn al la translima tunelo — du aliaj tuneloj pli ol dudek kilometrojn longaj, fosendaj sub la montblokoj Chartreuse kaj Belledonne-, la komisiono “Mobilité 21” (moveblo 21) ne opinias ilian konstruon pravigitan antaŭ la horizonto 2035-2040*.

* Cour des comptes (Revizora Kortumo), “Référé sur le projet de liaison ferroviaire Lyon-Turin”, 1-a de aŭgusto 2014, www.ccomptes.fr.
* Mobilité 21, “Pour un schéma national de mobilité durable”, rapport au ministre chargé des transports (Raporto al la ministro pri transportoj), 27-a de junio 2013.

Ĉiutendencaj elektitoj (deputitoj, urbestroj, regionaj konsilianoj) nun apogas sin sur kontraŭ-ekspertiza laboro, kiu montras la ekziston de alternativaj solvoj. Ili substrekas ekzemple, ke la nuna fervoj-linio estas uzata nur je 17% de siaj eblecoj. La subtenantoj de la projekto iom rapide taksis ĝin malmoderna kaj tro dekliva, kiam ĝia modernigo povus ebligi la antaŭvideblan trafikon je realisma horizonto.*.

* Pri la financa aspekto kaj la alternativaj solvoj, ekzistas tre bonaj dokumentoj, interalie la tre klariga filmo ĉe: http://lyonturin.eu.

Itala-flanke, la Senato ĵus aŭskultis la gvidantojn de la Ferrovie dello Stato (FS, italaj Fervojoj). Iliaj prognozoj malfirmigis eĉ iujn el la plej fervoraj subtenantoj de la TAV: la kosto de la nura baza tunelo pasus de 8,3 miliardoj da eŭroj al 12 miliardoj entute*, kaj la itala parto, de 4,8 miliardoj al 6,9 miliardoj. Eĉ pli grave: “La analizo de la rilato kosto/profito, diris la prezidanto de la FS, estis farita antaŭ la eŭropa krizo de la suverenaj ŝuldoj, kaj depost tiam la mondo evoluis. (...) Ekzistas grandega malcerteco.”*

* Laŭ la ĝenerala direktoro por la internaj politikoj de la Eŭropa Unio, ĝi povus atingi 14 milliardojn. Laŭ la prognozoj de la labor-respondeculo, Lyon Turin ferroviaire (LTF), la linio kostos 100 milionojn da eŭroj por unu kilometro, kaj 149 milionojn ene de la tunelo.
* “Tav, nuovi dubbi sui costi”, Il Fatto Quotidiano, 11-a de novembro 2014.

Tio ne malhelpis la ministron de transportoj, s-ro Maurizio Lupi, reaserti, ke la konstruo de la linio estas “strategia” por Italujo kaj por Eŭropo. La raportoj de la fakuloj de la franca ŝtato ankaŭ ne malhelpis la prezidanton de la RodanAlpa regiona konsilio, s-ro Jean-Jack Queyranne, defendi en septembro 2014 la saman pozicion, kun, krome, kelkaj diskutataj asertoj pri la kreotaj dungoj*. La “samsangaj” ligiloj inter la grandaj grupoj de la konstru-industrio kaj de la publikaj konstrulaboroj, kaj la regionaj aŭ landaj aŭtoritatuloj certe ne estas fremdaj al tiu obstino. La esplorlaboroj pludaŭras kaj ili ricevis novajn financadojn la 1-an de oktobro 2014. Komence de 2015, la tunelmaŝinoj komencos bori en Saint-Martin-de-la-Porte novan tubon naŭ kilometrojn longan, ĉe la loko de la projektata tunelo*.

*Les approximations de Jean-Jack Queyranne sur le Lyon-Turin”, 18-a de septembro 2014, http://elusrhonealpes.eelv.fr.
* “Le tunnel ferroviaire Lyon-Turin franchit une étape importante”, Le Moniteur, Parizo, 3-a de oktobro 2014.

Sed reale, ĉiuj tiuj firmaj deklaroj pri persisto en la sama vojo estas suspenditaj al la eŭropa financado. Nu, akceptante la 14-an de oktobro franc-italan delegacion de oponantoj al la TAV, s-ro Michael Cramer, prezidanto de la komisiono pri transportoj en la Eŭropa Parlamento, deklaris, ke “ne verŝajnas, ke la Eŭropa Unio kapablos sin ŝarĝi per 40% de la tuta kosto de la Liono-Torina linio, kiel esperas la registaroj de Francujo kaj Italujo”.

Se hodiaŭ estas iom verŝajna la forlaso de tio, kio fariĝis prototipo de la grandaj senutilaj konstruaĵoj, tion ni ŝuldas al la escepta rezistado de malmulta montara loĝantaro. Tamen la komenco estis malfacila. Post unua granda manifestacio en marto 1996, en aŭgusto komenciĝas serio de atencoj kontraŭ maŝinoj kaj fervoja materialo. La gazetaro tiam furiozas kontraŭ la “ekoterorismo de la Susa-valo”. La 5-an de marto 1998, la polico arestas la membrojn de fantoma organizaĵo konstruita ĉirkaŭ la paro Mario Soledad kaj Edoardo Massari. Ambaŭ sin mortigas. Ĉiuj akuzoj kontraŭ ili disfalis poste. Ankoraŭ nun, oni ne scias, kiu estis la iniciatanto de tiuj atencoj. Multaj vidas en tio lastan ripetadon de la itala “strategio de streĉo”, same kiel en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, kiam la ekstrem-dekstro apudis la sekretajn servojn. La No TAV-lukto bezonos tempon por resaniĝi el tio.

Malgraŭ ĉio, per subten-koncertoj, blokadoj de la unuaj esplorlaboroj, intervenoj kaj asembleoj, iom post iom konstruiĝas amasmovado: dudek mil homoj manifestacias en la valo en aprilo 2003. En 2005, tridek sep urbo-konsilioj deklaras sian oponon al la projekto. Konstantaj instalaĵoj de oponantoj, la presidi, aperas. En novembro de la sama jaro, perforta elpelo de unu el ili sekvigas ĝian amasan reokupon fare de miloj da manifestaciantoj. La sagao de la lukto estas lanĉita.

Ĝi enhavas multajn epizodojn, kiel, de la 22-a de majo ĝis la 27-a de junio 2011, tiu “Libera Respubliko de la Maddalena”, speco de antaŭtempa defendenda zono (ZAD en la franca). Ankaŭ la subpremo ampleksiĝas: nun, pli ol kvarcent homoj estas jure persekutataj aŭ kondamnitaj. Prizonpunoj kaj enormaj monpunoj falas sur la oponantoj. Akuzataj pro partopreno en manifestacio dum kiu neniu vundiĝis, kaj dum kiu la damaĝoj estis nur unu bruligita kompresoro, kvar oponantoj estis arestitaj en decembro 2013 kaj enkarcerigitaj sub la reĝimo de la kontraŭterorismaj leĝoj. Ilia proceso okazas nun, kaj unu el ĝiaj aspektoj, ne malgrava, konsistas ekscii, ĉu oni povas kvalifiki terorismo la fakton, ke oni provis “premi al la registaro” kaj ke oni “damaĝis la reputacion de Italujo”.

Fronte al tio, solidareco kreskis laŭ la ritmo de la subpremaj ofensivoj. La 26-an de januaro 2012, arestoj de No TAV-aktivuloj tra tuta Italujo estigas reagojn de Torino ĝis Cagliari. La 27-an de februaro, unu el la historiaj oponantoj, s-ro Luca Abba, grimpas sur elektran foston por eskapi la policon dum protestado kontraŭ la plivastigo de la fortikigita ĉirkaŭmuro protektanta la enirejon de la esplortunelo. Li elektrumiĝas kaj falas el dekmetra alteco. La akcidento, kiu rezultigas gravegajn vundojn, kaŭzas aŭtoŝoseajn blokadojn, invadojn de stacidomoj, de Bolonjo ĝis Romo, manifestaciojn en Napolo kaj Palermo, kaj la respondecigon de la respondeculoj de la Demokrata Partio (DP). Ĉar, tre rapide, la tendaroj ja difinis siajn limojn. Unuflanke, la registaro-partioj: de la dekstro kun siaj televidĉenoj, ĝis la postmaldekstro novliberala de la DP, kun siaj gazetoj kaj intelektuloj, kiuj de nun havas kiel ununuran politikan penson la sanktan formulon “laŭleĝeco”. Aliflanke, la kolektivoj formitaj kontraŭ truditaj konstruaĵoj — ponto super la Mesina Markolo aŭ krozoŝipoj detruantaj la venecian lagunon-, al kiuj aldoniĝas la studentoj kaj la malriĉuloj rifuzantaj unu plian post multaj novliberalaj reformoj, la metalurgiaj laboristoj luktantaj kontraŭ la detruo de la laborjuro, la senhejmuloj, kiuj okupas malplenajn loĝejojn, sen forgesi la internacian solidarecon kun Notre-Dame des Landes aŭ la kontraŭatomaj aktivuloj.

Konkreta kolektiva potenco

KONTRAŬ LA abstrakteco de la potenc-lokoj, de la romaj aŭ bruselaj oficejoj ĝis la senmateriigitaj altecoj de la monda financo, la manifestaciantoj italaj kaj eŭropaj amase alvenis. Ili trovas en la Susa-valo tion, kion ili bezonas konstrui por si mem: konkretan kolektivan potencon, ankritan en la realo de teritorio, sen fali en mallarĝa naciismo aŭ defendado de strikte lokaj interesoj*. Kritiko de la “senlima kresko en limigita mondo” estas subkomprenita en ĉiu el la sinesprimoj de la movado.

* Pri la itala movado: http://notavtorino.org; pri la franca movado: http://notav-savoie.over-blog.com.

La memoro pri la gastameco kaj rifuĝejo donitaj al la religiaj herezioj, tiu de la mezepokaj aŭtonomaj komunumoj, de la respubliko de la Escarton*, kiu daŭris kvar jarcentojn, aŭ tiu de la partizanaj respublikoj, mallongaj provoj en 1945 el la kontraŭfaŝisma rezistado, ĉiuj tiuj pasintaĵoj ne estas elvokataj por fiksi identeco, sed pro ties emancipiga potenco.

* En 1343, la montaraj komunumoj ambaŭflanke de la nuna landlimo aĉetis la feŭdajn rajtojn de la reĝido. Ĝis la Franca Revolucio, ili sin memadministris pere de lokaj asembleoj, kaj pagante jaran renton.

Kiam la membroj de “normala” familio — patrino estas vilaĝa policano, la patro pensiito, du knaboj — ridante montras la filmojn de la krudaj alfrontiĝoj, kiam la frizisto de Bussoleno kreas la solidarec-ŝampuon por subteni enprizonigitan kolegon chou-chou; kiam la kunaj klopodoj de la prokuroroj ne sukcesas detrui la aliancon de la sinjorinoj, kiuj preĝas Padre Pio malantaŭ la dratreto kun la ragazzi (knaboj) de la socialaj centroj, kiuj lanĉas ŝtonojn super ĝin; kiam ĉiuj manifestacioj klopodas respekti la maksimon:“oni ekiras kaj revenas kune”; kiam oni vidas la kelkajn kritikajn romanverkistojn, kiuj restas en Italujo, tiajn kia Erri De Luca aŭ la Wu Ming*, fratece akceptitajn por legadoj antaŭ la ĉirkaŭmuro; kiam oni estas atestanto de ĉio tio, oni konstatas, ke la No TAV-movado jam gajnis venkon: la formadon de kolektiva forto oponanta al la nuna stato de la mondo.

* Kolektivo de kvin italaj verkistoj, www.wumingfoundation.com.

En ĉi tiu valo naskiĝas realo, kiu eskapis, ambaŭflanke de la landlimo, el la politika personaro, kiu ne plu havas eĉ eron da politika vizio, eĉ soci-demokratan, kaj kiu neniam finas disfali intelekte, home kaj balote. Tiu karna realeco, konstante evoluanta, estas tio, pri kio la politikistoj perdis eĉ la memoraĵon: popolo.

Serge QUADRUPPANI

Dudek sep jaroj da aŭtokrateco forbalaitaj en 48 horoj

La burkina junularo ŝancelas la “Francafrikon”

Fine de oktobro, 48 horoj da manifestacioj sufiĉis por malhelpi la provon de la prezidanto Blaise Compaoré ankoraŭfoje pludaŭrigi sian regadon. Lia renverso malfermas malcertan transiran periodon, observatan kvazaŭ teston de la tuta Afriko. Amase kuniĝintaj por defendi la juro-ŝtaton kaj pli bonan disdividon de la riĉaĵoj, la loĝantoj de Burkina Faso esperas la organizadon de liberaj kaj nekontesteblaj elektoj.

*

* Francafriko (france “Françafrique” [fʁɑ̃safrik]), el la vortoj “Francujo” kaj “Afriko” estas termino, kiu difinas la novkoloniismajn rilatojn de tiu lando kun Afriko. Temas interalie pri la “francaj influaj retoj en Afriko”, kiuj konsistigas gravan parton de la diplomatiaj rilatoj de Francujo kun afrikaj landoj, plejparte kun la eks-kolonioj (ĉefe en francparolanta Afriko).

JAŬDON la 30-an de oktobro 2014, kriante “Blaise, foriru!”, miloj da junaj ribeluloj frakasas la vitrojn de la Nacia Asembleo antaŭ ol incendii la oficejon de ĝia prezidanto, s-ro Appolinaire Soungalo Ouattara. La ŝtatestro, s-ro Blaise Compaoré, estas devigita rezigni pri la voĉdono planita por modifi la Konstitucion kaj permesi al li denove kandidatiĝi. La morgaŭon jam li eksiĝas kaj fuĝas en Ebur-Bordon en helikoptero provizita de Francujo. Sed tiu rapida venko ne sufiĉas por la manifestaciantoj.

Konsciaj, ke ili estas forlasitoj de la ekonomia kresko — preskaŭ 7% en 2013 laŭ la Internacia Mon-Fonduso (IMF)-, la ribelantoj atakas ĉiujn simbolojn de la regpotenco instalitaj de dudek sep jaroj. Ili prirabas loĝejojn de moŝtuloj de la reĝimo, aparte tiun de s-ro Assimi Douanda, la nacia ĉefsekretario de la prezidanta partio, la Kongreso por Demokratio kaj Progreso (KDP) kaj tiun de s-ro François Compaoré, kromnomita “la eta prezidanto”, ekonomia konsilanto de sia frato Blaise, membro de la administraj konsilantaroj de pluraj ŝtataj kompanioj kaj de privataj entreprenoj de la agronutra industrio*.

* Vd. Rémi Carayol, “Burkina Faso: François, l’autre Compaoré”, Jeune Afrique, Parizo, 18-an de julio 2012.

Malpli rimarkata eksterlande, la prirabo de la Ford-koncesio en la ĉefurbo kaj de la orminejo de Bissa, norde de Uagaduguo, en kiu s-ro François Compaoré havis interesojn, montras la popolan venĝemon al grave devojiĝanta reganta klaso kaj al la sociaj malegalecoj. De post tiam, la ministoj strikas proteste kontraŭ la laborkondiĉoj kaj malaltaj salajroj. En Uagaduguo, miloj da senlaboruloj aktive partoprenis la manifestacioj de la oktobrofino. “Ni volas pacon kaj sanon: malplikostajn medikamentojn, lernejojn, laboron por la junuloj, metion, metilernadon. Compaoré, ene de tridek jaroj, kion li faris por ni?” unuvoĉe ekkriis deko da stratvendistoj en Uagaduguo, meze de oktobro.

“Mi ja volas ŝanĝon”, insistis Sali, vendistino de tukoj por sia frato en la granda bazaro de Uagaduguo, komence de oktobro. Tiu 18-jara junulino atribuas la mankon de laboro por la junaj diplomitoj kaj la prezaltiĝo de manĝaĵoj kaj de petrolo al manko de politika volo. Ŝi partoprenis al ĉiuj manifestacioj kontraŭ la konstitucia “fuŝmanipulado” de la fino de 2013.

Unusola civila ŝtatestro de post 1960

EN BURKINA FASO, socia mobiliziĝo estas malnova tradicio. En 1966 jam, la kristana sindikatisto Maurice Yameogo, unua prezidanto de lando, kiu ankoraŭ nomiĝis Supra Volto, iniciatas serion da rigorpolitikaj decidoj. Ununura civilulo elektita ŝtatestro ĝis hodiaŭ, li estas pace eksigita de la sindikatoj, la tradicia ĉefaro kaj la katolika klerikaro. En 1975, lia posteulo, la kolonel-leŭtenanto Sangoulé Lamizana, revas establi unikan partion post dek jaroj da regado. Fronte al la kontestado organizata de la sindikatoj, li retroiras, sed restas en sia posteno ĝis 1980.

La regado de s-ro Compaoré komenciĝas per “fonda murdo”: la 15-an de oktobro 1987, li organizas puĉon dum kiu lia “militfrato”, la kapitano Thomas Sankara, kiu kondukis la landon sur la vojo de “ekonomia, politika kaj sociala malkoloniigo”, estas murdita, kune kun dek tri aliaj homoj. “Compaoré ja murdigis Sankara, kun la aprobo de la eburborda prezidanto Felix Houphouët-Boigny”, rakontas s-ro Prince Johnson, eksa militestro de Liberio, antaŭ la speciala Tribunalo por Siera-Leono (STSL)*. Fariĝinte ŝtatestro, s-ro Compaoré turniĝas al ekonomia liberalismo: en 1990, post diskutoj kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko, la ŝtataj entreprenoj estas privatigitaj profite al la negocistoj proksimaj de la reĝimo. Brutala ĉasado al la “sankaristoj” (subtenintoj de Sankara) komenciĝas en la administrejoj kaj la armeo. La ĵurnalisto Vincent Ouattara nombras almenaŭ kvindek mortintojn en la periodo de la 15-a de oktobro 1987 ĝis la prezidanta elekto de 1998*.

* Vd Bruno Jaffré, “Le Burkina Faso, pilier de la ‘Françafrique’”, Le Monde diplomatique, januaro 2010.
* Vincent Ouattara, L’Ere Compaoré: crimes, politique et gestion du pouvoir, Klanba Editions, Parizo, 2006.

Tri popolaj spontanaj ribeloj jam ŝancelis la kontestatan kaj maljuniĝantan reĝimon de s-ro Compaoré. La murdo en 1998 (ankoraŭ ne klarigita) de la ĵurnalisto Norbert Zongo, kiu enketis pri politika murdo, verŝajne ligita kun la frato de la prezidanto, kaŭzas en 1999-2000 amasajn manifestaciojn kontraŭ la senpuneco. En 2008, la sindikatoj, la studentaj asocioj kaj la organizaĵoj por defendo de la homrajtoj unuiĝas kontraŭ la viv-plikostiĝo*. La 20-an de februaro 2011, lernejano mortas, mortbatita de ĝendarmoj; paca manifestacio estas perforte subpremata. Tri mortintoj per policaj kugloj. La regantoj, kiuj volas eviti la kontaĝon de la “araba printempo”, pretendas, ke la junulo mortis pro meningito... Sed popolribeloj skuas reĝimon, kiun la International Crisis Group* kvalifikas “duon-aŭtokrateca”, memorigante, ke ĝi “sin apogas al tri grandaj strukturoj: la armeo, la politika partio kaj la tradicia ĉefaro”.

* Vd Anne-Cécile Robert, “De Konakrio ĝis Nairobo, la afrikanoj voĉdonas sed ne decidas”, Le Monde diplomatique en esperanto, februaro 2010.
* International Crisis Group, “Burkina Faso: avec ou sans Compaoré, le temps des incertitudes”, raporto n-ro 205, 22-a de julio 2013, www.crisisgroup.org.
Naŭzita, la loĝantaro preferas ne voĉdoni

IOM POST IOM, la postuloj fariĝas ekonomiaj: oni petas kultureblajn terpecojn, akvon, asfalton sur la vojoj, pli bonajn labor- kaj viv-kondiĉojn. Ribeloj eksplodas tra la tuta lando. Alkutimiĝintaj al senpuneco, la militistoj ribelas kontraŭ la aresto — kaŭze de agreso — de pluraj soldatoj. Ili ankaŭ plendas pri devojitaj salajroj kaj ŝiritaj uniformoj. S-ro Compaoré cedas pri ĉiuj postuloj de la ribeluloj, sed nur “puriginte” la armeon el siaj plej ribelemaj elementoj. La loĝantaro kaptas la okazon por ricevi en kelkaj monatoj pli ol ĝi gajnis en dudek kvin jaroj: nova ĉefministro estas nomumita la 18-an de aprilo 2011. Sed la ĉiutaga vivo restas tre malfacila*.

* Lila Chouli, “Burkina Faso 2011. Chronique d’un mouvement social”, elŝutebla ĉe http://tahin-party.org/chouli.html.

Multaj observantoj uzas la saman frazon: “Blaise Compaoré estas pli timata ol amata.” La procento de partoprenantoj en la prezidantaj balotoj estas neniam pli ol 30%. La junularo de Burkina Faso estas malkonektita kun la politiko, senkuraĝigita, naŭzita. Ĝi pensas, ke ĉiuj politikuloj mensogas, kaj preferas ne voĉdoni.”, observas s-ino Saran Sere, membro de la koalicio de la politika opozicio, prezidantino de la Partio por Disvolvado kaj Ŝanĝo (PDŜ). La unua elekto laŭ universala voĉdonrajto estis okazinta en 1991, post la parolado de La Baule (Francujo), en kiu la franca prezidanto François Mitterrand kondiĉigis la helpon de Parizo al la afrikaj landoj je ilia engaĝiĝo sur la demokratia vojo. S-ro Compaoré estis elektita per 80% de la voĉoj. Same okazis en 1998, 2005 kaj 2010.

Danke al la klientismo kaj korupto, sed ankaŭ al la divido de la opozicio (sepdek partioj!), s- ro Compaoré neniam estis praktike ĝenata. Sed la sukceso dum la parlamentaj elektoj de la 2-a de decembro 2012 de la oponanto Zéphirin Diabré, prezidanto de la Unio por Progreso kaj Ŝango (UPŜ), ŝancelas lian reĝimon: la UPC gajnas dek naŭ el la cent dudek sep sidlokoj en la Nacia Asembleo. Eksministro de s-ro Compaoré en la 1990-aj jaroj, s-ro Diabré fariĝas tiam ĉefo de la politika opozicio kaj lanĉas alvokojn al manifestacii. Kvankam li modifas la politikan ludon, li ne kaŝas sian ekstremliberalismon: “La projekto [politika de la UPC], estas tiu de la monpruntedonantoj”, li ja diris al ni la 7-an de oktobro 2014 en Uagaduguo.

S-ro Compaoré ankaŭ estis la homo de la okcidentanoj. En 1993, li anstataŭis la forpasintan eburbordan prezidanton Houphouët-Boigny en la rolo de gardanto de la interesoj de Parizo en okcidenta Afriko. Dum tiu periodo li realigas la unuan el longa serio de internaciaj mediacioj: en Liberio, Siera-Leono, Niĝero, en Togo, Ebur-Bordo, Gvineo kaj Malio. Tamen, s-ro Compaoré ne estas fremda al la ribeloj, kiuj ruinigis kaj ankoraŭ ruinigas la regionon. Laŭ la malkaŝoj de la aŭskultadoj de la STSL, kun la libia prezidanto Muamar Kadafi, li verŝajne helpis tiel s-ron Charles Taylor, ekzilita en Burkina Faso, prepari la sangan sturmon kontraŭ la liberia reĝimo fine de 1989. En 2001, li estas akuzata fare de la Unuiĝintaj Nacioj pri fikomerco de armiloj kaj diamantoj, profite al la Unio nacia por la Sendependeco de Angolo (Unita)*. En 2002, la Novaj Fortoj de s-ro Guillaume Soro lanĉas, el Burkina Faso, sian ofensivon kontraŭ Abiĝano, faligante Ebur-Bordon en internan militon ĝis 2011. Dum tiuj ĉi jaroj, Burkina Faso vendas kakaon...

* Raporto de la fakul-grupo prezidata de s-ro Chungong Ayafor kaj taskita pristudi la demandon pri komerco de diamantoj kaj armiloj, rilate al Siera-Leono, 20-a de decembro 2000, S/2000/1195.
La timo de ĝeneraligita ekflamiĝo

EN 2013, LA KRIZO en Malio konfirmas ne nur la influon de s-ro Compaoré en Sahelo, sed ankaŭ lian partoprenon en la multaj finegocoj de la zono. Proksima de la Nacia Movado por la Liberigo de Azavad (NMLA) kaj de la Tuaregoj ĝenerale, kiujn li gastigas en Uagaduguo, il ankaŭ ludas gravan rolon en la sekretaj servoj de la francoj kaj usonanoj, kies agentoj li volonte akceptas.

Malgraŭ tio, Parizo kaj Vaŝingtono ne favoris lian plurestadon ĉe la kapo de la ŝtato. Ambaŭ ŝtatoj timis, ke sociaj ribeloj povus etendiĝi al aliaj partoj de regiono jam malstabiligita de la malia krizo. En letero datita la 7-an de oktobro 2014, la prezidanto François Hollande informas sian aliancanon pri la graveco esti “ekzemplo”, evitanta “la riskojn de ne interkonsentita ŝanĝo de la Konstitucio”. Li proponas al li elirejon, garantiante la subtenon de Parizo al li por ricevi postenon de sekretario de la Internacia Organizo de la Frankofonio*. S-ro Barack Obama, siaflanke, dum la Afrik-Usona pintkunveno de aŭgusto 2014 en Vaŝingtono, avertas: “Afriko ne bezonas fortajn homojn, sed fortajn instituciojn.”

* Laŭ la nuna sekretario finanta sian mandaton Abdou Diouf, Le Monde, 20-a de novembro 2014.

Dek kvin tagojn post la trudita foriro de s-ro Compaoré, la sekurec- kaj defendo-taĉmentoj, la politikaj partioj, la religiaj aŭtoritatuloj kaj la “civila socio” adoptis, la 16-an de novembro, ĉarton de la transiro. Ili nomumis provizora prezidanto la 72-jaran diplomaton Michel Kafando, kaj taskis lin prepari la institucian normaligon de la lando, ĝis la prezidantan kaj parlamentan elektojn planitajn en novembro 2015. Unua civilulo en tiu posteno de post 1975, li tamen devos teame labori kun la kolonel-leŭtenanto Isaac Zida, nomumita registarestro. La procezon subtenas la landoj de la subregiono, la Komunumo Ekonomia de Okcidentafrikaj Ŝtatoj (Cedeao en la franca) kaj la Afrika Unio.

La popola ribelo en Burkina Faso ekscitas jam la afrikajn retojn kaj sonas kvazaŭ averto. La burkina oponanto Ablassé Ouedraogo proponas aldoni klaŭzon pri limigo de prezidantaj mandatoj en la ĉarto de la Afrika Unio: “Se tiu klaŭzo estus ekzistanta, Burkina Faso verŝajne ne estus travivinta tiujn du semajnojn da malfacilaĵoj, opinias la eksa ministro pri eksterlandaj aferoj. La mondo ŝanĝiĝis, Afriko ŝanĝiĝis, afrikanoj ŝanĝiĝis: la afrikaj regantoj devas ŝanĝiĝi*.” Kunvenintaj en Parizo la 15-an de novembro, respondeculoj de opoziciaj partioj venintaj el la tuta kontinento adoptis komunan deklaracion postulantan respekton de la fondaj tekstoj, la organizadon de liberaj elektoj kaj la firmigon de la respublika karaktero de la armeoj.

* Radio France Internationale, 17-a de novembro 2014.

Anne FRINTZ

La burkina junularo ŝancelas la “Francafrikon”

Ekstrema malriĉo

La Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND) klasifikas Burkinon ĉe la 181-a rango (el 187) en la skalo de homa disvolvado*. Preskaŭ la duono de la enloĝantaro vivas per malpli ol 1,25 dolaro (1 eŭro) tage, la alfabetiga kvoto de la plenkreskuloj (pli ol 15-jaraj) estas sub 30% kaj tiu de la junuloj sub 40%. Tiuj junuloj estas pli ol 60% de la tuta loĝantaro. La mortokvoto de la subkvinjaruloj estas pli ol 10%, kaj la patrina mortokvoto estas 3 por mil, laŭ la PUND. El ĉirkaŭ 17 milionoj da loĝantoj, pli ol 1,3 miliono suferas pri nutra malsekureco, laŭ la Kunordiga Buroo de la homhelpaj aferoj de la Unuiĝintaj Nacioj*. Tamen Burkino, lando 274.000 kvadrat-kilometrojn vasta, havas riĉofontojn: la oro-eksportaĵoj estas 5% de la Malneta Enlanda Produkto (MEP)*, kaj la lando pluestas la ĉefa afrika eksportanto de kotono — kies mondaj kurzoj ja emas malaltiĝi.

* “Rapport sur le développement humain 2014”, Ĝenevo, elŝutebla ĉe: www.hdr.undp.org
* Bureau de coordination des affaires humanitaires des Nations unies (Kunordiga Buroo de la Homhelpaj Aferoj de UN) (Unocha en la angla), “Plan de réponse stratégique 2014-2016”, Ĝenevo, www.unocha.org.
* Direction générale du Trésor français, “L’or, un “nouveau” pôle de croissance pour l’économie burkinabé”, 18-a de novembro 2013, www.tresor.economie.gouv.fr.

Anne FRINTZ

La burkina junularo ŝancelas la “Francafrikon”

Manipulataj Konstitucioj

S-ro Blaise Compaoré ne estis la unua afrika ŝtatestro kiu volis modifi la Konstitucion por konservi la regpovon.

Aliaj jam tion faris: en 2005, s-ro Yoweri Museveni, gvidanto de Ugando de 1986, kaj s-ro Idriss Débi Itno, kiu prezidas Ĉadon depost 1990; en 2008, s-ro Abdelaziz Bouteflika, alĝeria ŝtatestro de 1999, kaj la kameruna prezidanto Paul Biya, reganto de 1982; en 2010, s-ro Ismail Omar Guelleh, prezidanto de Ĝibutio depost 1999.

Pluraj aliaj konsideras tion fari: s-ro Joseph Kabila, prezidanto de Demokratia Respubliko Kongo (DRK) de 2001; s-ro Pierre Nkurunziza, reganto de Burundo depost 2005; la proksimuloj de s-ro Paul Kagamé, prezidanto de Ruando de 1994; kaj s-ro Boni Yayi, prezidanto de Benino de 2009.

Kelkaj ne sukcesis tion fari: la Zambio-prezidanto Frederick Chiluba, en 2001; kaj, en 2002, la prezidanto de Malavio, s-ro Bakili Muluzi.

Anne FRINTZ

Impresa bankroto de la kvina plej grava banko de la lando

Sud-Afriko en la veziko de la konsumant-kredito

Plej ekonomie potenca lando de la kontinento, Sud-Afriko estas giganto kun argilaj piedoj. En Aŭgusto 2014, la bankroto de la African Bank Investments Limited (ABIL) rivelis la troan ŝvelon de la sektoro de konsumant-kredito. Absorbita de sia serĉado de komforto superanta sian enspezon, la nova nigrula meza klaso kuntrenas socion, jam putriĝintan pro la malegalecoj, en danĝeran spekuladon.

FINE DE 2013, la usona invest-banko Goldman Sachs faris la ekonomian bilancon de du jardekoj da demokratio en Sud-Afriko*. Ĝi aparte notis, ke la ŝuldo de la familioj estis 75% de ilia disponebla enspezo, kontraŭ 57% en 1994. Tiu tendenco al la persona ŝuldokresko estas, laŭ ĝi, kaŭzita de la rapida kresko de la merkato de sengarantiaj pruntoj, kreskintaj je pli ol 300% depost 2007. Tamen, precizigis Goldman Sachs, tiu kategorio de risko-pruntoj — ofte malgrandaj sumoj disponigitaj por mallongaj periodoj kontraŭ fortaj interez-kvotoj — estis nur 11% de la tuto el la donitaj kreditoj. La bankoj restis ŝirmataj el ĉia sistema risko...

* “South Africa: Two decades of freedom”, decembro 2013, rete havebla raporto, www.goldmansachs.com.

Malgraŭ tio, la 10-an de aŭgusto 2014, la Afrikan Bank Investments Limited (ABIL), la ĉefa sud-afrika banko specialiĝinta pri la sengarantiaj pruntoj, kvina plej granda banko de la lando, devas esti metita sub la kuratoreco de la centra banko. Kvar tagojn antaŭe, la direkcio konfesis rekordajn malprofitojn — 529 milionoj da eŭroj — kaj deficiton pri propraj fondusoj egalan al 600 milionoj. Tiam la eventoj sekvas unu la aliajn: la ĝenerala direktoro Leon Kirkinis demisias; la kurzokvoto de ABIL falas je 93% ĉe la Borso de Johanesburgo. Por eviti plenan bankroton, la centra banko realigas la unuan bank-savon de sia historio, akirante preskaŭ la duonon de la 1,2 miliardo da putraj kreditoj. La African Bank, “pura banko”, estas kreata kun la plej solida parto de la ABIL-aktivoj kaj dotita per 730 milionoj da eŭroj enmetitaj de pluraj privataj investistoj de la lando. Tiu impona financa falego rivelas la fendegojn de la sud-afrika ekonomia miraklo, spertanta nacian version de la subprime-krizo*. “Ĝis tiu punkto, multaj sukcesis repagi siajn pruntojn kaj la rendimento estis forta, klarigas s-ro Idriss Linge, de la inform-agentejo Ecofin. Sed la ekonomia modelo, kiu konsistas prunti al homoj tre malfacile repagontaj, ne estas vivtenebla.”

* Vd. T. O. Molefe, “South Africa’s subprime crisis”, The New York Times, 26-a de aŭgusto 2014.

En la 2000-aj jaroj naskiĝis generacio de pruntantoj, kiuj revis aliri al la “eta prospero” ofertata de la ĉefa ekonomia potenculo de la kontinento. La konsum-apetito de la nova nigrula meza klaso tiam superas ties monatan enspezon, 500 eŭrojn: elektraj dommastrum-aparatoj, vojaĝoj, privataj lernejoj... La komercaj centroj estas plenplenaj. Pli ol duonmiliono da novaj veturiloj vendiĝas ĉiujare. Por kontentigi sian konsum-apetitegon la sudafrikanoj turnas sin al la bankoj kaj organizoj de mikrokredito, kiuj donas pruntojn sen garantio, dum la merkato de la hipotekoj kaj de la kreditoj por senmoveblaĵoj jam montras signojn de elĉerpiĝo. Kiel cinike resumas, en 2013, s-ro Tami Somoku, unu el la decidantaj kadruloj de ABIL, “La konsumantoj ne provas koni siajn rajtojn, nek konsulti financajn dokumentojn. Ili nur volas prunton, kaj kiel eble plej rapide”. En 2005, la registaro adoptas leĝon pri kredito, kiu reguligas la interezkvotojn. Sed la industrio de la sengarantia kredito, malpli regulata, ofte ignoras la leĝojn.

Per agresaj reklamkampanjoj, ABIL laŭdas la pruntojn de 35 ĝis 10 000 eŭroj, kun daŭro de sesdek monatoj, laŭ 60% jara interezkvoto (dum la inflacio estas en tiuj jaroj ĉirkaŭ 6%!) Post ĝi, aliaj faras same. La kompanioj pri vivasekuro multobligas reklamojn sur la publikaj televidĉenoj. Preskaŭ tridek mil neformalaj kredit-agentejoj, la mashonisa, kun interezkvotoj ĉirkaŭ 100%, invadas la popolajn kvartalojn. Temas ne nur pri prunti monon al la ducent kvindek mil ŝtat-funkciuloj dungataj depost 2007 kaj al la kadruloj de la meza klaso, sed ankaŭ instigi la malriĉajn laboristojn de la kamparo aŭ de la minejaj kvartaloj townships, ĝis tiam senalirajn al klasika kredito, pli konsumi. La toleremo de la prezidanto Jakobo Zuma al tiu fuĝo antaŭen ne estas sen kaŝitaj pribalotaj pensoj, dum liaj metodoj, netravideblaj kaj demagogiaj, estas kontestataj ene de lia partio, la Afrika Nacia Kongreso (African National Congress ANC)*: la pruntoj ebligas subteni ekonomian kreskon, kiun la nova nigrula meza klaso ne plu sufiĉe stimulas.

* Vd. Achille Mbembe, “Le lumpen-radicalisme du président Zuma”, Manière de voir, n-ro 108, “Indispensable Afrique”, decembro 2009 — januaro 2010.
Interezkvotoj superantaj 1000%

PLURAJ EKSTERLANDAJ kompanioj aliĝas al la festeno. Wonga, brita organizo de perreta mikrokredito kreas en Sud-Afriko filion proponantan “rapidajn etajn pruntojn” repageblajn en maksimume kvindek tagoj. La anglikana eklezio protestas. En Britujo, la jaraj interezkvotoj de Wonga povas superi 3 000%! La mondo de la “investo-kapitalo”, ĉiuokaze, aĉetas sud-afrikajn akciojn, tiel akvumante tiun eksterteran ĝardenon, por kreskigi marĝenojn kaj profitojn. Ene de kvin jaroj, 20 miliardoj da dolaroj estas kolektitaj por la sud-afrika veziko de sengarantiaj pruntoj. Kaj la financaj servoj pruntas tre etajn sumojn, kiuj gajnigas multe al siaj akciuloj kaj finfine estas 20% de la borsa kapitaligo de la Johannesburg Stock Exchange (JSE) en 2012*. Ankaŭ Goldman Sachs mem partoprenas en decembro 2013 en “unu el la plej grandaj afrikaj translandlimaj operacioj sur la kapital-merkatoj el la jaro*. Ĝi kolektas 412 milionojn da eŭroj profite al ABIL. Ĉar mono altiras monon, tiu investo instigas novan kapitaligon lanĉitan de la Internacia Financa Societo (IFS), filio de la Monda Banko.

* “South African banks: Payday mayday”, The Economist, Londono, 16-a de augusto 2014.
* Meeta Vadher, “Norton Rose Fulbright conseille Goldman Sachs dans le cadre d’un placement de droits de 525 millions de dollars”, 16-a de decembro 2013, www.nortonrosefulbright.com.

Tamen, la tutmonda financa krizo estas tiam ekkaptonta la “ĉielarkan nacion”. De 2008, la Borso de Johanesburgo fariĝis spekula ludtereno por la okcidentaj investfondusoj. Ili ĉefe atakas la financan sektoron, kiu kontribuas je kvarono de la malneta enlanda produkto de Sud-Afrko. 6,6% inflacio — rapida kostoaltiĝo de la loĝejoj (5,8% en unu jaro), de nutraĵproduktoj (8,8%), de elektro (kies prezo duobliĝis en kvar jaroj) kaj de la transportoj (8,6%) — iom post iom pezas sur la buĝetojn. Krome, pli ol kvar milionoj kaj sepcent mil homoj estas senlaboruloj, tio estas 25,6% de la profesia loĝantaro. Fine de 2013, ne malpli ol naŭ milionoj da homoj — el la dudek unu milionoj pruntoprenintaj — havas almenaŭ trimonatan malfruon en la repago de siaj ŝuldoj. El la tri milionoj ducent mil personaj pruntodonoj faritaj de ABIL, triono estas pagmisaj. Unuvorte, la sengarantiaj pruntoj fariĝis prokrasta bombo.Tamen neniu pensis malfunkciigi ĝin. Malmulta tempo antaŭ la krizo, Deloitte, unu el la kvar gigantoj de la tutmonda aŭdito, ankoraŭ parolas pri la elmergiĝo de la afrika mezklaso kaj daŭre konsilas investi aparte en “ora” okazo: la sengarantiaj pruntedonoj.

Laŭ s-ro Adenaan Hardien, ĉefekonomikisto de la sud-afrika investfonduso Cadiz Asset Management, la falo de ABIL eble rezultigos la eliron de milionoj da sud-afrikanoj el la kredit-sistemo. La akciuloj de la banko eliros el la afero kun meze 10% perdo de siaj investoj. Sed kiaj estos la konsekvencoj de la sociala malaltiĝo de la born free — la sud-afrikanoj naskitaj post 1994, fino de la Apartiga reĝimo-, kiuj estos rikoltintaj nur la plej amarajn kaj multekostajn fruktojn de demokratio? Neniu scias. Sed ĉiu divenas ĝin, kun tia fono de kreskantaj malegalecoj kaj brua debato pri la starigo de nacia minimuma salajro.

“Nova landlimo” de la neformalaj pruntedonantoj

LA 19-AN DE SEPTEMBRO 2013, la enketo-komisiono nomumita de la prezidanto Zuma rivelis la kaŝitajn flankojn de la perforta subpremo, kiu falis sur la strikantajn laboristojn de Marikana, la platen-minejo de la grupo Lonmin: tridek kvar mortintoj, sepdek ok vunditoj*. Inter la kaŭzoj de la movado rilate al la salajroj troviĝas la ŝuldoj de la ministoj. Saliem Fakir, docento en la stelenbosch-universitato, substrekas ke la urboj de la platen-zono, la zono kie oni eltiras tiun metalon, fariĝis la “nova landlimo” de centoj da monpruntedonantoj, formalaj aŭ neformalaj*. Kolektantoj de ŝuldoj kaj ŝuldo-repagigantaj kompanioj profitas el la juraj malplenoj de la leĝaro pri kredito por kelkfoje kapti la salajrojn de la ŝuldantaj ministoj senpere ĉe la dunganto. La longa eksterleĝa striko — preskaŭ unu monaton sen enspezo — devigis multajn laboristojn dungitajn de Lonmin aŭ de lia subkontraktanto fari novajn pruntojn por repagi siajn postiĝintajn ŝuldojn.

* Vd. Greg Marinovich, “Amasmurdado kvazaŭ en la tempo de Apartismo”, Le Monde diplomatique, oktobro 2012.
* Saliem Fakir, “From Marikana to the fall of African Bank: Unsecured loans and low wages create a hollow economy”, The South African Civil Society Information Service (Sacsis), 20-a de aŭgusto 2014, http://sacsis.org.za.

Laŭ la eseisto T.O. Molefe, “Ĉar la komercaj bankoj ne kapablas pruntedoni al la malriĉuloj sen puni ilin pro ilia tia vivo, la registaro de nun kreu bankon, kiu kapablos finfine pruntedoni je malalta interezkvoto al la plej malriĉaj sudafrikanoj*.” S-ro Somoku, eksa kunlaboranto de s- ro Kirkinis, dum siaj dek jaroj ĉe ABIL enspezis pli ol 3 milionojn da eŭroj per akciaj opcioj (stock option). La eksa direktoro, konsiderata vizia bankisto, ĉar li aŭdacis pruntedoni al malriĉuloj, havigis al si belegan bienon en la ĉirkaŭaĵo de Kaburbo. Hodiaŭ ĝi estas vendota: komenca prezo: 4 milionoj da eŭroj. Kaj la lando ĵus reviziis siajn kresko-prognozojn: 1,4% por 2014, kontraŭ 2,7% anoncita komence de la jaro. Kaj ĉu eble la ekonomia sud-afrika miraklo, kiu allogas la migrantojn tiom, kiom la investantojn, estas fakte trompa iluzio?

* T. O. Molefe, “South Africa’s subprime crisis”, jam cit.

Alain VICKY

Militisma kaj moralisma sakstrato — “Francujo gestumas, sed diras nenion”

Irano, Sirio, Ruslando, Gazo: ŝajnas, ke la franca diplomatio sekvas la usonajn novkonservativulojn. Reagante malklare al la plej komunikataj eventoj, ĝi respondas al ili per militaj intervenoj kaj per moralaj lecionoj. S-ro Dominique de Villepin, kiu inspiris la kontraŭstaron de Francujo al la Irak-milito, malakceptas tiun ĝeneralan orientiĝon. Li proponas alian direkton.

FRANCUJO fartas malbone. Ĝi estas tentata forturni sin de la ekstera politiko de sendependeco, de influo kaj de ekvilibro, kiun enkorpigis la gaŭll-ismo profite al tendenco pli kaj pli militisma, moralisma kaj okcidentisma.

Militista, ne tiom ĉar Francujo multigas siajn intervenojn, en Libio, en Malio, en Centrafriko aŭ en Irako, ĉar la unua movo povus esti prava, sed ĉefe ĉar ĝi faras ilin en la unua vico, kelkfoje sole, sen vera strategio. Tro ofte, por kelkaj horoj, la certeco de senpoveco cedas la lokon, en stranga unuanimeco, al la iluzio de venko. Al la skandalo de bildoj netolereblaj, la logiko de la komunikiloj substituas la spektaklon de milito.

La moralo estas ĝia pravigo. La multeco de respondoj al la krizo reduktiĝas al la triopo kondamno, sankcio, ekskludo. La moralo plenigas la malplenon de la diplomatio, en demokratia reĝimo malfortiĝinta pro la malfacilo akcepti la ŝtatan racion, la sekreton kaj la certigon de superaj naciaj interesoj. Ni parolas nur kun tiuj, kiuj al ni similas kaj rifuzas ĉiujn aliajn — kiel Iranon kaj Ruslandon — riske de subteni spiralon de izoliĝo kaj de aŭtoritateca devojiĝo.

Fine, la okcidentismo servas kiel bazo por tiu moralo. Ĝi anstataŭis la francan apartecon. Multaj francoj ŝajnas senti sin nun en antaŭposteno de civilizacio kadukiĝanta, kiu volonte sekvas Usonon, la “gvidanto de la libera mondo”, tiom ke ili eĉ antaŭplenumas ties dezirojn.

Envere temas pri reveno al Guy Mollet, al la milita ekspedicio al Suezo kaj al la “atlantika” enviciĝo. Tia reveno kiu sekvas la 3-an Respublikon de Fachoda, aŭ la Duan Imperion de Meksiko aŭ de Krimeo.* Ĉiu periodo havis sian iluzion, sian grandan bruon kiu kaŝas profundan silenton. Francujo gestumas, sed diras nenion. La registaroj ne vere kaŭzis tion, ĉar tiu klopodado estas la simptomo de la momentoj de ekzistada dubo, de retiriĝo en defensivon — la humiliĝo pro la perdo de Alzaco-Loreno en 1870 kaj la delikateco de la juna respubliko; la malvenko de julio 1940 kaj senkoloniigo malfacila. Francujo, lando streĉita, ĉiam konfuzis la turmentojn de la mondo kun siaj internaj mucidaĵoj.

* NDLR. Inter 1853 kaj 1856, dum la Krime-milito, la Francujo de Napoleono la 3-a, helpata de siaj aliancanoj (la Otomana Empirio, Britujo kaj la reĝlando Sardinio) alfrontis Ruslandon. Poste ĝi intervenis en Meksiko en la jaro 1861 por tie instali amikan reĝimon; venkita, ĝi forlasis la landon en 1867. Fine, en 1898, Francujo estis venkita en Fachoda (Sudano) de la britaj trupoj, kio haltigis ĝiajn imperiajn ambiciojn en Afriko. Ĉiuj notoj ne aparte signitaj estas de la redaktejo de la franclingva eldono.

Hodiaŭ la kolektiva dramo estas la timo antaŭ la tutmondiĝo. Francujo dubas, ĉar ĝi sentas sin senpova. La eŭropa integriĝo devigas repensi la nacian suverenecon. La tutmondiĝo forprenas de lando traknedita de kolbertismo* ĝiajn ekonomiajn levilojn. La demokratio komunikila favoras la inerton, la interes-grupojn, la sterilecon de alternado [en la regado].

* politiko de Kolberto [Jean-Baptiste Colbert] (1619-1683), amiko de Mazzarin, faris politikon de protektismo, merkantilismo kaj de centrismo. -vl
Identeca ardejo kuniĝas kun la kaŭzoj de krizo

FRANCUJO dubas, ĉar ĝi ŝanĝiĝas sen mastri sian transformiĝon. La foriĝo de la familiaj, religiaj aŭ sociaj kolektivaj kadroj sub la premo individuisma kaj konsumisma transformegis la vivmanierojn en apenaŭ kvardek jaroj. La loĝantaro de Francujo, transformita de la enmigradoj, reprezentas nun la diversecon de la mondo, ĝis ties konfliktoj.

Francujo dubas, ĉar ĝia pasinteco pezas al ĝi en mondo juniĝinta. Ĝia heredaĵo, pri kiu ĝi tiom fieras, igas ĝin senmova, kiam ĝia memoro, pri kiu ĝi hontas — pro la sklavismo, la koloniado, la kunlaborado kun la nazioj —, donas al ĝi la senton esti elmetita al malamoj.

Tio estas des pli tragedia, ĉar la perturboj de la mondo akrigas la identecojn kaj dubindigas la rolon de ĉiu.

En la ŝanĝiĝo al multpoluseco gravas la agnosko de la rango de la novaj grandaj potencoj. Nu, tiuj estas plej ofte malnovaj nacioj humiligitaj, zorgantaj por nenion forcedi, kiel Ĉinujo pri la teritoriaj konfliktoj en la Ĉina Maro, Ruslando pri la orienta Ukrainujo kaj la pecetoj de la Unio de Socialismaj Sovetrespublikoj (USSR), aŭ Barato pri Kaŝmiro.

La cifereca tutmondiĝo, kiu emfazas la interagadojn kaj interdependecojn, dissolvas ankaŭ la naciŝtatojn kaj lasas ilin kiel predojn al rasaj, konfesiaj, lingvaj, klanaj histerioj, kiel la islamismo, la eŭropaj popolismoj, la ĉinaj aŭ japanaj ultranaciismoj aŭ la ruslingva separismo de Ukrainujo. La ŝtatoj fiaskintaj aŭ minacataj je implodo, kiel en Libio, en Irako, en Sirio, multiĝas de la Sahela zono ĝis sudorienta Azio. Tiu identeca ardejo kunigas la ardejojn de la krizo per kontestado de ordo komprenata kiel okcidenta.

Samtempe la diseriĝo de la suvereneco, piliero de la identeco de la ŝtatoj, malfortigis la internacian juron. Nome de morala praviĝo, kiu iras de la respondeco por protekti ĝis la reĝimŝanĝo, la usona unuflankismo en la jaro 2003 liberiĝis el la reguloj de la juro. Ruslando malfermis novan breĉon en Krimeo en la nomo de memdeterminado de la popoloj en Ukrainujo.

Krome, la suverenaj ŝtatoj jam ne regas la ludon solaj, defiataj en diversaj kampoj de gigantaj tutmondaj entreprenoj kapablaj starigi normojn, ĉu por Interreto, ĉu por la financo, sed ankaŭ de neregistaraj organizaĵoj (NRO), de la organizita krimo aŭ de la aktivuloj senlimaj, de WikiLeaks ĝis Greenpeace. Rezulte ni estas en mondo sen reguloj, ne antaŭvidebla, en kiu gajnas agantoj kiuj, per duobla ludo, sento de sekreto aŭ furioza frenezo, povas ĉiumomente renversi la tablon. Ni devas ŝanĝi la rigardon al ni mem kaj liberigi nin el la timo, kiu instigas nin hermetikiĝi. Ni turnu Francujon al la mondo. Ni ĉesu koncentriĝu sur nian rangon — nia sidejo en la Konsilantaro pri Sekureco kaj nia malinstiga atomarmilo — kaj fortigu nian rolon de proparolanto, de peranto en la krizoj kaj de faciliganto de dialogo. Nia identeco ne estas la defendo de la establita ordo, sed nia akra konscio pri la neceso konstrui universalan komunumon, en kiu ĉiu vivo gravas.

Nia riĉaĵo estas nia malfermiteco, do la franclingvaj regionoj, la transmaraj kontribuaĵoj, Eŭropo, la kulturo. Tio signifas redifini nian eksteran politikon farante de ĝi diplomation de la popoloj, kiu teksas ligojn kaj retojn per lokaj komunumoj, lernejaj institucioj, pensfabrikoj kiel ankaŭ de la asociaj rondoj, politikon demokratian, kiu ekvilibrigas la rilatojn de ŝtato al ŝtato, de popolo al popolo. Diplomation kapablan enradikiĝi en la interspacojn de la mondo.

En la centron de nia engaĝiĝo ni devas meti la krizojn. Reagi ne sufiĉas. Fronte al la pligraviĝo de la krizoj — de la minaco de tria Intifado ĝis la cikla fajriĝo de Ukrainujo, ni devas pritrakti la politikajn kaŭzojn, tro ofte forgesitajn, la spacon por la tuaregoj en Malio aŭ de la sunaistoj en Irako.

Forlasi la pavlovan reagon, antaŭvideblan kaj mallongvidan; antaŭrange necesas metodo kaj principoj: respekto al la internacia leĝeco, eĉ se tiu ne plenumas esperojn; uzado de perforto nur kiel lasta rimedo; prioritata respondecigo de la regionaj agantoj. La ŝlosilo estas la prioritato de la politiko, de kiu devenas la postulo je dialogo, ankaŭ kun agantoj, kiujn ni malaprobas, kaj la postulo de kalendaroj, de konstantaj kontaktoj, de etapoj por atingi kompromison. Sed la aparteco franca en mondo, kiu tro ofte pensas plate kaj por la momento, estas ankaŭ konsideri la historion, la geografion, la kulturon.

Ekzemple, en Irako kaj en Sirio, la Organizaĵo de Islama Ŝtato (OIŜ) montras la vizaĝon de oportunisma aganto ema al totalismo, laŭ la cirkonstancoj aliancita kun la sunaistoj terorigitaj de ŝijaistaj milicoj kaj serĉantaj legitimecon tra respondo de la malfortulo al la fortulo, kaj kiu akiris teritorion en pecoj de Mezoriento per misuzado de la islamo. Pro tio, la “milito kontraŭ la terorismo” estas grava eraro. Ĝi legitimas la OIŜ per tio ke ĝi donas al ĝi mondvastan videblon, solidarigas la sunaistajn loĝantarojn ĉirkaŭ ĝi kaj senrespondecigas la ŝtatojn de la regiono tute laŭ iliaj kaŝpensoj, de Ankaro ĝis Riado.

Necesas strategio de sufokado kun longa penado. Sufokado financa pri la petrolenspezoj, pri finegocadoj kaj pri monsubtenoj el la golfŝtatoj. Sufokado teritoria per ĉirkaŭdigo de la ekspansio de la OIŜ, per ampleksa traaera subteno de la irakaj kaj siriaj kurdoj, al la jordanianoj kaj libananoj. Sufokado politika, fine kaj ĉefe, per forigo de ĝiaj subtenoj. En Irako tio signifas ne nur registaron de nacia unueco, sed ankaŭ reformon de la konstitucio por doni pli da spaco al la sunaistoj en la administrado kaj en la armeo. En Siro tio signifas ĉesigi la internan militon, kiu fariĝis alfrontiĝo de monstroj, per instigo al iom-post-ioma politika transiro, kun fortaj garantioj de la internacia komunumo kaj kun kapabloj de interhelpo. La ŝlosilo por tio estos regiona konferenco kune kun Irano, la golfaj monarĥioj kaj Ruslando.

La intertraktado pri la atom-disvastigo en Irano troviĝas en turnopunkto. Ni sukcesis en 2003-2005, per mobiliziĝo kun Britujo kaj Germanujo, atingi la solan signifhavan interkonsenton ĝis nun. La intera interkonsento de novembro kaj ĝia daŭrigo estis signoj pozitivaj. En la momento, en kiu tiu ĉi teksto estas skribata, definitiva interkonsento estas malfacile formulebla, pro la ekrego de la usona parlamento fare de la respublikanoj kaj pro la situacio en Proksimoriento, kiu montras la klaran fiaskon de Usono en la regiono, kaj same pro la sanstato de la Supera Gvidanto Ali Ĥamenei. Tamen, la teĥnikaj bazoj de interkonsento ekzistas, pri la reaktoro de Arako kaj ankaŭ pri la nombro da centrifugiloj, kiujn Irano povus uzi. La halto de la intertraktadoj signifus grandan danĝeron, ĉar Irano estas partnero nemalhavebla por la regiona ekvilibro. Necesas antaŭ ĉio trovi spacon je la mezuro de tiu miljara civilizacio, peranta inter la mondoj.

La tria granda krizo estas Ukrainujo, nacio dividita kaj ŝtato kvazaŭ fiaskinta, dependa de Ruslando pro ties gaso kaj de Eŭropo pro ĝia komerco. Kion signifis la Eŭromajdano?* Antaŭ ĉio la naŭziĝo de la loĝantaroj pri la koruptaj elitoj, pri la ekonomia depresio kaj pri la senefikeco de la administracio. Proksimiĝo al Eŭropo promesis la nacian releviĝon, ne la rifuzon de Ruslando. Tio ne kalkulis kun la spiralo de malfido inter okcidentanoj kaj rusoj ekde la “oranĝa revolucio” de 2004 kaj la “gasmilito” de 2009, venenigita per la aparta ludo de Usono kaj la malkohero de la eŭropanoj. Por imperio humiligita ekde la falo de la USSR kaj serĉanta simbolan venĝon, la interkonsento de asociiĝo de Ukrainujo kun la Eŭropa Unio, malbone prezentita kaj krome kun la timoj ligitaj kun la ekspansio de la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO), kreis situacion ne akcepteblan. Ukrainujo estas tro grava por ke ĝi povu fariĝi konflikto blokita. Nia sola ebleco hodiaŭ, kiel ni jam diris antaŭ nelonge al la prezidanto Vladimir Putin, estas retrovi la dialogon per starigo de kontaktgrupo, en kiu estu konstante Ukrainujo, Ruslando, la vajmara triangulo — Germanujo, Francujo, Pollando — Britujo kaj Usono, por fari kompletan kaj laŭgradan intertraktadon, same pri la reformo de la ukraina konstitucio kiel pri la milita neŭtraleco, ĝia ekonomia releviĝo kaj ĝia administra kaj jura rekonstruado.

* Vd Sébastien Gobert, “L’Ukraine se dérobe à l’orbite européenne”, Le Monde diplomatique, decembro 2013.
Eliri el la dubo per la ago

NI SCIU ankaŭ akiri klaran vidon pri la ŝlosilaj zonoj de la mondo de morgaŭ.

La Proksimoriento trairas de proksimume tridek jaroj historian krizon de moderniĝo, en kiu alfrontiĝas la laikaj naciistoj devenaj el la senkoloniiĝoj, la islamistoj rifuzantaj la modernecon okcidentan kaj fine la junularo de la mezaj klasoj, zorgemaj pri demokratiaj liberecoj, pri egaleco de la ŝancoj kaj pri malfermiĝo al la mondo. Eŭropo kaj la Proksimoriento estas mondoj spegulaj, kutimaj difini sin unu kontraŭ la alia. Tamen Eŭropo, per sia nekonsekvenca konduto pligravigis la situacion en Nordafriko kaj Proksimoriento, per tio ke ĝi jen substituis sin al la revoluciuloj de la “araba printempo”, jen rifuĝis ĉe aŭtoritatecaj reĝimoj timante la islamistojn. La transiro povas esti nur longa kaj dolora. Ĝi postulas la ekonomian kaj politikan akompanon de Eŭropo, trans la promesoj ne plenumitaj de la partnereco de Deauville.* Por Francujo la afero estas gravega, ĉar ĝia loĝantaro devena el Nordafriko estas granda kaj ĝia memoro restas vundita ekde la milito de Alĝerio.

* Vd Ibrahim Warde, “Un plan Marchall sans lendemain pour les “printemps arabes””, Le Monde diplomatique, oktobro 2014.

Ni ne povas silente rigardi la konstantan putradon de la israela-palestina konflikto, kiu gangrenigas la tutan regionon. Dum dudek jaroj la internacia komunumo zorgis por ajnkoste daŭrigi la fikcion de intertraktado pri la duŝtata solvo, dum tiu ĉi pli kaj pli malproksimiĝis en la mensoj same kiel en la realo, per la terorismo kaj per la koloniado. Hodiaŭ post la intensa bombado de Gazo fare de la israela armeo en la somero de 2014, urĝas ke la internacia komunumo pretigu sin por trudi la pacon, per akcepto de la aliĝo de Palestino al la Internacia Pun-Kortumo, per plena agnosko de la ŝtato Palestino en la Unuiĝintaj Nacioj (UN) kaj, ankoraŭ pli, per pacplano trudata al la du partioj surbaze de la interkonsentoj de Oslo kun kapabloj de internaciaj interhelpo kaj administrado.

Afriko estas la dua ŝlosila spaco por la Francujo de morgaŭ, eĉ se nur pro sia junularo kaj sia demografio, kiuj faras ĝin kontinento de du miliardoj da homoj en la jaro 2050, el kiuj estos tre multaj francparolantoj, kaj la precipa zono de monda kresko. Ĉio konstruendas por efika kuna disvolvado, por partnereco apogata sur la regionaj organizaĵoj kaj sur la plej solidaj ŝtatoj. Anstataŭ tio, ni lasas aliajn potenclandojn akompani la ekonomian supreniron de la kontinento kaj samtempe faras politikon de ĉiuspeca milita interveno plena de ambiguecoj. Tie kiel aliie, necesas diri “unue la politikon”, kiel ni zorgeme faris kun Jacques Chirac pri Eburbordo per la interkonsentoj de Marcoussis, per tio ke ni favoris la registarojn de nacia unueco, la konstituciajn garantiojn por la malplimultoj kaj por la politikaj opozicioj kaj per subteno konkreta, financa kaj homa por efika administrado de la ŝtatoj.

La tria spaco estas Azio, ĉar tie okazas la estonta strategia alfrontiĝo inter Usono kaj Ĉinujo, kvankam mildigita pro ilia reciproka ekonomia dependeco. La komerca kolizio inter la granda transatlantika merkato (GTM), kun Usono en la centro, kaj la integra regiona ekonomia partnereco (IREP, en la angla: Regional Comprehensive Economic Partnership, RCEP), organizita ĉirkaŭ Ĉinujo, mobilizas proksimume la duonon de la loĝantaro kaj de la komerco de la mondo.Martine Bulard, “Liberkomerco, versio pacifika”, Le Monde diplomatique en Esperanto, novembro 2014->art]. La du potenclandoj mezuras sin reciproke per siaj strategioj de ĉirkaŭdigo kaj de evitado, usona “perloĉeno” kontraŭ la mara silkvojo proponata de Xi Jinping. Aldoniĝas nesolvitaj regionaj konfliktoj, devenaj el vivantaj memoroj kun Japanujo kaj el la akriĝinta naciismo de reĝimo serĉanta unuecon fronte al la malrapidiĝo de la ekonomia kresko. La restarigo de la diplomatiaj rilatoj kun Pekino fare de la generalo de Gaulle en 1964 konservas al Francujo la prestiĝon de distingeco, sed por kiom da tempo? Ni evitu ke Francujo sekvu la vojon de Usono, ankaŭ tie. Ni profitu la evoluon de Ĉinujo kiu malfermiĝas al la mondo kaj kiu deziras alpreni pli da respondeco, pri la krizo de ebolo*, pri la klimata defio, pri la kunlaborado kontraŭ la terorismo.

* Kontaĝa malsano, ĉefe en Afriko, en pluraj lingvoj nomata Ebola. -vl

Kiel enkorpigi nian eksteran politikon? En la destino de la nacioj kiel en la vivo de la individuoj, la demando scii, kiu oni estas, neniam angorigas pli ol kiam oni jam ne scias kion fari. Ni eliras el la dubo per la ago.

Anstataŭ fantazii pri nia pasinteco, ni estu plene ni mem: demokratio, en mondo kie la demokratio ne estas — kaj eble ĉiam malpli — evidenta; lando eŭropa, en Eŭropo ĉiam malpli certa pri sia destino; kulturo universalisma, en mondo kiu perdis la ŝlosilojn de la universalo. En la centro de la franca destino estas la ideo de progreso. Estas du jarcentoj da francaj inventoj, malkovroj, entreprenoj, sociala modelo senĉese riĉigata ekde la Nacia Konsilantaro de la Rezistado. La progreso estas la animo de nia koncepto de kulturo, de Condorcet tra Hugo ĝis Malraux, tiu de plibonigo de la homaro per progreso de artoj kaj sciencoj. Por ni, lando de historio kaj de espero, kredi je progreso signifas rifuzi samtempe la establitan ordon kaj la sterilan malordon.

Ne estas surprize, ke Francujo dubas, ĉar en la tuta mondo la teĥnika progreso substituis la progreson de la aĵoj al la progreso de la homoj. La kulturo esta nun aŭ heredaĵo aŭ varo, la bonstato ekonomia devigo kaj la liberala demokratio ne transirebla horizonto.

Ni retrovu la vojon de progreso, interne kiel ekstere.

Unue: progreso de la ideo pri Eŭropo. Eŭropo, se ĝi ĉesas antaŭeniri, falas. Hodiaŭ ĝi ĉesis samtempe etendiĝi kaj profundiĝi. Ĝi malfariĝas en la eŭrokrizo. Ĝi streĉiĝas pri siaj limoj, maltrankvila pro malstabilaj aŭ aŭtoritatecaj najbaroj. La popoloj rifuzas la regulojn de Bruselo, ĉar ili ne estas sufiĉe demokratie validigitaj. La rilato starigita post la milito kun la malgranda Germanujo de Bonno ne povas esti la sama kun la Germanujo reunuigita kaj fortigita samtempe de sia ekonomia potenco kaj de la orienta etendiĝo de la Eŭropa Unio. Fariĝinte nun la natura centro de la eŭropa ekonomia spaco, Germanujo ne deziras transpreni ĝian politikan gvidadon. Jam delonge mi proponas traktaton kiu fondas francan-germanan union, kiu proksimigas la politikojn, la instituciojn, la leĝarojn. Ni komencu per unueca merkato de dungo kaj de profesia formado, al kiu aliaj landoj poste povas aliĝi kaj tiel estigas la kernon de Eŭropo el cirkloj pli aŭ malpli integrigitaj — eŭrozono, Eŭropa Unio, larĝa tuteŭropa poluso en aktiva kontakto kun Ruslando, Turkujo, Nordafriko — por kune havi pezon en la multpolusa mondo.

Eŭropo havas la ŝlosilojn por eliri el la deflacia spiralo, kondiĉe de volema politiko de la Eŭropa Centra Banko (ECB), de altigo de la salajroj en Germanujo kaj de eŭropa plano de investoj en la produktada sektoro, en la infrastrukturoj kaj en la novigo. La harmoniigo imposta — precipe de la imposto por la societoj — kaj sociala — komunuma senlaborec-asekuro por la junaj aktivuloj — estas nemalhavebla. La starigo de eŭropaj universitatoj en ĉiu membrolando ebligus la iom-post-ioman unuigon de la universitataj sistemoj. Fine, plena respondeco de la Komisiono antaŭ la eŭropa parlamento aŭ la rekta elekto en universala baloto de la prezidanto de la eŭropa Konsilantaro estus garantioj de eŭropa demokratio.

Maleblas havi pezon en la mondo de gigantoj sen komuna politiko pri eksteraj rilatoj kaj pri defendo. Koncerne defendon, pragmataj progresoj, ekzemple centra aĉetejo por armiloj kaj komuna ĉefstabo estas premiso por nia sendependeco fronte al Usono, kies interesoj pli kaj pli disiĝas de la niaj kun ĝia “azia pivoto”. La NATO estas la riglilo. Mi kontraŭis, ke Francujo realiĝu al la integra komando.* Sed, ĉar maleblas nuligi tiun decidon sen doni la impreson de Francujo dansanta de unu piedo al la alia, ni prezentu niajn kondiĉojn: reekvilibrigo de la pezo de Eŭropo kaj de tiu de Nordameriko, egaleca divido de la postenoj kaj misio antaŭ ĉio defenda de la organizaĵo.

* Francujo forlasis la integran komandon de la NATO en la jaro 1966. Ĝi realiĝis al ĝi en 2009 dum la prezidanteco de s-ro Nicolas Sarkozy.

Restas vivograva defio: inventi diplomation en la epoko de demokratio. Ĉar la demokratio estas samtempe kontestata kaj senpova. Kontestata de la apero de monda oligarĥio, sen konekto kun la popoloj, kaj de la forta supreniro de reĝimoj personecaj, aŭtoritatecaj, kiuj donas en la vento de la tutmondigo nacian komunuman rifuĝon, kiel en Ruslando, Ĉinujo kaj eĉ en la Turkujo de Recep Tayyip Erdogan. Senpova ĝi estas samtempe en sia ekstera agado, ĉar la [perelektaj] alternadoj kaj la pezo de la publikaj opinioj igas niajn demokratiojn mallongtempaj, ŝanĝiĝemaj kaj moralismaj, kaj interne, ĉar ili rigidiĝis kaj, tro ofte dominataj de la mono kaj de la socialaj reproduktiĝoj, ŝajnas nek vivantaj nek larĝanimaj. En 1989 la okcidentaj demokratioj faris duoblan eraron. Ili kredis, ke ili estis gajnintaj la malvarman militon, dum ĝin iom post iom gajnis la disidentoj deinterne. Ili kredis, ke ili estas nepreterpaseblaj kaj ripozis sur siaj laŭroj, manke de same potenca rivalo.

Nova demokratia diplomatio, tio estas unue diplomatio kiu alpreni sur si la logon de niaj demokratioj, precipe eŭropaj. Ni rigardu la mapon de la lastaj jaroj. La “indignantoj”, la “okupu”, la “printempoj” floris tra la tuta mondo, pro la energio samtempe de la grandiĝo de la mezaj klasoj kaj de la ekonomia krizo, sed ili kondukis al falo de registaroj kaj de reĝimoj nur en preciza cirklo, tiu de la eŭropa najbareco. Tio ne estas hazardo, sed la spuro de la eŭropa influo, eĉ malgraŭvola, kaj la signo de la senpoveco de la eŭropanoj akompani kaj direkti la demokratiajn ŝanĝojn antaŭ siaj pordoj. Kial ankaŭ la indigno estas nur por la aliaj, kial ni tiel malmulte konsideris la demokratiajn postulojn ĉi tie? La instruo tirenda el tio estas, ke nia ekzempleco gravas pli ol niaj lecionoj pri moralo. Ni faros pli por la demokratio en la orienta Eŭropo per orienta politiko bazita sur dialogo, malfermiteco kaj ekzempleco de niaj demokratioj ol per logiko de malvarma milito, kiu servas nur al la usonaj interesoj.

Diplomatio en demokratia epoko postulas ankaŭ novajn rimedojn. Ĉar ĝi ne povas apogi sin sur la sekreto kaj sur la logikojn de intereso, ĝi devas fari el la premo de siaj publikaj opinioj forton, dum ĝi estas hodiaŭ malforto. Necesas riĉigi la diplomatiojn de popolo al popolo, por redoni spiron al ekstera politiko tro ofte limigita al prezidanta tempopasigo. Ni donu al ĝi pli da forto kaj da unueco per nacia sekurec-konsilantaro, kiu mobilizas kaj kunordigas ĉiujn agantojn. Temas pri nia kolektiva estonteco, kaj pro tio necesas nacia debato, konstanta, plurisma. Nia nacia vivo decidiĝas en la mondo, en la horo de ekonomia revigligo kaj de necesa “retutmondigo” de Francujo kiu perdas ekonomian impeton, konkurenckapablon, konfidon. Ni difinu la direkton kaj poste metu ĉiujn niajn atutojn en la servon de tiu misio: nian altkvalitan diplomatian personaron, niajn francajn liceanojn, niajn universitatojn kaj niajn grandajn lernejojn, nian socialan modelon. Ni estu fidelaj al nia aparta genio, al la franca fabrikmarko: pri la krizoj kaj la paco, lando moderiga, faciliganta dialogon, peranta; pri la ideo de homo, lando de ekonomia novigo, de sociala kaj homa disvolvado, pri edukado, pri sano, lando de kulturo kaj de malfermiteco.

Dominique DE VILLEPIN.

Tri prioritatoj por kolektiva sekureco

LA PACO estas la kolektiva sekureco, tio estas batalo dum longa tempo farita de Francujo, per la voĉoj de Aristide Briand, de la generalo de Gaulle kaj de Jacques Chirac. Ni faru tiel, ke Francujo estu la aksostifto de la arĥitekturo de monda regado. Ni devas difini tri prioritatojn.

Unue, la reprezenteco de la Unuiĝintaj Nacioj. La sistemo heredita de la jaro 1945 ne respondas al la mondo de hodiaŭ. Novaj konstantaj membroj elektendas por la Konsilantaro pri Sekureco, por pli bona ekvilibro de la kontinentoj.

Dua prioritato: financa regado. La G8 kaj la G20 fiaskis, ĉar ili ne havas legitimecon. Necesas Konsilantaro pri Ekonomia kaj Financa Sekureco, kiu implicas la Internacian Mon-Fonduson kaj la Mondan Bankon.

Tria prioritato: media regado por fari disponojn kontraŭ la klimata varmigo. Necesas pli premi la rifuzantajn landojn per formulado de kondiĉoj al certaj komercaj interkonsentoj, inkluzive de la traktato pri transatlantika liberkomerco (TTIP), de pli bonaj praktikoj koncerne ellasojn de forcejaj gasoj. Francujo estis tiurilate pionira. Pri tio atestas la parolado de Jacques Chirac en Johanesburgo en 2002 antaŭ la plena asembleo de la kvara pintkunveno de la Tero (“Nia domo brulas kaj ni rigardas aliloken”). Monda organizaĵo pri la medio devas konstantigi la produktadon de ekspertizoj, de reguladoj kaj de kontrolado de la meĥanismoj.

Sed la paco, tio estas antaŭ ĉio la ago. Ni bezonas taŭgajn ilojn. La misioj de UN-helpoj montris siajn limojn: malrapidaj, kun malcerta mandato, malbone formitaj. Ni povas proponi al niaj eŭropaj partneroj starigi forton de rapida reago, kiun ni metus en la servon de la paco, sub la regado de la Unuiĝintaj Nacioj, por intervenoj en zonoj de reciproka altigo de malsekureco, kaj grupon de plurfakaj fakuloj por solidigi la jurŝtaton, por malfortaj ŝtatoj. Tiu zorgo por la paco estus konforma samtempe al la farscio kaj al la sperto de nia kontinento hantata de la memoro pri la militoj.

Dominique DE VILLEPIN.

Grava paŝo antaŭen

La Kuba Kvinopo el usonaj malliberejoj revenis al Kubo. Kubo kaj Usono starigas diplomatiajn rilatojn. Anonciĝas gravaj ŝanĝoj antaŭen al pli racia mondo.

Karaj amikoj de Le Monde diplomatique en Esperanto,

kiel vi certe jam scias, lastan merkredon, la 17-an de decembro 2014, okazis grava paŝo antaŭen al pli racia mondo.

La kvin kubaj kontraŭteroristoj (vidu malsupre) estis en Usono liberigitaj kaj revenis al Kubo, kie ili estis ĝoje akceptataj de la popolo kiel herooj. Kaj herooj ili ja vere estas, se entute tiu nocio havas sencon.

Nun komenciĝos oficialaj rilatoj inter Usono kaj Kubo, ĉar la prezidanto Obama koncedis, ke la pli ol kvindekjara krude malamika politiko de la usona registaro kontraŭ Kubo estis ne nur senfrukta, sed eĉ kontraŭa al siaj celoj.

Kompreneble tio ankoraŭ ne signifas, ke nun la usona blokado al Kubo estos komplete forigota, ke Usono redonos la havenon en la provinco Guantanamo al Kubo, ktp.

Sed tiuj ĉi unuaj paŝoj estas grava komenco por normaligi la rilatojn inter ŝtatoj, kiuj havas esence kontraŭajn socialajn, ekonomiajn kaj politikajn sistemojn.

Ĉar mi scias, ke multaj inter vi aktive kontribuis al tiu unua grava rezulto, mi sentas mian devon kaj emon kore gratuli vin pro la sukceso de via agado.

En la sekvaj semajnoj certe aperos en la retpaĝo de MAS, sed certe ankaŭ en tiu de Le Monde diplomatique en Esperanto analizoj pri tio.

Mi deziras al vi agrablajn jarfinajn festojn kaj belan salton en la novan jaron.

Kore,

Vilhelmo LUTERMANO.

Jen klarigo pri la Kuba Kvinopo, en espereble tre baldaŭ aperonta libro, kiun mi tradukis

Tiun ĉi libron la tradukinto dediĉas al Gerardo Hernández Nordelo, Ramón Labañino Salazar, Antonio Guerrero Rodríguez, Fernando González Llort kaj René González Sehwerert — la Kvin Kubanoj — aŭ la Kuba Kvinopo —, kiuj estis sin enŝovintaj en la teroristajn grupojn de Miamo, Usono, por neŭtraligi ilin. La Kvin sukcesis malhelpi cent sepdek atencojn kontraŭ Kubo per tio, ke ili ĝustatempe alarmis la instancojn en Havano. La kuba registaro informis tiam la usonajn instancojn kaj, en junio 1998, delegacio de la usona FBI vojaĝis al Kubo, kie ĝi ricevis kompletan dokumentaron pri la agadoj de la ekstremistoj de Miamo.“

Post konatiĝi kun la informoj kaj la nerefuteblaj pruvoj pri la kontraŭleĝaj kaj danĝeraj agadoj de tiuj grupoj, la FBI, anstataŭ agi kontraŭ tiuj krimuloj, arestigis la kvin informantojn, kiuj, riske de siaj vivoj, estis barintaj tiujn teroraĵojn. Ili estis en Miamo kondamnitaj al longaj jaroj de malliberejo, ekz-e Gerardo al pli ol duoble vivolonga malliberejo.

Pri tiu justicskandalo vidu en Esperanto Salim Lamrani (komp.): La terorismo de Usono kontraŭ Kubo; La Kuba Kvinopo (librofina librolisto n-ro 19).*

* Salim Lamrani (komp.): La terorismo de Usono kontraŭ Kubo — La Kuba Kvinopo (Howard Zinn: La radikoj de la politiko de Usono rilate Kubon, Noam Chomsky: Kubo kaj Usono — preskaŭ duonjarcento da teroro, William Blum: La nepardonebla revolucio, Michael Parenti: Agreso kaj propagando kontraŭ Kubo, Piero Glejeses: Kubo, Afriko kaj la kvin kubanoj, Ignacio Ramonet: Miamo, nesto de teroristoj, Salim Lamrani: La Kuba-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF) kaj la internacia terorismo, Leonard Weinglass: La proceso kontraŭ la Kuba Kvinopo, Wayne Smith: Trista paĝo en la historio de usona juro, Saul Landau: Kvin kubanoj en malliberejo: viktimoj de la obsedo de Bush, Michael S. Smith: Raporto pri du procesoj, James Petras: La Kvin Kubanoj — kandidatoj por la Nobel-premio, Jitendra Sharma: Veraj batalantoj kontraŭ terorismo, Ricardo Alarcón de Quesada: La kazo de la Kvin — pruvo de la terorismo de Usono kontraŭ Kubo, Gianni Miná: Historio kiun la amaskomunikiloj kaŝas — la kvin kubanoj, Nadine Gordimer: La homaro kiel reflekto de la justeco), tradukoj de div. MAS-anoj, MAS, 2009 tradukoj de div. MAS-anoj, 2009, ISBN 978-2-918300-10-6

Kp ankaŭ Jean-Guy Allard: Teroristoj de Usono kontraŭ Latinameriko (librofina librolisto n-ro 94).*

* Jean-Guy Allard: Teroristoj de Usono kontraŭ Latinameriko. Artikoloj tradukitaj de Norberto Díaz Guevara kaj de ceteraj MAS-anoj, MAS, 2013, 445 p., ISBN 978-2-918300-78-6

En 2014, du el la kvin jam estis plenumintaj sian punon kaj revenintaj al Kubo.

Fine, post pli kaj pli intensa premo de nobelpremiitoj, de la papo, de neregistaraj organizaĵoj en kaj ekster Usono, kaj post serio da artikoloj en la influhava gazeto The New York Times pri Kubo kaj ankaŭ pri tiuj kvin kubanoj, la prezidantoj Barack Obama kaj Raúl Castro interkonsentis pri interŝanĝo de la restantaj tri kubanoj kun du usonaj spionoj kondamnitaj en Kubo. La 17-an de decembro 2014, tiuj tri, Gerardo, Antonio kaj Ramón revenis liberigitaj al Kubo, kie amasoj akceptis la Kuban Kvinopon kun granda ĝojo kaj kontentiĝo. Komentoj pri tio, de la kuba kaj usona prezidantoj, de la papo kaj de aliaj vidu en la retpaĝo de MAS.

La supre anoncitaj komentoj (kaj niaj analizoj) troviĝos kompreneble nur iom post iom en la retpaĝo de MAS, kaj plej baldaŭ ĉi tie en Le Monde diplomatique en Esperanto.

‣ vl

Mallaŭtaj rivalecoj inter Usono, Rusujo kaj Ĉinujo

Influ-luktoj en dividita Centra Azio

Rigardata kiel esenca strategia demando, la regado de la eksaj sovetaj respublikoj el Azio nutris rivalecon inter la grandaj landoj. Sed la usona rapida progreso ŝajnas nedaŭra, dum estas ankoraŭ tro frue por diri, ĉu la ekonomia ekspansio de Ĉinujo ŝancelos la rusajn interesojn. La plej granda risko por la kvin landoj de la regiono, volvitaj en si mem, estas ne plu interesi.

La granda ludo de la aliancoj

Trairante Centran Azion, de la Pamiro-montoj ĝis la vastegaj kazaĥaj stepoj, eblas eksenti la tektonajn misformiĝojn, kiuj okazas kerne de Eŭroazio. En junio 2014, la pezaj aviadiloj de la US-Air Force forlasis la ludon. Ili ĉiuokaze malaperis el la flughaveno de Manas, situanta apud Biŝkeko, ĉefurbo de Kirgizujo. Usono foriras el Afganujo, almenaŭ parte, kaj fermas sian ununuran militbazon, altkoste akiritan, en Centra Azio, kiu ŝajnas esti ne plu tiom grava por ĝi.

Sur la ŝoseo kondukanta al la urbocentro de Biŝkeko, la grandega bazaro Dordoï konsistigas, de dudeko da jaroj, la pograndan merkaton de la ĉinaj produktoj por la tuta eksa USSR (Sovetunio). Rapida ĉirkaŭrigardo tra la konteneroj sufiĉas por konstati, ke la vendejoj estas nun multe malpli multnombraj. La dogana Unio kreita en 2010 iniciate de la rusa prezidanto Vladimir Putin, al kiu Kirkizujo pretiĝas aliĝi, donas seriozan baton al la varoj fabrikitaj en Ĉinujo, subite malpli konkurenckapablaj por la rusoj aŭ la kazaĥoj, kiuj sin provizas en Dordoï.

Sed la najbaroj venintaj de la Mezo-imperio daŭre ĉeestas, se taksi laŭ la nombro de ĉinaj butikoj kaj restoracioj kiuj floras en Biŝkeko. La radio de nia taksio memorigas, je horo de la novaĵoj, ke Pekino en 2016 komencos konstrui kirgizan gasodukton. Tiu peco kompletigos la reton konstruitan en Turkmenujo por ekspluati ties fabelajn tavolojn, kiuj jam provizas 51% de la ĉinaj importaĵoj de natura gaso.

Nova erao malfermiĝas por Centra Azio kaj ties sesdeko da milionoj da loĝantoj, kiu estis la scenejo de “Granda Ludo” alfrontiganta la rusan kaj la britan imperiojn en la 19-a jarcento, kaj poste de “novaGranda Ludo” kiam Usono manifestiĝis post la sendependiĝo, en 1991, de la kvin eksaj sovetaj respublikoj (Taĝikujo, Uzbekujo, Kirgizujo, Kazaĥujo kaj Turkmenujo). Tiu periodo riskas montriĝi malcerta kaj danĝera: “Malpli pro la afgana landlimo — la talilbanoj ja havas aliajn zorgojn ol konkeri Centran Azion — ol pro la nestabileco karakterizanta la regionon, kun la malfacilaj gvidanto-renovigoj kiuj anonciĝas en ĉiuj tiuj diktatoraj kaj aŭtokrataj reĝimoj, klarigas al ni Alexander Cooley, fakulo pri Centra Azio en la Barnard College de la Columbia-universitato (Nov-Jorko). La grandaj landoj riskas ne plu esti en pozicio akcepti respondecojn rilate al sekureco.” Fakte pluraj interbatiĝoj alfrontigis taĝikajn kaj kirgizajn limgardistojn. Etaj pretekstoj, tiaj kiaj riveret-deturniĝo por irigacio, povas estigi mortigajn batalojn, pro manko de fiksado de la landlimo kaj pro koncentrado de sekurec-problemoj en la Fergano-valo. Plej fekunda parto de Centra Azio, tiu ĉi koncentras pli ol kvinonon de la loĝantaro de la tuta regiono. La legenda riverego Syr-Daria kiu akvumas ĝin trairas kvar landojn, disigitajn per tre kompleksaj landlimoj, kiuj antaŭe estis simplaj administraj limoj inter respublikoj de ununura ŝtato, la USSR.

Vaŝingtono de nun rigardas pli orienten

La “nova Granda Ludo” evoluis laŭ la alfrontiĝoj inter grandaj landoj. Post 2001 kaj la okcidenta interveno en Afganujo, Vaŝingtono provis ludi rolon en Centra Azio. Usono komence disponis pri la konsento de s-ro Putin, la unua ŝtatestro kiu prezentis sian kondolencon al la usona popolo kaj al s-ro George W. Bush la 11-an de septembro 2001. La rilatoj iom post iom malboniĝis, precipe post 2003 kaj la usona invado en Irakon, kaj fine kun la reveno de Rusujo firmiĝinta en sia decido konservi influsferon en sia “proksima eksterlando”*. “Moskvo, prave aŭ ne, pensis ke la usonanoj volis profiti el sia ĉeesto en Afganujo por fariĝi vera aganto en Centra Azio”, konstatas Cooley. Sed tio ne estas konfirmita, ĉar la usona deziro mem instaliĝi kerne de Eŭroazio alterne variis laŭ la periodoj.

* Vd “Russie, le retour”, Manière de voir, n-ro 138, decembro 2014 — januaro 2015.

Post la alveno de la unuaj usonaj aviadiloj sur la millitbazo de Manas en 2001, Vaŝingtono sukcesis adaptiĝi al la loka kunteksto, konfidante la tre profitajn kontraktojn pri provizado de keroseno al la filoj de la kirgizaj prezidantoj, s-roj Askar Akaïev (1991-2005) kaj Kourmanbek Bakiev (2005-2010), ĝis ilia renverso*. Sed, ekde 2010, Moskvo pliigis sian premon al Biŝkek por ke ĝi forsendu la usonanojn, unue atingante, ke la militbazo fariĝu simpla loĝistika centro, kun lukontrakto renovigebla ĉiujare.

* Vd. “Mystery at Manas”, raporto de la sub-komitato por tutlanda sekureco kaj eksteraj aferoj de la usona Kongreso, Vaŝingtono, DC, decembro 2010.

Usono kontraŭvole retroiris. Sed, en la kunteksto de la refunkciigo de la rilatoj kun Moskvo establita post lia elektiĝo, la prezidanto Barack Obama ne volis eki konflikton. Kaj farinta la decidon forlasi Afganujon, Vaŝingtono ŝajnas jam rigardi aliloken... al la orienta ekstremaĵo de Eŭroazio kaj al la pacifika marbordo, kie koncentriĝas ĝiaj strategiaj kaj komercaj interesoj. Oni vidu en tiu usona reekvilibrado formon de kontinueco en ŝanĝo*: persistemo en sia volo ludi ŝlosilan rolon sur la eŭrazia kontinento, sed de nun pli oriente.

* Vd. Yves Boyer, “La stratégie de rééquilibrage des Etats-Unis vers l’Asie-Pacifique et la Chine”, noto 13/13, junio 2013, Fondation pour la recherche stratégique (Fondaĵo por strategia esploro), Parizo.

La nova politiko de Usono en Centra Azio baziĝas grandparte sur ĝia rigardo al “nova silka vojo”, iniciato, kiu celas jam en 1999, “krei regionon, ekonomie vivan kaj interkonektitan, tra Afganujo kaj la landoj de centra kaj suda Azio*, por certigi ties stabilecon. Temas pri stimuli la komercajn interŝanĝojn, helpante interalie la konstruadon de infrastrukturoj. Sed al la projekto mankas kohereco same kiel realismo. Ekzemple, la elektra linio Casa-1000, kiu ligas Kirgizujon, Taĝikujon, Afganujon kaj Pakistanon, suferas pro la malbona stato de la reto en la du unuaj kaj pro la manko de “strategio por sekurigi la infrastrukturon*. Inter la kvin eksaj sovetaj respublikoj, la politikaj rilatoj restas malfacilaj de post ilia sendependiĝo, kaj la ekonomiaj interŝanĝoj estas ankoraŭ tre limigitaj. Pli sude, Pakistano malproksimiĝas de Usono, kiu siaflanke ne havas ekonomiajn rilatojn kun Irano. Sed ambaŭ landoj estas nemalhaveblaj por krei veran regionan partnerecon.

* Stephen Kaufman, “‘New silk road’ vision offers Afghanistan a brighter future”, IIP Digital, ministrejo de la usonaj eksterlandaj aferoj, 28-a de oktobro 2013, http://iipdigital.usembassy.gov.
* Eugene Imas, “The new silk road to nowhere”, The Diplomat, 18-a de decembro 2013, http://thediplomat.com.

Kvankam Kabulo kaj Vaŝingtono subskribis en septembro, post longa malcerta periodo, interkonsenton pri la plurestado de usonaj trupoj, la estonto de Afganujo restas plej necerta (Vidu en la sama n-ro: Camelia Entekhabifard, “Afganujo ne kredas je paco”). Sed aliaj faktoroj ankoraŭ devas esti enkalkulataj por taksi la estontan enmiksiĝon de Usono: la revivigo de la “milito kontraŭ terorismo”, la situacio en Pakistano aŭ la evoluo de la rilatoj kun Moskvo, nun konsiderinde damaĝitaj de la ukraina krizo.

Tri monatojn antaŭ la ceremonio de foriro de la usonaj trupoj en Kirgizujo, la 9-an de junio 2014, la rusa giganta naftoindustriisto Rosneft subskribis kun Biŝkek interkonsenton por akiro de 51% de la akcioj de la internacia flughaveno de Manas. Kia simbolo! Kial petrolkompanio akiras la regadon de lando, kiu havas neniun naftotavolon? Rosneft, estrata de s-ro Igor Setchine, unu el la plej proksimaj kunaborantoj de s-ro Putin, promesis investi unu miliardon da dolaroj, por fari el Kirgizujo loĝistikan platformon...

Tiu interkonsento-protokolo aldoniĝas al kontraktoj subskribitaj de aliaj rusaj publikaj kompanioj, tiaj kiaj Gazprom, Inter RAORusHydro, en la sektoroj de gas- kaj hidroelektro-distribuo. La motivoj estas pli geopolitikaj ol komercaj: “Kiu povis deziri aĉeti Kyrgyzgaz, eĉ kontraŭ 1 simbola dolaro, kiel faris Gazprom, kiam oni scias kiom la entrepreno estas senfina puto, kaj ke niaj samlandanoj ne pagas siajn gasfakturojn?”, sin demandas kirgiza altfunkciulo, kiu postulas anonimecon.

La proksima historio de Kirkizujo instruis al la regantoj, ke preferindas ne oponi al tio, kion Moskvo konsideras kiel siajn fundamentajn interesojn. La prezidanto Bakiev falis, en aprilo 2010, grandparte ĉar li ignoris tiun principon. La nesingardema ŝtatestro tre multekoste pagis la proponon, kiun li faris al la usonanoj, malfermi armean trejnobazon en Batken, en la sudo, dum li ne aŭskultis la petojn de Moskvo koncerne la disponigon de dua rusa militbazo.

La ukrainia krizo ankaŭ ŝanĝis la situacion en Centra Azio*. “La regionaj regantoj memoris kiom Moskvo povis minaci ilin. Aliflanke, Moskvo ŝanĝis sian sintenon kaj subite postulis, pli malpli oficiale, ke Kirkizujo kaj Taĝikujo aliĝu al ĝia eŭrazia ekonomia Unio* por ne esti tute ridindigita, post la perdo de Ukrainujo”, klarigas al ni la politologo Parviz Mullodjanov, en Duŝanbeo. Tiu projekto de ekonomia kaj eventuale politika integrado, realiĝas sen entuziasmo. “Ni ne estas kontraŭ la ideo de integrado, tute male. Sed tiu ĉi okazas laŭ la nuraj voloj de Rusujo”, bedaŭras la konsilanto de alta politika respondeculo de Kazaĥujo. Post la forlaso de Ukrainujo kaj la timo, kiun inspiris en Centra Azio la reago de Moskvo, la estonto de la Eŭrazia Ekonomia Unio ŝajnas tre malpreciza.

* Vd. “Russia-Ukraine crisis alarms Central Asian strongmen”, Eurasianet, 4-a de marto 2014, www.eurasianet.org.
* Kreita en 2010 inter Rusujo, Kazaĥujo kaj Belorusujo, la dogana Unio transformiĝis en Ekonomia Komuna Spaco en 2012. Ĝi fandiĝos la 1-an de januaro 2015 en la Eŭrazia Ekonomia Unio, kies fondo-traktato estis subskribita en Astana la 29-an de majo 2014.

Kazaĥujo malgraŭ tio montriĝis la plej entuziasma je la ideo de regiona integrado sub la aŭtoritato de sia aŭtokrata prezidanto Noursoultan Nazarbaïev. Tiu granda disvolvanto de la eŭrazia ideo de post 1994 ankaŭ devas prikonsideri la gravecon de la rusa aŭ rusparolanta malplimulto en sia lando (proksimume kvarono de la hodiaŭa loĝantaro). Sed, kvar jarojn post la kreado de la dogana Unio, la kazaĥoj plendas ke diversaj obstakloj malhelpas al ili aliron al la rusa merkato, kiu teorie estas ununura merkato. “Problemo ankaŭ estas, ke ambaŭ ekonomioj estas laŭdimensie tre malsamaj: Kazaĥujo pezas dekoble malpli ol Rusujo, kaj ĝiaj entreprenoj ne estas sufiĉe konkurenckapablaj, ĉar ili de preskaŭ dudek jaroj prosperas kvazaŭ oligopoloj”, klarigas la financa fakulo Jean-Christophe Lermusiaux, kiu longtempe laboris en la vasta centr-azia respubliko.

Ĉiujare Moskvo perdas iom da tereno

Rusujo ofte prefere uzas punojn pli ol rekompencojn kaj ne sukcesas kaŝi sian malestimon al siaj najbaroj. Fine de aŭgusto 2014, s-ro Putin kolerigis sian ĉefan aliancanon, esprimante la opinion, ke la prezidanto de Kazaĥujo “kreis ŝtaton sur teritorio kiu neniam havis ŝtaton”. S-ro Nazarbaïev ne aprezis, vidante en tiu formulo vualitan minacon, kaj respondante, ke lia lando ne partoprenos en “organizaĵo, kiu konsistigas minacon por ĝia sendependeco”. Kazaĥujo cetere sindetenis, okaze de la voĉdono en la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj (UN) pri la valideco de la referendumo organizita en Krimeo.

Moskvo ankoraŭ malpli sukcesas pluteni en sia influsfero Uzbekujon kaj Turkmenujon, kiuj ne havas komunan landlimon kun Rusujo kaj kies riĉaĵoj, aparte hidrokarbono, permesas al ili lasi sin flatadi de aliaj landoj. Eĉ la sperto kaj kono de la tereno ne ebligas al Rusujo provizi la sekurecajn garantiojn, kiujn la reĝimoj de la regiono tiom bezonas. Okaze de la perfortaĵoj inter uzbekoj kaj kirgizoj de junio 2010 en Och, en la sudo de Kirgizujo, kiuj kaŭzis preskaŭ kvincent mortojn en tri tagoj, nek Rusujo, nek la Organizaĵo de la traktato de kolektiva sekureco (OTKS)*, kiun ĝi ja mastrumas, intervenis por kvietigi la mortigan febron. Tamen, la tuta sekureco de la tumultema Fergano-valo ja estis koncernata*.

* Arigante Rusujon, Belorusujon, Armenion, Kazaĥujon, Kirgizujon kaj Taĝikujon.
* Vd. Alexei Malashenko, “Russia and the crisis in Osh”, Carnegie Moscow Center, 15-a de junio 2010.

Malgraŭ ke Rusujo disponas pri rimedoj kaj relajsoj en la regiono, pri iu politika kapitalo kaj konfidokapitalo ĉe la loĝantaroj kaj la regantaj rondoj, pri kultura proksimeco pro kundivido de la lingvo, ĝi perdas terenon jaron post jaro. Kaj tio des pli, ke la kvin landoj de Centra Azio lertas ekvilibri ĝian potencon per tiu de Usono, de Eŭropo, Sudkoreujo, Japanujo... kaj precipe de Ĉinujo.

Ĉi tiu lasta aperis nur malfrue sur la centr-aziaj radaroj. “Komence de la 1990-aj jaroj, oni pensis, ke Irano aŭ Turkujo fariĝos novaj potencaj agantoj en la regiono. Ambaŭ malsukcesis, kaj Ĉinujo, tute forestanta ĝis la 1980-aj jaroj, estas ja en tiu komenco de la 21-a jarcento, fariĝonta la granda lando la plej potenca en Centra Azio”, rimarkas Thierry Keliner, aŭtoro de doktora disertacio pri Ĉinujo kaj Centra Azio*. Por tri el la kvin landoj de la zono, ĝi fariĝis la unua komerca partnero, antaŭ Rusujo, dum ĝi atingas la duan rangon en Uzbekujo kaj en Kazaĥujo.

* Thierry Kellner, L’Occident de la Chine. Pékin et la nouvelle Asie centrale (1991-2001), Presses universitaires de France, Parizo, 2008.
Kirgiza kaj taĝika naftodukto laŭ la volo de Pekino

La engaĝiĝo de la ekonomie dua plej potenca lando en la mondo estas impona. En septembro 2013, la prezidanto Xi Jinping faris dektagan turneon en la regiono, subskribante tiuokaze kontraktojn kaj pruntodonojn, por la “eta sumo” kvindeko da miliardoj da dolaroj. Li kreskigis ĝis sesdek kvin miliardoj da kubaj metroj jare siajn estontajn aĉetojn de gaso el Turkmenujo, kies gas-rezervoj estas laŭdire la kvaraj plej grandaj de la planedo. Dum la sama vojaĝo, li akiris 8,33% de la akcioj de la granda naftotavolo de Kashagan, en la kazaĥa parto de la Kaspia Maro. Li ankaŭ anoncis konstruon de rafinejo aŭ de novaj branĉoj por la naftodukto trairanta la teritoriojn de Kirgizujo kaj Taĝikujo, ebligante al ili malpli dependi de la uzbeka gaso, kiun Taŝkento regule rifuzas al ili. S-ro Xi okaze de tiu vojaĝo testis la ideon de “ekonomia zono de la silka vojo”, koncepto ankoraŭ difinota sed havanta grandan potencialan estontecon.

En tiu ĉi kadro, Pekino investas ankaŭ en la infrastrukturoj, aparte tiuj de transporto. Ĝia strategio celas havigi al si “pacan najbararon, necesa kondiĉo por la plua modernigo de Ĉinujo kaj por ties potenciĝo. Ekde la komenco, la sekureco estis lokita en la kerno de ĝia politiko en Centra Azio. Des pli, ke Pekino timas la separatismon de la ujguroj en sia islama turklingva provinco Xinjiang, kiu apudas la zonon. Poste aldoniĝis la zorgo de prienergia sekureco”, klarigas Kellner.

Restanta ekster la demandoj de interna politiko, atentanta montri neniun koloniemon, kaj disponanta pri konsiderindaj financaj kapabloj, Ĉinujo fariĝis neignorebla. “Rusujo jam ne plu kapablas diri “ne” à ĝi en la regiono”, observas Konstantin Siroïejkine, de la Instituto por strategiaj analizoj de Kazaĥujo. “Tamen, la disput-temoj en Centra Azio fariĝas pli kaj pli multnombraj, aldonas tiu fakulo pri Ĉinujo. Ĝiaj aĉetoj de centrazia gaso ekzemple donis al Pekino la rimedojn por negoci siajn kontraktojn kun Moskvo en fortika pozicio, kaj sekve malkreskigi la prezojn.”

Nuntempe, Rusujo tro bezonas Ĉinujon, en sia geopolitika batalo kun Okcidento, por ĝin mistrakti en Centra Azio. La subskribo la 21-an de marto 2014, de kontrakto ampleksanta 400 milliardojn da dolaroj por liverado al Ĉinujo, dum tridek jaroj, de tridek ok miliardoj da kubaj metroj da gaso jare havas grandegan signifon por Moskvo. Temas pri montri al Okcidento, ke Rusujo povus vivi sen ĝi, vendante sian produktaĵon al Ĉinujo kaj ĝenerale al Azio.

De 2013, la ĉina prezidanto disvolvas sian propran “novan silkan vojon”. Fervoja linio jam ligas en dudek du tagoj Chongqing kun Duisburg en Germanujo, tra Kazaĥujo kaj Rusujo*. Kvankam la transportata kvanto estas ankoraŭ sensignifa kompare kun la surmara transporto, tiu kontinenta vojo estas jam uzata de grandaj okcidentaj kompanioj, kiaj Hewlett- PackardBayerische Motoren Werke (BMW).

* Vd. Shawn Donnan, “Geopolitics cast shadow over new silk road”, Financial Times, Londono, 17-a de oktobro 2014.

Neniu havas iluziojn en Moskvo pri la estonteco de la ĉino-rusa alianco. Rusujo nun partoprenas nur 3,5% en la monda produktado de riĉaĵoj kaj devas laŭeble agi teame kun Pekino por plurealigi siajn strategiajn planojn. Tial ĝi estas cedema kaj afiŝas en Centra Azio sian bonvolemon al la ĉinaj interesoj. Moskvo opinias ankaŭ tre grava la Organizaĵon de Kunlaborado de Ŝanhajo (OKŜ)*, kiu prezentiĝas kiel potenciale forta rondo, kun aspekto de kontraŭ-okcidenta klubo. Arigante kelkajn el la plej grandaj energi-produktantoj el la mondo, ĝi kovras la plej loĝatan parton de nia planedo.

* La OKŜ arigas Rusujon, Ĉinujon, Kazaĥujon, Kirgizujon, Tadĝikujon kaj Uzbekujon. Afganujo, Barato, Irano, Mongolio kaj Pakistano havas statuson de observantoj. Belorusujo, Turkujo kaj Sri Lanko estas dialogo-partneroj.

Usono, kiu malinteresiĝas pri la regiono, Rusujo, kiu ne havas la rimedojn por siaj ambicioj, Ĉinujo, kiu ŝajnas triumfi sed malemas investi trans la ekonomia kampo: jen geopolitika ĉirkaŭaĵo de Centra Azio, kiu ne vere favoras stabiligon de ŝtatoj, kie la reĝimoj estas aŭtokrataj, aŭ eĉ diktatoraj, kaj bazataj sur malfortaj klano-ekvilibroj. Pluraj konfliktoj koviĝas, kaj la venontaj gvidanto-renovigoj estos certe malfacilaj, ĉefe en Uzbekujo. Korupto kaj malriĉeco kreas pli kaj pli fekundan teron por disvolvado de radikala islamismo.

“Ĉiu restu fleksebla pri siaj partnerecoj”

Neniu el la grandaj landoj ŝajnas disponi pri sufiĉa aŭtoritato, aŭ pri sufiĉa volo ĝin uzi, por esti aŭskultata kaze de grava sekureca krizo. Kiel trovi interkonsenton, kaze de grava krizo ekigita de novaj etnaj alfrontiĝoj aŭ de kriza prezidanta renovigo? “Ĉiu devas resti fleksebla pri siaj regionaj partnerecoj” kaj eviti enfermi sin en principojn ekskluzivantajn kunlaboron kun tiu aŭ tiu granda lando influa en la regiono, opinias Cooler*. Evidente, la malboniĝo de la ruso-usonaj rilatoj ne instigas al optimismo. Kaj koncerne la Pekin-Moskvan akordon, tute ne certas, ke ĝi daŭre restos sennuba.

* Vd. Alexander Cooley, Great Games, Local Rules: The New Great Power Contest in Central Asia, Oxford University Press, 2012.

Laŭ multaj specialistoj, la okazantan geopolitikan gliton klarigas la alfrontiĝo inter grandaj landoj. “La ludo inter Vaŝingtono kaj Moskvo, kies avataron oni nun povas vidi en Ukrainujo, kaŭzas profundan retropuŝon de Rusujo al Eŭrazio. Jam en la 19-a jarcento, la malvenko en Krimeo kondukis Rusujon al konkero de Centra Azio. Hodiaŭ ĉar ĝi ŝajnas perdi Ukrainujon, Rusujo povus denove voli fortikigi siajn poziciojn en la eŭrazia kontinento, en Centra Azio. Mi ne certas ĉu, finfine, Vaŝingtono ne favoras tion”, opinias ekzemple Chokan Laumulin, kazaĥa fakulo de la Cambridge Central Asia Forum en Londono.

En tiu kunteksto, la rolo de la centraziaj respublikoj povos montriĝi decida por la regiona stabileco. Pli ol iam ajn, la politikaj decidantoj kaj iliaj konsilantoj strebas ekvilibri la ambiciojn de granda lando per tiuj de alia. En Duŝanbeo, Sayfullo Safarov, de la Centro por strategiaj esploroj, klarigis lastan someron, dum Taĝikujo senentuziasme prepariĝis baldaŭ eniri en la eŭrazia ekonomian Union deciditan de Moskvo, ke la lando, kio ajn okazas, “neniam devas forlasi sian ekvilibran politikon en la ludo de la grandaj landoj ĉirkaŭ ĝi. Pristudi kion signifas por ni la integrado en la eŭrazia ekonomia Unio egalas konsideri la manieron, laŭ kiu tiu integrado estas akordigebla kun niaj fundamentaj strategiaj interesoj”. Depost sia sendependiĝo, tiuj landoj lernis mastrumi tiun ekvilibro-ludon.

Régis GENTÉ

Komuna historio, diverĝaj vojoj

La kvin landoj de Centra Azio spertas ekonomiajn kaj politikajn evoluojn tre diverĝajn de post sia sendependiĝo en 1991. Ĉi tiuj popoloj, kiuj parolas turkajn lingvojn (escepte de la Taĝikoj iranoparolantaj) tamen havas longan komunan pasintecon, aparte depost ilia iom-post-ioma integrado al la rusa Imperio en la 19-a jarcento. Uzbekujo, la plej loĝata lando, kun 30 milionoj da loĝantoj (el 66 milionoj entute), restis agrokultura, dum grava gasa kaj petrola rento profitas al Turkmenujo kaj Kazaĥujo, kiu realigas la du trionojn de la malneta enlanda produkto de la tuta regiono. La mono transsendita de la elmigrintoj konsistigas esencan parton de la enspezoj en Kirgizujo (ĉirkaŭ 35%) kaj en Taĝikujo (cirkaŭ 50%). Heredintoj de kompleksaj landlimoj arbitre desegnitaj en 1936 de USSR, tiuj landoj nutras teritoriajn konfliktojn kaj malmulte komercas inter si. La rivalecoj inter politikaj gvidantoj pliigas la malkonkordon inter Turkmenujo, neŭtrala depost 1995, Uzbekujo, tre sendependa, kaj la tri aliaj landoj, kiuj realproksimiĝis al Moskvo.

R.G.

Surprize streĉa prezidentelekto

Evangeliismo celas konkeri Brazilon

En 2002, la elektiĝo de reprezentanto de la Laborista Partio kiel la prezidanto de Brazilo kaŭzis politikan tertremon. En oktobro 2014, eventuala malvenko por tiu partio minacis kaŭzi pluan. Sed la neatendita kandidatiĝo de Marina Silva sukcesis unuigi la oponantojn de la aktuala prezidanto Dilma Rousseff — nome parto de la mezklasanoj, dungantoj kaj evangeliismaj eklezioj — en potenca elektoforto.

“Se Marina ne deklaros sian pozicion ĝis lundo, ŝin trafos unu el miaj plej severaj paroladoj pri kandidato por la prezidanteco.” Ĉi tiu mesaĝo, afiŝita en Tŭitero de pastoro Silas Malafaia je la 30a de aŭgusto 2014, fariĝis unu el la ĉefaj epizodoj en la brazila politika historio lastatempe. F-ino Marina Silva prezentis sian programon la antaŭan tagon, neatendite enirinte la elektokampanjon post la morto en aviadila akcidento de Eduardo Campos, la kandidato de la Brazila Socialista Partio (PSB). Dirante ke, se ŝi elektiĝos, ŝi aprobos leĝon por permesi edziĝon inter samseksuloj, ŝi rompis tabuon. Efektive, samseksemuloj rajtas edziĝi de post la decido de la Supera Kortumo en majo 2013. “Sed ĉi tio estas juĝo kiu probable estas kontestota de konservativaj juĝistoj. Sen leĝo, niaj rajtoj ne estas protektataj” klarigas Jean Wyllys, la sola deputito de la federacia parlamento kiu estas publike samseksema. Marina Silva ŝajne defiis la ĝisnunan aferstaton kaj estis antaŭeniganta “la alternativan politikon” kiun ŝi promesis sed kiu ĝis tiam restis nur vorta — pozicio des pli rimarkinda ĉar la kandidato prezentis sin kiel aktivan membron de la Asembleo de Dio, pentekostisma evangeliisma eklezio karakterizata de socia konservativismo*.

* Vidu Regina Novaes, “Au Brésil, les temples, les votes et les politiciens”, Le Monde diplomatique, aprilo 2005.

Kelkajn horojn post la mesaĝo de la pastoro, Marina Silva retiris sian promeson. Entuziasmo cedis la lokon al konsterniĝo kaj indigno. “Vi mensogis al ni, vi ludis per la esperoj de milionoj da homoj, vi ne meritas la fidon de la brazila popolo” diris Wyllys kiu estis laŭdinta la manifeston de f-ino Silva malgraŭ tio, ke li subtenis alian kandidaton. Ĉu ŝi estis tro influata de la evangeliismanoj? Efektive, ĉiuj kandidatoj — eĉ prezidanto Dilma Rousseff — starigis “komitatojn de evangeliismanoj” por provi gajni la voĉdonojn de la milionoj da evangeliismaj kristanoj, nombro kiu ŝajnas konstante kreski*.

* Marina Silva atingis la trian lokon en la unua voĉdonvico; Dilma Rousseff, jam prezidanto ekde 2010, gajnis la eliminan voĉdonadon per mallarĝa marĝeno je la fino de Oktobro 2014.

Brazilo travivas religian revolucion. En 1970, 92% de la loĝantaro nomis sin katolikoj laŭ la Brazila Instituto de Geografio kaj Statistiko (IBGE), sed ĝis 2010 la nombro estis plonĝinta al nur 64,4%. “Brazilo estas unika: ĝi estas la sola granda lando en kiu okazis tia profunda ŝanĝiĝo en ĝia religia pejzaĝo en tiel mallonga tempo” diras José Eustáquio Alves, demografo ĉe la Nacia Lernejo de Statistikaj Sciencoj (ENCE) en Rio-de-Ĵanejro. Ĉi tiun ŝanĝiĝon estigis la kresko de la evangeliismaj eklezioj, precipe la pentekostismanoj kaj nov-pentekostismanoj, dum la procentoj de tradiciaj protestantoj (luteranoj, baptistoj kaj metodistoj) restas stabilaj. En 40 jaroj, evangeliismaj kristanoj kreskis de 5% al 22% de la loĝantaro. Kun 23 milionoj da kredantoj, Brazilo ankoraŭ estas la plej granda katolika lando de la mondo, “sed baldaŭ ne plu” asertas Eustáquio Alves kiu kalkulis ke evangeliismanoj kaj katolikoj devus esti egalaj ĝis 2030.

Ĉi tiun transformon bone ilustras la urba pejzaĝo. En Rio-de-Ĵanejro, placo Cinelândia, sur kiu staras la Municipa Teatro kaj la Nacia Biblioteko, estas tiel nomita pro la multaj kinejoj konstruitaj tie en la fruaj jaroj de la 20a jarcento. Preskaŭ ĉiuj nun estas malaperintaj kaj, anstataŭ afiŝoj portretantaj Marlon Brando kaj Cary Grant, videblas preĝoj al Jesuo lumigataj de neonlumoj kaj la nomoj de kapeloj: Universala Eklezio, Dio estas Amo, Monda Eklezio de la Regno de Dio. Estas same en la centro de ĉiuj grandaj urboj de Brazilo.

En la antaŭurboj, kontraste, multaj malgrandaj kapeloj malfermiĝis, inter garaĝo kaj drinkejo ekzemple. Dum jarcentoj, la geografio de latinamerikaj urboj estis karakterizata de centra placo kun magistratejo kaj preĝejo, sed rapida vastiĝo pro enmigrado ŝanĝis tiun aranĝon, ŝanĝiĝo al kiu la evangeliismaj eklezioj povis adaptiĝi “dum la katolikoj ne povis” diras Cesar Romero Jacob, profesoro pri politika scienco ĉe la Pontifika Katolika Universitato de Rio-de-Ĵanejro.

Estas same en Amazonio, sur la ĉiam vastiĝanta agrikultura landlimo de Brazilo, ĝia Sovaĝa Okcidento. La Franca geografo Hervé Théry, kiu instruas ĉe la Universitato de San-Paŭlo kaj estas fakulo pri brazilaj pionirejoj, mem atestis la procedon: “Ĉiam, kiam mi alvenas en nova kolonio, mi trovas tri lignajn kabanojn, apotekon kaj protestantan kapelon, nome lokoj kie oni povas ricevi la sukuradon kaj la moralan konsolon esencajn en tia malmola ĉirkaŭaĵo.” Li vidas la samon en la antaŭurboj de la urbegoj, oceanoj da brikoj forlasitaj de la ŝtato. “La evangeliismaj eklezioj provizas specon de sociala helpo, libertempaĵojn kaj vere atenteman orelon, kion la katolika eklezio preskaŭ rezignis fari. Tial ili sukcesas.”

Preĝejo por surfistoj

En centra Rio pli ol 75% de la loĝantaro nomas sin katolikoj, sed nur 30% en la antaŭurboj. La ŝanĝiĝoj atribueblas “ne tiom al malriĉeco kiom al socia apartigo” diras Romero Jacob. Ĉi tie, la antaŭurbiĝo estas ĥaosa. Loĝejoj estas nesalubraj kaj ofte konstruitaj sen permesiloj, la publikaj sankonsultejoj malproksimas kaj kloakoj mankas. Publikaj transportiloj estas regataj de krimularoj kun ligiloj al lokaj politikistoj. La publikan ordon observigas drogŝakristoj kaj milicioj el eksaj policistoj.

Kaj cetere estas la enuo. En Queimados, en la periferio de Rio, 32-jaraĝa Elaine Souza ne povas proponi ian ajn agadon al sia adoleska filino. Baptita katoliko, ŝi estas unu el la konvertitoj de la pasinta jardeko. Ŝi laboras kiel purigistino kaj pasigas preskaŭ kvin horojn ĉiutage veturante inter siaj hejmo kaj laborejo en Kopakabano. Tiel ŝi povas vidi la faman plaĝon, “kiun multaj en mia kvartalo neniam vizitis.” Queimados havas nek publikan bibliotekon nek placon, “eĉ ne bakejon.” Nur estas du etaj drinkejoj kie la viroj malŝparetadas sian laborpagon por glasoj da cachaça, alkoholaĵo distilita el sukerkano.

Por s-ino Souza, la evangeliisma preĝejo de la kvartalo ne nur estas loko de bonvenigo en malfacilaj tempoj, ĝi ankaŭ estas ŝia sola libertempejo. La preĝejanaro prezentas spektaklojn por la Patrinotago kaj Kristnasko, ili kune kuiras, kaj instigas unu la alian daŭrigi sian edukadon kiu por la plimulto finiĝis en la elementa lernejo. Ŝi volas varbi sian filinon, esperante savi ŝin de la tipa sorto de fraŭlino en la antaŭurboj: enamiĝo al juna drogŝakristo, frua gravediĝo, retiriĝo de la lernejo.

La allogon de la preĝejo pruvas la nombroj de ĝiaj ĉeestantoj. La Diservoj havas nenion komunan kun la rutinaj katolikaj mesoj celebrataj de pastroj kiuj ofte ne loĝas en la loka komunumo. Dum evangeliisma Diservo, oni kantas kaj atestas, kio servas kiel kolektiva katarso. Kaj estas io por ĉiu. La Vatikano sendas ununuran mesaĝon transdonatan de pastroj funde trejnitaj konforme al la kriterioj de ilia varbado kiuj ekskludas virinojn kaj postulas senedzecon. En la novpentekostisma tendaro, male, fleksebleco regas.

Iu ajn povas nomi sin pastoro: sufiĉas havi iom da karismeco, esti studinta iom da teologio (trimonata studado sufiĉas en multaj eklezioj), kaj esti “vokita de Dio”. La plej grandaj konfesioj, kiel la Asembleo de Dio, havas kelkajn kontrolojn, sed la pastoro kiu volas plenan liberon povas fondi sian propran preĝejon kaj celi apartan grupon en la socio per laŭmezura mesaĝo. Iuj laŭdas ŝparemecon, aliaj la amasigon de riĉaĵoj. Eĉ estas preĝejo nomata ‘Neĝbulo’ por surfistoj, kaj ‘Preĝejo de la Atletoj de Kristo’ por futbalamantoj. “Tio, kion ni vidas, estas segmentiĝo laŭ la principoj de merkatumado” diras Mário Schweriner de la Escola Superior de Propaganda e Marketing (ESPM) en San-Paŭlo, kiu estas specialisto pri la rilato inter la religio kaj la ekonomio.

En socio karakterizata de malegaleco, kie la katolika hierarkio subpremis tiujn fidelulojn kiuj — influataj de la teologio de liberigo — parolis pri la klaslukto, la alvoko de la katolika eklezio por konservi la ĝisnunan aferstaton estas ĉiam pli malakceptata de la laboristaro. “Kontraste kun la katolika eklezio, kiu promesas paradizon en la postvivo interŝanĝe por oferoj en la vivo nuna, novpentekostismaj eklezioj proponas hedonisman materialismon kiu promesas sukceson ĝuste nun” diras sociologo Saulo de Tarso Cerqueira Baptista, profesoro ĉe la Ŝtata Universitato de Pará.

Ilia retoriko estas des pli efika ĉar la plimulto de politikistoj rezignis batali kontraŭ maljusteco. “Kiam iu socio kredas ke ĝi ne kapablas solvi siajn problemojn per socialaj, politikaj kaj ekonomiaj rimedoj, ĝi fine atribuos supernaturan karakteron al ili: demonoj kiuj havas siajn niĉojn ĉie en niaj vivoj kaj devas esti malkovritaj” klarigas de Tarso Cerqueira Baptista. Estas la demono de senlaboreco kiun oni kontraŭbatalas svingante sian registron de kvalifikoj dum Diservo, la demonoj de alkoholaĵoj, de lerneja malsukceso kaj de adulto, ĉiuj elpelitaj per la savanta mano de la pastoro. Jesuo eĉ povas resanigi kancerulojn kaj aidosulojn ...

Malgraŭ tio, por certigi la favoron de la Savanto, oni devus pagi ‘dismon’ (unu dekonon de la propra enspezo) al la pastoro ĉiumonate. Ĉiuj pagmetodoj akcepteblas: mono, ĉekoj, kreditkartoj. La plimulto de kredantoj vole akceptas ĉi tion. “Mi scias, ke se mi perdos mian laborpostenon, miaj gefratoj en la preĝejo alportos al mi nutraĵon kaj botelojn da kuirgaso, kaj helpos min trovi novan postenon” klarigas s-ino Souza. Ŝi plu diras ke la preĝejanoj tiel havas malpli da mono por kutimaĉoj kiel alkoholaĵo kaj cigaredoj.

“Pagi dismon donas al la kredantoj senton de apartenado en kunteksto kie la ŝtato forestas kaj la familio diseriĝas” diras Romero Jacob. La pastoroj ankaŭ lerte profitis de la plimultiĝo de la novaj mezklasanoj (kvardek milionoj da brazilanoj leviĝis el malriĉeco dum la pasinta jardeko). Laŭ Denise Rodrigues, profesoro pri politika scienco ĉe la Ŝtata Universitato de Rio-de-Ĵanejro, “Oni rigardas materialan sukceson kiel pruvon ke oni estas elektita de Dio. Se oni perlaboras pli kaj pli da mono, oni emas asocii ĉi tiun progreson kun membreco de sia preĝejo kaj sekve engaĝi sin pri ĝi eĉ pli.”

Preĝejaneco havas siajn morojn kiuj kreis novajn merkatojn: oni sin vestas laŭ la evangeliisma stilo, aŭskultas evangeliisman muzikon, spektas evangeliisman televidon. En la laborista kvartalo Brás en San-Paŭlo, la centro de la teksaĵindustrio, evangeliismaj modoj furoras danke al la ĉefa marko Joyaly, lanĉita en la fruaj 1990-aj jaroj. “Tiutempe, la fideluloj devis porti longajn jupojn senformajn. Tio instigis mian patrinon krei vestaĵojn” diras Alison M.Flores, kiu gvidas la entreprenon kun sia fratino Joyce, stilisto.

“Estas kelkaj reguloj: ne akcepteblaj estas dekoltaĵoj kaj travideblaj vestaĵoj, kaj ŝultroj devas esti kovritaj” klarigas Joyce, montrante siajn desegnojn. “Sed ni ne plu devas aspekti kiel avinoj. For kun malhelaj koloroj kaj mallerte tonditaj vestaĵoj! Min inspiras eŭropaj kolektoj kaj adaptas ilin laŭ la postuloj de nia religio” ŝi pludiras kun rideto. En la 2000-aj jaroj, Joyaly pliigis sian vendosumon je preskaŭ 30% ĉiun jaron. Hodiaŭ, la kresko estas pli modera ĉar tridek konkurencantoj sin ĵetis en la merkaton. “Evangeliismaj kristanoj estas pli multaj kaj ĉiam pli memfidaj: ili volas esti belaj kaj samtempe anonci publike sian spiritan elekton” s-ro Flores diras ĝoje.

En Liberdade, la japana kvartalo de San-Paŭlo, plena strato — Conde de Sardezas — okupiĝas pri evangeliisma komerco. Ĉi tie estas t-ĉemizoj, kaskedoj kaj kaftasegoj laŭdantaj Jesuon kaj ludiloj aprobitaj por evangeliismanoj. La plej populara varo ankoraŭ estas la Biblio, la plej furora libro en Brazilo. “Multaj el miaj klientoj havas dudek aŭ tridek ekzemplerojn, ili kolektas ilin” klarigas Antonio Carlos, la administranto de la vendejo Total Gospel. Precipe popularaj estas ‘La Porvirina Biblio’, kun specifaj preĝoj rilate al la familio kaj la geedziĝo, kaj la multe orita ‘Giganta Biblio’ destinita esti montrata en salonoj.

Jesuo en la ŝlagrolistoj

En lando plagata de piratado, la merkato por kristanaj diskoj estas escepto. El la dudek furoraj albumoj, dek kvin estas de religiaj kantistoj, kelkaj katolikaj, la plimulto de evangeliismaj kristanoj. Aldone al la tradicia muziko evangeliisma, Jesuo estas laŭdata per sambaaj melodioj, sertanejo (brazila kontremuziko) kaj rok- kaj rapmuziko de artistoj kiuj inkluzivas aŭsterajn pastorojn, grasajn virojn de malalta staturo kun vakeraj ĉapeloj, kaj fraŭlinoj penantaj aspekti modestaj. Ĉiuj diskokompanioj, kiuj antaŭe malestimis ĉi tiun niĉon, nun havas sian propran evangeliisman etikedon laŭ la ekzemplo de la diskogigantoj Sony kaj EMI. “Kiam mi komencis, ni kantis en garaĝoj. Nun, ĉiuj studioj varbas nin kaj ni havas radiostaciojn kiuj ekskluzive elsendas nian muzikon” diras Eshyla, 42jara, stelulino en ĉi tiu merkato. La edzino de pastoro, ŝi transiras kaj retransiras la landon por prezenti koncertojn kiuj allogas milojn. Ŝia nova furoraĵo estas ‘Jesuo, Brazilo amos vin!’ Eshyla subskribis kontrakton kun la diskokompanio Central Gospel Music de pastoro Malafaia.

“Per la utiligo de la distroindustrio, la evangeliismaj eklezioj havas nepre sukcesan komunikilon” diras Valdemar Figueiredo Filho, profesoro ĉe la filio de ESPM en Rio de Janeiro. “La plej sukcesaj pastoroj unue fondas sian propran preĝejon, tiam ili starigas radiostacion kaj televidostacion kaj poste diskokompanion. Ĉiu agado nutras la aliajn kaj pli diskonigas ilin” li klarigas.

La Universala Eklezio de la Regno de Dio, vulgare nomata “Universal”, montris la vojon. Gvidata de episkopo Edir Macedo, ĝi jam posedas du eldonejojn, vojaĝagentejon kaj asekuran kompanion, kaj distribuas ĉiusemajne la altkvalitan senpagan ĵurnalon Folha Universal kun eldonkvanto de 1,8 milionoj da ekzempleroj — kompare kun ĉirkaŭ tri cent mil por la prestiĝa Folha de S. Paulo. Ekde 1989, Universal posedas Rede Record, la due plej granda televidokanalo brazila, kiu elsendas siajn specife religiajn programojn nur malfrunokte. Universal preferas “lui” tempon sur aliaj kanaloj, kiel ankaŭ faras dekoj da rivalaj eklezioj. Universal ankaŭ provizas programojn al pli ol 40 radiostacioj.

Profesoro Figueiredo Filho kalkulis ke evangeliismaj eklezioj proprietas pli ol kvaronon de la FM-radiostacioj de Brazilo kaj kontribuas pli ol cent tridek horojn da programoj ĉiun semajnon al kvar tutlandaj televidkanaloj. En Rede 21, evangeliismaj pastoroj elsendas dum 22 horoj ĉiutage. “Tio kontraŭas al la spirito de la leĝo” plendas João Brant de Intervozes, neregistara organizaĵo kiu kampanjas por la demokratiigo de la amaskomunikiloj. “Ĉi tiuj estas publikaj koncesioj kiujn la televidkanaloj luigas sen rajtigo” li diras, notante, ke la Konstitucio normale ne permesas tion. Eĉ se oni rigardas religiajn programojn kiel reklamojn, ili ne devus transpasi la limon de unu kvarono de la totalaj programhoroj. Ĉiun jaron Intervozes vizitas la Brazilan Kongreson por postuli klarigon pri la leĝo. “Kaj ni ĉiam renkontas la saman delongan problemon” lamentas Brant. “La leĝprojektojn blokas kristanaj deputitoj de la Kongreso”.

La politika povo evangeliisma havas sian centron en la Kongreso en la formo de “evangeliisma fronto” kiu unuigas ĉiujn parlamentajn “fratojn en la fido” preter partiaj aliĝoj. Nuntempe, la fronto havas 73 membrojn en la Ĉambro de Deputitoj (el 513) kaj tri senatanojn (el 81). Ĉiun merkredon matene, ili ariĝas en ĉambro de la Kongresejo por preĝoj, kantado kaj predikado.

Impona parlamenta aktivismo

Ilia kreskanta influo estas sekvo de la apartaĵoj de la voĉdona sistemo brazila. La nombro de seĝoj asignitaj al ĉiu politika partio estas bazita sur la sumo de la voĉdonoj gajnitaj de ĝiaj kandidatoj kaj de la partio mem (voĉdonantoj povas libere elekti unu aŭ alian de ĉi tiuj du voĉdonmetodoj). Se, tial, iu kandidato allogas multajn voĉdonojn, la partio de la kandidato ricevos pli da seĝoj. Tio estas avantaĝo por karismecaj gvidantoj, precipe tiuj, kiuj havas aliron al televido. Oni ilin nomas puxadores de votos (polvosuĉiloj de voĉdonoj).

Efektive, la sistemo favoras ĉiajn famulojn, ne nur evangeliismajn kristanojn. En 2010, la membro de la Ĉambro de Deputitoj kun la plej alta nombro de voĉdonoj (1,35 milionoj) estis klaŭno, Francisco Everardo Oliveira da Silva, alinome Tiririca, kiu havis neniun politikan sperton sed estas tre populara. La granda nombro de voĉdonoj gajnita de li certigis la elektiĝon de kvar kandidatoj por lia koalicio, nombro kiun ili ne estus povinta atingi kiel solaj kandidatoj. Proksimume 270 evangeliismaj pastoroj, bone konataj pro siaj televidaj aperoj, kandidatiĝis en la oktobra elektado; estis nur 193 en 2010.

Ĉi tiu sistemo faciligas la elektiĝon de religiaj deputitoj, precipe pro tio, ke ĝi aldonas alian elementon: la fido. “Fratoj voĉdonas favore al fratoj” diras la politika analizisto Rodrigues. Membroj de evangeliismaj eklezioj — tipe laboristoj kun malalta nivelo de edukiĝo — rigardas kandidatojn el siaj eklezioj kiel pli fidindajn, laŭ la esploro de Romero Jacob, kaj pli ofte sekvas la konsilon de siaj “gvidantoj”.

Tion konscias s-ro Malafaia, la gvidanto de la Asembleo de Dio kiu truddevigis f-inon Silva retiri sian promeson unu monaton antaŭ la elektado. Demandite pri sia potenco, li respondis bruske: “Mi ne volas kandidatiĝi. Tio, kio plaĉas al mi, estas utiligi mian influon post la kulisoj. Ĉe la loka nivelo, ni povas nomumi iun ajn kandidaton laŭ nia volo. En la lastaj urbaj elektadoj, mi prezentis iun kandidaton kiu estas nekonata de la publiko, sed konata de evangeliismaj kristanoj: li estis unu el la plej sukcesaj kandidatoj.” En ĉiu elektado bazita sur proporcia reprezentado, precipe elektadoj al leĝfarejo, ĉi tia influo havas konsiderindan efikon. “Sed estas alie kiam nur simpla plimulto necesas, ĉar la evangeliismanoj reprezentas multe malpli ol duonon de la lando. Devas esti intertraktoj” atentigas Figueiredo Filho.

En la dua voĉdonvico, laŭ s-ro Malafaia, la evangeliismaj kristanoj intencis kunsidi kun ĉiu el la du kandidatoj kaj diri: “Ĉi vi volas nian subtenon? Vi devos subskribi dokumenton kaj promesi kontraŭi iujn leĝproponojn. Tia estas la politiko.” Kiu ajn estu la gajninto, tiu poste devos fari interkonsenton kun la evangeliisma fronto en la Kongreso.

En ĉiu parlamenta periodo, la evangeliismanoj estas anoj de komitatoj pritraktantaj socialajn demandojn. Ili konsistigas 14 el la 36 membroj de la Komisiono pri Homaj Rajtoj de Brazilo, kaj tio ebligas al ili interveni pri leĝprojektoj rilatantaj al samseksemuloj, la abortigo, drogoj kaj seksa edukado. Pli diskrete, ili troviĝas en la Komisiono pri Teknikoj kaj Komunikiloj (14 el la 42 membroj), pretaj por bloki ĉiun leĝon pri radiaj kaj televidaj koncesioj kiu povus restrikti ilian influon sur la amaskomunikiloj.

“Pro tio, ke ni konsistigas nur 15% de federaciaj deputitoj, ni formas aliancojn kun aliaj grupoj por ke niaj opinioj estu akceptitaj” diras pastoro Paulo Freire (ne parenco de la fama pedagogo) kiu prezidas la Evangeliisman Fronton. Iliaj plej naturaj alianculoj estas katolikaj deputitoj kiuj kontraŭas al la liberaligo de la moralo. Foje, ili ankaŭ ricevas subtenon pere de interkonsentoj kun aliaj blokoj: hodiaŭ la agroindustria bloko voĉdonas kun la evangeliismaj kristanoj, kiuj subtenos la agroindustrion morgaŭ. “Kaj foje ni paralizas la parlamenton, forestante kiam estas voĉdono pri leĝprojekto kiu gravas por la registaro, tiel ke mankas la necesa kvorumo” diras s-ro Freire trankvile.

Dum la unua mandato de f-ino Rousseff, evangeliismaj eklezioj truddevigis la retiron de porlerneja edukilaro por kontraŭi kontraŭgejismon, kaj videon pri la batalo kontraŭ Aidoso destinitan por samseksemuloj. Ili ankaŭ sukcese kontraŭis al la abortigo. “Feministoj devis redefendi la nesufiĉajn rajtojn kiujn ili jam gajnis” diras Naara Luna de la Federacia Universitato de Rio-de-Ĵanejro. “En la 1990aj jaroj, 70% de leĝprojektoj rilate al la abortigo antaŭenigis la aferon de laŭleĝigo; dum la 2000aj jaroj, 78% de leĝprojektoj iris laŭ la mala direkto.”

En 2010, la debato pri la abortigo regis la elektadon. Inter la unua kaj dua voĉdonvicoj, premo de religiaj grupoj truddevigis s-inon Rousseff publikigi leteron en kiu ŝi diris, ke ŝi “propre” kontraŭas al la abortigo. En 2014, la superrega demando estas edziĝo inter samseksuloj. Marina Silva sendube kaptos parton de la evangeliismaj voĉdonoj, sed ŝi devas zorgi ke ŝi ne ŝajnu tro dependa de la religiaj grupoj. Se ne, la kontraŭstaro de aliaj grupoj povus malhelpi ke ŝi enoficiĝu” diris Figueiredo Filho.

Reago kontraŭ la malfermiĝo de la lando

Por Figueiredo Filho, la protestoj kontraŭ la leviĝo de la evangeliismaj eklezioj estas hipokritaj. “En la pasinteco, la politika okupiĝo de katolikoj estis konsiderinda, sed ĝi estis malpli videbla. La katolika episkopo havis rektan aliron al la guberniestro, dum la evangeliismaj kristanoj devis voĉdone elekti parlamentanojn” li diras. Ĉiuj amaskomunikiloj raportis ke Rousseff kaj kernaj figuroj de la politikista klaso ĉeestis la inaŭguron de la giganta Templo de Solomono de la Universala Eklezio en San-Paŭlo je la 31a de julio 2014. Kontraste, vizitoj al la Vatikano en Romo estas apenaŭ priraportataj de la amaskomunikiloj. “Katolikismo estas enradikiĝinta en la brazila kulturo. Kun la leviĝo de la evangeliismaj kristanoj, ni vidas ŝanĝiĝon kiu estas nebonvena ĉar la religia pejzaĝo ŝanĝiĝas tre rapide.”

Iuj Brazilanoj opinias ke la religio estu malpermesita en la politiko, eble pro la kreskanta nombro de homoj kiuj deklaras sin ‘sen religio’ aŭ sen aliĝo al iu religia institucio (kio ne signifas ke ili estas ateistoj). Ĝis la 1970aj jaroj, ili estis malpli ol 1% de la loĝantaro, en 1991 4,7% kaj en 2010 8%. Lastatempa esploro de la Instituto Pereira Passos en la faveloj de Rio montras, ke triono de tiuj inter 14-jaraj kaj 24-jaraj asertas, ke ili aliĝas al neniu religio. Eĉ ĉe la evangeliismaj kristanoj, la nombro de kredantoj kiuj malakceptas aliĝon al iu institucio kreskis de 0,3% al 4,8% inter 2000 kaj 2010. Ĉi tiu fenomeno estas mistero por esploristoj. “Povus esti ke tio estas signo ke iuj evangeliismaj kristanoj ne povas rilati al la radikala sinteno de siaj gvidantoj” diras Romero Jacob.

Malgraŭ tio, ke konservativismo restas potenca en la brazila socio, manifestacioj postulantaj pli da respekto al la rajtoj de virinoj kaj samseksemuloj plimultiĝas. “Marŝoj por Jesuo” allogas centmilojn da brazilanoj, sed ankaŭ marŝoj de geja fiero, interalie tiu de San-Paŭlo kun tri milionoj da partoprenantoj, la plej granda de la mondo. Eĉ aperis kelkaj “inkluzivemaj” evangeliismaj preĝejoj por samseksemuloj kiujn la pli tradiciaj konfesioj malakceptis. “La kolera reago de religiaj gvidantoj, kaj evangeliismaj kaj katolikaj, ankaŭ estas respondo al la maniero laŭ kiu Brazilo — malgraŭ ĉio — sanĝiĝas kaj malfermiĝas” diras Maria Luiza Heilborn, esploristo ĉe la Latinamerika Centro por Sekseco kaj Homaj Rajtoj (CLAM) de la Ŝtata Universitato de Rio-de-Ĵanejro. Paradokse, povus esti ke Brazilo faras demandojn pri la signifo de sekularismo, kaj ke la percepto de religia interveno en la politiko okupas tiom da spaco en la publika debato, ĝuste pro tio, ke Brazilo fariĝas pli kaj pli kompleksa kaj diversa lando.

Lamia Oualalou

La instruoj de embargo

ŜAJNAS, ke lia elekta malvenko de novembro 2014 revigligis la prezidanton de Usono. Triumfe elektita al la Blanka Domo en 2008 kaj disponante dum siaj du unuaj jaroj da mandato pri komforta parlamenta plimulto, li uzis tiun nur por modesta reformo de la sansistemo kaj por serio da moralpredikoj admonantaj al kompromisoj respublikanajn parlamentanojn decidintajn lin detrui.* Ekde kiam lia partio estis komplete venkita en la mezmandataj elektoj, kiam lia politika kariero finiĝas, s-ro Barack Obama faras, male, aŭdacajn decidojn. Anoncita tuj post grava interkonsento pri la klimato kun Ĉinujo kaj la amnestio por kvin milionoj da sendokumentaj enmigrintoj, lia decido restarigi la diplomatiajn rilatojn kun Havano atestas pri tio. Ĉu la usona demokratio postulas ke prezidanto jam ne devu komplezi fanatikan senatoron nek subaĉeti riĉan premgrupon por povi fari saĝan decidon?

* Vd “Ĉu eblas reformi Usonon?” [Peut-on réformer les Etats-Unis?], Le Monde diplomatique , januaro 2010.

Promesita de s-ro Obama, la forigo de la embargo trudita al Kubo en la jaro 1962 de John F. Kennedy korektus rompon de la internacia juro tiom nedefendeblan, ke ĉiuj ŝtatoj de la planedo, escepte de Israelo, ĉiujare kondamnis la faron de Vaŝingtono.* Ili certe perceptis, ke trans la virtaj pretekstoj de Usono (la homrajtoj, la esprimlibereco), pri kiuj ĉiu scias kiom ili estas respektataj ĉe la saud-araba aliancano aŭ en Guantanamo, Usono volis montri sian rabian obstinon. Ĉar tre proksime de Florido malgranda lando aŭdacis spiti, dum longa tempo preskaŭ sole, la usonan imperion. Tiun batalon de la digno, de la suvereneco definitive gajnis Davido.

* En 2013, Palaŭo, la Marŝal-Insuloj kaj Mikronezio sin detenis ĉe la ĉiujara voĉdonado de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj pri tiu temo.

Sed en kia stato ... Dum la embargo de Vaŝingtono ne atingis sian celon de “reĝimŝanĝo” en Havano, la kuba modelo, kiun ĝi volis ĉirkaŭdigi, estis neniigita. “Ĝi funkcias jam eĉ ne por ni”, cetere koncedis s-ro Fidel Castro en 2010, kiel akcepton de la “liberalaj” reformoj instigataj de lia frato Raúl. Post la disfalo de la sovetia bloko, de kiu la insulo dependis pri preskaŭ ĉio, la aĉetpovo de la kubanoj efektive kolapsis. La plej multaj de ili transvivas en fuŝdifekta ekonomio nur danke al ĉiama simpleco kaj sagaca kapablo elturniĝi.* En Kubo, liberaligi signifas antaŭ ĉio, en la momento, lasi la salajrulojn, kiuj estis preskaŭ ĉiuj ŝtatoficistoj, fariĝi proprietuloj de la etkomercaj entreprenoj kiuj dungas ilin.

* Vd Renaud Lambert, “Jen kiel vivas la kubanoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aprilo 2011.

En sia pravigo de sia historia decido, tuj salutata de la grandaj entreprenoj de lia lando celantaj disvolvi siajn aferojn en la insulo (American Airlines, Hilton, PepsiCo ktp), la prezidanto Obama rimarkigis, ke “provi kaŭzi la disfalon de Kubo servus nek la usonajn interesojn nek la kuban popolon. Eĉ se tio funkcius — kaj tio fiaskis dum kvindek jaroj —, ni scias, ke la landoj pli facile transformiĝas por la daŭro, kiam iliaj popoloj ne estas kondamnitaj al ĥaoso.” Do, restas nur ke Vaŝingtono, Berlino, Londono kaj Parizo apliku tiun instruon al Ruslando. Ĉu sen atendi kvindek jarojn?

Serge HALIMI.

Aparta taggazeto en la itala intelekta vivo — “Il Manifesto”, la prezo de engaĝiĝo

REVUO, poste vojmontra taggazeto de la itala maldekstro, “Il Manifesto” trairis multajn krizojn dum siaj kvardek kvin jaroj da ekzisto, sed neniam perdis sian sendependecon rilate al politikaj partioj kaj monpotencoj. La ĵurnalo trairas novan malkvietan periodon: minacata de justicaj likvidantoj, ĝi devas trovi 1 milionon da eŭroj, se ĝi ne volas malaperi.

JE SIA 45-a datreveno, Il Manifesto ne forgesas sian originon: Majo 1968 kaj la invado al Ĉeĥoslovakio. Ĝi naskiĝis, en la formo de revuo, la 23-an de junio 1969, kun la unua ĉeftitolo “Prago estas sola”. Ĝiaj kreintoj — Rossana Rossanda, Lucio Magri, Luigi Pintor kaj Aldo Natoli — estis konsiderataj “ingraistoj” pro sia proksimeco al s-ro Pietro Ingrao, unu el la plej influhavaj figuroj de la komunista maldekstro. Ĉiuj kvar tiam ankoraŭ ribeletis en la Itala Komunista Partio (PCI), al kies gvidantaro ili apartenis.

La pasinteco trudiĝas, ĉar ili estis eksigitaj el la partio dum ties 22-a kongreso en Bolonjo: Enrico Berlinguer, kiu ankoraŭ ne estis “eŭropkomunisto” (kvankam lia partio kondamnis la invadon al Ĉeĥoslovakio fare de la trupoj de la Varsovia Interkonsento), taksas ilin tro proksimaj de la studenta kontestado, kaj ĉefe tro kritikaj al la Sovetunio kaj al la “reala socialismo”. La ekskluditoj gravigis sian kazon per tio, ke ili transformis sian revuon al taggazeto, kiu nomas sin “komunista” kaj kies unua numero aperis la 28-an de aprilo 1971.

La fonda deklaro asertas: “Ĉar la momento venis por ĝenerala kaj unuiga iniciato kapabla relanĉi la laboron de disvastigo de politika movado, kapabla redoni unuecon kaj kontinuecon de orientado al la kadruloj kaj al la membroj jam komencita kun ni kaj kapabla antaŭ ĉio starigi kontakton kun tiu disaj kaj senligaj sociaj fortoj, kiuj rifuzas la nunan ordon, ni bezonas taggazeton. Tiun efikan praktikon, tiun politikan spiron povas havi nur taggazeto.” La ultramaldekstro — de Potere operaio (Laborista potenco), la organizaĵo de Toni Negri, ĝis Lotta continua (Batalo daŭra) — respondas negative.

Malfermiĝo al la sociaj movadoj

TRI JAROJN poste, la grupo Il Manifesto kunfandiĝis kun la Partio de Proletara Unueco por formi kune la Partion de Proletara Unueco por la Komunismo (PdUP). Sed la sperto seniluziigis la fondintojn: la koalicio de tiu juna organizaĵo kun milmiloj da ekstremmaldekstraj grupoj ricevis nur 1,5 elcentojn de la voĉoj ĉe la parlamentaj elektoj de 1976, poste 1,4 elcentojn en la jaro 1979. La PdUP fine realiĝis al la PCI en 1984, kun ĉiuj siaj membroj — premiero en la komunista movado!

Intertempe, kun proksimume kvindek mil ekzempleroj ĉiutage, Il Manifesto konkeris aŭtonoman lokon en la pejzaĝo de la itala maldekstro kaj de ties gazetaro. Ĝi enkorpigas samtempe la radikalecon, la malfermitecon al la sociaj movadoj, la guston de la problemecaj novaĵoj, la intereson pri la internaciaj realaĵoj — ĝi produktis unu el la unuaj internaciaj eldonoj de Le Monde diplomatique, kiun ĝi ĉiumonate tradukas ekde la jaro 1994.

Trans sia laboro de informado, la ĵurnalo ludas do rolon de laboratorio de ideoj kaj de politika sprono, nome por Komunista Partio kiu serĉis sian identecon, tiom ke ĝi ĉe tio perdiĝis ... Post la falo de la berlina muro, dum monatoj, la komunistoj demandis sin pri la ecoj de la nova partio, kiun la ĝenerala sekretario de la PCI, Achille Occhetto, al ili proponis fondi kaj kiun ili provizore nomis “la cosa” (la aĵo). Samnoma filmo de la reĝisoro Nanni Moretti rakontas kun multe da humuro tiun aventuron, rigardatan desube — “leciono de ĵurnalismo”, komentis Rossanda ...

Ne malproksimas de la Kapitolo ĝis la Tarpeja Roko, diras latina proverbo: sur la unua, la venkintaj generaloj paradis; de la dua, oni ĵetis la mortkondamnitojn en la abismon. Post sia sukceso atingi pli ol trionon de la elektantoj, la PCI malsupreniris, tiom ke januare de 1991 likvidis sin mem. Ĝia ĉefa heredinto, la Demokrata Partio (PD), okupas gravan lokon sur la politika ŝaktabulo, la alia branĉo, la Partio de Komunista Refondo (PRC), malaperis en 2008 el la parlamento, kiun ĝi ĝis tiam prezidis en la persono de Fausto Bertinotti.

Antaŭ la fono de novliberala ideologio, tiu duobla evoluo kondukis al du malaperoj: tiu, logika, de la Liberazione, la ĵurnalo de la PRC, kaj eĉ ĝia retpaĝo estis fermita en 2014; kaj tiu, pli paradoksa, de la ĵurnalo de la PCI, L’Unità, kies lasta avataro ankaŭ adiaŭis siajn legantojn en la sama jaro. En tiu kunteksto, Il Manifesto aperus kvazaŭ miraklo ... se ne ankaŭ ĝi troviĝus en tikla situacio.

Ja ne estas la unua fojo, ke la ĵurnalo alvokas siajn amikojn al donacoj por trairi malbonan situacion. En 1997, Il Manifesto eĉ aperigis numeron vendatan je 50.000 liroj (26 eŭroj)! Fine de la 2000-aj jaroj, ĉiuj danĝersignaloj ankoraŭ ruĝis: la vendoj malaltiĝis; la helpoj al la gazetaro ankaŭ malaltiĝis; la reklamoj maloftiĝis, kaj la cent dudek salajruloj kostas multon, malgraŭ iliaj magraj salajroj. Pro tio okazis la akumulado de deficitoj, malpermesataj por kooperativoj. Rezulto: en februaro 2012, la gazeto deklaris sin en justica likvidado kaj, tri monatojn poste, la likvidaj komisaroj anoncis al la redaktejo la ĉesigon de ĉiaj aktivecoj.

La justico bonŝance ne plenumis tiun minacon. Kaj Il Manifesto povis komenci rekreski: malgraŭ la drasta malaltigo de la nombro de ĵurnalistoj, la abonoj kaj la vendoj ĉe kioskoj kreskas. Restas damokla glavo: ĝis Kristnasko de 2014, la likvidistoj vendos aŭkcie la titolon, kiun ili posedas, kun la risko, ke tiu falos en malbonajn manojn. La skipo mobilizas sin por tuj reaĉeti ĝin.

“Il Manifesto estas unue via. Reprenu ĝin”: jen la temo de la subskriba kampanjo lanĉita en novembro.* La celo: rikolti 1 milionon da eŭroj por ke la kooperativo povu, per la reaĉeto de la marko, garantii la sendependecon de sia ĵurnalo. Por kontribui al tio, la 13-an de novembro, oni aperigis numeron je 20 eŭroj. Kiel skribas Norma Rangeri, kundirektorino de la ĵurnalo kun Tommaso Di Francesco, “La vizaĝo de nia titolo, ĝia karaktero de pura eldonisto, sen mastro, nia kooperativo de ĵurnalistoj kaj de laboristoj ĉiam estis feliĉa anomalio, herezaĵo, la vivanta atesto ke la merkato ne estas la absoluta monarĥo kaj ke ĝiaj leĝoj ne estas niaj.”

* Por subskribi: http://miriprendoilmanifesto.it.

Dominique VIDAL.

Ukrainujo pli dividita ol iam ajn antaŭe — antaŭ gravaj decidoj

Ĉiuflanke de la frontlinio, la alveno de novaj armiloj igas timi reeksplodon de la bataloj en Donbaso. la venko de la ukrainistaj partioj en la okcidento kaj la nekapablo de la “internacia komunumo” serĉi kompromison pelas ĉiun tendaron al uzo de perforto. Disigitaj de Kievo de ses monatoj, la regionoj regataj de la ribeluloj organizas sin laŭ disa taktiko.

DIMITRI revenas kelkfoje por ekscii novaĵojn de siaj eksnajbaroj, kiuj loĝas ankoraŭ en la ruiniĝinta kvartalo de Putilovka, je du kilometroj de la flughaveno de Donecko, en la orienta regiono de Ukrainujo. Eksplodoj forblovis la tegmenton de la domoj, la incendioj nigrigis la brikajn vandojn. Kelkaj batalantoj kaŭras antaŭ fajro, kie varmiĝas kafujo. “Ni ricevas nenian helpon”, plendas la maljunulo, absorbe rigardante amason da ŝtonruboj kaj traboj el tordita metalo. Dimitri dormas ĉe parencoj. Aliaj preferis fuĝi al Kievo aŭ en Ruslandon. Laŭ la Alta Komisarejo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Rifuĝintoj (AKR), pli ol okcent tridek mil homoj forlasis sian hejmon* de la komenco de milito, kiu oficiale jam faris pli ol kvar mil mortintojn. Tiuj, kiuj restas, provas transvivi tiel, kiel ili povas. Laboro tre maloftiĝis. Multaj entreprenoj, magazenoj kaj ankaŭ la plej multaj bankoj fermis siajn pordojn en la teritorio de la memproklamitaj “popolrespublikoj” Donecko (DNR) kaj Lugansko (LNR). Ĉiutage la atendovicoj longiĝas antaŭ la poŝtoficejoj, al kiuj la homoj igas sendi monon. “Mi vivas el miaj ŝparaĵoj, sed tiuj baldaŭ elĉerpiĝos”, klarigas Aleksej, minista pensiulo.

* Laŭ la AKR, proksimume kvarcent mil ukrainaj civitanoj fuĝis al Ruslando ekde la jarkomenco de 2014. La internaj delokitoj en Ukrainujo estas taksataj je kvarcent tridek mil; www.unhcr.fr.

Mardon, la 4-an de novembro, la ukraina ĉefministro, s-ro Arseni Jacenjuk, anoncis la ĉesigon de publikaj financadoj al regionoj regataj de la ribeluloj: “Se ni pagas hodiaŭ tiujn sumojn, la mono ne iros al la popolo, sed estos ŝtelata de la rusaj gangsteroj kaj servos ĉefe al subteno de la rusa terorismo”, klarigis li. La 15-an de novembro la prezidanto Petro Poroĉenko konfirmis la ĉesigon de ĉiuj publikaj servoj kaj ŝtataj entreprenoj. Tiuj disponoj povas ankoraŭ iom pli malproksimi la secesiajn regionojn. Tamen, kvankam la registaro ne pagas plu la salajrojn de la oficistoj kaj blokas la 34 miliardojn da ĥrivnioj (1,7 miliardo da eŭroj) unue destinitajn al tiuj regionoj en 2014, ĝi anoncis ke ĝi daŭre liveros gason kaj elektron.

La administraj regionoj Donecko kaj Lugansko havis sep milionojn da loĝantoj antaŭ la konflikto. La ribeluloj regas la plej loĝatajn zonojn, kun la escepto de Mariupol, do verŝajne ĉirkaŭ kvin milionojn da homoj. La ukraina registaro preferas forturni la okulojn. “Mi volas nenion scii pri tio, kio okazas aliflanke de la frontlinio”, martelas la ekzilita vicguberniestro de la regiono Lugansko, s-ro Volodimir Ĥriciŝin. Li instaliĝis en la eksa oficejo de la rektoro de la universitato de la urbo Sjeverodoneck, kiu fariĝis sidejo de delokita administrejo. Kiel multaj, li suferis la timigojn de la ribeluloj: “La oficistoj, la profesoroj, la pensiuloj kiuj restis tie, tio estas ilia decido, estas ilia rajto. Ukrainujo ŝuldas al ili jam nenion, kaj antaŭ ĉio ne salajrojn!” Li tamen memorigas, ke la maljunuloj havas ankoraŭ la eblecon ricevi sian pension. Por akiri monon, ili devas registriĝi en vilaĝo regata de la ukraina armeo kaj ĉiun monaton trairi la frontlinion. Tion multaj simple ne povas fari.

Malgraŭ la batalhalto subskribita la 5-an de septembro 2014 en Minsko, la bataloj okazas ĉiutage en la flughaveno de Donecko, ĉirkaŭ la elstarejo de Debalcev regata de la ukraina armeo aŭ proksime de la elektrigejo de Ŝastje, norde de Lugansko. La Unuiĝintaj Nacioj nombris proksimume mil mortintojn inter la 6-a de septembro kaj la 18-a de novembro. La lastatempaj fortigoj per tankoj kaj artilerio timigas ke la bataloj povas reeksplodi. En la ĉiutaga vivo, la separistoj montriĝas nekapablaj trovi respondon al la malriĉeco kiu disvastiĝas. Moskvo kontentiĝas per sendo de “homamaj konvojoj”, kies enhavon oni ne konas. La Kremlo kaj privataj subtenantoj certigas ankaŭ parton de la buĝeto de la du “respublikoj”, sen ke oni povus pruvi tion. “Ni ne povus transvivi sen la financa helpo de niaj najbaroj kaj amikoj”, tamen koncedas s-ro Igor Kostjanok, la “ministro pri instruado” de la DNR.

Ekde la mezo de oktobro, la vintro instaliĝis en la ukraina ebenaĵo, kaj la temperaturoj falas nokte sufiĉe sub nulon. Ĉiumatene dekoj da homoj kuniĝas ĉirkaŭ fumanta marmito ĉetable sub tendo en la postkorto de konstruaĵo en la centro de Donecko. “Oni trovas ĉiajn nutraĵojn, kiujn oni volas, en la magazenoj, sed mi havas jam ne unu centonon”, klarigas Ana, eksa inĝenierino. La Fondaĵo Rinat Aĥmetov estas unu el la maloftaj organizaĵoj, kiuj materie subtenas la loĝantaron de la orienta Ukrainujo. Meze de novembro ĝi anoncis, ke ĝi distribuis pli ol milionon da pakaĵoj, el kiu ĉiu enhavis sufiĉe por nutri familion dum du semajnoj. Eksigita mastro de la regiono kaj iama partnero en aferoj de la tiama prezidanto Viktor Janukoviĉ, la oligarĥo Rinat Aĥmetov estas suspektata ke li en la printempo financis la unuajn ribelajn movadojn por premi la novan registaron de Kievo. Hodiaŭ la ludilo, al kies starigo li kontribuis, ŝajnas esti ekster lia povo, kaj la oligarĥo jam ne videblas en la regiono.

Tiu parto de la Don-baseno similas pli ol iam ajn al ia nenieslando elmetita al la apetito de konkurencaj grupoj kaj de milicoj. “Nia celo estas formi la Novan Ruslandon. Sed tio daŭros iom da tempo”, klarigas s-ro Genadi Tsipkalov, la “ĉefministro” de la LNR. “Ni devas samtempe alfronti la urĝajn ĉiutagajn bezonojn kaj fondi la legitimecon de la nova ŝtato per popolaj konsultoj”, asertas li.

Brigadestro, “idealista poeto” kaj popola juĝisto

LA 2-AN DE novembro la du entoj faris parlamentajn kaj prezidantajn elektojn, semajnon post la oficialaj parlament-elektoj, kiuj konfirmis la venkon de la poreŭropaj partioj en Kievo.* Sen surprizo, la fortuloj, kiuj dominis la du “respublikojn”, restis en la potenco: S-ro Aleksandro Zaĥarĉenko, eksa elektristo 38-jara fariĝinta militĉefo, estis elektita en Donecko per proksimume 77 elcentoj de la voĉoj; la militisto Igor Plotnicki, 50-jara, estis aprobita en Lugansko per pli ol 63 elcentoj de la voĉoj. En la realo, tiuj elektoj havis nenian surprizon, ĉar ĉiuj eventualaj kontraŭuloj estis jam forigitaj semajnojn antaŭ la dato de la voĉdonado. “Ĉiuj kandidatoj, kiuj prezentas sin ĉe la voĉdonado, estas amikoj”, klarigis, kelkajn tagojn antaŭ la voĉdonado, s-ro Andrej Purgin, “vica ĉefministro” de la DNR: “La popolrespublikoj estas demokratioj. Tamen, ni estas en milito, kaj ni ne povas toleri opoziciajn partiojn, kiuj povus ĵeti konfuzon inter la loĝantaro.”

* La partopreno en tiu voĉdonado estis je 52,4 elcentoj de la enskribintoj.

La eliminado de eventualaj konkurencantoj ne signifas, ke la grupoj en la potenco en la du entoj estas homogenaj kaj pretaj kunlabori por fondi federacian ŝtaton, embrion de la Nova Ruslando.* La deputitoj reprezentas unu aŭ la alian “respublikon”; neniu federacia parlamento estis elektita. “Kial la DNR kaj la LNR ne unuiĝas? Unuavice ĉar iliaj gvidantoj malamas sin”, asertas, fore de maldiskretaj oreloj, la historiisto Juli Fjodorovski, en aŭtomobilo parkita en senhoma strato de Lugansko: “La registaro de la LNR tre bone scias, ke, se ĝi partoprenas en la starigo de federaciaj meĥanismoj, la ento estos plene subigita al Donecko. Kaj, por la momento, ĝi havas sufiĉe da peno por reteni la rivalajn grupojn, kiuj disputas pri sia propra teritorio.” Eĉ por tiu bonega historiisto malfacilas nomi la rolon, kiun ludas Ruslando: “Estas klara, ke la nebulozo Kremlo tiras certan nombron da ŝnuroj en la regiono. Sed plej ofte malfacilas diri kiujn kaj kial.” Laŭ li, la ĉefa rompo-linio inter la separistaj gvidantoj ekde septembro troviĝas inter “la grupoj, kiuj subtenas la batalhalton kaj deziras fortigi la bazon de sia potenco, kaj aliaj, kiuj rifuzas la batalhalton kaj provas movi la liniojn.”

* Novarossia aŭ “Nova Ruslando”: la termino aludas en la rusa kolektiva imago la gubernion starigitan de la carino Katarina la dua fine de la 18-a jarcento. Tiuj teritorioj etendiĝis de la haveno de Odeso, ĉe la Nigra Maro, ĝis tiu de Mariupol, ĉe la Azova Maro.

Ekde la noktiĝo, la stratoj de Lugansko tute malpleniĝas, pro manko de elektro. La proviziĝo je varma akvo kaj hejtado estas hazarda. “Ili diras, ke la elektro-paneoj estas pro la ukrainoj. Sed fakte ili nur ne kapablas fari ion ajn por sia loĝantaro.”, nervoziĝas s-ro Pavel Dremov, hirtbarba donkozako. Je sesdek kilometroj de Lugansko, tiu eksa masonisto regas per fera mano la urbon Staĥanov, kaj fanfaronas, ke li tie praktikas “sovetian” socialismon kun krome “popolan rektan demokration”, realigatan de grandaj “civitanaj asembleoj”. En la ombro de la loka kulturdomo, ĉirkaŭate de soldatoj, s-ro Dremov venas plurfoje semajne por respondi al la plendoj de la civitanoj. “Ni organizas la registaron de la konscienco, inverse al la registaro de la mono, kiun ili starigis en Lugansko” resumas la militĉefo. La varma akvo kaj la elektro estis rapide refunkciigitaj en Staĥanov. S-ro Dremov ne kaŝas, ke li revas pri “sendependa kozaka socialisma respubliko”.

Iomete pli sud-oriente, en Alĉevsk, la timinda ĉefo de la brigado “Fantomo”, s-ro Aleksej Mozgovoj, difinas sin mem kiel “idealistan poeton”. Li starigis en la urbo “popolajn tribunalojn”, kie la loĝantaro juĝas per levita mano. La unua sesio de la nova “institucio” okazis la 30-an de oktobro: viro akuzita je seksperforto estis de la asembleo kondamnita je morto.* La potenco de Lugansko ne povis malebligi la okazigon de la proceso.

* Laŭ la British Broadcasting Corporation (BBC), la 3-an de novembro 2014. En novembro la juĝo ankoraŭ ne estis plenumita.

Tiu dispeciĝo agas kontraŭ la starigo de funkcianta strukturo de la potenco kaj maltrankviligas kelkajn batalantojn: “Mi havas nenion por fari kun Lugansko. Mi batalas por la Nova Ruslando. Tiu projekto devas unuigi nin ĉiujn. Tiuj etaj respublikoj estas ĝuste nur strukturoj de cirkonstanco”, klarigas s-ro Rotislav Juralev, milicano devena el la montaro Uralo, briligante sian sturmfusilon en hotelhalo en Lugansko. “Por diri al vi ĉion, mi estas komunisto, daŭrigas li. Mi bone vidas, ke tiuj respublikoj ankoraŭ tute ne estas komunistaj: necesas ŝanĝi multon por disvolvi verajn socialajn politikojn. Sed la prioritato estas la unueco de la rusa mondo. La unueco devas fariĝi, ĝi fariĝos. Kaj, se la bataloj por la potencoj daŭros, kredu min, ke ni scios reprudentigi la ambiciulojn.”

Malgraŭ tiuj disecoj, oni pene starigis administradon kaj policon. Kvankam multaj policistoj helpis la separistojn dum la printempaj manifestacioj, “oni devas 90 elcentojn de la policanoj anstataŭigi en la DNR”, asertas la komandanto de la distrikto de la urbo Thorez, kiu deziras resti anonima.

Sidanta en drinkejo de luksa hotelo en la urbocentro de Donecko, s-ro Aleksandro Kaliuski tiras trankvile ĉe sia akvopipo. “Se ni ne starigas nian propran banksistemon, ni ne kapablos imposti la entreprenojn, kolekti impostojn kaj helpi la plej senhavajn homojn”, klarigas la “vica ĉefministro taskita pri socia politiko” de la DNR. “Sed, se Moskvo subtenas nian sendependecon, tiam rusaj bankoj instalos sin ĉi tie kaj nova ekonomia sistemo estiĝos.” La 27-an de oktobro, Ruslando anoncis per la voĉo de sia ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ro Sergej Lavrov, ke ĝi agnoskos la rezultojn de la elektoj de la 2-a de novembro. Moskvo fine nur “respektas” la voĉdonadon kaj per tio por la momento dampas la revojn de la separistaj gvidantoj pri rusa agnosko. Iliaj unuaj planoj celis la aliĝon al Ruslando post la referendumoj pri la sendependeco organizitaj printempe [de 2014]. Sed Moskvo povus multon perdi per nova anekso post tiu de Krimeo. Pro tio la separistaj instancoj strebas fortigi la ŝtatajn strukturojn. “Ĝis kiam eksterlandaj ŝtatoj agnoskis nin, ni devas konstrui bone funkciantan ekonomion, liberigitan el la oligarĥoj kiuj antaŭe servutigis la loĝantaron de Donbaso”, daŭrigas s-ro Kaliuski.

La plej multaj fabrikoj de la oriento en la lando ne laboras

EN LA REALO, neniu scias, sur kia bazo la industrio povus funkcii. Antaŭ la milito, la minejoj kaj la fabrikoj de la regionoj estis parto de sistemo internacie integrita. La plej granda parto de la eksportoj iris tra la haveno de Mariupol. Sed tiu strategia urbo restas regata de la ukraina armeo. La ŝtatigoj dekretitaj de la novaj instancoj celas antaŭ ĉio disdoni la grandajn entreprenojn inter la ribelaj grupoj. La “ministro pri kampkulturo” de la DNR, s-ro Aleksej Krasilnikov, asertas ekzemple ke “la ŝtato ekregos la plej multajn grandajn kampkulturajn grupojn” kaj ke “iliaj gvidantoj estos nomumotaj de la registaro”. En la momento, la plej multaj fabrikoj de la orienta Ukrainujo estas haltigitaj. Antaŭ la komenco de la bataloj, la ŝtata societo Makievka Ugol ekspluatis ok minejojn en Makievka, urbo de la urbaro de Donecko, kaj havis dek sep mil salajrulojn. Sed ekde la somero nur tri minejoj laboras, sed ne plene. “La karbo akumuliĝas, ĉar la transporto al la cetera Ukrainujo estis haltigita, kaj ni jam ricevas nenian salajron”, plendas s-ro Vladimir Filimonĉuk, membro de la sindikato de sendependaj ministoj.

Por ekonomie transvivi, la separistoj ne havas alian elekton ol rompi la armean “sieĝostaton”. Cetere, kelkaj ribelaj ĉefoj ne kaŝas sian strategion. “Ni reprenos la teritoriojn de la distriktoj Donecko kaj Lugansko, kiuj estas ankoraŭ regataj de Kievo”, volas kredi la tre naciista Andrej Purgin, kiu aldonas: “Mi estas ankaŭ konvinkita, ke la ruslingvaj urboj Dnipropetrovsko, Ĥarkovo aŭ Odeso baldaŭ leviĝos kaj fondos novajn popolrespublikojn.” Se la konflikto eterniĝas kaj Moskvo kontentiĝas uzi tiujn entojn por malstabiligi sian ukrainan najbaron sen tamen agnoski ilian sendependecon, tiam la oriento de Ukrainujo povas resti por longa tempo zono neleĝa kaj malfermita al ĉiaj finegocoj.

Laurent GESLIN kaj Sébastien GOBERT.

La plej longa embargo de la historio

La 17-an de decembro 2014, Havano kaj Vaŝingtono anoncis la restarigon de siaj diplomatiaj rilatoj. “Tio ne signifas, ke la ĉefa problemo estas solvita”, rimarkigis la kuba prezidanto Raúl Castro. Kvankam lia usona kolego anoncis la malfermon de ambasadejo, nur la Kongreso [parlamento] povas forigi la embargon. De kvindek du jaroj, tiu sufokas la ekonomion de la insulo.

LA UNUAJ disponoj de ekonomia reprezalio — la redukto de la sukerimportoj el la insulo — estis truditaj al Kubo en la jaro 1960 de la respublikana registaro de Dwight D. Eisenhower, oficiale pro la ŝtatigoj fare de la revolucia registaro de Fidel Castro. En 1962, John F. Kennedy etendis la disponojn kaj dekretis embargon.

La efiko estis drameca. Usono estis ĉiam la natura merkato de Kubo. En 1959, 73 elcentoj de la eksportoj de la insulo iris al la norda najbaro; 70 elcentoj de la importoj venis de ĝi. En kelkaj semajnoj tiuj interŝanĝoj komplete ĉesis ...

La retoriko, kiu pravigis tiun ekonomian sieĝostaton, en la fluo de la jaroj evoluis. En 1960, Vaŝingtono argumentis per la senproprietigo de usonaj entreprenoj. Ekde 1961, la Blanka domo pravigis sian pozicion per la proksimiĝo de Kubo kun Moskvo. Poste, la pravigon de Usono por la embargo liveris la subteno al la latinamerikaj geriloj kontraŭ la armeaj diktatorecoj aŭ la kubaj intervenoj en Afriko.*

* Pri la usona politiko kontraŭ Kubo vd Salim Lamrani (ed.): La Terorismo de Usono kontraŭ Kubo. La Kuba Kvinopo. Esperantigoj el la hispana kaj la franca lingvoj de diversaj MAS-anoj, Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2009, 232 paĝoj, ISBN 978-2-928300-10-6, 18 eŭroj. -vl

En 1991 la sovetia bloko kolapsis. Anstataŭ normaligi la rilatojn kun Kubo, Usono decidis plialtigi la sankciojn: de tiam la argumento estas: fari premon kapablan rapidigi la restarigon de la demokratio kaj apogi la respekton al la homrajtoj.

Tiam komenciĝis la plej grava ekonomia krizo de la kuba historio, pro la malapero de la USSR, ĝia ĉefa komerca partnero: inter 1991 kaj 1994, la malneta enlanda produkto (MEP) de la insulo falis je 35 elcentoj. Tri jarojn post la enpotenciĝo de s-ro George H. Bush, en 1989, la usona Kongreso adoptis la leĝon Torricelli, kiu intensigas la sankciojn kontraŭ la kuba loĝantaro. Ĝi donas al ili ĉefe eksterteritorian karakteron, tamen malpermesatan de la internacia juro (ekzemple, la francaj leĝoj ne aplikiĝas en Germanujo!). Ekde 1992, ĉiu eksterlanda ŝipo — de kia ajn deveno — kiu haltas en kuba haveno, ne rajtas iri en usonan havenon dum ses monatoj. Per aliaj vortoj: la ŝipentreprenoj, kiuj laboras en la regiono, devas elekti ĉu komerci kun Kubo aŭ kun Usono. Ĝenerale tiu dilemo estas rapide decidita ... Rezulto: la insulo, kiu laŭdifine dependas de martransporto, devas pagi por varo prezon multe super tiu de la merkato por konvinki la internaciajn transportistojn liveri ĝin. La leĝo Torricelli cetere trudas sankciojn al ĉiu lando, kiu helpas Kubon: se Meksiko ekzemple donas helpon de 100 milionoj da dolaroj al Havano, Vaŝingtono malpliigas same tiom sian helpon al Meksiko.

En 1996, la registaro Clinton adoptis la leĝon Helms-Burton, kiu aldonas al la eksterteritorieco la retroaktivecon. Ankaŭ tion la internacia juro malpermesas, sed tio ne gravas. La teksto sankcias ĉian entreprenon (kaj do ankaŭ ne usonan), kiu instaliĝas sur proprietojn ŝtatigitajn post 1959. Sed la leĝo Helms-Burton rompas ankaŭ la usonan leĝon, laŭ kiu, unuflanke, la senproprietigoj estas kondamnindaj nur se ili rompas la internacian juron kaj, aliflanke, la juraj persekutoj eblas en Usono nur se la damaĝita persono posedis usonan pasporton en la momento de la faro. Plej ofte ne unu nek la alia el tiuj kondiĉoj estas plenumita. Sed la leĝo ludas sian rolon perfekte, ĉar ĝi malinstigas multajn investistojn instaliĝi en Kubo pro timo de reprezalioj.

Kvankam en la jaro 2000 la usona kampkultura premgrupo sukcesis trudi mildigon de la disponoj por povi vendi sian produkton al Havano, tiu mildigo estas akompanata de restriktaj kondiĉoj (pago per kontanta mono, antaŭe, sen ebleco de kredito kaj en alia valuto ol dolaro). Kvar jarojn poste, la registaro de s-ro George W. Bush starigis la Komisionon de helpo al Kubo libera. Sed la “helpo” estas sufiĉe stranga, ĉar temas pri trudo de novaj sankcioj al la insulo.

Unue pri la limigo de vojaĝoj al Kubo. Dum ĉiu eksterlanddevena loĝanto en Usono rajtas vojaĝi en sian devenlandon kiam ajn li volas, ekde 2004 tiu ebleco jam ne ekzistas por homoj kiuj deziras vojaĝi al Kubo sen permeso de la departemento de Trezoro. La vizitoj estas krome limigitaj al dek kvar tagoj en tri jaroj, anstataŭ antaŭe unu vojaĝo jare. Krome oni devas povi pruvi, ke almenaŭ unu membro de onia familio vivas daŭre sur la insulo. Ne validas kuzo, nek nevo, nek onklo: la familio, redifinita de la Bush-registaro, reduktiĝas — por la kubanoj — al gefratoj, al la gepatroj, al geavoj kaj al la geedzoj. Laŭ la instigo de s-ro Max Baucus, tiam senatoro de la ŝtato Montana, la departemento de la Trezoro informis en 2004, ke ĝi realigis inter 1990 kaj 2004, naŭdek tri esplorojn pri la internacia terorismo. En la sama tempo ĝi faris dek mil sescent okdek tri “por malebligi la usonanojn uzi siajn rajton vojaĝi al Kubo”.*

* “Baucus calls Bush Cuba policy ‘absurd’”, usona senato, 6-an de majo 2004.

La “helpo” imagita de la skipo de s-ro Bush entenas ankaŭ la mon-sendojn kaj -interŝanĝojn. Homo loĝanta sur usona teritorio kaj kiu povis plenumi ĉiujn kondiĉojn por vojaĝi al la insulo dum dek kvar tagoj, rajtas tie elspezi ne pli ol 50 dolarojn tage. Dum usonaj loĝantoj rajtas sendi financan helpon eksterlanden al membro de sia familio sen limigo de la sumo, la kubdevenaj loĝantoj rajtas sendi nur ĝis 100 dolaroj monate. Se la helpota persono estas membro de la Kuba Komunista Partio (PCC, kiu havas plurcentojn da miloj da membroj), la sendoj estas malpermesataj.

En 2006, la Komisiono pri helpo al Kubo libera decidis malhelpi la internacian san-kunlaboradon de Kubo — gravan fonton de devizoj por la insulo — per tio, ke ĝi malpermesis ĉian eksportadon de medicinaj aparatoj kiam ili “estas destinitaj por esti uzataj en grandskalaj programoj por eksterlandaj pacientoj.”* La plej granda parto de la monda medicina teĥnologio estas tamen usondevena.

* Condolezza Rice kaj Carlos Gutierrez, Commission for Assistance to a Free Cuba, julio 2006.

Iom post iom, la eksterteritoria aplikado de la ekonomiaj sankcioj intensiĝis, kelkfoje ĝis ridinda mezuro. Japana, germana aŭ korea aŭtomobil-fabrikisto, kiu deziras vendi siajn produktojn sur la usona merkato, devas antaŭe pruvi al la departemento de Trezoro, ke liaj veturiloj ne enhavas kuban nikelon. Franca bakisto, kiu deziras penetri en la merkaton de la unua ekonomia mondpotenco devas pruvi, ke lia produkto ne enhavas gramon da kuba sukero. Usona turisto, kiu konsumas kuban cigaron aŭ glason da rumo Havana Club dum vojaĝo en Francujo, ekzemple, elmetas sin al dek jaroj da malliberejo kaj monpuno kiu povas atingi 1 milionon da dolaroj.

Ĉu kazoj teoriaj? Kelkfoje la realo transiras la fikcion.

En 2006, la japana entrepreno Nikon rifuzis ke oni transdonu sian premion — fotilon de sia marko — al Raysel Sosa Roja, juna kubano 13-jara, kiu suferis nekuraceblan heredan hemofilion. Tiu tamen gajnis la dekkvinan internacian konkurson de infandesegnoj de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND). Nu, la aparato entenis usonajn komponantojn, kaj Nikon ne volis doni la impreson, ke ĝi “komercas” kun Havano.

En julio 2007, la hispana flugkompanio Hola Airlines, kiu havis kontrakton kun la kuba registaro por transporti latinamerikajn pacientojn kun okulmalsanoj al Kubo en la kadro de la operacio “miraklo”, devis ĉesigi siajn rilatojn kun Kubo. Efektive, kiam ĝi mendis ĉe la usona aviadilfabrikisto Boeing riparon de sia aviadilo, Boeing postulis, ke Hola Airlines rompu siajn rilatojn kun Kubo. La direktivo venis el la Blanka Domo.

En majo 2014 la franca firmao BNP Paribas ricevis rekordan monpunon de 8,97 miliardoj da dolaroj (6,6 miliardoj da eŭroj) ĉar ĝi rompis la embargojn ektrudatajn al Kubo, al Irano kaj al Sudano inter 2002 kaj 2009.

La ekonomiaj sankcioj havas dramecan efikon en la kampo de sano. Proksimume 80 elcentoj de la patentoj en la medicina sektoro estas deponitaj de usonaj farmaciaj multnaciaj konzernoj kaj de iliaj filioj: Kubo ne povas uzi tiujn sciencajn atingojn. La Alta Komisarejo pri homrajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj cetere emfazas, ke “la limigoj trudataj de la embargo kontribuis senigi Kubon je vivnecesa aliro al medikamentoj, al la novaj medicinaj kaj sciencaj teĥnologioj”*

* Human Rights Council, “Situation of human rights in Cuba”, A/HRC/4/12, januaro 2007.

La enpotenciĝo de s-ro Barack Obama tamen signifis iometan ŝanĝon. En 2009 li nuligis la limigojn de vojaĝoj kaj de monsendoj truditajn en 2004.* La signoj de malfermiĝo kulminis la 10-an de decembro 2013, dum ceremonio omaĝe al Nelson Mandela, kiam s-roj Obama kaj Raúl Castro interŝanĝis manpremon kvalifikitan “historia”.

* Kp Patrick Howeltt-Martin, “Dégel sous les tropiques entre Washington et La Havane” [“Tropika degelo inter Vaŝingtono kaj Havano”, Le Monde diplomatique, novembro 2014.

La prezidintoj James Carter kaj William Clinton siavice plurfoje esprimis sian kontraŭecon al la vaŝingtona politiko. “Mi senĉese petis samtempe publike kaj private la finon de nia ekonomia blokado kontraŭ la kuba popolo, la forigon de ĉiaj financaj, komercaj kaj vojaĝaj limigoj”. deklaris s-ro Carter post sia dua vojaĝo al Kubo en marto 2011.* Por s-ro Clinton, la “absurda” politiko de sankcioj montriĝis “totala fiasko”.*

* James Carter, Trip report by former US president Jimmy Carter”, The Carter Center, 1-a de aprilo 2011.
* Christopher Hitchens, What was Bill thinking?”, Newsweek, Novjorko, 24-an de septembro 2009.

La ĉambro de komerco de Usono, kiu reprezentas la mondon de la plej gravaj multnaciaj aferoj de la lando, ankaŭ informis, ke ĝi “deziras la finon de la embargo”.* La New York Times kondamnis “anakronismon de la malvarma milito”.* La Washington Post, kvankam konservativa, siavice montriĝas pli vigla: “La politiko de Usono koncerne Kubon estas fiasko. [...] Nenio ŝanĝiĝis, krom la fakto ke nia embargo igas nin pli ridindaj kaj pli senpovaj ol iam ajn antaŭe.”*

* Komerca ĉambro de Usono: “Testimony on “examining the status of US trade with Cuba and its impact on economic growth””, 27-an de aprilo 2009.
* “Obama, Cuba and the OAS”, The New York Times, 4-an de junio 2009.
* Michael Kinsley, “The Cuba a proven failure”, The Washington Post, 17-an de aprilo 2009.

La usona publika opinio estas ankaŭ en sia plimulto favora al normaligo de la rilatoj inter Vaŝingtono kaj Havano. Laŭ enketo farita de la CNN la 10-an de aprilo 2009, 64 elcentoj de la usonaj civitanoj kontraŭas la ekonomiajn sankciojn kontraŭ Kubo. Laŭ la entrepreno Orbitz Worldwide, unu el la du plej gravaj vojaĝagentejoj en Interreto, 67 elcentoj de la loĝantoj de Usono deziras pasigi siajn feriojn en Kubo, kaj 72 elcentoj pensas, ke “la turismo en Kubo efikus pozitive por la ĉiutaga vivo de la kuba popolo”.

En 2013, dum la jarkunveno de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj, cent okdek ok landoj el cent naŭdek du kondamnis, por la dudekdua fojo sinsekve, la ekonomiajn sankciojn trudatajn al Kubo, memorigante ke pli ol 70 elcentoj de la kubanoj naskiĝis sub tiu ekonomia sieĝostato.

Salim LAMRANI.

Regiona politiko skuata de la “arabaj printempoj”

La digna izoliĝo de Turkujo

“Nul problemo” kun la najbaroj, tio estis la celo de la eksterlanda politiko de la Partio de Justeco kaj Disvolvado (AKP). Sed la “arabaj printempoj” renversis la regionan situacion, kaj Turkujo nun havas malvarmajn rilatojn kun Sirio, Sauda Arabujo, Irano kaj Egiptujo. Dum la reĝimo nun trairas aŭtokratan devojiĝon, ĉu la elekto de “soleco en digneco” vere estas opcio?

“La pozicio de Turkujo estas etika. Nia regiona politiko estas bazita sur humanaj kaj demokratiaj valoroj, kiujn ĉiu devus aprobi. Tial la puĉo kontraŭ [la egipta prezidanto] Mohamed Morsi [la 3-an de julio 2913] estis tiom elreviga”. Same kiel s-ro Yasin Aktay, vicprezidanto taskita pri la eksterlandaj rilatoj en la Partio de Justeco kaj Disvolvado (AKP), la proksimuloj de tiu partio ĉiam ekas konversacion per la situacio en Egiptujo kaj emfazante la “etikan pozicion” de la registaro. S-ro Aktay daŭrigas: “Ni pensis, ke la Okcidento provos izoli la novan reĝimon. Sed ĝi restis pasiva spektanto de la murdo de demokratio — la amasmurdo de Rabia* kun silentigitaj amasinformiloj.”

* En la tago 14-a de aŭgusto 2013, la egiptaj armeo kaj polico mortigis ĉirkaŭ mil homojn, sturmante kontraŭ la tendumejo de la placo Rabia Al-Adaouia, kie kunvenis la islamistaj oponantoj al la puĉo.

La nekondamno de la puĉo kontraŭ s-ro Morsi kaj la daŭrigo de la usona helpo al Egiptujo estis komprenataj en Ankara kiel perfido de Vaŝingtono. Aktiva subtenanto de s-ro Morsi kaj de la Islama Frataro, la ĉefministro Recep Tayyip Erdogan alvokis por lia liberigo kaj kritikis la reĝimon, kiu sukcedis al li, rifuzante agnoski ties legitimecon. Fariĝinte prezidanto, s-ro Erdogan tiel alparolis la Ĝeneralan Asembleon de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) en Nov-Jorko la 24-an de septembro 2014: “Tiuj, kiuj oponas murdojn en Irako, en Sirio kaj la murdon de la demokratio en Egiptujo, estas akuzataj subteni terorismon.” Li kritikis UN kaj “la demokratiajn landojn, kiuj nur observis la eventojn.” La egipta ministro pri eksterlandaj aferoj rebatis: “Tiuj mensogoj ne mirigas, venantaj de homo deziranta estigi ĥaoson kaj semi malakordon en Mez-oriento, tra sia subteno al teroristaj grupoj kaj organizoj” (Reuters, 25-a de septembro 2014).

S-ro Erdogan ne estas fremda al la amasinformilaj polemikoj. Lia rekta diskurso, aparte favora al la palestinanoj, donis al li grandan popularecon en la araba mondo. Nun, kiam Mez-oriento estas en tempesto, tiu ĉi eble malgrandiĝis, sed la ĉarmo ankoraŭ efikas: li elektiĝis prezidanto dum la unua baloto, per 51,7% de la voĉoj, la 10-an de aŭgusto 2014. S-ro Erdogan esperas sufiĉe larĝan venkon okaze de la parlamentaj elektoj de junio 2015 por trudi konstitucian ŝanĝon kaj veran prezidantan sistemon.

Apud li staras s-ro Ahmet Davutoglu. Li estas universitatano, ne politikisto. Ĉefa diplomatia konsilanto de la AKP ekde ĝia alveno ĉe la regposteno, la 3-an de novembro 2002, li fariĝis ministro pri la eksterlandaj aferoj en majo 2009. Kaj, kiam s-ro Erdogan fariĝis prezidanto, s-ro Davutoglu ricevis la taskon regi la AKP, samtempe kiel la funkcion de ĉefministro. Kvankam oni foje aŭdas, ke ambaŭ homoj ne ĉiam akordiĝas, s-ro Davutoglu restas fidela leŭtenanto. Ankoraŭ ne eluzita de la regado, li povas certigi la kontinuecon de la AKP-projekto, dum multaj deputitoj finas sian trian kaj lastan mandaton.

Tiu projekto de “nova Turkujo” — sub la regado de plifortigita prezidanto, instalita en tute nova milĉambra palaco, kies konstruadon oni taksis je 615 milionoj da dolaroj* — baziĝas sur pliigita centralizo kaj aŭtokratio. Plifortigita de la balotoj, la regantoj sufokas la liberecon paroli kaj manifestacii, bridas la juĝantaron, maldungigas la ĵurnalistojn, kaj eĉ distingiĝis en 2014 per sia provado malpermesi Twitter kaj Youtube. La 12-an de decembro, s-ro Erdogan anoncis, ke li de nun prezidos la kunvenojn de la ministraro. De la manifestacioj de la Gezi-parko en somero 2013, ĉia kontestado de lia aŭtoritato estas rigardata de li kiel rekta minaco.

* BBC News Europe, Londono, 5-a de novembro 2014.

En Istanbulo, la rumoroj kaj onidiroj anstataŭis la faktojn. Multaj el la kontaktitaj homoj akceptas respondi demandojn kaj esprimiĝi nur kondiĉe de anonimeco. La 14-an de decembro (2014) la polico aŭrore prezentiĝis ĉe la ĵurnalo Zaman kaj ĉe la televidĉeno Samanyolu, kaj arestis ĉefe ĵurnalistojn konatajn pro siaj ligoj kun la religia gvidanto rifuĝinta en Usono, Fethullah Gülen. Tiuj iniciatoj estigis fortajn protestojn de Eŭropa Unio kaj de Usono, kaj ankaŭ de la turkaj asocioj de ĵurnalistoj kaj eldonistoj. S-ro Gülen, kiu estis aliancano de s-ro Erdogan, fariĝis malŝatata post kiam anoj de lia frataro diskonigis, en decembro 2013, koruptofarojn koncernantajn gravajn personojn de la AKP, inkluzive ministrojn kaj ties gefilojn. S-ro Erdogan asertis, ke li “renversos tiun perfido-reton kaj igos ĝin respondeci pri siaj agoj”.*

* Hürriyet Daily News, Istanbulo, 12-a de decembro 2014.

Nuntempe s-ro Erdogan ĝuas ankoraŭ la konfidon de duono de la loĝantaro, kiu kundividas lian mond-rigardon kaj profitis el lia politiko, aparte en la ekonomia kaj socia kampoj. Sed kio pri la turkoj, kiuj aŭdigis sian voĉon en la Gezi-parko? Sen kalkuli ke la centr-dekstra liberala marĝeno de la AKP, kiun s-ro Erdogan konkeris en 2002, promesante pli inkluzivan Turkujon, povus ankaŭ laciĝi pri lia kreskanta aŭtokratismo.

Kursoj pri la otomana lingvo

La “nova Turkujo” ankaŭ redifinas la lokon de la lando en la mondo, kun ĝia otomana heredaĵo kaj la patroneco de la sunaisma islamo. S-ro Erdogan eĉ ĵus proponis la enkondukon de devigaj kursoj pri la otomana lingvo* en la mezlernejoj. Ĉio tio vibras kun malnova vizio, defendata de s-ro Davutoglu, tiu de Turkujo, kiu fariĝu potenca lando en la mondo, emfazante la unuecon de islamo. Kiel klarigas Behlül Özkan, vicprofesoro pri internaciaj rilatoj en la universitato de Marmara, citante la artikolojn kaj la libron de la nova ĉefministro*, “Turkujo ne estas ordinara naci-ŝtato, sed la centro de la civilizo [otomana], (...) [ĝi devas] fariĝi politika centro ebliganta ŝtopi la malplenon de la potenco, kiu aperis post la likvido de la otomana imperio”*”. S-ro Davutoglu opinias, ke sub Mustafa Kemal Atatürk, la fondinto de la moderna respubliko, Turkujo malprave elektis fariĝi periferia elemento sub la sekureca protekto de la okcidenta civilizo, prefere ol esti centro, eĉ malforta, de sia propra civilizo”. Li kritikas la “valoro-krizon en la okcidentaj socioj”, opiniante ke “la okcidentaj demokratioj estas danĝeraj ĉar al ili mankas religiaj valoroj kiuj gvidu ilin”. Li pensas, ke, se la identeco de Turkujo estus bazita sur islamo, ties landlimoj povus esti plilarĝigitaj”.

* La araban alfabeton de la otomana turka lingvo oni anstataŭis per la latina alfabeto kiam kreiĝis la respubliko.
* Ahmet Davutoglu, “Stratejik Derinlik” (Strategia profundeco), Küre Yayınları, Istanbulo, 2001.
* Behlül Özkan, “Turkey, Davutoglu and the idea of pan-islamism”, Survival. Global Politics and Strategy, vol. 56, n-ro 4, Londono, aŭgusto-septembro 2014.

Sub la respondeco de s-ro Davutoglu, la regionaj politikoj de Turkujo spertis promesplenan komencon: “nul problemo kun la najbaroj” kaj uzo de la influpovo. S-ro Abdullah Gül, kiam li estis ministro pri eksterlandaj aferoj (2003-2007) estis ŝlosila intertraktanto en la intertraktado por aliĝo al la EU kaj en la rilatoj kun Centra Azio kaj Kipro, dum s-ro Davutoglu direktis sian atenton al la rilatoj kun la araba mondo. La aliro estis tute pragmata: s-ro Erdogan estis vidata dum sia feriado kun la siria gvidanto Bachar Al-Asad, kvalifikita “frato”, kaj ricevis premion pri la homrajtoj el la manoj de la libia gvidanto Muamar Kadafi. Sub la gvidado de s-ro Davutoglu, Turkujo intensigis sian ekonomian kunlaboron, malfermis siajn landlimojn, forigis la devigon havi vizon por multaj landoj de la Mez-oriento, Kaŭkazo, Afriko, ktp.*. La ĉefa celo estis kreskigi la politikan kaj ekonomian konfidon al Turkujo. Tiu ŝajnis atingita kun, ekzemple, dekobligitaj komercaj interŝanĝoj kun la mez-orientaj kaj nordafrikaj landoj inter 2002 kaj 2011.

* Vd Alain Vicky, “A l’assaut de l’Afrique”, dans “Turquie, des Ottomans aux islamistes”, Manière de voir, n-ro 132, decembro 2013 — januaro 2014.

Tiam okazis la “arabaj printempoj”. S-ro Davutoglu kredis, ke la islamistaj grupoj atingos la regpovon kaj tenos ĝin, kaj ke, subtenante ilin, Turkujo ludos gvidan rolon en Mez-oriento. Tiu ambicio estis sendube stimulata de la okcidenta espero, ke Turkujo povos esti modelo por la modera islamo, instigante la AKP supertaksi sian povon. Ahmet Insel, liberala universitatano, klarigas: “Ĝis 2011 la ideoj de Davutoglu estis romantikaj, sed ni ne povis diri, ke li malpravas. Hodiaŭ Turkujo ne plu havas ambasadoron en Egiptujo, Sirio kaj Israelo. Spite al ligoj komence intimaj (Ankara estis mediatoro inter Tel-Aviv kaj Damasko en 2007-2008), la rilato kun Israelo trairis serion de krizoj: dum la pintokunveno en Davos (29-a de januaro 2009), kiam s-ro Erdogan akuzis la prezidanton Shimon Pérès mortigi la palestinanojn, poste okaze de la israela atako kontraŭ la ŝipo Mavi Marmara kaj tuta aro da turkaj ŝipetoj transportantaj homhelpon al Gazao (31-a de majo 2010), mortigante naŭ turkajn aktivulojn, kaj antaŭnelonge, la 2-an de decembro 2014, kiam la israela ministro pri defendo publike kondamnis Turkujon, kulpan laŭ ĝi protekti membrojn de la Hamaso.

Turkaj ministroj kaj konsilistoj rigardas tiun subtenon kiel alian ekzemplon de sia “etika pozicio”. “Ni verŝajne estas la sola registaro, ekster la araba mondo, kiu subtenas la Hamason”, deklaras unu el niaj kunparolantoj, postulante anonimecon, kaj neante, ke tio okazas malprofite al la Palestina Aŭtoritato gvidata de la Fataho. Tamen, malgraŭ tiuj streĉoj, komerco kaj turismo kun Israelo daŭre disvolviĝis.

Koncerne Irakon, la rifuzo de la religia ŝijaista politiko de la eksa ĉefministro Nouri Al-Maliki (2006-2014) kondukis Ankara plibonigi siajn rilatojn kun la regiona kurda registaro de Erbil. Turkujon surprizis la antaŭeniro de la Organizo de la Islamisma Ŝtato (OIŜ), inkluzive sur teritorioj loĝataj de turkmenoj. Ĝi devis alfronti ostaĝkaptadon de turkaj kamionŝoforoj, kaj poste de kvardek naŭ diplomatoj laborantaj en Mossul en junio 2014 — ilia liberigo okazis tri monatojn poste en kondiĉoj ne precizigitaj.

La krizo de Sirio, kun kiu Turkujo havas komunan traireblan landlimon okcent okdek kilometrojn longan, kaŭzis alvenon de unu miliono sescent mil rifuĝintoj, kun kosto taksita de la registaro je 5,5 miliardoj da dolaroj. Dum Usono rigardas la OIŜ kiel sian ĉefan malamikon, por Ankara la ĉefa malamiko estas la reĝimo de s-ro Asad. La plej gravaj malsukcesoj de la AKP, post Egiptujo, okazis en Sirio. Male al tio, kion esperis Ankara, s-ro Al-Asad ne falis. Soli Özel, profesoro pri internaciaj rilatoj en la universitato Kadir Has, kritikas la manieron laŭ kiu la AKP mastrumis tiun dosieron ekde 2012: “Ili ne sukcesis regi la Liberan Sirian Armeon (LSA) kaj prenis la riskon, subtenante ekstremismajn organizaĵojn, transformi Turkujon en novan Pakistanon, kun ties propraj talibanoj. Kiu ajn grupo estis subteninda, kun la sola kondiĉo ke ĝi efike luktis kontraŭ Al-Asad. Ni vidis la Al-Nosra-Fronton kaj la OIŜ varbi ĉi tie, dum la regantoj rigardis aliloken.”

Samtempe, multaj turkoj opinias, ke la OIŜ, sunaista organizaĵo, meritas certan komprenemon. Kiel rimarkas s-ro Etyen Mahcupyan, la ĉefa konsilanto de la ĉefministro,:“la OIŜ sukcesis instaliĝi kaj organizi sociajn kaj kulturajn servojn, kio signifas, ke ĝi nun havas ian aŭtoritaton. Ni eble baldaŭ vidos ĝiajn membrojn intertrakti, vestitaj per nigra kostumo kaj kravato.” La kurda demando estas malfacila: la siriaj kurdoj de la Partio de la Demokratia Unio (PYD en la angla) estas parto de la Partio de la Laboristoj de Kurdistano (PKK), la separisma grupo — etikedita “teroristo” de Vaŝingtono kaj EU — armee konfliktanta kun la turka ŝtato de tridek ses jaroj*, kaj kun kiu la registaro komencis sekretan pac-procezon. La streĉo en la sudoriento de Turkujo fariĝis evidenta komence de oktobro 2014, kiam kolero-manifestiĝoj eksplodis inter la turkaj kurdoj antaŭ la pasiveco de la registaro fronte al la ofensivo de la OIŜ kontraŭ la urbo Kobané: pli ol tridek kvin homoj estis mortigitaj ene de kelkaj tagoj.

* Vd Allan Kaval, “La kurdoj, kiom da divizioj?”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2014.

Turkujo estis malmulte ema preni unuarangan lokon en la milita koalicio sub usona komandado, starigita en aŭtuno por bombardi la OIŜ kaj rompi la sieĝon de Kobané, eĉ se ĝi respondis al la internaciaj petoj, severigante la regon de sia suda landlimo kaj permesante al la Peŝmergoj trairi sian teritorion. Tiu ĉi premo povas nur kreski kun la aktiva partopreno de Irano al la kontraŭ-OIŜ lukto en Irako*, la plifortigo de la ŝijaisma akso kaj la fakta pliproksimiĝo de Tehrano kun Okcidento.

* Hürriet Daily News, 7-a de decembro 2014.
La ekonomio komencas malbonfarti

Elrevigita de la eventoj en Sirio kaj en Egiptujo, la AKP forlasis sian pragmatismon favore al reveno al la ideologio nomata “etika pozicio”. S-ro Ibrahim Kalin, la ĉefa konsilanto pri ekstera politiko de la prezidanto nomas ĝin “soleco en digneco”.

Tamen, Turkujo ne povas permesi al si tro longan diplomatian izoliĝon, kiel atestas la egipta kazo. “La rilato estas nesimetria”, notas Mensur Akgün, profesoro en la universitato Kültür de Istanbulo. Turkujo bezonas la havenojn kaj merkatojn de Egiptujo, sed Egiptujo povas provizi sin en kiu ajn alia lando. Ni devas kreskigi niajn ekonomiajn eksportadojn kaj plifortigi nian diplomatian pozicion.” Tio des pli veras, ke la ekonomia kresko komencas malrapidiĝi: ĝi pasis en 2014 de 4 al 3,3%, dum en 2009, komence de la monda krizo, ĝi estis 9%.

Ĉu la regiona politiko de Turkujo estis ostaĝigita de la vizio de “nova Turkujo” bazita sur la otamana heredaĵo kaj la sunaisma islamo? Aŭ ĉu la nunaj malfacilaĵoj kondukos la gvidantojn de la AKP rekonstrui siajn regionajn aliancojn? Estis ja la signifo de la mesaĝo de la vicĉefministro Bülent Arinç “pri amikeco kaj frateco” al la najbaroj de Turkujo, Sirio kaj Irano, kaj al la “tradiciaj amikoj kaj aliancanoj”, Sauda Arabujo, Kuvajto, Unuiĝintaj Emirlandoj, Egiptujo aŭ Jordanio*. Sed necesos verŝajne atendi post la printempaj parlamentaj balotoj por havi pli klaran ideon pri la orientiĝo elektita de s-ro Erdogan.

* Parolado farita ĉe la kvina pintkunveno de Bosporo de la Asembleo de la turkaj eksportantoj, reprenita de Hürriet Daily News, 13-a de decembro 2014.

Wendy KRISTIANASEN

Vekiĝo de la romaa komunumo

Longtempe nevidebla, la plej granda romaa komunumo en Eŭropo plenumis identecan renaskiĝon danke al malfermiĝo de la turka islam-konservativa registaro. Sed ties ekonomia kaj socia emancipiĝo montriĝas multe pli malfacila.

SINJORO Bahattin Turnali paŝas malrapide tra la stratoj de sia kvartalo vestita per eleganta nigra kompleto kaj kravato. Juna kadrulo duoble diplomita el la universitato de Istanbulo, preskaŭ tridekjara, li ĵetas patrecan rigardon al tiuj maljuniĝantaj domegoj, kie li kreskis. “La taksiistoj rifuzas veni tien post la 21-a horo. Pro la perfortoj kaj drogo-fikomerco”, li rakontas.

Ĉirkaŭ ses mil romaoj vivas en Kustepe, malriĉa kvartalo de la Istanbulo-centro, kiu havas entute dudek du mil loĝantojn. S-ro Turnali baldaŭ atingas deklivan implikaĵon de stratetoj. Sur la ĉefa placo, kafejo frontas la moskeon, de kie sonas la alvoko al la vespera preĝo. La mastro, s-ro Bülent Filas, loka figuro, donas la tonon: “Antaŭ ĉio, necesas diri, ke nia situacio estas bona.”

En Kustepe kiel aliloke en la romaa loĝantaro, oni volas kredi, ke nova erao komenciĝis. De kvin jaroj, la turka ŝtato multobligis malfermajn iniciatojn. En 2010 s-ro Recep Tayyip Erdogan, tiam ĉefministro, forprenas la negativan terminon Cingene (“cigano”) el la turka juro. La postan jaron, li forigas leĝon (neaplikitan), kiu permesis al la ministro pri internaj aferoj elpeli romaojn sen identeco aŭ konsiderataj kiel “nealiĝintaj al la turka kulturo”. La 14-an de marto 2010, antaŭ dek kvin mil romaoj kunvenintaj el la tuta lando en sportejo de Istanbulo, li donas omaĝan paroladon kaj pardonpetas, “nome de la ŝtato”, pro la malbonaj traktadoj kaj la suferitaj diskriminacioj. “Eĉ la neromaaj turkoj komencis uzi pli singardan lingvaĵon”. rimarkas s-ro Metin Salih Sentürk, prezidanto de la asocio de la florvendistoj kaj alia figuro de Kustepe. “Estas revolucio!”, insistas s-ro Filyas.

Tiu operacio ne estas sen kaŝita politika celo. Ĝi estis uzata kiel garantiaĵo por la Eŭropa Unio, kiu atendas antaŭenpaŝojn pri la demando de la malplimultoj. Ĝi akompanas ŝanĝon de doktrino ĉe la pinto de la ŝtato, de post la enpoviĝo de la Partio de Justeco kaj Disvolvado (AKP), konservativa. “Recep Tayyip Erdogan kaj la AKP ĉiam montris certan malfermecon rilate al la diversaj identecoj en Turkujo. Tio ebligis al ili revenigi islamon en la publikan spacon, analizas Jean Marcou, esploristo ĉe la Observejo de la turka politika vivo*. Ili volas povi afiŝi la hanafisman sunaismon, kvankam ĝi estas tute plimulta, same kiel afiŝiĝas la kurdoj, la alevitoj, la armenoj aŭ ... la romaoj.”

* http://ovipot.hypotheses.org
Segregacio restas senkompata realeco

Dum okdek jaroj, la romaoj restis nevideblaj en la politika spaco. Kvankam konservante siajn tradiciojn kaj propran socian vivon, ili fandiĝis en la respublikon konstruitan de Mustafa Kemal Atatürk. Ili servas en la armeo, praktikas la saman religion kiel la plimulto, parolas la saman lingvon kaj praktikas saman kulton al Atatürk.

Ni tamen ne miskomprenu. Same kiel aliloke sur la kontinento, la romaoj kaj la lingvaj malplimultoj kun proksimaj radikoj (dom, lom) aperas kiel ellasitoj: alta senlaboreco, malbona aliro al kuraco-servoj, aĉaj loĝejoj. Alta proporcio de infanoj forlasas la lernejon. Multaj, knaboj same kiel knabinoj, estas instigataj labori aŭ geedziĝi dum adolesko*. Segregacio restas senkompata realeco, eĉ se la precize celataj perfortaĵoj estas malpli oftaj ol en aliaj landoj.

* Unicef, “Analysis of the situation of children and young people in Turkey 2012”, Ankara, 2013.

En Kustepe, la junuloj estas kaptitaj de la “bonzaï”, malmultekosta sinteza drogo aperinta en 2010, kiu kaŭzas fortan dependon. Kun eta asocio por lukto kontraŭ la diskriminacioj kaj por edukado (Egcam) antaŭ nelonge kreita, s-ro Turnali provas rompi la spiralon de malriĉeco, helpante la familiojn de la kvartalo plusendi siajn infanojn al la lernejo. Depost 2010, svarmas tiaj etaj strukturoj kaj, kun ili, nova generacio de proparolantoj, diplomitaj kaj politikkonsciaj, malmergiĝas. “Tre malmultaj inter ni iris al universitato, li rakontas. hodiaŭ mi fariĝis ia modelo.”

Reĝisoro de dokumentaj filmoj*, tridekjarulino venanta de Istanbulo, Elmas Arus fondis la asocion “Nul diskriminacio” en 2010. Samjare, en marto, ŝi publike alparolis dum la mitingo organizita de s-ro Erdogan. Sed ŝia engaĝiĝo ne estis komprenata en ŝia familio: “Mia patrino diris, ke mi devus honti ankoraŭ interesiĝi pri tiuj demandoj, dum mi havas bonan situacion. Ŝi ne fieras esti romao. Ŝi forgesis sian historion kaj sian lingvon.” Veki la romaan identecon estis politike sendolara operacio por s-ro Erdogan. Male al la kurdoj, ili neniel postulas aŭtonomecon. Ili havas malmulte da solidareco kun la eŭropaj romaoj, kun kiuj ili kundividas nek la longan historion de persekutoj, nek la religion, nek iujn trajtojn de kultura vivo. “Erdogan traktis ilin kiel homojn, igante ilin videblaj. Tio sufiĉas por ili, eĉ se estas nenio pli”, bedaŭras la dokument-filmistino. Ja koncerne agojn, la bilanco restas magra. Jes ja, la solvado de la identeco-problemoj de kelkaj familioj, precipe la nomadoj en la oriento de la lando, estis faciligita. Socialaj loĝejoj estis atribuataj al romaoj, la dialogo pliboniĝis inter la registaro kaj la asocioj. Sed la soci-ekonomiaj progresoj estas malrapidaj, aŭ eĉ ne ekzistas.

* Ŝi estas interalie kunaŭtoro de “Buçuk”, realigita en 2010.

En sia oficejo, kune kun siaj du asistantinoj, la doktorino Didem Evci implice tion konfesas: la esplorcentro pri la romaa kulturo, kiun ŝi direktoras, estas malplena konko. Tiu instituto, kreita de s-ro Erdogan, naskis esperojn sed montras neniun konkretan rezulton post tri jaroj da ekzisto. “Estas nomo kaj kelkaj paperoj”, diras dungitino de la universitato Adnan-Menderes en Aydin, kie la instituto loĝas. Ayhan Kaya, esploristo en la universitato Bilgi de Istanbulo, ne kredas je la sincereco de s-ro Erdogan pri tiu dosiero: “Sen la perspektivo de alproksimiĝo kun la Eŭropa Unio, ili neniam troviĝus en la programo de Erdogan, kvankam ili estas islamanoj.”

La deziroj eniri politikon grandiĝas

Ankoraŭ pli malbone, la programoj de urborenovigo malfortigas la romaajn loĝantarojn. Pro sia stato malfavora al la sano kaj pro seismo-risko, kelkfoje troigita de la aŭtoritatuloj, la romaaj kvartaloj de la urbocentro estas privilegiita celo de vasta plano lanĉita en 2012. Neniu kontestas la neceson agi. Sed la asocioj publike mallaŭdas la plenpovon de la lokaj regantoj kaj la ruinigajn efikojn de la relokado, plej ofte malproksime de la renovigitaj kvartaloj. La trudita migrado interrompas lernejan kurson, perdigas dungojn, kaj “povas havi negativan efikon al la socia kohereco de la komunumo”, bedaŭras la Eŭropa Centro por la rajtoj de la romaoj*.

* European Roma Rights Centre, “Turkey: Country profile 2011-2012”, Budapeŝto, aprilo 2013.

En 2005, la Istanbula municipo kaj la registaro decidis renovigi Sulukule, la historian kvartalon, preskaŭ miljaraĝan, de la romaoj, situantan en la urbocentro. Ĉirkau tri mil kvincent loĝantoj estis devigitaj vendi sian terenon por esti relokataj kvardek kilometrojn for de tie. Sed la luprezoj pli altaj, kaj la prezo de la transporto por daŭrigi sian laboron en Istanbulo rapide devigis multajn familiojn reveni vivi en Sulukule, en pli mizeraj kondiĉoj. “Ni ne ĉesis klarigi la problemon al la registaro, sed tiu nenion volis aŭdi, ĉar ĝi ne plu volis romaojn ĉi tie” malĝojas s-ro Hacer Fogo, de la Eŭropa Centro por la rajtoj de la romaoj, kiu, ankoraŭ nun, daŭrigas persekutojn ĉe tribunaloj por ricevi kompensojn.

Malriĉiĝo povus subfosi la bonefikon de la oficialaj agnosko-paroladoj. En septembro 2013, juna romao perdis sian vivon en Bursa, la kvara urbo de la lando, okaze de najbaraj perfortaĵoj aperintaj post la transloĝigo de romaoj, kies kvartalo estis renovigata. Pridemandita de la Parlamento, la urbestro abrupte (malmilde) akuzis: “Plej granda parto de la romaoj (...) vivas per ŝtelado, finegoco de drogo kaj agresoj”. La dek tri romaaj infanoj de tiu kvartalo estis akceptitaj en aparta klaso en la bazlernejo*.

* Hürriyet Daily News, Istanbulo, 25-a de septembro 2013.

La entuziasmon do iom post iom anstataŭas maltrankvilo kaj senpacienco. “Dum la elektoperiodoj, homoj venas kaj faras promesojn por ricevi niajn voĉojn; alitempe, ni estas nevideblaj” , malkontentas s-ro Turnali. Sed la refleksoj ŝanĝiĝas, kaj la deziroj eniri en politikon kreskas inter la asociaj agantoj. La juna kadrulo konsideras kandidatiĝi okaze de la parlamentaj elektoj, kiuj okazos ĉi-jare: “Estas neniu romaa reprezentanto nun. Mi estos la unua, inch Allah!”*.

* En la araba: “Se Dio volas” — jmc -.

Marie CHAMBRIAL & Erwan MANAC’H

Konkuranto por la usona tradicia partnero

Aŭstralio, logata de Ĉinujo

Artikol-serio: La granda ludo de la aliancoj

Kiel eĥo al la zorgoj de la landoj de sud-orienta azio skuataj de la ekonomiaj kaj teritoriaj ambicioj de Pekino, Aŭstralio ŝajnas plenumi sian rolon de leŭtenanto, kadre de la usona strategio de reekvilibrado al la Pacifiko. Tamen, ties ekonomia integrado en la regiono malkovras politikon multe pli ambiguan, kun deziro de emancipiĝo kaj fascino rilate al Ĉinujo.

La 15-an de novembro 2014, okaze de la kunveno de la G20 en Brisbano, la prezidanto Barack Obama kunvenigis siajn japanan kaj aŭstralian samrangulojn. Tiuj neformalaj diskutoj kun s-roj Abe Shinzo kaj Anthony Abott koncentriĝis al la defendaj problemoj. La du viroj estas la apogkolonoj de la usona sekurec-sistemo en la okcidenta Pacifiko, kiu ankaŭ enhavas Tajvanon kaj Sud-Koreujon. Ili kundividas la saman zorgon koncerne la landliman premon de Ĉinujo al siaj najbaroj.

Oni konas la pozicion de Tokio rilate al Pekino: temas pri malkonfido, kiun la ripetaj streĉoj pri la Senkaku/Diaoyu- insuloj kontribuas firmigi, malgraŭ la kreskantaj ligoj inter la ekonomioj de ambaŭ potencaj landoj de orienta Azio. La pozicio de Kanbero, malpli komentita en Eŭropo, atestas pri sendifekta subteno al Vaŝingtono, al kiu ĝin ligas armea pakto jam sesdek-tri-jara.

Unu el la plej vastaj usonaj eksterlandaj bazoj pri persatelita informkaptado troviĝas en la centro de Aŭstralio — ĉe Pine Gap, apud Alice Springs. La aŭstralianoj, integritaj en la tutmonda aŭd- kaj kaptad-sistemo de Usona armeo, senmurmure sekvis Usonon tra ĝiaj plej diskutataj lastaj ekspedicioj, de Irako ĝis Afganujo. Kun defendo-buĝeto kreskanta je 6% en 2015*, la lando planas repotencigon de sia mararmeo, kaj ĝi ankoraŭ plifortigis tiujn ligilojn subskribante, la 12-an de aŭgusto 2014, novan interkonsenton kun Usono por la lokado de dumil kvincent usonaj soldatoj sur la Darwin-bazo, norde de Aŭstralio. Fine, neniu forgesas, ke, la 17-an de novembro 2011, s-ro Obama ja antaŭ la aŭstralia Parlamento oficiale anoncis la starigon de la tiel nomata “pivoto-strategio”, tio estas la reekvilibrado al Azio de la usona ĉeesto*.

* Zachary Keck, “Australia boosts defense spending 6.1%”, The Diplomat, 1-a de majo 2014, http://thediplomat.com.
* “Remarks by president Obama to the Australian Parliament”, Blanka Domo, Vaŝingtono, DC, 17-a de novembro 2011.

Malgraŭ tio, la rilatoj montriĝas tre malvarmaj inter la tre konservativa s-ro Abbott, elektita en 2013, kiu kontestas la klimatan varmiĝon kaj la neceson haltigi tion, kaj s-ro Obama, kiu faris el tio forta ero de sia politiko. De la 17-a ĝis 19-a de novembro 2014, tuj post la G20-kunveno de Brisbano, la aŭstralia prezidanto kaptante la okazon de la vizito de la ĉina prezidanto s-ro Xi Jinping, faris neniam antaŭe viditan alproksimiĝon kun Ĉinujo, intence sin liberigante tiel de la avertoj, tamen nekutime solenaj, de sia usona samrangulo.

Antaŭ ol forlasi Brisbanon, s-ro Obama siamaniere resumis la situacion en Pacifiko: “La demando estas la sekva: kiu el tiuj du estos la estonto de la Pacifik-Azio en la venonta jarcento? Ĉu ni iros al pli da integrado, justeco kaj paco, aŭ al malordo kaj konflikto? Jen niaj elekteblecoj: konflikto aŭ kunlaboro? Subpremo aŭ libereco*?” Tiu fendiga diskurso memorigas en impresa maniero la faman alternativon inter la “vivmanieroj” establitan de la Truman-doktrino* aŭrore de la Malvarma Milito. Ĝi markis la aŭstralian gazetaron, dum s-ro Abbott malkaŝe ignoris ĝin, varme celebrante la ĉin-aŭstralian partnerecon.

* Lenore Taylor, “G20: Barack Obama uses visit to reassert US influence in Asia Pacific”, The Guardian, Londono, 15-a de novembro 2014.
* En sia parolado antaŭ la Kongreso de Usono la 12-an de marto 1947, la prezidanto Harry Truman prezentiĝis kiel ĉampiono de la “libera mondo”, kun dupolusa konceptado de la internaciaj rilatoj.

La vizito de la ĉina prezidanto, kiu koncentris la atenton de la tuta lando, estis okazo por fortigi la duflankajn ligilojn, aparte markitajn de la subskribo, la 19-an de novembro, de vasta libermerkata interkonsento* kaj de la inaŭguro de la unua forumo de la regionaj registarestroj de ambaŭ landoj.

* Evento, kiu eklipsis en la aŭstralia gazetaro la ŝtatestran viziton de s-ro François Hollande, samtage okazintan.
Al la komerca prospero

SINJORO Xi Jinping profunde konas Aŭstralion, kies diversajn ŝtatojn li vizitis antaŭ lia aliro al la plej alta posteno de Ĉinujo, en marto 2013. Lian viziton taksis ege pozitive la aŭstralia gazetaro, kiu memoris la “du dezirojn” formulitajn okaze de lia parolado — tre aplaŭdata — antaŭ la Parlamento: “La unua estas duobligi la enspezon de ĉiu loĝanto antaŭ la jaro 2020. (...) La dua estas transformi Ĉinujon en socialisman landon, prosperan, demokratian, kulture evoluintan kaj harmonian antaŭ la mezo de la jarcento*.”

* Parolado antaŭ la aŭstralia Parlamento, 17-a de novembro 2014.

Nur la Verduloj, fare de sia gvidantino la senatanino Christine Milne, aŭdacis pridemandi s-ron Xi Jinping pri la situacio en Hongkongo kaj pri la ĉinaj politikaj malliberuloj. S-ro Abbott mem elvokis la “brilan sunon” de la Kanbero-Pekinaj rilatoj.

Aŭdiĝis tamen kelkaj kritikoj. Laŭ Hugh White, profesoro ĉe la Centro por Strategio- kaj Defendo-Studoj de la aŭstralia nacia Universitato, la politiko de s-ro Abbott danĝere rompas la ekvilibron, kiun Aŭstralio ĉiam kapablis konservi inter sia azia regiona enradikiĝo kaj sia okcidenta solidareco: “[S-ro Abbott] navigas senplane inter la du potenc-polusoj de la regiono, unu tagon ĉe la flanko de Usono, la sekvantan tagon ĉe tiu de Ĉinujo, sen klara konscio pri sia fina celo. (...) Reale, ni ne povas permesi al ni submetiĝi je neniu el ili. La parolado de Obama montras, ke li havas neniun respondon por doni al la ĉinaj ambicioj, escepte de senkompromisa rezisto, sed sen potenco, kio estas la “pivoto-strategio” — kaj ni scias, ke tio ne funkcias. Xi montras siaflanke, ke la ĉina celo estas tute ekskludi Usonon el Azio, kaj tio ankaŭ ne funkcias por ni* Tamen, se tiu opinio ja bone priskribas la malfacilon por Aŭstralio ekvilibrigi siajn aliancojn en la azia sud-oriento kaj oriento, ĝi ŝajnas subtaksi la longdaŭrajn tendencojn de ĉin-aŭstralia alproksimiĝo, kiu, laŭ longa perspektivo kaj trans la tre paradoksa kazo de s-ro Abbott, ŝajnas destinita plifortiĝi.

* Hugh White, “Abbott clueless on how to handle US and China”, The Sydney Morning Herald, 25-a de novembro 2014.

Deklarante, ke Kanbero ne aliris Ĉinujon “kiel kontraŭulon”, la lasta “Blanka Libro” (Oficiala Dokumentaro) de la aŭstralia Defendo, publikigita en 2013, jam estis tre malsama de tiu de 2010, sufiĉe agresema rilate Pekinon. La venonta eldono de tiu dokumento, planita por 2015, verŝajne ne revenos al la tono de 2010. Eble troviĝos en ĝi la termino “Hindo-Pacifika”, kiu tradukas la strebon de Aŭstralio plilarĝigi kaj reekvilibrigi sian geopolitikan agzonon, inkluzivante en ĝin la baratan partneron. Post la vizito de s-ro Abbott en Barato en septembro, la barata ĉefministro, s-ro Narendra Modi, oficiale restadis en Aŭstralio de la 16-a ĝis la 18-a de novembro, kaj li alparolis ambaŭ ĉambrojn de la Parlamento — historia unua fojo. Sed, spite al tiu strebo, kaj al la aŭstralia opono al la agresema marpolitiko de Pekino*, multaj analizistoj opinias, ke la diplomatiaj rilatoj inter Ĉinujo kaj Aŭstralio travivas gravan ŝanĝon, des pli signifoplenan, ke tiu ĉi okazas sub registaro, kiu apriore ne estis antaŭinklina al tiom realisma politiko.

* Kirk Spitzer, “Australia chooses sides — And it’s not with China”, Time, Nov-Jorko, 6-a de majo 2013.

La 21-an de oktobro 2014, kelkajn semajnojn antaŭ la kunveno de la G20, la aŭstralia politikistaro unuanime salutis la memoron de Gough Whitlam, ĵus forpasinta je aĝo de 98 jaroj. Hodiaŭ nekonata ekster sia lando, tiu labor-partiano, eksa registarestro, estis la unua aŭstralia gvidanto, kiu agnoskis la komunistan Ĉinujon en 1972. Tiu decido estis tiam ege kritikata. La tempo ŝanĝiĝis kaj Whitlam estas nun celebrata kiel viziulo. Ĉinujo fariĝis la unua komerca partnero de Aŭstralio. De la breditaj fiŝoj ĝis la fer-erco, la aŭstraliaj eksportaĵoj tre dependas de la evoluo de kunsumo kaj investado de la azia giganto. En 2013, ili superis 100 miliardojn da aŭstraliaj dolaroj (68 miliardoj da eŭroj) kontraŭ nur 16 miliardoj al Usono; samtempe la importaĵoj de ĉinaj produktoj atingis 50 miliardojn da dolaroj (34 miliardoj da eŭroj)*.

* Komuniko de la departemento pri eksterlandaj aferoj kaj komerco, 21-an de majo 2014.

Unu miliono da ĉindevenaj civitanoj vivas kaj laboras en Aŭstralio. Konsciaj pri la okazantaj regionaj transformoj kaj pri la nova interdependeco, kiun ili kreas inter ambaŭ landoj, iuj membroj de la aŭstralia elito pledas por “nova rigardo” al Ĉinujo. Laŭ s-ro Robert Hawke, eksa ĉefministro, “la azia politiko estas en plena transformiĝo. (...) Ni apenaŭ komencas mezuri la potencon kaj prosperon de Ĉinujo, kaj ankaŭ ĝiajn ambiciojn, kaj direkti saĝan rigardon al ĝia profunda identeco*.”

* Parolado ĉe la Asia Pacific Forum de la Universitato de Queensland, 17-a de novembro 2014.
Kvazaŭ alta homo en homamaso

INSTITUTO pri la aŭstrali-ĉinaj rilatoj (Australia-China Retations Institute — ACRI) estis kreita en majo 2014, gvidata de eksa ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ro Robert Carr. La vicdirektoro de la ACRI, D-ro James Laurenceson, resumas la problemojn de la duopo Pekino-Kanbero per tre konkretaj vortoj: “Kiajn oportunojn kaj defiojn kreos la transiro al la mezklaso de kvincent milionoj da ĉinoj ĝis 2021? Tiu historia evoluo havos enormajn konsekvencojn por Aŭstralio, de minejoj ĝis agrokulturo, sen forgesi la servojn*.”

* Maggie Wang, “China economy specialist to set research agenda for new think tank”, UTS Newsroom, 1-a de aŭgusto 2014, http://newsroom.uts.edu.au.

La turismo-industrio jam agas kiel premgrupo al la registaro Abbott por konsiderinde kreskigi la nombron de vizoj donataj al ĉinaj civitanoj, cele ebligi al la naciaj grupoj profiti de la ofertitaj okazoj de la nova liberkomerca traktato. Tute ne certas, ke la usona pivot-strategio kapablos kontraŭstari la pli kaj pli kreskantan allogon de la ĉin-aŭstraliaj rilatoj, kaj tio malgraŭ ĉiuj kaŝitaj pensoj — realaj — rilate sekurecon.

Okaze de sia parolado antaŭ la aŭstralia Parlamento, precize tri jarojn post tiu de la pivot-strategio farita de s-ro Obama en la sama domo, s-ro Xi uzis metaforon, kiu impresegis: “Ĉinujo, li diris, estas kvazaŭ alta homo en homamaso. La aliaj nature sin demandas kiel la granda homo movos sin kaj agos*.” Aŭstralio, pli ol ĉiu alia, observas la fenomenon, kiu dominas per siaj kapo kaj ŝultroj la maltrankvilajn najbarojn. Sed multaj indikiloj ŝajnas montri ke, male al aliaj, ĝia rigardo al la “alta homo” estas ŝanĝiĝanta de malfida timo al fascinata scivolemo.

* Parolado antaŭ la aŭstralia Parlamento, 17-a de novembro 2014.

Olivier Zajec

Murdoj kontraŭ la gazetara libereco

La 7-an de januaro 2015 okazis islamisma terorista atako kontraŭ la satira semajngazeto Charlie Hebdo en Parizo, farita de la fratoj Chérif kaj Said Kouachi. La desegnistoj Cabu, Charb, Honoré, Tignous kaj Wolinski, la psiĥanalizistino Elsa Cayat kaj la ekonomikisto Bernard Maris, kiuj en tiu tago kunvenis en redakta konferenco, la policano Franck Brinsolaro, la mastrumanto Frédéric Boisseau kaj la korektisto Mustapha Ourrad, Michel Renaud, gasto, kaj policisto, Ahmed Merabet, estis mortpafitaj de la agresintoj. Entute viktimiĝis dek du homoj mortigitaj kaj dek unu vunditaj, inter ili kvar grave. La respondecon pri la atako deklaris Al-Kaido de la araba duoninsulo.

La kolektiva murdo okazinta merkredon la 7-an de januaro 2015 ĉe la sidejo de Charlie Hebdo celis mortigi ĵurnalistojn kaj desegnistojn pro iliaj opinioj. Ĝi funebrigas la defendantojn de esprim-libereco kaj paralizas pro teruro la tutan francan socion. La teamo de la Monde diplomatique prezentas al la familioj de la viktimoj kaj al iliaj amikoj siajn kondolencojn, kaj certigas al ili pri sia solidareco.

Tiu ĵus plenumita murdo kontribuas al streĉiĝo- kaj timo-strategioj, kies elementoj estas, ve, bone konataj: pseŭdo-religiaj fanatikismoj, alvokoj al “civilizo-ŝoko”, iom-post-ioma redukto de la publikaj liberecoj, sub la preteksto, iluzia, garantii la sekurecon de ĉiuj kaj gajni la “militon kontraŭ terorismo”.

Komenciĝis kerna batalo. Ĝia celo estas la difino de la francaj fendolinioj. Katastrof-semantoj deziras enradikigi en Eŭropon disdividon, kiu kontraŭstarigas la diversajn partojn de la loĝantaro inter si, difinitajn laŭ sia origino, kulturo, religio. Ni ĉion faros, male, por ke kuniĝu ĉiuj subtenantoj de emancipita socio, solidara kaj ĝoja, por kiu ankaŭ la ĵurnalistoj kaj desegnistoj de Charlie-Hebdo luktis.

La redaktejo de Le Monde diplomatique.

Reago de la PCF

Per la sekva ligilo legeblas la reago de la Franca Komunista Partio (PCF): http://mas-o.org/spip.php?article559 -vl

La ŝtato deziras bonan jaron al la “Monde diplomatique”

KELKAJN tagojn antaŭ la julfesto, la ŝtato decidis, ke nia gazeto ne ĝuos la strategian fonduson por disvolvado de la gazetaro por la jaro 2014. Tiu helpo, kiu atingis en 2013 la grandegan sumon de ... 18.611 eŭroj, celas favori la internacian disradiadon de francaj publikigaĵoj. Tia celo ŝajnis tamen perfekte tajlorita por Le Monde diplomatique, kiu faras proksimume kvinonon de siaj vendoj eksterlande kaj disvastigas tra la mondo kvardek sep eldonojn en dudek ok lingvoj.

Ne eblas alie ol kredi, ke la ministrejo pri kulturo kaj pri komunikado kovras nian gazeton per aparta tenero. En 2012, Le Monde diplomatique rangis je la 178-a pozicio el la ducent plej helpataj gazetoj. Multe post Télécâble Satellite Hebdo (27-a), Closer (91-a) aŭ Le Journal de Mickey (93-a), dum la helpoj al la gazetaro pretendas kuraĝigi la “liberan komunikadon de la pensoj kaj de la opinioj” kaj “klerigi la civitanon”. En 2013, ni malaperis el la listo, dum L’Opinion, la duonoficiala ĵurnalo de la “Movado de la entreprenoj de Francujo” (Medef), lanĉita per la mono de s-ro Bernard Arnault, la plej granda riĉaĵo de Francujo, ja eniris tiun liston. En 2014, la ŝtato do trovis la rimedon por amputi la magran restaĵon de la helpoj, kiujn nia gazeto ankoraŭ ricevis.

Inter ili troviĝas la poŝtaj tarifoj specifaj por la gazetaro. Antaŭ tie, ĉio ŝajnas esti farita por ke ni restu sensuspektaj pri misuzo de publikaj helpoj. Efektive, la ŝtato kompensas plej larĝanime la poŝtan sendadon de politikaj kaj ĝeneralaj informgazetoj, kondiĉe ke ili estu ĉiutagaj aŭ maksimume ... semajnaj. Domaĝe por nia monatulo. Lastan decembron, la abonintoj de Le Point kaj de Les Échos [ambaŭ semajngazetoj] povis aprezi la efikon de tiu kriterio de periodeco, ĉar ili malkovris en siaj leterkestoj kun siaj favorataj gazetoj pezajn suplementojn kun reklamo, kiuj svarmas en tiu tempo de festoj. En la plasta filmo, kiu entenas la gazeton Les Echos, la giganta kajero Limigita serio de iomete pli ol funto (525 gramoj precize) plena de reklampaĝoj havis krome kelkajn artikolojn, kaj ĉio sendita de la poŝto je tarifo malaltega sed kompensata de la ŝtato. La gazeto Le Point kun sia suplemento en brila papero “Speciala[-n eldonon] donacoj” Koloroj de festoj de 372 gramoj kun mizera ĉefartikolo, sed kun 155 paĝoj da reklamo venis en la leterkestojn koste de la impostpaganto, ĉiam nome de la “libera komunikado de pensoj kaj de opinioj”.

Tiu kriterio de periodeco akrigos siajn efikojn en 2015. Por Les Echos, Le Point kaj iliaj reklamanoncistoj, la poŝtaj tarifaltigoj limiĝos je 4,9 elcentoj. Por Le Monde diplomatique ili estos 8,8 elcentoj.

Nia gazeto ĉerpas sian forton nur el du fontoj: sia eldona projekto kaj siaj legantoj. Ni do direktas nin al tiuj ĉi. La donaco impostmalaltiga restas la plej bona rimedo por devigi la ŝtaton korekti, malgraŭvole, la karikaturecan malmoralaĵon de sia helpsistemo al la gazetaro.

La redaktejo de Le Monde diplomatique.

Aldona rimarko por la Esperantaj legantoj

Ĉar sumoj de mondonacoj al la gazeto povas esti deduktitaj de la imposto verŝajne nur por gazeto en la lando, en kiu vi pagas impostojn, tia mondonaco imposte utilas al vi — depende de la impost-leĝaro de via lando — verŝajne nur, se vi donacas ĝin al la eldono de Le Monde diplomatique aperanta en via lando. Se vi intencas donaci iom gravan sumon, tiam mi tamen proponas sendi leteron al la redaktejo de vialanda Le Monde diplomatique kun la peto transkontigi la koncernan sumon al la pariza skipo ... kiu ja faras la grandegan laboron de esplorado kaj analizado.

Se la impost-leĝaro de via lando ne favoras gazetojn, aŭ se pro ia kialo ne eblas donaci monon al vialanda Le Monde diplomatique, tiam kompreneble restas ankaŭ la ebleco aliĝi al la asocio “Amikoj de Le Monde diplomatique” en via regiono kaj donaci sumon al ĝi.

Alia ebleco — kaj verŝajne ĉiurilate plej taŭga — konsistas en mondonaco al la Esperanta speco de “Amikoj de Le Monde diplomatique”, kiu estas la Monda Asembleo Socia (MAS). Ĉu vi por tio ricevas malaltigon de viaj impostoj, tio ankaŭ dependas de la impostleĝo de via lando, se vi deklaras la donacon kiel donacon al Esperanto. Se vi transkontigas monon por Le Monde diplomatique al MAS, tiam menciu, en la kialo de la transkontigo, “por Le Monde diplomatique”. Tiam ni, fine de ĉiu jaro, transkontigos tiujn sumojn al la ja meritplena pariza skipo.

La konto de la MAS ĉe la Universala Esperanto-Asocio (UEA) estas:

MASX-I

Vilhelmo LUTERMANO.

Aŭtomobilo: La japana modelo elprovata

La barata laborista junularo defias Suzuki

Por allogi la investistojn en Barato, la ĉefministro Narendra Modi proponas kreskigi flekseblon de la laboro. Kiel montras la impona striko de 2011-2012 ĉe Maruti Suzuki, la afero ne estas tute decidita. Solidareco inter provizoraj kaj statusaj laboristoj, sindikata renoviĝo: la junaj laboristoj rezistas kaj renversas la tradician agad-manieron de la lukto en fabriko.

Sesaranga produktanto en la mondo, kun du milionoj da veturiloj konstruitaj en 2013*, Barato esperas atingi la kvaran lokon ĝis 2016. La laborreformo prezentita en oktobro 2014 de la nova ĉefministro Narendra Modi celas favori revenon de la kresko, kiun spertis la sektoro en la 2000-aj jaroj (meze 8% jare). Ĝi implicas la malpliigon de la labor-inspektadoj, la “simpligon” de kelkaj leĝoj, la plilongigon de la lernado-daŭro, samtempe instigante la sisteman uzon de senstatusa, do malpli pagita, laboristaro*. Ĉi tiuj disponoj estas parte destinitaj allogi eksterlandajn investistojn, dum la registara kampanjo “made in India” kulminas. Ili verŝajne pligravigos la flekseblon kaj sensekurecigon, kiu trafas industri-laboristaron de pluraj jaroj kaj kiu naskis en la laborista junularo novajn praktikojn kaj aspirojn. La konflikto, kiu ŝancelis la aŭto-konstruiston Maruti Suzuki en 2011 kaj 2012, kie mobiliziĝo persistas malgraŭ severa subpremo, estas daŭre ekzempla.

* Statistiko de la Internacia Organizo de la aŭtomobilaj konstruistoj, www.oica.net.
* Vd “Shramev Jayate: Modi govt plucks some key low-hanging fruit for labour reforms”, The Indian Express, Nov-Delhio, 17-a de oktobro 2014.

La industria zono de Manesar, kiu aperis ĉe la ŝanĝo de la jarmilo, etendiĝas rande de la aŭtoŝoseo liganta Nov-Delhion kaj Ĝajpuron, kiun oni uzas en nebulo de polvo kaj poluaĵoj, dum la kolektivaj motoraj rickshaw (triradaj motorcikloj) penas malfermi sian vojon meze de gigantaj kamionoj. Inter MacDonald’s-restoracio kaj virga tereno kun flaviĝinta herbo, altaj reklampaneloj anoncas baldaŭan aperon de apartamentaro — “lukso, kvieto kaj sereno”. Post kiam oni transpasis la novan urbon Gurgaon, ekonomian pulmon de Nov-Delhio kie staras unu apud la alia komercaj centroj, telefonvok-centroj, privataj loĝejoj, teksaĵo-fabrikoj kaj laboristaj amasloĝejoj, skribpanelo avertas: “Bonvenon en la modela industria zono”. En tiu rektlinia kaj senanima urboparto de Manesar ja troviĝas la novaj fabrikoj de Maruti Suzuki.

Naskiĝinta sur la ruinoj de la ŝtata entrepreno Maruti Motors Limited, kreaĵo de la filo de la ĉefministrino Indira Gandhi, la societo en 1981 prenas la formon de kunentrepreno kun la japana Suzuki Motor, eksterlanda societo pionira sur la barata grundo. El tiu publik-privata partnereco naskiĝas la unua fabriko en Gurgaon, kie oni muntas la faman Maruti 800, etan urban aŭton kun angulaj formoj. Ĝuante kvazaŭ-monopolan situacion, la firmao tiam ekas la “revolucion de la 4-radaj veturiloj”: ĝi surmerkatigas malmultekostajn veturilojn, akireblajn de la malsuperaj mezaj klasoj. Rapide la ŝoseoj pleniĝas je Maruti-aŭtoj, simbolo de la moderna Barato. Dum la 1990-aj jaroj, jardeko de la liberaligo de ekonomio, la ŝtato iom-post-iom foriras ĝis kompleta privatigo en 2007, profite al Suzuki, kiu posedas 54,2% de la kapitalo. Tiun jaron estas konstruitaj en Manesar kromaj muntoĉenoj, planitaj por fariĝi la plej bona fabriko de la grupo.

Jam en la 1980-aj jaroj, la unuan fojon en la barata industri-mondo, la mastrumo de Maruti Suzuki enkondukas la “labor-kulturon” tra akurateco, respekto de liverdatoj, sukces-spirito. La direkcio aplikas “tojotismon”, hommastruman recepton de la japana giganto Toyota. Tempkontroliloj estas instalataj ĉe la enirejoj “eĉ por la direktoroj”, precizigas s-ro R.C. Bhargava, prezidanto de la Maruti-grupo kaj aŭtoro de libro ĝin laŭdanta*. La laboristoj alvenas 15 minutojn pli frue por devigaj gimnastikaj ekzercoj. Laŭ la fama principo kaizen (en la japana: daŭra plibonigo) ellaborita en Japanujo, kunvenoj por kolektiva stimulado, la “kvalito-rondoj”, nun disvastigitaj tra la tuta aŭto-mondo, instigas la dungitojn proponi tion, kio povus plibonigi la produktivecon. Tiuj, kiuj plej partoprenas en tio gajnas la privilegion tagmanĝi kun la mastro. Ununura sindikato estas tolerata en la entrepreno: la Maruti Udyog Kamgar Union (MUKU), relajso de la direkcio instalita sur la historia loko Gurgaon. La fabriko de Manesar ne disponas pri delegito.

* R. C. Bhargava, kun Seetha, The Maruti Story. How a Public Sector Company Put India on Wheels, HarperCollins, Nov-Delhio, 2010.

Funkciantaj de 2007, la novaj fabrikoj estas konstruitaj “laŭ la modelo de tiu de Kosai, en Japanujo, cele instali tie altnivelan aŭtomatecon kaj apliki la plej bonajn praktikojn de Maruti Suzuki”, orgojle diras s-ro Bhargava. Venintaj el la najbaraj ĉirkaŭaj vilaĝoj — multaj provizoraj laboristoj reiras tien por la rikoltoj-, la ĉirkaŭ kvar mil laboristoj laboras ses tagojn el sep, ok kaj duono horojn tage, sen kalkuli la longan busveturon kaj la devigan pli fruan kvaron-horon. Kiel rakontas s-roj Sateesh Kumar kaj Kushi Ram, eksigitaj en aŭgusto 2012, “por filoj de kamparanoj, estis prestiĝe labori ĉe Maruti. Sed oni rapide seniluziiĝis. Sur la muntad-ĉeno la premo estas konstanta. Ni disponas pri kvardek sekundoj por ĉiu aŭto por plenumi niajn inspekto-kontrolojn. Ili kredas nin robotoj! Se la kolego ne akurate venas por preni sian vicon, ni devas daŭrigi, kaj ni ne estas pagitaj por la kroma labortempo”.

La dungitoj rifuzas aliĝi al la “oficiala” sindikato

La laboristoj scias, ke iliaj salajroj ne atingas — eĉ malproksime — tiujn de la ĉefa fabriko de Gurgaon, kie la konstantaj laboristoj (malplimulto) gajnas proksimume 30 000 rupiojn monate (350 eŭrojn), sumo, kiu igas ilin la aristokratoj de la laborista klaso”. En Manesar, la fiksa parto de la salajroj antaŭ 2012 estis nur 5 000 rupioj (58 eŭroj), kaj tuta salajro estis mezume 8 000 rupioj (85 eŭroj) por senstatusa kaj 17 000 rupioj (200 eŭroj) por statusa (konstanta) laboristo.

Kelkaj minutoj da malfruo, kaj la direkcio forprenas la duonon de la taga salajro; senaverta foresto pro familia urĝo, kaj preskaŭ la tuta varia parto de la salajro malaperas. “La eraroj estas registritaj en averto-leteroj. Se vi havas du aŭ tri da ili, vi ne povos fariĝi statusa laboristo”, rakontas s-ro Bouddhi Prakash, laboristo ĉe Suzuki Powertrain, kiu produktas dizelajn motorojn kaj transmisiajn pecojn. La intensigo de la laboro kaj la diferencoj inter statusaj kaj nestatusaj laboristoj estas la kerno de la konflikto, kiu eksplodas en 2011. En junio, kiam Maruti Suzuki anoncas la statusigon de nur duono de la laboristaro de Manesar, la laboristoj deponas ĉe la loka administracio peton por registri sendependan sindikaton. La morgaŭon, la direkcio urĝigas la dungitojn subskribi deklaron pri sia aliĝo al la oficiala sindikato. Nur 10% obeas la ordonon, aliaj komencas sid-manifestacion. Jen komenco de la movado.

“Kiam ni alvenis, ni ĉiuj venis el la samaj teknikaj lernejoj. Ni estis metilernantoj kune en la fabriko, fortaj amikecligoj kreiĝis. Subite, kelkaj fariĝis statusaj, aliaj restis senstatusaj, por la sama laboro kaj duonaj salajroj”, atestas s-roj Kumar kaj Ram. Krom la salajro-diferencoj, la senstatutaj laboristoj ne rajtas uzi la busojn de la firmao nek ricevi la Diwali-premion (lumo-festo, komparebla al Kristnaska festo en Okcidento). Venintaj el malriĉaj kamparaj familioj multaj el tiuj 20-25-jaraj junuloj havas miksitajn sentojn de envio kaj ribelo rilate al la vivmaniero de la urbaj kaj komercaj centroj de Gurgaon, kiun ili ne povas aliri. S-ino Ranjana Padhi, membro de la neregistara organizaĵo People’s Union for Democratic Rights (PUDR) analizas la mobiliziĝon kiel “rezulton de forta konsciiĝo pri tio, kion signifas ekspluatado, en kunteksto kie provizoreco kaj necerteco fariĝas normo, dum 80% de la laborforto estis stabila en la 1980-aj jaroj. Tio naskis tiun ĝis nun ne viditan solidarecon inter statusaj kaj nestatusaj laboristoj”. La unueco estis rezulto de la okupado de la fabriko, malofta agadmetodo en Manesar, kie oni kutime ariĝas antaŭ la kradoj de la loko, sen eniri ĝin.

Post pluraj ekstrikoj kaj kelkaj “strikoj per troa diligenteco”, la direkcio decidis fermi la fabrikon (lock out) dum tridek tagoj, pro motivo de kontraŭleĝa striko, kun devigo subskribi promeson pri bona konduto por reeniri la fabrikon. Kvankam la sindikatoj estas laŭleĝaj de 1927, striko-rajto ne ekzistas en Barato, kiu ne ratifis la Konvencion de la Internacia Labor-Organizaĵo (ILO) pri kolektiva intertraktado. Post naŭmonata lukto, la laboristoj ricevas en marto 2012 la agnoskon pri sia sindikato, Maruti Suzuki Workers Union (MSWU). Ne okazis tia lukto de post la movado kontraŭ fleksebligo kaj sensekurecigo de 2005 ĉe la konstruisto de motorcikloj Hero Honda.

Tamen, ĉar la direkcio daŭre preteratentas la plendojn, streĉo kreskas la 18-an de julio 2012, kiam ĉefo insulte traktas laboriston, aludante lian apartenon al la kasto de “netuŝebluloj” kaj provizore forigas lin el la laborejo. La konflikto ampleksiĝas, Avnish Kumar Dev, ĝenerala direktoro de la personaro, mortas en la incendio de unu el la konstruaĵoj. Cent kvardek ok laboristoj estas arestitaj, inter kiuj la dek du reprezentantoj de la nova sindikato. La sekvantan monaton, la direkcio senaverte maldungas pli ol duonon de la dungitaro. “La barataj laboristoj ne estas murdistoj, komentas la specialisto pri la laboristaj movadoj Djallal Heuzé. Perforto estas uzata kiam oni ne plu povas sin esprimi per aliaj rimedoj, kiam la maljustec-sento estas tiom forta, ke ĉio eksplodas.”

Post la enprizonigo de la dek du sindikatistoj, provizora komitato estas starigita por subteni ilin kaj daŭrigi la laboron de aŭtonoma sindikatismo. La direkcio de Maruti Suzuki jes ja faris kelkajn koncesiojn. Ĝi favore respondis plurajn postulojn, ekzemple disponigis busojn por la nestatusaj laboristoj, altigis iliajn salajrojn je 25%, kaj tiujn de la statusaj je 75%. Ĉefe, ĝi anoncis la iompostioman forlason de la sistemo de subkontrakte dungitaj laboristoj, kiun ĝi anstataŭos per senpera dungado de portempaj laboristoj. Tiuj “forĵeteblaj” laboristoj estas iom pli bone pagitaj ol la nestatusaj (subkontraktaj), kun 12 000 rupioj (140 eŭroj) monate, sed ili estas maldungitaj post 7 monatoj kaj anstataŭataj de aliaj. Ili venas el pli foraj regionoj, por eviti la kontaktojn kun la maldungitoj kaj solidarecon inter samvilaĝanoj.

Ĉe la printempo 2013, la japana kompanio reorganizis la baratan direkcion kaj trudis du el siaj uloj — unu vicadministranton kaj unu konsilanton pri mastrumo de la personaro. “En Japanujo ne okazis striko dum la kvindek ok lastaj jaroj. La ideo estas importi la metodojn por mastrumo de personaro el Japanujo en Baraton”, atestas kadrulo en la ekonomia gazeto Mint*. Por Suzuki, la demando estas gravega: la internacia kompanio vetas je Azio, kaj la barata fabriko estas la plej profita el ĉiuj ĝiaj filioj. Ekonomia pulmo de la regiono, nemalhavebla por la subtraktantaj firmaoj, kiuj laborigas ĉirkaŭ tridek mil laboristojn en la popolaj kvartaloj kaj la ladurboj de Gurgaon, Maruti Suzuki scipovas uzi sian influpovon ĉe la lokaj regantoj de la ŝtato Haryano. Ĝi plurfoje levis la minacon de delokado, pretendante, ke ĝi ricevis allogajn proponojn de aliaj barataj ŝtatoj. Tial la regiona registaro uzis perfortan metodon.

* Amrit Raj, “Maruti’s Manesar fallout: A management shuffle”, Mint, Nov-Delhio, 9-a de aprilo 2013.
Sankta unuiĝo inter la justico, la ŝtato kaj la internacia kompanio

Mil policistoj senditaj de la loka administracio estas konstante enpostenitaj en la fabriko de Manesar kaj interne de la busoj. Novaj kameraoj estis instalitaj. Ĝis nun, la cent kvardek ok laboristoj, akuzataj pri murdo, ne ricevis provizoran liberiĝon, kiu estas ordinare donita post kelkaj monatoj da mallibero. “La incidento trafis la reputacion de Barato en la mondo. La eksterlandaj investantoj timas investi siajn kapitalojn en Barato, pro timo de la laborista agitado”, jen kion oni povas legi en la teksto de la juĝo de la Alta Kortumo en Panĝabujo, kie la proceso estis delokita.

Malgraŭ tiu sankta unuiĝo inter justico, ŝtato kaj la internacia kompanio, la laborista junularo ne forlasas sian postulon por aŭtonomaj reprezentaj organoj, sendependaj de la grandaj sindikataj centraloj. Unua konfederacio fondita en 1920, la All India Trade Union Congress (Aituc), ligita al la barata komunista partio, longtempe estis la plej influa en la industri-zono Gurgaon-Manesar. “Ĝi estas tre instituciigita kaj for de la homoj: ĝiaj gvidantoj estas angloparolantaj aŭtoritatuloj, kiuj lernis kiel solvi konfliktojn antaŭ tribunalo”, klarigas Heuzé. Kun la ekonomia liberaligo kaj la alveno de eksterlandaj entreprenoj, la konfederaciaj sindikatoj restis ĉefe en la Publika Funkcio kaj en kelkaj ŝtataj entreprenoj. Malfortaj en la privata sektoro, ili tie reprezentas nur la statusajn laboristojn, forlasinte la subkontraktajn laboristojn, kiuj de nun estas la plimulto de la dungitaro. Post provo aliĝi al la Aituc, “la laboristoj decidis agi sen ĝia permeso”, klarigas s-ro Nayan Jyoti, studento, sindikatisto kaj membro de la organizo Krantikari Naujawan Sabha. Ili starigis sesiojn de memformado kaj propran decidmanieron, por esti reprezentataj de laboristoj de sia fabriko prefere ol de eksteraj kadruloj. Sukcesa mobilizado: en aprilo 2014 la sendependa sindikato MSWU estis elektita en ambaŭ fabrikoj, Manesar kaj Gurgaon.

Naïké DESQUESNES

Britio ne revenos al la kutima aferstato

La surprizaj politikoj de Ukip

Post la aliĝo al Ukip de du el siaj deputitoj, David Cameron maltrankvilas. Povus esti ke Ukip gajnos tiom, kiom 20% de la voĉdonoj en la brita ĝenerala balotado de majo 2015, kvankam tio ne gajnos al ĝi 20% de la parlamentaj deputitoj. Ĝiaj vidpunktoj estas eksterordinara miksamaso de laborklasa popolismo kaj novliberalisma ekonomiko.

Fantomo hantas en la politika elito de Britio: Ukip. En la eŭropa elektado de majo 2014, ĉi tiu insurekcia partio de dekstrula popolismo humilige venkis ĉiujn grandajn partiojn, ne nur la regantajn konservativulojn kaj liberalajn demokratojn, sed ankaŭ la opozician Laboristan Partion. En la pasintaj cent jaroj, neniu partio krom la Laborista kaj la Konservativa atingis plimulton en nacia elektado. Nigel Farage, la gvidanto de Ukip, kiu kultivas publikan reputacion kiel bieremulo, senafekta parolanto, kaj popolamasulo, promesis “politikan tertremon”. Kaj li sukcesis, gajnante 27,5% de la voĉdonoj*.

* Ukip gajnis 27,5% de la voĉdonoj kontraŭ 25,4% por la Laborista Partio kaj 23,9% por la Konservativuloj.

La Partio por la Sendependeco de la Unuiĝinta Regno (United Kingdom Independence Party — Ukip) estas kompleksa politika fenomeno, malsama ol la Nacia Fronto de Francio kaj aliaj partioj de la ekstrema dekstro en Eŭropo. Ĝi estis fondita en 1993 de Alan Sked, centra-maldekstra universitatano, kun unusola celo: kampanji por ke Britio eliru el la Eŭropa Unio. La kontraŭstaro pri la eŭropa projekto neniam limiĝis al la radikala dekstrularo en Britio. La Konservativa registaro de Edward Heath kondukis la landon en la Eŭropan Ekonomian Komunumon (EEK) en 1973. Margaret Thatcher, ministro tiutempe, kampanjis favore al la aliĝo de Britio. La maldekstruloj de la Laborista Partio laŭte kontraŭis al la iniciato, kredante ke la EEK estis institucio de la Malvarma Milito por konservi kapitalismajn ideojn en la leĝo kaj malhelpi socialismajn aspirojn kiel la ŝtatigo kaj laborsindikata aktivismo. Post kiam la Laborista Partio gajnis la elektadon de 1974, ĝi estis devigita proponi referendumon dum kiu altrangaj figuroj de la partio, inter ili Tony Benn, standardisto de la maldekstrularo, agitis favore al la retiriĝo. Kvankam la publiko definitive subtenis membriĝon en la EEK, maldekstrismaj oponantoj de la Komunumo poste atingis plimulton en la Laborista Partio kaj, en sia manifesto por la elektado de 1983, la partio proponis ke Britio eliru.

Margaret Thatcher gajnis la elektadon. La postsekvoj de taĉerismo ŝanĝis multon kaj klarigas la motivojn de la nunaj gvidantoj de Ukip. En la Britio de la 1980aj jaroj, la rajtoj de laboristoj estis retropuŝitaj, rapida senindustriigo detruis laborklasajn komunumojn, kaj la sociala ŝtato estis sistemece eroziita. Por la laborsindikata movado kaj multaj maldekstruloj, ŝajnis kvazaŭ la sola espero de progresemaj leĝoj venas el Bruselo. Samtempe, tamen, la fervoruloj de taĉerismo laŭpaŝe rigardis la eŭropan projekton kiel minacon por siaj ambicioj. En la 1980aj jaroj, post kiam la Eŭropa Komisiono proponis komunuman ĉarton por garantii protektojn por laborsindikatoj, seksan egalecon kaj normojn pri sano kaj sekureco, Thatcher atakis ĝin kiel “socialisman ĉarton”. “Ni ne sukcese retropuŝis la limojn de la ŝtato”, ŝi deklaris en 1988, “nur por vidi ilin esti retrudataj je eŭropa nivelo fare de eŭropa superŝtato utiliganta novan superregadon de Bruselo.”

Nova faŭlto ekaperis ĉe la brita dekstrularo inter la subtenantoj de membriĝo en la EU unuflanke, kaj la eŭroskeptikuloj kiuj volis ĝisfundan retraktadon, aŭ eĉ kompletan eliron. En la 1990aj jaroj, la Konservativa ĉefministro John Major alfrontis kreskantan ribelon ene de sia partio fare de oponantoj de la Traktato de Mastriĥto kaj eŭropaj institucioj. Li estis inundita de ondo da disputado kiu kontribuis al la katastrofa malvenko de la Konservativa Partio en 1997 fare de la Laborista Partio — kiu nun firme favoris la EU-on — gvidata de Tony Blair.

Jen stranga afero. La obsedo de la Konservativuloj pri la EU kripligis iliajn perspektivojn tiel, ke ili ŝajnis esti destarigintaj sin de la zorgoj de la plimulto de britoj. Kiam David Cameron fariĝis la partiestro en 2005, li promesis procedon de modernigo kaj forlasis la obsedon pri aferoj kiel la EU favore al pli bonkora kaj kompata konservativismo. En la jaroj ĝis la ĝenerala balotado de 2010, s-ro Cameron kaj la Konservativuloj furoris en la opinisondoj, malkiel siaj antaŭuloj, la oponantoj de la Eŭropa Unio.

La ‘popola armeo’

Kiel povis esti ke Ukip, kun la EU kiel sia kerna demando, sukcesis fariĝi la tria forto en la brita politika sistemo, kaŭzante ekstreman malkomforton por la aliaj? Laŭ opinisondoj, la EU apenaŭ koncernas la ordinaran briton. Pli surprize, esploroj sugestas ke eĉ por 75% de la subtenantoj de Ukip, la EU ne estas inter iliaj tri plej gravaj politikaj zorgoj.

Ukip kreis por si la reputacion de partio kiu firme kontraŭas la establitan ordon kaj nomas sin la “popola armeo”. Sed Nigel Farage estis edukita ĉe Dulwich College, prestiĝa privata lernejo, kaj laboris en la financa kvartalo de Londono kiel makleristo de krudaĵoj. Oni emas kompari Ukip-on al puĵadismo*, sed mankas al ĝi la etburĝa bazo de la franca movado samnoma de la 1950aj jaroj. Laŭ ĉiuj esploroj de la merkatesplora firmao YouGov, la voĉdonantaro de Ukip estas la plej laborklasa el la kvar ĉefaj partioj.

* El la franca poujadisme [puĵadismo], tiel nomata laŭ la “imposta popolisto” Pierre Poujade (1920-2003).

Estas frapanta politika disiĝo inter la gvidantaro kaj la voĉdonantoj de Ukip. La partio nomas sin “libervolisma” kaj ĝiaj politikoj estas firme novliberalismaj. En la pasinteco, Ukip konsideris eventualan unusolan impostprocenton egale por superbazaraj dungitoj kaj miliarduloj. Kvankam ĝi jam retiriĝis de tio, ĝi ankoraŭ rekomendas reduktegi la plej altan impostprocenton. Ĝi volas ke du milionoj da laborpostenoj estu forigitaj el la publika sektoro kaj sugestis redukti la socialajn kotizojn de dungantoj, efektive donante al ili impostredukton de 50 miliardoj da eŭroj. Ĝia vicgvidanto, Paul Nuttall, subtenas la malŝtatigon de la Nacia Sanservo.

La subtenantaro de Ukip, aliflanke, havas tute aliajn inklinojn. Preskaŭ 80% volas la reŝtatigon de la energia industrio kiu estas aktuale superregata de ses ege nepopularaj firmaoj kies rekordaj profitoj ne malhelpas al ili debeti siajn klientojn pli kaj pli alte. Ĉirkaŭ 75% subtenas la reŝtatigon de la fervoja sistemo, fragmenta kaj elspeziga, kaj 66% postulas grandan plialtigon de la minimuma salajro. La plimulto volas malpermesi nulhorajn kontraktojn (kiuj ne garantias specifajn laborhorojn kaj senigas al la dungitoj fundamentajn rajtojn); kaj duono subtenas la ŝtatan reguligon de lupagoj. Kvankam la gvidantoj de Ukip estas ĝisostaj ekonomiaj novliberaluloj, ĝia subtenantaro havas forte maldekstrismajn ekonomiajn opiniojn*.

* Robert Ford kaj Mattheu Goodwin, UkipWatch, The Telegraph, la 19a de februaro 2014.
Malantaŭ la sukceso

Ukip prosperis pro la kontraŭreago al enmigrado, vasta fremdiĝo disde la politika elito, kaj la malsukceso fare de la maldekstrularo proponi koheran alternativon kiu faras impreson ĉe la pli larĝa loĝantaro.

Pri enmigrado, la kontraŭreago fariĝas pli kaj pli forta de multaj jaroj. En la eŭropa elektado de 2009, el 15 milionoj da voĉdonantoj, preskaŭ unu miliono voĉdonis por la novfaŝisma BNP (Brita Nacia Partio). Sed Farage zorgeme distancigas sin de la BNP, malpermesante ke liaj membroj aliĝu al ĝi, kaj li faris la samon pri la partio de Marine Le Pen, la Nacia Fronto, kun kiu li rifuzis fari interkonsentojn en la Eŭropa Parlamento. Sed antipatio rilate al la demando troveblas multe preter la ekstremisma dekstrularo. Laŭ opinisondoj, 75% de britoj volas redukti enmigradon*. La temo estas rutine elektita de la sonditoj kiel unu el la ĉefaj demandoj de la nacia balotado de 2015.

* Scott Blinder, UK Public Opinion Toward Immigration: Overall Attitudes and Level of Concern, The Migration Observatory, la 3a de julio 2014.

La kontraŭreago estas aparte intensa pro tio, ke la ekonomia kaj socia sensekureco kreskas en Britio. La malkresko de vivniveloj longe antaŭis al la disfalo de Lehman Brothers*: ekde 2004, la realaj laborpagoj de la plej malalte salajrata duono de dungitoj komencis stagni kaj tiuj de la plej malsupra triono malkreskis — dum firmaoj anoncis rekordajn profitojn — pro la malforto de la laborsindikatoj, tutmondiĝo kiu favoras vetkuron por pagi ĉiam pli malaltajn salajrojn, kaj tro malalta minimuma salajro*.

* Lehman Brothers estis la kvara plej granda investobanko en Usono. Ĝi deklaris sin bankrotinta en 2008.
* 6,31 britaj pundoj (8,46 eŭroj) por tiuj kiuj aĝas 21 jarojn aŭ pli.

Samtempe, sekuraj laborpostenoj kun meznivelaj salajroj malaperis, kreante ekonomion kun la formo de sablohorloĝo: profesiaj laborpostenoj ĉe la pinto kaj, malsupre, vastiĝanta servosektoro kun malaltaj laborpagoj kaj nesekura dungiteco. Cetere, la lando suferas loĝejan krizon ĉar sinsekvaj registaroj ne anstataŭigis socialajn loĝdomojn forvenditajn ekde la 1980aj jaroj tiel, ke milionoj plenigas la atendolistojn.

Dum ĉi tiuj sociaj kaj ekonomiaj plendoj estis lasitaj plimalboniĝi sen forta maldekstrularo por ilin esprimi, kontraŭenmigrada sento plenigis la vakuon. La klaĉgazetoj kaj politkistoj de la grandaj partioj faris el enmigrintoj oportunajn propekajn kaprojn por malkreskantaj salaroj, la manko de sekuraj laborpostenoj kaj la loĝeja krizo. Lokoj kun pli altaj indicoj de senlaboreco ĉe gejunuloj efektive havis pli malaltajn indicojn de enmigrado, sed en urbetoj kaj urbegoj kie nur estas malgrandaj loĝantaroj de neblankuloj aŭ enmigrintoj, oni kulpigis fremdulojn pri multaj perturboj*.

* (5) En urboj kun malmultaj enmigrintoj, la proporcio de gejunuloj kiuj finis la lernejon sed ne povis trovi laborpostenon estas inter 12% kaj 18%, kompare kun la nacia averago de proksimume 8%.

Estas ĝuste en komunumoj kun la plej malaltaj nombroj de enmigrintoj ke ĉi tiu kontraŭreago ofte manifestiĝas. En la eŭropa elektado de 2014, Ukip ricevis malmultajn voĉdonojn en Londono kaj Liverpool, urbegoj kiuj havas la samajn problemojn sed estas multe pli miksitaj: ĉiutagaj interrilatoj kun enmigrintoj kaj kun diversetnaj britoj helpis pacigi konfliktojn*.

* En la eŭropa elektado de majo 2014, Ukip venis kvaravice kun nur 10,4% de la voĉdonoj.
’Reprenu la regadon de nia lando’

La demandoj pri la EU kaj enmigrado kunfandiĝis. Ukip argumentas ke, pro la malfermitaj landlimoj de la EU, malalte salajrataj laboristoj inundas Brition, precipe el orienta Eŭropo. Kampanja afiŝo de Ukip tekstis: “26 milionoj da homoj en Eŭropo serĉas laboron. Kies laborpostenojn ili volas okupi?” Giganta mano indikis la leganton, petante ke oni “Reprenu la regadon de nia lando”. Farage iam sugestis ke londonanoj maltrankvilas pri tio, ke rumanaj familioj ekloĝos en la najbara domo.

Laŭ la ĝenerale akceptita kredo, partioj kiel Ukip devus nepre ne sukcesi ĉar Britio havas balotsistemon de simpla plimulto kiu ege malhelpas ke malgrandaj partioj eniru la parlamenton. Por gajni unu parlamentan deputiton, partio devas ricevi la plej altan voĉdonaron en unu el 650 elektodistriktoj. Sed la subtenantoj de Ukip ne estas koncentritaj en unusola elektodistrikto sed dise troviĝas tra la tuta lando. Povus esti, ke Ukip gajnus 20% de la entutaj voĉdonoj en nacia balotado sed la plej altan voĉdonaron en nur du distriktoj kaj tial nur du parlamentajn deputitojn. Sed la nacia balotado alproksimiĝas, kaj paniko trafas la konservativulojn. Ili timas, ke Ukip formordetos ilian subtenantaron kaj tiel ebligos la venkon de la Laborista Partio kaj ĝia gvidanto, Ed Miliband. Ĉirkaŭ 20% de la voĉdonantoj* kiuj favoris la Konservativulojn en 2010, nun estas dizertintaj al Ukip. Kaj Ukip ankaŭ varbis pli ol 10% de la voĉdonantoj de la Laborista Partio. Oni rigardas la politikan eliton kiel for de la reala mondo, profesiismiĝintan kaj malsindoneman, precipe post la skandalo en 2009 pri la vasta misuzo de ŝtatmono por privataj elspezoj fare de parlamentaj deputitoj.

* Vidu http://www.britishelectionstudy.com

Celante rezisti la ondon de Ukip, politkistoj multfoje provis invadi ĝian teritorion. En Januaro 2013, David Cameron promesis submeti al referendumo la demandon pri la membriĝo de Britio en la EU se la Konservativuloj gajnos la elektadon de 2015. La registaro sendis mesaĝojn al etne miksitaj komunumoj por instigi al neleĝaj enmigrintoj “reveni hejmen” (kutime rasisma frazo). Post tiam, la partioj Laborista kaj Konservativa konkuris elpensi novaj aranĝojn por kontraŭbatali enmigradon, inter ili limigo de socialaj subvencioj por novmigrintoj.

Ĉi tia imitemismo nur favoras Ukip-on, helpante teni la politikan debaton sur tereno komforta por ĝi. Oni ĝenerale prognozis ke la subteno por Ukip subfalos post la eŭropa elektado, sed opinisondoj nun kalkulas ĝin je inter 12% kaj 20%. La Konservativa deputito Douglas Carswell ŝokis siajn kolegojn kiam li dizertis al Ukip en aŭgusto 2014 kaj tiel sekvigis krombaloton kiun li gajnis per plimulto de 12 404 voĉdonoj pli ol sia plej proksima rivalo. Kaj je la 27a de septembro, dua konservativa deputito, Mark Reckless, anoncis ke ankaŭ li aliĝos al Ukip.

En Skotlando, Ukip allogas malpli da subteno. Frustriĝo pri sociaj kaj ekonomiaj sensekurecoj stimulis subtenon por la sendependista movado kiu gajnis 44,7% de la voĉdonoj en la referendumo de la 18a de septembro 2014.

Sed la leviĝo de Ukip ankaŭ rivelis la malfortecon de la maldekstrularo. En Anglio, la Laborista Partio, gvidata de Ed Miliband, ne estas povinta proponi koheran alternativon por la rigoraj elspezreduktoj de la Konservativuloj, nek inspiri la laborklason kiu konsistigas ĝian tradician bazon. Neniu alia maldekstrisma partio sukcesis atingi pli ol malgrandan avancon aŭ disvolvi progreseman gvidantecon por la disreviĝintoj. Dum britaj laboristoj spertas la plej longan malkreskon de vivniveloj de post la 1870aj jaroj, ne malaperos la sociaj kaj ekonomiaj sensekurecoj per kiuj Ukip prosperas malgraŭ tio, ke ĝi rekomendas politikojn kiuj ŝovelos pli da riĉaĵoj en la bankokontojn de la plej riĉaj britoj.

Ĉu la greka maldekstro povas ŝanĝi Eŭropon?

De Parizo ĝis Ateno, elekti siajn batalojn

En Grekujo kaj en Hispanujo, la progreso de maldekstro kontraŭstaranta la malabundo-politikojn kuraĝigas la subtenantojn de direktoŝanĝo en la Eŭropa Unio. Pli kaj pli formala, la demokratia debato multon gajnus el tio. La kultura kaj religia alfrontiĝo, la “kolizio de kulturoj”, kiun la aŭtoroj de la parizaj atencoj celis ekestigi, tiom multe retroirus.

Aŭgusto 1914: la sankta unio. En Francujo same kiel en Germanujo la laborista movado ŝanceliĝas; la gvidantoj de la politika kaj sindikata maldekstro aliĝas al la “nacia defendo”; la progresemaj bataloj estas metitaj en la duan vicon. Malfacilas fari alie, dum ekde la unuaj tagoj de la sangaj bataloj la mortintoj nombriĝas dekmilope. Kiu aŭskultintus paroladon pri paco en la bruo de armiloj kaj de naciismaj ekzaltoj? En junio, en julio, eble ankoraŭ eblis efike kontraŭagi.

Jarcenton poste, la “kolizio de la kulturoj” estas ankoraŭ nur unu hipotezo inter aliaj. La batalo, kiu povus okazi en Eŭropo, en Grekujo kaj poste en Hispanujo, eble povos malebligi ĝin. Sed la atencoj de ĝihadistoj favoras la scenaron de katastrofo; strategio de “milito kontraŭ la terorismo” kaj de limigo de la publikaj liberecoj, ankaŭ. Ili povas neniigi ĉiujn batalojn farendajn kaj akrigi ĉiujn krizojn, kiujn oni devas solvi. Jen la minaco. Respondi al ĝi estas la defio de la venontaj monatoj.

Ĉu desegnisto rajtas karikaturi Mahometon? Ĉu islamanino rajtas porti la burkon*? Kaj ĉu la francaj judoj pli multnombre elmigros al Israelo? Bonvenon en 2015 ... Francujo baraktas en socia kaj ekonomia krizo, kiun la ekonomiaj decidoj de ĝiaj registaroj kaj de la Eŭropa Unio pligravigis. Tamen, la religiaj temoj reaperas regule. De pli ol dudek jaroj, la temoj de “islamo de la antaŭurboj”, de “kulturaj malsekurecoj”, de “komunumismo” okupas la komunikilojn kiel parton de la publika opinio. Demagogoj nutras sin per ili kaj atendas ĉian okazon por grati la vundojn, kio ebligas al ili regi la scenejon. Tiom longe, kiom ili sukcesas tion, nenia baza problemo estos serioze diskutata, kvankam preskaŭ ĉio alia dependas de ĝia solvado.*

* Burko estas virina mantelo, kiu kovras la tutan korpon, do ankaŭ la kapon, kaj kiu havas antaŭ la okuloj rektangulan duone travideblan vualon, fiksitan supre kaj leveblan, se la portanto deziras malkovri parton de sia vizaĝo. Ĝi estas portata en certaj islamaj landoj, kaj en kelkaj severe preskribata por virinoj en publiko. En Ĉinujo la urbestraro de Urumĉi, la plej granda islama ĉina urbo, ĵus — en januaro 2015 — decidis malpermeson de tiu vestaĵo en publiko.-vl
* Vd “Burqa-bla-bla”, Le Monde diplomatique, aprilo 2010.

La murdo de dek du homoj, plejmulte ĵurnalistoj kaj desegnistoj, la 7-an de januaro 2015 en la sidejo de la monatgazeto Charlie Hebdo kaj poste de kvar pliaj, ĉiuj judoj, en koŝera magazeno, vekis hororon. Kvankam ĉiuj ĉi impresaj krimoj estis faritaj kun montrita motivo de islamo, ili ĝis nun ne estigis la ciklon de malamo kaj de reprezalioj, kiujn iliaj inspirintoj esperis. La murdistoj sukcesis: moskeoj estis atakitaj; sinagogoj gardataj de la polico; junaj islamanoj — radikaliĝintaj, kelkfoje ĵus konvertitaj al islamo, ofte nur malklare instruitaj pri la reguloj de sia kredo, ĉiukaze ne reprezentaj por siaj samreligianoj — estas tentataj de ĝihadismo, de nihilismo, de armita batalo. Sed la murdistoj ankaŭ malsukcesis: ili garantiis eternan vivon al la monatgazeto, kiun ili intencis neniigi. Tamen ni vetu, ke en ilia menso tiu batalo estis duaranga. La rezulto de la aliaj bataloj dependos de la elasteco de la franca socio kaj de la renaskiĝo en Eŭropo de kolektiva espero.

Sed ni estu modestaj. Niaj grandaj ŝlosiloj ne malfermas ĉiujn pordojn. Ni ne ĉiam kapablas analizi la eventon tuj. Ni ankaŭ ne devas respondi al senĉesaj premoj de la komento-maŝino. Halti, pripensi, tio signifas riski kompreni, surprizi kaj esti surprizata. Nu, la evento nin surprizis. La reago, kiun ĝi kaŭzis, ankaŭ. Ĝis nun, Francujo eltenis la baton, kiel Hispanujo post la atencoj de Madrido en marto 2004, kiel Britujo post tiuj de Londono en la posta jaro. Per amasaj manifestacioj, kviete, sen tro cedi al la militisma retoriko de ĝia ĉefministro Manuel Valls. Ankaŭ sen iri la vojon de demokratia malprogreso, kiun spertis Usono post la atencoj de la 11-a de septembro 2001 — kvankam estas same stulta kiel danĝera kondamni adoleskantojn je malliberejo nur pro provokaj vortoj.

TAMEN neniu povas imagi la eventualajn sekvojn de samtipa denova bato, des pli se okazos pluraj. Ĉu ili sukcesus starigi frontlinion inter tiuj partoj de la loĝantaro, kiuj politike determinus sin laŭ sia deveno, sia kulturo, sia religio? Tion deziras la ĝihadistoj kaj la ekstremdekstruloj, inkluzive la israelaj, jen la grandega danĝero de la “kolizio de la kulturoj”. Por forigi tiun perspektivon, necesas ne imagi socion mirakle kvietiĝintan — kiel ĝi povus esti kvietiĝinta kun siaj getoj, siaj teritoriaj disputoj, siaj socialaj perfortoj? —, sed elekti tiujn batalojn, per kiuj eblas plej bone kuraci la malsanojn kiuj premas ĝin. Por tio necesas urĝe nova eŭropa politiko. En Grekujo, en Hispanujo, la batalo komenciĝas ...

Eŭropo ja ekzistas! La greka ĉefministro Antonis Samaras ne longe atendis por uzi kun eksterordinara delikateco la kolektivan murdon en la sidejo de Charlie Hebdo: “Hodiaŭ okazis en Parizo masakro. Kaj ĉi tie, iuj subtenas ankoraŭ pli la kontraŭleĝan enmigradon kaj promesas la ŝtatanigon.”

Tagon poste en Ateno, s-ro Nikos Filis, direktoro de Avgi, ĵurnalo, kies ĉefa akciulo estas Sirizo, la koalicio de la radikala maldekstro*, tiras antaŭ ni tute malsaman instruon el la krimo farita de du francaj civitanoj: “La atenco povus orienti la eŭropan estontecon. Ĉu al Le Pen kaj la ekstremdekstro, ĉu al pli racia aliro al la problemo, do pli maldekstra. Ĉar la temo de sekureco ne solveblas nur per la polico.” Por la elektokampanjoj, tia analizo apenaŭ servas, nek en Grekujo nek en la ceteraj eŭropaj ŝtatoj. S-ro Vassilis Mulopuilos scias tion, kaj tamen tiu konsilisto pri komunikado de s-ro Aleksis Cipras tute ne zorgas pri tio: “Se Sirizo estintus malpli decida pri la demando de enmigrado, ni jam ricevintus 50 elcentojn de la voĉoj. Sed tiu decido estas unu el la solaj punktoj al kiuj ni ĉiuj konsentis!”

* Avgi, kiu aperigas ĉiumonate la grekan eldonon de Le Monde diplomatique, aperis la 8-an de januaro kun la titolpaĝa slogano “Mi estas Charlie”. La atenco kontraŭ la satira semajnulo estis en Grekujo larĝe komentita, precipe de la maldekstro, kiun ĝia historia sperto (militista diktatoreco inter 1967 kaj 1974) igas tre sentema pri la esprimlibereco.

De jaroj la ekonomiaj politikoj realigitaj en Eŭropo fiaskas, en Grekujo kaj en Hispanujo pli kruele ol aliloke. Sed dum en la aliaj landoj de la Eŭropa Unio la registaraj partioj ŝajnas rezignacie akcepti la supreniron de la ekstremdekstro kaj eĉ kalkuli, ke ĝi certigos ilian restadon en la potenco per tio, ke ĝi ebligas al ili kunigi la voĉojn kontraŭ ĝi, Sirizo en Grekujo same kiel Podemos [Ni povas] en Hispanujo malfermis alian perspektivon.* Neniu maldekstre en Eŭropo progresis same rapide kiel ili. Ne aŭ preskaŭ ne ekzistantaj antaŭ kvin jaroj, ĉe la komenco de la financa krizo, ili poste atingis du grandajn sukcesojn. Unuflanke ili aperas nun kiel kredindaj kandidatoj por la potenco. Aliflanke ili estas eble jam ŝovantaj la socialistajn partiojn de sia lando, kunrespondecajn pri la ĝenerala disvenkiĝo, al la rolo de duaranga forto. Same kiel en la lasta jarcento la brita laborpartio anstataŭis la Liberalan Partion, kaj la franca Socialista Partio la Radikalan Partion. Tiu ŝanĝo en ambaŭ kazoj poste montriĝis definitiva.

* Vd Renaud Lambert, “Podemos, la partio kiu skuas Hispanion”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2015.
Sparko kiu flamigas la tutan ebenaĵon?

Post la metita defio, kaj parte jam atingita — la deklasado de la socialdemokrataj partioj —, kiaj ŝancoj ekzistas por tio, ke la venko de alia maldekstro, en Grekujo aŭ en Hispanujo, povas konduki al ĝenerala reorientado de la eŭropaj politikoj? El la vidpunkto de Ateno, la obstakloj estas grandegaj. En sia lando, Sirizo estas sola kontraŭ ĉiuj; en Eŭropo, neniu registaro subtenos ĝin. La greka defio estos do multe pli grava ol tiu, antaŭ kiu Francujo staris en la jaro 2012. Tiam, s-ro François Hollande, ĵus elektita, povis valorigi samtempe la mandaton de la francaj elektintoj kaj la 19,3 elcentojn da eŭropa malneta enlanda produkto de sia lando (2,3 elcentoj en la kazo de Grekujo, 12,1 elcentoj en tiu de Hispanujo)* por “reintertrakti”, kiel li estis promesinta, la eŭropan stabilec-traktaton. Tamen, ni ja scias, kio el tio fariĝis.

* Nombroj de la jaro 2013.

Ĉe Sirizo oni analizas la situacion optimisme, kun la espero ke, jam en tiu ĉi jaro, la veno de maldekstra partio en Grekujo aŭ en Hispanujo povus fariĝi la proverba sparko kiu flamigas la tutan ebenaĵon. “La eŭropa publika opinio estas al ni pli favora, taksas s-ro Filis. Kaj la eŭropaj elitoj konstatas ankaŭ la sakstraton de la ĝis nun sekvataj strategioj. En ilia propra intereso ili do pensas pri aliaj politikoj, ĉar ili vidas, ke la eŭrozono, tia kia ĝi estas konstruita, malebligas al Eŭropo ludi mondan rolon.”

Unu hirundo ofte anoncas la printempon, kiu tro longe suferis la vintron. Ĉu pro tio la ĉefstabo de Sirizo perceptas promesan diverĝon inter la germana ĉefministrino kaj s-ro Mario Draghi, la prezidanto de la Eŭropa Centra Banko (ECB)? La aĉeto de suverenaj ŝuldoj, kiun li ĵus decidis, (“kvanta mildigo”) cetere montras, laŭ Sirizo, ke li fine komprenis ke la malabundo kondukas en sakstraton.

En Ateno, tiu evidento estas okulfrapa. Sed la krueleco de politiko, kies socialaj kaj sanproblemaj sekvoj inkludis ankaŭ la mankon de vintra hejtado, la progreson de infektaj malsanoj aŭ la kreskegon de la nombro da memmortigoj, ne estas ĉiam faktoro kapabla ŝanĝi la direkton.* Ĉiukaze ne por ĝiaj arĥitektoj, bone pagataj por havi solidajn nervojn. Ve! la makroekonomiaj indikiloj estas apenaŭ pli lumaj. Post kvin jaroj da “ŝokterapio”, Grekujo havas trioble pli da senlaboruloj ol antaŭe (25,7 elcentojn de la aktiva loĝantaro); ĝia kresko estas tre eta (0,6 elcento en 2014) post akumulita perdo de 26 elcentoj inter 2009 kaj 2013; fine, kaj pli grave ol ĉio por programo, kiu havis la prioritatan celon malaltigi ŝuldon, kiu tiam estis je 113 elcentoj de la MEP, tiu estas nun je 174 elcentoj ... Tio estis antaŭvidebla, ĉar ĝia nivelo kalkuliĝas proporcie al nacia riĉaĵo, kiu siavice kolapsis. Oni povas do kompreni, kial s-ro Mariano Rajoy, kies rezultoj en Hispanujo estas preskaŭ same mirigaj, vojaĝis al Ateno por subteni s-ron Samaras: “La landoj bezonas stabilecon, predikis li, ne zigzagon nek malcertecojn.” Jen kio estas efektive brila kaj saĝa.

* Vd Sanjay Basu kaj David Stuckler, “Quand l’austérité tue” [“Kiam la malabundo mortigas”], Le Monde diplomatique , oktobro 2014, kaj Noëlle Burgi, “Les Grecs sous le scalpel”, Le Monde diplomatique, decembro 2011.

Sed, tradukita en kurantan grekan, “malcertecoj” fariĝus preskaŭ sinonimo de espero. Ĉar daŭrigi la politikon de s-ro Samaras signifus samtempe pli da imposta malaltigo por la mezaj kaj superaj enspezoj kaj por la entreprenoj, pli da privatigoj, pli da “reformoj” de la labormerkato. Sen forgesi pli da buĝetaj plusoj por repagi la ŝuldon, eĉ kiam tio bezonas ĉiukampe amputadojn de publikaj kreditoj.

S-ro Yiannis Milios, universitatano kaj respondeculo pri la ekonomia sektoro de Sirizo, kredas ke s-ro Samaras (subtenata de la socialistoj) celas buĝetajn plusojn pli ol 3 elcentojn de la MEP jare dum nedeterminita daŭro (3,5 elcentoj en 2015, 4,5 elcentoj en 2017, 4,2 elcentoj poste). “Tio estas tute malracia, taksas li, escepte se li decidis eternan politikon de malabundo.” La vero devigas diri, ke s-ro Samaras ne decidas multon: li aplikas la precizigojn de la interkonsento, kiun la “trioblo” (Internacia Mon-Fonduso [IMF], Eŭropa Unio kaj Eŭropa Centra Banko [ECB]) trudis al lia registaro.

Kion Sirizo planas por eliri el tio? Unue programon “destinitan alfronti la humanecan krizon”, kiu ree tuŝus la elspezojn kaj la internajn prioritatojn de senŝanĝa ĉioma buĝeto. Tre precize kalkulita, senpageco de elektro, de publika transporto, de urĝa nutraĵo por la plej malriĉaj homoj, vakcinoj por la infanoj kaj la senlaboruloj estus financata per pli aktiva batalo kontraŭ korupto kaj fraŭdo. La konservativa registaro mem koncedas, ke tiuj fortenas almenaŭ 10 miliardojn da eŭroj de la buĝeto jare.

“La publikaj laboroj kostas kvar- ĝis kvin-oble pli ol aliloke en Eŭropo”, rimarkigas ekzemple s-ro Filis, kaj ne nur ĉar Grekujo havas multege da insuloj kaj disponas pri pli montara surfaco ol Belgujo. S-ro Milios siavice emfazas, ke “kvindek mil grekoj transkontigis eksterlanden po pli ol 100.000 eŭroj, dum la deklarita enspezo de dudek kvar mil el ili ne kongruis kun tiom alta sumo. Tamen, de du jaroj, nur kvarcent sep el tiuj fraŭduloj, nomitaj de la IMF al la grekaj instancoj, estis kontrolitaj de la ŝtato”.

La urĝa humaneca programo de Sirizo, je sumo taksata je 1.882 miliardoj da eŭroj, estas akompanata de socialaj disponoj por relanĉi la ekonomian agadon: kreado de tricent mil publikaj dungoj en formo de renovigeblaj jarkontraktoj, realtigo de la minimuma salajro je la nivelo de 2011 (751 eŭroj, kontraŭ 580 eŭroj aktuale), altigo, sed malpli amplekse (8,3 elcentoj), de la malaltaj pensioj. La tutaĵo de tiuj disponoj, kiu inkludas ankaŭ impostajn malaltigojn kaj rezignojn pri repago de ŝuldoj de la tro enŝuldiĝintaj mastrumoj kaj entreprenoj, estas detale fiksita en la “Salonika programo”.* Ties kosto ankaŭ: 11,382 miliardoj da eŭroj, financotaj per tiom da novaj enspezoj.

* De tiu ekzistas versio en la angla: http://left.gr/news/syriza-thessalo....
Alfrontiĝo kun Germanujo

Tiuj disponoj, insistas s-ro Milios, ne estos intertraktotaj. Nek kun aliaj partioj nek kun la kreditoroj de la lando: “Ili estas demando de nacia suvereneco, ili aldonas neniom al nia deficito. Sekve, ni volas realigi tiun ĉi politikon, sendepende de kio ajn okazos pri la reintertraktado de la ŝuldo.”

Kiam temas pri la 320 miliardoj da eŭroj da greka ŝuldo, Sirizo, male, pretas intertrakti. Sed ankaŭ tie ĝi vetas, ke pluraj ŝtatoj atendas nur la okazon por sekvi tion. “La ŝuldoproblemo, insistas s-ro Milios, ne estas problemo greka, sed problemo eŭropa. En tiu ĉi momento, Francujo kaj aliaj landoj sukcesas pagi siajn kreditorojn, sed nur ĉar la interezkvotoj estas ekstreme malaltaj. Tio ne daŭros. Nu, nur inter 2015 kaj 2020, la duono de la hispana suverena ŝuldo, ekzemple, estas repagenda.”

En tiuj kondiĉoj, la “Eŭropa konferenco pri la ŝuldo”, postulata en tiu ĉi gazeto jam antaŭ du jaroj de s-ro Cipras, fariĝis hipotezo realisma.* Ĝi estas nun subtenata de la irlanda financministro kaj havas la pedagogian avantaĝon ke ĝi memorigas pri precedenco, nome tiu de 1953, kiam Germanujo ĝuis la nuligon de siaj milit-ŝuldoj, inter kiuj troviĝis ankaŭ tiuj pagendaj al Grekujo. Post memorigi pri tiu suka historia precedenco, Sirizo esperas, ke tiu konferenco fariĝos la “alternativa solvo, kiu definitive enterigos la politikon de malabundo”.

* Vd Alexis Cipras: “Nia solvo por Eŭropo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2013.

Kiel? Per rezigno je parto de la ŝuldo de la ŝtatoj, per redifino de la templimoj por tio, kio restas kaj transdonante ĝin al la ECB, kiu refinancos ĝin. Tiu ĉi institucio prezidata de s-ro Draghi jam montris sin tre ema por helpi la privatajn bankojn. Cetere tiom, ke tiuj seniĝis je siaj grekaj kreditoj, el kiuj preskaŭ ĉiuj nun troviĝas ĉe la membroŝtatoj de la eŭrozono ...

Kaj tio donas al tiuj eksterordinaran potencon, speciale al Germanujo kaj Francujo. Nu, s-ino Angela Merkel jam argumentis, ke la germana impostpaganto estus la ĉefa viktimo de rea intertraktado de la greka ŝuldo, ĉar ŝia lando posedas 20 elcentojn da ĝi. Ŝi ne konsentus, ŝia financministro Wolfgang Schäuble ĵus memorigis tion. La franca politiko estas pli malklara, kiel ofte, miksas postulojn, ke Ateno “plenumu siajn faritajn promesojn” (s-ro Hollande), aŭ “daŭrigu la ekonomiajn reformojn kaj la necesajn politikojn“ (s-ro Emmanuel Macron, ministro pri ekonomio), kun videbla preteco pensi pri restrukturado aŭ redifino de la templimoj de la greka ŝuldo (s-ro Michel Sapin, financministro).

Sed la eŭropa dekstrularo jam sonorigas alarmon ne nur en Germanujo. La finnlanda ĉefministro Aleksander Stubb kontraŭmetis “sonantan neon” al ĉia propono nuligi la ŝuldon, dum en Parizo la konservativa ĵurnalo Le Figaro demandas sin elegante: “Ĉu Grekujo denove ekiris por venenigi Eŭropon?” Du tagojn poste, la sama gazeto kalkulis: “Ĉiu franco pagus 735 eŭrojn por nuligi la grekan ŝuldon.”* Tia kalkulo estas malpli kutima ĉe tiu gazeto, kiam temas pri la kosto de la impostaj ŝildoj, kiujn profitas la proprietuloj de gazetoj, pri la subvencioj al la industriistoj pri armado, kiuj posedas la gazeton Le Figaro aŭ ... pri la helpoj al la gazetaro.

* Ĉefartikolo “Le vent du boulet”, Le Figaro, Parizo, 6-an de januaro; kaj Le Figaro, 8-an de januaro 2015.

S-ino Merkel jam minacis Atenon per forpelo el la eŭro, kaze ke ĝia registaro ne plenumus la buĝetajn kaj financajn disciplinojn tre karajn al Berlino. La grekoj siavice deziras samtempe mildigi la premon de la malabund-politiko kaj konservi la eŭron. Tion volas ankaŭ Sirizo.* Parte, ĉar elsangiĝinta malgranda lando hezitas fari ĉiujn batalojn samtempe. “Ni estis la kobajoj de la “triopo”, ni ne volas fariĝi la kobajoj de la eliro el la eŭro, resumas antaŭ ni ĵurnalistino proksima de la partio de s-ro Cipras. Tion komencu lando pli granda, kiel Hispanujo aŭ Francujo.”

* Pri kritiko de tiu pozicio vd Frédéric Lordon, L’alternative de Syriza: passer sous la table ou la renverser” [“La alternativo de Sirizo: fali sub la tablon aŭ ĝin renversi”], 19-an de januaro 2015, http://blog.mondediplo.net.

“Sen eŭropa subteno, taksas s-ro Mulopulios, ne eblos realigi kion ajn”. Pro tio Sirizo taksas la subtenon grava, kiun povus doni al ĝi aliaj fortoj ol tiuj de la radikala maldekstro aŭ la ekologiistoj. Speciale la socialistoj, kvankam la grekoj havas la sperton de la kapitulaco de la socialdemokrataro: ekde antaŭ tridek jaroj la ĉefministro Andreas Papandreu trudis al sia partio la grandan liberalan turnon. “Se li estus restinta maldekstre, tiam Sirizo ne ekzistus, notas s-ro Mulopuilos, antaŭ ol memorigi, ke en Germanujo, kiam Oskar Lafontaine demisiis el la registaro [en la jaro 1999], li bedaŭris, ke la socialdemokratio fariĝis nekapabla fari eĉ la plej sensignifajn reformojn. La tutmondigo kaj la novliberalismo kun homa vizaĝo komplete detruis ĝin”.

Ĉu pro tio ne estas problemeca, esperi ke ĝia akceptemo de la postuloj de la greka maldekstro povus helpi la socialdemokratojn kontraŭstari la nefleksiĝemon de s-ino Merkel? Eventuala sukceso de Sirizo — aŭ de Podemos — efektive pruvus ke, kontraste al la adaj asertoj de s-ro Hollande aŭ de s-ro Matteo Renzi en Italujo, eŭropa politiko, kiu turnas la dorson al senelira malabundo, estas ebla. Nu, tia demonstrado minacus ne nur la germanan dekstrularon ...

La venontaj monatoj povus decidi pri la estonteco de la Eŭropa Unio. Antaŭ tri jaroj, antaŭ la elekto de s-ro Hollande, la du terminoj de la alternativo estis aŭdaco aŭ enŝlimiĝo.* Nun, la minaco jam ne estas tiu de enŝlimiĝo, sed multe pli malbona. “Se ni ne ŝanĝas Eŭropon, la ekstremdekstro faros tion por ni”, avertis s-ro Cipras. La aŭdaco fariĝas ankoraŭ pli urĝa. La tasko de la greka kaj hispana maldekstroj, de kiuj multo dependos, estas sufiĉe peza por ke oni hezitas ŝarĝi ilin krome pri la respondeco tiom prema, nome defendi la demokration de la Malnova Kontinento, forturni de ĝi la “kolizion de la kulturoj”. Tamen, ĝuste pri tio temas hodiaŭ.

* Vd “L’audace ou l’enlisement”, Le Monde diplomatique, aprilo 2012.

“Grekujo, malforta ĉenero de Eŭropo, povus fariĝi la forta ĉenero de la eŭropa maldekstro”, imagas jam s-ro Mulopuilos. Kaj, se ne Grekujo, tiam Hispanujo ... La du landoj tamen ne estus tro por kontraŭbatali timon kaj malesperon, kiuj nutras samtempe la ekstremdekstron kaj la nihilismon de la ĝihadistaj salafistoj. “Tio estas revo modesta kaj freneza”, dirus la poeto. La espero, ke la eŭropa politiko ne plu kondamnas nin al tiu eterna karuselo, ĉe kiu fine la samaj sinsekvas en la potenco por fari la saman politikon kaj montri la saman senpovecon. Ilia bilanco fariĝis nia minaco. En Ateno, en Madrido, ĉu fine la deĵorŝanĝo?

Serge HALIMI.

Influ-bataloj ene de la greka ŝtataparato

Espero dampita de obtuza maltrankvilo

La ĵusa sukceso de la progresemaj fortoj ĉe la grekaj elektoj skuas ŝtataparaton regatan de kvardek jaro de du politikaj familioj. Dum la detruoj de la malabundo konvinkis grandan parton de la publikaj funkciuloj elekti la maldekstran koalicion Sirizo, ekstremistaj retoj aktiviĝas ĉirkaŭ la sekurec-fortoj.

S-ino Rena Duru varme salutas ĉiun dungiton de la administracio de la norda sektoro de Ateno. En la oficejoj de la senanima konstruaĵo, en tiu ĉi aparte rigora vintro, regas glacia malvarmo. “La manko de hejtado, ankaŭ tio estas la krizo, la malabundo”, klarigas al ni la guberniestrino de Atiko, la plej loĝata regiono de Grekujo kun proksimume la duono de la loĝantaro de la lando. 39-jara, s-ino Duru estis elektita en majo 2014 ĉe la regionaj elektoj, en kiuj, ĉi tie, venkis Sirizo, koalicio de la radikala maldekstro kontraŭa al la politikoj diktataj de la “triopo” (Eŭropa Komisiono, Eŭropa Centra Banko kaj Internacia Mon-Fonduso). Sed ŝi sentas sin misuzata: “La registaro ĵetas al ni bastonojn en la radojn. Disvolvi nian programon montriĝas malfacila.”

S-ino Duru eklaboris en sia funkcio la 1-an de septembro 2014. Kelkajn tagojn poste, la financaj servoj petis ŝin urĝe subskribi buĝetprojekton elkovitan de ŝia antaŭulo, membro de la konservativa partio Nova Demokratio. “Mi rifuzis. Mi estis elektita por apliki mian politikon kaj buĝeton favoran al la plej malriĉaj homoj”, klarigis ŝi al ni. Spite al la premoj, ŝi fine sukcesis trudi siajn prioritatojn. La subvencio de 27 milionoj da eŭroj por la renovigo de la du piedpilkaj stadionoj, kiuj apartenas al du magnatoj de konstruado, estas nuligita. Anstataŭe, rakontas s-ino Duru, “ni decidis financadon de 28 milionoj da eŭroj por la laboroj kontraŭ inundoj kaj por tuta serio da socialaj agadoj, ekzemple la reprovizadon je elektro de mastrumoj, kiuj postrestis en siaj pagoj.”

La leĝo Kallikatis, voĉdonita en 2010, submetas la decidojn de la regionoj al kontrolo de strukturo de la centra ŝtato, la direkcio de malcentraj aferoj. Regata de eksa eŭropa deputito de la Nova Demokratio, s-ro Manolis Angelaka, tiu orgnismo rifuzis validigi la dungon de cent tridek naŭ oficistoj postulataj de la nova registaro de Atiko. “Temas tamen pri postenoj necesaj por la funkciado de la regiono”, argumentas s-ino Duru. Kiel pruvon, la guberniestrino montras al ni la oficejon de la direkcio pri edukado: malespere malplena. “La registaro provas senkreditigi nian partion, ŝi diras. Pro tio, venko de Sirizo [ĉe la parlamentaj elektoj de la 25-a de januaro 2015] estas nepre necesa por vera ŝanĝo.”

Periferio de Ateno, en tiu ĉi unua sabato de januaro. La stadiono de taekvondo, superba instalaĵo konstruita por la Olimpiaj Ludoj de 2004, normale malplena, estas nun plenplena. Du mil homoj favore akceptas la ĉefon de Sirizo, s-ron Aleksis Cipras. “La horo de la maldekstro alvenis”, skandas grupo de mastrumistinoj maldungitaj de la ministrejo pri ekonomio, kun levitaj pugnoj en ruĝaj gantoj, simboloj de dek ses monatoj da luktado. Post horo da arda parolado, en kiu li promesis la finon de la malabundo, malnetan minimuman salajron de 751 eŭroj (kontraŭ 586 hodiaŭ, kaj 520 por homoj malpli ol 25-jaraj) kaj senimpostigon por la plej malriĉaj (sub 12.000 eŭroj da jara enspezo), s-ro Cipras forlasas la tribunon sub aplaŭdoj. Sed la espero ŝajnas esti dampita de obtuza maltrankvilo.

Ĉar en Grekujo ekzistas la videblo kaj la kaŝito. La videbla parto de la glacimonto estas klasika parlamenta demokratio, instalita post la falo de la ekstremdekstra diktatoreco de la koloneloj en 1974. La kresko de la intencoj voĉdoni por Sirizo donas la perspektivon de periodo de politika alternado en kunteksto de grava ekonomia krizo, dum la malneta enlanda produkto de la lando falis je 25 elcentoj ekde la jaro 2008. Sed malantaŭ tiu videbla parto troviĝas io malpli akceptebla: lando regata de sesdek jaroj preskaŭ seninterrompe de du familioj. Dekstre la familio Karamanlis, konservativuloj; maldekstre tiu de Papandreu, socialistoj. Du generacioj de registaraj ĉefoj, la onklo kaj la nepo ĉe la unua; la avo, la patro kaj la nepo ĉe la dua. En tiu klientisma sistemo, aĉeto de voĉoj kaj komplezaj dungoj en la publika sektoro ofte anstataŭas politikan strategion.

La lasta epizodo de politika korupto koncernas la prezidant-elekton.* La 18-an de decembro 2014, s-ro Pavlos Hajkalis, eksa televid-stelulo, kiu fariĝis deputito de la dekstra suverenisma partio ANEL (la sendependaj grekoj), asertis, ke oni ofertis al li 3 milionojn da eŭroj se li voĉdonas por s-ro Stavros Dimas, la kandidato de la reganta koalicio, kiu devus atingi almenaŭ cent okdek voĉojn (el tricent deputitoj) por esti elektita kaj por eviti la organizadon de anticipaj parlament-elektoj. La koruptinto estis, laŭ li, la financisto Giorgios Apostolopulos, eksa konsilisto de la ĉefministroj Giorgios Papandreu (de 2009 ĝis 2011) kaj Samaras. Kiel televid-fakulo, s-ro Hajkalis filmis la scenon per kaŝita filmilo, poste disvastigis la bildojn en Interreto. La rezulto? La justico rifuzis komenci persekutojn, kun la preteksto ke la pruvoj estis kolektitaj kontraŭleĝe. Ĉar la ĉefministro Samaras eĉ deponis plendon pro fifamigo, la supozebla koruptinto estas leĝe ŝirmata kontraŭ la leĝo, dum la denuncinto devas respondeci pri sia ago ...

* Ĉar neniu el ĝiaj tri balotoj (la 17-an, 23-an kaj 29-an de decembro 2014) ebligis nomumi prezidanton, la anticipaj parlament-elektoj estis deciditaj por la 25-a de januaro 2015.

Interne de la institucioj kaŝiĝas ankaŭ tio, kion la grekoj nomas la parakratos: la “kvazaŭŝtato” aŭ “subtera ŝtato”, do maloficiala reto heredita de la malvarma milito kaj kiu konsistas el altaj oficistoj, policanoj, militistoj kaj juĝistoj, pretaj al ĉiaj subatakoj por malebligi la enpotenciĝon de la “ruĝuloj”. Tia reto, apogata de la usonaj sekretaj servoj, estis tre detale preparinta la vojon por la ŝtatrenverso de la koloneloj en la jaro 1967.

La malnovaj refleksoj de la parakratos neniam vere malaperis. La malrespekto al la liberecoj de kunveno, de manifestacio kaj de esprimo estis multaj en la lastaj jaroj. En oktobro 2012, dek kvin kontraŭfaŝistoj estis arestitaj post alfrontiĝoj kun la novnazioj de la partio Ora Matenkrepusko (kiu ricevis 9,4 elcentojn da voĉoj ĉe la eŭropaj elektoj en majo 2014) kaj kun la polico. Post ilia aresto ili deklaris, ke oni torturis ilin, kun fotoj kiel pruvo. “Ili nomis nin kotaj maldekstristoj, rakontas Giorgios, unu el la arestitoj, kiu deponis plendon. “Nun ni havas viajn nomojn kaj adresojn. Se vi parolos, ni donos ilin al niaj amikoj de la Ora Matenkrepusko, por ke ili povu fari ĉe vi ian viziteton.” Ili elvokis ankaŭ la internan militon, dum kiu en Grekujo la dekstraj milicoj batalis kontraŭ la maldekstraj fortoj inter 1945 kaj 1949 [kio kaŭzis pli ol cent kvindek mil mortintojn]. Ili sentis sin klare en milito kontraŭ ĉio kio similas al la progresema maldekstro.”* Interna enketo estis lanĉita de la ministro pri internaj aferoj.

* “Grèce: vers la guerre civile?”, Canal plus, Spécial investigation, 1-an de septembro 2013.

“Tio memorigas la strategion de streĉigo en Italujo en la 1970-aj jaroj, taksas la ĵurnalisto Kostas Vaksevanis. La polico lasas fari kaj eĉ subtenas la tumulton kreitan de la novnazioj por pravigi la daŭrigon de forta potenco kaj la sovaĝan subpremadon de ĉia kontesto.” La eloficigo de pluraj altaj respondeculoj de la polico pro iliaj supozataj ligoj kun la novnazia organizaĵo konfirmis la enŝoviĝon de la ekstremdekstro en parton de la sekurec-aparato: S-ro Dimos Kuzilos, eksa respondeculo pri telefonaj subaŭskultadoj ene de la grekaj sekretaj servoj, ekzemple devis demisii, dum s-ro Atanasios Skaras, la komisaro de la kvartalo Agios Panteleimonas en Ateno (bastiono de la Ora Matenkrepusko), estis nur mallonge arestita en oktobro 2013. La parakratoshavas ankoraŭ tri pilierojn: la policon, la justicon kaj la armeon”, klarigas al ni Dimitris Psarras, de la gazeto La ĵurnalo de la redaktistoj. Ĉiuj tri estis larĝe netuŝitaj de la politikoj de malabundo, kiuj tamen forprenis la duonon de la aĉetpovo de la oficistoj. La 23-an de junio 2014, la ŝtatkonsilantaro juĝis la malaltigon de la salajroj en tiuj tri sektoroj kontraŭkonstitucia.

En novembro 2011, s-ro Papandreu, tiam ĉefministro, eĉ maltrankviliĝis pro la risko de armea puĉo. Dum la eŭropa pintkunveno en Cannes li anoncis la okazigon de referendumo pri la novaj disponoj de malabundo truditaj de la Eŭropa Unio. Kiel malpacema lernanto, la ĉefo de la greka registaro estis venigita de la germana ĉefministrino Angela Merkel kaj de la franca prezidanto Nicolas Sarkozy. Por pravigi sian referendumon, s-ro Papandreu elvokis la riskon de ŝtatrenverso.* Sed tiu minaco ne estis prenita serioze. La germanaj kaj francaj premoj devigis lin rezigni pri sia projekto de popola konsultado, kaj monaton poste li estis devigita demisii.

* Libération, Parizo, la 5-an de novembro 2011.

“La granda plimulto de la grekaj oficistoj restas lojala”, insistas tamen s-ro Grigoris Kalomiris, de la oficista sindikato Aldedi. Sen formale alvoki voĉdoni por Sirizo, lia organizaĵo “subtenas ĉiun partion, kiu ŝanĝos la politikon de drameca malabundo realigata de kvin jaroj.” “Necesas distingi la sektorojn pri sekureco kaj subpremo disde la aliaj oficistoj. La konstitucia decido pri la nuligo de la malaltigo de salajroj en la justico, la polico kaj la armeo bone pruvas, ke ili estas sektoroj apartaj”, taksas la sindikatisto. La aliaj kategorioj de funkciuloj havas nenian kialon por poziciiĝi kontraŭ la radikala maldekstro: “Ni estas inter la unuaj viktimoj de la malabundo, memorigas Kalomiris. La nombro de funkciuloj malaltiĝis trione, de naŭcent mil al proksimume sescent mil. La mezuma salajro estas 800 eŭroj. La salajroj malaltiĝis je 30 elcentoj kaj la aĉetpovo je 50 elcentoj, se oni konsideras la impostaltigojn.”

Sirizo ŝajnas do ĝui gravan subtenon inter la oficistoj. Ankaŭ pro historiaj kialoj. “Ekde la enpotenciĝo de la Pasok en 1981, Andreas Papandreu, tiam la ĉefministro, volis “purigi” la ŝtatan oficistaron forigante la elementojn ofte kompromititajn kun la diktatoreco de la koloneloj, diras Psarras. Li plenforte dungigis homojn proksimajn de sia partio. Tio daŭris ĝis la komenco de la 2000-aj jaroj. Tiom, ke multaj oficistoj estas eksaj socialistoj, seniluziiĝintaj de la dekstra devojiĝo de la Pasok kaj hodiaŭ plene subtenas Sirizon.”

La koalicio havas kromajn apogojn pli mirigajn en la greka socio. Ekzemple, frakcio de la mastraro ne timus la enpotenciĝon de maldekstro radikala, sed pragmata. “La malabundo volata de la “triopo” estas fiasko, asertas, kun peto pri anonimeco, ĉefo de transportentrepreno. La ŝuldo ne ĉesis altiĝi, kaj la kresko estis rompita, la malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj bankrotas unu post la alia. Post la kuracado per malabundo, alia kuracado por relanĉi la ekonomion, tio ne povus esti malutila por ni.” Daŭre maleblas esprimi tian analizon publike, por greka mastraro plejmulte malamika al la “ruĝuloj”. Sed la kontraŭkorupta retoriko de Sirizo, sen la klientismaj devojiĝoj, kiuj tiom malutilis al la lando, trovas apogantojn en ĉiuj sociaj klasoj.

Thierry VINCENT.

La mortigoj de Parizo en la prismo de la komunikiloj

Estu liberaj, tio estas ordono

ĈIU TIMIS tion, sed neniu imagis, ke la dramo okazos tiel: vendredon, la 9-an de januaro, la piedpilkisto de Montpeliero Abdelhamid El-Kaoutari ne portas la ĉemizon “Mi estas Ĉarli” dum la prepara varmiĝo por la ludo kontraŭ la Olympique de Marsejlo. Tuj la sociaj retoj eksplodas. Invitita dimanĉon al la televido Canal Plus, la trejnisto Rolland Courbis devas pravigi sin. Tagon poste, la polemiko pufiĝas: tri ludistoj de Valenciennes akceptas vesti la faman ĉemizon nur sub la kondiĉo ke ili kaŝu la “Mi estas” per peco da glupapero. Sur la scenejo de Afterfoot, tre aŭdata programo de la radio RMC, la tono akriĝas. “Ni batalas de semajno por la esprimlibereco, klarigas la animisto Gilbert Brisbois, ni lasu ilin esprimiĝi kaj atendu iliajn klarigojn.” Furioze la ĵurnalisto Daniel Riolo intervenas: “... la esprimlibereco, tio estos la argumento de ĉiuj idiotoj por ellasi ĉiajn stultaĵojn”.

Ĉu esti aŭ ne esti “Ĉarli”? En la semajno post la masakro de ĵurnalistoj kaj desegnistoj de la satira semajnulo, poste de klientoj de koŝera superbazaro, fare de francaj ĝihadistoj, la demando serpentumas kiel pudroŝnuro de klasĉambroj al redaktejoj. “La antaŭurboj taŭzataj inter “Ĉarli” kaj “ne Ĉarli””, titolas la gazeto Le Monde (la 16-an de januaro). Sur la titolpaĝo de Aujourd’hui en France (15-an de januaro), disŝirita ŝildo “Mi estas Ĉarli” simbolas “La risko[n] de rompiĝo”. Do, ĉiu devas ne nur elekti sian tendaron, sed ĉefe akcepti la evidenton de tiu frontlinio. “Ĝuste tiujn, kiuj ne estas “Ĉarli”, necesas eltrovi, tondras la ĵurnalistino Nathalie Saint-Cricq en la televido France 2. [...] Tiujn ni devas eltrovi, trakti, integri aŭ reintegri en la nacian komunumon” (12-an de januaro). “Kun ni aŭ kun la teroristoj”: la refreno favoras la plej impresajn surscenigojn, la plej eksplodajn debatojn.

Kaj la plej fatalajn intencojn. La takfiristaj ideologiistoj revas disigi la eŭropajn naciojn inter loĝantaroj “blankulaj” konvinkitaj ke islamisma danĝero minacas ilin kaj frakcio de “islamanoj” radikaliĝintaj de la rasismo kaj de la okcidentaj intervenoj. Certe, la markiloj estas jam delonge metitaj, por ke la socio organiziĝu laŭ “valoroj” kaj identeco anstataŭ laŭ sociaj fortoj kaj interesoj; por ke fendo ĉiam pli profunda disigu salajrulojn, senlaborulojn, viktimojn de la malabundo laŭ iliaj kredoj (vidu la artikolon de Benoît Bréville). Tamen restas obstakloj. Anstataŭigi la politikan fronton per kultura alfrontiĝo premisas, ke la intelekta etburĝaro, sidanta kiel ofte inter la du seĝoj, komplete balancfalu en la reakcian tendaron. Tiu socia grupo, kiu portas siajn kontraŭdirojn kvazaŭ traŝultre, havas kun la proletoj devenaj el la enmigrado ambiguan rilaton, en kiu miksiĝas la deziro de kultura miksiĝo kaj dominemo, urba miksiteco kaj loĝeja diseco, kontraŭrasismo kaj etnocentrismo, senindulga laikeco kaj vualita nutristino. Kiel piliero de arto kaj kulturo, ĝi ludas decidan rolon en la ellaborado de sociaj reprezentiĝoj. Ĝia ekmarŝo en la milito de la kulturoj estus nur des pli grava.

Tiu strategio de streĉigo ĝuas la senvolan apogon de la komunikiloj kaj de la intelektuloj obsedataj de la reformado de la publika diskuto ĉirkaŭ alternativo: “Ĉarli” aŭ “ne Ĉarli”. Ĉesigitaj la eblecoj de “inter ambaŭ” kaj de“jes, sed”. “Tiuj relativistaj retorikoj de la eta malkuraĝo de la “sed”, ĝuste kontraŭ tio ni batalas de jaroj, klarigas s-ro Richard Malka, la advokato de Charlie Hebdo. Kaj ĝuste tion ni ne plu permeso ekde hodiaŭ” (“C dans l’air”, France 5, la 9-an de januaro 2015). Gardu vin kontraŭ tiuj, kiuj levus la embarasan demandon de la “du pezoj, du mezuroj” pri la libera komunikado de la pensoj kaj de la opinioj. “Ĉu kondamni Dieudonné kun la risko atribui liavice al li statuson de viktimo? demandas en la radio France Inter la ĉefartikolisto Thomas Legrand (15-an de januaro), dum la komedianto estas provizore arestita kaj persekutata pro terorismo surbaze de malbona vortludo. Tia demando estas demando munkena*, malfortaĵo, kulpa forlaso, platigo!” Ni memorigu: la esprimlibereco, la demokratio, la toleremo, la kuraĝo, tio estas “Ĉarlie”; la barbareco, la teroro, la fanatikeco, la maltoleremo, tio “ne estas Ĉarli”.

* Demando ĉu cedi al ĉantaĝo por savi la pacon, okaze de la interkonsentoj de Munkeno, subskribitaj de Germanujo (tiam hitlerfaŝisma), Francujo, Britujo kaj Italujo, reprezentitaj respektive de Adolfo Hitlero, Édouard Daladier, Neville Chamberlain kaj Benito Mussolini (tiu kiel peranto), fine de la konferenco de Munkeno, okazinta de la 29-a ĝis la 30-a de septembro 1938. Notindas la planita malĉeesto de la ĉeĥoslovakia prezidanto Edvard Beneš kaj de la ĝenerala sekretario de la Komunista Partio de Sovetunio, Jozefo Stalino, kiuj ne estis invititaj. Tiuj interkonsentoj permesis al Hitlero aneksi la regionojn de Ĉeĥoslovakujo priloĝataj de germanoj (la Sudetoj) kaj tiel kondukis al la morto de Ĉeĥoslovakujo kiel sendependa ŝtato. -vl

Sed ni povas tamen veti, ke la milionoj da homoj, kiujn la anonco de la masakro emociis kaj kolerigis, ne retroviĝis en tiu diĥotomio. Kun aŭ sen ŝildo “Mi estas Ĉarli”, partopreninta aŭ ne en la gigantaj manifestacioj dimanĉon, la 11-an de januaro, multaj organe sentis la fratecon sen lasi sin trompi de la bildoj ade ripetataj de amasoj kun la franca flago kantante la Marseljezon kaj aplaŭdante la policon. Kaj la marŝantoj, kiuj kuniĝis pro la bezono unuiĝi, havis malpli homogenajn konvinkojn ol la lamentantaj procesiuloj sur la televidaj scenejoj. La grandega diferenco inter tio, kio “esti Ĉarli” signifis por la unuaj (la universalan konkordon) kaj por kelkaj aliaj (la araboj elen!) forprenis ĉian konsiston de la kategorio, se oni iomete pripensas tion. Sed ĉu eblas pripensi en reĝimo de seninterrompa informado?

Vendredon, la 9-an de januaro, ne eblis plu distingi la televidojn TF1 kaj BFM TV: rompante sian program-strukturon, la unua franca televido sendis rekte de la 10-a horo ĝis la naŭa kaj kvarono vespere; ĉe Europe 1 la speciala eldono daŭris kvar tagojn. La batalo komenciĝis ankaŭ ne poste, sed dum la evento, por fiksi ĝian sencon. Ĉe tiu ludo, la inform-komunikiloj pafas ĉiam unue, reflektante sur la kalejdoskopo de la ekranoj la spontan filozofion de siaj eldonaj direktejoj: nerezistebla gusto de ordo kaj de deco, simbolataj de la bildo de kvardek kvar ŝtataj kaj registaraj ĉefoj tre malsame demokratiaj, paradante brak-ĉe-brake. La televido France 2 opiniis nepre necesa resendi tiun sekvencon malrapide, akompanate de violonoj kaj de likvoreca piano, kun la foto de la germana ĉefministrino Angela Merkel tenere klinita sur la ŝultro de s-ro François Hollande, kun tiu ŝultro montrata kvazaŭ per orgena fermato (la 12-an de februaro).

La amaso, kiun oni montras kriaĉanta kaj vulgara kiam ĝi manifestacias por siaj sociaj rajtoj, ĝi fariĝas subite luma, estetika, laŭ la maniero de Delacroix sur la paĝo de Le Nouvel Observateur (la 11-an de januaro), kiu aktualigis Li Libereco gvidanta la popolon, aŭ edifa, kiel la foto de juna nigra knabo kun malĝoja rigardo kaj kun gluŝildo “Mi estas Ĉarli” sur la vango, kiu kontemplas la amason el la alta pozicio de la statuo de la Respubliko (Libération, 13-an de januaro) — do, vizaĝo potemkina, kiu maskas la subreprezentecon de parto de la loĝantaro en la parizaj kolektiĝoj. Rekte el la centro de la mondo, la granda raportisto Etienne Monin ekstaziĝis en la radio France Info (la 11-an de januaro): “En tiu ĉi manifestacio, momento de graco, bildo luma, de beleco feli... tuj, tiu de juna paro, ŝi kun bluaj okuloj iomete malĝojaj, li de miksrasa beleco rekuraĝiga.”

Kvazaŭ en karnavalo, la omaĝo de la gazetaro mem metis ĉion en pelmelo. “Oni parolas pri memorigo de Charb, Tignous, Cabu, Honoré, Wolinski: ili prifekus tian sintenon”, furiozis la desegnisto Luz, transvivanto de la skipo de Charlie Hebdo (www.lesinrocks.com, 10-an de januaro). Ne sentemaj pri tiu rimarko, la kremo de la komentistoj honoris la malbonan guston per bonaj sentoj, priploris la anarĥiistajn karikaturistojn dum desfilo orkestrita de la ministro pri internaj aferoj kaj benita de la papo, de la NATO, la Franca Federacio de Piedpilko kaj de s-ro Arnold Schwarzenegger. Kvardek ol horojn post la kulto farita al la esprimlibereco, la gazetaro anoncis, neŝancelebla, la kondamnon je punoj de malliberejo por adoleskantinoj, ebriulo, simplanimulo kulpaj je vortaj deglitoj, kiuj falis sub la ĵus akrigitan leĝon. Oni tremas ĉe la ideo, ke la ĉefministro Manuel Valls povus malkovri la titolpaĝon de Charlie Hebdo de la 18-a de decembro 1975, kiu festis Kristnaskon per jena malmulte civitema admono: “Feku en la lulilojn. Finmortigu la kriplulojn. Mortpafu la militistojn. Strangolu la pastrojn. Kaĉigu la policistojn. Fajrigu la bankojn.”

Kompare, la muzo de la regiona gazetaro ŝajnis preskaŭ sinĝena. Vendredon la 9-an, dek ĵurnaloj afiŝas titolpaĝe la saman superskribon: “La ĉaspelo”; kaj sekvan lundon, ok same titolis: “Historia!”. Kolizio de eventoj spicas tiun celebradon de plurismo en la unuanimeco, kiam la 7-an de januaro, la “komunumo de eldonistoj” de gazetoj, konsistanta el dek mastraj organizaĵoj, deklaras solene, ke ĝi “neniam cedos al la minacoj kaj al la timigoj kontraŭ la netuŝeblaj principoj de esprimlibereco”; la saman tagon, la miliardulo Patrick Drahi, jam kunproprietulo de la gazeto Libération, konfirmas sian intencon akiri la magazinojn L’Express kaj L’Expansion.

Dum ĝuste Libération klopodas por “bandaĝi la Respublikon” (la 17-an-18-an de januaro), per konceptoj dikliteraj sed senrimedaj, pri Civitaneco, Laikeco, Edukado, Justico, ktp, la liberala ĉefartikolisto Nicolas Baverez kantis melodion bone konatan: “La nacia unueco devas esti daŭrigata por batali kontraŭ la islamismo, sed ankaŭ por realigi la ekonomiajn kaj socialajn reformojn”, nome de kiuj “la liberaligon de la labormerkato, kiu ĉie aliloke montris siajn meritojn”. (Le Point, 16-an de januaro). La gazetara liberece ja bone transvivis la atencojn.

Pierre RIMBERT.

Kiel aparato malproksimiĝas de sia bazo

Multaj faktoroj klarigas la malfortiĝon de la Franca Komunista Partio. Ĉu la intenco adapti sian retorikon al la atendoj de la mezaj klasoj rapidigis ĝin?

JANUARO 2014. Ni alvenas al la sidejo de la Franca Komunista Partio (FKP, france PCF), ĉe la Placo Colonel-Fabien en Parizo, por peti donitaĵojn pri la membroj. Kiom da ili estas? Sed antaŭ ĉio, kiuj ili estas? Laŭ ĉiaj indikoj, la popolaj kategorioj* ĉeestas ĉiam malpli en la pinto de la organizaĵo. Sed kiel tio estas ĉe la bazo? La respondo devus esti facile akirebla. La departemento “Vivo de la partio” kolektas de la jaro 2009 la multajn informojn, kiujn la partio posedas pri siaj membroj: aĝo, sekso, loĝloko, sektoro de aktiveco ... Sed eĉ ne vorton pri la sociprofesia kategorio. Oni povas scii, ke tiu membro laboras ĉe la Ŝtata Societo de Francaj Fervojoj (SNCF) aŭ en aviada fabriko, sed ne, ĉu li estas kadrulo aŭ simpla laboristo. Tiu manko de intereso pri la socia kondiĉo de siaj membroj ilustras tendencon en la PCF, kiu efikas jam de tridek jaroj: la iam centra demando de la reprezentiĝo de la popolaj klasoj fariĝis duaranga.

* Ĉi tie kaj en la sekvo la vorto popola estas uzata laŭ la franca en la senco de de la simpla popolo. -vl

Ekde la liberiĝo ĝis la 1970-aj jaroj, dum ĝi estis la unua partio de la maldekstro en Francujo, la FKP povis prezenti sin kiel proparolanto de la laborista klaso, ĉar ĝiaj respondeculoj plejparte devenis el la popola medio: iama ministo kiel Maurice Thorez, gvidanto de la partio de 1930 ĝis 1964; “etlegomisto” kiel lia posteulo Waldeck Rochet; bakista lernanto kiel Jacques Duclos, kandidato por la prezidant-elekto de 1969, ĉe kiu li akiris 21 elcentojn de la voĉoj. Ankaŭ sur loka nivelo estis same; antaŭ ol fariĝi urbestro de Aubervilliers inter 1945 kaj 1953, Charles Tillon estis alĝustigisto; liaj posteuloj Emile Dubois (1953-1957) kaj André Karman (1957-1984) respektive gasisto kaj frezisto. Ĉar ĝi avancigis membrojn de modesta deveno en instancojn de potenco, kiuj estis ĝis tiam rezervitaj al reprezentantoj de la burĝaro, la Komunista Partio sukcesis dum certa tempo transformi la socian vivon de la franca politika vivo. La popola karaktero de tiu organizaĵo estis tiam perceptata kiel necesa por transformi la projekton de emancipiĝo de la laboristoj en praktikojn de aktivuloj.

La bazo de la FKP estis plene frapita de la soci-ekonomiaj transformoj, kiujn la popolaj medioj spertas ekde la 1970-aj jaroj. Alfrontita al la provizoreco de laboro kaj al la evoluo de la senlaboreco, la laborista mondo perdis sian socian kunteniĝon. Tamen, la krizo de la partio ne atribueblas al hipoteza malapero de la laboristoj: tiuj estas daŭre proksimume kvarono de la aktiva loĝantaro, kaj la malkresko de la FKP-membroj estas multe pli rapida ol la erozio de la laborista klaso. Francujo havis ok milionojn ducent mil laboristojn en 1975 kaj ankoraŭ sep milionojn en 1999, dum samtempe la FKP perdis pli ol la duonon da siaj membroj, de kvincent mil al ducent mil. Krome, ĉe la laboristoj aperis novaj popolaj figuroj, precipe en la servoj, kun la multiĝo de la grupo de dungitoj. La laboristoj kaj la dungitoj restas la plimulta parto de la aktiva franca loĝantaro, sed la ŝanĝo de iliaj kondiĉoj de sia vivo (en la spaco) kaj laboro (divido de la laborkolektivoj) malfortigis ilian eniron en la politikan agadon. La malfortiĝo de la FKP tiel respegulas la profundajn socialajn kaj kulturajn ŝanĝojn spertatajn de la popolaj klasoj; ĝi esprimas la malkreskon de la laborista movado. Tiu malfortiĝo, kiu montras la elĉerpiĝon de periodo de intensa politikiĝo de la franca socio dum la “1968-aj jaroj”, klariĝas ankaŭ per la aliiĝo de la internacia ordo, speciale per la implodo de la sovetia sistemo, aŭ de la evoluo de politika reĝimo al prezidanta aŭ dupartia sistemo.

En la centro de la kvartalo La Défense: humanismo kaj demokratio

Sed tiuj eksteraj klarigoj por la partio ne sufiĉas, kaj estus reduktisma vidi la malkreskon de la FKP sub la aspekto de meĥanika, programita evoluo, el kiu oni povus tiri nenian instruon.

Por kompreni la malproksimiĝon de la FKP disde la popolaj klasoj kaj ĝian elektan katastrofon (ĝi pasis de 15,3 elcentoj ĉe la prezidant-elektoj de 1981 al 1,9 elcento en 2007), necesas analizi la evoluojn de ĝia retoriko kaj de ĝia organizaĵo. Ekde la 1980-aj jaroj kaj ĉefe de 1990, la FKP volas reprezenti jam ne nur la popolajn klasojn, sed Francujon en ĝia “diverseco”. La interpreto de la socio kiel klasoj malaperas malantaŭ temoj kiel “civitana partopreno” aŭ la restarigo de la “sociala ligilo”. Same kiel la urbo Montreuil, la komunistaj komunumoj de antaŭurboj larĝe adoptas la temon de “ekskludo” en la “kvartaloj” kaj akceptas ĝian senpolitikigan dimension.* La komunistaj elektitoj proponas “lokan demokration” supozatan kapabla surpontigi la abismon inter la politika klaso kaj la “civitanoj”.

* Vd Sykvie Tissot: “L’invention des “quartiers sensibles” [“La invento de la “tiklaj kvartaloj””, Le Monde diplomatique, oktobro 2007.

La komenca projekto de la partio, marksisme inspirita, tiam cedis la lokon al humanisma retoriko larĝe komuna en la asocia kaj politika mondo. “Asociiĝo, kundivido, komunigo, kooperado, interveno, interkonsentiĝo: tiuj ĉi postuloj alprenas senprecedencan viglecon, lige kun la disvolvado de la teĥnologia kaj informadika revolucio kaj kompleksiĝo de la socio, la evoluo de la laboro, la bezono de civitaneco, de novaj homrilatoj kiuj respektas la aŭtonomecon de la individuoj ...”, proklamita ekzemple de la dokumento adoptita de la 24-a kongreso de 1996. Tiu kongreso, kiu decidis la “principon de la humanismo kaj de la demokratio”, de la “homa, civitana, solidara revolucio” por respondi al la fakto, ke “la tuta homa civilizacio estas en danĝero”, okazis por la unua fojo en la aferkvartalo La Défense.

Dek du jarojn poste, en la teksto proponita de la Nacia Konsilantaro de la FKP kiel “komuna bazo” por la 34-a kongreso de 2008, la vorto “laboristo” aperas nur unu solan fojon, kaj kiel socia grupo same kiel multaj aliaj: oni efektive intencas kunigi “laboristojn, teĥnikistojn, dungitojn aŭ kadrulojn, gesalajrulojn de ĉiaj kategorioj, provizoraj, intelektaj, sendokumentaj, senlaboraj, kampulaj, aŭtoroj kaj reĝisoroj, studentoj, pensiuloj, artistoj”. Per sia reĵeto de la laboristismo, asociata al stalinismo, la reprezentantoj de la FKP tendencas forlasi la prioritaton de la rolo de la laboristoj kaj de la popolaj klasoj en la politika batalo. Per tio, ke ili neglektis la pensadon pri la klasrilatoj kaj pri la organizado de la batalo fare de tiuj samaj, kiuj suferas la dominadon, ili nature havis malfacilojn konsideri la supreniron de novaj popolaj figuroj — la dungitojn de la servoj kaj la idojn de enmigrintaj laboristoj precipe el Nordafriko.

La klopodoj renovigi la francan komunismon pasas tra transformado de la organiz-modeloj de la partio. La sistemoj de elektado kaj de formado de kadruloj el membroj de popola deveno estas forlasitaj en la 1990-aj kaj 2000-aj jaroj sub la efiko de la malkresko de la membronombro, sed ankaŭ pro kritiko al la aŭtoritatecaj praktikoj de la demokratia centrismo (vd Tiraneco de ne ekzistanta strukturo). La lernejoj [de la partio, -vl] ekzemple malaperis aŭ perdis sian funkcion de popola edukado. La “politiko de kadruloj” — sistemo de formado, kiu favoris la laboristajn membrojn de la entreprenoj — iom post iom malaperis. Por la renovigo de la partio oni de tiam diskutis precipe pri la juniĝo kaj viriniĝo. Kiam temis pri “miksiteco”, tiam oni neniam emfazis la prioritaton al membroj el la popolaj klasoj.

Al la partiaj funkciuloj laboristdevenaj, formitaj en la lernejoj de la partio, postsekvis respondeculoj kies kariero (lerneja, profesia kaj komunista) estas dense ligita al la mondo de la teritoriaj kolektivaĵoj. Do, la nuntempa komunismo restrukturiĝas kaj vivas nun ĉirkaŭ tiuj lokaj administracioj kaj ne, kiel antaŭe, ĉirkaŭ sindikataj retoj. En 2013, el ĉiuj membroj listigitaj en la departemento “Vivo de la partio”, 75 elcentoj indikas, ke ili laboras en la publika sektoro, el kiuj 13 elcentoj en teritoria kolektivaĵo. Kaj same pri la pinto de la aparato. La lasta nacia gvidanto, kiu venis el funkcioj en la sindikato Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT laŭ la franca), estis Georges Marchais: laŭ sia profesio, alĝustisto, li estis sindikata respondeculo en la metalurgia sektoro antaŭ ol okupi la pinton de la partio en la jaro 1994. Liaj posteuloj estis ligitaj kun la mastrumado de lokaj kolektivaĵoj. S-ro Robert Hue estis la unua urbestrarano kiu fariĝis nacia sekretario de la PCF, en 1994; li estis tiam urbestro de Montigny-lès-Cormeilles, ĝenerala konsilanto, regiona konsilanto kaj antaŭ ĉio prezidanto de la Nacia asocio de komunistaj kaj respublikanaj delegitoj. S-ino Marie-George Buffet postsekvis lin en 2001. Ŝi estis unue dungito ĉe la urbodomo de Plessis-Robinson antaŭ ol fariĝi vicurbestro en alia distrikto, poste elektita en la regionan konsilantaron de Ile-de-France.

Kiam la novaj gvidantoj de la FKP venas el sindikatismo, tiam temas pri sindikatismo studenta. S-ino Buffet estis membro de la nacia oficejo de la Nacia Unio de Studentoj de Francujo (UNEF). S-ro Pierre Laurent, nacia sekretario de la PDV ekde 2010, gvidis la Union de Komunistaj Studentoj (UEC). Diplomita pri ekonomiaj sciencoj ĉe la pariza universitato Sorbonne, tiu iama ĵurnalisto kaj redakta redaktisto de la FKP-gazeto L’Humanité simbolas la potencon de la familia engaĝiĝo en la nuntempa komunismo. Filo de Paul Laurent, deputito kaj kadrulo en la aparato en la 1970-aj kaj 80-aj jaroj, li estas ankaŭ frato de s-ro Michel Laurent, alia nacia gvidanto, kiu respondecis pri la federacio de Seine-Saint-Denis. La novaj gvidantoj fariĝas komunistoj pli per loka heredo kaj per familia fideleco ol per spertado de la malegalecoj en la laborloko.

La serĉadoj de fontoj de financado fare de la funkciuloj, kiuj jam ne povas esti pagataj de malkreskanta partio kaj kiuj provas esti salajrataj per elektopostenoj, klarigas ankaŭ la evoluon de la FKP. En 2013, laŭ la financraporto prezentita al la kongreso, la kontribuado de la elektitoj estis 46 elcentoj de la tutaj resursoj de la partio (kontraŭ 26 elcentoj de la Socialista Partio kaj 3 elcentoj de la Unio por Popola Movado). Tiel, ĉie en Francujo, la komunistaj gvidantoj estis alvokitaj eniri en elektitajn asembleojn. Ĝis nun ekzistis klara distingo inter la respondeculoj de la aparato kaj la elektitoj, ĉe kio la unuaj estis taskitaj “superrigardi” la duajn por eviti ties “eminentuliĝon” kaj por certigi la viglecon de la membraj retoj. Nu, la departementaj respondeculoj de la partio estis petataj eniri en siajn regionajn konsilantarojn ekde 1998. Danke al alianco kun la Socialista Partio (PS), multaj ricevis respondecajn funkciojn en la plenum-organoj de sia regiono. La eminentuliĝo per elekto de la aparataj kadruloj estas survoje.

La fakuloj pri komunikado stiras dum elektokampajnoj

S-RO HUE volis en 1995 liberigi “el ĉia suspektema “kuratoreco” de la partio la elektitojn, kiuj ricevis sian mandaton ne nur de la komunistoj, sed de la universala voĉdonado”.* De tiam, la naciaj gvidantoj povas mem senvalorigi la resursojn de la membroj profite al la elektitoj kaj la mastrumaj eksperimentoj. Surloke la membroj vidas sian rolon malkreski, kaj la agado por la elektoj fariĝas antaŭranga. La novaj aliĝintoj ne restas longe simplaj membroj, sed estas rapide petataj kandidatiĝi ĉe la urbaj elektoj, kun la sekvo, ke la loka agado malfortiĝas — tiom pli ke la elektitoj, kiuj plurigas mandatojn, rapide neglektas la kunvenojn de la partio. En la sidejoj de la departementaj federacioj de la partio, la ĉeesto de la membroj neniiĝas, la kunvenoj okazas antaŭ la 18-a horo, kaj la “libervolaj” membroj lasas la lokon al profesiuloj (funkciuloj, kunlaborantoj de grupoj de elektitoj, administra personaro ktp), kiuj malĉeestas semajnfine.

* Robert Hue: Communisme: la mutation, Stock, Parizo, 1995.

Nu, la elektitoj havas siajn proprajn zorgojn. Por prepari la venontan elektokampanjon ili dungas fakulojn pri komunikado; pro la kreskanta teĥnikiĝo de la loka agado, ili ĉirkaŭigas sin per kadruloj de publika mastrumado.* Ili povas neglekti la komunikadon kun la membroj aŭ asocioj profite al tiu kun profesiuloj, kiuj al ili socie pli similas. Rezulto: la socia universo de la komunistaj elektitoj estas alia ol tiu de iliaj “mastrumatoj”, kaj la popolaj kategorioj ludas pli malfortan rolon en la loka politika vivo.

* Vd Fabien Desage kaj David Guéranger: “Rendez-vous manqué de la gauche et de la politique locale”, Le Monde diplomatique, januaro 2014.

Tiu malproksimiĝo de la komunistaj respondeculoj disde la sociaj grupoj, kiujn ili estas taskitaj defendi, tuŝas la praktikan agadon de la aktivuloj. Dum longa tempo la FKP impulsis politikan societemon, ampleksan en la teritorioj, kie ĝi estis bone enradikiĝinta (la “ruĝaj antaŭurboj”, certaj kamparaj komunumoj ...). Ĝiaj membroj animis tutajn organizaĵojn “amikajn” (Unuiĝo de francaj virinoj, Nacia konfederacio de luantoj, pacmovado, Sporta kaj gimnastika federacio de laboro, ktp), sed ankaŭ kvartalajn aŭ entreprenajn ĉelojn. Dum la 1980-aj kaj 90-aj jaroj, tiom kiom la bazo de membroj malkreskis kaj la respondeculoj centriĝis al la elektaj defioj, la loka agado de la KPF pli kaj pli limiĝis al agadoj de asocia speco. La ĉefaj amas-agadoj estas nun dediĉitaj al organizado de festaj kaj memoraj kunvenoj, kiel la tradiciaj bankedoj de la 1-a de majo aŭ de la 14-a de julio [la datreveno de la Franca Revolucio, la nacia festo en Francujo -vl].

Prenita en la kaptilo de la dekstriĝo de la socialista aliancano

La komunistoj iel tiras la instruon de la malpli granda influo de la iamaj politikaj kunvenoj, tiom pli ke tiu festa dimensio estis tradicia forto de la franca komunismo, kiel la daŭra sukceso de la Festo de L’Humanité trans la membroj de la partio. Tiel, sur loka nivelo, la societemo ĉirkaŭ festaj renkontiĝoj perdas sian politikan karakteron, ĉar la asocioj kaj la urbaj organizaĵoj anstataŭas la partion en la organizado. En la vilaĝo Treban (en la departemento Allier) ekzemple, tri instancoj iom post iom anstataŭas la FKP en la loka animado: la Laika amikaro, la Festkomitato kaj la Triaaĝa klubo. La membroj, kvindeko en la 1960-aj kaj 70-aj jaroj, estas jam nur deko en la 1990-aj jaroj, precipe pensiiĝintaj kampkulturistoj. Ili kunvenas nur unufoje jare, dum la ricevo de la membrokartoj el la manoj de la urbestro — pensiiĝinta instruisto — kaj lia edzino. La daŭra malkresko de la nombro da kampaj kaj industriaj laboristoj, la seniluziiĝoj pri la partopreno de la FKP en la registaro (unue en 1981-1984, poste en 1997-2002), la fino de Sovetunio: tutaĵo de procezoj kontraŭagas la daŭrigon de la organizaĵo, en kiu tamen pluraj generacioj da komunistoj sinsekvis ekde la 1920-aj jaroj. Pro manko de novaj membroj, la urbestraro, komunista ekde la tempo inter la du mondmilitoj, fine perdiĝis en la jaro 2001.

La FKP-elektitoj en tiu regiono centrigas sian politikon al temoj de asocia vivo: al la “ruĝa citadelo” sekvas komunumoj plej efikaj pri animado kaj progresigo de la asocia vivo, sen referenco al defendo de popola aŭ politika identeco. En la ĉefartikolo de la urba gazeto de Bourbon-l’Archambault (du mil kvincent loĝantoj) de la jarkomenco de 2014, la komunista urbestro dankas “la burbonan asocian mondon kaj la lokajn ekonomiajn agantojn, [kiuj] laboris por defendi kaj disvolvi la lokan agadon [...]. Ĉu komercistoj, metiistoj, kampkulturistoj, entreprenĉefoj, membroj de liberaj profesioj, salajruloj aŭ oficistoj de la administracio, pensiuloj aŭ simple civitanoj, la loĝantoj de nia komunumo meritas dankon kaj kuraĝigon.”

Sur la praktika nivelo, la klasbatala temaro perdas sian centran pozicion por la membroj kaj iom post iom cedas la lokon al multaj celataj bataloj: distribuado de la riĉaĵoj, feminismo, medio, diverseco, tutmondiĝo. Jam temas malpli pri engaĝiĝo en la FKP nome de estonta socialisma socio ol aliĝo al certaj laŭtemaj retoj (edukado, enmigrado, Eŭropo, ktp), kiuj disvolviĝas kun apartaj komitatoj kaj apartaj manifestacioj. La membroj elektas kampojn, en kiuj ili engaĝiĝas, sen nepre rekoni sin en la tuta partia mesaĝo. Tiu segmentiĝo de la engaĝiĝo kontrastas kun la centra loko, kiun la partio kaj la marksisma ideologio okupis en la komunista universo. En tiaj kondiĉoj, certaj laboristaj aktivuloj engaĝiĝas en la sindikato CGT, sed forturnas sin de la FKP; aliaj, ofte pli diplomitaj, partoprenas en la agadoj de la Asocio por impostado de financaj transigoj kaj por civitana agado (Attac); aliaj dediĉas sin ekskluzive al siaj taskoj de loka elektito. La partio pli kaj pli perdis sian centran pozicion en la retoj de aktivuloj de la maldekstro de la Socialista Partio.

Tamen, post longa periodo de letargio kaj de maljuniĝo, en la lastaj jaroj okazis ia renoviĝo de la membroretoj. Unue, dum la venka kampanjo kontraŭ la eŭropa konstitucia traktato de 2005, poste en la kadro de la Maldekstra Fronto, la elekta koalicio starigita en 2008 inter la FKP kaj aliaj maldekstraj organizaĵoj. Por la unua fojo de 1980 la membronombro anoncita de la direkcio stabiliĝis ĉirkaŭ sepdek mil membroj*, kaj la parto de la membroj pli junaj ol 30-jaraj iomete altiĝis. La prezidantkampanjo de 2012 tute aparte remobilizis la komunistan membraron. Ĉe tiu okazo la FKP subtenis s-ron Jean-Luc Mélenchon, la respondeculon de la Partio de la Maldekstro (PG), kiu atingis 11,1 elcentojn de la voĉoj. Tiu, eksa socialisto, kaŭzis ian radikaliĝon de la retoriko kun reveno al la temaro de sociaj antagonismoj, dum la antaŭaj kampanjoj estis markitaj de eŭfemismigo de komunistaj kaj kontraŭkapitalismaj referencoj.

* La nombro de membroj, kiuj akurate pagis siajn kotizojn, estas pli preciza ol la cent tridek mil anoncitaj “transdonitaj membrokartoj”.

Kvankam la strategio de la Fronto de la Maldekstro bremsis la elektan malkreskon de la FKP ĉe la prezidantelektoj en 2012, kaj la eŭropaj elektoj de 2009 kaj 2014, la malkresko daŭris ĉe la parlamentaj (2012) kaj distriktaj (2014) elektoj, do ĉe voĉdonadoj, en kiuj la FKP estis pli ol la Fronto de la Maldekstro en la unua linio. Tiu strategio klare montris la problemon de la influo de la elektitoj en la komunista aparato kaj ilian dependecon de la Socialista Partio. La Fronto de la Maldekstro ja impulsis moviĝon, kiu malbone kongruas kun la daŭrigo de la klasika formo de unio FKP-PS. La distriktaj elektoj de marto 2014 cetere vekis tre fortajn streĉiĝojn inter la FKP kaj la PG — tiu lasta favoris aŭtonomajn listojn de la PS en la grandaj urboj jam por la unua baloto. Ili kaŭzis ankaŭ kontestojn interne de la FKP de novaj membroj, kiuj kontraŭas daŭrigon de alianco kun la PS. Sed, por la elektitoj kaj por konsiderinda parto de la FKP-gvidantoj, konservi la komuniste mastrumatajn komunumojn kun la subteno de la PS kaj la postenojn de vicurbestro en la ceteraj urbodomoj de la unuiĝo de la maldekstro restas antaŭranga, riske de — laŭ iuj — nutri la malrapidan malkreskon de la aktiva membraro.

La ekvilibro ŝajnas por la membroj esti malfacile trovebla. La lokaj elektitoj nerefuteble ebligis daŭrigi certan influon de la FKP, dum ties nacia influo kolapsis. En la pasinteco, la komunistaj urbestraroj estis krome la kreantoj de la enradikiĝo de la FKP en la popolaj medioj: kiel apogejoj por la disvastigo de la ideoj ili estis praktikaj bazoj de komunista organizado kaj de rezistado al la politikaj kaj sociaj elitoj. Pli ol la bolŝevismiĝo de 1924-1934, la kompromisoj de la “urba komunismo” same kiel la strategio de la Popolfronto de Alianco kun la socialista malamika frato favoris la ankriĝon de la FKP en la “simpla” popolo. Tamen, en la nuntempa kunteksto de dekstriĝo de la PS, de profesiiĝo de la teritoriaj kolektivoj kaj de malforteco de la membraj retoj, tio, kio estis forto por la FKP, povas kelkfoje fariĝi bremso por ĝia renoviĝo.

Julian MISCHI.

Tiraneco de ne ekzistanta strukturo

En majo 1970, la usona feminista aktivulino Joreen Freeman, kiu engaĝiĝis en sociaj movadoj, faris prelegon, en kiu ŝi prilumis kelkajn malhelpojn por la kolektivoj, kiuj volas emancipiĝi el la hierarĥiaj strukturoj de la tradiciaj partioj. En januaro 2014, ŝia teksto reakiris la intereson de la defendozono (ZAD, laŭ la franca) de Notre-Dame-des-Landes, kiu eble alfrontis similajn malfacilaĵojn.

Male al tio, kion ni emus kredi, ne ekzistas kolektivo sen strukturo. Kia ajn homa grupo fine ĉiam strukturiĝas. Ĝia organizaĵo povas montriĝi pli aŭ malpli fleksiĝema, varii en la tempo kaj distribui la taskojn, la resursojn kaj la povon pli aŭ malpli egalece. Sed ĝi firmiĝas sendepende de la kompetentoj, de la personeco aŭ de la intencoj de la koncernataj personoj: temas pri fenomeno neevitebla, ĉar ni estas individuoj kun talentoj, dispozicioj kaj karieroj variaj. Por foresto de strukturo necesus, ke ni rifuzus kontaktiĝi inter ni, do sensencaĵo por homaj grupoj.

La espero krei grupojn sen strukturo similas do al tiu disponi pri objektiva informo [...] aŭ agi en libera ekonomio; la ideo de grupo, kiu funkcias surbaze de “lasi fari” ŝajnas same realisma kiel tiu de socio organizita ĉirkaŭ la sama principo. La ambicio donas fakte vualekranon, malantaŭ kiu la povuloj kaj la bonŝanculoj trudas sian hegemonion, kiun neniu pridemandas. Tiu dominado enradikiĝas tiom pli facile, ĉar la formala ambicio rezigni pri la strukturoj ne malebligas ilian neformalan aperon. Same la principo de “lasi fari” ne malpermesas al la dominantaj sektoroj de la ekonomio decidi pri la salajroj, la prezoj kaj la distribuado: ĝi kontentiĝas per la malebligo ke tion faru la ŝtato. La foresto de strukturo kaŝas la povon kaj, en la feminista movado, la ideo aparte logas tiujn personojn, kiuj povas plej bone profiti ĝin, sendepende de ĉu ili konscias tion aŭ ne.

Por ke ĉiu povu havi la eblecon aktivi en grupo [...], la reguloj de decido devas esti travideblaj, kaj tio eblas nur, se ili estas formaligitaj. [...] Do, la demando ne estas: elekti inter strukturo kaj foresto de strukturo, sed inter strukturo formala kaj strukturo neformala.

Joreen FREEMAN.

Fonto: jofreeman.com (elangligo al la franca de Le Monde diplomatique.

Dosiero: Atencoj de Parizo, la ŝok-ondo

La vojoj de radikaliĝo

Kun impresa akcelo, la parizaj murdoj kaj la amasa mobiliziĝo, kiu sekvis, subite elstarigis du dinamikojn, du kontraŭajn analizojn. Unu proponas intensigi la bombadojn kaj, nome de sekureco, oferi kelkajn publikajn liberecojn. La alia preferas insisti pri la ŝanĝiĝoj de la mondo, identigi la kaŭzojn de socia diseriĝo, kaj esplori la evento-ĉenojn, kiuj kondukis al la atencoj.

Post la stuporo de la atencoj, kiam disiras la indigno- kaj senpotenco-sentojn, kaj kiam la ĉagreno revenas al la ĉirkaŭaĵo de la viktimoj, restas obsedanta demando. Kial, en paco-kunteksto, junaj francoj kapablis ataki tiel perforte individuojn elektitajn pro siaj opinioj, sia supozata religia kredo aŭ pro la portata uniformo? De la murdoj faritaj de Mohamed Merah en marto 2012, ĝis tiuj de la 7-a, 8-a kaj 9-a de januaro 2015, pri kiuj la Kouachi-fratoj kaj Amedy Coulibaly postulas la respondecon, kaj la atako de la juda muzeo de Belgujo, la 24-an de majo 2014, pri kiu estas akuzata s-ro Mehdi Nemmouche, ne malpli ol dudek ok homoj mortis sub la kugloj de la murdistoj.

Kion oni scias pri ĉi-lastaj? Kvankam nekompletaj, la informoj kolektitaj de la gazetaro ebligas havi ideon pri iliaj sociaj kursoj. Unue, ili spertis fruajn kaj trudajn intervenojn de sociaj servoj kaj infan-juĝistoj. Iliajn familiajn ĉirkaŭaĵojn oni taksas netaŭgaj aŭ mankaj; periodoj de restado en infan-hejmoj kaj en anstataŭa familio karakterizas la infan- kaj adolesk-aĝon de plej multo el ili. Ilia lerneja kurso ŝajnas ankaŭ respondi al tiu de la malplej kvalifikitaj partoj de la popolaj medioj, kion montras la orientado al la teknikaj metilernadoj (CAP, BEP aŭ profesia bakalaŭro) — kiujn ili ne nepre finos — hodiaŭ kiam bakalaŭro fariĝis minimuma referenca diplomo.

Tiu lerneja relegacio foje trovas kompenson en strat-soci(et)emo (la mondo de la bandoj) kaj la etaj malordoj, kiuj ilin akompanas*. Kontraŭleĝaj agoj (kiel ŝtelo de aŭto aŭ skotero, stirado sen licenco), ligitaj al honoro (ekzemple perfortaj kvereloj aŭ insultoj) aŭ al akaparo (kiel prirabado, agresoj aŭ perfortaj ŝteloj) sufiĉe frue altiras atenton de la polico kaj juĝistoj. Post pluraj aferoj, Merah, Coulibaly kaj M.Nemmouche estas enprizonigataj la unuan fojon kiam ili estas deknaŭjaraj. Post ilia eliro, novaj deliktoj nuligas la prokraston de la punoj kaj plilongigas ilin: inter sia 20-jariĝo kaj 30-jariĝo, ili pasigas multan tempon en prizono.

* Vd. Gérard Mauger, Les Bandes, le milieu et la bohème populaire, Belin, Parizo, 2006, kaj Marwan Mohammed, La Formation des bandes. Entre la famille, l’école et la rue, Presses universitaires de France, Parizo, 2011.

Kreskintaj en provinca urbeto en Corrèze, la Kouachi-fratoj ŝajne restis ekster tiu-speca sociemo, kaj pli malfrue venis al elturniĝemo de etaj deliktoj (kie kaŝo kaj vendo de stuporigaj produktoj (drogoj) kunekzistas kun nestabila dungo aŭ nigra laboro), okaze de ilia instalado en la pariza regiono, komence de la 2000-aj jaroj. Tamen, Chérif spertis preventan malliberigon de 2005 ĝis 2006, estante 23-jara, pro sia partopreno en organizado de transporto de volontuloj al Irako. Tiuspeca engaĝiĝo estas komuna al la kvin homoj.

Ĉiuj aliĝas al vizio de islamo, kie kunekzistas heroaj batalantoj (muĝahedino), gloraj agadoj kaj foraj scenejoj de konfliktoj. Cetere, pluraj el ili vojaĝas al tiuj foraj landoj (Sirio, Pakistano, Afganujo, Jemeno). La propagando, la predikoj kaj inicaj restadoj provizas ilin per relative simpla interpretado de la mondo, kiu kunigas en kohera tuto ilian konkretan sperton de la dominado, tiujn, kiujn eksperimentas aliaj popoloj (en Malio, Ĉeĉenujo, Palestino, ktp.) kaj grandan civilizacian rakonton, kiu montras la judojn kaj la nekredantojn kiel respondeculojn de ĉiuj tiuj malbonoj. Tiu kompreno de la religio estas des pli facile akceptita, ke ĝi estas samtempe ekkonsciiĝo (pri sia situacio) kaj liberigo (ĝi proponas al ilia ribelo pli “altan” kaj universalan idealon ol la simplan deliktecon kaj marĝenecon).

La relativa simileco de iliaj kursoj jam estigis klasifikan furiozon de iuj fakuloj, kiuj ne hezitas anonci la naskiĝon de “lumpen-terorismo” aŭ de “gangsterorismo”. Tamen, kio ajn pensas tiuj apostoloj de la krimoscienca analizo, tiuj karakterizoj ne ŝajnas tre apartaj. Ili respondas, iel ajn, al tiuj de la “generacio de la suburbaj kvartaloj” al kiu ili apartenas (ĉiuj naskiĝis en la 1980-aj jaroj), markitaj de malaliĝado, malfaciligo de aliro al senkvalifika laboro, de la spaca segregacio kaj de la policaj kontroloj, etnigado de la sociaj rilatoj kaj la malkresko de la politikaj mobilizoj portitaj de iliaj gepatroj (Vd artikolon “Islamofobio aŭ proletofobio?”)

Kiam tiuj karakterizoj estas tiom komunaj, ne la ag-plenumo (acting out) devus mirigi, sed ja ĝia malofteco... Oni do ne povas limigi sin al la serĉado de antaŭ-kialoj aŭ al la pristudo de la pravigoj. “Se radikaligo estas procezo, klarigas la politikologoj Annie Collovald kaj Brigitte Gaïti, tiam necesas sekvi ĝin antaŭ ol povi ĝin klarigi. Estas do la paso de “kial” al “kiel”*.” Ne estas dubo, ke la admonoj de ĝihadista estro frapi Francujon, Okcidenton aŭ la judan komunumon inspiras la aspirantojn al ribelado; sed ili neniam estas la motoro de ilia agoplenumado. “Tiu fina decido estas la lasta de longa serio de antaŭaj decidoj, inter kiuj neniu — kaj jen la centra punkto — ŝajnis en si mem stranga”, memorigas la sociologo Howard S. Becker*. Sammaniere kiel la usona historiisto Christopher Browning, kiu montris — en tio, kio estas verŝajne la plej bonaj verkoj pri radikaliĝo*, — tra kiuj mekanismoj (konformismo sine de la grupo, la “malpersonigo” de la viktimoj, ktp.) “ordinaraj homoj” apartenantaj al la 101-a rezerva bataljono de la germana polico transformiĝis inter julio 1942 kaj novembro 1943 en malvarmajn ekstermantojn, necesus povi retrovi la seriojn de sinsekvoj propraj al la vivo de la aŭtoroj de la atencoj kaj al la mondoj en kiuj ili evoluas.

* Annie Collovald kaj Brigitte Gaïti (sub la dir. de), La Démocratie aux extrêmes. Sur la radicalisation politique, La Dispute, Parizo, 2006.
* Howard S. Becker, Les Ficelles du métier, La Découverte, Parizo, 2002.
* Christopher R. Browning, Des hommes ordinaires, Les Belles Lettres, Parizo, 1994.
Eblas spuri la genealogion de la parizaj atencoj ekde la alĝeria interna milito

Unue, la maniero realigi la atencojn enkadriĝas en la kontinueco de antaŭaj formoj de delikto, kiujn iuj el ili spertis. Ŝteli aŭtojn, akiri armilojn, uzi ilin ekzemple kadre de perforta ŝtelado, estas kompetentoj kaj agmanieroj adapteblaj al aliaj situacioj. La disvolvado de la atakoj ankaŭ spegulas la konstantecon de tiaj praktikoj: la preparaj indikoj restas proksimumaj; la fuĝplanoj limiĝas je rehejmeniĝo; kaj, se tio estas neebla, ŝajnas ke ne ekzistas alia solvo ol sencela vagado. La memrego por konduki la atencon kaj lerteco por rapida stirado por rapide eliri, ŝajnas la nuraj postulataj kvalitoj. Eĉ la martira morto, pafante al policanoj strange supermetiĝas al tiu de Scarface, enkarnigita de Al Pacino en la filmo de Brian de Palma, modelo de multaj junuloj de la suburbaj kvartaloj, aŭ ankoraŭ al tiu de la perforta ŝtelisto Jacques Mesrine, pri kiu Merah legis la biografion kelkajn semajnojn antaŭ sia morto. La familiareco de tiuj agmanieroj kaj ilia legitimeco en la rigardo de tiuj, kiuj uzas ilin, estas grava etapo por kompreni kiel ili poste povas disvolviĝi al aliaj celataj viktimoj, eĉ se tio resta nesufiĉa. Tiel, la volo de Coulibaly “mortigi policanojn”, dum la fratoj Kouachi atakis Charlie Hebdo verŝajne povas esti ligita al lia malamo de institucio, kiu mortigis sub liaj okuloj lian plej bonan amikon, Ali Rezgui, en septembro 2000, kiam ambaŭ viroj estis ŝarĝantaj ŝtelitajn motorbiciklojn en kamioneton.

Due, tiu politika perforto ne ekaperas el nenio. Eblas desegni ĝian genealogion ekde la alĝeria interna milito. La konflikto, kiu komenciĝis en decembro 1991 per la nuligo de la elektoj, en kiuj gajnis la Islama Fronto de Savo (IFS), estis ege perforta. Ĝis la komenco de la 2000-aj jaroj, la intensegaj alfrontiĝoj inter la armeo kaj la Armitaj Islamistaj Grupoj (AIG) estigis plurajn dekmilojn da mortintoj kaj kaŭzis delokadon kaj ekzilon de homamasoj. Tiu tragika situacio ne indulgis la alĝeriajn familiojn instalitajn en Francujo, al kiuj apartenas same Merah kaj Nemmouche, kiel la fratoj Kouachi. S-ro Abdelghani Merah, pliaĝa frato de Mohamed, ja rakontis iliajn somerajn feriojn en Oued Bezzaz, kie la patra familio apogas la AIG, elmontras armilojn kaj kelkfoje “senkapigitan ĝendarmon aŭ civilulon”. Ii ankaŭ klarigis la premojn faritajn dum tiu periodo de unu el liaj tuluzaj onkloj por ke liaj fratinoj “ĉesu viziti la lernejon, vestu sin per la islama vualo kaj restu hejme”*. En la franca kunteksto, tiuj religiaj ordonoj povas esti samtempe memorigo pri aŭtoritato por tro emancipitaj infanoj (pri siaj amuzoj, siaj amikecoj aŭ sia vest-maniero) kaj apogo pli rekte politika al la armitaj grupoj. Kiel tiu de s-ro Djamel Beghal, prezentita kiel la inspiranto de Cherif Kouachi kaj de Coulibaly, renkontita en la prizono Fleury-Mérogis en 2005. Naskita en 1965, li partoprenas en la subtenaj retoj de la AIG en Francujo, kio kaŭzas lian areston en 1994. Kun Coulibaly kaj Cherif Kouachi, li estas inter la 14 homoj suspektitaj esti preparintaj en 2010 la eskapon de s-ro Smaïn Aït Ali Belkacem, unu el la eksplodigistoj de la atencoj de 1990. En prizono, Kouachi laŭdire ankaŭ kontaktis s-ron Farid Melouk, ankaŭ kondamnita pro sia loĝistika subteno al tiuj atakoj.

* Abdelghani Merah, Mon frère, ce terroriste, Calmann-Lévy, Parizo, 2012.

Tra tiuj renkontiĝoj okazas ligo inter diversaj generacioj de aktivuloj de la politika islamo. Ĝi enkadrigas la engaĝiĝon en pli longa historio, markita de rimarkindaj faroj, malvenkoj kaj reorientigoj*. En 1995, la AIG ankoraŭ povis esperi trafi militan kaj politikan venkon en Alĝerio. La bomboj metitaj en la parizaj transportrimedoj celis do devigi la francan registaron limigi sian subtenon al la militista reĝimo. Kelkajn jarojn poste, tiuj opcioj malproksimiĝis. La AIG estis venkitaj kaj la salafisma Grupo por predikado kaj batalo, kreita en 1998, kadukiĝis sub la batoj de la armeo. Tiu politika kaj teritoria malfortiĝo verŝajne klarigas ĝian aliĝon al Al-Kaido en 2007, laŭ la nomo “Al-Kaido en la Islamisma Magrebo”, kaj strategi-ŝanĝon. De tiam la organizaĵo koncentriĝas al izolitaj operacioj en Saharo, aŭ en Malio kaj Niĝero (kiel ekzemple la forrabado de okcidentuloj). Por la aktivuloj vivantaj en Francujo aŭ en Eŭropo, la kontinueco de la afero uzas do vojojn malsamajn kompare kun tiuj de la pliaĝuloj. Ĝi fojfoje trairas tra kromvojo — kaj foje ekvojaĝo — al tio, kion la Informaj Servoj nomas la “teroj de ĝihado” aŭ tra la paso al la propagando per agoj.

* Similaj mekanismoj estas observeblaj ĉe aliaj kontraŭleĝaj movadoj. Vd “Sur les sentiers escarpés de la lutte armée”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2011.

Tiu agadmaniero estis adoptita de la anarĥiistoj ĉe la Konferenco de Londono en 1881. Ĝia principo estas simpla: la popolribelaj agoj (atencoj, murdoj, sabotado, reuzado...) “estas la propaganda rimedo la plej efika kaj la sola, kiu povas eniri ĝis la plej profundaj sociaj tavoloj kaj altiri la vivofortojn de la homaro en la lukton*. Uzata ĉie en Eŭropo, en Usono kaj en Rusujo, ĝi frapas same registarojn, policanojn, juĝistojn, religiulojn, politikajn kontraŭulojn kiel anonimajn “burĝojn”. Ĝi celas samtempe puni respondeculojn (de juĝoj, torturoj, ktp), venĝi kamaradojn aŭ elimini simbolojn, por veki la amasojn. Cent tridek jarojn antaŭ Inspire, la magazino de Al-Kaido en la araba duoninsulo, alvokanta al la murdo de Stéphane Charbonnier, alinomata ‘Charb’, gazetoj kiel La Révolution sociale (La socia Revolucio), La Lutte (La Lukto), Le Drapeau noir (La nigra Flago) malfermis rubrikojn “Sciencaj Studaĵoj”, “Kontraŭburĝulaj Produktoj” aŭ “Scienca Arsenalo”, dediĉitaj al fabrikado de bomboj. En 1884, Le Droit Social eĉ lanĉas monkolekton “por aĉeto de la revolvero, kiu venĝu la kamaradon Louis Chavez” mortigita de la ĝendarmoj.

* Letero de Carlo Cafiero kaj Errico Malatesta al la Ĵurasa Federacio, publikigita en la Bulletin de la Fédération jurassienne, n-ro 49, Sonvillier (Svislando), 3-a de decembro 1876.
Se la propagando per agoj sukcesis allogi kelkajn, ĝi tamen neniam mobilizis homamasojn

Bedaŭrinde por ĝiaj disvolvantoj, la propagando per agoj tamen ne entuziasmigis la amasojn. Iuj faroj povis esti konsiderataj pozitive, sed ili ne mobilizis. Male, ili eĉ estigis distanciĝon de la laborista mondo rilate al la anarĥiismaj movadoj, dum senkompata represio falegis sur ilin. Tiom, ke tiu strategio estis forlasita ekde la komenco de la 20-a jarcento, profite al pli kolektivaj agoj. Poste, ĝi estis uzata, same malsukcese, de ekstremdekstraj movadoj (Action directe en Francujo, la Ruĝarmea Frakcio en Germanujo, la Ruĝaj Brigadoj en Italujo, sed ankaŭ de ekstremdekstraj grupoj (kiel la Organizo de la Sekreta Armeo [OAS], Timothy McVeigh, ekzekutita en Usono pro la atenco de Oklahomaurbo en 1995, aŭ s-ro Anders Behring Breivik, respondeca pri la amasmurdo de Utoya en Norvegujo en 2011).

La “terorisma rilato” ne koncernas du, sed tri partoprenantojn

La murdoj, kiuj lastatempe emociigis Francujon konfirmas tiun regulon. Malgraŭ la ordonoj de Coulibaly al siaj “islamaj fratoj” en postmorta filmeto (“Kion faras vi kiam ili ripete insultadas la profeton? Kion faras vi kiam ili amasmurdas tutan loĝantaron? Kion faras vi, kiam, fronte al via hejmo, viaj fratoj kaj fratinoj esta malsategaj?”), tiuj amase rifuzas agadojn kies flankaj viktimoj ili estas, se juĝi per la atakoj de moskeoj, la detruoj de kultejoj kaj la korpaj agresoj kiuj ilin sekvis. La politikaj respondeculoj ŝajnas miskoni la lecionojn de historio, kiam ili faras militemajn diskursojn, kiel la ĉefministro s-ro Manuel Valls, kiu ekkrias en la Nacia Asembleo, la 13-an de januaro 2015: “Jes ja Francujo estas militanta kontraŭ terorismo, ĝihadismo kaj radikala islamismo.”

Unue la situacio, kvankam tragika, ne estas milito. Ĝi restas sub rego de la policaj servoj kaj de la jurisdikciaj aŭtoritatuloj. La aŭtoroj kaj ties komplicoj estis rapide malhelpitaj agi aŭ arestitaj, kaj oni povas legitime pensi, ke okazus same, se aliaj similaj agoj okazus. La nula risko neniam ekzistis, eĉ en la reĝimoj la plej policemaj (kiel la Ĉilio de Augusto Pinochet aŭ la Hispanujo de Francisco Franco).

Due, la militeca diskurso antaŭsupozas polarizon, ĉar ĝi baziĝas sur mobilizo de ĉiuj kontraŭ komuna malamiko. Tia argumento povas havi eĥon kiam la malamikaj armeoj amase transpasas la landlimojn, sed ĝi restas senefika dum ordinara tempo. La malfacilaĵoj de kelkaj instruistoj por respektigi oficialan silentan minuton en siaj klasoj, la 8-an de januaro 2015, same kiel la socia konsisto de la grandegaj manifestacioj de la sekva dimanĉo, montras ke la unuanimeco ne estas tiom larĝe kundividata en certaj loĝantaroj. Kial miri? La ordinara sperto de la popolaj medioj kaj aparte de la junularo, restas pli proksima, laŭ multaj aspektoj, de tiu de la aŭtoroj de la atencoj, ol de tiu de la regantoj kiuj instigas ilin al mobiliziĝo, aŭ de la kultivitaj mezaj klasoj, dezirantaj manifestacii. La multaj formoj de ĉiutagaj diskriminacioj (socia, religia, rilata al aspekto aŭ al origino), la socia kaj spaca relegacio, same kiel la policistaj kontroloj, igas neprobabla la koalicion, en sama movado, de tiuj kiuj ilin suferas, de tiuj kiuj ilin organizas kaj de tiuj kiuj bedaŭras ilin sen vere zorgi pri ili. Same kiel kelkaj germanaj malbonaj lernantoj pristuditaj de la sociologo Alexandra Oeser, publike subtenas naziismon por ŝoki siajn instruistojn*, la vorta subteno al la atencoj ofertas al iliaj francaj kolegoj belan okazon kontesti socian kaj lernejan ordon, kiu ilin ekskludas.

* Alexandra Oeser. Enseigner Hitler. Les adolescents face au passé nazi en Allemagne, Editions de la Maison des sciences de l’homme, Parizo, 2010.

Pli grave, la militeca polarizo havas neniun sencon kiam temas pri politika perforto. Du simetriaj diskursoj kontraŭas unu la alian: tiu de la aŭtoritatuloj (“Vi estas kun ni aŭ kun la teroristoj”) kaj tiu de la neleĝaj organizaĵoj (“Vi estas kun ni, aŭ vi estas malbonaj islamanoj”, “naciistoj”, “revoluciuloj”, ktp.) Sed la “terorisma rilato” ne bezonas du sed tri partoprenantojn*. La alfrontiĝo inter la du unuaj okazas sub la rigardo, plej ofte indiferenta, de la plej vasta loĝantaro, kiun la amasinformiloj metas en pozicion de spektantoj. Tiu distanciĝo precize konsistigas la kondiĉon por la neetendiĝo de la perforto, aparte kiam la radikalaj grupoj ne disponas fortan socian aŭ teritorian bazon. Nu, la premoj celantaj ricevi unuanimajn kondamnojn povas instigi, pro rifuzo, malplimulton el tiuj spektantoj, aliĝi al la celoj, aŭ eĉ al la fortoj, de la celataj organizaĵoj. Tiu risko ankoraŭ kreskas se tiu ordono estas akompanata de jurisdikciaj aŭ administraciaj disponoj ebligantaj kondamni tiujn, kiuj ĝin rifuzas.

* Vd Didier Bigo et Daniel Hermant, “La relation terroriste”, Etudes polémologiques, n-ro 47, Parizo, 1988.

Laurent BONELLI

La rezistebla devojiĝo al oligarĥio

Pasis pli ol jarcento post la apero de la klasika eseo de Robert Michels, “La politikaj partioj”. Sed ĝia temo restas aktuala: ĉu niaj demokratiaj socioj estas kondamnitaj al dominado de la elektitoj super iliaj elektintoj?

JAM KOMENCE de sia eseo La politikaj partioj*, Robert Michels rifuzas samtempe la hipotezon de rekta regado de la popolo kaj ĉian projekton bazitan sur la kapabloj de sponta mobiliziĝo de la amasoj. En la modernaj landoj, la popolo partoprenas en la publika vivo pere de reprezentaj institucioj. Kaj la laborista klaso, se ĝi volas defendi siajn interesojn, devas sin organizi en partioj kaj sindikatoj. Paradokso: kvankam la organizaĵo estas neceso, ĝi tamen dividas “ĉian partion aŭ ĉian profesian sindikaton en gvidantan malplimulton kaj gvidatan plimulton”. Per aliaj vortoj, “kiu diras organizaĵon, diras tendencon al oligarĥio”. Jen la problemo, kiu estas la ruĝa fadeno tra la libro kaj kies aŭtoro provas kompreni ĝiajn kaŭzojn same kiel ĝiajn konsekvencojn.

* Robert Michels: Zur Soziologie des Parteiwesens in der modernen Demokratie. Untersuchungen über die oligarchischen Tendenzen des Gruppenlebens [Kontribuaĵo al la sociologio de la partioj en la moderna demokratio. Esploraĵoj pri la oligarĥiaj tendencoj de la grupa vivo], ed. Werner Klinkhardt, Lepsiko, 1911. Franca traduko: Les partis politiques. Essai sur les tendances oligarchiques des démocraties, Flammarion, Parizo, 1914.

La proponita analizo havas la apartecon ke ĝi estas rekte nutrita de la sperto kaj observoj de Michels. Naskita en Kolonjo en 1876 en bonstata medio, li tre frue engaĝiĝis en la potenca germana socialdemokrata partio, la SPD, antaŭ ol sekvi karieron de politika kaj universitata verkisto en Svislando, poste en Italujo. Kiel juna kosmopolita intelektulo li frekventis la socialistajn rondojn en Belgujo kaj Francujo, kaj tiu kono de la eŭropa laborista movado montriĝas en lia tuta teksto.

Lia rigardo volas esti sen morala juĝo kaj sen patoso: Michels bone scias, ke la funkciado kvazaŭ militisma de la laboristaj organizaĵoj rezultas el la nepra neceso ke ili estu batalstrukturoj kapablaj alfronti la sovaĝan subpremadon fare de la burĝaro. Tamen, observas li, kiam ili evoluas kaj pli eniĝas en la socion, kiel la SPD, iliaj aŭtoritatecaj metodoj ne malaperas.

La unua klarigo de la aŭtoro estas la specialiĝo de la taskoj pro la labordivido: ju pli la organizaĵo etendiĝas, des pli kompleksa montriĝas ĝia administrado, kaj des malpli la demokratia kontrolado kapablas vere plenumiĝi. La laboro de politika mobilizado, kaj ĝuste la ĉiutaga funkciado, bezonas personaron dediĉitan al plenumado de administraj aŭ gvidaj taskoj. Neeviteble tiu personaro havas specifajn konojn (pri juro, pri redaktado de tekstoj, ktp), kiujn ne ĉiu posedas sponte. Pro tio la esenca rolo, kiun ludas la intelektuloj en la laboristaj movadoj: “Nur la socialisto devena el la burĝaro posedas tion, kio ankoraŭ komplete mankas al la proletaro: la tempon kaj la rimedojn politike edukiĝi, la korpan liberecon por transporti sin de unu loko al alia kaj la materian sendependecon, sen kiu la praktikado de politika agado en la vera kaj propra senco de la vorto estas neimagebla”

Michels provizas sian analizon per psiĥologiaj konsideroj pri la bezono de la amasoj esti gvidataj de ĉefoj aŭ pri la emo de la reprezentantoj konsideri sian mandaton kiel taskon por la tuta vivo. Sed la substrato de lia analizo estas precipe sociologia. La politikaj konceptoj kaj gustoj de la individuoj estas determinataj de iliaj sociaj devenoj kaj de iliaj vivkondiĉoj. La ĵurnalisto, eĉ se li estas dediĉita al la proletaro, ne havas la samajn mondsperton kiel la metalurgia laboristo.

CERTE, la proletaro bezonas transirintojn el la burĝaro; sed ĝi ankaŭ bezonas formi kaj orienti al la gvidado de la partioj, kiuj reprezentas ĝin, elementojn devenajn el la laborista klaso (vidu Julian Mischi: Kiel aparato malproksimiĝas de sia bazo). Eĉ devenaj el la “simpla” popolo, la kadruloj de la partioj povas malproksimiĝi de la labormondo kaj de la zorgoj de la membrobazo. Kiam li priskribas burokrataron eman adopti etburĝan vivmanieron kaj defendi poziciojn, kiuj laŭ lia gusto estas tro malkuraĝaj, Michels pensas rekte pri la SPD.

Por tiuj burokratoj, kiuj dankas ĉion al la organizaĵo, la partio ĉesas esti rimedo kaj fariĝas celo en si mem. La tuta strategio estas tiam submetita al la konkero de elektaj trofeoj kaj de potencaj postenoj en la establitaj institucioj. La kritiko de Michels estas senornama: “Tiom, kiom ĝia bezono de trankvilo pliiĝas, ĝiaj revoluciaj ungegoj malakriĝas kaj ĝi fariĝas partio brave konservativa, kiu daŭre (la efiko postvivas la kaŭzon) uzas sian revolucian terminaron, sed kiu en la praktiko ne plenumas alian funkcion ol tiun de partio opozicia.” Unuflanke la ĉefoj ĉiutage mencias la revolucion; aliflanke ilia politika taktiko konsistas el rutino kaj kompromisoj.

Fine de la verko Michels ĝeneraligas siajn eldirojn kaj pentras ĝin per nuanco pli pesimisma. Influita de konservativaj aŭtoroj kiel Gaetano Mosca*, li parolas pri “fera leĝo de oligarĥio”, kiu igas neevitebla la dominadon de la elektitoj super la elektintoj, de la delegitoj super la delegintoj, de la elito super la amaso. “La registaro, aŭ se oni preferas, la ŝtato, ne povus esti io alia ol la organizaĵo de malplimulto”, kiu trudas al la cetera socio ordon kongruan kun siaj interesoj. Dum la gvidaj grupoj alfrontiĝas inter si por praktiki la aŭtoritaton, la popolaj klasoj restas spektantoj de tiuj alfrontiĝoj, alvokitaj nur por decidi de tempo al tempo per la urnoj aŭ per la strato, pri tiu batalo por la aliro al la potenco.

* Itala politikisto (1858-1941), konsiderata la “patro” de la elitisma teorio, laŭ kiu la potenco estas ĉiam praktikata de organizita malplimulto (ankaŭ en la demokratioj).

Tia perspektivo, kiu ŝajnas kondamni al maleblo ĉian emancipan projekton, facile uzeblas por konservativaj interpretoj. La usona ekonomikisto Albert Hirschman cetere citas la verkon por priskribi la reakcian flankon de retoriko, kiu asertas la vanecon de ĉia agado celanta ŝanĝi la mondon — kion li nomas la “fenomeno vaneco”.* Aliaj rimarkis, ke Michels, forpasinta en la jaro 1936, proponis analizon kvazaŭ profetan de la funkciado de la komunistaj partioj kaj de la popoldemokratioj en la influzono de la Sovetunio. La aŭtoro ankaŭ percepteblas kiel simpla seniluziiĝinto de la parlamenta demokratio — en 1924 Michels aliĝis al la faŝista reĝimo de Benito Musolino.

* Albert Hirschman: Deux Siècles de rhétorique réactionnaire, Fayard, Parizo, 1991.

Tamen, en la epoko kiam li redaktis la verkon — antaŭ la unua mondmilito —, li estis ankoraŭ proksima de la revolucia sindikatismo, kiu volis ŝanĝi la atentismon de la politikaj partioj kaj revigligi la socialismon anstataŭ ĝin kondamni. Tia kritika sentemo animas la pripensadon en la libro.

Michels klare precizigas, ke estus erara konkludi, ke necesas rezigni la limigon de la aŭtoritataj tendencoj de la organizaĵoj. Li verkis sian eseon kun “la intenco detrui kelkajn el la facilaj kaj supraĵaj iluzioj pri demokratio” por pli bone alfronti tiun problemon; laŭ li, male al la gvidantoj de laboristaj partioj aŭ sindikatoj, kiuj traktas la burokratan aŭtoritatismon kiel “malgravan atavismon”, kiun ili pretendas povi forlasi, post kiam ili estos atingintaj la potencon.

Kvankam ne ekzistas tute preta solvo por tiu problemo, la historio de la laborista movado estas riĉa je bataloj faritaj por enpreni la malsuprajn klasojn kaj kontesti la centralizon de la politika aŭtoritato. Michels kredas pri la politika edukado, kiu ebligas “fortigi ĉe la individuo la intelektan kapablon je kritiko kaj je kontrolado.”

Antoine SCHWARTZ.

Dosiero: Atencoj de Parizo, la ŝoko-ondo

Islamofobio aŭ proleto-fobio?

Post la atencoj kiuj kaŭzis dudek mortojn komence de januaro en Parizo, pli ol kvar milionoj da homoj marŝis serene en la stratoj de Francujo , nome de la esprim-libereco. Post la teruro kaj la emocio venas la deziro kompreni. Neniam spertitaj antaŭe, ĉi tiuj eventoj substrekas la urĝon malimpliki la implikaĵon de la regionaj konfliktoj, kiuj finis la “arabajn printempojn” kaj nun ekflamigas grandan parton de Afriko. La mobiliziĝo kontraŭ perforto ne povos esti efika se oni ne konas la socian sterkon, kiu ĝin nutras. Ekscitita de la eksterlandaj intervenoj en Mez-Oriento, la radikaliĝo de la junaj ĝihadistoj okazas ankaŭ en Eŭropo, kiu malproksimiĝas de la spirito de la Lumoj, lasante prosperi antaŭjuĝojn kaj diskriminaciojn, unuarange kontraŭ la plej malriĉaj.

Benoît BRÉVILLE

LA TAGON post la murdoj faritaj ĉe Charlie Hebdo kaj en la vendejo Hyper Cacher, lernantoj rifuzis observi la silento-minuton omaĝe al la viktimoj. Unu el la argumentoj de la rifuzantoj estis: ekzistas “du pesoj, du mezuroj” de la esprim-libereco en Francujo: kial oni tiom multe parolas pri tiuj murdoj, dum homoj daŭre mortas en Proksim-oriento, en ĝenerala indiferenteco? Kial Charlie-Hebdo rajtas insulti sanktan figuron de islamo, kiam al Dieudonné*, oni ne permesas kritiki la judojn? La demando estas tiom grava, ke s-ino Najat Vallaud-Belkacem, franca ministrino pri Nacia Edukado, esprimis la opinion, la 15-an de januaro, pri la neceso formi la instruistojn por ke ili kapablu respondi ĝin.

* Franca humuristo, aktoro kaj politika aktivulo naskita en 1966, Dieudonné estas konsiderata de la plimulto de la amasinformiloj, de la politikistoj kaj politologoj kiel kontraŭjudisma aktivulo: li mem prezentiĝas kiel “kontraŭcionisto” kaj “kontraŭ-sistemulo”. Malgraŭ la polemikoj lin ĉirkaŭantaj, li estas daŭre subtenata de multnombra kaj strange miksita publiko -jmc.

Certe, plej verŝajne, la proponota formado reuzos la argumenton disvolvitan de la ĉefaj amaskomunikiloj kaj politikaj partioj ekde la komenco de la tiel nomata afero de la karikaturoj: estas esenco-diferenco inter desegnaĵoj konsiderataj blasfemaj fare de la kredantoj, kaj kontraŭjudaj paroloj, kiuj konsistigas delikton ĉar ili ofendas la dignecon de personoj. Estas ankaŭ verŝajne, ke la klarigo ne silentigos ĉiujn ribelulojn. Ĉar la afero de Dieudonné kaj de la karikaturoj kaŝas pli profundan problemon: Ĉefartikolistoj kaj intelektuloj kiel Alain Finkielkraut, Eric Zemmour, Philippe Tesson, sed ankaŭ gazetoj kiel Le Point, L’Express, Valeurs actuellesLe Figaro povas afiŝi sian rifuzon de islamo, priskribita ĉu kiel reakcia/regresema kredo, ĉu kiel “minaco por la identeco de nia lando” — laŭ la vortoj de opini-enketo mendita de la retejo Atlantico.fr, pri kiu malfacilas imagi, ke ĝi tiamaniere elvokas alian religion. “La populareco de Dieudonné venas de tio, ke, por li, se oni povas (preskaŭ) senpune malrespekti la nigrulojn, la arabojn, la islamanojn, unuvorte la “subulojn”, estas kvazaŭ neeble (...) tuŝi eĉ haron de la judoj, aŭ kritiki Israelon sen esti tuj taksata kontraŭjuda*, opinias la etnologo Jean-Loup Amselle.

* Jean-Loup Amselle, La novaj Ruĝa-Brunuloj. La rasismo kiu venas, Lignes, Fécamp, 2014.

Tiu funkciado de esprim-libereco estas diversmaniere interpretita. Kelkaj ĝin pravigas per la genocido kontraŭ judoj kaj pli ol centjara kontraŭjudismo sine de la franca socio, kiu devigas resti ĉiam singarda. Por aliaj, ĝi spegulas profunde enradikiĝintan islamofobion hereditan de la kolonia epoko, kiu igas tolereblaj en ĉies rigardoj la vortumojn malamikajn al la islamanoj. La subtenantoj de la komploto-teorio vidas en tiu malekvilibro signon de la pretendata dominado de la judoj en la amasinformiloj kaj la regaj organoj: nutrante la malamon al islamo, la “juda premgrupo” legitimas la okcidentajn intervenojn en la araba mondo, por, fine, favorigi la planojn de Israelo kaj Vaŝingtono. Tia diskurso, produktita kaj relajsita de la retejoj de Alain Soral aŭ Thierry Meyssan, trafas kreskantan sukceson. Ĝi profitas por enradikiĝi en la mensoj, de la teoria kaj politika malpleno lasita de la malfluso de la progresemaj organizaĵoj.

Ĉi tiuj interpretoj, kvankam malsamaj, baziĝas sur sama etnokultura aliro, kiu difinas la sociajn grupojn laŭ iliaj originoj aŭ iliaj religioj (la “judoj”, la “islamanoj”, la “araboj”...). Sed la fenomeno “du pesoj, du mezuroj” observata koncerne la stigmatizajn diskursojn povas esti tute alie komprenata, esence kiel socia. La judoj estas instalitaj en Francujo de tre longe, ekde la unuaj jarcentoj de la kristana erao. Multaj aliaj instaliĝas inter la fino de la 19-a jarcento kaj la komenco de la dua mondmilito, fuĝante la pogromojn kaj la progresojn de naziismo en centra kaj orienta Eŭropo. Laboristoj, metiistoj aŭ etaj komercistoj, la judoj alvenintaj inter la du mondmilitoj ofte vivas en malriĉaj kaj kadukaj kvartaloj, kie ili estas viktimoj de la rasismo de la francaj najbaroj. Kiel multaj rifuĝintoj, ili kelkfoje disponas pri kultura kapitalo pli alta ol la mezo en sia origin-lando (tion oni ankaŭ observas inter la afganaj, siriaj aŭ afrikaj rifuĝintoj). Kaj nova ondo, venanta de la malkoloniigo de Nord-Afriko, okazas post 1945. Jardekon post jardeko, kelkaj pranepoj de tiuj unuaj alvenantoj altigas sian socian pozicion, tiomgrade ke ili okupas nun povo-postenojn, aparte en la jurnalisma, politika kaj universitata medioj — tio estas tiuj, kiuj produktas, orientas kaj regas la publikajn diskursojn.

La enmigrintoj el islama kulturo, siaflanke, plej nombraj alvenis en Francujo post la dua mondmilito, kaj precipe ekde la 1960-aj jaroj, venante de Magrebo kaj poste de subsahara Afriko, ofte varbitaj de la industrio laŭ fizikaj kriterioj. Iliaj idoj kreskas en kriza socio, trafitaj de amasa senlaboreco kaj kreskanta malstabileco, kies unuaj viktimoj ili estas, kaj kiu reduktas iliajn ŝancojn de socia altiĝo. Se kelkaj altigas sin ĝis la rango de la mezaj kaj eĉ superaj klasoj, ili sume estas tre malmultaj en la plej altaj sferoj*. Ofte atakataj de la amasinformiloj kaj de la politikaj gvidantoj, la eksterlandanoj kaj la islamaj francoj havas malmulte da defendo-rimedoj, kio ebligas al la rasisma diskurso plene funkcii. Cetere ne estas hazardo, se la romaoj, grupo la plej senrimeda por kontraŭi la stigmatizajn diskursojn, estas atakitaj ankoraŭ pli malmilde, de s-ro Jean-Marie Le Pen, kiu taksas “ilian ĉeeston malbonodora kaj urtika”, ĝis s-ro Manuel Valls, laŭ kiu “la plej multaj romaoj ne povas integriĝi en Francujo” kaj tial estas “vokataj rehejmeniri”.

* Claudine Attias-Donfut kaj François-Charles Wolff, Le destin des enfants d’immigrés. Un désenchainement des générations, Stock, Parizo, 2009.

LA NUNA SITUACIO de la judoj kaj islamanoj eĥas, per kelkaj aspektoj, tiun de la rusaj kaj armenaj migrantoj de la intermilita periodo. La rusoj elmigras en Francujon post la revolucioj de 1905 kaj precipe de 1917; ili estas sepdek du mil en 1931. La plej multo laboras en la aŭtomobila industrio aŭ kiel taksiistoj, kaj apartenas al la popolaj klasoj. Sed la grupo enhavas ankaŭ eliton, ĝenerale francparolantan, ofte devenantan el la nobelaro aŭ la burĝaro: pentristoj, ĵurnalistoj, eldonantoj, verkistoj tiom bone integritaj en la pariza kultura mondo, ke ili impulsas “rusan modon” en la 1920-aj jaroj. La tuta grupo profitas de tiu sukceso, ricevante “favoran traktadon*, kiu protektas ĝin de la malagrablaĵoj frapantaj aliajn migrulojn.

* Hélène Menegaldo, “L’enjeu de la topographie pour la recherche sur l’émigration. L’exemple de l’émigration russe dans l’entre-deux-guerre” (La demando pri topografio en la elmigrado-esploro. La ekzemplo de la rusa elmigrado de la intermilita periodo, Revue du Centre européen d’études slaves, n-ro 1, Poitiers, 2011.

La armenoj ekzemple. Alvenintoj en Francujo post la genocido de 1915, ili okupas preskaŭ nur nekvalifikajn postenojn. Kvankam malmultaj (deksep mil en 1931), ili estas tuj taksataj “neasimileblaj”. “Se la rusoj estas malproksimaj de la franca popolo laŭ multaj aspektoj, ili ĝenerale havas kulturan nivelon, kiu ebligas kontaktojn. Kun la armenoj, eĉ tiu kontakto estas malfacila*, tiel konsideras Georges Mauco, la ĉefa pensulo de la migrad-politikoj en la 1930-aj jaroj kaj sub la reĝimo de Vichy. La socia kondiĉo ja larĝe determinas la percepton de la migruloj same kiel de iliaj idoj, tra la rimedo de la institucia ŝildo, kiun ĝi donas al kejkaj kaj rifuzas al aliaj. Tamen, de tridek jaroj, tiu ĉi interpretado estas malpli kaj malpli uzata: oni preferas kulturan analizon, kiu konsideras la problemojn de la migruloj laŭ origin-kriterioj.

* Citita en Claire Mouradian kaj Anouche Kunth, Les Arméniens en France. Du chaos à la reconnaissance, Edtition de l’Attribut, kol. “Exils”, Tuluzo, 2010.

La turno okazas inter 1977 kaj 1984. Dum la tri antaŭaj jardekoj, la temaro enmigrado estas malofta en la publikaj paroladoj. La amasinformiloj elvokas la eksterlandanojn flanke, kiam temas pri loĝado, dungofertado aŭ ekonomio. Malproksime de siaj pozicioj de la 1930-aj jaroj, la dekstro tiam salutas/ bonvenigas la kontribuon de la eksterlandaj laboristoj. Tiel, post la morto de kvin afrikaj laboristoj, sufokitaj en sia dormo pro la fumo de malbone estingita fajro en laborista hejmo en Aubervilliers, Le Figaro klarigas kun tono kiun oni ne plu kutimas: “Kiu zorgas pri la sano de tiuj malfeliĉaj translokitoj? Ili balaas niajn stratojn kiam estas glacio en la stratkanaletoj, poste ili provas rezisti al la tuberkulozo, kiu minacas ilin, aŭ al la karbon-oksido! Jen la sorto de tiuj laboristoj. Gravas rapide alporti rimedon*.

* Citita en Yvan Gastaut, “L’irruption du thème de l’immigration dans les médias”, Confluences Méditerranée, n-ro 24, Parizo, decembro 1997.

Kiam alvenas la ekonomia krizo en 1975, la situacio ŝanĝiĝas, kaj eĉ pli post la elekto de François Mitterrand kiel prezidanto de la respubliko. En malpli ol tri jaroj, la demando pri “enmigrintaj laboristoj” fariĝas la “problemo de la araboj”, de la “dua generacio” kaj do, nerekte, de la islamanoj. Eventoj, kiuj estis antaŭe analizataj laŭ socia maniero, estas de nun alirataj laŭ etna sistema antaŭjuĝo.

En JULIO 1981 junuloj alfrontas la policon en la kvartalo Minguettes, en Vénissieux, suburbo de Lyon*. Same kiel en 1976 kaj en 1979, sed, tiam, la loka gazetaro klasifikis la aferon en la rubriko “ĉiutagaj eventoj, sen ĝenerala signifo”. Nun en la opozicio, la dekstro intencas ĉi-foje profiti la eventon por malfortigi la novan registaron, kiu ĵus reguligis cent mil neleĝajn laboristojn. Tial ĝi transformas tiujn alfrontiĝojn en socian fakton, atestantan “migrad-problemon”, kvankam oni ja povis vidi en ĝi la rezulton de la fizika kaj socia kadukiĝo de la grandaj kompleksoj de socialaj loĝejoj aŭ de la senlaboreco de la junuloj en kunteksto de enlanda ĝenerala senlaboreco kaj de amasa “ekslaboristiĝo”. “En la kvartaloj kun forta magreba denseco, la situacio fariĝas eksplodema. La registaro, forigante la elpeladon de dubindaj individuoj, kuraĝigas do la ekster-leĝulojn.”, skribas Le Figaro la 7-an de julio 1981. Ekde tiam, tio, kion la historiisto Gérard Noiriel nomas la “naci-sekureca temo” estas senĉese ekspluatata de tiu ĵurnalo, kiu publike mallaŭdas la reguligojn de sen-legitimiluloj, “malfermantajn la pordon de nia lando al invado kaj aventuro” (22-a de septembro 1981), la “huliganajn bandojn (...) ĉefe devenantajn el Magrebo” (5-a de julio 1982), aŭ ankoraŭ la “leĝon de enmigrintoj” kiu, laŭ ĝi, regas en la Minguettes-kvartalo (22-a de marto 1983).

* La citaĵoj pri la alfrontiĝo de la Minguettes kaj la strikoj en la aŭtomobila industrio estas eltirataj el Gérard Noiriel, Immigration, antisémitisme et racisme en France (19e — 20e siècle). Discours publics, humiliation privées., Fayard, kol. “Litterature générale”, Parizo, 2007.

Tiu diskurso religiece koloriĝas kiam la strikoj en la aŭtomobila industrio — sektoro malmilde elprovata de la krizo, en kiu la eksterlanda laborforto konsistigas pli ol duonon de la laboristaro. La movado komenciĝas en aŭtuno 1981 kaj atingas sian kulminon en 1983-1984. Tio, kio estis unue nur simpla labor-konflikto, memoriganta laŭ iuj aspektoj la spontanan strikomovadon, kiu naskiĝis el la venko de la Front populaire en 1936, estas tiam prezentata kiel kultura alfrontiĝo. Sub la preteksto, ke ili postulas, interalie, preĝejojn en la fabrikoj — praktiko kuraĝigita en la 1970-aj jaroj de la mastraro, kiu vidis en ĝi rimedon por atingi socian pacon*, la registaro kaj la gazetaro akuzas la strikantojn, ke ili estas manipulataj de la iranaj ajatoloj. Tiuj laboristoj “estas agitataj de religiaj kaj politikaj grupoj, kies motivoj malmulte kongruas kun la francaj sociaj realaĵoj”, klarigas la ĉefministro Pierre Mauroy la 11-an de januaro 1983.

* Patrick Weil, La France et ses étrangers. L’aventure d’une politique de l’immigration de 1938 à nos jours, Gallimard, kol. “Folio Histoire”, Parizo, 2004.

SAMA DISKURSO en Le Figaro, kiu aldonas: “La plej optimismaj kalkulas kun la asimiliĝ-kapabloj de la eksterlandaj loĝantaroj, kiel okazis pasinte kun la italaj kaj portugalaj grupoj. Sed ve, la ekzemplo ne plu valoras. La kultura origino de la nova enmigrularo konsistigas malfacile trapaseblan obstaklon”. Sed la portugaloj ne ĉiam ĝuis tiom bonan reputacion. Longtempe, iliaj religiaj praktikoj tre elmontraj kaj proksimaj al superstiĉo, kaŭzis riproĉojn, tiomgrade, ke ili estis priskribitaj, dum la intermilita periodo, kiel “ekzota raso”, pli malfacile integreblaj ol la italoj*. Kiuj estis antaŭe taksitaj malpli integreblaj ol la belgoj...

* Marie-Christine Volovitch-Tavares, “Les incertitudes et les contradictions d’une ‘bonne intégration’”, Cahiers de la Méditerranée, n-ro 78, Nico, 2009.

Kiam ĝi ne alprenas la saman pozicion kiel siaj kontraŭuloj, la maldekstro de la 1980-aj jaroj respondas al la atakoj kontraŭ la magreba enmigrado valorigante la “beur- kulturon” (araba kulturo de la dua generacio; vorto kreita laŭ la inversita vorto ‘araba’-jmc.), reprenante, inversite, la kulturisman diskurson de la dekstrularo. Libération, kiu ludas aktivan rolon en tiu entrepreno, malfermas en septembro1982 Beur-rubrikon, kiu informas pri la artaj eventoj supozataj interesi la membrojn de tiu komunumo. Poste, la ĵurnalo aktive subtenas la “Marŝon por egaleco kaj kontraŭ rasismo”, kiun ĝi re-nomas “Marŝo de la beur”, kaj kies signifon ĝi devojigas, kaj akompanas la kreadon de SOS-Racisme fare de proksimuloj de la socialista partio, tiel kontribuante deloki la rigardon de la lukto por egaleco al la lukto kontraŭ diskriminacioj. Le Monde ĝojas, ke “la idoj de la dua enmigrinto-generacio proprigas al si kantarton, kinoarton, teatron” (4a de julio 1983), dum la semajngazeto Marie-Claire celebras la “kremon de la beur (netradukebla vortludo-jmc) (aprilo 1984). Sed, se la kulturo de la elito altigas ties legitimecon, la bazo, kies ekzisto-kondiĉoj malpliboniĝas sub la efiko de malindustriigo, restas malestimata.

En malpli ol tri jaroj, la debato pri enmigrado estis malplenigita je sia socia enhavo. De tiu renversiĝo la eksterlandanoj kaj iliaj idoj estas senĉese resenditaj al sia “komunumo”, al sia religio, je la risko pligravigi la fendon inter la “aŭtoktonaj” francoj unuflanke, la enmigrintoj kaj ties idaro, aliflanke. La temoj rekte ligitaj al enmigrado (rasismo, diskriminacioj, ktp.) estas aliritaj kiel kulturaj problemoj, nutrante la antaŭjuĝojn, la fantasmon de “kulturo-kolizio” kaj la kreskon de la ekstrem-dekstro. Kiu ajn estas ĝia kaŭzo, ĉiu geopolitika, socia aŭ eĉ sporta evento koncernanta plejmulton da arabdevenaj aŭ islamdevenaj agantoj, nepre reaktivigas la debaton pri islamo, enmigrado kaj la loko de ĉi tiuj en la Respubliko: Golfo-milito, atencoj de la 11-a de septembro, israelo-palestina konflikto, alfrontiĝo inter junuloj kaj policistoj en suburbaj kvartaloj, alĝeri-devenaj futbalistoj rifuzantaj kanti La Marseillaise (la franca nacia himno), ktp.

Sed la aparten-sento al araba aŭ islama “komunumo” ne estas natura donitaĵo. Ĝi konstruiĝas laŭlonge de la publikaj politikoj (kreado de strukturoj tiaj, kiaj la Unio de la islamaj organizaĵoj de Francujo, en 1983, financado de asocioj..), sed ankaŭ de tiuj eventoj, kiuj resendas la enmigrintajn loĝantarojn al siaj originoj. Ĉi-rilate, la Golfomilito (1990-1991) ludis fundamentan rolon. Dum la bombardaj aviadiloj de la koalicio ekflugas al Bagdado, kelkaj mezlernejanoj kaj liceanoj publike mallaŭdas la dominadon de Okcidento kaj afiŝas sian solidarecon kun la araba mondo. “Saddam [Hussein] estas arabo suferanta ĉies ostracismon, kiel ni en niaj kvartaloj. Ĉi-fojon, ni ne sentas nin humiligitaj, sed defendataj”, deklaris tiam liceano*. Tiuj tre malplimultaj reagoj tuj ekigas debaton pri la lojaleco de la enmigrint-idoj. “Kion ajn oni faras, kion ajn oni diras, la arabo de Saint-Denis ĉiam sentos sin proksima al siaj fratoj, kiuj brue malaklamas Francujon sur la stratoj de Alĝero kaj Tunizo” skribas Le Figaro Magazine (25-a de januaro 1991). Reage, la idoj de enmigrintoj pli forte asertas siajn stigmatizitajn originon kaj religion. Laŭ la sociologoj Stéphane Beaud kaj Olivier Masclet, tiu milito ludas “gravan rolon por la konstruo de konscio pli “rasa” ol socia ĉe la idoj de magrebaj enmigrintoj, des pli emaj pensi la socion laŭ la formo de sinsekvaj kontraŭecoj — Ili/ni, okcidentanoj/araboj, francoj/enmigrintoj, riĉuloj/malriĉuloj, ktp. — ke ili mem estas markitaj de sia sperto pri diversaj formoj de relegacio*.

* Philippe Bernard “Les Beurs entre la fierté et la crainte”, Le Monde, 17-a de januaro 1991.
* Stéphane Beaud kaj Olivier Masclet, “Des ‘marcheurs’ de 1983 aux ‘émeutiers’ de 2005. Deux générations sociales d’enfants d’immigrés” Annales. Histoire, sciences sociales n-ro 4, Parizo 2006.

LA IDEO, ke la araba kaj nigrula loĝantaroj alportas ankoraŭ nekonatan problemon en la historio de enmigrado iom post iom etendiĝis al la tuta politika spektro. Ĝi eĉ dividas la radikalan maldekstron, inter kiu kelkaj tendencoj asertas la originalecon de la “postkoloniaj” enmigrintoj kaj de la maniero laŭ kiu la blankuloj perceptas ilin. “La traktado de la loĝantaroj devenantaj de la koloniigo pludaŭrigas, tamen sen reduktiĝi al ĝi, la kolonian politikon” indikas la alvoko de la Indiĝenoj de la Respubliko lanĉita en 2005. “Ja kiel araboj, nigruloj aŭ islamanoj, la loĝantaroj devenantaj el la ekskolonioj estas diskriminaciitaj kaj publike kritikataj*”, opinias Sadri Khiari, unu el la fondintoj de la movado. Laŭ li, la “specifa perforto, kies viktimoj estas la nigruloj kaj la araboj, aŭ kiun ili portas en sia memoro kiel idoj de koloniigitoj kaj elmigrintoj-enmigrintoj (...) determinas postulojn, kiuj apartenas nur al ili, kiel ekzemple tiujn rilatajn al la rasaj diskriminacioj, al la respekto de iliaj gepatroj, al la forigo de la “duobla puno” aŭ, por islamanoj, al la rajto disponi pri indaj preĝejoj kaj porti vualon. En realo, eĉ kiam iliaj postuloj estas identaj al tiuj de ties blankaj najbaroj, nu, ili estas diferencaj*”.

* Sadri Khiari, Pour une politique de la racaille: immigré-e-s, indigènes et jeunes de banlieues, Textuel, Parizo, 2006.
* Sadri Khiari, La Contre-Révolution coloniale en France. De de Gaulle à Sarkozy, La Fabrique, Parizo, 2009.

Tiu diskurso, kiu kontribuas konkursigi legitimajn aferojn (tiujn de la “blankaj” popolaj klasoj kaj tiun de la “malplimultoj”), privilegiante tion, kio ilin disigas pli ol tio, kio ilin proksimigas, sin apogas sur diskutebla postulato: se la nigruloj kaj la araboj estas diskriminiciataj, ĉu tio okazas ĉefe pro la haŭtkoloro aŭ pro ilia malriĉeco? La ekzemplo de la “kontroloj laŭ la vizaĝo”, kiu estigas oftajn alfrontiĝojn inter junuloj kaj policistoj, prilumas la problemon. En 2007-2008, du sociologoj diskrete sekvis polic-patrolojn en la sektoro de la metrostacioj Gare-du-Nord kaj Châtelet-Les Halles, en Parizo*. Analizinte kvincent dudek kvin kontrolojn, ili konstatas, ke homoj identigitaj kiel “nigraj” aŭ “arabaj” havas respektive 6- kaj 7,8-foje pli da riskoj esti kontrolataj ol la blankuloj. Sed alia variaĵo montriĝas same determina: la vesto-aspekto. Homoj vestitaj “junulece”, aparte tiuj kun “hip-hop-aspekto”, havas 11,4-foje pli da ŝancoj esti kontrolataj ol tiuj kun “urba vestaĵo” aŭ “senstreĉa vestaĵo”. Alidirite, blankulo portante sport-vestaĵon kaj kaskedon — la tipa vestmaniero de la suburba popola junularo — estas pli elmetita al la polica represio ol “nigrulo” kiu portas kompleton kaj kravaton.

*Police et minorités visibles à Paris: les contrôles d’identité à Paris”, Open Society Justice Initiative, Nov-Jorko, 2009.

EVIDENTE, la limoj inter tiuj variaĵoj ne estas netrapaseblaj. La migrant-devena junularo estas tre reprezentata en la loĝantaro kun “hip-hopa aspekto”. La rasaj diskriminacioj aldoniĝas al la sociaj malegalecoj por plifortigi ilin, igante tiujn du problemojn nedisigeblaj. Insisti pri tiu ĉi aŭ tiu kriterio — la haŭtkoloro aŭ la aparteno al la popolaj klasoj — estas samtempe politika kaj strategia elekto. Ĝi partoprenas en la difino de la fendoj de la franca socio. Substreki la socian enhavon de la malegalecoj ebligas batali kontraŭ la ideo, ke la magreb- kaj afrik-devenaj loĝantaroj konsistigas specifan problemon, tute alian de tiu de la antaŭaj migro-ondoj kaj de la popolaj klasoj ĝenerale.

Benoît BRÉVILLE

En Afriko, aliaj kovejoj de ĝihadismo

Inter la ok plej mortigaj kaj detruaj aktualaj konfliktoj, sep disvolviĝas en Afriko, kie la diseriĝo de Libio provizas per armiloj la ĝihadistojn. La Afrika Unio longtempe ŝajnis senpova certigi la sekurecon de la loĝantaroj, lasitan al la franko-usonaj iniciatoj. Sed unua kontinenta urĝo-armeo eble kreiĝos ĉi-jare...

“ĈIUJ KONSCIAS, ke Afriko estas la strategia estonteco de la mondo, krom la afrikanoj!”, bedaŭras s-ro Cheikh Tidiane Gadio, prezidanto de la Panafrika Instituto de strategioj, ĉefa organizanto de la internacia Forumo pri paco kaj sekureco en Afriko kiu okazis en Dakaro (Senegalo) meze de decembro 2014*. Tiu neformala kunveno — premiero en Afriko, destinita fariĝi ĉiujara — kunvenigis kvarcent militistojn, politikajn respondeculojn, esploristojn, ĵurnalistojn, simile al tio, kio okazas en aliaj regionoj de la mondo*.

* Kunorganizita kun la Fondation pour la recherche stratégique (FRS) kaj la Compagnie européenne d’intelligence stratégique (CEIS), proksimaj de la franca ministrejo pri defendo.
* Wehrkunde de Munkeno por Eŭropo, Dialogo de Manama por la Arabo-persa Golfo, Dialogo de Shangri-La (Singapuro) por Azio, Forumo de Halifakso (Kanado) pri la internacia sekureco por Ameriko...

Pli ol kvindek jarojn post la koloniado, “urĝas ke afrika strategia pensado esprimiĝu en la taŭgaj kunvenejoj.”, memorigas la franca geografo kaj diplomato Michel Foucher*. Efektive, tiu forumo estis okazo konstati “mankon de geopolitika konscio” sur la nigra kontinento, laŭ la vortoj de oficiro apartenanta al la centrafrika Armea Lernejo, laŭ kiu la sekureco “devus esti konsiderata kiel ĝenerala publika havaĵo”.

* Vd. Michel Foucher, “Frontières d’Afrique, frontières africaines”, en “Guerres et paix en Afrique”, speciala numero de la revuo Diplomatie, n-ro 15, Parizo, decembro 2014.

La malforteco de la ŝtatoj kaj ilia senkapablo koncerne la retenon de paco kaj sekureco, aparte en Sahelo, estas evidentaj. Plejparte forpelitaj el Alĝerio, ilia origina “utero”, la ĝihadistaj grupoj disvastiĝis en Sahelo kaj armiĝis, simile kiel la chabab en Somalio aŭ la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) en Sirio kaj Irako. “Por ili, ne ekzistas landlimoj, de Atlantiko ĝis la Ruĝa Maro” maltrankviliĝas afrika diplomato, kiu esprimas la timon de “kunigo de la operaci-scenejoj”, dum Boko Haram, la niĝeria sekto, jam elverŝiĝas en Kamerunon, Niĝeron kaj ĝis Centr-Afrika Respubliko*, kaj “konekto-punktoj” aperas — laŭ la franca ministro pri defendo Jean-Yves Le Drian — en la sahela-sahara zono inter la OIŜ kaj organizaĵoj kiuj ĝis nun sin deklaris aliĝantoj al Al-Kaido (vd artikolon de Julien Théron).

* Vd Rodrigue Nana Ngassam, “Le Cameroun sous la menace de Boko Haram”, Le Monde diplomatique, januaro 2015.

Plejmultaj armitaj grupoj, mem dividitaj, privilegias la nenies-zonojn — periferio aŭ limzonoj-, sur kiuj la centra registaro havas malmultan povon, kaj apogas sin sur lokaj realaĵoj, kiel la tuarega separismo en la nordo de Malio aŭ la interna milito en Libio. Ili enradikiĝas danke al familiaj aŭ klanaj ligoj, havigante al si retojn de solidareco kaj informado. Ili instalas sin en la lokan ekonomion, eskortante konvojojn, ricevante transir-pagojn, partoprenante fi-komercon — armiloj, drogoj, cigaredoj, ostaĝoj — por financi siajn agadojn. Ili ĉerpas en la rezervejo de malriĉa kaj tro multnombra junularo, allogata samtempe de tiu novtipa “politika oferto” kaj de la salajroj de la ĝihadaj soldatoj.

“Ili kondutas kiel entreprenistoj de blinda kaj amasa perforto, kaj alifoje kiel entreprenistoj de krima ekonomio, rimarkas s-ro Gadio, eksministro pri eksterlandaj aferoj de la senegala prezidanto Abdoulaye Wade de 2000 ĝis 2009. Ili disponas pri financaj fontoj kaj militaj rimedoj ofte superaj al tiuj de niaj tradiciaj defendo- kaj sekurec-fortoj. Krome, ili agas laŭ retoj kaj akceptas la komunan uzon de rimedoj, kion ni ne kapablas.” “Ni estas subevoluintaj je pluraj jaroj”, siaflanke bedaŭras ekskadrulo de la Afrika Unio, laŭ kiu la ŝtatoj devas ĝisfunde renovigi siajn strategiajn doktrinojn.

Pli kaj pli da afrikaj analizistoj tiel reesploras la sekurec-paradigmojn, integrante aparte la antropologian dimension de la evoluo al la politiko-religia radikalismo: “Oni mistrafas ion se oni kvalifikas nur ‘teroristo’ armitan grupon tiom bone organizitan kiom Boko Haram, kiu kaptas tutajn vilaĝojn, disvolvas ideologion de konkero de koroj kaj mensoj, kaj proponas kadron de ensociiĝo”, asertas benina intelektulo. Dum la senegalano Alioune Sall, direktoro de la African Futures Institute, proponas privilegii la sekurecon de homoj, ilian sanon, iliajn entreprenojn kaj kvartalojn: la ŝtatoj ne plu povas esti la solaj agantoj; la civila socio devas relajsi, kaj ĝi pli kapablos antaŭmalhelpi la regionajn kaj lokajn streĉojn. Ĉiuj zorgas pri la estonto de la junularo — la mediana aĝo estas 25 en Afriko, kontraŭ 40 en Francujo-, tio estas “socia bombo”.

Pli longa kaj truda ol la kolonia parentezo, la propra historio de la afrika kontinento estas laŭ iuj grava fonto de sperto pri ensociiĝo, skemo de politika organizado aŭ teknikoj de socia inĝenierado (kiel la asembleoj de la tradiciaj socioj kaj la mediacio) en kiu konvenas ĉerpi. “Ni multe parolas pri dialogo de la kulturoj, sed ni ne plu havas la dialogo-kulturon”, asertas okcident-afrika eksministro. Laŭ li, sur kontinento uzanta du mil idiomojn, la grandaj regionaj lingvoj — ekzemple la svahila en Orienta Afriko — povas kontribui al alproksimiĝo de ŝtatoj kaj de loĝantaroj.

“Oni nur imitis la okcidentan modelon, misakorde kun niaj valoroj, bedaŭras asocia kadrulo. Ni donu al ni la tempon reinvesti la sociajn kaj kulturajn kampojn. Urĝas refondi niajn edukajn sistemojn, la lernadon kaj uzon de niaj lingvoj.” Sed, kiel aliaj, li konfesas stumbli, en konflikto unue ideologia, kontraŭ la obstaklo de Palestino, ofte levita de la ekstremistoj, kiel “standardo de la humiligita islama ‘komunumo’”.

Kiel nuligi aŭ malpliigi la danĝeran duecon de la edukaj sistemoj? La eŭropeca lernej-kurso, kiu edukas la eliton, sed agas kiel “kultura senfoliigilo” (laŭ la vorto de la burkina historiisto Joseph Ki Zerbo), kunekzistas kun la getoa sistemo de elementa kaj sekundara instruado, kaj eĉ la simpla korana lernejo por la etpopolanoj de la malriĉaj kvartaloj kaj kamparoj. Sed tiu dueco enhavas ĝermojn de kontestado, de marĝeniĝo, de frustrado, kiujn la predikantoj de la ĝihadismo povas reuzi”, alarmiĝas s-ro Bakary Sambe, kunordiganto de la Observejo de la radikalismoj kaj religiaj konfliktoj en Afriko, ĉe la universitato Gaston-Berger de Saint Louis (Senegalo)*. La universitatulo elvokas “konkero-strategion” subtenatan precipe de kelkaj landoj de la Golfo, kiuj disvastigas la ŭahabisman kaj salafisman ideologion, profitante el la kontestado de la fratara islamo ekzistanta en Sahelo. Akuzante la ŝtatojn konduti kiel vulgaraj agentoj de la kristana Okcidento, tiuj ĝihadistoj tiras argumentojn el la eksterlandaj militaj intervenoj kaj uzas Sahelon, tradician rompolinion inter la islama mondo kaj la animisma aŭ kristana Afriko, samtempe kiel ideologian agadkampon, operaciejon kaj strategian retiriĝan zonon.

* www.cer-ugb.net/observatoire...

Malgraŭ ĉio, la rekantaĵo de “afrikaj solvoj por la afrikaj problemoj” ĝis nun plej ofte estas nur sorĉa, magia formulo. Eĉ se ĝi ne povas esti respondecigita pri ĉio, la Afrika Unio akumulis kelkajn malsukcesojn. La unua estas ĝia nekapablo malhelpi la militan intervenon de 2011 en Libio, kies ruinigaj konsekvencoj ankoraŭ nun sentiĝas: kondukita sen zorgi pri la postkonflikta periodo, la franca-angla-usona operacio havis kiel efikon disvastigi armilojn kaj balatantojn tra la tuta Sahelo, kaj malstabiligi precipe Malion, kaj fine kaŭzi internan militon en Libio mem. La Afrika Unio sensukcese provis kontraŭstari tiun operacion, organizitan kun la aprobo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) sub la standardo de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO)*. Amaro kaj malfido estas percepteblaj sur la nigra kontinento, precipe ĉe la Alĝerianoj, kiuj restis tre influhavaj ĉe la kapo de la tutafrika (panafrika) organizaĵo.

* Vd Jean Ping, “Ĉu necesis mortigi Kadafi?”, Le Monde diplomatique en esperanto, aŭgusto 2014.

Kiam la ĝihadistoj provis aneksi la nordon de Malio en 2012, la manko de preparado kaj de disponeblo flanke de la afrikaj pac-brigadoj, kaj la diverĝoj inter la landoj de la regiono plian fojon evidentiĝis: “Kiom da stabo-kunvenoj estis necesaj por konstrui la Internacian Mision de subteno al Malio sub afrika konduko [Misma, poste fariĝinta Minusma] kaj por fine alvenigi ĝin en 2013, tuj post la urĝa interveno de la franca armeo, same kiel la “karabinistoj”!”, indignas kameruna esploristo.

Estus naive kredi, ke ĉiuj landoj de la kontinento kundividas komunan vidadon de paco

En Sahelo, la francoj estis devigitaj iri la unuaj kun la operacioj “Serval”, poste “Barkhane”*, eĉ se multe da espero akompanas nun la regionan kunlaboron inter la ŝtatoj de G5 — Burkino, Malio, Maŭritanio, Niĝero, Ĉado — kun kreskanta kundivido de informoj, komenco de kunordigita planado de operacioj, projektoj pri “rajto postsekvi”, plano de miksitaj patroloj, eĉ eble armeoj — inkluzive la esperon, ke Alĝerio, ja la potenculo de la regiono, kunlaboros. Ĉi tiuj landoj, je granda bedaŭro de Alĝero kaj sen la konsento de la Afrika Unio, postulis la 18-an de decembro 2014, okaze de pintokunveno en Nuakŝoto, novan internacian intervenon en Libio. Alia zorgo en Okcidenta Afriko: la potenciĝo de Boko Haram en Niĝerio, kiun la registaro de Abuĝo ŝajnas nekapabla endigi, kaj kiu tim-paralizas la Afrikan Union. Fronte al la kreskanta nombro de amasmurdoj kaj rapidaj intervenoj ĉe la landlimoj, la ĉada armeo en januaro decidis helpadi la najbaran Kamerunon.

* “Barkhane” — je skalo de la tuta Sahelo — sukcedis al “Serval” (Mali) en aŭgusto 2014: tri mil homoj en kvin landoj, komandejo en Nĵameno, aviada platformo en Niameo, ses ĉasaviadiloj, kvin senpilotaj aviadiloj, dudek helikopteroj, ducent veturiloj, deko da establejoj.

La afrikaj packlopodoj en Centrafrika Respubliko ankaŭ ne estis sukceso. La ĉada prezidanto Idriss Déby, zorgema respektigi sian regionan aŭtoritaton, lokis trupojn en Bangi; ili estis rehejmigitaj dum la jaro 2013, same kiel la sudafrika soldataro, kiu anstataŭis ilin. Nun Centrafriko denove alfrontas ankoraŭ ne oficialan internan militon, kun fendo inter la regionoj kun islama plimulto kaj tiuj kun kristana plimulto. La franca armeo urĝe intervenis fine de 2013, por ĉesigi la amasmurdojn; UN-operacio estis organizita tuj poste. Sed “la nepuneco de la centrafrikaj agantoj estas unu el la ĉefaj kaŭzoj de la krizo en tiu lando”, opinias s-ro Adama Dieng, konsilanto de la Ĝenerala Sekretario de la UN por la antaŭmalhelpo de genocidoj — malbonoj “multe pli gravaj, li aldonas, ol terorismo, drogo, pirateco, kiuj obsedas ĉiujn hodiaŭ”.

Estas la koncepto mem “afrikaj solvoj por afrikaj problemoj”, kiu ŝajnas suferanta, substrekas Pan African Strategy, la revuo de la Tutafrika Instituto de strategioj de Dakaro*: “La formulo estas tiom populara en Vaŝingtono, Londono, Parizo aŭ Berlino, ĉefe ĉar ĝi ja evitigas al tiuj landoj tro pezajn respondecojn.” Krom iliaj malfortaj teknikaj kapablecoj, “estus naive kredi, ke la kvindek kvar landoj de la kontinento kundividas komunan vidadon de paco en Afriko”.

* www.panafstrategies.com

La Afrika Unio tamen konstruis ambician “pac-arkitekturon”, enhavantan “mekanismon de prevento, mastrumado kaj konflikto-solvado”. Konsilio de Paco kaj Sekureco (KPS) estis starigita en 2004, kiel organo de politika gvidado, kaj ankaŭ stabo-komitato, kies ĉefa projekto estas kreado en la kvin grandaj regionoj de la kontinento, de brigadoj por pac-reteno, konsistigantaj la Afrikan Rezervan Forton (ARF)*. Al tiuj, aldoniĝis kontinenta sistemo de frua alarmo, supozata liveri konstantan pritaksadon kaj prospektivan analizon, kaj la Konsilio de la Saĝuloj, supozata fari aktivan preventon. Por aktivigi tiun aranĝon, Teknika Komitato specialigita pri defendo, sekureco kaj protekto (TKSDSP) estis starigita. Kaj, ĉar ĉio tio malfacile konkretiĝis, alta reprezentanto de la Afrika Unio taskita pri la funkciebligo de la AAF estis nomunita en decembro 2010, la generalo Sékouba Konaté, eksprezidanto de la transiro en Gvineo...

* Vd. Simon-Pierre Omgba-Mbida (diplomato en Adis-Abebo), “Les solutions africaines aux crises: défis de l’opérationnalisation”, Diplomatie, jam cit.

Sed ĉi tiu impona maŝinego ankoraŭ ne funkcias je normala reĝimo; tri sinsekvaj “vojpreskriboj” — 2006, 2009, 2011 — ne sukcesis doni definitivan vizaĝon al la fama ARF. Prokraston post prokrasto, — malgraŭ ke ĝia tuta funkcieblo estis promesita por fino de 2015 — neniu el la kvin “rezervaj” brigadoj estis vere starigita. La kontinenta loĝistika bazo, kiu devus esti instalita en Dualao (Kameruno), ankoraŭ ne naskiĝis. La financa demando restis sen solvo: raporto de la niĝeria eksprezidanto Olusegun Obasanjo pri novigaj financmanieroj, dormas en la ŝrankoj jam de tri jaroj.

Ĉi tiuj blokadoj ŝuldiĝas al la manko de rimedoj kaj specifaj kompetentoj, kaj al la malunuecoj inter la diversaj sub-regionoj; krome, nek Niĝerio, nek Sud-Afriko, nek Egipto — la plej gravaj kontribuantoj al la buĝeto de la Afrika Unio kaj posedantoj de la ĉefaj armeoj de la kontinento — estas en situacio akcepti gvidan rolon “La elekto meti sur la unua rango regionan organizaĵon, aŭ la Afrikan Union, estas malpli rezulto de klare ellaborita strategio ol spegul-bildo de fortorilato inter membroŝtatoj”, klarigas s-ino Amandine Gnanguênon, esploristino ĉe la Institute for Security Studies (ISS) en Dakaro. La kunlaboro inter la Unio, la regionaj ekonomiaj komunumoj (REK) kaj iliaj regionaj mekanismoj (RM) fariĝas konkurado. Laŭ tiu esploristino, la landoj havas bonajn kialojn ne proponi sin kiel volontulojn: “Preventi konflikton donas malmulte da videblo al la politikaj agantoj: malfacilas sin glori pri efikeco de preventa agado, se neniu reale mezuras tion, kio estas evitita.”

La tro malrapida evoluo de la ARF kondukis dekduon da registaroj lanĉi en 2013, kiel transiran strukturon, la Capacité africaine de réaction immédiate aux crises (Caric) (Afrika Tuja Reago-Kapablo al la krizoj)*. La volontulaj ŝtatoj mem respondecas pri sia partopreno, devas esti kapablaj prizorgi siajn trupojn dum almenaŭ tridek tagoj kaj trovi partnerojn por transporto, loĝistiko kaj informado. La celo estas disponi pri provizora trupo kapabla ekagi ene de malpli ol dek tagoj, kun adaptebla soldatnombro, ĉerpante en rezervujo de kvin mil soldatoj. Tiu aranĝaĵo povas esti aktivigita de kadro-ŝtato aŭ de ŝtatogrupo, simile kiel okazas en la Eŭropa Unio. Sed la aktivigo de la Caric, same kiel ĝia strategia gvidado ja dependas de la gvidorganoj de la Afrika Unio. Principe, tiu trupo devus esti funkcipreta komence de la jaro 2015; ĝi estas destinita integriĝi al la AAF, kiel precizigas la lasta pintkunveno de la Unio okazinta en Malabo (Ekvatora Gvineo), en junio 2004. Kun Ugando kiel kadroŝtato, la Caric eble unuafoje funkcios en Sud-Sudano jam ĉi-jare, laŭ la generalo Katumba Wamala, stabestro de la uganda armeo.

* Sud-Afriko, Alĝerio, Angolo, Etiopio, Gvineo, Maŭritanio, Niĝero, Ugando, Senegalo, Sudano, Tanzanio, Ĉado.

Tamen, s-ro Cyrille Ndayiruklye, burunda generalo taskita dum kvar jaroj pri la starigo de unu el la “atendaj” brigadoj, konfesas ke li estas seniluzia pri decidoprocezoj bremsataj de kaŝitaj intencoj, ĉar ĉiu lando aŭ institucio privilegias siajn proprajn prioritatojn. Tion li resumas per sialanda proverbo: “Ne akuzu la puton esti profunda, kiam la ŝnuro estas tro mallonga” Laŭ s-ro Gadio, se Afriko volas fari el sia Konsilio de Paco kaj Sekureco “specon de Sekurec-konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj je afrika skalo”, ĝi devos “ĉerpi el la propra poŝo” por eviti uzi helpon de la Eŭropa Unio aŭ de aliaj duflankaj partneroj (kaj aparte de Francujo).

Ankoraŭ nun, Parizo certigas minimuman nivelon de sekureco al la sahelaj ŝtatoj

Ĉio estus pli bona, se la internaciaj organizaĵoj akordiĝus pri la esencaj punktoj. Ekzemple, koncerne la respondecon protekti, s-ro Solomon Ayele Dersso, de la ISS de Adis-Abebo (Etiopio), opinias ke, konsiderante la “historian malfidon” de Afriko rilate al la eksterlandaj intervenoj kaj la “ĝenerala suspektemo” koncerne la realajn intencojn de la landoj intervenintaj en Libio en 2011, la vidpunkto de la Afrika Unio devus esti pli bone enkonsiderata de la UN-Sekurec-konsilio. Same, ambaŭ entoj ne havas saman komprenon pri la amplekso de la interven-mandatoj kaj pri la engaĝiĝo-reguloj de la pac-trupoj. La Unio, kvankam ege malpli aktiva, estas pli fleksebla akceptante, krom misioj de pac-reteno, operaciojn de paco-restarigo, kaj eĉ de kontraŭ-terorismo, kiel la misio de la Afrika Unio en Somalio (Amisom). Dum la UN intervenas nur kiam la militantaj ŝtatoj engaĝiĝas en pac-procezo, ja ĝia uzo de ofensivaj militaj rimedoj estas limigita je la kazoj de ‘legitima defendo’ kaj je taktikaj helpetoj, kiel la uzo de helikopteroj en Ebura Bordo en 2011 aŭ en Demokrata Respubliko Kongo en 2014.

Praktike, la pac-restarigo dependas de konfuzaj procezoj implicantaj aktivadon de specialaj senditoj aŭ konstantaj reprezentantoj de multaj institucioj, de ambasadoroj kaj militistaj ĉefoj, mediatoroj, “kontakt-grupoj” ... sen paroli pri la pli-malpli sekretaj konsilantoj, la faciligantoj kaj la perantoj. La respondoj al krizoj estas ofte kundividitaj laŭ diversaj formuloj: kuna operacio (kiel en Darfuro), subteno de la UN al la Amisom, sinsekvo de paralelaj intervenoj (“Serval” en Malio, “Sangaris” en Centrafriko), ktp. Partnerecoj estis disvolvataj de la UN, la Afrika Unio, la Eŭropa Unio (aŭ iuj el ties membro-ŝtatoj) por pli bone kunlaborigi siajn trupojn. Tiuj modeloj havas evidentajn avantaĝojn, sed ankaŭ riskojn, laŭ s-ro Jean-Marie Guéhenno, prezidanto de la International Crisis Group (ICG): “Ĉu povas ekzisti sub-regiona senpartieca engaĝiĝo? Ĉu ekzistas risko de disetendo de la konfliktoj al tuta regiono? En la kazoj, kie eŭropaj trupoj malfermis la vojon, kiel oni certiĝu, ke la relajsado konvene okazos, dum daŭras nesimetriaj minacoj? Kiel certigi bonan kunordigadon inter pluraj komando-ĉenoj?”

Plej bone evidente estas ne atingi la nivelon de vera konflikto. Sed “la frua alarmo-sistemo ne estas garantio: ni plurfoje malsukcesis”, konfesas la ganaano Mohamed Ibn Chambas, estro de la UN-Oficejo por Okcidenta Afriko, kiu citas la ekzemplon de Malio: “En la kazo de Burkino, ni alportis rapidan respondon. Kaj sciigis, ke ni ne akceptos 100%-armean puĉon. Ni poste zorgos pri la disvolvado de la balotoj, por restarigi la legitimecon de la regpotenco...” Samspirite, la UN-diplomato intencas atente sekvi la baloton de la 14-15 februaro en Niĝerio. Kaj zorgi pri la bona disvolvado de la elektoj planataj ĉi-jare en Togo, Gvineo, Gvineo-Bisaŭa, Etiopio, Centrafriko, Burundo kaj Benino.

Pli ol kvindek jarojn post la sendependoj, Parizo daŭre ankoraŭ certigas “plankon” (= minimuman nivelon) de sekureco al la sahelaj landoj, kio igas s-ron Olakounié Gilles Yabi, eksrespondeculo de la Okcident-afrika Oficejo de la ICG, diri ke, paradokse, “la interveno-sfero de la francaj trupoj, kun la konsento de la landoj de la regiono, neniam estis tiom vasta kiel nun”. Francujo asertas ne plu plani unuflankan intervenon kaj voli evoluigi partnerecojn, kiuj ebligos poste ĝian foriron: kun la G5, pri Sahelo; kun la Komisiono de la Ĉado-lago, por enlimigi Boko Haram; kun la kunordigiloj kreitaj sekve de la pintkunveno de Jaundeo por lukto kontraŭ pirateco en la Gvinea Golfo — ĉio kunlabore kun la Afrika Unio. Spite al la ripetataj alvokoj de la landoj de la regiono, ni evidente ne “refaros la antaŭan eraron de Libio, kiun riproĉas al ni la tuta mondo”, certigas kadrulo de la franca ministrejo pri defendo. La franca reto de armeaj bazoj, nun reformata, estas de nun destinata subteni la “atendajn” afrikajn trupojn... kiam ili naskiĝos.

Philippe LEYMARIE

Kiel sekigi la fontojn de la salafisma varbado de ĝihadistoj?

La batalo kontraŭ la ĝihadistoj ne okazos sur foraj teroj. Ĝi ankaŭ ne povas resumiĝi en polica kaj justica afero. Lukti kontraŭ la religiaj sektismaj ideologioj postulas vastan politikon de kontraŭ-radikaliĝo, kiu apogas sin sur la mobiliziĝo de la islamaj elitoj kaj institucioj de Francujo.

Francujo akceptas la tri plej grandajn diasporojn de Eŭropo: judan, armenan kaj islaman. Tiu lasta, kiun oni taksas je kvin milionoj da homoj, tio estas 7% de la loĝantaro, estas proporcie pli multnombra ol tiu ĉeestanta en la aliaj landoj de la eŭropa Unio aŭ en Usono (1%). La franca islama loĝantaro estas tre diversa (malunueca), kaj ĝian magreb-originan parton ankoraŭ animas viktimeca sento heredita de la kolonia pasinto. La oportunoj de la komunumismo, adoptitaj en aliaj landoj, estas malpermesitaj, kaj ĝenerala politiko de kontraŭ-radikaliĝo, devas ja esti aplikata en Francujo.

Ties ĉefaj malamikoj estas unue aliaj islamanoj

Radikaliĝo, tio estas legitimado, aŭ uzo, de perforto, aliigas ĉiujn grandajn monoteismojn (ne nur islamon), sed ankaŭ la socian kampon (“black blocs”...) kaj evidente la politikan sferon (identismoj, separismo...). La islama radikalismo ĉefe kovras la ĝihadisman salafismon, vaste kuraĝigitan de la ŭhabismo de Sauda Arabujo por lukti kontraŭ la Islamaj Fratoj. Ĝi antaŭvidas proksiman finon de la mondo, kies anonc-signo estas la milito en Sirio, batalo de Armagedono anoncita de la profetoj kaj reprenita de la Korano. La adepto eniras en novan fratecan komunumon, adoptante ĝeneralan ideologion respondantan al ĉiuj demandoj de la vivo. Lia savo estas kondiĉita per rigora religia praktiko, klasika en la sektoj de Apokalipso. La ĝihadisma salafismo diferenciĝas per varbado sen identigebla ĉefo. Tio okazas per reta sistemo, kiu ĉirkaŭas la kandidaton por konduki lin al radikala konvertiĝo.

La ĝihadisma salafismo havas du specifajn dimensiojn. Ĝi ne estas nur religia praktiko, sed konstruo de totalisma politiko-religia identeco, kiu konkretiĝas en sia pretendo reprezenti ĉiujn islamanojn de la tero (la ummao). La strategio de getoiĝo, kiun ĝi deziras trudi al la francaj islamanoj esprimiĝas tra dividaj postuloj daŭre ripetataj (nutraĵaj, vestaĵaj, sintenaj, lernejaj postuloj...) Ĝi rifuzas ĉiun alian manieron praktiki islamon kaj donas al si la rajton ekskomuniki (takfir). Infanoj rifuzas la islamon de la gepatroj, kelkfoje ĝis la rompo de la familiaj rilatoj. Ĝiaj ĉefaj malamikoj estas unue aliaj islamanoj (ŝijaistoj, sufioj aŭ aliaj sunaismaj skoloj). La salafisma terorismo mortigas nun dekoble pli da islamanoj ol da neislamanoj.

Ĝia dua karakterizo estas ĝia ekstrema sentemo al la geopolitikaj demandoj, puŝata al sia paroksismo samtempe de ĝia komploto-ideologio kaj de la katastrofaj rezultoj de la multaj okcidentaj intervenoj en la arabo-islama mondo. La ĝihadisma Salafismo sukcesis igi la defendon de la ummao la nova triamondisma ideologio, mobiliza por junuloj kiuj deziras sin investi en afero. Ĝi parolas al la Interreto-generacio tra plej modernaj komunikiloj, ne tekstoj sed bildoj (muzikvideo), milit-bildoj kiuj similas komputilajn-ludojn, bildoj de amas-murdoj, kulto de heroo... Ĝi engaĝiĝis en tutplaneda milito kontraŭ Okcidento, sed ankaŭ kontraŭ la aliaj praktikoj de islamo. Tiu totalisma vizio provas trudi siajn regulojn, rifuzi la respublikajn formojn kaj legitimigi, almenaŭ intelekte, la uzon de perforto, kiun ĝi prezentas kiel venĝa.

La responsuloj de la islamaj organizaĵoj en Francujo, implikitaj en siaj personaj kaj organizaj konkuroj, longtempe havis deteniĝeman sintenon, foje eĉ komplican, fronte al tiuj radikalaj praktikoj. La franca Konsilio de la islama kulto ne reagis al la radikaliĝo, kiun esprimis la aferoj Merah kaj Nemmouche*. Nevole kontribuis al tio la diskreta publika politiko, kies policista dimensio okupis la amasinformilan spacon.

* Mohamed Merah estis franco-alĝeriano, kiu murdis en marto 2012 en Montauban kaj Tuluzo, interalie antaŭ juda lernejo; M.Mehdi Nemmouche estas akuzata pri la amasmurdo en la juda Muzeo de Bruselo la 24-an de majo 2014.

Sed tempo ŝanĝiĝis. La integrado de la elitoj de la franca islama loĝantaro esprimiĝas, ekzemple, per kreskanta nombro de kandidatiĝoj okaze de la urbaj kaj parlamentaj elektoj, tio en ĉiuj politikaj partioj*, kaj ankaŭ per aktiva engaĝiĝo kontraŭ radikaliĝo, precipe post la ondo de ekiroj al Sirio de la printempo 2014. La kolektiva mobiliziĝo de la intelektaj, religiaj kaj asociaj elitoj okazas tra la “bazo” kaj ne tra la oficialaj strukturoj. Duon-dekduo da lokaj asociaj manifestacioj okazis depost junio 2014, kiel tiu, kiu okazis sabate la 25-an de januaro en Liono, iniciate de la Rassemblement des musulmans de France (Kuniĝo de la islamanoj de Francujo), pri la temo “Integrismo, religia radikaliĝo, la radikoj kaj la rimedoj”. Ĉiuj tiuj agoj cela kontribui al la publika mobiliziĝo, aparte en la sferoj kiel la teologia kontraŭ-ĝihada argumentaro, la rolo de la reto por frua alarm-reto, kiun konsistigas asocioj, moskeo-administrantoj, imamoj, teologiistoj... Tiuj estas publike mallaŭdataj de la salafistoj kiel “polico-kunlaborantoj”“islam-perfiduloj”, kaj kelkfoje fizike minacataj.

* Vd. Gilles Kepel, Passion française; Gallimard, Parizo, 2014.

La post-7-a-de-januaro-periodo nepre ne devas reduktiĝi al debato pri la buĝetoj de polico kaj armeo. Por kion fari, cetere, se oni konsideras la katastrofajn konsekvencojn de la pasintaj eksterlandaj intervenoj? La kontraŭ-radikaliĝo devas celi sekigi la fonton de la varbado. La salafistoj estas enfermitaj en sektecaj ideologioj kaj ŝajnas malmulte alireblaj. Malfacilas igi religian viziulon reveni surteren. Sed, interalie, la ceteran islaman loĝantaron oni ja devas asocie mobilizi kadre de la publika politiko.

Kiel fonda ago, la publika parolo devas montri la celon: la ĝihadisma salafismo, kaj ne la “internacia terorismo”, malplena formulo, kiu resendas al la plej malbonaj memoraĵoj de la epoko de la usona prezidanto Geoge W. Bush. Kvankam ĉiuj salafistoj ne estas perfortemaj radikaluloj, ĉiu perfortema teroristo estis unue politike radikaligita. Tiu cel-difino eblegus rompi la kolektivan senton de stigmatizado de la islamanoj — ofte tre viglan — kiun nutras terminoj kiel“islamismo” aŭ “islamisma terorismo”. La politika parolo plifortigus la islamajn elitojn nun engaĝitajn en lukto kontraŭ salafismo. Konstrui kun ili laborrilaton por difini kaj lukti kontraŭ la radikaliĝo, cele eviti riskajn proksimumaĵojn, tio estas la vera defio de la post-7-a-de-januaro-periodo. Teologia diskurso akompananta la publikan politikon de lukto kontraŭ la radikaliĝo trankviligus la konvertitojn, kiuj ofte falas tuj en perfortemo.

Francujo povas postuli sidlokon en la Organizaĵo de la Islama Kunlaborado

Pli bone koni la mekanismojn de la ĝihadisma mobiliziĝo estas nepre necese. Ekzistas neniu malferma observejo, publika, laboranta pri la salafistaj francparolantaj retejoj. La kandidatoj al la ĝihado, aparte la konvertitoj, aŭskultas la francparolantajn retejojn, ne arabajn aŭ angloparolantajn. Ne eblas konstrui la kontraŭ-diskurson sen unue koni la diskurson.

Eĉ se 80% de la junuloj revenintaj de Sirio frekventis antaŭe nek moskeon nek malliberejon, kiel diras la kontraŭterorismaj juĝistoj*, ĝenerala pristudado pri la novaj ejoj kaj metodoj de mobiliziĝo kaj de konvertiĝo devas esti farita, ĉar la malliberejo estas finfine la plej konata ejo de radikaliĝo.

* Donitaĵoj kolektitaj por la preparado de la raporto “Kiu politiko de kontraŭ-radikaliĝo en Francujo?”.

La sukceso de kontraŭradikaliĝo-politiko dependas de du esencaj kondiĉoj. La oficejo de kultoj, dependa de la ministrejo pri internaj aferoj, devas esti rapide ligita al la servoj de la ĉefministro, aŭ al tiuj de la ministrejo pri justico, por mildigi la implican polican karakteron de ĉiu politiko de kontraŭradikaliĝo. La indiko de la interministreja Komitato por prevento de krimoj (IKPK, aŭ CIPD en la franca) fare de la ministro pri internaj aferoj en junio 2014, kiel ĉefa parto de la nova sistemo de la publika agado denove renversos la publikan politikon en la polican kampon kaj la lukton kontraŭ “krimeco”.

La islamisma terorismo estas danĝera, sed ĝi ne devas okupi la tutan publikan kaj amaskomunikilan spacon — ĉar terorismo havas diversajn vizaĝojn, kaj la ĉefaj agadoj en Eŭropo estis kondukitaj de separismaj grupoj*.

* Europol, “European Union Terrorism situation and trend report 2014”, 28-a de majo 2014, www.europol.europa.eu

La kontraŭdiskurson devus ellabori kunordiga platformo, kiu laboru kun la privataj, asociaj kaj publikaj agantoj (fakuloj pri islamo kaj pri komunikado, psikologoj, asocioj, ktp.) por konstrui kaj disvastigi teologiajn mesaĝojn pri mallaŭdo de ĝihado, ellabori kontraŭdiskursojn elektante la plej taŭgajn amasinformilojn kaj kunordigi prevento-agojn. Tiu strukturo ne dependu de la ministrejo pri internaj aferoj, nek de alia ministrejo, sed asociigu ilin en la konstruo kaj la mastrumo de la politikoj de kontraŭradikaliĝo. Pluraj formuloj eblas. Sed, por la publikaj regantoj, kiuj devos esti rekte asociitaj sen regi, tio estas revolucio, en lando kie oni kutimas pensi ke “la ŝtato devas fari...”.

La demando pri la formado de imamoj estas la temo de ĵusa raporto, nepublikigita, la Messner-raporto, mendita de la ministrejo pri internaj aferoj. Sed la demando pri la partopreno de Francujo en la modernigo de la korana penso, kun kreado de instituto de islama teologio, proponita de la franc-alĝeria islamologo Mohammed Arkoun — subtenita de la universitato de Strasburgo — restas nerespondita tridek jarojn post la unuaj pripensoj.

La bezono pri islamaj pastroj en la malliberejoj estas evidenta. La alta proporcio de islamaj malliberuloj alfrontas gravan mankon de kulto-respondeculoj (kelkaj estas emerituloj, kiuj konsentas donaci sian tempon kaj monon). La radikaliĝo trovas tie sian argumentaron: “Islamo estas la religio plej malestimata de la malliberejo- administracio”.

Necesas ankaŭ “senetnigi la debaton”, petas islama intelektulo. Malpermesi al junuloj iri batali en Sirio restas tute necesa. Sed ĉu ne prefere adopti leĝon, kiu malpermesas al ĉiu franca civitano iri batali en regionojn koncernatajn de rezolucioj de la Unuiĝintaj Nacioj, inkluzive de la okupataj palestinaj teritorioj?

Konsidere de sia islama loĝantaro, Francujo povas legitime postuli sidlokon en la Organizaĵo de la islama kunlaboro (OIK)*. Akcepti sian statuson de islama lando estus bona maniero pledi mem sian aferon, prefere ol esti kritikata de landoj, kiuj ne scias kio estas religia toleremo. Tia iniciato steriligus la viktimo-diskurson pri “islamofobio de la franca socio” ĉirkaŭ kiu agitiĝas “politikaj entreprenistoj”, kiuj pretendas paroli nome de la islama loĝantaro.

* La Organizaĵo de la islama konferenco estis kreita en 1969 sekve de la incendio de la moskeo Al-Aqsa en okupita Jerusalemo. Ĝi estis transformita en Organisaĵo de la islama kunlaboro en 2011. Ĝi enkalkulas pli ol 50 membro-ŝtatojn; ĝia sidejo estas en Ĝido.

La defioj, kiujn alfrontas la franca socio prezentas bonegan okazon, se inteligento superas la manipuladon de angoro. Ĉu niaj gvidantoj kapablos kapti ĝin?

Pierre CONESA

Google kaj lingva imperiismo

Pluvas katoj kaj hundoj

Frue en decembro 2014, ĉiu, kiu petis de Google Translate la italan ekvivalenton de la frazo “Tiu fraŭlino estas bela”, ricevis strangan rezulton: “Questa ragazza è abbastanza”, laŭvorte “Tiu fraŭlino estas sufiĉe.” La beleco perdiĝis en la tradukado. Kiel povas esti, ke tian eraron faru unu el la plej lertegaj maŝintradukiloj de la mondo, servo subtenata de senegala lingva kapitalo el miliardoj da propozicioj? La solvo estas simpla: per pasigo de la frazo tra la angla. Anglalingve, oni povas traduki “bela” per “pretty”, sed “pretty” ankaŭ povas signifi “sufiĉe”, kaj “sufiĉe” en la itala estas “abbastanza”.

Ekkompreninte ĉi tiun principon, oni povas facile produkti frazojn nekutimajn kaj eĉ amuzajn. “Je pense que vous avez un président magnifique” (“Mi opinias ke vi havas imponegan prezidanton”) fariĝas itallingve “Penso che tu abbia una bella sedia”, tio estas, “Mi opinias ke vi havas belan seĝon”, ĉar “président” (prezidanto) povas esti tradukita per “chair” (seĝo) en la angla. La uzo de la angla kiel la pivotlingvo ĉi-maniere estigas foje la malon de la vera signifo. Google tradukas la italan “Hai fatto un compito terrificante” (Vi faris fuŝegan laboron) per “Vi faris bonegan laboron” konforme al la signifo de la angla vorto “terrific”. La tradukilo transformas la idiomaĵon “it is raining cats and dogs” (“pluvegas”) en “piove gatti e cani” (“pluvas katoj kaj hundoj”), laŭvorta traduko de la angla frazo kiu tamen estas nekomprenebla por italo.

Por disvolvi maŝintradukilon, estas necese disponi grandan korpuson de identaj tekstoj tradukitaj el unu lingvo al alia. Google estas usona kompanio kaj tial nature konstruis sian tradukilon sur la bazo de tekstaj paroj de kiuj la angla preskaŭ ĉiam estas la pivotolingvo. La tradukilo estas projektita tiamaniere ke, por traduki el la franca al la itala, oni unue devas fari tradukon pere de la angla. Ĉi tiu procedo kreas gravan lingvan biason. La lingvoj franca kaj itala estas relative similaj. Kompare kun ili, la angla estas tute alia lingvo, kompakta kaj riĉa je idiomaĵoj. Nesufiĉa kompreno de la kunteksto kondukas al multaj eraroj. Transformi iun esprimon en la anglan, kaj poste retransformi ĝin en cellingvon, estigas senintencajn lingvajn novigaĵojn.

La kapricoj kreitaj de maŝintradukiloj eble ŝajnas esti malgravaĵoj. Vaste konataj estas la malfacilaĵoj prezentataj de la maŝintradukado. Sekve, estas tute antaŭvideble ke la maŝinoj faras erarojn. Iliaj eraroj estas, tamen, interesaj; ili pripensigas nin pri la specifaĵoj de ĉiu lingvo. Kaj oni povas atendi ke la tradukojn iam plibonigos la evoluado de dulingvaj tekstaj korpusoj sen la perado de la angla, kaj korektoj faritaj de la retumantoj mem. Eble la eraroj menciitaj en ĉi tiu artikolo estos jam korektitaj ĝis kiam, laŭ la konata diraĵo, “nous mettons sous presse” (ĝis la horo de presado) — frazo kiun Google tradukas en la hispanan per “vamos a presionar” (ni premos). Ĉu do vere indas zorgi pri la fenomeno?

Por kompreni la verajn efikojn de la angla kiel pivotlingvo, ni devas meti la maŝintradukadon en pli larĝan kuntekston, nome tiu de la tekstoj kiuj utiligas algoritmojn en Interreto. Ĉi tiuj komputilaj programoj ne nur kreas lingvajn novigaĵojn en la kunteksto de robotaj tradukoj, sed ankaŭ estas uzataj por aŭtomate verki gazetarajn artikolojn, korekti sintakse kaj semantike la enhavon de vikipediaj paĝoj, krei laŭcelajn reklamojn, kaj optimumigi la enhavon de retpaĝoj por ke serĉiloj facile ilin indeksu.

Kiel do oni povas distingi inter primaraj lingvaj fontoj produktitaj de homoj sen algoritma perado (skribaj konversacioj, ciferecigitaj libroj, ktp) kaj sekundaraj lingvaj fontoj kiuj rezultas el algoritmaj transformoj de primaraj rimedoj?

En multaj enigiloj, la aŭtomata kompletigo estas ofta, tio estas, la uzanto tajpas la komencon de vorto aŭ frazo kaj programo aŭtomate kompletigas ĝin. Ĉi tiel, algoritmoj fariĝis preskaŭ rutinaj periloj kiam oni skribas enrete. En multaj kazoj, ni ĉesis enigi nian tekston per sinsekvaj literoj aŭ vortoj: ni simple elektas el kelkaj eblaj kompletigoj proponitaj de algoritmoj. Ĉi tiu formo de skribado kombinas rapidecon kaj efikecon, precipe kiam oni uzas la malgrandan klavaron de poŝtelefono ĉar, por skribi tekston, oni nur devas facilmove elekti vojon tra la arbo de konvenaj esprimoj. Post kelkaj jaroj, oni verŝajne malfacile trovos enigilon kiu ne uzas ĉi tiun teknikaron.

Kiel aliaj sekundaraj rimedoj, tekstoj algoritme kreitaj per maŝintradukado ne nepre estas tiel identigitaj. Male, ili ofte ŝajnas esti primaraj, naturaj fontoj, kiujn legantoj eble povus uzi kiel modelon. Retumanto, por kiu la itala ne estas la denaska lingvo, ne havas motivon por kredi ke la esprimo “Piove gatti e cani” estas erara. Ĉi tiu rimarko estas precipe vera por algoritmoj kiuj analizas la strukturon de la lingvo por artefarite produkti novajn tekstojn. Povas okazi, ke algoritmo serĉanta primaran fonton por optimumigi siajn tradukajn kapablojn senintence uzas tekston produktitan de alia algoritmo kun ĉiuj ĝiaj eraroj.

La disvastiĝo, pere de Interreto, de fontoj “kontaminitaj” de robotaj programoj minacas subfosi teknikan strukturon kiu favoras masivajn kvantojn da donitaĵoj pli ol sistemecan kvalitan kontrolon. Jam estas multaj ekzemploj de strangaj esprimoj en la Tut-Tera Teksaĵo. En la retbutiko kie Apple vendas siajn produktojn (Apple Store), oni legas, ekzemple, la sekvantajn rimarkojn pri aplikaĵo kiu ebligas ke oni tajpu mesaĝojn piedirante: “Intuicie uzebla, belaj rezultoj kaj denove bonhumora. Dankon kiu faris la! ĝi estas rava kaj rekomendas”. Posta rimarko kundividas la lingvajn strangaĵojn de la unua: “Ĝi helpas min enkonduki horizontalan kaj vertikalan tekston, sendi SMS-mesaĝojn, sendi retpoŝtaĵojn, sendi mesaĝojn per Tvitero kaj Facebook ... sufiĉe amuze, mi dankas vin!”

Ĉi tiaj frazoj, kiuj enhavas la groteskajn tordaĵojn de algoritmoj, povus poste servi kiel modeloj en servoj de teksta perado proponante, ekzemple, aŭtomate kompletigi la frazon kiun oni tajpas. Ne estas neimageble ke italo iam komencos propozicion per “Piove” (pluvas) kaj vidos la proponatan “kompletigon” “ ... gatti e cani” (katoj kaj hundoj), esprimo kiu probable neniam estas parolita aŭ skribita en la tuta historio de la itala lingvo.

Tiel, la angla kiel lingva pivoto iam povus partopreni procedon de kreoligado: la formado de nova lingvo surbaze de transformado sub la influo de aliaj pli malnovaj lingvoj, fenomeno konata de lingvistoj. Aktuale, la ŝanĝoj enkondukitaj de la algoritma perado konsistigas specon de piĝino, lingvon de kontakto, potenciale efemeran, inter du lingvaj sistemoj. Sed kiam nova generacio estos elmetata al ĉi tiuj transformitaj esprimoj, la novigaĵoj probable stabiliĝos en la formo de kohera kaj memstara lingvo, kreolo. Ĉi tiu evoluado povus rapidigi la peradon de novaj enigiloj, intimaj lingvaj protezoj kiuj povus forte influi estontajn esprimformojn.

La anglalingva imperiismo tial estigas pli subtilajn efikojn ol tiuj, kiujn sugestus pritraktoj centritaj en “la lingva milito”. La uzo de ununura lingvo kiel pivoto kuntrenas la enkondukon en ĉiujn aliajn de logiko propra al la pivotlingvo kaj tial, nepercepteble, de specifaj pensmanieroj. Ankaŭ povus esti ke ĉi tiu fenomeno partoprenos ampleksan lingvan transformon en kiu la algoritmoj ludos kernan rolon. Kvankam la angla funkcias kiel pivoto por la lingvoj de Eŭropo, aliaj lingvoj probable okupas la saman pozicion en aliaj lingvofamilioj (ekzemple, la hindia). Sekve, establiĝas tutmonda tradukreto funkcianta per referencado al kelkaj pivotlingvoj.

Kiu, post kvin jaroj, ankoraŭ verkos purajn primarajn fontojn sen algoritma perado? Kiom da tempo pasos antaŭ ol la unuaj algoritmaj novigaĵoj fariĝos rigardataj kiel naturaj formoj? Ĉi tiuj hibridaj verkoj necesigas zorgeman studadon, kaj eble ankaŭ la evoluadon de nova lingvistiko kiu masive utiligos algoritmojn por pli bone kompreni kaj kontroli la efikojn de algoritmoj.

Frédéric KAPLAN kaj Dana KIANFAR

Kontraŭ eterna malabundo

Subteni Grekujon

Germanujo, apogata de la plej multaj eŭropaj registaroj, ne akceptas la enpotenciĝon en Ateno de maldekstra registaro, kiu deziras apliki sian programon. Germanujo volas uzi sian ekonomian kaj financan dominadon por devigi Grekujon daŭrigi la politikon de malabundo, kiu ruinigis ĝin.

LA GREKOJ ne bezonas, ke oni klarigu al ili la signifon de la termino “demokratio”. Tamen la instruoj pluvas al ili sur la kapon de kiam ili enpotencigis maldekstran forton decidintan turni la dorson al la politikoj de malabundo, kiuj de ses jaroj ilin turmentas. La admonoj estas al ili farataj de instruistoj kiuj scias, pri kio ili parolas. Ĉu ili ne trudis traktatojn rifuzitajn de popola voĉdonado kaj neis siajn promesojn faritajn dum la elektokampanjoj, tuj post sia elekto? Nun ili troviĝas en fortoprovo kontraŭ tiuj, kiuj volas plenumi tion, kion ili promesis, kaj je kio ili kredas. Tiu batalo estos des pli kruda, ĉar tiuj grekoj povus transdoni ideojn de rezistado al aliaj, kiuj ĝis nun sentis sin en senpoveco. Tiu alfrontiĝo koncernas ja la sorton de Grekujo, sed ankaŭ tiun de la eŭropa demokratio.*

* Vd “De Parizo ĝis Ateno, elekti siajn batalojn”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2015.

Tuj post la venko de Sirizo [en kelkaj lingvoj: Syriza], ĉiuj en Eŭropo ŝajnas esti antaŭe interkonsentintaj. En aroga tono, Berlino, sed ankaŭ Madrido, Hago, Lisbono kaj Helsinko klarigis, ke la reĝimŝanĝo en Ateno ŝanĝas nenion, ĉar la politiko rifuzata de la grekoj estas daŭrigenda sen ajna modifo. Iom malpli krude oni flustris la samon en Romo, Bruselo kaj Parizo: “Necesas, opiniis ekzemple la franca ministro pri eksteraj rilatoj Laurent Fabius, harmoniigi la respekton de la voĉo de la elektinto kaj la respekton de la sindevigoj de Grekujo pri reformoj.” Sed ĉiuj registaroj de la Eŭropa Unio ŝajnas koni nur la duan termon de tiu ekvacio. Kaj ofendiĝi, kiam s-ro Aleksis Cipras insistas pri la unua.

Kvankam izolita en la Eŭropa Unio, submetita al la atakoj de siaj kreditoroj kaj alfrontita al kontoj, kiuj pli malboniĝas, Sirizo efektive agas por rehonori vortojn, kiuj fariĝis tiel strangaj en la demokratia vivo kiel “suvereneco”, “digno”, “fiero”, “espero”. Sed kiel eblas atingi tion en situacio de konstanta financa urĝo kiam, ĉe ĉiu intertraktado, necesas cedi. Kaj rezigni des pli dolore, ĉar la instrumentoj por sufoki la volon de neobeema popolo estas montrataj al ĉies okuloj kaj ĝiaj turmentistoj ĉiam delektiĝas kiam ili detale priskribas sian lastan militaĵon.

S-ro Cipras komprenis: oni atendas de li ke li kapitulacu en la tuta linio. Ĉar ekde kiam li rezistas, mobilizas la entuziasmon de sia popolo, li defias ekonomian ordon kaj ĝian premjakon, li perturbas la plej bone instalitajn politikajn kutimojn. Ekzemple s-ro François Hollande bezonis eĉ ne dudek kvar horojn por vojaĝi al Berlino kaj piedpremi siajn promesojn faritajn en sia elektokampanjo — nome: denove intertrakti pri la eŭropa stabileckontrakto, batali kontraŭ sia “vera kontraŭulo”, la financo — kaj tiel sengrumble akcepti kaj daŭrigi la politikon de sia antaŭulo.

Malpli ol dek tagojn post la venko de Sirizo, la centraj bankoj de la eŭrozono sendis sian unuan punpafon per tio, ke ili subite senigis la grekajn bankojn je ilia ĉefa kanalo por financiĝi. Por ili tio estis rimedo por devigi Atenon intertrakti pri interkonsento kun siaj kreditoroj, ĉefe la eŭropaj ŝtatoj kaj la IMF, en situacio de urĝo, kaj daŭrigi la programon de malabundo tie, kie la antaŭa registaro ĝin lasis. S-ro Hollande tuj taksis la atakon de la Eŭropa Centra Banko (ECB) “prava”. Same kiel la itala ĉefministro, s-ro Matteo Renzi. Kvankam oni neniam scias tre precize, kie la franca prezidanto troviĝas, almenaŭ nun klaras, kie li ne troviĝas: kun la greka popolo.

Dum la eŭropa ŝraŭbpremilo kunpremas, dum la financmerkatoj altigas sian premon al la atena registaro, la ludreguloj fariĝas terure klaraj. Grekujo estas submetita al diktato. Interŝanĝe kun financadoj, kiujn ĝi bezonas, oni volas ke ĝi tuj decidu la realigon de lavango da dogmaj kaj senefikaj postuloj, ĉiuj kontraŭaj al la programo de la registaro: malaltigi kroman fojon la pensiojn kaj la salajrojn, plian fojon altigi la aldonvaloran imposton (AVI), privatigi dek kvar flughavenojn, ankoraŭ pli malfortigi la kapablon de la sindikatoj intertrakti, uzi la kreskantajn buĝetajn plusojn por repagi al siaj kreditoroj, dum samtempe la sociala mizero de ĝia popolo grandegas. “La ministroj [de la eŭrogrupo], precizigis s-ro Pierre Moscovici, eŭropa komisaro pri ekonomiaj aferoj, estis ĉiuj unuanimaj pri la fakto, ke ne ekzistas alternativo al la postulo de etendo de la aktuala programo.” Antaŭ ol ripeti la faman sloganon de Margaret Thatcher, s-ro Moscovici, eble memorante ke li estas membro de partio socialista, tamen precizigis: “Tion, kion ni volas, estas helpi al la greka popolo”.* Ĝin helpi, sed malpermesante al ĝi fari ion alian ol daŭrigi la politikon de malabundo, kiu ruinigis ĝin.

* Respektive citita de Les Echos, Parizo, 17-a de februaro 2015, kaj demandita de Europe 1, 12-a de februaro 2015.

Grekujo, sciigas ĝia financministro Janis Varufakis, estas “decidinta ne esti traktata kiel ŝuldokolonio, kies destino estas suferi.”* La defio estas pli ol la rajto de popolo elekti sian sorton, eĉ se tiel delikata arbitraciulo kiel la germana financministro, s-ro Wolfgang Schäuble, opinias, ke ĝi “elektis registaron, kiu agas iom malrespondece”.* Ĉar la demando temas ankaŭ pri la ebleco de ŝtato eliri el detruaj strategioj anstataŭ severigi ilin ĉiufoje kiam ili fiaskas.

* The New York Times, 17-an de februaro 2015.
* Interparolado kun la germana publika radio Deutschlandfunk, 16-an de februaro 2015.
La dudek sep murdistoj de la espero

DE KIAM LA eŭropaj institucioj okupiĝis pri Grekujo kaj submetis la plej deprimitan ekonomion de la Unio al la politiko de plej drasta malabundo, kian bilancon ili povas prezenti? Tiun, kiun oni povis atendi kaj kiu estis cetere ankaŭ anoncita: ŝuldon kiu ne ĉesas kreski, disfalantan aĉetpovon, senfortan kreskon, kreskegantan senlaborecon. Sed ne gravas, la eŭropa gramofono ne ĉesas ripeti: “Grekujo devas respekti siajn engaĝiĝojn!” (vidu la artikolon sur paĝo 4). Skleroza en siaj certecoj, la sankta alianco rifuzas eĉ aŭdi la prezidanton de Usono, kiam li klarigas, en sia analizo apogata de armeo da ekonomikistoj kaj historiistoj: “Oni ne povas daŭre premi landojn en depresio. En iu momento necesas strategio de kresko por povi repagi siajn ŝuldojn.”*

* S-ro Barack Obama, demandite de Cable News Network (CNN), la 1-an de februaro 2015.

La ekonomia kolapso, kiun Grekujo suferis jam de ses jaroj, kompareblas al tiu, kiun kvar jaroj da militaj detruoj kaj da eksterlanda okupado trudis al Francujo dum la unua mondmilito.* Per tio kompreneblas, ke la registaro de s-ro Cipras ĝuas en sia lando, inkluzive de la dekstruloj, grandegan popolan apogon ĉiufoje kiam ĝi rifuzas daŭrigi tiom detruan politikon. Kaj ke ĝi ne volas transvivi “kvazaŭ drogulo kiu atendas sian venontan dozon”.* Ve! Sirizo havas malpli da apogo aliloke. Iomete kiel en la romano de Agatha Christie La krimo de la Orient-ekspreso, enketi pri la eventualaj murdistoj de la greka espero signifus pridemandi ĉiujn eŭropajn registarojn. Kaj unuavice Germanujon: la disciplin-reguloj, kiuj fiaskis, estas ĝiaj; ĝi volas dispremi la popolojn, kiuj rifuzas suferi ilin senfine, ĉefe se ili estas mediteraneaj.* Kun Hispanujo, Portugalujo, Irlando, la motivo de la krimo estas ankoraŭ pli malinda. La loĝantaroj de tiuj landoj havus vere ĉian intereson por ke la fera mano de malabundo fine ĉesu ilin dispremi. Sed iliaj registaroj timas, precipe kiam ĉe ili maldekstra forto minacas ilin, ke ŝtato fine pruvas, ke oni povas rifuzi laŭiri “vojon signalizitan, vojon konatan, vojon konatan de la merkatoj, same kiel de la institucioj kaj de ĉiuj eŭropaj aŭtoritatuloj”, ĝuste tiun, pri kiu s-ro Michel Sapin, la franca financministro, asertas, ke oni devas “esplori ĝin ĝisfine”.* Eventuala eskapo de Ateno el la danĝero pruvus, ke ĉiuj ĉi registaroj vojeraris tiom, ke ili suferigis siajn popolojn senutile.

* Sur bazo de 100 en la jaro 1913, la franca nacia produkto falis al 75,3 en 1919 (Jean-Paul Barrière, La France au XXe siècle. Hachette, Parizo, 2000. La usona ekonomikisto Paul Krugman siavice montris en la New York Times de la 17-a de februaro 2015, ke Grekujo perdis 26 elcentojn da sia malneta enlanda produkto inter 2007 kaj 2009, kontraŭ 29 elcentoj en la kazo de Germanujo inter 1913 kaj 1919.
* Interparolado kun s-ro Varufakis, Le Monde, 3-an de februaro 2015.
* De la jaro 1997, Germanujo troviĝis tamen okfoje en proceduro de la eŭropaj instancoj pro ekscesa deficito, Francujo dek unu fojojn.
* “Kunveno de la eŭrogrupo pri Grekujo (Bruselo, 16-an de februaro 2015)”, Konstanta reprezentejo ĉe la Eŭropa Unio, www.rpfrance.eu.

Fakte ĉiu scias, ke — escepte se oni sukcesas el ŝtono sangon suĉi — la greka ŝuldo estos neniam repagita. Kial ne eblas ankaŭ kompreni, ke ekonomia strategio de Sirizo, financi urĝajn socialajn elspezojn per decida batalo kontraŭ impostaj fraŭdoj, povus fine apogi sin sur juna politika forto, populara, decidita, devena el la sociaj movadoj, sen la pasintaj kompromitiĝoj. Kvankam la vojo ne estas “signalizita”, ĝi estas tamen planita. Kaj la estonteco, malcerta, pensigas pri tio, kion la filozofino Simone Weil skribis pri la laboristaj strikoj de junio 1936 en Francujo: “Neniu scias, kiel la aferoj turniĝos. Oni devas timi plurajn katastrofojn. [...] Sed nenia timo estingas la ĝojon vidi tiujn, kiuj ĉiam, laŭdifine, mallevas la kapon, levi ĝin alten. [...] Kio ajn povus poste okazi, oni almenaŭ havos tion. Fine, por la unua fojo, kaj por ĉiam, ĉirkaŭ tiuj ĉi pezaj maŝinoj flirtas aliaj memoroj ol la silento, la devigo, la submetiĝo.”* La batalo de la grekoj estas universala. Jam ne sufiĉas, ke niaj bondeziroj akompanas ĝin. La solidareco, kiun ĝi meritas, devas transformiĝi en agojn. La tempo urĝas.

* Simone Weil, “La vie et la grève des ouvrières métallos” [S. W.: “La vivo kaj la striko de la metallaboristinoj”], Oeuvres complètes. Ecrits historiques et politiques, vol. II, Gallimard, Parizo, 1991.

Serge HALIMI.

De Maidan ĝis Minsko, lando en plena disvenkiĝo kaj konfuzo

Ukrainujo inter milito kaj paco

La falo de la varmega batalejo Debalcevo ruinigas la esperojn rekonkeri la teritoriojn kontraŭ la ribelantoj de Donbas-regiono. Post unu jaro da malvenkoj, la ukrainaj regantoj devis akcepti novajn interkonsentojn en Minsko. Sed la perspektivo de daŭrigebla politika solvo, sin apogante sur la respekto de malplimultoj kaj dialogo kun Moskvo, ŝajnas malproksima.

Dum en orienta Ukrainujo la milito refariĝis ofensiva en januaro, la duaj interkonsentoj de Minsko aperas kiel frukto de diplomatiaj klopodoj lastminute entreprenitaj. Necesis ja la tuta pezo de la franca-germana paro por doni novan ŝancon al paco. La elvoko de Vaŝingtono pri ebla liverado de modernaj armiloj al la ukrainanoj kondukis Parizon kaj Berlinon plej altnivele lanĉi iniciaton cele forŝovi veran riskon de laŭgrada konflikt-akrigo kun Rusujo.

Preskaŭ dek ses horoj da intertraktado necesis por la reprezentantoj de la “Normandio-formato*” — la franca prezidanto François Hollande, la germana kancelierino Angela Merkel, la ukraina ĉefministro Petro Poroŝenko kaj la rusa prezidanto Vladimir Putin — kunvenintaj la 12-an de februaro en la belorusa ĉefurbo por trovi kompromison. Enhavante dek tri punktojn kaj unu aldonan noton, la interkonsentoj de Minsk-2 restas similaj al tiuj de Minsk-1, subskribitaj la 5-an de septembro 2014, fare de la responsuloj de Rusujo, Ukrainujo kaj la memproklamitaj respublikoj*.

* Reference al la diplomatia renkontiĝo, kiu okazis la 6-an de junio 2014 inter la kvar gvidantoj, marĝene de la ceremonioj memore al la elŝipiĝo en Normandio dum la dua mondmilito.
* Tiun interkonsenton kompletigas memorando subskribita la 19an de septembro 2014 de la samaj partioj.

La eŭropanoj penis rehavi kun Rusujo dialogon tro longe neglektitan. La hodiaŭaj malfacilaĵoj havas siajn radikojn en longa foresto de kunordigado fronte al la problemoj metitaj de iliaj “komunaj najbaroj” (Armenujo, Azerbajĝano, Belorusujo, Kartvelujo, Moldavio, Ukrainujo), kiujn la ukraina krizo nur pliprofundigis. En majo 2009, la Eŭropa Unio lanĉis sian orientan partneradon, iniciate de Pollando kaj Svedujo, du ŝtatoj, kiuj havas historie malglatajn rilatojn kun Rusujo.

Tiu partnerado celas starigi libermerkatan zonon jam fine de 2015*, ekskludante ĉian alian interkonsenton kun Moskvo, kiu tamen kunhavas kun tiuj ŝtatoj normo-sistemon kaj vivgravajn komercajn rilatojn*. Fronte al tiu iniciato, Moskvo elstarigis la Eŭroazian Ekonomian Union, de kiu Ukrainujo estas laŭplane la ŝlosila elemento.*. Rusujo zorgiĝas pro tio, ke landoj, kun kiuj ĝi travivis komunan historion strategie alproksimiĝas de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) kaj ekonomie fandiĝas en la muldilo de la Eŭropa Unio. Tial ĝi samtempe postulis “zonon de privilegiitaj interesoj”, kiun la eŭropanoj kaj Usono rifuzis rekoni. Orienta najbaro de la Eŭropa Unio kaj “proksima eksterlando” de Rusujo, Ukrainujo troviĝis en pozicio de geopolitika “kvaronumo”, kiu ekscitis ĝian teritorian dupolusecon orienta-okcidentan.

* Starigo de libermerkata zono inter Ukrainujo kaj la Eŭropa Unio estas planata por la 31-an de decembro 2015.
* Vd Julien Vercueil, “La ekonomiaj radikoj de la ukraina krizo”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2014.
* Vd Jean Radvanyi, “Moscou entre jeux d’influence et démonstration de force”, Le Monde diplomatique, majo 2014.
Sub la premo de disfalo

Tiu lukto por la influpovo preparis krizon, kies akcelado kondukis al la milito en Donbas-regiono. Estas nun malfacile malsupreniri la ŝtupojn de la laŭgrada konflikt-akriĝo. Eŭropanoj kaj Usonanoj gardas en memoro la puĉon de la aneksado de Krimeo la 16-an de marto 2014 — kiu kaŭzis la unuan ondon de sankcioj — sed Moskvo konsideras, ke la decida punkto estis la reĝim-ŝanĝo de la 23-a de februaro 2014. Du tagojn antaŭe, danke al la mediacio de la eŭropanoj kaj ĉeeste de reprezentanto de Rusujo, interkonsenta dokumento pri la kriz-eliro estis ellaborita inter s-ro Viktor Janukoviĉ kaj la ĉefoj de la ukraina opozicio. Planante interalie revenon al parlamenta reĝimo kaj fruigitan prezidantan elekton, la interkonsento estas kunsubskribita de la germanaj kaj polaj ministroj pri eksterlandaj aferoj, s-roj Frank-Walter Steinmeier kaj Radoslav Sikorski. Malgraŭ tio, la morgaŭon s-ro Janukoviĉ rifuĝas en Rusujon; kaj la 23-an de februaro, s-ro Aleksandro Tourchinov, prezidanto de la Rada (ukraina Parlamento), estas nomumita provizora prezidanto. Rusujo riproĉas al la eŭropaj garantiuloj de la interkonsento de la 21-a de februaro, ke ili ne nur rezignis pri ĝia apliko, sed ankaŭ ke ili poste donis sian garantion al puĉo.

Decida krizo-turno okazas la 17-an de julio kiam civila aviadilo de la Malaysia Airlines estas paffaligita super la Donbas-teritorio: tiu dramo ekestigas novan ondon de sankcioj, celantaj ĉi-foje la rusan ekonomion. En aŭgusto, la helpo de “volontuloj” kaj la rusa asistado savas la separistojn de Donbaso el ŝajne neevitebla milita malvenko.

La sukceso de la kontraŭ-ofensivo gvidata poste de la ribelantoj de la popolaj respublikoj de Donecko (DNR) kaj Lugansko (LNR) kondukas la partiojn kunveni en la belorusa ĉefurbo kaj adopti, la 5-an de septembro 2014, la unuajn interkonsentojn de Minsko. Sed la milito nur iom malvarmiĝis, ĉar neniu el la partioj kontentiĝis: zono kun kvin milionoj da ukrainoj eskapis la aŭtoritaton de Kievo, kaj la ribelantaj teritorioj ne havis ekonomian estontecon, pro manko de alireblo al la haveno Mariupol, ĉe la Azova maro, aŭ de mastrumo de la fervoja vojnodo de Debalcevo, situanta meze inter Donecko kaj Lugansko*. Foresto de reala kontrolado de tiuj interkonsentoj ebligis la rekomencon de la milito, kiu akriĝis ĉirkaŭ tiuj gravaj punktoj kaj sur la flughaveno de Donecko.

* Vd Laurent Geslin kaj Sébastien Gobert, “Ukrainujo pli dividita ol iam ajn antaŭe — antaŭ gravaj decidoj”, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2014.

La interkonsentoj “Minsk-2” estas rezulto de la eŭropaj timoj, tiom pri grava konflikto sur la kontinento, kiom pri la armea, politika kaj ekonomia disfalo, kiu minacas Ukrainujon. Sub la premo de la anoncita katastrofa malvenko ĉe Debalcevo, kie estis ĉirkaŭataj ses ĝis ok mil ukrainaj soldatoj en la momento de la intertraktado, la prezidanto Poroŝenko devis elekti inter: ĉu daŭre perdi la militon, ĉu subskribi la dokumenton. En la sekvantaj horoj, la Internacia Mon-Fonduso (IMF) alpagis novan helpon — 17,5 miliardoj da dolaroj. Por Rusujo, Minsk-2 estis okazo agnoskigi la rompiĝon de Ukrainujo laŭlonge de la batal-ĉesiga linio kaj aperi kiel la sola aganto kapabla akceptigi kompromison al la ribelantoj. Havante la povon ĉiumomente modifi la forto-ekvilibron sur la tereno, kaj ricevinte specialan statuson por la orientaj regionoj, Moskvo donas al si avantaĝon por eviti ke Ukrainujo aliĝu al NATO, same kiel en la “glaciitaj konfliktoj” de Transnistrio kaj Kartvelujo (vidu artikolon.... )

La unua celo de la interkonsentoj restas trudi — kvankam plej skeptike — ĉesigon de la bataloj. Ĝi povos daŭri nur kun la retirado de la peza artilerio. La retroiro-distanco devas esti mezurita ekde la frontlinio de la 10-a de februaro 2015 por la ukraina armeo sed ekde tiu de la 19-a de septembro por la ribelantoj. La kontroladon de la batalĉeso kaj de la retirado de la pezaj armiloj devas fari la observantoj de la Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (OSKE), kies personaro pasas de ducent kvindek al tricent kvindek homoj. La sukces-ŝancoj de Minsk-2 restas limigitaj, ĉar neniu el la militantoj atingis siajn celojn: Kievo ne sukcesis rehavi sian suverenecon super la teritorioj tenataj de la separistoj; la ribelantoj ne sukcesis firmigi sufiĉan teritorian dominadon, kiu povus respondi al la “oblast” (= regiono) de Donecko kaj de Lugansko, necesan por la apogo de iliaj sendependiĝaj postuloj. El tio fontas la timo, ke jam tuj post la subskribo de la interkonsentoj, okazos novaj tre intensaj bataloj ĉirkaŭ Mariupolo.

La interkonsentoj krome pekas pro aranĝoj konkrete malfacile aplikeblaj surloke, kaj pro la malforteco de la kontrol-mekanismoj. Ne eblas forgesi la sango-prezon, por la soldatoj, kiuj batalis de septembro por defendi aŭ preni malpli ol mil kvadratajn kilometrojn. La daŭrigeblo de la batalĉeso estas des pli necerta, ke la dokumento planas neniun senarmilan zonon. Tiu ankaŭ ne planas aranĝojn/ iniciatojn favore al starigo de intera forto, kies konsisto estus kondukinta al nova disput-temo inter rusoj, ukrainoj, separistoj kaj eŭropanoj. La retiriĝo de la eksterlandaj elementoj, la dungosoldatoj kaj la “nelaŭleĝaj grupoj” el la ukraina teritorio restas tre malfacile aplikebla kaj ricevis neniun ago-kalendaron. Kiel observanto de la OSKE sukcesos distingi ribelanton el Donecko de rusa “volontulo”, ambaŭ ja estas perfektaj rusoparolantoj? Krome, la batalionoj de kroataj, polaj aŭ baltaj milicanoj, el kiuj kelkaj estas financataj de oligarĥoj, operacias surloke kun la ukraina armeo, sed tute ne perfekte obeas al Kievo.

Minsk-2 cetere estos verŝajne malfacile akceptebla de la Rada, kie la ukrainaj deputitoj devas antaŭ la 14-a de marto adopti rezolucion pri la limigo de la Donbas-teritorio koncernata de speciala statuso. Tia rezolucio estis voĉdonita la 16-an de septembro 2014, sed neniam aplikata. Kadre de la malcentralizado, kiu donus al tiuj teritorioj formon de lingva, ekonomia kaj sekureca aŭtonomeco, tiu statuso ebligus la kreadon de propraj polic-fortoj. Rilate tiun punkton, la politika dialogo aperas malfacila, same inter la militantoj kiel ene de la ukraina registaro, kie la plej militemaj, notinde la ĉefministro Arseni Jacenjuk kaj la ministro pri internaj aferoj Arseni Avakov, ankoraŭ alvokas al kompleta venko super la separistoj. Tuj post la subskribo de Minsk-2, voĉoj leviĝis en Kievo por kritiki la dokumenton, aparte tiu de la estro de la ekstremdekstra partio Praviy Sektor (“dekstra sektoro”), s-ro Dmytro Jaroch, kiu deklaris ne rekoni la interkonsentojn, kaj tiu de la ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ro Pavlo Klimkin, kiu asertis ke Ukrainujo neniel estas devigita konduki konstitucian reformon, nek koncedi pli grandan aŭtonomecon al Donbaso. Krome, dum s-ro Poroŝenko memorigis, tuj post la adopto de Minsk-2, ke la federaciiĝo de Ukrainujo ne estas sur la tagordo, la ribelantoj siaflanke daŭrigas postuli sendependon.

La gas-demando embuskas

Al la politikaj malfacilaĵoj aldoniĝas ekonomiaj defioj. Ukrainujo engaĝiĝis pagi la kostojn de rekonstruo de la zonoj detruitaj de la milito kaj restarigi la transpagon de la socialaj pagoj interrompitan iniciate de s-ro Poroŝenko en novembro 2014. Post recesio je 8,2% en 2014 kaj kun preskaŭ 25% inflacio, Ukrainujo malfacile povos elteni tiun ŝarĝon.

Kvankam la ĉefa dokumento de la Minsk-3-interkonsentoj ripetas multajn erarojn de Minsk-1, la komuna deklaro*, kiu ĝin akompanas, lasas vidi kelkajn pozitivajn punktojn. Rusujo, Eŭropa Unio kaj Ukrainujo engaĝiĝas labori pri la gas-demando, kiu denove metiĝos ekde la 1-a de aprilo 2015 kaj la fino de la “vintra pakaĵo*”. La ekonomia savado povus tiam fariĝi tereno por alproksimiĝo kaj kunlaboro. Aliflanke, la eŭropanoj ŝajnas preni en konsideron la rusajn zorgojn naskitajn el la subskribo de la liberkomercaj interkonsentoj inter la Eŭropa Unio kaj Ukrainujo. La rekono, en la aldonaj punktoj de Minsk-2, de la lingva memdetermino de parto de Donbaso, kaj de la rajto de tiuj teritorioj evoluigi kunlaboradon kun Rusujo, atestas ankaŭ pri la konstruo, ankoraŭ timema, de politika solvo.

* Anekso n-ro 2 de la 2202-a rezolucio de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj.
* Subskribita fine de oktobro 2014, tiu interkonsento validas de la 1-a de novembro 2014 ĝis la 31-a de marto 2015. Ukrainujo antaŭpagas sian konsumon de la venonta monato kaj engaĝiĝas repagi al Rusujo ĉirkaŭ tri miliardojn da dolaroj da nepagitaj ŝuldoj.

La batal-ĉeso povos instaliĝi se la plej radikalaj ukrainistaj bataljonoj evitas provokaĵojn, kaj se Moskvo sukcesas bremsi la tentojn de la separistoj surloke etendi sian avantaĝon. La respekto de la politikaj aspektoj de la interkonsentoj devigas precipe Kievon. La Eŭropa Unio povus premi al la Rada por helpi la prezidanton Poroŝenko ekfunkciigi malfacilan procezon, kiu riskas meti lin en falsan kaj danĝeran situacion rilate al liaj balot-promesoj kaj al parto de lia registaro. Neĉeestinta en la intertraktado kaj nun tentata altigi la postulojn, Vaŝingtono disponas pri leviloj super la ukraina Parlamento, notinde tra la ĉefministro Jacenjuk, kaj povus kontribui al la aplikado de la interkonsentoj. Tiuj potencaj landoj estos kuraĝigataj de la 2202-a rezolucio de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, prezentita de Rusujo kaj unuanime adoptita la 17-an de februaro. Postulante la plenan aplikadon de la Minsk-interkonsentoj, tiu teksto reasertas sian alligitecon al la “plena respekto de la suvereneco kaj la teritoria integreco de Ukrainujo”. Ja diskreta maniero fakte konfirmi la aneksadon de Krimeo.

Igor DELANOË

Ĉu la israelaj elektoj povas ŝanceli la hegemonion de la dekstro?

La aŭdaca veto de s-ro Netanjahu

Malgraŭ la kontraŭstaro de la prezidanto Barack Obama, ambaŭ ĉambroj de la usona Kongreso (Federacia Parlamento) invitis la israelan ĉefministron fari paroladon la 3-an de marto. S-ro Benjamin Netanjahu esperas eltiri el tiu rendevuo politikan profiton, du semajnojn antaŭ parlamenta baloto, pri kiu lia tendaro restas la plej verŝajna gajnanto. Sed la alianco inter la israelaj maldekstro kaj centro posedas atutojn, en kunteksto de malkontento de la mezaj kaj popolaj klasoj.

ĈU SINJORO Benjamin Netanjahu agas kvazaŭ sorĉo-lernanto? Li danĝere vetis, estigante antaŭtempan baloton, kiam li disponis pri parlamenta plimulto en la parlamento, ja miksita sed sufiĉa por resti reganto ĝis 2017. Eĉ se li venkas okaze de la baloto de la 17-a de marto, la estro de la Likud-partio, liberigita de centristaj ministroj, kvankam ja utilaj kiel internacia garantio, troviĝos ĉe la kapo de mallarĝa koalicio de ekstrem-naciistoj kaj ekstrem-ortodoksuloj.

En la plej bona kazo, s-ro Netanjahu fariĝos ostaĝo — konsente aŭ ne — de la plej malmola alo de la dekstro. Li troviĝos ĉe la kapo de nerekomendinda (en la rigardo de la mondo) registaro, kaj alfrontita al gravaj malfacilaĵoj sur la interna fronto. Kaze de malvenko, li cedos la landoregadon al koalicio de labor-partianoj kaj dekstra centro; scenaro kiu ŝajnis ankoraŭ malverŝajna antaŭ kelkaj monatoj, sed kiun oni ne plu povas tute forigi, kvankam dekstro-venko restas la plej probabla.

Ekzistas tria ebleco: nula maĉo kondukanta ambaŭ blokojn glatigi siajn diverĝojn por daŭrigi registaron de nacia unuiĝo kondamnita al senmoveco. En tiu kazo, la persona malvenko de s-ro Netanjahu rezultigus neniun ŝanĝon de orientiĝo de la israela politiko.

Mistero ĉirkaŭas la agmanieron de la eliranta ĉefministro. “Netanjahu verŝajne volis anticipi, antaŭvidante ke lia koalicio, subfosata de internaj konfliktoj, dispartiĝas, opinias Yaron Ezrahi, profesoro pri politika scienco en la hebrea Universitato de Jerusalemo. “Li ankaŭ serĉas fortikigitan mandaton kiel rimedon kontraŭ la malkresko de sia populareco en la lando, kaj kontraŭ pli kaj pli granda malamikeco en Okcidento.” Estas tro frue por konkludi je regofino, se oni konsideras la ludkartojn, kiujn s-ro Netanjahu ankoraŭ havas. Sesdek kvin-jara, tiu spertega politikulo, tre bona debatisto, montris plurfoje sian kapablon releviĝi, tiom ke li estas kromnomita “la magiisto”.

Timo kiel armilo

SUR LA INTERNA kampo, li povas kalkuli je populareco de la dekstro, notinde en la junularo, kiu tute alkutimiĝis al la fakto ke Israelo okupas kaj kolonias Jerusalem-orienton kaj Cisjordanion de 1967. Li uzas timon kiel armilon, nutratan de la atencoj, la kreskado de danĝero ĉe la landlimoj kaj la malsukceso de la Oslo-pacprocezo, lanĉita de la labor-partianoj en 1993... kiun li ĉiel provis saboti.

Sur la ekstera kampo, s-ro Netanjahu povas fieri pri la apogo de la usonaj respublikanoj. Li disponas pri la senlima subteno de unu el iliaj ĉefaj monalpruntantoj, la plurmiliardulo de Bostono, Sheldon Adelson. Por subteni sian protektaton, tiu reĝo de la kazinoj malavare financas la senpagan ĵurnalon Israel Hayom, la plej grandkvante presita kaj danĝera konkuranto por la aliaj ĵurnaloj.

La alianco ligita kun la usona malmola dekstro havas prezon. Atestas pri tio la polemiko estigita de la invito — tuj akceptita, tiel ke oni povas sin demandi ĉu Tel-Avivo mem iniciatis ĝin — lanĉita de la prezidanto de la ĉambro de reprezentantoj, s-ro John Boehner, por fari, la 3-an de marto, paroladon antaŭ ambaŭ ĉambroj de la Kongreso. S-ro Netanjahu intencas pledi por pliintensigo de la sankcioj kontraŭ Irano kaj publike mallaŭdi la skiziĝantan interkonsenton inter Vaŝingtono kaj Tehrano pri la irana atomprogramo (Vd p.18-19...), kiun li prezentas kiel vivminacon por Israelo.

Sed, tiel enmiksiĝante en la internan politikon de Usono, s-ro Netanjahu deturnas de si multajn demokratajn elektitojn, post kiam li jam faris el la prezidanto Barack Obama malamikon. Danĝera veto, en la momento kiam Tel-Avivo pli ol iam ajn bezonas la subtenon de Vaŝingtono ĉe la internaciaj instancoj.

La israela opozicio facile povas akuzi la israelan dekstran gvidanton uzi la tribunon de la usona Kongreso por fari baloto-propagandon, du semajnojn antaŭ la baloto, oferante tiel la superajn interesojn de la lando. Tiun kritikon esprimas amaskomunikiloj ne nepre maldekstraj, kiel la ĵurnalo Yediot Aharonot: “Antaŭe, oni povis kredi, ke Netanjahu estas obsedita de Irano, ĝis perdi la prudenton. Ne plu veras hodiaŭ. Lia sola obsedo estas nun venki en la baloto de la 17-a de marto, je kiu ajn prezo*.”

* Artikolo de la plej populara ĵurnalisto de la gazeto, Nahum Barnea, la 22-a de januaro 2015.

Ĉu tiu prezo povos altiĝi ĝis laŭgrada milita akriĝo? Tiu hipotezo estis aludata post la aviada atako de la 18-a de januaro 2015 kontraŭ konvojo de la Hizbulaho en Sirio, sekvata dek tagojn poste de la antaŭvidebla rebato de la Hizbulaho. La rezerva kolonelo Yoav Galant, ekskomandanto de la suda regiono de Israelo kaj kandidato al deputiteco de la nova centradekstra partio Kulanu, skandaligis deklarante, ke “la momento [de pafo] kelkfoje ne estas sen ligo kun la baloto-demando”. Li citis la ekzemplon de la precize celita elimino en Gazao de la Hamas-militestro, Ahmed Jabari, iom pli ol du monatojn antaŭ la baloto de januaro 2013*.

* “Livni et Herzog défendent le timing de la frappe en Syrie”, The Times of Israel, 19-a de januaro 2015, http://fr.timesofisrael.com

Por mallonga tempo, tensio-pliigo ĉiam profitis al la dekstro. En la longa tempo la risko estas konduki Israelon en novan perfortan ciklon, multe pli sangoverŝa ol la milito en Gazao pasintan someron. Sed kiu zorgas pri la longdaŭro? Nun la ĉefa zorgo de s-ro Netanjahu estas havi plenan ag-liberecon, post liaj malbonaj rezultoj ĉe la lasta elekto de 2013.

Ĉu li tion sukcesos? Komence de decembro, kiam li eksplodigis sian koalicion, la opini-enketoj estis al li tre favoraj. Tio ne plu certas hodiaŭ. Intertempe, la alianco inter la labor-partio (centra-maldekstra) kaj la partio Hatnuah (centra-dekstra), kunigitaj sine de la listo de la “cionista Tendaro”, ŝanĝis la situacion, se oni kredu la opinienketojn.

“Tiu elekta kampanjo estas unu el la plej strangaj de la israela historio: la demandoj estas gravegaj post kvin-jara plena blokado de la pacprocezo. Tamen, neniu el la ŝlosilaj demandoj estas vere diskutata de la ĉefaj ĉeestantaj tendaroj.” konstatas la eksa laborpartia deputito Daniel Ben-Simon. “Temas nek pri paco kun la palestinanoj, nek pri la estonto de la okupataj teritorioj, nek pri Jerusalemo, nek pri la interna konflikto inter religiuloj kaj laikuloj, nek pri la aliaj rompoj de la israela socio”, aldonas tiu analizisto, kiu ligas la foreston de fundo-debatoj al la surpriza maniero per kiu estis decidite okazigi tiujn elektojn.

De post la komenco de la balota kampanjo, la tono de la Likud-parti-estro ankoraŭ pli akriĝis. Li nun evitas ĉiun referencon al la konsento, kiun li esprimis en 2009 — apenaŭ murmurita — por la kreado de senarmigita palestina ŝtato en Cisjordanio*. Antaŭ ĉio, al la palestinanoj oni ordonas agnoski Israelon kiel “Ŝtaton de la juda popolo”. La partio “cionista Tendaro” estas kvalifikita “kontraŭcionista tendaro*, kio en Israelo signifas stigmatizi la politikan kontraŭulon kiel internan malamikon. S-ro Netanjahu severe admonas la amasinformilojn kaj la instalitajn elitojn, kvazaŭ la dekstro, reganta de pli ol dudek jaroj, ne estus parto de ili.

* Dum parolado en la universitato Bar-Ilan en 2009.
* Aparte sur lia Facebook-paĝo, citita la 15-an de januaro 2015 de la publika radio.

La partio ‘Juda Hejmo’, samtempe aliancano kaj konkuranto de Likud, martelas la samajn temojn kun eĉ pli da agresemo kaj kun frapfrazo, ja tre klara: “Oni ne plu pardonpetas”. Oni ne pardonpetas pro la dumil cent kvardek mortintoj en Gazao — plimulte civiluloj — okaze de la operacio “Protekta Bordo” (julio-aŭgusto 2014). Kiel klarigas centra figuro de la partio, la deputitino Ayelet Shaked, kiu prenas kiel siajn la vortojn de la ĵurnalisto Uri Elitzur, Israelo nur defendis sin; “la militaj leĝoj kaŭzas, ke estas neeble ne mortigi civilulojn*.

* “Exposing militant leftist propaganda”, The Jerusalem Post, 16-a de julio 2014.

Oni ne pardonpetas pro la daŭrigo de okupado en Cisjordanio kaj la intensigo de la koloniado, pro la neo de la civilaj rajtoj de du milionoj sepcent mil palestinanoj kaj pro la situacio de “apartismo” sorbiganta iom post iom la tutan israelan socion. Oni ankaŭ ne pardonpetu al la “internacia komunumo”, kies mallaŭdoj de la israela politiko estas rigardataj kiel apenaŭ vualita formo de kontraŭjudismo. Oni ne pardonpetas, ĉar “la israela tero apartenas al la israela popolo” laŭ dia dekreto.

Alia ekstremdekstra partio, Israel Beitenu, kiu malaltiĝas en la opinienketoj sekve de multaj koruptaj skandaloj, plian fojon akuzas la araban malplimulton (ĉirkaŭ 17% de la loĝantaro*, postulante, ke ili donu garantiaĵon de sia fideleco al la juda ŝtato. Ĝia ĉefo, s-ro Avigdor Lieberman tamen balanciĝas inter la ekstremismaj pozicioj sur kiuj li konstruis sian politikan karieron kaj nova (tre relativa) pragmatismo. Li nun konsilas singardemon kontraŭ “diplomatia cunamo” kaj zorgiĝas pro la malboniĝo de la rilatoj kun la usona administracio.

* Tiu procentaĵo ne inkluzivas la cirkaŭ tricent mil loĝantojn de Jerusalemo-oriento, kiuj ne estas israelaj civitanoj kaj balotantoj.

“Ne estas dubo, ke la dekstro radikaliĝas, sed ĝi ne plifortiĝas per tio. Ĉar tiu evoluo maltrankviligas larĝan parton de la publika opinio, inkluzive dekstre, kiel atestas la pozicioj de la nova ŝtat-prezidanto Reuven Rivlin, eksdeputito de Likud, favore al la araba malplimulto”, opinias la profesoro Ezrahi. Laŭ li, ne temas nur protekti loĝantaron, al kiu la radikala dekstro “kontestas ties civitanajn rajtojn, konforme al sia etnocentra vidado”, sed ankaŭ defendi “la demokratian fundamenton de la ŝtato, tian, kia ĝi aperas en la sendependo-ĉarto de 1948”.

Koalicio kiu antaŭeniras maskita

EN TIU BATALO, la alianco inter la maldesktro kaj la centro, kondukata de la nova laborpartia ĉefo, s-ro Yitzhak Herzog, disponas pri gravaj atutoj: la malkontento de la mezaj kaj popolaj klasoj fronte al la kreskanta multkosteco, la kapturna altiĝo de la loĝprezoj, la socia fendo, kiu pligrandiĝas spite al malalta senlaborec-kvoto (5,7%)*, la malaltiĝo de la ekonomia kresko kaj la ega kosto de koloniado. La laborpartia ĉefo povas ankaŭ kalkuli kun la timoj, malkaŝe esprimataj en la ekonomiaj medioj, kaŭzataj de la progreso de la kampanjo“Bojkoto, malinvestado kaj sankcioj”(BMS)*.

* Laŭ la enspezo-diferenco, Israelo estis en 2013 ĉe la kvina rango (post Ĉilio, Meksiko, Turkujo kaj Usono) ene de la Organizaĵo pri kaj Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE)
* Vd Julien Salingue, “Alarmes israéliennes”, Le Monde diplomatique, junio 2014.

Amasa voĉdono de la araba loĝantaro favore al la nova unuiĝa listo grupiganta la tri ĉefajn partiojn reprezentajn de la araba malplimulto (dekunu deputitoj el cent dudek en la eliranta parlamento, kaj potenciale pli se la sindeteno regresas) povus malhelpi la starigon de dekstra kaj ekstremdekstra registaro. Ĉar, eĉ se ili ne povus partopreni koalicion inter laborpartianoj kaj centristoj, ili ja voĉdonos por ĝi.

Ĉu la komenco de la fino de la dekstra hegemonio? Zeev Sternhell dubas pri tio: “Kompreneble mi timas la novan generacion de Likud kaj de la aliaj dekstraj ekstremistoj. Tiuj homoj ja kapablas likvidi la demokration, opinias tiu historiisto de la radikalaj dekstroj. Sed, kvankam mi deziras la venkon de la maldekstro kaj centro, mi estas realisma. Ankaŭ necesas, ke tiu maldekstro estu maldekstra kaj ke tiu centro ne estu dekstra. Sed, kiam mi konstatas ĝis kiu grado tiu koalicio antaŭeniras maskita, mi suspektas, ke ĝi pretas aliĝi al nacio-unuiĝa registaro kun la dekstro, se la oferto estas sufiĉe alloga.” Efektive, nur la eta partio Meretz (maldekstra, kun ses deputitoj), kiu ne estas kreskanta, ekskludas tian kompromitiĝon.

La cionista Tendaro restas malpreciza. Ĝi orientas sian kampanjon al la ekonomiaj kaj sociaj demandoj, mallaŭdante samtempe la kontraŭdemokratajn devojiĝojn. Ĝi ja akuzas s-ron Netanjahu fari el la “internacia komunumo” malamikon per siaj provokaj agoj. Sed la armeo restas sankta; la armeaj operacioj, nekontestataj. Krome, la cionista Tendaro aliĝas al s-ro Netanjahu por publike mallaŭdi la palestinan diplomatian ofensivon ĉe la Unuiĝintaj Nacioj, cele al la agnosko de la palestina ŝtato, same kiel la klopodojn por igi Israelon respondeci pri militkrimoj antaŭ la Internacia Puna Kortumo (IPK).

S-ro Herzog promesas rekomencon de intertraktado kun la palestina Aŭtoritato, sed li ne diras kiel li agos por eviti novan sakstraton. Tre diskreta pri la koloniado, li lasas supozi, ke li ekbremsos ĝin. Ĉu tio estas nur elekta kalkulo?

Marius SCHATTNER

Frostigita konflikto sur fono de orienta-okcidenta konkurenco

De Ĉednestrio ĝis Donbaso, la historio ripetiĝas

Dum la registaroj de Ukrainujo kaj Moldavujo revas pri Okcidento, eta opozicia respubliko, ĉirkaŭata de tiuj du landoj, ne kundividas iliajn aspirojn. Eĉ sen internacia agnosko, Ĉednestrio ĝenas la okcidentajn projektojn de dudek du jaroj, petante la konsenton de Rusujo por ĉiu solvo. Tiu “frostigita konflikto” prilumas la kernan demandon de la bataloj en Donbas-regiono.

“AL LA ESTONTO kun Rusujo.” En Tiraspol, ĉefurbo de Ĉednestrio, aŭ Ĉednestria Moldava Respubliko, la bunta afiŝo de la Eŭrazia Ekonomia Unio okupas la tutan longon de trolebuso. La frapfrazo skribita en la rusa, la ĉefa oficiala lingvo de tiu teritorio, staras super bildo de loka familio: patro, patrino kaj infano rigardas plenaj je espero al la silueto de Kremlo, protekta fortreso. La pasaĝeroj ŝajnas eniri kaj eliri el la afiŝo. La trolebuso baldaŭ malaperas ĉe la fino de la ĉefa strato de la urbo, avenuo de la 25-a de oktobro. La dato de la rusa revolucio de 1917.

La aneksado de Krimeo, fare de la rusa federacio en marto 2014, vekis la intereson al la “frostigitaj konfliktoj” devenantaj de la kreado de pluraj secesiaj kaj ne agnoskitaj ŝtatoj okaze de la diseriĝo de Soveta Unio. Kelkaj komentistoj elvokis la eblecon, ke Rusujo aneksos en sama elano Abĥazujon, Sud-Osetujon kaj Ĉednestrion, reage al la asocio-interkonsentoj subskribitaj kun la Eŭropa Unio en junio 2014, fare de Kartvelujo, Moldavujo kaj Ukrainujo. Rusujo zorge evitis etendi la aneksadojn, eĉ se la koncernaj loĝantaroj verŝajne ne kontraŭus. Jam en 2006, 98% de la voĉdonantoj de Ĉednestrio jesis per referendumo al “eventuala integrado en Rusujon”. Eĉ se tiu voĉdonado estis organizita sen vera debato de s-ro Igor Smirnov, la tiama“prezidanto” de tiu teritorio, kiu enhavas duonmilionon da loĝantoj, tiu opinio ŝajnas larĝe komuna.

Kiam oni transiras la Dnestron por iri sur ĝian orientan bordon, ne malofte la kontrolejoj estas okupataj de homoj kies uniformo estas rusa. Tiuj soldatoj, kune kun aliaj el Ĉednestrio kaj Moldavujo partoprenas la pactenan Forton depost la milito, kiu alfrontigis en 1992 la moldavajn registarajn trupojn al la rusoparolantaj ribelantoj* de tiu maldika ter-strio, inter la riverego kaj Ukrainujo. Venkintoj, la ribelantoj de Ĉednestrio proklamis sian sendependiĝon, adoptis konstitucion, flagon, himnon kaj blazonon. La “Respubliko” havas proprajn registaron, Parlamenton, armeon, policon kaj poŝtoservon, sed kiujn neniu ŝtato de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) agnoskas.

* Laŭ la lasta popolnombrado (2004), la slavoj estas la plejmulto en Ĉednestrio kun 30,4% da rusoj, 28,8% da ukrainoj, 2% da bulgaroj kaj 2% da poloj, tio estas sume 63,2%. La moldavoj estas nur 31,8% de la loĝantaro, kaj la gagaŭzoj, turka kristana malplimulto, estas nur 2%.

Ĉednestrio estas delonge ligita al Rusujo, ja depost la traktato de Iasi subskribita en 1792, kiam Moldavujo ankoraŭ estis otamana. De 1944 ĝis 1991 tiu bordo de Dnestro estis parto de la Soveta Socialista Respubliko de Moldavujo, unu el la dek kvin respublikoj, kiuj konsistigis Sovet-Union. En junio 1990, kiam Sovet-Unio estas diseriĝanta, la rusparolanta loĝantaro ektimas pro la adopto fare de la Parlamento, de leĝo iganta la rumanan sola oficiala lingvo de la moldava Respubliko. La 23-an de februaro 2014, tuj post la starigo de nova registaro devenanta de la Maidan-kontest-movado en Kievo, la ukrainaj deputitoj ripetis la saman eraron, forigante la rusan kiel oficialan regionan lingvon, kio estas komprenita kiel provoko en la oriento de la lando. Hieraŭ en Moldavujo, same kiel hodiaŭ en Ukrainujo, tiuj leĝoj ludis ŝlosilan rolon en la politika laŭŝtupa konflikt-akriĝo inter pluretnaj regionoj, kiu rezultigis internan militon.

En marto 1992, la moldavaj naciistaj armeoj provas ekregi Ĉednestrion, kie 60% de la loĝantoj estas rusoj aŭ ukrainoj. La moldavaj soldatoj estas forpelitaj en julio samjare, parte de elementoj de la 14-a soveta armeo, kies stabejo troviĝas en Tiraspol, sur la orienta riverbordo. La subskribo de batalĉeso la 21-an de julio 1992 finas la militon, sed ne la konflikton, kiu de tiam estas “frostigita”. Nuntempe la rusa armea ĉeesto estas taksata je ĉirkaŭ du mil homoj, inter kiuj kvar aŭ kvin cent pac-gardantoj, enkadre de la interkonsento de 1992. La ceteraj trupoj kontribuas al la Operacia Grupo de la rusaj fortoj en Moldavujo (OGRF), kiu sukcedis al la sovetaj trupoj, fariĝintaj rusaj. Ilia ĉeesto estas kontraŭleĝa laŭ Kiŝinevo, la moldava ĉefurbo, kaj plejmultaj okcidentaj ŝtatoj. Moskvo, male, pravigas ĝin pretekste, ke la OGRF estas necesa por protekti la multajn armilo-rezervojn, restaĵojn de la malvarma milito, kiuj ankoraŭ restas sur la teritorio, aparte en Kolbasna, en la nordo de la lando. La rusa armeo sur tiu oficiale moldava teritorio prezentas konsiderindan obstaklon laŭ kelkaj okcidentaj politikuloj, ekzemple la usona senatano John MacCain, kiu deziras “akceli la integradon de Kartvelujo kaj Moldavujo en la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO)*. Neniu oficiala regulo malpermesas la aliĝon al NATO de ŝtato kun frostigita konflikto (aŭ eĉ “malferma” konflikto). Sed en la praktiko, la kandidatiĝoj de Kartvelujo, Ukrainujo aŭ Moldavujo havas neniun ŝancon ricevi unuanimecon de la membroŝtatoj, ĝis kiam solvo estos trovita por la opoziciaj entoj, kiujn ili enhavas. Pluraj voĉoj leviĝus por elstarigi la riskon esti ĵetita en konflikton, pro la 5-a artikolo de la Nord-Atlantika Traktato, kiu antaŭvidas interŝtatan asiston en kazo de agreso al unu el ili.

*Obama: “We will stand with Ukraine””, Voice of America, 12-a de marto 2014, www.voanews.com
Oni vivas pli bone ĉi tie ol en Moldavujo

TIRASPOL reesprimis sian ligitecon al Rusujo okaze de la aneksado de Krimeo. La 18-an de marto 2014, s-ro Mikhaïl Bourla, prezidanto de la “Parlamento” de Ĉednestrio, kaptis la okazon por sendi peton al s-ro Sergueï Narychkine, prezidanto de la Duma (rusa Parlamento), en kiu li esprimis la deziron, ke lia lando oficiale aliĝu al la Federacio. La rusaj regantoj jam malavare donacas al la eta respubliko kvanton da gaso kaj financas la pensiojn de la multaj rusaj emeritoj kiuj tie loĝas. Laŭtakse cent okdek mil ĝis ducent mil loĝantoj de Ĉednestrio havas rusan pasporton, tio estas ĉirkaŭ 35% de la loĝantaro. La peto de s-ro Bourla estis tamen rifuzita.

S-ino Nadejda Gynj, 60-jara, estas unu el la ricevantoj de pensio pagita de Moskvo. Vestita per dika trikoto, ŝi balaas korton en Balka, kvartalo de Tiraspol. Ŝi diras: “Ĉi tie ni estas por Rusujo”. Kiam oni petas ŝin priskribi la vivon en Ĉednestrio, s-ino Gynj respondas: “Normala. Ni havas tre ordinaran vivon.” Ŝi konsideras sin rusa, kvankam ŝi naskiĝis en la ukraina urbo Odeso, situanta je cent kilometroj sudoriente, kie membroj de ŝia familio ankoraŭ vivas. S-ino Gynj laboris en tekso-fabriko en Tiraspol. Ŝia filino instaliĝis en Smolensko, en Rusujo.

“Oni pli bone vivas ĉi tie ol en Moldavujo”, asertas s-ino Valentina Boïko, 53-jara, kiu venis el sia vilaĝo vendi enbotelan lakton inter kelkaj domblokoj arĥitekture sovetaspektaj. Ŝia opinio estas larĝe komuna sur ĉi tiu riverbordo, precipe pro la ega kosto-altiĝo de la urbaj servoj en la cetera Moldavujo. Hodiaŭ 62% de la (okcidentaj) moldavoj opinias, ke la asoci-interkonsento kun Eŭropo povus havi similajn konsekvencojn al la vivkosto*. Tio estas la kialo de la bonaj rezultoj de la porrusaj partioj ĉe la parlamentaj elektoj de la 30-a de novembro 2014: kun 39% de la voĉoj, kontraŭ 44% por la porokcidenta bloko, ilia malvenko estis malgranda.

* Mila Corlateanu, “The Republic of Moldova: Lost in geopolitical games”, New Eastern Europe, 19-a de februaro 2014, www.neweasterneurope.eu

En Ĉednestrio, la popolo profitas el la financa helpo malavare donacita de Rusujo. La ekonomio miksas elementojn el la socialisma sistemo heredita de Soveta Unio kun privataj iniciatoj. Sistemo de socia protektado je la kosto de Rusujo kunekzistas apud oligarĥiaj strukturoj similaj al tiuj evoluintaj en aliaj eksaj “frato-landoj”. La grupo Sheriff, ekzemple, establis kvazaŭ monopolon pri pogranda kaj detala komerco. Ĝia direktoro, la riĉa negocisto Viktor Gouchane, posedas notinde la benzinstaciojn kaj superbazarojn de la teritorio. La emblemo de la entrepreno ĉie ĉeestas.

La ekonomio de Ĉednestrio baziĝas sur la fera, cementa kaj teksa industrioj, kaj ankaŭ la elektraj centraloj. Politike teritoria enklavo, la teritorio estas konektita al la cetera mondo: 95% de la produkto de la kvar ĉefaj fabrikoj estas eksportata*. Ĝiaj ĉefaj partneroj estas Moldavujo, Rusujo, Rumanujo, Ukrainujo kaj Italujo. Ĉednestrio eksportas ankaŭ al Germanujo, Aŭstrujo kaj Greklando. Tamen, ĝia ekonomio estas malproksime de memsufiĉo. Sen la profitoj de la revendo de la rusa gaso al la konsumantoj, sen la mono venanta de la elmigrintaj laboristoj kaj la senpera financa helpo de Moskvo, la ŝtato estus bankrotinta. La rusa subteno komenciĝis ekde la disiĝo kaj altiĝis poste. Inter 2008 kaj 2012, Ĉednestrio ricevis cirkaŭ 27 milionojn da dolaroj (pli ol 20 milionoj da eŭroj) jare, kiuj estis destinataj al pago de pensioj kaj de nutraĵo por la plej malriĉaj loĝantoj*.

* Kamil Calus, “An aided economy. The characteristics of the Transnistrian economic model”, Osrodek Studiow Wschodnich, 16-a de majo 2013, www.osw.waw.pl
* Jam citita verko.

S-ino Gynj tamen opinias, ke ŝia pensio povus esti pli alta. Ŝi ricevas ĉiumonate ĉirkaŭ cent eŭrojn. Ŝia luprezo kostas 80 eŭrojn, tial ŝi devas labori kiel balaistino kvin tagojn semajne por kompletigi sian enspezon. Ŝia edzo estis soldato dum la milito kontraŭ Moldavujo, antaŭ dudek du jaroj. Dolora sperto, pri kiu la situacio en Ukrainujo vekas la rememoron. “Ni ne volas militon. Ni volas pacon. Malfacilas scii kion pensi pri la alfrontiĝo kun la Okcidento, sed Rusujo helpas nin. Mi esperas, ke paco baldaŭ revenos en Ukrainujo.”

Pro sia geografia situo, Ĉednestrio prezentas gravan demandon por Rusujo, kiu firme decidis ĉirkaŭdigi la etendiĝon de la Eŭropa Unio kaj la NATO en la landoj de la eksa Sovet-Unio. Por Artem Filipenko, kiu estras dependejon de la Ukraina Nacia Instituto de Strategiaj Studoj en Odeso, “La Ĉednestrianoj nekontesteble estas favoraj al la rusoj. Iliaj regantoj konsideras, ke la asoci-interkonsento liganta Moldavujon al la Eŭropa Unio ne favoras la interesojn de ilia lando”.

Laŭ iuj, Rusujo aplikas similan strategion en Ĉednestrio kaj en la oriento de Ukrainujo, kie la memproklamitaj “Popolaj Respublikoj” de Donecko (DNR) kaj Lugansko (LNR) secesiis la 7-an kaj 27-an de aprilo 2014, substrekas Kamil Calus, esploristo en la Center for Eastern Studies de Varsovio: “Moskvo ne intencas subteni la sendependiĝon de Ĉednestrio, nek ties integriĝon en la rusan Federacion. Male, Rusujo volas, ke ĝi restu en federacia Moldavujo. Uzi Ĉednestrion por gardi piedon en Moldavujo, cele domini la tutan landon kaj malhelpi ke ĝi turnu sin al Okcidento. Tio validas same por la novaj respublikoj de Donbaso. Moskvo deziras, ke ili estu membroj de federaciigita Ukrainujo. Rusujo tiel povos provi uzi ilin por bloki la integradon de Ukrainujo en organizaĵoj kiaj la Eŭropa Unio kaj la NATO.”

La strategio de federaciigo

LA “KOZAK-MEMORANDO*” de 2003 prilumas la rusan strategion: tiu propono de solvo de la konflikto permesas al Ĉednestrio vetoi kontraŭ ĉiuj gravaj decidoj de Chisinau. La riglado estas garantiata pro la senato-konsisto de estonta Federacia Respubliko de Moldavujo, kie Ĉednestrio kaj [Gagaŭzujo] — alia regiono survoje al secesio — elektus dek tri senatanojn el dudek ses. La memorando ankaŭ laŭleĝigas la dismeton de la rusaj trupoj sur la teritorio de tiu hipoteza federacia ŝtato, de ĝia kreado ĝis 2020. Laŭ Calus, kun tia statuso, Moldavujo havus nulan ŝancon eniri en la eŭropajn aŭ atlantikajn instituciojn.

* Rusa projekto, ne ratifita, de memorando pri la organiz-principoj de unuiĝinta ŝtato en Moldavujo, 17-a de novembro 2003, www.stefanwolff.com/files/ Kozak-Memorandum.pdf

La volo apliki tiun strategion al Ukrainujo aperis la 30-an de marto 2014, kiam s-ro Sergueï Lavrov, la rusa ministro pri eksterlandaj aferoj, petis ke “Usono kaj ties eŭropaj partneroj akceptu lian proponon doni al la rusparolantaj regionoj oriente kaj sude de Ukrainujo larĝan aŭtonomecon rilate al Kievo*.

* Simon Tisdall, “Russia sets tough conditions for diplomatic solution in Crimea”, The Guardian, Londono, 30-a de marto 2014.

Sed, laŭ raporto verkita en decembro 2014 de la finlanda Instituto pri internaciaj aferoj, la ukraina registaro ja estis preta malcentralizi, tio estas etendi la regopovon de la lokaj komunumoj, sed ne modifi la konstitucian strukturon de la lando*.

* András Rácz kaj Arkady Moshes, “Not another Transnistria: How sustainable is separatism in Eastern Ukraine?”, The Finnish Institute of International Affairs, Helsinko, decembro 2014.

Ĉednestrio restas tamen tre diferenca de la Donbas-regiono, nun detruata de milito. Tiu lasta havas dekoblan loĝantaron, posedas komunan landlimon kun Rusujo kaj ne entenas, almenaŭ oficiale, rusajn trupojn. Male al Ĉednestrio, la ĉefaj gasoduktoj, kiuj provizas Ukrainujon ne trapasas la secesiajn teritoriojn, senigante tiel la porrusulojn de la regiono je konsiderinda atuto en la intertraktado*. En Donbaso, la bezonoj koncerne militistan kaj financan helpon el Rusujo estas multe pli grandaj ol tiuj de Ĉednestrio. Ĉiuj tiuj faktoroj igas Donbason regiono pli malfacile mastrumebla, en kadro de frostigita konflikto. Sed la ekzemplo de Ĉednestrio montras, ke Moskvo povas kontentiĝi pri provizoraj kaj nestabilaj situacioj, manke de serioza ekkonsidero de ĝiaj strategiaj interesoj fare de la okcidentanoj.

* Jam citita.

Jens MALLING

La grandaj etapoj de tempesta rilato

Inter Usono kaj Irano, ĉu la tempo de malamo jam pasis?

La perspektivo de interkonsento pri la irana atom-industrio povas esperigi eblan varmiĝon de la rilatoj inter Tehrano kaj Vaŝingtono. Eĉ sen iri ĝis renaskiĝo de la malnova alianco, kiu ekzistis dum la monarĥio-periodo (periodo de la ŝaho), tiu alproksimiĝo povus redisdoni la strategiajn kartojn en Proksim-Oriento. Sed kondiĉe ke ambaŭ partioj konsentu forgesi sian reciprokan malfidon.

IRANO POVOS fariĝi “tre prospera regiona potenca lando” se ĝi sukcesos interkonsenti pri sia atomprogramo kun la landoj de la tiel nomata “G5 +1” (Usono, Rusujo, Ĉinujo, Francujo, Britujo kaj Germanujo) asertis antaŭ nelonge s-ro Barack Obama*. Neniam antaŭe la usona prezidanto tiom klare sugestis, ke la demando de la intertraktado pri la irana atom-industrio multege transpasas la demandon pri la centrifugaj maŝinoj kaj pri la uranio-densigo. La reveno de Tehrano sur la proksim-orienta politika scenejo ne nur transformus la rilatojn inter la du landoj, ĝi fundamente redesegnus la geopolitikan mapon de la regiono.

* Intervjuo ĉe la radio National Public Radio, 29-a de decembro 2014.

La vojo al interkonsento pri la irana atomprogramo restas plena je obstakloj. Ambaŭ partioj, kiuj havis tro malproksimajn poziciojn, jam dufoje devis plilongigi la intertrakto-periodojn. Sed la vojo, kiu povus konduki al renovigo de la rilatoj inter Usono kaj Irano estas ankoraŭ pli longa kaj serpentuma. Estos malfacile transpaŝi la suferojn kaj humiligojn, kiujn ili kaŭzis unu al la alia. Estus tro longe listigi la ambaŭflankajn kulpojn. Sed kelkaj ekzemploj eble sufiĉos por doni ideon pri la amplekso de la malfido kaj la perfido-sento ambaŭflanke spertitaj.

Oni ofte forgesas, ke la rilatoj komenciĝis en vere plej bonaj kondiĉoj. Usono, kiu liberiĝis el la jugo de Londono post sendependa milito, ofte montris simpation al tria-mondaj landoj, kiuj rezistis al la koloniado. Kelkfoje la aferoj eĉ pli antaŭeniris. En la kazo de Irano ekzemple, du usonanoj firme decidis engaĝiĝi favore al ties demokratiigo kaj sendependo. La unua, Howard Baskerville, eĉ pagis per sia vivo la fakton, ke li defendis la rajton de irananoj havigi al si konstitucion.

La ambicioj de la ŝaho

BASKERVILLE, kiu estris grupon de studentaj volontulaj batalantoj por defendi la konstitucian demokration naskiĝantan en Persujo (malnova nomo de Irano) kontraŭ la armeo de la reganta dinastio Qadjar*, estis mortigita de kaŝpafisto en Tabrizo, la 19-an de aprilo 1909. Li estas entombigita en la kristana armena tombejo de tiu urbo en nord-okcidento de Irano. Ankoraŭ nun multaj irananoj respektegas lian memoron. Multaj lernejoj kaj stratoj portas lian nomon.

* La dinastio Qadjar regis de 1796 ĝis 1925.

La alia usonano estis William Morgan Shuster. Nomumita ĝenerala trezoristo de la persa parlamento, li estis taskita administri la financan situacion de la lando dum la tumultaj jaroj de la konstitucia revolucio (1905-1911). Li rapide fariĝis pasia defendanto de Persujo, kiun la britoj kaj la rusoj provis finance faligi. Submetita de tiuj al grandaj premoj, Shuster finfine estis devigita eksiĝi. Reveninte en Usonon li rakontis sian sperton en “The Strangling of Persia” (la strangolo de Persujo). Lia kondamno de la rusaj kaj britaj enmiksiĝoj estis trafe akra. Tiun libron li dediĉis al la “popolo de Persujo”.

La kontraŭkolonia politiko de Vaŝingtono kaj la ofero de Baskerville kaj la engaĝiĝo de Shuster igis Usonon alt-estimata lando de multaj Irananoj. Ĉio tamen ŝanĝiĝis en 1953, kiam la Central Intelligence Agency (CIA), kunlabore kun la britaj sekretaj servoj, forpelis el la regposteno la demokrate elektitan ĉefministron, Mohammad Mossadegh, kiu decidis naciigi la petrol-industrion. La puĉo de la 19-a de aŭgusto 1953 restarigis la ŝahon Mohammad Reza Pahlavi sur la trono kaj mortigis la ĵus naskiĝintan demokration*. Rehavinte sian povon, tiu ĉi intensigis la ŝtatan subpremon por elimini ĉiun potencialan minacon kontraŭ lia reĝimo.

* Vd Mark Gasiorowski, “Quand la CIA complotait en Iran”, Le Monde diplomatique, oktobro 2000.

Por multaj irananoj, en tiu momento Usono perdis sian senkulpecon. Endiginte, en unua tempo, la britajn strebojn regi Iranon kaj ties resursojn, Vaŝingtono tiam alianciĝis al tiu kolonia potenc-lando, por senigi la landon je ĝia rajto je memdecido.

La kreskantan oponon al la reĝimo akompanis la sento, same kreskanta, ke la monarĥio restis staranta nur danke al la usona subteno, kaj ke tiu lando havis troan influon al la internaj aferoj de la lando. Oni riproĉis al la ŝaho, prave aŭ ne, ke li vendis la sendependon de sia lando; tiu akuzo fariĝis kuniga ekkrio, tre mobiliza inter la oponantoj al la reĝimo. Ĝia eĥo fariĝis aparte forta post kiam la ŝaho subskribis la Status of Forces Agreement (SOFA) (Interkonsento pri la statuso de la armeaj fortoj) kun Usono en 1964, kiu donis la diplomatian imunecon al la usona armea personaro en Irano. La plej drasta kritikanto de la ŝaho, la ajatolo Ruhollah Ĥomejni, kiu dekkvin jarojn poste kondukis la revolucion kontraŭ la ŝaho, kvalifikis la SOFA “leĝo de kapitulaco”.

Mohammad Reza Pahlavi estis ambicia viro, kiu volis fari el sia lando regionan potenc-landon. Sed, por atingi tiun celon, necesis ne nur, ke Irano povu sin apogi sur fortaj armeo kaj ekonomio; ankaŭ necesis ke la grandpotencaj ŝtatoj restu ekster Proksim-Oriento. En 1971, Britujo decidis retiri ĉiujn siajn trupojn, kiuj ĉeestis oriente de Suezo. Tiel longe dum Usono kaj Rusujo ne cedis je la tento okupi la spacon lasitan de Britujo, Irano povis esperi fariĝi la grandpotenca ŝtato de la okcidenta Azio.

Dum Usono estis koncentrita je sia interveno en Vjetnamujo, la ŝaho kaptis belan okazon. Interkonsento kun la administracio de prezidanto Richard Nixon igis Iranon kaj Saudan Arabujon la respondeculoj de sekureco en la Persa Golfo, tiel ebligante al Usono resti esktere. Tiu politiko, tiel nomata “de la du apogkolonoj”, reale estis la politiko de unusola kolono, Irano.

Atinginte tiun esencan celon Mohammad Reza Pahlavi donis al si kiel duan celon, certiĝi ke nek Sovet-Unio nek Usono trovu pretekston por denove restigi trupojn en la Golfo. Li de tiam konsideris Usonon, kaj ne nur Sovet-Union, kiel potencialan konkuranton.

Kreskanta alfrontiĝo

MEZE DE la 1970-aj jaroj, usonaj respondeculoj private bedaŭris, ke la ambicioj de la irana monarĥo fariĝis nun neregeblaj. Sed, tiel longe kiel Irano restis solida aliancano kontraŭ komunismo, la megalomanion de la ŝaho, kvankam probleman, eklipsis la pli serioza minaco prezentata de Sovet-Unio.

Kiam la revolucio eksplodis en 1978, la rezervo de bonvolo, kiun Vaŝingtono profitis en Irano estis tute elĉerpita. Por multaj usonanoj, la revolucio estis direktata tiom kontraŭ la ŝaho kiom kontraŭ Usono. Kiam la prezidanto James Carter permesis al la ŝaho rifuĝi sur la usonan teritorion por esti enhospitaligita, maldekstraj iranaj studentoj atakis la usonan ambasadejon, la 4-an de novembro 1979. Ili prenis kvindek du usonajn diplomatojn kaj civilulojn kiel ostaĝojn, postulante de s-ro Carter, ke li resendu la ŝahon en Iranon por esti tie juĝata.

Tio, kio por tiuj studentoj devis verŝajne daŭri kelkajn tagojn, transformiĝis en krizon daŭrontan kvarcent kvardek kvar tagojn. Komplikante la aferon, milita operacio kondukita en aprilo 1980 por liberigi la ostaĝojn rezultigis fiaskon. El ok senditaj helikopteroj, tri paneis kaj la misio estis nuligita. Sed, dum la transport-aviadiloj foriris el la zono, unu el ili koliziis kun unu el la helikopteroj, mortigante ok usonajn soldatojn en la irana dezerto.

Ĉiutage, en la vesperaj novaĵoj, la usonanoj sekvis la sorton de siaj diplomatoj. Tiu krizo de la ostaĝoj rapide fariĝis nacia traŭmo, kiu faciligis la venkon de s-ro Ronald Reagan kontraŭ s-ro Carter ĉe la prezidanta elekto de novembro 1980. Evoluanta lando de Proksim-Oriento trafanta Usonon per tia humiligo, tio ja estas malofta afero. Reciproka indigno tiam leviĝis. La geopolitika konflikto, kiu jam anonciĝis dum la lastaj jaroj de la ŝaho-reĝimo, akiris fortan emocian dimension.

Post la revolucio, Irano malkaŝe oponis Usonon, sen tamen aliĝi al la soveta tendaro. La reĝimo de Ruhollah Ĥomejni kundividis la ambicion de la ŝaho fari el la lando regionan gvidanton. Sed li volis atingi tiun celon por certigi popolan subtenon en la islama mondo. Oponanta al ĉia alianco kun Usono aŭ Israelo, Tehrano lokis sin sur rekta vojo al kolizio kun Vaŝingtono.

La Reagan-registaro provis venki kaj puni la iranajn revoluciulojn. Kiam Saddam Hussein invadis Iranon en septembro 1980, Vaŝingtono ne ploris. Ankoraŭ nun, multaj iranaj respondeculoj opinias, ke la iraka prezidanto atakis Iranon laŭ ordono de Vaŝingtono. Eĉ sen kredi tion, estas fakto, ke Vaŝingtono subtenis Hussein, kiu aĉetis armilojn el Rusujo kaj Francujo. Tiu subteno intensiĝis kun paso de la jaroj. En 1986, Usono ne nur provizis al Irako militgravajn informojn, sed ĵus publikigitaj dokumentoj de la CIA pruvas, ke Vaŝingtono ja sciis, ke Hussein uzis kemiajn armilojn. Por multaj irananoj, la kulpo de la usonanoj subtenantaj la irakan militan kampanjon estas ankoraŭ pli grava ol la puĉo de 1953, almenaŭ pro tio, ke tiu milito kostis ĉirkaŭ milionon da mortoj al ilia lando,(kontraŭ tricent mil por Irako). La streĉitaj rilatoj inter Vaŝingtono kaj Tehrano rapide fariĝis faktoro de nestabileco, eĉ se la “Irangate” montris, ke tiuj rilatoj estas pli ambiguaj ol ŝajnas (vd “La skandalo de la Irangate”). La tuta regiono, de Libano ĝis la Golfo, fariĝis la ludtereno de ilia rivaleco.

Estis ankaŭ momentoj, kiam la rilatoj inter ambaŭ landoj estus povintaj laŭiri alian kurson. Post la fino de la milito Irako-Irano en 1988, kaj la morto de ajatolo Ĥomejni en la posta jaro, Tehrano estis malfortigita, izolita kaj ankoraŭ pli malproksima de sia celo esti regiona aŭtoritatulo ol en la komenco de la revolucio. Ruinigita pro okjara milito, ĝi ne plu havis aliancanojn, monon, kaj eksterlandaj investoj tute mankis.

La tiama prezidanto Haŝemi Rafsanĝani volis plibonigi la rilatojn kun Vaŝingtono. Li opiniis, ke la kreado de zono de komuna ekonomia intereso faciligus politikan interkonsenton. Tial, en 1994, la unua kontrakto pri la irana petrolo donita al eksterlanda kompanio de post la revolucio estis por Conoco, usona giganta petrol-kompanio. La simbolo ne povis esti pli forta.

Daŭranta venĝemo

SED LA AFEROJ ne okazis kiel antaŭvidite. Kvankam en la 1980-aj jaroj, Israelo alpremis Usonon, por ke ĝi restarigu ligojn kun Tehrano, Tel-Avivo nun estis turniĝinta aliflanke; ĝi premis Usonon sankcii kaj izoli Iranon. La projekto de interkonsento kun Conoco estis la unua viktimo de tiu ŝanĝo. Forte premata de la usona Kongreso, la prezidanto William Clinton elsendis du ordonojn (la 15-an de marto kaj la 6-an de majo 1995), malpermesantajn ne nur la petrol-kontrakton kun Conoco, sed ankaŭ ĉiujn komercajn interŝanĝojn kun Irano, akuzata subteni terorismon.

La registaro de Rafsanĝani estis konsternita. Vaŝingtono rifuzis la etenditan manon. La rilatoj inter ambaŭ landoj ankoraŭ pli malboniĝis. La postan jaron, la usona Kongreso voĉdonis novajn sankciojn kontraŭ Tehrano, celante la landojn, kiuj estis investantaj en la sektoro de irana energio. Spite al kelkaj mallongaj heliĝoj ĉe la fino de la dua mandato de s-ro Clinton, reciproka malfido nur kreskis.

Poste, kiam la administracio de s-ro George W. Bush decidis ataki la talibanojn en Afganujo — reĝimo malamata de Irano-, Tehrano kaj Vaŝingtono iniciatis vastan konsultiĝon politikan, armean kaj pri sekretaj informoj. Laŭ s-ro James Dobbins, kiu estis la sendito de la prezidanto Bush en Afganujo dum la monatoj kiuj sekvis la atencojn de la 11-a de septembro, Irano ludis decidan rolon, helpante la adopton de la nova Konstitucio post la falo de la taliban-reĝimo. Multrilate, Tehrano helpis Vaŝingtonon gajni pacon en tiu lando, esperante ke tiu helpo kontribuos malfermi novan ĉapitron de la uson-iranaj rilatoj. Sed, malgraŭ ke la uson-irana kunlaborado rezultigis la 5-an de decembro 2001 la subskribon de la interkonsentoj de Bonn pri la kunveno de konstitucia asembleo en Afganujo, la prezidanto Bush, ses semajnojn post la subskribo, enskribis Iranon sur la listo de la landoj de la “Malbono-akso”, apud Irako kaj Nord-Koreujo, akuzataj subteni terorismon kaj evoluigi amasdetruajn armilojn. Tio, en la rigardo de Tehrano, estis perfido, kaj sekve konsiderinde malfortigis la subtenantojn de “etendita mano al Usono”. Tiuj, kiuj elektis fidi la usonanojn pagis altan koston pro tio.

Tamen, antaŭ ol la irana reformista prezidanto Mohammad Ĥatami (1997-2005) forlasis sian funkcion, Irano adresis senprecedencan akordigan agon al la Bush-administracio. En 2003, unu jaron post la parolado de la usona prezidanto pri la “Malbono-akso”, Tehrano submetis al Vaŝingtono projekton de ĝenerala intrertraktado, pere de la svisa ambasadoro en Irano. Ĝi proponis travidebligi sian atom-programon, kunlabori en Irako, senarmigi la militantan libanan grupon Hizbulaho kaj nerekte agnoski Israelon — ĉio tio interŝanĝe kun la forigo de la sankcioj kaj la agnosko de ĝiaj armeaj interesoj en la regiono.

La Bush-administracio ne vidis intereson redukti la streĉojn kun Irano. La propono do estis rifuzita, kio fortikigis la konvinkon, en Tehrano, ke la fincelo de Vaŝingtono estas renversi la iranan registaron kaj fari el la lando klientan ŝtaton sen reala povo. Same kiel antaŭe, la forĵeto de tiu bonvola signo rezultigis konfido-perdon kaj kreskon de la malkonsentoj, paroksismigitaj de la ripetataj militemaj paroladoj de la prezidanto Mahmud Ahmadineĵad (2005-2013). Ĉi-foje la konsekvencoj estis ankoraŭ pli gravaj.

Timante, ke Irano estos la venonta atakcelo, Tehrano decidis maksimume pagigi al Usono ĝian okupadon de Irako kaj ĉeesto en Afganujo. Dum ĝi estas enŝlimigita en tiuj ŝlimejoj, ĝi ne povos ataki Iranon: tiel rezonis la iranaj decidantoj.

Vaŝingtono atribuas al Tehrano la respondecon pri la improvizitaj eksplodiloj, kiuj mortigis centojn da usonaj soldatoj en Irako kaj Afganujo. Tiuj armiloj estis efike uzataj kaj de la iraka rezist-movado kontraŭ okupado, kaj de la talibanoj. La kolero kaj venĝemo estas grandaj en la Pentagono, aparte inter la altaj funkciuloj, laŭ kiuj Irano respondecas pri la morto de iliaj kamaradoj. Tiu kolero ne estas malnova, male al tiu estigita de la ostaĝ-krizo; en la menso de la usonaj militistoj, tiuj vundoj ne estas fermitaj.

Sur tiu komplika fono, markita de suferoj, Usono kaj Irano nun devas akcepti konstrui komunan estontecon. La malfido grandas ambaŭflanke, sed ĝi verŝajne estas pli profunda flanke de Irano, pro du simplaj kialoj. Unue, Irano estas la plej vundebla partio. Due, eĉ supozante, ke la decidantoj de ambaŭ landoj eltiras la lecionojn de la pasinto kaj sukcesos transpasi sian ambaŭflankan skeptikecon, restas ke unu persono spertis ĉiun el la momentoj ĵus elvokitaj: la plej alta gvidanto Ali Ĥamenei. Neniu reganto, el iu ajn flanko, portas surŝultre same pezan ŝarĝon kiel la Plejalta Gvidanto de la reĝimo. Kaj neniu gvidanto sentas pli da malfido al la usonanoj ol li.

Al profitdona militpaŭzo

SE TIU MURO de malfido estus faligita, kaj se interkonsento pri atom-industrio estus subskribita, la konsekvencoj por la regiono povus esti same pozitivaj kiel la efikoj de la uson-iraka malamikeco estis negativaj. Pro ilia malfacila historio, la du partioj verŝajne ne povos tuj fariĝi oficialaj partneroj aŭ aliancanoj. Sed, kiel deklaris antaŭ nelonge s-ro Ali Shamkhani, la sekretario de la nacia sekurec-Konsilio, ambaŭ ŝtatoj “povas konduki tiel, ke ili ne elspezu sian energion unu kontraŭ la alia*. Irako kaj Afganujo ne estus hodiaŭ en tiom malbona situacio se Usono kaj Irano estus atingintaj tiun konkludon multe pli frue.

* Financial Times, Londono, 22-a de decembro 2014.

Kompreneble, tiu militpaŭzo ne kaŭzus solvadon de ĉiuj konfliktoj en la regiono. La geopolitika konkurado inter Irano, Sauda Arabujo kaj Israelo daŭre havos malstabiligan efikon. Sed, dum la streĉaj rilatoj inter Vaŝingtono kaj Tehrano akrigas tiujn konfliktojn, pacigitaj kaj konstruivaj rilatoj kontribuus ilin mildigi. Se ambaŭ ŝtatoj ĉesus “elspezi sian energion unu kontraŭ la alia”, oni povus ankaŭ esperi, ke ili sukcesus malfunkciigi la internan militon en Sirio. Konsiderante, ke la sunaistaj ĝihadistoj, la Organizaĵo de la Islamisma Ŝtato (OIŜ) kaj aliaj agantoj de la radikala islamisma medio prezentas la plej gravan minacon ne nur por la regiona stabileco, sed ankaŭ por la iranaj kaj usonaj interesoj en la regiono, komunaj imperativoj povus alproksimigi Vaŝingtonon kaj Tehranon. Tio helpus ilin transpasi sian reciprokan malfidon, kaj instigus ilin iri trans simplan militpaŭzon. La komuna agado de ambaŭ landoj en Irako por, samtempe, peli for la eksan ĉefministron Nuri Al-Maliki, kaj milite alfronti la Organizon de la Islamisma Ŝtato, montras, ke tio eblas.

Tiuj perspektivoj povos esti esplorataj nur se ambaŭ partioj sukcesos unue trovi akcepteblan solvon pri la sakstrato de la irana atom-industrio. Tiam malfermiĝos la venonta ĉapitro de la rilatoj inter ambaŭ landoj, kun siaj avantaĝoj kaj malavantaĝoj.

Trita PARSI

Kronologio — Sinsekvo de internaj enmiksadoj

1856. Britujo trudas la agnoskon de Afganujo kaj la cedon de la provinco Herat fare de Persujo.

1871. Sub la influo de sia ĉefministro, Nasradine Chah iniciatas serion de fundamentaj reformoj.

1906. Konstitucia Revolucio: kreado de Parlamento (Majlis) kaj adopto de la unua Konstitucio de la lando, kiu finas la absolutan monarĥion.

1907. Rusujo kaj Britujo dividas Persujon en tri influzonoj.

1909. Kreado de la Anglo-Persian Oil Company (Anglo-persa Petrol-Kompanio). Suspendo de la Parlamento.

1914-1918. Britujo okupas parton de Persujo, kiu ricevos la nomon “Irano” en 1934.

25-a de aŭgusto 1941. La britaj trupoj invadas la sudon kaj okcidenton de Irano, dum Sovet-Unio okupas la nordon. Reza Chah estas devigata abdiki favore al sia filo, Mohammad Reza Pahlavi.

19-an de aŭgusto 1953. Militista puĉo instigita de la usona CIA kaj la britaj sekretaj servoj renversas la registaron de Doktoro Mohammad Mossadegh, post kiam li naciigis la Anglo-Iranian Oil Company.

Novembro 1964. La Ajatolo Ruhollah Ĥomejni estas ekzilita.

1-a de aprilo 1979. Proklamo de la Islamisma Respubliko.

1980-1988. Milito inter Irano kaj Irako ekigita de Saddam Hussein.

1995. La prezidanto William Clinton malpermesas ĉiun komercan interŝangon kun Irano.

Decembro 2006. La Sekurec-Konsilio de la Unuinĝintaj Nacioj voĉdonas la rezolucion n-ro 1737, kiu malpermesas vendi al Irano atoman kaj balistikan materialon aŭ teknologion.

24-a de novembro 2013. En Ĝenevo, subskribo de prepara interkonsento pri la irana atom-programo inter Irano kaj la ŝtatoj de la tiel nomata “G5 + 1”.

24-a de novembro 2014. Pluvalidigo de la provizora interkonsento kaj plilongigo de la diskutoj ĝis la 31-a de marto 2015 por interkonsento pri la ĝeneralaj politikaj orientiĝoj kaj ĝis la 1-a de julio 2015 por la definitiva teksto.

Hugo Chávez, Dio kaj la revolucio

Ne publikigitaj memoraĵoj pri la bolivara gvidinto

Karakaso anoncis, meze de februaro, la fiaskigon de provita ŝtatrenverso. Malgraŭ tiaj eventoj, la ĉefa minaco por la estonteco de la bolivara procezo venas de interne: la korupto (vidu la raportaĵon de Ladan Cher: Venezuelo, subfosata de la spekulado) Tiu kontraŭagas la revolucian etikon, kiun la prezidinto Hugo Chávez, forpasinta en 2013, postulas en libro de interparoladoj kun Ignacio Ramonet, el kiu ni prezentas ĉi tie eltiraĵon.

Kia estas via koncepto de revolucio?

Mi pensas, ke revolucio devas esti io tre konkreta. Unu el la eraroj faritaj en la pasinteco dum multaj revoluciaj provoj estas, ke ili limigis sin al la teoria aspekto. Ili donis ekscesan gravecon al la ellaborado de teorio kaj tre malmulte al la praktika dimensio. Kaj mi kredas, ke revolucio postulas, sen ajna dubo, grandan dialektikan klopodon de teoriigo, sed ankaŭ de praktiko. Kaj mi iros pli antaŭen: mia konvinko estas, ke la praktiko faras fundamente tion, kio revolucio vere estas aŭ ne estas. Tio, kio ŝanĝas la realon, estas la “transforma praktiko”; almenaŭ tio estas la sperto, kiun ni travivas ĉi tie, en Venezuelo, ekde 1999.

Iuj kontraŭuloj riproĉas al vi, ke vi volas konstrui la socialismon sen la eksplicita konsento de la popolo.

Ili provas konfuzi la publikan opinion. Ili ne ĉesas ripeti, ke mi enkondukas kontraŭleĝe reformon [de la konstitucio] kiu estis rifuzita de la popolo” [en la referendumo de la 2-a de decembro 2007]. Ili diras, ke mi provas enkonduki la socialismon, kvankam la popolo diris “ne” al la socialismo ... Tio ne estas vera. Memoru ke la ideologia bazo de mia prezidant-kampanjo de 2006 estis la Nacia Projekto Simono Bolivaro. Mi traveturis la tutan Venezuelon kun tiuj ideoj, klare ripetante al la elektontoj: “Ni iras la vojon de socialismo!”; mi diris tion milionon da fojoj. Kaj mi gajnis tiun prezidantelekton [de la 3-a de decembro 2006] per 63 elcentoj de la voĉoj. Dum la elektokampanjo kaj dum la tuta jaro 2006 mi difinis plej klare la fundamentajn sep strategiajn aksojn de la Unua Socialisma Plano de la nacio. Ni eĉ publikigis broŝuron, “Programo de la registaro de la kandidato Hugo Chávez, septembro 2006”, kaj milionoj da ekzempleroj estis distribuitaj.

Ĉu vi povus memorigi kiaj estis tiuj sep strategiaj aksoj?

La sep strategiaj aksoj por la Nacia Projekto Simono Bolivaro kaj la Socialisma Venezuelo estas: 1. la nova socialisma etiko; 2. la plej alta socia feliĉo; 3. sur politika nivelo, la revolucia protagonisma demokratio; 4. la socialisma produktadmodelo; 5. la nova nacia geopolitiko; 6. Venezuelo kiel energi-potenco; 7. la nova internacia geopolitiko. Neniu povas diri, ke li ne sciis ke voĉdonante por mia kandidateco en 2006 li voĉdonis por vojo al la socialismo. Tiu procezo estis ĉiam travidebla. Ni mensogus al ni mem, se ĝi ne estus tia. Travidebla kaj laŭleĝa. Ĉi tie ĉio fariĝas en la strikta kadro de la konstitucia leĝeco. Mi neniam faris — kaj neniam faros — decidon, kiu ne estus en la kadro de la bolivara konstitucio. Tio estas elementa demando de politika etiko.

Kio estas por vi la socialismo?

Rómulo Gallegos* skribis: “Venezuela ebenaĵo, ĉio en horizontoj kiel la espero, ĉio en vojoj kiel la volo.” Por mi, la socialismo estas kiel la venezuela ebenaĵo: tuta horizonto, tuta vojo, kiel nia volo, kiel nia persistemo. Kaj mi aldonas: nian socialismon devas inventi ni mem.

* Rómulo Gallegos (1884-1969), verkisto kaj ŝtatisto. Aŭtoro de la romano Doña Bárbara (1929), konsiderata kiel la ĉefverko de la venezuela romano de la 20-a jarcento, sed pro kiu li devis ekziliĝi dum la diktatoreco de Juan Vicente Gómez. Ministro pri publika instruado en 1936, li fariĝis prezidanto de Venezuelo en februaro 1948 (kandidato de la partio Demokratia Agado), antaŭ ol esti renversita naŭ monatojn poste, la 24-an de novembro 1948, de militista puĉo de la generalo Marcos Pérez Juménez.

En kiu senco?

En la senco, ke ekzistas — la historio montras tion — pluraj socialismoj, kaj ke Venezuelo kaj la venezuela socio posedas tre apartajn ecojn. Ni ne volas apliki dogmojn konceptitajn por aliaj situacioj, en aliaj kuntekstoj. Tio, kion ni estas inventantaj — ĉi tie kaj nun — tio estas la maniero interplekti du aferojn: unuflanke, novan socialismon; aliflanke, venezuelan socion en plena mutacio. Interplekti ilin dialektike, por ke unu modifu la alian kaj reciproke. Tiu okazanta duobla transformado estas tio, kion ni komprenas sub bolivara revolucio.

Pri tio, mi ŝatus scii, kian rilaton vi faras inter la bolivara revolucio, la socialismo kaj la nacia sendependeco. Vi efektive multe insistas pri la “nacia” karaktero kaj pri la graveco de la armitaj fortoj.

Mi provos starigi rilaton inter tiuj tri konceptoj. Sur la vojo de disvolvado venas momento, kie la popoloj troviĝas antaŭ vojdisiĝo kaj devas elekti inter du vojoj: tiu de la kapitalismo aŭ tiu de la socialismo. Tiuj estas la solaj du vojoj kiuj ekzistas. Ni elektis la socialismon. Sed, kie mi diris al vi, la socialismo havas siajn proprajn variaĵojn kaj ni ne volas kopii ian socialisman modelon; ni volas inventi nian modelon. Mi ne estas teoriulo; mi estas nek Lenino, nek Markso, nek Mariátegui*. Sed mi ŝatas studi, legi, pensi, kaj mi disvolvis kelkajn konceptojn per tio ke mi inspiriĝis de grandaj venezuelaj, latinamerikaj aŭ universalaj intelektuloj: Simono Bolivaro, granda antaŭsocialisma pensisto; Simón Rodríguez*, kiu verkis mirindan verkon, Luces y virtudes sociales (“Sociaj lumoj kaj virtoj”), en kiu li kritikis la kapitalismon, la spekuliston, kaj lanĉas fundamentajn ideojn de socialisma projekto por Sudameriko; la brazilano José Inácio de Abreu e Lima*, alia fekunda socialisto; kaj kompreneble Kristo, la vera Kristo, la revoluciulo, la plej granda socialisto.

* José Carlos Mariátegui (1894-1930), perua filozofo konsiderata kiel unu el la plej influaj latinamerikaj marksistaj pensuloj; aŭtoro de Sep eseoj de interpretado de la perua realo (1928), li estas unu el la fondintoj de la Komunista Partio de Peruo. — Lia verko Sep eseoj de interpretado de la perua realo aperos ĉi-jare (2015) ĉe la Monda Asembleo Socia (MAS) en la Esperantigo de Franklin Montenegro-Rodas. -vl
* Simón Rodríguez (1769-1854) venezuela filozofo kaj pedagogo, mentoro de Bolivaro. Dum sia longa ekzilo en Eŭropo (1801-1823) li nomis sin Samuel Robinson.
* José Inácio de Abreu e Lima (1794-1869), brazila generalo, kiu aktive partoprenis en la sendependigaj militoj de la Granda Kolombio ĉe la flanko de Bolivaro.

Ĉu la mesaĝo de Jesuo estas socialisma?

La aŭtenta kristanismo estas unu el la ĉefaj fontoj de la morala socialismo. La socialismaj valoroj resumiĝas en ordono de Jesuo: “Amu vian proksimulon kiel vin mem. Amu unu la alian.” La plej supra valoro de la socialismo estas la amo. La kapitalismo estas sinonimo de ambicio, de egoismo; pro tio la malamo povas ekzisti inter fratoj, kiuj ĉesas esti tiaj, ĉar inter ili unu ekspluatas la alian. En la kapitalismo ĉiu homa estulo estas konsiderata kvazaŭ objekto aŭ varo. La slogano de la kapitalismo estas: “Savu sin kiu povas!” Dum tiu de la socialismo estus: “Ni savu nin ĉiuj! Unu en la brakoj de la alia, kiel fratoj.” Amo kontraŭ malamo. La etika socialismo. Tio devas tratrempi la tutan konduton de la nova revolucia civitano. Necesas ŝanĝi la pensmanieron. “Sen ŝanĝo de la menso, diris Trocko, ne povas okazi transformiĝo de la homo.” Nur tiel povas aperi la “nova homo” postulata de Che Guevara; la socialisma homo — viro kaj virino, kompreneble — de la 21-a jarcento. Envere ne povas okazi revolucio se ni ne sukcesas la transformadon de la menso. La resto estas duaranga, kiom ajn grava. Pro tio mi vidas la socialismon antaŭ ĉio kiel valoron moralan. Ĝi ne povas esti nur modelo ekonomia; ĝi perdus sian animon.

Kaj pri la sociala nivelo?

Jes kompreneble, ekzistas ankaŭ “sociala socialismo” — pardonu la pleonasmon — bazita sur la batalo por egaleco, por “socio de egaluloj”; luma koncepto de socialismo akceptita de Bolivaro kaj de Angostura*. Ĉiuj projektoj, kiujn ni lanĉis — estas pli ol tridek en la lastaj jaroj — estas, sur socia nivelo, la esenco mem de nia socialisma projekto. Ĝia celo estas eligi la popolon el la malriĉeco kaj krei egalecon ne nur en la leĝo, sed ankaŭ praktikatan en la faktoj. Tio ebligis al ni konstrui socian kirason, kiu protektas la plej malfortaj homoj kaj ebligas al ili eliri el la mizero.

* Parolado de la 15-a de februaro 1819. -pr (pariza redaktejo)

Por vi, la bolivara socialismo havas du dimensiojn: moralan kaj socialan

Ne, ekzistas pliaj frontoj. Krom la morala kaj sociala aspektoj, nia socialismo havas aliajn komponantojn: speciale — tio evidentas — la komponantojn ekonomian kaj politikan. La ekonomia socialismo estas la ŝtatigo de la strategiaj sektoroj de la ekonomio, la disvolvado de la kooperativoj, la partopreno de la laboristoj en ĉiuj niveloj de la organizado kaj mastrumado de la entrepreno, la publika banko, ktp. Kie troviĝas la socialismo politika? En la demokratio. Ne la demokratio burĝa aŭ liberala, sed la demokratio “partopreniga kaj protagonisma” difinita en nia konstitucio.

Ĉu ekzistas kromaj komponantoj?

Jes, nia socialismo havas ankaŭ dimension teritorian. Ni parolas pri “socialismo geografia”, ĉar ekzistas teritoriaj maljustaĵoj, malegalecoj laŭ la spacoj. Kaj ni devas stimuli radikalan komprenon de la geografio, pli viglan, transforman. La teritorio ne estas io inerta; ni devas imagi teritorian socialismon. Kaj fine, laŭ mi, nia socialismo havas ankaŭ komponanton armean. La armitaj fortoj partoprenas, kune kun la popolo, en la konstruado de la nacia projekto; ne nur per tio ke ili garantias tiun nacian projekton, sed ankaŭ, efektive, per tio ke ili konstruas ĝin kune kun la popolo, man-en-mane, en profunda civila-militista unio. La nacia sendependeco — por paroli pri tiu tria koncepto — ne penseblas sen tiu kondiĉo, kio estis neniam ebla en la kadro de la dependa kapitalismo — la sola formo de kapitalismo, kiu iam ajn ĉi tie ekzistis. Ni estis kondamnitaj al la malinda situacio de lando dominata, dependa, korupta: kolonio. Tio ĉesis.

Kaj la korupto?

Ni ĉiam kontraŭbatalis ĝin plej severe. Dum la jaroj, kiujn ni pasigis en Yare* ni jam difinis tre konkretan planon por juĝi la koruptitojn restarigante en ĉiuj frontoj la civitanan moralon. Tio estis publike konata.

* Malliberejo de Yare, kie Chávez estis mallibera dum du jaroj sekve al lia provo de ŝtatrenverso en 1992. -pr

Laŭ la komunikiloj, ankoraŭ nun ekzistas korupto ...

Mi koncedas, ke ekzistas korupto, malfeliĉe. Tio veras. Sed aŭdu bone, kion mi diros al vi: malgraŭ la malmultaj klopodoj, kiujn la gazetaro de la oligarĥio antaŭe faris por malkaŝi la korupton, tiu atingis tian nivelon, ke ĝi ŝprucmakulis ĉie... Male, hodiaŭ, la gazetaro — preskaŭ komplete en la manoj de la oligarĥio — serĉas per lupeo la plej etan fakton de korupto, aŭ ĝi inventas aŭ ŝajnigas ĝin ... Kaj ĝi apenaŭ trovas kelkajn kazojn por denunci. En la pasinteco, la instancoj prefere klopodis por maski la korupton. Nuntempe estas la malo. Nia registaro klopodas por malkovri kaj puni la korupton. Dum la jaroj de Carlos Andrés Pérez*, sur la stratoj, la homoj — tion diras la tiamaj enketoj — ne ĉesis plendi: “La korupto mortigas nin!” Hodiaŭ, en la enketoj, la korupto preskaŭ ne aperas kiel kolektiva problemo. Tio estas interesa fakto por pritaksi.

* Carlos Andrés Pérez (1922-2010) ĉefo de la partio Demokratia Agado (membro de la Socialista Internacio), estis prezidanto de Venezuelo de 1974 ĝis 1979 kaj de 1989 ĝis majo 1993, la dato kiam li estis eksigita fare de la Kongreso pro “fraŭdo” kaj “malinda alproprigo”.

Tion ne diras Transparency, internacia organizaĵo ...

Jes, ili akuzas nin ke ni estas la registaro plej korupta kaj diras, ke estas nun pli da korupto. Sed tiu kampanjo estas sistema, partieca kaj malbonintenca. Ĝi estas ĉio alia ol objektiva.

Laŭ la ĵurnalo El Nacional, dum la asembleo de la Interamerika Gazetara Societo (SIP) oni diris, ke “Venezuelo estas la dua plej korupta lando de Latinameriko”*

* El Nacional, Karakaso, 6-a de oktobro 2008.

Tio ne surprizas min. Kaj estas strange ke ili klasis ĝin dua kaj ne unua ... Ĉi tie, ĉiutage, la televido kaj ĉiuj komunikiloj de la oligarĥio parolas pri tio, kion ili nomas la “boliburĝaro”, la novaj riĉuloj ... Kaj tamen, mi insistas pri la fakto, ke tio ne estas zorgo de la popolo. Mi ripetas al vi: en la opini-enketoj, la korupto preskaŭ ne aperas aŭ kun tre malalta elcentaĵo.

Cetere, kvankam la opozicio havas mezume 30 elcentojn da favora opinio, ĝi eĉ ne prezentas la korupton kiel nacian problemon. Kaj oni havas kaŭzojn por supozi, ke tio estus la speco de problemoj, kiujn ĝi montrus ... Envere, eĉ kvankam mi ne havas statistikajn donitaĵon ĉe la mano, mi asertas al vi, ke la korupto notinde malpliiĝis — por komenci ĉe la altaj oficistoj de la registaro. Persone mi estas tre atenta pri la homoj kiuj laboras kun mi: la ministroj, la institucioj, la ŝtataj bankoj ...

Malgraŭ la mankoj, kiom ajn multnombraj, kaj malgraŭ la kelkaj bedaŭrindaj kazoj kiuj povas ankoraŭ prezentiĝi, mi povas al vi certigi, ke la korupto malpliiĝis; tio ne kompareblas ...

... kun la antaŭa nivelo de korupto?

Jes, ne estas ebla komparo. Ĉi tie mem, en la [prezidanta] palaco Miraflores, ekzistis korto, kiun oni nomis la “japana apartamento”, vaste konata. Oni faris tie ĉiajn festojn, aferojn, akceptojn per ĉampano kaj viskio; ekzistis virinoj ... Tio estis Sodomo kaj Gomoro. Mi laboris ĉi tie dum la lastaj monatoj de la jaro 1988 kaj dum preskaŭ la tuta jaro 1989. Mi eniris ĉien, mi observis, mi aŭskultis, mi havis eĉ internan reton de oficiroj kaj de civiluloj; ĝia kiam oni arestis min kaj forpelis min el Miraflores en decembro de 1989. Mi povas certigi vin, ke la korupto atingis la plej altan nivelon de la ŝtato.

Ignacio RAMONET.

Kiel la hiperinflacio nutras korupton

Venezuelo subfosata de spekulado

MALGRAŬ la malabundo, la bretaroj de la butikoj de Karakaso plenas: la komercistoj kompensas la mankon de variaĵo de proponataj produktoj per tio, ke ili amasigas la samajn varojn sur metroj kaj metroj laŭlonge de la bretoj. Sed la vandoplenaj dentopastoj ne tute kontentigas s-inon Cecilia Torres, kiu de pluraj horoj vicostaras kun la espero akiri lakton aŭ lavpulvoron: “Oni devus trovi la magian ŝtonon, kiu transformas dentopaston en lakton”, ironias ŝi.

Laŭ la registaro, la kulpuloj de tiu situacio troviĝas inter la komercistoj kaj grand-importistoj, kiuj sekvas strategion similan al tiu de la ĉilia privata sektoro kontraŭ Salvador Allende komence de la 1970-aj jaroj: krei koleron per senigi la loĝantaron je bazaj produktoj. En februaro 2015 la prezidanto Nicolas Maduro do ordonis polican okupadon de tridek ses magazenoj de la ĉeno de superbazaroj Día a Día kaj la areston de iliaj gvidantoj, suspektataj partopreni en “nutraĵmilito kontraŭ la popolo”.*

* “Maduro ordena la ocupación de los 36 “Practimercados Día a Día”, El Universal, Karakaso, 2-a de februaro 2015.

La malabundo venas sendube pli el la plej forta ekonomia krizo de Venezuelo en la lastaj dek kvin jaroj. Tiu krizo zorgigas eĉ la eksan ministron pri planado de la prezidanto Hugo Chávez (forpasinta en marto 2013), la marksistan ekonomikiston Jorge Giordani: “Ni fariĝis la moko de Latinameriko. Kiam la situacio malbonas, kiam la termometro indikas temperaturon de kvardek gradoj, iuj klarigas al ni, ke kulpas la termometro. [...] Ni devas koncedi, ke ni trairas krizon.”* Koncedi krizon ne sufiĉas por ĝin solvi.* Kontraŭbatali la nigran merkaton pri la komerco de la devizoj, tio, male, povus kontribui al tio.

* “Venezuela becoming “laughing stock”, ex-Chavez economic guru says”, Reuters, 3-a de februaro 2015.
* Vd Gregory Wilpert: “Venezuelo dronas en sia petrolo”, Le Monde diplomatique, novembro 2013.

“La bolivaro havas tiom malmulte da valoro, ke vi povus ŝuti ĉaron da ĝi sur la publika placo, sen ke iu malleviĝus por kolekti ilin. Eĉ ne por ludi Monopoly”, lamentas s-ro Andrés Redner, komercisto de Maracay. Ĉi tie ekzistas du manieroj taksi la venezuelan nacian monon: laŭ la oficiala kurzo aŭ laŭ la maloficiala (proksimume tridekoble pli, en februaro 2015).

Tia diferenco spronas la inventemon de la entreprenoj kaj de la privatuloj dezirantaj enpoŝigi facilajn profitojn. Akiri dolarojn je la oficiala kurzo kaj revendi ilin en la nigra merkato ebligas impresajn profitojn. La granda prezaltiĝo kelkfoje necesigas tiajn operaciojn. La jara inflacio (63 elcentoj) estas unu el la plej altaj de la mondo kaj pligravigas la malabundon. En februaro, ekzemple, la malmultaj skatoloj da kondomoj disponeblaj en Karakaso vendiĝis je proksimume 4.700 bolivaroj, dum la minimuma salajro estis proksimume 4.900 bolivaroj.

Ekzistas do multaj motivoj por spekuli en la nigra merkato. Tamen unue necesas povi akiri la verdan bileton. Franz von Bergen, ĵurnalisto por la opozicia gazeto El Nacional prezentas al ni la diversajn metodojn por akiri la deziratan devizon: “Unuflanke ekzistas la mil manieroj, per kiuj homoj el la popolaj aŭ mezaj klasoj akiras la devizojn, kiujn ili rajtas por vojaĝi, kaj diskrete revendas ilin. Sed ekzistas ankaŭ multe pli strukturitaj artifikoj, en kiuj estas implikitaj import-entreprenoj aŭ altaj oficistoj kun aliro al oficialaj ŝanĝagentejoj. Tiuj movas gigantajn sumojn.”

La spekulistoj zigzagas en la labirinto de kontroloj starigita de la registaro. Oficiale, la sola maniero akiri dolarojn estas uzi la Ŝtatan Centron pri Ekstera Komerco (Cencoex). La agentejo vendas bolivarojn je diversaj kurzoj laŭ la uzado: la entreprenoj, kiuj produktas nutraĵon aŭ medikamentojn ekzemple havas aliron al kurzo de 6,3 bolivaroj po dolaro*, la oficiala kurzo plej malalta.

* Fundamente necesus diri: “al kurzo de po 6,3 bolivaroj por ĉiu dolaro”, sed tiam la vorto po estus tute superflua. -vl

Sed la monpolitiko de la registaro ŝanĝiĝas konstante. La lasta reformo, de februaro 2015, celas devaluti la monon. La ŝanĝkvoto de 6,3 bolivaroj konserviĝas por certaj importaĵoj, sed estas 12 bolivaroj por la vojaĝantoj. Tiu reformo kreas ĉefe novan sistemon de libera ŝanĝo, nomata “Simadi” (sistemo marĝena de devizoj), kiu malfermiĝis je 170 bolivaroj, kaj pri kiu la registaro esperas, ke ĝi sekigos la nigran merkaton. Ĝis nun ĝi ne malaperis, kaj la dolaroj interŝanĝiĝas diskrete je proksimume 170 bolivaroj. Temas nur pri unu el la multaj ŝanĝoj en la lastaj jaroj por batali kontraŭ la inflacio. Ties komplekseco tamen ne inspiras optimismon. S-ro Henkel Garcia, ekonomikisto de la konsila societo Econometrica, opinias, ke “tiuj disponoj havas nenian ekonomian raciecon kaj faras la sistemon ankoraŭ pli senefika. Tiom longe, kiom ekzistas trotaksado, tiom longe ekzistos spekulado”. “Mi ne komprenas, kiel tio funkcias”, koncedas siavice s-ro Redner.

La deviza turismo nutras la nigran merkaton

La Cencoex atribuas certan nombron da dolaroj al ĉiu civitano kiu deziras vojaĝi eksterlanden. La alteco de tiu sumo varias laŭ la celo de la vojaĝo: vojaĝo al Kubo rajtigas je 3.000 dolaroj (aĉetotaj je kvoto de 12 bolivaroj), restado en Miamo je 700. Do, bone eblas reveni al Venezuelo kun la plej granda parto por revendi ĝin en la nigra merkato. Tiu formo de deviza turismo fariĝas kutima. “Oni rajtigis min preni 300 dolarojn kiam mi lastan jaron iris al Meksiko, rakontas al ni studento. Je la kurzo de hodiaŭ, en la nigra merkato, tio ekvivalentas al 55.000 bolivaroj, do preskaŭ al tuta jaro da salajro. Oni ne miru, ke la homoj ĵetas sin sur tio!”

La interretaj aĉetoj okazigis similajn operaciojn antaŭ ol la Komisiono pri mastrumado de devizoj (la ŝanĝagentejo) intervenis por malaltigi la permesitajn sumojn: de 3.000 dolaroj en 2008 al nun 300 dolaroj. Tiam retejoj specialiĝis pri revendo de “rajtoj” de privatuloj. Kaj malgrandaj krimaj organizaĵoj kolektis ilin por fari gravajn transakciojn. Granda avantaĝo: ne necesis vojaĝi. “Tio estis vere facila mono, klarigas al ni bankisto de Karakaso. Ĉio, kion vi bezonis, estis ke amiko, bazita ekzemple en Panamo, kreu retan vendejon. Tiam sufiĉis fari falsajn aĉetojn en lia retejo. Via amiko redonis al vi la dolarojn post preni sian elcentaĵon: tiam vi bezonis nur diskrete revendi ilin. Fakte la registaro elspezis milionojn da dolaroj por subvencii virtualan komercon kiu nutris la nigran merkaton.”

La registaro respondis al tiuj devojigoj per limigo de la aliro al devizoj. En 2014 ekzemple, Karakaso malpermesis sendi dolarojn al proksimuloj en Kolombio: tiu meĥanismo estis uzata por reenkonduki verdajn biletojn en la venezuelan nigran merkaton.* Ĉia nova obstaklo tamen naskas novajn trukojn por nutri la paralelan cirkviton, kiu estas ĉiam pli profitiga.

* Tiuj transkontigoj, denove permesataj, ne povas superi 200 dolarojn monate, kontraŭ 900 dolaroj antaŭe.

Eĉ ĉiuj kune, la artifikoj de la privatuloj atingas nur moderajn sumojn kompare kun la amasaj fraŭdoj de la societoj kaj la altaj oficistoj, kiuj disponas pri privilegia aliro al la usona mono. Skandalo en 2013 levis parton de la vualo sur la grandeco de la problemo. Diversaj likaĵoj tiam montris, ke la Komisiono pri mastrumado de la devizoj de Venezuelo (Cadivi, la antaŭulo de la Cencoex) kulpiĝis je korupto per tio, ke ĝi atribuis dolarojn al komplicaj societoj. Laŭ la oficialaj taksoj, proksimume triono de la sumoj distribuitaj de tiu agentejo iris al fantomaj societoj.* La tiama guberniestrino de la centra banko, s-ino Edmée Betancourt, taksis, ke la kosto de tiu fraŭdo povis atingi 20 miliardojn da dolaroj jare, proksimume 4 elcentojn de la malneta enlanda produkto (MEP).*

* Andrew Cawthorne kaj Patricia Velez: “Venezuela says 40 percent of dollar buyers are shell companies”, Reuters, 12-a de decembro 2013.
*Presidenta del BCV: Parte de los $ 59.000 millones entregados en 2012 fueron a ‘empresas de maletín’”, www.aporrea.org.
Komplicecoj eĉ sine de la ŝtataparato

La enketoj malkaŝis du ĉefajn metodojn por elsuĉi la monon de la Cadivi. Laŭ la unua, societoj trofakturis siajn operaciajn kostojn por akiri pli da dolaroj de la ŝtato. Laŭ la dua, societoj sen la plej eta reala ekzisto — “valizetaj societoj” (empresas de maletín) — naskiĝis kun la sola celo akiri devizojn.

Laŭ la ekonomikistino Jessica Grissandi, “tiuj entreprenoj, kiuj vere bezonas dolarojn, plej suferas pro tia situacio”. Kiel precizigas al ni importisto de gumaj produktoj en la periferio de Karakaso, “estas tre malfacila labori. Antaŭ ĉio se oni obeas al la reguloj. Ĉiuj pensas, ke la importistoj havas la du manojn en la poto de konfitaĵo. Kaj kiam oni akiras dolarojn, tio ne sufiĉas por pagi niajn aĉetojn eksterlande.”

Restas la kazoj de korupto interne de la ŝtataparato. Alta oficisto — kiu preferas ne esti identigita — klarigas al ni unu el la manieroj. Ni imagu personon taskitan mastrumi registaran fonduson plenan de parto de la devizoj fluantaj al la lando per la vendo de petrolo. Ni imagu ke tiu persono estas taskita registri la eniron de 100 dolaroj. Li bezonas nur enskribi la sumon surbaze de ekvivalento je la oficiala kurzo — do 650 bolivaroj — por enpoŝigi la diferencon kun la respektiva sumo je la oficiala kurzo: proksimume 17.000 bolivaroj ...

En februaro la prezidanto Maduro anoncis mildigon de la ŝanĝkontroloj por provi redukti la agospacon de la fraŭdistoj. Sed la batalo kontraŭ la korupto restas senefika. La skandaloj kaj la komunikile prezentataj persekutoj ilustras la sporadecon de tiu batalo en kiu la proklamoj montriĝas pli severaj ol la punoj. Dum serio da televidaj diskutoj la prezidanto kritikis tion, kion li nomis la “kadivismo”. Li ŝanĝis la nomon de la agentejo (kiu tiam fariĝis Cencoex) kaj anoncis traserĉadojn en la entreprenoj. Tamen la korupto baziĝas sur komplicecoj sine de la ŝtataparato, tiom ke s-ro Maduro troviĝas en situacio delikata: kiel batali kontraŭ la plago sen ataki individuojn kiuj apogas lian povon, des pli ke li ne disponas pri la popola subteno, kiun ĝuis lia antaŭulo?

En 1983, Karakaso jam kreis agentejon taskitan mastrumi diversajn ŝanĝkvotojn (Recadi), kiu devis helpi al la importado de ŝlosilaj produktoj por la industria disvolvado kaj por kontentigi antaŭrangajn bezonojn de la loĝantaro. Recadi tre rapide enŝlimiĝis en fraŭdaj transakcioj, asertas la esploristo Steve Ellner, kaj fariĝis verŝajne, dum siaj ses jaroj da ekzisto, la plej grava fonto de korupto en la historio de la lando. Tiaj praktikoj blokis ĉiajn eblecojn de la agentejo atingi la socialajn kaj ekonomiajn celojn, kiujn la ŝtato estis al ĝi metinta.”* Tiu sperto, katastrofa, liveris al la novliberaluloj revitajn argumentojn por malreguligi interŝanĝkvotojn (kaj la ceteran ekonomion).

* Steve Ellner: Rethinking Venezuelan Politics: Class Conflict, and The Chávez Phenomenon”, Lynne Rienner Publishers, Boulder, 2008.

S-ro Garcia koncedas, ke la korupto tute ne aperis kun la elekto de Chávez. “Ni daŭre ne havas modelon, kiu ebligas pensi la disvolvadon de la lando, modelon kiu liberigus nin el nia dependeco de la petrolo. La katastrofo estas tio.”

Ladan CHER.

Irano: Fundamenta intertraktado pri la atomindustrio

Laŭ provizora interkonsento farita la 24-an de novembro 2013 en Ĝenevo inter Irano kaj la grupo tiel nomata “G5 + 1” (la membroj de la Sekurec-Konsilio de UN, plus Germanujo), la partoprenantoj akordiĝis por subskribi longdaŭran interkonsenton pri atomindustrio, ene de unu jaro. Tiu limdato de novembro 2014 ne estis respektita. La intertraktantoj akordiĝis pri novaj datoj: fine de marto 2015 por desegni konturon de la interkonsento; 30-a de junio 2015 por definitiva teksto, inkluzivanta ĉiujn teknikajn aspektojn. La diskutoj disvolviĝas cirkaŭ, se tiel eblas esprimi, interŝanĝo “atomo kontraŭ sankcioj”, tio estas, Irano donas garantiojn por ke ĝia programo restu ekskluzive civila, interŝanĝe kun kompleta nuligo de la sankcioj deciditaj kontraŭ ĝi.

Subskribinto en 1968 de la Traktato pri nedisvastigo de la nukleaj armiloj, Tehrano engaĝiĝis ne disvolvi tiajn armilojn. Sed oni riproĉas al ĝi havigi al si, marĝene de sia civila nuklea programo, la kapablon produkti tre densigitan uranion, kaj plutonion, du elementojn kiuj povas uziĝi por milita uzo. La diskutoj temas unue pri la nombro de centrifugiloj konservendaj por limigi la densigon je proporcioj kongruaj kun nur civila uzo. Ŝajnas, ke skiziĝas akordo, por ke la jam densigita uranio estu sendita en Rusujon. Transformota en brulaĵo-stangoj, ĝi estos uzata por nutri la centralon de Bushehr, konstruita de Rusujo. Tehrano konsentis redukti sian stokon de densigita uranio je 20%; la okcidentanoj deziras, ke ĝi de nun kapablu produkti nur uranion densigitan je 5%.

Irano konstruis du uranio-densejojn, tiu de Natanz, la plej grava, kaj tiu de Fordow, enterigita apud Qom por protekti ĝin kontraŭ bombado. La okcidentanoj postulas la fermon de Fordow, dum la irananoj proponas ĝin transformi en medicinan esplor-centron. En Arak, Irano konstruas esplor-reaktoron funkciantan per la teknologio depeza akvo, sed ĝi laŭdire akceptis limigi ĝian produktadon de plutonio je malpli ol unu kilogramo jare.

Alia disput-punkto estas la intensigita reĝimo de inspektado de la nukleaj instalaĵoj. La okcidentanoj notinde postulas de Irano ratifi la aldonan protokolon de la Internacia Atom-Energia Organizo (IAEO), kiu permesas pli entrudiĝajn inspektadojn. Tiu protokolo estis subskribita de Irano en 2003, sed ne estis ratifita de la Parlamento. La okcidentanoj postulas, ke tiu escepta reĝimo daŭru dudek jarojn, dum Irano akceptas nur daŭron de kvin jaroj.

Irano fine postulas rapidan forigon de ĉiuj ekonomiaj sankcioj kiuj punas ĝin depost la adopto de la unua rezolucio de la Unuiĝintaj Nacioj, en 2006. Ankaŭ Usono kaj Eŭropa Unio adoptis apartajn sankciojn. Pri Vaŝingtono, la forigo de kelkaj sankcioj dependas de la prezidanto, aliaj de la usona Kongreso, regata de respublikanoj, kiuj kontraŭstaras ĉian interkonsenton kun Irano. Enkadre de la provizora interkonsento farita antaŭ unu jaro, la okcidentanoj realigis unuan partan forigon de sankcioj, la 20-an de januaro 2014.

Alain GRESH

La skandalo de la “Irangate”

En oktobro 1984, la usona Kongreso adoptas amendon, kiu malpermesas “subteni rekte aŭ nerekte la militajn operaciojn kondukatajn en Nikaragvo”. La respondeculoj de la nacia Sekurec-Konsilio — aparte la direktoro de la (Central Intelligence Agency (CIA), William Casey, kaj la nacia konsilisto pri sekureco Robert McFarlane — strebas ĉirkaŭiri la malpermeson por helpi la “contras”, kiuj oponas la sandinistojn alvenintajn ĉe la rega pozicio en1979. Oni tiam estas en la “dua malvarma milito” inter Usono kaj Sovet-Unio, kiuj malrekte alfrontiĝas en Afganujo, en Angolo kaj en Nikaragvo.

Unu el la inventitaj rimedoj estas sekrete vendi al Tehrano armilojn, kies profitoj iros al la nikaragvaj kontraŭ-revoluciuloj (contras). Tiu projekto konverĝas al la strategio de tiuj, kiuj ene de la usona administracio, plu konsideras Iranon, malgraŭ la revolucio de Ĥomeini, kiel potencialan aliancanon por Usono. Ili tiam turnas sin al Israelo. Ligita al la centr-amerikaj diktaturoj, Israelo jam helpas la “contras” kaj plu tenas kontaktojn kun Tehrano. Ĝi ja konsideras Irakon kiel la ĉefan malamikon en la milito ekigita de Bagdado kontraŭ ĝia najbaro en 1980, kaj kiu daŭros ĝis 1988.

Tra Israelo, dufoje usonaj armiloj estas liveritaj al Irano en 1985. La postan jaron, Usono mem zorgas pri la liverado. La kolonel-leŭtenanto Oliver North, membro de la nacia Sekurec-Konsilio, kondukas unu el tiuj liveradoj, irante en la iranan ĉefurbon, fine de majo 1986, kun... biblio dediĉita (kun surskribo) de la prezidanto Ronald Reagan mem.

Sed tiu lasta, implikita en siaj neadoj kaj siaj “forgesoj”, preferas baldaŭ forlasi la strebojn: la skandalo “Irangate” eksplodis malkaŝe. Ĝi ricevas tiun nomon pro simileco kun la Watergate-skandalo, kiu kostis al Richard Nixon sian prezidantecon en 1974. Komence de oktobro 1986, usona aviadilo plenplena de materialoj destinitaj al la “contras” kraŝas en Nikaragvo. Unu el la pilotoj pretervivis kaj, malliberigita de la sandinista armeo, konfesas la veron. La 3-an de novembro, la libana semajngazeto favora al Sirio Al-shiraa malkaŝas la aferon. Tiel ke, la 25-an de novembro 1986, Reagan, dum televida gazetarkonferenco, — deklarinte ke liestis “ne tute informita pri la speco de aktivaĵoj ligitaj kun tiu iniciato” al Irano — devas anonci, ke li eksigas la implikitajn oficialulojn.

La Tower-komisiono estas taskita esplori pri la “Irangate”. El ĝiaj dummonataj enketoj kaj el ĝia raporto, malmulte rezultos. Jen pruvo, ke tempo ŝanĝiĝis: dum tio, kio estis komence nur malbona priŝtelado (Watergate), kostis al Nixon sian prezidantecon, Reagan eliras kvazaŭ senvunda el tiu eksterordinara akumulado de perfidaĵoj. Ankaŭ kompromitita, la vicprezidanto George H.W. Bush estis tamen brile elektita en novembro 1988 prezidanto de Usono.

A. GRESH kaj Dominique VIDAL

“Ni kredas je nenio krom la Profeto”

La filoj de alĝeriaj laboristoj, Wissem kaj Nabil pasigis sian junaĝon en la sama kvartalo kaj tie spertis la elprovojn kaj afliktojn de plenkreskiĝo. Sed unu fine sin turnis al islamo, kaj la alia al laborsindikatismo. Jen du paralelaj historioj.

“Necesis du tagojn, nur du tagojn por trovi la fratojn Kouachi kaj mortpafi ilin.” Brila vintra suno prilumis la aŭtovojon kie Wissem, 22-jara, zigzagis inter la aŭtoj*. “Mi pensas pri miaj propraj fratoj ... Vi komprenas?” Mi komprenas. Wissem sombriĝis, plilaŭtigis la radion kaj absorbiĝis en la silenton de siaj memoroj. Liaj du pliaĝaj fratoj mortis antaŭ sia 30a jaro, la murdintoj ankoraŭ estas liberaj. Antaŭ iom pli ol du jaroj, lia frato Bashir prirabis domon kun amiko. Reveninte post aproĉaso, najbaro vidis ilin kaj pafis kuglon en la kapon de Bashir. La pafinto estis enkarcerigita dum unu horo. La enketo decidis ke ne estis sufiĉa bazo por kulpigi lin malgraŭ tio, ke la ĉasisto ne pafis sindefende — Bashir estis paftrafita dum li fuĝis en aŭtomobilo. Post kelkaj monatoj, lia alia frato Yassine estis mortigita en la strato per ekpafado de kalaŝnikovo. “La tuta urbo scias, kiu faris tion. La polico ankaŭ, sed ili faras nenion: unu arabo malpli, tio tute plaĉas al ili ...”. Wissem parolas kun kvieta certeco, kvazaŭ pri oftaj eventoj, preskaŭ sen kolero, dum li zumas al si laŭ la takto de repkanto:

* Nomoj kaj lokoj estas ŝanĝitaj por konservi la anonimecon de niaj intervjuitoj.

Ju pli da mortintaj junuloj, des malpli enkarcerigitaj. Vi bone konas mian vivon ĉar estas same ĉie. Francion mi daŭre fikos ĝis kiam ŝi min amos.”*.

* Tandem, 93 Hardcore, Pro Music, 2005; www.youtube.com/watch?v = 160O4mBygoA .

Mi pensis pri Yassine kiu, en la finaj tagoj de sia vivo, obsedite sin dediĉis por gajni justecon por Bashir. “La murdinto estas libera! Estas freneze, ĉu ne?” li demandis kiam ni unue renkontiĝis en 2012. “Se iun Cédric mortigus iu Mohamed, ĉu vi kredas ke li estus liberigita?” Sed ne temas nur pri disiĝo etna: Julien, amiko de Bashir kiu evitis du kuglojn dum la doma prirabado — “li estas blankulo el nia kvartalo” — estis pruvita kulpa pri ŝtelado kaj kondamnita al du kaj duona jaroj da enprizoniĝo. Ĉu eble temas pri socia problemo? Yassine samopiniis. Li frekventis policejojn ekde sia sesa jaro kaj ne atribuis siajn fruajn problemojn al iu aparta kaŭzo. “Mia patro estis konstruisto kaj eksuferis doloregan diskan hernion, sekve li estis litmalsana ĉe si. Mia patrino suferis kanceron, ankaŭ ŝi do tre malsanis kaj ni ne havis monon. Tial mi komencis ŝteli aĵojn por miaj fratetoj, ludilojn kaj telestiratajn aŭtojn el superbazaroj kaj bonfaraj butikoj. Kaj, ĉiufoje, estis ek al la policejo!” Lia infanaĝo kaj adoleskeco estis longa alfrontiĝo kun la tribunaloj. Li estis loĝigita en junulhejmo, kaj ricevis trejnadon pri ĉarpentado sed ne kompletigis ĝin. Liaj petolaĵoj estis la solaj eklumoj en sia vivo: interalie, li promenveturis je la aĝo de dek jaroj en aŭtoj kiuj havis la ŝlosilon en la startigilo, kaj pentris grafition sur la murojn de la magistratejo. Je 18 jaroj, Yassine ne plu ricevis avertojn, sed enprizonigon pro ŝtelado kaj iom da drogŝakrado. “Post tio, je 23 jaroj, mi ĉesis fari ĉion. Pro la maniero per kiu aliuloj rigardis min, kaj per la helpo de Dio.”

Yassine kreskigis longan barbon kaj sin vestis per tradiciaj vestoj. Li malfermis halalan nutrovarejon kie li lasis siajn klientojn por iri preĝi en malantaŭa ĉambro. Li pasie interesiĝis pri la teologiaj tendencoj en islamo, praktikis sian religion devote, “amis [sian] Sinjoron”, kaj volis antaŭ ĉio “fari bonon”, pentinte pri siaj malbonfaroj. Lastatempe li pasigis kelkajn monatojn en Mezoriento, en lernejo kondukata de la Islama Frataro, por perfektigi sian konon pri la korano per intensa studado. Reveninte al Francio, Yassine denove fariĝis objekto de atento por la polico kiel siatempa deliktulo transformita en pian islamanon. Sed la kaŭzo de lia morto estis malnovaj ofendiĝoj el lia delikta pasinteco pri kiu li estis pensanta dum unu el niaj finaj renkontiĝoj: “Kiam mi estis infano, estis multe da personoj kiuj prizorgis la gejunulojn: socialaj asistantoj, municipaj respondeculoj ... Nun, estas neniu. Mi provas paroli al la junuloj, diri ke ili kvietigu sin, sed ili indiferentas. Ili ne havas laboron, nur du tagojn en antaŭdungiĝa kurso, unu tagon da nedaŭra laboro plenigante betonmiksilon. La situacio pli malboniĝis kompare kun mia junaĝo. Oni ne travivas sian vivon. Oni travivas la vivon kiun la ŝtato trudas al oni.”

Eksa drogŝakristo, Nabil pasiiĝis pri la laborkodo post disputo kun sia ĉefo

La mortoj de liaj fratoj renversis la vivon de Wissem. Li ne kompletigis sian diploman kurson pri veturila bontenado. “Miaj elektoj estis drogŝakrado, kaj sekve prizono aŭ morto, kiel la plimulto de miaj amikoj; aŭ jen fari iom da manlaboro, jen liveri picojn, kelkajn tagojn en monato. Laboro mankas, kaj ankaŭ tio estas formo de morto.” La procento de senlaboreco ĉe 20-24-jaruloj en lia kvartalo estis 57% en 2012 — kontraŭ 13% tutlande.

Wissem parkis ekster kebabejo posedata de “barbuloj” kaj tie ni lunĉis. Ĉi tio estis lia metodo por alproksimiĝi al sia frato, kaj ankaŭ al islamo: “Mi atendas, ke mia fido pliiĝos. Mi preĝas, mi fastas. Baldaŭ venos la tempo kiam mi lasos mian barbon kreski kaj mi estos bona islamano, sed mi ankoraŭ ne estas preta.” Pri la karikaturoj de Charlie Hebdo, Wissem diris: “Ili estis brutalaj. Ni kredas je nenio krom la Profeto, ke li estu laŭdata, kaj eĉ lin ili atakas.” La junulo fidas nenion alian. Kion pri la lernejoj? Maŝinoj kiuj ekspedas infanojn al senelirejaj laborpostenoj. La polico kaj la justico? Ili entombigis liajn fratojn kun indiferenteco. Antaŭdungiĝaj kursoj kaj metilernado? “Neniam estas laborpostenoj post kiam la kursoj finiĝas”. La amaskomunikiloj? “Ili publikigas ian ajn aĉaĵon. Ne estis junuloj el la antaŭurboj kiuj faris la mortigojn ĉe Charlie Hebdo, estis profesiuloj, estis la ŝtato. Tiel, ili povas poste subpremi islamanojn.” Refojaj asertoj ke la franca respubliko estas libera, egala kaj frateca verŝajne ne impresos Wissem kaj liajn amikojn.

Tridek kilometrojn for, en alia mondo ol la laboristaj kvartaloj de la urboj, estas Jalès, urbeto de sabloŝtonaj domoj ĉirkaŭitaj de deklivoj kovritaj per vinberejoj. Ankaŭ ĉi tie, la Respubliko ne estas tre frateca. “Estas simpla metodo por forgesigi al la araboj iliajn ĝihadajn revojn” diris ĉasisto en la pafilbutiko. “Starigu armeajn tribunalojn, kaj bum!, kuglon en la kapon”. La pafilbutikisto timeme malsamopinias sed, ĉion dirinte, tia parolo estas profitodona. “La tagon post la atenco kontraŭ Charlie Hebdo, mi estis ĉion elvendinta” la negocisto diras kontente. “Ĝis la 11a matene, restis al mi neniom da ĉaspafiloj, armiloj Flash-Ball* kaj municioj, kaj mi estas superŝutita per mendoj. Klientoj diras al mi ke ili intencas kontraŭataki”.

* Flash-Ball estas nemortiga armilo kiu pafas molan globon el kaŭĉuko — ml.

Fine, nur restas Moncef, la patro de Wissem, por defendi la valorojn de la Respubliko. “Mi foriris de Alĝerio en 1970. Oni ricevis mizeran sumon por la malmulta laboro trovebla tie. Tuj post kiam mi alvenis ĉi tie, mi trovis bone pagatan laboron ĉe konstruadejoj, kaj estis sociala asekuro. Francio bonvenigis nin”. Sed Moncef ankaŭ memoras pli malfacilan tempon: “Ĉirkaŭ 1982-1983, post la naskiĝo de Yassine, laboro fariĝis pli malfacile trovebla. Multe malpli da konstruado okazis, estis malpli da mendoj kaj pli da konkurenco, unue de la hispanoj kaj poste, iom post iom, de la orienteŭropanoj, kaj ili subenpremis salajrojn. Estis pli malfacile, sed mi ne plendas. Ili ankoraŭ vokas min por laŭokaza laboro nedeklarita. Tio estas suplemento por mia pensio de 700 eŭroj monate.” Moncef alĝustigas sian lumban zonon. Ekstere, Wissem diras, ke li vidas aferojn malsame. “Dum kvardek kvin jaroj, mia patro preskaŭ ĉiam laboras en la eksterleĝa ekonomio, konstruante vilaojn por riĉaj familioj en la regiono. Lia dorso estas tute kripligita sed, malgraŭ tio, lia pensio estas tiel mizera ke li devas daŭre fari gipsadon kaj betonadon en la aĝo de 67 jaroj. Li volis ke mi fariĝu morteristo, kiel li. Mi diris ne, dankon.”

Nelonge antaŭ sia morto, Yassine pasigis la vesperon kun Nabil. “Li estis tre bona amiko.” La du estis ĉiel samaj: iliaj laboristaj gepatroj estis el Alĝerio, ili pasigis sian junaĝon en la sama kvartalo kaj havis la saman adoleskan emon fari “stultaĵojn”. Nabil estis “la sola arabo” el sia kvartalo kiu eniris nemetian mezlernejon, kie lia talento kiel regiona ĉampiono de karateo gajnis al li admiron ekde la unua tago. “Blanka knabo demandis al mi de kie mi venas. Bum!, mi eksplodis. En mia kvartalo, demandoj kiel ”De kie vi venas?“ montras mankon de respekto. Poste, mi konsciis ke ĝi estas normala demando, metodo por enkonduki sin.” La reputacio de Nabil kiel ĉampiono de batalartoj faris lin timata gvidanto en la socialaj loĝejaroj. Sen rekte partopreni la ŝakradon de drogoj, li trudis “imposton” je drogŝakroj, minacante uzi perforton se necese. Baldaŭ, li havis ĉiumonatan enspezon de kelkmiloj da eŭroj. “Mi ankoraŭ estis mezlernejano kaj mia vivmaniero atentigis la policon pri mi. Mi bezonis kovrilon, tial mi trovis laborpostenon en rapidmanĝejo kiu ĵus malfermiĝis.” Denove li estis “la sola arabo” tie, dungita pro premo de la magistratejo kiu indulgeme rigardis sian karatean ĉampionon. Post tri monatoj, instigite de plendoj de siaj blankaj kolegoj ke ilia ĉefo ne registris iliajn laborhorojn, Nabil piedbate malfermis lian pordon, fiksis lin kontraŭ muron kaj postulis ke ili estu pagitaj — kaj pagitaj ili estis, tuj. La ĉefo pardonpetis pro tio, ke li “forgesis” naŭdek horojn. Laborsindikata reprezentanto aŭdis pri ĉi tiu venko kaj kunsidis kun Nabil por sugesti ke li starigu sekcion de la sindikato. “Mi eltrovis ke estas laborleĝoj en Francio. Ili fariĝis mia pasio.”

Samtempe kiam Yassine elprizoniĝis kaj sin turnis al islamo, Nabil forlasis siajn drogimpostojn por fariĝi laborsindikata delegito por la Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT). Ĉi tio estas lia obsedo dum la lastaj 15 jaroj: disputoj inter dungitoj kaj dungantoj, strikoj, okupadoj de laborejoj, konsilantaroj de dungitoj kaj interparoloj post eksdungiĝo. Ayoub, siatempa kolego de Nabil kaj nun ŝtatoficisto, diris al ni: “Mi komencis labori ĉe rapidmanĝejo kiam mi havis 25 jarojn, kaj tie estis iu bravulo, Nabil. Li konstante parolis pri niaj laborkondiĉoj kaj la politiko. Mi lernis multegon. Fine, ni ekstrikis dum 18 tagoj por postuli ke ĉiuj portempaj dungitoj estu konstante dungataj. 100% de la personaro ekstrikis, el skipo de 20. Kaj ni gajnis, ni gajnis preskaŭ ĉiujn niaj postulojn.” Hodiaŭ, Ayoub estas aktivulo por la maldekstrisma partio Front de Gauche, kaj Nabil esperas esti redungita de la rapidmanĝeja ĉeno, kiu ĵus maldungis lin milan fojon. Sed ankaŭ Nabil estis ofendita de la karikaturoj de Charlie Hebdo, kaj estas konsideranta transloĝiĝi al Alĝerio, precipe pro tio ke la CGT tediĝis de ĉi tiu aktivulo kiu, kiam la kontraŭtumulta polico minacas liajn strikpostenojn, povas alvoki suplementan forton de cent batalpretaj “kvartaluloj”. Oficialulo ĉe la CGT-sidejo diris al ni delikate: “Estas malsamopinioj inter ni kaj gejunuloj de enmigrintaj devenoj pri la organizado kaj la tipoj de laborsindikata agado”.

Kiom da aliaj Nabiloj estas en ĉi tiu urbo, delonge komunista bastiono, kie la Nacia Fronto lastatempe triumfis en la eŭropaj elektadoj? Kiom probable estas ke Ayoub renkontus politike engaĝiĝintan laborsindikatanon hodiaŭ, kiam religia devoteco estas ofte anstataŭinta tradician maldekstrisman aktivismon en la socialaj loĝejaroj — kaj akirinta politikan dimension? Kaj kiel oni povas enkadrigi la demandon pri devenoj en pli larĝan socian kuntekston kiam eĉ la CGT reduktas Nabil, kaj aliulojn antaŭ li* al la identeco de “enmigrinto”? Ĉe la loka CGT-sidejo, kiun Bachir kutimis frekventi, la personaro parolas pri sia ĝeno per zorgeme elektitaj vortoj. Ili aŭdas historiojn kiel tiujn de la fratoj Kouachi ĉiutage: de adoleskantoj en junulhejmoj al senlaboraj junaj viroj radikaligitaj per la religio. Aurélie fine agnoskas: “Oni diru, kion oni volas, sed la problemo estas tio, ke eĉ se ni kredas je tio, kion ni faras, laboro tute mankas”. En la vestiblo, afiŝoj “Je suis Charlie” pendas sur la muro, frapanta rememorigilo pri kiel hermetike fermitaj estas ĉi tiuj malsamaj sociaj sferoj unu de la alia. Dum li veturigis nin al la fervojstacio, mi kontraŭdiris Wissem nur unufoje, kiam li asertis ke “la Judoj” regas la amaskomunikilojn. “Ne” mi diris, “ilin regas kapitalismo”. “Ĉu?” li diris. “Kio estas tio?”.

* Abdel Mabrouk, Génération précaire, Le Cherche Midi, Parizo, 2004

Pierre SOUCHON

Ukrainujo serĉas energian suverenecon — Ĉe la fronto de uranio

Sen karbo pro la bataloj en Donbaso, en konflikto kun la rusa Gazprom pri sia proviziĝo je gaso, Ukrainujo pli kaj pli celas disvolvi la atomenergion por kontentigi siajn energi-bezonojn. Sed ankaŭ la liverado de brulaĵo por la atomcentraloj hereditaj de la Sovetunio dependas de bonaj rilatoj kun Ruslando. Seniĝi je tiuj, tio ne estas senriska.

EN CERTAJ vintraj matenoj, la malsekeco leviĝas de la rivero Dnepro kaj dronigas en nebulo la betonkubojn de la atomcentralo de la urbo Enerhodar, en la distrikto de Zaporiĵo (sudoriento de Ukrainujo). La busoj kovritaj de malpura neĝo veturas tra la rektliniaj avenuoj por transporti dek unu mil dungitojn al la centro de la atomcentralo. “Enerhodar, tio estas urbo de progreso, la energi-ĉefurbo de Ukrainujo, fiere klarigas s-ro Oleg Oĉeka. La kvindek kvar mil loĝantoj de la urbo konscias, ke ili liveras elektron al milionoj da hejmoj.” La vicdirektoro de la informejo de la centralo venis ĉi tien en la 1980-aj jaroj, kiam la urbo junis kaj la Sovetunio ŝajnis esti eterna. La unuaj loĝdomoj estis konstruitaj en 1970 por loĝigi la dungitojn de karba elektrigejo konstruita laŭlonge de la rivero. La konstruado de la atomelektrigejo Zaporiska AES* komenciĝis en 1972. La atomcentralo* sekvigis la disvolvadon de modelaj urboj, kies urba aranĝo devis doni idealajn vivkondiĉojn al la dungitoj. Pripjat, la plej fama de ili, hodiaŭ komplete malaperis sub la vegetaĵo, en la centro de la malpermesata zono de tridek kilometroj da radio, kiu ĉirkaŭas Ĉernobilon, en la nordo de la lando.

* Atomna ElektroStancija (AES).
* La esprimoj centralo kaj elektrigejo estas uzataj sinonime kaj sendistinge. -vl

La elektrigejo de Zaporiĵia havas ses reaktorojn kun kapacito de po mil megavatoj (mv). Pli potenca ol Gravelines, la unua franca elektrigejo (5.400 mv), ĝia kapacito estas superata nur de la ok reaktoroj de Bruce en Kanado (6.232 mv). La produktado de elektro certigas relativan prosperon al tiu urbo, en kiun oni eniras kun la stranga sento fari vojaĝon tra la tempo. “La USSR kolapsis, sed la vivkondiĉoj ne multe evoluis en Enerhodar”, daŭrigas s-ro Oĉeka. Kvankam la stuko de la fasadoj de la loĝblokoj elfalis, la urbo restas sufiĉe loga por ke ĝiaj lernejoj estu plenaj. “Ĉiam estas varma akvo, la elektro kostas malpli ol aliloke, la salajroj estas bonaj kaj ni estas sekuraj”, konfirmas s-ro Bogdan Strijof, dungito de la centralo. “Kiam mi estis pli juna, mi volis foriri al Kievo aŭ eksterlanden. Mi studis en la najbara urbo. Sed oni proponis al mi laboron, do mi revenis ĉi tien kie mi edziĝis.”

Ukrainujo, heredanto de la ambicia energipolitiko de la USSR, disponas pri dek kvin atomreaktoroj, ĉiuj de la premakva tipo VVER.* Tri unuoj aktivas en la elektrigejo de Juĵnoukrainsko, du en Ĥmelnickij, kvar en Rivne kaj ses en Zaporiĵia. La lasta el la tri reaktoroj ne damaĝitaj de la katastrofo de 1986 en Ĉernobilo estis definitive haltigita en decembro 2000.

* Reaktoroj nomataj de “dua generacio”, kiuj uzas akvon kiel moderilon, kaj konceptitaj en la jaroj inter 1960 kaj 1970.

En la grandega turbinejo de la reaktoro n-ro 1 de Zaporiĵia, la maŝinoj murmuras konstante de nun jam tridek jaroj. “La reaktoro n-ro 1 montras daŭre tre bonajn rezultojn ĉe la sekurec-testoj”, certigas la ĝenerala direktoro de la elektrigejo, s-ro Vjaĉeslav Tiŝĉenko. “Ĉiujn dek jarojn la Ŝtata Inspektejo pri Atoma Reguligado (IERN) decidas daŭrigi la aktivecon de la reaktoroj. Vide al la aktualaj rezultoj ni planas uzi ilin ankoraŭ dum sesdek jaroj.” Daŭrigoj de dek al dudek jaroj estis jam atribuitaj al la plej multaj reaktoroj. La elektrigejo de Zaporiĵia tamen eniris en la dikajn titolojn de la internacia gazetaro, la 2-a de decembro 2014, post kiam la ukraina ĉefministro, s-ro Arseni Jaceniuk, dum gazetara konferenco mallerte anoncis teĥnikan incidenton en la 3-a bloko. La incidento, kiu okazis la 28-an de novembro, konsistis en kurtcirkvito de helpa transformilo. Sen ia sekvo kaj sen danĝero de poluado, ĝi estis klasita 0 — la plej malalta nivelo — en la sepŝtupa internacia skalo de atomaj eventoj (INES): “Komunikila alarmo sen ajna pravigo, juĝas la direktoro agacite, la plej multaj el tiuj, kiuj parolas pri atomo, scias pri tio nenion aŭ estas malbonintencaj” ...

Ĉu usona brulaĵo?

Tio aludas informmiliton, kiu okazas jam de monatoj inter Ukrainujo kaj Ruslando. La 30-an de oktobro 2014, televido proksima de la Kremlo, LifeNews, asertis, ke kvotoj de radiado preskaŭ deksepoble pli altaj ol la permesata maksimumo estis registritaj proksime de la elektrigejo. Per tia komunikila ofensivo rusaj respondeculoj provas ligi la riskon de radiaktivaj likoj kun la liverado de atombrulaĵo de Westinghouse Electric Company.*

* LifeNews, 30-an de decembro 2014.

De 2008, tiu usona societo — regata de la japana Toshiba — faras provojn por adapti sian brulaĵon al la redaktoroj VVER, kaj tiel rompas la monopolon de la rusa ŝtatkompanio Rosatom kaj de ties filio TVEL, kiuj liveras ĉion por la ukrainaj elektrigejoj kaj por pluraj landoj de la Eŭropa Unio. La rusaj entreprenoj, heredaĵo de la pasinteco, estas dense ligitaj kun la ukraina atomsektoro, de la koncepto de la reaktoro ĝis la pritraktado de la rubaĵoj. Ĉiujare, ekzemple, Ukrainujo pagas 200 milionojn da dolaroj al Ruslando por tie demeti sian uzitan brulaĵon, atende de nova stokejo planita por 2017 en la regiono de Ĉernobilo.

“Nia brulaĵo ricevis ĉi-aŭtune la konsenton de la IERN. Estas tre kutima por la atomcentraloj ke ili havas plurajn liverantojn de brulaĵo. Tio estas demando de konkurencigo, sed ankaŭ de la sekureco de la liveroj. En la kazo de Ukrainujo la provizoj el Ruslando estas eble ne totale garantiitaj pro la politika situacio”, aludas s-ro Mike Kirst, vicprezidanto pri eksteraj rilatoj de Westinghouse Europe. Li taksas nefundita la averton de la rusa vica ĉefministro, s-ro Dmitri Rogozin, kiu deklaris lastan aprilon ke, en kazo de uzado de usona brulaĵo, “Ukrainujo estus tirinta nenian instruon el la akcidento de Ĉernobilo”. En 2011, la ukraina ŝtatkompanio Energoatom taksis “senfruktaj” la provojn de okcidenta brulaĵo, kiuj sekvigis la haltigon de du unuoj.* Aliaj incidentoj, nome en Ĉeĥujo, estis menciitaj de Ruslando por atentigi la opinion.

* Laŭ la Monda Atom-Asocio www.world-nuclear.org.

La 30-an de decembro 2014, Westinghouse kaj Energoatom tamen subskribis interkonsenton pri altigo de provizado je usona brulaĵo ĝis la jaro 2020. En la momento tiu estas uzata nur en la reaktoro n-ro 3 de Juĵnoukrainsko. Kvankam la konkreta enhavo de la kontrakto restis konfidenca, laŭ s-ro Kirsti, Westinghouse devas liveri al “almenaŭ tri aŭ kvar reaktoroj” por ke tio estu profitiga. Tiu kompanio estas la sola en la mondo, kiu jam komence de la 1990-aj jaroj investis en la konceptado de brulaĵo kongrua kun la reaktoroj VVER, kiuj ĝis tiam dependis komplete de la provizado de TVEL. La apero de novaj gvidantoj en Ukrainujo estas kvazaŭ orpluvo por la usona entrepreno. “De jaroj Ukrainujo provas diversigi siajn fontojn de energi-provizado, klarigas s-ro Miĥailo Gonĉar, fakulo pri energio. Ni bone komprenis, ke pri la strategiaj orientiĝoj de la grandaj rusaj kompanioj decidas la rusa prezidanto, s-ro Vladimir Putin. En la momento TVEL plenumas siajn devojn kaj ni havas brulaĵ-rezervojn ĝis la venonta oktobro, sed kiu scias, kiel la konflikto inter la du landoj evoluos?”

Ekde la komenco de la bataloj en la oriento de Ukrainujo, Kievo devas alfronti zorgigan energi-situacion. Ukrainujo estas senigitaj je la karbminejoj de Donbaso, kiuj antaŭe nutris ĝiajn karbenergiajn elektrigejojn. La rusa giganto Gasprom regule minacas haltigi siajn gas-eksportojn, se Kievo ne pagas siajn ŝuldojn. La “strategio 2020”, decidita lastan septembron de la ukraina prezidanto, s-ro Petro Poroŝenko, volas prioritati la hidroelektrajn baraĵojn, la novigeblajn energiojn kaj ĉefe relanĉi la civilan atomenergion*, kiu liveris jam pli ol 50 elcentojn de la elektro de la lando en 2014 (kontraŭ 43 elcentoj en la antaŭa jaro). Por kontentigi la internan postulon, Ukrainujo ĵus devis malaltigi siajn eksportojn de elektro al Moldavio kaj al Belorusio. “La Eŭropa Banko pri Rekonstruado kaj Disvolvado kaj Euratom jam atribuis alprunton de 600 milionoj da eŭroj por la modernigo de la elektrigejoj, post la katastrofo de Fukuŝimo”, klarigas s-ino Olja Koŝarna, de la asocio La Ukraina Atom-Forumo. “Ni estas kaptitoj de la strategioj el la tempo de la Sovetunio, eĉ ne centono estis investita por altigi la energian efikecon”, nuancigas s-ro Oleksi Pasjuk, de la Ekologia Nacia Centro de Ukrainujo, neregistara organizaĵo. La elektra reto daŭre ne havas la kapaciton transporti la tutan elektron produktatan de la ukrainaj reaktoroj. La elektrigejo de Zaporiĵia pro tio laboras sub siaj kapacitoj, kaj la du lastaj reaktoroj de Rivne kaj de Ĥmelnickij, finkonstruitaj en 2004, funkcias alterne de du jaroj. Tiel oni perdis ĉiujare 1,7 gv da ebla produkto. La strategio 2020 planas fortigi la kapaciton de reta transigo, sed la investoj povos “montriĝi nesufiĉaj”, laŭ s-ino Koŝarna.

* Post la falo de la USSR, la atomarmiloj lokitaj en la nova sendependa Ukrainujo estis transportitaj al Ruslando, kaj la lando ratifis la traktaton pri nedisvastigo.

“La energia sendependeco akiritaj per atomenergio estas tute iluzia. Ni importas hodiaŭ el Ruslando brulaĵon por 600 milionoj da dolaroj, kaj Westinghouse neniam kapablos komplete anstataŭi TVEL”, daŭrigas s-ro Pasjuk. En sia oficejo de la Zaporiska AES, la direktoro Tiŝĉenko asertas siavice, ke li “scias nenion” pri la brulaĵo de Westinghouse. “Tute ne temas pri ajna interrompo de nia kunlaborado kun Energiatom”, asertas s-ro Aleksander Merten, direktoro de la oficejo Orienteŭropo de Rosatom. “La vivodaŭro de atomkontrakto estas almenaŭ jarcento: nenia decido fareblas sur politika bazo. Nia absoluta prioritato estas la atoma sekureco.”

Rosatom estas jam nun flanka viktimo de la rusa-ukraina konflikto. En julio 2014 la nova [ukraina] registaro forigis tiun kompanion el la projekto konstrui la reaktorojn 3 kaj 4 en Ĥmelnyckij, kiujn ĝi volas konstruigi al okcidentaj entreprenoj. La konstruado de fabriko por muntado de atoma brulaĵo en Smolino, en la regiono de Kirovohrad, estas ankaŭ suspendita, dum la registaro montris sin preta cedi 40 elcentojn de la ŝtata kompanio Energoatom al eksterlanda investisto. La projekto, relanĉita en 2012, montriĝis tiam kiel la plej grava investo inter la du landoj, por valoro de pli ol 500 milionoj da dolaroj. Etendo de la sankcioj kontraŭ Ruslando al la atomsektoro havus sekvojn por Rosatom, kiu liveras [brulaĵon] al dek ses reaktoroj en la Eŭropa Unio (Bulgarujo, Finnlando, Hungarujo kaj Ĉeĥujo) kaj nur al naŭ reaktoroj rusaj.

Bataletoj proksime de la atomcentraloj

“La atoma premgrupo en Ukrainujo havas tamen ion por ĝoji pro la falo de la reĝimo de Viktor Janukoviĉ”, notas s-ino Koĉarna. Antaŭ la fuĝo de la prezidinto, la 22-an de februaro 2014, la plej riĉa oligarĥo de la lando, s-ro Rinat Aĥmetov, povis fanfaroni ke li kontrolas bonan parton de la nacia energimerkato. Lia holdingo DTEK kontrolis la karbminejojn en Donbaso kaj 80 elcentojn de la karbcentraloj de la lando. “La ŝtato aĉetis la karbenergion trioble pli altpreze ol la atomenergion, kio ebligis al s-ro Aĥmetov amasigi konsiderindajn riĉaĵojn”, daŭrigas s-ino Koŝarna. Inverse, dum la kvar jaroj de la prezidanteco de Janukoviĉ, Energiatom perdis centojn da miloj da dolaroj. La ŝuldo de la ukraina entrepreno estas laŭ ŝi la ekvivalento de la trimonata produktado de ĉiuj ĝiaj reaktoroj.

La redistribuo de la kartoj ene de la ukraina energisektoro estas tamen tute ne finita, kaj s-ro Aĥmetov, kiu daŭre havas interesojn en Donbaso, certe ne diris sian lastan vorton. En la momento, en la elektrigejo Zaporiska AES oni angore observas la moviĝon de la frontlinio, kiu estas je ducent kilometroj oriente. “La apogantoj de la atomenergio deiras ĉiam de la principo, ke la plej malbona okazo venos neniam, sed kiu povintus antaŭdiri militon kun Ruslando?”, demandas sin s-ro Pasjuk. “Elektrigejo dependas de eksteraj energifontoj. Se vi elŝaltas ĝin kaj se la helpgeneratoroj ne funkcias, tiam la malvarmig-sistemo malaktiviĝas kaj la reaktoro komencas trovarmiĝi. Por tio vi ne bezonas cunamon, ĝuste nur militan konflikton en la proksimeco.” Ĉe la enirejo de Enerhodar videblas nur barilo de la ukraina armeo por defendi la ses reaktorojn de la centralo. Tamen, la bataletoj multiĝas en la regiono. La 21-an de januaro fervoja ponto eksplodis centon da kilometroj sudoriente de Zaporoĵia kaj detruis vartrajnon. La 15-an de aprilo 2014, kvardeko da armitoj, kiuj prezentis sin kiel membroj de la ultranaciista Pravij Sektor (“Dekstra Sektoro”), provis eniri en la komplekson por “defendi Zaporiska AES kontraŭ ekspedicioj de la sendependistoj”. La tute proksima milito tamen ŝajnas ne timigi ĝian direktoron.

Malfacilas malimpliki la teĥnikajn demandojn disde politikaj preferoj. Post la “oranĝa revolucio”, la prezidanto Viktor Juŝĉenko insistis pri la demandoj de energia sendependeco kaj de sekureco por proksimiĝi al Westinghouse. Poste, s-ro Janukoviĉ uzis la demandojn de brulaĵa kongrueco por kreskigi la kunlaboradon kun Rosatom. Hodiaŭ la registaro metas sian tutan konfidon en la okcidentan teĥnologion. Sed la centraloj havas vivodaŭron multe pli longan ol tiun de la registaroj.

Sébastien GOBERT kaj Laurent GESLIN.

Ĉe la radikoj de ĝihadismo

Tradiciismaj kreskantaj postuloj en islama mondo

La sunaisma islama mondo estas alfrontata al fenomeno de reislamigo, vigligata pro la malforteco de la modernismaj fortoj kaj de la civilaj socioj, kaj ankaŭ pro la trompemo de la politikaj regantoj. Ĉio igas onin kredi, ke, malgraŭ ilia ideologia opono, la sauda vahabismo kaj la tendenco de la Islama Frataro daŭrigos sian etendiĝon. Ankaŭ ilia komuna avataro, ĝihadismo, plifortiĝos.

EN LA ARABA mondo, la hegemonia ambicio de la islama tradiciismo ne estas nova afero. Kia ajn estas ĝia formo, ĝiaj gardantoj sukcesis okupi, de la dua duono de la 9-a jarcento, centran lokon. Tio okazis je la prezo de kruelaj bataloj, kaj malprofite al aliaj diskursoj, inter kiuj kelkaj alportis veran novaĵon, aŭ almenaŭ renovigis.

Ja nur ekde la 19-a jarcento la malnova ordo estas iom post iom, kvankam nevole, skuata de la kolonia ŝoko. Diskursoj apogataj sur okcidentaj valor- kaj reprezento-sistemoj penetras en islaman teron. Ili proponas novan mondkoncepton kaj ebligas al intelektaj, politikaj kaj religiaj tendencoj disvolviĝi kaj flori. La islama tradiciismo tamen ne malaperas. Post periodo de trudita adaptado en la komenco de la 20-a jarcento, ĝiaj disvolvantoj reaperas kaj pretendas ludi strukturigan rolon kiel defendantoj de la veraj islamaj valoroj kontraŭ tro invadema moderneco. La reapero kaj la etendiĝo de la tradiciismo, ĉu religia (vahabismo*) aŭ politiko-religia (fratarismo* kaj ĝihadismo), havas plurajn kialojn. Sen neglekti la sociekonomiajn faktorojn, kies graveco estas nekontestebla, ŝajnas necese ĉi tie izoli kelkajn determinajn variablojn kaj perspektivigi ilin.

* El la nomo de la fondinto de la movado, Mohamed Ibn Abdel Wahhab (1703-1732).
* Reference al la Islama Frataro.

Dum la tuta dudeka jarcento, pluraj islamaj landoj provis uzi sian religian kapitalon por internacie etendi sian prestiĝon kaj influon. Sed la sauda sperto estas la plej impresa, pro sia amplekso kaj sia longdaŭreco. Vahabismo, avataro de hanbalismo (unu el la kvar juraj kaj teologiaj skoloj de sunaismo), estas konceptata ekde sia apero en la 18-a jarcento kiel la sola vera religio. Ĝia laŭliterisma, konservativa kaj ekskluzivisma interpretado de islamo devas do esti deviga por ĉiuj; tiujn, kiuj ĝin rifuzas, oni deklaras devojiĝintaj, hipokritoj, herezuloj aŭ senfiduloj. Tamen, la saudaj politikaj kaj religiaj regantoj ne havas la homajn kaj financajn rimedojn por realigi siajn ambiciojn, des pli ke ilia doktrino havas malbonan famon pro la akuzoj pri ekstremismo adresitaj, ne senkiale, de iliaj kontraŭuloj. Tiu situacio radikale ŝanĝiĝos post la unua mondmilito.

La reĝo Abdul-Aziz (alinomata Ibn Saud), fondinto de la sauda moderna reĝlando, profitas el la kunteksto de rearanĝo de la regiono tuj post la tutmonda konflikto, por lerte eliri el malfacila situacio (rehavi la investitan monon). Li entreprenas, interalie, vastan operacion por redoni bonfamon al vahabismo, kiun li renomas salafismo. Lia celo estas konvinki, ke tiu doktrino konformas al la ortodoksaj kredoj kaj praktikoj de la salaf — la tri unuaj generacioj de islamanoj. Lia plej granda sukceso estas sendube ke li konvinkis plurajn influajn intelektulojn kaj ulema-ojn. La operacio de rebonfamigo, aldone al la prestiĝo esti la sola araba lando kiu restis sendependa inter ambaŭ mondmilitoj*, ebligas al tiu doktrino akiri la statuson de nova ortodokseco.

* Kelkaj landoj, inter kiuj Egiptujo, estis formale sendependaj, sed reale sub kolonia regado.
Petroldolaroj kaj prozelitismo

LA GRANDA etendiĝo de vahabismo komenciĝas dum la 1960-aj jaroj, danke al la luktoj inter Sauda Arabujo kaj Egiptujo kaj al la grava kresko de la enspezoj de la reĝlando pro petrol-eksportado. Por protekti sin de la tutarabaj ambicioj de la egipta prezidanto Gamal Abdel Naser, la saudaj regantoj prezentas sin kiel porbatalantojn de islamo kaj de la tradiciaj valoroj, iniciatante islam-solidarecan politikon. Tiel, pluraj politikaj, ekonomiaj, sociaj, edukaj kaj religiaj organizaĵoj (la Tutmonda Islama Ligo, la islama Universitato de Medino, ktp.) naskiĝas, danke al la kunlaboro notinde de egiptaj membroj de la Islama Frataro, ekzilitaj de Naser kaj tiam favore akceptitaj en Arabujo.

Post la israelo-araba milito de junio 1967, kiu markas la finon de tutarabismo, Sauda Arabujo kreskigas sian influon. Ĝi uzas tiujn organizaĵojn por eksporti sian islamon, kaj malavare elspezas. Dum la Tutmonda Islama Ligo etendas siajn aktivaĵojn al dekoj da kampoj (konstruado de moskeoj, homhelpa agado, junularo, instruado, fatvoj, Korano-lernado, ktp.), la islama Universitato de Medino edukas saudanojn kaj eksterlandanojn por porti la “bonan novaĵon” tra la mondo. De sia kreado en 1961, tiu universitato produktis ĉirkaŭ kvardek kvin mil religiajn kadrulojn, el cent sesdek sep naciecoj. Al tio aldoniĝas miloj da eksterlandaj studentoj, kiuj pasis tra aliaj saudaj instruaj organizaĵoj, interne aŭ ekstere de la lando, kaj tra neformalaj instruad-retoj. Depost tiam, aliaj oficialaj, neoficialaj aŭ privataj organizaĵoj naskiĝis, por respondi al la postulo de konstante kreskanta religio-merkato. Paralele al la instituciaj vojoj, Riado financas, kutime plej diskrete, individuojn, grupojn kaj organizaĵojn, kiuj pli malpli servas ĝiajn interesojn. Ĝi laŭdire elspezis pli ol kvar miliardojn da dolaroj por subteni la muĝahedinojn en Afganujo dum la 1980-aj jaroj.

Kiel efika rimedo de videblo kaj plietendiĝo, la amaskomunikila kaj virtuala mondo kompreneble ne eskapas la atenton de la politiko-religiaj gvidantoj de la reĝlando. Ĝi estas uzata de ili, de la 1990-aj jaroj. Dekoj da satelitaj TV-ĉenoj kaj centoj da retejoj naskiĝas. Ankaŭ la “sociaj retoj” estas amase uzataj. Ĉiaj servoj estas proponataj, foje en pluraj lingvoj. Ĉi tiu investo en la novaj teknikaroj, financata de la ŝtato, ne devas forgesigi la tradiciajn disvastigo-rimedojn. Ekzemple, milionoj da broŝuroj, kasedoj, KDiskoj kaj piaj libroj estis distribuataj tra la mondo, je malaltaj prezoj aŭ senpage, depost la 1980-aj jaroj.

Danke al la petroldolaroj, al la ĉeesto de la islamaj sanktaj lokoj sur la sauda teritorio, al la simpleco de ĝiaj reguloj kaj la fervoro de ĝiaj adeptoj, vahabismo trudis sin kiel ortodoksion, rilate al kiu ĉiuj aliaj agantoj de nun poziciiĝas. Ĝia plej efika armilo restas sendube la kapablo de ĝiaj gardantoj alianciĝi kun iu ajn reĝimo, aŭ almenaŭ toleri ĝin, se nur ĝi permesas al ili islamigi la socion de malsupre. La restarigo de kaliflando ne estas inter iliaj zorgoj. Tute malsame estas ĉe iliaj ĉefaj konkurantoj, la Islama Frataro.

Ekde sia fondo ĉirkaŭ 1928 de Hassan Al-Banna, la Islama Frataro havas kiel celon rekrei la originalan politikan kaj religian unuecon de la uma*. Por realigi tiun utopion, ties fondinto konsideras celrilatan strategion: necesas unue islamigi la socion de malsupre, preterpasante ĉiujn jurajn kaj teologiajn skolojn, antaŭ ol konkeri la regpovon kaj krei islamajn ŝtatojn. Tiuj ŝtatoj, kiuj certigas la dominadon de la tradiciaj religiaj valoroj, iniciatas integrado-procezon tra intensaj kunlabor-programoj. Tio tute nature rezultigas abolon de la landlimoj kaj proklamon de la kaliflando.

* La komunumo de la islamanoj.- jmc

Kvankam tradiciisma, la diskurso de la Frataro estas relative modera dum la unuaj jaroj. Multaj okcidentaj ideoj, almenaŭ en ties retorikaj procedoj, estas adoptitaj por ebligi la eniron en la modernan politikan kampon cele ĝin regi. La Frataro tre rapide etendiĝas en Egiptujo kaj aliloke, sed ĝi malsukcesas akiri la regpovon. Fine de la 1940-aj jaroj, ĝi komencas procezon de radikaliĝo, kiu intensiĝas dum la sekva jardeko pro la kruela subpremo kaj persekutado de Naser kontraŭ ĝiaj membroj.

En tiu kriza kunteksto ja naskiĝis la ideoj de Sayyed Qotb (1906-1966), unu el la ideologoj de la Frataro. En 1950, tiu eksĵurnalisto spertas ideologian returniĝon, kiu havos grandegajn konsekvencojn al la arabo-islama politiko-religia kampo. Li ja konsideras, ke la mondo en kiu li vivas falis en apostatecon. La veraj kredantoj, nun malplimulto, devas plenumi “elmigradon”, spirite kaj fizike disigante sin de la malpiaj socioj. Stariginte firman platformon, tiuj elektitoj devas ekkonkeri la reg-povon por instali islaman ŝtaton kaj leĝon kadre de senmanka ĝihado. Tiu enklavo-kulturo, kiu ne estas nova en la islama historio, fariĝas tre rapide la bazon de la nuntempa ĝihadismo. Ĝia miksiĝo kun la vahabismo, la mawdoudismo* kaj eŭropaj ideologioj — aparte faŝismo kaj komunismo, igas ĝin ankoraŭ pli timinda inter la manoj de grupoj kiel Al-Kaido, la Al-Nosra-fronto kaj la Organizaĵo de la islama ŝtato.

* Reference al Abul Ala Mawdoudi (1903-1979), hindo-pakistana intelektulo, religiulo kaj politikisto, kiu estis unu el la ĉefaj disvolvantoj de la moderna islamismo.

La plimulto de la Islamaj Fratoj kontestas la argumentojn de Qoth, ne baskulas en ĝihadismon kaj al ĝi preferas aktivismon, sed ĝi tamen ne malproksimiĝas de tradiciismo; ĝi ja devas konservi sian merkato-parton. Eĉ se estas lokaj apartismoj, la komuna elemento de la movadoj apartenantaj al tiu grupo estas la volo islamigi la sociojn. Kaj tio sen forlasi la revon de parta aŭ tuta akiro de reg-povo, ĉu per partiinvadismo, ĉu per la demokratia ludo.

Siaflanke, kiu ajn estas ilia politika aparteno, la reĝimoj, kiuj instaliĝas post la sendependiĝoj, instrumentigas la religion, ĉefe la tradiciismon. La malsukceso, aŭ neekzisto de projekto de nacia konstruo ebligas al ili uzi tiun plej altgradan rifuĝ-valoron. En unua tempo, ili opinias, ke la regado de la agantoj kaj la monopolo de la religia diskurso bezonas la regadon de la institucioj, kiel la universitato Al-Azhar en Egiptujo, universitato Zituna en Tunizio kaj universitato de Al-Karaŭino en Maroko. Tiu politiko havas perversan efikon: la reprezentantoj de tiuj institucioj, kiuj estis en situacio de kvazaŭmonopolo, troviĝas ne nur longdaŭre miskreditigitaj, sed ankaŭ konkurencataj de novaj religiaj agantoj, ĉefe la islamaj Fratoj kaj la vahabistoj. La spirita kampo estas tiel fragmentita. Eĉ pli malbone, tradiciisma tendenco proponi ĉiam pli komencas manifestiĝi.

La Islama Frataro kontraŭ la maldekstro

KVANKAM restante singardemaj, plej multaj el la reĝimoj provas uzi tiujn religiajn entreprenistojn je sia avantaĝo jam en la komenco de la 1970-aj jaroj. Por sin liberigi el la opoziciaj movadoj, pluraj reĝimoj, inter kiuj tiu de Anuar El-Sadate en Egiptujo kaj de Hassan la 2-a en Maroko, tiel uzas la Islaman Frataron. Sub la komprenema rigardo de la regantoj, tiuj daŭreble malfortigas la poziciojn de la maldekstro, notinde en la instruaj institucioj, la universitatoj, la sindikatoj, ktp. Sed la afero ne haltas tie. La reĝimoj iras ĝis ĉerpi el la katalogo/ inventaro de la Frataro, samtempe por kontentigi, kaj antaŭi ilin. Tio koncernas ne nur la sferon de la leĝo (la konstituciigo de islamo, aŭ eĉ de la ŝario, la persona statuso, artikoloj el la punkodo, ktp.), sed ankaŭ edukadon (la lernejaj programoj) kaj la amasinformilojn. Por kompletigi tion, la ŝtatestroj ne mistrafas okazon publike montri sian piecon (plenumo de ritaroj, notinde la pilgrimado al Mekao, organizo de religiaj ceremonioj, konstruado de kultejoj, ktp.).

Eĉ se la reĝimoj toleras kaj instrumentigas la Islaman Frataron, singardemo restas. Ili ne forgesas, ke la lasta celo de la Frataro restas akiro de la regpovo. Ili do mistrafas neniun okazon provi miskreditigi ĝin, malfortigi kaj eĉ neniigi ĝin. Tio ekzemple okazis en Sauda Arabujo post fratara kontestado komence de la 1990-aj jaroj. Aliaj reĝimoj provis, ĉefe post la atencoj de la 11-a de septembro 2001, apogi sin sur la sufiismaj frataroj por atingi la saman celon. Vane.

Fronte al la kresko de la islama Frataro post la popolaj ribeloj de 2011, pluraj reĝimoj de la regiono malkovras la “bonefikon” de vahabismo: la kontraŭ-fratarismo, la politika kontraŭ-modernismo kaj alvoko nepre obei al la regantoj. Ili ne forgesis uzi ĝin, kio ebligas antaŭvidi koluziojn en la venontaj jaroj. Ĉio igas do pensi, ke la religia tradiciismo daŭrigos sian etendiĝon, des pli ke la civilaj socioj estas malfortaj ĉar nur en sia komenco, kaj ke la intelekta kampo, notinde modernisma, estas ruiniĝinta.

Nabil MOULINE

Artefarita alfrontiĝo inter civilizo kaj barbareco

Por (vere) elradikigi terorismon

La atencoj de Tunizo kaj de Sanao ĵus konfirmis, ke la islamaj landoj estas la plej trafitaj de la ĝihadismaj agoj kontraŭ la civilaj loĝantaroj. La lasta numero de Manière de Voir ankaŭ memorigas ke, se ĝi ebligas mobilizi la publikon, la “milito kontraŭ terorismo” kontribuas al pligravigo de la ekzistantaj politikaj problemoj, notinde en Proksima Oriento.

Ĝi estis fama batalo, sekvita horon post horo de ĉiuj amasinformiloj de la mondo. La Organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ) (ankaŭ nomata Islama Ŝtato de Irako kaj Sirio), kiu konkeris Mosulon en junio 2014, daŭrigis sian rapidegan antaŭeniron samtempe al Bagdado kaj al la turka landlimo; ĝi okupis 80% de la urbo Kobané, en Sirio. La bataloj ardis dum monatoj. La lokaj kurdaj milicanoj, apogataj de la usona aviadarmeo, ricevis armilojn kaj subtenon de ĉirkaŭ cent kvindek soldatoj senditaj de la regiona registaro de la iraka Kurdujo. Pasie sekvataj de la okcidentaj televidoj, la alfrontiĝoj finiĝis komence de 2015 per retroiro de la OIŜ.

Sed kiuj estas tiuj heroaj rezistantoj, kiuj tranĉis unu el la kapoj de la terorisma hidro? Tre ĝenerale kaj neprecize kvalifikitaj “kurdoj”, ili apartenas plimulte al la Partio de la demokratia Unio (PYD), la siria branĉo de la Partio de la laboristoj de Kurdujo (PKK). Sed la PKK troviĝas de pli ol jardeko sur la listo de la teroristaj organizaĵoj establita de Usono kaj de Eŭropa Unio.

Oni ja povas esti kondamnita, en Parizo, pro “apologio de terorismo” se oni esprimas favoran opinion pri la PKK; sed, en Kobané, iliaj batalantoj meritas nian admiron. Kiu povas miri pri tio, kiam Vaŝingtono kaj Tehrano intertraktas historian interkonsenton pri la nuklea energio, kaj kiam la usona direktoro de la ŝtata informcentro pri eksterlando (CIA) transdonas al la Senato raporton en kiu Irano kaj la Hizbulaho ne plu estas kvalifikitaj terorismaj entoj minacantaj la usonajn interesojn*?

* Vd. Jack Moore, “US omits Iran and Hezbollah from terror threat list”, Newsweek, Nov-Jorko, 16-a de marto 2015.

Estis somero aparte tumulta. En Haifo, viro deponis bombon en strat-bazaro la 6-an de julio; dudek tri homoj estis mortigitaj kaj sepdek kvin vunditaj, plej multe virinoj kaj infanoj. La 15-an de la sama monato, atako farita en Jerusalemo mortigis dek homojn kaj vundis dudek naŭ. Dek tagojn poste, bombo eksplodis, ankoraŭ en Haifo, mortigante tridek naŭ homojn. Ĉiuj viktimoj estis civiluloj kaj araboj. En la Palestino de 1938, asertis sian respondecon pri tiuj agoj Irgun, la armea sekcio de la “reviziista” alo de la cionisma movado, kiu donis al Israelo du ĉefministrojn: Menahem Begin kaj Itzhak Shamir*.

* Uri Avnery, “Who are the terrorists?”, artikolo en Haolam Hazeh, 9-a de majo 1979, kaj reproduktita en Journal of Palestine Studies, Bejruto, aŭtuno 1979.
Malpreciza koncepto

Rezistantoj? Batalantoj de la libereco? Krimuloj? Barbaroj? Oni scias, ke la kvalifiko “teroristo” ĉiam aplikatas al la Alia, neniam al “niaj batalantoj”. Historio ankaŭ instruis al ni, ke la teroristoj de hieraŭ povas fariĝi la regantoj de morgaŭ. Ĉu mirige? Terorismo povas esti difinita — kaj la ekzemploj de la PKK kaj de la cionistaj armitaj grupoj ilustras la ambiguecon de la koncepto — kiel agad-formo, ne kiel ideologio. Nenio ligas la italajn ekstrem-dekstrajn grupojn de la 1970-aj jaroj, la Tamulajn Tigrojn kaj la Irlandan Respublikan Armeon (Irish Republican Army, IRA), sen eĉ paroli pri la Organizo de Liberigo de Palestino (OLP) kaj la Afrika Nacia Kongreso (African National Congress — ANC). Tiuj du lastaj estis oficiale deklaritaj “terorismaj” de Ronald Reagan, Margaret Thatcher kaj, evidente, de s-ro Benjamin Netanjahu, kies lando intime kunlaboris kun la apartismo-epoka Sud-Afriko*.

* Vd “Regards sud-africains sur la Palestine”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2009.

Plej bone oni povas enskribi terorismon en la liston de la militaj rimedoj. Kaj, kiel oni ofte diris, ĝi estas la armilo de la malfortuloj. Brila figuro de la alĝeria revolucio, arestita de la franca armeo en 1957, Larbi Ben Mhidi, ĉefo de la aŭtonoma regiono Alĝero, estis pridemandita pri la kialoj, ke la Fronto de Nacia Liberigo (FLN) deponis bombojn kaŝitajn funde de korboj en kafejoj aŭ aliaj publikaj lokoj. “Donu al ni viajn aviadilojn, ni donos al vi niajn korbojn”, li rebatis al siaj torturantoj, kiuj kelkajn tagojn poste murdis lin. La misproporcio de la rimedoj inter gerilo kaj regula armeo kondukas al misproporcio de la nombro de viktimoj. Se la Hamaso kaj ĝiaj aliancanoj devas esti konsiderataj “teroristoj” ĉar ili mortigis tri civilulojn dum la Gaza-milito de somero 2014, kiel oni kvalifiku la Israel-ŝtaton, kiu amasmurdis, laŭ la plej malaltaj taksoj — tiuj de la israela armeo mem — , inter okcent kaj mil da ili, inter kiuj plurajn centojn da infanoj?

Preter ĝia malpreciza kaj nedecida karaktero, la uzo de la koncepto terorismo emas forigi la politikajn aspektojn de la analizoj kaj per tio malebligi la komprenon de la koncernaj problemoj. Ni luktas kontraŭ la “imperion de Malbono”, asertis la prezidanto George W. Bush antaŭ la usona Kongreso la 24-an de septembro 2001, aldonante: “Ili malamas tion, kion ili vidas en tiu asembleo, demokrate elektitan registaron. Iliaj regantoj elektas sin mem. Ili malamas nian liberecon: nian religio-liberecon, nian parol-liberecon, nian liberecon voĉdoni kaj kunveni, malkonsenti unu kun la aliaj.” Laŭ tio, por alfronti terorismon, ne necesas modifi la usonajn milit-politikojn en la regiono, ĉesigi la suferojn de la palestinanoj; la sola solvo estas la fizika elimino de la “barbaro”. Se la fratoj Kouachi kaj Amedy Coulibaly, aŭtoroj de la atencoj kontraŭ Charlie Hebdo kaj la Hyper-Cacher de la Porte de Vincennes en Parizo estis ĉefe kaj funde motivitaj de sia malamo al esprim-libereco, kiel asertis la ĉefaj francaj politikaj respondeculoj, estas senutile demandi sin pri la konsekvencoj de la politikoj kondukataj en Libio, en Malio kaj Sahelo. La tagon mem, kiam la franca Nacia Asembleo omaĝis la viktimojn de la januaraj atencoj, ĝi voĉdonis por la daŭrigo de la francaj armeaj operacioj en Irako.

Ĉu ne venis la tempo por bilanci tiun “militon kontraŭ terorismo” daŭranta de 2001, el la vidpunkto de ĝiaj afiŝitaj celoj? Laŭ la Global Terrorism Database de la Maryland-universitato, Al-Kaido kaj ties filioj plenumis ĉirkaŭ ducent atencojn jare inter 2007 kaj 2010. Tiu nombro kreskis 300% en 2013, kun sescent atencoj. Kaj estas certe, ke la nombroj de 2014 superos la rekordojn, kun la kreado de la Kalif-lando fare de s-ro Abu Bakr Al-Baghdadi*. Kio pri la nombro de teroristoj? Laŭ la okcidentaj taksoj, dudek mil eksterlandaj batalantoj aliĝis al la OIŜ kaj la ekstremismaj organizaĵoj en Irako kaj Sirio, inter kiuj tricent mil kvarcent eŭropanoj. “Nick Rasmussen, la ĉefo de la usona Nacia Centro por Kontraŭ-terorismo, asertis ke la fluo de la eksterlandaj batalantoj irantaj en Sirion larĝe preterpasas tiun de tiuj, kiuj iris plenumi la ĝihadon en Afganujo, Pakistano, Irako, Jemeno aŭ Somalio kiam ajn dum ĉi tiuj lastaj jaroj*.”

* Vd. Gray Matter, “Where terrorism research goes wrong”, International New York Times, 6-a de marto 2015.
* Associated Press, 10-a de februaro 2015.

Tiu bilanco de la “milito kontraŭ terorismo” estus tre fragmenta, se ĝi ne enkonsiderus la geopolitikajn kaj homajn dramojn. De 2001, Usono, kelkfoje helpe de siaj aliancanoj, kondukis militojn en Afganujo, Irako, Libio kaj, nerekte, en Pakistano, Jemeno kaj Somalio. Bilanco: la libia ŝtato malaperis, la iraka ŝtato falas en konfesiismon kaj internan militon, la afgana registaro ŝanceliĝas, la Talibanoj neniam estis tiom potencaj en Pakistano. S-ino Condoleezza Rice, usona eksa ministro pri eksterlandaj aferoj, elvokis en 2005 “konstruivan ĥaoson” por pravigi la politikon de la Bush-administracio en la regiono, anoncante ĝojan estontecon en demokratio. Dek jarojn poste la ĥaoso etendiĝis al la tuta teritorio, kiun Usono nomas la “granda Mez-Oriento”, de Pakistano ĝis Sahelo. Kaj la loĝantaroj estis la unuaj viktimoj de tiu utopio, pri kiu estas malfacile mezuri ĝian konstruivon.

Dek miloj da civiluloj fariĝis viktimoj de la “precize alcelitaj bombadoj”, de la senpilotaj aviadiloj, de la specialaj taĉmentoj, de arbitraj arestoj, de torturoj sub la aŭtoritato de konsilistoj de la Central Intelligence Agency (CIA) (usona Centra Informokapta Agentejo). Nenio estis indulgata, nek geedziĝ-festoj, nek naskiĝo-ceremonioj, nek funebroj, cindrigitaj per usonaj “alcelitaj” pafoj. La ĵurnalisto Tom Engelhardt raportis pri ok geedziĝfestoj bombitaj en Afganujo, Irako kaj Jemeno inter 2001 kaj 2013*. Kiam oni elvokas ilin en okcidento — kio estas malofta — tiuj viktimoj, male al tiuj de la “terorismo”, neniam havas vizaĝon, identecon; ili estas anonimaj, “flankaj”. Tamen, ĉiu havas familion, gefratojn, gepatrojn. Ĉu mirinde, ke ilia memoro nutras kreskantan malamon kontraŭ Usono kaj la Okcidento? Ĉu oni povas imagi, ke la prezidanto Bush povos esti akuzata antaŭ la Internacia Pun-Kortumo pro tio, ke li invadis kaj detruis Irakon? Tiuj neniam persekutataj krimoj firmigas la krediton de la plej ekstremismaj diskursoj en la regiono.

* Tom Engelhardt, “Washington’s wedding album from hell”, TomDispatch, 20-a de decembro 2013, www.tomdispatch.com/blog

Kvalifikante la malamikon kiel “ekzistecan minacon”, reduktante ĝin al “islamo-faŝismo”, kiel faris la franca ĉefministro Manuel Valls, elvokante trian mondmiliton kontraŭ nova totalismo heredanto de faŝismo kaj komunismo, la Okcidento donas al Al-Kaido kaj la OIŜ videblecon, famecon, dimension kompareblan al tiu de Sovet Unio, aŭ eĉ de nazia Germanujo. Ĝi artaĵe kreskigas ilian prestiĝon kaj la allogon, kiun ili prezentas al tiuj, kiuj deziras rezisti al la trudita ordo de la eksterlandaj armeoj.

Kelkaj usonaj regantoj foje havas ekfulmon de klarmenseco. En oktobro 2014, la ministro pri eksterlando John Kerry, celebrante kun la usonaj islamanoj la “ofero-feston”, deklaris, elvokante siajn vojaĝojn en la regiono kaj siajn diskutojn koncerne la OIŜ: “Ĉiuj gvidantoj spontane menciis la neceson provi sukcesi pacprocezon inter Israelo kaj la palestinanoj, ĉar [la manko de paco] favoras la varbadon [de la OIŜ], la koleron kaj la strat-manifestaciojn, al kiuj tiuj gvidantoj devas respondi. Ni devas kompreni tiun ligitecon al humiligo kaj perdo de digno*.”

* Joseph Klein, “Kerry blames Israel for ISIS recruitment”, Frontpage Mag, 23-a de oktobro 2014, www.frontpagemag.com

Ĉu do estas rilato inter “terorismo” kaj Palestino? Inter la detruo de Irako kaj la antaŭenpaŝoj de la OIŜ? Inter la alcelitaj murdoj kaj la malamo al Okcidento? Inter la atenco de Bardo en Tunizo, la diserigo de Libio kaj la mizero de la forlasitaj regionoj de Tunizio, pri kiu oni esperas, sen multe kredi, ke ĝi ricevos finfine sufiĉe ampleksan ekonomian helpon, kiu ne estos kondiĉita al la kutimaj receptoj de la Internacia Mon-Fonduso (IFM), kiuj kreas maljuston kaj ribelojn?

Fleksi la okcidentajn politikojn

Eksa agento de la CIA, bonega fakulo pri islamo, Graham Fuller ĵus publikigis libron A World Without Islam (“Mondo sen islamo”)*, kies ĉefan konkludon li tiel resumas: “Eĉ se ne ekzistus religio nomata islamo, aŭ profeto nomata Mohammed, la stato de la rilatoj inter Okcidento kaj Proksima Oriento hodiaŭ estus pli malpli sama. Tio povas ŝajni kontraŭ-intuicia, sed prilumas esencan punkton: ekzistas dekduo da bonaj kialoj, ekster islamo kaj la religio, pro kiuj la rilatoj inter Okcidento kaj Proksima Oriento estas malbonaj (...): la kruc-militoj (okcidenta geopolitika, socia kaj ekonomia aventuro), la imperiismo, la koloniismo, la regado de Okcidento al la energiaj resursoj de Proksima Oriento, la starigo de diktaturoj favoraj al Okcidento, la senfinaj okcidentaj politikaj kaj militaj intervenoj, la redesegnado de la landlimoj, la kreado — fare de Okcidento — de la israela ŝtato, la usonaj invadoj kaj militoj, la biasaj usonaj politikoj rilate la palestinan demandon, ktp. Nenio el tio rilatas al islamo. Veras, ke la reagoj de la regiono estas pli ka pli formulataj laŭ la vidpunkto de religio kaj kulturo, tio estas de islamo. Tio ne estas surpriza. En ĉiu grava alfrontado, oni provas defendi sian aferon laŭ la plej altaj moralaj vidpunktoj. Tiel agis same la kristanaj krucmilitantoj kiel la komunismo, kun sia “lukto por la internacia proletaro*.”

* Little Brown and Co, Nov- Jorko, 2010.
* Graham E. Fuller, “Yes, it is islamic extremism — But why?”, 22 -a de februaro 2015, http://grahamefuller.com

Eĉ se oni ja devas zorgi pri la malamaj diskursoj disvastigitaj de kelkaj radikalaj islamaj predikantoj, la reformo de islamo apartenas al la respondeco de la kredantoj. Inverse, la fleksiĝo de la okcidentaj politikoj, kiuj de jardekoj nutras ĥaoson kaj malamojn, estas nia respondeco. Kaj ni ignoru la konsilojn de tiuj fakuloj pri la “milito kontraŭ terorismo”. La plej aŭskultata en Vaŝingtono de tridek jaroj estas s-ro Netanjahu, la israela ĉefministro, kies libro Terrorism: How the West can Win (Terorismo: Kiel la Okcidento povas gajni)* pretendas klarigi kiel oni povas elradikigi la terorismon; ĝi estas la plej legata libro de ĉiuj novaj krucmilitistoj. Ĝiaj receptoj nutris la “civilizacio-militon” kaj plonĝigis la regionon en ĥaoson, el kiu, laŭ ĉiuj haveblaj indikoj, ĝi malfacile sukcesos eliri.

* Farrar, Straus and Giroux, Nov-Jorko, 1986.

Alain GRESH

Laŭdo de la sindikatoj

ĈAR ĈIU ŝajnas esti en zorgo pro la kreskego de la malegalecoj, kial do tiu analizo de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) restis tiom nerimarkita?* Ĉu pro ties konkludoj? En studaĵo aperinta en marto, du ekonomikistoj de la templo de liberalismo montras “la ekziston de ligo inter la malaltiĝo de la kvoto de sindikat-aliĝo kaj la altiĝo de la plej altaj enspezoj en la evoluintaj landoj dum la periodo de 1980 ĝis 2010”. Kiel ili klarigas tiun ligon? “Ĉar ĝi malaltigis la influon de la salajruloj sur la decidoj de la entreprenoj”, la malfortiĝo de la sindikatoj ebligis “altigi la parton de enspezoj, kiu konsistas el la pagoj por la alta direktejo kaj por la akciuloj”.

* Florence Jaumotte kaj Carolina Osorio Buitron, “Le pouvoir et le peuple[La potenco de la popolo]”, Finances & développement, Vaŝingtono, DC, marto 2015.

Laŭ tiuj fakuloj de la IMF, “proksimume duono de la profundiĝo de la malegalecoj, kiun la liberaluloj preferas tradicie atribui al nepersonaj faktoroj (tutmondiĝo, teĥnologioj ktp) devenas el la malfortiĝo de la organizaĵoj de la salajruloj. Ĉu miri pri tio? Kiam la sindikatoj malaperas, ĉio malboniĝas, ĉio delokiĝas. Ili estas historiaj apogiloj de la plej multaj emancipaj atingoj, kaj ilia malfortiĝo povas nur sproni la apetiton de la kapital-poseduloj. Kaj ilia foresto liberigas spacon, kiun tuj ekokupas la ekstremdekstro kaj la religia integrismo, kiuj ambaŭ zorgas por dividi sociajn grupojn, kies intereso estus montri sin solidaraj.

La malfortiĝo de la sindikatoj ne okazas pro hazardo nek pro malbona sorto. En aprilo de 1947, dum la Okcidento troviĝis antaŭ tridek jaroj da iom pli bone dividita prospero, Friedrich Hayek, liberala pensulo kiu stampis sian jarcenton, jam skizis la vojon al siaj politikaj amikoj: “Se ni volas havi la plej etan esperon reveni al ekonomio de libereco, la demando de malaltigo de la sindikata povo estas unu el la plej gravaj.” Hayek tiam predikis en la dezerto, sed kvindek jarojn poste, danke al la rekta — kaj brutala — interveno de du liaj admirantoj, Ronald Reagan kaj Margaret Thatcher, dum gravaj laborkonfliktoj (la usonaj aerkontrolistoj en 1981, la britaj ministoj en 1984-1985), la “sindikata povo” kolapsis. Inter 1979 kaj 1999, la nombro da strikoj kun almenaŭ mil salajruloj pasis en Usono de 235 al 17, tiu de la “perditaj” labortagoj de dudek milionoj al du milionoj.* Kaj la parto de la salajro en la nacia enspezo malkreskis ... En 2007, apenaŭ elektita prezidanto de la franca respubliko, s-ro Nicolas Sarkozy voĉdonigis leĝon kiu limigis la strik-rajton en la publikaj servoj. Jaron poste li knabe ĝojis: “De nun, kiam okazas striko en Francujo, neniu rimarkas tion.”

* George Melloan, “Whatever happened to the US labor movement?”, The Wall Street Journal, Novjorko, 4-a de septembro 2001.

Laŭ la logiko, la studaĵo de la IMF devus konkludi, ke estas sociala kaj politika urĝo fortigi la sindikatojn. Sed anstataŭ tio ĝi taksas ke “oni devas ankoraŭ determini, ĉu la kresko de la malegalecoj pro la malfortiĝo de la sindikatoj estas bona aŭ malbona por la socio” Tiuj, kiuj havas jam etan ideon pri la respondo, tiuj senpene tiras la konkludon, kiu trudiĝas.

Serge HALIMI.

Malantaŭ la opono inter naciistoj kaj islamistoj kaŝiĝas multaj fendolinioj

En Libio, ne estas ĥaoso, sed milito

En kunteksto de perforto inter rivalaj partioj, la ofensivo de la generalo Khalifa Haftar kontraŭ la islamistoj pliprofundigas la fendojn, kiuj dividas la libianojn. La intertraktadoj komencitaj sub la aŭtoritato de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) daŭras, sed la ĉeesto de grupoj aliĝintaj al la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) fortigas la eventualecon de eksterlanda interveno, kun tute malcertaj konsekvencoj.

KIU ANKORAŬ memoras la rapidegan viziton en Libio de s-roj Nicolas Sarkozy kaj David Cameron, la 15-an de septembro 2011? Antaŭ la homamaso en Bengazi, la franca prezidanto tiam alvokis la loĝantaron “montri novan kuraĝon, tiu de la pardono kaj repaciĝo*. Por la francaj amasinformiloj, tiu triumfa parolado konfirmis la sukceson de la milito kondukita de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) kontraŭ la trupoj de la reĝimo de Muamar Kadafi.

* Le Monde, 17-a de septembro 2011.

Preskaŭ kvar jarojn poste, regas seniluziiĝo kaj maltrankvilo. Sub influo de politika malstabilo kaj armitaj alfrontiĝoj inter ribelaj partioj, Libio ŝajnas preta diseriĝi. La publika sekureco senĉese malboniĝas. Francujo ja estis devigata evakui sian ambasadejon nokte, sub la protekto de siaj specialaj taĉmentoj, en julio 2014. Depost tiam, la ministro pri defendo, s-ro Jean-Yves Le Drian, kaj lia itala samrangulo, s-ino Roberta Pinottin regule elvokas la perspektivon de nova milita interveno por neniigi la grupojn kiuj deklaris sin sub aŭtoritato de la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ). Siaflanke, la ĵurnalistoj, kiuj povas resti nur mallonge en la lando, kvalifikas la situacion “ĥaosa”. Tiu semantika elekto de la ĵurnalistoj, post ilia uzo de la duecaj esprimoj “demokratio kontraŭ diktaturo” en 2011, kaj “milicoj kontraŭ civila socio”, aŭ ankoraŭ “islamistoj kontraŭ liberaluloj”, fontas el la nekapablo — aŭ rifuzo — kompreni la eventojn. Ĝi ankaŭ atestas pri la manko de interpreto-sistemo enkalkulanta identecojn de la diversaj agantoj kaj la racian logikon de iliaj strategioj kaj agmanieroj.

Ĉia pripenso pri la estonto de Libio necesigas reveni al la eventoj, kiuj kondukis al la malapero de Kadafi — tio, kion la oficiala historio kvalifikas “revolucio”. Oni ne povas nei ke okazis revolucia momento, en februaro 2011 en pluraj urboj, inter kiuj Bengazi, sed la realo estas ke, post kelkaj tagoj de popolribelo, rapide armita, la lando baskulis en internan militon. Okmonata fratmurda konflikto, kun aldono de rekta eksterlanda enmiksiĝo, rezultigis la disfalon de la reĝimo. Tiu falo, la sola interkonsentita politika celo de la tiamaj ribelintoj, povas plej bone esti kvalifikita “revolucia rezulto”. Sed neniu stabila socipolitika ordo, kaj des pli prave, neniu ŝtato, povis elmergiĝi. Tio pro la reveno fortigita de la “primaraj identecoj” fasonitaj kaj difinitaj de la lokaj apartenoj kaj apartismoj propraj al ĉiu grupo aŭ subgrupo, etna aŭ triba.

Tobruk kontraŭ Tripolo

SPITE AL sia politika praktiko bazita sur klientismo kaj regionismo, la Kadafi-reĝimo, kun sia naciisma kaj kontraŭ-imperiisma retoriko, kontribuis al la konstruo de nacia identeco. Tiu lasta diseriĝis dum la interna milito. Post la falo de la reĝimo, malnovaj lokaj rivalecoj revigligitaj pro la konflikto, aldoniĝis al la fendoj interne de la ribelantaro, kaj al la tradicia opono inter centro kaj periferio. La dissemo de ĉiuspecaj armiloj kaj la uzo de perforto kiel solvmaniero de la konflikto, pli malbonigis la situacion. La embrioj de ŝtato kaj de regula armeo starigitaj sub la regado de Kadafi malaperis kun li. Neniu oficiala strukturo disponanta pri la legitima monopolo de la perforto sukcesis stariĝi, pro la konkurenco inter urboj, ribelaj partioj kaj regionoj. La politika pezo de tiuj entoj mezuriĝis nur laŭ la nombro kaj la ekipado de ilia katiba (batal-taĉmento), kiuj enhavis inter cent kaj kvincent homojn.

Apenaŭ kelkajn semajnojn post la morto de Kadafi, la 20-an de oktobro 2011, multaj limigitaj alfrontiĝoj eksplodas sur la tuta teritorio. La revoluciaj aŭ postrevoluciaj milicoj, tiam taksataj je okdek mil homoj, batalas inter si por la loka povo, la regado de la teritorioj kaj la enspezoj de la translandlimaj negocoj. La sinsekvaj registaroj ne havas alian eblecon, ol apogi sin sur tiuj milicoj por kovri/ korekti/ la mankon de armeo kaj polico. La plej potencaj milicoj, fremdaj al la lokaj konflliktoj, estas senditaj surloke por limigi la nivelon de perforto, kun tre malegalaj rezultoj.

Sendepende de tiuj ripetataj lokaj armitaj alfrontiĝoj, lukto okazas en Tripolo, sine de la Ĝenerala Nacia Kongreso (ĜNK), la Parlamento elektita la 6-an de julio 2012. Temas pri lukto por la centra regado, inter du partioj, kiuj iom post iom radikaliĝas. La unua, memproklamita “liberala” aŭ “naciisma”, estas ankaŭ kvalifikita “laika” de la okcidentaj amaskomunikiloj. Ĝi ĉefe enkalkulas negocistojn, kadrulojn de la malnova reĝimo proksimaj de la “reformisma” movado iniciatita de s-ro Saif Al-Islam (dua filo de Kadafi) ekde 2005, kaj oficiroj kiuj forlasis la armeon en la komenco de la popolribelo. La dua partio, “islamisma” laŭ ties oponantoj kaj la eksterlanda gazetaro, ne limigas sin je la islamisma tendaro, tio estas je politika tendenco vokanta al starigo de Konstitucio, kies ĉefa fonto estas la ŝario. Ĉar, sub la malnova reĝimo, la islamistoj konsistigis la ĉefan strukturitan opozicion, tiu tendenco enhavas grandan nombron da longdaŭraj oponantoj. Sed ĝi ankaŭ enkalkulas la reprezentantojn de Misrata, urbo kun forta revolucia legitimeco*, kaj de aliaj urboj de la tripolia marbordo kun komerca tradicio, ĉefe Zaŭija kaj Zuŭara.

* En oktobro 2011, Misrata enkalkulis tridek ses mil batalantojn por loĝantaro de ĉirkaŭ tricent mil homoj (intervjuo kun s-ro Salem Joha, ĉefkomandanto de la ribeluloj de la urbo dum la milito de 2011, Misrata, junio 2012).

Preter la fendo inter religiuloj kaj laikuloj, alia fendolinio aperas: elitoj, kiuj servis sub la malnova reĝimo kaj maljunaj naciistaj ekzilitoj kontraŭ nova generacio de islamismaj oponantoj, internaj kaj eksterlandaj. Ambaŭ partioj apogas sin sur potencaj milicoj: tiuj de la urbo Zintan por la “naciistoj” kaj tiuj de Misrata por la “islamistoj”. Ĉiu pseŭd-armea organizaĵo okupas strategiajn lokojn en Tripolo, kiel ekzemple la flughavenon, la vojkrucojn de la urbocentro aŭ la ĉirkaŭaĵon de la oficialaj konstruaĵoj kaj de la grandaj hoteloj. Ĝi povas uzi tiun okupadon por preminflui la decidojn de la ĜNK aŭ de la transira registaro.

La jaro 2014 komenciĝas en tiu kunteksto: malforta kaj dupolusa centro, periferio dominata de la lokaj logikoj. La lando fragmentiĝas en multeco da entoj administrataj de lokaj konsilioj kaj armeaj konsilioj, ĝenerale ligitaj al milicoj. La grandaj etnaj grupoj — tuaregoj de la Sudo, berberoj de la Nafusa-Montaro , tubuoj de la centra kaj orienta Sudo — agas laŭ siaj interesoj, estante mem kelkfoje dividitaj, kiel jam okazis dum la interna milito de 2011. Ja la internaj fendolinioj kaj la aliĝoj al tiu aŭ alia rivalaj partioj en Tripolo desegniĝas laŭ lokaj, eĉ “mikrolokaj”, kriterioj.

Same kiel en 2011, la generaciaj logikoj ankaŭ ludas rolon. Ekzemple, en la berber-lingvaj komunumoj de la Nifusa-montaro, la vilaĝestroj rifuzas elekti inter ambaŭ rivalaj partioj en Tripolo, pro timo de reprezalioj el la araba plimulto. Sed ili ne povas malhelpi multajn junulojn aliĝi al la “naciamovebla forto”, potenta milico dominata de la berberoj, kiu subtenas la partion tiel nomatan “islamista”. Tiu ilia engaĝiĝo ne klariĝas per ilia aliĝo al iu ajn formo de politika islamo, sed per la antagonismo ekzistanta inter la berberaj loĝantaroj de la montaro kaj iliaj potencaj arabaj najbaroj de la urbo Zintan.

Generalo reveninta el Usono

SUPERMETANTE sin al la aliaj, sen precize kovri ilin, kroma fendolinio iompostiome desegniĝis inter beduenaj loĝantaroj, aŭ sin deklarantaj tiaj, kaj tiuj kun urbeca kaj komerca tradicio. Ĉe la unuaj, la tradiciaj klanaj kaj tribaj strukturoj estas pli imponaj, la politika islamo estas malmulte radikinta, kio kondukas ilin plimulte alianciĝi al la “liberala” partio. Rilate la duajn, la projekto de nacia konstruado elstarigita de la politika islamo estas en ĝi laŭtradicie pli profunde radikinta, kio igas ilin elekti la “islamistan” tendaron. Tiu rivaleco pliprofundigas la alfrontiĝojn foje ene de kvartalo. En Bengazi, ekzemple, 40% de la loĝantaro devenas de la komercaj urboj de Tripolio (Misrata, Zaŭija, Tripolo). La ceteraj 60% konsideras sin beduen-devenantoj kaj apartenas ĉefe al la naŭ historiaj triboj de Cirenio, tiel nomataj saadaj. Tia fendo, determinata de la origino kaj antaŭeco de la surloka ĉeesto, instigis beduenajn loĝantojn aliĝi al la “naciisma” tendenco, pro rivaleco al la loĝantaroj devenantaj de Misrata, plimulte favoraj al la “islamisma” tendaro. Tiu apudeca rivaleco atendis nur fajreron por transformiĝi en perforton, kaj eĉ, kelkokaze, en “etnan purigadon”.

Katalizilo aperas en la persono de eksgeneralo 72-jara, s-ro Khalifa Haftar. Tiu eksa oficiro de Kadafi dizertis en 1983 kaj instaliĝis en Usono. Li revenis en Libion en marto 2011, post la komenco de la popolribelo. La 16-an de majo 2014, verŝajne inspirita de la puĉo de la marŝalo Abdel Fattah Al-Sissi en Egiptujo, la generalo lanĉas operacion nomatan “digneco” (Al-Karama), kun afiŝita celo “elradikigi la islamistojn”. Samtage li bombardigas brigadon en Bengazi. Li sin apogas sur la speciala taĉmento de la urbo kaj sur la aerarmeo, plimulte konsistanta el kadruloj de la malnova reĝimo dizertintaj en 2011, el brigadoj varbitaj en la grandaj triboj saadiaj kaj el la katiba, ligitaj al la aŭtonomiistoj de Cirenio. La ofensivo komenciĝas en Bengazi kontraŭ la milicoj ligitaj al la diversaj tendencoj de la politika islamo. Unua tuja konsekvenco: tiuj milicoj, inter kiuj kelkaj estis ĝis tiam rivaloj, deklaras sanktan union kontraŭ sia komuna malamiko. En Tripolio, la milicoj de Zintan aliĝas al la operacio “digneco” kaj sturmatakas la ĜNK la 18-an de majo, finante tiel la procezon, jam ne tre firman, de politika konstruado ekigitan du jarojn antaŭe. Rapide reagante al tiu atako, la kontraŭ-Haftar-tendaro strukturiĝas ĉrkaŭ la “islamista” partio plejmulta sine de la ĜNK. Tiu ĉi sin apogas sur koalicio nomata “Aŭroro de Libio” kaj ariganta ĉefe la “revoluciajn” grandajn brigadojn de Bengazi, Tripolo, Zaŭija, Garjan kaj Zuŭara.

Ĉe la loka nivelo, la politikaj agantoj kaj la komunumoj denove prenas poziciojn laŭ siaj propraj interesoj kaj malnovaj rivalecoj. La tribo Machachiya, tradicia rivalo de la Zintan, elektas “Aŭroro de Libio”. Aliaj triboj de Tripolio, kiuj longtempe restis kadafistaj bastionoj en 2011 (Warshafana, Vaxil, Siaan) aliĝas al la generalo Haftar ĉefe pro lokaj kialoj, kiuj esence konformas al la fendolinio de la milito de 2011 inter ribelantoj kaj lojalistoj. En la Sudo, parto de la tubuoj prenis pozicion favore al la generalo Haftar, tial grupoj de tuaregoj, reage al tio, prenas pozicion favore al la alia tendaro. Escepte de la grandaj kadafistaj bastionoj, kio estis la urboj Sirto kaj Bani Walid, rifuzantaj elekti inter la partioj, la fitna (divido), kiun multaj timis ekde 2011, etendiĝas tra la tuta lando. Anstataŭ restarigi ordon, kiel li unue anoncis, la generalo Haftar rapide faligas la landon en “duan internan militon”. Same kiel en 2011, ĉiu ento celas plenan venkon kontraŭ la alia.

Privilegii diplomatian solvon

LA 25-an DE JUNIO 2014, unu monaton post la lanĉo de la operacio de la generalo Haftar, parlamentaj elektoj okazas sub la premo de la “internacia komunumo”, kiu konsideras tiun baloton ebleco legitimi la elektitan instancon. La oficiala partopren-proporcio estas nur 18% (kaj verŝajne malpli). Kvankam la unua plano estis funkciigi la asembleon en Bengazi, ĝi fine instaliĝas en Tobruk, en la “teritorio” de s-ro Haftar. El entute cent okdek ok deputitoj (teorie ducent), nur cent dudek du ĉeestas la inaŭguran sesion la 4-an de aŭgusto, ĉar iuj elektitoj devenantaj el zonoj oponantaj al la generalo bojkotas ĝin. La asembleo nomumas provizoran registaron, kiu instaliĝas en El-Beida, alia bastiono de la generalo. Paralele en Tripolo, regataj de la koalicio “Aŭroro de Libio” de la 23-a de aŭgusto 2014, la membroj de la eksa ĜNK nomumas sian propran registaron “por la nacia savo”, akuzante — ne sen kialo — la elektitan Parlamenton esti aliĝinta al la generalo Haftar, per sia instaliĝo en Tobruk.

La elektoj de junio nur pliprofundigis la krizon, ĉar de tiam ĉiu el ambaŭ partioj povas pretendi al legitimeco. Same kiel en 2011, la okcidentaj ŝtatoj kaj la arabaj aliancanoj de la generalo Haftar (Egiptujo kaj Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, kiuj armee subtenas ĝin, Sauda Arabujo) rapide elektis sian tendaron. Tiel, neniu protesto leviĝis kontraŭ la “elradikiga” agado de majo, escepte de alvoko de la ambasadorino de Usono en Libio “indulgi la civilajn loĝantarojn”. Krome, ĉiuj tiuj landoj agnoskis la Parlamenton de Tobruk kiel solan “legitiman reprezentanton”de la libia popolo, jam la 4-an de aŭgusto. Tiu partieco enhavas riskon paroksismigi la streĉecon kaj kuraĝigi la ekstremistojn el ambaŭ tendaroj.

Dek monatojn post la komenco de tiu dua libia interna milito, la situacio ne instigas al optimismo. Estas malfacile establi nacinivelan bilancon de la bataloj, sed la statistikoj komunikitaj de la medicinaj instancoj en Bengazi anoncas pli ol sepcent mortintojn kaj kvin mil vunditojn de aŭgusto 2014. Por urbo de okcent mil loĝantoj, kaj konsiderante la multajn malaperintojn, inter kiuj kelkaj estis verŝajne mortigitaj, tiu nombro estas konsiderinda.

Krom la intenseco de la bataloj per pezaj armiloj inter milicoj, tiu nombro klariĝas per la apero de “proksim-perforto” inter loĝantoj de la urbo, kaj eĉ el la sama kvartalo, laŭ ilia origino. Koncerne la nombron de internaj delokitoj en Libio, ĝi estas taksata de la Agentejo de UN por Rifuĝintoj je ĉirkaŭ kvarcent mil homoj.

Siaflanke, la OIŜ, kies multaj libiaj batalantoj revenis el Sirio aŭtune 2014 por lukti kontraŭ la generalo Haftar, plifortigas sian instaliĝon en Derna malprofite al la lokaj islamistaj milicoj foririntaj por batali en Bengazi . Ĝi ankaŭ sukcesis establi batalantojn en la kadafista eks-bastiono de Sirto, forlasita de la triboj de Misrata, kiuj okupis ĝin de oktobro 2011. Iom post iom, tiu organizaĵo profitas el la interna milito por disvolviĝi, malgraŭ ke ĝi hodiaŭ disponas nur pri tre limigita socia bazo en Libio.

La daŭrigo de tiu konflikto, kiun neniu el ambaŭ partioj kapablas gajni, kaj la konsekvenca detruo de la socia strukturo minacas la estonton de Libio kiel nacio. Eĉ se neniu oficiale postulas dividon de la lando, oni povas sin demandi kiel la Libianoj rekonstruos komunan vivprojekton. Kontraŭe al la argumentoj de la subtenantoj de nova eksterlanda milita interveno, kiu nur pliakrigus la internan militon, unu el la esplorendaj vojoj estas la agado de la speciala reprezentanto de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), s-ro Bernardino Leon. Pacience, kaj en la limoj de la mandato, kiun konfidis al li la Sekureckonsilio de UN, li provas inkluzivi ĉiujn partiojn, inkluzive de la lokaj agantoj kaj iuj milicestroj, en la sesioj de sia nacia dialogo. Tiu diplomatia vojo privilegias la serĉadon de politika solvo, en la momento kiam la favorantoj de milita solvo restas multnombraj, interne kiel ekstere de Libio.

Patrick HAIMZADEH

Kvar jaroj da konflikto — Kronologio

16-a de februaro 2011. Unuaj manifestacioj en Bengazi.

27-a de februaro 2011. Kreado de la Transira Nacia Konsilio (TNK).

19-a de marto. Komenco de bombado fare de la atlantika Alianco.

21-a de aŭgusto. Falo de Tripolo.

20-a de oktobro. Morto de Muamar Kadafi.

6-a de marto 2012. Kreado de la Nacia Konsilio de Cirenio kaj proklamo de aŭtonomeco de tiu regiono.

20-a de aprilo 2012. Intermilicaj alfrontiĝoj en la regiono de Koufra.

7-a de julio. Unuaj parlamentaj elektoj.

11-a de septembro. Sturmado al la usona konsulejo en Bengazi. Morto de la usona ambasadoro en Libio.

7-a de februaro 2013. Intertraktado en Tripolo inter la gvidantoj de la triboj tubu kaj zwaïa.

10-a de oktobro. La ĉefministro Ali Zeidan estas malliberigita de milicanoj.

16 -a de novembro. Ĝenerala striko en Tripolo proteste kontraŭ la perfortaĵoj de la milicoj.

8-a de januaro 2014. Alfrontiĝo inter rivalaj milicoj en Sebha. La¨Parlamento dekretas tie krizostaton.

16-a de majo. Komenco de la ofensivo de la generalo Khalifa Haftar kontraŭ la islamista partio.

25-a de junio. Anticipaj parlamentaj elektoj.

28-a de julio. La islamista armita grupo Ansar-Al-Charia ekregas Benghazi.

14-a de aŭgusto. S-ro Bernardino Leon estas nomumita speciala reprezentanto de la Unuiĝintaj Nacioj.

17-a de septembro. Instaliĝo en El-Beida de registaro oponanta tiun de Tripolo.

4-a de oktobro. La Organizo de la Islamisma Ŝtato (OIŜ) ekregas la urbon Derna.

14-a de januaro 2015. En Ĝenevo, komenco de la intertraktado inter ambaŭ libiaj Parlamentoj.

15-a de februaro. La egipta aerarmeo bombardas poziciojn de la OIŜ en Libio.

5-a de marto. Rekomenco de intertraktado en Maroko.

Konvertiĝoj

Houellebecq — Kontraŭ la demokratia enuo

Du anoncetoj

La verkisto Emmanuel Carrère, baldaŭ tridekjara, fariĝis kristano. Tri jarojn poste, li revenas al agnostikismo — “eĉ ne sufiĉe kredema por esti ateisto”. Li ĉi tie komencas pridemandi tiun ĉi momenton de sia vivo kaj “denove vagadi” ĉirkaŭ tio, kion li konsideras ia “centra kaj mistera punkto de nia ĉies historio”: kiel enketisto li sekvas la paŝojn de la apostolo Paŭlo kaj de Luko la evangeliisto. Sur pli ol sescent paĝoj li tiel dediĉas sin, kun La reĝlando*, al la vigleco de la konvertiĝo: la sia, tiu de la judo Paŭlo de Tarso, tiu de la greko Luko ... Tiu raporto, certe vigla kaj instrua (kiaj ajn povus esti la kritikoj de la ekzegezistoj), sed kun strikta temaro kaj ne ema al elipsoj, spertas tre grandan sukceson ĉe la recenzoj same kiel ĉe la publiko. Tio estas sufiĉe surpriza.

* Emmanuel Carrère: Le Royaume, P.O.L., Parizo, 2014, 630 paĝoj, 23,90 eŭroj.

Kvardekjara universitatano, “viro absolute normala”, devas interesiĝi pri io alia ol pri la misfunkcioj de sia vireco kaj de sia mikroonda forno, kiam en la lando [Francujo], antaŭ streĉa prezidant-elekto, okazas alfrontiĝoj inter “islamistoj” kaj “nacifrontistoj”. La rakontisto, en tiu perpleksa Francujo de la jaro 2022, spertas kun stuporo la elekton de la ĉefo de modere islama partio, kaj iom post iom konvertiĝas al la islamo, post esti forte tentata de la katolikismo, kiel la persono, pri kiu temas lia doktoriĝa disertacio, Joris-Karl Huysmans, romanverkisto de la malfrua 19-a jarcento, kiu pasis de la adorado de la Belo al tiu de la Kristo. La lasta libro de Michel Houellebecq [elparolu: ŭélebek], Submetiĝo* vekis polemikojn kaj fascinan vendokvanton, ne nur en Francujo, sed same en Italujo kaj Germanujo. La koincido de la apero de tiu ĉi libro kaj la “teroristaj” murdoj en Parizo kompreneble grandigis la intereson pri romano kiu laŭdire temas pri la enpotenciĝo de islama partio. Tamen ŝajnas, ke la kerno de la romano ne estas tiu, sed, kiel en la raporto de Carrère, la tento de konvertiĝo.

* Michel Houellebecq, Soumission, Flammarion, Parizo, 2015, 300 paĝoj, 21 eŭroj.

Sed kion signifas en tiuj ĉi du kazoj la konvertiĝo? Ĝi aperas surfone de deprima narcisismo aŭ eĉ de naŭzo pri si mem. Oni devas rekoni, ke tio estas komprenebla. Carrère seniluziiĝas pri si mem, la rakontisto de Houellebecq konscias, ke li estas sen ajna aspiro kaj inspiro, se ĝi ne estas seksa. Ili lacas esti tio, kio ili estas kaj — la analizo fariĝas ĉe Houellebecq — lacaj pri sia medio, kiun ili emas preni por la tuta mondo — granda karakteriza trajto de la burĝaro, tiu konvinko ke ĝiaj animstatoj havas universalan valoron ... La serĉado de kredo, aŭ la emo enskribi sin en sistemon kun religiaj valoroj, klariĝas tiam per la deziro, kiel diras la rakontisto de Submetiĝo, “forigi la pezon de la individua ekzistado”, tiun malgajan donacon de la ateisma humanismo, la patro de nia demokratio. La konvertiĝo ebligas eliri el la etanimecoj de la individuismo kaj el la angoroj de la egoo, ĝi ebligas malfermiĝi al io pli vasta ol la memo, trovi la veran liberecon: “La submetiĝo al dogmo estas ago de plej supera libereco; la maniero doni sencon al nevivebla vivo”, skribas Carrère. Kaj Houellebecq eĥas: “La pinto de la homa feliĉo estas en la plej absoluta submetiĝo”, ĝuste tiu, kiu ebligos la kolektivan grandecon ...

Miriga aserto de bezono je “transcendo”, kiu hodiaŭ difiniĝas apenaŭ alie ol ligita kun religia sfero kaj kiun konfirmas en la librovendejoj la kreskanta nombro da eseoj pri Charles Péguy, Georges Bernanos aŭ Simone Weill. Tia bezono fortiĝas per tio, kio estas spertata kiel la absoluta “dekadenco” de civilizacio, kiu laŭdire anstataŭigis la senton pri sankteco per elektraj mastrumiloj ... Jen interpreto, kiun Oswald Spengler (1880-1936), la aŭtoro de la Pereo de la Okcidento, granda pensisto de la konservativa revolucio en Germanujo, ne malaprobus.

La sukceso de la libroj de Carrère kaj de Houellebecq ŝajnas atesti pri kreskanta proksimiĝo inter du polusoj tamen diverĝaj: romantika sentemo pli aŭ malpli liberecana, kiu ne povas kontentiĝi per la merkato kiel idealo, kaj deziro, sufiĉe karakteriza por la ekstremdekstro, de restarigo de la antaŭa ordo, prefere mezepoka, en kiu la animo estus pasia kaj la individuo partoprenanta en granda kolektiva kanto ... Verŝajne tiu kontraŭdira miksaĵo, vigle kontraŭraciisma kaj kun surda aspiro retrovi entuziasmon por la kolektivo, en la nuntempa etoso ankoraŭ ne diris sian lastan vorton.*

* Vd pri la romano de Houellebecq la eseon de Lothar Peter: Michel Houellebecq: “Submetiĝo” — Ĉu socikritika romano?. -vl

Evelyne PIEILLER.

“Submetiĝo” de Michel Houellebecq — ĉu socikritika romano?

Enhavo

La ĉeffiguro, la mi-rakontisto Francisko [François], estas literatursciencisto ĉe la universitato de Parizo. Lia esplorintereso koncentriĝas al la franca verkisto Joris-Karl Huysmans (1848-1907), kiu dum la dua duono de la 19-a jarcento famiĝis unue kiel partiano de la naturalismo, poste kiel interpretisto de la “jarcentfina dekadenco”* per siaj romanoj amare kritikantaj la burĝan vivstilon, antaŭ ol li, malsana kaj seniluziiĝinta pri la vivo, serĉis en monaĥejo mildigon de siaj korpaj kaj animaj suferoj.

* Ekzemplo por la estetika naŭzo de Huysmans antaŭ la mondo de la burĝa filistreco estas lia romano “Kontraŭflue” (“A rebourse”), verkita en 1884, en kiu li igas sian heroon, la aristokraton des Esseintes pensi la jenon: “Pli krime kaj pli fie ol la elmoŝtiĝinta nobelaro kaj la mizeriĝinta klerikaro, la burĝaro pruntis el tiuj sian frivolan lukson, sian kadukan fanfaronadon, kiujn ĝi per sia manko de vivarto ankoraŭ pli aĉigis. Ĝi ŝtelis al ili iliajn mankojn, kiujn ĝi transformis en hipokritajn malvirtojn; mastre kaj inside, fie kaj malkuraĝe, ĝi senkompate dispafis la eterne kaj nepre de ĝi trompatan plebon, de kiu ĝi mem forprenis la buŝumon kaj kiun ĝi estis dresinta salti al la malnovaj kastoj al la gorĝo.” (Joris-Karl Huysmans: Gegen den Strich, Ŝtutgarto, 1992, p. 248)

Huysmans, pri kiu Houellebecq ĉiam denove parolas, estas la alter ego de lia romanheroo Francisko, kiu esperas de sia esplorobjekto intuiciojn por solvi siajn proprajn problemojn; ĉar la ekzistado de Francisko — li nomas ĝin mem “senĝoja” (109) — estas premsonĝe malgaja. Li estas inter kvardek- kaj kvindek-jara, fraŭlo, nutras sin prefere per pretmanĝaĵoj el la mikroonda forno aŭ mendas ĉe la alporta servo, fumas kaj konsumas abunde da alkoholo. Li ne havas amikojn, la kontaktoj kun gekolegoj limiĝas al la kutimaj banalaj universitat-internaj aferoj. Liaj senperspektivaj seksaj aktivecoj, reduktitaj al instinkt-ekonomia forzorgado, kiujn Houellebecq priskribas kun sia sufiĉe konata drasteco, pelas Franciskon ĉiam pli profunde en statojn de interna agonio. La profesia ĉiutagaĵo de Francisko, plenumata maleme sen la plej eta pedagogia impeto, okazas antaŭ la fono de kreskantaj streĉitecoj inter islamanoj kaj dekstrulaj grupoj en Francujo de la jaro 2022, de Houellebecq anticipata, do fikcia. Ĉiam pli ofte atencoj kaj perfortaĵoj skuas la landon, super kiu la mallumaj nuboj de interna milito aperas. Envere Francisko estas ĝisoste senpolitika homo, sed ĉar li ĉiutage moviĝas en intelektaj-akademiaj rondoj, li tuŝiĝas kun la plej diversaj politikaj retorikoj, kiuj dominas la Francujon de la nuntempo anticipata en la romano. Tie okazis la — por la leganto konsiderata el la hodiaŭa vidpunkto — groteska, sed de la aŭtoro satire volita situacio, ke survojas politika alianco de la Socialista Partio (SP), burĝa-konservativa UMP* kaj vigle supreniranta partio de la (modera) “Frataro de la islamanoj”, kiu havas la unuan celon malebligi minacantan elekto-venkon de la Nacia Fronto (NF). Tra vastaj teksteroj de la libro temas pri diversaj aspektoj de tiu nova politika konstelacio kun argumentoj de ĝiaj poruloj aŭ kritikantoj. Parte oni havas la impreson, kvazaŭ temus ĉi tie pri politika eseo pli ol pri literatura prozo, sed tamen Houellebecq sukcesas integri la diversajn dimensiojn de la romano, do la subjektivan sperton de la heroo, la universitatan medion, la politikajn retorikojn de unuopaj agantoj kaj la nacian politikan situacion, kaj konservi ĝisfine la kurbon de streĉiteco. Francisko mem, malgraŭ la okazontaj drastaj ŝanĝoj en sia vivo, restas la tutan tempon pasiva. Lia pensado, kiam seksa frustro ne pelas lin, direktiĝas maksimume al tio, kio movis lian alter ego, do Joris-Karl Huysmans — ankaŭ tiu ne spertis home kontentigan rilaton al virinoj —, kiam li decidis rifuĝi en monaĥejon antaŭ la obsedoj de la mondo.

* UMP (Union pour un mouvement populaire [Unio por popola movado] estiĝis en la jaro 2002 kiel elekto-alianco de dekstre liberalaj, parte gaull-ismaj burĝaj partioj, por malebligi elekton de la kandidato de la Nacia Fronto, Jean-Marie Le Pen. Ekde 2002 la UMP estis la plimulta frakcio en la Nacia Asembleo kaj ekde 2007 kun Nicolas Sarkozy la partio de la ŝtatprezidanto. Dum la lastaj jaroj la partio estis profunde disopinia. Malgraŭ tio, Sarkozy sukcesis, fine de 2014, esti reelektita kiel prezidanto de la partio.

Post sponta vojaĝo al Rocamadour, fama pilgrima loko en Sudfrancujo, — antaŭ la vojaĝo okazas pluraj interparoladoj kun konatuloj pri la danĝera politika situacio —, Francisko ekscias revene, ke la nova rektoro de la universitato Sorbono — intertempe aĉetita de saud-araba petrol-ŝejko — maldungis lin, tamen kun la samtempa opcio je grandanima pensio, se Francisko ne ricevos adekvatan dungon ĉe ŝtata, do laika, universitato. La maldungo ne aparte zorgigas lin, sed Francisko fine uzas ĝin, sekvante la spurojn de Huysmans, iri en benediktan abatejon de Ligugé, proksime de Poitiers, por tie fari sian solenan promeson kiel monaĥo. Sed ĉar li en sia ĉelo, algapata de “malamika ruĝa okuleto” (195) de la fumdetektilo ne rajtas fumi, li jam post malmultaj tagoj turnas la dorson al la monaĥejo. Ree en Parizo, li, la agnoskata fakulo pri la verkaro de Huysmans, ricevas de la eldonejo Gallimard la proponon en ties renoma serio de klasikuloj “Bibliothèque de la Pléiade”* eldoni la kompletan verkaron de Huysmans. Antaŭ ol decidi pri tiu propono, Francisko ekscias, ke la nova rektoro de la nun islama universitato Sorbonne, Robert Rediger, bedaŭras lian eksiĝon, sed volas inviti lin al interparolado, por doni al li la eblecon konservi sian profesoran postenon ĉe la Sorbonne, se li konvertiĝas al la islamo. La interparolado okazas. Metita antaŭ la demandon, konvertiĝi aŭ fini sian akademian karieron, Francisko ŝajnas — kvankam la libro lasas la finon malfermita, sed ne lasas dubon pri tiu paŝo — decidi por reveno al la Sorbonne kaj do konvertiĝi al islamo.

* Tiu serio de klasikulo efektive ekzistas. Oni konsideras apartan honoron por verkisto aŭ sciencisto, se jam dum sia vivtempo aperas verkoj de ili en la “Bibliothèque de la Pléiade”. Tio okazis ekz-e al Paul Claudel, André Gide, Nathalie Sarraute, Marguerite Yourcenar kaj Claude Lévi-Strauss.
Ĉu islamismo aŭ katastrofo de la postmoderno?

Oni riproĉis al Houellebecq, pri “Submetiĝo” denove islamofobion. Sed ĉu tio trafas? Houellebecq desegnas la bildon de iom modera islamo, kiu, same kiel en la romano lia franca propagandisto Robert Rediger, aŭtoro de populara skribaĵo titolita “Dek demandoj pri islamo”, interparole kun Francisko diras, ke li pravigas nek ŝtonumadon nek cirkumcidon, apogas la liberigon de sklavoj, ĉesigis la rasan diskriminacion kaj emfazas la “egalecon de ĉiuj homoj antaŭ la kreinto” (242), sed, kiel eblas legi la aŭtoron inter la linioj, ne nepre inter la homoj. Tamen laŭ la opinio de Rediger tiu islamo tute ne vidas kontraŭdiron inter la principo de egaleco kaj la poligamio, ĉar tiu lasta estas kaŭzita biologie kaj progresigas la evoluon de la homa specio.

Ankaŭ sur politika nivelo la islamo prezentata de Rediger kaj de la gvidanto de la franca frataro de la islamanoj prezentiĝas vere adaptiĝema. Formale respektante la regulojn de la parlamentismo, ĝi enplektiĝas en ties ludon kaj agas tiel kiel ceteraj, ne islamaj agantoj kun la celo atingi per elektoj plimultojn. La jam menciita pinta kandidato de la islama frataro, Mohammed Ben Abbas, kiu tamen en la libro ne aperas mem, estas priskribata de konatulo de Francisko, de la edzo de kolegino kaj pli alta oficisto de la franca sekreta servo DGST*, kiel inteligenta kaj moderne pensanta. Ben Abbas estas, laŭ li, “entrepren-orientita”, sed tre precize scias, ke li ne povas atingi la potencon sen kultura hegemonio (132). Li havas nenion komunan kun islamaj teroristoj kaj antaŭurbaj marodistoj, male li konsideras ilin fuŝuloj. Anstataŭe li flegas kontaktojn kun influhavaj institucioj, ekz-e Vatikano, kaj donas al si la aŭreolon de advokato de la Tria Mondo.

* La franca sekreta servo DGSI (Direction générale de la sécurité intérieure) reale ekzistas. Ĝi anstataŭis en la jaro 2014 la ĝistiaman DCRI, estas kiel tiu submetita al la ministrejo pri internaj aferoj kaj specialiĝinta pri kontraŭspionado, sed ankaŭ pri batalo kontraŭ terorismo kaj pri superrigardo de “danĝeraj grupoj”, organizaĵoj kaj sociaj fenomenoj (kp Björn Krumrey: Die Inlandsnachrichtendienste in Frankreich und Deutschland. Eine rechtsvergleichende Untersuchung [B. K.: La enlandaj sekretaj servoj en Francujo kaj Germanujo. Jurkompara esploraĵo], Ŝtutgarto, 2014.

Eĉ se gelegantoj — kaj eble eĉ pro tute kontraŭaj kialoj — rifuzas la bildon de la islamo skizitan de Houellebecq, ili ne povas aserti, ke li fifamigas la islamon. Li nek esprimas sin malestime pri la religia dogmaro de la Korano nek rifuzas ĝin kiel postrestintan aŭ ridindigas ĝiajn interpretistojn. Sed decida estas, ke ĉe Houellebecq esence tute ne temas pri la islamo. Se oni volus el “Submetiĝo” ellegi precipe polemikon kontraŭ la islamo, tiam oni komplete preteratentus la epokdiagnozan funkcion de la romano. La centra temo de Houellebecq ne estas imaga aŭ reala islamo, sed diskuto pri la memkompreno de la nuntempa okcidenta kulturo, pri ĝia novliberala ekonomiigo, pri ĝia morala relativismo kaj ĝia norma malstabiligo. Ĉiuj ĉi tri elementoj staras por Houellebecq en ne hazarda kunteksto, kies struktura bazo estas unuflanke la kapitalisma ekonomio kaj aliflanke patriarĥismo. La teksteroj pri la islamo liveras nur la kontrastfolion por — pliigite per same malvarma kiel morda ironio — pli akre reliefigi la socian kaj kulturan dekadencon de modernaj okcidentaj socioj, por kiuj Francujo estas nur ekzemplo. Oni ne forgesu, ke la titolo de la libro estas “Submetiĝo” kaj ne ekz-e “La triumfo de islamo” aŭ simile.* Sed kiuj estas tiuj, kiuj submetiĝas, kaj al kiu ili submetiĝas?

* Tradukite, “islamo” signifas ja “submetiĝo”, “dediĉemo”, “sindonemo” aŭ simile. (kp Heinz Halm, 2001: Der Islam. Geschichte und Gegenwart, Munkeno, 2-a eld., p. 7) kaj en tio la titolo ankaŭ ne estas hazarda, sed ĉe Houellebecq ĝi esprimas submetiĝon sub la imperativoj de la nuna okcidenta kulturo, en ĉiu rilato atakata, kiel skribis la fama socisciencisto Émile Durkheim, de la “mal de l’infini” (de la “malbono de la senmezureco”). La hegemonio de la islamo, kiun li literature fikciigas, estas nur la sekvo de la submetiĝo sub tiuj imperativoj de la okcidenta kulturo.

Al tiuj demandoj la ekzistada fiasko de Francisko donas same senimpresan kiom depriman respondon. Francisko kapitulacas antaŭ la konsummodelo de la manĝoservoj, markaj vestaĵoj kaj luksaj loĝejoj, antaŭ la pseŭdo-plurismo de la politika sistemo, la devigoj de individua memrilatiĝo kaj antaŭ ĉie ekzistanta patriarĥeca seksismo. Sed lia vera dramo ne konsistas en tio, ke li ofensive identigas sin kun la fenomenoj de tiu mizera postmoderno kaj ĵetas sin en la ĝuaĵojn de la event- kaj amuz-socio, sed ke li maleme akceptas ĝin, sen kontraŭmeti ion al ĝi.

La fakto, ke Francisko staras sur perdita posteno, tion Houellebecq igas klara samtempe per la scienca kaj profesia situacio de sia protagonisto; ĉar Francisko estas per siaj Huysman-esploradoj fiksita al laborkampo, kiu el la nehaltigebla triumfo de la novaj komunikiloj kaj Interreto elfalas kiel akra anakronismo. Kun tiu intelekta marĝen-pozicio interrilatas la kompleta foresto de pedagogia moralo de lia instrua agado. Kion li prezentas en siaj seminarioj, kelkfoje antaŭ nur manpleno da ĉinaj studentinoj, kiuj per sia stipendio estas evidente devigataj al tio kaj kiuj sidas tie senmove, tio estas fantome malkuplita disde la nuntempaj realaj problemoj. Nur la okupiĝo pri slia literatura alter ego helpas al li, narcisme rondiri ĉirkaŭ si mem. Tiel, Houellebecq kreis per Francisko figuron, kiu estas same nereala kiom reala kaj kiu literature deprime precizigas la nocion de la sintezo — tipa por modernaj okcidentaj socioj — de individua izoliteco kaj de sistema sugestado de senlima libereco.

Senelira sekseco

Francisko ja antaŭsupozas, ke io devas ekzisti kio transiras individuismon kaj egocentrismon por doni sencon al la homa vivo, sed li ne elspezas la forton por tiri el tio konsekvencojn. Anstataŭ rezigni je sia memdetrua vivmaniero, defendi sin kontraŭ la perfido de la scienca libereco aŭ engaĝiĝi en la batalo kontraŭ la fatala “sankta unio” de la tradiciaj partioj kun la pseŭdoliberala Frataro de Islamanoj, (konsekvencoj, kiujn Houellebecq ja ne atendas de sia heroo, sed kiujn pensi la aŭtoro ja ne malpermesas al la leganto), li serĉas elsaviĝon en ĉiam pli ofte fiaskantaj provoj de seksa kontentiĝo, fine eĉ ĉe tiel nomataj “akompanulinoj” (“escort-damoj”), do prostituitinoj. Ju pli vanaj estas liaj klopodoj, almenaŭ por mallongaj momentoj eskapi el la senespero per seksa nervtremego, des pli li estas reĵetita al si mem. Malsaniĝoj kiel haŭtfungoj, hemoroidoj kaj migreno kompletigas la frakasantan bildon de persona kadukiĝo.

Oni ofte atakis Houellebecq pro liaj naŭzaj seksaj scenoj. Oni asertas, ke tio, kion li skribas, estas pornografio. Kiu volas rilatigi tion ankaŭ al “Submetiĝo”, tiu pretervidas, ke tiuj scenoj ne estas memcelo por libide hejti la publikon kiel en pornografiaĵoj kaj per tio fari komercon, sed ke ili pli ĝuste havas la funkcion senmaskigi seksan konsumismon, kiu estas laŭdire la esprimo de rilato inter la sekso liberigita el ĉiaj moralaj trudoj, sed envere ĝisoste patriarĥeca.* La patriarĥeco estas por Houellebecq la decida ponto inter, ĉe la unua flanko, la senmoraliĝo de kulturo, kiu intertempe liveris la deklaron de definitiva bankroto al la hombildo estiĝinta el la klerismo, kaj ĉe la alia flanko la nova ordo de “milda” liberala islamismo. La senbrida seksismo de senkreditiĝinta postmoderno estas — pri tio Houellebecq ne lasas ajnan dubon — por la scenaro de nov-islamisma poligamio plej bone aliĝebla; ĉar en ambaŭ kazoj temas nur pri unu afero: pri la totala dispono de viroj super virinoj.

* La fakto, ke Houellebecq ĉe tio ne moviĝas en senaera spaco de literatura fikcio, fariĝas ekzemplodona per la persono de la iama ministro, direktoro de la Internacia Mon-Fonduso kaj gvida membro de la Socialista Partio, Dominique Strauss-Kahn, kiu evidente kredis, ke per la rezervado de multekosta novjorka hotelloĝejo aĉetis samtempe la naturan rajton je seksaj servoj. Ŝajnas, ke li estis ankaŭ implikitaj en pluraj aliaj, prokurore enketitaj okazaĵoj, en kiuj uziĝis patriarĥeca forto kontraŭ virinoj.

Apartenas al la plej groteskaj, sed ankaŭ plej perturbaj elementoj de la romano, ke ĝuste la principo de poligamio — kaj nur ĝi — instigas la mondrigarde komplete indiferentan, senpolitikan kaj eĉ ne al financaj avantaĝoj fiksitan Franciskon serioze pripensi konvertiĝon al la islamo, des pli ke Robert Rediger certigas al li ne nur la posedon de tri virinoj, sed ankaŭ ties seksan logon.

Kapitulaco de la politika klaso

Pasiveco, morala relativismo kaj patologia memreferenco de la romanheroo trovas sian adekvatan korelativon en la konduto de la politika klaso kaj de la ĝin servantaj intelektuloj. Inter tio, kio persone koncernas Franciskon, kaj tio, kion la agantoj sur la politika kaj intelekta scenejo de Francujo en la jaro 2022 faras, Houellebecq produktas negativan hermeneŭtikan cirklon, kiu fiksas la senperspektivecon de ĉia dezirinda evoluo de la socio. La tradicia skemo “maldekstra mezo” aŭ “dekstra mezo”, kiu stampis la Francujon de la 5-a respubliko jam de jardekoj, nun elĉerpiĝis.* Kun la islama frataro de Mohammed Ben Abbes — la nomo Abbes memorigas ne hazarde pri la franca vorto abbé (pastro) — aperis aganto, kiu aliordigas la tutan politikan scenejon. Evitante kontraŭjudismon kaj fundamentismajn frazojn, flegante “korajn rilatojn” (44) kun la juda komunumo kaj kreante densan reton de socialaj kaj kulturaj institucioj, kiuj, Houellebecq aldonas, memorigas pri la antaŭa modelo de la Komunista Partio, Ben Abbes proponas sin kiel savonton antaŭ la minacanta enpotenciĝo de la Nacia Fronto, kiu siavice spertas triumfan supreniron. Tamen celo de la malvarmeta, sed per tio des pli akra kritiko de Houellebecq estas unuavice nek la Frataro de la Islamanoj nek la Nacia Fronto de Marine Le Pen. Li celas pli ĝuste la politikan koruptecon, la oportunismon, la potencavidon kaj la kompletan senalternativecon de la establitaj francaj partioj kaj de ilia gvida personaro, kiuj ĝis nun determinis la sortojn de Francujo, do antaŭ ĉio la Socialista Partio (PS) kaj la burĝa-konservativa UMP. Ankaŭ Jean-Luc Mélenchon, reprezentanto de la “Front de gauche*, ricevas polemikan flankbaton, sen ke tamen klariĝas, kial (177). Per vere ŝprucanta sarkasmo Houellebecq pritraktas la pintan politikiston de la liberal-burĝa partio “Mouvement démocrate” (“Demokrata Movado”), François Bayrou, kiun li post la elektovenko de Ben Abbes igas fariĝi ĉefministro, ĉar li plej bone taŭgas por la posteno de ĉefministro sub la prezidanteco de Ben Abbes, pro sia trudiĝa sopiro je “alta ofico” kaj kun sia sensignifa humanismo. Pri Bayrou la homo de la sekreta servo Tanneur esprimiĝas jene: “Tio, kio faras Bayrou tiom unika kaj neanstataŭigebla, ... estas lia stulteco. Lia politika koncepto estis ĉiam limigita al lia persona deziro ĉiakaze okupi ‘altan oficon’, kiel oni tiel bele diras. Li neniam havis proprajn ideojn kaj ankaŭ ne ŝajnigis havi iajn; en tia mezuro tio estas ja tre malofta. Tio igas lin la ideala politikisto, kiu enkorpigas la humanismon, des pli ke li prenas sin por Henriko la 4-a kaj grandioza pacigisto en la dialogo de la religioj.” (131)

* Por superrigardo al la socia kaj politika evoluo de Francujo en la 5-a respubliko, kp Jörg Requate, 2011: Frankreich seit 1945, Gotingo, speciale p. 41-60.
* La “Front de gauche” (Maldekstra Fronto”) estas elekta alianco estiĝinta en 2008, portata de la “Parti de gauche” (Maldekstra Partio) kaj la PCF (Franca Komunista Partio). La “Front de gauche” kompareblas plurpunkte kun la germana partio “Die Linke” (“La Maldekstro”). Ĝia pinta kandidato Jean-Luc Mélenchon atingis ĉe la prezidant-elekto en 2012 ĉe la unua baloto 11 elcentojn de la voĉoj.

Dum Houellebecq tra la buŝo de Tanneur atestas al la UMP, ke per sia konservativa politiko pri edukado kaj restriktiga socialpolitiko ĝi troviĝas en kvazaŭ natura proksimeco al la Islama Frataro, li atribuas la alianciĝemon de la PS al ties abstrakta kontraŭrasismo malfavore al ĝia antaŭa laikisma orientiĝo, kaj al ĝia “multi-kulti”-afektado. Sen ajna dubo Houellebecq havas nenian simpation por la maldekstro, ankaŭ ne por la maldekstra tendenco ene de la PS. Kvankam oni ja ne devas konsenti en ĉiuj punktoj kun la konscie troigita prezentado de la politika situacio kaj de ĝiaj agantoj, tamen la tendenco de lia diagnozo konvinkas: la establitaj partioj ne volas nek povas kontraŭmeti al la ampleksa, ne nur ekonomia kaj politika, sed precipe ankaŭ kultura kaj morala krizo de la (franca) socio ian ajn kredindan alternativon. La Francujon sub la venka islama prezidanto Ben Abbes — ja subtenata de UMP, PS kaj UDI* Houellebecq karakterizas kiel kapitalisman, patriarĥecan kaj kontraŭlaikisman. La nun aperantaj kondiĉoj de la jaro 2022 distingiĝas disde la ĝistiamaj patriarĥaj strukturoj en tio, ke poligamio estas oficiale repermesata, knabinoj kaj junaj virinoj limigitaj al dommastrumaj funkcioj kaj virinoj ĝenerale elŝovendaj el la profesia vivo. Helpe de la ĉadoro kaj de aliaj malemancipaj maskaĵoj sekseco estas nun privatigata por vira dominado, kie ĝi antaŭe estis publike surmerkatigata.

* Apud la PS kaj la UMP aperas en la romano ankaŭ la UDI (Union des démocrates et indépendants [Unio de la demokratoj kaj sendependuloj], kiu estiĝis en la jaro 2012 precipe el fendaĵo de la UMP de Sarkozy. Ĝiaj pozicioj estas tiuj de la “mezo”, do liberala kaj por la Eŭropa Unio.

La nova kapitalismo de la erao Ben Abbes estas stampita de la “distribuismo”, ekonomia filozofio, kiun la nova prezidanto alproprigas al si, sen skrupulo pro tio, ke ĝi devenas el katolikaj pensistoj kiel Gilbert Keith Chesterton (1874-1936) kaj Hilaire Joseph Pierre Belloc (1870-1953) (178s). Kvankam la “distribuismo” de Ben Abbes prezentiĝas kiel “tria vojo” inter kapitalismo kaj komunismo, Houellebecq klare komprenigas, ke por la kapitalismo ĝi estas neniel timinda, ĉar ĝi ja favoras la retiriĝon de la ŝtato el la ekonomio anstataŭ la ŝtatan kontroladon kaj eĉ pli ĝian rezignon interveni en privatkapitalismajn proprietrilatojn. La “distribuismo” de Ben Abbes volas certigi al si politikan lojalecon de larĝaj sociaj tavoloj per tio, ke ĝi proponas al la sendependaj aktivuloj malpliigon de la impostoj kaj al junuloj la helpon ĉe fondado de firmaoj. Enmetita en la “novan socimodelon” estas tipo de familio, kiu kovriĝas samtempe per patriarĥecaj islamaj ideoj kaj ankaŭ per la okcidenta modelo de ekonomie funkcianta “saĝa familio” (180). Ke la “distribuismo” estas fine nur ideologio kiu pravigas la scenaron de la jaro 2022, kiu ne nur ne tuŝas la kapitalisman privatan proprieton, sed eĉ eksplicite aprobas la polusiĝon de riĉeco kaj malriĉeco, tion konfirmas ankaŭ la buĝet-propono de la nova registaro, kiu volas rigore ŝrumpigi la ĝisnunajn ŝtatajn socialajn elspezojn (187). Kroman tendencon de la “submetiĝo” de la franca kulturo Houellebecq diagnozas en la forcedo de laikismo, kiu ĝis nun stampis Francujon kaj kiun la instituciaj politikaj agantoj senbatale forlasas por tralasi la socion al rekonkero fare de nova religia reĝimo.

Perfido de la intelektuloj

Kiam Houellebecq parolas pri la intelektuloj, li celas nur unu tipon, nome tiun, kiu disponigas sin al la regantaj elitoj. Alian tipon li ŝajnas ne koni — grava deficito de la romano. Lia juĝo pri tiu tipo estas tamen neniiga. Ĉe tio troviĝas en la fokuso antaŭ ĉio unu aspekto: la konsterna adaptiĝkapablo kaj interŝanĝeblo de tio, kion intelektuloj pensas kaj propagandas.

En la ekzemplo de Robert Rediger, apud Francisko la certe plej grava romanfiguro, Houellebecq desegnas transformiĝ-procezon, kiu igas Rediger-on el certa ideologia pozicio transiri al absolute kontraŭa. Sed ambaŭ pozicioj identas en tio, ke ili servas al tendencoj kaj interesoj en la socio, kiuj firmigas kaj pravigas dominadon. Unue Rediger engaĝiĝis en la “identeca movado”, kiu en Francujo reale ekzistas. La “bloc identitaire”, kiel tiu tendenco en la realo nomiĝas, estiĝis dum la 2000-aj jaroj.* Ĝi estiĝis interalie el la dekstra grupiĝo “Unité radicale”, dissolvita en 2002 fare de la ministrejo pri internaj aferoj, kaj ĝi havas proksimume 2.000 membrojn kaj ekde 2009 partoprenas kiel politika partio okaze en la lokaj kaj regionaj elektoj. Kiel parto de la ekstremdekstra spektro la “Identeca Bloko” kontraŭas etnan kunfandiĝon kaj konstantan akuzadon de la eŭropaj popoloj. Ĝi batalas kontraŭ “materialismo” — ĉe tio ĝi celas sintenon direktitan al materia posedaĵo kaj al konsumado — kaj kontraŭ la tiel nomata uzurpado de la demokratio fare de oligarĥiaj aparatoj, ĉe kio financkapitalistaj agantoj, la komunikiloj kaj la sindikatoj, sendepende de iliaj malsamaj sociaj enhavoj kaj celoj estas metitaj en la saman poton. Rifuzante usonigon kaj islamigon, la Bloko samtempe asertas sian dislimiĝon disde la kontraŭjudismo. Elvokante valorojn de kampara vivmaniero, ĝi vidas sin kiel proparolanto de regionaj malplimultoj, sed ankaŭ de la “blankaj” ordinaruloj en la antaŭurboj de la urbaj centroj (“petits blancs de banlieue”). La prefero de la blankaj francoj antaŭ migruloj kaj homoj de alia haŭtkoloro same kiel la rifuzo de la emancipiĝo de la virino apartenas al la politikaj nepraĵoj de tiu Bloko. Sed Rediger forlasis tiun identecan movadon por transiri al la islamo. Tiu miriga ŝanĝo estas nur kun supraĵa rigardo ne klarigebla. Male, Houellebecq igas ĝin aperi kiel tute konsekvenca, per tio, aludante la historian filozofion de Arnold Toynbee, igas Rediger-on eldiri la tezon, ke la tradicia eŭropa kulturo ruiniĝis kaj el si mem jam ne havas la historian forton ĝisfunde renoviĝi. La kapablon por tio Rediger vidas jam nur en la vigle supreniranta islamo, kiu krome promesas en la senkondiĉa submetiĝo de la homo sub Dion la atingon de absoluta feliĉostato.

* Kp Vikipedio “Bloc identitaire” en la franca (laŭ la stato de 2015-01-25).

Ankaŭ ĉi tie Houellebecq, memorigante pri la fifama sadisma romano “Historio de O.”*, malklarigas la limojn inter regado super virinoj en la eŭropa kulturo kaj la religia submet-sistemo de la islamo, tia, kia Rediger komprenas ĝin. Ĉar Rediger en sia versio de islamo festas dominadan ideologion, de kiu li esperas mem profiti kiel intelektulo same kiel patriarĥece orientita viro, li transbordigas la balaston de malnov-eŭropa kulturnocio, kiu ŝajnas al li arĥaiĝinta. Inter la antaŭa aparteno de Rediger al la identeca movado kaj lia nuna konvertiĝo al parte moderniĝinta islamo, la aŭtoro enkonstruis la epizodon de islama radikalismo, kiun la romanheroo intertempe forlasis. Tiu epizodo servas al Houellebecq por ilustri la senrespondecan transformiĝ-kapablon de intelektuloj kaj ankaŭ la ne hazardan komplican sintenon de ĵurnalistoj, kiuj prisilentas ekstremismajn aventurojn de eminentaj intelektuloj. Simile kiel ĉe iam ultramaldekstraj intelektuloj — ĉi tie la aŭtoro pensas interalie evidente pri la “novaj filozofoj” (“nouveaux philosophes”)* —, al kiuj la glorado de Stalino, de Mao kaj de Pol Pot tute ne malutilis en ilia posta kariero, pro tio oni ankaŭ Rediger-on en lia impresa supreniro ne stumbligis super liaj antaŭaj perfort-islamismaj kontribuaĵoj.

* La romano “Historio de O.” de Anne Declos aperis en 1954 en Parizo. Feministinoj vidis en la libro la produkton de en la realo vira aŭtoro.
* Pri la evoluo de la “novaj filozofoj” de iam ultramaldekstraj kaj maŭismaj pozicioj al apologiuloj de la hodiaŭ regantaj elitoj en Francujo kp ekz-e miajn kontribuaĵojn “De la “Proletara Maldekstro” ĝis Sarkozy”, en: Z 70 (junio 2007), p. 22-35, kaj “La naskiĝo de la novliberalismo el la spirito de 1968”, en: / 74 (junio 2008), p. 93-94. Pri la paralela fenomeno en Germanujo kp la elstaran studaĵon de Frank Deppe “Ĉu imperia realismo? Germana ekstera politiko: Gvidpotenco en “nova respondeco”. Flugfolio”, Hamburgo, 2014 ĉiuj en la germana. -vl].
Konturoj de estonta hegemonio

Per la kruda kaj eĉ trudiĝema larĝeco prezentata mondrigardo de Rediger, Houellebecq priskribas tipajn pecojn de estonte hegemonia ideologio. La konturoj de “milda ŝario”, de kapitalismo purigita je ĉia ŝtata regulado, lojaleco de la loĝantaro al la nova aŭtoritateca ordo, trudita ja sen malkaŝa perforto, sed pro tio des pli lojala, kaj superformado de ĝia ideologio per biologiismaj, novdarvinismaj kaj niĉeaj pravigoj konsistigas ideologian sistemon de dominado, kiu volas purigi ĉiujn sociajn vivosektorojn je la putrintaj formoj de la nuna liberalismo. La alvenanta mondo de la “submetiĝo” devas fariĝi mondo sen homoj agantaj por superi la kapitalismon kaj la patriarĥismon kaj kontraŭ obeigo de la komunikiloj, maldemokratiigo kaj malsolidariigo. Tio, kion Rediger predikas, povos trudiĝi, ĉar al la figuro reprezenta por la malesperiga stato de la hodiaŭa socio, al Francisko, jam ne alpaŝas kontraŭulo, kiu volas ion esence alian ol la identiĝon kun socia malegaleco, kun malegaleco de la seksoj, rezigno pri raciaj diskutoj de sociaj problemsolvoj, kaj ekskludo de la loĝantaro el demokratiaj decidoj. Tio — kaj ne ofte al li atribuata cinika propagando pro senlima morala defetismo kaj la rifuzo de homeco — estas la esenca mesaĝo de Houellebecq, pri kiu trompiĝas nur tiuj, kiuj konfuzas lian ironian literaturan geston kun rifuzo de principoj de socia justeco, seksa egaleco kaj demokratio. Per tio ĉe la fino la demando estas ree respondita, kiu estis levita en la titolo de tiu ĉi kontribuaĵo.

Lothar PETER.

Elgermanigita en aprilo 2015 el: Lothar Peter: “Unterwerfung” von Michel Houellebecq — ein gesellschaftskritischer Roman?, en: Z. Zeitschrift marxistische Erneuerung, n-ro 101, marto 2015. Tiu ĉi artikolo aperas ekster la respondeco de la pariza redaktejo de “Le Monde diplomatique”. -vl

Libio: Intertraktado aŭ eksterlanda interveno, la najbaroj malsamopinias

“Ni nepre ne volas kuraĝigi ian ajn eksterlandan militan intervenon en Libio kaj eĉ malpli ĝin partopreni. Nia deziro estas helpi niajn libiajn fratojn trovi akordan terenon por solvi siajn konfliktojn. Agi male kreus ankoraŭ pli da malordo kaj endanĝerigus la estonton de tiu lando.” La diro estas klara kaj intence sennuanca. Laŭ tiu alĝeria alta diplomato, kiu petis anonimecon, Alĝerio intencas instigi kaj helpi ambaŭ libiajn rivalajn partiojn, tiun de Tripolo kaj tiun de Tobruk, daŭrigi la intertraktadon kondukitan sub la egido de la Unuiĝintaj Nacioj. Por Alĝero, s-ro Bernardino, speciala reprezentanto de la Unuiĝintaj Nacioj por Libio, eĉ estas “la homo de la situacio”. En 2011, la alĝeria registaro jam rifuzis subteni la aerarmean intervenon de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) kontraŭ la reĝimo de Muamar Kadafi. Tio kaŭzis malamikan sintenon al ĝi, de granda parto de la thuwar (“revoluciuloj”), ĉu islamistoj aŭ apartenantaj nun al la ĉirkaŭo de la generalo Khalifa Haftar. Sed hodiaŭ, por la libianoj de ambaŭ tendaroj, Alĝero same kiel Tunizo estas konsiderataj kiel nemalhaveblaj partneroj por la serĉado de paca solvo.

Tio ankaŭ veras pri Rabato. Komence de marto, la maroka najbaro kaj rivalo akceptis, en la marborda urbo Sikhirat la nerektajn diskutojn inter la reprezentantoj de la registaro agnoskita de la okcidentaj ŝtatoj kaj tiuj de la Ĝenerala Nacia Kongreso (ĜNK) proksimaj de la islamista milico Aŭroro de Libio. Laŭ Asni Abidi, politikologo kaj instruanto en la ĝeneva universitato, “ekzistas komuneco de vidpunktoj inter Alĝero kaj Rabato por eviti novan intervenon de NATO en Libio. La riskoj rilataj al la regiona stabileco estas grandegaj”. Ŝajnas, ke tiu komuna pozicio estas hodiaŭ subtenata de pluraj landoj de Sahelo, konsciaj ke interveno de okcidentaj trupoj havus kiel konsekvencon amasan alvenon ĉe ili de aktivaj ĝihadistaj grupoj, kiuj troviĝas nun en Libio. La niĝera prezidanto Mahamadou Issoufou tamen esprimis malan opinion en decembro 2014: “Necesas milita interveno por ripari la damaĝojn ligitajn al la falo de Kadafi, aŭ ni havos Daech* ĉe nia pordo*.”

* “Organizo de la Islama Ŝtato”, ankaŭ nomata Islama Ŝtato de Irako kaj Sirio — jmc.
* Jeune Afrique, Parizo, 29-a de decembro 2014.

En tiu kunteksto de regiona singardemo, Egiptujo elektis sian tendaron. Finance kaj milite subtenata de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj, en malpli alta grado, de Sauda Arabujo, la marŝalo Abdel Fattah Al-Sissi subtenas la generalon Haltar, samtempe riproĉante al Kataro armi iliajn malamikojn de ‘Aŭroro de Libio’. Uzinte sian militaviadon en atakoj kontraŭ islamistaj milicoj, aparte en Derna la 16-an de februaro, Egiptujo laŭdire preparas vastan ofensivon, kaze de malsukceso aŭ de suspendo de la interlibiaj intertraktadoj. Kaj, dum Usono malaprobas ĉian intervenon, multiĝas sindemandoj pri la intencoj de Francujo kaj ĝiaj eŭropaj partneroj, ĉefe Italujo kaj Britujo. Komence de 2015, la franca ministro pri eksterlandaj aferoj parolis pri “terorista centro” (hub en la angla) en Libio kaj petis de la Afrika Unio, la Unuiĝintaj Nacioj kaj la najbaraj landoj “ekpritrakti tiun ege aktualan sekurecan demandon.”*. Sed Francujo firme intencas hodiaŭ akceli “politikan solvon” kun starigo de registaro naci-unuiĝa, kiu kapablu pli efike organizi la lukton kontraŭ la teroristaj grupoj*. Tiu aliro enkonsideras tiom la alĝerian rifuzon milite engaĝiĝi, kiom la neeblon, por la franca armeo, malfermi novan fronton, dum la stabiliga operacio en Malio kaj la batalo kontraŭ la Organizo de la islama Ŝtato ŝajnas neproksimaj de sia fino.

* “Jean-Yves Le Drian: “La militarisation du terrorisme exige une réponse militaire””, Le Journal du dimanche, Parizo, 28-a de decembro 2014.
* Oficiala deklaro de la proparolanto de la franca ministrejo pri eksterlandaj aferoj, Parizo, 18-a de marto 2015.

Akram BELKAID

Nord-Koreujo invitas Ruslandon por helpi

Por sia unua vizito eksterlande, la gvidanto Kim Jong-un elektis Moskvon, kaj ne Pekinon. La proksimiĝo inter Nord-Koreujo kaj Ruslando povus ludi rolon en la regionaj ekvilibroj.

SINJORO Vladimir Putin estos certe la unua ŝtatestro kiu akceptas s-ron Kim Jong-un, invitita al la ceremonioj de la sepdeka datreveno de la venko de Ruslando super la naziismo, venontan 9-an de majo. Tiu vojaĝo eksterlanden, la unua de kiam li postsekvis sian patron en decembro 2011, donos al la nordkorea gvidanto la okazon renkonti ceterajn ŝtatestrojn kaj ĉefministrojn kaj devus marki lian oficialan eniron en la internacia scenejo. La vizito antaŭ ĉio konfirmos la rapidan proksimiĝon inter la Demokratia Popolrespubliko Koreujo (DPRK) kaj Ruslando.

Moskvo, ĝenata de la Okcidento per la internaciaj sankcioj sekve al la konflikto en Ukrainujo kaj la anekso de Krimeo, returniĝas orienten, fortigas siajn rilatojn kun Ĉinujo kaj remalkovras la strategian pezon de la DPRK en la regionaj ekvilibroj (punkto, en kiu renkontiĝas la usonaj, ĉinaj, sud-koreaj kaj japanaj interesoj.* Pjongjango siavice provas diversigi siajn partnerojn.

* Kp Isabelle Facon: “La complexe quête asiatique de la Russie”, en “Poudrières asiatiques”, Maniére de voir, n-ro 139, aktuale en la kioskoj.

En Pocdamo, en julio 1945, Usono kaj la USSR decidis ke la korea duoninsulo, tiam japana kolonio, estu provizore dividita en du okupadajn zonojn. Tiu divido estis fakte konfirmita per la starigo de du disaj ŝtatoj en 1948. En la nordo instaliĝis, sub moskva kuratoreco, reĝimo simila al la popoldemokratioj en orienta Eŭropo. En junio 1950, Jozefo Stalino fine donis verdan lumon al invado de la Sudo fare de la Nordo; sed, post la interveno de la fortoj de la Unuiĝintaj Nacioj sub usona komando, Ĉinujo pli ol la USSR alportis sian subtenon al Pjongjango kaj intervenis milite en la duoninsulo. Poste, post eksigo de porĉinaj kaj porsovetiaj membroj el la reganta partio kaj ĵonglante per la ĉina-sovetia rivaleco en la 1960-aj kaj 70-aj jaroj, la DPRK faris lertan politikon de ekvilibro inter siaj du “socialistaj” mentoroj por akiri agospacon. Sen esperi reveni al tiu sistemo de kontraŭpezo, ĝi celas hodiaŭ malstriktigi la politikan kaj antaŭ ĉio ekonomian premon de Ĉinujo, kiu baras ĝian impetan postulon je sendependeco.

Tiu serĉado de novaj partneroj fariĝis des pli necesa, ke post la enpotenciĝo de la prezidanto Xi Jinping, Ĉinujo ne kaŝas sian incitecon pri la nordkorea reĝimo. Pjongjango lanĉis sin en politikon de logado al Ruslando, speciale dum la ceremonioj de la sesdeka datreveno de la fino de la korea milito, en julio 1913, kiuj estis stampitaj de omaĝo al la USSR pro ties subteno kaj de reaserto de la amikeco “de generacio al generacio” inter la du landoj.

TUJ POST la kolapso de la USSR (1991), Moskvo senindulge ĉesigis la privilegiajn rilatojn de “frataj landoj” kaj postulis la pagon, je merkataj prezoj, de siaj eksportoj de bazaj produktoj por fabriki sterkaĵojn kaj de energio; postuloj, kiujn la DPRK ne povis plenumi kaj kiuj estis unu el la faktoroj kiuj kaŭzis la ekonomian kolapson kaj la malsatmizeron en la dua parto de la 1990-aj jaroj. Komence de la sekva jardeko, sub la gvido de s-ro Putin, Moskvo reaktivigis siajn rilatojn kun Pjongjango: subskribo en februaro 2000 de nova amikec-traktato, vizito de la rusa prezidanto en la nordkorea ĉefurbo. Kim Jong-il sekvajare vojaĝis al Moskvo kaj renkontis la prezidanton Dmitri Medvedev en Ulan-Ude (Siberio) en 2011.

Tiam oni lanĉis du grandajn projektojn: gasodukton de la rusaj kuŝejoj ĝis Sud-Koreujo tra la DPRK; fervojon inter Kazano ĝis la rusa landlimo, kaj la nord-korea speciala ekonomia zono de Rasono, kun la perspektivo ligi la sudkorean fervojreton kun la transsiberia fervojo — tiu ligo mallongigus du-trione la distancon de vartransporto tra la sueza kanalo.

La unua etapo de la fervojprojekto estis realigita en septembro 2013: refunkciigo, per rusa financado (340 milionoj da dolaroj) de la kvindek kvar fervoj-kilometroj, kiu ebligas al Ruslando uzi la havenon de Rasono kiel kestego-havenon kaj tiel malhelpi la troŝarĝiĝon de la haveno de Vladivostoko. Moskvo intencas engaĝiĝi en la minej-sektoron kaj, por faciligi ties ekspluatadon, modernigi preskaŭ la duonon de la nordkorea fervojreto, do sep mil kilometrojn entute.

La gasodukto kaj la “transkorea” fervojo postulas konsiderindajn investojn kaj kreas kompleksajn sekurec-demandojn por Seulo. Ĝis nun Sud-Koreujo ne konsentis pri la projekto, sed ĝi ja interesiĝas pri ĝi. Pri tio atestas la partopreno de reprezentantoj de Korail, la sudkorea ŝtata fervojkompanio, en internacia konferenco pri transportoj inter Eŭropo kaj Azio okazinta en Pjongjango en aprilo 2014. Korail, la ferindustria firmao Posco kaj la transmar-komerca kompanio de la grupo Hyundai eĉ akiris la duonon de la rusaj partoj en la komuna rusa-nordkorea entrepreno, kiu mastrumas la fervojon inter Kazano kaj Rasono. Tamen tiuj projektoj povus realiĝi nur post mildiĝo de la streĉitecoj inter la du Koreujoj.

Kiel gesto de bona volo, Ruslando en aprilo 2014 nuligis 90 elcentojn de la nordkorea ŝuldo (10,9 miliardoj da dolaroj) farita dum la sovetia periodo; la restantaj dek elcentoj estas destinitaj al financado de la energiprojektoj en la DPRK. La du partneroj decidis uzi la rublon por siaj duflankaj interŝanĝoj por malaltigi la dependecon de la dolaro. Tiuj interŝanĝoj, ja modestaj (100 milionoj da dolaroj en 2013) povus dekobliĝi ĝis 2020. Post 2013 Ruslando eksportis petrolon en la valoro de 36 milionoj da dolaroj (+ 58,5 elcentoj kompare kun la antaŭa jaro).

MOSKVO havas nek la rimedojn nek la ambicion anstataŭi Ĉinujon kiel precipan partneron de la DPRK. Sed ĝia reveno kiel influa aganto sur la korea ŝaktabulo povus havi konsekvencojn por la monda la strategia ludo, ĉar ĝi donas al la Kremlo kroman karton en sia alfrontiĝo kun Vaŝingtono. Favora al atoma malarmado per dialogo, Ruslando kune kun Ĉinujo kontraŭagas rezoluciojn, kiuj povus meti Pjongjangon en preman situacion: same kiel Pekino, Moskvo volas konservi la stabilecon en la duoninsulo.

La nordkorea dosiero restas unu el la tre malmultaj terenoj, en kiu Ruslando kaj Usono samopinias, postulante la atoman malarmadon de la DPRK kaj la respekton de la traktato pri nedisvastigo. Moskvo tenis sian agadon sur malalta nivelo en la sesopaj multflankaj intertraktadoj (Ĉinujo, la du Koreujoj, Usono, Japanujo kaj Ruslando) pri tiu demando kaj lasis al Pekino la rolon defendi la DPRK. Sed Moskvo tamen plurfoje ludis rolon de peranto (nome en 2007 en la afero de la banko Delta Asia de Makao, akuzita de Vaŝingtono blankigi monon por Pjongjango). Ruslando, celo de la usonaj kaj eŭropaj sankcioj, povus pli proksimiĝi al la ĉina pozicio* kaj pli decide kontraŭi al la izolado de la DPRK farata de Vaŝingtono por devigi ĝin rezigni pri siaj atomaj ambicioj.

* Gregory Toloraya: “A tale of two peninsulas: How will the Crimean crisis affect Korea?” 13-an de marto 2014, http://38north.org.

Philippe PONS.

La ribela junularo de Senegalo vekas Okcidentan Afrikon

Frapi sur kava mondo por ĝin resonigi

De la 14-a ĝis la 16-a de marto, kvin junaj senegalanoj de la movado “Y en a marre” (YEAM) (“ni ne povas elteni plu”) estis malliberigitaj en Kinŝaso, kie ili venis por antaŭenigi la demokration. Elpelitaj, ili hejmeniris en Senegalon, de kie YEAM agitas la politikan vivon de 2011 kaj inspiras la najbarajn landojn, de Burkino ĝis Niĝerio.

UNIVERSITATO Cheikh-Anta-Diop de Dakaro, vendredon la 13-an de februaro, 16 -a horo. Ĉiu estas invitata preĝi, kaj poste kanti la nacian himnon de Senegalo. Tio estas la establita ritaro de ĉiu konferenco organizita de la movado Y en a marre (YEAM). Sub blanka tendo, studentoj kaj instruistoj diskutas pri la manifestacioj, kiuj agitas la vastan universitatan areon depost la morto en aŭgusto 2014 de la juna Abdou Bassirou Faye dum tumultetoj kontraŭ la polico. La junuloj postulas la pagon de siaj stipendioj kaj plibonigon de la studkondiĉoj. Kampfajroj, manifestacioj, provokoj, represio... Tro da perfortaĵoj. “Necesas ŝanĝi la agadmetodojn!”, insistas s-ro Babacar Mbaye Diop, profesoro pri filozofio. Tiu tridekjarulo, kiu partoprenis la studentajn movadojn de la 2000-aj jaroj, sidas inter la podiaj debatantoj. Antaŭ ol aŭskulti la demandojn de la multnombra publiko, la kvin repkantistoj de la grupo Hip-hop-Campus 2H ekprenas la mikrofonojn: “Ni parolos pri la situacio, sed niamaniere...” Komprenu: laŭritme de iliaj punchlines*. Iliaj t-ĉemizoj surhavas la simbolon de la movado.

* Ŝokfrazoj, en la repkantoj.

Fundamente neperforta, venanta el la hiphopa mondo, YEAM distingis sin okaze de la prezidant-elekto de 2012, instigante la junularon de la suburboj de la senegala ĉefurbo partopreni la voĉdonadon por “forte influi la baloton”. En sia celdeklaro, YEAM tiam alvokas al naskiĝo de “nova tipo de senegalanoj” bazo de “Respubliko de civitanoj”.

YEAM naskiĝis la morgaŭon de la renverso de la tunizia prezidanto Zine El-Abidine Ben Ali, la 15-an de januaro 2011. “Tio estis signo, ke ĉio eblas”, rakontas s-ro Fadel Barro, 36-jara, unu el la fondintoj. La 23-an de junio 2011, la movado ekricevas, post pluraj tagoj da manifestacioj, la retirado de la projekto de konstitucia revizio proponita de la prezidanto Abdoulaye Wade, konsiderata de la loĝantaro kiel manovro por enpostenigi sian filon Karim. “Tiu agado ne celis la multekoston de la prezoj, sed luktis por libereco. Kiam la mondo sonas kave, necesas ĝin frapi por ĝin resonigi. Jen kion faris YEAM: veki nian penson, akutigi niajn ekkonsciiĝojn”, resumas Soro Diop, ĵurnalisto proksima de la movado, kiu partoprenas tiun konferencon.

S-ro Barro volonte surhavas la saman kapveston kiel Amilcar Cabral, heroo de la sendependeco de la najbara Kaboverdo kaj figuro de tutafrikanismo. Tiu tradicia teksita kapvesto fariĝis la simbolo de la kuraĝo kaj engaĝiĝo de la revoluciulo. “Kiam li sukcesis konkeri etan spacon, Cabral tuj konstruis tie lernejon kaj sanigejon. Por ni, li estas ekzemplo. Sed atentu, ni estas nek marksistoj, nek liberaluloj. Ni serĉas moralajn valorojn, kaj do homojn, kiuj portis tiujn esperojn. Necesas adapti iliajn pensojn al nia realeco. La maldekstro malsukcesis en Afriko, ĉar ĝi estis senliga al la tereno.”

“Ni estas nifo en la politika pejzaĝo

Inter la fondaj principoj de YEAM cetere estas rifuzo de ĉia partopreno en la politika ludo. Al tiuj, kiuj opinias, ke la movado estas tial malmulte komprenebla, s-ro Barro respondas, ke li laboras en profundeco. “Iuj riproĉas al ni, ke ni ne eniris politikon, aliaj opinias, ke nia loko estas eterne surstrata. Persone, mi opinias, ke estas tempo por malkonstrui, kaj tempo por rekonstrui. Ĉe la venontaj elektoj, ni ne eniros unu el la du politikaj blokoj. Ni desegnos nian linion kaj provos integrigi tiujn, kiuj similas al ni. Ni jam teoriigis la tipon de deputito, kiun ni deziras: tiu, kiu ne respondas al la komandoj de sia partio, sed al la postuloj de la popolo. Ni estas nifo (ne identigita fluganta objekto) en la pejzaĝo: oni identigas nin nek al la klasikaj strukturoj de la civila socio, nek al la politikaj partioj.”

En tiu streĉa socia klimato, la proceso pro korupto de s-ro Karim Wade estas sur la ĉefpaĝoj de gazetoj. La filo de la eksprezidanto estas akuzata pri defraŭdo de mono destinita al la pintkunveno de la Organizaĵo de la Islama Konferenco okazinta en 2008 en Dakaro. Tamen, la nova ŝtatestro s-ro Macky Sall, ne vere ŝanĝis la aferojn. Ĉe la sidejo de YEAM — la malnova triĉambra apartamento de s-ro Barro, en la kvartalo les Parcelles-Assainies, malproksime de la urbocentro-, la aktivuloj do restas singardaj. “La movado estas pli kontraŭ la “maljunulo” ol por lia konkuranto. Ni estas gardostarantoj por ĉiuj loĝantoj de la kvartaloj. Nia bazo estas la strato” , resumas Pidi Nef, unu el la repistoj de la grupo Fuk’n’Kuk, kiu partoprenas en la movado. Sur la muroj pendas fotoj de la manifestacioj de 2011, de la interveno okaze de la inundoj kiuj damaĝis la nordajn kvartalojn de la ĉefurbo en 2012, de la renkontiĝo kun s -ro Barack Obama dum lia vizito al Senegalo en 2013.

Malal Almamy Talla, konata sub la kromnomo “malsana frenezulo”, tre rapide aliĝis al la “nobla afero” de YEAM.Li estas ties priarta direktoro. Por tiu repkantisto, kiu konigis sin jam en la 1990-aj jaroj kun la grupo Bat ‘Haillons Blind-D, “Ni ne devas lasi la terenon nur al politikistoj. Ili ne estas la plimulto. Sed ni, ni devas atingi la “kritan mason”, tiel ke ni povu preme influi”. Ni volas interesigi la loĝantarojn al la mekanismoj de decido, sed ankaŭ ŝanĝi la ĉiutagan vivon, aparte en la “forgesitaj kvartaloj”. Oni taksas ke estas proksimume kvar cent lokaj ĉeloj, nomataj “spiritoj”, de YEAM en la tuta Senegalo. “Trovi alternativajn respondojn”, “partoprenigi la homojn en la serĉado de la komuna bonaĵo”, estas inter la labor-aksoj de la G Hip-hop, kultura centro establita en Guédiawaye, suburbo de la ĉefurbo, multloĝata kaj malbon-fama, kie la aktivuloj kunvenas. La junularo inventis sian frapfrazon: “Ni rifuzas esti pasiva pezaĵo, ni estas rimedo.” Tio havas sencon: 60% de la senlaboruloj havas inter 15 kaj 34 jarojn*.

* Laŭ la Nacia agentejo por statistiko ka demografio, kiu taksis je 25% la nacian senlabor-kvoton en 2013.

Fronte al la urba stadiono, la aktivuloj purigis “sen helpo de iu ajn” malnovan rubejon. Poste ili serĉis subtenojn, kaj unue tiun de la societo Eiffage, kiu financis per pli ol 30 milionoj da afrikaj frankoj (45.000 eŭroj) la konstruon de subĉiela scenejo, etan registro-studion, kafejon kie YEAM deziras gvidi kuir-metiejojn... Ili ankaŭ komencis instali rubujojn (tro maloftajn en Senegalo), reuzante por tio malnovajn pneŭojn, en la najbaraj stratoj. “Ni starigis observejojn de la “bona mastrumado” en la dekkvar regionoj de la lando, por krei kontrol-mekanismojn. Temas pri religi la civitanojn kun la politika afero.” Malsana frenezulo ankaŭ laboras pri reensociigo de junaj eksmalliberuloj.

De pli ol dudek jaroj, la senegala hiphopo parolas por la ekskluditoj de la klana sistemo, kiu dominas la landon, de la albumo Prezidantoj de Afriko, de la kantisto Didier Awadi, ĝis La publika opinio, de la grupo Keur Gui, kies gvidanto Thiat estas unu el la fondintoj de YEAM.“Hodiaŭ, Macky Sall pli timas la hiphop-movadon ol la aliajn politikajn partiojn. La ŝanĝo devas veni demalsupre”, asertas la repisto Matador. Kvankam ne aliĝanta al ĝi, li subtenas YEAM, kies pragmatan logikon li kundividas: jam en 2006 li kreis Africullturban, ejon dediĉitan al la hiphop-kulturo, kiu proponas informojn kaj metilernadon al la junularo de Pikine.

La movado etendiĝas... en la subregiono

Pli ol tri mil rep-grupoj laŭdire aktivas en la lando, inspirante alvokiĝojn fariĝi mem aktivisto”, laŭ la esprimo de Hamadou Fall Ba. Asociita al Matador, tiu ĉi okupiĝas pri la Festivalo Festa2H, kiu relajsas tiun muzikan tendencon, kies historia epicentro estas Dakaro. “Ni formis niajn proprajn laborantojn: la junulojn de la kvartalo. Ĉio estas konstruota: ne estas universitato, kvankam pli ol du milionoj da homoj vivas inter Pikine kaj Guédiawaye! Ĉiutagaĵo estas: amas-senlaboreco kaj malsekureco.” Malgraŭ la neplenumitaj deziroj, malgraŭ la limoj, ĉiuj sentas sin “YEAM-istoj” . “Simple, la revolucio estas luksa objekto, opinias Fall Ba, kaj mi ne certas ĉu ni estas sufiĉe riĉaj. Tio postulas strebon al informiĝo, certan eduknivelon. Kaj ne estas nia laboro gvidi la landon. Ni, nia tasko estas memorigi ĉiujn, kiam la politikistoj forgesas. Sed ni ne mensogu al ni mem: la plejmulto de la repistoj neniam legis libron de Frantz Fanon aŭ de Makiavelo. Ekzistas homoj pli bone ekipitaj ol ni por alfronti tiajn demandojn.”

Jes ja, sed YEAM influas la senegalan politikan vivon kaj inspiris naskon de similaj grupoj en la subregiono, kun junuloj de Ebura Bordo, Togo — kie la movado “Etiamé” (“Yen a marre” en fon* radikiĝas-, “la Sofa* de la Respubliko” en Malio, “Y en a marre comme ça” en Gabono, “Ne tuŝu mian naciecon” en Maŭritanio. Sen forgesi “Le balai citoyen” (la civitana balailo), kiu forpelis el la regposteno la prezidanton de Burkino Blaise Compaoré en oktobro 2014.

* Interetna /vehikla lingvo uzata precipe en Togo kaj Benino.
* Sofa = profesiaj soldatoj de Samory Touré, la imperiestro, kiu dum la 19-a jarcento plej efike batalis kontraŭ la francaj koloniantoj — jmc.

Jacques DENIS

En Niĝerio la retanoj laŭte aŭdiĝas

En lando kiu, kiel Niĝerio, enhavas sesdek kvin milionojn da retanoj, ne maloftas agitado en la sociaj retoj. Kiel en tiu sabato 7-a de februaro, ĉirkaŭ tagmezo, kiam la Interreto relajsis novaĵon transdonitan de la Reuters-agentejo el Dakaro (Senegalo): planitaj por okazi la 22-an de februaro, la prezidantaj kaj parlamentaj elektoj, kiuj resumiĝas je duelo inter la eliranta prezidanto, s-ro Goodluck Jonathan, kaj la emerita generalo kaj eksa diktatoro Muhammadu Buhari, estas prokrastataj ĝis la 28-a de marto. La sendependa nacia balot-komisiono taksas, ke la armeo, okupita de sia lukto kontraŭ Boko Haram en la nordo de la lando*, ne kapablas certigi la sekurecon de la baloto. “De tiu prokrasto, konfidas la kantistino kaj aktivulino Aduke Ayobamideke Aladekomo, mi komencas timi. Pli kaj pli perfortemaj mesaĝoj invadas la sociajn retojn.”

* Vd Rodrigue Nana Ngassam, “Le Cameroun sous la menace de Boko Haram”, Le Monde diplomatique, januaro 2015.

Sed la jaro 2012 estas ŝanĝopunkto. Niĝerion trairis la plej granda ondo de kontestado depost ĝia sendependiĝo, en 1960. Ĝin ekigis la subita duobliĝo de la benzin-prezo ĉe la pumpiloj, post la registara decido forigi la subvenciojn al brulaĵoj. Komence de januaro 2012, Aduke registras Hear the Voice*, kanzonon dediĉitan al “tiuj, kiuj ne povas esprimiĝi, al la nevidebluloj, tiuj kiuj travivas egan malriĉecon”. Tiu kanzono, kies filmeto estas filmita dum la manifestacioj, fariĝas la himno de la junaj manifestaciantoj. Dum semajno, ilian koleron akompanas centmiloj da homoj, ŝtatfunkciuloj kaj laboristoj miksitaj, senlaboruloj kaj dungitoj el la privata sektoro, religiaj organizaĵoj pentekostismaj kaj islamaj, aktoroj el Nollywood* kaj “laŭt-paroliloj” de la urbaj muzikoj. En 2014 la forta devaluto de la naira kontribuas ankoraŭ pli multkostigi la importatajn ĉiutage necesajn produktojn. El loĝantaro de cent sesdek milionoj da niĝerianoj, sesdek kvar milionoj havas inter dek kvin kaj tridek kvar jarojn kaj du trionoj el ili estas senlaboruloj*.

* La klipo videblas surrete.
* Nomo donita al la kinoindustrio de Niĝerio, reference al Hollywood.
* Tunji Akande, “Youth unemployment in Nigeria: A situation analysis”, Brookings, 23-a de septembro 2014.

Aduke dividas sian tempon inter sia eta entrepreno, kie ŝi fabrikas T-ĉemizojn, kaj la komponado de sia muziko. Ŝia lasta koncerto, la 25-an de februaro, estis organizita ĉe Freedom Park en Lagoso profite al Enough is Enough (“Sufiĉas!” en la angla). Tiu organizo estas gvidata de s-ro Yemi Adamolekun. Kreita en 2010, ĝi kunigas la junulajn movadojn, kiuj luktas por plibonigo de la vivkondiĉojn kaj kontraŭ korupto. La koalicio alvokas ilin iri voĉdoni kaj kalkulas pri la sociaj retoj, kiel proklamas ĝia retejo (http://eie.ng), por trafi la maksimumon el ili. En 2014, dek unu milionoj da niĝerianoj estis enskribitaj ĉe Vizaĝlibro (Facebook) kaj preskaŭ ses milionoj aktivis ĉe Tvitero (Twitter)*. Enough is Enough ricevas multajn eksterajn subtenojn, notinde tiun de la reto Open Society Foundations, de la usona miliardulo George Soros.

* Christopher Akor, “From subalterns to independent actors? Youth, social media and the fuel subsidy protests of January 2012 in Nigeria”, Codesria, http://codesria.org

En 2012, post kiam la prezidanto Jonathan fine konsentis malaltigi la prezon de benzino, la du ĉefaj sindikataj centraloj, la Nigeria Labour Congress kaj la Trades Union Congress, anoncis suspendon de la manifestacioj. Liceanoj kaj studentoj unue prikonsideris daŭrigi la movadon, antaŭ ol rezigni. La polica represio kaŭzis morton de dek kvin homoj, inter kiuj Mustafa Muydeen, 23-jarulo, fariĝinta la simbolo de mistraktita junularo. Kio ajn okazos estonte, ŝajnas, ke la “silenta generacio” ne plu silentos.

Alain VICKY

Civitana balaado en Burkina Faso

Neperforta, vivigita de junuloj, “La Civitana Balailo” instigas la burkinanojn engaĝiĝi. En oktobro 2014, ĝi ludis grave decidan rolon por la faligo de la prezidanto Blaise Compaoré.

“Estas tro facile ludi ribelulon en kanzonfilmetoj, sed sen engaĝiĝi kiam prezentiĝas konkreta okazo plibonigi la situacion de la lando, martelas la repisto Serge Bambara, alinome Smockey. Ni ne havis alian elekteblecon ol engaĝiĝi, ĉar la homoj, la publiko mem, petis nin paroli ilianome.” Tiu 43-jara muzikisto, aŭtoro de pluraj tre famaj kanzonoj mallaŭdantaj la politikan korupton en Afriko*, esprimiĝas per “ni”, ĉar li ja ne estas sola. Kune kun la rege-kantisto Sams’K Le Jah, li fondis la asocion “La Civitana Balailo” en 2013. Tiu kolektivo ludis kernan rolon okaze de la manifestacioj, kiuj rezultigis la demision de la prezidanto de Burkina Faso, s-ro Blaise Compaoré, la 31-an de oktobro 2014, post 27 jaroj da regado*.

* Votez pour moi (Voĉdonu por mi), disponebla sur la samnoma albumeto (extended play) (kvar titoloj) (Abazon, 2005), kaj A qui profite le crime? (al kiu profitas la krimo?), unuopaĵo (single) (Abazon, 2007).
* Vd. Anne Frintz, “La burkina junularo ŝancelas la “Francafrikon””, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2014.

“Nia nombro estas nia forto” estas unu el la plej konataj frapfrazoj de la organizo. Kvankam ne eblas precize nombri ĝiajn membrojn, La Civitana Balailo enhavas sesdek klubojn en la ĉefurbo Uagaduguo kaj kvardek aliajn dismetitajn sur la tuta nacia teritorio. Klubo devas havi minimume dek membrojn por esti agnoskita kiel Civitano balaisto. Elektita de ĝenerala jarkunveno, la nacia kunordigantaro enhavas 13 membrojn, inter kiuj troviĝas triaciklaj studentoj, komercistoj, tri muzikistoj, du ĵurnalistoj kaj unu advokato.

Starigita por lukti kontraŭ la malbonuzo de povo fare de s-ro Compaoré, “La Civitana Balailo” deponas siajn statutojn en junio 2013. La advokato Guy Hervé Kam, 43-jara, redaktis ĝian ĉarton. Tiu eksa juĝisto estas ja konata de la aktivulaj rondoj, ĉar li jam, kiel respondeculo de la Centro por la justica etiko (CJE), lanĉis peticion celantan igi neatakebla la faman artikolon 37-an de la Konstitucio, kiu limigas je du la nombron de prezidantaj mandatoj. Lia ĉeesto flanke de la muzikistoj plifortigas la kredindecon de la asocio. Krome, liaj kompetentoj pri intertraktado montriĝas valoregaj post la falo de s-ro Compaoré, kiam La Civitana Balailo ricevas la rolon de mediacianto inter la militistoj (tre influaj en la povo-rondoj), la politika opozicio kaj la loĝantaro.

Fine de oktobro, post pluraj tagoj da popolribeloj, la lando troviĝas rande de ĥaoso. “Ni petis, ke la militistoj elektu unusolan respondeculon, kapablan certigi la transir-periodon, kiu malfermiĝis post la demisio de la prezidanto. Ni engaĝiĝis, se tiu persono estas unuanime rekonata de la armeo, subteni lin por certigi la stabilecon de la lando, ĉar la plej grava por ni restas la sekureco de homoj kaj havaĵoj”, rakontas s-ro Kam. La militistoj elektis la generalon Yacouba Isaac Zida, kiu estis iam kunbatalanto de la eksa prezidanto. “Ni tiam postulis, ke li faru neniun decidon sen la konsento de la politikaj partioj kaj de la asocioj. Ni deziris, ke ĉiuj sidu ĉirkaŭ tablo por organizi la transiron, sed la politikaj partioj rifuzis.” Pluraj partioj eĉ organizas marŝojn tra la stratoj, la 2-an de novembro, kreskigante la konfuzon. Alfrontiĝoj okazas kaj pafoj aŭdiĝas en la ĉefurbo, mortigante du civilulojn. Fine, kompromiso estas trovita: civilulo, eksa diplomato kaj ministro pri internaj aferoj, s-ro Michel Kafando, fariĝas provizora reganto de la lando kun la titolo provizora prezidanto, dum la generalo Zida fariĝas ĉefministro.

“La konfuzo ebligis al la militistoj okupi la spacon opinias s-ro Kam. Se la politikistoj estus akceptintaj la diskuton jam la 31-an de oktobro, eble estintus trovata interkonsento inter la partioj, kaj alia homo trafus la postenon de ĉefministro. La Balailo ne instalis intence Zida en tiun postenon; estas elekto manke de alia solvo. Kun la tempopaso, mi opinias, ke tio ne estas malbona. Oni povas pensi, ke tio evitis novan amasmurdon, kaj tio lasas nun tempon al la civila socio kaj al la politikaj partioj por prepari la venontajn elektojn en trankvila kaj sekurigita klimato.” Relativa sekureco, tamen, ĉar de januaro 2015 konflikto inter la armeo kaj la malnova gvardio de s-ro Compaoré — la Regimento de prezidanta Sekureco (RPS) — minacas denove ekflamigi la landon.

En tiu eksplodema klimato, la Civitana Balailo provas ludi rolon de gardostaranto zorganta pri la bona funkciado de la transiro kaj la honesteco de la ministroj. En lasta januaro, ekzemple, la kolektivo kampanjas kaj atingas la demision de la ministro pri transportoj, s-ro Moumouni Dieguimdé, akuzita de la semajngazeto Le reporter atribui al si imagitajn diplomojn, kaj kaŝi kondamnon je kvar-monata mallibereco en Usono pro falsaĵo-faro kaj -uzo. “Ni volas etike senriproĉajn gvidantojn, insistas Smockey. Ni volas purigi nian registaron, esperante, ke Burkino fariĝos ekzemplo por aliaj afrikaj landoj.”

Sams’K Le Jah kaj Smockey jam ricevis subten-petojn el Niĝero kaj Gabono, kie movadoj pli malpli kopiitaj sur La Balailo deziras stariĝi. “Tre gravas ilin subteni, substrekas la repisto. Kiam ni starigis la Balailon, la homoj tuj komprenis kion oni volis fari, ĉar ili konis la movadon “Y en a marre” en Senegalo [vidu apudan artikolon], kaj tio helpis nin.” La Civitana Balailo partoprenas en kontinenta platformo, nomata “Ni turnu la paĝon”*, kiu luktas por alterno de la registaroj kaj por demokratio en Afriko. “En Togolando, junuloj eĉ kreis Civitanan Balailon sen informi nin, ĝoje diras Smockey. Ni ne povas kaŭcii sen scii pri kio temas, evidente, sed ni vere volas kuraĝigi la iniciatojn de homoj, kiuj ne venas el la politikaj rondoj kaj spontane agas.”

* https://tournonslapage.wordpress.com
Plena buŝo ne parolas

La Civitana Balailo de Burkino renkontas la malfacilaĵojn kutimajn ĉe movado, kiu tro rapide kreskis: ĝi havas fortan famecon en Afriko, dum ĝi naciskale restas facile vundebla; opini-diverĝoj pri uzendaj metodoj kaj sekvenda vojo malrapidigas ĝiajn progresojn. La respondeculo de la regiona klubo de Bobo Dioulasso, la dua plej granda urbo de la lando, s-ro Alexandre Diakité, estis suspendita ĉar li kandidatiĝis por la Nacia Konsilio de la Transiro (NKT) sen la aprobo de la movado. La politika engaĝiĝo de la respondeculoj de la movado estas malferma demando: ĉu oni akceptu eventualajn proponojn pri registaraj postenoj? “Mi opinias, ke tio estus eraro, diras s-ro Kam. Tio malkredindigus nin kaj konfuzigus nian mesaĝon, kaj ni devus uzi nian tempon por pravigi nin por konservi nian simpatikapitalon. Ĉar ni ja ne estis en la registaro, ni povis kritiki iujn nomumojn, kaj ĉar ni ja ne estas pagitaj de la ŝtato, ni povas kritiki la egajn salajrojn de la NKT. Kiel oni diras ĉe ni, “Plena buŝo ne parolas”.”

La defio de la Civitanaj Balaistoj estas nun kunlabori al la organizado de prezidanta elekto demokratia kaj travidebla. Tio komenciĝas per instigi la milionojn da homoj, kiuj manifestaciis en oktobro kaj novembro enskribiĝi sur la balotaj listoj. La necesaj administraciaj klopodoj ne estas facilaj por la plimulto de la dek sep milionoj da loĝantoj, inter kiuj nur 28% scipovas legi*. Poste, La Civitana Balailo volas okupiĝi pri la rolo de la religiaj kaj tradiciaj ĉefoj. En la kulturo de la mosioj (sur la centra ebenaĵo), la reprezentantoj de la tradiciaj ĉefoj ofte havas decidigan influon al la rezulto de baloto*. La eksa prezidanto tion bone komprenis: instiginte kelkajn el ili sidi en la nacia Asembleo, li prikonsideris en 2011 doni al ili salajron kaj statuson por certigi ilian definitivan subtenon. La Civitana Balailo, male, volas redukti ilian politikan influon, malpermesante al ili, ekzemple, ricevi donacojn el la publikaj respondeculoj. Fine, la asocio devas zorgi, ke s-ro Compaoré, rifuĝinta en Ebura Bordo, ne instalu unu el siaj parencoj ĉe la pinto de la lando okaze de la prezidanta baloto de oktobro 2015. Burkina Faso ne havas la rimedojn konsistigi registaron forigante sisteme ĉiujn, kiuj laboris kun li, realisme rekonas s-ro Kam,. Sed ni diferencigas inter tiuj, kiuj nur kunlaboris, kaj tiuj, kiuj helpis lin restadi ĉe la regposteno tiom longe.”

* Statistikoj 2008-2012 de la Fonduso de Unuiĝintaj Nacioj por Urĝa Helpo al Infanoj (angle: Unicef), lastaj nombroj disponeblaj, www.unicef.org
* 49% de la Burkinanoj estas mosioj.

La civitanoj-balaistoj tion scias, reĝimo kiu daŭris dudek sep jarojn ne povas esti malkonstruata en kelkaj monatoj. Sed ili daŭre laboras por turni la paĝon de la malnova reĝimo kaj eviti, ke la posteno de prezidanto falos en la manojn de militistoj.

David COMMEILLAS

La ĝenerala voĉdonado, konkero daŭre ne finita

Pereemaj demokratioj

Laŭ larĝe disvastiĝinta koncepto, la starigo de la principo de universala voĉdonado estas la kompletiĝo de la demokratia procezo: ĉia reiro malantaŭen estas, laŭ tio, malebla. Tamen, sur tutmonda nivelo, la konkero de la voĉdonrajto progresas tute ne liniece. Pro diversaj malprogresoj ĝi bezonis mobiliziĝon de la popolo des pli viglan, ĉar ĝi povas ŝanĝi la kolektivan sorton.

LA DEMOKRATIO troviĝas en krizo. La distanco, kiu disigas la programon de Saloniko, sur kies bazo la greka maldekstra koalicia partio Sirizo gajnis la grekajn parlament-elektojn lastan januaron, ĝis la serio da koncedoj, kiun la Eŭropa Unio ekde tiam trudis al la registaro devena de tiuj elektoj, estas lastatempa ilustraĵo de tio. “Estas la logiko de la 70 – 30, klere klarigis la eŭropa komisaro pri ekonomiaj aferoj, s-ro Pierre Moscovici. 70 elcentoj de la disponoj [volataj de Bruselo] kiuj ne estas intertrakteblaj, 30 elcentoj ŝanĝeblaj.” En la hierarĥio de la politikaj valoroj de nia epoko, la popola suvereneco havas sufiĉe palan vizaĝon.

Kiel ĉiuj politikaj reĝimoj, la demokratioj estas “mortemaj”. Ili povas malaperi, kaj por kompreni tion, necesas sin demandi, kiel ili naskiĝis. La reprezentaj demokratioj konsistas el tutaĵo de politikaj, juraj, ekonomiaj kaj kulturaj institucioj. La starigo de la socia sekureco en Francujo estas ne nur socia atingo, sed ankaŭ atingo demokratia, kiu ebligas al ĉiu praktiki sian civitanecon ŝirmate kontraŭ la sortoŝanĝo de la ekzistado. Unu principo ŝajnas tamen esti karakteriza por la nuntempaj reprezentaj demokratioj: la universala voĉdonrajto, do la rajto de ĉiu plenkreskulo elekti siajn reprezentantojn aŭ kundecidi dum referendumo. Tiu rajto estas akompanata de serio da fundamentaj liberecoj: de kredo, de esprimiĝo, de kuniĝo, de organiziĝo ...

La universala voĉdono ne aperis de unu tago al alia. Fakte neniam la revolucioj nomataj “burĝaj” donis tuj la voĉdonrajton al ĉiuj civitanoj. Dum la Franca Revolucio ekzemple la leĝdona asembleo estis elektita en la jaro 1791 per dugrada censa voĉdonado. Dum la starigo de la 1-a franca respubliko, frukto de la popola ribelo de la 10-a de aŭgusto 1792, la voĉdono estis etendita por la elektoj al la Konvencio. Sed la virinoj kaj la senhavuloj estis ekskluditaj. Poste, la konstitucio de la jaro I (1793) planis viran universalan voĉdonrajton, sed tiu estis neniam aplikita kaj oni revenis en la jaro 1795 al la censa voĉdonrajto. La apero de la plene reprezentaj demokratioj bezonis sufiĉe da tempo. Ĝi bezonis la intervenon de kromaj faktoroj, precipe tiun de la popolaj bataloj, “de malsupre”, favore al plilarĝigo de la demokratiaj rajtoj. Kiel diras la politiksciencisto Adam Przeworski, “la politikaj rajtoj estis konkeritaj de la popolaj klasoj”.* Ili estis donitaj de la elitoj nur kiam ili estis devigitaj fari tion. La elĉerpiĝo de tiuj bataloj, la malfacilo de la sociaj movadoj postuli novajn rajtojn klarigas, male, la aktualan malvigliĝon de la demokratio.

* Adam Przeworski, “Conquered or granted? A history of suffrage extensions”, British Journal of Political Science, vol. 39, n-ro 2, Kambriĝo, aprilo 2009.

La tutmonda historio de la universala voĉdonrajto ebligas montri la faktorojn de la demokratiigo. Liberio (1839) kaj Grekujo (1844) estis la unuaj landoj, kiuj starigis viran universalan voĉdonrajton*, dum Nov-Zelando (1893), Aŭstralio (1901) Finnlando (1907) kaj Norvegujo (1913) estis la pioniroj de la integra universala voĉdonrajto. Ili estis landoj relative “periferiaj” laŭ la geopolitika kaj ekonomia nivelo. En la jaro 1900, dek sep ŝtatoj havis viran universalan voĉdonrajton; nur unu havis la integran universalan voĉdonranton.

* Liberio, fondita de usona koloniiga entrepreno por la liberigitaj sklavoj, ĝuis je konstitucio, kiu ekde 1839 garantiis la rajton de ĉiuj viroj elekti la lieŭtenanton guberniestro. La lando sendependiĝis en 1847 kaj tiam adoptis la censan voĉdonrajton.
Voĉdonrajto adaptita al la okazoj

POST LA unua mondmilito okazis grandaj paŝoj antaŭen. En malpli ol dek kvin jaroj la nombro da integraj universalaj voĉdonrajtaj demokratioj pasis de kvar al dek. Poste tiu nombro malkreskis dum la 1930-aj jaroj kun la kresko de la faŝismoj. Ekzemple en Germanujo, la Vajmara Respubliko havis la universalan voĉdonrajton por la du seksoj ekde la jaro 1919; ĝi estis fakte nuligita de Adolfo Hitlero ekde 1933. Pro tio la vera revolucio de la universala voĉdonrajto okazis nur post la dua mondmilito. Por citi nur kelkajn ekzemplojn, Francujo starigis ĝin en la jaro 1944, Japanujo en 1945, Italujo en 1946, Belgujo en 1948, Usono en 1965 (kun la Voting Rights Act, kiu permesis al la nigruloj en la sudaj subŝtatoj voĉdoni), ktp. Proklamitaj fine de la 18-a jarcento, la principoj de la moderna demokratio bezonis pli ol cent kvindek jaroj por plene realiĝi. Ĉar, en la spirito de multaj ĝiaj “fondopatroj”, realaj aŭ supozataj, la voĉdonrajto estis rezervita al blankaj kaj riĉaj viroj.

La etendo de tiu rajto sekvas tre malofte linian procezon. Post la Revolucio, kiu spertis kvar specojn de voĉdono, Francujo pasis ankoraŭ de la censa voĉdonrajto (restarigita en 1815) al la vira universala voĉdonrajto (adoptita la 5-an de marto 1848), antaŭ ol reveni por mallonga tempo al la censa voĉdonrajto (per leĝo de la 3-a de marto 1850), kiu nuligis la voĉdonrajton de du milionoj kaj duono da viraj elektantoj), poste ree al la vira universala voĉdonrajto (sub la Dua Imperio kaj la 3-a Respubliko). La integra universala voĉdonrajto estis fine starigita nur en 1944.* Tiaj ŝanĝoj oftas en la historio, kaj ne estas kialo por pensi, ke ili estas malantaŭ ni.

* Vd Alain Garrigou, “Le suffrage universel, “invention” française”, Le Monde diplomatique, aprilo 1998.

Tri precipaj kriterioj por ekskludi el la voĉdonado estis uzataj en la nuntempa historio: la klaso, la sekso kaj la “raso”. La socia kriterio estas la plej ofta. Ĝi inkludas, kaj ofte kombinas, kondiĉojn de privata proprieto, de enspezo, de imposto aŭ de la kapablo legi kaj skribi. Kvankam malpli emaj reveni, la seksa kaj rasa kriterioj montriĝis pli persistaj. Usono, kiu nuligis siajn rasismajn voĉdon-leĝojn nur en 1965, kaj Svislando, kiu ĉesigis sian seksisman voĉdonrajton je federacia nivelo en la jaro 1971 (kelkaj kantonoj faris tion jam en la 1950-aj jaroj), estis dum longa tempo demokratioj nefinitaj. Cetere la usona voĉdonleĝo spertas lastatempajn malprogresojn, kun la reveno de ekskludaj kriterioj: dum la mezmandataj elektoj de novembro 2014 pluraj respublikanaj guberniestroj provis forteni de la urnoj la “malbonajn elektantojn” el la popolaj distriktoj kun nigrula aŭ hispanlingva plimulto, kiuj ofte emas voĉdoni por la demokrata partio.*

* Vd Brentin Mock, “Retour feutré de la discrimination électorale”, Le Monde diplomatique, oktobro 2014.

Ĉu troviĝas logiko malantaŭ la etendoj de la voĉdonrajto? Kvankam la demokratiigo ne redukteblas al unu sola kaŭzo, ja ekzistas “efektoj de timigo”: ju pli la nombro da demokratioj en la mondo grandas, des pli altiĝas la premo al la nedemokratiaj ŝtatoj montri eĉ se nur ŝajnan funkciadon de demokratio. En la 20-a jarcento, la plej fiaj diktatoroj nomis sian regadon demokratio kaj organizis fasadajn elektojn.

Tamen, unu faktoro nepras por etendi la voĉdonrajton: la ekzisto de popolaj bataloj favore al ĝi. Statistike oni konstatas, ke la tutaĵo de strikoj, manifestacioj, ribeloj kaj aliaj formoj de mobiliziĝo (pli aŭ malpli perfortaj) sisteme altiĝas en la jaroj antaŭ la etendo de la voĉdonrajto.* La statistika interrilato inter etendoj de demokratiaj rajtoj kaj aliaj variabloj — ekonomia kresko, malanalfabetigo, urbigo ... — estas klare pli malfortaj.

* Adam Przteworski, “Conquered or granted? A history ...”, verko cit.

La klarigo facilas. Pro politikaj aŭ ekonomiaj kialoj, la dominataj grupoj — laborista movado, feministoj, malplimultoj ... — postulas rajtegalecon, kaj speciale la voĉdonrajton. La elitoj rezistas kiom eble plej. La ideo, ke entendi la voĉdonrajton estas minaco por la privata proprieto, estas ĝenerala en la politika pensado (ne nur konservativa) de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, same kiel la argumento, laŭ kiu nur la posedantoj kapablas regi en la ĝenerala intereso.* Cetere, tiaj argumentoj regule reaperas en la historio de la demokratioj, kiel en 1975, kiam la Triopa Komisiono gvidata de Michel Crozier, Samuel Huntington kaj Joji Watanuki publikigis raporton pri la supozata “krizo de regeblo” de la modernaj socioj.* Sed, kiam la popola premo fariĝas tro forta, la elitoj estas devigataj cedi.

* Kp Bernard Manin, Principes du gouvernement représentatif, Flammarion, Parizo, 2012 (1-a eld.: 1995).
* Vd Olivier Boiral, “Pouvoirs opaques de la Trilatérale”, Le Monde diplomatique, novembro 2003.

Tio tamen ne signifas, ke la popolaj klasoj konkeris tiujn demokratiajn rajtojn solaj. Du kromaj faktoroj ludis decidan rolon en la procezo de demokratiigo: la militoj kaj la dividoj ene de la elitoj.

Laŭ esprimo de la sociologo Göran Therborn, iuj demokratioj estas “demokratioj de malvenko”, t.e. ili alvenis dum aŭ post milito.* En Aŭstrujo, en Germanujo, en Italujo aŭ en Japanujo, ekzemple, la etendoj de la voĉdonrajto estis pli aŭ malpli rektaj sekvoj de militaj malvenkoj. Same pri la Francujo fine de la 19-a jarcento, kie la voĉdonrajto (re)fariĝis vire universala post la falo de Napoleono la 3-a sekve al ties malvenko en la franca-prusa milito de 1870. Ne estas hazardo, ke la revolucio de la universala voĉdonrajto okazis post la dua mondmilito.

* Göran Therborn, “The rule of capital and the rise of democracy”, New Left Review, n-ro I/103, Londono, majo-junio 1977.

Militaj malvenkoj malfondas ekzistantajn politikajn koaliciojn. Ili malfortigas la hegemonion de la reganta bloko kaj ebligas al aliaj fortoj aŭdigi siajn postulojn. Etendoj de voĉdonrajtoj okazas ankaŭ kelkfoje en la kadro de milit-preparo. Ili servas tiam por kunfandi la loĝantaron. En siaj Memoraĵoj, Bismarko skribas ekzemple, ke “la adopto de la universala voĉdonrajto [en 1866] estis armilo en la milito kontraŭ Aŭstrujo kaj la ceteraj eksterlandaj potenclandoj, armilo por la nacia unuiĝo”.*

* Saml.

Ankaŭ la disopinioj ene de la dominantaj klasoj kontribuis al etendo de la voĉdonrajto. Por certigi sian dominadon, la aristokratoj de la Malnova Reĝimo apogis sin sur statutaj hierarĥioj, kiuj servis al ili ankaŭ kiel meĥanismo por solvi konfliktojn. La burĝaro, dominanta klaso de nova tipo, malfondas — almenaŭ parte — tiujn hierarĥiojn. Pro la socia kaj spaca labordivido formiĝas ene de ĝi “frakcioj” (industriaj, kampkulturaj, komercaj, financaj ktp), kies interesoj ne nepre samas. Tiuj frakcioj konkurencas inter si por alproprigi la potencon kaj la profiton, plej ofte pace, kelkfoje milite. La pligraviĝo de la malkonsentoj ene de la dominantaj klasoj en Usono ekzemple estis unu el la kaŭzoj de la Secesia Milito (1861-1865).

Dinamiko de aliancoj kaj de konfliktoj

POR ORGANIZI sian dominadon kaj fari tiel ke la interfrakcia konkurenco ne ekscesu, la burĝaro uzas novan reguligan meĥanismon: la parlamentismon. Tiel aperas “protodemokratiaj” reĝimoj ĉe la sojlo de la moderna epoko, ekzemple la islanda parlamento ekde la jaro 930, la italaj, germanaj aŭ svisaj urboŝtatoj, poste, meze de la 18-a jarcento, la brita parlamenta monarĥio, la plej malnova kun tiu de Svedujo. La radikoj de la parlamentismo troviĝas en la antikveco. Sed ĝia kombino kun la kapitalismo donas al ĝi novajn historiajn funkciojn.

Tiel, la ekzisto de frakcioj ene de la ekonomiaj elitoj okazigas dinamikojn de aliancoj kaj de konfliktoj. Tiam malfermiĝas politika spaco, en kies kadro la dominataj grupoj valorigas siajn postulojn, interalie tiun je voĉdonrajto. La sukceso akirita en tio ŝuldiĝas kelkfoje al la aliancoj, kiujn ili povis starigi kun sektoroj de la elitoj. Krom al la premo de la feminismaj movadoj, la etendo de la voĉdonrajto al la virinoj ŝuldiĝas en kelkaj kazoj ankaŭ al la konvinko de iu aŭ alia frakcio de la gvidantaj klasoj, ke ilia voĉo favorus ilin — en la katolikaj landoj oni ekzemple pensis, ke la virinoj sekvus la indikojn de la klerikoj. La premo “de malsupre” tiam kombiniĝas kun la disopinioj ekzistantaj “supre”.

Kiujn instruojn oni povas tiri el la tumulta tutmonda historio de la universala voĉdonrajto por la nuntempo? Se la demokratio ŝajnas hodiaŭ en danĝero, tio okazas ĉar la precipa kialo de ĝia apero, la premado fare de la popolo dum jarcento kaj duono signife malfortiĝis en la lasta kvarono de la 20-a jarcento, ĉiukaze en la landoj jam delonge evoluintaj (en la “sojlolandoj” la historio estas malsama). La foresto de malsamaj pozicioj ene de la dominantaj klasoj ŝajnas esti kroma fermento por la cedemo de la demokratio. Dum la lastaj jardekoj la novliberalismo estis tiom hegemonia, ke ĝi toleris nenian alternativan politikan projekton eĉ devenan el la interno de la elitoj.* La solideco de la reganta bloko lasis pro tio nenian eblecon por la popolaj movadoj. Konsternas konstati tiurilate, ke la ekonomia krizo, kiu eksplodis en 2008, ne ŝancelis la unuecon de la dominantaj klasoj, kion atestas la soleco de la greka registaro fronte al la eŭropa rigoro. La venko de Sirizo tamen servis por montri, ke breĉoj ja ekzistas. Ke pluraj el ili en la venontaj jaroj malfermiĝos samtempe kaj ke la demokratiigo povos rekomenci sian marŝon antaŭen.

* Vd Gérard Duménil kaj Dominique Lévy, “Alliance au sommet de l’échelle sociale”, Le Monde diplomatique, julio 2010.

Razmig KEUCHEYAN.

Legantoj-agantoj de Le Monde diplomatique

Amikoj unikaj

Ekde sia stariĝo en 1996, la asocio Amikoj de Le Monde diplomatique (AMD) kontribuas al la sendependeco de la monatulo, kies akciulo ĝi estas. Ĝi grupigas plurajn milojn da agemaj legantoj kaj estas ankaŭ aktiva reto de ne oficiala disvastiĝo de analizoj kaj de valoroj de la gazeto. Ĝi troviĝas en agema kolektivo.

ĈI-VESPERE de januaro 2015, la salonego de la laborpera oficejo de Tuluzo estas plenplena. Multaj aŭskultantoj sidas sur la planko, kun notkajero aŭ “tableto” en la mano. La debato “Proksim-Oriento, de Sirio ĝis Palestino, kia perspektivo?” gvidata de la ĵurnalisto de Le Monde diplomatique Alain Gresh, mobilizis multajn homojn, speciale junulojn. “Tiuj temoj gravas, kaj oni diskutas pri ili en la universitato. Estas normale ke ni estas ĉi tie”, atestas s-ro Léo Keller, studento je master pri “Ekonomia disvolvado kaj internacia kunlaborado” en la fako politikaj sciencoj. Tiu abonanto, kiu estas ankaŭ juna membro de la asocio, koncedas ke li ne konis la Amikojn de Le Monde diplomatique (AMD): “Mi kredis, ke tio estas asocio de ĵurnalistoj de Le Monde diplomatique, do, rezervita al ĵurnalistoj.”

Kiu memoras, efektive, ke la AMD naskiĝis el la volo certigi la sendependecon de Le Monde diplomatique? En 1996, la gazeto devis kolekti 10 milionojn da frankoj por fariĝi aŭtonoma entrepreno kaj ne plu resti interna servo de Le Monde S.A. Tiu decida etapo en la historio de la monatulo kreita en 1954 de Hubert Beuve-Méry kiel suplemento de la gazeto Le Monde ebligis al ĝi disvolvi kaj solidigi la sendependecon de sia redaktejo.*

* Vd Claude Julien kaj Ignacio Ramonet, “Aidez-nous à réussir la filialisation du “Monde diplomatique””, Le Monde diplomatique, februaro 1996.

Tiel kreiĝis la asocio AMD. En kvar jaroj ĝi kunigis la necesan sumon. Tio ebligis al ĝi akiri 25 elcentojn de la akcioj de la nova eldonsocieto, Le Monde diplomatique SA dum la asocio Gunter Holzmann, kiu grupigas ĉiujn salajrulojn de la monatulo — kaj ne nur la redaktistojn —, posedas 24 elcentojn da ĝi. Disponante kune 49 elcentojn de la akcioj — do multe pli ol la malplimulton de blokado de 33 elcentoj —, la du asocioj povas kontraŭi ĉian iniciaton kiu endanĝerigus la decidojn de la redaktejo. “La asocio AMD, kun aliaj kaj kun Le Monde diplomatique, estos instrumento de civitana partopreno, kiu alprenas la formon de diversaj forumoj, ĉiuj nerespektemaj al la potencoj — unuavice al la mona potenco — kaj antaŭ ĉio zorgema, por uzi usonan formulon, por “kontentigi la afliktatojn kaj aflikti la kontentulojn”, legeblas ĉe Claude Julien, kiu gvidis la gazeton de 1973 ĝis 1990.*

* Vd Claude Julien, “Agir” [“Agi”], Le Monde diplomatique, februaro 1996.

Ĉiu leganto povas akiri, ĉu rekte ĉu pere de lokaj korespondantoj (kvardek naŭ en la tuta Francujo, inkluzive de la transmaraj departementoj kaj teritorioj). Ilia reto estas la nervosistemo de la asocio: “La aktiveco kaj la vigleco de la lokaj grupoj baziĝas sur la dinamismo de la korespondantoj, kiuj estas ĉiuj libervolaj”, emfazas s-ino Marianne Perchet, ĝenerala delegito de la asocio.

Per la kotizoj kaj la donacoj de proksimume kvar mil membroj, la Amikoj disponis pri funkci-buĝeto de 179.100 eŭroj en 2014, kio ebligis financi la agadojn loke deciditajn: prelegojn, partoprenon en kolokvoj kaj en lokaj konferencoj, montrado de filmoj kun sekva debato, “Diplo-kafumadojn”, elsendaĵojn ĉe lokaj radioj, laŭtemaj vesperoj en kabaredo, publika legado de artikoloj en teatro, intervenoj en diversaj lernejoj ...

En kelkaj urboj, ekzemple en Lilo* , Tuluzo aŭ Karkasono* oni organizas plurajn eventojn ĉiumonate. En 2013 kaj 2014, la dokumentfilmo de Gilles Balbastre kaj Yannick Kargoat “La novaj gardhundoj” kaj tiuj de Pierre Carles, nome “Operacio Correa” estis prezentataj en laŭtemaj vesperoj en tuta Francujo. “Tiuj filmoj, kiuj precizigis la kritikon de la komunikiloj, ebligis al ni aprezi la sendependecon kaj la rigoron de Le Monde dipolomatique, kaj samtempe havi la ridon ĉe nia flanko”, klarigas, amuzite, s-ro Dany Bruet, de Aikso Provenca. Tiu korespondanto estas unu el la iniciatintoj de la “Rencontres déconnomiques”, naskitaj el enketo, kiun la gazeto dediĉis al la “dung-ekonomikistoj” en la numero de marto 2012. Dum tiuj renkontiĝoj, organizitaj komence de julio, oni senvualigis la centrajn principojn de la liberala ekonomio, la “merkat-ĵurnalismon”, la spiriton kaj la praktikojn de la interkonsento de la interesitaj “fakuloj”.

* La urbo de la ĉi-jara Universala Kongreso de Esperanto. -vl
* Tiu urbo estis unu el la ekskursaj celoj de la UK de Montpeliero kaj preskaŭ tuj poste de la IKEK-Konferenco de Durbano en la jaro 1998. -vl

EN LA JARO 2012, la AMD starigis konkurson por studentoj, kun la celo rekompenci ĉiujare enketon aŭ raportaĵon. La gajninto ricevas 1.000 eŭrojn kaj lia teksto estas publikigota en la monatulo.* En 2014, “Renkontiĝoj de Le Monde diplomatique” estis organizitaj en la urbo Saint-Denis, en partnereco kun la Instituto pri eŭropaj studoj de la universitato Parizo-VIII, por festi la 60-jariĝon de la gazeto. S-ro Antony Burlaud, studento en Parizo, de kvin jaroj unu el la korespondantoj en la ĉefurbo, estas asociita kun la gvidado de la evento en 2015. Tiu temos pri la ekzistogravaj defioj, al kiuj Eŭropo estas alfrontita, speciale pri ĝia partopreno en la Granda Transatlantika Merkato (GTM), konata ankaŭ per ĝia angla akronimo TAFTA.

* En 2015 okazos la kvara konkurso: www.amis.monde-diplomatique.fr/concours.

De proksimume jaro la Amikoj kritikas tiun traktat-projekton. Tio estas la okazo por la korespondantoj fari partnerecojn, kiel en la urbo Besançon en mardo, 10-a de februaro, kie sepcent homoj, invititaj de la Amikoj kaj de la kolektivo Stop Tafta venis por aŭskulti la vican ĉefredaktiston de Le Monde diplomatique Renaud Lambert debati pri la GTM kun Claude Girod, de la Kampara Konfederacio, Eric Petit, de la Ligo de homrajtoj, kaj Judith Fouillard, de la Unuiga Sindikata Federacio.

Kvankam kelkaj animantoj de lokaj grupoj estas membroj de asocioj, de sindikatoj aŭ de partioj, tamen ne ĉiuj estas tiaj. En Lilo la korespondanto, s-ro Philippe Cécille, deziris simple nur subteni la gazeton, kiun li abonis de proksimume dek kvin jaroj. Li estigis neformalajn partnerecojn, speciale kun la teatro La Rose des vents, kiu programas AMD-eventon kvarfoje jare. “Ni proponas debatojn kun regionaj asocioj ĉirkaŭ lokaj problemoj, kaj ni invitas por tio prelegantojn instalitajn en la regiono, klarigas tiu diskreta viro. La proksimeco de du universitatoj ebligas havi reton de aktivaj interesatoj.”

Unu el la regulaj zorgoj de la korespondantoj estas la kontakto kun la pli junaj publikoj kaj ilia fideligo. “Kiam ili estas studentoj, ili engaĝiĝas kelkfoje dum jaro, kaj poste ili transloĝiĝas ...”, bedaŭras s-ro Cécille. En Tuluzo, s-ro Keller konstatas, ke multaj studentoj estas “okazaj legantoj de la gazeto; ili trovas ĝin en la universitata biblioteko ekzemple, sed ne ĉiuj faras la demarŝon por informiĝi regule.” “Tio estas publiko, kiun oni ne vidas, aŭ nur tre malofte”, bedaŭras s-ino Hélène Cardona, respondeculo pri la sendependa librovendejo Ombres blanches [“Blankaj ombroj”], kultura bastiono de la Roza urbo [Tuluzo] kaj regula partnero de la AMD de preskaŭ dek jaroj. “Tuluzo disponas pri vera aktivula kaj asocia bazo. Facilas implikiĝi en la lokan vivon”, rimarkigas s-ro Jérémy Brat, salajrulo de la kinejo Utopia de la urbo. Pere de s-ro Jean-Pierre Crémoux, loka korespondanto, kaj de lia bordoza kolego, s-ro Jean-Dominique Peyrebrune, la AMD faris tutlandan partnerecon kun la salonegoj de arto kaj de provado Utopia lige kun la temoj pritraktataj en Manière de voir, dumonata kajero de Le Monde diplomatique.

LA PROGRAMADO de la renkontiĝoj sekvas eldonejan kalendaron, kiun liveras la ĵurnalistino Anne-Cécile Robert, direktoro pri rilatoj kaj pri la internaciaj eldonoj*, kiu certigas la ligon inter la AMD kaj la redaktejo. La korespondantoj ne hezitas alvoki ŝin por ekscii pli pri la redaktejaj projektoj, sed ankaŭ por transdoni informojn pri sia regiono. La retejo de la AMD (www.amis.monde-diplomatique.fr [en la franca. -vl], estas ankaŭ tre uzata.

* Do, respondeca ankaŭ pri nia Esperanta eldono. -vl

Dum ekzistas AMD-grupoj en Kebekio, en Svislando, en Belgujo, en Britujo, en la francparolanta parto de Afriko, en Japanujo, neniam ekzistis iu en Palestino nek en Israelo, malgraŭ la atenta pritraktado de tiu regiono fare de nia gazeto. La forta internaciiĝo de AMD estos unu el la temoj diskutotaj dum la venonta ĝenerala asembleo de la asocio la 27-an de junio, kiu ankaŭ elektos novan kontrolkonsilistaron.

Clea CHAKRAVERTY.

Ankaŭ la Monda Asembleo Socia (MAS) ...

Mi ŝatus aldoni, ke en la jaro 2002 fondiĝis nia “Diplo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, kiel unu el la “filioj” de la pariza monatulo, kiu cetere disponigis al ĝi la retejon http://eo.mondediplo.com. Tri jarojn poste, dum kongreso de la Kuba Esperanto-Asocio, legantoj kaj tradukistoj de Le Monde diplomatique en Esperanto, kiuj ŝatis ne nur legi nian gazeton, sed ankaŭ inter si diskuti pri diversaj temoj traktataj en la gazeto kaj pri aliaj temoj, kaj krome ankaŭ agi mem, fondis por tio apartan spacon: Monda Asembleo Socia (MAS). MAS estas organizaĵo ankaŭ konsiderebla kiel “Amikoj de Le Monde diplomatique”, kvankam iom pli rekte ligita kun la Esperanta eldono. Cetere ankaŭ la retejo de MAS http://mas-eo.org estas disponigita de nia pariza “panjo”.

Tamen tute klaras: La bazo (la ellaborado de la artikoloj, la tuta infrastrukturo ktp) estas nia pariza “panjo”, kiu meritas kaj bezonas ĉian subtenon.

Dum la venonta Universala Kongreso de Esperanto (UK) en la franca urbo Lilo (orig.: Lille [elparolu: líl] oni espereble okazigos renkontiĝon de legantoj de nia gazeto eble kun lokaj membroj de la AMD.

Vilhelmo LUTERMANO.

Dosiero: Germanujo, potenculo sen deziro

Hazarda hegemonio

“Francujo ĝojus se iu devigus la Parlamenton [adopti reformojn], sed tio malfacilas, estas demokratio”. Eldiritaj la 16-an de aprilo 2015 de la germana ministro pri financoj, s-ro Wolfgang Schäuble, tiuj vortoj ne nur ilustras la malestimon de la eŭropaj gvidantoj por la popola suvereneco. Ili precipe substrekas la novan forto-pozicion akiritan en Eŭropo de Germanujo, kiu trudas al siaj najbaroj ekonomian kulturon fokusitan al la buĝet- ekvilibro. Sed tiu konservativa kulto dediĉita al la nulo — nul deficito, nul ŝuldo, nul toleremo rilate al Ateno — kaŝas profundajn fendojn interne de la lando: pri la unusola valuto kaj enmigrado (vd. Artikolon...), pri milita industrio (vd...) kaj pri la rilato de la virinoj al laboro (vd ...). Ankaŭ aliaj diferencoj disdividas la eŭrozonon. Por kiom da tempo?

POST LA MILITO, la Federacia Respubliko Germanujo neniam disvolvis projekton regi Eŭropon. Ĉiuj ĝiaj politikaj gvidantoj, el ĉiuj politikaj tendencoj, opiniis, ke ilia lando havas bazan problemon rilate siajn najbarojn: ĝi estas tro vasta por inspiri amon kaj tro malvasta por inspiri timon. Ĝi do devas kunfandiĝi en pli vasta eŭropa ento, kiun ĝi kunregu kun aliaj landoj kiel Francujo, Dum kiam Germanujo disponis pri certa aliro al la eksterlandaj merkatoj, kiam ĝi povis provizi sin pri krudmaterialoj kaj eksporti siajn produktojn, ĝi ne zorgis akiri lokon sur la internacia scenejo. La integreco de la eŭropa “kokono” estis tiom grava por la kanceliero Helmut Kohl (1982-1998), ke li tuj, kiam okazis malakordo inter partneroj, zorgis provizi la materiajn rimedojn (tio estas: pagi la fakturon) por savi la eŭropan unuecon, aŭ almenaŭ ties ŝajnon.

La registaro de s-ino Angela Merkel alfrontas hodiaŭ tute alian situacion. Sep jarojn post la komenco de financa krizo, kies fino esta ankoraŭ nevidebla, ĉiuj landoj de Eŭropo kaj eĉ ekster Eŭropo turniĝas al Germanujo por peti ĝin trovi solvon kaj, ofte, solvon laŭ la maniero de Kohl. Sed la nunaj problemoj estas multe tro gravaj por esti solvataj per donacoj de Germanujo. La diferenco inter s-ino Merkel kaj ŝia antaŭulo ne kuŝas en tio, ke la unua aspiras fariĝi la Führerin (imperiestro) de Eŭropo, sed en tio, ke la periodo devigas ŝin, vole nevole, eliri el la kulisoj por veni sur la eŭropan scenejon.

La malfacilaĵoj estas multegaj. Sur la eŭropa fronto, integrado turnis al politika kaj ekonomia katastrofo. Kaj Germanujo, fariĝinte sufiĉe grava aganto por esti akuzata pro ĉiuj malbonaĵoj, restas tamen tro malgranda por doni solvojn.

En Eŭropo, la jaroj, kiuj sekvis la monkrizon, detruis la simpation, kiun la postmilitaj germanaj registaroj estis pli malpli facile akirintaj de siaj najbaroj. En la mediteraneaj landoj kaj, je malpli alta grado, en Francujo, Germanujo estas pli malamata ol iam ajn depost 1945. Abundas karikaturoj montrantaj ties gvidantojn vestitajn per Wehrmacht-uniformoj kaj hokokrucoj. Por dekstraj same kiel maldekstraj kandidatoj, plej certa maniero gajni elekton estas kampanji kontraŭ Germanujo kaj ties kancelierino.

En suda Eŭropo, la adopto de la “kvanta fleksebligo” (angle: quantitative easing)* fare de la Eŭropa Centra Banko estis laŭdata kvazaŭ venko kontraŭ Berlino. En Italujo, s-ro Mario Draghi, kvankam eksa kadrulo de la banko Goldman Sachs kaj fervora defendanto de novliberalismo, estas laŭdata kiel nacia heroo ĉar li laŭdire plurfoje ruze kaj malice trompis “la germanojn”. Naciismo reaperas en la tuta Eŭropo, inkluzive en Germanujo, antaŭe la malplej naciisma lando el ĉiuj. La eksterlanda politiko de la sud-eŭropaj landoj resumiĝas nun je provo elŝiri cedaĵojn el Germanujo, je la nomo de la nacia intereso, de la “eŭropa solidareco”, eble eĉ de la tuta homaro. Neniu scias kiom da tempo necesos por fermi la vundojn kaŭzitajn de la Eŭrop-Unio en la rilatoj inter Germanujo kaj landoj kiel Italujo aŭ Greklando.

* Aĉet-programo de publikaj kaj privataj obligacioj fare de la ECB, je nivelo de 60 miliardoj da eŭroj monate, decidita en januaro 2015 por kontraŭstari la riskojn de deflacio. Alidirite, la ECB funkciigas la monbilet-tabulon.

Jen ironio de la Historio, kiun la kancelierino ne povas ignori: la Ekonomia kaj Mona Unio, kiu devis definitive firmigi la eŭropan unuecon, nun riskas ĝin detrui. La germanaj politikaj respondeculoj komencas kompreni, ke la konflikto baze ne estas la “savado” de la greka ŝtato aŭ la francaj (aŭ germanaj) bankoj, kaj ke lerta kirurgia operacio, en formo de nova “helpoplano”, ne rekreos unuecon. Male: la konflikto kuŝas en la strukturo mem de la eŭrozono, kiu kunigas malsamajn sociojn, kun altgrade malsimilaj institucioj, praktikoj kaj kulturoj, spegulataj de la diversaj sociaj kontraktoj, kiuj reguligas la rilatojn inter la moderna kapitalismo kaj la socio. Al tiuj diverĝaj politikaj ekonomioj respondas apartaj monaj reĝimoj*.

* Vd Charles B. Blankart, “Oil and vinegar: A positive fiscal theory of the euro crisis”, Kyklos, vol. 66, n-ro 4, Zuriko, 2013; Peter Hall, “The economics and politics of the euro crisis”, German Politics, vol. 21, n-ro 4, Chemnitz, 2012.

Por simple klarigi, la landoj de Mediteraneo disvolvis modelon de kapitalismo en kiu la ekonomia kresko baziĝas ĉefe sur la interna postulo. Kaze de neceso, oni ĝin stimulas danke al inflacio nutrata de la publikaj deficitoj kaj kuraĝigita de potencaj sindikatoj, garantiantoj de la dungo-stabileco, precipe en la publika sektoro. Inflacio ebligas al la ŝtatoj deprunti pli facile, samtempe malvalorigante ilian ŝuldon. Tiuj landoj krome posedas publikan aŭ duonpublikan forte reguligitan banko-sistemon. Ĉiuj tiuj elementoj kombinitaj teorie certigas relativan harmonion inter la interesoj de la laboristoj kaj tiuj de la dungistoj, aparte en la etaj entreprenoj, kiuj vendas siajn produktojn sur la interna merkato. Sed la socia paco havas kiel kompenson deficiton de konkurenckapablo sur la internacia kampo, kaj tiun deficiton oni devas de tempo al tempo kompensi per devaluto de la nacia valuto, malavantaĝe al la eksterlandaj eksportantoj. Kompreneble, tiun politikon kondiĉas mona suvereneco.

LA EKONOMIOJ de norda Eŭropo, kaj unuarange tiu de Germanujo, funkcias alie. Ĉar ili ŝuldas sian kreskon al la eksterlandaj merkatoj, ili malŝatas inflacion. Tiel estas ankaŭ ĉe la laboristoj kaj la sindikatoj, precipe nun, kiam ĉiu kostoaltiĝo riskas konduki al delokadoj. Tia ekonomio ne zorgas pri la ebleco devaluti. Dum la mediteraneaj landoj — inkluzive, je malplialta grado, Francujon — profitis pasintece el sia valuta fleksebleco, landoj kiel Germanujo bonfartis kun sia rigora mona politiko. Tial ili montriĝas ankaŭ malamikoj de ŝuldo, malgraŭ ke, danke al sia malmulta enŝuldiĝo, ili ĝenerale ĝuas malaltajn interezkvotojn. Kaj, ĉar ili ne bezonas valutan flekseblecon, ili evitas la riskon de veziko-eksplodo sur la akciomerkatoj. Fine, tia politiko favoras la ŝparantojn, kiuj estas multnombraj tie. La sentenco “Erst sparen, dann kaufen” — “Unue ŝpari, (aĉeti poste”) — bone resumas la sintenon, kiun la politiko-ekonomiaj institucioj tradicie kuraĝigas en Germanujo.

Unuigita mon-reĝimo ne povas favori samtempe ekonomiojn bazitajn sur ŝparado kaj investado, kiel en norda Eŭropo, kaj ekonomiojn bazitajn sur deprunto kaj publika elspezo, kiel en suda Eŭropo. Unu el ambaŭ modeloj do estos devigita, por proksimiĝi al la alia, reformi sian produkto-sistemon kaj, sekve, la socian kontrakton sur kiu ĝi estas bazita. Nuntempe ja la traktatoj devigas la mediteraneajn landojn fariĝi “konkurenckapablaj”, sub la aŭtoritato de Germanujo, garantianto de la valuta rigoro. Sed tion iliaj registaroj ne deziras, nek povas fari — almenaŭ en mallonga tempo. Konsekvence, du tendencoj alfrontiĝas sine de la eŭrozono, en batalo des pli brutala, ke ĝi koncernas ne nur la vivrimedojn, sed ankaŭ la vivmanieron de la popoloj. Atestas pri tio la stereotipoj, kiuj kontraŭmetas la “mallaboremajn grekojn” al la “rigoraj germanoj”, kiuj “vivas por labori anstataŭ labori por vivi”, kaj aperas kiel neflekseblaj krudaj gardistoj, ĉar ili defendas samtempe la traktatojn kaj sian propran kapitalisman kadron. La streboj de la sudaj eŭropanoj por regajni flekseblecon de eŭro, kiu ebligus al ili rehavi la inflacio-kvotojn, la publikajn deficitojn kaj la devalutojn sur kiuj estis bazita ilia ekonomio kolizias kontraŭ la kontraŭstaro de la ŝtatoj kaj civitanoj de la nordo, kiuj rifuzas fariĝi alpruntantoj de lasta instanco (angle: Lender of last resort) de siaj sudaj najbaroj.

TAMEN, KVANKAM la landoj de la eŭrozono ne povas konverĝi, ili ankaŭ ne deziras disiĝi, almenaŭ nun; la eksportantaj landoj de norda Eŭropo respektegas la fiksajn devizoprezojn, dum la sudaj landoj deziras kiel eble plej malaltajn interez-kvotojn, kontraŭ kiuj ili konsentos limigon de siaj deficitoj, esperante ke iliaj partneroj estos pli indulgemaj ol la financaj merkatoj. Nuntempe, estas la vico de Germanujo kaj ĝiaj aliancanoj iniciati. En pli longa tempo, neniu povas permesi al si perdi la batalon: la perdanto estus devigata rekonstrui sian politikan ekonomion kaj trairi longan transiro-periodon, necertan kaj tumultan. Tiel, la sudaj landaj estus kondamnitaj starigi la saman labormerkaton ol en norda Eŭropo, kaj la germanoj estus kondamnitaj definitive forlasi sian ŝparo-manion, kiun iliaj partneroj opinias detrua kaj egoisma.

Pro tiu motivo, oni povas konsideri, ke la programo “kvanta fleksebligo” adoptita de la ECB, kiu oficiale celas realtigi la inflacio-kvoton ĝis 2%, enkadriĝas en avantaĝa strategio por la mediteraneaj landoj. Ĝi cetere tuj kaŭzis prez-malaltiĝon de la unusola valuto. Ni memoru, ke s-ro Enrico Letta, dum la mallonga periodo de sia prezidanteco de la itala konsilio (aprilo 2013-februaro 2014), grumblegis kontraŭ la nivelo de tiu “aĉa eŭro”, kiu malhelpis la ekonomian kreskon en lia lando. Problemo: tia malaltiĝo favoras precipe la eksportantajn landojn, kiel Germanujo, kaj neniel plibonigas la situacion de la plej malfortaj ekonomioj. En pli longa tempo, tio eĉ povus estigi tutmondan konkuradon pri devaluto. Kaj se, en Germanujo, la eksportantaj industrioj ne plendus pri kroma plibonigo de sia konkurenckapablo, la ŝparantoj, siaflanke, longe suferus pro negativaj interezkvotoj.

LA DEBATOJ pri la estonto de la eŭropa mon-reĝimo estas tiom moralaj kiom teknikaj; kaj, sur tiu tereno, necesas substreki, ke neniu el tiuj formoj de kapitalismo estas supera al la aliaj. La starigo de kapitalismo en socio, afero pri improvizado kaj kompromiso, neniam plene kontentigas, el kiu ajn vidpunkto oni ĝin rigardas. Tio ja ne malhelpos la defendantojn de ĉiu nacia modelo taksi la aliajn modelojn maltaŭgaj, ĉar la ilia estas natura, racia kaj konforma al la plej altaj sociaj valoroj. La germanoj ne komprenas, ke, kiam ili ordonas al la grekoj reformi sian politikan ekonomion, do sin mem reformi, por definitive forbalai fuŝojn kaj korupton, ili ja postulas de ili anstataŭi la korupton tradicie radikantan en la greka socio per alia: la moderna kaj financigita korupto de la Goldman Sachs-tipo, propra al la nuntempa kapitalismo.

La gravaj ideologiaj kaj ekonomiaj konfliktoj, kiuj disŝiras Eŭropon kaj nutras la naciismojn, ne baldaŭ finiĝos. Supozante eĉ ke la rigor-politiko finfine igos la sudan Eŭropon pli konkurenckapabla, oni taksas, ke ĝi ankaŭ estigos en la debetaj landoj 20% ĝis 30% malaltiĝon de la vivnivelo kompare kun la situacio ekzistanta antaŭ la jaro 2008. Oni trudas al ili tian reĝimon, certigante al ili, ke la liberaligo de la merkatoj plifortigos iliajn ekonomiojn, kiuj tiam povos rekapti sian malfruon kaj redukti la diferencojn de enspezoj; sed temas ja pri ĥimero, se oni konsideras la forton de la akumulitaj avantaĝoj, kiuj ekzistas sur tiuj merkatoj*. La regionaj diferencoj, pliprofundigitaj de la rigorpolitiko, devos esti iom post iom nuligitaj danke al politika solvo sine de la eŭrozono, laŭ la modelo de redistribuo adoptita de Italujo favore al la Mezzogiorno kaj de Germanujo por la novaj Länder. Tamen, la proksimume 4% de la malneta enlanda produkto (MEP), destinitaj de tiuj du landoj por tiuj regionoj penas malhelpi la profundiĝon de la interregionaj enspezo-diferencoj*.

* Kiel montras Thomas Piketty en Le Capital au XXIe siècle, Seuil, Parizo, 2013, la “akumulitaj avantaĝoj” implicas pliriĉiĝon de la riĉuloj kaj malriĉiĝon de la malriĉuloj.
* Wolfgang Streeck kaj Lea Elsässer, “Monetary disunion: The domestic politics of Euroland”, MPIfG Discussion Paper 14-17, Institut Max-Planck pour l’étude des sociétés, Cologne, 2014, www.mpifg.de

La ekonomiaj malegalecoj estigos konfliktojn inter membro-ŝtatoj de la eŭrozono kaj en ili. La sudaj landoj postulos kresko-programojn, “eŭropan Marshall-planon”, regionajn politikojn por helpi ilin konstrui konkurenckapablan infrastrukturon kaj materian solidarecon, interŝanĝe kontraŭ sia aliĝo al la unusola merkato kaj ĝenerale al la eŭropa unueco. La nordaj registaroj povos nur, pro ekonomiaj kaj politikaj kialoj, provizi nur etan parton de la necesaj sumoj*. Kompense, ili postulos rigardorajton pri la maniero, laŭ kiu ilia mono estos elspezata, eĉ se nur pro sia interna politiko: ilia opozicio facile povus akuzi ilin pri fuŝo, klientismo kaj korupto. La sudaj landoj rezistos al la entrudiĝo de la Nordo en ilian suverenecon, samtempe kritikante ĝian avarecon. Germanujo, la plej granda kaj verŝajne la plej riĉa el la membrolandoj, estos mallaŭdata pro sia politika imperiismo kaj sia ekonomia egoismo, sen ebleco ŝanĝi tion: la voĉdonantoj ne lasos sian registaron subteni la sudajn landojn sen kondiĉoj kaj rifuzos financi eŭropan regionan politikon, dum ili jam pagas por la eksa orienta Germanujo.

* Laŭ taksoj bazitaj sur sperto de Italujo kaj Germanujo, la fonduso-transdonoj necesaj por malhelpi profundiĝon de la enspezo-diferencoj ene de la eŭrozono treege superas la pagkapablojn de Germanujo, Francujo kaj de Nederlando kune. Vd. Wolfgang Streeck kaj Lea Elsässer, jam citita.

Dum kiom da tempo la granda koalicio de s-ino Merkel ankoraŭ kapablos trankvilligi samtempe siajn eŭropajn partnerojn kaj siajn voĉdonantojn? Ĝiaj resursoj povus esti baldaŭ elĉerpitaj. La germanaj eksportantaj industrioj kaj iliaj sindikatoj igis la mon-union nepra prioritato kaj, kun la apogo de eŭro-idealisma maldekstro, ili sanktigis la eŭron*. La kancelierino, ĉiam aŭskultanta siajn subtenantojn, eldiris tiun sentencon: “Se eŭro malsukcesas, Eŭropo malsukcesas*.” Ŝi do rezignacie konsentis dolorajn cedojn, aparte kiam la Parlamento voĉdonis la “savplanojn” por Greklando.

* Eble tie troviĝas malnova reflekso akirita de la germanoj en la postmilita periodo: tendenco konfuzi sian identecon kun sia valuto, aŭ tio, kion Jürgen Habermas kvalifikis “D-Mark Patriotismus” (“patriotismo de la germana Marko”).
* Parolado ĉe la Parlamento (Bundestag), 7-a de septembro 2011.

La germana registaro — funkcianta kiel plenumkomitato de la eksportantaj industrioj — pretus oferi sin por la pluvivo de la eŭro. Sed la estinta interkonsento favore al la eŭropa integrado fendiĝis. Eŭro-skeptikeco subite aperis. Nova partio, la Alternativo por Germanujo (ApG), minacas la dekstran flankon de la Kristan-Demokratan Union (KDU). (Vd la artikolon de Dominique Vidal). Por rezisti al ĝi, la centrismaj partioj, inkluzive de la social-demokratoj, devas nepre ne cedi al la postuloj de aliaj landoj. Ĝis nun, la fonduso-transdonoj interne de la Unio kaj eŭrozono estis ofte kaŝitaj en eŭropaj regionaj aŭ socialaj fondusoj. Sed la mona unio necesigos — ne nur por “savi” Greklandon, sed ankaŭ kaj precipe post ĝia “savado” — tre grandajn sumojn, do nekaŝeblajn.

DIVERSAJ PLENDOJ deponitaj ĉe la Konstitucia Kortumo provis politikigi Eŭropon kaj alarmi la germanan publikan opinion. Dum periodo, la registaro de s-ino Merkel ŝajnis implice aprobi la inventemon, per kiu la ECB ĉirkaŭiris la malpermeson rekte prunti al la membro-ŝtatoj, kvankam la Bundesbank esprimis fortan indignon. Sed, ĉar la konflikto pri distribuado inter la landoj de la eŭrozono estos baldaŭ kronika problemo, la politika kaj ekonomia kosto de la mona unio eble fariĝos tiom enorma, ke la registaro ne plu povos ĝin kaŝi, nek defendi, precipe en kunteksto, kie la germana loĝantaro estas kruele elprovita de la buĝeta rigorpolitiko.

Kvankam Germanujo sanktigas eŭron, ĝi principe povus bone vivi sen ĝi. Por ekvilibrigi la ekonomiajn rezultojn, eble preferindas redoni iun monan suverenecon al la eŭropaj landoj kaj lasi pli grandan liberecon al la sudo (kaj la sud-oriento, kiu esperas eniri la zonon), anstataŭ resti en la kadro de la ununura valuto. Duboj pri la viveblo de tiu reĝimo komencas kreski, inkluzive en Germanujo. Eĉ supozante, ke la germanoj pravas pensi, ke en iuj cirkonstancoj rigorpolitiko favoras la ekonomian bonfarton, ni ne devas forgesi, ke praktike ĝi plene sukcesis nur kiam ĝi estis akompanata de devaluto de la nacia devizo*.

* Mark Blyth, Austerity. The History of a Dangerous Idea, Oxford University Press, Nov- Jorko, 2013.

FAKTE, LA KOHERECO de la eŭrozono de nun baziĝas nur sur la timo de la eblaj konsekvencoj de ĝia eksplodo. Sed tio eble ne plu sufiĉos por konvinki la germanajn voĉdonantojn daŭrigi vivteni la monan union. Fronte al la kresko de naciismo, la politikaj elitoj eble taksos preferinde ne plu identigi la eŭron al Eŭropo kaj aŭskulti la ekonomikistojn, kiuj, pli kaj pli multnombre, inkluzive en Germanujo*, rekomendas pli flekseblan kaj malpli unuecan mon-reĝimon, proksiman al la Eŭropa Mon-Sistemo de la 1980-aj jaroj*. Tiu elekto verŝajne ne estos miraklodona, sed ne ekzistas ideala solvo en kapitalisma ekonomio suferanta multajn internajn kontraŭdirojn. La germanaj eksportadoj eble suferos dum kelka tempo, sed la sorto de la impostpagantoj kaj la reputacio de ilia lando ĉe ĝiaj najbaroj estos verŝajne plibonigitaj.

* Vd Heiner Flassbeck kaj Costas Lapavitsas, Against the Troika. Crisis and Austerity in the Eurozone, Verso, Londono kaj Nov-Jorko, 2015.
* Vd Frédéric Lordon, “Ĉu eliri el la eŭro?”, Le Monde diplomatique en esperanto, aŭgusto 2013.

S-ino Merkel montris sin kapabla radikale ŝanĝi sian pozicion pri nuklea energio. Oni ne povas ekskluzivi, ke ŝi eble restos en la historio kiel la kancelierino, kiu estos liberiginta Eŭropon de ununura valuto, fariĝinta komuna premsonĝo.

Wolfgang Streeck

Sur insulo enplena malorda transformiĝo, espero rivalas kun anksio

Kiam Kubo debatas

La anonco de oficiala vizito de la franca prezidanto en Kubo, la 11-an de majo 2015, montris novan etapon de degelo inter Havano kaj la okcidentaj registaroj. Jam en aprilo la kuba ŝtatestro Raúl Catro kaj lia usona kolego Barack Obama faris historian manpremon dum la pintkunveno de Ameriko. Akceliĝo de la historio, kiu vekas seriozajn demandojn en Kubo ...

En la jaro 2018, s-ro Raúl Castro, kiu estos tiam 86-jara, ne komencos novan mandaton de prezidanto. En tri jaroj, la generacio de la Sierra Maestra estos do forlasinta la potencon. Tri jaroj, tio estas malmulte por reformi la ekonomion de la lando, adopti novan konstitucion kaj majstri la normaligon de la rilatoj kun Vaŝingtono, kion ilustris la renkontiĝo de la kuba kaj usona prezidantoj ĉe la pintkunveno de Ameriko en Panamo, en aprilo. Ĉu la reĝimo postvivos la malaperon de sia historia gvidantaro?

La Kuba Komunista Partio (PCC) jam nomumis posteulon: la unuan vicprezidanton Miguel Díaz-Canel. Sed la defioj restas. Por alfronti ilin, s-ro Castro apogas sin sur la Revoluciaj Armitaj Fortoj (FAR), la nacia armeo, kies ministro li estis dum duona jarcento, sur la PCC kaj sur la katolika eklezio, kiu troviĝas en la centro de la intertraktadoj kun Vaŝingtono.* Dum la ekonomiaj reformoj profundigis la malegalecojn*, la malcerteco pri la estonteco de la lando estas ĝenerala. La PCC provas respondi al tio per lanĉo de popolaj konsultoj en la antaŭkongresaj periodoj. S-ro Castro reasertis, ke tio denove okazos la sepan fojon, en aprilo de 2016. Sed la debatoj jam komenciĝis inter la intelektuloj, ĉu membroj aŭ ne de la PCC, precipe en Interreto, spite al la limigita aliro.

* Vd “Cuba, le parti et la foi” [“Kubo, la partio kaj la kredo”], Le Monde diplomatique, junio 2012.
* La Gini-koeficiento, kiu ebligas mezuri la malegalecojn, estis je 0,25 en 1986, je 0,38 en 2002 kaj je 0,40 en 2013. Mayra Espina, Espacio laical, n-ro2, Havano, 2014.

S-ro Raúl Castro strebis “aktualigi” la kuban socialismon — eŭfemismo por nomi la ekonomian liberaligon realigatan ekde 2011. Kvankam ili malmuntis la socion, kiun li provis konstrui, tiuj reformoj ne estis kontestitaj de s-ro Fidel Castro. “La kuba modelo ne funkcias plu, eĉ ne por ni”, koncedis la prezidinto (The Atlantic, septembro 2010). La ekonomia situacio apenaŭ lasis alian elekton. La helpo de Karakaso ebligis al la insulo atingi mezuman kreskokvoton de 10 elcentoj inter 2005 kaj 2007, sed la financa krizo kaj la malfaciloj de la bolivara partnero ŝanĝis la situacion: “En 2013, la komerco inter Kubo kaj Venezuelo malkreskis je unu miliardo da dolaroj; ĝi povas ankoraŭ plu malkreski en 2014”, avertis en oktobro 2014 la kuba ekonomikisto Omar Everleny Pérez Villanueva.* Laŭ iuj taksaĵoj, tiu malkresko egalas al 20 elcentoj de la antaŭa volumeno.

* Aktoj de la kolokvo “Cuba: soberanía y futuro”, Cuba posible, n-ro1, Havano, oktobro 2014.
Dorlotataj militistoj

En marto 2014, la registaro adoptis novan leĝon pri eksterlandaj investoj prezentitan de s-ro Raúl Castro kiel “gravegan” . Escepte de la sano, la edukado kaj la defendo, ĉiuj sektoroj estas nun malfermitaj al eksterlandaj kapitaloj, kun la certigo de senimposteco dum ok jaroj kaj eĉ pli en certaj kazoj, nome en la “specialaj zonoj de ekonomia disvolvado”, kiel la haveno de Marielo*, konstruata helpe de Brazilo. Tamen, la proponataj projektoj devas ricevi la aprobon de la registaraj organizaĵoj: “Ne la kapitalo difinas la investon”*, emfazas s-ino Deborah Rivas, direktoro pri eksterlanda investo ĉe la ministrejo pri ekstera komerco. La ekonomikisto Jesus Arboleya Cervera rimarkigas: “La kubaj elmigrintoj estas jam rektaj investistoj en la etkomercoj [per la mono, kiun ili sendas al sia familio]; ilia pli grandskala partopreno jam ne estas malpermesita de la leĝo, sed ja de la embargo.”* La dungado de laboristoj okazas sub la kontrolo de ŝtataj agentejoj.

* Ĝi estas destinita fariĝi la plej granda kestego-haveno de Karibio, ĉar ĝi troviĝas en strategia vojkruciĝo inter la panama kanalo kaj la Atlantika oceano.
* Granma, Havano, 17-an de aprilo 2014.
* Jesús Arboleya Cervera, Integracion y soberania”, Cuba posible, 20-a de januaro 2015.

Tamen, por iuj, la transformiĝo de la insulo progresas tro malrapide: “Oni ne povas ‘aktualigi’ ion, kio neniam funkciis, koleras Pérez Villanueva. La kresko ne estas. Ĉi-jare, se Dio helpas nin, ni atingos eble 1 elcenton.”* Al tiu ekonomia zorgo, la juna socisciencistino Ailynn Torres respondas per politika demando: “Kion oni volas fari per la ekonomia modelo, kiun oni proponas al ni? Kiuj estas la gajnantoj kaj la perdantoj de tiu modelo?”

* Cuba posible, n-ro 1, verko cit.

Se kredi la oficialan retorikon, la instalo de dozo da merkato en la ekonomion de la insulo devus ebligi plibonigi ĝiajn kapablojn sen malfortigi la socian justecon. Nu, la malriĉeco tuŝas nun 20 elcentojn de la urba loĝantaro (anstataŭ 6,6 elcentojn en 1986). La forigo de la porciuma kajereto, la libreta, estis anoncita kaj poste prokrastita, ĉar tio malutilus al la plej malriĉaj. En socio, kie la egaleco estas identeca kvalito, la profitantoj kaj la viktimoj de la reformoj aperas pli kaj pli klare.

Inter la viktimoj, laŭ s-ro Raúl Castro mem, oni nombras “la salajrulojn de la ŝtato pagatajn en pesoj kies salajro ne sufiĉas por vivi”, la maljunulojn — do miliono sepcent civitanojn — “kies pensioj estas malsufiĉaj kompare kun la kosto de la vivo”*, sed ankaŭ la solpatrinojn, la nigrulan loĝantaron — kiu ne ĝuas, aŭ nur malmulte, la financajn helpojn de la usonaj kubanoj — kaj la loĝantojn de la orientaj provincoj.* Inter la gajnantoj troviĝas la dungitoj de miksitaj entreprenoj, la salajruloj de la turismo, la kampuloj de la privata sektoro, parto de la mementreprenistoj (cuenta propistas), mallonge, tuta loĝantaro kun aliro al forta valuto: la CUC, por Convertible Unit Currency*. Ekde 2004, efektive, tiu dua mono aldoniĝis al la kuba peso; unu CUC ekvivalentas al 24 tradiciaj pesoj [CUP, -vl]. La CUC celis anstataŭi la dolaron, permesitan en la jaro 1993. Du ekonomioj funkcias do unu apud la alia: tiu de la peso kaj tiu de la CUC, kiun multe uzas la turistoj kaj tiuj kubanoj, kiuj laboras en ilia kunteksto.

* Parolado dum la 20-a kongreso de la Sindikato de la kubaj laboristoj (CTC), la 22-an de februaro 2014.
* Mayra Espina, Desigualdad social y retos para una nueva institucionalidad democrática en la Cuba actual”, Espacio Laical, n-ro 2, 2014.
* Laŭ alia interpreto, laŭ kiu la baza valuto de Kubo estas la CUP (“kuba peso” peso cubano, kies mallongigo sekvas la internacian sistemon de la ISO-normo 4217 (la du unuaj literoj signas la landon, la tria la nomon de la valuto), la nomo CUC sekvas la saman sistemon, nur anstataŭ peso[peso] convertible [konvertebla peso]. -vl

Por mastri la streĉitecojn, kiujn tiuj malegalecoj estigas, s-ro Castro kalkulas kun la lojaleco de la FAR por pacigi ekonomian liberaligon kaj konservadon de politika sistemo kun unu sola partio. Efektive, ekde la granda krizo de la 1990-aj jaroj*, la armea hierarĥio mastrumas la esencajn sektorojn de la ekonomio danke al la Grupo de Administración Empresarial S.A. (GAESA), holdingo de la entreprenoj, kiujn ĝi regas. En ties kadro oni eksperimentis pri la “perfektigo de la entreprenoj”, pruntitaj el la okcidentaj manaĝeraj teĥnikoj por stimuli la produktivon. La prestiĝo de la FAR persistas en la loĝantaro, sed la privilegioj, kiujn ĝi ĝuas, vekas kritikojn; ne malofte aŭdeblas: “Tiuj ne havas problemon por loĝi” — aludo al la moderna nemoveblaĵ-komplekso rezervita al la armeanoj kaj al iliaj familioj en Havano. La PCC ja perdis influon, sed s-ro Castro junigis, virinigis kaj rasmiksis la gvidantaron. Por la ekonomikisto Pedro Monreal González, la PCC konservis sian kredindon, kaj “la ŝtato ĝuas ankoraŭ popolan subtenon pro sia kapablo liveri publikajn bonaĵojn, kiujn multaj kubanoj konsideras esencaj”.

* Inter 1991 kaj 1994, la malneta enlanda produkto (MEP) falis je 35 elcentoj.

En februaro 2015, la PCC anoncis, ke nova elektoleĝo ekvalidos antaŭ la fino de la mandato de s-ro Raúl Castro. Tiu anonco sekvas tiun de februaro 2013 pri la starigo de komisiono de konstituci-reformo. Kiel renovigi la gvidantaron per surtronigo de kadruloj, kiuj ne havas la legitimecon de la antaŭaj, sen publika debato, kiu ebligus elekti inter kandidatoj kun malsamaj proponoj? La aktuala maniero de nomumado, kiu bezonas lastinstance la konsenton de la PCC, ŝajnas por la daŭro ne tre praktikebla.

Espacio Laïcal, la revuo de la episkopejo de Havano (kun neoficiala statuso), estis dum longa tempo la privilegia loko de politikaj debatoj. Dum jardeko ĝi dediĉis kolokvojn kaj artikolojn al la reformo de la konstitucio, al la spaco de la PCC, al la refondo de la organoj de popola potenco (OPP). La respondeculoj de Espacio Laïcal, la laikaj katolikoj Roberto Veiga kaj Lenier González, insistis pri la “kontrasto inter la plurismo de la socio kaj la manko de spacoj por ke tiu plurismo povu esprimiĝi”.* Sed en junio 2014 tiuj du publikigis sian truditan demision sekve al “tre gravaj” kritikoj kontraŭ ili kaj kontraŭ la kardinalo Jaime Ortega y Alamino.* Videble, la episkopejo deziris, ke la revuo adoptu pli “pastrecan” sintenon, do malpli politikan. Kvar monatojn poste, la Kristana Centro de Pensado kaj de Dialogo — Kubo (CCRD-C)* akceptis patroni similan projekton kun la revuo Cuba Posible, de kiu Veiga kaj González estas la kunordigantoj. La unua numero resumis kolokvon dediĉitan al la suvereneco de la lando kaj al la estonteco de ĝiaj institucioj.

* “Cuba y Estados Unidos: Los dilemas del cambio”, Cuba posible, n-ro 2, februaro 2015.
* Saml.
* La CCRD-C nomas sin “religia institucio de la civila socio”.

La artikolo 5 de la nuna konstitucio estas objekto de viglaj kritikoj. La PCC estas tie difinita kiel Martí-a [laŭ José Martí, inspirinto de la kuba sendependeco] kaj marksisma-leninisma” kaj kiel “organizita avangardo de la kuba nacio, la supera gvida forto de la socio kaj de la ŝtato”. Tiu difino estas kontestata de la eklezio, sed ankaŭ de la esploristoj. “La ideo de avangarda partio estas devojigita, ekde kiam ĝi estas partio de potenco”, diras al ni la socisciencisto Aurelio Alonso.* Tamen, la konstruado de “inkluda ŝtato, kiu povu inkludi la politikan kaj ideologian plurismon” estas urĝa tasko. Ĉu plurismo aŭ plurpartiismo? Por Veiga, “la ebleco permesi la ekziston de aliaj politikaj fortoj enradikiĝintaj en la fundamentoj de la nacio” estas alcelenda, kvankam li ne pensas, ke tio estas realisma en mallonga tempo.* Hodiaŭ, neniu scias, ĉu la anoncita elektoleĝa reformo ebligos la elekton de deputitoj proksimaj de la eklezio, aŭ eĉ de aliaj personoj sendependaj.*

* Retpoŝta interparolado, la 15-an de marto 2015.
* Cuba posible n-ro 2, verko cit.
* Ĉi tie, precizigo ŝajnas necesa. Ĉar ĝi transiras la spacon de kutima piednoto, ĝi estas metita post tiu ĉi artikolo, sub la titolo “Kiu starigas la kandidatojn en Kubo?”. -vl

La debato temas ankaŭ pri la manieroj de la prezidant-elekto; la nombro de liaj mandatoj estas nun limigita al dufoje kvin jaroj. Por iuj, la elekto devus fariĝi per rekta universala voĉdono, por doni elektan legitimecon al la nova mandatulo. La politiksciencisto Julio César Guanche akcentas refondon de la “popola potenco” oficiale enkorpigita de la distriktaj, provincaj kaj naciaj asembleoj.* Necesas konstrui “demokratian kaj socialisman civitanecon”, diras siavice la socisciencisto Ovidio d’Angelo. Sed la “amasorganizaĵoj” estas tro “subordigitaj al la PCC” por fariĝi ĝia esprimiĝo. Des pli ke “la oficiala retoriko subfosas la bazon sur kiu ĝia propra historia legitimeco baziĝas”, rimarkigas Guanche, kiu precizigas: “La dubigo de la “egalismo” malfermas la vojon al dubigo de la plej potenca idealo de la socialismo: la egaleco.” Kritiko apenaŭ vualita de la parolado de s-ro Castro, kiu denuncas, dum la kongreso de la Centralo de la Kubaj Laboristoj (CTC), “La paternalismon, la egalismon, la ekscesajn senpagecojn kaj la nemerititajn subvenciojn, la malnovan pensmanieron forĝitan dum la paso de la jaroj”.

* Cuba posible, n-ro 1, vk. cit. Same pri la sekvaj citaĵoj.
Konkurso pri malrapideco

Tiu “malnova pensmaniero” damaĝas la Komunistan Partion, kie daŭre regas la kutimo de unuanimeco kaj la emo al cenzuro. Tiuj praktikoj vekas kontestadon. Por la unua fojo oni vidis la manon de deputino leviĝi en la Nacia Asembleo por voĉdoni kontraŭ la nova laborleĝo: tiun de s-ino Mariela Castro, filino de Raúl, kiel signo de protesto kontraŭ la rifuzo inkludi en la tekston la malpermeson de seksaj diskriminacioj. Same, la elprogramigo de la filmo de la franca reĝisoro Laurent Cantet, “Reveno al Itako” (originale: Retour à Ithaque (2014), kiu ilustras la kuban disreviĝon, vekis protestojn de kelkaj liaj kubaj kolegoj.

En tiu kunteksto, la restarigo de diplomatiaj rilatoj kun Usono ŝajnas samtempe necesa kaj danĝera. La kuba registaro scias, ke la celo de Vaŝingtono restas renversi la reĝimon. En la momento, ĝi gajnis la unuan ludparton per tio, ke ĝi nenion koncedis; sed estas la horo de optimismo pli modera. “La danĝero estas, ke ili prenos ĉion, kiel ili faras ĉie. Kio restos por la kubanoj?” demandas sin pensiulo. “Ili ĵus aĉetis unu el niaj batpilk-ludistoj per 63 milionoj da dolaroj”, aldonas alia. “Multaj jam ne scias vere, kio estos ilia estonteco”, konstatas la socisciencisto Rafael Acosta. Kio okazos post la ĉesigo de la embargo? Kiel kontroli la alfluon de dolaroj kaj de turistoj? Inter la temoj de disopinio troviĝas la miloj da proprietaĵoj ŝtatigitaj dum la revolucio. La registaro ne volas sendamaĝigi la proprietulojn, kiuj forlasis la landon. Ĝi metos en la pesilon la koston (taksatan je 100 miliardoj da dolaroj) de duonjarcenta embargo kaj la redonon de la bazo de Gŭantanamo.

La kompleta ĉesigo de la embargo bezonas la konsenton de la usona Kongreso, en kiu respublikanoj kaj demokratoj havas malsamajn poziciojn. La 14-an de aprilo, s-ro Obama — fine — retiris Kubon el la listo de ŝtatoj kiuj “subtenas la teroristojn”, sed la Kongreso disponis pri kvardek kvin tagoj por kontraŭstari ĝin. Poste devus sekvi la restarigo de la diplomatiaj rilatoj kaj la nomumado de la du ambasadoroj. La procezo de normaligo certe daŭros longan tempon. Havano uzos la malrapidon de tiu evoluo por eviti malstabiliĝon de la lando kaj por kulturi siajn rilatojn kun Latinameriko, Ĉinujo kaj la Eŭropa Unio*

* Prilingva rimarko: Multaj lernis la simplan regulon, ke antaŭ propraj nomoj oni ne metas artikolon. Sed ili ne lernis la kompletan regulon, nome ke oni ne metu artikolon antaŭ tiaj propraj nomoj, kiuj ne konsistas el vortoj de la ĝenerala lingvo (Vd tiurilate la gramatikon de Wennergren), kiel ekz-e Aleksandro, Havano, Ĉinujo, Putin ktp. Ĉar en Esperanto ne ekzistas nedifina artikolo, la foresto de artikolo interpretiĝas aŭtomate kiel nedifina artikolo. Do, “Eŭropa Unio” estus, el strikta vidpunkto, “unu el la eŭropaj unioj”. Tie, same kiel pri Universala Esperanto-Asocio, Flandra Esperanto-Ligo, normale ne povas okazi konfuzo — malgraŭ la mankanta artikolo kaj do la implicita nedifina artikolo — kondiĉe ke ĉiuj legantoj scias, ke ekzistas el tiuj nur unu sola ento, kiu estas celata. El strikta gramatika vidpunkto necesas meti la artikolon. -vl

Kiel ajn, sen la ĉeesto de historia gvidanto, kiu enkarnigas la batalon kontraŭ la “imperio”, en la estonteco povas esti pli malfacila unuigi kaj mobilizi la kuban loĝantaron.

Janette HABEL.

Kiu starigas la kandidatojn en Kubo?

Kiam oni kritikas la fakton, ke en Kubo ekzistas nur unu sola politika partio, tiam oni ĝenerale subkomprenigas, ke tiu partio starigas la kandidatojn por politikaj elektoj, kiel faras la politikaj partioj en praktike ĉiuj aliaj landoj. Efektive tio estas la privilegio de politikaj partioj. En tiuj landoj la politikaj partioj en aparta kunveno de la partio elektas la kandidato(j)n de la partio (plej ofte eĉ ne el inter si) por la koncernaj elektoj. Tiun kandidatigon oni nomas ekz-e en la germana “Urwahl” (“praelekto”). Tiel, ĉe la postaj elektoj la popolo elektas inter la jam tiel starigitaj diverspartiaj kandidatoj.

Sed: en Kubo, la kandidatoj por la bazaj elektoj (do, por la distriktaj konsilantaroj, ekz-e urbo-konsilantaroj) estas starigataj de neniu organizaĵo nek partio, sed nur de la kvartala kunveno de la loĝantoj. La lokaj loĝantoj elektas mem siajn kandidatojn nepre el inter si mem, kaj neniu organizaĵo aŭ partio rajtas en tiuj kunvenoj eĉ nur opinii pri la starigotaj kandidatoj. Leĝa preskribo estas, ke nepre estu du personoj proponitaj, el kiuj unu estu elektota kiel kandidato por la elektoj, kiuj okazas ĝenerale du semajnojn poste. Tiam la popolo elektas inter la kandidatoj — ne de diversaj partioj nek de unu partio, sed inter la kandidatoj starigitaj de la diversaj kvartaloj.

La en la balotoj semajnojn poste el tiuj kandidatoj elektitaj personoj konsistigas la urban konsilantaron, kiu elektas la urbestron, kaj tiu elektita urbestro proponas al la konsilantaro sian urbestraron, submetitan al aprobo de la konsilantaro. Tiu konsilantaro elektas (starigas) ankaŭ la kandidatojn por la provinca konsilantaro kaj por la nacia asembleo.

Do, teorie, laŭ la ekzistanta konstitucio, en la nacia asembleo elekteblas sendependaj kandidatoj. Ke tio okazas aŭ ne, estas demando de politika kulturo kaj matureco kaj de la volo de la lokaj elektitoj, ĉiuj kompreneble sub la ĉiaspeca influo de la regantaj principoj. Same teorie en Usono eblas elekti komunistan deputiton en la Kongreson. Ke tio okazas aŭ ne, estas same demando de ... (vidu supre) kaj precipe de ankoraŭ aliaj aferoj.

Diskuti pri la dezirindo aŭ maldezirindo de unu sola politika partio en Kubo eblas honeste nur, se oni ĉe tiu diskuto scias kaj konscias, ke la Komunista Partio de Kubo ne starigas la kandidatojn por la bazaj elektoj, sed ke tion faras la loĝantoj el inter si mem. Mi mem ĉeestis jam plurfoje ĉe tiuj kandidatigaj elektoj — la “praelektoj” — de mia kvartalo (dufoje en provinca urbeto kaj unufoje en Havano, kie mi loĝas nun) kaj povas atesti, ke almenaŭ tio funkcias.

Vilhelmo LUTERMANO.

Ideologioj ŝanĝiĝantaj, aliancaj surprenantaj

Kiel eviti la politikan konfuzadon

Per sia aserto, ke “s-ino Le Pen [la prezidant-kandidato de la franca ekstrem-dekstro] parolas kiel komunista flugfolio de la 1970-aj jaroj” s-ro François Hollande [la prozidanto de Francujo, de la Socialista Partio] kontribuis al la konfuzo de la politikaj orientiloj en Francujo. La multiĝo de aliancoj inter ŝtatoj, kiu estas inter si apriore kontraŭaj pri ĉio, faras ankaŭ la internaciajn rilatojn malfacile kompreneblaj. Kaj la informaĵoj sin sekvas ĉiam pli rapide, kio kreskigas la ĝeneralan konfuzon. En tia ĥaosa kunteksto, kiel eviti la retiriĝon en la identecon kaj kiel klarigi la esencajn aferojn?

PLI OL KVAR jarojn post la komenco de la arabaj ribeloj kaj la planedvastaj manifestacioj kontraŭ la kreskego de la malegalecoj — de “indignantoj” ĝis Occupy Wall Street — la foresto de tujaj rezultoj kaj la perdo de klaraj orientiĝoj malkuraĝigas la ardajn dezirojn transformi la socion kaj la mondon. Seniluziiĝo esprimiĝas ekzemple tiel: “Ĉu ĉio ĉi por tio?” Malnovaj partioj disfalas aŭ ŝanĝas sian nomon, strangaj aliancoj multiĝas, kio perturbas la atenditajn politikajn kategoriojn. Ruslando denuncas la “faŝistojn de Kiveo”, sed akceptas en Peterburgo kunvenon de la eŭropa ekstremdekstrularo; Francujo alterne faras virtajn proklamojn pri la demokratio kaj pli forte subtenas la saud-araban monarĥion; la Nacia Fronto [ekstremdekstra partio en Francujo, FN] gratulas sin pro la elekta venko de radikala maldekstro en Ateno.

La komunikila maŝino amplifikas tiun perturbadon tiom pli nature kiom ĝia ritmo akceliĝas, en situacio, en kiu ĝi jam ne scias produkti ion alian ol mallongspirajn punktojn kapablajn kapti la atenton kaj veki vojerismon, apatian kompaton, timon. La ekstremdekstro kaj la religia fundamentismo tiam profitas la ĝeneralan konfuzegon. Kiel rivalaj batalantoj de la “kolizio de la civilizacioj” ili disvastigas nostalgion je reveno al universo de tradicioj, de obeo, de kredo. Ili defendas socian ordon same kneditan kiel rigidigitan de la kulto de identeco, de la tero, de milito, de mortintoj.

Ie kaj tie, provoj de transiro, de elsaviĝo, stumblas, kiel en Grekujo, super kompakta bloko de malbonvolo kaj de malpermesoj. La koncernaj interesoj estas potencaj; la batalo, nepre malegaleca. Eliri el la kaptilo bezonus klaran vidon al la skuendaj sociaj fortoj, al la aliancanoj gajnendaj por la celo, al la prioritatoj sur kiuj fondi agon.* Nu, pri la ĉefaj orientiĝoj, kiuj armis la estintajn emancipajn batalojn — dekstro kaj maldekstro, imperiismo kaj progresismo, etno kaj popolo — ŝajnas aplikebla pli ol iam ajn observo de la verkisto Jean Paulhan: “Ĉio certe estis dirita. Se la vortoj ne estus ŝanĝinta sian sencon, kaj la sencoj ne siajn vortojn.”

* Vd “Strategio por rekonkero”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2013.

Francujo montras apartan ekzemplon. De kiam la FN fariĝis unu el la precipaj partioj de la lando, la temo de “tripartiismo” rejuniĝis. Tamen kun eta detalo: origine (1944-1947) la vorto celis du partiojn, kiuj difinis sin marksismaj, kaj trian maldekstre centran* ...

* La Franca Komunista Partio (PCF), la Franca Sekcio de la Laborista Internacio (SFIO) kaj la Popola Respublikana Movado (MRP).

La aktuala triopa ludo lanĉis konkuron de mikskonfuzado, en kiu ĉiu protagonisto pretendas ke la du aliaj estas, almenaŭ kaŝe, ligitaj kontraŭ li. “UMPS” [miksaĵo de UMP kaj PS], ripetas la FN. “FNPS” [miksaĵo de FN kaj PS], rebatas s-ro [?Nicolas Sarkozy] . “UMPFN” [UMP kaj FN], korektas multaj maldekstraj gvidantoj. La nebuloj ŝajnas des pli nepenetreblaj ke neniu el tiuj tri atribuadoj estas tute nefundita. “Pri ekonomio, la politiko de François Hollande [la prezidanto de Francujo, de la socialista (socialdemokrata) partio PS] estas la sama kiel tiu de Nicolas Sarkozy*, koncedas ekzemple s-ro Arnaud Montebourg, socialista eksministro, kies sagaco dekobliĝis post lia eligo el la registaro, lastjare en aŭgusto. La Unio por popola movado (UMP) kaj la Socialista Partio (PS) donas la impreson, ke ili alfrontiĝas en Francujo, sed neniu el ili pridubas la grandajn ekonomiajn kaj financajn parametrojn fiksitajn de la Eŭropa Unio, de kiuj dependas preskaŭ ĉio.

* Les Echos, Parizo, 1-an de aprilo 2015.

Ĉu granda koalicioj de la moderuloj, kiel en Germanujo aŭ en Italujo, ne fine klarigus la situacion? Unu el la gvidantoj de la franca dekstrularo, s-ro Alain Juppé, proponis la ideon: “Eble oni devos iam pensi kiel fortranĉi la du ekstremojn, por ke la saĝaj homoj regu kune kaj lasu la du ekstremojn flanke, la dekstran same kiel la maldekstran, kiuj absolute nenion komprenis.”* Inter tiuj “moderuloj kaj reformistoj de la du tendaroj”, lia aliancano François Bayrou aldonas, ke li “ne vidas grandajn diferencojn”: “Tute ne malfacilas krei tian interkonsenton pri la esenco.”*

* Le Point, Parizo, 1-an de januaro 2015.
* Le Point, 9-an de aprilo 2015.

Ĉio estas certe jam dirita ... Jam en 1989 la nuna unua sekretario de la PS Jean-Claude Cambadélis montris sian ĉagrenon: “Malrapide instaliĝas la skeptiko. Iom post iom oni kredas ke, premataj inter la ekonomiaj devigoj kaj la socia malkonsento, la tereno ne plu rekonkereblas. Oni devas ĉasi sur la tereno de la kontraŭulo, kaj ĉar tio estas iom repuŝa, okazas la ĝenerala ‘savu sin kiu povas’.”* Dudek kvin jarojn poste, en ekonomia kunteksto multe pli malbona ol tiam (en 1988 la kreskokvoto estis 4,3 elcentoj; en 1989, 4 elcentoj), la socialistoj en la potenco denove pravigas sian novliberalan deŝoviĝon kaj la abisman malplenon de sia politika projekto per tio, ke ili protektas sin malantaŭ supozata dekstriĝo de la franca socio. S-ro Cambadélis denove lamentis lastan oktobron: “Ĉiuj klasikaj reakciaj temoj revenis: la identeco kontraŭ la egaleco, la libereco por la originaj francoj kaj ne por tiuj, kiuj devenas de enmigrintoj. Tio estas ekstreme grava.”* Jen fascina konstato de fiasko.

* Interveno de la 16-a de decembro 1989 en la kolokvo de la PS “Kie estas niaj ideologiaj malkonsentoj?”
* “Questions d’info”, LCP, 15-an de oktobro 2014.

Sed ĉu miri pri tio? Anstataŭ forturni la reakcian fulmon, la politiko de la “moderuloj” altiras ĝin kvazaŭ fulmsuĉilo same tiom kiom ĝi malsukcesas de jardekoj. Anstataŭ proponi alian kolektivan estontecon ol la promeson de novaj pentopunoj rekompencotaj per duona poento da kroma kresko. Jim Naureckas, direktoro de usona progresema gazeto, observas similan perdon de orientiĝo en sia lando post la supreniro de la Tea Party: “La centrismo funkcias kiel ideologio nur se vi pensas ke la aferoj iras sufiĉe bone kaj bezonas nur etajn ŝanĝojn. Alie, se vi pensas ke necesas gravaj transformoj, tiam, anstataŭ esti “pragmata”, la centrismo estas kondamnita al fiasko.”*

*Centrist anxiety at the “New York Times””, FAIR, 2-an de februaro 2015, www.fair.org.

Kaj ne ĉiam — oni ja bone vidas tion — profite al progresema opcio. Tiun eblecon montras la aktuala situacio en Grekujo: socialliberala partio, la Pasok reduktita de 45 elcentoj al 5 elcentoj en kvin jaroj, dum la rezulto ĉe la elektoj de Sirizo kreskegis. Tio povus okazi, en malpli granda skalo, en Hispanujo. Sed aliaj socialdemokrataj partioj rezistas pli bone. En Italujo ekzemple, s-ro Matteo Renzi profitis de la ĝenerala konfuziĝo por sukcesi ĉe la elektoj (40,8 elcentoj ĉe la eŭropaj elektoj de majo 2014) ludante la rolon de la ribelulo en la centro de la sistemo. Ne vere por transformi ĝin, ĉar la politiko de s-ro Renzi nur submetiĝas al la itala mastraro, sed por modifi ĝian formon, la stilon: junularo, kontraŭreguleco, laŭgeneracia retoriko kiel Tony Blair, kiu kondamnas la “privilegiojn” de la protektataj salajruloj, ŝajnigante zorgemon por la junuloj, kondamnitoj, kun provizoraj laborkontraktoj. La gvidantaj elitoj ĉiam strebas dividi la popolajn klasojn surbaze de nacieco, religio, generacio, vivmaniero, kulturaj preferoj, loĝloko.* Kaj satigi la publikan debaton per tio, por ke tiuj polusigoj estu novaj politikaj identecoj, kiuj prezentas nenian danĝeron por la socia ordo.

* Vd Benoît Bréville kaj Pierre Rimbert, “Une gauche assise à la droite du peuple”, Le Monde diplomatique, marto 2015.

La sukceso de la FN devenas el tiu konfuzigo kaj samtempe ampleksigas ĝin. Ĝia retoriko miksas etnan naciismon (la “nacian preferon”), kiu delogas la dekstran elektantojn, kun socialaj proklamoj normale defendataj de la maldekstro. Tiu ĉi, baziĝante sur la demandoj de identeco, de islamo, de enmigrintoj — ĉie ĉeestaj en la publika debato — pretendas, laŭ la eksa ekologiista ministrino Cécile Duflot, ke “estas jam nur paperfolio inter Nicolas Sarkozy kaj Marine Le Pen”.* Sed la prezidinto de la respubliko [Sarkozy] malakceptas tian analizon kaj insistas pri la esenca aspekto kiu, laŭ li, kontraŭdiras tion: “S-ino Le Pen, kiam oni diras, ke ŝi estas ekstremdekstra, tio estas mensogo. Ŝi havas la ekonomian programon de la ekstrem-maldekstro. [...] Ŝi proponas precize la samajn disponojn, nome pri la minimuma salajro kaj pri la pensio, kiel s-ro Mélenchon.”* S-ro Sarkozy parigas ankaŭ s-inon Le Pen kun la PS: “Voĉdoni por la FN dum la unua baloto signifas venkigi la maldekstron ĉe la dua. Jen la FNPS.”*

* Le Monde, 1-a de aprilo, 2015.
* TF1, Journal de 20 heures, 17-an de marto 2015. — S-ro Ménenchon estas la gvidanto de la maldekstra partio “La Gauche” [“La Maldekstro”], aliancita kun la Franca Komunista Partio (PCF). -vl
* Le Figaro, 2-an de marto 2015.

Kion precize volas tiuj elektantoj de la FN, pri kiuj zorgas sin tiom da konkurantoj? Ili estas ofte devenaj el popolaj medioj kaj amase apogas forlason de la eŭro kaj revenon al la franko (63 elcentoj), ili deklaras sin multe malpli favoraj al la forigo de la solidar-impostoj por riĉaĵoj ol tiuj de la UMP (29 elcentoj kontraŭ 52 elcentoj) kaj pli favoraj al restarigo de la pensiiĝo je 60 jaroj (84 elcentoj) ol la UMP-elektantoj (49 elcentoj). La elektantoj de ambaŭ partioj, male, samopinias pri la temoj de drasta redukto de la nombro da enmigrantoj kaj de malpermeso de la vualo en la universitato.*

* Enketo de la IFOP-Le Figaro Magazine de la 3-a de aprilo 2014 kaj enketo Cevipof-Le Figaro de la 8-a de aprilo 2014.

Do, ĉu dekstriĝo de la franca socio? La vorto “konfuzego” taŭgas sendube pli bone por situacio, en kiu la maldekstra elektantaro malmobiliziĝas, ĉar ĝi sentas sin perfidita de politiko ... dekstra. Kaj en kiu preskaŭ la duono de la apogantoj de la FN volas, “ke la kapitalisma sistemo estu profunde reformota” kaj proponas “starigi la socialan justecon per tio ke oni prenas de la riĉuloj por doni al la malriĉuloj”.* La historio abundas je tiaj kazoj de pravaj protestoj devojigitaj pro manko de taŭgaj politikaj akceptoj. La internacia politiko ankaŭ ne faras la mondon konebla. Speciale por tiuj, kiuj ankoraŭ pensas, ke la kompaso de la grandaj principoj — demokratio, solidareco, homrajtoj, kontraŭimperiismo ktp — diktas la diplomatian ludon, dum tiu ĉi estas pli ol iam ajn determinata de la ŝtataj interesoj. Cetere, eĉ en la malvarma milito, la socialisma Pollando liveris karbon al la Hispanujo de Franko, kaj tiel helpis la ekstremdekstran diktatoron rompi strikon de ministoj en Asturio. Kaj la Ĉinujo de Mao Zedong flegis bonegajn rilatojn kun grupo da porusonaj tiranoj. Simetrie, kiam la Sovetunio okupis Afganujon, la ĝihadistoj tie estis armitaj de la Blanka Domo kaj tenere fotataj de la [franca] Figaro Magazine ...

* Respektive 47% kaj 45%. Enketo Cevipof-Le Figaro, verko cit.

Ĉu la mondo do fariĝis pli surpriza ĉar hodiaŭ Usono helpas Iranon en Irako, agas kontraŭ ĝi en Jemeno kaj intertraktas kun ĝi en Svislando (vidu la artikolon p. 4)? Aŭ ĉar la Socialisma Respubliko Vjetnamujo kalkulas kun la usona militŝiparo por bremsi la hegemoniajn tentojn de la Popolrespubliko Ĉinujo? Envere la ŝtatoj preskaŭ ĉiam provis jen seniĝi je la ĉirkaŭbrako de tro potenca protektanto, jen malinstigi atakon de kontraŭulo per kontraŭnaturaj aliancoj. Argumentante per la ne tre progresemaj politikaj decidoj de Ruslando kaj de Ĉinujo por riproĉi al la greka ĉefministro ke li esploras en Moskvo aŭ Pekino la eventualajn rimedojn por eliri el la financa premilo de la Eŭropa Unio estus, sekve, konduto morala. Kaj ĝi kondamnus al senpoveco ĉiujn landojn, kiuj ne povas dependigi sian savon de la solidareco de monda politika komunumo kiu nuntempe ne vere funkcias.

Dum jardekoj, la maldekstruloj vidis plej indulge la ŝtatojn, kiuj batalis kontraŭ la okcidenta imperiismo, des pli ke la socia reĝimo de la ribelaj nacioj rompis kun tiu de Usono kaj skuis la multnaciajn konzernojn. Nuntempe tio fariĝas tre malofta; preskaŭ nenia teritorio troviĝas ekster la regado de la kapitalismo. Do, prefere paŝi per la du piedoj, sed unu post la alia ... Tio signifas kuraĝigi la rezistadojn kontraŭ la hegemonio, kiam ili malfermas la internacian ludon, multigas la nombron da opcioj por la disidentoj, kiuj sekvos. Sed ankaŭ kompreni, ke la apogo al ŝtatoj kiuj batalas kontraŭ la premoj de la grandaj potencoj ne devigas subteni nek senkulpigi iliajn ceterajn politikajn kaj sociajn decidojn. La tempo de aŭtomataj solidarecoj kaj de sistemaj opozicioj pasis. Tiu komforto ĉesis.

“Ĉu vi ne volas plu klasojn, nek ilian batalon? Vi havos la plebojn kaj la sennomajn amasojn. Ĉu vi ne volas plu la popolojn? Vi havos la bandojn kaj la tribojn”, avertis la marksisma filozofo Daniel Bensaïd.* En la landoj, kie la politiko dum longa tempo servis kiel sekulara religio — kun siaj ritoj, sia liturgio, siaj misteroj —, la malaltiĝo, kiun ĝi suferis (malmultiĝo de la elektoj, merkatigo, korupto, transiroj de politikistoj en komercon) ne povis alie ol eksciti la pasiojn aliloke. Nu, la kredo kaj etneca vido de la nacio havas la komunan econ ke ili liveras sufiĉe simplan rimedon por klarigi al si la mondon, kun skemo kiu ne facile renversiĝas post ses monatoj. Sed akcepti ke la religia aŭ kultura aparteno estas la identiga ŝlosilo de socio sen alia orientiĝo, tio faras la plej multajn politikajn aliancojn kaj sociajn konverĝojn problemecaj (aŭ simple maleblaj).

* Daniel Bensaïd, Eloge de la politique profane, Albin Michel, kol. “Bibliothèque Idées”, Parizo, 2008.

Ĉe tio, la plej reakciaj frakcioj de la socio povas venki: okcidenta dekstrularo kiu, nome de la kristanaj valoroj de la Malnova Kontinento, eĉ nome de laikeco kiun ĝi longtempe persekutis, faras kulturan militon kontraŭ islamo de la malplimulto; islamaj fundamentistoj kiuj kunigas rifuzon de la sekvoj de la koloniismo kun akuzo de progresema heredaĵo el la klerismo. En Eŭropo, la rezulto de tia alfrontiĝo certas; nur halucina romanverkisto kiel Michel Houellebecq povas imagi, ke tio kondukus al venko de la islamistoj.

Ĉu estas do la efiko de memmortiga malespero de frakcio de la radikala maldekstro, aŭ la sekvo de la socia kaj politika izoliĝo de ĝiaj plej universitataj partoj, se la eroj de tiu identeca retoriko nun aŭdiĝas? En interparolado aperinta en revuo por ekstremmaldekstraj intelektuloj, la proparolantino de la Partio de la Indiĝenoj de la Respubliko (PIR), s-ino Houria Bouteldja, ĵus parolis pri la miksitaj geedziĝoj kaj proponis ke “oni solvu la problemon per konvertiĝo” ... “La senkoloniiga perspektivo, klarigas ŝi, estas unue, ami nin mem, akcepti nin, edzinigi islamaninon aŭ edzigi islamanon, nigrulinon aŭ nigrulon. Mi scias, ke tio ŝajnas esti malprogreso, sed mi certigas vin ke ne, ke tio estas paŝo de giganto.” Sendube, sed unu el la paŝoj kiuj kondukas al la konstanta disdivido de la popolaj kategorioj de la loĝantaro, al rasa aŭ religia disigo kaj al la “kolizio de la civilizacioj”.

Demandite de Le Figaro por scii “kion diri al 20-jara junulo”, la eseisto Michel Onfray* respondis jene: “La ŝipo sinkas, restu eleganta. Mortu stare.” Aliaj opcioj ekzistas, malpli cinikaj aŭ malpli malesperaj. Ili konsistas en: komenci batalojn, nedisigeblajn por la ekonomia demokratio kaj por la politika suvereneco. Ilia rezulto povas hodiaŭ ŝajni des pli malcerta, ke tro da temoj forturnas nin de tio, kiujn ni ne regas. Sed la sorto de Grekujo rekondukas nin al tio.

* De tiu aŭtoro ekzistas en Esperanto la libro Michel Onfray (Mikaelo Onfrajo): Traktaĵo pri ateologio. Fiziko de la metafiziko, Eldona Fako Kooperativa de SAT, s.l., 2010, 185 p., ISBN 978-2-918053-03-3. -vl

Ĉu ekonomia demokratio? Necesas antaŭ ĉio ĉirkaŭbari kaj poste ĉesigi la potencon de ĉantaĝo, kiun la kapitalo praktikas al la socio.* Projekto dum longa tempo asociita al la maldekstro, kvankam, dum la Liberigo, centrista partio kiel la Popola Respublikana Movado (MRP) ankaŭ deklaris esti “kontraŭ la kapitalismo, kiu rezervas la ekonomian decidpovon nur al la posedantoj de la kapitalo kaj kiu organizas la homajn rilatojn surbaze de la supereco de la kapitalo”.*

* Vidu Frédéric Lordon, “La maldekstro ne povas morti” , Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2015 art.
* Citita de Mario Einaudi kaj François Goguel, Christian Democracy in Italy and France, University of Notre Dame Press, 1952.

Ĉu politika suvereneco? Tiu estas la altvalora havaĵo kiun la Eŭropa Unio volas krevigi, kiam temas pri grekoj. Antaŭ nelonge, s-ro Sarkozy gratulis sin, ke s-ro Alexis Cipras, tuj post esti elektita, “forglutis siajn elektokampanjajn promesojn” kaj “surgenuiĝis”.* Kun peto de anonimeco, oficialuloj de la eŭrozono esprimis sin kun sama takto. Ili postulas, ke la greka ĉefministro ŝanĝu la partneron de plimulto kaj la politikon, se li volas ŝpari al sia lando financan sufokiĝon. “Tiu registaro ne povas transvivi”, jam decidis unu el ili.* Tamen, kun la escepto de ŝtatrenverso, tiu speco de verdikto troviĝas ankoraŭ en la suvereneco de la greka popolo. Do, al ĉiu, kiu sentas sin senhelpa en mondo kun konfuzitaj orientiĝoj, jen batalo farenda, simpla, justa, universala kaj frateca. Ĝi estas des malpli anticipe perdita, ke ĉiu komprenis, ke ĝi resumas preskaŭ ĉiuj aliajn.

* Le Figaro, 2-an de marto 2015.
* Financial Times, 6-an de aprilo 2015.

Serge HALIMI.

Tutmonda sukceso por nekompleta analizo

Kun Thomas Piketty, la kapitalo ne estas en danĝero en la dudekunua jarcento

Kiam vendiĝas centmiloj da ekzempleroj de longa kaj peniga verko pri ekonomiko en Usono, Eŭropo kaj Ĉinio, tio indikas ke ĝi kaptis la spiriton de la epoko. Kaj tiel estas rilate al ‘La Kapitalo en la Dudekunua Jarcento’ de Thomas Piketty pri la kreskantaj malegalecoj de la mondo. Ĉu kaj lia analizo, kaj la solvo kiun li proponas, reflektas la miopecon de la maniero laŭ kiu ni rigardas la ekonomion?

Tutmonda reputacio, kiel tiu de Thomas Piketty, devus ne sufiĉi por malhelpi ke oni faru al li iujn politikajn demandojn. Eĉ pli precize, ni faru kelkajn demandojn rilate al iu trompo kiu estas kaj intelekta kaj politika kaj pri kiu la plej certan indikon donas, nerekte, la senprecedenca unuanimeco en la amaskomunikiloj, en si mem sugesto pri kompleta nenoceco, kiel ĉio kion ĝi elektas prihimni pasie. Vere, “La mond’ en fundament’ sanĝiĝos” kiam Libération, L’Observateur, Le Monde, L’Expansion, kaj ankaŭ la New York Times, la Washington Post ktp. komune ekstaziĝas pri tia grava afero. Sendube inspirite de siaj propraj kaŝitaj — kaj neprogresemaj — motivoj, la anglosaksa financa gazetaro ĝis nun estas la sola kiu restis kalma. La Financial Times, ekzemple, pridubis la fideblecon de la donitaĵoj de Piketty, kaj Bloomberg, precipe, eldonis bildon de Thomas Piketty ĉirkaŭata de steloj kaj rompitaj koroj laŭ la maniero de popkantisto, humura analogo de la grupismo praktikata de Le Monde kaj L’Observateur, sed en ilia kazo ĝis la plej alta grado kaj tute serioze.

Ĉiaokaze, oni devas agnoski ke nur cedema gazetaro tia ĉi povus nomi “evento” la nomadon de iu aŭtoro kiel “la Markso de la dudekunua jarcento”, aŭtoro kiu aŭdacis titoli sian libro, La Kapitalo sen, kiel li mem konfesis, iam ajn legi eĉ unu linion de Karlo Markso ĝenerale kaj precipe de lia Das Kapital, proponas neniun ajn teorion de kapitalismo, kaj inkluzivas neniun politikan projekton por defii ĝiajn fundamentojn*.

* Vidu Russell Jacoby, ‘Thomas Piketty ou le pari d’un capitalisme à visage humain’, Le Monde Diplomatique, aŭgusto 2014.

Ĉi tiu senpripensa festado tamen ne igu nin ignori la multajn meritojn de la libro. Ĉiuj recenzintoj estis impresitaj de la skalo kaj kvalito de ĝiaj statistikaj esploroj, kaj prave. Oni povus ankaŭ trovi ke la ĉefa kvalito de la libro de Piketty estas alie: ĝi estas ... libro, tio estas, tiu afero kiun ekonomikistoj tute forgesis kiel verki sub la premado de la neceso publikigi siajn esplorojn, kio devigas ke ili pliigu sian produktadon de rutinaj teknikaj referaĵoj tiel fakecaj ke ili estas nekompreneblaj kaj kiuj devas ne superi la dek kvin paĝojn kiujn la scienculaj revuoj akceptos. Sed La Kapitalo en la Dudekunua Jarcento* estas la milpaĝa produkto de neŝancelebla klopodo dek-kvin-jara. La utileco de la sociologiaj fakoj eble plej evidentas kiam ili kontribuas tiel solide bazitajn faktojn al la politika debato.

* Thomas Piketty, “Le Capital au XXIe siècle”, Seuil, Parizo, 2013.

La plej bona metodaro de la mondo, tamen, ne pravigas fundamentan trompon, tiel evidentan ke ĝi pasis nerimarkite, kaj kiun la titolo mem reliefigas: La Kapitalo. Piketty diras, ke li parolos al ni pri la kapitalo. Li scias ke tre konata aŭtoro verkis libron pri ĉi tiu temo antaŭ li. Sed negrave, li ŝajne pensas, mi kapablas elfari tion. La rezulto, bedaŭrinde, ja gravas. Oni certe povus, se oni volus, titoli novan libron Kritiko de la Pura Racio, sed ne se la libro temas pri sanigaj produktoj el plantoj!

Kio do estas la kapitalo? Piketty, kiu “neniam vere provis legi* la tiuteman libro de Markso, nur donas la plej supraĵan koncepton pri ĝi: resume, la kapitalo estas valoraĵoj, la riĉaĵo de la riĉuloj. Sed por Markso, la kapitalo estas io tute alia: ĝi estas maniero de produktado, tio estas, socia rilato. Socia rilato kompleksa kiu, al la mona rilato de simplaj komercaj ekonomioj, aldonas — kaj jen la kerno de la afero — la salajran rilaton konstruitan sur la bazo de la privata proprieto de la produktiloj, la jura fikcio de la “libera” laboristo, individuo kiu estas, tamen, tute senigita je la ebleco produkti sian propran materialan ekziston kaj sekve estas ĵetita en la laborfortan merkaton kaj, por supervivi, estas devigita dungigi sin kaj submetiĝi al la regadoj de la firmaestroj en rilato de hierarkia subiĝo.

* Ĉar “ĝi estas tre malfacile legebla”. Intervjuo, The New Republic, Vaŝingtono, la 5a de majo, 2014.

Jen kio estas la kapitalo, kaj ne sole la Listo de Riĉuloj de Forbes. Komprenata laŭ sia mallarĝe financa formo, la kapitalo sendube efikas sur ordinarajn individuojn per sia obscena spektaklo de malegalecoj de riĉeco. Komprenata kiel maniero de produktado kaj kiel socia rilato, precipe la rilato salajra, ĝi efikas sur ilin multe pli profunde per la servuteco en kiun ĝi enfermas iliajn vivojn mem dum ok horoj da laborado, nome duono de iliaj maldormaj horoj. Superfluaj laboristoj verŝajne ne estas tiom naŭzitaj de la senhonta paradado de la valoraĵoj de la riĉuloj kiom profunde afliktitaj de tio, ke iliaj vivoj estas prirabataj laŭ la fera principo de la valorigo de la kapitalo*. Kaj estas la sama por tiuj dungitoj kiuj silente suferas la tiranecon de la produktivo, la senkompatan mobilizon en la servo de profitado, la konstantan minacon de forlokigo kaj restrukturado laŭ la ekzemplo de France Telecom, la persista sensekureco, kaj la ĝeneraligita perforto de rilatoj ene de la firmao. Oni ne trovos eĉ spureton de ĉio ĉi en La Kapitalo de Piketty.

* La valorigo de la kapitalo: la asigno de sole financa valoro al la kapitalo, sendepende de la produktado de varoj kaj servoj — ml

La formo kaj intenseco de ĉi tiu servuteco, bedaŭrinde forgesita de la Markso de la dudekunua jarcento, estas reguligata laŭ la specifaj historiaj parametroj laŭ kiuj la kapitalismo realigas sin ĉar, en la praktiko, ĝi ne tiom estas la kapitalismo sed sinsekvo de historiaj atingoj. Ĉi tiuj estas ĉenoj de eventoj neapartigeble ekonomiaj kaj politikaj kiuj en tia aŭ alia formo ĉiufoje relanĉas la kurson de la kapitalismo en nova direkto. Sed Piketty estas nesufiĉe preparita por preni ĉi tiun perspektivon kiu estas, tamen, la sola metodo por ekvidi tion, kio estas pure politika en la historia dinamiko de la kapitalismo.

Ni komencu per lia pasio por la tre longatempa perspektivo, sendube bonvena kiam oni konsideras kiel sensciaj pri la historio kutime estas ekonomikistoj, sed perspektivo kiu ne estas, ĉi-kaze, senproblema. Ĉar kvankam tempodaŭro de jardekoj, ekzemple, proponas perspektivon trafan kaj tre instruan, tre longaj periodoj ĝis miloj da jaroj, aliflanke, necesigas la konstruon de sensignifaj statistikaj artefaktoj kaj de grandegaj anakronismoj. Evidenta ekzemplo de la “ekonomikista penso” — tia, kia montras neŝanceleblan memfidon — estas grafikaĵo titolita Postimposta rentumo el kapitalo kompare kun kreskoprocento, de la pratempo ĝis hodiaŭ’ (p. 765), kvazaŭ la konceptoj de malneta interna produkto (MEP), la kapitalo kaj la postimposta rentumo povus havi ajnan signifon en la antikveco, aŭ eĉ antaŭ la dekoka jarcento. Jen ekzemplo de ekonomikista absurdaĵo kvintesenca kiu interpretas iujn kategoriojn kiel universalajn ĉar ĝi ne povas vidi ke efektive ili estas ŝancaj — kaj lastatempaj — kreitaĵoj de la historio. De unu ekstremo al la alia, ironie kaj paradokse, estas tial ĝuste kiam la ekonomikisto ŝajnas esti historiisto, sed ekfalas en la troan longatempon, ke li montras kiel senscia li estas pri la historio kaj pri la vera historieco de sia traktata temo.

Sed la longega tempodaŭro ne nur havas la malavantaĝon de senbridaj anakronismoj. Ĝi ankaŭ pliigas la riskon de senpolitikigo, vidata kiam eventoj daŭrantaj kelkajn jardekojn estas prezentataj kvazaŭ ili estas negravaj fluktuadoj sur la skalo de jarmiloj. Ĉar estas la jardeko kiu estas la koncerna tempodaŭro de la politika agado kaj laŭ kiu homoj juĝas siajn vivkondiĉojn kaj sian kapablon fari ion pri ili — koncerna tempodaŭro kiu, se oni ignoras ĝin, fariĝas nenio pli ol nepercepteblaj vibroj de mezurilo nombranta la pasantajn jarcentojn.

La tento de “leĝoj”

Iuj kontraŭargumentos ke Piketty plejparte koncentriĝas pri la dudeka jarcento. Jes, sed li volas apliki loke tiujn samajn universalajn “leĝojn” kiujn li kredas ke li estas povigita apliki al la kapitalismo dum ĉiuj epokoj, ĉi tiu stranga kapitalismo “de nememorebla tempo”. Sed ankoraŭ estas simptomo, eble la plej tipa, de la formoj de ekonomikisma penso imagi, ke oni povas enfermi la kurson de la kapitalismo ene de senŝanĝaj kaj transhistoriaj leĝoj simple modulataj de fluktuadoj kies principo neniam estas klare specifita. Revante ke ili estas kuracistoj por la socio, ekonomikistoj ĉiam cedas al la tento formuli sciencajn “leĝojn”, “leĝojn” de la ekonomio kaj de la kapitalismo, ĝuste kiel la universala leĝo de gravito, por ŝajnigi ke — estante de egala statuso — la unuaj regas la ordon de aferoj same kiel la lasta certigas ke objektoj falas al la tero. Kompreneble, Piketty ne — aŭ ankoraŭ ne — estas tiel naiva. Sed la fakto, ke li ankoraŭ estas delogata de ĉi tiu tento, rivelas aparte forte la ĉieecon de la formoj de la ekonomikista penso, akumulita eĉ en tiuj, kiuj asertas ke ili estas rompintaj kun la ekonomikismo, eĉ se malfrue.

Ĉiaokaze, transhistoriaj leĝoj de la kapitalismo ne ekzistas, eĉ en la verko de Piketty, en kiu liaj du “fundamentaj leĝoj de la kapitalismo” estas nur kontadaj ekvacioj. Oni trovas anstataŭe la historian kurson de la kapitalismo kiu sekvas unikajn instituciajn formojn kiuj ŝuldas siajn sinsekvojn plejparte al politikaj procedoj, kaj el kiuj ĉiu portas specialajn proprecojn rilate al la formoj de servuteco kiun la kapitalo — kaj ne la riĉeco — trudas al la laboro.

Estas bele kaj bone ripeti foje-refoje en mil paĝoj ke malegaleco pliiĝas kiam ‘r’ (la profitprocento) superas ‘g’ (la kreskoprocenton), sed ĉi tio restas sensignifa ĝis kiam oni detalos la determinaĵojn de la profitprocento kaj la kreskoprocento propraj al ĉiu periodo. Ĉar ĉiu periodo havas siajn proprajn karakterizaĵojn, laŭ la apartaj formoj de siaj strukturoj, la rezulto de politikaj luktoj kaj, por paroli senkaŝe, klasbataloj. La kialo estas tio, ke 1936* malfermis la vojon, ĉar la liberalaj elitoj de 1920-1930 estis likviditaj, ĉar dungantoj hontigis sin per sia kunlaboro kun la okupanto dum la Dua Mondmilito, ĉar la francan komunistan partion subtenis 25% de la voĉdonantaro, kaj ĉar kapitalistoj timis Sovetunion ĝis nelonge post la Dua Mondmilito. Tiam okazis imponan movadon de institucia sinkronigo post kiam la rilato de la potenco de la kapitalo kontraŭ tiu de la laboro kliniĝis relative favore al la laboro: streĉa regado super la kapitalo, malpliigo de borsoj al plenmano, la forte reguligata internacia konkurenco, la ekonomia politiko orientita al kreskado kaj dungado, regulaj devalutoj: ĉiuj ĉi estigis 5% kreskon kaj devigis la kapitalon konduti sin iom pli dece.

* 1936: la jaro de la formado en Francio de registaro gvidata de la socialisto Léon Blum -ml

Sed kvankam Piketty multfoje mencias “la instituciojn kaj la politikon”, li tute ne vidas ĉi tiun institucian kaj politikan historion sed ĝin anstataŭigas per la efikoj de militoj kaj de pasintaj malkoloniigoj, tio estas, ŝokoj eksteraj sed preskaŭ nedifineblaj kiuj detruis la kapitalon (en la formo de riĉeco) kaj remetis la mezurilojn al (preskaŭ) nulo. Vane oni serĉas la sociajn luktojn, la ĝeneralajn strikojn, la alfrontiĝon inter la kapitalo kaj la laboro kaj iliajn instituciajn sekvaĵojn meze de la bomboj kaj la forcedo de la kolonioj.

Efektive, laŭ Piketty, kapitalismo ne havas historion: ĝi simple respondas al iu leĝo, antikva kaj senŝanĝa, kiu estas loke perturbata de hazardaj eventoj dum ĝi atendas nehaltigeble reaserti siajn longatempajn rajtojn — fiksita kurso en kiu mankas loko por sociaj grupoj konfliktantaj, tio estas, por la reala motoro de instituciaj transformoj.

Sed estas la rezulto de ĉi tiuj disputoj kiu decidas la direktoŝanĝojn de kapitalismo. Kaj kiel tio estis decidita laŭ unu senco post la milito, tio estis decidita laŭ alia senco ekde la finaj 1970aj jaroj. Sed eĉ ne unu vorto pri la ideologia kaj politika Rekonkero fare de la riĉuloj kiuj, perdinte iometon da mono dum kelka tempo, volis regajni ĉion denove kiel antaŭe. Ekzemplo estas la kampanjo de usonaj konservativuloj en la 1970aj jaroj kun la eksplicita celo “retrovolvi” la historion kaj nuligi la socialajn atingojn kiuj ĉiam estas instituciaj atingoj.

Ĉar la kerna demando estas, kiu regas la instituciojn kaj la strukturojn? Kiu havas la potencon ilin fari aŭ refari iusence — proprasence? Ĉi tiuj demandoj, kiuj estas politikaj, neniam leviĝas en libro en kiu nenie troveblas vigla diskuto pri konkretaj aferoj. Kie estas la analizo de la financa malreguligo de la 1980aj jaroj kiu, kiel kutime, submetis komercajn entreprenojn al la postuloj de akciuloj? Kie estas la historio de la centra rolo de socialismaj registaroj de la epoko, nome tiu de la transformo de administrado kaj la egala traktado de la elitoj dekstremaj kaj maldekstremaj, politikaj kaj ekonomiaj? Kie estas la priskribo pri la senbrida liberala drivo de la eŭropa integriĝo post 1984 laŭ la principo de “la libera kaj nedistordita konkurenco”, tio estas, de la perfekta maŝino por detrui altnivelajn socialajn modelojn? Kie la historio de la kanajlaj traktatoj kiuj forprenas de aktivaj ekonomiaj politikoj ĉiun spacon por manovri? Krom se ni devas kredi ke ĉi tiujn aferojn falis el la ĉielo, estas necese klarigi ke ili estis faritaj de homaj manoj, senkonsidere pri kiuj homoj.

Ĉion, kion la kapitalo kiel socia grupo cedis post la milito, ĝi reakiris. Nun ĝi senĉese antaŭenigas sian avantaĝon, helpate kiel kutime de siaj reprezentantoj en la Socialista Partio kiuj volas nepre doni al ĝi ĉion, kion ĝi petas. Estas bele kaj bone resti ene de la nebulo de makroekonomiaj abstraktoj kaj ade ĉanti “r > g”, sed oni ne povas argumenti ke oni kreis ion kompreneblan, des malpli ke oni faris ian “teorian avancon” — kiel iuj ĵurnalistoj laŭdegis ĝin, mirigite ke ili povas partopreni la “veran sciencon.”

Strategio de artifikeco

Piketty malfacile sekvas la fadenon de ĉi tiuj historioj ĉar nenio en lia antaŭa intelekta sperto preparis lin por tio. La kialo: ne estas simpla afero pasi de la statuso de ĉefa ekonomikisto de socialdemokratio al tiu de la Markso de la dudekunua jarcento. Pura produkto de la skolo Rosanvallon*, konsilisto al Ségolène Royal en 2007, Piketty estas unu el tiuj fakuloj kiujn la amaskomunikiloj propagandas kiel “intelektuloj” de anstataŭado, tio estas, ili estas alvokataj por anstataŭi la klaŭnojn nomatajn “la novaj filozofoj”*. Jam en la finaj 1990aj jaroj, forigitaj estis la senkravataj ĉemizoj kaj la taŭzita hararo; la tempo jam venis por fariĝi serioza per ciferoj kaj la scienco, sed antaŭ ĉio sen ideologio. Tio estas, kun ideologio, nome tiu, de iu tutmondiĝo kiu ne estas tro malbona (sed ĉion dirinte kiu povas fari pli bone?), ĉi tiu stampo de rosanvaloniaj elturniĝoj kaj ĉirkaŭparoloj destinitaj por klarigi ke malgraŭ kelkaj neperfektaĵoj — sed “ni havas niajn fakulojn por tio” — oni prave ne ribelu. Kun rimarkinda konsekvenco, la République des Idées de Rosanvallon, eldonejo de la konvena ekspertizo por la intelekta evoluado de la Socialisma Partio, penis por neniam starigi demandojn kiuj povus ekskludi ĝin de la bontona societo. Certe, kaj dum longa tempo, la fokuso estis sur malegaleco, foje eĉ kun amareco pri severaj kondiĉoj en la laborejo. Sed estis la teknikaro kiu estis kulpigita (ĝi evoluas tre rapide), kaj la manko de trejnado ( gravas esti trejnita) dum laŭdata estis la kvalito de superlernejaj esploroj (kio estas memevidenta). La libera komerco kaj ĝia detrupovo? Nenio. La tiraneco de akciula valoro*?Eĉ ne unu vorto*. La efiko de ekstrema liberalismo sur Eŭropo? Nia destino. Sekve, oni povas resumi la politikon de la République des Idées kiel strategion de konstanta artifikeco. Kaj de evitemeco. En la rondo de la seriozuloj, nepriparolendaj estas la maksimumigo de profitoj fare de la amaskomunikiloj kaj de la profitoj de la influo.

* Pierre Rosanvallon estas franca intelektulo kaj historiisto. Li kreis kaj prezidas ‘La République des Idées’ (la Respubliko de Ideoj), “intelekta laborejo” kaj eldonejo — ml.
* La termino ‘La Novaj Filozofoj’ (france: nouveax philosophes) temas pri generacio de francaj filozofoj kiu rompis kun Marksismo en la fruaj 1970aj jaroj — ml
* akciula valoro (la valeur actionnariale; shareholder value): termino kiu supozigas ke la definitiva mezuro de la sukceso de entrepreno estas tiom, kiom ĝi riĉigas akciulojn -ml.
* Kun la escepto, tipe, de libro de Jean Peyrelevade, kiu tondras kontraŭ la akciula kapitalismo kaj finiĝas per odo al la respondeco.

La financa krizo de 2007 kaj la komenco de la eŭropa krizo en 2010 estigis revigliĝon de tio, kio estis subpremita. Por ke ni ne dronu en senutileco, ni devos priparoli “ĝin”. Sed lerni ekde nulo estas iom malfacile. Mankas refleksoj, estas blindaj punktoj (efektive, la punktoj estis plejparte brilaj, la cetero estis tute nigra), oni ankoraŭ ne lernis diri la ĝustajn vortojn. Tutmondiĝo estis ankaŭ financa tutmondiĝo pri kiu ĉiuj estis indiferentaj, sed malgraŭ tio oni devis agnoski ke ĉio ne estas rozkolora. Surprizo: la ekonomikisto Daniel Cohen, kaj Piketty, post jardekoj da perfekta silento pri la temo, ekkonsciis kaj konsilis nin ke la eŭropa mona integriĝo estis “misa jam de la komenco*. La “fakuloj” ŝajne funkcias dizele: ili klare bezonas tempon por varmiĝi! Sed kio povas vere rezulti el ĉi tiuj malfruaj ĝustigoj? Verdire, nemulto. Intelektaj kaj politikaj sulkoj aperintaj antaŭlonge ne facile malaperas. ‘La Kapitalo’ de Piketty estas sulkoplena. Tio estas videbla en la maniero laŭ kiu li ignoras la socian kaj politikan historion kiu kreis Fordismon kaj poste venkis ĝin en novliberalismo, sed eĉ pli frapante en la lasta parto de la libro, aŭdace titolita ‘Reguligi la Kapitalon’, entrepreno pri kiu oni prave povas diri, se oni volas, ke ĝi decas al la Markso de la dudekunua jarcento, sed riskas pretervole riveli simptomon de la tempoj.

* “Fundamente, la kaŭzo de la krizo estas la mankoj en la starigo de la eŭrozono”, Daniel Cohen, L’Express, Parizo, la 5a de junio, 2013 (2013!).

Kiel logika sekvaĵo de la strategio de evitemeco, impostoj sekve leviĝas kiel la sola restanta regilo post kiam oni rezignis pritrakti ĉion alian. Krude dirite, rezigni pri la transformado de la strukturoj signifas kondamni sin ŝvabri iliajn plankojn. Kaj impostoj neniel malsamas: se la socialdemokrata ŝvabrilo ne povas atingi la koron de la afero, ĝi almenaŭ povus provi mildigi la efikojn. Baraktante inter la problemoj de la tago kaj sia deziro ne perturbi aferojn fundamentajn, Piketty tamen ĝojus se impostoj havus avantaĝojn pli grandajn ol ili efektive havas, kaj eĉ ke ili povus reguligi la internacian financon (p. 840)! Sed estus malfacile imagi kiajn impostojn povus anstataŭi la masivajn batojn necesajn por ekregi la strukturojn de la liberaligita financo. Kia imposto povus anstataŭi la apartigon de podetalaj bankoj kaj investobankoj, la fermon de iuj merkatoj, la eliminon de la valorpaperigo ktp*? Eĉ se Piketty volus konsideri aferojn laŭ ĉi tiu angulo, li devus agnoski ke eĉ se la valorpaperigo estis nur malmulte eliminita, la iniciaton devus akompani adekvataj garantioj ĉar tio signifus severajn restriktojn de la perfekte libera cirkulado de la kapitalo. Sed tio estas neeltenebla por Piketty kiu tiel zorgas pri la protekto de sia pretendo esti kontraŭnaciisma ke li pardonpetas pri tio ke li faris laboron pri kondiĉoj en Francio (p.59)!

* valorpaperigo (financiarisation; financialization): procedo kiu celas transformi ĉiun valoraĵon en financan instrumenton negoceblan, tio estas en valorpaperojn. Tial ‘définanciarisation’, ‘definancialization’: la elimino de ĉi tiu procedo — ml

Konforme al siaj implicaj apartaĵoj, la rondo de konveneco firme tenadas jacquattalisme*: estas vere, ke la tutmonda kapitalismo suferas kelkajn momentajn problemetojn, sed por tiuj ni trovos solvojn — ankaŭ tutmondigitaj, kompreneble. Paciencu, amikoj! Venas la tutmondiĝo de solvoj. “Socialisma” Francio vole abolicios negravan eŭropan imposton je spezoj, sed jam venas la universala kuracilo de tutmonda imposto je la kapitalo. Kaj necesis mil paĝoj por atingi ĉi tiun punkton, la alternativojn de aŭ tutmonda imposto aŭ “retiriĝo malantaŭ naciaj landlimoj” (p. 752) — postlasante senton de milda malgajeco en la sincera leganto kiu jam marŝis tiel longe tra la densejo sed ankoraŭ ne povas ekvidi la lumon.

* jacquattalisme: termino por principo atribuita al Jacques Attali, franca ekonomikisto, nome ke se la problemoj estas tutmondaj, tiaj devas esti ankaŭ la solvoj — ml

Leganto sincera sed, pri Piketty, iom naiva. La gazetaro vendis al la leganto nuntempan profeton, zorgeme ne specifante liajn antecedentojn. Kaj la leganto kredis. Cetere, ne temas pri la nombroj de tiuj kiuj partoprenis la trompon, el kiuj kelkaj estas tre bone informitaj, aŭ almenaŭ devus esti. Sed oni ne devas longe legi antaŭ ol trovi ke la aŭtoro estas “dumvive vakcinita kontraŭ la tradicia pigra diskurso kontraŭkapitalisma” (p. 62). Markso, sed glatrazita kun eĉ ne unu troa haro.

Falsa barbo, tamen, permesatas. Kompreneble, en varba intervjuo por faciligi sian akcepton de la usona merkato, Piketty ĵuras ke li “tute ne” estas marksisto*. Sed reveninte al Francio, li malkaŝeme deklaris ke li ankaŭ “provas kontribui al la leviĝo de la komunisma ideo*. Kaj neniu eĉ palpebrumis. Je la 22a de decembro 2014, Piketty reasertis sian “konfidon al merkataj fortoj” kaj riproĉis “la novajn movadojn de la ekstremisma maldekstrularo en Eŭropo*, Podemos kaj Syriza. Je la 12a de januaro 2015 (!), li revenis denove kiel konsilisto al Pablo Iglesias , ĉar nun li kredas “ke la leviĝo de kontraŭelspezreduktaj partioj estas bona novaĵo por Eŭropo*. En franca televida programo en februaro li rifuzis diri ĉu li estis ekonomikisto dekstrisma aŭ maldekstrisma. Pro la manko de intelekta kohereco, oni nur povas admiri la oportunismon kiu tiel rapidege adaptiĝas al potencaj tendencoj en la publika opinio por plaĉi al kiel eble plej multe da homoj.

* Intervjuo, The New Republic, la 5a de majo, 2014.
* Diskuto kun Alain Badiou, ‘Contre-courant’, Mediapart, la 15a de oktobro 2014.
* Owen Jones, intervjuo, The Guardian, Londono, la 22a de decembro 2014.
* Intervjuo, The Guardian, la 12a de januaro 2015.
Transformi strukturojn

Oportunismo kiu ankaŭ scipovas la arton kultivi marĝenajn fenomenojn. Ĉar estas tie ke finiĝas la procedo de Piketty: per la scienca enradikiĝo ne nur de la ordinara prudento (kiu ne estas negrava) — malegalecoj ja ekzistas — sed ankaŭ de tiu temo kiu monopoligos la tutan debaton “pri” kapitalismo kaj kiu jam monopoligas tiel multe da aliaj. Eĉ The Economist jam de multaj jaroj aperigas artikolojn kaj dokumentojn pri ĉi tiu demando kiu fariĝos la malforta ĉenero de la diagnozo, efektive la punkto de interkonsentiĝo de la plej bonvolaj analizoj. Kaj la temo estas tiu ĉi: mona malegaleco havas bonegan virton ĉi-rilate, ke ĝi ebligas ke la aliaj malegalecoj de la kapitalismo estu ignorataj, malegalecoj kiuj neniel estas akcidentaj sed eĉ fundamentaj kaj konsistigaj, la strikte politikaj malegalecoj de hierarkia submetiĝo en la salajra interrilato, tiu origina malegaleco kiu decidas ke iuj komandas en la firmao kaj aliaj obeas. Pri tio imposto, eĉ imposto tutmonda, povas fari nenion.

Starigi la demandon de ĉi tiu malegaleco, kiu fine estas la demando pri la potenco super vivoj de la “monfara proprieto” (la kapitalo), kiel Bernard Friot atentigis*, ĉantaĝo en la formo de dungiteco, estas starigi la demandon de la kapitalo, sed la demando vera — la demando kiun Markso — la vera — starigis. Aŭ almenaŭ la demando pri la nunaj konturoj de la kapitalismo, pri kiu tutmonda imposto — kiu nepre neniam ekestiĝos — atingos nenion. Nur la rekomenco de la lukto por la popola suvereneco, de unu lando aŭ de kelkaj kune laŭ la eblecoj de la politika situacio, povus fari ion pri tio. Kaj precipe, la transformo de la strukturoj, por forigi la ekvilibron de la potenco kiu ebligas al la kapitalo ostaĝigi la tutan socion*.

* Bernard Friot, ‘L’Enjeu du salaire’, La Dispute, Parizo, 2012.
* Vidu Frédéric Lordon, ‘La gauche ne peut pas mourir’, Le Monde Diplomatique, septembro 2014.

Ĉi tio neniel konsistigas kritikon pri la malegalecoj de la riĉeco — kritiko per kiu Piketty ĝentile proponas al ni milde trankviligan vizion pri la socio — pri la plej supra 1%, aŭ eĉ ni diru la 0,1%, la veraj fiuloj. Estas kvazaŭ la aliaj 99,9 procentoj estas unuigitaj pro siaj salajroj malgraŭ tio, ke ili estas afliktitaj de ĉiuj konfliktoj ligitaj kun iliaj diversaj cirkonstancoj kaj la novliberalisma perforto disvastigata laŭlonge de la linioj de la aŭtoritato de iliaj dungantoj. Kaj ĉio ĉi kun eĉ pli da intenseco ol tiu, kiu regas la individuajn strukturojn de la nuntempa kapitalismo instalitajn de la persisto de iu klaso en plena konscio pri si kaj siaj interesoj, kaj kiun la serioza debato neniam intencas tuŝi, eĉ ne kiam ĝi asertas ke temas pri “la teorio de la kapitalo.”

Plej malbone estas tio, ke troviĝas, iusence, iu socia filozofio en la libro de Piketty, ĝi eĉ estas tre eksplicita: la laboro estas inda sed la entreprena riĉeco estas bona — ĝis la punkto kie ĝi estas pagata al la estonta rentavidulo. “Ĉia riĉeco estas kaj parte pravigebla kaj potenciale ekscesa” (p. 709), formulo kiu probable ne timigos multe da homoj. Regata de la akciularo kaj sperta pri trompoj kiuj devus trompi neniujn, la gazetaro ne eraris. Dezirante ĝeneralan pacon, pacon por la kapitalo kaj la laboro, pacon por la 99,9%, la pacon de “ la internacia reguligo”, Piketty, kiu fine mencios supraĵe “la instituciojn”, “la politikon” kaj “la konflikton”, prezentas sian profetan vizion: “la dupolaraj konfliktoj de la jaroj 1917-1989 jaroj nun estas delonge pasintaj” (p 949.). Ĝuste kiam historia krizo de la kapitalismo fine metis la ideon forigi ĝin sur la intelektan tagordon. Kia klarvido! Kia ĝustatempeco! Ĉiuokaze, kia trankviliĝo. Neprobleme, do.

De Lisbono al Dublino

Serĉante la venontan Syriza

En la “pojnduelo”, kiu kontraŭmetas ĝin al Berlino, Ateno serĉas subtenantojn. Ĉu la elekto de s-ro Alexis Tsipras profitis al ties potencialaj alianculoj en Eŭropo?

Almenaŭ pri unu punkto, la nova greka ĉefministro kaj liaj bruselaj kunparolantoj akordiĝas: Greklando similas domenon en tre provizora ekvilibro. Ĉe la duaj, la perspektivo de ĝia baskulado inspiris ĝis antaŭ nelonge bildojn de financa katastrofo. Depost la venko de s-ro Alexis Tsipras ĉe la baloto de januaro, alarmas ilin alia scenaro de kontaĝo: la disvastigo de la ideo, ke rigorpolitiko ne funkcias. Tio estas, precize, kion esperas Ateno.

Kiu estos tiam la venonta falonta peco? Rapide, la rigardoj turniĝis al tiuj ŝtatoj, kiujn la merkatoj elegante asociis al Greklando por konstrui la anglan akronimon PIGS* (“porkoj”): la Hispanujo de Podemos, kompreneble, sed ankaŭ Irlando kaj Portugalujo, du landoj de la eŭropa periferio, kiuj, same kiel Greklando, profitis “savo”-planojn trudantajn al ili alĝustigajn programojn. Du landoj, kie baldaŭ okazos parlamentaj elektoj*.

* Portugal, Ireland, Greece, Spain.
* Inter la 14-a de septembro kaj la 14-a de oktobro por Portugalujo; inter oktobro 2015 kaj aprilo 2016 por Irlando.

Se kredi la dekstrulojn, regantajn en ambaŭ ĉefurboj, nek Lisbono nek Dublino profitus el fleksebligo de la bruselaj politikoj. “Ni ne estas Greklando”, ŝatas ripeti la irlanda ministro pri financoj Michael Noonan, kiu eĉ konsideras “fabrikigi t-ĉemizojn surhavantajn tiun mesaĝon*.

* “Noonan: “We’re not Greece... put that on a t-shirt””, Independent, Dublino, 23-a de junio 2011.

En 2014, Irlando spertis la plej fortan ekonomian kreskon de Eŭropa Unio (+ 4,8%) kaj Portugalujo, laŭ la prezidanto de la Eŭropa Centra Banko (ECB) Mario Draghi, “estasrikoltonta la fruktojn de la politikoj aplikataj dum la lastaj jaroj*. Anstataŭ la metaforo de domeno, Dublino kaj Lisbono do preferas tiun de la klasĉambro: “La grekoj povus imiti la ekzemplon de Irlando, sugestas la irlanda ĉefministro Enda Kenny. Finfine, ni estas la plej bonaj lernantoj”*. Titolo, kiun meritas ankaŭ Portugalujo, laŭ la ĝenerala direktorino de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) Christine Lagarde: la ĵurnalo El Pais raportas, ke ŝi kaptis la okazon de la kunveno de la eŭropaj ministroj pri financo de la 16-a de februaro por kontrastigi la portugalan “bonan lernanton” kaj la grekan “mallaboremulon” (17-a de februaro 2015).

* Sérgio Aníbal, “Draghi dá Portugal como exemplo da retoma europeia”, Público, Lisbono, 24-a de marto 2015.
* Mark Paul, “Noonan still cheesy about those Greeks”, The Irish Times, Dublino, 6-a de marto 2015.

Laŭ la portugala ĉefministro Pedro Passos Coelho, Lisbono montris, “ke la konvencia respondo al la krizo funkcias”*. “En kelkaj jaroj, nia lando saltis malantaŭen, male klarigas al ni la ekonomikisto Ricardo Paes Mamede. La riĉaĵo-produktado retroiris ĝis sia nivelo de antaŭ proksimume dek jaroj; la dungokvanto, ĝis sia nivelo de antaŭ dudek jaroj, la investado, kiu preparas la kreskon de morgaŭ, ĝis sia nivelo de antaŭ tridek jaroj. Konsekvence, la elmigrado estas komparebla al tiu de antaŭ kvardek jaroj, kiam regis la diktatura reĝimo de Salazar [1933-1974].”

* Peter Wise, “Greek crisis opens Portuguese faultlines over future of eurozone”, Financial Times, Londono, 16-a de februaro 2015.

Tiu salto en la pasintecon tuj rimarkiĝas en la metroo de Lisbono. La lisbonaj vojaĝantoj restas grupigitaj ĉe la kapo de la kajo, lasante la turistojn okupi la alian parton. Ilia sinteno klariĝas kiam la trajno alvenas: ĝi enhavas nur duonon de la vagonoj, kiujn la stacio povas akcepti, devigante la turistojn kureti por povi envagoniĝi. “Tiu iniciato celas ŝpari elektron, precizigas Paes Mamede kun elrevigita rideto. Estas unu el la konsekvencoj de la rigorpolitiko.”

La krizo estis tiom profunda en Portugalujo, li daŭrigas, ĉar ĝi ja trafis landon, kiu, male al Greklando aŭ Irlando, jam estis en kriza situacio de la komenco de la 21-a jarcento. Alidirite, la eŭro-krizo transformis daŭrantan gliton en grandan flankenglitadon.

Ĵetita de sufiĉe alte, eĉ morta kato resaltas

Laŭ la Eŭropa Komisiono, Portugalujo distingiĝas per la eltondoj en la socialaj programoj inter 2011 kaj 2013, la plej severaj el la tuta Malnova Kontinento. La lando ankaŭ brile sukcesis sur la tereno de la “laborkosto”: inter 2006 kaj 2012, diras la politikologo André Freire, aŭtoro de raporto pri la temo*, “La nombro de dungitoj ricevantaj la minimuman salajron pasis de 133.000 al 400.000, en suma laborforto de proksimume kvin milionoj da homoj”. Preskaŭ 30% estas sen laboro*. Sed la registaro ne intencas halti sur tiom bona vojo, por la granda feliĉo de la Jornal de Negocios. La ĵurnalo de la negocoj antaŭ nelonge esprimis sian kontenton, ke Lisbono spertis dum la tria trimestro de 2014 “la plej fortan malkreskon de laborkosto el la tuta Eŭropa Unio” (20-a de marto 2015).

* André Freire, Marco Lisi, Ioannis Andreadis kaj José Manuel Leite Viegas (sub la dir. de), “Political representation in times of bailout: Evidence from Greece and Portugal”, South European Society and Politics, vol. 19, n-ro 4, Londono, 2014.
* Barómetro das Crises, n-ro 13, Observatório sobre Crises e Alternativas, Lisbono, 26-a de marto 2015.

“Kaj tamen, same kiel en Greklando, la ŝuldo daŭre pligrandiĝas”, veas Paes Mamede. De 96,2% de la malneta enlanda produkto (MEP) en 2010, ĝi saltis ĝis 126,9% en 2014. Tia ŝarĝo kondukas al la elpreno de 4,5% de ĉiuj riĉaĵoj produktitaj ĉiujare por la nura repago de interezoj, tio estas pli ol en Greklando, kie, danke al la helpoprogramo, la interezkvotoj estas malpli altaj... Freŝdata raporto de la IMF konkludas, ke Portugalujo ne povos respekti la buĝet-traktatojn*, kiuj planas revenon al deficito egala al 3% de la MEP, kaj al ŝuldonivelo sub 60% de la MEP. “Male al tio, kion pretendas la registaro, la kuracilo ne funkcias”, asertas la ekonomikisto.

* “IMF Country Report”, n-ro 15/21, Vaŝingtono, DC, januaro 2015.

Tia situacio estus povinta instigi Lisbonon deziri intertrakti fleksebliĝon de la traktatoj, eĉ restrukturadon de sia ŝuldo, unuvorte, subteni la klopodon de Ateno. Sed ne: ni devas iri pli antaŭen, male respondas la portugala ĉefministro, laŭ kiu “la reformoj de la publikaj kontoj kaj de la ekonomio konsistigas novan vivmanieron, kiun ni de nun devos adopti*.

* Diário de Notícias, Lisbono, 18-a de marto 2015.

Laŭ Tom McDonnell, ekonomikisto sine de la Instituto pri ekonomika esploro Nevin (NERI), la ĵusa irlanda kresko-rekomenciĝo, festita de internacia gazetaro ĉiam sentema je la “irlanda modelo”*, estas “multe troigita”: “Jes ja, la situacio komencis pliboniĝi, sed grandparte ĉar la falo estis aparte severa”, li komentas, antaŭ ol rapide diri: “Ĵetita de sufiĉe alte, eĉ morta kato resaltas.” Dum la MEP retroiris je pli ol 12% inter 2008 kaj 2010, “la lando perdis unu dungon el sep. Kaj tiuj, kiuj kreiĝis estas ĝenerale malmulte pagataj, partatempaj kaj koncentritaj en la ĉefurbo.”

* Vd “Les quatre vies du modèle irlandais”, Le Monde diplomatique, oktobro 2010.

Restas tamen ke en 2014, la kreskokvoto de Irlando ekscitis envion de Parizo, Lisbono kaj Ateno. Ĉu ĝi ne pravigas, finfine, la ideon ke la “firma decido reformi” estas efika, kiel tion sugestas la usona magazino Newsweek (16-a de marto 2015)? Ne vere, respondas Paes Mamede: “La diferenco inter Portugalujo, Greklando kaj Irlando, estas ke la du unuaj estas parto de la eŭropa ekonomio; Irlando, siaflanke, apartenas al la usona ekonomio.”

Kiam malaperis la doganaj bariloj ene de la eŭropa Unio, en 1986, la usonaj entreprenoj volis ricevi la samajn avantaĝojn kiel la societoj de la Malnova Kontinento. Irlando ebligas tion al ili. Ĝi krome ofertas al ili edukitan kaj angloparolantan laborforton, kaj allogan impost-reĝimon. El sia dublina oficejo, McDonnell resumas: “Irlando montras unuflanke ekonomion similan al tiu de Portugalujo, sen pli bonaj rezultoj. Kaj, aliflanke, ekonomion devenantan el Usono, karakterizatan de dungoj kun forta aldonvaloro.” Dum Eŭropa Unio stagnas, Vaŝingtono afiŝas resalton de ĉirkaŭ 2,4% en 2014, tirante en sia poststrio la etan verdan insulon.

La rigorpolitiko ne havis multan efikon al la usona enklavo en Irlando; sed ĝi malordigis la ceteron de la socio. En oktobro 2014, la prezidanto de la asocio de hospitalaj konsilistoj, la doktoro Gerard Crotty, publike mallaŭdis “la gravajn eltondojn en la san-buĝetoj”, kiuj kaŭzis laŭ li “pli oftan morton de pacientoj atendantaj lokon en hospitalo”*. La disvolvado de la laborkontraktoj tiel nomataj “nul horo”, kiuj devigas la dungiton resti je la dispono de sia dunganto dum la tuta tago, por nur 15 garantiataj horoj semajne, kaj la kresko de la parttempaj kontraktoj faligis unu salajrulon el dek sub la malriĉo-sojlo. Se, en kelkaj elegantaj kvartaloj de la ĉefurbo, oni elvokas la revenon de la “kelta tigro”, ĝia roro restas neaŭdebla en la cetero de la lando.

* Martin Wall, “Patients ‘dying unnecessarily’ waiting for hospital beds”, The Irish Times, 4-a de oktobro 2014.

Male al la greka kaj portugala ŝuldoj, la irlanda ŝuldo tamen malkreskas — danke, notinde, al la forta ekonomia kresko. Ĉi-rilate, la lando ricevis la plej bonan rezulton el la Unio inter 2013 kaj 2014: malkresko de 9,4% por atingi 114,8% de la MEP. “Sed la irlanda MEP-estas trompa, daŭrigas McDonnell. La pezo de la internaciaj firmaoj estas tia, kaj la profitoj rehejmenigitaj estas tiom imponaj, ke la MEP supertaksas la produktadon de reala riĉaĵo.”

La supozata daŭrigeblo de la irlanda ŝuldo cetere povas esti klarigita per “magiaĵo”, pri kiu oni miras, ke ĝi ne pli kolerigis la Eŭropan Centran Bankon (ECB). Nekapabla financi sin sur la merkatoj por rekapitaligi siajn mortantajn bankojn, Dublino decidas en 2010 emisii ŝuldo-agnoskojn destinitajn ebligi al la bankoj en malbona situacio refinanci sin ĉe la irlanda Centra Banko. Entute 31 miliardoj da eŭroj, tio estas proksimume 20% de la MEP. “Fakte temas pri operacio nomata monigado de la ŝuldo, resumas McDonell. La Centra Banko simple kreis 31 miliardojn da eŭroj sur komputil-ekrano.” Tiu operacio estas kontraŭleĝa ene de la eŭrozono.

“Certe la ECB ne estis kontenta, konfidas al ni s-ro Dominic Hannigan, deputito de la labor-partio (maldekstro-centro), kiu regas la landon sine de koalicio formita kun la Fine Gael (dekstro). Sed tiam, ni decidis garantii la ŝuldojn de niaj bankoj, sub la premo de Bruselo.” En januaro 2010, la direktoro de la ECB Jean-Claude Trichet vokis la tiaman irlandan ministron pri financoj por peti lin “savi la bankojn je kiu ajn prezo”. “Iel, daŭrigas s-ro Hannigan, “Irlando konsentis oferi sin por la cetero de Eŭropo. Tio ja meritis iom da helpo!” Tia helpo, kian Greklando ŝajne ne meritas en 2015.

La ECB tamen atendas de la insulo ke tiu reguligu sian situacion. Dublino preferas prokrasti tiom longe kiom eble la solvadon. Kial, en tiuj kondiĉoj, ĝi do ne aldonu sian voĉon al tiu de Ateno por postuli pli da fleksebleco de Bruselo kaj Frankfurto? “Pro timo, respondas la deputito Sean Kyne, de la Fine Gaël, ke alia lando ricevos preferan traktadon, dum la irlandanoj jam englutis severan dozon da rigorpolitiko.” Alidirite: prefere riski ke ties propra situacio malboniĝos, ol vidi Atenon demonstri la senutilon de rigorpolitiko, kaj la grekan domenon kuntreni la irlandan...

Sine de la maldekstro malamika al rigorpolitiko, la analizo estas kompreneble alia. En Irlando la plej proksima partio de Syriza nomiĝas Sinn Féin, la eksa politika alo de la Irlanda Respublika Armeo (IRA). “La venko de Tsipras estis pozitiva por ni, deklaras s-ino Mairéad Farrell, deputitino de partio Sinn Féin el la urbo Galway. Ĝi montris, ke partio oponanta al rigoro povas atingi la regpovon en Eŭropo.”

Same kiel Greklando, Irlando suferas, de la komenco de la eŭro-krizo malkonstruon de sia politika pejzaĝo. “Inter 1932 kaj 2002, la du ĝemelaj dekstraj partioj, la Fine Gael kaj la Fianna Fail, kolektis proksimume 75% de la voĉoj je ĉiu baloto, memorigas la sociologo Kieran Allen. Siaflanke, la labor-partio ricevis ĉirkaŭ 10% de la voĉoj. Dum pli ol sepdek jaroj, Irlando do funkciis kun du partioj kaj duono. Tio ŝajnas finita.” Ĉefa profitanto el tiu renversiĝo: la Sinn Féin, fariĝinta unu el la plej popularaj partioj de la lando, kun pinta sukceso okaze de la parlamentaj elektoj de 2011 (de 4 ĝis 14 sidlokoj en Parlamento kiu nombras 166 da ili.) En marto 2015, la partio ricevis voĉdonintencojn ĉirkaŭ 25%, situacio neimagebla antaŭ la eksplodo de la krizo.

Demografie pli proksima de Greklando ol Irlando, Portugalujo distingiĝas de ĝi politike. Ĉi tie ne estas simila malfortiĝo de ambaŭ grandaj partioj: la “radikala maldekstro” ne ŝajnas — momente — kapabla ekregadi. Kaj tio, pro du ĉefaj kialoj. Unue, la ekzemplo de Podemos en la najbara lando, kondukis al multiĝo de iniciatoj celantaj imiti ĝin. Ĝis kelkfoje forgesi ĝian ĉefan ingrediencon: la socia movado de la 15-a de majo, kiu ne havas ekvivalenton en Portugalujo. Ĉiu do alvokas al unueco... kreante sian propran strukturon. Flanke de la portugala Komunista Partio (PKP, fondita en 1923) kaj de la maldekstro-bloko (la tradicia aliancano de Syriza, fondita en 1999), la portugala maldekstro denun enkalkulas Tempo de Avançar (naskitan en 2014), Agir aŭ ankoraŭ Juntos Podemos (ambaŭ kreitajn en 2015). La sekvantoj de s-ro Tsipras multas; neniu vere minacas Bruselon.

Rigoro, jes. Sed ne duobla dozo

Ĉar dua fenomeno plifortigas ĉi tie la alternon inter la tradiciaj partioj: la stranga decidemo de la dekstro iri “trans la celoj postulitaj de la “Triopo””, kiel anoncis s-ro Passos Coelho la vesperon de sia venko ĉe la parlamentaj elektoj de junio 2011. Jes ja, same kiel sia franca samulo, la portugala socialista Partio (PSP)* faris pli multe ol aliaj por malreguligi la ekonomion kaj por privatigi; jes ja, estas la socialista gvidanto José Socrates, nun en malliberejo pro korupto, kiu subskribis la interkonsenton kun la “Triopo”, aplikatan de lia posteulo. Malgraŭ tio, s-ro José Vieira da Silva, eksa socialista ministro, ne tute malpravas kiam li riproĉas al siaj maldekstraj kritikantoj esti tre maljustaj: ne, la PSP ne kondukas la “saman politikon” kiel la socialdemokrata Partio (PSD) de s-ro Passos Coelho (kiu tute ne estas social-demokrateca). La programo de la “socialistoj”? “Rigoro, jes. Sed ne duobla dozo”, insistas s-ro Vieira da Silva... Oni povas dubi pri la mobiliza povo de tia ambicio. Ĝi tamen ŝajnas sufiĉa por vivigi la esperon de “rompo” ĉe multaj voĉdonantoj, samtempe ebligante al la PSP aserti, ke ĝi estas nek la greka socialista Partio (Pasok), ruiniĝinta, nek Syriza, kies politika programo estas tro “ekstremisma” laŭ ĝi.

* Partio reganta de 1983 ĝis 1985, de 1995 ĝis 2002, kaj de 2005 ĝis 2011.

Por la maldekstro de la PSP, la greka ekzemplo tamen vivigis la esperon: “alia” partio aliris al la regpotenco por konduki “alian” politikon. Sed Bruselo kaj Berlino sukcesis kompliki la aferojn: s-ro Tsipras ja atingis la regpotencon, sed la germana kancelierino Angela Merkel ne montris entuziasmon por lasi lin konduki la politikon por kiu li estis elektita.

“Estas la temo de la intertraktado nun okazanta inter Greklando kaj Germanujo. Kaj mi konfesas mian zorgemon, konfidas al ni s-ro Oktavio Teixeira, PCP-aktivulo, kiu verŝajne ricevos 10% de la voĉoj ĉe la venonta baloto. Se Tsipras trudas sian vidpunkton, tio estos evidente pozitiva por la oponantoj al la rigoro. Sed se li kapitulacas, aŭ se li tro cedas, tiam Eŭropo estos pruvinta, ke ne estas alia ebla politiko. Por ni, estus katastrofo.”

Krom se la persistemo de Ateno finfine kondukos al ĝia ekskluzivo el la eŭrozono. Tiun scenaron timas la Sinn Féin. “Se Greklando eliras el eŭro, analizas s-ro Eoin O Broin, unu el la strategiistoj de la partio, la dekstruloj estus kontentaj. “Voĉdonu por la Sinn Féin, kaj jen kio okazos!”.” Kvankam, ĝis la komenco de marto, la historia gvidanto de la naciisma partio Gerard (“Gerry” Adams ne mistrafis okazon memorigi la “fratecan rilaton”, kiu unuigis la Sinn Féin kaj Syriza, s-ro O Broin koncedas, ke, “de kelka tempo, ni fariĝas pli diskretaj pri tiu proksimeco”.

Krom ĝia ĉarnira rolo inter la usona kaj eŭropa merkatoj, Dublino profitas el tio, kion la ekonomikisto McDonnell kvalifikas “aparte malaminda” imposta leĝo. Nur 12,5% impost-kvoto por la kompanioj (kontraŭ averaĝe 25,9% sine de Eŭropa Unio en 2014), multego da “niĉoj” favorantaj la impost-eviton: Irlando nun antaŭas Bermudon sur la listo de la ĉefaj impost-paradizoj de la planedo. “Ni agas egoisme, elsuĉante enspezojn, kiuj devus plenigi la kasojn de aliaj ŝtatoj”, resumas McDonnell. Restas tamen, ke nuntempe, eŭro profitas al Irlando. Aŭ, pli ĝuste, al la plej dotitaj irlandanoj.

“La Sinn Féin kontraŭis la eniron de Irlando en la eŭron, daŭrigas s-ro O Broin. Sed eliri nun estus ege multekoste. Ni ne havas iluziojn pri la politika projekto de la eŭrozono, sed ni deziras provi transformi ĝin deinterne.” Sed, sur tiu tereno kiel sur aliaj, la partio — kiu aliĝas al la skandinava social-demokrata tradicio — montriĝas singarda. “La buĝetaj traktatoj estas absolute frenezaj: el ekonomia vidpunkto, ili ne validas”, insistas s-ro O Broin. Ĉu do necesos ilin reintertrakti? “Ni favoras revizion de ĉiuj tekstoj, sed Irlando estas unu el la plej periferiaj landoj de la Unio. En la rigardo de la Komisiono ni pezas nenion. Nia projekto estas prefere utili kiel malforta aliancano al landoj de la centro — kiel Francujo-, kiuj eble strebos ricevi pli da fleksebleco.” Necesos verŝajne pacienco...

Ĝis tiam, la Sinn Féin deziras trovi pli da libereco kadre de la traktatoj, sen modifi la irlandan impost-reĝimon. Ĝia projekto por la venonta baloto? “Programo, kiu ne tuŝu la ekonomian sekurecon de tiuj, kiuj ĝin ĝuas, sed kiu kapablu krei dungojn”, diras s-ro O Broin. Unuvorte, projekto “socie justa, ekonomie kredinda kaj imposte respondeca”, kiu ne ekskluzivas la eblon formi koalicion kun dekstra partio, kondiĉe ke la Sinn Féin ja estas ĝia plimulta elemento. “Iuj diros, ke ni estas tro singardemaj. Tio eble veras. Sed la problemo, por la maldekstro, estas ke ĝi devas unue gajni la elektojn...”

Por Goldman Sachs, tio estas jam tro: “La disvolvo de la Sinn Féin estas la ĉefa minaco por la irlanda kresko*.” La irlanda radikala maldekstro — kiu pikincitas la naciistojn tra lukto kontraŭ enkonduko de priakva imposto (vd “Goutte d’eau irlandaise”) — penas kompreni la maltrankviliĝon de la negoco-bankistoj: ĉu la Sinn Féin ne aplikis rigorpolitikajn iniciatojn en Norda Irlando, kie ĝi dividas la regpovon kun la unionistoj depost la interkonsento de la sankta vendredo, en 1998? S-ro O Broin sin defendas: “En la Nordo, la registaro ne estas suverena, Londono ja trudas al ni plej grandan parton de la decidoj, kaj ni strebas prokrasti aŭ modifi ilin.” Kuratora situacio, kiu strange similas al tiu en kiu la ŝuldo kaj la eŭropaj traktatoj mergas la plimultajn membrojn de la eŭrozono. Sed s-ro O Broin forbalaas la argumenton: “Ni spertas pri la longaj intertraktadoj, kiel tiuj, kiuj repacigis Nordan Irlandon. Ni scias, ke tio bezonas multan tempon.”

* Colm Keena, “Rise of Sinn Féin represents main threat to growth, says economist”, The Irish Times, 18-a de marto 2015.
Ĉu aro de domenoj aŭ mikado-ludo?

En Irlando, la partio la plej proksima al Syriza do ne adoptas ĝian bataleman retorikon. Nenio indikas, ke s-ro Tsipras povas kalkuli kun pli da subteno el Portugalujo, kie la PSP ŝajnas en pozicio por gajni la venontan baloton. Ĝia hegemonio eĉ konvinkis la animantojn de kelkaj novaj partioj malamikaj al rigoro prikonsideri aliancon kun ĝi.

“Por kiu celo?, demandas Francisco Louça, ekskunordiganto de la maldekstra Bloko. Ĉu provi intertrakti kun Bruselo kalkulante pri la subteno de Parizo?” En la portugala gazetaro, “hollandigo” estas nun sinonimo de “kapitulaco”*. “Frenezaĵo! Estas tio, kion montras la greka sperto. Ni nun scias, ke la eŭrozono ne toleros maldekstran registaron. Kiel imagi, ke la politika ekvivalento de la modera Pasok sukcesus en Portugalujo ricevi tion, kion Syriza ne sukcesas nun ricevi? La ideo ŝanĝi la PSP por ke ĝi mem ŝanĝu Eŭropon, tio estas strategio de malespero! La sola vojo — tion cetere montris Syriza kaj Podemos — estas sin distranĉado de la social-demokratio: la Pasok, la PSOE [hispana laborista socialista Partio] kaj la PSP.” Unuflanke distranĉo de la social-demokratio, aliflanke distranĉo de eŭro. S-ro Louça, kiu, de kiam li direktas la maldekstro-Blokon plurfoje forte oponis tiun ideon, nun aliĝis al ĝi, konstatinte ke “ne estas alia solvo”.

* Bernardo FerrãoPassos e Tsipras. Cada qual com o seu “conto de crianças””, Expresso, Lisbono, 28-a de januaro 2015.

“La eŭro montriĝis tre efika ilo por detrui la providenco-ŝtaton, analizas la ekonomikisto Paes Mamede. Kiam la ekonomio malkreskas, la registaroj povas adopti nur unu solan politikon: la internan devaluton, tra la eltranĉo de la salajroj. Kiam la kresko rekomenciĝas, nenio devigas ilin altigi ilin.” Tia projekto, li konkludas, “kondamnas la regionon je konstanta malinflacio, kiu estas vivebla nek ekonomie, nek politike, nek sociale.”

La situacio de la maldekstro-Bloko ilustras la sakstraton, en kiu troviĝas la fortoj malamikaj al la rigoro, kelkajn monatojn post la venko de s-ro Tsipras. Ĉar Bruselo kaj Berlino rifuzas intertraktadi, mallaŭdi la eŭropajn politikojn, la dupartiismon aŭ la korupton ne plu sufiĉas. Necesas nun respondi la demandon: ĝis kie ni batalu? Ĉu konduki la batalon implicas pepariĝi eliri el la eŭro? La perspektivo montriĝas malfacila en Portugalujo, kie Eŭropo enkorpigas samtempe la revenon al demokratio, post la longa diktaturo de Salazar, kaj alirejon al la “unua mondo”.

Ĉu pro strategio aŭ internaciisma konvinko, la Bloko klarigas, ke ĝi ne forlasis la ideon de “bona eŭro”. Kojnumita inter la PCP, de nun pli klare favora al eliro el la eŭro, kaj la PSP, kiu ŝajnas kredi je eŭropa aliiĝo sub la aŭtoritato de la nova prezidanto de la Komisiono Jean-Claude Juncker, la Bloko estas devigita defendi la solvon de vera pojnduelo kun Bruselo... samtempe konstatante, ke Syriza jam rabotis siajn proprajn postulojn. Malmultaj estas tiuj, kiuj antaŭvidas bonan rezulton de la partio ĉe la venontaj elektoj.

Bruselo tamen strebas modifi la rilaton de la portugaloj al la Unio... “La reformoj de la labormerkato en la lastaj jaroj kondamnas Portugalujon esti tio, kio ĝi ĉiam estis, kaj kio ĝi provis ne plu esti: provizanto de malmultekosta laborforto, diras la socialista deputitino Inès de Medeiros. Eŭropo puŝas Portugalujon repreni sian lokon de duaranga lando.” Ĉu pesimismo de la racio, aŭ optimismo de la volo? “Eŭropo, mi ankoraŭ kredas je ĝi... , sed tio fariĝas malfacila. On ne povas daŭre diri al homoj: “Via estonteco, estas ne havi estontecon!””

Foje okazas, ke Eŭropo malpli similas aron de domenoj, ol mikado-ludon (bastonet-ludo), kiam ĉiu ludanto provas eltiri sian stangeton sen esti forportata de la ĝenerala ĥaoso.

Renaud LAMBERT

Tio kion perdis la virinoj el la orienta Germanujo

Dudek kvin jarojn poste, la ĉiutaga vivo de la germaninoj restas tre markita de la malsamaj konceptoj pri sia rolo, kiuj ekzistis ambaŭflanke de la Muro.

Danke al la unuiĝo-procezo, plej multaj sociologoj opiniis, ke la vivkondiĉoj de la virinoj oriente kaj okcidente harmoniiĝos en pli malpli mallonga tempo. Ĉu tro optimisma prognozo? En 2007, ekzemple, nur 16% de la patrinoj kun tri- ĝis kvin-jaraj infanoj laboris plentempe en la okcidento de la lando, kontraŭ 52% en la oriento. Kaj, kvankam la naskokvoto de la eksa Germana Demokrata Respubliko (GDR) estas nun same malalta kiel tiu de la okcidento, tamen ankoraŭ persistas grandaj diferencoj*. Ekzemple la procentaĵo de la naskoj ekster geedzeco: 61% en la orienta parto en 2009, kontraŭ 26% en la okcidenta parto*.

* Vd Michel Verrier, “Une “panne démographique” qui vient de loin”, Le Monde diplomatique, septembro 2005.
* Joshua Goldstein, Michaela Kreyenfeld, Johannes Huinink, Dierk Konietzka kaj Heike Trappe, “Familie und Partnerschaft in Ost- und Westdeutschland”, Instituto Max-Planck pri demografiaj esploroj, Rostock, 2010.

La virina loĝantaro de la novaj Länder estis aparte tuŝita de la sociaj kaj politikaj ŝanĝegoj kaŭzitaj de la unuiĝo. En GDR, la patrinoj, male al tiuj de la Federacia Respubliko Germanujo (FRG), senprobleme akordigis familian vivon kaj profesian vivon. La sorbo de la oriento fare de la okcidento kaŭzis subitan altiĝon de ilia senlaborec-kvoto, kaj transformis kaj ĥaosigis iliajn vivmanierojn, projektojn kaj memfidon.

En la tuta Germanujo, same kiel aliloke en Eŭropo, la laborkvoto de la virinoj konsiderinde altiĝis de la 1950-aj jaroj, sed en GDR tiu evoluo estis nekompareble pli rapida ol en la okcidento. Fine de la 1980-aj jaroj, 92% de la orientaj germaninoj laboris, kontraŭ 60% de la najbarinoj en okcidento. Tiukampe, la egaleco eĉ estis preskaŭ atingita — kazo preskaŭ unika en la mondo. Dum en okcidento la virinoj orientis siajn vivprojektojn laŭ skemoj ankoraŭ tre penetritaj de la tradicia familia kaj patriarka bildaro, en la oriento, ilia ekonomia sendependo de la kunulo estis kvazaŭ evidenta.

La impona falo de la naskokvoto observata en GDR en la 1970-aj jaroj kondukis la reĝimon fari diversajn iniciatojn por instigi la laborantajn virinojn naski infanojn, kun aparta helpo favore al la solaj patrinoj, aŭ eksedzinoj. Kelkfoje mokita pro ĝia ideologia pravigo (provizi civitanojn por la konstruo de “socialista socio”), tiu politiko tamen ebligis harmoniigi profesiajn projektojn kaj gepatrajn respondecojn. Aliflanke de la Muro, male, la patrina kondiĉo ofte estigis seniĝojn aŭ abstinojn, foje eĉ falon en malriĉecon, precipe en kazo de divorco aŭ forlaso de la kunulo.

Ne mirigas do, ke la virinoj de eksa GDR ofte perceptis la reunuiĝon kiel minacon kontraŭ iliaj vivkondiĉoj. Tra la ĝis tiam nekonata sperto de senlaboreco, tuta valorsistemo, kiu ĝis tiam aperis evidenta, disfalis. “En la dung-oficejo, kiam vi diras al ili: “sola kun du infanoj”, ili eĉ ne scias pri kio vi parolas. La agento sidanta fronte al mi eĉ ne rigardis min, rakontas Ilona, sola patrino kaj eksvendistino en orienta Berlino. Li plenigas sian slipon, rapide, kaj for, al la sekvanto!”. En GDR, virinoj vivis sub la protekto de ĉiopova ŝtato, kiu tenis la patron kaj la familion en malsupera socia funkcio. Okazanta sub la egido de la institucioj, la sociiĝo de la infanoj mem estis larĝe malligita de la familia ĉelo. Sed la virina aspiro al aŭtonomeco ne malaperis kun la Muro.

Enketo farita ĉe senlaboraj berlinaninoj komence de la 2000-aj jaroj malkaŝis tre malsamajn rilatojn al laboro kaj al infanoj. Ĉiuj konsideris ĉi-lastajn centra elemento de sia ekzisto, sed tiuj, kiuj venis el okcidento donis al ili pli da graveco ol al sia laboro. Kvankam konsciaj pri la malfacilaĵoj, kiuj minacis ilin, ili emis konsideri sian senlaborecon kiel oportunon por plene ludi sian rolon ĉe siaj infanoj. Male, la orientaj berlinaninoj volis konduki samtempe ilian edukadon kaj la realigadon de siaj profesiaj projektoj, taksante, ke ili kreskos en pli favoraj kondiĉoj se ili redungiĝos. “Pli feliĉaj en sia labora situacio” ili estas pli kapablaj ludi sian patrinan rolon. Ili konsideris sian sendependon kiel avantaĝon por si kaj por sia familio.

Fidinda sociala protekto estas esenca kondiĉo de la rajto-egaleco

La patrinoj de okcidenta Berlino ĝenerale opiniis, ke neniu pli taŭgas ol ili por zorgi iliajn infanojn. Kvankam agnoskante la utilecon de infanvartejoj, ili emis alkonformiĝi al ties tre strikta horaro. Por la patrinoj de orienta Berlino, kutimiĝintaj al la pli flekseblaj horaroj de GDR, la alireblo al vartejoj male estis kerna temo, des pli ke la dungantoj enkonsideris tiujn por sia dungopolitiko. En 2000, Anna, 28-jara senlabora vendistino, ne kaŝis sian koleron antaŭ la rifuzoj, kiujn ĝi ricevis nur pro tio, ke ŝi estas sola patrino. “Oni ĉiam ripetas al vi: “Kio? vi havas du idojn? Ah!, sed tio ne eblos.” Kiam mi klarigas, ke mi trovis manieron por ilin prizorgigi, ili ne aŭskultas min.” Aldoniĝas al tio la ĉiama suspekto, ke ŝi povus naski denove. “Estas tamen malmultaj ŝancoj por ke mi denove gravediĝu. Tion mi ĵus diris al iu: mi certe ne refaros idon, dum mi jam havas du, ne zorgu.” En la GDR-epoko, simila deklaro en la dung-oficejo estintus neimagebla.

La patrinoj de okcidenta Berlino vidas senlaborecon kiel bonŝancon

Ĉiuj patrinoj el la oriento serĉantaj laboron tiel devis strebi konvinki, ke ili mastris la novajn regulojn de la labormerkato, kaj samtempe suferi la humiligon esti tiel traktitaj. Por la berlinaninoj el la okcidento, male, la problemo ĉefe estas la kreskantaj postuloj de la labormerkato. Paula, 36-jara sola patrino kaj senlabora sekretariino, kandidatis por posteno tre proksima de sia hejmo. “Tio estintus ideala: oni petis min tajpi leterojn, zorgi pri telefonalvokoj, okupiĝi pri klientoj, ktp. Kaj la direktorino diris: “Nu, eblas ke oni foje petos vin labori pli ol kvardek horojn, aŭ veni semajnfine”. Mi respondis, ke tio ne plaĉas al mi, ke mi preferus labori tridek horojn, kiel en miaj antaŭaj postenoj. Kion mi ja estis dirinta! Ŝi tuj komencis alkriaĉi min, ŝi vere furiozis. Kun tiom da senlaboreco, ŝi diris, mi devus esti feliĉa trovi postenon. Kaj ŝi demandis min, kiel efikas al mi esti asistito, parazito vivanta koste de la socio.” Kaj Paula daŭrigis: “Persone, mi tute konsentas labori; sed kio estas tiu socio, kie ni devas lasi niajn infanojn en vartejoj de aŭroro ĝis vespero?”

Laŭ la sociologoj Jutta Gysi kaj Dagmar Meyer, “la plej pozitiva rezulto de la familia politiko de GDR estis la ekonomia sendependo akirita de la virinoj. Tio estas io neimagebla hodiaŭ. Jes ja, ili gajnis averaĝe 30% malpli altan salajron ol tiu de viroj, ĉar ili ofte ricevis postenojn malpli kvalifikitajn, kaj tiel ilia kondiĉo tute ne estis brila, kion oni ofte emas forgesi. Sed ili ne konis la timon perdi sian loĝejon aŭ ne trovi lokon en vartejo, ĉar ili estis apogitaj de solida kaj fidinda socia protekto. Tio estas grava kondiĉo por egaleco de rajtoj, eble eĉ la esenca kondiĉo*.

* Jutta Gysi kaj Dagmar Meyer, “Leitbild: berufstätige Mütter — DDR-Frauen in Familie, Partnerschaft und Ehe”, en Gisela Helwig kaj Hildegard Maria Nickel, Frauen in Deutschland 1945-1992, Akademie Verlag, Berlino, 1993

Kun tia heredaĵo, Edeltraud, 28-jara kuiristino, edzino kaj patrino de du infanoj, tre malfacile eltenis, dek jarojn post la falo de la Muro, sian subjugigon al la nunaj sociaj leĝoj kaj al sia edzo. “Oni fariĝas dependa de sia kunulo, dependa de la mono, kiun li bonvolas doni al ni, dependa de la maniero laŭ kiu la ŝtato taksas tion. Se ĝi decidas forigi vian senlaborul-monhelpon, tiel estas, punkto fino. Vi restas tie, kun via kapdoloro, ĉar mono, tiu diabla mono, estas temo kiu konstante revenas, nenion oni povas fari kontraŭ tio.”

Malgraŭ ke la orient-germana modelo de vir-virina egaleco forfalis kune kun la Muro, ĝi daŭrigas, kvaron-jarcenton poste, fasoni la bildon, kiun la patrinoj de la eks-GDR havas pri si mem kaj pri sia socia rolo.

Sabine KERGEL

De sociala ŝtato al deviga laboro

La 14-an de marto 2003, la social-demokrata kanceliero Gerhard Schröder prezentas al la Parlamento la Agendon 2010: aro de reformoj, koncernantaj aparte la pensiojn (plialtigo de la kotizoj kaj de la emerita aĝo, kiu pasas de 63 al 65, kaj al 67 jaroj) kaj la labormerkaton. Tiu lasta parto, prizorgita de s-ro Peter Hartz, eksa direktoro pri la personaro de Volkwagen, celas rompi la socialan protekton kaj disvolvi la portempecon/ nestabilecon por “aktivigi” la senlaborulojn.

Hartz 1 — januaro 2003

Starigo de privataj aŭ publik-privataj agentejoj de portempa dungo por la servoj; liberaligo de la portempa laboro; redukto de la libereco de senlaboruloj rifuzi laboroferton.

Hartz 2 — januaro 2003

Instigo al disvolvado de komplementaj dungoj kun malaltaj salajroj, la “mini-laboroj” pagataj malpli ol 400 eŭrojn monate (450 en 2013) — kaj la “mez-laboroj” — pagataj de 400 ĝis 850 eŭrojn — sen devo pagi socialajn kotizojn kaj destinitaj prioritate al la malmulte kvalifikitaj senlaboruloj. Helpo al la mem-entreprenado.

Hartz 3 — januaro 2004

Restrukturado de la federacia labor-oficejo, kiu adoptas laŭcelan mastrumadon, kun pritaksado de la rezultoj de ĉiu loka agentejo.

Hartz 4 — januaro 2005

Daŭro-redukto de la senlaborula monhelpo de tridek du ĝis dek du monatoj; severigo de la kontroloj. Post unujara ricevo de la monhelpo, la senlaborulo fariĝas dependanto de la “sociala helpo” (kiu kuniĝas kun la “asistado al longdaŭraj senlaboruloj”). Tiu monhelpo, kelkfoje malpli ol 350 eŭroj monate, estas nun proporcia al la bonhavoj. La ricevantoj havas devigon akcepti la “mini-laborojn” kaj ankaŭ la “unu-eŭro-dungojn” (Ein-Eŭro Jobs, pagatajn de 1 ĝis 2,50 eŭrojn hore por dek kvin ĝis tridek horoj semajne).

Dek jarojn post la leĝo Hartz 4, la 1-an de januaro 2015, la registaro kreas minimuman salajron je 8,50 eŭroj hore malnete, kiun la dungantoj amase evitas aŭ ne respektas.

Originala Artikolo: http://www.monde-diplomatique.fr/20...

Dosiero: Germanujo, potenculo sen deziro

Embaraso ĉirkaŭ la vendoj de armiloj

Diskrete kaj senbrue, la germana eksportanta potenculo ankaŭ esprimiĝas en la kampo de armilaroj. Tio nutras viglan debaton ĉe niaj najbaroj aliflanke de Rejno

“HONTINDAS, ke Germanujo estas inter la plej gravaj eksportantoj de armiloj el la mondo” laŭtis en januaro 2015 la germana ministro pri ekonomio, s-ro Sigmar Gabriel*. En 2014, la Federacia Respubliko Germanujo estis ja la tria sur la listo de la kanonvendistoj, malantaŭ Usono (31% de la tutmonda merkato) kaj Rusujo (27%), kaj antaŭ Ĉinujo kaj Francujo (ĉiu proksimume 5%)*. La pozicio de s-ro Gabriel kontrastas kun tiuj de la kancelierino Angela Merkel aŭ de la prezidanto, Joachim Gauck.

* Stern, Hamburgo, 29-a de januaro 2014.
* Mezo dum la periodo 2010-2014. Siemon T. Wezeman kaj Pieter D. Wezeman, “Trends in international arms transfers, 2014”, Stockholm International Peace Research Institute (Sipri), marto 2015.

Tradukante la kreskantan deziron de Germanujo akcepti internaciajn respondecojn, kiuj respondu al ĝia ekonomia pezo, tiu lasta ne mistrafas okazon pledi por ke lia lando “partoprenu pli frue, kun pli da firmeco kaj en pli racia maniero” en la konfliktoj kaj la pac-operacioj. “Miaj samlandanoj, deklaris s-ro Gauck, ne devas, pro preteksto de la pasinta kulpeco de Germanujo, fermi la okulojn”; defendo de la homrajtoj povas necesigi “ekmiliti”*. Tiu lasta aserto igis lin ricevi de Die Linke*, la partio de la radikala maldekstro, la kvalifikon “abomena militemulo”. Sed tiu diskurso estas pli favore akceptata ekstere, kie oni malkontentas pri la emo de Berlino delegi siajn respondecojn al la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) kaj al fantomeca “Eŭropo de Defendo”.

* Konferenco pri sekureco, Munkeno, 31-a de januaro 2014.
* Le Monde, 2-a de aŭgusto 2014.

Prezidanto de la social-demokratia Partio (SPD), s-ro Gabriel enkadriĝas en la pacisma tradicio de la postmilita Germanujo. Berlino ne asociiĝis al la usona koalicio en Irako (2003), nek al la franco-brita operacio en Libio (2011), kaj la lando morte suferis pro sia partopreno en la NATO-operacio en Afganujo: ĝi tie perdis kvindek sep soldatojn kaj portas pezan respondecon en la bombado de Kunduz, kiu mortigis cent kvardek du homojn, ĉefe civilulojn, en septembro 2009*. Dum la kampanjo por la parlamentaj elektoj de septembro 2013, la ministro, konstruinto de la nun reganta koalicio, engaĝiĝis limigi la eksportadon de armiloj. Laŭ li, liaj antaŭuloj ne estis sufiĉe severaj, permesante, ekzemple, la kontraktojn kun “fremdaj landoj” — komprenu: ne eŭropaj kaj situantaj firme ekster la atlantika Alianco — kiel Alĝerio, Sauda Arabujo aŭ Indonezio. En 2014, pli ol duono de la germanaj eksportaĵoj koncernis tiajn landojn.

* Vd “Mais que fait donc l’Allemagne en Afghanistan?”, Le Monde diplomatique, februaro 2011.

Enpostenigita ĉe la ekonomia direkcio, kun aŭtoritato super la eksport-permesoj, la social-demokrata gvidanto plenumis sian promeson. Li adoptis pli redukteman pozicion ene de la federacia sekurec-Konsilio: la permesoj donitaj en 2014 (por 6,5 miliardoj da eŭroj) estis 22% malpli altaj ol tiuj de 2013. Li suspendis plurajn kontraktojn destinitajn al Sauda Arabujo, malhelpis la liveradon al la franca firmao MBDA de militaj misil-kapoj Milan ER destinitaj por Kataro, kaj rifuzis al la franca Nexter ĉasiojn por blenditaj veturiloj akiritaj de la libana armeo, pagitaj de sauda mono. Tiu vetoo pri eksportaĵoj al Francujo estis nuligita nur en januaro 2015, sekve de multaj klopodoj de ministroj kaj industriistoj francaj sed ankaŭ germanaj. Ambaŭflanke de Rejno, la defendo-sektoroj, larĝ-sence, dungas ĉiu proksimume cent mil homojn kaj realigas mezan, jaran vendosumon egalan al dudeko da miliardoj da eŭroj, el kiuj triono por eksportado. En Germanujo, la nombro de dungitoj en la armilsektoro kreskis 4% inter 2005 kaj 2011 (kontraŭ 0,9% en industrio ĝenerale), kun mezaj malnetaj salajroj de 5 000 eŭroj monate*.

* Laŭ raporto de la institut WifOR aperinta en 2012, www.wifor.de.
La liveraĵoj al la kurdaj batalantoj rompis tabuon

Por kompensi la profitmankon el armil-eksportado, la registaro prikonsideras pli profundan eŭropigon de tiu industrio, kun, ekzemple, la projekto — diskutebla — de kunfandiĝo, en la sektoro de blenditaj veturiloj, inter la germano KMW kaj la franco Nexter, anoncita por julio 2015, aŭ relanĉo de la mendoj de la Bundeswehr, la nacia armeo, promociita “referenco-kliento”.

Tamen, S-ino Merkel kaj ŝiaj social-demokrataj partneroj rifuzas la ideon de sentebla kresko de la defendo-buĝeto, kiu de nun superas la francan: 32,4 miliardoj da eŭroj en 2014 (kontraŭ 31,5 en Francujo), kun malpli da homoj (171 000 militistoj kontraŭ 213 000) kaj tre malsuperaj interven- kaj batal-kapabloj. La buĝeto 2015 estis iomete altigita (32,97 miliardoj da eŭroj), sed ĝi estas apenaŭ pli ol 1% de la malneta enlanda produkto (MEP), malproksime de la 2% rekomenditaj de la NATO-normoj (1,6% en Francujo). Krome, nur 16% de la buĝeto de la Bundeswehr estas dediĉita al renovigo de la ekipaĵoj (unu kvarono en Francujo). La plej granda parto de la kreditoj estas atribuata al la personaro: renovigo de kazernoj, akordigo de la familia vivo kaj arme-servo, paso al la kvardek-unu-hora labor-semajno (hodiaŭ kvardek ses) kaj, precipe, revalorigo de la salajroj kaj pensioj.

La ideo de pli granda germana partopreno, eĉ nerekta, sur la internaciaj batalkampoj, estigas diversajn movadojn en Berlino. Kunveninta en eksterordinara sesio la 1-an de septembro 2014, laŭpete de la kancelierino, la Parlamento donis sian aprobon al la ekipado de dek mil batalantoj de iraka Kurdujo. La liverado al la Peshmergas tuj komenciĝis: pluraj dekoj da misil-ĵetiloj “Milan”, mitraloj, ok mil sturmofusiloj HK G3 kaj same multe da pistoloj, grenadoj, kugloimunaj veŝtoj, kamionoj, ktp. La tuton kompletigis diskreta sendo de centoj da arme-instruantoj de la Bundeswehr. Tiu subteno aspektis kompenso pro la germana nepartopreno en la aeraj frapoj de la koalicio kontraŭ la Organizaĵo de la islama ŝtato (OIŜ) en Irako kaj en Sirio, komencitaj en septembro 2014. Ĝi rompis tabuon ekzistantan de la fino de la dua mondmilito: oni ne vendu armilaron al militanta lando, des pli se ĝi ne estas membro de NATO aŭ de la Eŭropa Unio.

Meze de januaro, ekspertizo de la jura servo de la Parlamento konkludis, ke la germanaj helpo kaj aktivaĵoj en Irako kontraŭ la OIŜ verŝajne estis “kontraŭaj al la Konstitucio”. La fundamenta leĝo ja principe permesas eksteran agon de la Bundeswehr nur se la koalicio en kiu enkadriĝas la operacio de Berlino apartenas al daŭra “sistemo de kolektiva defendo”, kio ne estas la koalicio formita de Usono. La juristoj de la registaro kaj de la Parlamento do devis plej rapide kiel eble ellabori formulon kapablan certigi la daŭrigon de la liveradoj...

Komencita “sen tabuoj nek rigideco”, la redakto-procezo de la nova “blanka libro” de la defendo, kiu finiĝos venontan jaron, estis lanĉita meze de februaro de la ministrino pri defendo Ursula von der Leyen. Ĝi povus funde rekonsideri la politikon pri produktado kaj eksportado de armilaroj, kiun oni taksas konfuza. Krome, kvar grandaj konferencoj kaj centoj da laborgrupoj kunvenigantaj elektitojn, fakulojn kaj civitanojn, laŭplane redesegnos la estonton de la nacia defendo en kampoj kiel kiber-millito, kontraŭterorismo, Eŭropo de Defendo, la relokado kaj dismeto de NATO-trupoj, la dialogo kun Rusujo, la ekipado pri senpilotaj aviadiloj de la Luftwaffe, kaj ankaŭ la delikata prizorgado de la materialoj. La parlamenta komisaro pri la armeoj ja agnoskis, ke “la armil-sistemoj estas pene tenitaj en bona stato” aparte en la aer-armeo, kie la nedisponeblo de la aparatoj atingis rekordojn en 2014*.

* Der Spiegel, Berlino, 25-a de aŭgusto 2014.

En streĉita internacia kunteksto, la social-demokratoj timas, ke tiu debato pravigos kreskon de la defendo-kreditoj. Siaflanke, la ekologiistoj zorgiĝas pro la pezo de la armil-industrio, kaj Die Linke publike mallaŭdas la koston de eksterlandaj intervenoj*. S-ino von der Leven uzas la konflikton en Ukrainujo por bremsi la reformplanon de la Bundeswehr, kiu notinde planis vendon aŭ sendon al rubujo de centoj da blenditaj veturiloj — tiuj de la eksa malvarma milito, destinitaj, eble, reuziĝi...

* Die Tageszeitung, Berlino, 9-a de marto 2015.

Philippe LEYMARIE

Eva Spiekermann kontribuis kolekti la dokumentojn por la redakto de tiu artikolo.

Kiam la lingva diverseco regresas en internaciaj organizaĵoj

La kosto de unulingvismo

Estas mito ke la vasta uzo de la angla lingvo en internaciaj organizaĵoj ebligos grandajn monŝparojn. Ekzameno de la realaj kostoj metas en perspektivon ĉi tiun aserton kiu estas bazita sur nekompleta kaj antaŭjuĝa vidpunkto. La altrudo de ununura lingvo estigas maljustaĵojn kaj erarojn, sed la lingva diverseco stimulas demokratan viglecon kaj la utiligon de rajtoj.

La lingva politiko estas la objekto de intensaj debatoj en internaciaj organizaĵoj. Kvankam estas laŭstatutaj reguloj difinantaj iliajn oficialajn lingvojn kaj laborlingvojn (ses ĉe la Unuiĝintaj Nacioj* dudek-kvar en la Eŭropa Unio*), efektiva unulingvismo laŭpaŝe regas. Preskaŭ senbedaŭre oni parolas pri nova lingvo de komunikado: la angla kiel lingvafrankao* (ELF). Delonge propagandita kiel la bedaŭrinda sed neevitebla rezulto de buĝetaj limoj, hodiaŭ oni ŝajne rigardas ĉi tiun evoluon kiel neeviteblan. La superregado de la angla nun estas integrata en la profesiajn kulturojn de internaciaj organizaĵoj, kaj ĝiaj pravigantoj eĉ asertas ke tiu lingvo fariĝis internaciigita: pro tio ke ĝi jam ne estas uzata sole de denaskaj parolantoj, ĝi nun ne minacas la lingvajn diversecon kaj egalecon.

* La lingvoj ĉina, rusa, angla, franca, araba kaj hispana.
* Ĉiu oficiala lingvo de unu el ĝiaj membroŝtatoj estas oficiala lingvo de la Eŭropa Unio.
* Lingvafrankao estas la piĝina aŭ komuna lingvo uzata de parolantoj de malsamaj denaskaj lingvoj.

La pravigantoj de la ELF ofte estas aliĝintoj al la doktrino de la “nova publika administrado”*, kaj insistas, ke ĝia uzo estus la plej bona metodo por malhelpi nedaŭrigeblan eksplodon de kostoj. Sed ĉi tiu argumento ne eltenas analizon. Kvankam la Eŭropa Unio havas la plej rigoran formalan sistemon rilate al laborlingvoj, ĝi elspezas proksimume 1,1 miliardojn da eŭroj ĉiujare por lingvaj servoj, kiu respondas al malpli ol 1% de la buĝeto, 0,0087% de la malneta interna produkto (MEP), 2,20 eŭroj por ĉiu enloĝanto aŭ 2,70 eŭroj por ĉiu civitano kiu havas pli ol 15 jarojn. Kvankam kostaltiĝoj antaŭvideblas, oni ne povas konsideri ekonomie nesuperebla elspezon de malpli ol 0,01% de MEP.

* Doktrino kiu trudas modelojn de la administrado de komercaj entreprenoj al la publika administrado.

Cetere, la monŝparoj cititaj por pravigi la ELF-on ĝenerale estas bazitaj sur buĝetaj raportoj de la pravigantaj organizaĵoj. Ĉi tiuj ekskluzive referencas la primarajn kostojn rektajn (tradukoj, interpretaj servoj) kaj nerektajn (ĝeneralaj elspezoj ligitaj kun lingvaj servoj) imputatajn al la institucioj mem. Bazante sian argumenton sole sur ĉi tiuj kriterioj, oni povas false “pruvi” ke unulingvismo estas pli malkara ol plurlingvismo. Efektive, tamen, la reala kosto de iu lingva reĝimo povas esti komprenata nur per la enkalkulo de sekundaraj kaj implicaj pasivoj, ne nur por la organizaĵo mem, sed ankaŭ por ĉiuj koncernatoj. Redukti aŭ elimini tradukojn, ekzemple, ne forigas la neceson havi ilin. Ili devos esti faritaj aliloke kaj tial reprezentos ŝarĝon sur iu alia. Tio, kion subtenantoj de la ELF prezentas kiel malpliigon de kostoj, efektive nur estas transdono de kostoj.

La lanĉo en 2014 de la nova programo “Erasmus” por edukado, trejnado, gejunuloj kaj la sporto montras la perversajn efikojn de tia transdono. Kontraŭe al la lingvaj reguloj de la Eŭropa Unio, la Kondiĉaro por la programo estis unue eldonita nur en la angla kaj ne estis tradukita ĝis post la templimo por la depono de la unua serio de petoj, kvazaŭ la ELF jam estis oficiale agnoskita. La dokumento estis poste tradukita, laŭeble, pli-malpli amplekse, en kelkajn lingvojn (sed ne ĉiujn) kaj de diversaj organizaĵoj (ministerioj, universitatoj, asocioj, komercaj anonimaj societoj). La enhavo estis nur parte tradukita kaj la tradukoj variis de unu lingvo al alia kaj foje kontraŭdiris unu la alian tiel, ke estis malfacile identigi la plej fidindan informon. Sekve, la komenca manko de kompetentaj tradukoj estigis konfuzon kaj multiĝon de kostoj. La anglaparolantoj, aliflanke, profitis de la situacio ĉar ili havis facilan aliron al la rimedoj por peti subvenciojn kaj al la ŝancoj proponataj de la programo.

La prezidanto de la Eŭrogrupo misparolis

Se ni plivastigas la komparativan analizon inter unulingvismo kaj plurlingvismo al komunikado ambaŭsence (paroli, kaj kompreni la aliulon), la diferenco de kostoj eksplodas. Denove, estas la Eŭropa Unio kiu proponas la plej evidentan ekzemplon. Aktuale, ĝiaj dokumentoj estas oficiale tradukataj en dudek-kvar lingvojn, kaj ĉiu civitano povas elekti la lingvon per kiu li aŭ ŝi komunikos kun la institucioj de la Unio. Tio ebligas rektan komunikadon por ĉiuj kaj ankaŭ ebligas al ĉiu eŭropano, se tiu volas, partopreni debatojn pri gravaj financaj kaj politikaj demandoj. Ĉi tiu plurlingva politiko tial estas la garantianto de la demokrata procedo mem. Lastaj esploroj indikas ke, se la angla estus la sola lingvo de la Unio, tiam, por ke ĉiu lando intervenu en debatoj kaj juste partoprenu en la komuna agado de la Unio, la kosto por akiri la necesajn lingvokapablojn estus ĉirkau 48 eŭroj por unu eŭropa civitano ĉiun jaron. Eĉ sen konsidero pri la fakto, ke tiu lernado okupus konsiderindan tempon kaj ke mankas indikoj ke la popoloj povus esti persvaditaj fari tion, la sumo estas multe pli ol la 2,70 eŭroj de la aktuala eŭropa plurlingvismo, eĉ se tio havas mankojn* .

* François Grin, ‘Valeur du français, valeur du multilinguisme: exploration des convergences pour une politique francophone du multilinguisme’, en Jean-François Simard kaj Echraf Abdul Ouedraogo (red.), Une francophonie en quête de sens. Retour sur le premier Forum mondial de la langue française, Presses de l’Université Laval, Kebekio, 2014.

Anekdoto bone resumas la financan koston de eraroj kaj proksimumoj en la uzo de la angla, kaj ankaŭ la pli politikaj malfacilaĵoj en la komprenado, esprimado kaj intertraktado ligitaj al la uzo de “trudita” lingvo. En marto 2013, en intervjuo kun la brita ĵurnalo Financial Times, oni demandis al la prezidanto de la Eŭrogrupo, la nederlandano Jeroen Dijsselbloem, ĉu la savplano por Cipro de la EU povus esti konsiderata kiel “a template” (ŝablono) por similaj estontaj krizoj. Lia respondo, kiu implicis ke ĝi efektive povus esti ŝablono, kontraŭe al la pozicio de la Eŭrogrupo, kaŭzis falojn de la eŭrokurzo kaj bankaj akcioj. Sed lia deklaro estis bazita sur miskompreno. S-ro Dijsselbloem ne sciis la signifon de la angla vorto “template”, tial li miskomprenis la demandon kaj respondis erare.

Kvankam la ciferoj kontraŭdiras la entutajn ekonomiajn avantaĝojn de unulingvismo, ĝia avantaĝo por la britoj kaj la irlandanoj estas nedisputebla. Denaskaj parolantoj ĝuas privilegian pozicion en kampoj kiel tradukado, interpretado, redaktado, edukado kaj la produktado de edukaj rimedoj. Pro tio, ke ilia lingvo estas la referencopunkto, ili ekhavas la kapablon elstari pri la evoluigo de agadoj en la kampoj kovritaj de la koncerna organizaĵo, kaj pli malkare. Ĉi tiu strategia avantaĝo efektive kunportas grandajn monŝparojn kiuj povas esti investitaj aliloke kaj sekve estigas grandajn ĉenreagojn. Pro tio ke ĝi neniam estas kompensita, ĉi tiu fenomeno rompas la ekvilibron inter landoj kaj la egaleco inter eŭropaj civitanoj kiuj estas ĉe la koro de la plurlandaj politikoj. En 2001, la British Council taksis la valoron de la produktoj ligitaj al la angla lingvo je 13 miliardoj da eŭroj*. En 2005, raporto komisiita de la Haut Conseil de l’évaluation de l’école* detale ekzamenis tiun ciferon. Enkalkulinte la kreskon de la nominala malneta interna produkto (MEP), multobligajn efikojn kaj enspezojn kreitajn, la monvaloro de la ĉefaj merkatoj estis taksita je 8,4 miliardoj da eŭroj, la tempo kaj peno ŝparitaj pri la tradukado kaj interpretado je 2,2 miliardoj kaj la monŝparoj rilate al la instruado de fremdaj lingvoj 6,4 miliardoj. En 2014, ĉi tiu transdona efiko por Britio, pro la superrega pozicio de la angla, estis retaksita je 21 miliardoj da eŭroj.

* British Council. ‘Annual report 2001-2002’.
* ’L’enseignement des langues étrangères comme politique publique’, rapport remis au Haut Conseil de l’évaluation de l’école, Parizo, septembro 2005.

Sub la influo de la “nova publika administrado”, buĝetaj zorgoj inundas la debaton pri lingvaj aranĝoj. Sed la afero estas antaŭ ĉio politika. Jam en 1998, Boutros Boutros-Ghali, siatempa Ĝenerala Sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj kaj tiutempe prezidanto de la Internacia Organizaĵo por Franclingvaj Landoj (OIF), difinis la naturon de la afero: “La unua kialo de nia pozicio pri plurlingvismo estas la respekto al la egaleco de ŝtatoj. Ni ĉiuj scias, ke truddevigi internaciajn oficialulojn, diplomatojn kaj ministrojn paroli en lingvo kiu estas fremda por ili metas ilin en malavantaĝan pozicion. Tio forprenas al ili la kapablon nuanci kaj rafini tiel, ke ili devas cedi avantaĝojn al tiuj por kiuj la lingvo estas denaska. Ankaŭ, kiel ni ĉiuj scias, konceptoj kiuj ŝajnas similaj ofte estas malsamaj de unu civilizacio al alia. Vortoj esprimas iun kulturon, iun pensmanieron kaj mondkoncepton. Pro ĉiuj tiuj kialoj, mi kredas ke, ĝuste kiel la demokratio en unu lando estas bazita sur plurismo, la demokratio inter landoj devus esti bazita sur plurlingvismo.*

* Simpozio pri plurlingvismo en internaciaj organizaĵoj, Ĝenevo, la 5a-6a de novembro 1998.

La analizo de la retejoj de internaciaj organizaĵoj montras, ke la plejmulto estas afliktata de unulingvismo* kaj ĝiaj kulturaj kaj konceptaj implicoj. El la tridek malcentralizitaj agentejoj de la Eŭropa Unio, dudek unu prezentas siajn retejojn nur en la angla, kvin havas kelkajn lingvojn sed kun plimulto de anglalingvaj paĝoj, kaj kvar estas vere plurlingvaj. En kampoj tiel diversaj kiel tiuj kovrataj de la Eŭropa Banka Aŭtoritato (EBA), la Agentejo por la Kunlaboro de Reguligantoj de la Energio (ACER) kaj la Eŭropa Agentejo pri la Defendo (EDA), necesas scio pri la angla por aliri iliajn informojn. Eĉ sen mencii la regulajn raportojn pri la islamista minaco en Eŭropo kiujn Eŭropolo publikigas sole en la angla.

* ’Rapport synthétique des analyses des pratiques linguistiques appliquées aux sites Internet des organisations internationales’ (2013), www.affoimonde.org
Aparta vizio pri la mondo

Tutmonde, estas nedisputeblaj signoj de kultura kaj koncepta hegemonio. Ni scias ke la Internacia Monfonduso (IMF) kaj la Monda Banko estas, ekde la 1980aj jaroj, konstruintaj formon de evoluado fonditan sur la novliberalisma ideologio kiun ili aplikas sendistinge en Latinameriko, Sudorienta Azio kaj hodiaŭ en Suda Eŭropo. Oni ne povas ne maltrankvili pri la laŭpaŝa transiro de la internacia kriminala justico al modelo kiu donas la prioritaton al la precedenca juro de la kutimjuro* Kaj estas multaj similaj ekzemploj. La malfido de civitanoj al plurlandaj institucioj estas tute komprenebla. Simbolo pri iu vizio pri la mondo, unulingvismo estas grava indikilo de la tutmonda geopolitika ekvilibro. Limigi ĝin montrus, ke landoj kapablas agi kune kaj harmonie kun respekto por siaj diferencoj.

* Vidu Cyril Laucci, ‘When the Anglo-Saxon law is necessary’, Le Monde diplomatique, aprilo 2014. (Noto de la tradukinto: la kutimjuro: leĝoj evoluigitaj de juĝistoj, kontraste kun statutoj adoptitaj de leĝfarejoj — ml)

Dominique HOPPE

Dominique Hoppe estas la prezidanto de la Assemblée des fonctionnaires francophones des organisations internationales (Affoi).

La internaciismo tempe de la Pariza Komunumo

Multaj historiistoj analizis la Parizan Komunumon kiel patriotan ribelon kiu originis rekte ĉe la konfisko de la kanonoj de la Nacia Gvardio en marto 1871. Sed la intelektaj bazoj de tiu ribelo ŝajnas esti pli malnovaj: jam en 1868 politikaj kluboj kaj popolaj kunvenoj de la ĉefurbo, civitanoj postulis la “Universalan Respublikon“.

En aprilo 1871, en la plej bona momento de la Pariza Komunumo, sep mil londonaj laboristoj organizis manifestacion de solidareco kun siaj parizaj kamaradoj, kaj marŝis de la loko, kiun la brita burĝa gazetaro nomis “nia Belleville — la kvartalo de Clerkenwell Green — ĝis Hyde Park, dum terure aĉa vetero. Akompanataj de fanfaro, ili svingis flagojn ornamitajn de la sloganoj “Vivu la Komunumo!“ kaj “Longan vivon al la Universala Respubliko!“

En la sama semajno, en la amfiteatro de la medicina lernejo de la pariza universitato Sorbonne, sen ĝiaj profesoroj — ĉiuj estis fuĝintaj al Versajlo* —, la parizaj artistoj kaj metiistoj (“ĉiuj artaj intelektuloj“) aŭskultis Eugène Pottier legi la manifeston de la Federacio de la artistoj de Parizo, kiu finiĝis per la frazo: “La komitato helpos al nia regenerado, al la inaŭguro de la komunuma lukso kaj al la splendoj de la estonteco, kaj al la Universala Respubliko.“

* Sidejo de la registaro de nacia defendo starigita post la malvenko de Francujo en la urbo Sedano kaj la kaptiteco de la franca imperiestro Napoleono (la 3-an de septembro 1870).

“Komunumo“ kaj “Universala Respubliko“ estis du fundamentaj elementoj de la politika imagaro de la Pariza Komunumo, du esprimoj, kies emocia ŝarĝo superas ĉian precizan semantikan enhavon. Sed la ripetado de tiuj esprimoj dum la tutaj lastaj jaroj de la Imperio, de la sieĝo de la ĉefurbo kaj de la ribelo mem esprimis la deziron de la kumunumanoj je socia vivo organizita laŭ la principoj de partopreno kaj de malcentrado. ? La plej multaj historiistoj vidas la komencon de la Kumunumo en la 18-a de marto 1871, kun tio, kion Karlo Markso nomis la “provo enrompiĝi“*, de [Adolphe Thiers]*, lia decido konfiski la kanonojn de la Nacia Gvardio, kaj la reagoj, kiujn ĝi kaŭzis. En ilia raporto la insurekcio aperas kiel sponta ribelo, ligita kun forta “delira patriotismo“* — kiel Thiers mem diras — pro la apartaj cirkonstancoj de la franca-prusa milito.

* Karlo Markso: La interna milito en Francujo (1971, La Pariza Komunumo), kun antaŭparolo de Frederiko Engelso, elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2-a eldono, 2015, ISBN 978-2-36960-017-6, kaj interrete ĉe https://www.marxists.org/esperanto/....
* Adolphe Thiers (1797-1877), iama orleanista monarĥiisto, fariĝis ĉefo de la plenuma povo post la falo de la Dua Imperio en februaro 1871, poste prezidanto de la 3-a Respubliko la 31-an de aŭgusto 1871.
* Adolphe Tiers, citita en La Revue Blanche, 1871: Enquête sur la Commune, Editions de l’Amateur, Parizo, 2011 (1-a eld. en 1897).

Nu, se oni komencas ne ĉe tiu sponta reago, sed ĉe la kunvenoj de laboristoj fine de la Imperio, tiam aperas tute alia bildo. Oni vidas, ke certaj ideoj iom post iom graviĝas. La kunvenoj de la politikaj kluboj de norda Parizo, la plej revoluciaj, komenciĝis kaj finiĝis per la krio “Vivu la Komunumo!“, kaj la esprimoj “Universala Respubliko“ kaj “Respubliko de Laboristoj“ estis tie uzataj sendistinge. Tiuj kunvenoj kreis kaj disvolvis la ideon de socia komunumo: la deziro anstataŭigi registaron de perfiduloj kaj de senkompetentuloj per rekta kunlaborado de ĉiuj energioj kaj de ĉiuj intelektoj.

La termino “Komunumo“ esprimis la zorgon pri la ago-skalo, la deziron je loka aŭtonomeco, la memsufiĉon de sociaj unuoj sufiĉe malgrandaj kaj homecaj por ke ĉiu sentu sin rekte koncernata de la detaloj de la ĉiutaga vivo. La nocio “Universala Respubliko“ siavice reprezentis la internaciisman horizonton. Kune, la du sloganoj desegnis la konturon de altgrade nenacia imagaro. Ekzemple, pro “komunuma lukso“, la artistoj kaj metiistoj de la Komunumo ŝajnis pensi pri ia “publika beleco“: plibonigo de la komunaj spacoj en ĉiuj urboj kaj ĉiuj vilaĝoj, la rajto de ĉiu vivi kaj labori en agrabla medio. Per kreado de publika arto, de arto vivata, je la nivelo de aŭtonomaj urboj, la “komunuma lukso“ devis efiki kontraŭ la koncepto mem de la monumenta spaco kaj ĝia centraliza (naciisma) logiko. Tia programo ne devus mirigi nin, ĉar ĝi venis de tiuj, kiuj faligis la Vendôme-kolonon. Sed oni ne pensu, ke tiu termino povis signifi retiriĝon en la internon de la mallarĝaj limoj de la urboj. La Federacio de Artistoj opiniis, ke ĝi agas samtempe por la kumunuma lukso kaj por la Universala Respubliko.

Sub la Komunumo, kiel unu el ĝiaj plej famaj partoprenantoj, la pentristo Gustave Courbet, skribis al sia patrino: “Parizo rezignis esti la ĉefurbo de Francujo“.* La tiama Parizo ne volis esti la kapo de ŝtato, sed aŭtonoma ento sine de internacia federacio de la popoloj. La skalo, kiu privilegiis la komunuman imagaron, estis samtempe pli limigita kaj pli larĝa ol la nacio. La esprimo “Universala Respubliko“ respondis al tutaĵo da deziroj, da identiĝoj kaj da praktikoj, kiuj ne difineblis per ŝtata teritorio aŭ limigeblis per la nacio. Ĝi tre klare distingis tiujn, kiuj uzis ĝin, disde la parlamentaj respublikanoj aŭ liberaluloj: tiuj kredis je la neceso de forta kaj centra ŝtata aŭtoritato, supozata garantii la socian ordon.

* Petra Ten-Doesschate Chu: Correspondance avec Courbet, Flammarion, Parizo, 1996.

Dum la monatoj de sieĝo, kiuj antaŭis la Komunumon, Parizo, laŭ la vortoj de la komunumano Arthur Arnould, “vivis sian propran vivon, montris nur sian individuan volon. (...) Parizo estis (...) lerninta la absolutan malestimon de du solaj regformoj, kiuj ĝis tiam estis en nia lando: la monarĥion kaj la oligarĥian aŭ burĝan respublikon“.* La Universala Respubliko signifis, male, unuavice la malmuntadon de la imperia burokratio, de ĝia profesia armeo kaj de ĝia polico. “Ne sufiĉas emancipi ĉiun apartan nacion el la kuratoreco de la reĝoj, skribis la anarĥiista geografo Elisée Reclus, necesas ankaŭ liberigi ĝin el la superregado de aliaj nacioj, necesas forigi tiujn limojn, tiujn landlimojn, kiuj faras simpatiajn homojn malamikoj!“*

* Arthur Arnould, Histoire populaire et parlementaire de la Commune de Paris, Res Publica, Gémenos, 2009 (1-a eld.: 1878).
* Elisée Reclus (1851), citita en Le Libertaire, 28-a de aŭgusto — 1-a de oktobro 1925.

Tagon post la proklamo de la Komunumo, ĉiuj eksterlandanoj havis la permeson aliĝi, ĉar “la flago de la Komunumo estas tiu de la Universala Respubliko“.* Sed la esprimo ne naskiĝis en tiu momento; ĝi devenas en la realo el mallonga epizodo de internaciismo dum la Franca Revolucio. Ĝia inventinto, Anarcharsis Cloots, de prusa origino, kiu prezentiĝis mem kiel “la oratoro de la homa specio“, subtenis tiun revolucion kune kun Thomas Paine, sur internaciismaj bazoj, antaŭ ol esti gilotinita. Sed ĝi tute ne signifis revenon al la principoj de la burĝa revolucio de 1789; la slogano de la Universala Respubliko, lanĉita de la komunumanoj, markas ilian rompon kun ilia heredaĵo favore al vera internaciismo de la laboristoj.

* Journal Officiel de la République française sous la Commune, Editions Ressouvenances, Parizo, 1995 (1-a eld.: 1871).

Ni pensu ekzemple pri la laborkutimoj kaj pri la kulturo de la artmetiistoj, kiuj partoprenis tiom multnombre en la movado de marto 1871, kion poste notis Prosper-Olivier Lissagaray, la unua kaj la plej influhava historiisto de la Komunumo. Ili estis internaciistoj antaŭ ol tiu nocio entute ekzistis. Ni memoru ĝuste hodiaŭ pri Pottier kiel aŭtoro de La Internacio, skribita en junio 1871 meze de la brutalaj ekzekutoj de la venkitaj revoluciuloj; antaŭ la ribelo li gvidis grandan teksaĵ-laborejon, kie oni faris tukojn, tapetojn, puntaĵojn, ŝtofajn kaj keramikajn pentraĵojn. Diversdevenaj kvalifikitaj metiistoj el diversaj nacioj laboris kune pri komplementaj taskoj; ilia internaciismo estas parte klarigebla pro la moviĝanta vivo, kiu karakterizas tiajn metiojn: ili iris libere de unu regiono al alia kaj eĉ de lando al alia. Kiel multaj junuloj hodiaŭ, kiujn la ekonomia malabundo devigas al nomada ekzistado, la gemetiistoj de la meza 19-a jarcento pasigis la plejparton de sia tempo ne ĉe laboro, sed ĉe serĉado de laboro.

Kiam Francujo deklaris la militon al Prusujo, la 19-an de julio 1870, la dungitoj de la laborejo de Pottier estis inter la subskribintoj de la manifesto de la pariza sekcio de la Internacio, apud siaj kamaradoj de Germanujo kaj de Hispanujo, kontraŭ tio, kion Pottier nomis en poemo la “ĉela reĝimo de nacieco“.* Io tute malkutima en socialista medio, la mesaĝo estis decide kontraŭnaciista: “Ankoraŭfoje, sub preteksto de eŭropa ekvilibro, la nacia honoro, politikaj ambicioj minacas la mondan pacon. Francaj, germanaj, hispanaj laboristoj, niaj voĉoj unuiĝu en kriego de kondamno kontraŭ la milito! (...) La milito (...) en la okuloj de laboristoj povas esti nur krima absurdaĵo.“*

* Eugène Pottier, “La Guerre“, Chants Révolutionnaires [“La milito“, Revoluciaj kantoj], Comité Pottier, Parizo, 1908.
* Manifesto de la pariza sekcio de la Internacia Asocio de Laboristoj, publikigita en Le Réveil, 12-an de julio 1870.

Sed eble la vojo, kiun iris la virinoj kaj la feminismo, plej bone atestas pri la volo transiri la politikan kadron de la moderna ŝtato. Louise Michel, Paule Minck, Elisabeth Dmitrieff kaj aliaj ne strebis al integriĝo en la ŝtaton aŭ ties protekton; ili ne postulis, kiel la virinoj faris en 1848, la voĉdonrajton nek ian ajn alian rajton de parlamenta tipo. Ili praktikis formon de libereco kaj komplete fajfis pri la ŝtato. Kiel partoprenantoj en la Universala Respubliko ili montriĝis indiferentaj pri respublika politiko. Tamen, Dmitrieff kaj sep laboristinoj de la vestaĵindustrio kreis tion, kio fariĝis la plej granda kaj la plej efika organizaĵoj de la Komunumo: la Unio de la Virinoj. Ĝiaj komitatoj kunvenis ĉiutage en preskaŭ ĉiuj distriktoj de Parizo kaj liveris pagatan laboron al la virinoj kaj samtempe respondis al la urĝaj necesoj de la batal-situacioj.

Nenio estis pli malproksima de la Universala Respubliko, perceptata kiel libervola asociiĝo de ĉiuj lokaj iniciatoj aŭ “libera konfederacio de aŭtonomaj kolektivoj“, ol la respublika universalismo, kiu estis tiam triumfonta. La Universala Respubliko imagata kaj, en certa mezuro, vivata dum la Komunumo, estis ne nur tre malsama ol la respubliko, kiu nun alvenis. Ĝi estis ankaŭ konceptita kontraste al la Franca Respubliko timeme naskita en septembro 1870 de Thiers, kaj eĉ pli al tiu, kiu certigis sin sur la kadavroj de la komunumanoj. Ĉar tiu masakro estis la fondo-ago de la 3-a respubliko, republiko kiu poste solidiĝis, dum la insdustri-burĝaro kaj la grandaj provincaj kulturistoj faris sian historian aliancon, per tio ke ili por la unua fojo kunfandis la kapitalisman modernigon kun la respublika ŝtato.

En Francujo, la masakro markis la komencon de profunde konservativa tendenco pri la demando de nacia identeco. Tiu tendenco daŭris almenaŭ ĝis Viŝio*, dum en tuta Eŭropo la nacioj eniris en konkurencon pri kolonioj kaj faris novajn formojn de grandskala masakro, necesaj por kontrolado kaj konservado de la ordo en la imperioj.

* Urbo en centra Francujo, kiu dum la nazia okupado dum la 2-a mondmilito estis la sidejo de la franca faŝista registaro; france: Vichy, elparolu: viŝí]. -vl

Ekde la amnistio de la komunumanoj, voĉdone decidita de la parlamento en 1880, okazis provoj integri la Komunumon en la francan respublikan fikcion, per ĝia asimilado al patriota movado aŭ al batalo por la respublikaj liberecoj — per aliaj vortoj, al reformisma provo demokratiigi la burĝan ŝtaton anstataŭ detrui ĝin. Sed sufiĉas legi la memoraĵojn de la transvivintoj por vidi, kiom vigle ili mem defendis sin kontraŭ la ideo ke ili volis savi la respublikon: “La respubliko de niaj revoj tutcerte ne estis tiu kiun ni havas. Ni volis ĝin demokratia kaj socia, kaj ne plutokratia“, skribas unu el ili.* Lia kamarado Gustave Lefrançais montriĝas ankoraŭ pli radikala: “La proletaro sukcesos vere emancipiĝi nur kondiĉe ke ĝi senigas sin je la respubliko, la lasta formo, kaj ne la malplej malbonfara, de la aŭtoritatecaj registaroj.“*

* Paschal Grousset, citita en La Revue Blanche, 1871: Enquête sur la Commune, v. cit.
* Saml.

La kreditoroj ŝanĝiĝis

Transformiĝo de la afrika ŝuldo

La afrika ŝuldo de jardekoj estas zorge atentata, tiel de la internaciaj institucioj, kiel de la asocioj postulantaj ĝian tutsimplan nuligon. Multaj ŝtatoj de tiu kontinento sukcesis malŝuldigi sin danke al la grandega altiĝo de la tutmondaj prezoj de krudmaterialoj, sed aliaj inverse evoluis kaj estas nun minacataj de la “vultur-fondusoj”.

EN LA ĜOJEGO de la sendependoj gajnitaj en la 1960-aj jaroj, la landoj de subsahara Afriko provis rifuzi internacian labordividon, kiu asignis al ili la rolon de eksportantoj de krudmaterialoj kaj importantoj de fabrikitaj varoj. Ili do strebis diversigi siajn ekonomiojn per industriigo kaj plifortigo de siaj produktivaj kapabloj. Sed ili rapide stumblis sur malfacilaĵo: je notinda escepto de Sudafriko kaj Rodezio (nuna Zimbabvo, antaŭe regataj de blankula minoritato, neniu el ili havis aliron al la internaciaj kapital-merkatoj, manke de la “sezamo” atribuata de la internaciaj agentejoj pri financa taksado-servo. Ili do devis uzi nur la privatajn fondusojn garantiatajn de ŝtatoj, la duflankajn fondusojn atribuitajn de la “Pariza Klubo*” kaj la multflankajn fondusojn pruntitajn de la internaciaj organizaĵoj: Internacia Mon-Fonduso (IMF), Monda Banko kaj Afrika Banko por Disvolvado (ABD).

* Kreita en 1956, la Pariza Klubo (Club de Paris) arigas dudek ŝtatojn, kreditorojn de la sudaj landoj.

Samtempe, la eksporto-enspezoj, pri kiuj ili kalkulis por investi malpliiĝis, aparte pro la falo de la tutmondaj prezoj de agrikulturaj produktoj, kies indico pasis de 155 en 1977 al 94 en 2002. La kostoj de iliaj importaĵoj, male, senĉese kreskis. En 1979, la altiĝo de la interezkvotoj, unuflanke decidita de Usono por lukti kontraŭ la malaltiĝo de dolaro, finis eksplode altigi la ŝuldon de la kontinento.

Por “sanigi” siajn kontojn, la afrikaj landoj denove sin turnis al la internaciaj financaj institucioj. Tiuj donis al ili siajn “mortigajn medikamentojn”: disvolvado, programoj de struktura alĝustigo (PSA) — kiuj trudas financan malreguligon, libermerkaton, privatigojn, redukton de la salajroj, buĝet-redukton, ktp. Tiuj programoj multiĝis, ĉiuj preskribantaj la saman libermerkatan kaj liberalan kuracilon. (Vidu sube).

La intereso de la agentejoj pri financa taksado

PRO APLIKO de la iniciato “Malriĉaj landoj multe ŝuldantaj” (MLMŜ), lanĉita en 1996, tridek ses landoj, inter kiuj tridek afrikaj landoj, profitis redukton je sume 76 miliardoj da dolaroj de siaj duflankaj kaj multflankaj ŝuldoj. Tamen, laŭ la Komitato por la nuligo de la ŝuldo de la Tria Mondo (france: CADTM), ĉi tiuj iniciatoj estas trompaj: la ŝuldo-stoko de la subsahara Afriko pasis de 2 miliardoj da dolaroj en 1970 al 331 miliardoj da dolaroj en 2012. Inter 1970 kaj 2012, la repagoj estis 435 miliardoj da dolaroj, tio estas kvaroble la pruntita kapitalo*.

* “Les chiffres de la dette 2015”, CADTM, Bruselo, www.cadtm.org. Legu ankaŭ Demba Moussa Dembélé, “Les masques africains de M.Anthony Blair”, Le Monde diplomatique, novembro 2005.

Krome, la afrikaj landoj alfrontas invest-fondusojn nomatajn “vulturfondusojn”. Tiuj aĉetas malalt-preze sur la sekundara merkato kreditoraĵojn ŝuldatajn de ŝtatoj en malfacila situacio. Ili atendas la revenon de tiuj landoj al pli normala situacio (ekz, la fino de politikaj ribeloj), kaj tiam persekutas ilin antaŭ usonaj aŭ britaj jurisdikcioj por ricevi pagon de la ŝuldoj, la prokrastitaj repagoj kaj la interezoj. Unua ondo de tiaj persekutoj ruinigis Afrikon inter 2000 kaj 2008, la jaro de la tutmonda financa krizo. Malfacilas taksi la precizan nombron de atakoj, ĉar, por ne misfamigi sian bildon, la ŝtatoj preferas eviti la amasinformilojn kaj intertraktas kun la vulturfondusoj ekster la tribunaloj.

Laŭ la IMF, dek sep procesoj estas komencitaj kontraŭ malriĉaj landoj tre ŝuldantaj, inter kiuj dek kvin kontraŭ afrikaj landoj*. En aprilo 2014, decido de la apelacia kortumo de Usono pravigis la Demokratian Respublikon Kongo (DRK) kontraŭ FG Hemisphere Associates. En unua instanco, tiu fonduso gajnis la rajton preni posedaĵojn kaj bonhavojn de la Générale des Carrières et des mines (Gécamines), pro tio, ke tiu estas respondeca pri la ŝuldoj de la ŝtato, kies kreaĵo ĝi estas. FG Hemisphere postulis 104 milionojn da dolaroj de la DRK pro nepagita kontrakto pri elektroprovizo.

*Heavily Indebted Poor Countries (HIPC) Initiative and Multilateral Debt Relief Initiative (MDRI) — Statistical update”, Internacia Mon-Fonduso, Vaŝingtono, DC, 12-a de decembro 2014.

Jes ja, de la financa krizo de 2008, la vulurfondusoj turnis sin al eŭropaj merkatoj, sed ili tamen ne forlasis Afrikon. En 2010, la ABD kreis la Afrikan servon por jura subteno (ASJS), (Facilité Africaine de soutien juridique-FASI en la franca), por interesi la registarojn pri la graveco de la juraj aspektoj de la mastrumo de suverena ŝuldo. La FASI insistas pri la neceso esti akompanata de spertaj konsilantoj.

Du eventoj alportas samtempe esperon de disvolvado kaj timon de reenŝuldiĝo. Unue la ĉeesto, pli kaj pli firmigita sur la afrika scenejo, de rapide industriiĝantaj sojlo-landoj kiel Ĉinujo, Barato, Sud-Koreujo, Malajzio, Turkujo kaj Brazilo. De la komenco de la 1990-aj jaroj, ilia importado de krudmaterialoj kaj eksportado de siaj favorprezaj produktoj alportas realan profiton al la landoj de la regiono. Tio plilarĝigis iliajn eblecojn de ekonomia kresko kaj donis al ili ŝancon redukti siajn ŝuldojn danke al la kresko de siaj eksportaj enspezoj.

Tiamaniere Niĝerio, unua ekonomia potenco de la kontinento, sukcesis, en novembro 2005, grandparte reaĉeti sian ŝuldon al la kreditoroj de la Pariza Klubo (12 miliardojn da dolaroj el la 18).En 2009, Angolo fariĝis la unua afrika komerca partnero de Ĉinujo. Pekino nuligis la angolan ŝuldon, 67,38 milionoj da juanoj (= 10 milionoj da dolaroj) kaj forigis la doganimpostojn sur la importaĵoj de kvarcent sesdek ses produkto-kategorioj favore al Luando. La mapo de la ĉinaj investoj kovras tiun de la altvaloraj naturaj riĉaĵoj: Sudano, Angolo kaj Niĝerio por petrolo, Sud-Afriko por karbo kaj platino, la DRK kaj Zambio por kupro kaj kobalto.

La kreskanta pekina envolviĝo malfermas eblecojn, sed ĝi ankaŭ prezentas riskojn por la afrika disvolvado. Ĉinoj ekregis kelkajn lokajn industriojn, do samtempe akirante la eksport-kvotojn al la eŭropaj merkatoj de afrikaj produktoj, kiel teksaĵoj. Pekino pristudas la merkaton de Etiopio, kies teksaĵo-eksportaĵoj kreskis 237% en dek jaroj. Same, la kunlabor-modelo estas tiu de “pakaĵo” kombinanta rektajn investojn, subvenciatajn pruntojn (enhavantajn donacojn, minimume 35%), komercon kaj publikajn helpojn. Sen “distribua ŝlosilo” ne ĉiam eblas determini, ĉu la subvenciataj pruntoj estas inkluzivitaj en la ŝuldoj, aŭ estas parto de la helpo. Konsiderante la amplekson de tiaj pruntoj, oni povas maltrankviliĝi pri la estonta pezo de la ŝuldo de la afrikaj landoj, se, en la ĉina rigardo, la subvenciataj pruntoj ne estas konsiderataj helpo.

Dua evento: la malfermo al Afriko de la kapital-merkatoj. Pluraj landoj jam ricevis la financan takson atribuatan de la fakaj agentejoj, notinde Kongo Brazavila, Ebura Bordo, Egiptujo, Ganao, Kenjo, Mozambiko, Ugando, Ruando, Senegalo kaj Zambio. Tiu taksaĵo estis, en plej multaj kazoj, supera aŭ egala al tiu de landoj tiom industriigitaj kiom Turkujo, Brazilo aŭ Argentino. La intereso de la internaciaj investantoj por tiuj merkatoj kreskis en ĉi tiuj lastaj jaroj. Ili konsideras ilin plejparte altprofitaj interaj merkatoj. La naciaj instituciaj investistoj — ekzemple bankoj, asekurkompanioj, pensiofondusoj — kaj la lokaj privataj investantoj, estas egale aktivaj.

De 2007, landoj kiel Senegalo, Gabono kaj Ganao pruntis milionojn da dolaroj sur la kapital-merkato: 200 por la unua, 1000 por la dua, 750 por la tria. Tiu tendenco verŝajne daŭros kaj pliiĝos. Kenjo lanĉos obligacian deprunton (tio estas, emisiata de la ŝtato aŭ de instituciaj investistoj) je 25 miliardoj da dolaroj por konstruo de dua haveno, de du-mil-kilometra gasodukto kaj de ŝoseo por transporto de petrolo de Sud-sudano*. En Etiopio la baraĵo de la Renaskiĝo estis financita danke al biloj aĉetitaj de etiopianoj mem.

* Sarah McGregor, “Kenya spends $25 billion on bond-backed port for oil: freight”, Bloomberg.com, 4-a de septembro 2012.

Inter la afrikaj landoj, kiuj scipovis allogi privatajn kapitalojn per emisio de obligacioj, estas Ruando, kies centra banko emisiis sian unuan prunton en dolaro en aprilo 2013. Laŭ la Bloomberg-indico, la investantoj ricevis profit-nivelon ĉirkaŭ 9,3%, kio estas supera al la 6,6% de la merkatoj de sojlolandoj. Kiel klarigas s-ro Abubacar Fall, prezidanto de la administra konsilantaro de la FASI, “tiu financa sukceso esence venas de la bonkvalito de la strukturaj reformoj kondukataj de Ruando de pluraj jaroj, kaj ankaŭ de la diversigado de la bazoj de ĝia ekonomio”*.

* “Fonds vautours: comment l’Afrique évite le syndrome Argentine”, Financial Afrik, 7-a de aŭgusto 2014, www.financialafrik.com.
La timoj de Christine Lagarde

LAŬ LA AGENTEJO por financa taksado Fitch, la emisioj de suverenaj ŝuldoj de la subsaharaj ŝtatoj atingos verŝajne 6 miliardojn da dolaroj en 2015, post la rekordaj 6,25 miliardoj de la pasinta jaro. Kenjo, Ebura Bordo, Ganao kaj Senegalo esperas prunti ĉi-jare inter 500 milionoj kaj 1,5 miliardo da dolaroj da eŭro-obligacioj sur la kapital-merkato. Zambio venis la 7-an de aprilo, kun 1 miliardo da dolaroj, insiste monpeti la internacian kapital-merkaton.

Tiu rekresko de depruntoj povas timigi pri nova ŝuldokrizo. La IMF-Ĝenerala Direktorino s -ino Christine Lagarde esprimis sian timon al la ministroj pri financo kaj la regantoj de centraj bankoj de la subsahara Afriko en majo 2014, okaze de ilia renkontiĝo en Maputo en Mozambiko: “La registaroj devas montriĝi atentemaj kaj singardemaj, cele ne troŝarĝi sian landon per publika ŝuldo”, ŝi avertis, antaŭ ol precizigi, ke, se tio estas “plia financado”, ĝi ankaŭ estas “kroma vundebleco” (Les Echos, 30-a de majo 2014).

La risko pri troŝuldiĝo restas tamen limigita. La publikaj financoj pliboniĝis — kvin landoj de la regiono (Benino, Burkina Faso, Ebura Bordo, Gvineo-Bisaŭa kaj Togo) montras eĉ plusojn-, inflacio estas mastrita, la rezervoj de fremdaj devizoj kaj la ŝparo kreskis, la ekstera ŝuldo reduktiĝis. Tiel, laŭ s-ro Tiémoko Meyliet Koné, reganto de la Centra Banko de la Okcident-afrikaj Ŝtatoj (CBOAŜ, aŭ BCEAO en la franca), “la kresko-perspektivoj de la UEMOA [Ekonomia kaj Mona Unio Okcident-Afrika* ] estas favoraj. Ili montras, ke la ŝuldo verŝajne restos stabila en ĉiuj membro-ŝtatoj* La landoj de la UEMOA planas emisii 2 865 miliardojn da afrikaj frankoj (4,4 miliardojn da eŭroj) kiel ŝuldon en 2015. La BCEAO antaŭvidas 7,2% ekonomian kreskon en la subregiono, kontraŭ 6,6% en 2014, dum la IMF prognozas 5,8% por la tuta subsahara Afriko en 2015.

* La UEMOA konsistas el Benino, Burkina-Faso, Ebur-bordo, Gvineo-Bisaŭa, Malio, Niĝero, Senegalo kaj Togo.
* Jeune Afrique, Parizo, 6-a de marto 2015.

Por mobilizi la fondusojn necesajn por la amasaj investoj kiujn ili bezonas, aparte en agrokulturo, energiprovizo kaj infrastrukturoj, la afrikaj registaroj, la publikaj kaj privataj kompanioj pli kaj pli uzos pruntojn sur la naciaj, regionaj kaj internaciaj kapital-merkatoj. La publika investo, esenca por atingo de tauga ekonomia nivelo, havas denun sian lokon en la naciaj politikoj.

Sanou Mbaye

Uzindiko por dekstrigo

PROTESTAJ manifestacioj, partopreno en balotoj, uzado de la potenco. Tiuj tri specoj de politika agado havas komunan econ: la popolaj kategorioj de la loĝantaro estas malproksimaj de ili aŭ eĉ ekskluditaj. La 11-an de januaro, dum miloj da francoj manifestaciis sian solidarecon kun la viktimoj de la parizaj atencoj, la mobilizo de la mezaj klasoj ree kontrastis kun tiu, pli modesta, de la laborista mondo kaj de la junularo el la malfavorataj kvartaloj. Jam de jaroj la “strato“ burĝiĝas. Ankaŭ la urnoj. Ĉe ĉiu aŭ preskaŭ ĉiu elekto la partopren-kvoto malaltiĝas laŭ la nivelo de enspezo. Kaj la “nacia reprezentado“ ne havas pli bonan sorton, ĉar ĝi havas la vizaĝon de la superaj klasoj. Ĉu la politiko estas sporto de elito?

Tio jam observeblas en la kazo de la eŭropa maldekstro. La brita laborist-partio, starigita komence de la 20-a jarcento, havis la celon reprezenti la laboristojn ĉe la elektoj. En la jaro 1966, 69 elcentoj de la manlaboristoj donis al ĝi sian voĉon; tiu parto pasis al 45 elcentoj en 1987, poste al 37 elcentoj en la baloto de la 7-a de majo ĉi-jara. Laŭ ĝia politika gvidlinio, la blerismo*, oni devas prioritati la mezajn klasojn. Jen tasko farita: kun la plej burĝa elektantaro de sia historio, la laboristpartio ĵus ricevis elektan malvenkegon (vidu la artikolon de Owen Jones, art) ...

* Esprimo estiĝinta laŭ la nomo de la gvidinto, Anthony Blair [éntoni blér]. -vl

“La kreskanta malŝato, kiun la popolaj tavoloj sentas por la maldekstraj partioj, observebla en ĉiuj okcidentaj elekto-demokratioj, notas la politiksciencisto Patrick Lehingue, sendube ne estas sen rilato kun la maloftiĝo de deputitoj kiuj, devenaj el malfavorataj medioj, spertis ties ekzisto-kondiĉojn.“ Ni rigardu la nombrojn: en 1945, kvarono de la francaj deputitoj estis laboristoj aŭ dungitoj antaŭ sia elekto; hodiaŭ ili estas jam nur 2,1 elcentoj. En 1883, sepdek ok urbestroj de komunumoj de pli ol tridek mil loĝantoj devenis ankoraŭ el tiuj du sociaj kategorioj (kiuj restas en la loĝantaro la plimulto); tridek jarojn poste, ili estis jam nur ses.*

* El ducent sesdek. Patrick Lehingue, “Nous ne sommes pas représentés!“ [“Ni ne estas reprezentataj“], Savoir/ Agir, Bellecombe-en-Bauges, 2/2015.

Reprezenta, ĉu la sistemo estas tia? Pli ol la duono de la usonanoj opinias, ke la ŝtato devas alie distribui la riĉaĵon per pli forta imposto por la riĉuloj. Inter tiuj — kaj tio estas homeca — nur 17 elcentoj aliĝas al tiu deziro.* Tamen, la funkciado de la okcidentaj demokratioj garantias ke ilia malplimulta opinio ankaŭ tie venkos, sen vera debato. Klaso konscia pri siaj interesoj montriĝas des pli serena, ke la distraj kaj deturnaj temoj emfazataj de la komunikiloj, kiujn ĝi posedas, konstante ensorĉas la publikan debaton kaj kreas kontraŭecojn interne de la popolaj kategorioj de la loĝantaro.

* Kp Cf. “2016 hopefuls and wealthy are aligned on inequality”, The New York Times, 30-a de marto 2015.

Kiam tiu sistemo estas bone elprovita, tiam restas nur kunvoki tre sciajn fakulojn, kies tasko estas memorigi al ni, ke la apatio de iuj kaj la kolero de la aliaj klariĝas per la “dekstriĝo“ de niaj socioj ...

Serge HALIMI.

Ĉe la dekstruloj, io nova

Eliri el la eŭro, sed dekstre. Jen la bazo de la programo de la Alternativo por Germanujo (AfD), naciisma kaj konservativa politika partio, kies sukceso maltrankviligas.

ONI ŜULDAS al Franz Josef Strauss unu el la feraj leĝoj de la germana politiko. Kiel piliero de la “Bonna Respubliko“* , la ĉefo de la Kristan-Socia Unio (CSU), la malgranda bavara fratino de la Kristandemokrata Unio (CDU), li asertis en 1986: “Dekstre de la CSU devas ne ekzisti demokratie legitima forto.“ Tridek jarojn poste, ĉu li returniĝas en sia tombo? Por la unua fojo post 1945, la kristandemokratio vidas kreski dekstran konkurencon: la Alternative für Deutschland (Alternativo por Germanujo).

* La tiama Federacia Respubliko Germanujo, la “okcidenta Germanujo“ kun sia ĉefurbo Bonno. -vl

“Senprecedenca sukceso, resumas Alban Werner, de la Instituto pri politika scienco de Aĥeno. Neniam nova partio sukcesis en tiom mallonga tempo tiom proksimiĝi al la sojlo de 5 elcentoj“ — kiu ebligas sendi deputitojn en la Bundestag [la germana parlamento]. Lanĉita en aprilo 2013, la AfD, kvin monatojn poste, ricevis 4,7 elcentojn de la voĉoj. En 2014, la elektantoj malfermis al ĝi la pordojn de la parlamentoj en tri landoj de la orienta parto (Saksujo, Turingujo kaj Brandenburgo) kun respektive 9,7, 10,6 kaj 12,2 elcentoj de la voĉoj. Kaj en 2015, meze de februaro, ĝi eniris la parlamenton de la urbolando Hamburgo, en la okcidenta parto, per 6,1 elcentoj de la voĉoj. Intertempe, je la ĝenerala surprizo, ĝi ricevis 7 elcentojn de la voĉoj kaj sep deputitojn ĉe la eŭropaj elektoj de majo 2014.

La “alternativo“ proponata de la AfD direktiĝas antaŭ ĉio kontraŭ la helpoplanoj por Grekujo, realigataj ekde 2010 kun la konsento de la precipaj germanaj partioj, kaj kontraŭ la unueca mono. Tiel, la platformo de la partio por la parlamenta elekto de 2013 postulas “ordigitan malfondon de la eŭrozono“ kaj “reenkondukon de la naciaj monoj aŭ la kreadon de pli malgrandaj kaj pli stabilaj mongrupoj“. “La reenkonduko de la germana marko devas ne esti tabua“, asertas poste la teksto, kiu postulas ankaŭ “modifon de la eŭropaj traktatoj por ebligi al ĉiu ŝtato eliri el la eŭro. Ĉiu popolo devas povi demokratie decidi pri sia mono“. Kromaj postuloj: ke Berlino kontraŭstaru ĉian novan helpoplanon por Grekujo kaj “ke la kostoj de la politiko nomata “helpo“ ne estu pagataj per impostoj. La bankoj, la spekulfondusoj kaj la grandaj privataj investistoj estas la profitantoj de tiu politiko. Ili devas pri tio respondeci la unuaj.“

Grupigo de diversaj, eĉ kontrajŭdiraj sentmanieroj

“La kuraĝo diri la veron: la grekoj suferas, la germanoj pagas, la bankoj enkasigas.“ Tiu afiŝo, lanĉita en la plena eŭro-krizo, resumas la originojn de la AfD. Ĝia programo por la eŭropaj elektantoj, en la sekva jaro, emfazis ke la unueca mono malutilas al Eŭropo: necesas do dividi tiun monon en du: unu de la nordo kaj unu de la sudo, kaj eĉ rezigni pri ĝi.* Sed, por prezentiĝi ĉe la federaci-nivelaj elektoj, poste por la elektoj de la federaciaj landoj, la partio etendis sian kampon de interveno: sekureco, enmigrado, familio kaj eĉ eksterlanda politiko. Ĉiuj estas temoj, pri kiuj, same kiel pri Eŭropo, diversaj kaj eĉ kontraŭaj tendencoj troviĝas ene de la partio. Aŭtoro de tre pedagogia libro pri la nova partio*, Sebastian Friedrich, de la Instituto pri lingva kaj socia esplorado de Duisburgo, distingas tri ĉefajn alojn: la “popolistojn“ de la entreprenistino Frauke Petry, de Saksujo, la “konservativulojn“ de la juristo Alexander Gauland, de Brandenburgo, kaj la “novliberaluloj“ de la profesoro Bernd Lucke, de Hamburgo, kiu servas ankaŭ kiel “ponto“ inter la tri tendencoj. La partio daŭre ne havas nacian programon: ĝi devas skribi ĝin dum sia venonta kongreso, planita por decembro 2015 en Bremeno; la lasta kongreso debatis ĉefe pri gvidproblemoj.*

* Programo por la parlament-elektoj de 2013, monpolitiko, www.alternativefuer.de, kaj “Mut zu Deutschland. Für ein Europa der Vielfalt“, programo por la elektoj al la Eŭropa Parlamento de la 25-a de majo 2014.
* Sebastian Friedrich, Der Aufstieg der AfD. Neokonservative Mobilmachung in Deutschland [La supreniro de la AfD. Novkonservativa mobiliziĝo en Germanujo], Bertz + Fischer, Berlino, 2015.
* S-ro Lucke akiris la certecon fariĝi, ekde decembro 2015, la sola prezidanto de la partio.

“Traduttore traditore“, asertas itala proverbo — “ĉiu tradukisto estas perfidulo“. Ĉiuj niaj interparolantoj unuanime rifuzis kvalifiki la AfD, en la germana, rechtsekstrem (ekstremdekstra): “Tio tro pensigas pri la Nacidemokrata Partio de Germanujo (NPD) kaj pli ĝenerale pri la novnazioj. Ne, tiu partio estas simple dekstre de la CDU-CSU“, asertas Friedrich. En la Eŭropa Parlamento, ĝiaj delegitoj ekskludas aliĝon al eventuala grupo — daŭre ne starigita — de la [franca] Nacia Fronto kaj de ĝiaj aliancanoj kaj samtempe al tiu kreita de la Partio por la Sendependeco de la Unuiĝinta Reĝlando (UKIP) de s-ro Nigel Farrage. Ili preferis aliĝi al la grupo de la Eŭropaj Konservativuloj kaj Reformistoj, ĉeflanke de la britaj tories kaj la pola Rajto kaj Justeco. “Kvankam , nuancigas s-ino Petry, unu el la tri proparolantoj de la partio, ni estas malpli kritikaj ol ili pri la Eŭropa Unio kaj pri la eŭro.“

Se kredi la informojn donitajn de la direktejo de la AfD, ĝiaj dudek unu mil membroj karakteriziĝas per sia vireco (60 elcentoj) kaj sia meza aŭ supera studnivelo. Pri la politika deveno s-ino Petry donas al ni precizajn nombrojn: “Pli ol 60 elcentoj de niaj membroj estis neniam en alia partio, 10 elcentoj venas el la CDU-CSU kaj 5 elcentoj el la Liberala Partio (FDP). La resto pasis tra aliaj grupoj: Die Linke (La Maldekstro), la Piratoj kaj la Grünen (La Verduloj) — kun la sola escepto de la NPD, de kiu ni ne akceptas eksmembrojn. Kiel vi vidas, ni kunigas diversajn politikajn kulturojn.“

Same pri la elektantoj: ĝis tiam, granda nombro sindetenis aŭ voĉdonis por malgrandaj partioj. Laŭ diversaj enket-institutoj ili apartenas precipe al la mezaj klasoj, dum la NPD rekrutigas en la popolaj medioj.* Al tio s-ro Gauland kontraŭmetas sian propran elekto-sperton en Brandenburgo: “En mia distrikto mi ricevis duoble pli da voĉoj en la popolaj kvartaloj ol en la bonstataj kvartaloj.“ Se kredi la instituton Dimap, publikigitan de la Morgenpost*, dum la elektoj por la Bundestag de septembro 2013, el iomete pli ol du milionoj da voĉoj, la AfD altiris 330.000 eksmembrojn de la FDP, 23.000 de la CDU-CSU, 230.000 el la Verduloj, 150.000 el la Socialdemokrata Partio (SPD) kaj eĉ 70.000 el Die Linke.

* Sen granda sukceso: en septembro 2013, la NPD ricevis nur 1,28 elcentojn.
* “4,7 Prozent: Wo wurde die AfD eigentlich gewählt?”, Hamburger Morgen Post, 23-a de septembro 2013, www.mopo.de.

Kaj tamen, la gvidantoj de la AfD, kiujn ni renkontis, parolis malmulte pri la provizoreco, kiu rapide etendiĝas en la germana socio. Ĉar tiu ĉi pagas, malfrue kaj altpreze, la “reformojn“ impulsitajn siatempe de la socialdemokrata ĉefministro Gerhard Schröder: laŭ la lastaj statistikoj, la kvoto de malriĉeco atingas 15,5 elcentojn, do 12,5 milionojn da homoj — senlaborulojn, sed ankaŭ salajrulojn kaj pensiulojn.* Pro tio gravas la minimuma salajro enkondukita ĉi-jare. Por s-ro Gauland, la elektantojn de Die Linke altiras aliaj zorgoj: “La ekskomunistoj aprezas nian retorikon pri sekureco, sed ankaŭ la kontraŭusonan kaj porrusan politikon, kiun miaj amikoj kaj mi defendas.“

* “Allemagne: 12,5 millions de personnes sous le seuil de pauvreté, un record“, Les Echos, Parizo, 20-a de februaro 2015.

“Tiu ĉi malhomogeneco reduktas la agospacon de la AfD, pensas Sabine am Orde, kiu raportas pri la partio por la ĵurnalo Tageszeitung. Tio okazas ekzemple pri la rilatoj kun Pegida (vidu ...). En la oriento, iu kiel Frauke Petry aŭ Alexander Gauland flegas densajn rilatojn kun movado en kiu ili vidas elektajn eblecojn. Sed okcidente, iu kiel Bernd Lucke avertas kontraŭ ekscesa dekstriĝo, kiu povus kompromiti la ŝancojn de la partio.“ Ene de la CDU la afero estas pli klara: “Kiu ajn parolas kun Pegida estas tuj sankciita“, precizigas Anja Maier, ankaŭ ĵurnalistino ĉe la Tageszeitung. “Ĉe la AfD, aldonas ŝi, estas la kontraŭjudaj deglitoj, kiuj altiras tujajn reagojn, inkluzive en Facebook.“

Cenzuro kaj memcenzuro: la duopo funkcias. S-ro Gauland, kiu akceptas nin en la sidejo de la brandenburga parlamento, en Pocdamo, tuj asertis: “Ni havas nenion komunan kun la ekstremdekstro. Tiu etikedo pensigas pri la terura sperto de la 3-a Regno, kiu faris abomenindajn krimojn kaj ruinigis Germanujon. Ni ne estas kontraŭjudistoj, kio via Nacia Fronto estis ankoraŭ antaŭ ne longe.“ Tamen, ĉu la gvidanto de la dekstro de la AfD ne partoprenis en unu el la manifestacioj de Pegida, kie oni devis esti blinda por ne rimarki la ĉeeston de novnazioj? “Ne, respondas nia interparolanto, tio estas miskompreno: ni ĉeestis tie kaj diskutis kun la partoprenantoj nur por kompreni iliajn motivojn.“

La AfD rekrutigas ene de la “furiozaj mezaj klasoj“

La elektosukceso de la AfD inspiras al la germanaj politiksciencistoj la saman demandon kiel longan tempon antaŭe pri la Nacia Fronto en Francujo: ĉu temas pri voĉo de protesto aŭ pri aliĝo? Kaj oni preferas ĝenerale la unuan respondon. Por Friedrich, la partio rekrutigas en la “koleraj mezaj klasoj, kiujn radikaligis timo de la krizo, kiu ektuŝas ilin, kaj kontraŭislama demagogio de homoj kiel Thilo Sarrazin“. Fama pro sia libro Germanujo malaperas*, vendita je du milionoj da ekz-eroj, tiu eksmembro de la gvidantaro de la Bundesbank estas konsiderata unu el la spiritaj patroj de Pegida kaj partoprenas en mitingoj de la AfD — kvankam li estas daŭre membro de la SPD! La SPD konservas do en siaj vicoj provokulon, laŭ kiu Germanujo estas malaperonta pro la malalta naskokvoto en la plej edukitaj klasoj kaj pro la alfluo de islamaj migrantoj, kaj kiu disvastigas nebulan teorion pri “juda geno“.

* Thilo Sarrazin, L’Allemagne disparaît [Germanujo malaperas], Editions du Toucan, Parizo, 2013.

La laŭ Werner, “la AfD prezentiĝas kiel la sola opozicio fronte al la partioj de la “establita ordo“. Ĝi velas sur popola kolero, kiu povus rapide transformiĝi en strukturitan formon, sed ankaŭ malfortiĝi“. Estas vere, ke la juneco de la partio, la kreskanta larĝigo de ĝia politika problemaro kaj la foresto de federaci-nivela programo instigas al singardemo pri la motivoj de ĝiaj membroj.

Por superi tiam la decidan 5-elcentan sojlon ĉe la venonta elekto por la Bundestag, planita por 2017, la gvidantoj de la AfD kalkulas kun granda atuto: la reganta granda koalicio. La disfalo de la liberala partio FDP instigis s-inon Merkel alianci kun la SPD.* Per tio, ke ŝi moviĝis al la centro, ŝi liberigis politikan spacon dekstre. Oni trovas en tiu spaco centojn da miloj da civitanoj en profunda konsterno: fronte al la eŭrokrizo, al la kresko de krimo, al la amplekso de enmigrado, al la tiel nomata “islamiĝo“, al la diversiĝo de la famili-modeloj, ktp. “Oni ne hezitu iri dekstren, rompi la tabuojn kaj la “politike norman” Mallonge, ni ne faru kiel tiuj partioj de registaro, kiuj ne diras la aferojn“, rekomendas s-ro Gauland. S-ino Petry iras en la saman direkton kaj polemikas: “Mi volas lerni praktiki mian rolon de opoziciulo. Pro tio mia diferenco kun Bern Lucke: li volas certe alveni pli rapide en la registaron.“

* Inter 2009 kaj 2013, la FDP falis de 14,6 elcentoj al 4,8 elcento, kaj per tio malaperis el la Bundestag. La SPD preferis alianciĝi kun la dekstro, dum la tutaĵo de la maldekstraj kaj ekologiistaj fortoj disponas pri la plimulto de la seĝoj.

Ĉiu lando havas certe specifan politikan pejzaĝon, kiun oni ne povas redukti al la ĝeneralaj tendencoj de Eŭropo. La AfD tamen ne estas kazo izolita. Sur eŭropa nivelo la ekstremdekstraj organizaĵoj forte kreskas: en dek kvin ŝtatoj ili tuŝas aŭ superas 10 elcentojn de la voĉoj, en kvin, ili havas pli ol 20 elcentoj. Ili, male, stagnas en tiuj ŝtatoj (Britujo, Italujo kaj Germanujo), kie la partioj nomataj “eŭropskeptikaj“ havas konsiderindan evoluon.

Dominique VIDAL.

Simptomo de senposediĝo

Vidi ĝin ĉie; vidi ĝin nenie: pri komploto la diskuto tre malofte evitas unu el tiuj du simetriaj rifoj. Kiam la kvin grandaj firmaoj de Wall Street, en 2004, per premoj akiris kunvenon, longtempe sekretan, ĉe la Securities and Exchange Commission (SEC), la reguligisto de la usonaj kapitalmerkatoj, por atingi la nuligon de la “Picard-regulo“, kiu limigas al 12 la koeficienton de ĉioma enŝuldiĝo*, oni devas havi intelektan silentemon ĉe la limo de simpla obturado por ne vidi la interkonsentitan kaj kaŝitan agadon de speciale potenca kaj organizita interes-grupo. Komplotoj do ekzistas — ekzemple tiu ĉi, cetere kronita de sukceso.

* Tiu koeficiento difinas la sumon de oblo da propraj fondusoj, kiun banko povas enŝuldiĝi por financi siajn poziciojn en la merkatoj. [En la franca: coefficient de leviérisation globale des banques d’affaires, verŝajne temas pri tio, kion oni nomas en la germana “Basel-II-Koeffizient (Bazelo-2-koeficiento). -vl]

Certe tiu ne liveras sole la tutan analizon, kiun la financa krizo bezonas, kaj eble tie troviĝas la konataj malfortoj de la konspirismo, eĉ se ĝi indikas pruvitajn faktojn: ĝia unu-ide-ismo*, la sola afero kiu klarigas ĉion, la ekskluziva ideo kiu komplete raportas pri ĉio, la kaŝita kunveno kiu decidas pri ĉio. Tipa ekzemplo de konspira unu-ide-ismo: Bilderberg (aŭ la Triopo).*Bilderberg ekzistas! La triopo ankaŭ. Do, la problemo ne estiĝas ĉe la eltrovo de tiuj faktoj, sed ĉe la kaŭza statuso, kiun oni atribuas al ĝi. Tiel do pri Bilderberg aŭ la Triopo levitaj kiel solaj kaj ĉiopovaj organizantoj de la novliberala tutmondigo. Por malmunti la unuideismon de la komplotisma percepto sufiĉas instigi al eksperimento de kontraŭfakta pensado: ni imagu mondon sen Bilderberg nek Triopo; ĉu tiu hipoteza mondo estus evitinta la novliberalan tutmondiĝon? La respondo estas kompreneble ne. El tio konkludeblas ke la kaŝaj konklavoj ne estis la nepraj agantoj de la novliberalismo, eble eĉ ne la plej gravaj. Kaj tamen, tio ne estas kialo por forgesi paroli pri Bilderberg kaj la Triopo, kiuj diras nekontesteble ion pri la mondo en kiu ni vivas.

* Tio estas: la patologia koncentriĝo de la pensado al unu sola temo.
* La triflanka komisiono, fondita en 1973 por certigi la kunlaboradon inter la “atlantikaj“ landoj de Nordameriko, Eŭropo kaj Azio, kunigas personojn devenajn el la kampo de potenco (intelektulojn, politikajn kaj ekonomiajn gvidantojn). Neoficiala grupo, starigita en 1954 en la kunteksto de la malvarma milito, Bilderberg, funkcias laŭ la sama principo, sed koncentriĝas sur la usonaj-eŭropaj rilatoj.

Kelkfoje sufiĉus iomete da intelekta kompatemo por kompreni tion, kio eble povas esti vera en certaj tezoj, kiuj estas tuj fikvalifikataj sub la intertempe fifama etikedo de “konspirista“, forigi iliajn klarigajn erarojn kaj konservi, kun la risko ke oni devas reformuli ilin alie, ja tute realajn faktojn de interkonsentitaj agadoj, sed kies novliberala doktrino klopodas nei tion. Estas vere, ke en la perspektivon de la dominantoj eniras per si mem la neado de dominado (salajruloj kaj dungistoj, ekzemple, estas “liberaj kaj egalecaj kontraktantoj en la labormerkatoj“ ...), kompreneble jam pri la efikoj de eksplicita ligo, per kiu la dominantaj interesoj produktas, reproduktas kaj profundigas sian dominadon. Estas verŝajne senespera imago, ke oni povas en la komunikilaj disputoj havi interan pozicion, kiu kunigus la reguladon kontraŭ certaj ekstremaj (ĝis skandalaj) eraroj de la konspirisma pensado kaj samtempe la ideon ke la dominado, se ĝi produktiĝas ĉefe en kaj per strukturoj, estas ankaŭ afero por parto de kolektivaj agadoj diskutitaj de la dominantoj. Tia distingo estas certe tro postulata, kaj oni vidas tuj veni la dikajn komentojn kiuj farus el tio mem apologian defendon de la komplotismo kaj de la komplotistoj ...

Tamen estus jam tempo por alvoki al ia nekomplotisma pensado de la komplotoj, do alivorte: 1. koncedi, ke kelkfoje ja okazas interkonsentitaj kaj kaŝitaj umadoj — oni povus nomi ilin komplotoj, kaj 2. rifuzi fari komploton la sola klariga skemo por ĉiuj sociaj okazaĵoj, aldoni eĉ ke el ĉiuj disponeblaj skemoj tiu estas la malplej interesa, la malplej trafa, tiu al kiu oni devas metode turni sin laste ... kaj kvankam ĝi estas kelkfoje reala!

Certe oni trovas ĉion pri la konspirismo: sarkasmajn bildojn pri ĝiaj plej konataj deliroj (fakte tiuj ne mankas ...), montradon de ĝiaj fetiĉaj temoj, ĝis kleraj analizoj de ĝiaj psiĥopatologioj. Sed politikan analizon — nenian!

La potenco de la malkvalifiko-efiko, la forto per kiu ili kribras la parolantojn, la sociaj karakterizaĵoj asociitaj al tiu kribrado mem, la rezervado de la legitima parolo por iuj, kaj la plena ekskludo de la aliaj, aganta ankaŭ tie per kunmiksado, kiu inkluzivigas en la mensa aberacio kaj en la malpermeso paroli, tutan kategorion, eĉ aron da sociaj kategorioj, deirante de kelkaj izolitaj perdiĝintoj, kaj tio por fari el la politika diskuto la monopolan aferon de la “reprezentantoj“ asistataj de la fakuloj: ĉiuj ĉi meĥanismoj, akrigitaj en la francaj komunikiloj, devus tamen atentigi pri la rekte politikaj punktoj en la debato pri konspirismo — anstataŭe ĝi kaŭzas nur klukadojn aŭ ŝajnhororajn kriegojn ĉar, kiom ajn izolitaj ili estas, la konspirismaj spritaĵoj donas la plej bonan kialon por senposedigo.

Senposedigo: jen eble la vorto kiu liveras la plej bonan politikan eniron en la socian — kaj ne psiĥan — fakton de konspirismo. Ĉar anstataŭ vidi en ĝi deliron senkialan, aŭ pli ĝuste sen alian kialon ol la postrestintecon de la plebo, oni povus vidi en ĝi la efikon, certe absurdan, sed sufiĉe antaŭvideblan, de loĝantaro, kiu ne rezignas kompreni tion, kio okazas al ĝi, sed spertas ke oni sisteme rifuzas al ĝi la rimedojn: aliron al informoj, travideblon de la politikaj agendoj, profundajn publikajn debatojn (do: ion alian ol la mizerajn kaĉojn, kiujn oni servas sub tiu nomo en la komunikiloj), ktp. Tute klare, la plej grava politika evento de la du lastaj jardekoj, la referendumo pri la eŭropa konstitucia traktato de 2005, montris tion, kion politika elektantaro, tamen en eksterordinare malfavora etoso povas fari, al kiu oni donas la tempon de pripensado kaj debaton: ĝi povas akiri la plej kompleksan materialon kaj alproprigi ĝin al si por fari kleran elekton.

Ekster tiaj esceptaj kondiĉoj, ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj rimedoj por regi la historiajn fortojn, kiuj atakas ĝin, kaj antaŭ ĉio partopreni en la diskutoj kiuj decidas pri ĝia sorto, estas al ĝi rifuzataj. Nu, rimarkigas Spinozo, la deteniĝemo ne konas paŭzon: “Neniu povas forcedi sian juĝkapablon“ (Politika traktaĵo), do tiu praktikiĝas tiom kiom ĝi povas, en la kondiĉoj kiuj estas al ĝi faritaj, kaj kun la persistemo de malespero, kiam ĝi krome povas pensi nur sian malfeliĉon. La konspirismo ne estas la psiĥopatologio de kelkaj deliruloj, ĝi estas la simptomo necesa por la politika senposedigo kaj por la konfiskado de la publika debato. Do, estas la lasta stultaĵo riproĉi al la popolo ĝiajn penserarojn, kiam oni tiom metode organizis la forprenon de ĉiaj ĝiaj pens-instrumentoj kaj ĝian punrestadon ekster ĉia pensa agado. Neniu diris tion pli bone ol Spinozo: “Ne mirigas, ke la plebo havas nek veron nek juĝkapablon, ĉar la ŝtataj aferoj estas traktataj sen ĝia scio, kaj ĝi faras al si opinion nur surbaze de la malmulto, kiun oni ne povas kaŝi al ĝi. Prokrasto de juĝo estas efektive virto malofta. Do, povi ĉion trakti kaŝite antaŭ la civitanoj kaj voli ke tiel ili havu nenian juĝon, tio estas la pinto de stulteco. Se la plebo efektive povus moderigi sin, prokrasti sian juĝon pri io, kion ĝi malbone konas, kaj juĝi ĝuste laŭ la malmultaj elementoj pri kiuj ĝi disponas, tiam ĝi estus pli inda regi ol esti regata“ (Politika traktaĵo, VII, 27).

Sed eĉ pli ol la senposedigo, la konspirismo, kies elitoj ŝajnigas nesavebla malplimulto, povus esti la paradoksa signo, ke la popolo fakte akiras la plimulton, ĉar ĝi sufiĉe aŭdis la aŭtoritatojn kun respekto kaj ĉar ĝi komencas koncepti la mondon sen ili. Mankas al ĝi nur unu afero por eniri ĝin komplete kaj eltiri sin el la kaptiloj, tiu de la konspirismo, per kiu ĉia publika debato estas neeviteble tratrempita: la ekzerco, la praktiko, la kutimo ... do ĉio, kion la konfiskaj institucioj (reprezento, komunikiloj, fakuloj) rifuzas al ĝi kaj kiun ĝi tamen klopodas konkeri ĉe la marĝenoj (asocioj, popola edukado, alternativa gazetaro, publikaj kunvenoj, ktp) — ĉar la individuaj kaj kolektivaj intelektoj formiĝas per ekzercado.

La debato pri la “leĝo de 1973“, kiu devis malpermesi la monan financadon de publikaj deficitoj, devus esti tipe rigardata kiel unu el la etapoj de tiu lernado, kun sia karakteriza procezo de provoj kaj eraroj. Kompreneble, la “leĝo de 1973“, en certaj regionoj de Interreto la temo de arda aktiveco, ricevis multajn skuojn: de la filmeto kun komplotisma etoso de Paul Grignon, Money as Debt [“Mono kiel ŝuldo“], kiu montras gigantan mon-konspiron — la monon kreas la privataj bankoj — kies terminoj tamen legeblus en ia ajn manlibro pri ekonomio de la unua aŭ la lasta klaso de SES!*, ĝis la peza insistado renomi la leĝon unue “leĝo Pompidou“, sed por pli bone veni al la “leĝo Rothschild“, ĉe kiu iuj vidas nur la aludon al la ligoj inter la politika potenco kaj la alta financo*, kie aliaj pensas pri ĉiaj aliaj subkomprenoj ...

* SES: Sciencoj Ekonomiaj kaj Sociaj (france: Sciences économiques et sociales), instruado de esplorado proponata al la francaj liceanoj en la dua jaro antaŭ la abiturienta ekzameno; se tiu fako plaĉas al ili, ili povas elekti ĝin poste en la sekva jaro. [Laŭ la franca Vikipedio] -vl
* Ĉar antaŭ ol fariĝi ĉefministro, Georges Pompidou estis aferbankisto ĉe Rothschild. Oni tamen notu, ke li ĉesis esti bankisto en 1958, kiam li fariĝis direktoro de la asistantaro de Charles de Gaulle, kaj ke la menciita leĝo okazis en 1973 ...

Meze de ĉiuj ĉi skorioj, principo de politika karitato povus tamen vidi: 1-e tiun mirakleton de nefakuloj, kiuj okupiĝas pri afero evidente teĥnika, sed kies politikaj implikaĵoj destinas ĝin al kiom eble plej larĝa debato: la mono, la bankoj; 2-e la aperon, eble senorda sed fine bonfara, de demandoj pri la neceso de interezkvotoj, de financado de publikaj ŝuldoj, de eblaj formoj de mona suvereneco, de la taŭga loko de la mon-eldonistoj en demokratia socio; 3-e intensan polemikadon, en la plej bona senco de la vorto, kun produktado de kilometrojn longaj tekstoj, lanĉado de retejoj aŭ de blogoj, dokumentitaj disputoj en ĉiuj sencoj, ktp. Ĉio ĉi, jes, meze de elementa nesciado, de kelkaj konataj flankenglitoj kaj de evidente malĝustaj vojoj — el kiuj kelkaj, kiuj plej arde akuzas la leĝon de 1973, ekrimarkas ke ili persekutis fantomon ... Sed tamen, kiel kolektiva pens-ekzerco, kiu valoras en si mem multe pli ol ĉiaj ĝiaj malperfektaĵoj, kaj en kiu — sen ajna sarkasmo — oni devus vidi momenton de tiu procezo de lernado tipa por eniri en la plimulton. Ne surprizas, ke el la stumbloj de lernado la instalitaj elitoj profitas por rifuzi la lernadon mem. Oni povas ilin kompreni: temas ja precize pri la senposedigo de la senposedigantoj.

Frédéric LORDON.

Refondi la multflankismon, sepdek jarojn post la Konferenco de San-Francisko

La Unuiĝintaj Nacioj fronte al la konservativismo de la grandaj ŝtatoj

Multas la reform-projektoj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) en la momento, kiam oni celebras la 70-an datrevenon de ĝia fonda Ĉarto, adoptita en San Francisko la 26-an de junio 1945. Trans la teknikaj aspektoj (veto-rajto, rolo de la ĝenerala sekretario, ktp.), estas la rolo de la UN mem kiel ilo por pac-konstruado kaj ties humanismaj valoroj, kiuj estas la demando-kerno.

ESTIS KOŜMARO por la prezidanto Franklin Delano Roosevelt: la ideo, ke la usona parlamento eble rifuzos ratifiki la kreadon de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), kies unu el la ĉefaj inspirantoj li estis ĉe la fino de la dua mondmilito. La risko vere ekzistis, ĉar unu el liaj antaŭuloj, Woodrow Wilson, suferis pro ĝi kvaron-jarcenton antaŭe, dum li fieris pri sia aktiva rolo en la invento de la Ligo de Nacioj*. Endas diri, ke la usonaj parlamentanoj sin konsideras gardistoj de la klasika teorio, kiu proklamas, urbi et orbi, ke neniu rajtas anstataŭi la popolon por leĝojn doni: nek la internacia juro, nek iu ajn multflanka organizaĵo rajtas amendi, eĉ malpli nuligi, la suverenecon de la nacioj. La debato estis lanĉita: kiun lokon oni donu al tiu embrio de instituciigita internacia socio? Sesdek jarojn poste, la novkonservativuloj ne forgesis tion...

* La Kongreso (usona parlamento) rifuzis la traktaton de Versailles kaj la aliĝon de Usono al la Ligo de Nacioj.

El sia malfacila ŝoka nasko, la Unuiĝintaj Nacioj gardis fondan ambiguecon. Por eviti la oponon de la Parlamento, la prezidanto Roosevelt ne hezitis postuli, ke la plej potencaj, fakte la milit-venkintoj, disponu pri veto-rajto, kaj tion facile akceptis Jozef Stalin*.

* Kvankam li mortis la 12-an de aprilo 1945, malmultajn tagojn antaŭ la malfermo de la Konferenco de San Francisco, la 24-an de aprilo, Roosevelt estis skizinta la grandajn principojn de la estonta Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj, dum la konferenco de Dumbarton Oak (aŭgusto-oktobro 1944) kaj proponinta la veto-principon ĉe la pintkunveno de Jalta (februaro 1945).

Por aspekti akceptebla — lasi lokon al Eŭropo, sen forgesi Azion, kiu des pli gravis, ke la dua mondmilito estis tiam finiĝanta en Ekstrem-Oriento-, tiu veto-rajto estis etendita al tri aliaj ŝtatoj (Britujo, Francujo kaj Ĉinujo). Tiel naskiĝis la “kvinopo”, la konstantaj membroj de la sekurec-konsilio: La potenc-malegaleco tiel laŭleĝiĝis, kaj ĉiu grava multflanka decido de tiam submetiĝis al la volo de la plej potencaj ŝtatoj, kiuj povis suverene decidi, ĉu konvenas akcepti kaj apliki ĝin. Multflankismo ŝajnis mort-naskita, Duflankismo kun ĝia arbitreco estis fariĝinta malaktuala, la ideo de kolektiva sekureco instaliĝis, sed la pasinteco ne estis tute forviŝita: tra la “kvinopo”, la ludo de la potenculoj, forigita tra la pordo, revenis tra la fenestro.

La kunteksto kaj ties evoluo plimalbonigis la komencajn donitaĵojn. La malvarma milito igis la veto-uzon banala alfrontiĝa instrumento inter la granduloj. Tiel ke, en majo 2014, oni povis nombri ducent sepdek du uzojn de tiu diplomata militarmilo: okdek tri iniciate de Vaŝingtono, aparte pri Palestino, kaj cent tridek iniciate de Moskvo. Kun la malapero de Sovet-Unio en 1991, la efiko estis rimarkinda el alia vidpunkto: okdek tri% el la rezolucioj estis redaktitaj de unu aŭ pluraj okcidentaj ŝtatoj, kaj pasiveco de la du aliaj instaliĝis. Scenejo por debatoj aŭ klubo kunveniganta la aristokration de la ŝtatoj, la Securec-konsilio, malmola kerno de la UN-a multflankismo, ludas rolon tre malproksiman de la projektoj de eterna paco... Des pli ke tio, kiu estis vera en la tempo de Roosevelt ne plu validas en la nuna mondo: de kvindek unu fondo-ŝtatoj, oni pasis al cent naŭdek tri; de eŭro-usona mondo, ni evoluis al mondo, kie la Sudo tendencas nombre domini. Sen forgesi, ke la potenculoj de 1945 ne estas tiuj de 2015, kaj ke la tiamaj problemoj neniel similas al tiuj, kiuj kaŭzas malsekurecon hodiaŭ.

La ideala multflankismo des pli facile kontrastas al la reala multflankismo, ke tiu ĉi reproduktiĝas per la fluida mekaniko de la konservativa potenculo. Oni estus povinta antaŭvidi, ke la venkitoj de la pasinto finfine povos eliri el la punejo, same kiel Japanujo, dua plej grava financa kontribuanto de la UN, aŭ Germanujo, kvara tutmonda ekonomia potenculo; oni estus povinta enkonsideri Baraton kaj ties pezon de dua plej homnombra lando en la mondo, kiu aliĝis kun Brazilo kaj la du unuaj kandidatoj al la aktiva klubo de kandidatoj, klubo kiu komencas laciĝi pri siaj vanaj klopodoj. Kaj Afriko, kaj la araba mondo, ambaŭ en la centro de la nuna tutmonda konflikteco?

Fakte, ekzistas duobla blokado, aperanta klare karakteriza de nia epoko. Unuflanke, oni daŭre fidas la potencon tie, kie ĝi tamen dramece krizas: nur interkonsento de la “granduloj” ebligos solvi la problemojn al kiuj nia mondo estas alfrontita. El tio venas la emo konsideri neglekteblaj la rekte koncernatajn homojn, la alta konsidero al la uzo de forto kaj la malmulta interesiĝo al la demandoj pri socio kaj pri evoluado. Tiuj restas marĝene de la Sekurec-konsilio por esti forlasitaj inter la manoj de la Ekonomia kaj Socia Konsilio (Ecosoc) je kiu neniu kredas, tiom ĝi enprofundiĝas en senefikecon. Aliflanke, tiu fetiĉigita potenco vivas laŭ la eksmoda ritmo de la armita forto kaj de la bildo, kiun oni havis pri ĝi antaŭ ol eniri en la tutmondiĝon: la malvarma milito nutris iluzion de efikeco, kiun ĝi nun tute perdis, almenaŭ se oni konsideras la sterilan destinon de la intervenoj. Jen konata regulo: prefere batali por pluteni sian rangon, ol riski operacion de modernigo, post kiu oni riskas ĝin perdi.

Veto-rajto, diplomatia milita armilo

ONI NE MIRU, en tiuj kondiĉoj, pri rego de la senelira cirklo: ju pli la reform-projektoj de la Konsilio afiŝiĝas, des pli la “klubo” aŭdigas, anoncas, ke ĝi uzos, senecese, la vetorajton por ilin malpermesi*... Sufiĉis elpensi ĝin! De tie, ĝis koncepti la UN kiel maŝinon nekapablan reformi sin, ne estas malproksime, kaj ties fondintoj konsekvence agis tiucele. La lastaj ĵusaj sukcesintaj reformoj estis ĉefe precipe retorikaj, kiel tiuj de la sesdeka naskiĝfesto de la organizaĵo, tiom esperataj de la ĝenerala sekretario Kofi Annan (1997-2006) por fermi sian mandat-periodon. Malgraŭ la starigo de Konsilio de Homrajtoj kaj de Komisiono de pac-tenado, magraj estis la rezultoj; ja normale inter partneroj de klubo, kiuj trovas interkonsenton nur en la volo nenion ŝanĝi.

* La artikolo 109-2 de la Ĉarto planas, ke ĉiu modifo devas esti ratifikita de du trionoj de la membro-ŝtatoj, inkluzive de ĉiuj konstantaj membroj de la Sekurec-konsilio.

Kiel ofte en la plej gravaj blokadoj, paradokse estas ke ĉiu konas la vojojn al vera solvo. La grupo de la “Pliaĝuloj” (Elders) (emeritaj eksaj politikaj gvidantoj), prezidata de s-ro Annan, antaŭ nelonge sukcesis alceli la ĉefajn dispoziciojn de vera reformo*. Neniu kredas ebla simplan abolon de la vetorajto*: oni devus esence malsovaĝigi ĝin, enfermante ĝin en malpli negativan kuntekston; simile, klare afiŝita plilarĝigo de la parto rezervita al la konstantaj membroj — kiuj povus esti pli multnombraj ol la nekonstantaj — estus certe malsukcesa. Male, diras la “Pliaĝuloj”, forlasi la vetorajton kaze de krimo kontraŭ la homaro, kaj favori la naskon de intera kategorio, konsistanta el ŝtatoj plurfoje reelekteblaj ene de la konsilio, povus anonci solvon... La ideo ŝajne plaĉas, notinde en la okcidentaj diplomatejoj. Sed kiu decidos, ke oni ja estas en “situacio de krimo kontraŭ la homaro”, kiu malhelpos unu aŭ la aliajn nomi la eventon laŭ siaj propraj interesoj? Kiu, cetere, estos en la “intera listo” de la duon-konstantaj ŝtatoj, riska “dua divizio”, kiu eskapigas vin el la statuso “pasiva ŝtato” sen tamen malfermi la pordon de la klubo? Jen frustriĝoj por morgaŭ...

* http://theelders.org
* Fine de 2014, la franca ministro pri eksterlandaj aferoj Laurent Fabius donis al sia antaŭulo Hubert Védrine (1997-2002) raporton pri la enkadrigo de la vetorajto.

La projekto de la Pliaĝuloj feliĉe estas pli ambicia, tuŝante du aliajn temojn, ĝenerale malpli debatitajn, sed eble pli tiklajn. Unue, la statuso de la ĝenerala sekretario, ofte timata kaj ĉiam observata de la plej potencaj landoj. Estis tempo, kiam la soveta diplomataro tiom malfidis Dag Hammarskjöld (1953-1961) ke ĝi konsideris la eblecon meti ĉe la kapo de la Unuiĝintaj Nacioj ne unu, sed du sekretariojn... Kaj Usono ja ne hezitis puni s-ron Boutros Boutros-Ghali (1992-1996), kiun ĝi taksis tro sendependa, rifuzante al li duan mandaton; ĝi vivigis inferan vivon al s-ro Annan, pro tio, ke li rifuzis preni respondecon pri ĝiaj gravegaj eraroj en Irako en 2003. La problemo ja situas je la principo-nivelo: ĉu la UN estas asocio de ŝtatoj mastrumata de la plej potencaj el ili, aŭ institucio sufiĉe aŭtonoma por enkorpiĝi en persono kapabla diri, agi kaj reprezenti?

Se oni rigardas la Ĉarton de la Unuiĝintaj Nacioj, adoptitan en junio 1945, kaj se oni aŭskultas la fondintojn, la ĝenerala sekretario estas la ĉefo de administracio: tion volis memorigi la konservativuloj, elektante la palan kaj obeeman Ban Ki-moon en 2007. Sed klaras, ke la UN ne povos havi aŭtoritaton se ties ĉefo sin okupas nur pri kunordigi la laboron de la vitro-purigantoj de la Vitro-domo*... Ĉio dependos de la sendependo-kapablo de la rolo-tenanto. La “Pliaĝuloj” oportune proponas doni al li pli longan mandaton (sep jaroj), sed ne renovigeblan: ideala formulo por lasi liberajn manojn al ĝenerala sekretario, kiu ne plu devos zorgi pri sia reelekto. Sed ja ne certas, ke la grandaj potenculoj ne elflaros la kaptilon!

* La Vitrodomo estas la kromnomo de la sidejo de la Unuiĝintaj Nacioj en Nov-Jorko.

La alia ideo estas ligita kun la unua: doni al la sociaj agantoj eblecon aŭdigi sin. Ĝi venas de malproksime: s-ro Annan ĉiam pledis por “socia multflankismo” kaj “malferma multflankismo”. La celo estas fakte duobla: limigi la potencon de la ŝtatoj rekonante al la neŝtataj agantoj reprezento-rajton, kaj, kial ne, kundecido-rajton, eĉ se tiam metiĝas la eterna problemo pri la reprezentiveco de la neregistaraj organizoj (NRO); agnoski, ke la tutmondiĝo ne plu limigas la internacian ludon al la nuraj interŝtataj rilatoj. Temas ĉi tie pri plifortigi la “Arria-formulon” (el la nomo de la venezuela ambasadoro ĉe la UN, Diego Arria), kiu malfermis al la neŝtataj agantoj la rajton esti aŭskultataj ĉe la Sekurec-konsilio, pri temoj ilin koncernantaj.

La celo estas alporti definitivan solvon, sed ĝi enkadriĝas en multe pli larĝa filozofio, kiun ni devas nun eksplici. La Ĉarto estis ellaborita en epoko, kiam la internaciaj rilatoj povis resumiĝi je alfrontiĝo de kelkaj potencaj ŝtatoj. La mondo ŝanĝiĝis.La ĉefaj internaciaj streĉofontoj devenas nun de la grandegaj sociaj kontrastoj ekzistantaj sur la planedo. Fokusante al la politiko-milita sfero, la Sekurec-konsilio ne plu vidas la ĉefaĵon, kiu konsistas el socia putriĝo, manko de homa sekureco, malsatego, klimata malreguligo, san-sensekureco, kreskantaj malegalecoj... Trans la nombrado de la misiloj venas la tempo de la “intersociaj” rilatoj; necesas kapabli mastrumi ilin.

S-ro Annan intuiciis ĝin, same kiel jam lia antaŭulo, s-ro Boutros-Ghali, kiam li redaktis Agendon por paco proponantan aparte novan manieron kompreni la konfliktojn, kio kaŭzis lian kvazaŭ eksigon fare de la usona ministro pri eksteraj aferoj Madeleine Albright*. Malfermi sin al la sociaj agantoj estas bona afero, ekpreni la sociajn demandojn kaj scii ilin respekti estas eĉ pli bone... Kaj kion diri pri la komplikaj provoj asocii la plej grandajn entreprenojn al la UN-idealoj tra la Monda Pakto (Global Compact)**? Tiuj ĉi gajnis legitimecon, kelkfoje virton, sed la aranĝo tute ne ordigis la ĝangalon, kio estas la konkurenco inter transnaciaj kompanioj.

* Usono minacis uzi sian vetorajton por malhelpi lin kandidati por dua mandato.
* La Monda Pakto, (Global Compact en la angla), estas iniciato de la Unuiĝintaj Nacioj lanĉita en 2000 celanta instigi entreprenojn de la tuta mondo adopti socie respondecan sintenon, engaĝiĝante integri kaj apliki plurajn principojn rilatajn al la homaj rajtoj, al la internaciaj labor-normoj, kaj al lukto kontraŭ korupto.-jmc
* Vd Christian G. Caubet, “Liaisons dangereuses avec le monde des affaires”, Le Monde diplomatique, septembro 2005.

Tiaj celoj ŝajnas kolizii kun la konservativeco de la grandaj landoj: pasi de interŝtateco al intersocieco metas evidentan defion al la oligarĥia strukturo de la internacia ludo. Tia konstato instigas al pesimismo, lokante nin fronte al perfekta senelira cirklo: ĉiufoje kiam la UN devas reformi sin, la potenco-ludo mekanike retroirigas al la antaŭstato.

Tamen la skolo de liberala instituciismo prave memorigas, ke estas momento, kiam kunlabori povas aperi avantaĝa por la ŝtatoj*. Jes ja, la potenco-logiko, same kiel tiu de unuflankismo, ne plu allogas homojn. La bilanco de la novkonservativaj kampanjoj estas multekosta, kaj iom humiliga por Usono, dum en Eŭropo, kaj precipe en Francujo, iuj ankoraŭ rigardas ĝin kun miriga nostalgio.

* La liberala instituciismo estas tendenco de la usona scienco pri la internaciaj rilatoj. Ĝia plej konata reprezentanto estas Robert Keohane, kies verko celas unue montri, ke nun por la ŝtatoj estas pli avantaĝa kunlabori, ol sekvi sian solan nacian intereson. Vd. Robert Keohane, After Hegemony, Princeton University Press, 2005 (1-a eld.: 1984).

Oni tial povas imagi la kondiĉojn, kiujn oni devus kunmeti por eltiri la UN el ties letargio, por tuj kompreni ke ne estas pura utopio. Tri elementoj devas esti konsiderataj. Unue, retaksado de la kosto de la unuflanka agado: la tutmondiĝo senhelpe kondukas tien kaj la eksterlanda politiko de la prezidanto Barack Obama, stampita de serĉado de diplomatiaj solvoj, ekzemple kun Irano, subkomprenigas, ke la usona hegemonio komencas eltiri el ĝi konsekvencojn. Poste, restarigo de minimuna fido inter la “granduloj”: la konjunkturo ne estas favora, kaj la tempo kiam tiu fido estis pli forta, aparte sub la prezidanteco de s-ro William Clinton (1993-2001) estis fuŝita per tre malbonaj eksterlandaj politikoj, ve. Fine, reklopodado de la mezaj kaj etaj landoj por multflankismo, kiun ili iam ŝategis kaj kiu seniluziigis ilin: tiu reaktivado de la partnerecoj implicas forlason de kelkaj praktikoj ekscese oligarĥiaj, kiel la “G8” (refariĝinta G7) kaj la nenombreblaj kontakt-grupoj formitaj okaze de ĉiu nova konflikto*.

* Vd Anne-Cécile Robert, “Kiu volas sufoki la UN?”, Le Monde diplomatique en esperanto, februaro 2012.
Veti je regulo aŭ je solidareco

ONI VERŜAJNE devos reveni al la originoj, refondi multflankismon malhelpitan jam je sia naskiĝo. Tiu bela inventaĵo, kiu tuj estigis timon, aparte de la plej potencaj uloj, baziĝas sur du penso-skoloj. Plejmulte, ĝi estas ligita al la wilsona liberalismo, metante kiel postulaton, ke nur reguloj kaj normoj kompareblaj al tiuj, kiuj organizas la civilan pacon, povas konstrui internacian pacon: sperto montras, ke tiu institucia aliro ne plu sufiĉas. La dua fonto estas ofte forgesita, kvankam oni ĝin ŝuldas al la franca penso: la durkheima* solidarismo eksplicita sur la internacia kampo de Léon Bourgeois, Albert Thomas aŭ Aristide Briand, diference ekiris de la ideo, ke nur socia solidareco internacia povas konstrui la modernan pacon. Sufiĉis pensi pri ĝi; nun taŭgas repensi pri ĝi.

* El la sociologo Emile Durkheim (1858-1917), laŭ multaj la “patro” de moderna sociscienco,-jmc.

Bertrand BADIE

Neatendita konservativa venko ŝanĝis la politikan scenon

Ĉu la Laborista Partio supervivos?

La Konservativa Partio ne gajnis la britan elektadon. La Laborista Partio malgajnis ĝin, precipe en Skotlando kiu iras laŭ sia propra politika vojo al naciisma socialdemokratio.

Estis katastrofa malvenko por la Laborista Partio, kaj preskaŭ neniu antaŭvidis ĝin. Dum la tuta elektokampanjo, la opinisondoj obstine rifuzis moviĝi, sugestante ke la Konservativa kaj Laborista partioj estis flanko ĉe flanko. En la tago de la voĉdonado, la 7a de majo, la opinisondoj eĉ sugestis moviĝon favore al la Laborista Partio. Politikaj komentistoj kaj ekspertoj samopiniis, ke Ed Miliband, la gvidanto de tiu partio, enoficiĝos kiel la ĉefministro, ne kun plimulto de sampartianoj, sed de registaro kun sampartia malplimulto apogata de la sendependisma Skota Nacia Partio (SNP).

Opinisondoj frapante eraris jam antaŭe — fifame, ili prognozis la venkon de la Laborista Partio en 1992 (la Konservativuloj venkis) — kaj poste ilia metodaro estis radikale reviziita. Sed je la 10a horo p.t.m., kiam la voĉdonado ĉesis, la postbalotaj sondoj deklaris rezulton kiun preskaŭ neniu antaŭvidis — decida avantaĝo por la Konservativuloj. Ĉe subtenantoj de la Laborista Partio, nekredemo koliziis kun hororo, malagrabla sento kiu ankoraŭ ne forvaporiĝis. Sed malgraŭ tio, dum la rezultoj estis daŭre anoncataj, ili volis ke la postbalotaj sondoj estu ĝustaj: ĉar, kontraŭe al la prognozoj, la Konservativuloj finiĝis kun sia unua parlamenta plimulto en 23 jaroj, kvankam per la mallarĝa marĝeno de 12 deputitoj.

Kiel la Laborista Partio povis trafi en tian embarason? Britaj laboristoj suferis la plej longan falon de siaj vivkondiĉoj de post la viktoriana epoko, unu el la plej malbonajn el la EU-landoj; la plej multampleksajn tranĉojn de publikaj servoj kaj sociala asekuro en generacioj; kaj la plej malfortan ekonomian revigliĝon en cent jaroj. Ne estis spektakla impeto al la Konservativa Partio, la plej granda partnero en la antaŭa koalicio starigita kun la supoze centristaj Liberalaj Demokratoj post la elektado de 2010. La Konservativuloj tamen pliigis sian parton de la voĉdonoj — sukceso ne atingita de ajna reganta partio ekde 1955 — kaj gajnis iom pli ol 600 000 pliajn voĉdonojn, kio tamen donis al ili malpli ol 37% de la entuta voĉdonaro (kompare kun 36,1% en 2010).

En 2010, la germana kanceliero Angela Merkel gaje diris al la gvidanto de la Konservativa Partio David Cameron ke, en koalicio, “la malgranda partio ĉiam frakasiĝas!” Kaj tiel montriĝis. Antaŭ 2010, la Liberalaj Demokratoj ofte proponis sin kiel pli progreseman alternativon al la Konservativuloj kaj gajnis al si la subtenon de maldekstrulaj voĉdonantoj malkontentaj pri la Novlaborista Partio de Tony Blair kiuj poste konsterniĝis kiam la Liberalaj Demokratoj eniris la koalicion. En 2010, la Liberalaj Demokratoj gajnis 57 deputitojn per 22% de la voĉdonaro; sed en 2015 ili estis preskaŭ ekstermitaj, kun voĉdona procentaĵo de nur 7,9% kaj mizeraj ok deputitoj, nombro kiu povus kunpremiĝi en londonan taksion. Iliaj perdoj, paradokse, ofte favoris siajn iamajn Konservativajn alianculojn en elektodistriktoj kie la Laborista Partio kutime nur havis malmultajn deputitojn.

Ne tiom temis pri venko Konservativa, sed pli pri malvenko Laborista. La socialdemokratio, en krizo tra la tuta Eŭropo, diseriĝas fronte al ĉiam pli memfidaj popolisma maldekstrularo kaj ksenofobia dekstrularo. Ne estas malsame en Britio. La potencialan voĉdonaron de la Laborista Partio kaptis la socialdemokrataj naciistoj de la Skota Nacia Partio, la dekstrismaj popolistoj de la Partio por la Sendependeco de Britio (UKIP)* kaj la kontraŭelspezreduktaj Verduloj.

* Vidu Owen Jones, ‘La surprizaj politikoj de Ukip’, Le Monde Diplomatique, januaro 2015 http://eo.mondediplo.com/article218...

El Skotlando venis la unuaj Laboristaj gvidantoj, kaj dum jardekoj ĝi estis bastiono de la partio. En 2010, el la 59 skotaj deputitoj, 41 estis Laboristaj; la Skota Nacia Partio havis nur ses. La elektado en 2015 preskaŭ estis politika revolucio. La Laborista Partio perdis ĉiujn siajn skotajn elektodistriktojn krom unu; la SNP gajnis 56 — kaj 50% de la skota voĉdonaro. Kiel tia senprecendenca venko eblis fare de partio kiu aŭdace poziciigis sin maldekstre de la Laboristoj? La politika triumfo de la SNP parte estas la rezulto de taĉerismo: Skotoj konstante voĉdonis kontrau la Konservativuloj en la 1980-aj jaroj, epoko dum kiu ili suferis kelkajn el la plej malbonaj sekvaĵoj de novliberalismo. La posta epoko de la Novlaborista Partio nutris seniluziiĝon, kio ebligis al la SNP — almenaŭ retorike — kapti parton de la progresema politika spaco vakigita de la Laborista Partio. Laboristpartiaj deputitoj ofte neglektis la interesojn de siaj elektodistriktoj, kredante ke iliaj grandegaj parlamentaj plimultoj faris ilin nevenkeblaj.

La amareco de eks-amantoj

Sed la referendumo pri sendependeco por Skotlando en septembro 2014 estigis tion, kio nun ŝajnas esti decida moviĝo senprecedenca favore al la SNP*. Kvankam plimulto de skotoj voĉdonis kontraŭ sendependeco, 45% voĉdone subtenis secesion, marĝeno multe pli mallarĝa ol antaŭvidite, kaj la rezulto estis atingita nur pro ĉantaĝoj kaj blufoj fare de grandaj ĵurnaloj kaj komercaj entreprenoj. La Laborista Partio sekvis strategion kiu montriĝis esti katastrofa: alianco kun la malestimataj skotaj Konservativuloj en unuiĝinta fronto kontraŭ sendependeco, prefere ol starigi sian propran apartan kontraŭ-Konservativan kampanjon. Tio kolerigis multajn skotojn kiuj kutime voĉdonis por la Laborista Partio: ili nomis sian malnovan partion la “Ruĝaj Konservativuloj” kaj ilin karakterizas la fanatikeco de konvertitoj kaj la amareco de eks-amantoj.

* Vidu Keith Dixon, ‘Skotlando decidas’, Le Monde Diplomatique, septembro 2014 http://eo.mondediplo.com/article213...

Kiam ili perdis sian skotan citadelon, la Laboristoj malfermis la vojon al fatala problemo: la instigo de naciismo kaj indigno en Anglio. La sola espero por la partio estis formi koalician registaron kun la SNP: sekve tio fariĝis la ĉefa ataklinio de la Konservativuloj kaj iliaj alianculoj en la ĉefaj amaskomunikiloj. Sur unu Konservativa afiŝo, miniatura Ed Miliband (la gvidanto de la Laborista Partio) sidis en la poŝo de Alex Salmond, la gvidanto de la SNP je la tempo de la referendumo. “Voĉdonu por Miliband, ricevu Salmond” estis la slogano sugestanta ke, se la Laborista Partio fariĝus la plej granda partio en la parlamento, Britio devus dependi de la arbitro de skotaj separatistoj. The Sun — klaĉgazeto posedata de Rupert Murdoch kaj malkaŝa parolilo por la propaganda ofensivo de la Konservativuloj — portretis Nicola Sturgeon, la nova gvidanto de la SNP, kiel la kantistinon Miley Cyrus, en tartana minijupo, pendanta de malkonstrua globo kun moka etikedo. Ĝi estis malkaŝe seksisma kaj emfazis ke la brita dekstrularo estis kontenta instigi al kontraŭskota indigno kaj stimuli la diseriĝon de la Unuiĝinta Regno por teni sian potencon. Ĉi tiu “tartana paniko” sendube estis decida en la disfalo de la subteno por la Laborista Partio.

Sed la Laboristoj havis alian fatalan problemon nesupereblan. La tutmonda financa krizo okazis dum la mandato de ilia partio, kaj ĝia nekapablo reguligi la bankojn (ĉar ĝi estis katenita de la novliberalisma dogmo) kontribuis al la severeco de la ekonomia disfalo. Samtempe, la Konservativuloj postulis eĉ pli da malreguligo — sed la gazetaro ŝajne forgesis tion. Eĉ pli malbone, sekve de la malvenko de la Laborista Partio en 2010, dum la demoralizita partio okupiĝis pri siaj internaj problemoj, la Konservativuloj reverkis la historion: laŭ la nova versio, la krizon efektive kaŭzis la troa elspezado de la Laboristoj. La Konservativuloj subtenis ĉiun pundon de tiu elspezado ĝis 2008, sed ankaŭ ĉi tiu estis forviŝita el la historio. “Ni forbalaas la malordon postlasitan de la Laboristoj” ripetis la Konservativuloj kaj ilia alianculoj ĝis tio fariĝis kliŝaĵo. “Kial konfidi la ŝlosilojn de la aŭto al la aŭtisto kiu kaŭzis la akcidenton?” Paradokse, estis lasite al disaj kritikantoj de la Novlaborista Partio (interalie, la nuna verkanto) defendi la bilancon de ĝiaj atingoj pri elspezado kontraŭ la propraj apologiistoj de tiu partio. Tial, la ekonomia kredindeco de la Laboristoj ĉe la publiko estis disŝirita, eĉ kiam la ekonomio stagnis pro la programo de rigoraj elspezreduktoj fare de la reganta koalicio.

Forlasitas la “kunpremita mezo”

La Laboristoj ne proponis koheran alternativon; la Konservativuloj male ĉiam havis klaran mesaĝon, konstante ripetatan: pri la ekonomio, pri sociala asekuro, pri impostoj. Miliband ofte sin turnis al la lingvaĵo de scienculoj sen popola resonanco, kiel parolado en 2011 kiu dividis komercajn entreprenojn en “predantojn kaj produktantojn”. Konceptoj estis adoptitaj kaj tuj poste forlasitaj: “kunpremata mezo” de trostreĉataj britoj mezklasanaj; la “brita promeso” — la garantio ke la sekvonta generacio pli prosperos ol la antaŭa; “One Nation Labour” (la Laborista Partio de Unu Nacio) inspirita de koncepto de la Konservativulo Benjamin Disraeli (1804-1881); kaj la “vivkosta krizo” — la delonga malkresko de vivniveloj.

Politikoj kun malmultaj kohereco aŭ radikalismo estis proponitaj unu post alia: promeso pliigi la minimuman salajron ĝis 2020 al nivelo al kiu ĉiuokaze inflacio ĝin portus; portempa prezhaltigo al energiofakturoj kaj sindevontigo instigi al konkurenco en la energiomerkatoj; refiksi la plej altan enspezimposton je 50%, kiel en Japanio; kaj la “mansion tax” (imposto sur domegoj) sur nemoveblaĵoj kun valoro de pli ol du milionoj da pundoj (proksimume 2,7 milionoj da eŭroj), kopiita el la manifesto de la Liberalaj Demokratoj. La Laboristoj promesis ke Britio havos la plej malaltan imposton sur komercaj entreprenoj el la G7-landoj kaj, unuafoje, ke ili reduktos la ŝtatan elspezadon en ĉiu jaro de sia kvinjara mandato. Pri enmigrado, la partio moviĝis dekstren, riproĉante la registaron de Tony Blair pro tio, ke ĝi enlasis tro da orienteŭropanoj, kaj promesis striktajn rimedojn.

Fatalaj por la Laborista Partio estis la perdo de Skotlando, la stimulo de kontraŭ-SNPa indigno en Anglio, la neglekto rebati akuzojn ke la kraŝon kauzis troa elspezado fare de la Novlaborista Partio, kaj la manko de kohera alternativo. En Skotlando, la socialdemokrata civita naciismo de la SNP profitis de la seniluziiĝo pri la Laboristoj, dum en norda Anglio la sama fenomeno favoris UKIP-on en multaj urboj kiuj tradicie subtenis la Laboristojn. Kvar milionoj da voĉdonantoj, plejparte el la laborista klaso, voĉdonis por UKIP kaj, kvankam ĝi gajnis nur unu deputiton pro la brita elektosistemo, tio ebligis al la Konservativuloj gajni elektrodistriktojn kiujn la Laboristoj supozis esti sekuraj.

Kia espero restas por la Laborista Partio? En la elektado de la nova gvidanto, mankas maldekstrema kandidato. Dekstrulaj elementoj ene de la partio, kaj ankaŭ la Konservativuloj kaj multaj el la ĉefaj amaskomunikiloj, disvastigas diskurson ke la Laboristoj estis venkitaj ĉar ili estis tro maldekstrismaj kaj kontraŭkomercismaj. Ĉiu kandidato por la gvidanteco promesas forlasi “kontraŭkomercismajn” aŭ “kontraŭaspirismajn” politikojn. Neniu strategio estas proponata por revarbi tiujn, kiuj fuĝis al la SNP, la Verduloj aŭ UKIP. Ene de Unite, la plej granda subtenanto de la Laborista Partio ĉe la laborsindikatoj, ĉiam pli multe da membroj postulas eksfiliiĝon de la partio, kaj demandoj leviĝas pri tio, ĉu la historia ligo inter la laborista movado kaj la Laborista Partio povas supervivi?

Ĉu povus aperi popolisma maldekstrularo subtenata de la laborsindikatoj laŭ la modelo de Syriza en Grekio kaj Podemos en Hispanio, esperante defii la popolisman dekstrularon? La Laborista Partio estas en krizo, la plej granda krizo de post 1918 laŭ Jon Cruddas, la arkitekto de ĝia manifesto. La desktrularo triumfis ne pro la sukceso de la Konservativuloj, sed pro la malsukceso de la Laboristoj. Tragedio neevitebla.

Owen JONES

Tiu artikolo publikiĝis en la angla eldono de Le Monde diplomatique, junio 2015.

La ukraina krizo, decida testo

Per tio, ke la okcidentaj gvidantoj neglektis la grandegan oferon de la rusoj dum la dua mondmilito, ili bojkotis la ceremoniojn de la 70-a datreveno de la Liberigo de Moskvo, pretekstante la ukrainan krizon. Por solvi tiun konflikton, s-ro Jean-Pierre Chevènement renkontis la prezidanton Vladimir Putin la 5-an de majo 2014, laŭ peto de la franca prezidanto. Li priskribas ĉi tie la vojon, kiu kondukis al la malfido al Ruslando, kaj skizas la rimedojn por forlasi ĝin.

LA MALFONDO de la Sovetunio, decidita fine de 1991 de Boris Jelcin, prezidanto de Ruslando, kaj de liaj ukraina kaj bjelorusa kolegoj, okazis pace, ĉar ĝia prezidanto, Miĥaelo Gorbaĉovo ne volis kontraŭstari ĝin. Sed ĝi estis plena de eblaj konfliktoj: en tiu multnacia spaco dudek kvin milionoj da rusoj estis lasitaj ekster la limoj de Ruslando (kiu havis 147 milionojn da loĝantoj ĉe la lasta popolnombrado de 1989, kontraŭ 286 por la eksa USSR), kiu mem krome konsistas el tre diversaj entoj. Cetere, la kaprica traktato pri la limoj multigis la streĉitecojn inter la postaj ŝtatoj kaj malplimultoj (Alta Karabaĥo, Transdnistrio, Sud-Osetio, Abĥazio, Adjario, ktp). Multaj el tiuj multetnaj ŝtatoj neniam antaŭe ekzistis. Tio estis speciale la kazo de Ukrainujo, kiu estis sendependa nur dum tri jaroj da sia historio, de 1917 ĝis 1920, pro la kolapso de la carismaj armeoj.

Ukrainujo, tia kia ĝi naskiĝis la 25-an de decembro 1991, estas diverse kunmetita ŝtato. La okcidentaj regionoj estis parto de Pollando inter la du mondmilitoj. la orientaj regionoj estas loĝataj de ortodoksaj rusparolantoj. La bordoj de la Nigra Maro estis iam otomanaj. Krimeo neniam estis ukraina antaŭ senkonsulta decido aligi ĝin fare de Nikito Ĥruŝĉovo en 1954. La tradicio de la ŝtato estas ĵusa kaj mallonga: malpli ol kvarona jarcento. La privatigoj de la 1990-aj jaroj aperigis klason de oligarĥoj, kiuj dominas la ŝtaton pli ol la ŝtato dominas ilin. La ekonomia situacio estas tre malboniĝinta: la enŝuldiĝo konsiderinda. La estonteco de Ukrainujo — aliĝo al la Nord-Atlantika Traktat-Organizaĵo (NATO) aŭ neŭtraleco — estas do nedisigebla de la reformado de la fortrilatoj en eŭropa kaj monda skalo. En 1998, Zbigniew Brzezinski skribis jam, ke la sola rimedo malebligi Ruslandon refariĝi granda potenclando estus forigi Ukrainujon el ĝia influo.*

* Zbigniew Brzezinski, Le Grand Echiquier, Fayard-Pluriel, Parizo, 1997.

Memorigi la faktojn estas grava por ĉiu, kiu volas kompreni. La aktuala ukraina krizo estis antaŭvidebla ekde la “oranĝa revolucio“ (2004) kaj la unua provo aligi ĝin al la NATO (2008). Tiu ĉi krizo estis evitebla, almenaŭ se la Eŭropa Unio, en la momento de starigo de la “orienta partnereco“ (2009) estus metinta la intertraktadon de asociiga traktato kun Ukrainujo en kadron por harmoniigi ĝin kun la celo de strategia partnereco inter la Eŭropa Unio kaj Ruslando de 2003: krei spacon de libera cirkulado “de Lisbono ĝis Vladivostoko“.

Por tio estus kompreneble necesa konsideri la interplektiĝon de la ukraina kaj rusa ekonomioj.* Tiel la Unio estus evitinta lasi sin uzi de la adeptoj de etendo de la NATO ĉiam pli orienten. Anstataŭ tio, Bruselo metis Ukrainujon antaŭ la malebla dilemo elekti inter Eŭropo kaj Ruslando. La ukraina prezidanto, s-ro Viktor Janukoviĉ, hezitis: la rusa propono estis, finance, nete pli substanca ol la eŭropa propono. Li petis la prokraston de la subskribo de la traktato pri asociigo decidita en Vilno la 29-an de novembro 2013.

* Vd Julien Vercueil, “Aux racines économiques du conflit ukrainien“, Le Monde diplomatique, julio 2014.

Mi ne scias, ĉu la kompetenta eŭropa komisaro, s-ro Stefan Füle, prenis siajn direktivojn ĉe s-ro Manuel Barroso, la tiama prezidanto de la Eŭropa Komisiono, kaj ĉu la Eŭropa Konsilio iam ajn diskutis pri demando, kiu ĝerme portis en si la plej grandan geopolitikan krizon en Eŭropo post tiu de la eŭropaj raketoj (1982-1987).* La prezidanto Putin deklaris, ke la eŭropaj instancoj (s-roj Barroso kaj Herman Van Rompuy) kaj en Bruselo mem, en januaro 2014, rifuzis ĉian eblecon diskuti pri la enhavo de la asocia traktato kun Kievo, pretekste de la suvereneco de Ukrainujo.

* Post la instalo de atomraketoj de mezlonga atingo, SS20, en la USSR kaj en centra Eŭropo ekde 1977, la NATO projektis instali ekvivalentajn raketojn (Pershing II kaj krozraketojn) en Okcidenteŭropo. La intertraktadoj pro manifestacioj ne sukcesis kaj la “eŭropraketoj“ estis instalitaj ekde 1983. Tiuj instalaĵoj estis malmuntitaj post la subskribo de Ronald Reagan kaj Miĥaelo Gorbaĉovo de la Traktato pri la atomarmiloj je meza atingo, fine de 1987.

La prokrasto de la subskribo de la traktato fare de la prezidanto Janukoviĉ estis la signalo de la manifestacioj nomataj “poreŭropaj“ de Majdano, kiuj kondukis, la 22-an de februaro 2014, al lia elpelo. Ke la Eŭropa Unio revigas konsiderindan parton de la ukraina opinio, tio estas komprenebla. Tamen oni devas demandi sin, ĉu la Eŭropa Komisiono havis la mandaton etendi la eŭropajn normojn al la ekstero de la Unio. La manifestacioj de Majdano estis surloke helpataj de multaj vizitoj de eŭropaj, sed precipe usonaj respondeculoj, ofte eminentaj*, dum neregistaraj organizaĵoj kaj komunikiloj lanĉis veran inform-militon. Ĉu tiu eksplicita subteno al la manifestacioj, kies ordoservo estis esence en la manoj de la ekstremdekstro — Praviy Sektor kaj Svoboda — ne povis konfuzi inter tio, kio koncernis la Eŭropan Union kaj la iniciatoj de la NATO, se ne tiuj de Vaŝingtono kaj de ties servoj? La “eksporto de la demokratio“ povas vesti sin diverse.

* Ekz-e s-ino Victoria Nuland, usona vica ŝtatsekretario pri Eŭropo kaj Eŭropazio, la usona senatoro John McCain aŭ la germana ministro pri eksteraj aferoj Guido Westerwelle.

La neapliko de la interkonsento de la 21-a de februaro 2014, kiu planis prezidant-elekton fine de la jaro kaj kontraŭkonstitucian eksigon, sekvatage, de prezidanto kiu havis certe siajn mankojn, sed kiu estis tamen ja elektita, konsidereblas kiel “revolucio“ aŭ kiel ŝtatrenverso. Tiu ĉi lasta interpreto regis en Moskvo. Kvankam Krimeo estis rusa antaŭ 1954, ne estas kontestebla ke la decido organizi ĝian aliĝon al Ruslando, eĉ per referendumo, estis misproporcia. Ĝi kontraŭas al la principo konstante asertata de Ruslando pri la respekto de la teritoria integreco de la ŝtatoj, ĉefe kiam tiu principo estis rompita de la fortranĉo de Kosovo disde Jugoslavujo. S-ro Putin, en Krimeo, levis la strategiajn interesojn de Ruslando en la Nigra Maro super ĉiajn aliajn konsiderojn, sendube ĉar li timis, ke la nova ukraina registaro ne respektos la traktaton, kiu luis Sebastopolon al Ruslando ... ĝis 2042!

Tiu ĉi krizo estis do hazarda deglito. La anekso de Krimeo ne estis programita: s-ro Putin faris fine de februaro la solenan fermon de la Olimpiaj Ludoj de Soĉio, kiu volis prezentiĝi kiel vitrino de la rusa sukceso. Li superreagis al evento, kiun ankaŭ la Eŭropa Unio ne estis programinta, kvankam ĝi estis helpinta ĝin per malprudento. Estas klara, ke ĝi estis superŝutita de fremdaj iniciatoj, eĉ se ili enhavis gravajn punktojn. La demando, kiu leviĝas hodiaŭ, estas, ĉu la eŭropanoj povos ree regi la situacion.

S-ro Putin certe ne antaŭvidis, ke Usono uzos la anekson de Krimeo por trudi sankciojn unue limigitajn (julio 2014), poste multe pli severajn (septembro). Komence de majo 2014 li deklaris sin preta ĉirkaŭbari la konflikton. Ili instigis la ruslingvajn regionojn trovi solvon al siaj problemoj interne de Ukrainujo. La 10-an de majo, s-ro François Hollande kaj s-ino Angela Merkel elvokis, en Berlino, malcentraligon de Ukrainujo enskribitan en ĝia konstitucio. La 25-an de majo la prezidanto Petro Poroŝenko estis elektita kaj tuj agnoskita de Moskvo. La “grupo de Normandio“ (Ukrainujo — Ruslando — Germanujo — Francujo) skiziĝis la 6-an de junio. La krizo ŝajnis esti pace solvebla.

Sed ĉio elglitis en la somero: la instancoj de Kievo lanĉis kontraŭ la “memproklamitaj respublikoj“ “kontraŭteroristan operacion“, kiu igis la loĝantaron de Donbaso kontraŭstari ĝin. La afero subite ĉesis pro la malsukceso de la ukraina armeo, malgraŭ la subteno de “volontulaj batalionoj“ por-Majdan-aj. La interkonsentoj de Minsko-1, subskribitaj la 5-an de septembro, proklamis batalhalton. Ses tagojn poste, la 11-an de septembro, severaj sankcioj komencis realiĝi de Usono kaj la Eŭropa Unio, oficiale por garantii la aplikadon de la batalhalto. Tra la bankoj, paralizitaj de la usonaj sankcioj, la komerco inter la Eŭropa Unio kaj Ruslando pli kaj pli malkreskis kaj kvazaŭ paraliziĝis. Ruslando dekretis kontraŭsankciojn en la nutraĵa kampo kaj turnis sin al la “sojlolandoj“, precipe al Ĉinujo, por diversigi sian eksteran komercon kaj siajn industriajn kunlaboradojn malfavore al la okcidenta Eŭropo.

Samtempe la prezoj de la nafto kolapsis. La valoro de la rublo, fine de 2014, falis de 35 al 70 rubloj por unu dolaro. Pro manko de kontrolado la batalhalto enŝlimiĝis. Kievo lanĉis duan militan ofensivon, kiu fiaskis kiel la unua. Danke al la iniciatoj de la ŝtatestroj, kunigitaj de s-ro Hollande en la formo de la Normandia grupo kaj kun enpreno de la Organizaĵo por sekureco kaj kunlaborado en Eŭropo (OSCE laŭ la franca), novaj interkonsentoj, nomataj “Minsko-2“, estis subskribitaj la 12-an de februaro 2015.*

* Vd Igor Delanoë, “Ukrainujo inter milito kaj paco“, Le Monde diplomatique, marto 2015.

La kaptilo fermiĝas: la okcidentaj sankcioj estas, principe, faritaj por esti ĉesigitaj. Nu, dum la milita flanko de la interkonsentoj de Minsko-2 pli aŭ malpli aplikiĝas, la politika flanko paneas. Ĝi sekvas klare difinitajn etapon: voĉdono de elekto-leĝo fare de la Rada (la ukraina parlamento), lokaj elektoj en Donbaso, reformo de la konstitucio, leĝo de malcentraligo, novaj elektoj, kaj fine restarigo de la kieva kontrolo de sia landlimo kun Ruslando. Sed, la 17-an de marto ĉi-jara, la Rada decidis tekston, kiu konfuzas tiujn etapojn per tio, ke ĝi starigas la “retiriĝon de la armitaj grupoj“ kiel antaŭkondiĉon. La blokado de la politika flanko de la minskaj interkonsentoj fare de la kieva registaro direktas en la realo la ukrainan konflikton al “konflikto blokita“. La ĉesigo de la sankcioj estas tiel ostaĝita de vera diabla cirklo: principe ili ĉesigeblas nur unuanime. En la realo aplikiĝas la “leĝo de interkonsento“: jam s-ino Merkel anoncis, la 28-an de aprilo 2015, ke la eŭropaj sankcioj estos fine de junio verŝajne daŭrigotaj.

Fakte ni ĉeestas militon, kiu ne diras sian nomon. La silenta debato inter tiuj, kiuj deziras — ĝenerale mallaŭte — konservi la partnerecon inter la Eŭropa Unio kaj Ruslando tia, kia ĝi estis konceptita komence de la 2000-aj jaroj kaj la adeptoj de politiko por ĉirkaŭbari kaj eĉ reŝovi Ruslandon, do fakte de nova malvarma milito, estas la efiko de kontraŭaj voloj inter Vaŝingtono kaj Moskvo. Surloke okazas anstataŭa milito. En ĝi batalas unuflanke la ukraina armeo kaj la “volontulaj batalionoj“ subtenataj de Usono kaj de ties aliancanoj, kaj aliflanke la milicoj nomataj “separistaj“, kiuj trovas sian apogon unue el la ruslingva loĝantaro de la oriento kaj, kompreneble, en rusa helpo vestita per la koloroj de humanitara helpo. La daŭrigo de tiu konflikto povas konduki al tio, ke Ukrainujo fariĝos por longa tempo disputaĵo inter la Eŭropa Unio kaj Ruslando. Pere de vera ideologia krucmilito kun grandega disvastigo, Vaŝingtono provas samtempe izoli Ruslandon kaj firmigi sian regadon super la cetera Eŭropo. La heroldoj de nova malvarma milito priskribas Ruslandon kiel diktatorecon fundamente malamika al la universalaj valoroj kaj kiu aspiras restarigi la USSR. Por tiuj, kiuj konas la hodiaŭan Ruslandon, tiu priskribo estas ekscesa kaj eĉ karikatura. La populareco de s-ro Putin devenas samtempe el la revigligo de la ekonomio, kiun li sciis okazigi en lando, kiu perdis la duonon de sia malneta enlanda produkto en la 1990-aj jaroj kaj al la ĉesigo de la disfalo de la ŝtato. Lia projekto ne estas imperia, sed nacia. Ĝi estas projekto por modernigi Ruslandon, kaj kompreneble tiu, kiel ĉiu ŝtato, havas normalajn interesojn de sekureco.

Oni povas kompreneble provi revigligi malnovajn timojn: iuj pensas ke Pireo estas viro* kaj ke s-ro Putin estas lando. Ruslando estas fakte en plena transformiĝo. Ĝia socio estas stampita de la kresko de multaj mezaj tavoloj kiuj ofte kontestis la revenon de s-ro Putin al la potenco en 2012, sed kiuj ŝajnas hodiaŭ esti realiĝintaj al li. Eĉ s-ro Miĥaelo Gorbaĉovo opinias, ke la Okcidento, ekde 1991, traktis Ruslandon maljuste kiel landon venkitan, dum la rusa popolo estas granda popolo evidente eŭropa.* Kaj ĝi forviŝis la fakton, ke ĝi pagis la plej pezan tributon en la milito kontraŭ la nazia Germanujo. Ni vidas do veran reskribadon de la historio, kvazaŭ la kontraŭkomunismo devus eterne transvivi la komunismon.

* La leganto bonvolu senkulpigi tiun aludon al La Fontaine. Liaj fabloj ankoraŭ priskribas nian universon ...
* Parolado en Berlino, la 9-an de novembro 2014.

La materiaj bazoj de la malvarma milito — la kontraŭeco de du antagonismaj ekonomiaj kaj ideologiaj sistemoj — ne plu ekzistas. La rusa kapitalismo havas certe siajn specifaĵojn, sed ĝi estas kapitalismo inter aliaj. La konservativaj valoroj, kiujn s-ro Putin deklaras, celas antaŭ ĉio, en lia menso, cikatri la vundojn malfermitajn dum la sepdekjara parentezo de la rusa bolŝevismo.

La vera defio de la aktuala ukraina krizo estas la kapablo de Eŭropo montriĝi kiel sendependa aganto en multpolusa mondo, aŭ, male, ĝia restado en daŭrema subordiĝo sub Usono. La rusofobio de la komunikiloj montras sisteman opini-aranĝon kompareblan al tiu, kiu akompanis la Golf-militon en 1990-91. Tiu kondiĉigo de la opinio baziĝas sur la manko de scio kaj de kulturo pri la nuntempaj rusaj realaĵoj, kaj eĉ sur manipulata maniĥea ideologia konstruo.

Ruslando montras klaran kapablon de fleksiĝemo. Francujo devas reprezenti, en la grupo de Normandio, kiun ĝi iniciatis, la superan intereson de Eŭropo. Malfacilas akcepti, ke nia ekstera politiko estas malhelpata de ekstremistaj aŭ reviziistaj tendencoj. Mi persone ne farus egalecosignon inter la komunismo kaj la naziismo, kion faras la “memoraj leĝoj“ deciditaj de la Rada de Kievo la 9-an de aprilo 2015. En la ukraina krizo, la konservativa Germanujo de s-ino Merkel ŝajnas al mi tro orientita laŭ Usono. Ĝi povas esti tentata provizore forlasi sian tradician politikon direktitan al Ruslando (“Ostpolitik“) por rapida sukceso en Ukrainujo. La nombro da germanaj industriaj instalaĵoj en Ukrainujo atingis en 2010 mil okcent, kontraŭ kvindek de Francujo. Ukrainujo kompreneble multigas la rezervon de malmultekostaj laboristoj de centra Eŭropo (Mitteleuropa), kio estas kompara avantaĝo por la germana industrio, kiun la altiĝo de la salajroj en la landoj de centra kaj orienta Eŭropo hodiaŭ tendencas erozii. Germanujo devas konvinki la eŭropanojn ke ĝi ne estas la simpla relajso de la usona politiko en Eŭropo, kion la uzado de la BND* fare de la National Security Agency (NSA) povus pensigi. La “grupo de Normandio“ devas esti la rimedo por aplikigi Minskon-2, mallonge, por forigi la kontraŭstaron de Ukrainujo kontraŭ la aplikado de la politika flanko de la interkonsento. Kaj Eŭropo havas financajn levilojn.

* Bundesnachrichtendienst: germana sekreta servo.

Urĝas ke “eŭropa Eŭropo“ manifestiĝu. Ĝi povus unue provi konvinki Usonon, ke ĝia vera intereso ne estas puŝi Ruslandon ekster la “Okcidenton“, sed redifini kun ĝi ludregulojn reciproke akcepteblajn kaj taŭgajn por restarigi racian konfidon.

Jean-Pierre CHEVÈNEMENT.

Ĉe la limoj de la realo

“Ekzistas du historioj: la historio oficiala, mensoga, kaj krome la historio sekreta, kie troviĝas la veraj kaŭzoj de la eventoj.“ Honoré de Balzac, kiu aŭtoras en Perditaj iluzioj (1837-1843) tiun maksimon kiu poste famiĝis, estis konvinkita pri tio. Cetere, li fondis asocion, La ruĝan ĉevalon, kiu devis organizi en la ombro la avancadon de liaj amikoj kaj de li mem en la ŝlosilajn postenojn de la literatura mondo. Kaj li demonstras tion en siaj romanoj; ne nur en tiuj, kiuj eksplicite temas pri komplotoj (Dubinda afero, Historio de la dektriopo)* sed ankaŭ en tiuj, kiuj precize priskribas la funkciadon de socia medio.

* En la franca respektive: Illusions perdues; Le Cheval rouge; Une ténébreuse affaire, Histoire des Treize. -vl

La admirinda Perditaj iluzioj surscenigas la fiaskon de ambicia beletrista junulo preta malkonfesi ĉion por fariĝi riĉa kaj fama. Do, ke temas, kiel diris Balzako, pri “historio plena de vero“. La bela Lucien estas lastmomente savita de mistera abato, kiu promesas al li, kiel ia Mefisto, la realigon de liaj deziroj. Carlos Herrera, pli konata sub la nomo Vautrin, estas eksa punlaborulo, posedanto de tiom da sekretoj kaj da rilatoj, ke li kapablas manipuli la radetarojn de la financo, de la gazetaro, do de la potenco. Cetere li fine fariĝas ĉefo de la sekureca servo. Tiu kariero similas al la fabela historio de Eugène-François Vidocq (1775-1857), punlaborulo kiu kreis la justic-policon. Anstataŭ simpla miriga anekdoto li estas tuta simbolo. Ĉar kvazaŭ la tuta jarcento devis demandi sin pri la originoj de potencakiro kaj suspekti la uzadon de kaŝitaj elementoj.

Ĉio komenciĝis kun la konsterno, kiun estigis la Franca Revolucio, kiu disbatis la mondan ordon kaj malfermis eblecojn ĝis tiam apenaŭ perceptitajn. Sed la sekvo estis ankaŭ konsterna: La heredaĵo de la Revolucio likvidita, la esperoj de la Glora Triopo (1830) kaj de la Respubliko de 1848 perfiditaj. Dum tiu jarcento, la volo de la popolo, aŭ de la mezaj tavoloj kiuj pli aŭ malpli kredas reprezenti ĝin, estas regule konfiskata. Do, kiu faras la historion, kaj la politikon? La kolektiva imagaro transskribis tiun maltrankvilon en formon ĝis tiam tre malmulte uzatan, la romanon*, per tio ke ĝi atentigis aparte pri ĝia popoleca parto — do tiu destinita al larĝa publiko, kiu ne uzas la kodojn de la “nobla“ literaturo kaj ofte aperas en la felietona gazetaro. Kaj ĝi donas sian klarigon: la evoluon de la eventoj mirige ŝanĝas la komplotistoj, kiuj agas en la ombro. Kiel ... la framasonoj, kun sia fame konata ligo kun la Revolucio.

* Aude Déruelle et Jean-Marie Roulin (sous la dir. de), “Les Romans de la Révolution“, 1790-1912, Armand Colin, Parizo, 2014.

Unu el la plej kontaĝaj “komplotemuloj“ estis Alexandre Dumas. Per, interalie, la ciklo “Memoraĵoj de kuracisto“ (Mémoires d’un médecin, 1846-1852) li okupiĝas pri la figuro de Cagliostro, ĉefo de la scocieto de la Nevidebluloj, dotita je povoj kvazaŭ superhomaj, kiu volas renversi la monarĥion: “Kiel Dio, mi estos pacienca. Mi portas mian sorton, la vian, tiun de la mondo en tiu ĉi mankavo.“ George Sand (La dukino de Rudolstadt, 1843), Eugène Sue (La vaganta judo, 1844-45), kiu disvolvas “jezuitan komploton“, Paul FévalPonson du Terrail montras la saman tendencon. Sendepende de la politika tendenco de la aŭtoroj: monarĥistoj aŭ respublikanoj, la kompreno de la lastatempa historio pasas tra kaŝaj agantoj, ofte esceptaj homoj ĉekape de sektoj — kio cetere en la realo okazis en la sansimona* projekto reorganizi la socion sub la gvidado de industria kaj religia elito. Ĉar en la realo la konspiroj kaj sekretaj asocioj ja vere ekzistas, eĉ se nur, en la 1820-aj jaroj, la “karbonarismo“, celanta la liberigon kaj unuigon de Italujo, aŭ ties franca kuzino, la Charbonnerie, kiu en la sama periodo provas renversi la restaŭradon — kion elvokas la neelĉerpebla Dumas en La mohikanoj de Parizo (1854-55)*. Sed en la kristaliĝo de tiu kolektiva imagaro ludas rolon ankaŭ la fantomo de la “respubliko“, kiu donus voĉon al la popolo, al la amaso, nome de la egaleco: la maskitaj potenculoj en la vera potenco ebligas ankaŭ imagi novan aristokrataron.

* de Sansimono (Saint-Simon). -vl
* France: Les Mohicans de Paris. -vl

Tiu ambigua koncepto, kiu flirtas ofte kaj fascinite kun la figuro de la superhomo, reaktiviĝas ĉe ĉiu granda periodo de kolektiva perturbo, speciale kiam la dominanta ordo estas minacata aŭ ... minaca. Ekzemple, inter la du mondmilitoj, surfone de malapero de la malnovaj imperioj (otomana, aŭstra-hungara), de apero de la konsterna Oktobra Revolucio (vidu la artikolon art), poste de la leviĝo de la faŝismo kaj de la naziismo, la efervesko kaj la sukceso de la historioj pri spionoj, enŝovitoj, de solaj aŭ klubaj subfosantoj, manipulistoj aŭ manipulatoj, en la popola literaturo same kiel en la juna kinejo, atestas pri la forta suspekto, laŭ kiu ekzistas malantaŭa flanko de la demokratio, kiu estas ĝia kaŝita vero.

Vero malsama, laŭ tio, ĉu la aŭtoro estas reakciulo aŭ tendencas maldekstre. Ekzemple, por resti ĉe Britujo, multaj romanoj de Agatha Christie montras senmankan malestimon al la popolo. La Kvaropo (1927) ekz-e elvokas la koalicion de kvar superinteligentuloj, kies celo estas akiri la dominadon de la mondo: “La universala ribelo, la laboristaj tumultoj (...), estas homoj (...) kiuj diras, ke malantaŭ ĉio ĉi estas forto kiu volas nenion alian ol la disfalon de la civilizacio.“ La Kvaropo estas venkita de alia superinteligenta homo, tiu de Hercule Poirot, kaj ne de la registaraj fortoj.

Multaj romanoj de Graham Greene, ofte adaptitaj al filmo (Pagata murdisto, 1936), kaj ankaŭ la mirinda perturbisto Eric Ambler (Limo de la mallumo, 1936); Epitafo por spiono, 1938)*, pritraktas aliflanke komplotojn de la reprezentantoj de la ordo — de ordo korupta, submetita al ĉiaj interesoj aliaj ol tiuj, kiujn ili pretendas defendi kaj kiuj preferas la ekstremdekstron al la ruĝa danĝero. La heroo estas nun ordinara homo kiu estas implikita en manipuladon de la vero kaj kiu devas kompreni, de kio li revenas. La komploto aperas tie kiel rimedo por malkaŝi la verajn elekteblecojn de demokratioj komplete perversiĝintaj. Do, tio, pri kio La plej bona mondo de Aldous Huxley (1932) donas version aparte deprimitan ...

* Vd Luc Boltanski, Enquêtes et complots. Une enquête à propos d’enquêtes, Gallimard, Parizo, 2012.

La spionromano tiel montras la finon de sia senkulpeco. La demokratio baziĝas sur iluzio: kredi je ĝi estas bona por naivuloj, tiuj kiuj ne vidas, ke la veraj agantoj estas super la amaso, aŭ tiuj, kiuj estas konvinkitaj, ke la valoroj, kiujn ĝi afiŝas, estas realaj kaj neŭtraligas la streĉitecon inter emancipiĝo (politika) kaj dominado (socia). La jaroj post Hiroŝimo, de la malvarma milito, de la makartismo kaj de la sendependigaj militoj daŭrigis tiun vidmanieron kaj akrigas la cinikecon kaj la elitismon: OSS 117 (1949), James Bond (1953) kaj ekz-e S.A.S. (1965), ĉiuj “tre bone naskitaj“ kaj dotitaj de malkutimaj kapabloj, estas profesiuloj, same kiel la vera politiko estas afero de profesiuloj kaj estas movata de perfido, de duobla ludo, de murdo.* La veron de la eventoj oni prefere ne diru al la simplaj homoj: la libera mondo kaj la alia (kian ajn formon ĝi alprenas), ĉiuj uzas la samajn intrigojn kaj murdojn. La idealoj estas sufiĉe palaj.

* Studaĵo pli speciale centrita sur Usono: Gordon B. Arnold, Conspiracy Theory in Film, Television and Politics, Praeger, Wesport (Connecticut) — Londono, 2008.

Estas vere ke la epoko estas konfuziga: de la tre ŝikaj junaj “spionoj de Kambriĝo“ kiuj laboras por la Sovetunio kaj estas samtempe en funkcio de la britaj sekretaj servoj, tra la tre mistera afero Kennedy, ĝis la Watergate-skandalo, por eĉ ne paroli pri la stalinaj procesoj — estis vere komplika, resti en mondo duparta: la Bono / la Malbono, la Demokratio / la Totalismo, ktp. Tio, kion rakontas al ni John Le Carré, kun sia spiono griza kaj melankolia, ne ema al certecoj (La voko de la morto, 1963), dum multe antaŭe, en 1948, George Orwell, kun 1984 faris la ŝtatkomploton la formo, kiun la estonteco alprenis.

Atomenergio, spackonkero, psiĥedelaj substancoj, scienco atakanta la percepton de la komuna realo ... En tiuj samaj jaroj de 1950 ĝis 1970 la sciencfikcio fariĝis la formo taŭga por prezenti la eblecojn de komploto, kiujn la moderneco disponigas. Ne temas tiom pri montrado, en perspektivo pli aŭ malpli kritika, de la senposedigo de la politiko, kiun la civitanoj spertas, kiom pri dubigi la eblecon mem kredi ke vero ekzistas. En la televido, sekve al tre multaj filmoj, kiuj montris invadojn de eksterteruloj*, la usona felietono La invadantoj (1967-1968) surscenigas eksterterulanan komploton por koloniigi la Teron. La solan homon, kiu komprenis, oni kredas frenezulo. En la brita kaj nepretervidebla samtempe La malliberulo, eksa spiono, retenata kontraŭvole en ĉarma vilaĝo, batalas kontraŭ la multaj atencoj, inkluzive teĥnikaj-ĥemiaj, al sia memoro kaj al sia identeco. Defendi sian propran humanecon kontraŭ tio, kio volas malhumanigi lin: en tiuj tempoj, en kiuj la kontraŭkulturo kaj la ribelo kulminis, la komploto havas filozofian dimension, kaj ne politikan.

* Kp André-François Ruaud kaj Raphaël Colson, Science-fiction. Les frontières de la modernité, Mnémos, Saint-Laurent-d’Oingt, 2014.

Dum dudek jaroj poste ĉiuj ĉi scenaroj vigliĝas kaj spertas impresan modecon, du el ili, se juĝi laŭ ilia sukceso, eksterordinare kongruas kun la aktualaj zorgoj: la filozofia skemo kaj la hipotezo de la sekto de la mondmastroj. Ni estas nun alfrontitaj al la “malfacilo kunigi la konkretan sperton kun racia kompreno de la tutmondiĝinta kapitalo“*, kaptitaj en la fluego de la donitaĵoj, en la cirkulado kvazaŭ senmateria de la mono, en tutmonda reto de aktivaj informoj, kiu ŝajnas esti dotita de aŭtonomeco.

* Kp Fredric Jameson, La Totalité comme complot. Conspiration et paranoïa dans l’imaginaire contemporain, Les Prairies ordinaires, Parizo, 2007.

Tio estas la triumfo de la sciencfikcia verkisto Philip K. Dick, kiu skribis jam, en La tempo tordita (1959): “La mondo, kiun ni spertas, ne estas la reala mondo, sed io alia, duonrealo, tromplogaĵo.“ La ekstera realo ne estas plu fidinda, sed krome, oni dubas ankaŭ pri la interna realo. Dick estas sur ĉiuj ekranoj, adaptita aŭ afiŝita kiel influhava: Blade Runner, Total Recall (1990), Minority Report (2002), Paycheck (2003), ktp. Sed, apud Existenz de David Cronenberg (1999) kie oni vivas, sen tion scii, en video-ludo, eble la filmo de la fratoj Wachowski Matrix (1999) plej bone kongruas kun la “komplotista“ perspektivo: la plej multaj homoj ne scias, ke ili vivas en virtuala universo; nur kelkaj ribeluloj konas la veron — la “reala“ mondo estas detruita, jam regas la “maŝinoj“. Sed nenio malebligas supozi, ke tiun “veron“ proponas alia programo. Eble ekzistas sole nur iluzioj. Kiel diras Alain Badiou, jen filmo por prepari por Platono ...

Paralele al tio metafizika dubo denove elkreskas, por doni sencon al tio, kio estas sentata kiel senpoveco de la ŝtatoj, la literaturo kiu baziĝas sur la sekreteco de la vera potenco, kaŝita al la civitano kaj koncentrita en la manoj de kelkaj elektitoj, la Illuminati [Iluminatoj]. Strange, oni retrovas tie la iluminatojn karajn al la romano de la 19-a jarcento: esotera organizaĵo, kiu regas la mondon en la ombro. Sed la Iluminatoj agis ĝenerale por la progreso de la homaro, dum la Illuminati, malicaj, volas nur la totalan dominadon, la New World Order, kaj nur por ili. Kiel iuj rapistoj resumas, ili estas malantaŭ ĉio, kio reprezentas la potencon: “Obama estas marioneto de la Nova Monda Ordo“ (Profesoro Griff, de la grupo Public Enemy); “Ili estas ĉiuj implikitaj en tiuj sekretaj societoj, John Kerry, George Bush, Tony Blair, Elisabeth“ (Rockin’Squat); “Imagu ke oni mensogas al ni, de jarcentoj kaj jarcentoj / Ke iuj alte lokitaj komunumoj konas la receptojn / La sekretojn de la vivo, ne tiujn, kiun oni montras al ni“ (Keny Arkana).

La frenezo Illuminati, paralele al la ega kresko de la fantasy, prosperis en la sekvo de la triumfo, kiun spertis la komplotoj de Dan Brown — Da Vinci Code (2003) kaj ĉefe Anĝeloj kaj Demonoj (2000). Kvankam ĝi envenas en kanzonojn aŭ video-ludojn (Grand Theft Auto), ĝia vera esprim-kampo estas la sociaj retoj, kie oni denuncas la “inicitojn“, videblajn per kelkaj signoj: per triangula figuro, per “kornitaj“ fingroj ... Pura deliro de interpretado, kiu miksas la dolaron, la ulojn, Bilderberg (vidu la artikolojn p. 17 art), ktp, kaj ofte flirtas kun la kontraŭjudismo.

La fakto, ke serĉo “Illuminati“ donas 491.000 rezultojn en la francaj paĝoj de Google (por kompari, “greka ŝuldo“ donas nur 281.000), kaj ke la vendo de la esoteraj libroj progresas 50-elcente (nombroj de la ŝtata sindikato pri eldonado por 2013), ke la magraj romanoj de Dan Brown vendiĝas je ducent milionoj da ekz-eroj, eble ne vekas puran ĝojon. Tamen ne maleblas malkovri, en tiu freneza malĉifrado, kiom ajn mizera ĝi estas, la bezonon trovi veron, kiu klarigas la frenezon de nia mondo, reaikiri grandan rakonton kiu donu sencon al la eventoj. Bezonon, kiu povas konduki al serĉado de propeka ŝafo, aŭ rifuzi la akaparon de la kolektivaj riĉaĵoj fare de iuj ...

Evelyne PIEILLER.

Paco, ĉu per forto aŭ per juro?

OFTE la milita infero estas rezulto de pacaj intencoj. Kio novas hodiaŭ, estas ia banaligo de la forto-uzo kaj la instalado de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) kiel armita brako de tutmonda ordo diktata de la okcidentanoj. La interveno en Kosovo en 1999, decidita sen permeso de la Sekurec-konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), preparis la transformiĝon de la NATO, kun aldona homhelpa vestaĵo. La 23-an de septembro 2008, en komuna deklaracio, unue tenata sekreta, la ĝenerala sekretario de UN Ban Ki-moon kaj la ĝenerala sekretario de NATO Jaap de Hoop Scheffer formaligis tiun devojiĝon de la UN-a sekureco-arkitekturo, kiun konfirmis la interveno de la NATO en Libio en 2011.

Tamen, la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj, subskribita la 26-an de junio 1945 en San Francisko kaj konceptita kiel opono al milito, devigas la ŝtatojn serĉi pacajn rimedojn por solvi siajn konfliktojn. Ĝia enkonduko klare tion deklaras: “Ni, popolojde la Unuiĝintaj Nacioj, firme decidintaj gardi generaciojn kontraŭ la plago de milito, kiu dufoje dum nia vivotempo alportis nedireblan suferon al la homaro...”. La artikolo 2.3 konsekvence asertas, ke “La membroj solvas siajn internaciajn disputojn per pacaj rimedoj, tiel ke la paco kaj la internacia sekureco kaj la justeco ne estu endanĝerigataj”. Tiun esencan principon akompanas rimedoj; “La partioj de ĉia disputo, kies daŭrigo povas minaci la konservadon de la internaciaj paco kaj sekureco, klopodas unue por atingi solvon per intertraktado, esplorado, perado, kompromiso, arbitraciado, tribunala decido, uzado de regionaj institucioj aŭ interkonsentoj aŭ per aliaj pacaj rimedoj de propra elekto” (artikolo 33 de ĉapitro 6).

Kontraŭe al ĝenerale akceptita opinio, tiu metodo renkontis certan sukceson. “En la 1990-aj jaroj, pli da konfliktoj finiĝis per intertraktado (kvardek du) ol per milita venko (dudek tri)”, substrekas la ambasadoro Thomas Greminger*. Diplomatiaj (intertraktado, esplorado, perado, kompromiso) aŭ tribunalaj (arbitracio, juĝo), la proceduroj de paca solvado de la konfliktoj elvokitaj en la artikolo 33 estas ofte aplikataj.

* Thomas Greminger, “Médiation et facilitation dans les processus de paix actuels: l’importance vitale de l’engagement, de la coordination et du contexte”, teksto prezentita okaze de la “Retraite sur la médiation internationale de la francophonie”, Ĝenevo, 15-17-an de februaro 2007.

MULTAJ EL ILI koncernas internajn konfliktojn de ŝtatoj. En 2005, ekzemple, du longaj kaj intensaj mediacioj rezultigis interkonsentojn pri disdivido de teritorioj markitaj de longaj militoj: la ĝenerala pac-interkonsento inter la registaro de Ĥartumo kaj la Liberiga Popola Armeo de Sudano malfermis la vojon al sendependo de Sud-Sudano; la interkonsento inter Indonezio kaj la timoraj sendependistoj ebligis la aliron de Orienta Timoro al la rango de ŝtato. La 12-an de junio 2006, la prezidantoj de Kameruno kaj Niĝerio subskribis konvencion pri suverenec-transdono koncerne la duoninsulon Bakassi, post kiam la Internacia Kortumo (IK) faris decidon en 2002 favore al la unua. La Sekurec-konsilio deklaris la finon de la transira reĝimo la 13-an de aŭgusto 2013 kaj salutis tiun serenan transiron. Nikaragvo brile gajnis ĉe la IK la 27-an de junio 1986, sed la kondamno de la renversemaj atakoj de la neoficialaj militantoj subtenitaj de Usono apenaŭ havis politikajn konsekvencojn, ĉar la usona prezidanto Ronald Reagan ne konsideris ilin. Ĉi tiuj sukcesoj en streĉitaj konfliktoj montras, ke juro fiksas kadron al la argument-interŝanĝoj inter malakorduloj, preferindaj al bato-interŝanĝoj inter militantoj.

Al tiu ilaro aldoniĝas la mediaci-misioj pri kiuj plej kompetentas kelkaj landoj. Svisujo, ekzemple, ebligis la Evian-interkonsentojn inter Francujo kaj la Fronto por la Nacia Liberiĝo (FNL) de Alĝerio en 1962. Norvegujo organizis intertraktadon inter Israelo kaj la Organizaĵo por Liberigo de Palestino (OLP), kiu rezultigis la Oslo-Interkonsentojn subskribitajn en 1993. La ĝenerala sekretario de UN Kurt Waldheim sukcesis similan mision en Kipro en 1975.

TAMEN, la malsukcesoj de la paca solvado de konfliktoj estas evidentaj. La esperoj naskitaj el la fino de la malvarma milito ne havis sekvon. En 2000, la komisiono prezidata de s-ro Lakhdar Brahimi taksis je pli ol kvin milionoj la viktimojn de la konfliktoj de la lasta jardeko. La militoj en Jugoslavio kaj en Irako estis la privilegiitaj laboratorioj de detruo de la publika internacia juro, kiun siavice Rusujo ekspluatas nun en Ukrainujo. Per la rezolucio 687 de aprilo 1991, la Sekukrec-konsilio senrajte atribuis al si prerogativon de la IK, trudante kompensaĵojn al Irako. La 22-an de majo 2003, per la rezolucio 1483, la Konsilio, laŭ propono de Usono, Britujo kaj Hispanjo, malrekte aprobis (unuanimece de la dek kvar ĉeestantaj membroj) la okupadon kaj ekspluatadon de Irako*, tiel validante kontraŭleĝan agon. Francujo, Ĉinujo kaj Rusujo rezignis, lacaj pro tro longa rezisto, por rezervi al si intertrakto-marĝenon por siaj interesoj, fronte al la — almenaŭ ŝajna — tuja venko de Usono.

* Julie Duchatel kaj Florian Rochat (sub la dir. de), ONU. Droits pour tous ou loi du plus fort?, Cetim, Ĝenevo, 2005.

La alfrontiĝoj tra lokaj grupoj en Ukrainujo, Sirio aŭ Jemeno konsistigas ĵusajn ekzemplojn de tiuj “perprokuraj militoj”, kiuj, dum la malvarma milito, okazis en Koreujo, Vjetnamo, Angolo, Nikaragvo kaj aliloke. Eĉ pli malbona aperas la “antaŭmalhelpa legitima defendo”, tiu rajto arogita al si de s-ro George W. Bush en Irako, kiam li false citis la artikolon 51 de la Ĉarto. Oni nun vidas novajn forto-uzojn bazitajn sur instrumentigo de la homrajtoj*, dum la okcidentanoj liberigas sin de la juraj reguloj delokante siajn “intensajn pridemandadojn”, rifuzante trakti la malliberulojn konforme al la Ĝenevaj Konvencioj, aŭ kontraŭleĝe komencante militojn. “Tiukaze, oni ankaŭ piedpremas juron kaj oni donas municiojn kaj argumentojn al tiuj, kiuj deziras detrui nian demokratian sistemon, klarigas la svisa eksprokuroro Dick Marty. Tiel agante, ni mem demonstras, ke la sistemo ne respektas la regulojn, kiujn ĝi mem donis al si”*.

* Vd Anne-Cécile Robert, “Origines et vicissitudes du “droit d’ingérence””, Le Monde diplomatique, majo 2011.
* Dick Marty, “Terrorisme, antiterrorisme et justice”, en Yvonne Jänchen (sub la dir. de), “Quel avenir pour l’Irak?”, Cahier du Gipri, n-ro 8, L’Harmattan, Parizo, 2010.

Post la traŭmatoj kaŭzitaj de la internacia neago ĉe Srebrenica, en Bosnio en 1995 kaj dum la genocido de la tucioj de Ruando en 1994, la koncepto “respondeco protekti” estis kreita en 2005, ĉe la tutmonda pintkunveno de UN. Ĝi estas la rezulto de longaj klopodoj de la subtenantoj de la “rajto enmiksiĝi”, kiuj unue liberigis sin de la landlimoj por provizi helpon al la loĝantaroj, kaj poste pravigis, nome de la homhelpa logiko, militajn intervenojn.

LAŬ MULTAJ aspektoj, ni malproksimiĝas de la ambicioj de la Ĉarto. La uzo de forto, pravigita per instrumentigita etiko, estas akompanata de multiĝo kaj implikiĝo de la konflikto-kialoj. Sur la armea tereno, la artikoloj 46 kaj 47 planantaj la rolon de la staba Komitato por konsili kaj asisti la Sekurec-konsilion restis ne uzitaj. Post la fino de la malvarma milito, la NATO transformis sian funkcion de regiona defendo en memdeklaritan tutplanedan kolektivan garantion. Daŭre etendiĝante orienten, la organizaĵo ne ĉesis enpaŝi la prerogativojn de la UN.

La interkonsento de la 23-a de septembro 2008 inter la ĝeneralaj sekretarioj de la UN kaj de la NATO estas sufiĉe malpreciza por ebligi ĉiajn konfuzojn inter pac-plutenado kaj rajto al milito (jus ad bellum). Ĝi notinde planas “pli intensan kunlaboradon (...), regulajn interŝanĝojn kaj dialogon ĉe la decida nivelo kiel je la realiga, pri la politikaj kaj operaciaj demandoj”*. Francujo, kiun la prezidanto Nicolas Sarkozy estis tiam reinstalanta en la integra armea estraro de la NATO, Usono kaj Britujo trudis la decidon de la ĝenerala sekretario Ban Ki-moon. S-ro Dmitri Rogozine, tiama ambasadoro de Rusujo ĉe la NATO, publike mallaŭdis la kontraŭleĝecon de interkonsento, kiu ignoras la Sekurec-konsilion. Privilegiita atestanto de la malicaj agoj de la okcidentanoj — ĉar li ja sidis en la Sekurec-konsilio — la estonta rusa ministro pri eksterlandaj aferoj Sergueï Lavrov lernis memori pri ĝi...

* Karl Müller, “L’accord secret entre l’ONU et l’OTAN ne répond pas aux objectifs de la communauté internationale”, 23-a de septembro 2008, www.horizons-et-debats.ch

ESTINTUS pli bone rekonstrui la sekureco-arkitekturon surbaze de reformita Organizo pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (OSKE). La OSKE havas plurajn avantaĝojn: ĝi estas politika kooperativa strukturo de dialogo kaj sekureco; ĝi integras, kun Kanado kaj Usono, larĝan parton de Eŭropo (inkluzive Rusujon) kaj de Centra Azio; ĝi funkcias laŭ fleksebla kaj plurisma maniero, kun “triopo” enhavanta la ŝtaton, kiu estas la jara prezidanto, tiun, kiu estis prezidanto la pasintan jaron kaj tiun, kiu estos prezidanto la venontan jaron.

Sur la ekonomia kampo, la privatigoj paroksismigas la armeajn rabadojn, la sociajn konfliktojn, la lokajn militojn. Asertita de la Ĝenerala Asembleo de la UN la 4-an de decembro 1986, la rajto je evoluado estas forlasita profite al “lukto kontraŭ malriĉeco” tiel minimuma kiel problemega. Sed milito kaj misevoluado estas ligitaj. La ekonomie kaj teknike-science grandaj landoj ĉirkaŭevitas la devigojn de la Ĉarto per intervenoj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) aŭ de la Monda Organizo de Komerco (MOK), tiom ke la esploristo Alain Joxe parolas pri “suvereneco de la entreprenoj*.

* Alain Joxe, Les Guerres de l’empire global. Spéculations financières, guerres robotiques, résistance démocratique, La Découverte, Parizo, 2012.

Kaj la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD, france: Cnuced), kiu portis la esperojn de la evoluantaj landoj en la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, estas ja nun marĝenigita*. La privata internacia juro kaj la aranĝoj inter komercistoj* tendencas eltronigi la internacian publikan juron, kiel tion ilustras la kreskanta rolo de la komercaj arbitraciaj tribunaloj, kiuj anstataŭas la publikajn justicajn instancojn. Tiel estas pri la Solvado de la konfliktoj inter investantoj kaj ŝtatoj (france: RDIE) planata de la Granda Transatlantika Merkato. “La domina realeco de la internacia vivo, skribas du fakuloj pri internacia juro, estas la kontraŭeco inter povo sur la popoloj kaj povo de la popoloj”*.

* Rolande Borrelly, “‘Après-développement’, ‘après-Cnuced’ et quelques autres à-peu-près”, en Julie Duchatel kaj Florian Rochat (sub la dir. de), ONU. Droits pour tous ou loi du plus fort?, jam cit.
* Vd la komentojn pri la lex mercatoria, la lex electronica kaj la lex economica en Mireille Delmas-Marty, Le Relatif et l’Universel, Seuil, Parizo, 2004.
* Monique kaj Roland Weyl, “Sortir le droit international du placard”, Publicetim, n-ro 32, Ĝenevo, 2008.

Kion fari? Sur la tereno de ideoj, urĝas sin liberigi el la “civilizaciaj” aŭ religiaj vidadoj de la konfliktoj, kiuj kaŝas la geopolitikajn aŭ ekonomiajn interesojn. La usona ĵurnalisto Thomas Friedman tiel klarigis la kuplon inter la ekonomio kaj la armepovo: “La ekonomia integrado de la planedo postulas la pretecon de la usona potenco uzi sian forton kontraŭ tiuj, kiuj, de Irako ĝis Nord-Koreujo, minacus la tutmondiĝo-sistemon. La “nevidebla mano” de la merkato ne povas funkcii sen kaŝita batpugno — McDonald’s ne povas funkcii sen McDonnel Douglas, kiu konstruas la F-15. Kaj la kaŝita batpugno, kiu igas la mondon sekura por la teknikaroj de la Silicon Valley nomiĝas la armeo, la aerarmeo, la mararmeo kaj la marines de Usono*.” Ĉu estas malpermesite pripensi malsamajn mond-viziojn, fokusatajn sur la kuplaĵo paco-evoluado?

* Thomas Friedman, The Lexus and the Olive Tree (1999), citita de Serge Halimi, Le Grand Bond en arrière. Comment l’ordre libéral s’est imposé au monde, Agone, Marseille, 2012 (1-a eld.: 2004).

Gabriel GALICE

Rapida internaciiĝo de la juano

Ĉinujo, la plej eksporta lando, dependas de la dolaro por siaj komercaj interŝanĝoj, ĉar ĝia mono ne estas interŝanĝebla. Jen financa — kaj politika — subordeco, kiun ĝi provas ĉesigi, ekde la ekonomia krizo de 2008-2009, per internaciigo de la juano. en malpli ol kvin jaroj, la ĉina mono fariĝis la kvina monda mono por la komerco. S-ro Ding Yifan, konsilisto de la ĉina registaro, klarigas la trairendajn etapojn.

EKDE LA MEZO de la 1990-aj jaroj, kun la kresko de la komerco inter Ĉinujo kaj ĝiaj najbaroj, la renminbi (RMB), aŭ juano, fariĝis pagrimedo bone akceptata en la tuta regiono. Dum la pintkunveno de la G20 de novembro 2008 en Vaŝingtono, s-ro Hu Jintao, la tiama prezidanto, promesis diversigi la ĉinajn rezervojn de eksterlandaj valutoj. Sekve, oni faris disponojn por antaŭenigi la internaciiĝon de la RMB; kaj tio ne pasis nerimarkite. Fine de oktobro 2014, la juano estis jam rezervmono en pli ol kvindek landoj kaj teritorioj.

Laŭ la Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (Swift)*, en decembro 2014, la RMB anstataŭis la kanadan kaj aŭstralian dolarojn kaj fariĝis la kvina plej granda pagmono de la mondo.* Ĝi troviĝas ĝuste post la usona dolaro (87 elcentoj de la internaciaj interŝanĝoj*, la eŭro (6,6 elcentoj), la sterlinga pundo kaj la japana eno. Per ĝi okazas 2,17 elcentoj de la monda merkato, apud la japana mono (2,69). Por mezuri la faritan progreson, oni memoru ke en januaro 2013 ĝi reprezentis nur 0,63 elcentojn de la pagrimedoj de la internaciaj transakcioj, kio metis ĝin en la 13-an mondan rangon. “La RMB transformiĝas el la statuso de aperanta mono en tiun de mono de kuranta pagado“, komentis s-ro Wim Raymaekers, respondeculo pri la bankmerkatoj laŭ Swift.* En 2014, la ĉiomvaloro de la pagoj per RMB kreskis je 102 elcentoj, do kresko nete pli rapida ol tiu de aliaj valutoj en la sama periodo.

* Usona kooperativa societo (kun sidejo en Belgujo), kiu grupigas la plej grandajn bankojn de la mondo.
* “RMB breaks into the top five as the world payments currency“, Swift.com, 28-a de januaro 2015.
* 60% de la mondaj rezervoj de la centraj bankoj estas en usonaj dolaroj.
* “RMB breaks into the top five as the world payments currency“, v. cit.

Tiu internaciiĝo devus malpliigi la ŝanĝoriskojn de la centra banko same kiel por la ĉinaj entreprenoj, kaj redukti la perversajn efikojn de la usona dolaro al la ekonomio de la lando. Efektive, se la ĉina ekonomio estas malfermita al la mondo, ĝiaj entreprenoj faras siajn profitojn en juanoj, ĉefe en la interna merkato. Kiam ili eksportas, ili ricevas plej ofte dolarojn, kiujn ili ŝanĝas en RMB, laŭ ŝanĝkvoto de la respektiva momento. Se la kvoto estas malstabila, la eksport-entreprenoj regas siajn prezojn kaj profitojn nur malfacile. La centra banko, la Popola Banko de Ĉinujo (PBĈ), estas do devigataj interveni en la merkato por konservi relative stabilan ŝanĝkvoton, kion la specialistoj nomas “mastrumata fluktua kvoto“ (managed floating system).

Sed ĉia iniciato havas prezon. Por interveni, la centra banko aĉetas dolarojn kaj vendas RMB; kaj, se ĝi eldonas tro da ĉina mono, ĝi kaŭzas inflacion, kun la risko subfosi sian sendependan monpolitikon. Tro forta altigo aŭ, male, malaltigo de la dolaro kaŭzus do problemojn.

Ekde nun, danke al la progreso de la internaciiĝo de la RMB, la ĉinaj entreprenoj povas insisti esti pagataj per ĉina mono, kio reduktas iliajn ŝanĝriskojn kaj malpliigas iliajn kostojn. Pro la sama kialo, la centra banko malpli bezonas uzi la merkaton por stabiligi la kvotojn. Tamen, tiu nova interrilato inter la interna kaj eksterlandaj merkatoj bezonas rapidan kaj profundan reformon de la landa financsistemo (vidu a artikolon pri la reformo)

Kompreneble, etendante la uzadon de la RMB en la internacia monsistemo, Ĉinujo etendas sian influon en la mondo — per kio profitas la ekonomia disvolviĝo de la tuta Orient-Azio, kaj fortiĝas la internacia statuso de la lando. Oni vidas tion ĉe la sukceso de ĝia projekto, lanĉita en oktobro 2014, de azia banko de investo en infrastrukturoj (ABII). Dudeko da aziaj landoj tiam subskribis en Pekino memorandon pri interkonsento, al kiu poste aliĝis partneroj el Eŭropo, ekz-e Britujo, Francujo, Germanujo, Italujo, aŭ de la Proksim-Oriento, ekz-e Egiptujo, Saud-Arabujo, Irano aŭ Israelo. En malpli ol ses monatoj la projekto altiris kvindek sep landojn. La ĉefa kontribuanto de tiu nova banko, Ĉinujo, havas determinan influon al ĝia orientiĝo kaj ĝia disvolvado. Oni povas racie pensi, ke la uzado de la RMB etendiĝos por la projektoj de infrastrukturaj investoj en aziaj landoj financataj precipe per la ABII.

Ĉinujo tamen ne faris la kompletan interŝanĝeblon de sia mono kaj restas dependa de la dolaro. La internaciiĝo de la RMB, aŭ pli precize la interag-ebleco inter la interna kaj eksteraj merkatoj, realiĝas ĉefe tra kvar kanaloj: komerco, rekta investo, aĉeto de valorpaperoj en la financmerkatoj aprobita de la PBĈ kaj la swap (interŝanĝo) de devizoj inter la centra banko de Ĉinujo kaj tiuj de la aliaj landoj.

Post kiam Ĉinujo aliĝis al la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), en 2001, ĝia ekstera komerco rapide kreskis: ĝi estas nun la monde unua eksportisto kaj la dua importisto. Tio instigis al uzado de la RMB kiel pagrimedo. En 2014 la ĉina ekstera komerco notita en ĝia mono atingis 6.550 miliardojn da juanoj el entute 26.433 miliardoj, do pli ol kvinonon.

La entreprenoj povas nur gajni per tio. Per tiuj rektaj interŝanĝoj ili evitas pasi tra la bankoj kaj pagi ŝanĝ-kostojn, kio plibonigas ilian kasan fluecon (cash flow) kaj do ilian konkurenckapablon, kaj samtempe ŝparas al ili la ŝanĝoriskojn kaŭzatajn de la fluktuoj de la kvotoj de la usona dolaro, de la eŭroj kaj de aliaj. Kiam ĉinaj importistoj aĉetas per juanoj, ili faciligas la eliron de la mono al la internacia merkato; inverse, kiam la ĉinaj eksportistoj petas pagon per juanoj, ili favorigas ĝian revenon en la internan merkaton. La kresko de la internaciaj transakcioj per juanoj estas do nepra etapo por pasi de la statuso de pagmono al tiu de rezervmono por la centraj bankoj.

Hodiaŭ Ĉinujo daŭre ne komplete liberigis la kapital-konton, do la financaj fluoj, ekz-e la rektaj eksterlandaj investoj (REI), enirantaj aŭ elirantaj, la partoprenoj, la patentoj, ktp, kiuj estas daŭre sub certaj kondiĉoj. Jam nun la RMB estas uzata por rektaj investoj. Ekde la 13-a de oktobro 2011, la PBĈ permesas la eksterlandajn entreprenojn, ekonomiajn instituciojn kaj eĉ privatulojn investi en loka mono. Ili povas ankaŭ rekte turni sin al la bankoj por reguligi siajn aferojn, dum antaŭe ili devis akiri permeson. En 2014, tiuj investoj en juanoj estis 37 elcentoj de ĉiuj rektaj investoj en Ĉinujo faritaj de nebankaj eksterlandaj institucioj. La eksterlandaj financ-institucioj povas ankaŭ agi en la ĉina financmerkato, en la limo de 20 miliardoj da juanoj, jam de tri jaroj kaj duono. La programo pri instituciaj investoj, la Renminbi Qualified Financial Institutional Investors (RQFII), malfermas efektive novajn eblecojn en la interna merkato.

Krome, la borso de Honkongo, jam delonge malfermita, estas ligita kun tiu de Ŝanhajo ekde la 17-a de novembro 2014. Nun, la honkongaj investistoj povas investi en Ŝanhajo, kaj inverse. Aktuale la tagaj transakcioj estas limigitaj je 23,5 miliardoj da juanoj, kaj la ĉioma volumeno ne povas transiri 550 miliardojn da juanoj. Estontece, tiuj du financlokoj kaj tiu de Ŝenĵeno estos inter si konektitaj kaj proponos pliajn eblecojn. Fine, la centra banko subskribis kun dudek ok landoj kaj teritorioj interkonsentojn pri monaj interŝanĝoj por sumo de pli ol 3.000 miliardoj da juanoj, do pli ol la monata internacia komerca volumeno de Ĉinujo.

La unua transmara merkato de la RMB estis kreita en Honkongo, kiu estas rezervo de financproduktoj en RMB. Singapuro, Tajvano, Makao estas ankaŭ tre aktivaj. En 2014, Ĉinujo subskribis interkonsenton pri regulado per juanoj kun Britujo, Germanujo, Francujo kaj Luksemburgio. Se oni enkalkulas tiun, kiun la centra banko subskribis kun la svisa nacia banko en marto 2015, en Eŭropo kvin transmaraj merkatoj de la RMB estis malfermitaj en Londono, Frankfurto ĉe Majno, Parizo, Luksemburgo kaj Zuriko. Krome, Sud-Koreujo, Kanado, Aŭstralio kaj Kataro ankaŭ prenis opciojn tra interŝanĝ-traktatoj.

Ankaŭ en Honkongo komenciĝis funkcii la unua transmara merkato pri obligacioj en RMB, nomataj “dim sum“ (“ravioletoj“ en la kantona) pro la limigita grando de tiu merkato. Poste, aliaj pruntaĵoj en RMB aperis ie ĉie, kiel la “ŝuldoj de la urbo Liono“ eldonitaj de Singapuro, aŭ la “ŝuldoj de la Trezor-Insulo“ elmetitaj de Tajvano. Aliaj tiaj obligacioj aperis en Londono kaj en Luksemburgo.

En oktobro 2014, la disvolvobanko de Ĉinujo kaj la brita Trezoro emisiis en Londono obligaciojn en dolaro de 3 miliardoj da juanoj. Tio estas la unua eldono de kvazaŭ suverenaj obligacioj en RMB farita eksterlande. Paŝo plia al la starigo de la RMB kiel rezerva mono, ĉar la profitoj estos inkluditaj en la rezervoj en britaj devizoj. Londono troviĝas ĉi-kampe ĉe la pinto de la rilatoj kun Pekino. Britujo estis ankaŭ la unua, kiu decidis partopreni en la ABII, kaj donis al la mondo la impreson ke ĝi trenas la ceterajn eŭropajn landojn en tiun aferon.

Alia atendita ŝanĝo: la eniro de la RMB en la korbon de specialaj prenrajtoj (SPR) de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), eble en januaro 2016.* Komence, tiuj SPR, kont-unuoj kaj rezerv-aktivaĵoj artefarite kreitaj de la IMF, interŝanĝeblis kun ĉiaj aliaj valutoj aŭ kun oro. Nun ilia valoro estas determinita de “korbo“ de valutoj, en kiuj troviĝas la dolaro, la eŭro, la eno kaj la sterlinga pundo. Se valuto estas inkludita en tiu korbo, ĝi estas aŭtomate tenata en pli ol ducent dudek landoj kaj teritorioj. La kondiĉoj por aliri tiun limigitan klubon: montri komercon inter la unuaj de la mondo dum la lastaj kvin jaroj; disponi pri interŝanĝebla valuto.

* Reuters, 27-a de januaro 2015.

Ĉinujo jam delonge plenumas la unuan kondiĉon: ĝi estas nekontesteble la unua komerca potenco de la mondo. Koncerne la duan, Usono riproĉas al ĝi, ke ĝi ne volas lasi sian monon libere fluktui kaj volas konservi la kontrolon de la interŝanĝoj. La prezidanto Xi Jinping siavice taksis, dum la pintkunveno de la G20 en Peterburgo, la 5-an de septembro 2013, ke “por konstrui internacian monsistemon stabilan kaj pli kapablan alfronti la riskojn, gravus reformi la enhavon de la SPR-korbo“. Kaj li aldonis: “Ĉinujo klopodos por profundigi la reformon de la interezkvoto kaj de la ŝanĝkvoto per la forto de la merkato, por larĝigi la fleksiĝemon de la ŝanĝkvoto de la RMB kaj por realigi iom post iom la interŝanĝeblon de la kapital-konto en RMB.“

Fakte, la ŝanĝkvoto de la RMB iom post iom fleksiĝis. Ĝia fluktu-marĝeno estis nur 0,3 elcentoj en 1994; ĝi pasis al 0,5 elcentoj en 2007, poste al 1 elcento en 2012 kaj al 2 elcentoj en 2014. La registaro promesis lasi la juanon libere fluktui, laŭ propono kaj postulo, de nun ĝis du aŭ tri jaroj, kaj realigi la kompletan ŝanĝeblon de la kapitalkonto ĝis 2018-2020. Oni aktuale kolektas spertojn pri tio en la liberkomerca zono de Ŝanhajo.

Tio beonas tri etapojn: akceli la liberigon de la interezkvoto per la merkato kaj plibonigi la meĥanismojn de formiĝo de la ŝanĝkvoto de la RMB, por ke la kurbo de profito de la fiskaj biletoj respondu al postulo kaj propono; antaŭenigi la malfermon de la kapitalmerkatoj, iom post iom altigi la nivelon de translimaj financaj transakcioj; kaj fine, post la sukcesaj du antaŭaj etapoj, realigi la kompletan interŝanĝeblon de la kapital-konto.

Oni kelkfoje demandas nin, ĉu Ĉinujo ne povas renkonti la samajn malfacilaĵojn kiel aliaj landoj, ekzemple Brazilo, kiuj suferas la moviĝojn de la spekulaj kapitaloj. Sed la situacio tute ne samas. La plej multaj evolulandoj devis malfermi sian kapitalkonton pro manko de eksterlandaj kapitaloj, por allogi ilin kaj tiel ekvilibrigi sian internacian bilancon. Ĉinujo, male, havas eksterordinaran komercan pluson, kio ŝirmas ĝin kontraŭ tiu neceso. Certe, de tempo al tempo ĝi spertas perturbojn pro amasa enveno de kapitaloj je mallonga templimo; tiam ĝi faras disponojn de steriligo de la kapitaloj por kontraŭagi la inflaciajn efikojn. Aliflanke, la liberigo de la kapital-konto en sia efiko verŝajne mildigos la premon de la spekulado, ĉar la eliro de kapitaloj povas kompensi la amasan eniron. Kaj la eksterordinara rezervo de eksterlandaj valutoj (proksimume 4.000 miliardoj da dolaroj) verŝajne malinstigos la spekulistojn aventuri pri la ĉina ŝanĝkvoto.

La procezo de internaciiĝo de la RMB akceliĝos. En longa perspektivo, la profundo kaj la larĝeco de la obligacia merkato en juanoj decidos, ĉu ĝi povos fariĝi monda mono. La superrigardo de la translimaj moviĝoj kaj la observado de la evoluo de la transmaraj merkatoj ebligos palpi la pulson al la internaciiĝo de la juano.

DING Yifan.

Koluzio kun koruptaj regantoj

Fiasko de la eŭropa misio en Kosovo

Senpunaj krimoj, kolosa ekstera deficito, parto de la loĝantaro fuĝanta amasan senlaborecon, altaj respondeculoj laŭte revantaj pri “Granda Albanujo” :Kosovo ŝajnas senhelpe forlasita al sia sorto. La patroneco de la Eŭropa Unio ne ebligis ĝian ekonomian rapidan kreskon, kaj korupt-aferoj makulas la internacian mision celantan fondi juroŝtaton.

EN MALPLI OL unu jaro, preskaŭ cent mil kosovanoj laŭdire provis atingi Eŭrop-Union. La alfluo ampleksiĝis je la komenco de printempo. Ĉiutage, tutaj familioj, gepatroj, infanoj, maljunuloj, trairas Serbion por atingi la hungaran landlimon. Sesdek mil albanoj de Kosovo petis serbajn pasportojn por ricevi eŭropan vizon, laŭ la regantoj de Beogrado.

“Sep jarojn post la proklamo de sendependo kaj la meto de Kosovo sub kuratoreco fare de Eŭrop-Unio, estas katastrofo”, asertas s-ro Andrea Capussela, kiu estis ĝis aprilo 2011 la ekonomia Direktoro de la ekonomiaj aferoj de la Internacia Civila Oficejo (International Civilian Office, ICO), unu el la ĉefaj misioj establitaj en Kosovo. “La situacio estas pli malbona ol antaŭ la alveno de la eŭropa misio”, aldonas la itala fakulo, kiu ĵus publikigis kvazaŭpamfletan, polemikan libron pri la eŭropa politiko en la Balkana duoninsulo*. Laŭ li, tiu situacio akuzas ne nur la investojn de Eŭrop-Unio en la lando — pli ol 4 miliardoj da eŭroj en la periodo 1999-2013, sed ankaŭ la kredindecon de ĝia eksterlanda politiko.

* Andrea Lorenzo Capussela, State-Building in Kosovo: Democracy, Corruption and the EU in the Balkans, I. B. Tauris, Londono, 2015.

De la lasta aŭtuno, la respondeculino de la eŭropa diplomatio, s-ino Federica Mogherini, provas estingi la incendion, kiu progresas en la eŭropa misio por juroŝtato en Kosovo (Eulex). Tiu misio, decidita en februaro 2008, celas fortikigi la tribunalajn kaj policajn instituciojn. Ricevante jaran financadon de 111 milionoj da eŭroj, ĝi mobilizas mil sescent homojn por, aparte, lukti kontraŭ korupto kaj organizita krimeco. Sed pluraj ĝiaj respondeculoj estas suspektataj pri tromporabo, dum la institucio estas akuzata fermi la okulojn pri tiuj devojiĝoj.

“Dum unu jaro, ili ne nur enterigis, sed ankaŭ kompromitis la enketon”, mallaŭdas s-ino Maria Bamieh, tra kiu la skandalo alvenis. Tiu brita prokurorino laboris por la sendependa interven-forto taskita pri la krimaj aferoj ene de la eŭropa misio. En raporto de 2012, ŝi avertis siajn superulojn pri korupto-suspektoj rilate du altajn respondeculojn: la itala juĝisto Francesco Florit, tiama prezidanto de la asembleo de la juĝistoj de Eulex, kaj la ĉefprokuroro Jaroslava Novotna. La brita juĝistino bazas siajn suspektojn sur la aŭskulto de telefonaj konversacioj inter la ekssekretario de la ministrejo pri sano en Kosovo, s-ro Ilir Tolaj, akuzita pri korupto kaj imposta fraŭdo en 2010, kaj perantoj. Tiuj asertis al li esti en kontakto kun tiuj du juĝistoj, kapablaj montriĝi komprenemaj*...

* Julian Borger, “EU’s biggest foreign mission in turmoil over corruption row”, The Guardian, Londono, 7-a de novembro 2014.
Niaj ĉefoj vespermanĝas kun mafiuloj

LA PROKURORINO elvokas aliajn kazojn de kompromitiĝoj ligitaj kun Eulex. Aparte, tiuj koncernantaj la tre influa Fatmir Limaj, eksministro pri transporto, akuzata pri organizita krimeco kaj rabado, aŭ s-ro Enver Sekiraqa, eta mafio-ĉefo de Priŝtino citita en afero de bomb-atenco. Sed, strange, ŝia raporto malaperas kaj neniu sekvo okazas.

En oktobro 2014, la ĉefa ĵurnalo de Kosovo, Koha Ditore, akiras elementojn de la dosiero kaj havas rendevuon kun s-ino Catherine Fearon, la politika konsilanto de la nova Eulex-ĉefo, la italo Gabriele Meucci. La ĵurnalisto Vehbi Kajtazi asertas ke, dum tiu rendevuo, s-ino Fearon ordonis al li malkaŝi siajn fontojn kaj minacis lin pri tribunalaj sekvoj. Spite al tiuj premoj la ĵurnalo komencas publikigi enketon en sia eldono de la 27-a de oktobro 2014. Tiuj malkaŝoj kaŭzas la suspendon... de s-ino Bamieh! “Pro elĉerpiĝo ĉe la laboro”, dekretas s-ro Meucci, kiu ankaŭ riproĉas al la britino ke ŝi donis informojn al la gazetaro. Reveninte en Londono, s-ino Bamieh akuzas siajn superulojn esti tro proksimaj de potencaj politikuloj troviĝantaj en la kerno de krimaj enketoj: “Kiel ni povus plenumi nian mision, kiam niaj ĉefoj vespermanĝas kun mafianoj kaj kosovaj politikistoj suspektataj pri korupto?”

Fronte al la skandalo, s-ino Mogherini ordonas enketon, konfiditan al profesoro Jean-Paul Jacqué, eksdirektoro de la Instituto pri Eŭropaj Altaj Studoj, en Strasburgo Institut des Hautes Etudes européennes. Tiu fakulo pri internacia juro estis inter 1992 kaj 2008 direktoro de la jura servo de la ministro-konsilio de Eŭrop-Unio, la institucio kiu mandatis Eulex. En sia raporto publikigita la 14-an de aprilo 2015, li ne konsideras ekziston de afero, kiun oni estus sufokinta; li prefere citas serion da administraj eraroj. Bruselo ne estis sufiĉe informita pri la dokumento detaliganta la suspektojn sine de Eulex, kaj ĝiaj superaj kadruloj prokrastis la enketon ĉar ili ne trovis la enhavon de la telefonaj aŭskultaĵoj “aparte kredinda”. Li tamen opinias, ke “oni estus devinta malfermi enketon ekde la komenco”, tuj post la averto de s-ino Bamieh al sia hierarkio. Elvokante la minacojn kontraŭ Kajtazi*, Jacqué opinias, ke la konsilantino de la misio-ĉefo “avertis la ĵurnaliston kontraŭ la diskonigo de informoj koncernantaj krimajn kazojn, ĉar tio estas kontraŭleĝaĵo, laŭ la kosova leĝo”.

* “Un journaliste d’investigation menacé par la mission européenne au Kosovo”, Reporters sans frontières, 31-a de oktobro 2014, http://fr.rsf.org

Laŭ Kajtazi, oni ne povas konsideri la raporton de Jacqué sendependa: “Li konklludas, ke mi ne estis minacata. Temas laŭ li pri komunikad-eraro. Sed la vero, estas, ke la Eulex-misio ja minacis min pri tribunalo, se mi publikigos artikolon”, asertas la ĵurnalisto. “Jacqué klopodis minimumigi la eblecon, ke la misio estus implikita en korupto.”

La raporto tamen distanciĝas de la oficiala diskurso de la eŭropaj institucioj, kiuj prezentas la mision en Kosovo kiel modelon de rekonstruado. La profesoro konstatas gravajn misfunkciadojn sine de la reprezentado de la Unio kaj priskribas korupton “ĉeestantan ĉie” en la lando, precizigante, ke “la tribunala sektoro ne estas escepto”. Sep jaroj da laboro celanta restarigi juroŝtaton ne sufiĉis por elradikigi la tromporabadon, sed “estas verŝajne ebla establi la bazon de sistemo kapabla lukti kontraŭ korupto”. Laŭ li, Eulex — kies mandato finiĝos en 2016 — perdos sian signifon se oni ne sukcesos ĝin reformi. Sed ĝia retiriĝo ŝajnas al li tro frua, ĉar la loka tribunala sistemo ne ŝajnas kapabla trakti iujn aferojn.

En malferma letero al Jacqué, s-ino Bamieh taksas lian raporton elreviga kaj malpreciza. Ŝi vidas en ĝi internan noton, pli ol sendependan laboraĵon. “La transskriboj [de la aŭskultaĵoj] indikas, ke la mono ja estis transdonita”, ŝi substrekas. Ŝi bedaŭras, ke la enketo ne koncernas la ĉefprokurorinon Novotna. Ŝi krome bedaŭras ke la enketo koncernanta s-ron Florit estis lanĉita nur en 2013, post la ricevo de informoj el la germanaj informservoj, kaj ne surbaze de ŝia propra interna raporto, transdonita al ŝiaj superuloj en 2012. Ŝi ankaŭ citas nomojn de ekskolegoj, kiuj ŝin subtenis, kaj estis devigitaj forlasi Eulex.

Post la kutimaj eraroj de la Internacia Pun-Tribunalo por eksa Jugoslavio (IPTJ)*, kaj daŭre en atendo de la tribunalaj sekvoj de la raporto de la usona prokuroro Clint Williamson pri la organo-fikomerco kaj la krimoj de la Liberiga Armeo de Kosovo (UCK)*, la afero Bamieh rivelas la amplekson de la eŭropa kompromitiĝo: “Oni parolas pri korupto, pri organizita krimo, sed oni neniam diras, ke estas ja duon-solidigita aŭtoritata reĝimo, kiun ni kreis, kaj ke elito de krimuloj el la UCK ŝtelas la publikan monon kaj alkroĉiĝas al la povo”, flamiĝas s-ro Capussela, kiu laboris kvar jarojn por Eŭrop-Unio en Kosovo.

* Vd Jean-Arnault Dérens, “Justice borgne pour les Balkans”, Le Monde diplomatique, januaro 2013.
*Statement by the Chief Prosecutor of the Special Investigative Task Force (SITF) on investigative findings”, 29-a de julio 2014, http://sitf.eu. Ekde tiu raporto, la Kosovo-Parlamento devis ĝis la fino de majo 2015 starigi specialan tribunalon, taskitan juĝi tiujn krimojn, kiuj estas ekster la mandato de la IPTJ.

Ĉefa forto de la gerilo subtenata de la okcidentanoj en la konflikto de 1999, la UCK ekprenis la regpovon post la bombardadoj de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) kaj la kapitulaco de Serbujo. La enketoj de la prokurorino de la IPTJ, s-ino Carla Del Ponte, kaj de s-ro Dick Marty, nome de la Konsilio de Eŭropo, montris ke tiu milico faris perfortaĵojn kontraŭ serbaj aŭ romaaj civiluloj kaj kontraŭ siaj albanaj politikaj oponantoj. Parto de tiuj murdoj, forkaptadoj, enfermoj kaj torturoj okazis dum la unuaj jaroj de la postmilito, en ĉeesto de la NATO-trupoj kaj de la Misio de Unuiĝintaj Nacioj en Kosovo (angle United Nations Interim Administration Mission in Kosovo — UNMIK), kies unua ĉefo estis la franco Bernard Kouchner.

“La misio ne kapablis defendi la civilulojn”, opinias s-ro Christopher Decker, veninta en Kosovo en 1999 kiel membro de la International Crisis Group, antaŭ ol aliĝi al la Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (OSKE). “La UN-polico estis malbone ekipita kaj tute ne preparita. Estis facile por la UCK uzi perforton”, klarigas tiu usonano kiu vivis dekdu jarojn tie. “La internacia komunumo ripetas la samajn erarojn: oni milite intervenas, poste oni lasas krimulojn ekpreni la regpovon, kio malhelpas la starigon de juroŝtaton”, li diras kun bedaŭro.

De la komenco, oni indulgis la lokan eliton, la “grandajn fiŝojn”, ĉar tio povus damaĝi la establitan ordon kaj estigi malstabilecon. S-ino Del Ponte asertas ne nur, ke la plej altaj gvidantoj de la UCK prezentis danĝeron por la plenumo de ŝia misio, sed ankaŭ, ke ili povis endanĝerigi la tutan konstruaĵon de la pacprocezo en la Balkana duoninsulo: “Hashim Thaçi [ĉefministro de 2008 ĝis 2014] kaj Agim Ceku [de 2006 ĝis 2008] estis kapablaj estigi perfortojn en Makedonujo, en la sudo de Serbujo kaj en aliaj regionoj, vokante la albanajn ribelajn malplimultojn al la milito.”*.

* Carla Del Ponte, La Traque, les criminels de guerre et moi, Editions Héloïse d’Ormesson, Parizo, 2009.

“Komence, min surprizis la neglekto, la senkompetento kaj mallaboremo, kiuj ekzistis sine de la misio. Poste mi komprenis, ke politikaj elektoj parte klarigis tiun sintenon”, rakontas s-ro Capussela. “Tiuj, kiuj volis eŭropigi Kosovon balkaniĝis”, opinias la kosova politologo Belul Beqaj. Aldoniĝas al tio la senpuna kulturo propra al ĉiuj internaciaj misioj, ĉar ja iliaj membroj eskapas la tribunalajn persekutojn. “Iliaj dungitoj ne estas submetitaj al la justico. La landoj ne volas ke iliaj naciaj reprezentantoj estu juĝitaj”, klarigas al ni s-ino Sian Jones, fakulino pri Kosovo ĉe Amnesty International.

Jura persekutado kontraŭ senkulpuloj

EN SIA LIBRO, s-ro Capussela listigas la evidentajn misojn de Eulex, ĉu ekonomiajn, financajn aŭ rilatajn al la homrajtoj. Ekzemple, la misio ne enketis pri korupto-aferoj ligitaj al la privatigoj (telekomunikado, cimento), al la ŝose-konstruado, al la eksproprietigo de la teroj, al la balotaj fraŭdoj, al la timigado de ĵurnalistoj, al la politikaj murdoj, nek pri certaj militkrimoj.

Eĉ pli malbone: Eulex kelkfoje jure persekutis senkulpulojn. La misio ekzemple tenis en malliberejo kvar monatojn la direktoron de la Centra Banko, sen malkaŝi la suspektojn kontraŭ li — kiuj estis poste forlasitaj. Laŭ la itala ekonomikisto, kiu avertis Eulex pri laŭ li malverŝajnaj aŭ nekredindaj akuzoj, la direktoro estis arestita ĉar li oponis la interesojn de potenculoj.

Pro la korupto kaj senpuneco kiuj regas en Kosovo, streĉiteco pliiĝas. La politikistoj, kun je ilia kapo la potenculo Hashim Thaçi, delogas la atenton al la ekstero: “Danke al siaj sociaj retoj, ili povas estigi popolribelojn en Makedonujo, kie la situacio estas tre nestabila, kontraŭ la serboj de Kosovo, aŭ kontraŭ la reprezentantoj de la Unio, taksas s-ro Capussela. Ili per tio sendus mesaĝon al Bruselo kaj al Vaŝingtono: ‘Vi transiras ruĝan linion’”. Ankaŭ laŭ s-ro Decker, la kosova gvidanta klaso scias kiel eltiri profiton de perforto: “Se ne okazus popolribeloj en 2004 [kontraŭ la serboj kaj la aliaj malplimultoj], ne estintus tiom da premoj por sendependiĝo.”

La nekapablo de Eulex, post tiu de la UNMIK, starigi funkcikapablan justicon ne metas nur la demandon de la eŭropaj investoj en la misio — pli ol miliardo da eŭroj-, sed ankaŭ tiujn de la respekto de la rajtoj de la kosovaj civitanoj kaj de la pac-tenado en la regiono.

Ana OTASEVIC

Minaco por la afrika regiono de la grandaj lagoj

En Burundo, la radikoj de kolero

En malpli ol monato, Burundo travivis popolajn manifestaciojn, amasan fuĝadon kaj provon de puĉo. En lando markita de longa interna milito, la volo de la prezidanto Pierre Nkurunziza resti reganto je kiu ajn prezo malfortikigas la socian kaj politikan ekvilibrojn.

“Ĝuste kiam ni estis eskapintaj la etnan demandon kaj kiam ni pli malpli havis pacon!”, vekrias manifestaciantoj de la ĉirkaŭaj kvartaloj de Buĵumburo, ĉefurbo de Burundo, kie kontestado komenciĝis. La kandidatiĝo de la prezidanto Pierre Nkurunziza je sia propra sukcedo kaŭzis profundan ribelsenton ĉe multegaj junaj burundanoj. Ili naskiĝis dum aŭ post la interna milito, kiu detruis la landon de 1983 ĝis 2008, kaŭzante tricent mil mortintojn. Por ili, la interkonsento de Arusha (Tanzanio), subskribita la 28-an de aŭgusto 2000 de la registaro kaj la hutuaj armitaj grupoj* konsistigas esencan kadron por paco. Sed ĝi planas, ke la ŝtatestro, elektita per universala voĉdonado, povas plenumi nur du mandatperiodojn*.

* En 2003, la du ĉefaj hutuaj armitaj grupoj estis la Nacia Konsilio por defendo de demokratio — Forto por defendo de demokratio (CNDD-FDD), gvidata de s-ro Nkurunziza, kaj la Partio por liberigo de la hutu-popolo (Palipehutu) — Naciaj Fortoj de Liberiĝo (FNL), gvidataj de s-ro Agathon Rwasa. En 2008, aliaj interkonsentoj estis subskribitaj kun la organizoj, kiuj ankoraŭ ne ĉesis batali.
* Laŭ siaj subtenantoj, s-ro Nkurunziza, kiu estis elektita en 2005 per nerekta voĉdono, povas nun denove kandidatiĝi.

Sed tiu krizo transpasas la balotajn demandojn. Male al tiu de najbara Ruando, kie la etnaj referencoj estas malpermesitaj depost la genocido de la tucioj, en 1994, la burunda konstitucio trudas kvotojn da hutuoj, tucioj kaj tuaoj en la Parlamento*; la Arusha-interkonsento, siaflanke, decidas kvotojn en la armeo kaj en la administracioj*. Sed la konservado/ protektado de la “Arusha konsento” stumblas sur la manovroj de la unua postmilita prezidanto, s-ro Nkurunziza, hutu-devenanto, kies ŝtatopartio-sistemo kristaligas ĉiujn streĉojn. Naskita en 1963 en Ngozi-provinco (Nordo); li estis elektita en 2005 kaj reelektita en 2010 per baloto bojkotita de la opozicio. Neniu povas diri ĉu lia nova kandidatiĝo celas kontentigi sian “povo-apetiton” aŭ protekti liajn amikojn rolantajn en la skandaloj (korupto, malaperigo de opoziciuloj), kiuj multiĝis dum liaj du mandatoj.

* Vd Colette Braeckman, “En Ruando same kiel en Burundo, la etna argumento ne plu funkcias”, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2010.
* Neniam estis popolnombrado de la tri grupoj en Burundo, kaj la nombroj ofte cititaj datumas de la kolonia periodo. La proporcioj (85% Hutuoj, 14% Tucioj kaj 1% Twaoj) verŝajne restis samaj.

La vojo de tiu, kiun oni kromnomas “Petero” rakontas la politikan kaj socian historion de lando, kies sndependiĝo en 1962, estis sekvata de 30-jara tucia dominado, sub la standardo de ununura partio, la Unio por la nacia progreso (Uprona). En 1972, lia patro, deputito, estas mortigita dum alfrontiĝoj de la burunda armeo plejmulte konsistanta el tucioj, kiu subpremis puĉ-provon, amase eliminante la hutuajn elitojn. En 1993, du aliaj membroj de lia familio mortas dum la interna milito, kiu ekas post la murdo de la unua demokrate elektita hutua prezidanto, Melchior Ndadaye. Amasmurdoj kaj delokigo de loĝantaroj aldoniĝas al la “regulaj” bataloj inter la armeo dominata de hutuoj kaj la burundaj armitaj fortoj (FAB en la franca). S-ro Nkurunziza, tiam sporto-instruisto, aliĝas al la Nacia Konsilio por Defendo de Demokratio (CNDD), devenanta de la Fronto por Demokratio en Burundo (Frodebu) de Ndadaye.

Post la pac-interkonsento de Arusha, li prenas la gvidadon de nova branĉo de la ribelo: la Nacia Konsilio por Defendo de Demokratio — Forto por Defendo de Demokratio (CNDD-FDD). Tiu branĉo akceptos pacon nur en 2003, danke al la mediacio de Sud-Afriko. La pacprocezo do estis konstruita sen tiuj, kiuj regas hodiaŭ. Tio eble povas klarigi ilian malmultan konsideron por la “spirito de Arusha”.

En la kvartaloj konsiderataj “ribelantaj” de la registaro, flugfolioj komparas s-ron Nkurunziza al s-ro Blaise Compaoré, la prezidanto de Burkino forpelita el la regado en februaro 2015*. La disvolvado de la sociaj retoj kaj la populareco de la privataj amaskomunikiloj, multnombraj kaj dinamikaj malgraŭ la konstanta ĉikanado, kiun ili suferas, faciligis la aperon de kritikema generacio. En lando forte subtenata de la eksterlandaj mon-pruntantoj kaj de neregistaraj organizaĵoj (NRO), la riĉiĝo de iuj nutris oponadon al regantaro taksita nepotisma kaj aŭtoritatema. Krome, Burundo estas perceptata kiel maldiligenta lernanto, kompare kun la ekonomia sukceso de ĝia ruanda najbaro*.

* Vd David Commeillas, “Civitana balaado en Burkina Faso”, Le Monde diplomatique en esperanto, aprilo 2015.
* Burundo estas la 180-a el 187 landoj laŭ la Indico de homa disvolviĝo de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND) (angle: UNDP); Ruando estas la 150-a.

Buĵumburo estas bolanta, sed s-ro Nkurunziza ŝajne kalkulis kun la junuloj de la CNDD-FDD, la Imbonerakure (“tiuj, kiuj vidas malproksime”), kaj ankaŭ kun la kamparana loĝantaro, al kiu li profitigis la senpagan elementan instruadon kaj la senpagecon de iuj kuracistaj kostoj. Eksterlande, Francujo, male al Belgujo aŭ Nederlando, ankoraŭ ne interrompis sian kunlaboradon kun Burundo, aparte por la formado de la sekurec-fortoj. Tiuj, kiuj prezidis la subskribon de la interkonsentoj de Arusha — la UN, Usono kaj Sud-Afriko — nur esprimis sian “maltrankvilon”.

La kontestado ne venis de tie, kie ĝin atendis tiuj, kiuj “etnisme” komprenas la burundan situacion. La postan tagon de la kongreso de la CNDD-FDD, la 26-an de aprilo, manifestacioj komencis en Musaga kaj en Nyakabiga, periferiaj kvartaloj de Buĵumburo ja konsiderataj kiel “tuciaj” dum la milito, sed kie ankaŭ multaj hutuoj manifestacias spite al la malpermeso. Sur la amatore faritaj barikadoj videblis precipe junuloj, ofte devenantaj el popolaj kaj mezaj klasoj kaj, same kiel multaj urbanoj, freŝe alvenintaj el la kamparaj zonoj. La Naciaj Fortoj de Liberiĝo (FNL), la lasta hutua ribelantaro kiu akceptis pacon, en 2008, rapide lokis sin en la opozicio, sen tamen videbla aktivado. Fine, sine de la CNDD-FDD, estas hutua generalo, s-ro Godefroid Niyombare, kiu gvidis la puĉprovon de la 13-a de majo kun pluraj altaj armeaj kadruloj de la partio.

La puĉo do ne venis de la strato, kies mobilizado ne estas strukturita, nek de la malnova regula armeo, kiu estis devigita recikligi eksribelulojn, konforme al la pac-interkonsento, sed de la interno de la regantaro; ankaŭ tie, aŭtoritatismo ne plu estas evidenta. La malsukcesinta puĉo tamen montris, ke s-ro Nkurunziza konservas pli malpli implican subtenon de grava parto de la CNDD-FDD kaj de la armea stabo, sine de kiu li “faris grandan ordigon-purigadon” de unu jaro.

Nuntempe, la elekta procezo ne estas nuligita; la prezidanto eĉ rekomencis sian balotkampanjon. Sed certe malfacilos organizi elekton kiam pli ol cent mil civitanoj ekziliĝis al Ruando, Tanzanio kaj Demokratia Respubliko Kongo (DRK) de la komenco de aprilo. Dum la amasinformiloj estis fermitaj de la registaro aŭ detruitaj per armiloj, Burundo eble spertos novajn politikajn perfortaĵojn sen atestantoj.

Pierre BENETTI

Duona jarcento da nestabileco

1-a de julio 1962. La reĝo Mwambutsa la 4-a ricevas la sendependon de Burundo, belga kolonio de 1919.

1966. Armea puĉo faligas la monarĥion kaj donas la regpovon al la kapitano Michel Micombero.

1972. Amasmurdoj de la hutua loĝantaro fare de la armeo.

1976. Puĉo de s-ro Jean-Baptiste Bagaza.

1987. Puĉo de s-ro Pierre Buyoya.

Junio 1993. La hutuo Melchior Ndadaye estas la unua demokrate elektita prezidanto.

21-a de oktobro. Murdo de Ndadaye fare de tuciaj soldatoj. Komenco de la interna milito.

Julio 1996. Reveno de s-ro Buyoya ĉe la rega pozicio, helpe de la armeo.

28-a de aŭgusto 2000. Pac-interkonsento de Arusha, kiu planas dividon de la povo inter hutuoj kaj tucioj.

16-a de novembro 2003. Pac-interkonsento inter la registaro kaj la Nacia Konsilio por Defendo de Demokratio — Fortoj por Defendo de Demokratio (CNDD-FDD) de s-ro Pierre Nkurunziza.

2005. Elekto de s-ro Nkurunziza kiel prezidanto.

7-a de septembro 2006. Ĝenerala interkonsento pri pafĉeso kun la Palipehutu-FNL.

2010. Reelekto de s-ro Nkurunziza.

25-a de aprilo 2015. S-ro Nkurunziza anoncas sian kandidatiĝon al la prezidanta elekto planata por la venonta 26-a de junio.

27-a de aprilo. Komenco de la manifestacioj.

13-a de majo. Puĉo-provo kondukata de la eksa ĉefo de la nacia informado-servo, s-ro Godefroid Niyombare.

15-a de majo. La puĉistoj anoncas sian kapitulacon. La prezidanto revenas en sian palacon.

Programita financa strangolado

Grekujo, la silenta ŝtatrenverso

Semajnon post semajno, la glitanta nodo de intertraktadoj iom post iom sufokas la grekan registaron. Altaj eŭropaj gvidantoj cetere klarigis al la Financial Times, ke nenia interkonsento eblos kun la ĉefministro Aleksis Cipras antaŭ ol li ne “senigas sin je la maldekstra alo de sia registaro“. Ĉu la Eŭropo, kiu predikas solidarecon, donus ĝin nur al konservativuloj?

EN ATENO, “ĉio ŝanĝiĝas kaj ĉio restas sama“, kiel diras greka tradicia kanto. Kvar monatojn post la elekto-venko de Siriza, la du partioj, kiuj regis la landon post la falo de la diktatoreco, la Tutgreka Socialista Movado (Pasok) kaj la Nova Demokratio (dekstra) komplete senkreditiĝis. La unua registaro de radikala maldekstro en la historio de la lando post la “montara registaro“*, tempe de la germana okupado, ĝuas grandan popularecon.*

* Vd Joëlle Fontaine, “Il nous faut tenir et dominer Athènes [Necesas teni kaj domini Atenon] , Le Monde diplomatique, julio 2012.
* Laŭ enketo de la 9-a de majo publikigita de la gazeto Efimerida ton Syntakton, 53,2 elcentoj de la loĝantaro taksas la politikon de la registaro “pozitiva“ aŭ “prefere pozitiva“.

Sed kvankam neniu plu mencias la nomon de la “triopo“ abomenata, ĉar respondeca pri la aktuala ekonomia katastrofo, la tri institucioj — Eŭropa Komisiono, Eŭropa Centra Banko (ECB) kaj Internacia Mon-Fonduso (IMF) — daŭrigas sian politikon. Minacoj, ĉantaĝoj, ultimatoj: alia “triopo“ trudas al la registaro de la nova ĉefministro Aleksis Cipras la malabundon, kiun obeeme aplikis liaj antaŭuloj.

Kun produktado de riĉaĵo kvarone amputita de 2010 kaj kvoto de senlaboreco de 27 elcentoj (pli ol 50 elcentoj por la homoj malpli ol 25-jaraj), Grekujo spertas senprecedencan socialan krizon. Sed spite al la rezulto de la elektoj de januaro 2015, kiuj donis al s-ro Cipras klaran mandaton por ĉesigi la malabundon, la Eŭropa Unio daŭre donas al la lando la rolon de la malbona lernanto punata de la severaj instruistoj de Bruselo. La celo? Malinstigi la “revemajn“ elektontojn de Hispanujo aŭ aliloke, kiuj ankoraŭ kredas je la ebleco de registaroj kontraŭaj al la germana dogmo.

La situacio memorigas Ĉilion de la komenco de la 1970-aj jaroj, kiam la usona prezidanto Richard Nixon faris ĉion por faligi la ĉilian prezidanton Salvador Allende por malebligi similajn politikojn en la usona postkorto. “Hurligu la ekonomion!“, ordonis la usona prezidanto. Kiam tio okazis, la tankoj de la generalo Augusto Pinochet anstataŭis ...

La silenta ŝtatrenverso, kiu okazas en Grekujo, ĉerpas siajn rimedojn el pli moderna instrumentujo — de la not-agentejoj tra la ECB ĝis la komunikiloj. Kiam la premilo ekfunkcias, restas al la registaro Cipras nur du opcioj: lasi sin finance strangoli, se li persiste volas apliki sian programon aŭ rezigni pri siaj promesoj kaj fali, forlasite de siaj elektintoj.

Ĝuste por eviti la transiĝon de la viruso Siriza — la esper-malsano — al la cetera Eŭropunio, la prezidanto de la ECB Mario Draghi anoncis la 22-an de januaro 2015, do tri tagojn antaŭ la grekaj elektoj, ke la interven-programo de lia institucio (la ECB aĉetas ĉiumonate por 60 milionoj da eŭroj ŝuldojn de ŝtatoj de la eŭrozono) atribuiĝos al Grekujo nur sub kondiĉoj. La malforta ĉenero de la eŭrozono, tiu kiu plej bezonas helpon, ricevos subtenon nur se ĝi submetiĝos al la brusela kuratoreco.

Minacoj kaj mallumaj antaŭdiroj

LA GREKOJ estas obstinaj. Ili voĉdonis por Siriza kaj tiel devigis la prezidanton de la eŭrogrupo Jeroen Dijsselbloem admoni ilin: “La grekoj devas kompreni, ke la plej grandaj problemoj de ilia ekonomio ne malaperis pro la nura fakto, ke elektoj okazis“ (Reuters, 27-a de januaro 2015). “Ni ne povas fari escepton por iu aŭ alia lando“, konfirmis s-ino Christine Lagarde, ĝenerala direktoro de la IMF (The New York Times, 17-an de januaro 2015), dum s-ro Benoît Coeuré, membro de la direktorejo de la ECB, aldonis pli klare: “Grekujo devas pagi, jen la reguloj de la eŭropa ludo“ (The New York Times, 31-an de januaro kaj 1-an de februaro 2015).

Semajnon poste, s-ro Draghi demonstris, ke oni ankaŭ scias “hurligi la ekonomion“ ene de la eŭrozono: sen la plej eta pravigo, li fermis la ĉefan fonton de financiĝo de la grekaj bankoj; ĝi estis anstataŭita de la Emergency Liquidity Assistance (ELA), pli kosta kaj kiu renovigendas ĉiun semajnon. Mallonge, li pendigis damoklan glavon super la kapon de la grekaj gvidantoj. Krome, la not-agentejo Moody’s anoncis, ke la venko de Siriza “negative influas la kresko-perspektivojn“ de la ekonomio (Reuters, 27-an de januaro 2015).

La scenaro de la Grexit (eliro de Grekujo el la eŭrozono) kaj de la nepagipovo revenis sur la tagordon. Apenaŭ kvardek ok horojn post la januaraj elektoj, la prezidanto de la germana Instituto pri Ekonomia Esplorado, s-ro Marcel Fratzscher, eksa ekonomikisto ĉe la ECB, klarigis, ke s-ro Cipras ludas “tre danĝeran rolon“: “Se la grekoj komencas kredi, ke li estas vere serioza, oni povus sperti amasan kapitalfuĝon kaj sturmon al la bankoj. Ni alvenis ĉe la punkto, kie eliro el la eŭro fariĝas ebla“ (Reuters, 28-an de januaro 2015). Perfekta ekzemplo de memrealiga profetaĵo, kiu kondukis al pligraviĝo de la ekonomia situacio de Ateno.

Siriza disponis pri limigita agospaco. S-ro Cipras estis elektita por intertrakti pri la kondiĉoj ligitaj kun la “helpo“, kiun lia lando ĝuis, sed en la kadro de la eŭrozono, ĉar la ideo de eliro ne havis subtenon de la plimulto de la loĝantaro. Tiu estis konvinkita de la grekaj kaj internaciaj komunikiloj, ke Grexit sekvigus katastrofon de biblia amplekso. Sed la partopreno en la unueca mono tuŝas aliajn kordojn, kiuj estas ĉi tie ege sentemaj.

Ekde sia sendependiĝo, en la jaro 1822, Grekujo ŝanceliĝis inter sia pasinteco en la Otomana Imperio kaj la “eŭropaniĝo“ — celo kiu, en la okuloj de la elitoj kaj de la tuta loĝantaro, ĉiam signifis moderniĝon de la lando kaj ĝian eliron el la subevoluo. La partopreno en la “malmola kerno“ de Eŭropo estis vidata kiel realigo de tiu nacia idealo. Dum la elektokampanjo la kandidatoj de Siriza sentis sin do devigataj aserti, ke la eliro el la eŭro estas tabua.

En la centro de la intertraktadoj inter la Cipras-registaro kaj la institucioj estis la demando pri la kondiĉoj fiksitaj de la kreditoroj: la famaj memorandoj kiuj, de 2010, devigas Atenon apliki katastrofajn politikojn de malabundo kaj de superimpostado. Pli ol 90 elcentoj de la pagoj de la kreditoroj tamen revenas al ili rekte — kelkfoje jam sekvatage! —, ĉar ili estas dediĉitaj al la repago de la ŝuldo. Kiel la financministro Janis Varufakis resumis, kiu postulas novan interkonsenton kun la kreditoroj, “Grekujo pasigis tiuj ĉi kvin lastajn jarojn vivanta por la sekva pruntedono kvazaŭ drogemulo kiu atendas sian venontan dozon“ (1-an de februaro 2015).

Sed ĉar la nerepago de la ŝuldo egalas al “kredit-evento“, do al ia bankroto, la malblokado de la dozo estas tre potenca ĉantaĝ-armilo en la manoj de la kreditoroj. Teorie, ĉar la kreditoroj bezonas repagon, oni povus imagi, ke Ateno disponas ankaŭ pri grava levilo por la intertraktadoj. Sed la ekfunkciado de tiu levilo kondukus la ECB al interrompo de la financado de la grekaj bankoj, kio sekvigos la revenon al la draĥmo (do al eliro el la eŭro).

Do, nenio miriga, ke, apenaŭ tri semajnojn post la elektoj, la dek ok financministroj de la eŭrozono sendis ultimaton al la dek-naŭa membro de la eŭropa familio: la greka registaro devas apliki la programon transdonitan de siaj antaŭuloj aŭ rezigni pri siaj devoj kaj trovi la monon aliloke. En tiu kazo, konkludis la New York Times, “multaj agantoj de la financmerkato pensas, ke Grekujo havas apenaŭ alian elekton ol forlasi la eŭron“ (16-an de februaro 2015).

Por eskapi el la strangolaj ultimatoj, la greka registaro petis kvarmonatan “batalhalton“. Ĝi ne postulis la pagon de 7,2 miliardoj da eŭroj, sed esperis ke, dum la daŭro de la halto, la du partioj alvenos al interkonsento, kiu inkludos disponojn por disvolvi la ekonomion kaj poste solvi la ŝuldoproblemon. Estus mallerte faligi la grekan registaron tuj; la kreditoroj do akceptis.

Ateno pensis ke ĝi povas kalkuli — almenaŭ provizore — pri la sumoj kiuj eniros ĝiajn kasojn. La registaro esperis disponi, en la rezervoj de la Eŭropa Fonduso de Financa Stabileco, pri 1,2 miliardoj da eŭroj ne uzitaj en la procezo de rekapitaligo de la grekaj bankoj, kaj pri 1,9 miliardoj kiujn la ECB gajnis per la grekaj obligacioj kaj promesis redoni al Ateno. Sed meze de marto la ECB anoncis ke ĝi ne redonos tiujn gajnojn, dum la ministroj de la eŭrogrupo decidis ne nur ne pagi la sumon, sed transigi ĝin al Luksemburgo, kvazaŭ oni timus ke la grekoj fariĝus bankrabistoj! Sensperta, kaj ĉar ĝi ne atendis tiajn manovrojn, la skipo de s-ro Cipras konsentis sen postuli garantiojn. “Ni eraris, ke ni ne postulis skriban interkonsenton“, koncedis la ĉefministro en intervjuo de la televido Star, la 27-an de aprilo 2015.

La registaro daŭre ĝuis grandan popularecon, spite al la koncedoj al kiuj ĝi konsentis: ne reveni pri la privatigoj deciditaj de la antaŭa registaro, prokrasti la altigon de la minimuma salajro, ankoraŭ plialtigi la aldonvalora imposto (AVI). Berlino do lanĉis operacion kun la celo senkreditigi ĝin. Fine de februaro, la Spiegel publikigis artikolon pri la “torditaj rilatoj inter Varufakis kaj Schäuble“ (27-an de februaro 2015). Unu el la tri aŭtoroj estis Nikolaus Blome, antaŭ nelonge transirinta de Bild al la Spiegel, kaj heroo de la kampanjo, kiun en la jaro 2010 Bild faris kontraŭ la “pigraj grekoj“.* La germana financministro Wolfgang Schäuble, kiu — okazo tre malofta en la Eŭropa Unio, sed ankaŭ en la internacia diplomatio — publike ironiis pri sia greka kolego, kiun li kvalifikis “stulte naiva“ (10-an de marto 2015), estis prezentata de la germana semajnulo kiel bonvola Sizifo, bedaŭranta ke Grekujo estas kondamnita al fiasko kaj al forlaso de la eŭrozono. Escepte se, la artikolo subkomprenigis, s-ro Varufakis estus forigita el siaj funkcioj.

* Vd Olivier Cyran: “’Bild’ kontraŭ la biciklo-nudistoj“, Le Monde diplomatique, majo 2015.

Dum tralikoj, mallumaj antaŭdiroj kaj minacoj multiĝis, s-ro Dijsselbloem antaŭenmetis novan peonon, deklarante en la New York Times ke la eŭrogrupo esploras la eventualan aplikon de la kipra modelo al Grekujo, do limigon de la kapitalmovoj kaj redukton de la deponoj (19-an de marto 2015) ... Jen anonco, kiun oni povas interpreti apenaŭ alie ol kiel provon — senfruktan — provoki bankan panikon. Dum la ECB kaj s-ro Draghi ankoraŭ pli streĉis la glitan nodon, per plia limigo de la eblecoj por la grekaj bankoj financiĝi, Bild publikigis pseŭdan raportaĵon pri panika sceno en Ateno kaj ne hezitis deturni banalan foton de pensiuloj kiuj vicostaris antaŭ banko por ricevi sian pension (31-an de marto 2015).

Fine de aprilo, la operacio de Berlino portis siajn unuajn fruktojn. S-ro Varufakis estis anstataŭigita de sia viculo Euklide Cakalotos por la intertraktadoj kun la kreditoroj. “La registaro devas alfronti novtipan ŝtatrenverson, tiam deklaris s-ro Varufakis. Niaj atakantoj ne estas plu, kiel en 1967, la tankoj, sed la bankoj“ (21-an de aprilo 2015).

En la momento, la silenta ŝtatrenverso tuŝis nur ministron. Sed la tempo laboras por la kreditoroj. Tiuj postulas la aplikadon de la novliberala recepto. Ĉiu kun sia obsedo. La ideologiistoj de la IMF postulas la malreguligadon de la labormerkato kaj la laŭleĝigon de la amasaj maldungoj, kiujn ili promesis al la grekaj oligarĥoj, kiuj estas la proprietuloj de la bankoj. La Eŭropa Komisiono, per aliaj vortoj Berlino, postulas la daŭrigon de la privatigoj, kiuj povas interesi la germanajn entreprenojn, kaj je plej malalta kosto. En la senĉesa listo de la skandalaj vendoj elstaras tiu, farita de la greka ŝtato en 2013, de dudek ok konstruaĵoj kiujn ĝi daŭre uzas. Dum la venontaj dudek jaroj, Ateno devos pagi 600 milionojn da eŭroj da luprezo al la novaj proprietuloj, do preskaŭ la trioblon de la sumo kiujn ĝi ricevis per la vendo — kaj kiu revenis rekte al la kreditoroj ...

En pozicio de malforteco, forlasita de tiuj, kies subtenon ĝi esperis (ekz-e Francujo), la greka registaro ne povas solvi la gravan problemon, kiun la lando alfrontas: ŝuldon ne elteneblan. La propono organizi internacian konferencon similan al tiu de 1953, kiu sendevigis Germanujon pagi la plej grandan parton de la militaj kompensaĵoj kaj tiel malfermis la vojon al la ekonomia miraklo*, dronis en maro da minacoj kaj da ultimatoj. S-ro Cipras klopodas por akiri pli bonan interkonsenton ol la antaŭaj, sed tiu estos certe malproksima de liaj anoncoj kaj de la programo, por kiu la grekoj voĉdonis. S-ro Jyrki Katainen, vicprezidanto de la Eŭropa Komisiono, estis pri tio tre klara tuj post la grekaj elektoj: “Ni ne ŝanĝos la politikon laŭ elektoj“ (28-an de januaro 2015).

* Vd Renaud Lambert: “Dette publique, un siècle de bras de fer [“Publika ŝuldo, jarcento da disputo“], Le Monde diplomatique, marto 2015.

Ĉu la elektoj havas do sencon, se lando kiu respektas la esencon de siaj promesoj ne havas la rajton modifi sian politikon pri io ajn? La novnazioj de Ora Aŭroro disponas pri tuja respondo. Ĉu eblas ekskludi, ke ili profitas pri malsukceso de la Cipras-registaro same kiel la apogantoj de s-ro Schäuble en Ateno?

Stelios KULOGLU.

Hispanujo inter du voĉdonadoj

Podemos “nia strategio“

Financa krizo, amasa malriĉiĝo, senkreditiĝo de la politikaj profesiuloj: ĉio devintus konduki al releviĝo de la maldekstro en Eŭropo. Kaj tamen ĝi stagnas preskaŭ ĉie. Tio certe klarigas, kial ĉiuj rigardas al Hispanujo, kie la partio Podemos montris strategian inventemon. Jen defio, kiun ĉi tie prezentas ĝia ĝenerala sekretario.

Pri la sinteno de Berlino al Ateno dum la intertraktadoj

Ĝi ne surprizis min. Kvankam Grekujo estas ŝtato malforta, la Cipras-registaro dubigas la funkci-manieron de la Eŭropa Unio sub germana hegemonio: la amplekso de la provoko estas do ege pli granda ol la lando mem. Cetere, Podemos aperas nun kiel grava politika aganto, kiel kandidato por la potenco de la kvara plej granda ekonomio de la eŭrozono. Niaj grekaj kamaradoj diris al ni: niaj bonaj rezultoj en la opini-enketoj ne estas nepre bona novaĵo por ili. Niaj kontraŭuloj timas, ke ĉia venko de Siriza grandigas niajn proprajn rezultojn, ke ĝi donas al ni oksigenon. Ilia celo ne estas nur fiaskigi la grekan registaron: ili volas ankaŭ bari la vojon al aliaj minacoj, ekzemple al tiu, kiu en iliaj okuloj estas ni. Premi Siriza-n signifas premi Podemos-on, montri ke ne ekzistas alternativo. “Ĉu vi volas voĉdoni por Podemos? Rigardu kio okazas en Grekujo“: jen, esence, la rekantaĵo, kiun oni kantas aktuale al la hispanoj.

Laŭ ni, Aleksis Cipras agis tre ruze: li sukcesis reliefigi bildon de izolita Germanujo, kies interesoj ne estas nepre la samaj kiel tiuj de la cetera Eŭropo, ankaŭ pri la ekstera politiko. Tion li provis ĉe Francujo kaj Italujo, kun miksita sukceso, sed ankaŭ ĉe orientaj landoj. Oni do ne miru, ke Germanujo montras sin tiom akre dum la intertraktadoj.

Pri la strategio de Siriza kaj tiu de Podemos

Niaj grekaj kamaradoj disvolvis similan strategion kiel ni en tre malsama kunteksto. Unue, ili volas rekonstrui institucian legitimecon de la registaro, kiu estis sisteme subfosita kaj poste detruita. Tio okazas per impostreformo, kiu donas al la ŝtato agospacon, ĉefe en publikaj politikoj, por konstrui la socian teksaĵon kaj la ligojn detruitajn de la malabundo. Krome, en ekstera politiko, necesas krei kontraŭdirojn ene de la hegemonia bloko de la eŭrogrupo*. Tio fariĝis, precipe komence, per timemaj kritikoj de la maniero, per kiu Germanujo mastrumas la eŭropan krizon. Sen ajna dubo la celo estis fendi la dominantan interkonsenton.

* Grupo de membrolandoj de la Eŭropa Unio kies mono estas la eŭro. -vl

Nia strategio estis alia, unue ĉar Hispanujo prezentas 13 elcentojn de la malneta enlanda produkto (MEP) de la eŭrozono, kontraŭ 3 aŭ 4 elcentoj de Grekujo. Ni komencus do la disputojn kun la certeco ke ni disponas pri pli grava agospaco. Kompreneble ni ankaŭ tuŝus la demandon de reformo de la buĝetaj traktatoj, por kreskigi la publikajn elspezojn ĉe investoj kaj por disvolvi la socialajn politikojn, ĉefe la pensiojn, sed ankaŭ por ĉesigi la malaltigon de la salajroj, kiu erozias la konsumon. Post realigo de tiuj reformoj, kaj nur tiam, ni povos paroli pri la eŭropnivelaj ŝuldoj, en la kadro de restrukturado celanta ligi la repagojn kun la ekonomia kresko, ekzemple. Nur eŭropnivela strategio — kiu nun ne ekzistas — ebligas imagi alian paradigmon ol tiun de la politiko de malabundo.

Nu, tiu strategio vekas kontraŭdirojn ĉe niaj kontraŭuloj, precipe ene de la socialdemokrataj fortoj. Ni konscias pri la grandega rezisto, sur kiu ĝi trafus, ene de la hispana ŝtataparato, sed ankaŭ en la eŭrogrupo; sed se lando tiom malgranda kaj malforta kiom Grekujo sukcesis fariĝi tiom granda faktoro de malstabileco en la eŭrozono, tiam nia kapablo montri tiajn kontraŭdirojn ene de la socialdemokrataj fortoj estus des pli granda. Fariĝus klara, ke la eŭropa projekto ne kongruas kun la politiko de malabundo, kio malfermus politikan spacon al la ekonomia politiko.

Pri la ebleco de interkonsento kun la Hispana Socialista Laborist-Partio (PSOE)

Tio estas por ni antaŭ ĉio strategia problemo, ĉar nia ĉefa celo — ni estis ĉiam tre klaraj pri tio — estas la ĝeneralaj elektoj de novembro. Tiel ke ĉiu decido, ĉiu situacio analizendas laŭ la pozicio, en kiun ĝi metas nin por tiu voĉdonado. Samtempe ne eblas ignori la amplekson de la ŝanĝdeziro en la loĝantaro, kio devigas nin esti je tiu nivelo.

Estas do la demando pri la elekto-rezultoj, kompreneble, sed trans tio estas precipe tiu de nia kapablo fari premon al la aliaj politikaj fortoj. Kiam oni demandas nin: “Ĉu vi faros kontraktojn kun la Socialista Partio?“, ni respondas: “La socialistoj devas unue iri vojkurbon de 180 gradoj.“ Ni scias, ke ekzistas du tendencoj en la PSOE. La unua karakteriziĝas per logiko de sistemo, aŭ de reĝimo, kies prioritato estas haltigi nin, ĉesigi tiun ĉi movadon. Por ili, tio povus montriĝi per granda koalicio kun la Popola Partio (PP) aŭ kun Ciudadanos*. La dua pensas laŭ partia logiko: ĝi scias, ke tia opcio kondukus al implodo de la PSOE kaj donus pli da spaco al Podemos. La demando pri interkonsentoj reguliĝus do laŭ la elekto-rezultoj, sed ankaŭ laŭ nia analizo de la diversaj situacioj, kalkulante kun nia kapablo ekspluati la malkonsentojn interne de niaj kontraŭuloj. Precipe se, kiel la enketoj ŝajnas montri, Hispanujo direktiĝas al kvarpartia sistemo, kun rezultoj de inter 15 kaj 25 elcentoj.

* NDLR: konservativa partio kontraŭ korupto, kiu estiĝis el la kataluna grupo Ciutadans, fondita en la jaro 2006.

En Andaluzio

En Andaluzio ne temas pri starigo de koalicio.* Ni metis tri kondiĉojn por subteni la PSOE por estigi la regionan registaron. Ni postulas unue la demision de du prezidintoj de Andaluzio suspektataj je korupto (unu sidas en la Nacia Asembleo, la alia en la Senato). Ni postulas cetere, ke la andaluzia registaro subskribu nenian kontrakton kun financaj establoj kiuj elloĝigas homojn sen proponi al ili alian loĝejon. Kaj ni postulas fine redukton de la nombro da altaj asistantoj, por ebligi la redungon de ĉiu personaro maldungita de lernejoj kaj malsanulejoj dum la krizo. Ne temas pri registara programo, sed pri tri kondiĉoj por ke ni ne bloku la vojon al la PSOE. Ĉar niaj rezultoj estis pli malfortaj ol tiuj de la Socialista Partio, nia agospaco estas limigita. Ni provas fari tiel, ke ĉia institucia subteno fare de Podemos — ankaŭ kiam temas simple nur pri ne kontraŭi enposteniĝon — tuj montriĝu per socialaj disponoj, kiuj atestas ke ŝanĝo eblas. (...) Tiuj postuloj kostas eĉ ne unu cendon; ili ne kreskigas la publikan elspezon.

* Dum la anticipa voĉdonado por renovigi la andaluzian parlamenton, la 22-an de marto, la PSOE ricevis 35,5 elcentojn de la voĉoj, kontraŭ 27 elcentoj por la Popola Partio (PP) kaj 15 elcentoj por Podemos. De tiam okazas traktadoj inter la diversaj partioj por trovi interkonsenton por nomumi la andaluzian prezidonton.

Pri la apero de la partio Ciudadanos (Civitanoj)

Evidente la kontraŭulo adaptiĝas kaj la maniero de alfrontiĝo ŝanĝiĝis. Estas vere ke la komunikila medio montriĝas nun multe malpli favora por ni. La starigo de Ciudadanos estis tre granda ruzaĵo, ne tiom ke tiu partio rekte alsuĉas elektantojn, kiuj antaŭe turnis sin al Podemos, sed ĉar ĝi malfortigas nian retorikon kiu celas prezenti nin kiel la elekton de la renovigo kaj ĉar ĝi forprenas al ni parton de la spaco, kiun la komunikiloj dediĉis al tio. Nun ekzistas alia “partio de la ŝanĝo“, kiu havas tre malsamajn trajtojn, ĉar Ciudadanos aperas grandparte ene de la liberala establita tavolo. Tio igis nin reformuli la hipotezon Podemos.

Nia ŝlosila celo ĉiam estis okupi la centron de la politika kampo profitante el la krizo. Tio havas nenion komunan kun la politika “centro“ de la burĝa retoriko. Per gramŝaj vortoj*, nia celo en tiu pozici-milito estis krei novan “komunan sencon“, kiu ebligu okupi transversan pozicion en la centro de la politika spektro kiu ĵus rearanĝiĝis. En la momento, la disponebla politika spaco estis reduktita per la kontraŭatakoj de la elito, jam per ĝia reklamado por Ciudadanos. Nia tasko montriĝas do nun pli delikata; ĝi postulas novan strategian inteligenton. Tiuj iniciatoj de la kontraŭulo cetere kreis novajn malfacilaĵojn eĉ en nia propra tendaro.

* De Antono Gramŝo (itale: Antonio Gramsci [antónjo grámŝi] (1891-1937), itala filozofo kaj politikisto, starigis, kun Palmiro Togliatti, la gazeton Ordine nuovo (1919). Sekretario de la Itala Komunista Partio (1924); en malliberejo de 1926 ĝis 1937. -vl

Unue, la apero de Ciudadanos remetas nin en logikon, kiun ni dekomence konsideris perdanta: tiun de la tradicia akso maldekstra-dekstra. Ni pensas, ke sur tiu bazo ne ekzistas ŝanĝeblecoj en Hispanujo. La danĝero estus hodiaŭ esti resenditaj al tiu akso kaj ne sukcesi difini novan centrecon — kiu, eĉ se mi tion ripetas, havas nenion komunan kun la centro de la politika spektro. En tiu pejzaĝo, la pleba retoriko de Podemos, organizita ĉirkaŭ la kontraŭeco de “tiuj malsupre“ kaj “tiuj supre“ (la oligarĥoj), interpreteblus kiel la tradicia retoriko de la ekstrema maldekstro, kio povus perdigi al ĝi la transversecon kaj forigus ĝian eblecon okupi la novan centron. Fine, ni alfrontas ankaŭ la riskon — kiu estas ankaŭ ebla levilo — de normaligo. Ni jam ne aperas kiel la eksterkadruloj, la efiko de noveco malklariĝas, sed aliflanke Podemos nun ankaŭ gajnis forton kaj sperton; ĝi disponas pri kreskinta kapablo de reprezentiĝo. Ni devas nepre redifini aŭ fajnigi nian retorikon por fiaskigi la kontraŭatakojn kaj por remalfermi la spacon, kiun oni fermis al ni. Tio ne estos facila.

Ni alfrontis lernejan kazon dum la oficiala vizito de la hispana reĝo ĉe la Eŭropa Parlamento, la 15-an de aprilo 2015. Tia evento metas nin antaŭ malfacilan demandon: tiun de la monarĥio. Kial malfacilan? Ĉar ĝi tuj malpermesas al ni la centron de la tereno. Ekzistas, proksimume, du opcioj. La unua, tradicie adoptita de la maldekstro (ekz-e Isquierda Unida), konsistas en la pozicio: “Ni estas respublikanoj. Ni ne agnoskas la monarĥion, ni do ne iros al la honora akcepto de la reĝo de Hispanujo. Ni ne agnoskas tiun spacon de legitimeco por la ŝtatestro.“ Eĉ se tio estas pozicio perfekte prava laŭ etika kaj morala nivelo, ĝi metas nin tuj en la spacon de la radikala maldekstro, en kadron tre tradician. Tio tuj fremdigas nin al larĝaj tavoloj de la loĝantaro, kiuj simpatias kun la nova reĝo*, kaj tio, sendepende de kion ili povas pensi pri aliaj demandoj kaj de la fakto, ke ili asociigas la eksreĝon kun la korupto de la antaŭa reĝimo. La monarĥio estas daŭre unu el la plej aprezataj institucioj en Hispanujo. (...) Do, du opcioj: aŭ ni ne iras al la akcepto kaj restas premataj en la kadro de la tradicia analizo de la ekstremmaldekstro, kiu donas tre malmultan agospacon; aŭ ni iras tien, kaj Podemos miksiĝas inter la politikan klason, kio signifas validigi la institucian kadron. Mallonge, esti konsiderataj perfiduloj, monarĥistoj aŭ io alia ...

* NDLR: la reĝo Juan Carlos, suspektata je korupto, abdikis la 19-an de junio 2014 favore al sia filo Felipe.

Kiel ni solvis tiun dilemon? Ni iris tien, sed ŝanĝante neniom pri nia kutima maniero prezenti nin, do en niaj ĉiutagaj vestaĵoj, ignorante la protokolon. Tio estas io tre eta, sed ĝi estas simbole reprezenta de Podemos. Krome, mi donacis al la reĝo la DVD de la serio La Fera Trono (Game of Thrones), prezentante ilin kiel rimedon por interpreti tion kio okazas en Hispanujo. (...) Kompreneble, tio estas delikata sinteno, sed la sola kiu ebligas al ni teni la ludon malfermita, kiu ebligas al ni ludi en la centro de la kontraŭdiroj, mallonge, dubigi la ĝisnunan staton anstataŭ esti metita en pozicion puran, sed senpovan.

Pablo IGLESIAS.

Tiu ĉi teksto estas parto de interparolado kun Pablo Iglesias, gvidanto de la hispana partio Podemos, aperinta en la New Left Review(majo-junio 2015). La analizo de la rezultoj de la elektoj de la 24-a de majo 2015 estas redaktita por Le Monde diplomatique.

Sobreco kontraŭ malabundo

LA PARIZA KLIMATkonferenco 2015, kiu malfermiĝos la 30-an de novembro ĉi-jare, komenciĝis malbone. Ekde la pintkunveno de la Tero de 1992 en Rio-de-Ĵanejro, la produktado de fosilia energio ne ĉesis kreski. En 2013, nur la tutmondaj subvencioj por brulaĵoj kun forcejgasa efiko estis 400 milionoj da eŭroj, do kvaroble la sumoj atribuitaj al renovigeblaj energioj.* La Verda Fonduso por la Klimato, lanĉita en 2011 de la Unuiĝintaj Nacioj, povis kolekti ĝis hodiaŭ nur 10 miliardojn da eŭroj ...

*Perspectives énergétiques mondiales“, Agence internationale de l’énergie (AIE) [“Mondaj perspektivoj pri energio“, Internacia Agentejo pri Energio (AIE) Parizo, 2014.

Internacia traktato ne kapablos limigi la varmigon de la planedo je du gradoj, kiel planas la konferenco, se la registaroj submetas siajn decidojn al la konservado de produktad-sistemo bazita sur akumulado, rabo kaj malŝparo. Oni ne respondos al la klimata defio sen la interveno de la loĝantaroj, sed la individuaj aŭ lokaj iniciatoj restos senefikaj sen tutmonda politika volo. La akcepto de socio malpli energivora, pli simpla, kiu trudos modifon de multaj bone enradikiĝintaj kutimoj, bezonas la perspektivon de plibonigo de la vivkvalito. Ne okazos ŝanĝo en la energisistemo inda je tiu nomo sen ekonomia kaj socia transformiĝo, sen amasa alidistribuado de la enspezoj sur nacia same kiel sur tutmonda nivelo. La riĉaĵoj devas ĉesi detrui la planedon.*

* Hervé Kempf, Comment les riches détruisent la planète [Kiel la riĉuloj detruas la planedon], Points Essais, Parizo, 2014 (1-a eld.: 2007).

En la Okcidento, sobreco rekte kontraŭas al la malabundo, kiu aperas kiel preteksto por distribui la riĉaĵojn ankoraŭ pli malegalece. La vojo al malkresko de niaj ellasoj de karbon-acida gaso kondukas tra masivaj investoj en loĝejoj, publikaj transportoj, renovigeblaj energioj — je la nivelo, ekz-e, de la sumoj elspezitaj por savi la bankojn en la jaro 2008 ... Esplorado de energia efikeco same kiel la konkreta plibonigo de la vivkondiĉoj kaj de la kondiĉoj de la publika sansistemo povas krei multajn dungojn, malaltigi la malutilajn efikojn kaj rezultigi en ĉiu mastrumo gravajn ŝparojn.

La sobreco kondukas ankaŭ al alia difino de bonstato: malpli da materialo, pli da laboro; malpli da maŝinoj, pli da inteligento. Imposti la flugbenzinon por malpliigi maloportunan uzadon de aviadilo; plikostigi la martransporton por kontraŭagi la misojn de la liberkomerco kaj favori la mallongajn vojojn (vidu [“La sandaletoj vojaĝas senpage“-art]). En Hindujo, kie tricent milionoj da homoj vivas sen elektro, oni nombras ĉiujare milionon kaj duono da mortintoj pro poluita aero.

Kun nur kvarono de la monda loĝantaro, la industrilandoj lasis konsiderindan ŝuldon en la atmosfero. Iliaj sumaj ellasoj kaŭzas jam varmigon de 0,8 grado, kaj post mallonge kroman 0,8 gradon.* Ili tamen rifuzas doni al si celojn kiuj konsideras iliajn pasintajn ellasojn, aŭ aliri la neprajn kunlaboradojn alie ol per vortoj. Tamen la momento venis por liveri al la Sudaj ŝtatoj la monon kaj la teĥnologiojn necesajn por rekte salti al disvolvado bazita sur energia sobreco. Prefere la plej bonan ol la plej multan.

* Sunita Narain, “Climat: l’injustice faite au Sud” [“Klimato: la maljusto farata al la Sudo“], Politique étrangère, vol. 80, n-ro2, Parizo, somero 2015.

Philippe DESCAMPS.

Post dudek unu jaroj: la malsukcesaj promesoj de NAFTA

Komerca misekvilibro

NAFTA celis riĉigi konsumantojn, laboristojn kaj kultivistojn en Usono, Meksiko kaj Kanado. Eta procento el la riĉeguloj profitis — ĉiuj aliaj malprofitegis.

Meze de inundo da promesoj pri ekonomiaj, ekologiaj, kaj sociaj utiloj, la Nordamerika Liberkomerca Interkonsento (NAFTA, TLCAN aŭ ALÉNA) ekvalidiĝis je la 1a de januaro 1993. Malmultaj estas la aferoj pri kiuj ĉiuj samopinias en Usono, lando profunde dividita laŭ partiecaj linioj, sed Respublikanoj, Demokratoj kaj sendependuloj de diversaj geografiaj kaj sociekonomiaj grupoj kune kredas, ke NAFTA damaĝis iliajn familiojn kaj landon. Kaj nun ekaperas detaloj pri la sekretema Transatlantika Traktato pri Komerco kaj Investado (TTIP)*, kaj ni ekscias ke la eraroj de NAFTA probable estos ripetitaj.

* Vidu Lori M Wallach, ‘La dek minacoj por la usona popolo’, Le Monde diplomatique, Esperanta eldono, junio 2014

NAFTA estis eksperimento kiu establis radikale novan modelon por interkonsentoj pri “komerco”. Ĝi estis fundamente malsama pro tio, ke ĝi nur parte temis pri komerco. Antaŭaj usonaj interkonsentoj mallarĝe koncentriĝis pri malaltigoj de tarifoj kaj plialtigoj de importaj kontingentoj. NAFTA tamen kreis por fremdaj investantoj novajn privilegiojn kaj protektojn kiuj eliminis multajn riskojn rilate al la translokigo de produktado al landoj kun malaltaj laborpagoj, kaj tiel instigis al la eksterlandigo de investado kaj laborpostenoj. NAFTA ebligis al fremdaj investantoj rekte kontesti ŝtatajn politikojn kaj agojn en landoj kie ili komercas per la starigo de tribunaloj por la arbitracio de disputoj inter investantoj kaj ŝtatoj (ISDS), kaj postuli ŝtatan monkompenson por politikoj kiuj “subfosis” iliajn antaŭviditajn estontajn profitojn.

NAFTA ankaŭ devigis ke la subskribintaj landoj — Kanado, Meksiko, Usono — limigu la reguligon de la servoj kiel bankado, energio kaj transportado; plidaŭrigi la patentajn monopolojn de medikamentoj; limigi landlimajn kontrolojn kaj sekurecajn normojn por nutraĵoj kaj aliaj produktoj; kaj rezigni politikojn kiuj instigas konsumantojn aĉeti produktojn de la propra lando.

Ĝi estis propagandita al la usona publiko kun grandaj promesoj. En 1993, Gary C Hufbauer kaj Jeffrey J Schott, de la Peterson Institute for International Economics, prognozis ke NAFTA estigos kreskantan komercan pluson kun Meksiko, kreante 170 000 netajn laborpostenojn en Usono en la daŭro de la unuaj du jaroj de la interkonsento. Usonaj kultivistoj riĉiĝos per eksportado. NAFTA alportos Meksikon al unuamonda nivelo de ekonomia prospero kaj stabileco, kaj provizos laborŝancojn kiuj malpliigos la enmigradon al Usono. Reguloj por la protekto de la konsumanto kaj la ekologio estos normigitaj supren kaj tiel plibonigos la publikan sanon, la sekurecon de nutraĵoj kaj la kvaliton de la aero kaj la akvo. Prezoj al la konsumanto falos. La ekonomioj spertos novan kreskon.

Kien iris la laborpostenoj?

Anstataŭ krei laborpostenojn por usonanoj, NAFTA kontribuis al grandega usona deficito de la komerco kun Meksiko kaj Kanado, kaj al taksita neta perdo de 1 miliono da laborpostenoj en Usono ĝis 2004. Ĉi tiu cifero, kalkulita de la Economic Policy Institute (EPI), inkluzivas la netan bilancon inter laborpostenoj kreitaj kaj laborpostenoj perditaj*. Granda parto de la erozio devenas de la decidoj de usonaj firmaoj adopti la privilegiojn por fremdaj investantoj de NAFTA kaj transloki sian produktadon al Meksiko, kun ĝiaj pli malaltaj salajroj kaj pli malfortaj ekologiaj normoj. La EPI kalkulas, ke la deficito de la komerco kun Meksiko nete detruis proksimume 700 000 usonajn laborpostenojn ekde la lanĉo de NAFTA ĝis 2010. Pli ol 845 000 usonaj laboristoj estas ricevintaj “helpon por komerca alĝustigo” (Trade Adjustment Assistance — TAA), perdinte siajn laborpostenojn pro importaĵoj el Kanado kaj Meksiko aŭ la transloko de fabrikoj al tiuj landoj.

* Por ĉiuj fontoj kaj pliaj legaĵoj, vidu ‘NAFTA’s 20-year Legacy and the Fate of the Trans-Pacific Partnership’ (PDF), Public Citizens Global Trade Watch, februaro 2014.

NAFTA malsuprenpremis usonajn salajrojn kaj kreskigis la malegalecon de enspezoj. Ĝia plej vasta ekonomia efiko ĝis nun estas transformi la salajrojn kaj specojn de laborpostenoj por la 63% de usonaj laboristoj sen superlerneja diplomo. La komerco profunde efikas sur la haveblajn specojn de laborpostenoj pli ol sur la totalan nombron. La usonaj laboristoj, kiuj perdis siajn postenojn en la fabrikindustrioj pro la eksterlandigo per NAFTA kaj la konkurenco de importaĵoj, transiris en postenojn kun pli malaltaj laborpagoj en servaj sektoroj kiuj ne povas esti eksterlandigitaj, kaj en kiuj ili pliigis la superabundon de laboristoj, malsuprenpuŝante salajrojn tra la tuta ekonomio. Laŭ la usona Bureau of Labor Statistics, du trionoj el la delokigitaj fabriklaboristoj redungitaj en 2012 devis akcepti pli malaltajn salajrojn, kaj tio signifis por la plimulto salajroredukton de pli ol 20%. Por la mezuma usona fabriklaboristo kun salajro de pli ol USD 47 000, tio estas redukto de almenaŭ USD 10 000. Pro tio, ke pli da laboristoj delokigitaj de fabrikado aldoniĝis al tiuj, kiuj konkuras por malaltkapablaj laborpostenoj en sektoroj kiel gastigado kaj nutroservoj, realaj salajroj malkreskis en tiuj sektoroj sub NAFTA. La medianaj salajroj de usonanoj stagnis en la pasintaj dudek jaroj, dum male la produktivo de dungitoj kreskegis.

La ĝisnunaj reduktoj de la prezoj de hejmaj varoj ne sufiĉis por kompensi la malgajnojn de mezklasanaj salajroj sub NAFTA. Usonaj laboristoj sen superlernejaj diplomoj perdis 12,2% de siaj realaj salajroj sub la komerco laŭ NAFTA, eĉ enkalkulinte la avantaĝojn de pli malkaraj varoj. Malgraŭ 239%-a kresko de nutraĵimportoj el Kanado kaj Meksiko, la mezuma prezo de nutraĵoj en Usono saltegis 67% de post la interkonsento, la malo de la promesita rezulto. Tiutempe, iuj propagandantoj de NAFTA antaŭvidis la perdon de kelkaj usonaj laborpostenoj, sed ili argumentis ke usonaj laboristoj profitos pro pli malkaraj importitaj varoj.

Nelonge post 1993, la malgranda komerca pluso usona kun Meksiko de antaŭ NAFTA fariĝis komerca deficito masiva kaj la antaŭ-NAFTA-a komerca deficito usona kun Kanado pligrandegiĝis. La komerca pluso kun Meksiko de USD 2,5 miliardoj (alĝustigita laŭ inflacio) en 1992, kaj la deficito kun Kanado de USD 29,6 miliardoj, transformiĝis en entutan post-NAFTA-an deficiton de USD 177 miliardoj. La rozkoloraj promesoj krei laborpostenojn estis bazitaj sur tio, ke NAFTA plibonigos la komercan bilancon de Usono. La realaĵo ĝis nun estas la malo.

Eksportoj de usonaj manufakturaĵoj kaj servoj al Meksiko kaj Kanado estas kreskintaj pli malrapide de post NAFTA; la ĉiujara kresko de eksportoj de usonaj manufakturaĵoj al la du landoj kreskis 62% malpli ol la ĉiujara indico tuj antaŭ NAFTA. Eĉ eksportoj de servoj ekfalegis malgraŭ tio, ke oni antaŭvidis ke ili aparte prosperos pro la supozata relativa avantaĝo de usonaj servoj. La ĉiujara kresko de eksportoj de usonaj servoj al Meksiko kaj Kanado post NAFTA kreskis 49% malpli ol antaŭ NAFTA. Kiam oni komparas la entutan kreskon de usonaj eksportoj al landoj kiuj estas, kaj ne estas, subskribintoj de akordo pri libera komerco kun Usono, oni vidas ke la kresko al la lastaj superis la kreskon al la antaŭaj je 30% dum la pasinta jardeko.

Dekoj da ekologiaj kaj sanitaraj leĝoj de NAFTA-landoj estas kontestitaj en eksterlandaj tribunaloj per la sistemo ISDS. Pli ol USD 360 milionoj da monkompenso por investantoj estas eldevigitaj pere de kontestoj kontraŭ malpermesoj de toksoj, reguloj pri la ter-uzo, politikoj pri akvo kaj forstumo, ktp. Pliaj USD 12,4 miliardoj estas la objekto de kompenspostuloj ankoraŭ ne juĝitaj rilate al kontestoj fare de fremdaj investantoj pri medikamentaj patentoj, moratorio pri hidraŭlika fendado kaj programo de renovigebla energio. Anstataŭ lerni la lecionojn de la ekscesoj de ĉi tiuj grandaj kompanioj, la registaro de prezidanto Obama ignoris ĉiujn kontribuaĵojn de reprezentantoj de la civila socio kiam ĝi reviziis la lingvaĵon de sia modela investotraktato en 2011 kaj ankoraŭ insistas pri la inkluzivo de ISDS en la TTIP, malgraŭ protestoj de la Eŭropa Komisiono kaj oficialuloj de EU-membroŝtatoj kaj parlamentaj institucioj. Ke ISDS devas esti inkluzivita en la TTIP insistas grandaj usonaj kompanioj kiel Chevron, kiu uzas ISDS en provo eviti pagi miliardojn pro la ekologia kaj sanitara damaĝo de poluado en Amazono.

Kiam temas pri la agrikultura komerco kun Meksiko kaj Kanado, la mezuma deficito ĉiujara de Usono atingis USD 975 milionojn, cifero preskaŭ trioble pli alta ol la nivelo antaŭ NAFTA. Usonaj prilaborantoj de nutraĵoj translokiĝis al Meksiko pro ĝiaj malaltaj salajroj, kaj importoj de nutrajoj altegiĝis. NAFTA malplistriktigis la usonajn normojn pri la sekureco de nutraĵoj kaj permesis importaĵojn de fabrikoj kiujn oni antaŭe konsideris nesekuraj. Antaŭ NAFTA, kiam importaĵoj estis permesataj nur de instalaĵoj juĝitaj konformaj al usonaj normoj, nur unu prilaborejo de bovaĵoj kaj neniu instalaĵo de kortobirdoj en Meksiko estis aprobitaj. Usonaj importoj de bovaĵo el Meksiko kaj Kanado kreskis de 133% de post 1993. Dum la pasinta jardeko, usonaj eksportoj de nutraĵoj al Meksiko kaj Kanado malkreskis iomete dum importoj de nutraĵoj el la du landoj pli ol duobliĝis. Ĉi tio havas nenion komunan kun la promesoj faritaj al usonaj kultivistoj kaj ranĉistoj ke NAFTA ebligos al ili atingi riĉecon — kaj stabilecon de la enspezoj de iliaj kultivejoj kaj ranĉoj — per eksportado.

Reciproka malgajno en Kanado kaj Meksiko ankaŭ

Konsidere la ekstreme negativan efikon sur usonajn laboristojn kaj kultivistojn, estas ŝoke ke NAFTA ne alportis bonon al meksikanoj kaj kanadanoj. Anstataŭ la reciprokan gajnon promesitan, NAFTA ĝis nun alportis reciprokan malgajnon al la plimulto. Eksportoj de subvenciita usona maizo pliiĝis en la unua jardeko de NAFTA, detruante la vivtenojn de pli ol miliono da meksikaj kamparano-kultivistoj kaj de proksimume 1,4 milionoj da aliaj meksikanoj kies vivtenoj dependas de agrikulturo. Amasa delokigo pliseverigis la malstabilecon kaj perforton de la milito kontraŭ drogoj. Kaj, elpelite el la kamparo, la delokigitoj serĉis laboron en la maquiladoras (fabrikoj de eksportaĵoj) apud la usona landlimo, tiel malsuprenpuŝante salajrojn kaj kontribuante al duobligo de la enmigrado de meksikanoj al Usono.

Kvankam la prezo pagata al meksikaj kultivistoj por maizo plonĝis, la malreguligita podetala prezo de tortiljoj — ilia ĉefa nutraĵo — raketis 279% en la unuaj 10 jaroj de la pakto. Realaj salajroj en Meksiko malsuperis antaŭ-NAFTA-ajn nivelojn, dum prezaltiĝoj por bazaj hejmaj varoj superis salajraltiĝojn. Laboristo kun la minimuma salajro en Meksiko hodiaŭ povas aĉeti 38% malpli da hejmaj varoj ol je la tago kiam NAFTA estis promulgita. Malgraŭ promesoj ke NAFTA alportos bonojn al meksikaj konsumantoj per la aliro al pli malkaraj importaĵoj, la kosto de bazaj hejmaj varoj atingis sepoblon de la antaŭ-NAFTA-a nivelo, dum la minimuma salajro nur estas kvaroblo de tiu nivelo. Trafataj de delokigoj, altiĝantaj prezoj kaj stagnantaj salajroj, pli ol duono de la totala loĝantaro, kaj pli ol 60% de la kampara loĝantaro, ankoraŭ vivas en malriĉeco. La promesita nirvano de NAFTA ne okazis.

Povis esti ke la TTIP-intertraktadoj estos la rimedo por estigi novan modelon de ekonomia integriĝo — kun la celo ne ripeti la erarojn de NAFTA kaj aliaj damaĝaj paktoj. Sed TTIP elmetas laboristojn kaj konsumantojn ambaŭflanke de la Atlantiko al pliaj damaĝaj sekvaĵoj ĉar ĝi sekvas la samajn kaŝemajn kaj antaŭjuĝajn procedojn de intertraktado kaj inkludas la samajn kondiĉojn kiuj subfosas la publikan intereson. Konsidere la maltrankviligajn indikojn el du jardekoj da NAFTA, civitanoj de Eŭropo kaj Usono prave sonigas la alarmon. Por ke ia bono venu el la damaĝo kaŭzita ĉe milionoj da homoj, ni devas uzi la historion de NAFTA por haltigi la TTIP-projekton.

Lori M.Wallach

Tiu artikolo estas tradukita el la angla versio de Le Monde diplomatique.

Kiel vere savi Greklandon

Eliro el eŭro: jen historia okazo

Laŭŝajne, la projekto simplas. De kvin monatoj, la kreditoroj de Ateno klopodadas savi Greklandon el bankroto. Laŭlonge de la intertraktadoj, desegniĝis tamen alia ambicio: miskreditigi politikan projekton konsideratan “radikala”. Kondiĉigante sian subtenon al novaj konsumreduktaj iniciatoj, la interparolantoj de s-ro AleksisTsipras lokis lin inter la du makzeloj de tenajlo. Aŭ la greka ĉefministro defendas sian elektokampanjan programon, kaj tiam elmetas sin al financaj reprezalioj, aŭ li cedas al siaj “partneroj”, kun la risko perdi sian parlamentan plimulton kaj vidi sian partion disfali. Ekzistas tamen du daŭrigeblaj solvoj al la eŭropa problemo, de kiu la greka krizo estas unu el la simptomoj: transformado de la eŭrozono, anstataŭigante la logikon de konkurenco kaj predado per tiu de solidareco kaj investado — ideo defendata en alia artikolo de Gabriel Colletis, Jean-Philippe Robé kaj Robert Salais; aŭ la diseriĝo de mon-unio malbone konstruita, kiu komenciĝus per la eliro de Greklando — perspektivo ĉi tie prezentata de Costas Lapavitsas.

JAM EKDE 2010, la perspektivo de greka pagomanko kaj de eliro el la Ekonomia kaj Mona Unio (EMU) aperis. El la vidpunkto de la ekonomia teorio, la problemo estas klara: malforta ekonomio, karakterizata de gravaj instituciaj misoj, aliĝis al strukture misfunkcia mona unio. Ĝi havigis al si valuton ne nur fortan, sed ankaŭ en si mem probleman. En tia kunteksto, ekzistas nur du elirejoj: aŭ la EMU profunde reformas sin, aŭ Greklando devas konsideri pagomankon kaj eliron.

La misfunkciado de eŭro klariĝas ĉefe per la germana politiko celanta premi la salajrojn, kio ebligis al Berlino kreskigi sian konkurenckapablon kaj fariĝi unu el la ĉefaj alpruntantoj en Eŭropo. Adoptante tiun politikon, Germanujo reduktis sian propran mendon por pli bone kapti riĉaĵojn venantajn el eksterlando; politiko, kiu malavantaĝas la loĝantaron, sed feliĉigas la grandajn eksportantojn kaj bankojn.

Por la aliaj membroŝtatoj, la germana elekto efikis male: ĝi rezultigis kreskon de la deficitoj kaj depruntoj. Tie kuŝas la fundamenta malekvilibro de la EMU, maskita komence de la 2000-aj jaroj pro la disponeco de malmultekostaj likidaĵoj, kiuj faciligis konsumon kaj investon en la sektoro de konstruado. Sed la tutmonda krizo de 2007-2009 aperigis la mison kaj kaŭzis la devojiĝon de la eŭrozono. Spertinte la plej gravan difektadon de sia konkurenckapablo, Greklando montriĝis kiel la plej malforta lando de la regiono. Ĝi baldaŭ estis alfrontita al grandega ŝuldo (300 miliardoj da eŭroj) kaj al gigantaj deficitoj ĉe la buĝeto kaj la kuranta konto: pli ol 15% de la malneta enlanda produkto (MEP) en ambaŭ kazoj. Forta valuto estis detruinta malfortan ekonomion.

La sorto de Greklando estis tamen decidita post 2010, kiam la Eŭropa Unio elektis konsumreduktan politikon kiel ĉefan solvon por siaj malfacilaĵoj. La recepto? Redukto de salajroj, buĝet-redukto, impost-altigo, reformoj favoraj al merkato kaj starigo de konsumredukto tra la traktatoj (aparte la “six pack” kaj la “two-pack”*).

* Vd Raoul Marc Jennar, “Du traktatoj por eŭropa ŝtatrenverso”, Le Monde diplomatique, junio 2012.

El strikte germana vidpunkto, konsumredukto prezentas la avantaĝon pezigi la koston de la alĝustigo sur la deficitaj landoj, samtempe protektante la interesojn de la grandaj bankoj kaj eksportantoj. La nunaj germanaj regantoj ŝajne opinias, ke konsumredukto cementos ilian dominan pozicion ene de la Unio. El la vidpunkto de la EMU, tamen, tia politiko malpliigas la mendon kaj, sen doni al la deficitaj landoj la plej etan perspektivon de reveno al pozitiveco de iliaj kontoj, kaj sekve de repago de iliaj ŝuldoj. Estas do la plej efika metodo por estigi disfalon de la EMU en mezlonga tempo. El la greka vidpunkto, finfine, konsumredukto montriĝas ruiniga, ĉar la kuntiriĝo de la aktivado kaj de la enspezoj enfermas la landon en situacio de malforta kresko, de amasa senlaboreco kaj de giganta ŝuldo. La germana politiko kondukas la EMU al malsukceso; sed antaŭ tio, ĝi estos detruinta Greklandon.

Fera volo

ELEKTITA LA 25-an de januaro 2015, la registaro Syriza mezuras delonge la konsekvencojn de la eŭropaj politikoj. Dum la kvin monatoj kiuj sekvis ĝian enposteniĝon, ĝi provis atingi la finon de la konsumredukto-politiko, malpeziĝon de la ŝuldo, kaj invest-programon kapablan revigligi la ekonomion. Oni malfacile povus imagi respondon pli kruelan ol tiun de la kreditoroj en junio: Greklando devas, laŭ ili, havi primaran pluson* je 1% de la MEP en 2015, 2% en 2016, 3% en 2017 kaj 3,75% la postajn jarojn. Nenia elvoko pri malpezigo de la ŝuldo, nek pri serioza investprogramo. Unuvorte, temas pri la plej severa konsumredukto, kaj por longa tempo.

* Buĝeta saldo antaŭ la pago de la interezoj de la ŝuldo, aŭ, por uzi la formulon de la ekonomikisto Paul Krugman, “ĉiuj resursoj, kiujn lando kapablas transdoni al siaj kreditoroj”, (New York Times International, 28-a de februaro kaj 1-a de marto 2014).

En tia kunteksto, la estonto de Greklando aperas malhela. La meza kresko de la kvin venontaj jaroj povas atingi 2%, kun grandaj fluktuoj. Senlaboreco restos verŝajne tre alta, sen ebleco esperi renversiĝon de la evoluo de enspezoj, kies falo estis pli ol 30% por larĝaj tavoloj de la socio. Loĝantaro jam maljuniĝanta, premita de la ŝuldo, tiam vidos sian junularon — aparte tiun, kiu estas plej alte diplomita — ekziliĝi. Oni povas facile imagi la situacion de geopolitika malforteco en kiu tia scenaro dronigus la landon: Ateno estus baldaŭ retroirinta al la historia sensignifeco.

Se la eŭropa Unio insistas por trudi siajn politikojn, la lando por pluvivi devos trairi tra pagomanko kaj eliro el la EMU, unuaj paŝoj al la revigligo de la greka produkt-aparato, la vigligado de la investoj kaj la restarigo de la providenco-ŝtato. Greklando estus tiam liberigita el la eŭro-kaptilo kaj povus komenci procezon de socia transformado karakterizata de ekonomia kresko kaj redistribuo de riĉaĵoj. Tia ambicio, evidente, kolizius kun potencaj kontraŭuloj, samtempe interne de la lando kaj ene de Eŭropo. Necesus por tio fera volo, kaj la subteno de la loĝantaro.

La sola politika forto kapabla meti Greklandon sur tiun vojon estas Syriza. Delonge, la oficiala pozicio de la partio estas, ke eblas fari radikalajn ŝanĝojn sen forlasi la EMU. Sed la nefleksebla sinteno de la kreditoroj kondukis la partion kaj ties elektintojn revizii sian analizon. La ideo, ke la ĉantaĝo de la kreditoroj devas konduki nin konsideri la pagomankon kaj la eliron el la eŭrozono, gajnas popularecon inter la laboristoj, la malriĉuloj kaj en la malsuperaj mezaj klasoj.

Oni povas antaŭvidi gravan oponadon de la superaj tavoloj de la socio, ĝis nun elirintaj bonstate kaj sensufere el la krizo. Tiuj vidas siajn poziciojn defenditaj dekstre fare de la Nova Demokratio, ĉe la maldekstra centro fare de la socialista greka Partio (Passok) — du partioj, kiuj dum jardekoj kundividis la regpovon — kaj ĉe la centro de To Potami (“La Rivero”), partio ĵus aperinta sur la scenejo, danke al malavaraj financaj subtenantoj. La elito tute ne havas vizion por la estonto de la lando: ĝi kontentiĝas apliki la kalendaron de la kreditoroj. La sociaj disdividoj ligitaj al la eŭro akute reaperis dum la krizo, kaj tiuj streĉaj rilatoj montriĝos gravaj por la evoluo en la venonta periodo.

Eliro el la EMU tute ne estos agrabla festo. Sed la historio kaj la mona teorio ebligas desegni la grandajn liniojn de strategio, kiun oni povas tiel resumi.

Alta kosto, sed dum mallonga tempo

UNUE, ATENO suspendas sian partoprenon en la EMU sen nuligi sian aliĝon al la eŭropa Unio. La traktatoj ja antaŭvidas eliron el la Unio; sed tio, kio aplikiĝas al la tuto (la Unio) necese aplikiĝas al parto (la EMU).

Greklando interrompas la repagon de sia publika ŝuldo al eksterlando, tio estas, ĉefe al la IMF kaj al la Eŭropa Centra Banko (ECB). Ĝi povas elekti daŭre pagi siajn ŝuldojn al la privataj kreditoroj, cele faciligi sian postan revenon al la merkatoj. Ateno proponas internacian konferencon, por aranĝi restrukturigon de siaj aktivaj ŝuldoj, inkluzive tiujn ligitajn al la IMF. La registaro zorgas repagi ĉiujn enlandajn agentojn.

La lando denove regas sian centran bankon, kiu forlasas la Eŭrosistemon, sed ne la eŭropan sistemon de la centraj bankoj*. La banka sistemo estas ŝtatigita kaj novaj sanaj bankoj kreiĝas. La ŝtato organizas la retrukturigon de la pruntoj de entreprenoj kaj individuoj en malfacila situacio (aparte en la nemoveblaĵa sfero), kies sumo ne ĉesis kreski dum la krizo, kaj atingis pli ol 100 miliardojn da eŭroj. Ĝi ankaŭ organizas devizo-kontrolon kaj kontrolon de la bankaj transakcioj, same kiel la eŭropa Unio faris en Kipro en 2013, sed sen elpreni la deponitan monon, kiu estas konvertita en novajn draĥmojn, je kvoto de unu por unu, same kiel la pruntoj sub la greka leĝo.

* La eŭrosistemo kunordigas la agadon de la centraj bankoj de la dek naŭ landoj konsistigantaj la eŭrozonon; la eŭropa sistemo de la centraj bankoj, tiun de la dudek ok membroj de la eŭropa Unio.

La nova draĥmo senvaloriĝas, verŝajne multe, dum la unuaj semajnoj, antaŭ ol stabiliĝi kelkajn monatojn poste ĉirkaŭ 10 ĝis 20% sub sia komenca valoro (tiam la kuranta konto estas jam ekvilibra kaj la ŝtato starigis kontrolon de valut-transakcioj). La empiriaj studoj montras, ke la efiko estos pozitiva al la produktado kaj dungado, dum inflacio nur modere kreskos.

La kontentigo de la bezonoj de la plej malriĉaj grupoj de la socio en bazaj produktoj — ĉefe benzino, nutraĵo kaj medikamentoj — fariĝas prioritato. Minimuma preparado devus sufiĉi por eviti porciumon.

Neniu neas, ke pagmanko kaj eliro el eŭrozono havos altan socian koston, ĉefe en la komenco. Sed estos nur portempa elprovaĵo; tio ne pravigas, ke la tuta lando akceptu la konsumredukton, kiun postulas la plurestado ene de la EMU.

Dum la kelkmonata alĝustiga periodo, la lando verŝajne eniros recesion. Poste, la lando povas kalkuli pri reveno de la kresko, danke al liberigo de enlanda postulo ĝis tiam premita kaj danke al mobilizo de riĉofontoj, kiujn la konsumredukto formetis en reservejon: laboristoj, fabrikoj kaj ekipaĵoj. Sur tiuj bazoj, Greklando estos en situacio reformi samtempe sian ekonomion kaj sian socion, aparte baskulante aktivaĵojn de servoj al industrio kaj agrokulturo. Restarigante la monan suverenecon de la lando kaj ĝian kapablon krei proprajn likidaĵojn, pagomanko sekvata de eliro el la EMU permesos ja al Ateno fari tiom profundajn tranformiĝojn. La lando cetere retrovus buĝetan manovro-marĝenon, kiu ebligus al ĝi relanĉi publikan investon kaj subteni la privatan.

Ni devos, kompreneble, defendi la novan valutokurzon, sed la mobilizataj riĉofontoj ne estus kompareblaj al tiuj postulataj de la EMU. Sen kalkuli, ke tiuspecaj monaj eventoj ĝenerale malfermas novajn perspektivojn al la ekonomia aktivado.

Nuntempe, la kostoj de la konsumredukto pezas grandparte sur la salajruloj, la pensiuloj, la malriĉuloj kaj la malaltaj mezaj klasoj. Maldekstra registaro profitos la okazon de la eliro el la eŭrozono por transmeti tiun pezon sur la ŝultrojn de la pli bone dotitaj, kaj por transformi la fortorilaton sine de la lando.

Tutcerte, la evento reduktus la aĉetpovon de la loĝantaro, pro la plikostiĝo de importaĵoj. Sed ĝi same malaltigos la realan valoron de la nemoveblaĵaj kreditoj kaj aliaj depruntoj. La rekomenco de ekonomia aktivado post la komenca ŝoko favorus la laboristojn, protektante la dungoferton kaj faciligante iompostioman altiĝon de la salajroj. La registara politiko krome permesos la redistribuon de la nacia enspezaro, tiel ke pliboniĝu la situacio de la plej malriĉaj tavoloj. La vigligo de la enlanda merkato profitos al la etaj kaj mezaj entreprenoj.

Eta lando, granda respondeco

EN LA TENDARO de perdantoj troviĝos la bankoj kaj la grandaj mastroj, kiuj regis la landojn de jardekoj antaŭ ol ĝin konduki al ruiniĝo. Apud ili la eŭropaj kreditoroj, kaj unue la ECB, kies elmeto al la urĝohelpo aranĝaĵo (Emergency Liquidity Assistance) estas pli ol 90 miliardoj da eŭroj.

Greklando troviĝas antaŭ elekto: ĝia ekonomio disfalis, ĝia socio suferas, ĝiaj institucioj lamas kaj ĝia geopolitika pozicio ne estis tiom malbona de jardekoj. En la kerno de krizanta Eŭropo, ĝi distingiĝas per la amplekso de la falo de ĝiaj elitoj. La sociaj fortoj nun kapablaj refunkciigi la landon, eligante ĝin el sia letargio, troviĝas malsupre de la socia piramido; ili subtenas Syriza. Estas do gravege, ke la partio ekprenu tiun historian ŝancon.

Ĝia eniro en la EMU montriĝis esti granda eraro de Greklando. Sed la lando ĉiam povas sekvi alian vojon. Tion farante, ĝi helpos Eŭropon liberiĝi el toksa monsistemo, kiu pretervivas nur danke al la subteno de la dominantaj politikaj kaj ekonomiaj sektoroj. La kontinento sufokiĝas kaj devas rekonsciiĝi. Greklando ofte ludis historian rolon misproporcian rilate sian dimension; ŝajnas, ke nova okazo prezentiĝas.

Costas LAPAVITSAS

Transformi la ŝuldon en investojn

ĈU ĈESIGI la grekan krizon? Spite al siaj deklaroj, la eŭropaj gvidantoj ĉefe klopodas “pasigi la someron”: trovi provizoran solvon, sen funde trakti la problemon. Plej urĝe estas daŭrigi kiel antaŭe, kun la risko, ke loĝantaroj kolerigitaj de Eŭrop-Unio tia, kia ĝi nun konstruiĝas, finfine elektos naciismajn ekstremdekstrajn partiojn.

La interna krizo pri kiu suferas Eŭropo estis rivelita de la internacia financa eksplodo de 2007-2008. Sed ĝi ja ekzistis de la kreado de la ununura mono, ekonomie trofrua kaj institucie ne vivkapabla. Por ke la starigo de fiksaj monkurzoj inter membro-ŝtatoj estu sencoplena — tio estas la projekto de ĉiu ununura mono-, necesas unue labori por la iompostioma konverĝo de la kreskoritmoj kaj de la produktiveco. Tio ne estis farita en Eŭropo. En tiuj kondiĉoj, la greka dramo estas nur ekstrema kazo de komuna situacio: la plimulto de la membroŝtatoj, inkluzive Francujon kaj Italujon, senfine penos elteni la eksteran kurzon de eŭro kaj la neeblon devaluti.

Fronte al la diferencoj de produktiveco kaj konkurenckapablo, aparte kun Germanujo, la neceso de internaj transpagoj ene de la eŭrozono klare aperas. Ĝi resendas vin al la ideoj disvolvitaj de la brita ekonomikisto John Maynard Keynes dum la konferenco de Bretton Woods, en 1944. Lia propono, kiun ni povus adapti al la eŭrozono, estas: instigi la eŭropajn landojn adopti principon de kunlabora mastrumado de siaj pagobilancoj por teni ilin proksimaj de ekvilibro. Ne per simplaj financaj transpagoj aŭ internaj valuto-alĝustigoj, sed per investoj de la plusaj landoj al la deficitaj landoj, kiuj korektus la malekvilibrojn.

Kio estas la ĉefa problemo de Greklando? Laŭ multaj, ties nekapablo pagi siajn ŝuldojn. Laŭ la komisiono por la vero pri la ŝuldo starigita de la greka Parlamento, la nuna stoko de ŝuldoj rezultas el la tre forta kresko de interezkvotoj (inter 1988 kaj 2000), el masivaj armeaj elspezoj, kaj, ekde 2000, el la malkresko de la publikaj enspezoj kaŭzita de la impost-eskapo kaj impost-amnestioj kaj aliaj “donacoj” adresitaj al la plej riĉaj.

Tia analizo sendube identigas iujn el la kialoj de la plipeziĝo de la grekaj ŝuldoj. Sed ne ĉiujn. Ĉar la ŝuldo ne estas la kaŭzo de la grekaj malbonaĵoj; ĝi nur pligravigas ilin. La ĉefa problemo? La subevoluo de la produktaj aktivaĵoj kaj ties konsekvenco: la granda dependeco de Greklanddo rilate al ekstera financado.

Skizofreniaj institucioj

NUNTEMPE, eliro de Greklando el la eŭrozono sekvata de forta devaluto de la nacia mono tre negative efikus la kapablon de grekoj havigi al si la produktojn kiujn ili bezonas por vivi. Ja la lando ne nur importas kvazaŭ ĉiujn ekipaĵojn kaj longdaŭrajn konsumaĵojn, sed ĝia komerca bilanco fariĝas negativa sur la terenoj de energio, medikamentoj, teksaĵoj, hejmaj elektronik-aparatoj. Eĉ la agrokultura sektoro estas deficita.

Sekve de la aliĝo de Greklando al Eŭropa Unio, en 1981, la konsumo de la loĝantaro iompostiome proksimiĝis al la averaĝo de la aliaj evoluintaj eŭropaj landoj. Sed, samtempe, la industria produktado disfalis: ĝia parto en la malneta enlanda produkto (MEP) pasis de 17% en 1980 al cirkaŭ 10% en 2009. Kaj, de 2009 ĝis 2013, la industria produktaĵo ankoraŭ reduktiĝis je 30%.

Tia situacio igas la landon larĝe dependa de turismo kaj de transpagoj el la eksterlando por ekvilibrigi sian eksteran bilancon. Historie, tiuj venis de la personoj loĝantaj kaj laborantaj aliloke en la mondo (jaroj 1960-1980); ekde la 1980-1990-aj jaroj, ilin anstataŭis la eŭropaj financadoj. En la 1980-aj jaroj, Greklando — ties bankoj, entreprenoj kaj, fine, ŝtato — turniĝas al la financaj merkatoj por financi sin. Tiu elekto klarigas la eksplodan kreskon de la interezoj ŝulditaj de Ateno.

Unuflanke misa produkta aparato, dependeco de eksteraj financadoj aliflanke (kiam la eonomio ne produktas sufiĉe por subteni la enspezojn kaj la konsumadon, nek por financi la ŝtaton kaj la publikajn servojn): la greka dramo kunfariĝas.

Alfrontitaj al la duobla deficito de la eksteraj interŝanĝoj kaj de la publikaj kontoj, la registaroj kiuj sinsekvis unu la aliajn inter 2008 kaj 2015 — ĝis tiu de s-ro Antonis Samaras — respondis per premego de la konsumado* kaj de la publikaj elspezoj*. La unua premo celis redukti la deficiton de la komerca bilanco; la dua, tiu de la ŝtato-kontoj. Oni konas la rezultojn de tiuj fatalaj ruinigaj elektoj: 25% redukto de la MEP, altiĝo de senlaboreco ĝis 26% kaj ... eksploda kresko de la ŝuldo.

* La aĉetpovo de la grekaj mastrumoj malaltiĝis 25% inter 2009 kaj 2013
* La publikaj elspezoj por sano estis 28% kvante reduktitaj de 2008 ĝis 2011; la elspezoj por edukado, 15%.

Konfesinta en raporto de 2013, ke la ekonomiaj decidoj truditaj al Grekujo estis eraro*, la Internacia Mon-Fonduso (IMF), kontraŭdirante sin mem, daŭrigis trudi redukton de la pensioj kaj altigon de la aldon-valora imposto (AVI). Sed tia recepto ne ebligas esperi la revenon de ekonomia kresko, sola perspektivo de repago de la ekzistantaj ŝuldoj, kiuj hodiaŭ atingas pli ol 175% de la MEP.

* “Greece: ex post evaluation of exceptional access under the 2010 stand-by arrangement”, IMF Country Report, n-ro 13/156, Internacia Mon-Fonduso (IMF), Vaŝingtono, DC, junio 2013.

Kiun alian vojon konsideri? La opcio de parta nuligo unuflanke decidita paroksismigus la streĉajn rilatojn inter Ateno kaj la institucioj pri kiuj la lando devas kalkuli, se ĝi deziras resti en la eŭrozono. Tiu de parta forviŝo estis ekskluzivita de la plimulto de la kreditoroj. Krome ĝi havus nur provizoran efikon, kaj prokrastus la serĉadon de vera solvo de la greka problemo.

Alia vojo tamen ekzistas: uzi la problemon de la ŝuldo kiel ŝancon por industriigi la eŭropajn landojn en malfacila situacio, inter ili Greklandon. La vasteco de tiu projekto superas la specifan kazon, kiu nun zorgigas la merkatojn, amasinformilojn kaj politikajn gvidantojn.

La sumo de la grekaj kreditoraĵoj (ŝuldoj), pri kiu ĉiu povus interkonsenti, ke ĝi estas perdita, estas minimume 50 miliardoj (ĉefe repageblaj inter 2016 kaj 2024). Tio estas proksimume 15% de la tuto. Sed projekto por eliri la krizon bazata sur industriigo-plano de la lando donus al la kreditoroj sufiĉe seriozan garantion esti pagataj. Kiel? La buĝeto de la greka ŝtato montras primaran pluson. Alivorte, antaŭ ol pagi la ŝuldointerezojn, la registaro elspezas malpli ol la sumo de kolektitaj impostoj. Oni povas analizi tiun situacion laŭ du manieroj: vidi en ĝi repago-kapablon, tio, kion nepre vidas la kreditoroj; aŭ vidi invest-kapablon, jen tio, al kio intertraktado povus inviti ilin.

Tiu dua vojo implicas antaŭan restrukturadon, sen nova financado de la IMF aŭ de la eŭrozono. Tiu operacio disvolviĝus kun du ĉefaj celoj. Unue, transigi la kreditoraĵojn nun posedatajn de la IMF kaj la eŭropa Centra Banko (ECB) repageblajn en 2016-2024, — tio estas 70% de la kreditoraĵoj-, en la manojn de la eŭropaj ŝtatoj. Due, igi pli flekseblaj la pagodatojn de kelkaj fikstempoj, por ke la tuta sumo de la repagoj en donita periodo ne superu tiun de la primara pluso.

La ŝtatoj, fariĝintaj posedantoj de la greka ŝuldo repagebla en 2016-2024 anstataŭ la IMF kaj la ECB, alportos siajn kreditoraĵojn, ĝis la nivelo de 50 miliardoj, al dulandaj publikaj invest-fondusoj. Tiuj lastaj estus posedataj egale de du publikaj institucioj. En Francujo, povus esti la Banque publique d’investissement (BPI) (Publika Invest-Banko); en Germanujo, la Kreditanstalt für Wiederaufbau (Kredit-instituto por Rekonstruo). La franco-greka fonduso posedus 20% de la kreditoraĵoj sur la greka ŝtato; ĝia germano-greka paralelulo, 27%, ktp. Greklando daŭrigus pagi sian ŝuldon, sed — tio estas esenca — la mono irus al fondusoj taskitaj investi en la produkta ekonomio de la lando. Alidirite, la mono, anstataŭ eliri por ŝveligi la poŝojn de la kreditoroj, estus uzata por disvolvi lokan industrion. La kreditoraj investantaj ŝtatoj estus repagataj, kiam la investoj estos realigitaj kaj venditaj. La eŭropa konkurenc-juro ĝis nun senprobleme rigardis la naciajn suverenajn fondusojn; malfacilas imagi, ke ĝi malaprobos dulandajn fondusojn kun tute similaj celoj.

Nova ekiro por la Unio

LA KUNORDIGON de la investoj ĉefe zorgus la greka Banko de disvolvado, partnero de ĉiu fonduso. Sed ĝi povus profiti el la sperto de la naciaj fondusoj, kiuj helpus ĝin eviti kelkajn erarojn de la pasinteco — unuarange eviti malŝparan kaj fuŝan mastrumadon. Oni ankaŭ povas imagi, ke la Eŭropa Investa Banko (EIB), la Eŭropa Banko por Rekonstruo kaj Evoluigo (EBRE) kaj/ aŭ la Monda Banko metos sian sperton kaj parton de siaj investkapabloj je la servo de la identigitaj projektoj.

Tia propono postulas imago-strebadon el la eŭropanoj, sed ĝi ankaŭ impllicas, ke Greklando ekiniciatu profundan reformon de siaj institucioj, por eliri el sia tradicia erarvojo: tiu de rento-ekonomio (turisma, nemoveblaĵa rento, profitoj ligitaj al la importa komerco), putrigita de klientismo. Verŝajne necesos krei novajn instituciojn — simile al la greka banko de disvolvado nun kreiĝanta-, plibonigi la impostan reĝimon de la eksterlandaj investoj, starigi veran terenregistron etendiĝantan al la tuta lando. Konvenus ankaŭ subteni la sciencan esploradon, kuraĝigi malcentralizadon... Unuvorte, ampleksa institucia laborejo, konsekvenco de la disvolvo-projekto sen kiu Greklando ne sukcesos eliri el siaj pasintaj malfacilaĵoj, kiujn la konsumreduktaj planoj samtempe evidentigis kaj pligravigis.

La streboj estos do grandaj, sed ĉu tio ne valoras la penon? La kreditoroj fariĝintaj investantoj kontribuos al la industriigo de Greklando, al la kreado de industriaj dungoj, al la malpliigo de senlaboreco, al kresko de konsumado, kaj kresko de la impostpagoj, al la reveno enlanden de la kapitaloj pro la ankriĝo de Greklando en la eŭrozono, ktp. Ili desegnos virtan cirklon, la ekzaktan malon de la diabla cirklo, kiun estigas la konsumreduktaj politikoj. Sen forgesi, ke unu el la avantaĝoj de tia plano estos identigi novajn invest-okazojn por la industriistoj de norda Eŭropo. Alivorte, la ekonomia revigliĝo de la ŝuldanta Eŭropo utilos al tiu de la tuta Unio.

Ni eĉ pli antaŭeniru: kial ne profiti el tia projekto por pliprofundigi la industriajn komplementecojn en la Unio? Bruselo nun ŝatas meti la naciajn produktivajn aparatojn en fronta konkurenco. Ĉu ni ne povas konsideri, ke la investoj faritaj en Greklando estu selektitaj por respondi al la bezonoj de la loĝantaro, sed ankaŭ por enkadriĝi en vera eŭropa produkto-sistemo? La grekaj artoj en kelkaj agronutraj sektoroj, en la naturaj kosmetikaĵoj, la ŝipkonstruado kaj eĉ en kelkaj aktivaĵoj ligitaj al la spaco-programoj, povus esti evoluigataj kaj tiel plifortigi la industrian bazon de la tuta regiono.

Nova modelo, kapabla reproduktiĝi aliloke en Eŭropo, malfermus tiam la vojon al vera eŭropa revigliĝo. Male al furioza produktivisma konkurado, tiu ĉi ebligus meti Eŭropon survoje al nova, ekologia, homa kaj solidara disvolvado, surbaze de kriterioj demokrate ellaboritaj.

Finfine, la demando, trans la kazo de Greklando, estas progresigi Eŭropon survoje al kunevoluado kadre de la prienergia transiro kaj daŭrigebla disvolvado. Oni tiel trovus ĝermon de revigligo de la eŭropa projekto sur novaj bazoj: kunlaboro, serĉado de la hommedia kaj socia efikeco, kiel eble plej larĝa demokratiiĝo de la politikaj, ekonomiaj kaj financaj elektoj.

Nun restas ne plu uzi la us-tempon.

Gabriel COLLETIS, Jean-philippe ROBÉ et Robert SALAIS

La eksaj jugoslavaj respublikoj sub influo

Balkano, nova front-linio inter Rusujo kaj Okcidento

Post Ukrainujo, ĉu Balkana Duoninsulo fariĝos scenejo de nova orienta-okcidenta alfrontiĝo? Rusujo denove investas en la regiono, pro kialoj tiom komercaj kiom geopolitikaj. Sed, eĉ taŭge nutrante la influon, kiun ĝi tradicie havas tie, Moskvo ne povas multon esperi el regiono, kiu pli kaj pli turniĝas al Eŭropa Unio.

ĈU SERBUJO, Kosovo, Montenegro kaj Makedonujo troviĝas sur “fajro-linio” disiganta Rusujon kaj Okcidenton? Tion ja asertis la usona ministro pri eksteraj aferoj John Kerry la 24-an de februaro 2014 antaŭ la Komisiono pri eksterlandaj aferoj de la Senato. Sed Rusujo la unua establis paralelon inter Ukrainujo kaj Balkano. La argumentoj uzitaj de Moskvo en marto 2014 pri ĝia aneksado de Krimeo sonis kvazaŭ ironia eĥo de tiuj uzitaj en 1999 de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) por pravigi sian kampanjon de aviad-bombado kontraŭ tiama Jugoslavio: en ambaŭ kazoj, laŭdire temis pri antaŭmalhelpi homan katastrofon.

Okaze de la internacia konferenco pri sekureco en Munkeno, la 7-an de februaro 2015, la rusa ministro pri eksteraj aferoj Serguei Mavrov reuzis tiun paralelon, subsktrekante, ke “ne okazis memdecida referendumo en Kosovo”, dum ja okazis en Krimeo. Laŭ tio, la secesio de Krimeo, kaj ĝia aliĝo al la Federacio de Rusujo, pli konformas al internacia juro ol la proklamita sendependeco de Kosovo*.

* Pridemandita de Serbujo, la Internacia Kortumo decidis, la 22-an de julio 2010, ke tiu sendependo-proklamo ne kontraŭstaris la internacian juron.

En tiu kunteksto, la ruso-serba homhelpa Centro por la urĝo-situacioj de Nis, urbo sude de Serbujo, ne ĉesas nutri suspektojn kaj polemikojn. Inaŭgurita en 2012 de la rusa vicministro pri urĝo-situacioj, s-ro Vladimir Putĉkov*, ĝi estas instalita de 2014 en malnova fabriko de informadika materialo, je kelkaj centoj da metroj de loka flughaveno. Deko da fajrobrigadaj kamionoj kaj same multe da ajnagrundaj veturiloj estas parkitaj en la korto. La stokejoj, ordigitaj kvazaŭ parade, plenplenas je elektro-generatoroj, stakoj de kovriloj kaj tendoj, kaj kartonoj da kuracmaterialo. Iom poste, modernega komunikĉambro ebligas sekvi la surlokajn operaciojn, estante en rekta kontakto kun Beogrado kaj Moskvo.

* S-ro Putĉkov fariĝis ministro pri urĝosituacioj la 12-an de majo 2012, kelkajn tagojn post sia vizito en Serbujo, kiel anstataŭanto de s-ro Sergei Choïgou, proksimulo de s-ro Vladimir Putin, kiu poste fariĝis ministro pri defendo.

Ĉio estas malferma al ĵurnalistoj: la centro, kie laŭdire laboras kvardeko da konstantaj dungitoj, pretendas al travideblo. “Ni estas avangarda (modela) projekto. Tiu estas la unua tia centro ekster la landlimoj de la rusa federacio”, deklaras ĝia direktoro, s-ro Viktor Safyanov. Li klarigas ke li estis respondeculo de la civila sekureco de Sankt- Peterburgo, kaj ke li gvidis “internacian mision en Afganujo en 2002”, samtempe konfesante, ke li ankaŭ havas “armean sperton”. La centro pruvis sian utilecon en majo 2014: la rusaj helpantoj alvenis la unuaj okaze de la katastrofaj inundoj, kiuj detruis Bosnio-Hercegovinon kaj Serbujon.

Duboj tamen restas. Ĉu ĝi ne estas masko por kaŝi aliajn celojn: informado kaj spionado? Iuj eĉ parolas pri “rusa Bondsteel-tendaro”, refere al la usona militbazo starigita en Kosovo, kiu nombris ĝis sep mil homojn. Neeblas scii, ĉu la (reala) homhelpa funkcio ne kaŝas aliajn aktivaĵojn. Sed certas la jeno: metita sub la kunkuratoreco de la rusa ministrejo pri urĝo-situacioj kaj de la serba ministrejo pri internaj aferoj, montras la strategian gravecon, kiun Rusujo donas al Balkano. “Tiu komplekso naskiĝis el rusa politika volo. Moskvo ja proponis ĝian malfermon, asertas la serba eksprezidanto Boris Tadic, unu el la subskribintoj de la interkonsento kreinta la centron en 2008. Sed estis ĉiam klare, ke ĝi ne ŝirmos armean aktivaĵon.”

Dum siaj du sinsekvaj mandatoj (2004-2012) s-ro Tadic orientis Serbujon sur la vojo de la eŭropa integrado, samtempe refortigante la ligilojn kun Rusujo. “Mi deziris normaligi niajn rilatojn tiel kun Moskvo kiel kun Usono aŭ Ĉinujo, kaj tio sen nuligi nian fundamentan orientiĝon al Eŭropa Unio”, li klarigas al ni. Sub lia prezideco ja Serbujo ricevis, la 1-an de marto 2012, la statuson de oficiala kandidato al eŭropa integrado. Dum la sama periodo, Rusujo ricevis la ŝlosilojn de la serba prienergia merkato. La 24-an de decembro 2008, la prezidanto Tadic subskribis en Moskvo la vendon de 51% de la kapitalo de la serba petrolindustrio (Naftna Industrija Srbije, NIS), publika entrepreno en monopola situacio, al la rusa giganto Gazprom*. La vendoprezo, 400 milionoj da eŭroj, aperas tri- ĝis kvin-foje malsupera al la taksoj de analizistoj*. Tiu interkonsento garantias al la rusoj dominan pozicion, tiel pri la transporto de la hidrokarbidoj en la landon, kiel pri la interna distribuado.

* Vd Catherine Locatelli, “Gazprom, le Kremlin et le marché”, Le Monde diplomatique, majo 2015.
* Marina Glamotchak, L’Enjeu énergétique dans les Balkans. Stratégie russe et sécurité européenne, Technip, Parizo, 2013.
Aleŭropa turniĝo en Serbujo

KANDIDATO de la serba progresema Partio (SNS), partio devenanta de la naciisma ekstrem-dekstro, tradicie tre rusfavora, s-ro Tomislav Nikolic gajnis la prezidantan elekton de la 6-a de majo 2012 kontraŭ s-ro Tadic. Poste la SNS gajnis per absoluta plimulto la antaŭigitajn parlamentajn elektojn de marto 2014. En 2008, la SNS iniciatis surprizan poreŭropan turniĝon. De tiam, eĉ se Beogrado kaj Moskvo plutenas intimajn rilatojn, la nova “forta homo” de la lando, la ĉefministro Aleksandar Vucic, klare montras pli kaj pli porokcidentan politikan linion. Egale ĉu ĝin motivas konvinko aŭ oportunismo, tiu pozicio eĉ povus, post certa tempo, rekonsiderigi la sanktegan principon de la armea neŭtraleco de Serbujo.

Petata de siaj eŭropaj partneroj, la serba registaro tamen rifuzis apliki la sankciojn kontraŭ Rusujo, je la nomo de siaj ekonomiaj interesoj kaj de la tradiciaj amikaj rilatoj inter ambaŭ landoj. Laŭ Jelena Milic, tre porusona direktorino de la Centro pri eŭroatlantikaj studoj de Beogrado (CEAS), “kun la daŭrigo de la eŭropa integrado, la manovro-marĝeno de Serbujo reduktiĝos. La lando devos laŭigi sian eksterlandan politikon je tiu de la Unio”. Ni ankoraŭ ne atingis tiun punkton, Beogrado pensas ankoraŭ povi teni ekvilibran linion en mondo, kies atento koncentriĝas je la ukraina krizo.

Ankaŭ la najbaraj landoj Slovenujo kaj Kroatujo ne rompis ĉiujn rilatojn kun Moskvo: slovenaj kaj rusaj negocistoj renkontiĝis en Ljubljano fine de 2014. En februaro 2015, ruso-kroata ekonomia forumo levis viglan polemikon, pro la internacia embargo. Estante membroj de Eŭropa Unio, ambaŭ landoj aplikas la sankciojn kontraŭ Rusujo, sed sen entuziasmo. La hungara kompanio petrolo kaj gaso (Magyar Olaj-és Gazipari, MOL) estis vendota al la rusa giganto Rosneft siajn partojn de la kroata societo INA Industrija Nafte, sed la transakcio estis blokita de Bruselo komence de 2014, kio pligravigis la petrolindustrian krizon en Kroatujo. Ja en la sfero de energio koncentriĝas la rusaj ekonomiaj interesoj en la regiono, kaj aliaj interŝanĝoj estas tre limigitaj. Eŭropa Unio restas, longe antaŭ Rusujo, la unua ekonomia partnero de ĉiuj landoj de la regiono.

La vizito de s-ro Vladimir Putin en Beogrado, la 16-an de oktobro 2014, estis planita por doni okazon celebri la amikecon inter Serbujo kaj Rusujo. Por ke la rusa prezidanto estu la honor-invitito de la plej granda armea parado iam organizita depost la morto de marŝalo Tito, oni eĉ decidis antaŭenigi je kelkaj tagoj la oficialan daton de la celebrabo de la 70-a datreveno de la liberigo de Beogrado, la 20-a de oktobro 1944. Ve, la tago malbone disvolviĝis, ĉar Serbujo rifuzis la peton de la rusoj doni diplomatan statuson al la tuta personaro de la homhelpa Centro de Nis. Kiel respondo, la rusa prezidanto rifuzis la peton de s-ro Vucic pri rabato je 200 milionoj da eŭroj de gasfakturo. Ses semajnojn poste, la 1-an de decembro, Rusujo anoncis la forlason de la gasodukta projekto South Stream, kiu devis provizi Eŭropon per rusa gaso, ĉirkaŭirante Ukrainujon*.

* Vd. Hélène Richard, “South Stream, les raisons d’un abandon”, Le Monde diplomatique, majo 2015.

Tiun decidon pravigas antaŭ ĉio la rifuzo de Bulgarujo, sub la premo de Eŭropa Unio, permesi la trapason de la gasodukto sur sia teritorio, post la parlamentaj elektoj de la 5-a de oktobro 2014, kiuj reinstalis ĉe la regpozicio la dekstrulon, s-ro Boiko Borissov. En Bulgarujo, la fendo dektra-maldekstra restas funde ligita al la energia demando kaj al la rilatoj kun Rusujo kaj Usono. Iom post sia balota venko, s-ro Borissov solene akceptis la usonan ministron pri eksteraj aferoj John Kerry, anoncante je tiu okazo la aliĝon de sia lando favore al la Transatlantika traktato pri komerco kaj investado (angle: TTIP aŭ TAFTA), kaj la rekomencon de esplorado pri skista gaso (malgraŭ ke la bulgara leĝo ankoraŭ malpermesas la teknikon de hidraŭlika fendado). S-ro Kerry promesis, ke Usono helpos Bulgarujon “atingi prienergian sendependon” — alidirite, ne plu dependi de Rusujo.

Por la landoj, kiuj troviĝis sur la vojo de South Stream — Bulgarujo, Serbujo kaj Hungarujo, kaj la planitaj subvojoj al Makedonujo, Bosnio-Hercegovino kaj Slovenujo-, la forlaso estas tre malbona novaĵo, eĉ se la gasodukta projekto al la greko-turka landlimo (Turkish Stream) povos parte anstataŭi ĝin. S-ro Milorad Dodik, prezidanto de la Republika Srpska, la serba ento de Bosnio-Hercegovino, taksas la damaĝon de la nuligo je 1 miliardo da eŭroj*. La ĉefaj rusaj investoj en la ento ankaŭ koncernas la energian sektoron. En 2007, la registaro cedis 65% de la partoj de la grupo Naftna Industrija RS (NIRS) al la kompanio Njeftegazinkor, ebligante al ĝi ekregi du rafinejojn kaj tutan ĉenon de benzinstacioj. Reale, la “plej sukcesinta privatigo de la lando” laŭ la vortoj de ĝia iniciatinto s-ro Dodik, rapide fariĝis katastrofo. La rafinejoj akumulis malprofitojn, ĉar la rusoj neniam investis la promesitajn sumojn por ties modernigo. Njeftegazinkor apartenas 40% al la rusa publika kompanio Zarubezhneft kaj 60% al tri nekonatoj. En Republika Srpska, multaj asertas, ke ĝia vera posedanto estas la “forta homo” de la ento*.

* “Bosnie-Herzégovine: faillite à la russe de la raffinerie de Brod”, Le Courrier des Balkans, 7-a de januaro 2015, www.courrierdesbalkans.fr
* Vd. “Privatizacija drzavnog kapitala u Bosni i Hercegovini”, Transparency International Bosna i Hercegovina, Banja Luka, junio, 2009.

“La rusa argumento restas esenca por s-ro Dodik, klarigas s-ino Tanja Topic, respondeculo de la oficejo de la Fondaĵo Friedrich-Ebert en Banja Luka. Antaŭ ĉiu baloto, li anoncas rusajn pojektojn kaj kreditojn. Li bezonas montri al la serba publika opinio de Bosnio, ke li restas aliancano de Moskvo. Eĉ se tiuj kreditoj neniam alvenas, tio enkalkuliĝas en la forto-rilato, kiun li konstruas, tiel kun la gvidantoj de Sarajevo kiel kun Bruselo kaj Beogrado”. En ĉiam dividita Bosnio-Hercegovino, Banja Luka elvokas de jaroj la projekton de memdecida referendumo: ia maniero altigi la politikajn aŭkciajn proponojn kaj eviti ĉian provon recentralizi la landon, ĉian kontestadon de la entoj devenintaj de la Dayton-interkonsentoj (1995). Por s-ro Dodik, la organizado de referendumo en Krimeo estis granda ŝanco: ĝi vekis la okcidentajn timojn, ke li organizu similan konsultadon, kiu estus tuj agnoskata de Moskvo kaj signifus la morton de Bosnio-Hercegovino...

Luksa marborda turisma komplekso ĉe Adriatiko

MALGRAŬ la pluteno de tiuj privilegiitaj rilatoj, ĉu s-ro Putin vere volas etendi al sud-orienta Eŭropo logikon de alfrontiĝo al Okcidento? Tion ŝajne pensas usonaj altaj respondeculoj. Tiel, la vicministro pri eksteraj aferoj Christine Wormuth asertis, fine de februaro 2015, okaze de aŭdado antaŭ la komisiono pri defendo de la Kongreso, ke Rusujo “povus koncentriĝi je etaj landoj, kiuj ankoraŭ ne estas membroj de NATO, kiel ekzemple Montenegro, por provi estigi malstabilecon”.

Depost sia sendependiĝo en 2006, Montenegro ja troviĝas en aparta nekutima situacio. Dum ĝiaj gvidantoj deklaras sian eŭropan kaj atlantisman fidon, tiu lando allogas multajn rusajn investojn. La oligarĥo Oleg Deripaska, proksimulo de s-ro Putin, tiel aĉetis en 2005 la aluminio-kombinato de Podgorica (KAP). La “reĝo de aluminio” tiel akiris la ĉefan entreprenon de la lando, promesante grandajn investojn, kiuj neniam venis. Dum la KAP nun bankrotas, s-ro Deripaska jure persekutas la ŝtaton Montenegro ĉe tribunalo, kaj tio ne malhelpas lin esti aktiva en aliaj investprojektoj, kiel la luksa marborda turisma komplekso de Porto Montenegro, unu el la plej luksaj el Adriatiko, konstruita sur la loko de malnova arsenalo de Tivat. Kiel ofte en Montenegro, la reala strukturo de la kapitalo estas malfacile trovebla, sed, flanke de la oficialaj investantoj, “oni verŝajne trovos, tra pajlohomo-sistemo, la ĉefministron Milo Dukanovic”, indikas Dejan Mijovic, ekonomia analizisto.

Tia aranĝo estas suspektata en ĉiuj nemoveblaĵaj projektoj, kiuj malbeligas la montenegran marbordon de deko da jaroj. Tiel, la hotelo Splendid de Budva estas oficiale posedata de la societo Lewitt Finance Montenegro, kiu apartenas al s-ro Viktor Ivanenko, eksĉefo de la KGB en la tempo de disfalo de Sovetunio. S-ro Ivanenko fariĝis miliardulo kreante la bankon Menatep, kaj la faman petrol-kompanion Jukos. Kiam s-ro Putin decidis finsolvi la aferon kun la posedantoj de Jukos, enkarcerigante s-ron Miĥail Ĥodorkovskij, nur s-ro Ivanenko restis netuŝebla. “Ankoraŭ hodiaŭ, oni nomas lin “generalo Viktor”. Li estas esenca ligo inter la politikaj gvidantoj de Podgorica, la montenegra friponaro, la rusa mafio kaj la ŝtataj sekretaj inform-servoj”, skribis jam en 2005 la montenegra semajngazeto Monitor. Ŝajnas ja ke la familiio Dukanovic estas ankaŭ asociita al la posedo de la Hotelo Splendid. S-ro Dukanovic estras la socialistan demokratan Partion (DPS), heredanton de la malnova Ligo de la Montenegraj Komunistoj (SKCG). Li alterne plenumas de 1989 la funkciojn de ĉefministro kaj prezidanto de la Respubliko. Lia frato Aleksandar estras la ĉefan privatan bankon de la lando. Ilia fratino, s-ino Ana Kolarevic, estas potenca negoco-advokato, kiu prizorgis la plej gravajn privatigojn de la lando, dum multaj familiaj bienoj estas de nun registritaj je la nomo de la filo de la ĉefministro.

Tiuj intimaj rilatoj inter la montenegraj regantoj, la oligarĥoj kaj la rusaj sekretaj servoj devenas de la 1990-aj jaroj, kiam Montenegro, frapita de la internaciaj sankcioj same kiel Serbujo, pretervivis praktikante grandskale cigared-kontrabandon. Malgraŭ tiuj strukturaj ligoj, Rusujo neniam ŝajnis ĝenata pro la porokcidenta orientiĝo de Montenegro depost kiam s-ro Dukanovic forlasis sian serban mentoron Slobodan Miloŝeviĉ, en 1997. Almenaŭ ĝis la pasinta jaro.

Ĉar, de la 22-a de majo 2014, Montenegro aplikas la eŭropuniajn sankciojn. “La rusaj investantoj forlasas la landon. Tial, la prezo de kvadratmetro jam 15% malaltiĝis en la lasta trimestro de 2014, kaj la falo verŝajne daŭros en 2015”, bedaŭras s-ro Ivan Dasic, direktoro de la nemoveblaĵa agentejo Montenegro Prospects. Dum la rusaj investoj jam malaltiĝis 30% en 2013, la falo de la rublo plirapidigis la fuĝon de la moskvaj klientoĵ, kies aĉetpovo estis reduktita. Ĉu la malamikiĝo inter Moskvo kaj Montenegro estas reala aŭ enscenigita? Ĉu Rusujo ne povus prefere elekti uzi tiun etan landon kiel trojan ĉevalon en la strukturoj de Eŭropa Unio kaj NATO?

Montenegro, spiono-nesto

MONTENEGRO ricevis en decembro 2010 la oficialan statuson kandidat-lando al la eŭropa integrado kaj aspiras integri NATOn. Ĝia dosiero estis rifuzita en la printempo 2014, oficiale pro la alta nivelo de korupto kaj pro la graveco de la band-organizita krimo, sed pli verŝajne pro la amasa enŝteliĝo de moskvaj agentoj. Laŭ la oponulo Nebojsa Medojevic, “Inter dudek kvin kaj kvindek montenegraj agentoj estas ligitaj al Rusujo*. Temas ĉefe pri eksoficiroj de la jugoslava armeo, integritaj en 2006 al la nova montenegra armeo.

* “Ces amis qui viennent du froid: le Monténégro, plate-forme de l’espionnage russe”, Le Courrier des Balkans, 1-a de aŭgusto 2014.

La demando pri aliĝo de Montenegro al NATO metiĝos en la venontaj monatoj, kaj Podgorica devos poste konfirmi sian aliĝon per voĉdono en la Parlamento aŭ per referendumo. La publika opinio restas tre dividita, sed s-ro Zeljko Ivanovic, direktoro de la opozicia ĵurnalo Vijesti, estas konvinkita, ke s-ro Dukanovic elektos la opcion de referendumo. “La demando eksplodigos la opozicion, inter kiu parto estas porokcidenta kaj la alia tradicie porrusa. Krome, dramigante la konsekvencojn, la regantoj povos plian fojon ludi per la eŭropaj timoj, starigante sin kiel defendantojn de la okcidenta orientiĝo de la lando fronte al la “rusa ogro”. Tio alportos al ili novan blanketon pri la aferoj de korupto kaj band-organizita krimo.”.

En klimato memoriganta la malvarman militon, ĉiuj batoj ŝajnas permesitaj, se nur oni scias resti utila al pli potencaj ol oni... La balkanaj potenculoj kiel s-roj Dukanovic aŭ Dodic tre bone scias uzi la internaciajn streĉojn kaj rivalecojn por firmigi sian povon. Nov-alvenantoj kiel s-ro Vicic pensas sukcese eliri el la situacio plutenante balanc-pozicion inter la tendaroj. La historio tamen montris, ke dramo de la balkanaj popoloj estas, ke oni tro ofte uzis ilin kiel peonojn en la alfrontiĝoj inter grandaj potenclandoj.

Jean-Arnault DERENS kaj Laurent GESLIN

Makedonujo kerne de la manovroj

Ĉu oni komprenu la krizon, kiu skuas la Respublikon Makedonujo de la komenco de 2015 kiel parton de alfrontiĝo inter Rusujo kaj Okcidento? La konservativa kaj naciisma reĝimo de tiu malforta lando, najbara de Kosovo, estas malfirmigita de la riveloj, kiujn alportas, tagon post tago, la ĉefo de la social-demokrata opozicio, s-ro Zoran Zaev. La publikigataj registraĵoj montras kiel la ĉefministro Nikola Gruevski kaj liaj proksimaj kunlaborantoj organizas korupton je la plej alta nivelo de la ŝtato, kontrolas kaj orientas la juĝantaron kaj la amasinformilojn, unuvorte dominas kaj fiekspluatas la landon. La deveno de tiuj registraĵoj restas dubinda. S-ro Zaev asertas, ke li havas “talpon” en la sekretaj servoj, sed la rigardoj orientiĝas al misteraj eksterlandaj servoj, kiuj laŭdire elektis helpi la opozicion. De la komenco de majo 2015, ĝi agadas surstrate. Ĝi postulas la demision de s-ro Gruevski kaj demonstracie “tendumas” antaŭ la sidejo de la makedona registaro, laŭ modelo, kiu ja memorigas tiun de la “koloraj revolucioj”.

S-ro Gruevski kaj lia partio, la makedona interna revolucia Organizo — Demokratia Partio por makedona nacia unueco (VMRO-DPMNE), gajnis la elektojn la unuan fojon en 2006. Ili tiam afiŝis du celojn: integrado en Eŭropa Unio kaj en la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO). Ili defendis tre liberalan vidadon de ekonomio baziĝanta sur amasaj privatigoj kaj imposta kaj socia dumpado* por allogi miraklajn eksterlandajn investojn. Tiuj neniam venis, kaj Makedonujo, implikita en la ekonomia krizo, havis sian eŭrop-atlantikan kandidatiĝon blokita pro la nesolvita konflikto kun Greklando, pri sia nomo*.

* Dumpado / dumpingo: ofertado de varoj aŭ servoj al la eksterlanda merkato kontraŭ prezoj sub la normala valoro, ekzemple por vendi pluson da varoj aŭ subfosi la normalan preznivelon de la konkurenco por samspecaj varoj. Laŭ “Internacia komerca-ekonomika vortaro en 9 lingvoj” de F. Munniksma, eld. Kluwer-Deventer, Nederlando, 1974 — jmc.
* Ateno konsideras, ke la nomo “Makedonujo” ekskluzive apartenas al la greka heredaĵo. En 1995, kompromiso estis trovita kun la provizora nomiĝo “Iama Jugoslava Respubliko Makedonujo (ARYM). Diskutoj daŭras de tiam, sen videbla progreso, sub egido de la Unuiĝintaj Nacioj.

Fronte al tiu malsukceso, s-ro Gruevski reorientis sian politikon al pli kaj pli naciisma direkto, ekzaltante la antikvan pasintecon de la lando, dum la reĝimo ekpaŝis en la spiralon de aŭtoritatema devojiĝo. Longtempe flatita de la okcidentanoj, pro la strategia graveco de Makedonujo, s-ro Gruevski iom post iom fariĝis ne vizitadebla persono, dum la du lastaj jaroj. Li tiam alproksimiĝis al Moskvo — kaj al Beogrado, kio ironie sonas ĉar li opinias sin heredanto de porbulgara kaj tre kontraŭserba politika tradicio. Dum la gasodukto Turkish Stream devas trairi Makedonujon, Rusujo alportis fortan subtenon al la registaro de Skopje, publike mallaŭdante la okcidentajn provojn “malstabiligi” la landon. La ĉefministro, siaflanke, ŝajnas voli gajni tempon, anoncante novajn elektojn kiel respondon al la manifestacioj.

J.-A. DERENS kaj Laurent GESLIN

Du kontrastaj pozicioj de la maldekstro pri Grekujo

Pri la greka dramo la opinioj estas diversaj, ne nur inter adeptoj de la novliberalismo unuflanke kaj maldekstruloj aliflanke, sed eĉ inter la maldekstruloj mem.

Nenio ŝajnas pli akre reliefigi tion ol la du artikoloj, kiuj ĵus aperis en la retpaĝo de la Monda Asembleo Socia (MAS), kiuj montras la tutan disecon de la pozicioj en la maldekstra movado:

Apud la poziciiĝo de Pierre Laurent, la sekretario de la franca komunista partio kaj samtempe la prezidanto de la Maldekstra Grupo en la Eŭropa Parlamento, troviĝas nun la pozicio de la Komunista Partio de Grekujo.

Ambaŭ estas maldekstraj, ambaŭ komunistaj, sed kia kontrasto en ilia poziciiĝo!

Dum la franca komunisto vidas la perspektivon de eliro de Grekujo el la eŭrozono — kaj eĉ ne temas pri forlaso de la Eŭropa Unio — kiel katastrofon por la greka loĝantaro, la greka komunista partio vidas estontecon, male, nur en eliro el la eŭropunia sistemo.

Kion vi pensas pri tio?

Mi demandas min, ĉu Cipras, organizante la referendumon, vere ne havis en sia kapo alternativon al la eŭropunia diktaĵo? La referendumo ŝajnis al mi bone trapensita paŝo, sed paŝo al pli da suverenaj paŝoj ... Ĉu li ne interparolis kun gvidantoj de la BRICS-landoj por trovi tie alternativon por Grekujo?

La lamentadoj, ke la eŭropuniaj gvidantoj insistas pri repago de la grekaj ŝuldoj ŝajnas al mi montri, ke Cipras ktp ne vere pensis pri alternativo. Ĉu vere li kalkulis kun la solidareco de la eŭropuniaj gvidantoj, do kun tio, ke ili ŝanĝas sian kurson de novliberalismo al socialismeca solidareco? Plej verŝajne li kalkulis kun ilia realismo, ke la financistoj komprenos, ke la ŝuldo ĉiukaze ne estas repagebla — kiel ankaŭ diras la Internacia Mon-Fonduso — kaj pro tio serĉos ireblan vojon por Grekujo. Do, li kalkulis kun iom pli da saĝeco kaj da realismo ĉe la eŭropuniaj gvidantoj, sed ĉe manko de tia saĝeco pretas kliniĝi.

La demando estas: ĉu eliro el la eŭrozono kaj eventuale ankaŭ el la Eŭropa Unio signifus vere katastrofon por Grekujo, almenaŭ pli grandan katastrofon ol estas la nun okazanta?

Ĉu iu havas iom da klareco pri tiu demando?

Estus ankaŭ bone, se grekaj samideanoj povus komenti el sia vidpunkto ... Ĉiukaze ĉies komento estas bonvena, prefere ĉi tie en la aldona kampo sub tiu ĉi artikolo mem.

Jen la menciitaj du artikoloj: http://mas-eo.org/

Samideane,

Vilhelmo Lutermano.

En Irako, progresanta emancipo

La alia batalo de la kurdaj virinoj

Malproksime de la bildo amase diskonigata de amasinformiloj — kaj pozitiva — de la batalantinoj, la virina kondiĉo en iraka Kurdujo restas kontrasta. Kvankam notindaj progresoj okazis pri emancipado, inkluzive en la leĝfara kampo, la virinmalama subpremo kaj malbonaĵoj tiaj, kiaj la honor-krimoj, pludaŭras.

ŜI FARIĜIS UNU el la emblemoj de la obstina lukto de la kurdoj kontraŭ la Organizaĵo de la islama ŝtato (OIŜ)? Helly Luv, laŭ sia vera nomo Helan Abdulla, multigas la pop-kanzonojn por altenlevi la patriotan senton. Kun internacia sukceso. Realigita en 2015, la filmeto de Revolution alvokas defendi Kurdujon kontraŭ invadistoj, pri kiuj oni komprenas, ke temas pri la trupoj de la OIŜ. Soldatvestita, kun orumitaj altaj kalkanumoj, sang-ruĝa hararo kaj ruĝa kapvesto (Kuffiya), la kantistino, kiu surhavas braceletojn el mitral-kugloj, sola haltigas tanko-kolonon. En alia filmeto, tiu de la kanzono Risk it All, ŝi aperas ĉirkaŭita de soldatinoj, ŝminkitajn okulojn, levantaj kalaŝnikovojn per siaj manoj kun lakitaj ungoj... Tiuj bildoj ja montras la supozatan karismon de la militistino de Kurdujo. Neniu dubo, ke ilia tutplaneda diskonigo kontribuas plifortigi la daŭran kaj entuziasman intereson por la kurdaj batalantinoj.

En kiu ajn geografia loko, la kurdaj respondeculoj ne atendis la lukton kontraŭ la OIŜ por nomumi virinojn ĉe la ŝlosilaj postenoj, armeaj aŭ eĉ politikaj. En 1909 jam, Adila Khanim sukcedis al sia edzo kiel guberniestro de Ĥalabĝo kaj ĉefo de la tribo Jaf, unu el la plej gravaj de Kurdujo. Ŝi restas fama ĉar ŝi sukcesis restarigi ordon kaj leĝpovon en sia regiono. Hodiaŭ, du koloneloj, s-inoj Nahida Ahmed Rachid kaj Aila Hama Amin Ahmed, igas tiun historian figuron unu el la inspirantoj de la bataliono 106, ekskluzive virina trupo starigita en 1996 en Sulajmanija, iraka urbo sub la regado de la Regiona Registaro de Kurdujo (RRK)*.

* Vd. Vicken Cheterian, “Chance historique pour les Kurdes”, Le Monde diplomatique, majo 2013; kaj Allan Kaval, “La kurdoj, kiom da divizioj?”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2014.

Por klarigi sian engaĝiĝon en tiu trupunuo ekde ĝia kreado, s-inoj Ahmed Rachid kaj Hama Amin Ahmed senhezite citas “la neceson ekbatali por defendi la minacatan nacion” kaj la neeblon resti hejme dum iliaj samlandanoj estis mortigataj. Ambaŭ oficirinoj ne kaŝas la malfacilaĵojn, aparte por venki la malemon de la kurda socio de Irako. “Ni devis trairi multajn elprovaĵojn. Estis lukto. Tiu libereco [esti militisto] ne estas favoro, kiun la viroj degnis doni al ni; ni luktis por ĝin akiri”, deklaras s-ino Hama Amin Ahmed, kiu asertas ke ŝi restis fraŭlino por dediĉi sian vivon al batalo. “Soldatino ne imitas viran pretenditan modelon; estas ŝia rajto ekbatali”, siaflanke martelas s-ino Ahmed Rachid.

Admiro al tiuj batalantinoj ne devas konduki al neglekto de la komunik-strategio zorge ellaborita de la irakaj kurdaj aŭtoritatuloj por la okcidentaj amasinformiloj. Tiu virina ĉeesto ebligas estigi simpation kaj altiri eksterlandajn helpojn por la lukto kontraŭ la OIŜ. Cetere la batalantinoj malvolontas aliri la demandon pri subpremo de virinoj en la iraka kurda socio. Niaj kunparolantinoj rifuzas la hipotezon de armeo kiel emancipo-rimedo en patriarkeca socio: laŭ ili, iliaj samlandaninoj estas tute liberigitaj, kaj ne bezonas armee engaĝiĝi por fariĝi egaluloj de viroj.

Sed, reale, tiuj amazonoj fieraj pri sia lando ne estas tre reprezentaj. Estas eĉ marĝena fenomeno: la virina bataliono enhavas nur kvin cent ĝis ses cent anojn. Aldoniĝas kelkaj dekoj da soldatinoj en aliaj unuoj, por armeo de cent naŭdek mil homoj.

La reklamado ĉirkaŭ la batalantinoj kaŝas multe pli kontrastan realon de la virina kondiĉo en iraka Kurdujo. Direktorino de la neregistara organizaĵo (NRO) Asuda, kiu, bazita en Sulajmanija, laboras de la jaro 2000 por defendo de la virinaj rajtoj, s-ino Khanim Latif elvokas la multajn malbonaĵojn, kiuj ronĝas la socion. Unue la “honor-krimoj”, kiuj restas multe tro oftaj. S-ro Aso Kamal, aktivulo de la homrajtoj, opinias ke, inter 1999 kaj 2007, pli ol dekdu mil virinoj estis mortigitaj sur la teritorio de la GGK nome de familia honoro, kiun la patriarkecaj socioj intime ligas al la virina korpo, al ties dececo kaj ties pureco*. La persisto de la mem-oferoj per fajro, ofte signo de ekstrema malfeliĉo fronte al la familia premado, cetere maltrankviligas la NRO-jn. Inter la veraj hejmaj incidentoj kaj la kaŝitaj provoj de sinmortigo, malfacilas akiri fidindajn statistikojn. La donitaĵoj de Asuda tamen prezentas dek naŭ kazojn en Sulajmanija en 2014.

* “Iraq: Kurdish government promises more action on honour killings”, Integritaj regionaj inform-retoj (IRIN), Erbil, 27-a de novembro 2010.

ALIA PLAGO, kiun alfrontas la kurdaj junulinoj, estas trofrua edziniĝo. Tiu praktiko estas tre disvastigita, kaj kreskas, precipe en la plej malriĉaj vilaĝoj kaj en la delokitaj loĝantaroj, por kiuj edziniĝo de filino estas ekonomia bonŝanco. La manko de aliro al edukado estas decidiga faktoro. “En iuj vilaĝoj ne estas duagrada lernejo. La knabinoj do havas nenion por fari, krom resti hejme atendantaj edziniĝon”, klarigas s-ino Latif. Ŝi ankaŭ elvokas la virinan seks-kripligon: laŭ raporto de la NRO Wadi, ĝi koncernas 57% de la 14-jaraj ĝis 18-jaraj knabinoj.

TAMEN la RRK iniciatis notindajn leĝfarajn strebadojn, kiuj distingas ĝin de la cetera Irako. En 2011, la kurda Parlamento adoptis la leĝon n-ro 8 koncernantan hejman perforton, kiu rekonas kiel krimon korpan kaj psikologian perforton ene de familio, truditan aŭ trofruan edziniĝon, virinan seks-kripligon, seksperforton kaj diskriminacion en edukado. La leĝo planas kreadon de speciala kortumo por la kazoj de hejma perforto, kaj plibonigon de tuja kaj longdaŭra helpo al viktimoj*. S-ino Latif tamen konscias pri ĝia ĉefe simbola efikokampo: “voĉdonigi leĝon sen zorgi pri la konkretaj rimedoj de aplikado estas absurda. Ja la tutan sistemon oni devas ŝanĝi”. Kelkaj aranĝoj atendas sian ekfunkciigon, kaj la NRO-j plendas pri manko de financado. Modifi daŭre la pensmanierojn postulas longdaŭran lukton, kun multaj kampanjoj direktitaj al la religiaj kaj tribaj reprezentantoj, la kuracistoj, la polico, la familioj.

* “Act no. 8 of 2011 -The act of combating domestic violence”, www.ekrg.org

Aliflanke, la aŭtoritatuloj mem ne ĉiam garantias la travideblon kaj sendependon de la juĝantaro. Pluraj raportoj kaj atestaĵoj montras, ke multaj aŭtoroj de perfortaĵoj ricevas tre malpezan sankcion, aŭ eĉ nulan, se la agon pravigis la sinteno de la viktimo. Ankaŭ okazas, ke juĝistoj proponas al seksperfortinton edzinigi sian viktimon, por ke ŝi retrovu sian honoron*. Fine, la triboj restas tre influhavaj. Ili ofte intervenas dum disvolvado de procesoj por protekti siajn membrojn, ekzemple proponante financan kompenson al la viktimoj kaj iliaj familioj, interŝanĝe kontraŭ ilia silento.

* “Working together to address violence against women and girls in Iraqi Kurdistan”, International Rescue Committee, Nov-Jorko, aŭgusto 2012.

EN URBOJ oni tamen registras progresojn. En 2008, estis 2,5-foje malpli da virinoj bruligitaj je la nomo de honoro en Sulajmanija ol en la periferio*. Krome, perfortaĵoj ŝajne iom malkreskas; la virinaj seksaj kripligoj malpli kaj malpli oftas*.

* Nazand Begikhani, Aisha Gill, Gill Hague kaj Kawther Ibraheem, “Honour-based violence (HBV) and honour-based killings in Iraqi Kurdistan and in the Kurdish diaspora in the UK”, universitato de Roehampton (Britujo), novembro 2010.
* “Significant decrease of female genital mutilation (FGM) in Iraqi-Kurdistan, new survey data shows”, Wadi, Frankfurto, 20-a de oktobro 2013.

Organizaĵo kia Zhiyan multigas iniciatojn por evoluigi la mensojn. Apogante sin sur reto de trideko da NRO-j de virinoj kaj aktivuloj, ĝi tenas konstantan premon sur la registaro. La kunordigo aparte mobiliziĝis pri la afero Duniya, el la nomo de 14-jara junulino dufoje edzinigita, torturita kaj mortigita de sia poligama edzo*. La murdinto, protektita de sia tribo, pravigis sian agon en filmo publikigita en Youtube, kie li parolas pri sia piedpremita honoro: la adoleskulino laŭdire enamiĝis al samaĝula knabo. Zhiyan kaj aliaj asocioj defendantaj virinrajtojn organizis manifestaciojn kaj sid-manifestacion antaŭ la Parlamento. Ili postulis striktan aplikadon de la leĝo, sen triba interveno, kaj juĝadon de ĉiuj partioj koncernataj de la edzinigo de la infano, inkluzive ŝian familion kaj la religian aŭtoritatulon. Tiu kazo — kies juĝ-proceduro akoraŭ ne finiĝis — ilustras la malsukceson de la leĝa aranĝo starigita sur la teritorio de la RRK. Sed ĝi ankaŭ rivelas socion viglan kaj firme deciditan lukti por siaj rajtoj.

* “Kurdish teenager’s “honor killing” fades to memory as Iraq violence swells”, Huffington Post, 17-a de julio 2014.

Tiu persistemo kelkfoje pagas. En 2000, Asuda inaŭguris la unuan rifuĝejon por virinoj minacataj pri honorkrimo; nun tiaj ekzistas en la tri gubernioj de la iraka Kurdujo. En 2007, la RRK starigis direkcion ene de la ministrejo pri internaj aferoj por rikolti donitaĵojn kaj statistikojn, kaj certigi la videblecon de la perforto-kazoj. Du jarojn poste estis kreita la Alta Konsilio de Virinoj. Konsistigata de aktivuloj pri virinaj rajtoj kaj prezidata de la ĉefministro, ĝi laboras kaj intime kunlaboras kun la NRO-j kaj la registaraj institucioj. 30% de la sidlokoj estas de nun rezervitaj por deputitinoj de la kurda Parlamento. “La situacio en la iraka Kurdujo estas multe pli bona ol en la cetera lando; sed tio ne estas nia celo. Tio por ni ne sufiĉas”, konkludas s-ino Latif.

REZHIN*, 22-jara, diplomita de la universitato de Sulajmanija, enkorpigas tiun deziron pri sendependo kaj aŭtonomeco: “Mi ne deziras havi domon, infanojn kaj edzon por kiu mi kuiros manĝojn. Estas kvazaŭ estus du vivoj: unu antaŭ kaj la alia post la geedziĝo kaj ĉiuj konsekvencaj devoj. Ĉu tio estas amo: plenumi ĉiujn dezirojn de iu, kiu nenion faras por vi interŝanĝe?”, Rezhin koleras kontraŭ la patriarkeca socio kaj precipe kontraŭ la virinoj, kiuj ĝin akceptas kaj tiel partoprenas ĝian pluvivon. Kvankam ŝi neniam havis problemon kun sia familio, ŝi scias, ke ne ĉiuj kundividas sian vidpunkton, kaj do preferas resti diskreta. “Proksimaj amikoj diris al mi sian malaprobon, sed mi volas defii ilin. Mi deziras vojaĝi, esti bone edukita, esti ankoraŭ pli forta kaj libera. Sed mi volas reveni en Kurdujon, por pruvi al ili, ke mi povas vivi en mia lando kun mia pensmaniero.”. Koncerne Helly Luv, Rezhin skeptikas: “Ŝi estis edukita en Okcidento; estis pli facile por ŝi. Ŝi ne devis lukti”. En restoracio, ŝi principe rifuzas sidi en la areo rezervita por virinoj kaj familioj. Kaj ŝi opinias skandalo, ke en la kurda lingvo ekzistas danko-formulo, kiu benas nur la virajn membrojn de familio. Multrilate, iraka Kurdujo kaŝas aliajn, ankoraŭ nekonatajn, batalantinojn.

* La nomo estis ŝanĝita.

Nada MAUCOURANT

Tunizianinoj post la revolucio

Kvar jarojn post la falo de s-ro Zine El Abidine Ben Ali, la diferencoj de kondiĉo inter virinoj spegulas landon dividitan sur la politika kampo, subfositan de sociaj malegalecoj kaj regionaj malekvilibroj.

ILI VIVIS tra bildo: tiu de emancipa virino, ĝuante, de la prezideco de Habib Burgiba, statuson unikan en la regiono. La kodekso de la persona statuso (france: CSP), adoptita de 1956, faris ilin escepto en la islama mondo: malpermeso pri poligamio, repudio kaj truditaj geedziĝoj, rajto je divorco. Ili voĉdonas jam de 1959, rajtas aborti de 1973 kaj pluraj fariĝis ministroj. S-ro Zine El Abidine Ben Ali ĉie “vendis” tiun bildon de “la” tunizia virino.

Post la falo de la diktatoro, en januaro 2011, necesis rekoni, ke estas ne unu sed pluraj (diversspecaj) tunizianinoj, kaj precipe, ke ekzistas abismo inter la tekstoj kaj la kutimoj. Kelkajn kilometrojn for de Tunizo kaj de ties brilaj kuracistinoj, advokatinoj aŭ entreprenestrinoj, luktas por sia pluvivo analfabetaj virinoj, kies sorto estas malriĉeco, provizoreco kaj perforto. En la kunteksto de ŝanceliĝanta ekonomio, de ripetataj sociaj konfliktoj kaj regulaj sangaj epizodoj, la tunizianoj ekmezuris la konservativecon de sia socio. En Tunizo, en la liberalaj rondoj, oni ĝis tiam ne taksis la amplekson de la fenomeno.

Malmulto ŝanĝiĝis de kvar jaroj, sed almenaŭ la rajtoj politike aktivi kaj esprimiĝi estis varme akiritaj. Oni parolas, oni spiras, kaj tio estas gravega. Ĉiuj ĝin diras, kaj la virinoj ankoraŭ pli: “Finfine ni vidas Tunizion tia, kia ĝi estas. Oni identigas la verajn problemojn. Tiu libereco havas perversajn flankojn, ĉar ĝi nuligas iujn el niaj akiritaĵoj, sed, almenaŭ ni scias tion, kio nin minacas”, klarigas la sociologino Khadija Cherif, figuro de la civila socio, parolante pri la liberiĝo de masklisma kaj ofte obskurisma parolo.

Neniu forgesis, ke iam oni diskutis, ĉu skribi en la — adoptita en januaro 2014 — Konstitucio: “komplementeco de la virinoj kun viroj”, anstataŭ “egaleco”. Nek la malprogresajn vortojn diritajn ĉe televido de la deputito de la movado Ennahda, s-ro Habib Ellouze — nun forigita el la islamista Partio-, kiu parolis pri virina sekskripligo, kiel “estetika operacio”.

En Tunizo, oni parolas pri la kamparaninoj sen koni ilin

Tiun senkompleksan parolon akompanis la leĝfarado de la islamismaj partioj kaj la kresko de ekstremismoj. Plejmulto de la virinoj rezistis al tio, kion ili konsideris danĝero. Je la prezidanta elekto de decembro 2014, ili amase voĉdonis favore al s-ro Béji Caïd Essebsi, konsiderata kiel pli bona remparo kontraŭ malsekureco kaj la ĝihada minaco, ol lia konkuranto Moncef Marzouki. S-ro Caïd Essebsi estis elektita de 56% de la voĉdonantoj, sed de 75% de la voĉdonantinoj, laŭ la tunizia instituto por opinienketoj Sigma*.

* “Un million de femmes ont voté BCE” (Unu miliono da virinoj voĉdonis por BCE), intervjuo kun Hassan Zargouni, prezidanto-direktoro de la Instituo por opinienketoj Sigma Conseil, WMC, 26-a de decembro 2014.

“Virinoj estas pli ol iam ajn grava temo en Tunizio. La batalo ne estas gajnita. En la tekstoj, jes, sed ne en la pensmanieroj”, rimarkas Sou hayr Belhassen, ĵurnalistino kaj honor- prezidantino de la Internacia Federacio de la homrajtoj. Se oni eliras el la grandaj urboj, oni malkovras regionojn, kiuj “neniam spertis modernigon”, diras Emna Mnif. Laŭ tiu medicina profesorino tre koncernata pri la evoluado de la malriĉaj zonoj, la elito rifuzas depost Burgiba “vidi ke alia kulturo ekzistas en Tunizio, konservativa pli ol religia, kaj ke oni estus devinta interŝanĝe diskuti kun ĝi”.

Saman konstaton faris s-ino Amira Yahiaoui, juna direktorino de la asocio Al-Bawsala, kiu atente sekvas la laboron de la deputitoj. Ŝi rimarkas ke, de kvar jaroj, inter la elito, laŭsupoze modernista, kaj la cetero, anstataŭ dialogi oni praktikis “ekskluzivon kaj malestimon, kio pliprofundigis la fendon inter la virinoj”. Kun la traŭmo de siaj dudek du mortintoj, la atenco de Bardo, la 18-an de marto 2015, ŝajne mildigis la koncentradon de la sentoj de la socio — por aŭ kontraŭ Ennahda. Ĉu vera turniĝo aŭ konjunktura efiko?

Ne temas pri reveno de patriarkeco, sed diskreta alfrontiĝo, foje tre klara, inter du modeloj de socio: unu, laika, kiu dominas precipe en Tunizo kaj en ĝia norda suburbo; la alia, tradicia kaj religia, kiu kvazaŭ bezonas venĝi sin pro la periodoj Burgiba kaj Ben Ali.

Kvankam nur cent dek kilometroj estas inter ili, Béja troviĝas ege malproksime de Tunizo. Krom multaj cikonioj, tiu agrikultura regiono sudokcidenta havas famon: “La virinoj ja laboras. Viroj estas ĉu senlaboraj, ĉu en kafejo, ĉu hejme”, oni ofte aŭdas. Laŭ s-ro Hosni Abdelkarim, prezidanto de la asocio por integrita kaj daŭrigebla evoluado en Béja, la “grandaj forgesitoj” de Tunizio estas la virinoj de la kamparaj zonoj. Kaj 34% de la loĝantaro vivas en la kamparo. “En Tunizo oni parolas pri la virino sen koni ilin. Oni ne imagas la vivkondiĉojn de la kamparaninoj, kiuj portas la akvon kaj lignon”, li diras.

Maldungitaj de la sub-kontraktanto de H&M kaj Zara

Estas kvin virinoj, kurbigitaj, laborantaj per ŝpatoj pizo-agron, je kelkaj kilometroj de la vilaĝo. Monia estas 30-jara, havas senlaboran fraton kaj sian maljunan patrinon, kaj ŝi konfesas, ke ŝia vivo estas malfacila. “Sed kion alian fari, mi ne scias legi kaj skribi?”, ŝi demandas arablingve, rezignacie. Kelkajn tagojn monate ŝi laboras por agrokulturisto. Ŝia salajro: 10 dinaroj (4 eŭroj) tage. Leviĝinta ĉiumatene je la 6-a horo, ŝi kuŝiĝas je la 20-a. “Iujn semajnojn, mia ĉefo dungas min, aliajn ne. Li diras, ke li mem malfacile gajnas sian vivon.”

Ŝia vivo similas al tiu de la virinoj de la regiono, substrekas s-ino Ichrak Gharbi, instruistino pri gimnastiko en liceo de Béja, kaj volontulino por helpi la kamparajn virinojn. “Kontraŭ kelkaj dinaroj, ili faras ĉion: la kampo-laboron, melkadon, prizorgadon de bestoj, la panon... sen kalkuli la vojaĝojn, kvazaŭ brutaro, en la malantaŭa parto de kamionoj, sen protektiloj. La viroj rifuzas labori kontraŭ tiom malalta salajro. La virinoj ne havas elekteblecon, sed ĉefe, ili volas esti dungitaj, ĉar tio donas al ili iom da aŭtonomeco.”

Dum en la sudo de la lando, pli kaj pli da knaboj forlasas la lernejon, en la nordo oni deprenas la knabinojn el la lernejo por ilin sendi al kampoj. “Mi eĉ vidas patrojn, kiuj vendas siajn 13-jarajn knabinojn kiel servantinojn en Tunizo”, diras s-ino Gharbi.

Pli sude, en la regiono de Monastir, kiu apartenas al la teks-industrio, — 19% de la malneta enlanda produkto (MEP)-, la virinoj ne estas pli bonŝancaj. La fabrikoj fermiĝas, unu post la alia. En Ksar Hellal kaj Ksibet El-Mediuni, sep mil kvincent homoj fariĝis senlaboruloj en kelkaj jaroj; 86% da ili estas virinoj.

Post dek aŭ dudek jaroj, la dunginto — ja ofte la teksaĵ-grupo Jacques Bruynooghe Global, provizanto de H&M kaj de Zara — subite maldungis siajn laboristinojn. Ne sufiĉe kvalifikitaj por retrovi alian laboron, tiuj virinoj provas pluvivi, atendante la tempon de sia mizera emerita pensio. “Mi estas kvardek du, havas du infanojn kaj profesian malsanon. Oni diras al mi, ke en tiu aĝo mi ne plu estas profitodona. Mi ne havas socian asekuron”, veas unu. “Mi retrovis laboron, sed nedeklarita. Oni pagis min nur unu monaton el tri. Kiam mi protestis, mia ĉefo respondis: ‘Vi ja konsentis esti ekspluatita de la belgo, kaj kun mi, kiu estas tuniziano, vi rifuzas?’”, rakontas siaflanke patrino de kvar infanoj. Laŭ oficialaj statistikoj, virinoj okupas nur unu postenon el kvar. En 2014, 12,7% de la viroj estis senlaboruloj kaj 22,5% de la virinoj (21,2% kaj 40% por la diplomitoj de supera edukado*.

* Nacia Instituto pri statistiko de Tunizio, nacia enketo pri loĝantaro kaj dungo, 2006-2014.

En Ksibet El-Mediuni, urbeto kun dudek kvin mil loĝantoj, la ĝenerala sento estas, ke “ĉio malprogresis de la revolucio”. Ankaŭ ĉi tie, oni elvokas la virinojn de Tunizo kun amara sento. La burĝinoj de La Marsa [riĉula marborda stacio norde de Tunizo] agacas nin kun siaj belaj paroladoj”, lanĉas Ibtihene, 28-jara kontistino. “Ili reprezentas nur sin mem”, aldonas ŝia amikino Nejua, instruistino pri la franca lingvo.

Ni estas ĉiuj demokratoj

Unu kun vualo, la alia sen, ambaŭ junaj virinoj tamen aliĝas al la “burĝinoj de La Marsa” por postuli egalecon pri heredaĵo. “Ne justas, ke la viroj heredas du partojn, kaj la virinoj nur unu”, ili opinias. Sed, ĉar la Korano eksplicite diras tion, la registaro neniam povis leĝfari pri tiu demando. Volontulino en konsulto-centro por virinoj, Nejua zorgiĝas siaflanke, pro la kresko de perfortaĵoj al virinoj: “Laŭ niaj enketoj, unu virino el du suferas korpan perforton.”

La Sudo ne estas riĉa, sed la virinoj estas konvinkitaj, ke ili tie pli bone vivas. “Ĉi tie la viroj estas laboremaj”, ili diras ridetante. En Zarzis same kiel en Medenine aŭ Ĝerbao, vualoj kaj longaj roboj estas la normo. Ĉiu ĝojas, ke ili povas libere porti islaman fulardon sen esti tuj perforte senvualigitaj de la polico, kiel en la tempo de s-ro Ben Ali. “Estis ja sufero”, ili memoras, antaŭ ol memorigi la ĉikanon, kiu celis la familiojn de islamistoj, kaj la kontrolojn en la policejoj, ĝis okfoje tage. Okaze de la parlamentaj elektoj, la regiono venĝetis sin. Dum tuta Tunizio ĝenerale rifuzis Ennahda-movadon, la konservativa Sudo senhezite voĉdonis por la islamista partio.

Prezidanto de decembro 2011 ĝis decembro 2014, s-ro Marzouki, kies nomo elvokas en Tunizo rankoron kaj koleron pro lia supozata tro granda toleremo koncerne islamistojn, restas ĉi tie tre amata. “Li estas kuracisto, honesta homo. Ni lin bedaŭras”, asertas Nafissa, 40-jara, kun ĝinzo kaj violkolora vualo sur sia hararo. Tiu instruistino de Medenine, eksedzino, estas feliĉa malgraŭ malfacila ĉirkaŭaĵo: malmilda klimato, dezerta grundo, manko de transportrimedoj... “Mi sentas min bone ĉi tie, mi havas subtenon de mia patro. La familia solidareco kompensas la ceteron”, ŝi diras.

En Ĝerbao, proksime de la vilaĝo El-May, estas festo ĉe s-ino Nour El-Houda. Oni edzinigas ŝian kuzinon. Virinoj kaj knabinoj surmetis siajn tradiciajn vestaĵojn. Ĉiuj estas vualitaj. “Antaŭ la revolucio, nenio interesis min. Nun, mi laboras en la tekso-metiejo de mia edzo, kaj baldaŭ mi fariĝos la ĉefo!”, ĝojas Ferdaous, 30-jara, kun ridego. Ĝis 2011 la edzoj timis ĉiun iniciaton de sia edzino, pro timo altiri reprezaliojn de la regantaro. Porti fulardon aŭ aktivi en asocio estis malpermesitaj aŭdacaĵoj. Ferdaous insistas: “Nun mi estas libera, kaj mi fieras pri tio!” Ankaŭ s-ino El-Houda, proksimume kvardekjara, rekonigis siajn kvalitojn al sia edzo, pasie partoprenante en la asocia medio. Ŝi iniciiĝis je Interreto, kaj nun proponas formadon al la virinoj “por proksimigi ilin al iliaj infanoj”. Ĉi tie kiel en la tuta lando, la patrinoj timegas la ĝihadisman tenton por siaj filoj. Ĉiu urbeto provizis sian kontingenton al la Organizo de la Islama Ŝtato. Ferdaous persone konas kvar junulojn, kiuj foriris al Sirio. Unu mortis. “Ni ne komprenis. Ili estis “normalaj” homoj, ne ekstremistoj”.

Dum la dudek kvar jaroj de la regado de s-ro Ben Ali, s-ino Besma Jebali rifuzis voĉdoni. Hodiaŭ ŝi estas deputitino Ennahda de Ĝerbao. Io ja agacas tiun dinamikan virinon, diplomitan pri administrado de personaro, tio estas la etikedoj disdonataj en Tunizo: unuflanke, la virinoj “laŭdire demokratoj, kiuj ne portas vualon”; aliflanke, la vualitaj, akuzitaj defendi “postrestintan socio-projekton”. “Ni ĉiuj estas demokratoj, kaj fulardo ja ne faras diferencon, ŝi indignas. La vualo? Estas religia vestaĵo fariĝinta laŭleĝa, ne estas devigo.”

Ŝi nepre ne volas lasi al la tunizaninoj monopolon de identeco de la tunizianino. “Se virino levas sian vinglason kaj deklaras: ‘Mi reprezentas la tunizian virinon’, mi respondas al ŝi: ‘Ne, vi estas malplimulto. Vi rajtas trinki alkoholon kaj vivi libere sen geedziĝo, sed ne trudu al ni vian modelon!’”.

Urĝeco reformi edukadon

Tiuj paroloj maltrankviligas en Tunizo, kie Ennahda estas ofte asimilata — sincere aŭ ne — al la salafistaj ekstremistoj. Malmultaj imagas, ke la islamista partio povis evolui. “Estas mensoguloj. Ili havas duoblan diskurson”, oni akuzas.

Kiu rimedo kontraŭ la obskurismo? En Tunizo, ĉiuj substrekas la urĝecon reformi edukadon, sektoron forlasitan post la Ben Ali-epoko. “Mia prioritato? La infanaro! 90% de infanĝardenoj estas hodiaŭ privataj, plej ofte en la manoj de asocioj aŭ koranaj lernejoj, sen inspektado nek kontroloj”, deklaras s-ino Samira Meral, ministro pri virino, familio kaj infanoj.

Konsiderinda laboro restas farenda, je ĉiuj niveloj de instruado, de elementa lernejo ĝis universitato. “La forto de la lando, en la 1970-aj jaroj, estis ĝia eduk-nivelo. Hodiaŭ, la ruiniĝo-stato de niaj universitatoj estas mia ĉefa zorgo”, konfesas la eksa prezidanto Marzouki.

En tiu kunteksto, multaj timas, ke la tradicia socio-modelo emos pludaŭri. “La virinoj evoluigis vivmodelon, kiu adaptiĝas al la islamistaj postuloj. Mi ne vidas tion kiel modon aŭ supraĵan kromvestaĵon, sed kiel ion profundan, kiu ne malaperos kun la tempo-paso”, maltrankvilas s-ino Neila Chaabane Hamouda, eksa sub-ministro pri familio. Ĉu necesas fronte batali kontraŭ tiu modelo, pro la risko de salafista devojiĝo? En Tunizo, la respondo estas jes. Aliloke, oni taksas tiun aliron kontraŭproduktiva, pro la kuntiriĝoj, kiujn ĝi estigas.

Nuntempe, la tunizianinoj kuniĝas pri unu punkto: “Ni pretas lukti kaj ni ne lasos aliajn trudi al ni ion ajn”, ili asertas de nordo ĝis sudo.

Florence BEAUGÉ

La greka malkaŝo

La Eŭropo, kiun ni ne plu volas

La greka krizo senvualigas la funkciadon de la Eŭropa Unio, laŭ la atesto de la greka financministro Janis Varufakis (Raporto de la eksa greka financministro. “Ilia sola celo estis nin humiligi”. Ĝi montris la distancon kun la ambicioj formulitaj de ĝiaj fondintoj — demokratio, solidareco kaj prospero. Ĝi ankaŭ firmigis la venkon de ideologio veninta el Germanujo, la ordo-liberalismo (art). Al la vetoj perditaj de la greka ĉefministro Aleksis Cipras respondis la historia blindeco de la Unio, kiu montriĝas nun malkaŝe malamika al ĉia progresema perspektivo en ĝi (“La sistemo neŭtraligis la viruson”).

JUNA movado plena de energio volis transformi nacion kaj veki la “malnovan” kontinenton. La eŭro-grupo kaj la Internacia Mon-Fonduso (IMF) dispremis tiun esperon.

Trans la ŝoko, kiun tiuj grekaj eventoj kaŭzis por la adeptoj de la eŭropa projekto, konturiĝas tri instruoj. Unue, la pli kaj pli aŭtoritateca naturo de la Unio, laŭgrade kiel Germanujo trudas al ĝi siajn volojn kaj obsedojn sen kontraŭpezo. Krome, la nekapablo de komunumo bazita sur promeso de paco tiri la plej etan instruon el la historio, eĉ el la lastatempa, eĉ el la perforta, ekde kiam gravas al ĝi antaŭ ĉio puni la malbonajn pagantojn, la obstinajn kapojn. Kaj fine, la defio, kiun tiu senmemora cezarismo metas al tiuj, kiuj vidis en Eŭropo la laborejon por transpaŝi la nacian kadron kaj por demokratia novigo.

Komence, la eŭropa integriĝo donis al siaj civitanoj la flankajn materiajn avantaĝojn de la alfrontiĝo inter Oriento kaj Okcidento. Tuj post la milito, la projekto estis impulsita de Usono, kiu serĉis spacon por vendi siajn varojn kaj kontraŭ la sovetia ekspansio. Tiam Vaŝingtono komprenis, ke se la mondo, kiu nomis sin “libera”, volas efike konkurenci kontraŭ la “demokratiaj” respublikoj, la membroj de la Varsovia Traktato, ĝi devas gajni la korojn kaj la mensojn per tio, ke ĝi montris sian bonan socian volon. Ekde kiam tiu strategia admono ne plu ekzistas, Eŭropo estas gvidata kiel la administra konsilantaro de banko.

Kelkaj agintoj de la malvarma milito, ekz-e la Nord-Atlantika Traktad-Organizaĵo (NATO), postvivis la falon de la Muro per tio, ke ili inventis aliajn monstrojn detruendajn sur aliaj kontinentoj. Ankaŭ la eŭropaj institucioj redifinis sian malamikon. La paco kaj la stabileco, pri kiuj ili fanfaronas, postulas nun, laŭ ili, la politikan neŭtraligon de la loĝantaroj kaj la detruadon de la rimedoj de nacia suvereneco, kiujn ili ankoraŭ disponas. Tio estas la trudita integrado, sen ebleco retroiri, la enĉerkigo de pridemokratiaj demandoj de la traktatoj: la federacia projekto. La afero ne estas de hieraŭ: la greka kazo ilustras, kiom brutala ĝi nun fariĝis.

“Vatikano, kiom da divizioj?” laŭdire respondis Jozefo Stalino, kiam li rifuzis la preman instigon de franca gvidanto konsideri la ofendiĝemon de la papo. Ok jardekojn poste, ŝajnas ke la ŝtatoj de la eŭrogrupo argumentis same pri Grekujo. Taksante, ke la registaro, kiu ĝenas ilin, ne kapablus defendi sin, ili malstabiligis ĝin per tio, ke ili devigis ĝin fermi siajn bankojn kaj interrompi siajn eksterlandajn aĉetojn.

Ĝenerale, la rilatoj inter membronacioj de la sama unio, kiuj troviĝas en la samaj institucioj, kontribuas al la elekto de la sama parlamento, disponas pri la sama mono, devus ne permesi tiajn manovrojn. Tamen, certa pri sia grandega supereco, certaj ŝtatoj de la eŭrogrupo, kun Germanujo ĉekape, trudis al malfortigita Grekujo diktaĵon, kiu pli gravigos la plej multajn el ĝiaj problemoj, kaj ĉiuj koncedas tion. Tiu epizodo klarigas la profundon de la eŭropa difekto.*

* Vd Frédéric Lordon: La Malfaçon. Monnaie européenne et souveraineté démocratique, Les Liens qui libèrent, Parizo, 2014.

Lastan januaron, kiam Sirizo gajnis la elektojn, tiu maldekstra partio pravis pri (preskaŭ) ĉio. Pravis ligante la kaŭzon de la kolapso de la greka ekonomio kun la malabundo, kiun de dek jaroj trudis jen la socialistoj, jen la dekstruloj. Pravis dirante, ke neniu ŝtato kun damaĝita produktad-sektoro povas esperi sian restariĝon, se ĝi devas dediĉi kreskantajn sumojn al repago al siaj kreditoroj. Pravis memorigante, ke en demokratio la suvereneco apartenas al la popolo kaj ke tiu jam ne havas ĝin, se oni trudas al ĝi la saman politikon sendepende de ĝia decido.

Al kio utilas pledi por sia dosiero antaŭ ekzekut-taĉmento?

Jen tri konvinkaj argumentoj, kondiĉe ke oni diskutas inter sinceraj homoj. En la eŭropaj konsilantaroj, tiuj argumentoj estis turnitaj kontraŭ la grekoj, kiujn oni konsideris sudaj marksistoj, tiom disaj de la realo, ke ili kuraĝas dubindigi la ekonomiajn regulojn de la germana ideologio (vidu la artikolon de François Denord, Rachel Knaaebel kaj Pierre Rimbert->art]). La armiloj de la racio kaj de la konvinko estas senpovaj en tia kazo. Al kio utilas pledi por sia dosiero antaŭ ekzekut-taĉmento? Dum la monatoj de “intertraktadoj”, en kiuj li partoprenis, la greka financministro Janis Varufakis observis, ke liaj eŭropaj kolegoj rigardis lin fikse kaj ŝajnis rebati: “Vi pravas pri tio, kion vi diras, sed ni dispremos vin tamen”* (vidu lian ateston Janis Varufakis: ->art).

* New Statesman, Londono, 13-an de julio 2015.

Tamen, la almenaŭ provizora sukceso de la germana projekto meti Grekujon en la rangon de protektorato de la eŭrogrupo okazis ankaŭ pro la fiasko de la dekomence tro optimismaj vetoj en Ateno de la plimulta maldekstro, kiu esperis ŝanĝi Eŭropon.* La veto, ke la francaj kaj italaj gvidantoj helpos ĝin superi la monismajn tabuojn de la germana dekstrularo. Veto, ke la eŭropaj popoloj, premataj de la politiko de malabundo, kiu suferigas ilin mem, devigos siajn registarojn ree orientiĝi laŭ la kejnzismo, pri kies realigo Grekujo imagis sin fariĝi la skolto. Veto, ke tiu ŝanĝo fareblas ene de la eŭrozono, tiom ke ne pensis nek preparis ian ajn alternativan solvon. Veto, fine, ke provizora propono de “rusa opcio” enhavus, pro geopolitikaj kialoj, tentojn de puno ĉe Germanujo kaj kondukus Usonon haltigi la venĝan brakon de Berlino. En neniu momento eĉ ne unu el tiuj vetoj ŝajnis gajnebla. Ve, oni ne batalas kontraŭ tanko per floroj kaj blovtuba pafilo.

* Vidu “Ĉu la greka maldekstro povas ŝanĝi Eŭropon?” Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2015.

En sia senkulpeco la grekaj gvidantoj pensis, ke la kreditoroj de la lando estas sentemaj al la demokratia decido de la greka popolo, kaj aparte de ĝia junularo. Unue la leĝdonaj elektoj la 25-an de januaro 2015, kaj poste la referendumo de la 5-a de julio kaŭzis, male, la koleron de Berlino kaj de ties aliancanoj. Ili havis jam nur unu celon: puni la ribelulojn kaj tiujn, kiujn ilia kuraĝo povus inspiri. Ĉar la kapitulaco jam ne sufiĉis, ĝi devis esti akompanata de pardonpeto (Ateno koncedis, ke ĝiaj ekonomiaj decidoj kaŭzis rompon de konfido ĉe siaj partneroj) kaj de riparoj: privatigendaj publikaj posedaĵoj en la valoro de kvarono de la greka enlanda produkto estos garantiaĵo por la kreditoroj. Danke al la vere netaksebla subteno de [la franca prezidanto] s-ro François Hollande, Grekujo atingis nur, ke tiuj garantiaĵoj ne estu transigotaj al Luksemburgo. Ĉiu diras esti senpeziĝinta: Grekujo pagos.

“Germanujo pagos”. La formulo, flustrita al Georges Clemenceau de lia financministro Louis Klotz fine de la Unua Mondmilito, fariĝis la talismano de la francaj ŝparintoj, kiuj estis pruntintaj al la ŝtato dum la sanga milito. Ili fidis tion, ĉar ili memoris ke en la jaro 1870 Francujo pagis la tutan tributon postulitan de Bismarko, tamen superan al tio, kiom la milito kostis al la germanoj. Tiu antaŭaĵo inspiris la prezidanton de la konsilantaro Raymond Poincaré, kiam li ne ricevis la pagon de la riparoj postulitan de la Versajla Traktato*, li decidis en januaro 1923 servi sin per okupado de la Rur-regiono.

* Vd “A Versailles, la guerre a perdu la paix” [“En Versajlo la milito perdis la pacon”], Manuel d’histoire critique, Editions du Monde diplomatique, Parizo, 2014.

La brita ekonomikisto Kejnzo (John Maynard Keynes) tuj komprenis la vanecon de tia politiko de humiligo kaj de preno de garantiaĵoj: se Germanujo, kiel hodiaŭ Grekujo, ne pagas, tiam ĉar ĝi ne povis pagi. Nur per la eventualaj kromaĵoj de ĝia komerca bilanco oni povintus pagi la gigantan ŝuldon. Sed Francujo tiam rifuzis la ekonomian restariĝon de sia rivalo, kiu ebligus “pagi”, sed eble ankaŭ financi sian armeon, kun la risko de la perspektivo de tria mortiga aventuro. La ekonomia sukceso de la greka maldekstro kompreneble ne havintus same dramajn konsekvencojn por la eŭropaj popoloj. Sed ĝi estus detruinta la pravigon de la politiko de malabundo de ĝiaj gvidantoj ...

Puni Atenon kostos ankoraŭ pli al la ceteraj eŭropanoj

Proksimume jaron post sia preno de garantiaĵoj, Poincaré devis altigi la impostojn je 20 elcentoj por financi la kostojn de la Rur-okupado. Por kontraŭ-imposta dekstrulo, kiu ne ĉesis trumpeti ke Germanujo pagos, la paradokso estis kruela. Poincaré perdis la elektojn: lia posteulo forlasis la Rur-regionon. Neniu ankoraŭ imagas tiajn sekvojn en unu el la eŭropaj landoj kiuj ĵus strangolis Grekujon por ke tiu pagu la ŝuldojn laŭ ritmo, pri kiu eĉ la Internacia Mon-Fonduso koncedas, ke ĝi estas “tute ne praktikebla”.

Tamen, ilia pun-obsedo jam devigis la landojn de la eŭrogrupo elspezi en julio trioble pli da mono (86 miliardojn da eŭroj) ol estus necesa, se la sumo estus liberigita kvin monatojn antaŭe, ĉar intertempe la greka ekonomio kolapsis pro manko de disponebla mono.* La rigoro de la germana financministro Wolfgang Schäuble kostos do preskaŭ same multe kiel tiu de Poincaré, kiu kundividas la konvinkon, ke akrigi fiaskintan politikon nepre inversigos ĝian rezulton. La senĉesa humiligado de Ateno havos tamen la valoron de ekzemplo por la venontaj ribeluloj — ĉu Madrido? ĉu Romo? ĉu Parizo? Ĝi memorigos al ili la “teoremon de Juncker”, formulitan de la prezidanto de la Eŭropa Komisiono nur kvar tagojn post la leĝdona venko de la greka maldekstro: “Ne eblas demokratia decido kontraŭ la eŭropaj traktatoj.”*

* Gabriele Steinhauer, Viktoria Dendrinon kaj Matthew Dalton: “Europe reaches rescue deal for Greece”, The Wall Street Journal, Novjorko, 14-an de julio 2015.
* Le Figaro, Parizo, 29-an de januaro 2015.

Se dek naŭ revoj troviĝas unu apud la alia, ĉu unu sama lito ne fariĝas tro mallarĝa? Trudi en kelkaj jaroj la saman monon al popoloj, kiuj havas nek la saman historion nek la saman politikan kulturon nek la saman vivnivelon nek la samajn amikojn nek la saman lingvon, tio estas politiko kvazaŭ imperia. Kiel ŝtato povas ankoraŭ pensi pri ekonomia kaj sociala politiko submetita al demokratiaj debato kaj decidoj, se ĉiuj meĥanismoj de mona pago eskapas ĝian regpovon? Kaj kiel imagi ke popoloj, kiuj kelkfoje eĉ ne konas unu la alian, akceptos solidarecon kompareblan al tiu, kiu hodiaŭ kunligas la subŝtatojn Florido kaj Montano? Ĉio baziĝis sur hipotezo: la rapidmarŝa federaciigo devas proksimigi la eŭropajn naciojn. Dek kvin jarojn post la naskiĝo de la eŭro, la kolero estas plej granda.

La 27-an de junio, kiam li anoncis sian referendumon, la ĉefministro Aleksis Cipras cetere uzis vortojn proksimajn al militdeklaro. Li malestime parolis pri “propono [de la eŭrogrupo] en formo de ultimato adresita al la greka demokratio”. Kaj li akuzis iujn el siaj “partneroj” ke ili celas “humiligi tutan popolon”. La grekoj apogis amase sian registaron: la germanoj unuiĝis laŭ postuloj rigore kontraŭaj al la grekaj. Ĉu la eŭropa familio povas ankoraŭ pli dense kunmeti la sortojn de siaj membroj sen riski novajn geedzajn perfortaĵojn?

Ĉar la malamikeco ne koncernas nur Atenon kaj Berlinon. “Ni ne volas esti germana kolonio”, insistas s-ro Pablo Iglesias, gvidanto de Podemos en Hispanujo. “Mi diras al Germanujo: sufiĉas! Humiligi eŭropan partneron estas nepensebla”, diris la prezidanto de la itala konsilantaro Matteo Renzi, kiu tamen en ĉi tiu afero kondutis kun rimarkita diskreteco. “en la mediteraneaj landoj, kaj iom en Francujo, observas la germana socisciencisto Wolfgang Streek, Germanujo estas pli abomenata ol iam ajn post 1945. [...] La ekonomia kaj mona Unio, kiu devis definitive solidigi la eŭropan unuecon, povas nun eksplodigi ĝin.”*

* Wolfgang Streek: “Hazarda hegemonio”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2015.

La grekoj siavice vekas malamikajn sentojn. “Se la eŭrogrupo funkcius kiel parlamenta demokratio, vi estus jam ekstere, ĉar kvazaŭ ĉiuj partneroj deziras tion”, konkludis, parolante al s-ro Cipras, s-ro Jean-Claude Juncker, prezidanto de la Eŭropa Komisiono.* Kaj, laŭ bone konata konservativa meĥanismo, ĉi-foje levita al la nivelo de nacioj, oni instigis la malriĉajn landojn suspekti sin reciproke, ke ili vivas per helpoj koste de la aliaj, ĉefe se tiuj estis ankoraŭ pli malriĉaj ol ili. La estona ministro pri edukado ekzemple riproĉadmonis sian atenan “partneron”: “Vi faris tro malmulte, pli malrapide, kaj senfine malpli ol Estonujo. Ni suferis multe pli ol Grekujo. Sed ni he haltis por ĝemi, ni agis.”* La slovakoj ŝokiĝis pri la nivelo, laŭ ili tro alta, de la pensioj en Grekujo, lando, kiun la tre larĝanima ĉeĥa financministro ŝatus vidi “fine en bankroto, por purigi la atmosferon”.*

* Libération, Parizo, 11-a ĝis 12-a de julio 2015.
* The Wall Street Journal, 13-a de julio 2015.
* Le Figaro, 3-an de julio 2015.

S-ro Pierre Moscovici franca socialisto kaj eŭropa komisaro pri ekonomiaj kaj financaj aferoj, siamaniere fermante la someran festivalon de la sociala Eŭropo, ripetis kun multe da frandemo la saman “anekdoton” al ĉiuj mikrofonoj, kiuj etendiĝis al li: “Dum kunveno de la eŭrogrupo, litova socialista ministro diris al s-ro Varufakis: “Estas tre simpatie, ke vi volas altigi la minimuman salajron je 40 elcentoj, sed via minimuma salajro estas jam duoble pli alta ol la nia. Kaj vi volas altigi ĝin per la mono, kiun vi ŝuldas al ni, per la ŝuldo!” Nu, tio estas argumente sufiĉe forta.”* Tre forta eĉ se oni scias, ke antaŭ nur unu jaro la partio de s-ro Moscovici anoncis: “Ni volas Eŭropon kiu protektas siajn laboristojn. Eŭropon de sociala progreso kaj ne de sociala rompo.”

* France Inter, 1-an de marto 2015.
Forŝovi la danĝeron de nova salto antaŭen al federigo

La 7-an de julio 2015, dum la kunveno de la Eŭropa Konsilantaro, pluraj ŝtatestroj kaj ĉefministroj komprenigis al s-ro Cipras la egan incitiĝon, kiun li inspiras al ili: “Ni jam ne povas plu! Jam de monatoj oni parolas nur pri Grekujo! Necesas fari decidon. Se vi ne kapablas fari ĝin, tiam ni faros ĝin anstataŭ vi.”* Tion oni faris kelkajn tagojn poste. Ĉu oni ne devis vidi en tio jam la antaŭludon, certe iom krudan, de la federismo kiu venas? “Ni devas iri antaŭen” estis ĉiukaze la konkludo, kiun s-ro Hollande faris, la 14-an de julio 2015, pri tiu epizodo. Antaŭen iri, sed al kiu direkto? Nu ja, al la sama kiel kutime: “la ekonomia registaro”, “buĝeto de la eŭrozono”, “la konverĝo kun Germanujo”. Ĉar en Eŭropo, kiam preskribo detruas la ekonomian aŭ demokratian sanon de paciento, oni ĉiam duobligas la dozon. Ĉar, laŭ la franca prezidanto, “la eŭrozono sukcesis certigi sian koherecon kun Grekujo [...] la cirkonstancoj kondukas nin al rapidigo”.*

* Laŭ Le Figaro, 9-an de julio 2015.
* Le Journal du dimanche, Parizo, 19-an de julio 2015.

Kreskanta nombro da maldekstraj aktivuloj kaj da sindikatistoj pensas male ke oni prefere haltu kaj pripensu. Eĉ por tiuj, kiuj timas, ke eliro el la eŭro favorus la disfalon de la eŭropa projekto kaj vekus la naciismojn, la greka krizo prezentis lernejan kazon demonstrantan, ke la unueca mono rekte kontraŭas la popolan suverenecon. Anstataŭ haltigi la ekstremdekstran movadon, tia evidento helpas ĝin, ĉar ĝi ĉiam primokas la demokratiajn instruojn de siaj kontraŭuloj. Kaj cetere, kiel oni povas imagi, ke la unueca mono iun tagon povus adaptiĝi al politiko de sociala progreso, post kiam oni legis la decidon pri la irota itinero senditan de la ŝtatoj de la eŭrogrupo, unuanime, al s-ro Cipras, por ordoni al tiu unua maldekstra ĉefministro senhezite apliki feran novliberalan politikon?

En sia historio, Greklando jam levis grandajn universalajn demandojn. Ĉi-foje ĝi ĵus malkaŝis, al kio vere similas tiu Eŭropo, kiun ni ne plu volas.

Serge HALIMI.

Raporto de la eksa greka financministro. “Ilia sola celo estis nin humiligi”

Dum ses monatoj, sola kontraŭ ĉiuj, Grekujo estis de siaj partneroj najlita al la pilorio dum sennombraj kaj senfinaj kunvenoj. La Eŭropa Unio ĉe tiu okazo senvualigis vizaĝon necedigeblan, venĝeman, kiu kelkfoje surprizis. S-ro Janis Varufakis, greka financministro dum tiuj alfrontiĝoj inter Bruselo kaj Ateno, revenas al la diversaj epizodoj de la eluza milito, kiun li travivis.

EN 2010, la greka ŝtato perdis la kapablon certigi la pagojn ligitajn al siaj ŝuldoj. Per aliaj vortoj, ĝi fariĝis nepagipova kaj perdis la aliron al la kapital-merkatoj.

Eŭropo, por eviti la bankroton de la francaj kaj germanaj bankoj jam en danĝero, kiuj pruntis miliardojn al grekaj registaroj same senrespondecaj kiel ili, decidis doni al Ateno la plej gravan helpoplanon de la historio. Je unu kondiĉo: ke la lando solidigu sian buĝeton (fenomeno pli konata sub la nomo malabundo) en amplekso antaŭe neniam imagita. Sen surprizo, tiu operacio kaŭzis falon de la nacia enspezo senprecedencan ekde la Granda Depresio. Tiel komenciĝis diabla cirklo: la deflacio*, rekta konsekvenco de la malabundo, pli pezigis la ŝarĝon de la ŝuldo tiom, ke la ideo de ĝia repago fariĝis ĥimera kaj malfermis la vojon al grava krizo de homa vivo.

* Ĝenerala malaltiĝo de la aktiveco, de la prezoj, de la salajroj kaj de la investoj.

Dum kvin jaroj la “triopo” de kreditoroj — la Internacia Mon-Fonduso (IMF), la Eŭropa Centra Banko (ECB) kaj la Eŭropa Komisiono, kiu reprezentas la membroŝtatojn kiuj pruntedonis al Ateno — obstinis pri tiu sakstrato pri kiu la financaj specialistoj havas nomon: etendu kaj pretendo (angle: extend and pretend), aŭ strategio de la “kvazaŭ”. Tio konsistas en pruntedoni ĉiam pli al nepagipova ŝuldanto, kvazaŭ li ne estus tia, por ne registri perdojn pri siaj titoloj. Ju pli la kreditoroj obstinis, des pli Grekujo enprofundiĝis en la ekonomia kaj sociala krizo, kaj des malpli ĝi fariĝis reformebla. Dum tiu tempo la eventualaj perdoj de la kreditoroj pufiĝis kaj daŭre pufiĝas.

Pro tio nia partio, la Sirizo, gajnis la parlamentajn elektojn lastan januaron. Se la loĝantaro estus konvinkita, ke Grekujo releviĝos, tiam ni ne povintus esti elektitaj.

Nia mandato estas klara: ĉesigi la strategion de la “kvazaŭ” kaj la malabundon, kiu akompanas ĝin — koktelo kiu jam renversis la grekan privatan sektoron; demonstri, ke oni povas fari la profundajn reformojn, kiujn la lando bezonas kun aprobo de la loĝantaro.

Dum mia unua kunveno de la eŭrogrupo[Kunveno de la financministroj de la dek naŭ landoj de la eŭrozono., la 11-an de februaro, mi donis al miaj interparolantoj simplan mesaĝon: “Nia registaro estos partnero inda je konfido. Ni faros ĉion por trovi terenon de interkompreniĝo kun la eŭrogrupo surbaze de tripunkta strategio, por respondi al la ekonomiaj malfacilaĵoj de Grekujo: 1. serio da profundaj reformoj celantaj plibonigi la efikecon de niaj institucioj kaj batali kontraŭ la korupto, la impostevito, la oligarĥio kaj la rento; 2. sanigo de la ŝtataj financoj per primara kromaĵo* modesta, sed praktikebla, kiu ne postulas tro gravajn klopodojn de la privata sektoro; 3. raciigo, aŭ reprofiligo, de la strukturo de nia ŝuldo, por akiri tiun primaran pluson kaj la kreskokvoton necesan por plibonigi la repagon de niaj kreditoroj.”

* Pozitiva buĝeta situacio de ŝtato antaŭ pago de mono ligita kun la ŝuldoj.

Kelkajn tagojn antaŭe, la 5-an de februaro, mi faris mian unuan viziton al s-ro Wolfgang Schäuble, la germana financministro. Mi provis trankviligi lin: li povis kalkuli kun ni por formuli proponojn, kiuj ne estus nur en la intereso de la greka loĝantaro, sed en tiu de ĉiuj eŭropaj loĝantaroj — germana, franca, slovaka, finna, hispana, itala ktp.

Ve!, neniu el niaj noblaj intencoj vekis eĉ nur la plej etan intereson ĉe la gvidantoj de la Unio. Ni devis krude sperti tion dum la sekvantaj kvin monatoj da intertraktadoj ...

La 30-an de januaro, kelkajn tagojn post mia nomumado kiel financministro, la prezidanto de la eŭrogrupo, s-ro Jeroen Dijsselbloem, vizitis min. Apenaŭ pasis kelkaj minutoj, kiam li jam demandis min, kion mi intencas fari pri la memorando, la interkonsento, kiun la antaŭa registaro subskribis kun la “triopo”. Mi respondis al li, ke nia registaro estis elektita por re-intertrakti; mallonge, ke ni petos revizion, en la ĝeneralaj punktoj, de la buĝetaj kaj disponaj politikoj, kiuj tiom damaĝis dum la lastaj jaroj: triona falo de la nacia enspezo kaj mobiliziĝo de la tuta socio kontraŭ eĉ nur la ideo de reformo.

La respondo de s-ro Dijsselbloem estis same tuja kiel kategoria: “Tio ne funkcios. Estas aŭ la memorando aŭ la fiasko de la programo.” Per aliaj vortoj: aŭ ni akceptos la politikojn truditajn al la antaŭaj registaroj, kvankam ni estis elektitaj por ŝanĝi ilin, ĉar ili tiom lamentinde fiaskis, aŭ niaj bankoj estos fermitaj. Ĉar jen, per konkretaj vortoj, kion signifas “fiasko de la programo” por membroŝtato kiu jam ne havas aliron al la merkatoj: la ECB fortranĉas ĉian financadon al siaj bankoj, kiuj tiam havas nenian alian elekton ol fermi siajn pordojn kaj malfunkciigi siajn mon-aŭtomatojn.

Tiu apenaŭ vualita provo ĉantaĝi registaron ĵus — kaj demokratie — elektitan ne estis la sola. Dum la kunveno de la eŭrogrupo dek unu tagojn poste, s-ro Dijsselbloem konfirmis sian malestimon de la plej elementaj demokratiaj principoj. Sed s-ro Schäuble sukcesis superi lin. La franca financministro Michel Sapin ĵus parolis por instigi ĉiun trovi rimedon por harmoniigi, unuflanke, la validon de la valida traktato kaj, aliflanke, la rajton de la greka popolo doni al ni mandaton por reintertrakti gravajn partojn. S-ro Schäuble, parolante rekte post li, ne perdis momenton por remeti s-ron Sapin al tio, kion li konsideris lian lokon: “Oni ne povas lasi elektojn ŝanĝi ion ajn”, findecidis li, dum granda plimulto de la ĉeestantaj ministroj kapjesis.

Aŭdi ke “Francujo jam ne estas tio, kio ĝi estis” preskaŭ venigis al mi larmojn

Fine de tiu ĉi sama kunveno, dum ni preparis la publikigotan komunan deklaron, mi petis ke ni aldonu la terminon “amendita” pri la memorando. Temis pri frazo, per kiu nia registaro promesis respekti la tekston. S-ro Schäuble vetois mian proponon, per la argumento ke ne eblas reintertrakti traktaton pro la sola preteksto ke nova registaro estis elektita. Post kelkaj horoj da provado eliri el tiu sakstrato, s-ro Dijsselbloem avertis kontraŭ “tuj okazonta fiasko de la programo”, kio signifus la fermon de la bankoj la 28-an de februaro, se mi persistus postulante aldoni la terminon “amendita” pri la memorando. La ĉefministro Aleksis Cipras petis min forlasi la kunvenon sen ke ni interkonsentis pri komunikaĵo kaj preferante ignori la minacon de s-ro Dijsselbloem, kiu ne estis rekte plenumita. Sed tio estis nur demando de tempo.

Mi jam ne kalkulis la nombron da fojoj, kiam oni flirtis antaŭ ni la fantomon de fermo de niaj bankoj, se ni rifuzas akcepti programon, kiu estis demonstrinta sian senefikecon. La kreditoroj kaj la eŭrogrupo restis surdaj al niaj ekonomiaj argumentoj. Ili postulis nian kapitulacon. Ili eĉ riproĉis al mi, ke mi kuraĝis ilin “admoni” ...

Jen, ĝenerale, la etoso, en kiu la intertraktadoj kun la kreditoroj okazis: sub la minaco. Kaj ne temis pri vanaj paroloj; tion ni tre rapide komprenis. Sed ni ne pretis cedi aŭ forlasi la esperon ke Eŭropo ŝanĝos sian sintenon.

Monaton antaŭ nia elekto, la antaŭa registaro, kune kun la ĉefo de la greka banko, la eksa financministro de la sama registaro, por averti lanĉis bankan paniketon.

Kelkajn semajnojn post nia enpotenciĝo, la ECB plioftigis siajn indikojn, ke ili fermos la financan kranon de la greka banksistemo. En la momento plej oportuna por la eŭrogrupo, ĝi tiel gravigis la kapitalfuĝon, fenomenon kiu poste “pravigis” la fermon de la giĉetoj, kiel s-ro Dijsselbloem antaŭe avertis nin.

La eniro de la teĥnokratoj en la rondon de intertraktadoj konfirmis niajn plej malbonajn timojn. Publike la kreditoroj deklaris, ke ili volas rehavi sian monon kaj ke Grekujo reformiĝu. En la realo ili havis nur unu celon: humiligi nian registaron kaj trudi al ni kapitulacon, eĉ se tio signifis la definitivan maleblon por la pruntintaj nacioj rehavi sian monon aŭ la fiaskon de la reformprogramo, kiun akcepti nur ni povis konvinki la grekojn.

Plurfoje ni proponis koncentri niajn leĝajn klopodojn al tri aŭ kvar kampoj, interkonsente kun la “institucioj”: disponoj celantaj limigi la imposteviton, protekti la ŝtaton kontraŭ premoj de politikaj aŭ ekonomiaj potencoj, batali kontraŭ la korupto en la atribuado de publikaj kontraktoj, reformi la justicon, ktp. Ĉiufoje la respondo estis la sama: “Certe ne!” Nenia leĝo rajtis esti voĉdonita antaŭ la fino de profunda ekzamenado de nia situacio.

Dum la intertraktadoj ene de la “brusela grupo”* oni postulis de ni ekzemple prezenti nian planon por reformi la aldonvaloran imposton (AVI). Eĉ antaŭ ol ni povis interkonsenti pri tiu demando, la reprezentantoj de la “triopo” decidis transiri al la demando de la reformo de la pensioj. Apenaŭ ili aŭdis niajn proponojn, ili jam taksis ilin bonaj por la rubujo kaj transiris, ekz-e, al la laborjuro. Post kiam nia propono ankaŭ pri tio iris en la rubujon, ni devis pritrakti la privatigojn; kaj tiel plu. Tiel ke la diskutoj pasis de unu temo al la alia sen ke ni povis interkonsenti pri io ajn, nek serioze intertrakti. Dum longaj monatoj la reprezentantoj de la “triopo” malhelpis la intertraktadon per tio, ke ili insistis por ke ni kovru la tutaĵon de la temoj, kio signifis konkrete reguligi neniun. Kato persekutanta sian propran voston ne estus malpli efika.

* Kvinopo, konsistanta el la greka registaro, la Eŭropa Komisiono, la Eŭropa Centra Banko (ECB), la Eŭropa Meĥanismo de Stabileco (EMS) kaj la Internacia Mon-Fonduso (IMF).

Samtempe, sen esti formulinta eĉ nur la plej etan proponon kaj minacante nin interrompi la diskutojn, se ni aŭdacus publikigi niajn proprajn dokumentojn, ili organizis la tralikadon de siaj konfidencaĵoj en la gazetaro, asertante ke niaj proponoj estas “malfortaj”, “malbone konceptitaj”, “ne vere kredindaj”. En la espero, ke iun tagon ili akceptos ludi la ludon kaj troviĝi en la mezo de la vojo, ni tamen akceptis partopreni en tiu maskoludo.

Por ke la intertraktadoj okazu en bonaj kondiĉoj, estus ankaŭ necesa ke niaj interparolantoj estu malpli dividitaj. La propono de la IMF similis al la nia pri la demando de restrukturado de la ŝuldo, sed la Fonduso insistis por ke ni detruu tion, kio restis de la laborjuro kaj forigu la sekurecojn kiuj protektas la liberajn profesiojn. La Komisiono montriĝis pli fleksiĝema pri la socialaj demandoj, sed ĝi ne volis aŭdi ion pri la restrukturado de la ŝuldo. Ankaŭ la ECB havis siajn ideojn pri la farendaĵoj. Mallonge, ĉiu institucio montris siajn proprajn ruĝajn liniojn, kiuj sume faris araneaĵon, en kiu ni estis kaptitaj.

Ni devis krome elteni la “vertikalajn problemojn” de niaj interparolantoj: same kiel la gvidantoj de la IMF kaj de la Komisiono havis aliajn prioritatojn ol iliaj sbiroj, la germana kaj aŭstra financministroj defendis aferojn kontraŭajn al la celoj fiksitaj de iliaj respektivaj ĉefministroj.

Sendube plej dolora estis ĉeesti la humiligon de la Komisiono kaj de la malmultaj financministroj favoraj al ni. Aŭdi diri, de altranguloj en la Komisiono kaj en la franca registaro, ke “la Komisiono devas aliĝi al la konkludoj de la prezidanto de la eŭrogrupo” aŭ ke “Francujo ne estas plu tio, kio ĝi estis”, preskaŭ venigis al mi larmojn. Sen paroli pri mia seniluziiĝo, kiam la germana financministro klarigis al mi, la 8-an de junio en lia oficejo, ke li povas doni eĉ ne la plej etan konsilon pri la plej bona rimedo por eviti akcidenton — eliron el la eŭro — kiu tamen montriĝus ekstreme multekosta por Eŭropo.

Fine de junio ni abdikis kaj akceptis la plej multajn postulojn de la “triopo”. Kun unu escepto: ni insistis por akiri malgrandan restrukturadon de nia ŝuldo, sen minusvaloro, per interŝanĝo de titoloj. La 25-an de junio mi partoprenis en mi antaŭlasta kunsido de la eŭrogrupo. Oni prezentis al mi la lastan proponon de la “triopo”, “preni aŭ lasi ĝin”. Ni estis cedintaj pri naŭ dekonoj de la postuloj de niaj interparolantoj kaj ni atendis de ili, ke ili klopodu por ke ni venu al io simila al honora interkonsento. Ili decidis, male, akrigi la tonon, pri la IVA ekzemple. Ne plu eblis dubi. Se ni akceptis subskribi, tiu teksto detruis la lastajn restaĵojn de la greka socialŝtato. Oni postulis de ni grandspektaklan kapitulacon, kiu montru al la mondo nian surgenuiĝon.

La eŭrogrupo, strukturo kun povo senlima ĉar “sen leĝa ekzisto” ...

La sekvan tagon la ĉefministro Cipras anoncis ke li submetos la ultimaton de la “triopo” al referendumo. Dudek kvar horojn poste, sabate la 27-an de junio, mi partoprenis en mia lasta kunveno de la eŭrogrupo, en tiu kiu ekfunkciigis la fermon de la grekaj bankoj; maniero puni nin pro la aŭdaco konsulti la loĝantaron de nia lando.

Dum tiu renkontiĝo, la prezidanto Dijsselbloem anoncis, ke li kunvokos al dua renkontiĝo la saman vesperon, sed sen mi. Sen ke Grekujo estu reprezentata. Mi protestis, emfazante ke li ne havas la rajton, sola, ekskludi la financministron de membroŝtato de la eŭrozono, kaj mi postulis juran klarigon pri tio.

Post mallonga paŭzo, la sekretariejo respondis al ni: “La eŭrogrupo ne havas leĝan ekziston. Temas pri informa grupo kaj, sekve, nenia leĝo limigas la agadon de ĝia prezidanto.” Tiuj vortoj resonis en miaj oreloj kvazaŭ la epitafo sur la tomboŝtono de la Eŭropo, kiun Konrad Adenauer, Charles de Gaulle, Willy Brandt, Valéry Giscard d’Estaing, Helmut Schmidt, Helmut Kohl, François Mitterrand kaj multaj aliaj provis krei. De Eŭropo, kiun mi ĉiam konsideris, ekde mia adolesko, kiel mian kompason.

Kelkajn tagojn poste, spite al la fermo de la bankoj kaj de la terorkampanjo aranĝita de la koruptaj komunikiloj, la greka popolo diris alte kaj klare sian “ne”. Dum la sekvanta pintkunveno de la ŝtatestroj de la eŭrozono, oni trudis al la ĉefministro Cipras interkonsenton, kiun oni ne povas nomi alie ol kapitulacon. Kian armilon de ĉantaĝo oni uzis? La perspektivon, kontraŭleĝan, de elpelo el la eŭrozono.

Sendepende de la opinio, kiun ĉiu havas pri nia registaro: tiu ĉi epizodo restos en la historio kiel la momento, en kiu la oficialaj reprezentantoj de Eŭropo uzis instituciojn (la eŭrogrupon, la pintkunvenon de la ŝtatestroj de la eŭrozono) kaj metodojn, kiujn neniu traktato pravigis por rompi la idealon de vere demokratia unio. Grekujo kapitulacis, sed rompiĝis la eŭropa projekto.

Neniu popolo de la regiono neniam plu intertraktu sub timo.

Janis VARUFAKIS.

“La sistemo neŭtraligis la viruson”

EKDE NUN oni bezonas la denaskan eŭropo-beatecon de raportisto kiel Bernard Guetta por taksi ke “la kompromiso estas klare la eŭropa funkci-maniero” (France Inter, 23-an de junio 2015). Ekster la studioj de tiu radio, la iluzio forvaporiĝis.

Oni ŝuldas tiun subitan ekkomprenon grandparte al la brita ĉefministro. Reelektita la 7-an de majo 2015, la konservativulo David Cameron tre rapide anoncis ke, same kiel s-ro Aleksis Cipras, li deziras reintertrakti pri la eŭropaj traktatoj. Respondo de s-ro Wolfgang Schäuble: kun plezuro! Al tiuj, kiuj miris ke li decidis alian sorton por Ateno, la germana financministro klarigis: Ni havas intereson ke Britujo restu grava kaj engaĝiĝinta aganto de la eŭropa konstruado”*.

* Wall Street Journal, 20-an de majo 2015.

En la okuloj de s-ro Schäuble kaj de liaj eŭropaj kolegoj, la liberala batalemo de Londono — novaj malhelpoj al la strikrajto ĉe la dungoj en la publika aŭdvida sektoro — pravigas kelkajn koncedojn; ne la politikaj opcioj de Sirizo, tamen moderaj. Male: “Granda parto de la eŭropaj gvidantoj havas kune la senton ke mildigi la regulojn por kontentigi maldekstran registaron en Grekujo kreus danĝeran precedencon kaj sendube malfortigus la eŭrozonon pli ol bankroto de la lando”, raportis la usona ĵurnalisto Jack Ewing.* La prezidanto de la Eŭropa Konsilantaro Donald Tusk formulas tion alie: “Pli ol financa kontaĝo de la greka krizo zorgigas min la risko de ideologia kaj politika kontaĝo.”*

* International New York Times, 28-an de majo 2015.
* Financial Times, 16-an de julio 2015.

Fronte al la minaco de Sirizo, la eŭropaj gvidantoj sekvis unue unu solan celon: forpeli la novvenintojn el sia rondo.* “Germanujo celas la falon de la greka registaro”, titolpaĝis la gazeto Le Monde la 3-an de julio. Kaj ĝi ne estas la sola, precizigis la brita ĵurnalisto Paul Mason: “La grekaj aferrondoj, la sektoroj kiuj profitas de la tutmondigo, la kadruloj de la grandaj entreprenoj (...) kaj la Eŭropa Unio provas seniĝi je la Siriza-registaro”* Koncedinte ĉe la televido BFM TV ke la intertraktadoj inter Ateno kaj Bruselo koncernas “tre malmulton, kelkajn miliardojn”, la ekonomikisto Jean-Hervé Lorenzi, cetere membro de la estraro de la financa kompanio Edmond de Rothschild, rekonis: “La afero estas: fari ekzemplon”*.

* Vd Pierre Rimbert: “Syriza delenda est” [“Sirizo detruendas”, laŭ la fama latina sentenco pri Kartago], Le Monde diplomatique, julio 2015.
* “Channel 4 News”, 2-an de julio 2015.
* 1-an de julio 2015.

Ekonomia sufokado de la lando, estingo de la demokratio, ĉiaj minacoj ... La interkonsento subskribita la 13-an de julio estas ja operacio de “reĝimŝanĝo”, kiel substrekas la liberala analizisto Wolfgang Münchau*, sed tiu okazis sen ke necesis faligi s-ron Cipras: ŝtatrenverso sen renverso. Eŭropa gvidinto, kiu preferas resti anonima, komparas la grekan maldekstran partion kun miasmo kaj esprimas sian kontenton pro tiu demonstro de forto: “La sistemo montris, ke ĝi kapablas neŭtraligi la viruson”*.

* Financial Times, 13-an de julio 2015.
* Financial Times, 16-an de julio 2015.

Ĝi montris ankaŭ unu el siaj virtoj: provizi asekuron kontraŭ la neantaŭvideblaj sekvoj de progresema evento. Ĉu eventualeco rezervita al la eŭropa periferio? Ne laŭ Nicolas Sarkozy. La 5-an de julio 2008, dum nacia konsilio de la Unio por Popola Movado (UMP), la franca prezidinto entuziasmis: “Francujo bezonas multan Eŭropon. Kaj Eŭropo alportis al ni multon, al ni, al nia lando. Ni imagu iomete, kio povintus okazi al Francujo kaj ĝia politika debato, kiam ni havis komunistajn ministrojn kaj socialistajn gvidantojn en la registaro. Feliĉe ekzistis Eŭropo por malebligi ke ili iru ĝis la realigo de sia ideologio kaj de sia logiko. Estas ankaŭ tio, Eŭropo!”*

* Citita de François Denord kaj Antoine Schwartz: L’Europe sociale n’aura pas lieu [La sociala Eŭropo ne okazos], Raisons d’agir, Parizo, 2009.

Renaud LAMBERT.

Arabaj virinoj en la kaptilo de bildoj

Malfortaj kaj subpremataj kreaĵoj kaŝitaj sub ĉadoro aŭ burĥo. Tia estas la eterna prezento de la arabaj virinoj proponata de la okcidentaj amasinformiloj, facilanime miksantaj la kuntekstojn kaj la naciecojn. Ĉu tiuj virinoj do estas ekster la historio? Kaj se ili ne estas ekster, kiel klarigi la grandan malprogreson, kiun spertis iliaj rajtoj dum la lastaj jardekoj?

Jen konata fakto: en la araba kulturo, same kiel en multaj aliaj, virino korpigas la malfortan sekson, la alian sekson, la malegalan sekson, la sekson, kiu heredas nenion, ne eĉ sian familian nomon, la sekson, kiu povas doni idojn aŭ malhonoron. Mia familio akceptis mian naskiĝon kun larmoj. Mi estis knabino, la kvina de la familio, tio estas la kvina seniluziiĝo, kaj, por mia patrino, la kvina malvenko. Flanke al la edzino de mia onklo, kiu triumfe naskis dek senprezajn knabojn, ŝi ŝajnis malbenita edzino. Kvankam ŝi estis pli bela, pli klera kaj pli digna ol mia onklino (kaj ol la aliaj virinoj de la familio), ĉiuj rigardis ŝin, kiel la malplej fekundan, tiun, kiu ne povis havi bonajn fruktojn.

Mi heredis tiujn antaŭjuĝojn kaj tiujn teoriojn. De mia infanaĝo mi ĉiam aŭdas taksi la knabinojn — de la familio, de la kvartalo kaj de la tuta mondo — kiel senpotencajn, sendefendajn, kondamitajn de la naturo resti neŝanĝeble malfortaj.

Antaŭ kelkaj monatoj, tamen, mia fratineto malkovris, ke mi estas la sola membro de la granda familio Khalifa, kiu troviĝis en la palestina enciklopedio. Kun ĝoja elspiro ŝi substrekis: “La enciklopedio mencias nek mian patron, nek mian fraton, nek la onklon kaj liajn dek miraklajn filojn, nek iun alian viron de la familio. Estas nur vi!”

Kiel araba virino, mi trapasis diversajn stadiojn. Mi estis transformita de iaj influoj, kaj mi kontribuis por sociaj evoluoj. Eĉ la plej konservativaj arabaj familioj nun sendas siajn filinojn al lernejo. Kiam edukitaj, ĉi lastaj iĝas instruistoj, kuracistoj, inĝenieroj, farmaciistoj, verkistoj, ĵurnalistoj, muzikistoj, aŭ artistoj. Multaj el ili ŝajnas nun nepre necesaj al la socio, pli fortaj, pli kreemaj kaj pli gravaj ol viroj.

Tamen, la okcidentaj amaskomunikiloj prezentas nin, kiel terurajn estaĵojn envolvitajn en ĉadoroj, vestaĉitajn per leda masko, kvazaŭ haremajn kaptitojn kaŝitajn malantaŭ siaj vualoj. Mi demandas min kial ili vidas nin tiaj, rigidaj en unusenca kaj ĉiama realo? Ĉu ili vere kredas, ke ni estis kreitaj malsimilaj al la cetero de la ina estaĵaro, ne kapablaj ŝanĝiĝi?

En lernejo, mi havis instruiston, kiu ĉiam laŭdis “ŝanĝon” variigante la tonon kaj la signifon de la vorto, laŭ la aspekto de la araba realo, kiun li traktis: redisdono de riĉaĵoj, statuto de virinoj aŭ kadukiĝintaj politikaj reĝimoj. Mia tuta proksimularo respektis kaj admiris lin. La plej junaj volis simili al li, kaj la malpli junaj akceptis kaŝi lin, kiam polico persekutis lin. Tiu mirinda instruisto ne estis sola por paroli pri ŝanĝo kaj justeco. La plejparto de edukitaj homoj kredis je tiuj ideoj, kaj defendis ilin. Same kiel li, milojn da kleraj homoj estis serĉataj de polico aŭ putris en prizonoj de reĝimoj subtenataj kaj monhelpataj de la angla, franca kaj poste usona potencoj.

La araba naciismo havis sian oran aĝon dum la jaroj 1950-aj kaj 1960-aj. Niaj bolantaj stratoj abundegis je esperoj pri ŝanĝo. Ni adoptis sintenon ribelan kaj kritikan pri niaj tradiciaj socipolitikaj sistemoj. La idealoj pri liberiĝo kaj socia justeco speguliĝis en nia literaturo, nia teatro, niaj kantoj, nia muziko, kaj ĝis en la esprimoj, kiujn ni uzis en ĉiutaga vivo. La literaturo de la tuta mondo irigaciis nian kulturon. Niaj librejoj kaj niaj stratoj pleniĝis de libroj vokantaj al liberiĝo, al revolucio kaj al ŝanĝo: literaturo ekzistisma, socialisma, nigra...

Tiu elano trafis ĉiujn, inkluzive la analfabetajn kamparanojn kaj la virinojn, kiuj komencis eliri senvuale. Dekoj da miloj da ili faris universitatajn studojn, iuj aniĝis al politikaj partioj. Ili ne nur ne plu portis vualon, sed ili vestiĝis per ŝelkoĉemizoj, minijupoj. Tiom nekredebla tio ŝajnas, ni tamen dancis rokenrolon kaj tviston, malgraŭ nia malamo al okcidentuloj. Ni volis vivi same kiel ili, sen submetiĝo al ili.

Tiu idilia etoso forbloviĝis kiam Israelo, subtenata de Okcidento, sukcesis venki la egiptan ŝtatestron Gamal Abdel Nasser (جمال عبد الناصر) en 1967. Tiu malvenko signifis ankaŭ tiun de nia nacia movado kaj de niaj socialismaj konvinkoj. Jen okazo, kiun usonanoj kaj iliaj lokaj aliancanoj ne povis maltrafi. Ili alportis masivan subtenon al la islamistoj por sufoki la progreseman naciismon, per milionoj da dolaroj.

La Islama Frataro, kiun la popolo ĝis tiam ignoris, pli potenciĝis. La situacio en nia regiono dum la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj multe similas al tiu de Afganio, kiam la usonanoj helpis la islamistojn, kaj notindan Usama bin Laden ( أسامة بن لادن ), por kontraŭi la komunistojn.

La okcidentaj institucioj kaj amaskomunikiloj, ĉu skribitaj ĵurnaloj, ĉu televidoj, ĉu kinoj, aŭ universitatoj, supozas la araban virinon nekapabla spiri kaj pensi sub sia nigra ĉadoro, moviĝanta ombro, kiu vagadas en vakuo, sama al sorĉistino aŭ terura fantomo. La vestoj de tiu estaĵo, kiun ni korpigas laŭ iliaj okuloj estas nomata “islama vesto”. Mi tamen estas konvikita, ke ĝi estas nek islama, nek araba, ke ĝi estas kreitaĵo de Okcidento kaj ĝena elmontrado de ĝia imperiismo.

Mia patrino portis sur la kapo travideblan pecon de nigra gazo, kiu pli malpli kovris ŝian vizaĝon kaj hararon. La cetero de ŝia vesto konsistis el simpla jupo aŭ robo, kiu venis ĝis genuoj, kun mallonga jako, kiu substrekis ŝiajn bruston kaj talion. Tio neniel similas al tio, kion oni nun konsideras kiel “islaman veston”, kiu transformas virinan korpon al senforma sako, malhela maso, fuma kolono.

En la komenco de la jaroj 1950-aj mia patrino aliĝis al la movado soufour (سفور) (senvualiĝo), flanke al multaj aliaj virinoj de la sama generacio. Iuj estis same kiel ŝi el la meza klaso de grandaj arabaj urboj, aliaj el malpli privilegiaj klasoj kaj el malpli grandaj urboj. Sufiĉas spekti la koncertajn registraĵojn de la egipta kantistino Umm Kulthum ( أم كلثوم ) aŭ de aliaj samepokaj artistoj por konstati, ke en tiu epoko neniu virino en la publiko portis tian vestaĉon.

La ruiniga okupado de Palestino fare de Israelo en 1948 okazigis difektadon de la ekonomia situacio, kiu rekte efikis al la vivo de virinoj. Miloj da familioj, kiuj perdis sian teron, sian domon, kaj kies viroj mortfalis batalantaj, devis forigi la virinojn el la doma sfero por sendi ilin labori aŭ studi.

Tiam oni vidis miloj da palestinaj junulinoj vojaĝi senvuale, vivi solaj sen edziniĝo, kaj tamen konservi estimon de siaj proksimuloj kaj socioj: ili vivtenis sian senenspezan familion. Mi priskribis ilian situacion en mia romano La Heredaĵo (الميراث ne tradukita 1997). Pro la tempo pasanta, oni ne nur akceptis sed laŭdis, ke ili pagis la universitatajn studojn de la malpli aĝaj fratinoj en Egiptio, Sirio aŭ Libano, ebligante ĉi lastajn havi diplomojn pri medicino, farmacio, inĝenierio, juro aŭ aliaj fakoj. Tiuj diplomitaj, kuraĝaj, malfermitaj al la mondo virinoj lanĉis ondon de virina kaj socia emancipado, eĉ se nia kono de la feminista penso limiĝis al artikoloj publikigitaj en egiptaj ĵurnaloj de areto da pionirinoj, kiel Amina Saïd (أمينة السعيد), Suhair Qalamawi ( سهير القلماوي ) kaj Durriya Shafik ( درية شفيق), verkoj, kiuj ne preteris temojn, kiaj familia planado, trofrua edziniĝo kaj poligamio.

Sed tuj post nia malvenko al Israelo en 1967, diktatoraj arabaj reĝimoj, malamikaj al socialismo, subtenataj de Usono, alianciĝis kun fundamentaj islamistaj grupoj, kiujn ili malavare financis. Ĉiuj tiuj, ekzemple, kiuj havis la faman “islaman veston” ricevis monatan atribuaĵon po 15 jordanaj dinaroj (19 eŭroj) por viro kaj po 10 por virino. La viroj, kiuj portis longan netajlitan barbon, mallongan dishdashajillabiya, kaj ledajn sandalojn; la virinoj dikan kaptukon kaj longan ĝispiedfingran tunikon; ĉiuj ricevis rozarion, impone belegan eldonon de la Korano, kaj belan preĝtapiŝon.

La islamistaj organizaĵoj komencis celante junulojn, kiuj montriĝis agitistoj, kaj kiuj havis influon sur la aliaj. Ili volis atingi ankaŭ endomajn virinojn. Poste ilia atento celis moskeojn, lernejojn kaj universitatojn. Tio ĉio ne estus funkciinta sen la helpo, aparte financa, de la arabaj reĝimoj, kiuj montris sian lojalecon, eĉ submetiĝon, al Usono, sekvante ĝian strategion, esperante, ke islamismo venkos la socialismajn ideojn en la socio.

Cetere, la fundamentistoj ne kontentiĝis trudi siajn vestojn, monatajn atribuaĵojn, kaj renkontajn lokojn. Por konkeri la mensojn ekde la elementa kaj duagrada lenejoj, oni nomumis kiel instruistojn ĉefe islamistojn, virojn kaj virinojn, taskante ilin por penetrigi sian ideologion en la cerbojn kaj mensojn de la lernantoj. Por kompletigi tian edukadon, la adoleskantoj sekvis trejnadon, kiu encerbigis al ili militistan disciplinon kaj militajn artojn, en kampadejoj starigitaj en la arabaj dezertoj aŭ en Afganio aŭ Pakistano.

Ironia sorto, kiam Usono kaj ĝiaj aliancanoj ekkomprenis la kaptilon, kiun ili starigis kontraŭ si mem, la misfaro jam establiĝis, kaj la islamismaj organizaĵoj planis starigon de islamisma reĝimo malamika al Okcidento. Ni nun trairas teruran spiritan, socian kaj politikan krizon. Ni estas minacataj de ĉiuj direktoj, sen scii kiu el la du minacoj estas la plej brutala: unuflanke Okcidento, kies artifikojn, ekspluatadon kaj koloniismon ni jam spertis, aliflanke islamismo, kies supozitaj novigaĵoj rekondukis nin al la tempo de premado kaj haremoj. Alidirite, ni povas elekti inter Okcidento, sinonimo de libero, laikeco kaj scienco, sed ankaŭ de koloniismo, kaj islamo senkompata, kiu alvokas rezisti al Okcidento, sed, kiu kontraŭas sciencon, modernecon kaj ankaŭ virinan kaj socian emancipon.

Kaj tiu ĝenerala kaoso ne limiĝas al nia regiono. Ĝi ankaŭ trafas Okcidenton mem. Tiel, vualo kaj ĉadoro tie iĝis aferoj timendaj kaj malamendaj, tiom, ke iuj landoj malpermesis islamajn vestojn kaj vualojn en lernejoj kaj publikaj lokoj. Oni nun ŝarĝas nin per rasismaj antaŭjuĝoj.

Miaflanke, mi deklaras al tiuj, kiuj havas tian mallarĝan opinion, ke ni estas pli proksimaj al ili, ol tio, kion ili imagas. Ĉu oni ne ripetas, ke la planedo iĝis vilaĝo? Ni alvenas kvazaŭ homaj ondoj grundi sur viajn plaĝojn. Kion ajn vi faros por limigi enmigradon, ni ĉiam trovos rimedojn por atingi vin, por superi la obstaklojn, kiujn vi starigos antaŭ ni, kaj aserti nian ĉeeston inter vi. Cetere, ni jam estas ĉi tie. Vi ne povas nei nian ĉeeston, ĉar ni jam estas parto de via mondo.

Mi neniel intencas estigi koleron. Mi nur insistas pledi mian aferon per kruda kaj konkreta maniero. Mi nur deziras, ke okcidenta leganto povu senti tion, kion mi sentas, timi tion, kion mi timas. Mi volas, ke li konsciiĝu pri la doloro, kiun liaj koloniismaj registaroj suferigas al niaj popoloj, suferigas al mi mem. Liaj amaskomunikiloj igas min kliŝo, ili kondamnas min, kaj falsas min. Kiam ili prezentas virinon en burĥo, kiel enkorpigon de araba virino, ili subkomprenigas, ke la feminista verkisto, kiu mi estas, same kiel miloj da aliaj kleraj virinoj kaj milionoj da modernaj arabaj virinoj, islamaj kaj kristanaj, kiuj vivas en arabaj landoj similas al tio: malhela vizaĝo, klinita kapo, senforma korpo, ne kapabla pensi kaj esprimiĝi.

Sed ili eraras, ĉar vidaĵo de virino en burĥo teruras min. Mi timegas, ke iun tagon, mano eliros el tiu bildo, kaj trenos nin, mian filinon, miajn nepinojn aŭ min mem, en unu el tiuj misaŭguraj arabaj reĝimoj, tenanta nin en malscio per manovroj, kiuj celas, ke ni restu tio, kio ni estas de tro longa tempo: petrola kampo por servi la okcidentan merkaton.

Sahar KHALIFA.

Futbalaj gigantoj ne kontrolas siajn sponsorojn

De kie venas la mono

La plimulton de futbala mono ricevas, unue, la Mondaj Pokaloj, kaj due la pintaj eŭropaj kluboj, kiuj laŭpaŝe pliboniĝas je sia propra socia respondeco sed ankoraŭ ne devigas siajn sponsorojn porti siajn respondecojn.

Post la arestoj de altrangaj oficialuloj de FIFA sub akuzoj de korupto en majo 2015, la mondo de profesia futbalo retenis la spiradon. Skandaloj ĉe FIFA estas oftaj, sed kiam Sepp Blatter, la prezidanto de la asocio, anoncis sian decidon eksiĝi, la skalo de la krizo ŝajnis esti senprecedenca. La arestojn rezultigis enketo de la FBI pri subaĉetaĵoj kun valoro de 88 milionoj da eŭroj en la daŭro de tri jardekoj.

Jam antaŭe la organizaĵo estis makulita de akuzoj pri korupto rilate al la prezidentelektoj de FIFA, kaj precipe la procedoj de ofertado por la Monda Pokalo. Intertempe, restas la demando, kiu sukcedos Sepp Blatter, kaj ĉu la landoj por la sekvontaj du Mondaj Pokaloj — Rusio en 2018 kaj Kataro en 2022 — ŝanĝiĝos.

La plimulto de la mono en futbalo iras, unue, al la Mondaj Pokaloj, kaj due al la pintaj eŭropaj kluboj. Grandega parto venas el kunaranĝoj kun transnaciaj sponsoroj kun valoro de pluraj milionoj da dolaroj, aranĝoj kiuj ricevas multe malpli da atento fare de kontrolorganizoj ol decas.

Ĉi-sezone, dum matĉo por Paris SG (la ĉampiona teamo de la franca Ligue 1), Zlatan Ibrahimovic deprenis sian ĉemizon kaj montris tatuaĵon kun la nomoj de 50 malsategantaj infanoj. Tio estis lia propra gesto por konsciigi al la publiko malsaton, kaj montras socian respondecon kiu ne ĉiam estas adekvate reflektata en la interkonsentoj inter kluboj kaj iliaj sponsoroj. Kelkaj el la firmaoj. kiuj nun sponsoras la pintajn klubojn de Eŭropo, estas akuzitaj pri infanlaboro, kontraŭleĝaĵoj, malobservoj de rajtoj kaj fitraktoj al laboristoj.

Juventus, finalisto de la Ligo de Ĉampionoj — kaj antaŭfinalistoj Real Madrid kaj Bayern München — estas sponsorataj de la giganto de elektroniko Samsung, kiu agnoskas malobservojn de la laborleĝoj ĉe siaj provizantoj en sia lasta raporto pri daŭripovo, sed ĝi neas akuzojn pri infanlaboro. FC Barcelona, gajninto de la eŭropa trofeo, havas inter siaj sponsoroj Panasonic, akuzita pri diskriminacio kaj malobservoj de rajtoj en sia provizoĉeno, kaj Intel, kiu mendas siajn ekipaĵojn de la giganta fabrikisto Foxconn, ofte akuzita pri la fitrakto al laboristoj. Cetere, la ĉemizon de FC Barcelona sponsoras Qatar Airways, proprietata de la katara registaro, kiu estas ĝenerale kritikata pro tio, ke ĝi ne volas pritrakti sklavecajn kondiĉojn en sia konstrusektoro. Faŭloj ĉe sponsoroj inkluzivas Maxxis/CST, sponsoro de Liverpool kaj de la nederlanda subĉampiono Ajax Amsterdam, kaj akuzita pri troaj kontraŭleĝaj kromhoroj ĉe ĉina fabriko kiun ĝi proprietas*.

* Juventus konsentis partopreni intervjuon, sed nur post du monatoj. Barcelona, Real Madrid, Bayern München, Liverpool kaj aliaj kluboj ne respondis al petoj. Chelsea, Manchester United kaj Ajax Amsterdamo rifuzis.

Laŭ la principoj de la Unuiĝintaj Nacioj, kluboj devus kontakti sponsorojn pri raportoj de malobservoj de homaj rajtoj. “Sportaj kluboj devus zorgeme konsideri sian engaĝiĝon kun sponsoroj, kaj ankaŭ rekomendi ŝanĝon kie la komercaj praktikoj de sponsoro ne respektas infanrajtojn” diris Bo Viktor Nylund, la tutmonda ĉefo ĉe UNICEF pri la socia respondeco de entreprenoj. Li diris, ke la principoj de infanrajtoj kaj komerco ĉe UNICEF klare komprenigas ke la respondeco de entreprenoj respekti tiujn rajtojn koncernas la propran agadon de entrepreno, kaj ankaŭ ĝiajn komercajn rilatojn.

Lucy Amis de la Institute of Human Rights and Business, brita pensfabriko, rekomendas ke kluboj prienketu la antecedentojn de siaj sponsoroj pri homaj rajtoj kaj la rajtoj de laboristoj, kaj inkluzivu la demandon en intertraktadoj pri sponsoreco kaj licencado. “Futbalkluboj havas tute klaran respondecon fari konvenajn paŝojn por sciiĝi pri — kaj ĉesigi aŭ mildigi — malobservojn de homaj rajtoj okazantaj ene de ilia rekta influo, inkluzive de aferoj rilate al siaj sponsoroj.

Kluboj koncentriĝas pri homaj rajtoj plejparte pere de iniciatoj de bonfarado kaj komunumaj aferoj plenumataj de iliaj fondusoj. Multaj kluboj, precipe de la angla Premier League kaj la germana Bundesliga, sed ankaŭ aliloke en Eŭropo, establis tiajn bonfarajn filiojn por pritrakti sian sportisman konduton ankaŭ ekster la ludkampo.

Rekorda enspezo por Chelsea

En la pasinta sezono, Chelsea Foundation (la fonduso de la angla klubo Chelsea) investis 6,8 milionojn da eŭroj en programoj de edukado per futbalo kaj de la antaŭenigo de inkluziveco, egaleco kaj sano por 910 952 partoprenantoj, plejparte gejunuloj. La rekorda enspezo de la klubo pasintsemajne — 448,5 milionoj da eŭroj — estis la sepa plej alta en Eŭropo laŭ la Deloitte Football Money League*. Laŭ raportoj, ĝi inkluzivis 25 milionojn da eŭroj ĉiujare el interkonsento kun Samsung pri ĉemizoj. Logotipo akuzanta Samsung pri infanlaboro, kaj la kontraŭdiskriminacia logotipo de la Fonduso, videblis flanko-ĉe-flanke sur la ludvestoj de la teamanoj dum la lastaj du sezonoj.

* La Deloitte Football Money League estas tabelo de futbalkluboj laŭ iliaj enspezoj — ml.

En Germanio, la profesia futbalo donas pli ol 20 milionojn da eŭroj ĉiusezone por subteni proksimume 400 sociajn projektojn por gejunuloj, por handikapuloj kaj por migrintoj, ofte pere de la fondusoj de la kluboj.

Pintaj kluboj ankaŭ partoprenas kampanjojn kaj iniciatojn de futbalaj asocioj celantajn rasismon, diskriminacion kaj huliganismon, kiel la brita kampanjo “Ni piedbatu rasismon el futbalo”. “Tiaj iniciatoj estas prudentaj en futbalo. Klopodoj pri la socia respondeco en iu industrio nature devus koncentriĝi pri la specifaj defioj de tiu industrio” diris Tim Breitbarth, docento pri sporta administrado ĉe Bournemouth University en Anglio. “Sed la respekto je homaj rajtoj estas pli ol kontraŭbatali rasismon kaj antaŭenigi egalecon, kaj devus esti inkluzivita en ĉiuj seriozaj rilatoj kun koncernatoj, inter ili provizantoj kaj sponsoroj. La ŝlosilo estos efektivigi la socian respondecon en la kerna strukturo de la organizaĵo.”

Laŭ ĉi tiu perspektivo, la klopodoj fare de multaj pintaj kluboj por sportisma konduto ekster la ludkampo ŝajnas esti neniel progresemaj. Sed kelkaj kluboj antaŭiras la ceteron. “La socia respondeco estas pli larĝa ol komunumaj projektoj. Nia celo estas enkadrigi ĝin en la DNA de nia organizaĵo. Tio estas granda ŝanĝo kaj nemalmulte da tempo necesas por diskuti tion kun kolegoj je ĉiuj niveloj, sed ni multe progresis” diris Nico Briskorn, la direktoro pri la socia respondeco de la societo por VfL Wolfsburg, subĉampiono de la Bundesliga.

VfL Wolfsburg estis la unua futbalklubo en Eŭropo kiu eldonis raporton pri daŭripovo (en 2011) surbaze de la gvidlinioj de la Global Reporting Initiative*. La raporto havas longan liston de indikiloj por ke la klubo mezuru sia progreson pri homaj rajtoj, praktikoj rilate al sia dungitaro, estrado kaj la naturmedio. Progresraporto estis eldonita en 2014; pli da malkaŝemeco povas estigi pli da kritiko, kaj VfL Wolfsburg konscias tion. Kiel Nico Briskorn diras, “Malkaŝemeco estas premiso por konfido kaj por antaŭeniri kune kun niaj koncernatoj.”

* La Global Reporting Initiative estas sendependa institucio kiu kreis la unuajn tutmondajn gvidliniojn por prepari raportojn pri la daŭripovo de firmaoj — ml.
Nesufiĉe malkaŝema

Tia malkaŝemeco estas malfacile trovebla. Eĉ se kluboj efektive eldonas raportojn, la plimulto koncentriĝas nur pri bonfaraj iniciatoj kiel la fondusoj de Chelsea kaj Real Madrid. Sed pasintsezone Juventus sekvis VfL Wolfsburg kaj eldonis sian unuan raporton pri daŭripovo kiu eksplicite emfazis, ke estas grave pli koncentriĝi “pri la celoj kaj agoj de sponsoraj firmaoj rilate al daŭripovo.” Tiu deklaro estas la rezulto de zorgoj pri eventuala malutilo al la reputacio de Juventus pro nekonvena konduto de sponsoro.

VfL Wolfsburg ne pritraktas homajn rajtojn en rilatoj kun sponsoroj, sed Briskorn diris: “Ni ankoraŭ konsideras tion kaj povus esti, ke ni estonte disvolvos gvidliniojn aŭ postulojn pri tio. Nian kodon de konduto devas subskribi provizantoj, sed ne sponsoroj.” La konstitucio de la klubo Manchester United diras, ke provizantoj devas respekti homajn rajtojn kaj tio inkluzivas ne uzi infanlaboron kaj servuton, sed estas nenio pri sponsoroj.

Oni ankoraŭ ne instigas al kluboj evoluigi socian respondecon en siaj rilatoj kun sponsoroj kaj alimaniere. La raportoj de Juventus kaj VfL Wolfsburg estas avanco. “En profesia futbalo preskaŭ tute mankas ekstera premo al kluboj por pliigi respondecon. Kluboj havas subtenantojn, ne klientojn kiel en aliaj komercaj entreprenoj” diris Tim Breitbarth. Subtenantoj ne facile ŝanĝas la klubojn de siaj aliĝoj, male ili estas ekstreme lojalaj — eĉ en malbonaj tempoj, kiam malkontentaj klientoj de iu entrepreno foriras al rivalaj firmaoj.

La amaskomunikiloj kaj kontrolorganizoj apenaŭ faras premon, krom kiam landoj kiuj malobservas rajtojn, kiel Kataro, Rusio kaj Brazilo, estas elektitaj por gastigi sportajn mega-eventojn — la Olimpikoj aŭ Mondaj Pokaloj. La Ligo de Ĉampionoj ne vekas la saman indignon malgraŭ tio, ke la publika intereso kaj la nombro de televidospektantoj estas kompareblaj. La kvarjara finalo de la Monda Pokalo havas miliardon da spektantoj, sed la finalo de la Ligo de Ĉampionoj, kun “nur” 380 milionoj, estas ĉiujara.

Pintaj kluboj povus kaj devus uzi sian influon por instigi al siaj sponsoroj certigi, ke la rajtoj de iliaj laboristoj estu respektataj tra la tuto de iliaj provizoĉenoj” diris Ilana Winterstein, direktoro de komunikado ĉe Labour Behind the Label, kontrolorganizo kaj parto de la tutmonda kampanjo kontraŭ ŝvitlaborejoj Play Fair.

Ĉe la alia ekstremo de la spektro de koncernatoj, la administraj instancoj de futbalo — la ligoj kaj asocioj, kaj UEFA (Unio de Europaj Futbal-Asocioj)-, havas la potencon enkonduki leĝojn, instigojn aŭ libervolajn iniciatojn rilate al la respondeco en rilatoj kun sponsoroj. En 2011, UEFA enkondukis la regularon pri la Sportisma Konduto en Financaj Aferoj por plibonigi la financon en eŭropa futbalo, sed la Unio ne havas devigojn pri agoj por la socia respondeco de kluboj. La tegmentaj organizaĵoj provas doni imitindan ekzemplon per kampanjoj kaj projektoj. UEFA ne esprimas specifan sintenon pri la respondeco en rilatoj kun sponsoroj. “Estas pozitive kunlabori kun sponsoroj kaj partneroj por disvastigi pozitivajn mesaĝojn kaj kampanjojn pri tiaj rilatoj” diris Patrick Gasser, ĉefa administranto pri la socia respondeco ĉe UEFA.

Kelkaj sponsoroj havas tre evoluintajn politikojn pri la socia respondeco de kiuj kluboj povus lerni lecionon, kaj foje sponsoroj publike postulas pli da respondeco de kluboj. Surbaze de la principoj de UN pri komerco kaj homaj rajtoj, progresemaj sponsoroj eĉ povus levi la normon ĉe kluboj. Pasintsezone, Menzis — la sponsoro de la nederlanda teamo Vitesse Arnhem — kritikis ĝin pro ĝia tolero de diskriminacio.

Adidas, la giganto de sportvestoj kiu sponsoras la Ligon de Ĉampionoj de UEFA kaj multajn pintajn klubojn en Eŭropo, ankaŭ sponsoras FIFA. En majo ĉi-jare, oni demandis al Adidas pri ĝia FIFA-sponsoreco kaj pri la situacio de homaj rajtoj en Kataro, la gastiganto de la Monda Pokalo en 2022. Adidas, jam celo de multe da kritiko pri sia provizoĉeno, konfirmis sian agnoskon de internaciaj laborkonvencioj kaj sian dialogon kun FIFA rilate al aferoj pri homaj rajtoj*. Ĉi tio devus sugesti al Adidas sindevontigon tiri ankaŭ ĝiajn aliajn sponsoratajn organizaĵojn en dialogon pri homaj rajtoj.

* Respondo de Adidas al enketo de la Business & Human Rights Resource Centre (BHRRC), brita neprofitocela organizaĵo. BHRRC pridemandis Adidas, Coca-Cola, Visa, Hyundai Kia Motor, McDonalds, Gazprom kaj Budweiser en majo 2015, koncerne la Gvidajn Principojn pri Komercaj kaj Homaj Rajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj.

Utiligante sian influon, kluboj povus fari pli, ĉar iliaj markoj estas tre valorataj de sponsoroj kaj subtenantoj tutmonde. Kiel Tim Breitbarth diras, “La socia respondeco de entreprenoj ne temas pri tio, kion oni faras per la mono kiun oni gajnis, sed pri kiel la mono estis gajnita.”

Peter BENGSTEN

La germana ordoliberalismo, fera kaĝo por Eŭropo

“Mi sentas min proksima al la postmilita germana ordoliberalismo”, deklaris la prezidanto de la Eŭropa Konsilantaro, s-ro Donald Tusk, pri la greka dosiero. Tiu kontinenta formo de novliberalismo, naskita en Germanujo, etendas sian influon.

“SE IU volis ankoraŭ pruvon de la danĝero de la referendumoj por la funkciado de la modernaj demokratioj, jen”, kolere anoncis la retejo de la germana semajnulo Der Spiegel la 6-an de julio 2015, post la anonco de la rezultoj de la greka konsultiĝo. La konsterno, kiun tiu klarega “ne” kaŭzis en Germanujo, klariĝas per la alfrontiĝo de du konceptoj de la ekonomio kaj, pli larĝe, de la publikaj aferoj.

La unua, kiun komence de julio enkarnigis la grekaj gvidantoj, montras klare politikan regmanieron. La popola voĉo rangas antaŭ la regulo de la kontoj, kaj elektita potenco povas decidi ŝanĝi la regulojn. La dua, inverse, subordigas la registaran agadon al la strikta observo de ordo. La politikistoj povas agi kiel ili volas, kondiĉe ke ili restu en la kadro, kiu estas fakte forigita el la demokratiaj diskuto kaj decido. La germana financministro Wolfgang Schäuble personigas tiun mensostaton. “Por li, la reguloj estas diecaj”, observis lia greka ekskolego Janis Varufakis (vidu lian artikolon).

Tiu malbone konata germana ideologio havas nomon: ordoliberalismo. Same kiel la anglosaksaj adeptoj de la “lasu fari”, la ordoliberalistoj rifuzas, ke la ŝtato partoprenu en la merkato. Sed, male al ili, ili kredas ke la libera konkurenco ne disvolviĝas sponte. La ŝtato devas organizi ĝin; ĝi devas konstrui la juran, teĥnikan, socian, moralan, kulturan kadron de la merkato. Kaj respektigi la regulojn. Jen la “ordopolitiko” (Ordnungspolitik). La historio de tiu liberala intervenismo komenciĝis en la bola epoko de inter la du mondmilitoj, antaŭ ok jardekoj. “Mi naskiĝis en Friburgo, konfidis s-ro Schäuble en septembro 2012. Tie estas io kio nomiĝas friburga skolo. Tio rilatas kun la ordoliberalismo. Kaj ankaŭ kun Walter Eucken*.”

* Wolfgang Schäuble, parolado en Frankfurto, la 5-an de septembro 2012.

Friburgo-en-Brisgovo, prospera urbo, ne malproksima de la katedralo de Strasburgo kaj de la svisaj monŝrankoj, piede de la montoj de la Nigra Arbaro. En tiu katolika kaj konservativa bastiono, la ekonomia krizo, kiu komenciĝis en 1929, efikis kiel aliloke: en la elektoj de marto 1933, la nazia partio fariĝis la plej granda kun 36 elcentoj de la voĉoj. Dum la Vajmara Respubliko agoniis, tri universitatanoj pensis pri la estonteco. Walter Eucken (1891-1950), ekonomikisto, volas filozofie refondi sian fakon. Franz Böhm (1895-1977) kaj Hans Grossmann-Doerth (1894-1944) troviĝas kiel juristoj en kontakto kun la dorna problemo de la monopoloj kaj de la kontraŭ-konkurencaj interkonsentoj.* Ilia renkontiĝo produktis strangan alĥemiaĵon.

* David J. Gerber, “Constitutionalizing the economy: German neo-liberalism, competition law and the ‘new’ Europe”, The American Journal of Comparative Law, vol. 42, n-o 1, Vaŝingtono DC, 1994.

Ili kune ellaboris esplorprogramon ĉirkaŭ la nocio de ordo (Ordnung), komprenata samtempe kiel ekonomia konstitucio kaj kiel ludregulo. Por senpovigi la kartelojn kaj eviti ke la ekonomia milito ekscesu, laŭ ili necesas forta ŝtato. “La ŝtato devas konscie konstrui la strukturojn, la institucian kadron, la ordon en kiu la ekonomio funkcias, skribas Eucken. Sed ĝi ne gvidu la ekonomian procezon mem.”*

* Citita de Siegfried G. Karsten, Eucken’s “social market economy” and its test in postwar West Germany”, The American Journal of Economics and Sociology, vol. 44, n-ro 2, Hoboken (Nov-Ĵerzejo), 1985.
En la socio kiel en monaĥejo, unue la disciplino

Kontraste al la klasikaj liberaluloj, la ordoliberaluloj ne konsideras la merkaton aŭ la privatan proprieton kiel produkton de la naturo, sed kiel homajn konstruaĵojn, kaj do rompiĝemajn. La ŝtato devas restarigi la konkurencon, se ĝi ne funkcias. Ĝi devas ankaŭ krei favoran medion: instruado de la laboristoj, patentoj, ktp. Inter la kadro kaj la procezo troviĝas la mono. En sia intelekta testamento (Bazoj de la ekonomia politiko, 1952), Eucken insistas pri la “antaŭrangeco de la monpolitiko” kaj pri la neceso ŝirmi ĝin kontraŭ la politikaj kaj popolaj premoj. Bona “mona konstitucio” devas ne nur eviti inflacion, sed “kiel konkurenca ordo, ĝi devas funkcii kiom eble plej aŭtomate”. Se tio ne okazas, tiam “la nescio, la malforteco kontraŭ la interesgrupoj kaj la publika opinio”* devojigos la mon-respondeculojn de sia sankta celo: la stabileco.

* Walter Eucken: Grundsätze der Wirtschaftspolitik, Mohr, Tübingen, 1952.

En Friburgo la eta rondo de la ordoliberaluloj larĝiĝis. Ilia konateco baldaŭ transiris la urbon. Iliaj laboraĵoj inspiris precipe du ekonomikistojn, Wilhelm Röpke (1899-1966) kaj Alexander Rüstow (1885-1963), kiuj enigis historiajn kaj sociologiajn referencojn kaj ankaŭ fortan dozon da konservativismo. Tiuj kontraŭantoj al la nazia reĝimo trovis la centron de la krizo ne en la ekonomia sfero mem, sed en la disfalo de la socia ordo kaŭzita de la lasu-fari. Laŭ ili, la moderneco kreis senhumanigitan proletaron, dikan socialŝtaton, kolektivisman fervoron. Fronte al la “ribelo de la amasoj”, Röpke deziris “ribelon de la elitoj”* Por redoni al la laboristoj ilian perditan dignon, oni devas reintegri ilin en diversajn antaŭdemokratiajn komunumojn, pensatajn kiel naturajn — familio, komunumo, eklezio, ktp — kaj elradikigi la egalismon.

* Jean Solchany, Wilhelm Röpke, l’autre Hayek. Aux origines du néolibéralisme. Publications de la Sorbonne, Parizo, 2015.

Per tio, ke oni oferas al la kulto de la liberala Moleĥo*, skribas Rüstow, “oni neis ĝenerale la principon de “iom post iom” kaj anstataŭigis ĝin per la malĝusta kaj erara idealo de egaleco kaj la parta kaj nesufiĉa idealo de frateco; ĉar, en la malgranda same kiel en la granda familio, pli ol la rilato inter frato kaj frato gravas la rilato de gepatroj al infanoj, kiu certigas la sinsekvon de la generacioj, kiu daŭrigas la fluon de la kultura tradicio.”* Röpke kaj Rüstow, ambaŭ de kristana kulturo same kiel iliaj friburgaj amikoj, ŝarĝas la nocion de ordo per la senco, kiun Aŭgusteno donis al ĝi: ordona disciplina regulo de komuna vivado.

* Kanaa dio, menciita en Biblio, rilatigita kun praktikoj de oferado de infanoj. -vl
* Centre d’études pour la rénovation du libéralisme (CIRL), Compte rendu des séances du colloque Walter Lippmann, Librairie de Médicis, Parizo, 1939.

La supreniro de la ordoliberalismo okazis en vasta internacia movado de renovigo de la liberala pensado, kiu disvolviĝis en la 1930-aj jaroj sub la nomo de “novliberalismo”. En tiu movado la “ordoj” koliziis kun la sopirantoj de la “lasu fari” — Ludwig von Mises kaj lia disĉiplo Friedrich Hayek —, kiuj, kolere skribas Rüstow, “trovas nenion esence kritikendan aŭ ŝanĝendan en la tradicia liberalismo”.

Same kiel la arbitracianto ne ludas, la ŝtato estas ekskludita el la areno

Fine de la 1930-aj jaroj, la skoltoj de la ordopolitiko restis marĝenaj. Ili apenaŭ havis adeptojn en la nazia Germanujo, kvankam pluraj el ili partoprenis en rondoj de ekonomia pensado de la reĝimo — tio ĝustas precipe pri Ludwig Erhard (1897-1977) kaj Alfred Müller-Armack (1901-1978), du figuroj de mastraj organizaĵoj kun brila estonteco, kiuj renkontiĝis por la unua fojo en 1941, “kadre de kunlaborado, nome de la malpeza industrio, kun la nazia ŝtato”.* Apenaŭ naskita, notas la ekonomikisto François Bilger, la ordoliberalismo “estis kvazaŭ ekzilita aŭ reduktita al vivo en katakomboj. Du el la precipaj germanaj liberaluloj, Röpke kaj Rüstow, devis ekziliĝi ĉe la alveno de la naci-socialisma reĝimo; la aliaj povis instrui aŭ fari ian ajn alian agadon nur se ili ne diris sian tutan pensadon”.*

* Patricia Commun, “La conversion de Ludwig Erhard à l’ordolibéralisme (1930-1950)”, en Patricia Commun (sub la dir. de), L’Ordolibéralisme allemand. Aux sources de l’économie sociale de marché, Cirac, Cergy-Pontoise, 2003.
* François Bilger, La Pensée économique libérale dans l’Allemagne contemporaine, LGDJ, Parizo, 1964.

La falo de la nazia reĝimo estis por ili la momento de konkero. En Okcident-Germanujo, malsame ol tio kio okazis en Francujo, en Italujo aŭ en Britujo, la rekonstruado okazis sur liberalaj bazoj pli ol socialdemokrataj. La plej influa okupanta potenco, Usono, malebligis la ŝtatigojn, kiujn la plimulto deziris.* Anstataŭ tio ĝi faciligis la transiron al malfermita ekonomio, ideala akceptejo por siaj eksportoj, kaj duonigis al sia nova aliancano ĝian eksteran ŝuldon.*

* Werner Abelshauser, “Les nationalisations n’auront pas lieu”, Le Mouvement social, n-ro 134, januaro-marto 1986.
* Vd Renaud Lambert, “Dette publique, un siècle de bras de fer”, Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2015.

Tiuj kondiĉoj favoris la konstruadon, ekde 1948-1949, de sistemo, kiu kunfandas la ordoliberalismon kun la kristana doktrino en “socialan merkatekonomion”. Tiu esprimo fariĝis sukcesa, sed la adjektivo estas trompa: “Ĝia sociala karaktero, precizigis en 1948 Müller-Armack, kiu inventis la formulon, troviĝas en la fakto, ke ĝi kapablas proponi diversigitan amason da konsumaĵoj je prezoj, al kies determinado la konsumanto povas kontribui per la postulo.”* Serio da disponoj kompensas la malegalecojn, kiujn la konkurenca modelo kreas: daŭrigo de la sistemo de socialaj asekuroj heredita de Bismarko, enspez-imposto, socialaj loĝejoj, helpo al malgrandaj entreprenoj ... Mallonge, la “sociala”, pri kiu temas ĉi tie, memorigas, ke merkatekonomio funkcias nur, se la ŝtato produktas la socion, kiu kongruas kun ĝi. La postmilita [okcidenta -vl] Germanujo estis novliberala subĉiela laboratorio.

* Alfred Müller-Armack, prenita el Genealogie der Sozialen Marktwirtschaft, Haupt, Berno, 1981.

La ĉefa eksperimentisto nomiĝis Ludwig Erhard, direktoro de la ekonomia administrado de la zono okupata de Usono kaj Britujo, poste ministro pri ekonomio de Konrad Adenauer de 1949 ĝis 1963 kaj fine kanceliero de 1963 ĝis 1966. Sub la gvidado de tiu ekonomikisto, dum la milito konvertiĝinta al la ordoliberalaj tezoj, okazis la plej multaj strukturreformoj asociitaj kun la “ekonomia miraklo”, speciale la liberigo de la prezoj kaj la kreado de la Deutsche Mark, la 20-an de junio 1948, kiuj restas en la kolektiva memoro kiel refondado.

Erhard, iniciatinto de la malfermiĝo al la internacia liberkomerco kaj de la privatigoj, ŝatis resumi sian agadon per metaforo: “Same kiel la arbitracianto ne partoprenas en la ludo, la ŝtato estas ekskludita el la areno. En ĉiu bona piedpilka ludo estas unu konstanto: tiu estas la precizaj ludreguloj. Kion mia liberala politiko celas, estas ĝuste krei la ludregulojn.”* La enkonduko de la kunmastrumado (“Mitbestimmung”) en la industrio en 1951-1952 estis al li trudita de la kanceliero Adenauer kaj de la sindikatoj, kiuj vidis en tio kompensaĵon por la salajra stagnado.

* Ludwig Erhard, La Prospérité pour tous [Prospero por ĉiuj], Plon, Parizo, 1959.

Konforme al la preskriboj de Eucken, Erhard malŝatis interveni por mildigi la efikojn de la subitaj ekonomiaj perturboj. “Li timis, ke konjunktur-politiko, kiu celas plendungecon malfavore al ĉio alia, okazos koste de la mona stabileco kaj je la prezo de malpli granda individua respondeco”, klarigis iu el liaj disĉiploj, la prezidanto de la germana federacia banko, Hans Tietmeyer.*

* Hans Tietmeyer, Economie sociale de marché et stabilité monétaire [Sociala merkatekonomio kaj monstabileco], Economica, Parizo, 1999.

La ordopolitiko spertis sian apoteozon en 1957, kiam Erhard voĉdonigis du decidajn leĝojn: la unua pri la sendependeco de la Bundesbank (la centra banko) kaj la alia kontraŭ la limigoj de konkurenco. Monstabileco kaj sendifekta konkurenco: “En la modelo de la sociala merkatekonomio, analizas la franca alta oficisto Christophe Strassel, tiuj du politikoj troviĝas ekster la ordinara demokratia debato”.*

* Christophe Strassel, “La France, l’Europe et le modèle allemand” [“Francujo, Eŭropo kaj la germana modelo”], Hérodote, vol. 4, La Découverte, Parizo, 2013.

La ministro pri ekonomio kompreneble ne agis sole. Jam en 1948 Erhard ĉirkaŭigas sin per ordoliberalaj fakuloj, kiuj konsistigis la Sciencan Konsilantaron de la du zonoj, ekz-e Böhm, Eucken aŭ Müller-Armack. La ministrejo pri ekonomio fariĝis ilia “rezervata ĉasejo”. La ordopolitiko disponas ankaŭ pri multaj perantoj: teoria revuo, Ordo, kies unua numero aperis en aŭgusto 1948; premgrupo taskita certigi ĝian disvastigon, la “Ago-komunumo por la sociala merkatekonomio”, fondita en 1953, kaj kies laboraĵoj senretene akvumis la gazetaron, speciale la Frankfurter Allgemeine Zeitung; movado de katolikaj industriistoj, Die Waage (“La pesilo”), “komunumo por antaŭenigi la socialan egalecon”, kiu dum jardeko financis la opini-kampanjojn antaŭ parlament-elektoj.*

* Ralf Ptak, Vom Ordoliberalismus zur Sozialen Marktwirschaft, Leske+Budrich, Opladen, 2004.

Sed en la parlamento la ordoliberalismo havis sian plej neatenditan sukceson. Per la nocio de sociala merkatekonomio kaj ĝia slogano “Prosperon por ĉiuj”, ĝi donis al la juna Kristan-demokrata Unio de Germanujo (CDU) la okazon rebati en la tereno de la socialdemokratoj. La partio, konkerita, postulis ekde 1949 socion, kies “ordo realiĝas danke al la libereco kaj al la respekto de la engaĝiĝoj, kiuj esprimiĝas en la “sociala merkatekonomio” per la aŭtenta konkurenco kaj la kontrolado de la monopoloj”.*

* André Piettre, L’Economie allemande contemporaine (Allemagne occidentale), 1945-1952, Librairie de Médicis, Parizo, 1952.

Iuj intelektuloj de la socialdemokrata partio (SPD) subiĝas al tiu sirena kanto. En 1955, Karl Schiller publikigis Socialismo kaj konkurenco, kie aperis la fama slogano “Konkurenco kiom eblas, planado kiom necesas”. Tiun formulon alprenis la SPD mem dum sia granda doktrina turniĝo de novembro 1959, kiam, en la kongreso de Bad Godesberg, plimulto da delegitoj agnoskas la privatan proprieton de la produktadrimedoj kaj la merkatekonomion kiel nekontesteblajn bonfarojn.

Tia “ĝisdatigo” ne eblus, se la ordoliberalismo estus trudiĝinta al la germana socio en sia kruda stato. En la praktiko, la sociala merkatekonomio hibridigis Eucken kaj Bismarkon, la regulon teoriigitan en Friburgo kaj la sistemon de socia protekto starigitan de la liphara kanceliero [Bismarko -vl] fine de la 19-a jarcento. La falo de Erhard en 1966 montris nuanciĝon al la “sociala”, kiun fortigis la enpotenciĝo en 1969 de la socialdemokrato Willy Brandt. Al la influoj de “ordo” kaj bismarkaj aldoniĝis kejnza perspektivo: planado je mezlonga tempo, altigo de salajroj, fortigo de kundecidado (“Mitbestimmung”), investado en la sistemojn de edukado kaj sano. La Federacia Respubliko de la jardeko 1970-1980 tiel eksperimentis per “germana modelo”, kiu proklamis sian fidelecon al la sociala merkatekonomio, sed enhavis bonan dozon da klasika [ŝtata] intervenismo.

La alterniĝo de 1982 donis al la kristandemokrato Helmut Kohl la okazon fermi tiun parentezon. La ideologia pesilo balanciĝis: nun necesis restarigi la buĝetan ekvilibron. Sed la kostoj de la germana unuiĝo malhelpis dum la 1990-aj jaroj revenon al la ordoliberalaj fundamentoj. Tion plenumis la socialdemokrato Gerhard Schröder, enpotencigita en 1998, per restarigo de la ordo de la 1950-aj jaroj, do per grava malreguligado de la laborjuro kaj la malfortigo de la sociala protekto. Tiuj disponoj estis konfirmitaj de la nuna kanceliero, s-ino Angela Merkel, kiu memorigis en januaro 2014, ke “la sociala merkatekonomio estas multe pli ol ekonomia kaj sociala ordo. Ĝiaj principoj estas sentempaj”.

Okdek jarojn post sia fondiĝo la ordoliberalismo daŭras en Germanujo en institucioj kiel la Federacia Oficejo de batalo kontraŭ karteloj — starigita en 1957 —, la Komisiono de monopoloj, kiu konsilas la politikan potencon pri aferoj de konkurenco, aŭ la Konsilantaro pri stabileco, starigita en 2010 por respektigi la “oran regulon” de nula deficito sur federacia nivelo same kiel en la federaciaj landoj. Sed ĝi ankaŭ influas la germanajn ekonomi-politikajn debatojn en la maniero de komuna kultura fonduso, kiun ĉiu interpretas laŭplaĉe.

De la liberalaj konservativuloj ĝis la SPD kaj la Verduloj kaj la Alternative für Deutschland [Alternativo por Germanujo] (AfD), kies kunfondinto, la ekonomikisto Joachim Starbatty, estis asistanto de Müller-Armack en Kolonjo), la germanaj partioj havas en siaj vicoj multajn heredulojn de Eucken. Ĉiuj akuzas siajn kontraŭulojn, ke ili misuzas la tradicion. “Mi estas ordoliberalulo, sed maldekstra”, certigas al ni s-ro Gerhard Schick, verda deputito en la Bundestag [federacia parlamento] ekde 2005. Doktoro pri ekonomio, tiu esplorinto en la Walter-Eucken-instituto tamen nomus sin “neniakaze novliberala”. Ĉe la verduloj, “la termino “sociala merkatekonomio” estas unuanime akceptita, kvankam ni aldonis la terminon “ekologia”. Mi kundividas la ordoliberalajn analizojn de la merkatkontrolo. Kaj mi trovas grava ke la ŝtato metas regulojn por ke la konkurenco funkciu”.

En la fluo de la jaroj, pli aŭ malpli intervenismaj tendencoj aperis. “Ne temas pri fermita doktrino”, analizas s-ro Ralf Fücks, direktoro de la influa Heinrich-Böll-Fondaĵo de la verduloj. La ordoliberala principo de “respondeco” povas pravigi la reguladon de la financaj merkatoj kaj de la ekologiaj impostoj, sed ankaŭ la rifuzon de eŭropa mutualigo de la ŝuldo. “La ordoliberalismo estas tria vojo inter la lasu-fari kaj la ŝtatismo, pensas tiu gvidinto de la Grünen. Por la verduloj, tio estas aparte interesa pozicio, kiu ebligas distingiĝi samtempe de la ideoj de la tradicia maldekstro kaj de la novliberalismo.”

Deputito de Die Linke (radikala maldekstro) de 2005 ĝis 2010 kaj eksa profesoro pri ekonomiko, s-ro Herbert Schui emfazas, ke “la sociala merkatekonomio estas koncepto de sugestio. Ĝi estis kreita post la milito por malproksimigi la loĝantaron de la socialistaj ideoj. La formulo funkcias tiom bone, ke eĉ iuj maldekstruloj lasas sin kapti”. Ĝi donas elastan, sed tre legitiman referencon, ĉar asociitan kun la ideo de refondado — iom simile al la gaull-ismo en Francujo. La Germana Sindikata Ligo (DGB) adoptis ĝin en la jaro 1996. “La sociala merkatekonomio produktis altan nivelon de materia prospero” kaj estas “granda historia progreso fronte al la sovaĝa kapitalismo”, ĝi deklaras en sia fondo-programo, de tiam senŝanĝa. Ĝi tamen rekonas, ke tiu sistemo “ne malhelpis amasan senlaborecon nek malŝparon de resursoj, kaj ĝi ne produktis la socialan egalecon”.

Dum parto de la germana maldekstrularo vidas en la ordoliberalismo formon de intervenismo, kiun oni povas kontraŭmeti al la novliberalismo, la mastraro asocias ĝin al strikte liberala merkatekonomio. Serio da organismoj, kiuj kundividas tiun vidpunkton, certigas al la ordoliberala pensado multvoĉan eĥaron. La Iniciato por nova sociala merkatekonomio, pensfabriko antaŭ nelonge prezidata de Tietmeyer, batalas kontraŭ publika subteno de renovigeblaj energioj, kontraŭ impostoj je riĉaĵo aŭ kontraŭ la laŭleĝa minimuma salajro starigita komence de 2015. La Ago-komunumo por sociala merkatekonomio daŭre furiozas sesdek jarojn post sia stariĝo. Pli lastatempa, la “Alianco de Jenao por renovigo de la sociala merkatekonomio” atribuas ĉiujare premion por la novigo en la Ordnungspolitik [ordopolitiko], dum la Kronberger Kreis, rondo de ekonomikistoj, apogata de fondaĵo por merkatekonomio, fieras liveri al la registaroj “la pensadon por la nepraj reformoj”. La ordopolitiko disponas pri perantoj eĉ en la eklezio, en la persono de s-ro Reinhard Marx, ĉefepiskopo de Munkeno kaj prezidanto de la Germana Episkopa Konferenco.

Sed la plej influa voĉo de la ordopolitiko estas la Germana Konsilantaro de Ekonomikaj Fakuloj, starigita en 1963 de Erhard por gvidi la decidojn de la registaro. Nur unu el ĝiaj kvin membroj, Peter Bofinger, estas kejnzano. “Pri kia ajn temo mi estas sola kontraŭ kvar”, grumblas li (The Economist, 9-an de majo 2015). Liaj kolegoj siavice nomas sin antaŭ ĉio pragmataj. “Ni vidas la avantaĝojn de la ordopolitikaj konceptoj, sed, se oni rigardas pli precize, tio estas pli malhomogena”, klarigas al ni ekzemple Lars Feld, unu el la “saĝuloj”, profesoro ĉe la universitato de Friburgo kaj prezidanto de la Walter-Eucken-Instituto. “La ordoliberalismo en si mem ne nepre signifas konsumredukton. En 2008, kun mia kolego Clemens Fuest, ni ekzemple rekomendis al la registaro starigi programon por subteni la relanĉiĝon post la financa krizo. Sed ni aldonis: “se vi timas, ke tiu dispono malutilos poste al viaj kondiĉoj de refinancado en la merkatoj, tiam enkonduku bremson kontraŭ la enŝuldiĝo”” — la buĝetan oran regulon. La registaro sekvis la du rekomendojn laŭvorte. “Kiel germano, por mi estas nekomprenebla vidi, kiom mia lando estas rigidiĝinta en la ekonomia pensado”, konfidas al ni la ekonomikisto specialiĝinta pri la ordoliberalismo Ralf Ptak.

Aparte de sia germana realiĝo en pli aŭ malpli miksita versio, la “ordo”-ideologio transmetiĝis en ĥemie pura stato en la strukturojn de la Eŭropa Unio. “La tuta kadro de Mastriĥto spegulas la centrajn principojn de la ordoliberalismo kaj de la sociala merkatekonomio”, volonte rekonas s-ro Jens Weidmann, prezidanto de la Bundesbank.* Per sia alvoko al la “daŭrema disvolvado de la Eŭropo bazita sur ekvilibra ekonomia kresko kaj sur la prez-stabileco, alte konkurenckapabla sociala merkatekonomio”, la artikolo 2.3 de la traktato de Lisbono, valida ekde la fino de 2009, ŝajnas esti kopiita de parolado de Erhard.

* Konferenco en la Walter-Eucken-Instituto, Friburgo-en-Brisgovo, 11-an de februaro 2013.

Kaj ne senkiale: de Walter Hallstein, la unua prezidanto de la Eŭropa Komisiono (1958-1967), tra Müller-Armack, intertraktinto de la traktato, ĝis Hans von der Groeben, komisaro pri konkurenco, la plej multaj germanoj, kiuj partoprenis en la starigo de la Komuna Merkato en la 1950-aj jaroj, estis adeptoj de la pensado de Eucken. La altaj funkciuloj de la eŭropaj institucioj reproduktis eŭropskale la strategion de Erhard kaj de lia fakula komitato en la okupata federacia Germanujo: agantoj de organismo sen legitimeco, ili koncentriĝis sur ellaborado de jura kadro de la konkurenco kaj de la monstabileco, do aferoj, kiujn la potencoj dum la malvarma milito konsideris duarangaj.

Kiam la aŭtomata stirado anstataŭas politikan agon

Ilia triumfo ne estis gajnita apriore. En la 1950-aj jaroj la eŭropa konstruaĵo leviĝis sur du tute malsamaj doktrinaj pilieroj. Unu, franca, intervenisma kaj planisma, estigis volonte per subvencioj grandajn escepto-zonojn en la konkurenca kadro (la komuna kampkultura politiko kaj tiu de naciaj elstaruloj). Ĝi vidis en la projekto de eŭropa interna merkato protekton kontraŭ la monda liberkomerco. La alia, ordoliberala, insiste puŝis siajn partnerojn ne nur starigi unuecan komunuman merkaton, sed ankaŭ forigi la doganajn barojn je la skalo de la “libera mondo”. Ekde 1956, la kanceliero Erhard pledis por starigo de ... granda transatlantika merkato.*

* Vd nian retan dosieron www.monde-diplomatique.fr/dossier/GMT.

La franca metodo, dominanta en la 1960-aj kaj 70-aj jaroj, ne rezistis al la malregulado de la internacia komerco, kiu implicis buĝetan rigoron kaj konkurenckapablon. Parizo simbole abdikis la 23-an de marto 1983, kiam François Mitterrand, rezignante realigi la politikon de rompo, por kiu li estis elektita, decidis konservi la ligitecon de la franko al la eŭropa monsistemo kaj al Germanujo. Tiu decido implicis, ke la maldekstro realigis planon de konsumredukto simbole komparebla al tiu, kiun s-ro Aleksis Cipras decidis en julio 2015. “Mi estas dividita inter du ambicioj, konfidis Mitterrand la 19-an de februaro 1983. Tiu de la konstruado de Eŭropo kaj tiu de sociala justeco.”* Alternativo de sama kalibro estis trudita al la greka gvidanto.

* Jacques Attali, Verbatim I, Fayard, Parizo, 1993.

Dudek kvin jarojn post la falo de la berlina murego, la “ordo”-doktrino daŭre regas en la mensoj de la kadruloj de la ĝenerala direktejo de la konkurenco kaj inspiras multajn eŭropajn komisarojn, ekz-e la belgon Karel Van Miert, kiu ricevis la Ludwig-Erhard-premion en 1998, aŭ la italon Mario Monti. Sed la plej nesturmebla bastiono de la ordoliberalismo troviĝas en Frankfurto ĉe Majno. “La mona konstitucio de la Eŭropa Centra Banko [ECB] firme ankriĝas en la principoj de la ordoliberalismo”, rekonas la nuna prezidanto de tiu institucio, s-ro Mario Draghi.* Per sia funkciado, per sia sendependeco de la demokratiaj institucioj aŭ per sia sola tasko konservi la prez-stabilecon, la ECB estas kopio de la Bundesbank. En 2003 (la 19-an de septembro), Les Echos salutis la prezidonton, s-ron Jean-Claude Trichet — tamen franco kaj ENA-devena —, kiel “la plej aŭtentan reprezentanton de la spirito sed ankaŭ de la praktiko, kiujn enkarnigis la Bundesbank ekde sia stariĝo en 1949 ĝis la surtronigo de la eŭro”.

* Prelego de s-ro Mario Draghi en Jerusalemo, la 18-an de junio 2003.

La batalo ĉesis pro manko de batalantoj. En Eŭropo la malalta tajdo de popola suvereneco vidigas la malvarme efikajn la strukturojn de aŭtomata stirado pacience starigitajn en la oficejoj de Bruselo kaj en la turoj de Frankfurto: indikiloj, kiujn la mastriĥtaj traktatoj metis en demokratian senpezecon — la famaj 3 elcentoj da deficito — starigo en marto 2012 de la germana “ora regulo”, kiu limigas la buĝetajn deficitojn por la membroŝtatoj.

Dek tagojn post la greka referendumo, Hans-Werner Sinn, la plej influa germana ekonomikisto, konsilanto de la financministro kaj nefleksiĝema reprezentanto de la ortodokseco, asertis al ni: “La eŭropa krizo ekskludas la kejnzajn receptojn. Tio ne estas speciale ordoliberala, tio estas tutsimple ekonomia.” La kadro de Eucken transformiĝis en feran kaĝon.

François DENORD, Rachel KNAEBEL kaj Pierre RIMBERT.

Kion la greka krizo malkaŝas

Integrado sub kuratoreco

Konforme al la teoremo, laŭ kiu ĉia eŭropa krizo klarigeblas nur per nesufiĉe da Eŭropo, la greka dramo kaŭzis pluvon da komentoj pri la neceso rapidigi la integradon. Nu, laŭ tio, kiu uzas ĝin, tiu termino kovras du rekte kontraŭajn ideojn. Por la unuaj, oni devas profundigi la kunordigadon inter la membroŝtatoj per starigo de “ekonomia registaro” sur la nivelo de la Unio — do, politikan strukturon. Por la germanaj gvidantoj oni devas, male, revizii la eŭropajn traktatojn por enmeti novajn devigajn regulojn, kiuj forprenas kreskantan nombron da temoj el la demokratia debatado. Pli da integrado signifas do malpli da politiko.

Tiu konstituciigo de la ekonomio reaktualigis la ideon meti membrolandojn sub kuratorecon, kiuj ne obeas al la reguloj. Tiu opcio, favorata ekde 2011 de la germanaj registaraj partioj kaj de la eŭropaj instancoj, havas adeptojn ankaŭ inter la francaj intelektuloj, evidente nostalgiaj je la kolonia erao:

“Meti Grekujon sub protektoraton, kiel la angloj faris en Egiptujo en 1882, nuligi la ŝuldon, poste helpi ĝin elturniĝi, jen la recepto de doktoro Alexandre Adler [eseisto]. Al la gvidantoj pri homaj resursoj, kiujn la asocio Dialogues kunvenigis al komuna vespermanĝo la 8-an de junio, svenis la apetito pro la fieco de tia preskribo.” (Challenges, Parizo, 16-an de junio 2011)

“La tragedio de la historio, pro kaŭzoj ligitaj kun la greka nacia fiero, estas ke ni ne povas postuli ke Grekujo estu metita sub la kuratoreco de provizora eŭropa administracio, kiu submetus ĝin al la reguloj de moderna ekonomio.” (Alain Minc, eseisto kaj konsilisto, The New York Review of Books, 25-an de oktobro 2012)

“Se ni estus en la 19-a jarcento, ni dirus: oni devas meti Grekujon sub protektoraton. Sed ni ne estas plu en la 19-a jarcento; oni jam ne parolas pri protektorato.” (Jean-Claude Casanova, direktoro de la revuo Commentaire, France Culture, 11-an de februaro 2012)

“Oni devas pensi pri kuratoreco, pri vera kuratoreco de la dek ses membroj de la eŭrozono super la deksepa, do Grekujo. Kaj kiam oni diras “la dek ses”, oni kompreneble pensas “la du”: Francujo kaj Germanujo. Ni ŝuldas ĉion pri demokratio al la antikva Grekujo; venis la momento por redoni al Grekujo tion, kion ĝi alportis al ni.” (Christophe Barbier, direktoro de la gazeto L’Espress, video, 23-an de majo 2012)

La redaktejo.

La kialoj de armita engaĝiĝo

De la brigadistoj ĝis la ĝihadistoj, batali eksterlande

Kiuj estas la komunaj punktoj inter maldekstrulo, kiu en 1936 iris al Hispanujo por defendi la respublikon kaj individuo, kiu iras batali ĉe la Organizaĵo de la Islama Ŝtato? Pri la celoj, neniu. Sed la observado de la etapoj kaj ilia itinero montras kelkajn similaĵojn pri la devenoj de engaĝiĝo kaj la riskoj ligitaj kun la reveno de tiuj volontuloj.

“ONI NE SCIAS, kiom da ili revenos. Inter tiuj, kiuj revenos, oni ankaŭ ne scias kiom da ili fariĝos perfortuloj. Sed, se oni rigardas ilian nombron, tio tre maltrankviligas.” Tone kaj enhave tiuj vortoj de la kunordiganto de la Eŭropa Unio por la batalo kontraŭ la terorismo, s-ro Gilles de Kerchove (Libération, 20-an de novembro 2014), resumas la zorgojn de la eŭropaj gvidantoj pri la tri mil eŭropanoj, kiuj foriris por batali en Sirio kaj en Irako inter la vicoj de la Islama Ŝtato aŭ de la Fronto Al-Nusra.

“Ni hipotezu, ke la duono revenos, daŭrigas s-ro de Kerchove, kaj ni pensu ke 10 elcentoj el tiuj fariĝos perfortuloj; tio estas cent kvindek homoj kiuj lernis uzi armilojn kaj eksplodaĵojn, kun disvolvita reto de batalkamaradoj en la tuta mondo kaj kies toleremo al perforto estas tre alta. La afero Nemouche montras al ni la danĝeron.* Ĝi estas tiom granda ke la respondeculoj de la informservoj ne dormas.” La militaj sukcesoj de tiuj organizaĵoj estas ja akompanataj de atencoj fare de individuoj aŭ de grupetoj sur eŭropa teritorio: en la Juda Muzeo de Bruselo en 2014, en Parizo kaj Montrouge en januaro 2015, en Kopenhago en februaro. Tio vekas maltrankvilajn paroladojn, eĉ interpretojn kiel “milito de civilizacioj”, ankaŭ de s-ro Manuel Valls, la franca ĉefministro, la 28-an de junio 2015 ĉe Europe 1.

* S-ro Mehdi Nemmouche estas juna franco akuzita je atenco kontraŭ la Juda Muzeo de Bruselo, kiu kaŭzis kvar mortintojn la 24-an de majo 2014. Laŭ la dokumentoj li pasigis antaŭe jaron en Sirio.

Parlamentaj komisionoj, raportoj de fakuloj kaj internaciaj konferencoj multiĝas. Iniciatoj naskiĝas, kiel la programo “Focal Point Travellers” (Kontaktejo [por] “vojaĝantoj”], de la eŭropa polic-agentejo Europol. Serio da disponoj disvolviĝas por malebligi la forirojn kaj/aŭ revenojn. Senrajtigo de ŝtataneco, konfisko de identigiloj, ĉesigo de socialaj helpoj aŭ servoj, ekzamenado, subpremado de la propagando (precipe en Interreto) kaj fortigo de la kontroloj ĉe la landlimoj kompletigas la tradiciajn kontraŭteroristajn rimedojn.

Kelkaj landoj, kiel Danlando, starigis centrojn de senradikaligo por “trakti” la revenantojn. En divesaj lokoj la personaroj de la socialaj, prisanaj, edukaj servoj kaj eĉ la familioj estas engaĝitaj por sciigi ĉian forir-intencon.

La ŝajna noveco de la fenomeno kaj ĝia amplekso povus klarigi tiun eksterordinaran mobiliziĝon kaj la limigojn de libereco, kiujn ĝi implicas — ĉefe la libereco iri kaj veni. Tamen, dum la tuta 20-a jarcento, de la Internaciaj Brigadoj (IB) en Hispanujo (1936-1939) ĝis la brigadistoj, kiuj apogis la sandinistan revolucion de 1979 en Nikaragvo aŭ la afganaj, bosniaj, ĉeĉenaj fortoj ... tra la francaj volontuloj kontraŭ la bolŝevismo (1941-1944) kaj la batalantoj de la Machal dum la milito kiu kondukis al la starigo de la ŝtato Israelo en 1948, en tiuj ekzemploj svarmas individuoj kiuj, spite al la rezervoj de sia devenŝtato, iras al konfliktoj, kiuj ne koncernas ilin unuavice. La usona politiksciencisto David Malet montris ilian ĉeeston en pli ol 20 elcentoj de la militoj inter 1816 kaj 2005. Ilia nombro varias inter kelkaj centoj kaj pluraj dekmiloj.*

* David Malet, Foreign Fighters. Transnational Identity in Civil Conflicts, Oxford University Press, Novjorko, 2013.

Sendepende de la diverseco de tiuj historiaj spertoj kaj de la opinioj, kiujn ĉiu povas havi pri ili, ilia kunmeto montras komunajn meĥanismojn. Ĝi ebligas kompreni, kio instigas iujn forlasi sian familion, siajn amikojn, la kadron de sia ordinara vivo kaj laboro, kaj engaĝiĝi por afero malproksima, kelkfoje kritikata ĉirkaŭ ili, ofte danĝera, por rekompenco, kiu restas — malsame ol tiu de la dungosoldatoj — tre malcerta.

“Tie, kie la aferoj okazas”

UNUA KLARIGO, certe la plej evidenta: la ideologio. La atestoj de batalintoj lasas larĝan spacon al la grandaj raportoj en kiuj du tendaroj kun vizioj de antagonismaj mondoj alfrontiĝas. “En la islamo, klarigas s-ro Mourad Fares en Sirio, ekzistas nek landlimo nek naciismo: la islamanoj estas unu sola kaj sama komunumo. [...] Ĉi tie komenciĝis la tria kaj lasta mondmilito. La tuta mondo kontraŭ la islamo.”*

* Johann Prod’homme, “Le djihad.lol”, Vice.com, 12-an de februaro 2014.

Tiu koncepto memorigas la leteron, kiun en aŭgusto 1944 Henri Duval lasis al sia patro, en kiu li skribis: “En Londono oni engaĝiĝas por batali por la profito de la sovaĝa kapitalismo en la manoj de la internacia judaro. En Parizo oni engaĝiĝas por batali kontraŭ la komunismo kaj por ebligi la alvenon de Nova Ordo. Pardonu, mi elektis: mi engaĝiĝas en la Legio de Francaj Volontuloj kontraŭ la bolŝevismo [LVF].”*

* Philippe Carrard, Nous avons combattu pour Hitler, Armand Colin, Parizo, 2011.

Aŭ la memoraĵojn de Simon Laguna, membro de la Franca Komunista Partio (PCF), kiu aliĝas al la BI en Hispanujo en decembro 1936: “Ekzistas io, kion la homoj ne povas kompreni kaj kion ni travivis, kio estas tre grava, tio estas la kontraŭfaŝismo. Tio estis tiam la kuntenilo. En la kontraŭfaŝismo povis esti malsamaj tendencoj, sed ĉiuj estis unuiĝintaj de la volo bari la vojon al la faŝismo.”*

* Rémi Skoutelsky, L’espoir guidait leurs pas. Les volontaires français dans les Brigades internationales (1936-1939), Grasset, Parizo, 1998. Escepte de alia indiko, la sekvaj citaĵoj pri la Internaciaj Brigadoj en Hispanujo estas prenitaj el tiu verko.

La esprimo de konflikto per kategorioj tre ĝeneralaj kaj sufiĉe malprecizaj (faŝismo-kontraŭfaŝismo, komunismo-kontraŭkomunismo, kredantoj-nekredantoj, ktp) mobilizas agantojn, kiuj komence estis malproksimaj de tio. Tio ebligas silentigi la politikajn aŭ strategiajn diferencojn ene de la sama tendaro kaj, ĉefe, indeksi la alfrontiĝon laŭ identecoj antaŭe akceptitaj de la individuoj en sia propra socio. La enkadrigo de la milito en Bosnio-Hercegovino (1992-1995) per terminoj de religia komunumo — agreso kontraŭ la islamanoj — anstataŭ naciaj — bosnianoj kontraŭ serboj aŭ kroatoj — altigas la ŝancon rekruti eksterlandajn batalantojn. Ĝi larĝigas la spektron de koncernataj homoj kaj faciligas la identigon kun tiuj, kiuj suferas.

Emmanuel Mignard, nitisto, juna membro de la komunista partio de Issy-les-Moulineaux, klarigis sian foriron al Hispanujo en novembro 1936 jene: “Mia ĉefa motivo? Sufiĉe malklara, ĉar mi ne estis sperta aktivulo kaj ĉar mi ne tre bone difinis la kialon. Tio, kion mi ja bone difinis, estas ke estis laboristoj, ke mi estis laboristo, mi estis ekspluatato — pri tio mi estis konvinkita —, kaj ke estis aliaj kiuj alfrontis la morton, kaj ke ne estis normala ke oni ne helpas ilin. [...] Mi faris tion iom instinkte.” “Klasinstinkte”, aldonis lia kamarado Marcel Bertone. Similaj motivoj observeblas ĉe islamanoj irintaj al Sirio, kion montras tiu letero sendita de junulino al sia patrino: “Mi bezonas kiom eble plej bone helpi niajn gefratojn, ili ne devas suferi ĉion ĉi dum ni rigardas kaj faras nenion por ke la aferoj ŝanĝiĝu.”*

* François Vignolle kaj Azzeddine Ahmed-Chaouch, La France du djihad, Editions du Moment, Parizo, 2014.

Priskribi konflikton el la vidpunkto de tutmonda identeco loke minacata de koalicio de kontraŭaj fortoj konsistigas potencan vektoron por altiri eksterlandajn volontulojn. Ĉe iuj — certe la plej politike engaĝiĝintaj — al tiu defenda vidpunkto aldoniĝas la deziro partopreni en la konkreta realigo de utopio, ĉu en formo de socia revolucio, de nova ordo aŭ de “juda” aŭ “islama’” ŝtato.

Kiam la perspektivoj de transformado ŝajnas esti ĉi tie malproksimaj, dum ili ŝajnas proksimiĝi aliie, la foriro povas fariĝi opcio. “En nia socio polica, betonita, atomenergia kaj atomarmila, kie ni estas premataj en nia etanima individuismo, estas por ni kelkfoje sufiĉe malfacila konservi en la sunlumo la tremantan floron de espero”, diris tiu svisa aktivulo, kiu foriris por aliĝi al la laborbrigadoj en Nikaragvo en 1983. “Por la unua fojo, aldonis unu el liaj kamaradinoj, estis la konkreta ebleco iri surloken por kontaktiĝi kun popolo kiu sukcesis revolucion.”*

* Thomas Kadelbach, Les Brigadistes suisses au Nicaragua (1982-1990), Université de Fribourg, coll. “Aux sources du temps présent”, 2006.

Hieraŭ en Hispanujo, en Palestino aŭ en Germanujo, hodiaŭ en Irako kaj en Sirio, la kombinaĵo “de universaleco transcendanta ĉian mallarĝan partikularismon kaj de enradikiĝo en la surlokan konstruadon de konkreta “utopio”* ŝajnas klarigi la amasan mobiliziĝon de eksterlandaj volontuloj. Ili esprimas sian kontentiĝon esti “tie kie la aferoj okazas”. “Tio estas historia periodo kaj mi volas partopreni en ĝi. [...] Oni scias ke la Mahdi [la savanto] elvenos tie, kaj mi volas esti tie”*, asertas Souleymane, 24-jara meĥanikista laboristo foririnta al Sirio printempe de 2013 kun edzino kaj infano.

* Pierre-Jean Luizard, Le Piège Daech. L’Etat islantique ou le retour de l’Histoire, La Découverte, Parizo, 2015.
* David Thomson, Les Français jihadistes, Les Arènes, Parizo, 2014. Escepte de alia indiko, la citaĵoj koncerne Sirion estas prenitaj el tiu ĉi verko.

En la praktiko, la aliĝo al tiu vidmaniero dependas grandparte de la perantoj en la forirlandoj. Politikaj partioj, laboristaj organizaĵoj, cionistoj aŭ islamaj, karitataj aŭ kulturaj organizaĵoj: tiom da spacoj, en kiuj ideologia interpreto de la konflikto produktiĝas kaj disvastiĝas. Krom la kialojn por foriri ili kelkfoje liveras ankaŭ la rimedojn por tio, per kolektado de mono, kaj per starigo de la necesa loĝistiko por alvenigi la volontulojn, la armilojn aŭ materialon, kaj por komuniki la precizan alvenpunkton en la zono de konflikto. Iuj engaĝiĝas malkaŝe, ekz-e la American League for a Free Palestine en Israelo aŭ la Franca Popola Partio de Jacques Doriot ĉe la LVF; aliaj, pli diskrete, ekz-e la PCF [Franca Komunista Partio -vl] en Hispanujo. Okazas, ke la instancoj subtenas ilin, ekz-e kiam la Central Intelligence Agency (CIA), fine de la 1980-aj jaroj, faciligis la agadon de certaj usonaj moskeoj varbi kaj financi volontulojn por Afganujo; sed plej ofte, ili malaprobas ilin.

Kun la disvolvado de Interreto kaj de la novaj teĥnologioj floras ankaŭ virtualaj perantoj, kiuj dissendas propagandajn filmetojn, dialogas en la sociaj retoj kaj, laŭokaze, komunikas kontaktojn kaj itinerojn. S-ro Fares kaj s-ro Omar Diaby (pli konata sub sia pseŭdonomo Omar Omsen) tiel akiris ian konatecon ĉe la franclingvanoj en zorgo pri la siria konflikto. Sed, emfazas respondeculo de la franca informservo, “oni ĉiukaze ne subtaksu la ĉeeston de konkreta persono, kiu konkretigas en la vera vivo la teoriojn kolektitajn en la forumoj” (Libération, 2-an de julio 2015).

La rolo de tiuj perantoj gravas des pli ke la mobilizo de internaciaj volontuloj baziĝas antaŭ ĉio sur konkuro inter samklasanoj aŭ inter samkvartalanoj, inter laborkolegoj, inter politikaj kamaradoj aŭ sampreĝanoj, eĉ inter samfamilianoj. Pierre Andrieux ekzemple rakontas, ke ĉe la fino de kunveno pri Hispanujo la preleganto finis sian paroladon “per la demando, “kiu pretas foriri?””: “Mi estis kun mia amiko Georges Vallet, ni membris en la sama ĉelo. Li tuj levis la manon. Kiam mi vidis lin, mi diris al mi: “Nu, kial ne ...”, kaj ankaŭ mi levis la manon.” La unuaj volontuloj iras siajn itinerojn palpe kaj transdonas utilajn informojn al siaj proksimuloj, tiel ke kelkfoje grupoj surloke regrupiĝas. En Sirio kaj en Irako dudeko da junuloj el la regiono de Lunel (departemento Hérault) aŭ dekkvino el la kvartalo de Meinau, en Strasburgo, tiel povis por iom da tempo kuniĝi.

Kvankam la ideologio ne sufiĉas por sponte kaŭzi engaĝiĝon, ĝi nekontesteble donas al ĝi sencon, percepteblan en la plej multaj atestoj de eksterlandaj batalantoj. Tamen tiuj raportoj restas nekompletaj kaj eĉ trompaj. Ili restas efektive manieroj prezenti sin mem, pravigoj antaŭ la proksimuloj, ĵurnalistoj aŭ esploristoj, kiuj kolektas ilin. Pro tio malfacilas trovi pli trivialajn motivojn, ekzemple rompon de amrilato aŭ problemon en la familio, bezonon de agnoskiĝo aŭ deziron malkovri la mondon. Tiel la menciitaj kialoj ofte kovriĝas per tiuj proponataj de la celataj organizaĵoj kaj tiel kredigas la iluzion de perfekta alĝustiĝo inter la membroj kaj la celoj.*

* Pascal Dauvin kaj Johanna Siméant, Le Travail humanitaire. Les acteurs des ONG, du siège au terrain, Presses de Sciences Po, Parizo, 2002.

Ŝajnas do necesa, trans la paroloj, rigardi la socialajn karakterizaĵojn kaj la karierojn de la eksterlandaj volontuloj por vidi la individuajn kaj kolektivajn motivojn aliĝi al la bataloj.

Inter la unuaj komunaj punktoj: la juneco. La esplorado de la historiisto Rémi Skoutelsky pri 3.910 slipoj plenigitaj de francoj en Hispanujo montras, ke la malpli-ol-30-jaruloj estis 60 elcentoj de ĉiuj kaj la pli ol 40-jaruloj nur 4,4 elcentoj. La registro de 595 “eksterlandaj batalantoj en Irako” kaptita de la usona armeo en la urbo Sinjar en oktobro 2007 montras, ke pli ol la duono estis malpli ol 22-jaraj.* Inter la 235 membroj de la brigadoj de solidareco kun Nikaragvo, esploritaj de Kadelbach, 65 elcentoj estis malpli ol 29-jaraj kaj nur 6,8 elcentoj pli ol 40-jaraj. Fine, se kredi la francajn parlamentanojn, la volontuloj por Sirio estas “precipe junuloj en aĝo de 15 ĝis 30 jaroj”.*

* Brian Fishman kaj Joseph Felter, Al-Qa’ida’s Foreign Fighters in Iraq: A First Look at the Sinjar Records, Combating Terrorism Center, Novjorko, 2007.
* Nathalie Boulet kaj André Reichardti, “Rapport sur l’organisation et les moyens de la lutte contre les réseaux djihadistes en France et en Europe”, Sénat, Parizo, v.cit.
“Gucci-soldatoj el la Golfo

PLI OFICIALA, la analizo de la soci-profesiaj statusoj montras ankaŭ konstantojn. La engaĝiĝo koncernas unue la laboristojn kaj la simplajn laboristojn: pli ol 82 elcentoj de la francaj brigadistoj en Hispanujo. Philippe Carrard raportas pri la LVF ke “la dungitoj, la fabriklaboristoj, la kamplaboristoj estis la plej granda parto de la organizaĵo montrante, ke tiu rekrutis antaŭ ĉio inter la tre eta etburĝaro kaj la ĉifonproletaro”.* Aliflanke, en Irako kaj en Nikaragvo, la studentoj dominas: respektive 43 elcentoj kaj 20 elcentoj de la varbitoj.

* Philippe Carrard, Nous avons combattu pour Hitler, v.cit.].

Kvankam ili ja diras ion, tiuj statistikoj meritas precizigon. Ili efektive montras, ke unu el la precipaj kondiĉoj de la engaĝiĝo estas la “biografia disponeblo”.* La foresto de stabila kaj bone enspeziga laboro, de kreita familio (nome kun infanoj): jen elementoj kiuj en multaj kazoj faciligas la foriron, ĉar “nenio retenas vin”. Tiu disponeblo koncernas pli facile la junulojn kaj la studentojn, sed eble ankaŭ pliaĝulojn, kiuj spertis perdon de dungo, disiĝon aŭ morton de proksimulo.

* Dough McAdam, “Recruitment to high risk activism. The case of Freedom Summer”, American Journal of Sociology, vol. 92, n-ro 1, Ĉikago, 1986.

La engaĝiĝo ofertas unue rompon kun la ĉiutaga banaleco. La anarĥiisto Léo Voline, veterano de la batalo de Teruelo dum la milito en Hispanujo, diras: “Fabriki radiaparatojn dum la tuta semajno kaj viziti la kinejon dimanĉe, rekomenci la laboron kaj la kinejon dimanĉe. Jen la vivo en tiu epoko! Nu do, ne, tiu unutona vivo, por mi ne. Parolas la 20 jaroj, same kiel ĉe multaj aliaj, mi pensas.” Malet siaflanke indikas la ĉeeston en Afganujo de filoj el burĝaj familioj de la Golfo, “kiuj iris kaj venis, kvazaŭ vojaĝe, kvazaŭ en ferioj”, por “ĝihad tours”, tiel ke ili gajnis ĉe la lokaj batalantoj la kromnomon “Gucci-soldatoj”.

La logo de la nekonato kelkfoje kombiniĝas kun deziro de memvaloriĝo. Tiuj, kiuj havas armean, teĥnikan aŭ medicinan kompetenton, povas aspiri al pozicioj neatingeblaj en sia devenlando, ekzemple tiu franca ekslegiano, al kiu oni konfidis la komandon de batalunuoj en la nordo de Irako; tiuj, kiuj ne havas iajn kompetentojn, povas almenaŭ trovi ian laboron en la grupo, kelkfoje salajron. Ili serĉas ankaŭ la eblecon restarigi sian dignon per tio ke ili montras sin “utilaj”, dum ili estas en sia propra socio ofte konsiderataj kiel troaj.

Tio validas speciale por tiuj, kiuj havas pasintecon de deliktulo, kiuj ĉeestas en certa nombro en ĉiuj esploritaj terenoj. Certe, timo de puno, atendo de juĝo akcelas la foriron; certe, la armita engaĝiĝo daŭrigas antaŭajn riskajn kondutojn (perfortaĵojn, defiojn, konsumadon de drogoj). Sed oni ne subtaksu kion tiu sperto ebligas por rekonstruado de la memestimo. “Estis francoj, kiuj antaŭe iom pereis, el sociala vidpunkto, kaj kiuj iris en Hispanujon, kaj ili ja korektis sin. Ili bone integriĝis, en la spirito same kiel en la agado de la Internaciaj Brigadoj. Kaj ili havis moralan konduton tute alian ol la konduto ... diskutinda de sia antaŭa vivo”, atestis la sindikatisto François Mazou. La armitaj islamismaj grupoj liveras idealon kaj povas alporti formon de renaskiĝo, kiun nomŝanĝo konsekras. La militismaj fotoj malsaĝe publikigitaj en la sociaj retoj volis atesti tiun transformiĝon.

La engaĝiĝo eksterlande aperas do kiel la renkontiĝo de ideologia laboro de formulado de la konflikto kaj la personaj dispozicioj kiuj instigas al foriro. Sed la bildo ne estus kompleta sen tria esenca dimensio: tio, kio okazas, kiam ili estas surloke.

Alveninte ĉe sia celo, fine de vojaĝoj ofte eksterordinaraj, dum kiuj ili devis eskapi el la kontroloj de la instancoj kaj trovi la rimedojn por transiri la landlimojn (plej ofte per pago al trapasigisto), la aspirantaj batalantoj malkovras situaciojn ekstreme konfuzajn. Urbo, teritorio povas iun tagon esti tenata de unu tendaro aŭ frakcio kaj sekvatage de alia. Tiel ke la hazardo ludas grandan rolon pri la unuoj, al kiuj ili povas aliĝi: komunistoj aliĝis al anarĥiistaj kolonoj en Hispanujo, kaj la junaj eŭropaj volontuloj estus tre ruzaj se ili povus fanfaroni ke ili tutcerte aliĝis al la Organizaĵo de la Islama Ŝtato aŭ al la Fronto Al-Nusra. Male al la asertoj de iliaj gvidantoj, nek la unua nek la alia estas unuiĝintaj organizaĵoj, sed pli ĝuste grupiĝoj de batalunuoj (katibas), kies rekrutado kaj enradikiĝo estas precipe lokaj kaj kiuj moviĝas sub la unua flago aŭ sub la alia. En unu el la maloftegaj lokaj enketoj pri la siria konflikto, Romain Huët montras eĉ ke iuj batalantoj komence ligitaj al la Libera Siria Armeo (LSA) povas ŝanĝi sian aliĝon laŭ la evoluo de la fortrilatoj.*

* Romain Huët, “Quand les “malheureux” deviennent des “enragés”: ethnographie de moudjahidines syriens (2012-2014)”, Cultures & Conflits, n-ro 97, Parizo, somero 2015.
Tenataj en distanco de la batalo

EN TIU MOMENTO okazas ankaŭ la renkontiĝo inter la senpacienco batali de la nove venintoj kaj la operaciaj bezonoj de la surlokaj grupoj, kiuj ne ĉiam identas. La bona volo aŭ eĉ kelkaj semajnoj da trejniĝo ne sufiĉas por forĝi efikajn batalantojn. S-ro Abou Hajar, siri-devena franca inĝeniero pri informadiko, membro de la Falkoj de la Sham, klarigas senorname: “Tiuj junuloj estus pezo por ni. Oni devas protekti ilin, ĉar ili neniam tenis pafilon en la mano. Do, kion mi konsilas al niaj fratoj, kiuj deziras aliĝi al la muĝahidin-oj, estas, unue subteni ilin finance.” Tiu vidpunkto estis ankaŭ tiu de André Marty, ĝenerala inspektisto de la IB en Hispanujo, kiam li skribis en 1936 al la respondeculoj de la PCF: “La taĉmento de 515 viroj, kiun ni ricevis ĉi-matene, estas ankoraŭ pli malbona ol la antaŭa: proksimume 42 elcentoj neniam faris militservon. Estas ankaŭ malsanuloj kaj eksigitoj el la armeo pro vundo.”

Pro la malabundo de resursoj (manĝaĵoj, armiloj, municioj), la organizaĵoj preferas rezervi ilin por tiuj, kiuj povas plej bone uzi ilin, kaj elekti tiujn, kiuj kapablos adaptiĝi rapide al la postuloj de ilia milita taktiko. Multaj junaj volontuloj en Sirio kaj en Irako ricevas do subalternajn kaj unutonajn taskojn, ekzemple gardi kampon aŭ kontrolpunkton, kaj ili devas mem akiri siajn armilojn (de 1.300 ĝis 1.500 eŭroj por maŝinpistolo) kaj siajn municiojn. “Kiam vi iras al la fronto, rakontas Yassine, kiu venis el urbo de la departemento Seine-Saint-Denis, la katiba donas al vi la kuglojn. Sed por via propra sekureco vi aĉetas ilin mem. Tio estas po 1 eŭro por kuglo.”

Estas malsame por tiuj, kiuj posedas maloftajn kompetentojn. “Niaopinie, skribas Marty, la solaj el tiuj, kiuj ne faris la militservon, kiuj sendeblas, devas esti nur specialistoj (pilotoj, meĥanikistoj, ktp).” La Haganah, sekreta cionista organizaĵo tre aktiva dum la milito de 1947-1949, organizis rekte kaj persone anglosaksajn civilajn kaj armeajn pilotojn por ke ili aliĝu al ĝi. Lastatempe la propagandistoj de la Islama Ŝtato lanĉis en sia anglalingva revuo, Dabiq, “specialan alvokon al homoj kiuj disponas pri milita, administra kaj serva sperto kaj al kuracistoj kaj al inĝenieroj de ĉiaj specialiĝoj. Ni alvokas ilin kaj memorigas ilin ke ili timu Alahon, ilia elmigrado estas wajib’ayni [individua devo]; tiel ili povas respondi al la urĝa bezono de la islamanoj je ili”*

* Dabiq, n-ro 1, Ramadan 1435 (julio 2014).

Dum la “fakuloj” estas ege ŝatataj, ĝenerale traktataj kun respekto kaj bone pagataj, la aliaj eksterlandaj volontuloj malfacile integriĝas plene inter la lokaj batalantoj. Krom ilia mizera milita valoro, la plej multaj ne aŭ malbone parolas la lokan lingvon, kio kreskigas la problemojn de kunordigado kaj la riskojn. Ili estas do ĉiam grupigitaj laŭ lingvoj, en aŭtonomaj brigadoj, kio pligravigas ilian distancon al la aliaj unuoj.

La nekono de la lingvo ofte duobliĝas per tiu de la loka situacio, same pri kulturo kiel pri politiko. La ideologiaj terminoj, per kiuj la eksterlandaj batalantoj perceptas la konflikton, kaj kiuj pravigas ilian engaĝiĝon, instigas ilin adopti principajn poziciojn tie, kie iliaj lokaj kolegoj kelkfoje preferas pli pragmatajn metodojn. Tiuj lastaj batalas por defendi sian familion, sian vilaĝon, pli ol por ĝenerala projekto. “La ĝenerala malsano de la volontuloj ĉe sia alveno en Hispanujo, rakontas Marty, estis la sektismo, la nekompreno de la politiko de la Popolfronto, la manko de studado de la situacio en Hispanujo. Francoj, poloj, italoj ktp havis dum tri monatoj la instrukcion: “Sovetoj ĉien!” [“Konsilantaroj ĉien!”] Malet raportas ankaŭ pri la frotiĝoj observeblaj en Afganujo, en Bosnio aŭ en Somalio inter la adeptoj de “tutmonda ĝihado” kaj tiuj, kiuj deziris unue forpeli la trupojn sovetiajn, serbajn aŭ kroatajn, la usonanojn aŭ rivalajn grupojn. Dum la israela konflikto, la akronimo de la organizaĵo de eksterlandaj volontuloj, Machal, estis eĉ transformita en la jidiŝa en “frenezuloj de ekstere de la tero de Israelo”.

La eksterlandaj batalantoj, irintaj por batali por idealo, montriĝas ofte nefleksiĝemaj kiam necesas fari strategiajn aliancojn, kiujn la lokaj komandantoj taksas necesaj, kun armitaj grupoj de alia politika, komunuma aŭ religia tendenco. Ili kelkfoje ankaŭ provas trudi siajn vidpunktojn al la civilaj loĝantaroj, spite al ties historio. S-ro Omsen, efemera “emiro” de franca brigado en Sirio, mem koleras kontraŭ tio, kion li nomas la ekscesoj de certaj junaj eŭropanoj, kiuj kapablas, laŭ li, fremdigi la enloĝantojn je la celo: “Mi iris al ili kaj diris al ili: “La islama leĝo, kiun vi aplikas, estas maljusta”. [...] Antaŭ ol apliki la vipon al iu, kiu faris malĉastaĵon, oni devas fari edukadon. [...] La profeto, li bezonis dudek tri jarojn por meti la bazojn de la religio. La alkoholo ne estis malpermesita subite en unu tago.”

Kun duba reputacio koncerne sian militan valoron, kaj ne tre konformaj kun la taktikaj postuloj de la konflikto, la eksterlandaj batalantoj penas konkeri legitimecon tie, kie ili agas. Ili estas do tenataj en distanco al la batalo mem — kiel la LVF, aligita al sekurec-divizioj de la germana armeo por certigi la ordon malantaŭ la fronto — aŭ, male, ili estas uzataj sen granda konsidero kiel kanonkarno. La batalo de Teruelo, dum la vintro 1937-1938, en kiu tuta bataliono de la 13-a Internacia Brigado perdis sian batalkapablon, restis ankrita en la memoro de la transvivintoj, tiom pli granda estis la proporcio de mortintoj kaj de vunditoj ol en aliaj unuoj. En Irako, la oferemo kombinita kun la malalta milita valoro de la eksterlandaj volontuloj klarigas, kial la lokaj organizaĵoj uzas ilin por fari memmortigajn atencojn.* Se oni aldonas la akrecon de la milito (eĉ malproksime de la fronto), ĝian daŭron, la distancon — eĉ la malfidon — kiu disigas ilin de la lokaj loĝantaroj kaj la cirkonstancoj de ilia engaĝiĝo en la batalo, oni komprenas la senkuraĝiĝon kiu ofte frapas la eksterlandanojn.

* Mohammed M.Hafez, Suicide Bombers in Iraq: The Strategy and Ideology of Martyrdom, United States Institute of Peace, Vaŝingtono, DC, 2007.

Tiuj, kiuj daŭrigas, tiam batalas malpli pro ideologia konvinko ol pro fiereco, pro solidareco kun la grupo aŭ pro devo al tiuj, kiuj falis. Aliaj provas fuĝi. En februaro 1937, la ĉefo de la hispana respublika registaro, Francisco Largo Caballero, fermis la landlimon kaj ordonis al la direktoro de la Sekureco malebligi “ĉiarimede kaj helpe de la policanoj kaj de la sturmtaĉmentoj” la foriron de la eksterlandaj volontuloj. La Islama Ŝtato siavice starigis en Rakka militan policon por persekuti la dizertantojn, kaj eĉ ekzekutis centon da ili (Financial Times, 19-an de decembro 2014). Dabiq publikigis foton, kiu montras, kiel du el ili estas mortigitaj.* Kiam temas pri neplenkreskuloj aŭ pri mizerkvalitaj soldatoj, la lokaj komandantoj ŝajnas esti pli malseveraj kaj lasas iujn fuĝi. La 2-an de julio 2015, el la 1.210 homoj vojaĝintaj de Francujo al Sirio kaj Irako, 27 elcentoj estis jam revenintaj.*

* Dabiq, n-o 5, Muharnam 1436 (novembro 2014).
* Sébastien Pietrasanta, “La déradicalisation, outil de lutte contre le terrorisme”, rapport au ministre de l’intérieur, Parizo, julio, 2015.
Kion ili faros revene?

EĈ EN kazo de venko, la eksterlandaj volontuloj ĝenerale ne restas surloke. “Mi estis preta morti por Israelo, ne por vivi tie”, resumas sudafrikano de la Machal, reveninte kiel pli ol 90 elcentoj de liaj kamaradoj.* La revenoj ĉiam maltrankviligis la policon kaj informservojn. Ĉu tiuj batalantoj daŭrigos sian agadon en sia devenlando kaj minacos la socian kaj politikan ordon aŭ ĉu, laciĝinte, ili serĉos malpli tumultan ekzistadon?

* David Malet, v.cit.

la respondo dependas kompreneble de la individuoj kaj de la kuntekstoj, sed ankaŭ de la disponoj de la instancoj. Malt kaj Skoutelsky opinias, ke la batalintoj kiuj povis sen tro da malfacilaĵoj reintegriĝi en la civilan vivon (kun pli aŭ malpli diskretaj disponoj de polica superrigardo) ofte engaĝiĝis en politika agado, sed malpli intense. Aliflanke tiuj, kiuj suferis sovaĝan subpremadon, kiel la afganaj volontuloj en arabaj landoj, iris alian vojon. Pro la maleblo reveni hejmen, multaj el ili “profesiuliĝis”, iris de unu konflikto al alia. Ili tiel fariĝis kontaktuloj inter diversaj grupoj, al kies unuiĝo sub komuna flago (la “tutmonda ĝihado”) ili kontribuis kaj al kiuj ili donis siajn farsciojn pri atencoj, pri fabrikado de falsaj dokumentoj, ktp.

La socisciencisto Emile Durkheim faris el observado kaj komparo la bazon de la sociaj sciencoj. Ne ĉar ĉio same valoras: la membroj de la IB ne estas la volontuloj de la Machal, de la LVF aŭ de la Islama Ŝtato, kaj tiuj spertoj restas netransigeblaj de unu al la alia. Sed la sistema analizo de la konkretaj meĥanismoj per kiuj tiom malsamaj individuoj iris batali por realigi kontraŭajn utopiojn ŝovas la kursoron de morala juĝo al politika kampo. Kiel, en donita periodo, oni kontraŭbatalas idealon, kiu povus instigi frakciojn de la loĝantaro forlasi sian landon ĉar tiu idealo donas sencon al ilia ekzistado? Ŝajnas certa, ke la pigra retoriko de “milito de civilizacio”, kiu miksas militajn intervenojn ekstere kaj sekureca rigidiĝo interne, ne estas respondo.

Laurent BONELLI.

Kion la greka krizo malkaŝas

La trompaĵoj de Sapin

La trompaĵoj de Sapin

*

* La titolo referencas la faman teatraĵon de Moliero “Les fourberies de Scapin” (“La trompaĵoj de Scapin”). -vl

Demandite de la radio France Inter la 29-an de junio pri la rolo de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) en la interrompo de la intertraktadoj inter Grekujo kaj ĝiaj interparolantoj, la franca financministro Michel Sapin uzis argumenton regule ripetatan de la kreditoroj de Ateno: “La IMF ne responsas al la landoj de Eŭropo, ĝi responsas al ĉiuj landoj de la mondo. Kaj, inter tiuj ĉi landoj de la mondo, ĉu vi scias, kiuj estis la plej postulemaj? Argentino, Brazilo. Landoj, kiuj en la pasinteco ĝuis la helpon de la IMF kaj kiuj metis demandon al la ĝenerala direktorino [Christine Lagarde]: “Kial vi estas pli fleksiĝema al eŭropa lando ol vi estis al ni?””

Demandite de Le Monde diplomatique, s-ino María del Carmen Squeff, ambasadorino de Argentino en Francujo, malkonfirmas en retmesaĝo de la 30-a de junio 2015: “Tiu informo estas komplete malĝusta. Argentino solidariĝis kun Grekujo. Cetere, [...] la ministro [Axel] Kicillof kaj la ĉefo de la kabineto de la prezidantino Cristina Fernández de Kirchner, s-ro Aníbal Fernández, publike subtenis la grekajn registaron kaj popolon, kaj ili publike kritikis la politikojn de alĝustigo, kiujn la eksa “triopo” volas trudi al ili.”

En retmesaĝo adresita al la brazila eldono de Le Monde diplomatique la 1-an de julio 2015, la speciala konsilisto de la prezidantino Dilma Rousseff, s-ro Marco Aurélio, ankaŭ malkonfirmas.

Petita reagi, la kabineto de la franca ministro preferis ne respondi.

La redaktejo.

La kandidatigoj de la miliarduloj

En la jaro 2012, s-roj Barack Obama kaj Willard (“Mitt”) Romney dediĉis proksimume po 1 miliardon da dolaroj por financi sian elektokampanjon por la prezidant-elekto. La novjorka miliardulo Donald Trump, anstataŭ pagi ion al kandidato, decidis eniri mem en la arenon: “Mi gajnas 400 milionojn da dolaroj jare, do kian diferencon tio faras por mi?” Alia miliardulo, s-ro Ross Perot, promesis en 1992 “aĉeti la Blankan Domon por doni ĝin al la usonanoj, kiuj jam ne povas pagi ĝin”.

S-ro Trump siavice verŝajne fiaskos, sed ne sen siamaniere klarigi la funkciadon de la usona politika sistemo: “Mi estas komercisto. Kiam [kandidatoj] petas min, mi donas. Se mi du aŭ tri jarojn poste bezonas ion, mi petas ilin, kaj ili estas tie por mi.” Eksa senatanino de Novjorko kaj kandidato por la demokrataj kandidatigoj, s-ino Hillary Clinton ankaŭ estis “tie”: “Mi petis ŝin veni al mia edziĝo, ŝi faris tion. Ĉu vi scias kial? Mi pagis monon al ŝia fondaĵo.” Por ricevi ne korupteblan prezidanton, s-ro Trump proponas, serĉu lin en la listo de la koruptistoj!

Decido de la Supera Kortumo forigis en 2010 la plej multajn limigojn al politikaj donacoj de individuoj kaj de privataj entreprenoj.* De tiam, la grandaj riĉaĵoj senhonte montras siajn favorojn. Por klarigi la senprecedencan nombron de respublikanaj kandidatoj por la Blanka Domo (dek sep), la New York Times montras, ke preskaŭ ĉiu povas kalkuli “kun la apogo de miliardulo, kio signifas, ke ilia kampanjo jam ne havas realan rilaton kun ilia kapablo ricevi monon de la elektantoj”. S-ro John Ellis (“Jeb”) Bush jam difinis la naturon de la “donacetoj”. Por la plej multaj kandidatoj tio estas malpli ol 200 dolaroj; por li, malpli ol 25.000 dolaroj ...

* Vd Robert W. McChesney kaj John Nichols, “Aux Etats-Unis, médias, pouvoir et argent achèvent leur fusion”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2011.

Tri miliarduloj — s-roj Charles kaj David Koch, s-ro Sheldon Adelson — tiel fariĝis la grandaj subtenantoj de la usona dekstrularo. La fratoj Koch, kiuj abomenas la sindikatojn, volas dediĉi 889 milionojn da dolaroj al la venontjaraj elektoj, proksimume same multe kiel ĉiu el la du grandaj partioj. La guberniestro de Viskonsino, Scott Walker, ŝajnas esti ilia favorato, sed trie el liaj respublikanaj konkurantoj akceptis sian eventualan kandidatiĝon esperante ankaŭ ricevi iom da donaco.*

* S-roj Marco Rubio, Ted Cruz kaj Rand Paul, respektive senatanoj de Florido, de Teksaso kaj de Kentukio.

Ankaŭ s-ro Walker provas logi s-ron Sheldon Adelson, la oka plej granda riĉulo de la lando kaj admiranto de la israela ĉefministro Benjamin Netanjahu.* Ankaŭ li ne estas la sola, kiu dorlotas la okdekjarulon.* Antaŭ du jaroj s-ro Adelson opiniis, ke Usono devas sendi atomraketojn al Irano prefere ol intertrakti kun ties gvidantoj. la dek sep respublikanaj kandidatoj havis eble tiun opinion en siaj mensoj, kiam ili diskutis pri Irano la 6-an de aŭgusto ĉi-jare. Ĉiukaze ĉiuj kontraŭis la interkonsenton ĵus faritan inter Vaŝingtono kaj Teherano.

* Vd “Netanyahou, président de la droite américaine?”, La Valise diplomatique, 4-an de marto 2015, [“Netanjahu, ĉu prezidanto de la usona dekstrularo?”].
* Same faras s-ro Jeb Bush, la guberniestro de Nov-Ĝerzejo Chris Christie kaj tiu de Ohio John Kasich.

Serge HALIMI.

Popola mobilizado kontraŭ la projekto de S-ro ABE Shinzō

Endanĝerigita pacisma konstitucio

Sepdek jarojn post la fino de la dua mondmilito, neniu povis imagi tian mobilizon de japanoj — de la plej aĝaj, kiuj travivis la militon, ĝis la plej junaj, kiuj eĉ ne vidis la falon de la Berlina muro. Rifuzante la “parlamentan puĉon” de la registaro de S-ro Abe Shinzō ili manifestacias antaŭ la parlamentejo ĉiujn tagojn de pli ol unu jaro, inkluzive dum ĉi-somera varmego. La nuran 18-an de julio pli ol cent mil homoj iris al stratoj.

La ĉefministro volas adoptigi leĝprojekton pri sekureco, kiu permesas al la Memdefendaj fortoj (oficiala nomo de la armeo) partopreni eksterlandajn operacojn — tio, kion li nomas “kolektiva memdefendo” — en du kazoj: kiam Japanio aŭ unu el ĝiaj aliancanoj estas atakita, kaj kiam ne ekzistas alia rimedo por protekti la popolon.* Tamen la japana konstitucio asertas en sia 9-a artikolo: “La japana popolo rezignas por ĉiam militon, kiel nacian suverenan rajton, same rezignas minacon aŭ uzon de forto, kiel rimedon por solvi internaciajn konfliktojn. Por atingi tiun celon, neniam estos efektivigitaj teraj, maraj kaj aeraj fortoj, aŭ aliaj militaj ebloj. La rajto de la ŝtato por militiri ne estos agnoskita.” Tiun ĉi rajton la registaro de Abe volas restarigi. Sed la konstitucio povas esti ŝanĝita nur per la du trionoj de voĉoj en ambaŭ ĉambroj de la parlamento (Ĉambro de deputitoj, Ĉambro de konsilistoj), kaj ties aprobo mem devas esti submetita al referendumo. Ĉi-lasta estus nun ne gajnebla, ĉar la japana popolo restas ege traŭmatizita de la milito.

* “National security strategy”, ministrejo pri defendo, Tokio, 2015.

S-ro Abe ne rekte atakis la 9-an artikolon. Dum lia unua mandato, li provis akiri pli grandan flekseblecon de la parlamento ŝanĝante la 96-an artikolon por ebligi “konstituciajn amendojn” per simpla plimulto. Fiaskinte, li ekprovis “reinterpretadon” de la 9-a artikolo prezentitan en la leĝprojekto pri sekureco, kaj kiu fakte kondukas al ĝia nuliĝo. Tio estas “perfido de la Konstitucio, kaj perfido de historio”, asertas konstituciisto Higuchi Yoichi, tradukante la opinion de la plejparto de juristoj: laŭ esploro de Nippon Hôsô Kyôkai (NHK), la nacia radiotelevida grupo, 90% de la juristoj en publika juro, pridemanditaj en lasta junio taksis “kontraŭkonstitucia” la projekton de kolektiva memdefendo.*

* Esploro farita ĉe 1146 juristoj. Yahoo News japan, 7-a de aŭgusto 2015.

Malgraŭ la okazinta kontraŭstaro, eĉ en la Liberala Demokrata Partio (PLD), la partio de la ĉefministro, la pasintan 16-an de julio la plimulto de la Ĉambro de deputitoj aprobis la tekston. Eĉ se tiu de konsilistoj male voĉdonas, aŭ ne balotas en la postaj sesdek tagoj, tio estas antaŭ la 14-a de septembro, la projekto povus esti validigita per dutriona plimulto de la Ĉambro de deputitoj, kiu havas la finan decidon*. S-ro Abe plilongigis la parlamentan sesion ĝis la 27-a de septembro. Sed lia malpopulareco neniam estis tiom granda. Laŭ sondado farita fine de julio de la ekonomia ĵurnalo Nikkei Asian Review, 57% el la pridemanditaj homoj kontraŭas la projekton de sekureca leĝo dum ordinara parlamenta sesio (26% subtenas) kaj 50% malaprobas la tutan politikon de la ĉefministro (38% aprobas)*.

* La koaliciintaj PLD kaj Kōmeitō, budha partio principe pacista, gajnis 326 seĝojn el 480.
* “Nikkei poll: Half of japanese electorate gives Abe goverment thumbs down”, Nikkei Asian Review Tokio, 27 de julio 2015.

La vasteco de la forĵetantaro kaj la tenemo de la protestado rememorigas la manifestaciojn de 1960 kontraŭ la ratifo de la usona-japana traktaĵo pri sekureco longe preparita de la iama ĉefministro Kishi Nobusuke. Ĉi-lasta, kiu estis devigita rezigni, estis neniu alia ol la avo de S-ro Abe... Tamen la formo kaj la naturo de la nuna kontestado malsimilas diversmaniere. Ĉi-lasta kunigas la tutan loĝantaron en sia diverseco, tiom en Tokio, kiom en la aliaj urboj, dum en la 1960-aj jaroj en la batalo ĉefe partoprenis studentaj grupoj, kaj pli notinde Zengakuren ( Japana federacio de studentaj asocioj por memregado), ofte subtenataj de la opoziciaj partioj kaj de la plej gravaj sindikatoj. Plie, tiu movado ofte alfrontis la policanojn, kaj multaj en ĝiaj vicoj kredis je brilantaj morgaŭoj, je socialismo.

Male, la nunaj manifestaciantoj estas neperfortaj, zorgemaj pri demokratio, kaj obligas kontestajn formojn: tamburadoj, maskovestadoj kaj ĉiaj sloganoj. Ili batalas samtiel kontraŭ la enhavo, kiel kontraŭ la maniero per kiu la registaro volas trudi ĝin. Traŭmatizitaj de la nuklea akcidento en Fukushima la 11-an de marto 2011, malfirmigitaj en sia ĉiutaga vivo, tiuj junuloj formas generacion por kiu “ne ekzistas feliĉa estonteco”, kiel klarigas al ni S-ro Okuda Aki, unu el la ĉefaj membroj de la tre agema reto Studenta urĝa ago por liberala demokratio (Students Emergency Action for Liberal Democracy, SEALDs). Multaj enskribas tiun leĝon pri sekureco en la sociprojekto de la ĉefministro, kiun S-ro Abe nomas “la bela Japanio”, laŭ la titolo de lia libro*: nova fundamenta leĝo pri edukado, kun forta naciisma fonideo insistanta pri “amo de la denaska lando”; leĝo pri “protektado de ŝtataj sekretoj” de decembro 2013, kiu limigas liberecon je la nomo de lukto kontraŭ la “enlandaj malamikoj”*...

* Eldonita en Japanio en 2006, la libro estis tradukita al la angla: Abe Shinzō, Towards a Beautiful Country: My vision for Japan, Vertical, Novjorko, 2007.
* “State secrecy law takes effect amid protests, concerns over press freedom”, The Japan Times, Tokio, 10-a de decembro 2014.

Sume, la ĉefministro volas efektivigi malnovan revon de konservativuloj: sin liberigi el konstitucio, kiu estus trudita de usonanoj, okupantaj fortoj de aliancanoj post la malvenko de la Pacifika kaj Azia milito. Temus pri nepre necesa paŝo farenda al suverena Japanio, tiel iĝonta “normala lando”. Sed tio estas forgesi la historiajn cirkonstancojn. Dum tiu milito Japanio perdis pli ol tri milionojn da homaj vivoj, inkluzive viktimojn de atomaj bomboj en Hiroshima kaj Nagasaki, sen forgesi dekojn da milionoj da mortintoj en la aliaj Aziaj landoj, kaj ĉe aliancanoj. Kvankam la Konstitucio estis skribita de usonanoj, ja la japana popolo volis ĝin, postulante la rajton vivi en paco, kiel montras la tiamaj esploroj*.

* Vidu: Higuchi Yoichi, Constitutionalism in a globalizing world: Individual rights and national identity, University of Tōkyō press, 2002.

Per tiu nova leĝo, Japanio tute ne emancipiĝos el Usono, sed estos devigita milite helpi sian usonan aliancanon en la tuta mondo. “Sen la 9-a artikolo la japanaj estraranoj neniam estus povintaj diri ”Ne“ al la milito en Irako”, rememorigas S-ro Higuchi*. Des pli, ke dum sia vojaĝo en Vaŝingtono pasintan majon, S-ro Abe akceptis la principon de “transformiĝo de la usona-japana alianco” al pli granda kunagado*.

* “Japan security bills reveal irreconcilable divide between scholars, politicians”, The Japan Times, 12-a de junio 2015.
* Vidu Jeffrey W. Hornung, “US-japan: a pacific Alliance transformed”, The Diplomat, Tokio, 4-a de majo 2015.

Male, la konstitucio de 1947, unuanime akceptita de la japanoj, komenciĝas per la jena antaŭparolo: “Ni, japana popolo (...), deciditaj neniam plu vidi la militajn teruraĵojn pro la ago de la registaro, proklamas ke la suverena potenco apartenas al popolo.”. Samspirite la ĉarto de Unuiĝintaj Nacioj, naskiĝinta en la cindroj de la dua mondmilito, celas “ŝirmi la estontajn generaciojn el la plago de milito, kiu, du fojojn en daŭro de homa vivo, alportis al la homaro nedireblajn suferojn”.

Laŭ la okuloj de iuj — Japanaj aŭ eksterlandaj — tiu konstitucio ŝajnas naiva kaj eksmoda, eĉ idealisma. Sed en la nuna situacio, ĉu tiu volonta pacismo ne devus estiĝi internacia normo? Azio multon gajnus, anstataŭ efektivigi militajn ekzercojn, kiuj simias armitan konflikton.

KATSUMATA Makoto

Kontraŭkapitalisma diskurso veninta el la Sudo

La papo kontraŭ la “sterko de la diablo”

En septembro, la ĉefo de la katolika Eklezio vizitos Kubon kaj Usonon, laborinte por la realproksimiĝo de tiuj du landoj. Dum la du lastaj jaroj, Francisko, unua neeŭropa papo de post dektri jarcentoj, malcentrigis la rigardon de la Eklezio sur la mondon. Pioniro de “integra”, socie responsa ekologio, tiu argentina jezuita pastoro ankaŭ iras tikli la konsciencojn ĉe la Unuiĝintaj Nacioj.

ANTAŬ densa publiko kunveninta en la parko de ekspozicioj de Santa Cruz, la ekonomia ĉefurbo de Bolivio, blanke vestita homo mallaŭdegas “la ekonomion kiu mortigas”,“la kapitalon kvazaŭ-idolan”, “la senretenan ambicion de la mono kiu regas”. Tiun 9-an de julio, la ĉefo de la katolika Eklezio alparolas ne nur al la reprezentantoj de popol-movadoj kaj al tiu Latinameriko, kie li naskiĝis, sed al la mondo, kiun li volas mobilizi por ĉesigi tiun “subtilan diktaturon” kiu estas la “sterko de la diablo”*.

* La papo reuzas ĉi tie esprimon de unu el la Patroj de la Eklezio, Basile de Césarée, asketa pioniro de la sociala kristanismo.

“Ni bezonas ŝanĝon”, proklamas la papo Francisko, antaŭ ol instigi la junulojn, tri tagojn poste en Paragvajo, “meti revolucion”. Jam en 2013, en Brazilo, li petis ilin “esti revoluciuloj, batali kontraŭflue”. De vojaĝo al vojaĝo, la roma episkopo disaŭdigas pli kaj pli fortan diskurson pri la mondo-stato, pri ĝia media kaj socia malboniĝo, uzante tre fortajn vortojn kontraŭ novliberalismo, tekno-centrismo, unuvorte kontraŭ sistemo kun malsanigaj efikoj: unuformigo de la kulturoj kaj “tutmondiĝo de indiferenteco”.

En la lasta junio, sammaniere, Francisko sendis al la internacia komunumo “urĝan inviton al nova dialogo pri la maniero konstrui la estonton de nia planedo”. En tiu priekologia encikliko “Laudato si” (“Estu laŭdata”), li alvokas ĉiun, kredanton aŭ ne, al revolucio de la sintenoj kaj mallaŭdas “strukture perversan sistemon de komercaj rilatoj kaj proprieto”. Teksto “samtempe kaŭstika kaj tenera”, kiu “verŝajne sukcesos ŝanceli ĉiujn nemalriĉajn legantojn”, opinias la New-York Review of Books*. En Francujo, 100.000 ekzempleroj de tiu eta libro forvendiĝis en ses semajnoj*

* Bill McKibben, “The Pope and the planet”, The New York Review of Books, 13-a de aŭgusto 2015.
* Papo Francisko, Loué sois-tu. Encyclique sur la maison commune (Encikliko ‘Laudato si’ pri la komuna domo), disponebla en Francujo ĉe pluraj eldonistoj (Bayard, Cerf, Artège, Salvator, ktp.), de 3 ĝis 4,50 euroj, kaj senpage sur Interreto (www.vatican.va).

Jen do papo, kiu certigas, ke alia mondo eblas, ne post la Lasta Juĝo, sed ĉi tie nun. Tiu superstelula papo, laŭ la ekzemplo de Johano-Paŭlo la 2-a (1978-2005), kontrastas kaj dividas: adorata de ekologiaj kaj alimondismaj figuroj (Naomi Klein, Nicolas Hulot, Edgar Morin) ĉar li “sanktigis la ekologian demandon” en “dezerto de la penso”*; diabligita de la ekstrem-liberaruloj kaj la klimat-skeptikuloj, kiuj kapablas diri ke li estas “la plej danĝera homo de la planedo”, kiel lin nomis polemikista ĵurnalisto de la tre konservativa TV-ĉeno Fox News.

*Naomi Klein prend fait et cause pour l’encyclique du pape”, 2-a de julio 2015, www.la-croix.com; “Nicolas Hulot: “Le pape François sacralise l’enjeu écologique”, L’Obs, Parizo, 28-a de junio 2015; “Edgar Morin: “L’encyclique ‘Laudato Si’ est peut-être l’acte 1 d’un appel pour une nouvelle civilisation”, La Croix, Parizo, 22-a de junio 2015.

La kristanaj dekstrularoj maltrankvilas vidante papon kun maldekstra diskurso kaj tiom malmulte parolanta pri aborto. Kaj la ĉefartikolistoj de la laika maldekstro sin demandas pri la revolucia profundeco de tiu sudulo, unua neeŭropa papo depost la Siriano Gregorio la 3-a (731-741), kiu trovas skandala la fikomercon de la migruloj, alvokas subteni la grekojn kaj forĵeti la malabundo-planojn, nomas “genocido” genocidon (tiu de la armenoj), subskribas kvazaŭ-konkordaton kun la ŝtato Palestino, tuŝante per la frunto, kvazaŭ preĝo ĉe la muro de lamentadoj, la muron, kiun la israelanoj trudas al la palestinanoj (vidu ...) kaj alproksimiĝas de s-ro Vladimir Putin pri la siria demando, kiam la Okcidentanoj privilegias la sankciojn kontraŭ Rusujo pro la ukraina konflikto.

“Li remetis la Eklezion en la internacian ludon”, opinias Pierre de Charentenay, eksa ĉefredaktoro de la revuo Etudes, hodiaŭ specialisto pri la internaciaj rilatoj ĉe la roma jezuita revuo La Civilta Cattolica. “Li ankaŭ ŝanĝis ĝian vizaĝon. Li estas la defendanto de alimondismo! Kompare kun li, Benedikto la 16-a estas afabla knabo.” Lia antaŭulo, ja introverta en teologio, ĉiam ema kondamni, aspektas grumblulo kompare kun la pardonema argentinano. Sed, pri la fundo, “lia forto estas precipe pridemandi la tutan sistemon”, opinias Pierre de Charentenay.

Jen kion precize diras tiu unua jezuita kaj amerika papo: la homaro responsas pri la ĝeneraligita malboniĝo kaj lasas la novliberalan kapitalisman sistemon detrui la planedon, “nian komunan domon”, semante la malegalecojn. Ĝi do devas disiĝi de ekonomio, el kiu, kiel diras la ekonomikisto kaj jezuito Gaël Giraud, “de Adam Smith kaj David Ricardo la etika demando estas ekskludita per la fikcio de la nevidebla mano” supozata reguligi la merkaton*. Ĝi nun bezonas “tutmondan aŭtoritaton”, devigajn normojn kaj, ĉefe, la inteligentecon de la popoloj, je la servo de kiuj necesas urĝe remeti la ekonomion. Ĉar la solvo, politika, troviĝas inter iliaj manoj, kaj ne inter tiuj de la elitoj, erarigitaj de la “miopeco de la reganto-logikoj”.

* “Que penser des positions du pape sur l’économie?”, La Croix, 24-a de julio 2015.

Laŭ la papo, la media krizo estas unue morala krizo, rezulto de ekonomio kiu rompis siajn ligojn kun la homeco, kaj kie akumuliĝas ŝuldoj: inter riĉuloj kaj malriĉuloj, inter Nordo kaj Sudo, inter junuloj kaj maljunuloj. Ekonomio, kie “ĉio estas ligita”: malriĉo-ekskludo kaj forĵeto-kulturo, diktaturo de tujismo kaj konsumisma fremdiĝo, klimato-varmiĝo kaj glaciiĝo de la koroj. Tiel ke “vera ekologia aliro ĉiam transformiĝas en socian aliron”. Alvokita sin korekti kaj retrovi sinregon, la homaro devas do akiri “novan etikon de la internaciaj rilatoj” kaj “universalan solidarecon” — tion pledos Francisko ĉe la ĝenerala asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) la 25-an de septembro, okaze de la lanĉo de la Miljaraj Celoj por la disvolvado.

Sed ja, oni diros, ĉio tio ne estas vere nova. “Francisko enkadriĝas kun sufiĉe bela kontinueco en la perspektivo de la koncilio Vatikano la 2-a [kiu okazis inter 1962 kaj 1965 kaj kies celo estis malfermi la Eklezion al la moderna mondo]”, konstatas ekzemple en Romo s-ro Michel Roy, ĝenerala sekretario de la homhelpa reto Caritas Internacionalis. Fakte, la papo resendas al la Evangelio, revizitas la socialan doktrinon de la Eklezio ellaborita je la industria erao kaj, precipe, ligas siajn konvinkojn kun tiuj de la papo Paŭlo la 6-a (1963-1978), en kiu P. de Charentenay vidas lian “intelektan kaj spiritan majstron*.

* Paul VI, inspirateur du pape François, Editions Salvator, Parizo, eldonota la 24-an de septembro 2015.

Unua papo de la tutmondiĝo kaj de la grandaj interkontinentaj vojaĝoj, Paŭlo la 6-a, sekvante la reformiston Johano la 23-a (1958-1963) estas tiu, kiu fizike eligis la papecon el Italujo, internaciigis la kardinalo-kolegion, multigis la ambasadejojn de la Apostola Seĝo kaj la duflankajn rilatojn kun ŝtatoj*. Tiu, kiu ankaŭ kondukis la Eklezion al transpaso de siaj mallarĝaj kompetentoj kiel ĝendarmo de la religiaj liberecoj, por igi ĝin “solidara kun la angoroj kaj ĉagrenoj de la tuta homaro*. Por Paŭlo la 6-a, la evoluado estis la nova nomo de la paco; paco komprenata ne kiel stato, sed kiel dinamika procedo de pli homeca socio, ebliganta kundividitan riĉaĵon.

* La nombro de ŝtatoj kun kiuj la Apostola Seĝo havas rilatojn pasis de 49 en 1963 al 84 en 1978. Ĝi nun estas 180. Afganujo, Sauda Arabujo, Ĉinujo, Nordkoreujo kaj Vjetnamujo estas inter la dekkvino da landoj, kun kiuj ĝi ne havas rilatojn.
* Philippe Chenaux, Paul VI, Editions du Cerf, Parizo, 2015.

Tamen, kvankam tio estas ja kontinueco, kaj eĉ, laŭ iuj, kvazaŭ rezulto de la granda katolika transformiĝo komencita en la 1960-aj jaroj, malfacilas ignori, ke la argentina papo kontrastas kun siaj antaŭuloj. Eĉ se ankaŭ ili ne estis avaraj je kontraŭliberalismaj diskursoj, la papecoj de la pola Johano-Paŭlo la 2-a kaj de la germano Benedikto la 16-a, , tiuj rigoro-papoj, estis karakterizataj de ilia doktrina ankrado. La lasta krome estis trafita de kelkaj “aferoj”, kiujn la vatikana administracio sufiĉe penis mastrumi, kiel ekzemple la skandalo VatiLeaks: diskonigado de konfidencaj dokumentoj akuzantaj la administracion de la Apostola Seĝo pri korupto kaj favorismo, aparte pri kontraktoj subskribitaj kun italaj entreprenoj.

La kaŭzoj de la nuna renoviĝo, kiujn oni povas proponi, estas dutipaj: la unuaj dependas de la kunteksto; la duaj dependas nur de la homo. “Sur la etiko-politika tereno, Francisko plenigas vakuon je la internacia nivelo”, konstatas François Mabille, profesoro pri politikaj sciencoj ĉe la universitata kaj politeknika Federacio de Lillo kaj specialisto pri la papa diplomatio. Li estas la papo de la periodo post la financa krizo de 2008, same kiel Johano-Paŭlo la 2-a estis tiu de la fino de komunismo. “Iniciante revizion de la sociala doktrino, Francisko enkondukas sisteman pensadon, tio estas penso, kie ĉio estas sistemo, kaj li sukcese okupas la merkat-segmenton de la nekonformisma atenta zorgado.” Estis urĝe, aldonas Mabille: “La tempo de la Eklezio ne plu estis tiu de la mondo. Ĉio iris multe tro rapide por Benedikto la 16-a. Estis neceso antaŭvidi kaj anticipadi, kaj ne nur reagi.”

Antaŭ ol skui la mondon, la nova papo do taŭzis sian domon. Adepto de sobreco, kiun li kundividas kun Francisko el Asizo, de kiu li pruntis la nomon, li instalis, se oni tiel povas diri, “normalan” papecon, kiun li volas ekzemplan. Li formetis la lastajn honorvestaĵojn de sia funkcio, kaj ekloĝis en duĉambra 70-kvadratmetra loĝejo, kiun li preferas al la luksaj papaj apartamentoj. La papo ŝatas simbolojn kaj ofte kunigas geston al parolo, kaj tio donas rezulton en nia socio de bildoj.

Tiel, kun bonkora familiareco, kiu ŝajnigas lin paroĥestro de la mondo, li aperas senpera, sponta, nomas katon kato — jen riske de kelkaj lingvaj diplomatiaj devojiĝoj, kiujn la proparolantoj kaj ambasadoroj sukcesas — aŭ ne — korekti. Nomumita de siaj samranguloj por profunde reformi la administracion, tio estas la ŝtat-aparaton de la Apostola Seĝo, li abrupte listigis dek kvin malbonaĵojn frapantajn la institucion, karakterizatan de klientismo laŭ la itala maniero. Inter tiuj plagoj: la “spirita Alzheimer-malsano” kaj, en la unua loko, la kutimo “sin kredi nemalhavebla”*...

* “Les quinze maux de la curie, selon le pape François”, Le Monde, Parizo, 23-a de decembro 2014.
Nemarksisma teologio de liberiĝo

POR REGADI, Francisco arigis ĉirkaŭ si personan gvardion: ok spertaj prelatoj. Li lanĉis komisionojn por reformi la financojn kaj la komunikadon; multigis la postenojn de laikaj fakuloj por konsili lian administracion; kreis tribunalon en Vatikano por juĝi la episkopojn, kiuj protektis pedofiliajn pastrojn; li nomumis unuan dekkvinon da novaj kardinaloj, elektontoj de lia posteulo. La venonta papo estos elektita dum lia vivo, kiel tion deziris Benedikto la 16-a por si mem. Francisko tion rediris antaŭ ol iri viziti s-ron Evo Morales en Bolivio kaj s-ron Rafael Correa en Ekvadoro: li estas mem kontraŭ la “vivdaŭraj gvidantoj”...

Siajn novajn purpurajn “husarojn” (elitaj trupoj), la papo elektas inter tiuj, kiuj multe laboris, tie, kie la sociaj vundoj estas malfermaj, kiel en Agrigente, en la episkopejo de kiu apartenas Lampedusa, la insulo de la eksterleĝaj migradoj. Li iras trovi ilin en Azio, en la profundoj de Oceanio, en Afriko, en Latin-Ameriko, liberigante sin tiel de neskribitaj reguloj: ne plu da ĉefepiskopejoj, kiuj mekanike puŝis siajn episkopojn al la roma alta hierarkio, tiel pliigante la pezon de Eŭropo en la konklavo kaj, ene de ĝi, tiun de Italujo*.

* El la 113 elektanto-kardinaloj, kiuj elektis Franciskon en marto 2013, 59 estis eŭropanoj, inter kiuj 28 italoj.

“Tiu papo rompas la tabuojn, piedbatas la formikejon, ne tre singarde, konstatas franca diplomato, observanto de la papa agado. Li komprenis, ke li estas ŝtatestro. La funkcio lin kaptas. Li estas pragmata kaj tre politika.” Ĉio tio influas la Eklezion, ĉar Francisko ja “estas” la Eklezio, kiel li mem memorigis, ne sen malica pia mildeco de jezuito “iomete ruza” (li mem tiel difinis sin), al tiuj, kiuj maltrankvile sin demandis, ĉu la institucio sekvas lin.

“Ĉiuj sin premas por vidi lin!”, ĝojas papa konsilisto de la alia flanko, la flanko de la ambasadejoj. Ene de du jaroj, pli ol cent ŝtatestroj estis akceptitaj en Vatikano. Iuj serĉas ĝian mediacion: Usono kaj Kubo, kies realproksimiĝon li faciligis; Bolivio kaj Ĉilio, en konflikto pri la aliro de la unua al la oceano (vidu: ... ); kaj ĝis la gerilo de la Fortoj Armitaj Revoluciaj de Kolombio (FARK), kiuj, kiam li pasis en Kubo, petis ke li intervenu iliafavore... Plenumataj estu la deziroj de la papo, kiu remalfermas en Romo oficejon de papa mediacio. Sed la sukceso ne estas garantiata: en junio 2014, preĝigi kune, sub rigardo de amaskomunikiloj, la palestinan prezidanton Mahmud Abbas kaj la israelan prezidanton Ŝimon Peres en la vatikanaj ĝardenoj ne malhelpis la israelajn mortigajn atakojn al Gazao unu monaton poste.

Naskiĝinta en Argentino Jorge Mario Bergoglio, Francisko “estas la unua papo, kiu vere komprenas la sud-sudajn interŝanĝojn, ĉu temas pri materiaj havaĵoj aŭ pri simbolaj religiaj havaĵoj, opinias Sébastien Fath, membro de la Grupo socio, religioj, laikecoj (GSRL) de la Nacia Centro de Scienca Esplorado (CNRS en la franca). Li scias, ke afrikaj predikantoj havas ligojn kun brazilaj Eklezioj, ke la indianaj jezuitoj iras kiel misiistoj en Afrikon.” Li estas “perfekta Latino... kiu ne parolas la anglan”, kompletigas s-ro Roy, ĉe Caritas. Nepo de piemontaj enmigrintoj, “li pensigas pri eŭropa papo, kiu estus forlasinta Eŭropon: Eŭropon sen estonto!”, daŭrigas nia franca diplomato. “Li ne havas, se diri precize, geopolitikan vizion de la mondo”, precizigas s-ro Roy. Mondo, kiun li cetere malmulte konas: Francisko preskaŭ ne vojaĝis antaŭ la papeco. “Li unue montras perfingre sistemon, materialisman, bazitan sur la antaŭenigo de individuo, kiu detruas la tradiciajn solidarecojn kaj faligas la plej malfortajn en malriĉecon.” Por la papa konsilisto, “li estas averto-lanĉisto!”.

Antaŭe knabo de la popolaj kvartaloj de Bonaero, Bergoglio tamen havas sian propran geografion de la spaco: ne tiom kontraŭeco inter Sudo kaj Nordo, kiom inter centro kaj “periferioj”, ĉu spacaj (malriĉaj landoj, ĉirkaŭurboj, ladurboj) aŭ ekzistecaj (nestabilaj aŭ portempaj enloĝantaroj, ekskluditoj, malliberuloj, ktp.). Ekzistas, en tiu vizio, multaj periferioj en la Nordo kaj koloniismaj vizaĝoj en la tutmondigitaj cirkvitoj; kaj ja tie li volas, ke lia Eklezio prioritate laboru.

Bergoglio elektis sian tendaron: tiun de la “prefer-krea opcio por la malriĉuloj” kaj la “etuloj”, kiujn, en siaj paroladoj, kiel en Santa Cruz, li persone alkroĉas: “ĉifonulo”, “rubaĵkolektanto”, “strat-vendisto”, “transportisto”, “ekskludita laboristo”, “minacata kamparano”, “subpremita indiĝeno”, “persekutata migrulo”, “fiŝisto, kiu apenaŭ povas rezisti al la subjugigo de la grandaj kompanioj”... Oni diras, ke li estas pastoro kun tre fortaj misiistaj elanoj. Ne diplomato. Ĉu tio estas problemo? Por tio, estas... diplomatoj, pilotataj de la sperta ŝtat-sekretario de Vatikano, Pietro Parolin, antaŭe la taskito de malfacilaj misioj en Venezuelo, en Nordkoreujo, en Vjetnamujo aŭ en Israelo.

La sinodo pri familio baldaŭ finiĝos

“LA PAPO estas konvinkita, ke la estontecon faros tiuj, kiuj estas surterene”, rekonas s-ro Roy. Li ne fidas la organizaĵojn (inkluzive la sian!), kies devojiĝoj kondukas, laŭ li, al la sterileco de la memreferencaj diskursoj malproksimaj de la realoj. Tio igas lin gvidanto kun homa kaj manaĝera aliro de la bazo al la supro, konstatas la diplomatoj, dum liaj antaŭuloj estis orientitaj de la pinto al la bazo, per la transcendeco. “Mi petas de vi preĝon, kiu estas la beno de la popolo por ĝia episkopo”, diris Francisko al la fideluloj sur la placo Sankta Petro, inversante la rolojn, la tagon de sia elekto.

Tiu ligiteco al la loĝantaroj, kiu donas al li populismajn akcentojn (li estis proksima de grupo de la peronista junularo*), li ĝin koncepte ankras en la teologio de la popolo, argentina nemarksisma branĉo de la teologio de la liberiĝo*. Ĉu la teologio de la popolo? “Teologio por la popolo kaj ne per la popolo, resumas Pierre de Charentenay por marki la diferencon. La papo faras kvazaŭ-reinterpretadon, popolan kaj kulturan, de la teologio de liberiĝo.” Kvankam mezza voce (nelaŭta), tio restas tamen rerajtigo kaj rehonorigo. Deveninta de la latinamerika alproprigo de Vatikano-2 en la 1970-aj jaroj, la teologio de liberiĝo estis malamata de Benedikto la 16-a kaj Johano-Paŭlo la 2-a pro ties markseca aliro. En septembro 2013, Francisko akceptis en privata aŭdienco, en Romo, unu el ĝiaj famaj fondintoj, la perua pastro Gustavo Gutierrez. En majo 2015, li deklaris beata lian moŝton Oscar Romero, la ĉefepiskopon de San Salvador murditan en 1980 dum sia meso fare de ekstremdekstraj aktivuloj. Liaj antaŭuloj ne konsideris urĝa antaŭenigi la proceduron. Laŭ s-ro Leonardo Boff, unu el la brazilaj ĉefoj de la movado, la vidado de Francisko devenas de la “granda heredaĵo de la teologio de liberiĝo”. Lia regado eĉ povus malfermi “dinastion de papoj el la Tria mondo”*.

* Bernadette Sauvaget, Le Monde selon François. Les paradoxes d’un pontificat, Editions du Cerf, Parizo, 2014.
* Juan Carlos Scannone, Le Pape du peuple. Bergoglio raconté par son confrère théologien, jésuite et argentin, entretiens avec Bernadette Sauvaget, Editions du Cerf, 2015.
* “Mientras viva Ratzinger, no es bueno que Francisco me reciba en Roma”, El País, Madrido, 23-a de julio 2013.

Sed Bergoglio kontrastas ankaŭ ĉar li estas vera ĉefo de Eklezio, gvidanta papo, la unua kiu konkrete havis teritoriajn responsojn, je nacia nivelo. De 2005 ĝis 2011, li estis prezidanto de la argentina episkopa Konferenco*. Sekve, “la trupoj [en Vatikano] estas multe pli bone organizataj, konstatas roma observanto, kaj lia personeco, lia persona engaĝiĝo, revigligis la diplomation de la Apostola Seĝo”.

* (14) Ĉe la jezuitoj, li estis inter 1973 kaj 1978, en la epoko de la generalo Jorge Rafael Videla, juna ĉefo de la Compagnie de Jésus (Jezuita komunumo) en sia lando. Polemiko, ne dokumente apogita, akuzas lin pri manko de firmeco fronte al la diktaturo.

Kiel gvidanto, Francisko difinis celon al sia transnacia kompanio. Lerte, li diversigis la agmanierojn laŭ la celato. Al la vasta mondo, li donas al sia projekto la konatan melodion de la “katolika internaciismo”*: partopreni en la pacigo de interŝtataj rilatoj, progresigi demokration, insisti pri la strukturoj de internacia dialogo, pri justeco por la popoloj, la malarmigo, la internacia komuna havaĵo; ĉiuj temoj, kiuj foje donas al la katolika Eklezio aspektojn de neregistara organizaĵo (NRO). Kaj interne, al siaj kolegoj kardinaloj, kiuj estis lin elektontaj, la argentina jezuito memorigis la esencon: prediki kaj propagandi kristanismon, kompreneble. Sed ankaŭ elirigi la Eklezion el ĝi mem, el ĝia “teologia narcisismo”, por iri tuj al la “periferioj”*.

*L’internationalisme catholique”, Diplomatie. Les grands dossiers, n-ro 4, Parizo, aŭgusto-septembro 2011.
* Parolado de Jorge Mario Bergoglio antaŭ la ĝeneralaj kongregacioj tuj antaŭ la kunveno de la konklavo, kiu elektis lin papo la 13-an de marto 2013. La teksto, unue sekreta, estis diskonigita kelkajn monatojn poste, kun la permeso de la papo, de la kardinalo Jaime Ortega, ĉefepiskopo de Habano.

Kelkaj ŝajne ne mezuris al kiu ili donis la ŝlosilojn. Ĉar por prediki la evangelion, Francisko ne uzas sian krucon, kiel Johano-Paŭlo la 2-a, kiu jam en sia unua prediko, atakis: “Ne timu! Malfermu la pordojn al Kristo (...), malfermu la landlimojn de la ŝtatoj, de la politikaj kaj ekonomiaj sistemoj*...” La argentina papo havas alian politikan senson. Li ne timas laborigi la Eklezion kun la popolaj movadoj, kiuj tute ne kundividas lian kredon. Li komprenis, ke, kvankam universala, la Eklezio ne plu estas la centro de la mondo — eble nur “spertulo pri humaneco”, kiel ĝin prezentis Paŭlo la 6-a.

* Vd. Peter Hebblethwaite, “Le rêve polonais d’une chrétienté restaurée”, Le Monde diplomatique, majo 1998.

Ĉi tiuj novaj inklinoj ne kaŝas la mafacilaĵojn. En Mez-Oriento, kie Francisko, en 2013, lanĉis la revenon de la vatikana diplomatio alvokante al paco en Sirio, kiam Francujo kaj Usono volis batali kontraŭ la reĝimo de s-ro Bachar Al-Assad, la Apostola Seĝo finfine devis cedi fronte al la urĝeco: unu jaron poste, li petis la Unuiĝintajn Naciojn “ĉion fari” por kontraŭstari la perfortaĵojn de la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ), responsa pri kvazaŭ antaŭen-iranta genocido”, kiu trudis la kristanojn fuĝi. La fundamentistojn ne interesas la interreligia dialogo.

En Azio, regiono perceptata kiel kuŝejo de disvolvado, la vatikana diplomatio ne progresas. La rilatoj kun Vjetnamujo plivarmiĝas, sed en Ĉinujo, tuta katolika grupo (tendenco), regata de la Asocio patriota de la ĉinaj katolikoj, ŝtata strukturo, daŭre estas ekster la aŭtoritato de la roma episkopo. Ja Francisko faris klopodojn por flatlogi la prezidanton Xi Jinping — evitante aparte viziton al la Dalaï-lamao — kaj rekonis episkopan konsekron okazintan en julio en Anyang (provinco Henan), kio ne okazis de tri jaroj. Sed la realo estas tre for de la misiulaj revoj: en la ĉi-lastaj monatoj, raportas la agentejo Eklezioj de Azio, la ĉinaj aŭtoritatuloj detruigis dekojn da krucoj sur la preĝejoj, tro intence videblaj, aparte en la provinco Zhejiang. Fine, en Barato, la eteta katolika malplimulto (2,3% de la loĝantaro) regule suferas atencojn kontraŭ havaĵoj kaj personoj.

La obstakloj, por Francisko, ne troviĝas nur en foraj nekristanaj landoj. En Usono, kie li esprimiĝos la 24-an de septembro antaŭ la Kongreso, lia populareco multe suferis: de 76% de favoraj opinioj en februaro, ĝi falis ĝis 59% en julio, post la encikliko kaj la parolado de Santa Cruz, precipe ĉe la respublikanoj (45%)*. La tono, same kiel la fundo, malbone akceptiĝas. Oni riproĉas al li lian latinamerikan altiron, lian malmultan konsideron pri tio, kion kapitallismo povis alporti al la malriĉaj landoj, aŭ liajn predikojn, kiuj ne proponas solvojn*. Maldekstre, oni suspektas ĉarmigo-manovrojn por sukcesi englutigi pli amarajn pilolojn. Oni rimarkas, ke li plutenas la doktrinan oponon al kontraŭkoncipo kaj ne evoluigas la oponon al uzo de kondomo por lukti kontraŭ aidoso. Ke li ignoras la konsekvencojn de la kreskeganta demografio, same problemiga kiel la konsumerismo. “La demografia kresko plene akordigeblas kun integra kaj solidara disvolvado”, li male asertas. La konservativuloj malafable resendas lin al liaj teologiaj kaj moralaj taskoj. “Mi ne tenas mian ekonomian politikon de miaj episkopoj, de mia kardinalo aŭ de mia papo”, deklaris s-ro Jeb Bush, respublikana kandidato al la Blanka Domo konvertita al katolikismo antaŭ dudek jaroj*. La papo ne ofendiĝas pri tio: “Ne atendu el tiu papo recepton”; “La Eklezio ne pretendas (...) substitui sin al la politiko.”

* Opini-enketo Gallup, 22-a de julio 2015.
*In fiery speeches, Pope renews critiques on excesses of global capitalism”, International New York Times, Parizo, 13-a de julio 2015.
* “Jeb Bush joins Republican backlash against Pope on climate change”, The Guardian, Londono, 17-a de junio 2015.

Pli ĝenerale, multaj opinias, ke Francisko alfrontos malfacilaĵojn pri la demandoj koncernantaj la socion, pri kiuj vatikano tre mallaŭte aŭdiĝas de du jaroj. En 2014, li malfermis skatolon de Pandora, petante la episkopojn kunvenintajn en sinodo, labori pri la familio. La laboroj finiĝos en oktobro 2015. Plurfoje, Francisko ŝajnis pledi por evoluo de la demando, tre tikla en la institucio, de la eksedzoj reedzigitaj, kiuj nun ne rajtas komunii; aŭ pri samseksemo — lia tre laŭta “Kiu mi estas, por juĝi?”, kiu tamen ne malhelpis, ke li interrompis, ĉi-printempe, la proceduron de nominado ĉe la Apostola Seĝo de nova franca ambasadoro, kies seksa orientiĝo estis publike kritikata, aparte de la papa administrantaro.

Interne, multaj sin demandas, kiel li elturniĝos. Li volas forlasi la roman centralismon, disvolvi interkonsiliĝon, redoni al la episkopaj konferencoj ilian parton de doktrina aŭtoritato, antaŭenigi enkulturiĝon de la liturgio... Sufiĉe por ŝanceli la unuecon de lia Eklezio. Sed li jam estas 78-jara... Kaj la roma administrantaro, mondo kiun li tute ne konis, oponas belan reziston. “Li troviĝas antaŭ neregebla situacio, observas Pierre de Charentenay. La plugilo blokiĝis en malfacila grundo.” Por la familio, Francisko alvokas miraklon. Kaj pri la cetero, nenio indikas nun, ke tiu ĝena papo sukcesos.

Jean-Michel DUMAY

Unuiĝo de malabundo kaj informadiko

Rezisti al la “uberigado” de la mondo

Transformante simplajn posedantojn de veturilo en senstatusajn laŭokazajn ŝoforojn, la societo Uber ne nur kaŭzis koleron de la profesiaj taksiistoj: ĝia nomo de nun simbolas la ligon ekzistantan inter la novaj teknikaroj kaj malriĉeco. La sukceson de la gigantaj kompanioj de la Silicon Valley akompanas ondo de malreguligado. Ĉu ne estas tempo, ke la politikaj gvidantoj reiniciatu?

DE PRESKAŬ DEK JAROJ ni estas ostaĝoj de du renversiĝoj. La unua venas de Wall Street*; la dua, de la Silicon Valley*. Ili perfekte kompletigas unu la alian , por ludi la bonan, reciproke malbonan policanojn: Wall Street predikas mankon kaj malabundon; Silicon Valley ekzaltas abundon kaj novaĵon.

* Wall Street estas strato de Nov-Jorko en la centro de la tiel nomata financa kvartalo. Ĉe ĝia numero 11 troviĝas la novjorka akcia Borso New York Stock Exchange, konsiderata la plej grava de la mondo. La nomo de la strato iĝis sinonimo de tiu borso-jmc.
* Silicon Valley aŭ Silicia Valo estas la nomo de la suda rando de la Golfo de San-Francisko en Kallifornio (Usono). Ĝi ampleksas la valon de S-ta Klaro kaj duonon de la Duoninsulo de San-Francisko, kie estas alta denseco de elektronikaj kaj komputilaj firmaoj-jmc.

Unua renversiĝo: la tutmonda financa krizo, kiu rezultigis savon de la banka sistemo, transformis la socialan ŝtaton en ruino-kampon. La publika sektoro, lasta remparo kontraŭ la antaŭeniroj de la novliberala ideologio, eliris el tio vundita, kelkfoje eĉ tute neniigita. La publikaj servoj, kiuj pretervivis la buĝetajn reduktojn, estis devigitaj altigi siajn tarifojn aŭ eksperimenti novajn taktikojn por pluvivi. Iuj kulturaj institucioj tiel devis, manke de alia pli bona solvo, alvoki la malavarecon de la publiko, uzante la partoprenigan financadon: la malaperintaj publikaj subvencioj lasis nur du eblajn elektojn: merkat-demagogio aŭ morto.

La dua renversiĝo, male, estas sufiĉe ŝatata. En tiu kazo, kie temas pri ĉion ciferecigi kaj konekti al la Interreto — tute normala fenomeno, laŭ la kapitalistaj investistoj-, la institucioj devas elekti inter novaĵo kaj morto. La Silicon Valley certigas al ni, ke la magio de teknikaro tute nature enŝteliĝos en ĉiuj aspektoj de nia vivo. Laŭ ĝi, oponi la novaĵon signifas rezigni la idealojn de la Lumoj. Gvidantoj de Guglo (Google) kaj de Vizaĝlibro (Facebook), s-roj Larry Page kaj Mark Zuckerberg, laŭdire estas la Diderot kaj Voltaire de nia tempo — reenkorpigitaj en teknoŝatantajn kaj nesocialajn entreprenistojn.

Sed okazis tiu stranga aĵo: ni komencis kredi, ke la dua renversiĝo havis neniun rilaton kun la unua. Oni tiel raportis pri la sukceso de la Amasaj kursoj malfermataj sur la Interreto (massive open online courses — MOOC) sen elvoki la masivajn buĝetreduktojn, kiuj, samtempe, suferigis la uiversitatojn. Ne, la MOOC-febro estis nur natura konsekvenco de la novaĵo iniciatita de la Silicon Valley! La entrudiĝistoj (hackers), fariĝintaj entreprenistoj, ekhavis la ideon “renversi” la universitaton same kiel ili antaŭe renversis la kampojn de muziko kaj de ĵurnalismo.

Same, oni konsideras kvazaŭ ekzistus neniu ligo inter, unuflanke, la multiĝo de la programaroj inventitaj por sekvi nian sanstaton kaj, aliflanke, la problemoj, kiun maljuniĝanta loĝantaro, jam suferanta pro trodikeco kaj aliaj kronikaj malsanoj, kaŭzas al malfortigita sansistemo: ne, tiu lasta nur trairas sian “Napster-momenton”*. Abundas tiaj ekzemploj, kiuj montras, ke la ekzalta rakonto de la teknika renversiĝo eklipsis tiun, multe pli deprimigan, de la politika kaj ekonomia ĥaosigo.

* Napster estas la nomo de la retejo de kundivido de muziko-dosieroj, kies sukceso, komence de la 2000-aj jaroj, blovis panikon en la disko-industrion.

Sed necesas substreki, ke tiuj du fenomenoj estas forte interligitaj, kaj ke la fono de la noveco ne estas alloga. Jen ilustro el Barcelono: Same kiel multaj kulturaj institucioj, klubo de stand-up (humura unuaktora prezento), la Teatreneu ricevis malpli da publiko de post kiam la registaro, provanta satigi siajn financ-bezonojn, decidis altigi la imposton el la biletvendoj de 8% ĝis 21%. La administrantoj de la Teatreneu tiam trovis sagacan solvon: partnere kun la reklam-agentejo Cyranos McCann, ili ekipis la dorsapogilon de ĉiu fotelo per modernegaj tabulkomputiloj, kapablaj analizi la vizaĝesprimojn. Kun tiu nova modelo la spektantoj povas eniri senpage, sed devas pagi 30 centimojn por ĉiu rido rekonita de la tabuleto — maksimuma tarifo estas 24 eŭroj (tio estas 80 ridoj) por unu spektaklo. Sekve la meza prezo de bileto kreskis je 6 eŭroj. Movebla programaro faciligas la pagon. Krome, vi povas kundividi kun viaj amikoj fotojn de via vizaĝo rideganta. La vojo de ridego al viruso neniam estis tiel mallonga.

El la vidpunkto de la Silicon Valley, tio estas perfekta ekzemplo de bona “renversiĝo”: la multiĝo de inteligentaj kaptiloj konektitaj al la Interreto kreas novajn modelojn de entreprenoj kaj novajn enspezofontojn. Krome, ĝi kreas novajn dungojn ĉe la perantoj, la fabrikantoj de materialo kaj kreantoj de programaroj. Neniam estis tiel simple aĉeti servojn kaj produktojn: niaj inteligentaj telefonoj tion faras por ni. Baldaŭ niaj identecaj kartoj kapablos fari same: MasterCard jam faris interkonsenton kun la niĝeria registaro por lanĉi identecan karton ankaŭ funkciantan kiel kreditkarton.

Problemoj kiuj ne ekzistas

LAŬ LA SILICON VALLEY, tio estas nenio alia ol teknika novigo. Temas pri profunde ĥaosigi la kontantan monon. Tiu klarigo povas kontentigi, eĉ allogi entreprenistojn kaj risko-kapitalistojn, sed kial ĉiuj devus akcepti ĝin sendiskute? Nur tiuj, kiuj estas blindigitaj de la amo al novigo — la vera religio de nia tempo — ne vidas ĝian veran prezon: la fakto ke, almenaŭ en Barcelono, arto fariĝis pli kosta. Tiu teknocentra kadro, kaŝante la ekziston de la financa perturbo, maskas la naturon kaj la kialojn de la okazantaj transformoj. Ni ĝoju, ke ni povas aĉeti pli, kaj pli facile. Sed ĉu ni ne devas maltrankviliĝi pro tio ke, danke al tiu sama infrastrukturo, estas ankaŭ milfoje pli facile debiti nian bankkonton?

Estas verŝajne sufiĉe da mono gajnebla per la renverso de la monbiletoj. Sed ĉu tio estas dezirinda? La kontanta mono, kiu ne lasas spuron, estas efika barilo inter la kliento kaj la merkato. Plejmulte de la transakcioj faritaj per monbiletoj estas unuopaj, ĉar ili ne estas ligitaj unu kun la aliaj. Kiam oni pagas per sia poŝtelefono, aŭ kiam nia portreto estas registrita por la posteuloj, aŭ eĉ kundividita sur socia reto, oni produktas spuron, kiun la reklamistoj kaj aliaj entreprenoj povas ekspluati.

Ne estas hazardo cetere, ke reklamkompanio estas la iniciatanto de la barcelona eksperimento: la registrado de ĉiu transakcio estas bona rimedo por kolekti datumojn, kiuj estos uzataj por personigi reklamojn*. Kio signifas, ke neniu el niaj elektronikaj transakcioj reale neniam finiĝas: la datumoj, kiujn ĝi produktas, ebligas ne nur sekvi niajn spurojn, sed ankaŭ establi ligon inter agoj, kiujn oni eble preferus lasi apartigitaj. Subite via rideg-sesio en stand-up-klubo estas rilatigita kun la libroj, kiujn vi aĉetis, kun la retejoj, kiujn vi vizitis, la vojaĝoj, kiujn vi faris, la kalorioj, kiujn vi konsumis. Unuvorte, kun la novaj teknikaroj, ĉiuj viaj agoj kaj faroj integriĝas en unu profilo monigebla kaj cele modifebla.

* Vd Marie Bénilde, “Metoda postkurado de la retuzanto revolucias reklamadon”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro 2013.

Tiu ŝanĝego okazas tra modernaj teknikaroj, sed originas aliloke. Faciligata de la politikaj kaj ekonomiaj krizoj, ĝi profunde influos nian vivmanieron kaj niajn sociajn rilatojn. Ŝajnas malfacile konservi valorojn kiel solidarecon en teknika ĉirkaŭfono bazita sur spertoj personigitaj, individuaj kaj unikaj. La Silicon Valley ne mensogas: nia ĉiutaga vivo estas ja ĥaosigita; sed per fortoj multe pli insidaj ol la ciferecigo aŭ konektigo. La novigo-fetiĉo ne devas esti preteksto por pagigi al ni la koston de la lastatempaj ekonomiaj kaj politikaj malordaĵoj.

Tion ja komprenis la taksi-ŝoforoj alfrontitaj al la kresko de Uber, entrepreno kiu proponas al neprofesiaj homoj dezirantaj kroman enspezon transformi sian veturilon en taksion, kaj ilin konektigi kun klientoj. Grave premitaj pro la konkurenco, la profesiuloj protestis. Kiam la reguligaj aŭtoritatoj, de Barato ĝis Francujo, atakis Uber, la kalifornia kompanio lanĉis ĉarmigan operacion. Ĝiaj mastroj, kiuj estis tiom agresemaj kaj surdaj je la kritikoj, nun laŭte diras, ke necesas reguligi la sektoron. Ili ŝajnas ankaŭ kompreni, kial ilia entrepreno estas facile malŝatata: ĝiaj praktikoj estas simple tro aĉaj. Lastan vintron, sub la fajro de kritikoj, Uber estis devigita rezigni pagigi al la klientoj eksternormajn tarifojn kiam la mendo kreskas dum pint-periodo. Sed ne estas ĉio. En genia reklam-ago, ĝi ankaŭ proponis al unu el siaj plej firmaj kontraŭuloj, la urbon Bostono, aliri al la trezoro, kio estas la (anonimigitaj) datumoj rilataj al la itineroj, por helpi ĝin limigi la trafik-ŝtopiĝojn kaj plibonigi la urban aranĝadon. Kaj estas kompreneble nur koincido, ke la ŝtato Masaĉuseco, kie troviĝas Bostono, antaŭ nelonge rekonis laŭleĝaj la platformojn de Uber, eliminante tiel unu el la ĉefaj obstakloj, kiuj ĝenas Uber...

Uber sekvas la poststrion de pli modestaj ekfirmaoj (startup), kiuj igas siajn datumojn alireblaj al la urboplanistoj kaj al la urbaj instancoj, dume tiuj lastaj kontente asertas, ke kun tiuj informoj, la urboplanado fariĝos pli empiria, pli partopreniga, pli noviga. Pasintan jaron, la regio de la publikaj transportoj en Oregono faris interkonsenton kun Strava (tre populara programaro por inteligentaj poŝtelefonoj, kiu sekvas la movojn de la biciklistoj), kaj pagis altan sumon por aliri al la datumoj pri la itineroj de la biciklantoj uzantoj de la programaro, cele al plibonigo de la biciklaj padoj kaj imagi alternativajn vojojn.

La fakto, ke Uber aperas kiel rezervujo de datumoj nemalhaveblaj por urboplanistoj, estas tute konforma al la solvisma ideologio de la Silicon Valley, kiu konsistas urĝe solvi per cifereca rimedo problemojn, kiuj ne prezentiĝis, aŭ almenaŭ ne en ĉi tiu maniero. Ĉar la entreprenoj pri teknikaroj akaparis unu el la plej valoraj nunaj resursoj, la datumojn, ili fariĝis mastroj kaj dominas la urbo-instancojn senigitajn tiom je mono, kiom je imagpovo, kaj povas prezentiĝi kiel bonfaraj salvantoj de la palaj burokratoj de la administracioj.

Problemo estas, ke la urboj, kiuj ludas amikecon kun Uber riskas disvolvi grandan dependecon je ĝiaj datumaj fluoj. Kial akcepti, ke la entrepreno fariĝu la sola peranto pri la temo? Anstataŭ lasi ĝin elsuĉi ĉiujn informojn rilatajn al la transporto, la urboj devus provi akiri tiujn datumojn per propraj rimedoj. Poste, ili povus permesi al la entreprenoj uzi ilin por establi siajn servojn. Uber estas efika ĉar ĝi regas la produkto-fonton de la datumoj: niaj telefonoj diras al ĝi ĉion, kion ĝi bezonas por plani itineron. Sed se la urboj ekregus tiujn datumojn, la entrepreno, kiu posedas preskaŭ neniun aktivon, ne atingus la 40 miliardojn da dolaroj, kiuj estas ĝia nuna valorigo. Oni rajtas dubi, ke estas tiom koste konstrui algoritmon kapablan kontaktigi la mendon kaj la oferton... Verŝajne sub la premo de la taksi-kompanioj, urboj kiel Nov-Jorko kaj Ĉikago ŝajnas fine kompreni, ke necesas reagi: ambaŭ el ili provas lanĉi centralizitan programaron, kapablan sendi tradiciajn taksiojn kun sama efikeco kiel Uber. Krom malhelpi la dominadon de ĉi-lasta, la programo malhelpos ke la datumoj pri la itineroj fariĝu kosta varo — kiun la urboj devas aĉeti.

Sed la vera defio estas scii, kiel funkciigi tiujn programarojn kun aliaj transportrimedoj. La vidado de Uber nun aperas klare: vi lanĉas la programon sur via poŝtelefono kaj aŭto venas preni vin. Diri, ke tio ne elmontras multe da imagkapablo estas tre sub la realo. Tiu aliro funkcias en Usono, kie oni malmulte paŝas kaj kie la publikaj transportiloj apenaŭ ekzistas. Sed kial tiu modelo devus konveni al la cetera mondo? Ja piediro donas neniun profiton al Uber, sed tio ne estas kialo por ekskludi tiun ir-manieron. La kritiko de la solvismo perfekte aplikiĝas ĉi tie: tiu ĉi ne nur donas tro mallarĝan difinon de la sociaj problemoj, sed ĝi tion faras kutime laŭ maniero, kiu profitas precipe al la inventintoj de la “solvo”.

Kiu posedas la datumojn mastras la transportojn

IMAGU, ke la programaro evoluigita de via urbadministracio povas informi vin pri ĉiuj disponeblaj transport-eblecoj (ekskluzive de Uber): vi povus preni la biciklon, kiu atendas vin ĉe la stratangulo, salti en buseton, kies itinero estus adaptita al via celloko kaj al tiu de la aliaj pasaĝeroj, kaj poste piediri la ceteran distancon por ĝui la ĉarmon de la kvartal-bazaro. Kelkaj urboj jam lanĉis tiajn projektojn. Helsinko, kunlabore kun la ekfirmao Ajelo, kreis Kutsuplus, stranga hibrido de Uber kaj tradicia sistemo de publika transporto. Pasaĝeroj mendas per sia telefono navedon, kaj la programo kalkulas la plej bonan manieron konduki ĉiujn al sia celloko, per realtempaj datumoj. Ĝi ankaŭ liveras takson de la vojaĝtempo, kun Kutsuplus same kiel per aliaj transport-manieroj.

La sukceso de tiaj projektoj dependas de pluraj faktoroj. Unue, la urbadministracioj ne devas konsideri Uber kiel la solan rimedon plibonigi la efikecon de la publikaj transportoj, kaj eĉ malpli redukti la trafikŝtopiĝojn (kaj ni certas, ke la datumoj, kiujn ĝi provizas, neniam indikos, ke necesas malpli da taksioj sed pli da biciklaj vojoj aŭ piediraj padoj). Due, la luktojn koncernantajn la publikajn servojn gajnos tiuj, kiuj posedas la datumojn kaj la kaptilojn kiuj produktas ilin. Lasante ĉion tion al Uber-, aŭ, eĉ pli malbone, al la gigantaj teknikar-entreprenoj, kiuj provas akapari parton de la pofita merkato de la “inteligentaj urboj”-, oni rezignas pri eksperimentoj, kiuj ebligus al la urboj organizi siajn transportojn laŭ sia plaĉo.

La partnereco inter Uber kaj la urbo Bostono levas krome politikan demandon: ĉu oni povas permesi al Uber “posedi” la datumojn de siaj klientoj, egale ĉu ĝi uzas ilin kiel atuton en siaj intertraktadoj kun la urbadministracioj, aŭ ĉu ĝi vendas ilin al la plej paganto? Uber, sen demandi iun ajn, simple respondis jese. Same kiel Guglo kaj Vizaĝlibro jam faris antaŭ ol ĝi.

La realo estas tamen pli nuanca, interalie ĉar la kaptiloj integritaj en la publikaj infrastrukturoj povas sufiĉe facile reprodukti tiujn datumojn. Imagu, kion kapablus reto kombinanta aŭtomatajn legilojn de aŭto-ciferplatoj, inteligentajn ŝoseojn kaj trafiklumojn: ĝi povus trovi kaj sekvi la veturilojn, ekzakte kiel faras la inteligentaj telefonoj de iliaj stirantoj kaj pasaĝeroj. Ni ne celas rekomendi plifortigon de la kontroloj, sed simple substreki, ke Uber pretendas posedi datumojn, kiuj ne apartenas al ĝi.

Uber devenas de Kalifornio, regiono fama pro la malbonkvalito de ĝiaj publikaj transportoj, sed tio ne estas kialo kredi, ke la individuaj motor-veturiloj estas la estonteco de transportoj. Tio bedaŭrinde povus okazi pro la malkresko de la investoj en la publikaj infrastrukturoj. La solvo estus tiam restarigi ilin kaj, por tio, lukti kontraŭ la buĝet-reduktaj politikoj.

Evgeny MOROZOV

De Bretonujo al Nov-Zelando

Ĉinujo postulas lakton

Meze de la agrokultura krizo, la anonco de naskiĝo de giganta fabriko de laktopulvoro en Carhaix, en Bretonujo (Francujo), estis relative bone akceptata. Financita de ĉina industriisto el Shandong-provinco, ĝi celas respondi al la bezonoj de la ĉinoj, kiuj tre preferas la importitan lakton, depost la melamino-skandalo, en 2008. Tra la tuta mondo homoj aktivas por kontentigi tiun bezonon.

EN LA KOMERCA zono (ZAC) de Kergorvo, ĉe la eniro de Carhaix (Bretonujo), 500 laboristoj aktivas sur konstruejo. Antaŭ januaro 2016, ĉi tie staros lakto-fabriko: “Industria ilo sen ekvivalento en Eŭropo, kun 250 dungofertoj” fiere skribas Le Télégramme (26-a de marto 2015). Almenaŭ 120 milionoj da tunoj da laktopulvoro eliros ĉiujare el la sekig-turoj. Specialaĵo: la kapitalo estas ĉina, kaj la produkto destinita por la novnaskitoj de Ĉinujo. Je la peto de Synutra, la lakto-entrepreno el la Shandong-provinco, senpilota aviadilo ekipita de kamerao sekvas, de monato al monato, la progreson de la konstruado.

“La prezidanto de la grupo mem venis viziti la konstruejon. Mi aŭdis, ke lia filino studis en Rennes. Ili tre ŝatas Bretonion”, ĝojas s-ro Yann Manac’h, urba konsilantaro de Carhaix kaj eta laktoproduktisto de la Sodiaal, la unua kooperativo de Francujo, kiu provizos 70% el la 300 milionoj da litroj ĉiujare postulataj. La firmaestro de Synutra, s-ro Zhang Liang, jam elvokas la eblecon bezoni la duoblon. Kial ne? Francujo produktas 23,7 miliardojn da litroj jare, kaj la franca lakto kostas duonon de la ĉina.

Bretonujo ne estas la sola teritorio, kiu allogas la ĉinajn lakto-industriistojn. La postulo kreskas laŭ ega rapideco. Ĉino konsumas meze ĉiujare 14,3 litrojn da lakto. Malmulte, kompare kun la 53 litroj de franco aŭ la 144 litroj de irlandano, sed estas jam trioble pli ol antaŭ dek jaroj.

Al tiu rapide kreskanta konsumado aldoniĝas la rifuzo de la ĉinoj trinkigi al siaj beboj la enlande produktitan lakton. Ĉiuj memoras pri la skandalo de la porbeba lakto Sanlu, kiun dekmiloj da malicaj farmistoj miksis kun melamino, iu rezino ebliganta artefarite altigi la koncentrecon de proteinoj en nutraĵo. En 2008, 296 000 beboj suferis pro renŝtonoj; ses el ili mortis. La respondo de la aŭtoritatuloj estis malrapida, sed severa: nur 13 el la 193 uzinoj de laktopulvoro funkciantaj en tiu jaro nun ankoraŭ funkcias. La importita porbeba lakto, “kun farmacie altkvalita” laŭ la reklamado, do invadis la merkaton. Por ne malaperi, la ĉinaj komercaj markoj iras mem produkti alikoke la valoran likvaĵon, aŭ venigas al Ĉinujo senpekajn eksterlandajn bovinojn.

Bovinoj enfermitaj en aŭstralia hangaro

ĈINUJO baldaŭ disponos pri sia bretona fabriko de laktopulvoro, sed ĝi ankaŭ atendas sian usonan fabrikon. La giganta firmao Yili el Interna Mongolujo, ĉina ĉefa lakto-industriisto, ĵus anoncis la ekkonstruadon de fabriko en Kansaso. En Modeno (nordo de Italujo), fabriko de la Sterilgarda, nacia ĉampiono de la longekonservebla lakto, sendas sian “blankan oron” al Ĉinujo sub la marko Yili. La 26-an de marto 2015, Yili subskribis interkonsenton kun la Wageningen-universitato en Nederlando, por tie deloki sian centron pri esploroj kaj disvolvado.

Germanujo kaj Belgujo ĝis nun eksportis al Rusujo, kiu hodiaŭ bojkotas ilin responde al la internaciaj sankcioj ligitaj al la ukrainuja konflikto. Ili do turniĝas al Ĉinujo. La 4-an de septembro 2014, s-ro Michael Lohse, proparolanto de la Unio de la Germanaj Agrokulturistoj, deklaris: “Bedaŭrinde, peti la germanajn konsumantojn ŝmiri pli da butero sur siajn buterpanojn ne estas konsilinde, el sano-vidpunkto. Ni nun serĉas novajn merkatojn, aparte en Azio.” La 2-an de majo 2014, La Libre Belgique titolis: “Ĉinujo helpe al la belgaj lakto-produktistoj”. Dudek firmaoj ĵus ricevis la permeson eksporti. Jen komenco.

Sed ĉio tio ne estas senriska. Fine de marto 2015, 11 000 laktobovinoj troviĝis enfermataj en havena hangaro en Aŭstralio. Motivo: la ĉina kliento deziris pagi post liverado, kaj ne plu antaŭ... Ne gravas, Aŭstralio pli kaj pli varme kaj honore akceptas la ĉinajn produktistojn. Inter ili troviĝas s-ro Harry Wang, vicprezidanto de la laktoproduktoj de Ningbo, en la Zhejiang-provinco. En Ĉinujo, li estras 30 farmbienojn kun entute 12 000 bovinoj. Ĉiumatene liaj dungitoj hejme liveras boteletojn da lakto, apenaŭ 20-centilitrajn, prezentitajn kiel “nutro-kamenton”*.

* Kunmeto de la vortoj “nutraĵo” kaj “medikamento” -jmc.

Disponante pri klientaro preta elspezi multe pli por pli bonkvalita produkto, s-ro Wang ĵus akiris plurajn aŭstraliajn farmbienojn. Li intencas sendi ĉiutage aviadile al Ĉinujo 50 000 botelojn da freŝa lakto. Por igi la aferon ankoraŭ pli profitdona, li promesas dungi 2 000 ĉinajn laboristojn (kun ĉinaj salajroj) en sia nova aŭstralia enboteligo-fabriko. Sen maltrankviligi la aŭstraliajn aŭtoritatulojn: la lando provas rekapti sian malfruon kompare kun Nov-Zelando.

Jam en printempo 2008, tio estas kelkajn monatojn antaŭ la skandalo de la lakto kun melamino, Velingtono kaj Pekino ja subskribis libermerkatan interkonsenton, kiu planas iom-post-ioman malaltiĝon de la doganimpostoj pri kivo kaj lakto. Fama pro sia abunda naturo kaj siaj vastaj paŝtejoj, Nov-Zelando senprecedence puŝas sian agronutran industrion. Sub impulso de Fonterra, la potencega kooperativo de la lando, de kiu devenas triono de la laktoproduktoj eksportitaj tra la mondo, la laktoproduktado subite kreskegis, la prezo malaltiĝis... kaj la subteraj akvo-tavoloj difektiĝis. Ekologiistaj aktivuloj vane alertis. Per anonimaj leteroj, “eko-teroristoj” — laŭ la esprimo de la ĉefministro John Key — minacis, komence de marto 2015, venenigi la bebolakton*. De tiam, laŭpete de Pekino, ĉiu nov-zelanda skatolo de laktopulvoro surhavas gluetikedon atestantan, ke ĝi estas sendanĝera*.

* “Threat to contaminate baby formula”, The New Zealand Herald, Velingtono, 10-a de marto 2015.
* “China to increase scrutiny of New Zealand milk”, The New York Times, 11-a de marto 2015.

Latinameriko, fine, fermas la liston de la “internacio” de lakto, provizante al Ĉinujo siajn plej bonajn bovinojn. En januaro 2015, Ĉilio sendis 7000 da ili al Tianjin-haveno; 23 000 aliaj sekvos. Urugvajo, kiu havas kvar bovinojn por unu loĝanto, iras la saman vojon. Kaj Kanado elektis okupi niĉan merkaton: eksportado de altkvalita bovospermo por fedundigi la ĉinajn bovinojn.

Jordan POUILLE

Unu el la plej obstrukcitaj urboj de la mondo

En Moskvo, trafikaj ŝtopiĝoj kaj revoj pri libereco

La rapida kresko de la nombro de aŭtomobiloj post la falo de la Berlina Muro montriĝis troa por la vojoj de la rusa ĉefurbo. Moskvo estas unu el la urboj kun la plej malbona trafika obstrukco de la mondo, pli ol Istanbulo kaj Rio de Ĵanejro. Ĉiu veturilo havas nur kvaronon de la vojspaco de grandaj okcidentaj urboj. Jam delonge pasis la tempo kiam Nikita Ĥruŝĉov promesis al siaj sampatrianoj ke la Sovetunio faros “pli racian uzon de aŭtomobiloj ol la usonanoj”.

Mi amas ŝofori. Aŭtomobiloj estas mia vivo. Mi iam havis Ĵiguli-ojn kaj ankaŭ usonajn kaj germanajn aŭtojn. Lastatempe, mi preferas la japanajn.” Andrei Garaŝĉuk, siatempa aŭtoriparisto kaj nun ŝoforo por firmao kiu luigas vespervestojn, etendas la brakon por malfermi la pasaĝeran pordon de sia Mazda 6, “la lasta modelo de la tria generacio”. Blua neonlumo projekcias la logotipon de Mazda sur la trotuaron. Li retroirigas la aŭton kaj uzas ekranon sur la instrumentpanelo por manovri el la korto de apartamentaro apud la Kremlo. Ni ekiras direkte al Flughaveno Ŝeremetjevo, 40 kilometrojn de la urbocentro, kaj al la daĉo kiun la 40-jarulo estas ekipinta kiel konstanta hejmo. “Normale, necesas al mi unu horon, unu horon kaj dek minutojn maksimume” li diras optimisme.

En 2013, Moskvo atingis la pinton de la listo de la plej obstrukcitaj urboj de la mondo, pli malbone ol Istanbulo, Rio-de-Ĵanejro kaj Tianjin en Ĉinio* . La plej granda ŝtopiĝo en la historio de la rusa ĉefurbo okazis je la 15a de majo 2008 kiam la cirkulado estis haltigita dum dek tri horoj sur 68-kilometra longo de la Periferia Aŭtovojo de Moskvo (MKAD) post kiam la polico fermis kelkajn koridorojn*. Sed eĉ kiam ne estas esceptaj cirkonstancoj, la trafiko neniam vere fluas libere en ĉi tiu mega-urbo el 2 500-kvadrataj kilometroj (Parizo kaj ĝiaj antaŭurboj havas nur 760 kvadratajn kilometrojn). Je la matena pinthoro, mezume necesas unu horon kaj dek minutojn por veturi la 14 kilometrojn de la aŭtovojo Entuziastov inter la MKAD kaj la ‘Ĝardena Ringo’*.

* Wendell Cox, ‘Traffic congestion in the world: 10 worst and best cities’, Newgeography.com, la 9a de majo 2014.
* Novaĵagentejo Ria Novosti, la 21a de aŭgusto 2013.
* La vojreto de Moskvo estas bazita sur kvar ringoj: la bulvardoj, kiuj ĉirkaŭas la historian centron sur la dekstra bordo; la Ĝardena Ringo, kiu sekvas la cirklolinio de la Metroo; la Tria Ringo, kompletigita en 2004, kiu ĉirkaŭiras la centrajn distriktojn de la urbo; kaj la 100-kilometra MKAD, kiu proksimume sekvas la limojn de Moskvo antaŭ 2012.

Simbolo de la rusa joro al kapitalismo, la evoluo de la posedo de privataj aŭtomobiloj tamen havas siajn radikojn en la soveta historio. Antaŭ la 1960-aj jaroj, fabrikistoj de motoroj rezervis la plimulton de sia produktada kapablo por kamionoj, esencaj por transporti varojn. La poststalinisma degelo, kaj la nomumo de Nikita Ĥruŝĉov kiel la Unua Sekretario de la Komunista Partio en 1953, akompanis la promeson de konsumisma socio socialismeca.

La aŭtomobilo, instiganto de “etburĝaj deziroj ”

En 1966, la itala firmao Fiat subskribis historie senprecedencan kontrakton kun valoro de USD 900 milionoj kun Sovetunio por konstrui la fabrikon VAZ en la urbo Toljatti (siatempe Stavropol, tiel renomita laŭ la nomo de Palmiro Togliatti, fondinto de la itala komunista partio). Ĝiaj ĉenstabloj produktis la unuan amasfabrikitan aŭton, la VAZ-2101, proksima kopio de la Fiat-214. Pro ĝia malalta prezo, la publiko ame nomis ĝin ‘la Kopeko’, la nomo de la plej malgranda rusa monero, kvankam la kosto ankoraŭ estis nepagebla de la plimulto de sovetaj familioj. S-ro Garaŝĉuk, kiu aranĝis krediton por aĉeti sian novan Mazda, memoras la licencplaton de la Kopeko en kiu sia patro iam aperis ĉe la enirejo de la lernejo, “1254 MNT. Tio estis en 1980. Oni devis registri sin sur la atendolisto por aĉeti ĝin. Ni havis la prioritaton ĉar mia avo estis malsanulo. En la fruaj 1980-aj jaroj nia apartamentaro havis dek etaĝojn sed ekstere estis parkitaj nur inter kvin kaj dek aŭtoj.”

La alveno de fridujoj kaj televidiloj simbolis la ekaperon de moderneco en la hejma sfero, sed la aŭtomobilo restis objekto de daŭra suspekto. Kiel emblemo de la usona vivmaniero, ĝi riskis instigi al “etburĝaj” deziroj en la popolo kiel atestis la komedia kultfilmo Gardu vin kontraŭ la aŭto (1966). “Tiu, kiu ne havas aŭton, revas pri la aĉeto de tio; tiu, kiu havas aŭton, revas pri la vendo de ĝi” ironie diras la voĉo de la rakontanto komence de la filmo. Ĝi estas la historio de asekura agento, moderna Robin Hood, kiu ŝtelas la aŭtojn de klientoj kun nelice akirita riĉaĵo, vendas ilin, kaj donas la monon al orfejo.

Ĥruŝĉov eĉ konsideris disvolvi taksiajn servojn kaj aŭtoluajn staciojn kiel alternativo al la privata posedo: “Ni faros pli racian uzon de aŭtomobiloj ol la usonanoj” li promesis en 1959. Tro frua por sia tempo, ĉi tiu antaŭulo de organizita kunveturado neniam realiĝis sed tamen servis kiel preteksto pro la nesukceso atingi la nivelon de Usono: ĝis 1985, Sovetunio havis nur 44 aŭtojn por ĉiu 1 000 loĝantoj, kompare kun 744 en Usono*.

* Rosstat (Ŝtata Statistika Servo de la Rusa Federacio), 2003; Stacy C Davis (Red.), ‘Transportation Energy Data Book’, US Department of Energy, Vaŝingtono, junio 2011.

Ekde la mezaj 1980-aj jaroj, perestrojko eliminis por ĉiam la antipation pri burĝaj valoroj. Post la falo de la Berlina Muro, la rusa merkato malfermiĝis por okcidentaj aŭtofabrikistoj. Volodja Polons, siatempa oficiro de la komerca ŝiparo, ekstaras de sia kanapo por alporti kelkajn malnovajn fotojn. Li indikas la navigejon de kargoŝipo ŝarĝita per aŭtoj. “En 1990, maristoj estis permesitaj aĉeti aŭtojn kiam ili estis en fremdaj havenoj. Mi aĉetis mian unuan en Amsterdamo. Mi ŝatis la koloron: ĝi estis mielkolora Volvo. Por mi, ĝi reprezentis feliĉon kaj liberan cirkuladon. Iun vesperon, kaprice, por regajigi min, mi ekveturis al la monaĥejo Donskoj, apud strato Ŝabolovskaja, kie mi pasigis mian junaĝon. Viro tie proponis vendi al mi kelkajn ŝtelitajn ikonojn. Li vidis mian aŭton kaj supozis ke mi estas riĉa. Tiutempe, aŭtomobiloj ankoraŭ estis luksaĵo.” Inter 1990 kaj 2013, la indico de aŭtoposedo kreskis de 58 al 273 aŭtoj por ĉiu 1 000 loĝantoj*.

* Rosstat 2014.

Sed eĉ Moskvo, pli riĉa kaj pli bone ekipita ol la plimulto de la regionoj, ankoraŭ ne atingis la nivelon de la ĉefaj eŭropaj urboj. Ĝi havas 360 privatajn veturilojn por ĉiu 1000 enloĝantoj: pli ol Londono (341), sed malpli ol la pariza regiono Ile-de-France (479), Madrido (458) kaj Novjorko (454), kaj multe malpli ol la urbaj gigantoj de Usono kiuj estis adaptitaj por aŭtomobiloj, kiel Atlanto (756)*.

* Institute for Mobility Research. ‘Megacity Mobility Culture: How Cities Move on in a Diverse World’, Springer, Heidelberg, 2013.
La potenculoj misuzas siajn trafikajn privilegiojn

Moskvo estas unu el la plej obstrukcitaj urboj de la mondo, ne nur pro tio, ke moskvanoj alfluis al la aŭtokoncesiejoj. La urbo krevas ĉar la aŭtovoja reto ne estis destinita por elporti tian rapidan kreskon de la aŭtoposedo. La periferiaj bulvardoj, kiuj havas larĝon de ok koridoroj, antaŭlonge perdis la verdaĵon kiu gajnis al ili la nomon ‘Ĝardena Ringo’. Por nefakula observanto, la larĝaj avenuoj eble ŝajnas esti alfaritaj por aŭtomobiloj (por ne interrompi la trafikon, piedirantoj uzas tunelojn por transiri la aŭtovojon).

Juri Luĵkov, la urbestro de Moskvo inter 1992 kaj 2010, kredis ke li povos transformi ĉi tiujn bulvardojn en urbajn aŭtovojojn, larĝigante la veturejojn kaj forigante trafiklumojn. Sed la pliiĝo de la cirkulado en la centron ĉirkaŭ la Kremlo, kie 40% de la urbaj laborpostenoj estas koncentritaj en nur 3 kv km, plimalbonigis la obstrukcon. Sekve, la impreso de gigantaj avenuoj montriĝas trompa. Tra la tuta urbo, por ĉiu veturilo nur estas 27 kvadrataj metroj da asfalto, kvarono de la spaco en la urbegoj de Okcidenta Eŭropo *. Ekster la arteriaj aŭtovojoj, la reto de stratoj kaj interdomaj vojetoj restas neadekvata.

* Aŭtistoj havas proksimume 100 kvadratajn metrojn por ĉiu aŭto en grandaj eŭropaj urboj kaj 200 kvadratajn metrojn en Usono. Miĥail Blinkin kaj Ekaterina Reŝetova, ‘Aŭtovoja Sekureco: Historio, Fremdaj Spertoj, Institucioj’ (ruslingva), Eldonejo de la Supera Lernejo de Ekonomiko, Moskvo, 2013.

Kiel ĉie, la regado de la aŭtomobilo kaŭzis poluadon kaj akcidentojn, sed mortigaj akcidentoj estas pli oftaj ĉi tie ol aliloke en Eŭropo. Ĉiujare, preskaŭ 27 000 homoj mortas sur rusaj aŭtovojoj. En 2010, estis 6,7 mortoj por ĉiu 10 000 aŭtomobiloj: dekduoble pli ol en Britio kaj Svedio, naŭoble pli ol en Japanio kaj Germanio. Aŭtistoj kutime instalas videokameraojn kiel pruvaĵon se okazus akcidento aŭ kverelo kun alia aŭtisto. Enretigite, miloj de ĉi tiuj amatoraj videoj provizas riĉan fonton de prifuŝaj videoj kaj eĉ pli malbonigas la reputacion de rusaj aŭtistoj.

Kiam moskvaj aŭtistoj atingas siajn cellokojn, ofte estas malfacile trovi parkospacon. Ekster bloko de apartamentoj en la kvartalo Lomonosovskij, loĝantoj estas farbe skribintaj la numerojn de siaj licencplatoj sur la tero por malinstigi al aliuloj okupi sian spacon. Entrudiĝintoj riskas grataĵojn aŭ trapikitajn pneŭojn. Ĉi tiuj streĉitecoj nutras la ekestiĝon de politika protesto, ĉar kun amasa havebleco, la aŭtomobilo akiris “demokratan” valoron. Sur la aŭtovojo estas ĉiam malpli da toleremo pri misuzoj de la potenco kaj la privilegio. La trafika polico — gajŝniki — estas delonge konata pro tio, ke ili postulas subaĉetaĵojn. Sed “ili fariĝis pli respekta al la leĝo post kiam ili ricevis salajropliiĝon” diris taksiisto kiu laboris en Moskvo dum ok jaroj.

La fokuso de la malkontento sekve ŝanĝiĝis al la bluaj blinkoj de altrangaj ŝtatoficistoj kaj politikistoj kiuj misuzas ilin por veturi senhalte tra la trafiko. Laŭ polica laborsindikato, policistoj haltigis la trafikon por proksimume cent aŭtovicoj kaj oficialaj aŭtoj ĉiutage en 2010*. Samjare, movado de malkontentaj aŭtistoj, la Bluaj Siteloj, estis starigita. Organizante stratajn protestojn, ĝi gajnis publikan atenton per sociaj retoj kie ĝiaj videoj estas spektitaj de tiom, kiom 200 000 spektantoj. Ĝiaj aliĝintoj mokas la blinkojn de “Plejgravuloj”, metante bluan sitelon sur la tegmentoj de siaj veturiloj.

* Evgeni Ĉinilov, ‘Sufiĉe kun funebraĵoj’ (ruslingva), Gazeta.ru, la 23a de decembro 2010.

La movado naskiĝis post mortiga akcidento sur Avenuo Lenin en februaro 2010 kiam ŝoforata Mercedes portanta la vicprezidanton de la petrolkompanio Lukoil, Anatolij Barkov, kaj lian korpogardiston koliziis kun Citroën, mortigante ĝian stiranton, Olga Aleksandrina, kaj ŝian bopatrinon, Vera Sidelnikova, ambaŭ ginekologoj*. “Ni lanĉis proteston kontraŭ la senŝirmeco de civitanoj je la misuzoj de la potenculoj” diras la kunordiganto de la Bluaj Siteloj, Piotr Ŝkumatov. “En Sovetunio, nur la ‘nomenklatura’ (la reganta klaso) rajtis havi aŭtomobilon, signo de superregado. Tiu epoko definitive pasis. Mi apartenas al la unua generacio kiu amase povas havi aŭtojn. Estas malsama pensmaniero ĉe ni.

* La justico fermis la kazon en septembro 2010, deklarinte ke la akcidenton kaŭzis Olga Aleksandrina.

Por fari ion pri la kolero pro la publika malĝentileco, la kremlofavora junulara movado Nashi (Nia) lanĉis la projekton Stop-Ĥam (halto al la malĝentilulo) en 2010. “En unu jaro, ni superis Nachi laŭ agado kaj subtenantoj, kaj sendependiĝis” diras Dmitrij Ĉugunov, la 30-jaraĝa kunordiganto de ĉi tiu projekto. Konforme al la konservativaj valoroj kiuj estas modaj en la Kremlo, la aktivuloj de Stop-Ĥam celas reeduki stirantojn kiuj superas la rapidlimon, filmante ilin kaj metante la videon en Interreton.

En lastatempa video, Stop-Ĥam-anaro metis barilon trans nepavimita vojo kiun aŭtistoj uzas por gajni avantaĝon de kelkaj metroj en ŝtopiĝoj. “Niaj propagandantoj de ĝentila aŭtado invitis kulpulojn returni sin kaj, se ili rifuzis, metis grandajn glumarkojn sur iliajn antaŭglacojn kun la vortoj: ‘Al la diablo kun aliuloj. Mi parkas kie ajn mi volas.” La videoj estis atentokaptaj. “Mi naskiĝis en Birjuljovo en la fora nordo de Moskvo, malriĉa antaŭurbo, blankula getto” ridante diras s-ro Ĉugunov kiu nomas sin politika komunikadisto. “Mankas al ni ekzemploj de pozitivaj kondutoj. Homoj bezonas tiujn por konvene eduki siajn infanojn. Temas pri afero de nacia sekureco laŭ longatempa perspektivo.

La nuna urbestro de Moskvo, Sergei Sobjanin, nomumita de prezidanto Dmitrij Medvedev en oktobro 2010 kaj renomumita post la urbaj elektadoj en 2013*, metis transportadon ĉe la supro de sia tagordo. Post malpli ol du jaroj, aranĝoj estas faritaj kiuj estas oftaj en grandaj eŭropaj urboj, kiel aŭtobuskoridoroj kaj pagoj por parkado en iuj zonoj. Sed la ŝanĝoj estis faritaj abrupte kaj sen publika konsulto, kio kaŭzis malkontenton.

* La elektado, per rekta universala voĉdonado, de la guberniestroj de regionoj kaj la urbestroj de Moskvo kaj Sankt-Peterburgo, estis reinstalita post protestoj en la vintro de 2011/12 postulantaj “honestajn elektadojn”.

La Unuiĝo de Moskvaj Aŭtistoj (UMA), la posteulo de la sovetepoka unuiĝo kiu respondecis pri la instruado de stirado kaj aŭtovoja sekureco, ankoraŭ estas en ŝokstato. Kvankam ĝi ankoraŭ respondecas pri la administrado de 150 000 parkadospacoj, ĝi estis konsultita nur du fojojn de la Departemento de Transporto de Moskvo. Dum la mandato de Juri Luĵkov, la antaŭa urbestro, ĉi tiu delonga unuiĝo estis traktita kun pli granda respekto. Ĝiaj aŭtoparkejoj supervivis la detruon de la rakuŝki (konkoj), la individuaj kanvasaj garaĝoj kiuj, ekde la 1990aj jaroj, invadis la verdajn spacojn inter blokoj de apartamentoj kaj kiuj plimultenombriĝas laŭ tiel, kiel malproksima oni estas de la Kremlo. Nun, la magistrato estas rifuzinta renovigi la terkontraktojn de la UMA, sed asignas ilin al privataj investantoj. Inter 2011 kaj 2014, la asocio perdis 20 000 parkadospacojn, kiuj fariĝis zonoj de pagparkado aŭ pluretaĝaj parkadodomoj kie parkadospacoj estas vendataj al individuoj. “Ni estas pacemaj homoj, ne ekstremistoj. Ni vole diskutus la aferon” diras ĝia direktoro Miĥail Rubinstein kiu bedaŭras ke li sentas sin devigata partopreni surstratan proteston.

En lando kie estas malfacile organizi kolektivan agadon, protestoj prenas individuajn formojn. “Rigardu!” diras s-ro Garaŝĉuk en sia Mazda 6, malrapidigante dum ni preterpasas parkitan aŭton. “Ĉu vi vidas? Li alfiksis KD-on sur sian numerplaton.” La celo estas malhelpi ke la fotiloj de patrolveturiloj de la centra trafika agentejo identigu la aŭton kaj ordonu ke ĝi estu fortrenita. Trenkamionoj konstante krozas laŭ la stratoj de Moskvo.

La rapida disvastiĝo de la administraciaj limoj de Moskvo montras kiel la vertikala koncepto de potenco enradikiĝis en Rusio. La solvado de problemoj estas bazita sur centralizita administrado kiu, efektive, havas limigitan efikon. En junio 2010, prezidanto Medvedev sugestis la kreon de “Granda Moskvo” kun la transloko de iuj federaciaj institucioj, kiel la parlamentejo, al nova tero kiun la urbo estis aneksanta. La urbestro rapide prezentis planon. La 1an de julio 2012, la ĉefurbo sorbis 21 urbojn, renomante ilin “Nova Moskvo”.

La totala areo de la urbo pli ol duobliĝis per ĉi tiu vastigo en la sudajn kaj sudokcidentajn antaŭurbojn, malmulte loĝata zono en kiun la registaro esperas allogi 2 milionojn da loĝantoj el la urbocentraj kvartaloj. “La koncepto estas fundamente malprudenta” diras la geografo Robert Argenbright de la Universitato de Utaho. “Ĉi tiu vastigo ne inkluzivas ekzistantajn urbojn kiuj estas veraj urbaj centroj, kiel Podolsk kaj Ĥimki. Sed tiuj estas laboristaj urboj kaj s-ro Sobjanin ilin ne volas. Ili ne kongruas kun la bildo de Granda Moskvo, kaj ili estus peza ŝarĝo sur socialaj buĝetoj”*.

* Normoj de socialaj subvencioj por loĝantoj de la urbo Moskvo estas pli altaj ol en la regiono ekster la urbo. En la ĵus inkluzivitaj teritorioj, la mezuma emerita pensio kreskis de 5 700 al 12 000 rubloj. Vladimir Kolossov, “Le ‘grand Moscou’”, en Arnaud Dubien (Red.), “Russie 2013: Regards de l’Observatoire franco-russe”, Le Cherche-Midi, Parizo, 2013.
“En la ŝtopiĝoj, mi aŭskultas la radion. Estas senutile stresiĝi”

S-ro Garaŝĉuk kaj lia nova aŭto ankoraŭ estas senmovigitaj en interdoma vojeto. Kvardek kvin minutoj pasis dum li detale klarigis kial li pli preferas ŝtopiĝojn ol la senordajn publikajn transportilojn. Aliaj aŭtistoj provis iri laŭ la sama mallongirejo al strato Tverskaja, kvinkoridora arterio kiu komenciĝas ĉe la Ruĝa Placo kaj kondukas orienten. Post iom da tempo, unu aŭtisto cedas la lokon. Oni povas vidi nenion krom parklampojn de aŭtomobiloj preter staciodomo Belorusskij fine de la avenuo. “En ŝtopiĝoj, mi aŭskultas la radion, muzikon, la novaĵojn. Estas senutile stresiĝi. Kion fari alie?” diras la ŝoforo filozofieme, konfesante ke la sperto maturigis lin. “Sed se ni havus publikajn transportilojn indajn je la nomo, mi ja uzus ilin.” Eĉ en Rusio, la delonga revo pri la posedo de aŭtomobilo senbriliĝas.

Hélène RICHARD

Miriga alproksimiĝo inter Ĉinujo kaj Islando

Konkurado por Arkta Oceano iras tra Rejkjaviko

Ankoraŭ necerta, la malfermo de maraj vojoj en la Arkta Oceano estigas kreskantan intereson inter la komerce potencaj landoj. Cele alproksimigi sin al la naturaj riĉaĵoj de la polusa regiono, Ĉinujo flatas Islandon, unuan eŭropan landon, kiu subskribis kun ĝi liber-merkatan traktaton.

INTER la flavaj herboj kiuj randas la plej longan fjordon de Islando, s-ro Thorvaldur Ludvik Sigurjonsson, kun sia hararo vente taŭzita, rigardas al la loko de la estonta Dysnes-haveno. La islanda konsorcio Arctic Services, kiun li estras, esperas profiti el la iama malfermo de la mara vojo rezultonta el la bankizo-fandiĝo por konstrui sur la norda marbordo de la lando centran punkton por aliri la Arktan Oceanon. Pro la klimata varmiĝo, la trafiko tra la Arkta Oceano ĉiusomere progresas — kvindek tri ŝipoj trairis ĝin en 2014*-, eĉ se ankoraŭ malproksimas la starigo de sekura kaj regula vojo malferma al komerca trafiko. Surprize, la konsorcio estis kontaktita en aprilo 2012, de la ĉina Banko de disvolvado, interesata de la projekto. Konscia pri la riĉeco de la Nordo, Ĉinujo iniciatis de jardeko vastan strategion por poziciigi sin en Arkto, kies centra akso longtempe estis Islando.

* Northern Sea Route Information Office, www.arctic-lio.com

Ĉar la duono de ĝia malneta enlanda produkto (MEP) dependas de la mara trafiko*, la nova ekonomia granda lando konsideras la vojon de nord-oriento, laŭlonge de la rusaj marbordoj, kaj la pasejon de nord-okcidento kiel anstataŭigeblajn vojojn al la Sueza Kanalo aŭ al tiu de Panamo, duonŝtopitaj pro densa trafiko kaj precipe pli longaj. Tra la nord-orienta pasejo, la vojaĝo Roterdamo-Ŝanĥajo estus kvarone reduktika, tio estas redukto de ĉirkaŭ kvin mil kilometroj. Pekinon ankaŭ interesas faciligita aliro al la lokaj naturaj riĉaĵoj. La ĉirkaŭpolusa regiono de Arkta Oceano ja laŭdire enhavas 13% de la ankoraŭ ne malkovritaj konvenciaj petrol-riĉaĵoj* kaj 30% de gas-riĉaĵoj, kaj ankaŭ gravajn mineralajn kaj fiŝajn riĉaĵojn.

* Linda Jakobson, “China prepares for an ice-free Arctic”, Sipri Insights on Peace and Security, n-ro 2010/2, Solna (Svedujo), marto 2010.
* “90 billion barrels of oil and 1,670 trillion cubic feet of natural gas assessed in the Arctic”, United States Geological Survey, Reston (Virginie), 23-a de julio 2008.

Ĉinujo komencis investi en la regiono, aparte en pluraj minejoj en Gronlando, kaj en la petrolo de la islanda maro. Ĝi ankaŭ montris sian kapablon, en 2010 kaj 2012, uzi la nordan vojon kun sia unusola glacirompa ŝipo, la Xuelong (“drako de la neĝo”. Dua ŝipo estos verŝajne liverita antaŭ 2016 por akompani ĝian trafikprogreson. Laŭ la direktoro de la ĉina Esplor-Instituto por polusa esplorado, Huigen Yang, 5 ĝis 15% de la ĉina komerco uzos tiun vojon en 2020*.

* Reuters, 12-a de marto 2013.

Tiu intereso kondukis Pekinon peti observanto-seĝon en la Konsilio de Arkto. En 2009, tiu peto estis unue rifuzita. Kanado kaj Rusujo timas, ke la internaciigo de Arkto rezultigos ties “UN-igon”*. La aliaj landoj, siaflanke, restis skeptikaj pro la noveco de la ĉina interesiĝo, kiu malfermis sian unuan sciencan bazon nur en 2004, en la insularo Svalbardo. Sed, kiel memorigas Olga V. Alexeeva, profesorino pri ĉina historio en la Kebeko-Universitato, “tiu seĝo estis esenca por ĝi, ĉar ĝi deziris aŭdigi sian voĉon pri la disvolvo-kondiĉoj de la regiono, sed precipe volis esti agnoskata kiel respondeca potenca lando”.

* Matthew Willis kaj Duncan Depledge, “How we learned to stop worrying about China’s Arctic ambitions”, The Arctic Institute, Vaŝingtono, DC, 2014.

Jam en 2006, Pekino iniciatis alproksimiĝon al la plej eta ŝtato de Arkta Oceano, Islando, malfermante intertraktadon pri libermerkata traktato. La saman jaron, simbole, Usono forlasis sian islandan bazon en Keflavik. Post ĉino-islanda financa interkonsento en 2010, kiu helpis Rejkjavikon eliri el sia financa krizo, vizito de la tiama ĉina ĉefministro, s-ro Wen Jiabao, konfirmis tiun alproksimiĝon en 2012. Unua tiaspeca interkonsento inter Ĉinujo kaj eŭropa ŝtato, la libermerkata interkonsento estis definitive subskribita unu jaron poste. La islanda prezidanto Olafur Ragnar Grimsson ludis esencan rolon kondukante paralelan diplomation tre favoran al Ĉinujo. Li tiel invitis en sian loĝdomon la personaron de la ŝipo Xuelong kiam tiu albordiĝis*.

* Andrew Higgins, “Teeing off at edge of the Arctic? A Chinese plan baffles Iceland”, The New York Times, 22-a de marto 2013.
Petrol-esplorado kun la rusoj

TIU dulanda diplomatio efikis, ĉar Islando jam tre frue subtenis la ĉinan kandidatiĝon. Pekino tiam aplikis la saman strategion al pluraj aliaj ŝtatoj de la Arkta Konsilio*. La tiama ĉina prezidanto, s-ro Hu Jintao, vizitis Kanadon en 2010, kaj Danlandon en 2012, multigante la sciencajn kaj komercajn interkonsentojn. Krome, dum kelkaj ĉinaj respondeculoj laŭte diris en 2009, ke “neniu nacio” havas suverenecon al Arkta Oceano*, Pekino “fine adoptis la bonan diskurson al la anoj de la Arkta Konsilio kaj al la aŭtoktonaj loĝantaroj, asertante sian respekton al la ŝtataj suverenecoj”, klarigas Rachael Lorna Johnstone, profesorino pri juro en la islanda universitato de Akureyri. Danke al la disvolvado de tiuj dulandaj rilatoj, Ĉinujo fine ricevis observanto-seĝon en la konsilio okaze de la pinto-kunveno de Kiruna (Svedujo), en 2013, simile kiel aliaj landoj (Japanujo, Sudkoreujo, Singapuro, Barato kaj Italujo, kiuj aldoniĝis al Francujo, Germanujo, Nederlando, Hispanujo, Pollando kaj Britujo).

* Mikå Mered, “How China became an “Arctic state””, Beijing Review, Pekino, 17-a de majo 2011.
* Gordon Chang, “China’s Arctic play”, The Diplomat, Tokio, 9-a de marto 2010.

Ĉar ĝi sin difinas kiel “ŝtaton de la Proksima-Arkto*, estas neverŝajne, ke Ĉinujo kontentiĝos pri tiu statuso; sed verŝajnas, ke Usono ekstaros kontraŭ ĝiaj ambicioj. Ĝis nun diskreta, Usono certe pliengaĝiĝos okaze de sia prezideco de la Konsilio, en 2015, aparte per nomumo de ambasadoro por Arkto. De 2013, Pekino ankaŭ fortigis sian alproksimiĝon kun Moskvo subskribante kun la rusa petrol-produktanto Rosneft interkonsenton por la esplorado de la rusa Arkto. Tiu kunlaborado de tiam akceliĝis, dum la okcidentaj sankcioj senhavigas Rusujon je la kapitaloj necesaj por la valorigo de ĝiaj riĉofontoj.

* Shiloh Rainwater, “Race to the North”, Naval War College Review, vol. 66, n-ro 2, Newport, printempo 2013.

Hodiaŭ, islanda loĝantaro komprenis, ke ĝi estis uzata de Ĉinujo kiel ŝtupareto. “Islando estis provludejo por la diplomatio kaj la komercaj intertraktadoj, konstatis en 2013 Örn D. Jonsson, profesoro en la Universitato de Islando, sed ĝi perdis sian gravecon kun la tempopaso*.” La libermerkata interkonsento ja igas ĝin la ĉefa amiko de Ĉinujo en Arkto, sed ĝi ne plu estas la sola...

* Örn D. Jónsson, Ingjaldur Hannibalsson kaj Li Yang, “A bilateral free trade agreement between China and Iceland”, Universitato de Islando, Rejkjaviko, 2013.

Florent DETROY

Kiel la greka registaro rezignis pri siaj engaĝiĝoj

Sirizo kaj la insidoj de la potenco

Humiligita de la eŭropaj aŭtoritatoj, sed decidita ne forlasi la eŭrozonon, la registaro de s-ro Alexis Cipras pravigas tiun decidon per la volo de la greka popolo. Kaj li diras, ke li ne disponas pri spertaj kadruloj kiuj ebligus al li alian opcion. La ekzamenado de la unuaj monatoj de la potenco de Sirizo tamen indikas, ke la potenco ne sciis sufiĉe mobilizi la bazon de la partio.

ATENO, la 30-an de julio 2015. En urbo duone forlasita de siaj loĝantoj, la centra komitato de Sirizo okazigis unu el la plej gravaj kunvenoj de sia historio. La partio, kiu ricevis 36,34 elcentojn da voĉoj kaj 149 deputitojn dum la parlamentaj elektoj de januaro 2015, poste starigis la unuan grekan registaron determinitan ĉesigi la konsumredukton kaj la kuratorecon de la “triopo” — Eŭropa Komisiono, Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj Eŭropa Centra Banko (ECB). Sed, la 13-an de julio, la ĉefministro Alexis Cipras akceptis subskribi trian memorandon kiu, interŝanĝe kun 86 miliardoj da kromaj kreditoj por la tri venontaj jaroj, ebligas rekapitaligi la bankojn de la lando, senmonaj, trudas novajn disponojn de konsumredukto kaj vastan planon de privatigoj.

Kvankam s-ro Cipras kaj lia ĉirkaŭaĵo montras la rezervojn, kiujn tiu nova aranĝo al ili inspiras, ili defendas certajn aspektojn de ĝi. La ministro pri ekonomio, Georgo Stahakis, ekzemple deklaras: “Kvankam multnombraj disponoj entenataj en tiu interkonsento havas recesian efikon, oni ĉiukaze ne povas kompari ĝin kun la du unuaj memorandoj, kiuj havis buĝetan alĝustigon de 15 elcentoj de la malneta enlanda produkto [MEP] por kvar jaroj kaj malaltigon de la pensioj inter 30 kaj 40 elcentoj.”* Tamen la 15-an de julio, dum la urĝa voĉdonado pri la “antaŭkondiĉaj disponoj” postulataj de la institucioj antaŭ ĉia pago de parto de la 86 miliardoj da promesita kredito, 32 el la 149 deputitoj de Sirizo kontraŭis la programon de sia partio; ses sin detenis kaj unu ne partoprenis en la voĉdonado. La teksto akcepteblis nur kun la subteno de parto de la opozicio. De tiam Sirizo estas ĉe la rando de implodo. La du tendencoj, unu favora al la subskribo de la plano, la alia, precipe en la Maldekstra Platformo (MP)*, kiu rifuzas ĝin, reciproke kulpigas sin pri la rompo.

* Le journal des rédacteurs, Ateno, 1-an de aŭgusto 2015.
* Tendenco ene de Sirizo, kiu defendas pli radikalan programon kaj precipe la ellaboradon de plano por forlasi la eŭron. Triono de la membroj de la centra komitato apartenas al ĝi.
Manko de administraj kompetentoj

DUM LA kunveno de la 30-a de julio, s-ro Cipras postulis de tiuj, kiuj kritikas lin, proponi alternativan solvon al la interkonsento, kiun li subskribis. Laŭ li, eliro el la eŭro signifus katastrofon, sen nepre ebligi al Grekujo ŝanĝi sian politikon: “Ne ekzistas solvo ekster la eŭro; oni aplikas severan konsumredukton en la landoj ekster la eŭrozono.”* Ankoraŭ pli preme la vica ĉefministro Janis Dragasakis taksas ke kaze de malkaŝa krizo kun siaj eŭropaj “partneroj” la partio ne kapablus zorgi pri la plej bazaj bezonoj de la lando, speciale pri petrolo kaj medikamentoj. S-ro Panos Kosmas, de la PG, rebatas al li: “Kiu, se ne la ĉefministro, havis la devon disponi pri tia alternativa solvo? Kial ĝi ne estis ellaborita?” Jen la tuta diferenco inter tute sponta eliro el la eŭro kaj parte regata eliro, pri kiu pensis, interalie, la ekonomikisto kaj siriza deputito Kostas Lapavicas.*

* Intervjuo al la radio Sto Kokkino, 29-an de julio 2015. La franca taggazeto L’Humanité publikigis eltiraĵojn de ĝi en sia eldono de la 31-a de julio 2015.
* Vd Kostas Lapavicas: “Forlaso de la eŭro, historia okazo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, julio 2015.

Por klarigi iujn el la obstakloj, super kiuj stumblis la maldekstra registaro, tiu demando de preparo tre ofte revenas en la diskutoj kun la kadruloj de la partio kaj la membroj de la registaro. Post sia fonda kongreso de julio 2013, la maldekstra koalicio Sirizo fariĝis unueca partio kun inter 30.000 kaj 35.000 membroj*, kiu poste organizis sin sur tri niveloj: loka, profesia kaj laŭtema. La lokaj komitatoj kunigas la bazon de la partio. Proksimume triono de la membroj ĉeestas en la monataj kunvenoj. Tiuj komitatoj ĝuas preskaŭ totalan liberecon, kiu evoluis kun la agadoj de solidareco kun la strikantoj. La partio ankaŭ kreis organizaĵojn kiuj grupigas siajn membrojn laŭprofesie, kio ebligis al ĝi pli efike enmiksiĝi en la sektorajn batalojn. La ellaborado de registara programo fine estis konfidita al laŭtemaj komisionoj, kiuj rekrutis per alelekto. Ne necesis esti membro de la partio por partopreni en ili. “Post la movado de la ‘indignantoj’ mi aliĝis al asocio por la reformo de la konstitucio. Pro tio oni proponis al mi eniri la komisionon pri tiu temo, kaj mi fariĝis membro. Tiel mi daŭrigis la politikon post kiam mi dum tridek jaroj ne interesiĝis pri ĝi”, klarigis al ni s-ro Vasilis Ksidias, instruisto pri religioj en Ateno.

* Vd “Enpotenciĝi sen perdi sian animon”, Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2013.

Ofte revenas la konstato: la partio ne havis la teĥnikajn kompetentojn kiuj estus al ĝi ebligintaj transiri de la ĝeneralaj linioj de sia programo al konkretaj disponoj. Malgraŭ la novaj aliĝoj kiuj sekvis la sukceson en la elektoj de 2012, la kadruloj de Sirizo restis la samaj ekde 2009. Nu, kun la sukceso de la lastaj jaroj, centoj da ili estis ŝarĝitaj per aliaj taskoj, kaj kelkfoje estis malfacile starigi skipojn: 76 deputitoj estis elektitaj en junio 2012, 6 eŭropaj parlamentanoj en majo 2014 kaj en la sama monato 927 urbaj konsilantoj kaj 144 regionaj elektitoj, kaj poste, en februaro 2015, 149 deputitoj ... En sia parlamenta oficejo, s-ro Dimitris Trianadafilu, psiĥologo, konfidas al ni: “Mi revenis el Anglujo por fariĝi parlamenta ataŝeo en januaro. Mi devis ĉion lerni dum la laboro.” La deputitino, por kiu li laboras, s-ino Krisula Kacavria, siavice ankaŭ faris siajn unuajn parlamentajn paŝojn en januaro.

Oni devis ankaŭ starigi registarajn skipojn. Certe, kiel memorigas al ni Statis Kuvelakis, membro de la PG, “la partio estas plena de junuloj kiuj faris universitatan diplomlaboraĵon, ankaŭ pri ekonomio aŭ ekonometrio”. Sed, aldonas alta oficisto kiu preferas resti anonima, “unu afero estas havi ĝeneralajn ideojn kaj konojn, kaj alia afero estas disponi pri ŝtatnivelaj teĥnikaj kompetentoj. Oni devas scii kiel laborigi skipon, trovi la ŝlosilajn postenojn por kiuj oni devas nomumi konfidulojn, scii, en kiu oficejo oni povas lasi la aferojn malrapidi, kiaj juraj obstakloj prezentiĝos, ktp, por atingi tion kion oni volas. Kaj la spertoj akiritaj en la lokaj administrejoj neniel helpas por ŝtata nivelo.” Resume, la partio havas malmultajn efikajn administrajn kadrulojn.

Rezulto: oni konstatas ĉie grandegan malfruon ĉe la atribuado de postenoj, ĉe la decidoj kaj ĉe ilia plenumado. Jen bona ekzemplo: tiu de la leĝo pri la grandaj informiloj. Post jaroj da “lasu-fari”, dum kiu la greka oligarĥaro alproprigis al si ĉiuj grandajn televidojn, radiojn kaj la plej grandan parton de la papera gazetaro*, la ministro Nikos Papas promesis akceptigi leĝon, kiu reguligos la atribuadon de la frekvencoj. Tiu leĝo, preparita ekde marto, estis prezentita al la parlamento nur du semajnojn post la referendumo, kiu donis al tiuj komunikiloj novan okazon por fari akran kampanjon kontraŭ la registaro.

* Vd Valia Kaimaki: “Médias grecs en temps de crise” kaj “A Athènes, des médias à genoux”, Le Monde diplomatique, respektive marto 2010 kaj marto 2015.

Tiuj malfruoj lasis ankaŭ sur la postenoj la malnovan personaron, kun ties malnovaj praktikoj. En la polico la ekstremdekstraj retoj, kiuj ne estis malmuntitaj, konsistigas konstantan danĝeron.* En la sansistemo, s-ro Panajiotis Venetis, psiĥologo kaj membro de Sirizo en Tesaloniko, atestas pri la sama nenifarado: “Ni vane atendis ke la mastrumantoj de la malsanulejoj estu anstataŭigataj.” Tiuj havis la reputacion esti ofte koruptaj kaj ke ili kontribuis al la disfalo de la greka sansistemo.

* Vd Thierry Vincent: “Un espoir tempéré, la crainte des coups tordus”, Le Monde diplomatique, februaro 2015.

La gvidantoj konscias pri tiuj problemoj kaj klarigis siajn decidojn. Laŭ ili, meritokratiaj kriterioj devas nun antaŭrangi, dum la rekrutadoj estis ĝis nun precipe determinataj de la aparteno al la politika familio de la plimulto en la potenco. Tio ebligus ĉesigi la praktikojn de la Tutgreka Socialista Movado (Pasok) kaj de la dekstruloj. La ŝanĝoj de la rekrut-kriterioj taŭgus bone en la kadro kiun la gvidanta skipo volas doni al la rilatoj inter partio kaj registaro, ĉar tio ebligus antaŭmalhelpi la perturbojn kiujn kaŭzus tro larĝa anstataŭigo de personaroj. “Ili volis eviti doni la impreson ke ili venĝas kontraŭ la partioj antaŭe en la potenco”, klarigas al ni la ĵurnalisto Nikos Sverkos. S-ro Cipras kaj lia ĉirkaŭaĵo (precipe s-roj Papas, Dragasakis kaj s-ro Alekos Flamburaris, ŝtatministro pri registara kunordigado) estis efektive konvinkitaj ke ili povus atingi pli bonan kompromison kun la eŭropaj institucioj per kreado de konfida rilato kun ili kaj uzante la malsamajn poziciojn inter la institucioj kaj la ŝtatoj: la IMF kontraŭ la Eŭropa Unio, Usono kontraŭ Germanujo, ktp. Por tio pli valoris eviti altigon de la streĉiĝoj en Greklando kaj ekscitiĝon de la bazo de la partio.

Kelkfoje tiu moderiĝo havis surprizajn sekvojn. Ekzemple la guberniestro de la Banko de Grekujo Janis Sturnaras, eksa financministro de la registaro de s-ro Antonis Samaras, ne estis anstataŭita. Eĉ la franca ekonomia gazeto Les Echos miris pri la malsevereco de s-ro Cipras al homo kiu “komence de la 2000-aj jaroj respondecis pri la sorto de la banko Emporiki, kies kolapso kostis pli ol 10 miliardojn da eŭroj al la banko Crédit agricole”. Krome, “kiel konsilisto de la greka Trezoro, li ludis gravan rolon en la procezo de aliĝo al la eŭro, kovrante la ŝminkadon de la nombroj kiu malebligis ke Eŭropo ĝustatempe konsciu pri la reala stato de ĝia ekonomio”.* Ekde la enpotenciĝo de Sirizo, la guberniestro de la centra banko ne ĉesis kritiki ĝian strategion de intertraktado, precipe dum la semajno antaŭ la referendumo.

* Les Echos, Parizo, 20-an de julio 2015.
La potenco malproksimiĝas de sia aktiva bazo

TAMEN la anstataŭaj kadruloj ne mankis: la organizaĵo de la partio pri la personaro de la banksektoro havas “pli ol 500 membrojn, inter kiuj direktoroj de bankaj establoj aŭ administrantoj, kun teĥnika sperto, indikas al ni unu el ĝiaj membroj, kiu deziras resti anonima. Ni ellaboris planon de ŝtatigo de la bankoj kaj planon por la ne repageblaj pruntoj. Post la elektoj ni atendis disponojn, tiom pli ke la kapitaloj jam komencis fuĝi. Sed okazis nenio, kaj Dragasakis petis nenies helpon inter ni”. Nu, laŭ s-ro Cipras, al la subskribo de la interkonsento de la 13-a de julio kondukis la financa sufokiĝo kaŭzita de la ECB kaj la tuj okazonta kolapso de la banksistemo.

Ekde januaro la loĝantoj de la popola kvartalo de la Olimpia Vilaĝo vidis neniun reprezentanton de la partio informi ilin aŭ peti ilian helpon. Iuj konfidas al ni, ke la starigo de la Sirizo-registaro kaŭzis al ili “grandegan ĝojon”, sed ili tamen opinias, ke la membroj de la registaro restas same malproksimaj de la popolo kiel en la pasinteco, kaj ke ili ne komprenas la subskribon de la lasta interkonsento. Male al la atendoj de la MP, ili tamen ne mobiliziĝis por konstraŭstari tion. La afiŝoj por la “NE” en la referendumo ankoraŭ videblaj ĉe la muroj atestas pri tre diversa intereso laŭ la kvartaloj de Ateno. “La kampanjon faris ĉefe la komitatoj, kie ni [la MP] estis la plimulto”, asertas s-ro Kuvelakis.

Pro tiu tendenco la skipo de s-ro Cipras jam tre frue sendependiĝis de la partio kaj rifuzis prepari la loĝantaron al eventuala eliro el la eŭro. Ĉu tio mirigas? “Kiel la slogano asertas “Nenian oferon por la eŭro”, la absoluta prioritato por Sirizo estas ĉesigi la homan katastrofon kaj kontentigi la bezonojn de la socio”, legeblas en la deklaro de la fondokongreso de la partio. Tamen, plurfoje, eĉ antaŭ la januaraj elektoj, s-roj Cipras kaj Dragasakis avertis, ke ili neniam eligos Grekujon el la eŭrozono. Laŭ la kontraŭantoj de la interkonsento de la 13-a de julio, la ideo, ke “la greka socio ne estas preta” estas nur preteksto: opcio reale ekzistas nur, se oni prezentas ĝin, argumentas ili.* Kiel ajn, eĉ hodiaŭ, la enketoj asertas, ke 80 elcentoj de la grekoj preferas resti kun la eŭro, ĉefe ĉar ili timas kolapson de la banksistemo. S-ro Dragasakis koncedis tion: Berlino estis pli bone preparita ol Ateno al “grexit”, al eliro de Greklando el la eŭro.*

* Pri la konkretaj eblecoj por Greklando forlasi la eŭron kaj eĉ la Eŭropan Union vd la analizon aperintan ĉe MAS en ties retpaĝo http://mas-eo.org/ kaj en la ĵus aperinta libro Vilhelmo Lutermano (ed.): La Eŭropa Unio, Greklando kaj la eŭropanoj. Diversaj konceptoj por la estonteco. Monda Asembleo Socia (MAS), 2015, 150 p., ISBN 978-2-36960-027-5. -vl
* ERT, 12-an de aŭgusto 2015.

Dum publika kunveno, organizita la 27-an de julio de la teksejo de la MP, Iskra.gr, ĉirkaŭ la slogano “La “NE” ne estas venkita”, la propono reveni al la nacia mono, formulita de s-ro Panagiotis Lafazanis, ministro pri restrukturado de la produktado, energio kaj medio en la unua Cipras-registaro, estis akceptita per tondra aplaŭdo. Tamen, s-ro Cipras ripetas, ke la “ne” de la 5-a de julio ne signifis “jes” al la draĥmo.* Nun tiu debato trairas la tutan socion. Tio estos tutcerte unu el la centraj demandoj de la eksterordinara kongreso okazonta ĉi-aŭtune: kiajn armilojn la greka maldekstro pretas uzi por rezisti al la ĉantaĝo de la eŭropaj institucioj?

* Sto Kokkino, 29-an de julio 2015.

Baptiste DERICQUEBOURG.

Ĉu baldaŭ estos juanoj en ĉies poŝoj?

En Ĉinujo, financa reformo ne senriska

Fariĝinte la dua ekonomi-potenca lando en la mondo, Ĉinujo devas trapasi du obstaklojn: la nekonverteblo de juano, kiu implicas, ke ĝiaj internaciaj interŝanĝoj okazas ĉefe en dolaroj (vd “Rapida internaciiĝo de la juano”); kaj banka reto ŝtatigita kaj gangrenita, kiu pruntas nur al grandaj entreprenoj kaj al lokaj administracioj, ne multe zorgante pri la kvalito de la investoj. Tio rezultigis senprecedencan fuŝaĵon de kapitalo (tutnovaj urboj neniam loĝataj, troprestiĝaj investoj, troa produkto-kapablo, ktp.) kaj lokajn pruntintojn nekapablajn pagi siajn ŝuldojn. La etaj kaj mezaj entreprenoj devas iri tra paralelaj vojoj (“ombro-financado”) (“shadow banking”), multekostaj kaj plenaj je danĝero. Ĝis nun, la grandegaj financaj rezervoj de Ĉinujo ebligas sorbi la “putrintajn ŝuldojn”; jam la duan fojon en jardeko. Sed tio ne povas daŭri: la tiel steriligita mono povus ja esti uzata por pli utilaj projektoj, kaj la rezervoj pli kaj pli ŝrumpos pro la ekonomia malrapidiĝo.

La nova reganta teamo volas detrui tiujn “ŝtatojn en la ŝtato”. Ne povinte inventi trian vojon inter la ŝtata burokratio kaj la kapitalisma mastrumado — vojo, kiu nenie estis eksperimentita-, ĝi elektis privatigi kaj liberaligi la financajn fluojn. La Esplor-Centro pri disvolvado konsilas la ĉinan registaron. Ĝia kun-direktoro, Ding Yifan, klarigas la planitajn etapojn kaj la okazantajn eksperimentojn.

Malrapidaj kompare kun la ekonomiaj reformoj, la reformoj de la financa sektoro tamen akceliĝas depost la alveno de la nova reganta teamo, en marto 2013. Necesas doni pli da pezo al la merkato kaj plilarĝigi la financado-fontojn, aparte por la etaj kaj mezaj entreprenoj (EME), per diversaj rimedoj: malfermi la kapitalon de la grandaj bankoj, permesi la kreadon de etaj privataj bankoj, doni pli da libereco koncerne la fiksadon de lnterez-kvotoj, ktp.

Tio des pli necesas, ke la internaciiĝo de la renminbi (RMB), aŭ juano, rapide disvolviĝas: la ĉina valuto fariĝis la kvina plej uzata mono en la mondo por internaciaj pagoj. Kaj, kiu scias, ĝi eble baldaŭ estos inter la “rezervo-valutoj” (vd “Rapida internaciiĝo de la juano”).

Por kompreni la gravecon de la ŝanĝoj, oni devas koni la nunajn blokadojn de la financa sistemo. En la komenco de la reformo kaj la malfermo de Ĉinujo, en 1978-1979, la loĝantaro estis ankoraŭ relative malriĉa: neniu persona riĉaĵo, malmulte da kapitalo por investo. Post tridek jaroj da peza persista laboro, la plejmulto posedas monon, kvankam parto de la loĝantaro restas malriĉa. Sed ne facile oni trovas investokazon por tiu mono.

Nun, malpli ol dek grandaj bankoj financas du trionojn de la ekonomio, tio estas la lokaj administracioj, la entreprenoj kaj la simplaj civitanoj. La ĉinoj, kiuj havas unu el la plej altaj ŝpar-nivelojn en la mondo, (pli ol 50% de ilia enspezo), povas deponi sian monon nur en unu el tiuj establoj, kiuj havas ĉiuj la saman interezkvoton, aŭ preskaŭ (2,75% por unujara depono: malpli ol inflacio). Siaflanke la entreprenoj, kiuj volas financi siajn investo-projektojn, ne havas pli da elekteblo: oni trudas al ili minimume kvotojn je 5,35% jare. Kaj la plej etaj eĉ tute ne povas prunti.

Jen do paradokso: unuflanke, mono abundas en la socio; aliflanke, la plimulto de entreprenoj penas trovi monon por investi. Por solvi tiun problemon Ĉinujo decidis konstrui diversigitan kapital-merkaton.

Laŭ la superkontrolantoj de la valorpaperoj, plurajn faktorojn oni devas konsideri. Unue, necesas konstrui kaj plibonigi sistemon de konkurenca merkato, laŭ la teorio pri mendo kaj oferto. Due, malcentralizi, kun la ĉefa celo faciligi emision de akcioj fare de entreprenoj sen permespeto al la centra komisiono. Trie, diversigi la investo-formojn por la ŝparantoj: kunproprieto de valorpaperoj (kolektiva investo en valorpaperoj), investo en risko-kapitalo, ktp. Fine, necesas akceli la malfermon de kapital-konto, kiu ebligas eniron kaj eliron de kapitaloj. Tio povas estis akompanata, aŭ ne, per tuta aŭ parta forlaso de la deviza kontrolo.

Inter la novaĵoj, la obligacia merkato, aparte por la lokaj administracioj, certe disvolviĝos. La registaro ja volas doni novan elanon al urboplanado, kaj konstruado necesigas multe da investoj. La emisio de tiuj obligacioj estos fondata sur la estontaj profitoj kreotaj de la lokaj infrastrukturoj. Oni ofte aŭdas pri“vezikoj” de la municipaj aŭ urbaj ŝuldoj; sed, ĝenerale, tiuj pruntoj estis uzataj por financi infrastrukturojn — aŭtoŝoseoj, fervojoj, pontoj, telekomunikado-ekipaĵoj, ktp.-, kiuj, pli malpli baldaŭ, kreos enspezojn. Kompreneble, kelkaj urbaj administracioj povas esti kondukitaj al pagomanko; sed tiuj ŝuldoj ne povas transformiĝi en krizon, ĉar ni estas en interna merkato, tute fermita. La centra registaro povas, se necese, restrukturi ilin.

Koncerne la financajn produktojn nomatajn derivaĵoj, povas ŝajni paradokse disvolvi ilin, kiam tiuj lanĉitaj de la usonanoj estas ofte akuzitaj ke ili kaŭzis la internacian financan krizon de 2008. Sed Ĉinujo ne laboras je tiu skalo: nuntempe la respondeculoj de la merkatkontrolo provas produktojn kun simpla strukturo, kapablajn dividi la riskojn inter bankoj kaj iliaj klientoj. En Usono, la derivitaj produktoj fariĝis tiom komplikaj, ke eĉ la investantoj perdiĝas. La ĉinaj respondeculoj, siaflanke, intencas konservi sian regon de la novaĵoj kaj ties niveloj, kaj tiel antaŭmalhelpi riskojn, samtempe certigante travideblecon.

Estas alia problemo solvenda por la financa sektoro: la rapida disvolvado de Interretaj bankoj dum la du aŭ tri lastaj jaroj. Junaj konsumantoj kaj etaj entreprenoj impete sin ĵetis en tia financado, aparte per la poŝtelefonoj. La aktivaĵoj de la Interretaj bankoj kreskis 248% pasintan jaron, kompare kun 20% kresko por la interbankaj transakcioj. Ja, la sumoj restas relative modestaj — 12 000 milliardoj da juanoj (1 700 miliardoj da eŭroj) kontraŭ 1 106 trilionoj da juanoj (163 000 miliardoj da eŭroj) por la tradiciaj bankoj-, sed tia rapidega kresko tamen igas pripensi.

Trairi la riveron piedtuŝante la ŝtonojn

Tio generas novajn respondecojn: kiel certigi kvalitan kaj sekuran servon? Kiel oferti pli bonan platformon al la konsumantoj kaj investantoj? Kiel eviti risko-akumuladon? Pluraj vojoj eblas. La novaj pritraktadoj de la datumoj (big data), kiuj ebligas pli bone malkovri la tendencojn, kaj sekve minimumigi la danĝerojn, povas provizi pli bonan teknikan subtenon. Sed necesas ankaŭ plibonigi la aranĝojn por la kontrolo de bankoj, tio, kion oni nomas la “priprudenta superkontrolo”.

Ĉe la nacia nivelo (makro-prudenta), la Komisiono pri banko-regulado de Ĉinujo (China Banking Regulatory Commission) establis serion de preventaj kontroloj, kaj aplikas la tutmondajn regularajn normojn. De aprilo 2014, kvin grandaj bankoj konformiĝis al la interkonsentoj Bazelo-2 kaj Bazelo-3, la lastaj internaciaj reguloj*.

* La bankoj aplikas la interkonsentojn Bazelo 2 kaj Bazela-3 por kontroli la kvanton da kapitaloj, kiujn ili devas meti en rezervo por sin protekti kontraŭ la diversaj financaj kaj operaciaj riskoj, kiujn ili alfrontas.

Ĉe la nivelo de entrepreno aŭ de urbo, oni dediĉas apartan atenton al la efikeco de la kapitalo, taksante la kvaliton de la projektoj kaj de la depruntanto, la mastrumadon de la operaciaj riskoj. La bankoj disponos pri serio de kriterioj por taksi ne nur la pageblecon de depruntanto, sed ankaŭ la kvaliton de lia investprojekto, lian ŝuldonivelon...

La grandaj ŝtataj bankoj ne interesiĝas pri financado de etaj kaj mezaj entreprenoj (EME), dum tiuj estas la bazo de la ĉina ekonomia kresko. Nuntempe, la EME ofte uzas, por sia financado, la “ombro-financadon” (shadow banking), tio estas pruntistoj ekter la tradicia regula banka sektoro*, kio estas multekosta kaj ne senriska. La financa reformo celas redukti tiun koston, kreante privatajn bankojn kaj uzante konkurencon.

* Noto De La Redakcio-NDLR: Laŭ la oficialaj datumoj, tio estas la duono de la malneta enlanda produkto. Vd. Romain Renier, “Le shadow banking, un casse-tête chinois estimé à 3100milliards d’euros”, La Tribune, Parizo, 13-a demajo 2014.

En 2014, tri privataj bankoj naskiĝis en Ŝenĵeno Shenzhen, Wenzhou kaj Tianjin — ja novaĵo. Ili proponas efikajn financajn servojn al la agentoj de la reala ekonomio kaj poziciiĝas en sia disvolvostrategio sur diversigitaj merkatoj. La WeBank Qianhai en Ŝenĵeno emfazas la servon al individuoj kaj al etaj kaj treetaj entreprenoj; la Min Shang, en Wenzhou, celas la etajn kaj individuajn entreprenojn, kaj ankaŭ la loĝantojn kaj agrokulturistojn de la regiono; fine, la banko Jincheng en Tianjin koncentriĝas pri la financado de la publikaj aferoj en tiu zono.

Ĉinujo kreis sistemon de deviga depon-asekuro por kovri ĉiujn financajn instituciojn, kiuj devos teni en rezervo parton de la deponoj. Tiel, la ŝparantoj ĝuos ian protekton. Tio des pli, ke pro la liberaligo de la interezkvotoj, bankoj kredeble alfrontos pli viglan konkurencon kaj... kreskintajn riskojn.

Ĝis nun, la centra banko, la Popola Banko de Ĉinujo (PBĈ), decidis la minimuman nivelon de la interezkvoto de la pruntoj, kaj de tiu donita al la deponantoj fare de la centra banko (kun eta variado ĝis 1.1 oble la baza kvoto). Ĉar ili certas, ke ili ricevos deponojn — la ŝparantoj ja ne povas meti ilin aliloken — kaj pruntantojn, la bankoj prenas neniun riskon kaj ĝuas multajn financajn avantaĝojn, malavantaĝe al la entreprenoj kaj ŝparantoj.

Kun la enkonduko de la merkato, la bankoj decidos la nivelon de la interezkvotoj laŭ sia propra situacio kaj laŭ la tendenco sur la financaj merkatoj. Laŭ la plano de la PBĈ tiuj kvotoj estos tute liberaligitaj post du jaroj. Tamen, ĝia direktoro, s-ro Zhou Xiaochuan, opinias ke Ĉinujo ankoraŭ bezonas regulojn por stabiligi la merkatojn. Kaj ĝi preparas du aŭ tri ilojn pri long- kaj mez-daŭra politiko por gvidi la evoluon de la kvotoj. Ĝi daŭre intervenos por stabiligi kaj stimuli ekonomion, se necese.

La reformo de la interezkvotoj iras kune kun tiu de la valutprezo. Iom-post-ioma liberaligo de la kapital-konto kaj konverteblo de la Renminbi (aŭ juano) markos novan etapon, reduktante la transakcio-kostojn kaj la riskojn de valutaĉeto. Malsame kiel tiuj de aliaj landoj, la centra banko de Ĉinujo disponas pri enormaj rezervoj de devizoj, kiuj ebligas al ĝi alfronti la spekuladon de fluktuantaj kapitaloj (hot money). Nuntempe la avantaĝoj de la reformo aperas pli grandaj ol la riskoj.

Tiun financan reformon karakterizas ankaŭ nova ciklo de malfermo: libermerkata zono (LMZ) estis eksperimente kreita en Pudong-kvartalo en Ŝanhajo. Bankoj, societoj de valorpaperoj, asekur-societoj, ktp., povas aliri al specialaj bankkontoj, la libermerkataj kontoj, kaj rekte konektiĝi al eksterlandaj financaj merkatoj. Nuntempe, dek tri eksterlandaj bankoj instaliĝis en tiu zono kaj malfermis pli ol dek mil tiajn kontojn. La transakcioj realigitaj de la entreprenoj de la zono en 2014 jam estas 19,7 miliardoj da juanoj, kun nur 4,2% jara interezkvoto, tio estas tre malsupera al la financado-kvotoj en aliaj partoj de Ĉinujo. La LMZ multigis la kanalojn por kolekti kapitalon eksterlande, en ĉina aŭ eksterlanda valuto. Antaŭe, necesis akiri permeson por tiuj transakcioj; denun, kontrolo okazas nur poste.

Malgraŭ ĉio, la centra banko kreis sistemon de alarmiloj pri riskoj. Ĝi povas, kaze de bezono, alĝustigi kaj plibonigi tiujn ilojn. Reguloj por superkontrolado de transakcioj en reala tempo, tagnokte, jam estas establitaj.

Tiu iom-post-ioma reformo estis sufiĉe favore akceptita de la entreprenoj, ĉar ili povas denun financi siajn investprojektojn pli facile kaj malplikoste. Sed la loĝantaro ne vere sentis ŝanĝon, krom ke la Borso estas plene disvolviĝanta*, danke al la amasa enveno de likidaĵoj kaj al la esperata plibonigo de la dividendo-disdono fare de la kvotitaj entreprenoj.

* NDLR. La ordinaraj ĉinoj investas sian monon en Borso, sen koni ĝiajn mekanismojn, kun ĉiuj implicaj riskoj kaze de renversiĝo.

La financa reformo do ja bone komenciĝis. La ĉina metodo estas ĉiam la sama: oni eksperimentas, oni analizas la rezulton kaj oni antaŭeniras. Tion oni nomas en Ĉinujo “trairi la riveron piedtuŝante la ŝtonojn”. Restas scii, ĉu tiu metodo ankoraŭ validas, kiam ĉi-foje oni trairas ne riveron, sed maron?

Yifan DING Vicdirektoro de la Esplorcentro pri disvolvado, Pekino.

(artikolo nur elektronike publikigita)

Kiel federi la disajn batalojn?

Ernesto Laclau, inspiranto de Podemos

Kontraŭ la korupto, la eŭropaj diktaĵoj, la grandaj senutilaj projektoj: la multeco de la mobiliziĝoj kontrastas kun la sento de politika senpoveco. Kiel vibrigi tiujn apartajn batalojn sur kolektiva kordo? Per kulturado de nova formo de popolismo, klarigis la argentina intelektulo Ernesto Laclau. Liaj pensadoj, influaj ĉe la hispana radikala maldekstro, instigas al kritika legado.

KIAL ILI sukcesas kaj ne ni? Ekde la apero de Podemos en Hispanujo tiu demando hantas la eŭropan radikalan maldekstron. Kiam oni demandas la gvidantojn de tiu juna hispana grupiĝo, ili volonte klarigas sian sukceson per elekto de popolismo inspirita de la laboraĵoj de la argentina intelektulo Ernesto Laclau (1935-2014), profesoro pri politika teorio ĉe la brita universitato de Esekso de 1973 ĝis 1997. Tiu pensado donis al ili apartan gajnsistemon: la kapablon akiri la ŝanĝiĝeman formon de la postuloj ligitaj kun la movado de 15-M (por “15-a de majo”, do la giganta movado de popola mobiliziĝo, kiu komenciĝis en majo 2011) kaj samtempe revalorigi la nocion de ĝenerala intereso. Ĝi tamen vekas kelkajn demandojn.

En la jaro 1985 Laclau publikigis “Hegemonio kaj socialisma strategio”*, verkita kun la belga filozofino Chantal Mouffe, lia edzino. La tezo — kies klereco ne ĉiam profitas el malfacile digestebla universitata ĵargono — naskiĝas el konstato: la “fiaskoj” de la sovetia sperto kaj la apero de novaj sociaj movadoj (feminismo, bataloj de etnaj, naciaj kaj seksaj malplimultoj, kontesto de la atomenergio, ktp) pligravigis la krizon de la maldekstro. Por superi ĝin necesas fine decidi pri debato, kiu daŭras jam jarcenton: ĉu “la kategorioj de la marksismo” vere kapablas kompreni la nuntempajn sociojn?

* En la franca, Ernesto Laclau et Chantal Mouffe: Hégémonie socialiste. Vers une politique démocratique radicale”, Les Solitaires intempestifs, coll. “Expériences philosophiques”, Parizo, 2009. Escepte de alia indiko, ĉiuj citaĵoj estas prenitaj el tiu ĉi libro.

Ne, respondas tuj la aŭtoroj. Se la organizado de la socio kaj la bataloj, kiuj en ĝi okazas, dependus efektive de pure sociologiaj donitaĵoj, argumentas la filozofino kaj ŝia edzo, “tiam ne estus spaco por la politiko kiel aŭtonoma aktiveco”. Kvankam la marksismo estas senfine diversa (kaj dividita laŭ tiu demando), ĝi komplete konsistas el formo “de klasa esencismo” laŭ kiu la politikaj identecoj dependas de la pozicio de la sociaj agantoj en la rilatoj de produktado”, resumas Mouffe en libro de interparoladoj kun la politika sekretario de Podemos, Iñigo Errejón, aperinta en 2015.*

* Iñigo Errejón kaj Chantal Mouffe: Construir pueblo. Hegemonía y radicalisación de la democracia, Icaria Editorial, Barcelono, 2015.

La klasoj, laŭ ŝi, ne ekzistas pli ol ia ajn batalo inter ili: “stereotipa”, la formulo estas certere, laŭ ŝi, “preskaŭ sensenca”. La politikaj identecoj ne devenas el konkretaj ekonomiaj kaj sociaj rilatoj, sed nur el konstruoj formitaj de la “diskursoj”. Tamen, pri la rolo de la gazetaro en la produktado d tiuj rakontoj la aŭtoroj diras nenion. Dum evoluas diskutado pri la decida politika rolo de la amaskomunikiloj en la demokratioj, Laclau kaj Mouffe mencias ilin nur por ĝoji pri sia kapablo “profunde ŝanceli la tradiciajn identecojn” kaj agi por la “kultura demokratiigo”.

Post kiam la klasoj estas forigitaj kaj la produktado de raportoj metita en la centron de la ludo, la kampo estas laŭdire libera por strategio, kiun Laclau desegnas en dua libro: “La Raison populiste”, publikigita en 2005.

Laŭ la argentina intelektulo, popolismo respondas al aparta situacio de la socioj. En tempo normala, la diversaj sociaj sektoroj interagas kun la ŝtato per tio ke ili direktas al ĝi specifajn postulojn: la instruistoj de bazlernejoj postulas malpli grandajn klasojn, dum la etmetiistoj volas pagi malpli da impostoj; la ekologiistoj koncentriĝas al la batalo kontraŭ la klimata varmiĝo, dum aperas movado kiu proponas ŝanĝi la konstitucion, ktp. Laclau parolas pri “logiko de diferenco”.

Produkto de peronismo

KIAM LA registaro ne volas (aŭ ne povas) respondi al tiuj diversaj postuloj — kiuj ne nepre rilatas inter si —, okazas ke “serio de apartecoj starigas egalecajn rilatojn inter ili”. La diferencoj malklariĝas; tiam aperas signalvorto, kiu por certa tempo povas enkorpigi la tutan postularon. Kiam la tria klaso aperas sur la politika scenejo en la momento de la Franca Revolucio, ekzemple, ĝi postulas ne nur spacon en la ekzistanta ordo: ĝi renversas ĝin kaj prezentas sin kiel la veran reprezentanton de la nacia legitimeco. En la perspektivo de Laclau ĝi tiam parolas nome de la tuta socio, kaj ne sole nur nome de tiuj, kiujn ĝi rekte reprezentas.

Dum ili ne hezitas komprenigi, ke ili daŭrigas la pensadon de la sardinia intelektulo Antono Gramŝo* ĝis la “konkludoj, kiujn li farintus, se li vivus en nia epoko”*, Laclau kaj Mouffe precizigas: “Tiu rilato, per kiu ia apartaĵo transprenas la reprezentadon de universaleco, kiu estas por ĝi komplete senmezura, estas tio, kion ni nomas hegemonia rilato.” Tiu fenomeno tiam subite transformas, laŭ ili, la “plebon”, fragmentan loĝantaron, en “popolon”: “ni”, kiu trovas sian unuecon en la batalo, kiu alfrontas la ekzistantan potencon, “ilin”.

* Itale: Antonio Gramschi [antónjo grámŝi]. -vl. — Vd Razmig Keucheyan, “Gramschi, une pensée devenue monde”, Le Monde diplomatique, julio 2012.
* Iñigo Errejón kaj Chantal Mouffe: Construir pueblo ..., v.c.

Kiel ĉiuj intelektuloj, Laclau estas produkto de historio. Unue, de tiu de Argentino, kaj pli speciale de tiu de peronismo, politika fenomeno konsiderata kiel klasika ekzemplo de la fenomeno popolismo, kiun facile referencas maldekstraj tute same kiel novliberalaj gvidantoj.* Proksima de Jorge Abelardo Ramos, figuro de la progresema peronismo, la juna Laclau aktivis en la nacia revolucia maldekstro. Kelkajn jardekojn poste li aktive subtenas la registarojn, ankaŭ progresemajn, de Nestor Kirchner (2003-2007) kaj poste de ties edzino Cristina (en la potenco ekde 2007).

* Juan Domingo Perón estis prezidanto de junio 1946 ĝis septembro 1955, poste de oktobro 1973 ĝis julio 1974.

Laclau estas cetere influata de francaj poststrukturismaj pensistoj: “Tio estis la epoko, kiam la verkoj de aŭtoroj kiel Michel Foucault, Jacques Laclau aŭ Jacques Derrida fariĝis gravaj, rakontas Mouffe en sia interparolado kun Errejón. Tiuj laboraĵoj donis al ni teoriajn instrumentojn, kiuj ebligas al ni [...] ellabori koncepton de la socia mondo kiel diskursa spaco, kiel produkto de kontingencaj politikaj elformiĝoj, kiuj ne estas nepre necesaj, kiuj tute same bone povintus prezentiĝi en alia formo.”

Kvankam ili insistas pri la “nefikseco” kiel “kondiĉo de ĉia socia identeco”, la du aŭtoroj volas transiri unu el la faliloj, ĉe kiu la kuranta pensado stumblis. Peli ĝisekstreme la logikon, kiu celas “malkonstrui” la identecojn, povus konduki al sakstrato: politika agado fariĝus problema, ĉar ĝi implicas la starigon de ĝeneralaj kategorioj apriore malkongruaj kun la respekto de la diverseco de la subjektoj. “Nia kontribuaĵo, daŭrigas Mouffe, estis kunigi la poststrukturismon kun Gramŝo”: “Agnoski la ekziston de diverseco ne sufiĉis, necesis federi ilin inter ili. [...] Ni lanĉis la ideon ke por povi politike agi, necesas interrilatigi tiujn diversajn batalojn kaj krei kolektivajn volojn.” Per aliaj vortoj, la meĥanismo de ekvivalento ebligus transiri la kontraŭecon inter identeco kaj universaleco.

Tridek jarojn poste, la politika sekretario de Podemos konkludas el tio, ke interesa punkto de la libro ŝanĝiĝis: kvankam ĝi instigas la maldekstron “rezigni pri la retoriko de universaleco”, ĝia interesa punkto troviĝas nun malpli en ĝia kritiko de la esencismo ol en tiu, implicita, de “sterila postmodernismo” — la ideo laŭ kiu ĉio egalvaloras, ĉar ekzistas tiom da realoj kiom da individuoj. “La etoso tiom ŝanĝiĝis, ke la libro nun, en kontraŭa perspektivo, ebligas defendi la ideon, ke la ĝenerala intereso ja ekzistas, spite al la disigoj kaj fragmentigoj de la socio.”*

* Iñigo Errejón kaj Chantal Mouffe: Construir pueblo ..., v.c.

Por funkcii, tiu “popolisma preteriro” de la diferencoj postulas, laŭ ili, unuflanke ĉefon, gvidanton, kapablan enkorpigi ĉiun el la postuloj; aliflanke la disponeblon de “malplenaj signifantoj”, de la simboloj, lingvaj kaj aliaj, ŝargitaj de diversaj sencoj — ni pensu ekzemple pri la ruĝa ĉapo de la mobiliziĝoj de oktobro 2013 en Bretonio. Laclau mem koncedas: popolismo implicas certan nivelon de nedetermineco, eĉ de politika malklareco. La apero de la “popolo” akiras ĉi tie miraklan dimension. Kaj provizoran: per sia strukturo, la ĉenoj de ekvivalento (la portempa kontaktiĝo de diversaj apartecoj) estas destinitaj al malapero.

Same, la malhomogeneco de la mondo, kiun Laclau priskribas, ne ebligas al li identigi tiujn, kontraŭ kiuj “la popolo” sin organizas. Ĉu paroli pri “la kasto” (la casta), kiel Podemos faras, vere ebligas al ĝi distingi la respondecon de la diversaj sektoroj kiuj konsistigas ĝin en la hispana krizo? La malprecizeco de la termino obstaklas al la analizo de la taktikaj aliancoj kun iuj el ĝiaj frakcioj. Kiel Podemos konstatis okaze de la distriktaj elektoj de majo 2015*, tiu demando tamen leviĝas, escepte se oni imagas ke la movado tuj akiros la plimulton.

* Vd Pablo Iglesias: “Podemos, “nia strategio””, Le Monde diplomatique en Esperanto, julio 2015.

Sed la admono de Laclau rifuzi ĉian formon de jakobenismo spegulas ankaŭ la klopodon de parto de la maldekstro revigligi la ideon de socialismo kaj samtempe rifuzi la heredaĵon de la sovetia sperto. La aŭtoroj de Hegemonio kaj socialisma strategio mallaŭdas leninismon*, — kiu tamen estis ankaŭ sentema pri la graveco de la politika batalo — kiun ili priskribas kiel imanente aŭtoritatema kaj respondeca pri konsiderinda malriĉiĝo de la tendaro de marksisma diverseco”. Plani solvi la alfrontiĝon inter la du grandaj sociaj fortoj per venko de unu super la alia estus laŭ ili “totalisma provo” rompi la konstituciecon de la antagonismoj en la socio kaj “nei la plurecon por restarigi la unuecon”. Sekve, “la tasko de la maldekstro ne povas esti rezigni la liberal-demokratian ideologion [tiun de la defendo kaj de plenumado de la individuaj rajtoj], sed male, profundigi kaj etendi ĝin en la direkto de radikala kaj plurisma demokratio”. Iuj socialistoj opinias, ke demokratio ne estas la rimedo, sed la rezulto. Por Laclau, tio estas ĝuste male: ĝi estas la deirpunkto de la socialista strategio.

* Pri la diverssignifa nocio “leninismo” vd la ĵus aperintan libron Alfredo Kozingo: Stalinismo, leninismo, marksismo (librofina librolisto n-ro 117), p. 36-46). -vl

Restas la demando pri la alvenpunkto. Ĉar Lacan montras sin ne tre parolema pri la etapo, kiu sekvas la elektovenkon. Kvankam ĝia renverso estas elvokita, la kapitalisma sistemo ne estas objekto de profunda analizo, ne pli ol ĝia kapablo kontaĝi ĉiujn sferojn de la socia vivo. Pro tio malfacilas imagi la alternativojn, kiujn Laclau celas. Sen la rimedoj de klasa analizo, la projektoj celantaj konstrui “alian mondon” restas malklaraj. La brita politikisto Andrew Gamble, kritika al tia metodo, iras pli antaŭen: “Fortranĉu de ĝi la nocion de klaso, kaj la socialismo kunfandiĝas kun la liberalismo”.*

* Andrew Gamble, “Class politics and radical democracy”, New Left Review, julio-aŭgusto1987.

Kvankam Laclau lerte priskribas la momentojn de politika ekscitiĝo, en kiuj la ĥarismo de gvidanto povas mobilizi gravajn sektorojn de loĝantaro, li neglektas la demandon, kiel la emancipiĝo por la daŭro troviĝu en la novaj demokratiaj institucioj. Nu, kiaj organizaĵoj laboros por realigi la sociajn transformadojn, kiujn la plenumado de la postuloj de la ekvivalentaj ĉenoj implicas? Ĉu momentaj aliancoj senĉese reaktivigendaj? Ĉu “popolismaj” partioj, pri kiuj la sperto tendencas montri, ke per tranĉo de ĉiaj interferencoj inter “gvidanto” kaj “popolo” ili faciligas la plej aventuremajn devojiĝojn?

Programita malklareco

PENSADO PRI la institucioj ebligus ankaŭ konstati, ke formoj de efika “popolismo” en Latinameriko, kontinento kie la institucioj de reprezenta demokratio estas lastatempaj kaj la ŝtatoj malmulte konstruitaj, ne estas nepre efikaj en landoj de pli malnova demokratia tradicio.

En Hispanujo, la veto de Podemos konsistas sendube en flegado de tiu programa malklareco. Profesoroj pri politikaj sciencoj, la gvidantoj de tiu grupo analizis la efikon de la evoluo de la hispana socio ekde la mezo de la 1980-aj jaroj. Multaj filoj de laboristoj iris al universitato kaj ne plu identigas sin kun la socia origino de siaj gepatroj, kvankam ili tre ofte vivas malpli bone ol tiuj. La konstato de tia klas-miksiĝo — kiu videblas ankaŭ aliloke — instigis Podemos privilegii la konstruadon de la referenco “popolo” anstataŭ aliaj pli ĝustaj el sociscienca vidpunkto.

Post starigo de la nacio “popolo”, tamen, kiel eblas organizi ties prioritatojn tiel ke ili respondas al la postuloj kelkfoje kontraŭaj de la bazlernejaj instruistoj, metiistoj kaj ekologiistoj supre cititaj? Ĉu la decido (kontestata) de la partio afiŝi sian subtenon al la “helpo”-plano por Greklando formulita la 13-an de julio 2015* estintus ebla kun projekto ideologie pli fundamentita?*

* Vd Janis Varufakis: “Ilia sola celo estis humiligi nin”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2015.
* Vd pri tiu demando la ĵus aperintan libron “La Eŭropa Unio, Greklando kaj la eŭropanoj. Diversaj projektoj por la estonteco”, Monda Asembleo Socia (MAS), 106 p., ISBN 978-2-36960-027-5. -vl

Dum la laborista movado estis malfortigita kaj la plej multaj sociaj movadoj malkreskas, Laclau donis al Podemos retorikajn rimedojn kiuj reeĥis en la hispana socio. Sed la gvidantoj de tiu juna partio ne malpravas, kiam ili emfazas, ke iliaj sukcesoj verŝajne klarigeblas precipe per la aparteco de la kunteksto, en kiu ili agas; tiu de ekonomia katastrofo kune kun politika krizo; tiu de la apero de la potenca movado de la 15-M.Certe antaŭ ĉio sur tiu lasta faktoro devos apogi sin ĉiuj, kiuj volos marŝi en la spuroj de Podemos.

Razmig KEUCHEYAN kaj Renaud LAMBERT.

La pac-interkonsento kreas la kondiĉojn de dialogo

Malhelpi la fragmentadon en Malio

Pli ol du jarojn post kiam la franca armeo intervenis, Malio penas rehavi pacon. Portanto de espero, la Interkonsento de Alĝero de la 1-a de marto 2015 malfermas spacon por dialogo inter fragmentitaj komunumoj en kaduka ŝtato. Sed ĉu la volo intertrakti superos la konflikto-dinamikojn, kiujn vigligas ĉiaj finegocoj kaj la malmultiĝo de riĉofontoj?

SUBSKRIBITA post ok monatoj kaj kvin cikloj da intertraktado, la interkonsento por paco kaj reakordiĝo en Malio de la 1-a de marto 2015 ŝajnas ja fragila. Sub egido de Alĝerio, la internacia mediacio mobilizis la Unuiĝintajn Naciojn (UN), la Eŭropan Union (EU), la Afrikan Union, la Ekonomian Komunumon de la Okcident-Afrikaj Ŝtatoj (EKOAŜ — en la franca: CEDEAO), la Organizaĵon de la islama Konferenco, Burkina-Fason, Maŭritanion, Niĝeron kaj Ĉadon. Tamen, nur la malia registaro kaj la Movado de la nord-Malia platformo, kuniganta diversajn movadojn favorajn al Bamako*, unue subskribis ĝin. Necesis atendi ĝis la 15-a de majo por ricevi la subskribon de la intertraktantoj de la Kunordigo de la Azavado-Movadoj (KAM — en la franca: CMA) ariganta la ribelajn movadojn favorajn al aŭtonomio de la Azavadoj*, kaj necesis plia intertraktado por ke tiu lasta skribe engaĝiĝis, la 5-an de junio, definitive subskribi la Interkonsenton de Alĝero, en Bamako la 20-an de junio. De la komenco de 2015, la atakoj fare de ĝihadismaj movadoj — en Gao, sed ankaŭ en Diabali, en la centro de la lando — mortigis kvindekon da homoj inter maliaj civiluloj kaj armeanoj apogitaj de la francaj trupoj de la “Barkhane”-operacio*.

* La Kunordigado de la movadoj kaj fortoj patriotaj (Coordination des mouvements et forces patriotiques — CMFP), la Popola Movado por la Savo de Azavado (Mouvement populaire pour le salut de l’Azawad — MPSA), la Araba Movado de Azavado (Mouvement arabe de l’Azawad — MAA) kaj la Koalicio por la Popolo de Azavado (Coalition pour le peuple de l’Azawad — CPA).
* Preskaŭ tute dezerta teritorio situanta en nord-Malio.
* Vd Philippe Leymarie, “Ĉu la milito de “Sahelistano” okazos?”, Le Monde diplomatique en esperanto, januaro 2013, kaj la blogo Défense en ligne, http://blog.mondediplo.net

Ĉi tiujn malfacilaĵojn klarigas la plurdimensieco de la malia krizo. Ĝi ja ne koncernas nur la difinon de novaj ekvilibroj inter la Sudo kaj la Nordo, des pli malfacile atingeblaj, ke la perfortaĵoj de 2012 kaj 2013 lasis profundajn spurojn ene de la komunumoj. Ĝi ankaŭ montras la defiojn, kiujn devas alfronti la popoloj de la Nordo.

En la pasinto, la regulaj popolribeloj kondukataj de tuaregaj ĉefoj finiĝis per pac-interkonsento, kiu apenaŭ tuŝis la problemojn, kun la risko nutri aŭ eĉ pligravigi la kaŭzojn de la konflikto; oni alelektis kaj reintegradis militistojn sine de la naciaj strukturoj, al kio aldoniĝis promesoj de monhelpoj, kaj reprofesiiĝo por la malmobilizitaj trupoj*.

* Vd. “Mali: Reform or relapse”, Africa Report, n-ro 210, International Crisis Group, Bruselo, 10-a de januaro 2014.

Sed la apero de kontraŭleĝa drogo-komerco kreanta gravajn enspezojn* kaj la importo de ĝihadismo kontribuas al transformo, per ostaĝkaptado kaj ligitaj monpostuloj, de la sociekonomiaj forto-rilatoj. Krome, danke al la homaj kaj komercaj fluoj el kaj al la Golfo-landoj, karitataj asocioj disvastigas radikalajn islamismajn pensmanierojn, kiuj iom post iom penetras la sahelajn sociojn. Tiel okazas ia koluzio de interesoj kaj religiaj kredoj inter kelkaj elitoj el nord-Malio kaj la fundamentismaj terorismaj movadoj: ĉeesto de ifoghas sine de Al-Mourabitoune (Al-Kaido en Okcidenta Afriko) kaj de fulboj en la Movado por Unueco kaj Ĝihado en Okcidenta Afriko (MUJAO en la franca). Kaj tio kun, fone, malfortega kaj apenaŭ ekzistanta centra ŝtato.

* Vd. Anne Frintz, “La komerco de kokaino, neglektita peco de la sahela puzlo”, Le Monde diplomatique en esperanto, februaro 2013.

La suprenirantaj generacioj kaptis la kontraŭleĝajn enspezojn. Klaso de novaj riĉuloj, proksima de la gvidantaj dinastioj, sed enhavanta junulojn sen politika povo rapide aperis. Tio modifas la interkomunumajn kaj enkomunumajn ekvilibrojn, kaj akutigas la streĉajn rilatojn intergeneraciajn por la regopovo. Tuta parto de la norda junularo pli kaj pli eskapas la socian kontrolon de la tribestroj kaj ĉefoj de aliaj komunumoj, kiuj konsistigas la socian teksaĵon. Tiu detruo de la prestiĝo de la pliaĝuloj estas rezulto de longa procezo. Ekde la komenco de la 1990-aj jaroj, junaj araboj kaj tuaregoj komencis kontraŭleĝajn aktivaĵojn, kies profitoj ebligis al ili investi en transporto-kompanioj, aĉeti brutarojn, eĉ akiri grandajn bienojn. Tiu renverso de la socia ordo rezultigas inversiĝon de la valoroj tiaj, kiaj ekzemple respekto al la pliaĝuloj kaj al la tradicia socia piramido, ŝatata de la tuaregoj.

Klaso de novaj riĉuloj

FIKOMERCO de drogoj, de homoj, de cigaredoj, de benzino: mono ja sufiĉe fluas en nord-Malio. Posedantoj de situaci-rentojn, la koncernaj agantoj montras certan malemon pri la interkonsento kun Bamako, kiu povus endanĝerigi la dispartigon de la profitoj. Aldoniĝas al tio la akcelo de la klimatŝanĝiĝo, kiu reduktas la resursojn. Ekzistas, ekzemple, kreskanta konkurenco por la aliro al akvo-ĉerpejoj malpli kaj malpli oftaj, dum demografia kresko estas unu el la plej alta en la mondo: 3,6% jare*.

* Jara meznombro en la periodo 1998-2009, Nacia Instituto de statistiko de Malio.

Plej multaj popolribeloj en Nord-Malio estis impulsataj kaj kondukataj de la urbo Kidal, kie la fendoj inter komunumoj pligraviĝas. La militista klaso de la ifoghas, kiu dominas la tuaregan socian piramidon*, suferas nun duoblan rompon. Unuflanke, la tradicia aristokratio alfrontas siajn vasalojn, la imghad. Aliflanke, aperis streĉaj rilatoj interne de la ifoghas mem, post la elekto, fine de decembro, de nova tradicia ĉefo, la “amenokal”. Elektita de la saĝuloj por sukcedi al sia patro, s-ro Mohamed Ag Intalla prenis pozicion kontraŭ la aŭtonomeco de la regiono, male al sia pli juna frato, lia rivalo por la posteno, s-ro Alghabass Ag Intalla, eksa leŭtenanto de s-ro Iyad Ag Ghali, la islamista ribela ĉefo de Ansar Dine. La nova amenokal, cetere deputito de la prezidanta partio, provas akordigi la aŭtonomecajn aspirojn de kelkaj tradiciaj ĉefoj kun la plutenado de la Nordo ene de Malio, sen nepre oficiale akcepti la Interkonsenton de Alĝero. Lia pli juna frato alternas premojn kaj allogo-provojn ĉe la lokaj komunumoj, cele ricevi ilian aliĝon al malmola linio kadre de la Alĝera procezo: konvinki la mediaciantaron pri la neceso denove intertrakti la tekston devenantan de la procezo.

* Koncerne la streĉajn rilatojn sine de la ifoghas-elitoj, Vd. Alpha Mahamane Cissé, “Kidal: l’accord de paix déchire les héritiers d’Intallah”, Maliactu.net, 5-a de marto 2015.

Surloke, la konkurado inter ifoghas kaj imghad por la regado de la tuarega spaco esprimiĝas per perfortaĵoj inter la membroj de la CMA, kiu defendas la interesojn de la ifoghas kaj la Memdefenda tuarega grupo imghad kaj aliancanoj (GATIA en la franca), proksima de la platformo, kiu subskribis la Interkonsenton. Tiu milico laŭdire ricevas nevortigitan subtenon de kelkaj maliaj militistaj rondoj, precipe de la generalo Ag Gamou, kiu estas imghad kaj konata pro sia malamikeco al s-ro Ghali.

Simila fragmentado karakterizas la regionon de Gao, kie la araba aristokratio de la kuntas batalas kontraŭ la kontestado de siaj vasaloj iamhar de Tilemsi por la rego de la komunumo. Tiun alfrontiĝon akompanas, same kiel la lukto inter ifoghas kaj imghad, konkurado por la kaptado de la kontraŭleĝaj negocoj. La iamhar de Tilemsi tiel formas parton de la fortoj de la MUJAO, radikala islamista grupo, kiu ankaŭ allogas fulbojn, de Gao kaj de aliaj landoj de Okcidenta Afriko, aparte Niĝerio kaj Gvineo — du centraj punktoj de la drogo-komerco. La MUJAO laŭdire estas aparte financata per la drog-komerco kun Alĝerio, kio faras el ĝi konkurenculo de kelkaj tuaregaj kaj arabaj movadoj.

Senhelpa fronte al la fragmentiĝo de la Nordo sed kun firma volo restarigi la nacian unuecon, Bamako provas ekspluati tiun situacion siaprofite, kio komplikas la klopodojn restarigi pacon. Depost la sendependiĝo, en 1960, la du partoj de la lando estas strukture ligitaj, ne per etna identeco aŭ komuna projekto, sed per la fluoj, kiuj ilin trairas, de la gvinea limo al tiu de Alĝerio kaj Libio. En ĉi tiu moviĝanta kunteksto, la postulo de la azavad-ŝtato — koncepto ĝis tiam fremda al la nomada tradicio-, precipe esprimas procezon de teritoriiĝo transformantan kelkajn utilajn terpecojn de nord-Malio en deziregatajn zonojn. La teritoria identeco de la “norduloj” transformiĝas, pasante de liberecana koncepto (la vastaj areoj de la dezerto apartenas al ĉiuj) al komunhavo-aliro.

Konsekvence, por transpasi la blokadon kaj pacigi la malian Nordon, la komunumoj devas trovi novajn dinamikojn, ĉu per si mem, ĉu, se ili konsentas, kun ekstera apogo. Tradicie, la tuaregoj estas bredistoj, komercistoj kaj militistoj. Ilia socio montris fortan psikologian reziston [kapablon taŭge adaptiĝi al streso kaj malfeliĉo] dum la kolonia periodo kaj dum la unuaj jardekoj de sendependo. Iliaj pravaloroj kaj identeco estas nun endanĝerigataj de la konsekvencoj de tutmondiĝo kaj klimatŝanĝiĝo samtempe. Tiam, kiel tiuj komunumoj devas sin transformi por retrovi viv-ekvilibron, sen kiu ĉiu paco estas iluzio?

Aliflanke, la ligoj inter la tuaregoj kaj la aliaj nordaj komunumoj estas rekonstruataj. Tradicie, ili jam estis kompleksaj, aparte inter nomadoj kaj nenomadoj. La fulboj, la araboj kaj la sonrajoj nutras ian malfidon al la hegemoniaj tentoj de la tuaregoj. Tiuj lastaj, kiuj tute ne estas la plimulto, tamen troviĝas la unuaj por postuli aŭtonomecon en la kunordiga instanco. Kiel ĉi tiuj ligoj sukcesos adaptiĝi al la nova ĉirkaŭaĵo por konstrui socion kapablan produkti nacian kompromison? Alivorte, kiel la nordaj komunumoj sukcesos konstrui sian unuecon ĉirkaŭ projekto akceptebla de Bamako?

La krizo bezonas terapion en du periodoj: unue, klarigo de la nord-malia scenejo, kiu ebligos la alvenon ĉe la intertraktado-tablo de reprezentantaj figuroj, portantaj postulojn klarajn kaj spegulantajn komunan konsenton; due, serĉado de inkluziva kaj daŭrigebla solvo. La Interkonsento de Alĝero provas konduki tiujn du periodojn samtempe. Tiu novaĵo konsistigas la originalecon de la teksto, kiu aperas kiel la kiel eble plej bona ekir-punkto de procezo por daŭrigebla repaciĝo.

Ĉiel, la subskribo de la Interkonsento de Alĝero estas nur etapo de longa procezo de nacia repaciĝo. Komencita dum la somero 2014, tiu procezo havas taskon trovi kaj elimini la profundajn kaŭzojn de la konflikto, nepra klopodo se oni volas ĉesigi la senfinan ciklon ribelo-repaciĝo-ribelo, ekzistantan de la sendependiĝo de Malio. La fakto, ke ĝi konfidas la taskon ekzameni tiujn kaŭzojn al Konferenco por Nacia Interkonsento (CEN en la franca), organizita dum la intera periodo (ene de dek ok ĝis dudek kvar monatoj post la subskribo de la Interkonsento) kaj formita “surbaze de justa reprezentado de la partioj” konfirmas la kompleksecon de la malia krizo, kiu ne povas solviĝi en mallonga tempo.

La Interkonsento de Alĝero kreas la taŭgan kadron por la laboro de nacia rekonstruado. Ĉe la fino, la CEN devos adopti Porpacan Ĉarton, kiu konfirmu daŭrigeblan repaciĝon. Aliflanke, estas planata starigo de mekanismoj por transira justico, komisiono por lukti kontraŭ korupto, kaj internacia esplor-komisiono, taskita prilumi ĉiujn krimojn (kontraŭ la leĝoj de milito, genocido, seksperforto, krimoj kontraŭ la homaro) kaj aliaj gravaj perfortoj kontraŭ la internacia juro faritaj sur la malia teritorio.

Montrante paciencon, la internacia mediaciantaro devas nutri dinamikon de dialogo, ne nur inter la nordaj komunumoj kaj la regantoj de Bamako, sed ankaŭ kaj precipe inter tiuj komunumoj, zorgante, ke ĉiuj partoj de la loĝantaro estu partoprenantaj. Ĝi ankaŭ devas krei pontojn inter la agantoj, kiuj dispute pretendas al aŭtoritato sine de la komunumoj.

Daniel BERTRAND

Tiu ĉi artikolo spegulas nur la personan analizon de la aŭtoro, kaj ne tiun de lia mentora ministrejo.

Recenzoj

Ekologio — Totala milito kontraŭ la naturo

EN Ĉio povas ŝanĝiĝi* la kanada ĵurnalistino Naomi Klein donas sian ekkonsciiĝon pri la ligo inter kapitalismo kaj klimatŝanĝo. La brutaleco de la ekspluatado de nafto kaj gaso en Kanado, kie ŝi loĝas, ŝajnas al ŝi kvazaŭ elemento de “ekologia ekstermado”, tiu ĉi totala milito kontraŭ la naturo. La aŭtorino de No logo priskribas mondon kiu konsumegas fosiliajn energiojn rikoltitajn en ĉiam pli sensencaj kondiĉoj, en la momento, kiam ĉiuj klimataj signaloj lumas ruĝe. Nun jam neniu estas ŝirmata kontraŭ la furiozo de la produktismo, kion atestas la kazo de la insulo Naŭro [alilingve: Nauru] en la suda Pacifiko, detruita de la ekspluatado de fosfatoj kaj alfrontita al la altiĝo de la marnivelo. Klein priskribas la mobiliziĝojn, kiuj aperas eĉ en la plej foraj anguloj de Nordameriko, de Alasko ĝis Ontario, de la Misisipo-delto ĝis Vermonto, de Teksaso ĝis Kalifornio.

* Naomi Klein: Tout peut changer: Capitalisme et changement climatique, Actes Sud-Lux, Arles-Monttréal, 2015, 640 paĝoj, 24,80 eŭroj.

Ĉie, loĝantoj, kampkulturistoj kaj aktivuloj alfrontas la gigantajn -duktojn, blokas la instalaĵojn de skista frakturado kaj alĉenigas sin al profundakvaj maraj platformoj. Tiuj agadoj kune estas la “blokadismo” [“Blocadie”], tiu granda elano por media justeco, kiu ebligas esperi, ke io ŝanĝiĝas. Klein vidas en ĝi la fonton de novtipa rezistado, kiu ligas la kontraŭkapitalismajn batalojn kun la ekologiaj movadoj kaj la ribeloj de la indiĝenaj popoloj. Ŝi alvokas enradikigi la kritikon al la sistemo en konscion pri la Tero kaj samtempe batali kontraŭ la trompoj de la apogantoj al “verda kresko” kaj aliaj filantropiaj “geoklikoj”: por ili temas pri “regeneri! kaj sanigi la patrinon Tero per “eternigo de la vivo” tamen sen malaltigi la ekologian spuron de la homaro, diras la aŭtorino kaj lasas la leganton iom nekontentigita ĉe la fino de tiu eseego.

La samaj entreprenoj, kiuj elprenas la mineralojn el la terkrusto, estas la unuaj profitantoj de la natur-merkato, laŭ Sandrine Feydel kaj Christophe Bonneuil, kies atentokapta enketo, Predado*, rakontas la historion de la planedvasta ekonomia kaj banka akaparo de la vivantaj resursoj. Bankoj kaj invest-fondusoj hodiaŭ aĉetas gigantajn naturajn zonojn riĉajn je animalaj kaj plantaj specioj en danĝero de ekstermiĝo. Ĉar la kresko devas ne esti limigita per ia ajn limo, la kapitalismo donas la antaŭrangecon al la merkato por reguligi la medion. La ekregado de la Unuiĝintaj Nacioj kaj de ĝiaj organizaĵoj fare de la multnaciaj konzernoj plej detruemaj por la ekologia sistemo perfektigas tiun sistemon, kun la konsento de iuj grandaj neregistaraj organizaĵoj (NRO). Tiujn oni igas kontribui por taksi la valoron de la specioj. La plej granda biobanko de la mondo, kiu havas koncesion de tridek kvar mil hektaroj en la ĝangalo de Borneo, en Malajzio, ekzemple volas meti prezon por la grandaj simioj por protekti ilin. Baldaŭ la “multspeciaj korboj” ebligos etendi la merkaton de derivitaj produktoj.

* Sandrine Feydel et Christophe Bonneuil: Prédation. Nautre, le nouvel eldorado de la finance [S.F. kaj Ch.B.: Predado. Naturo, la nova eldorado de la financo], La Découverte, Parizo, 2015, 216 paĝoj, 16,50 eŭroj.

La unua “verda borso” estis jam kreita en Brazilo kaj komencas la interŝanĝon de titoloj pri la amazonia praarbaro, kaj tiel laŭleĝigas la senarbarigon. La tuta planedo fariĝas borse komercata varo. La naturo estas subsistemo de la financsistemo, “kapitalo”, kiu generas “fluon de servoj” taksatan de la notad-organizaĵoj. Ekologiistoj kaj klimat-sciencistoj estas rekrutataj por orienti la “cat bonds”, tiuj “katastrofaj obligacioj”, kiuj aperas kiel la novaj produktoj de “ekologia blankigo”* Ekde nun la financaj agantoj povas spekuli pri la malboniĝo de la ekologiaj sistemoj. La verko finiĝas per fikcia scenaro situanta en 2029, jaro de borsa krizo, en kiu la tuno da karbo falis de 100 al 3 dolaroj. La investistoj tiam uzas la naturan “kapitalon” por rehavigi al si kontantan monon. Ĉar teni la karbonon kaptita en formo de arboj ne estas plu profitiga, ekologiaj bankoj kaj “verdaj” multnaciaj konzernoj tiam liveras la arbarojn al la motorsegiloj ...

* Vd Razmig Keucheyan, “Quand la finance branche sur la nature” [R.K.: “Kiam la financo ligas sin kun la naturo”], Le Monde diplomatique, marto 2014.

Agnès SINAÏ.

Recenzoj

Filozofio — Konstelacio Markso

KIAM Lucien Sève eniris la politikon, tuj post la dua mondmilito, Frederiko Engelso estis mortinta jam apenaŭ duonjarcenton kaj Lenino de du jardekoj. Fariĝante komunisto kaj deklarante sin marksisto, la juna docento pri filozofio aliĝis al historia movado kiu povis nomi sin la “junularo de la mondo”, por uzi la vortojn de Gabriel Péri. Pli ol kvindek jarojn poste, dum la komunismo estas priskribata kiel mortonta kaj Karlo Markso kiel figuro akademia, Sève proponas imponan tetralogion: Pensi kun Markso hodiaŭ. La tria volumo* demandas pri la loko de la filozofio ĉe Markso kiu rifuzis uzi la “malbonajn filozofiajn abstraktaĵojn”, tiujn konceptojn larĝajn kaj universalajn historie neniam determinitajn, kiuj povas klarigi ĉion kaj tiel klarigas nenion.

* Lucien Sève, Penser avec Marx aujourd’hui, tome 3: “La philosophie”?, La Dispute, Parizo, 2014, 40 eŭroj.

Sève proponas paroli pri la “filozofia” prefereco ol pri “filozofio” en La kapitalo evidente, sed ankaŭ en la manuskripto nomata Grundrisse [Kompendioj]. Pli ol sistemon de antaŭ-establigitaj kaj harmoniaj konceptoj Markso ellaboras reton de kategorioj (kontraŭdiro, esenco, leĝo ...), kiun li rilatigas por produkti kritikan teorion de la mondo de kapitalisma produktado. Apogante sin sur la relegado de la hegela Logiko, lia laboro ne simple reuzas tion, kion oni nomis la dialektikan metodon, sed transformas la hegelajn kategoriojn. Tiun ideon Sève analizas proponante “disvolvan legadon” [interpreton], kiu riĉigas la kategoriojn de “kontraŭdiro” kaj de “antagonismo” kaj identigas “internajn” aŭ “eksterajn” dialektikojn, fenomenojn de dialektikaj “fendiĝo” aŭ “kunfandiĝo”, ktp.

La dialektiko, kiun Sève proponas etendi al la naturobjektoj, sekve al lastatempaj sciencaj atingoj, estis ofte dubigita de pensistoj kiel Michel FoucaultGilles Deleuze. Kvankam Sève insistas en sia celo al tiuj atakoj, li havas ankaŭ alian celon: la “marksismo” en sia nuna formo, ĉefe universitata. Li severe juĝas tiujn skolajn kverelojn kaj vidas ĉe tio en la marksismo temon “ne identigeblan” per la multaj proponitaj aliroj kaj do proponas forlasi tiun terminon favore al la “pensado de Markso”.

La legado de la kolektaĵo Politika Markso* ebligas juĝi pri lia kritiko laŭ dokumentoj. Jean-Numa Ducange kaj Isabelle Garo, kiuj kunigis la tekstojn, estas membroj de la skipo de la seminario “Marksismo en la 20-a jarcento” kaj troviĝas inter la inspirantoj de la Granda Eldono Markso-Engelso (“Grande Edition Marx-Engels”, GEME) en laboro ĉe la eldonejo Éditions sociales. Kvankam ili montras volon de plurismo kaj rifuzas la ideon de konservenda aŭ rekreenda ortodokseco, ili same kiel Sève konscias pri la danĝero ke oni transformas Markson en pensiston “senofensivan”, en “ekonomikiston indan je intereso, sed mizeran politikan pensiston”. Ili akceptas la validon de universitataj esplor-kriterioj, sed volas ligi ilin kun klare politika perspektivo. Ekemple, Stathis Kuvelakis, membro de la centra komitato de Sirizo en Grekujo, analizas la esploraĵojn de Markso pri la formoj de socia emancipiĝo, de la revolucioj de 1848 ĝis la Pariza Komunumo; Ellen Meiksins Wood demandas pri la necesa ligo inter la bataloj kontraŭ la ekonomia subpremado kaj kontraŭ la ekster-ekonomiaj subpremadoj (rasismo, seksismo).

* Jean-Numa Ducange et Isabelle Garo (sub la dir. de): Marx politique, La Dispute, Parizo, 2015, 220 paĝoj, 18 eŭroj.

La politiko tiel troviĝas en la kerno de tiuj ĉi studaĵoj, same kiel en la grava verko de Kevin Anderson (ankaŭ en Marx politique) pri la nacioj kaj la dominataj etnoj, “Markso ĉe la antipodoj” (“Marx aux antipodes”)*. Li tie montras, ke Markso, deirante de eŭropcentrismo kun orienta pensado, ŝanĝis sian vidpunkton meze de la 1850-aj jaroj kaj fariĝis akra kritikanto de la koloniismo, sed ankaŭ de aliaj formoj de fremdigo rasa (sklaveco de nigruloj) kaj nacia (ekz-e Pollando kaj Irlando). En sia koncepto de kapitalismo “universaleco kaj aparteco interagas en la kadro de dialektika totaleco”. Tiu libro demonstras, ke la esplora rigoro ne ekskludas ke oni povas elekti tendaron kaj teni sin en ĝi.*

* Kevin Anderson, Marx aux antipodes. Nation, ethnicité et sociétés non occidentales [K.A.: Markso ĉe la antipodoj. Nacio, etneco kaj neokcidentaj socioj], Syllepse, Parizo, 2015, 408 paĝoj, 25 eŭroj.
* Mi ŝatus atentigi la leganton, ke ĉe IKEK ĵus komenciĝis kurso kun la temo “marksismo”, al kiu eblas ankoraŭ aliĝi, per sendo de retmesaĝo al lutermano@gmail.com kun la temo “aliĝo al kurso”. -vl

Baptiste EYCHART.

La laborista partio direktiĝas maldekstren

Jeremy Corbyn, la faligenda viro

Post la venko de S-ro David Cameron en la balotado de majo 2015, la britaj ĉefredaktistoj jene decidis: lia kontraŭulo Edward Miliband vagadis tro maldekstren. La membroj de la Laborista Partio malsimile juĝis kaj elektis malpli timeman posteulon. Enkorpigante la plej progreseman flankon de la partio, S-ro Jeremy Corbyn profitis amasan movadon. Parlamentanoj kaj aparatistoj tamen ne intencas faciligi lian taskon.

Kelkajn horojn post esti elektita, kiel prezidanto de la laborista partio, la pasintan 12-an de septembro, S-ro Jeremy Corbyn paroladis antaŭ miloj da manifestaciantoj amasiĝintaj en Parliament Square, Londono, por subteni la rifuĝintojn kaj azilrajton. Kiam lia parolado proksimiĝis al fino, grupo de junaj membroj vestitaj per ruĝaj T-ĉemizoj “Team Corbyn” klopodis en kulisoj por estigi sekuran kordonon kaj gvidi la novan fortulon de la maldekstro tra la ekscitiĝintan homamason de subtenantoj, televidkameraoj, ĵurnalistoj kaj ŝatantoj de memfotado.

Tri monatojn antauĕ, en junio, je la fino de alia manifestacio en la sama loko, S-ro Corbyn restis surloke, malstreĉa, havante plezuron trankvile babili kun partoprenintoj. Tiam nenio ebligis prognozi, ke tiu parlamenta veterano, malnova sed diskreta figuro de la maldekstra flanko de Labour, la Laborista partio, baldaŭ ekaperos kiel estro de la ĉefa opozicia forto de Ŝia Moŝta Reĝino. De jardekoj marĝenigita de siaj kolegoj en la Ĉambro de Komunuloj, ignorata de amaskomunikiloj, tiu neprobabla kandidato tamen profitis perparolan famon similantan miraklon, ekkaptante 59,5% de la voĉoj tuj en la unua raŭndo, kaj priridigante sian ĉefan kontraŭulon postlasitan kvardek poentojn malantaŭe kun 19%. Jen senekzempla venko en la politika historio de Unuiĝinta Reĝlando.

La junia mitingo jam liveris unuan antaŭsignon, ke neordinara okazaĵo povus alveni. Organizita tuj post la konservativa venko en la maja balotado por parlamento, kun venkita kaj senkuraĝigita maldekstro, tiu manifestacio kontraŭ malabundo surprizege venigis centojn da miloj da manifestaciantoj, ĉiuj eblaj voĉdonontoj por Corbyn. “Tio estis movado de homoj, kiuj serĉis komunan domon”, klarigas al ni la komediisto Mark Steel, kunfondinto de Popola Asembleo, federacio de grupoj kaj sindikatoj, kiu organizis la manifestacion. “Neniu povis antaŭvidi, ke tio tiel finiĝos, tamen jen: tio okazas.”*.

* Krom se alia fonto estas indikita, la citaĵoj venas de konversacio kun la aŭtoro.

La fakto, ke tiu movado formiĝis kiel kampanjo por S-ro Corbyn, povas aperi, kiel duobla surprizo, ĉar tiu viro korpigas ja la malon de ŝablona maldekstra arda oratoro. Malhavanta la karismon de Alexis Tsipras, aŭ oratoran talenton de sia mentoro Anthony (“Tony”) Benn, historia direktanto de la maldekstra flanko de la Laborista partio en la jaroj 1979 kaj 1980, S-ro Corbyn apriore prezentis neniun danĝeron por siaj kolegoj kaj kontraŭuloj de la Laborista elito. Male, lia stilo rekta kaj senornama riveliĝis, kiel valora atuto, montranta lian malsimilecon al la tro trejnitaj komercaj vendistoj, kiuj svarmas en la brita politika klaso.

Anstataŭ ludi kvazaŭ magiisto, S-ro Corbyn preferis agi kiel fulmoŝirmilo preta por altiri la elektran ŝargon jam estantan en la aero. Liaj subtenantoj havas ĉiujn aĝojn, kaj venas el ĉiuj medioj, sed li trovis aparte riceveman akcepton en tri popolgrupoj. Unue la junuloj, kondamnitaj de la novliberala kontraŭatako post 2008 al degradaj laboroj kaj ekscesaj luprezoj. Tio ne estas hazardo, kiam la tipa subtenanto de S-ro Corbyn havas freŝan vizaĝkoloron, bonan edukadon kaj laboras en kafejo. Tiu generacio politikiĝis dum la konflikto pri la triobligo de universitataj kostoj en 2012*, kiu kreis fortan generacian venĝodeziron kaj studentan protestomovadon pli radikalan ol tio, al kio la lando jam alkutimiĝis.

* Legu David Nowell-Smith, “Amers lendemains electoraux pour l’université britannique”, Le Monde diplomatique, marto 2011.

La dua piliero de lia politika bazo apogiĝas sur la kontraŭmilita movado. S-ro Corbyn prezidas la koalicion Stop the War (Ĉesigu la militon), kiu organizis la sensacian manifestacion de du milionoj da homoj kontraŭ la invado de Irako en 2003 — la plej grandan amasproteston de la brita historio. S-ino Linsey German, kunordiganto de Stop the War, opinias, ke la heredaĵo de tiu manifestacio “ege nutris” la kampanjon de S-ro Corbyn. “Multegaj homoj abomenis tion, kion Labour faris kaj ne plu eltenis Tony Blair-on*, ŝi daŭrigas. Multaj pliaĝaj homoj forlasis la partion pro Irako kaj de nun revenos.”

* Elektita ĉefo de la Laborista partio en julio 1994, S-ro Anthony Blair estis ĉefministro de majo 1997 ĝis junio 2007.
Konfirmita subteno de la sindikatoj

Kvankam la britaj amaskomunikiloj persistas instinkte ne mencii la gravecon de tiuj manifestacioj, la fenomeno Corbyn estas nekomprenebla sen ili. La nova estro de Labour paroladis antaŭ tiom da manifestaciantoj mobiliziĝintaj por tiom diversaj aferoj — de Palestino ĝis psikiatraj sanservoj — ke li povis kalkuli je forta simpatia movo ekde la anonco pri sia kandidatiĝo.

La tria grupo estas la sindikata mondo. Ne vera surprizo: en la publika sektoro, en kiu la sindikatoj daŭre aŭdigas sin, la salajroj estas blokitaj de jaroj, kaj multaj servoj ŝrumpigitaj aŭ privatigitaj. Pluraj sindikatoj estas nun estrataj de ĝeneralaj sekretarioj klare maldekstremaj. Malmulte atentemaj pri tiu figurŝanĝo, la sinjoroj de Labour surprizege reagis, kiam la du ĉefaj sindikatoj de la lando, Unite kaj Unison, alportis siajn subtenojn al S-ro Corbyn sub premo de la bazuloj.

Tiuj ŝanĝiĝoj de mensostato observiĝas aliloke en Eŭropo. Unuiĝinta Reĝlando tamen distingiĝas per politika tradicio, kiu neniam donis gravan lokon al partioj pli maldekstraj ol Labour. La brita balotsistemo first past post — aŭ ununoma unuraŭnda balotado — certigas, ke malpli grandaj partioj, kiel la verda partio, restadas for el parlamento. Neniu espero pri trarompo por ia partio samtipa kiel Syriza aŭ Podemos. Eĉ la Partio por sendependo de Unuiĝinta Reĝlando (Ukip), ĉe la alia flanko de la politika paletro, ne sukcesis. La opozicio al novliberalaj politikoj esprimiĝas do ene de la Laborista partio mem, kiun tamen multaj kredis neinversigeble “Blair-igita”.

Labour transformiĝis pro samtempa efiko de alfluo de novaj membroj kaj ŝanĝiĝo de la balotsistemo por elekti ĝian prezidanton. Ĉi tiun fojon, iu ajn civitano povis partopreni la balotadon, sub la sola kondiĉo pagi enirrajton de 3 sterlingaj poundoj (proksimume 4 eŭroj). Jen ironia sorto, ĉar tiu reformo estis proponita de la partia dekstro: la Blair-istoj, fascinitaj de la usonaj primaraj balotadoj, vetis, ke malfermo de la balotado al ĝenerala publiko malfortigos la influon de la sindikatanoj kaj elfinos la ankradon de la partio en la profitdona marĉo de la “centro”. Ilia elreviĝo estis kruela, kiam ili ekkomprenis, ke la procezo, kiu devis certigi ilian venkon, fakte servis la interesojn de la maldekstro, ravita turnigi al sia avantaĝo ruzon de siaj kontraŭuloj. La procezo estis perfekte taŭga por sociaj retoj — ebliganta aniĝi per unu alklako kaj dissendi la informon al amikoj-, tio, kio multe profitigis S-ron Corbyn, tre popularan ĉe Facebook kaj Tweeter.

“La movforto ĉefe naskiĝis ekstere de la partio, kaj poste disvastiĝis ene, danke al ŝanĝiĝo de la membraj karakterizaĵoj”, klarigas al ni la feminista aŭtoro Hilary Wainwright, kiu longe laboris kun S-ro Corbyn. Laŭ ŝi la reklamo farita pri la maldekstra kandidato “kuraĝigis la plej malnovajn membrojn voĉdoni por li, samtempe al kreiĝo de amasmova efekto per grandaj manifestacioj”. Opinio konfirmita de la 99 mitingoj de S-ro Corbyn, kiuj venigis tiel amasan partoprenon, ke plurfoje la oratoro, fininte sian paroladon, devis eliri la ĉambregon por fari alian cele al la homamaso blokita ekster la pordoj. Iuj eĉ parolis pri “Corbyn-manio”.

La demando, kiu nun ekstariĝas, estas scii ĉu tiu mobilizado daŭros sufiĉe longe, kaj kun sufiĉa forto, por kontraŭi la atakojn, kiuj de nun sinsekvos. La malamikecaj reagoj, kiujn li jam vekas, neniel surprizas, tial, ke pri multaj temoj, la starpunktoj de S-ro Corbyn rekte kontraŭas tion, kion la brita ŝtato konsideras siaj interesoj. Li klarigas ne imagi cirkonstancojn kapablajn pravigi dissendadon de militfortoj; kontraŭas la bombadojn en Sirio; ne deziras, ke Unuiĝinta Reĝlando investu en nova generacio de nukleaj misiloj (Trident); tre kritikas la rolon de Nordatlantika Traktakorganizo (NATO) kaj la plilarĝiĝon de ĝia intervenzono.

Pri ekonomio, li diras sin preta batali kontraŭ la financa industrio de Londona City; restarigi politikan kontrolon sur la centra banko; reŝtatigi la fervojojn kaj plurajn publikajn servojn, tiel forbalaante la Thatcher-an ortodoksion. Sen klare deklari sian opinion pri eliro el Eŭropa Unio (“Brexit”), li preferas insisti pri konstruo de “socia Eŭropo”. Li draste kritikas la traktadon, kiun oni trudis al Grekio, kaj la grandan transatlantikan merkaton (GMT), tiun liberkomercan traktaton nun intertraktatan inter Bruselo kaj Vaŝingtono.

Kiom el tiuj starpunktoj trovos lokon en la platformo de Labour, ankoraŭ neniu scias. Inter la nova ĉefo kaj la bazo, kiu plimultege subtenas lin, intermetiĝas la aparato de la partiaj eminentuloj, ĉefa malhelpo al programa ŝanĝo. La plejparto de la Laboristaj parlamentanoj komencis siajn politikajn vivojn sub la protekto de S-roj Anthony Blair kaj Gordon Brown*, kaj ili konstruis siajn karierojn sur la ruinoj de maldekstro. “Neniam iu jam provis gajni la estradon de la partio kun tiom malmulta subteno de la parlamentanoj, notas S-ro Lance Price, eksrespondeculo pri komunikado de S-ro Blair. Por Jeremy Corbyn la tasko estos malfacila.”

* Ministro pri financaj aferoj (Kanceliero de kalkultabulo) dum la mandato de S-ro Blair, kaj poste ĉefministro de junio 2007 ĝis majo 2010.

Por vanigi embuskojn, la strategio de la nova fortulo de la eŭropa maldekstro konsistas en demokratiigo de Labour, per restarigo de la decidigaj prerogativoj de la membroj dum jaraj kongresoj, por limigi la influon de aparatestroj. “Corbyn havas en siaj manoj imponajn potencdonajn levilojn”, opinias S-ro Price, kiu taksas “neprobabla” la scenaron de “maldekstra estro paralizita de aparato kun malsimilaj politikaj pozicioj”.

Iuj Laboristaj parlamentanoj jam duonvoĉe aludas eblecon de disiĝo, kiu tamen ŝajnas nerealigebla. La Blair-istoj ne plu popularas, ilia kandidato por prezidanteco de labour, S-ino Elizabeth “Liz” Kandall, rikoltis humiligan rezulton de 4,5%. Ilia problemo estas ideologia. Kiom aktivema ĝi estis, Blair-ismo tamen nutriĝis ĉe fontoj, kiujn la krizo de 2008 elĉerpis. Pli verŝajne en la sino de Labour mem la dekstro serĉos rimedojn por venĝi sin, je risko de memdetruiga spiralo. La kontraŭuloj de S-ro Corbyn povas facile kunigi la 47 parlamentanojn — minimuma nombro fiksita de la statutoj-, kiuj estas necesaj por eksigi la estraron, kaj trudi novan balotadon por prezidanteco de la partio. Ne tuj, kompreneble: konsiderante la imponan venkon de ilia nigra diablo, tiel abrupta manovro eksplodigus skandalon ĉe la partianoj, kaj finvenigus al reelekto de S-ro Corbyn, eble kun eĉ pli granda rezulto. La okazo ekataki povus veni post malbona rezulto en venonta balotado, kiel parlamenta en Skotlando en majo 2016, aŭ eŭropa en 2019. Dume, ne estas dubo, ke la Blair-istoj zorge klopodos malhelpi S-ron Corbyn ĉe la amaskomunikiloj kaj ĉe la koridoroj de la parlamento.

La nova ĉefo de la Laboristoj povas tamen kalkuli je parto de la lokaj elektitoj. S-ro Kenneth Livingstone, urbestro de Londono de 2000 ĝis 2008 kaj aliancano de la nova fortulo de maldekstro antaŭvidas estontecon malpli streĉigan: la parlamentanoj, li klarigas al ni, “ne vere gravas ĉar Jeremy povas rekte alparoli la popolon, kaj opinisondadoj metas lin en bona loko por iĝi la sekvonta ĉefministro. Ĉiuj tiuj eminentuloj kisos liajn piedojn por peti postenon.”

Male al tiu de la Blair-istoj, la opozicio de la konservativuloj havas avantaĝon esti rekta kaj antaŭvidebla. Kia ilia stategio? Ne hezitu uzi troigon, same kiel en tiu video dissendita de ili, kiu asimilas S-ron Corbyn al kunaganto de Hamas, de Hezbollah kaj eĉ de Ben Laden. La ĉefministro agordis la gamon en tweet-o sendita la 13-an de septembro, kiel reago al la Laborista primara balotado: “Labour estas nun minaco por nia nacia sekureco, nia ekonomia sekureco kaj la sekureco de viaj familioj.”

“Kian signalon tia mesaĝo sendas al MI5 (enlandaj spionservoj) kaj sekurecoservoj?” demandas al si S-ro Julian Assange, fondinto de Wikileaks, kies aferon S-ro Corbyn plurfoje defendis en la Ĉambro de Komunuloj. Por S-ro Assange, se la prezidanto persistas kritiki NATO-on kaj la nukleajn misilojn Trident — juveloj de la britaj atakfortoj-, “gravegaj rimedoj estos uzataj por bari lian vojon antaŭ la sekvontaj balotadoj. Se li havas la plej etan probablon esti elektota kiel ĉefministro, pro la konsiderindaj vetaĵoj, ĉio ajn povas okazi”. la avertlanĉisto esperas, ke S-ro Corbyn serioze konsideros tiun minacon: “Li jam forlasis sian proponon elirigi Unuiĝintan Reĝlandon el NATO. Tio estas pli saĝa, fakte, ne batali sur ĉiuj frontoj samtempe.”

Ĉu pli larĝan aliancon?

Jam nun S-ro Corbyn estas la faligenda viro por la amaskomunikiloj, kies traktado kontraŭ li pasis tra ĉiuj gradoj de inciteco: unue konsterniĝo, poste paniko, kaj fine malestimo. Tiu antaŭopinio montriĝas ne nur per skribiloj aŭ radiondoj de reakciaj gazetaraj industrioj apartenantaj al miliarduloj, ĝi furiozas en ĉiuj grandaj ĵurnaloj de la lando. Ekde la unuaj tagoj, kiuj sekvis la triumfon de “Corb”, tiel, kiel ili malestime kromnomis lin, tablojdformaj ĵurnaloj jam diklitere profitis: “Corb ofendas la reĝinon”, kriaĉis la ĉefpaĝo de Sun post kiam la estro de Labour elektis ne kanti la nacian himnon en solenaĵo por memorigi la batalon de Anglio.*.

* “Corb snubs the Queen”, The Sun, Londono, 16-a de septembro 2015.

“Nur Dio scias tion, kion ili trovos por misfamigi lin, diras S-ro Steel. Ni devas atendi batojn ekstreme malvirtajn. La sola defendo estas la movado. Bategi per kalumnioj malfaciliĝas, kiam miliono da homoj respondas: “Tio, kion vi diras estas malvera.”” S-ro Corbyn deklaris, ke li deziras “transformi la Laboristan Partion en socian movadon”*. La malamikeco de la parlamentanoj povas devigi lin plenumi tiun devontiĝon. La komunikila kampanjo aranĝita kontraŭ lin igas des pli necesa la starigon de rebato kaj mobilizado sur la sociaj retoj.

* “The Andrew Marr Show”, British broadcasting Corporation (BBC), 26-a de julio 2015.

“Se ĉiuj, kiuj voĉdonis por Corbyn ne rapidege engaĝiĝas, ĉu aniĝante al la laborista partio, ĉu defendante ĝin de ekstere, la tuta afero estus nur nenio alia ol iu ”mi ŝatas“ ĉe Facebook”, maltrankviliĝas la kantisto Billy Bragg. Tiu ĉi, kies kanzonoj akompanis tiom da luktoj, ĉefe dum la jaroj de Thatcher, deziregas vastan kaj malfermitan aliancon, ian “maldekstran sinergion” en kiu povus partopreni la ekologiistoj. S-ino Natalie Bennet, estro de la verda partio ne forbalaas tiun ideon: “La Labour, kiun ni antaŭe konis, favoris malabundon, privatigadojn, misilojn Trident kaj militan intervenismon, ĉiajn aferojn, kiujn la verda partio kontraŭas. Unue ni atendu vidi kia Labour stariĝas. Ĉio ŝanĝiĝas.”

La fakto, ke la kontraŭmalabunda movado konstruiĝis en Unuiĝinta Reĝlando ene de granda registara partio havas multajn avantaĝojn, sed ankaŭ gravajn malavantaĝojn. La Laborista partio ne estis konceptita por kontraŭstari al ŝtato. Ĝi ne estas organizaĵo, kiu spitas la regantan ordon, kiel povis fari Syriza. Por sukcesi S-ro Corbyn devas transformi Labour-on al aktivema forto kapabla daŭrigi la nekredeblan komunan ekstaron, kiu venigis lin al estrado. Se la ekscitiĝo kreita dum la lastaj monatoj disvastiĝas al aliaj partoj de la loĝantaro, kaj la aventuro sekvas sian vojon, S-ro Corbyn havas ĉiujn ŝancojn. Se la movado malŝvelas kaj la homo de renovigo remetas sian baziĝon sur la malnovajn regpovajn centrojn, la okazo estos perdita.

Alex NUNNS

Rompi la komunikilan seruron

MULTIĜAS la provoj rompi kun la novliberalaj politikoj. Post la greka sperto, la ne atendita elekto de s-ro Jeremy Corbyn en Britujo, morgaŭ eble la vekiĝo de Hispanujo ... Tiuj provoj ne ĉiam sukcesas, oni vidas tion en Ateno. Sed kelkaj el la obstakloj estas nun bone identigitaj: la financ-merkatoj, la multnaciaj entreprenoj, la not-agentejoj, la eŭrogrupo, la Internacia Mon-Fonduso (IMF), la Eŭropa Centra Banko (ECB), la germana monisma politiko kaj ĝiaj socialliberalaj helpantoj. La potenco de tiuj agantoj kaj la sama direkto de iliaj preferoj parte klarigas la singardemon kaj la kapitulacon de la unuaj, la suferojn kaj hezitojn de la aliaj. Tia diagnozo, kvankam trafa, ne estas kompleta. Ĉar mankas decida elemento, ofte dokumentita en tiuj ĉi kolumnoj, sed larĝe ignorata aliloke, precipe de la politikaj fortoj, kiu devus unuavice zorgi pri ĝi.

Tiu elemento montris sian detru-povon en Ateno, kiam Sirizo rezistis al la diktaĵoj de la Eŭropa Unio; ĝi tuj senĉeniĝis en Londono kontraŭ la nova laboristpartia gvidanto, s-ro Corgyn; oni vidos ĝin en Madrido, se Podemos venkos en la venonta decembro. Fine, de ses monatoj ĝi metode reorganizas sin en Parizo. Pri kio temas? Pri la perfektiĝo de komunikila seruro kapabla malkvalifiki ĉian projekton kiu kontraŭas la potencon de la akciuloj.

Envere, ĉu tio povus esti alia, dum la proprietuloj de la komunikiloj ĉiam pli estas ankaŭ la arĥitektoj de la industriaj koncentriĝoj kaj profitantoj de gigantaj borsaj kapitaligoj? En Francujo ekzemple ses el la dek plej grandaj naciaj riĉaĵoj — la unua, la kvina, la sesa, la oka, la naŭa kaj la deka plej granda — estas nun en la manoj de proprietuloj de gazetaraj grupoj.* Unu el ili, s-ro Patrick Drahi, ĵus ankaŭ troviĝas ĉe la pinto de la riĉaĵoj en Israelo.* Tamen, en tiu ŝlosila sektoro, kiu ege influas samtempe la publikan informadon, la ekonomion, la kulturon, la libertempon, la edukadon, oni povas apenaŭ vidi eĉ nur la plej etan politikan strategion kiu celas alfronti tiun danĝeron. Iom kvazaŭ ĉiu dirus al si, ke oni ja vidos poste, ke ni havas aliajn prioritatojn, aliajn urĝajn zorgojn.*

* Respektive s-roj Bernard Arnault, Serge Dassault, Patrick Drahi, François-Henri Pinault, Vincent Bolloré, Xavier Niel. Fonto: Challenges, Parizo, julio 2015.
* “The rich list: Drahi debuts at N°1”, Haaretz, Tel-Avivo, 12-an de junio 2015.
* Vidu “L’art et la manière d’ignorer la question des médias” [“La arto kaj la maniero ignori la problemon de la komunikiloj”, www.homme-moderne.org.

Ĉu “ni vidos”? Ni jam vidis ... Kiam lastan januaron en Ateno la registaro de s-ro Aleksis Cipras kalkulis, iom malsaĝe, ke la solidareco de la eŭropaj popoloj, kiuj batalas kontraŭ la politikoj de konsumredukto, ebligus al li pli bone rezisti al la germana rigideco. Multaj kaŭzoj ligitaj kun la fragmentiĝo kaj la malforteco de la kontinentaj aliancanoj de Sirizo, politikaj kaj sindikataj, klarigas, kial tiu espero estis vanigita. Tamen, ni ne preterlasu gravan elementon. Dum ses monatoj la traktado de la greka demando fare de la komunikiloj ŝanĝis la temon de la okazanta debato. Ĝi provis inciti en la eŭropa publika opinio la zorgon, ke por la forigo de la tuta aŭ de parto de la greka ŝuldo “ĉiu franco”, germano, hispano, italo, slovako ktp devos pagi.* La ĉefaj informiloj, inkluzive de tiuj, kiuj ĝenerale montriĝas emaj disvastigi postnaciajn predikojn, trovis tie sekuran rimedon por bremsi movadon de kontinenta solidareco kun la greka maldekstro. En alia konstelacio de la komunikiloj Grekujo povintus esti prezentata ne kiel malbona paganto kiu gravigas la malfacilaĵojn de siaj kreditoroj, inkluzive de la plej malriĉaj, sed kiel avangardo de eŭropa batalo kontraŭ fiaskinta politiko de konsumredukto.

* En Francujo la kampanjo estis lanĉita de Le Figaro la 8-an de januaro 2015 (“Ĉiu franco pagus 735 eŭrojn por la nuligo de la greka ŝuldo”). Poste ĝi estis sekvata de la plej multaj komunikiloj, ĉefe (la 26-an de februaro) de la du ĉefaj kanaloj de la franca televido, TF1 kaj France 2.

La kostoj por la tuta loĝantaro pro la malaltigo de la impostoj, kiu de tridek jaroj profitigis la plej bonstatajn impostpagantojn, aŭ pro la savo de la privataj bankoj, estis neniam kalkulita — kaj denuncita — kun la sama furiozo, kalkulita precize ĝis unu eŭro, por “ĉiu franco”, germano ktp. Kaj kiam, la 27-an de aŭgusto, la okcidentaj kreditoroj, necedemaj en la kazo de la greka ŝuldo, konsentis al nuligo de parto de la ŝuldo de Ukrainujo, kiu granda ekonomia gazeto kalkulis, kiom tiu rezigno povus “kosti al ĉiu franco”, italo, litovo ktp? Kia televid-kanalo urĝis prezenti, dum unu el siaj heroaj mikro-trotuaroj, la reagojn de stratgapuloj terorigitaj de la senposedigo, kiun tia rezigno pri ŝuldo signifus por ili?

Parolante lastan aŭguston pri la malfacilaĵoj de Brazilo, kiu suferas pro la malrapidiĝo de sia ekonomio, pro la malaltiĝo de la prezoj de la krudmaterialoj kaj pro multaj aferoj de korupto, s-ro João Pedro Stedile, membro de la Movado de la sengrundaj kamplaboristoj (MSG), notis, ke “la popolo observas maltrankvile la novaĵojn pri la krizo kaj la mankon de alternativo en la televido. [...] Ni ne sukcesas aŭdigi niajn proponojn, ankaŭ ĉar la komunikilojn posedas la burĝaro.” Kaj la ĉefa brazila komunikila grupo, Rede Globo, laŭ li servas kiel “ideologia partio” kaj kiel spaco en kiu konstruiĝas la unueco de la “dominanta klaso”.* Kvar monatojn poste, s-ro Nonce Paolini, ĝenerala direktoro de [la ŝtata televido] TF1, siavice opiniis, ke la “solidigo” de komunikila sektoro dominata de kapitalistaj gigantoj fariĝis tia, ke jam nenio pravigis malpermesi al ĝia entrepreno disvastigi sian televidon de konstanta informado LCI sur la senpaga TNT: “Jam ne ekzistas izolitaj aŭ malfortaj grupoj, nur potencaj agantoj kiuj investas. La timo, ke kelkaj agantoj malfortiĝus per la alveno de LCI ne estas plu aktuala.”* Fakte, kompare kun la trideko da miliardoj da eŭroj de borsa kapitaligo de la grupo de s-ro Drahi (kiu ĵus akiris BFMTV) aŭ de la 9 miliardoj da eŭroj da neta trezoro de la grupo de s-ro Bolloré (kiu firmigas sian regadon de iTélé, TF1 baldaŭ estos nur senmona eta metiisto. Ĉiukaze registaro, kiu ne sufiĉe respektus la sanktajn bovinojn de la liberalismo, havus kialon maltrankviliĝi alfrontita al tri tiaspecaj televidoj de konstanta informado ...

* Interparolado kun João Pedro Stedile, “En Brazilo, la dominantaj klasoj forlasis la aliancon faritan kun Lula kaj Dilma”, Memoro pri la bataloj, 4-an de aŭgusto 2015 www.medelu.org. Iom kiel Fox News en Usono fariĝis la bastiono kaj la armita brako de la respublikana partio.
*TF1 defendas novan projekton por meti LCI en la senpagan TNT”, Le Figaro, Parizo, 15-an de septembro 2015.

S-ro Arnault, kiel konate, estis la edziĝ-atestanto de s-ro Nicolas Sarkozy, al kiu s-ro Bolloré pruntis sian privatan luksan ŝipon mallonge post lia prezidantiĝo.* Ni vetu, ke s-ro Drahi, ankoraŭ ne tre konata en Francujo, rapide fariĝos same bone enkondukita en la politikaj rondoj kiel s-roj Arnault kaj Bolloré. Du direktoroj de gazetoj dungitaj en lia grupo, Laurent Joffrin kaj Christophe Barbier, devus helpi lin pri tio, la unua estas proksima de s-ro François Hollande, la alia de s-ino Carla Bruni-Sarkozy. Ĉiukaze, tiaj rilatoj akireblas senpene, se oni disponas pri gazetara grupo riĉa je pluraj miliardoj da eŭroj. Lastan junion, s-ro Xavier Niel (kunulo de la filino de s-ro Arnault) iris al akcepto, kiu celebris la edziniĝon de la plenuma direktorino de lia persona holdingo, s-ino Anne-Michèle Basteri, kun s-ro Pierre Moscovici, socialista eksa financministro kaj aktuale eŭropa komisaro pri ekonomio. Kompreneble li renkontis tie ankaŭ la prezidanton de la Respubliko.*

* Vd Marie Bénilde: “M.Sarkozy déjà couronné par les oligarques des médias?” [“Ĉu s-ro Sarkozy jam kronita de la komunikilaj oligarĥoj?”], Le Monde diplomatique, septembro 2006.
* Vd Marie Bordet, “La gardienne de l’empire Niel”, Le Point, Parizo, 10-an de septembro 2015.

En tio estas nenia franca specifeco. En 2012, oficiala raporto pri la sensaciismaj skandaloj de brita semajngazeto, la News of the World, apartenanta al s-ro Murdoch, jam malkaŝis, ke “la politikaj partioj, kiuj sinsekvis en la potenco kaj en la opozicio, faris kun la gazetaro incestajn rilatojn, kiuj apenaŭ kongruas kun la ĝenerala intereso. [...] La akciuloj, direktoroj kaj ĉefredaktistoj de la britaj gazetoj lernis en la plej bonaj lernejoj fari subtilan premgrupadon en la rondoj de personaj kaj profesiaj amikecoj.”* Tiukampe nova kaj ne tre ema uzi ĝin, s-ro Corbyn scias, kio atendas lin. Lia venko estis cetere salutata de la Sunday Times (de kiu s-ro Murdoch estas ankaŭ proprietulo) per jena ĝoja titolo: “Corbyn lanĉas internan militon en la Laboristpartio”.

* Le Monde diplomatique publikigis larĝajn partojn de tiu raporto en sia eldono de januaro 2013.

En tiaj kondiĉoj de ideologia kaj komunikila malamikeco, kiel oni povas esperi ke eblas konatigi aliajn analizojn trans tiuj, kiuj jam estas altiritaj aŭ eĉ konvinkitaj de ili? Oni estas tentata respondi per indiko al la impresaj kazoj, en kiuj la amaspropagando fiaskis, ekzemple la referendumoj franca de majo 2005, la greka de julio 2015. En tiuj voĉdonoj, la indigno, kiun vekis la unuanimeco de la dominantaj komunikilo, estis mem grava elemento de popola mobiliziĝo kaj aldoniĝis al la simpla rifuzo de la eŭropa traktato de 2005 aŭ de la diktaĵo de la “triopo” dek jarojn poste. S-ro Stathis Kuvelakis, unu el la gvidantoj de la greka maldekstro, ekzemple taksas, ke “la tendaro de la “jes” mobilizis malamatajn politikistojn, komentistojn, entrepren-ĉefojn kaj stelulojn de la komunikiloj, nur pli instigis al klasa reago” favora al la “ne”.* Tio signifas, ke ne batali kontraŭ la dominanta inform-sistemo estas kalkuleraro kaj samtempe intelekta peko. Tiom pli, ke la kritiko de la komunikiloj ofte servas kiel enirpordo en la politikon por novaj generacioj, kiuj same tro satas je la informoj kaj komentoj kiel malfidas la profesian ĵurnalismon.

* Interparolado kun Stathis Kuvelakis, “Greece: The struggle continues”, Jacobin, 14-an de julio 2015, www.jacobinmag.com.

Tamen, eventualaj venkoj restos sen perspektivo kaj la indigno senpova sen radikala restarigo de la informsistemo. Lastan decembron, Le Monde diplomatique proponis projekton en tiu senco.* Nun necesas iri antaŭen; ni faras tion, kun la forto de nia sendependeco.* La problemoj de la profesia ĵurnalismo baldaŭ montriĝos — ili jam montriĝas — por la cifereca ĵurnalismo. Imagi, ke la promesoj de la Teksaĵo naskos alian specon de amas-informado, sen la logikoj de dominado, kiu plaĉas al ni kaj kiun niaj amikoj ankaŭ aprezas, donas al tiu nenian apartan povon, nenian kroman efikon, se ni estas nur malmultaj, kiuj konsultas kaj konsumas ĝin. Verŝajne la samaj kiel antaŭe, sed malantaŭ klavaro. Ĉu pro tio ŝokiĝi kaj dronigi ĉiujn kolerigajn tweet-kontaktojn? Kun la daŭro, la ĉasado en fiaj teksejoj de ne tolereblaj eldiroj, pri kiuj oni kune kun siaj amikoj indignas, fariĝas laciga kaj vana.

* Pierre Rimbert, “Projet pour une presse libre” [“Projekto por libera gazetaro”], Le Monde diplomatique, decembro 2014.
* VdLe Monde” et nous [“Le Monde” kaj ni], Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2010.

Por armi siajn batalojn oni prefere provu kompreni. Kun la risko ke oni mem estos neniam komprenata de la profesiuloj de varbaĉaj titolpaĝoj kaj de bombastaj denuncoj — Le Point kiu volas asocii nian kritikon de la liberala Eŭropo kun la ekstremdekstro, Marianne kiu ŝajnas imagi, ke la ĝihadista minaco, kies teruran realon la ĵurnalistoj de Charlie Hebdo spertis la 7-an de januaro, estos forŝovita per siaj trumpetadoj kontraŭ la Islama Ŝtato kaj per la potencaj analizoj de Pascal Bruckner.*

* La 28-an de novembro 2013, Le Point metis Le Monde diplomatique en la tendaron de la “francstilaj novkonservativuloj” (titolo de la dosiero), poste en tiun de “La Zemmour-maldekstro” la 30-an de oktobro 2014. La 28-an de aŭgusto 2015, Marianne taksis, ke tiu ĉi gazeto donis al si la mision “nobligi Daech” ...

Sed nia unikeco ŝajnas trovi kelkajn eĥojn. Ekde 2009 ni ĉiujare alvokas niajn legantojn, ke iliaj donacoj kaj iliaj abonoj solidigas nian sendependecon. En 2014 ambaŭ kune progresis. Kun 296.000 eŭroj (kontraŭ 242.000 eŭroj de la antaŭa jaro), la donacoj, kiujn ni ricevis tra la asocio Presse et pluralisme [Gazetaro kaj plurismo] (aliĝilo malsupre) estis la trioblo de niaj enspezoj el reklamo. La nombro de niaj abonantoj altiĝis je 8,7 elcentoj inter aŭgusto 2014 kaj aŭgusto 2015. Fine, niaj gazetaj vendoj ankaŭ realtiĝis en la lastaj dek du monatoj.

Do verŝajnas, ke la jaro 2015 signifos la unuan realtiĝon de nia disvendado ekde 2008. Tiuj rezultoj, se ili konfirmiĝas, estus tiom pli kuraĝigaj, ke ili montriĝas kontraŭ ĝenerala tendenco.* Ni publikigos niajn kontojn en la venonta monato, sed ni diru tion tuj: danke al via mobiliziĝo kaj al viaj donacoj, nia financa situacio estas pli bona. La konstanteco de via subteno ebligos al ni samtempe komenci novajn projektojn — ekde ĉi monato nia teksejo havas novan aspekton; baldaŭ ni disponos pri datumbazo de multlingva arĥivo — kaj esperi teni en 2016 nian tarifon sur la nivelo, kiun ĝi ekhavis tri jarojn antaŭe. Via subteno donos al ni ankaŭ la necesajn resursojn por ampleksigi nian eldonan klopodon, ankaŭ por analizi la terenon, kiu tremas ĉirkaŭ ni.

* Inter julio 2014 kaj junio 2015, la grand-publika pagenda gazetaro registris malkreskon de 5,4 elcentoj de siaj vendoj.

Ni disponas pri malgrandaj rimedoj, sed ni havas grandajn ambiciojn. Kiam ĉiaj koleroj esprimiĝas, la kulturo de la rapido, de la onidiro, de la proksimumo povas respondi al komercaj postuloj kaj servi industriajn interesojn, sed ĝi enhavas gigantajn riskojn, politikajn kaj sociajn. La malmuntado de la laborleĝo kun la preteksto, ke ĝi favorus la dungon, muroj kontraŭ la migrantoj kun la preteksto ke tio konservas la nacian kunteniĝon, nova milita ekspedicio kun la preteksto, ke tio limigas la militon ... En tiom peza ideologia etoso, sendependa gazeto ne estas troa. Ĝi direktas sin al legantoj, kiuj volas juĝdistancon, kiuj tediĝis esti bombata de informoj sen graveco kaj de emocioj destinitaj esti konsumataj, digestataj, forgesitaj. Ĝi kuraĝigas la rezistadojn tie, kie multaj aliaj klopodas dispremi ilin.

Serge HALIMI.

Alfrontita al la krizo, Ĉinujo kontraŭ-atakas

La plej potenca ĉina prezidanto depost Mao Zedong

Dum Ĉinujo provas alfronti la krizon valorigante la konsumadon kaj malfermante sian financan sektoron, la senorda agitado de la registaro igis la “internacian financon” maltrankviliĝi ĉi-somere. Ne certas, ĉu la registaro sukcesos mastrumi “mildan surteriĝon” de la ekonomio. Politike, la prezidanto Xi Jinping mastras ĉiujn mekanismojn de regado. Ĉu tio sufiĉos por kvietigi la malkontenton?

ĈU KONVENAS konsideri s-ron Xi Jinping, prezidanton de la Popola Respubliko Ĉinujo (PRĈ) de du jaroj, kiel novan ruĝan princon, inda heredanto de Mao Zedong? Tion ja sugestas kelkaj komentistoj de Eŭropo kaj Usono, sekve de lia stiloŝanĝo post lia enpotenciĝo en marto 2013: persona antaŭsinmetiĝo, pli rekta kaj alirebla tono, kaj pli sincera kaj simpla sinteno. Oni multe parolis pri nova “kulto de personeco” ĉirkaŭ la figuro de Xi Dada (Oĉjo Xi).

Tio, kio timigas la eksterlandajn analizistojn, ne tiom estas la provoj forbalai la ĵargonon kaj severecon kutimajn sine de la kolektiva direkcio de la Ĉina Komunista Partio (ĈKP) favore al senkompleksa kaj unuecigita enkorpiĝo de la aŭtoritato de la Partio en la persono de la prezidanto. Sed ja estas la amaskomunikila trudkampanjo favore al lia persono, kiun li profitas: Laŭ China Media Project, kritika observejo de la ĉinaj amasinformiloj de la Hongkonga Universitato, dum la du unuaj jaroj de iliaj respektivaj mandatoj, lia nomo aperis duoble pli ofte ol tiu de lia antaŭulo, s-ro Hu Jintao, en la ĉefa sekcio de la Ĵurnalo de la popolo, ĉefa organo de la Partio*. La zorge organizitaj enscenigoj de s-ro Xi ludanta piedpilkon, pafanta per fusilo, mem tenanta sian pluvombrelon; aŭ ĉirkaŭiranta por viziti restoracion de farĉitaj bulkoj, kaj precipe de homamasoj lin adorantaj, montras, ke tiu filo de komunista heroo Xi Zhongxun ne estas kontraŭ la mobilizado de homamasoj laŭ la Mao-maniero.

* Andrew Jacobs kaj Chris Buckley, “Move over Mao: Beloved “Papa Xi” awes China”, The New York Times, 7-a de marto 2015.

Krome, de kelkaj monatoj, la bruegaj deklaroj kontraŭ la enŝteliĝo de la “okcidentaj valoroj” estis sur la frontpaĝoj de gazetaro, aparte kiam la ministro pri edukado Yuan Guiren protestis kontraŭ la importitaj lernolibroj, kiuj glorigas plurpartiismon kaj miskreditigas socialismon, deklarante, ke necesas “ĉiel eviti disvastigi la okcidentajn valorojn en la lernejojn*. Aldoniĝas kritikoj kontraŭ usonaj entreprenoj (inter kiuj Cisco, Apple, Microsoft, Google kaj Intel), akuzataj esti “antaŭ-taĉmentoj de la usona registaro*. La ĉina prezidanto, opiniante, same kiel siaj antaŭuloj kaj kiel multaj intelektuloj, ke rapida kaj senkondiĉa demokratiigo de la lando povus esti katastrofa, esprimas esencisman vidadon de la “ĉinaj karakterizoj”: laŭ li, ĝia historio kaj ĝia socio igas lian landon kaj la demokratan plurpartiismon neakordigeblaj. Dum parolado farita antaŭ la Kolegio de Eŭropo en Bruĝo, li klarigis, ke “Ĉinujo jam eksperimentis multajn politikajn sistemojn, [ke] neniu taŭge funkciis kaj [ke] ili povus eĉ produkti katastrofajn rezultojn se oni reenkondukus ilin*.

* Xinhua (ĉinlingve), 29-a de januaro 2015, kaj Sébastien Falletti, “Tour de vis marxiste en Chine”, Le Point, Parizo, 30-a de januaro 2015.
* Ĉi tiuj akuzoj estis sur la frontpaĝo de granda ekonomika semajngazeto, Zhongguo Jingji Zhoukan.
* Yves Logghe, “Xi Jinping says multi-party didn’t work for China”, Reuters, 2-a de aprilo 2014.

Ankaŭ la esprimata volo de s-ro Xi mastrumi la armeajn aferojn maltrankviligas. Same kiel lia stragegio konsistanta loki siajn proksimulojn je ŝlosilaj postenoj de defendo, kaj lia senkompleksa agresemo al la ekstero. Atestas pri tio la aktivaĵoj kaj postuloj en la sudo de la ĉina maro, kiuj kontrastas kun la singardemo de la regantoj depost Deng Xiaoping, kies taktiko estis aspekti modesta kaj neniam prezenti sin kiel gvidiston.

Pasintan jaron, okaze de sia vizito en Francujo, s-ro Xi malimplice anoncis la potenciĝon de Ĉinujo referencante al citaĵo de Napoleono: “’Ĉinujo estas dormanta leono, kiu tremigos la mondon kiam ĝi vekiĝos’. Nu, la ĉina leono jam vekiĝis, sed ĝi estas pacema, simpatia kaj civilizita.” Sed li precizigis sian intencon “aŭdigi la voĉon de Ĉinujo kaj injekti pli da ĉinaj elementoj en la internaciajn normojn*”.

* Philip Stevens, “Now China starts to make the rules”, Financial Times, Londono, 28-a de majo 2015.

La simpla stilo, la antaŭenigo de forta gvidanto, kaj la kulto de personeco memorigas la epokon de Mao. Krome, same kiel Mao siatempe, s-ro Xi havas opinion pri ĉio, eĉ pri demandoj senrilataj kun politiko: religio, edukado, dormo aŭ la pretenda tro granda voluptemo de la socio. Li aparte imponis la mensojn en decembro 2014, kiam li publike mallaŭdis la vulgarecon de la arto-mondo; li proponis, ke la artistoj estu “ĉiujare sendataj [sur la kamparon] por vivi en kontakto kun la homamasoj”, cele “akiri konvenan vidpunkton pri arto”* por poste pli bone servi la socialistajn valorojn, same kiel en la epoko de la kultura Revolucio kaj sendado de la edukita junularo sur la kamparon.

* Sarah Williams, “Mixed reaction to China’s plan to send artists to countryside”, Voice of America, 12-a de decembro 2014.

La prezidanto do ne hezitas ĉerpi el la frapfrazoj kaj aforismoj de la Ruĝa Libreto por konduki sian politikon, kion lia falinta rivalo, s-ro Bo Xilai (enkarcerigita pro korupto), ankaŭ tre sukcese faris antaŭ kelkaj jaroj en Ĉongĉingo. Li tiel relanĉis la “Amaso-linion”, principon de popola partoprenado ŝatata de Mao, laŭ kiu la disaj ideoj de la ordinaraj ĉinoj devas esti kolektataj kaj koncentrataj de la komunistaj kadruloj tra multaj ir-revenoj. Lia ĉefa kampanjo por lukto kontraŭ korupto celas “mortigi la tigrojn kaj dispremi la muŝojn”, tio estas la altrangulaj kadruloj kaj la malaltaj kadruloj. Pli ol ducent mil ŝtatfunkciuloj ja estis jure persekutataj. S-ro Zhou Yongkang, eksa responsulo pri la interna sekureco, estas la plej altranga ĉina gvidanto kondamnita, depost la proceso de la Fikvaropo*: li estis kondamnita je dumviva mallibereco komence de junio 2015. Neniu, eĉ inter la princoj aŭ gefiloj de eksgvidantoj de la Partio, ŝajnas indulgata. Kvarcent mil aliaj estis jam sankciitaj.

* La proceso de la “Fikvaropo”, al kiu apartenis Jiang Qing, la edzino de Mao Zedong, okazis post la fino de la kultura Revolucio, dum la vintro 1980-1981.
Limigita Interret-aliro, plifortigita represio

SAMTEMPE la represio plifortikiĝis. Pasintan jaron, preskaŭ mil homoj, el la “civila socio” (advokatoj, feministaj aktivulinoj, responsuloj de asocioj...) estis arestitaj, laŭ Chinese Human Right Defenders, — tion oni ne vidis depost la represio de 1989. La Interret-aliro signife malboniĝis en la lastaj monatoj, kun pli limigita ol iam ajn aliro al Google kaj Gmail, al kio aldoniĝas sporada blokado de la VPN (Virtual private networks, virtualaj privataj retoj), la ĉefa savilo de la ĉinaj interretanoj kaj de la eksterlandanoj en Ĉinujo, kiuj bezonas liberan aliron al la tutmonda Teksaĵo (sociaj retoj, grandaj amasinformiloj, sciencaj revuoj, ktp.). Oni konstatas klaran rigidiĝon de la cenzuro kontraŭ interretanoj, ĵurnalistoj, artistoj, instruistoj, intelektuloj.

La principo de kolektiva gvidado ellaborita de Deng estas forlasita — tiu lasta kreis labor-dividon sine de la Politburo, favorante konkurencon inter tendencoj kaj konstruon de koalicioj ene de la Partio por eviti la elstariĝon de nova “forta homo”. S-ro Xi, male, kumulas la funkciojn — ĝenerala sekretario de la ĈKP, prezidanto de la centra armea Komisiono, sed ankaŭ estrado de pluraj organoj taskitaj pri la nacia sekureco kaj la interreta/ elektronika sekureco. La prezidanto nepre aperas kiel la plej aŭtoritatema gvidanto depost Mao.

Kvankam la referencoj al la Granda Kondukanto ne mankas, gravas distingi la elementojn de la maoismo, kiuj estas firme forigitaj. Oni neniel trovas en la politiko de s-ro Xi la uzon de la kamparanoj kiel politika bazo, nek la izolismon, nek la rifuzon de la mondaj institucioj kaj de privata proprieto, nek la subtenon al la perarmila revolucio, nek la ikon-rompismon aŭ forĵeton de la ĉinaj tradicioj, inter kiuj la konfucea penso. Kiam li svingas la mentoran figuron de Mao, s-ro Xi volas gajni popularecon, revigligante la moralan legitimecon de la ĈKP kaj apogante sin sur la prestiĝo, kiun konservis la eksa gvidanto ĉe multaj ĉinoj. Ja Mao estas ofte asociita en la okcidenta imagaĵo, al malsatego, katastrofa ekonomia politiko, persekutoj kaj detrua ideologia volontismo, sed en Ĉinujo li prefere elvokas la naciajn potencon kaj dignon, la honestecon, la sociekonomian egalecon kaj interseksan egalecon, kaj la industrian progreson. Laŭ opinienketo, ja mendita en decembro 2013 de Global Times, gazeto proksima de la Partio, 85% de la pridemanditaj ĉinoj opiniis, ke la sukcesoj de Mao superas liajn erarojn kaj malsukcesojn.

La pozicio de“forta homo” de la nuna ĉina prezidanto prenas pli da signifo se oni konsideras ĝin en la kunteksto de profunda krizo kaj de la neceso modernigi, kiu trudas la regantan teamon. S-ro Xi ja klopodas sin prezenti kiel la savanto de la ĉina nacio, tiel respondante al forta postulo formulita de la novkonservativuloj, kiel la historiisto Xiao Gongqin*, de la komenco de la 1990-aj jaroj. Por allogi la loĝantaron, li mobilizas la komunik-teknikojn ellaboritajn en Eŭropo kaj Usono, kiuj baziĝas sur la personigo de la povo kaj la karismo, kaj ankaŭ tiujn de la kulto de personeco laŭ la soveta maniero. Li tiel prezentiĝas kiel juĝisto sufiĉe potenca kaj firme volema por sanigi la ĈKP-on en la momento, kiam parto de la loĝantaro opinias skandalo la grandajn malegalecojn kaj la riĉecon de la partiaj kadruloj kaj iliaj proksimuloj. Atestas pri tio la cent kvindek mil popolribeloj ĉiujare nombrataj, kaj la debatoj sur la ĉina teksaĵo. S-ro Xi sin montras do kvazaŭ “monaĥo de Shaolin”, lerta kaj potenca punanto, oportune alvenanta por helpi la Popolan Respublikon kaj Komunistan Partion, kiuj estas detruotaj per korupto, sed ankaŭ per polucio, terorismo, nestabileco en Tibeto, en Xinjiang kaj en Hongkongo, per malfortiĝo de la ekonomia kresko, ktp.

* Tiu profesoro pri historio en la Universitato de Ŝanhajo estas unu el tiuj, kiuj teoriigis la ĉinan novkonservativismon post la represio de junio 1989.

La strategio de s-ro Xi estas prezenti sin kiel providencan homon, similan kiel Mao, por ebligi al Ĉinujo trairi malfacilajn tempojn. Li tiel insistas pri la ideo, ke la lando trairas senprecedencan krizon: “La tasko, kiun nia lando devas plenumi por la reformo, la evoluado kaj la stabiligo de la lando estas pli peza ol iam ajn, kaj la konfliktoj, danĝeroj kaj defioj estas pli multnombraj ol iam”, li deklaris antaŭ la Politburo en oktobro 2014*.

* “Xi Jinping à propos du Comité central du PCC” (ĉinlingve), Xinhua, oktobro 2014, cpc.people.com.cn

Por respondi al tiu urĝeca situacio, li monopoligas kelkajn elementojn de la maoisma repertuaro, samtempe asertante sin moderna gvidanto. La gazetaro amuze ridetis pri la enretigo de la “eta ruĝa programaro” por inteligentaj telefonoj, moderna speco de “ruĝa libreto”, kiu kunigas la pensojn kaj ŝatatajn poemojn de s-ro Xi*. Ĝia akcepto ebligas malrekte taksi la akcepton kiun al ĝi rezervas la ĉina loĝantaro. Iuj vidas en ĝi la ombron de nova Kultura Revolucio, sed la programaro ricevis noton 3,5 (el 5) de siaj uzantoj kaj troviĝas inter la kvin unuaj edukaj programaroj plej elŝutataj en Ĉinujo. Tio estas des pli grava, ke la duono de la loĝantaro uzas inteligentan telefonon. Tiun iom fantazian indikilon konfirmas enketo de la Pew Research Center: 92% de la pridemanditaj ĉinoj en 2014 diras ke ili fidas sian prezidanton, tio estas 10% pli ol por lia antaŭulo Hu Jintao*.

* Matthew Bell, “Mao had a little red book, Xi Jinping has a little red app”, Public radio international, 9-a de aprilo 2015, www.pri.org
* “Views of Chinese president”, Pew research Center, www.pewglobal.org
Eĉ la kadruloj de la Partio estas jure persekutataj

KOMPRENEBLE, la opinienketoj estas ofte nefidindaj. Sed la rezultoj substrekas la abismon, kiu disigas la manieron laŭ kiu la ĉinoj taksas siajn gvidantojn, de la rigardo de la eksteraj observantoj. Tio, kio igas s-ron Xi populara en la rigardo de diversaj partoj de la socio, estas liaj klopodoj por pli trudi Ĉinujon sur la internacian scenejon (tio plaĉas al granda parto de la junularo) kaj ankaŭ lia impona lukto kontraŭ la korupto, kiu rompas la bildon de netuŝeblaj kadruloj de la Partio, kaj impresas kvazaŭ alproksimiĝo de la gvidantoj al la ordinaraj civitanoj. Ja la mezaj kaj superaj klasoj estas verŝajne pli sentemaj al lia volo daŭrigi kaj profundigi la ekonomian reformon. Sed kondiĉe ke la malaltiĝo de la kresko ne konkretiĝos per nuligo de iliaj akiritaj avantaĝoj*.

* “La Chine n’est pas (encore) en crise. Entretien avec Jean-François Huchet”, La Vie des idées, 28-a de aŭgusto 2015, www.laviedesidees.fr

La nuna ĝenerala sekretario de la ĈKP efektive ne nuligis la alelekton, radikale kontraŭ-maoisman, de la kapitalistaj entreprenistoj sine de la Partio, kiun la eksreganto Jiang Zemin formaligis laŭ la formo de la “tri reprezentadoj*. Sed temas nun por li antaŭenigi propran penson prefere ol tiun de siaj antaŭuloj, por marki la historion per novaj frapfrazoj kiaj “la ĉina revo” kaj “la kvar ĝeneralaj celoj”, nome la kompleta konstruo de modere prospera socio, la profundigo de la reformo, la juro-ŝtato kaj la disciplino en la Partio.

* Teorio ellaborita de Jiang Zemin en 2000-2001, laŭ kiu la ĈKP devas reprezenti la “progresemajn produktivajn fortojn”, la ĉinan modernan kulturon kaj la “fundamentajn interesojn de la plimulto el la ĉina loĝantaro”.

Tio devos loki lin pli alten ol s-roj Jiang Zemin (1989-2002) kaj Hu Jintao (2002-2012), sur la nivelon de la gvidantoj similaj al Mao kaj Deng. La anoncitaj grandaj reformoj de la sola-infano-politiko (naski duan infanon estas nun permesita kiam unu el la gepatroj estas mem sola infano) kaj de la tendaroj por perlabora reedukado (ilia forigo estis anoncita), kiuj aperis sur la gazetaj frontpaĝoj en 2013, ne estis, ĝis nun, tiom radikalaj kiom antaŭvidite. Necesas ĉiuokaze eviti ĝeneraligojn, ĉar la komencitaj reformoj de s-ro Xi iras laŭ la direkto de pli granda malfermiĝo al la merkato kaj al konkurenco, sed certe ne de reiro al maoisma planado.

Emilie FRENKIEL

Alfrontita al la krizo, Ĉinujo kontraŭ-atakas

Tio, kion kaŝas la financaj ektremoj

Michel Aglietta

DUM la sesio de sia centra komitato, en novembro 2013, la Ĉina Komunista Partio (ĈKP) anoncis la direktivojn, kiuj difinos ĝiajn reformo-prioritatojn por dudekjara periodo. Tiuj estis aprobitaj de la Popola Nacia Asembleo en marto 2014. Ĉar ja, en Ĉinujo, la politikaj celoj estas gvidataj de longdaŭra vidado. La reformo de la ekonomio eniris en novan periodon, kiu verŝajne spertos tre gravajn ekonomiajn kaj sociajn transformojn. Ĝi disvolviĝas laŭ kvinjaraj fazoj, gvidataj de strategiaj planoj. La dektria kvinjara plano por 2016-2020, estos publikigita dum la sesio de oktobro 2015 kaj detaligos la strategion.

Interpreti la bilancon de tiu reformo post nur dek ok monatoj estas apenaŭ eble por okcidentaj observantoj. Estas pluraj profundaj kialoj por tio. Unue, okcidentanoj ne havas la saman intelektan referencaron kiel la ĉinoj. La plimulto da ili opinias, ke merkat-ekonomio estas la fundamento de demokrata socio. Sekve, fari strukturajn reformojn konsistas laŭ ili en forigi la obstaklojn al la funkciado de la merkatoj, kiuj aŭtomate gvidos al la kiel eble plej bona mondo. En Ĉinujo tio tute ne same funkcias. La ekonomia reformo estas tie ilo por politikaj celoj: certigi la unuecon de la lando dominante ties eksplod-fortojn, kaj la legitimecon de la centraligita regpovo de la ĈKP. La realigado de tiu plej alta celo iras tra plibonigo de la popola bonstato. Krome, la prezidanto Xi Jinping asertas firman geopolitikan celon, kiu ne plu ĉeestis, depost kiam Deng Xiaoping lanĉis la reformojn en 1979. Li volas, ke Ĉinujo rehavigu al si sian historian lokon en la mondo, tiun de la “Lando de la Mezo”. Por tio, necesas integri Azion ĉirkaŭ la juano, do sendependigi la ĉinan monon de la dolaro kaj fari ĝin plene internacia mono. Kvankam ili donas koheran kaj unuigitan vizion je longa perspektivo, tiuj multaj celoj igas la nunan sinsekvon malfacile komprenebla.

La reformo ja estas kontraŭdira procezo. Ĝi realigas oportunaĵojn sed renkontas obstaklojn. Dum la dudek lastaj jaroj, la transformado de la socio ja eltiris kvarcent milionojn da individuoj el malriĉeco, sed la rapida kresko, kiu ebligis tiun eksterordinaran rezulton, kaŭzis kreskon de malegalecoj kaj difektadon de la hommedio, fariĝintajn ne daŭrigeblajn.

Inter 1993 kaj 2012, la disvolviĝo de industrio estis la motoro de la ekonomia kresko. Ĉinujo fariĝis fabriko de la mondo, uzante maksimume sian ĉefan atuton: malmulte kvalifikita laborforto, juna kaj abunda, tro abunda sur la kamparoj, kiu povis esti malmultekoste sendita en la urbojn, kaj kiu ne ĝuis la bazajn sociajn servojn. Necesis ankaŭ investi en infrastrukturoj por rapide disvolvi ilin. Sekvis el tio ekscesa akumulado de kapitalo, ĉefe en la peza industrio, ankoraŭ pliigita de la ekonomia stimul-plano de 2009-2010 reage al la monda financa krizo*. Tiu reĝimo kreis gigantajn sociajn malegalecojn kaj pliriĉigis eliton, kies interesoj eble nun kontraŭos la novan orientiĝon.

* Tiu plano atingis ekvivalenton de 700 miliardoj da dolaroj, ĉefe turnitaj al la konstruado de domoj kaj infrastrukturoj, iniciate de la lokaj registaroj, dum la ŝtato prizorgis nur 25%.

Sed la necesaj kondiĉoj por la vivo de tiu kresko-reĝimo malaperis. La laborforto malmultiĝis kun la maljuniĝo de la loĝantaro*. La labormerkato fariĝis favora al daŭra altiĝo de salajroj apogita de postuloj, forte kreskigante la produktokostojn de la ĉinaj entreprenoj. La eksterlanda mendo malakceliĝis. Krome, la trudita kreskego de industrio je plej malaltaj kostoj maksimume ekspluatis la naturajn riĉofontojn, grave difektante la medion. Ekzistas do samtempe absoluta obstaklo por la daŭrigo de la antaŭa vojo kaj oportuneco, nome ŝangi la kresko-reĝimon danke al la disvolviĝo de la meza klaso.

* La laborforto malkreskis je 2,44 milionoj da homoj en 2013 (-1,6%), la duan jaron sinsekve. Vd. “Chine: la population active enregistre une deuxième année consécutive de baisse”, Xinhua, Pekino, 21-a de januaro 2014.

NECESAS nun pasi de la fabriko de la mondo al la mezprospera socio, pli inkludema kaj pli efika rilate la uzon de la produkto-rimedoj. La atuto de Ĉinujo estas en la dinamismo de la privata sektoro en formo de dekoj da milionoj da novigaj entreprenoj, taŭge ekipitaj por adapti la plej avangardajn teknikojn al kreskanta mendo de la urbaj konsumantoj.

La plej granda defio estas en la transiro de iu ekonomi-tipo al alia. Ĉar la ŝanĝo estis brutala. La kresko de industrio pasis de 12% en 2012 al 6% antaŭviditaj por 2015. Ĝi postlasis enorman troinveston, do ekscesajn produkto-kapablojn ĉe la pezaj industrioj. La uzo-procento de la kapabloj estis 71% pri ŝtalo, 70% pri aluminio kaj cemento, 72% pri vitro. Tiu procentaĵo ankaŭ falis ĝis 76% pri aŭtoj. Sed la fakuloj konsideras, ke la normala sojlo por profitdono en tiuj industrioj estas inter 78 kaj 80%. La rezulto de tio estis drasta falo de la profitdoneco. Tiomgrade, ke grandaj publikaj entreprenoj, tre multe ŝuldantaj pro la antaŭaj investegoj, troviĝas nun en danĝeraj financaj situacioj, kio reefikas al la bankoj kiuj pruntodonis al ili.

SUME, estas ĝenerale rekonata, ke, por sorbi la ekscesajn produkto-kapablojn, necesas investokvoto je 35% de la malneta enlanda produkto (MEP), kontraŭ 55% nun. Se la malkresko de la investado okazus rapide, sub minaco de la financaj devigoj, sen kompensaĵoj, okazus rompo de la kresko, kiu povus fali sub 5% jare. Estus la tiom timata kruda surteriĝo (hard landing). Ĝi havus sociajn kaj politikajn konsekvencojn tre gravajn por la legitimeco de la politika povo. Ĉar la sistemoj de socia protektado ja ankoraŭ ne estas sufiĉe evoluigitaj, la ĉina urba socio ne toleras senlaborecon. Necesas, ke la ekonomio kapablu krei, meze, almenaŭ dek milionojn da urbaj dungoj jare — la laborforto malkreskas, sed cent milionoj da kamparanoj migros al la urboj antaŭ 2020. En 2014, malgraŭ la malakceliĝo de industrio, ĝi kreis 13,2 milionojn da dungoj. Tial la registaro nepre volas teni la ekonomian kreskon ĉirkaŭ 7%. La daŭrigo de tiu rearanĝo estas la kerna demando de la milda surteriĝo (soft landing).

Ĝis nun, ĝi (la rearanĝo) estas observebla. La kontribuo de konsumado al la MEP-kresko superas tiun de investado*.En 2012, ĝi estis 4% , el kreskokvoto 7,8%; en 2013, 3,9% el 7,7%; en 2014, 5,6% el 7,3%. Tiel, la parto de konsumado en la MEP kreskas, dum tiu de investo malkreskas. Koncerne la sektoran strukturon, la parto de servoj fariĝis domina, je 46,1% de la MEP en 2013, kontraŭ 43,9% por fabrika industrio. Sed tiu rearanĝo ne devas esti interrompita de financa krizo.

* La MEP-kresko por donita jaro estas dividita en tri partoj, la tri fontoj de mendo: konsumado (publika kaj privata), tuta investado (inkluzive de la stoko-variado) kaj neta eksportado (eksportado minus importado). La sumo de la kontribuoj estas egala al la kresko de la MEP.

Ĉu la ĉina ŝuldo estas daŭre eltenebla? Fine de 2013, la tuta ŝuldo de la nefinancaj agentoj atingis 220% de la MEP, el kiuj 150% por la entreprenoj (kontraŭ, ekzemple, 317% en Usono, 331% en Francujo, 431% en Japanujo kaj 120% en Barato). Ni vidis, ke la ekscesaj produktokapabloj kaŭzas malfortikigon de la bilancoj de la ŝtataj entreprenoj pri peza industrio. La produktantoj de nemoveblaĵoj, kiuj havas stokojn de nevenditaj loĝejoj en urboj de dua kategorio kaj tria kategorio suferas saman malbonon*.

* Kvar urboj apartenas al la unua kategorio: Pekino, Ŝanhajo, Kantono kaj Ŝenĵeno; tridek urboj apartenas al la dua: la provincaj ĉefurboj kaj urboj tre gravaj (Ĉongĉingo, Chengdu, Wuhan, Tianjin, Xiamen). En la tria kategorio estas urboj kun pli ol unu miliono da loĝantoj. Ne ekzistas listo. Laŭdire estas 100 ĝis 150 da ili.

Malkresko de inflacio plimalbonigas la financan situacion de la entreprenoj kun ekscesa produkto-kapablo. Ja, la mondaj prezoj de la produktoj de tiuj industrioj malkreskas. La koncernaj entreprenoj do suferas veran malinflacion. Sekve la reala interezkvoto de ilia ŝuldo — rilatigita kun la vario de ilia vendoprezo — kreskas. Ilia financa vundeblo estas do pligrandigita.

Tial la registaro iniciatis la restrukturadon, sed etendigante la sorbadon de la ekscesaj kapabloj, tiel ke ĝi ne kaŭzu rompojn en la industria teksaĵo: solidigo de entreprenoj, tio estas ilia kunfando, sed ankaŭ ilia dismembrigo kaj remembrigo por elimini kumuladon de aktivaĵoj en la samaj branĉoj; injekto de privata kapitalo en publik-privatajn strukturojn; transdono de la akcioj posedataj de la ŝtato al financaj holdingoj (tegmentaj kompanioj) kun tasko igi la mastrumon de la entreprenoj pli efika. Instrukcioj estis donitaj al komercaj bankoj renovigi la pruntojn kiuj atingis la repagotempon, sed ne doni novan krediton al entreprenoj, kiuj ne reduktis siajn ekscesajn produktokapablojn laŭ procentaĵo dependanta de ties vundeblo kaj de ties agad-sektoro.

Fine, la ŝuldo de la lokaj administracioj ŝvelis ekde la stimul-plano de 2009. Ĝi atingis 33% de la MEP en la dua semestro de 2013, laŭ ĝisfunda kontrolo de la ĉina Revizora Kortumo*. Ĝi estas rezulto de la neegaleco de la fiskaj resursoj laŭ regionoj kaj teritorioj. La lokaj registaroj enfalis en ŝuldojn per provizoraj aranĝaĵoj de malklaraj societoj speciale kreitaj por kontrakti pruntojn — formo de ombro-bankoj (shadow banking) — kaj refinancataj de la oficialaj bankoj. Atendante la promesitan fiskan reformon, kiu devas kreskigi la resursojn de la lokaj registaroj, estas okazanta ŝanĝo de pagodato por unu biliono da renminbioj (140 miliardoj da eŭroj) da ŝuldoj per emisio de obligacioj garantiataj de la centra registaro; tio ebligos liberiĝi de tiuj societoj.

* Temas pri la tuta ŝuldo (lokaj administracioj, publikaj entoj ...) Tiu de la centra registaro esta modesta (23% de la MEP fine de 2013), tre malsupera al la rezerva valutofonduso de la centra banko kaj de la suverenaj fondusoj.

INTER la multaj instituciaj ŝanĝoj necesaj por sukcese konduki la mutacion, la ĉinaj gvidantoj elektis prioritatigi la financan reformon, pro du ĉefaj kialoj. La unua estas rompi la reziston al la reformo per submetado de la ŝtataj entreprenoj de la komerca sektoro al konkurenco, trudante tiel la financajn instituciojn ĝuste taksi la riskojn. La dua estas altigi la juanon ĝis la rango de internacia rezervo-mono, do plene konvertebla jam en 2020. En tiu perspektivo, la registaro volas kapti la okazon enkonduki la juanon en la korbo de la Specialaj rajtoj de enspezo (SRE) (Special Drawing Rights, SDR)* jam ĉe la fino de la jaro 2015. Necesas do disigi la juanon de la dolaro kaj firme konfirmi la monan sendependecon de Ĉinujo; pro tio la decido de la 11-a de aŭgusto 2015 devaluti je 3% la juanon kontraŭ dolaro, post plurfoja larĝigo de la marĝenoj de la taga fluktuo de la valutprezo. Kontraŭe al tio, kion oni povis aŭdi dum la mallonga paniko, kiu trafis la internacian financan mondon, tiu decido neniel estas politiko de konkurenc-kapabla devaluto: la 3% malaltiĝo estas pure simbola kaj evidente havas neniun notindan efikon al la ekstera komerco, kompare kun la 20% malaltiĝo de la eŭro depost la somero 2014. Sed ĝi signas la volon de la Konsilio de la Ŝtataj Aferoj (registaro) disigi la juanon de la dolaro kaj sekve daŭrigi la financan liberaligon.

* La valoro de la SRE estas determinata de korbo de monoj: dolaro, eŭro, brita pundo, eno.

Ĉe la fino, tiu decido estas kongrua kun la reformo de la interna financa sistemo. Ja liberaligi la financon estas liberaligi la bankajn interezkvotojn kaj krei financajn ilojn por la merkato (akcioj, obligacioj, derivaĵoj), tiel ke kompleta strukturo de interezkvotoj laŭ la daŭro kaj laŭ la kategorioj de valorpaperoj povos formiĝi de si mem, sen rekta interveno de la administracio*. En tia kadro, la rolo de la publikaj aŭtoritatuloj ne plu estas fiksi la interezkvotojn kaj diri al la bankoj al kiu kaj kiom ili devas prunti. Ĝi estas starigi prudentecajn regulojn por instigi la financajn agantojn akiri la rimedojn por taŭge taksi la riskojn, provizi al la ŝparantoj la rimedojn por diversigi siajn investojn kaj konservi solidajn bilancojn por sorbi la ŝokojn.

* Vd Yifan Ding, “En Ĉinujo, financa reformo ne senriska” kaj “Rapida internaciigo de la juano”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2015.

En tiu politika kunteksto okazis la ŝanĝoj, kun unue malfermiĝo de la akcio-merkato per la konekto inter la Borsoj de Honkongo kaj Ŝanhajo en la mezo de 2014, kaj poste la komenco de liberaligo de la valutmerkato.

Ne estas surprize, ke tiuj instituciaj novaĵoj kreas financajn perturbojn. Ĉiuj landoj, kiuj abrupte liberaligis siajn financajn sistemojn spertis financan krizon pli aŭ malpli intensa kaj vasta: la anglosaksaj landoj — Britujo jam en la 1970-aj jaroj, Usono kaj aliaj landoj en la 1980-aj jaroj-, la skandinavoj, Francujo kaj Japanujo ĉe la komenco de la 1990-aj jaroj kaj eĉ Germanujo en 2002. Tiuj skuoj kvietiĝas kiam la registaroj adaptas sian prudentecan reguligon kaj kiam la centra banko alĝustigas la agadrimedojn de sia mona politiko.

Tion ja provas nun fari la ĉinaj regantoj. Se la prezoj de la financaj aktivoj trovas prudentan fluktumarĝenon en la dua semestro de 2015, la registaro povos komenci en 2016 la ĉefan parton de la transiro: la reformon de la ŝtataj entreprenoj, la fiskan reformon, tiun de la rajtoj de la kamparanoj pri uzo de sia tero, kaj tiun de la unuformigo kaj plivastigo de la sistemoj de socia protektado.

Michel AGLIETTA

Ŝajna kvieto, persista streĉiteco

Ekonomia kresko sen repaciĝo en Ebur-Bordo

Dum en la najbara Burkina Faso la ĝeneralaj elektoj devis esti prokrastitaj pro puĉo, Ebur-Bordo kviete preparas la prezidantan elekton de la 25-a de oktobro. Sed tiu kvieteco estas eble nur ŝajna. Ĉar la interna milito de 2002-2007, kaj la sanga konflikto, kiu alfrontigis la ŝtatestron Laurent Gbagbo al lia rivalo Alassane Ouattara en 2010-2011 postlasis spurojn.

De sia alveno al la regposteno en 2011, la prezidanto Alassane Ouattara promesis remeti sian landon sur la vojon al “sojlolando”. Kandidato kiel sia propra posteulo en la baloto de la 25-a de oktobro, li intencas kapitaligi la plaĉan ekonomian kreskon, kiun Ebur-Bordo denove spertas. Sed, sur la vojo, kiu trairas la landon de nordo suden, la refarbitaj fasadoj malbone kaŝas la frustriĝojn kaj fantomojn de la pasinto.

En Abiĝano, la granda teraso de la loĝejo de la franca ambasadoro dominas vastan arboplantitan parkon. En tiu festa tago, 14-a de julio, militistoj en ceremonia uniformo, francaj entreprenistoj kaj eburbordaj elitoj venas tien paŝi, kaj haltas antaŭ la panoramo al la laguno, kiun transiras la ponto Henri-Konan Bédié*. La konstruaĵo, realigita kaj ekspluatata de la franca grupo Bouygues, estis inaŭgurita fine de 2014 de s-ro Ouattara, fina gajninto de la prezidanta elekto de 2010 kaj de la konflikto kiu sekvis, inter liaj subtenantoj kaj tiuj de lia kontraŭulo, la antaŭa ŝtatestro Laurent Gbagbo.

* S-ro. Henri Konan Bédié sukcedis al Félix Houphouët-Boigny en 1993. Forigita de armea puĉo en 1999, li restis longe la kontraŭulo de s-ro Ouattara antaŭ ol fariĝi lia aliancano por la elektoj de 2010.

Post bilanco de pli ol 3 000 mortintoj, centmiloj da delokitoj, frakasitaj infrastrukturoj, la dua ekonomie plej forta lando en Okcidenta Afriko estis rekonstruenda. Tion strebas fari s-ro Ouattara, konscia ke la pontoj kaj ŝoseoj jam hodiaŭ videblaj aperas kiel la elmergita vizaĝo de Ebur-Bordo. Tiu, kiu memorigas la periodon, kiam la “eburborda miraklo” estis citita kiel ekzemplo en la francaj lernolibroj pri geografio, dum inter Parizo kaj Abiĝano prosperis la negocoj kaj aranĝaĵoj.

Vidante la festvestita homamaso, kiu enpaŝas la ĝardenojn de la ambasadoro, oni povus kredi ke tiu tempo revenis. Cetere, s-ro Georges Serre, la gastiganto de la ceremonio, ne povas kaŝi sian kontentecon: “Hodiaŭ, li precizigas, la francaj entreprenoj establitaj en Ebur-Bordo rekte dungas 40 000 personojn, kontribuas je 50% en la fiskaj enspezoj kaj 30% en la malneta enlanda produkto (MEP)...”. La ambasadoro ne bezonas memorigi, ke la fervojo kaj la du konteneraj terminaloj de la haveno estis konceditaj al la grupo Bolloré, la akvo kaj elektro al Bouygues, nek ke la kompanio Orange, la ĉefa sur la eburborda merkato de poŝtelefonoj, restas la ĉefa mecenato de la nacia futbal-konkurso. Jes ja, Francujo revenis. Sed ĉu ĝi iam foriris? En tiu tago de la nacia festo, la frandaĵoj estas ornamitaj per francaj flagetoj. Kaj ĉiu povas manĝi sian parton de Francujo, same kiel la francoj ricevas sian parton de la eburborda “kuko”. Por festi tion, la fanfaro de la Respublika Gvardio de Ebur-bordo, kies muzikistoj ŝvitas sub pezaj kostumoj, ludas popularajn melodiojn. La kreola kompanio akompanas la lastajn glasojn de ĉampano. Vivu la amikeco franca-eburborda! Sur la francaj razenoj de Abiĝano, ĉiu, inkluzive la membroj de la ebura registaro, certe pensas ke tio estas justa renversiĝo. Ĉu Francujo ja ne alportis, sub la konvena aŭtoritato de la Unuiĝintaj Nacioj, decidan armean subtenon al la trupoj de s-ro Ouattara, persona amiko de la eksprezidanto Nicolas Sarkozy? Ĉu ĝi ne mem kanone traboris la murojn de la loĝejo de s-ro Gbagbo, antaŭ ol malfermi ĝin al la militĉefoj de lia kontraŭulo? Depost tio, akvo fluis sub la Bédié-ponto, kaj asfalto rekovris la ŝoseojn de la lando.

Lasi fari, lasi pasi. La liberalisma devizo, kiu konvenas al la registaro, praviĝas ĝis sur la ŝoseoj. Aparte tiu de la Nordo, kie, nome de la “ŝosea flueco”, la kontrol-baraĵoj de la polico estis ege reduktitaj. Varoj kaj pasaĝeroj estas nun liberaj, post jardeko dum kiam la “uniformuloj” sisteme elprenis monon de ĉiu, kiu alilokiĝis. Sur la aŭtoŝoseo finita en decembro 2013, kiu kondukas de Abiĝano ĝis Jamusukro, la politika ĉefurbo, modernaj pagstacioj malebligas intertraktadon. La vojo estas sen obstaklo por iri norden, al la elekta feŭdo de la nuna prezidanto, kaj de la eksa ribelantaro, kiu lin subtenis.

Sed, post Jamusukro, necesas zigzagi inter la multaj truoj en la malnova eluzita asfalto, devigantaj la kamionojn kaj kolektivajn veturilojn fari abruptajn kaj danĝerajn direktoŝanĝojn. S-ro Ouattara havas ankoraŭ multan laboron. Dume, ja aviadile li vojaĝas al Korhogo, norda ĉefurbo kaj kvara urbo de la lando.

Rizosako, luprezo de loĝejo, elektro: la prezoj senĉese kreskas

En julio 2013 li faris tie “ŝtatan viziton”, kun ĉiuj ministroj, por tie havi ministro-konsilion, kiel tio regule okazas. Laŭgrade kiam alproksimiĝas la elektoj de la fino de oktobro, tiuj vizitoj neeviteble prenas aspekton de kampanjo. Ĉiu kunveno estas okazo por anonci investojn: pontoj kaj ŝoseoj, sed ankaŭ materialo por hospitaloj, lernejoj, veturiloj por la administraciaj servoj... La spektaklo estas elprovita, reelsendita dum horoj de la nacia televido. Danke al la urĝa prezidanta programo (UPP) la prefektejo, la urbodomo, la lernejoj kaj la regiona hospitalo estis modernigitaj kaj refarbitaj. Korhogo (350 000 loĝantoj), kiu ĝis nun havis nur du asfaltitajn stratojn, spertas la daŭran ĉeeston de la maŝinoj, kiuj ŝmiras gudronon sur ĝiaj stratoj. Sed “ĉu oni manĝas gudronon?”. Tiu demando regule revenas inter la ebur-bordanoj, inkluzive en la Nordo, kie oni amase voĉdonis por s-ro Ouattara en 2010.

Post noktiĝo, sidantaj ĉe angulo de terstrato malbone lumigita, grupo da junuloj diskutas pri la mondo, aŭ almenaŭ la lando, ĉirkaŭ glaso da teo. Ĉiuj opinias, ke “la lando antaŭeniras, sed oni ne manĝas” Inter ili, neniu havas salajran laboron. La plej bonŝancaj havas etan butikon, kaj aliaj, kiel Sinali, vivas tagon post tago per etaj laboroj, kiujn ili mem devas inventi. “Ĉiunokte, li rakontas, mi demandas min kion mi trovos la morgaŭon por alporti monon hejme. Kiam la milito komenciĝis [en 2002] mi estis dudek kvin-jara. Dek tri jarojn poste, preskaŭ kvardek-jara, vi eĉ ne povas havi propran korton por loĝigi vian familion. Kaj oni jam tro maljunas por la helpoprogramoj al junularo.”

Ĉiuj maltrankviliĝas pro la kresko de la vivkosto; de rizosako ĝis la luprezoj kaj elektro — malkonektita de kvar monatoj ĉe Sinali. Ĉirkaŭ la grupo, en la kvartalo, la nokto estas densa kaj lumoj maloftaj. Sinali estis batalanto de la Novaj Fortoj, kiuj tenis la Nordon. Post la fino de la postbalota konflikto, li redonis sian armilon kaj ricevis la premion de 800 000 afrikaj frankoj (1220 eŭroj) donita de la ŝtato por la malmobilizado de la batalintoj. Li uzis la duonon por repagi siajn ŝuldojn, la alian por financi koko-bredan entreprenon, kiu rapide bankrotis. “Aliaj, pli fragilaj, povus repreni armilojn je la servo de la unua, kiu donos al ili nutraĵon”, asertas la junulo.

Malgraŭ sia frustriĝo, Sinali kaj liaj amikoj voĉdonos “100%” por s-ro Ouattara ĉe la prezidanta elekto, kies unua baloto okazos la 25-an de oktobro 2015. Certe pro regiona solidareco. Ĉar, dum multaj jaroj, la Nordo, malpli evoluinta, sentis sin relegaciita de la subtenantoj de “ebureco”, kiuj pretendis kribri inter la “veraj eburanoj” kaj tiuj “cirkonstancajeburanoj”. S-ro Ouattara, kiu laŭ iuj havas burkinan originon, estis dufoje malpermesita fariĝi kandidato al prezidanteco, ĉar lia nacieco estis dubinda. Liaj kontraŭuloj riproĉis, ke li ne estas, kiel ankoraŭ nun postulas la fundamenta leĝo, “naskita de eburbordaj gepatroj, mem origine eburaj*. Tiel li ja fariĝis emblemo de la viktimoj de la “ebureco” kaj, fakte, la porbatalanto de la nordaj loĝantaroj. Tiun frustiĝon kundividis la ribeluloj, kiuj, en 2002, provis renversi s-ron Gbagbo. Ilia puĉo fiaskis, ili prenis la nomon Novaj Fortoj kaj “administris” dum pli ol kvin jaroj la nordon de lando dividita en du partoj. Bouaké, la dua urbo, estis tiam ilia ĉefurbo.

* Vd “Eburbordo, la malbenitaj heredantoj de Félix Houphouët-Boigny”, Le Monde diplomatique en esperanto, januaro 2011.
Kune, ili dominis kaj ekspluatis la nordon de la lando

En tiu nokto de julio 2015, kiam oni festas la finon de ramadano, la junularo amase trairas ĝiajn stratojn. Kvazaŭ ondoj, bandoj de festvestitaj knaboj ludas trakurante la vojkrucojn, interrompas la trafikon, antaŭ ol reveni, ridegantaj, ebriaj el la libereco de la festotagoj. Ili liberiĝas, eĉ se nur unu nokton, el la aŭtoritato de la pliaĝuloj, en gaja malordo, kiun neniu policano provas reteni. Bouaké restas ribela, malgraŭ la reunuiĝo de la lando en 2007 kaj la rearanĝado de la administracio.

La multegaj ĉinaj motorcikloj atestas siamaniere pri la jaroj, kiam la urbo eskapis la regadon de Abiĝano kaj pli similis al Uagaduguo, kie tiuj veturiloj delonge estas parto de la pejzaĝo. La ĉefurbo de Burkina Faso cetere estis la malantaŭa bazo de la ribeluloj, kiuj ekregis la Nordon en 2002, kaj tra tiu lando transiris la komerco, kiu vivigis la regatan zonon. Ĝiaj armeaj ĉefoj, la zono-komandantoj, disdividis inter si pli ol la duonon de la eburborda teritorio, helpataj de civiluloj nomataj “delegitoj pri administracio”. Tiuj lastaj estis la politika flanko de la Noval Fortoj, enkorpigita de s-ro Guillaume Zoro, fariĝinta prezidanto de la Nacia Asembleo*. Kune, ili dominis kaj ekspluatis la Nordon, elprenante impostojn por nutri kason tiel nomatan “la centran”, teorie por financi la trupojn kaj la administradon de la teritorio.

* Ĉu civiluloj aŭ armeanoj, la ĉefaj gvidintoj de la Novaj Fortoj okupas ŝlosilajn postenojn en la nunaj institucioj.

La anarkia cirkulado de la motorcikloj en Bouaké restas heredaĵo de tiu periodo. Multaj junuloj, manke de perspektivoj, decidis “ruligi motorciklojn”, fariĝante taksi-ŝoforoj sen permesilo, sen kasko kaj sen asekuro. Cetere multaj el ili finas sian ŝoforadon en la Universitata Hospitalo (CHU), subekipita malgraŭ sia renovigo post la ekregado de s-ro Ouattara. Malantaŭ la refarbitaj fasadoj, al la CHU, la sola tiunivela hospitalo en la tuta zono Centro-Nordo-Okcidento (CNO), tio estas pli ol la duono de la lando, severe mankas materialo. Escepte de la patrinaj kaj infanaj prizorgoj, teorie senpagaj, la flegokostoj estas tro altaj por granda plimulto de la loĝantaro, kiu vivtenas sin per neformalaj aktivaĵoj. Por igi ilin pli alireblaj, la registaro, konscia, ke 85% de la eburbordanoj havas neniun socian asekuron, lanĉis la “universalan medicinan asekuron” (UMA) en januaro 2015. Malsame de la samnoma franca asekuro, la UMA baziĝas sur mil-franka monata kotizo (1000 afrikaj frankoj = 1,5 eŭro) por ĉiu persono, rajtiganta la pagon de tri kvaronoj de la kurantaj kostoj (konsultoj, ĥirugio, enhospitaligo, medikamentoj). Tiu socia asekuro havas malmulte da kotizantoj (176 000), ĝi estas nur komenciĝanta.

Senpuneco nutras persistajn amarajn postsentojn

Kiam oni foriras el Bouaké suden, la arbarajn savanojn anstataŭas arbaro. La horizonton baras muro intense verda, dominata, ĉe alveno en Jamusukro, de la kupolo de la fama baziliko. Ĝi estas, de dudek kvin jaroj, la simbolo de ĉefurbo, kiun Félix Houphouët-Boigny, la patro de la sendependo, konstruigis en sia vilaĝo. Sed la vastaj arterioj de la urbo estas sen aŭtoj, kaj la tuta urbo ŝajnas ŝvebi en tro grandaj por ĝi vestoj. La translokado de la institucioj, promesita de ĉiuj liaj posteuloj, ne realiĝis.

Elirante el la urbo, oni trovas la terojn de la kakao, de kiu la grajnoj riĉigis la landon, antaŭ ol kaŭzi ĝian ruiniĝon, kiam la mondaj prezoj, fine de la 1970-aj jaroj, malaltiĝis. La kakao-aktivaĵoj, poste privatigitaj je la postulo de la internaciaj financaj institucioj, fariĝis tute senorganizitaj dum la jardeko de politiko-milita krizo, kiun spertis la lando. Ankoraŭ atestas pri tio, laŭlonge de la vojo kondukanta okcidenten, la vastegaj plantejoj de Tombokro. Heredigitaj de Houphouët-Boigny al la ŝtato, ili estas grandparte forlasitaj, englutitaj de la arbaro. Agrokulturaj laboristoj ankoraŭ vivas tie. Ili kultivas maizon kaj maniokon inter la kakaoujoj, atendante de dek jaroj fantoman salajron.

Kiam li ekprezidis la landon, en 2011, s-ro Ouattara reorganizis la enkadrigon de la produktado, garantiante prezojn por la plantistoj kaj tiel revigligante la kakaoproduktadon, de kiu dependas pluraj milionoj da eburbordanoj. En 2014 la produkto atingis la rekordan nivelon 1,7 milionoj da tunoj, tio estas 35% de la tutmonda produktado. La sektoro estas 15% de la MEP. Tial, la tero estas plej grava temo kaj la disdivido de ĝiaj fruktoj, ĉefa demando. Ĝi nutras de preskaŭ dudek jaroj la konfliktojn, kiuj disŝiras la Okcidenton, la plej fruktodonan zonon de la lando.

La urbo Duékoué tre multe suferis pro tio. “La elektoj pasas, la komunumoj restas”, proklamas granda afiŝo laŭlonge de unu el la grandaj stratoj de la urbo. Ĉi tie pli ol aliloke, tiu frapfrazo trovas sian plenan signifon. Ĉi tie pli ol aliloke, iuj timas la elektojn kaj la demonojn, kiujn ili revekas. La lastaj elektoj kaŭzis la morton de milo da homoj en la urbo kaj ĉirkaŭurbo, tio estas triono de ĉiuj mortoj oficiale nombritaj dum la postbalota milito de 2010-2011. Kvin jarojn poste, la urbo ne montras postsignojn. Ĝi estas trankvila. Oni preskaŭ povus kredi, ke ĉio tio ne okazis. Sed la silentoj kiuj ritmas la konversaciojn mute krias la rakontojn pri la okazintaj kruelaĵoj. La mortintoj ankoraŭ atendas, en anonimaj komunaj fosaĵoj, ke oni bonvolu identigi ilin.

La regiono Guémon, kies kerno estas la urbo Duékoué, estas riĉa pro siaj arbaroj, kiujn kulturebligas de jardekoj la loĝantaroj eksterlandaj (plejparte el Burkina Faso) aŭ venintaj el aliaj regionoj de Ebur-bordo. “La tero apartenas al tiu, kiu valorigas ĝin”, proklamis Houphouët-Boigny. Post lia morto en 1993, la ideo de “ebureco” trudiĝis al la tero. La ekonomia krizo puŝis la lokajn aŭtoktonajn loĝantarojn* postuli la terojn plantitajn je kakaujoj, kiujn ili cedis aŭ koncesiis al la agrokulturistoj venintaj el aliloke. Multaj interkonsentoj estis tiam reviziitaj aŭ nuligitaj de la aŭtoktonoj; kaj, en la sud-okcidento de Ebur-bordo (kie tiuj estas malplimulto), plantistoj, kiuj ne originis el la regiono, estis forpelitaj el la teroj, kiujn ili valorigis. Tiel komenciĝis ciklo de perforto kaj reprezalioj, kiu igis la Okcidentan Eburbordon nesto de interkomunumaj konfliktoj.

* En la Guémon-regiono, la aŭtoktonoj estas l Wè, la aloktonoj, la loĝantaroj de la Centro kaj Nordo (baoulés, malinkeoj, senufoj) kaj la alilandanoj, la burkinanoj, tre multaj en la regiono. La “eburecaj” refleksoj estas solidaj, kaj la malinkeoj kaj la senufoj estas ofte klasifikitaj inter la alilandanoj..

Kiam komenciĝis la postelekta krizo, Duékoué fariĝis ties tragika epicentro. En marto 2011 la trupoj de s-ro Ouattara, irantaj al Abiĝano, ekprenas la urbon kaj rekte direktas sin al kvartalo Carrefour, kies memdefendaj grupoj subtenantaj al s-ro Gbagbo, konsistantaj el la aŭtoktonoj wé, faris sian feŭdon. Helpataj de la dozoj — tradiciaj ĉasistoj fakte fariĝintaj milico-, la trupoj subtenantaj Ouattara faris tie buĉadon. “Ili diris: ‘ĉiuj junuloj de la kvartalo Carrefour estas milicanoj’”, rakontas junulo.Ĉiuj, kiuj povas, fuĝas tiam al la katolika misiejo, ili baldaŭ estas 30 000 homoj ene de korto, kaj preskaŭ 250 000 forlasas la regionon, irante al la najbara lando Liberio. En Duékoué, sur la stratoj plenaj je kadavroj, la fortoj de la Unuiĝintaj Nacioj (france: ONUCI) nombras la mortintojn kaj rapide enterigas ilin en fosaĵojn, kiujn oni ĝis nun ankoraŭ ne malfermis. Almenaŭ 500 mortintoj en Duékoué laŭ la UN, pli ol 800 laŭ la Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco — la plimulto el ili en la kvartalo Carrefour. “La ĉi tie okazintaj hororaĵoj estas neklarigeblaj”, memoras s-ro Denis Zehla, la kvartalestro, kiu ne plu volas rakonti ilin. Lia silento parolas por li. La suferoj de la we-loĝantoj ankoraŭ ne estis finitaj: la sekvajn tagojn, ili estis postĉasitaj en la arbaroj kaj, en julio 2012, atakitaj en la rifuĝ-tendaro, kiu randas la urbon. Ĉio sub la senpova rigardo de la ONUCI.

La amasmurdo de Duékoué kaj ties sekvoj formas sango-makulon, kiun la prezidanta bilanco de s-ro Ouattara ne povos forviŝi. Tiu krimo restinta nepunita metas la turmente obsedan demandon de la justico de la venkintoj, dum s-ro Gbagbo estas juĝata de la Internacia Punkortumo (IPK) en Hago, same kiel s-ro Charles Blé Goudé, eksgvidanto de la Junaj Patriotoj lin subtenantaj*. Multaj aliaj ankoraŭ atendas sian proceson. Akuzata pri partieco, la eburborda justico, en junio 2015, finfine jure ekpersekutis homojn, kiuj kontribuis al la venko de s-ro Ouattara, inter kiuj du famaj zon-komandantoj: s-roj Chérif Ousmane kaj Losseni Fofana. Estas malmultaj ŝancoj, ke tiuj du, altranguloj pri sekureco en la nuna reĝimo, estos ĝenataj en tuja estonteco. Sed ilia jura kulpigo en Ebur-bordo ebligas male eviti al ili la probablajn petojn prezenti sin antaŭ la IPK.

* S-ino Simone Gbagbo estis kondamnita de eburborda tribunalo, la 10-an de marto 2015, je dudek jaroj en malliberejo dum fuŝa proceso. Ŝi petis nuligon de la juĝo al la kasacia kortumo.

“Sen minimumo da justeco, ĉu la repaciĝo eblas?”, sin demandas pastro Cyprien Ahouré, responsulo de la katolika misio de Duékoué. Lin, kiu vidis, je ĉiu perforta ekflamiĝo, la rifuĝintojn (burkinanoj, baŭleoj, wé...) amase alveni, oni nomumis prezidanto de la loka branĉo de la Komisiono Dialogo, Vero, Repaĉiĝo (KDVR) starigita en 2011. “La KDVR seniluziigis nin. Ni ne laŭiris ĉiujn planitajn etapojn, aparte tiun pri kompensado, klarigas la pastro. La batalintoj estis prikonsiderataj, multe da mono estis uzata; sed oni ne povas doni monon al tiuj, kiuj uzis la armilojn kaj nenion al tiuj, kiuj perdis ĉion.” Ankaŭ la nacia Katarso ne okazis. La komisiono ne publikigis la rezulton de siaj laboroj, kaj la tiom atendataj bildoj de la publikaj juĝaj sesioj neniam estis dissenditaj. La nacia komisiono por la repaciĝo kaj kompenso al la viktimoj (NKRKV), kiu sukcedis al ĝi en marto 2015, ĵus nur komencis unuan fazon de kompensado koncernanta 4 500 homojn.

Dume, la repaciĝo realiĝas de malsupre, sen la politikistoj. En Duékoué, same kiel aliloke en la lando, la komunumoj relernis, vole nevole, vivi kune. “Oni toleras unu la aliajn” estas tio, kion oni plej ofte aŭdas. “Hodiaŭ oni akceptas vivi kun la aliaj, ĉar ni havas plu nenion por gajni, ni perdis ĉion. Tiu, kiu estas prezidanto, li ja estas prezidanto. Se morgaŭ estos alia, oni toleros lin”, ankaŭ diras la ĉefo de la kvartalo Carrefour. La junuloj de kvartaloj antaŭe oponantaj parolas unu al la aliaj, sed fajrilo povus eksplodigi la situacion. “Kiam okazas io en la urbo, oni tuj suspektas la junulojn de Carrefour. Oni diras, ke ni estas la fratoj de Gbagbo”, komentas junulo. Ĉiuj bedaŭras, ke dozoj (kiuj partoprenis la amasmurdojn), ankoraŭ promenas libere en la urbo, kun siaj ĉasfusiloj. Ĉu tiu paco en Duékoué estas nur tiu de la venkintoj? De tiuj, kiuj, hieraŭ humiligitaj, ekprenis la povon kaj trudas hodiaŭ la timon al siaj kontraŭuloj? Hodiaŭ kiel pasintece, nepuneco nutras la amarajn sentojn, kiuj pezas sur la estonteco.

En la Okcidento de Ebur-bordo, la teraj konfliktoj ne finiĝis, kaj multaj aŭtoktonoj, kiuj rifuĝis en Liberio, trovis je reveno sian teron okupita*. La vicprefektoj de la zono provas solvi ilin kun la helpo de la tieaj komunumestroj. Sed grandegas la tasko. Laŭleĝe, la tero povas aparteni nur al la ŝtato aŭ individuoj kun eburborda ŝtataneco. Tiuj lastaj devas ricevi de la administracio proprieto-titolon. La necesaj klopodoj estas multekostaj.

* Vd Fanny Pigeaud, “Milito por kakao en okcidento de Eburbordo”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2012.

Kun preskaŭ kvin milionoj da loĝantoj kaj triono de la balotantaro, Abiĝano estas tre grava por la elektoj. En la ekonomia ĉefurbo, la turoj de la Altebenaĵo, la negoco-kvartalo, refariĝis elegantaj. Hieraŭ simboloj de la “ebura miraklo”, ili enkorpigas hodiaŭ la disvolviĝantan Ebur-Bordon, promesitan de s-ro Ouattara, stimulatan per pli ol 8% jara kresko depost 2012. La randoj de la laguno estas rearanĝataj, baldaŭ estos tie vojnodo, kaj la laboroj por urba trajno verŝajne komenciĝos antaŭ la fino de la jaro. Ladurboj, kiuj greftiĝis en la kerno de la urbo, estis forigataj kaj “la Sorbono”, publika placo, kiun la Junaj Patriotoj, fideluloj de s-ro Gbagbo, faris sia, plu estas nur malbela tereno transformita en parkejon. La rego-ŝanĝoj legiĝas ankaŭ en la urba pejzaĝo.

La lastaj konstruaĵoj okupitaj de la kromvarbitaj batalantoj, kiuj subtenis s-ron Ouattara, estis evakuitaj en junio 2015, kelkajn monatojn antaŭ la fino de lia mandat-periodo. La operacio, nomata “Feliĉo”, koincidis kun la fino de la malarmigado-procezo. Laŭ oficialaj statistikoj, 91% de la nombritaj 64 000 batalintoj (el ambaŭ flankoj) deponis siajn armilojn. Sed la vera bilanco de ilia reensociiĝo povos okazi nur en longdaŭro. La zon-komandantoj, kiuj regis kiel mastroj de la Nordo, estis preskaŭ ĉiuj relokitaj ekster siaj propraj feŭdoj. Sed ili estas nun kerne de la sekureca aparato de la ŝtato. Ili kontribuis instali s-ron Ouattara, do ili restas netuŝeblaj. Tamen, raporto de la Unuiĝintaj Nacioj rimarkigas la kontraŭleĝan ekspluatadon de la orminejo de Gamina, regata de la eksa zon-komandanto “Wattao”, nun vic-komandanto de la Respublika Gvardio; la raporto ankaŭ kritikas la armilaron konservitan de la zon-komandanto Kouakou Foffie ĉe Korhogo*. Tial, la demando pri la pozicio de tiuj zon-komandantoj en la estontaj povoluktoj restas nesolvita. Sed tio koncernos nur la elektojn de... 2020. Por tiuj de la 25-a de oktobro 2015, s-ro Ouattara, pro la koalicio de partioj*, kiu portis lin al la regado, alfrontos dividitan opozicion.

* Raporto de la UN, n-ro S/2015/252, aprilo 2015.
* La Kuniĝo de la Houphouët-istoj por Demokratio kaj paco (KHDP) kunigas la Demokratian Partion de Ebur-Bordo — Afrikan Demokratian Kuniĝon DPEB-ADK (Eksa unusola partio), la Kuniĝon de la Respublikanoj de Ebur-Bordo (KREB, partio de s-ro Ouattara), kaj la Union por Demokratio kaj paco en Ebur-Bordo (UDPEB, partio fondita de la generalo Robert Guéï).
Ĉiu prezentas sin viktimo, sed kiu sin konfesas kulpulo?

De kiam, en junio 2014, la IPK konfirmis, ke ĝi juĝos s-ron Gbagbo, lia partio, la Eburborda Popola Fronto (EPF) klare montras siajn profundajn dividojn. La “ribeluloj”, kiuj kondiĉigas sian partoprenon en la elekto-procezo je la liberigo de la eksprezidanto, provis — sen sukceso — eksigi la prezidanton de la partio kaj eksan ĉefministron Pascal Afi Nguessan. Ili riproĉas al li ludi la ludon de la nunaj regantoj, donante al la venonta baloto pluralisman karakteron. Kelkaj opoziciuloj rifuzas la konsiston de la sendependa elekta komisiono, kiun ili taksas favora al s-ro Ouattara, kaj ankaŭ publike protestas pro siaj malfaciloj por kampanji en la tradiciaj elektaj feŭdoj de la prezidanto. Siaflanke, la eburbordanoj ne amase enskribiĝis sur la balot-listojn. Nur 367 000 novaj elektantoj enskribiĝis sur la provizorajn listojn, kio fiksas je 6,1 milionoj la elektantaron, por 9-miliona loĝantaro en aĝo por voĉdoni. Ĉu ĉar la elekto ŝajnas jam antaŭ-decidita? Ĉu pro malŝatego de la politikaj kvereloj, kiuj kondukis la landon al ruiniĝo? Aŭ ĉu pro timo ke denove okazos alfrontiĝoj? La prezidanto promesis pacajn elektojn. Lacaj, kelkaj eburbordanoj kontentiĝos pri tiu programo.

Prenante la gvidadon de la lando en aprilo 2011, s-ro Ouattara, ekonomikisto flue praktikanta la gramatikon de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), kies unu el la gvidantoj li estis, vetis pri la restarigo de la infrastrukturoj, la relanĉo de investoj kaj la ekonomia kresko. “Mono ne cirkulas, sed laboras”, li martelis al ĉiuj tiuj, kiuj montris sian senpaciencon vidi la dividendon de la kresko fariĝi realeco en ilia telero. Ĝis nun, la loĝantaro, kaj precipe la junularo (77,5% de la loĝantaro estas malpli-ol-35-jaruloj) ankoraŭ atendas. Necesos pli ol nur socia pliboniĝo por estingi la fajrejojn de divido, kiuj koviĝas en la lando. La repaciĝo okazas, manke de alia ebleco, kaj senpuneco restas la regulo. En Ebur-Bordo, ĉiu sin proklamas viktimo, sed kiu sin konfesas kulpulo? Ne la politikistoj, ĉiuokaze. Tion la loĝantaro ja bone komprenis.

Vladimir CAGNOLARI

Disponi pri sia korpo estas malfacila konkero

Lukto por la rajto aborti en Ĉilio

La rajto al interrompo de gravedeco rezultas el akra lukto kaj de la engaĝiĝo de klera avangardo, kiel atestas la vojo de Sylvie Rosenberg-Reiner en Francujo. En Ĉilio, la socialista prezidantino Michelle Bachelet estas preparanta leĝon por ke aborto estu nepunebla en certaj dramecaj situacioj (seksperforto, misformigo de la bebo, ktp.) Sed la preparata leĝo lasas eksterleĝe dekmilojn da virinoj.

Mi estis dekkvarjara kaj tio estis somera amo. Mi ne konsciis, ke mi povas fariĝi graveda.” Sidante en sia salono je la horo de laonce, la tagfina manĝeto en Ĉilio, Camila — kiu petis anonimecon, same kiel sia patrino, ankaŭ ĉeestanta-, mergiĝas en siajn rememorojn ĉirkaŭ teo. “Iun matenon, mia patrino donis al mi gravedo-teston.”, rakontas la 24-jara junulino. La rezulto pozitivas. “ŝi diris al mi: “Ne parolu pri tio al iu ajn. Trankvile iru al la lernejo.” Vespere, ŝi demandis min kion mi volas fari.” La adoleskulino decidas interrompi sian gravedon. La patrino de Camila, Cynthia, daŭrigas: “Mi avertis ŝin, ke tio devas resti inter ni, ĉar mi riskas iri en malliberejon. Mi multe laboris en kaŝeco”, aldonas tiu aktivulino de la patriota Fronto Manuel Rodriguez, la armita alo de la ĉilia komunista Partio dum la diktaturo. “Por mi tio ne estas problemo, sed emocie, tio estis malfacila.”

“Viro cirkaŭ kvardekjara venis al nia hejmo, daŭrigas Camila. Mi ne scias, ĉu li estis kuracisto. Li donis al mi kvar pilolojn kaj li atendis, ke mi eligu la feton en la banĉambro. Mi havis kuntirojn, sangis... Tio estis rapida, sed ŝoka. Mi deprimiĝis dum du jaroj. Mi sentis min kulpa.” Antaŭe, Camila cetere estis kontraŭ la aborto: “Mi trovis tion abomena. Mi studis en katolika instituto, kaj oni montris al ni bildojn de utero-skrapado, de hurlantaj beboj... Post tiu sperto, mi ŝanĝis mian opinion.” Rigardante sian filon Ariel, unu-jara kaj duono, kiu ludas en angulo de la salono, la juna virino daŭrigas: “Nun mi estas patrino, kaj mi scias ke deziri sian infanon estas plej grava afero dum gravedo.” Ŝia patrino ĉiam subtenis ŝin, konvinkita, ke oni devas “esti libera mem decidi. Sed, en nia lando, oni apenaŭ parolas eĉ pri seksa edukado...”.

En 2013, la historio de Belen, dekunujarulino fariĝinta graveda post ripetataj seksperfortoj de ŝia duonpatro, relanĉis la debaton. La postan jaron, dektrijarulino, viktimo de seksperforto, estis devigita travivi sian gravedon ĝis la fino, kvankam la feto havis gravan difektiĝon. La bebo vivis nur kelkajn horojn post sia naskiĝo. Tiuj dramecaj faktoj memorigas al Ĉilio sian kondiĉon de lando kun aparte malprogresema leĝaro, depost la senescepta malpermeso de aborto dekretita en la lastaj monatoj de la diktaturo de la generalo Augusto Pinochet.

Nur malmultaj aliaj ŝtatoj montriĝas tiom punemaj: Vatikano, Malto, Salvadoro, Nikaragvo, Honduro, Haitio kaj Surinamo. Najbaraj landoj, kiel Kubo, Porto-Riko, la urbo Meksiko de 2007, kaj Urugvajo de 2012 permesas aborton senkondiĉe dum la dek du unuaj semajnoj de gravedo. Aliaj landoj de la regiono permesas siaflanke la kuracartan interrompon de gravedo, kun pli-malpli larĝa amplekso. “La kuracarta aborto ekzistis en Ĉilio dum preskaŭ kvindek jaroj, memorigas la D-ino Maria Isabel Matamala Vivaldi, kuracisto kaj figuro de la ĉilia feminista movado. Ĝi estis permesita kiam la gravedo enhavis riskojn por la sano de la patrino. Dum miaj kuracistaj staĝoj, mi eĉ praktikis ĝin. Sed ni malprogresis...”

Depost la reveno de demokratio, malgraŭ deko da parlamentaj provoj, la leĝo restis tia, kaj minacas ĉiun abortintan virinon ricevi punon je tri monatoj en malliberejo. Tamen, inter 70 000 kaj 220 000 virinoj laŭtakse ĉiujare prenas tiun riskon. Tio igas Ĉilion, laŭ la D-ino Matamala Vivaldi, la lando “kun la plej alta procento de abortoj en Latin-Ameriko”, apud la Dominika Respubliko. La foresto de publika politiko pri kontraŭkoncipo kaŭzas aparte altajn kvotojn de nedezirataj gravedoj. La Dominika Respubliko forigis, en decembro 2014, la punon por aborto en kazo de seksperforto, incesto, feta misformado aŭ danĝero por la vivo de la virino, sekve la nemoviĝo de Ĉilio fariĝis ne eltenebla.

Dum sia prezidanta kampanjo de 2013, la kandidatino de la maldekstra koalicio, Michelle Bachelet, laŭfake kuracistino, promesis forigi la puneblon de aborto en tri situacioj: seksperforto, nevivebla feto kaj danĝero por la vivo de la patrino. Sed necesis la dramecaj faktoj rivelitaj de la gazetaro por ke fine la registaro deponis leĝprojekton ĉe la parlamento, komence de 2015. Komence de aŭgusto, unua etapo finiĝis kun la adopto de la teksto en komisiono.

La diskuto tamen komenciĝis sub ne favora aŭspicio: “Ni subtenas la vivon. Konsekvence, nia reto de sanigcentroj estos loko, kie oni protektas vivon, ni ne realigos tie abortojn”, avertis la rektoro de la katolika papa Universitato de Ĉilio, s-ro Ignacio Sanchez, antaŭ la deputitoj. Lia institucio disponas pri la plej grava reto de sanigcentroj en Ĉilio, UC Christus. Se la leĝo adoptiĝas, la pli ol 1 200 kuracistoj, kiuj tie laboras, do ne aplikos ĝin.

En lando, kie divorco estis permesita nur en 2004 kaj kie 57% de la loĝantaro sin deklaras katolika, tiu poziciiĝo ne estas malgrava. “La Eklezio premas al la registaro, kiel ĉiam, kolere diras la D-ino Matamala Vivaldi. Kaj se la registaro rezistas, ĝi minacas iniciati socian premon, kiel la evangeliistoj en Brazilo.”

La ofensivo estas des pli efika, ke ĝi havas relajsojn same en la dekstraj partioj, kiel sine de la Kristan-Demokratio (KD), kiu partoprenas la registaran koalicion. Fine de julio la KD, kiu tamen aliĝis al la prezidanta programo de la kandidato Bachelet en 2013, anoncis, ke malpli ol triono el siaj deputitoj subtenas la leĝotekston. Ĝia vicprezidanto, s-ro Matias Walker, memorigis, ke plimulto de la membroj de lia partio oponas la nepuneblon de aborto kaze de seksperforto.

Praktika manlibro cirkulas sur la reto

Dum afero pri senmoveblaĵa spekulado implikanta ŝian filon kaj bofilinon makulas ŝian bildon, s-ino Bachelet domaĝas siajn partnerojn por protekti sian plimulton en la Parlamento, samtempe minimume sin konformante al la rekomendoj de la internaciaj organizaĵoj. Fine de 2014, gupo de fakuloj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), kie la prezidantino laboris kiel unua gvidantino de la organizaĵo UN-Virinoj, instigis Ĉilion transpasi “la obstaklojn de patriarkeco kaj konservativa socio”. Antaŭ mallonga tempo, feministaj organizaĵoj strukturis sian diskurson pri aborto, tiel kontribuante al la debato. Tiel estas Miles, asocio por defendo de la seksaj kaj reproduktaj rajtoj fondita en 2010, kiu koncentras siajn postulojn al la nepuneblo de kuracarta gravedo-interrompo; ideo al kiu aliĝas inter 60 kaj 70% de la Ĉilianoj, laŭ aktualaj opinienketoj*.

*Encuesta nacional del instituto de investigación en ciencias sociales”, universitato Diego Portales, Santiago, 2014.

Aliaj organizaĵoj ŝatus instigi la registaron fari pli grandan paŝon. La “kunordigado de feministoj en lukto”, kreita en 2014, kvankam ĝi nombras nur centon da aktivuloj, sukcesis organizi tri marŝojn favore al la rajto aborti en Santiago. “La teksto de Bachelet ne konsideras la klas-problemaron, klarigas Hillary Hiner, profesorino pri Historio en la Universitato Diego Portales. La riĉulinoj ĉiam povos aborti en privataj klinikoj, aŭ en eksterlando”. Kio por tiuj, kiuj ne havas sufiĉe da monrimedoj. Estas granda malegaleco en la aliro al senriska aborto, kaj tion ne solvos la leĝprojekto”, rekonas la D-ino Soledad Diaz, membro de la ĉilia Instituto de reprodukta medicino.

“La situacioj en kiuj la leĝo planas nepuneblon koncernas nur 2% de la abortoj”, substrekas Carolina, postulanta anonimecon. Ŝi estas membro de Linea Aborto Chile (“Linio Aborto Ĉilio”), kies aktivulinoj estis origine formitaj de la nederlanda asocio por defendo de la elekteblo Women on Waves*. Ili ĉiuvespere, de la 20-a ĝis la 23-a horo, respondas ĉe telefono por provizi la necesajn informojn por sendanĝera medikamenta aborto.

* “Virinoj sur ondoj”. Tiu asocio fondita en 1999 praktikas abortojn sur kliniko-ŝipoj laŭlonge de landoj, kie gravedo-interrompo estas malpermesata, en la internacia parto de oceano.

Dume, miloj da virinoj daŭre estas viktimoj de la vendistoj sur la nigra merkato. Kontraŭleĝe importita de najbaraj landoj, la aborta pilolo Misoprostol vendiĝas je alta prezo (inter 40 000 kaj 120 000 ĉiliaj pesoj, tio estas inter 55 kaj 164 eŭroj), kaj foje je malĝusta dozo aŭ ekster la templimoj: tiu pilolo estas efika nur ĝis la dek dua semajno de gravedo. Kiel klarigas raporto de la Universitato Diego Portales*, kiam la virinoj kiuj abortas suferas komplikaĵojn (precipe hemoragioj kaj infektoj), ili prenas riskon ne nur por sia sano. Kiam ili iras al hospitalo, ili ofte suferas “pridemandadon kaj brutalan traktadon, kaj ili povas esti denuncataj”. “Mi vidas alveni virinojn tre angorajn kaj senmonajn”, rekonas la prezidantino de la nacia sindikato de la akuŝistinoj, s-ino Anita Roman, kiu laboras en la Hospitalo Luis Tisné Brousse de Santiago. “Ili atendis esti en grave malbona stato por iri al la hospitalo”. Sed, ŝi certigas: “Ni ne denuncas ilin.” Tiun principon dividas ankaŭ D-ro Mauricio Besio, de la katolika papa Universitato de Ĉilio.

* Lidia Casas kaj Lieta Vivaldi, “La penalización del aborto como una violación a los derechos humanos de las mujeres”, raporto pri la Hom-rajtoj, universitato Diego Portales, 2013.

En 2013, 166 virinoj estis tamen denuncitaj. “Inter ili 22 estis kondamnitaj”, indikas la prokuroro Félix Inostroza, direktoro de la tribunalo pri perfortaj krimoj, al kiuj apartenas aborto. “La plimulto da ili ne iras en malliberejon sed ricevas alternativajn punojn”, precizigas s-ino Ana Piquer, advokato kaj direktorino de Amnesty International Chile. En 2015, ses viroj estis en malliberejo. La lasta, 76-jara flegisto, estis kondamnita en 2013 je 818 tagoj da mallibereco pro ripetata praktikado de abortoj.

Ŝajnas do ke la krimigo de aborto estas malkreskanta. “La situacio estas multe pli malbona en Salvadoro, insistas la advokatino Piquer. Tie la virinoj iras en malliberejon.” Amnesty International lanĉis en aprilo 2015 la kampanjon “de la 17”, reference al la 17 virinoj, kiuj inter 1999 kaj 2011, estis kondamnitaj en Salvadoro al punoj ĝis 40 jaroj da mallibereco, plejmulto da ili pro “hommortigo kun pligravigaj cirkonstancoj”. Iliaj advokatoj petis prezidentan punliberigon kiam unu el ili, s-ino Guadalupe Vasquez, estis liberigita en januaro 2015. Iuj volas vidi en tio signon. Ĉu Salvadoro estos la venonta ŝtato kiu revizios sian leĝon?

Ĉie en la regiono, grupoj de aktivuloj laboras de pluraj jaroj por teksi ligilojn kaj solidarecojn. Linea Aborto Chile ellaboris praktikan manlibron pri medikamenta aborto, disdonata kaj elŝutata je plurmiloj da ekzempleroj. “Ni inspiriĝis el la unua manlibro de Latin-Ameriko, publikigita en Argentino”, klarigas Carolina. Bolivianinoj siavice reprenis la verkon, tiel metante la bazojn de tio, kio eble fariĝos vera tutamerika reto.

Julia Pascual kaj Leila Miñano

Disponi pri sia korpo, malfacila konkero

En Francujo, de la “krimo kontraŭ la ŝtato” ĝis la Veil-leĝo permesanta aborton

Tio, kion mi rakontos estas aktivula sperto, kiun mi travivis kun tre forta engaĝiĝo, kaj sekve kun mia tuta subjektiveco. Oni ofte aŭdas, ke la liberaligo de kontraŭkoncipaj rimedoj kaj de aborto iras laŭ la “direkto de la historio”. Sed paroli pri kvazaŭ certa venko de niaj ideoj kaŝas la perfortecon de la ideologiaj luktoj, kiuj alfrontigis la subtenantojn de liberaj kaj senpagaj kontraŭkoncipo kaj aborto al ties kontraŭuloj. Oni neniam sufiĉe memorigos la indignigan sintenon de multaj hospitalaj kuracistoj: kiam ili alvenis en la hospitalon, la virinoj provintaj ĉesigi sian gravedon estis insultataj, humiligataj; utero-skrapado estis praktikata sen anestezo...

En 1964 mi estis en la tria jaro de miaj medicinaj studoj. Ne estis seksa edukado. La salonego de la nova fakultato en Parizo plenplenis da studentoj venintaj por aŭskulti la kurson de Profesoro Christian Cabrol — kiu poste realigis, la 27-an de aprilo 1968, la unuan koro-grefton en Francujo. Cabrol desegnis sur la nigra tabulo la anatomion de la pelvo de viro kaj virino, komentis, klarigis la internajn kaj eksterajn organojn, interpunkciante sian paroladon per triviale malprudaj subkomprenaĵoj, laŭ la stilo de la malprudaj kanzonoj de medicin-studentoj. Tiu kurso havis bonan reputacion kaj konsistigis la solan seksan informadon, limigitan je anatomio, de la estontaj kuracistoj. Male, la eblaj komplikaĵoj de ĉiu aborto-metodo estis ja abunde detaligitaj: la timiga sepsemio, ofte mortiga (kiu hodiaŭ tute malaperis), kies sekvoj povis esti sterileco...

La asocio Familia Planado estis kreita en 1960. Kun mia amikino Elisabeth Barthod-Michaut ni decidis aliĝi al ĝi en 1965 kaj ni petis sekvi kurson por fariĝi akceptantinoj. Nia statuso de medicin-studentinoj certe favorigis nin unue. La formado de akceptantino de la Familia Planado estis tre klasika kaj submetita al la vidpunktoj kaj al la postuloj de la kuracisto-kolegio. Ni lernis la mekanikajn kontraŭkoncipajn metodojn:vagina kaj cervika pesarioj, spermicidoj. La enuteraj pesarioj estis tiam malmulte uzataj kaj rezervitaj por la virinoj jam patrinoj. Ni devis mem lerni la manieron uzi la pesarion. Pri la kontraŭkoncipa pilolo, malpermesita en Francujo, oni ne parolis. Rapide, ni sentis ke nia loko ne estas en tiu strukturo, kies sidejo troviĝis tiam en strato Vivienne en Parizo. Nia situacio de ne edziniĝintaj virinoj estis problemo ne nur por la patrinoj, kiuj venis peti konsilojn, sed ankaŭ por la responsulinoj de Familia Planado*. Ni sentis nin katenitaj de la rigideco, kiun trudis la kuracisto-kolegio. Fine, nur la plenkreskaj virinoj rajtis enskribiĝi, kaj en Francujo la plenkreskeco estis ankoraŭ fiksita je 21 jaroj*.

* Pri la taktiko-hezitoj kaj la laŭleĝisma aliro de la Familia Planado, vd. Marie-Françoise Lévy, “Le Mouvement français pour le planning familial et les jeunes”, Vingtième Siècle, n-ro 75, Presses de Sciences Po, Parizo, 2002.
* Ĝi pasis al 18 jaroj en 1974.
La malvirto de la riĉuloj

Kun la apogo de la Nacia Solidareca Sanasekur-societo de Studentoj en Francujo (NSSSF) [ligita al la Nacia Unio de la Studentoj en Francujo (NUSF), ĉefa sindikato de studentoj], ni tiam decidis krei asocion de familia planado por la studentoj. En februado 1966, ejo estis inaŭgurita ĉe la n-ro 22, bulvardo St Michel, sub la nomo Universitata Centro pri sociologiaj kaj demografiaj studoj (UCSDS) (...)

Nia praktikado estis sufiĉe malsimila al tiu de la akceptejo de Familia Planado. Tuj en la komenco, ni kontaktis la kuracistojn kaj la ginekologojn de la kvartalo. Ni klarigis al ili la projekton, kaj demandis al ili, ĉu ili bonvolos akcepti studentojn serĉantajn kontraŭkoncipan rimedon. Post malfacilaj kaj longaj diskutoj, ni havis liston de la kuracistoj. Ni neniam rifuzis informi la personojn (multaj el ili estis ne plenkreskaj) kiuj venis al ni, kaj ni respondis — laŭ la eblecoj — al la petoj pri aborto.

Ekde 1971, la luktoj intensiĝis. Manifestoj kaj kontraŭmanifestoj sekvis unu la alian. La unua estis tiu de la 343 virinoj deklarantaj, ke ili abortis, publikigita de Le Nouvel Observateur la 5-an de aprilo 1971, kiu markis la veran komencon de la virina lukto por la libera dispono de sia korpo. La prestiĝo de kelkaj el la subskribintinoj* donis al ĝi internacian eĥon. La prezidanto de la Ordeno de la kuracistoj, Jean-Louis Lortat-Jacob, avangardo de la reakcio, tiam skribis al la Nacia Konfederacio de Kristanaj Familioj: “Observante la noman kvaliton de la 343 krimulinoj, la ortografion kaj sonon de iliaj familiaj nomoj, aperis al mi la evidento, ke ili ne ŝajnas tro katolikaj.”

* Aparte Simone de Beauvoir, Marguerite Duras, Françoise Fabian, Delphine Seyrig, Catherine Deneuve, Ariane Mnouchkine...

Tiuj vortoj estigis kelkajn skandaligitajn reagojn en Le Monde, sed estis nur la komenco de la kresko de vorta perforto. La Familia Planado, kies estraro restis malfavora al la libera kaj senpaga aborto, tamen publikigis komunikon por oponi ĉiun punan reagon. Ne okazis juraj persekutoj kontraŭ la “stelulinoj” subskribintoj de la manifesto, sed aliaj, malpli famaj, suferis en sia laboro reprezaliajn farojn*. Ja por senpage defendi la virinojn persekutatajn de la justico, en julio 1971 la advokatino Gisèle Halimi kreis kun Simone de Beauvoir la asocion Choisir la cause des femmes (Elekti la aferon de la virinoj).

* Maud Gelly, “Le MLAC et la lutte pour le droit à l’avortement”, Fondation Copernic, 2005, www.fondation-copernic.org

Kaj, en 1972, s-ino Marie-Claire Chevalier, 17-jara junulino, kiu estis seksperfortita kaj abortis, estis akuzita, surbaze de la leĝo de 1920 (vidu la kronologion), same kiel sia patrino, Michelle, kaj la virino kiu metis la sondilon. Gisèle Halimi, kiu defendis ilin, elektis tre politikan strategion. Ŝi vokis kiel atestantojn ĉe la tribunalo kelkajn subskribintojn de la manifesto de la 343 kaj famajn personojn kiel la [verkisto kaj biologiisto] Jean Rostand, [La Nobel-premiito] pri medicino Jacques Monod kaj s-ro Paul Milliez. La atesto de tiu lasta ricevis multan atenton. Universitata Profesoro, granda majstro-kuracisto, respektata humanisto, li ankaŭ estas praktikanta katoliko, patro de ses infanoj kaj malaprobas aborton. Li rakontis tion, kion li vidis pri la konsekvencoj de kaŝita aborto kaj deklaris, ke se lia propra filino, kiam ŝi estis 17-jara, estus dezirinta interrompi gravedecon, li ja helpus ŝin. La Ordeno de la kuracistoj akre kritikis lian intervenon. S-ro Miliez estis kunvokita de la ministro pri publika sano, s-ro Jean Foyer, kiu laŭdire ĉi-okaze deklaris: “La malvirto de la riĉuloj ne fariĝu tiu de la malriĉuloj”.

La 14-an de majo 1972, ni starigas la Grupon Informado kaj Sano (GIS) laŭ la modelo de la Grupo Informado pri malliberejoj kreita unu jaron antaŭe de Michel Foucault, Jean-Marie Domenach kaj Pierre Vidal-Naquet. La membroj de la GIS estas kuracistoj, medicin-studentoj, aŭ havas profesion en rilato kun la sano — kelkaj nekuracistoj aliĝas al ni pro amikeco. Ili asertas, ke la san-difektiĝoj estas grandparte kaŭzataj de la laborkondiĉoj kaj vivkondiĉoj, kaj disponigas sian fakan scion al la sindikatoj.

La malkovro de la Karman-metodo (metodo per elsuĉo), kondukas la GIS publike engaĝiĝi favore al libera kaj senpaga aborto. Pacientino de la ginekologo Joëlle Brunerie [formita ĉe Familia Planado kaj membro de la GIS] vidis s-ron Harvey Karman praktiki abortojn kun sia kanulo en Bangladeŝo: demonstracia sesio estas organizita en Parizo, en la apartamento de la aktorino Delphine Seyrig. Aktivulo de la UCSDS ekde la komenco, kaj membro de la GIS, la akuŝologo Pierre Jouannet ĉeestas ĝin. Li lernas la teknikon, ekmalkovras, ke ĝi estas simpla, kaj revenas kun la iloj por konvinki la membrojn de la grupo.

Ni do komencas praktiki abortojn, ĉu en la hejmo de la virinoj, ĉu en hospitalaj ejoj. Superŝutita de granda mendo, la GIS deziras sciigi tion per manifesto kaj serĉas subtenon de kelkaj neatakeblaj figuroj de la medicina mondo. Mi memoras ke mi provis konvinki la infan-kuraciston Alekandre Minkowski — mi estis laborinta en lia sekcio-, sed li trovis la tekston tro radikala. Ni tamen ricevis la subskribon de kelkaj famaj kuracistoj, sekciestroj aŭ agregaciuloj. Psikiatroj, ĝeneralistoj, sed tre malmulte da ginekologoj. La 3-an de februaro 1973, la GIS publikigas en Le Nouvel Observateur la Manifeston de la 331, kiu asertas, ke la virino kaj nur ŝi, havas rajton decidi. Ĝi rifuzas konsideri la pozicion de la Ordeno kiel reprezentantan tiun de la kuracistoj. La subskribintoj deklaras praktiki aŭ helpi abortojn sen ricevi financan avantaĝon, kaj engaĝiĝas kolektive respondi pri siaj agoj antaŭ justico aŭ medicina aŭtoritatulo, kaj antaŭ la publika opinio.

La reagoj estas tre akraj. La Ordeno de la kuracistoj konsideras, ke “libervola aborto ne devus esti praktikata de kuracisto”: ni fariĝis “abortistoj”, “asocio de krimuloj”. La esprimo “masakro de la senkulpuloj” eĉ aperas en la religia gazetaro. Sed la GIS ankaŭ ricevas multajn subtenajn leterojn. Kelkajn tagojn poste, ni atingas preskaŭ okcent subskribintojn.

Aŭtobusoj al Nederlando

Kvar tagojn post la publikigo de nia manifesto, la Nacia Asocio por pristudo de aborto (ANEA), kiu laboras kunlabore kun grupo de katolikaj teologoj de la revuo Etudes, publikigas ĉarton subskribitan de pli ol ducent gravuloj (inter kiuj s-roj Milliez kaj Minkowski), kiuj deklaras praktiki abortojn. Ili postulas abolon de la leĝo de 1920, sed konsideras ke komisiono devas decidi ĉu la aborto-peto de virino estas legitima. La profesia fameco, la socia kaj simbola kapitalo estas iliaflanke. Plej multaj el ili loĝas en Neuilly, la 16-a aŭ la 7-a kvartaloj [la plej riĉaj] de Parizo; ili defendas la rolon de la kuracisto kaj oponas la plene liberan aborton.

En aprilo 1973, la kuracistoj de la GIS decidas labori kunlabore kun la aktivuloj de la Movado por la libereco de aborto kaj kontraŭkoncipo (MLAK), eĉ se kelkaj el ili preferus praktiki la abortojn sen la kuracistoj. Timante akcidenton, kiun ekspluategus niaj kontraŭuloj, la kuracistoj restas je dispono en kazo de bezono. Mi memoras pri mia senpeziĝo kiam la doktoro Pierre Huguenard, sekciestro pri anestezo-reanimado en la Universitata Hospitalo de Créteil, sciigis, ke en kazo de akcidento ni povas transsendi la pacientinon en lian sekcion.

La aktivulinoj de la MLAK kaj kelkaj kuracistoj regule deĵoras por klarigi la Karman-teknikon al la virinoj. Sciante, ke ne ĉiuj povos profiti ĝin en Parizo, ĉar la kuracistoj povas praktiki la abortojn nur dum la semajnfino, la aktivulinoj diskutas kun la virinoj por identigi tiujn, kiuj tute ne povas foriri el la ĉefurbo — ĉu ĉar ili estas neplenkreskaj, eksterlandaninoj aŭ havas junajn infanojn... Al la aliaj ni provizas atestilojn pri laborĉeso. La membroj de MLAK okupiĝas pri organizado kaj akompanado de la vojaĝoj al Nederlando; ĉiusemajne aŭtobusoj trairas Francujon. Por la abortoj pli postaj, oni devas iri al Britujo. Jouannet negocas la plej bonajn tarifojn kun respondeculoj de britaj klinikoj.

La deĵorhoroj de la strato Buffon rapide fariĝas nesufiĉaj; longa vico formiĝas sur la strato. Ni tiam decidas instaliĝi sur la herbejoj de la Jardin des Plantes (apuda parko), tiel igante la deĵorojn publikaj. Pri la ejoj, kie okazas la abortoj, ni diskrete, sub pruntonomo, luprenas apartamenton en strato Ollier, en la 15-a kvartalo. La virinoj unue renkontas “peranton”, aktivulinon, kiu klarigas al ili kiel okazas la afero, subtenas ilin psikologie, trankviligas ilin dum la elsuĉado kaj donas informojn pri kontraŭkoncipo. Preskaŭ ĉiuj kuracistoj de la GIS duope laboras kun “perantoj” de MLAK.

La opozicio ne restas senage. En junio 1973 aperas manifesto de dek du mil kuracistoj kaj tri mil juristoj, firme oponantaj aborton nome de siaj moralaj kaj religiaj principoj. Tiuj gravuloj sekvas la genetikiston Jérôme Lejeune en lia krucmilito. La estraro kaj la kuracisto-kolegio de Familia Planado restas tre singardaj. Proksimaj de Choisir, ili deziras konservi al la kuracistoj la povon decidi — aŭ, almenaŭ, helpi la virinojn elekti. Sed, en junio 1973, okazas orientiĝ-ŝanĝo dum la ĝenerala kunsido de la nacia Familia Planado. La kuracistoj tiel nomataj “reformistaj” forlasas la asocion, kiu firme eniras la praktikadon de abortoj en siaj ginekologiaj centroj.*.

* Mouvement français pour le planning familial, Liberté, sexualités, féminisme. 50 ans de combat du Planning pour les droits des femmes, La Découverte, Parizo, 2006.

La juna generacio de la “tre maldekstraj” kuracistoj gajnis. Sed necesas memori, ke la antaŭa generacio, tiu de la “reformistoj”, ja aŭdacis enkonduki la ideon de familia planado. Kiel rezulto de tiuj luktoj, la Veil-leĝo [laŭ la nomo de la ministrino, kiu portas ĝin, s-ino Simone Veil ], permesanta la libervolan gravedo-interrompon (LGI), por kvin jaroj, estas fine promulgita en januaro 1975. La leĝo fariĝas definitiva en 1979.

Sylvie Rosenberg-Reiner

Sylvie Rosenberg-Reiner estis kuracistino, aktivulino por la rajto al aborto kaj por la rajtoj de infano, forpasinta en julio 2014. Gabrielle Balazs kaj Monique Pinçon-Charlot ebligis la publikadon de tiu postmorta atesto, kunigante la plej interesajn kaj signifoplenajn elementojn de prezento farita kadre de seminario en la Centro Alexandre-Koyré en Parizo, la 14-an de februaro 2008.

============

Etapoj de konkero (Kronologio)

1920. Leĝa malpermeso de aborto kaj kontraŭkoncipo.

1942. Aborto fariĝas “krimo kontraŭ la ŝtato” punebla per mortpuno.

1943. Marie-Louise Giraud estas gilotinita pro praktiko de pluraj abortoj.

1967. La Neuwirth-leĝo ekpermesas vendon de kontraŭkoncipiloj, laŭ kuracista preskribo, en farmacioj (kun gepatra permeso, por neplenaĝuloj).

1971. Internacia Marŝo de la virinoj, iniciate de la Movado por la Liberigo de Virinoj (MLV), “por liberaj kaj senpagaj kontraŭkoncipo kaj aborto”.

Aprilo 1973. Kreado de la Movado por la libereco de aborto kaj kontraŭkoncipo (MLAK).

1974. Kontraŭkoncipiloj fariĝas repageblaj de la Socia Asekuro, kaj gepatra permeso ne plu necesas por neplenaĝuloj.

1975. Promulgo de la Veil-leĝo permesanta libervolan gravedo-interrompon (LGI) ĝis dek semajnoj da gravedeco.

1982. La Roudy-leĝo permesas la repagon de la LGI fare de la Socia Asekuro.

1990. Permeso de la aborto-pilolo en hospitaloj.

1991. Leĝo permesanta reklamadon por kondomoj kaj kontraŭkoncipo.

1993. La Neiertz-leĝo kreas la delikton pri malhelpo al la LGI.

2000. Permeso de la urĝeca kontraŭkoncipilo (pilolo de la morgaŭo).

2001. La Aubry-leĝo plilongigas la leĝan tempon (dek du semajnojn da gravedeco) por aborto, kaj forigas la neceson de gepatra permeso por neplenaĝuloj.

Sveno de Francujo

POR TROVI ekvivalenton al la nuna diplomatia kadukiĝo de Francujo necesas memori la ekspedicion de Suezo de la jaro 1956 kaj la militon de Alĝerio. Nek la organizado en Parizo de internacia konferenco pri la medio, nek la militecaj proklamoj de la prezidanto de la Respubliko, nek la nekorektebla memkontento de lia ministro pri eksteraj rilatoj* povas maski la svenon de Francujo.

* Laurent Fabius: BFM-rMC, 2-an de marto 2015: “Kion mi aŭdas, kaj kompreneble ne volas esti aroganta, estas ke la ekstera politiko de Francujo estas ŝatata preskaŭ ĉie en la mondo — kaj de la francoj.”

En la eŭropaj aferoj, la sekvado de la germana politiko estis ne pretervidebla dum la greka epizodo. La ministrejo pri eksteraj rilatoj ŝajnis esti malplena; kaj s-ro François Hollande limigis sian rolon al tiu de sendito de Berlino, taskita akceptigi al la greka ĉefministro Alexis Cipras la ediktojn de s-ino Angela Merkel. Eĉ en Vaŝingtono oni tiam deklaris sin surprizita de la akra konduto de la Eŭropa Unio kontraŭ Ateno.

Sed Parizo revigliĝis fronte al Usono, kiam oni eksciis, ke ties informservoj estis spionintaj la tri sinsekvajn prezidantojn de la franca respubliko, interalie s-ron Hollande ... La proparolanto de la franca registaro tuj provis malgrandigi la ofendon — Oni devas rigardi ĉion ĉi en la ĝusta mezuro. Ni ne ekzistas por rompi la diplomatiajn rilatojn” —, antaŭ ol rapidi al Vaŝingtono por tie diskuti pri la transatlantika traktato. La respondo de Francujo proksimas al ridindo”, indignis la dekstra deputito Henri Guaino. “De kelka tempo, aldonas la eksministro Pierre Lelouche, tamen fama pro sia atlantismo*, ni nur sekvas la usonan politikon.”

* Tendenco favori ĉiajn rilatojn de Eŭropo kun Usono. -vl

Ĉiukaze tiu aliĝo al la usona politiko fariĝas plej harstariga ĉe la rilatoj inter Parizo kaj Saud-Arabujo, tiom ke ĝi foje eĉ agacas la usonan mastron. Francujo ne sukcesis malebligi la interkonsenton de julio 2015 inter la kvin grandaj potenclandoj kaj Irano, kion deziris Rijado, Tel-Avivo kaj la usonaj respublikanaj novkonservativuloj (kiuj defias s-ron Barack Obama), ĉar ĝi ree aliĝis al la usona poltiko, kun rimarkebla malemo (vidu la artikolon de Olivier Zajec). Kaj, en la kazo de Sirio, ĝia deziro “puni” s-ron Bachar Al-Assad devenas malpli de la terureco de la damaska reĝimo ol de la franca deziro komplezi la golfajn monarĥiojn, kiuj decidis faligi lin. Speciale Saud-Arabujo. Nu, tiu reĝlando, lulilo kaj bankisto de la sunaisma integrismo en la mondo*, ĉefa plenumanto de la mortiga subpremado de la ŝijaistoj en Bahrejno kaj Jemeno, batalas kontraŭ la plej multaj homrajtoj, kiujn Francujo deklaras ege defendi aliloke.*

* Vd Nabil Mouline: “Surenchère traditionaliste en terre d’islam” [Vetkuro al tradiciismo en islamaj regionoj”], Le Monde diplomatique, marto 2015.
* Vd “Impunité saoudienne” [“Saud-araba senpuneco”], Le Monde diplomatique, marto 2012.

La decido de Parizo favori Saud-Arabujon ne estas unuavice la sekvo de analiza eraro. Oni celas inciti la paranojon de la monarĥoj kiuj timas esti enŝlosataj de Irano kaj de ties aliancanoj, por vendi al ili kelkajn kromajn armilojn. Jen farite: La 13-an de oktobro ĉi-jare, kiam la ĉefministro Manuel Valls, revene de Riado, sendis tweet-mesaĝon “Francujo — Saud-Arabujo: 10 miliardoj da eŭroj da kontraktoj! La registaro mobiliziĝas por niaj entreprenoj kaj la dungo.”

Serge HALIMI.

Vladimir Putin helpe al Baŝar Al-Asad

La Siria veto de Moskvo

Enirinte la Sirian batalkampon la rusa armeo intencas elmontri sian kapablon plenumi siajn regionajn aliancojn kaj defendi siajn strategiajn interesojn. Reasertante malnovan kunlaboradon kun la reĝimo de S-ro Baŝar Al-Asad, prezidanto Vladimir Putin esperas pli influi la rearanĝon de Proksim-Oriento. Sed li ankaŭ riskas malkovrigi la limojn de la rusa potenco.

La ekapero en la Proksim-Orienta ĉielo de aviadiloj Sukhoï SU-34 kaj de misiloj Kalibr pafitaj de Kaspia maro ŝanĝis — almenaŭ portempe — la fortokomparon sur la Siria batalkampo. La intenseco de bombadoj ebligis la registarajn trupojn rekomenci ofensivon. Tiu taktita subteno de S-ro Vladimir Putin al S-ro Baŝar Al-Asad ne vere estas surprizo: Sirio estas la lasta restaĵo de la rusa ĉeestado en Proksim-Oriento, simbolo de pasinta grandeco. Ĝia senĉesa subteno al reĝimo Siria igis Kremlon ludi decidigan rolon, dum somero 2013, en la organizado de dismuntigo de ĝia kemia armilaro por eviti Okcidentan intervenon*. Ĝi malpravigas tiujn, kiuj opiniante, ke ĝi ne plu havas interesojn preter la postsoveta spaco, asertis klasifiki Rusion inter la simplajn “regionajn potencojn”.

* Legu [Jacques Lévesque, “la Russie est de retour sur la scène internationale”, le Monde Diplomatique, novembro 2013.

Ekde la unuaj armilaj kontraktoj konsentitaj en 1956, Sirio havis tre intimajn rilatojn kun USSR, kiuj ankoraŭ pli fortiĝis dum la epoko de Unuiĝinta Araba Respubliko kun Egiptio (1958-1961), kaj post la ekregado de la partio Baas, kiu laŭdis “araban socialismon”, en 1963. Antaŭ sia morto en 2000, prezidanto Hafez Al-Asad ordonis al sia filo Baŝar nepre konservi tiun rilaton fundamentan por gardi sian klanon kiel reganton de la ŝtato.

Cetere, ekde la aliancoŝanĝo de Egiptio kaj la perdo de la instalaĵoj en Aleksandrio kaj Marsa Matrouh en 1977, la Siria haveno de Tartous restis la sola rifuĝejo por la rusaj ŝipoj krozantaj en Mediteraneo. Ĉi lastajn monatojn ilia ĉeesto estis pli forta ĉe la Siria marproksimo; eĉ estis videbla en septembro Dmitri Donskoï, nuklea submarŝipo de klaso Typhoon*, la plej granda misillanĉanto iam konstruita.

* Maxpark.com, 9-a de septembro 2015.

La helpo de Rusio al Sirio pliiĝis ekde la komenco de la “araba printempo”. La disfalo de la Tunizia, Egipta kaj Libia reĝimoj, kaj la diseriĝo de Irako, sekvitaj de apero de la Organizaĵo de Islamisma Ŝtato (OIŜ) en 2014, konvinkis Moskvon, ke ĝi devas daŭrigi sian subtenon al S-ro Baŝar Al-Asad, kaj plifortigi siajn poziciojn en la regiono. La ĝenerala malstabileco kaj la nekomprenebleco de la Okcidentaj politikoj, ĉefe tiu de Usono, instigas iujn registarojn diversigi siajn partnerojn. Francio vendis armilamasojn al la landoj de la Golfo, Rusio ĵus subskribis ekonomiajn, armilajn kaj teknikajn kontraktojn kun Egiptio, Irako kaj Jordanio. Saud-Arabio ne plu hezitas financi la aĉeton de rusaj armiloj de Egiptio, kaj la Sauda suverena fonduso decidis komence de julio investi 10 miliardojn da dolaroj en Rusio*.

* “Face aux sanctions occidentales, la Russie se rapproche de l’Arabie saoudite”, 7-a de julio 2015, www.latribune.fr.

Pluraj arabaj politikestroj kaj oficiroj asertis al ni sian nostalgion de la epoko de prezidanto Ĝamal Abdel Naser*, tio estas la jaroj 1950-1960, kiam la ideologia konkurenco inter USSR kaj Okcidento lasis al araboj spacon por manovri. Cetere ne pro hazardo la nuna prezidanto de Egiptio S-ro Abdel Fatah Al-Sissi elvokis per laŭdegaj vortoj sian faman antaŭulon dum la balotokampanjo en 2014. Frue kaj senhezite vetinta por la nova fortulo de Kairo — denove akceptita en Moskvo fine de aŭgusto 2015 — S-ro Putin renodis malnovajn rilatojn; tio, kio ebligis lin subskribi armilvendan konsenton por 3 miliardoj da eŭroj.

* Legu Roger Martelli, “Le rire de Nasser, les larmes de Bucarest”, Le Monde Diplomatique, oktobro 2006.

Rusio esperas fortikigi sian influon ŝirmante sin sub la internacia juro, kiel substrekis S-ro Putin, kiam, en lia parolado antaŭ la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj, la 28-an de septembro, li proponis kunordigi per rezolucio “la klopodojn de ĉiuj organizaĵoj, kiuj alfrontas la ”Islamisman Ŝtaton“”: “Ne estas dirinda, ke ĉiun helpon al suverenaj ŝtatoj oni ne devas trudi sed proponi, ja en la plej strikta respekto al la ĉarto de UN. La plej grava afero estas, laŭ mi, kontribui al restariĝo de ŝtataj strukturoj en Libio, subteni la novan Irakan registaron, kaj alporti multnacian helpon al la leĝa Siria registaro.*.” Sen pretendi retrovi la saman lokon, kiun havis Sovetunio en internaciaj rilatoj, Rusio revenas en Proksim-Orienton. Sed ĝi devas alfronti paradokson. Iuflanke S-ro Al-Asad ne havas grandan popularecon en multaj arabaj landoj, kaj tiu alianco fakte ranĝas Rusion flanke al Irano, Libana Hizbulaho kaj Irakaj ŝijaismaj milicioj en regiona batalo, kiun la sunaismaj kontraŭuloj pli kaj pli prezentas, kiel religian. Sed aliflanke, se S-ro Putin volas elmontri tiom al la rusa opinio, kiom al siaj regionaj partneroj, sian potencon kaj kapablecon helpi siajn amikojn, li ne povas montri malfortecon “liverante” S-ron Al-Asad.

* Kompleta transskribo ĉe la retejo de UN, www.un.org.
Serĉante interkonsentan solvon

Ĉu eblas imagi interkonsentan solvon de la konflikto? Laŭ la Moskva vidpunkto tio eblus se la Okcidentaj landoj konsentus, ke S-ro Asad restu kiel estro almenaŭ por tempodaŭro difinenda. S-ro Putin tion subdiris dum estra kunveno de Organizaĵo de Traktato por Komuna Sekureco (OTKS)* en Duŝanbo, Taĝikio, la 15-an de septembro: “Nepre necesas ankaŭ pensi pri politikaj reformoj en tiu lando, kiel kompromiso. Kaj ni scias, ke Prezidanto Assad estas preta kundividi la regon de la ŝtato kun la sanaj fortoj de opozicio*.” Tiu etapo ebligus la estiĝo de Siria koalicio, kiu enhavus parton de la opozicio kapablan disiĝi el ĝihadismaj movadoj. Poste la prezidanto povus lasi sian seĝon “memvole” al rimarkindulo akceptinda, tiel de la ĉefaj politikaj fortoj de la lando, kiel de la fremdaj agantoj.

* Tiu traktato arigas krom Rusio, Armenion, Belorusion, Kazahion, Kirgizion kaj Taĝikion.
* “OTSC: Vladimir Poutine appelle à faire front commun contre la menace terroriste”, 16-a de septembro 2015, www.lecourrierderussie.com .

Tiu scenaro ŝajnas nun tre neprobabla, sed ĝi jam estis pridiskutita — eĉ malvolonte — en la kancelarioj. Se ĝi efektiviĝus, Rusio povus aperi kiel pacforto, kiu ludis siajn atutojn en la taŭga momento. Interveno “laŭ la peto de la Siria registaro” ebligus ĝin retrovi la rolon de geopolitika kontraŭpezo ludita de USSR dum la malvarma milito, kaj tiun de protektanto de la regionaj malplimultoj- rolon, kiun la cara Rusio pretendis ludi por la Orientaj kristanoj.

Sed la ŝakludo disvolviĝas sur pli vasta tereno ol la regiona. Fakte aperas en la fono la konjekto de interŝanĝo de Sirio kontraŭ Dombaso, Ukraina regiono disŝirata inter postulantoj de unuiĝo kun Rusio kaj fideluloj al registaro de Kievo. Alivorte, se Usono kaj ĝiaj aliancanoj pli konsiderus la rusajn interesojn en Sirio, Moskvo povus esti pli komprenema pri Ukrainio. Jam konsento okazis fine de septembro pere de Eŭropa Unio pri gasprezo akceptebla de ambaŭ Kievo kaj la firmao Gazprom, kiu renkontas malfacilaĵojn por akiri novajn kontraktojn*. Kvankam la kompleta plenumo de la interkonsentoj Minsko I kaj II — respektive subskribitaj en septembro 2014 kaj februaro 2015 — restas tute necerta, la lasta renkonto en Parizo, komence de oktobro, ebligis antaŭvidi daŭran interpacon en Dombaso, kun vera retiriĝo de gravaj armiloj, dum cetere la du partioj akceptis malfruigi la lokajn balotadojn por aranĝi instituciecan solvon.

* Legu Catherine Locatelli, “Gazprom, le Kremlin et le marché”, Le Monde Diplomatique, majo 2015.

Tamen tiu interŝanĝa logiko malbone kaŝas la sakstraton en kiu troviĝas la Rusoj. En sia parolado antaŭ la ĝenerala asembleo de Unuiĝintaj Nacioj, S-ro Putin riproĉis anojn de Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), ke ili “estigis de ekstere perarmilan revolucion, kiu transformiĝis al enlanda milito”. Li tamen defendis la interkonsentojn: “Oni ne garantios la Ukrainan tutecon per minacoj kaj armila forto. Nepre necesas agnoski la interesojn kaj rajtojn de la loĝantoj de Dombaso, respekti ilian elekton, akordiĝi kun ili.”

En Sirio la necerteco restas nun kompleta pri post-Asad kaj pri kia koalicio eblas. Ĉiu aganto de la konflikto vidas solvon laŭ sia vidpunkto. Moskvo daŭre pliigas sian militistan kaj teknikan helpon. La fluo de armiloj pligrandiĝas, same la soldataroj. La rekta interveno de la rusaj aviadiloj necesigas ampleksan loĝistikon. Ĉar la malamikaj grupoj estas nur je kelkdekaj kilometroj, la aerbazo de Latakio protektendas per atakhelikopteroj Mi-24, kaj tankoj tie lokiĝas. Oficialaj fontoj aludas pri du mil soldatoj, kaj la militistoj taksas tiun nombron “sufiĉa”*. Sed tio ĉio povas esti nur trompŝirmilo, ĉar oni mezuris en Krimeo la malfacilecon koni la veran nombron da Rusaj soldatoj alsenditaj. Kompense, nenio nova pri la ĉeesto de konsilistoj: troviĝas Rusaj militistaj fakuloj en Proksim-Oriento ekde la mez-1950-aj jaroj.

* Informing.ru, 1-a de oktobro 2015.

Povas esti, ke la rolo de tiuj soldatoj limiĝas al protekto de la ĉefaj bazoj de la Siria armeo kaj al specialaj operacioj. La Rusa socio ne forgesis la “limigitan kontingenton” unue senditan al Afganio, nek la enmarĉiĝon, kiu sekvis (1979-89) kaj faris, laŭ la oficialaj nombroj, dek-kvin mil mortojn (kaj ankaŭ kvindek mil vunditojn) ĉe la soveta flanko kaj ĉirkaŭ unu kaj duonon milionon ĉe la Afgana. La propagandistoj de OIŜ ne maltrafis rememorigi, ke tiu katastrofa milito kontribuis al la falo de Sovetunio. Kvaronjarcenton poste, la populareco de S-ro Putin ne pligrandiĝus per grundinterveno en Sirio.

Laŭ la Okcidentaj estroj, la ĉefa celo de Kremlo ne estas frakasi OIŜ-on, sed pli daŭrigi la regadon de S-ro Al-Asad. La bombadoj fakte celas diversajn grupojn de la Siria opozicio, inkluzive Fronton Al-Nosra, devenintan de Al-Qaida. Dume en Moskvo oni esperas, ke la lukto kontraŭ OIŜ instigos la aliajn koncernatajn landojn duobligi siajn penadojn kaj kuniĝi al Rusio en ĝia “milito kontraŭ ekstremismo”. Tamen internacia koalicio probable ne naskiĝos. Fakte oni vidas teknikan kunordigon por eviti dumflugajn incidentojn. Ankaŭ neverŝajna rivala koalicio al tiu gvidita de Usono, kiun aludas la Rusaj komunikiloj, kiu kunigus Rusion, Iranon kaj Ĉinion. Pekino rifuzas interveni ekstere de siaj landlimoj, kaj Teherano sekvas siajn proprajn celojn — eĉ se oni vidis en Moskvo la potencan generalon Ghassem Soleimani, komandanton de la forto Al-Qods, la trupunuo de la Gardoj de la Revolucio, kiu batalas en Irako kaj Sirio. Maltrankvila pro tiu reproksimiĝo, kaj ĉefe timanta, ke Hezbulaho reutiligu armilojn danke al ŝijaisma akso alianca de Rusoj, la Israela ĉefministro Benjamin Netanjahou akiris certigon de S-ro Putin.

Ĝihadisma minaco en Kaŭkazio

Iasence OIŜ servis la interesojn de Rusio, ebligante ĝin montri al siaj amikoj, ke ĝi daŭre povas havi decidigan rolon. Tiel Moskvo povas pruvi sin, kiel protektanton de islamaj ŝtatoj en centra Azio pere de la “Rusa NATO”, tio estas OTKS. Pli ol iam ajn post la fino de USSR, ĝi montras sian decidiĝon por gardi stabilecon en la koro de “Eurazio”* kaj protekti siajn aliancanojn de ekstera danĝero. Dum longe tiu danĝero estis la afganaj talibanoj, nun aldoniĝas OIŜ, kiu instaliĝas laŭlonge de la sudaj landlimoj de centra Azio, kaj sukcesas enŝoviĝi en ĝin.

* Legu Jean-Marie Chauvier, “Eurasie, ”le choc des civilisations“ version russe”, Le monde Diplomatique, majo 2014.

Ekde sia kreiĝo OIŜ difinis Rusion, kiel unu el siaj malamikoj. En 2014 ĝi publikigis dokumenton avertantan ĝian prezidanton: “Via trono jam ŝanĉeliĝas kaj frakasiĝos pro nia alveno... Vladimir Putin, la aviadilojn, kiujn vi sendis al Baŝar, kun helpo de Alaho, ni resendos al vi!” Ĝi eĉ promesis “liberigi Ĉeĉenion kaj Kaŭkazion”. Tia projekto ŝajnas ja ambicia, sed la ĝihadistoj fakte povas plifortigi sian influon en la norda Kaŭkazio, en kiu daŭre okazas kontestado de la centra potenco kaj sociaj kaj ekonomiaj malfacilaĵoj. Cetere oni povas antaŭvidi provojn de atencoj, kiel jam okazis ĉe la Rusa ambasadejo en Damasko la 19-an de majo, la 20-an de septembro kaj la 13-an de oktobro 2015, kaj atakoj povas disvolviĝi ĝis Rusio mem. En 1979 la decido pri interveno okazis grupece, dum kunveno de la politikburoo de la centra komitato de la komunista partio de Sovetunio (KPSU). Leonid Breĵnev lasis sin konvikiĝi de siaj kolegoj. La tiuepoka ĉefo de KGB, Juri Andropov, estonta ĝenerala sekretario de KPSU, unue kontraŭis, antaŭ ol siavice li konsentis.

Nun ni scias, kiu decidas kaj kiel: kvankam la senato devis konfirmi trupsendon al fremda lando per unuanima voĉdono, la 30-an de septembro, S-ro Putin mem decidas pri ĉio, laŭ sia propra takso de la situacio. Foje, liaj decidoj ŝajnas havi fortan emocian fonon, sen sufiĉa esploro de eblaj konsekvencoj.

Oni memoras en Rusio la krizon pri Kubo en 1962: la tiama estro de USSR, Nikita Ĥruŝĉov, subite decidis sendi al Kubo sovetajn misilojn — tio, kion li nomis “enmeti erinacon en la Usonan kalsonon”. Iom poste li asertis, ke li pridiskutis tion kun siaj kolegoj, tamen oni scias, ke li decidis sola, kaj liaj ĉirkaŭuloj estis nur informitaj pri tio*. La tre vigla reago de Vaŝingtono, kiu dekretis blokadon de la insulo kaj minacis invadi ĝin*, devigis Moskvon al retropaŝo. La afero severe damaĝis la aŭtoritaton de la soveta estro ĉe liaj kunuloj.

* William Taubman, Khrushchev: The man and His era, Norton, Novjorko, 2003
* Legu Daniele Ganser, “Retour sur la crise des missiles à Cuba”, Le Monde Diplomatique, novembro 2002.

En la okuloj de multaj, S-ro Putin ŝajnas pli decidema kaj pli efika ol lia Usona samrangulo Barack Obama. Li tion denove elmontrus per sia rego de la Siria afero, havante unu plifruan trafon ol siaj rival-partneroj. Sed oni scias kio okazas el militaj venkoj supozitaj ĉieldonacoj: ili ofte estas sekvataj de enmarĉiĝo, kaj eĉ de kompleta retreto. De unu jaro, la bombadoj, kvankam multaj, apenaŭ retroirigis OIŜ-on. Rusio sukcesos pri sia reiro al Proksim-Oriento nur se ĝi sukcesas krei la kondiĉojn por internacia politika solvo.

Alexeï MALACHENKO

Kiel eviti la klimatan ĥaoson?

Komence estis la aervezikoj de Antarkto

Priserĉante la arkivojn de la klimato enfermitajn en la polusaj vertoĉapoj, grupeto de glaciologoj evidentigis la rolon de karbona dioksido. Unu el tiuj pioniroj memorigas kiel la esploristoj kontribuis prilumi demandon fariĝintan politika.

.

EN la 1960-aj jaroj, nia juna teamo de glaciologoj provadis ekstrakti la gason entenatan en glacio-karotoj eltiritaj en Antarkto. Tiu ideo venis en la kapon de Claude Lorius, fondinto de la grupo, kiam li observis la multegajn veziketojn, kiuj eliris el glacipeco formita antaŭ pluraj miloj da jaroj, mergita en glason da viskio*. Kun niaj samuloj el la Berno-Universitato, ni kundividis la revon ekkoni la variojn de la karbon-dioksido (CO2) en la atmosfero de la pasinteco. La mezuroj realigitaj ekde 1958 de Charles David Keelling en la observejo de Mauna Loa, en Havajo, sugestis, ke la homaj aktivaĵoj modifis ties koncentrecon. Ni ankaŭ esperis esplori la prognozon de la sveda kemiisto Svvante Arrhenius, formulitan jam en 1896, pri la rolo de la karbon-dioksido en la cikloj de glaciadoj.

* Claude Lorius kaj Laurent Carpentier, Voyage dans l’anthropocène. Cette nouvelle ère dont nous sommes les héros, Actes Sud, Arles, 2011.

Nia ĉefa motivigo estis la malkovro de Antarktiko kaj ties kaŝitaj trezoroj. La malkriptigo de la klimataj arkivoj estis granda defio, kaj ne nur ĉar nian esplorterenon trablovis ekstrema malvarmo kaj krudaj ventoj. Post longa ellaboro de la karot-eltiriloj por bori tiun vertĉapon plurkilometre dikan, la datigo de la glaci-karotoj kaj la preciza mezurado de ilia enhavo estis kaprompilo. Pli ol dek jaroj da laboro, punktitaj de esperigaj kaj senkuraĝiĝaj momentoj, necesis por ĝin solvi.

Tiaj malkovroj povis nur veki sindemandojn ĉe la tuta homaro

En 1980 la aervezikoj kaptitaj de la frosto komencas liveri siajn sekretojn. Ili konfirmas, ke la atmosfero de la lasta glaciepoka maksimumo, antaŭ dudek mil jaroj, enhavis duone malpli da karbona dioksido ol nun. Tiu rezulto konfirmas la hipotezon de Arrhenius, kiu atribuis la malvarmiĝon de la glaciepoko al ĉirkaŭ 40% malkresko de la CO2-koncentreco.

La plej impresa etapo estas, la 1-an de oktobro 1987, la publikigo de tri artikoloj en la revuo Nature*. Ni, francaj kaj sovetaj glaciologoj kune laborantaj rivelas, ke la enteno de karbona dioksido en la atmosfero kaj la temperaturo de la atmosfero evoluis paralele dum la cent sesdek mil lastaj jaroj, tio estas la tuta lasta glacia-interglacia ciklo*. Nia demonstro baziĝas tiam sur la zorgema analizo de la glacikaroto elprenita ĉe la antarkta stacio de Vostok. Depost tiam, la polusaj arkivoj konfirmis la korelacion inter la CO2 kaj la temperaturo de ok cent mil jaroj, tio estas ok kompletaj astronomiaj cikloj (Vidu la ĉi-subajn kurbojn)*. Ankaŭ aliaj mezuroj pruvis ligon inter la proporcio de metano (CH4) en la atmosfero kaj la temperaturo, kio kreditigas la ideon, ke la varioj de la forcejefiko ludis gravan rolon por tiuj de la pasinta klimato.

* Nature, vol. 329, n-ro 6138, Londono, 1-a de oktobro 1987.
* La neperfektaĵoj de la ĉiela mekaniko (turbo-efekto kaj oblikveco de la turniĝ-akso, discentrigo de ĝia elipso ĉirkaŭ la suno) kaj la natura forcejefiko produktas de unu miliono da jaroj malvarmajn glaciajn fazojn de ĉirkaŭ okdek mil jaroj alternantajn kun varmaj interglaciaj fazoj de ĉirkaŭ dudek mil jaroj.
* Science, vol. 317, n-ro 5839, Vaŝingtono, DC, 10-a de aŭgusto 2007, kaj Nature, vol. 453, n-ro 7193, 15-a de majo 2008.

Tiaj malkovroj povis nur eskapi el ni kaj veki sindemandon ĉe la tuta homaro. Unu jaron post la publikigo de la rezultoj de Vostok, iniciate de la Programo de Unuiĝintaj Nacioj pri Mediprotektado (PUNM; en la angla: UNEP) kaj la Monda Organizaĵo pri Meteologio (MOM; en la angla: WMO), naskiĝis la Interregistara Spertularo pri Klimata Ŝanĝiĝo (ISKŜ, en la angla: IPCC). Ĝia misio, al kiu ni estis asociitaj, estis kaj restas periode taksi la staton de la sciencaj, sociekonomiaj kaj teknikaj konoj pri la klimat-ŝanĝiĝoj.

La sindemando pri la ebla ligo inter la homaj aktivaĵoj kaj la klimatevoluo de nun metiĝis je la nivelo de la registaroj. La kurbo de Mauna Lo senambigue montris la konstantan kreskon de la CO2, kio ne plu lasis dubon pri ĝia homa origino. Kaj la fosilia aero kaptita en Vostok rivelis ke la kvoto de CO2 en la atmosfero de la 1980-aj jaroj — 352 partoj por unu miliono (ppm), tio estas 0,0352% laŭ volumeno* — verŝajne neniam estis tiom granda dum la lasta granda glacia-interglacia ciklo. Tiel, la kurbo de Mauna Loa kaj tiu de Vostok ricevis mitan dimension en la genezo de ekkonsciiĝo.

* La freŝaj donitaĵoj indikas, ke la aktuala kvoto de CO2 (399 ppm, tio estas 0,0399%) ne havas ekvivalenton dum la lasta miliono da jaroj.

Tiuj riveloj perturbis la komforton de la esploristoj. Ĉu ili koncentriĝu pri la fundamenta scienco, aŭ vaste komuniku kun la politikaj decidantoj kaj la civitanoj? Kompreneble, ni ĉefe devis daŭre proponi niajn raportojn al la sciencaj revuoj kun internacia lego-komitato, cele validigi la kvaliton de la rezultoj kaj de ilia interpretado. Tiu klopodo restas esenca por garantii al la malkovroj sufiĉan gradon da kredindeco.

La mondo de la esploristoj estas tiom diversa kiom la homaro. Iuj volas maksimumon da singardemo por certiĝi, ke ne enŝteliĝis eraro aŭ interpretado, antaŭ ol submeti sian laboraĵon al la revuo. Aliaj — la plimulto — disvastigas pli rapide siajn malkovrojn, listigante la eblajn erar-fontojn kaj la diversajn konsiderindajn interpretadojn. La debato pri tiuj du agmanieroj estis vigla en la tempo de publikigo de niaj rezultoj en Nature. Finfine, la agmaniero bazita sur la racia dubo venkis, kaj la postaj esplor-laboroj konfirmis la unuajn demonstrojn.

Nuntempe, la stato de la konoj rapide evoluas danke al la teknikaj progresoj kaj al la modeligo. Akcelo de la nombro de la sciencaj publikigaĵoj ebligis al la klimatologio rapide antaŭeniri dum la lastaj jardekoj. Unu el la ĉefaj misioj de la ISKŜ cetere konsistas en ekzameno kaj takso de tiu scienca literaturo.

Ĉu la esploristo devas kundividi siajn laborojn trans la cirklo de siaj samuloj por konvinki pri la neceso agi? Ankaŭ pri tio la scienca komunumo ne havas unusolan opinion. Iuj sentas sin ĉefe vokitaj de sia pasio por esplorado. Aliaj malkovras fascinon de la kontakto kun la socio, de la decidantoj ĝis la simplaj civitanoj. La aŭtoro de ĉi-artikolo situas en la mezo. Daŭre kaptita de la esploro, mi iom post iom trovis en la graveco de la problemo kroman motivadon. Sendifekta pasio por la glacikarotoj, Antarkto kaj klimatologio de la praŝtonepoko povas kombiniĝi kun la volo atesti pri la plej esenca rolo de la ISKŜ por prilumi la homaro-estontecon.

Petita de la ISKŜ en 1992 por fariĝi unu el la ĉefaj aŭtoroj de la ĉapitro pri la ciklo de karbono, mi povis sperti la eksterordinaran intelektan kaj sciencan riĉecon de interfakeco. En antaŭa tempo, esploristoj, ĉefe junaj, havis multe malpli da okazoj por tiaj interŝanĝoj. Tio ankaŭ estis por mi rimedo por aliri al la tuta literaturo pri la ciklo de karbono, la atmosfero, la oceano, la kontinentoj, je diversaj temposkaloj. Ĉiuj tiuj vivantaj enciklopedioj kunvenis ĉirkaŭ tablo por ellabori precizan bilancon de la konoj en tiu fako, antaŭ ol kompari ĝin al la laboro de la aliaj grupoj. Kiam mi fariĝis ĉefa aŭtoro, kaj poste revizoro, de ĉapitro pri paleolitika klimatologio, mia entuziamo ne malaltiĝis. Miloj da sciencistoj el la tuta mondo kontribuis al la laboroj de la ISKŜ depost ĝia kreado. Metitaj kune je la servo de la homaro, iliaj ekspertizoj kovras ĉiujn kampojn necesajn por establi la staton de la konoj.

La ISKŜ estas unika institucia sperto

Estas ja legitime pridemandi la sendependecon de la scienculoj, aparte kiam ilin petas la politika mondo, aŭ kiam premgrupoj, kies financa povo estas konsiderinda, provas antaŭenpuŝi konjektojn servantajn iliajn interesojn. Ekzistas ja la risko erari, kaj vidi sian laboron instrumentigita kiam oni alvenas sur la politika kampo, kies kodojn oni ne konas. Sed, modeste partopreninte ĉi tiun laboron, mi ne vidas kiel la klimatologoj de la publika esplorado, tiuj forĝistoj de la kono en nia kampo, povus esti ĉiuj uzataj de premgrupo, aŭ rezigni pri sia mensa sendependeco. Malfacile oni povas imagi, ke la 259 esploristoj pri klimatscienco, kiuj partoprenis la lastan raporton de la grupo 1 de la ISKŜ povus esti ĉiuj kulpantoj pri sekreta interkonsento; kaj tio des pli, ke la taksado-procezo de tiu dokumento kunigis preskaŭ 50 000 komentojn de fakuloj el ĉiuj direktoj, al kiuj la aŭtoroj devige respondis.

Hodiaŭ, 195 landoj membras en la ISKŜ kaj partoprenas la laborojn pri la kompreno de la klimata maŝino kaj la kaŭzoj de la klimatŝanĝiĝo (grupo 1), pri iliaj eblaj konsekvencoj (grupo 2) kaj pri la defendo-strategioj (grupo 3). Ĉu ni ankaŭ memorigu, ke tiu eta organizaĵo (dek du dungitoj) bazita en Ĝenevo petas la kunlaboradon de fakuloj nur surbaze de volontuleco kaj senrekompence? Kelkfoje kritikata, la necesa interkonsento por la redaktado de la raportoj venas de procezo, ne de antaŭkondiĉo. Tiu irmaniero ne estas malkongrua kun la respekto de la skrupuloj de la esploristo, kiu ne scias ĉion kaj neniam forgesas ke la scienca vero ekzistas nur en transira kaj provizora maniero. Novaj malkovroj ĉiam povos veni kaj senvalidigi rezulton.

Tamen, kion pli bonan oni povus inventi por gvidi la decidojn? Taskita nutri la politikan pripensadon por alfronti tiun plej gravan defion al nia civilizo, la ISKŜ prezentas unikan institucian sperton. Ĝi estas hodiaŭ modelo por la pristudo de la rompiĝemo de la biodiverseco, kaj eble morgaŭ por aliaj kampoj, kiel la teknikaraj riskoj.

Depost Louis Pasteur kaj la malsano de la silkraŭpo, la sciencistoj tre ofte estis kunvokitaj por trovi defendo-rimedojn kontraŭ la minacoj pezantaj sur la homaro — kaj ne ĉiam sukcese. Sed neniam tiom granda nombro da ili estis metitaj je la servo de tiom da ŝtatoj por solvi problemon al kiu neniu povos eskapi. Ili ludis esencan rolon por la diagnozo de la okazanta varmiĝo: iliaj konkludoj provizas la bazon de la okazontaj diskutoj kaj decidoj dum la pariza konferenco. Multaj scienculoj engaĝiĝis en la taksadoj de la ISKŜ; kelkaj atestis antaŭ la parlamentoj de siaj landoj, aŭ antaŭ la publiko, kadre de renkontiĝoj kaj debatoj. Iliaj laboroj kaj klopodoj metas la politikajn decidantojn fronte al sia respondeco koncerne la venontajn generaciojn.

Nuntempe, dum preskaŭ ĉie la institucioj ĉefe investas en la aplikata esplorado, ni povas atesti, el nia propra sperto, ke ne povas okazi gravaj malkovroj nek kredindaj analizoj pri la klimata risko sen la kontribuo de la fundamenta esplorado. Trans la klimato, ni ankaŭ mezuris la profitojn de internacia kunlaborado malkonektita de la politikaj rivalecoj, tia, kia tiu, kiun ni praktikis kun la sovetoj meze de la malvarma millito.

Dominique RAYNAUD

Malantaŭ la etika kafo kaj la saniga sandviĉo

Starbucks kaj Subway, la iluzio de la nova generacio de rapidmanĝoj

Monaton post monato la vendoj de Mcdonald’s malkreskas. Ligita kun fimanĝaĵoj kaj obezeco, la transnacia firmao ankaŭ suferas pro la konkurenco de markoj kiuj prezentas sin kiel malsamajn: ili proponas naturajn nutraĵojn, traktas siajn dungitojn respekteme, propagandas la justan komercadon ktp. Fervoruloj de ĉi tiuj novaj konsummanieroj, la ĉenoj Starbucks kaj Subway sukcesis konkeri la planedon.

Kunpremita inter banko kaj vestobutiko, la restoracio Subway ĉe Porte d’Orléans en Parizo estis homplena iun lundon en julio. Vicatendis dekduo da klientoj — sinjoro premata de urĝo, grupo de adoleskantoj, patrino kun siaj infanoj. Fraŭlino mendis unu Sub30 (30-centimetran sandviĉon) kun meleagraĵo, fromaĝo, tomatoj, peklaĵoj kaj kradrosta saŭco; ŝia kunulino elektis la Subway Melt, specialaĵo de la marko. Ili finmanĝis kaj eliris el la restoracio post malpli ol dek kvin minutoj. La senaera malvasta butiko, kun siaj neonlumoj kaj bruega tekno-muziko, malmulte instigis resti pli longe.

Pluen laŭlonge de la Avenuo Général-Leclerc, oni preteriras po unu butikon de Buffalo Grill, Subway (denove), McDonald’s kaj Burger King por fine alveni antaŭ la larĝa orielo kaj marvirina logotipo de Starbucks en la Rue d’Alésia. La “kafsalono” etendiĝas tra du klimatizitaj etaĝoj en kiuj la atmosfero frapante kontrastas al tiu de Subway. Muroj kun varmaj koloroj, ĵazeca muziko, lignaj tabloj kaj komfortaj sofoj: ĉio estas farita por instigi al la klientoj resti laŭvole longe. Ankaŭ haveblas elektraj ŝtopilingoj por tekokomputiloj. Triono de la klientoj mendas anglalingve, kaj preskaŭ ĉiuj portas altekostan veston. Kaj kvankam la sandviĉoj de Subway kostas malpli ol 3 eŭrojn, ĉe Starbucks unusola Frappuccino (glacikafo) kostas pli ol kvin eŭrojn.

Subway kaj Starbucks, la gigantoj de rapidmanĝoj, alvenis en Francio respektive en 2001 kaj 2004, disvastiĝinte tra tuta Usono kie ĉiu evoluigis sian unikan lokon en la rapidmanĝoj. Malkiel Burger King, grandega kompanio kvotata en la borso kies koncesioj ofte estas posedataj de spekulantoj*, Subway estas reto de malgrandaj entreprenistoj (la “familio Subway”) kiu prezentas sin kiel proksiman al siaj dungitoj kaj fervore dezirantan partopreni la evoluadon de sia komunumo. Cetere, malkiel Mcdonald’s kaj Kentucky Fried Chicken (KFC), kun ilia grasplena nutraĵo, Subway proponas “sanigajn” produktojn.

* La plej granda koncesio de Burger King, firmao bazita en Nov-Jorkio, havas pli ol 560 restoraciojn. Vidu Thomas Frank, ‘Kiam la dungitoj de la rapidmanĝejo ‘fast food’ rompas pecon de la usona revo’, Le Monde Diplomatique http://eo.mondediplo.com/article202... , februaro 2014.

Starbucks volas esti rigardata kiel firmaon kun diferenco, kaj “prestiĝa” kaj “respondeca”. Dum Tim Hortons kaj Dunkin’ Donuts vendas mizerajn mafinojn kaj maldensan kafon, Starbucks male emfazas la freŝecon de siaj sandviĉoj, kuketoj kaj sukoj kaj la lertecon de siaj kafrostantoj. Ĝi ankaŭ publike fieras pri sia sindediĉo al la justa komercado kaj al bona administrado de sia homforto. Ĝiaj laboristoj ne estas ordinaraj dungitoj de rapidmanĝejoj: traktataj “digne kaj respekteme” laŭ la ĉarto de la firmao, ili estas “partneroj”. “Ĉi tio ne estas nura laborposteno, ĝi estas nia pasio. Kune, ni akceptas diversecon por krei lokon kie ĉiu el ni povas esti si mem* skribis Howard Schultz, la ĝenerala direktoro kiu respondecas pri 21 000 butikoj en sesdek landoj kun pli ol 200 000 dungitoj.

* Howard Schultz kun Joanne Gordon, ‘Onward: How Starbucks Fought for its Life Without Losing its Soul’, Rodale Press, Neŭ York, 2011.
“Ili decidas kaj ni plenumas”

Post sukcesega kariero ĉe Xerox kaj Hammarplast USA, Schultz aĉetis la firmaon kontraŭ USD 4 milionoj en 1987 kiam ĝi ankoraŭ estis loka ĉeno en Seatlo kiun du kafamantoj fondis. De tiam, pere de furoraj libroj kaj aperoj en la amaskomunikiloj, li klopodas por konstrui ĝian legendon. Defendanto de la sanasekura reformo de prezidanto Obama, kampanjanto por la rajto je la gejedziĝo kaj kontraŭ la portado de pafiloj, li neniam maltrafas okazon por montri sian sindediĉon al progresemaj valoroj. Je la 16a de junio 2014, ekzemple, sunbruniĝinta kaj neformale vestita, li aperis en The Daily Show de la komediisto Jon Stewart de la kanalo Comedy Central. “Hodiaŭ ni anoncas ke Starbucks fariĝos la unua firmao kiu pagos la superlernejajn studpagojn por ĉiuj niaj dungitoj” li deklaris, dum lin aklamis la spektantaro. Efektive, kvalifikas nur dungitoj laborantaj pli ol dudek horojn ĉiusemajne, kaj nur por kursoj en Interreto, sed negrave: pro ĉi tia anonco, s-ro Schultz okupas la 17an lokon en la tabelo de “la 50 plej bonaj mondaj gvidantoj” kompilita de la revuo Fortune.

Ankaŭ Frederick (“Fred”) DeLuca, lia samrangulo ĉe Subway, estas ŝatata de la usonaj amaskomunikiloj, ne pro lia socia konscienco sed pro tio, ke li reprezentas la bildon de la viro kiu prosperis per sia propra klopodo. En 1965 li malfermis sian unuan restoracion en Konektikuto per mil dolaroj pruntitaj de amiko de sia patro, d-ro Peter Buck, kiu ankoraŭ kunposedas la markon. Li havis nur 17 jarojn. La koncepto — sandviĉoj freŝe preparataj laŭ la mendo de la kliento — estis preskaŭ tuja sukceso. En 1974, kiam la marko jam havis ses butikojn en Usono, s-roj DeLuca kaj Buck decidis koncesii sian markon.

Post tiam, kun pli ol 44 000 restoracioj en 105 landoj, Subway preterpasis McDonald’s kiel la ĉeno de rapidmanĝejoj kun la plej granda nombro de butikoj. DeLuca, kiel estro de reto de etskalaj entreprenistoj, laŭte defendas sian “familion”. Ĉiam, kiam la okazo sin prezentas, li polemikas kontraŭ la leĝoj kiuj malhelpas etskalajn entreprenojn. La medio por usonaj entreprenistoj “daŭre plimalboniĝas ĉar estas pli kaj pli da reguloj” li lamentis en 2013. “Estas malfacile fondi novan entreprenon, precipe entreprenon etskalan. (...) Se mi devus lanĉi Subway hodiaŭ, Subway ne ekzistus”. Li kontraŭas al la sanasekuraj reformoj de prezidanto Obama (“la plej granda zorgo de niaj koncesiuloj”), al socialaj kotizoj, kaj al eventuala pliigo de la minimuma salajro (“niaj koncesiuloj devus pliigi siajn prezojn”). DeLuca tiel aliĝas al la “adorado de la etskala entreprenisto usona”, tiu aŭdaca individuo kiu, laŭ Charles Wright Mills, “plaĉas al kapitalistaj utopiuloj*.

* Charles Wright Mills, “White Collar: the American Middle Classes”, Oxford University Press, Oksfordo kaj Nov-Jorko, 1951.

Por kreski en Usono kaj tutmonde, Subway elpensis aparte allogan modelon de koncesioj. Oni povas aĉeti koncesion kontraŭ modesta kosto (10 000 eŭroj en Francio, 15 000 dolaroj en Usono), trioble malpli ol ĝiaj konkurencantoj. Malfermi sandviĉejon Subway ne postulas tro grandan investon: 200 000 eŭrojn mezume, el kio la koncesiulo kontribuas 80 000 eŭrojn. Oni ne bezonas fritilojn, grandajn kuirejojn aŭ aŭtomatojn por glacio kaj ŝaumakvoj; nur panrostilon, servotablon por elmontri la nutraĵon, kaj fridujon por enteni trinkaĵojn. Koncesiuloj, kiuj sole portas la plenan riskon se la entrepreno malprosperos, repagas 12,5% de sia spezo tantieme (kompare kun 11% ĉe KFC kaj Pizza Hut kaj 7% ĉe Pomme de Pain kaj Planet Sushi). La patrinfirmao devas fari nenion krom enbankigi la renton, merkatumi la markon kaj sendi inspektistojn por kontroli ĉu ĉiu butiko rigore aplikas ĝiajn specifojn: la 13 paŝoj por malfrostigi kaj baki la panon, la dispozicio, mebloj, higieno, prezpolitiko ... “Ili decidas, kaj ni plenumas” diris dana koncesiulo pri sia rilato kun la firmao. “Se ni enkondukus ŝanĝon sen informi la agenton de Subway pri la disvolvo, ni trafus en embarason” aldonis alia*.

* Citita en Henrik Antonsson, Lukas Engström kaj Vytautas Verbus, ‘“Innovation within Fast Food Restaurants: the Role of the Local Restaurant Manager’, Jönköping International Business School, 2011.
Establo en Ĉinio kaj Japanio

Kandidatoj por koncesioj bezonas nek sperton nek kvalifikojn. Pro tio ke Subway riskas malmulton, ĝi aktive provas varbi novbakitajn entreprenistojn. Sed en 1998, la ekonomikisto Dean Sager diris al komitato de la usona Ĉambro de Reprezentantoj ke Subway estas “la perfekta ekzemplo de ĉiu koncesia misuzo imagebla.” Kaj dek kvin jarojn poste, la franca retejo Blog-franchise.fr skribis: “La konkludo estas klara: la plejparto de koncesiuloj supervivas per senĉesa sklavado.

Verŝajne pro sia devo de konfidenco, la plimulto de butikestroj rifuzis komenti pri la kontrakto liganta ilin al la usona transnacia firmao. Michel, la posedanto de butiko apud Lillo, konsentis doni kelkajn detalojn sub kondiĉo de anonimeco: “Subway volas malfermi restoraciojn ĉie, kaj ne estas vera merkatesploro. Foje oni trovas tri butikojn apartajn je malpli ol 500 metroj kiuj konkurencas inter si. Por supervivi, multaj posedantoj estas devigitaj malfermi kelkajn restoraciojn” li diras, konfirmante la donitaĵojn de la Observatoire de la Franchise laŭ kiu 70% de novaj restoracioj Subway en Francio estas malfermitaj de jamaj koncesiuloj. La sama posedanto plendis pri la postuloj por tantiemoj de Subway. “Oni devas pagi ilin ĉiusemajne, eĉ kiam la negocoj ne prosperas. Oni riskas rapide enŝuldiĝi. Precipe ĉar ni devas negoci kun la oficialaj provizantoj de la marko kaj ni ne povas trakti pri prezoj.

Kiam ni demandis al unu el la regionaj disvolvestroj pri la problemoj de la koncesiuloj de Subway, li direktis nin al la eŭropa publikrilata agentejo de la firmao, McKenna Townsend en Anglio, kiu insistis ke, krom kelkaj izolitaj kazoj, koncesiuloj estas tre kontentaj. Sed bankrotoj estas oftaj. Laŭ la revuo Capital (la 19a de novembro 2013), inter 2008 kaj 2010, la posedanto de 45% de la restoracioj Subway en Francio ŝanĝiĝis.

La premo, kiun la patrinfirmao aplikas al restoraciestroj, estas transigata al ilia personaro. Laŭ enketo de CNN, utiliganta donitaĵojn de la usona Departemento de Laboro, butikoj de Subway en Usono faris 17 000 malobservojn de la laborleĝoj inter 2000 kaj 2013: sensalajraj kromhoroj, kontrauleĝaj reduktoj de salajroj kiam estas deficitoj en la enspezoj de la tago, maljustaj maldungoj. Responde, DeLuca kulpigis siajn koncesiulojn, dirante ke ĉi tiuj estis kazoj de “malobservoj ĉe la nivelo de la butiko” kaj neniel koncernis la firmaon mem. Cetere, li plu diris, “antaŭ tri aŭ kvar jaroj ni komencis kunlabori kun la Departemento de Laboro por instrui al niaj koncesiuloj kiel ĝuste konduti” (CNBC, la 7an de majo 2014). Dungitoj de Subway povas fari malmulton por defii siajn estrojn. “Temas pri tre etskalaj entreprenoj kun nur kelkaj dungitoj, kaj estas preskaŭ neeble establi laborsindikaton ĉe ili” diris Olivier Guivarch kiu respondecas pri la hotela, turisma kaj restoracia sektoroj ĉe la Confédération Française Démocratique du Travail (CFDT). “En Francio, [dungitoj de Subway] ne havas laboristajn konsiliojn, laborsindikatajn delegitojn aŭ aliajn reprezentajn instituciojn. Estas pli facile establiĝi en integritaj firmaoj kiel Starbucks.

Starbucks, efektive, ne koncesias siajn butikojn. Laŭ la firmao, ĝi malfermas filiojn por konservi la plej altajn normojn de la marko kaj por povi zorgeme elekti la lokojn de siaj kafejoj*. Subway, laŭ sia strategio de hazarda disvolvado, malfermas restoraciojn ie ajn; Starbucks male antaŭeniras laŭurbe. Ĝi preferas lokojn kun bona fluo de piedirantoj — ĉefstratoj, butikcentroj, fervojaj stacioj kaj flughavenoj, komercaj kvartaloj, historiaj urbocentroj — kiujn ĝi saturas por sufoki la konkurencantojn. Tiel ĝi sukcesis establi sin eĉ en landoj kiel Ĉinio (1300 butikoj ĝis 2014) kaj Japanio (1000), kiuj antaŭe havis preskaŭ neniun kafkulturon.

* Por konkeri novan landon, Starbucks foje starigas komunan entreprenon kun loka partnero: Autogrill en Belgio, Sazaby League en Japanio, Grupo Vips en Francio, Hispanio kaj Portugalio. Firme establiĝinte, ĝi aĉetas la plenan proprieton de la partnero.
Ambasadorino nomata Michelle Obama

La situoj de la filioj estas elektitaj konforme al la celata klientaro por la marko, sed ankaŭ laŭ la imago kiun ĝi volas prezenti. Kiel Paula Mathieu, fakulo pri retoriko montris, la firmao proponas rakonton kiu celas dramigi “la sperton Starbucks”*. Laŭ Schultz, la kafejo Starbucks “estas pli ol mirinda taso da kafo”: ĝi estas “etendaĵo de la ĉiutaga vivo, tria loko inter hejmo kaj laboro”; loko por societumi kie ĉiu kliento devus senti sin unika. Oni instigas al la baristas (la kafistoj) interparoli kun la klientoj, nomi la klientojn per iliaj antaŭnomoj, paroli pri la rasaj malegalecoj en Usono (tio estis la celo de la kampanjo Race Together lanĉita de la marko en marto 2015) kaj pri la teknikoj de rostado kiujn la firmao utiligas.

* Paula Mathieu, ‘Economic Citizenship and the Rhetoric of Gourmet Coffee’ (PDF), Rhetoric Review, vol 18, no 1, aŭtuno 1999.

Pro tio, ke la konsumantoj ne trinkas kafon por veki sin, kiel ili farus en bistroo, ili ne glutas normigitan trinkaĵon, identan laŭgrame kaj laŭgrade de Dubajo al Rio-de-Ĵanejro. Male, oni proponas al ili gastronomian sperton. La uzo de la itala por nomi la diversajn trinkaĵojn (Latte, Macchiato, Frappuccino, ktp.), la regulo ke kafistoj devas forĵeti ĉiun espreson kiu restas nemiksita pli longe ol 10 sekundojn ĉar ĝi estos perdinta sian guston, kaj eĉ la broŝuroj eldonitaj de la ĉeno (“Por ĉiu kafograjno estas necesa unika ekvilibro de temperaturo kaj tempo por atingi ĝian individuan pinton de aromo, acideco, korpo kaj gusto”), plifortigas la ideon ke la produktoj de Starbucks, la frukto de lerta ekvilibro inter la scienca precizeco kaj neretenebla pasio, povas esti ŝatataj sole de rafinitaj homoj. Jen kiel Starbucks povas profiti de simila klientaro tra la tuta mondo: bonhavaj studentoj, kosmopolitaj profesiuloj, turistoj kaj eksterlandanoj, kiuj rigardas ĝin kiel konatan rifuĝejon kaj apartan cellokon kie ili povas ekzerci sian bonan guston. “Ni kreis la entreprenon de la gastronomia kafo” fiere diras Schultz.

S-ro DeLuca, aliflanke, fanfaronas pri tio, ke li inventis la entreprenon de la saniga rapidmanĝo. La ideo venis al li hazarde en la finaj 1990-aj jaroj, kiam la problemo de obezeco pligraviĝis en Usono. En 1998, Jared Fogle, usonano 21-jaraĝa kiu havis pezon de 192 kg, decidis komenci dieton de aparta speco. Dum unu jaro li manĝis nenion, krom sandviĉojn Subway, unu kun meleagraĵo por lunĉo kaj unu vegetara por ĉefmanĝo, sen fromaĝo kaj majonezo. La efiko estis mirakla: li perdis pli ol 110 kg. Kiam porvira revuo pri sano aklamis lian sperton, oni eknomis ĝin la “dieto Subway”.

Subway tiam elkore sin lanĉis en la niĉan merkaton de la saniga dieto. En 2002 ĝi adoptis la sloganon Eat Fresh (Manĝu Freŝe) kaj verdigis sian logotipon kiel signon de natureco. Por gajni kredindecon, Subway formis partnerecojn kun du esplorinstitutoj de kardiologoj, la American College of Cardiology kaj la American Heart Association. En la kazo de s-ro Fogle, li fariĝis la “Subway Guy” (“S-ro Subway”). Dum dek kvin jaroj, li aperis en pli ol tri cent reklamoj de la marko por kio li ricevis USD 15 milionojn. Michelle Obama, male, ricevis nenion kiam ŝi publike dankis al Subway pro tio, ke ĝi “inspiris infanojn manĝi legomojn*..

* ’Remarks by the First Lady at Subway’s Let’s Move! Announcement’, Blanka Domo, Vaŝingtono, la 23an de januaro 2014

Prezentante sin kiel naturan kaj sanigan rapidmanĝejon, la sandviĉa ĉeno ne nur sukcesis penetri en la merkaton de tiuj, kiuj zorgas pri sia pezo. Ĝi ankaŭ malfermiĝis en lokoj fermitaj al siaj konkurencantoj kaj iliaj frititaj produktoj: hospitaloj, mezlernejoj, universitatejoj. Ĉi tiu “verda re-beligo” montriĝis tre profitodona: inter 1998 kaj 2011, laŭ USA Today, la usonaj vendoj de Subway kreskis de USD 3,1 miliardoj al USD 11,5 miliardoj.

Sed nutraĵo ne estas “saniga”, “natura” aŭ eĉ “freŝa” nur pro tio, ke ĝi ne estas kuirita. La legomoj en la sandviĉoj de Subway estas sengustaj, ĉar ili estas kreskigitaj tutjare en trovarmigitaj forcejoj superplenigitaj de sterkaĵoj kaj pesticidoj, kaj rikoltitaj kiam ili apenaŭ estas maturaj (aŭ verdaj) por disponi tempon por transportado. Avizo en ĉiu butiko avertas, ke tranĉita ŝinko, meleagraĵo kaj bovaĵo ne estas rekomendataj por tiuj, kiuj estas alergiaj al lakto kaj sojo — la viandoj venas el fabrikoj kie bestoj nur estas materialoj kombinataj kaj transformataj per akvo, salo, sukero, stabiligaĵoj. En Usono, Subway estas provizata de la nutraĵa giganto West Liberty Foods — kiu ankaŭ provizas la hiperbazarojn Walmart kaj Costco. Subway estis kritikita en junio 2015 pro tio, ke oni superuzas antibiotikojn por kuraci ĝiajn bestojn*.

* Publika letero al Frederick DeLuca de 60 asocioj aktivaj en la kampoj de sano kaj la hommedio, la 23a de junio 2015.

Cetere, eĉ se oni povas fari relative sanigajn sandviĉojn, oni ankaŭ povas superplenigi ilin per saŭco kaj fromaĝo kaj aldoni krompladojn de fritoj kaj ŝaumakvoj, kiel faras la plimulto de klientoj. La kombinaĵoj rekomendataj de la ĉeno estas precipe kaloriplenaj: iliaj 30-centimetraj sandviĉoj Big Philly Cheesesteak kaj Meatballs Marinara, stelulaj produktoj de la ĉeno, enhavas respektive 1000 kaj 750 kaloriojn, kontraste kun la 540 en la Big Mac de Mcdonald’s.

Estis same hazarde ke Starbucks repoziciigis sin en la niĉo de la “etika” komerco. En 1999, pintokunveno de la Monda Organizaĵo pri Komerco okazis en Seatlo, kie la firmao havas sian sidejon, kio kaŭzis kontraŭtutmondigajn manifestaciojn tra la tuta urbo. Butikoj de Starbucks estis atakitaj de manifestaciantoj pro tio, ke la firmao trudas la usonan vivmanieron al la tuta planedo dum ĝi ekspluatas la kamparanojn de la Sudo. S-ro Schultz kaj lia strategiistoj timis, ke ili fariĝos simbolo de imperiismo, kiel Nike kaj Mcdonald’s, kaj lanĉis operacion por plibonigi la publikan reputacion de la firmao.

En 2000, Starbucks subskribis interkonsenton pri partnereco kun TransFair USA kiu kampanjas por justa komercado. En 2004, la firmao kreis sian propran etikan etikedon, promesante pagi inter 20-30% pli ol la merkata prezo por ĝiaj kafograjnoj, establante fiksajn tarifojn kiuj protektas produktistojn kontraŭ falantaj prezoj. Ĝi ankaŭ plibonigis la socialajn subvenciojn de siaj dungitoj. En Usono, ekzemple, ili povas ricevi sanasekuron (se ili laboras pli ol dudek horojn semajne), aĉeti akciojn rabate (post servado dum unu jaro) kaj hejmenporti unu senpagan saketon da kafo semajne.

Ĉi tiuj rimedoj apenaŭ havas efikon sur la entutan politikon de la firmao, kiu estas tiel agresa al siaj dungitoj kiel al siaj provizantoj. Inter 1991 kaj 2013, la tutmondaj vendoj de kafo kreskis de 30 miliardoj da dolaroj al 70 miliardoj, sed la porcio kiu iris al la produktantaj landoj falis de 40% al 10%*. Starbucks kontribuis al ĉi tiu disvolviĝo.

* Kelsey Timmerman, Where Am I Eating? An Adventure Through the Global Food Economy, Wiley, Hoboken (New Jersey), 2013.

La firmao havas lobiistojn en Vaŝingtono ekde 2004 kiuj precipe puŝas al pli malaltaj bariloj kontraŭ komerco en la landoj de kiuj ĝi mendas siajn provizojn*. En 2006-7, ĝi procesis kontraŭ Etiopio en la usonaj tribunaloj por malhelpi, ke lando registru kiel komercajn markojn la nomojn de tri kafovarioj kreskigataj en la lando. Por eviti pagi impostojn je profitoj en landoj kie ĝi operacias, ĝi ĝiras la monon al impostoazoj pere de svisa firmao*. Kiel membro de la potenca Association of Manufacturers of Foodstuffs (Asocio de Fabrikistoj de Nutrovaroj), kune kun Nestlé, Kraft Foods kaj Proctor & Gamble, ĝi kampanjas por libera komercado. Resume, ĝi kondutas kiel ĉiuj aliaj transnaciaj firmaoj en la agroindustria sektoro.

* Jeanne Cummings, Cautiously, Starbucks puts lobbying on corporate menu, The Wall Street Journal, la 12a de aprilo 2005.
* Tom Bergin, ‘Special Report: How Starbucks avoids UK taxes’, Reuters, la 15a de oktobro 2012.

Kaj ĝiaj dungitoj estas en la sama situacio kiel tiuj de aliaj ĉenoj de rapidmanĝejoj. Same kiel la “sandviĉaj artistoj” de Subway, la kafistoj de Starbucks devas esti kapablaj pri ĉio: registri mendojn, instigi al la kliento pli elspezi (“Ĉu vi volas aromigi vian kafon ... kremon kun tio?”), prepari trinkaĵojn kaj servi kiel kasisto, sed ankaŭ viŝi la tablojn, elporti la forĵetaĵojn, lavi la telerojn kaj frotpurigi la necesejojn. Ĉio kun rideto, kaj kontraŭ laborpago kiu apenaŭ superas la minimuman salajron, inkluzive de gratifikoj.

Ĉe Starbucks, dungitoj estas interŝanĝeblaj. “Se alia butiko bezonas ekstrulon, aŭ se ni havas troan personaron, la administranto de la butiko povas facile diri al vi, ke vi iru por helpi ĉe alia filio” diris Arnaud, pariza kafisto. “Ni havas paragrafon pri moviĝebleco en niaj kontraktoj: ili povas peti al vi translokiĝi definitive al alia butiko, kaj plentempaj dungitoj ne havas la rajton rifuzi.” Por kontroli siajn “partnerojn” — etike — la firmao havas sistemon nomatan Customer Voice (Voĉo de la Kliento): “Dum la lastaj tri aŭ kvar monatoj”, klarigas Arnaud, “regule, post kelkaj mendoj, dua folieto sekvas la kasbileton, petante al la kliento kompletigi enretan enketilon por doni sian opinion pri sia sperto. Tion farinte, la kliento havas ŝancon gajni la ekvivalenton de granda Latte ĉiutage dum unu monato.

Forta premo malhelpas ke dungitoj komentu pri siaj laborkondiĉoj. En 2005 Daniel Gross, novjorka kafisto kiu volis establi filion de la Industrial Workers of the World (IWW) en sia butiko, parolis al la New York Times. Schultz tuj sendis retpostaĵon al ĉiuj siaj dungitoj en Usono kiu kontraŭdiris la junulon. Post kelkaj monatoj, Gross estis maldungita*. De tiam Starbucks furioze kontraŭas al la establo de laborsindikatoj, aŭ certigas ke ili ne estu ĝenaj. En 2013 okazis la unuaj elektadoj de reprezentantoj de la dungitoj de Starbucks en Francio, kio estis venko por la CFDT. Sed kiam ni provis kontakti du el ĝiaj reprezentantoj, unu, pariza administranto de butiko kiu nomas la dungitojn “partneroj”, diris, ke li estos okupata dum kelkaj semajnoj. La alia, skipestro, ne volis paroli sen la sankcio de la administristaro.

* ’National Labor Relations Board v Starbucks Corporation’, United States Court of Appeals, Second Circuit, Nov-Jorko, la 27a de aprilo 2011.

La alta procento de eksiĝoj ĉe la personaro, la eta skalo de operacioj, la koncesia sistemo kaj la hierarkia strukturo ĉiuj malfaciligas la organizadon de la laborforto en la rapidmanĝa sektoro. En 2014 laborsindikataj delegitoj el pli ol 30 landoj kunvenis en Novjorko por diskuti la eblecon de kolektiva agado. Ili aŭskultis la spertojn de la novzelanda sindikato Unite, unu el la kelkaj kiuj sukcesis firme establiĝi en la rapidmanĝa sektoro. En novembro 2005, dek aktivuloj de Unite abrupte eniris butikon de Starbucks en Aŭklando, alvokante al la kafistoj ĉesi labori*. Ili faris same en aliaj butikoj kaj, post malpli ol ses monatoj, 2 000 dungitoj estis aliĝintaj al la sindikato. Ĝi daŭrigis siajn spektaklajn intervenojn; ekzemple, ĝi inundis per vokoj la telefonan informejon de iu firmao por interrompi ĝian liverosistemon. La rapidmanĝaj gigantoj kapitulacis kaj en 2006 kolektiva akordo estis subskribita. De tiam, pli ol 30 000 junaj dungitoj aliĝis al la sindikato kaj salajroj en la rapidmanĝa sektoro de Nov-Zelando kreskis je 50%.

* Erik Forman, ‘Supersizing Pay in New Zealand’, Labor Notes no 407, Detrojto, februaro 2013.

Post la rusa interveno en Sirio

Strategia renversiĝo en Proksim-Oriento

Duobla trafo por la rusa prezidanto, kiu ĵus eniris la sirian batalkampon. S-ro Vladimir Putin sciigis, ke li akceptis en Kremlo la prezidanton Baŝar al-Asad; tuj poste li organizis kvarpartian kunvenon (Usono, Rusujo, Sauda Arabujo, Turkujo) pri la “politika procezo” kiu sekvu la militajn agojn. Ŝajnas ke Francujo, plian fojon, sin ekskludis el la ludo.

ĈU venis la tempo fari el Irano nian amikon kaj el Sauda Arabujo nian malamikon?” Sub tiu provoka titolo, la brita kronikisto Mikaelo Axworthy notis en januaro 2015, ke “la ideo laŭ kiu Irano fariĝis stabiliga forto en la Golfo-regiono de nun apartenas al la akceptita evidento*. Ni estas malproksimaj de la retoriko “akso de la malbono”, sennuance uzata de la 11-a de septembro 2001 kaj poste pasie kaj sekvisme martelata. Nek la arda parolado de la israela ĉefministro Benyamin Netanyahou antaŭ la usona Parlamento, la 3-an de marto 2015, nek la malavangardaj bataloj de la novkonservativaj disĉiploj de Thérèse Delpech* ĉe la Quai d’Orsay [franca ministrejo pri Eksteraj Aferoj] sukcesis malhelpi tiun renversiĝon de pensmanieroj.

* Michael Axworthy, “Is it time to make iran our friend and Saudi Arabia our enemy?”, The Guardian, londono, 28-a de januaro 2015.
* Thérèse Delpech (1948-2012), fakulino pri nukleaj kaj strategiaj aferoj, aŭtoro interalie de Le Grand Perturbateur. Réflexions sur la question iranienne (2007), estis direktorino de la strategiaj aferoj en la Komisarejo pri atomenergio.

Pasinte de la rolo de timigulo al tiu de regiona kontraŭ-ĝihadisma pivoto, fortigita de la nuklea interkonsento lerte intertraktita kaj de objektiva alianco kun Vaŝingtono en Irako por batali kontraŭ la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ), Irano ne plu estas izolita ekzemplo. Tiutipaj situaci-renversiĝoj nun multiĝas.

Kun alta interna terorisma minaco kaj migrad-krizo, kiu ĥaosigas la politikajn ekvilibrojn de Eŭropa Unio, neniu el la kliŝoj, kiuj strukturis la dominantan komenton ŝajnas ankoraŭ iom solida, jen analiza senpoveco, pri kiu la franca gazetaro donas eble la plej konsternan ekzemplon. De la danĝereco de la Irano de la Molaoj ĝis la morala devo “puni” s-ron Baŝar al-Asad, de la neeblo de ĝihadisma kaliflando ĝis la eŭropa destino de la “turka demokratia modelo”*, de la neceso faligi s-ron Vladimir Putin ĝis la urĝo de avantaĝa partnereco kun la tutmondigita transport-platformo de la Golfaj Emirlandoj, de la solideco de la franc-germana paro ĝis la obscenaj festoj (maldecegaj ĝojelmontroj), kiuj sekvis la pendumadon de Saddam Hussein, la certecoj lasis sian lokon al prokrastoj, la fieraj paradoj al boardado, la fanfaronado al forkonfeso.

* “Le parti islamique turc AKP s’érige en modèle démocratique pour le monde musulman”, La Croix, Parizo, 1-a de oktobro 2012.

Eĉ pli malbone: dum la truda enmiksiĝo-rajto, la atlantisma destino-komuneco kaj la krucmilitoj kontraŭ la “suverenisma abomenaĵo” (laŭ la forta esprimo de Bernard Henri Lévy)* estas daŭre disvolvataj kun admirinda konstanteco, la publika opinio, de opinienketo al opinienketo, persistas konsideri, ke la falo de la siria reĝimo, la plifortigo de la ligoj kun Sauda Arabujo, la endigigo de Rusujo aŭ la subskribo de la transatlantika libermerkata Traktato ne estas la plej urĝaj prioritatoj.

* Bernard-Henri Lévy, La Guerre sans l’aimer. Journal d’un écrivain au coeur du printemps libyen, Grasset, Parizo, 2011.

Tiu ĉi ideologia renversiĝo, kiu prenas la formon de reaga realismo, tre severa al la bilanco de la mesiistaj kaj enmiksiĝaj proksimumoj de la post-11a-de-septembro, povas maltrankviligi la respondeculojn de la franca eksterlanda politiko de la Sarkozy-Hollande-epoko. Humile rekoni la malsukceson de la vagaj reĝim-ŝanĝoj de la lastaj jaroj restas tamen ekster konsidero. Por pravigi la nepravigeblon, restas do nur unu solvo: transdoni la respondecon de la sinko al kredinda kulpulo. Nu, el la nunaj mondaj gvidantoj, kiu pli ol s-ro Barack Obama ŝajnas meriti, pro sia malforto kaj nedecidemo, riproĉojn pri la proksim-orienta ĥaoso?

Laŭ la turka ŝtatestro, s-ro Recep Tayyip Erdogan, s-ro Obama estas malfortulo. La sunaistaj monarĥoj de la Golfo, siaflanke, nur malfacile kaŝas sian malamon — kaj foje rasisman malestimon — al tiu prezidanto, kiu de nun ludas la karton de la irana “diablo”. Laŭ lia respublikana kontraŭulo de 2008, s-ro John McCain, ĉiam preta uzi armilojn en Irano aŭ en Ukrainujo, s-ro Obama “difektas” la usonan aŭtoritaton*. La nuna stelulo de la sama partio, s-ro Donald Trump, brue aprobas. Kaj s-ro François Hollande ripetas sen ia dubemo, ke la ĉefa kialo de la plifortiĝo de la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) estas la “forlaso” de Usono, kiu, “iun nigran sabaton de aŭgusto 2013*, malhelpis Parizon bombadi la reĝimon de s-ro al-Asad.

* Sandy Fitzgerald, “McCain: “Putin’s actions in Syria the fault of Obama’s weakness””, Newsmax, West Palm Beach (Florido), 30-a de septembro 2015.
* Tiun esprimon uzis Bernard-Henri Lévy en sia kroniko “Bloc-notes” de Le Point, Parizo, 15-a de oktobro 2015.

TAMEN, la eksterlanda politiko de s-ro Obama ne estas reduktebla je serio de prokrastoj. Ĝi eĉ restas, malgraŭ kelkaj malsukcesoj kaj multaj nefinitaj entreprenoj, tre supera al tiu de ties partneroj britaj, saudaj, francaj aŭ israelaj. Anstataŭ ekspluati la popularec-kreskon en la opinienketoj, kiun ĉiam provizas la kostumo de “milita prezidanto”, li strebis respekti la ĝeneralan diplomatian retenon, kiun li defendis ekde sia ekfunkciiĝo kiel prezidanto, post la apokalipsa imperia reĝimo de s-ro George W. Bush. La interkonsento de la 1-a de julio kun Kubo, tiu de la 14-a de julio pri la irana atomindustrio, la relativa singardemo uzata en Ukrainujo malgraŭ lia persona malamikeco al s-ro Putin, kaj malgraŭ precipe la histeria senkateniĝo de liaj reagan-istaj opoziciuloj, estas la markiloj de politik-linio relative mastrita. La kontrasto estas sufiĉe okulfrapa kun la libia aventurismo de s-ro Nicolas Sarkozy en 2011, la aŭtisma agresemo de s-ro Netanyahou aŭ la obstino de s-ro Hollande pri la siria dosiero depost 2012.

S-ro Obama finfine seniluziigas nur la somnambulojn, kiuj priploras s-rojn Donald Rumsfeld kaj Anthony Blair, aŭ s-inon Condoleezza Rice*, ĉiujn forsenditajn en la rubujon de la tutmonda diplomataro. Lia celdirekto, prudenta, estas rifuzo de la aventurismo, kiun konsistigus, en Proksim-Oriento, nova trudita reĝim-ŝanĝo sen solvo por la estonteco. Temas pri tio, kion oni povas nomi la “Gates-doktrino”, el la nomo de la usona ministro pri Defendo inter 2006 kaj 2011. “La lasta afero kiun Usono bezonas, taksis ja s-ro Robert Gates dum la milito en Libio, estas nova praktiko de “nacio-konstruado” (nation-building)*: eldirita en la Parlamento tiam, kiam oni riproĉis al s-ro Obama sian “sekretan gvidadon” (leading from behind), tiu konciza sentenco simbole finis la epokon de enmiksiĝoj.

* S-ino Condoleezza Rice kaj s-ro Donald Rumsfeld estis respektive ministro pri eksteraj aferoj de Usono de 2005 ĝis 2009 kaj ministro pri defendo de 2001 ĝis 2006, en la administracio de s-ro George W. Bush.
* Deklaracio antaŭ la komisiono de la Senato pri la Armeo, marto 2011.

Post multaj kapturniĝoj, ĉio okazas kvazaŭ, ferminte la brevierojn de la novkonservativuloj Norman Podhoretz kaj Irving Kristol, la Blanka Domo remalfermus libron de Aristotelo por remalkovri la signifon de la strategia debato: “Neniu loĝanto de Lakonio pridiskutas la plej bonan registaro-formon por la skitoj. (...). Ni debatas ne pri la celoj mem, sed pri la rimedoj por atingi la celojn*.”

* Aristotelo, Ethique à Nicomaque, III, 4.9

ONI povas multon riproĉi al s-ro Obama pri Sirio, kaj ĉefe lian malforton kontraŭ la turka registaro, la plej cinika kaj plej manipulanta aganto en la konflikto. Bedaŭrinde, Francujo estas la lasta lando kiu povas lin riproĉi tiuteme. La semantika virtuozeco ja ne povas eterne kaŝi la strategian malplenon, kaj konvenas rekoni, ke la franca rakonto-arto (storytelling) disvolvata okaze de la siria tragedio ne rezistas ĉe analizo. Dum monatoj Parizo daŭre asertis, ke ĝi ne bombos la OIŜ, ĉar ĉefe gravas nefortikigi la Damasko-reĝimon, deklaritan ĉefa malamiko. Elektinte sian partion en interna milito, la franca registaro iris ĝis la fino de sia logiko, ellasante armilojn destinitajn al ne klare difinita modera opozicio, armilojn, kiuj baldaŭ eniris la arsenalojn de la ĝihadistoj (Le Monde, 21-a de aŭgusto 2014).

La 27-an de septembro 2015, dum la situacio malboniĝis, Francujo fine decidas bombadi la OIŜ. Ĉe la franca prezidantejo oni elvokas “strategian evoluon”, aŭdaca litoto por la kazo, ke observantoj estus tentataj trovi tie nur foreston de strategio. Pro tiu “evoluo” s-ro Hollande, kiu akceptas s-ron Putin la 4-an de oktobro 2015, “memorigas” al sia gasto, ke “La Islama Ŝtato estas la malamiko, kiun ni devas kontraŭbatali*.

* Benoît Vitkine “‘L’EI est l’ennemi que nous devons combattre’, rappelle Hollande à Poutine”, lemonde.fr, 2 oktobro 2015.

La aplombo de la formulo estas admirinda. Bedaŭrinde, ĝi povas impresi nur la amneziulojn. De la komenco de la siria insurekto en 2011, kaj la iom-post-ioma ostaĝiĝo de ĝi fare de pli kaj pli ekstremaj islamismaj frakcioj, s-ro Putin, kies obstino estas konata, defendas la saman planon en du partoj: subteni s-ron al-Asad por redukti Al-Kaidon kaj la OIŜ, la prioritatajn minacojn, antaŭ ol trovi, en dua etapo, politikan solvon intertraktitan en Damasko, en formo de evoluiĝo de la reĝimo. Kiaj ajn estas la kaŝitaj pensoj en Kremlo, neniu en Moskvo ja pensas, ke s-ro al-Asad eterne restos reganta (vd sube “La siria veto de Moskvo”, de Alexeï Malachenko). Tial diversaj reprezentantoj de la siria opozicio, kiel s-ro Khaled Khoja aŭ s-ro Haytham Manna, estis akceptataj en 2015 de la rusa ministro pri eksteraj aferoj Sergueï Lavrov. “Ne estos aliaj Khadafi”; la strategio de Moskvo, kiom ajn kritikebla ĝi estas, konstantas kaj klaras. Ĝi do igas des pli malklara la cinikismon de Ankaro, la febrecon de Riado aŭ la cel-ŝanĝojn de Parizo, kiuj kontrastas kun la operaciaj kaj diplomatiaj elektoj de Francujo en Malio kaj Centrafriko, vaste laŭdataj en 2013-2014.

Konsekvenco de tiu moraliga kaj neefika enkotiĝo, la internaciaj rilatoj pleniĝas je diplomatiaj iniciatoj, kiuj ne plu sin apogas nur sur la okcidentaj decidoj. Tiu strategia mutacio estas fundamenta. Ĉar kiuj nun estas la regul-ŝanĝantoj (game changers)* en Proksim-Oriento? Certe ne s-ro Obama, petata agi de siaj dependuloj en orienta Eŭropo kaj sur la rivero Eŭfrato, sed kiu estas des pli malinklina, ke li restas koncentrata sur la “pacifika pivoto”, sia vera prioritato. Ankaŭ ne s-ro Hollande, kiu postkuras malantaŭ Berlino en Eŭropo kaj post Vaŝingtono preskaŭ ĉie aliloke, kritikante tiujn du ĉefurbojn por konservi la iluzion de sendependeco jam tre difektita (vd la ĉefartikolon). Ĉu la regionaj potenc-landoj? Tel-Avivo estas tetanizita de la konverĝo Vaŝingtono-Tehrano, same kiel pro la reaktiviĝo de la palestina popolribelo; Riado, alfrontita al la malaltiĝo de la petrolprezo kaj enkotigita en sia milito en Jemeno; Ankaro, denove militanta kontraŭ la Kurdistana Laborista Partio — KLP (PKK) kaj daŭre senkreditigita pro sia longa uzo de la OIŜ kontraŭ la kurdoj.

* En la strategia vortaro, aganto kapabla sola reorienti la kurson de alfrontiĝo.

Agad-libereco estas hodiaŭ ĉe la flanko de Rusujo kaj Irano, kaj ni povas atendi, ke Ĉinujo, kiu tenas sin aparte de la konflikto, iam kaptos okazon siavice proponi diplomatian solvon. Moskvo jam ŝanĝis la situacion en 2013, donante al ĉiuj protagonistoj elirejon danke al la senefikigo de la siria kemia armilaro. Nun s-ro Putin denove arokas* sur la siria ŝaktabulo, unue prezentante planon de nova internacia kontraŭ-terorisma koalicio antaŭ la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la 28-an de septembro 2015, kaj intervenante — laŭpete de la siria registaro — per bombadoj kiuj, konforme al lia vido de la konflikto, celas, li diras, tiom la batalantojn de la OIŜ kiom tiujn de la Konkera Armeo, kunordigo subtenata de Sauda Arabujo, Turkujo kaj Kataro kaj ariganta ĉefe la salafistojn de Ahrar Al-Cham kaj la Fronton Al-Nosra, sirian branĉon de Al-kaido.

* En ŝakludo, aroki = movi samtempe unu turon, lokante ĝin ĉe unu flanko de la reĝo, k la reĝon, lokante ĝin ĉe la alia flanko de tiu turo.

Tiu ĉi sola rusa iniciato redisdonis la kartojn de la rajpita Mezopotamio-ludo. Post unu jaro da aer-operacioj kaj sep mil bombadoj kontraŭ rezistanta OIŜ, vidiĝas, ke la strategio uzata de 2013 fare de la okcidenta koalicio kunigita de Usono malsukcesis. La usona ministro pri eksterlandaj aferoj John Kerry koncedas nun, ke la eliro-kalendaro de s-ro al-Asad estas intertraktebla kaj ke kunlaboro kun Rusujo kaj Irano necesas*. La gazetara komento do denove returniĝas: “Se la foriro de Asad, la malvenko de la OIŜ kaj paca estonteco por Sirio estas la lastaj celoj, ni ne provu fari ĉion samtempe*.

* Karen DeYoung, “Obama administration scrambles as Russia attempts to seize initiative in syria”, The Washington Post, 30-a de septembro 2015.
*Syrie: Obama traite avec Moscou et s’accommode d’Assad”, Les Echos, Parizo, 30-a de septembro 2015.

KUN multaj aliaj, Matthew Rojancky, la usona fakulo de la Wilson Center citita de Les Echos, freŝe remalkovras tion, kion oni kredis akirita jam de Sun Tzu, en la 6-a jarcento antaŭ Kristo: prefere batali sur unu fronto ol sur du. S-ro Henry Kissinger ĵus faris la saman konstaton*. La komuna ripetata mantro de s-roj Erdogan kaj Fabius, laŭ kiu ekzistas “objektiva alianco inter s-ro Baŝar al-Asad kaj la teroristoj* perdis sian aplikeblon. Oni ja komprenas, el la franca flanko, la deziron savi la bilancon de la ekstera politiko, cele al la porelektaj debatoj de 2017. Sed tiu “nek, nek”, netenebla, krom la fakto ke ĝi montriĝis strategie kontraŭefika, estos baldaŭ neaŭdebla en la amasinformiloj. Kaj estos eĉ politike sinmortiga (suicida), se ekzemple la urbo Palmira estos reprenata de la rusa kaj siria armeoj; ebleco en formo de escepta kaj mirindega ago, pri kiu neniu scias ĉu ĝi eblas, sed pri kiu tre verŝajne s-roj Lavrov kaj Putin jam pripensis. Dume, la nuna rusa strategio estas malkaŝe subtenata de Irano... kaj Irako*. Egiptujo ne oponas ĝin. Pekino observas kaj ne malaprobas.

* Henry Kissinger, “A path out of the Middle East collapse”, The Wall Street Journal, Nov-Jorko, 17-a de oktobro 2015.
* Gazetarkonferenco de s-ro Laurent Fabius post la konferenco de Montreux, Konferenco de Ĝenevo n-ro 2, 22-a de januaro 2014.
* Hélène Sallon, “La tentation russe de Bagdad”, Le Monde, 17-a de oktobro 2015.

Tiel, la neatenditeco kaj surprizo, unuaj “brulaĵoj” de la strategia agado, estas hodiaŭ uzataj sur la mezopotamia batalkampo fare de agantoj ne apartenantaj al la “Okcidento”. En la proksim-orienta ciklono, malfortigita Usono kaj oportunista Rusujo daŭre defendas siajn interesojn. Tiuj interesoj neniam estos ĝuste tiuj de Eŭropo, kaj elekti sian partion inter Vaŝingtono kaj Moskvo ĉi-rilate estus formo de intelekta kapitulaco. Estus multe pli kontentige laŭdi ĉi tie la francan diplomation ol konstati, honesteco ja tion postulas, la taktikan superecon de s-ro Putin. Sed la morta stelo de novkonservativismo daŭre lumigas la bordojn de Sejno, kaj Eŭropa Unio fremdigis sian eksteran sekurecon — krom la esceptoj de la francaj agadoj en Afriko. Tiuj, kiuj bedaŭras tiun situacion pli kaj pli multas, trans la politikaj diferencoj, sed tio estas malbona kaj tute ne sufiĉa konsolo.

Olivier ZAJEC

Persista idealo de multnombra familio

Afriko, demografia enigmo

La demografiaj prognozoj por Afriko konsternas la analizistojn. Kun ĉiam alta fekundeco, la kontinento sekvas neniun konatan transiran skemon. La escepta kresko de ĝia loĝantaro povus neniigi la bonefikon atendatan el la bonaj lastatempaj kreskokvotoj. Strange, tiu urĝa situacio ŝajnas estigi neniun grandskalan reagon.

ANTAŬ 2050, la loĝantaro de Afriko eble duobliĝos, atingante 2,4 miliardojn da homoj, antaŭ ol fiksiĝi je 4 miliardoj ĉirkaŭ 2100. Ne atenditaj, tiuj demografiaj prognozoj kalkulitaj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN)* renversas la perspektivojn de evoluado de la kontinento, aparte se oni rilatigas ilin kun la statistikoj de la ekonomia kresko.

* United Nations Population Division, “2015 revision of world population prospects”, http://esa. un.org/unpd/wpp/

La lasta raporto de la Afrika Banko por disvolviĝo, de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE), kaj de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado ( PUND) pri ekonomia estonteco de Afriko* ja antaŭvidas, ke la meza kreskokvoto de MEP observata dum la kvar lastaj jaroj, 4,5%, pluestos samnivele en 2015 kaj 2016. Apriore, temas pri rimarkinda rezulto kiam oni komparas ĝin al tiuj de la eŭro-zono (0,9% en 2014) aŭ de Latin-Ameriko (1,7%), kaj honorinda kompare kun tiuj de Suda kaj Orienta Azio (7%). Tamen, se oni interesiĝas pri la MEP por ĉiu loĝanto, la rezultoj malpli bonas: la ekonomia kresko por ĉiu loĝanto estas nur 1,6% en subsahara Afriko, kontraŭ 0,4% en la eŭro-zono, 0,6% en Latin-Ameriko kaj 6% en Azio. Alivorte, la afrika demografia kresko povus forte bremsi la pliboniĝon de la vivkondiĉoj de la lokaj loĝantaroj dum la venontaj jardekoj. Tiu perspektivo devus instigi pripensi urĝan agadplanon; sed ĝi estigas malmulte da reagoj*.

* Afrika Banko pri Disvolviĝo, Centro pri evoluiĝo de OEKE kaj Programo de UN por disvolviĝo (Groupe de la Banque africaine de développement, Centre de développement de l’OCDE et Programme des nations unies pour le développement), “Perspectives économiques en Afrique 2015”.
* Vd Manière de voir, n-ro 143, “Afrique. Enfer et eldorado”, oktobro-novembro 2015.

Nuntempe la afrika loĝantaro kreskas 2,5% jare, kontraŭ 1,2% meze en la mondo. Latin-Ameriko kaj Azio sekvas tiun lastan tendencon, sed Nord-Ameriko kreskas malpli forte (0,4%), dum Eŭropo estas kvazaŭ senkreska. En la granda movado de la demografia transiro (kiun karakterizas malaltiĝo de mortokvoto kaj naskokvoto samtempe), Afriko ŝajnas do resti malantaŭe. Sed ĉu temas nur pri malfruiĝo? Okazas ja ofte, ke, dum la transiro, mortokvoto malkreskas antaŭ fekundeco. Ekestas tiam fazo de forta demografia kresko, kiu estu konsiderata kiel nestabila periodo de la transiro. Ju pli tiu periodo daŭras, des pli la loĝantaro kreskas.

Latin-Ameriko kaj Azio tiel spertis dum kelkaj jardekoj demografiajn kreskokvotojn superajn aŭ egalajn al 2%, kiuj kondukos al multobligo per respektive 4,7 kaj 3.7 de iliaj loĝantaroj inter 1950 kaj 2050. Subsahara Afriko transiras la sojlon 2% jam de sesdek jaroj, kaj tio povus daŭri ankoraŭ plurajn jardekojn. La multobliga koeficiento estos tiam tre verŝajne supera al 11, kaj la loĝantaro probable daŭre kreskos post 2050. Ŝajnas do ke ekzistas specifeco de subsahara Afriko, la evoluo en Nord-Afriko estis ja tre malsama*.

* Por donitaĵoj laŭ regionoj kaj laŭ landoj, vd: “Afrique subsaharienne: une transition démographique explosive”, Futuribles, n-ro 407, Parizo, julio-aŭgusto 2015.

Tiu situacio rezultas el la pluekzisto de forta fekundeco. Krom havi nivelojn aparte altajn, tiu ĉi, en la komenco de la transira periodo, malaltiĝis pli malrapide en Subsahara Afriko ol en Latin-Ameriko kaj en Azio. Tiel, la nuna afrika fekundeco respondas al tiu de tiuj du regionoj antaŭ kvardek jaroj. Sed tiun kreskon de la loĝantaro parte klarigas ankaŭ la malaltiĝo de mortokvoto. La meza vivdaŭro sur la kontinento, kvankam ankoraŭ for de la monda mezumo (70,5 jaroj en 2010-2015), gajnis pli ol dudek jarojn depost 1950, pasante de 36 al 57 jaroj. La malaltiĝo de la mortokvoto (nombro de mortoj rilate al la tuta loĝantaro) do kompensis la — malfortan — malkreskon de la fekundeco.

Indiferenteco de la sanitaraj respondeculoj

TIU EVOLUO ankoraŭ kontribuas konfuzi la observanton. Ofte redukto de la mortokvoto, precipe de infanoj aŭ junuloj, estigas fekundeco-malaltiĝon, ja kun malfruo, kiam la familioj konstatas, ke pli granda nombro da infanoj pretervivas. Fakte, de 1950, la infana mortokvoto (inter 0 kaj 5 jaroj) estis dividita per tri sude de Saharo, pasante de 30% al 10%; sed tio ankoraŭ ne efikis al la fekundeco.

En Afriko, kie plejmulto de naskoj okazas en geedzeco — aŭ alia formo de rekonata unio-, la evoluo de la aĝo de la unua unio povas ludi rolon. Pliiĝo de tiu aĝo, ekzemple, multe kontribuis al la malaltiĝo de fekundeco en Tunizio. Sed pristudo farita en 2003 en tridek landoj de Subsahara Afriko montris ke geedziĝo estas tre frua*. Pli ol duono de la inter 20- kaj 25-jaraj virinoj, kiuj estis pridemanditaj, estis edzinoj antaŭ sia 20-jariĝo, en du trionoj de tiuj landoj, kaj pli ol 75% en sep landoj. Raporto publikigita en 2013, komparanta la rezultojn de la du plej freŝaj enketoj en 34 landoj de Subsahara Afriko*, montris mezan altiĝon de 0,3 jaro en kvin jaroj. La altiĝo de la aĝo je geedziĝo estas do tre malrapida, kaj eĉ ne ekzistas en iuj landoj.

* Charles F. Westoff, “trends in marriage and early childbearing in developing countries”, DHS Comparative Reports, n-ro 5, Calverton (Maryland, Usono), 2003.
* Usaid, “indicators of trends in fertility in Sub-Saharan Africa”, DHS Analytical Studies, n-ro 34, Calverton , aŭgusto 2013.

La efektiva fekundeco de lando montriĝas ofte proksima de la dezirata nombro de infanoj en la loĝantaro. Ekster trudaj situacioj, kiel en Ĉinujo aŭ en Barato (kiam estis la unuaj grandaj kampanjoj pri steriligado), la unua kondiĉo por naski malmultajn infanojn, estas deziri malmulajn. En plejmulto de evolu-landoj, la nombro de dezirataj infanoj malkreskis: inter 2 kaj 3. Sed, en Afriko, ĝi restas tre alta. Laŭ studo realigita en 2010*, en 18 landoj el 26, la “ideala nombro de infanoj” deklarita de la edziniĝintaj virinoj estis meze supera al 5 kaj, en du kazoj, al 8. Tie, kie oni pridemandis ankaŭ la virojn, la ideala nombro estis preskaŭ ĉie supera al 5 kaj superis 8 en ses landoj; la rekordo apartenas al Ĉado, kun 13,7 dezirataj infanoj. La gepatroj, kaj aparte la patroj, ja deziras multnombran familion, ĉefe ĉar ĝi ŝajnas esti fonto de riĉeco, ĉar la infanoj povas helpi en la kampoj, gardi la brutaron, kaj poste trovi etajn laborojn en la urbo.

* Usaid, “Desired number of children: 2000-2008”, DHS Comparative Reports, n-ro 25, februaro 2010.

Krome, eĉ kiam oni deziras limigi sian idaron, ankoraŭ necesas disponi pri taŭgaj rimedoj; sed kontraŭkoncipo restas malmulte disvastigata en Afriko. Dum en 2013, 63% de la 15-49-jaraj virinoj kunvivantaj kun viro en la mondo uzis kontraŭkoncipan metodon, kaj 57% uzis modernan metodon (pilolo, enutera pesario aŭ steriligo), la proporcioj estis 25 kaj 20% por Subsahara Afriko, kaj eĉ pli malaltaj por Centra kaj Okcidenta Afriko. La tre malaltaj kvotoj observitaj en Ĉado, Gvineo, Malio aŭ Eritreo (malpli ol 10%) indikas, ke la politikaj kaj sanitaraj respondeculoj de tiuj landoj montras grandan indiferentecon al tiu demando, kiam ili ne estas, tutsimple, favoraj al forta fekundeco.

En la perioda enketo realigita de la divizio pri loĝantaro de UN, ĉiuj administracioj de Okcidenta Afriko, inkluzive tiuj de Malio kaj Niĝero, deklaras deziri malkreskon de la fekundeco, aparte per sia“rekta subteno” al la familia planado. Tamen, tiuj intencoj ankoraŭ ne ŝajnas realiĝi en faktoj, ĉar la kontraŭkoncipaj metodoj restas malmulte alireblaj. “En Subsahara Afriko, analizas Jean-Pierre Guengant, emerita esplor-direktoro ĉe la Instituto de Esploro pri Evoluiĝo (IEE), la pollitikaj decidantoj plejmulte ankoraŭ konsideras, ke la rapida kresko de loĝantaro estas faktoro de prospero, ĉar ĝi kontribuas al ekspansio de la merkatoj kaj al potenco de la landoj*.

* Jean-Pierre Guengant, “Comment bénéficier du dividende démographique?”, A savoir, n-ro 9, septembro 2011, Institut de recherche pour le développement et Agence française de développement, Parizo, www.afd.fr

Tamen la aferoj komencas ŝanĝiĝi — malrapide. En 2011, naŭ registaroj de okcidenta Afriko, la Fonduso de UN por Loĝantaro — UNFL (angle: United Nations Fund for Population Activities — UNFPA), la Franca Agentejo por Evoluiĝo kaj pluraj grandaj privataj fondaĵoj subskribis interkonsenton tiel nomatan “Partnereco de Uagaduguo”, celantan favorigi familian planadon. Ankaŭ ekzistas lokaj iniciatoj. En Niĝero, la asocio Animas-Sutura starigis en 2007 komunuman radio-elsendejon kovrantan dudekon da vilaĝoj por disaŭdigi prihigienajn, prinutrajn kaj sanitarajn konsilojn, elvokante aparte la sekse kontaĝajn malsanojn kaj la familian planadon. Kvankam ĝi estas ankoraŭ modesta (ĉirkaŭ 20%), la uzo de kontraŭkoncipiloj en la koncernaj vilaĝoj estas nun simila al tiu observata en la urbaj zonoj. La Asocio por la virina disvolviĝo de Gaoua (AFPG) disvolvas ĉirkaŭ tiu suda urbo de Burkina Faso integritajn agadojn pri alfabetigo, formado al metioj kaj familia planado. Fine, ankaŭ la tutmonda scienca komunumo komencas okupiĝi pri la demando*.

* John Bongaarts, “Africa’s unique fertility transition”, interveno antaŭ la usona Akademio de Sciencoj, Vaŝingtono, DC, 15-a de junio 2015.
Necesa “kontraŭkoncipa revolucio”

SED EN DEMOGRAFIO inercio estas forta. Tial la prognozoj por la jaro 2050 ŝajnas sufiĉe solidaj. La nombroj ĉi-supre cititaj estas tiuj de la meza hipotezo en la lastaj prognozoj de UN; tiu hipotezo implicas fortan malpliigon de la fekundeco, tio estas ke la meza infan-nombro pasos de 5 al 3 ene de apenaŭ pli ol unu generacio. Se oni sukcesus eĉ pli rapidi (2,6 infanoj en 2050 en la malalta hipotezo de UN), la loĝantaro de Afriko atingus 2,2 miliardojn en 2050, tio estas nur 10% malpli ol en la centra hipotezo. Je la perspektivo de 2100, tamen, la malaltiĝo estus multe pli grava: — 40%. Plian fojon, tiu kalkulo montras, ke, por ricevi signifan ŝanĝon en longdaŭro, necesas tre frue modifi la sintenojn.

Alĝerio, Egiptujo, Maroko kaj Tunizio spertis multe pli rapidajn transirojn. Nun la fekundeco estas tie inter du kaj tri infanoj por ĉiu virino, kaj la proporcio de uzantinoj de kontraŭkoncipaj metodoj estas inter 60 kaj 68%, — inter 52 kaj 58% uzantaj modernajn metodojn-, kio situigas tiujn landojn en la tutmonda mezumo. En Subsahara Afriko, Sudafriko atingas la samajn nivelojn (60%, kvazaŭ ĉiuj per modernaj metodoj), kaj Kenjo same kiel Malavio, estas proksima, kun 46%.

Disvastigi la uzon de kontraŭkoncipo ene de la afrikaj loĝantaroj do ne estas neebla. Sed por tio, la programoj, kiujn la internaciaj organizaĵoj importas sen atenti pri la lokaj specifaĵoj montris siajn limojn. Eĉ tie, kie ili havis ian efikecon, kiel en Ganao aŭ Kenjo, la fekundeco ŝajnas resti blokita je 4 aŭ 5 infanoj por ĉiu virino. Necesas do pli granda partopreno de la politikaj aŭ religiaj responsuloj kaj de ĉiuspecaj opini-gvidantoj. Ne nepre necesas, ke la registaroj elmontre subtenu la uzon de kontraŭkoncipo: illi povas simple lasi privatajn kaj asociajn instancojn agi libere, kiel montris la sperto de Alĝerio aŭ Irano.

La plej bona instigilo restas tamen senpera mobilizado de la virinoj. Ĉi-rilate, eĉ se la efiko ne estas universala, oni ĝenerale konsideras, ke plialtiĝo de la eduknivelo de knabinoj estas nemalhavebla. Sed en Okcidenta Afriko, en 2010, ĉirkaŭ 46% de la 20- ĝis 39-jaraj virinoj estis ricevintaj neniun edukadon (kontraŭ 31% de la viroj)*.

* Wittgenstein Centre Data explorer, 2014.

La afrikaj loĝantaroj legitime aspiras al pliboniĝo de siaj vivkondiĉoj, kiun malkresko de la ritmo de demografia kresko povus nur favorigi. Investi en edukado kaj plibonigi la statuson de la virinoj povus estigi “kontraŭkoncipan revolucion”, kies profitoj cetere kovrus larĝajn kampojn de la sano, trans la naskolimigo.

Henri LERIDON

La Kongreso, lancopinto de la interesoj de la elito

En Brazilo, “tricent ŝtelistoj kun titolo de doktoro”

Reelektita kun malgranda avantaĝo en oktobro 2014 kaj malfortiĝinta pro senprecedenca korupto-skandalo ene de la societo Petrobras, la brazila prezidantino Dilma Rousseff deziris kvietigi sian opozicion per tio ke ŝi stiris dekstren. Vane: per tio ŝi nur akrigis la apetiton de la liberaluloj. For de la bazo, ŝi estas nun elmetita al ribelaj deputitoj kiuj kelkfoje malpli zorgas pri politiko ol pri persona riĉiĝo.

BRAZILO alfrontas trioblan krizon: ekonomian, politikan kaj institucian. Post dek du jaroj da kresko la latinamerika giganto profundiĝas en recesion. La malneta enlanda produkto (MEP) ĉi-jare verŝajne malkreskas je 3 elcentoj, kaj la malkresko verŝajne daŭros en 2016, en kunteksto de kreskego de senlaboreco (proksimume 8 elcentoj, kontraŭ 4 elcentoj en 2014) kaj alta inflacio (pli ol 9,5 elcentoj atendataj ĉi-jare).

Mallaŭdata de la plimulto de la loĝantaro — malpli ol 10 elcentoj de la brazilanoj aprobas ŝian agadon —, la prezidantino Dilma Rousseff ricevis ekde ĉi somero serion da vangofrapoj. Por provi kvietigi la opozicion, kiu postulas ŝian eksigon, ŝi en aŭgusto akceptis kunlabori kun la ekonomia elito pri starigo de tre konservativa programo, nomata “Agendo Brazilo”.* Vane: du semajnojn poste, laŭpete de la opozicio, la Supera Elekto-Tribunalo (SET) komencis enketon pri la financado de ŝia kampanjo por la prezidant-elekto de 2014. Tuj poste la Tribunalo pri Kontoj de la Unio (TKU) malvalidigis la publikajn kontojn de la ŝtato por la pasinta jaro. Tiu decido, senprecedenca post 1937, signifas, ke la Kongreso estas petata malaprobi ilin.

* Kp “Pour sauver son poste à la tête du Brésil, Dilma Rousseff saborde l’héritage de Lula”, 15-an de aŭgusto, 2015, www.mediapart.fr.
Gazetaraj ĉefoj ĉie ĉeestaj

LAŬ LA juĝistoj taskitaj pri la kontrolado de la kontoj, s-ino Rousseff intence malpliigis la publikan deficiton, kies reala amplekso povintus malutili en la elekta kunteksto. Laŭ la dekstra opozicio temas pri “krimo de respondeco”, unu el la motivoj en la konstitucio de 1988 por eksigi la ŝtatestron. Sed tia proceduro ne povas progresi sen la konsento de parlamento, pli ribelema ol iam ajn al la aŭtoritato de la prezidantino.

La Kongreso estis starigita en 1824, post la sendependiĝo de Brazilo, kiu okazis sen perforta rompo kun la portugala krono kaj certigis grandan daŭrigon de la antaŭaj potenc-strukturoj. Ĝi havas nun 513 deputitojn kaj 81 senatanojn, kaj estas karakterizita per sia malgranda popola reprezenteco. Ĝia ĉefa virto? Ebligi al la elitoj eternigi sian dominadon de la potenco. En 1993, s-ro Luiz Inácio Lula da Silva resumis la situacion per vipfrapa formulo: la parlamento, diris li, estas regata de plimulto de “tricent picaretas — termino de brazila ĵargono kiu signifas oportunistojn kaj samtempe banditojn. Tiu juĝo disvastiĝis kaj estis citata de la rok-grupo Os Paralamas do Sucesso: “Luiz Inácio ja diris, Luiz Inácio avertis / Estas tricent picaretas kun titolo de doktoro.” Elektita prezidanto fine de 2002, la eksa metallaboristo, konvertita al pragmatismo, forlasis siajn kritikojn kaj lernis kanti la laŭdojn de tiuj, kiujn li antaŭe skurĝis.

Tamen, nenio ŝanĝiĝis ekde 1993. La tipa profilo de la elektita parlamentano fine de 2014 restas tiu de “viro, blanka, proksimume kvindekjara, kun universitata diplomo, ĉefo de entrepreno kaj posedanto de riĉaĵo pli alta ol 1 miliono da realoj”, resumas Edson Sardinha, de la teksejo Congresso em Foco, kiu ĉiutage senvualigas la funkciadon de la leĝdona potenco. Li povintus aldoni, ke multaj deputitoj estas ankaŭ gazetaraj ĉefoj: en 2008, la studaĵo “donos da Mídia skribis, ke 271 el ili estis rekte aŭ malrekte ligitaj kun gazetara entrepreno, kvankam la konstitucio malpermesas tion.*

* Vd http://donosdamidia.com.br.

La politika sistemo eternigas foson inter la loĝantaro kaj ĝiaj elektitoj. En Usono ekzemple ĉiu deputito reprezentas identan nombron da loĝantoj. En Brazilo, la distribuo de la 513 seĝoj inter la 26 ŝtatoj kaj la federacia distrikto de Braziljo okazas proporcie al la loĝantaro, sed kun jena escepto: neniu unuo de la federacio povas havi malpli ol ok deputitojn (tio estas la kazo de Roraima, kie vivas malpli ol duona miliono da homoj), kaj ne pli ol 70 (limo atingita de San-Paŭlo kaj ĝiaj 44 milionoj da loĝantoj). Kaj la malsimetrio estas ankoraŭ pli forta en la Senato, kun po tri senatanoj en ĉiu federacia unuo. Per tio, ke ĝi favoras la reprezentiĝon de la malgrandaj ŝtatoj, tiu sistemo fortigas la povon de la lokaj ĉefoj, kiuj trudiĝas al la partioj kaj malebligas la renovigon de la politika klaso. Rekrutitaj de partioj kun malklaraj ideologiaj konturoj, ili ne hezitas ŝanĝi sian etikedon laŭ siaj interesoj — kvankam reformo adoptita en 2007 nun limigas tiun praktikon.

Alia aparteco: la balotmaniero, proporcia elekto de malfermita listo kun unu sola baloto. La elektanto povas voĉdoni por kandidato aŭ por listo (sola partio aŭ koalicio). Sed fine la rezulto ŝajnas pli esti lotumado, ĉar la nombro da seĝoj kiun ĉiu listo gajnis, rezultas el kompleksa kalkulo nomata “elekta kvociento”. La sumo de la voĉoj akiritaj de la kandidatoj kaj de tiuj kiuj iris al la partio aŭ al la koalicio, estas dividita per la nombro da seĝoj laŭ elektodistrikto. Tiel, se kandidato ricevas grandan nombron da voĉoj, li ebligas al aliaj deputitoj de sia listo sidi en la parlamento, kiuj tamen ricevis nur tre malmultajn voĉojn. Krome, pro la koalicioj, kiuj miksas dekstrajn kaj maldekstrajn partiojn, civitano, kiu povas voĉdoni por aktivulo por la homrajtoj kaj per tio kontraŭvole kontribui al la elekto de batalanto kontraŭ samseksemuloj kiu aprobas la forpelon de kampuloj el ilia grundo, ekzemple.

Tia sistemo instigas la partiojn amindumi la ĥarismajn personojn kaj gvidantojn, la famajn “voĉsuĉulojn”. En kunteksto, kie la voĉdonado estas deviga kaj kie pli ol la duono de la elektantoj eĉ ne finis la lernejon, konata nomo povas certigi. Kaj tio eĉ pli, ĉar oni devas elekti samtempe prezidanton, guberniestron, senatanon, federacian deputiton kaj deputiton por la asembleo de sia ŝtato, ĉiufoje per malsama balotmetodo. Ekzemple en 2010, la plej elektita federacia deputito de la lando, kun 1,3 milionoj da voĉoj, estis profesia klaŭno, Francisco Everardo Oliveira da Silva, alinome Tiririca, sen ajna politika sperto, sed tre populara. Per tio li venigis en la parlamenton dudek kvar kandidatojn de sia koalicio, kiu neniam sukcesus tion solaj.

...

LA BRAZILA POLITIKA sistemo ankaŭ ŝatas iamajn sport-stelulojn — ekzemple la piedpilkiston Romário de Souza Faria —, policistojn, evangeliajn pastrojn kiuj havas televid-elsendon aŭ heredantojn de grandaj politikaj familioj. La jurscienca studento Uldurico Junior estis 22-jara, kiam li en oktobro 2014 estis elektita en la ŝtato Bahia, kaj tiel sekvis al sia patro, la deputito Uldurico Pinto. Laŭ enketo de la Intersindikata Departemento de la Parlamenta Konsilantaro (IDPK), kiu en ĉiu parlamenta periodo aperigas “radiografiaĵon” de la kongreso, 211 delegitoj dankas sian elekton unuavice al siaj parencaj ligoj.

La elmetiĝo per la komunikiloj ebligas konatigi sin, sed la kosto de la kampanjoj atingas tiajn pintojn, ke praktike jam ne eblas kandidati sen disponi pri persona riĉaĵo aŭ pri rilatoj kun riĉaj kontribuantoj. Inter la produktado de radiaj kaj televidaj anoncetoj, la honorarioj de la spin doctors (tiuj komunikuloj specialiĝintaj pri politiko), inter la plej altaj de la mondo, kaj la loĝistikaj kostoj en giganta lando, la elekta tribunalo taksas ke, en 2014, la elekto de unu deputito kostis al lia partio 6,4 milionojn da realoj (proksimume 1,5 milionojn da eŭroj), do temas pri altiĝo de 283 elcentoj en dek du jaroj. Kaj la sumoj estas en la realo pli altaj, ĉar, pro la foresto de publika financado de la kampanjoj kaj sen vera kontrolado de la donacoj de entreprenoj, ĉiuj grandaj partioj starigas “caixa 2” (laŭvorte: “kason n-ro 2”) de kaŝa financado. Tiu praktiko favoras la aferojn de koruptado, kiel tiun kiu malkaŝiĝis komence de 2014 ene de la ŝtata grupo pri hidrokarbonoj Petrobras. Sekve al parlamenta batalo kaj al decido de la Supera Kortumo, la financado de la kampanjoj fare de entreprenoj estas por la unua fojo suspendita en 2015, sed nenio garantias ke ĝi ne estos rapide restarigita.

Manke de minimuma sojlo da voĉoj por akiri nacian reprezentiĝon, cetere eksplode altiĝas la nombro da grupoj en la Kongreso, sen ke iu el ili povas akiri signifan relativan plimulton. Kun 28 partioj, do ses pliaj ol inter 2011 kaj 2014, la nuna Asembleo havas novan rekordon. La Partio de Laboristoj (PT) de s-ino Rousseff ĉekape, disponas nur pri 69 deputitoj. Tiel, eĉ prezidanto elektita per granda plimulto estas devigata konstante intertrakti por starigi parlamentan bazon kaj por konservi ĝin dum sia tuta mandato. En 2005, kiam s-ro Lula da Silva estis prezidanto, la PT estis akuzita esti pagintaj subaĉetan monon al deputitoj de aliaj partioj por certigi ilian subtenon ĉe la voĉdonado pri certaj leĝoj. Tiu praktiko — kiun la granda gazetaro, en sia plimulto ligita al la opozicio, nomas mensalão (“monataĵo” en la senco de “monata pago”) — estis neniam formale pruvita, sed la skandalo ilustras la malfacilon konservi plimulton.

Kiel regi en la kadro de tiu “koalicia prezidanteco”? La plenuma povo ĝuas konstituciajn resursojn kaj privilegiojn, kiuj ebligas al ĝi altiri partiojn al si. Ĝi nomumas ministrojn, disdonas postenojn ene de la federacia registaro kaj disponas pri senkondiĉa povo por financi parlamentajn amendojn. La konstruado de tiu ponto, de tiu vojo aŭ de tiu kuracejo en distrikto dependas de la registaro. Atribui ĝin al deputito, kiu povas valorigi tion ĉe siaj elektantoj, ofte signifas altiri liajn favorojn.

“Por la partio estas do tenta fari aliancon kun la registaro. Sed, kiam la registaro havas nek politikan ĥarismon nek talenton nek disponon pri tiuj intertraktadoj, tiu institucia meĥanismo povas transformiĝi en kaptilon”, analizas Paulo Peres, profesoro pri politikaj sciencoj ĉe la Federacia Universitato de Rio Grande do Sul. La “aliancanoj” de la registaro tiam ĉantaĝas por akiri pli da resursoj kaj da postenoj: post la ministrejoj, nomumadoj je ĉiaj niveloj de la administracio. Tio estas precize la situacio en kiu troviĝas s-ino Rousseff, dum la opozicio siavice faras ĉion por malfortigi ŝin, kun la espero konkeri la potencon ĉe la venontaj elektoj, eĉ, por certaj deputitoj, atingi ŝian eksigon.

Oni povas observi diversajn kondutojn ene de sama partio, tiom la ideologiaj pozicioj estas malklaraj kaj dependas de la regionaj bazoj, ofte en konkurenco inter si. Ekzemple, komence de oktobro 2015, s-ino Rousseff proponis kromajn ministrejojn al la Partio de Brazila Demokratia Movado (PBDM), partio sen politika linio, en la espero ke ĝiaj membroj bloku la procezon de eksigo en la parlamento. Sed ŝi sukcesis konvinki nur unu alon de la partio, tiun de la ŝtato Rio-de-Ĵanejro. La ceteraj deputitoj, ekzemple tiuj de la ŝtato Santa Catarina, daŭre pledas por eliro el la registaro, timante ke la rekorda malpopulareco de la registaro trafos ilin, jaron antaŭ la distriktaj elektoj. “La parlamentaj grupoj ne estas homogenaj. Oni atendas, ke la deputitoj respondas al sia grupa ĉefo, sed en la realo ili povas aliĝi al personoj, kiuj ne estas nepre deputitoj de la kongreso: ekzemple al guberniestro aŭ al urbestro”, klarigas Stéphane Monclaire, specialisto pri Brazilo ĉe la universitato de Parizo 1 Panthéon-Sorbonne.

S-ino Rousseff, kiu ne konis la meĥanismojn de la sistemo, tiel ebligis al s-ro Eduardo Cunha, prezidanto de la parlamento kaj stelulo de la PBDM, ĝui grandan influon dum la unua jaro de ŝia dua mandato. En februaro 2015, tuj post sia reelekto, ŝi faris la eraron provi malebligi lian aliron al la posteno de parlamenta prezidanto, kiu tamen estis jam aritmetike akirita, kaj per tio tuj faris al si malamikon. Nu, s-ro Cunha disponas pri dekoj da deputitoj, multe pli ol de sia bastiono de Rio-de-Ĵanejro, ĉar li igas financi ties kampanjojn per “amikaj” entreprenoj.

Kiel decidulo pri la agendo de la parlamento — li decidas pri la tagordo —, li favoris serion da leĝprojektoj ekstreme konservativaj, ekzemple redukton de la rajtoj de la salajruloj kaj malaltigo de la aĝo de puneblo al 16 jaroj. Li ankaŭ reciprokas la helpon al tiuj entreprenoj, kiuj financis lian kampanjon kaj tiun de liaj protektatoj. Li ekzemple kontraŭas la starigon de parlamenta enket-komisiono pri la malversacioj de la san-asekuroj, kiuj tamen kaŭzas multajn procesojn.

La deputito de Rio tamen ne ĉiam gajnas. Sed, batalema, li rekomencas memorigante al multaj deputitoj ke ili estas devigataj sekvi lin. Ĵusa enketo de la Federacia universitato de Campina Grande kalkulis, ke 140 parlamentanoj, do kvarono de la ĉambro, aliĝas al liaj rekomendoj; do multe pli ol la influ-zono de lia partio devus ebligi, kiu havas 65 deputitojn.

En la parlamenta ĵargono oni nomas tiujn deputitojn “la bancada Cunha”; laŭvorte, lia “vico de benkoj”. Komence tiu termino signifis la apartenon al tiu aŭ alia politika partio (oni parolis pri la bancada de la PT, de la PBDM, ktp), sed ĝi perdis sian partian sencon tiom, kiom la potenco de la premgrupoj kreskis. En parlamento dividita en 28 politikaj grupoj, la nov-formulaj bancadas esprimas apartajn interesojn kaj subtenas diversajn celojn per diversaj motivoj. Tiuj celoj, civitanaj, moralaj, mediaj, ekonomiaj aŭ laŭseksaj, interalie, naskigas efikajn premgrupojn”, precizigas s-ro Antônio Augusto de Queiroz, de la DIAP.

La reprezentantoj de la kampkultura-industria komplekso (153 deputitoj) kaj la entrepren-ĉefoj (217) estas la du precipaj grupoj. “Nu, oni trovas ankaŭ la bancada de la evangeliistoj aŭ de la sektoro de sekureco. Aliaj, kiel tiuj de la entreprenoj de edukado, de sano aŭ de transportoj, ne havas la saman gradon de engaĝiĝo”, aldonas s-ro de Queiroz. La evangeliaj deputitoj kuniĝas ĉiumerkrede matene en laborkunveno por meso; tiuj kiuj defendas la interesojn de la mutualaj san-asekuroj kunordigas sian agadon nur tagon antaŭ la voĉdonoj, kiuj koncernas ilin. Tiuj grupoj ĉiukaze perdis parton de sia povo post kiam la Federacia Supera Tribunalo ratifis la “partian fidelecon” en la jaro 2007. La partioj povas nun postuli unuecon de voĉoj de siaj membroj kaj permesas alian voĉdonadon nur escepte.

La konfuzego de la sociaj movadoj

S-RO CUNHA siavice ludas ĉie: li organizas la agadon de la evangeliuloj, de kiuj li estas eminenta membro, sed ankaŭ tiun de la bancada de sekureco favore al subpremaj disponoj, kaj kompreneble tiun de sia propra partio. Implikita en la skandalo de la korupto de Petrobras — ŝajnas ke li deponis milionojn en Svislando —, li jam ne revas festi la novan jaron ĉe sia posteno de prezidanto de la Asembleo. Sed li konservas konsiderindan povon kaj povus eĉ influi pri la elekto de sia posteulo.

Tamen lia malapero el la antaŭo de la scenejo ne nepre servos al la prezidantino, kiu faris la eraron nutri la internajn disputojn en la PBDM per tio, ke ŝi jen favoris kontraŭ s-ro Cunha la vicprezidanton Michel Temer, jen la prezidanton de la senato Renan Calheiros. “La streĉiĝoj, kiuj hodiaŭ ekzistas inter la kongreso kaj la Planalto [la sidejo de la registaro] grandparte devenas el la influ-batalo inter la gvidantoj de la PBDM vide al la venonta prezidant-elekto”, analizas Monclaire.

S-ino Rousseff, forlasita de la kongreso, povas ĉiam malpli kalkuli kun la subteno de la sociaj movadoj, kiuj estas sen orientiĝo pro ŝia politiko de buĝeta reduktado kaj ŝia proksimiĝo al la plej konservativaj fortoj de la lando.* “Se tiu ĉi registaro volas ke oni defendu ĝin surstrate, ĝi donu al ni kialojn por fari tion”, martelas s-ro Guilherme Boulos, ĉefa gvidanto de la Movado de Sentegmentaj Laboristoj kaj kreskanta figuro de la maldekstro.

* Vd Breno Altman, “Virage à droite pour le Parti des travailleurs” [Dekstriĝo de la Partio de la Laboristoj], Le Monde diplomatique, aprilo 2015.

Laŭ li, dum la PT ŝajnas esti paralizita pro sia aparteno al la registaro, urĝas ke la prezidantino forlasu sian strategion de intertraktadoj — dubindaj — kun la deputitoj. “Necesas, ke ŝi pensu trans la kongreso, ke ŝi vidu la socialan mobiliĝon kiel atuton. Sen tio ni retroviĝos kun la plej reakcia registaro de la lastatempa historio”, alarmas li. Sed en la maldekstro oni montriĝas kun iom milda optimismo: eĉ kiam li estis ĉe la pinto de sia gloro, kun 85 elcentoj da favoraj opinioj, s-ro Lula da Silva neniam planis alfronti la Kongreson por trudi al ĝi veran politikan reformon ...

Lamia OUALALOU.

Gaja cifereca koloniado

La kontrolado de personaj datumoj de eŭropanoj fare de la usonaj sekretaj servoj atencas la “esencan enhavon de la fundamenta rajto je respekto de la privata vivo”. Tiu ĉi juĝo de la Justic-kortumo de la Eŭropa Unio, la 6-an de oktobro 2015, signifas vojturniĝon: sub la premo de la industriistoj, la publikaj potencoj subite interesiĝas pri la regulado de la cifereca kapitalismo.

En la historio de la cifereca ekonomio la jaro 2013 certe restos kvazaŭ turnopunkto. Antaŭe, Interreto estis perceptata kvazaŭ ĝangalo, ja dominata de kelkaj grandaj sovaĝaj bestoj, sed kie restis vastaj spacoj de libereco. Serio da malkaŝoj forigis la iluziojn: ŝtata amasa observado de civitanoj (malkaŝita precipe de s-ro Edward Snowden), akaparo de datumoj fare de multnaciaj konzernoj, elturniĝoj kaj impostevitoj de la gigantoj de “Silikon-valo”, amasdetruoj de homaj dungoj anstataŭataj de algoritmoj. Interreto estas nun malpli perceptata kiel aparta universo ol kiel la teĥnika-liberala variaĵo de la nuntempa kapitalismo.

Google, Amazon, Facebook, Apple (kromnomataj GAFA), sed ankaŭ UberAirbnb vekas ondon da kritiko. Tiu reago, pravigita de la eksterordinara potenco de tiuj entreprenoj, spegulas ne nur la konsternon de la uzantoj kaj la mobiliziĝon de progresemaj organizaĵoj. La tradicia industrio, ĝia mastraro kaj ties politikaj subtenantoj aldonas sian voĉon al la kontestado. La kontraŭeco inter la heredantoj de la klasika kapitalismo kaj la ciferecaj kapitalistoj memorigas la alfrontiĝon en la 19-a jarcento inter la du frakcioj de la tiama aristokrata ordo, la Burbonoj de la konservativa kaj nobelaj konservativuloj kaj aliflanke la orleanistoj, kiuj estis pli liberalaj kaj malfermitaj al la afermondo.

La franca ministro pri ekonomio, s-ro Emmanuel Macron, apartenas al tiu ĉi dua kategorio. Li taksas ke “estus granda eraro protekti la entreprenojn kaj la ekzistantajn dungojn”. Vortoj eldiritaj antaŭ aŭskultantoj favoraj al la “start-up”-uloj, dum la konferenco “La Teksaĵo” de decembro 2014, kaj, kiel heredanto de François Guizot, ministro sub Louis-Philippe, li finis per konsilo: “Sukcesu kaj riĉiĝu”, antaŭ ol publike doni sian adreson ... gmail (ĉe Google).

Citizen Kane trovis sian mastron

Dum ĉe la eŭropaj registaroj troviĝas diversaj sintenoj al la multnaciaj konzernoj de la Teksaĵo, la tono akriĝis en 2013, kiam okazis debato pri la impostevito, kiun tiuj entreprenoj praktikas, sed ankaŭ pri la implikiĝo de iuj el ili en la spionado al gvidantoj kaj institucioj fare de la usona Nacia Sekurec-Agentejo (National Security Agency, NSA). Tiuj gigantoj, kiuj estas alirpordoj por la Teksaĵo, diktas siajn komercajn kondiĉojn, akaparas personajn datumojn, sed apenaŭ redistribuas la gajnojn de sia kapturna kresko. Laŭ siaj socialaj kontoj, Google, kiu ricevas pli ol 1,7 miliardojn da eŭroj en Francujo, pagis en 2014 nur 5 milionojn da eŭroj da impostoj post 7,7 milionoj en 2013; samjare Facebook pagis 240.000 eŭrojn por spezo taksata de 200 milionoj da eŭroj en Francujo.

Sed dum en Britujo s-ro David Cameron impostis en decembro 2014 “imposton pri deturnitaj profitoj” de 25 procentoj aplikatan al Google, la franca registaro atendas de la Organizaĵo de Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD) proponojn de imposta harmoniigo kaj daŭre pravigas sian nenifaradon. “Ĉiu konscias ke estas problemo, sed oni ne sukcesas solvi ĝin, ĉar estas tro da komplekseco”, diris la kulturministro, s-ino Fleur Pellerin, dum prelego antaŭ la Asocio de ĵurnalistoj Médias, la 8-an de julio 2015, post kiam ŝi provis trudi imposton por la BANDE PASSANTE por financi la francan kulturan escepton.

La ĉefaj societoj de la cifereca erao ne kontentiĝas ĉirkaŭiri la imposton. Ili ankaŭ ronĝas la ekzistantan ekonomian strukturon kaj klopodas por anstataŭigi ĝin per ekosistemo kiu dependas de ili. Tiu “uberigo”, laŭ la nomo de la kalifornia entrepreno kiu proponas al privatuloj fariĝi ŝoforoj*, kaŭzas rezistadon de la minacataj sektoroj. Speciale ĉe la komunikiloj, kie la malkreskantaj oligopoloj nun plendas pro la profitoj de la konkurenco. En la projekto Open Internet (OIP) kolektiĝis la germana AAxelSSpringer (Bild, Die Welt, seloger.com, Aufeminin.com) aŭ la franca Lagardère (Europe 1, Paris Match, leguide.com) kaj akuzas Google je kontraŭkonkurencaj praktikoj, same kiel tridek kromaj plendantoj. Sekve al enketo komencita en 2010 de la Eŭropa Komisiono pri misuzo de dominanta pozicio, tiu franca-germana premgrupo tribunale plendis en majo 2014 ĉar la serĉilo Google favoris siajn proprajn servojn koste de tiuj de siaj konkurencantoj. Laŭ la OIP, tiu favorismo ne havas ekvivalenton en la konkreta mondo, escepte se oni imagas magazenegon, kiu rezervas la unuajn etaĝojn de sia komerca areo al siaj propraj artikloj.

* Vd Evgeny Morozov, “Résister à l’uberisation du monde”, Le Monde diplomatique, septembro 2015.

“En Germanujo, kiam vi enmetas la nomon de du urboj inter kiuj vi volas vojaĝi, Google Maps aperas ĉiam ĉekape, kun sia trajn-servo, koleras s-ro Christoph Keese, plenuma vicprezidanto de Axel Springer, en majo 2014. Same [...], kiam vi serĉas la nomon de rokmuzika grupo, Youtube [proprieto de Google] estas sisteme citita unue el la serĉrezultoj.” De antaŭnelonge Google ĉeestas en la vojindika “geolokalizado” (Waze) kaj disvolviĝis en la asekura sektoro (Compare auto insurance [Komparu aŭto-asekurojn], optika fibro (Fiber), la aŭtomobil-sektoro (Car), sano aŭ la konektita domo (Nest). Ĝia branĉo “shopping” jam faras prez-komparojn de la produkto kaj tiel orientas la aĉet-decidojn. Por forgesigi sian ĉieĉeeston la entrepreno ekde aŭgusto 2015 kamuflas siajn novajn agadojn sub la nomo “Alphabet”.

Ĉu ĝustas, kiel la Financial Times supozas, ke ekzistas ligo inter la subteno fare de la komunikiloj de Springer al la enposteniĝo de s-ro Jean-Claude Juncker kiel ĉefon de la Eŭropa Komisiono, kaj la efektivigon de la enketo pri misuzo de dominanta pozicio, lastan aprilon, faritan de tiu komisiono?* La proceduro de tiu enketo trenis sin dum kvin jaroj. Kun la alveno de la nova komisiono, en novembro de 2014, kaj la nomumo de la danino Margrethe Vestager kiel komisaro pri konkurenco, la afero rapidiĝis. Ekde aprilo 2015 Bruselo formale akuzas la prezkomparadon de Google je kontraŭkonkurencaj praktikoj kaj etendas siajn esploradojn al aliaj servoj kaj tiel entuziasmigas la Eŭropan Parlamenton kaj la germanan ministron pri ekonomio, s-ro Sigmar Gabriel.

* Financial Times, Londono, 16-an de januaro 2015.

La turno estas farita. En 2014, la komisaro pri la cifereca societo Neelie Kroes organizis ankoraŭ simpozion pri la cifereca ekonomio kun la plenuma prezidanto de Google kiel honorgasto, dum lia kolego pri konkurenco, s-ro Joachim Almunia, provis trudi interkonsenton tre avantaĝan por la cifereca giganto. La mobiliziĝo de la eŭropa premgrupo de komunikilaj kaj telekomunikaj entreprenoj kompreneble favoris tiun ŝanĝon.

Nun la disputo fariĝas transatlantika alfrontiĝo. “Ni posedis Interreton. Niaj societoj kreis, grandigis, perfektigis ĝin tiel, ke la konkurencantoj ne povas plu konkurenci. Kaj ofte tio, kio estas prezentata kiel noblaj kaj justaj pozicioj, estas konceptita nur por defendi iujn el iliaj komercaj interesoj”, deklaris s-ro Barack Obama en la retejo Re/code la 16-an de februaro 2015, mallonge post la decido en novembro 2014 de ne deviga mocio de la Eŭropa Parlamento, kiu postulis dispartigon de Google. Tiu klara subteno al entrepreno, kiu finance kontribuis al lia elektokampanjo (la tria plej granda kontribuinto dum la prezidant-kampanjo de 2012 per donaco de 804.000 dolaroj*) kaj kunlaboris kun la NSA en la kadro de la subaŭskultadoj malkaŝitaj de s-ro Snowden, okazis meze de intertraktado pri komerca traktato inter la Eŭropa Unio kaj Usono.

* Laŭ la datumoj de la federacia elekto-komisiono publikigitaj de la retejo www.opensecrets.org.

La usona prezidanto konscias: en Eŭropo, la “GAFA” alfrontas koalicion de industriaj interesoj. En Francujo, s-ro Stéphane Richard, la prezidanto kaj ĝenerala direktoro de Orange, parolas pri “reveno al imperiismo kaj al usona koloniismo en ciferecaj aferoj”* — kaj evitas diri, ke lia propra grupo regule ricevas tiajn kulpigojn en Afriko. La eŭropaj funkciigistoj timas, ke ili estos limigitaj al la funkcio distribui la fluojn je fiksa kosto en la sama momento, en kiu la principo de neŭtraleco de la reto ĵus garantiita de la franca registaro ebligas al usonaj platformoj kiel Youtube aŭ Netflix profiti la retajn infrastrukturojn (4G, optika fibro ...) por ŝuti siajn filmetojn sur la vojegojn de la informo, al kies prizorgado ili ne kontribuas.

* Les Echos, Parizo, 17-an de februaro 2015.
Oni devus plani malmuntadon

“NI TIMAS Google, en 2014 skribis s-ro Mathias Döpfner, la ĉefo de la grupo Axel Springer. Mi devas klare kaj sincere diri tion, ĉar el inter miaj kolegoj tre malmultaj kuraĝas fari tion.” Ĉar ĝi komplete regas en la reta serĉado, provizas tri kvaronojn de la inteligentaj poŝtelefonoj per sia operacia sistemo Android, posedas la plej uzatan krozilon de la mondo kaj per gmail la plej uzatan retpoŝtan servon, la koloso fondita de la s-roj Larry Page kaj Serguei Brin inspiras kreskantan defion. En Germanujo, eĉ la titanoj de la aŭtomobilo maltrankviliĝas. Antaŭ nelonge kreiĝis konsorcio de la aŭtomobil-konstruistoj Mercedes Benz, Audi kaj BMW por rezisti al Google Maps per tio, ke ili akiris ĉe Nokia la enmetitan krozadservon Here por povi daŭre kontroli la krozajn donitaĵojn de la aŭtomobilstirantoj. Ili povas kalkuli kun la subteno de s-ro Gabriel, la ministro pri ekonomio. Por li, la batalo kontraŭ la grupoj de Silicon Valley signifas “la estontecon de la demokratio en la cifereca erao” kaj “la emancipiĝon, la partoprenon kaj la memdeterminadon de 500 milionoj da homoj en Eŭropo”.* La socialdemokrata gvidanto ne ekskludas, kiel “lastan rimedon”, malmuntadon de Google por malebligi al la usona giganto praktiki “la sisteman elŝovon de siaj konkurantoj”. En tio li samopinias kun sia kolego Heiko Mass, ministro pri justico, por kiu “oni devas plani malmuntadon” se pruviĝas ke Google misuzas sian dominantan pozicion.

* The Guardian, Londono, 6-an de julio 2014.

Google estas ankoraŭ malproksima de la kontraŭtrusta tranĉilego kiu senkapigis la Standard Oil antaŭ jarcento, kaj la usonan telekomunikadan funkciiston AT&T en la jaro 1982. Unuflanke, la Eŭropa Komisiono prezidata de s-ro Juncker ŝajnas esti decida venkigi la regulojn de “unueca cifereca merkato”. Sed laŭ proparolisto de la Komisiono, la starigita regulado en la Unio estas ĝuste “farita por faciligi al la neeŭropaj entreprenoj la aliron al la unueca merkato. La reguloj estas formitaj en la intereso de la usonaj kompanioj”.* La gvidantoj de Google komprenis, ke ili devas nun uzi betonsolidan premgrupan forton. Dum la unua duonjaro, per jara buĝeto de 3,5 milionoj da eŭroj kaj per dudek naŭ renkontiĝoj kun la komisaroj, la entrepreno disvolvis la plej fortan influ-agadon ĉe la bruselaj instancoj.

* Financial Times, 16-an de februaro 2015.

Marie BÉNILDE.

Google Aktualaĵoj — simbolo de la eŭropa malkohero

LA HEGEMONIO de Google montriĝas ankaŭ en ĝia retejo pri aktualaĵoj Google News, kiu kunmetas la artikolojn kaj la enhavojn de la komunikiloj. En februaro 2013, la francaj gazetaraj eldonistoj akceptis rezigni pri ĉia rajto pri siaj artikoloj reuzitaj per mallongaj resumoj interŝanĝe kun la donaco, fare de Google, de 60 milionoj da eŭroj por tri jaroj, destinita al subteno de “novigaj” gazetaraj projektoj (Le Monde Afrique ekzemple estiĝis el tio). Tiun sistemon ĝi provas hodiaŭ etendi al pluraj eŭropaj taggazetoj, altigante sian donacon al 150 milionoj da eŭroj. Kompense la giganto pagas nenion por la materialo suĉita en sian retejon kun la preteksto ke ĝi ne kolektas reklamon. Tio estas metodo radikale malsama ol tiu de Germanujo, kiu ekde la somero de 2014 trudis “leĝon Google”, kiu devigis la ciferecan grupon pagi al tiuj, kiuj havas rajtojn pri siaj artikoloj enmetitaj en la Google-retejon de aktualeco.

Sed dum tiu leĝo celis devigi la firmaon Google pagi por la laboro, ĝi kondukis ĝin al senreferencigo de la artikoloj kaj de iliaj fotoj kaj konservi nur la titolojn. S-ro Mathias Döpfner, la ĉefo de la germana gazetara grupo Axel Springer, kiu jam deponis plendon kontraŭ la serĉilo antaŭ la germana kontraŭkartela institucio, fine rezignis pri ĉia pago, ĉar li perdis 40 elcentojn da aliroj al siaj precipaj retejoj. En Hispanujo, fine de 2014, la leĝdonanto kredis ĉirkaŭiri la problemon per tio ke ĝi postulis ke ĉia kunmetanto de artikoloj pagu al la gazetaraj eldonistoj. Google, malgraŭ neta profito de 14,4 miliardoj da dolaroj en 2014, decidis ne pagi kaj fermi sian retejon Google Noticias. “Organizi la informon de la mondo” — la celo, kiun Google donas al si — kostas tutcerte malpli ol produkti ĝin.

M.B.

Du jarcentoj da kalumnioj

Robespjero sen masko

La unua fazo de la Franca Revolucio, celanta la faligon de la absolutisma potenco, havas plenan, aŭ preskaŭ plenan interkonsenton: ĉu ĝi ne estis realigo de la spirito de la klerismo? Sed pri la sekvo oni akre disopinias. Precipe pri Robespjero, kiu, laŭ iuj, akumulis ĉiajn kontraŭdemokratiajn malvirtojn: popolismon kaj ekstremismon. Pro tio oni malfidu ĉian radikalan projekton ...

EN DECEMBRO de 2013, laboratorio anoncas ke per uzo de mortinta muldaĵo ĝi restarigis la “veran vizaĝon” de Maksimiliano Robespjero*. La historiistoj miras, ke la rezulto tiom malmulte similas al la tiamaj portretoj kaj esprimas seriozajn dubojn. Tamen: la portreto ricevas la honorojn de la komunikiloj. Ĉar — ĉu aŭtenta aŭ ne — tiu retrovita Robespjero havas la aspekton uzeblan. Rektangulan makzelon, malaltan frunton, fiksan rigardon: la mieno pendumindula de buĉisto de popola kvartalo, krome kun varioloj. Ĉiuj komprenas: jen la kapo de kaptranĉulo.

* Orig.: Maximilien de Robespierre [maksimiljén de robspjér]. -vl

Kelkajn monatojn poste, nova aliro de kontraŭrobespjerismo. La anonca strio de la videoludo Assassin’s Creed Unity, kiu ludas en la Parizo de la Revolucio, enretiĝas. En ĥaoso de terurteatraj bildoj aperas ŝaŭmanta oratoro. Jen Robespjero. La ekstera voĉo, kava, klarigas: tiu homo “aspiris regi la landon. Li pretendis reprezenti la popolon kontraŭ la monarĥio. Sed li estis multe pli danĝera ol kia ajn reĝo”. Sekvas scenoj de mortigado al tiuj de pafmortigoj kaj tiuj de senkapigoj al tiuj de dronigadoj. Mallonge, la “regado de Robespjero” estas nenio ol serio de masakroj, kiuj “plenigis tutajn stratojn per sango”.

Ĉu malamiko de la homa specio?

NENIO VERE NOVA, envere, en tiu grand-publika demonologio. La historiistoj Marc Bélissa kaj Yannick Bosc* montras, ke la nigra legendo komenciĝis jam dum la vivtempo de tiu homo. Kiam la deputito de Arrras komencis sian karieron, la gazetoj ŝatas kripligi lian nomon kaj moki pri lia obstino “paroli favore al la malriĉuloj”. Mirabeau, torde ruza, ridaĉas pri tiu juna oratoro kiu “kredas ĉion kion li diras”. Poste atakas lin la ĝirondistoj. Jean-Marie Roland, ministro pri internaj aferoj, subvencias la gazetaron kiu malamikas al li, kaj la deputito Jean-Baptiste Louvet akuzas lin aspiri al diktatoreco.

* Marc Belissa et Yannick Bosc, Robespierre. La Fabrication d’un mythe, Ellipses, Parizo, 2013.

La falo de Robespjero, la 9-an de termidoro (27-an de julio 1794), ne sufiĉas por kontentigi liajn malamikojn. Termidoranoj kaj kontraŭrevoluciuloj havas la pasion de venĝo. Pamfletoj, kaj baldaŭ oficiala raporto, atribuas al la mortigito abrakadabrajn projektojn. Oni elvokas komploton kiu celas starigi teokration. Oni parolas pri plano de “sepfenestra gilotino”, kiu devis rapidigi la “naciekstermon”, de grandega “sangodukto” destinita evakui la sangon de la viktimoj ekster Parizon, de “tanejo de homaj haŭtoj” por liveri ŝuojn al la senkulotuloj. Oni senĉese deliras pri la infaneco, la psiĥologio de la montana ĉefo.

Al Robespjero, vera diablo, oni riproĉas, jardekon post jardeko, ĉion kaj la malon. Li estas pala — tro pala por esti honesta — sed satiĝas per la sango de la aliaj. Li estas eta provinca advokato, mezkvalita —, sed li estas ankaŭ genio de la malbono, pli timinda ol Nerono. Por iuj li estas malcedema ĝis krimo; por aliaj, li estas hipokritulo, subvendito. Li estas priskribata ie kiel pura spirito, abstinisma, eĉ virga; alie kiel diboĉulo. Ĉu konfuza oratoro aŭ sorĉe loga tribunulo? Ĉu li aspiris fariĝi papo aŭ detruanto de la religio? Ĉu maniulo de ordo aŭ iniciatanto de anarĥio? Ne gravas, kian Robespjeron oni forĝas: gravas ke li estu naŭza.

Tiu konkurso de kalumnioj invadis la kolektivan imagaron kaj kun la fluo de la tempo nutris abundan literaturon. Oni trovas ties eĥon, pli aŭ malpli mildigitan, ĉe la romantikuloj; ĉe la burĝaj historiistoj de la 1830-aj jaroj, kiuj ne pardonas al Robespjero lian radikalecon; ĉe Jules Michelet, inspirita verkisto, sed historiisto kelkfoje supraĵa; kaj eĉ ĉe Alphonse Aulard, pioniro de la revoluciaj studoj ĉe la universitato Sorbono, kiu vidis Robespjeron kiel hipokritulon kaj preferis al li la kanajlan viglecon de Dantono.

Oni povis pensi, ke la evoluo, en la 20-a jarcento, de malpli beletra historio de la revolucio definitive forbalais tiujn kliŝojn. Sed François Furet, ekde la 1960-aj jaroj, donis al ili novan junecon — kaj pli elegantan aspekton. Kiel ekskomunisto fariĝinta influhava liberala eseisto, li atakis lin ĉe tio, kion li nomis “revolucia kateĥismo” kaj proponis novan interpreton de la Revolucio: unuflanke 1789, la bona revolucio, tiu de la kleriĝintaj elitoj; aliflanke 1793, la “deglito”, la brutala interveno de la amasoj en la politikon.

En tiu ĉi nova rakonta kliŝo, Robespjero fariĝas la simbolo de Revolucio kiu, post ĉarma parentezo, senbridiĝas kaj devojiĝas. Furet prezentas lin kiel “manovrolertulon”, kiu scias apogi sin sur “la popolan opinion” kaj sur la timinda politika “maŝino”, kiu estas la jakobenaj kluboj. Sed, malantaŭ la lertecoj de la politikisto, troviĝas ankaŭ dimensio patologia: la Robespjero de Furet pasiiĝis en sia obsedo de komploto, en superpostulo de demokratio, en sia utopia parolfluado, kiuj neeviteble kondukas al la Teroro kaj al totalismo. Tiu portreto miksis ideojn kaj imagojn pruntitajn de diversaj tradicioj de la kontraŭrobespjerismo. Sed Furet, kiel subtila verkisto, sciis doni al tiu miksaĵo la aspektojn de noveco.

Lia interpreto, peza je politikaj krompensoj, havis favoran eĥon en la kunteksto de la 1970-aj kaj 80-aj jaroj, inter la kontraŭtotalismaj mobiliziĝoj kaj la liberala konvertiĝo de la francaj socialistoj. Ĝi estis filme tradukita per la Dantono de Andrzej Wajda (1983), kiu peze uzis la analogion de la Parizo de la Konvencio kaj la Pollando de Jaruzelski, kaj uzis la figuron de Robespjero por elvoki la logikojn de la stalinismo. Ĝi triumfis en la ambiguajn celebradojn de la ducentjariĝo kaj, kopiate de malpli inspiritaj disĉiploj, enradikiĝis eĉ en la duonfaka publiko.

Sed tiu ofensivo ne sufiĉis por estigi ĉian intereson por Robespjero. La esplorado daŭris. La Societo pri Robespjeraj Studoj (SER), fondita en 1908 de la historiisto Albert Mathiez, respondecas pri eldono de la Kompleta Verkaro kiu baldaŭ enhavos dek du volumojn. Eĉ ekster la fakaj rondoj la intereso estas sentebla. La pagaj antaŭmendoj lanĉitaj en majo de la SER por aĉeti manuskriptojn vendotajn ĉe Sotheby vekis la mobiliziĝon de pli ol mil antaŭmendoj. En Interreto la prelegoj de Henri Guillemin, nekonformisma historiisto kaj granda defendanto de la Nekorupteblulo, pri la Revolucio havas grandan sukceson. En la librovendejo — sama tendenco. Robespjero, revenu!*, malgranda pledaro densa kaj vigla, vendiĝis je pli ol 3.000 ekzempleroj kaj daŭre vendiĝas. La libro Robespierre. Portraits croisés*, kolektiva verko de iom universitata maniero, je la surprizo de la aŭtoro, estis jam represita. Ĉu hazarde aŭ ĉu signo de la tempo, la eldonistoj reaperigas ankaŭ plurajn klasikulojn de la robespjera tradicio, ekzemple la rakonton de Philippe Buonarroti pri la Konspiro de la Egaluloj* aŭ la eksterordinara “Socialista historio de la Franca Revolucio de Jean Jaurès.*

* Alexis Corbière kaj Laurent Maffieïs, Robespierre, reviens!, Bruno Leprince, coll. “Politique à gauche”, Parizo, 2012.
* Michel Biard kaj Philippe Bourdin (sub la dir. de), Robespierre. Portraits croisés, Armand Colin, kol. “Essais”, Parizo, 2012.
* Philippe Buonarroti, Conspiration pour l’Egalité, dite de Babeuf, La ville brûle, Montreuil, 2014.
* Jean Jaurès, Histoire socialiste de la Révolution française, kvar volumoj, Editions sociales, Parizo, 2014-2015 (1-a eld.: 1970).

Antaŭ ĉio, la legantoj disponas de antaŭ nelonge pri referenca nova biografio, de la universitatano Hervé Leuwers.* La personeco, kiun oni tie malkovras, estas sufiĉe malproksima de la sovaĝa diktatoro de la legendo. Robespjero, ĉu ambiciulo? Li ĉiam nur kun malemo akceptis postenojn kiujn oni proponis al li kaj, kiam li estis deputito de la Konstitucia Asembleo, decidis ne esti delegito de la leĝdona asembleo, kaj instigis siajn kolegojn fari same, por “lasi la karieron al freŝaj kaj viglaj posteuloj”. Ĉu malamiko de la homa specio? Li pledis por la plena civitaneco de la judoj kaj kontraŭ la kolonia sistemo. Ĉu tirano? Li defendis, tre frue kaj tre sole, la universalan voĉdonrajton, li batalis por la rajto je peticio kaj por la gazetara libereco, kaj li ne ĉesis averti la civitanojn kontraŭ la milita forto kaj kontraŭ la providenculoj. Ĉu totalisma centrigisto? Li kontribuis al la teorio de la divido de la potenco kaj kondamnis “la malnovan manion de la registaroj voli tro regi”. Ĉu sangavida fanatikulo? Li dum longa tempo postulis la nuligon de la mortpuno kaj mildigon de la ceteraj punoj. Decida frapi la malamikojn de la Revolucio, li tamen alvokis ne multobligi la kulpulojn”, indulgi la “erarintojn”, “esti avaraj je sango”. Kaj kiam, fronte al la danĝeroj, kiuj minacis la Revolucion, li aliĝis al la politiko de Teroro, li neniam estis la sola respondeculo kaj eĉ ne la plej fervora.

* Hervé Leuwers, Robespierre, Fayard, Parizo, 2014.

Do, kial tiu furiozo kontraŭ li? Sendube ĉar, malantaŭ lia nomo kaj lia agado, troviĝas kelkaj principoj neredukteblaj kaj ĝenaj. Kiel memorigis la filozofo Georges Labica*, li ĉiam pretendis paroli por la popolo kaj volis neniam agnoski al la posedantoj la plej etan antaŭrangecon. Lia timo estas, ke la malnovan “feŭdisman aristokrataron” faligitan de la Revolucio, anstataŭos “aristokrataro de la mono”. Lia tuta agado devenas de tiu fundamenta vojdecido. En la politika sistemo li batalas kontraŭ la censa voĉdonrajto kaj defendas etenditan koncepton de la popola suvereneco. En la sociala kampo li volas limigi la rajton je proprieto kaj la liberecon de la komerco, kiam tiuj iras kontraŭ la natura ekzistorajto de la popolo. Defendante tiel “la interesojn de la popolo”, Robespjero fariĝis la simbolo de la Revolucio en ĝia alta, radikala kaj popola fazo. Per metonimio, lia nomo signas momenton de amasa politikiĝo, de interveno de la popolo kaj de senprecedenca sociala invento; momenton, kies memoron la postaj reĝimoj klopodis ekzorci. Laŭde citi Robespjeron signifas unue memorigi ke la Revolucio ne estas finita kaj reparoli pri la programo skizita en la debatoj pri la konstitucio de 1793: tiu de postulema, demokratia kaj sociala respubliko.

* Georges Labica, Robespierre. Une politique de la philosophie, La Fabrique, Parizo, 2013 (1-a eld. PUF, 1990). Kp ankaŭ Florence Gauthier, Triomphe et mort de la Révolution des droits de l’homme et du citoyen, Syllepse, Parizo, 2014.

Pro tio, kiel indikas la historiisto Jean-Numa Ducange*, la protekta figuro de Robespjero akompanas la politikajn batalojn de la 19-a kaj de la 20-a jarcentoj. Post la termidoro, Gracchus Babeuf taksas ke necesas, por revivigi la demokration, “relevi la robespjerismon”. Albert Laponneraye, la ribelulo de la Tri Gloraj Tagoj de 1830*, klopodas por rehabiliti tiun, kiun li nomas la “homon de principo”. Louis Blanc, sturma 1848-ulo*, redaktas ampleksan Historion de la Revolucio, kiu omaĝas lin. Kaj du generaciojn poste, la granda Jaurès eldiras klare: “Ĉi tie, sub tiu ĉi suno de junio 1793 [...], mi estas kun Robespjero, kaj ĝuste apud li mi eksidos ĉe la jakobenoj. Jes, mi estas kun li, ĉar li havas ĝis tiu ĉi momento la tutan amplekson de la Revolucio.”

* Jean-Numa Ducange, La Révolution française et l’histoire du monde, Armand Colin, Parizo, 2014.
* La Tri Gloraj Tagoj indikas la revoluciajn tagojn 27-an, 28-an kaj 29-an de julio 1830. -vl
* Partopreninto en la ribelo de 1848. -vl

Robespjero ripetis ke estas nek demokratio nek libereco sen egaleco. Li asertis, ke la politiko ne estas kariero, postulis ke oni limigu la okupon de pluraj oficoj kaj ke oni fortigu la kontroladon de la reprezentantoj. Li neis ke “la rajto je proprieto neniam povas esti kontraŭa al la vivteno de la homoj”, kaj rifuzis ke la privataj interesoj estu super la publika intereso. Al tiuj, kiuj volis respondi al la ribeloj per la milita leĝo, li rebatis ke necesas “reiri al la radiko de la malbono” kaj “malkovri kial la popolo mortas pro malsato”. Al la ĝirondistoj, kies arda deziro estis deklari la militon al la princoj de Eŭropo, li memorigis, ke la libereco ne eksporteblas per “armitaj misiistoj”.

Kompreneble tio ne signifas — Mathiez memorigis tion jam antaŭ jarcento — ke oni “flamigu kandelojn honore” al la idolo Robespjero, nek “pravigu lin ĉiam kaj en ĉio”. Sed kiu povas aserti, ke tia homo ne havas plu nenion por diri al ni?

Maxime CARVIN.

Dosiero: Kiel eviti la klimatan ĥaoson?

De scienco al politiko

La 21-a konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri la klimataj ŝanĝiĝoj, kiu kunvenos en Parizo de la 30-a de novembro ĝis la 11-a de decembro, ne rajtas malsukcesi. Urĝas jam: la industriaj landoj devas draste redukti siajn elsendojn de forcejefikaj gasoj. La malkovraĵoj pri la pasinta klimato ebligis pruvi ligon inter la homaj aktivaĵoj kaj la varmiĝo (vd art. de D. Raynaud) Akcepti transpason de plus 1,5 aŭ 2 °C estus preni la riskon kuri al la abismo (vd p. 14). Sed, por ŝanĝi la kurson, necesas unue kompreni la malvirtojn de la “malegala ekologia interŝanĝo” (vd p. 16). Por ke la interkonsento trovota en Parizo ne estu trompaĵo, la registaroj devos ankaŭ definitive forlasi la realo-neadon, kiu ankoraŭ regas en nia rilato al la fosiliaj energioj, kaj la serĉadon de ekonomia kresko malkonektita de la homa progreso (vd art. de Jean Gadrey).

DUM LA POLUSA NOKTO, la temperaturo malfacile estas super — 60 °C sur la altaĵoj de Antarkto. Interne de la malfortikaj barakoj de la Vostok-bazo, oni kantas Georges Brassens aŭ Vladimir Vissotsky por flegi bonhumoron. La maloftaj novaĵoj ne estas bonaj. La usona prezidanto Ronald Reagan juŝ lanĉis sian iniciaton de strategia defendo por spiti la sovetan politikan sistemon dominatan de maljunuloj, nekapablan eliri el la ekonomia stagno kaj el la afgana enkotiĝo. Ricevante provianton de usonaj aviadiloj, francaj kaj sovetaj scienculoj defias la malvarmon cele kune malkovri la sekretojn de la klimato. Celo: retroiri la tempon, per malsupreniro ĉiam pli malalten en la sinon de la 3 700 metrojn dika glaĉero, kuŝanta sub iliaj piedoj.

En februaro 1985, la teamo finas sian eltiradon de glaci-karotoj, kiuj konservas esencajn informojn pri la aero kaj temperaturo de la cent sesdek mil lastaj jaroj. Post dujara malĉifrado, tiuj karotoj fine alportas la serĉatan pruvon: la terglobo estis kelkfoje pli varma ol hodiaŭ, ofte pli malvarma, sed tiuj varioj fidele sekvis tiujn de la koncentreco de karbona dioksido (CO2) en la atmosfero. Sed oni scias, ke depost la industria revolucio, meze de la 19-a jarcento, la kvanto de CO2 en la atmosfero senĉese kreskis, kaj estas nun trans ĉiu historia referenco.

Ĉi tiuj malkovroj, konfirmitaj de boraĵoj en la maraj sedimentoj kaj studadon de aliaj forcejefikaj gasoj kiel metano, kondukas la Unuiĝintajn Naciojn starigi en 1988 la Interregistaran Spertularon pri Klimata Ŝanĝiĝo (ISKŜ) (angle: Intergovernmental Panel on Climate Change — IPCC). La ISKŜ havas taskon prezenti al la mondo, danke al ekzameno de la scienca literaturo, la nunan staton de la konoj. Inter sia unua raporto publikigita en 1990 kaj la kvina finita en 2013*, ĝi afiŝas siajn konkludojn kun pli kaj pli alta nivelo de verŝajneco: “La varmiĝo de la klimata sistemo estas nedubebla, kaj, de la 1950-aj jaroj, multaj observitaj ŝanĝoj estas senprecedencaj de jardekoj, eĉ jarmiloj, indikas la lasta raporto. La atmosfero kaj la oceano varmiĝis, la neĝa kaj glacia kovraĵo ŝrumpis, la marnivelo altiĝis kaj la koncentrecoj de forcejefikaj gasoj kreskis.” La fakuloj akiris pli grandan certecon pri la kaŭzoj de tiu fenomeno: “La influo de homo al la klimat-sistemo estas klare pruvita. (...). Por limigi la klimat-ŝanĝiĝon, necesos notinde kaj daŭrigeble redukti la elsendojn de forcejefikaj gasoj (FEG).”

* Al la raporto de la grupo 1 “Les éléments scientifiques” (La sciencaj elementoj), aldoniĝas en 2014 tiuj de la grupo 2, “Incidences, adaptation et vulnérabilité” (konsekvencoj, adaptiĝo kaj fragileco), kaj de la grupo 3, “L’atténuation du changement climatique” (La mildigo de la klimat-ŝanĝo). Ĉiuj raportoj estas publikaj, www.ipcc.ch

Apogante sin sur modeligoj, la ISKŜ prezentas la staton de la lastatempaj evoluoj kaj, precipe, prognozojn por la venontaj jardekoj laŭ kvar scenaroj de elsendoj de forcejefikaj gasoj. La plej pesimisma hipotezo — sen vera strebo al reduktado — prognozas por 2100 temperaturojn proksimume 4 °C superajn por la tuta globo, kaj proksimume 6 °C superajn por la malmergiĝintaj teroj; tio signifas ĥaoson. Eĉ la mezaj scenaroj ne povas garantii stabiligon por mezlonga tempo. Nur la optimisma hipotezo ebligus teni la ĝeneralan temperatur-altiĝon sub 2 °C, sojlo netranspasenda, kaj prefere neniam atingenda (vd la art. de Eric Martin). Trans tiu temperaturo, oni ne povas forigi la eblecon de subita troa plirapidiĝo, kun rapida malglaciiĝo de Gronlando, modifo de la profunda oceana cirkulado kaj degeliĝo de la “ĉiamfrosta grundo”* sur la nordaj teroj, kondukantaj al amasa liberiĝo de CO2.

* Profunde frostigita grundo.

Sed la optimisma hipotezo implicas, ke oni reduktu senprokraste la elsendojn de CO2 kaj neniigu ilin ene de du aŭ tri generacioj. Oficiale, ĉiuj ŝtatoj agnoskas tiun imperativon depost la UN-Pintkunveno por Medio kaj Evoluo de Rio, en 1992; kaj la adopto de la kadro-Konvencio de UN pri la klimat-ŝanĝoj. Tamen, depost tiu tutmonda odo al la savo de nia planedo, la situacio ne ĉesis malpliboniĝi. En 2013, la tutaj CO2-elsendoj transpasis 35,3 miliardojn da tunoj, kontraŭ 23 miliardoj en 1990*. Inter 1980 kaj 2011, la parto de la varmiĝo ligita al la homaj aktivaĵoj duobliĝis kun la apero de novaj industriaj landoj kaj la kresko de loĝantaro.

* “Trends in global CO2 emissions: 2014 Report”, PBL Netherlands Environmental Assessment Agency, Hago, 2014.

La klimato aperas kiel multobliganto de la malekvilibroj, de la malegalecoj kaj de la minacoj suferataj de la plej malriĉaj homoj. Sekeco, uraganoj, malreguligo de la musono: la Sudo jam suferas la efikojn de la ŝanĝoj sen esti spertinta la profitojn de la evoluo. En Afriko, la dezerto antaŭeniras en la sahelaj zonoj, dum 620 milionoj da homoj ankoraŭ ne havas aliron al elektro. Grandegan respondecon havas la evoluintaj landoj, kaj aparte Usono. Ekde sia kreado, la petrolkompanio Chevron sola estas laŭdire sendinta en la atmosferon pli ol dekoble tiom, kiom la tuta subsahara Afriko (sen Sudafriko) elsendis depost 1850; Gazprom elsendis same kiel la tuta Afriko; Saudi Aramco, pli ol la tuta Suda Ameriko*.

* Richard Heede, “Tracing anthropogenic carbon dioxide and methane emissions to fossil fuel and cement producers, 1854-2010”, Climatic Change, vol. 122, n-ro 1, Berlino, januaro 2014, kaj CAiT Climate Data Explorer 2015, cait.wri.org

La malreguligo devenas ĉefe de la uzo de karbo, petrolo kaj gaso. Kaj tamen, en 2013, la publikaj subvencioj al la fosiliaj brulaĵoj estis 480 miliardoj da eŭroj, tio estas pli ol kvaroble la sumo de la subvencioj al la renoviĝantaj energioj*.

*World Energy Outlook”, Internacia Agentejo por Energio Agence internationale de l’énergie (AiE), Parizo, 2014.

FRONTE AL TIA DEFIO, la logiko de la fortorilato inter ŝtatoj iĝas neefika; sed la vojo de kunlaborado restas kruta. Post la rifuzo de la usona senato ratifi la protokolon de Kioto en 1997*, kaj la fiasko de Kobenhago, en 2009, la Konferenco de Parizo estis zorge preparita, surbaze de la volontulaj deklaroj: la “antaŭplanitaj kontribuoj determinitaj ĉe la nacia nivelo”. Meze de oktobro, 148 landoj — responsaj pri 87% de la elsendoj estis prezentintaj siajn planojn. Inter la grandaj poluantoj, mankis nur la kontribuoj de Irano kaj Sauda Arabujo. Ĉiu prezentiĝas kiel ambicia: Ĉinujo planas atingi sian elsendo-pinton en 2030; Eŭropa Unio promesas 40% malaltiĝintajn elsendojn de FEG en 2030 kompare kun 1990; Usono anoncas -26% en 2025 kompare kun 2005.

* Ratifita de tiam de 191 ŝtatoj, ĝi antaŭvidis promesojn de FEG-reduktoj por 38 industriaj landoj.

Sed, la ambasadorino taskita pri la intertraktadoj pri la klimat-ŝanĝo, s-ino Laurence Tubiana rekonas tion: “Eĉ se tiu kontribuaro estas tre pozitiva, ĝi ne sufiĉos por nin loki, ekde la Konferenco de Parizo, sur kurso akordigebla kun la limaj +2 °C. Tial la interkonsento de Parizo devos enhavi disponojn ebligantajn regule levi la komunan ambicion laŭ la tempopaso, por ke ĉiu periodo estu pli ambicia kaj ke ni sukcesu respekti nian longdaŭran celaron*..

* www.cop21.gouv.fr

Por ricevi universalan interkonsenton, kiu ekvalidu ekde 2020, la strategio de la franca prezidantejo resumiĝis en evito de la senkonsentaj demandoj. Restas granda neprecizeco rilate la ĝenerale celatan redukton, la difinon de monda pinto de elsendoj, la kontrol-mekanismojn... La impostado de maraj kaj aeraj transportoj restas tabua. Kaj la pripensado pri produkto-maniero, kiu puŝas la homaron al abismo, atendos.

Kelkaj landoj, kiel Usono, Germanujo kaj la golfaj Emirlandoj neniam povos forviŝi la spurojn kiujn ili lasis en la atmosfero; ilia klimata “ŝuldo” estas nesubtenebla. La sudaj ŝtatoj do esperis ricevi de ili financan kompenson, por povi aliri al disvolviĝo sen karbono, transsaltante la mortigan etapon de la fosiliaj energioj. Sed la cent miliardoj jare, celitaj por tiu celo, ne rapide trovas siajn mondonantojn aŭ monalpruntantojn.

La preparadon de tiu 21-a konferenco karakterizas la kreskanta rolo ludata de la transnaciaj firmaoj, kun ilia kredo: la komerca juro devas ĉiam superi la socialan kaj hommedian ambicion. Kaj la gvidantoj, kiuj venos pledi kun mano sur la koro por interkonsento pri klimato intertraktas sekrete la starigon de granda merkato transatlantika (GMT), kiu celas “garantii ekonomian medion malferma, travidebla kaj prognozebla pri energio kaj nelimigitan kaj daŭrigeblan aliron al la krudmaterialoj*.

* Punkto n-ro 37 de la eŭropa direktivo por intertraktado, 13-a de junio 2013, deklasifikita (malsekretigita) la 9-an de oktobro 2014. Vidu nian dosieron: www.monde-diplomatique.fr/do...

La klimata ĥaoso estos evitebla nur se ni lasas la ĉefan parton de la rezervoj de fosiliaj energioj en la grundo. La kolektiva defio estas igi tiun strebadon akceptebla de ĉiuj, ĉesigante la kreskadon de malegalecoj, kiuj senkuraĝigas ĉian solidarecon. Oni memoras pri la proklamo de s-ro George H. Bush alvenanta ĉe la Pintkunveno de la Tero en Rio: “La usona vivmaniero ne estas intertraktebla.” Vivmaniero, kies ĝeneraligo ne eblas, kaj kies pludaŭrigo perdigis al ni dudek jarojn, igante la necesajn decidojn eĉ pli malfacilaj.

LA RISKO ESTUS LASI la tempon pasi, vetante pri solvoj ĥimeraj aŭ marĝenaj, kiel la geo-inĝenierado, kiu celas fiksi pli da karbono en la grundo aŭ limigi la sunradiadon. La nord-eŭropaj landoj malfermis novan vojon engaĝiĝante ekde la komenco de la 1990-aj jaroj en la “karbono-impostado”. Ili ricevis gravan redukton de la forcejefikaj gasoj sen rezigni pri sia prospero, donante la necesajn kreditojn por plibonigi la prienergian efikecon de transportoj kaj konstruaĵoj, kaj por disvolvi la renoviĝantajn energiojn. Sed tiuj ĉi ne permesos alfronti kreskantan postulon, ĉar ili stumblos sur la maloftiĝo de la metaloj nemalhaveblaj por la ventoturbinoj kaj suncentraloj. La vojo “redukti, reuzi, recikli” kondukas al repripensi la konsumon, bazante la vivkvaliton sur aliaj kriterioj ol akumulado.

La optimistoj elmontros la lastajn statistikojn de la Internacia Agentejo pri Energio: en 2014, la tutmonda ekonomio 3% progresis, dum la CO2-elsendoj restis konstantaj*. Ĉu cirkonstancara efiko, aŭ komenco de la disiĝo? Oni trovos pli solidajn kialojn esperi en la ekkonsciiĝo pri tiuj demandoj, kun la naskiĝo de multegaj asocioj, kaj en la pozicioj adoptitaj de moralaj aŭtoritatuloj, kiel la papo Francisko.

* “Energy and climate change. World Energy Outlook special report”, AiE, 2015.

La Konvencio pri la protektado de la ozona tavolo fariĝis en 2009 la unua traktato de la historio kun universala ratifo; la protekto de la klimato necesigas kolektivan mobilizadon ne malpli ambician.

Philippe DESCAMPS

Staĥanov ĉe Volkswagen

Jozefo Stalino estis malica. Tiu ĉi kuraĝega aserto, kiun neniu aŭ preskaŭ neniu aŭdacis formuli en la lastaj kvardek jaroj, estas en la centro de la dokumentfilmo “Apokalipso Stalino” de Isabelle Clarke kaj Daniel Costelle (France 2, la 3-an de novembro 2015). La kolorigitaj bildoj estas akompanataj de komento kiu brilas de delikateco pri la sovetia gvidanto: “Ĉiu povas antaŭtimi liajn metodojn malantaŭ liaj okuletoj kiuj faltiĝas kiam li ŝajnigas rideton.”

Inter la nombro da fiaĵoj de la diktatoro troviĝas la starigo de fikcia ekonomio, en kiu falsitaj statistikoj eksplodigas ne atingeblajn celojn. “Stalino metas sian propagando-maŝinon en plej grandan rapidon por fabriko labor-heroojn, kiel la ministon Aleksej Staĥanov, klarigas la rakontisto, sed “ĉiuj ĉi staĥanovaj heroaĵoj estas puraj inventoj”. Kaj la komentisto detale prezentas la radaron de la sistemo: “La sovetia industrio eniras la eraon de mensogo. En angoro pro la teroro, laboristoj kaj fabrikdirektoroj, minacataj se ili ne plenumas la normojn, mensogas pri ĉio. Pri la kvalito, pri la kvanto, la fidindeco, la produktokvanto.” La spektanto komprenas, ke tia organizaĵo, bazita sur falsado kaj angoro, ne povas prosperi sub aliaj ĉieloj; ĉiukaze ne “ĉe ni”, kie la ekonomia scienco anstataŭ la malica Stalino gvidas la produktadon.

Almenaŭ ĝis kiam la hazardo de la kalendaro, semajnon poste, produktas mirigan kolizion. “Volkswagen, la kulturo de la timo en la centro de la skandalo”, titolas Le Monde de la 10-a de novembro 2015. La germana aŭtofabriko falsaranĝis siajn dizel-motorojn por ke ili sukcesu la testojn pri poluado. “Ene de tiu industria grupo la atestoj multiĝas; fronte al ne plenumeblaj celoj la inĝenieroj preferis truki anstataŭ alfronti la koleron de la ĉefo”, skribas la ĵurnalo.

Kvankam ne eblas kompari la angorojn, kiujn la sovetia laboristo spertis, kun tiuj de la germana teĥnikisto, la raportoj kolektitaj en Wolfsburg, la sidejo de la aŭtomobil-konstruisto, pensigas, ke la manaĝera malracieco povas ekzisti en aliaj landoj ekster USSR. “Volkswagen estis gvidata kiel absoluta monarĥio, kie tio, kio ne estas permesata, ne povas okazi, konfidas al Le Mondo homo familiara kun la grupo. Oni donas instrukciojn pri celoj, kaj neniu kuraĝas diri, ke tio tutsimple ne eblas, teĥnike ne fareblas.” En tiu entrepreno, kompletigas granda germana mastro, “la raportantoj de malbonaj novaĵoj gilotiniĝas, eĉ se ili ne estas respondecaj”.

Eŭropo ne evitas la manion de burokrata neado, kiu konsistas en subpremado de la problemoj kiujn oni ne deziras solvi. La Eŭropa Unio devis en 2017 trudi aŭtomobilajn poluo-testojn surstrate anstataŭ en laboratorio. Jen problemo: neniu dizela motoro sukcesus ilin. Sieĝataj de la premgrupoj, la reguligistoj de la membroŝtatoj kaj la Eŭropa Komisiono decidis, fine de oktobro, meze de la Volkswagen-skandalo, altigi la ellaso-sojlon de nitrogen-oksido je ... 110 elcentoj. Kiel memorigas Wolfgang Münchau, raportisto ĉe la Financial Times (9-an de novembro 2015), “tiuj polu-gasoj mortigas. La nombro de mortoj pro la ellasoj de dizelmotoroj larĝe superas tiun de la mortoj pro voj-akcidentoj. Oni povas do interpreti tiun teĥnikan reguladon de la Unio kiel decidon mortigi plurajn milojn da homoj”.

Ĉu baldaŭ en “Apokalipso Bruselo”?

Pierre RIMBERT.

Ĉina kamparo

La limoj de la malkolektivigo

“HODIAŬ la ĉina agrokultura sistemo estas blokita.” La ekonomikisto Wen Tiejun, direktoro de la Ekonomika Altlernejo pri agrokulturo kaj kampara disvolvado en la Renmin-Universitato en Pekino, esprimas sin malkaŝe. Tio ne malhelpas lin rekoni: “Kun 20% de la monda loĝantaro, sed nur 9% de la kultureblaj teroj kaj 6% de la sensala akvo, la defio estas grandega.”

Ene de tridek jaroj, Ĉinujo almenaŭ elradikigis malsategon. Jam en 1979, kiam la reformo lanĉiĝis, la tero estas malkolektivigita kaj ĝiaj uzrajtoj estas egale disdonataj al ĉiuj kamparanoj — dum la proprieto restas ĉe la kolektivo. Ĉar tri kvaronoj de la loĝantaro tiam ankoraŭ loĝas en kamparo, ĉiu heredas etan terpecon, kiun li kultivu laŭplaĉe. La rikoltoj fariĝas pli abundaj, danke ankaŭ al pli bonaj semoj kaj al kemiaj sterkaĵoj, dum malfermiĝas etaj lokaj entreprenoj, kiuj alportas komplementajn enspezojn. Estas tamen nur parentezo: submetitaj al la merkat-leĝo, tiuj entreprenoj ne povas rezisti. Por pluvivi, almenaŭ unu membro de ĉiu familio devas forlasi la vilaĝon — kaj dividi la sorton de la famaj mingong, la internaj migrantoj, kiuj provizas malmultekostan laborforton al la internaciaj firmaoj subite allogataj de la ĉina modelo.

Komence de la 2000-aj jaroj, la situacio de tiuj, kiuj restas sur la kamparo estas tiom malbona, ke komunista kadrulo de Hubei-provinco, s-ro Li Changping, redaktas malferman leteron al la tiama ĉefministro, s-ro Zhu Rongji, publikigita en Nanfang Zhoumo, unu el la plej popularaj ĵurnaloj de Ĉinujo: “La sorto de la kamparanoj estas malĝojega, la kamparo estas vere malriĉa, la agrokulturo kriza*.” Tiu iniciato, tute nova, havis grandan eĥon sed ne estis aprezata de la centraj aŭtoritatuloj. Tamen en 2006, la registaro forigas la impostojn de la kamparaj loĝantoj, kiuj estis 6 ĝis 7% de iliaj enspezoj.

* Citita de Alexandre F. Day, The Peasant in Postsocialist China, Cambridge University Press, 2015.

TIU TURNIĜO estas la komenco de serio de reformoj celantaj “preni malpli, doni pli kaj liberigi la iniciatojn”, kiel resumas Lin Wanlong, Stud-Direktoro kaj profesoro ĉe la Kolegio pri Ekonomiko kaj Administrado de la Universitato pri Agrokulturo de Pekino — unu el la maloftaj universitatoj de la ĉefurbo, kie staras granda blanka statuo de Mao Zedong. Inter la farataj decidoj: kreado de minimuma kampara enspezo (dibao); helpoj por aĉeti semojn, sterkaĵojn, pesticidojn, maŝinojn; minimuma prezo por kelkaj produktoj (tritiko, kotono, sojo...). Subvencioj pasas de 77,4 miliardoj da juanoj en 1996 al 1 400 miliardoj da juanoj (pli ol 198 miliardoj da eŭroj) en 2014.

Nuntempe, la meza enspezo de la kamparaj loĝantoj restas tamen triono de tiu de la familioj loĝantaj en urbo: 8 896 juanoj jare kontraŭ 26 995 juanoj. 20% de la kulturataj agroj estas deklaritaj poluitaj laŭ la agrikultura ministrejo mem. La konsumantoj malfidas la produktojn, pro la ripetataj skandaloj: falsita lakto, infektita porkaĵo, brasiko kun formolo, ktp. La teroj estas elĉerpitaj pro malracia uzo de kemiaj sterkaĵoj, aparte sur la etaj terpecoj: 647,6 kilogramoj por unu kulturita hektaro, kontraŭ 136,9 en Francujo, kiu tamen ne estas ŝparema pri sterkaĵoj. En la nordo, mankas akvo; tra la tuta lando, la terpecoj restas malgrandaj, meze ne pli ol 0,8 hektaro.

Krome, la ĉinoj konsumas malpli da cerealoj kaj pli da viando. Du trionoj de la produktata maizo estas uzataj nun por nutri la bestojn, kaj kelkaj gigantaj ekspluatejoj aperis: pli ol kvarono de la venditaj porkoj estas jam breditaj en industriaj farmoj enhavantaj ĉiu pli ol 3 000 bestojn*. Fine, kelkaj subvenciataj produktoj (kotono, sojo) kostas multe pli ol la importataj produktoj. Rezulto: la ŝtato havas stokojn vendeblajn nur kun malprofito kaj kiuj, plejofte, putras. Jen sakstrato.

* Nombroj cititaj de Jean-François Dufour, Jeffrey de Lairg kaj Du Shangfu, China Corp.2015, “Agroindustry. In the dragon’s farm”, www.chine-analyse.com

ĈINUJO tiel fariĝis la unua tutmonda importanto de sojo (kiun vendas al ĝi Usono, Brazilo kaj Argentino). Ĝi aĉetas eĉ tritikon (el Aŭstralio, Kanado kaj Usono). Ja la Imperio de la Mezo restas la unua produktanto de rizo, tritiko kaj teo, kaj la dua produktanto de maizo. Sed je pli kaj pli alta kosto.

Responde al tio, la registaro intencas trairi decidan etapon survoje al la liberaligo: malaltigi la subvenciojn kaj altigi la importojn, konforme al la libermerkataj interkonsentoj; grupigo de la terpecoj kaj akcelo de la urbokresko, kiel antaŭvidas plano kalkulanta pri 20 ĝis 25 milionoj da kromaj migrantoj antaŭ la jaro 2020. Inter la plej entuziasmaj subtenantoj de tiu programo troviĝas la ĉefo de la ŝtata grupo China National Cereals, Oils and Foodstuffs Corporation (Cofco), s-ro Ning Gaoning, laŭ kiu “la sola solvo estas libermerkato”. Plej granda ĉina firmao pri agro-nutraĵo, Cofco produktas, transformas, importas, eksportas kaj, kelkfoje, aĉetas terojn eksterlande. Kvankam ĝi estas publika grupo, ĉio, kio malreguligas ŝajnas al ĝi bona.

Laŭ s-ro Chen Xiwen, kiu kondukas la reformojn nome de la centra grupo pri la kamparaj demandoj ĉe la Konsilio de la Ŝtataj Aferoj (registaro), en 2014, “26% de la kamparanaj familioj jam transdonis sian uzorajton; kio estas 28% de la kultureblaj teroj”. Tiu transdono ne estas spontana. La lokaj potenculoj instigas la kamparanojn cedi siajn rajtojn je malalta prezo (ĝi estas kalkulita laŭ tio, kion enspezigus la kulturado de la peco), antaŭ ol revendi ilin tre multekoste, ĉu al organizantoj de konstru-programoj, ĉu al agronutraĵaj industriistoj. Jen kiel kamparanoj fariĝas sen tero, do sen enspezo, aŭ kvazaŭ-kunakciuloj de “kooperativoj”, kie ili ne havas decidrajton kaj devas nur labori, kvazaŭ salajrigitaj sur sia propra tero.

Tiu privatigo, kiu ne konfesas sian nomon, estigas multajn kontraŭstarojn. En gazetarkonferenco, s-ro Chen mem — tio estas malofta — rekonis la ekziston de disopinioj ĉe la plej alta nivelo. “Por paroli sincere, ni ne povas atingi interkonsenton pri la reformo de la grunda sistemo. Gravaj malkonsentoj ekzistas pri kelkaj punktoj inter la diversaj partneroj [ŝtato, lokaj registaroj, industriaj grupoj, kamparanoj]*”, li deklaris. Dume, oni daŭrigas la privatigon senbrue.

* Gazetarkonferenco okaze de la prezento de la “Dokumento n-ro 1”, “SCIO briefing on agricultural modernisation”, 4-a de februaro 2015, china.org.cn

Siaflanke, la profesoro Lin, tre moderema de la komenco de nia intervjuo en la Universitato de Agrokulturo de Pekino, tamen kritikas la nunan staton de la demando: “mi ne opinias bone lasi la grandajn firmaojn [de agronutra industrio] konduki la ŝanĝojn. Atingi la mezan dimension de eŭropa familia farmo [30 ĝis 60 hektaroj], tio signifas por Ĉinujo, ke unusola familio anstataŭos 80. Kion fari el la 79 restantaj? Kie oni metos ilin? Kiujn enspezfontojn ili havos? Videble tio ne estas realisma.”

Kaj tio des pli, ke la kamparanoj elpelitaj estos fine en urbo, sen protekto. Ili naskiĝis kamparanoj, kaj restas kamparanoj, kiel atestas ilia interna pasporto, la hukou. Ili sekve ne havas la samajn rajtojn kiel tiuj, kiuj naskiĝis en la urbo. Starigita en 1958 por kontroli la loĝantaron, poste por eviti la amasiĝon en ladurboj, la hukou transformis la migrantojn en subcivitanojn sen la plej elementaj rajtoj: enskribi infanon en publika lernejo, ricevi repagon de medicinaj elspezoj, aĉeti loĝejon — eĉ se oni havas sufiĉe da mono por tia aĉeto...

La registaro ja promesis ŝanĝon. Ekster la grandaj metropoloj (Pekino, [Ŝanhajo], Ĉongĉingo), la hukou estos anstataŭita per simpla identigilo, aŭ per loĝatestilo donanta samajn rajtojn al ĉiuj. Sed nun, la reformo ne antaŭeniras. La lokaj registaroj hezitas kolekti impostojn por pagi la socialajn rajtojn de la migrantoj. La urbaj mezaj klasoj ŝajnas des malpli favoraj al ĝi, ke la ekonomia malrapidiĝo — “la normala ekonomio”, laŭ la oficiala esprimo — nutras timojn por la estonteco de iliaj propraj infanoj. Do, tiu de la kamparanoj...

Kompreneble, ĉiuj agnoskas la neceson grupigi la terpecojn por faciligi maŝinlaboron kaj kunigi la vilaĝojn por dungi bone formitajn instruistojn kaj kvalifikitajn kuracistojn. Ekzistas eksperimentoj, sed ili ne eliras el la okcidenta produktivisma modelo. La Profesoro Lin bedaŭras la mankon de pli noviga vidado, kaj ankaŭ “ian malestimon de la urbanoj al la kamparo”. Li citas ekzemplon: “Por la plimulto de la urbanoj kaj por la lando, la rapidega trajno estas granda progreso. Sed ĉe la kamparanoj, oni spertis ĝin kiel malprogreson: la biletoj estas pli kostaj, la trajnoj ne plu haltas en la etaj urboj. La urbanoj havas monon kaj volas iri rapide; la kamparanoj havas tempon sed ne monon. Ja tiujn kontraŭdirojn ni devas solvi.” Memevidente, la vojo estos longa.

Martine BULARD

Kontraŭflue de la kamparana migrado urben

Ĉinaj kamparanoj inter plukado kaj Interreto

En apenaŭ pli ol tridek jaroj Ĉinujo sukcesis elradikigi malsategon, dum ĝi havas 20% de la tutmonda loĝantaro, sed nur 9% de la kultureblaj teroj, koncentritaj en la orienta duono de la lando, kaj konstante ŝrumpantaj. Ĝi estas la unua lando produktanto de rizo, tritiko, teo... sed la kamparanoj ne povas vivi el sia laboro kaj estas devigataj trovi aliajn aktivaĵojn aŭ elmigri en urbojn. Tiu fenomeno verŝajne akceliĝos kun la venontaj reformoj.

Sendentaj kamparanoj, kun manoj nigrigitaj pro la ter-prilaboro, kun korpoj rompitaj de la laboro kaj flego-manko; malhelaj domoj kun planko el malmoligita tero; kelkaj terpomoj kiel sola manĝaĵo... La 19-a jarcento en la Ĉinujo de la 21-a jarcento! Tiuj bildoj, filmitaj en decembro 2012 fare de la oficiala televido okaze de vizito de la prezidanto Xi Jinping en la vilaĝo Luotuowan (Hebei-regiono), aŭte tri horojn malproksime de Pekino, ja rondiris la tutan landon. Ili simbolas la forlason de la kamparoj en lando, kie la revolucia bildaro tamen valorigas la kamparanaron. For estas la tempo, kiam Mao Zedong laŭdis tiujn “centojn da milionoj da kamparanoj [kiuj] stariĝas, impetegaj, nevenkeblaj, kvazaŭ uragano” por konstrui la socialismon...

Nuntempe, kiam ili ribelas — tio okazas pli kaj pli ofte*-, la kamparanoj protestas kontraŭ la Ĉina Komunista Partio (ĈKP) kaj ĝiaj lokaj gvidantoj, kiujn ili akuzas pri eksproprietigo aŭ pri kunkulpeco kun fabrikestroj senpune poluantaj grundojn kaj riverojn. Tiom, ke tio maltrankviligas la prezidanton, kies kampara turneo, naŭ monatojn post lia prezidantiĝo, celis relanĉi la agrokulturo-modernigan planon por “nova socialisma kampanjo”, laŭ la nuntempa esprimo.

* La nombro de atestitaj “homamasaj incidentoj” laŭdire superis 190 000 en 2013.

Du jarojn kaj duono poste, la “socialisma kampanjo” videble ne atingis Luotuowan. Oni povas vidi tie la samajn vizaĝojn, kiuj, tamen, animiĝas tuj kiam oni parolas pri la prezidanta vizito: “Estas kvazaŭ ni renkontus la prezidanton Mao!”, ekkrias maljunulino. “Nia vilaĝo estas konata tra tuta Ĉinujo”, aldonas alia. Ĉiuj esperas, ke la turistoj sekvos la spurojn de la “prezidanto Xi”, same kiel okazis por la Granda Stiristo, kies naskiĝvilaĝo, Shaoshan, fariĝis fama pilgrimejo.

“Kion mi povus fari enurbe? Purigistino?

Jam, la vojon el ŝtono kaj tero anstataŭas larĝa vojo. La fortikigitaj kaj ŝtonkovritaj talusoj donas al la vilaĝo elegantan aspekton. En la supra parto, tie kie finiĝas la asfaltita vojo, aperis novaj domoj. Tiun tagon, kelkaj fortikuloj aktivas pri konstruo de proprietaĵo, ĉar la registaro promesis subvenciojn. En la malsupra parto, la lokaj regantoj permesis nur instaladon de blankaj fenestroj el polivinil-klorido (plasto), ankoraŭ volvitaj en la glubendoj de la pakumo, jen bela efekto.

Supre same kiel malsupre, la maljunuloj, ofte tre maljunaj, estas la plimulto, kaj preskaŭ nur virinoj. Plimulto de la viroj forlasis la vilaĝon por labori enurbe. Laŭ la vilaĝestro, kvazaŭ ĉiuj ĉeestantaj loĝantoj ricevas nur la minimuman pension, ĉirkaŭ 110 juanojn monate (apenaŭ 16 eŭrojn). La malplej maljunaj kaj la plej bravaj do daŭrigas kulturi sian terpecon. Iuj vartas la idojn de siaj gefiloj ekzilitaj en urbo, kiel s-ino Wang (ŝi ne volas diri sian personan nomon), kiu aspektas privilegiito, kun sia plurmua* kampo kaj sia triporka bredejo. Ĉiuj vivas danke al la mono sendita de filo, filino, edzo, frato, kiu revenas nur unufojon ĉiujare.

* Unu mu egalas 0,066 hektaro.

Malproksime de maldiskretaj oreloj, s-ino Wang, pli juna kaj malpli emociigita ol siaj najbarinoj pro la prezidanta vizito, asertas senhezite: “Sincere dirite, krom la vojo, la vizito de la prezidanto ŝanĝis nenion; necesas ĉiam labori same intense.” En tiu ĉi parto de Hebei-provinco, la vilaĝoj ŝvitas malriĉecon. Sur tre etaj terpecoj, oni ankoraŭ mane kulturas. Kelkaj kamparanoj daŭre tiras plugilon alkroĉitan ĉe ilia frunto per leda rimeno, same kiel en eŭropa Mezepoko.

Malgraŭ tio, la kelkaj pli junaj virinoj renkontitaj ĉe la enirejo de alia vilaĝo ne revas pri foriro. Sidantaj sur benko, ili babilas atendante ke la infanoj revenos de la lernejo, unu vestita per tre mallonga jupo, nigraj kalsonŝtrumpoj, supra vesto lumĵetanta, la alia portanta ruĝan kalsonon kaj puntan tunikon similan al tiuj portataj de la prezentantinoj de televidaj ludoj. Signo de tiu epoko (kaj de la sperto): aliloke ne plu aperas kiel eldorado: “Mi ne studis, diras la unua. kion mi povos fari enurbe? Purigistino? Mi estas same bone ĉi tie”. Ja ŝi kun ŝia najbarino pliigas siajn enspezojn danke al la plukado de medicinaj plantoj en la montaro: “ili bone vendiĝas, kaj, kiam oni trovas bonan lokon, oni povas gajni ĝis 60 aŭ 70 juanojn tage.” Por kamparanaj familioj, kiuj meze disponas pri malpli ol 700 juanoj monate, tio estas preskaŭ riĉego.

Sed ne ĉiuj havas bonŝancon havi lokan patentitan produktadon, kiel la Taiping houkui (“teo de la simia reĝo”), klasigita inter la plej bonaj naciaj teoj depost 2004. Eta vilaĝo de Anhui-regiono, sur la krudaj deklivoj de la Flava Monto, alirebla nur per minibuso, Taiping gajnis valoregan enspezfonton. Por s-ino Kan Qinling, kiu finis la plukadon antaŭ kelkaj tagoj, “la laboro estas daŭre same intensa, sed ĉio ŝanĝiĝis depost la klasigo”. Ŝi eĉ planas, ke ŝia filo povos forlasi sian laboron pri elektroniko en la urbo, ĉar “ĉi tie lia estonteco jam estas certa.”: la “magia teo” pasis de 160 juanoj kilograme en 1992 al 6 000 juanoj (ĉirkaŭ 850 eŭroj) en 2014. Ĉi-jare, ĝia prezo iom malaltiĝis, neatendite viktimo de la “lukto kontraŭ korupto de la prezidanto Xi”, laŭ s-ino Kan. Ĉar la ŝtatfunkciuloj estis petataj trinki pli ordinaran teon kaj rifuzi la donacojn, la mendoj malpliiĝis. Signo de relativa abundeco, la malaltaj domoj el ligno estis anstataŭitaj de unuetaĝaj konstruaĵoj, kovritaj per blanka ceramikaĵo. La estetiko ne altiĝis, sed la komforto de la familioj, certe jes.

Male, estas la beleco de la vilaĝo kiu kaŭzis, se ne la riĉecon, almenaŭ la dinamismon de Zhaji, alia vilaĝo en Anhui-regiono, du horojn for de la urbo Huangshan, de kie amaso da turistoj ekiras surgrimpi la Flavan Monton*. Kun siaj domoj kies tegmentoj similas ĉevalkapojn, la vilaĝo ĉarmis plurajn pekinajn pentristojn kaj eĉ francan antropologon, Julien Minet, kiu riparis domon konstruitan antaŭ ses cent jaroj de te-negocisto. Konstruita en la Ming-epoko*, meze de verdantaj montetoj, la vilaĝo konservis siajn stratetojn kaj ŝtonojn poluritajn de la tempo, siajn butikojn ambaŭflanke de la rivero, kie virinoj ankoraŭ lavas per batiloj tukojn, siajn templojn. Zhaji ricevis la titolon “turisma vilaĝo”. Ĉiam malfacile alirebla, ĝi ne estas invadita de vizitantoj, sed ofertas sufiĉajn aktiveblojn al la loĝantoj, kiuj kombinas laboron sur la kampoj kaj komercon.

* Legu sur nia retejo “Au village des Zha”, www.mondediplomatique. fr/54104
* La Ming-dinastio (1368-1644) kondukis gravajn diplomatiajn kaj komercajn misiojn, interalie kun la fama admiralo Zheng He, kaj realigis multajn konstruaĵojn en la vilaĝoj.

“Mi okupiĝas pri turismo”, laŭtas la tre energia s-ino Zha Yuehung. Kun sia edzo, ĉeestanta sed silenta, ŝi sukcesis interŝanĝi sian malnovan domon, kie ankoraŭ loĝas ŝia bopatrino, kontraŭ alia tute nova, enhavanta ses ĉambrojn, ĉiujn ekipitajn per banĉambro. “Nia gastejo ne estas oficiala”, ŝi precizigas, subkomprenigante, ke ili faras “aranĝojn” kun la lokaj aŭtoritatuloj. Tamen, nek ŝiaj gastĉambroj, nek ŝiaj kulturaĵoj (rizo, teo, maizo) enspezigas sufiĉe. “Nia plej granda enspez-fonto estas la mono sendita de niaj filinoj, kiuj laboras en Ŝanhajo.”

Neniu tia providenca donaco por ŝia bofratino, s-ino Ye Huinjin, kiu aŭskultas trikante. Hodiaŭ estas ŝia libertago; ŝi laboras kiel kudristino en vestofabriko de Hefei, ĉefurbo de la provinco. “Estas lacige, sed mi ricevas 3 000 juanojn monate [445 eŭroj], kio estas bona salajro.” Kaj, precipe, ŝia filino tiel povas viziti la liceon de la granda urbo, “la plej bona liceo el Anhui, tio estas kroma ŝanco sukcesi la ekzamenon por eniri universitaton”, la faman gaokao, necesan por kvalifikita laboro en la urbo.

Reveninte en la vilaĝon, sin ĵeti en elektronikan komercon

S-ino Ye tranoktas en la dormejo de la fabriko. Ŝia filino, kiu dormas en la liceo, venas al ŝi la semajnfinon. Kaj la edzo, li restas en la vilaĝo por zorgi pri siaj gepatroj kaj sia filo, kiu, internulo en la mezlernejo de la distrikto, hejmenvenas ĉiun sabaton. La tuta familio do kunvenas nur dufoje jare: je la printempo-festo kaj la somera ferio, tio estas entute malpli ol du semajnojn. Tiel vivas multaj kamparanaj familioj: disigitaj de la sorto. Tro malaltaj enspezoj kaj misfunkciantaj publikaj servoj, aparte pri edukado, devigas unu el la gepatroj, kelkfoje ambaŭ, ekziliĝi. De post la reformoj de 1979, 247 milionoj da ĉinoj estis devigataj migri al urbo. La plimulto vivas tie en malfacilaj kondiĉoj: tiuj “internaj migrantoj” ne havas saman statuson, nek samajn socialajn avantaĝojn (loĝado, edukado, sano...) kiel la urbanoj. Kaj, jen novaĵo: iuj rezignas pri la urbo, tuj kiam eblas.

Tion faris tiuj du junuloj, renkontitaj en la malnova malhela domo de la tofu-produktanto, kie ili diskutas, atendante la turistojn. Tuj, ili kondukas nin aliflanke de la rivero por montri sian realigaĵon: laŭmoda kafejo, luma, hela, ekipita per vifio, kun eblo mendi kafon aŭ smuzion (fruktokompoto). “Ni ne malfermis ĉi tiun ejon por gajni monon, klarigas la plej aĝa, la dudek-naŭ-jara s-ro Zha Zhi, sed por ke la junuloj povu renkontiĝi.” La malpli-ol-35-jaruloj estas nur deko en la vilaĝo kaj ĉirkaŭaĵo.

Kiam ni lin renkontas, s-ro Zha Zhi ripozas inter du altkvalitaj feritendaroj por infanoj de la urboj, kiujn li organizas por pekina ĉefo. Vestita per okcidentaj marko-vestoj, li ne bedaŭras ke li forlasis pekinon: “Ĉi tie la vivkvalito estas pli bona. Ni ja ne estas tre multnombraj, sed multaj el miaj amikoj, kiuj devis foriri revas nun pri reveno. Mi sentas min pioniro.”

Kelkajn kilometrojn for de tie, en la vilaĝo Hou An, s-ino Zhu Yayou, 28-jara, kun ĝinzo ŝirita ĉe la genuo kaj ornamita per briliantoj, akompanata de knabeto, jam realigis la revon: “Jam antaŭ kvar jaroj mi revenis de Hefei.” Diplomita pri informadiko, ŝi laboris “en alilanda entrepreno”, ja pruvo pri ŝia socia sukceso. Sed ŝi deziris eduki sian filon, anstataŭ lasi lin ĉe la geavoj, kiel faras plimulto de la migrantoj. Ŝia vilaĝo ofertas neniun dungo-eblecon, do ŝi ĵetis sin en la elektronikan komercon (e-komerco) per Taobao, la ĉefa ĉina entrepreno de perinterreta vendo, posedata de la fama grupo Alibaba. Ŝi ĉion forlasis por instaliĝi en sia vilaĝa tutnova domo, kun salono sur teretaĝo rigardanta al la ĝardeno kaj kuirejo ekipita laŭ okcidenta maniero, sed ankaŭ, konforme al la tradicio, ekstera forno sur kiu ŝia patrino preparas la manĝon, en korto kie kokinoj libere moviĝas. Sur la dua etaĝo troviĝas la oficejo: komputilo, eta profesia foto-ateliero kaj kelkaj stokitaj produktoj. S-ino Zhu vendas virinajn vestojn. Ŝi selektas la fabrikojn, petas specimenojn kaj mem fariĝas modelulo por prezenti sur la retejo la robojn, pantalonojn kaj t-ĉemizojn. De decembro 2014, ŝi pliampleksigis la gamon, surfante sur la ondo de ekologia manĝaĵo (ekologia agrokulturo), kiu allogas la urbajn mez-klasojn: ŝi tiel vendas ovojn, kokidojn, teon. Kaj tio funkcias.

En 2014, la perinterretaj transakcioj subite multiĝis en la tuta ĉina teritorio, transpasante 12 000 miliardojn da juanoj (1 725 miliardoj da eŭroj), tio estas 20% pli ol la antaŭan jaron*. La akcela konstruado de transporto-infrastrukturoj (fervojaj rapidlinioj, ŝoseoj, ktp...) ebligas rapidan alsendon de la produktoj. S-ino Zhu asertas gajni nun inter 6 000 kaj 7 000 juanojn (inter 890 kaj 1 037 eŭroj) monate, la duoblon de tio, kion ŝi gajnis en Hefei. Ŝi eĉ povas permesi al si iri aŭte “al la kinejo kaj la karaokeo de la distrikto” kun sia edzo kaj amikoj.

* Olivier Vérot, “La vague du e-commerce en Chine s’étend dans les campagnes”, 15-a de majo 2015, www.ecommercemag.fr

Pro la poluado, la urbaj vivkondiĉoj kaj la ekonomia malrapidiĝo, la movado por “nova kampara rekonstruo” spertas duan junecon. La Profesoro Wen Tiejun estas la iniciatanto de tiu tendenco komencita en la 1990-aj jaroj. Direktoro de la altlernejo pri agrokultura ekonomio kaj kampara disvolvado en la prestiĝa Renmin-Universitato de Pekino, ano de la ŝtata komisiono por protektado de hommedio, konsilisto ĉe la Banko de Agrokulturo, li estas samtempe perfekte integrita en la socio kaj publike engaĝita en alternativaj agadoj. Ni renkontis lin en unu el la novaj elegantaj kvartaloj de la pekina ĉirkaŭurbo: kun basbal-kaskedo surkape kaj nigraj okulvitroj, li aspektas kiel usona profesoro. Ŝercante, li sin prezentas kiel “konservativulon” ĉar li batalas por ke la kamparanoj “konservu siajn terojn”. Noviganto, li volas tute forĵeti la liberalajn teoriojn. “Kial ni devus havi farmojn laŭ la usona maniero, kiuj respondas nek al nia historio, nek al la realo de la lando [etaj terpecoj]?, li demandas. Tradicie, la kamparanoj ĉiam havis plurajn okupojn, ne nur agrokulturon.”

La artisto kiu revas fondi la “Komunumon de Bishan”

Kvankam ne formale apartenanta al tiu tendenco, la arkitekto Wang Shu, kiu ricevis la Pritzker-premion (simila al Nobel-premio pri arkitekturo) en 2012, tamen defendas proksimajn ideojn. Laŭ li, la malapero de la kleruloj loĝantaj sur la kamparo kaŭzas kadukiĝon de la tradicia kulturo samtempe kiel la elradikiĝon de miloj da vilaĝoj. For de ĉia nostalgio pro mita pasinteco, li revas pri “urbo-vilaĝoj”, laŭ lia esprimo, kie kampara kulturo kaj urba kulturo pliriĉigos unu la alian. Necesas, laŭ li, ŝanĝi la direkton kaj “konstrui alian socion, ne bazitan nur sur la heredeco kun ties vertikala hierarkio kaj sociaj klasoj, sed ankaŭ horizontala — kio estas la esenco de la kampara kulturo*. Li konsideras la projekton konstrui arkitektan altlernejon ekster urbo.

* Renkonto kun la franca arkitekto Bruno-Jean Hubert, Cité de l’architecture et du patrimoine (Muzeo de arkitekturo kaj heredaĵo), Parizo, 2014.

Eĉ pli radikala, la pekina artisto Ou Ning instaliĝis en la Ming-vilaĝo Bishan (Anhui-provinco), kie li ambicias fondi la “Komunumon de Bishan”, reference al la “Komunumo de Parizo, sed ne al la maoisma komunumo”, li precizigas. Grafisto, dizajnisto, komisaro de grandaj ekspozicioj pri aktuala arto, kreinto de la revuo Tian Nan, artisto agnoskita en Ĉinujo same kiel eksterlande, li estus povinta trankvile iri de festivalo al alia, ricevante juanojn kaj dolarojn grandkvante. Sed li ne volas vivi en sia veziko. “La ĉinaj gvidantoj aplikis okcidentajn politikajn solvojn: la eŭropa komunismo, kaj, nuntempe, la liberalismo veninta de Usono. Ambaŭ kaŭzis senfinajn problemojn. Estas nun tempo por la ĉinaj intelektuloj repripensi la signifon de disvolvado.” Disvolvado, kie kulturo ne estu privilegio de kelkaj homoj en urboj.

Kiam ni renkontas lin, en Bishan, li estas aktive preparanta sian edziĝon, kiu okazos post du tagoj. Tamen, li prenas tempon por klarigi sian projekton, vizitigi la librovendejon, kiun li kreis en belega templo de la prapatroj kun la ĉefo de la plej fama librejo de Nankino — ja simbolo, eĉ se la klientoj pli ofte estas la turistoj ol la ordinaraj loĝantoj. Poste ni iras al lia lasta realigaĵo, la Lernejo de la plugistoj, miksaĵo de moderna kafejo (kun vifio), de butiko de kamparanaj manfaritaj objektoj (sen profito) kaj de prelegejo pri la agrokulturaj demandoj, kie oni ekspozicias malnovajn ilojn, fotojn, ktp...

Kompreneble, oni ĉiam vidas sur la kampoj kurbitajn kamparanojn, semantajn maizon aŭ manfalĉantajn kolzo-kampojn. La virinoj daŭre renkontiĝas ĉe la lavejo tuj post la sunleviĝo, laŭte babilantaj kaj forte frapantaj la tukojn. Tamen kelkaj loĝantoj pasiiĝis por la aventuro, kiel s-ro Yao Linian, la ekslernejestro, kun helbluaj pantalono kaj veŝto, kiun oni renkontas matene, kun ĵurnalo enmane. Li nin promenigas en la strato-implikaĵo de la vilaĝo, montrante la antikvan “strateton de la kleruloj”, penetrante en la renovigataj domoj, sufiĉe fiera pro tio ke liaj fotoj ekspoziciiĝis en la artgalerio de Ou Ning. Oni ankaŭ renkontas s-ron Qian Shi’an, ĉarpentisto, poeto, eksmilitisto, kiu imagis ĝardenon kun kvardeko da arbustoj kaj dekoj da flor-variaĵoj. Li partoprenas en la Lernejo de la plugistoj. “Estanta 71-jara, ŝajnas al mi ke mi juniĝas” li gaje diras, proponante al ni manĝi nudelojn el batatoj kaj lotus-radikojn en lia modesta domo.

S-ro Wang Shouchang delonge atendis ĉi tiun renoviĝon. Tiu, kiun oni ĉi tie kromnomas “la historiisto” havas neniun universitatan diplomon. Li kulturis rizon dum sia tuta vivo, sed li havas enciklopedian scion pri Bishan. Longe antaŭ la alveno de Ou Ning, li inventaris la vilaĝan heredaĵon, delikate desegnante — “por miaj infanoj”, li precizigas — la plej rimarkindajn domojn kaj pejzaĝojn, inter kiuj kelkaj jam malaperis. Nun liaj skizoj estas eldonitaj kaj oni konsultas lin pri la historio de la vilaĝo. Li delikate prizorgas la librojn de la librejo, konsilas la kliento-kamparanojn, kiuj vintre eniras ĝin. Li ĝojas pro la alveno de dancisto-grupo, de nankina esploristo aŭ de entreprenisto, kiu planas krei aktivaĵojn. Kelkaj familioj malfermis gastoĉambrojn... “Homoj venas, aprezas, kaj mi pli kaj pli sentas min fiera”, diras ankaŭ vilaĝanino, ekslaboristino en uzino de la distrikto.

Por atingi novan etapon, Ou Ning serĉas entreprenistojn samopiniantajn kiel li, kaj monon por lanĉi novajn aktivaĵojn. Komence, la loka registaro subtenis lin. Sed kiam li komencis rifuzi la pagejon ĉe la vilaĝ-enirejo kaj la multiĝon de butikoj de suveniroj, kiuj neniel rilatas al la kamparana laboro, la rilatoj kun la registaro malpliboniĝis.

Neniel certas, ke ĉiuj loĝantoj de Bishan, kiuj precipe volas pli bone vivi kaj gajni monon, ĉiuj samopinias. Kelkaj el la renkontataj personoj ne hezitas citi la ekzemplon de Hongcun, dek kilometrojn for de tie: vilaĝo malplenigita el sia loĝantaro, renovigita kaj eĉ parte rekonstruita laŭ la antikva maniero, al kiu kelkaj loĝantoj estis petitaj reveni por animi tiun artefaritan “turisman vilaĝon”. Malproksimas la kultura kaj politika projekto de “memorganiziĝo de la popolo, de interhelpo kaj interŝanĝoj” imagita de Ou Ning. Nuntempe, la intelektuloj, kiuj instaliĝas sur kamparo, laŭ la granda ĉina tradicio de la mandarenoj — aŭ laŭ tiu, pli aŭtoritatema, de la maoa doktrino-, restas marĝenaj. Sed la debato etendiĝas, ĝis ĉe la konsilistoj de la registaro (Vd La limoj de la malkolektivigo)...

Martine BULARD

La arto de idiota milito

La mortigoj de la 13-a de novembro en Parizo, konfesataj de la Organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ), sekvigis intensigon de la okcidenta engaĝiĝo en la Proksim-Oriento. Tiu mondregiono ŝajnas esti kondamnita al armitaj intervenoj. Tamen, kvankam la milita detruo de la OIŜ en Sirio kaj Irako estas celo pri kiu dekoj da eksteraj landoj — de Usono ĝis Ruslando, de Irano ĝis Turkujo -ŝajnas interkonsenti, ĉio cetara disigas ilin ...

“Mi ne estas kontraŭ ĉiuj militoj. Tio, kion mi kontraŭas, estas stulta milito, ne pripensita milito, milito bazita ne sur la racio, sed sur la kolero.” Tiel parolis, la 2-an de oktobro 2002, apenaŭ konata delegito de la federacia ŝtato Ilinojso, Barack Obama. La kolero pro la atencoj de la 11-a de septembro 2001 en Usono ne malfortiĝis kaj la prezidanto George W. Bush decidis direkti ĝin ne al Saud-Arabujo, de kie la plej multaj membroj de la Al-Kaido-taĉmentoj venis, sed al Irako, kiun li ses monatojn poste atakis. La amaskomunikiloj volis la militon; la plej multaj demokrataj senatanoj, inter ili s-ino Hillary Clinton, aliĝis al tio. Kaj la invado al Irako kreis la ĥaoson kiu servis kiel bredejo por la Organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ).

La mortigoj de la 13-a de novembro en Parizo nun komencas efiki favore al la du ĉefaj celoj de la OIŜ. La unua estas la starigo de koalicio de “apostatoj”, de “malfideluloj”, de “ŝijaistaj renegatoj” kiuj batalos kontraŭ ĝi, unue en Irako kaj Sirio, poste en Libio. Ĝia dua projekto estas instigi la plej multajn okcidentanojn kredi ke iliaj islamaj samlandanoj povus esti “kvina kolono” en la ombro, “interna malamiko” en la servo de la mortigistoj.

Milito kaj timo: eĉ apokalipsa celo enhavas parton de racieco. La ĝihadistoj kalkulis, ke la “krucmilitistoj” kaj la “idolanoj” ja povas bombi (“frapi”) siriajn urbojn, regi irakajn provincojn, sed ili neniam sukcesos por la daŭro okupi araban teritorion. La OIŜ cetere kalkulas, ke ĝiaj eŭropaj atencoj incitos la malfidon al la okcidentaj islamanoj kaj ĝeneraligos la policajn disponojn kontraŭ ili. Tio ege altigos ilian venĝemon tiom, ke kelkaj el ili aliĝos al la batalantoj de la kalifejo. Tiuj estos ekstreme malmultaj, certe, sed la janiĉaroj de ĝihadismo ne celas gajni elektojn. Envere, se kontraŭislama partio gajnas ilin, la realigo de ilia projekto des pli rapide progresas.

“Francujo estas en milito”, tuj anoncis la prezidanto François Hollande, parolante al la parlamentanoj kunvenintaj en Kongreso la 16-an de novembro. La prezidanto jam delonge serĉas eblecon engaĝiĝi ĉe la fronto en Sirio kaj eĉ provas pli partoprenigi Usonon. Sed unu el la strangaj flankoj de tiu ĉi afero konsistas en tio, ke s-ro Hollande volas hodiaŭ militi kontraŭ la OIŜ en Sirio, dum antaŭ du jaroj, kun la sama militema obstino, li provis konvinki Vaŝingtonon “puni” la reĝimon de s-ro Baŝar Al-Assad.

Ĉu s-ro Obama tre longe kontraŭos la “stultan militon”, kiun la franca prezidanto postulas? La premo sur Obama estas des pli forta ke la OIŜ sekvas la saman planon kiel Parizo ... Kiel la esploristo Pierre-Jean Luizar antaŭ kelkaj monatoj klarigis, ĉio en unua etapo okazis “kvazaŭ la Islama Ŝtato estus zorge listiginta ĉion kion povas abomeni la okcidentaj publikaj opinioj: atenco al la rajtoj de malplimultoj, al la rajtoj de la virinoj, speciale per trudata edzinigo, ekzekutado de samseksemuloj, restarigo de sklavismo, sen paroli pri la scenoj de senkapigo kaj de amasa ekzekutado”.* Kiam la elmontro de tiu makabra katalogo ne plu aŭ ne tute sufiĉis, la OIŜ decidis mortigi usonan ostaĝon kaj zorge disvastigi la bildojn de la sceno; poste ĝi organizis plurajn mortigajn pafadojn en Parizo. La rebato de la “krucmilitistoj” estis nun urĝa.

* Pierre-Jean Luizard, Le Piège Daech. L’Etat islamique ou le retour de l’histoire, La Découverte, Parizo, 2015.

Efektive, ŝtatestro estas preskaŭ devigata reagi al tiaj impresaj agoj. La politika premo instigas lin tuj anonci ion, inkluzive kion ajn. Ordoni la detruon de hangaro, de munici-deponejo, bombadon de urbo. Elmontri sian decidemon. Promesi novajn leĝojn ankoraŭ pli severajn, draŝi la “munkenanojn”*. Spici siajn frazojn per militismaj terminoj, paroli pri “sango”, kaj aserti, ke oni estos “senkompata”. Rikolti starajn aplaŭdojn, post dek pliajn poentojn en la opini-enketoj. Fine ĉio ĉi ofte montriĝas malracia, “stulta”; sed nur kelkajn monatojn poste. Kaj la kaptilo de reciproka superado estas pli kaj pli nerezistebla, speciale pri la informado konstanta, anhelanta, freneza, kiam ŝajnas, ke nenia ago, nenia deklaro povas resti sen tuja rebato.

* Politikistoj, kiuj provas ĉiapreze kompromisi kun la ekstremistoj por konservi la pacon, laŭ la modelo de la angla kaj franca registaro kun Hitlero en Munkeno, kie ili siatempe decidis transdoni la sudetgermanan parton de Ĉeĥosloviakio al la hitlera Germanujo. -vl

En 1991, dum la Golf-milito, la usonaj falkoj riproĉis al la prezidanto George H. Bush ke li ne ordonis al la trupoj liberigintaj Kuvajton plu marŝi ĝis Bagdado. Kvar jarojn poste, la ĉefo de la tiama usona ĉefstabo, la generalo Colin Powell, pravigis ilian reteniĝemon, tute relativan: “Geopolitike, la koalicio, ĉefe la arabaj ŝtatoj, ne volis ke Irako invadiĝu kaj dispeciĝu. [...] Irako fragmentita en sunaistaj, ŝijaistaj kaj kurdaj politikaj entoj ne kontribuintus al la stabileco, kiun ni serĉis en la Proksim-Oriento. La sola rimedo eviti tian sekvon estintus konkero kaj okupado de lando de 20 milionoj da loĝantoj, fare de Usono. [...] Aliflanke, estus naiva esperi ke, se Saddam estus faligita, iraka Thomas Jefferson anstataŭos lin. Ni verŝajne ricevintus ian Saddam kun alia nomo.”* En 2003, s-ro George W. Bush “finis la militan laboron” de sia patro. La novkonservativuloj tiam salutis novan Churchill, la demokration, la kuraĝon. Kaj la generalo Powell certe forgesis relegi sin mem, ĉar li vidis siajn timojn realigitaj de prezidanto, kiun li ĉi-foje servis kiel ŝtatsekretario ...

* Colin Powell, A Soldier’s Way. An Autobiography, Hutchinson, Londono, 1995.

Oni ofte riproĉis al s-ro George W. Bush lian infanecan kaj kriman simplismon, lian “militon kontraŭ la teroro”. Ŝajnas, ke li trovis heredantojn en Parizo. “Ni revenu al simplaj aferoj, ĵus klarigis s-ro Laurent Fabius, la franca ministro pri eksterlandaj aferoj, kun sia talento de bazlerneja instruisto specialiĝinta pri instruado de etaj infanoj, kiuj ni estas. Daech, tio estas monstroj, sed ili estas 30.000. Se ĉiuj landoj de la mondo kune ne kapablas elradikigi 30.000 homojn, kiuj estas monstroj, tiam en tiu momento oni povas jam nenion kompreni.”* Ni do provu klarigi al li.

* France Inter, 19-an de novembre 2015.

Ni unue uzi la metaforon pri la fiŝoj en la akvo: la “30.000 monstroj” disponas pri multaj apogoj en la sunaistaj zonoj de Irako kaj de Sirio; la armeoj, kiujn ili alfrontas, estas efektive ofte perceptataj kiel instrumentoj de ŝijaistaj diktatorecoj, ankaŭ respondecaj pri multaj masakroj. Pro tio la OIŜ akaparis plurajn urbojn, kelkfoje sen batali, kiam la soldatoj, kiuj gardis ilin, forĵetis siajn uniformojn kaj siajn armilojn antaŭ ol forkuri. Usono provis financi la trejnadon kaj ekipadon de pli ol 4.000 “moderaj” siriaj batalantoj; nu, laŭ la usonanoj mem, nur “kvar aŭ kvin” estas batalpretaj. La kosto por ili: po pluraj milionoj da dolaroj ... En Mosulo, 30.000 irakaj soldatoj estis venkitaj de 1.000 batalantoj de la OIŜ, kiuj akaparis pli ol 2.000 kirasitajn veturilojn kaj centojn da milionoj da dolaroj, kiuj atendis ilin en la kofroj de la bankoj. En Ramadi la ĝihadistoj ankaŭ venkis la irakajn fortojn dudek-kvinoble pli multnombrajn. La siriaj soldatoj estas elĉerpitaj pro kvar jaroj da milito. Kaj la kurdoj ne volas morti por teritorioj, kiujn ili ne postulas. “En la realo, observas Luizard, la Islama Ŝtato estas forta nur pro la malforteco de ĝiaj kontraŭuloj kaj ĝi prosperas sur la ruinoj de disfalantaj institucioj.”*

* Pierre-Jean Luizard, v. c.

Sama situacio en Libio. Sub la efiko de emocio kaj sub la egido de sturmduopo konsistanta el s-ro Nicolas Sarkozy kaj Bernard-Henri Lévy, Francujo forte kontribuis al faligo de Muamar Kadhafi. Ĝi imagis, ke ankaŭ tie sufiĉas lasi diktatoron linĉiĝi por ke lia forpaso nasku okcidentecan liberalan demokration. Rezulto: la ŝtato estas dispeciĝinta kaj la OIŜ regas plurajn urbojn de la lando, de kiu ĝi organizas atencojn kontraŭ la najbara Tunizio. Tiom ke la franca defend-ministro koncedas: “Libio multe zorgigas min. Daech instaliĝis tie kaj profitas el la internaj alfrontiĝoj inter libianoj.” Tamen, kalkulas li, “se oni kunigas la fortojn de Tobruko kaj de Tripolo, Daech ne plu ekzistas”* ... La problemo estis tamen jam solvita antaŭ tri jaroj, kiam Bernard-Henri Lévy klarigis: “Libio, male al tio, kion la Kasandr-uloj anoncis, ne disfalis en tri konfederaciajn entojn. [...] La triba leĝo ne regis super la sento de nacia unueco. [...] Nun la fakto estas jena: Libio, kompare kun Tunizio kaj Egiptujo, aspektas kiel sukcesinta printempo — kaj tiuj, kiuj helpis ĝin povas fieri pri sia faro.”* Tiu fiero estas tute prava: krom Bernard Guetta, kiu ĉiumatene en la radio France Inter disvastigas la vidpunkton de la franca ministrejo pri eksterlandaj aferoj*, neniu pli facile mirrakontas ol li.

* Europe 1, 22-an de novembre 2014.
* Le Point, 6-an de decembro 2012. En Le Point de la 16-a de novembro 2015, Bernard-Henri Lévy proponis sian “Milito, uzindiko” por Sirio ...
* “La franca prezidanto proksimiĝis al Ruslando nur post kiam ĝi komplete reviziis sian politikon pri Sirio”, asertis Bernard Guetta la 19-an de novembro 2015. Vd cetere la artikolon de Pierre Rimbert, “Le théorème de Guetta”, Le Monde diplomatique, novembro 2008.

La franca prezidanto nun deziras “grandan kaj unuecan koalicion” kontraŭ la OIŜ. Ĝi necese inkludu la sirian prezidanton. Nu, tiu jam respondas: “Vi ne povas batali kontraŭ Daech kaj samtempe resti aliancano kun Kataro kaj Saud-Arabujo, kiuj armas la teroristojn.”* La rusa prezidanto siavice taksas ke Turkujo, alia supozata membro de la kontraŭ-ĝihadista alianco, “ponardis en la dorson” de lia lando, la 24-an de novembro, per depafo de unu el ĝiaj milit-aviadiloj. Resume, ekde kiam la milito estus gajnita de la diversspeca koalicio, kiun Parizo provas estigi, la demando pri “la tago poste” leviĝus en kondiĉoj ankoraŭ pli danĝeraj ol en Afganujo, en Irako kaj en Libio. En Usono, la novkonservativuloj jam forgesis (ĉu same kiel la franca prezidanto?) ĉiujn ĉi fiaskojn. Tiom ke ili postulas la sendon de 50.000 usonaj soldatoj en la zonojn okupatajn de la OIŜ.*

* Valeurs actuelles, Parizo, 19-an de novembro 2015.
* Kp Robert Kagan, “The crisis of world order”, The Wall Street Journal, Novjorko, la 21-an de novembro 2015.

En la lasta numero de la revuo Foreign Affairs, du universitataj specialistoj pri la Proksim-Oriento, Steven Jones kaj Jonathan Stevenson, komencas inventari la kondiĉojn por daŭrema okcidenta milita sukceso en la teritorio, kiun la OIŜ aktuale okupas: apogo de la usona publika opinio, sendo de granda nombro da specialistoj pri rekonstruado, kono de la lokaj socioj, surloka ĉeesto en Irako kaj Sirio de klientoj aŭ de aliancanoj. Poste ili konkludas: “Ĉio ĉi ŝajnas esti bone konata, ĉar temas ĝuste pri la listo de aferoj, kiujn Vaŝingtono ne kapablis realigi dum siaj du lastaj grandaj intervenoj en la Proksim-Oriento: la invado de Irako en 2003 kaj la aerkampanjo kontraŭ Libio en 2011. Por diri tion simple, Usono verŝajne perdus kroman militon en la Proksim-Oriento pro la samaj kialoj pro kiuj ĝi perdis la du antaŭajn.”*

* Steven Simon kaj Jonathan Stevenson, “Why Washington’s Middle East pullback makes sense”, Foreign Affairs, Novjorko, novembro-decembro 2015.

Francujo, jam peze engaĝita en Afriko, ne estas destinita por gajni “militon” en Proksim-Oriento. La fakto ke la OIŜ deziras logi ĝin en tiun kaptilon ne devigas s-ron Hollande urĝe eniri ĝin kaj en ĝin kuntreni koalicion de landoj multe pli malriskemaj. La terorismo mortigas civilulojn; la milito ankaŭ. La intensigo de la okcidentaj bombadoj en Irako kaj en Sirio, kiu kreos same multajn ĝihadistajn batalantojn kiom ĝi detruas, ne restarigos la integrecon de tiuj ŝtatoj nek la legitimecon de iliaj registaroj en la okuloj de iliaj loĝantaroj. Daŭrema solvo dependos de la popoloj de la regiono, ne de la iamaj koloniaj potencoj, nek de Usono, kiun malkvalifikas samtempe ĝia subteno al la plej fiaj israelaj politikoj kaj la katastrofa bilanco de ĝia milita aventurismo — katastrofa ankaŭ laŭ ĝia propra vidpunkto: per sia invado de Irako en 2003, post subteni dum ok jaroj [la irakan prezidanton] Saddam Hussein en lia milito kontraŭ Irano (pli ol miliono da mortintoj), ĝi transformis tiun landon en aliancanon de Teherano ... Fine, ŝtatoj, kiuj vendas armilojn al la petrol-diktatoraj ŝtatoj de la Golfo, kiuj disvastigis la ĝihadisman salafismon, ne estas kvalifikitaj por paroli pri paco nek por instrui al la araboj la virtojn de plurisma demokratio.

“Kiam ili agas en stabilaj ŝtatoj, kun stabilaj reĝimoj kaj sen la materia subteno de parto de la loĝantaro, observis la historiisto Eric Hobsbawm en 2007, la teroristaj grupetoj estas problemo polica kaj ne problemo milita. [...] Estas komprenebla, ke tiaj movadoj tre nervozigas la loĝantaron, precipe en la okcidentaj grandaj urboj, ĉefe kiam la registaro kaj la amasinformiloj unuiĝas por krei etoson de timo.”*

* Eric Hobsbawm, L’Empire, la Démocratie, le Terrorisme, André Versaille — Le Monde diplomatique, Bruselo-Parizo, 2009.

Tiu etoso de timo kaj la ripetata kondamno de la “anĝelismo” ebligas kovri la voĉon de tiuj, kiuj rifuzas la senfinan amasigon de senutilaj subpremaj dispozicioj kaj danĝeraj por la publikaj liberecoj (vidu la artikolon de Patrick Baudoin). Disponoj kun gusto de fremdul-malamo, ekzemple al ili aldoniĝas la ebleco forpreni la ŝtatanecon de iuj duŝtatanoj, laŭ la postulo de la Nacia Fronto. Kaj ne nur la urĝostato estis preskaŭ unuanime voĉdonita de la timigitaj parlamentanoj, sed la ĉefministro ankaŭ petis ilin ne submeti al la Konstitucia Konsilantaro la laŭleĝe dubindajn disponojn, kiujn li submetis al ili.

En 2002, s-ro Obama direktis la sekvajn vortojn al tiu, kiun li estis anstataŭonta: “Ĉu vi volas batali, prezidanto Bush? Ni batalu por ke la armilvendistoj en la propra lando ĉesu nutri la sennombrajn militojn kiuj furiozas en la mondo. Ni batalu por ke niaj tiel nomataj aliancanoj en la Proksim-Oriento ĉesu subpremi sian popolon kaj bridi la opozicion kaj toleri la korupton kaj la malegalecon tiom ke iliaj junuloj grandiĝas sen edukado, sen perspektivoj de estonteco, sen espero, fariĝante facilaj rekrutoj por la teroristaj ĉeloj.” S-ro Obama ne sekvis la konsilojn kiujn li donis. La ceteraj ŝtatestroj ankaŭ ne. Domaĝe. La atencoj de la OIŜ kaj la katastrofa eksterlanda politiko de Francujo kondukis al nova “milito”. Sole milita, kaj do anticipe perdita.

Serge HALIMI.

La defioj de Aŭn San Su Ĉi

Birmo en kontrolata libereco

En la balotado de la 8-a de novembro, la Nacia Ligo por Demokratio (NLD) de S-ino Aŭn San Su Ĉi gajnis absolutan plimulton de la provizendaj seĝoj en la du ĉambroj de la nacia parlamento, kaj same en dek el la dek-kvar provincaj asembleoj. Sensacia sukceso, sed la militista junto gardas grandegan eblecon por bloki.

Forta per sia impona balota venko, la Nacia Ligo por Demokratio (NLD) de S-ino Aŭn San Su Ĉi povas, la venontan februaron, trudi la kandidaton, kiun ĝi mem elektos, kiel prezidanton de Birma Respubliko (Myanmar). Estos nur necese, ke, laŭ la konstitucio, neniu el la familianoj de la kandidato (gepatroj, geedzo, infanoj kaj ties geedzoj) havas fremdan naciecon. Tia klaŭzo aparte celas S-inon Su Ĉi, kies du filoj estas britaj.

Tiu prezidanto formos la novan registaron sen trakti kun la aliaj politikaj fortoj, kiuj estis preskaŭ tute forviŝitaj de la balota ondego de NLD en la balotado de la 8-a de novembro 2015. El la naŭ-dek du konkurantaj partioj, nur dek-du (inter kiuj dek per platformoj de etnaj malplimultoj) gajnis almenaŭ unu seĝon en la parlamento.

La legado de la politika programo de la NLD montras, ke ĝiaj strategoj tute konscias pri la plejparto de la grandaj defioj, kiujn la lando frontas. Tiu manifesto publikigita iom antaŭ la balotado detale prezentas noblajn celojn kaj komplete precizigas la nunajn defiojn ekonomiajn, sociajn, kaj politikajn. Sed, krom seriozan ekonomian parton, kiun preparis Aŭstraliaj universitatanoj, ĝi enhavas neniun precizan programeron. Ĝi ankaŭ lamas pro manko de leĝproponoj por rapide korekti la malforton de la ŝtato, ties burokatismon kaj mankohavan justicon. Cetere tiuj leĝoj devos konformiĝi al konstitucia ordo decidita de la armeo, kiu trudas multajn limojn al leĝfarantoj (ekzemple la malpermeso endanĝerigi la nacian tutecon, nacian suverenecon aŭ la rolon de la armeo).

Ekzistas unue bezono de justeco. Ekde 2011 la registaro de S-ro Tein Sein parte disbatis la subpreman ilaron, kiun la ŝtato havis de la koloniisma epoko. Pli ol du mil politikaj malliberuloj estis amnestiitaj tuj en aŭgusto 2011, la ŝtata cenzuro estis forigita unu jaron poste, kaj leĝaro pri komunikiloj traktita en la parlamento. Sed restas multaj arbitraj leĝoj: tiu de 1908 pri nepermesitaj asocioj, kiu malpermesas al birmaj civitanoj rilatiĝi kun asocioj konfliktantaj kun la ŝtato, tiu de 1907 pri registrado de la personoj, forme reviziita en 2012 sed plidaŭrigita en sia spirito per projekto antaŭmetita de la ministrejo pri enlandaj aferoj, kontrolata de la armeo, aŭ tiu de 1975 pri la ŝtata sekureco.

De post 1989 tiuj leĝoj estis ofte uzataj kontraŭ la aktivuloj de NLD, kaj restas efika ilo por puni ĉiun homon suspektitan pri rilato kun, inter aliaj, Armeo por Sendependiĝo Kaĉina (ASK), kiu daŭre batalas kontraŭ la birma armeo* . Forta per sia absoluta plimulto NLD povus rekte ektrakti ilin, kiam la nova parlamento kunvenos en la komenco de 2016. Teorie ĉiuj leĝoj estas decideblaj per simpla plimulto. Sed iuj apartenas al sfero rezervita de la armeo (nacia defendo, enlandaj aferoj, landlimaj aferoj), kiu povus aserti pri ilia malkonstitucieco. La venonta konstitucia tribunalo — kies naŭ membroj estos elektitaj de la estontaj prezidantoj de la du ĉambroj kaj de la prezidanto de la lando — eble havos pezan taskon. Se la deputitoj sukcesas iom post iom dismunti tiun leĝaron dum oni liberigas la centon da restantaj politikaj malliberuloj, S-ino Su Ĉi estos certe ja laŭdata.

* Ribelaj milicioj Palaŭngaj, Kokangaj kaj Rakinaj daŭre militas kontraŭ la birma armeo. Bataletoj ofte okazas ankaŭ kun Armeo de Ŝan Ŝtato-Suda, kiu tamen subskribis en 2012 batalĉeson, kaj kun la grupo Mong-La. Legu André et Louis Boucaud, “Birmo: ambigua rilato kun Ĉinujo”, Le Monde Diplomatique en esperanto, januaro 2012.
La Rohinjoj sen balotrajto

Tamen ŝi tute ne intencas starigi transiran juĝistaron, kiu esploros la dolorigan pasintecon de la diktaturo, kaj juĝos kelkajn generalojn pro iliaj potencotrouzoj kaj aliaj atencoj al homaj rajtoj. Unue ĉar NLD konkrete ne povas — la armeo gardas monopolon de forto-, poste ĉar ŝi mem ne deziras tion: “Ni ne starigos serion de Nurembergaj procesoj, aŭ ion ajn similan”, ŝi diris la morgaŭon de la balotado*. Ĉefe ĉar la lando devas elturniĝi kun justico, kiu daŭre estas tute koruptita.

* Myanmar election: Full BBC interview with Aung San Suu Kyi, 10-a de novembro 2015, www.bbc.com .

Ankaŭ necesas gajni la pacon. Enlanda milito ankoraŭ daŭras en la lando. La tumulto, kiu skuis la plejparton de la lando dum la balotado de la 8-a de novembro, ne atingis multajn periferiajn zonojn, kies loĝantaroj ne plimulte estas Bamaroj, sed apartenas al etnaj malplimultoj: Kokangoj, Kaĉinoj aŭ Palaŭngoj. La balotado ne okazis en pli ol ses cent kantonoj, kaj sep seĝoj restos sen deputitoj en la nova nacia parlamento*.

* Inter 80 000 kaj 150 000 voĉdonantoj el 32 milionoj registritaj de la balotkomisiono ne povis partopreni pro armitaj konfliktoj.

Ekde la unuaj paĝoj, la manifesto de NLD laŭdas interetnan dialogon. Sed pluraj obstakloj stariĝas. Unue, ĉiu politika diskuto postulas marĉandadon kun la armeo, kiu partoprenas ĉiujn kurantajn konfliktojn, ĉu per siaj batalionoj sur la frontlinio kontraŭ la ribeluloj Kaĉinaj, Kokangaj aŭ Palaŭngaj, ĉu per la decidigaj ministrejoj, kiujn ĝi kontrolas pro la konstitucio de 2008: nacia defendo, enlandaj aferoj kaj landlimaj aferoj. S-ino Su Ĉi eble provos komenci traktadon inter la plimulto, kiun ŝi reprezentas kaj la etnaj malplimultoj, same kiel ŝia patro, generalo Aŭn San, proponis antaŭ ol esti murdita en 1947. Sed ŝi ne havos ĉiujn atutojn en siaj manoj, kaj eĉ ne povos akiri kompletan situacistaton pri la kurantaj konfliktoj.

Cetere, ekzistas vicoj da etnaj kaj periferiaj agantoj kun kiuj NLD neniam diskutis, aŭ nur tre iomete. Malnovaj rilatoj, kvankam ne tute amikaj, estis teksitaj inter NLD kaj la ribeluloj de ASK aŭ de Karena Nacia Unuiĝo (KNU). Sed kiel S-ino Su Ĉi povos strikte trakti kun lokaj ĉefoj kaj aliaj regionaj fortuloj kvazaŭ sendependaj Kokangaj kaj Ûaaj, kun Armeo de Ŝanaj Ŝtatoj-Nordaj (ASS-N), kun la milicio de Mong La, kiu regas multajn teritoriojn landlimajn de Ĉinio, aŭ kun Demokrata Karena Bonvolema Armeo (DKBA), bone instalita en siaj fortresejoj proksimaj al la Tajlanda landlimo*? Fine NLD bezonos grandan politikan lertecon por preteri la daŭran malfidon de la politikaj elitoj de la etnaj malplimultoj — kies plejparto de deputitoj estis neniigitaj dum la novembra balotado.

* Legu André et Louis Boucaud, “En Birmanie, des élections au bout du fusil”, Le Monde diplomatique, novembro 2009.

Jen alia granda defio: ekde sia sendependiĝo, en 1948, Birmo neniam sukcesis pensi sin mem, kiel nacion*. La incitoj inter politika kaj kultura centro ĉefe bamara kaj periferio regata de multegaj malplimultoj, kiu restis for el evoluo de la lando, daŭre estas la ĉefa fonto de la enlanda milito. La venonta registaro devos ektrakti la demandon pri federaciismo, pri partigo de regado kaj de riĉofontoj inter centralizema landocentro kaj regionoj, kiuj aspiras pli grandan memregadon. Ĝi poste devos ektrakti la demandon pri civitaneco: kiu estas Birmano? Kiu ne estas? Kio estigas la Birman “nacion” kaj kunigas la nunajn Birmanojn? Debato atendita de longe povus komenciĝi kun politikaj elitoj, intelektuloj, estroj de grandaj asocioj kaj simplaj civitanoj. La lukto kontraŭ aŭtoritatismo kaj militismo, kiu arigis grandan parton de la loĝantaro malantaŭ la simbola S-ino Su Ĉi de post ŝia reveno en la landon en 1988, ne plu sufiĉas.

* Legu “Désunion nationale en Birmanie”, Le Monde diplomatique, decembro 2012.

La restariĝo de politika sistemo relative liberala, eĉ demokrata, ne aŭtomate solvos la etnan kaj nacian demandon stariĝintan de post la sendependiĝo. Sed nenio montras, ke NLD prepariĝas debatigi tion, tiom frue post la perfortaj okazaĵoj inter budhanoj kaj islamanoj en 2012 kaj 2013. La reapero de ekstremisma kaj kontraŭislama budhismo, tamen tre loka, kunligita al naciisma kresko de la etno Rakina, kiu opinias sian memecon minacita pro la demografia kresko de la islamaj loĝantoj en la okcidenta parto de la lando, la Rohinjoj, remetis le religion en la centro de la Birma politika spaco. En gazetara konferenco okazinta la hieraŭon de la balotado, S-ino Su Ĉi petis de la fremdaj ĵurnalistoj, ke ili “ne troigu” la problemon pri Rohinjoj, dum al tiu sunaisma malplimulto, pli apartigita kaj subpremita ol iam antaŭe* , la aŭtoritatuloj, por la unua fojo de post la sendependiĝo, malhavigis la balotrajton.

* Legu Warda Mohamed, “Des apatrides nommés Rohingyas”, Le Monde diplomatique, novembro 2014.

En la ekonomia kampo, malgraŭ siaj grandegaj homaj kaj naturaj riĉaĵoj — lignoj, gemoj, gaso — la lando daŭre estas evolulando*. La venonta registaro devos elturniĝi per nacia ekonomio, kiu enhavas la kreskemajn ĝermojn de malegaleco kaj korupto. La novaj leĝfarantoj havos la malfacilan taskon reformi la ekonomian kampon, dum la grandaj konzernoj konstruis siajn riĉaĵegojn sur naturaj riĉofontoj, grundproprieto kaj komerco. Post la forlaso de la “birma vojo al socialismo”, en 1988, ia senleĝa kapitalismo, tamen limigita, disvolviĝis ĉirkaŭ kelkaj nababoj, proksimuloj de la militista reĝimo, la t.n. cronies. Dum la jaroj 1990-aj kaj 2000-aj tiu sistemo fortikiĝis pro la absoluta estriĝo de la armeo super ekonomio kaj grundhavo, ankaŭ pro la izoleco de la lando pro internaciaj punoj.

* La malneta enlanda produkto por loĝantoj estas po 1270 usonaj dolaroj.

De post la malfermiĝo, kiu sekvis la finon de la internaciaj punoj en 2012, tiu nepotisma strukturo iom post iom transformiĝas al vasta oligarkio, kiu estas malfacile disbatebla per leĝfaroj. La manifesto de NLD promesas prioritatigi agrokulturan disvolviĝon kaj impostan stabilecon. Redoni la konfiskitajn kampojn al senhavigitaj kamparanoj ne estos facila tasko, kiam ne ekzistas lojala trudodeviga aparato. Kaj enspezi impostojn, kiam la plimulto de Birmanoj neniam tion pagis antaŭe, estos egale malfacila tasko. Kaj se temas doni elektron al pli ol la duono de la loĝantaro, kiu ne havas ĝin, simpla leĝo ne sufiĉos, des pli, ke popolopinio regule kaj pasie mobiliziĝas kontraŭ projektoj de hidroelektraj baraĵoj financitaj de fremduloj, ĉefe ĉinoj. La persistema koruptado estas parto de la ĉiutaga pejzaĝo de la Birmanoj, kaj la estonta registaro ne povas kalkuli kun trudaj ŝtataj rimedoj por ĉesigi ĝin.

Fine, restas labortasko, kiu ŝajnas kvazaŭ nesuperebla: starigo de paca rilato, bazita sur fido, inter civilaj kaj militistaj potencoj. En la venontaj jaroj la Birma armeo verŝajne restos politika aganto komplete aŭtonoma, kaj neniu el ĝiaj estroj montras intencon ŝanĝi ĝin al neŭtrala institucio sub civila kontrolo. De kvin-dek jaroj, la armeaj ideologoj, same kiel ĝiaj sinsekvaj estroj kaj instruistoj de ĝiaj akademioj proklamas, laŭ la maniero de Ludoviko-la 14-a: “La ŝtato, mi estas”.

Necesos ja pli ol areto da reformoj por ŝanĝi tiun vidpunkton. S-ino Su Ĉi do devos trakti kun la armeĉefo, generalo Min Aŭn Lain, kaj lia posteulo — se estos posteulo en la venontaj monatoj. Tre baldaŭ, ekde la unuaj kunvenoj de la parlamento en la komenco de la venonta jaro, la debatotaj subjektoj ebligos scii ĉu NLD estas preta provoki tutan krizon kun la armeo, de nun ĝia ĉefa oponanto, ĉar ĝi konstitucie disponas kvaronon da parlamentaj seĝoj.

Serĉante aliancanojn

Por starigi senprecedencan demokratigon, sur kiu NLD povas apogi sin? S-ino Su Ĉi ja havas sian prestiĝon, konfirmitan de la popola mandato. Tamen la Birma politika, kultura, ekonomia, socia pejzaĝo estas multe pli bunta ol tio, kion montris la ununoma, unuraŭnda balotsistemo heredita de la Britoj. Plimulto da ŝtatoficistoj verŝajne subtenis “la Sinjorinon” la 8-an de novembro, laŭ la larĝa venko de ŝia partio en la ĉefurbo Nejpido. Sed tio ne signifas, ke la klientaj rilataroj de la ŝtata burokratio, infektitaj de aktivaj aŭ eksaj militistoj, kiuj okupas ties altrangajn postenojn, povos efektivigi la venontajn reformojn. La ne-registaraj organizaĵoj, kiuj okupiĝas pri etnaj, sociaj kaj mediaj aferoj estos gravaj aliancanoj, sed ili ankaŭ povos iĝi malhelpantoj, ĉar ili povas kritiki la regantan partion kaj S-inon Su Ĉi pro tio, kion ili ne faros, aŭ malbone, aŭ neinterkonsente faros.

NLD povas konsideri kunagi kun eksuloj de la antaŭa reĝimo, aŭ kun civiluloj kaj universitatuloj kunelektitaj de tiu lasta post 2011, kaj ankaŭ kalkuli kun la reveno de ekzilitaj politikuloj, kiujn prezidanto Tein Sein amnestiis. Fine, la ekstera mondo, kaj precipe la okcidentaj landoj, kiuj laŭdis ĝian venkon, subtenos ĝin. Por bono, same por malbono, ili verŝajne montros malavarecon al estonta registaro. Sed S-ino Su Ĉi ankaŭ promesis malpliigi dependiĝon de fremda helpo, kaj montriĝis iom kolerigita, ĉi lastajn monatojn, de la kvazaŭ klaraj kritikoj de okcidentuloj pri la malgraveco per kiu ŝi traktis la situacion de Rohinjoj. Tiom multaj dilemoj kaj defioj povas malhelpi rapidan marŝon al demokratio.

La reveno de uzuro en socio plagata de enŝuldiĝo

Usono kaj la arto eltordi monon el la malriĉuloj

Estas preskaŭ neeble vivi en Usono sen kontrakti pri kredito. Kiam iliaj klientoj luktas por repagi siajn pruntojn, bankoj pliigas la punojn pro nepago... kaj ankaŭ siajn profitojn. En iuj malriĉaj kvartaloj, tamen, ili rifuzas malfermi filiojn. Tiuokaze, la lokuloj devas sin turni al “predaj pruntistoj”.

Ĉe la giĉeto de check casher (ĉekmonigejo) sur Broadway, strato de centra Brooklyn sub la ombro de la supertera fervojo de Novjorko, Carlos Rivera petas pli da tempo. “No tengo los 10 pesos” (“mi ne havas la dek dolarojn”) li diras al la dungito malantaŭ la vitro. En Brooklyn, ĉi tiaj butikoj estas ĉie: la laŭfaka telefonlibro enhavas 268. Ili rekoneblas per siaj buntaj kadukaj fasadoj, siaj neonlumoj, la dolaro-insigno kaj la vorto “Kontantaĵo” sur la fenestroj. Krom monĝiroj, ili monigas ĉekojn por lokuloj kiuj ne havas bankokonton: oni monigas la sumon kontraŭ makleraĵo (ĉirkaŭ 2% por ĉiu cento da dolaroj, plus diversaj depagoj). Ili ankaŭ proponas tre mallongatempajn monpruntojn je tre altaj interezaj procentoj.

Ĉi tiuj miloj da butikoj konsistigas potencan plurfacetan financan industrion tutlandan kiun oni nomas per la komuna termino predatory lenders (predaj pruntistoj). La kromnomo reflektas ilian agresan komercan modelon: ili neniam delasas depruntinton, kiu ofte devas repagi prunton per nova prunto.

Pli da ĉekmonigejoj ol da Mcdonald’s

Malgraŭ sia grandega sukceso, ĉi tiuj senskrupulaj pruntistoj ne havas bonan reputacion en la usona gazetaro kaj la individuaj ŝtatoj provas limigi iliajn praktikojn. La plej katastrofa financa produkto estas malpermesita en Nov-Jorkio, sed estas laŭleĝa en Kalifornio: la payday loan (salajrotaga monprunto), ekstreme mallongatempa prunto (maksimume dek kvin tagojn) kiun oni repagas en la salajrotago kun alta interezo. Ĉi tiel, kliento povas ricevi monprunton de 300 dolaroj por kiu li repagos 346 dolarojn en la tago kiam li ricevos sian salajron.

Ĉi tiu industrio, kiu ne ekzistis antaŭ dudek jaroj, pasintjare produktis profiton de 46 miliardoj da dolaroj. Nun estas en Usono pli da “rabemaj pruntistoj” ol da butikoj Mcdonald’s kaj Starbucks entute. La Center for Responsible Finance (Centro por Respondeca Monpruntado, CRL), kiu respondecas pri la eltrovado de financaj misuzoj, estis starigita en 2002. En tiu jaro ĝi taksis ke ĉi tiaj monpruntoj kostis 9,1 miliardojn da dolaroj da diversaj interezoj kaj da ekzekucioj en kazoj de nerepagoj de monpruntoj. Dek tri jarojn poste, la Centro nun agnoskas ke ĝi ne povas kalkuli ilian efikon: “La totalo egalas kelkcentojn da miliardoj da dolaroj” ĝi avertis en junio. “Ĉi tio multe pezas sur la vivoj de milionoj da usonanoj, sed ankaŭ sur la tuta lando*.”

*The cumulative costs of predatory practices”, Center for Responsible Lending, Durham, junio 2015.

Malriĉulo en Usono jam pagas pli por ĉio: ĉiutagaj servoj, nutraĵo, asekuro*. La koncepto de “punoj por malriĉeco” ne estas nova: David Caplovitz teoriadis pri tio en 1967 en sociologia studo kiu fariĝis klasikaĵo, The Poor Pay More (La malriĉuloj pagas pli)*. Lia analizo restas trafa. Earl Blumenauer, deputito por Oregono en la usona Ĉambro de Reprezentantoj, avertis en 2009 ke “la malriĉuloj pagas pli por (litro da) lakto kaj por loĝejoj de pli malalta kvalito”. La 37 milionoj da usonanoj kiuj vivas sub la oficiala mezuro de malriĉeco, kaj la aliaj 100 milionoj klopodantaj por eniri la mezklasanaron, “pagas pli por aferoj kiujn mezklasa usonano rigardas kiel nerimarkindajn*. Unu ekzemplo inter multaj: laŭ raporto de la organizaĵo de konsumantoj Consumer Federation of America, la kotiztarifoj de la ĉefaj aŭtomobil-asekuraj firmaoj atribuas pli da graveco al la nivelo de edukado de siaj klientoj, kaj la tipo de laboro kiun ili faras, ol al kiel sekure ili stiras aŭton. En du trionoj de la kazoj ekzamenitaj, la “malriĉaj aŭtistoj kun dosiero de bona aŭtostirado pagis pli (je ĉirkaŭ 25%) ol riĉaj aŭtistoj kiuj kaŭzis akcidenton.”*Oni devas esti riĉa por vivi malriĉeThe Washington Post ironie rimarkis*, identigante la malgravajn aferojn en la vivo kiuj punas senmonajn laboristojn: tempo perdita irante diversloken, atendovicoj por servoj de pli malalta kvalito, ktp. Ĉio sen marĝeno por libertempo aŭ por eraro.

* Vidu Serge Halimi, “Pauvreté à l’américaine dans l’autre Californie”, Le Monde Diplomatique, septembro 1988.
* David Caplovitz, The Poor Pay More: Consumer Practices of Low-Income Families, Free Press, Novjorko, 1967.
* DeNeen L. Brown, “The high cost of poverty: Why the poor pay more”, The Washington Post, la 18a de majo 2009.
*Largest auto insurers frequently charge higher premiums to safe drivers than to those responsible for accidents”, Consumer Federation of America, Vaŝingtono, la 28a de januaro 2013.
* DeNeen L. Brown, ‘The high cost of poverty’, supre citita.

Ĉi tiuj strikte regataj vivoj foje transformiĝas en tragedion. Kiel tiu de Maria Fernandes, kiu mortis en septembro 2014 en sia aŭto en aŭtoparkejo de la ŝtato New Jersey. Dungito dum kvar jaroj de la ĉeno de rapidmanĝejoj Dunkin’ Donuts, ĉi tiu 32-jaraĝulino laboris en tri laborpostenoj (posttagmeza, nokta kaj semajnfina) ĉe tri diversaj firmaoj por eduki sian filinon kaj perlabori la tiaman minimuman salajron en New Jersey: 8,25 dolarojn hore. Ŝi pagis 550 dolarojn monate por meblita apartamento kie ŝi dormis nur tre malofte. Anstataŭe, ŝi ripozis en sia aŭto dum la motoro kaj klimatizo funkciis por malvarmigi la internon kaj tial ŝi tenis ujon da benzino sur la malantaŭa sidloko. La ujo estis akcidente faligita dum unu el ŝiaj dormetoj, disvastigante toksan haladzon kiu sufokis ŝin. Proparolanto por Dunkin’ Donuts laŭdis ŝin en komunikaĵo, nomante ŝin “modela dungito”*.

* Rachel L. Swarns, ‘For a worker with little time between 3 jobs, a nap has fatal consequences’, The New York Times, la 28a de septembro 2014.

Ankoraŭ ĉe la ĉekmonigejo en Brooklyn, la komizo proponas aranĝon al s-ro Rivera: la repago de la ŝuldo povas atendi ĝis morgaŭ. Ŝi nomas lin per lia antaŭnomo; evidente li estas regula kliento. Trankviligite, li faras nelongan telefonvokon, promesante anglalingve repagi al la kunparolanto. Poste li ekiras, puŝante aĉetĉareton laŭlonge de la stratoj. Li plenigas ĝin per boteloj por reciklado; la repago en la ĉirkaŭaj superbazaroj estas 10 cendoj por botelo. Li ankaŭ iom enspezas per laŭokaza laboro nedeklarita “en konstruado”. Li estis banka kliento, iam; li jam ne memoras kiam.

Tradiciaj financaj institucioj havas malpli da filioj en malriĉaj kvartaloj. En Stuyvesant Heights, la kvartalo de s-ro Rivera, estas nur du bankoj por 85 000 loĝantoj: banka dezerto, unu el 650 en la lando*. En kapturna paradokso, Stuyvesant Heights situas je dek metrostacioj disde Wall Street, la neŭrocentro de la tutmonda financo. “La bankoj diras, ke ne valoras la penon malfermi filiojn en malriĉaj lokoj” klarigas Lisa Servon, profesoro pri la urba politiko ĉe la New School en Novjorko. “La lokuloj pli estas ŝarĝo ol fonto de profito. Ili ne deponas monon kaj pasigas tro da tempo ĉe la giĉeto. La bankoj volas la malon: klientoj kiujn ili neniam vidas, kaj kiuj deponas monon.”

* Russell D. Kashian, Ran Tao and Claudia PerezValdez, ‘Banking the unbanked: Bank deserts in the United States’, University of Wisconsin, Madison, 2015.

En malriĉaj kvartaloj, la bankojn anstataŭis ĉekmonigejoj, bazante siajn komercajn modelojn sur servo al lokuloj, diversigo de servoj (vendoj de antaŭpagitaj SIM-kartoj, loteriaj biletoj ...) kaj deprenante procentaĵon de ĉiu transakcio. “La bankoj volas ununuran riĉan klienton kun miliono da dolaroj; ni, niaflanke, volas unu milionon da klientoj kun unu dolaro” diras klare kaj nete Joe Coleman, prezidanto de RiteCheck, granda entrepreno kun dek du filioj en The Bronx kaj Harlem*. Por la malriĉuloj, ĉi tiuj lokoj estas la lasta rimedo antaŭ ol ili sin turnas al neformala depruntado de stratuzuristoj, sin elmetante al granda risko, ekster ajna jura kadro. Ĉi tiuj uzuristoj, kun ligiloj al krimuloj grandaj kaj malgrandaj, sin turnas al perforto por repagigi al si la monon depruntitan plus interezon.

* Lisa Servon, ‘The high cost, for the poor, of using a bank’, The New Yorker, la 9a de oktobro 2013.

Profesoro Servon ankaŭ notas, ke komunumoj de enmigrintoj en Novjorko, precipe hispanidoj, sed ankaŭ senegalianoj kaj araboj, kunportis kun si neformalan metodon de nulinterezaj etkreditoj. La principo estas simpla: grupo de konatoj kontribuas malgrandan sumon al komuna kaso. “Ĉiusemajne, laŭvice, alia investanto ricevas la monon en la kaso” diras la profesoro, kiu studas ĉi tiujn cirklojn de alternativaj pruntedonoj sed ne povas taksi iliajn nombrojn aŭ eĉ ilian ekonomian gravecon.

Kvankam Chase kaj Bank of America ne interesiĝas pri la malriĉuloj, la malo ankaŭ estas vera, laŭ la esploroj de Servon. “La malriĉuloj preferas ĉekmonigejojn ĉar la bankoj pagigas eĉ pli pro siaj krompagoj pro malfruaj repagoj kaj aliaj depagoj” ŝi klarigas. Bankoj estas pli monavidaj kaj ne ofertas mallongatempajn etpruntojn adaptitajn al iliaj bezonoj. Ĉiu banko disponas arsenalon el 49 eblaj sankcioj por kuranta konto; simpla retrato, kiu superas la permesitan superkrediton, povas sekvigi kaskadon da punoj. La Federal Deposit Insurance Corporation estas la ŝtata agentejo kiu kontrolas la bankojn. Laŭ statistiko kiun ĝi ricevis de la dek plej grandaj usonaj bankoj, duono de superkreditoj estas por sumoj malpli ol 36 dolaroj. Kaj se oni rigardus la superkreditojn kiel mallongatempajn pruntojn, la interezo atingus la apenaŭ kredeblan indicon de 5000% ĉiun jaron.

En 2011, usonaj bankoj akriris profiton de 38 miliardoj da dolaroj nur el la interezoj kiujn ili pagigis*. “Ili fariĝas pli altekostaj” diras Servon. “La financa malstabileco de usonanoj estas kreskinta; iliaj enspezoj fariĝis fluktuemaj. Oni laboras en kelkaj laborpostenoj dum kelkaj horoj tie kaj tie. La salajroj varias de monato al monato. Oni ne povas antaŭkalkuli sian estontan enspezon. Mono regule mankas, sekve punoj amasiĝas.” Nemalofte oni renkontas iun, kiu ĝuis stabilan salajron antaŭ la financa krizo, kaj kiu nun havas du nekonstantajn partatempajn laborpostenojn kun laŭhora salajro. La kostoj de sanzorgo, edukado kaj infanzorgado estas eksplodintaj kaj “dungantoj proponas malpli da socialaj subvencioj dum usonanoj alfrontas pli altajn kostojn. Mankas marĝeno por eraro. Jen la koro de la problemo.

* ’Graphic: Checking account risks at a glance’, The Pew Charitable Trust, Filadelfio, 2011.

Enŝuldiĝinta usonano estas normala usonano kiu faras repagojn akurate. Preter la radaro de la banka sistemo, preskaŭ dek milionoj da usonaj familioj ne havas ilon por ĝui konvenan socian rangon en Usono: credit rating (kreditotakso). Ĉi tiu tricifera numero kutime komenciĝas je 300 (tre malriĉa) kaj atingas maksimume 850 (tre bona), kun variantoj inter 100 kaj 990 laŭ la pruntedona institucio. Ĉi tiu propra identigilo fariĝis tiel grava kiel socialasekura numero. Nekonata en Francio, la kredita dosiero havas profundan influon sur la vivoj de usonaj civitanoj.

Ĝi atestas ke ŝuldoj estas pagitaj akurate kaj ke oni estas sufiĉe fidinda por deprunti monon. Komence uzita nur de bankoj por pruntedoni hipotekajn kreditojn, la kredita dosiero povas esti konsultita de komercaj entreprenoj, asekuraj kompanioj, luigantoj antaŭ ol luigi nemoveblaĵon, kaj eĉ de eventualaj dungantoj. Bona takso estas fieraĵo. Ĝi eĉ aperas en enretaj svatretejoj kie ĝi ebligas juĝi ĉu via financa situacio estas tiel sana, ke interparoli kun vi valoros la penon.*. Posttempa fakturo havas tujan efikon sur ĝin; se problemoj amasiĝas, ĝi plonĝas, kaj la bankoj alprenis al si la rajton laŭmezure pliigi siajn interezajn procentojn.

* ’Where good credit is sexy!!’, Www.creditscoredating.com

La plej ekstrema sankcio estas la ekskludo de la banka sistemo pro tio, ke oni ne sukcesis akumuli kreditan poentaron: tiam, oni fariĝas credit invisible (ekskludita de la kredito). Pordoj fermiĝas; la vivo fariĝas pli altekosta kaj pli komplika. Laŭ raporto de la Consumer Financial Protection Bureau, agentejo de la federacia registaro, 30% de la loĝantaro en malriĉaj kvartaloj estas ekskluditaj de la kredito. Tutlande, ĉi tiu honta statuso pli efikas sur nigrulojn kaj hispanidojn: 15% el ili, kompare kun 9% el blankuloj kaj azianoj*.

*Data point: credit invisibles’, Consumer Financial Protection Bureau, majo 2015, www.consumerfinance.gov

Eŭropo favoras monŝparojn; male, la usona socio forte instigas al monpruntado*. La ŝuldoj de familioj konstante pligrandiĝas. Ne esti enŝuldiĝinta estas signo de nebona financa sano. Aktuale, ĉiu familio mezume disponas ok kreditkartojn kaj, laŭ The Urban Institute, vaŝingtona centro de esploro pri publikaj politikoj, la mezuma konsumkredito estas USD 15 000 por unu familio.

* Vidu Christopher Newfield, ‘La dette étudiante, une bombe à retardement’, Le Monde Diplomatique, septembro 2012.

En la finaj jaroj de la 1980aj jaroj okazis evento kiu kviete sed radikale transformis iujn malnovajn ekonomiajn strukturojn*: la malreguligo de la limo de uzuro, tio estas la forigo de maksimumoj por bankaj interezprocentoj. Tio ebligis ke granda nombro de usonanoj povu ricevi kreditojn; siavice, bankoj akiris la rajton fiksi interezajn procentojn kun preskaŭ tuta manko de malkaŝemeco. La nombro de propraj bankrotoj eksplodis kaj konsumkreditoj atingis nivelojn neviditajn depost la Granda Depresio. “Ĝi estas la sola industrio kiu povas agi tiel ĉi*, protestis Elizabeth Warren en 2004. Eminenta ano de la maldekstrularo de la Demokratia Partio, dum sia tuta politika kariero s-ino Warren kondamnis la misuzojn de la kredita industrio. En 2010, post la financa krizo, ŝi respondecis pri la kreo de la Consumer Financial Protection Bureau (Buroo de Financa Protekto por Konsumantoj). Ŝi estas delonge instruinta financan juron ĉe Harvard University. Por ilustri la mankon de malkaŝemeco de la banka industrio, ŝi mem diras ke ŝi ne povas kalkuli la interezon de la kreditoj pri kiuj ŝi kontraktis.

* Usonaj leĝoj pri uzuro derivas de la angla kutimjuro. Kp. Steven Mercatante, ‘The deregulation of usury ceilings, rise of easy credit, and increasing consumer debt’, South Dakota Law Review, Vermillion, 2008.
* ’Frontline’, PBS, la 23a de novembro 2004.
Ŝuldoj por certigi la necesaĵojn de la vivo

La mezklasanoj, kaj tiuj kiuj klopodas por aliĝi al ili, ankoraŭ estas la ĉefa fonto de profito por la bankoj pro la problemoj alfrontataj de depruntintoj pri la repago de iliaj kreditoj kaj pro la punoj kiujn ili amasigas. Laŭ s-ino Warren, estas ĉi tiuj klientoj kiuj vivtenas la kreditan industrion, “klientoj en financa malfacileco, baldaŭ bankrotontaj; tiuj, kiuj povas fari nur la plej minimumajn interezopagojn ĉiumonate kaj kiuj foje pagas malfrue aŭ kelkokaze subskribas nekovritan ĉekon aŭ maltrafas templimon de tempo al tempo ... *.

* Samloke.

Al ĉi tiu kategorio apartenas Claire Shrout, edziniĝinta flegistino kun du infanoj en Oregono. Neantaŭvidita malbonokazo elreligis la vivon de ŝia familio: ŝia edzo estis trafita de kancero kiam ŝi estis graveda kun sia dua filo. “Mia edzo estis ĵus fininta sian ĥemioterapion kiam mi naskis la bebon” ŝi diris. Ŝi neniam havis sufiĉe da ŝparmono por kazoj de urĝa neceso pro kreditoj pri kiuj ŝi kontraktis kiam ŝi estis studento kaj kiuj kostas “milojn da dolaroj ĉiumonate”. Ŝia edzo devis rezigni sian laborpostenon pro sia malsano, kaj ankaŭ ŝi devis ĉesi labori dum kvar monatoj. “Sen enspezo, ni devis deprunti por pagi la koston de kuracaj elspezoj kaj niaj ĉiutagaj necesaĵoj. Por repagi la unuan krediton, ni kontraktis pri dua. Por pagi la duan, pri tria ... Jen kiel komenciĝis la problemo. Nur por vivi.

Malsano de edzo aŭ edzino, malstreĉa transmisia rimeno de aŭto, kredito pri kiu oni kontraktis en sia junaĝo kaj kiun oni ankoraŭ devas repagi: la perspektivo de bankrotiĝo fariĝas pli kaj pli reala, interalie ĉe la mezklasanoj. Por la kredita industrio, ges-roj Shrout estas perfektaj klientoj. S-ino Shrout diplomiĝis ĉe la Universitato de Oregono en la 1990aj jaroj. La studpagoj estis “tre malaltaj, precipe kompare kun nun.” Komence de la lernojaro, sur la gazonoj de la universitatejo, ŝi memoras grandajn tendojn kie reprezentantoj de la kreditkartaj firmaoj ofertis siajn kartojn al studentoj en festa atmosfero. “La reprezentantoj estis junaj kiel ni, ili portis buntajn t-ĉemizojn. Se oni registriĝis por kreditkarto, oni gajnis senpagan manĝon aŭ flugdiskon. Estas stulte, sed kiam oni havas 17 jarojn, estas ebriige. Oni diras al si ke oni povas fari ion ajn laŭvole per fingroklako: oni nepre perlaboros sufiĉon poste por pagi la koston de ĉio ...”. Dum kvar jaroj kiel studento, ŝi registriĝis por kvin diversaj kreditkartoj. “Tio fariĝis metodo por solvi problemojn.” Kiam ŝi edziniĝis en la aĝo de 28 jaroj, ŝia salajro estis USD 25 000 ĉiujare, sed ŝi estis amasiginta ŝuldojn de 13 000 dolaroj; ŝia edzo ŝuldis 8000 dolarojn.

La gepatroj de s-ino Shrout edukiĝis ĉe la universitato Boston College, “sed neniu el ili kontraktis pri kredito por kovri la studpagojn kiel oni nun regule faras.” Ŝia patro povis fari siajn pagojn per laborposteno ĉe benzinejo kaj per stipendio. Kontraste, je la komenco de la lernojaro en 2015, unu jaro da studado ĉe Boston College kostis 48 540 dolarojn, aŭ 62 820 dolarojn kun ĉambro ĉe la universitatejo, laŭ ĝia retejo.

Usonaj familioj kontraktas pri kreditoj ne por pagi la koston de naĝbaseno aŭ ĵipo, sed por certigi la fundamentojn: loĝejon, sanon, aŭton, edukadon, asekuron. “En aliaj pli bone organizitaj landoj, oni ne havas sanŝuldojn aŭ superlernejajn ŝuldojn” lamentas s-ino Shrout envie. “Se mi estus patrino en Svedio, nia historio estus tute alia kaj mi havus pli ol dek tagojn da forpermeso pro patriniĝo. Mi ne volas kulpigi la socion aŭ la kreditajn agentejojn; mi kundividas parton de la respondeco. Sed en Usono, gejunuloj estas pli elmetataj al ŝuldoj ol aliloke. Ili estas solaj. Tio malfermas la pordon al riskaj situacioj. La tuta sistemo povas fariĝi preda.

Monŝuldoj, kiel tiuj de s-ro Rivera kaj s-ino Shrout, estas riveretoj kiuj, naciskale, formas la grandan riveron de kreditoj kiu ŝvelis je 22% en la lastaj tri jaroj. En 2014, la konsumkredito eĉ atingis rekordan alton de 3,2 miliardoj da dolaroj.

Maxime ROBIN

De Burundo al Kongo Brazavila

En Afriko revenas dumvivaj prezidantoj

Demokratio progresas ĉie en Afriko. Tamen, malnovaj kutimoj persistas en pluraj landoj: en internacia indiferento, ŝtatestroj senhonte manipulas la Konstitucion por plilongigi sian regadon. Tiuj elektitaj diktatoroj troviĝas ĉefe en franclingva Afriko, pro peza akumulado de handikapoj.

KIOMA MANDATO, aŭ kioma puĉo? La temo apartenas al la politika krimeco, kiel montras la konstitucia referendumo de la 25-a de oktobro en Kongo-Brazavila, plena je incidentoj kaj bojkotita de la opozicio. Reganta de 1979 — kun kvinjara interrompo de 1992 ĝis 1997-, la prezidanto Denis Sassou-Nguesso decidis plilongigi sian regadon. Akirita per dubindaj rimedoj, tiu konstitucia aranĝo, preskaŭ puĉo, ebligas al li kandidati por tria mandato. En Burundo, lia samrangulo Pierre Nkurunziza permesis al si trudi sin perforte, en julio 2015, post du mandatoj, kaj li eĉ ne donis al si la penon modifi la fundamentan leĝon. Li organizis sian propran reelekton, energie subpremante la opozicion, la gazetaron kaj la defendantojn de la homrajtoj, kiuj postulis respekton de la Konstitucio de 2005. Tiu teksto estas des pli grava, ke ĝi devenas el la pacinterkonsentoj, kiuj finis dekjaran internan militon. La signalo donita de Burundo anoncas la venontan krizon minacantan la tutan centran Afrikon kaj la regionon de la Grandaj Lagoj, kie ekzistas samaj tentoj.

Prezidanta elekto estas planita fine de 2016 en Demokrata Respubliko Kongo (DRK), najbaro de Burundo. Ankaŭ la prezidanto Joseph Kabila alvenas al la fino de sia dua mandato, sen diri klare ke li pretas transdoni la regadon. Modifo de la Konstitucio montriĝas malfacila ankaŭ por li, pro la samaj kialoj kiel en Burundo: la nuna fundamenta leĝo devenas el pac-interkonsento longe intertraktita post la du kongolandaj militoj (1997-2002)*. Krome, s-ro Joseph Kabila estis reelektita en 2011 per baloto, kies rezultoj ne estis agnoskitaj de la opozicio. En januaro 2015, popolribeloj okazis en Kinŝaso kontraŭ revizio de la elekto-leĝo postulanta popolnombradon de la loĝantaro. Tiu giganta tasko, ne realigebla antaŭ la voĉdono, estintus bona preteksto por ebligi al s-ro Kabila plilongigi sian regadon, prokrastante la voĉdonon. La subpremado de januaro kaŭzis almenaŭ 42 mortojn.

* Vd. Colette Braeckman, “Guerre sans vainqueurs en République démocratique du Congo”, Le Monde diplomatique, aprilo 2001.
Malbona grajno en la buŝo

KUN 75 MILIONOJ da loĝantoj, nekalkuleblaj riĉaĵoj, centra geografia pozicio, la DRK estas simbolo. Ĝi iam portis la historion de la kontinento, tra Patrice Lumumba, la heroo de ĝia sendependiĝo. Ĝi travivis, de 1998 ĝis 2002, la unuan militon kun tutafrika dimensio, kiun partoprenis ĝis naŭ landoj. Morgaŭ, tiu lando riskas denove eksplodi je la vizaĝo de Afriko.

Tamen, ne mankas simplaj solvoj: oni respektu la regulojn, kaj civila paco povos regi. Se male, oni konsideras la konstituciojn kiel ĉemizojn kudrendajn kaj rekudrendajn laŭ la dimensioj kaj la personeco de la oficanta prezidanto, tutaj landoj ja riskos gliti al ĥaoso. Ĉio okazas, kvazaŭ la parolado de La Baule*, la naciaj suverenaj konferencoj de la 1990-aj jaroj kaj la demokratiaj alternoj alportis nenion en kelkaj landoj. Inter la sendependiĝoj kaj la fino de la malvarma milito, la prezidantoj tre ofte restis dumvivaj prezidantoj. Jen denove, en 2015, reaperas la samaj praktikoj.

* Okaze de la 16-a Konferenco de la ŝtatestroj de Afriko kaj Francujo, la 20-an de junio 1990, la franca prezidanto François Mitterrand invitis la afrikajn landojn demokratiiĝi.

Tamen, la progresoj de demokratio tra Afriko, oni ofte tion forgesas, estas pli signifaj ol la malsukcesoj aŭ retroiroj. Proksimume normalaj balotoj okazas de Kaboverdo ĝis Sud-Afriko, nun pli multnombre ol la fraŭde aranĝitaj balotoj, kies rezultoj estas antaŭe konataj. Sed malbonaj kutimoj persistas, kun malprogresaj reĝimoj, kiuj riskas instigi aliajn gliti sur la saman deklivon. Kiel oni diras en Gvineo, “malbona grajno en la buŝo povas fuŝi la tutan manplenon da arakidoj”.

Homo kia s-ro Sassou-Nguesso disponas pri potencaj apogoj en la okcidenta mondo. La tuta riĉaĵo de Kongo-Brazavila (aparte la petrolo) troviĝas en lia poŝo! Same pri s-ro José Eduardo dos Santos, kiu regas en Angolo de 1979. Dum li deklaris sin marksisto-leninisto en la komenco de sia politika kariero, lia familio estas hodiaŭ reganta grandegan riĉaĵon, kiun lia plejaĝa filino, s-ino Isabel dos Santos, fruktodone mastrumas*! En Kameruno, la reĝimo de s-ro Paul Biya, reganto de 1982, enkorpigas sklerozon, kiu anoncas nenion bonan.

* Vd. Augusta Conchiglia, “Et l’Angola vint en aide au Portugal”, en “Afrique. Enfer et eldorado”, Manière de voir, n-ro 143, oktobro-novembro 2015.

Burkina Faso, male, estas motivo de rimarkinda espero, kun la popola ribelo kontraŭ ĉiu modifo de la Konstitucio, en oktobro 2014, kaj la sukcesa lukto kontraŭ la puĉo de la generalo Gilbert Diendéré, en septembro 2015. En Senegalo, la demokratia radaro ŝajnas bone funkcii, kun alternoj kiuj okazas sen damaĝi la nacian unuecon, de la jaro 2000. Simile, la institucioj de Benino, la unua lando kiu organizis suverenan nacian konferencon en 1990, ŝajnas stabilaj. Tiu lando estas ankaŭ la sola, kiu sukcesis la “recikligon” de sia diktatoro. Fariĝinte reganto per puĉo en 1972, Mathieu Kérékou akceptis en 1991 la verdikton de la baloto por pli bone reveni kvin jarojn poste, kaj plenumi du mandatojn en la respekto de la Konstitucio. La elito ludis movigan rolon en tiu lando, kiu havas la avantaĝon havi unu piedon en la tradicio, kaj la alian en la moderna mondo.

Kvankam tradicio ja estas statika kaj malprogresema, ĝi ankaŭ povas esti utila balustrado: en Senegalo kaj Benino, kie la tradiciaj ĉefoj estas aŭskultataj, ne okazas amasmurdoj en stadionoj kiam la opozicio kunvenas, male de tio, kio okazas en Gvineo, kie Ahmed Sékou Touré rompis ĉiujn strukturojn de la tradiciaj ĉefejoj ekde la sendependo, en 1958. La gvineanoj estas, iel, dufoje barbaroj, ĉar ili havas nek tradicion nek modernecon en siaj institucioj.

Afriko ankoraŭ baziĝas sur kamparaj kaj malmulte edukitaj socioj, kie la politika instrumentigo de etno povas havi tre detruajn efikojn. Malgraŭ tio, observeblas superhoma strebado por krei “civilan socion”, kiu kapablas agi kiel kontraŭpovo, sur neetnaj bazoj. En Burundo, ja nur post la malsukcesa puĉo kontraŭ li, en majo, la prezidanto Nkurunziza tribigis sian diskurson, cele teni sin en sia posteno. En 2010, okazis same en Gvineo, kie la partio de la prezidanto Alpha Condé akuzis la Fulbojn pri disdonado de venena akvo dum politika mitingo — pura manipulado por dividi la voĉdonantaron. En oktobro 2015, s-ro Condé decidis ke li estu elektita jam je la unua balotvico. Ĉiuj fraŭdoj estis ignoritaj de la okcidentaj registaroj kaj observantoj de la Eŭropa Unio.

En la anglalingvaj landoj de Afriko, ŝajnas nepenseble akuzi Britujon, ekskolonian landon, iel influi elekton — eĉ en la Zimbabvo de s-ro Robert Mugabe. Ruando adoptis la anglan lingvon kiel oficialan lingvon, kvazaŭ por pli bone turni la paĝon de koloniigo kaj rigardi al la estonteco. Ĝi ne estas modelo de demokratio, tute ne. S-ro Paul Kagamé ne povas permesi al si doni lecionojn al iu ajn, ĉar ankaŭ li modifigis la Konstitucion la 17-an de novembro, por kandidati al tria mandato en 2017, kaj eĉ donis al si la rajton kandidati ĝis ...2034! Sed oni devas agnoski, ke li kreis administracion, kiu bone funkcias, tiel ke ĝi sukcesis forigi la uzon de plastaj saketoj en sia lando. Ankaŭ en Ganao, kolektiva disciplino, agado de la ŝtato kaj pureco de la stratoj kontrastas rimarkinde kun la “malordo”, kiu dominas aliloke, speciale en franclingva Afriko. Paternalismo, sistema praktiko de interkonatulaj reciprokaj avantaĝoj, dubindaj projektoj planitaj “inter amikoj”: la “Francafriko”, kuniĝo de du plagoj, kunigas ĉiujn malvirtojn de Francujo kaj Afriko.

Kiel antaŭenigi demokration en landoj sub kuratoreco, kiuj suferas duoblan aŭ trioblan altruditan diktaĵon de la internaciaj financaj institucioj, de la Unuiĝintaj Nacioj kaj de la ekskoloniigaj landoj? En la franclingva zono, la eksteraj intervenoj estas konstantaj, malgraŭ ĉiuj rompoj kun la pasintaj praktikoj, solene anoncitaj de Parizo. Francujo ankoraŭ volas resti tre aktive influa en Afriko. Plej ĝene estas, ke ĝiaj rilatoj kun ĝiaj ekskolonioj estis devojigitaj ekde la komenco, post la sendependiĝoj. Ili okazas laŭ persona maniero, inter amikoj kaj ne inter ŝtatoj zorgantaj pri la komuna bono. En 2004, s-ro Jacques Chirac liberigis la kongolandan policestron, arestitan en Francujo pro “krimoj kontraŭ la homaro”, post simpla telefon-alvoko de sia amiko Sassou-Ngesso. S-ro Nicolas Sarkozy siaflanke estas proksimulo de la eburborda prezidanto Alassane Ouattara.

Postkoloniaj arkaikaĵoj

AL LA DEZIROJ de rekoloniigo, kiuj persistas en Francujo, Afriko ne trovas alian respondon ol la korupto de siaj elitoj avidaj je potenco. La francaj informejoj pri Afriko multiĝas sen tamen serioze raporti pri la balotoj, skandaloj kaj influluktoj. La plej multaj artikoloj kaj analizoj pri la balotoj en Togolando, Gvineo, Ebur-bordo aŭ Kongo, estas ekstertemaj. Kiu rimarkis, ke la rezultoj de la prezidanta elekto de oktobro en Ebur-bordo ne estas kredindaj? S-ro Ouattara estis reelektita ekde la unua balotvico kun 83,6% de la voĉoj. Tiu nombro memorigas la sovetajn poentarojn de alia epoko, dum la sociaj kaj balotaj strukturoj de niaj landoj ne permesas al iu ajn gajni la ekekton ekde la unua baloto kun tiom alta procentaĵo.

En Francujo ne mankas aktivuloj, intelektuloj kaj ĵurnalistoj. Urĝas publikigi honestajn raportaĵojn pri korupto, pri la maniero laŭ kiu okazas la balotoj, aŭ ankoraŭ pri la influo, kiun akiras la filoj de prezidantoj, kiel oni povis konstati en Togolando, en Gabono kaj Senegalo, sed ankaŭ en Malio kaj Gvineo. Ili ŝajnas tiom certaj pri siaj “patronoj”, ke ili povas permesi al si ĉion. “Ja nur post la elekto de François Hollande mi komencis dormi trankvile”, laŭdire konfesis la prezidanto Condé dum mitingo en Parizo, la 1-an de julio 2012 (Conakrytime.com, 2-a de julio 2012). En oktobro, la franca prezidanto publike gratulis sian gvinean protektaton pro lia reelektado antaŭ la anonco de la definitivaj kaj oficialaj rezultoj.

La argumento pri la stabileco de la ekzistantaj reĝimoj, uzata de la okcidentaj diplomataroj, montriĝas kontraŭprodukta ĉar ĝi, post iom da tempo, kondukas nepre al krizo. Stabileco de la institucioj estas ja rekomendinda, sed en Afriko, manke de veraj ŝtatoj, la homo de la tago faras la institucion. “Afriko ne bezonas fortajn homojn sed fortajn instituciojn”, pledas s-ro Barack Obama, la prezidanto de Usono. Lia burkina samrangulo Blaise Comparoré respondis al li iom tro aplombe, tri monatojn antaŭ ol esti forpelita el sia palaco: “Ne estas fortaj institucioj se ne estas fortaj homoj.” Unu alvenas ĉe la regposteno, kaj ĉiu sin kurbas: la Plej Alta Kortumo, la armeo, la ĝendarmejo kaj eĉ foje la Eklezio, kiel en Gvineo. La sanktigita “stabileco” estis citita en 1978 de s-ro Valéry Giscard d’Estaing por pravigi la “Leopardo-operacion”, militan intervenon en Zairo (la aktuala DRK), kiu celis liberigi eŭropajn ostaĝojn kaptitajn de ribeluloj oponantoj al la marŝalo Joseph Mobutu. Fakte, Francujo venis helpi al aliancano. Sed kiam Mobutu falis en 1997, post tridek du jaroj da regado, la tuta Kongolando falis kun li.

La moderna mondo evoluas pli rapide ol niaj malnovaj sistemoj, kiuj baziĝas sur postkoloniaj arkaikaĵoj. La plej bona formo de registaro havas nomon ĉie konatan: demokratio. Necesas konstrui politikajn sistemojn samtempe fortikajn kaj flekseblajn, kiel la strukturojn elpensitajn por rezisti al tertremoj. Tiu celo ne estas revolucia. Temas pri starigi socian kontrakton, kiu baziĝas sur minimumo da konfido, permesante internajn debatojn kaj fortigante la instituciojn.

Tierno MONÉNEMBO

En la radaro de teroro

Genezo de ĝihadismo

Strebo al spirita altiĝo, ĝihado ankaŭ povas signifi la batalon kontraŭ malfideluloj kaj hipokrituloj. Tiuj, kiuj hodiaŭ uzas ĝin por pravigi perfortan konduton inspiriĝas el rigora ideologio devenanta de duobla ligiĝo: la Islama Frataro kaj la Vahabisma salafismo, disvastigita de Sauda Arabujo.

MULTDIMENSIA fenomeno, ĝihadismo estas antaŭ ĉio ĝenerala teorio. Tra intelekta aranĝado rezultanta el deturno de konceptoj, simboloj kaj bildoj islamaj aŭ eŭropaj, ĝiaj gardantoj pretendas proponi al la “kredantoj” novan ekiron, novan identecon kaj novan vivmanieron por havi sukcesan vivon ĉi tie kaj en la postmorta mondo.

Resume, ĝi estas prezento de la mondo, kiu donas certecon aparteni al io pli granda ol si: la grupo de elektitoj taskitaj de Dio restarigi la veran religion kaj reunuigi la ummaon (la komunumon de la kredantoj) sub egido de la kalif-lando — la universala islama monarĥio-, antaŭ ol sin ĵeti en la konkeron de la mondo kaj “saviĝi”. Spuri la genezon kaj disvolvadon de la ĉefaj alfluoj de la ĝihadisma ideologio ebligas pli bone kompreni ties logecon kaj efikon, de Saint-Denis ĝis Karachi.

Simile al aliaj ekstremismaj ideologioj, ĝihadismo havas siajn radikojn en la seniluziiĝo kaŭzata de la unua mondmilito. La malkonstruo de la otomana Imperio, la abolo de la kaliflando fare de Mustafa Kemal Atatürk, la okcidenta dominado kaj la kresko de la novaj formoj de sociiĝo generis veran konsternon en iuj islamaj socioj.

Por eliri el tiu ekzisteca krizo, kelkaj aktivuloj, kleruloj kaj ulema (juristoj kaj teologoj) vidas islamon kiel solan solvon. Tiel pluraj projektoj, pli aŭ malpli kompletaj, aperas inter la du mondmilitoj. La plej grava el ili estas verŝajne tiu de la islama Frataro.

Inspirita de la Young Men’s Christian Association, la islama Frataro naskiĝas en Egiptujo en 1928. Laŭ ĝia fondinto Hassan Al-Banna, islamo estas supera kaj tuteca ordo, kiu devas regi sen limo sur la islama socia mondo, ĉar ĝi estas samtempe “dogmo kaj kulto, patrujo kaj nacieco, religio kaj ŝtato, spiriteco kaj ago, Korano kaj sabro”. Tiucele, li konsideras teleologian strategion: necesas unue islamigi la socion demalsupre, trans ĉiuj juraj kaj teologiaj skoloj, antaŭ ol ekkapti la povon kaj krei islamajn ŝtatojn. Tiuj ŝtatoj, kiuj certigas la superecon de la ŝario (la islama leĝo), iom post iom eniras integradan procezon tra kunlabor-programoj. Tiu procezo rezultigos abolon de landlimoj kaj proklamon de la kalif-lando.

La fondinto de la islama Frataro neniam precizigis la principojn kaj la strukturojn de la islama ŝtato, kiun li deziris fondi. Li nur uzis malplenajn frapfrazojn, foje eĉ kontraŭdirajn. Sed la spuroj lasitaj tie aŭ tie ĉi en liaj verkoj, kaj lia agado kiel ĉefo de la Frataro-asocio ja montras, ke li emis al elitismo, regismo kaj aŭtoritatismo. Al-Banna sufiĉe klare sin deklaras kontraŭ kelkaj demokrataj principoj, aparte la libereco, la apartigo de politiko kaj religio, la plurpartiismo kaj apartigo de povoj. Por alfronti la internajn kaj eksterajn defiojn, la ummao devas laŭ li esti gvidata de unusola leĝo, la ŝario, de unusola partio, la islama Frataro, kaj de unusola ĉefo, la kalifo.

Danke al la relativa simpleco de sia diskurso kaj al la fervoro de siaj membroj, la Frataro konsiderinde plivastigas sian subten-bazon en Egiptujo kaj aliloke en la araba mondo. Ĝi tamen ne sukcesas realigi sian ĉefan celon: kapti la regopovon, nemalhaveblan kondiĉon por reestabli la Civiton de Dio kaj akiri savon. Ek de la fino de la 1940-aj jaroj, tiu malsukceso instigas decideman malplimulton adopti poziciojn pli kaj pli radikalajn, aparte koncerne uzon de perforto. La eventoj dramece akceliĝas dum la sekva jardeko pro la senprecedenca subpremado de la reganta militista junto, kiu antaŭnelonge instaliĝis en Kairo.

Intelektulo inklina al maltrankvilo kaj angoro, Sajid Kutb aliĝas al la Frataro dum tiu kriza periodo. En la prizonoj de la prezidanto Gamal Abdel Naser, li faras ideologian returniĝon, kiu havos grandegajn konsekvencojn en la arab-islama politik-religia kampo. Li ja konsideras, ke la mondo en kiu li vivas falis en malscion kaj malfidon (aljahiliyya). La veraj kredantoj, de nun tre malplimultaj, devas realigi ekziliĝon (al-hijra), disigante sin spirite kaj korpe de la malpiaj socioj. Kreinte spiritan kaj ŝtatan platformon, tiuj elektitoj devos sturme konkeri la malpian mondon kadre de integra ĝihado. Inspirata de la barata-pakistana Abul Ala Mawdudi, obstina subtenanto de la kalifo-ideo, Kutb instigas la elektitojn restarigi la absolutan suverenecon de Dio (al-hakimiyya) tra la starigo de la islama ŝtato kaj islama leĝo, por liberigi la kredantojn el la okcidenta materiismo. Tiu enklavo-kulturo, kiu ne estas nova en la islama historio, rapide fariĝas la politika bazo de la nuntempa ĝihadismo.

La soveta invado de Afganujo ebligas disvolviĝon de Vahabismo

Spite al sia populareco kaj sia adopto fare de kelkaj radikalaj grupoj ekde la 196O-aj jaroj, la disvastiĝo de la ideoj de Al Banna kaj Kutb estas bremsata pro struktura obstaklo: la aŭtoroj ne estas ulemoj, al kiu estis deponita pli-ol-centjara tradicio, sed simplaj islamistaj intelektuloj kaj aktivuloj, kategorio, kiu ankoraŭ ne trovis sian lokon en la politiko-religia kampo. Laŭlonge de la 1960-aj kaj 1970aj jaroj, pluraj ĝihadismaj grupoj (Shabab Mohammad, Al-Jihad kaj Al-Takfir wa-Hijra) klopodas solvi tiun problemon, uzante klasikajn referencojn, aparte la verkojn de la juristo-teologo Ibn Taymiyya (1263-1328) kaj de lia disĉiplo Ibn Qayyim Al-Jawziyya. Vane.

En 1979, la soveta invado de Afganujo ebligas al la ĝihadismo doni al si firman teologian kaj juran doktrinon: vahabismo. Danke al la petroldolaroj de Sauda Arabujo, tiu tradicio sukcesis sin trudi en la islaman kampon kiel nova ortodoksio. Naskita dum la dua duono de la 18-a jarcento en centra Arabujo, vahabismo estas avataro de hanbalismo, unu el la kvar grandaj juraj skoloj de sunaismo. Obstina kaj senkompata predikanto, ĝia fondinto, Muhamad ibn Abd al-Ŭahab (1703-1792), ne hezitas trudi tion, kion li konsideras la sola vera religio, tiun de la Profeto kaj de la piaj prapatroj, “al-salaf al-salih”, de kio venas la termino “salafismo”, alia nomo de tiu tradicio. En 1744, li alianciĝas al la Saudoj por konstrui surbaze de sia doktrino politikan enton: la unua sauda ŝtato, kiu daŭras ĝis 1818.

La organizo de la islama ŝtato tiris la lecionojn el la malsukcesoj de Al-Kaido

Sendiskute sekvata de siaj disĉiploj, Ibn Abd al-Ŭahab asertas, ke la sola ebla vojo al savo estas la restarigo de la “pura” religio. Por tion fari, necesas (re)malkovri la fundamentan koncepton de islamo: la dia unikeco -al-tawhid, kiu donis sian nomon al multaj ĝihadismaj movadoj. Tiu unikeco povas realiĝi nur je unu kondiĉo: la strikta observado de ortodoksio kaj konformado al la kutimoj kaj ritoj preskribitaj, konforme al la hanbala doktrino. Ĉiuj, kiuj ne aliĝas al tiu dogmo estas kvalifikitaj hipokritoj, erarvojantoj, herezuloj, eĉ malfideluloj. Multaj doktrinoj kaj praktikoj de sufismo, tiaj kiaj la kulto de sanktuloj, la eksterregulaj pilgrimadoj aŭ la diven-praktikoj estas konsiderataj formoj de idolkulto, kiun oni kontraŭbatalu per ĉiuj rimedoj. Simile, la individuoj kaj la registaroj, kiuj uzas leĝojn konsideratajn neislamaj, estas deklaritaj apostatoj.

Fariĝi kaj resti vera monoteisto implicas strikte apliki la diajn preskribojn en ĉiuj sferoj de la vivo. Por atingi tiun celon, la vahabistoj rekomendas rigor(ism)an interpretadon de la sanktaj tekstoj. La ŝario — aparte la korpaj punoj — devas laŭ ili esti rigore aplikataj.

Por marki la limojn, simbolajn kaj realajn, inter la aŭtenta religio kaj la falsaj, la vahabistoj evoluigis la principon “al-wala wa’ al-bara’” (“fideleco kaj rompo”). La kredanto ŝuldas absolutan fidelecon kaj lojalecon al ĉiuj aliaj membroj de la komunumo. Inverse, la rilatoj kun la malfideluloj teorie limiĝas je konverto, submetado aŭ milito. Laŭ tiu logiko, la islamanoj loĝantaj en malpiaj teritorioj devas iam realigi hijra (migrado) al la domo de islamo, por pleniĝi je sanktaj fortoj antaŭ ol reekiri al la ĝihado.

Forta el la projekto de Al-Banna, el la detala plano de Kutb, el la vahabisma ortodoksio kaj el la venko kontraŭ la sovetoj, la ĝihadistoj pensas, ke ili finfine posedas la idealan formulon por revivigi la Kalif-landon kaj la oran epokon de islamo. Kiel atestas la kredo-konfesoj, kiuj cirkulas sur la Interreto — aparte tiu publikigita de la antaŭa ĉefo de la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) de Irako, Abu Omar Al-Baghdadi, en 2007, tiu ideologio tre malmulte evoluis dum la lastaj jardekoj. La solaj novaĵoj menciindaj estas la intensiĝo de la kontraŭ-ŝijaisma diskurso — ŝuldata al la sauda, iraka kaj siria kunteksto-, la disvolvado de la skribaĵoj, kiuj legitimas ĉiujn specojn da perforto kaj disvolvado de mesiismaj rakontoj.

Por triumfigi tion, kion ili kredas esti la vera religio, la ĝihadistoj ellaboras de la komenco de la 1990-aj jaroj plurajn strategiojn, samtempe konkurantajn kaj komplementajn. Al-Kaido bazas sian vivcelon sur la ideo, ke la ummao estas la celo de konstantaj internaj kaj eksteraj agresoj. La islamanoj el la tuta mondo havas la devon, laŭ ĝi, helpi al siaj suferantaj samreligianoj. Tiu organizita solidareco esprimiĝas tra la praktiko de ĝenerala ĝihado, samtempe kontraŭ la potencaj landoj kaj kontraŭ la araboislamaj reĝimoj, kiuj subtenas ilin. La fina celo estas forpeli tiujn potencajn ŝtatojn el la domo de islamo, renversi la reĝimojn, kiujn oni taksas apostatoj kaj restarigi kalif-landon. Sin konsiderante kiel avangardo de la kredanto-komunumo, la membroj de Al-Kaido intencas fari el Afganujo la kernon de nova epopeo. En 1998, Usama bin Laden kaj liaj leŭtenantoj cetere promesas fidelecon kaj lojalecon al la ĉefo de la Talibanoj, la Mulaho Mohammad Omar, kiel komandanto de la kredantoj, kaj deklaras ĝihadon kontraŭ la okcidentaj potenc-landoj. Serio de gravaj atencoj sekvas, inter ili tiuj de la 11-a de septembro 2001.

Eltirante la konsekvencojn de la malsukcesoj de Al-Kaido, la OIŜ adoptas “ĝeneralan kaj lokan” agmanieron, tio estas, ke ĝi evoluigas sian kapablon pensi tutmonde kaj agi loke. La gvidantoj de la Organizo, kiuj siavice konsideras sin novaj elektitoj, preferis unue havigi al si platformon ene de la islamaraba mondo kaj certigi sian financan aŭtonomion antaŭ ol dissendi siajn soldatojn sturmi la mondon (vd “la mono de la ĝihado”). Por tion fari ili sekvis planon en tri etapoj, publikigitan inter 2002 kaj 2004: “Pri administrado de la sovaĝeco: la plej tikla etapo de la komunumo de la kredantoj”. Per simplaj kaj rektaj vortoj, tiu libreto klarigas kiel la ĝihadistoj povas profiti el eventoj kaj cirkonstancoj, sur loka aŭ internacia kampo, por ekkapti teritorion. Konkerita, tiu teritorio povas fariĝi platformo, ne nur per uzo de ekstrema perforto kaj propagando, sed ankaŭ per imito de la okcidenta milita arto kaj administra kapablo. La parta sukceso de tiu strategio kaj la proklamo de “kalif-lando” en junio 2015 inspiris imitantojn en la islama mondo kaj aliloke, en Sinajo, en Libio, Sahelo, Tunizio, Sauda Arabujo kaj en Francujo...

Nabil MOULINE

COP21: Klimata debato preteratentas niajn oceanojn

Tutmonda varmiĝo, agantoj kaj viktimoj

La oceanoj moderigas la tutmondan varmiĝon, kiu laŭvice havas gravajn efikojn sur iliajn ekologiajn sistemojn. Kadre de la Iniciato Oceans 2015, ĉirkaŭ 20 esploristoj el ĉiuj partoj de la mondo analizis la riskojn de efikoj sur marajn kaj marbordajn ekologiajn sistemojn. Ili avertas ke sekurigi niajn oceanojn devas esti prioritato de la Pariza Klimatkonferenco de la Unuiĝintaj Nacioj (COP21).

Kovranta pli ol du trionojn de nia planedo, la oceano funkcias kiel ‘klimata integrigilo’, moderiganta la klimatan ŝanĝiĝon laŭ du manieroj. Ĝi sorbas plimulton de la varmo kiu akumuliĝas en la atmosfero: ĝi jam sorbis 93% de la ekscesa varmo el la pliiĝinta forceja efiko*, je la kosto de altiĝoj de la oceana temperaturo kaj la marnivelo, grandparte la rezulto de varmodilato kaj la degelo de la gronlanda glacikovraĵo. Ĝi ankaŭ kaptas grandan parton de la eligaĵoj de karbona dioksido produktitaj de homa agado (28% ekde 1750), je la kosto de acidiĝo.

* Thomas Stocker kaj aliaj, ‘Observations: ocean’ en Climate Change 2013: the Physical Science Basis, kontribuaĵo de Laborgrupo Ia al la kvina taksraporto de la Interregistara Spertularo pri Klimata Sanĝiĝo (IPCC), Cambridge University Press, 2013.

Sekve, ĉi tiu funkcio de klimata reguligilo ne estas senkosta, ĉar la oceano mildigas la klimatan ŝanĝiĝon je la malutilo de si. Malpli frapantaj ol la leviĝo je la marnivelo, la ŝanĝiĝoj en la fundamenta fiziko kaj kemio de la oceano tamen havas konsiderindan efikon sur marajn ekologiajn sistemojn, kaj sekve sur la homaron. La plivarmiĝo de la oceanoj kaj la acidiĝo malhelpas la procedon de kalciiĝo esencan por iuj maraj organismoj (koraloj, markonkuloj). Multaj koralaj rifoj estas blankigataj de la detruo de sia simbiozo kun zooxanthellae (algoj), fitoplanktono malmultiĝas en pli varmaj akvoj kaj la manĝoĉeno de fiŝoj estas perturbata. Iuj specioj povas migri al pli malvarmaj akvoj, sed ne ĉiuj.

Malgraŭ la kerna rolo de la oceano en la provizado de nutrosekureco por centoj da milionoj da homoj tutmonde, internaciaj klimataj intertraktadoj, sub la Kadro-Konvencio pri la Klimat-ŝanĝiĝo de la UN donis al ĝi minimuman atenton. Por plenigi ĉi tiun mankon, kelkaj esploristoj* partoprenantaj la Iniciaton Oceans 2015* decidis disponigi al la intertraktantoj ĉe la Pariza klimata konferenco (COP 21) sintezon de pasintaj ŝanĝiĝoj kaj ŝanĝiĝoj antaŭviditaj ĝis la fino de la jarcento, kaj de la sekvaĵoj por maraj ekologiaj sistemoj kaj por la servoj kiujn ili provizas. Oni konsideris du kontrastajn hipotezojn pri eligaĵoj de forcejaj gasoj: daŭrigon de la nuna kreskanta tendenco kaj, pli optimisme, malkresko kiu tenus la tutmondan kreskon de la temperaturo je malpli ol 2°C en la 21a jarcento.

* Jean-Pierre Gattuso kaj aliaj, ‘Contrasting futures for ocean and society from different anthropogenic CO2 emissions scenarios’, Science, vol 349, no 6423, Vaŝingtono, julio 2015.
* La Iniciato Oceans 2015 estas gvidata de la franca Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS), la Universitato Pierre kaj Marie Curie — Parizo VI, kaj la Institut du Développement Durable et des Relations Internationales (Iddri), kaj estas subtenata de la Fonduso Princo Alberto la Dua de Monako, de la Ocean Acidification International Coordination Centre de la Internacia Organizo de Atoma Energio, la Fonduso BNP Paribas kaj la Monaka Asocio pri Oceana Acidiĝo; www.obs-vlfr.fr/gattuso/

Krom strikta limo al eligaĵoj de karbona dioksido, la internacia komunumo devas protekti marajn kaj marbordajn ekologiajn sistemojn, rebonigi tiujn, kiuj jam estas difektitaj, kaj ebligi al socioj, kiuj dependas de maraj rimedoj, adaptiĝi al ŝanĝiĝoj. Kelkaj metodoj estas elprovataj ĉe la loka nivelo, sed ju pli malproksimen ni moviĝas disde la celo de 2°C, kaj ju pli la oceano varmiĝas kaj acidiĝas, des malpli estas spaco por manovri. Ekzemple, ju pli koralaj rifoj difektiĝos, des pli ili endanĝeriĝos kaj estos des pli malfacile savi ilin. Iuj metodoj estas antagonismaj: la mastrumado de sunradiado celas limigi la tutmondan varmiĝon per pliigo de la kvanto de varmo retroreflektata en la kosmon. Tio povus subfosi klopodojn por redukti eligaĵojn de karbona dioksido kaj neniel rebonigus la oceanan acidiĝon.

Kvar fundamentaj mesaĝoj aperas el la analizo de la Iniciato Oceans 2015. Unue, la oceano forte influas la klimatan sistemon kaj provizas gravajn servojn al homoj. Due, la malboniĝo de maraj kaj marbordaj ekologiaj sistemoj jam estas rimarkebla kaj sendube plimalboniĝos, eĉ sub la optimisma hipotezo laŭ kiu la tutmondaj eligaĵoj de karbona dioksido malkreskos — precipe ĉar, kio ajn okazu, la difekto en la oceano okazos trans ĉiuj latitudoj, farante el tio tutmondan zorgon. Trie, estas nepre necese tuj kaj grandskale redukti eligaĵojn de forcejaj gasoj, precipe karbonan dioksidon (CO2), por malhelpi nerevokeblajn efikojn sur la oceanajn ekologiajn sistemojn; iu traktato, kiu ne malhelpus ke la tutmonda varmiĝo superu 2°C, havus katastrofajn sekvaĵojn. Fine, ju pli la atmosfera CO2 kreskas, des malpli estas la elektoj por protekti la oceanon kaj restarigi ĝian ekologiajn sistemojn.

Nova plano por la civilizacio

La Iniciato Oceans 2015, rimarkigante ke la oceano ricevis minimuman atenton ĉe antaŭaj klimataj konferencoj, petas radikalan ŝanĝon de la perspektivo: COP21 devas fari la necesajn agojn kaj proponi novan, malpli detruan planon por la civilizacio. La estonta kondiĉo de la oceano dependas de la kvanto de karbona dioksido eligota en la venontaj jardekoj. La pli rigora, optimisma perspektivo permesas malpli ol unu sesonon de la eligaĵoj antaŭviditaj ĝis la fino de la 21a jarcento laŭ la hipotezo pesimisma, sen reguligo. Efektive, eligaĵoj de karbona dioksido devos esti eĉ pli malaltaj ĉar la kapacito de la oceano ilin sorbi regresos post iom da tempo. La elektoj faritaj ĉe COP21 tial havos gravajn sekvojn por la oceano.

Laŭ la hipotezoj de la Iniciato Oceans 2015, povus esti, ke la oceana acideco kreskis je 38-150% inter la industria revolucio kaj la fino de la 21a jarcento, kaj ke la mezuma marnivelo eble altiĝis je 60-86 centimetroj inter 1901 kaj 2100. Oni prognozas, ke la provizo de oksigeno en la oceano malpliiĝos, aŭ pli malrapide aŭ pli rapide laŭ diversaj hipotezoj, kun efikoj sur ĉiajn marestaĵojn.

La plivarmiĝo kaj acidiĝo de la oceanoj jam grave trafas tropikajn koralojn, mezlatitudajn marherbojn, altlatitudajn pteropodojn kaj krilojn (planktonajn krustulojn), mezlatitudajn duvalvulojn kaj naĝilhavajn fiŝojn. Eĉ laŭ la optimisma hipotezo, prognozoj pri la efiko sur tropikajn koralojn kaj mezlatitudajn duvalvulojn estas grave zorgigaj. Sed se eligaĵoj de karbona dioksido daŭros laŭ la nuna kadenco, la plivarmiĝo de la oceanoj havos katastrofan efikon sur ĉiuj ĉi organismojn, kaj tio estigos amasan delokigon kaj regreson en la biologia diverseco de la maroj en la tropiklandoj. Ĉi tiuj rezultoj — derivitaj de eksperimentoj, surloka observado kaj modeligado — estas konsekvencaj kun indikoj de aliaj periodoj en la geologia registro kiam atmosfera CO2 estis alta, precipe pro vulkana agado.

La efiko de ĉi tiuj ŝanĝoj sur marajn ekologiajn sistemojn ankaŭ varias laŭ la hipotezo. Se eligaĵoj de forcejaj gasoj daŭros je sia nuna kadenco, fiŝkaptado estos severe trafita, precipe en tropikaj maroj kie ĝi estas kerna fonto de proteino kaj de enspezo por milionoj da homoj. Ankaŭ estos treega alta efiko sur servojn provizatajn de marbordaj ekologiaj sistemoj — marborda protekto (koralaj rifoj, mangloarboj, marherbaj bedoj), akvokulturo kaj turismo.

La malutilo kaŭzata de oceana acidiĝo kaj plialtiĝantaj marniveloj al maraj organismoj kaj ekologiaj sistemoj, kaj al la rimedoj kiujn ili enhavas, jam estas videbla kaj povus fariĝi severa, eĉ sub la optimisma hipotezo. Ĝi aldoniĝas al aliaj homaj efikoj kiel troekspluatado de vivantaj rimedoj, la detruo de habitatoj, kaj poluado. Konsidere la skalon de la antaŭviditaj ŝanĝoj, jam venis la tempo kiam ni konsciu, ke neniu lando estas sekura: ĉi tio estas problemo tutmonda kaj ni ne povas lasi ke la Norda-Suda disiĝo malhelpu ke ni ekagu.

Jean-Pierre Gattuso kaj Alexandre Magnan

Tiu artikolo origine anglalingva aperis en decembro 2015 (anglalingva eldono de LMD).

La franclingva traduko — “Acteurs et victimes du réchauffement de la planète” — aperis en la novembra LMD.

Malpli da libereco, sen gajno de sekureco

Dum la cirkul-facileco de la ĝihadistoj substrekas la nesufiĉon de la rimedoj je la servo de la justico, la registaro respondas per plia aŭtoritata interveno en la justico-aferoj, kaj per plilongigo de la urĝo-stato.

FRONTE al la kresko de terorismo, la debato inter libereco kaj sekureco senprecedence intensiĝas en la demokratioj, kies fundamentoj estas minacataj. Sekve de la atakoj de la 11-a de septembro 2001 sur la usona teritorio, jam estis proklamita la “milito kontraŭ terorismo”. Usono tiam adoptis la leĝonPatriot Act, kiu permesas ekzemple malliberigi dum nedeterminita daŭro eksterlandanojn, sen preciza akuzo, pro simpla suspekto de partopreno en terorisma aktivado aŭ de ligoj kun terorisma organizaĵo. Tiel naskiĝis la malliberejo de Guantanamo, kun siaj centoj da malliberigitoj kvalifikitaj “malamikaj batalantoj”, viktimoj de plej kruelaj traktadoj dum senlima daŭro.

Multaj landoj de ĉiuj kontinentoj imitis Usonon, starigante esceptajn leĝojn kaj praktikojn, kiuj estigis multajn devojiĝojn. Tamen la mondo ne fariĝis pli sekura pro tio, kaj la hazardmortigaj atencoj ne malaperis, sed daŭre plimultiĝis.

En tiu leĝfara altiĝanta febro Francujo ne estis la lasta. Ekde 1986, post ondo da atencoj atribuitaj al Action Directe, escepto-reĝimo estis starigita, metante la bazojn de la franca kontraŭterorisma leĝaro: specifaj krimdifinoj kaj procedurreguloj, plilongigita enfermodaŭro, fortigitaj polico-povoj, specialigita juĝistaro, speciala kortumo. De post tiam, pli ol dekkvino da tekstoj celantaj pllifortikigi la sistemon amasiĝis. La 22-an de julio 1996 estis adoptita leĝo, kiu difinas kiel aŭtonoman krimon la tre flekseblan nocion ‘asocio de krimuloj’ “en rilato kun terorisma entrepreno”. Tiun disponon la juĝisto Marc Trévidic kvalifikas “ege efika ilo, sed ankaŭ latente danĝera por la individuaj liberecoj*.

* Marc Trévidic, Au coeur de l’antiterrorisme, Jean-Claude Lattès, Parizo, 2011.

En la kunteksto de la post-11-a-de-septembro, leĝo celanta la islamisman minacon kaj prezentata kiel portempa, voĉdonita la 15-an de novembro 2001, estis definitivigita per leĝo de la 18-a de marto 2003. Ĝi enhavas disponojn faciligantajn la hejmo-traserĉadojn aŭ la kontrolojn de la havenaj kaj flug-havenaj zonoj, kaj devigas la komunikentreprenojn konservi kaj komuniki siajn donitaĵojn. Tiujn kontrol-rimedojn kompletigis kaj plifortikigis la leĝo de la 9-a de marto 2004, tiel nomata “leĝo Perben 2”, pri lukto kontraŭ terorismo kaj grand-krimeco, kaj poste leĝo de la 23-a de januaro 2006, sekvanta la atencojn de Londono en julio 2005. Tiu lasta, ekzemple, permesas intensan disvolvadon de videokontrolo kaj aliron al la administraj sliparoj, kaj plilongigas la unuan enfermo-daŭron de kvar ĝis ses tagoj, en kazo de “risko detuja terorisma ago en Francujo aŭ eksterlande”.

Pli proksime, la leĝo de la 13-a de novembro 2014, celanta respondi al la timoj estigitaj de la “solecaj lupoj” post la atenco okazinta ses monatojn antaŭe en la juda Muzeo de Bruselo, kreis la krimon “individua terorisma entrepreno”. Kun tiu teksto aperas nova dinamiko, kreskintaj povoj estas donitaj al la administracio kaj al la registaro, kun enkonduko de administra portempa malpermeso eliri la teritorion, laŭdecide de la ministro pri internaj aferoj, aŭ administra malpermeso eniri la francan teritorion, kaze de minaco, kontraŭ ĉiu eksterlandano kutime neloĝanta en Francujo.

La atencoj de la 7-a kaj 9-a de januaro 2015 estis siaflanke sekvataj de adopto de leĝo pri informado*, kies celo estis plifortikigi la rimedojn de la sekretaj servoj, laŭleĝigante aparte trudemajn procedojn jam delonge uzatajn. Tiu teksto, laŭ la registaro, devis ebligi pli bone enkadrigi la agadojn de la servoj. Sed la vasteco de ĝia apliko-kampo, kritikata de la defendantoj de la homrajtoj, male lasas al ili pli da libereco por fari, sen juĝista kontrolo, grandskalan deĵor-observadon, kiu povas koncerni ne nur la celatajn individuojn, sed ankaŭ ilian ĉirkaŭaĵon.

* Vd Félix Tréguer, “Feu vert à la surveillance de masse”, Le Monde diplomatique, junio 2015.
Atencoj ne fontas el nesufiĉa leĝaro

La decidoj sekvantaj la atencojn de la 13-a de novembro 2015 estas plia kaj alarmiga paŝo. La Parlamento voĉdonis, rapide kaj kvazaŭ-unuanime, trimonatan plilongigon de la urĝostato, kiu donas al la administracioj larĝan paletron de trudagoj: elirmalpermeso, traserĉado je kiu ajn horo, pli intensa kontrolo de Interreto, fermo de publikaj ejoj, malpermeso manifestacii, trudita restado, kun devigo resti hejme dekdu horojn sinsekve, plivastigata uzo de la elektronika kontrolado, malfondo de asocioj aŭ de grupoj, kies aktivaĵoj minacas al la publika ordo... Ĉiu el tiuj decidoj enhavas riskojn de devojiĝoj. Ekzemple traserĉado povos okazi nokte ĉe personoj senrilataj al terorisma ago; La trudita hejmrestado estas permesita kiam ekzistas minacoj bazitaj “sur seriozaj konjektoj”, kio restas tre malpreciza; iuj manifestacioj estas malpermesitaj ne pro la motivo de terorismo-danĝero, sed pro aliaj nekonfesataj konsideroj.

La tuto enkadriĝas en forta tendenco forigi la juĝiston, kiu tamen estas la esenca garantio de la individuaj liberecoj. Aldoniĝas la projekto enmeti en la Konstitucion artikolon rilatan al iu krizostato aŭ urĝostato, kaj fine larĝigita ebleco forpreni la ŝtatanecon de dunaciuloj naskitaj en Francujo. Ĉi tiu lasta decido, sen reala utilo, havas katastrofan simbolan efikon.

Por pravigi tiujn iniciatojn, la prezidanto de la Respubliko, adoptas militeman sintenon kaj reprenas la bush-ajn esprimojn “milito kontraŭ terorismo” kaj “elradikigo de la teroristoj”. Tia sinteno estas samtempe neefika por tio, kion oni simple nomu, sen uzi militan neutilan lingvaĵon, ‘lukto kontraŭ terorismo’, kaj danĝera por la liberecoj. Infera radaro kondukas, post ĉiu mortigo, panike adopti dispoziciojn tiom kontraŭproduktaj kiom nelegitimaj.

Kie haltos tiu ĉiamplia proponado, se oni konsideras, ke jam deputitoj de la socialista Partio kaj de la Respublikanoj aktivas favore al kontrolado de la amasinformiloj? Leĝo fariĝis nura ilo de politika komunikado; ĝi ebligas trankviligi, ne sen demagogio kaj kaŝitaj balotaj celoj, publikan opinion prave hororigitan kaj ŝokitan, restante sur la kampo de emocio, anstataŭ konduki la necesan pripensadon.

Sekureco estas esenca libereco, kaj estas devo de la ŝtato certigi la protekton de la civitanoj. Sed ĝi faru ĝin per taŭgaj kaj efikaj rimedoj. Ĉi-rilate, la starigo de urĝostato estis verŝajne prava por dekdutaga periodo, estas mirkonsterne konstati, ke la Parlamento ne sin demandis pri taŭgeco de ĝia plilongigo por tri monatoj. La blanketo donita por tiom longa daŭro malrespektas la respublikan tradicion de proporcieco kaj de kontrolo kaze de esceptaj decidoj. Ĝi multon rivelas pri la perdo de niaj demokratiaj fiksmarkoj.

Ĉiuj tiuj tordoj de liberecoj estas des pli bedaŭrindaj, ke la atencoj ne havas sian originon en nesufiĉo da subpremaj leĝoj, sed ja pliĝuste en la misfunkciado de la sekretaj servoj de polico kaj justico, pro manko de financaj, teknikaj kaj homaj rimedoj. Tiujn rimedojn oni devas plifortigi, kiel delonge tion petas la profesiuloj de la lukto kontraŭ terorismo.

Suspektema klimato instaliĝas kaj kontribuas difekti la socian ligilon

La ĉefaj viktimoj de la sekurecaj devojiĝoj verŝajne estos la civitanoj mem, ĉar atencoj kontraŭ ilia privata vivo kaj liberecoj multiĝas. Terorisma ago celas estigi teroron kaj timigi loĝantaron. Ĝiaj aŭtoroj provas malstabiligi kaj malfortigi la demokratiojn, senkreditigante iliajn universalajn valorojn: libereco kaj humaneco. Sin liberigi, eĉ iomete, el la reguloj de la juro-ŝtato signifas doni al ili venkon.

Racia analizo male devigas konduki la lukton kun la necesa firmeco, sed respekteme al la fundamentaj rajtoj. Oni memorigu la vortojn ĉiam aktualajn de s-ro Kofi Annan, kiam li estis ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj (UN): “La homrajtoj ne povas esti oferitaj profite al la lukto kontraŭ terorismo. Ne estas malakordeblo inter la defendo de la homrajtoj kaj la lukto kontraŭ terorismo. Male, la morala principo, kiu estas la bazo de la homrajtoj, tiu de profunda respekto al la digno de ĉiu individuo, estas unu el niaj plej potencaj armiloj por batali kontraŭ terorismo*.”

* Parolado dirita okaze de la konferenco “Kontraŭbatali terorismon por la homaro: konferenco pri la radikoj de la malbono”, 22-a de septembro 2003.

Oni ne forgesu, ke adopto de tiaj decidoj kondukas al la publika mallaŭdo de la plej elmetitaj personoj, kiuj, kontraŭ la serĉata efiko, riskas tiam enfali en ekstremismon. Klimato de suspektemo instaliĝas, kontribuanta iom post iom al difektado de la socia ligo kaj kreanta novajn streĉojn. Ĉiu civitano havas respondecon ne cedi al la timo-reflekso, kaj kompreni ke lia sekureco ne estos protektata per atenco kontraŭ la liberecoj.

Patrick BAUDOUIN

En Sirio, tre malcerta politika solvo

La okcidentaj landoj ŝatus detrui la Organizaĵon de la Islama Ŝtato sen interveni surtere, kio trudus reunuiĝon de la precipaj siriaj armitaj grupoj kaj organizadon de transira politika procezo. Sed tia scenaro spitas multajn punktojn de la realo.

Tuj post la atencoj de la 13-a de novembro en Parizo, Usono kaj ĝiaj aliancanoj, inter ili Francujo, reasertis sian volon progresigi duflankan aliron. Unuflanke la daŭrigon de ampleksa milita agado kontraŭ la Organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ) — ofte nomata per la pejorativa akronimo “Daech”, kiu en la araba signifas “Islama ŝtato en Irako kaj en la Levanto” — kaj aliflanke la serĉadon de politika solvo al la interna milito en Sirio. Nu, en ambaŭ kazoj restas malhelpoj, kaj vere ne malgrandaj.

Koncerne la militan agadon ekzistas certe kelkaj nuancoj en la difino de la “granda koalicio” aŭ de la “unueca koalicio”, tia kian la franca prezidanto François Hollande kaj tia, kian liaj rusa kaj usona kolegoj ĉiu siaflanke vidas ĝin. Sed oficiale la celo estas milite “detrui” la OIŜ. Kiel? Per daŭrigo de la aviadilaj bombadoj, per punkteca uzado de agadoj de specialaj fortoj, per sekigo de la financaj fontoj de la terorista organizaĵo kaj, kiel ripetas la usona ministro pri eksterlandaj aferoj, per “pli forta partopreno de la regionaj fortoj”.

La parizaj mortigoj esence nenion ŝanĝis. La registaro de s-ro Barack Obama restas firme kontraŭ surtera interveno, kaj tio malgraŭ la klara intenco de la respublikanaj delegitoj neniigi la OIŜ. “Sendi tertrupojn signifus ripeti pasintajn erarojn, se oni ne volas konstantan okupadon [de Sirio]”, deklaris la usona prezidanto post la kunveno de la G20 en la turka banloko Antalja, la 14-an de novembro. Refoja mesaĝo dum vojaĝo tra Azio, kun jena precizigo: la celo de la koalicio restas redukti la geografian spacon regatan de la OIŜ por malhelpi ĝian kapablon altiri novajn rekrutojn. “Barack Obama faros ĉion por konservi la ĝisnunan staton ĝis januaro 2017, kaj lasi al sia posteulo la zorgon eventuale decidi sendi la armeon en novan enkaĉiĝon”, indikas al ni altranga usona diplomato, kiu deziras resti anonima.

Tiu ĉi zorgemo eviti surteran militan engaĝiĝon — signo de realismo kaj de prudento — nutras ĝeneralan skeptikon pri la malmuntado de la OIŜ. “Kiu liberigos Rakka, kaj ĉefe Mosul? Oni ne prenas urbojn per aeraj bombadon. Tiom longe, kiom Daech regas tiuj ĉi neŭralgiajn punktojn, ĝi havas la kapablon kontraŭataki kaj relanĉi sian geografian ekspansion”, analizas la iraka politikisto Omar Jasser. Responde, la vickonsilisto pri nacia sekureco, Benjamin J. Rhodes, insistas pri la “neceso subteni la fortojn, kiuj kontraŭbatalas la IOŜ surtere, unuavice la kurdajn taĉmentojn”.

Tiuj ĉi ŝajnas esti la solaj efikaj aliancanoj de la koalicio, ĉar nek Turkujo nek Saud-Arabujo ŝajnas emi sendi siajn infanterion. La unua faras “sian” militon kontraŭ la Partio de la Laboristoj de Kurdujo (PKK)*, dum la dua prioritatas sian intervenon kontraŭ la hutistaj ribeluloj en Jemeno (vd la artikolon de Pierre Conesa, p. 14). Sed la centra rolo de la kurdoj kontraŭ la OIŜ ne estas de ĉiuj same aprezata. Turkujo ne ŝatas la pli kaj pli firman subtenon de Usono al la peŝmergoj. La centra registaro de Bagdado siaflanke akuzas ilin esti “aneksintaj Sinjar-on” kaj postulas la “restituadon” de tiu urbo reprenita meze de novembro de la kurdaj trupoj de Turkujo kaj de Irako kun la apogo de la usona aerarmeo.

* Vd “L’emballement guerrier du président turc”, Le Monde diplomatique, septembro 2015.

Alfrontitaj al la manko de aliancanoj kapablaj tere interveni, Vaŝingtono kaj ĝiaj partneroj elvokas do alian “sanktan union”. Tiu ĉi entenus la armeon kaj la milicojn de la siria prezidanto Baĥar Al-Assad kaj plurajn ribelajn grupojn, kiuj aktuale batalas kontraŭ la reĝimo de Damasko. Pro tio gravas la celo de intertraktita paco kun procezo de politika transiro. La 14-an de novembro 2015, dum kunveno en Vieno, dek sep partoprenantaj landoj, inter ili Saud-Arabujo, Irano kaj Turkujo, kaj la Eŭropa Unio kaj la Unuiĝintaj Nacioj, decidis sian subtenon “al batalhalto kaj al procezo farata de la sirianoj por starigi, ene de ses monatoj (...) kalendaron por redakti novan konstitucion”.

Ekde la 1-a de januaro 2016, la diversaj siriaj partioj kaj la registaro de s-ro Al-Assad estas alvokitaj por intertrakti la kondiĉojn de batalhalto, kiu ekvalidu la 14-an de majo kaj estu sekvata de “elektoj” (sen pliaj precizigoj) en 2017. Konsiderataj teroristoj, la OIŜ kaj la Fronto Al-Nosra, branĉo de Al-Kaido, kiu estas la dua plej grava armita grupo post la OIŜ, estas jam ekskluditaj el tiu dialogo, kiun la usona ŝtatsekretario John Kerry kun iom elpremita entuziasmo kvalifikis “unika ŝanco por Sirio”.

Kiel klarigas Hasan Hasan, specialisto pri Sirio loĝanta en la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, “la probablecoj de sukceso de tiu ĉi procezo estas tre etaj, kaj ĝi povas baldaŭ eĉ pligravigi la situacion”. Unua demando: la listo de partoprenontoj en la intertraktadoj, kiun Jordanio devas starigi. Kiel Amano* povas rezisti al la premoj de Damasko, por kiu la dialogo povas okazi nur kun la opozicio kiun ĝi toleras, ekzemple la Popolfronto por la Ŝanĝo kaj Liberigo? Oni ankoraŭ ne scias, ekzemple, ĉu la Armeo Libera Sirio estos invitota por la interparoladoj. Konsiderata “terorista” de s-ro Al-Assad kaj de lia rusa aliancano, tiu ĉi grupo konsistas el eksaj oficiroj de la regula armeo kaj estis dum longa tempo la lancopinto de la ribelo antaŭ ol tiu ĉi estis dominata de la islamistaj fortoj. Hodiaŭ ĝi daŭre ĉeestas en la provinco Deraa kaj, laŭ sia propra eldiro, faris okazajn aliancojn kun ĝihadistaj grupoj.

* La ĉefurbo de Jordanio. -vl

Sed Jordanio devas antaŭ ĉio kompromisi kun Riado. Saud-Arabujo provos trudi grupojn nomatajn “moderaj”, sed kiuj flegas gravajn militajn ligojn kun la Fronto Al-Nosra kaj kiu estis eĉ aliancanoj de la OIŜ. Tio ĝustas pri la armeo Ahrar Al-Ĥam (“La liberaj homoj de Sirio”), de tendenco same salafista kaj naciista (ĝi ne rekrutas eksterlandajn batalantojn). Tiu grupo de pluraj monatoj provas afiŝi pli moderan bildon pri si, kvankam ĝi aktivas ene de pli larĝa alianco, la Jaiŝ Al-Fataĥ (la Armeo de Konkero), kie oni retrovas la Fronton Al-Nosra kaj aliajn ĝihadistajn grupojn.

Ĉeesta en la provinco Idleb kaj en la antaŭurbo de Damasko Ahrar Al-Ĥam, same kiel ĝiaj partneroj kaj rivaloj ene de la Jaiĥ Al-Fataĥ, estas financata el la Golf-landoj kaj en Turkujo. Ĝi prezentas sin kiel sunaista alternativo al la OIŜ, kiu estis unue ĝia aliancanoj antaŭ ol fariĝi ĝia kontraŭulo en 2014. De kelkaj monatoj ĝi provas delogi la okcidentajn ĉefurbojn kaj speciale Vaŝingtonon. Oni ankoraŭ ne scias, ĉu Damasko akceptos intertrakti kun grupo, kies originaj membroj estis liberigitaj el la malliberejoj de la reĝimo de 2011 por radikaligi, kaj do senkreditigi, politikan kontestadon kiu tiam estis esence paca.* “Se oni volas atingi batalhalton, tiam necesas ke la plej multaj ĉeestaj fortoj estu koncernataj, rimarkigas ekzila siria opoziciulo en Francujo. La problemo estas ke, escepte de la Armeo Libera Sirio, neniu armita grupo povas nomi sin modera. Fakte, la diferenco estas malgranda inter Al-Nosra kaj Ahrar Al-Ĥam.”

* Kp Hala Kodmani, “Syrie: qui se cache derrière l’Armée de la conquête?” [H. K., “Sirio: kiu kaŝiĝas malantaŭ la Armeo de Konkero?”], Libération, Parizo, 30-an de julio 2015.

Alia malhelpo sur la vojo al paco: la rolo de s-ro Al-Assad en la venontaj monatoj kaj en la estonteco. Pri tio, multaj okcidentaj landoj kaj iliaj aliancanoj iom ŝanĝiĝis. Neniu pli, eĉ ne Francujo, Turkujo kaj la golfaj monarĥioj, konsideras la tujan foriron de la siria prezidanto absoluta neceso. Kvankam neniu forgesas memorigi lian respondecon en la dramo de lia lando, la ideo ke li povu partopreni en la politika transiro estas nun unuanima. En tiu senco li povas arogi esti diplomatie venkinta, ĉar lia partopreno en la intertraktadoj estas decidita, kaj ankaŭ lia restado en la potenco dum la periodo, kiu devas konduki al la elektoj. Tio kaŭzas la furoron kaj konteston de multaj opoziciuloj. “La siria popolo rifuzos ke Assad ludu rolon en la transiro post la masakroj, kiujn li faris”, asertas s-ro Hiŝam Marva, vicprezidanto de la Siria Nacia Koalicio (SNK), kiu grupigas la esencajn partojn de la neislamista politika opozicio al la reĝimo. Li bedaŭras ankaŭ la ĉeeston de Irano en diplomatia procezo; li akuzas ĝin havi nur unu solan celon: “ĉiapreze konservi Assad en la potenco”.

Teherano restas la plej aktiva kaj la plej decidita subteno de la siria prezidanto. Koncerne la transiran periodon, la irana potenco opinias eĉ ke s-ro Al-Assad “devas ne esti devigata forlasi la potencon” kaj ke li havas “la rajton kandidati por la elektoj”. Tiun formulon Ruslando, alia grava aliancano, ŝajnas jam ne subskribi. Moskvo, decidita defendi la reĝimon, nun ne kontraŭas la ideon, ke la siria prezidanto transdonos la potencon fine de procezo de intertraktita transiro kaj post milita venko surloke aŭ almenaŭ post grava reekvilibrigo de la fortrilatoj favore al Damasko. En junio 2015, s-ro Vladimir Putin cetere diskrete esploris ĉe siaj alĝeriaj kaj belorusaj interparolantoj pri la ebleco ke ili povus akcepti la Assad-klanon en ekzilo.

Kvankam, laŭ certaj diplomatiaj fontoj, la neceso forlasi la potencon, eĉ forlasi la landon, estis al li klarigita dum lia renkontiĝo en Moskvo kun la rusa prezidanto lastan oktobron, tiu solvo daŭre ne troviĝas en la projektoj de la siria gvidanto. Kvankam pena, la repreno, fare de lia armeo, de certaj teritorioj, speciale en la nordo de la lando, konvinkis lin, ke milita malvenko estontece maleblos, dum li ĝuos la apogon de Ruslando kaj de Irano. La atencoj faritaj de la OIŜ en Parizo nur fortigis lian decidon ĉiapreze teni sin en la potenco. La starigo de diplomatia procezo kun malcertaj perspektivoj donas al li kroman levilon por daŭrigi sian regadon, atende de hipotezaj pli bonaj tempoj.

Akram Belkaïd.

Francaj turniĝoj pri Sirio

Provi sekvi la pozicion de la francaj respondeculoj pri la siria reĝimo kaŭzas kapturniĝon. En 2005, la prezidanto Jacques Chirac rompis ĉian rilaton post la atenco kontraŭ la libana ĉefministro Rafic Hariri. Post prezidantiĝo en 2007, lia eksa ministro pri internaj aferoj invitas s-ron Aĥar Al-Assad en la prezidant-palacon:

Nicolas Sarkozy, la 12-an de julio 2008: “Vi bone komprenis, ke ni komencas novajn rilatojn — ne por kelkaj tagoj, ne por kelkaj semajnoj: strukturajn rilatojn, stragegiajn. Kaj ke, kompreneble, la rapido de disvolvado de tiuj rilatoj estos ne nur laŭ funkcio de la paroladoj, de la promesoj, de la paroloj, sed de pruvoj kaj de faktoj, ĉe unu flanko same kiel ĉe la alia.”

Sekve al la arabaj ribeloj, la ministro pri eksterlandaj aferoj eldiras la kursŝanĝon:

‣ Alain Juppé, la 27-an de aŭgusto 2011: “Francujo diris, kiel la unua, ke Baĥar Al-Assad devas forlasi la poetencon. Ĝi staras ĉe la pinto de la internacia mobiliziĝo por premi la reĝimon per politikaj kaj financaj sankcioj.”

Elektita en majo 2012, la nova prezidanto postulas la ĉesigon de la embargo por povi liveri armilojn al la opozicio, kiun Francujo la unua agnoskas kiel legitiman registaron.

‣ François Hollande, la 13-an de novembro 2012: “Francujo agnoskas la Sirian Nacia Koalicion kiel la solan reprezentanton de la siria popolo kaj do kiel la estontan provizoran registaron de la demokratia Sirio, kio ebligas ĉesigi la reĝimon de Baĥar Al-Assad.” Li aldonas: “Interveno okazos nur se la Sekurec-Konsilantaro decidas ĝin.”

Fine de aŭgusto 2013, Francujo estas la sola kiu volas bombi la trupojn de s-ro Al-Assad, dum la rusoj per diplomatia vojo atingas la malmuntadon de la siria ĥemia armilaro. Dum tri jaroj, la ministro pri eksterlandaj aferoj defendas ekstreman pozicion kaj eĉ kritikas la usonan decidon meti la Fronto Al-Nosra sur la liston de teroristaj organizaĵoj.

‣ Laurent Fabius, la 13-an de decembro 2012: “Ĉar surloke ili faras bonan laboron.”

Dum la Organizaĵo de la Islama Ŝtato konkeris parton de Sirio kaj de Irako, la rusa prezidanto Vladimir Putin proponas koalicion antaŭ la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro. La franca prezidanto respondas al li, ankaŭ tie:

‣ François Hollande, la 28-an de septembro 2015: “Baĥar Al-Assad kaŭzis la problemon; li ne povas partopreni en la solvo. (...) Oni ne povas laborigi kune la viktimojn kaj la murdiston.”

Sed li radikale ŝanĝas sian pozicion antaŭ la Kongresso kunveninta en Versajlo post la murdoj de Parizo.

‣ François Hollande, la 16-an de novembro 2015: “Hodiaŭ necesas pli da frapoj — ni faras ilin —, pli da subteno al tiuj, kiuj batalas kontraŭ Daesh — ni donas ĝin, ni, Francujo —, sed necesas kunveno de ĉiuj kiuj povas reale batali kontraŭ tiu terorista armeo en la kadro de granda kaj unueca koalicio — ĝuste por tio ni laboras.”

Akram BELKAÏD.

De Jesuo ĝis Mahometo

Dokumentfilma serio pri la miskonata origino de la islamo

Ne facilas paroli pri islamo kaj ĝiaj originoj kaj eviti la aktualecon kaj la tiurilatajn temojn, kiujn ĝi trudas, ekzemple la neeviteblan “ĝihadon”. La sep-epizoda dokumentfilmo de Gérard Mordillat kaj Jérôme Prieur estas do granda faro, dediĉita al la grava influo de la kristanismo al la islamo, almenaŭ en ties unuaj tempoj de la revelacio.*

* Gérard Mordillat kaj Jérôme Prieur, Jésus et l’islam [Jesuo kaj islamo], sepfoje 52 minutoj, elsendo ĉe Arte la 8-an, 9-an kaj 10-an de decembro 2015. La du aŭtoroj samtempe publikigas Jésus selon Mahomet [Jesuo laŭ Mahometo], Seuil — Arte Editions, Parizo-Strasburgo.

Tiu laboraĵo havas la unuan meriton montri ke la multfaka studaĵo — do trans la sojlo de teologia komento — de la Korano estas scienco estonta. La sankta libro de la islamanoj estas ofte prezentata kiel “teksto sen kunteksto” pro sia kompleksa literatura strukturo kaj pro la maleblo dati ĝiajn suratojn (ĉapitrojn) aŭ eĉ determini ĉion laŭ kronologia ordo de ilia revelacio. La tasko gravas, ĉar pli bona kono de la historia kaj socia kunteksto, en kiu la lasta el la tri grandaj monoteismaj religioj aperis, helpos superi la nuntempajn politikajn-religiajn defiojn.

La dialogo inter kristanoj kaj islamanoj same kiel la disigo inter la sekulara kaj spirituala povas nur profiti el la memorigo pri la origina proksimeco inter la kruco kaj la kreskanto. Kiel la dokumentfilmo longe montras, en kiu multaj esploristoj de diversaj naciecoj kaj horizontoj intervenas, la islamo faras Jesuon same esenca persono kiel Adamon, la unuan homon. Aïssa ibn Maryam, do Jesuo, filo de Maria, estas tiu, kiu ĉe la fino de la tempo revenos por mortigi la Antikriston. Nu, kvankam ili bone scias, ke tiu, kiun ili nomas per la termino massih, do “la mesio”, estas efektive unu el “iliaj” profetoj, multaj islamanoj ne konscias pri la fundamenta rolo, unika, kiun li okupas en la Korano. Tie li estas prezentata kiel “la spirito”, “la spiro” kaj “la vorto” de Dio. Li estas homo bela, ekster ĉio komuna, kaj kapabla fari miraklojn. Aliflanke, la sankta libro montriĝas plej lakona pri Mahometo (Mohammad), kiu, ordinara homo (li ne faras miraklojn), estas “nur” la mesaĝisto (rassul) de Alaho, kaj profeto (nabi) inter aliaj. Tiu proksimeco inter la du religioj montriĝas ankaŭ per la graveco donita al Maria, kiu, en la Korano, estas la sola virino nomita per sia nomo kaj menciita plurfoje, la 19-a surato estas eĉ dediĉita al ŝi.

Dum disigaj vortoj disvastiĝas — ĉefe la termino “krucmilitistoj” uzata de la radikalaj islamistoj por nomi la kristanojn, aŭ la konfuzo inter islamo kaj politika islamismo ĉe multaj okcidentanoj —, la emfazo de tia parenceco povas kontribui al mildigo de la streĉitaj rilatoj. Same, en socio stampita de progresanta malapero de religio, ĝi senkreditigas la kutiman retorikon pri la malalta kvalito de islamo kompare kun la juda-kristana kunteksto. Kompreneble oni povas kontraŭargumenti ke la teologiaj diferencoj estas gravaj. Ekzemple la Korano malagnoskas la diecon de Jesuo, kvankam ĝi ja agnoskas — kaj defendas — lian senmakulan koncipiĝon. Ĝi ankaŭ asertas, ke Jesuo ne mortis krucumite. La dokumentfilmo cetere donas grandan spacon al tiu demando kaj memorigas du versojn (157 kaj 158) de la 4-a surato, kie estas dirite, ke tiuj, kiuj kredis vidi la mesion ĉe la kruco, estis viktimoj de iluzio: “Wa lakine choubiha lahoum”, alidire: “Tio [la krucumado] aperis al ili tiel”. Krome, la islamo montriĝas tre rigora kontraŭ la kristanismo, kiun ĝi akuzas ke ĝi rompis kun la strikta monoteismo, per tio ke ĝi aldonis (chirk) al Dio, Jesuon kaj la Sanktan Spiriton.* Pro tio necesas konsideri la kuntekston, en kiu aperis la koncernaj versoj. Kiam ĝi akuzas la judojn ke ili deklaris sin mortigintaj Kriston, la Korano, ankaŭ tie, reprenas la en la 7-a jarcento tre disvastiĝintajn kristanajn ideojn kaj kiuj havis poste tenacan vivon. Necesis atendi ĝis kiam en la jaro 1963 la papo Johano la 23-a petis en preĝo: “Pardonu nin la malbenon per kiu ni maljuste kulpigis la judojn. Pardonu nin ke ni, per nia peko, krucumis vin duan fojon.”* Same, multaj fakuloj demanditaj en la dokumentfilmo memorigas, ke la konflikto inter Mahometo kaj du judaj triboj de Medino, urbo en kiu li trovis rifuĝon post sia fuĝo el Mekko (la Hegiro, en 622, do dek du jarojn post la komenco de la revelacio), estis politika, sed ankaŭ teologia. Historie, la profeto, per tio ke li sekvas la linion de Moseo kaj de Jesuo kaj per tio ke li volas reformi la judismon kaj la kristanismon, en la Korano konsiderataj kiel difektiĝoj de la origina religio, verŝajne konfliktiĝis kun la rabenoj. Tio igas tiujn specialistojn hodiaŭ aserti, ke tiu libro ne estas kontraŭ la judoj, sed kontraŭ la rabenoj.

* Tiu postulo de strikta monoteismo estas unu el la fundamentoj de la vaĥĥabismo kaj klarigas la ikonoklasmon (kontraŭecon al adoro de sanktaj bildoj) de certaj radikalaj tendencoj.
* Citita de la aŭtoroj en sia verko.

Jarcenton post sia naskiĝo, la islamo, en plena teritoria etendiĝo, iom post iom liberiĝis el la kuratoreca figuro Jesuo kaj donis antaŭrangecon al Mahometo. La malsameco kun la kristanismo en la fluo de la jarcentoj pli emfaziĝis. Sed oni vidas la utilon relegi la Koranon kune kun la historia kaj socia kunteksto, en kiu ĝi estis revelaciita. Tio estas nepra etapo por bone fari ambician interpreton por renovigi la islaman pensadon. Tiu interpretado iĵtihad, rigidiĝinta ekde la 11-a jarcento, tamen tiom riĉa en la jarcentoj post la morto de la profeto en 632, estas hodiaŭ ne pli ol longa ripeta maŝo, en kiu sin sekvas la samaj komentoj de komentoj de la sankta libro.

La lingvistiko — por detala studado de la korana araba kaj de ties multaj pruntaĵoj el aliaj lingvoj, speciale el la siria, ŝemida lingvo derivita de la aramea — same kiel la antropologio estas valoraj iloj por tiu necesa reviziado. Aldoniĝas la arĥeologio, kies malkovroj ebligus pli bone kompreni la historian kuntekston de la revelacio — kondiĉe, kompreneble, ke Saud-Arabujo permesas pli multajn prifosadojn sur sia teritorio. Poste necesos vulgarigi la instruojn ricevitajn de la reinterpretado de la korana teksto, laŭ la modelo de tiu ĉi dokumentfilma serio. Eblas pensi, ke tio ne fariĝos senpene.

Akram BELKAÏD.

COP21: La klimata debato preteratentas la oceanojn

Venis la tempo por internaciaj reguloj

Tro ofte, klimataj intertraktadoj neglektas la oceanojn de la mondo. Unu el la kernaj celoj de la Pariza Klimatkonferenco (COP 21) estos difini precizajn regulojn por protekti oceanojn kaj mastrumi ilin daŭrigeble.

La homaro havas grandan respondecon rilate al nia planedo. Ni devas disvolvi pli grandan konscion pri la ŝanĝiĝoj kiuj okazas, kaj pri kia agado necesas por limigi la kaŭzojn kaj efikojn de la perturbo de la oceana ekvilibro: troa fiŝkaptado, poluado fare de surteraj aktivecoj (agrikulturo, industrio), detruo de ekologiaj sistemoj (forigo de mangloarboj, minado de koralaj rifoj, petrolaj elverŝoj) kaj la tutmonda varmiĝo.

Pli kaj pli da homoj emfazas la gravecon de la oceanoj por nia pluvivo, de la marbordaj lokoj al la alta maro. La kialo ne nur estas tio, ke la oceanoj estas fonto de nutraĵo, kiujn landoj evoluantaj kaj evoluintaj devas protekti ĉiapreze, sed ankaŭ pro tio, ke ili reguligas tutmondajn klimatajn mekanismojn. Tio havas gravajn sekvaĵojn por la mara medio, de ekologiaj sistemoj ĝis homaj aktivecoj (vidu ‘Tutmonda varmiĝo, agantoj kaj viktimoj’). Ĉi tiuj sekvaĵoj trafas ĉiujn landojn, sen konsidero de ilia nivelo de evoluado: procezoj kiel la klimata ŝanĝiĝo ne agnoskas naciajn landlimojn aŭ ekonomiajn malegalecojn.

Se la celo estas minimumigi perturbojn en la oceanoj, la unua prioritato devus esti redukti eligaĵojn de forcejaj gasoj. Ni povas fari tion nur per kunordigita internacia interveno: jen la entuta celo de la pariza klimatkonferenco (COP21). En la tempo tuj antaŭ la konferenco, la tasko de la “oceana komunumo” — sciencistoj, decidofaristoj, reprezentantoj de la privata sektoro kaj de la civila socio — estis atentigi la intertraktantojn pri la grandaj ŝanĝiĝoj — kelkaj nerevokeblaj — kiujn la mara medio travivos se la tutmonda varmiĝo superos la sojlon 2°C*. Ĝi ankaŭ devas konvinki ilin pri la realigebleco de oceanaj solvoj. Solvoj bazitaj sur la naturo — kiuj konservas la ekologiajn sistemojn de koralaj rifoj kaj mangloarboj — povas helpi redukti la sekvaĵojn de la klimata ŝanĝiĝo kaj plibonigi la resaltemecon kaj adaptiĝemecon de marbordaj socioj. La oceana komunumo havas vastan sperton pri ‘plurskala’ mastrumado. Ĝi havas la ekspertizon por stiri klimatajn intertraktadojn for de la ekskluzive desupra metodo adoptita ĝis nun, detalante la diversajn skalojn de necesaj agado kaj decidofarado — internacia, regiona, nacia kaj loka.

* Vidu Alexandre Magnan, Raphaël Bille, Sara R Cooley, Ryan Kelly, Hans-Otto Portner, Carol Turley kaj Jean-Pierre Gattuso, “Intertwined ocean and climate: implications for the international negotiations” (PDF), Iddri Policy Briefs, no 4, Parizo, 2015.

COP21 devus esti la deirpunkto por nova movado, ‘klubo oceano kaj klimato’, kiu arigus koncernatojn kiuj volas antaŭenigi la utilojn de komuna programo, vastigi iujn iniciatojn, instigi al la evoluado de marbordaj politikoj kiuj respondas flekseble al la klimata ŝanĝiĝo, aŭ kunlabori por plibonigi la regionan mastrumadon de la oceanoj. La Kadro-Konvencio pri la Klimatŝanĝiĝo (UNFCCC) fariĝus forumo kie ĉiuj povus prezenti proponojn.

Ĉi tiu ‘klubo oceano kaj klimato’ povus konsisti el koalicio de ŝtatoj, municipaj aŭtoritatoj, entreprenoj kaj reprezentantoj de la civila socio. Membroj de la klubo povus fari publikan sindevontigon etendi sian reton de protektataj marlokoj por antaŭenigi maran ekonomion senigita je karbondioksido, kaj financi projektojn rilate al la adaptiĝo al la klimata ŝanĝiĝo, kaj aliajn iniciatojn celantajn pli precizan prognozon de la efikoj de la klimata ŝanĝiĝo kaj konstrui estontecon sen eligaĵoj de forcejaj gasoj. Estas multaj eblecoj, kaj ni devas instigi al elstaraj iniciatoj kiuj arigas koncernatojn el ĉiuj partoj de la tuta socio, ne nur naciajn registarojn. Tia klubo ankaŭ povus helpi efektivigi daŭripovan evoluon en aliaj lokoj.

Aliaj forumoj krom la Klimatkonferenco de UN havos rolon en decidoj pri la estonteco de la klimato kaj la oceanoj. La konservo de la tutmonda klimato dependas de la sano de niaj oceanoj, tial la internacia komunumo devas daŭre agi ene de diversaj organizaĵoj — interalie tiuj, kiuj mastrumas la maran medion (organizaĵoj de regionaj fiŝkaptistoj kaj de oceana mastrumado, la Internacia Mara Organizaĵo kaj la Internacia Marfunda Aŭtoritato) — por establi kaj efektivigi regulojn por la konservo kaj daŭripova uzo de maraj resursoj, tiel protektante la kapablon de la oceanoj kapti CO2. Ĉi tiel, la kreo de protektataj marlokoj, daŭripova mastrumado de la fiŝaroj, kaj la batalo kontraŭ poluado, ankaŭ helpas minimumigi la gradon kaj efikon de la klimata ŝanĝiĝo.

Tio necesigas pli proksimajn ligilojn inter organizaĵoj kiuj respondecas pri klimataj, ekologiaj kaj ekonomiaj aferoj: tro ofte, oni traktas ĉi tiujn interrilatajn defiojn kvazaŭ ili estus senrilataj. COP21, kaj la lastatempa adopto fare de UN de Celoj por Daŭripova Evoluigo, estas ŝancoj kiujn ni devas ne maltrafi.

Alexandre Magnan, Teresa Ribera kaj Julien Rochette

Tiu originale anglalingva artikolo ‘COP21: climate debate overlooks our oceans: Time for international rules’ , aperis en decembra LMD anglalingva. La franclingva traduko “Aires marines protégées: En quête de règles internationales.” aperis en novembra eldono de LMD.

Malfacila dialogo sub usona kontrolo

Ĉu okazos reunuiĝo de Koreio?

Sesdek tri jarojn post la fino de la milito, kiu dividis Koreion, neniu pactraktato estis subskibita por normaligi la rilatojn inter la du landoj. La konservativaj regantoj de la Sudo imagas ensorbon de la Nordo laŭ la modelo de la Germana reunuiĝo. Tamen la Korea historio havas malmultajn komunajn punktojn kun tiu de Germanio.

Jen kortuŝaj revidiĝoj inter nordaj kaj sudaj Koreoj en la fama stacio de Monto Gumgang en Demokratia Popolrespubliko de Koreio (DPRK). Kun larmoj kaj ridetoj miksitaj, viroj kaj virinoj, ofte tre aĝaj, revidis fraton, fratinon, patrinon, patron, filon aŭ filinon, la unuan fojon de post la disiĝo de la duoninsulo en 1953. Konforme al la konsento de la lasta somero inter la du registaroj, 400 Sud-Koreoj, hazarde elektitaj inter 66 488, kiuj petis al aŭtoritatuloj de Seulo, ricevis permeson trapasi la landlimon, la 20-an de oktobro 2015*. Kiam tiuj retroviĝoj ĉesos esti evento por iĝi ĉiutaga okazaĵo? Neniu scias.

* Laŭ la ministrejo pri reunuiĝo en Seulo 53,9% de la kandidatoj por retroviĝo estas pli ol 80 jaraj, kaj 11,7% pli ol 90 jaraj.

Certe, troviĝas en la Nordo imponaj freskoj salutantaj la reunuiĝon, kaj en la Sudo ministrejo pri la samo. Ambaŭflanke oni asertas serĉi vojojn por la nepra reunuiĝo de “la” korea popolo. Sed fakte, la afero ne progresas. Laŭ la plejparto de komentariistoj kulpas la Nord-Korea estraro kaj ĝiaj provokemaj kapricoj. Ĉi lastaj aperas des pli danĝeraj, ke Pjongjango asertas posedi la nuklean armilon. Tamen multaj observantoj en Sud-Koreio rifuzas kulpigi ĝin. Ili substrekas la respondecon de la registaroj de Seulo, ĉefe ekde 2008. Multaj fingromontras ankaŭ Usonon.

Por kompreni la timojn, kiuj malkvietigas ambaŭ Koreiojn, necesas mergiĝi en historio plena de dramoj. Ekde 1910 la duoninsulo estas okupita de Japanio, kiu trudas ekstreme kruelan reĝimon — okupadon kun ĝia asortimento de rezistadoj (ĉefe en la industria nordo) kaj ĝia vicaro de kunlaboremuloj. Liberigita el Japanoj, la lando falas en la manojn de la “fortoj de paco”: ĉe la Nordo la sovetaj trupoj, kaj Gim Il-sung regas la landon, ĉe la Sudo Usono, kiu instalas diktatorecan potencon apogante sin sur fortoj, kiuj kunlaboris kun Tokio. Uzante la seniluziiĝon de progresemuloj, la Nordo invadas la Sudon, antaŭ repelo de la Usona armeo komisiita de Organizo de Unuiĝintaj Nacioj (UN) tiam bojkotitaj de USSR. Sekvos fajroŝtormo al kiu partoprenos — almenaŭ simbole — Francio. Generalo Douglas MacArthur, kiu gvidas la operacojn, plurfoje minacas uzi la atoman armilon*. Nur la enmilitiĝo de la ĉinaj trupoj evitos al Norda-Koreio totalan neniigon, kaj al Ĉinio ĉeeston de la Usona armeo ĉe ĝiaj landlimoj.

* Legu Bruce Cumings, “Mémoire de feu en Corée du Nord”, Le Monde diplomatique, decembro 2004.
Kiam la Nordo superis la Sudon

La 27-an de julio armistico estis subskribita en Panmunĝom ĉe la 38-a paralelo, demarkacia linio antaŭ la militatako. Iel, jen milito por nenio. Ankoraŭ nun, du bluaj barakoj, disigitaj de surgrundaj betonŝtonoj, konkretigas la landlimon en la “senarmigita zono” (demilitarized zone, DMZ), kun iuflanke Usonaj (stampitaj UN) kaj Sud-Koreaj soldatoj, kaj aliflanke Nord-Koreaj soldatoj, rigidigitaj en neverŝajna vidalvido.

Kontraŭe al kutimaj opinioj, la eksministro pri reunuiĝo (2002-2004) Ĝong Se-jun, renkontita en Seulo kelkajn semajnojn antaŭ la vojaĝo de familioj trans la landlimo, rememorigas, ke estis tempo kiam “estis la Sudo, kiu timis reunuiĝon sub protekto de la Nordo”. Ĉi lasta, malgraŭ la ruinigoj, tiam havis malnetan enlandan produkton (MEP) duoblan. Sed en la mezo de la jaroj 1960-aj, la Sudo ekflugis dum la Nordo regresis. La timo transiris al alia flanko, kaj la malfido instaliĝis ambaŭflanke.

Tiu sepdekjarulo, kiu jam vidis fermajn kaj malfermajn epokojn sinsekvi, tre detale rakontas la longan historion de la du malamikaj fratoj, en kiu la plej ŝanĝiĝema ne estas tiu, kiun oni opinias: “La politiko de la Sudo ŝanĝiĝas laŭ la ritmo de prezidantoj de la Respubliko. Ĝi varias laŭ iliaj kontraŭkomunismaj sentoj (aŭ ne) kaj iliaj kredoj (aŭ ne) je rapida disfaliĝo de la Nordo.

Ekde 1972, unua “komuna deklaracio” konsideras eblan “reunuiĝon”. Sed nur post la falo de la diktaturo en la Sudo, kaj plie post la falo de la Berlina muro, Seulo ŝanĝas sian ritmon. “Prezidanto No Te-u (1988-1993) sentis, ke la mondo moviĝis. Kvankam li estis militisto, li ne estis obsedita de kontraŭkomunismo, kaj li ekkonstruis bazon por konsento kun Pjongjango”, klarigas S-ro Ĝong. La 21-an de septembro 1991 ambaŭ Koreioj oficiale estas akceptitaj en UN. Tri monatojn poste, ili subskribas interkonsenton por reamikiĝo, neagreso, interŝanĝado kaj kunlaborado — liston de grandaj principoj. Manke de pacstato, oni tamen eliris militstaton.

Laŭ S-ro Ĝong, la Nord-Koreaj regantoj volis profiti la okazon por normaligi la rilatojn kun Usono, des pli, ke la sovetaj helpoj forvaporiĝis kun USSR. En januaro 1992, li asertas, “Gim Il-song sendis sian propran sekretarion ĉe la sidejon de UN en Novjorko por sekreta renkonto kun Usona sendito, portantan unu solan mesaĝon: ”Ni rezignas postuli la foriron de Usonaj trupoj el la Sudo, kompense vi garantias, ke vi ne kontestos la ekziston de nia lando.“ George Bush, la patro, respondis nur per silento al tiu propono. Jen la momento, kiam Gim Il-song ekas sian nuklean politikon, konvinkita, ke Vaŝingtono volas neniigi DPRK-on”. Tio, kio ne estis tute malvera. Same kiel ĉiu Sud-Koreo, S-ro Ĝong malaprobas tiun turniĝon al nukleaj armiloj, sed li insistas sur la ordo de respondecoj, kontraŭdirante la oficialan historion: Vaŝingtono incitas la fajron, Pjongjango reagas.

En Seulo la posteulo de S-ro No, Gim Jong-sam, estas persvadita, same kiel la Usona prezidanto, ke la komunista Nordo estas disfalonta, same kiel Orienta-Germanio en sia tempo. Li riglas ĉiujn elirejojn por plirapidigi ĝian pereon. DPKR, siaflanke, konas tempon de malsatego en la dua duono de la 1990-a jardeko, kiu mortigas preskaŭ unu milionon da homoj, kaj kies sekvaĉaro senteblas ĝis nun*. Sed severa subpremado kaj la naciisma reago de la loĝantoj malebligos ĝian disrompiĝon.

* Legu “Voyage sous bonne garde en Corée du Nord”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2015.

Legendo asertas, ke la blokado estis rompita en 1998, kiam Ĝong Ĝu-jong, la fondinto de Hyundai, unu el la plej potencaj chaebol (industria konglomeraĵo), trairis la landlimon gvidante brutaron de mil bovinoj, simbolon de homama helpo, antaŭ ol renkonti la Nord-Korean prezidanton. Sed la granda trarompo estos la historia manpremo inter Gim Ĝong-il (Nordo) kaj Gim De-ĝung (Sudo) en junio 2000. Komenciĝas jardeko da dialogo kaj interŝanĝoj: malfermo de turistejo ĉe Monto Gumgang (2003) kaj industria zono en Gesong, en Nord-Koreio, kun Sud-Koreaj firmaoj (2004), rekonekto de kontrolitaj relvojoj kaj ŝoseoj (2007), ktp.

Tiu sunshine policy (“politiko de sunradio”), tiel nomita de Gim De-ĝung reference al fabelo de Ezopo La suno kaj la vento, renkontis multajn ŝtormojn nutritajn de la nukleaj plivetoj de Pjongjango (tri nukleaj provoj de post 2006), de la Usona malcedemo, de la Ĉina ambigueco. Ĝi tute perdiĝis pro la alveno en 2008 de la konservativa Sud-Korea Prezidanto I Mjong-bak, kiu elektis konfliktadon. Nur restas el tiu promesplena jardeko la industriejo de Gesong.

Ĉu pro tio forstreki ĉian esperon pri paco, aŭ eĉ pri reunuiĝo? Kvankam same konservativa kiel S-ro I, prezidanto Bak Geun-hje ekregante promesis en 2013 konstrui “konfidan politikon” (trust policy), mezvojon inter la “politiko de suradio” kaj la kompleta fermo de ŝia antaŭulo. Sed krom la familiaj renkontiĝoj en pasinta oktobro, nenio ŝajnas moviĝi. “S-ino Bak premas samtempe bremsilon kaj akcelilon, diras S-ro Ĝong. Tio multe bruas, sed nenion movas.”

Vaŝingtono, la granda obstaklo

Direktoro de la Centro de Nord-Koreaj studoj en la Instituto Seĝong de Seulo, Bek Hak-sun ne estas pli milda pri la prezidanto, kiun li akuzas manipuli la Nord-Korean aferon por malklaraj kialoj pri enlanda politiko (Vd. Ordonema turniĝo en Seulo). En sia oficejo ĉe la enirejo de la universitato, li insistas pri la impona militista parado organizita de la Norda prezidanto, S-ro Gim Ĝong-eun, la 1-an de oktobro 2015; jen turniĝo, kies plej gravo ne estas la sternado de la armeo, sed ĝia politika signifo: la diktatoro tiel asertas sian “kontrolon sur la aferoj militistaj kaj ekonomiaj, sur la ŝtato kaj la partio”. Estas domaĝe, ke fokusante al difektegoj de la reĝimo, la gazetaro “ignoras tion, kio ŝanĝiĝas”, li plu diras: “La Norda ekonomio pli boniĝis. Gim Ĝong-eun plifortigis sian potencon. Li plibonigis la rilatojn kun Japanio, kiu de post majo 2014, forigis iajn punojn (kiel malpermeso de monaj transsendoj) kaj kun kiu li komencis diskuti la demandon pri la forrabitaj japanaj civitanoj*. Li finaranĝis kun Rusio la ŝuldproblemon* (11 miliardoj da eŭroj de la soveta epoko, kiujn S-ro Putin forviŝis je 90%). Kaj Moskvo remalfermis la relvojon inter la rusa urbo Ĥasan kaj la Nord-Korea urbo Naĝin. ”

* Dum la malvarma milito la Nord-Korea registaro forrabis japanojn por trejni siajn spionojn. Restus dek-tri el ili laŭ Pjongjango, kiu jam liberigis kvin, kaj dek-sep laŭ Tokio.
* Legu Philippe Pons, Nord-Koreujo invitas Ruslandon por helpi, Le Monde diplomatique, marto 2015

Ankaŭ Go Ju-han, alia agnoskita fakulo, opinias, ke la nuna epoko estas favora. “Gim Ĝong-eun provas plibonigi la rilatojn kun Sud-Koreio kaj ŝatus mildigi la streĉon kun Usono. Nur se dialogo ne funkcios, li impetos al novaj provokoj.” Tiu direktoro de la alia granda instituto pri Nord-Koreaj studoj en Seulo — ĉe Universtato Dongguk — estas unu el la tre malmultaj esploristoj, kiuj povas trairi la landlimon kadre de interŝanĝoj inter lia budhisma universitato kaj la renovigita templo de Monto Gumgang. Li partoprenas la prezidantan komisionon por preparo de la unuiĝo, rekte estritan de S-ino Bak, sen ia kontrolo, kaj tre kritikitan de progesistaj kaj pacistaj medioj. Li ŝajnas tie, kiel aparta voĉo laŭdanta dialogon en amaso da antaŭjuĝoj.

Fakte, por la plimulto de Sud-Koreaj respondeculoj, la reĝimo de Pjongjango povas nur disfrakasiĝi. La pasintan 25-an de oktobro, la konservativa ĵurnalo Chosun Ilbo, la plej legata en la lando, metis en sia unua paĝo demandon nur teorian: “Ĉu la Nord-Korea reĝimo daŭros nur malmultajn tagojn?” kaj la ĉefartikolo citas la “kreskantan forfuĝon de la elituloj”: 8 altrangaj oficistoj rifuĝis en la Sudo en 2013 kaj 18 en 2014, el malkreskanta sumo de rifuĝintoj (2600 jare inter 2008 kaj 2012, 1596 en 2014). Atendante le grandan tagon, la studoj komparantaj kun Germanio obliĝas. Kaj ja en Dresdeno, la 28-an de marto 2014, S-ino Bak proponis “iniciaton por pace reunuiĝi la duoninsulon”*, kun la daŭra ideo de triumfo de la kapitalisma kaj demokrata Koreio super la tuta duoninsulo.

* “La Prezidanto faras tripunktan proponon al Pjongjango”, Korea.net, 31-a de marto 2014.

Tamen komparo kun ambaŭ Germanioj de la jaroj 1970-80-aj ne vere estas trafa, ĉefe ĉar inter ambaŭ Koreioj okazis enlanda milito. Malgraŭ komunaj historio kaj kulturo, gravaj malamegoj persistas. Plie la malsimilaĵoj estas pli gravaj: la Okcident-Germana ekonomio estis kvarobla ol tiu de la Orient-Germana, en la kazo de Koreioj, la rilato estas de 1 al 60. Tio ne estas surprizo, ke la nova generacio de Koreanoj, kiu jam malfacile trovas sian lokon en dumkriza socio ne montras grandan entuziasmon je la ideo pagi la kuniĝon kun najbaro, kiun ĝi konas nur per karikaturoj. Tio, tiel veras, ke la Nord-Koreaj rifuĝintoj restas mistraktitaj, kondamnitaj al laboretoj, kaj plej ofte apartigitaj* .

* Legu “Rééducation capitaliste en Corée du Sud”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2013.

Neniu povas diri ĉu la reĝimo de Pjongjango daŭros, sed veti pri ĝia frakasiĝo malebligas ĉian politikan pripenson por eliri el konflikto. Male, “se ni ekpensas, ke Nord-Koreio daŭros, asertas S-ro Go Ju-han, do necesas trovi vojojn por dialogo kaj traktado. Ĉiuj havas intereson pri ĝia integriĝo en la monda kapitalismo”. Same kiel la plejparto de la renkontitaj fakuloj, li proponas politikon de paŝeto post paŝeto. Same S-ro Ĉoj Ĝin-uk prezidanto de la tre oficiala Korea instituto por nacia reunuiĝo (Korea Institute for National Unification) en Seulo: “Ĉar la rilatoj inter la du landoj jam havis vicojn da progresoj kaj malprogresoj, reciproka konfido tute kadukiĝis. Necesas do komenci per aferetoj, kaj antaĕniri paŝeton post paŝeto.”

Pri la principo, ĉiuj ŝajnas konsenti. Sed pri agoj... Bak Sun-song, instruisto kaj serĉisto en la Instituto pri Nord-koreaj studoj de la universitato Dongguk, kontestas la prioritatordon enfazitan de Prezidanto Bak: la forlaso de la nuklea armilo de Pjongjango kontraŭ homama helpo kaj intertraktadoj. “Kompreneble sennukleigo restas ĉefa celo, sed konsiderante la densecon de armiloj amasigitaj en la duoninsulo, trakti tiun aferon nur kiel puran militistan demandon estas sentite de Pjongjango kiel premo.”

Necesas rememorigi, ke, kvankam Nord-Koreio ne estas pacanĝelo kaj regule svingas militminacon, Sud-Koreio havas modernegajn armilojn inkluzive Usonajn kontraŭmisilajn sistemojn, kaj Usono tie havas 29000 soldatojn. La nuklea afero, plu diras Bak Sun-song, “estas nur unu el la solvendaj problemoj. Ja laborante por proceso pri paco kaj kunlaborado, ni akiros sennukleigon, sed ne inverse. Tio koncernas la Nordon, la Sudon, kaj ankaŭ la tutan Nord-Orientan Azion” — kaj, kompreneble Usonon: “Hodiaŭ, same kiel hieraŭ, klarigas la eksministro pri unuiĝo Ĝong, ĝi estas la plej grava obstaklo por normaliĝo inter ambaŭ Koreioj.”

Vaŝingtono ne nur rifuzas ĉian dupartian dialogon kun Pjongjango, sed militaj ekzercoj kune kun la Sud-Korea armeo intensigas la timojn. Komence temis pri “trejni Usonajn kaj Sud-Koreajn trupojn por batali kontraŭ enŝoviĝon de Nord-Koreaj specialaj fortoj en la koron de la Sud-Korea teritorio, rememorigas Mun Ĉong-in, profesoro pri politikaj sciencoj en la universitato Jonse en Seulo. Depost 2013, la celo estis ŝanĝita, kaj Usono paradigis taktikajn armilojn: krom nukleajn submarŝipojn, bombaviadilojn B-52 kaj ŝtelmovajn B-2, kapablajn enporti nukleajn armilojn, kaj ankaŭ ŝtelmovajn ĉasaviadilojn F-22 kaj destrojeroj armitaj per kontraŭmisila sistemo Aegis *”. Mun Ĉong-in ne minimumigas la “militeman sintenon” de Pjongjango, sed, li diras, “ja kreskado de usonaj minacoj kondukis la Nord-Korean estraron preni tian sintenon”.

* Interparolo kun Antoine Bondaz, Korea Analysis N°1, Parizo, januaro 2014.

Tamen la reago de DPRK — nuklea minaco, misillanĉo — ne ebligis ĝin akiri la postulitan intertraktadon kun Vaŝingtono. La pasintan oktobron la Nord-Korea ŝtata televido fine alvokis la ĉeson de “pliigo de streĉeco”: “Se Usono kuraĝe turniĝos kontraŭdirekten al sia nuna politiko (kaj diskutas pactraktaton) , ni estos feliĉaj respondi per konstruema sinteno. Ni jam sendis mesaĝon per oficialaj vojoj por pacintertraktado, kaj ni atendas respondon*”. Verŝajne Pjongjango esperas diskutojn samajn al tiuj kun Irano. Sed, atentigas Go Ju-han dum nia renkonto en Dongguk, “Irano ne havas Ĉinion ĉe sia flanko”. Kaj, nu, “Usono celas ankaŭ Pekinon”.

* “N.Korea proposes talks on peace treaty with US”, NK News.org, Seulo, 9-a de oktobro 2015.
Idilio kun Ĉinio

Certe, post la lasta nuklea provo Ĉinio voĉdonis por punoj kontraŭ DPRK. Sed ĝi daŭre liveras nutran helpon kaj petrolon — inter aliajn — por malebligi mortan ŝokon. Tamen prezidanto Xi Jinping neniam renkontis sian junan nord-Korean samrangulon, dum li oficiale vojaĝis en Seulon kaj S-ino Bak ĉeestis en Pekino la militistan paradon solenantan la finon de la kontraŭjapana milito. Tiu gesto estis politike okulfrapa, kaj la proksimiĝo tikla, kiam ambaŭ landoj havas malpacemaĵojn kun Tokio. Ekonomie Ĉinio iĝis la unua partnero de Sud-Koreio, kiu estas ĝia tria liveranto.

En Seulo la konservativaj amikoj de S-ino Bak ne tre afable rigardas tiun idilion, dum la Ĉin-Usonaj rilatoj ne estas tre bonaj. Ili atentigas, ke kvankam Ĉinio estas la unua komerca partnero, Usono restas la sola partnero pri sekureco. “Estas en la ĉielo de Orienta Azio du levantaj sunoj” (Ĉinio kaj Usono), rimarkigas Sud-Korea diplomato. “Sud-Koreio devos fari elekton”* . Por nun S-ino Bak vetas pri la du sunoj. Sed ŝi daŭre hezitas komenci kaj trudi seriozan intertraktadon kun Pjongjango. La Nord-Korea propono pri konfederacio, aŭ tiu de Sud-Koreaj progresistoj pri federacia unio laŭ la Eŭropa modelo, restas nebulaj hipotezoj.

* “La Sud-Korea politiko ne devas elekti inter du sunoj”, interparolo kun Jun Duk-min, Korea Analysis N°7, julio 2015.

Koncerne Francion, kiu ne agnoskas DPRK-on, ĝi aperas rigidigita en alia epoko. “Anstataŭ trakti Nord-Koreion kvazaŭ evitatulon, ĉiam pli izoli ĝin, enfermi ĝin en ĝiaj ideologiaj muroj, pli bone estus provi tiri ĝin al internacia komunumo kaj helpi ĝian malfermiĝon”, pledas Go Ju-han. Krom se Parizo, same kiel iuj Sud-Koreaj konservativuloj, nur atendas, ke ĝi disfrakasiĝos.

Martine BULARD

La “Nacia Fronto” garantias la socian ordon

Ĉio profitigas la francan ekstremdekstron: ekonomio en paneo, senlaboreco kies kurbo ege altiĝas anstataŭ malaltiĝi, la timo troviĝi en deklasiĝo kaj en malabundo, publikaj servoj kaj socia protekto minacataj, “eŭropa projekto” same bongusta kiel gluto de ricin-oleo, ondo da migrantoj kiun la ĥaoso de pluraj arabaj ŝtatoj grandigas, amasaj atencoj, kies farantoj konfesas islamon ... Sen forgesi, de proksimume tridek jaroj, Socialistan Partion kiu dividas kun la dekstrularo samtempe la respondecon de novliberalaj politikoj firme riglitaj de la eŭropaj traktatoj kaj de la projekto teni sin senfine en la potenco (aŭ, por la dekstro, reakiri ĝin) per tio ke ili, ĉe ĉiuj elektoj, prezentas sin kiel lastan baraĵon kontraŭ la Nacia Fronto (FN).

Bilanco: neniu politika forto montras tiom da impeto kaj da kunteniĝo kiom la ekstrema dekstro, neniu komunikas tiom efike la senton ke ĝi konas la vojon kaj ke la estonteco apartenas al ĝi. Ankaŭ neniu skizas kontraŭ ĝi la plej etan strategion de rekonkero.* La ĉefministro [?Lionel Jospin] eliminita por la dua baloto de la prezidant-elekto fare de s-ro Jean-Marie Le Pen la 21-an de aprilo 2002, jam tiun vesperon parolis pri “fulmobato”. Kaj, retirante sin el la publika vivo, li instigis tiam siajn socialistajn kamaradojn mobiliziĝi “por prepari la rekonstruadon de la estonteco”. La tasko estis konfidita al s-ro François Hollande ...

* Vd Frédéric Lordon, “La maldekstro ne povas morti”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2014, kaj “Strategio por rekonkero”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2013.
TURNO

Sed kiam politika fenomeno kiel tiu ĉi evoluas de jardekoj, tiam estas vane doni al ĝi nur unu solan klarigon. Aliloke en Eŭropo fremdulmalama movado prosperis sen ke socialista partio en la potenco favorigas ĝin (ekzemple en Britujo, en Danlando), kaj en ekonomiaj situacioj malpli negativaj ol en Francujo (en Pollando kaj en Svislando). Inverse, la kvotoj de senlaboreco de Hispanujo (21,6 elcentoj en septembro 2015), de Greklando (24,6 elcentoj) aŭ de Kipro (15 elcentoj), ĉiuj superaj al tiuj de Francujo (10,8 elcentoj) ne estas akompanataj de komparebla kresko de la ekstremdekstro. Fine, tiu partio fartis jam sufiĉe bone antaŭ la mortigaj atencoj de januaro kaj de novembro 2015 en Parizo, kaj antaŭ la alfluo de migrantoj en la lastaj monatoj, kvankam evidente tiuj eventoj helpis ĝin. Kiel, envere, proksimume ĉio.

Gravas ne nur, ke la kandidatoj de la FN konkeris la pintojn en ses regionoj el 13 kaj en 46 el la 95 departementoj de eŭropa Francujo post la unua baloto de la regionaj elektoj, la 6-an de decembro 2015. Sed ankaŭ, ke ili plibonigis preskaŭ ĉie siajn nombrojn de voĉoj semajnon poste, eĉ kiam ili havis nenian ŝancon gajni la prezidantecon de la koncerna regiono. Tio signifas nun, por FN-elektanto, ke la “utila voĉo” estas voĉdoni por la FN, kaj ke tiu partio, anstataŭ esti kroma forto sorbebla de la dekstro, komencas tiri al si voĉojn el ties tereno: de 18 elcentoj ĝis 20 elcentoj de la elektintoj de s-ro Nicolas Sarkozy en 2012 laŭdire voĉdonis en decembro 2016 por la partio de s-ino Le Pen.*

* Les Echos, Parizo, 8-an de decembro 2015.

La decidemo de la ekstremdekstraj elektantoj estas tiom pli klara, ĉar la voĉdon-sistemo kaj la alianca sistemo havas tre pezajn malavantaĝojn por ilia partio. Ĝi estis la unua koncerne la voĉojn post tiuj regionaj voĉdonadoj (tio jam okazis dum la eŭropaj voĉdonadoj de majo 2014 kaj departementaj de marto 2015), kaj tamen prezidas eĉ ne unu regionan konsilantaron, ne unu ĝeneralan konsilantaron. Kaj ĝi estis reprezenta nur de du deputitoj el 577, de du senatanoj el 348.* Tiu demokratia malnormaleco ebligas al ĝi deklari sin viktimo de larĝe abomenata “politika klaso”, kiun ĝi draŝas kun la sincero de tiuj, kiuj estas el ĝi ekskluditaj.

* En junio 2012, mezumo de 27.000 voĉoj sufiĉis por elekti socialistan deputiton. Por elekti deputiton de la Maldekstra Fronto necesis 179.000; por deputito de la FN (aŭ parenca), 1.76.000.

Sur la kampo de la ideoj, male, ĝi dominas la scenejon. Tio estas por ĝi tiom pli facila ke ĝiaj intelektaj kontraŭuloj embarasitaj de malĝojo, de malvenkoj, de skismoj kaj de dividiĝoj, tro ofte trovas komforton kaj kuraĝon en la papera radikalismo inter universitataj muroj.* La grandaj komunikiloj ankaŭ ne komplikigas al ĝi la taskon kiam ili alterne aperigas dosieron pri “la senĝena islamo” kaj alian pri la reakciaj pensistoj.

* Vd Pierre Rimbert, “La pensée critique dans l’enclos universitaire”, Le Monde diplomatique, januaro 2011.

Tradicie, la venko de maldekstra plimulto samtempis kun radikaliĝo de la dekstrularo, kiu sentis sin senigita je havaĵo — la potenco — kiun ĝi konsideris kiel sia proprieto. En la kazo de s-ro Hollande, la malamikeco kiun li vekas en la konservativaj rondoj estas pli miriga, ĉar oni apenaŭ povas vidi en kio liaj politikoj distingiĝas de iliaj, kun la escepto de la “geedziĝo por ĉiuj”, kontraŭ kiu ili efektive mobilizis sin antaŭ tri jaroj, sed pri kiu ĉiu scias, ke ili ne plu tuŝos ĝin.*

* La brita konservativa gvidanto David Cameron cetere iniciatis samspecan leĝon Kaj en Svedujo ĝin decidis registaro centre dekstra.

Same kiel la ekstremdekstro, la “senkompleksa dekstro” ŝategas draŝi la “politike decan”. Tiu fenomeno ne estas ekskluzive franca.* En Usono ĉiu el la aktualaj spritaĵoj de la respublikana kandidato Donald Trump kontraŭ la meksikanoj “seksperfortuloj” aŭ la “teroristaj” islamanoj ebligas al la novjorka miliardulo emfazi sian kuraĝon rompi la molan interkonsenton de la maldekstruloj, de la intelektuloj, de la burĝoj, de la snoboj. Kun garantiita efiko: la komunikiloj ŝajnigas indigni, kaj poste donas al li tuj la parolon por ke li klarigu siajn elpaŝojn. Tiom ke oni jam aŭdas nur lin. Ĉu necesas unufrape elpeli 11 milionojn da kontraŭleĝaj enmigrintoj? Ĉu konstrui muron laŭlonge de la limo kun Meksiko? Ĉu surslipigi la islamajn usonajn civitanojn kaj malpermesi al la ceteraj la usonan teritorion? Preskaŭ ĉiusemajne aperas tia “debato”. Kontraŭi tiajn ideoj signifas montri sian malkuraĝon, sian malrigorismon, sian malestimon al la aspiroj de la “silenta plimulto”, eĉ elmeti sian landon al novaj subfosaj atakoj.

* Vd “Stratagème de la droite américaine: mobiliser le peuple contre les intellectuels” [Strategio de la usona dekstro: mobilizi la popolon kontraŭ la intelektulojn], Le Monde diplomatique, majo 2006.

S-ro Sarkozy familiaras kun tiaj malnovaj tirfadenoj de la usona dekstrularo.* La 9-an de decembro 2015 en la radio France Inter li do denove draŝis “tiun bonpensan etoson kiu malpermesas debatojn”. Kiaj debatoj estas malpermesataj laŭ li? “Ekde kiam iu diris ion pri la enmigrado, li estis rasisto; ekde kiam iu elparolis la vorton “islamo”, li estis islammalama; ekde kiam iu levis demandon pri la franca identeco, li estis reakciulo.” Prezidinto de la franca respubliko, partiĉefo, apogata de granda parto de la gazetaro kaj de la mastraro, fariĝis disidento en sia propra lando: efektive sufiĉis pensi pri tio. Sed kial la Nacia Fronto ne gajnus la batalon de la ideoj, se ĝiaj supozataj kontraŭuloj faras ĝin por ĝi, kaj pri ĝiaj preferataj temoj? Semajnon antaŭ la 21-a de aprilo 2002, s-ro Le Pen povis jam venke jubili: “La politikistoj, la ĵurnalistoj kaj la politiksciencistoj parolas lingvaĵon kiu ne estas tre malproksima de la mia, se ĝi ne estas la sama aŭ eĉ pli antaŭa. Mi fariĝis normala, ĉar ĉiuj parolas kiel mi. Tion oni nomis, en iu momento, la “lepeniĝo de la spiritoj”.”*

* Vd “Les recettes idéologiques du président Sarkozy” [La ideologiaj receptoj de la prezidanto Sarkozy], Le Monde diplomatique, junio 2007.
* France Inter, 16-an de aprilo 2002.

Nun tiun dinamikon transprenis la prezidanto de la respubliko mem, ankaŭ sur la kampo de la publikaj liberecoj (vidu pri tio la artikolon de Jean-Jacques Gandini.) S-ro Hollande, esprimante sin antaŭ la parlamento kunveninta en kongreso, la 16-an de novembro 2015, ekzemple opiniis: “Ni devas povi forpreni la francan ŝtatanecon de individuo kondamnita pro atenco al la fundamentaj interesoj de la nacio aŭ pro teroristaĵo, eĉ se li estas naskita franco, mi diras se li estas naskita franco, se li havas ankaŭ alian ŝtatanecon.” Ĉar neniu imagas, ke tia dispono, rekte prenita el la ideologia sako de la ekstremdekstro, povus malinstigi atenculojn kiuj pretas oferi sian vivon, la solena anonco farita de la ŝtatestro havis kiel ĉefan konsekvencon legitimi la distingon inter la francaj civitanoj laŭ ilia deveno, ĉar tiuj, kiuj havas du ŝtatanecojn, estas precipe la idoj de enmigrintoj. S-ino Le Pen bezonis nur enpoŝigi la vetaĵon. Ŝi faris tion ĝue dum mitingo en Niceo, la 27-an de novembro: “La FN havas realisman kaj seriozan programon, kiu eĉ inspiras François Hollande.”

INTER

Jam de tridek jaroj, nome de la “necesaj reformoj”, de farendaj ŝparoj, de necesa limigo de la publika enŝuldiĝo, la socialaj politikoj kaj la publikaj servoj estas atakataj: pensioj, familiaj helpoj, helpoj por loĝado, senpaga supera instruado kaj la sansistemo. Tia maltrikado, ĉefe kiam ĝi okazas en periodo de amasa senlaboreco, de malalta kresko, akrigas la suspektan rigardon de ĉiuj al ĉiuj, la individuisman retiriĝon, la penson “Estas jam io nur por ili, estas jam nenio por ni”. La retorikoj, kiuj tiras tra la koto la “helpismon”, la eksterlandanojn kaj la “migrajn aspirpumpilojn” nutras sin el tiu fonto. Tiu ne baldaŭ sekiĝos, ĉar la Eŭropa Unio malpermesas ĉian ŝanĝon de la ekonomia direkto, kion ĝi ĵus konfirmis en Greklando. Antaŭ jaro kaj duono, franca socialista ministro, s-ro Arnaud Montebourg, akuzis ĝian tiaman prezidanton, s-ron José Manuel Barroso, esti “la brulaĵo de la Nacia Fronto”.*

* “Tous politiques”, France Inter, 23-an de junio 2013.

La politika ligo inter ekonomia malsekureco kaj “nacia prefero” okazas pli kaj pli tra la demando de socialaj helpopagoj. Ju pli tiuj estas minacataj, aŭ ilia universaleco estas dubigataj de la kondiĉoj de resursoj (familiaj helpoj, helpoj al loĝado por studentoj), des pli la konkurenco por akiri ilin, speciale en la malfortiĝintaj partoj de la popolaj medioj, nutras la pelĉasadon al fraŭdantoj, la serĉadon de propekaj kaproj.

Analizante la rezultojn de la unua baloto de la departementaj elektoj de marto 2015, en kiuj la FN akiris 26 elcentojn de la voĉoj (multe pli ĉe la laboristoj, dungitoj kaj senlaboruloj; multe malpli ĉe superaj diplomitoj, liberaj profesioj, superaj kadruloj), la politiksciencisto s-ino Céline Braconnier konstatas, ke ene de la ekstremdekstra elektantaro, “la falsa malriĉulo estas figuro ĉie ĉeesta en la interparoladoj. La najbarino kiu vivas per socialaj helpoj kaj kies infanoj havas senpagan aliron al la manĝejo, dum la malriĉaj laboristoj ne povas uzi ĝin pro nepagebla tarifo; la romaoj, kiuj senpage instaliĝas en tendaroj ekde sia alveno, dum enmigrintoj, kiuj alvenis antaŭ tre longa tempo, ne povas akiri malmultekostan amasloĝejon en la urbo, en kiu ili vivas jam de jardekoj; la trompuloj kiuj profitas la larĝanimecon de la nutraĵbankoj per tio ke ili kaŝas sian realan situacion ...”*

* Interparolado en Le Monde, la 26-an de marto 2015.

La konkludo deduktiĝas senpene: la fremdulmalamo kovrata de postulo je egaleco, la “nacia prefero” kiel rifuzo de supozata enmigrinta prefero.* S-ino Le Pen tiel povas deklari, kiel ŝi faris la 15-an de septembro 2015 en la radio France Inter: “Ekzistas hodiaŭ profunda perforto kontraŭ la francoj, kiam ili aŭdas, ke oni disponigas 77.300 urĝajn lokojn, simple, de hodiaŭ ĝis morgaŭ [por la politikaj rifuĝintoj], dum ekzistas miliono kaj duono da francaj mastrumoj kiuj atendas socialan loĝejon, kelkfoje jam de jaroj, ke laŭ la Fondaĵo Abbé Pierre milionoj da francoj estas malbone loĝataj, aŭ eĉ tute ne havas loĝejon. Kaj do, mi estas la politika respondeculino kiu diras, ke la francoj ne estu la laste servataj.”

* Vd Alexis Spire, “Xénophobes au nom de l’Etat social”, Le Monde diplomatique, decembro 2013.

En 2012, la respublikana kandidato por la Blanka Domo, s-ro Willard “Mitt” Romney, diris ke lia liberala mesaĝo apenaŭ konvinkas la “47 elcentojn” da usonanoj kiuj dependas de socialaj helpoj kaj kiuj estas proporcie pli multnombraj ĉe la nigruloj kaj la hispanparolantoj. Tiuj “malplimultoj” voĉdonis por s-ro Barack Obama. Tri jarojn poste, dum la zorgo “kontroli la landlimojn” intermiksiĝas kun identeca paniko, tiu argumentado kondukis al la teorio de “granda anstataŭiĝo” en la urnoj. La respublikana kandidato Ted Cruz, cetere senatano de Teksaso, kontraŭas la normaligon de la kontraŭleĝaj enmigrintoj klarigante: “Tio, kion volas [la demokrata senatano] Chuck Schumer kaj Barack Obama, estas tre simpla: ili volas milionojn da novaj demokrataj elektantoj. Jen kio klarigas, pro kio la nova politike ĝusta termino ne estas plu “kontraŭleĝaj eksterlandanoj” [illegal aliens], sed “sendokumentaj demokratoj”.

La FN povus bone uzi tian retorikon. Sed la franca dekstrularo antaŭis ĝin en tio. Jam en 2012, s-ro Jean-François Copé, tiam ĝenerala sekretario de la sarkozia partio, efektive konstatis, ke “la sendokumentuloj estas nun la solaj kiuj povas ĝui sistemon kiu 100-elcente zorgas pri ili, sen ajna kontribuo de ili, eĉ nur simbola”. Kaj, suspektante, li tuj aldonis: “Estus naive, kredi ke la tutaĵo de tiuj decidoj, kiuj altiras la kontraŭleĝan enmigradon kaj forvendas la aliron al la ŝtataneco, estas la frukto de hazardo. Ĝi estas intenca strategio por anstataŭigi la popolan voĉon per komunuma voĉo.”* Per aliaj vortoj, voĉo nek tre eŭropa nek tre kristana ...

* Jean-François Copé, Manifeste pour une droite décomplexée, Fayard, Parizo, 2012.

Malriĉaj laboristoj kontraŭ fraŭdistoj, poste francoj kontraŭ enmigrintoj, fine “blankuloj” kontraŭ “islamanoj”: tiom, kiom la ekonomia krizo akriĝas, la metastazoj disvastiĝas ene de la popolaj kategorioj de la loĝantaro. “Estus naive, kredi” ke tiaj frakciigoj, pacience subtenataj, tro malkomfortigas tiujn, kiuj profitaj el tiu krizo. Tiom longe, kiom ĉiu rigardas aliloke, ili bezonas nur draŝi la “popolismon” kaj daŭrigi sian regadon. Dum la regionaj elektoj ĉiu menciis la malkontenton, la koleron de la popolaj medioj, kaj promesis “konsideri la mesaĝon” kiun ili elsendas. Tagon post la voĉdono, la registaro anoncis ke la minimuma salajro restos la sama ...

La ĉefministro Manuel Valls opinias ke la koncepto de la respubliko de la FN estas “tro malvasta, eta” kaj “donas nenian solvon por tiuj, kiuj suferas”. Tiu priskribo aplikiĝas same bone ankaŭ al la politiko de lia registaro. Antaŭ kvar jaroj s-ro Valls jam postulis ke oni likvidu la “vortojn kiuj signifas nenion aŭ kiuj estas arĥaiĝintaj: “socialismo”, “kamarado”, “partio””. Lia deziro nun kuniĝas kun la elekto-kalkulo de la prezidanto de la respubliko, kiu deziras forbalai la maldekstran heredaĵon por venontjare konkurenci kun la gvidantoj de la dekstrularo la rolon de kandidato al granda nebulozo “modera”, “respublikana”. Tiu estus aŭtomate elektita ĉe la dua baloto de la prezidant-elekto, ĉar li estus la sola rivalo de la Nacia Fronto. La programo de tiu kandidato, kiu ajn li estas, estas jam konata: li devos stiri la saman kurson, kiun François Mitterrand decidis en 1983, kiam li rezignis pri ekonomia politiko ekster la liberala ortodokseco kaj trovis diversajn elturniĝojn por teni sin en la potenco dum du sepjaraj mandatoj. Kompreneble, nome de la cinika kaj ade ripetata “batalo kontraŭ la ekstremdekstro”.

La obstina daŭrigo de tiom malgaja projekto multe ŝuldiĝas ankaŭ al s-ino Le Pen. Ĉar tiu sistemo kaj ĝiaj homoj bezonas ŝin. Kaj ili scias, ke ili bezonas timi nenion, ŝanĝi nenion, cedi nenion, tiom longe, kiom ŝi restos ilia precipa kontraŭulo.

Serge HALIMI.

“Araba printempo”, ĉu vanaj promesoj?

De post la ribela ondo kiu komenciĝis en Tunizio en januaro 2011, la “araba printempo” ŝajnas kaptita en ŝraŭbtenilo inter la reveno de la aŭtoritatemaj ŝtatoj kaj ĝihadisma minaco. Sed la postulo de digneco kaj la aspiro al libereco ne malaperis.

La araba mondo frontas defiojn ŝajne netranspaseblajn, kiujn ĝi tamen devos transponti se ĝi volas estontecon pli pacan, demokratian kaj stabilan. Tiuj defioj estas ĉefe la kontraŭ-revolucia retroiro mpulsata de la aŭtoritatemaj ŝtatoj, la nedifinita naturo de la revolucia procezo kaj la geopolitikaj kaj konfesiaj demandoj levitaj de la plago nomata Organizaĵo de Islama Ŝtato (OIŜ).

Multaj arabaj reĝimoj respondas al la difino de tio, kion Jean-Pierre Filiu nomas la “modernaj Mamelukoj”*. Origine, la Mamelukoj estis sklavo-soldatoj, kiujn la abasida dinastio (750-1258) varbis en la teritorioj ekster la islama mondo. En la rigardo de iliaj mastroj, pro ilia ne-arabeco, la lojaleco-konfliktoj, kiuj semis malpacon inter tiom da familioj, triboj kaj komunumoj, ne povos ilin koncerni.

* Jean-Pierre Filiu, “Mamelouks modernes, mafias sécuritaires et djihadistes”, Orient XXI, 19-a de septembro 2015, http://orientxxi.info

Laŭlonge de la tempopaso, la Mamelukoj akiris tiom da pollitika kaj armea influo, ke ili fine, en la 13-a jarcento, anstataŭis siajn mastrojn kaj ekregis de Egiptujo ĝis la Golfo. Ili entrudiĝis des pli facile, ke ili ne estis ligitaj al la socioj, kiujn ili direktis, kaj sekve havis nek klanojn nek protektantojn domaĝendajn. Tio igis ilin ne venkeblaj, escepte de eksterlandaj invadantoj. Tiu heredaĵo de la Mamelukoj, aŭtokratia kaj heredaĵa, fondas la hodiaŭajn arabajn armeajn respublikojn, en Sirio kiel en Egiptujo.

Tiuj reĝimoj sin konsideras samtempe ricevintoj de la ŝtatpotenco kaj fremdaj al siaj propraj socioj, kiuj de ĉiam estas destinitaj esti firme kaj neflekseble regataj. En kelkaj landoj, tiu mensostato devenas de la kolonia epoko. En Egiptujo la mameluka heredaĵo reaperis ekde la komenco de la 19-a jarcento, pro la koncepto de situacio de la persono en familio kaj socio (civila stato) (dawla madaniyya), antaŭenpuŝita de la reformoj de Muhammad Ali Paŝao, reganto de 1805 ĝis 1849.

Fronte al la “araba printempo”, la mameluka reflekso konsistis el defendo per ĉiuj rimedoj de tiuj reĝaj prerogativoj. La posedantoj de la regpovo volis certiĝi, ke la ŝtat-aparato ne falos en la manojn de sociaj fortoj taksitaj malpli altrangaj. En Egiptujo, post kiam la revolucio de 2011 rezultigis la falon de s-ro Hosni Mubarak, la puĉo de julio 2013 organizita de la generalo Abdel Fatah Al-Sissi kontraŭ la elektita registaro de la Islama Frataro malkaŝis la eksterordinaran volon de la armeanoj ne cedi iujn ajn erojn de siaj privilegioj. En Sirio, la krudeco kun kiu la reĝimo de s-ro Baŝar Al-Asad subpremis la pacajn protestojn konfirmis, ankaŭ tie, la nekapablon de la regantoj toleri iun ajn konteston aŭ kritikon.

La geopolitikaj streĉoj konfirmis la kontraŭrevolucian strategion de la establitaj reĝimoj. La kreskanta minaco de ŝijaisma ekspansiismo, enkorpigita de la irana ŝtato, ebligis al ili diabligi ĉiun internan opozicion kaj konduki kreskantan subpremon nome de nacia sekureco.

Alia ekzemplo de tiu katastrofa kuniĝo: Barejno. Por la gvidantoj de tiu eta sunaisma monarĥio, la opozicio aperinta dum la “araba printempo” estis nur marioneto de Irano, kiu manipulis la ŝijaisman loĝantaron, plimultan en la insularo. Aspiro al demokratiaj reformoj tamen neniam ĉesis ŝanceli Barejnon depost ĝia sendependiĝo en 1971. Inversa situacio ekzistas en Sirio, kie s-ro Al-Asad, apogita de Teherano, akuzas la opozicion agi favore al sunaisma konspiro instigita de Usono por domini Proksim-Orienton. La timo, ke la tuta regiono estos superŝutita de sunaismaj amasoj, klarigas kial la por-Asad-a koalicio kunigas tiom da malplimultoj, de la siriaj alavitoj ĝis la libanaj ŝijaistoj de la Hizbulaho, kaj la houtis de Jemeno.

Depost la “araba printempo”, la konflikto inter sunaistoj kaj ŝijaistoj multe pliintensiĝis. Inter la faktoroj kiuj akcelis tiun ekflamiĝon troviĝas la malaltiĝo de la petrolprezo kaj la starigo de la internacia interkonsento pri la irana atomindustrio, sed ankaŭ la percepto de ĉiu formo de politika plurismo kiel minaco por la nacia sekureco. En Egiptujo, ekzemple, la restarigo de la armea reĝimo kondukis al abrupta subpremo de la Islama Frataro, akuzita pri terorismo, dum ĝi estis rezigninta pri armita lukto kaj perforto. Neniam, depost la 1950-aj jaroj, la islamistoj kaj la opozicio ĝenerale suferis tiom severajn persekutojn. La kontraŭ-terorisma strategio de la regantoj agas laŭ la maniero de la memrealiga profetaĵo: La polic-armea subpremado estigas perfortajn reagojn, kiuj responde pravigas eĉ pli neflekseblan ordon.

Tiuj modernaj Mamelukoj ekspluatas la timon de ĝihadismo por igi la okcidentan blokon fermi la okulojn pri iliaj perfortaĵoj kaj reveni al sia politiko de senkondiĉa subteno al aŭtoritatemaj reĝimoj. Sed tio ne malhelpas ilin ludi duoblan ludon: ataki la religian ekstremismon interne kaj apliki politikojn kiuj plifortigas ĝin ekstere.

Tiel en Libio, la trupoj de la generalo Khalifa Haftar, subtenataj de Eŭropo kaj Usono, intence lasis la OIŜ ekregi la regionon de Sirto, preferante koncentri siajn fortojn por kontraŭbatali la rivalan registaron de Tripolo. En Sirio, s-ro Al-Asad reagis al la araba printempo liberigante el karceroj multajn islamistojn kaj malliberigante la aktivulojn de la aliaj opoziciaj grupoj. En Jemeno, la registaro kvalifikis la houthi-ojn terorisma movado je la servo de Irano, samtempe ekante intertraktadojn kun Al-Kaido. Kaj la golfo-monarĥioj, kvankam ili ja deklaris ke la OIŜ estas ilia plej granda malamiko, nenion faris — aŭ tiom malmulte — por malhelpi la aktivajn religiajn organizaĵojn sur siaj teritorioj financi armitajn islamismajn movadojn ekster iliaj landlimoj.

Tia plursenceco montras, ke plejmulto de la arabaj ŝtatoj, male al tio, kion ili asertas, tute ne deziras baldaŭan malaperon de la ĝihadisma minaco, kiu donas al ili bonegan prektekston por bloki ĉiun demokratian reformon.

Tia strategio, efika en mallonga daŭro, tamen riskas iam kolizii kun la neantaŭvidebla naturo de la revolucia procezo. Preskaŭ ĉiuj okcidentaj observantoj proklamis la morton de la “araba printempo”. En iliaj okuloj, tio jam estas certeco: nur la malforta tunizia demokratio elmergiĝas ankoraŭ el la ruinaĵo-kampo. Tiun diagnozon kundividas la arabaj registaroj, emaj turni la paĝon de tiu por ili tre malŝatata memoraĵo. La malagrablaj konsekvencoj, kiuj sankciis la demokratiajn postulojn en tiom da landoj ŝajnas ja pravigi ilin. Sed historio instruas, ke la revolucioj, same kiel ondoj, revenas laŭ cikla maniero: la postulo pri digneco kaj libereco neeviteble reaperos, ĉu la registaroj antaŭvidas tion aŭ ne.

Hodiaŭ, la foresto de surstrataj ribeloj ne signifas malaperon de la revoluci-procezo. La problemoj, kiuj kaŭzis la unuan ondon, en 2010, ne malaperis, tute male. La senlaboreco en plej multaj arabaj landoj estas same alta kiel antaŭ kvin jaroj, la ekonomio estas same malvigla, la administracio same senefika kaj la privata sektoro same apenaŭ naskita. En la socioj daŭre aŭdiĝas la voĉo de multnombra bolanta junularo, al kiu la registaroj ne sukcesas proponi perspektivojn. La edukaj sistemoj persistas privilegii la selekton per mono prefere ol per merito, kaj formadi heredantojn, kiuj ne havos la necesajn kompetentojn por alfronti konkurencon sur la tutmondaj merkatoj.

Eĉ pli grave: la regantoj daŭre senigas la civitanojn je sia parolrajto. La koluzio inter la politika klaso kaj la negoco-mondo restas forta, kaj ebligas al eta elito alkroĉita al siaj privilegioj regi ne nur la ŝtatajn instituciojn, sed ankaŭ la riĉofontojn de la lando. Oni ne miru, ke la mito de la disvolvado malpli kaj malpli inspiras fidon al la loĝantaroj, inunditaj per flataj komunikoj pri la kresko de la malneta enlanda produkto (MEP), pri kiu ili konstatas, ke ĝi alportas nek dungojn al senlaboruloj, nek estonton al la junuloj. Fosado de malegalecoj, manko de infrastrukturoj, difektoj de la eduka sistemo, korupto kiel landa malsano: neniu el tiuj gravaj difektoj trovis respondon depost 2010.

Komenci nun reformojn, aŭ atendi eksplodon de novaj popolribeloj

La strukturaj problemoj restas aŭ pligraviĝas, sed la socia kaj kultura teksaĵo de la arabaj socioj male senteble ŝanĝiĝis. La ordinara civitano ĉesis vivi timante la regpovon; ĝia obeemo ne plu povas esti tiel facile akirita, per trudo aŭ ideologia opinitrudado. La timo ja ne malaperis, sed ĝi ŝanĝis sian objekton. Nuntempe, oni timas ĉefe pri la disvastigo de la OIŜ kaj de ĝihadismo, kaj pri la disfalo de la ŝtatoj en Sirio kaj en Jemeno. Tiu nova timo, ĉiereganta, klarigas kial tiom da civitanoj ne plu kredas je ebleco de demokratia reformo. Ĝi kreskigas la seniluziiĝon kaŭzitan de la malsukceso de la revoluciaj movadoj en Egiptujo kaj en Libio — sen paroli pri Maroko kaj Jordanio, kie la esperoj de ŝanĝo stumblis sur la pordoj de la reĝa palaco. Ne mirinde, ke la kombino de timoj kaj seniluziiĝoj kreis atmosferon de socia apatio. Ja ofte, subteno al la reĝimo nur tradukas rezigneman akcepton pro manko de alia solvo.

Sed timo, seniluziiĝo kaj apatio estas efemeraj mensostatoj, kiujn la regantoj ne povas eterne pluvivigi. Ilia rifuzo proponi kredindajn reformojn eksplodigis la popolan koleron antaŭ kvin jaroj; tre verŝajne la samaj kaŭzoj iam produktos samajn efikojn. Ili devas elekti: eki nun reformojn, aŭ atendi ke eksplodos novaj ribeloj.

Pluraj signoj supozigas, ke tiu dilemo povos sufiĉe baldaŭ fariĝi prema. Libano ekzemple, travivas de la pasinta somero amasajn manifestaciojn direktatajn kontraŭ la registara nekapablo organizi la kolektadon de la rubujoj. La furioziĝo antaŭ la montoj da rubaĵoj stakigitaj en la stratoj mobilizas trans la religiaj kaj etnaj fendoj, ĉar ĝi donas okazon al la libananoj, aparte al la plej junaj, esprimi pli larĝan kaj pli profundan frustriĝon. Ne nur temas pri mallaŭdi la grandan neglekton de la registaro, sed ankaŭ renversi malmodernan religian sistemon, eĉ se tiu longtempe certigis al la lando ŝajnan politikan stabilecon. La manifestaciantoj postulas la starigon de pli demokratia sistemo, kiu traktu ĉiujn libananojn egalece anstataŭ koncentri la povon en la manojn de maljuniĝantaj elitoj alelektitaj surbaze de malaktualaj kriterioj.

Kelkajn monatojn antaŭe, Alĝerio travivis senprecedencan protest-manifestaciadon. La anonco de ekspluatad-projekto de skista gaso en Saharo instigis milojn da loĝantoj de tiu malriĉa kaj sekega regiono ekrezistadi samtempe kontraŭ la latentaj damaĝoj de la hidraŭlika rompado kaj kontraŭ disvolvo-modelo bazita sur la kaptado de la naturaj riĉaĵoj. Tiu lukto montras apartan signifon se oni memoras, ke precize tie, en Alĝerio, la “araba printempo” havas siajn plej malnovajn radikojn. La grandegaj manifestacioj de 1988 por ŝanĝo kaj demokratio, la balota sukceso de la Islama Fronto de Savo (IFS), la puĉo de la armeo kaj la sanga interna milito kiu sekvis: en tiu tragedio jam manifestiĝis konflikto inter ŝtato kaj socio. Eĉ se sporadaj kaj izolitaj, la luktoj, kiuj aperas tie kaj tie ĉi montras, ke la spirito de 2010 ne estingiĝis.

La ĉefa leciono eltirenda el la “araba printempo” tamen estas, ke politika kaj socia transformiĝo postulas pli ol punktajn kaj izolitajn mobiliziĝojn. Eĉ post kiam ili sukcesis faligi la malamatan tiranon, la opozicio-fortoj devas doni al si solidajn, koherajn kaj daŭripovajn organizajn kapablojn, politikajn kompetentojn kaj institucian vidadon. Tio dramece mankis ĉe la egipta opozicio post ties mallonga venko de 2011. Ĝia nekapablo malhelpi la revenon de la armeanoj restis en la memoro de multaj homoj kiel la komenco de la fino de la “araba printempo”. Veras, ke, en preskaŭ ĉiuj koncernaj landoj, la opozici-ĉefoj faris la samajn mortigajn erarojn. Ĉu ili eltiris lecionojn el tio, kaj ĉu ili estos pli bone preparitaj kiam revenos la printempo?

Simila scenaro tamen implicas unue forigi multe pli timigan obstaklon: la OIŜ. La fulmrapidan kreskon de Daesh (laŭ ĝia araba akronimo) klarigas samtempe la malforteco de la ŝtatoj, kiujn ĝi decidis renversi, kaj la detrua ludo de la geopolitikaj rivalecoj kaj eksterlandaj intervenoj.

Ironio de la sorto estas, ke la OIŜ ekfloris en Irako kaj en Sirio, ambaŭ landoj longtempe konsiderataj kiel modeloj de stabileco kaj ŝanĝo-imuneco, aparte pro la ĝenerala kontrolo aplikita de la ŝtataparato al la socio. Kvankam la krueleco de la OIŜ markas novan fazon de mutacio de la ĝihadisma ideologio, la homa materialo necesa por ĝia kresko estis jam surloke.

En Sirio, ĝia ekspansio postulis ne nur eksterlandajn rekrutojn, sed ankaŭ certan lokan subtenon. Tiu ĉi ne mankis, ĉefe ĉar la siria ŝtato, nezorganta plenumi la bezonojn de sia loĝantaro, estis lasinta kreski vezikojn de malriĉo kaj marĝeneco, facile ekspluateblajn de taŭge ekipita sekto.

En Irako, la OIŜ trovis favoran akcepton en la sunaismaj komunumoj diskriminaciataj de la registaro de s-ro Nuri Al-Maliki post la detruo de la ŝtataparato kiu sekvis la usonan invadon*. La OIŜ sin apogis al ŝijaismaj milicoj timataj pro siaj subpremoj kaj kiuj facile rabis la restantan militmaterialon de la eksa iraka armeo. La libana Hizbulaho estis ilia modelo, laŭ organizado, fameco kaj armea potenco. Tiusence, la OIŜ ne estis nur importata forto, sed ankaŭ loka reago al la persekutoj de la centra iraka registaro.

* Vd Peter Harling, “Tio, kion anoncas la diseriĝo de Irako”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2014.

La OIŜ estas ankaŭ koalicio de fortoj, en kiu la mesiisma tendenco kunestas kun diversaj tribaj elementoj, lokaj komunumoj diskriminaciataj kaj eksaj oficiroj aŭ kadruloj de la reĝimo de Saddam Hussein. Ĝi distingiĝas de Al-Kaido laŭ pluraj esencaj punktoj*. Al-Kaido komprenas ĝihadon kiel operacion ekskluzive armean. Ĝi ne zorgas administri teritorion aŭ konstrui instituciojn, ĉar ĝi sin konsideras reto de nomadaj batalantoj, kies militceloj povos esti atingitaj nur longtempe post ilia surtera vivo. Por la OIŜ, male, la batalo devas tuj doni rezultojn. Perforto ne estas rimedo por atingi celon, sed estas mem la celo, en kiu plenumiĝas ĝia vizio de la mondo. La kreado de teritoria ento apartenas al la sama religia imperativo: ĝihado devigas konkeri terojn, instali registaron, ekspluati ĉiujn riĉofontojn de la geografio kaj materialoj.

* Vd Julien Théron, “Funeste rivalité entre Al-Qaida et l’Organisation de l’Etat islamique”, Le Monde diplomatique, februaro2015.

Male al Al-Kaido, kiu zorge selektas siajn rekrutojn kaj trudas al ili drastajn postulojn, la OIŜ varbas kiun ajn, nura kondiĉo estas la motiviĝo. Dum Al-Kaido konsistas ekskluzive el militistoj, ĝi ambicias fariĝi loĝantaro. Ĝi do bezonas virinojn, familiojn, infanojn. Kaj, koncerne la eksterlandajn rekrutojn, ilia rolo estas ne tiom batali, kiom disvastigi la idealigitan bildon de la komunumo de kredantoj (la oumma), en ties propagandaj mesaĝoj direktataj al la ekstera mondo.

Estas evidente, ke tia kompreno de la ŝtato estas provoko, eble eĉ herezio, por granda plimulto de la sunaistoj mem, kaj tial OIŜ mobilizis kontraŭ si tiom larĝan koalicion de arabaj landoj. Sed oni ne povas kompreni la Daesh-fenomenon ekster la kunteksto de la eksterlandaj entrudiĝoj. La ĝihadisma minaco ja estas uzata de grandaj landoj kiel Rusujo aŭ Turkujo, kiel alibio por instali siajn ambiciojn en la araba mondo. La rusaj bombadoj en Sirio estas ja ligitaj al la OIŜ, sed ĉefe montras la deziron de Moskvo etendi sian influzonon en Proksim-Oriento, cele restarigi la imperian potencon perditan dum la disfalo de Soveta Unio*. Subtenante la reĝimon de s-ro Al-Asad, ĝi havigas al si interŝanĝeblan valuton por Ukrainujo, aŭ por kiu ajn alia teritorio, kiun la okcidentanoj eble postulos de ĝi.

* Vd Alexeï Malachenko, “La siria veto de Moskvo”, Le Monde diplomatique en esperanto, novembro2015.
La parizaj atencoj montras la projekci-kapablon de la Organizaĵo de la Islama Ŝtato

Loke, la strategio estas simpla: fiksi la antaŭstaton, certigante al la siria prezidanto protektitan ŝtaton precize paŭsitan sur lia alavita bazo. Povos esti ke tiu strategio post iom da tempo ne plu efikos, pro nesufiĉa rendimento de la milita investo. Dume ĝi revenigas tiun eksmodan aliron konsistantan en kompreno de Proksim-Oriento tra la prismo de etnaj kaj religiaj identecoj, prefere al tiu de jure difinitaj ŝtatoj.

Pro sama kialo, la ruso-siria alianco riskas iam etendiĝi al Irako. Bagdado iom post iom rezignis pri la projekto reveni al pluretna kaj diverskonfesia nacia unueco. La iraka ŝtato konsideras sin kiel nur ŝijaisman, tial ĝi ne havas intereson pri redonado de la teritorioj kaptitaj de la OIŜ, ĉar tio devigus ĝin reintegri la sunaismajn komunumojn, kiujn ĝi malamas. Gi certe preferus profiti el la rusa armea pluvombrelo, kiu eĉ povus anstataŭi la usonan pluvombrelon.

La riskoj de terorismaj reprezalioj nur modere maltranviligas sinjoron Vladimir Putin. Ja eksplodo de bombo en metroo de eŭropa ĉefurbo malfortigus la koncernan regisŧaron, sed en Rusujo ĝi nur servus la strategion de la ŝtatestro: nutri la timon de terorismo por pravigi feran politikon interne kaj ekstere de liaj landlimoj.

Tamen, ne estas la intereso de sinjoro Putin malaperigi la OIŜ, kiu agas tiom utile por malfortigi la eŭropajn interesojn kaj limigi la porokcidentan opozicion en Sirio. Reale, la OIŜ utilas al ĉiuj: la siria reĝimo uzas ĝin por forgesigi la proprajn kruelaĵojn, la Sauda Arabujo por intensigi sian ideologian batalon kontraŭ la ŝijaistoj, Irano por dividi la sunaistojn, Turkujo por likvidi la Partion de la Laboristoj de Kurdujo (PLK).

En la kazo de Turkujo, la strategio de instrumentigo de la OiŜ celas internan uzon. Temas pri instali konstantan klimaton de streĉo, timo kaj divido, tiel ke la prezidanto Recep Tayyip Erdogan kaj ties registaro aperu kiel la lasta remparo kontraŭ ĥaoso. La kontraŭ-OIŜ koalicio, en kiu Ankaro formale partoprenas, provizas al ĝi kovrilon por ataki la kurdojn ne nur ene de la propra loĝantaro, sed ankaŭ tiujn de Sirio kaj Irako. La fakto, ke tia milita pliintensiĝo povos pligrandigi la ĝeneralan nestabilecon kaj krei novan batalakson ne ŝajnas maltrankviligi s-ron Erdogan, kiu ĉefe zorgas eltiri balotajn profitojn el tiu politiko de la plej malbono.

La parizaj atencoj markas strategio-ŝanĝon de la OIŜ. Ĉi tiuj perfortaĵoj enkadriĝas en la sekvoj de la atencoj kontraŭ la Hizbulaho, kiu subtenas la reĝimon de s-ro Al- Asad, en Bejruto, kaj kontraŭ civila rusa aviadilo en Sinajo en Egiptujo. Ili montras certan projekci-kapablon de la organizaĵo ekster Sirio kaj Irako por frapi la plej videblajn agantojn de la koalicio formita kontraŭ ĝi. Samtempe, ili atestas la fakton, ke la organizaĵo dolore sentas la severajn batojn ricevitajn en siaj bastionoj: ĉi tiuj kontraŭ-atakoj kondukitaj eksterlande esprimas perdon de ĝia ofensiva elano sur la interna fronto. La terorisma risko kreskas. Unuvorte, tiu ŝajne neracia perfortaĵo ne estas sen kohereco kaj diferencas de la apokalipsa logiko de Al-Kaido.

La Okcidento povas intensigi sian aviadan militkampanjon; ĝi tiel ne sukcesos elradikigi la OIŜ. Sperto montris la efikecon de neŝtataj agantoj por konduki lokan rekonkeron. La sukcesa atako de la kurdoj en Sinjar atestas pri tio, same kiel la interveno de la beduenaj triboj chammares en la konflikto kun la OIŜ. Tamen, vera kontraŭ-ofensivo postulas strategion pri kuniĝo de ĉiuj ĉeestantaj fortoj, kiu minimumigu la diverĝajn interesojn kaj la geopolitikajn rivalecojn.

Kontraŭ-revolucia domeno-efiko impulsata de aŭtoritatemaj reĝimoj, ebleco de reapero de la “araba printempo”, implikado de interesoj ĉirkaŭ la plurkapa monstro OIŜ: distirata inter tiuj tri perspektivoj, la estonteco de la araba mondo ŝajnas tre malcerta.

Hicham ALAOUI

Malfacila dialogo sub usona kontrolo

Ordonema turniĝo en Seulo

La Sud-Korea ekonomio senspiriĝas: la kreskado malpliiĝis je 5 punktoj en kvin jaroj. Fronte al malkontento, la subpremo disvolviĝas. La unuan fojon de post la diktaturo sindikatestro estis enprizonigita.

Ĉirkaŭ 40000 homoj manifestaciis sur la grandega placo de la urbodomo de Seulo la 5-an de decembro 2015, por protesti kontraŭ la subpremo gvidata de prezidanto Bak Geun-hje, kiu oficas de februaro 2013. La 14-an de novembro, je alvoko de 118 organizaĵoj, anoj de la Korea Konfederacio de Sindikatoj (Korean Confederation of Trade unions (KCTU), 130000 koreoj amasiĝis por protesti kontraŭ la reformo de la laborjuro, la rekontrolo de la lernejaj historilibroj kaj la konsento pri liberkomerco kun Ĉinio. Polico uzis akvokanonojn, kaj vundis tridekon da homoj, unu el ili grave.

Gim Ĝu-hjun, profesoro de la nacia universitato de Seulo, kiu estis sur la placo de la urbodomo dum la unua manifestacio, indignas: “Kiel la prezidanto povas paroli pri ”neleĝa kaj perforta kunveno“, kiam tiom da homoj pace manifestaciis? Kiel ŝi povas kompari manifestaciantojn portantajn maskojn kun anoj de la terorista organizaĵo Daeŝ?” Se iuj protestantoj fakte portas maskon — kun formo de papilio, kato, tigro aŭ eĉ kun la vizaĝo mem de S-ino Bak — tio estas por samtempe moki la prezidanton kaj por eskapi subpremon: polico filmas aŭ uzas la gvatokameraojn por identigi manifestaciantojn kaj, foje, kunvoki ilin.

Tiun saman 5-an de decembro, la centra tribunalo de Seulo eldonis arestmandaton kontraŭ ok homoj pro “kontraŭleĝa manifestacio”. Kelkajn tagojn antaŭe ĉirkaŭ 700 policistoj ĉirkaŭis kaj traserĉis dum ses horoj la sidejon de KCTU, forportante dosierojn, komputilojn, ktp. Ĝia estro, S-ro Han Sang-gjun, akuzita pro planado de perfortaĵoj, tiam rifuĝis en budhisman templon dum tri semajnoj antaŭ ol liveriĝi al polico. “Mi luktas por malebligi la alprenon de leĝoj, kiuj celas faciligi maldungon de salajruloj. Tio igas min publika malamiko, je la okuloj de la registaro”, li ekkriis ĉe sia aresto. La 13-an de decembro la tribunalo de Seulo ĝustigis lian “portempan malliberigon”, laŭ ĝi, pro “krimecaj agoj”. Notinde malsevera pri leĝmalobeoj de la konglomeratoj (chaebol), ĉampionoj pri impostfraŭdo, S-ino Bak senhezite subpremas siajn oponantojn.

En la motivoj, kiuj puŝis tiom da homoj manifestacii, troviĝas leĝprojektoj pri laboro kaj pri sano. Je la nomo de lukto por dungado de junuloj, la prezidanto kaj la partio Saenuri (Partio de la nova limo, konservativa) volas kreskigi flekseblecon kaj obligi malfirmajn oficojn.

Nuntempe, ĉiu salajrulo, kiu havas portempan kontrakton (PTK) devas esti firme dungata, kiam li laboras pli ol du jaroj. Per la nova leĝo, tio okazos post kvar jaroj. Nu, tiuj “neformalaj laboristoj” ne havas la samajn salajrojn ol siaj kolegoj, eĉ kiam ili havas la saman oficon, kaj ne profitas la samajn socirajtojn. Ilia nombro pliiĝis je 4,9% inter 2011 kaj 2015*. Samtempe, la portempaj dungoj de junuloj estos plifaciligitaj.

* Labour Force Statistics, 2015, http://kostat.go.kr

Tiuj reformoj aldoniĝas al tiuj jam efektivigitaj de S-ino Bak, kaj pri kiuj ŝi estas tre kontenta: “Ni faris reformojn en kvar ĉefaj kampoj: publika sektoro, laboro, financa salubrigo kaj instruado.” Danke al tio, ŝi diras, “ni impulsis integrigan ekonomion*, kiu estus favora al Koreoj. Tamen la prezidanto silentas pri la rezultoj de tiu politiko (kaj tiu de ŝia antaŭulo, ankaŭ konservativulo): la kreskado, 6,2% en 2010 falis al 2,7% en 2014. La junuloj, eĉ tre diplomitaj, havas pli kaj pli malfacilaĵojn por trovi laboron.

* Intervjuo en la retejo de Azia-Pacifika Ekonomia Kunlaborado (APEK), Manilo, 17-a de novembro 2015. www.apec.org .

Laŭ la diroj de la prezidanto de Saenuri, S-ro Gim Mu-sung, respondecas pri tio... la sindikatoj: “Sen KTCU la lando estus multe pli riĉa. La malneta enlanda produkto (MEP) superus po 30000 dolaroj por loĝantoj”, li asertis dum prelego organizita de lia partio la pasintan 27-an de novembro. Nun, la MEP estas po 27315 dolaroj, laŭ Internacia Mon-Fonduso.

Cetere, la registaro volas privatigi iujn hospitalajn servojn, por igi ilin profitaj. Ĝi celas favori kuracturismon por logi riĉan klientaron, kaj promesas, ke tio kreos 11000 oficojn. Pri la Koreoj, ili devos pagi pli aŭ atendi pli longe antaŭ ol esti kuracotaj.

En la manifestacio de la 14-a de novembro videblis granda nombro da terkulturistoj kaj fiŝkaptistoj malkontentaj pri la liberkomerca interkonsento kun Ĉinio, ratifita de la parlamento la 30-an de novembro. Ili volas daŭre vivteniĝi per sia laboro kaj timas enfluegon de malmultekostaj ĉinaj produktoj. Iel, la registaro agnoskas, ke ilia timo estas reala, ĉar ĝi kreis kompensfonduson je 1 miliardo da Ŭonoj (789 milionoj da eŭroj) por dek jaroj, plej verŝajne ne sufiĉa por kompensi la perdojn de la terkulturistoj kaj fiŝkaptistoj.

“Taŭga vidpunkto pri historio”

Fine, de du semajnoj, la demokrataj fortoj tre mobiliziĝas kontraŭ la decido de S-ino Bak trudi unu solan lernolibron pri historio, kies enhavo estos decidita de komisiono elektita de ŝi mem. Temas pri, ŝi diras, “doni taŭgan vidpunkton pri historio kaj korekti la misformajn versiojn maldekstrajn, kiuj provas laŭdi Nord-Koreion kaj miskreditigi la kapitalismajn farojn de la Sudo*”.

* Parolado en la parlamento, 27-a de oktobro 2015.

La batalo pri la historiaj lernolibroj ĉiam estis akuta en la lando. Post la fino de la Japana okupado, la privataj eldonejoj prizorgis la historiajn lernolibrojn, kaj la registaro donis postkontrolan konsenton. Poste, depost 1974, la diktatoro Bak Ĉong-hi (1961-79), patro de la nuna prezidanto, trudis ŝtatan monopolon. Du jarojn antaŭe li promulgigis la konstitucion Jusin, kiu forviŝis la limigon de la prezidantajn mandatojn kaj koncentris ĉiujn potencojn en liajn manojn. Tiu “restariĝo de 1972” faciligis ŝtatigon de la lernolibroj, samtempan al glorigo de la regantoj kaj gravaj distordoj de la historio. Post la fino de la diktaturo, en la 1980-aj jaroj, plurpartia sistemo reestiĝis. Ja tiun diversecon de vidpunktoj S-ino Bak volas sufoki.

Jam en 2008 ŝia antaŭulo, S-ro I Mjong-bak puŝis la kreon de “alternativa lernolibro pri moderna kaj nuntempa historio de Koreio”. Tiu libro karakteriziĝis per komplezema vidpunkto de la Japana okupado, kiu ebligis modernigi Koreion. Ĝi omaĝis la chaebol-ojn, al kiuj la lando ŝuldis sian industriiĝon, kaj Prezidanton Bak Ĉong-hi. La sama vidpunkto retroviĝas en la lernolibro publikigita de la eldonejo Gyohaksa kaj permesita de S-ino Bak por lernejoj. La historiistoj, tre kritikaj, maltrankviliĝas pri elmeto de ununura lernolibro. La kreskanta kontraŭstaro kolerigis la prezidanton dum la konsilio de ministroj la 10-an de novembro 2015: “Se oni ne lernas taŭgan historion, la menso iĝas nenormala”, ŝi substrekis.

En tri jaroj, S-ino Bak faris dudek vizitojn al fremdaj landoj. La konservativaj amaskomunikiloj — t.e. la kvazaŭ tutaĵo de ĵurnaloj kaj televidoj — laŭdas tiun damon portantan “elegantajn vestaĵojn, kun sian ruĝan mantelon kaj sian malhelgrizan pantalonon, kiu antaŭmetas la Sud-Korean modon en la Muzeo pri dekoraciaj artoj de Parizo, en la palaco de Luvro”*. La strikantoj, kompense, ne instigas tian lirikemon: “La organizantoj de la striko asertas, ke ili pace manifestacias, la publikaj aŭtoritatoj ne estu trompitaj de tiaj kamuflaj manovroj”, freŝdate insistis komentariisto*. Jam leĝprojekto estas metita en la parlamento por malpermesi maskojn dum manifestacioj. Kaj la ĉefo de KTCU restas akuzita. Tio ankoraŭ neniam okazis de post la diktaturo.

* Munhwa Ilbo, Seulo, 1-a de decembro 2015.
* TV Chosun, 5-a de decembro 2015.

SUNG ILKWON

Azil-rajto kontestata

Ĉiuj kontraŭ Schengen

La 15-an de decembro, la Eŭropa Unio anoncis kreadon de nova polickorpuso taskita kontroli la eksterajn landlimojn de la Unio. Jen plia paŝo al serĉado de sekurecaj solvoj, kiuj ne solvos la migrado-krizon.

Benoît BRÉVILLE

PLI OL UNU MILIONO da azilpetoj; dekoj da boatoj albordiĝantaj ĉiutage sur la grekaj aŭ maltaj plaĝoj; rekorda nombro da mortintoj en Mediteraneo; landoj, kiu sendas la armeon por kontroli siajn landlimojn... Escepte ampleksa, la migro-ondo de 2015 severe perturbis la funkciadon de la Eŭropa Unio. Inter aŭgusto kaj oktobro 2015, Germanujo, Aŭstrujo, Hungarujo, la ĉeka Respubliko kaj Slovakujo ĉiuj restarigis kontrolojn ĉe siaj landlimoj por bloki la alvenon de rifuĝintoj.

Depost la atencoj de la 13-a de novembro en Parizo, Francujo aliĝis al la movado, dum kelkaj politikaj respondeculoj konsideras la Schengen-interkonsentojn, kiuj organizas la liberan cirkuladon de homoj inter la subskribintaj ŝtatoj, kiel unu el la kaŭzoj de la amasmortigo. “Schengen mortis”, juĝis s-ro Nicolas Sarkozy, prezidanto de la partio ‘La Respublikanoj’. “La foresto de naciaj landlimoj estas krima frenezaĵo”, aldonis s-ino Marine Le Pen (Nacia Fronto), dum s-ro Nicolas Dupont-Aignan (Debout la France) postulis “la restarigon de niaj naciaj landlimoj por eviti la enŝteliĝon de ĝihadistoj”. “Se Eŭropo ne prenas siajn respondecojn, tiam la tuta Schengen-sistemo estos kontestata”, ankaŭ minacis s-ro Manuel Vals*.

* Respektive: www.republicains.fr, 18 novembro 2015; komuniko de la 19-a de novembro 2015; blogo de Nicolas Dupont-Aignan, 15-a de novembro 2015; France 2-Televido, 19-a de novembro 2015.

Malkovro de 71 putriĝantaj kadavroj en kamiono, en Aŭstrujo, emocio antaŭ la foto de siria infankadavro grundita — inter multaj aliaj — sur turka plaĝo: pluraj dramoj markis la pasintan jaron, kiuj ŝajne kaŭzis kolektivan ekkonsciiĝon, antaŭ ol la intereso iris aliloken. La politikaj gvidantoj indignis, kaj poste kulpigis la pasigistojn. La franca ministro pri internaj aferoj, s-ro Bernard Cazeneuve, anoncis “senkompatan lukton kontraŭ la organizoj de hom-komerco”, dum lia germana samulo, s-ro Thomas de Maizière, promesis “lukti kontraŭ la krimaj bandoj de pasigistoj, kiuj negocas hom-mizeron”. La “pasigistoj” estas idealaj kulpantoj; sed ili simple profitas el la distanco kiu pliiĝas inter la enmigradaj leĝaj vojoj en Eŭropo kaj la tre forta postulo pri elmigrado, aparte el Mez-Oriento kaj Afriko.

La subpremado kreskigas la krimecan devojiĝon

La eŭropaj landlimoj ne estas fermitaj al enmigrado. En 2013, ekzemple, la dudek ok membro-ŝtatoj de la Unio akceptis laŭleĝe pli ol 1,5 milionon da eksterunianoj. Ĉiu ŝtato decidas pri tiu fluo laŭ la ekonomia konjunkturo, la demografia situacio aŭ la politika koloro de la registaro. En Francujo, 209 782 restadpermesoj estis disdonataj en 2014 — por familia kuniĝo, por studentoj, kvalifikitaj laboristoj, portempaj laboristoj aŭ ankaŭ por rifuĝintoj-, tio estas nur 13 000 pli ol en 2010.

Intertempe, pluraj landoj el Mez-Oriento kaj Afriko tamen dronis en internajn militojn, kiuj ĵetis sur la vojojn milionojn da homoj. Pro neeblo ricevi vizon, multaj el ili kontraŭleĝe trairas la eŭropajn limojn. Por tio ili devas sin kaŝi en kamionoj, trovi provizorajn dormejojn, trairi Mediteraneon sur neleĝaj boatoj, akiri falsajn dokumentojn, doni monon al koruptitaj ŝtatfunkciuloj. Tiuj operacioj postulas intervenon kaj sperton de organizitaj retoj.

De dudek kvin jaroj, la Eŭropa Unio multigis dispoziciojn por malhelpi la neleĝan enmigradon: komuna datumbazo por la eŭropaj policoj (Schengen-inform-sistemo), kreado en 2000 de sliparo de fingrospuroj kaj lanĉo en 2005 de Frontex, la eŭropa agentejo taskita kontroli la eksterajn limojn per helikopteroj, senpilotaj aviadiloj, militŝipoj, okulvitroj por vidi nokte kaj detektiloj de korbatoj. Laŭ la kalkuloj de la projekto The Migrants Files*, de 2000, la kontraŭleĝa enmigrado al Eŭropo estigis vendojn almenaŭ egalajn al 16 miliardoj da eŭroj por la pasiganto-retoj. Ene de dek kvar jaroj, la membro-ŝtatoj elspezis 11 miliardojn da eŭroj por elpeli sendokumentulojn, kaj almenaŭ 2 miliardojn por plifortigi siajn 14 000 kilometrojn da eksteraj landlimoj.

* La projekto The Migrants Files kunigas dudek kvin eŭropajn ĵurnalistojn, kiuj enketas pri la migrad-demando en la Unio. Vd “The money trails”, 18-a de junio 2015, www.themigrantsfiles.com

Ĉi tiuj nombroj restas modestaj, kompare kun la rimedoj mobilizitaj de Usono por protekti sian teritorion: 18 miliardoj da dolaroj jare, esence koncentritaj sur la 3 140 kilometroj da landlimo kun Meksiko, kie estis konstruita 5-metrojn alta muro, provizita per 1 800 kontrol-turoj. Malantaŭ la muro aktivas 20 000 sekurec-agentoj, tio estas unu por ĉiu 150 metroj.

La usona politikologo Peter Andras montris, ke la pliefikigo de la landlimaj kontrol-dispozicioj en Usono kreskigis la koston kaj la daŭron de la vojaĝoj, la prezon de la falsaj dokumentoj kaj la sumon necesan por korupti ŝtatfunkciulon. Tio estigis kreskantan krimigon de la migradkomercaj retoj, kiuj, iom post iom, fandiĝas kun tiuj de drogkomerco*. Sed tiu kvazaŭ milita kontrolo ne rezignigis la kandidatojn al enmigrado, kies motiviĝo dependas esence de la situacio en ilia origina lando. Ĉiujare, 300 000 ĝis 400 000 homoj daŭre kontraŭleĝe trapasas la usonan landlimon.

* Peter Andreas, Border Games. Policing the U.S.-Mexico Divide, Cornell University Press, Ithaca (Usono), 2009 (1-a eld.: 2000).

La militoj, kiuj disŝiras Sirion, Irakon, Libion, Afganujon, Jemenon, Niĝerion, Somalion aŭ Sudanon, instigas loĝantojn foriri, kaj tiu fluo kreskas kiam la konfliktoj enŝlimiĝas. Tiuj delokitoj instaliĝas, la plimultaj, en la propra lando aŭ en la limaj landoj: Libano, Turkujo kaj Jordanio, akceptas preskaŭ 4 milionojn da sirianoj*. Nur malplimulto provas atingi Eŭropon. Teorie, tiuj civitanoj de militantaj landoj rajtas la rifuĝanto-statuson en la membro-ŝtatoj de la Eŭropa Unio, ĉiuj subskribintoj de la Ĝeneva konvencio de la 28-a de julio 1951. Praktike, estas malfacile por ili ricevi tiun statuson.

* Vd: Hana Jaber, “Qui accueille vraiment les réfugiés?”, Le Monde diplomatique, oktobro 2015.

Kvankam la ludo estas ankoraŭ malfacila post la eniro en eŭropa lando (vidu sur nia retejo “Le jeu de la demande d’asile”), la ĉefaj obstakloj tamen troviĝas survoje al la Malnova Kontinento. Unue, estas neeble formuli azil-peton el ekstera lando. Por leĝe akiri protekton de, ekzemple, Francujo, kandidato devas iri en francan ambasadejon aŭ konsulejon, en la propra lando — aŭ najbara lando se tiuj estas fermitaj-, kiel en Sirio aŭ Somalio. Tie, li povas peti “porazilan vizon”, kiu ebligos al li nur eniri la francan teritorion kaj tie deponi peton. Sed tiuj vizoj estas donitaj nur treege ŝpareme de la ministrejo pri eksteraj aferoj: en 2014, nur 712 sirianoj ricevis ilin*. Loĝanto de Homs sukcesinta iri en Bejruton por peti vizon havas tre malmultajn ŝancojn ricevi ĝin.

* “Rapport d’activité 2014” (Agad-raporto 2014), France Terre d’asile, Parizo, 2015.

Alia metodo por laŭleĝe eniri Eŭropan Union estas: atingi unu el la tendaroj administrataj de la Alta Komisarejo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Rifuĝintoj (AKR), (UNHCR en la angla) kaj atendi transporton al lando taksata pli sekura laŭ la “interkonsentoj de reinstaliĝo”. Sed la ŝancoj ĝin profiti restas malgrandaj: en Francujo, tiu dispozicio en 2014 koncernis nur 500 sirianojn*.

* Jam citita.

Sed la rifuĝintoj estas milionoj. Plej multaj el ili devas eniri kontraŭleĝe en la Union, post vojaĝo, kiu komenciĝas je la turko-siria landlimo, kie estas danĝeraj ĝihadistaj grupoj, aŭ en Libio, kie milicoj regas. Nur la servo de pasigistoj povas ebligi al ili atingi la celon. Longa, danĝera kaj korpe tre laciga, tiu vojaĝo induktas selekton inter la migrantoj: necesas esti juna, fortika, forte motivita kaj veni el sufiĉe riĉa socia tavolo por pagi la vojaĝon. La nunaj rifuĝantoj estas do ofte urbanoj kaj diplomitoj; laŭ la AKR, 72% el ili estas viroj (kaj ne 99% kiel asertis s-ino Le Pen dum la lasta Somera Universitato de la Nacia Fronto), 13% virinoj kaj 15% infanoj.

“Grekujo frontas krizon en la krizo”

Laŭ la regularo Dublin 2, adoptita de la Eŭropa Unio en 2003, tiuj, kiuj alvenas en Eŭropo devas deponi sian azilpeton en la unua lando, kie ili envenis. Tiu regulo ignoras la realon de la migrantoj, ĉar multaj el ili trairas Italujon aŭ Grekujon nur kun la espero atingi alian landon. Sed ĝi ankaŭ kondamnas al kontraŭleĝeco tiujn, kiuj deziras ekzemple aliri parencon aŭ amikon en Svedujo, kaj estigas profundan teritorian malekvilibron, ĉar la plejmulto el la rifuĝantoj kompreneble alvenas tra la periferiaj landoj. Ties pludaŭro estas des pli absurda, ke la nordaj ŝtatoj de Eŭropo tre malofte resendas rifuĝintojn al Grekujo aŭ Italujo, pro tio, ke ili alvenis tra tiu lando.

Komence de la 2000-aj jaroj, Hispanujo estis ĉe la unua linio, fronte al la loĝantoj de subsahara Afriko kaj de Magrebo, kiuj provadis trairi la Ĝibraltar-markolon aŭ penetri en la enklavojn Ceŭto kaj Melilo. Kiam la bariloj plifortiĝis en tiu regiono (konstruo de muroj kaj malliberej-tendaroj, Frontex-operacioj...), la fluoj delokiĝis al Italujo kaj Malto, kie elŝipiĝas la migrantoj venantaj de Libio kaj Tunizio, kaj al Greklando, kie avenas tiuj, kiuj uzas la turkan vojon*.

* Vd. Camille Schmoll, Hélène Thiollet kaj Catherine Wihtol de Wenden (sub la dir. de), Migrations en Méditerranée, CNRS Editions, Parizo, 2015.

De 2011 kaj la komenco de la “arabaj printempoj”, tiuj tri ŝtatoj travivis la elŝipiĝon de la plej multaj homoj serĉantaj rifuĝejon en la Malnova Kontinento. Tiel, ili suferas kvazaŭ “duoblan punon”: ili devas ne nur certigi la kontrolon de la eksteraj landlimoj de Eŭropo, sed krome administri la alvenon, la akcepton, la loĝadon — ofte en tendaroj-, kaj la azilpetojn de centmiloj da rifuĝintoj. Premata de ripetataj malabundo-planoj, Greklando malfacile povas ludi tian rolon. “Tiu problemo superas nin. Greklando estas lando, kiu suferas ekonomian krizon kaj frontas homsavan krizon en la krizo”, deklaris la greka ĉefministro Alexis Tsipras la 7-an de aŭgusto 2015*.

* Citita de la Agentejo France-Presse, 7-a de aŭgusto 2015.

Transformiĝi, laŭ ordono de Bruselo, en kontinenta Cerbero estas jam, por unu el la plej malfortaj membroj de la Unio, timinda devigo. Malgraŭ tio Greklando estas ankoraŭ regule riproĉata de siaj eŭropaj “partneroj”, kiuj minacis ĝin, komence de decembro, esti eksigita el la Schengen-areo se ĝi ne pli bone kontrolos siajn landlimojn. “Ĉiu lando devas respekti la Schengen-regulojn, inkluzive tiun, kiu trudas, ke la azilpetoj estu deponataj en la alvenlando, ekzemple en Grekujo, kaj ne aliloke” aldonis la (pola) prezidanto de la eŭropa Konsilio, s-ro Donald Tusk, la 3-an de decembro*. Ĉar estas pli facile sekvi tiun konsilon por Stokholmo, Parizo aŭ Berlino ol por Ateno kaj Romo, s-ro Tusk tuj aldonis, ke la landoj troviĝantaj “sur la unua linio de la migrado” devas kompreneble profiti la “eŭropan solidarecon”.

* “Donald Tusk: “Cette migration est trop forte pour ne pas être stoppée””, Le Figaro, Parizo, 3-a de decembro 2015.

Kompreneble, sed... pri migrado same kiel pri monaj politikoj: solidareco ne estas la plej bone kundividita kvalito ene de la Unio. Multaj nordaj ŝtatoj provas teni la problemon en la sudaj landoj, kiuj interbatalas por scii kiu portos la plej pezan ŝarĝon. En 2008-2009, streĉe rilatis inter si la itala kaj malta registaroj pri la Nautilus-operacio, kondukata de Frontex en centra Mediteraneo: kiu lando devis do akcepti la homojn savitajn el la maro de la Agentejo? Laŭ Romo, tion devis fari la ŝtato kiu gastigis la Frontex-mision, do la malta registaro. Tiu lasta, alvokanta la internacian juron, asertis ke la savitoj devis esti elŝipigataj en la plej proksima “sekura” haveno, tiuokaze Lampedusa. Manke de interkonsento inter la du landoj, Bruselo decidis malfavore al Malto, kiu de post tio ne plu akceptis Frontex-mision*.

* Julien Jeandesboz, “Au-delà de Schengen. Frontex et le contrôle des frontières de l’Europe”, en Sabine Dullin kaj Etienne Forestier-Peyrat, Les Frontières mondialisées, Presses universitaires de France-La Vie des idées, Parizo, 2015.

Italujo havis malpli da bonŝanco en la printempo 2011, kiam la registaro de s-ro Silvio Berlusconi decidis disdoni 25 000 portempajn restadpermesojn, tiel donante al tunizianoj elŝipiĝintaj en Sicilio la eblecon cirkuli en Eŭropo. La aŭstra, germana, belga, finlanda, nederlanda kaj slovaka ministroj pri internaj aferoj tuj kontraŭstaris tiun decidon, elvokante “atencon kontraŭ la Schengen-areo”. S-ro Sarkozy, tiam prezidanto de la [franca] Respubliko, decidis suspendi la fervojan cirkuladon inter Francujo kaj Italujo. Denove, la afero estis juĝita de Bruselo, kiu pravigis Parizon, akceptante modifi la regulojn de libera cirkulado en Eŭropo. Ĝis nun, eblis fermi siajn landlimojn nur “en kazo de grava minaco al la publika ordo aŭ la interna sekureco”. De 2013, estas permesata tion fari kaze de “persistaj kaj seriozaj misfunkciadoj de membro-ŝtato rilate al la kontrolo de la eksteraj landlimoj”.

En kunteksto de migrad-alfluo tia, kia ĝi ne povas esti haltigita ĉe la pordoj de Eŭropo, tiu nova dispozicio minacas eĉ la ekziston de la Schengen-areo. Post la atencoj de la 13-a de novembro 2015, faritaj de ĝihadistoj, inter kiuj pluraj atingis Parizon ŝajnigante sin rifuĝintoj, Bruselo respondis al la minacoj fermi la landlimojn, per subskribo de interkonsento kun Ankaro. Kontraŭ 3 miliardoj da eŭroj, promeso liberaligi la disdonon de eŭropaj vizoj al turkoj kaj relanĉo de la intertraktado por aliĝo al la Unio, Turkujo promesis pluteni la rifuĝantojn kiuj transitas tra ĝia teritorio, kaj reakcepti la ekonomiajn migrantojn, kiuj venas de tie. Prezentita kiel historia, tiu “komuna agadplano” ne estas vere nova. Antaŭe, la Eŭropa Unio kaj ties membroj jam subskribis pli ol 300 interkonsentojn pri reakcepto kun 85 landoj. Tiuj intertraktadoj ofte similas al maskita ĉantaĝo: la eŭropaj registaroj promesas al sia partnero, kontraŭ ties pli bona kunlaborado, pli favoran sintenon koncerne sian eksterlandan kaj komercan politikon*.

* Virginie Guiraudon, “Les effets de l’européanisation des politiques d’immigration et d’asile”, Politique européenne, n-ro 31, Parizo, 2010.

Eĉ se la turka prezidanto montriĝos severa kaj nefleksebla en sia traktado de la kontraŭleĝaj migrantoj, la interkonsento kun Ankaro ne solvos la problemon. Ĝi translokigos ĝin — eble en Libion, kie la pasigisto-retoj regas depost la falo de Muamar Kadafi. Ĉio indikas, ke la amasa alveno de rifuĝantoj periferie de Eŭropo pludaŭros en la estontaj monatoj kaj jaroj. Kaj oni ne povas supozi, ke la ŝtatoj de la Unio ĉesos fortikigi siajn internajn landlimojn. Tia dinamiko tamen atencas la esencon mem de la eŭropa projekto, bazita de la Romo-traktato de 1957 sur la libera cirkulado.

Kiam, en junio 1985, Francujo kaj la Germana Federacia Respubliko (GFR), kun Belgujo, Nederlando kaj Luksemburgo (Benelukso) subskribis la Schengen-interkonsentojn decidantajn la abolon de la naciaj landlimoj, tio ne estis por ke la civitanoj vojaĝu libere, sed ĉar la kontinento de pli ol unu jaro trairis “krizon de la Komuna Merkato”. Malkontentaj pro la intensigo de sia laboro pro la kresko de la eŭropa komerco, la francaj kaj italaj doganistoj komencis en februaro 1984 “fervor-strikon” kaj ekkontrolis ĉiujn kamionojn trairantajn ilian landlimon. La ŝoforoj respondis per blokadoj, kiuj kaŭzis gigantajn vojŝtopiĝojn, krome dum la feriaj ekiroj. Kiam la konflikto finiĝis, la Ĝenerala Sekretariejo de Benelukso ekprenis la dosieron kaj studis la kondiĉojn de surtera libercirkulado de individuoj kaj varoj en Eŭropo. Tiun perspektivon favoris la GFR, kies ekonomio, industria kaj eksportanta, suferis pro la nesufiĉa fluideco de la eŭropaj ŝoseoj. El tio naskiĝis la interkonsentoj de Schengen en 1985, la Traktato de Schengen en 1990, la efektiva malfermo de la internaj landlimoj en Okcidenta Eŭropo ekde 1995, kaj poste la iompostioma etendiĝo de tiu dispozicio al 26 landoj*.

* Ĉiuj landoj de la Unio estas ligitaj de la regularo ‘Dublin 2’ pri azil-rajto, sed ses membro-ŝtatoj ne aliĝas al la Traktato de Schengen: Britujo, Irlando, Rumanujo, Bulgarujo, Cipro kaj Kroatujo. Inverse, Svislando, Liĥtenŝtejno, Islando kaj Norvegujo aliĝis al la Schengen-areo sen aparteni al la Unio.
Kaj se Francujo fermus sian landlimon kun Hispanujo?

De la 1980-aj jaroj, la intereŭropa komerco tre rapide multobliĝis en la Unio. La aŭtoj fabrikataj en Francujo, ekzemple, estas faritaj el pecoj produktitaj eksterlande, kiuj trairis plurajn landojn antaŭ ol atingi la muntoĉenon. En 2013 la ŝosea vartransporto en Eŭropo atingis la eksterordinaran nombron 1 765 miliardoj da tunoj-kilometroj*. Ĉiutage, centmiloj da kamionoj trairas la kontinenton, plenaj je varoj, kies liver-templimoj malfacile tolerus la atendo-horojn truditajn de la landlimaj kontroloj. Krome, de dudek jaroj, miloj da laboristoj kaptis la okazon de cirkul-libereco por trovi laboron en najbara lando. Francujo ekzemple havis 158 000 landlimajn laboristojn en 1995; hodiaŭ, ili estas pli ol 350 000.

* Mezurunuo respondanta al transporto de unu tuno sur unu kilometro.

La nuligo de la Schengen-interkonsentoj ne estas imagebla sen profunda reorganizado de la kontinenta ekonomio. La plej konvinkitaj defendantoj de la unusola merkato bone konscias pri tio kaj multigas la avertojn. La nederlanda federacio de la kompanioj pri transporto kaj loĝistiko tiel sciigis en septembro 2015, ke la reveno de la landlimoj kaŭzus gajnomankon de 600 milionoj da eŭroj jare por la entreprenoj, kiujn ĝi reprezentas. “Se la internaj landlimoj estas restarigitaj, kiel proponas kelkaj politikaj respondeculoj, aperos gravaj problemoj. Novaj bariloj minacus komercon”, avertis la eŭropa komisaro pri komerco, s-ino Cecilia Malmström*.

* “Europe: “Le retour des frontières menacerait le commerce””, L’Obs, Parizo, 21-a de novembro 2015.

Forigo de la Schengen-areo verŝajne bremsus la industrian subkontraktadon kaj la socian dumpadon, kaj eble instigus kelkajn entreprenojn reveni instaliĝi tie, kie ili vendas siajn produktojn, kun konsekvencaj ekologiaj profitoj. Sed ĝi neniel solvus la krizon de rifuĝintoj. La restarigo de francaj landlimoj ne malhelpos ŝipojn albordiĝi en Hispanujo. Se la migrantoj trovas fermitan pordon en Pireneoj, ili uzos kontraŭleĝajn vojojn helpe de pasigistoj, same kiel okazis en la 1950-aj kaj 1960-aj jaroj, kiam la diktaturo de Antonio de Oliveira Salazar malpermesis al la portugalanoj leĝe elmigri. La franca registaro verŝajne proponos konstrui muron, kiel nun faras Hungarujo ĉe sia landlimo kun Serbujo, tiel reproduktante la usonan diablan rondon: pliefikigo de la subpremo kondukas al profesiigo de la malpermesata komerco, sen malhelpi trairon de la kontraŭleĝaj migrantoj.

Ne estas surprize, ke la eŭropaj ekstremdekstraj partioj konsideras Schengen-areon kaj enmigradon kiel kaŭzojn de la plej multaj problemoj, ĉu senlaboreco, ĉu terorismo, aŭ erozio de la socia ŝtato: ili de ĉiam aktivas por la restarigo de la naciaj landlimoj, kaj kelkaj eĉ konvertiĝis, de mallonga tempo, al ekonomia protektismo. Male, oni povas miri, ke “eŭropfavoraj” partioj rekomendas solvojn, kiuj detruus tion, kion ili konstruis de tridek jaroj. Tiu returniĝo montras kiom la nacio-retroira reflekso etendiĝas, trans la ekstremdekstro, en la sinon de partioj, kiuj, fronte al esceptaj situacioj, ne plu provas serĉi originalajn solvojn kaj preferas uzi la malnovan taktikon konsistantan alfrontigi la popolajn aŭtoktonajn klasojn al la eksterlandanoj. Escepte de Berlino, kiu proponas venigi en Eŭropon dekmilojn da migrantoj troviĝantaj nun en Turkujo, kaj certagrade de Svedujo, neniu registaro volas riski rekomendi pli grandan malavarecon por atribuo de vizoj. Eĉ la partioj de la radikala maldekstro montriĝas diskretaj tiuteme, pro timo fremdigi al si publikan opinion taksitan timema rilate enmigradon.

En Francujo, depost la atencoj de Parizo, la ideo, ke la amaso de la alvenoj transpasas la akcepto-kapablojn eĉ ne plu estas diskutata. Tamen, kiam ĝi estis apenaŭ elirinta el la krizo de 1929 kaj prepariĝis por la milito, Francujo akceptis en 1939 pli ol 450 000 hispanajn respublikanojn. Tiu amasa enmigrado ja inspiris certan malamikecon en la loĝantaro, sed la alvenantoj ankaŭ povis kalkuli pri la subteno de sindikatoj kaj maldekstraj politikaj partioj, kiuj laboris por ilia integrado.

Kvardek jarojn poste, denove en kunteksto de krizo estigita de du petrol-ŝokoj, Francujo akceptis la “boatulojn” (boat people) de la azia sudoriento. Tiam, kelkaj el la plej famaj francaj intelektuloj, de Jean-Paul Sartre ĝis Raymond Aron, mobiliziĝis por savi tiujn rifuĝintojn blokitajn en boatoj sur la Ĉina Maro. Sekve, preskaŭ 130 000 vjetnamanoj, kamboĝanoj kaj Laosanoj ricevis permeson instaliĝi en Francujo, eĉ se ili ne estis en la kadro fiksita de la Ĝeneva Konvencio. En 2015, la prezidanto François Hollande promesis akcepti 24 000 sirianojn en du jaroj...

Politika diskurso, kiu pravigis la akcepton de la migrantoj

La tiama registaro de Raymond Barre ne ŝparis siajn strebojn por faciligi la instaliĝon de tiuj migrantoj, kiuj ja havis la meriton fuĝi komunistajn reĝimojn: li multigis favorajn paroladojn, organizis ilian alvenon faciligante atribuon de la rifuĝanto-statuso, kreis provizorajn gastigejojn kaj “akcepto-komitatojn” taskitajn helpi la nov-alvenantojn en iliaj ĉiutagaj klopodoj. Specialaj ĉeloj estis rezervitaj por ili en la nacia Agentejo por dungado (ANPE, estonte: Pôle Emploi) kaj impostaj dispozicioj instigis la entreprenojn dungi ilin. Tiu politiko, bazata sur forta ŝtata mobiliziĝo, havis multajn konsekvencojn: “Krom la fakto, ke ĝi faciligis iliajn unuajn paŝojn en Francujo, ĝi partoprenis en la formado de pozitiva rigardo al ili kaj en legitimigo de ilia alveno, skribas la sociologo Karine Meslin. Ŝajnas, ke la kvalito de tiu akcepto estis perceptata kiel alĝustigita al la esence propra kvalito de la eksterlandanoj al kiuj ĝi estis destinita. Tiu konstato memorigas, fine, la gravecon de la akcepto-politikoj kaj de la diskursoj, kiuj akompanas la alvenon de novaj migrantoj*.”

* Karine Meslin, “Accueil des boat people: une mobilisation étatique atypique”, Plein Droit, revuo de la Grupo de informado kaj subteno al la enmigrintoj (Groupe d’information et de soutien aux immigrés — Gisti), n-ro 70, Parizo, oktobro 2006.

Inverse, la nunaj rifuĝantoj estas prezentataj kiel profitemuloj de la socia helpo, minacantaj la nacian identecon, dungo-ŝtelistoj, religiaj ekstremistoj, eble eĉ latentaj teroristoj. Ili alvenas en granda malordo en Eŭropo, kie nenio estas preparita por ili. La bildoj de tiuj miloj da homoj elŝipiĝantaj sur la grekaj kaj italaj marbordoj, aŭ kiuj svarmas ĉe la hungara kaj slovena landlimoj, naskas senton de invado. Kun tia amaskomunikila rakonto, kiel miri ke la postuloj por ĉiam pli da sekureco allogas la voĉdonontojn?

Benoît BRÉVILLE

La projekto de Unio de la kapital-merkatoj sur bona vojo

Financo, Bruselo ekfajrigas la meĉon

Laŭ ties iniciatantoj, la starigo de unio de la kapital-merkatoj antaŭ 2019 devas plibonigi la financadon de la entreprenoj kaj stimuli investadon en la eŭropa Unio. Sed tiu projekto, defendata de la banko-premgrupo kaj taksata kiel prioritato de la nova Eŭropa Komisiono, igas nin timi la revenon de la financa krizo.

APENAŬ sep jarojn post unu el la plej gravaj krizoj de la ekonomia historio, la trajno de la financa malreguligo denove ekmoviĝas. La angoro, kiu premis la bankomastrojn en la aŭtuno 2008 estas nur nepreciza memoraĵo, same kiel la malfavoraj opinioj kontraŭ la “akciigo” kaj aliaj financaj akrobataĵoj. En Eŭropo, jam estas tempo “faligi la barilojn por faciligi liberan cirkuladon de kapitaloj inter la dudek ok membro-ŝtatoj*, laŭ la nova eŭropa Komisaro pri financaj servoj, s-ro Jonathan Hill. Por realigi tiun ambicion, la eŭropa Komisiono enskribis en sia listo de prioritatoj la unio de la kapital-merkatoj (UKM). Ĝia agadplano, malkaŝita en septembro 2015, enhavas iompostioman aplikadon ĝis 2019 tra aro da iniciatoj: konsultiĝoj kun la industri-gvidantoj, konsekvenco-taksado, revizioj de direktivoj kaj novaj leĝoproponoj.

*Capital markets union: an action plan to boost business funding and investment financing”, komuniko de la eŭropa Komisiono, Bruselo, 30-a de septembro 2015.

Al tiuj, kiujn plia malreguligo de la sektoro lasas dubantaj, Bruselo proponas bone ellaboritan argumentaron. Ĉar, kiel klarigas s-ro Hill, “la plej grava risko-faktoro por la stabileco estas foresto de kresko”, gravegas stimuli investon. Sed nek la etaj kaj mezaj entreprenoj (EME), kiuj estas la esenco de la produktiva teksaĵo, nek la infrastrukturaj projektoj avidaj je kapitaloj sukcesas laŭ li trovi taŭgajn financadojn. Kaŭzo estas la blokitaj tradiciaj cirkvitoj. Bankoj ne emas prunti, kaj la publikaj instancoj estas malhelpataj de la buĝetaj trudoj. Konkludo: necesas adopti serion de reformoj celantaj organizi kreskantan uzon de la merkat-financo.

Kelkaj rimedoj destinitaj al la entreprenoj celas simpligi la formalaĵojn, normigi la taksadon de ilia pagokapablo kaj, precipe, disvolvi la “privatajn investojn”. Tiuj ĉi ebligas al la nekvotitaj societoj ne peti bankojn sed turni sin al investistoj — fakaj fondusoj, asekuroj — por akiri financadon laŭ proceduro malpli strikta, kiu reduktas la kontrolon de la merkat-aŭtoritatuloj kaj la devigajn inform-diskonigojn. Tiu merkato de la privata investo travivas grandegan disvolviĝon: ĝi povus, en la venontaj jaroj, ampleksi 60 miliardojn da eŭroj, el kiuj 10 ĝis 15 miliardoj en Francujo (7,5 miliardoj en 2013).

La francaj gvidantoj enkadriĝas en tiu procezo de “senperantiĝo”, alivorte la uzo de nebankaj financadoj. La Macron-leĝo, por stimuli la aktivecon, favoras “inter-entreprenajn” kreditojn, tio estas la kreditoj donitaj de la societoj mem, sen iri tra bankoj... kaj evitante ĉian reguligon.

Ekspansio de la “ombro-financo”

ALIAJ iniciatoj faciligas la reaĉeton fare de investistoj de entrepren-ŝuldoj posedataj de bankoj. La Komisiono proponas imposte instigi la instituciajn investistojn (pensio-fondusoj kaj asekurkompanioj, inter aliaj), senpere akiri ŝuldojn de nekvotitaj entreprenoj; pli profitdona, ĉar pli riska, ol la tradicia ŝtata prunto. En Francujo, La banko Société Générale tiel vendis al Axa (asekurkompanio) 80% de siaj alpruntoj por pli ol 5-jara daŭro donitaj al etaj kaj mezaj entreprenoj aŭ mezmerkato-entreprenoj (EME-MME), kaj konservis nur 20% en sia bilanco. La bankoj Crédit Agricole, BNP-Paribas, Natixis, agas same kun aliaj asekurkompanioj.

Sed la ĉefa propono de la Komisiono koncernas la disvolvadon de akciigo de banko-pruntoj. Per tiu tekniko, bankoj revendas siajn kreditojn sur la kapital-merkatoj laŭ formo de financaj valorpaperoj, kio ebligas al ili liberiĝi el siaj riskoj, enkasigante la makleraĵojn ricevitajn okaze de la atribuo de la pruntoj. Tion facile faris la bankoj meze de la 2000-aj jaroj, transdonante al la investistoj la nemoveblaĵajn pruntojn de la usonaj familioj transformitajn en akciojn. Sed la akciigo senresponsigas la bankojn (transdonante la riskon al aliaj) kaj pliintensigas ne nur la kompleksecon, sed ankaŭ la interkonektecon de la financaj merkatoj, tiel ke, en 2008, kiam okazis la krizo de la subprime, tiu inĝenierado favoris samtempe eksplodon de la veziko kaj disvastigon de la krizo tra la mondo.

Konscia pri la aŭdaco de la propono, la Komisiono postulas “altkvalitan akciigon”, pli “travideblan”... Sed, praktike, la bankaj premgrupoj laboras por la adopto de minimumaj normoj. Kaj sukcese: s-ro Hill jam anoncis, ke li ne oponos fleksebligon de la reguloj, kiuj devigas la bankojn gardi en sia bilanco parton de la riskoj de la akciigitaj kreditoj.

En la okuloj de la eŭropaj aŭtoritatuloj, la usona sistemo dominata de la merkatoj estas modelo de efikeco... kaj garantio de sekureco por la entreprenoj. “La pli granda dependeco el la bank-pruntoj igas la eŭropan ekonomion, aparte la EME, pli fragilaj kaze de streĉiĝo de banko-kredito, kiel ekzemple dum la financa krizo”, tre serioze klarigas la Komisiono en sia Verda Libro*. Ili tiel iom rapide forgesas, ke tiun krizon kaŭzis precize la merkat-financo kaj ties malreguligo.

* “Construire l’union des marchés des capitaux”, Verda Libro de la Eŭropa Komisiono, 18-a de februaro 2015.

Cetere, la subtenantoj de la liberaligo penas konvinki. Ili klarigas, ke, paŭsante la eŭropan financan sistemon sur la anglo-saksaj normoj, la unio de la kapital-merkatoj ebligos “daŭrigeblan revenon al kresko kaj al dungo-kreado” kaj plibonigon de “la aliro al financado, precipe por la etaj kaj mezaj entreprenoj”*. S-ro Gerhard Huemer dubas pri tio. “Por la grandega plimulto de la etaj entreprenoj, observas tiu respondeculo pri esploro ĉe la Eŭropa Asocio de metiistoj kaj de la EME, la banka kredito restos la ĉefa financofonto. La unio de la kapital-merkatoj ne povas kompensi la misfunkciadon de la banka financado*.” La Brookings Institution, usona centrisma pens-fabriko, konsideras siaflanke, ke “la avantaĝoj de la unio de la kapital-merkatoj por la EME estas multe tro alttaksitaj*.

* Jam citita.
* Raporto pri la ronda tablo “Maximising the capital market opportunity for SMEs and startups”, 28-a de majo 2015, www.accaglobal.com
* Douglas J. Elliott, “Capital markets union in Europe: Initial impressions”, Brookings Institution, Vaŝingtono, DC, 23-a de februaro 2015.

S-ro Hill mem konfesas, ke li troigis la profiton de sia projekto por la etaj entreprenoj, cele flatlogi la kredemulojn — komprenu: la eŭropajn civitanojn. “Se oni insistas pri la EME en la eŭropa debato, li malkaŝas antaŭ selektita aŭskultantaro, estas ĉar ili estas perceptataj kiel grava elemento de la ekonomio, kaj estas pli facile konvinki la publikon kun proponoj kiuj plifortigas ilin*. La neregistara organizaĵo Finance Watch kaj la asocio de la germanaj kooperativaj bankoj publike mallaŭdas, siaflanke, klopodon celantan plifortigi la profitdonecon de la eŭropaj grandaj bankoj*.

* “European financial regulation and transatlantic collaboration”, debato organizita de la Brookings Institution, 25-a de februaro 2015.
* La aŭtoroj de tiu artikolo dankas Aline Fares kaj Frédéric Hache, el Finance Watch, kaj ankaŭ Peter Wahl, pro iliaj valoraj klarigoj.

La UKM-projekto havos kiel kroman konsekvencon la ĝeneraligon de la sistemo “ombro-financo” (shadow banking system), kiu ludis tiom decidan rolon en la krizo de 2008. Tiu esprimo estas uzata por la financado de ekonomio fare de agantoj nesubmetataj al tiel striktaj normoj kiel bankoj — maniero ĉirkaŭiri la bankan prudento-regularon, uzante la financajn merkatojn. Asocii la asekurkompaniojn, pensiofondusojn kaj aliajn spekulaciajn fondusojn al la financado de ekonomio signifas preni kroman riskon: tiuj investistoj ne havas la sperton necesan por taksi la kvaliton de la pruntoj. Por mildigi tiun miskonon, ili anstataŭas fakecon kaj proksimecon de la pruntantoj per risko-kalkuloj, kiuj, pasintece, montriĝis nekapablaj enkonsideri la neatenditajn returniĝojn de la financaj merkatoj. Eksplodo de kredit-veziko havus konsekvencojn des pli gravajn, ke la investistoj ne povus, diference de la bankoj, profiti la sav-rimedojn aplikatajn de la centraj bankoj.

Oni povus kredi, ke kreskanta uzo de la kapital-merkatoj kondukas al redukti la influon — por ne diri la mastradon — de la bankoj al la eŭropa ekonomio. Sed tiam, kial ili montriĝas tiom favoraj al la UKM-projekto? Tutsimple ĉar ili mem kontribuas, kaj masive, al la shadow banking system. Ili ne nur pruntas; ili ankaŭ ĉeestas sur la financaj merkatoj. Tiuj aktivaĵoj ebligas al ili ĉirkaŭiri la regularojn aplikeblajn al la tradicia banka kredito, ĉefe danke al kelkaj kompleksaj produktoj, kiuj interŝanĝiĝas sur merkatoj tiel nomataj “eksterborsaj” (angle: off exchange/ over the counter), sen reguligo kaj sen travidebleco.

Por financi tiujn kelkfoje ege spekulaciajn aktivaĵojn, la bankoj bezonas freŝan monon. Ili de nun povos turniĝi al la Eŭropa Centra Banko (ECB), kiu decidis akcepti la akciigitajn kreditojn kiel garantion interŝanĝe kun likidaĵoj*. Tiu subteno de la ECB al la akciigo pretendas stimuli la krediton al la “reala ekonomio”. Ĉio igas nin pensi, ke ĝi nutros precipe la “ombro-financon”: la likidaĵoj ricevitaj de la ECB donos al la bankoj okazon realigi novajn profitojn, ekzemple dediĉante ilin al spekulaciaj aktivaĵoj*. Tiel naskiĝas la financaj vezikoj, kaj tiel ili krevas: la financado-sistemo bazita sur la akciigo estas des pli rompiĝema, ke, kaze de krizo, la akciigitaj aktivoj ne plu estos akceptitaj kiel garantio, lasante la bankojn sen financado, kiel oni vidis kun la subprime. La projekto de unio de la kapital-merkatoj promesas tiel transformi la grandajn “universalajn” bankojn en financajn prokrasto-bombojn.

* Likidaĵo: tiuj rimedoj, kiujn oni povas ĉiam konverti en kontantan monon, ekz tratoj, ĉekoj, kaj tuj enkasigeblaj aktivaj ŝuldoj. (laŭ F. Munniksma, International Business Dictionary in nine languages, Kluwer-Deventer, Nederlando, 1974). — jmc.
* Vd. Attac kaj Basta!, Le Livre noir des banques, Les Liens qui libèrent, Parizo, 2015.

Protektita de la rigardoj de la publiko per la teknikeco de la temo, la eŭropa Komisiono trankvile kunigas la ingrediencojn de nova grava krizo. Tio des pli, ke la disvolvado de la unio de la kapitalmerkatoj enkadriĝas en kunteksto de nuligo de la magraj progresoj faritaj depost 2008. Kadre de agadplano por la UKM, la Komisiono prezidata de s-ro Jean-Claude Juncker lanĉis en oktobro 2015 konsultiĝon por identigi la “regulojn, kiuj malhelpas la kapablon de ekonomio sin financi kaj kreski” kaj aliajn “senutilajn reglamentajn ŝarĝojn”*. La imposto pri financaj transakcioj, nun intertraktata inter dek unu eŭropaj landoj, povos fariĝi severe kritikata.

* “Alvoko al atestantoj. Reglamenta kadro aplikebla al la financaj servoj en la Eŭropa Unio (EU)” (Appel à témoignages. Cadre réglementaire applicable aux services financiers dans l’UE), Eŭropa Komisiono, septembro 2015, http://ec.europa.eu

Diskuteblaj profitoj, konsiderinde grandaj riskoj: la UKM akumulas la handikapojn. Ties fundamento mem baziĝas sur erara diagnozo, ĉar la Komisiono ekde la komenco ne konsideras unu el la ĉefaj kaŭzoj de la ekonomia stagnado en la eŭropa teritorio: la politikoj de buĝeta kaj salajra malabundo. Kiel montras multaj enketoj, inter aliaj tiu de la ECB ĉe etaj kaj mezaj entreprenoj*, la entreprenoj ne investas manke de perspektivoj, sekve de ne sufiĉa postulo, deprimita fare de la malabundaj politikoj.

*Survey on the access to finance of enterprises (SAFE)”, Eŭropa Komisiono kaj eŭropa Centra Banko, http://ec.europa.eu

Restas la demando: kial akceli tiun projekton riskoplenan, kun malcertaj konsekvencoj? Eble temas pri signalo destinita trankviligi Britujon kaj eviti la “Brexit”, instigante ĝin resti en la eŭropa areo. Homoj, nepre ĉagrenaj, substrekos la neklarajn ligojn kiujn s-roj Juncker kaj Hill havas kun la financaj medioj. La unua estis registarestro de unu el la ĉefaj impost-paradizo, Luksemburgo, de 1995 ĝis 2013, dum la dua fondis premgrupo-entreprenon specialiĝintan pri financo, Quiller Consultants, kiu interalie laboris por la HSBC-banko en la kerno de la City*. La volo de la Komisiono kaj de la ECB — tre engaĝita en tiu projekto — flegi la profitdonecon de la eŭropaj bankaj ĉampionoj fronte al la tutmonda konkurenco ankaŭ ludas rolon. Kvazaŭ por fortigi la bildon de Eŭropo je la servo de la bankoj kaj pravigi la germanan dramiston Bertolt Brecht, kiu skribis en Antigone (1948): “La memoro de la homaro por siaj pasintaj suferoj estas mirige mallonga.”

* “Hill as finance commissioner should be rejected”, Observejo de la industria Eŭropo (Observatoire de l’Europe industrielle), Bruselo, septembro 2014.

Frédéric LEMAIRE kaj Dominique PLIHON

Hillary Clinton fronte al neatendite pugnema rivalo

Socialisto sturme kandidatas al la Blanka Domo

La antaŭelektoj (partia nomuma procezo) por la usona prezidanta elekto de novembro 2016 komenciĝos la 1-an de februaro. Ĉe la demokratoj, s-ino Hillary Clinton estas oficiale la plej ŝatata, sed ŝia socialista rivalo Bernie Sanders realigis rimarkitan progreson dum la lastaj monatoj. Kvankam li estigas oponon de la vaŝingtonaj reganta kasto kaj amasinformiloj, liaj ideoj sukcesis katalizi parton de la popola malkontento.

POR LA maldekstraj voĉdonantoj en Usono, la itinero de s-ro Bernie Sanders estas tre familiara. La senatano de Vermont-ŝtato kaj kandidato por la antaŭelekto interne de la Demokrata Partio — kies membro li ne estas — por la prezidanta elekto de novembro 2016 aperis en la publika sfero same kiel la plej multaj progresemuloj en tiu lando: pere de mortontaj organizaĵoj, vivetantaj marĝene de la usona politika vivo.

Naskita en Brooklyn en 1941 de judaj gepatroj enmigrintoj el Pollando, s-ro Sanders estas studento kiam li aliĝas al la Ligo de junaj socialistoj (Young People Socialist League, YPSL), la studenta sekcio de la Socialista Partio de Usono. La sekvan jaron, dum la YPSL disfalas sub la pezo de siaj dividoj, li sin ĵetas en la batalojn de sia tempo: lukto por la civilaj rajtoj, kontraŭ la milito en Vjetnamujo, ktp. Poste, li engaĝiĝas en la Partio de unio kaj libereco, eta partio lokita en la montara ŝtato Vermont, kie li provas plurfoje, sen sukceso, akiri postenojn de senatano kaj guberniestro.

Fine de la 1970-aj jaroj, li forlasas politikon kaj engaĝiĝas en projektoj pri popola edukado. Poste, en 1979, li sonregistras por la Folkways Records la paroladojn de tiu, kiu estis kvinfoje kandidato de la socialista Partio de Usono por la prezidanta elekto, Eugene V. Debs. Li tiel donas novan junecon al deklaracioj tiaj, kiaj: “Mi ne estas kapitalista soldato, mi estas proletara revoluciulo”“Mi estas kontraŭ ĉiuj militoj, escepte unu solan”. Kontraŭfluaj kredokonfesoj en lando, kiu preparas sin akcepti la Reagan-an kontraŭ-revolucion.

Du jarojn poste tamen, ja surprize, s-ro Sanders estas elektita urbestro de Burlington, la plej granda urbo de Vermont: rimarkinda sukceso, substrekita de The Vermont Vanguard Press, la loka semajngazeto, kiu proklamas en speciala eldono “la Popolan Respublikon de Burlington”. La nova urbestro alkroĉas ĉe la muro de sia oficejo portreton de Debs. Trifoje reelektita urbestro, li aŭdaciĝas kaj sukcesas trudi sin en 1990 kiel sendependan elektiton ĉe la Ĉambro de reprezentantoj. Tiun seĝon li konservas ĝis 2006, kiam li elektiĝas senatano de Vermont. La portreto de Debs nun ornamas lian oficejon de Kapitolo en Vaŝingtono.

Federi disigitajn fortojn

KIEL SENDEPENDA elektito, s-ro Sanders ne hezitis kandidatiĝi kontraŭ la demokrata Partio. Lia vizio de socialismo tamen pli elvokas la svedan eksan ĉefministron (1969-1976 kaj 1982-1986) Olof Palme ol lian mentoron, la bolŝevikon Debs. Li ŝatas kompari la sukcesojn de la sveda Providenco-ŝtato kun la malegalecoj, kiuj dividas la usonan socion, ĉiam insistante pri la infana malriĉeco kaj la manko de efika kaj alirebla sanasekuro.

En lia buŝo, la termino “socialismo” ĉefe utilas por transdoni la longan kaj riĉan historion de la progresema tendaro en Usono, larĝe ignorata de la oficialaj diskursoj. En la faktoj, lia politika linio kiel senatano de Vermont precize sekvas tiun de la maldesktra alo de la demokrata Partio. Kiel laŭte diris la 22-an de majo 2005 s-ro Howard Dean, tiama ĉefo de la nacia komitato de la demokrata Partio, en la elsendo “Meet the Press”, “li estas nur progresema demokrato. La realo estas, ke Bernie Sanders voĉdonas 98% de la tempo kun la demokratoj”.

La sola sendependa membro de la Kongreso do ne estas defendanto de la revolucio, nek radikalulo kia s-ro Jeremy Corbyn en Britujo*. Lia batalo celas redisdonadon de riĉecoj, ne kontesti ties proprieton aŭ ties regadon. En lastatempa parolado, li tiel memorigis, ke li ne kredas je publika proprieto de la produkt-rimedoj*”. Restas tamen, ke lia progresema engaĝiĝo klare diferencas de la pormastra pozicio de lia kontraŭulo Hillary Clinton.

* Vd Alex Nunns, “Jeremy Corbyn, la faligenda viro”, Le Monde diplomatique en esperanto, oktobro 2015.
* Parolado ĉe la universitato Georgetown, Vaŝingtono, DC, 19-a de novembro 2015.

Ĉio oponas la demokratan partiestrinon kaj ŝian socialistan rivalon. Ne estas nur afero de stilo, eĉ se la singardema lingvaĵo de unu, kies ĉiu vorto ŝajnas esti pripesita de ŝiaj konsilantoj pri komunikado, kontrastas kun la senornama parolo de la alia. Tio ankaŭ ne estas afero de irita vojo, eĉ se, en la tempo kiam s-ro Sanders aktivis por la civilaj rajtoj — en 1964-, s-ino Clinton subtenis la tre konservativan respublikanan kandidaton Barry Goldwater. La fundamenta diferenco inter ili venas de la esenco mem de iliaj politikaj vizioj. S-ino Clinton, kiu en 2003 voĉdonis por la milito en Irako, rememorigas foje al sia publiko, ke ŝi “reprezentis Wall Street” kiam ŝi estis senatano de NovJorko. Ŝia rivalo, fervora pacisma aktivulo, deziregas “politikan revolucion”; per tio li komprenas ne la konstruon de socialisma socio, sed la partoprenadon de la popolo en la demokrata vivo de la lando, iel kiel la “civitana revolucio” elvokita en Francujo de s-ro Jean-Luc Mélenchon.

Mirkonsternas la observantojn, ke socialisto povas esti populara en la Usono de la 21-a jarcento. Ekzisto de politikaj personecoj profunde maldekstraj ne estas nenormala en Eŭropo, sed jes en Usono, kiu neniam enhavis popolan amas-partion kapablan ekpreni la regpotencon kaj establi vaste redisdoneman reĝimon. Dum plej granda parto de la 20-a jarcento, multaj demokrataj aktivuloj tamen daŭre konstruis la fundamentojn de tia sistemo. Laboristaj sindikatoj, organizaĵoj por la civilaj rajtoj, asocioj: la sociaj fortoj, kiuj investis sin en tiu projekto ne malaperis. Tamen, ĉar ili ne havas povon en partio funde dediĉita al la defendo de la kapital-interesoj, ili restas fortenitaj el la publika debato, ofte sen vere rezisti. Dum kreskanta abismo disigas ilin de la gravuloj de la partio, ne estas vere mirige, ke la diskurso de Bernie Sanders estigas kreskantan intereson.

La ideologiaj pozicioj de s-ino Clinton larĝe baziĝas sur la tradicio de la “tria vojo” starigita de la Novaj Demokratoj. Tiu tendenco formiĝis ĉe la fino de la 1980-aj jaroj sub aŭspicioj de la eksa Demokrata Gvid- Konsilio (Demokratic Leadership Council, DLC). Ilia platformo, konstruita por respondi al la triumfanta konservativismo de la reagana periodo, asertis, ke la ruiniĝo de la sociaj movadoj definitive kondamnas ĉian politikon de imposta justeco, kaj ke necesas aliĝi al la principo de malpezigita ŝtato, centrigita sur helpoj al entreprenoj pli ol sur la protekto al civitanoj, al kiuj oni koncedu nur kelkajn simbolajn panerojn.

Laŭlonge de la 1990-aj jaroj, la prezidanto William Clinton kaj lia edzino potence kontribuis al la plenumo de la ideologia mutacio. S-ro Clinton ja, kaj ne Ronald Reagan, proklamis la “finon de la Providenco-ŝtato tia, kia ni konas ĝin”. Tiu, kiu estis tiam la unua damo — kaj advokatino — larĝe apogis la reformojn inspiratajn de la Novaj Demokratoj, kiel ekzemple la leĝon de 1996, kiu reduktis la sociajn helpojn por la plej malriĉaj*. Kvankam s-ro Barack Obama promesis fari ŝanĝojn kiam li alfrontis ŝin dum la antaŭelektoj de la partio, en 2008, lia politiko en la Blanka Domo malmulte devojiĝis de la programo de la eksa DLC — se oni esceptas la reformon, nefinitan, de la sanasekuro. Lia konstanta volo de kompromiso kun la negoco-mondo seniluziigis parton de la demokrata bazo.

* Vd Loïc Wacquant, “Quand le président Clinton “réforme” la pauvreté”, Le Monde diplomatique, septembro 1996.

Ĉi-lastajn jarojn, pluraj maldekstraj movadoj provis renversi la prezidantan linion, precipe post la krizo de 2008. Ekapero de la movado Occupy Wall Street, striko de la instruistoj en Ĉikago, mobiliziĝo de la laboristoj de rapid-restoracioj, strataj manifestacioj kontraŭ la policaj perfortaĵoj, publikaj debatoj pri enspezo-malegalecoj: malpli rimarkitaj de la amasinformiloj ol la fanfaronadoj de la Tea Party aŭ la deliroj de s-ro Donald Trump, ĉiuj tiuj sociaj eksplodetoj sugestas, ke la usona maldekstro, konsiderata kiel mortanta, eble survojas al reelmergiĝo.

S-ro Sanders mem priskribis sian kandidatiĝon kiel provon firmigi kaj organizi tiun disigitan maldekstron, kiu penas aŭdigi sin: “Mi kandidatiĝas ja por kontribui al formado de koalicio, kiu povas venki, kiu povas transformi la politikon*.” Neniu povas antaŭdiri la longtempajn efikojn de lia kampanjo; sed, ses monatojn post lia eniro en la areno, ŝajnas ke li trafis certan sentemon en la lando. Kelkaj el liaj publikaj kunvenoj allogas dekmilojn da homoj. Al li mankis deko da poentoj en Iowa; sed li eble estos la unua en New Hampshire, kie okazos la dua demokrata antaŭelekto. Eĉ pli surprize, la socialista kandidato sukcesis sian monkolekton — nepra kondiĉo por pluvivi en la usona politika vivo:, Meze de decembro 2015, li jam estis kolektinta 41,5 milionojn da dolaroj ĉe 681 000 donacintoj. Lia antaŭeniro igis s-inon Clinton fleksi kelkajn el siaj pozicioj: en oktobro, ŝi ekzemple anoncis sian oponon kontraŭ la projekto de granda transatlantika merkato, kiun ŝi antaŭe subtenis.

* “Bernie Sanders is thinking about running for president”, The Nation, Novjorko, 18-a de marto 2014.

La obstakloj starigitaj antaŭ s-ro Sanders restas tamen grandegaj, por ne diri netransireblaj. En plej granda parto de la ŝtatoj tradicie favoraj al la demokratoj, la voĉdonantoj konsideras, ke liaj ŝancoj venki ne egalas tiujn de s-ino Clinton — malgraŭ ke kelkaj opinienketoj antaŭvidas lian venkon fronte al respublikana kandidato. Krome, li povas kalkuli pri subteno de neniu “super-delegito”, tiuj altranguloj kaj elektitoj aŭ eksaj elektitoj, kiuj estas kvinono de la delegitoj de demokrata konvencio. Eĉ la plej progresemaj figuroj de la partio, kiel s-ino Elizabeth Warren, s-ro Jesse Jackson aŭ s-ro Bill de Blasio, ne donis al li publike sian benon.

Por pli komplikigi la situacion kaj doni indikon pri la nuna stato de la sindikata movado en Usono, ne multaj laboristaj organizaĵoj apogas s-ron Sanders. En novembro la potenca internacia sindikato de la dungitoj en servoj (SEIU), kiu reprezentas du milionojn da salajruloj, decidis subteni s-inon Clinton, malgraŭ akraj internaj debatoj. Du monatojn antaŭe, la usona Federacio de Instruistoj (AFT) simile agis. S- ino Clinton jam povas pretendi pri la subteno de sindikataj organizaĵoj enhavantaj 9,5 milionojn da membroj, tio estas du trionoj de ilia tuta nombro*.

* Brian Mahoney kaj Marianne Levine, “SEIU endorses Clinton”, Politico.com, 17-a de novembro 2015.
Donald Trump, la birdotimigilo

ESTAS ja notindaj esceptoj: National Nurses United, la ĉefa sindikato de geflegistoj kun 180 000 anoj, la usona Sindikato de poŝtistoj (APWU), kiu nombras 200 000 anojn aŭ tiu de la laboristoj pri Komunikado (CWA, 700 000 anoj), ĉiuj tri subtenas s-ron Sanders. Sed la grandaj sindikatoj taksas pli oportune kaj singarde veti por la plej ŝatata laŭ opinienketoj. Simile kondutas granda parto de la asociaj kaj komunumaj retoj — aparte la nigraj pastoroj, tre aŭskultataj en la paroĥoj, kiuj ne emas preni riskojn.

S-ino Clinton do ne devas tro zorgi. Krom el sia granda fameco, ŝi profitas el la bruegaj sukcesoj de s-ro Trump, kiuj instigas multajn usonanojn iri al la kandidatino, kiu ŝajnas la plej serioza kaj plej trankviliga. La Novaj Demokratoj ĉiam sukcesis pluteni sian dominadon, prezentante sin kiel la plej malgrandan malbonon...

La kampanjo de s-ro Sanders celas nek transformi la Demokratan Partion de interne, kiel esperis fari Eugene McCarthy en 1968 aŭ George McGovern en 1972, nek konstrui maldekstran forton kompareblan al la “ĉielarka koalicio”, kiu stariĝis en la 1980-aj jaroj ĉirkaŭ la kandidatiĝo de s-ro Jesse Jackson. Sed ĝi proponas al milionoj da forlasitoj okazon laŭtigi la voĉon kaj postuli alian politikon ol koluzio kun Wall Street. Jen kial la socialista kandidato kaptas la atenton de la voĉdonontoj: li restarigas la ideon laŭ kiu la ŝtato povas helpi la malpli bonŝancajn, se ĝi apogas sin sur sociaj movadoj kapablaj konstrui fortorilaton kontraŭ la monpotenco.

Kvankam dum la lastaj monatoj ĝi ne ĉesis kreski, la nombro de aktivuloj partoprenantaj la kampanjon de la socialista kandidato ne superas kelkajn milojn. El 325 milionoj da loĝantoj, estas malmulte. Sed eble tio sufiĉas por enkonduki maldekstrajn ideojn en la publikan debaton kaj doni argumentojn al tiuj, kiuj konfuze sentas, ke la “miliardula klaso”, kiel ĝin nomas s-ro Sanders, ne estas fremda al ilia malfeliĉo.

Se oni konsideras la naturon kaj historion de la Demokrata Partio, partopreni en ties antaŭelektoj estas ja aŭdaca strategio. Sed la sendependa senatano de Vermont havas malmulton por perdi kaj multon por gajni; kaj unue la naskiĝon de nova publiko, kiun ne plu timigas la timinda vorto “socialismo”.

BHASKAR SUNKARA

Kvazaŭ instituciigita fikomerco de petrolo

Benino funkcias per kontrabando

Pioniro de demokratio en Afriko, Benino nun travivas kampanjon por la elekto de sia prezidanto en februaro. Sed, kvankam alterno estas tradicio en tiu malgranda lando, kiu havas komunan landlimon kun Niĝerio, ĝia ekonomio liberiĝas el reguloj kaj baziĝas sur grandskala kontraŭleĝa komerco de benzino. Jen simptomo de malfortikigita ŝtato.

Disradiantaj verdan fluoreskan lumon, vitraj botelegoj elmergiĝas en la nokto rande de la ŝoseoj de Kotonuo kaj Porto Novo, la du plej grandaj urboj de Benino. Sur lignaj tabloj, lumtuboj indikas la vendolokojn de la kpayo, tiu kontrabanda benzino venanta el najbara Niĝerio. En la goun-gbe-lingvo, unu el la lingvoj de la lando, kpayo signifas “ne originalo” aŭ “surogato”. Sola espero gajni iom da mono por miloj da urbanoj, tiu brulaĵo trairas kontraŭleĝe la 770-kilometran landlimon, kiun Benino, eta lando kun 10 milionoj da loĝantoj, kundividas, ĉe sia orienta flanko, kun Niĝerio, giganto de Okcidenta Afriko, kun siaj 177 milionoj da loĝantoj.

Achille kaj Marcel, du fratoj 21- kaj 17-jaraj, aktivas ĉirkaŭ vendotablo rande de bulvardo, apud la subĉiela bazaro de Dantokpa, la plej granda en Kotonuo (dudek hektaroj). Helpe de plastaj akvumad-tuboj kaj funeloj, ili singarde verŝas la benzinon, respirante sen masko la venenajn vaporojn. Malrapide, la kuproflava likvaĵo fluas el la flavaj kanistroj en vitrajn botelegojn aŭ reuzatajn alkohol-botelojn. La plej aĝa frato rezignis pri studoj post la bakalaŭro. La pli juna, ankoraŭ liceano, venas vespere post siaj hejmtaskoj. La patrino, flegistino, edukas sola siajn kvar gefilojn. “Ni devas helpi la familion, kaj diplomoj estas senutilaj, klarigas Achille. Ĉi tie, sen personaj rilatoj, oni ne trovas laboron.”

Danke al sia komerca aktivado, ili vendas inter 1 000 kaj 1 500 litrojn semajne, kun profito je 150 ĝis 200 eŭroj monate. Multe pli ol la minimuma salajro de ŝtatfunkciulo, kiu estas 60 eŭroj monate. Same kiel la aliaj vendistoj de kpayo, kiujn oni taksas 200 000, sed kies preciza nombro ne estas konata, la du fratoj akceptas la riskojn de la metio.

Unua risko: la granda variemo de la prezoj. Tiuj preskaŭ duobliĝis inter majo kaj aŭgusto 2015, por atingi 650 afrikajn frankojn por unu litro (1 eŭro); konsekvenco de la prezaltiĝo sur la niĝeria merkato, kaŭzita de gravaj nepagoj de la ŝtato al la petrolaj produktantoj kaj al la malcertecoj ligitaj al la prezidanta elekto de la 31-a de marto 2015*. La kpayo tiam ne plu estis konkurkapabla rilate al la laŭleĝa benzino, importata el diversaj produktantaj landoj de 6 aŭ 7 importantoj, kiuj vendis ĝin 570 afrikajn frankojn en la leĝaj benzinstacioj. La neleĝa komerco tamen daŭris rande de la ŝoseoj, sen profito por la detalaj vendistoj. La nigra merkato tiom disvolviĝis, ke la reto de oficialaj benzinstacioj, diference de la najbaraj landoj, Togo, Ganao aŭ Ebur-Bordo, havas nur 350 vendolokojn. Preskaŭ 80% de la landa konsumado de benzino okazas tra kontrabando, taksas la Afrika Banko por disvolvado (ABD)*. La prezo de la kpayo malaltiĝis en septembro 2015, revenante al nivelo 300 ĝis 350 afrikaj frankoj por litro (0,50 eŭro), tio estas 30 ĝis 40% malpli ol la benzinstacia tarifo.

* Vd Pierre Rimbert, “Pétrole et paranoïa”, Le Monde diplomatique, aprilo 2015.
* Daniel Ndoye, “Baisse des cours du pétrole: l’occasion d’en finir avec la contrebande d’essence au Bénin?”, Afrika Banko por Disvolvado (Banque africaine de développement), Abiĝano, 22-a de decembro 2014.

Rivalo de Sud-Afriko por la titolo “ekonomia lokomotivo” de la kontinento, dek unua produktanto de petrolo en la mondo, Niĝerio komencis en 2012 redukti la subvenciojn al la brulaĵoj, sen tute sukcesi. Kialo de tiu malsukceso estas: ĝia loĝantaro, kiu okupas la 152-an rangon el 187 en la klasado laŭ la indico de homa disvolviĝo (IHD) de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj por disvolvado (PUND), restas unu el la plej malriĉaj en la mondo. Ĉiufoje kiam la prezo de benzino altiĝas, perfortaj popolribeloj okazas en Lagos, la ekonomia ĉefurbo*. Manko-krizoj okazas cetere kiam la importantoj retenas siajn stokojn, kiel ekzemple en majo 2015, por premi al la publika potenco.

* Vd Jean-Christophe Servant, “Au Nigeria, le pétrole de la colère”, Le Monde diplomatique, aprilo 2006.

La situacio tuj reeĥas al la prezo de kpayo en Benino. Krom tiu kontraŭleĝa komerco de benzino, kiu laŭdire naskas pli ol 122 milionojn da eŭroj jare kaj impostan enspez-mankon por la ŝtato, de almenaŭ 30 milionoj da eŭroj*, la landa ekonomio baziĝas sur kotono kaj agrokulturo (36% de la malneta enlanda produkto — MEP), sed ankaŭ sur la pogranda kaj pomalgranda komerco (18%) kaj la transportado (11%), ambaŭ sektoroj turnitaj al Niĝerio. La Kotonu-haveno ja utilas kiel duaranga marhaveno al la giganta urbo Lagos, situanta je nur 120 kilometroj.

* Henri Doutetien, “Et si nous osions formaliser le “kpayo ”?”, La Croix du Bénin, n-ro 1159, Kotonuo, 17-a de aŭgusto 2012.

Alia danĝero, foje mortiga por la vendistoj: incendio, kiel tiu kiu detruis, la 31-an de oktobro 2015, parton de la bazaro Dantokpa sekve de rapidega postkuro de kamiono plena je kpayo fare de policistoj. Ĉiumomente la vendotabloj povas ekfajri ĉe la vojrando, kiam aŭto aŭ motorciklo aĉetas benzinon sen estingi sian motoron. Sufiĉas, ke benzinguto falas sur sparkilo por ke ĉio ekflamiĝas. “Niaj kuracistoj devas urĝege flegi, per malmultaj rimedoj, terurajn vundojn, triagradajn brulvundojn”, deklaras s-ro Kessile Sare Tchala, eksa ministro pri sano.

“Tiun komercon ne eblas reformi”

La tutan nokton, la vendistoj, kiuj kelkfoje estas junaj adoleskuloj aŭ virinoj kun bebo surdorse, servas siajn klientojn, kiuj plej multaj estas motorciklistoj kunportantaj ĝis kvin personojn. Kun la zémidjans, tiuj proksimume 150 000 motorciklo-taksioj, kiuj svarmas en la urbo Kotonuo, kaj manke de publikaj transportoj, la duradaj veturiloj (mopedoj) estas la plej ŝpariga transport-rimedo. Ili estas alia faceto de la neformala ekonomio de Benino, sen kiu estas preskaŭ neeble trovi laboron. Kiel ĉie en Okcidenta Afriko, la senlabor-proporcio de la junuloj restas tre alta: 60% ĉe la 25-34-jaruloj.

Alvenantaj pli kaj pli multnombraj ĉiujare sur la labormerkato pro la demografia vigleco, la junuloj fuĝas el la malriĉeco de la kamparo, kie preskaŭ 40% de la loĝantaro vivas sub la malriĉo-nivelo, kontraŭ 31% en la urboj. Rezulto: la Kotonu-urbego kvarobliĝis ene de tridek jaroj, koncentrante 16% de la loĝantaro sur apenaŭ 0,7% de la nacia teritorio*. “La movoj de la loĝantaro similas al spirado, observas s-ro Nicéphore Soglo, urbestro de la ĉefurbo kaj eksa prezidanto. Kotonuo havas unu milionon da loĝantoj nokte, kaj duoblon dumtage, ĉar oni venas tien eĉ el Niĝerio, por negoci aferojn. Ĉiuvespere, la urbo malpleniĝas profite al la dormejo-urboj, ĝis Porto Novo kaj Ouidah, situantaj respektive je 43 kaj 38 kilometroj.”

* Por ĉiuj nombroj koncerne Beninon, vd “Bénin 2015”, prilanda noto en la raporto 2015 “Ekonomiaj perspektivoj en Afriko” (Perspectives économiques en Afrique) de la Afrika Banko por Disvolvado (ABD), de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE) (angle: Organisation for Economic Co-operation and Development — OECD) kaj de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND), (angle: UNDP).

De la 11-a ĝis la 15-a horo, la metropolo do vivas sian “go-slow”-horon, ofta vorto en Benino, kiu origine estis uzata por la trafik-ŝtopiĝoj de Lagos. Oni ja donis rimedojn por organizi la motorciklajn taksiojn; programo por renovigo de la materialo eĉ estis financita de la franca Agentejo por disvolvado (FAD) cele ekuzi malpli poluciantajn maŝinojn. Sed oni ne planis krediton aŭ financan mekanismon por la ŝoforoj, kiuj ne havas sufiĉe da mono por aĉeti novan motorciklon. Kaj rilate la kpayo, la urbestro nur povas konstati sian relativan senpovon: “La proksimeco de Niĝerio igas malfacila la mastradon de la neformala komerco, klarigas s-ro Soglo. Manke de regiona politiko, ni ne havas vivipovan solvon.”

En la realo, la komerco ne profitas nur al la detalaj komercistoj. Inter la pograndaj komercistoj, troviĝas ankaŭ famuloj de la negocomondo aŭ de la politiko. Tiuj homoj, foje konataj kaj famaj, havas rimedojn por grandkvante aĉeti la kpayo kaj stoki ĝin. Ili ĝin revendas poste al la strat-vendistoj, elprenante sian marĝenon. Ĉe iuj punktoj de la landlimo, ankaŭ la doganistoj zorge partoprenas, elprenante el ĉiu 50-litra kanistro modestan “imposton” je 100 afrikaj frankoj (0,15 eŭro), kiu tuj malaperas en ilia poŝo. Ili tiel kompletigas sian salajron, dum la vera imposto estas 25% de la laŭleĝa benzinprezo.

En tiu lando, kiu deziras esti ekzempla, ĉiuj provoj malpermesi la kpayo estis dolorigaj malsukcesoj. Eksa “studenta kvartalo de Afriko”, Benino estis la unua ŝtato el la kontinento kiu organizis liberajn elektojn, en 1990. Depost tiam, alterno de la regantoj fariĝis la regulo; sed, malantaŭ tiu demokrata montrofenestro kaŝiĝas malforta ŝtato, nekapabla reformi la petrol-provizadon de la lando. En januaro 2013, popolribeloj eksplodis en la urbo Sémé-Kpodji post kiam policistoj konfiskis stokojn de kontraŭleĝa petrolo. Benzino-vendistoj eĉ bastonfrapis la edzinon de policisto, antaŭ ol kapti lin mem kaj perforte rezisti al la armeo. La militistoj devis voki helpotrupon por alfronti la kpayo-vendistojn, kiuj starigis barikadojn en la nokto... La registaro de la prezidanto Boni Yayi estis tiam devigita rezigni pri ĉiu lukto kontraŭ la kontraŭleĝa benzinkomerco. Ĝis nun, li daŭre toleras la masivan kontrabandon, kiu senkaŝe okazas sur lia teritorio.

“La kpayo ja rivelas la funkciadon de la lando, resumas la benina politikologo Gilles Olakounié Yabi, fondinto de la sendependa pensogrupo West African Citizen Think Tank (Wathi), lokita en Dakaro. Ĝi ilustras la ligon kun Niĝerio, la gravecon de la neformala sektoro en la ekonomio, sed ankaŭ la paradoksojn de la ŝtato-mastrumado en demokrata sistemo.” En najbara Togolando, la armea kaj koruptita diktaturo de la reganta klano sukcesis malpermesi la kpayo-komercon, kiu ne prosperis. Ĉi tie, la ŝtato havas nek la materiajn rimedojn, nek la necesan aŭtoritaton. “Fakte, ne eblas reformi tiun komercon, daŭrigas Yibi. Kiu volas kolerigi la milojn da homoj rekte dependantaj de ĝi? La vera problemo, laŭ mia opinio, estas ke la demokrata sistemo limiĝas je la organizo de elektoj. Pri la cetero, ĝi montriĝas tre perversa kaj funkcias sen iu ajn sento de ĝenerala intereso.”

La fikomerco daŭras ĉar ĉiuj trovas en ĝi sian intereson, en kunteksto kie la neformala sektoro utilas kiel savklapo. Malpermesi la nigran merkaton verŝajne minacus la politikan kaj socian stabilon de Benino, kiu, same kiel multaj afrikaj landoj, mezuras la diferencon inter siaj geoekonomiaj trudaĵoj kaj la postuloj al “bona regado” de la internaciaj financaj institucioj.

Konfuzo inter persona intereso kaj ĝenerala intereso

Inter la profundaj kaŭzoj de tiu paralela ekonomio, estas ankaŭ certa kompreno de la socia vivo. “Pliriĉiĝo, per ĉiuj rimedoj, estas larĝe perceptita kiel legitima”, rimarkas negocisto sub kondiĉo de anonimeco. De kelkaj jaroj, skandaloj multiĝas sur la gazetaj frontpaĝoj. Jen la lasta: la defraŭdo de preskaŭ 4 milionoj da eŭroj, el monhelpo alportita de Nederlando por la akvo-sektoro. Korupto fariĝis konstanta malsano, tiel ke multaj projektoj inter la plej urĝaj neniam realiĝas. Ĉiu nepre volas elpreni sian “makleraĵon” antaŭ ol lanĉi la realigadon. La nova flughaveno de Kotonuo, anoncita de dek jaroj, neniam estis konstruita, malgraŭ la riskoj de la nuna flughaveno, situanta enurbe. Same, la “ŝoseo de fiŝado” laŭlonge de la marbordo, ne estis asfaltita, kaj la ponto, kiu ebligus malobstrukci la cirkuladon en Porto Novo, ankoraŭ atendas.

La politikologo Gilles Yabi publike mallaŭdas la persiston de tio, kion li nomas “kpayo-demokratio”* — tio estas surogato de demokratio. En tiuj sistemoj, manke de klara limo inter la publikaj aktivaĵoj kaj la neformala ekonomio, la rolo, kiun devus ludi la ŝtato-agentoj konfuziĝas kun la strebado al sia persona intereso. Ĉi tiu tordiĝo troviĝas je ĉiuj niveloj de la socio, instigante ĉirkaŭiri la regulojn kaj serĉadi tujan profiton. Pro tia senpuneco, la ŝtato havas plu neniun aŭtoritaton.

* GillesYabi, “L’Afrique n’a pas besoin de démocratie “kpayo””, Géopolitique africaine, n-ro 53-54, Parizo, januaro-marto 2015.

En tiu kunteksto, la nomumo kiel ĉefministro de s-ro Lionel insou, konata kiel dinamika viro, fare de la prezidanto Boni Yayi, en junio 2015, vekis la esperojn de parto de la urba junularo. La franco-benina eksa afer-bankisto estas perceptata kiel kapabla proponi aliajn perspektivojn ol motorciklon aŭ kpayo. Sed pri lia manovro-spaco tamen multaj dubas. Dume, Benino daŭre funkcias per la kpayo, laŭ logiko de ĉiutaga pluvivo.

Sabine CESSOU

Riskoplena referendumo en Unuiĝinta Reĝlando

“Brexit”: Cameron en sia propra kaptilo

Subteno de la mastraro, ĝenita apogo de la Laborista partio, verŝajnaj cedoj de la Eŭropaj partneroj: antaŭ la referendumo pri eksiĝo de Britio el Eŭropa Unio, ĉio devus trankviligi la Britan ĉefministron oponantan la “Brexit”. Tamen la kontraŭ-Eŭropa sento pli vigliĝas, minacante lin.

Firme tenu min, aŭ mi ĉion frakasas”: jen, tradukita en nediplomataj vortoj, la mesaĝo, kiun S-ro David Cameron liveris al siaj 27 kolegoj de la Eŭropa Konsilio la pasintan 17-an de septembro en Bruselo. Laŭ la granda tradicio de tiaj ĉefkunvenoj la Brita ĉefministro anoncis, ke li estas preta batali “la tutan nokton” por eltiri el siaj kolegoj konsenton por retrakti la kondiĉojn de la Brita aniĝo al Eŭropa Unio. Li alude komprenigis, ke krom ricevi kontentigon, li estos bedaŭrinde devigita voki siajn samcivitanojn voĉdoni por “Brexit”, t.e. eksiĝo de Unuiĝinta Reĝlando el EU.

Fakte la kunveno tre frue finiĝis, je noktomezo, sen rezulto, kaj ĉiaj decidoj estis prokrastitaj ĝis la venonta Konsilio, kunvokita la 17-an kaj 18-an de februaro. Bonaj kamaradoj, kaj dezirantaj eviti lian humiliĝon, la partneroj de S-ro Cameron akordiĝis por lasi lin poste aserti antaŭ la multaj ĉeestantaj Britaj komunikiloj: “la bona novaĵo estas, ke ekzistas eblo de interkonsento.” Neniu povus esti pli malpreciza... sed, reveninte en sian landon, tio ebligas fari bonan titolon, manke de venkokrio.

La ĉefministro listigis siajn postulojn en letero sendita la 10-an de novembro 2015 al S-ro Donald Tusk, la pola prezidanto de la Eŭropa Konsilio. Ili estis grupigitaj sub kvar rubrikoj: ekonomia regeco, konkurenceco, suvereneco kaj enmigrado. Per “ekonomia regeco” S-ro Cameron ĉefe aludas la protekton de la interesoj de la City. Li postulas, ke estu entekstigita, ke Eŭro ne estas la sola valuto de EU kaj ke nenia apartigo trafas la landojn, kiuj ne uzas ĝin. La celo de la ĉapitro pri konkurenceco estas ankoraŭ pli malreguligi la internan merkaton, kaj ĉefe, kiam oni deĉifras la aludojn, la laborjuron. Pri suvereneco S-ro Cameron estas tre eksplica, kaj esprimas tri postulojn: forigi el la traktatoj ĉiujn referencojn al celo de “ĉiam pli kaj pli ferma unio inter la Eŭropaj popoloj”, doni al la naciaj parlamentoj la rajton bloki ĉiujn proponojn pri komuna leĝa akto, kiun ili opinius maltaŭga, kaj strikte apliki la principon de akcesoreco: “Eŭropo kiam necesas, nacio kiam eblas.”

Ja en la kvara ĉapitro, tiu pri enmigrado, aperas, inter aliaj aferoj, la neceso por laboristo veninta de alia lando de EU pruvi kvar jarojn da ĉeesto kaj kotizado en Unuiĝinta Reĝlando antaŭ ol akiri la saman profiton, kiel sia brita kolego, kiam temas pri servoj ligitaj al dungado aŭ socia loĝejo. Tio estus damaĝi la principon de neapartigo inter la civitanoj de la dudek-ok landoj, kiuj, laŭ la traktatoj — en iuj kazoj post interŝtupa tempo — havas la rajton instaliĝi kaj labori en iu ajn membroŝtato. Alidirite, tio minacas unu el la kvar “fundamentaj liberoj” de EU, tiun de homa cirkulado.

Pridemandinda estas la momento, kiun S-ro Cameron elektis por antaŭmeti proponojn pri reformoj de EU — iel akompanitajn de ĉantaĝo — kiuj havas nenion aparte novan en Britio. Fakte, li elektis nenion. Li trovis sin kaptita de movo kaj kalendaro, kiujn li mem ekstartigis. Kaj ne pro profundaj konvinkoj, sed pro politikaj taktikaj manovroj: simple temis por li venki en la parlamenta balotado de 2015! Terurita de la plifortiĝo de la eŭrofobia Partio por sendependeco de Unuiĝinta Reĝlando (United Kingdom Independence Party, UKIP)*, kiu kontraŭbatalis la konservativan partion en parto de ĝiaj kutimaj voĉdonantoj, li decidis cedi ion al ĝi por senarmigi ĝin. La celo: certigi al si novan kvinjaran lukontrakton ĉe la 10 Downing Street, en kiun li ekloĝis post la balotado de 2010, kiel ĉefo de koalicia registaro kuniganta konservativulojn kaj liberaldemokratojn.

* Legu Owen Jones, “Colère sociale, vote à droite”, Le Monde diplomatique, oktobro 2014.

Tuj en 2011, li adoptigis leĝon en parlamento, kiu devigas okazigi referendumon — kaj ne nur balotadon en parlamento — por ratifi ĉiun traktaton transdonantan novajn signifohavajn povojn al Eŭropaj institucioj. Jen aranĝo kapabla malesperigi Bruselon, kie la ideo rekte doni decidrajton al popoloj estigas inkubsonĝojn... En januaro 2013, S-ro Cameron ankoraŭ pluiris promesante, se li estus venkinta en la venonta parlamenta balotado, organizi antaŭ la fino de 2017 referendumon pri pludaŭrigo de la Brita membriĝo en EU. Tiu referendumo okazos post la rezultoj de organizenda marĉandado inter Londono kaj la Eŭropa Konsilio. Se la ĉefministro opinios esti komprenita de siaj partneroj, li vokos por voĉdoni “jes” al demando: “Ĉu Unuiĝinta Reĝlando devas pludaŭrigi sian membrecon en EU?”. En mala kazo, li rekomendus Brexit-on.

Pli malpli intensa Eŭroskeptikemo

En majo 2015 la konservativa partio, male al prognozoj, venkis en la parlamenta balotado per absoluta plimulto de la seĝoj, kaj trovis sin kun osto en la gorĝo pro plenumenda antaŭbalota promeso. Li ja estus evitinta tion en la nunaj Eŭropaj cirkonstancoj, en kiu ĉefas la demandoj pri amasalfluo de enmigrantoj kaj pri ĝihadismo, kiuj nutras la plifortiĝon de ekstremdekstrularo en la plejmulto de la Eŭropaj landoj. La referendumo iĝinta neevitebla, li konsideris, ke pli bone estas organizi ĝin plej frue, kiel eble por eviti, ke la debato degeneru en Unuiĝinta Reĝlando — kaj ĉefe en la konservativa partio — kaj ke ĝi ne estigu neantaŭvideblajn problemojn en aliaj landoj. Precipe en Francio, kie S-ro Hollande, ankoraŭ nedeklarita oficiala kandidato por reelekto en 2017, kiu tute ne profitus de ekapero de la Eŭropa demando dum sia kampanjo. La memoraĵo de la Franca referendumo de la 29-a de majo 2005, kiu kondukis la Francajn socialistojn al publika elmontro de siaj disopiniiĝoj, daŭre dolorigas... La plej favora kalendaro estus unuanima konsento de la Eŭropa Konsilio en februaro, kaj balotado en junio aŭ septembro 2016.

Kun varia intenso laŭ la cirkonstancoj, la Eŭroskeptikemo de S-ro Cameron estas pli kultureca kaj enradikigita en historio ol refleksa — male al tiu de multaj konservativaj deputitoj kaj iuj ministroj, de Londonaj ĵurnaloj kaj precipe de UKIP kaj ĝia estro Nigel Farange, vervoplena Eŭropa deputito. Ĝi nature postsekvas la faman paroladon de Winston Churchill en Zuriko en 1946, en kiu li rekomendis kreon de Eŭropaj Unuiĝintaj Ŝtatoj, Federacia Eŭropo do, kiun Unuiĝinta Reĝlando favore subtenus, sed de ekstere: “Ni estas kun vi, sed ne unu el vi.

Membriĝante en Eŭropa Ekonomia komunumo (EEK) en 1973, Londono rezignis strategian direkton, sen tamen rezigni apartecon, kiu montriĝas per senĉesaj klopodoj por senŝarĝigaj klaŭzoj (opt out) pri komunumaj politikoj, klopodoj, kiuj komenciĝis, tamen malsukcese, tuj post la membriĝo. Hodiaŭ la lando estas nek membro de la zono de eŭro nek partoprenanto de la interkonsento de Schengen, la du simboloj pri kiuj fieras la Eŭropistoj. Ĝi profitis en 1984 senŝarĝigon pri la kalkulmaniero de kontribuo de ĉiu membroŝtato de EEK, kiu esprimiĝis per valorega rabato (la fama “Brita ĉeko”). Inter la dudek-ok ĝi estas unu el la tri ŝtatoj — kun Kroatio kaj Ĉeĥio — kiuj ne subskribis la traktaton pri stabileco, kunlaboreco kaj regeco (TSKR) de 2012, ankaŭ nomita “Eŭropa buĝeta pakto”.

Sen iri ĝis komplete preni sintenon de kromlando — iuj diras offshore* — en la rilatoj al Eŭropa konstruo, la sinsekvaj Britaj registaroj kultivis la situaciojn, kiuj ebligis al ili havi unu piedon ene, kaj alian ekstere, krom en kampoj, kiuj vere gravas por ili: unue la finofaro de la interna Eŭropa merkato, poste la tutmonda libera cirkulado de kapitaloj, varoj kaj servoj, t.e. tri el la kvar “fundamentaj liberoj” de EU (ni jam vidis ĉisupre kiom malmulte gravas la kvara, tiu de homa cirkulado), kaj fine, la konservado de la supera pozicio de la City en la financaj servoj, inkluzive la merkatojn je eŭroj.

* vidu “Le Royaume Uni, Etat ”offshore“ de l’Europe?”, Mémoire des luttes, 31-a de januaro 2013, www.medelu.org .

Tiel S-ro Cameron volas definitivigi novajn esceptojn por Britio al komunaj reguloj, eble eĉ disvastigi ilin al la tuta Eŭropa Unio. La demando estas ĉu lia letero al S-ro Tusk povas esti bazo por interkonsento inter ĉiuj koncernataj partioj, internaj kaj eksteraj. S-ro Cameron engaĝiĝas en sia pokerludo kun grava atuto: por diversaj kialoj, neniu el la aliaj registaroj de EU deziras Brexit-on. S-ino Angela Merkel, la estraroj de Nederlando, de nordaj landoj, de centraj kaj orientaj Eŭropaj landoj emas al fari ja grandajn cedojn por konservi la novliberalan direkton, pri kiu Londono estas impona garantianto. Ili timas ke ĝi estus malfortikigita de la plivigliĝo de Francio kaj aliaj mediteraneaj landoj, kiujn ili taksas ne fidindaj.

Tamen, eĉ por fidelaj aliancanoj, ekzistas ne transpaseblaj ruĝaj linioj. Tiel, por Germanio la absoluta ĉefafero estas la plifortigo, per plua integriĝo de la eŭro-zono kaj ties membroj, de tiu unika valuto, ilo por superregado kaj pluigi malabundigajn politikojn. Nek Berlino, nek Frankfurto, sidejo de la Eŭropa Centra Banko (ECB), povas akcepti, ke tia proceso estus malhelpita de Londona vetooj, tiaj, kiaj petitaj en la ĉapitro pri ekonomia regeco. Sur alia fronto, la orientaj landoj absolute kontraŭas la aranĝojn skribitajn en la ĉapitro pri enmigrado, kiuj rekte celas iliajn ŝtatanojn enmigrintajn en Unuiĝintan Reĝlandon. Tiu punkto estas la plej tikla, precipe por la Eŭropaj Komisiono kaj Parlamento, ĉar, kiel jam dirite, ĝi kontestas unu el la kvar “fundamentaj liberoj” de la Eŭropa projekto, je la risko okazigi precedencon kaj ebligi konstestadon de la tri aliaj. Kaj jen reaperas la fantomo de protektismo...

Internaj disŝiroj

Por eviti Brexit-on ŝajnas esti nur du solvoj: ĉu marĉandi novan traktaton, aŭ per konvena jura instrumento (ekzemple deklaracio de la ŝtatestroj aŭ ĉefministroj) interkonsenti pri interpretigaj klaŭzoj de la ekzistantaj traktatoj sen modifi ilin. En ambaŭ okazoj necesas unuanimeco de la dudek-ok landoj, sed la dua solvo evitus proceson de reviziado kaj ratifado, kiu estas longa kaj danĝerplena, pri kiu nek S-ino Merkel nek S-ro Hollande volas eĉ aŭdi tuj antaŭ la balotaj rendevuoj de 2017. Por resti en la nuna leĝara kadro, necesus ke S-ro Cameron rezignas pri siaj ĉefaj postuloj, kaj ke la Bruselaj juristoj lertegaj pri semantikaj dekoracioj cerbumas pri dokumento de la Eŭropa Konsilio kun ŝaumaj formuloj, kiu evitus al S-ro Cameron tute memkontraŭdiri sen esti neakordigebla kun la Eŭropa jura ordo. Jen vere mallarĝa padeto...

Se tiu hipotezo okazos, oni jam povas imagi la sturmadon de la partianoj de Brexit, kiel S-ro Daniel Hannan, konservativa deputito en la Eŭropa parlamento, por kiu S-ro Cameron jam tro mildigis la enhavon de siaj postuloj, eĉ antaŭ la marĉandado: “Unuiĝinta Reĝlando ŝajne postulas ŝanĝojn kaj Eŭropa Unio ŝajne studas ilin. (...) Tio estas teatraĵo (...) kiu ebligos S-ron Cameron diri, ke li akceptigis interkonsenton*.”

* Le Figaro, Parizo, 17-a de decembro 2015.

Anstataŭ havi la facilan promenadon, kiun li antaŭvidis en 2013, S-ro Cameron riskas vidi sian partion disŝiriĝi, kaj eble eĉ sian registaron: li antaŭtempe donis balotliberon al siaj ministroj, inter kiuj troviĝas seso da firmaj Eŭroskeptikemuloj. Lia eventuala kaj paradoksa saviĝo povas veni nur de la voĉdonantoj de la Laborista Partio, por kiuj la elementoj de Eŭropaj sociaj rajtoj, eĉ malmulte progresemaj, estas tamen protektilo kontraŭ senbrida malreguligo, kiun deziras la konservativuloj — ĉifoje el ĉiuj tendencoj.

S-ro Cameron anoncis, ke li ne kandidatos por nova mandato en la venonta parlamenta balotado, kiu okazos plejmalfrue en majo 2020. Nenio certigas, ke li povos resti landestro ĝis tiu dato, tiel danĝeraj estas la nekonitaĵoj de la situacio, en kiu li mem enfermiĝis. Kaj kiu riskas konduki al Brexit, kiun lia posteulo devos regi.

Bernard CASSEN

Salvo de malvenkoj por la maldekstro

Latinameriko, kial ĝi paneas?

Vipe frapa malvenko en Venezuelo, dekstriĝo en Argentino, ekonomia kaj politika krizo en Brazilo, strataj manifestacioj en Ekvadoro: la maldekstro penas en Latinameriko. La fimanovroj de Vaŝingtono ne sufiĉas por klarigi tian spirmankon. De Karibio ĝis Fajrolando la progresemaj fortoj troviĝas denove alfrontitaj al siaj malnovaj demonoj.

ĈE LA AŬTOVOJO al la urbocentro giganta ŝprucbildo altiras la rigardon: “Por la krizo de la bankistoj ne pagu ni” Tiu slogano, en la plej multaj eŭropaj ĉefurboj banala, surprizas tamen ĉi tie. Ni estas en Rio-de-Ĵanejro, kie, antaŭ du jaroj, la festo kulminis.

En marto 2013, samloke, ŝajnis ke la duobla vojo devis zigzagi en arbaro da gruoj. La ĝenerala etoso de tiuj jaroj antaŭe jam inspiris al la brita The Economist tre rimarkitan titolpaĝon: meze de la financa turmento, el nebula fono, la statuo de la Kristo Redemptoro* alten leviĝis. “Brazilo ekflugas”, titolis la gazeto, kiu dediĉis dek kvar paĝojn al “la plej bela latinamerika sukceso” (la 14-an de novembro 2009). La eŭropa maldekstro, ne kapabla profiti la liberalan ruiniĝon, tiam rigardis al la alia flanko de Atlantiko por trovi esperon. Ĉu la sukcesoj de la “latinamerika laboratorio”, celebrataj kun ritmo de brazila sambo, de bolivia morenado, de ekvadora pasijo aŭ de venezuela joropo, ne pravigis ĝin revi ke ĝi siavice venkos?

* Redemptoro = religia esprimo por “elaĉeto” el la “pekoj” de la homoj, kiun Jesuo Nazaretano faris per sia libervola morto per krucumiĝo. En Rio-de-Ĵanejro, sur alta monto — Corcovado —, staras tre alta skulptaĵo, figuro de tiu nomo. -vl

Sekve al internacia ekonomia malrapidiĝo, kiu tuŝas aparte la ekonomiojn de tiu subkontinento, la bildo malheliĝis. Ni memoru. La 6-an de novembro 2013, la ekvadora prezidanto ege akuzis la liberalismon dum prelego en la pariza universitato Sorbonne. Jaron poste li subskribis liberkomercan traktaton kun la Eŭropa Unio (vidu “Ĉu perfido?”). Spite al siaj malfacilaĵoj, la “bolivara revolucio” ĉiam montris sian decidon plibonigi la vivkondiĉojn de la venezuelanoj. La 26-an de januaro 2015, dokumento de la tre neŭtrala Ekonomia Komisiono por Latinameriko kaj Karibio (CEPALC) anoncis ke, en la lando, la kvoto de malriĉeco pasis de 25,4 elcentoj al 32,1 inter 2012 kaj 2013.*

* Laŭ Karakaso, la malriĉeco malpliiĝis en la unua duonjaro de 2015.

Dum la regiona simbolo de batalo kontraŭ la imperiismo, Kubo, starigas “Konsilantaron pri aferoj” en partnereco kun la komerca ĉambro de Usono, la peronismo malvenkis en la dua baloto de la argentina prezidant-elekto de novembro 2015, monaton antaŭ la vipe frapa malsukceso de la ĉavista tendaro en la venezuelaj parlament-elektoj. En Brazilo, en Ekvadoro, strataj mobiliziĝoj postulas la demision de la registaroj elektitaj danke al potencaj sociaj movadoj.

“Ĉiam, kiam maldekstra partio enpotenciĝas, ĝi malfortiĝas”

“Hieraŭ Latinameriko estis fonto de inspiro por la eŭropa maldekstro. Ekde kiam oni aplikas ĉi tie la samajn politikojn de konsumredukto kiel en Eŭropo, okazas la malo”, observas s-ro Guilherme Boulos, gvidanto de la Movado de sentegmentaj laboristoj (MSTL). Antaŭ ol aldoni: “Multaj homoj, ĉi tie, parolas pri la neceso krei brazilan Podemos.” Fondita en la perspektivo importi al Eŭropo la sukceson de la latinamerika maldekstro, ĉu la hispana partio Podemos fariĝus do siavice modelo por la regiono kiu inspiris ĝin? Okazas, ke la progresemuloj donas la impreson ke ili perdis la kompason.

Sed ĉu ni estas kondamnitaj laŭspuri la esperon tra la terglobo, riske de iri en rondo? Se oni konsideras, ke la rita denuncado de la perfidoj kaj transiroj al la kontraŭa tendaro estas la tuta analizo de la malfacilaĵoj de la maldekstro en la potenco, tiam eble jes. Sed alie, la intereso de la “latinamerika laboratorio” — larĝe analizata en niaj kolumnoj — ne malaperas, kiam tiu penas por noti novajn venkojn. Provi kompreni la streĉitecojn, kiuj trairas ĝin, povas montriĝi ankaŭ riĉa de instuoj.

Ne ebla, oni certe rebatas. Similas nek la historiistoj, nek la gvidantoj, nek la politikaj projektoj de la landoj de la regiono. Kiel kompari la Brazilon de s-ro Juiz Inácio Lula da Silva, kiu klopodis kontentigi la bankistojn same kiel la malriĉulojn, kun la Venezuelo de Hugo Chávez, kiu decidis konstrui la “socialismon de la 21-a jarcento”? La argumento ne malĝustas. Sed de la bolivia Altoplano ĝis la Francujo de 1981, de la venezuela Karibio ĝis la Usono de la New Deal, la fortoj de la maldekstro ofte alfrontas similajn demonojn ...

“Ĉiam, kiam maldekstra partio enpotenciĝas, ĝi malfortiĝas”*, antaŭ nelonge diris s-ro Lula da Silva. La vojo de la urnoj prezentas valorajn avantaĝojn kompare kun la armita vojo, unue jam pro pli granda verŝajneco ne esti murdita, malliberigita aŭ torturita antaŭ ol la revolucio alvenas. Ĝi tamen trudas kelkajn devigojn.

* Kolokvo ĉe la Institut Lula, San-Paŭlo, 5-an de oktobro 2015.

Krom tio, ke ĝi devis liveri kadrulojn por la registaro kaj por diversaj ministrejoj, kiujn ĝi gvidis ekde 2003, la Partio de Laboristoj (PT) de s-ino Rousseff kaj de s-ro Lula da Silva perdis kadrulojn ankaŭ sur loka nivelo. Ĝi havis 187 distriktajn skipojn en la jaro 2000, kaj 559, do trioble pli, en 2008. Certe, ĝi rekrutas novajn membrojn, sed en kunteksto, en kiu la edukado de kadruloj “pli kaj pli ŝrumpas al praktikaj demandoj: kiel mastrumi mandaton? kiel fari leĝojn? kiel komuniki pri publikaj politikoj?”*, bedaŭras s-ro Valter Pomar, de la PT. La sekvo, laŭ s-ro Marco Aurélio Garcia, speciala konsilisto pri internaciaj aferoj de la brazila prezidantejo: “Ni perdis la kontakton kun la socio, ni ĉesis pripensi kaj ni burokratiiĝis.”* Mallonge, la PT ne plu sukcesas mobilizi, speciale ĉe postulema junularo kiu ne spertis la grandajn batalojn de la partio antaŭ ĝia enpotenciĝo.

* Valter Pomar, “Pour ne plus avoir peur de perdre”, en “Feu sur l’école”, Manière de voir, n-ro 131, oktobro-novembro 2013.
* Interparolado kun Brasileiros, San-Paŭlo, la 9-an de junio 2015.

Same kiel la bolivia vicprezidanto (vidu la artikolon p. 17), la ekvadora prezidanto Rafael Correa montriĝas konscia pri tiu malfacilaĵo. Dum la dekstro organizis sian kontraŭofensivon, li konfidis al sia ministro pri eksteraj aferoj Ricardo Patiño — unu el liaj proksimuloj — la taskon “refortigi la bazojn” de lia movado, Alianza País. La celo: “Ke ene de du horoj ni kapablu plenigi la Plaza Grande”, la grandan kunvenejon de la ekvadora ĉefurbo (El Universo, 16-an de julio 2015).

Tamen membroj kaj sociaj movadoj akceptas pli facile ludi la rolon de transmisia rimeno de la potenco, kiam tiu toleras iliajn kritinojn; tiun disponon s-ro Correa ne ĉiam montras. Jen ekzemplo: en oktobro 2013, grupo de deputitoj de Alianza País, subtenata de multaj membroj, volis permesigi abortigon en la kadro de nova punleĝo. La prezidanto, malfavora al la ideo, tuj deklaris: “Se tiaj perfidoj kaj mallojala sinteno daŭras (...), mi demisios”.* La deputitoj rezignis.

* “Rafael Correa amenaza con renunciar si el Congreso despenaliza el aborto” [“Rafael Correa minacas demisii, se la Kongreso senpunigas abortigon”], 11-an de oktobro 2013, Infobae, www.infobae.com

Krom ke ĝi malproksimigas la politikajn gvidantojn disde ilia bazo, la instituciigo dividas ilin. Printempe de 2014, la usona politiksciencisto Steve Ellner bedaŭris la pezon de la elektitoj ene de la Unuiĝinta Socialista Partio de Venezuelo (PSUV): “La sep vicprezidantoj de la partio, kiuj reprezentas la diversajn regionojn, estas guberniestroj aŭ membroj de la registaro de la prezidanto Nicolás Maduro.”* Male al tio, kio okazis en la unua kongreso, en 2009, la delegitoj de 2014 ne estis elektitaj de la membroj: temis precipe pri guberniestroj, urbestroj kaj deputitoj.

* Steve Ellner, Venezuela: Chavistas debate the pace of change”, NACLA Report on the Americas, vol. 47, n-ro 1, Novjorko, printempo 2014.

Simila konstato iom pli sude. “Antaŭ sia enpotenciĝo, la interna vivo de la PT respegulis la kontraston inter la diversaj tendencoj kaj iliaj strategiaj analizoj, observas la ekonomikisto Reinaldo Gonçalves. Poste, la delegitoj enpotenciĝis.”* Nu, konfidas al ni s-ro Artur Henrique, prezidinto de la plej grava brazila sindikato (CUT), la mandatoj kelkfoje transformas la membrojn: “Nome de la “regeblo” de la lando, ili nun klarigas al ni, ke oni ne povas fari tion ĉi, ke oni ne povas fari tion ...” Kiam la taktiko — konsideri la elektojn kiel etapon al la transformado de la mondo — fariĝas strategio — adapti siajn konvinkojn al la elekto-celo —, la politika ambicio malfortiĝas, okazas eĉ ke ĝi tute malaperas: nun “la PT estas pli obstaklo ol atuto”*, taksas s-ro Jean Tible, unu el ĝiaj membroj. Ĉu li enintus al la sama konkludo, se lia partio provintus transformi la brazilan politikan sistemon por tie “demokratiigi la demokration”? Ĝi ne provis tion, kaj tiel rezignis batali kontraŭ la potenco de la mono, kontraŭ la korupto kaj al la premgrupoj ...

* Interparolado kun IHU Online, 27-an de aŭgusto 2015.
* Alana Moraes kaj Jean Tible, “¿Fin de fiesta en Brasil?”, Nueva Sociedad, n-ro 259, Bonaero, septembro-oktobro 2015.

Sed la malfacilaĵoj de la demokratia vojo al socialismo ne limiĝas al la perversaj efikoj de la potenc-praktiko. Ĝi implicas ankaŭ ke oni determinu, kun kiuj elektantoj oni povas kalkuli. En landoj, kie la diktatorecoj subpremis la komunistajn organizaĵojn, kie la novliberalismo disblovis la malmultajn laboristajn bastionojn kaj kie la komunikiloj restas en la manoj de la privata sektoro, la etoso ne estas pli ruĝa ol aliloke. Esperi tie konstrui plimultan elektan bazon per tio ke oni koncentriĝas ekskluzive al la radikaliĝintaj partoj de la loĝantaro signifas — por la momento ... — sekvi iluzion; rezigni pri ĝi, malfermi la pordon al pragmatismo, sen ĉiam scii, ĝis kien ĝi tiam povas malfermiĝi.

Kiam oni ĉesos regi kun la dekstro, kiam oni ekregos por si mem?

La aliancoj fariĝas unue ene de la progresema tendaro. Nek Chávez nek s-ro Correa aperis el antaŭe ekzistintaj politikaj partioj. En la kunteksto de politika krizo ili estis portataj de malhomogenaj movadoj, kies kunteniĝo baziĝis malpli sur reala kongrueco ol sur certeco: reveno de vera demokratio estas nepra antaŭkondiĉo por realigi ĉiun el la ambicioj de la partoj de la koalicio. La novaj konstitucioj, redaktitaj dum la enpotenciĝo de la maldekstro, en Venezuelo kaj Ekvadoro same kiel en Bolivio, kelkfoje respegulas tiun malklarecon. Kaj, en malvigla tempo, ili anoncas certajn venontajn seniluziiĝojn — kiel pri la demando de protekto de la “Panjo Tero”.

Ekster la gamo de grupoj, kiuj konsistigas la maldekstron, la koncedoj devas resti portempaj kaj limiĝi al “konsidero al parto de la bezonoj de ĝiaj kontraŭuloj”*, taksas la bolivia vicprezidanto Alvaro García Linera. Nenian aliancon kun la dekstrularo, sed ja kun certaj sektoroj, kiujn ĝi tradicie reprezentas: parton de la mezaj klasoj, certajn grupojn de la mastraro. Per tio, ke ĝi akceptis kunlabori ene de institucioj pli devigaj por la plenuma potenco ol en Bolivio, La PT transiris la Rubikonon. En 1980, ĉe sia kreiĝo, ĝi fieris akcepti neniun mastron; en 2002, ĝi alianciĝis kun la ĉefo de la evangelia entrepreno José Alencar por gajni la prezidant-elekton, kaj kun diversaj konservativaj partioj por estigi sian registaron.

* Vd Alvaro Garcia Linera, “Bolivie, “les quatre contradictions de notre révolution””, Le Monde diplomatique [“Bolivio, “la kvar kontraŭdiroj de nia revolucio””], septembro 2011.

De kompromiso al kompromito ne estas tre klara limo, sed kamajo, de kiu ĉiu perceptas la nuancojn alie, laŭ tio ĉu li agas en la registaro aŭ en sociaj movadoj. Nu, kiam oni ĉesos regi kun la dekstro kaj kiam oni komencas regi por si? En Brazilo ekzemple s-ino Rousseff ĵus adoptis la vojplanon de siaj politikaj kontraŭuloj. Ĉar la rezignoj akumuliĝas tiom pli rapide, ĉar la elekto-premo ne foriras post gajnita baloto: la brazilanoj voĉdonas ĉiujn du jarojn kaj eliras el elektokampanjo nur por ĵeti sin en la vorticon de la sekva.

“Oni riproĉas al ni ne esti “veraj demokratoj”, sed, ekde 2007, ni gajnis dek balotojn, do pli ol unu jare, diras al ni ekvadora alta funkciulo. Nu, la elekto-kalendaro ne estas tiu de la politiko, kaj mi devas koncedi ke, en kelkaj momentoj, ni preferus dediĉi nin al realigo de nia programo anstataŭ kampanji.” Unu el la virtoj de la reprezenta demokratio estas ankaŭ ĝia ĉefa defio: la potenco, regule remetata en la ludon, restas en ĝi malstabila. Kiam la opozicio estas sufiĉe konservativa, ĝi povas kalkuli kun la subteno de la privataj komunikiloj kaj de la mastraro. Kiam la ekonomia kunteksto malpermesas al la maldekstro daŭrigi la retorikon de la espero, la dekstro malpravus se ĝi ne akaparus ĝin.

Sufiĉas ke ĝi rimarkas la gravecon de la socialaj demandoj en la loĝantaro, kaj jen ĝi kondutas kiel nova avangardo. Antaŭ preskaŭ du jaroj, s-ro Henrique Capriles, la reprezentanto de la venezuela dekstro pli lerta ol liaj puĉistaj aliancanoj, disvolvis siajn novajn konvinkojn al la gazeto Le Monde. Difinante sin “malproksima de la dekstrularo”, tiu filo de bona familio, kiu partoprenis en la ŝtatrenverso (fiaskinta) de 2002 kontraẑ Chávez, deklaris, kun la mano sur la koro: “La ŝlosilo de la ŝanĝo troviĝas en la barrios [popolaj kvartaloj]; do necesas “reveni al la tradiciaj metodoj de agado: rekta kontakto, iri de pordo al pordo, asembleoj en la kvartaloj, formika laboro” (3-an de aprilo 2014).

Kroma malfacilaĵo se oni reiras al la elektantoj: la kontraŭulo, kies bezonojn oni devas parte kontentigi, por uzi la vortojn de s-ro García Linera, ne troviĝas nur en la konservativaj rondoj. Li montriĝas ankaŭ en la rilato de ĉiu kun la konsum-socio, ankaŭ maldekstre. Demandite pri la kialoj, pro kiuj li ne iris pli antaŭen en la transformado de sia lando, la urugvaja prezidinto José “Pepe” Mujica respondis: “Ĉar la homoj volas iPhone-ojn!”* Esti malriĉa ne implicas esti revolucia. Kaj ne ĉiuj revoluciuloj revas pri febraj ĝeneralaj asembleoj.

* Anekdoto raportita de Amador Fernández-Savater, kiun ni dankas ĉi tie.
Nun ke mi ne estas plu malriĉa, mi voĉdonas por la dekstro

Tiel okazas, ke la kresko de la vivnivelo, la ĉefa sukceso de la latinamerika maldekstro kun la fortigo de la demokratio, favorigas certajn returniĝojn. Antaŭ la unua baloto de la argentina prezidant-elekto, en oktobro 2015, la progresemaj sociaj retoj disvastigis grafikaĵon titolitan “La ekonomiaj cikloj de Argentino”. La skemo prezentis diversajn etapojn de cirkla procezo: 1. “La dekstro detruas la mezajn klasojn”; 2. “La mizeriĝintaj mezaj klasoj voĉdonas por popola registaro”; 3. “Post sia elekto, tiu registaro plibonigas la vivnivelon de la mezaj klasoj”; 4. “La mezaj klasoj imagas, ke ili estas parto de la oligarĥio kaj voĉdonas por la dektro”. Reveno al la elira punkto.

Kaj tiu fenomeno koncernas ne nur la mezajn tavolojn de la loĝantaro. Kiam ni demandis lin pri la malfortiĝo de la mobiliz-kapablo de la Movado de Senteraj Kampuloj (MSK) en Brazilo, la universitatano Armando Boito donas klarigon: kvankam timemaj, la politikoj de la PT transformis parton de la movado en instalitajn etkampulojn. Ilia radikaleco mildiĝis, ekde kiam ili havis ion alian perdeblan ol siajn katenojn. Ĉu la revo pri “socio de proprietuloj” disvastigata de la konservativuloj baziĝas sur io alia?

Ne sufiĉas deziri la naskiĝon de la “nova homo” kara al Ernesto “Che” Guevara por ke li alvenu, ankaŭ en Kubo. Sed certaj politikoj eble ne faciligas la aferon. Prezidinto de la bolivia Centra Banko sub diversaj konservativaj registaroj, la nuna ministro pri ekonomio de la lando, s-ro Luis Arce Catacora, ĝojas: “Ĉiuj havas nun la eblecon riĉiĝi en Bolivio”. Ĉu miri? Tia eĥo al François Guizot, unu el la liberalaj kaj konservativaj pensistoj de la Restaŭrado, faciligas la aperon de nova indiĝena burĝaro, ne nepre pli progresema ol la antaŭa, de kiu membro resumas la “revolucion” per jenaj vortoj: “Mi havas monon, mi povas fari kion mi volas.”*

* Tiuj ĉi lastasj citaĵoj estas prenitaj el la Financial Times, Londono, 4-an de decembro 2014.

Kvankam la “bolivara procezo” famiĝis pro sia kapablo stimuli la politikiĝon de la loĝantaro (vidu la artikolon de Yoletty Bracho kaj Julien Rebotier), parto de ĝia bazo estas ankaŭ tentata turni al ĝi la dorson. La ambasadoro de Venezuelo en Parizo, s-ro Héctor Michel Mujica Ricardo, raṕortis al ni anekdoton. Antaŭ la prezidant-elekto de 2013 li renkontas junan virinon de popola kvartalo. Ŝi enkarnigas, laŭ li, la kategorio de la loĝantaro kiu plej profitis la ambiciajn alidistribu-politikon de la registaro. “Antaŭe mi vivis en la mizero. Danke al Chávez mi eliris el ĝi”, konfirmas ŝi. Antaŭ ol aldoni, kvazaŭ ion memkompreneblan: “Nun, ĉar mi jam ne estas malriĉa, mi voĉdonas por la opozicio.”

Ĉu necesas ĉiukaze pensi ke la plibonigo de la vivkondiĉoj meĥanike malproksimigas ĝiajn profitantojn de la maldekstro? “Ekzistas pluraj manieroj kreskigi la vivnivelon de la homoj, kontraŭargumentas s-ro Pomar. Tio, kion ni faris en Brazilo, estas kreskigi la konsumadon, kio kreskigis ilian submetiĝon al la logikoj de merkato.” Tiel la PT ebligis al la plejmalriĉuloj meti siajn infanojn en privatajn lernejojn, aliri la profitcelan medicinan sektoron, financi siajn pensiojn per kapitaligo. “Oni ne disvolvas tiamaniere la politikan konscion. Estintus pli efika konstrui publikajn servojn. Sed por tio necesus altigi la impostojn, kaj do alfronti la burĝaron. Voje malkongrua kun la strategio de paciĝo adoptita de Lula, poste de Dilma ...”

En kuntekto de ekonomia malrapidiĝo, la vojo de kompromiso kondukas al sakstrato. Neniu el la progresemaj latinamerikaj registaroj sukcesis transformi sia produktad-strukturon (vidu “Neniam solvita dependeco de krudmaterialo”): dependaj de siaj eksportoj de krudmaterialoj, ili retroviĝas submetitaj al la internacia turmento. Ne pli da sukceso en la imposta demando. Kiam la rento kolapsas, la ekonomio stagnas (aŭ malkreskas), la disponeblaj sumoj por alidistribuado fandiĝas kiel neĝo en la suno. Ne eblas plu mildigi la situacion de la plej malfortaj sen ĝeni la povulojn. Nu, por alfronti la interesojn de la duaj, prefere kalkuli kun la mobiliziĝon de la unuaj. Ĉu post periodo de malproksimiĝo, la progresemaj gvidantoj sukcesos reunuiĝi kun la sociaj movadoj? Kaj ĉu tiuj sukcesos renaskigi la esperon?

Renaud LAMBERT.

Dek kvin jaroj da hegemonio

Decembro 1998. Elekto de Hugo Chávez en Venezuelo.

Julio 2000. Chávez estas reelektita en baloto kiun li promesis dum la referendumo de aprilo 1999, proponante la okazigon de konstituciiga asembleo.

Oktobro 2002. Elekto de s-ro Luiz Inácio Lula da Silva en Brazilo.

Majo 2003. Elekto de Néstor Kirchner en Argentino.

Decembro 2005. Elekto de s-ro Evo Morales en Bolivio.

Oktobro 2006. Reelekto de s-ro Lua da Silva.

Novembro 2006. Elekto de s-ro Correa en Ekvadoro.

Decembro 2006. Reelekto de s-ro Chávez.

Oktobro 2007. Elekto de s-ino Cristina Fernández de Kirchner, edzino de Néstor Kirchner, en Argentino.

Aprilo 2009. Reelekto de s-ro Correa.

Decembro 2009. Reelekto de s-ro Morales.

Oktobro 2010. Elekto de s-ino Dilma Rousseff en Brazilo.

Oktobro 2011. Reelekto de s-ino Fernández de Kirchner.

Oktobro 2012. Reelekto de s-ro Chávez.

Februaro 2013. Reelekto de s-ro Correa.

Aprilo 2013. Elekto de s-ro Nicolás Maduro en Venezuelo.

Oktobro 2014. Reelekto de s-ino Rousseff kaj de s-ro Morales.

R. L.

Kontraŭ ekscesa originaleco

En januaro 2014 la zapatistoj de Ĉiapo* en Meksiko invitis plurajn centojn de internaciaj intelektuloj por celebri la dudekan datrevenon de sia leviĝo. Nenia demando restos sen respondo, promesis ili, se la gastoj antaŭe konsentas kunvivi la ĉiutagan vivon de la organizaĵo: ĝian rezistadon al la agresoj de la meksika armeo, ĝian batalon por la nutriĝo, ĝiajn provojn ne reprodukti la antaŭajn aŭtoritatajn strukturojn. Dum la ferma ceremonio juna virino el Usono levas la manon: “Ĉio, kion mi ĉi tie vidis, multe interesis min, sed mi ne eksciis ion pri jena punkto: kiu estas via pozicio pri la demando de la queer?” Sur la tribuno, la reprezentanto de la zapatistoj restas silenta* ...

* Originale: Chiapas ĉiápas. -vl
* Dankon al Hélène Roux kiu raportis tiun anekdoton el sia restado en Ĉiapo.

Ĉu Sudo tro malmulte zorganta pri la bataloj de certaj okcidentaj aktivuloj? Okazas ankaŭ ke riproĉoj svarmas en la kontraŭa direkto. En artikolo draŝanta la intereson de siaj latinamerikaj kolegoj pri la laboraĵoj de la brita marksisto David Harvey, la urugvaja intelektulo Eduardo Gudynas denuncas formon de “simpatia koloniismo”: la analizojn de la brito dediĉitajn al la geografio aŭ al la interpreto de La kapitalo de Karlo Markso donas nenian lokon al la ekvadora sumak kawsay aŭ al la bolivia suma qamañ — konceptoj ĝenerale tradukataj per “bone vivi”.*

* Eduardo Gudynas, “La necesidad de romper con un ‘colonialismo simpático’”, 30-an de septembro 2015, www.rebelion.org

Ŝajnas do, ke la emancipiĝo ne estas pensata same ambaŭflanke de Atlantiko. La latinamerika socialismo estos “nek paŭsaĵo nek kopio” de sia eŭropa versio, avertis la marksisto José Carlos Mariátegui jam en 1928. De tiam, la aŭtoro kaj la ideo estis tiom ligitaj ke tajpi “Mariátegui” en la serĉilo Google tuj aperigas la vortojn “nek paŭsaĵo nek kopio” en la hispana.

La verko de tiu peruano tamen ne limiĝas al tiuj vortoj.* Aliaj, malpli citataj, kompletigas lian analizon: “Kvankam la socialismo naskiĝis en Eŭropo, same kiel la kapitalismo, ĝi ne estas (...) specife nek aparte eŭropa. Ĝi estas monda movado, kiun povas eviti neniu el la landoj kiuj moviĝas en la orbito de la okcidenta civilizacio. (...) En la batalo inter du sistemoj, inter du ideoj, ne venas en nia menso senti nin spektantoj nek inventi trian vojon. La ekscesa originaleco estas literatura kaj anarĥia zorgo.”*

* Ĉe la Monda Asembleo Socia (MAS) aperos ĉi-jare la libro de José Carlos Mariátegui: Sep interpretaj eseoj pri la perua realo. -vl
* Citita en Michael Löwy, Le Marxisme en Amérique latine. Anthologie, Maspero, 1980.

Renaud LAMBERT.

Neniam solvita dependeco de krudmaterialoj

“KIAM USONO ternas, Latinameriko malvarmumiĝas”, tiel oni diris antaŭe. La pestodoroj jam ne venas el la nordo: ili trairas Pacifikon. Sed la minaco restas. Jam en la 1950-aj jaroj la argentina ekonomikisto Raúl Prebisch analizis la danĝerojn de tiu dependeco de la eksaltoj de eksteraj ekonomioj — de Britujo, de Usono, poste de Ĉinujo.

Ekde la kolonia periodo la internacia labordivido metis Latinamerikon en la rangon de produktisto de krudmaterialoj, kondamnita importi la fabrikitajn produktojn kiujn la nordaj ekonomioj vendas. Ene de eksaj kolonioj, kie la burĝaroj lernis reprodukti la konsummanierojn de la Nordo, ĉia altiĝo de la nacia produkto kondukas al pli rapida kresko de importoj ol de eksportoj, kaj al malekvilibro de la pagbilanco. Prebisch do rekomendis volisman politikon de anstataŭigo de importoj, por disvolvi la lokan industrion.

En Brazilo, la ŝokterapio de la prezidanto Fernando Henrique Cardoso (1995-2002) faris la malon: ne plu subteni aŭtonoman disvolvadon per loka produktado, sed, male, faciligi importojn supozatajn sproni la brazilan produktivon kaj konkurenckapablon. La komerca bilanco falis en la ruĝon? Ne gravas: oni ekvilibrigas la eksterajn kontojn per logado de internaciaj spekul-kapitaloj, speciale per altegaj interezkvotoj.

La prezo de la krudmaterialoj falis je 40 elcentoj ekde 2010; tiu de petrolo de 60 elcentoj inter junio 2014 kaj januaro 2015. La senindulga ĉen-reakcio ne lasis sin atendi: en 2015, la produktado de riĉaĵoj verŝajne stagnis en Ekvadoro kaj en Argentino, malkreskis je 3 elcentoj en Brazilo kaj je 10 elcentoj en Venezuelo.

La nuboj ne ĉesis amasiĝi super Brazilo. En zorgo pro la mezbonaj sanraportoj de la “sojlolandaj” ekonomioj, la investistoj revenigas sian disponeblan monon al la Nordo. Des pli ke la Federacia Rezervo, la usona centra banko, anoncis altigon de siaj interezkvotoj, sur kiuj ĝi bazigas siajn pagojn por la kapitaloj. La 14,25 elcentoj, kiujn Brazilo servas (de kiuj oni devas dekalkuli 7-elcentan inflacion), jam ne sufiĉas por garantii sufiĉan alfluon de devizoj. Laŭ la Instituto de Internaciaj Financoj, la sojlolandoj havos en 2015 la plej grandan foriron de kapitaloj ekde kiam la nocio “sojlolando” estis inventita en la 1980-aj jaroj (Financial Times, 2-an de oktobro 2015). Inter la plej tuŝataj landoj troviĝas Brazilo. Dum iuj antaŭ kelkaj jaroj festis la “malkupliĝon” de la Sudo disde la nordaj ekonomioj, la ekvilibro de la ekstera saldo de la sudamerika giganto baziĝas grandparte sur la prioritatoj de usonanino: s-ino Janet Yellen, prezidanto de la Federacia Rezervo.

KONSCIAJ pri la meĥanismo analizita de Prebisch, la progresemaj registaroj provis reekvilibrigi siajn ekonomiojn per stimulado de la industri-sektoro. Ili faris tion energie, tiom pli ke la plej multaj el iliaj gvidantoj alproprigis al si ideon disvolvitan de la komunista movado: en la subevoluintaj nacioj, la revolucio celas en unua tempo la aperigon de nacia burĝaro; nur post tiu unua “kontraŭimperiisma” etapo fariĝos ebla transiri al la socialisma revolucio.

Uzi parton de la mastraro kontraŭ la alia: la ideo povus ŝajni loga. Sed ĉu la kapitalisma modernigo vere servas al la kapitalo? La liberecana esploristo Rafael Uzcátegui, interesiĝanta pri la brazila revolucio, sed malamika al la bolivara revolucio, analizas ke alia formo de instrumentigo okazas: “La hipotezo, kiun ni formulas, estas ke la enpotenciĝo en Venezuelo de popolisma, ĥarisma prezidanto, kiu similas al caudillo, ebligas la adaptiĝon de la lando (...) al la ŝanĝoj, kiujn la tutmondiĝinta produktadprocezo faris necesaj.”*

* Rafael Uzcátegui, Venezuela: révolution ou spectacle?, Spartacus, Parizo, 2011.

La argumentado de Uzcátegui montriĝas tiom pli dubinda, ke la klopodoj por sproni la industriojn por la momento fiaskis. Post suferi ŝtatrenverson organizitan — interalie — de la mastro de la venezuelaj mastroj en 2002, poste ĝeneralan lokaŭton en 2003, la tiama prezidanto Hugo Chávez kunvenigis pli ol 500 mastrojn, la 11-an de junio 2008, por proponi al ili nacian klopodon de “produktiva relanĉado”. Dum repaciga parolado li ripetis la vorton “alianco” pli ol tridek fojojn. Kvin jarojn poste, la aferoj apenaŭ progresis. Kaj lia posteulo Nicolas Maduro renovigis la iniciaton: “Ni lanĉas alvokon (...) por konstrui naciisman privatan sektoron”, deklaris lin al la gazetaro (Folha de S. Paulo, 7-an de aprilo 2013).

Iom pli sude, la tordiĝoj de la brazila prezidantino Dilma Rousseff por plaĉi al la industriistoj mirigas eĉ la tre liberalan Veja: “La prezidantino faris ĉion kion la entreprenistoj postulis, konstatas la ĉefartikolo de la magazino en numero, kies titolpaĝo elvokas “ŝokon de kapitalismo” (12-an de decembro 2012). Ĉu ili volis ke la interezkvotoj malaltiĝu? Ili malaltiĝis, al rekorda nivelo. Ĉu ili deziris ŝanĝkvotojn favorajn al eksporto? La dolaro superis la 2 realojn. Ĉu ili postulis malaltigon de la salajrokostoj? Tiuj estis reduktitaj en pluraj sektoroj.”

KAJ TAMEN, nek la industria produktado nek la privataj investoj altiĝis. S-ro Valter Pomar, membro de la Partio de Laboristoj (PT), ne estas vere surprizita. “La mastroj renkontas veran malfacilaĵon: ili estas kapitalistoj. De ilia flanko ne estus respondeca elekti alian vojon ol tiun, kiu plej altigas la profiton.” En Brazilo kiel aliloke, la financismigo de la ekonomio forviŝis la kontraŭecon inter industria kaj spekula kapitaloj. Veti sur financproduktoj (Brazilo) aŭ ludi per la ŝanĝkvotoj (Venezuelo) montriĝas multe pli profitiga ol investi en la produktadon ...

“Ekzistas mil manieroj kreskigi la postulon [mendon], konkludas la ĵurnalisto Breno Altman. Oni povas enkonduki minimuman salajron, socialajn programojn, disvolvi la publikajn servojn. Stimuli la proponon, male, montriĝas vera kaprompilo. Tiukampe la registaro dependas de la bona volo de la mastroj.” S-ro Pomar venas al la sama konkludo: “Aŭ la ŝtato prenas la aferojn en siajn manojn kaj akceptas la fortoprovon kun la burĝaro, aŭ ĝi provas konvinki ĝin ke ĝi bonvole ludu la ludon, sen esti certa ke ĝi akceptas.”

Renaud LAMBERT.

Ĉu perfido?

Renaud Lambert:?

“La logiko, laŭ kiu la liberkomerco profitigas al ĉiuj, estas mensogo, stultaĵo, kiu apartenas pli al religio ol al scienco.” En 2006, s-ro Rafael Correa, tiam kandidato por la prezidanteco de Ekvadoro, diris klare kaj senambigue: neniam li subskribos liberkomercan traktaton. Ok jarojn poste, la 12-an de decembro 2014, lia registaro parafas iun kun la Eŭropa Unio. Ĉu opiniŝanĝo? Sendube. Sed ĉu perfido?

En la vespero de la 31-a de decembro 2014, la traktato, kiu ebligis al Kito profiti la ĝeneralan sistemon de preferoj (ĜSP+) de la Eŭropa Unio, finiĝis. Tiu sistemo de redukto de doganaj tarifoj aplikiĝis al proksimume 6.500 produktoj, do 60 elcentoj de la valoro de la eksportoj de Ekvadoro al la Eŭropa Unio (de entute 2,5 miliardoj da eŭroj en 2013).

Inter tiuj produktoj, la banano, kiu signifas 30 elcentojn de la vendoj al Eŭropo. Nu, ĝi troviĝas ankaŭ en la eksportoj de Kolombio kaj Peruo. En 2012, tiuj du landoj subskribis kun Bruselo liberkomercan traktaton kiu ankoraŭ pli larĝanime ol la ĜSP+ malaltigas la doganajn barojn, al kiuj ili estas submetitaj. Jen katastrofo por Ekvadoro, kies banano-vendoj eksterlanden malkreskis je 25 elcentoj en 2013. Simpla antaŭgusto de tio kio devis sekvi, ĉar la liberkomerca traktato planas pli kaj pli redukti la doganaĵojn aplikatajn al la kolombiaj kaj peruaj bananoj ĝis 75 eŭroj por ĉiu tuno en 2020 (kontraŭ 114 eŭroj por Ekvadoro).

Inter siaj konvinkoj kaj la bananoj, la prezidanto Correa unue rifuzis elekti. Dum Bruselo proponis al li subskribi la saman tekston kiel Bogoto kaj Limo, li provis diskuti pri la teksto. Vane: la Eŭropa Unio montriĝis same malema diskuti kun li kiel kun la greka ĉefministro Aleksis Cipras. Oni povis akcepti aŭ rifuzi la traktaton. Ekskludita el la ĜSP+, Kito ne havis “alian elekton ol subskribi la traktaton pri liberkomerco”, klarigis iu el la eŭropaj respondeculoj al siaj ekvadoraj interparolantoj dum la intertraktadoj. “Aŭ elekti la izoliĝon” (El Diario, 8-an de novembro 2014). Oni sciis, ke malfacilas konstrui la socialismon “en unu sola lando”. Rezisti al liberkomerco en liberala oceano estintus same problemeca ... Ĉu konvinko aŭ bananoj? Do, la bananoj.

Renaud LAMBERT.

Energiuloj

La interŝanĝo de komplimento surprizis. La 17-an de decembro 2015, la rusa prezidanto Vladimir Putin montris preferon por unu el la kandidatoj de la usona respublikana praelekto, la novjorka miliardulo Donald Trump. Li kvalifikis lin “brila talentulo” kaj faris lin “la granda favorato de la prezidant-konkurso”. Anstataŭ rifuzi tian omaĝon, kiu tamen povas malutili al li en partio, kie la multnombraj novkonservativuloj demandas sin, ĉu ili abomenas pli Ruslandon aŭ Iranon, s-ro Trump reagis varmkore: S-ro Putin “vere gvidas sian landon, li estas energia gvidanto, kio distingas lin de multaj kiujn ni havas ĉe ni”. S-ro Trump ankaŭ promesis ke, se li fariĝus prezidanto de Usono, li “kompreniĝus kun li”. La simpatio inter tiuj du energiuloj komfortiĝas per sia komuna malestimo al la nuna blankdomulo: “Li [Putin] tute ne ŝatas Obama, ĝojas s-ro Trump, li ne respektas lin.

Ĝenerale la ŝtataj interesoj pli fortas ol la komunaj sentoj inter iliaj gvidantoj. Sed kiam la monda ekonomio elreliĝas, kiam la naftoprezoj falas, kiam la mortigaj atencoj multiĝas, tiam nek mirigas nek egalas, ke la valoroj de ordo, de aŭtoritato kaj la fortuloj, cinikaj kaj brutalaj, pli dominas la scenejon. Adeptoj de patriota kaj morala restaŭrado, nostalgiaj pri nacia romano, ili laŭtigas la voĉon, streĉas siajn muskolojn, lokas siajn trupojn.

Starigi ŝtalan muron laŭlonge de la landlimoj de sia lando kun Serbujo kaj Kroatujo politike profitigas la hungaran ĉefministron Viktor Orban, same kiel la anekso de Krimeo solidigis la potencon de s-ro Putin kaj la mortiga subpremado de la kurdoj komfortigis la turkan prezidanton Tayyip Erdogan. Kaj kiam s-ro Trump rekomendas la restarigon de la torturo en Usono aŭ lia respublikana konkuranto Ted Cruz postulas ke Usono anstataŭigu siajn “frapojn” kontraŭ la Organizaĵo de la Islama Ŝtato per “bombtapiŝo” sur la zonojn (kaj la civilulojn) super kiuj ĝi regas, la unua same kiel la dua gajnas popularecon en sia tendaro. La malestimo al la intelektuloj kaj universitatanoj, al ties “politike ĝusta”, servus al ili eĉ kiel kroma argumento. Eble ankaŭ ĉar tia fenomeno estis rimarkita de la francaj gvidantoj, tiuj pli volonte metas en siajn paroladojn “firmajn respondojn” kaj “postulojn je aŭtoritato”, grandigas la prerogativojn de la polico malfavore al tiuj de la justico kaj akceptas kun evidenta flegmo dekojn da senkapigoj de oponantoj en Saud-Arabujo.

La promesoj de paco kaj prospero de la kapitalisma moderneco jam ŝanceliĝis antaŭ la financa fiasko de 2008. Nun temas pri ĝia kulturo, ĝia spirito, pri ĝiaj gvidantoj kun piafekta kaj trompa ĝentileco. La “feliĉa tutmondigo” nomis sin racia, kvieta, flua, tutmonda, konektita. Ĝia fiasko malfermas la vojon al la “koleruloj” kaj al la militestroj.

Serge HALIMI.

Nova situacio en Latinameriko — Sep instruoj por la maldekstro

Por la maldekstro, la batalo ne ĉesas post la venko en la urnoj. La alpreno de funkcioj malfermas novajn batalojn, des li akrajn ju pli la projekto estas ambicia. Ĉar la konservativaj fortoj ne malarmas, ili uzas sian povon por rezisti, konspiri kaj korupti. La latinamerikaj progresemuloj ja sciis tion, kiam ili lanĉis la sturmon kontraŭ la bastionoj de la novliberala ŝtato en la 2000-aj jaroj. Post ondo da grandegaj sukcesoj, ili estas nun alfrontitaj al doloraj malvenkoj, pri kiuj ili parte kulpas mem ([Gregory Wilpert: “Ŝtorm-anonco en Venezuelo”]->art ). Ĉu tiuj malsukcesoj povas neniigi la sociajn atingojn en landoj kiuj profunde ŝanĝiĝis ([Angeline Montoya: Transseksismo, Argentino ĉe la pinto]->art ), aŭ anestezi la konsciojn vekitajn al politiko ([Yoletty Bracho kaj Julien Rebotier: “La bolivara revolucio ĉe sia bazo”]->art )? Certe ne. Sed ĉu la maldekstro povas prepari venontajn venkojn sen provi kompreni la malfacilaĵojn, kiuj hodiaŭ premas ĝin ([Renaud Lambert: Salvo de malvenkoj por la maldekstro — Kial Latinameriko paneas?]-> )?

LA REVOLUCIOJ similas malpli al senfinaj liftoj ol al ondoj kiuj ruliĝas sur la plaĝon. Ili leviĝas, avancas, ŝajnas halti en sia moviĝo, poste refalas, antaŭ ol denove leviĝi. La etapoj de tiu konstanta moviĝo dependas de la forto de la popolaj mobiliziĝoj, kiuj determinas la estontecon de nia kontinento. Nu, la progresemaj fortoj troviĝas alfrontitaj al diversaj malfacilaĵoj, kiujn ili devas superi. Mi identigas ĉi tie sep.

La unua koncernas la demokration, kiun nia politika familio longtempe konsideris malkomfortan ponton inter la aktuala socio kaj la socialismo. La latinamerika maldekstro pruvis, ke tia vido estas erara: la demokratio ne nur donas al ni metodon, sed ankaŭ la kadron nepran por la socia transformado. La regionaj revoluciaj procezoj de la lastaj jaroj impetis per la fortiĝo de la kapabloj de aŭtonoma organiziĝo de la socio, per la subteno de ĝia partopreno kaj de ĝia engaĝiĝo en la kolektivaj aferoj. Tio ne estas hazardo.

Tiu koncepto de demokratio kiel la spaco mem de la revolucio tamen implicas ke oni reinventu ĝin. Oni ne kontentiĝo per fosilia koncepto veninta el la nordaj landoj. Ne: la demokratio, kiun ni reinventas en Latinameriko volas esti pleba, demokratio de la strato. Fine, la vera socialismo karakteriziĝas per la absoluta radikaligo de la demokratio: sen la laborlokoj, en la registaro kaj en la parlamento, en la ĉiutaga vivo. Sen tia procezo, ĉia batalo celanta ŝanĝi la mondon, ĉu ĝi pasas tra la urnoj aŭ tra la armiloj, oscilos inter reformismo kaj oportunismo.

Alia demando, same malnova kiel la maldekstro: ĉu ni devas preni la potencon aŭ konstrui novan, malproksiman de la unua? Ni, de la malnova skolo, ĉiam opiniis, ke nia celo estas la enpotenciĝo, kelkfoje forgesante, ke ĉia ŝtato, kiom ajn demokratia, estiĝas kiel monopolo de la komuneco, de la universaleco. Nu, alpreni tiun monopolon tian kia ĝi estiĝis, signifas anstataŭigi unu burokratismon per alia.

Ĉu do necesas rezigni pri enpotenciĝo? Iuj defendis tiun ideon. Ili enfermiĝis en etaj komunumoj, kaj volis konstrui la socialismon etskale; ili dediĉis sin al la batalo kontraŭ la malbona manĝo; ili naskis cirkvitojn de nekomercaj interŝanĝoj, bazitaj sur interŝanĝo de havaĵoj, ktp. Sed ili forgesis unu aferon: per tio, ke oni tenas sin for de la potenco, tiu ankoraŭ ne malaperas. Ĝi daŭre ekzistas, monopoligita de la ĉiamaj oligarĥaroj. La problemo, sur teoria nivelo, venas el la fakto, ke la ŝtato ekzistas ne nur materie. Ĝia ekzisto kompreneble konkretiĝas ĉirkaŭ serio da institucioj, da normoj, da proceduroj. Sed ĝi ankaŭ strukturas la interhomajn rilatojn. Ĝi aranĝas la manieron en kiu ni ĉiuj kolektive perceptas ĉion kio interligas nin: la vojojn, la edukadon, la komercon, la sanon, tute same kiel la logikajn kaj moralajn rezonadojn. Se la ŝtato tiel produktas la preskribojn, laŭ kiuj ni kondukas niajn vivojn sentante nin membroj de historia komunumo kvankam ni loĝas centojn da kilometrojn unu de la alia, kompreneble ni devas alpreni ĝin! Kiel la revolucia maldekstro povus rezigni pri tia instrumento? Tio tamen ne signifas ke ĝi povu kontentiĝi per alpreno de la potenco. Ĝi devas transformi ĝin kaj demokratiigi la decidojn. Sen tio la maldekstro naskos novan eliton, kiu reproduktos la kondutojn de la malnova.

Tria demando: tiu de la konkero de la hegemonio — komprenata kiel intelekta, morala, etika, logika kaj organiza gvidado — de aparta socia bloko super la cetera socio? Ĉia transformo de la fortrilatoj ene de la ŝtato postulas antaŭan modifadon de la parametroj de logika percepto de la socio; laŭ kiu ĉiu ordigas la mondon, ankaŭ sur morala nivelo.

Antaŭ 2000, ĉio iris plej bone en la plej bona mondo. La privatigo de la naturresursoj senmanke certigos la bonan vivon de ĉiuj, tiel oni promesis. Tiu konvinko ordigis la ĉiutagan vivon; ĝi difinis ĉies horizonton de liaj ambicioj.

Iom post iom tiu intelekta konstruaĵo fariĝis netolerebla. Ĝi ne estis plu kredinda, ĉar ĝi ne kongruis kun la mondo tia, kia la homoj perceptis ĝin. Ĉiuj ĉi ide-fortoj, kiuj organizis la ĉiutagan vivon, estis dubigitaj. Tiu ĉi momento de simbola rompo, en kiu la komuna senco modifiĝas, faris la homojn akceptemaj pri novaj projektoj. Tiam aperis Hugo Chávez (Venezuelo), s-roj Rafael Correa (Ekvadoro), Luiz Inácio da Silva (Brazilo) kaj Evo Morales (Bolivio). Ili ne falis el la ĉielo, sed aperis kune kun la ŝanceliĝo. Tamen, transformi la kulturajn parametrojn ne sufiĉas: pli aŭ malpli frue tiu procezo devas konduki al fortoprovo, al venko kontraŭ la kontraŭulo por ebligi la novan hegemonion elradii kaj solidiĝi.

KIE NI TROVIĜAS hodiaŭ? Dum la lastaj jaroj, intensa kolektiva debato transformis tutaĵon de revoluciaj ideoj en konkretan forton. Sed ni nun eniris en fazon de ekstreme danĝera stagnado. Ni devas relanĉi la militon de la ideoj; ni ne povas permesi al ni perdi la flagon de espero. Revolucio, tio estas moviĝanta espero. Ni atingis multon. Sed tio ne sufiĉas. La batalo por la hegemonio refariĝis decida.

En multaj landoj de Latinameriko, ni, kiuj politike aktivis en la universitatoj, en la sindikatoj, en la asocioj, ni devis dediĉi nin al mastrumado de la registaroj. Tio estis nepra, sed tio kondukis nin al forlaso de nia ariergardo. Ni devas ree engaĝiĝi nin tie. Ni devas memori, ke sindikata gvidanto ĉekape de sia sindikata konfederacio same valoras kiel ministro. Ni ne forlasu la socialan fronton. Ni faris tiun eraron en Bolivio. Nu, ĝuste tie la dekstro provas reorganizi sin.

Alia malfacilaĵo: kiam ni estas en la opozicio, la esenca afero estas produkti ideojn kiuj generas esperon kaj enkarnigi ilin. Ekde kiam ni estas en la potenco, ĉio ĉi restas necesa, sed oni devas ankaŭ montri sin kapabla mastrumi la ekonomion. La respondo de la latinamerikaj revoluciuloj al tiu defio determinos ilian sorton.

La heroaj cikloj de la mobiliziĝo ne estas eternaj. Ili havas periodojn de malakceliĝo kiuj povas daŭri semajnojn, monatojn, jarojn. Tio estas la momento por zorgi pri la ĉiutaga vivo, pri konkretaj rezultoj; la momento, en kiu la homoj turnas sin al la politikaj gvidantoj por diri al ili: “Mi multe batalis. Mi oferis min. Sed ankaŭ mi ŝatus rikolti la fruktojn de tiu ĉi revolucio. Kie estas mia trinkakvo, mia lernejo, mia malsanulejo?” En tiu ĉi preciza momento ni devas povi montri la alian vizaĝon de la revoluciulo: tiun de la bona mastrumanto. Ni devos montri nin je la alteco de tiu postulo dum la transira etapo, kiu komenciĝas.

Kvina faktoro perturbas niajn revoluciajn procezojn: la kontraŭeco inter la ekonomia kaj socia bonstato kaj la konservado de la patrino Tero. Mallonge, la fama debato pri la “minerala ekspluatismo”, laŭmoda en Latinameriko. Ekvadoro, Venezuelo kaj Bolivio suferas tiurilate je peza heredaĵo. En la kazo de Bolivio, ĉio devenas el la jaro 1570, kiam la vicreĝo Francisco de Toledo dekretis la devigan laboron en la Cerro Rico, la montaro kiu tronas super la urbo Potosi. Li transformis tiam Bolivion en produktanton de krudmaterialoj destinitaj por la metropolo. Jam de kvarcent kvindek jaroj la internacia labordivido trudis ĝuste tiun rolon al la lando same kiel al la cetera Latinameriko. Sed niaj socioj karakteriziĝas ankaŭ per rekordaj kvotoj de malriĉeco kaj de malegaleco; kaj per la materiaj bezonoj de niaj loĝantaroj, kiuj estis forlasitaj al sia sorto.

DO, KION FARI? Ni povus zorgi nur por kontentigi niajn materiajn bezonojn, sen pensi pri la medio nek pri la kulturo. Tiam ni havus bonajn rezultojn, sed ni perfidus la indiĝenan heredaĵon, kiu nutras nian vidon al la estonteco. Ni ankaŭ ne povas nur protekti la arbojn kaj lasi nian loĝantaron en la mizero — ĉar la vivkondiĉoj de la indiĝenaj popoloj estas neniel idiliaj: temas pri kolonia ekstrema malriĉeco konstruita dum la lastaj kvincent jaroj. Tamen ĝuste al tio instigas nin tio, kion mi nomas kolonia ekologiismo: “Karaj latinamerikanoj, ĉesu revi pri progreso”, diras ĝi al ni; “se vi deziras fari ion por la homaro, oferu vin al protekto de la arboj. Ni, en la Nordo, ni zorgos por detrui ilin per produktado kaj per ellasado de karbona gaso tra la mondo.” Mallonge, ke la Sudaj landoj financu la median plusvaloron per interrompado de sia disvolviĝo kaj per rezigno je sia estonteco.

Iuj el niaj kamaradoj de la Altiplano loĝas en ŝtondomoj; ili devas piediri kvin horojn por atingi la plej proksiman lernejon; ili dormas la tutan tagon, ĉar ili ne havas sufiĉe por manĝi. Oni klarigu al mi: kian ekonomion de konoj oni konstruas en tiaj kondiĉoj? Ĉu eliri el la “minerala ekspluatismo”? Jes, sen ajna dubo. Sed ne per reveno al la ŝtonepoko. La transiro implicas ke ni uzu niajn naturresursojn por krei la kondiĉojn — kulturajn, politikajn kaj materiajn — kiuj ebligas al la loĝantaro transiri al alia ekonomia modelo.

Sesa malfacilaĵo: tian logikon ne rimarkas tiu maldekstro, kiu kritikas la latinamerikajn progresemajn registarojn riproĉante al ili ke ili ne konstruis la komunismon en kelkaj semajnoj. Dum ĝi zorgas pri sia matena fitness, aŭ dum seminarioj larĝanime financataj de eksterlande, ĝi primokas nian malkapablon mortbati la mondmerkaton aŭ instali de unu tago al alia (kaj per dekreto!) la “bonan vivadon”. Tiuj salon-radikaluloj ludas la utilajn idiotojn de la novliberalismo per sia eĥo de ties kanzoneto pri la neevitebla fiasko de la revolucioj. Ili ne proponas konkretajn disponojn, formulas nenian proponon radikantan en la sociaj movadoj aŭ kapablan progresigi la revoluciajn fortojn. Kiel mezkvalitaj korifeoj de la nova imperia ofensivo, ili metas sian pseŭdo-radikalecon en la servon de dominantoj, kies sola celo estas vidi nian fiaskon.

Lasta defio: la ŝtato. Mondskale la novliberalismo havis du grandajn fazojn. La unua komenciĝis en la 1980-aj jaroj, kun la enpotenciĝo de Ronald Reagan en Usono kaj de Margaret Thatcher en Britujo. Ĝi etendiĝis ĝis proksimume 2005. En tiu periodo la novliberalismo uzis la ŝtaton por privatigi la publikajn riĉaĵojn kaj doni al si ideologian legitimecon.

Ni troviĝas nun en dua fazo. La naciaj ŝtatoj perdis sian utilon en la ideoj de la novliberaluloj, kiuj klopodas por malmunti ilin. Unue per subteno al formado kaj mobilizado de politikaj opozicioj, kaj per kreado de zonoj, en kiuj la ŝtatoj ne estas plu suverenaj (aŭtonomaj regionoj, okupataj teritorioj, ktp). Poste per tio, ke ili malfortigas ilian buĝetan kaj monan suverenecon, ekzemple tra la meĥanismo de la ŝuldo, kiel observeblas en Grekujo. La defendo de la ŝtato — metita en la servon de nova socia bloko — devas do fariĝi unu el la prioritatoj de la maldekstro.

Alvaro GARCÍA LINERA.

La bolivara revolucio ĉe sia bazo

Ĉe la ŝtata ĉavismo, malvenko en la urnoj, ekzistas alia, enradikiĝinta en la popolaj klasoj. Ĉu sufiĉas perdita elekto por ke ĝi malaperu?

DUM LA dek ses jaroj post la enpotenciĝo de Hugo Chávez, en 1999, la bolivara revolucio kreis la kondiĉojn de sia propra elproviĝo, ĉe la malsupro, per la pligravigo de la “popola potenco”. Tiun mobiliziĝon la ĉavisma ŝtato ne inventas. Ĝi agnoskas al ĝi lokon kiu fariĝas pli kaj pli signifa. Sur la antaŭo de la scenejo aperas novaj civitanoj: ili havas ne helan haŭton, kiel Chávez; ili estas malriĉaj kaj loĝas en siaj popolaj kvartaloj. Kvankam la ĉavismo ne sukcesis fari la strukturajn transformojn necesajn por profitanta ŝtato, (vidu “Neniam solvita dependeco de krudmaterialoj”) ĝia historia postlasaĵo povus esti ke ĝi levis tiun parton de la loĝantaro en la rangon de centra kategorio de la politika vivo.

La ĉavisma ŝtato ne reformis la ekzistantajn instituciojn: ĝi produktis novajn, paralelajn, kiuj prenas serioze la idealon de partopreniga demokratio. La lokaj konsilantaroj de publika planado, starigitaj en 2002, ekzemple konkurencas kun la urbestraroj por difini la uzadon de la grundo sur la nivelo de la kvartaloj. En 2006 aperis la komunumaj konsilantaroj* kiuj kunordigas la diversajn strukturojn de popola partopreno (misioj, kulturaj komitatoj, ktp) kaj starigas projektojn de loka mastrumado por kiuj ili rekte ricevas rimedojn de la centra ŝtato: jen ekzemplo de la volisma politiko de la ĉavismo en la certigo de popola potenco. Tiuj konsilantaroj metas la bazojn de la “komunumoj”, tiuj aglomeraĵoj de komunumaj konsilantaroj aperintaj en 2009, poste de la “komunuma ŝtato”, konceptita kiel fina anstataŭigo de la malnovaj institucioj per la novaj.

* Vd Renaud Lambert, “La popola partopreno ŝancelas la venezuelan “malnovan ŝtaton”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2006.

Apriore malfacilas imagi la kunekzistadon de tiu civitana mobiliziĝo kaj de la ĉavisma ŝtato sen supozi subordiĝo de la unua. Fakte multegas la streĉiĝoj, teorie same kiel praktike. Sed la bolivara eksperimento karakteriziĝas per senprecedencaj interagadoj inter, unuflanke ŝato kiu ludas historie determinantan rolon en la organizado de la socio kaj, aliflanke la ĵus agnoskitaj popolaj movadoj (eĉ kiam ili devenas el malnovaj), kiuj ne tiom rapide rezignas pri sia aŭtonomeco ol oni kelkfoje diras. Tiel evoluas politika praktiko malsama ol tiu de la tradicia potenco.

Tri jarojn post sia enpotenciĝo, Chávez suferis provon de ŝtatrenverso organizita de la opozicio, la mastraro kaj la privataj komunikiloj.* Kaj lia reago? Li faris profundan renovigon de la administraj oficistoj: kun prioritato por la aktiva membreco, la fidelo al la ĉavisma projekto. La revolucio krome apogas sin sur la sociaj movadoj. Aliancanoj kiuj ne estas ĉiam komfortaj ...

* Vd [Maurice Lemoine: “Hugo Chávez savita de la popolo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2002]->art .

En la “pionira kampadejo” de la Movimiento de Pobladores (“Movado de la loĝantoj”), la sabatoj ne estas tagoj de promenado. Por respondi al la problemo de urba loĝado, la Movado subtenas memmastrumadon kaj memkonstruadon. La tago komenciĝas tre frue. Ekde la 7-a matene, geviroj (precipe virinoj!) de ĉiuj aĝoj preparas konstrumaterialojn, stokigas blokbrikojn kaj muntas murojn, aŭ preparas manĝojn. La manĝopaŭzo estas rapide for, ĉar ĉe tagfino venas la momento de la semajna asembleo. Oni tie akceptas “staĝulojn” kiuj venas el aliaj kampadejoj malpli evoluintaj por spertiĝi. Oni tie diskutas pri reguloj kiuj reguligas la komunan vivadon dum la monatoj (kelkfoje jaroj) de malfacila laboro. Oni debatas ankaŭ, fine, pri la maniero en kiu la kampadejo povas agi kun la opcioj de produktiva disvolvado subtenata de la ŝtato, por ke la campamento estu, pli ol loĝloko, spaco de homa kaj politika ekfloriĝo.

Inter ĉavisma ŝtato kaj popolaj movadoj — malsimetria rilato

LA MOVIMIENTO de pobladores trudiĝis per kontraŭflua demando: ricevi publikajn rimedojn por konstrui popolajn loĝejojn. Tiu demando implicas leĝdonadon pri la statuso de la teroj, la aliro al ekonomiaj rimedoj kaj al necesaj materialoj, kaj ankaŭ daŭremajn aliancojn inter socia movado kaj politikaj gvidantoj, por certigi la daŭrigeblon de la projekto. La defio estas tiom pli granda, ke interne de la ĉavisma konstelacio mem aliaj movadoj instigas al konstruado de loĝejoj subvenciataj de la ŝtato kaj realigataj de grandaj privataj entreprenoj, venezuelaj kaj eksterlandaj.

La streĉiteco inter aŭtonomeco kaj dependeco estas do enskribita en la venezuela demokratio partopreniga kaj “protagonisma” (kiu ebligas ne nur partopreni en ĝi, sed ankaŭ fariĝi en ĝi aganto). Oni erarus kredi ke la ĉavisma ŝtato regas la popolajn movadojn: la dependeco estas reciproka, subtila, ĉiam ŝanĝiĝanta. Ofte malsimetria, sed ĉiam ĉeestanta.

La kulturo, la komunikado kaj la loĝado troviĝas inter tiuj sektoroj, en kiujn la popola potenco pleje enpenetris; aliflanke, la armeo kaj la hidrokarbonaĵoj troviĝas grandparte ekster ĝia influo. En certaj kondiĉoj, kaj sen konsiderei la formojn, kiuj ĝi povas uzi, tiu potenco povas konduki la politikan klason raporti kaj ebligi limigon de korupto. Ĝi estas nun bone enradikiĝinta en Venezuelo, sendepende de la koloro de la reganta partio.

Larĝe plimulta en la Nacia Asembleo post la decembraj elektoj, la dekstro jam skizas la konturojn de sia leĝdona programo: modifi la leĝon pri tero (por redoni ne uzatajn grundojn prenitajn de la ŝtato), nuligi la leĝon pri semoj (kiu ĝis nun baris la vojon por Monsanto) kaj malmunti la laborleĝon, unu el la lastaj adoptitaj dum la vivo de Chávez.

S-ro Henrique Capriles, malsukcesa kandidato ĉe la prezidant-elektoj de 2012 kaj 2013, ludis pli bone ol la puĉisma dekstro per la pezo de la “baza ĉavismo”, kiam li pretendis esti la voĉo de la “plej humila popolo” (Correo del Caroní, 4-an de oktobro 2014). Tre lerte li evitis paroli pri la punkto 162 de la koalicia programo*, kiu ĝuste celis revizii ĉiujn leĝojn adoptitajn de la ĉavistoj por “reinstali la demokratian naturon de la respubliko”. Restas por scii, kia spaco estas rezervita por la popolo en tiu demokratio. Aŭ pli ĝuste, kian spacon la ĉavista popolo pretas cedi al la opozicio.

* “Lineamientos para el programa de unidad nacional (2013-2019)”, Mesa de la Unidad Democrática, Karakaso, 23-an de januaro 2012.

Yoletty BRACHO kaj Julien REBOTIER.

Ŝtorm-anonco en Venezuelo

Post dek naŭ venkoj el la dudek balotoj organizitaj ekde la elekto de Hugo Chávez, en 1998, la termino “malvenko” preskaŭ malaperis el la vortaro de la venezuela maldekstro. Ĉu ĝia malvenko kontraŭ la dekstro en la parlament-elektoj de decembro 2015 forprenas al ĝi la regadon de la lando?

LA REZULTOJ de la parlament-elektoj de la lasta 6-a de decembro en Venezuelo estas detruaj por la prezidanto Nicolás Maduro kaj la bolivara revolucio. La opozicio ricevis 67 elcentojn de la seĝoj en la Nacia Asembleo, do 112 el 167. Tiu dutriona plimulto certigas potencojn de ne okazinta amplekso post la unua elekto al la prezidanteco de Hugo Chávez, la 6-an de decembro 1998.

Seke batita, la Unuiĝinta Socialista Partio de Venezuelo (PSUV) kaj ĝiaj aliancanoj tamen sukcesis akiri 41,6 elcentojn de la voĉoj, do 5,6 milionojn da elektintoj, dum la dekstra koalicio, la Platformo de Demokratia Unueco (Mesa de la Unidad Democrática, MUD) akiris 54,4 elcentojn, do 7,5 milionojn. Kompare kun la prezidantelekto de 2013 la opozicio gajnis 400.000 voĉojn, tie, kie la ĉavistoj perdis 2 milionojn. Ke la dekstro triumfis, estas do malpli la rezulto de ĝia altiro-povo ol de la tediĝo de granda parto de la bolivara elektantaro, kiu preferis iri fiŝkapti ol iri al la urnoj.*

* Kvankam la partopreno (74,25 elcentoj) estis pli forta ol dum la antaŭaj parlament-elektoj en 2010 (66,45 elcentoj).

Multaj venezuelanoj koncedas: ilia sindeteno punas antaŭ ĉio teruran ekonomian krizon, markitan de preskaŭ 200-elcenta inflacio, de konstantaj malabundoj kaj plurhoraj atendovicoj por akiri plej necesajn produktojn — almenaŭ tiujn, kies prezo estas regata de la registaro.*

* Vd “Le Venezuela se noie dans son pétrole”, Le Monde diplomatique, novembro 2013.

Neniam dum la lastaj dek sep jaroj — kun la escepto de la mallonga periodo de la fiaskinta ŝtatrenverso de 2002 — la opozicio tiom proksimiĝis al sia celo renversi la bolivaran revolucion. Por atingi tion komplete, ĝi nun metas la manon sur ĉiuj leviloj de la administracio. Venezuelo malsamas ol la plej multaj parlamentaj demokratioj per sia ŝtato disbranĉita en kvin branĉojn: krom la leĝdona, plenuma kaj justica potenco ĝi disponas pri instanco taskita kontroli la elektojn kaj pri “civitana potenco”, kiu inkludas la funkciojn, kiuj en Francujo estas konataj sub la nomo de ĝenerala kontrolisto de financoj, de ĝenerala prokuroro kaj de peranto de la respubliko. Escepte de la membroj de la plenuma potenco [ĉefe la registaro, -vl], la respondeculoj de tiuj diversaj branĉoj de la potenco estas elektataj de la Nacia Asembleo. Tio signifas, ke la aktualaj okupantoj de tiuj postenoj apartenas ankoraŭ al la malnova ĉavista plimulto.

La venezuela konstitucio ne donas senlimajn prerogativojn al la deputitoj, eĉ se ili havas du trionojn de la seĝoj: la registaron numumas la prezidanto. Por ekregi la landon, la aktuala plimulto devas do elekti inter tri eblecoj. La plej radikala estus la okazigo de konstituciiga asembleo por reskribi la konstitucion de 1999, kaj la nova teksto estus poste submetenda al referendumo. La dua, apenaŭ malpli drasta, konsistus en okazigo de konstitucia reformo por modifi la bazan leĝon en kelkaj gravaj punktoj, por faciligi la potenco-prenon de la nacia asembleo super la aliaj branĉoj de la ŝtato — kondiĉe, ankaŭ tie, ke tio akirus la aprobon de la popolo. Fine, la delegitoj de la MUD povas provi eksigi la ĉefajn gvidantojn de la rivalaj institucioj: la prezidanton, kompreneble, sed ankaŭ la membrojn de la Supera Kortumo, de la publika ministrejo, de la Nacia Konsilantaroj pri Elektoj (NKE), ktp.

Ĉiu el tiuj eblecoj estas alte riska por la novaj fortuloj de la Asembleo. Unue, sufiĉus ke unu sola deputito de la opozicio demisias aŭ transiras al la malamiko por ke la dekstro perdu sian dutrionan plimulton kaj vidu siajn klopodojn vanigitaj. Tian eventualecon oni povas tiom malpli ekskludi, ke la MUD, koalicio malhomogena, konsistas el dek du partioj, el kiuj iuj montras reciproke ĉiam pli akran malamon. Certiĝi pri senmanka disciplino de ĝiaj deputitoj ne facilos. Konsidere la longan historion de traktadoj kaj ŝanĝoj de aliancoj en la nacia asembleo, inkluzive inter por- kaj kontraŭ-registaraj grupoj, ja penseblas ke la PSUV sukcesos difekti la superplimulton de la MUD.

Kial modifi sistemon kiu malfortigas la prezidanton?

El la tri opcioj, kiujn donas la konstitucio de 1999 (kontraŭ kiu granda parto de la opozicio siatempe protestis!), la plej simpla por la dekstro estus provi faligi unu post la alia la kapojn de la ŝtato, unue tiujn de la membroj de la Supera Kortumo, ĉar ili havas la povon validi aŭ ne la eksigajn procedurojn. Tamen necesus, ke la ĝenerala prokuroro akceptu akuzon kontraŭ la plej alta jurisdikcio de la lando. Nu, la prokuroro estas adepto de s-ro Maduro ...

Restas kvara ebleco, por kiu eĉ ne necesas la nacia asembleo: lanĉi revokan referendumon kontraŭ la prezidanto. Ĉar la ekonomia krizo malaltigis lian kvoton de populareco, multaj el liaj kontraŭuloj pensas, ke tio estas la plej bona metodo por forigi lin antaŭ la fino de lia mandato, en januaro 2019. Sed ankaŭ tiu ebleco ne estus facila: necesus kunigi la subtenon de 20 elcentoj de la enskribitaj elektantoj por malfermi la referenduman procezon. La lastan fojon, kiam la opozicio provis uzi tiun vojon, kontraŭ la prezidanto Chávez en 2004, ĝi devis dum monatoj batali por kolekti la du milionojn kaj duono da necesaj subskriboj. De tiam, la elektantaro ankoraŭ konsiderinde pli grandiĝis; ne nur pro demografiaj kaŭzoj, sed ankaŭ ĉar la CNE registris vastan parton de la loĝantaro, kiu ĝis tiam ankoraŭ ne voĉdonis. La nombro da necesaj subskriboj por lanĉi referendumon atingas nun kvar milionojn. Eĉ kontraŭ prezidanto malpopulara, mobilizi sufiĉe da libervoluloj por kolekti la subskribojn montriĝos peniga tasko.

La opozicio (nuntempe plimulta en la asembleo) tamen ne estas sen armiloj. Ĝi povas tuj komenci senvalidigi plurajn progresecajn leĝojn de la Chávez-erao, kion iuj ĝiaj proparolantoj jam anoncis. Inter la prioritataj celoj troviĝas certe la kampara reformo de 2001, kiu impostas ne uzatajn terojn kaj malebligas ke unu sola persono posedas surfacon pli grandan ol 5.000 hektaroj;* la leĝo pri laboro de 2013, kiu malpermesas ekzemple amasajn maldungojn kaj reduktas la laborsemajnon de kvardek kvar horoj al kvardek horoj; la leĝo pri respondeco de la komunikiloj de 2004, kiu enkondukas kontrolon de la enhavo kaj favoras la disvolvadon de la triasektoraj komunukiloj nomataj “komunumaj”;* kaj la leĝo de enkadrigo de prezoj. Sekvus kelkaj multflankaj interkonsentoj — ekzemple la programo de petrola helpo al Karibio, PetroCaribe* —, la venezuelan financadon de la internacia televido TeleSur, la publikaj sumoj pagataj al la socialaj programoj kaj al la grandaj ŝtataj entreprenoj, ekzemple la telefonkompanio, kiun la dekstrularo revas reprivatigi. Tamen antaŭ ĉio la opozicio volas adoptigi amnestion favore al tiuj, kiujn ĝi kvalifikas kiel “politikajn malliberulojn”, kondamnitajn pro korupto aŭ pro incito al perforto, kiel s-ro Leopoldo López.*

* Vd Maurice Lemoine: “Promesitaj teroj de Venezuelo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, oktobro 2003.
* Vd Renaud Lambert, “En Latinameriko registaroj alfrontas la gazetarajn mastrojn”, Le Monde diplomatique en Esperanto, decembro 2012.
* La interkonsento ebligas al diversaj landoj de Karibio aĉeti favorpreze de Venezuelo krudan nafton.
* Vd Franck Gaudichaud, “De Santiago à Caracas, la main noire de Washington”, Le Monde diplomatique, junio 2015.

En la intereso de la lando estus plej urĝe ripari la sistemon de kontrolado de la ŝanĝkvotoj, kies misoj ebligis al la aferistoj fari veran ekonomian militon kontraŭ la registaro de Maduro. Sed la dekstro ne ŝajnas senti urĝon por okupiĝi pri tiu temo. Kial modifi sistemon, kiu havas la avantaĝon ke ĝi ĉiam pli malfortigas la prezidanton? Cetere, tuŝi la ŝanĝkvoton kaj devaluti entenas la riskon ke ĝi rapide iom pligravigas la malfacilaĵojn de la loĝantaro; scenaro, pri kiu la opozicio neniel ŝatus porti la respondecon.*

* Vd Ladan Cher, “Le Venezuela miné par la spéculation”, Le Monde diplomatique, marto 2015.
La disidentaj eksministroj aŭdigas sin

Estas eksterdube, ke Venezuelo staras antaŭ tempo de grandaj konfliktoj. La dektro rekonkeris pilieron de la potenco, per kiu ĝi klopodos por detrui la kiom eble plej grandan nombron da atingoj el la Chávez-tempo. Sed ĝia agospaco restas limigita, ĉefe fronte al bolivara movado, kiu neniom perdis da sia potenco, ene de la ŝtato same kiel en la loĝantaro (vidu Yoletty Bracho kaj Julien Rebotier: La bolivara revolucio ĉe sia bazo.) La fortoj de rezistado al restaŭrado de la novliberalismo estas tiom pli viglaj, ke la fortoj de la ĉavismo troviĝas aktuale en procezo de plena renoviĝo kaj de reorganiziĝo post sia frapa elekto-fiasko.

Ekde la anonco de la rezultoj, s-ro Maduro kaj la sociaj movadoj el kiuj konsistas la ĉavisma galaksio, organizas serion da renkontiĝoj kun la celo “prepari la renaskiĝon de la bolivara revolucio, de malsupre ĝis la supro”, laŭ la vortoj de la prezidanto (decembro 2015). Ankaŭ la disidentoj aŭdigas sin, nome la eksministroj Hector Navarro (supera instruado), Jorge Giordani (planado) kaj Miguel Rodríguez Torres (internaj aferoj); ili formulas samtempe kritikojn kaj konstruemajn proponojn por amendi la registaran politikon. Strataj asembleoj ankaŭ organiziĝas, en kiuj ĉiuj ĉavistoj prezentas sian analizon de la kaŭzoj de la malvenko. Fine, la registaro kunvokis al semajno de kunveno de ĉiuj reprezentantoj de la komunumaj konsilantaroj kaj de la komunumoj. (vidu Yoletty Bracho kaj Julien Rebotier: La bolivara revolucio ĉe sia bazo.) La efiko de tia aktiveco dependos de la maniero laŭ kiu la registaro realigos la proponojn formulitajn de la sociaj movadoj, speciale en la ekonomia sfero ...

Gregory WILPERT.

Kia malfermo post la forigo de la sankcioj?

La irananinoj ne cedas

La respekto fare de Irano de la interkonsento pri nedisvastigo de nukleaj armiloj iom-post-iome kondukas al la forigo de la internaciaj sankcioj. La malfermo de interŝanĝoj kaj ties politikaj konsekvencoj influos la parlamentajn elektojn okazontajn fine de februaro. Atentemaj al la ŝanĝoj, la virinoj okupas kreskantan lokon en la islama Respubliko kaj mezuras la ankoraŭ irendan vojon.

GRAPOLO da adoleskulinoj ridante eniras la vagonon kaj, manke de disponeblaj sidlokoj, gaje instaliĝas sur la planko . Pro la skuoj iliaj vualoj foje glitas surŝultre, malkovrante iliajn harojn. Ne gravas: ĉi tie estas nur virinoj. En la metroo de Tehrano, inaŭgurita fine de la 1990-aj jaroj, la unua kaj la lasta vagonoj estas rezervitaj por virinoj. Ili eniras ilin “por esti trankvilaj”, ili diras. La etoso estas malstreĉa. La aliaj vagonoj estas pro ambaŭ seksoj. La junaj paroj tien iras man-en-mane. Senprobleme.

Moderna kaj pura, en Tehrano nur la metroo ebligas eviti la vojŝtopiĝojn kaj poluadon. Nun funkcias kvin linioj. La stacioj havas nomojn de “martiroj” de la milito kontraŭ Irako (1980-1988). Antaŭ jam dek sep jaroj finiĝis la konflikto, kiu kaŭzis almenaŭ duon-milionon da hommortoj, sed la regantaro ne finis kultivi ĝian memoron.

La metroo ilustras la kontraŭdirojn de la islama Respubliko. Kunestas tie elegantaj vestoj, vigle koloraj, kaj aliaj nerimarkeblaj, eluzitaj. Kvin nigraj kaj striktaj ĉadoroj — la deviga vestaĵo de la ŝtatfunkciulinoj — por du koloraj vualoj, meze. Neniu vizaĝo hermetike kovrita. Kaj neatenditaj scenoj: migraj vendistinoj proponas mamzonojn, kalsonetojn, mansakojn...

TRIDEK SES JAROJN post la islama revolucio, malgraŭ leĝo, kiu donas al ili malpli da rajtoj ol al la viroj, la virinoj ludas tre gravan rolon en Irano. Ili trovas sian lokon en ĉiuj sektoroj, eĉ se la plej multaj altaj postenoj en la administracio estas ankoraŭ fermitaj por ili. Pro hadiso [diro de Mahometo] kies aŭtenteco estas tamen kontestata, ili ne povas esti juĝisto; laŭ parto de la klerikaro, ili ne rajtas interpreti sanktajn tekstojn, kaj tio eĉ se ili atingas la rangon de ajatolo (la plej alta grado en la ŝijaisma klerikaro). Sed ili povas esti arkitekto, entreprenestro, ministro... La Parlamento enhavas naŭ deputitinojn (ĉiuj konservativuloj), kaj la unua ambasadorino estis ĵus nomumita: s-ino Marzieh Afkham enposteniĝis en Kuala Lumpur en novembro 2015. Tamen nenio facilas: la virinoj devas lukti por entrudi sin. Kaj por agnoskigi siajn rajtojn, precipe en lando, kie ili suferas diskriminacion je ĉiu nivelo.

Por edziniĝi, labori, vojaĝi, malfermi bankkonton, heredi, ili estas submetataj al maljustaj leĝoj kaj dependas de la bonvolo de familiestro. Por divorci, ekzemple, edzino devas, male al sia edzo, motivi sian decidon antaŭ la juĝisto kaj atendi lian permeson. La infanoj estas al ŝi konfiditaj ĝis la aĝo 2 jaroj por knabo, 7 jaroj por knabino. Poste, la patro gardos ilin, krom se li tion rifuzas. Kaj la gepatra aŭtoritato estas ĉe la patro, eĉ se la infanoj vivas kun sia patrino. “La viro estas reĝo laŭ la leĝo” resumas Azadeh Kian, profesorino pri politika sociologio en la universitato ParisVII (en Parizo).

Lerneja edukado, la ĉefa akiritaĵo de la islama revolucio

La oficialaj statistikoj subtaksas la virinan laboron: nur 14% da virinoj laŭ ili havas laboron. Reale, pro la nigra laboro kaj agrokulturo, 20 ĝis 30% havas regulan aktivaĵon. Kaj tio estas nur komenco. La nombro de kandidatinoj por eniri la labormerkaton kreskas tre rapide. En la universitatoj, 60% de la studentoj estas inoj. “Ili gajnis la batalon de licencio kaj de magistro. Baldaŭ ili gajnos tiun de doktoriĝo”, avertas la antropologo Amir Nikpey. Laŭ li, la irananinoj troviĝas proksimume en la sama situacio kiel la francinoj en la 1940-aj aŭ 1950-aj jaroj: ĉeestantaj ĉie en la publika spaco, sed sen vera povo, krom kelkaj esceptoj, kaj ofte malalte sur la socia skalo.

Jaron post jaro, ili konkeras novajn bastionojn. “Irano estas la lando, kiuj formas plej da inĝenierinoj”, substrekas Kian, antaŭ ol memorigi, ke la unua virino kiu ricevis en 2014, la Fiels-medalon (ekvivalento de Nobel-premio por matematiko), Marjam Mirzaĥani, estas irananino. “En la sudaj provincoj, aparte en Baluĉistano, kie sunaismo dominas [Irano estas 90% ŝijaisma], la araba kulturo, pli masklisma, dominas. Estas cetere multaj poligamiaj familioj tie, dum ĉie aliloke irananoj estas monogamiaj. Sed ankaŭ tie, la rolo de virino kreskas. Estas ĝenerala evoluo de la socio”, indikas la ekonomikisto Thierry Coville. “La plej notinda ŝanĝo, en Irano, estas la ekkonsciiĝo pri la graveco de edukado kiel rimedo akiri sendependecon”, konfirmas Kian.

Oni ofte ne scias tion, sed la lerneja edukado de knabinoj estas verŝajne la ĉefa akiritaĵo de la islama revolucio. “Paradokse, la tradiciaj familioj akceptis ĝin, ĉar estis la islama Respubliko! Kiam mi iras en forajn vilaĝojn, la viroj diras al mi:’Ajatolo Ĥomejni sendis la virinojn al la milito kaj la knabinojn al la lernejo. Mi same faras!’”, klarigas la sociologino pri religioj Sara Shariati, instruistino en la universitato de Tehrano.

Unua konsekvenco: la virinoj edziniĝas pli malfrue; kaj precipe ili havas meze nur du infanojn, kontraŭ sep dum la unuaj jaroj de la islama revolucio, markita de naskiĝfavora politiko. Regule tamen, la aŭtoritatuloj memorigas, ke 100 milionoj da irananoj estus preferinde al la 78 milionoj nunaj, sed la virinoj ne aŭskultas ilin.

“Eĉ dum la Ahmadineĵad-jaroj*, ni ne retroiris. Ni daŭrigis antaŭeniri, kvazaŭ aŭto ruliĝanta sen lumoj en la nokto”, ŝerce diras Shahla Sherkat, direktorino de la virina magazino Zanan Emrouz. Ŝia eldonaĵo ĵus suferis sesmonatan suspendon, pro tio ke ĝi dediĉis tutan numeron al “varma” temo: la konkubeco (libera kunvivado). Laŭdire pluraj dekmiloj da homoj en Tehrano vivas konkube. La libera unio diferencas de la “portempa edzeco” permesata de ŝijaismo sed ne ŝatata kaj malmulte praktikata en Irano. “Ni evitis ĉiun juĝon en nia dosiero; ni tute ne instigis al libera unio, oni eĉ avertis pri ĝiaj riskoj”, pledas Sherkat. Tamen, la konservativuloj protestis, kaj la sankcio venis.

* S-ro Mahmud Ahmadineĵad, prezidanto de la islama Respubliko de 2005 ĝis 2013, konservativulo.

Kiam la direktorino de Zanan Emrouz estis kunvokita de la juĝistoj, oni unue riproĉis al ŝi esti “feministo” — insulto en Irano. Por defendi sin, ŝi diris, ke ŝi nur “reflektis la realon” de la irana socio. Vane. “La problemo estas, ke la institucio kaj la viroj pensas, ke, se ni postulas niajn rajtojn, ni tiam neglektos niajn rolojn kiel patrinoj kaj edzinoj”, ŝi vespiras.

Art Up Man estas laŭmoda kafejo en la urbocentro de Tehrano. La ĉefurbo enhavas multajn laŭmodajn ejojn, kie la junuloj venas “senbridiĝi kaj libere esprimiĝi”, kiel diras juro-studentino montrante sian cigaredon. Geknaboj diskutas ĉirkaŭ tabloj, klavante sur siaj lertaj telefonoj. Fone, aŭdiĝas kanzonoj de Elvis Presley. Yeganeh K., studentino pri mikrobiologio, kun lipoj frambokoloraj kaj ungoj nigre farbitaj, laŭte deklaras, ke la reĝimo “ne estas fidinda” kaj necesas “ĉion ŝanĝi, kaj unue la nomon ‘islama Respubliko’”. La duobla baloto de la 26-a de februaro (vd artikolon: Blokita lando) inspiras al ŝi nur malestimon. “Aliloke, oni povas elekti siajn reprezentantojn. Ĉi tie, ne. Ĉiam estas iu, kiu havas rajton superrigardi kaj kiu “gvidas” nin! Laŭ mi, ni similas al Nord-Koreujo!”, ŝi grumblas.

Ŝiaj du amikoj eksaltetas. Rahil H., kies hararanĝo estas punko-stila, protestas: “Tute ne! Ĉi tie, homoj estas liberaj, malgraŭ la policeca aspekto de la reĝimo. Ne estas multe da parol-libereco nek vestaĵlibereco, sed pri la cetero, ni agas kiel ni volas!”, Sorrosh T., kun sunokulvitroj tenantaj ŝian vualon, intervenas: “Ne agrable estas ĉiuj tiuj malpermesoj. Ĉiufoje, kiam mi eliras, miaj gepatroj diras al mi: ‘Atentu!’ Ili ja ne aprobas, sed laŭ ili, necesas konsideri la socion, la sistemon.” Unu afero pli ol ĉio agacas tiun junulinon,: “Ĉi tie, la homoj ĉiam observas tion, kion vi faras.”

La vualo tute ne estas la ĉefa zorgo de la irananinoj. “oni kontentiĝas per tio”, ili diras, konvinkitaj, ke ne valoras la penon altiri al si gravajn malfacilaĵojn pro tiom malmulte. Senlaboreco, inflacio aŭ la konkurso por eniri universitaton zorgigas ilin multe pli.

Ĉiutage Yeganeh amuziĝas kun siaj amikinoj ĉirkaŭiri la regulojn truditajn de la regantaro, kvazaŭ en ludo de kato kaj muso. Somere, ŝi portas sandalojn, kiuj lasas videblaj ŝiajn piedojn kaj maleolojn, kaj precipe ŝiajn ungojn farbitajn diverskolore, ĉiuj aferoj ja strikte malpermesitaj. Vintre, ŝi portas dikan kalsonŝtrumpon, sur kiu ŝi metas mallongan jupon. Se ŝi aldonas al tio altajn botojn, ŝi riskas ricevi gravajn riproĉojn de la primora polico, kiu patrolas ĉe la stratkruciĝoj kaj en la komercaj centroj de la nordo de la ĉefurbo, kie la riĉa junularo ŝatas vagi. “Iam oni kondukis min al policejo. Oni fotis min, registris mian identecon kaj oni avertis min.’Se vi rekomencas ene de la du venontaj monatoj, vi estos enslipigita’”, ŝi rakontas kun rideksplodo. Ŝi revas eskapi el tiu sufoka atmosfero. Tuj kiam okazo prezentiĝos, ŝi foriros al Eŭropo aŭ Usono.

S-ino Behnaz Shafie elektis “resti kaj agi”. Malalta, maldika, tre ineca kaj tre ŝminkita sub la vualo, ŝi estas, je 26 jaroj, la unua virino, kiu ricevis permeson profesie rajdi motorbiciklon. Dum la virinoj ne rajtas eniri stadionon por spekti futbalmaĉon de viroj, ŝi ricevis la rajton trejniĝi en la Azadi-stadiono de Tehrano sur sia motorciklo je 1 000 cm3. “Behnaz mirigas la mondon!”, titolis lastan aŭtunon konservativa gazeto, je ŝia reveno el Milano, kie ŝi estis honorinvitito de kunveno de rajdantinoj. Sed la junulino ja tion scias: nenio estas definitive akirita. Morgaŭ, konservativa religiulo povas postuli, ke ŝi ĉesu konduti kvazaŭ viro en vira medio. Dume, ŝi “malfermas la vojon por la virinoj”, sen abrupti, restante en la laŭleĝeco. “Kaj mi fieras esti irananino”, ŝi aldonas. En Karaj, la ĉirkaŭurbo de Tehrano, kie ŝi loĝas, ŝi foje cirkulas rajdanta sur sia motorciklo. Kiam la viroj ekrimarkas, ke ŝi estas virino, ili ĉu klaksonas por gratuli ŝin, ĉu krias al ŝi: “Vi do reiru al via lavmaŝino!”

En tiu antaŭ-elekta periodo, la klimato estas aparte peza en Tehrano. Ĉiuvespere aŭ preskaŭ, la plej Alta Gvidanto aperas ĉe televido por doni siajn instrukciojn. Atentigoj adresitaj al la loĝantaro, por ke ĝi zorgu “ne lasi sin infektita” de la Okcidento. “Evitu kontakton kun alilandanoj”, konsilas la ajatolo Ali Ĥamenei. Depost la interkonsento pri la atoma armilo, la avertoj de la Gvidanto kaj de la radikaluloj multiĝas, signo de ilia maltrankvilo je la penso, ke, post la forigo de la sankcioj kaj la venonta malfermo, la situacio povus esti ne plu regata de ili. Antaŭ kelkaj monatoj, la ajatolo Ahmad Jannati, prezidanto de la Konsilio de la gardistoj, 89-jara purulo kaj malmolulo, avertis, ke la interkonsento pri la atomarmilo ne devas malfermi vojon al aliaj postuloj: “Ni atentu, ke la demando pri virinoj kaj seks-egaleco ne estu morgaŭ metita!”

Fariba Hachtroudi estas virino, kiu ne lasas sin imponi. “Mi ne celas provoki, sed mi laŭte diras tion, kion mi pensas”, resumas tiu konata verkistino*, kiu ridante konfesas “porti en sia DNA [desoksiribonukleata acido] la frenezecon de tiu tero”. Partigante sin inter sia lando kaj Francujo, kie ŝi elmigris jam adoleskaĝe, ŝi rezignis pri politiko kaj elektis reziston per sia plumo. Je ĉiu el siaj revenoj al sia lando, ŝi konstatas, ke la virinoj gajnis terenon. “En vilaĝo de Baluĉistano, la urba konsilio, tute vira, ĵus elektis urbestrinon. Tiaj ekzemploj troviĝas ĉie!”, ŝi ekkrias.

* Aŭtorino de Iran, les rives du sang (Seuil, kol. “Points”, Parizo, 2001) kaj A mon retour d’Iran (Seuil, 2008).
Socio dominata de la zorgo pri ŝajnoj

Ĉu la brutala subpremo de la “verda movado”, naskiĝinta el la kontestata reelekto de la prezidanto Ahmadinejad, en 2009, mortigis ĉiun aktivismon, kiel multaj pensas? Hachtroudi kontestas tion. “La virinoj ankoraŭ pluestas tie, sur la frontlinio, kaj ili daŭre luktas, malgraŭ la rezistado. Ili ne cedas!”, ŝi diras, substrekante, ke la neregistaraj organizaĵoj kreitaj de ili ĉie floras. En la suburboj de Tehrano, akceptejoj por strat-infanoj aŭ por aidoso-malsanuloj, aŭ sentoksigo-centroj por alkoholmalsanuloj, tiel naskiĝis, kun la aprobo de la registaro. Certe turniĝo ĉar, ĝis tiam, la registaro neis la ekziston de aidoso kaj de alkoholismo.

Kvankam la lukto de la virinoj daŭras, ĝi estas neorganizita kaj, ofte, individua. Tro okupataj pro la malfacilaĵoj de sia ĉiutaga vivo, la plejmultaj irananinoj forgesas la subpremon suferatan de la avangardaj figuroj de sia batalo: la disidenta advokatino Nasrin Sotoudeh, la filmistino Rakhshan Bani-Etemad, ambaŭ sub severa kontrolo, aŭ la homrajta aktivulino Narges Mahammadi, kondamnita je okjara mallibereco pro “propagando kontraŭ la reĝimo”.

“Ni ne povas klarigi kial ni ne estas feliĉaj, vespiras tiu 40-jara hejma patrino, kiun ni nomu Farah. Estas la etoso, kiu ne taŭgas. Ni amas nian landon, sed mankas al ni ja tutsimple aero!”. Ĉe la universitato de la sciencoj kaj teknikoj Elm-o-Sanat , kie ŝia filo studas, laŭtparoliloj ĉiutage elŝutas versiklojn de la Korano kaj moraligajn instrukciojn. La studentoj devas elteni plurajn semajnojn da memorigaj ceremonioj: la semajno de la milito, la semajno de la basiĝi, la semajno de la “martiroj”... “Tio estas cerbolavado! Sufiĉas, oni ne plu povas elteni!”, grumblas Farah.

S-ino Mahboubeh Djavid Pour, siaflanke, ne plendas pri tiu atmosfero de eterna funebro. Ŝi estas basiĝi — membro de la Basiĝ, la “mobiliza forto de la rezisto” antaŭ longe kreita de la ajatolo Ruhollah Ĥomeini. Tiuj volontuloj estas iel branĉo de la Gardistoj de la Revolucio. Oni taksas ilian nombron je dek milionoj. Ilia statuso donas al ili multajn avantaĝojn: stipendion, oficon, eniron en la universitato. La loĝantaro timas ilin, eĉ kelkfoje malamas ilin. La superaj klasoj malestimas ilin.

Membro de la administracio de la moskeo Iman Reza de Tehrano, s-ino Djavid Pour iras streĉe tenanta sian longan nigran ĉadoron cirkaŭ si, kaj tio donas al ŝi aspekton de monaĥinestrino. Tiu 54-jara virino, patrino de tri infanoj, fieras esti basiĝi. Ŝi vidas en tiu funkcio “formon de islam-aplikado”. La interkonsento pri la atoma armilo ne malplaĉas al ŝi, sed ŝi malfidas Usonon. Ĝi laŭ ŝi daŭrigos sian misfamigan kampanjon kontraŭ la islama Respubliko, sed pli inside. Bonŝance, ni nun estas tre edukitaj kaj pli kapablaj rezisti al la usonaj manovroj”, ŝi diras, antaŭ ol aldoni dankeme: “Kaj la Gvidanto estas tie, li prilumas kaj montras al ni la vojon.”

Farah, hejma patrino kiu deklaras sin ateisto, zorgiĝas pro tio, kion ŝi nomas “ŝajniga religiemo”. La marko sur la frunto, kiun viroj akiras pro ofta adorkliniĝo aŭ kiun ili aldonas por ŝajnigi sin piaj, la rozario videble tenata en la manoj, ĉio tio kolerigas ŝin. “Ni estas malsana socio, dominata de la zorgo de ŝajnoj kaj hipokriteco. Mi ne scias kien tio kondukos nin.”

Jen paradoksa konfirmo de ŝia pesimismo: la surpriza nombro da estetikaj operacioj petitaj de la irananinoj. Nazo, buŝo, vangosto, brovostoj... Dekokjara abiturientino povas ricevi kiel donacon de siaj gepatroj nazoplastion (operacion). En Tehrano, oni vidas elmergiĝi el la vualo levitajn nazetojn, pupo-vizaĝojn, cetere tro ŝminkitajn. Estas kelkfoje katastrofo. De kie venas tiu fenomeno, kiu de kvin aŭ ses jaroj, kreskegas en ĉiuj sociaj klasoj? Neniu havas veran respondon. Ĉu obsedo de la virinoj pri sia vizaĝo, ĉar oni malpermesas al ili montri sian korpon kaj hararon?

“La reputacio de la lando estu restarigita”

En Ĥomo, sankta urbo de Irano, oni pli bone spiras ol en Tehrano. Oni estas en plena dezerto. Ĉi tie, ne estas poluado, sed seka klimato, dumsomere sufoka. Situanta je 150 km sudokcidente de la ĉefurbo, Ĥomo (unu miliono da loĝantoj) estas la unua centro de teologi-instruado en la lando — 5 000 virinoj ĉi tie studas la religion — kaj grava pilgrimejo. Tie ja estas enterigita Fatima Masoumeh, fratino de la oka ŝijaisma imamo Reza, en bela kaj grandega maŭzoleo. Sur la fasadoj de la konstruaĵoj, kelkaj freskoj prezentantaj la ajatolon Ĥomeini memorigas, ke la iniciatinto de la islama revolucio longe vivis en Ĥomo. Ĉi tie ne estas koloraj vestaĵoj: ĉiuj virinoj senescepte portas ĉadoron. Ili ofte veturas per motorbiciklo, malantaŭ sia edzo, kun siaj vualoj.

Okdek mil virinoj formitaj pri teologio nun disvastigas la bonan parolon. S.ino Fariba Alasvand atingis la plej altan gradon de teologiaj studoj. Ŝi instruas en la Centro pri la familio kaj la virinoj al studentoj de ambaŭ seksoj. “La iranaj virinoj tre malsimilas tiujn de la araba mondo. Nia libereco tre gravas por ni. La kaŭzo estas la irana kulturo kaj ŝijaismo”, ŝi substrekas tuj. Pri la deviga portado de la hiĝabo, ŝi hezitas unu sekundon, tro kutimiĝanta, verŝajne, pri la ŝajne naivaj demandoj. “Versiklo de la Korano diras al ni: ‘Portu la hiĝabon’. Ĝi protektas la virinojn. Se ni forlasas tiun islaman regulon, ni forlasos ankaŭ aliajn”, ŝi finfine diras.

Tiu sesdekjara patrino, konservativulino, kelkfoje vojaĝas en Eŭropon kaj en Usonon por partopreni religiajn konferencojn. Ĉiufoje ŝi sentas “la negativan rigardon de la okcidentanoj” kaj suferas el tio, kiel ĉiuj irananoj. Laŭ ŝi, la amasinformiloj respondecas pri tiu miskompreno. Ŝi timas, ke la forigo de la sankcioj, “dezirata de la tuta loĝantaro same kiel de la Gvidanto” estigos post kelka tempo submeton de Irano. “La Okcidento volas penetri en Iranon, sed rifuzas reciprokecon”, ŝi bedaŭras. Ŝia deziro estas ke ŝia lando konservu siajn specifaĵojn. “Nia religio donas al ni kulturon kaj kadron. Nia libereco devas praktikiĝi kadre de la Korano.”

Pli juna, sed same firma pri la principoj, s-ino Zahra Aminmajd ankaŭ estas diplomita pri islama juro kaj instruistino en Ĥomo. Ridetanta, natura, ŝi pensas, ke kristanismo kaj islamo “havas multajn komunajn punktojn”, kaj bedaŭras, ke en Okcidento oni havas “tiom malbonan percepton de islamo, aparte koncerne la virinojn”. Tio, kio plej zorgigas ŝin estas la konsumismo laŭ okcidenta maniero, pri kiu revas, laŭ ŝi, la irananoj. “Anstataŭ ĉion atendi el la forigo de la sankcioj, ili devus pli labori”, ŝi diras.

Kvankam la reveno de Irano sur la internacia scenejo entuziasmas ŝin, s-ino Sanaz Minai atendas precipe unu aferon: “Ke la reputacio de Irano estu rehonorigita. Ke ĝia perdita valoro estu finfine restarigita.” Vestita per ĝinzo, pintaj kalkanumoj kaj fleksebla fulardo, ŝi estas modelo de sukceso. Ŝi verkis pli ol dudek librojn pri la iranaj kuirarto kaj kulturo, lanĉis lernejon dediĉitan al la akcepto-arto, la Culinary Club, kaj fondis SanazSania, kiu troviĝas ĉe la unua rango de plej bone vendataj kuirado-magazinoj. La forigo de la sankcioj malfermas al ŝi senfinajn perspektivojn. Ŝi volas fari el Irano allogan “kuirartan centron” samtempe “laŭmodan kaj ŝikan!”.

Nenio ŝajnas kapabla haltigi tiun alian sukcesan entreprenistinon: s-ino Faranak Askari. En junio 2013, la juna virino estis en Londono, kie ŝi kreskis, kiam ŝi aŭdis la alvokon de la nova prezidanto Hasan Ruhani: “Venu en Iranon!”. Du monatojn poste, ŝi alvenis en Tehrano kaj lanĉis Toiran (“To Iran”), societon de servoj por turistoj, gravuloj (VIP en la angla) kaj negocistoj. Ŝi paralele konstruis retejon kunigantan ĉiujn eblajn informojn pri kvindeko da iranaj urboj. Tuja sukceso okazis.

“La plej granda minaco por la reĝimo”

Depost la interkonsento de la 14-a de julio 2015, Toiran duobligas ĉiumonate siajn rezervigojn. La klientaro estas plimulte eŭropa. Por s-ino Askari, tre urĝas ke la bankaj transakcioj inter Irano kaj la aliaj landoj, malpermesitaj ĉi-lastajn jarojn pro la okcidentaj sankcioj, estu restarigitaj. Toiran, same kiel multaj iranaj entreprenoj, havas siajn enspezojn blokitaj en Dubajo. “Mankas al ni likidaĵoj. Kiel solvon, ni estas devigitaj praktiki varinterŝanĝon! Sed tio ne povos daŭri: ni devas kolekti monon, investi...”

Fama pro sia parollibereco, s-ino Shahindokht Molaverdi uzis tiun tagon nur zorge elektitan lingvaĵon. Ja la kunteksto estas malfacila por ŝi. Nomumita antaŭ du jaroj de la prezidanto Ruhani vicprezidantino de la Respubliko taskita pri virinoj kaj familio, tiu 50-jara juristino restas singarda. “Necesas pli da virinoj en la asembleoj”, ŝi diras. Aŭ “Ni devas enirigi virinojn en ĉiujn sferojn de la registaro” Sen laŭtigi iun ajn vorton. Oni komprenas ŝin: inter la tre proksimaj elektoj de la 26-a de februaro, la venonta forigo de la sankcioj kaj la malferma krizo kun Sauda Arabujo, ŝi ne povas permesi al ŝi erareton. Ĉar ŝi estas konsiderata kiel proksima al la reformistoj, kaj feminista, la ekstrem-konservativuloj malamas ŝin. Unu el iliaj gazetoj, Yalasarat, estis suspendita komence de januaro. De monatoj, tiu radikala gazeto senĉese insultis s-inon Molaverdi, akuzante ŝin aparte pri tolerismo koncerne virinan veston, kaj precipe pri proksimeco al la “disidentinoj” (insulto ekvivalenta al “prostituitino”).

Ĉu la virinoj estas gravega demando en Irano? Sendube jes. “La reĝimo timas ilin. Ili estas por ĝi la plej granda minaco, asertas universitatano sub kondiĉo de anonimeco. Ĝi ne scias kiel agi kun ili, kiel lukti kontraŭ ili, malhelpi ilin senĉese malfermi novajn breĉojn...” Kaj la vualo-demando, ne tre grava en si mem, estas simbolo. Kiel diras la teologiistinoj de Ĥomo, “Se oni cedas pri tio, oni cedos pri la cetero”...

Florence BEAUGÉ

Nacia dialogo instrumentigita de la okcidentanoj

Ĉu nova milita interveno en Libio?

Post la subskribo de interkonsento inter la du rivalaj Parlamentoj, la starigo de registaro de nacia unio malfermas vojon al milita agado de la Okcidento en Libio. Direktita kontraŭ la armeoj de la Organizaĵo de la Islama Ŝtato, nova enmiksiĝo de fremdaj armeoj portus riskon pligravigi la perfortaĵojn inter la diversaj tendencoj kaj ruinigi la fragilan dialogon interne de Libio.

LA SUBSKRIBO, la 17-an de decembro en Skhirat, Maroko, de tutnacia interkonsento inter la reprezentantoj de la du libiaj Parlamentoj sub egido de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), malfermis la vojon al la formado, la 19-an de januaro, de registaro de nacia unio enhavanta 32 ministrojn, kondukita de la negocisto Fayez Sarraj el Tripolo. Tio montras la trafecon de la dialogo komencita en septembro 2014. Malgraŭ la streĉoj inter politikaj entoj kaj rivalaj grupoj, granda plimulto de la kontraŭuloj, kiuj antaŭ unu jaro ankoraŭ rifuzis renkontiĝi, konsentis cedojn. Eĉ la plej radikalaj el ambaŭ tendaroj ne rifuzas la ideon de repaciĝo. Kvankam multrilate plibonigebla, la tiel nomata politiko de “etaj paŝoj” aplikata de la UN*, aldonita al la multiĝo de la iniciatoj de lokaj agantoj en la okcidento de la lando por apliki fidindajn rimedojn, ebligis enteni, kaj eĉ redukti, la perforto-nivelon.

* Vd. “Les chemins escarpés de la restauration de l’unité libyenne”, Orient XXI, 19-a de novembro 2015, http://orientxxi.info

Spite al la ŝajnoj, kaj eĉ se la okcidentaj amasinformiloj ofte uzas la vorton “ĥaoso”, la kontraŭuloj, en Libio, parolas unu al la aliaj. En tiu lando, kie ŝajno de ĉiutaga normaleco povas tre rapide lasi lokon al bataloj, multaj loĝantoj subtenas la diskutojn kaj premas siajn lokajn respondeculojn, por ke tiuj laboru al la civila repaciĝo.

Tamen, la interkonsento de la 17-a de decembro, angul-ŝtono de la repaciĝo-procezo, havas du gravajn malvirtojn: la nesufiĉa reprezenteco de ĝiaj subskribintoj, kaj la fakto, ke gi ŝajnas esti ellaborita — urĝege kaj sub la premo de eŭropaj grandaj landoj —, nur por ebligi okcidentan intervenon kontraŭ la milicoj kaj armitaj grupoj kiuj deklaris fidelecon al la Organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ).

De du jaroj, ne pasas semajno sen ke politikaj kaj armeaj respondeculoj, usonaj, francaj, britaj, kaj, — kvankam malpli — italaj, anoncas la neeviteblon de tia interveno. Jam la 27-an de januaro 2014, la franca admiralo Edouard Guillaud, tiama franca stabestro de la armeoj, deklaris: “En Libio, plej bone estus prepari internacian operacion. La problemo de la sudo de Libio estas la bezono de ŝtato en la nordo.” Temis tiam pri interveno en la sudo por tie kontraŭbatali la grupojn, kiuj forlasis la nordon de Malio post la franca interveno en tiu lando.

Printempe de 2015, post la sinsekvaj pereoj de pluraj boatoj de migrantoj venintaj el Libio, la Eŭropa Unio lanĉis sian mararmean operacion “Sophia”. “Estos vera efiko nur kiam ni povos labori proksime al la retoj mem, ĉe la “grandaj fiŝoj” (gravuloj) kaj ne ĉe la “etaj fiŝoj” kiuj iras sur la maron”, diris la 27-an de oktobro 2015 en Romo la franca admiralo Hervé Bléjean, vickomandanto de tiu operacio. “Tio signifas ke iam, necesos labori en la libia suvereneca teritorio.” Tiuj rimedoj, respondantaj al la tria fazo de la operacio “Sophia” eblas nur kun la konsento de la libiaj legitimaj aŭtoritatuloj; konsento, kiun la Parlamento de Tobruk, agnoskita de la okcidentaj landoj, ĉiam rifuzis doni, male kiel tiu de Tripolo.

“Fini la laboron”

POSTE, la atencoj de la 13-a de novembro en Parizo revenigis la ideon de nova internacia interveno en Libio. Kvankam la murdistoj, ĉiuj francoj kaj belgoj, ne restadis en tiu lando, la nova “milito kontraŭ terorismo” oficialigita de la prezidanto François Hollande inkluzivas nun la libian teritorion, kie milico deklaris sian fidelecon al la OIŜ en la urboj Derna (oriente) kaj Sirto (centr-okcidente). La 21-an kaj 23-an de novembro, militaviadiloj Rafale ekflugis de la aviadil-ŝipo Charles de Gaulle por skolta flugo super Sirto. Armitaj grupoj, kiujn oni taksas je plurcentoj da homoj, tenas la urbon kaj regule atakas, interalie, la petrol-instalaĵojn.

Kelkajn tagojn poste, la ĉefministro Manuel Valls asertis: “Libio nekontesteble estas la granda temo de la venontaj monatoj” (Europe 1, 1-a de decembro 2015); kaj “Necesos batali kontraŭ Daesh [akronimo de la OIŜ en araba lingvo] verŝajne morgaŭ en Libio” (France Inter, 11-a de decembro). En artikolo titolita “Daech: Ĉu Francujo intervenos denove en Libio?”, Le Figaro de la 22-a de decembro, citante fontojn en la ministrejo pri defendo, estis pli preciza: “Por elradikigi la ‘kanceron Daech kaj ties libiajn metastazojn’, armea agado estas konsiderata nemalhavebla ene de ses monatoj, aŭ eĉ eble antaŭ la printempo.”

La strategio-fakuloj, diverstendencaj specialistoj kaj sistemaj subtenantoj de armeaj intervenoj, kiuj profetis en 2011 la falon de la reĝimo de Muamar Kadafi en kelkaj tagoj, kaj postan alvenon de demokratio, nun unu post la alia klarigas en la amaskomunikiloj la neceson de nova ekspedicio. Kvin jarojn post tiu de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO), temas, laŭdire, pri retoriko de “fini la laboron”, kiu memorigas la diskurson de la usonaj novkonservativuloj por pravigi la invadon de Irako en 2003. Iuj iras ĝis aserti la neceson meti la landon sub kuratoreco por konstrui tie registaron indan je tiu nomo*.

* En tiu kategorio, vd. Antoine Vitkine, “La Libye est-elle devenue un nouveau sanctuaire de Daech à nos portes?”, Le Monde, 3-a de decembro 2015.

Por formale respekti la internacian leĝon, tiu interveno devas esti oficiale petita de agnoskataj institucioj. La formado de la registaro de nacia unio, legitima en la okuloj de la Sekurec-konsilio de UN, estis do antaŭkondiĉo por ĉiu help-alvoko. La nova reprezentanto de la Ĝenerala Sekretario de UN, la germana diplomato Martin Kobler eklaboris por tiu celo tuj post sia nomumo meze de novembro. La 6-an de decembro, dum ankoraŭ neniu interkonsento aperis sine de ambaŭ libiaj parlamentoj, li deklaris al la katara televidĉeno Al-Ĝazira: “Venis la horo por rapida aprobo de la libia politika interkonsento. La trajno ekiris.” Tio estas maniero signifi, ke la propono devas nepre ricevi rapidan respondon. La mesaĝo estis adresita al ambaŭ Parlamentoj, kiuj, kvankam rivalaj, esprimis la saman postulon: ke ili konfirmu la enhavon de ĉiu ajn registaro de nacia interkonsento.

La volo de la UN kaj de Eŭropo sukcesi je kiu ajn kosto, malgraŭ la oponadoj, konfirmiĝis la 13-an de decembro 2015 okaze de la internacia konferenco por Libio kunprezidata de la itala kaj la usona ministroj pri eksterlandaj aferoj. La fina komuniko de ĉi tiu renkontiĝo donis, eĉ antaŭ ĝia nomumo, la statuson “sola legitima registaro” al la estonta registaro de nacia unio.

La esploristoj specialistoj pri Libio esprimis unuanimajn rezervojn, kaj influaj pensofabrikoj, inter kiuj la International Crisis Group (prezidata de la eksa vicĝenerala sekretario de UN taskita pri pactenadaj operacioj, s-ro Jean-Marie Guéhenno), petis gardi sin kontraŭ la hasto por akiri interkonsenton, kiu ne estus validigita de plej granda nombro de libiaj partioj*. Ne gravas: s-ro Kobler ege strebis por sukcesi je kiu ajn prezo. La 15-an de decembro, li renkontis interalie la generalon Khalifa Haftar, ĉefkomandanto de la libia nacia armeo, bazita en Cirenaica (Cirenio) kaj oponanto al la registaro de Tripolo. S-ro Kobler donis al li garantiojn pri lia estonteco kiel stabestro de la armeoj.

* “Statement on a political deal for Libya”, International Crisis Group, Bruselo, 12-a de decembro 2015.

Laŭ la peto de la patronoj de la Romo-konferenco, la inter-libia interkonsento de la 17-a de decembro enskribis en sia artikolo 39.2, ke la estonta registaro rajtos, en la sekureca sfero, “peti la necesan asistadon de la UN, de la internacia komunumo kaj de la kompetentaj regionaj organizaĵoj”. La 23-an de decembro, la rezolucio 2259 de la Sekurec-Konsilio, adoptita laŭ propono de Britujo, konfirmis ĝin, memorigante, ke la situacio en Libio “konsistigas minacon por la internaciaj paco kaj sekureco”. Ĝia 12-a artikolo “instigas la membro-ŝtatojn plej rapide helpi la registaron de nacia interkonsento, laŭ ĝia peto, lukti kontraŭ la minacoj al sekureco en Libio kaj aktive helpi la novan registaron cele venki la Organizaĵon de la Islama Ŝtato, la grupojn kiuj deklaris sian fidelecon al ĝi, Ansar Al-Charia kaj ĉiujn individuojn, grupojn, entreprenojn asociitajn al Al-Kaida agantajn en Libio”.

Teorie kaj surpapere, la postuloj de la okcidentaj landoj kunvenintaj en Romo estas do plenumitaj, kaj la leĝaj bazoj de nova interveno ekzistas. Sed, praktike, tiu interkonsento kaj la nomumo de la nova registaro riskas generi novajn rompoliniojn kaj kreskigi perforton. Multaj deputitoj de la oriento ne aprobas la dokumenton de Skhirat; la Parlamento de Tobruk cetere estis reprezentita nur per 75 elektitoj el 188 kiam okazis la subskribo-ceremonio en Maroko. Ankoraŭ en Cirenaica, la generalo Haftar ja deklaris, ke li agnoskos la registaron de nacia interkonsento, sed estas neverŝajne, ke li rezignos lukti kontraŭ siaj politikaj kontraŭuloj de Tripoli. Kaj s-ro Ibrahim Jadhran, alia forta homo de la oriento kaj ĉefo de la gvardio de la petrolinstalaĵoj — liaj potencaj milicoj frontas tiujn de la OIŜ en la Sirto-golfo-, li subtenas la interkonsenton, sed li akuzas la generalon Haftar kaj lian embrian nacian armeon agi favore al la OIŜ, ne donante prioritaton al la lukto kontraŭ ĝi.

Tamen la situacio estas plej problema ja en la okcidento. Nur 26 deputitoj el 136 de la eksa ĝenerala nacia Kongreso de Tripolo ĉeestis la subskribon de la interkonsento de Skhirat. La plena nombro de parlamentanoj subtenantaj la registaron de nacia interkonsento estas malpli ol 75. Kelkaj el ĝiaj oponantoj, kiel ekzemple s-ro Abdelkader Al-Huweili, jam vidas en ĝi “eksterlandan komploton kontraŭ Libio”. Kelkaj milicoj de Zintan, Misrata kaj Zaouia konsentas “certigi la protekton” de la nova registaro, sed la kvar plej potencaj milicoj de la ĉefurbo jam deklaris, ke ili oponos tiun novan instancon. La milicoj de Misrata aliĝantaj al la Fronto de la firmeco (Jabhat Al-Sumud) de s-ro Salah Badi ankaŭ esprimis sian malkonsenton. La granda muftio de Libio, s-ro Sadek Al-Ghariani, asertas siaflanke, ke tiu interkonsento trudita de la eksterlandanoj “ne konformas al la islamaj principoj”. La pozicio de kelkaj influhavaj personecoj de Misrata, inter kiuj s-ro Abdelrahman Suweihli, kiuj oponas la tekston laŭ ĝia nuna formo, dependos de la volo kaj kapablo de s-ro Kobler respondi al iliaj petoj. Ili deziras, ke la eksa ĝenerala nacia Kongreso, elektita en 2012, ricevu pli da graveco, por kontraŭpezigi tiun de la Parlamento de Tobruk, kiu, laŭ la interkonsento, devas esti la ĉefa leĝfara asembleo. Krome, plimulto de la deputitoj de okcidento rifuzas la nomumon de la generalo Haftar kiel estro de la armeoj.

Malkonsento de la loĝantaro

AKIRI tre rapide interkonsenton, sen ebleco retroiri, eĉ se ĝi estos nekontentiga por multaj influhavaj libianoj, tio estis la veto de la UN; sed ĝi riskas rezultigi novan sakstraton. Por tion eviti, la UN estus devintaj agi pli flekseble, daŭrigante la intertraktadon kun la partioj, kiuj ne aprobas tiun aranĝon, kaj malfermante prisekurecan dialogon kun la lokaj politiko-armeaj gvidantoj kaj la milicestroj. Manke de tio, la situacio similos tiun, kiu ekzistis en aŭgusto 2014, kiam la “internacia komunumo” agnoskis kiel solan reprezentanton de la libia popolo la Parlamenton de Tobruk, kiu regadis, maksimume, nur trionon de la lando.

Kvankam ĝi estis rapide nomumita, nenio garantias, ke la registaro de nacia unio facile instaliĝos en Tripolo kaj, precipe, plutenos sin sen konfliktoj. Kaj, eĉ se tiel okazos, ĝi verŝajne devos singarde eviti alvoki eksterlandan intervenon. Se ili unuigas siajn fortojn, la milicoj de Misrata kaj de la oriento de la lando ja kapablas venki tiujn aliĝantajn al la OIŜ en la urbo Sirto. Krome, ĉia fremda enmiksiĝo, kiu senkreditigus la registaron kaj daŭre endanĝerigus la rekonstruadon de libia nacio kaj ŝtato, ankaŭ nutrus la OIŜ-propagandon: La Okcidento ja denove bombadus arabajn loĝantarojn. Tiu propagando facile trovus eĥon en la loĝantaro, plejmulte malkonsenta pri tia hipotezo, tiel nutrante la varbadkapablon de la OIŜ. Estas tamen neverŝajne ke la okcidentaj politikaj kaj armeaj respondeculoj zorgas pri tio. Por multaj el ili, la venonta milito en Libio okazos post nur kelkaj semajnoj*.

* Vd. Antoine Malo kaj François Clemenceau, “La France s’impatiente pour la Libye”, Le Journal du dimanche, Parizo, 10-a de januaro 2016.

Patrick HAIMZADEH

Ŝerifo severa kun krimuloj

Justeco per balotado

La usona justico dependas de lokaj elektadoj en kiuj ĉiu policisto, advokato kaj tribunala oficialulo devas kampanji por voĉdonoj. Ĉi tio konstantigas maljustan antaŭstaton.

La nombro de voĉdonintoj estis malalta por la primaraj balotadoj de Misisipio lastan aŭguston*, kaj radiostacioj en kantono Hinds* ripetadis mesaĝon de la ŝtatsekretario de Misisipio instigantan al civitanoj iri por baloti kaj helpi elekti kandidatojn por gamo de publikaj oficoj.

* Primara balotado, antaŭbalotado, antaŭelektado (primary election): balotado per kiu subtenantoj de iu partio elektas el kelkaj kandidatoj tiun, kiu reprezentos ilian partion en posta balotado (’la ĝenerala balotado’) por iu ofico — ml
* Kantono (county): administra distrikto de federacia ŝtato de Usono — ml

Ĉe la balotejoj, oni unue demandis al voĉdonontoj, kiun primaran balotadon ili volas partopreni: tiun de la Demokrata Partio aŭ de la Respublikana. Respondinte, kaj videblaj de ĉiuj, ili devis iri al la skribtablo de tiu partio kaj ricevi balotilon. Al subtenantoj de la Demokrata Partio oni donis kvarpaĝan dokumenton kun 13 kvadratoj por marki, unu por ĉiu okupota ofico, inter ili guberniestro, vicguberniestro, membro de la misisipia senato, komisiito pri publikaj servoj, impostisto, aktistoj de la tribunalo, polica serĝento kaj ŝerifo*. Kun tiel multe da kandidatoj, oni apenaŭ povis ekkoni iliajn karakterojn kaj programojn.

* Vidu Serge Halimi kaj Loïc Wacquant, “Democracy american style”, Le Monde Diplomatique anglalingva eldono, decembro 2000.

En kantono Hinds — la plej malriĉa en Misisipio kaj la plej dense loĝata, kaj kie troviĝas Jackson, la ĉefurbo de la ŝtato — la rezultoj de la primaraj balotadoj kutime decidas la ĝeneralan balotadon; 69% de la loĝantaro estas nigruloj kaj konstante elektas Demokratojn. Kvankam la Respublikanoj havas plimulton en la entuta ŝtato, nek ili nek sendependaj kandidatoj havas ŝancon ĉi tie. Krom se okazos teatrofrapo, la ĝenerala balotado en novembro sekvos la saman regulon: elektiĝos la gajnintoj de la primara balotado por demokratpartiaj kandidatoj.

Malgraŭ la gravaj aferoj decidotaj, la balotadejoj — en preĝejoj, foje en lernejo aŭ fajrobrigadejo — ne estis homplenaj: la nombro de voĉdonintoj ne estis pli ol 28%. Ĉe balotadejo en malriĉa kvartalo de centra Jackson, afrik-usonanoj Charles Lewis kaj Montrell Williams sidis malantaŭ tablo kun signo ‘Primara balotado por respublikanpartiaj kandidatoĵ’. Ili povis konstati ke la nombro de voĉdonantoj estas malalta. “Kia peniga laboro!” diris Williams ironie, svingante preskaŭ malplenan registron: el 550 registritaj voĉdonantoj, nur 162 sin prezentis, kaj nur du elektis voĉdoni en la Respublikana balotado. Li ĉeestis nur por la cent dolaroj kiujn la Respublikana Partio pagas al deĵorantoj ĉe la tablo (Williams, Lewis kaj ilia kolego Keondra Rankin ĉiuj voĉdonas por la Demokratoj).

Estas unu ofico pri kiu voĉdonantoj ĉiam havas fortajn opiniojn, nome tiu de la ŝerifo. Ĝi estas grava rolo kiu altiras vastan publikan atenton. Kiel estro de la policistaro de la kantono, la ŝerifo ĉiutage gardas la publikan ordon sed li ankaŭ respondecas pri du malliberejoj kie estas enkarcerigitaj, inter aliaj, tiuj, kiuj atendas sian proceson. Lewis kaj Williams bone sciis tion ĉar ambaŭ estis nelonge enkarcerigitaj (Lewis dum tri semajnoj, Williams dum du tagoj) ĉe la malliberejo en urbo Raymond administrata de ŝerifo Tyrone Lewis, afrik-usona Demokrato kiu rekandidatigas sin por sia nuna ofico.

Nova reĝimo ‘Jim Crow’

En Usono, esti konviktita pri grava krimo aŭ delikto ofte sekvigas, ke oni perdas siajn civitanajn rajtojn*; en iuj ŝtatoj, kiel Kentukio kaj Virginio, tiu puno povas esti sen limtempo. Tutlande, 7,7% de afrik-usonanoj aktuale ne rajtas voĉdoni, situacio kiun vicprofesoro pri juro Michelle Alexander kondamnas kiel “nova reĝimo ‘Jim Crow’ ”, nome la leĝoj kiuj establis rasapartismon en Usono*. Lewis kaj Williams povis voĉdoni en la primaraj balotadoj de 2015 pro tio, ke ili estis juĝitaj kulpaj nur pri deliktoj. Ili forte kritikis Lewis kaj diris, ke ili voĉdonis favore al lia forta rivalo, Victor Mason, kies kampanjo kritikis la katatastrofan administradon de la kantonaj prizonoj.

* Vidu Serge Halimi kaj Loïc Wacquant, “When the penal state excludes four million voters”, Le Monde Diplomatique anglalingva eldono, decembro 2000.
* Michelle Alexander, ‘The New Jim Crow: mass incarceration in the age of colourblindness’, The New Press, Novjorko, 2010.

Lewis estis populara en kantono Hinds: lokulo amika kaj simpatia, li ankaŭ povas esti senindulga kaj severa. Li pasigis sian junaĝon en Jackson kaj diplomiĝis kun bakalaŭreco pri amaskomunikilaj studoj ĉe Jackson State University. Poste, li eniris la polican trenejon de sia urbo kaj fariĝis policisto en la fruaj 1990aj jaroj. Kiam li kandidatiĝis por la ofico de ŝerifo en 2011, li gajnis la primaran balotadon por demokratpartiaj kandidatoj kontraŭ Malcolm McMillin (kiu estis okupinta la oficon dum 20 jaroj), epokfara evento ĉar, ekde sia fondiĝo en 1821, kantono Hinds neniam havis ŝerifon nigrulan aŭ de rasa malplimulto.

Tial Lucius Wright, emerita soldato kiu fariĝis komercisto, decidis helpi al la kampanjo de Lewis en 2011: “Ni sciis ke la plimulto de la enkarcerigitoj estas afrik-usonanoj, nigruloj, [kaj] ni bezonis kandidaton kiu verŝajne povus kunsenti kun la prizonuloj tiel, ke ni [povu] certigi ke iliaj rajtoj estas protektataj, [kaj] s-ro Lewis estis la plej bona kandidato tiutempe por tiu ofico.

Per “ni”, Wright celis grupon de aktivuloj tiutempe gvidatan de la lasta urbestro de Jackson, Chokwe Lumumba, kiu mortis pro koratako en 2014 komence de sia unua mandato. Li nomiĝis Edwin Finley Taliaferro kiam li naskiĝis en Detrojto en 1947, kaj li fariĝis grava figuro en la usona movado de nigrula naciismo. Li ŝanĝis sian nomon al Lumumba en la 1960aj jaroj omaĝe al la konga gvidanto Patrice Lumumba (murdita en 1961) kaj transloĝiĝis al Misisipio en 1971, celante establi sendependan nigrulan respublikon. Li estis elektita urbestro de Jackson en 2013, danke al la subteno de organizaĵoj de la movado de civitanaj rajtoj, kaj akceptigis impostaltigon per referendumo — nemalgrava atingo en lando kie teni malaltaj ŝtatajn elspezojn kaj impostojn estas nacia dogmo.

Malgraŭ la subteno de la rondo de Lumumba, Tyrone Lewis ŝajne ne multe koncernis sin pri rasaj demandoj aŭ la rajtoj de malliberuloj: “Mi ne kandidatiĝis por esti la unua afrik-usonana ŝerifo. Mi kandidatiĝis por esti la plej bona ŝerifo kiun kantono Hinds iam ajn havis. Ne temas, do, pri la rasa demando, sed pri la redono al la komunumo de la vivkvalito kiun ĝi vere meritas.” Lia kampanjo koncentriĝis plejparte pri la flegado de lia publika reputacio; politikaj partioj ne trudas ununuran programon al siaj kandidatoj ĉe la nacia — aŭ eĉ la ŝtata — nivelo.

Mi renkontis Lewis ĉe forumo gastigata de la polico kelkajn tagojn antaŭ la primaraj balotadoj. Ĝi ne estas politika mitingo, li diris, sed “strikte por la komunumo. Ĉi tion ni faras ĉiun jaron por unuigi la komunumon, por kontraŭi la krimon, [...] kie ni havas ŝancon kunlabori, kundividi ideojn pri sekureco [kaj] ni evoluigas rilatojn inter la polico kaj la komunumo.” Provizitaj estis manĝaĵoj, trinkaĵoj, videoludoj kaj muziko. Antaŭ la koncerto, pastoro gvidis fervoran preĝon: “Estas ekscite esti ĉi tie por subteni nian ŝerifon, Tyrone Lewis. [...] Patro Dio, en la nomo de Jesuo — tiu nomo kiu estas super ĉiu nomo — ni preĝas ĉi-nokte por nia ŝerifo. Ni preĝas al Dio por sukcesa balotado. [...] Kaj, Dio, ni ĝojas vidi ke la krimo malpliiĝas en kantono Hinds. Kaj, ho Dio, ni donas al vi la gloron pro la viro kiun vi uzas [...]. Amen, Amen, Amen.” Post ĉi tiu ekstravaganca enkonduko, Lewis, diktrunka kaj sen jako, eniris sur la scenejon. Li alvokis voĉdonantojn subteni lin dum pliaj kvar jaroj, antaŭ ol rememorigi al ili resti hidratigitaj en la somera varmo kaj atentigi pri la refreŝigaĵoj.

Ne estis klare ĉu ĉi tiu ne-kampanja evento estis financita de la oficejo de la ŝerifo aŭ de la kandidato mem. Lewis havis la monrimedojn: publikaj raportoj pri la politika financo montras ke li estis nedisputeble la plej bone financita kandidato kun 80 000 dolaroj, kontraste kun lia plej proksima rivalo, Mason, kiu deklaris nur 20 000 dolarojn da mondonacoj ĝis la tago de la primaraj balotadoj. Leĝoj pri malkaŝemeco devigas ke la raportoj publikigu la nomojn de donacintoj kaj la sumojn donacitajn. Inter la ĉefaj subtenantoj de Lewis estis iuj el plej grandaj advokatejoj de la urbo (neniuj el ili volis respondi al demandoj).

’Severa kun krimuloj’

Mondonacoj pagis la koston de multaj afiŝtabuloj kaj vasta kampanjo en la lokaj radio kaj televido. Inter reklamoj pri asekuro kaj aŭtomobiloj, Lewis aperis en la rolo de la bona patro, sidanta kun siaj infanoj; lia juna filo alvokis al spektantoj voĉdoni favore al sia paĉjo ĉar li estas “severa kun krimuloj”. Tiu slogano estas vaste uzata en la manifestoj de ŝerifoj kaj prokuroroj tra la tuta Usono. Por elektiĝi, ili devas montri ke la aktuala oficanto ne estas sufiĉe severa kun krimuloj kaj lasis ilin prosperi. Ilin helpas la lokaj amaskomunikiloj kiuj donas misproporcian tempon kaj spacon al la krimo: preskaŭ ĉiun vesperon, oni vidas en la televido armitajn policistojn ĉirkaŭantajn krimejojn, fotojn de fuĝantaj suspektatoj, kaj aŭtopostkuroj kiuj tenas la tutan kantonon fascinata dum kelkaj horoj.

Post kiam iu estas arestita, civitanoj povas viziti la retejon de la ŝerifejo por kontroli, ĉu li aŭ ŝi vere estas enkarcerigita. Kiel multaj ŝerifoj, Lewis provizis enretan servon kiu ebligas al la publiko serĉi la detalojn de ĉiuj tenataj en la kantonaj malliberejoj*. Oni vidas foton, naskiĝodaton, altecon, pezon, rason, adreson, daton de la aresto kaj detalojn pri la krimoj imputitaj al arestitoj (kvankam ili ankoraŭ ne estas juĝitaj, kaj ilia senkulpeco tial estas supozata). Se ili estos konviktitaj kaj kondamnitaj al malliberigo, oni translokas ilin al prizono de la ŝtato, sed ili ankoraŭ estas spureblaj per la retejo de la Departemento de Prizonoj de Misisipio. Rilate al iuj — precipe seksaj — krimoj, oni povas eltrovi kie eksa enkarcerigito loĝas post ties elkarcerigo.

* ’Inmate Search’, Hinds County, Mississippi

La retejo de ŝerifo Lewis estis ĝisdatigita tuj post kiam suspektato estis arestita*. En Usono, la decido provizore meti suspektaton en malliberejo estas la respondeco de la juĝisto kiu prezidas la juĝdebaton pri la kaŭcio, kaj kiu kontrolas ke estas pravigebla kialo de la aresto, decidas ĉu la suspektato estu liberigita kontraŭ kaŭcio, kaj fiksas la sumon. La juĝdebato (kune kun mocioj de la prokuroro, pledoj de la defendisto, kaj la konsiliĝo de la juĝisto) ofte daŭras malpli ol unu minuton.

* Vidu Nick Pentras, ‘The Bail Trap’, The New York Times Magazine, la 13a de aŭgusto 2015.

Rivaloj severe kritikis Lewis pro lia mallaŭdinda administrado de la malliberejoj, malkovrita en raportoj publikigitaj nelonge antaŭ ol la elektokampanjoj komenciĝis. Post vizito al unu malliberejo en oktobro 2014, enketa ĵurio raportis ke “la prizonuloj ŝajne regas la prizonon rezulte de la nesufiĉo de gardistoj”, kaj plu diris ke Lewis estas “nekompetenta administri la prizonon [...] kaj protekti la publikon kontraŭ la prizonuloj*. Dum la mandato de Lewis kelkaj famaj eskapoj okazis, kaj la tria kandidato en la primara balotado de la Demokratoj, Anthony P. Thomas, ankaŭ veterana policisto, bazis sian kampanjon sur ili, kiuj, laŭ li, “pliigas la asekurajn kotizojn pagatajn de la kantono”.

* ’’Jail’, grand jury report to the Circuit Court of Hinds County, Mississippi’, la 2a de oktobro 2014.

En majo 2015 la usona Departemento de la Justico publikigis pli detalan raporton pri la malliberejoj*. Ĝiaj konkludoj estis alarmaj: seruroj, gvatkameraoj kaj alarmiloj ne funkciis; la kantono neglektis protekti malliberulojn kontraŭ perforto de iliaj kunprizonuloj kaj de la gardistoj; nepravigebla uzo de tazeroj (pistolformaj elektroŝokiloj) de gardistoj. Inter 100 kazoj ekzamenitaj, la enketistoj ankaŭ trovis 12 kazojn de kontrauleĝa enkarcerigo, inter kiuj estis knabolernejano 13 jaraĝa — la raporto ne diras kial li estis prizonulo — kiu restis enkarcerigita dum 70 tagoj post la dato kiam li devis esti liberigita. La telefaksilo, kiu ricevis juĝordonojn de la tribunalo, foje estis paneinta aŭ ne plu havis paperon.

* ’Investigation of the Hinds County adult detention centre’, US Department of Justice Civil Rights Division, Vaŝingtono, la 21a de majo 2015.
“Ni petis kaj ricevis la mortopunon”

Tial ne estis surprize ke Lucius Wright, siatempa subtenanto de Lewis, decidis kampanji por Victor Mason, emfazante liajn kvalifikojn por la posteno. Mason, policisto dum 30 jaroj, ankaŭ estis studento ĉe la akademio de la FBI, grava atuto laŭ liaj subtenantoj. Dum sia tuta kampanjo li citis el la du raportoj. Li anoncis sian kandidatiĝon ekster malliberejo, kritikante la ĥaoson kreitan de la eksiĝonta ŝerifo kaj emfazante la riskon de eskapoj. Svingante la raporton de la Departemento de la Justico, li senlace ripetis la argumenton pri la publika sekureco en preĝejoj kaj publikaj kunvenoj, varbante voĉdonojn de pordo al pordo, per Facebook kaj per televido.

Multaj volontuloj partoprenis la kampanjon de Mason. Unu semajnon antaŭ la primaraj balotadoj, 30 subtenantoj ariĝis ĉe lia sidejo, granda blanka ŝedo okcidente de Jackson kaj superstaranta implikaĵon de aŭtovojoj, malfacile atingebla piedire aŭ bicikle. Ĝi estis ornamita per flagaro ruĝa-blanka-blua kaj afiŝoj pri Mason. Keyshia Sanders, la direktoro de la kampanjo, gvidis la kunvenon je rapida ritmo: post nur 20 minutoj ŝi jam estis doninta ĝisdatigon pri mondonacoj, detalinta la programon por la semajno, asigninta taskojn kaj rememoriginta ĉiujn pri la kvartaloj kie estas bezonata voĉdonvarbado de pordo al pordo.

Sanders ne volis diri pli pri kial ŝi volontulis, sed ŝia vivpartnero estas policano kaj oni povas facile konstati ke karieraj konsideroj kaj familiaj ligoj ofte plenumas rolon en la elektado de ŝerifo (elektiĝinte, nova ŝerifo rajtas anstataŭigi sian personaron). Preĝejoj estas gravaj ejoj por publikaj diskutoj en ĉi tiu parto de Usono, kaj ĉe unu el la multaj politikaj forumoj gastigitaj de preĝejoj — kiuj ĉiam komenciĝas per preĝo de la pastoro petanta ke Dio benu la kandidatojn — du vicoj de seĝoj estis okupitaj de policistoj, ĉeestantaj por subteni sian ĉefon, ŝerifo Lewis.

Ankaŭ prokurorojn oni elektas. Shaunté Washington, 36, estis vic-ĉefprokuroro ekde 2010, sub Robert S Smith, prokuroro ekde 2008, kiu kandidatiĝas por tria mandato. Ŝi ne kaŝas sian admiron pri Smith, kiun ŝi karakterizas kiel malferma al la civitanoj kaj kapabla trovi la ĝustan ekvilibron inter justeco kaj kompato. Ŝi nomis lian laboron misio, kiel tiu de pastoro, kaj diris ke ŝi estas tre kontenta kunlabori kun li. Tial estis tute nature ke ŝi disdonas broŝurojn en preĝejoj, kaj iras de pordo al pordo en la somera varmo por peti al civitanoj reelekti lin. Ŝi instigis al sia familio fari same kaj surglui afiŝojn. “Se Stanley Alexander venkos,” ŝi diris, “mi perdos mian postenon.”

Alexander, unu el la vic-ĉefprokuroroj de Misisipio, estis la sola rivalo de Smith en la primara balotado kaj tutforte kampanjis kontraŭ li. Shaunté Washington diris: “Alexander akuzas, ke ni estas malseveraj kun krimuloj. Tio estas tute malvera: ni petis kaj ricevis la mortopunon.” Temis pri James Hutto, juĝita kulpa pri murdo kaj mortkondamnita en 2013. Smith prezentis tiun kondamnon kiel rezulton de sia propra penlaboro: “Oni devas persvadi ĵurion iri ĝis tiu ekstremo kaj ekzekutigi iun, kaj tio ne estas facile farebla ĉar homoj havas moralan kredaron rilate al tio, ĉu iu devus esti ekzekutita.”

Elektita kiel kandidato de la Demokratoj, la prokuroro Robert Smith fanfaronis senĉese dum la tuta kampanjo pri sia rigoreco. Lia reklamo, kiu inundis lokajn ĵurnalojn, prezentis lian foton kaj la sloganon “La bilanco estas sia propra atesto” super bildoj de 30 konviktitaj krimuloj por kiuj li sukcese petis pli severajn kondamnojn. Hutto, aktuale en la mortovico, estis ĉe la supro. La reklamo finis per la vortoj “11 000 konviktojn kaj plu” — en kantono kun loĝantaro de 245 000.

Alexander akuzis, ke Smith estas submetinta al proceso nur ĉirkaŭ 100 kazojn, ke li ne petis sufiĉe severajn punojn, kaj ke li havas tro da kazoj ankoraŭ nejuĝitaj. “Mi jam ne povas toleri la krimon en niaj komunumoj” li diris en kampanja videofragmento, promesante esti senindulga, sed ankaŭ doni duan ŝancon al unuafojaj kulpuloj neperfortaj.

La diferenco inter la malgranda nombro da suspektatoj submetita al proceso de la oficistoj de Robert Smith kaj la granda nombro de konviktitoj reflektas la ĝeneralan funkcion de la justico en Usono: la plimulto de kazoj finiĝas per interkonsento inter la prokuroro kaj la defendisto pri la konvena kondamno se la suspektato deklaros sin kulpa, surbaze de intertraktado en kiu la prokuroro okupas pli fortan pozicion ol tiu de la defendisto (precipe kiam temas pri aliro al informoj)*. Dum jardekoj, ĉi tiu ĝenerale kritikata sistemo ludas gravan rolon en la kresko de la nombro de prizonuloj.

* Vidu federala juĝisto Jed S Rakoff, ‘Why innocent people plead guilty’, The New York Review of Books, la 20a de novembro 2014.
’De subfinancataj lernejoj al superplenaj prizonoj.’

Lastan julion, prezidanto Obama alvokis al radikalaj reformoj de la usona kriminala sistemo kaj fariĝis la unua prezidanto kiu vizitis prizonon de la federacia registaro. En parolado al la Nacia Asocio por la Antaŭenigo de Kolorhaŭtuloj (National Association for the Advancement of Colored People, NAACP), li kritikis la “longan historion de maljusteco en la kriminala sistemo en Usono” kiu “en tro da kazoj [...] fine fariĝas dukto [kondukanta de] subfinancataj kaj neadekvataj lernejoj al superplenaj prizonoj.”

Je la nivelo de la ŝtatoj, kaj esence pro buĝetaj kialoj*, leĝoj por faciligi kondiĉan liberigon starigas dubojn pri la amasa malliberigo, precipe en Misisipio*. Je la nivelo de la federacia registaro, Respublikanoj kaj Demokratoj prezentis leĝprojekton al la senato kiu celas inversigi la kreskon de la nombro de prizonuloj per mallongigo de la minimuma kondamno por iuj deliktoj, kaj per faciligo de la liberigo de prizonuloj kiuj plenumas tro longajn kondamnojn, ofte pro drogrilataj krimoj. (Povus esti, ke ĝi estos aprobita frue en la nuna jaro.)

* Hadar Aviram, ‘Cheap on Crime: Recession-Era Politics and the Transformation of American Punishment’, University of California Press, Oakland, 2015.
* ’Justice reform in the Deep South’, The New York Times, Novjorko, la 18 de majo 2015.

Sed ĉi tiuj disvolviĝoj ankoraŭ ne atingis kantonon Hinds, kie la debatoj koncentriĝis pri ciferoj rilate al aferoj kiujn konis sole la kandidatoj. Smith estis kriminala defendisto kaj ofte defendis klientojn kontraŭ Alexander, tiama vicprokuroro. Tio estigis strangajn situaciojn: Smith akuzis, ke Alexander submetis unu el siaj klientoj al tro malsevera kondamno interŝanĝe por deklaro de kulpeco — alivorte, li estas malsevera kun krimuloj. (La kliento, akuzita pri murdo, akceptis la proponon faritan de Alexander de 25 jaroj da enprizonigo prefere ol riski ke la ĵurio kondamnu lin al vivdaŭra malliberigo.)

Ĉi tiaj argumentoj ŝajne konvinkis la voĉdonantojn. Je la 4a de aŭgusto, Smith gajnis la primaran balotadon de la Demokratoj kun 70% de la voĉdonoj, kaj festis kun amikoj kaj kolegoj, kantante la bluson — laŭ la misisipia kutimo — ĉe drinkejo en centra Jackson. Pro tio, ke neniu Respublikana kandidato sin prezentis kontraŭ li ĉe la ĝenerala balotado en novembro, li estis reelektita por tria mandato.

Granda homamaso ariĝis ĉe la sidejo de Mason en la nokto de la primara balotado: ĉeestis centoj da volontuloj kune kun reprezentantoj de lokaj amaskomunikiloj. Malfrue vespere estis konfirmite ke ŝerifo Lewis estas venkita. Unue anoncitaj estis la ŝtatnivelaj rezultoj. Fascinite, oni spektis dum Robert Gray, kamionisto, gajnis la primaran balotadon de la Demokratoj por guberniestro, venkante du spertajn politikistinojn malgraŭ tio, ke li nek kampanjis nek mem voĉdonis (li ne havis tempon). Estis ĝojego kiam oni anoncis la gajnon de Mason kun 53% de la voĉdonoj, kontraŭ 44% por Lewis kaj 3% por Thomas.

Kiel la oficiala Demokrata kandidato, Mason facile gajnis la ĝeneralan balotadon je la 3a de novembro, kun 72%, kaj tiel fariĝis la dua nigrula ŝerifo en kantono Hinds. Sendependa kandidato* Les Tannehill gajnis 19%; la Respublikano Charlotte Oswald gajnis 9%.

* Sendependulo devas kolekti la subskribojn de 50 registritajn voĉdonantojn por kandidatiĝi por la ofico de ŝerifo, 100 por kandidatiĝi por prokuroro

Verŝajne, tamen, ne estos grandaj ŝanĝoj. De post la morto de Michael Brown — la afrik-usona adoleskanto mortigita de blankula policisto en Ferguson, Missouri, en 2014 — policaj perforto kaj rasismo estas ĉe la koro de la publika debato en Usono. Sed la kandidatoj en kantono Hinds evitis tiujn temojn kvankam ili ja interesas lokulojn: Charles Lewis, Montrell Williams, Keondra Rankin kaj aliaj havis multon por diri pri polica ĉagrenado — interalie, ke multaj policistoj konsideras ke esti nigrula aŭtisto estas delikto. Dum lia kampanjo, la junaj nigrulaj prezentistoj de loka televidoforumo demandis al Mason pri tio. Lia respondo klare montris ke li estas gardisto de la publika ordo kaj ne kontraŭrasisma aktivulo: “Se vi veturigas aŭton kaj vi estas haltigita de policisto, mi forte sugestas: mallaŭtigu la radion, elŝaltu la motoron. Kutime la policisto parolos al vi ĝentile. Plej malkonsilinde estas bruske respondi: ‘Kial vi haltigis min?’”.

Foje, tamen, la policisto ne estas ĝentila kaj la situacio fariĝas neregebla. La movado Black Lives Matter (la Vivoj de Nigruloj Gravas) kondamnas la multajn kazojn de senarmaj nigrulaj civitanoj pafmortigitaj de policistoj, kazoj kiujn la justico malofte prienketas. La prokuroro de kantono St Louis — kun jurisdikcio en Ferguson — estis kritikita pro tio, ke li ne adekvate prienketis la policiston kiu pafmortigis Michael Brown. La kazo finiĝis kun absolva verdikto. “Ferguson instruis al ni, ke en la elektadoj por gardistoj de la publika ordo, oni faras la plej fundamentajn elektojn” skribis John Nichols, kiu poste atentigis pri la “maloportuna politika vero” ke la “prokuroro de St Louis estas Demokrato*.

* The Nation, Novjorko, la 26a de novembro 2014.

Raphaël KEMPF

Tiu artikolo estas tradukita el la angla “Justice by ballot” kiu aperis en la anglalingva januara eldono de Le Monde diplomatique, kaj estas mem traduko el la franca originalo; http://www.monde-diplomatique.fr/20...

Kia malfermo post la forigo de la sankcioj?

Blokita lando

HUMILIGITA per dek du jaroj da internaciaj sankcioj kaj defraŭdoj de publikaj fondusoj, kaj ankaŭ per la ĵusa falo de la petrolprezo, la irana loĝantaro estas elĉerpita. Tiom ke ĝi preskaŭ povus forgesi la atencojn kontraŭ la liberecoj kaj homrajtoj, la senĉesajn ekzekutojn de mort-kondamnitoj (830 inter januaro kaj novembro 2015, laŭ Amnestio Internacia), la silentigitan gazetaron, la regadon de la institucioj. Prioritato estas, por ĝi, la plibonigo de la ekonomia situacio.

Oficiale nur 19%, la senlaborec-procentaĵo laŭdire estas reale almenaŭ 30%. Post severa recesio en 2012 kaj 2013 (-7% kaj — 2%), la pliboniĝo ŝuldita al la elekto en 2013 de la prezidanto Hasan Ruhani (+3%) refalis en 2015. La iom-post-ioma forigo de la sankcioj esperigas por 2016 procenton de 3%. Sed la reeko povos esti pli malfacila ol atendite. Necesos rekrei retojn, elspezi monon, relanĉi la bankosistemon; unuvorte, refunkciigi blokitan landon. Kaj diversigi la ekonomion: petrolo konsistigas 50% de la buĝeto kaj 80% de la eksportaĵoj.

La tasko estos des pli malfacila, ke, sine de la establita gvidanta klaso, multaj profitis el la internaciaj sankcioj kaj intencas defendi siajn privilegiojn. Ili riĉiĝis en la importad-retoj, la kontrabandaj trafikoj, la mona nigra merkato kaj la senmoveblaĵoj. Dividita inter 10% da tre riĉaj homoj, tre malriĉigita mezklaso, kaj amaso da malriĉuloj, la irana socio funkcias nun je pluraj rapidumoj.

“La enspezoj de 70% de la loĝantaro draste malpliiĝis dum tiuj dek lastaj jaroj. La konsekvenco estis malaltiĝo de la manĝaĵ-konsumado je 26%, kaj eĉ duoniĝo de la lakto-konsumado”, indikas Saïd Leilaz, ekonomikisto proksima de la reformistoj, kiu instruas en la Tehrano-universitato. Atinginte pinton, inflacio iom malaltiĝis, sed oni daŭre devas, por butikumi, kunporti plenajn sakojn da rialoj.

Tuj post la interkonsento de la 14-a de julio 2015 pri atomarmiloj, optimismo-vento blovis tra la landon. Ĝi nun iom malfortiĝis. Ĉe la Komerca Ĉambro de Tehrano, oni rimarkigas, ke “Kvankam eksterlandaj delegacioj alvenas unu post la aliaj, oni restas ĉe la nivelo de intenco-deklaroj”. Surstrate, la eksterlandanoj estas tamen varme akceptitaj. “Welcome!” (Bonvenon!) kun rideto estas ĉiumomente adresita al ili.

Ĉe la pinto de la regantoj, streĉiteco estas perceptebla. La Plel Alta Gvidanto, ajatolo Ali Ĥamenei, ne perdas unu okazon kontraŭdiri la prezidanton Ruhani kaj memorigi, ke la forigo de la sankcioj ne signifas politikan malfermon. Lin subtenas movado de ekstrem-konservativuloj, kiuj nomas sin Delvapassane (“la maltrankviluloj”) kaj kiuj senĉese laŭte aŭdigas sin.

EN TIU KUNTEKSTO okazos, la 26-an de februaro, duobla baloto, kiu povus post iu periodo, modifi la kurson de la irana politiko: la parlamentaj elektoj kaj la renovigo de la asembleo de la fakuloj. La tasko de tiu asembleo, elektita por okjara periodo, estos konsili la Plej Altan Gvidanton kaj nomumi lian posteŭlon kiam li malaperos. La sanstato de ajatolo Ĥamenei, 76-jara, restas malfirma.

La moderaj reformistoj esperas gajni sidlokojn. Se la sindeteno ne estas tro alta, ili verŝajne gajnos poentojn, sed ne multajn. La Konsilio de la gardistoj (sub la aŭtoritato de la Plej Alta Gvidanto) ja havas kontrolrajton al la kandidatoj. “Ĉe la lasta parlamenta elekto la Konsilio rifuzis 60% de la kandidatoj. Ĉe tiu de la Asembleo de fakuloj, 70%. En iuj provincoj, la nombro de validigitaj kandidatoj egalis la nombron de sidlokoj”, memorigas Ali Vaez.

Laŭ tiu analizisto de la International Crisis group, la enhavo de la Parlamento verŝajne ne funde ŝanĝiĝos. En ĝi verŝajne troviĝos plimulto da moderaj reformistoj, sufiĉe granda proporcio da centristoj, malplimulto da radikalaj konservativuloj kaj eta grupo da reformistoj. Same pri la Asembleo de la fakuloj: la konsilio de la gardistoj zorgos, ke la Rafsanĝani*-tendenco, nun malplimulta, ne kresku laŭ signifa maniero.

* S-ro Haŝemi Rafsanĝani, prezidanto de la Respubliko de 1989 ĝis 1997.

Kaŭzita de ekzekuto en Sauda Arabujo, la 2-an de januaro 2016, de la ŝijaisma altrangulo Nimr Al-Nimr, la nuna krizo kun Rijado verŝajne ne influos al tiuj balotoj. Sed la detruo, la saman vesperon, de la sauda ambasadejo en Tehrano, revekis maltrankvilon de la loĝantaro. La obsedo de plej multaj irananoj, kiujn oni povas pridemandi, estas troviĝi plian fojon akuzataj de la “internacia komunumo” — precipe de Okcidento — kaj esti konsiderataj fanatikuloj. Tiu popolo, tiom fiera pri sia pasinto, sia civilizo kaj sia kulturo, certa pri sia supereco kompare al la landoj de la Golfo (arabaj kaj sunaistaj), sentas sin perdita en putriĝanta ĉirkaŭaĵo. La Organizaĵo de la Islama Ŝtato hororigas ĝin; malgraŭ tio, multaj el ĝiaj anoj konsideras kun malfido la engaĝiĝon de sia lando en Sirio. Se la reĝimo havas laŭ ili avantaĝon, ĝi estas ebligi al Irano resti “insulo de stabileco”.

Florence BEAUGÉ

La Romaoj, forgesitoj de la postkomunisma transiro

En Rumanio, ĉiuj posedantoj... nu, preskaŭ ĉiuj

Pli ol dudek kvin jarojn post la falo de Nicolae Ceausescu, la restituado de la ŝtatigitaj loĝejoj senfiniĝas en Rumanio. La ŝtatinstancoj, kiuj elektis redoni la posedaĵojn anstataŭ monkompensi la posedintojn, elpelas la luantojn, inter kiuj ofte troviĝas Romaoj.

58 jaraĝa, S-ino Maria Ursu, luinto kiel ĉiuj siaj najbaroj, tre emociiĝis pro sia elpelado. La 15-an de septembro 2014 en Bukareŝto, la 25 familioj de la numero 50 de la strato Vulturilor estis devigitaj forlasi la senluksajn konstruaĵetojn, kiujn ili luprenis de la ŝtato de preskaŭ dudek jaroj. Granda aluminia ladego baras la aleeton, kie restas la memoraĵoj de tiuj Romaaj familioj.

En tiu populara kvartalo proksima de la urbocentro, la malaltaj kadukiĝantaj dometoj estas unu post la alia depostulatkaj de iliaj posedintoj. S-ino Ursu sciis, ke iun tagon ankaŭ ŝi devos foriri. Sed por iri kien? Per salajro de 800 leoj (180 eŭroj) tiu sociala helpanto neniam povis lui apartamenton je merkata prezo, des malpli aĉeti iun. Hodiaŭ la revo de ŝia generacio, iĝi posedanto, estas for. De pli ol unu jaro ŝi kaj iuj el ŝiaj najbaroj kampadas sur la trotuaro antaŭ iliaj eksloĝejoj. Iliaj barakoj estas kovritaj per banderoloj, kies sloganoj resumas la vetaĵon de ilia situacio: “Loĝejon, kiu ajn estas via gento”, “For la nemoveblaĵa mafio”.

La sorto de la loĝantoj de la strato Vulturilor montras per alia lumo la politikon nomatan “ĉiuj posedantoj” elektitan de la registaroj, kiuj regis post la falo de komunismo. Certe, Rumanio havas nun la plej granda proporcio de posedantoj en la tuta Eŭropo* Tiu rekordo kompreniĝas per la gravega parto de individuaj domoj en la kamparo, sed ankaŭ kaj ĉefe per la amasa vendado al luprenantoj de la apartamentoj, kiujn posedis la ŝtato. En la komenco de la 1990-aj jaroj, male al ĉiuj prognozoj, S-ro Ion Iliescu, la unua prezidanto de post-komunismo, permesis ilian vendon per tre interesa prezo. La komunumo de Bukareŝto asertas, ke 95% estis aĉetitaj de tiuj, kiuj okupis ilin. Sed la plej malriĉaj, inter ili la Romaoj, neniam havis tiajn rimedojn, kaj estas minacataj de elpelo.

* En 2013, laŭ Eurostat, 95,6% de la mastrumoj estis posedantoj de sia loĝejo.

En 1948 la komunista reĝimo komencis ŝtatigan programon, kiu koncernis grandajn firmaojn, bankojn kaj ankaŭ loĝejojn. Oni taksas, ke pli ol 400 000 nemoveblaĵojn estis metitaj en la publikan havaĵon inter 1950 kaj 1989*. Post la falo de Nicolae Ceausescu, en 1989, la ŝtato trovis sin kun impona posedaĵaro. En Bukareŝto, la societo por konstruado, riparado kaj regado de loĝejoj (Icral)* devis regi ĉirkaŭ 450000 loĝejojn, ĉefe tiujn, kiuj estis ŝtatigitaj, sed ankaŭ la grandajn domegojn kun la tipa arkitekturo de la reĝimo de Ceausescu, konstruitajn de la ŝtato post 1975.

* Parlamenta komisiono pri maljustaĵoj, 2000.
* Tiu institucio regis la ŝtatigitajn havaĵojn dum komunismo. En 1989 ĝi ŝanĝis sian nomon al Administrado de la nemovebla fonduso (AFI).

De tiam la sinsekvaj registaroj alfrontis depostulojn de eksigitaj posedintoj. Post longaj hezitoj, kaj precipe sub la premo de Eŭropa Unio, la parlamento naskis en 2001 la leĝon 10. Malsame al aliaj landoj de centra Eŭropo, kiuj elektis sistemon de monkompensoj, Rumanio decidis redoni la havaĵojn al eksposedantoj aŭ iliaj heredintoj. Monkompenso limiĝis al okazoj, kiam redono ne plu eblas.

Iuj domoj vekas apetiton de konstruentreprenistoj

La leĝo 10 enhavis ian protekton por luantoj. La posedantoj, kiuj rehavis sian havaĵon, estis devigitaj konkludi kvinjaran kontrakton kun la luantoj. Tiu dispozicio devis lasi al ŝtatinstancoj tempon por reloĝi la luantojn. La teksto ankaŭ devigas la Administradon de la nemovebla fonduso (AFI) proponi anstataŭan solvon al elpelitoj. Sed la ŝtataj instancoj ne antaŭzorgis la restituojn kaj estas nun superokupitaj. Tiuj luintoj estas nun la forlasitoj de la postkomunisma transiro. Laŭ la aktivuloj, pluraj miloj da homoj estis elpelitaj en la Rumana ĉefurbo.

Oni pli bone komprenas la necertecon en kiu ili estas, kiam oni konas la atendodaŭron por akiri socialan loĝejon: en Bukareŝto ĉirkaŭ 10000 dosieroj amasiĝis, almenaŭ 3442 koncernas elpelitojn aŭ elpelotojn*. En tiu urbo kun 1,9 milionoj da loĝantoj, estas nur 1516 socialaj loĝejoj, ĉiuj okupitaj. La komunumo de Bukareŝto respondas, ke ĝi ne havas rimedojn por konstrui pliajn. Tio estas neakceptebla argumento por S-ino Veda Popovici, unu el la fondintoj de Komuna Fronto por Rajto al Loĝejo (FCDL) kreita en marto 2014: “Ne temas pri mono, sed pri prioritato. La urbodomo preferas refari la varmizolaĵon de la domegoj por logi ties balotontojn anstataŭ konstrui loĝejojn por la plej malriĉaj. Nur en demagogaj agoj kaj okazo de neevitebla devo, ĝi aĉetas novajn loĝejojn.” Tiel, kiam la historia urbocentro estis renovigita por turisma celo, la urbodomo reloĝigis centojn da loĝantoj de tiu kvartalo, iam populara kaj vivoplena, en socialajn loĝejojn de la periferio de Bukareŝto.

* Fonto: urbodomoj de la distriktoj de Bukareŝto kaj AFI.

Siaflanke la registaro opinias, ke ĝi faris tion, kio estis necesa en 2015 per “2800 loĝejoj”, laŭ S-ro Cezar Soare, ŝtatsekretario ĉe la ministrejo pri regiona disvolviĝo kaj publikaj administrejoj. Tiuj diroj indignigas la aktivulojn. “Tio estas tute sensignifa rilate al bezonoj de la lando” respondas S-ro Victor Vozian, de FCDL.

Responde al petoj por daŭraj loĝejoj de la pelitoj de Vulturilor, la urbodomo de la 3-a distrikto proponis nur portempajn solvojn, ĉefe monhelpon de 900 leoj (200 eŭroj) por financi ses monatan luprezon ĉe individua ludonanto. Tiun helpon rifuzis iuj, tio, kion oni rekte riproĉas al ili: “Ĉu vi vere preferas restis en la strato?”, demandis al ili S-ino Carmen Ivanoui, direktoro de AFI, dum neformala kunveno. Tiun aludon, S-ino Mariana Otest ne volas ignori: “Mi serĉis apartamenton en la loĝeja merkato, ŝi asertas. Sed tuj kiam mi diras, ke mi estas Romaa, mi havas neniun esperon havi iun.” En la pelitaro, ĉiuj spertas senbridan rasismon, precipe, kiam temas pri loĝejo.

Jen alia ĉefa punkto de la lukto kontraŭ elpeladoj: la kvartalo Rahona-Uranus, malantaŭ la Domo de la Popolo. Inter la florbazaro, forlasita bierfabrikejo kaj ruĝbrikaj varejoj — freŝdate transformitaj al lokoj por arta kreado — pluraj belaj burĝaj domoj de la komenco de la 20-a jarcento estas en restituproceso. S-ino Cristina Eremia stariĝis kiel proparolanto de la Romaa komunumo. Tiu juna virino, kiu jam ĉeestis la elpelon de pluraj najbarinoj, kritikas la ŝtaton: “Oni demandas, kial la Ciganoj havas tian malbonan famon. Sed kiam ili integriĝis, oni forprenas iliajn loĝejojn! Iel la ŝtato mem kreas siajn proprajn eksterleĝulojn.”

Senskrupulaj aferistoj profitas la leĝajn mankojn pri la restituado. S-ino Eremia kaj ŝia edzo opinias, ke ili viktimiĝis de tio. En 2011 ili jam perdis sian La Bomba, ejon transformitan al Soci-kultura spaco, kiu animigis la kvartalon. Nun, ilia domo partigita kun kvar aliaj familioj estas minacata. Ĉiuj luantoj ekprocesis kontraŭ la eksposedanto. Tiu rimedo ebligas prokrasti la elpelon ĝis la fina juĝo. Por S-ino Eremia: “La problemo ne venas de la eksposedantoj, sed de la nemovableĵa mafio. La urbodomo liveras falsajn proprietajn atestilojn, kaj juĝistoj kaj prokuroroj pravigas la koruptitojn”. Ĉar la terenoj kaj domoj proksimaj al urbocentro ofte valoras milionojn da eŭroj kaj vekas la apetiton de konstruentreprenistoj.

Tiel, iuj advokatoficoj specialiĝis pri reaĉeto de la rajtoj de eksposedantoj. Tial, ke la restitua proceso estas tre longa, ĉi lastaj preferas akcepti monon anstataŭ atendi sian havaĵon kaj trakti la luintojn. Ekzemple, ĉe la 50 de strato Vulturilor, la domego estis akirita de Norvega aferisto antaŭ ol la luintoj estis elpelitaj.

Paradokse, multaj eksposedantoj ankaŭ plendas pri tiu “nemoveblaĵa mafio”. Jen S-ino Ghelber, kies familio apartenis al Rumana elita intelektularo. Instruisto de la franca en Parizo de 1976, ŝi neniam sukcesis rehavi la proprietrajtojn de la domo de sia patrino en Bukareŝto. Fakte la leĝo pri restituado kontraŭdiras antaŭajn dispoziciojn, precipe la leĝo 112 de 1995, kiu permesis al luantoj aĉeti per malalta prezo la loĝejon, kiun ili okupas. Jen la rezulto: la Rumanaj tribunaloj superpleniĝas de konfliktoj inter eblaj profitontoj de la restituoj kaj la luintoj, kiuj akiris la havaĵon.

Leĝo celanta favori la amikojn de la prezidanto

Jarojn post jaroj, S-ino Ghelber fine komprenis, ke ŝi ne luktis kontraŭ la taŭgajn homojn. La luanta familio, kiu ŝajne aĉetis ŝian domon estis fakte nomkaŝilo por S-ro Viorel Hrebenciuc. Tiu kulisulo de la Soci-demokrata Partio, proksimulo de S-ro Iliescu, fraŭduzis la leĝon 112 por kontraŭleĝe aĉeti multajn havaĵojn. Tiam multaj komprenis tion, kiel rimedon por prezidanto iliescu favori siajn politikajn amikojn ebligante ilin aĉeti malmultekoste la luksajn vilaojn, kiujn ili okupas. Nuntempe S-ro Hrebenciuc estas envolvita en kontraŭleĝa restituo de arbaro por domaĝo de 303 milionoj da eŭroj.

Li ne estas la sola. Multaj esploroj de la nacia kontraŭkorupta prokurorejo koncernas kontraŭleĝajn restituojn faritajn de membroj de la Nacia Instanco por Restituo de Posedaĵoj (ANRP). Ekzemple S-ino Alina Bica, eksĉefo de la kontraŭterorista prokurorejo kaj membro de ANRP, estas suspektata pri supertaksado de tereno kaj pagado de monkompenso de 62 milionoj da eŭroj al aferisto proksima de la regantoj. Tiel, ankaŭ la eksposedantoj estas viktimoj de tiu situacio. En Bukareŝto, el 43 155 restitupetoj faritaj en 2001, 16 548 daŭre atendas pritrakton.

Julia Beurq

Burundo minacata de nesufiĉeco kaj de ambicio

Mortiga koktelo en centra Afriko

En unu jaro, la politika krizo en Burundo kaŭzis plurajn centojn da mortoj kaj dekmilojn da rifuĝintoj. Fine de januaro, la Unuiĝintaj Nacioj malkovris “alarmajn signojn” de kreskanta “etna dimensio” de la konflikto. Sub la efiko de ekonomiaj kaj politikaj faktoroj implikitaj, ne nur tiu eta lando, sed ja la tuta centra Afriko povus ekflamiĝi.

LA NUNA PRIPENSADO pri la regiono de la Grandaj Lagoj, kaj aparte pri Ruando kaj Burundo*, estas superdeterminita de pluraj ligitaj faktoroj: la memoro pri la genocido de tucioj de Ruando en 1994, kaj, je malpli alta grado, la memoro pri eĉ pli granda perfortaĵo: la milito, kiu ruinigis la Demokratian Respublikon Kongo (DRK) inter 1996 kaj 2002. La genocido kaŭzis proskimume 800 000 mortintojn; la plurnacia milito kiu sekvis en DRK, cirkaŭ tri milionojn — tio estas unu el la plej mortigaj konfliktoj depost la dua mondmilito.

* Vd Pierre Benetti, “En Burundo, la radikoj de kolero”, Le Monde diplomatique en esperanto, junio 2015.

La ruanda krizo de 1994 kaj ĝiaj paroksismaj konsekvencoj trudis simpligitan vidon de la tiamaj eventoj, same kiel pri tiuj, kiuj okazas depost tiam en la regiono. Ĉio estas analizita laŭ maniero de verŝajna “historio-ripetiĝo”, kiu ne konsideras nuancojn, kaj sekve la eblecon taksi la realan sinsekvon de la faktoj. La evoluo de la situacio en Burundo depost 2015 povus estigi gravan malstabiligon de la regiono, kio postulas singardan observadon kaj prilumadon de ĝiaj konsistigaj elementoj. Tiu risko estas des pli serioza, ke multaj plej gravaj agantoj de la regiono havas intereson en la degenerado de la situacio.

La etnan faktoron, kiun cinike manipulas la burunda prezidanto Pierre Nkurunziza, oni devas senmistifiki. Ja, kvankam la historioj de Ruando kaj Burundo similas unu la alian, la du landoj pli similas falsajn ĝemelojn. La rilatoj inter la tucioj kaj hutuoj konstruiĝis ne sammaniere en tiuj du malnovaj reĝlandoj koloniitaj de Belgujo. Male al tio, kion lasas pensi la simpligitaj raportoj de la amasinformiloj kaj la politikaj manovroj en la Grandaj Lagoj, la tucioj kaj hutuoj ne konsistigas etnojn (Vd sube). Aliflanke, la sociaj lokaj strukturoj igis la rilatojn inter ambaŭ “ordenoj” malpli streĉaj en Burundo ol en Ruando.

En la tempo de sendependiĝo, komence de la 1960-aj jaroj, Ruando preskaŭ tuj falis en perforton inter tucioj kaj hutuoj, dum Burundo sukcesis, ne sen malfacilo, pluteni pacon. Ĝiaj malfacilaĵoj cetere larĝe devenis el la spektaklo montrita de la ruanda najbaro, kie la sinsekvaj amasmurdoj (1959,1961, 1963-1964) de la tuciaj “aristokratoj” fare de la hutuaj ekstremistoj kondukis iliajn burundajn samulojn alkroĉiĝi al la regado pro timo suferi la saman sorton.

La senkateniĝo de perforto venis pli el la kondiĉoj de la malkoloniigo ol el pura “interetna malamo”. En 1966, la burunda kapitano Michel Micombero renversis la monarĥion kaj la reĝo Ntare la 5-a fuĝis en Ugando. Kvankam tuĉio, Micombero estis precipe militista diktatoro, kiu kondukis inter 1966 kaj 1972 sendistingan represion. Lia ekstremismo rezultigis en 1972 kompleksan ribelon, kies agantoj estis loĝantaroj de Imbo, regiono en la burunda okcidento.

Laŭ Micombero kaj la tuciaj ekstremistoj kiuj ĉirkaŭis lin, tiu ribelado estis klare inspirita de la rasisma ideologio de la rubanda nyamwinshi (la “plimulta popolo”), kiu estis kondukinta komence de la 1960-aj jaroj la amasmurdadon de la tucioj de Ruando, prepare al la establo en Kigali de hutua registaro, eksplicite etna. Tio sufiĉis, por ke li ekfunkciigu la amasmurdadon de la burundaj hutuoj — kvalifikitan genocido fare de la transvivintoj-, kiu kaŭzis ĉirkaŭ 200 000 viktimojn. Tio, kion oni ankoraŭ nomas en la lando la “Ikiza” (la katastrofo)* enkondukis en Burundon kopion de la “ruanda viruso”, tio estas etna esencismo: la opona grupo, perceptata kiel enkorpigo de malbono, devas esti materie detruita. Sed tiu perfortemo estas reagema, kaj enskribita en la kolektiva konscio multe pli supraĵe ol en Ruando.

* Vd Jean-Pierre Chrétien kaj Jean-François Dupaquier, Burundi 1972. Au bord des génocides, Karthala, Parizo, 2007.

La etna febro de Micombero cetere paradokse finiĝis: li estis renversita en 1976 de la kolonelo Jean-Baptiste Bagaza, mem tucio. Sub la eĉ pli modera reĝimo de lia posteulo Pierre Buyoya (ankaŭ tucio), liberaj kaj honestaj elektoj estis organizataj en 1993. Hutua kandidato, Melchior Ndadaye, transvivinto de la aIkiza, ricevis 65% de la voĉoj. Sed tiu klimat-pliboniĝo estis mallonga. La armeo, preskaŭ tute tucia, ne volis akcepti la transiron. Kvin monatojn poste, ĝi murdis la elektitan prezidanton, ekigante internan militon, kiu daŭris dek du jarojn kaj laŭdire kaŭzis 200 000 viktimojn.

Sed, ankaŭ tie, la diferenco kun Ruando persistas. La kontakto inter la malamikoj neniam estis rompita, kaj la milito finiĝis, ne kiel en Ruando per genocido sekvata de subpremego de unu el la du tendaroj, sed per intertraktita paco. La interkonsento de Aruŝo, subskribita en 2000, estis venko de racio.

Fidela al sia supraĵa vidado de la konfliktoj, kiuj fremdas al ĝi, la “internacia komunumo” ŝatas la tro simplajn solvojn. Ĝi ŝatas precipe la elektojn, sen konsideri, ke la partioj, kiuj ilin partoprenas, estas plejofte grupoj kun bazo regiona, etna, religia aŭ klana, kiuj donas malmulte da loko al la konstruo de veraj programoj. Tiuj surogatoj de demokratio kontentigas la monpruntantojn, pli interesatajn de la “paco”, kiu kreas kondicojn favorajn al la elfosado de krudaj materialoj, ol de fundaj solvoj, kies aplikado estus malfacila. Sed la socio kaj la ekonomio de Burundo estas de longe malsanaj. En 2005, je la fino de la konflikto, la lando elvokis prokrasto-bombon, portempe malfunkciigitan; la sociekonomiaj kialoj de la milito ne estis pritraktitaj.

La kerno de la ekonomia problemo troviĝas en la rilato inter la loĝantaro kaj la agrara demando. Eĉ, se tio ĝenas kelkajn ekonomikistojn (kaj kelkajn demografojn), ni ĉi tie frontas maltusan situacion. La denseco atingas 271 loĝantojn je kvadratkilometro, tio estas 2,3-oble tiu de Francujo. La tuta ekonomia aktivado estas bazita sur agrokulturo, kiu uzas tradiciajn metodojn plej neevoluintajn, primitivajn — kiel ekz la rastron-, ne praktikas la semo-selektadon kaj uzas tre malmulte da sterko. Rezulte, la malneta enspezo estas 282 dolaroj por unu kapo. Kun demografia kresko 3,8% jare, la loĝantaro estos 16 aŭ 17 milionoj en 2025. La denseco tiam estos 3,5-oble tiu de Francujo, en montetara regiono malmulte favora al kresko de la agrokulturaj rendimentoj.

De 2004, la enspezo por unu kapo regule malkreskas. Dum la agrokultura ekonomio stagnas, la rilato inter la plugebla surfaco kaj la loĝantaro daŭre malpliiĝas. En 1930, oni nombris 102 nutrendajn homojn por unu kvadratkilometro da plugebla tero; hodiaŭ tiu nombro sesobliĝis. Manko de paŝtejoj — kaj eĉ de nutraĵo, kaze de la kokidoj — estigas drastan redukton de la brutaroj. Dum la tridek lastaj jaroj, la nombro de bovoj 50% reduktiĝis, la kortobirdoj pasis de 3,5 milionoj al 600 000.

Nur la nombro de la kaprinoj, adaptitaj al pluvivo sur kia ajn teritorio, duobliĝis. Sed, se oni konsideras la historiajn precedencojn, kresko de la kaprina populacio ŝajne estas signo de malprospero. Ĝi ofte estas ligita al la ekologiaj disfaloj, inter kiuj la plej grava observiĝis post la konkero de Nord-Afriko fare de la arabaj triboj senditaj de la Kaliflando de Kairo. La magreba pejzaĝo ankoraŭ ne resaniĝis el tio.

Krome, depost la transira procezo iniciatita de la Aruŝo-interkonsento, inter 2000 kaj 2005, pli ol 500 000 rifuĝintoj revenis el Tanzanio. La plimulto el ili estas sen tero. La 2 miliardoj da dolaroj promesitaj en Ĝenevo fare de la Konferenco de la donacantoj, la 1-an de novembro 2012, estas nur provizora paliativo. Burundo ne povas transvivi sen gravaj tumultoj kun primitiva agrokulturo kuplita al tre alta demografia kresko-kvoto.

Sur la politika kampo, la Aruŝo-paco, malgraŭ ties tujaj meritoj, semis ĝermojn de la nuna krizo. En unua periodo, Kongreso el 151 deputitoj elektis s-ron Nkurunziza, la ĝeneralan sekretarion de la Nacia Konsilio por la defendo de demokratio — Fortoj por defendo de demokratio (CNDD-FDD), prezidanto, per 91,5% de la voĉoj. La CNDD-FDD estis partopreninta la batalojn kaj akirinta certan militistan prestiĝon dum la interna milito. Ĝi ĉefe montris bonan kapablon akordiĝi, tiel kun siaj tuciaj malamikoj, kiel kun siaj hutuaj rivaloj. Kaj ĝi sukcesis starigi bonajn rilatojn kun la “internacia komunumo”.

Tamen, kvankam disponanta pri atutoj, ĝi ne sciis — aŭ ne volis — uzi ilin, precize pro la ekonomia problemo. La tuta postkonflikta pejzaĝo estis dominata de la neceso supervivi. En ĉirkaŭaĵo de kreskanta konkurenco, nur la ŝtato havis kapablon helpi la loĝantaron, kiu povis kalkuli nek pri industrio, neekzistanta, nek pri sendependa komerco. En la internacia lingvaĵo, oni nomas tion korupto. En lokaj terminoj, temas pri kreado fare de la registaro de klientismaj retoj por la pluvivo*. La 69,4% de voĉoj ricevitaj de la prezidanto okaze de sia reelekto la 21-an de julio 2015 respondas verŝajne proksimume al la profitantoj de la “demokratio laŭ Nkurunziza”; la viro cetere neniam kaŝis sian tre personan komprenon de la politiko.

* Vd Christine Deslaurier, Un monde politique en mutation: le Burundi à la veille de l’indépendance, Doktoriĝa disertacio prezentita ĉe la universitato Paris-I, Parizo, 2002.

Unu jaron post la parlamentaj elektoj de aŭgusto 2006, la CNDD-FDD jam provis elimini siajn rivalojn inventante provaĵon de puĉo, kiu ebligis al ĝi kulpigi amason da diversaj personecoj: la eks-prezidantojn Domitien Ndayizeyze (hutuo), kaj Pierre Buyoya (tucio), la fondinton de la CNDD Léonard Nyangoma (hutuo), la ĉefon de la tucia ekstremisma grupo Solidarité des Jeunes pour la démocratie (Sojedem) Deogratias Niyonzima, kaj eĉ la moderan hutuon Pancrace Cimpaye.

La speciala sendito de la Unuiĝintaj Nacioj Nureldin Satti, sperta kaj tre ĝentila sudana diplomato, estis petita ne interveni, sub minaco de elpelado. Tiu konstruaĵo estis tamen tiom senbaza, ke ĝi finfine disfalis de si mem. Sola propeka kapro, la respondeculo de la Fortoj naciaj de liberigo (FNL) Alain Mugabarabona estis kondamnita je dudekjara mallibereco en januaro 2007. Li kulpis pri nenio, ĉar ne ekzistis komploto. Sed la “internacia komunumo”, nome de la ‘paco je kiu ajn prezo’, preferis rigardi aliloken, ne komprenante, ke ĝi tiel konfirmis la CNDD-FDD en sian deliron: ĝia venko donis al ĝi blanketon por agi laŭplaĉe.

En tiu klimato okazis la parlamentaj kaj prezidantaj elektoj de majo 2010. Estis triumfo de la CNDD-FDD, kun 64% de la voĉoj. Tiun sukceson klarigas ankaŭ la handikapoj de ĝiaj kontraŭuloj. La FLN, kiu ricevis nur 14,25% de la voĉoj, estis la armita branĉo de la malnova ekstremisma hutua partio Palipehutu, naskita sekve de la Ikiza de 1972. Ili rifuzis la Aruŝo-interkonsenton kaj rolis kiel la “malbonulo”. La Unio por la nacia progreso (Uprona), siaflanke, ricevis nur 6,25% de la voĉoj; ĝi pagis la fakton, ke ĝi estis la ununura partio de 1966 ĝis 1990. Kun nur 5,40% de la voĉoj, la Fronto por demokratio en Burundo (Frodebu) konfirmis ruiniĝon komenciĝintan dum la milit-jaroj. Naskita kun la plurpartiismo en 1990, ĝi estis kontribuinta al la elekto de la prezidanto Ndadaye en 1993.

Fronte al malfortaj kontraŭuloj, profitante el cirkonstanca alianciĝo kun la Uprona, la CNDD-FDD havas tiam kvazaŭ plenan monopolon pri la politika vivo. Ĝia maldemokrata sinteno ne zorgigas la grandan plimulton de la hutuaj kamparanoj, por kiuj nur enkalkuliĝas la kapableco de la prezidanto “helpi” la homojn. Ludante tiun karton maksimume, la ŝtatestro aparte allogas tiujn de la regionoj Ngozi kaj Kayanza. Li estas juna, bone ludas futbalon (li estis instruisto pri gimnastiko), li estas fervora evangeliista kristano kaj li iras kiel eble plej ofte en provincojn por inauguri etajn socialajn projektojn (sanigejoj, lernejoj, kooperativojn), kiuj malmulton ŝanĝas en la ekonomia situacio, sed kiuj estas videblaj kaj ebligas al la homoj renkontiĝi kaj diskuti. Ne gravas se la politika kampo fermiĝas, se la inform-libereco estas minacata, se oni regule anoncas murdojn de oponantoj kaj se la mekanismoj starigitaj de la Aruŝo-pacinterkonsento estas detruitaj.

Kiam, la 25-an de aprilo 2015, s-ro Nkurunziza anoncas sian decidon kandidatiĝi por 3-a mandato, malrespektante la Konstitucion, li estigas puĉprovon fare de la generalo Godefroid Niyombare, la 13-an de majo. La komploto malsukcesas ene de kvardek ok horoj, larĝe ĉar la “demokrata puĉisto” subtaksis la subtenon, kiun ĝuas la “demagogadiktatoro”, samtempe en la armeo kaj en sia voĉdonantaro. S-ro Niyombare devas fuĝi en Ruandon kaj la lando baldaŭ enfalas en neintensan internan militon. La precize celitaj murdoj kaj la atakoj al militistaj establaĵoj multiĝas dum la dua duono de 2015. En novembro 2015, la registaro rekonas, ke estis 130 mortintoj depost julio, sed la opozicio asertas ke la nombro estas 530. Depost tiam, ne plu estas nombrado, sed la UN elvokas ekziston de komunaj kadavrejoj. La kontestado organiziĝas precipe en la urbaj zonoj, kie la klientismo estas malpli peza ol en kampara medio.

Demando tuj aperas: ĉu la burunda ĥaoso povos resti entenata enkadre de la naciaj limoj, aŭ ĉu ekzistas risko de superbordiĝo? La eventoj de ĉi-lastaj semajnoj estas ja zorgigaj. Longa kaj ruiniga, la milito de la 1996-2002-aj jaroj en DRK neniam tute finiĝis*. La provincoj Nord- kaj Sud-Kivuo restas eksplodemaj regionoj, kie plej eta incidento povas estigi ĝeneralan konflikton. Oficiale retiriĝinta siajn trupojn el DRK, Ruando manipulas tribajn milicojn, kiuj helpas ĝin kontraŭleĝe ekspluati minejajn resursojn kaj kiuj superrigardas la gerilojn de la Demokrata Fronto por Liberigo de Ruando (FDLR en la franca), devenanta de la eksa hutua genocida registaro de 1994 kaj transvivinta en konga teritorio. Kigali disponas pri sia propra “konga” milico, la M23, kiu estas nun retiriĝinta ĝis Sud-Sudano, lando mem putriĝanta. Ĝia landlimo kun la Centr-Afrika Respubliko, malbone kontrolata, estas trairata de diversoriginaj individuoj, inkluzive tiujn de la Rezisto-Armeo de la Sinjoro, grupo de religie inspiritaj krimuloj.

* Vd Africa’s World War. Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe, Oxford University Press, Nov-Jorko, 2009.
Milito-bruo ĉe la landlimo

IOM PLI SUDE, la etno-islamisma Aliancitaj demokratiaj Fortoj — Nacia Armeo por Liberigo de Ugando (ADF-NALU), bazita en DRK kaj subtenata de la registaro de Ĥartumo, regule atakas Ugandon, sen ke la kongolanda registaro faras ion ajn por kontraŭi tion. Kinŝaso kompreneble “bedaŭras” oficiale tiujn batalojn kaj pretendas, ke ĝi klopodas ĉesigi ilin. Reale, la prezidanto Joseph Kabila, interkonsente kun Ĥartumo, kontentas vidi siajn kontraŭulojn el orienta Afriko ĝenataj de multege da etaj lokaj konfliktoj, kiuj, sen vere endanĝerigi ilin, daŭre ilin malfortigas kaj “nebuligas” ilian internacian bildon. Kinŝaso kaj Kampalo estas en konkurenca pozicio por la ekspluatado de la petrolo de la Lago Alberto, sur ilia komuna landlimo. La prezidanto Kabila estas bone lokita por koni la ligilojn inter siaj ruandaj malamikoj kaj siaj ugandaj malamikoj, ĉar li mem estas eksoficiro de la ribela movado Rassemblement congolais pour la democratie (RCD), kiun Ugando kaj Ruando subtenis kiam ili provis konkeri la ŝirpecojn de tio, kion oni ankoraŭ nomis Zairo, meze de la 1990-aj jaroj.

Resume, nestabileco regas sur linio, iranta de la landlimo inter la Centr-Afrika Respubliko kaj Sud-Sudano ĝis Sud-Kivuo kaj la bordoj de la lago Tanganjiko. Tio ne estas vere zono de tempesto sed almenaŭ de fortaj ventopuŝoj, kie la ŝtatoj regadas pli teorie ol praktike: escepte en la ĉefurboj, la centrafrika Respubliko, la Sud-Sudano, Burundo kaj la DRK ne disponas la armeajn kaj policajn rimedojn por apliki realan aŭtoritaton. Ugando kaj Ruando, siaflanke, malfacile strebas regi sian periferion.

Ĉiuj landoj de la regiono estas, pro diversaj kialoj, grave malfortigitaj. En centrafrika Respubliko, la interna milito, kiun Francujo antaŭnelonge ĉesigis, ne lasis sian lokon al stabila situacio, kaj la franca “patrono” restas en necerta situacio: kiam kaj kiel ĝi povos retiri siajn trupojn? En Sud-Sudano, la interna milito, kiu komenciĝis en decembro 2013, iom post la sendependiĝo, estas supozata trovi sian solvon en la pacinterkonsento subskribita en aŭgusto 2015 en Adis-Abebo sub la aŭspicio de la Interregistara Aŭtoritato por Disvolviĝo (angle: IGAD). La aplikado de la interkonsento komenciĝis, sed ĝiaj ŝancoj sukcesi estas malgrandaj. La bataloj, kiuj neniam vere ĉesis, povas ĉiumomente rekomenci.

Promociita de la Afrika Unio al la rango de regiona patrono, la uganda prezidanto Yoweri Museveni, kiu regas de tridek jaroj, ne bezonas siaflanke perforti la Konstitucion por rekandidatiĝi al la prezidantaj elektoj de ĉi-jaro: li jam modifis ĝin en 2005 por liberiĝi el ĉia limigo de la mandat-nombro. S-ro Paul Kagamé, lia eksa oficiro pri sekreta informado fariĝinta prezidanto de Ruando, ĵus same faris en Kigali, per bone organizita referendumo; li restas protektita de la aŭreolo de sia milita venko de 1994 kontraŭ la genocidfarintoj. En Kinŝaso, s-ro Kabila ŝatus fari similan operacion, sed li ne regas sian Parlamenton same bone kiel s-ro Museveni, kaj li ne kapablas ĉantaĝi, kiel faras s-ro Kagamé, pri la temo: “Estas mi aŭ la ĥaoso”.

Por la prezidanto Kabila, necesas do zigzage navigi. Kaj tie, la konstitucio-perfortado de lia samrangulo Nkurunziza povas lin servi. En decembro 2015, la konga armeo ja arestis en Kivuo batalantojn burundajn, ruandajn kaj kongolandajn, ĉiujn eksmembrojn de la M23, venintajn de Ruando kaj survoje al Burundo. Temas laŭdire pri deko da homoj taskitaj varbi agitantojn por malstabiligi s-ron Nkurunziza. S-ro Kabila, sen esti respondeca pri io ajn, povas do uzi gravan elementon por silentigi sian internan opozicion. Tiu ĉi malfacile povos loki la debaton sur la terenon de konstitucia manipulado, se militaj bruoj aŭdiĝas ĉe la ruanda landlimo. Tio estas la sola sufiĉe grava minaco por silentigi la kritikojn kaj pravigi urĝo-staton, kiun multaj opoziciuloj estus devigitaj akcepti, por ne vidi sian patriotismon suspektata.

Ankaŭ la ruanda prezidanto povas trovi intereson en la malboniĝo de la situacio en Burundo. S-ro Nkurunziza ĉiurimede provas etnigi la konflikton, akuzante la tuciojn esti subtenantoj de la ribelo — dum ĉiuj ribelantoj estis hutuoj, eksaj kompanoj de s-ro Nkurunziza mem. Sed lia samrangulo el Kigali, kiu revas restarigi en Burundo la tucian reĝimon, kiun li restarigis en Ruando antaŭ dudek jaroj, hodiaŭ subtenas la burundan ribeladon.

La batalantoj arestitaj en Kivuo estas membroj de lia movado, la M23, kiuj deklaras sekvi s-ron Alexis Sinduhije, burundan tucian fuĝintan politikiston. Same kiel estis la generalo Jean Bikomagu, eksa stabestro de la burundaj armeoj, fariĝinta moderulo, murdita la 15-an de aŭgusto fare de “nekonatoj”. S-ro Kagamé, kies aŭtoritatemaj metodoj pli kaj pli ŝokas la “internacian komunumon”, bezonas iom da perforto por deturni la atenton, precipe se tiu perforto alportas, tra la amasinformiloj, ektremojn — tre verŝajne troigitajn — pri “genocido”.

Senkatenigi etnajn malamojn estas elprovita recepto por atingi la regpovon en la regiono de la Grandaj Lagoj. La prezidanto Museveni, taskita de la Afrika Unio solvi la krizon en Burundo, dum li mem ignoris la limojn de la prezidanta mandato en Ugando, ne disponas pri la necesa morala kaj politika aŭtoritato. Sekve, li preskaŭ ne agas. Kaj, dum li ne agas, la perforto kreskas, en politika kunteksto, kie la strukturaj misfunkcioj havas pli da profitantoj ol da kontraŭantoj. La lastan fojon, kiam samspecaj taktikaj kalkuloj okazis en la regiono, en 1996, tio rezultigis tri milionojn da mortintoj.

Gérard PRUNIER

La mito de la hutuoj kaj de la tucioj

HISTORIISTOJ kaj sociologoj abunde montris, ke la tucioj kaj la hutuoj ne konsistigas tribojn aŭ etnojn: ili ne devenas de malsamaj teritorioj; ili havas saman lingvon, saman kulturon kaj samajn religiajn referencojn. Ankaŭ ne temas pri kastoj, ĉar la miksitaj geedziĝoj estis ĉiam oftaj.

La vorto la plej adaptita estas do “ordenoj”, kun la signifo kiun ĝi havis antaŭ 1789. Sed se oni pensas pri Eŭropo de antaŭ la franca revolucio, oni vidas, ke la ordenoj organizis tie tre grandan diversecon de rilatoj, samtempe inter siaj membroj kaj unu kun la aliaj. En Ruando, la neformala kontrakto patrono-kliento, la ubuhake, estis tre severa, ĉar ĝi donis al la amaso da hutuaj kamparanoj statuson proksiman al servuteco. En Burundo, la kontrakto ubugabire enkondukis pli tolereblajn rilatojn: la laboro estis nekonstanta kaj estis senmona interŝanĝo ( ekzemple laboro kontraŭ la uzo de la brutaro).

Alia granda diferenco: la ruanda reĝlando larĝe uzis kiel rimedon militon. Ĝi estis tiel konstante en konflikto kun siaj najbaroj, la reĝlandoj de Nkore (en la nuna Ugando), de Karagwe (en la nord-okcidento de nuna Tanzanio) kaj de la Kivuoj (en Kongo). Ruando estis kvazaŭ la Prusujo de la regiono, ne Bavarujo. Burundo montriĝis multe pli pacema sed devis defendi sin fronte al Ruando. Krome, dum en Ruando la reĝa dinastio estis klare identigita al la tucioj, en Burundo la monarĥa dinastio Garwa estis konsiderata nek tucio nek hutua, sed kiel aparta grupo, kiu enkorpigis la nacian identecon.

G. PRUNIER

La netrovebla paco — Kronologio

1960. Sendependiĝo de Kongo.

1962. Sendependiĝo de Burundo kaj Ruando.

1963. En Ruando, amasmurdado de tucioj fare de la hutuaj regantoj.

1965. Murdo de la hutua ĉefministro de Burundo, Pierre Ngendandumwe.

1972. Amasmurdado de tucioj en la sudo de Burundo. Subpremo kaj ekzilo de centmiloj da hutuoj.

1973. Puĉo de la hutua generalo Juvénal Habyarimana en Ruando. Amasmurdado de tucioj.

1986. Armea puĉo portas al la regposteno s-ron Yoweri Museveni en Ugando.

1-a de oktobro 1990. Armea ofensivo de la Front patriotique rwandais FPR (Ruanda Patriota Fronto) de s-ro Paul Kagamé, el Ugando.

1993. En Burundo, elekto en junio de la hutua prezidanto Melchior Ndadaye, kiu estas murdita la 21-an de oktobro. Komenco de la interna milito. Interkonsentoj de Aruŝo inter la ruanda registaro kaj la FPR.

1994, 6-a de aprilo. La prezidantoj Habyarimana (Ruando) kaj Cyprien Ntaryamira (Burundo) mortas pro atenco. Aprilo-julio: genocido de la tucioj en Ruando. Forpelante la genocidfarintojn, la FPR prenas la regadon.

1996-1997. Invado de Zairo fare de la ruanda armeo, kiu postĉasas la genocidfarintojn, ekigas la unuan Kongo-militon. Ĝi finiĝas per renverso de Joseph Mobutu fare de Laurent-Désiré Kabila.

1996. S-ro Museveni gajnas la prezidantan elekton en Ugando. Li estas reelektita en 2001, en 2006 kaj en 2011.

1997. Zairo fariĝas la Demokrata Respubliko Kongo (DRK).

1998-2002. Dua Kongo-milito, ekigita de ribelado en la provinco Kivuo. Ses landoj partoprenas en ĝi: DRK, Namibio, Angolo, Zimbabvo, Ruando kaj Ugando.

2000. S-ro Kagamé estas elektita prezidanto de Ruando. Reelektita en 2003 kaj en 2010. La burunda registaro, la opozicio kaj la ribelantaj trupoj subskribas la interkonsenton de Aruŝo, kiu finas la internan militon kaj metas la bazojn de reveno al plurpartia demokratio.

2001. S-ro Joseph Kabila sukcedas al sia murdita patro. Li estas elektita prezidanto en 2006, kaj reelektita en 2011.

2005. Liberaj plurpartiaj elektoj en Burundo. S-ro Pierre Nkurunziza fariĝas prezidanto.

2010. S-ro Nkurunziza estas reelektita okaze de baloto kontestata kaj sekvata de perfortaĵoj.

2015. 26-a de aprilo. En Burundo, komenco de manifestacioj kontraŭ la kandidatiĝo de s-ro Nkurunziza por tria mandato.

13 ĝis 15-a de majo. Puĉo-provo.

21-a de julio. Kontestata reelekto de s-ro Nkurunziza. Manifestacioj, perforta represio.

12-a de novembro 2015. La rezolucio 2248 de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj petas starigon de dialogo en Burundo.

18-a de decembro. La Afrika Unio proponas al Bujumburo kreadon de afrika Misio de prevento kaj protekto en Burundo, kiu estas rifuzita.

23-a de decembro. La opozicio kreas la Respublikajn Fortojn de Burundo (Forebu).

Retrovante la fadenon

LA DEMOKRATIO estas embarasanta la elitojn, kiuj tradicie regis la landojn de Sudameriko. La lastajn dek kvin jarojn sinsekvaj balotadoj konservis registarojn sindevigantajn plibonigi la vivrimedojn de la popolaj klasoj, alportante avantaĝojn al ĉirkaŭ 60% el la loĝantaro de la kontinento. Kaj, fakte, la vivo iĝis pli bona, la malriĉeco mildiĝis kaj la socialaj indikiloj montras la rezultojn de publikaj politikoj pli efikaj por plenumi la bazajn necesojn de la socia plimulto.

La civitana mobilizado, subtenita de la apero, ene de la civila socio, de multaj organizaĵoj, sindikatoj kaj societoj por la defendo de rajtoj, rezultigis ŝanĝojn — pere de balotado — ĝis tiam neimageblajn.* Novaj popolaj registaroj instaliĝis, kaj en pluraj landoj konstituciaj procezoj reskribis iliajn konstituciojn, tien registrante novajn rajtojn.

* Wanderley Guilherme dos Santos, “A universalização da democracia” (La universaligo de la demokratio). In: Maria Victoria Benevides; Paulo Vannuchi; Fábio Kerche (org.). Reforma política e cidadania (Politika reformo kaj civitaneco). 1-a eld. São Paulo: Fundação Perseu Abramo, 2003, v.1, p.33-43.

Tiu tiel nomata “rozkolora ondo” de reformisma maldekstrularo* ebligis la starigon de regiona bloko, la Unio de la Sudamerikaj Nacioj (Unasul), kiu vetas pri multeflanka mondo, kun pli da integriĝo inter la landoj-membroj, kaj pli da aŭtonomio kontraŭ la superrego de la nordamerika imperio en la regiono. Plurfoje en tiu periodo Unasul kapablis efektive agi: ĝi baris klopodojn celantajn puĉojn, ekzemple de Venezuelo kaj Ekvadoro, evitigis armitan konflikton inter Kolombio kaj Venezuelo; diplomatie ĵetis dubon pri la aktivigo de la 4-a Floto de Usono por patroli la marojn de Suda Atlantiko, inter aliaj iniciatoj.

* Samuel Pinheiro Guimarães, Palestra no I Seminário Latino-Americano de Saúde (parolado en la unua Latinamerika Seminario pri Sano), Brasília, dez. 2015.

La streboj al pli da regiona aŭtonomio intensigis la komercajn interŝanĝojn inter la landoj-membroj kaj revigligis disvolviĝemajn naciajn projektojn, en kiuj la aktivigo de la enlanda merkato kaj la industriigo okupas elstaran lokon. Krom la Banko de la Sudo, kreita por financi la starigon de la regiona infrastrukturo, ekestis zorgo igi pli atingebla kaj aktiva la integriĝon de la produktivaj ĉenoj de la landoj-membroj.

La penado por akiri la naturajn havaĵojn, la grandan riĉaĵon de la kontinento, estas entenita en la strebado por modeloj de disvolviĝo. La naciigoj de la petrolo kaj la reakiro de la enspezoj, kiujn ĝi disponigas, por publikaj celoj ebligis krei novajn publikajn politikojn. Tiuj naciigoj okazis en Venezuelo (2002), Bolivio (2006), Ekvadoro (2006), Argentino (2010) kaj ankaŭ en Brazilo, per la regularo por la ekspluatado de la “pré-sal” (rezervoj sub la oceana terkrusto) kaj la estigo de la Sociala Fonduso el Pré-Sal (2010). La reakiro de la enspezoj el la vendo de petrolo estis decida por redukti la malriĉecon.

Alia grava fronto en disputo estas la traktatoj por libera komerco, kiuj helpas la importitajn produktaĵojn kaj sufokas la lokan produktadon. En 2005 landoj de Sudameriko diris ne al la Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA). Tio, kio devus fariĝi la plej granda ekonomia bloko de la planedo, estis rifuzita, devigante la ekonomiajn potencojn ŝanĝi sian strategion.

Nek Usono, nek la grandaj transnaciaj akciaj kompanioj, speciale tiuj ligitaj al la ekspluatado de petrolo (hodiaŭtempe sub la regado de la potencaj agentoj de la financa sistemo), aprezis tiajn iniciatojn, kiuj limigis iliajn gajnojn kaj la “liberecon” por la merkato fari ion ajn laŭ sia volo en tiu mondoparto.

Antaŭ tiu nova kunteksto, diversmaniere Usono kaj la “merkato” startigis potencan politikan kaj amasinformilan aparataron por kontraŭbatali kaj skui tiujn registarojn kontraŭajn al iliaj interesoj.

Tamen la ekonomia konjunkturo estis favora al la ekonomio de la landoj en la regiono, kio donis impeton al tiu ciklo, en kiu harmoniis antaŭenigoj kaj de la demokratio kaj de la distribuado de riĉeco. La komenco de la 21-a jarcento estis markita de la leviĝo de la prezo de la krudaj materialoj* (petrolo, ercoj, greno ktp) pro tio, ke ekzistis favora postulado, antaŭenigita de la altaj kreskindicoj de Ĉinio. Kun kreskanta enspezado el la eksportoj kaj altiĝo de la publikaj enspezoj el la impostoj, la novaj registaroj de Sudameriko estis favorataj de tiuj prosperaj tempoj por krei politikojn celantajn la plej malriĉajn, sen efektivigi strukturajn ŝanĝojn, ekzemple de la imposta reformo. Aparte en Brazilo la administrado de Lula (2003-2010), post fiska reĝustigo en la unua jaro de sia mandato, montriĝis kiel registaro alportanta avantaĝojn al ĉiuj, de la bankistoj ĝis la plej malriĉaj civitanoj.

* Anglalingve en la originalo: commodities.

En 2008, pro la fiasko de la internacia financa sistemo, al kiu devis helpi la centraj bankoj de la koncernaj landoj, ŝanĝiĝis la scenaro. Pluraj registaroj de eŭropaj landoj kaj Usono konvertis la privatan ŝuldon en publikan ŝuldon por helpi siajn privatajn bankojn, sed sin trovis antaŭ ne pagebla ŝuldo ĉe tiu sama privata financa sistemo, al kiu antaŭe ili helpis. Siavice tiuj bankoj montris havi nenian dankemon pro la ricevita helpo de publikaj fondusoj. Ili trudis pere de multeflankaj institucioj sub sia rego strukturajn adaptojn, kiuj profunde suferigas la societon de tiuj landoj. Por garantii la pagon de la ŝuldo, la registaroj devis malpliigi la elspezojn por la sociala politiko, salajroj, sociala asekuro, kaŭzante senlaborecon kaj malriĉecon. Transe de la senprokrasta pago de la ŝuldo, tiuj politikoj de reordigo havas celon ne publike konfesindan: ili direktiĝas al malaltigo de la kosto de la laborforto. Pretekste de pli efika internacia konkurado de la entreprenoj, nepras malaltigi la kostojn de la faktoroj de produktado, speciale la koston de la salajroj.

Grekio, Hispanio, Portugalio, Italio inter aliaj eŭropaj landoj estis devigataj engluti la amaran pilolon de la recesio truditan de la plej grandaj internaciaj bankoj pere de Internacia Mona Fonduso, de Eŭropa Centra Banko kaj de Eŭropa Komisiono. La liberala doktrino ripetas la postuladon de la Vaŝingtona Interkonsento, kiun multaj homoj kredis dekadenci, sed kiu reaperas kun plenaj fortoj kaj trudas al tiuj landoj la saman recepton de la reordigoj jam truditaj al la landoj de Latinameriko en la 1980-a jardeko. La kreskado de la mondo komencas malakceli, precipe pro la reduktado de la ĉina kreskado. La postulado pri la krudaj materialoj falas, kaj kune kun la falo de la mendado venas la falo de ties prezoj. De post pli ol jardeko profitanta altajn prezojn Sudameriko devas draste limigi la elspezojn.

En 2011 la registaro de Brazilo komencis uzi kontraŭciklajn rimedojn por fronti la malaltiĝon de la tutmonda ekonomia kreskado. La objektivo estis plifortigi la enlandan merkaton kaj zorgi pri la valoro de la salajro kaj la plena dungiteco. Venis la fino de la periodo de la belaspektaj kaj grasaj bovinoj kaj la ludo, laŭ kiu ĉiuj ĉiam venkas kaj neniu sektoro estis punita pro avantaĝo de alia.

En tiu sama jaro la brazila registaro forte malaltigis la indikilon pri la financado de la interbanka merkato por unutaga operacio (SELIC), postulis pere de publikaj bankoj limigon de la interezoj ĉe la konsumantoj, fiksis administraciajn prezojn, etendis la krediton, instigis publikajn investojn ktp. Transe zorgi pri la rento kaj la dungiteco de la plimulto, entute tiuj iniciatoj bildigis disvolviĝeman nacian politikon, kun elstara rolo de la ŝtato, speciale de la Nacia Banko por la Sociala kaj Ekonomia Disvolviĝo (BNDES) firmigante kelkajn strategiajn produktivajn ĉenojn, kiel oleon kaj gason, naftan industrion, ŝipkonstruadon. Politiko kontraŭa al la interesoj de la financa sistemo kaj de la internacia kapitalo. Je la unua fojo la gvidado de la ekonomia politiko ne koincidis kun la interesoj de la financa sistemo kaj de la grandaj akciaj kompanioj.* La kontraŭciklaj rimedoj reduktis la gajnojn de la privata financa sektoro kaj de la grandaj akciaj kompanioj, firmigis la rolon de la ŝtato kaj signalis faktoron de risko al tiuj entreprenistoj. Ili rimarkis, ke ili ne plu kontrolis la ekonomiajn politikojn, kaj tio ne estis agnoskinda.

* Tiu analizo baziĝas sur la bonega artikolo de André Singer, “Cutucando onças com varas curtas” (“Tuŝante jaguarojn per bastoneto”), Novos Estudos, n.102, jul. 2015.

Reage a tiuj rimedoj, la financaj elitoj sukcesis arigi la entreprenistaron, kiu ekde la fino de 2012, unuigita, ekturniĝis kontraŭ la administracio Dilma, subtenis la novliberalisman opoziciularon kaj klopodis malstabiligi la novan registaron, eĉ post ties venko en la balotado de 2014.*

* Vidi la artikolon de André Singer, “O lulismo nas cordas”, Piauí, n.111, dez. 2015.

La “rozkolora ondo” malfortiĝas en tiu ĉi nova recesia epizodo. Survojas provo starigi puĉon en Brazilo, kio similas al la puĉo, kiu faligis la prezidenton Lugo en Paragvajo (2012). Kun renovigita Kongreso, kie 70% el la parlamentanoj estis financitaj en siaj kampanjoj de dek grandaj entreprenaj grupoj, jam kuras parlamenta propono cele al la eksigo de la prezidentino. En Argentino kaj en Venezuelo, la lastaj balotadoj restaŭris la novliberalan regadon.

La du demokratioj

KIEL KLARE indikas Noam Chomsky*, “la kerna demando estas la malsimilaj konceptoj pri demokratio. La liberala demokratio konsideras la civitanon kiel konsumanton, observanton, ne kiel partoprenanton. La publiko havas la rajton reĝustigi politikojn, kiuj havis originon aliloke, tamen se la afero iras trans tiuj limoj, tiam oni jam ne havas demokration, sed krizon de la demokratio, kiun gravas iamaniere solvi”. La liberala demokratio havas kiel celon garantii la konservadon de la privilegiojn de la elitoj kaj ŝajnigi la aspekton de demokratia reĝimo. En 1786, dum la procezo de pretigo de la Konstitucio de Usono, James Madison, unu el la founding fathers de la usona demokratio kaj ties kvara prezidento (1809-1817), defendis el la tribuno, ke “la demokratio utilas por protekti la riĉulojn kaj ties propraĵojn kontraŭ la premoj por redistribuado fare de la malriĉuloj”. De post 230 jaroj la liberala koncepto de demokratio konserviĝas, sed la kapitalistoj estas aliaj: potencaj akciaj societoj transnaciaj, kun enspezoj pli grandaj ol la malneta enlanda produkto (MEP) de multaj landoj, kontrolitaj de financaj institucioj, la veraj posedantoj de la politika potenco. La kapitalismo tutmondiĝis kaj ankaŭ ĝia estrado. Laŭ ĝia vizio la demokratio submetiĝu al iliaj interesoj. Kaj kie ĝi ne konvenas, iliaj interesoj havu superregon. Tiuj du jarcentoj ja travivis momentojn de vasta popola mobilizado, revoluciojn, konkeradon de rajtoj, novajn formojn de ekzercado de la politika potenco. En Sudameriko, la lastajn dudek jarojn, ili fariĝis ilo por la konstruado de novaj plimultoj, kiuj estas defiantaj la potencon de la elitoj.

* Noam Chomsky, Necessary illusions: thought control in democratic societies [Ilusões necessárias: controle de pensamento em sociedades democráticas], South End Press, Boston, 1989.

La disputo estas la sama: kiu kontrolas la potencon kaj kun kiu celo. Kaj se la potenco manifestiĝas per la demokratio, nu kiu kontrolas la demokration? Estas du vizioj pri demokratio: tiu esprimita de James Madison kaj la alia, konstruita de la socialaj bataloj kaj registrita en kelkaj el la novaj konstitucioj de Latinameriko, laŭ kiuj la socia justeco, la solidareco, la kunlaborado, la valorigo de la publika sfero, la oportuno partopreni kaj la respekto al la diverseco kaj al la naturo estas agnoskitaj kaj stimulitaj.

Kial estiĝas tiu disputo? La elitoj de la lando celas institucian ordigon, kiu defendu iliajn privatajn interesojn kontraŭ la interesoj de la plimulto. En la brazila ekzemplo la koalicia prezidentismo kaj la Kongreso kaptita de la ekonomia potenco ludas tiun rolon. Tamen ankaŭ estas granda klopodo por la firmigo de la hegemonio de la liberala pensmaniero en la societo pere de konstanta klopodo persvadi la loĝantaron, ke la situacio estas pli bona tia, kia ĝi estas, ke ne ekzistas alternativo. En ekstrema okazo la elitoj ne hezitas uzi perforton, kvankam selekte aplikitan.

Ene de kapitalismo tiu kapablo regi la demokration ĉiam konserviĝis en la manoj de la privata sektoro, pri kio ĝi ne rezignas. La amasinformiloj fariĝis ilo je ties servado. La strategio konsistis en konservi la demokratiajn politikajn strukturojn formale ne tuŝeblaj, sed sen ia ajn enmikso en la ekonomia politiko.

La liberaluloj, pli bone dirite, la novliberaluloj en tiu konjunkturo post la “disvolviĝema provo” de 2011, volas rehavigi la gvidadon de la ekonomia politiko kaj submeti la ŝtaton al siaj privataj interesoj. Kontraŭ tiuj interesoj okazas la popolaj mobilizoj kaj kampanjoj, ekzemple, por politika reformo celanta ŝtaton pli kaj pli publika kaj direktita al ĉies interesoj. Tiuj nocioj jam sufiĉe montras la econ de la disputo cele al la institucia organizo.

La ĉefa disputo estas por koroj kaj mensoj. La regantaj klasoj, alproprigante al si la demokration, alportadis al si, laŭlonge de la tempo, la plej potencajn ilojn kaj teknikojn de komunikado por strebe konverti sian mondokoncepton en mondokoncepton de la tuta socio kaj sekurigi ĉi ties obeeman konduton. La teknikoj de propagando kaj konvinko disvolvitaj de la merkato estas metitaj je dispono de tiuj politikaj interesoj.

Nu, se la teknikoj estas je ilia dispono kaj la amasinformiloj estas en iliaj manoj, kio do mankis al la regantaj klasoj por firmiĝi kiel hegemoniaj? Kio permesis, ke en la lastaj dek kvin jaroj en Sudameriko la regantaj klasoj iam perdis la kondukadon de la politika procezo?

La kerna faktoro estis la organizado kaj la politika klerigado ĉe signifaj sociaj sektoroj subpremitaj, kiuj rifuzis la pasivan konduton, al ili destinitan de la politika sistemo. En la landoj de la Andoj elstaras la procezo de indiĝena organizado en naciaj konfederacioj, kiuj ekagadis en la politiko. En Brazilo la riĉeco kaj la diverseco de la organizaĵoj de la civila socio, kiuj estiĝis defende de rajtoj montriĝis rimarkindaj, mobilizante vastajn sektorojn kaj direktante sian politikan forton por la konstruado kaj elektado de la Partio de la Laboristoj (PT).

Dua faktoro estis, ke la popola subteno al la novaj estraroj embarasis la elpensadon de nova versio fare de la elitoj, per kio ili havus kapablon persvadi la plimultojn apogi ilian projekton de socio.

Antaŭ la neebleco venki per la voĉo, la elitoj ĉi tie en Brazilo decidis atenci kontraŭ la demokration per provo estigi puĉon, subaĉetante la Kongreson, mobilizante la amasinformilojn por giganta kampanjo kaj, kun apogo de parto de la justica povo, komencante malkaŝan militon kontraŭ la registaro kaj PT.

Akorde kun la internacia kapitalismo, kiu renovigas la version, per kiu reeĥas la Vaŝingtona Interkonsento, la brazila elito prenis kiel rimedon la ekonomian terorismon, katastrofajn analizojn kaj konjektojn pri la brazila ekonomio*, distordante realon, laŭ kiu la makroekonomiaj indikiloj ne montris nepran reordigon, des malpli ke ĝi tiel radikale okazus. Kaj ĝi proponis kiel solvon por la krizo la saman politikon de kontrolo de elspezoj, kiun la Internacia Mona Fonduso (IMF), Eŭropa Komisiono kaj Eŭropa Centra Banko trudis al Grekio.

* VdPor um Brasil justo e democrático” (Por pli justa kaj demokratia Brazilo). Disponebla en: www.plataformapoliticasocial.org.br.

La sukceso de la mobilizado fare de la amasinformiloj en la milito kontraŭ la registaro kaj favore al la politikoj de reordigo estis pruvo de la grandega potenco de tiuj entreprenoj de komunikado. Kaj en la milito de la komunikado, “la kerna demando estas la elekto de la agendo kaj de la temoj traktotaj, la gamo de permesataj opinioj, la premisoj nedubeblaj, kiuj direktas la produktadon de la informado kaj la komentoj, la mondokoncepto, kiu strukturas tiujn argumentojn”.*

* Chomsky, v. cit.

Tamen, kiel atentigas Rancière, la disputo pri rajtoj neniam okazas abstrakte. Ĝi estas demando de tiuj, kiuj ne havas, pri io ja konkreta. Kiam Lula lanĉis la programon Fome Zero (Nula Malsato), unu el siaj unuaj administraciaj iniciatoj, li donis direkton al la publika agendo kaj stimulis la debaton pri la afero. Kiam la dekstrema intelektularo kaj la amasinformiloj pledas pri la “neceso de la reordigo” por alfronti la krizon, ili direktas la politikan debaton al tiu temo, kaj ne al alia. Kaj la registaro kaj la maldeskstrularo montriĝis ne kapabla rebati tiun agendon. Fakte ili asimilis la konservativan konjekton pri la konjunkturo karakterizita kiel kriza, kaj eĉ la postulon de la reordigo.

Kiu sukcesas dikti en la publika medio la temojn, kiuj estas de sia intereso, tiu devigas la kontraŭulon diskuti pri ili, limigas la kverelon al la kampoj de sia intereso, prezentas sian version kiel la solvon por la problemoj de la lando.*

* Chico de Oliveira, “Política numa era de indeterminação: opacidade e reencantamento” (Politiko en erao de necerteco). In: Francisco de Oliveira e Cibele Saliba Rizek (orgs.), A era da indeterminação, Boitempo, São Paulo, 2007.

La fakto estas, ke la dekstrularo ne sukcesis proponi en Brazilo tutlandan projekton, sufiĉan por disputi la preferon de la elektantaro en la balotado de 2014. Ĝi enfokusigis sian kampanjon je la argumento de ekonomia terorismo kaj la urĝo eviti katastrofon. Kaj atakis la registaron kaj PT-on, akuzante ilin pri nekompetenteco kaj koruptado. Tamen tio ne estas fenomeno ekskluziva al Brazilo. Ĉie ajn ŝajnas elĉerpita la repertuaro da logaĵoj, kiujn la kapitalismo proponas.

Kaj en Brazilo kaj ekstere oni spektas la hardiĝon de la politika ludo. La diskurso estas la sama. Tie ĉi famaj novliberalaj ekonomikistoj publike asertas pere de la brazila gazetaro, ke nepras okazigi la recesion kaj la senlaborecon por malaltigi la koston de la laboro. Jen militdeklaro kontraŭ la laboristoj.

Kun la Kongreso sub la regado de la grandaj entreprenistoj kaj kun la dubo pri la legitimeco de la politika sistemo, inkluzive de la partioj, la brazila demokratio falas en danĝeron. Signifa parto de la loĝantaro ne sentas sin reprezentata en siaj interesoj, kaj tiamaniere estiĝas pretekstoj por la apero de nova ondo konservativa kaj de novaj maltoleremaj fiagoj en la socio, kiel trovi la rimedon de la privata venĝo kaj kulpigi la malriĉulojn pro la perforto en la socio.

La versioj de la dekstrularo havas la monopolon sur la konservativaj amasinformiloj, incitante grandan parton de la loĝantaro kulpi la registaron pro krizo kreita de la ekonomia potenco. Iliaj specialistoj pri la influo de la publika opinio inventas la konvenajn iluziojn, trosimpligojn afekcie potencajn, kiuj atribuas al la registaro kaj al PT la koruptadon, la “fuŝan administradon”, la riskon de senlaboreco, la inflacion, la perdon de la aĉetpovo en parto de la loĝantaro.

La urugvajano Aram Aharonian, fondinto de TeleSur, avertas: “Ni vivas en plena kultura batalo: la milito por la impono de kolektivaj iluzioj efektiviĝas pere de iloj kibernetikaj, aŭdovidaj kaj gazetaraj... Temas pri konstantaj ruzaĵoj, noticoj... kiuj ne havas kuntekston, sed kiuj sukcesas ŝoki la kolektivon kaj jam estis uzataj por malstabiligi la popolajn registarojn de Latinameriko”.*

* Frederico Füllgraf, “Ataque midiático à democracia e aos projetos nacionais” (Atako de la amasinformiloj al la demokratio kaj al la naciaj projektoj), Revista Adusp, dez. 2015.

“La amasinformiloj jam ne alprenas la okazaĵojn. Ĝi generas versiojn kaj provas transformi ilin en veraĵon”, avertis la sociologo Laymert Garcia dos Santos.* Laŭ tiu profesoro, la afero estas tiamaniere grava, ke la rilato inter vero kaj mensogo, inter vero kaj fikcio estas tute skuita. “Ni atingis punkton, en kiu ŝtelistoj krias “kaptu ŝteliston” por ne ŝtelistoj. Kaj la trompo efikas! Estas giganta inversigo de valoroj”, ironiis li.

* Professoro de la Departemento de Sociologio de Unicamp kaj membro de la Centro de Studoj pri Rajtoj kaj Civitaneco de USP [Universitato de San-Paŭlo]. Vidi “Há uma operação de enfeitiçamento em curso” (Survojas fetiĉa operacio), Carta Maior, 17 nov. 2015.

La disputo inter malsimilaj vizioj pri demokratio konkretiĝas en la disputo pri versioj kaj per la disputo pri la publika agendo. Estas tasko de la civitaneco forbati, mobilizante siajn kolektivojn, la manipuladon kaj la regadon, kiun la amasinformiloj trudas al nia socio; estas intelekta tasko sindefendi, kio entenas la demandon ĝis nun ne tuŝitan pri la demokratiigo de la amasinformiloj, kaj proponi pozitivan agendon por la socio.

Silvio CACCIA BAVA.

Tiu ĉi artikolo estas tradukita el la portugala “Retomando o fio da meada”, ĉefartikolo de januaro 2016, Le Monde Diplomatique Brasil.

Riskoplena referendumo en Unuiĝinta Reĝlando

Ĉu la eŭropa Parlamento estas vere la solvo?

Ĉiuj akordiĝas por publike mallaŭdi la demokratian deficiton de la Eŭropa Unio, sed la proponataj respondoj diverĝas. Laŭ iuj, elstaras prioritato: plifortikigi la povon de la Parlamento.

PRIDEMANDITAJ pri ties demokratia deficito, la subtenantoj de la Eŭropa Unio havas ĝenerale pretan respondon: la eŭropa Parlamento. Ili substrekas, ke, je ĉiu etendiĝo de la prerogativoj de la Komisiono respondas “kompensa” kresko de la povoj de la strasburga asembleo, kadre de la “kundecidado”. Sed pri kio temas? La kundecidado, kiu estas la ordinara leĝdona proceduro, fakte celas cementi la interkonsenton inter la Komisiono (kiu sola rajtas proponi eŭropajn direktivojn (leĝojn) kaj regularojn), la Parlamento (kiu rajtas amendi ilin) kaj fine la Konsilio de la Eŭropa Unio (interŝtata instanco sen kiu neniu decido povas esti adoptita). Sed reale, kaj resume, la Parlamento disponas nur pri du elekteblaj agmanieroj: ĉu proponi akcepteblajn amendojn, ĉu kontentiĝi esti ignorata.

Funkciigantaj la Parlamenton kaj do la kundecidon, estas la gvidantoj de la ĉefaj politikaj grupoj: la eŭropa popola Partio (PPE, dekstra centro) kaj la progresema Alianco de la socialistoj kaj demokratoj (S&D, maldekstra centro). Tiuj du grupoj estis kreitaj dum la unuaj jaroj de la eŭropa konstruado. En la 1980-aj jaroj, Egon Klepsch, ĉe la kapo de la PPE, kaj Rudi Arndt, gvidanto de la socialdemokratoj, estis veteranoj de la germana politika vivo; ili konstruis en Strasburgo specon de Grosse Koalition, oleumita per jaroj da spertiĝo kaj strategio de okupado, fare de la germanoj, de la ŝlosilaj postenoj sine de la parlamentaj grupoj. En la Parlamento, la distribuo de la sidlokoj laŭ landoj dependas de la dimensio de la loĝantaro. Konsekvence, la delegitaroj de la grandaj partioj de la plej loĝataj ŝtatoj — ekzemple Germanujo — estas plej nombraj. Pro ilia komforta kuna plimulto, ĉio, kion la PPE kaj S&D aprobas estas aŭtomate balot-aprobita. La konferenco, kiu kunigas la grup-gvidantojn do fariĝis la vera komandocentro de la strasburga asembleo: ĝi fiksas la rendevuojn de la dudek parlamentaj komisionoj (fiŝado, bredado, konkurenco, financo, ekonomio, ktp.), kiuj redaktas la amendojn al la tekstoj de la Komisiono. Tiu fakto cetere ne estas ignorata de la lobiistoj de la internaciaj entreprenoj, nek de tiuj, malpli grandskale, de la sindikatoj kaj neregistaraj organizaĵoj.

Post kiam la komisionoj akordiĝis pri amendo, tiu havas ĉiujn ŝancojn esti adoptita de la Parlamento en plena sesio. La partiestroj prezentas ĝin al la Komisiono kaj al la Konsilio cele prepari finan interkonsenton. Tiu ĉi dinamiko cetere baziĝas sur la konveneco kaj ĝentileco de ĉiuj: la sola ebla opono-strategio konsistas longigi la kunvenojn, sed oni des pli facile rezignas pri ĝi, ke ĝi estas konsiderata malĝentila en tiu eta bonedukita mondo.

Kiam malsimilaj fortoj ekaperas (la maldekstro kaj la Verduloj en la 1980-aj jaroj, la “europ-skeptikaj” movadoj en la 1990-aj jaroj), oni donacas al ili monon, oficejojn kaj dungitaron. La celo? Instigi ilin fandiĝi en la ludon de la politikaj grupoj, kie ilia rolo estos proporcia al ilia nombro. Tiel la ribeluloj milde absorbiĝas en la parlamentajn mekanismojn de neŭtraliĝo kaj malpolitikiĝo.

Provoj ignori la serĉon de interkonsento aperas en la 1990-aj jaroj. La maldekstra centro (socialdemokratoj kaj radikaluloj) tiam ĝuas malgrandan avantaĝon (nombro da sidlokoj) kompare kun la PPE. Grupestro, la franca socialisto Jean-Pierre Cot, kies posteulo estos en 1994 la brita labor-partia Pauline Green, tiam provas mobilizi la “progreseman plimulton” de la Parlamento favore al sociala Eŭropo, kiu defendu la rajtojn de la laboristoj. Sed, stumblante sur la logiko de la konverĝo-kriterioj de la Maastricht-traktato subskribita en 1992, kiu aŭtomate avantaĝas la mastrajn interesojn, li spertas neniun konkretan venkon. Kaj, kiam iliaj partioj konsistigas la registaron en Britujo kaj en Germanujo, la delegitaroj de la Laborpartio kaj de SPD konsiderinde kvietiĝas en la eŭropa Parlamento: la ambicio konstrui “socialan Eŭropon” malsukcesis.

POSTE, la defendo, fare de la Verduloj, de la koruptitaj komisaroj de la maldekstra centro returniĝas kontraŭ ili, kaj rezultigas en marto 1999 la demision de la Komisiono prezidata de s-ro Jacques Santer. Okaze de la elektoj de 1999, la PPE plifortigas sian pozicion en la Parlamento kaj, ekde 2004, la Grosse Koalition revenas. Ĝi estas prezentata kiel la plej bona rimedo igi la Asembleon denove “regebla” laŭ la tre signifa esprimo de unu el la plej altaj funkciuloj de la institucio*.

* Julian Priestley kaj Stephen Clark, Europe’s Parliament: People, Places, Politics, John Harper Publishing, Londono, 2012.

Laŭgrade kiam la programoj de la grandaj partioj prilaboris preskaŭ plenan kunfandiĝon, la naciaj asembleoj de la membro-landoj de la Unio fariĝis pli kaj pli fermitaj al la postuloj de la loĝantaro. Sed la eŭropa Parlamento estas ĉampiono rilate netravideblon. Ĝi neniam komprenas sian respondecon fronte al la civitanoj, sed nur fronte al la aliaj eŭropaj institucioj — kion ilustras la neceso atingi interkonsenton kun la Komisiono kaj la Konsilio por ke amendo fariĝu efika. Neniam la gvidantoj de politikaj grupoj devas raporti al la aktivuloj de siaj partioj; ili ne estas eksigeblaj, kaj iliaj sidlokoj estas garantiataj. Unuvorte, ili ĝuas sistemon pli similan al tiu de la altrangul-partioj de la 19-a jarcento ol al tiu de la amaspartioj de la 20-a jarcento.

La rolo de la Parlamento dum la krizo de la eŭrozono en 2008 perfekte ilustris tiun evoluon. Ĉe la kapo de la tiama Grosse Koalition, s-roj Joseph Daul (PPE) kaj Martin Schulz (S&D) atingis, ke la Parlamento donu sian garantion al la nasko de la plej aŭtokratiaj formoj de regado, faciligante adopton de skandalaj decidoj*. Tio ne malhelpis ilin poste sin prezenti kiel defendantojn de la popolo, publike kritikante mankojn de la direktivoj, aŭ laborante por limigi la bonusojn de la bankistoj. Sinteno sufiĉe kuraĝa por feliĉigi jam submetitan gazetaron.

* Vd. Philippe Lamberts, “La thérapie de choc de l’opacité”, Le Monde diplomatique, oktobro 2015.

Tre grava institucio, la eŭropa Parlamento, kie sidas 751 deputitoj, okupas unu milionon da kvadratmetroj en Bruselo kaj laborigas ĉirkaŭ 10 000 funkciulojn, konsilistojn kaj tradukistojn. Akumulinta konsiderindan oficejan areon, ĝi de nun dediĉas multan energion al du prioritatoj, komunaj al ĉiuj institucioj: la plivastigo de sia rezervita influzono kaj la kresko de sia influo. La teamo de spertegaj funkciuloj, kiu konsistigas la komisionon de la konstituciaj aferoj de la Parlamento, ne havas alian rolon ol zorgi pri tio, eĉ se, signifoplena fakto, ĝia agado trovas neniun eĥon ekster ĝiaj muroj.

Por la elektitoj kaj la defendantoj de la Parlamento, la aŭtokratia turniĝo de Eŭropo depost la komenco de la krizo ofertas valoregan okazon: la okazon por prezenti ĝin kiel unikan aganton sufiĉe legitiman por kompensi la potencon donitan al la “triopo” — Eŭropa Centra Banko (ECB), Eŭropa Komisiono kaj Internacia Mon-Fonduso (IMF)-, la plifortiĝon de la Komisiono kaj la faktan dominadon de la germana kancelierino.

Tiu influ-strategio aplikiĝis en 2014, okaze de la kampanjo celanta promocii la eksan ĉefministron de Luksemburgo, Jean-Claude Juncker, al la posteno de prezidanto de la Komisiono. Malofte la eŭropa juro estis tiom malbone traktata. La traktatoj ja planas, ke la prezidanto estas elektata de la eŭropa Konsilio (ŝtatestroj kaj registarestroj); la Parlamento povas ĉu konfirmi tiun decidon, ĉu uzi sian vetorajton. Sed la gvidantoj de la politikaj grupoj de la Parlamento insistis elekti la prezidanton de la Komisiono, uzante etendigitan interpretadon de la Lisbona traktato. Tiu ĉi precizigas ja, ke la Konsilio devas “preni en konsidero” la rezultojn de la eŭropaj elektoj por fari sian elekton. La politikaj grupoj tiam ellaboris sistemon de Spitzenkandidaten (“favoratoj”), konsiderante, ke la kandidato de la grupo kiu ricevis plimulton da voĉoj ĉe la eŭropaj elektoj de 2014 estos plej legitima por gvidi la Komisionon. Kvankam la estroj de la maldekstra centro (s-ro Schulz), de la liberaluloj (s-ro Guy Verhofstadt) kaj de la Verduloj (s-ro Daniel Cohn-Bendit) ankaŭ alportis fortikan subtenon al s-ro Juncker, la dominado de la PPE, plejmulta partio kun 221 deputitoj, estis jam certa.

EN MARTO 2014, la PPE kunveninta en Dublino por la antaŭelektoj, elektis do s-ron Juncker kiel sian kandidaton al la prezidanteco de la Komisiono. Ĝi verŝajne intencis tiel rekompenci malnovan amikon. Tiu eminenta fakulo pri la’interamika subhelpo’ gvidis la Eŭrogrupon dum la krizo de 2008 kaj okupis dum preskaŭ dudek jaroj la postenon de ĉefministro de Luksemburgo, fama pro la indulgismo de sia financa sistemo kaj pro tio ke ĝi permesas al la internaciaj firmaojn ne pagi societo-impostojn. S-ro Juncker devis demisii en julio 2013 ĉar oni akuzis lin esti kaŝinta la skandalojn rilatajn al la Servo pri sekreta informado de Luksemburgo (SREL): kontraŭleĝa spionado, traliko de konfidencaj informoj por komercaj celoj, sistema koruptado kaj aranĝoj, kiuj similas al tiuj de Gladio*. Meze de la 1980-aj jaroj, serio de bombaj atencoj estis direktitaj al publikaj konstruaĵoj por kreskigi la politikan streĉecon kaj nutri timon de la “ruĝuloj”. Pri tio respondecas laŭdire la reĝa familio, kiu gangrenas ĉi tiun pitoreskan etan ŝtaton. La SREL posedas sonregistraĵon, kiu datumas de la komenco de la 2000-aj jaroj, en kiu s-ro Juncker diskutas kun la Grandduko Henri pri la respondeco de lia frato, princo Jean, en la atencoj. Tiuj malkaŝoj okazis komence de 2013, sekve de parlamenta enketo kondukita parelele kun la proceso — longtempe prokrastita — de junaj polic-oficiroj kulpigitaj pri la skandalo de la Bommeleeër*.

* Gladio estis la nomo de la sekreta europa armeo kreita en 1948 fare de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo.
* Bommeleeër: luksemburga esprimo, kiu signifas “bombo-metisto”. Vd. Luxpol, “What led to early elections in Luxembourg?”, 17-a de julio 2013, luxpol.wordpress.com

Post la eŭropaj elektoj de majo 2014, restis kelktempa necerteco: Ĉu la Parlamento sukcesos trudi sian kandidaton, malrespektante la eŭropajn traktatojn? Sed oni neniam dubis pri kiu fine decidos. En la post-2011-a Eŭropo, markita de la aplikado de la Lisbona traktato kaj de la reformoj adoptitaj por fronti la financan krizon, estis evidente, ke nur la germana kancelierino povas decidi ĉu la velkinta Spitzenkandidat de la PPE fariĝos, aŭ ne, prezidanto de la plej potenca eŭropa institucio. Neniu ŝajnis miri, ke la parolo de s-ino Merkel tiel akiris kvazaŭ leĝoforton sine de la Unio.

La decidon de la kancelierino ne motivis la zorgo defendi la nacian germanan intereson — kiu komandus, ekzemple, ke Britujo restu en la Unio kiel konservativa forto apud Germanujo, dum la nomumo de s-ro Juncker feliĉigis la eŭrop-skeptikulojn. Tiu decido estis klarigita de la situacio de ŝia partio, la Kristan-Demokrata Unio (CDU). En Germanujo, ideologia koalicio kuniganta la gazetar-grupon Springer, la social-demokratan Partion (SPD) kaj la filozofon Jürgen Habermas sciigis, ke estus skandalo, se la posteno ne estus donita al s-ro Juncker. Laŭ la lasta reprezentanto de la Frankfurta skolo, ne nomumi tiun honto-kovritan homon prezidanto de la Komisiono ja signifus “mortigi la eŭropan projekton*. Post opinienketado, s-ino Merkel ĝustigis sian politikan linion, tiel ke ŝi rikoltu la fruktojn de la kampanjo de la Springer-grupo: ŝi alportis sian efikan subtenon la 30-an de majo 2014 al s-ro Juncker; tiu estis poste elektita de la eŭropa Konsilio, kun kvalifika plimulto, la 27-an de junio 2014.

* “Jürgen Habermas im Gespräch:Europa wird direkt ins Herz getroffen”, Frankfurter Allgemeine Zeitung, 29-a de majo 2014.

Tiam okazis la publikigado de valoraj dokumentoj, kiuj detaligis la miliardojn da dolaroj da impost-rabatoj donacitaj de Luksemburgo, kun aprobo de s-ro Juncker, al la internaciaj entreprenoj en Eŭropo. Sen montri iun ajn dubon, la plimulto de la deputitoj voĉdonis tamen por li la 16-an de julio 2014: kun 422 voĉoj, la eksa ĉefministro de Luksemburgo kunigis pli larĝan voĉdonantaron ol la nuran PPE. “S-ro Juncker ja estas nia prezidanto”, anoncis la social-demokrato Schulz, antaŭ ol esti mem reelektita ĉe la kapo de la Parlamento.

ASERTI, KE tiu eksterleĝa povokaptado de la Parlamento signifas demokratigon, estus defio al prudento. S-ro Juncker ne estas respondeca fronte al la eŭropa voĉdonantaro, nek fronte al la voĉdonantoj, kiuj voĉdonis por dekstrocentraj kandidatoj. Li fakte respondecas nur fronte al tiu, kiu decidis pri lia nomumado: la germana kancelierino. Atestas pri tio la disdono de la postenoj sine de ĝia nova Komisiono, kaj la memdecidita kreado de specialaj vicprezidantoj, ĉiuj viglaj defendantoj de malabundo-politiko, same kiel la germana ministro pri financoj, Wolfgang Schäuble.

La eŭropa unuiĝema maldekstro estus devinta pli serioze pripensi antaŭ ol legitimi tian operacion, elektante sian propran kandidaton, s-ron Alexis Tsipras, por la prezidanteco de la Komisiono. Partopreni en balota procezo kaj zorgi labori por transnacia solidareco estas unu afero; ja tute alia estas akrediti la ideon, ke la Parlamento igas la Union pli demokratia. Ĝi tutsimple ne havas rimedojn tion fari. Organizita ĉirkaŭ la kundecido-procezo, ĝi senigas Eŭropon pri tio, kion ĉiu demokratio plej bezonas: opozicio.

Susan WATKINS

Agonio de la socialdemokratio

La erao de koleroj

LA PERSISTA malpopulareco de la francaj socialistaj gvidantoj ne estas nacia escepto, kiun oni povus atribui al malbona evoluo de la dungo aŭ al la sistema neado de la principaj idealoj de la maldekstro. La elĉerpiĝo de ideologia ciklo, kiun antaŭ dudek jaroj per la “tria vojo” enkarnigis s-roj William Clinton, Anthony Blair, Felipe González, Dominique Strauss-Kahn, Gerhard Schröder, observeblas ankaŭ en Usono kaj en la plej multaj eŭropaj landoj.

Sed tiu malsukceso de dum longa tempo triumfanta socialliberalismo profitigas ne nur ankoraŭ pli dekstrajn fortojn. Ĝi estas sufiĉe freŝdate akompanata de renaskiĝo de kontesta movado, kies ideojn oni nomis preterpasitaj, arĥaiĝintaj, forbalaitaj de la tutmondiĝo, de la fleksebliĝo, de la novaj teĥnikoj vidu la artikolon de Thomas Frank). De la usonaj universitatoj tra Madrido kaj Barcelono ĝis la londonaj antaŭurboj, tiu senkompleksa maldekstro disponas nun pri politikaj helpoj. Kaj ĝi kelkfoje kuraĝas nomi siajn malamikojn: la subjugado de la produktadrimedoj fare de la kapitalo (vidu la artikolon de Frédéric Lordon), la potenco de la komunikiloj, la superpotenco de la financo. Kompreneble, la ribeluloj estas ankoraŭ malforta antaŭsigno. Sed en epoko, en kiu la ekstremdekstro ofte okupas la rolon de portanto de ĉiaj koleroj, tiu esper-brileto povas estontece forpreni de ĝi almenaŭ parton de tiu rolo.

ESTAS KLARE, ke la socialliberaluloj ne havas ŝancon. En la somero de 2015, helpe de s-ino Angela Merkel, ili faris al la grekaj gvidantoj de SIRIZO haltigan pafadon por devigi ilin aliĝi al ilia tendaro. Ili pensis ke per tio ili nuligis ĉian opozicion ĉe sia maldekstra flanko. Poste, unu post la alia, aperis s-roj Jeremy Corbyn — en Britujo — kaj Bernie Sanders — en Usono. Ili mobilizas aprezindan parton de la sialanda junularo kaj samtempe revalorigas la politikan batalon kaj certajn el la kontraŭkapitalismaj aspiroj, kiujn la “tria vojo” esperis enterigi.

Al tiu seniluziiĝo aldoniĝas kroma. Neniam la socialliberaluloj tiom komplete kaj tiom nerevokeble kapitulacis antaŭ la postuloj de la mastraro, kun la iluzio ricevi kompense la kreadon de kelkaj dungoj kaj novan mandaton por la potenco. Ankaŭ tio fiaskis: la mastraro enpoŝigas, kaj la konjunkturo malboniĝas. Pli malbone, dum la ekonomio kaj la monda financo denove blokiĝas, la ĉefaj novliberalaj dogmoj, adoptitaj jam de tridek jaroj de la eŭropaj socialliberaluloj, estas nun senvalidigitaj de siaj originaj arĥitektoj.

Ĉar tiu afero okazis senbrue, la dekstro, la liberala maldekstro kaj la grandaj komunikiloj povas ŝajnigi ke ili nenion rimarkis kaj sekvi sian stelon kiu gvidas iliajn paŝojn ĉiufoje kiam ĉio ĉirkaŭ ili fuŝiĝas: kontraŭ la merkata krizo — merkataj rimedoj.*

* Vd “Le naufrage des dogmes libéraux” kaj “A crise du marché, remèdes de marché”, Le Monde diplomatique, respektive oktobro 1998 kaj septembro2002.

Tamen la neefikeco de iliaj kutimaj talismanoj — malaltigo de impostoj kaj de sociaj kotizoj, pli granda malabundo, etendo de la liberkomerco — fariĝis evidenta. Kaj la senmistifikado de centraj elementoj de tiu kredo nun kreis internajn malamikojn.

Malfortigi la sindikatojn, malmunti la laborleĝon, tio devis liberigi la entreprenemon kaj ebligi fleksiĝemon. Du ekonomikitoj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) antaŭ nelonge koncedis, ke la rezulto de tiu politiko — longtempe defendita de la IMF — estis ĉefe la pligrandigo de la malegalecoj.

Nu, Ronald Reagan kaj poste François Mitterrand rekomendis, ke necesas malaltigi la impostojn por relanĉi la ekonomion.* Solene deklarita de s-ro Hollande dum lia gazetara konferenco de la 13-a de novembro 2012, tiu “politiko de propono” devis, laŭ li, krome efiki favore al la publika bilanco. Bedaŭrinde, la brita semajnulo The Economist, la biblio de la monda liberalismo, ĵus koncedis, tamen iom honte, ke “la antaŭdiroj, laŭ kiuj la malaltigo de la impostoj generas sufiĉe da kresko por esti memfinancata, ŝajnas hodiaŭ iomete senrespondeca”.* Tridek jaroj da novliberala gurdado forĵetitaj ...

* François Mitterrand, la 15-an de septembro 1983: “Trop d’impôts, pas d’impôts. On asphyxie l’économie, on limite la production, on limite les énergies. Je veux absolument qu’on amorce la décrue.” [“Tro da impostoj, neniaj impostoj. Oni sufokas la ekonomion, oni limigas la produktadon, oni limigas la energiojn. Mi absolute volas ke oni komencu malaltigi ilin.”].
* “Be serious” [“Estu serioza”], The Economist, Londono, 2-an de januaro 2016.

Tamen, kiel oni jam povis atendi, tio ne malinstigas la dekstrajn kandidatojn por la venontaj elektoj duobligi la vetaĵon. Kial ili rezignus pri tio, en Francujo, dum ankaŭ s-ro Hollande ne ĉesas regali la entrepren-ĉefojn per frandaĵoj? Kaj krome, kiam la elekta sorto de prezidanto de la respubliko kaj de lia partio ŝajnas esti jam fiksita, tio kuraĝigas la frandemon, akrigas la apetitojn. Sekve, s-ro Sarkozy planas “impostan kontraŭ-ŝokon” kun samtempa 10-elcenta malaltigo de la imposto por enspezo kaj forigo de tiu por riĉaĵoj (ISF). S-roj François Fillon kaj Alain Juppé akceptas tiun lastan proponon kaj ankaŭ tiun de masiva malaltigo de la publikaj elspezoj. Spite al amasa senlaboreco, al kriantaj bezonoj je ekipado pri la transport-retoj de la regiono Île-de-France, (40 elcentoj de la trakoj kaj 30 elcentoj de la trakŝanĝiloj estas pli ol tridekjaraj) kaj al interezkvoto proksima de nulo. Por atingi sian celon, ili proponas nuligi dungojn de oficistoj, malaltigi la pagojn al senlaboruloj kaj ne plu repagi kelkajn medicinajn elspezojn de eksterlandanoj. Resume, al la diablo la pentojn de la novliberalaj medikament-preparejoj, kiam ili ne respondas al la intereso de la privilegiuloj kaj al la “receptoj”, al kiuj la socialliberalismo mem aliĝis.

La rifuzo de la herezaj rekomendoj fariĝas eĉ ankoraŭ pli nepra, ĉar la malbeno de la fakuloj frapas ankaŭ la koron de la sistemo, la punkton, en kiu la ekstremoj de dekstraj kaj maldekstraj liberaluloj kuniĝas: la ideologio de liberkomerco. Oni diris, ke la perdoj de dungoj ligitaj kun la internacia komerco en iu sektoro kompensiĝas per la apero (aŭ la kresko) de aliaj pli produktivaj aktivecoj. Nu, ankaŭ tiu fonda principo de la ekonomia liberalismo (la teorio de la komparaj avantaĝoj kaj de internacia specialiĝo) ŝanceliĝas (vidu la artikolon de Pierre Rimbert.). La konkurenco de la ĉinaj produktoj en la usona merkato tiel sekvigis la perdon de du milionoj kaj duono de dungoj en Usono; tiun donitaĵon s-ro Sanders ripetadas, kaj li ŝajnas ŝati la ideon deinterne eksplodigi tutajn partojn de la ideologio de sia partio.

Li do samtempe kondamnas la Nord-Amerikan Liberkomercan Interkonsenton (NALKI, france ALENA), ratifitan en 1993 kaj sinsekve defenditan de la prezidantoj Clinton kaj Bush, kaj la Transpacifikan Partnerecon (TPP angle kaj PTP france), subskribitan la 4-an de februaro 2016 de la prezidanto Obama kun la apogo de la plej multaj respublikanaj delegitoj de la Kongreso. La ŝtatsekretario John Kerry eble imagis, ke la usonanoj jam forgesis la mensogajn promesojn de la NALKI kaj asertis, ke la TPP kreos en Usono 650.000 dungojn.*

* Vd Lori Wallach, “Mirages du libre-échange” [“Miraĝoj de la liberkomerco”], Le Monde diplomatique en Esperanto, junio 2015.

Nu, ĉe la fronto de la monda konjunkturo la ĉielo kovriĝas, kio estas tre malofte promesplena por la aktualaj gvidantoj. En 2007-2008, la falo de la bankoj klariĝis per la disfalo de iliaj nemoveblaĵaj aktivaĵoj; hodiaŭ, ili estas tro elmetitaj al la petrola sektoro, kaj tio minacas ilin per samaj malagrablaĵoj. Kaj kun ili minacas multajn landojn, kiujn tiuj bankoj tenas ostaĝe, ankaŭ en ŝtatoj kie, teorie, la maldekstro estas en la potenco.

Ĉar — eĉ se tio malplaĉas al tiuj, kiuj kredis s-ron Hollande en 2012 —, “la mondo de la financo” neniam trovis “veran kontraŭulon” ĉe la ŝtatpinto, sed pli ĝuste homojn pretajn servi ĝin. Efektive tute ne necesas, ke la dekstro regu por ke ĝi gvidu la ŝlosilajn ministrejojn (s-ro Macron). Bankoj aŭ spekul-fondusoj cetere rekrutigas socialistajn gvidintojn en siaj kontrol-konsilantaroj (s-roj Blair, Schröder, Strauss-Kahn), sen tamen neglekti la financadon de demokrataj kandidatoj, kiel en tiu ĉi momento tiun de s-ino Hillary Clinton.

Kion signifas tiuj politikaj trompoj, tiu obstinado en la eraro? Kaj kion ili anoncas? Ke la socialliberalismo elĉerpis sian forton, kiun donis al ĝi ĝia alianco kun la gvidaj klasoj. Tiuj, pli potencaj ol iam ajn, malpli bezonas interulojn por trudi siajn interesojn. Sed samtempe la interkonsentoj inter eksaj socialistoj kaj novaj riĉuloj fariĝas pli rimarkeblaj, kolerigas la loĝantojn kiuj suferas iliajn sekvojn, kaj ili pagiĝas. S-ino Clinton defendis la forigon, faritan de sia edzo, de la limo inter bankaj kaj spekulaj agadoj, decido kiu kontribuis al la financa krizo de 2007-2008. Ŝi estis do malpli ridetema ol kutime, kiam s-ro Sanders lanĉis al ŝi: “Kiam infanoj kaptiĝas kun mariĥuano, ili estas surslipigitaj de la polico. Sed kiam alta kadrulo de Wall Street detruas la ekonomion, nenio okazas al li. Jen la potenco, jen la korupto, kaj jen kio estas ŝanĝenda en Usono. Tri el niaj kvar ĉefaj bankoj estas hodiaŭ pli potencaj ol kiam ni helpis ilin ĉar ili estis jam “too big to fail” [“tro grandaj por bankroti”]. Oni devas rompi ilin! Ili estas ekonomie tro potencaj, ili estas politike tro potencaj.”* Ne mirige, ke sekvatage post la antaŭelektoj de Nov Hampŝiro, gajnitaj de s-roj Sanders kaj Trump, financa analizisto maltrankviliĝis: “Post tio, kio okazis hieraŭ vespere, la investistoj ne povas plu ekskludi la eblecon de elekto-venko de ekstremulo, kiu sekvigus gravajn riskojn por la borsa merkato.”*

* Televid-debato de New Hampshire, la 4-an de februaro 2016.
* The Wall Street Journal, Novjorko, 16-an de februaro 2016.

Demokrata kandidato, kiu volas “rompi la bankojn”, respublikana kandidato kiu minacas Ĉinujon kaj Meksikon per komerca milito: jen kio devas efektive ŝajni vere “ekstrema” en Usono. Tiom, ke oni emas kredi, ke, instruita de sia propra sperto de industriaj delokadoj, de la malaltiĝo de la aĉetpovo, de la kreskanta kosto de altaj studoj, grava parto de la usona loĝantaro brutale forĵetas tridek jarojn da pedagogio de tutmondiĝo. Akompanate de milionoj da junuloj, kiuj ne suferis la gurdpropagandon de la malvarma milito, ili montras sian entuziasmon por kandidato kiu draŝas la “klason de miliarduloj”, ĵuras eksplodigi la manieron de financado de politikaj kampanjoj kaj eĉ ... deklaras sin socialisto!*

* Vd Bhaskar Sunkara, “Socialisto sturme kandidatas al la Blanka Domo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2016..

Tiu ĉi senpacienco, tiu deziro batali kontraŭ “maldekstro”, kiu kapitulacis pri proksimume ĉio, troviĝas ankaŭ en Eŭropo. En Hispanujo, la Socialista Partio, senkreditita per siaj lokaj regnoj kaj la korupto-skandaloj, ĵus ricevis la plej malbonan rezulton de sia historio, dum la protestuloj de Podemos aperis sur la socia kaj politika scenejo. La dupartieco estas detruita, la ludo malfermiĝas. Kaj en Madrido, Barcelono, Zaragoso, urbaj administracioj kiuj plenas de imagpovo, kontraŭstaras al elloĝigoj, atakas la bankojn, remetas siajn servojn sub publikan administradon, faras kontrolproceduron pri la ŝuldo.

La elekta malvenko de la brita laborpartio en majo 2015 ankaŭ ne estis akompanata, kiel kutime en tia kazo, de dekstriĝo. Male, la blair-ismo estis forpuŝita de la membroj, kies nombro duobliĝis kaj nun egalas al tiuj de ĉiuj aliaj partioj kune. La elekto de s-ro Corbyn do demonstris la deziron konservi la laboristan identecon de partio, kiu preskaŭ tute demetis ĝin.* Same kiel s-ro Sanders, la nova gvidanto de la Laboristpartio adiaŭas la modernajn regulojn de komunikado per tio, ke li longe esprimas sin dum malnovstilaj mitingoj, kaj sentime vipas la grandajn komunikilojn, kiuj malamas lin. Neniu dubas pri lia sincero, kiam li klarigas siajn ideojn, sian filozofion, pli zorgante por radikale ŝanĝi la bazojn de la politika debato en sia lando ol ĉiapreze gajni la venontajn elektojn.

* Vd Alex Nunns, “Jeremy Corbyn, l’homme à abattre”, Le Monde diplomatique en Esperanto, oktobro 2015.

“Hodiaŭ”, memorigas s-ro Jean-Claude Trichet, eksa direktoro de la Banko de Francujo, poste de la Eŭropa Centra Banko, ni havas kvazaŭan interkonsenton ene de la grandaj politikaj tiklaj problemoj de regado, pri almenaŭ tri punktoj: niaj publikaj elspezoj devas malaltiĝi, nia ekonomio havas ankoraŭ multe tro da rigideco kaj ni ne estas sufiĉe konkurenckapablaj.”* La “kvazaŭa interkonsento” de la gvidantoj okulfrapas, sed ĝiaj rezultoj ankaŭ. S-ro Trichet certe ne kapablas kompreni tion, sed tiuj, kiuj rifuzas ilin, estas pli kaj pli multnombraj. Al ili nenio estas cedata. Ekzemple, post submeti Grekujon, la Eŭropa Unio nun celas Portugalujon. “Ĉekape de malstabila koalicio, raportas Le Figaro, Antonio Costa, socialista ĉefministro, promesis al sia komunista aliancano kaj al la portugaloj, elĉerpitaj de la jaroj de recesio, malstriktigi la premilon de la malabundo. Sed la bruselaj garantiantoj de la stabilec-pakto ne emas aŭdi tion. Sub la eŭropa premo, precipe de la germana ĝendarmo, kaj de la merkatoj, la portugala registaro devis revizii sian projekton.”*

* Le Journal du dimanche, Parizo, 14-an de februaro 2016.
* Le Figaro, Parizo, 15-an de februaro 2016.

Male, kiam la konservativa registaro de s-ro David Cameron postulis, ke liaj “eŭropaj partneroj” protektu la interesojn de la City *

* Por tre efika memorigo de la proklamoj pri tiu temo, vd [en la franca] “35 ans de promesses d’Europe sociale en bref”, Youtube.com, 15-an de majo 2014.
“la prioritato estas la sociala Eŭropo”

INTER TIAJ maldekstraj regantoj la disiĝo estas klara. Ĝi observeblas en la urnoj, ĝi observeblas sur la stratoj. La antaŭstato kaj ties homoj estas rifuzata, ilia politika bazo malgrandiĝas. La certeco, ke tiu ĉi sistemo fariĝis nereformebla, ke la malegalecoj povas nur profundiĝi, ke la krizoj instruas al ili nenion, nun enfluas en la socion. Kaj la amasiĝo de forkonfesoj, kiu karakterizas preskaŭ ĉiukampe la finan fazon de la mandato de la franca prezidanto ricevas preskaŭ pedagogian valoron. Ĉar ĉiu jam imagas la senton de malespero, kiu glaciigus la landon post eventuala reelekto de s-ro Hollande aŭ de reveno de s-ro Sarkozy.

En tia situacio de ĉiuj elementoj, la riskemo grandiĝas, escepte se oni lasas la iniciaton kaj la avantaĝon al la ekstremdekstro. La terorismo kaj la milito daŭre plutenas ŝajnan nacian kunteniĝon, sed la socia deklasiĝo kaj la mallarĝiĝo de la estonteco por la daŭro ne bone harmonias kun politika stabileco. Ĉion ĉi siamaniere esprimas la novaj figuroj de la maldekstro. Ilia paŝo estas memcerta, ilia direktiĝo malcerta. Sed la punktoj de historia baskulado estas ĝuste tiuj ĉi momentoj, en kiuj necesas agi anstataŭ subiĝi, ekmoviĝi anstataŭ atendi.

Serge HALIMI.

Enmarĉiĝo de Saud-Arabio kaj ĝia koalicio

Unujara milito por nenio en Jemeno

Saud-Arabio kaj ĝiaj aliancanoj penadas por venki la huthisman movadon, kiu daŭre kontrolas la ĉefurbon de Jemeno, Sanao. Dum diplomatio stagnas, la damaĝoj de la konflikto pligraviĝas kaj jam okazigas homaran katastrofon en la lando.

En la nokto de la 25-a al la 26-a de marto 2015, Saud-Arabio, kun helpo de dek sunaismaj islamaj landoj, ekis militan aeroperacon en Jemeno kontraŭ la huthistaj ribeluloj. Ĉi lastaj, devenantaj el malplimulto zajdista, branĉo de ŝijaismo, de pluraj monatoj premis la Jemenan reĝimon, sen tamen rekte minaci la Saudan reĝimon*. La partianoj de S-ro Abdel Malek Al-Huthi, ĉefo de la ribela movado kreita de lia patro, kontribuis al rompo de la procezo de la “Jemena printempo” devigante la transiran prezidanton, S-ro Abd Rabbo Mansur Hadi, al eksiĝo. Por tio, ili alianciĝis kun sia eksmalamiko, S-ro Ali Abdallah Saleh, prezidanto de Jemen dum pli ol tri jardekoj. S-ro Saleh estis pelita el potenco en februaro 2012 de popolaj mobilizadoj, kiuj komenciĝis unu jaron antaŭe, sed li restis politike aktiva. Profitante sian imunecon, li trovis en la huthisma movado la rimedon por venĝi sian falon.

* Samy Dorlian, “Les partisans d’Al Hûthi au Yémen: de plutôt opprimés à plutôt oppresseurs”, en Anna Bozzo kaj Pierre-Jean Luizard (sub gvido de), Polarisations politiques et confessionnelles. La place de l’islam dans les “transitions” arabes, Roma Tr-E Press, Romo, 2015.

Kiam komenciĝis la operaco “Decidiga tempesto”, la huthistoj milite estis okupintaj la ĉefurbon, Sanaon, de septembro 2014, kaj estis ĵus prenintaj Adenon, la ĉefan urbon de la suda regiono. La dirita celo de la Saudaj kaj iliaj subtenantoj estis restarigi — oficiale laŭ lia peto — la potencon de S-ro Hadi, ekzilita en Riado, kiu nuligis sian rezignanoncon. Temis pri repeli la huthistajn milicianojn el la urboj al ilia norda devenejo en Saada. Tiu plano estis aprobita de la “internacia komunumo” per rezolucio 2216 decidita de la Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj. Unuiĝinta Reĝlando, Francio kaj Usono liveris al la koalicio armilojn kaj helpon pri militista informserĉo. En la regiona kampo tiu ofensivo celis kontraŭi la influon de Irano, akuzita progresigi siajn interesojn pere de la huthistoj. Evidente, kaj sen subteni S-ron Hadi, parto de la Jemena loĝantaro, ĉefe tiu de la suda regiono kaj oponanta S-ron Al Huthi, favore akceptis la intervenon de Saud-Arabio kaj ĝiaj aliancanoj*.

* Vidu “Les ratés de l’opération ”Tempête décisive“ au Yémen”, Orient XXI, 10-a de septembro 2015, http://orientxxi.info .

Ĉe la fino de tiu unua milita jaro, la koalicio kaj ĝiaj subtenantoj lokaj kaj internaciaj nur tre parte atingis siajn celojn. Kvankam S-ro Hadi oficiale revenis en Jemenon post naŭ monatoj da ekzilo en Riado, li restas enfermita en Adeno. La granda havenurbo estis reprenita en julio 2015 de la kontraŭhuthistaj fortoj kun helpo de la koaliciaj, sed ĝia sekureco estas nefirma. Oni vivas tie laŭ la ritmo de minacoj kaj atencoj de ĝihadistaj grupoj, inter ili la Jemena branĉo de Organizaĵo de Islamisma Ŝtato (OIŜ). La sidejo de la registaro estis atakita kaj la guberniestro murdita en decembro 2015. Lia posteulo estis celita de alia atenco fine de januaro 2016. La interveno de la armeo de Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj en sekurigo de la urbo havis nur limigitan efikon, kaj ĝia rekonstruado ankoraŭ apartenas al revo.

La sorto de Taezo komparita al tiu de Gazao

Cetere, la huthistoj daŭre kaj firme tenas la ĉefurbon, Sanao. Ili ne renkontas militan rezistadon de la ĉirkaŭantaj triboj kaj loĝantoj, tial grundaj bataloj en la urbo kaj ĝiaj ĉirkaŭaĵoj estas maloftaj. Ili senindulge subpremas ĝiajn oponantojn, la sendependajn intelektulojn kaj sunaismajn aktivulojn, apogante sin sur la sekurecaj fortoj de la eksreĝimo. La Sauda aerofensivo verŝajne plifortigis la subtenon, kiun ili havis en la nord-okcidenta kvarono de la lando, plimulte zajdisma kaj dense loĝata. La preno de la ĉefurbo por tiuj, kiuj helpas la rekonkeron de S-ro Hadi, do ne estos facila afero.

Plie, la koalicio, kiu grunde militagas ekde julio 2015, jam havis gravajn perdojn. En septembro 2015, 83 soldatoj ĝiaj, inter kiuj 45 Emirlandanoj, estis mortpafitaj de misilo. En mezo de decembro alia atako mortigis 152 el ili. Emirlandanoj kaj Saudanoj uzas dungosoldatojn liveritajn de la Usona privata militista kompanio Academi (eksa Blackwater). Ili ankaŭ apogas sin sur lokaj batalantoj.

Malgraŭ la bombadoj kaj la ekzilo de la registaro agnoskita de la “internacia komunumo”, la huthistoj daŭrigas iajn ŝtatservojn. Ili plenumas funkciadon de iuj institucioj, kiel vizoservo, landlima polico, justico kaj universitatoj. Ili pagas salajrojn de la ŝtatoficistoj, inkluzive tiuj de sudaj regionoj. Onidiroj parolas pri rapida malkreskado de la monrezervo de la centra banko, sed neniu fidinda informo disponeblas pri tio.

Prenita de la huthistoj en marto 2015, la tria urbo de la lando, Taezo, estis plurfoje proklamita “liberigita” de batalantoj de la tribestro Hamud Al Miĥlafi, ĉefo de la islamista partio Al-Islah. Tamen, kvankam la huthistoj tie havas nur malfortan subtenantaron, ĝi daŭre estas scenejo de fortegaj bataloj. La huthistoj okupas la urbon kun siaj aliancanoj de la armeo. Ili estis akuzitaj bloki la alvenon de homama helpo, kaj ankaŭ forrabi ĵurnalistojn kaj aktivulojn. La sorto de Taezo, kiu suferas pro blokado komparata de la loĝantoj al tiu de Gazao, estis amase uzita en la sociaj retoj por bildigi la krimojn de la huthistaj milicianoj. Tiel okazas aŭkciado pri viktimiĝo, kiu malhelpas kompreni la komplikecon de la konflikto kaj la distribuo de respondecoj inter la du flankoj.

La bilanco de la kampanjo lanĉita de la Saudanoj ne estas tre brila. La militista strategio rapide montris siajn limojn, des pli, ke la huthistaj fortoj kapablis ekspedicii en la Saudan teritorion. En Jemeno oni kalkulas pli ol kvar mil civilajn viktimojn. La neregistaraj organizaĵoj alarmiĝas pri grava malsatega risko en tiu lando, kie 80% de la loĝantoj bezonas urĝan helpon kaj kie 2,5 milionoj da homoj estis translokigitaj. La detruoj de bazaj instalaĵoj, ŝoseoj, pontoj kaj ankaŭ hospitaloj ege malfaciligas la homhelpan laboron. Ambaŭflanke la batalantoj, lokaj kaj fremlandanaj, montras evidentan malrespekton al internaciaj konvencioj. Kvankam ĉiuj partoprenantoj faris militkrimojn, la konflikto estas tute ignorata de amaskomunikiloj, kaj nenio indikas, ke ili ŝanĝos sian sintenon.

Patronitaj de UN, la pactraktadoj en junio kaj decembro 2015 estis maltrafitaj okazoj, kaj kondukis al neniu devontiĝo. La dumtempaj planitaj militpaŭzoj estis nur formalaj, bataloj kaj bombadoj neniam ĉesis. Nek la Saudanoj, nek la partianoj de S-ro Hadi, nek la huthistoj iam serioze konsideris la traktadon. La membroj de Konsilantaro pri Sekureco faris nur minimumajn diplomatajn premojn, kaj la partiaj reprezentantoj, ofte ekziluloj, havis nenian influon sur la lokaj okazaĵoj.

Tiu milito estas ankaŭ priskribita, kiel konflikto inter komisiitoj de Riado kaj Teherano. Tamen, fakte, la Islama Respubliko de Irano ŝajnas resti for. Ĝi limigas sin al parolaj provokadoj kaj, verŝajne, monhelpo. Ĝi evidente ne konsideras sian subtenon al huthistoj, kiel centran temon de sia diplomatio. Samtempe la membroj de la regiona koalicio ne certe havas la samajn interesojn. Saud-Arabio, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj Kataro havas diversajn rilatojn kun la eksreĝimo de S-ro Saleh, kun la suda secesia movado, aganta de la 1960-aj jaroj, kaj kun la islama frataro. La ekregado de la reĝo Salman en Riado, tiel malgravigis la ofensivon kontraŭ la islama frataro lanĉita en la regiono en 2013. Male la Emirlandanoj daŭre premas tiun parton de la islamista flanko, kaj gastigas en sia teritorio S-ron Ahmed Ali Saleh, kiun ili opinias ebla atuto, eĉ kiam ĉi lasta, filo de la eksprezidanto kaj esperanta la plej altajn postenojn, daŭre kontrolas la Respublikajn fortojn, aliancanoj de la huthistoj.

Politikaj malkonsentoj ankaŭ okazas inter la koaliciaj landoj kaj tiuj, kiujn ili supozeble subtenas en la Jemena lando. Kia rolo por S-ro Hadi kaj lia vic-prezidanto Ĥaled Bahah? Kia formo por la ŝtato, kiam Sanao estos “liberigita” kaj la “laŭleĝaj” regantoj restarigitaj? Jen demandoj, kiuj restas senrespondaj pro internaj rivalecoj en konkuro al potenco kaj secesiaj esperoj de la suda regiono. La konflikto estas parto de loka situacio, kiu mem estas tute aŭtonoma. Tial, la fino de eksteraj entrudiĝoj aperas kiel necesa kondiĉo, sed tute ne sufiĉa, por daŭra paciĝo.

Tamen, ju pli la konflikto daŭras, des pli la rimedoj por atingi tiun celon malmultiĝas. La ruiniĝo de la ŝtato, la detruo de la instalaĵoj kaj la malapero de la politikaj partioj, iam firme starantaj en la socio, estas tre maltrankviligaj. Ili lasas la lokon al milita ekonomio, al kaŝkomerco pro malabundo, al “militsinjoroj” kaj al etna disiĝo kunestanta kun forta kontraŭiĝo inter sunaistoj kaj ŝijaistoj.

Parta malintereso de la Konsilio pri Sekureco

Fronte al tia evoluo, internaciiĝo de la konflikto povus esti utila. Ĉu fakte oni povas lasi la kontraŭulojn mem elturniĝi? Usono, Unuiĝinta Reĝlando, Francio kaj la aliaj membroj de Eŭropa Unio lasis memflui la Jemenan dosieron. Ili subtraktigis ĝin al Saud-Arabio. La fermado de iliaj ambasadejoj en februaro 2015 okazis en ekstravagancaj kondiĉoj, la diplomatoj lasis malantaŭ si kompromitantajn dokumentojn kaj dekojn da kirasitaj veturiloj sur la parkejo de la flughaveno. Precipe, ĝi ne faciligis la komprenon de la situacio kaj redirekton de la kondukata politiko. Multaj el la kutimaj dialogantoj de la fremdaj diplomatoj viciĝis kun la huthistoj, kaj tiel rompiĝis la kontaktoj, ĉefe kun la sekurecaj servoj.

La laŭleĝeco de la ŝtato reprezentita de S-ro Hadi, agnoskita de la “internacia komunumo” estas komplika demando, ĉar liaj instituciaj subtenoj estas malmultaj. Krome la komercaj interesoj devigas la eksteran politikon de la okcidentaj landoj, kiuj estas ligitaj al Golfaj reĝlandoj per armilaj kontraktoj. Tio limigas iliajn manovreblecojn rilate al la koalicio. Ili tamen ne povas ne scii kiom la Jemena konflikto povas rekte profitigi la ĝihadistojn, kiuj nutras sin de malstabileco kaj religiaj oponecoj*. Elmigradaj konsekvencoj, kiuj certe okazos en la venontaj monatoj, ne lasos sen reagoj la okcidentajn ĉefurbojn*.

* Farea Al-Muslimi, “How Sunni-Shia sectarianism is poisoning Yemen”, Carnegie Endowment for International Peace, Washington DC, 29-a de decembro 2015.
* Helen Lackner, “Can Yemenis escape?”, Open Democracy, 11-a de decmbro 2015, www.opendemocracy.net

Delonge sindetena, same kiel Ĉinio, la Rusa registaro serĉas rolon por faciligi intertraktadon. Antaŭ ol foriri la landon, la reprezentantoj de la Rusa ambasadejo en Sanao plurfoje renkontis S-ron Saleh, plejverŝajne por provi trovi elirejon por li kaj difini rolon por lia filo. Pridubo de la klano Saleh pri la alianco kun la huthistoj, fakte povus ŝanĝi la fortokomparon.

En la Konsilio pri Sekureco, la Jemena dosiero ne kreis la saman akriĝon, kiel la Siria afero. Tiu parta indiferenteco estas unu el la kialoj, por ne inklini al optimismo. Tamen ekzistas spaco por diplomataj manovroj: pli forta spronado por intertrakti, premoj sur la militantoj, por ke ili respektu la internacian juron, severigo de punoj al apartaj celoj kaj oficiala subteno al la speciala sendito de UN, la Maŭritania Ismail Uld Ŝejĥ Ahmed. Kvankam la blukaskuloj de la jaroj 1990-aj ne plu estas laŭmodaj, portempa sendado de paciga forto povas esti solvo. Tiu eblo jam estis aludita, precipe de iuj partianoj de la suda secesio.

Preter la demandoj pri militĉeso, la perspektivoj por ekonomia disvolviĝo estis tro flanken metitaj dum la transira periodo inter 2012 kaj 2014. Tiu manko kontribuis al ruiniĝo de la potenco de S-ro Hadi, kaj al plifortiĝo de la populareco de huthistoj, sudistoj kaj iuj ĝihadistoj, kiuj staras ekstere de la institucia politiko. Kohera strategio por helpado devus koncerni ne nur la regionajn regnojn, sed ankaŭ Eŭropajn kaj Nord-Amerikajn landojn. Por fora estonteco, tia internaciigo estus ne nur malpli kosta ol la nuna militista interveno, kies kosto estas taksata tage po 200 milionoj da dolaroj, sed ankaŭ certe pli efika.

Laurent BONNEFOY

“Historia transiĝo kiu disvolviĝos dum jardekoj”

Ĉinio reskribas la tutmondajn regulojn

Malgraŭ zorgoj pri la fino de la ĉina ekonomia miraklo kaj pli malfacilaj tempoj pro la posttremoj de la financa krizo en 2008, tutmonda reekvilibriĝo okazas — kaj rapide.

La 30an de novembro, la estraro de la Internacia Mona Fonduso (IMF) anoncis ke ĝi baldaŭ inkluzivos la ĉinan valuton — la renminbio (RMB) aŭ juano — en la aro da valutoj kiuj konsistigas ĝiajn Specialajn Rajtojn de Enspezo, kune kun la usona dolaro, la brita pundo, la eŭro, kaj la eno.

La decido agnoskis la kreskantan rolon de la ĉina valuto en pagoj por internaciaj komercaj transakcioj. Ekde la lanĉo en 2009 de eksperimenta programo por translandlimaj pagoj por komercaj transakcioj per RMB en Azio, la porcio de la ĉina komerco pagita per RMB kreskis de 3,2% al 25%, kaj verŝajne, laŭ la Financial Times, baldaŭ atingos 46%*. Pritraktejoj de transakcioj per la ĉina valuto estas starigitaj en Honkongo, Singapuro, Tajvano, Londono kaj Frankfurto. La RMB ankoraŭ neniel havas la statuson de monda rezerva valuto, ĉar tio necesigos konverteblecon kaj kompletan liberaligon de la kapitalmerkato, por kio Ĉinio ne estas preta kaj kio kunportos grandajn riskojn. Sed la leviĝo de la RMB estas “decidiga evento en [...] la internacia financo” laŭ siatempa ekonomikisto ĉe la IMF*, la komenco de malrapida moviĝo direkte al monda monsistemo kiu jam ne havos sian centron ekskluzive en la Okcidento.

* ’The Future of the Renminbi’, Financial Times, Londono, la 30a de novembro 2015.
* Eswar Prasad, citita de James Kynge en ‘Pivotal moment for the renminbi and China’ en ‘The Future of the Renminbi’, Financial Times, Londono, la 30a de novembro 2015.

Grandaj potencoj havas grandajn valutojn” diras Robert Mundell*. Kiel la laŭpaŝa leviĝo de la dolaro al rezerva statuso en la fruaj jaroj de la 20a jarcento, la internaciiĝo de la RMB estas unu parto de pli vasta historio, nome tiu de la releviĝo de Ĉinio en la roloj de kvazaŭ-aŭtonomeca kerno de la monda ekonomio kaj la ĉefa motoro de la movado de reekvilibrigo de Oriento rilate al Okcidento, kaj Nordo rilate al Sudo, kiu estas kerna karakterizaĵo de la nuna monda politiko.

* Robert Mundell, citita de Benjamin J Cohen en ‘Currency and State Power’ en Martha Finnemore and Judith Goldstein (red.), Back to Basics: State Power in a Contemporary World, Princeton University Press, Princeton, 2013.

El la malneta enlanda produkto tutmonda, la porcio de Ĉinio — kalkulita laŭ alparo de aĉetpovo (purchasing power parity — PPP), kreskis dum 40 jaroj de malpli ol 2% al pli ol 16%, pli ol tiu de Usono. Kvankam la ekonomia kresko en Ĉinio regresis dum la “granda recesio” post la krizo de 2008, oni nun atendas ke la mezuma malneta enlanda produkto laŭkapa kreskos post nur kelkaj jaroj (de USD 9 800 al USD 16 000, kontraŭ 250 dolaroj en 1980). Pli longatempaj prognozoj antaŭvidis trajektorion de kresko kiu similis tiun de Japanio en la finaj jaroj de la 20a jarcento, kaj sugestis ke la malneta enlanda produkto laŭkapa atingos la hodiaŭajn nivelojn de Japanio aŭ Eŭropo ĝis la mezo de la 21a jarcento. Ĉinio laŭpaŝe regajnas pozicion en la monda ekonomio konforme al sia demografia pezo.

Kerna rolanto Sud-Suda

Ĝi jam fariĝis la kerno de la Sud-Suda komerca kaj investa ligo, anstataŭis Japanion kaj Usonon kiel la ĉefa komerca partnero de preskaŭ ĉiuj orientaziaj landoj, kaj fariĝis nemalhavebla rolanto en la komerco de Sudameriko, Afriko kaj Suda Azio. Ĉinio nun estas la ĉefa komerca partnero de Brazilo, superinte Usonon. Estas similaj tendencoj en Ĉilio, Argentino kaj pli malgrandaj sudamerikaj ekonomioj. Sud-Afrikaj eksportaĵoj al Ĉinio kreskis de 1,8% en 1998 al pli ol 12%, kaj importaĵoj kreskis de 3% al 15%. Eksportaĵoj el Barato kreskis de 2.9% al pli ol 10%, kaj importaĵoj de 2% al 12%.

Ĉi tio indikas ke okazas remodeligo de la geografio de la tutmonda komercado, kun Ĉinio ĉe la kerno de Sud-Suda sistemo de komercado centrita en Orienta Azio. Danke al novaj regionaj kaj transkontinentaj ligoj kun Orienta Azio kiel la centro, la Sud-Suda komerco (SSK) kreskis pli rapide dum 20 jaroj ol la tutmonda komerco. En 2013 SSK konsistigis 25% de la tutmonda komercado, 21% de eksportoj de fabrikitaj produktoj, kaj 25% de eksportoj de fabrikaĵoj kun teknika intenseco meznivela kaj alta. Dum tiu periodo, la komercado inter evoluintaj landoj malkreskis de 46% al malpli ol 30%. La rezulto estas redukto de la tradicia dependeco en latinamerikaj, subsaharaj kaj sudorientaziaj landoj je solaj merkatoj en Eŭropo kaj Usono. Samtempe okazis industria altgradigo, precipe en Orienta Azio: la porcio de la monda aldonvaloro per fabrikado en “evolulandoj” kreskis de 8,8% al preskaŭ 30%, kaj de la komercado de varoj de 25% al 47%.

La releviĝo de Ĉinio jam komencis ŝanĝi la vertikalajn Nord-Sudajn rilatojn de la epoko de la Okcidentaj imperio kaj industrio. Ĉi tio tamen kreas novajn dependecojn: kiam Ĉinio ternas, partneraj emerĝaj landoj malvarmumiĝas — kiel la nunaj malhaŭsoj ĉe eksportantoj de primaraj varoj pro la malrapidiĝanta kresko de Ĉinio. La efiko de la tutmonda krizo sur Ĉinio elmontras la neceson de strategio por daŭripova evoluigo kiu koncentriĝos pri enlandaj plibonigoj prefere ol la kreskigo de eksportaĵoj. Malgraŭ tio, ni vidatestas strukturan ŝanĝiĝon en la ekonomia kaj politika hierarkio de la tuta mondo.

Adiaŭ Bretton Woods?

La politiko postiĝas kompare kun la ekonomiko, sed laŭpaŝa reordigo de la monda politiko videblas en la kreskanta voĉo de la Sudo en organizaĵoj kaj kluboj (G20), en ĝia aktivismo en la monda politiko, kaj klopodoj konstrui novajn internaciajn instituciojn kiuj preteriras tradiciajn centrojn de la aŭtoritato. Ĉagrenite de la malrapideco de la ŝanĝiĝo, precipe en la IMF kaj Monda Banko, Ĉinio gvidas la klopodon de tutmondaj landoj de la Sudo krei novan sistemon por regi la mondan ekonomion. En 2013, Brazilo, Rusio, Barato, Ĉinio kaj Sud-Afriko (la landoj BRICS) starigis la New Development Bank (NDB) kun la sidejo en Ŝanhajo, kun kapitalbazo (mono enpagita kaj promesita) de USD 100 miliardoj. Kombinante investajn kaj monajn funkciojn, la nova banko servos kaj kiel kreditinstitucio por infrastrukturaj konstruprojektoj kaj kiel monrezervo por problemoj rilate al bilancoj de pagoj. En 2014 Ĉinio fondis la Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB), kiu, kiel la NDB, havas kapitalbazon de USD 100 miliardoj (la Banko por Azia Disvolviĝo, gvidata de Japanio, havas USD 160 miliardojn, la Monda Banko USD 220 miliardojn).

Oni ne subtaksu la gravecon de ĉi tiuj iniciatoj. Ili prezentas grandan defion al la aŭtoritato de tradiciaj regulfarantoj ĉe kiuj malkreskas la kapablo fiksi la internacian tagordon kaj formi la tutmondan medion. La erozion de la Eŭropa-Atlantika aŭtoritato reliefigas la malgraveco de malnovaj kluboj (G7) kaj la malfacileco ĉe antaŭe superregaj landoj kaj blokoj (NATO) fiksi politikajn tagordojn laŭ iliaj preferoj. Tiu sama erozio videblas en la konstanta regreso de la legitimeco kaj aŭtoritato de la institucioj de Bretton Woods, precipe la IMF, kies teno al la lando de meznivela enspezo en la Sudo malstreĉiĝis ekde la finaj 1990aj jaroj.

Agnoskante la defion, Usono intense kampanjis ĉe aliancitaj ŝtatoj en Azio kaj Eŭropo por ke ili ne aliĝu al la AIIB, argumentante ke ĝi ne plenumus la normojn de la IMF kaj Monda Banko rilate al malkaŝemeco, ekologia kaj socia respondeco, kaj demokrata estrado. La argumento estus pli konvinka se la IMF ne estus la brako de truda Eŭropa-Atlantika disciplino por la Sudo. Escepte de Japanion, Usono ne povis persvadi siajn plej proksimajn partnerojn. La New York Times rimarkis: “Oni rigardis la impeton aliĝi al la Banko kiel granda venko por Ĉinio en malofta publika alfrontiĝo kun Usono*.

* Jane Perlez, ‘Stampede to Join China’s Development Bank Stuns Even its Founder’, The New York Times, la 2a de aprilo 2015; kaj ‘China Creates a World Bank of its Own, and the US Balks’, The New York Times, la 4a de December 2015.

La decido fondi la NDB kaj AIIB estas la rezulto de movado kiu kreskas ekde la 1990aj jaroj en Orienta Azio kaj Latinameriko reage al la misa priktraktado de regionaj financaj krizoj fare de la IMF. La azia krizo de 1997 ĝis 1998 konvinkis multajn orientaziajn politikofarantojn ke venis la tempo preni la estontecon en siajn proprajn manojn kaj serĉi pli grandan aŭtonomecon. La kreo de la nova sistemo havas grandegajn implicojn: esenca dimensio de la potenco en la monda politiko estas la kapablo fiksi kadrojn por politikoj kaj daŭrigi internaciajn reĝimojn pere de plurlandaj institucioj. La siatempa ministro pri financoj de Usono Lawrence Summers skribis, ke oni eble memoros oktobron de 2014 (kiam la AIIB estis fondita) “kiel la momenton kiam Usono perdis sian rolon kiel la garantianto de la tutmonda ekonomia sistemo. [...] De post Bretton Woods, ne venas al mi en la kapon evento komparebla al la kombinaĵo de la klopodoj de Ĉinio establi grandan novan institucion kaj la malsukceso de Usono persvadi dekojn de ĝiaj tradiciaj alianculoj [...] ne aliĝi al ĝi*.

* Lawrence Summers, ‘Time US leadership woke up to new economic era’, Financial Times, Londono, la 6a de aprilo 2015.
Reskribi la regulojn

Kvankam estas neprobable ke la Oriento (Ĉinio) anstataŭigos la Okcidenton (Usonon) ĉe la centro kaj apogeo de nova hierarkio en la antaŭvidebla estonteco, estas tamen certe ke la potenco fariĝos pli disvastiĝinta. Por tiuj, kiuj estas sensivaj pri la neceso kompensi historiajn maljustaĵojn, pli grandan egaleco dezirindas. Sed tio ankaŭ implicas pliigitan konkurencon inter ŝtatoj por rimedoj, kapitalo, teknikaro, statuso kaj politika voĉo. La tutmonda reekvilibrigo, ankoraŭ en frua fazo, kunportas grandajn riskojn.

Ĉinio kaj Usono estas profunde interdependaj. Ĉinio estas la ĉefa kreditoro de Usono, kaj Usono restas nemalhavebla merkato por produktoj fabrikitaj aŭ muntitaj en Ĉinio. La longatempa intereso de Ĉinio estas laŭpaŝe redukti la masivan dolaran parton de siaj rezervoj de fremdaj valutoj kiu elmetas ĝin al monaj decidoj kiujn Usono laŭvole faras. Ankaŭ Usono volas redukti sian elmetitecon al eventualaj decidoj de fremdaj registaroj kiuj elmetus la dolaron — kaj la pozicion de Usono en la mondo — al granda risko.

La registaro de prezidanto Obama forte konscias ke la releviĝo de Ĉinio estas parto de “historia transiro [...] kiu disvolviĝos dum jardekoj”, kun gravaj sekvaĵoj por Usono en la 21a jarcento. Sen malkaŝe provi reteni Ĉinion, kaj celante eviti alfrontiĝon, ĝi volas “reguligi la konkuron surbaze de forta pozicio”*. Kiel Obama diris en sia Parolado pri la Stato de la Unuiĝo en 2015: “Ĉinio volas skribi la regulojn por la plej rapide kreskanta regiono de la mondo. [...] Kial ni lasu ke tio okazu? Estas ni kiuj skribu tiujn regulojn.

* Nacia Sekureca Strategio de Usono, 2015.

Sed Ĉinio, kun aliaj postkoloniaj ŝtatoj, nun estas en pozicio por kunaŭtori la regulojn. La potenco devos esti kundividita. La internaciiĝo de la RMB estas nur unu parto de ĉi tiu ŝanĝiĝo. Kvankam neniu baldaŭ defios serioze la superregon de la dolaro, malrapida moviĝo en la monaj rilatoj de la mondo ŝajnas esti neevitebla. Kiel Benjamin Cohen komentis, la “plej probabla rezulto [similos] la interreĝadon inter la du mondmilitoj, kiam la brita pundo estis perdanta sian influon, kaj la dolaro estis leviĝanta, sed nek unu nek la alia superregis. En la venontaj jaroj, kelkaj valutoj konkuros inter si kaj neniu estos tiel klare antaŭiranta kiel en la antaŭnelonga pasinteco. La ekonomiaj kaj politikaj efikoj de pli fragmenta valuta sistemo povus esti nemalgrandaj*.

* Benjamin J Cohen, ‘The Future of Reserve Currencies’, Finance & Development, vol 46, no 3, International Monetary Fund, Vaŝingtono, septembro 2009.

Philip S. GOLUB

Tiu artikolo estas traduko de ‘China rewrites the global rules’ kiu aperis sole en la anglalingva eldono de LMD de februaro 2016.

Preskaŭ duonmiliono da “rubuj-laborkontraktoj”

La sociala brulaĵo de la pola dekstrularo

Venkinto de la parlamentaj elektoj de oktobro 2015, la pola konservativa partio Juro kaj justeco (PiS) multigas la elmontrojn de aŭtoritatemo. La Eŭropa Komisiono lanĉis en januaro “proceduron por savi la juro-Ŝtaton”

ĈE LA DEĴOREJO de la sindikato Solidarnosc de la minejo Pokaj (paco), ĉe Ruda Slaska, en Silezio, s-ro Adam Kalabis, 46-jara, kun korpa aspekto de spektakla luktisto kaj tonditaj haroj, proponas al ni teon. Liaj dikegaj manoj estas ankoraŭ iom nigraj el karbo: antaŭ duona horo, li ankoraŭ estis 800 metrojn subtere. “Ĉi tie, estas kvar mil salajruloj, el kiuj duono estas ministoj, li informas. Mi ĉi tie laboras de mia 18-jariĝo. Mi komencis per portado de karbosakoj. Nun mi laboras ĉe la bontenado.” Tiu giganto diras, ke li estas “eluzita pro la minejo”: Mi esperas ne finiĝi samkiel mia patro: li emeritiĝis je 45 jaroj, kaj mortis unu jaron poste.” Emeritiĝo? S-ro Kalabis ja ne proksimas ĝin: “En sia kalkulo, la antaŭa registaro senvalidigis la tagojn de foresto pro malsano, kaj tiujn kiam mi donis mian sangon.” Kelkaj ministoj kutimis doni sian sangon por ricevi ripoztagon... “La liberaluloj eĉ malinkluzivis la jarojn de soldatservo de tiuj, kiuj servis dum la tempo de komunismo!”

S-ro Kalabis laboras por la publika kompanio KW “sep horojn kaj duono tage, kvin tagojn semajne, por 2900 zlotoj”, tio estas malpli ol 700 eŭroj. “Mia salajro kreskis je 150 zlotoj (34 eŭroj) en dek kvin jaroj. Sed ne mi estas kompatinda: la vidvino de amiko, mortigita per la mingasa eksplodo de Halemba [23 mortintoj, en novembro 2006], ricevis sesmonatan salajron kiel kompenson, kaj nenion pli!” Li streĉas siajn luktisto-pugnojn: “En mia familio, ĉiuj estis ministoj, de pluraj generacioj. Sed mi estas la lasta. Mia edzino purigas la publikajn necesejojn. Tio estas “rubujo-kontrakto”, 800 zlotoj (180 eŭroj) monate por plentempa laboro!” La “flekseblaj laborkontraktoj” ja estas kromnomataj “rubuj-kontraktoj” de tiuj, kiuj ilin suferas.

Kontraŭ “mondo de biciklistoj kaj vegetaranoj”

“Estas malfacile trovi fiksan laboron, vespiras la ministo. Jen kial la junuloj foriras eksterlanden.” De post la eniro de la lando en la eŭropa Unio, en 2004, almenaŭ du milionoj da poloj elmigris, ĉefe en Britujon. “Miaj filo kaj filino revas vivi en Britujo. Kapitalismo estas bona por tiuj, kiuj scipovas fari negocon, ne por la aliaj”, konkludas s-ro Kalabis levante la ŝultrojn. Tre diversaj dekoraciaĵoj pendas ĉe la muroj de la sindikata ejo: la standardo de Solidarnosc, la blazonŝildo de Pollando — kronita blanka aglo kun ruĝa fono-, la neevitebla portreto de la papo Johano-Paŭlo la 2-a, la foto — subskribita — de loka bokso-ĉampiono kaj ... la kalendaro 2016 de la partio Juro kaj Justeco (Prawo i Sprawiedliwosc, PiS).

Ministo kaj sindikata delegito de Solidarnosc, s-ro Kalabis ankaŭ aktivas por tiu partio situanta dekstre de la dekstro. Cetere, Solidarnosc alvokis voĉdoni por la kandidato de la PiS, s-ro Andrzej Duda, okaze de la prezidanta elekto de majo 2015. Okaze de la parlamentaj elektoj kiuj sekvis, la sindikato ne donis instrukciojn, sed ĉiu komprenis la mesaĝon... “Mi estas katoliko, sed ne tial mi engaĝiĝis. La PiS, estas la solaj, kiuj nin subtenas, ili estas proksimaj de la homoj. Post la mingasa akcidento de Halemba, la prezidanto Kaczyniski* venis renkonti nin; tio kortuŝis min.” Inverse, s-ro Kalabis malamas la liberalulojn de la civitana platformo (Platforma Obywatelska, PO), centrodekstra partio reginta de 2007 ĝis 2015. La ministo diras, ke li estis ŝokita per la ĉeesto de la prezidanto Bronislaw Komorowski ĉe la funebra ceremonio de la generalo Wojciech Jaruzelski, la komunista gvidinto de la Respubliko (1981-1989), kiu subpremis Solidarnosc. Kaj li ne akceptis, ke la PO-registaro konsideris sen interkonsiliĝo, en januaro 2015, la fermon de la minejoj: “Mi eksciis pri la fermo de mia ŝakto per la televido!”, li koleras. Li estas konvinkita pri tio: la eksa ĉefministro Donald Tusk, el PO, fariĝinta prezidanto de la eŭropa Konsilio, “volas fermi ĉiujn minejojn, dum la PiS ĵuris konservi ilin”. “Plejmultaj kolegoj voĉdonas por la PiS”, li konkludas.

* Lech Kaczynski, Prezidanto de Pollando de 2005 ĝis sia morto, la 10-an de aprilo 2010, en la aviadila kraŝo de Smolensk (96 mortintoj). Li estis la ĝemela frato de s-ro Jarosław Kaczynski, ĉefministro de 2006 ĝis 2007 kaj nuna ĉefo de la PiS.

La 25-an de oktobro 2015, la PiS gajnis la parlamentajn elektojn (Asembleo kaj Senato) per 37,6% de la voĉoj, kontraŭ 24,1% por la liberaluloj kaj 8,8% por la popolistoj de Kukiz’15. Ne atinginte la necesajn sojlojn (5% por partio, 8% por koalicio), la progresema tendaro ricevis neniun elektiton*. La maldekstrularo, dividita inter la ‘unuiĝinta Maldekstro’ kaj ‘Kune’ (Razem), sed ankaŭ viktimo de la forrabado kaj absorbado de siaj socialaj ideoj fare de la reakcia dekstrularo, forestas en la Parlamento. Kelkajn monatojn antaŭe, en majo 2015, la prezidanta elekto jam donis antaŭsenton de tiu konservativa ondego: la eliranta prezidanto, la liberalulo Komorowski, estis venkita je la dua balotvico de s-ro Duda, kvazaŭ nekonato.

* Escepte de la reprezentanto de la germanlingvanoj, kiu ne estas submetita al la 8% sojlo.

Malgraŭ ripetitaj petoj, neniu PiS-respondeculo konsentis renkonti nin*. Tamen, intervjuo kun la ministro pri eksterlandaj aferoj Witold Waszczykowski, publikigita en la germana popolisma Bild (3a de januaro 2016) donas ekvidadon de la ideologio de ĉi tiu partio: “Kvazaŭ la mondo devus evolui laŭ marksisma modelo, en ununura direkto; al mikso de la kulturoj kaj rasoj; mondo de biciklistoj kaj vegetaranoj, kiu uzus nur regajneblajn energiojn kaj batalus kontraŭ ĉia formo de religioj. Ĉio tio havas nenion komunan kun la polaj tradiciaj valoroj. Tio estas la malo, de tio, kion plej multaj poloj konsideras grava: tradicio, historia konscio, amo al sia lando, fido en Dio kaj normala familia vivo, kun unu viro kaj unu virino*?”

* S-ro Tomasz Poreba, eŭrodeputito, ja konsentis interŝanĝi per elektronaj mesaĝoj, sed li poste rifuzis, ke eltiraĵoj de liaj respondoj aperu en tiu ĉi artikolo.
* Fronte al la skandalo kaŭzita de tiuj deklaracioj, la ministro poste pretendis, ke temas pri “ŝerco”.
Elekto inter malcerta dungado kaj elmigrado

Tamen, konservativismo ne estas la sola motivo de la voĉdonantoj de la PiS. Ili varbiĝas en Pollando de deklasiĝo, de malriĉeco kun forta necerteco pri la eblo retrovi akcepteblan situacion, situacioj, kiuj kaŝiĝas malantaŭ la bonaj makroekonomiaj indikiloj (vd sube “Gvidomarkoj”). Pollando de la malgravuloj, kiuj, same kiel s-ro Kalabis kaj lia familio, suferis pro la liberalismaj reformoj kaj ofte havas nur elekteblecon inter “rubuj-kontrakto” je 200 eŭroj kaj elmigrado. Pollando specialigita pri subkontraktado de malalt-kvalitaj produktoj por la grandaj eŭropaj grupoj, ĉefe germanaj. Pollando de la pensioj je malpli ol 300 eŭroj monate. Naciisma, klerikala, protektisma kaj ksenofoba (vd ... ), la PiS sciis allogi ĉiujn tiujn seniluziigitojn per ambicia sociala programo: 500-zlota (115 eŭroj) ĉiumonata monhelpo por ĉiu infano, financota pere de banka kaj superbazara impostado; minimuma salajro; kaj eĉ reveno de emeritiĝo je 60 jaroj por virinoj kaj 65 jaroj por viroj, dum la liberaluloj intencis fiksi ĝin je 67 jaroj.

Politikologo, profesoro ĉe la universitato de Varsovio, Radoslaw Markowski studis la evoluon de la PiS: “Kiam ili estis en la registaro, inter 2005 kaj 2007, ili estis konservativaj, sed liberalaj ekonomie. Ili fariĝis pli kaj pli popolistoj, ksenofoboj kaj eŭroskeptikaj; katolika naciismo, spicita de sociala programo.” Li ordigas la voĉdonantojn de la partio laŭ tri kategorioj: “Unue, tiuj, kiujn mi nomas ‘la sekto de Smolensk’: homoj konvinkitaj, ke la kraŝo de aprilo 2010* estis frukto de komploto de Donald Tusk kaj Vladimir Putin. Poste, la praktikantaj katolikoj, kies konoj pri la mondo ofte resumiĝas je tio, kion rakontas al ili la paroĥestro — triono de la praktikantaj poloj ek-spertis la politikan propagandon en preĝejo.” Kaj fine, la modestaj homoj, allogitaj de la sociala programo de la partio: “La PiS sukcesis eltrovi la atendojn de la laboristoj, de la kamparanoj...” La sindeteno — preskaŭ 50% — faris la ceteron.

* Vd. noto 1.

Sociologo ĉe la maldekstra pensfabriko Krytyka Polityczna (“La politika kritiko”), Jakub Majmurek analizas la faktorojn, kiuj kondukis al la forigo de la liberaluloj: “La PO restis regantaj ok jarojn. Tio estas longa por juna demokratio. La ĉefministrino Ewa Kopacz, kiu anstataŭis Donald Tusk, kiam li foriris al Bruselo, ne havis karismon. Sed precipe, la liberaluloj neniam releviĝis post la “afero de la subaŭskultado”. En junio 2014, la konservativa semajngazeto Wprost publikigas privatajn konversaciojn de proksimuloj de la regantoj, registritajn de kelneroj de granda restoracio en Varsovio. La maldeca vortprovizo de la kunparolantoj, ilia sekreta ligiteco kaj ilia aroganteco neniigis la bildon de la supozata “civitana” platformo: “Post tio, ili estis perceptataj kiel elitoj vivantaj ekster la realaĵoj”, rakontas Majmurek.

Li ankaŭ substrekas la “memkontenton” de la liberaluloj: “La gvidantoj de la PO estas relative maljunaj; ili travivis komunismon, la mankojn. Ilia ripetata diskurso estis: ‘Rigardu kian salton faris Pollando!’ Jen diskurso ne aŭdebla de la junuloj: ili ne konis tiun epokon. Kaj, kiam ili iras labori en okcidenta Eŭropo, ili konstatas, ke la salajroj estas tie pli altaj. En Berlino, la luprezoj estas iom pli altaj ol en Varsovio, sed homoj perlaboras trioble pli. La aspiroj de la pola junularo estas tre fortaj.” Kaj ties frustriĝoj, tute same.

34-jara entreprenestro, s-ro Pawel Michalski akceptas nin en Bytom, urbo de Silezio viktime postvivanta la fermon de la minejo. Vidiĝas fermitaj ferkurtenoj, almozpetantaj emeritinoj... “Ĉi tie estas 20% da senlaboreco”, vespiras la juna entreprenisto. Li aktivas en la movado Kukiz’15, ikonoklasta partio, popolisma, “kontraŭ-sistema”, fondita laŭ lia nomo de s-ro Pawel Kukiz, eksa rokmuzikisto, kaj enpenetrita de la supernaciisma ekstremdekstro. S-ro Kukiz kunigis ne malpli ol 20% de la voĉdonantoj dum la unua balotvico de la prezidanta elekto en majo 2015, kaj lia movado nun konsistigas la trian politikan forton de la lando, antaŭ la maldekstro. Kandidato de Kukiz’15 por la parlamentaj elektoj, s-ro Michalski rikoltis 15% de la voĉoj en Bytom. “La junuloj elmigras, li vespiras. En Britujo aŭ en Germanujo, estas facile labori. Ĉi tie, unu el miaj amikinoj, flegistino, gajnis 1700 zlotojn (malpli ol 400 eŭroj) monate: ne eblas vivi per tio. Estas hontinde! Do ŝi foriris al Germanujo.” S-ro Michalski diras sin “favora al libermerkato”, sed subtenas la projekton de la PiS atribui 500 zlotojn monate al ĉiu infano: “Homoj estas tro malriĉaj, necesas helpi ilin.” Rilate la ĉeeston de ekstrem-naciistoj sine de lia partio, li preferas ĝin malgravigi: “Nu ja, vi scias, estas ĉio, en Kukiz...”

Granda balaado ĉe la kapo de la publikaj amasinformiloj

Kvankam li studis politikan sciencon, s-ro Robert Piaty, 33-jara, tamen sinsekve subskribis plurajn “rubuj-kontraktojn”. Nun, li laboras en Katowice en telefon-alvok-centro, kontraŭ 1 400 zlotoj monate, tio estas 320 eŭroj. “Duono de miaj amikoj foriris en Anglujon. Mi mem vivis tie dum ses monatoj; mi gajnis 1 200 eŭrojn monate.” Li apartenas al la sindikato Sierpien 80 (“Aŭgusto 1980”, reference al la striko de Solidarnosc) kaj voĉdonas por la maldekstra partio Kune (3,6% de la voĉoj), kiu prezentas sin kiel la pola Podemos. Sed li komprenas, ke junaj malriĉuloj sen stabileco voĉdonas por la PiS, esperante profiti el ĝia sociala programo: “Ili promesis minimuman horan salajron por jam julio 2016.” Dume, kaj antaŭ ol realigi siajn socialajn promesojn, la PiS pli severe kontrolas la instituciojn: inter la Kristnaska festo kaj la Novjara Festo, la nova registaro nomumis kvin juĝistojn sine de la plej alta juĝa institucio, la konstitucia Tribunalo, voĉdonigis leĝon modifantan ĝian funkciadon kaj maldungis la direktorojn de la publikaj amasinformiloj. Kaj ne estas ĉio: en marto, leĝo igos la ministron pri justico la nova ĝenerala prokuroro. De la mezo de decembro 2015, pluraj dekmiloj da poloj manifestaciis je la alvoko de la Komitato por Defendo de demokratio (KOD). Kaj, senprecedenca fakto en la historio de la eŭropa Unio, la Komisiono de Bruselo lanĉis la 13-an de januaro kontraŭ Varsovio “proceduron por savi la juro-ŝtaton”: antaŭprocesa enketo por decidi, ĉu Pollando kontraŭstaras aŭ ne la demokratiajn principojn.

“La pola demokratio fartas tre bone”, opinias Aleksandra Rybinska, ĵurnalisto ĉe wSieci. Meze de januaro, la kovrilpaĝo de tiu dekstra semajngazeto prezentis sub titolo “Konspiro kontraŭ Pollando” fotomuntaĵon asociigantan la kancelierinon Angela Merkel kaj la prezidanton de la eŭropa Parlamento Martin Schulz al la dispecigo de Pollando en 1772. Rybinska pravigas la politikon de la PiS: “La PO nomumis siajn proprajn juĝistojn iom da tempo antaŭ ol perdi la elektojn. La PiS do ne estus povinta adoptigi iun ajn leĝon. Kaj koncerne la nomumojn en la amasinformiloj, estas kutimo ĉi tie: en 2008, dekstraj kolegoj estis maldungitaj laŭ ordono de la PO. Kaj tiam, la okcidentanoj ne skandaliĝis ... La vero estas, ke la PiS estas ĉio, kion la 1968-uloj nun regantaj en Eŭropo malamas. La Okcidento pensis, ke la Hungarujo de Viktor Orban estas escepto; sed nun Pollando siavice turniĝas al la tradiciaj valoroj. Bruselo timas la konservativajn fortojn.”

Malmulte da junuloj inter la defendantoj de demokratio

“La subtenantoj de la PiS opinias, ke ili estis malestimataj, persekutataj de la liberalaj elitoj, analizas Majmurek. Iliaj gvidantoj estis iom pli junaj ol la liberaluloj, tial ili estis mokataj, nomataj “la Pampers”! Pro tio ili sentis koleron kontraŭ la politika klaso. Post tiu malfeliĉa epoko, ili opinias, ke ilia tempo alvenis. Ili deziras venĝi sin”.

Kun malvo-kolora jako, orelringoj kaj rubando-ligita hararo, la senstreĉa Mateusz Kijowski, 47-jara, enkorpigas ĉion, kion la PiS forĵetas. Tiu fakulo pri la teknikoj de informado fondis la KOD sur la socia reto Fejsbuko Facebook, en novembro 2015. “En kelkaj tagoj, ni estis 55 000 enskribitoj”, li diras ridetante. Li revenas de Strasburgo, kie, li rakontas, la KOD-delegitaro ricevis “tre bonan akcepton de la liberalaj, socialistaj kaj verdulaj eŭrodeputitoj”. Nun, meze de januaro, li ekzorgos pri organizado de dua ondo de manifestacioj “en 46 urboj, kaj ĉe la pola diasporo en Eŭropo”. Ni montras al li ekstremdekstran filmeton cirkulantan sur la reto, kiu akuzas la KOD esti financata de la usona miliardulo George Soros: “Bedaŭrinde ne!, li ekridegas. Serioze, neniu antaŭvidis tiujn atencojn kontraŭ la liberecoj. Dum la kampanjo, la PiS ne parolis pri tio. Ĝi agas kvazaŭ ĝi ricevis mandaton donantan al ĝi ĉiujn rajtojn, kvazaŭ demokratio signifus absolutan potencon de la balota plimulto. Ĝi atakas la fundamentan principon de la eŭropa Unio, kio estas la divido de la povoj. Ni volas defendi niajn liberecojn.”

La postan sabaton, en Gdansk, ĉirkaŭ du mil subtenantoj de la KOD kuniĝis sur la Solidarnosc-placo, antaŭ la ŝipfarejo. Ili paŝas en la neĝo por varmigi sin. Iliaj afiŝtabuloj alvokas defendi demokration. Karikaturo komparas la novan ĉefon de la publika televido TVP, s-ron Jacek Kurski — Gdansk-denaskulo, kromnomata “la hundego de la PiS”-, al s-ro Jerzy Urban, malamata proparolanto de la eksa komunista reĝimo. La manifestaciantoj svingas polajn, eŭropajn flagojn, kaj eĉ kelkajn ĉielarkajn standardojn de la LGBT-movado*. Iuj portas la blankan maskon de la Anonymous. Senpilota aviadilo superflugas la placon kaj filmas la manifestaciantojn. Mokema, la homamaso salutas la flugantan spionon.

* Movado por defendo de la rajtoj de la samseksemaj, duseksaj kaj transaj personoj.

“Estas nia devo esti ĉi tie, klarigas du emeritinoj dum la manifestacio direktiĝas al la urbocentro. Oni manifestaciis en 1980; diktaruron oni ne plu volas! Ni venis por la junuloj, kiuj ne scias kion ili povas perdi.” Ja la meza aĝo de tiuj manifestaciantoj estas alta: plej multaj el la partoprenantoj estas pli ol 40-jaraj. “Mi estas ĉi tie proprainiciate, mokas tiu junulino, mi ne estas pagita de George Soros.” Kiel ŝi klarigas, ke la junuloj tiom malmulte mobiliziĝas? “Ili estas apatiaj, ili ne havas politikan konscion kaj ne sentas sin koncernataj. Mia juna frato, kiu estas 18-jara, volis voĉdoni por Kukiz; mi sukcesis konvinki lin voĉdoni por PO.” Alveninte ĉe strato Dluga en la malnova urbo, la manifestaciantoj martelas: “Ni volas esti ni mem”, frapfrazo de Solidarnosc en 1980. S-ro Aleksander Hall, eksa disidento, prenas la laŭtparolilon kaj publike kritikas, ke la ĉefo de la PiS, s-ro Kaczynski, estas la vera potenculo de la lando, sen respondeci pri oficiala funkcio. Flagrubando cetere montras lin kiel marionetiston manipulantan laŭplaĉe la prezidanton Duda kaj la ĉefministrinon Beata Szydlo. Je la 13-a kaj duono, kantinte la nacian himnon kaj aŭskultinte la eŭropan himnon, la manifestaciantoj disiĝas, ignorante la kelkajn junulojn, kiuj nomas ilin “porkoj elirintaj el sia manĝujo”, kutima insulto de la PiS-subtenantoj al tiuj de la PO.

Eŭropo okupiĝu pri sia duonmiliono da migrantoj!

La KOD tamen havas alian zorgon ol apatio de la junuloj, aŭ ilia voĉdonado por la desktro kaj popolistoj: ĝia malfacilo logi, ekster la liberalaj medioj. Neniu el la renkontitaj maldekstraj voĉdonantoj deziras partopreni ĝiajn manifestaciojn. “La liberaluloj estas sufiĉe riĉaj homoj, la parto de la socio, kiu profitis el la ekonomiaj reformoj”, moke diras s-ro Piaty, la juna malriĉulo en situacio nestabila kaj malcerta de Katowice. Feminisma aktivulino de Varsovio, s-ino Ania Zawadzka partoprenas dum la Gay Pride kaj la kontraŭfaŝisma kontraŭ-manifestacio, kiu, ĉiun 11-an de novembro, oponas la marŝon de la ekstremnaciistoj. Tamen, ŝi rifuzas aliĝi al la KOD: “La liberala elito respondecas pri la situacio, ŝi asertas. Ili rifuzis etendi la rajton je aborto por ne malkontentigi la Eklezion*. Ili faris el Pollando ekstremliberalan landon, multigis la leĝojn kontraŭ la laboristoj, malestimis kaj marĝenigis la malriĉulojn. Pro ili, la popolo baskulis dekstren.”

* De 1993, aborto estas permesata en Pollando nur kaze de seksperforto aŭ rekonata danĝero por la sano de la patrino aŭ infano.

S-ro Karol Guzikiewicz estis 16-jara kiam, metilernanto pri mekaniko, li partoprenis la historian strikon de Gdansk kun Lech Walesa en 1980. Fariĝinte vicprezidanto de Solidarnosc ĉe la ŝipfarejo, li nun aktivas ĉe la PiS: “La ŝipfarejo estas forlasitaj teroj: cento da hektaroj en 1990, dudek hodiaŭ”, li resumas dum ni trairas la laborejojn, kie laboras veldistoj. “Dek sep mil laboristoj en 1990, milo hodiaŭ. De nun, oni ĉefe fabrikas ventoturbinojn kaj generatorojn.” Li martelas: “Ĉio estas la kulpo de Donald Tusk kaj de Eŭropo. Pro la liberaluloj, la laborleĝoj en Pollando estas la plej malbonaj el Eŭropo. Tiam ja, mi aktivas en la PiS de post 2008. Mi aliĝis al tiu partio ĉar ties sociala programo estis proksima de tiu de Solidarnosc.” Kaj ne gravas, eĉ se lia eksa mentoro, la Nobel-premiita Walesa deklaris la 23-an de decembro, en intervjuo ĉe Radio ZET, ke la nova registaro agas “kontraŭ demokratio kaj libereco” kaj “ridindigas Pollandon en la mondo”. Koncerne la kritikojn de Bruselo, la sindikatisto ilin forbalaas: “Eŭropo okupiĝu pri sia duonmiliono da migrantoj kaj lasu Pollandon trankvila!”

La saman tagon en Gdansk, ni renkontas la eksan disidenton Stefan Adamski, kiu redaktis en 1980 la malpermesitan bultenon de Solidarnosc: “La homoj de Solidarnosc estis perfiditaj de la liberaluloj. Brutala transiro al [Darwin]-a kapitalismo! Ne mirigas, ke ili sin turnas al partio, kiu afiŝas socialan programon, eĉ se ĝi estas senrespondeca.” S-ro Adamski, unu el la fondintoj de la pola ATTAC*, aktivas en la maldekstra partio Kune. “Solidarnosc ne subtenis kapitalismon, li precizigas. La sindikato postulis de la komunisma reĝimo la respekton de la rajtoj de la laboristoj. La PiS ne volas forigi kapitalismon: li nur promesas igi ĝin pli solidara.” Kaj li aldonas: “La plej ĉagreniga estas, ke Kaczynski ne estos haltigita de la demokrati-defendantoj. Ĝi estos disciplinita de la financaj merkatoj, kiuj malhelpos la aplikadon de ĝiaj socialaj kaj protektemaj projektoj.”

* Asocio por la impostado de la financaj transakcioj kaj por civitana agado. (En la franca: ATTAC).

Cédric GOUVERNEUR

Gvidomarkoj

Loĝantaro: 38,5 milionoj da loĝantoj (sesa rango en la eŭropa Unio).

Ekonomia kresko: 3,6% en 2015 (3,3% en 2014).

Malneta Enlanda Produkto (MEP): 413 miliardoj da eŭroj (sesa rango en la Unio).

MEP por unu loĝanto: 18 600 eŭroj.

Senlaboreco: 9,8% en decembro 2015 (11,4% en decembro 2014).

Malneta meza salajro: 686 eŭroj (1717 eŭroj en Francujo, 397 eŭroj en Rumanujo).

Hora kosto de la laboro: 8,40 eŭroj (31,40 eŭroj en Germanujo).

Situacio de sencerteco kaj malstabileco: preskaŭ 1,5 miliono da salajruloj en “flekseblaj kontraktoj”, alinomataj “rubuj-kontraktoj”.

Fontoj: Centra Oficejo de Statistikoj (GUS), Krytyka Polityczna, Eurostat.

La sociala brulaĵo de la pola dekstrularo

Reala ksenofobio, fantomaj enmigrantoj

DUM LA ELEKTA kampanjo de la aŭtuno de 2015, la partio Juro kaj justeco (Prawo i Sprawiedliwosc, PiS), profitis la eŭropan enmigran krizon por vigligi ksenofobion. “Rigardu Svedujon aŭ Francujon: estas zonoj, kie la ŝario regas, kaj kie patroloj zorgas pri ĝia aplikado! Ĉu vi volas, ke tiuj fenomenoj aperu ĉe ni?”, lanĉis la prezidanto de la PiS, s-ro Jaroslaw Kaczynski, la 16-an de septembro 2015. Okaze de mitingo, la 12-an de oktobro, li eĉ akuzis la migrantojn esti “portantoj de ĥolero kaj parazitoj”. “La poloj vojaĝas kaj vidas al kio kondukas la enmigrado, asertas Aleksandra Rybinska, ĵurnalisto ĉe la semajngazeto wSieci, proksima de la PiS. La multkulturismo ne funkcias, tiam ili ne volas tion ĉi tie. La antaŭa registaro devis akcepti sep mil migrantojn. Tio jam estas tro.”

Tuniziano, s-ro Aziz W. vivas en Varsovio de ses jaroj. Kuiristo, li havas senbarban vizaĝon, parolas la polan, tostas kun siaj polaj amikoj, sed sentas sin, malgraŭ ĉio, malakceptita de sia akcepto-tero. “Estas tre malfacile eltenebla, li konfidas. Malestimaj kaj malfidaj rigardoj; junuloj, kiuj ĉe la bushaltejo diras al mi: “Reiru hejmen, islama teroristo!” Mi estis agresata plurajn fojojn.”

Naskita en Senegalo, s-ro Mamadou Diouf vivas en Pollando de pli ol tridek jaroj. “En 2007, mi petis kaj ricevis la polan ŝtatanecon. La PiS tiam regis; mi timis esti elpelita.” Aktivulo-parolisto de priafrika fondaĵo (Afryka.org), s-ro Diouf partoprenas debatojn en la amasinformiloj kaj intervenas en lernejoj. “Malfacilas lukti kontraŭ la antaŭjuĝoj, li veas, La vorto “negro”, murzyn, estas kutime uzata. Rasismaj malnovaj romanoj kaj poemoj estas konataj de ĉiuj lernejanoj. Tiam, mi klarigas, ke la homa biologio estas kontraŭ homogeneco, ke antikvaj Greklando kaj Romio profitis el la kontaktoj kun siaj najbaroj... Sincere, kiel polo povas esti faŝisma, konsiderante la historion de tiu lando kaj la gravecon de sia diasporo tra la mondo?”

Lando sen kolonia pasinteco, kie la fluktuantaj landlimoj kaj la vundoj de la historio kontribuis al konfuzo de poleco, haŭtblankeco kaj katolikismo, Pollando ne konas multkulturismon. Ekzistas ja kelkaj malplimultoj (germanlingvanoj, ukrainoj, judoj, islamaj tataroj), sed malmultaj ekstereŭropaj enmigrintoj: vjetnamaj komercistoj alvenintaj en la 1970-aj jaroj, ĉirkaŭ kvin mil afrikaj landanoj kaj, de nun, migrantoj tre etkvante akceptitaj. Plejmultaj poloj deziras konservi tiun homogenecon: nur 4% opinias, ke ilia lando devus akcepti migrulojn, laŭ opinienketo farita en januaro de la CBOS-instituto. La murdoj de Parizo kaj la seksaj agresoj de Kolonjo plifirmigis tiun ksenofobion. “Germanujo fariĝos islama respubliko”, spontane deklaras al ni aktivulo de la PiS. La kontraŭjudaj murskribaĵoj, la faŝismaj keltaj krucoj, ofte fare de futbal-subtenantaj grupoj, oftas sur la urbaj muroj. “Jam ekzistis kontraŭjudismo, dum preskaŭ ne plu estas judoj depost la Holokaŭsto, veas s-ino Marta Tycner, aktivulino de la maldekstra partio Kune (Razem). Jen nun ksenofobio sen migrantoj!”

Cédric GOUVERNEUR

Tralaseblaj landlimoj, malfortaj institucioj kaj eksterlandaj intervenoj

Sahelo inter du ĝihadismaj fajroj

Ses junaj senegalanoj, suspektataj pri ĝihadismo, estis elportitaj de Nuakŝoto (Maŭritanio) al Dakaro, la 20-an de februaro 2016. La terorisma minaco etendiĝas en Okcidenta Afriko, fone de konkurenco inter Al-Kaido kaj la Organizo de la islama Ŝtato. La armeaj intervenoj en Sahelo, inkluzive la francan operacion “Barkhane”, ne trafas la radikojn de la perforto.

RENOMITA en marto 2015 “Islama Ŝtato en Okcidenta Afriko”, la grupo Boko Haram multigas la mortigajn operaciojn en Niĝerio kaj Ĉado. En la nordo de la kontinento la Organizo de la islama Ŝtato (OIŜ) daŭrigas sian disvastiĝon en Libio kaj organizas atakojn kontraŭ turismaj zonoj. Siaflanke, Al-Kaido en islama Magrebo (AKIM), jam tre aktiva en Malio, deklaris sian respondecon pri la atenco kontraŭ la Splendid-hotelo en Uagaduguo (Burkina Faso), la 15-an de januaro 2016. Ĉu la sahel-sahara arko estos ambaŭflanke atakata, de la OIŜ norde kaj AKIM oriente? Kaj kiuj estos la konsekvencoj al la franc-armea operacio “Barkhane”, kiu okazas precize inter tiuj du polusoj?

La armita perforto en Sahelo etendiĝis post la marĝenigo de la Islama armita Grupo (GIA) en Alĝerio, fine de la 1990-aj jaroj, kaj post la falo de Muamar Kadafi dum la okcidenta milit-interveno en Libio, en 2011. Tiuj du eventoj kondukis al la reveno en la regiono de la dungosoldatoj, ĉefe tuaregoj, kiujn rekrutigis Kadafi, kaj al la disvastigo de la armiloj ŝtelitaj en la libiaj arsenaloj. La konfliktoj, kiuj tuŝis Malion en 2012 okazis pro milicoj kun tre diversaj postuloj: la Movado Nacia por liberigo de Azawad (MNLA), kiu arigas la tuaregojn luktantajn por sendependiĝo; milicoj proksimaj de la AKIM, kiuj postulas starigon de kaliflando; Ansar Dine, de la tuarego Iyad Ag Ghaly, kiu volas trudi la ŝarion; la Movado por unueco kaj ĝihado en Okcidenta Afriko (Mujao), kiu strebas regi la mafiajn retojn*. Hodiaŭ, la ĝihadistaj retoj montras sian volon ne nur regi la fikomercojn (armiloj, drogoj, ktp.) kaj kontesti la establitajn regantojn, sed ankaŭ redifini la landlimojn hereditajn de la koloniado, kaj rompi la ligojn inter Eŭropo kaj la sahela Afriko.

* Vd Daniel Bertrand, “Malhelpi la fragmentadon en Malio”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2015.

Post la franca operacio “Serval” permesita de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) la 20-an de decembro 2012, Parizo lanĉis la operacion “Barkhane”: tri mil soldatoj dismetitaj en kvin sahelaj landoj (Maŭritanio, Malio, Niĝero, Ĉado kaj Burkina Faso) kun la apogo de afrikaj kaj UN-aj trupoj. Tiuj armeoj, kiuj detruis arsenalojn, reduktis la loĝistikon de la grupoj kaj faciligis la sekretan informadon, ankaŭ ebligis la institucian transiron en Malio. Tamen, ili ne elradikigis perforton. La eksteraj armeaj operacioj povas, portempe, moderigi la armitajn konfliktojn kaj la plimultiĝon de la milicoj; sed ili nenion kapablas kontraŭ ilia fekunda “grundo” kaj eĉ riskas, per bumerang-efiko, returni la loĝantarojn kontraŭ si aŭ disloki grupetojn samtempe mafiajn, politikajn kaj religiajn. Kaj, jes ja, la milicoj dislokiĝis en Sahelo, farante multajn atencojn, inter kiuj la lastaj, subskribitaj de la grupo Al-Mourabitoune de s-ro Mokhtar Belmokhtar, trafis Bamakon en novembro 2015 kaj Uagaduguon en Januaro 2016. Samtempe mafiecaj, politikaj kaj religiaj, tiuj milicoj diversgrade referencas al la AKIM.

Rivalecoj inter milicoj

EN NIĜERIO, Boko Haram sekvis kaj anstataŭis la progresemajn movadojn de la Talakawa, kiuj luktis kontraŭ la feŭdestroj. Tiu sekto, fondita de Ustaz Muhammad Yusuf*, imamo edukita en Sauda Arabujo kaj mortinta en 2009, disvolviĝis post la perforta subpremo de la armeo*. En marto 2015, ĝi fariĝis, sub la direkto de s-ro Abubakar Shekau, krima kaj terorisma milico aliĝinta al la OIŜ kaj foje ĝuanta la komplican helpon de armeaj altranguloj. Ĝi rekrutigas en analfabeta proletaro, kie oni pretas meti bombon por 50 eŭroj. Boko Haram havas kiel agadkampon la Borno-ŝtaton en Niĝerio, la orienton de Niĝero, la nordon de Kameruno kaj la okcidentan parton de Ĉado. Oni taksas la nombron de ties viktimoj depost 2009 je 17 000.

* Vd Alain Vicky, “Ĉe la originoj de la sekto Boko Haram”, Le Monde diplomatique en esperanto, aprilo 2012.
* Vd. Marc-Antoine Pérouse de Montclos, “Boko Haram et le terrorisme islamiste au Nigeria: insurrection religieuse, contestation politique ou protestation sociale?”, Questions de recherche, n-o 40, Centre d’études et de recherches internationales (CERI), Parizo, junio 2012.

Ĝihadismo etendiĝas per ludo de rivaleco. Geografie dismetitaj milicoj (ekzemple, la katiba*), kiuj alfrontas unu la alian por regadi la fikomercojn kaj varbi membrojn. Aliĝintaj al tegmentaj ĉefmilicoj, ili agas pere de provizoraj aliancoj kaj scipovas profiti el la tralasemo de la landlimoj kiel de la malforteco de la politikaj povoj, la sekretaj servoj kaj sekurecaj servoj. Oni tamen notas, se ne ĝeneralan ĝihadon, almenaŭ kreskantajn vasaliĝojn, ĉu al la OIŜ — Boko Haram, la Mujao, Ansar Beit Al-Maqdis en Sinajo, Majilis Choura Chabab A l-Islam en Libio, frakcioj de Al-Chabab en Somalio-, ĉu al Al-Kaido — somalia Al-Chabab, fulana Fronto de Liberigo de la Macina (FLM) en Malio, Ansar Dine. Al-Mourabitoune, rezulto de la fandiĝo de la Mujao kaj la “Subskribintoj de la sango” — grupo kreita en 2012 de s-ro Belmokhtar-, alianciĝis kun Al-Kaido, eĉ se kelkaj grupoj vasaliĝis al la OIŜ. Apriore, tiuj sintenoj ja similas al la adopto de kvalitomarko aŭ franĉizo-kontrakto. La financadoj kaj la loĝistikaj ligoj kun la ĉefmilico ne estas pruvitaj.

* Termino uzata de AKIM por siaj soldatgrupoj. Ĝin popularigis Jean-Christophe Rufin en sia romano Katiba, Flammarion, Parizo, 2010.

La sahel-sahara arko montriĝas favora tereno por la disvolviĝo de tiuj movadoj, ĉar ĝi suferas samtempe plurajn malfortecojn: la demografia kreskego, la klimata malfavoreco, manko de perspektivoj por la urba subproletaro kaj la junuloj en la forlasitaj kamparaj zonoj, la pezo de la kontrabando pri armiloj kaj drogoj en neregataj teritorioj, la kontestado de la establitaj regantoj kaj la ĝeneraligita korupto, la foresto aŭ senpoveco de la polico kaj la misfunkciado de la armeoj*, la malforteco de ŝtatoj alfrontitaj, tiam aŭ iam en sia historio, al planoj de strukturaj alĝustigoj kaj nekapablaj plenumi siajn reĝajn funkciojn.

* Vd. Serge Michailof, Africanistan. L’Afrique en crise va-t-elle se retrouver dans nos banlieues?, Fayard, Parizo, 2015.

En la nordo de Niĝerio, relative forlasita en la disdivido de la petrol-rento, la prezidanto Muhammadu Buhari, mem devenanta el tiu parto de la lando, montriĝas pli aktiva ol sia antaŭulo Goodluck Jonathan: elektita en marto 2015, li luktas kontraŭ korupto kaj disvolvas regionan kunlaboradon. Tamen, koluzio inter kelkaj politikaj respondeculoj aŭ la armeo kaj la ĝihadismaj grupoj ne tute malaperis kaj perforto pludaŭras. En Malio, la registaro de la prezidanto Amadou Toumani Touré (2002-2012) estis relative tolerinta la fikomercojn kaj aktivaĵojn de la ĝihadistoj dum ili restis lokitaj en la nordo de la lando. En Burkina Faso, la eksa ŝtatestro Blaise Compaoré (1987-2014), kiu ekigis aŭ nutris incendiojn por ilin estingi poste kiel internacia mediacianto, estis implicite kontraktinta pakton pri neagreso kun kelkaj ĉefoj. Li tiel volonte ludis peranto-rolon por liberigo de ostaĝoj. En 2015, la malfondo de la regimento de la prezidenta sekureco, “ŝtato ene de la ŝtato” gvidita de la efemera puĉisto Gilbert Diendéré, kaj la restrukturado de la sekretaj informservoj kontribuis igi la landon pli vundebla rilate al atencoj.

Plurjarcenta, la afrika islamo estas dominata de sunaismo, malikismo kaj sufiismo, kun kunfrataroj ofte sinkretismaj. Ĝi ĉiam suferis influon de rigorisma islamo — veninta el Sudano aŭ de Proksim-Oriento-, eĉ foje mortiga, kiel estas takfirismo. En kunteksto de malapero de la grandaj ideologioj (naciismo, socialismo, tutarabismo, tutafrikanismo), oni hodiaŭ spertas radikaliĝon de islamo, aŭ “islamiĝon de la radikaleco”, laŭ la esprimo de la politikologo Olivier Roy, apogita sur takfirismo.

La rekrutado de la ĝihadismaj milicoj tamen ne estas homogena sur la religia aŭ etna kampoj. Tiel Boko Haram, dominata de la etno kanuri, tamen enhavas ankaŭ haŭsojn kaj fulanojn, kaj rekrutigas kristanojn. La logecon de la ĝihadismaj movadoj al multaj junuloj oni povas klarigi per la volo elfuĝi koruptitan mondon, lukti por “purigo”, esprimi sian rifuzon de la sociaj kaj politikaj humiligoj.

La financado de la milicoj restas centra demando: regado de la riĉofontoj, de la fikomerco, elpagigo de la loĝantaroj, prirabado, monpostulo por la ostaĝoj, donacado, patroneco de potenculoj aŭ grupoj, koruptado de politikuloj aŭ armeanoj... ĝi estas mem faktoro de dislokigo de perforto.

La armitaj konflktoj, kiuj trairas Sahelon laŭ vasta senco resendas cetere al la longdaŭra historio: landlimoj neniam vere legitimigitaj post ties internacia agnosko okaze de la malkoloniigoj; cikatroj de la historio, kelkfoje datumantaj de antaŭ la koloniado. Boko Haram tiel referencas al la kaliflando de Sokoto aŭ al Kanem-Bornou*, kaj la FLM al la fulana imperio de Macina, tio estas al “ĝihadismaj ŝtatoj” de la 19-a jarcento, kies riĉeco estis bazita sur la komerco de sklavoj kaj kiuj estis detruitaj laŭ la peto de aliaj ŝtatoj — ekzemple la haŭsoj — fare de eŭropaj koloniantoj.

* Respektive, imperio kreita en la 19-a jarcento en la nordo de Niĝerio kaj islama reĝlando establita de la 8-a ĝis la 19-a jarcentoj en la nordo de Ĉado.

Se la okcidentaj grandaj landoj ja ludis kun fajro, la arabaj potenculoj ankaŭ kontribuis krei la aktualan situacion: financado de moskeoj kaj koranaj lernejoj fare de la saudaj fondusoj aŭ la asocioj de Kataro aŭ aliaj Golfo-landoj, ligiloj inter Maroko kaj la MNLA, eblaj ligoj inter la alĝeriaj sekretaj servoj kaj la ĉefoj de AKIM*, konflikto inter Alĝerio kaj Maroko pri Okcidenta Saharo, kontaĝo de la militoj de Irako, Libio kaj Sirio, ktp.

* Vd. François Gèze kaj Salima Mellah, “Al-Qaida au Maghreb, ou la très étrange histoire du GSPC algérien”, 2007, www.algeria-watch.org

La afrikaj landoj estas evidente la unuaj viktimoj de la armita perforto. Terorismo kondukas plifortigi aŭtoritatemajn reĝimojn kaj arbitracii favore al sekureco malavantaĝe al la produktivaj investoj. Ĝi ekfunkciigas kaptilan sinsekvon de perforto, de malriĉeco kaj marĝenigo, ruinigante la ekonomiajn perspektivojn kaj kreante nealireblajn aŭ forlasitajn zonojn. La atencoj kreas malamon kaj disvastigas timon kaj izoliĝon. Ili detruas la maldikan ekonomian teksaĵon ekzistantan, kreas zonojn forlasitajn de la turistoj, investistoj aŭ homhelpaj organizaĵoj. La konfliktoj nur pligrandigas la nombrojn de delokitoj, rifuĝantoj kaj migrantoj luktantaj kontraŭ la mafioj. Same kiel incendioj, la streĉoj povas disvastiĝi tre rapide. La du plej minacataj landoj en februaro 2016 estis Ebur-Bordo kaj Senegalo, kie konstateblas la kreskado de salafismo fronte al la tradiciaj kunfrataroj kaj la engaĝiĝo de nombro — malfacile taksebla — de junaj senegalanoj sine de la OIŜ en Sirio. Rimedoj celantaj plifortigi la sekurecon de la infrastrukturoj, publikaj kaj turismaj, estas kreitaj kaj adoptitaj en tiuj du ŝtatoj historie ligitaj al Francujo.

Tre dividita, la Eŭropa Unio restas larĝskale forestanta el la armeaj operacioj kaj el la helpo-provizo al la malfortigitaj regionoj. Nur la apogo al la necentralizitaj agadoj en la vundeblaj zonoj tamen ebligus trakti la profundajn kaŭzojn de terorismo. Afriko estas gravega temo por Eŭropo, ne nur pro siaj merkatoj kaj riĉofontoj, sed ankaŭ pro la sekurecaj, hommediaj, demografiaj riskoj, kiuj prioritate koncernas Sahelon. La “internacia komunumo” devus ekzemple financi la salajrojn kaj la ekipaĵojn ebligantajn la konstruon de afrikaj naciaj aŭ regionaj armeoj kaj la ekipaĵojn necesajn por la sekretaj servoj. Krom la fakto, ke la kostoj estas dekono de tiuj por eksterlandaj armeoj, veras, ke nur lokaj armeoj kapablas certigi sekurecon longdaŭran.

Monsendado de la migruloj, privataj investoj, suverenaj fondusoj, publika helpo al disvolvado: la eleksteraj financadoj kreskas, sed ili emas koncentriĝi sur la “utila Afriko” kaj la sekuraj zonoj. La mapo de la franca helpo por disvolviĝo, same kiel tiu de la subtenoj al agrokulturo konfirmas tiun malbonan disdividon. Sed la prioritato devus esti respondi al la aspiroj de la junuloj, de la kamparaj kaj urbaj zonoj, kies nombro pli ol duobliĝos en Sahelo ĝis 2050. Tiu reorientiĝo implicas prioritate la rekonstruadon de la “reĝaj funkcioj” de la ŝtatoj kaj la kreadon de ekonomia teksaĵo generanta dungojn.

Philippe HUGON

De Katango al Ĉinujo, malfacila sporta kurado

Ĉu eblas fabriki justan telefonon?

La ercoj uzataj por la fabrikado de poŝtelefonoj estas ofte eltirataj el la tero sen respekto al la plej elementaj socialaj rajtoj, aparte en centra Afriko. Sen kalkuli la damaĝojn al la hommedio. Entrepreno do provis krei “justan telefonon”. Sed ĝi stumblas, interalie, sur la nigra merkato kaj la mankoj de la kvalita priatestado.

KUN 1,4 miliardoj da fabrikitaj aparatoj en 2015*, la smartphone (“lerta telefono”) estas lumiga simbolo de la tutmondigita ekonomio, resumita sur la dorso de ĉiu iPhone per tiu formulo: “Projektita en Kalifornio, kunmetita en Ĉinujo.” La du ĉefaj markoj, Apple (231 milionoj da aparatoj en 2015) kaj ĝia sudkorea rivalo Samsung (324 milionoj)*, furioze konkuras.

* International Data Corporation (IDC), 27a de januaro 2016, www.idc.com
* Vd. Martine Bulard, “Samsung, la imperio da timo”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2013.

Tio rezultigas malbonegajn laborkondiĉojn en la aziaj kunmetaj fabrikoj, prilumitajn de pluraj ondoj de sinmortigoj ĉe Foxconn, unu el la ĉefaj ĉinaj subkontraktantoj. En aŭgusto 2015, Samsung estis devigata krei fonduson kun 78 milionoj da eŭroj por monkompensoj al la dungitoj de siaj fabrikoj, ĉe kiuj estis diagnozitaj pli ol 200 kazoj de leŭkemio*. Siavice akuzita laborigi infanojn*, la tria produktanto, Huawei, devis fermi fabrikon en 2014. Krome, pli ol trideko da ercoj, venantaj el pluraj kontinentoj estas en la fabrikprocezo de la lertaj telefonoj. Tiuj ercoj estas elŝiritaj el la terprofundo senrespekte al la sociala aŭ media efiko de tiu eltirado, kiu ankaŭ vivigas armitajn konfliktojn, kiel en la Demokratia Respubliko Kongo (DRK).

* Santé & travail, n-ro 92, Parizo, oktobro 2015.
* Aparte sur la retejo http://chinalaborwatch.org kaj en “Les secrets inavouables de nos téléphones portables”, “Cash investigation”, France 2, 4-a de novembro 2014.

Ĉu do produkti poŝtelefonon respektante la homojn kaj la medion estas utopio, aŭ eĉ malebla misio? La nederlanda sociala entrepreno Fairphone decidis akcepti la defion. De la printempo 2013, ĝi vendis sesdek ekzemplerojn de tio, kion ĝi prezentas kiel “etikan telefonon”. En la somero 2015, ĝi lanĉis la Fairphone-2, da kio ĝi esperas vendi cent mil ekzemplerojn jare. Ĝiaj argumentoj estas: la ercoj uzataj ne financas la milicojn de la DRK; la kunmetado okazas en ĉinaj fabrikoj, kie inspektadoj ebligas atesti decajn laborkondiĉojn, kaj kies laboristoj ĝuas asekurfonduson por garantii ilin kontraŭ la riskoj de la vivo: malsano, vundado, nekapablo labori kaj morto. La plano de la telefono ankaŭ ebligas plilongigi ĝian vivciklon kaj redukti ĝian primedian malutilon, igante la vicpecojn facile alireblaj kaj anstataŭigeblaj de la uzantoj. Uzanta tiom kiom eble recikligitajn plaston kaj kupron, Fairphone starigis savkolektadan organizon por siaj aparatoj en Eŭropo kaj recikligan programon de telefonoj en Ganao.

La entrepreno ne kalkulas pri investistoj sed pri la konsumantoj, petataj tra partopren-financa kampanjo ĉe Interreto, kiu ebligis kolekti preskaŭ 7 milionojn da eŭroj ene de kelkaj semajnoj. Ankaŭ la dua modelo naskiĝis danke al sistemo de antaŭmendoj: la aĉetontoj konsentis elpagi 525 eŭrojn por ne jam fabrikita aparato, kiun oni liveris al ili nur plurajn monatojn poste.

“Ilo por denuncado”

LA LANĈO de tiuj du telefonoj, kies aldonvaloro ne estis nur teknologia, estigis belan entuziasmon en la amaskomunikiloj, ĉiam pretaj saluti la “etikajn” kaj “justajn” iniciatojn, malgraŭ la multaj limoj de tiu nova produkto-maniero*. “La Fairphone estas ankoraŭ malproksima de vera justeco”, tamen rekonas la produktanto mem. La ambicio, pli modesta, estas “konstrui movadon favoran al pli justa elektronika industrio”, tamen konsciante, ke la vojo estos malfacila kaj kaptiloplena. Kiel rakontas s-ro Bas Van Abel — renkontita ĉe la sidejo de sia societo, sur la tria etaĝo de malnova industria konstruaĵo en la haveno de Amsterdamo-, por eklabori en DRK, Fairphone devis destini siajn unuajn elspezojn... por la koruptado de lokaj ŝtatfunkciuloj: temis pri akiri el la respondecaj agentoj de la minejoj la rajton filmi.

* Vd. Christian Jacquiau, “Max Havelaar aŭ la ambiguecoj de la justa komerco”, Le Monde diplomatique en esperanto, oktobro 2007.

Poste oni alfrontis alian realaĵon, pri kiu atestas filmeto farita de la teamo en 2011 en la Katango-regiono, en la sudo de Kongo: la mineja sektoro estas ĉefe metiista, kaj eĉ familia; junaj infanoj laboras tie kun siaj gepatroj. Cetere, por trovi stanon stampitan “ne milit-makulita”, Fairphone aliĝis al konsorcio de industriistoj, neregistaraj organizaĵoj (NRO) kaj aliaj lokaj kaj internaciaj agantoj. Ili uzas sistemon de atestado enhavantan specifan pakad- kaj etiketad-manieron*. Lanĉita post rekomendoj de la fakul-grupo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), tiu programo fariĝis nemalhavebla post la adopto, fare de la usona Kongreso, de la Dodd-Frank-leĝo, en julio 2010. Celanta enkadrigi la praktikojn de Wall Street, la dispono 1502 de tiu teksto devigas la kompaniojn kvotitajn en Usono certiĝi, ke ili ne uzas ercojn financantajn armitajn grupojn en DRK. Problemo: La atesto-procezo de minejoj estas apenaŭ komenciĝanta. Kaj kvin jarojn poste, nur kelkaj dekoj da ejoj povas laŭleĝe vendi stanon. Pro singardemo kaj por ne sin embarasi, multaj gigantaj entreprenoj de la elektronika industrio ĉesis provizi sin surloke, kreante faktan embargon sur la “tri T” — stano (tin en la angla), tantalo kaj volframo (ankaŭ nomata tungsteno) — kiu tute malordigas la minejan sektoron, de kiu dependas ok ĝis dek milionoj da homoj.

* Pri la iniciato por ne-konflikto-makulita stano (Conflict-Free Tin Initiative, CFTI), vd. http://solutions-network.org. Pri la kuna iniciato por provizo el stano, tantalo kaj volframo (ITRI Tin Supply Chain Initiative), vd. www.itri.co.uk

Du doktoriĝantoj, Christoph Vogel, de la Zuriko-universitato, kaj Ben Radley, de la International Institute of Social Studies (Internacia Instituto de Sociaj Studoj) de Hago, iris en 2013 kaj 2014 en la kvar plej bone administratajn zonojn. Ili trovis tie “katastrofan ekonomian situacion*: malaltiĝo aŭ stagnado de la prezoj kaj kromaj kostoj por la ministoj, dum la nigra merkato ege kreskis. Eĉ pli malbone, la vasteco de la teritorio kaj la granda moveblo de la armitaj grupoj ebligas, ke priatestita minejo povas pasi sub ilia regado aŭ sub tiu de iliaj civilaj komplicoj. Multaj ministoj devis reiri al sia kamparana aktivaĵo, meze sesone malpli enspeziga. Aliaj engaĝiĝis en la milicoj.

* Christoph Vogel kaj Ben Radley, “In Eastern Congo, economic colonialism in the guise of ethical consumption?”, The Washington Post, 10-a de septembro 2014.

Grupo de 70 universitatanoj, reprezentantoj de NROj kaj aliaj kongaj kaj internaciaj fakuloj publike mallaŭdis tiun situacion en malferma letero publikigita en septembro 2014: “La ercoj nutras la konfliktojn, sed ne estas ties kaŭzo ( ...). La luktoj por la povo je regiona kaj nacia niveloj, la demandoj pri aliro al la agroj, pri identeco kaj civitaneco, estas multe pli gravaj strukturaj faktoroj kondukantaj al la konfliktoj”, ili skribas, antaŭ ol postuli pli seriozan aŭskultadon al la lokaj agantoj. Eĉ se, “oni progresis kaj atingis iom pli etikajn produktojn, tamen nenio realiĝis por plibonigi la vivkondiĉojn de la Konganoj”, bedaŭras tiuj fakuloj, inter kiuj la doktoriĝantoj Vogel kaj Radley, kiuj timas, ke la “justa komerco” estos uzata kiel kaŝilo de novkoloniismo en la oriento de Kongo. “Estas vero en tiuj vortoj, sincere agnoskas s-ro Van Abel. La iniciatoj por la atestado ne kontribuis al la evoluado de la lokaj komunumoj kiel ni esperis. Sed ili ebligis la refunkciadon de la interŝanĝoj kaj estas esencaj por redoni fidon al la aĉetantoj rilate al la DRK.” La entrepreno parolas pri tiuj malfacilaĵoj sur sia retejo, petante de la kritikantoj iom da pacienco. “Necesos poste pritrakti la infanan laboron. Ni ambicias ĉiam fari pli bone.”

Post la atestitaj stano kaj tantalo, la firmao selektis respondecajn minejojn por volframo en Ruando kaj deziras uzi oron venintan el justa komerco en Peruo kaj Kolombio. Sed plej malfacile restas penetri la or-merkaton en Ĉinujo, klarigas al ni s-ro Van Abel, kiu revenas el vojaĝo renkonte al sia nova laborprovizanto: Hi-P International. Por garantii fabrikadon de siaj aparatoj en kontentigaj kondiĉoj, la entrepreno regule taskas dungitojn. Ĝi ankaŭ mandatis ĉinan organizaĵon pri kontrolprocezo kaj konsilo, kiu realigas socialan bilancon ĉe la fabrikanto, kiun ĝi poste rete publikigas. En la Hi-P-fabriko de Suzhou (Jiangsu-provinco) oni tiel signalis problemojn pri sekureco, pri uzo de granda nombro da portempaj laboristoj (61% de la tuto) kaj ĉefe pri semajna labordaŭro: “En julio 2014, iuj laboristoj laboris ĝis sepdek sep horojn semajne kaj ĝis dudek ok tagojn sinsekve*, konstatas raporto de la procedur-kontrola societo. Laŭ Fairphone, Hi-P engaĝiĝis limigi la uzon de portempaj laboristoj kaj ne transpasi sesdek labor-horojn semajne. Tamen, precizigas s-ro Van Abel, “Se oni tro reduktas la labortempon, la laboristoj gajnos malpli da mono kaj riskas foriri. La kromhoroj estas grava parto de ilia salajro; necesas trovi formon de mona kompenso.”.

* “Social Assessment Program: Hi-P”, Fairphone, aprilo 2015, www.fairphone.com

Danke al konsiloj de la germana sindikato IG Metal kaj de esplor-organismo specialigita pri la transnaciaj societoj, SOMO*, naskiĝis la ideo pri fonduso por garantii la laboristojn kontraŭ la riskoj de la vivo (malsano, nekapablo labori, morto). Tia fonduso celas plibonigi la ĉiutagan vivon de la laboristoj kaj provizi al ili novan organon de reprezentado ene de ilia entrepreno. Nutrata per 5 dolaroj por ĉiu vendita aparato, tiu fonduso kolektis 300 000 dolarojn (272 000 eŭroj) kun la unua versio de la lerta telefono, kaj tiu sumo profitis al la kvincent ĝis naŭcent laboristoj (laŭ la mendokajero) de la tiama subkontraktanto, Guohong. Ĝi ĉefe estis disdonita laŭ formo de premioj (meze 90 kromaj eŭroj monate). Ĝi ankaŭ ebligis aldoni fruktojn ĉe la fabrika restoracio aŭ organizi festojn aŭ eksterajn amuzaĵojn. Sed, ĉar Fairphone ŝanĝas sian fabrikanton por la nova aparato, tiu fonduso de nun estos uzata, ĉe Guohong, kiel komunik-kanalo, ejo de dialogo inter la laboristoj kaj ilia estraro. Fairphone estas nun stariganta tian fonduson ene de la kunmeta fabriko Hi-P de Shenzou (Hebei-provinco) profite al la tuta laboristaro, tio estas proksimume tri mil salajruloj.

* Centre for Research on Multinational Corporations, www.somo.nl

Kial la entrepreno nomis sian telefonon “Fairphone” se ĝi ne respondas al la kriterioj de la justa komerco (fair trade)? Ĉu tio ne estas trompo? S-ro Van Abel respondas per dubsenca duonŝerco: “Tiu nomo ne diras tion, kio ni estas, sed tion, kio ni volas esti.” Por esti komprenata li revenas al la origino de la projekto: kampanjo pri la ercoj venantaj el militzonoj, lanĉita en 2010 kun la NRO Action Aid, kiam li estris la Waag Society, nederlandan fondaĵon por artoj, sciencoj kaj teknikaroj. “Ni ne volis kutiman mobiliziĝon de la NRO. Ĉar mi estas elektronikisto, mi pensis, ke fabriki telefonon povas esti bona maniero malkaŝi la problemojn, kiuj kaŝiĝas en ĝia provizo-ĉeno.”

Serĉinte dum du jaroj stano-minejon “ne makulitan de milito” en la DRK, kaj poste ĉinan fabrikon pretan iom altigi siajn socialajn normojn, Fairphone ŝanĝas sian statuson kaj fariĝas sociala entrepreno en 2013. La demando pri la nomo estigas tiam internajn debatojn: “Ni volis uzi la vorton “fair” por ke homoj sin demandu kion vere signifas tiu nocio. Tio povas ankaŭ konduki tiujn, kiuj posedas iPhone- aŭ Samsung-poŝtelefonon demandi sin pri sia socia kaj primedia respondeco.” El tio fontas la travidebleco de la societo, kiu publikigas sur sia retejo liston de siaj provizantoj, la disdividon de siaj fabrik-kostoj kaj la socialajn bilancojn de siaj laborliverantoj, sen provi kaŝi la negativajn aspektojn.

Kiam Fairphone lanĉis sian kampanjon por partoprena financado, la strategio de komunikado celis meti sin “en vundebla pozicio”. “Ĉiufoje kiam oni kritikis nin — kaj ja okazis-, ni volonte akceptis tiujn kritikojn”, rakontas la ĝenerala direktoro, kiu eĉ mem vokis germanajn kaj nederlandajn gazetojn por rakonti la necesan korupton por filmi en la minejoj. Imagita kiel “rakonta proceduro provizanta efikan metaforon por la komplekseco de provizad-ĉeno”, la Fairphone kondukas onin pridemandi la praktikojn de la tuta provizo-ĉeno. Ĉar, se tiu aparato estas ankoraŭ malproksima de justa produkto, kion diri pri la aliaj? Kiam oni realigas komparan teston, ĝi larĝe superas la Galaxy S4 de Samsung, la unuan atestitan “ekologie kaj sociale respondeca” de la sveda organizaĵo TCO Development, kiu estas apenaŭ pli bona ol neatestita telefono.

La agantoj de justa komerco rigardas tiun novan produkton favore. S-ino Emilie Durochat, kunordigantino de la Platformo por justa komerco, salutas “ilon por denunci la laborkondiĉojn”. “Kun tiu sola telefono, oni povas paroli pri multaj temoj”, konstatas s-ino Dominique Royet, direktorino de Max Havelaar Francujo, kiu vidas en tio “paŝon al daŭra progreso. Per tio, Fairphone aliĝas al la spirito de justa komerco, naskita por evoluigi la regulojn de la monda komerco”.

Kun vendoj pasintaj de 0 al 16 milionoj da eŭroj ene de unu jaro kaj duono — kaj profito tute reinvestita-, Fairphone ricevis la titolon “la plej prospera teknologia ekfirmao” fare de la reta faka eldonejo The Next Web*. Jen mesaĝo adresita al la sektoro: ekzistas aspiro de la konsumantoj al pli etikaj produktoj.

* “Fairphone named Europe’s fastest-growing startup of 2015”, TNW News, 24-a de aprilo 2015, http://thenextweb.com

Emmanuel RAOUL

Karieron aŭ infanojn, necesas elekti

La japaninoj nebonvenaj en laboro

Preskaŭ du trionoj da japaninoj ĉesigas sian karieron, kiam ili patriniĝas. Prizorgado de la infanoj, manko de profesia perspektivo, apartigo: la kialoj de tiu rezigno estas multaj. Tio metas la landon en danĝeran situacion: pro la maljuniĝo de la loĝantaro, Japanio povas perdi 6,4 milionojn da laborantoj antaŭ 2025.

37 jaraĝa, S-ino Mori Tomoko estas aktiva virino, kaj feliĉa. Ŝi vivas en Tokio kaj laboras ĉe granda usona hotelfirmao. Freŝdate ŝi obtenis rangaltigon, ŝi fiere anoncas: ŝi iĝis kadrulo. “Miaj horaroj tre plilongiĝis, sed mi estas kontenta. Mia kompanio fidas min.” Ĵus edziniĝinta, ŝi ŝatus havi infanon antaŭ sia kvardekjariĝo. Sed ŝi timeme konfidas: “Tio povus bremsi mian karieron.

Ankoraŭ nun, ŝajnas ke la japaninoj devas elekti inter dungiĝo kaj patriniĝo. S-ino Mori provas maldramigi: “Se mi profitus samtempe la subtenon de la registaro kaj tiun de mia kompanio, mi povus eduki infanon...” sed, kvazaŭ kontraŭvole, ŝi tuj pludiras rezervojn kaj fine svenigas la temon. En Japanio, virino, kiu patriniĝas malofte iĝas respondeculo: la firmaestroj opinias, ke ŝia menso estas tro okupita de tio, kio okazas hejme.

La konstato estas senindulga: dum neniam ajn estis tiom multaj japaninoj farintaj altajn universitatajn studojn, 60% el ili ĉesas labori, kiam ili naskas sian unuan infanon. En tridek jaroj ilia profesia situacio tre malboniĝis: ili plu estas nur 44,2%, kiuj havas tutatempan firman laboron, kontraŭ 67,9% en 1985. Samtempe, la proporcio de tiuj, kiuj havas partatempan laboron draste altiĝis, de 28,5% en 1985 ĝis 43,9% en 2015.

La registaro de S-ro Abe Sinzô asertas, ke tiu demando estas prioritato. La ĉefministro kreis en marto 2014 konsilion por promocio de virina laboro. En aprilo 2013, ĝi jam alprenis “Deklaron pri ago por socio en kiu brilas la virinoj” kaj efektivigis tion, kion oni nomis la “womenomics”, kun la celo de 30% da virinoj en ĉefpostenoj en 2020.

Tamen, por nun, la celo estas ja fora. La nuna proporcio de laborantaj virinoj estas 64% (inkluzive partatempajn), kontraŭ 84% por la tuto*. Se la virina aktiveco samiĝus al tiu de viroj, “la laborforto pliiĝus je 14%”, indikas S-ino Takegawa Keiko, direktoro de la registara Ofico pri seksa egaleco.

* Statistiko publikigita de la Ofico pri seksa egaleco ĉe la Sekretariaro de la ĉefministro, “Women and men in Japan 2015”, www.gender.go.jp .
Patrina turmentado

Ekde la leĝo pri seksegaleco, en 1987, la japaninoj ja sturmis la profesian mondon. Ilia aktiveca proporcio estis nur 53% en 1985. Sed ili eliras el laboro tuj, kiam alvenas infano, kaj nur 11% da ili havas gravajn postenojn.

En 2011 la Porvirina Universitato de Tokio faris enketon ĉe kvin mil da ili por kompreni, kial ili labororezignis. “La unua kaŭzo dirita, tree (63%), estis la manko de profesia perspektivo, precizigas S-ino Osawa Matiko direktoro de la universitato. La plej ambiciaj estas la unuaj, kiuj rezignas.” Poste troviĝis la edukado de infanoj (32%), kiu estas komplikita de la manko de infanvartejoj, kaj la prizorgo de maljunaj gepatroj (38%), kiu ofte koncernas edzinojn.

Tia situacio kompreniĝas ankaŭ per evidentaj apartigoj, el kiuj rezultas, ke la Monda Ekonomia Forumo rangigas Japanion 104-a el 142, rilate al seksa egaleco*. Limigitaj al malgravaj taskoj, konsciantaj ke, kun samaj kompetentecoj, viro ĉiam estos antaŭa, la virinoj amaremiĝas.

* La UN Programo por Disvolviĝo (UNPD), kiu publikigas indicon kun pluraj variabloj rangigas Japanion 26-a (kaj Francio 12-a).

Fakulo pri historia sociologio kaj genraj studoj en la universitato de Osako, Muta Kazue ne nuancas siajn vortojn: “La japana socio havas strukturan problemon pri malestimo kaj malrespekto al virinoj. Kvankam la promocio de la virina laboro estas oficiala politiko, oni malofte konsideras ilin, kiel kompletajn agantojn en la labora mondo. Kaj la proporcio de malfirmaj kontraktoj senĉese pligrandiĝas; (...) La malriĉeco de virinoj estas vera problemo, same kiel turmentado kontraŭ ili*.”

* Nippon.com, 13-a de aprilo 2015 (en la japana).

Jam de multaj jaroj tiu sociologo defendas la virinajn rajtojn. En 1989, ŝi subtenis salajrulinon, kiu plendis ĉe tribunalo kontraŭ kolego, post insultaj paroloj kaj disklaĉitaj rumoroj pri ŝia seksa vivo. Tio estis la unua afero pri seksa turmentado, kiu estis publike priparolata kaj juĝata en Japanio. Cetere dum la proceso ekaperis la vorto sekuhara (seksa turmentado).

Laŭ la polico, 21 089 tiaj okazoj estis nombritaj en 2013, duoble de 2002. Laŭ la takso de la neregistara organizo Matahara Net, ĉiu kvara virino jam spertis turmentadon pro patriniĝa projekto aŭ bubaĝa infano. Kvankam ekzistas patriniĝa feriado, fakte nur malmultaj (17%) uzas ĝin, ĉar ili spertas premojn de siaj superuloj. Aparta vorto estis kreita: matahara, “patrina persekutado”. Ĝi tre populariĝis post kiam en 2014, 37 jaraĝa japanino decidis krei asocion por defendi tiujn, kiuj suferis de tio. Fondinto de Matara Net S-ino Osakabe Sayaka mem estis instigita de sia dunginto por fari ĉiutagajn aldonajn laborhorojn malgraŭ ŝia gravedeco kaj ventraj doloroj. Premoj kaj streso okazigis al ŝi du sinsekvajn misakuŝojn. “En Japanio, virinoj, kiuj deziras havi patriniĝan feriadon estas fingromontrataj de la dunginto, mokataj de la kolegoj, ŝi klarigas al ni, ĝis kiam ŝi cedas.” Post sia dua misakuŝo, ŝi rezignis sian postenon kaj plendis ĉe tribunalo. “Mi sentis min tiom malĝoja. Mi havis tiom da kolero kontraŭ tiu kompanio. Ili nomis min mensogulo kaj provis aliigi la faktojn ĉe la tribunalo. Dum ja mi estis la viktimo.

De kiam ŝi publike pli kaj pli paroladas, multaj virinoj rekonis sin tra ŝia atestaĵo. Cent okdek jam konfidis sian historion al NRO, konfirmante la farojn de iuj kompanioj: insultajn parolojn, arbitrajn maldungojn, ktp. Tiaj traktadoj estas ankoraŭ pli oftaj por malfirmaj laboristoj (preskaŭ la duono) kaj en iuj metioj: vartistinoj, edukistinoj, helpkuracistinoj, oficistinoj. “Tio estas nur la videbla parto de glaciinsulo”, precizigas la junulino. “Ni ĉiutage ricevas pliajn, de ĉiuj aĝoj, kaj de ĉiuj ekonomiaj sektoroj. La plejmulto ne konscias, ke ili estas viktimoj de turmentado”. En lando, kie estas malfacile diri “ne”, multaj silente suferas.

Kiam tiuj estontaj patrinoj ĉesas labori, “ili havas nenian elekton krom forlasi sian profesian karieron, konkludas S-ino Osawa. Kiam post akuŝo ili volos rehavi laboron, ili povos nur akiri malfirmajn laborojn. Iliaj kompetentecoj estas forviŝitaj.

La registaro instigas la japaninojn antaŭenpaŝi, sed la plejmulto ne estas pretaj por tio. “Ili havas kapablecojn, sed ne scias kiel reklami ilin.” Studinte en Usono ŝi revenis en Japanion en 1987 tuj, kiam la leĝo pri seksegaleco estis akceptita. S-ino Osawa rememorigas siajn unuajn prelegojn en la universitato. “Vivinte en fremda lando, mi akiris memfidon, kiun la japaninoj tute malhavas.”

En la porvirina universitato de Tokio ekzistas programo aparte kreita por subteni la junajn patrinojn relaborontajn. “Ni helpas ilin retrovi sian vojon, klarigas S-ino Osawa. De post 2008 tricent da ili tiel povis retrovi firman postenon. Sed ni ne povas kontentigi ĉiujn ricevitajn petojn.”

En 2013, por aranĝi la problemon pri infanzorgo, la registaro ekakcelis la plimultigon de infanvartejaj akceptlokoj. “En du jaroj, 200 000 pliaj lokoj estis kreitaj. Ni deziras duobligi tiun nombron ĝis 2018”, asertas S-ino Takegawa. Malgraŭ tio la ekonomia ĵurnalo Nikkei Shimbun (30-a de septembro 2015) taksas je 23 000 la nombron da infanoj, kiuj tamen restos en atendolistoj, kiam la programo estos plenumita.

Samcele la registaro lanĉis je la fino de 2015 agadplanon por la japanaj kompanioj havantaj pli ol tricent laboristojn. Ili devis “antaŭ la 1-a de aprilo 2016 prezenti programon de agoj por valorigi virinojn”, klarigas S-ino Takegawa. Iliaj streboj estos observataj dum dek jaroj, kaj, se necese, la plano pli daŭros. Ni disdonos poentojn, kiuj ebligos ilin valoriĝi per rangolisto. Iliaj ideoj “devos esti tuj efektivigitaj”. Por la kompanioj kun malpli ol tricent laboristoj, “neniu devo, sed ili estas petataj kunstrebi”.

Tiu iniciato sekvas alian programon, kiu tute fiaskis, efektivigitan en 2014 kaj celantan la samajn kompaniojn. Ĝi promesis monkompenson 300 000 enan (ĉirkaŭ 2 400 eŭroj) por ĉiu salajrulino rangaltigita kiel kadrulo. Centoj da kandidatoj estis atenditaj: monsumo de 120 milionoj da enoj (ĉirkaŭ 1 miliono da eŭroj) estis preparita. Sed kiam la programo finiĝis en septembro 2015, neniu kompanio kandidatiĝis. “La monkompenso estis malgranda por gravaj riskoj: estis petata tuj nomumi virinojn en respondecaj postenoj, kiam ili unue bezonis trejnadon”, klarigas Kawaguti Akira esplor-instruisto ĉe la universitato Dosisya de Kioto kaj fakulo pri seksegaleco. “La ĉijara plano estas pli promesplena. Ĉiu povos laŭ sia skalo provi solvi ion. Publike deklarinte sian programon, la kompanioj sentos sin devigitaj efektivigi ĝin.”

Siaflanke, S-ro Sakuma Hidetosi, ĝenerala direktoro de Chiba Bank, iniciatis manifeston de 27 kompaniestroj, en kiu la rolo de virinoj en ekonomio estas tre valorigita. Tiu iniciato starigita samtempe kiel la registara programo, celas detrui la masklisman bildon de la japanaj mastroj. De post julio 2015 rimedoj estis efektivigitaj: ebligi virinojn gardi sian postenon per modulado aŭ malpliigo de labortempo, kiam ili revenas de patriniĝa feriado (Cross Company), krei trejnogrupojn (Mitsubishi), aŭ rekompenci salajrulojn, kiuj reiras hejmen je ĝusta tempo (Johnson kaj Johnson) per simbola taga monsumo de 50 enoj (malpli ol 0,40 eŭroj)...

Tiu lasta afero povas surprizi, sed laŭ japana aparteco, la salajrulo estas supozata resti ĉe laborejo ĝis la foriro de sia superulo, eĉ kiam li mem kompletis siajn proprajn taskojn. Preskaŭ 20% da viraj salajruloj inter 30 kaj 50 jaraj laboras sesdek horojn kaj pli semajne. Por S-ro Kawaguti la ŝlosilo por nova funkciado estas en malpliigo de labortempo, por viroj same kiel por virinoj: “La averaĝa semajna labortempo estas kvardek kvin horoj, al kiuj necesas aldoni dek pliajn horojn konsideratajn ŝuldataj al la kompanio. Tio estas tro!” S-ino Takegawa iel same pludiras: “Tia horara amplekso kreas lacegon kaj nocas la taskokompletigojn.

La nuptonombro falegas

Pli fleksebla horaro povus favori pli bonan ekvilibron inter laboro kaj familio por patrinoj, sed ankaŭ por patroj, kiuj nuntempe dediĉas nur po unu horo tage por sia hejmo (po du horoj kaj dek du minutoj en Francio*) La bildo de laboranta viro kaj enhejma virino estas tre stampita en mensoj. De aprilo 2014 feriado por prizorgi infanojn estas proponitaj al la du gepatroj kaj la monkompenso estis plialtigita: 67% de la lasta salajro anstataŭ 50%. Malgraŭ tio nur 2,30% de la patroj profitis ĝin (2,03% antaŭ la plialtigo). Kiam naskiĝas infano, en 85% de la okazoj ĉesigas laboron la patrino.

* Cécile Brousse, “travail professionnel, tâches domestiques, temps “libre”: quelques déterminants sociaux de la vie quotidienne”, Economie et statistiques, n°478-479-480, Institut national de la statistique et des études économiques (Insee), Paris, oktobro 2015.

Jen alia obstaklo por virina kariero: translokigo de la edzo al alia loko aŭ alia urbo de la kompanio, neevitebla por rangaltigo. “Kiam Tokiano volas rangaltigon, li devas antaŭe akcepti postenon en provinco, konfirmas S-ino Osawa. La edzinoj sekvas, sen preparita profesia solvo.

Submetitaj al ĉiuj tiuj trudaĵoj, la japaninoj malpli edziniĝas: 5,3 por 1000 nun, kontraŭ 10 por 1000 en la 1970-aj jaroj. Kaj tiu proporcio kuntrenas tiun de naskoj: po 1,42 infanoj, kontraŭ po 2,2 en 1970. Ĉar en Japanio, infanoj malofte naskiĝas eksternupte (malpli ol 2%).

S-ino Osakabe rakontas la jenan signifoplenan anekdoton: pro sia agado en sia asocio, ŝi ricevis en marto 2015, de la manoj de S-ino Michelle Obama mem, la Internacian Premion pri virina kuraĝo. Ŝi konfesas, ke dum la solenaĵo ŝi ne sciis, ĉu ŝi devas feliĉiĝi aŭ ofendiĝi pro tiu ordeniĝo: “Tiu premio estas rezervita por evoluantaj landoj. Kiel japanino, mi ne komprenis, kial mi ricevis ĝin. Kaj mi vidis la mondan klasigon, en kiu Japanio estis en la lista malaltejo pri seksegaleco. Tiam mi diris al mi: ”Jen vero, ni devas agnoski ĝin: pri tiu afero, ni estas evoluanta lando.“

Johann FLEURI

La ne atendita sukceso de Donald Trump

Interna milito en la usona dekstrularo

Kiel eblas, ke novjorka konstruigisto, trifoje edziĝinta, povas esti tiom populara en la sudo de Usono, bastiono de la religia dekstrularo? Respondo en Alabamo, kun membroj de la Respublikana Partio, kiuj alfrontiĝas pri la kandidateco de s-ro Donald Trump.

SABATON, la 27-an de februaro, Mobile (Alabamo). La jarkunveno de la plenumkomitato de la Respublikana Partio de Alabamo okazas en la granda salonego de kongrescentro, tri tagojn antaŭ la primaraj elektoj en pluraj sudaj ŝtatoj de la lando. Centoj da eminentuloj de la partio partoprenas en ĝi. Oni tie pli facile trafas sur nigrulan elektiton ol adepton de s-ro Donald Trump. Aparta paradokso en ŝtato, kie la novjorka miliardulo ŝajnas esti tre populara — kio konfirmiĝis tri tagojn poste per tio, ke li alte gajnis la primaran elekton — kaj kie la Respublikana Partio konsistas preskaŭ ekskluzive el blankuloj.*

* Kiel ofte en tiu regiono de la lando. Vd Benoît Bréville, “Géorgie et Caroline du Nord, les deux Sud”, Le Monde diplomatique, oktobro 2012.

La nomo de s-ro Trump ne estas eldirita sur la tribuno. Sed ĝi okupas la mensojn. La sukceso de lia entrepreno gravas por la estonteco de la partio. Ĉiu elekto havas unu aŭ du malmulte aprezatajn kandidatojn; kaj kiel, ekzemple, batali por homo tiom malsimpatia, kiu estas lia ĉefa rivalo, la senatano de Teksaso Ted Cruz? Preskaŭ neniu el liaj parlamentaj kolegoj sukcesas tion. Sed, kun s-ro Trump, temas pri io alia: tio, kion la manlibroj pri manaĝerado nomas “malamika transpreno de la akcia plimulto”. Ĉar multaj respublikanoj, inter ili la grandega plimulto de la delegitoj de la partio, suspektas lin, ke lia sola ideologia pelforto estas lia senbrida narciseco, liaj aŭtoritatecaj impulsoj; kaj ke li zorgas malpli pri la “partio-de-Linkolno-kaj-de-Reagan” ol pri la reputacio de siaj luksaj hoteloj aŭ de sia marko de vodko. En tiu ĉi 27-a de februaro, en Mobile, la respublikanaj kadruloj faras do iom malesperan provon, ĉiukaze malcertan: per elektronika voĉdonado reaserti la fundamentajn principojn de sia partio, kvankam ili timas, ke s-ro Trump baldaŭ faros el tio konfetoj.

Por testi la funkciadon de la skatoleto, per kiu ili demetas la rezoluciojn, kiujn oni proponos al ili, la proksimume tricent membroj de la respublikana komitato “elektas” unue sian preferatan militfilmon. Patton venkegas Pearl Harbor. La proponita elekto same kiel la rezulto montras, ke la kadruloj de la partio ŝajnas ŝati la grandajn batalojn kaj preferi la venkojn.

Poste venas pli signifaj voĉdonoj: 78 elcentoj postulas, ke la venontaj primaraj elektoj de Alabamo estu “fermitaj”, do rezervitaj nur al elektantoj de la partio (la ĉi-jaraj estis “malfermitaj”). La travidebla celo: komplikigi en 2020 la taskon de ne tre ortodoksa respublikanaj kandidatoj, kiuj altiras al la urnoj multajn demokratajn aŭ sendependajn elektantojn. Por la kazo, ke tiu mesaĝo ne estus sufiĉe klara por s-ro Trump, proprietulo de pluraj kazinoj, kroma rezolucio malaprobas “ĉian formon de mon-ludo” en Alabamo. La cetera programo de la kunveno estas pli klasika: mallaŭdoj de la “detrua programo de Barack Obama kaj Hillary Clinton, memorigo de la fakto, ke la prezidant-elekto determinos la politikan ekvilibron de la Supera Kortumo, nova postulo de striktigo de la rajto je abortigo, refoja rifuzo de kontrolado de pafarmiloj.

La potenco miksita kun la televida realo kaj la ekstremismo

Ĉe la eniro en la kunven-salonego, pluraj tabloj kaj ŝildoj montras la kandidatojn ankoraŭ ne eksiĝintajn — s-rojn Cruz, Marco Rubio, John Kasich, Ben Carson — kaj disdonas insignojn kaj afiŝetojn kun iliaj nomoj. Nenio tia en la kazo de s-ro Trump. Ŝajnas, ke la aĉa novjorka anaseto havas tre malmultajn fidelulojn ĉe siaj respublikanaj kadruloj, kiuj jam anticipas la katastrofon: en novembro, se li estus venkita; poste, se li estus elektita ...

Sed li plej ĝenas ne kiam li atakas la islamanojn. La mocio n-ro 2016-06 eĉ rekomendas, ke Usono rifuzu azilon al ĉiuj “rifuĝintoj devenaj el landoj, kiuj havas ligojn kun la radikala islamismo”. Respublikana delegito defendas ĝin: “Oni havas la impreson, ke la duona mondo volas veni ĉi tien kaj mortigi la usonanojn.” Lia impreso, same kiel la malprecizo de la teksto, kiun li subtenas, atestas pri malklara kaj tre proksimuma kono de la internacia politiko, ĉar oni demandas — tamen senmalice — al franco ĉeestanta en la salonego, ĉu la plimulto de la loĝantaro de lia lando estas islama. La mocio estas rifuzita, apenaŭ.

Dum la sekva vespermanĝo (malbona, kvankam ĝi kostas 150 dolarojn), du trionoj de la kelneroj estas nigruloj, 98 elcentoj de la manĝantoj, blankuloj. Ĉi-foje ĉiu kandidato sendis reprezentanton. Por s-ro Carson venis lia filo. Per implicita atako al s-ro Trump (kiun lia patro tamen dek tri tagojn poste decidis subteni), li malfermas sian paroladon per citaĵo el la Biblio: “Gardu vin kontraŭ la falsaj profetoj”. La proparolanto de s-ro Cruz ĉerpas el la sama fonto, sed por insisti pri la ideologia konstanteco de sia kandidato: “Estu juĝotaj per la frukto de viaj agoj”. S-ro Rubio siavice sendis pezan kalibron: s-ron Rick Santorum, tre popularan en la evangeliaj rondoj. Li estis mem kandidato en la jaro 2012 kaj gajnis la primarajn elektojn de Alabamo. Loka delegito evidente malmulte konata defendis poste la kandidatecon de s-ro Trump: “Lia plej bona kvalito estas ke li movas la amasojn.”

Fine venas la kulmino (anoncita) de la vespero kaj la parto, kiun la organizantoj sendube plej ŝatas: s-ro Mark Geist, eksa agento de privata sekureco en Libio, kiu fariĝis luksa prelegisto, detale raportas — kaj multe tro por ke oni povu kompreni ion — pri la atako, en septembro de 2012, al la usona konsulejo en Bengazo.* El tio venas travidebla konkludo, al kiu ĉi-vespere ĉiuj aliĝas: la senzorgeco de s-ino Clinton, tiam ŝtatsekretariino de la prezidanto Obama, estis respondeca pri la morto de la ambasadoro John Christopher Stevens. La etoso de la kampanjo estis kreita. Kaj ne de la koleraj usonanoj, viktimoj de la malabundo, de la senlaboreco, de la delokadoj: preskaŭ ĉiu ĉi tie devis pagi por sia vojaĝo, por sia hotelĉambro, sian vespermanĝon. Du aŭ tri semajnojn da loka minimuma salajro — 7,25 dolaroj hore (malpli ol 6,50 eŭroj, la plej malalta de la lando) — apenaŭ sufiĉus.

* Kp Mitchell Zuckoff (kaj Mark Geist), 13 Hours: The Inside Account of What Really Happened in Benghazi, Twelve Books, Novjorko, 2014.

Ĉu la abomeno, kiun s-ro Obama kaj s-ino Clinton estigas ĉe la respublikanaj kadruloj, sukcesos dronigi la malfidon, kiun inspiras al ili s-ro Trump? Laŭ s-ro Vaughn Poe, kiu prezidas komitaton de la partio en Alabamo kaj havas ankaŭ la apartecon esti nigrulo, tio ne funkcios aŭtomate. Laŭ li, la populareco de la novjorka konstruigisto pruvas potencon miksitan el televid-realo kaj ekstremismo en la usona elektantaro. Ne estas troigite, se oni diras ke li maltrankviliĝas pri tio: “Adolfo Hitlero estis ankaŭ populara. Nu, kiel tio finiĝis? Se Trump estas nia kandidato, mi estus tre ĝenata. Voĉdoni por li, tion mi ne povus fari al mia lando.” Kaj tiu instruisto pri informadika sekureco ĉe la universitato de Alabamo aldonas: “Mia intelekta kvociento estas pli ol 50; do, kiam vi disponas pri cerbo, Trump ne aperas sur via kontrolekrano.”

Tamen, la plej granda malbonaĵo ankoraŭ venos: “Trump ne estas respublikano, li estas demokrato. La veraj konservativuloj ne lasas sin trompi de Donald Trump. Tiu tipo ŝakras, tio estas lia metio. Mi ne mirus, se meze de septembro [do, post kiam la kandidatoj de la du grandaj partioj estas oficiale deklaritaj], li decidus fariĝi kunlistano de Hillary. Tiam la partio jam ne havus tempon elekti novan kandidaton.”

La hipotezo de tiom stranga manovro povas surprizi. Sed multaj respublikanoj, kiuj estas en zorgo pro la maltipa politika kariero de s-ro Trump, pri liaj pozicioj, kiuj ofte rompas kun la ortodokseco de ilia partio, neniam forgesos, ke li invitis s-inon Clinton al sia tria edziĝo. Kaj krome la suspektantaj onidiroj ne estas la propraĵo de koleraj lokaj delegitoj aŭ de membroj kiujn ardigis Fox News, la sociaj retoj, la komplot-teorioj. La 16-an de marto, en Arizono, s-ro Cruz akuzis la komunikilojn, “preskaŭ ĉiuj gvidataj de maldekstruloj”, ke ili “faras ĉion eblan por ke Donald estu nia kandidato, ĉar ili scias, ke li estas la sola kandidato sur Tero, kiun Hillary Clinton sukcesus venki”.

S-ino Barbara Priester estas membro de la plenumkomitato de la partio. Ŝi estas solida okdekjarulino kaj respublikano de la unua horo en ŝtato kiu, dum cent tridek ses jaroj (de 1874 ĝis 2010) estis regata de demokratoj. Kaj kiu fariĝis unu el la plej respublikanaj de la lando. S-ino Priester konis kaj batalis kontraŭ la demokrata guberniestro George Wallace, kolorriĉa individuo, kiun oni pli kaj pli komparas kun s-ro Trump. Liaj pafadoj kontraŭ la potencularo kaj la intelektuloj, lia rasa demagogio, lia perforta subpremado de la movado de la civitanaj rajtoj stampis la nuntempan usonan historion.

Wallace, kiu estis kvarfoje usona prezidant-kandidato, gajnis en 1968 en kvin sudaj ŝtatoj, interalie Alabamo, je 66 elcentoj de la voĉoj. Tiu rezulto estis tiom pli nekomprenebla, ke li tiam alfrontis du gravajn kontraŭulojn, respublikanon, Richard Nixon (kiu estis elektita), kaj la alian demokraton, la vicprezidanton Hubert Humphrey. Liaj mitingoj estis ofte tumultaj, kiel hodiaŭ tiuj de s-ro Trump. Tio ebligis al s-ro Wallace alfronti siajn tumultulojn petante ilin lavi kaj razi sin. Kiam li estis plej bonhumora, li proponis al ili “donaci siajn sandalojn kun dediĉo”. Dum sia tria kandidatiĝo por la Blanka Domo, en 1972, oni provis murdi lin, kaj tio metis lin en rulseĝon, sed ne malebligis al li rezigni pri la plej alta funkcio de sia subŝtato, kies guberniestro li estis kvarfoje. “La forto de Wallace, taksas la filino de s-ino Priester, s-ino Ann Bennett, siavice ankaŭ membro de la partio, same kiel ŝia edzo Kevin (ambaŭ estis delegitoj por la respublikana konvencio de 2012), estis ke li esprimis la voĉon de venkita popolo, tiu de la sudo. Tio klarigas ankaŭ la potencon de Trump hodiaŭ. Obama faris Usonon popolo venkita. Ni perdis en Irako, en Afganujo kaj kontraŭ la Organizaĵo de Islama Ŝtato. La homo do pretas akcepti ion ajn, se iu promesas al ili ke nun oni refaros baton por bato.”

Popolo venkita pro tro malfortaj gvidantoj: jen almenaŭ temo iom konstanta en la pensado de s-ro Trump. Ĉar, trans la narcisismo de la aferulo, kiu pelas lin voli “gajni” (unu el liaj favorataj verboj) ĉiujn liajn batalojn, kaj do por fariĝi prezidanto de Usono, aŭtoritata naciismo servas al li kiel kompaso ekde kiam lia privata vivo kaj lia riĉaĵo estas temoj, kiuj plej feliĉigas la magazinojn. Tiu humoro estas nuntempa etoso, sed s-ro Trump esprimis ĝin jam antaŭ pli ol dudek kvin jaroj en longa interparolado kun Playboy.* La prezidantoj de la tiamaj du superpotencoj, s-roj George H. W. Bush kaj Miĥaelo Gorbaĉovo, estis tie traktataj malŝate kaj degne.

* Playboj, Ĉikago, marto 1990.
Prefere voĉdoniloj ol kugloj

Al la unua s-ro Trump riproĉis lian molecon rilate al la aliancanoj de Usono (precipe Japanujo, Germanujo kaj la Golf-landoj), senpage protektataj de la usona armeo, eĉ kiam ili kaŭzis komercajn malfacilaĵojn al sia suzereno. Pri la sovetia gvidanto li anoncis: “Mi antaŭvidas ke li estos renversita, ĉar li montriĝis ekstreme malforta.” En marto 1990, respublikana prezidanto okupis la Blankan Domon, kiun Ronald Reagan ĵus forlasis post du mandatoj. Tamen, s-ro Trump jam opiniis, ke la gvidantoj de la planedo “neniel respektas nin”; “ili ridas pri nia stulteco”, “ili surtretas nin”. Ĉi-foje li eniris la arenon por “restarigi la grandecon de Usono” (“make America great again”) batalante kontraŭ la liberkomercaj traktatoj kaj konstruante fortikigitan muron ĉe la suda limo de la lando. Intertempe Ĉinujo kaj Meksiko eniris la liston de la ŝtatoj kiuj, laŭ li, ekspluatas la naivecon de Vaŝingtono, la “laktobovino” de la tuta planedo.

Kun Wallace, s-ino Priester jam konis demagogon kiu atribuis la plej multajn problemojn de sia lando al politika klaso, kiu protektas la malplimultojn, eksterlandanojn, deliktulojn. Ŝi memoras ankaŭ pri specialisto pri manipulado de la komunikiloj kiu taŭzis la ĵurnalistojn kaj proklamis sin la sola ordinara homo, kapabla paroli krudan lingvon, ĉiapreze defendi siajn ideojn. Ŝi do malfidas s-ron Trump. Kaj, same kiel ŝia filino Ann kaj ŝia bofilo Kevin, ŝi regule atentas pri la opini-enketoj por orienti siajn najbarojn (kaj paroĥanojn) al tiu respublikana kandidato, kiu plej bone kapablas kontraŭbatali lin. Ĉiuj tri hezitis inter s-ro Rubio kaj s-ro Cruz, antaŭ ol fiksiĝi al tiu ĉi lasta. Vane.*

* La 1-an de marto 2016, s-ro Trump akiris 43,4 elcentojn de la voĉoj ĉe la primaraj elektoj en Alabamo; s-ro Cruz, 21,1 elcentojn; s-ro Rubio, 18,7 elcentojn; s-ro Carson, 10,3 elcentojn.

Neniu estas pli malproksima ol s-ro Trump de la socia kaj kultura universo de la geedzoj Bennett. Ann posedas iaman plantejon de okcent hektaroj proksime de universitata urbeto, Auburn, fama pro sia teamo de usona piedpilko. Ŝia edzo mastrumas la posedaĵon kaj organizas cerv-ĉasadojn. La baptista kredo orientas ilian ekzistadon kaj ritmon dum aprezinda parto de ilia tempo. Por ili, politiko postulas kompetenton kaj sperton. Ĝentile, ne laŭtigante la voĉon, ili defendas formon de limigita registaro, jefersonan [laŭ Jefferson], kiu skrupule respektas la 10-an amendon al la usona konstitucio*, la lokan potencon, la kamparajn tradiciojn de la sudo. Subite aperas ĉe la kapo de ilia partio eksedziĝinta miliardulo, kiu etendis sian intiman vivon en la skandalgazetoj kaj paradis sur podio de libera lukto ĉirkaŭate de du pintaj modelulinoj en streĉe ĉekorpaj roboj. Tiu homo, neniam elektita, anoncas al la televido ke, se li fariĝus prezidanto, li ne hezitus ordoni al la usonaj soldatoj transpaŝi la leĝojn kiuj ĝenas lin. Kaj ke li pridubigos plurajn komercajn traktatojn sen zorgi pri la konsento de la kongreso. S-ino Bennett konfesas sian malĝojon kaj sian perplekson: “Oni povas nenion fari por haltigi lin. Ni estas tamen ĉio alia ol la potencularo kiun li atakas. Sed ne estus la unua fojo, ke Novjorko kaj la nordoriento piedfrapas nin.”

* “La potencoj, kiuj en Usono ne estas delegitaj de la konstitucio, nek rifuzataj de ĝi al la ŝtatoj, estas konservataj de la ŝtatoj aŭ de la popolo.”

S-ro Bennett, eksa supera kadrulo de Eastman Kodak, rimarkis kun maltrankvilo ke, dum debato, s-ro Trump uzis la vorton “regno” por nomi la prezidantecon de s-ro George W. Bush. Obsedata de la historio, precipe tiu de la Secesia Milito, amanta la konfederacian flagon, li jam ne multe aprezas ke lia partio identigas sin kun Abraham Lincoln. La aŭtoritatemaj misparoloj de la miliardulo el Manhatano do memorigas lin iomete tro la nordistajn armeojn de tiu “granda emancipisto”

Kion la sudistaj adeptoj de s-ro Trump pensas pri tio? Renkontita en Auburn, s-ino Dianne Jay ĉiam voĉdonis respublikane; ŝia familio ankaŭ. Ŝi transportas en sia mansako iun Smith & Wesson, kalibro 38, kaj ŝi ne multe legas la lokan gazeton, kiun ŝi juĝas tro maldekstra (takso diskutebla). Nenio agacas ŝin pli ol la kutima asimilado de la elektantoj de s-ro Trump al koleruloj. Laŭ ŝi, temas pli ĝuste pri “movado de usonanoj, kies volon oni ignoris, kiuj ne plu partoprenas, kiuj perdis sian konfidon en la du partioj. La respublikana potencularo faris multajn promesojn kiujn ĝi ne plenumis. Kaj ĝi traktas s-ron Trump kun la malŝato, kiun ĝi normale rezervas al la manlaboristoj, dum Trump estas miliardulo. Sed lia mono, tiun li gajnis, li faris ion kaj ne nur parolis. Nia potencularo faras nenion ol paroli, paroli, paroli.” La parti-ĉefoj interligiĝis por bari la vojon al s-ro Trump. Rezulto: la “movado” naskiĝis kontraŭ ili. “Mike Huckabee, kiun mi tre ŝatas, diris tion bone: la respublikana potencularo devus taksi sin feliĉa, ke tiu ĉi ribelo uzas la voĉdonilojn anstataŭ kuglojn.”

La dialektiko de la ballots (“voĉdoniloj”) kaj “bullets” (“kugloj”) devenas el fama parolado ... de la nigrula membro Malcolm X en 1964.* Do, eĉ se la vorto ne plaĉas al ŝi, la inciteco de s-ino Jay kontraŭ la respublikanaj delegitoj de la kongreso tre similas al kolero. “Ili preferas, ŝi daŭrigas, dividi la partion kaj doni la venkon al Hillary Clinton anstataŭ esti senmaskigitaj kaj ke oni malkovru tion, kio okazas interne: la premgrupojn, la ŝakrojn, la subaĉetojn. Kion mi aprezas ĉe Donald Trump, estas ke li mem financas sian kampanjon kaj ŝuldas neniom al interes-grupoj. La respublikana gvidanto de la senato, Mitch McConnell, gajnas pli ol milionon da dolaroj jare; la prezidanto de la ĉambro de reprezentantoj, Paul Ryan, pli ol 900.000 dolarojn. Ili havus do multon por perdi se iu venus kaj dirus al ili: “Bone, nun ni tranĉos en la grason””.

* Vd Achille Mbembe, “Un inépuisable mythe en temps d’extrême adversité”, Le Monde diplomatique, februaro 1993.
“Dum la krizo de 2008, ni devintus ĉion lasi bruli”

Kvankam tre malamika al s-ro Trump, s-ro Bennett sentas la saman teneron por tio, kion li nomas “la bando de Wall Street”: “Ambaŭ partioj estas regataj de sama kulturo — urba kaj riĉa. Por ili, la esenco de la lando estas nur ter-strio kiun oni superflugas inter la du marbordoj. Dum la krizo de 2008, ni devintus ĉion lasi bruli. Tio estintus tre akra, sed ne malmulte da korupto estus elradikigita.” La kredito de la usona politika sistemo kaj de ĝiaj du ĉefaj partioj estas detruita. Ni donu la parolon al la defendo. Lundon, la 29-an de februaro, en Opelika, en eksa botelfabriko proksima de Auburn, okazas la jara manĝ-kunveno de la respublikanoj de tiu regiono. En 1994, la unua el tiuj bankedoj nombris malpli ol kvardek manĝantojn; ĉi-vespere ili estas preskaŭ tricent. Post la ĉeflaga ĵuro kaj la preĝo, la Kongres-delegito de la distrikto, s-ro Mike Rogers, scias ke li devas respondi al la imputaĵoj de sekreta interkonsento kaj de korupto, kiuj celas liajn vaŝingtonajn kolegojn, kaj ne nur la demokratojn. La adeptoj de s-ro Trump, same kiel tiuj de s-ro Cruz, senĉese riproĉas al la respublikanaj parlamentanoj, tamen plimultaj en la Kongreso, ke ili nuligis neniun el la pli gravaj decidoj de la Blanka Domo (reformo de la sansistemo, aŭ “Obamacare”; atom-interkonsento kun Irano; moratorio pri la elpelo de certaj migruloj, malgraŭ ke ili estis elektitaj por fari tion. Ĉu ili estis tiom subaĉetitaj de la sistemo, ke ili siavice fariĝis membroj de tio, kion s-ro Cruz nomas “la vaŝingtona kartelo”? S-ro Rogers rebatas, ke necesas dutriona plimulto por venki prezidantan vetoon. Kaj li rekomendas al siaj amikoj pacienci: “Dum la lasta jaro de tiu ĉi socialista registaro ni ne realigos multon. Sed nia tasko estos garantii, ke ne plu fariĝu io malbona. Poste, se ni elektas respublikanan prezidanton, la unua teksto, kiun ni submetos al li por subskribi, estos la nuligo de la “Obamacare”. Poste tiu de la leĝo Dodd-Frank, kiu reguligas la bankojn. La nuna socialista registaro estos baldaŭ nur malbona memoraĵo.”

Restas mistero. Kiel, en partio kaj en regiono, kie la evangelia voĉo tre pezas, s-ro Trump povis tiom facile trudiĝi? S-ino Jay antaŭe subtenis s-ron Huckabee, eksan baptistan pastron, kiu predikas la “tradiciajn familiajn valorojn”. Ŝi apogas hodiaŭ proprietulon de kazinoj, kies kredo ne estas grandega, kiu sakras kiel ĉaristo kaj en la televido elvokas sian seksan anatomion. Ŝi klarigas tion senprobleme: “Donald Trump estas kontraŭ abortigo, por la preĝo en la lernejoj; ne ekzistas io pli tradicia inter ĉiuj. Cetere, rigardu: lia familio, tio estas la realigita usona revo. Konsentite, li edziĝis trifoje. Sed ankaŭ Ronald Reagan edziĝis pli ol unufoje; li estis aktoro kaj havis aventurojn. Se vi ekzamenas personon en lia totaleco, tiam ni ĉiuj estas pekuloj. Kaj krome, se oni komencas ĵeti ŝtonojn, tiam la tuta Senato povas esti ŝtonumita.” Sen ajna dubo s-ro Trump sukcesis krei rektan kaj solidan ligon kun siaj adeptoj; jam pli ol 900.000 en la lando, inter ili s-ino Jay, ricevas liajn multajn tekstojn. La kritikoj kaj la ĝenaj malkaŝoj en la komunikiloj, de artistoj kaj de intelektuloj, anstataŭ ŝanceli ilin, pli ĝuste firmigas ilin. “Mi fidas s-ron Trump, koncedas s-ino Jay. Ni bezonas aferiston. Li ne devas ion pruvi. Li havas jam bonegan familion kaj 10 miliardojn da dolaroj.”

Perdoj de dungoj, delokadoj, malaltaj salajroj, difektiĝo de la kristana identeco de la lando, nekapablo de la ŝtato kontroli siajn landlimojn, timo antaŭ la estonteco: preskaŭ ĉio tamen rapide kondukas al la temo de enmigrado.* “Tiu estas la demando, kiu lanĉis s-ron Trump, konfirmas s-ro Bennett. Neniu volis tuŝi ĝin. Li faris. Niaj lernejoj estas inunditaj de enmigrintoj, sed ili ne havas la rajton kontroli la leĝan statuson de iliaj gepatroj. La leĝoj ne estas klaraj, kaj oni estas traktata kiel rasisto, se oni volas respektigi ilin. Mi ne scias, ĉu konstrui muron estas ideo realigebla, sed oni devas havi landlimon. Kaj s-ro Obama malfermis ĝin. Nun la homoj laciĝis. Ili bone vidas, ke neniu el la du partioj volas riski malkontentigi la hispanlingvan elektantaron.”

* Kaj pro liaj pozicioj pri tiu demando s-ro Jeff Sessions, senatano de Alabamo, la 28-an de februaro fariĝis la unua membro de tiu asembleo, kiu apogas s-ron Trump.

Multaj timoj fortigas sin reciproke kaj nutras la ludon de s-ro Trump. Kelkaj tagoj en Alabamo sufiĉas por aŭdi paroli pri ĉeloj de teroristoj kiuj enŝoviĝas en Usono el Meksiko, pri tuneloj sub la landlimo, kiuj venigas tunojn da fidrogoj, pri eksterlanda armeo, kiu povus apogi sin sur dek du milionoj da enmigrintoj ... Ekde la elekto de s-ro Obama en 2008 kaj lia reelekto en 2012, la respublikanaj strategiistoj kaj enketistoj tamen diradas, ke tiu fiksiĝo estas, rilate al la elektoj, danĝera por la partio kaj ke jam neniu prezidant-kandidato povos iam ajn venki sen konsiderinda apogo de la hispanlingvaj voĉoj.

S-ino Ann Coulter, forttona ĉefartikolisto, hantata de la timo al enmigrintoj, mem pretendis, ke kun la demografio de la nuntempa Usono, malpli “blanka” ol en la epoko, kiam s-ro James Carter kaj s-ro Walter Mondale estis kandidatoj kontraŭ Reagan, la unua estus lin venkinta en 1980 kaj la dua kvar jarojn poste. Sed, paradokse, Coulter certas pri la ŝancoj de s-ro Trump. Ŝajnas tamen, ke li direktiĝas nur al frakcio de la usona elektantaro, kiu ĉiam pli malgrandiĝas, blankuloj kaj viroj. Venontan novembron, s-ino Clinton bone povus fariĝi la nepra kandidato de la malplimultoj kaj de Wall Street, de la feministoj kaj de la liberkomerco, de Goldman Sachs kaj de la nuna stato. Kun unu sola misio, unu sola mandato: bari la vojon al s-ro Trump.

La triminuta sceno, kiu indignas Usonon

Se tia koalicio venkus, ĝi ne restos longe. Ĉar ankaŭ la kampanjo de Bernie Sanders malkaŝis la elĉerpiĝon de tia aranĝo. Tiom, ke la elementoj de lia retoriko, kiu vipas la korupton de la usona politika sistemo, estas alproprigataj de liaj kontraŭuloj. Kaj ne nur de s-ro Trump: S-ro Cruz siavice opinias, ke “la respublikanoj estas preskaŭ same malbonaj kiel la demokratoj. Multe tro da ili flirtas kun Wall Street, la premgrupoj kaj la granda komerco, kiuj ĉiuj same vidas en la kontraŭleĝa enmigrado fonton de malaltaj salajroj.”

Kaj kiam tempas pri delokadoj, pri internacia komerco, pri liberkomerco, oni ne ĉiam distingas s-inon Jay disde elektanto de s-ro Sanders. Ĝuste la konservativa membro de la respublikana partio indikis al ni triminutan scenon, kiu larĝe cirkulis en Interreto kaj kiu naŭzis ŝin: la mastro de vicentreprena firmao de United Technology, Carrier, tie anoncas al siaj 1.400 dungitoj de Indianapolo, ke ilia produktado baldaŭ translokiĝos al Meksiko.* Li precizigas sub huadoj: “por resti konkurenckapabla kaj por certigi la longtempan daŭrigon de la entrepreno”. Tiu historio fariĝis nun parto de la kampanja repertuaro de s-ro Trump. Kaj la laboristoj, eĉ membroj de sindikato, atentas al tio, kion li diras. Ankaŭ tie kelkaj kartoj eble redistribuiĝas.

* “Carrier Air Conditoner (part of United Technologies) moving 1,400 jobs to Mexico”, YouTube.com, la 11-an de februaro 2016.

Ekde la komenco de tiu ĉi kampanjo la respublikana elektantaro esprimas preferojn rigore kontraŭajn al tiuj de ĝiaj prezidintoj, de la plej multaj ĝiaj deputitoj, de tiuj kiuj financas kaj konsilas ĝian partion. Ĉar tiuj ne facilanime rezignos pri ĉio, kio estis ilia politika identeco ekde la jaroj de Reagan kaj kiu tre profitigis ilin, la respublikana interna milito certe nur komenciĝis.

Serge HALIMI.

La sorto de la Proksim-Oriento decidiĝas (ankaŭ) en Opelika

LA DEMANDO de la rilatoj kun Israelo ne ĉesas reaperi dum la respublikanaj praelektoj, eĉ kiam la elekto okazas en suda ŝtato, kie la nombro de judaj elektantoj estas tre eta. Dum longa tempo tiu rito koncernis nur la demokratajn praelektojn, precipe tiujn de Novjorko (aparte en 1980, 1984, 1988 ktp). Unu el la kandidatoj, kaj eĉ pluraj, postulis la translokadon de la usona ambasadejo en Israelo el Tel-Avivo al Jerusalemo (kio signifus agnoski la suverenecon de la israela registaro super la tuta Sankta Urbo). Post la fino de la novjorka praelekto la prezidantoj lasis la ambasadon en la sama loko. Kaj alia kandidato rekomencis kvar jarojn poste.*

* Vd “Le poids du lobby pro-israélien aux États-Unis” kaj “Aux États-Unis, M.Ariel Sharon n’ a que des amis”, [“La pezo de la por-israela premgrupo en Usono”; “En Usono, s-ro Ariel Ŝaron havas nur amikojn”], Le Monde diplomatique, respektive de aŭgusto 1989 kaj julio 2003.

Ĉi-foje temas do pri respublikanoj. Kelkajn tagojn antaŭ la elekto en Iovo, la kandidato Ted Cruz promesis ke, se li estus elektita prezidanto, li translokus “jam la unuan tagon” la faman ambasadejon. Iovo havas tamen nur proksimume 0,2 elcentojn da judoj. Sed la evangeliaj eklezioj estas tie fortaj ...

En la sudo de Usono ili estas ankoraŭ pli. La 2-an de marto, en la First Baptist Church de Opelika, en Alabamo, la graveco evidentas, por la paroĥanoj, de Israelo, de Jerusalemo, de la palestinanoj. Oni ne vere sekvas la eventojn de la regiono. La kredo — ne la lastatempa historio, nek la politiko — decidas pri la takso kaj pri la voĉdono.

Ni renkontas s-inon Sara-Jane Tatum fine de la ĉiusemajna kunveno de ŝia diskutgrupo pri la biblio; kvardeko da virinoj partoprenis, inter ili du nigrulinoj. S-ino Tatum apartenas al asocio, la International Christian Embassy Jerusalem (ICEJ). Ŝi resumas ties mision: “Ni apogas Israelon en la kredo ke la eterna ĉefurbo de la ŝtato estas Jerusalemo.” Cetere ŝi ĵus vizitis ĝin por “studvojaĝo” (teaching tour) rekomendita de ŝia pastro. En la programo: la Knesset, renkontiĝo kun du membroj de la Likud (la partio de la ĉefministro Benjamin Netanjahu), partopreno en bankedo de plurcentoj da por-israelaj kristanoj en la hotelo Waldorf Astoria. “La usona ambasadoro intervenis, ankaŭ kristana arabo kiu subtenas Israelon.” S-ino Tatum vizitis ankaŭ la muzeon pri la holokaŭsto. Sed ne Jeriĥon ne Betlehemon (lokoj tamen trempitaj de kristana graveco), nek ian ajn lokon regatan de la Palestina Instanco estis en ŝia programo.

Ŝia asocio kolektas monon “por ke la judoj povu forlasi Francujon, Ukrainujon, kaj iri al Israelo”: “Mi aŭdis diri, ke la francaj judoj estas persekutataj.” La studado de la biblio “instruis la gravecon de Israelo en [ŝia] kredo kaj en la kono de tio kio okazos”. Bazante sin sur la sanktaj skriboj, kaj ĉefe sur la Malnova Testamento, ŝi opinias ke, en unua etapo, la tuta Palestino devas reveni al Israelo.* Tio signifas, ke ŝi aprezas la politikon de koloniigo praktikata de la registaro de s-ro Netanjahu kaj ke ŝi subtenas ĝin. “Iun tagon, ni ne scias kiam, klarigas ŝi, Dio protektos Israelon. Li decidis, ke Jerusalemo estos la centro de la mondo. Ĝuste tien Jesuo Kristo revenos, sur la monton de la olivarboj. Dio faris interkonsenton kun la juda popolo. Tiu interkonsento ne povas esti anstataŭigata, nek modifata nek ŝanĝata. Pro ilia malobeo Dio ekzilis la judojn. Sed la tero estas ilia.”

* S-ino Tatum donis al ni la verkon de la sudafrika pastro Malcolm Hedding: Understanding Israel (Zion Gate International, Oklahoma City), kiu detaligas sian teologion pri ĉiuj ĉi punktoj. Vd ankaŭ Ibrahim Warde: “Paco ne eblas antaŭ la alveno de la Mesio”, Le Monde diplomatique, septembro 2002.

Atendante la Apokalipson kaj la revenon de la Mesio*, kian sorton ŝi vidas por la palestinanoj, el kiuj malplimulto estas kristanoj, se ili ne deziras vivi en juda ŝtato? “La aliaj arabaj landoj devas akcepti ilin ĉe si. En 1967, Dio protektis Israelon, Israelo venkis.” Punkto fino. Tamen, la venkitoj ne havas kialon por plendi: “Israelo faras ĉion por doni laboron al la palestinanoj, por ke ili povu vivi en paco. Tiuj volas pli. Se ili ne estas feliĉaj, ili iru aliloken.”

* Vd pri tiu plej malnova libro de la Nova Testamento Frederiko Engelso: La libro de revelacio (La apokalipso de Johano). Elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2014, 111 paĝoj, ISBN 978-2-918300-97-7 (= MAS-libroj n-ro 101). -vl

S-ino Deborah Jones, kiu ĵus gvidis la diskutgrupon pri la biblio, dufoje vojaĝis al Israelo, laste antaŭ ok jaroj. Ŝi aliĝas al nia diskuto. Ankaŭ ŝi pensas, ke “la israelanoj per siaj tutaj fortoj provas helpi la palestinanojn. Ties malamo kontraŭ la judoj estas tiom forta, ke ili rezistas al tiu helpo”. Parolante pri la kristanaj palestinanoj, ties postulo je suvereneco faras ilin preskaŭ herezuloj: “Estas granda diferenco inter nomi sin kristano kaj esti tia. Ili tiom abomenas Israelon, ke ili ne vere akceptas la Kriston kiel Sinjoron. Dio donis la teron al Israelo, li ne permesos ke ĝi estu denove dividita. Kaj la regulo de nia kredo estas honori tiun engaĝiĝon.”

Tutcerte, finas la du paroĥaninoj, la paco estus bona afero. “Sed la palestinanoj ne volas ĝin. Ili volas la teron.” S-ino Tatum aldonas: “Kaj ili volas la morton de la judoj.”

Serge HALIMI.

Disŝiroj ĉirkaŭ la siria reĝimo

Kial Magrebo subtenas Baŝar Al-Asad

TUNIZO, merkrede la 2-an de marto. Kunveninta sub la “alta patroneco” de la prezidanto Béji Caïd Essebsi, la Konsilio de la arabaj ministroj pri internaj aferoj adoptas tekston, kiu kondamnas la “terorismajn praktikojn kaj agojn” de la Hizbulaho, akuzata pri provo “malstabiligi kelkajn arabajn landojn”. Tiu fronta akuzo rezultas el forta premo de la reprezentantoj de la ses monarĥioj de la Konsilio de kooperado de la Golfo (KKG), kiuj jam adoptis similan tekston la saman tagon. Ili intencas publike mallaŭdi la armean subtenon de la libana partio al la reĝimo de s-ro Baŝar Al-Asad kaj izoli ĝin sur la diplomatia kampo.

En Tunizio same kiel en Alĝerio kaj Maroko, la disaŭdigo de tiu komuniko kaŭzas tujan proteston sur la sociaj retoj. En tiu regiono de la araba mondo kie forte dominas sunaismo, la Hizbulaho, kvankam ŝijaisma, restas tre populara depost sia milito kontraŭ la israela armeo, en 2006 (vdL’aura de la résistance à Israël). “Ni nun devas kuŝiĝi antaŭ la reĝetoj de la Golfo. Kie estas la fiereco de la magrebanoj? Ĉu ni estas la servistoj de la vahabismanoj? Ke ni estas sunaistoj, tio ne estas sufiĉa kialo, ke ni obeu ilin!”, koleras retano. “Ne la Hizbulaho, sed ja Daesh [araba akronimo de la Organizaĵo de la Islama Ŝtato, OIŜ] devas esti taksata terorisma. Ties batalantoj estas herooj!”, martelas alia. La 11-a de marto, la araba Ligo* kunveninta en Kairo, decidas klasigi la Hizbulahon kiel “terorisman grupon” kaj estigas similan protestadon.

* Kreita en 1945, la Ligo de la arabaj ŝtatoj arigas hodiaŭ 22 landojn, kun organizaĵo laŭ la modelo de la Unuiĝintaj Nacioj.

Male al la redukta kliŝo, laŭ kiu forta fendolinio ekzistas nun inter la du ĉefaj branĉoj de islamo, multaj magrebanoj restas malmulte sentemaj je la konfesia logiko. “Ili havas unue politikan komprenon de la siriaj eventoj, kaj vidas en tiu partio la lastan bastionon de rezisto kontraŭ Israelo aparte, kaj kontraŭ la okcidenta imperiismo ĝenerale”, klarigas la alĝeria ĉefartikolisto kaj eseisto Mohamed Saadoune.

La 3-an de marto, sekvante la anonimulojn, kiuj esprimas sian malaprobon sur la sociaj retoj, multaj tuniziaj gravuloj mallaŭdas sian registaron, kiun ili akuzas pro la subskribo de la komuniko sen iaj ajn rezervoj. La nacia ordeno de la tuniziaj advokatoj, multaj maldekstraj partioj kaj eĉ personoj proksimaj de la prezidanto Essebsi kritikas tion, kion ili kvalifikas “rezigno” kaj “konformiĝo al la pozicioj de Sauda Arabujo”. La vesperon mem de la komuniko-adopto, la tunizia ĝenerala Unio de la laboro (UGTT), la sindikato kunricevinto de la Nobel-pac-premio en 2015, publike kaj severe mallaŭdas “strangan decidon (...) prenatan kadre de ofensivo direktata de eksterlandaj kaj regionaj fortoj por dividi la araban nacion (...) profite al sionistaj kaj reakciaj fortoj”. Ekde tiam, la registaro klopodas urĝan retroiron, asertante, ke la subskribita teksto “ne havas trudefikon” kaj ke temas pri simpla “teknika decido”. Ellasoj de plimalpli sekretaj informoj en la loka gazetaro komprenigas, ke Tunizio ne povis malplaĉi al partneroj de la Golfo, kapablaj helpi ĝin solvi siajn ekonomiajn kaj financajn malfacilaĵojn. Tiu pravigo estos ripetita post la decido de la araba Ligo.

SIAFLANKE, la alĝeriaj regantoj rapide memorigas, ke ilia lando ne estas ligita de tiu komuniko kaj ke ilia pozicio estas “konservi striktan neintervenon en la internaj aferoj de fratolando”. Alivorte, Alĝero nepre ne kondamnu la Hizbulahon, nek diktu al la libana registaro kiel ĝi kondutu al ĝi. En Maroko, la registaro restas tre modesta kaj diskreta ĝis la tempesto finiĝos. Ne la unuan fojon ĝi devas travivi meze de du neakordigeblaj logikoj. Unuflanke, Rabato estas proksima aliancano de Sauda Arabujo, kiel atestas ĝia partopreno en la milita interveno lanĉita en marto 2015 kontraŭ la Houtistoj en Jemeno* aŭ ankoraŭ en la “kontraŭterorisma islama armea alianco” starigita de Rijado en decembro 2015. Aliflanke, la marokaj gvidantoj devas konsideri la publikan opinion, kiu ne tro ŝatas la golfajn monarĥiojn. “Koncerne la Hizbulahon, la manovra marĝeno estas mallarĝa, sed ekzistas, klarigas maroka diplomato, kiu postulas anonimecon. Oni povas akceptigi la ideon, ke tiu partio meritas sankcion ĉar ĝi agas en konflikto, kiu devus koncerni nur la sirianojn. Sed evidentas, ke estos pli malfacile konvinki niajn kuncivitanojn pri la legitimeco de armea agado kontraŭ Baŝar Al-Asad.”

* Vd Laurent Bonnefoy, “Unujara milito por nenio en Jemeno”, Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2016.

Tra la kondamno de la Hizbulaho, la vahabita reĝlando kaj ties aliancanoj volas atingi plenan izolado de la siria reĝimo. Jen strategio, kiun pluraj landoj rifuzas. Libano kaj Irako esprimas “rezervojn” kaj Alĝerio “rimarkojn” pri la decido de la araba Ligo klasigi kiel “teroriston” la libanan movadon. En Egiptujo, la prezidanto Abdel Fatah Al-Sisi rifuzas milite batali kontraŭ reĝimo, kiu luktas kontraŭ la islama Frataro, tiu mem, kiun li konsideras sia ĉefa malamiko. En Alĝerio same kiel en Tunizio, la subteno de la publika opinio al s-ro Al-Asad neniam malfortiĝis depost la komenco de la arabaj ribeloj de 2011. Tiu realeco estis kaŝita de la ekzisto de retoj de ĝihadistoj foririntaj por batali kontraŭ la siria reĝimo kaj, pli proksime, aliĝi al la OIŜ. “La konverĝaj punktoj inter la alĝeria registaro kaj granda parto de la publika opinio estas maloftaj, komentas alĝeria eksa alta respondeculo. La milita neinterveno en Libio kaj la rifuzo sin pozicii kontraŭ la reĝimo de Asad kaj liaj aliancanoj estas du el tiuj. Ekzistas interkonsento pri tiuj du demandoj.” Fakte, la plej eta poziciiĝo kontraŭ s-ro Al-Asad — kiu ne nepre egalas subtenon al la ĝihadistaj grupoj kiuj luktas kontraŭ ĝi — garantias severan admonon, kaj eĉ amasinformilan linĉadon.

LA SIRIA POLITIKOLOGO Salam Kawakibi spertis tion. Invitita por prelegi en Alĝerio en 2013, tiu demokrata oponanto troviĝis devigita pravigi siajn poziciojn. “Post mia prelego, lokaj intelektuloj invitis min en sia cirklo. Mi estis devigita klarigi kaj pravigi min. Por ili, esti kontraŭ Asad, estas perfidi la araban aferon kaj helpi samtempe imperiismon kaj islamismon. Tio ne estas izolita fakto. Ĉiufoje kiam mi faras publikan prelegon, la atakoj kaj akuzoj — ke mi estus agento aŭ perfidulo pagita de imperiismaj landoj — multiĝas. En la plej bona kazo, oni konsideras min naivulo.” Nepo de la granda araba pensisto Abd Al-Rahman Al-Kawakibi, tiu esploristo konfesas, ke li antaŭ nelonge sin sentis same riproĉita en Tunizio.

En tiu lando, granda parto de la elito, ĉu maldekstra aŭ proksima al la reganta partio Nidaa Tounès, ne kaŝas ke ĝi preferas s-ron Al-Asad al islamisma reganto, kiu povus anstataŭi lin. La politikisto kaj advokato Chokri Belaïd, murdita en Tunizo la 6-an de februaro 2013, simbolis tiun pozicion hodiaŭ kundividitan same de la ekstrem-maldekstro kiel de la grandburĝaro de la marbordaj urboj. En 2012, la prezidanto Moncef Marzouki estigis viglan polemikon decidante la rompon de diplomatiaj rilatoj kun Sirio. Kvar jarojn poste, lia posteulo, s-ro Essebsi, ne maltrafas okazon deziri ilian restarigon. Tunizo cetere jam instalis konsulon en Damasko en septembro 2015.

En Maroko, la debato estas pli hezita. Parto de la maldekstraj fortoj, inter kiuj la Socialista Unio de la popolaj fortoj (USFP) ne hezitas kondamni s-ron Al-Asad pro la suferoj kiujn li kaŭzas al sia popolo kaj oponas al ĉiu eksterlanda milit-interveno, nome de la respekto al la siria suvereneco. “La facila solvo estus subteni Al-Asad por meti premon al la palaco kaj al la islamisma registaro formita de la Partio de Justo kaj Disvolvado (PJD), pli emaj apogi la ribelon financatan de la Golfo-landoj. Sed ni estas multaj, kiuj rifuzas tion, ĉar Baŝar ne meritas esti defendata”, atestas aktivulo de la USFP, kiu bedaŭras la mankon de “kvietaj naciaj debatoj pri Sirio en Magrebo”.

TRANS LA DISKURSO pri kontraŭ-imperiismo kaj tutarabismo, kiel klarigi, ke reĝimo, kies brutaleco kaj krimoj larĝe kontribuis al la siria dramo, ĝuas tian subtenon en Magrebo? Hasni Abidi, politikologo ĉe la Global Studies Institute de Ĝenevo, vidas por tio du kialojn: “Unue, la siria demokrata opozicio restas neaŭdebla kaj al ĝi mankas gvidaj figuroj. Due, la Okcidento estas kontraŭ Asad, kio naskas legitiman suspekton, se oni konsideras la eŭropan kaj usonan negativan bildon en la regiono.” Aliaj fakuloj ligas tion al vigleco de la komploto-teoriojn, tiel ke la arabaj ribeloj de 2011 estas prezentataj kiel komploto destinita malfortigi la landojn rivalojn de Israelo*.

* Vd. Nicolas Dot-Pouillard, “La crise syrienne déchire les gauches arabes”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2012.

Laŭ Louisa Dris-Aït-Hamadouche, de la fakultato pri politikaj sciencoj de la Alĝera universitato, la subteno de multaj ŝiaj samlandanoj al s-ro Al-Asad estas ŝuldita al la “absoluta rifuzo de la grandega perforto, kies viktimoj estas la siriaj civiluloj, kaj al la konstatita ĉeesto de eksteraj landoj en tiu konflikto. Ĉi tiun pozicion, larĝe neracian, oni povas asimili al posttraŭmata sindromo, kiun la oficiala diskurso kontribuas revigligi por protekti sin de ĉiu kontestado, kiu povus ŝanceli la sistemon”.

Tamen, kiel rimarkas Saadoune, la subteno al s-ro Al-Asad ne estas unuanima: multaj magrebaj islamistoj, ĉu salafistoj, aŭ proksimaj je la islama Frataro, ne hezitas kondamni lin. “Ili estas sentemaj je la sunaismo-ŝijaismo-konflikto, kiun ili provas disvastigi tra la socio. Iliaj diskursoj diabligas same Asad kiel la Hizbulahon aŭ Iranon.” En Tunizio, la solaj aŭdeblaj voĉoj, kiuj kvalifikis la libanan partion “teroristo” venis de Ennahda-partio, dum la maroka PJD ne kaŝas sian abomenon al la siria prezidanto.

Sed la gvidantoj de la islamismaj partioj scias, ke tiu konflikto ne estas populara kaj eĉ riskas forigi iliajn simpatiantojn, ĉiam emaj esti logitaj de la naciismaj aŭ tutarabismaj diskursoj. Komence de la 1990-aj jaroj, en Alĝerio, la eksa Islama Fronto de Savo (IFS) ja spertis tion. Malamika al Saddam Hussein post la invado de Kuvajto en aŭgusto 1990, la estraro de tiu partio rapide ŝanĝis sian pozicion sub la premo de la strato, antaŭ ol sendi volontulojn batali por defendi Irakon kontraŭ la trupoj de la internacia koalicio.

Akram BELKAÏD

Estonta prezidanto sub kontrolo

Tio povus esti felietono inda je moussalssal, unu el tiuj resaltantaj serioj dismontritaj en la tuta araba mondo. De la 25-a de majo 2014 kaj la fino de la mandato de s-ro Michel Sleimane, Libano ne plu havas prezidanton. La Parlamento kunvenis pli ol tridekfoje, sed la kvorumo de deputitoj neniam estis atingita. Kvankam disponante pri nur 12 elektitoj el entute 128, la Hizbulaho estas la kerno de tiu obstrukco. Ĝi povas kalkuli kun la 27 deputitoj de la Libera patriota Tendenco (CPL) de la kristana gvidanto Michel Aoun, kaj kun la reprezentantoj de pluraj partioj proksimaj de Sirio.

Komence, la partio de s-ro Hassan Nasrallah celis malhelpi la elekton de s-ro Samir Geagea, la ĉefo de la kristana “Partio de la libanaj batalantoj”. Tiu lasta estis aliancano ene de la “koalicio de la 14-a de marto” al la eksa ĉefministro Saad Hariri, kontraŭulo de Damasko kaj de la “Partio de Dio”. Sed la situacio ŝanĝiĝis en somero 2015, kiam, kontraŭ promesoj, s-ro Hariri decidis subteni la kandidatiĝon de la kristana deputito Soleimane Frangié junior, nepo de la eksa prezidanto, delonge aliancano de la Hizbulaho kaj persona amiko de la prezidanto Baŝar Al-Asad. Tiu returniĝo estigis koleron de s-ro Geagea, kiu subtenas depost januaro sian eksan rivalon Aoun.

Rezultato: ambaŭ kandidatoj por la prezidanteco de Libano estas ne nur maronitaj kristanoj (konforme al la konfesia politika reĝimo kiu karakterizas la landon), sed ankaŭ aliancanoj de la Hizbulaho. Tiu lasta ankoraŭ ne decidis; opiniante, ke la vakeco estas favora por ĝi. Ĝi verŝajne devigos siajn politikajn kontraŭulojn, kaj unue s-ron Hariri, fari aliajn cedojn — interalie akcepti balotan teritorio-dividon kaj reformon de la voĉdon-reguloj por la parlamentaj elektoj. La Hizbulaho donis al si tiujn du celojn por reekvilibrigi la fortorilaton en la Parlamento.

Akram BELKAÏD

Disŝiroj ĉirkaŭ la siria reĝimo

La Hizbulaho mastro de la libana ludo

Kun la helpo de la rusaj bombaviadiloj, de la iranaj konsilantoj kaj de la libanaj ŝijaistaj batalantoj, la siria armeo regajnis terenon antaŭ la pafĉesigo de la fino de februaro. Ĉe la unua pozicio por subteni la prezidanton Baŝar Al-Asad, la Hizbulaho gajnis plifortigitan legitimecon kaj pozicion sur la interna kampo. Klasigita “terorista grupo” de la Araba Ligo, ĝi tamen restas tre populara en la magrebaj landoj.

ĈE ĈIU STRATANGULO de Dahieh, la suda suburbo de Bejruto, kaj laŭlonge de la ŝoseoj de la Bekaa-ebenaĵo, en la orienta parto de la lando, la portretoj de soldatoj mortintaj en Sirio estas de nun parto de la pejzaĝo. La Hizbulaho altan prezon pagas pro sia engaĝiĝo en la siria konflikto. Malantaŭ la tablo de la eta butiko, kie ŝi laboras en Roueiss, sude de la libana ĉefurbo, s-ino Farah C.* pie konservas foton de sia fianĉo, mortigita en 2014 en la Ghouta (agrara zono), apud Damasko. “Li batalis dum du semajnoj, kaj revenis por ripozi unu semajnon, antaŭ ol foriri denove, rakontas la junulino, vestita per longa nigra vualo. Li ofte havis problemojn ĉe la okuloj kaj oreloj pro la fumo kaj la bombadoj. Li diris, ke li ĉiam flaris odoron de sango. Estis tre malfacile, sed neniam mi pensis, ke li povus morti...” Kiel nur fianĉino, ŝi rajtas neniun helpon, male al la vidvinoj de soldatoj, kiuj ricevas financan helpon de la partio. Ŝia subteno al la Hizbulaho tamen ne estas difektita. “Multaj batalantoj mortas; nur ĉirkaŭ ĉe mi, estis sep. Sed ili devas protekti niajn sanktejojn, kaj, se ili ne batalas, la takfiri* venos ataki la ŝijaistojn en Libanon.”

* La nomoj de kelkaj renkontitaj personoj estis modifitaj.
* La termino takfiri indikas la sunaistajn radikalulojn, kiuj praktikas “takfir”, tio estas la ekskomuniko de islamanoj, sunaistoj aŭ ŝijaistoj, kiuj ne kundividas iliajn opiniojn aŭ kredojn.

Karbigitaj aŭtoj, pulvorigitaj montrofenestroj, senvivaj korpoj kuŝantaj meze de fumoplena strato: la 12-an de novembro 2015, la duobla kamikaza atenco, kiu frapis la kvartalon Bourj Al-Barajneh, en Dahieh, estis la plej mortiga depost la fino de la libana interna milito, en 1990. Tiu atako tamen nur memorigis al ĝiaj loĝantoj, ke, en Libano, la feŭdoj de la Hizbulaho restas la preferata celo de la organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ). De 2013, la zonoj kontrolataj de la islamisma ŝijaisma partio en Bejruto aŭ en la Bekaa estis la scenejo de deko da atakoj, inter kiuj kelkaj estis ankaŭ subskribitaj de grupoj aliĝintaj al Al-Kaido. Ili estas reprezalioj pro la armea subteno, kiun la Hizbulaho alportas al la siria armeo, oficiale de aprilo 2013.

“Sirio havas en la regiono verajn amikojn, kiuj ne permesos, ke tiu lando falu en la manojn de Usono, Israelo aŭ de la takfiri-grupoj”, tiam deklaris la ĝenerala sekretario de la partio, s-ro Hassan Nasrallah, aludante al la sunaistaj ribeluloj, kiuj ekbatalis kontraŭ la trupoj de la prezidanto Baŝar Al-Asad. Li tiel reasertis sian subtenon al la siria reĝimo, kiun li konsideras kiel unu el la apogkolonoj de la“rezistado” kondukata kun Irano kontraŭ Israelo.

Interveni por defendi la “veran islamon”

Kelkajn tagojn poste, la Hizbulaho masive engaĝiĝis en la batalo de Al-Qusayr, en la okcidenta regiono de Sirio havanta komunan landlimon kun Libano, tiam regata de la ribeluloj. Tiu engaĝiĝo estigis gravan ŝanĝon en la fortorilato, en la momento kiam la lojalaj trupoj komencis retroiri. Kun la interveno de la Hizbulaho, la regiono de Al-Qusayr estis reprenita en malpli ol unu monato. La videofilmoj montrantaj venkitajn batalantojn, soifantajn kaj manĝantajn krudajn terpomojn, ilustris tiun unuan brutalan malvenkon de la ribeluloj.

“Ĉe la komenco de la kontestado kontraŭ Asad, la partianoj ne sentis sin rekte koncernataj”, klarigas Chiara Calabrese, kiu laboras pri la Hizbulaho en la Instituto por esploroj kaj studaĵoj pri la araba kaj islama mondo (en la franca: Iremam). Sed la interpretado, kiun faris la partio pri la kaptado de libanaj ŝijaistaj pilgrimantoj en Alepo en 2012, la deklaroj de kelkaj membroj de la siria opozicio malamikaj al la Hizbulaho kaj la atencoj de Dahieh kreis tre fortan interkonsenton cirkaŭ la partio. “La Hizbulaho unue insistis pri la neceso protekti la ŝijaismajn sanktejojn, minacatajn aŭ detruitajn de iuj ribelanto-grupoj”, daŭrigas la esploristino, kiu citas la atakon kontraŭ la moskeo de Sayyida Zeinab, en la suda parto de Damasko, grava loko de ŝijaismo, ŝirmanta la maŭzoleon de la filino de la kalifo Ali kaj nepino de Mahometo. “Ĝia interveno en Sirio tiam fariĝis sankta iniciato celanta defendi tion, kion ĝi konsideras la vera islamo, fronte al la ribelantaj grupoj, kiel Daech.”

Diskreta malkontento, malfacile mezurebla, tamen aŭdiĝis ĉe kelkaj aktivuloj. En 2013, s-ro Ali M., eksbatalanto, kies filo estis tiam en Sirio, grumblis kontraŭ tiu enmiksiĝo: “Mi ĉiam subtenis la reziston al Israelo, sed mi ne vidas en kio la siria konflikto estas ligita al ĝi.” En 2014, la proklamo de la kaliflando fare de la OIŜ post ties ekregado de la urbo Mosulo, en Irako, subite ĉesigis tiun malfortan proteston. La hizbulaha bazo estas de nun konvinkita, ke la pluvivo de la movado dependas de sia kapablo helpi la sirian reĝimon resti reganta.

La afero kaŭzas fortan entuziasmon ĉe la junaj ŝijaistoj

Engaĝite en Sirio ekde 2013, s-ro Ahmad B. konsideris ĉesi batali, laca pro la pozici-milito sur la landlimo. La perforto de la OIŜ kondukis lin modifi sian decidon: “Ni nepre devas kontaŭbatali terorismon en Sirio por malhelpi la OIŜ ataki Libanon.” Li martelas sian subtenon al Irano kaj al Rusujo, la solaj kiuj laŭ li luktas kontraŭ “terorismo”, nutrata laŭ li de Turkujo, la Golfo-landoj, Usono kaj Israelo. “La Hizbulaho sukcesis asociigi la OIŜ kaj Israelon, analizas Calabresse. Tio estis klare montrita okaze de la operaco sur Golan en januaro 2015*: mortigante tiujn, kiuj batalis kontraŭ la OIŜ, Israelo aperis kiel enkorpiĝo de la sama malamiko.”

* La filo de Imad Moughnieh, unu el la ĉefaj gvidantoj de la Hizbulaho mortigita en atenco en 2008, perdis sian vivon en tiu atako.

La subteno al la interveno de la Hizbulaho en Sirio restas forta en la ŝijaisma komunumo entute. Laŭ opinienketo farita en 2015 de la asocio Hayya Bina, kies fondinto, s-ro Lokman Slim, estas konata pro sia kritika pozicio rilate al la partio, 78,7% el la ŝijaistoj aprobas ĝin. La ĉirkaŭ 1 500 “martiroj” de tiu milito ne ĉesigas la varbadon de novaj batalantoj. La afero naskas fortan entuziasmon ĉe la junuloj. Laŭ aganto de la kultura sektoro laboranta en sudo de Libano, la manko de perspektivoj en la feŭdoj, tre malriĉaj, de la Hizbulaho, igas ĝin eĉ pli alloga. “Oni ne forgesu, ke la Hizbulaho ankaŭ ideologie batalas, aldonas s-ro Hussein M., de la kvartalo Mar Mikhael, ĉe la pordo de Dahieh. La infanoj povas partopreni la skoltajn tendarojn de la Hizbulaho, kaj, kiam ili estas ĉirkaŭ 16-jaraj, oni edukas ilin ŝati la batalon.” La partio estas ankaŭ rimedo plibonigi la ĉiutagan vivon. “La Hizbulaho kondukas la batalon per armiloj sed varbas ankaŭ cerbojn. Ĝi bezonas kvalifikitajn homojn: ĵurnalistojn, inĝenierojn..., daŭrigas la junulo, kiu perdis du amikojn en Sirio. Ĝi pagas ilian studadon, kaj poste dungas ilin.” Eĉ se la daŭro de la konflikto devigis la partion redukti la salajrojn kaj helpojn donitajn al siaj membroj, ĝi restas alloga solvo en lando, kie la minimuma salajro estas 410 eŭroj monate kaj kie neformala ekonomio respondecas pri 30% de la produktado.

Paroksismo de la komunumaj streĉoj

La Hizbulaho eltiras sian legitimecon el politika projekto de rezisto al Israelo kaj al ties aliancanoj, kiu mobilizas ne nur ŝijaistojn, ĉefe depost la “tridek-tri-taga milito” de la somero 2006. Kun la ekkresko de la OIŜ, ĝi plifortigis tiun tendencon kaj igis sin nemalhavebla. Ĝi sin prezentas kiel garantiulo de la libanaj landlimoj fronte al la ĝihadistoj. En oktobro 2014, atako de la Fronto Al-Nosra, ligita al Al-Kaido, kontraŭ unu el ĝiaj armeaj establoj en la jurd de Brital, sude de Baalbek, rivelis, ke ja ĝi, ne la armeo, regas kelkajn partojn de la landlimo. Trans la lasta kontrolpunkto de la armeo, apud Nabi Sbat, nur ŝijaistaj batalantoj cirkulas sur la serpentumaj vojoj de la Anti-Lebanono-montoj, por atingi siajn poziciojn, malproksime de ĉi tie.

Tiu ĉi kunlaborado jam estis kritikita en junio 2013, okaze de la ofensivo de la salafista ŝejko Ahmad Al-Asir kontraŭ la armeo en Saïda. Kiam pluraj tankoj kaj komunik-sistemoj ekpaneis dum la sturmo, la Hizbulaho intervenis. “Ĝiaj elitaj trupoj kovris nin”, konfidas s-ro Imad K., soldato de la libanaj specialaj fortoj, kiu partoprenis la batalon. Emerita ĝenerala oficiro konfesas amare: “Kiel fari alie? Al la armeo mankas homoj kaj materialo”. Ĉu ili aliĝas aŭ ne al la politika kaj religia projekto de la Hizbulaho, parto de la neŝijaistaj libananoj vidas en ĝi la solan forton kapablan haltigi la OIŜ.

En tiu kunteksto, la decido farita de Sauda Arabujo, la 19-an de februaro, suspendi sian help-programon al la libana armeo kaj repreni la materialon tri-miliardojn kostan (2,7 miliardoj da eŭroj) estas tre signifoplena. La saman tagon en Saadiyat, dudek kilometrojn for de Bejruto, batalo ekestis inter sunaistaj trupoj kaj Saraya Al-Mouqawama, la “brigadoj de la rezisto” ligitaj kun la Hizbulaho. “La sunaistoj fermis la aŭtoŝoseon, kiu kondukas suden, kio klare estas mesaĝo al la Hizbulaho, ĉar Nasrallah ĉiam insistis pri la graveco gardi tiun ŝoseon malferma por ligi Bejruton al lia suda feŭdo”, klarigas s-ro Slim. Laŭ li, tiaj incidentoj povas multiĝi. Dum s-ro Al-Asad rehavigas al si bonan pozicion en Sirio danke al la rusa kaj irana intervenoj, Rijado publike mallaŭdas la “superregon de la Hizbulaho rilate al la [libana] ŝtato”.

Inter la kialoj de la sauda decido estas la rifuzo de Libano, komence de januaro, kondamni la iranan politikon en la regiono kaj kvalifiki la Hizbulahon “terorisma organizaĵo”. Elpelinte libanajn negocistojn kaj ordoninte al siaj landanoj ne iri en Libanon, la vahabita reĝlando kaj la kvin aliaj golfaj monarĥioj fine voĉdonis rezolucion por premi al la ŝijaisma partio, kiu partoprenas la registaron kaj dominas la libanan politikan vivon — kiel atestas ĝia rolo en la blokado, depost majo 2014, de la elekto de nova prezidanto de la Respubliko fare de la Parlamento (vd “Estonta prezidanto sub kontrolo”). Se la siria konflikto plifortigis la pozicion de la Hizbulaho en Libano, ĝi ankaŭ paroksismigis la komunumajn streĉojn. Parto de la sunaistoj, plimulte solidaraj kun la siria opozicio, radikaligis sian diskurson. La foresto de forta sunaisma aŭtoritato kaj la instrumentigo de tiu radikaligo fare de kelkaj politikistoj nur pli streĉis la situacion. “En ĉi tiu kunteksto, la pozicio de la Hizbulaho en Sirio estas tre problema, avertas s-ro Slim. Tiu rigidiĝo riskas esti des pli danĝera, kun la ĉeesto en Libano de unu miliono kaj duono da siriaj rifuĝintoj plej multe malamikaj al la Hizbulaho.” Aldoniĝas al tio la lastaj sankcioj deciditaj en decembro de la usona Kongreso, kiuj igas de nun la Hizbulahon ne nur terorisma sed ankaŭ krima organizaĵo. Tiu decido devigas la libanajn bankojn rifuzi la klientojn ligitajn al la partio. Tio estas, laŭ s-ro Slim, plia elemento por malbonigi la situacion: “Malfacilas scii, ĉu, en longa periodo, ĉi tiuj premoj malplifortigos la Hizbulahon; sed, en tuja estonto, tio certe igos la malamojn pli grandaj.”

Marie KOSTRZ

Berta Cáceres, politika krimo

Ignacio Ramonet

La 2-an de aprilo 2016

Ŝi nomiĝis Berta. Berta Cáceres. La 4-an de la pasinta marto ŝi estus fariĝinta 43-jaraĝa. La tagon antaŭe ŝi estis murdita. En Honduro. Ĉar ŝi estis medioprotektantino. Ne submetiĝema. Ĉar ŝi defendis la naturon. Ĉar ŝi opoziciis la mineralajn transnaciajn entreprenojn. Ĉar ŝi postulis la praajn rajtojn de sia indiĝena popolo, Lencas.

Estante 20-jaraĝa kaj lernantino en la universitato, Berta fondis la Civito-Konsilantaron de Popolaj kaj Indiĝenaj Organizaĵoj de Honduro (CKPAO), kiu hodiaŭ kunigas ĉirkaŭ ducent lokajn komunumojn kaj fariĝis la plej aktiva ekologia movado.

La hondura reĝimo naskiĝinta de puĉo transdonis 30 elcentojn el la nacia teritorio al transnaciaj entreprenoj de minoj kaj hidroelektro. Estas dekoj da konstruiĝantaj megabasenoj kaj pli ol 300 mineralaj entreprenoj, kiuj senigas je riĉaĵoj la teritorion per la registara koruptado. Sed la CKPAO sukcesis haltigi la konstruadon de basenoj, haltigi arbohakajn projektojn, ĉesigi minekspluatadon, evitigi la detruon de sakralaj lokoj kaj sukcesis en la redono de terenoj al la indiĝenaj komunumoj.

Pro tio en la frumateno de la pasinta 3-a de marto, dum la dormo, du murdistoj de la skadronoj de la morto eniris ŝian loĝejon en la urbo La Espero kaj murdis Berta-n Cáceres.

Temas pri politika krimo. De kiam en junio 2009 la konstitucia prezidanto de Honduro Manuel Zelaya estis faligita de puĉo — kontraŭ kiu Berta protestis kun nekredebla kuraĝo gvidante manifestaciojn kontraŭ la puĉistoj —, ĉi tiu lando fariĝis unu el la plej perfortaj de la planedo kaj paradizo por la grandaj transnaciaj entreprenoj avidaj je riĉaĵoj kaj por la krimorganizaĵoj.

En tiu kunteksto la reĝimo de Juan Orlando Hernández kaj la hondura oliarĥaro daŭre senpune murdas tiujn, kiuj opozicias iliajn perfortojn. En la lastaj sep jaroj dekoj da kamparaj gvidantoj, sindikataj pioniroj, membroj de sociaj movadoj, defendantoj de la homrajtoj, ribelantaj artikolistoj, instruistoj kaj medioprotektantoj estis murditaj. Tute senpune. Nenio estas priesplorata, nenio estas klarigita. Neniu estas punata. Kaj la internaciaj dominantaj gazetoj (ege pretaj forte reagi kaze de kiu ajn mispaŝo en Venezuelo) apenaŭ mencias tiun hororon kaj tiun krimon.

La saman tagon, kiam Berta Cáceres estis murdita, la neregistara organizaĵo (NRO) Global Witness, de Londono, denuncis, ke Honduro estas “la plej danĝera lando en la mondo por la aktivuloj de la mediprotektado”. En 2015 el la 116 murdoj de ekologiistoj en la tuta mondo, preskaŭ tri kvaronoj okazis en Latinameriko kaj la plimulto el ili en Honduro, unu el la plej malriĉaj landoj en la kontinento.

En 2015 Berta Cáceres ricevis la plej prestiĝan internacian ekologiistan premion, la Premion Goldman, la “verda Nobel-premio”, pro sia rezistemo kontraŭ la konstruo de hidroelektra megabaseno, kiu forpelos de iliaj terenoj milojn da indiĝenoj.

Per sia audaca lukto Berta sukcesis, ke la entrepreno posedata de la ĉina Sinohydro, la plej granda konstruentrepreno de hidroelektraj basenoj en la mondo, kaj organizaĵo ligita kun la Monda Banko rezignis kaj ne partoprenis en la konstruo de la baseno Akvo Zarca, super la rivero Gualcarque, sakrala rivero de la Lencas en la montaro Puca Opalaca. Mobilizitaj de Berta kaj la CKPAO, la indiĝenaj komunumoj baris la aliron al la konstruoj dum pli ol unu jaro ... Ili sukcesis, ke kelkaj el la plej povaj entreprenaj kaj financaj figuroj rezignis engaĝi sin en la projekton. Tiu venko estis ankaŭ la plej rekta kaŭzo de la murdo de Berta.

Impulsita de la hondura entrepreno Energio-Evoluoj Anonima Societo (EEAS) kun financa apogo de la Banko Ficohsa (Hondura Komerca Financ-Oficejo AS), kiu ricevis fondusojn de la Monda Banko (MB), la konstruo de la megabaseno Akvo Zarca komenciĝis en 2010. La projekto estas finance apogata de la Centramerika Banko de Ekonomia Investo (CBEI) kaj de du eŭropaj institucioj: la nederlanda banko de progreso Nederlandse Financierings-Maatschappij voor Ontwikkelingslanden NV, (FMO) kaj la Finlanda Fonduso por Industria Kunlaborado (FFIK). Engaĝiĝis ankaŭ la germana entrepreno Voith Hydro Holding GmbH & Co. KG, dungita por la konstruo de la akvopumpiloj. Tiuj entreprenoj havas respondecon en la murdo de Berta Cáceres. Ili ne povas resti apartaj de la okazintaĵo.

Ĉar la medioprotektantoj kaj la popolo Lenca defendas leĝan rajton. Ili denuncas la perforton de la Interkonsento 169 “pri indiĝenaj kaj tribaj popoloj” de la Internacia Labor-Organizaĵo (ILO) subskribita de Honduro en 1995, ĉar ne ekzistas Libera kaj Dokumentita Antaŭ-Konsulto (LDAK) de la homoj damaĝitaj de la megabaseno, kiel estas postulate same de la Deklaro de la Unuiĝintaj Nacioj pri la Rajtoj de la Indiĝenaj Popoloj (2007).

Berta sciis, ke ŝi estis virino markita por morti. Ŝi estis minacata en pluraj okazoj. Ŝi estis en la celilo de la murdskadronoj, servistoj de la posedantoj de Honduro. Sed ŝi kutime diris: “Ili timas nin, ĉar ni ne timas ilin.” Dum la ricevo de la Premio Goldman ŝi estis demandita, ĉu tiu premio povos esti protektŝildo, kaj ŝi respondis: “La registaro klopodas ligi la murdojn de la medioprotektantoj kun la kutima perforto, sed estas sufiĉaj elementoj por pruvi, ke ekzistas planita kaj pagata politiko por konsideri krimon la lukto de la sociaj movadoj. Estu tiel, ke mi eraras, sed mi kredas, ke anstataŭ malkreski, la persekutado de la luktantoj akriĝos.” Ŝi ne eraris.

La baseno Agua Zarca estas daŭre konstruata. Kaj la opoziciantoj estas senhezite daŭre murdataj kiel — dek tagojn post la murdo de Berta — la mediprotekta hondura aktivulo Nelson García.

La samaj homoj, kiuj mortigis Gandhi, Martin Luther King, Monseñor Romero kaj Chico Mendes mortigis Berta-n, belegan floron de la honduraj kampoj. Sed ili ne silentigos ŝin. Kiel diras Pablo Neruda: “Ili povos fortranĉi ĉiujn florojn, sed ili ne povos haltigi la printempon”.

Elhispanigita de Norberto Díaz Guevara fonto: www.cubadebate.cu La 4-an de aprilo 2016

La Hizbulaho mastro de la libana ludo

La nimbo de la rezisto al Israelo

LA HIZBULAHO (“Partio de Dio” en la araba) naskiĝis sine de la ŝijaista komunumo post la invado de sud-Libano fare de la israelaj trupoj, en 1982. Ĝia ekzisto tamen estis oficialigita nur en 1985, tra la publikigo de malferma letero. En tiu ĉarto, la Hizbulaho sin konsideris ĉe la pinto de la “rezistado”, batalante kontraŭ Israelo kaj Usono. Samtempe politika partio kaj milico engaĝita en la libana interna milito, ĝi proklamas sian fidelecon al la spirita gvidanto de la irana islama revolucio, kiu renversis la ŝahon en 1979. La ajatolo Ruhollah Ĥomejni kaj Mohammad Hussejn Fadlallah, konsiderata kiel la spirita ĉefo de la Hizbulaho, ambaŭ studis en Nadjat, en Irako, kiu estas instruejo de la ŝijaismaj religiaj eminentuloj.

La partio disvolvas solidarreton (lernejoj, asocioj, hospitaloj), kiu donas al li bazon ene de la ŝijaisma komunumo, ĝis tiam marĝenigita en Libano. Kaj ĝi povas kalkuli kun financa subteno, enkadriĝo kaj armeaj rimedoj el Irano. Armita movado, ĝi daŭrigas batali kontraŭ la israelan okupadon kaj proksimiĝas al la siria reĝimo. En 1989, la interkonsentoj de Taëf, kiuj finas la libanan internan militon, kaŭzas en ĝi procezon de “libaniĝo”. Ĝi rezignas pri la kreado de islama ŝtato kaj, en 1992, sub la impulso de sia nova ĉefo Hasan Nasrallah, partoprenas la unuan fojon en elekto-balotoj, samtempe konservante armean strukturon, dum la aliaj milicoj konsentis senarmiĝi. Post la murdo de la libana ĉefministro Rafik Hariri, la 14-an de februaro 2005 en Bejruto, la suspektoj direktitaj al Damasko kaj al la Hizbulaho malfortigas la movadon kaj dividas la socion. Sed, kun siaj ŝijaistaj kaj kristanaj aliancanoj, la partio sukcesas forto-demonstracion, kunigante plurajn centmilojn da homoj en la stratoj de Bejruto, la 8-an de marto. La 14-an de marto, la sunaistaj, druzaj kaj kristanaj partioj malamikaj al Sirio siavice kunvenigas gigantan manifestacion kaj akiras la retiriĝon de la siria armeo, kiu okupis Libanon de 1976. Kompromiso estas trovata, kaj du membroj de la partio la unuan fojon partoprenas registaron de larĝa koalicio. La sekvan jaron jam, nova israela ofensivo plifortigas ĝian legitimecon. Donante al sia kontraŭulo decidajn batojn, la Hizbulaho pravigas sian aŭtonomecon kaj sian rifuzon rezigni pri armiloj.

Marie Kostrz

Sur la vojo de Balkanio, la fino de espero

Rifuĝintoj, Eŭropo fermas la kurtenon

Unu miliono da rifuĝantoj uzis la vojon de la Balkana duoninsulo dum la jaro 2015. Dum la Eŭropa Unio interkonsentas kun Turkujo por provi malhelpi la ekirojn, la sinsekvaj fermoj de landlimoj fermas tiun neformalan homhelpan koridoron en kiu troviĝas enkoraŭ dekmiloj da homoj fuĝantaj militon aŭ mizeron.

IDOMENI, greko-makedonia landlimo. Ĉe la fino de malgranda kampara vojo, en ebenaĵo vipita de ventoj venantaj el la montaroj, staras la lasta greka tendaro, blokita inter kampoj kaj eta fervoja stacidomo. Sufiĉas iri kelkajn kilometrojn laŭ la reloj por atingi la kradojn, kiuj markas la eniron en Makedonujo. La policistoj malfermetas la pordon, kiu donas aliron al la makedona tendaro Gevgelija, enlasante la rifuĝantojn en kvindekopaj grupoj. Kun la iom-post-ioma fermiĝo de la vojo de la Balkana Duoninsulo, Makedonujo akrigis la alirkondiĉojn: en novembro 2015, nur la afganaj, siriaj kaj irakaj civitanoj estis akceptitaj kiel rifuĝantoj, ĉiuj aliaj estis konsiderataj kiel “ekonomiaj migrantoj”. En januaro, la afganoj ne plu estis akceptataj. Komence de marto, la sirianoj devenantaj el Alep povis ankoraŭ pasi, sed ne plu tiuj el Damasko. Dum la enteneblo de la Idomeni-tendaro estas nur 1500 homoj, miloj da homoj amasiĝas en etaj tendoj, pretervivantaj en ege malbonaj kondiĉoj. Kiam Slovenujo siavice anoncis la fermon de sia landlimo, la 8-an de marto je noktomezo, la sama demando estis en ĉiuj kapoj: kiel daŭrigi la vojaĝon? Ĉu ni reuzu la reton de pasigistoj, nun kiam la homhelpa koridoro estas tute fermita? Neniu ĉiuokaze konsideras la eblecon retroiri al Turkujo.

Evzoni, sur la aŭtoŝoseo de Saloniko al Skopje. Je kelkaj kilometroj de Idomeni, la lasta benzinstacio antaŭ la landlimo denove fariĝis bazo de la pasigistoj depost novembro 2015. “Mi alvenas de Ateno. Mi pagis 700 eŭrojn al gvidanto por iri ĝis Beogrado”, klarigas s-ro Brahim T., tridekjara alĝeriano. Pluraj centoj da homoj dormas ĉiunokte ambaŭflanke de la aŭtoŝoseo; la plej riĉaj dormas plurope en hotelĉambro, la aliaj en ne uzataj konstruaĵoj. Ĉiuj estas konektitaj al la Interreto danke al siaj poŝtelefonoj. Tiuj komunikoj estas vivgravaj por kontakti la pasigistojn, pristudi itinerojn, paroli kun la familio.

Ĉi tie estas preskaŭ nur viroj. Plej granda parto da ili venas el Magrebo aŭ Irano: ili havas neniun ŝancon esti akceptitaj kiel rifuĝantoj. Nokte, ili plurope provas trairi la pikdratojn kiuj defendas la landlimon inter Greklando kaj Makedonujo. S-ro Larbi H., venanta el sud-Maroko, plurfoje provis: “Estas truoj en la barilo, sed ni devas tre atenti, ĉar makedonaj soldatoj atendas iom pli poste. Ili nin arestas, frapas kaj resendas en Greklandon.”

Veles, centro de Makedonujo. La domo de s-ino Lenĉe Zdravkin situas super la fervoja linio. Jam de 2011 ŝi vidis pasi migrantojn, marŝantajn laŭ la reloj: aliro al la trajnoj estis tiam malpermesita al ili. Malriĉa industria urbo, Veles troviĝas preskaŭ meze inter la landlimoj de Greklando, sude, kaj de Serbujo, norde. “Mi komencis doni al ili akvon, biskvitojn, vestojn... Mi proponis al ili ripozi unu-du horojn ĉe ombro, lavi siajn piedojn. Multaj timis, ili kaŝis sin de la polico, sed rapide, mia adreso cirkulis sur la sociaj retoj.” Tiu kvindekjara patrino estis unu el la unuaj en Makedonujo, kiu mobiliziĝis favore al la migrantoj kaj rifuĝantoj. “Iuj opiniis, ke mi estas freneza tiel okupiĝi pri la migrantoj. Poste la najbaroj kaj aliaj loĝantoj komencis alporti nutraĵon, kovrilojn.” Printempe 2015, pluraj dekoj da personoj haltis ĉiutage en Veles. S-ino Zdravkin daŭrigis sian engaĝiĝon kiel volontulo en la tendaro de Gevgelija. Nun kiam la balkana vojo fermiĝas, ŝi denove vidas piedirantajn rifuĝantojn. “Se oni malpermesas pasi laŭleĝe, ili ne havas alian eblecon ol kaŝe antaŭeniri. Mi kredis, ke Eŭropo alportos homhelpajn solvojn, ebligos al tiuj homoj digne vojaĝi. Male: oni revenis al la plej malbonaj momentoj de la sinkaŝeco.” De sia unuaetaĝa fenestro ŝi denove gvatas la diskretajn ombrojn, kiuj antaŭeniras laŭlonge de la reloj.

Preskaŭ mil ĉeĥaj kaj slovakaj volontuloj

Lojane, sur la flankoj de Kadarak, albana regiono de Makedonujo. Piede de la montoj, kiuj ĝin disigas de Kosovo, tiu vilaĝo estas super la aŭtoŝoseo, la fervojo kaj la landlima stacio de Tabanovce, inter Makedonujo kaj Serbujo. Delonge, la makedonia polico ne plu eniras en tiujn urbetojn, malnovajn fortikaĵojn de la albanaj geriloj kaj lokojn de interŝanĝoj kaj decidoj pri multaj kontraŭleĝaj fikomercoj. Lojane longtempe estis deviga etapo: la migrantoj atendis la nokton por provi kaŝe atingi Serbujon, dormante en konstruataj domoj aŭ en la densejoj apud la landlimo, la loka “ĝangalo”. Kun la organizado de la homhelpa koridoro, la fluoj deturniĝis dum pluraj monatoj al la valo. Sed la “nelaŭleĝaj”, la “ekonomiaj” migrantoj, al kiuj oni rifuzis aliron al tiu koridoro, rapide reiris al la montara vojo. “La perfortaĵoj kreskis proporcie kiel la limigoj truditaj de la Eŭropa Unio”, bedaŭras s-rino Francica Baptista da Silva, proparolanto de la neregistara organizo Kuracistoj sen landlimo (KSL) en Serbujo. En majo 2015, reto de ostaĝkaptistoj estrata de afgano kromnomita “Ali Baba” estis detruita, rezultigante liberigon de pluraj dekoj da rifuĝintoj. Depost tiam la “finegocoj” rekomenciĝis.

Preŝevo, sude de Serbujo. Elmigrado restas ekonomia savklapo por la kvindek mil loĝantoj de tiu urbo plejmulte loĝata de albanoj, kiu situas funde de malriĉa valo, blokita inter Kosovo kaj Makedonujo. La polico notas la identecon de la rifuĝintoj kaj registras iliajn fingro-spurojn en tabak-fabriko nun fermita, same kiel preskaŭ ĉiuj entreprenoj de la urbo. La rifuĝanto-krizo kontribuis al masiva alveno de freŝa mono. Bus-transportado al Kroatujo, nutrado, poŝtelefonoj: paralela ekonomio tute turnita al ili stariĝis dum la alveno-pinto, inter junio kaj novembro. S-ro Shkëlzen K., kiu zorgas pri ĉiovendejo fronte al la registro-centro, asertas ke liaj vendoj triobliĝis en 2015. La kvartalo de la stacidomo estis tiam fariĝinta subĉiela tendaro. Miloj da homoj dormis surtrotuare, atendante esti identigitaj kaj ricevi de la serbaj aŭtoritatuloj la rajtigilon por sepdek du horoj, nepra por daŭrigi sian vojaĝon al Kroatujo. La registro-centro ankoraŭ funkcias, sed alvenantoj maloftiĝis.

Dimitrovgrad, serba-bulgara landlimo. Por iuj, la alveno en Serbujo havas guston de unua venko, de liberiĝo. Ĉiutage, cent ĝis tricent Afganoj alvenas en ĉi tiu malriĉa urbeto. De Turkujo, ili piede trairis Bulgarujon nokte, sin kaŝante. La vojaĝo daŭras du semajnojn por la plej fortikaj kaj la plej bonŝancaj. Kvazaŭ ĉiuj rakontoj similas. Ili elvokas la sisteman batadon fare de la bulgara polico, kiu prirabas la rifuĝantojn el sia ŝparita mono kaj el siaj valoraj telefonoj. Elĉerpita, Javeed, 15-jara adoleskanto, ŝanceliĝas pro laceco apud la akcepto-centro kie la serba polico disdonas la rajtigilojn. Du grandaj tendoj ebligas ŝirmi sin de malvarmo, sed neniam estas sufiĉe da loko por ĉiuj. Volontuloj el Svislando disdonas supon kaj kovrilojn. “Nur afganoj kapablas fari tiun vojaĝon, diras amiko de Javeed. Ni kutimas piediri en la montaro; la sirianoj ne povus sekvi nin.” La afganoj, kiuj trairas Bulgarujon ankaŭ estas la plej malriĉaj el la rifuĝintoj, tiuj kuj ne povas pagi pasigistojn. La daŭrigo de ilia vojaĝo fariĝis tre hazarda, de nun kiam la eŭropaj landoj ne plu akceptas ilin.

Sid, serbo-kroata landlimo. Inter mezo de septembro kaj fino de oktobro 2015, pli ol 200 000 rifuĝantoj pasis de Serbujo al Kroatujo tra la eta stacio de Berkasovo-Bapska, en la montetoj, kiuj superas la serpentumojn de Danubo. Dum tiu periodo, preskaŭ mil ĉeĥaj kaj slovakaj volontuloj sinsekvis unu post la aliaj ĉe tiu landlimo, proponante manĝaĵon kaj konsolon. “Ni estas ĉi tie ĉar ni hontas pri nia prezidanto, hontas pri nia registaro, klarigis s-ro Pavel H., evangelia kristano ĉirkaŭ kvindekjara, kiu tendumis ĉe Berkasovo kun anarĥiaj aktivuloj. Ni volas montri, ke ne ĉiuj ĉeĥoj favoras la fermon de la landlimoj.” Pli poste, la paso organiziĝis de la stacidomo de la najbara urbo, kie la serbaj kaj kroataj policanoj kune zorgis pri la enbusiĝo de la rifuĝantoj al la kroata akcepto-centro de Slavonski-Brod. “Kiel oni diras ‘mi petas’ en la araba? Ĉu vi scias, vi, la kroato?”, diras al sia kolego serba funkciulo, kiu provas orienti sirian familion. La alveno de la rifuĝantoj kontribuis restarigi “funkciajn” rilatojn inter la hieraŭaj malamikoj.

Subotica, serbo-hungara landlimo. De 1945 ĝis 1989, ĉi tiu urbo, la lasta en Serbujo antaŭ Hungarujo, ĉeis la “feran kurtenon”, kiu dividis Eŭropon en du partoj. En 2011, la urbo fariĝis esenca nodo de la balkana vojo. La migrantoj grupiĝis apud malnova ne plu funkcianta brikfabriko. Pasigistaj retoj prizorgis la transporton ĝis Hungarujo. En vintro 2014-2015, ne malpli ol cent mil Kosovanoj profitis tiujn retojn dum elmigrado tiom subita kiom efemera. Post la tuta blokado de la landlimo fare de Hungarujo, la 14-an de septembro, neniu plu pasis tra Subotica; sed, kun la starigo de la distingo inter “rifuĝantoj” kaj “ekonomiaj migrantoj”, la ĝangalo denove allogas kandidatojn al ekzilo. S-ro Hakim T., devenanta el Maroko, atendas monĝiron de 1 200 eŭroj por pagi la trapason de la landlimo. “Mi estos deponita per veturilo, la gvidisto montros al mi truon en la pikdrata barilo kaj iu atendos min ĉe la alia flanko. Tio ne estas tiom malfacila.” Malgraŭ la ja realaj danĝeroj — perforto, prirabado kaj malliberejo kaze de aresto-, la kaŝaj trapasoj rekomenciĝis laŭ la ritmo de la fermiĝoj de la “laŭleĝaj” vojoj.

Sveta Lucija, kroato-slovena landlimo. Memorinda ludo de flugpilko okazis ĉe tiu eta landlima stacio ĉe la fino de Istrio. La 19-an de decembro 2015, por protesti kontraŭ la konstruo de pikdrata muro laŭlonge de la slovenaj landlimoj, la civitanoj de ambaŭ landoj aranĝis rendevuon ambaŭflanke de la pikdrata krado. La aktivuloj kaj la sportuloj ne estas solaj por kontraŭi tiun barilon: la asocioj de ĉasistoj ankaŭ kritikas la obstaklon, kiu ĝi estas por la ĉasaĵoj. Nek la dismembriĝo de Jugoslavio, nek la aliĝo de Slovenujo al la Eŭropa Unio, en 2004, kondukis al la starigo de tia fera kurteno.

Albanujo dismetas trupojn ĉe la greka landlimo

Sentilj, aŭstro-slovena landlimo. Tie ja eksplodis la unuaj alfrontiĝoj de la jugoslavaj militoj, en junio 1991, kiam la slovena teritoria defendo reprenis al la taĉmentoj de la jugoslava popola Armeo la regon de la landlimoj kun Aŭstrujo. La stacio de Sentilj-Spielfeld estas la ĉefa pas-punkto inter la du landoj, la vera riglilo de la balkana vojo. Dum la tuta aŭtuno 2015, ĝi restis fermita al la aŭto-cirkulado, kiam ĉiutage miloj da rifuĝantoj atendis por pasi al la nordo. La 19-an de februaro, Aŭstrujo enkondukis kvotojn, limigante la ĉiutagan aliron al sia teritorio je 80 azilpetantoj kaj 3 200 rifuĝantoj povantaj pruvi, ke ilia fina celo estas alia lando. Tiun saman tagon, Vieno kunvenigis la policestrojn de Slovenujo, Kroatujo, Serbujo kaj Makedonujo por organizi ununuran registro-proceduron de la transitantaj rifuĝantoj. Kelkajn tagojn poste, Aŭstrujo organizis regionan pintkunvenon de registrarestroj — sen inviti Greklandon, kiu tuj mallaŭdis tiun“unuflankan kaj malamikan” iniciaton. Sen vera reago de la Eŭropa Unio, Aŭstrujo kaj ĝiaj aliancanoj de la Visegrada grupo (Hungarujo, Ĉeka Respubliko, Slovakujo kaj Pollando) liberiĝis el la reguloj de la Schengen-areo kaj finis la fermon de la balkana vojo[Vd. Benoît Bréville, “Ĉiuj kontraŭ Schengen”].

Kafasan, sur la bordoj de la lago de Ohrid, albano-makedonuja landlimo. La fluoj venantaj el Turkujo ja malrapidiĝas, sed la dekmiloj da homoj blokitaj en Greklando serĉas novajn vojojn. Du ŝajnas konsidereblaj: unu povus trairi Rumanujon kaj Ukrainujon, la alia Albanujon.De tiu lasta lando, la rifuĝintoj povus pasi en Montenegron, poste en Bosnujo-kaj-Hercegovinon kaj en Kroatujon, aŭ provi rekte atingi Italujon trairante la adriatikan Maron. De monatoj, la ĉefoj de Tirano atendas ilian alvenon. Komence de marto, ili komencis dismeti specialajn polic-taĉmentojn ĉe la rando de la lando, ĉe la greka landlimo, kaj apud la landlimo de Makedonujo, inter Pogradec kaj Struga. Kontroli ĉiujn pasejojn en la albanaj montaroj estos tamen malfacila, kaj la lando povus baldaŭ transformiĝi en novan sakstraton.

Jean-Arnault DÉRENS kaj Simon RICO

La falo de la kurzoj malstabiligas la produktolandojn

Malbenita malmultekosta petrolo

Inter somero 2014 kaj vintro 2015/16 la prezo de la barelo da petrolo trioniĝis. Pli ol 250.000 laborlokoj estis forigitaj en sektoro kiu devis rezigni aŭ prokrasti tre grandajn investojn. Tiu planedvasta skuo malfortigas la gigantojn de la petrolindustrio kaj perturbas la politikan ludon en la eksportlandoj.

VENEZUELO, Ruslando, Azerbajĝano, Alĝerio, Niĝerio ... Multaj petrol-eksportaj landoj reagis al la malaltiĝo de la barelprezo per amputado de siaj sociaj buĝetoj financataj de tiu orpluvo, kun la risko kaŭzi popolajn ribelojn. Eĉ se la prezo realtiĝus en tiu ĉi jaro, estas malverŝajna ke ili reatingos la sojlon de 100 dolaroj (92 eŭroj) de la unua duonjaro de 2014. La efikoj de la kurzofalo povas sentiĝi ankoraŭ dum kelkaj jaroj.

Por taksi la amplekson de tiu ŝok-ondo, necesas konscii pri la unuaranga rolo, kiun ludas la petrolo en la monda ekonomio, kaj pri la graveco de la altaj prezoj por la solideco de la entreprenaj kaj politikaj strukturoj, kiuj implicas la merkaton de hidrokarbonaĵoj. Petrolo estas la plej profitiga permesita varo de la internacia komerco kaj la unua enspezofonto de dek du landoj. Kiam la prezoj ege altiĝas, kiel inter 2010 kaj 1014, la petrolkompanioj enspezas kolosajn profitojn, kiujn ili reinvestas parte en novajn infrastrukturojn kaj teĥnikojn por garantii konstantan kreskon de la produktado. La registaroj de la produktolandoj siavice uzas tiujn enspezojn por financi grandajn publikajn projektojn aŭ aliajn programojn kiuj povas plibonigi la vivkondiĉojn de la loĝantaro. Kiam la prezoj malaltiĝas, male, la kompanioj haltigas siajn investojn, kaj tio malutilas al ilia estonta produktado. Kaj la registaroj malaltigas la konsumon de siaj loĝantaroj kaj per tio endanĝerigas sian propran transvivon.

La krizo komenciĝis en la somero de 2014, kiam la kurzoj de la brent — la referenca krudo en la mondmerkatoj — komencis longan kaj tenacan prez-malaltiĝon. De po 115 dolaroj por la barelo la 19-an de junio ĝi falis al 90 dolaroj komence de septembro, poste al 80 dolaroj komence de novembro. Oni provis multajn klarigojn por tio, sed ĉiuj lastanalize resumiĝas per la simpla aritmetiko de propono kaj postulo.

La freneza produktado de skista petrolo kaj de bitumeca sablo en Nordameriko aldonas barelojn al la merkato, dum la postulo, kiun faras malforta mondekonomio, malaltiĝas. Dum Usono dronis sub la alfluo de interna produktado, la grandaj produktolandoj de la Proksimoriento malaltigis siajn prezojn por konkeri novajn partojn de merkato en Azio, kio nur akcelis la faladon de la kurzo.

Fronte al tiu situacio, multaj observantoj supozis, ke Saud-Arabujo kaj ĝiaj aliancanoj en la Organizaĵo de Petrol-eksportaj landoj (OPEL) akceptos malaltigi siajn produktokvantojn por realtigi la prezojn, kiel ili faris plurfoje en la pasinteco. Ĉi-foje tamen la saud-araboj rifuzis fermi siajn kranojn, pro timo ke tio povus utili al la produktistoj kiuj ne estas membroj de la OPEL, kiel Ruslando, Kanado kaj Usono. Dum sia decida pintkunveno, la 27-an de novembro 2014, la OPEL konservis siajn produktado-kvotojn.* Kaj la prezoj daŭrigis sian faladon.

* Stanley Reed, “OPEC holds production unchanged; prices fall”, The New York Times, 28-an de novembro 2014.

Tiu akra prezdisfalo estas peza minaco por la profitoj de la estontaj ambicioj de la petrolkompanioj — antaŭ ĉio por tiuj, kiuj investis en grandajn projektojn de nafto-eltiro en la Arkta Oceano, en alta maro, en la bitumo-sablo aŭ skista petrolo. Kun la scio, ke la plej multaj el tiuj programoj povos esperi profitigon nur ekde 70 aŭ 80 dolaroj por barelo, aŭ eĉ pli, la daŭrigo de la kurzo kun malpli ol 50 dolaroj kondamnus ilin al bankroto. Pluraj entreprenoj, anticipante la katastrofon, senprokraste jam maldungis parton de sia personaro kaj forstrekis parton de siaj projektoj.

Fine de 2014, la plej multaj de iliaj gvidantoj antaŭdiris ankoraŭ rapidan finon de la petrola superabundo kaj tujan ekonomian rekreskon en Eŭropo kaj en Ĉinujo, kio stimulus la postulon kaj puŝus la prezojn alten. Ili rapide seniluziiĝis: la usonaj produktantoj de skisto-petrolo sukcesis redukti siajn kostojn kaj kuraĝe inundigis la merkatojn, dum en Ĉinujo la ekonomia malrapidiĝo fortiĝis anstataŭ inversiĝi. Tiel la prezoj ankoraŭ pli malaltiĝis kaj falis ĝis 36,60 dolaroj por la barelo fine de 2015, kaj eĉ sub 30 dolaroj en januaro kaj februaro de 2016.

La anoncita manko ne alvenis

EN MALESPERA klopodo por haltigi la faladon, la rusaj, venezuelaj kaj saud-arabaj gvidantoj en februaro interkonsentis por limigi sian produktadon. Sed aliaj eksportistoj, ekz-e Irano, kiu ĵus eliris el la epizodo de la sankcioj, rifuzas sekvi ilin. Analizistoj tamen kroĉas sin al la espero de preza realtiĝo, ĉar la usona produktado komencas malaltiĝi.

Manke de certeco, la petrolindustrio ankoraŭ pli emfazis sian strategion redukti la produktadon fine de 2014. Laŭ la agentejo de energi-konsultantoj Wood Mackenzie, en 2015 la gigantoj de la nigra oro forstrekis aŭ prokrastis 68 gigantajn projektojn, por tuta valoro de 380 miliardoj da dolaroj. Gigantaj investplanoj en bitumeca sablo en Kanado aŭ en marboraj projektoj en Angolo aŭ Kazaĥujo estas nuligitaj.* Multaj zonoj de tradicia produktado estas tuŝitaj. Douglas-Westwood, alia konsult-agentejo pri energio, indikis en februaro, ke ne malpli ol 150 platformoj en la Norda Maro estos malmuntataj en la venontaj dek jaroj.*

* Justin Sheck, “Oil rout forces companies to delay decisions on $380 billions in projects”, The Wall Street Journal, Novjorko, 14-an de januaro 2016.
* Douglas Fraser, “North Sea could loose 150 platforms within 10 years”, BBC News, 7-an de februaro 2016.

La analizistoj rivalas en konjektoj pri la kialoj, kiuj malebligas al la saud-araboj kaj iliaj aliancanoj fari efikajn disponojn por influi la prezojn, ekzemple per malaltigo de sia produktado anstataŭ nur plafonigi ĝin.* Iuj faras geopolitikan klarigon: Riado volas puni Iranon kaj Ruslandon pro ilia subteno al la reĝimo de s-ro Baĥar Al-Assad en Sirio. Pli verŝajne la saud-arabaj gvidantoj komprenis, ke la reveno al malmultekosta petrolo ne estas provizora fenomeno, sed indikas radikalan epokŝanĝon. Ke komenciĝas epoko, en kiu la tutmonda postulo neniam sufiĉas por egali al la teoriaj produktkapabloj de la petrolsektoro.

* Vd Pierre Rimbert, “Pétrole et paranoïa”, Le Monde diplomatique, aprilo 2015.

Tia superabundo de la propono kontrastas kun la antaŭdiro, kiu antaŭ kelkaj jaroj estis ankoraŭ kutima, de tuj venonta pinto de produktado, kiun sekvos neinversigebla malaltiĝo de la produktataj kvantoj, kio anoncos eĉ mankojn de provizo. La perfektigo de la borteĥnikoj, la esplorado de skistaj tavoloj kaj de aliaj rezervoj, kiuj hieraŭ estis ankoraŭ nealireblaj, tute male enkondukis la tempon de abunda propono, dum la celoj adoptitaj de la Pariza Klimata Konferenco (COP21) devus konduki al tio, ke oni lasu grandan parton de tiuj rezervoj en la tero. En la momento, en kiu la industrio komencis turniĝi al pli ekologiaj solvoj, la falego de la prezoj povus malrapidigi la energi-transiron. Ĝi tamen ne devus malinstigi la registarojn daŭre serĉi pli grandan energian efikecon nek al plia uzado de renovigeblaj energioj, kies prezoj ankaŭ malaltiĝas.

En tia medio, Saud-Arabujo, por konservi sian dominantan pozicion, taksas prioritata malebligi ke ĝiaj eksterlandaj konkurencantoj altigu sian produktadon — ĉu por tio ĝi devis lasi la prezojn disfali?* Sed kiaj ajn estas la kaŝitaj pensoj de la protagonistoj, tiu ĉi turniĝo kaŭzas gravajn geopolitikajn sekvojn. La plej evidenta: la malfortiĝo de la reĝimoj, kiuj ricevas grandan parton de sia potenco el la petrol-enspezoj.

* Liam Denning, “Oil’s black swans on the horizon”, The Wall Street Journal, 16-an de februaro 2015.

Antaŭ ankoraŭ mallonge, tiu mono ebligis al ili lanĉi grandajn projektojn, akiri militajn ekipaĵojn, liveri publikajn servojn, distribui prebendojn kaj certigi ian influon ekster siaj landlimoj. Ĝi servis ankaŭ por solidigi la internan sekurec-aparaton, ofte uzatan por sufoki ĉian kontestadon. Sed ĝi estis tre malofte orientita al disvolvado de ekonomiaj aktivecoj ne ligitaj al la petrolsektoro — jen la kaŭzo de unuflanka dependeco ofte priskribita kiel la “malbeno de la petrolo”.* Alfrontitaj al subita sensukiĝo de sia abundo-korno, kaj kun malmultaj ceteraj disponeblaj enspezoj, tiuj landoj troviĝas antaŭ grava krizo.

* Michael L. Ross, The Oil Curse: How Petroleum Wealth Shapes the Development of Nations”, Princeton University Press, 2012.

Tio estas tute aparte la kazo de Venezuelo. Ĝis sia morto, en 2013, la prezidanto Hugo Chávez uzis la enspezojn de la Ŝtata Petro-Kompanio de Venezuelo (PDVSA) por financi ambiciajn socialajn programojn kaj servojn por la popolaj klasoj. Lia “bolivara revolucio” ebligis plibonigi la ĉiutagan vivon de milionoj da homoj — kio fariĝis la elekto-bazo de lia partio —, sed malsukcesis konstrui produktadan aparaton sendependan de la petrolo.

Kiam la prezoj estis plej altaj, tio apenaŭ gravis, ĉar la petrola orpluvo larĝe kovris la kostojn de importado de konsumaĵoj kaj la repagon de la publika ŝuldo. Kun barelo vendata tri- aŭ kvar-oble malpli koste, la posteulo de Chávez, s-ro Nicolás Maduro, troviĝas ĉe la pinto de ŝtato sufokiĝanta kaj kiel celo de pli kaj pli forta malkontento, eĉ ene de sia propra bazo.*

* Vd Gregory Wilpert, “Ŝtormanonco en Venezuelo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2016.

La hazardaj decidoj de la registaro faris nenion por mildigi la krizon, kiu montriĝis per galopanta inflacio kaj per mankoj de plej necesaj produktoj. Ne mirigas, ke la dekstra opozicio, kiu gajnis la plimulton de la seĝoj en la Nacia Asembleo en la elektoj de decembro 2015, nun faras ĉion por renversi la potencon. Kun financoj ruiniĝintaj pro la malaltiĝo de la petrol-enspezoj kaj kun elĉerpiĝantaj rezervoj de devizoj, la danĝero de napagipovo de la ŝuldoj kaj de ĝenerala disfalo de la ekonomio jam ne ekskludeblas.*

* Kp Ricardo Hausmann, “It could be too late to avoid catastrophe in Venezuela”, Financial Times, Londono, 3-an de februaro 2016.

Venezuelo estas ekstrema kazo, sed aliaj produktolandoj alfrontas similajn malfacilaĵojn. Niĝerio ekzemple devis devaluti sian monon kaj limigi la socialajn elspezojn en la sama momento, en kiu ĝia reĝimo ŝanceliĝis sub la sangaj atakoj de la sekto Boko Haram (kiu en 2015 alinomis sin Islama Ŝtato en Okcidentafriko). La plej popolriĉa lando de Afriko suferas pro korupto profunde enradikiĝinta, nutrata de la petrol-enspezoj kaj de ilia rabado en la servo de privataj interesoj.

La prezidinto Goodluck Jonathan neniam brilis per sia decidemo kontraŭbatali la korupton, sed la altaj petrolprezoj helpis lin superi tiun mankon per larĝa distribuado de favoroj kaj prebendoj. Post la fino de tiu feliĉa periodo, ĉiu dolaro kiun glutas la malversacioj, fariĝis dolaro kiu mankas en la plej esencaj publikaj elspezoj, inkluzive de tiuj por la armeaj fortoj batalantaj kontraŭ Boko Haram. Venkita en la elektoj de marto 2015, s-ro Jonathan cedis la lokon al s-ro Muhammadu Buhari, eksa generalo kiu kampanjis per la promeso ataki la korupton kaj venki la islamistan organizaĵon. Li ankaŭ promesis diversigi la ekonomion. Tamen, Niĝerio daŭre suferas pro la malgrandiĝo de siaj petrolenspezoj.

La tempoj malfacilas ankaŭ por Alĝerio kaj Azerbajĝano, du landoj kiuj ambaŭ de jardekoj estas regataj de nemovebla klano kiu tiras la esencan parton de sia potenco el la kolekto kaj dispartigo de la petrolenspezoj. Antaŭe, post kiam la moŝtuloj kaj klientoj de la reĝimo estis dece servitaj, la ankoraŭ disponebla mono fluetis al la amasoj en sufiĉa kvanto por reteni la socialan agitadon.

Nun la popolo estas la unua kiu suferas pro la konjunktur-ŝanĝiĝo. Kaj tion ĝi sciigas. En januaro, reage al ekonomia pli kaj pli kriza, protestmovado skuis Azerbajĝanon.* Nenio tia por la momento en Alĝerio, sed la malkontento inter la junularo, akre frapata de la senlaboreco, regule kaŭzas streĉitecojn kun la ordo-fortoj, ĉiam milite pretaj por estingi la plej etan emon ribeli.*

*Azerbaijan hit by price protests amid oil slump”, BBC News, 14-an de januraro 2016.
* Carlotta Gall, Who runs Algeria? Many doubt it’s ailing president Abdelaziz Bouteflika”, The New York Times, 23-an de decembro 2015.

La irakaj instancoj alfrontas ankoraŭ pli dornan defion. Spite al la tragediaj kaj ĥaosaj epizodoj, kiujn ĝi travivis kaj daŭre travivas, Irako sukcesis altigi sian petrol-produktadon en la lastaj jaroj, de 2,4 milionoj da bareloj tage en 2010 al 3,4 milionoj en 2014. Per la tiel ricevitaj enspezoj la tiama ĉefministro, s-ro Nuri Al-Maliki, konsiderinde altigis la personaron en la publika servo kaj atribuis bone pagatajn postenojn al siaj ŝijaistaj samreligianoj. Tiuj larĝanimaj favoroj, el kiuj la sunaista malplimulto estis zorge ekskludita, akrigis ties malamikecon kontraŭ la reĝimo kaj tiel kreis la kondiĉojn favorajn al enradikiĝo de la Organizaĵo de Islama Ŝtato (OIŜ).

La nova ĉefministro, s-ro Hajdar Al-Abadi, klopodas samtempe por rekonstrui la armeon kaj reakiri la konfidon de la sunaistoj, sed la falo de la petrol-enspezoj ne faciligas al li la taskon. Multaj oficistoj de monatoj ne ricevis sian salajron. La subteno, kiun s-ro Al-Abadi ĝuis, tre povas rapide erodi, eĉ inter la ŝijaistoj, kio faras lian kampanjon kontraŭ la OIŜ des pli malcerta.*

* Bill Spindle, How falling oil prices are hindering Iraq’s ability to fight Islamic State”, The Wall Street Journal, 10-an de marto 2015; Tim Arango, “Battered by war, Iraq now faces calamity from dropping oil prices”, The New York Times, 31-an de januaro 2016.
Fino de la ora epoko

FINE ESTAS Ruslando. Kompare kun la aliaj landoj frapataj de tiu krizo, ĝi ŝajnas rimarkinde stabila. La prezidanto Vladimir Putin daŭre ĝuas fortan popolan subtenon kaj disponas pri sufiĉaj rezervoj por kovri la ŝtatajn elspezojn por unu aŭ du jaroj. Li regas la komunikilojn kaj la armeon. Sed la kombinitaj efikoj de la falo de la petrol-kurzoj kaj de la eŭropaj sankcioj ne lasas la landon netuŝita. La rublo ne ĉesas perdi valoron kaj la ekonomio troviĝas en recesio. La loĝantaro komencas konstati klaran malaltiĝon de sia vivnivelo. Ĝis nun la registaro sciis tuj silentigi ĉian publikan esprimiĝon de malkonsento, sed tiu tamen aperas. En decembro 2015, centoj da kamionistoj blokis la aŭtovojan ringon ĉirkaŭ Moskvo por protesti kontraŭ la altigo de la pago por uzi la aŭtovojojn. En januaro, oficistoj manifestaciis en Krasnodaro kontraŭ la malaltigoj en la publikaj elspezoj.* Neniu scias, ĉu tiuj izolitaj eventoj povus plivastiĝi, sed tia perspektivo certe maltrankviligas Kremlon.

* Neil MacFarquhar, “A rare protest in Russia hints at deeper ire” kaj “Russian’s anxiety swells as oil prices collapse”, The New York Times, 5-an de decembro 2015 kaj 23-an de januaro 2016.

Estas certe tro frue por koni ĉiujn sekvojn de la falo de la petrolprezoj komencinta en junio 2014. Sed ĝi jam profunde ŝanĝis kelkajn fundamentajn aksojn de la monda ordo. Certe, post kiam la nunaj kromaĵoj de petrolo estos konsumitaj, la petrolprezoj ja realtiĝos. Tamen, por la kompanioj kaj la registaroj, kiuj kutimis akiri tiun orpluvon de la providenco, ora epoko eble finiĝis. Nur tiuj, kiuj sukcesos diversigi sian produktadon kaj trovi aliajn fontojn de enspezo, povos daŭreme releviĝi.

Michael KLARE.

Kelkaj bonaj novaĵoj ...

LA REKRESKO de la disvastiĝo de Le Monde diplomatique, observebla ekde junio 2014, fortiĝis en la lasta jaro. La progreso koncernas ankaŭ la dumonatulon Manière de voir (+4,7 elcentoj). La monatulo mem atingis 13,4 elcentojn kaj ĝia kresko observeblas ĉiunivele: abonoj de papera kaj de cifereca eldono, vendoj eksterlanden, vendoj en Francujo. En tiu ĉi lasta kategorio, perceptata de profesiuloj kiel plej fidinda indiko pri la sano de gazeto, la altiĝo estas impresa: +27 elcentoj. Samjare, la mezumo de ĉiuj familioj de gazetaro havas negativajn nombrojn: -11 elcentoj por monatuloj, -8,4 elcentoj por tagĵurnaloj, -14 elcentoj por la inform-magazinoj. La progreso de la vendoj de numeroj de Le Monde diplomatique okazis dum la jaro ĉiumonate kaj ne nur ĉe apartaj okazoj, ekz-e la atencoj de Parizo, anekso de Krimeo aŭ la greka krizo. Al tiuj bonaj rezultoj necesas aldoni tiun de la abonoj al niaj retaj arĥivoj, kiuj progresas je 80 elcentoj en 2015 post la grandega progreso jam en 2014 (+197 elcentoj).

La subteno de niaj legantoj kaj ilia mobiliziĝo dum nia kampanjo de donacoj alportis siajn fruktojn. Do ni decidis, por la tria sinsekva jaro kaj kontraŭ la ĝenerala tendenco, ne altigi la prezon de la numero. Cetere, ekde decembro 2015 ni presigas la gazeton sur papero de pli altaj kvalito kaj pezo, kiu pli taŭgas por fotaĵoj kaj reproduktaĵo de pentraĵoj. Per tio ni esprimas, danke al vi, nian konfidon en la estonteco de gazeto sendependa samtempe de la mono, de la vantaĵoj kaj de la onidiroj.

Serge HALIMI.

De Prudono ĝis la enreta financo

La bankisto, la anarĥiisto kaj la bitmono

La progreso de la cifereca mono, ekz-e la bitcoin, ekscitas la avidon de Wall Street. Tiu teĥniko igas la grandajn monposedantojn flari novajn terenojn de profito. Tamen, tiuj elektronaj monoj estis konceptitaj por ĉirkaŭiri la bankojn. Ĉar ili renkontas la aspirojn de tiuj, kiuj kontestas la potencon de la financo, ili povintus rejunigi la utopiojn de la 19-a jarcento.

POST LA industrio de la libro, perturbita de la reta vendisto Amazon, post la hotelsistemo, skuita de la platformo Airbnb, post la taksioj, tuŝitaj de la sukceso de Uber, la cifereca ciklono atingas Wall Street. Same kiel la librovendisto, kiu kontaktigas eldoniston kaj legontojn, la financisto estas envere nur peranto inter alpruntistoj kaj depruntistoj: jen tre loga predo por la junaj entreprenoj kiuj hibridigas financon kaj teĥnikon. La fintech, kuntiraĵo de tiuj du terminoj, ambicias anstataŭigi la tradiciajn bankojn per platformoj de cifereca merkato disponeblaj per programo. Kiel ofte en tia okazo, paniko miksiĝas kun entuziasmo. La konsultantoj promesas al la klasikaj agantoj morton des pli rapidan, ke la avanco de la ciferecaj proceduroj ebligas ĉirkaŭiri la regulojn. Miloj de artikoloj detalege klarigas, kiel la teĥniko, sur kiu baziĝas la cifereca mono bitcoin*, revolucias la financajn transakciojn.

* La bitcoin, de la angla bit, unuo de binara informo, kaj coin, monero) baziĝas sur teĥniko nomata blockchain (“ĉeno de blokoj”). Temas pri publika registro (datumbazo), en kiu la transakcioj estas validigataj kaj stokataj en sekura maniero. La validigo kaj mastrumado fariĝas ne de centra instanco, sed de komputiloj de ĉiu uzanto de la sistemo.

Kiel la aŭstralia entreprenisto Brett King, aŭtoro de pluraj sukcesaj verkoj pri la temo, komence de sia ĉiusemajna radio-elsendo “Breaking Banks” (“Rompi la bankojn”) proklamas, la novaj financteĥnikoj “ŝanĝas ĉion, de la maniero per kiu la bank-metioj estas praktikataj ĝis la koncepto de la mono mem“. En Britujo la spezo de la sektoro progresis mezume je 74 elcentoj jare ekde la bankroto de Lehman Brothers. Orpluvo nutrata de la malfido de la konsumanto al la financa sistemo.

Komence la etaj mirinfanoj de la novaj teĥnikoj aliris la financan sektoron ne tiom pro la promeso de tuja profito ol kiom reago al la bankroto de la grandaj bankoj en la krizo de 2008. Iusence la eksplodo de la kredito inter privatuloj venas de la sama incitego kiel tiu, kiu igis milojn da usonanoj okupi Zuccotti Park en Novjorko por denunci la avidon de la financa kapitalismo. Unuavide, nenio komuna inter la elito de Silikon-Valo, kiu pro ĝojo frotas al si la manojn ĉe la ideo transformi la rankoron kontraŭ la bankoj en tre profitigan aplikaĵon por ruzaj telefonoj smartphone kaj la aktivuloj kiuj postulas socian justecon kaj faligon de la grandaj financ-institucioj dum ili manĝas vegetaranan kapsikaĵon. Eble kun la escepto de unu sama kontraŭulo: Wall Street. Tiu parazita peranto troviĝas sub la krucpafado de du kritikoj kun kontraŭaj tendencoj. Dum la start-up revas elsuĉi la profitojn de Goldman Sachs per aplikaĵo (kiun Goldman Sachs volonte aĉetus), la movado Occupy kontestas industrion kiu riĉiĝas per mon-komerco.

Sentsimono kontraŭ la nelaboruloj

LA INTERMISKOMPRENO ne estas nova. Pasintece, multaj “mon-radikaluloj”, same kiel la nuntempaj agantoj de la fintech, volis elimini la financajn peristojn. La plej multaj nemarksistaj socialistoj tiutempe aldonis al sia kritiko de la konkurenco kaj de la merkatekonomio pli longan pripensadon pri la cirkulado kaj la distribuado (anstataŭ al la produktado) de la varoj.

La socialismo, ĉe sia apero komence de la 19-a jarcento, ne estis esence malamika al la financo. Sentsimono* ekzemple metis la bankistojn en la pinton de meritokratia hierarĥio de industriistoj, kiuj devis forpreni la potencon de la riĉaj nelaboruloj, kiuj lacertumis per la enspezoj de sia heredaĵo. Laŭ li, “la mono estas por la politika korpo tio, kio la sango estas por la homa korpo”* Liaj influhavaj disĉiploj adaptiĝis al tiu sentenco kaj centrigis siajn atakojn kontraŭ la grundproprietulojn kaj la rentulojn, kiujn ili akuzis konfiski la produktadrimedojn de la “laboruloj” — kategorio en kiujn ili metis ankaŭ la “aktivajn” kapitalistojn. Ilia programo (imposto al heredaĵoj, disvolvado de la fervojoj, sociigo de la produktadrimedoj) metas kiel lumturan projekton la starigon de unusola ŝtatmonopola banko, taskita doni krediton laŭ la bezonoj de la industrio. Oni intencas subfosi la nelaborecon de la heredantoj devigante ilin plasi sian riĉaĵon en bankon serve al la produktado. Sur teoria nivelo tiuj aspiroj antaŭkondiĉas koncepton de mono kiu iras trans la nuran unuon de kontado:* vektoro de konfido kaj de kredito, ĝi devos servi la unuecon de la laboruloj, el kiuj la bankistoj estus la pensanta kapo.

* France: Claude Henri de Rouvroy, grafo de Saint-Simon, komune nomata Saint-Simon [sésimó] (1760-1825). Franca filozofo kaj ekonomikisto. Lia doktrino (sentsimonismo) estas konsiderata kiel parto de la utopia socialismo. -vl
* Saint-Simon, Oeuvres complètes, vol. 2, Presses universitaires de France, Parizo, 2012.
* Tio estas unu el la funkcioj de la mono: mezuri per komuna unuo la valoron de varoj kaj servoj.

Kvankam la projekto de unueca banko fiaskis, la sukceso de la fratoj Jacob Emile kaj Isaac Pereire, sentsimonismaj financistoj kaj, en 1852, sub la Dua Imperio, kreintoj de la Crédit mobilier, atestas pri la graveco, kiun la socialaj reformistoj atribuas al la rilato inter modernigo de la socio kaj mobilizo de la kapitalo en la servo de la industrio. Tiom, kiom la socialistaj ideoj en siaj diversaj esprimoj evoluis en Francujo, la batalo kontraŭ la nelaborantaj kapitalistoj transformiĝis en batalon kontraŭ la kapitalistoj ĝenerale. Sed tiu radikaliĝo ne sekvigis la forlason de ĉia pensado pri la mono.

La deziro vidi la signo-monon (kiu ne havas propran valoron, ekzemple bankbileto) anstataŭi la var-monon (kiu ja posedas valoron, ekzemple oro, kaj interŝanĝiĝas kiel varo) fortiĝas dum la tuta 19-a jarcento. Fronte al la financa krizo kaŭzita de la kapitalfuĝo en 1848, Prudono* serĉis meĥanismojn, kiuj ebligu transformi la laborproduktojn en kontantan monon. Tiel li rekomendas la cirkuligon de kambioj, kiuj estas promesoj de produkto-varoj de aliaj membroj de la banko, taksitaj je ilia ĝusta prezo. Li proponis ankaŭ ĝeneralan malaltigon de la interezkvotoj (same kiel de ĉia formo de rento — fermaĵoj, loĝej-luprezoj ktp) kaj la senmonigon de oro kaj arĝento. El tio deduktiĝis la neceso ŝtatigi la Bankon de Francujo, transformendan en “Bankon de la popolo”.* Ĝia kontrol-konsilio, sendependa de la ŝtato, estos nomumota de ĝenerala asembleo konsistanta el delegitoj de ĉiuj branĉoj de produktado kaj de publikaj servoj. Ĝi agos sub la superrigardo de la komercaj ĉambroj kaj de urbaj konsilantaroj.

* Pierre-Joseph Proudhon [pjér ĵozéf prudón] (1809-1865), franca politik-teoriulo, verkis i.a. “La filozofio de la mizero” (1846), al kiu Markso respondis per sia “La mizero de la filozofio”Karlo Markso: La mizero de la filozofio, respondo al J.B. Prudono: “La filozofio de la mizero”; kun antaŭparolo de Frederiko Engelso; Pri J.B. Prudono. Tradukitaj de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2009, 196 paĝoj, ISBN 978-2-918300-08-3. -vl
* Pri ĉiuj ĉi bank-projektoj vd nian eldonon de Pierre-Joseph Proudhon, Mélanges républicains, aperonta en 2016 ĉe Presses du Réel.

Herezaj teorioj pri mono aperis ankaŭ ekster Francujo, nome ĉe la britaj socialistoj inspiritaj de la utopiista entreprenisto Roberto Oveno*, patro de la movado de kooperativoj. Kontraŭaj al la restarigo de la or-normo post la napoleonaj militoj, konvinkitaj ke nur la laboro estas fonto de riĉaĵo, ili kampanjis por interŝanĝ-sistemo, en kiu la valoro de varo esprimu la kvanton de investita laboro ĉe ĝia produktado. Laŭ ili, tiu redifinado de la mono devus ebligi transigi la riĉaĵojn el la mano de la kapitalistoj en tiujn de la laborista klaso. La usona anarĥiisto Josiah Warren, kiu taksis Prudonon tro timema, eĉ kreis en Cincinnati sian propran interŝanĝ-bankon, kies paperaj biletoj esprimis laborpromeson mezuritan en horoj.

* Angle: Robert Owen [róbet óŭvn] (1771-1858), brita socialista teoriulo. Riĉa fabrikisto, li kreis la unuajn konsum-kooperativojn. Li interesiĝis pri la naskiĝanta sindikatismo, kaj liaj ideoj forte influis la kartismon. Vd Jozefo Ŝlejfŝtejno: Enkonduko en la studadon de Markso, Engelso kaj Lenino, elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2-a eldono, 282 paĝoj, ISBN 978-2-36960-050-3, ĉap. 5: “Scienca socialismo kaj laborista movado” kaj speciale 5.1 “De la utopia al la scienca socialismo”. Vd ankaŭ Frederiko Engelso: La evoluo de la socialismo de utopio al scienco, elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, Monda Asembleo Socia (MAS), 2012, 65 paĝoj, ISBN 978-2-918300-65-6.-vl

Fine de la 19-a jarcento, Ernest Solvay, belga industriisto riĉiĝinta per patento pri fabrikado de sodo, imagis alian utopion de senmona interŝanĝo: “forigon de la mono, mankhava instrumento, kaj ĝian anstataŭigon per meĥanismo de tutsimpla, sed laŭleĝa skribado de transakcioj, kion ni nomis “sociala librotenado””* Lia plano, prezentita antaŭ la belga parlamento, postulis la kolektivigon de la banksektoro kaj atribuis centran rolon al la ŝtato, kiu malfermus por ĉiu individuo konton, en kiu enskribiĝus la sumo de liaj bonhavoj kaj samtempe liverus kreditkartojn stampitajn aŭ truitajn ĉe ĉiu elspezo. Imposto proporcia al la riĉaĵo kompletigus la sistemon por mildigi la malutilecon de la distribuo de la riĉaĵoj. Tiel oni atingus la praktikan realigon de la slogano “Al ĉiu laŭ lia socia produktivo”.

* Ernest Solvay, Notes sur le productivisme et le comptabilisme: études sociales, Henri Lamertin, Bruselo, 1900.

Komence de la 20-a jarcento, Silvio Gesell, germana negocisto konvertita al socialismo, engaĝiĝas en la (jam longan) historion de la batalo kontraŭ la mono kiel akumuliĝo de ne meritita riĉaĵo. Li disvolvas la ideon de nova mono, la “libera mono” (Freigeld en la germana), kiu havas la apartecon ke ĝi kun la fluo de la tempo senvaloriĝas.* Tiu “fandiĝanta” mono sekvas fiksan kvoton de malplivaloriĝo: la biletoj perdas ĉiusemajne milonon de sia valoro, do 5,2 elcentojn jare. Oni do rapide elspezas ilin. Pro perioda renovigo de la stokoj de biletoj (agentejo de mona regulado anstataŭos la centran bankon), tiu sistemo malaltigas la interezkvotojn kaj, sekve, la enspezojn de la kapital-posedantoj.

* Silvio Gesell, L’Ordre économique naturel [La natura ekonomia ordo], Issautier, Parizo, 1946 (1-a eld.: 1916).

Gesell, kiu estas konsekvenca en siaj ideoj, planas ankaŭ la ŝtatigon de la naturresursoj kaj la forigon de la privata proprieto je grundo, kiuj finsufokos la klason de rentuloj. Sen tiu morta pezo, la socioj, kiuj uzas la Freigeld, regos ne nur la kvanton de cirkulanta mono, sed ankaŭ ĝian fluecon, kaj tiel protektas sin kontraŭ la plago de trezorigo*. Tiu koncepto de Gesell renkontis vastan eĥon trans la landlimoj. Por Kejnzo* ne estis dubo, ke la historio memoros pli la nomon de Gesell ol tiun de Karlo Markso ... La trovaĵo inspiris multajn lokajn eksperimentojn en Eŭropo kaj en Usono dum la Granda Depresio, antaŭ ol esti baldaŭ forlasita de la registaroj kaj de la centraj bankoj.

* Trezorigo estas mon-amasigo, per kiu la mono do ne cirkulas. Vd pri tio Karlo Markso: La kapitalo, vol. 1, 2-a eld., http.//marxists.org/ ISBN 978-2-36960-010-7, Tria ĉapitro, 3a “La trezorigo”, p. 141-145 kaj divl. -vl
* John Maynard Keynes [ĝón méjnet kéjnz] (1883-1946), brita ekonomikisto. Por garantii plendungecon li proponis altigon de konsumo, malaltigon de interezkvotoj kaj pli altan publikan investon. -vl

En la aktuala etoso oni malfacile imagas ĉefon de granda industria grupo — ekz-e la ĥemi-giganton Solvay — cerbumi pri la plej bona maniero transformi la monon por rapidigi la iradon al socialismo. La elitoj ŝanĝiĝis. Sed ankaŭ la teĥnikoj. Kvankam la bankoj neniom perdis de sia potenco super la moderna financsistemo, la Gesell-a utopio de Freigeld teĥnike estis neniam tiom alirebla kiom nun. La ciferecaj monoj donas efektive senlimajn rimedojn por modifi la ecojn, kiujn oni deziras doni al la mono. Ĉu vi volas krei alternativan monon de la tipo bitcoin, kiu perdas ĉiumonate 1 elcenton de sia valoro, se ĝi ne estas elspezita? Enmetu tiun econ en la kodon de via mono kaj jam farite. Krome, la teĥniko asociita al la bitcoin prenas sian fidindon el la kontribuaĵo de ĉiuj komputiloj konektitaj al la reto kaj ne el unu sola centra servilo. Tiu malcentreco, kiu forigas la perantojn el la transakcioj, igas la realigon de mon-utopioj, imagitaj de Prudono aŭ de Gesell, hodiaŭ farebla.

Klara projekto pri la estonta socio

REVULOJ uzas tiujn utopiojn por inventi alternativajn monojn kiuj cirkulas sur tre lokaj niveloj. Sed tiu elano restas marĝena. La implicaĵoj de la ciferecigo de la mono kaj ĝia rilato al la kapitalo apenaŭ interesas la nuntempan maldekstron. Prudono, Solvay aŭ Gesell konsiderus ion tian malverŝajna. Tiuj mon-herezuloj konstruis sistemojn de interŝanĝo, de konservado kaj de transformado de la valoro kapablajn samtempe rekompenci la talenton kaj certigi signifan nivelon de egaleco. La fidado-teĥniko estis por ili nur rimedo. Ili sciis, ke submeti la bankojn kaj trudi novajn protokolojn de valor-interŝanĝo antaŭkondiĉas, ke oni unue havu klaran ideon pri la socio, kiun tia ambicia projekto volas transformi.

La financ-industrio, en 2008 falinta en miskredito, ne hezitis salti sur la veturantan trajnon de Silikon-Valo. Ĝi investas en la novajn interrompajn novigajn teĥnikojn, ne nur por eviti la saman sorton kiel tiun de la taksioj, librovendistoj kaj hotelistoj, sed ankaŭ por malaltigi siajn proprajn kostojn kaj tempojn de transakciado. Ja neniu eksaltas, kiam Wall Street aĉetas junan kalifornian branĉidon specialiĝintan pri fintech, sed oni malfacile povas imagi ke ekzemple Goldman Sachs akiras Freigeld aŭ la Bankon de la popolo. Ne pro manko de intereso, sed ĉar nek Gesell nek Prudono vendus al ili siajn utopiojn. Kaj se Occupy Wall Street tirintus la konkludojn el sia malŝato de la financindustrio kaj de la politika klaso kaj engaĝiĝus en la konstruado de ekonomia kaj teĥnika substituo por ambaŭ?

Ĉiukaze oni ankoraŭ ne scias, ĉu la malbona distribuo de la riĉaĵoj devenas el ilia maniero de cirkulado aŭ el la maniero, en kiu ili estas produktataj ...

Edward CASTLETON.

La proceso de Laurent Gbagbo malkaŝas la mankojn de la jurisdikcio

Suspektoj pri la Internacia Puna Kortumo

La 21-an de marto 2016, la Internacia Puna Kortumo deklaris la eksan vicprezidanton de Kongolando, Jean-Pierre Bemba, kulpa pri krimoj kontraŭ la homaro kaj militkrimoj en Centr-Afrika Respubliko. Sed tio estas nur ĝia kvara juĝo en dek kvar jaroj. Kaj la neatenditaĵoj de la proceso de la eksa prezidanto de Ebur-Bordo, Laurent Gbagbo, kiu malfermiĝis komence de 2016, difektas ĝian jam malgrandan fidindecon.

EN TIU 28-a de januaro 2016, la Internacia Puna Kortumo (IPK) levas la kurtenon sur nova teatraĵo de sia repertuaro: la proceso de s-ro Laurent Gbagbo komenciĝas en Hago. La eburborda eksprezidanto estas akuzita pri krimoj kontraŭ la homaro faritaj okaze de la postbalota krizo de 2010-2011. Li prezentiĝas kun sia eksministro pri junularo Charles Blé Goudé. Tri mil homoj laŭdire mortis dum la eventoj*. Por la IPK, temas pri “ampleksa afero*. S-ro Gbagbo estas la unua eksŝtatestro prezentita al ĝi.

* Vd. Vladimir Cagnolari, “Ekonomia kresko sen repaciĝo en Ebur-Bordo”, Le Monde diplomatique en esperanto, oktobro 2015.
* Stéphanie Maupas, “Laurent Gbagbo, un procès crucial pour la CPI”, Le Monde, 28-a de januaro 2016.

Tamen, dum la tria procesa tago, la advokatoj ne zorgas pri la tradicia defendo de sia kliento. Male, ili akuzas. Ili riproĉas al la IPK konduki partiecan proceduron kaj voli protekti je kiu ajn prezo sekreton jam konatan de chiuj: dum la postbalota krizo, krimoj estis ankaŭ plenumitaj de la trupoj de s-ro Alassane Ouattara, tiama kontraŭulo de s-ro Gbagbo kaj nuna prezidanto de Ebur-Bordo. Sed la prokuroro, la gambianino Fatou Bensouda, nenion faris por prilumi tiun parton de la eventoj. Ŝi ekskluzive okupiĝis pri s-ro Gbagbo, persekutata pro kvar akuzoj: la subpremo de la paca marŝo de la 16-a de decembro 2010 antaŭ la domo de la eburborda radio-televido (RTI), la atako lanĉita kontraŭ la virina manifestacio en la nordo de Abiĝano la 3-an de marto 2011, la bombado de la Abodo-bazaro la 17-an de marto 2011 kaj la perfortaĵoj plenumitaj de liaj subtenantoj en la kvartalo Yopougon en Abiĝano la 12-an de aprilo 2011.

Ekzistante de dek kvar jaroj, la IPK ŝajnas la ĉefa akuzato en tiu proceso. La proceduro lanĉita kontraŭ la eburborda eksprezidanto agas kvazaŭ lupea spegulo de la difektoj de jurisdikcio, kiu tamen estigis je sia komenco grandajn esperojn. Ĉu ĝi fariĝos la tombo de malnovega revo: ĉesigi la nepunecon de la politikaj kaj armeaj regantoj ĝis la ŝtato-pinto*?

* VdLa Cour pénale internationale en accusation”, Le Monde diplomatique, novembro 2013.

Komplementa de la naciaj jurisdikcioj, la IPK estas juĝpova nur se la jura persekuto montriĝas neebla en la koncerna lando, ĉu ĉar la aŭtoritatuloj ne bonvolemas, ĉu ĉar la nacia juĝ-sistemo ne estas en kapablo efike juĝi. Tiu komplementeco estis ofte konsiderata kiel diskriminacia regulo: la landoj celataj de la internaciaj persekutoj estas la plej malriĉaj landoj, la plej malmulte administrataj, kaj aparte tiuj de la nigra kontinento. Ĝis 2015, la proceduroj koncernis nur afrikanojn. En tiu kunteksto ja la Afrika Unio akceptis, dum sia pintkunveno de la 31-a de januaro 2016, pristudi la ideon de kolektiva retiriĝo de siaj membro-ŝtatoj el la IPK.

Ĉu Tribunalo de Afriko?

KROME, la prokuroro povas decidi pri la enketoj kaj la persekutoj tute libere kaj surbaze de subjektivaj kriterioj. La selektado, kiun ŝi praktikas, aperas suspektinda: neniu internacia krimo rekte aŭ nerekte koncernanta la plej potencajn ŝtatojn estis ĝis nun objekto de esploroj. Membro de la IPK de la 1-a de aprilo 2015, Palestino transdonis al la prokuroro unuan serion de dokumentoj koncernantaj la israelan koloniigon en Cisjordanio, la ofensivon kontraŭ Gazao en 2014 kaj la sorton de la palestinaj malliberuloj. Sed neniu “situacio”, kiel oni diras en la IPK-ĵargono por la traktataj aferoj, estis ĝis nun asignita al la jurisdikcio. Same pri la krimoj plenumitaj en Irako en 2003 de la militistoj civitanoj de membro-ŝtatoj de la IPK, aparte Britujo. Tri konstantaj membroj de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, Usono, Rusujo kaj Ĉinujo, ankoraŭ ne agnoskas la IPK; ankaŭ ne Israelo. Sed sufiĉas ke la ŝtato, kie la krimoj estis plenumitaj, ĝin agnoskas, aŭ ke la akuzato estas civitano de membro-ŝtato, por ke la kortumo estu juĝpova.

Okaze de la proceduro koncernanta Ebur-Bordon, la akuzoj pri partieco fariĝas pli kaj pli viglaj. En 2013, Amnestio Internacia jam elvokis “leĝon de la venkintoj*. En tempo pli proksima, Human Rights Watch substrekis la gravecon vidi la IPK “antaŭenigi siajn enketojn pri la trupoj subtenantaj s-ron Ouattara*. Fronte al la krimoj de la subtenantoj de s-ro Ouattara, “konataj de ĉiuj”, kiel diras la advokato Emmanuel Altit, kial la prokuroro restas neaganta? Ŝi aparte prisilentis la rolon de la francaj trupoj en la falo de s-ro Gbagbo kaj la instaliĝo en la reg-posteno de politikulo konata pro sia amikeco kun la tiama franca prezidanto, s-ro Nicolas Sarkozy. Cetere neniu franca militisto aŭ civilulo estas citata kiel atestanto*. En printempo 2013, la dosiero kontraŭ s-ro Gbagbo estis tiom maldika, ke la antaŭĉambro de la IPK petis de la prokuroro “aldonajn pruvojn”, devigante s-inon Bensouda rapide revizii sian dosieron, por eviti humiligan forlason de akuzo. Kaj la advokato Altit uzis la tiklajn vortojn, “politika proceso”.

*Côte d’Ivoire: la loi des vainqueurs. La situation des droits humains deux ans après la crise postélectorale”, Amnesty International, 26-a de februaro 2013.
*Pour que la justice compte. Enseignements tirés du travail de la CPI en Côte d’Ivoire”, Human Rights Watch, 4-a de aŭgusto 2015.
* Cf. Laurent Ggagbo et François Mattei, Pour la vérité et la justice. Côte d’Ivoire: révélations sur un scandale français, Editions du Moment, Paris, 2014.

La rolo de Francujo en la falo de s-ro Gbagbo levas multajn demandojn. La 2-an de februaro 2016, la franca juĝistino Sabine Kheris petis la sinprezenton antaŭ la Kortumo de la Respubliko de la francaj eksministroj Dominique de Villepin, Michèle Alliot-Marie kaj Michel Barnier. Ili laŭdire ebligis la fuĝon de bielorusaj dungosoldatoj suspektataj pri la bombado de la Bouaké-tendaro en 2004. Naŭ francaj soldatoj de la interven-trupo mortis, kaj Parizo kaptis la okazon de la emocio estigita de tiu malklara atako por “rebate ataki” detruante la eburbordan aviadilaron. Laŭ la subtenantoj de la falinta prezidanto, Francujo fakte serĉis pretekston, en strategio celanta elimini s-ron Gbagbo*.

* Cf. Bernard Houdin, Les Ouattara. Une imposture ivoirienne, Editions du Moment, Parizo, 2015.

La prokurorino Bensouda nur petas paciencon, indikante, ke aliaj enketoj sekvos. Ŝi ankaŭ citas la mankon de rimedoj de la IPK: nur sesdek enketistoj. Efektive, malprecizaj kaj kontraŭdiraj atestaĵoj, dosieroj konstruitaj el nefaktaj informoj (ekzemple raportoj de asocioj) regule kondukas al proceduro-forlasoj. La kenjano Francis Muthaura kaj la kongolanda milicano Mathieu Ngudjolo Chui tiel eskapis la rigoron de la internacia justico.

La IPK estis planita kiel “sekureco-Kortumo*”, tribunalo, kiu plenumas ne nur juĝan funkcion. Oni donis al ĝi ankaŭ pacigan celon: la krimoj, pri kiuj ĝi estas juĝpova, oni konsideras kiel minacantaj “pacon, sekurecon kaj bonfarton de la mondo” (antaŭparolo de la Romo-statuto, kiu ĝin fondas). Sed, substrekas Human Rights Watch, “Kiel povas esti repaciĝo se la justico ne estas senpartieca*?”. Kio okazos en Ebur-Bordo se s-ro Gbagbo estas kondamnita sur tiom malfortikaj bazoj aŭ se, post rimarkebla malkondamno, li revenas en Abiĝanon sub aplaŭdoj*? Oni tamen devas atendi ankoraŭ longe: la proceso verŝajne daŭros kvar jarojn. Nuntempe disvolviĝas la unua etapo de la proceduro: la pridemandado de la akuzo-atestantoj.

* Jens Ohilin, “Peace, security and prosecutorial discretion”, The Emerging Practice of the International Criminal Court, Martinus Nijhoff Publishers, Bostono, 2009.
*Consolider cette paix qui nous appartient. Un agenda relatif aux droits humains pour la Côte d’Ivoire”, Human Rights Watch, 8-a de decembro 2015.
* Vd. Jean-Baptiste Vilmer, Pas de paix sans justice? Le dilemme de la paix et de la justice en sortie de conflit armé, Presses de Sciences Po, Parizo, 2011.

Sed la procedura aventuro de Ebur-Bordo malkaŝas alian mankon: la dependeco de la Kortumo vid-al-vide de la kunlaborado de la ŝtatoj. S-ino Simone Gbagbo, edzino de la eksprezidanto, estas ankaŭ objekto de arest-mandato de la IPK, publikigita la 29-an de februaro 2013, pro krimoj kontraŭ la homaro. La eburborda registaro tamen rifuzas liveri la akuzatinon al la Kortumo. Dum vizito en Parizo la 4-an de februaro 2016, s-ro Ouattara eĉ asertis, ke Ebur-Bordo ne plu liveros eĉ unu eburbordanon al Hago, ĉar la IPK “ludis la rolon, kiun ĝi devis”. Sed kiel klarigi, ke la nacia justico estas konsiderata taŭge funkcianta por s-ino Gbagbo kaj ne por ŝia edzo? La eksa unua damo ja estis kondamnita de tribunalo en Abiĝano, la 10-an de marto 2015, je dudek jarojn da mallibereco pro “atenco kontraŭ la aŭtoritato de la ŝtato, partopreno en ribela movado kaj perturbo al la publika ordo”.

Neniu proceso povas komenciĝi sen ĉeesto de la akuzato. Sed la kortumo ne povas kalkuli kun internacia polico-servo. Do pluraj “situacioj” de la IPK restas pendantaj pro manko de kunlaboro de la koncernaj ŝtatoj*. Iuj aferoj estis fermitaj pro nericevo de determinaj dokumentoj el la koncernaj ŝtatoj. S-ro Joseph Kony, uganda milicano akuzita pri krimoj kontraŭ la homaro, tiel restas “netrovebla” de 2004. Same, la forlaso en 2013 de la proceduro kontraŭ s-ro Uhuru Kenyatta, prezidanto de Kenjo, okazis parte pro manko de pruvoj, ja la kenja registaro ĉiam rifuzis transdoni al la IPK kelkajn erojn de la dosiero. La sudana pezidanto Omar al-Bashir, kiu estas objekto de du arest-mandatoj, serene daŭrigas sian publikan vivon kaj vojaĝas eksterlanden, kvankam, la 15-an de marto 2016, la sud-afrika supera Kortumo (malfrue) kondamnis la registaron pro tio, ke ĝi lasis eskapi s-ron Al-Bachir vizitanta Sud-Afrikon en junio 2015. Sed, sendepende de tiu manko de rimedoj, la Gbagbo-proceso substrekas ian amatorecon de la IPK. La 5-an de februaro 2016, la identeco de protektataj atestantoj estis ja malkaŝita sur la publika TV-ĉeno de la tribunalo.

* Vd. “La Cour pénale internationale. Un jouet aux mains des pouvoirs politiques? Réflexions de Hans-Peter Kaul, juge de la Cour pénale internationale”, 5-a de novembro 2013, https://www.fes.de

Laŭ la ĵurnalistino Stéphanie Maupas, la Gbagbo-proceso ilustras la politikan instrumentigon de la tutmonda pun-justico: “Oni ricevas la impreson, ke la lokaj aŭ internaciaj potencaj landoj faris el la IPK “ĵokeron”, ŝi observas. Diplomatia karto, kiun ili povas levi, kiam ili povas ricevi avantaĝon el tio. Tiel estas en la Gbagbo-afero kaj en aliaj. Finfine, ili nur malfortigas institucion, kiun ili volis kaj kiun ili financas*.” En la proceduroj koncernantaj Ebur-Bordon, la Kortumo perdis multon el sia fidindeco. Unu el la plej gravaj funkcioj de la internacia puna justico devus esti ne nur la puno de la krimoj, sed ankaŭ kaj precipe la deadmono kaj antaŭ-malhelpo. Sed tiu celo povos esti atingita nur se la institucio de la internaciaj juraj persekutoj estas kredinda kaj fidinda. Ja per la certeco de puno “oni plej certe antaŭ-malhelpas krimojn”, skribis la itala juristo Cesare Beccaria en 1764...

* L’Opinion.fr, 8-a de februaro 2016.

Dum tiu malvenko ŝajnas konfirmiĝi, ankaŭ eta sukceso konkretiĝas, kaj optimismo rilate al la Kortumo povus eble reaperi. La 26-an de januaro 2016, la IPK-prezidanto donis al la prokuroro permeson malfermi enketon pri la krimoj, kiuj laŭdire estis plenumitaj “ĉirkaŭ Sud-Osetio, en Kartvelio, inter la 1-a de julio kaj la 10-a de oktobro 2008”. Plurfoje akuzita de la Afrika Unio konduki “rasan ĉason” kaj ludi la rolon de “Afriko-Tribunalo”, la IPK finfine provas plilarĝigi sian agadkampon. Sed temas ĉi-kaze nur pri la unua fazo de la proceduro; neniu suspektato jam estis identigita.

Post dek kvar jaroj da funkciado, la IPK ne povas citi mankon de sperto por senkulpiĝi. Sed, depost 2002 ĝi plenumis nur kvar juĝojn, el kiuj unu malkondamnon. El la 18 suspektatoj, kiuj estis prezentitaj al ĝi, ses ricevis senkulpigan ordonon (sen juĝo). Jen ne tre glora bilanco, dum la membroŝtatoj ĉiujare dediĉas al ĝi inter cent kaj cent tridek milionojn da eŭroj.

Nur la forlaso de ĉiuj hezitoj, prokrastoj kaj de la procedura inercio povus regajnigi al la IPK iom da senpartieco kaj fidindeco. Se ĝi daŭrigas ŝajnigi ke ĝi ne aŭdas, kaj obstinas ne iniciati persekuton kontraŭ membroj de la trupoj subtenantaj s-ron Ouattara, ĝia sorto estos tre verŝajne tiu de pure simbola internacia tribunalo, juĝanto por eta nombro da homoj.

Francesca Maria BENVENUTO

Dosiero: Diplomatio de la armiloj

La granda ĉasado al miliardoj

En sama momento kiam la eŭropa Parlamento voĉdonis rezolucion postulantan embargon sur la armil-vendado al Sauda Arabujo, s-ro François Hollande donis la distingilon de la Honora legio (Légion d’Honneur) al unu el ties regantoj. Estas maniero celebri la reĝlandon, fariĝintan unu el la plej gravaj aĉetantoj de milita materialo el Francujo. Kvankam Azio havas nun bonan lokon, Proksim-Oriento restas la preferata ludtereno de la kanon-vendistoj, kaj ties ĉefo, Usono. Reveninta sur la diplomatia scenejo, Rusujo demonstris, sur la siria fronto, sian kapablon uzi kompleksajn ekipaĵojn (Vd ...). De nun, la konfliktoj ankaŭ iras tra la Interreto, kaj oni pli kaj pli parolas pri “ret-atakoj”, sen tamen bone difini ĝiajn konturojn. Hodiaŭ kiel hieraŭ, la kunkurado por armiloj — ciferecaj aŭ materiaj — okazas preskaŭ sen iu ajn demokratia kontrolo. (Vd sube).

KOMENCE de la 1990-aj jaroj, la fino de la malvarma milito promesis malplenigi la arsenalojn kaj ĉesigi preskaŭ ĉiujn konfliktojn. Post klara retroiro, la “kontraŭ-terora milito”, kun la ekmilitoj en Afganujo kaj en Irako, redonis laboron al la usona milit-industria komplekso. Hodiaŭ, nova koalicio estas batalanta kontraŭ la organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) en Sirio, dum la rusa armil-industrio, elirinta el sia postsoveta ŝtoniga periodo, retrovas viglecon (vd p. 16). Francujo postkuras armilajn vendokontraktojn en la Golfo kaj en Azio; Barato kaj Ĉinujo, pro sia ekonomia dinamismo, revas fariĝi regionaj potenculoj; Germanujo kaj Japanujo, parte liberigitaj el siaj kompleksoj kiel venkitoj el la dua mondmilito, aspiras elradiigi siajn tre efikajn defendo-industriojn.

“La jaro 2014 enhavis pli da militoj ol ĉiu alia jaro depost la 2000-a jaro”, indikas la jarlibro de la Stockholm International Peace Research Institute (Sipri)*. Tute ne regresantaj, la armeaj elspezoj en la mondo kreskis je unu triono ene de dek jaroj, atingante preskaŭ 1 700 miliardojn da dolaroj (iom pli ol 1 520 miliardoj da eŭroj) en 2014. Ili pli ol duobliĝis en Nord-Afriko kaj en orienta Eŭropo, progresis je du trionoj en Proksim-Oriento same kiel en orienta Azio. Usono, kiu komencis redukton de sia armea buĝeto kun la retirado de siaj trupoj el Irako (en 2011) kaj grandparte el Afganujo, rekreskigis ĝin ĝis la nivelo de 2007, tio estas 610 miliardoj da dolaroj (547 miliardoj da eŭroj) — unu triono de la tutmondaj elspezoj por ĝi sola.

* “Sipri yearbook 2015: Armaments, disarmament and international security”, franca mallongigita versio publikigita de la Groupe de recherche et d’information sur la paix et la sécurité (GRIP), Bruselo.

La vendo-kvanto de armiloj dum la kvin lastaj jaroj estas “la plej granda de post la fino de la malvarma milito”, precizigas la Sipri. Usono okupas la unuan rangon (32,8% de la tutmonda merkato en la periodo 2011-2015), tuj sekvita de Rusujo (25,3%). Tiuj du gigantoj kapablas proponi ekipaĵojn elprovitajn en militzonoj (combt proven). Multe pli malsupre, troviĝas Ĉinujo (5,9%), Francujo (5,6%) kaj Germanujo (4,7%)*. Flanke de aĉetantoj, Barato estas la unua dum tiuj samaj jaroj, sekvata de Sauda Arabujo, Ĉinujo, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj Aŭstralio.

* “Sipri arms transfers database 2011-2015”, raporto de la 22-a de februaro 2016.

Ekde nun, la sojlolandoj “kapablas respondi en pluraj sektoroj al la internaciaj adjudikoj, kaj tiel konkurenci la grandajn okcidentajn provizantojn”, konstatas, sen ĝoji pri tio, la antaŭparolo de la raporto al Parlamento 2015 pri la francaj eksportoj*. Ĉinujo fariĝis ŝlosila aganto pri eksportado. Japanujo nuligis en 2014 malpermeson vendi al eksterlando, kiu datumis de 1967*. Sud-Koreo intencas igi sian armil-industrion akso de kresko. Israelo, unu el la ĉefaj produktantoj de senpilotaj aviadiloj kaj materialoj de ordotenado, ankaŭ kalkulas kun kibernetiko. Irano, izolita per la internaciaj sankcioj dum pli ol tridek jaroj, devis evoluigi milit-industrian komplekson, kiu nun aspiras al eksterlanda valorigo. Fine, la etaj Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, zorgemaj prepari la postpetrolan epokon, ambicias disvolvi sian propran industrian kaj teknikan defend-bazon (CBITD) partnere kun Alĝerio kaj Francujo.

* “Rapport au Parlement 2015 sur les exportations d’armement de la France” (Raporto 2015 al la Parlamento pri la armil-eksportoj de Francujo), ministrejo pri defendo, Parizo, junio 2015.
* Sophie Durut kaj Luc Mampaey, “Dépenses militaires, production et transferts d’armes. Compendium 2014”, GRIP.

Konkurenco ne nur fariĝas pli akra, sed la aĉetontoj postulas teknikaro-transdonon. Tio estas la kazo de Indonezio, sed ankaŭ de Turkujo, kies duono de la kontraktoj devas esti realigataj kun lokaj entreprenoj. Barato postulas similajn kompensaĵojn, je mnimume 30% de ĉiu kontrakto, kio prokrastigis plurajn jarojn la interkonsenton kun la franca produktanto Dassault por la vendo de Rafale-ĉasaviadiloj.

Iuj kontraktoj implicas diskretan delokigon de parto de la personaro, asociiĝon kun lokaj entreprenoj kaj formadon, surloke, de specialiĝintaj laboristaroj. Enestas, por la estonteco, risko faciligi aperon de novaj konkurenculoj kaj, jam nun, nutri konkuron al teknika plikompleksigo, kaj al kresko de kostoj ruiniga kaj danĝera por ĉiuj, ekzemple en la Golfo* aŭ en Magrebo.

* Vd. ekzemple Peter Beaumont, “The $18bn arms race helping to fuel Middle East conflict”, The Guardian, Londono, 23-a de aprilo 2015.

MALE AL RICEVITA IDEO, la sindikatoj de la arsenaloj aŭ de la privataj armil-entreprenoj ne estas senkonsciaj pri tio. Armiloj ne estas ordinaraj varoj, volonte rekonas s-ro Eric Brune, centra vicdelegito de la Ĝenerala Konfederacio de la Laboro (CGT) en la franca grupo Nexter: “Kvankam oni povas, en la nuna kunteksto, rigardi kun timo la dungo-demandon, tio ne estas la kerno de la problemo de la eksportaĵoj, kiu estas unue politika.” Kaj “se savi du mil dungojn en Roanne [unu el la ĉefaj produktejoj, specialigita pri la integrado de blenditaj veturiloj] implicas cent mil mortintojn aliloke, tio estas sensenca”, li asertas*.

* Frazoj eldiritaj dum kolokvo organizita en Parizo la 6-an de majo 2015 de la komunista, respublikana kaj civitana grupo de la Senato.

Kun jara vendosumo proksima al 15 miliardoj da eŭroj (aŭ duoble, se oni inkluzivas la merkatojn de la nacia kaj privata sekureco), la franca defendo-industrio enhavas 160 000 dungojn, el kiuj 40 000 rekte ligitaj al eksportado, en entreprenoj malmulte delokeblaj kaj dismetitaj tra la tuta teritorio — sen kalkuli la subkontraktantojn. Kapabla produkti ĉiujn ekipaĵojn necesajn al la naciaj armeoj (kun notinda escepto de senpilotaj aviadiloj), ĝi ricevas konstantan kvanton da publikaj mendoj, ĉirkaŭ 11 miliardoj da eŭroj ĉiujare. Du trionoj de tiu providenca fortuno profitas al la kvin ĉefaj grupoj: Airbus, DCNS, Thales, Safran kaj Dassault. Ĉi-lastaj solaj realigas tri kvaronojn de la vendosumo de la sektoro, kaj pli ol kvar kvinonojn de la eksportaĵoj*. La tuta industrio profitas ankaŭ el la prioritato donita de Parizo al la atomarmila deadmono, kun ĝia necesa ekipaĵo, sed ankaŭ el la imponaj kreditoj destinitaj al la disvolvo-esploro de estontaj armiloj.

* “Annuaire statistique de la défense, 2014-2015” (Statistika Jarlibro de Defendo), ministrejo pri defendo, decembro 2015.

Ĉefe danke al siaj kelkaj tre bonaj klientoj en Proksim-Oriento, Francujo havas pozitivan rezulton de sia komerca bilanco pri armilaro, kio kontribuas redukti sian ĝeneralan deficiton je ĉirkaŭ “kvin ĝis ok poentoj ĉiujare dum la periodo 2008-2013” laŭ studaĵo realigita de la defendo-ministrejo kaj la McKinsey-kabineto*. Pro la unuaj vendoj de la ĉasaviadilo Rafale en Egiptujo kaj Kataro, la jaro 2015 estis triumfa, kun 16 miliardoj da eŭroj da mendoj: la duoblo de 2014, kvaroblo de 2012. Ankaŭ la jaro 2016 estos rekorda, se la Rafale-kontrakto kun Barato estos subskribita.

* Etude d’impact social, économique, technologique réalisée par le ministère de la défense et le Conseil des industries de défense françaises (Cidef), (Studaĵo pri la socia, ekonomia, teknika efiko, realigita de la ministrejo pri defendo kaj la Konsilio de la francaj defend-industrioj), septembro 2014.

Laŭ takso de la fakuloj, por mezpotenca lando kia Francujo, la nacia mendo, kiu tendence malkreskas en longa periodo, ne sufiĉas por financi la disvolv-esploradon de la dekkvino da grandaj programoj necesaj al la armeoj, kies vivdaŭro estas pluraj jardekoj (ĝis kvindek en aeronaŭtiko). Cele igi profitdonaj la rilatajn entreprenojn kaj malaltigi la kostojn, la uzo de eksportado kreskis: en 2015, tiuj lastaj, la unuan fojon, superis la naciajn mendojn.

RESTAS la fakto, ke, laŭ la generalo Vincent Desportes, eksa direktoro de la Interarmea Kolegio pri Defendo, la pluvivigo de la “necesaj kompetentoj” fariĝas pli kaj pli malfacila. “Ekzistas sojlo ekde kiu la aktivado delokiĝas, konvertiĝas ... aŭ malaperas*.” El tio sekvas la neceso — laŭ tiu armeano fariĝinta konsilisto de la industriisto Panhard, fabrikanto de batal-veturiloj, kaj profesoro ĉe la Instituto pri Politikaj Sciencoj (Institut d’études politiques -IEP) en Parizo — konservi “kernon de industria suvereneco”. Precipe en momento, kiam la aliro al kelkaj teknikoj estas minacata de limigoj samtipaj kiaj ITAR (International trafic in Arms Regulations), tiuj reguloj eldiritaj de la usonaj regantoj, kiuj povas malhelpi vendiston fari kontrakton se la koncerna produkto enhavas elementojn fabrikitajn en Usono. La vendo, fare de Airbus kaj Thales, de du spiono-satelitoj al la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj — kontrakto Falcon Eye-, finanĝita en 2013, estis tiel blokata pli ol unu jaron fare de Vaŝingtono. La generalo timas “truditan adopton de la usonaj agmanieroj” kaj de ilia “detrua vidado de milito”; li publike mallaŭdas la “predan influon” de Vaŝingtono en la sektoro.

* Kolokvo de la 6-a de majo 2015 ĉi-supre menciita.

La sindikatoj siaflanke pledas delonge por la diversigo de tiuj industrioj, substrekante la teknikojn kaj produktojn kiuj havas plurajn aplikaĵojn, por ke iliaj entreprenoj, privataj aŭ duon-publikaj, ne dependu ekskluzive de armiloj kaj eksportaĵoj, kaj kapablu konverti sin se la merkato (aŭ, iam, la politikaj regantoj) tion decidas. Kelkaj organizaĵoj, kiel la franca sindikato CGT, aktivas favore al kreado de publika centro de la defendo-industrioj, kiu ebligu rigardorajton de la ŝtato kiel nacia kliento, sed ankaŭ kiel regulanto de sektoro koncernanta la eksterlandan politikon kaj la fundamentajn valorojn de la lando.

Tia organizo eble igus duarangaj la humiligajn ĉasojn al miliardoj, kiujn pene plenumas la plej altaj aŭtoritatuloj de la ŝtato, ĉu por provi ŝtopi grandegajn komercajn deficitojn, ĉu por haste konstrui geopolitikajn skemojn, pri kiuj oni pli facile vidas la danĝerojn ol la avantaĝojn.

Komence de ŝtatvizito en Barato, en januaro 2016, la prezidanto François Hollande ne timis laŭdi la Rafale-aviadilo de Dassault, “la plej bona ĉasaviadilo en la mondo”, sed devis rekoni iom pli poste, ke la kontrakto esperata de pli ol kvar jaroj ankoraŭ ne estas subskribita. Siaflanke, la ĉefo de Dassault, s-ro Eric Trappier, ne forgesis danki la registaron okaze de la unua vendo de siaj aviadiloj al Egiptujo, en februaro 2015, pro ĝia “politika subteno sen kiu ne povas okazi armilo-eksportado”*.

* Vd “Les Rafale du Maréchal”, Défense en ligne, 13-a de februaro 2015, http://blogmondediplo.net

Pasintan jaron, necesis deko da ministraj vojaĝoj por ricevi Rafale-kontrakton en Kataro. La registaro, kiu nun esploras kune kun Dassault por vendi la ĉasaviadilon al la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj al Indonezio, plene akceptas tiun rolon. Por la ministro pri defendo Jean-Yves Le Drian, fariĝinta efika “komerca agento” de armilaroj, “la demando pri konkurenc-kapablo interkruciĝas kun tiu de suvereneco*. Ekzistas “tasko-divido inter la ŝtato kaj la industrio”, rekonas la ĝenerala direkcio de armado (DGA).

* Le Figaro, Parizo, 9-a de septembro 2014.

Oni povas maltrankviliĝi, ke landoj kiaj Francujo vendas militmaŝinojn kiajn la Rafale-aviadilo en streĉaj aŭ konfliktaj zonoj. Por esti en situacio provizi armilaron al la monarĥioj de la Golfo, Parizo ja devis multigi cedojn: subskribo de defendo-interkonsentoj kaj de strategiaj partnerecoj; malfermo, laŭ la decido de s-ro Nicolas Sarkozy, en 2008, de inter-armea bazo en Abu-Dabio; partopreno de la prezidanto Hollande kiel “honora invitito” — la sola okcidentano — de eksterordinara pintokunveno de la Kunlabor-konsilio de la Golfo (CCG) en Rijado, en majo 2015. Tiom da rimarkeblaj gestoj, kiuj fakte metas Francujon en la unuan linion kaze de etendiĝo de konflikto en tiu regiono, je kelkaj kilometroj de Irano, Irako, Jemeno, kaj kiuj estis objekto de neniu konsultado nek publika debato.

En Francujo, la reĝimo de la eksportaĵoj restas “netravidebla”, opinias la Observejo de la armilaroj*; kiu kvalifikas la jarraporton al la Parlamento pri la eksportaĵoj, tiom laŭditan de la registaro, “reklama broŝuro” utila precipe por “antaŭenigi la francan bonkvaliton”. La Observejo aktivas por ke la Parlamento partoprenu en la ekzameno de tiuj kontraktoj, des pli ke la registaro draste simpligis kaj fleksebligis la kontrolmanierojn de la eksportaĵoj, donante al kelkaj industriistoj ĝeneralan licencon, sen apriora kontrolo.

* Observatoire des armements (Observejo de la armiloj), Liono, www.obsarm.org

ALILOKE en Eŭropo, la armil-vendoj al lando tiom suspekta kiom Sauda Arabujo estigas viglajn debatojn, precipe de post ties engaĝiĝo en la internan militon de Jemeno* kaj la ekzekuto, la 2-an de januaro, de kvardeko da oponantoj, inter kiuj la ŝijaisma eminentulo Nimr Al-Nimr, kiu kaŭzis rompon de la diplomatiaj rilatoj inter Rijado kaj Tehrano. La 25-an de februaro, la eŭropa Parlamento adoptis rezolucion alvokantan la altan reprezentanton de la Unio por la eksterlandaj rilatoj kaj la sekurec-politiko “labori por trudi eŭropan embargon pri armiloj kontraŭ Sauda Arabujo, konsiderante la gravajn akuzojn kontraŭ ĝi rilate al la malrespekto de homrajtoj en Jemeno”. En Belgujo, Flandrujo postulas embargon pri la armilvendoj al tiu lando. Male, en Valonio, kie armil-industrio atingis sian plej altan nivelon de dek jaroj, aparte danke al la saudaj kontraktoj, la sindikata centralo Fédération générale du travail de Belgique (FGTB)-metal (Ĝenerala Federacio de la Laboro de Belgujo — metalo) asertas, ke tio nur malfermus pordojn al la konkurantoj. Samtipa diskutado okazas en Britujo aŭ en Kanado, kie la ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ro Stéphane Dion, defendis en januaro kontrakton subskribitan de liaj antaŭuloj kun Sauda Arabujo pri konstruo de centoj da veturiloj. Li argumentis, ke tiuj veturiloj estas “destinitaj por protekti la landon kaj ne pafi al la loĝantaro”, kio estas diskutinda, ĉar tiuj “Jeep” estos blenditaj kaj ekipitaj per kontraŭtankaj misiloj aŭ malpezaj kanonoj*. Svedujo siaflanke ĉesigis ĉiun armean kunlaboradon kun Rijado en marto 2015.

* Vd Laurent Bonnefoy, “Unujara milito por nenio en Jemeno”, Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2016.
* Le Devoir, Montrealo, 22-a de januaro 2016.

Siaflanke, Germanujo anoncis en januaro la “submeton al kritika ekzameno” de ĉiuj kontraktoj kun Sauda Arabujo, anoncante pli da severeco pri la armiloj ĝis nun konsiderataj kiel esence “defendaj”. Sub la influo de la social-demokratoj, kiuj partoprenas de 2013 en la koalicio gvidata de s-ino Angela Merkel, la nacia defendo-industrio estas jam sub kontrolo, eĉ se ĝi okupas la kvinan tutmondan lokon por la eksterlandaj vendoj. La ministro pri ekonomio Sigmar Gabriel, prezidanto de la social-demokrata partio (SPD), publike deklaris ke li “hontas, ke Germanujo troviĝas inter la plej grandaj armil-eksportantoj en la mondo”. Li deziras rezervi la eksportaĵojn, krom escepto, al la membro-ŝtatoj de la eŭropa Unio kaj de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO). Francaj kontraktoj destinitaj al Sauda Arabujo kaj Kataro pri materialoj enhavantaj germandevenajn elementojn estis tial blokitaj en 2014*.

* Vd “Embaraso ĉirkaŭ la vendoj de armiloj” en la dosiero “Germanujo, potenculo sen deziro”, Le Monde diplomatique en esperanto, majo 2015.

Iuj kontraktoj profitas al reĝimoj, kiuj ne respektas la homrajtojn, atakas la civilajn loĝantarojn aŭ revendas la armilojn al landoj kun eĉ pli malbona famo. Ili do kontribuas vigligi la konfliktojn pli ol estingi ilin. Ili krome ofte kaŭzas praktikojn je la limo de kontraŭleĝeco, kiujn faciligas manko de travideblo ĉirkaŭ la subskribo de la kontraktoj, la kompleksecon de la financaj retoj ligitaj al la “blankigo” de la impost-paradizoj kaj la multobligo de la perantoj. Tiel, la makleraĵoj, retromakleraĵoj kaj aliaj “esceptaj kostoj” foje atingis ĝis kvarono de la kontrakto-sumo, kaj aperas nur en kazo de tribunala proceduro, kiel, en Francujo, en la aferoj de la armil-vendoj al Angolo, de la destrojeroj de Tajvano aŭ de la submarŝipoj de Karachi, en kiuj juĝistoj kaj advokatoj provas precizigi la respondecojn malgraŭ la malhelpoj de la “defendo-sekreto”. Laŭ iuj taksoj, la armil-vendoj, kvankam estantaj malpli ol 1% de la komerco en la mondo, estas 40% de la korupto*.

* Vd. Claude Serfati, L’Industrie française de défense, La Documentation française, kol.“Les Etudes”, Parizo, 2014.

JES JA, en ĉi tiuj dudek lastaj jaroj, signifaj progresoj okazis kaj estis akompanataj de pliefikigo de la naciaj leĝoj: kreado de Registro de klasikaj armiloj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) (1992); adopto de bonkonduto-kodo de la Eŭropa Unio (1998), fariĝinta jure deviga “komuna pozicio” dek jarojn poste; aprobo de la traktato pri armilo-komerco (TAK), ekfunkcianta de decembro 2014. Sed multaj landoj ne sankciis la nerespekton de la dudeko da embargoj pri armiloj truditaj de la UN kaj la EU*. En Francujo, tia leĝo, adoptita en 2007 de la Senato, estis submetita al aprobo de la Nacia Asembleo nur en ... januaro 2016, kio atestas pri la malbonvolo de lando, kiu tamen estas konstanta membro de la Securec-Konsilio de la UN.

* Aparte koncernatas Nord-Koreujo, Somalujo, Sudano, Libio, Gvineo, Ebur-Bordo, Eritreo, Irako, Irano, Libano, Demokratia Respubliko Kongo, kaj ankaŭ la organizaĵo Al-Kaido.

Philippe LEYMARIE

Fosiliaj akvaroj foroferitaj por agrokultura produktivismo.

Alĝeria Saharo: Eldorado de tomatoj

En la sud-orientaj Alĝeriaj altaj ebenaĵoj rapidege disvolviĝas kultivado de tomatoj sub plantodomoj. Tiu produktado sekvas tujprofitan logikon kaj ebligas provizi la bazarojn de la lando, kiu dumlonge suferis mankojn. Sed ĝi endanĝerigas palmarejojn kaj fosiliaj akvaroj kaj estigas ankaŭ gravajn publiksanajn problemojn pro la amasa uzo de kemiaĵoj.

La turistoj, kiuj malkovras la Alĝeriajn altajn ebenaĵojn por atingi la Veran Sudon havas mirindan memoraĵon pri ili. La Nacia Ŝoseo 83, inter Tebessa kaj Biskra, trairas rokajn pejzaĝojn aparte belajn. Inter la deklivoj de la Aŭresa Montaro ĉe nordo kaj la Montoj Nemenĉaj ĉe sudo, ĉio estas nur rokoj, sablo kaj polvo. Ni estas 450 km for sud-oriente de Alĝero, ĉe la enirejo de la Sahara vasteco. Dezerto jam montriĝas, la somera varmo estas neeltenebla kaj la koloroj limiĝas al flavo kaj grizo, foje nuancitaj de rozkoloro. Neniu verdo, kompreneble, ĉar nenio kreskas sur tiel senorganikaĵa grundo kaj sub tiel senpluva ĉielo. Tamen. Hazarde laŭ oblikva vojo, aŭ ĉe kelkaj metroj de la nacia ŝoseo, jen mirinda spektaĵo por la vizitanto: ĝis nevideblo ie kaj tie aperas, metitaj sur la sablo, miloj da tunelaj plantodomoj, longaj duonbarelformaj plastaj koridoroj. Ene, en varmeta malseka atmosfero, jen vicaroj de tomatoj perfekte rondaj, ĉiuj de la sama norma specio: Tofana, dika kaj fortika.

Ekde kelkaj jaroj, de decembro ĝis marto, preskaŭ ĉiuj tomatoj konsumitaj en Alĝerio devenas el la regiono de Monto Zibano, ĉirkaŭ Biskra. Precipe el du zonoj: tiu de El Ghrouss okcidente, kaj tiu de M’Zâa oriente. En 2014 la produktaĵoj de Monto Ziban atingis 300 000 tunojn, tio estas preskaŭ unu triono de la jara produktado de la tuta Alĝerio*. Tiuj vintraj tomatoj, sengustaj kaj rapidege difektiĝantaj, ne povas esti kultivataj en la tradiciaj nordaj zonoj (Tipaza, Mostaganem, Skikda, Annaba), kie la sezono estas tro malvarma. Senkonkurencaj ili tial estas des pli profitdonaj, kaj ilia kilograma prezo povas atingi po 100 dinaroj (0,85 eŭroj) sur la bazaraj tabloj de Alĝero aŭ Orano, tre alta sumo por la konsumantoj, kiuj tamen pli kaj pli postulas ilin. En somero, kiam alvenas la sezonaj tomatoj enkampe kultivataj en la nordaj ebenaĵoj, la prezo duoniĝas, aŭ eĉ trioniĝas, tia prezo estas konsiderata kiel normala.

* En 2014 Alĝerio produktis unu milionon da tunoj da freŝaj tomatoj, Francio 600 000 tunojn, Maroko 1,3 milionon, Hispanio 3,6 milionojn (fonto: Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo de Unuiĝintaj Nacioj)
Akaricidoj, fungicidoj, herbicidoj...

Tomatoj en dezerto, kiel eblas? La respondo estas duvorta: sterkaĵo kaj borado. La malriĉeco de la grundo estas kompensita per amasa uzo de kemiaj sterkaĵoj — ĉefe nitrogeno, fosfato kaj kalio. Kvankam oni ne parolas pri ekstergrunda kultivado, kiel en Eŭropo* , tio similas: la radikoj apenaŭ enprofundiĝas en la sablo, de kiu ili prenas nur malmultajn nutraĵojn. Kaj pri akvo, estas erare kredi ke ĝi ne ekzistas en dezerto, sufiĉas bori.

* Legu: “Et pour quelques tomates de plus”, Le Monde diplomatique, marto 2010.

Kvankam ĝi estas surface seka, Saharo subtere ŝirmas grandegajn akvorezervojn. Laŭ taksadoj, la Nord-Sahara akvara sistemo, kiu kovras de Maroko ĝis Libio tra Alĝerio kaj Tunizio enhavas ĉirkaŭ 60 000 miliardojn da kubmetroj da akvo. Tiuj akvaroj estis plejparte enkaptitaj antaŭ pluraj miloj da jaroj kaj strukturitaj laŭ hermetike disigitaj tavoloj. La plej foraj povas troviĝi je du mil metroj subtere, sed la plej proksimaj estas facile atingeblaj, inter dek kaj tri cent metroj. Per 20 000 eŭroj iu ajn povas fari sian propran boraĵon, kaj fertiligi sian dezertpecon*. “Nuntempe la Sudo estas orminejo!”, asertas S-ro Muhamad Sami Agli, kvardekjara, filo de unu el la grandaj familioj de la regiono kaj loka reprezantanto de la Forumo de Kompaniestroj (FCE), la ĉefa Alĝeria organizaĵo de mastroj. Oni vere povas gajni multan monon. La ŝtato proponas helpojn, kaj plie ne postulas impostojn. Por moninvestantoj, jen vera revo! Cetere venas ili el la tuta lando.

* En la regiono de Biskra la prezo de borita metro varias po inter 85 kaj 170 eŭroj, inkluzive tubojn kaj motoron. Laŭ zonoj necesas bori inter 150 kaj 300 metrojn. Iuj boraĵoj povas do kosti ĝis 50 000 eŭrojn.

La rapida disvastiĝo de plastakulturo (t.e. agrokulturo sub plastaj plantodomoj) en Biskra ŝuldas tiom al privataj iniciatoj kiom al ŝtataj intervenoj. “Eĉ kiam ŝajnas ke la ŝtato forestas, fakte ĝi estas la plej grava aganto en la disvolviĝo de Sahara agrokulturo, raportas Tarik Hartani, direktoro pri esploro en la universitato de Tipaza, ĉefo de fakaj esploristoj pri Alĝeria agrikulturo. Jen ĝi, kiu kreas la necesajn kondiĉojn, konstruante ŝoseojn, elektrizante vastajn teritoriojn, estigante boregaĵojn, fosante irigaciajn kanalojn”. La ŝtato ankaŭ intervenas subvenciante la instaladon de novaj terkulturistoj kaj atribuante kelkajn ankoraŭ haveblajn terpecojn. Tiu atribuo de mono kaj terpecoj estas principe regulita per almeto de dosiero, atribukomisiono ktp. Sed fakte, ĉiuj scias ke bona maârifa (“konatulo” aŭ “protektanto”) ja pli valoras ol bona dosiero, kiom ajn serioza ĝi estus.

De dudek jaroj, kaj ankoraŭ pli de kvin jaroj, la regiono de Biskra, tradicie fama pro siaj daktiloj, tiel iĝis loko por ia orserĉado. Tie pelmele troviĝas lokaj kamparanoj, gravaj naciaj moninvestantoj, kamplaboristoj venintaj de la Nordo, al kiuj aldoniĝas kelkaj kaŝlaboristoj el Maroko kaj Malio. De post 2009 aperis “Kanariaj” plantodomoj, laŭ la giganta modelo disvastigita en insuloj Kanariaj, kiu kovras ĝis 1,5 hektarojn per ununura plasta tolo, tio estas egala al 37 tunelaj plantodomoj. Ilia prezo, ĉirkaŭ 60 000 eŭroj, limigas ilin al grandaj moninvestantoj, sed ili donas tre altan rendimenton. “La pasintan sezonon, kun tomatokurzo 50-dinara — pogranda prezo — mi gajnis 600 milionojn” (da dinaraj cendoj, tio estas proksimume 50 000 eŭroj) “netprofite”, asertas S-ro Nordine M.renkontita en la ĉirkaŭaĵoj de M’Zirâa, 80 kilometrojn oriente de Biskra. “En unu sezono mi preskaŭ repagis mian investaĵon. Nun, estas nur supergajno!”

En mezo de marto, kiam finiĝis la sezono de vintraj tomatoj, oni daŭrigas la laboron semante melonojn aŭ akvomelonojn. Ankaŭ tiuj fruktoj alvenas al la bazaroj antaŭ tiuj produktitaj en la tradiciaj kampoj de la Nordo. Post kelkaj jaroj, kiam la posedanto de plantodomoj amasigis monŝparaĵon, li plantas junajn palmojn kaj tiel investas sian ŝparaĵon en daktiloj. Tiu kultivado estas multe pli sekura ol tiu de tomatoj aŭ melonoj: malpli da zorgoj, stabila rendimento, ĉiam alta vendoprezo (nun ĉirkaŭ po 5 eŭroj por kilogramo) kaj precipe aliro al eksportado. La fama deglet nour (“luma daktilo”), kies ĉefurbo estas Tolga, kvardek kilometrojn for de Biskra, tuj apud El-Ghrouss, estas la sola nutra produkto eksportata de Alĝerio. En dudeko da jaroj la nombro de daktilpalmoj pli ol duobliĝis: ĝi nun estas 18 milionoj, ties kvarono en Monto Ziban, kie riĉaĵegoj konstruiĝas.

La vilaĝo M’Zâa estas la plej videbla simbolo de tiu mirinda pliriĉiĝo. Tiu eteta vilaĝeto konsistanta el kelkaj malaltaj domoj antaŭ dek jaroj, prenas nun aspekton de bonhava dika urbeto, kie ĉiu posedanto volas elmontri sian novan riĉecon konstruigante grandegan domon kun tri aŭ kvar etaĝoj kaj tiom da ĉambroj, ke ĝi similas hoteleton. En decembro 2015, kiam grandega pogranda bazaro tutnova estis malfermiĝonta ĉe la fino de la ĉefa strato, kiu plilongiĝas ĉiumonate, ĉiujn noktojn ekde la tria matene, kamionoj registritaj en ĉiuj partoj de la lando jam viciĝis por kargiĝado. Du tagojn poste, tiuj tomatoj troveblas sur ĉiuj bazarvendejoj, por kontentiĝo de la konsumantoj, kiuj ofte memoras la mankojn de la jaroj 1960 ĝis 1990, kaj neniel volas revivi ilin.

Sed kiaj tomatoj? Tomatoj, kiujn pluraj el niaj kunparolantoj de Biskra volus manĝi “neniapreze kaj neniel!”. Ĉar la rendimento de plastakulturo ne povas esti tiom alta sen amasa uzo de kemiaĵoj, kiuj igas tiujn tomatojn danĝeraj por la konsumantoj: akaricidoj, fungicidoj, herbicidoj, baktericidoj, insekticidoj, ktp. “Amasa uzo de aldonitaĵoj (kemiaj) ekzistas ankaŭ en Eŭropo, substrekas Arezki Mekliche, instruisto en la Nacia supera lernejo por agrokulturo (ENSA) de Alĝero. Ĝi sekvas striktajn regulojn, kaj estas tre kontrolata. Sed en Alĝerio, tiu kontrolo estas malpli serioza. Ni aĉetas samspecajn produktojn faritajn en Ĉinio aŭ en Turkio, tre malpli kostajn ol Eŭropaj produktoj, sed ankaŭ malpli kontrolatajn. Precipe, la minimumaj tempoj inter uzo de la produkto kaj rikolto ne estas respektataj, kaj tio estas tre danĝera por la konsumontoj. Cetere tiuj tomatoj ne povus esti vendataj en Eŭropo, ĉar ili ne respektas la sanitarajn normojn.

Al tiu demando pri amasa uzo de danĝeraj produktoj aldoniĝas tiu pri akvo. Dum multaj jarcentoj Sahara agrikulturo funkciis ĉirkaŭ putoj kaj iuj reaperoj de subteraj akvotavoloj. La homoj sciis krei aŭ pluigi mirindajn oazojn perditajn en la dezerta vasteco, jen ekosistemojn, kiuj certigas ekvilibron inter homaj bezonoj kaj naturaj rimedoj (akvo, sed ankaŭ grundo kaj palma ombro) per lertaj teknikoj pri etaĝaj kultivadoj, recikligo de akvo kaj naturaj sterkaĵoj. Kaj la fellaho (kamparano), konscia pri la granda valoro de tiu utila likvo, zorgis ŝparadi ĝin. En Biskra kaj aliaj sudalĝeriaj lokoj (Vidu Florigi la dezerton), dekmiloj da boraĵoj tute malordigis la tradiciajn oazajn agmanierojn. Unue ili iom post iom elĉerpis la praajn akvofontojn. “Antaŭe oni boris ĝis 50 metrojn kaj oni havis tre sufiĉan fluon, rakontas S-ro Smaïn Benchouia, boristo de tridek jaroj en la tuta zono de Monto Ziban. Nun, necesas bori 250, eĉ 300 metrojn por havi la saman fluon.”

Loĝantaj en mizeraj dometaĉoj

La kvanto da akvo profunde pumpita estis dekobligita en tridek jaroj. Nu temas pri fosilia akvo, do preskaŭ nerenovigebla. “Kvazaŭ oni plenigis la benzinujon antaŭ ses mil jaroj, kaj oni nun veturas per ĝi”, klarigas Christian Leduc akvogeologo de la EsplorInstituto por Disvolviĝo (IRD) en Montpeliero. “Nun ĉiun jaron oni pumpas proksimume po 3 miliardoj da kubmetroj. Kun rezervo de 60 000 miliardoj, oni ne tuj paneos. Sed estas danĝero por la estonteco”. “Precipe, la kvalito de la akvo de la superaj tavoloj tre malboniĝis”, aldonas Nora Boucham, fakulo pri akvaj rimedoj de la Centro por scienca kaj teknika esploroj pri dezertaj regionoj (CRSTRA) en Biskra. “La procentoj de kloridoj kaj sulfatoj komenciĝas superi la trinkebleca normo”. Ĉi lastajn jarojn tiuj akvotavoloj ricevis parton de la kemiaĵoj abunde uzitaj en la plantodomoj. Nu ili ankaŭ fluas el la akvokranoj. Plie, en iuj lokoj oni observas miksiĝon inter subteraj akvotavoloj kaj uzitaj domakvoj, kun nitratoj kaj amonioj. Kaj tio ne estas ĉio. Ĉe iuj lokoj, kiam la subtera akvotavolo ne estas profunda (dek metroj) kaj ĝi subite ricevas, pro boraĵo 300 metra, milojn da kubmetroj de akvo, kiujn ĝi ne povas ensorbi, oni vidas reeliron de tiu akvotavolo, eĉ surface stagnajn akvojn. Tial miloj da palmoj estas nun mortantaj pro putriĝo de siaj radikoj. Kaj jen alia ruiniga fenomeno: tiu subtera akvo enhavas multajn mineralajn salojn — precipe gipson. Disverŝita sur la varmegaj grundoj de la dezerto, la akvo rapide vaporiĝas, sed la saloj restas, kaj formas sur la tera surfaco krustojn dikajn kaj densajn, kiuj definitive igas la terenojn neuzeblaj por ia ajn kultivado.

Ĉu pro kemia poluado ĉu pro krustiĝo, la terkulturistoj de Biskra ja scias ke terpeco neniam longe vivas. Ĉiu tria jaro, somere, ĉiu plantodomo estas tute malmuntita kaj movigita je keldekoj da metroj pli foren. Neniel gravas: la dezerto estas tiom vasta...

Kaj ankaŭ estas la homoj. Iuj posedantoj enkasigas gravajn profitojn. Lokaj familioj aŭ investintoj povas posedi plurajn centojn da plantodomoj. Jen ekzemplo: 400 plantodomoj ĉiuj luataj po “6 milionoj” (500 eŭroj) enspezigas 200 000 eŭrojn jare. Al tio ĝenerale aldoniĝas profitoj de rilataj aferoj: importado de aldonotaĵoj, konstruado de plantdomoj, boradoj... kaj komerco de deglet nour: 1000 daktilpalmoj enspezigas 90 000 eŭrojn jare.

Tiu sistemo baziĝas sur la laboro de miloj da kamplaboristoj, ofte junaj, kun diversaj statutoj. Iuj estas potage salajrataj, po 250 dinaroj hore (2,10 eŭroj). La taga salajro povas atingi 17 eŭrojn por ok horoj, sed kompleta monato neniam estas certa. Aliaj laboras kiel partfarmuloj de posedantoj, kontraŭ kvarono aŭ kvinono de la neta profito ĉe la sezonfino, laŭ zonoj. Fine aliaj luprenas porsezone terpecojn kaj provas sole eltiri maksimuman profiton.

Ĉe la fino de longa tervojo senfine zigzaganta tra tunelaj plantodomoj, S-ro Hocine F., 36-jara, dividas mizeran dometaĉon kun sia nevo Mustafa, 20-jara: kvar brikaj muroj kovritaj de ondolado, du eluzitaj matrasoj, tera grundo, unu ampolo, gashejtilo, du nigrigitaj kaseroloj. Vintre, la noktoj estas glaciigaj. Somere la temperaturo altiĝas ĝis 50° C. Devenintaj el Aïn Defla, agrikultura urbo inter Alĝero kaj Orano, la du viroj alvenis en tiun regionon antaŭ kvin jaroj. Unue potage salajrataj, poste partfarmuloj, ili ĵus ekis sian propran aferon luante dek plantodomojn en El Ghrouss: “La luprezo de plantodomo estas po 7 milionoj (600 eŭroj) jare”. Por la sezonfino, “se tomatoj daŭre vendiĝas 50 dinarojn”, ili esperas jaran netan profiton de 6000 eŭroj, po 3000 por ambaŭ. Sed atentu: neniu ekstraĵo eblas. La loĝejo devas esti senpaga (dometaĉo), nutraĵoj tre malriĉaj (ĉiutagaj terpomoj, preskaŭ neniam viando), kaj precipe, neniam malsaniĝi. Ĉar neniu el tiuj laboristoj havas socian asekuron, kaj la plej eta sanproblemo endanĝerigas ilian malfortan ekonomion. Ĉu ili plendas? “Tute ne! En Aïn Defla, tomatoj vendiĝas 10 dinarojn. Do, nu, vi komprenas...

Miloj da neleĝaj boraĵoj

La posedanto, S-ro Abderazak M., estas diplomita de la universitato de Biskra. Senlaborulo en la 1990-aj jaroj, li profitis, same kiel ĉiuj siaj kolegoj, ŝtatan disdonon de mono kaj terpecoj. “Antaŭe ja estis mi, kiu estis sub la plantodomoj. Sed hodiaŭ, mi estas 45-jara, kaj miaj brakoj eluziĝis”, li klarigas kun malgaja rideto, trinkante teon kun la luantoj. Ĉu Hocine kaj Mustafa pli bone prizorgas sian sanon, precipe rilate al kemiaĵoj? “Vi scias, nia vivo estas en la manoj de Dio...

120 km pli fore, oriente de Biskra, S-ro Habib C., 25-jara Marokano, ŝajnas havi pli bonan situacion. Bone taksita, kiel ĉiuj liaj samlandanoj, pro ilia lerteco pri tomatkulturo, li laboras en belega Kanaria plantodomo kaj ricevas monate salajron de 500 eŭroj, pagatan per eŭroj. Tamen li mem eĉ ne havas elekton por sia loĝejo. La konsento kun la posedanto malpermesas al li iri al vilaĝo: li devas resti ĉiujn tagojn en sia dometaĉo. Ĉar neniu Marokano havas laborpermeson. “Antaŭ ses monatoj, polico arestis du el ili, kiuj iris al vilaĝo, rakontas S-ro Nordine B., 27-jara, kiu regas la plantodomon de sia patro. Mi ricevis dumilionan (170 eŭroj) monpunon”.

Kiam ni renkontas lin, Habib estas disŝpruciganta akaricidon sen neniu protekto por siaj enspirvojoj: “Mi scias, ke tio estas malbona por mia sano. Sed, nu, tiel estas.” Nur liaj piedoj estas envolvitaj per malnovaj ŝiritaj plastaj sakoj, supozataj ebligi al malnovaj sportŝuoj daŭri plian sezonon. Ni ne scios pli: li devas daŭrigi la disŝprucigon de la kemiaĵo. Ni profitas tion por rapide eliri el la plantodomo, kun niaj gorĝoj kaj okuloj jam irititaj.

Kontraŭ la ekologiaj kaj sanitaraj danĝeroj de la disvolviĝo de agrikulturo en la regiono de Biskra, la Alĝeriaj regantoj ŝajnas malmulte agi. “La ŝtato ja bone scias, ke miloj da boraĵoj estas faritaj sen ia ajn permeso, aŭ kun falsaj permesoj”, denuncas S-ro Leduc. “Sed ĝi lasas fari.” Kiu plendus, cetere, pri sistemo el kiu ĉiuj profitas? Tio estas ia maniero redoni la petrolan monon, rimarkigas Omar Bessaoud, esploristo en la Agrokultura Instituto Mediteraneo de Montpeliero (IAMM). La helpoj de la ŝtato iras je 80% al grandaj investantoj, kaj 20% estas polverigitaj inter miloj da etaj felahoj. Tiel ĉiuj estas kontentaj. Tamen, baldaŭ, ĉar la necesa investmono pligrandiĝas (pro pli profundaj boraĵoj, Kanariaj plantodomoj, ktp), la etuloj riskas iom post iom malaperi. Kaj pri la amaso de Alĝeriaj kamplaboristoj, ĉiuj vidas ia aĉeto de socia paco. “La ŝtato preferas, ke la junuloj laboras kaj gajnas sian propran monon anstataŭ manifestacii en la stratoj kaj postuli helpojn. Kaj la homoj estas kontentaj pri abundo de fruktoj kaj legomoj en la bazaroj. Fine, oni favoras tujan socian intereson je la risko de neinversigebla ekologia difektiĝo, sed malrapida kaj malmulte videbla”, denuncas S-ro Hartani.

En Alĝerio, kiu malfacile industriiĝas, la eksperimento de la “pionira fronto” de Biskro, kiel nomas ĝin la internaciaj esploristoj, tre interesitaj de la afero, aperas kiel modelo por disvolviĝo. “Per kuntrena efiko, novaj industrioj instaliĝas en Biskra, konfirmas S-ro Agli. Agrinutraĵaj kompanioj, sed ankaŭ cementfabriko, kablokonstruado, ktp. Al kiuj aldoniĝas turismo, per 26 konstruataj hoteloj!” Per tia ritmo, la tomato de Biskra havas brilan futuron.

Pierre DAUM

Malarmigi la merkatojn, sezono 19-a

Atendante la Tobin-imposton

Ekzistas kelkaj reformoj, kies ĉiama prokrasto ne kaŭzas protestegojn. Tia estas la Tobin-imposto pri la financaj transakcioj, kiu atendas sian aplikadon de ... dek naŭ jaroj. Sine de la Eŭropa Unio, Francujo, zorgema avantaĝi siajn grandajn bankojn, longtempe oponis tiun projekton imposti la spekulajn kapitalmoviĝojn.

UNUE formulita de la usona ekonomikisto James Tobin (1918-2002), la ideo imposti la financon traboris sian vojon ĝis la eŭropaj rondoj post la krizo de 2008. En februaro 2013, dek unu landoj el la eŭro-zono — Francujo, Germanujo, Belgujo, Aŭstrujo, Slovenujo, Portugalujo, Greklando, Slovakujo, Italujo, Hispanujo kaj Estonujo — engaĝiĝis en la kreo de imposto pri la financaj transakcioj. Mildigita versio de la Tobin-projekto, ilia propono tamen konservis sian kapablon inciti la financo-mondon. Kiu trovis gravajn aliancanojn por sia fortega volo ĝin malhelpi: plurajn registarojn el la kontinento, denun malpli zorgemajn enkadrigi la financon ol certigi ties konkurenc-kapablon.

Tri jarojn post la komenco de la intertraktado, la starigo de la Tobin imposto “estas minacata de enŝlimiĝo”, laŭ la ĵurnalo Les Echos (8-a de marto 2016). Historio ŝajnas ripetiĝi rilate ĉi tiun projekton, kies ekfunkciigo estas, de dudek jaroj, konsiderata neevitebla... sed daŭre prokrastata.

Tobin la unuan fojon lanĉas sian ideon imposti la valuto-transakciojn en 1972. La celo: puni la spekuladon sur la monmerkato, kiun faciligas la nova internacia mona medio. Unu jaron antaŭe, la usona prezidanto Richard Nixon dekretis la finon de la or-konverteblo de dolaro, tiel eksigante la internacian monsistemon bazitan sur la interkonsentoj de Bretton Woods, subskribitaj en 1944. Ekde tiam, la prezoj de la monoj evoluas laŭ la merkato.

La principo de la Tobin-imposto simplas: aplikata al ĉiuj transakcioj, eĉ laŭ tre malalta kvoto, ĝi signife kreskigas la koston de la konstantaj ir-revenoj, kiuj karakterizas la mallong-tempajn spekulajn fluojn. Por la longdaŭraj, punktaj investoj, la imposto estus kvazaŭ sendolora*.

* Vd Ibrahim Warde, “Le projet de taxe Tobin, bête noire des spéculateurs, cible des censeurs”, Le Monde diplomatique, februaro 1997.

La eŭropaj monaj krizoj de 1992 kaj 1993, kaj la disfalo de la meksika peso en 1994, pravigas Tobin: la merkatofortoj tute ne stabiligas la monsistemon, sed kontribuas al ĝia malstabiligo. Tutaj ekonomioj troviĝas minacataj de la amasa spekulado sur la valut-merkato. La Tobin-imposto tiam aperas sur la politikaj radaroj. En marto 1995, la franca prezidanto François Mitterrand ĝin proponas okaze de la prisociala pintkunveno de Kopenhago, sen tro da optimismo: “Tio estas tre malfacila kaj mi ne havas iluziojn, kiam temas pri financaj transakcioj.” Samjare la nomo de James Tobin estas elvokita dum la G7-kunveno en Halifax, kaj en la programo de la socialista kandidato Lionel Jospin al la franca prezidanteco.

La universitatanoj ne postrestas. En 1996, la Universitataj Eldonejoj de Oksfordo publikigas libron en kiu pluraj fakuloj de la internacia financo tre favore analizas la Tobin -imposton kaj ties efikon*. La ideo ricevas cetere la subtenon de eminentuloj, pri kiuj la financo ne povis plendi ĝis tiam, kiaj s-ro Jacques Delors (prezidanto de la eŭropa Komisiono de 1985 ĝis 1995), Boutros Boutros-Ghali (ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj de 1992 ĝis 1996) kaj Barber Conable (prezidanto de la Monda Banko de 1986 ĝis 1991).

* Mahbub Ul Haq, Inge Kaul kaj Isabelle Grunberg (sub la dir. de), The Tobin Tax: Coping With Financial Volatility, Oxford University Press, 1996.

La Tobin-imposto eliras el la pied-notoj, ĝojas tiam la ekonomikisto John Williamson*. En la ĉefartikolo de Le Monde diplomatique, decembro 1997, Ignatio Ramonet alvokas “senarmigi la merkatojn” kaj krei organizaĵon, ATTAC, kies nomo unue signifas “Agado por Tobin-imposto por helpo al la civitanoj”. Fondita la postan jaron, la asocio rapide kreskas. Ĝi havas 30 000 aliĝantojn en 2003 kaj ĉeestas en 38 landoj*. En intervjuo de la germana ĵurnalo Der Spiegel, mallonge antaŭ sia morto, Tobin montras sin ĝoja vidi siajn ideojn sur la scenejo, tamen mallaŭdante la “fenestro-rompistojn”, kiujn li asociigas al tio, kion oni tiam nomas la “movado kontraŭ la tutmondiĝo” (2-a de septembro 2001).

* Citita de Olivier Damette en “Quel avenir pour une taxe Tobin?”, Mondes en développement, n-ro 140, Nancy, aprilo 2007.
* En 2015, la asocio Attac (akronimo nun signifanta “Association pour la taxation des transactions financières et pour l’action citoyenne” Asocio por la impostado de la financaj transakcioj kaj por civitana agado) enhavis 9 650 membrojn en Francujo.
La sprono de la krizo de 2008

POST la venko de la plurala maldekstro en la parlamentaj elektoj de 1997 en Francujo, s-ro Jospin, fariĝinta registarestro, taskas sian ministron pri financoj pristudi la projekton. S-ro Dominique Strauss-Kahn taksas ĝin “nefarebla”; li enmetas en buĝet-dokumenton oficialan raporton, kiu ĝin kritikas. Nova balota kampanjo por prezidanto, kaj nova interesiĝo: en aŭgusto 2001, sur la TF1-kanalo, la kandidato Jospin esprimas sian deziron, ke Francujo “proponu al la Eŭropa Unio fari internaci-nivelan iniciaton”.

S-ro Jospin perdas la baloton, sed lia kontraŭulo Jacques Chirac, reelektita, reprenas la ideon. Li starigas laborgrupon pri la novaj internaciaj financaj impostoj, en kiu ATTAC partoprenas. Prezidata de la alta ŝtat-funkciulo Jean-Pierre Landau, la grupo publikigas sian raporton en septembro 2004*. Fronte al la forta kresko de malegalecoj en la mondo, ĝi proponas la starigon de ĝeneralaj impostoj, inter kiuj la Tobin-imposto, eĉ se ĝi indikas, ke “la pristuditaj impostoj estas ekskluzive destinitaj ricevi enspezon por la disvolvado”. Alidirite, la fina celo de Tobin, lukti kontraŭ spekulado, estis forigita: de nun konvenas “konsideri malgrava la malekvilibron induktitan al la merkato”. La financo-mondo ne vere ektremas.

* Jean-Pierre Landau, Les Nouvelles Contributions financières internationales, La Documentation française, kol. “Rapports officiels”, Parizo, septembro 2004.

La esenco de la raporto estas adoptita, sub impulso de s-ro Chirac, dum la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj en decembro 2004. Dum ministra konferenco organizita de Parizo en februaro 2006, pluraj landoj engaĝiĝas adopti la proponon de internacia imposto pri aviadil-biletoj* venanta el la Landau-raporto; kaj trideko da landoj (ili nun estas sesdek ses) fondas la Gvid-grupon pri la ennovigaj financadoj por disvolvado kun la celo antaŭenigi projektojn de tutmondaj impostoj.

* Komence, tridek landoj engaĝiĝis apliki tiun imposton; nun, nur naŭ landoj aplikas ĝin: Kameruno, Ĉilio, Kongo, Sud-Koreujo, Francujo, Madagaskaro, Malio, Maŭricio kaj Niĝero.

Imposti la financon, eĉ se modeste: tiu ambicio ne plaĉas al la gajninto de la franca prezidanta elekto de 2007. Apenaŭ elektita, s-ro Nicolas Sarkozy taskas sian ministron pri ekonomio kaj financoj, s-ino Christine Lagarde, nuligi la imposton pri la borsaj operacioj, modesta varianto de la imposto pri la financaj transakcioj, kiu datumis de 1893. La ministro tiam deklaras: “Tio estas ago, kiu kontribuos plifortigi la allogecon de Parizo kiel financa loko*.”

* Debato en la Senato, Parizo, 23-a de novembro 2007. Citita de Serge Halimi, “Post Tobino”, Le Monde diplomatique en esperanto, februaro 2012.

La krizo de 2008 ŝanĝas la situacion kaj estigas neatenditajn returniĝojn. S-ro Adair Turner, eksa ĝenerala direktoro de la Brita Konfederacio de Industrio (BKI) kaj prezidanto de la brita instanco de kontrolo de la financaj merkatoj, koncedas en aŭgusto 2009, ke parto de la City-aktivaĵoj estas “socie neutila*. Li sin deklaras favora al Tobin-imposto. Kelkajn monatojn poste, la G20-kunveno de Pitsburgo komisias la Internacian Mon-Fonduson (IMF) fari proponojn celantajn pli bonan sistem-reguligon. La eŭropaj regantoj invitas ĝin “ekzameni ĉiujn disponeblajn opciojn”, inkluzive tiun de ĝenerala imposto pri la financaj transakcioj (IFT), unuvorte Tobin-imposto, kiu aplikiĝu, trans la valut-merkato, al ĉiuj financaj merkatoj.

* The Telegraph, Londono, 26-a de aŭgusto 2009.

La IFT-projekto tamen renkontas oponon de Usono kaj Kanado. La tiama ĝenerala direktoro de la IMF, s-ro Strauss-Kahn, ne ŝanĝis sian opinion depost sia paso en la franca financ-ministrejo: li kontraŭas projekton, kiun li taksas “tute naive simpla” kaj “verŝajne tute ne aplikebla” sen esti ĉirkaŭirita*. La impostoj pri la borsaj merkatoj tamen ekzistis kaj ankoraŭ ekzistas en pluraj landoj. Etendi ilin al la transakcioj okazantaj ekster la reguligataj merkatoj ja eblas. Sufiĉas por tio depreni la imposton ĉe la nivelo de la perantoj, ekzemple la likvidaj kasoj uzataj por la pago*.

* “IMF to assess G-20 progress on recovery, mulls financial levy”, Internacia Mon-Fonduso, Vaŝingtono, DC, novembro 2009.
* Por pli da precizigoj, vd. la multajn studaĵojn de la aŭstra ekonomikisto Stephan Schulmeister rilatajn al la starigo de la imposto pri la financaj transakcioj.

Kiel ajn, la IFT ne estas en la raporto liverita en aprilo 2010 de la IMF, kiu preferas al ĝi du simplajn bankajn impostojn, kies celo estas... financi la rekapitaligon de la bankoj en malfacila situacio! La modestaj proponoj de la IMF ne plaĉas al la G20 okaze de ties kunveno de 2010 en Toronto. Sed la IFT ankaŭ ne enestas en ties rezolucioj.

Ĉu la principaj intencoj “pagigi la financon” malaperis? Ne en Germanujo, kie la kancelierino Angela Merkel avertis: se la G20 ne adoptas la IFT, ŝi proponos ĝin al la Eŭropa Unio. Ŝi ricevis la subtenon de s-ro Sarkozy okaze de la franc-germana pintkunveno de junio 2010, dek tagojn antaŭ la G20-kunveno de Toronto.

La vojo ŝajnas do libera por projekto de eŭropa IFT. En Bruselo la Parlamento subtenas la ideon en marto 2011, sekvata de la Komisiono, kiu prezentas direktivo-proponon por eŭropa imposto pri la financaj transakcioj. Tiu klare distingiĝas de la unua propono de Tobin, ĉar ĝi ne aplikiĝas al la valuto-transakcioj. Ĝia bazo tamen restas relative larĝa: ĝi koncernas ĉiujn aliajn financajn merkatojn, aplikiĝas al ĉiuj iliaj agantoj kaj ĉiuj iloj. Tobin prikonsideris la kvoton 0,5%; La kvotoj deciditaj de la Komisiono estas 0,1% por la akcioj kaj obligacioj, kaj 0,01% por la derivaĵoj. Oni taksas la enspezojn je 30 miliardoj da eŭroj jare, dividendaj inter la buĝeto de la Eŭropa Unio kaj tiu de la ŝtatoj.

Kellkajn monatojn antaŭ la porprezidantaj elektoj de 2012, s-ro Sarkozy anoncas la ekaplikon de “franca Tobin-imposto” sur mallarĝa bazo (precipe la akcioj emisiitaj de cento da francaj entreprenoj). Do ja pli ĝuste simpla borso-imposto, simila al tiu, kiun li forigis en 2007...

La socialista kandidato ne postrestas. Dum la nun fama parolado en Le Bourget, la 22-an de januaro 2012, s-ro François Hollande nomas la “malamikon”, kiun li elektis al si: la financo. Por ĝin venki, li promesas plifortigi la francan IFT kaj adoptigi “ambician” imposton pri la transakcioj eŭropskale.

Alvoko esti “realisma”

SED, elektita prezidanto, s-ro Hollande tuj forgesas parton de siaj promesoj. La nova parlamenta plimulto plialtigas la kvoton de la franca borsa imposto de 0,1 al 0,2%, sed konservas bazon kaj kvoton malpli grandajn ol tiuj de Britujo kun la stamp duty. La registaro cetere rifuzas, la postan jaron, kaj en junio 2014, amendojn celantajn plilarĝigi la imposton al la “entagaj” (intra-day) operacioj kaj sankcii la altfrekvencajn transakciojn high-frequency trading. Je la eŭropa skalo, manke de unuanimeco, dek unu el la dudek ok membro-ŝtatoj interkonsentas, sub impulso de Germanujo kaj Francujo, por daŭrigi la projekton laŭ formo de “firmigita kunlaborado”. La konsilio de la financ-ministroj de la Unio en februaro 2013 oficialigas la procezon.

Depost tiam, Parizo ne ceŝis ĝenadi la projekton de eŭropa imposto. En julio 2013, la ministro pri financoj Pierre Moscovici ekas okaze de la internaciaj renkontiĝoj de Parizo Europlace. Li kritikas la projekton de la Eŭropa Komisiono kiel “malmoderan”, alvokas Bruselon montriĝi “pragmatisma kaj realisma” kaj promesas “plibonigi” la proponon de la Komisiono. Promeso plenumita (ĉi-foje): Francujo blokas la eŭropan intertraktadon multigante la petojn pri esceptaj sendevigoj, aparte koncerne la derivaĵojn, kiuj estas specialaĵo de la francaj bankoj.

En januaro 2014, s-ro Moscovici organizas franc-germanan pintkunvenon celantan trovi “realisman” kompromison: “Se oni agas tiel, ke ne plu estu financaj merkatoj en Eŭropo, ke ne plu estu Borsoj en Eŭropo, li avertas, la financaj resursoj iros al Londono” (France-Info, 27-a de januaro 2014). Sed la streboj de la franca registaro stumblas sur la decidemo de kelkaj el la partneroj, precipe Germanujo. La kancelierino ne intencas cedi: la “larĝa” eŭropa IFT havas lokon en la koalicio-kontrakto, kiun ŝi subskribis kun la social-demokratoj por formi sian registaron. La franc-germana pintkunveno finiĝas malsukcese. Berlino rifuzas akcepti la sendevigojn proponitajn de Francujo.

La 9-an de julio 2014, okaze de la internaciaj renkontiĝoj de Parizo Europlace, la nova franca ministro pri financoj Michel Sapin konfirmas, ke li ne akceptos “projekton, kiu estas malekvilibriga por nia financa loko”. Sed la obstino de Francujo ne alportas sukceson. En decembro 2014, la ministroj pri financo de la dek unu landoj engaĝitaj en la eŭropa IFT-projekto rifuzas ĝian proponon. La 30-an de marto 2015, Parizo kaj Berlino finfine atingas komunan pozicion: larĝan imposton, sed kun malaltaj kvotoj. “Francujo denove iniciatos, por ke tiu imposto estu preta kiam necesos, tio estas dum la COP 21*, promesas ordonema François Hollande iom antaŭ la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri klimato, kiu okazas en Parizo fine de 2015.

* Agence France-Presse, 10-a de septembre 2015.

Pro prokrastaj diskutaĉoj kaj ĉikanoj, la intertrakto eterniĝas. Kelkaj delegacioj petas esceptajn sendevigojn; Estonujo retiriĝas. Tio ne nuligas la proceduron de firmigita kunlaborado, kiu postulas partoprenon de minimume naŭ landoj; sed laŭ s-ro Sapin, kiu esprimas sian “maltrankvilon”, la intertraktado estas “en situacio de blokita bildo”*. La politikaj malfacilaĵoj en Hispanujo kaj en Slovakujo malhelpas laŭ li tiujn ŝtatojn doni sian konsenton antaŭ la venonta templimo fiksita je junio 2016. “La imposto pri la financaj transakcioj malrapide mortiĝas”, titolas la germana financa ĵurnalo Handelsblatt*. Por Peter Wahl, germana ekonomikisto kaj historia aktivulo por la IFT, interkonsento, eĉ se elreviĝa, devos tamen okazi. Malsukceso en tiu fina etapo havus gravan politikan koston por s-ro Hollande same kiel por s-ino Merkel. Sed oni tiam estos verŝajne tre malproksime de la projekto de James Tobin...

* Reuters, 10-a de marto 2016.
* Ruth Berschens kaj Jan Hildebrand, “Financial transaction tax dies quietly”, Handelsblatt Global Edition, 16-a de februaro 2016.

Frédéric LEMAIRE

Dudek milionoj da usonanoj ekzilitaj el la urboj

La ordinaruloj de la moveblaj domoj

En Usono, eĉ la malriĉuloj povas fariĝi domposedantoj: ili nur devas aĉeti moveblan domon kontraŭ apenaŭ pli ol la prezo de aŭto, kaj poste trovi parcelon. Ĝuste tiam komenciĝas la problemoj ...

En la eta ĝardeno ĉirkaŭanta sian domon, Francisco Guzman ne rajtas lasi objektojn disĵetitaj. Li ne povas porti la rubujon eksteren antaŭ la tago de la rubkolekto, nek li povas aŭskulti muzikon ekstere. “Mi povas havi dorlotbeston, sed ĝia alteco devas esti ne pli ol 40 centimetroj. Kaj se mi volas gastigi amikon, aŭ eĉ miajn fraton aŭ patrinon, mi devas peti permeson de la administranto. Kaj ĉi tiu estas mia hejmo! Estas nekredeble!” Kvankam Guzman kaj lia vivpartnerino proprietas sian hejmon, domo kun du dormoĉambroj pretkonstruita en fabriko, ili luas sian parcelon en trailer park (parkejo de moveblaj domoj) en Aurora, Koloradio].

Por okupi unu el la 440 parceloj, la juna paro pagas 500 dolarojn (460 eŭrojn) monate. Aldone ili repagas 250 dolarojn monate de la okjara kredito kiun ili aranĝis por aĉeti sian triĉambran hejmon de 75 kvadrataj metroj. Ĝi estas tipa movebla hejmo de la 1970aj jaroj: plata tegmento, aluminiaj eksteraj muroj kaj blanka fasado flavigita de la tempopaso. “La lupago kovras fluakvon, kloakaron kaj forporton de rubo; eĉ estas malgranda komuna naĝejo” diris Guzman. “Kompreneble mi volas havi veran hejmon kun vera ĝardeno, kaj ne havi najbaron kvin metrojn de mia hejmo. Sed kontraŭ 500 dolaroj tio ne eblas en Aurora.” Gesinjoroj Guzman havas nur malgrandan enspezon: li laboras ĉe benzinejo, ŝi foje anstataŭige laboras ĉe dompuriga firmao, kaj kune ili perlaboras 2 000 dolarojn monate.

Kvin cent dolaroj estas malmulto por la senĉarma seninteresa antaŭurbo en kiu ili loĝas, sed ĝi estas proksima al Denvero, la vigla ĉefurbo de la ŝtato, kie la prezoj de nemoveblaĵoj estas kreskintaj 50% de post 2012. En oktobro 2015, ne estis loĝejo luebla en Aurora kontraŭ malpli ol mil dolaroj, kaj la plej malkara domo (kiu bezonis kompletan renovigon) kostis 130 000 dolarojn. En tiu sama monato, simile granda movebla hejmo (konstruita en 1973) estis proponita por vendo kontraŭ 14 500 dolaroj, kaj lupagoj en parkejoj estis inter 400 kaj 600 dolarojn monate. “Ne estas vakantaĵoj nunmomente. Vi devas registriĝi sur la atendolisto. Sed estas granda nombro de vendoj, parcelo povas rapide vendiĝi” diris la administranto de Friendly Village.

Aurora havas naŭ grandajn parkejojn de moveblaj domoj kun entute pli ol 2 500 parceloj. La plimulto estas sur aŭ apud bulvardo Colfax, en nealloga periferia antaŭurbo. Inter ili estas Hillcrest Village, proprietata de Equity Lifestyle Properties, la plej granda el la nemoveblaĵaj firmaoj kun 140 000 parceloj tra la tuta lando; Green Acres (sole por maljunuloj); Foxridge Farm, Cedar Village, Meadows. La monotonecon de la dispozicio povas maski nek ĉi tiuj kamparaj nomoj* nek la penoj de loĝantoj ornami siajn fasadojn per usonaj flagoj, statuoj de la Virgulino Maria kaj floroj.

* ’Hillcrest Village’, ‘Meadows’, ‘Cedar Village’ signifas respektive ‘vilaĝo sur la monteto’, ‘prerio’, ‘vilaĝo de la cedro’.

Samkiel kvartaloj de socialaj loĝejoj konstruitaj dum la jardekoj post la Dua Mondmilito, la parkejoj de moveblaj domoj en Aurora estas konceptitaj tute alimaniere ol klasikaj urbaj strukturoj, kaj estas apartigitaj de la cetera urbo, kun sia propra vojreto, signaĵaro kaj dispozicio. Ortangulaj parceloj estas lokitaj orte al la mallarĝaj, nebone pavimitaj, vojoj; ilin apartigas malalta heĝo, ĉeno aŭ nura linio desegnita sur la tero. Ĉiu parcelo havas numeron kiu aperas en la adreso de la loĝanto apud la nomo de la parkejo. “Foje, ni preferus ne diri ke ni loĝas en parkejo, sed tuj post kiam oni vidas nian adreson, oni scias” lamentis s-ro Guzman. “Kaj tio foje kaŭzas problemojn. Iuj eble diros, ‘Li loĝas en ‘trailer park’, mi ne dungos lin ĉar li kaŭzos ĝenojn’.”

Malkaraj loĝejoj senkoste por la ŝtato.

Aĉeti moveblan domon en Usono estas simple kaj malmultekoste. Malkiel tradiciaj domoj, konstruitaj sur konstantaj parceloj fare de masonistoj, elektristoj, ĉarpentistoj, tubistoj ktp., ili estas tute konstruitaj en fabrikoj fare de nekvalifikitaj laboristoj. Ili eliras de sur la ĉenstablo uzpretaj kontraŭ konkurenciva prezo. Kaj, eluziĝinte kaj malplivaloriĝinte kun la tempopaso (iom kiel aŭtomobilo), modeloj konstruitaj en la 1960aj kaj 1970aj jaroj foje vendiĝas kontraŭ malpli ol dek mil dolaroj. Por nova modelo, la plej malaltaj prezoj estas 25 000 dolaroj por 70 kvadrataj metroj, enkalkulinte la liveron. Dudek milionoj da usonanoj loĝas en moveblaj domoj hodiaŭ, el kiuj 23% estas emeritoj, kompare kun naŭ milionoj en 1975. En Usono estas sepoble pli da moveblaj domoj (8,6 milionoj da unuoj) ol da unuoj de socialaj loĝejoj kun malaltaj lupagoj (1,2 milionoj)* . La loĝantoj estas plejparte familioj de malalta soci-ekonomika nivelo kies mediana jarenspezo en 2011 estis malpli ol duono de la nacia mediano (26 000 dolaroj kompare kun 52 000 dolaroj)*. Ili tial servas kiel socialaj loĝejoj senkoste por la publikaj aŭtoritatuloj, kiuj ne devas konstrui ilin, kaj faras grandajn profitojn por la fabrikistoj kiuj vendas ilin.

*American housing survey”, US Census Bureau, Suitland (Maryland), 2013; “Mobile homes, the low-cost housing hoax”, raporto de la Center for Auto Safety, Grossman Publishers, Novjorko, 1975.
*American housing survey”, US Census Bureau, 2013.

La ĉefa problemo ne estas aĉeti moveblan domon, sed trovi parcelon por ĝi” avertis la dungito de filio de Clayton Homes, la ĉefa vendanto de “fabrikitaj domoj” en Usono. La plimulto de usonaj urboj havas striktajn terzonajn regulojn kiuj malpermesas la situigon de moveblaj domoj sur privata tero krom en precize difinitaj lokoj kiuj jam estas plenplenaj. Laŭdire, moveblaj domoj malplivalorigas la apudan teron, tial magistratoj ne emas ilin permesi. Sekve, krom se la posedantoj volas iri malproksime en la kamparon, multaj el ili ne povas ne sin turni al privataj parkejoj kiuj loĝigas dek du milionojn da usonanoj*.

* Gary Rivlin, ‘The cold, hard lessons of mobile home U.’, The New York Times Magazine, la 16a de marto, 2014.

Ju pli oni proksimiĝas al Nov-Meksiko, des pli kreskas la nombro de moveblaj domoj. En tiu ŝtato, ili konsistigas pli ol 15% de ĉiuj loĝejoj. La domoj dise troviĝas laŭlonge de la randoj de autovojoj kaj kamparaj vojetoj, kie la loĝdenseco estas pli malalta kaj terzonaj reguloj estas malpli striktaj. En la urbo Trinidad, en Koloradio, ili grupiĝas en dek du malgrandaj parkejoj sur malkaraj parceloj sur la marĝenoj de la urbo. Ĉi tiuj novaj loĝdomaj zonoj neniel similas armeajn tendarojn kaj mankas al ili la senpersoneco de parkejoj en Aurora.

Trinidad, kun loĝantaro de 8 000, kuŝas en la antaŭmontoj de la Roka Montaro ĉe la ŝtatlimo kun Nov-Meksiko. La urbo havis sian zeniton en la fruaj jaroj de la dudeka jarcento danke al karbominado kaj la evoluigo de la fervojaro. Sed de post la Dua Mondmilito, la urbo perdis 40% de sia loĝantaro kaj hodiaŭ estas nur kelkaj restaĵoj de ĝia prospera pasintaĵo: siatempa granda hotelo sur la ĉefstrato, la majesta biblioteko konstruita en 1904 per donaco de la ŝtalbarono Andrew Carnegie, kaj vaporlokomotivo elmontrata en la aŭtoparkejo de la superbazaro. “Laboro mankas. Mi loĝis ĉi tie kvin jarojn, sed mi neniam havis laborpostenon pli longe ol du monatojn” diris Jacqueline Johnson. Delonga dungito de hospitalo en Lasvegaso, ŝi fuĝis el Nevado post kiam ŝi forlasis sian edzon en 2010 kaj ekloĝis kun sia duonfratino en motela ĉambro. “Komence, ni du kundividis unu ĉambron, kun la kuirejo tuj apud la lito. Poste ni luis ĉi tiun moveblan domon kontraŭ 550 dolaroj monate. Ĝi estas tre altekosta, sed ĝi havas tri ĉambrojn, veran kuirejon, kaj oni povas manĝi ekstere en bona vetero.”

La komunuma vivo nutras klaĉojn

Enkalkulante socialajn subvenciojn kaj laŭokaza laboro, la fratinoj havas enspezon de proksimume 2 000 dolaroj monate. “Post kiam ni pagis la koston de nutraĵo kaj fakturoj, preskaŭ neniom restas al ni” Johnson diris. “Kaj ni havas nur unu aŭtomobilon inter ni du.” Tio estas grava malhelpo ĉi tie, kie nenio estas atingebla piedire krom ĉina restoracio kaj ĝia tuttaga memserva bufedo. “Kiam mi bezonas la aŭton kaj mia fratino estas malfrua, mi tre koleriĝas. Sed ĉi tie, ĉiu konas ĉiun, ĉiam estas najbaro por konduki nin ien. Parkejo de moveblaj domoj estas vera komunumo”.

Laŭ Harry Vallejos, emerita loĝanto de la parkejo Cedar Ridge en Trinidad, ĝi similas “familieton”. Li pagas lupagon de 250 dolaroj monate. Ne povante facile piediri pro malsano, li pasigas la pliparton de sia tempo ĉe la parkejo. Li konas ĉiujn loĝantojn, ilian familian situacion. iliajn politikajn opiniojn kaj kiel ili pasigas ĉiun tagon: Annie McDaniel, 91, kiu jam ne povas stiri aŭtomobilon kaj estas vizitata de sia filino dufoje ĉiun semajnon; Harold kaj Hannelore Thomason, 85, kiuj loĝas ĉi tie jam 40 jarojn, ktp.

Al la vivo en parkejo de moveblaj domoj mankas kaj la intimeco de tradicia domo, kie oni povas rifuĝi en malantaŭa ĝardeno, kaj la anonimeco de apartamentaro. Per ekrigardo el sia fenestro, loĝanto povas scii ĉu najbaro estas hejme aŭ iris labori, havas gastojn aŭ havas ŝtopitajn defluilojn. Nemalofte oni aŭdas kriegojn kaj brufermitajn pordojn. Kvankam la komunuma vivo faciligas amikiĝon kun la najbaroj, ĝi ankaŭ nutras onidirojn kaj klaĉaĵojn.

En Cedar Ridge estas dudek domoj plejparte posedataj kaj okupataj de maljunuloj. La malmultaj nemaljunuloj, inter ili familio lastatempe alveninta el Teksaso, kaj viro kiu okupas sian moveblan domon nur kelkajn monatojn ĉiujare, vekas suspekton ĉe la pli aĝaj loĝantoj. “Ĉe ili estas konstanta irado tien kaj reen, kaj mi devas gardi mian havaĵon” diris s-ro Vallejos, kvankam li ankaŭ insistis ke ĉi tiu estas “la plej bona komunumo en Trinidad”.

Ĉi tiu emerito nepre ne loĝus en parkejo Almar pro ĝia malbona reputacio. En printempo 2015, policistoj tie mortpafis junan nigrulon kiu sin kaŝis en neokupata kabano. Ĉiuj memoras la okazaĵon kiu estis vaste priraportita de lokaj televidostacioj. Por doni konfidon al eventualaj luantoj “ni konstante patrolas, aŭ mi aŭ mia edzo” diris la administrantino. “Mia filo faras la bontenadon, li patrolas tra la parkejo, kaj lia koramikino ankaŭ. La patro de Nicky (loĝanto de la parkejo) estas polica komisaro kaj miaj fratoj ankaŭ loĝas ĉi tie. Jen, ĉiu kontrolas ĉiun. Mi elpelas multajn malbonajn luantojn!”.

Ŝi pludiris ke nepre evitenda estas parkejo Lakeside kiu malfermiĝis antaŭ 15 jaroj. Ĝi estas nenio pli ol granda kvadrato da tero kaj ŝtonetoj kiu fariĝas koto en la unua ŝtormo. La lupago por malplena parcelo estas 150 dolaroj monate; kontraŭ ekstraj 300 dolaroj oni povas havi malnovan moveblan domon kun tri ĉambroj. Nekutime por Trinidad, Lakeside havas kelkajn vakantaĵojn malgraŭ tio, ke la lupagoj estas la plej malaltaj en la urbo. “Neniu volas loĝi tie. Estas problemoj pri drogoj, interbatiĝoj, pafatencoj. Tio estas tre malbona por la kvartalo” diris virino kiu posedas modestan domon 200 metrojn malproksime. Kiam ni petis de ŝi pliajn detalojn, ŝi hezitis kaj diris, ke ŝi ofte aŭdas sirenojn, tiam, aspektante ĉagrenita, ŝi deklaris ke ŝi “ne ŝatas ĵurnalistojn”. Poste, ŝi agnoskis ke ŝi neniam vizitis la parkejon kaj konas neniujn el la loĝantoj.

Moveblaj domoj ĉiam havis negativan reputacion en Usono. Kvankam en ili loĝas 8,7% de afrikusonanoj, la usonanoj ĝenerale ilin asocias kun la blanka subklaso white trash (t.e. blankulaĉoj), kaj malŝate nomas iliajn okupantojn ‘trailer trash’ (ruldomulaĉoj), ĝuste kiel ili asocias kvartalojn de socialaj loĝejoj kun nigruloj*. Ĉi tio devenas de la jaroj inter la du mondmilitoj kiam migraj komizoj, terlaboristoj kaj konstrulaboristoj, kiuj travojaĝis la landon en ruldomoj, ofte estis akuzitaj pri malmoraleco kaj ke ili ne pagas impostojn en la urboj kie ili ekloĝas. En 1937, la revuo Fortune priskribis “superplenajn koloniojn el kadukaj migraj hoteloj*.

* Vidu Sylvie Laurent, ‘Poor White Trash. La pauvreté odieuse du Blanc américain’, Presses de la Sorbonne, Parizo, 2011.
* Citita en John Fraser Hart, Michelle J. Rhodes kaj John T. Morgan, ‘The Unknown World of the Mobile Home’, The Johns Hopkins University Press, Baltimore kaj Londono, 2002.

La loĝantaro de moveblaj domoj ŝanĝiĝis en la 1950aj jaroj, kiam venis sur la merkaton modeloj kun larĝo de 3 metroj, kompare kun la antaŭaj 2,4 metroj, kio ebligis ke oni atingu la duan ĉambron sen trapasi la unuan. Tiutempe estis loĝeja krizo, kaj la plibonigita privateco instigis al multaj usonanoj kun malaltaj enspezoj, precipe maljunuloj kaj junaj laboristaj paroj, fari el ĉi tiuj domoj siajn konstantajn hejmojn. La lastaj modeloj atingas larĝon de tiom, kiom 5 metroj kaj, en la parkejoj de moveblaj domoj por emeritoj de Florido kaj Kalifornio, estas luksaj modeloj proksimaj al jaĥthavenoj kaj golfejoj. Kaj la industrio jam ne ilin nomas “moveblaj domoj” sed “fabrikitaj domoj”.

Sed trompa vortludo fare de kelkaj industriistoj malofte sufiĉas por ŝanĝi reputacion. Lokaj televidaj novaĵoj estas plenaj de raportoj pri pafatencoj, policaj rastadoj kaj drogrilataj okazintaĵoj ĉe parkejoj de moveblaj domoj. En YouTube oni povas spekti Trailer Park Boys, pseŭdo-dokumentfilma televidserio kiu estas elsendata dum 15 jaroj en Kanado kaj Usono, pri la misaventuroj de grupo de simplamensaj loĝantoj de parkejo, el kiuj kelkaj foje enprizoniĝas pro deliktoj. Furorfilmoj kiel Boys Don’t Cry (1999) kaj 8 Mile (2002), historio pri la frua vivo de la repkantisto Eminem, ankaŭ prezentas la parkejojn kiel lokojn plagatajn de perforto. Eĉ la pli subtila portretado de novhampŝira komunumo en la romano Trailerpark (1981) de Russell Banks daŭrigas la temojn de drogoj kaj alkoholaĵoj.

Kun tia bildo en la populara kulturo, estas neniel surprize ke multaj el la enloĝantoj de Trinidad havas fortajn opiniojn pri la okupantoj de moveblaj domoj. “Ili diras ĉiajn sensencaĵojn pri ni” plendas loĝantino de Lakeside kiu preferis resti anonima. “La plimulto de ni estas honestaj kaj penlaboras, ĉi tiu estas bona loko por loĝi. Sed estas multaj lueblaj ruldomoj kaj la luantoj konstante ŝanĝiĝas. Estas do normale ke foje estas malbonuloj. Aktuale, ni havas gejunulojn kiuj kanabumas tuttage. Ili havas ferocan hundon kiu bojas kiam iu pasas.” Ĉi tiu fraŭlino ankaŭ akuzas ke la proprietulo, emerita instruistino ankaŭ loĝanta en Trinidad, ne estas zorgema kiam ŝi akceptas luantojn, kaj ne postulas de ili antaŭpagon kontraŭ damaĝoj: “Ŝi nur volas plenigi vakajn parcelojn kaj gravas al ŝi ne pli ol merdo tiuj, kiuj loĝas ĉi tie. Ŝi entute neglektas la parkejon. Kiam ni havas problemon, ŝi neniam respondas; ŝi ne faras sian devon.

Loĝantoj estas eldomigeblaj post antaŭsciigo de sepdek du horoj.

Laŭ Dave Anderson, administra direktoro de la asocio All Parks Alliance for Change kiu defendas la interesojn de posedantoj de moveblaj domoj, ĉi tiu estas tipa problemo en kamparaj lokoj. “En la urboj, kiuj estas dense loĝataj kaj kie la terprezo estas alta, la riskoj por la okupantoj estas oftaj pliigoj de lupagoj kaj ke ili estos eldomigitaj por fari spacon por pli profitodonaj nemoveblaĵaj projektoj. En kamparaj komunumoj, ĉi tiuj problemoj ne vere ekzistas. Sed povas esti ke la proprietuloj de la pli malgrandaj parkejoj ne havas sufiĉe da kapitalo por fari riparojn kiam estas granda problemo pri la kloakaro aŭ la akvoprovizo.” Kaj loĝi en familia parkejo en urbeto ne nepre protektas kontraŭ pliigoj de lupagoj. Lupagoj ĉe Almar en Trinidad altiĝis 11% lastan novembron, de 220 dolaroj al 245 dolaroj, malgraŭ tio ke ili jam estis pliigitaj antaŭ du jaroj.

En la plimulto de la ŝtatoj de Usono, efektive, neniu leĝo malhelpas, ke proprietuloj de parkejoj pliigu lupagojn, kondiĉe ke ili donu al la luantoj antaŭsciigon de kelkaj semajnoj. Tio estas inter la unuaj aferoj kiuj Frank Rolfe instruas al studentoj ĉe sia “universitato de moveblaj domoj.” Licenciulo en ekonomiko de la Universitato de Kalifornio ĉe Stanford, li kaj lia komerca partnero Dave Reynolds riĉiĝis per investado je parkejoj de moveblaj domoj. Ekde nulo en 1996, li fieras pri tio ke hodiaŭ li havas la sesan plej grandan entreprenon en la sektoro kun 70 parkejoj disvastiĝintaj tra la tuta lando — “krom en Kalifornio, Florido kaj NovJorkio, kie leĝoj tro favoras al luantoj”.

Forte dezirante pludoni sian ekspertizon, s-roj Rolfe kaj Reynolds malfermis tritagan intensan kurson kontraŭ kosto de du mil dolaroj. Ĝi instruas la fundamentojn de la administrado de parkejo: estu malcedema en kazoj de malfruaj lupagoj, trudu monpunojn pro malobservoj de la reguloj, ne instalu kundividatajn servojn kiel lavadejoj kiuj povus krei nenecesajn kostojn, eldomigu nedezirindajn luantojn. “La lernantoj plejparte estas altrangaj profesiuloj kvindek-kelk-jaraj, seniluziiĝintaj pro la rentumindico el investoj ĉe la usona borso. Nun estas bonega tempo partopreni la komercon de parkejoj de moveblaj domoj ĉar la usona ekonomio estas en krizo de multaj jaroj, kaj estas forta mendado de malmultekostaj loĝejoj” diris Rolfe klare kaj nete. Ilia metodo sekvas tiun de konstruentreprenoj okupataj pri projektoj de reurbanizado: ili aĉetas malgrandajn parkejojn de moveblaj domoj, precipe etskalajn parkejojn proprietatajn de geedzoj kiuj ne volas klopodigi sin por plibonigi la profitadon; poste ili renovigas ilin, instalas kelkajn suplementajn servojn (akceptejon, lavadejon, ludejon, ktp.) kaj pliigas la lupagojn.

La luantoj estas senpovaj kontraŭ ĉi tiuj pliigoj. Moveblaj domoj nun havas larĝon de almenaŭ tri metroj kaj estas tre malfacile transporteblaj. Aŭtomobilo jam ne sufiĉas kaj oni bezonas specialan kamionon pli larĝan ol ordinara vojo. La kosto de la translokiĝo povas atingi kelk-milojn da dolaroj kaj multaj loĝantoj preferas aĉeti novan domon ol transloki tiun, kiun ili posedas. La nemovebleco de ĉi tiuj “moveblaj” domoj faras la okupantojn sendefendaj ĉar ili ne povas minaci foriri se la proprietulo neglektas ĝuste bonteni la parkejon aŭ pliigas la lupagojn.

Emily Montoya* ne scias kie ŝi trovus la monon se ŝi devus foriri Raton, urbeto de 6 500 enloĝantoj en Nov-Meksiko kie ŝi luas parcelon kontraŭ 150 dolaroj monate. Ĉi tiu juna virino, kiu loĝas kun siaj infanoj kaj vivpartnero, estas senlabora kaj la paro ne havas ŝparmonon. Malgraŭ tio, povus esti ke la familio baldaŭ devos transloĝiĝi. La Enchanted Hills Park (’la parkejo de la magiaj montetoj’) — apud la urba tombejo — estas vendota: 320 000 dolaroj por 8 hektaroj kaj 46 parceloj. “Mi eksciis kiam mi hejmenrevenis iun tagon, ili metis avizon ”Vendota“ ĉe la enirejo” ŝi diris. “Ni tute ne scias kiu aĉetos ĝin nek kio fariĝos al ĝi, sed ni scias ke ni ne povas pagi la koston de transloĝiĝo.

* Nia intervjuato preferis uzi pseŭdonimon.

La najbaroj de s-ino Montoya kundividas ŝiajn timojn ĉar la leĝo en Nov-Meksiko malmulte protektas la luantojn de parkejoj. Ili povas esti eldomigitaj post antaŭsciigo de 72 horoj se ili ne pagis sian lupagon, kaj post antaŭsciigo de unu monato se ili rompas la regulojn aŭ “ĝenas aliajn luantojn.” Kaj se la parkejo fermiĝas, ili ricevas antaŭsciigon de nur du monatoj. “En iuj ŝtatoj, kiel Minesoto, se oni devas transloki sian hejmon, aŭ se ĝia kondiĉo estas tro malbona por esti translokita, la proprietulo de la parkejo devas pagi monkompenson. En iuj ŝtatoj oni ankaŭ rajtas kuniĝi kun la aliaj domposedantoj por aĉeti la parkejon kontraŭ la merkata prezo por establi kooperativon. Sed plejparte mankas garantioj por la loĝantoj” diris Dave Anderson. La parkejo en Raton verŝajne restos malfermita: la situo ne allogas konstruentreprenojn kaj, kiam oni havas teron en loko aprobita por moveblaj domoj, ankoraŭ estas plej konsilinde luigi ĝin kiel individuajn parcelojn.

En Kalifornio, oni trovas la malan situacion: la leĝo bone protektas luantojn, sed estas multaj konstruentreprenoj. En la daŭro de dudek jaroj, pli ol 400 parceloj malaperis en tiu ŝtato, forbalaitaj de la bolanta merkato de nemoveblaĵoj*. Ekde 2012, 400 loĝantoj de Palo Alto batalas kontraŭ la fermo de sia parkejo, la plej malnova en Silicon Valley, malgraŭ tio, ke la lupago estas mil dolaroj monate (trioble pli ol tiu de la plej malgrandaj loĝejoj en la urbo). Konsentinte la fermon, la magistrato ŝanĝis sian decidon kiam la protestoj kreskis al grandegaj proporcioj. Ĝi nun subtenas la loĝantojn kaj eĉ proponis aĉeti la parkejon: (39 milionoj da dolaroj por 1,8 hektaroj kaj 117 parceloj). La proprietulo de la parkejo rifuzis ĝian oferton ĉar la nemoveblaĵagentoj diras, ke la parkejo valoras pli ol 50 milionojn da dolaroj *.

* Katie Kramon, ‘California’s affordable mobile home parks vanishing’, Peninsulapress.com, la 11a de marto, 2015.
* Christina Passariello, ‘The fight to save a Silicon Valley trailer park’, The Wall Street Journal, Novjorko, la 14a de aŭgusto, 2015.

La kazo nun estas antaŭ la tribunalo. Ĝis kiam juĝo estos donita, la loĝantoj de Parkejo Buena Vista en Palo Alto ne estas pli certaj pri sia estonteco ol tiuj de la “magiaj montetoj” de Raton. Kiel Anderson diras, “Posedantoj de moveblaj domoj havas duoblan identecon. Kaj luigantoj kaj luantoj, ili estas kovrataj nek de leĝoj kiuj tradicie regas la rilaton inter luigantoj kaj luantoj, nek de la protekto asignita al proprietuloj.” Sen klara statuso, ili nur povas dependi de neniu krom si mem.

La rifuzo de liberkomerco

EN FRANCUJO, la manifestaciantoj kunigitaj de la movado Nuit debout [Nokte vigla] esperas, ke “konverĝo de la bataloj” ebligos etendi ilian influon al partoprenontoj malpli junaj, malpli diplomitaj, kaj eniĝi en internacian agadon. Unu el la temoj de ilia agado povus helpi al tiu duobla celo: la rifuzo de liberkomercaj traktatoj.*

* Vd la dosieron “Les puissants redessinent le monde” [“La potenculoj redesegnas la mondon”], Le Monde diplomatique, junio 2014.

La meandroj de la komercaj interkonsentoj ofte malhelpas mobilizi, tiom malfacilas kompreni, kian etapon necesas rekte observi, kia dispono ŝajne teĥnika kaŝas socialan bombon. Tamen, malgraŭ la gurdado de la gvidaj rondoj, de la mastraro kaj de la ilin favorantaj komunikiloj, la decida kontraŭeco al tiuj traktatoj etendiĝas. La mobilizoj kontraŭ la granda transatlantika merkato (GTM, GMT en la franca kaj Tafta en la angla) estas fortaj en Germanujo kaj en Belgujo.* En Usono, ĉiuj precipaj kandidatoj por la prezidant-elektoj nun poziciiĝis kontraŭ la transpacifika partnereco (TPP, same en la angla, PTP en la franca). Nu, post la fino de la dua mondmilito la usona imperio ludis instigan rolon por la liberaligo de la komerco. Pri tiu punkto la interkonsento estis preskaŭ absoluta inter la sinsekvaj usonaj prezidantoj, ĉu demokrataj aŭ respublikanaj, de John Kennedy ĝis Ronald Reagan, de s-ro George W. Bush ĝis la prezidanto Barack Obama. Subite la liberala lokomotivo blokiĝas.

* Vd Amélie Canonne kaj Johan Tyszler, “Ces Européens qui défient le libre-échange” [“Tiuj eŭropanoj kiuj defias la liberkomercon”], Le Monde diplomatique, oktobro 2015.

Per sia aserto, ke “la entreprenoj, kiuj volas nur pagi malaltajn salajrojn, jam forlasis la landon”, s-ro Obama ne konvinkis. Ĉar la delokadoj daŭras, kaj la antaŭaj komercaj interkonsentoj ankaŭ promesis alporti abundajn dungojn kaj bonajn salajrojn ... Do ne mirigas, ke homoj tiom malsamaj kiom s-roj Donald Trump kaj Bernie Sanders akiris elekto-rezultojn per tradraŝo de tiaj traktatoj. Tio devigis s-inon Hillary Clinton malagnoski sian subtenon al la TPP kiam ŝi estis ŝtatsekretario de s-ro Obama. Laŭdire, ankaŭ [la franca prezidanto] s-ro François Hollande pretas ŝanĝi sian opinion pri la GTM.Antaŭ du jaroj li volis “rapidi”. Ŝajnas, ke tio jam ne estas tiom urĝa ...

La laboristoj, kies salajro malgrandiĝis per la ĉantaĝo de senlaboreco kaj de delokadoj jam ne estas izolitaj, kiam ili rifuzas la liberkomercon. La mediprotektantoj, la kampkulturistoj, la konsumantoj aliĝis al ili. Kaj la dungitoj de la publika sektoro, ĝis la fajrobrigadistoj, siavice mobiliziĝas. Tiom ke usona mastrara gvidanto miregas: “Neniu el ili estas konkurencata de la importoj, sed ilia sindikato montriĝas solidara kun la aliaj.”* Tiu de la dungitoj en la publika sektoro komprenis, ke ĝi ne sukcesos longtempe defendi la dungojn kaj la salajrojn de siaj du milionoj da membroj, se tiuj de la ceteraj salajruloj plu disfalas. Kaj la fajrobrigadistoj scias, ke la anstataŭigo de entreprenoj, kiuj pagas imposton, per industriaj ruinkampoj malpliigos la urbajn buĝetojn, kio minacos multajn fajrobrigadojn. Do, en tiu punkto okazas konverĝo de la bataloj. Kaj tiu jam atingis unuajn sukcesojn.

* Noam Scheiber, “Labor’s might seen in failure of trade deal as unions allied to thwart it”, The New York Times, 14-an de junio 2015.

Fosiliaj akvaroj foroferitaj por agrokultura produktivismo.

Florigi la dezerton, malnova revo

En Alĝerio, Saharo konsistigas kvar kvinonojn de la teritorio, tio estas preskaŭ kvaroble la areo de Francio. La ambicio uzi tiujn grandegajn spacojn por kontentigi la ĉefajn bezonojn de la loĝantaro estas malnova. Des pli, ke la naskiĝnombra eksplodo en la nordaj urboj delonge forvoris grandan parton de la agrikulturaj teroj, anstataŭitaj de deprimiga pejzaĝo el grizaj kaj ruĝaj brikoj.

En Biskra, nun vidata kiel la plej grava “pionira fronto” en Saharo, la unuaj plantodomoj aperis en la komenco de la jaroj 1980-aj, sed vere ĝeneraliĝis nur dudek jarojn poste. Laŭ Arezki Mekliche, instruisto en la Nacia Supera Lernejo por Agrokulturo (ENSA) de Alĝero, “la Sahara agrikulturo, en sia moderna kaj intensa formo, vere komenciĝis en 1987, per du modelaj grandbienoj en Gassi Touil”, en la regiono de Adrar, 1200 km sude de Orano (okcidenta Alĝerio). Giganta projekto sur 32 000 hektaroj, kun Usonaj inĝenieroj por produkti tritikon, luzernon kaj arakidon. Sur ĉiuj 50-hektaraj terpecoj, giganta metala tubo multetruita, fiksita sur centra pivoto, disdonas akvon el boraĵo turniĝante ĉirkaŭ sia akso. Vidita de la ĉielo, la spektaĵo ŝajnas esti magiaĵo: meze de tutdezertaj vastecoj ekaperas dekoj da verdaĵaj cirkloj, simboloj de senlima agrikultura ebleco.

Tiel naskiĝis la “mito de Sahara agrikultura disvolviĝo*”, danke al Usona kaj Saudarabia teknologioj. “Tamen, ni scias delonge, ke la cereala eksperimento de Adrar montriĝis malsukceso kaj ekologia katastrofo, veas Omar Bessaoud, esploristo de la Agrokultura Instituto Mediteranea de Montpeliero (IAMM). Kaj oni refaras la samajn erarojn en Biskra! Jen tuta sistemo jarcenta de oaza agrikulturo, kiu estas endanĝerigita.”

* Legu: Tayeb Otmane kaj Yaël Kouzmine, “Bilan spatialisé de la mise en valeur agricole au sahara algérien”, Cybergeo, 19 de februaro 2013, http://cybergeo.revues.org

Dum la 2000-aj jaroj “oni iris de ŝtatregata agrikulturo al duon-liberala agrikulturo, kiel ekzistas samaj ĉie en la mondo”, klarigas Sami Bouarfa, agrohidrologo de la Nacia esplorinstituto pri sciencoj kaj teknologio por ekologio kaj agrikulturo (Irstea) en Montpeliero. “Privata iniciato estas nun la koro de la produktadoprocezo, kun grava subteno de la ŝtato por infrastrukturoj kaj subvencioj”. Eĉ se en Adrar la plejparto de la bienoj ne plu produktas, ĉiuj grandaj cerealaj projektoj ne estis forlasitaj. Dek “pivotoj” (gigantaj turniĝantaj akvumiloj kun centra pivoto) importitaj de Saudarabio estas ĵus instalitaj en Ghardaïa, 600 kilometrojn sude de Alĝero. Ĉar Alĝerio ankoraŭ ne solvis sian problemon pri nutraĵa sekureco. La lando daŭre estas la unua monda importanto de tritiko, cerealo uzata por ambaŭ brutara nutrado kaj du ĉefaj popolaj manĝaĵoj: pano kaj kuskuso.

De deko da jaroj la regiono de Souf, ĉirkaŭ El-Oued, 630 kilometrojn sud-oriente de Alĝero, relanĉis la pivotagrikulturon, sed per memfaritaj malgrandaj instalaĵoj. Ĝi produktas ne cerealojn, sed terpomojn, kaj iĝis la plej grava regiono por tiu produktado, preterpasinte la regionon de Mascara (oriente de Orano). Dum la jaroj 1980-aj, ja antaŭ la apero de terpomoj, tiu regiono jam renkontis gravan problemon pri stagnado de uzitaj akvoj pro gigantaj boraĵoj por provizi lôgejojn, kiu mortigis milojn da palmoj*. Malgraŭ granda salubriga laboro, la problemo restas, kaj nun eĉ plifortiĝas pro la intensa kultivado de terpomoj. “El-Oued, iam belega oazo, estas mortanta pro troa akvo”, veas Christian Leduc hidrogeologo en Montpeliero. “Tio estas ja nekredebla, ĉu ne?”

* Tiuj arboj havis la apartecon esti kultivataj en ghitan, iaj grandaj kavaĵoj fositaj de homoj meze de dunoj.

En la regiono Oued Rhir, ĉirkaŭ Touggourt, sud-oriente de Alĝero, ekspluatita depost la fino de la Franca koloniado, la situacio ne estas pli bona. La subteraj akvaroj, je 70°C, estas tro varmaj por agrikulturo kaj devas trairi malvarmigajn uzinojn. Ili ankaŭ enhavas multe da kalko kaj mineraloj, kaj tio rapide ŝtopas ĉiujn tubojn, kaj fine krustigas la grundojn.

Pierre DAUM

“Spuro de revo ne estas malpli reala ol tiu de paŝo”

Kontesti sen modereco

En Francujo, la opono al la reformo de la laborleĝaro kaj la okupado de placoj fare de la movado Nokto vigla konverĝis en la rifuzo de mallarĝa vidado de la politiko: sveno de la kolektivaj esperoj en la balota “nigra truo”, marĝena aranĝo de la socia ordo. Ĉu ni estas ĉe la fino de ciklo markita de postuloj ĉiam pli limigitaj kaj neniam plenumitaj?

MALMULTE postuli kaj atendi multe: dek ok jarojn post la kreado de la asocio Agado por Tobin-imposto por helpi al la civitanoj — ATTAC, en junio 1998, la depreno de 0,01% ĝis 0,1% el la financaj transakcioj inspirita de la ekonomikisto James Tobin por “ĵeti sablon en la radarojn” de la merkatoj ankoraŭ prokrastiĝas (vd Atendante la Tobin-imposton). La mildigita formo, kiun intertraktas la eŭropaj rondoj enspezigus frakcion de la sumo (pli ol 100 miliardoj da eŭroj) komence atendata.

Sed, fakte, kial oni metis la celon tiom malalte? Kial oni tiom interbatalis por enkonduko de tiom milda frotado en la spekulad-mekaniko? La komforto de la retrospektiva rigardo kaj la instruoj de la granda krizo de 2008 sugestas, ke simpla malpermeso de kelkaj parazitaj kapital-movoj estus tutsame pravigita.

Tiu singardemo en la postuloj spegulas la mensostaton de epoko, kiam la kredindeco de aktivula organizaĵo mezuriĝis laŭ ĝia modereco. Kun la forfalo de la Soveta Unio, la fino de la malvarma milito kaj la proklamo fare de la usonaj nov-konservativuloj de la “fino de la historio”, ĉiu fronta opono al la merkat-kapitalismo troviĝis mallegitimigita, ne nur en la rigardo de la gvidanta klaso, sed ankaŭ en la mezaj klasoj, de nun lokitaj ĉe la centro de la politik-ludejo. Por konvinki, oni tiam pensis, necesas montriĝi “prudenta”.

Jes ja, la fama infra-decimala imposto — 0,1% — montras en sia nealveninteco mem, nekontesteblan pedagogian virton: se la ekonomia ordo obstinas rifuzi tiel modestan plibonigon, tio signifas ke ĝi ja estas nereformebla — kaj sekve, inda je revolucio. Sed por estigi tiun rivelo-efikon, necesis ludi la ludon kaj sin loki sur la tereno de la kontraŭulo, tiu de la “ekonomia prudento”. La ideo kontesti la ordon kun modereco trudiĝis en Francujo kun des pli da evidenteco, ke la politika iniciato ne plu estis en nia tendaro. De la liberala registaro de Pierre Mauroy en marto 1983, la maldekstro ne nur ĉesis provizi proponojn por “ŝanĝi la vivon”, sed la politikaj gvidantoj el ĉiaj tendencoj faligas sur la salajrulojn pluvegon da industriaj restrukturigoj, sociaj kontraŭ-reformoj, kaj buĝetreduktaj iniciatoj. Ene de kelkaj jaroj, la rilato al la estonteco baskulas.

La ribelo de la siderurgi-laboristoj de Longwy kontraŭ la fabrik-fermoj en 1978-1979 desegnis, per sia inventemo, la konturon de la kontraŭ-socio*. Tiu de la fer-laboristoj en 1984, tute same amasa, ne plu enhavas la revon de socia tranformiĝo. Venis la tempo de defendaj bataloj, komence de la 1980-aj jaroj en Francujo, same kiel en Germanujo post la submetado de la ekster-parlamenta opozicio, en 1985 en Britujo post la malsukceso de la granda minista striko. Temas tiam igi la vivon iom malpli kruela, sin ŝirmi por mildigi la ritmon kaj efikon de la malreguligoj, de la privatigoj, de la komercaj interkonsentoj, kaj de la difektado de la laborjuro. Nemalhavebla kondiĉo, la protektado de la socialaj konkeroj diktas sian urĝon kaj trudiĝas iom post iom kiel la netranspasebla horizonto de la luktoj.

* Vd Pierre Rimbert kaj Rafaël Trapet, “La Commune de Longwy”, Le Monde diplomatique, oktobro 1997.
Difini tion, kion oni vere deziras

EN 1995, ĵus antaŭ la franca prezidanta elekto, eĉ la partioj, kiuj referencis al la komunismo rezignacias antaŭenpuŝi nur petojn tiajn, kiaj malpermeso de maldungado, kreskigo de la minimuma salajro kaj malpliiĝo de la labordaŭro en neŝanĝita salajrokadro. Kondukita de la Ĝenerala Konfederacio de la Laboro (CGT) kaj Solidaires (Solidaraj), la venka movado de novembro-decembro 1995 kontraŭ la reformo de la Socia Asekuro kondukita de s-ro Alain Juppé iun momenton sugestis la hipotezon, ke la senfortigita politika maldekstro transdonis la taskon al revigligita sindikata maldekstro. Tio, kio sekvis, estis pli ĝuste markita de la kresko de alimondismo.

La internacia alirmaniero de tiu movado, ties kalendaro de kunvenoj kaj ties novaj manieroj aktivi baziĝis sur principo, kiu distingiĝas samtempe de la ideologiaj alfrontiĝoj de post 1968, kaj de la moralaj indignoj laŭ la maniero de homhelpaj organizaĵoj: la kontraŭ-ekspertizo, apogita sur sciencaj analizoj taŭgaj por konvinki simpatiantojn, kiuj pli familiaras kun universitataj amfiteatroj ol kun muntoĉenoj. Kun siaj ekonomikistoj kaj siaj sociologoj, sia procenta simbolo (%) kaj siaj malĉifroj, siaj kontraŭ-manlibroj kaj siaj someraj universitatoj, ATTAC donis al si la mision popularigi fakan kritikon de la ekonomia ordo. Je ĉiu registara decido malfortiganta la publikajn servojn, je ĉiu libermerkata interkonsento diskrete intertraktita de la internaciaj financaj institucioj, respondis perfektaj argumentaroj, dekoj da libroj, centoj da artikoloj.

Ĉu temas pri malegalecoj, pri internacia politiko, rasismo, maskla dominado, aŭ ekologio, ĉiu protest-sektoro elmontras, de tiu epoko, siajn pensistojn, siajn universitatanojn, siajn esploristojn, kun la espero kredindigi siajn politikajn elektojn per scienca pravigo. Tiu kritiko, kune kun la malboniĝo de la vivkondiĉoj, ebligis mobilizi loĝantarojn politike neorganizitajn, kiuj malkovris sin malfortaj fronte al tutmondiĝo, kies perforto koncentriĝis ĝis tiam sur la laboristaro.

La movado, al kiu Le Monde diplomatique estis intime asociita, konvinkis pri sia seriozeco, gajnis batalojn en la intelektaj rondoj, en la libroj, la gazetaro, kaj eĉ aperis sur la ekranoj de la televidaj ĵurnaloj. Ĝi pasigis longegan tempon ripetante evidentaĵojn, dum ĝiaj kontraŭuloj, senskrupule kaj senĉese, aplikadis siajn “reformojn”. Kiel sugestis la kontraŭkultura ondo de la 1970-aj jaroj, dekstran politikan ordon tute ne ĝenas maldekstraj sukces-libroj. Starigi sian sciencan bonvolemon kontraŭ la politika malsincereco de la kontraŭulo verŝajne igis la kritikon pli aŭdebla. Sed ne pli efika, kiel amare spertis en 2015, la greka ministro pri financoj Yanis Varoufakis, kies argumentoj akademie akceptitaj ne multe pezis fronte al konservativa obstino de la Eŭrogrupo*.

* Vd Janis Varufakis, “Ilia sola celo estis nin humiligi”, Le Monde diplomatique en esperanto, aŭgusto 2015.

Sur la vasta ideologia pentraĵo, kiu kovras la periodon 1995-2015, kunekzistas du kontraŭaj elementoj. Unuflanke, tremetanta kaj poste bolanta repolitikiĝo, kiu konkretiĝas per sinsekvo de luktoj kaj masivaj sociaj movadoj: 1995, 1996 (senlegitimilaj migruloj), 1997-1998 (senlaboruloj), 2000-2003 (pinto de la alimondisma ondo), 2003 (pensioj), 2005 (ĉirkaŭurbaj kvartaloj), 2006 (studentoj nestabilecaj), 2010 (denove pensioj), 2016 (laborjuro), rifuzo de la grandaj senutilaj projektoj (ĉefe depost 2012). Aliflanke, kontestemaj institucioj malfortigitaj: sindikatoj ne povantaj retroiri, socia movado turniĝanta, — aŭ deturniĝanta — al ekspertizo, partioj de la radikala maldekstro enŝlimigitaj en la sabloj de miskreditigita institucia funkciado. La spiro, la esperoj, la imagpovo kaj la kolero de la unuaj ne resonas en la sloganoj, la libroj kaj la programoj de la aliaj.

Ĉio okazas kvazaŭ tridek jaroj da defendaj bataloj senigis la politikajn strukturojn je ilia kapablo proponi, eĉ en malfeliĉo, long-templiman celon dezirindan kaj entuziasmigan — tiujn “feliĉajn tagojn” kiujn imagis la francaj rezistantoj komence de la jaro 1943. En ege malpli malluma kunteksto (ol en 1943), multaj organizaĵoj kaj aktivuloj rezignis deziri la neeblon, sed nur la akcepteblon; rezignis antaŭeniri, sed nur deziris la ĉesigon de la retroiroj. Laŭgrade kiam la maldekstro faris el modesteco sian strategion, la plafono de siaj esperoj malaltiĝis ĝis la sojlo de deprimo. Malrapidigi la ritmon de la regresoj: tasko ja necesa sed perspektivo des malpli kuraĝiga, ke ĝi igas la “alian eblan mondon” simila al la unua, nur iom malpli malbona. Simbolo de la epoko, la “malcerteco” donis sian koloron al la ideologia batalo — “malcerteco” (france: précaire), el la latina precarius: “akirita per la petego”...

Ĉu estas nun la fino de tiu ciklo? La ĝermado de movadoj observita sur pluraj kontinentoj de la komenco de la 2010-aj jaroj aperigis tendencon, malplimultan sed influan, kiu lacas postuli nur panerojn kaj rikolti nur venton. Male kiel la studentoj el burĝa origino de Majo 1968, tiuj kontestantoj spertis aŭ spertas la necertecon ekde sia studado. Kaj, kontraŭe al la defilantoj de la 1980-aj jaroj, ili ne timas la asimiladon de radikalismo al la reĝimoj de la eŭrop-orienta bloko, aŭ al la “gulago”: Tiuj, kiuj inter ili havas malpli ol 27 jarojn naskiĝis post la falo de la berlina Muro. Tiu historio ne estas ilia. Ofte venantaj el la malaltigitaj marĝenoj de la mezaj klazoj amase produktitaj de la krizo, ili sonigas en la ĝeneralaj asembleoj, sur la ribelaj interretaj paĝoj, en la “defendendaj zonoj”, la movadoj pri okupado de placoj, kaj ĝis la marĝenoj de la politikaj kaj sindikataj organizoj, muzikon longtempe neaŭditan.

Ili diras: “La mondo aŭ nenio”; “Ni ne volas la malriĉulojn senŝarĝigitaj, ni volas la mizeron abolita”, kiel skribis Victor Hugo; ne nur dungojn kaj salajrojn, sed kontroli la ekonomion, kolektive decidi kion produkti, kiel ĝin produkti, decidi kion oni nomas “riĉeco”. Ne la parecon vir-virino, sed absolutan egalecon. Ne plu la respekton al la malplimultoj kaj diferencoj, sed la fratecon, kiu levas al egalrangeco iun ajn aliĝantan al la komuna politika projekto. Ni ne volas “ekologian respondecon”, sed kunlabor-rilatojn kun la naturo. Ne ekonomian novkoloniismon alivestitan en homhelpo, sed la emancipadon de la popoloj. Resume: “Ni volas ĉion”, ambicio, kiu tiel larĝe transiras la kutiman politikan vidkampon, ke multaj interpretas ĝin kiel foreston de ĉia depostulo.

Altigi la postulojn, anstataŭ postuli minimumon, ne kreskigas la ŝancojn sukcesi, sed tio havas duoblan intereson. Izolita nun sur randaj vojoj de la kontestado kaj principe malamika al la politika organizado, la reapero de radikaluloj influas la partiojn tra fenomeno de kapilareco, simile al la fadeno, kiu ligas la movadon Occupy Oakland — la plej laborista el tiuj movadoj en Usono — al la aktivuloj, kiuj subtenas la demokratan kandidaton Bernie Sanders en la tre institucia kadro de la prezidanta kampanjo. Sed precipe, tiu revigliĝo plifortigas la defendajn batalojn kiam tiuj, kiuj kondukas ilin en malfacilaj kondiĉoj povas denove apogi sin sur longvida celado kaj, manke de jam preta projekto, sur principoj de transformado, kiuj lumigas la estontecon. Ĉar voli ĉion, eĉ se oni ricevas nenion en tuja estonto, estas devigi sin difini tion, kion oni vere deziras, prefere ol ripetaĉi tion, kion oni ne plu eltenas.

Estus eraro vidi en tiu baskulo devojiĝon el la depostula agado al magi-formula idealismo: ĝi male remetas la lukton sur siajn klasikajn bazojn. La fakto, ke la maldekstro nun plu evoluas nur laŭ defenda maniero, aspektas historia escepto. De la fino de la 18-a jarcento, la politikaj partioj, kaj poste la sindikatoj, ĉiam provis artikigi longdaŭrajn strategiajn celojn kaj tujajn taktikajn batalojn. En Rusujo, la bolŝevikoj asignas la unuan rolon al la partio kaj limigas la laboristajn organizaĵojn je la dua. En Francujo, la anarĥi-sindikatistoj integras “tiun duoblan laboron, ĉiutagan kaj priestontecan”. Unuflanke, klarigas en 1906 la Amiena Charto (ĉarto de Amiens) de la CGT, la sindikatismo daŭrigas la “ĉiutagan depostulan laboron (...) per la realigo de tujaj plibonigoj”. Aliflanke, “ĝi preparas la kompletan emancipon, kiu povas realiĝi nur per la eksproprietigo de la kapitalistoj”.

Kiel observis la historiisto Georges Duby, “La spuro de revo ne estas malpli reala ol tiu de paŝo”. En politiko, la revo sen la paŝo disbloviĝas en la nebula ĉielo de la ideoj, sed la paŝo sen la revo paŝadas sen antaŭeniri. La paŝo kaj la revo desegnas vojon: politikan projekton.

Ĉi-rilate, la ideoj forlasitaj de la maldekstro kaj reaktivitaj de la movadoj de la lastaj jaroj daŭrigas universalan tradicion de egalecaj ribeloj. En aprilo, panelo destinita kolekti la proponojn de la partoprenantoj en la “Nokto vigla” (Nuit debout), sur la placo de la Respubliko en Parizo, proklamis jenon: “Ŝanĝo de konstitucio”, “socialigita sistemo de kredito”,“eksoficigeblo de la elektitoj”, “dumviva salajro”. Sed ankaŭ: “Ni kultivu la neeblecon”, “La nokte vigla fariĝos la vive vigla” kaj “Tiu, kiu feron havas, panon havas” kiuj sonas kvazaŭ blankiismaj* akĉentoj.

* Tiu frazo estas eltiraĵo el la kritika teksto, kiun la socialisto Aŭgusto Blankio (Blanqui) sendis kiel toston por la bankedo de la 25-a de februaro 1851, datreveno de la franca revolucio de 1848. — jmc.
Esperoj de konverĝo

TRANS la eŭropaj socialismoj, utopia, marksisma aŭ anarĥiisma, tema ligilo ligas la tiutempajn radikalulojn al la kohorto de la ribeluloj, kiuj fantomas en la historio de la klasbataloj, de la greka antikva tempo ĝis la unuaj kristanoj, de la karmatoj el Arabujo (10-11-a jarcento) ĝis la fino de la Oriento. Kiam la ĉina kamparano Wang Xiaobo kondukas en 993 popolribelon en Qing-cheng (Sichuan), li deklaras, ke li “estas laca de la malegaleco ekzistanta inter riĉuloj kaj malriĉulol” kaj li volas “ĝin ebenigi profite al la popolo”. La ribelantoj tuj aplikas tiujn principojn. Preskaŭ mil jarojn poste, la Tajpinga ribelo, inter 1851 kaj 1864, kondukis al formado de portempa ribela ĉina ŝtato, fondita sur similaj bazoj*. Same kiel en Okcidento, tiuj popolribeloj konverĝigis utopiistajn intelektulojn, kiuj kontraŭmetis novajn ideojn al la establita ordo, kaj ribelajn malriĉulojn, firme celantajn trudi la egalecon perforte.

* Vd “Les traditions égalitaires et utopiques en Orient”, en Jacques Droz (sub la dir. de), Histoire générale du socialisme, vol. 1, Presses universitaires de France, Parizo, 1972.

La tasko montriĝas nun ja malpli kruda. Unu jarcento kaj duono da luktoj kaj sociaj kritikoj klarigis la demandon kaj trudis, en la kerno de la institucioj, solidajn apogilojn. La tiom dezirata konverĝo inter la kulturitaj mezklasoj, la establita laborista mondo kaj la nestabiluloj de la relegaciitaj kvartaloj ne okazos ĉirkaŭ la socialdemokrataj partioj mortantaj, sed ĉirkaŭ organizaĵoj, kiuj havigos al si politikan projekton kapablan denove briligi la “sunon de la estonteco”. La modereco perdis siajn strategiajn virtojn. Esti prudenta, racia, hodiaŭ signifas esti radikala.

Pierre RIMBERT

De Barack Obama ĝis Donald Trump, intervenismo ne plu entuziasmigas

Usono laciĝis pri la mondo

La respublikana kandidato al la usona prezidanta elekto de novembro 2016 estos verŝajne malpli favora al la armeaj intervenoj ol lia demokrata kontraŭulo — nova situacio depost la dua mondmilito. La retiriĝo-tento, kiu obsedas la eksterlandan politikon de s-ro Barack Obama de 2009, etendiĝas de nun al ambaŭ grandaj partioj.

MALFORTA”, “konfuza”, “hezitema”, “perfidulo”, “malkuraĝa”, “naivulo”, “nekohera”, “sen vizio”, “sensperta”; dum ok jaroj, la respublikanoj ne trovis sufiĉe akrajn vortojn por kvalifiki s-ron Barack Obama kaj lian eksterlandan politikon. La prezidanto laŭ ili subfosis la grandecon kaj la fidindecon de Usono, rifuzante pli ofte uzi perforton.

Kvankam ili neniam forgesas substreki kiom s-ro Obama humiligis, laŭ ili, Usonon, ambaŭ ĉefaj kandidatoj de la respublikana antaŭelekto grandparte forlasis tiujn radikalajn diskursojn. En decembro 2015, s-ro Ted Cruz kritikis la “frenezajn novkonservativulojn, kiuj volas invadi ĉiujn landojn de la planedo kaj sendi niajn infanojn morti en Mez-Oriento*. Saman monaton, okaze de parolado antaŭ la tre konservativa Heritage Foundation, li substrekis la malbonan efikon de la usonaj intervenoj, sin apogante sur la libia ekzemplo, kaj aldonis: “Ni ne havas subtenendan tendaron en la siria interna milito.” Vortoj, kiuj iom reeĥis frazon de s-ro Obama: la 10-an de septembro 2013, la prezidanto ja konsideris, ke la siria konflikto estas “la interna milito de aliaj”.

* Tim Alberta kaj Eliana Johnson, “Many GOP foreign-policy leaders are suspicious of Ted Cruz”, National Review, Nov-Jorko, 14-a de decembro 2015.

S-ro Donald Trump ankaŭ ne intencas ekiniciati ekspedicion en Proksim-Orienton. “Ni elspezas tie milojn da miliardoj da dolaroj, dum la infrastrukturo de nia lando estas ruiniĝanta”, li bedaŭris la 3-an de marto. Ankaŭ tie, oni povus kredi aŭdi la nunan loĝanton de la Blanka Domo: “Dum la lasta jardeko, la milito kostis al ni mil miliardojn da dolaroj, en periodo, kiam nia ŝuldo ekŝvelegis kaj dum malfacila ekonomia situacio (...). Ni devas nun koncentriĝi je la konstruo de nia nacio”, opiniis sro Obama en 2011, promesante baldaŭan retiriĝon de la soldat-trupoj ankoraŭ en Afganujo.

“Ekzamenigi sian cerbon”

ĈE LA DEMOKRATA FLANKO, ofte okazis, ke kandidatoj kritikantaj la usonan armean intervenismon estis bone lokitaj por fariĝi oficiala kandidato al prezidanteco. Ekzemple George MacGovern, kiu kontraŭis la Vjetnaman militon en 1972, la nigrula pastoro Jesse Jackson en 1984 kaj en 1988 — li publike kritikis la usonajn manovrojn por faligi la nikaragvan registaron — aŭ eĉ s-ro Obama, kritikanto de la iraka milito en 2008. Male, ni devas iri ĝis 1952, kun la kandidatiĝo de Robert Taft, por trovi respublikanon malamikan al la militaj ekspedicioj, en bona pozicio por esti oficiala kandidato de sia partio. La senatano de Ohio oponis al la Marshall-plano kaj al la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO), taksataj neefikaj kaj tro kostaj, kaj opiniis, ke Usono devas uzi forton nur se la “libereco de ĝia popolo” estas rekte minacata. Li malvenkis la baloton fronte al Dwight Eisenhower. De tiam, ŝlosilo de sukceso en la respublikanaj antaŭelektoj estas aserti la destinon de Usono gvidi la mondon. Estis ankoraŭ la centra temo de la programoj de eksterlanda politiko de s-ro John McCain en 2008 kaj de s-ro Willard Mitt Romney en 2012. La nuna returniĝo en la respublikana partio estas des pli surpriza, ke la konservativa tendaro indignis dum ok jaroj pro la “malforto” de s-ro Obama, je la preteksto, ke li foje rifuzis bombadi aliajn landojn.

Tiu turniĝo pli bone kompreniĝas kiam oni analizas la ĝeneralan evoluon de la usona eksterlanda politiko depost 2009. Dum siaj du mandatoj ĉe la Blanka Domo, la eksa senatano de Illinois estis akuzata konduki politikon, kiun neniu granda principo gvidas. Diference de la prezidantoj Harry Truman (“limigo” de Sovet-Unio), Dwight Eisenhower (“kontraŭpuŝo” de komunismo), Richard Nixon (forta “senstreĉiĝo”), James Carter (“homrajtoj”), Ronald Reagan (alfrontiĝo kun la soveta “imperio de malbono”) aŭ ankoraŭ George W. Bush (“milito kontraŭ teroro”), li ne lasos post si doktrinon je sia nomo, sed kunmetadon de elektoj kelkfoje kontraŭdiraj. Li akompanas en 2011 koalicion por faligi Muamar Kadafi en Libio, kaj poste ne plu interesiĝas pri tiu lando; li allasas sin al arbitre deciditaj bombadoj pere de senpilotaj aviadiloj, tute kontraŭleĝaj (laŭ la internacia kaj usona leĝoj), sed engaĝiĝas en plurflanka diplomatia klopodo por starigi interkonsenton pri la irana nuklea programo, kaj montriĝas aŭdackapabla kiam li decidas la restarigon de rilatoj kun Kubo.

La prezidanto devas navigi inter fortoj, kiuj ĉiuj provas influi al lia diplomatio: la publika opinio, kapabla baskuli de izolismo al intervenismo, se atenco estas plenumata, aŭ usona ĵurnalisto senkapigita; la elektitoj de la kontraŭa partio, ĉiam pretaj akuzi lin pri malforto; liaj konsilistoj, ministroj kaj kunlaborantoj; la aliancanoj de Usono, kiuj atendas, ke Vaŝingtono kondutu konforme al iliaj interesoj; la kontraŭuloj, kiuj gvatas la plej etan erareton por antaŭenigi siajn peonojn. Kelkaj prezidantoj faris siajn decidojn en intima kunlaboro kun la ŝtatsekretario (la usona ministro pri eksteraj aferoj): Truman kaj Dean Acheson, Eisenhower kaj John Foster Dulles, Reagan kaj George P. Shultz. Aliaj plenfidis sian konsiliston pri landa sekureco aŭ sian ŝtatsekretarion: Nixon kaj s-ro Henry Kissinger, Carter kaj s-ro Zbigniew Brzesinski. S-ro Obama, li decidas sola, aŭ kun sia plej proksima konsilantaro: s-roj Benjamin Rhodes, Denis McDonough, Mark Lippert. Tiuj malpli ol kvindek-jaruloj komencis sian karieron ne dum la malvarma milito, sed post la 11-a de septembro 2001, kaj apartenas al la neintervenisma tendenco*.

* Justin Vaïsse, Barack Obama et sa politique étrangère (2008-2012), Odile Jacob, Parizo, 2012.

La nuna prezidanto ja nomumis pli spertajn homojn por la ŝlosilaj postenoj de la diplomatia kaj armea aranĝaĵo: s-roj Robert Gates, Leon Panetta kaj Chuck Hagel ĉe la ministrejo pri defendo, s-ino Hillary Clinton kaj s-ro John Kerry ĉe la ŝtat-sekretariejo, ktp. Tiuj voĉoj kelkfoje influis, kiel en 2009, kiam s-ino Clinton konvinkis s-ron Obama subteni la puĉon kontraŭ s-ro Manuel Zelaya en Honduro. Sed, dum la krizaj momentoj, ili ne ĉiam estis aŭskultataj. “Lia Blanka Domo estis la plej centralizita kaj aŭtoritatema rilate la landan sekurecon depost Richard Nixon kaj Henry Kissinger, analizas s-ro Gates en sia Memorlibro*.

* Robert M.Gates, Duty: Memoirs of a Secretary at War, Knopf, Nov-Jorko, 2014.

La unuaj malkonsentoj inter s-ro Obama kaj lia ĉirkaŭaĵo aperas en septembro 2009, pri Afganujo. Dum la prezidanto promesis fini tiun militon, la generalo Stanley McChrystal, surloke respondeculo pri la operacioj, respondas, ke la venko postulas plifortigon de la usona armea ĉeesto; li taksas la bezonojn je kvardek mil soldatoj. Dum tri monatoj, kunvenon post kunveno, la ŝtatsekretario, la ministro pri defendo, la direktoro de la Centra Informokapta Agentejo Central Intelligence Agency (CIA), la konsilisto pri la landa sekureco kaj la direktoro de la landa Informkaptado provas konvinki s-ron Obama plenumi ĉi tiun peton. “Tio ne estas en la landa intereso” senĉese ripetas la prezidanto, kiu ne volas “elspezi 1 000 miliardojn da dolaroj” kaj sin ĵeti “en longdaŭran klopodon de nacia rekonstruado”*. Rifuzante elekti inter la retiriĝo kaj senlima armea engaĝiĝo postulata de la generalo McChrystal, li elektas kompromisan solvon: sendo de tridek mil kromaj soldatoj por dek-ok-monata daŭro. “Usono devas montri sian forton, cele fini la militojn kaj antaŭmalhelpi aliajn konfliktojn”, li deklaras la 1-an de decembro 2009 por pravigi sian decidon. Granda parto de la fakuloj pri armeaj demandoj taksis tiun kompromison aparte neefika, ĉar ĝi sugestis al la talibanoj atendi, ke la ŝtormo finiĝu.

* Bob Woodward, Obama’s War, Simon & Schuster, Nov-Jorko, 2010.

Simila scenaro disvolviĝas en 2011, komence de la “arabaj printempoj”. Ĉu necesas faligi Kadafi, pro la preteksto, ke li minacas amasmurdi la ribelulojn de Bengazi? Ĉi foje, escepte de s-ino Clinton, la ĉirkaŭaĵo de s-ro Obama estas pli singardema. S-ro Gates eĉ taksas publike, ke kiu ajn prikonsideras novan ekspedicion en Proksim-Orienton devus “ekzamenigi sian cerbon*. Sed la premoj venas el la amasinformiloj, el eksterlando — aparte el Francujo kaj Britujo, kiuj ja senhezite decidis batali — kaj el la Kongreso, kie la demokrata senatano Kerry kaj lia respublikana kolego McCain kune postulas la starigon de aviadil-ekskluziva zono. Denove, la prezidanto “centrisme” decidas: li konsentas interveni, sed kadre de larĝa koalicio, kun mandato de la Unuiĝintaj Nacioj — kiu planas nur kreadon de aviadil-ekskluziva zono kaj estas rapide transpasita — kaj sen konduki la operaciojn.

* Greg Jaffe, “In one of final addresses to army, Gates describes vision for military’s future”, The Washington Post, 26-a de februaro 2011.

Ĉu eblas vidi en tio “Obama-doktrinon”? Usono laŭdire intencas “gvidi de malantaŭe” (lead from behind) por defendi siajn interesojn sen tro elmeti sin: bombardante per senpilotaj aviadiloj, privilegiante la punktan uzon de specialaj trupoj aŭ lasante aliajn interveni anstataŭ si. “Gvidi de malantaŭe ne estas gvidi, sed estas abdiki”, krias tiam la novkonservativa ĵurnalisto Charles Krauthammer en la Washington Post*. La milito en Sirio montris, ke ne temas pri doktrino por la usona prezidanto, sed, kiel en la afgana kazo, de cirkonstanca elekto: s-ro Obama provis domaĝi la subtenantojn kaj la kontraŭantojn de la perfort-uzo, sen kontentigi iun ajn.

* Citita en Owen Harries kaj Tom Switzer, “Leading from behind: Third time a charm?”, The American Interest, vol. 3, n-ro 5, Vaŝingtono, DC, majo-junio 2013.
Sep landoj bombarditaj depost 2009

LA LIBIA PRECEDENCO nur firmigis lian rifuzemon rilate al armeaj intervenoj. Dum du jaroj, inter 2011 kaj 2013, li multigas la parolajn kondamnojn, alvokas al la rezigno de la prezidanto Baŝar al-Asad, proklamas sian subtenon al la ribeluloj, sed neniam konsideras uzi sian armeon. Sirio ne estas Libio, ŝtato sen veraj aliancanoj. La situacio ŝanĝiĝas en 2013, kiam la registaro de s-ro al-Asad estas akuzata uzi kemiajn armilojn en la ĉirkaŭaj kvartaloj de Damasko, tiel transirante la “ruĝan linion” desegnitan de s-ro Obama unu jaron antaŭe. Ĉu Usono povas resti senaga, kiam temas pri ĝia kredindeco? En la Blanka Domo, interkonsento formiĝas ĉirkaŭ la neceso “puni” s-ron al-Asad. “La grandaj nacioj ne blufas”, avertas la vicprezidanto Joe Biden, kutime ne favora al armeaj ekspedicioj*. Ankaŭ s-ro Obama ŝajnas konvinkita, kaj eĉ petas al la Pentagono (ĉefsidejo de la usona ministrejo pri defendo) proponi la bombado-celojn.

* Citita en Jeffrey Goldberg, “The Obama doctrine”, The Atlantic, Vaŝingtono, DC, aprilo 2016.

Sed lastmomente, post diskuto kun s-ro McDonough, lia plej kontraŭ-intervenisma konsilisto, la prezidanto ŝanĝas sian opinion kaj petas de sia teamo trovi por li elirejon. Tiu decido estigas pluvegon da protestoj, en Francujo, en Sauda Arabujo, en Israelo kaj en la golfaj landoj. Ĝi igas la respublikanojn taksi s-ron Obama “malkuraĝulo”, kaj samtempe incitegis multajn demokratojn, kiel s-ron Kerry, kiu opinias ke li “estis mistifikita*. S-ro Obama “sendis malbonan mesaĝon al la mondo”, opinias la eksministro pri defendo Panetta en sia Memorlibro: “Tiu epizodo substrekis lian plej evidentan malforton (...). Tro ofte, laŭ mi, la prezidanto privilegias la logikon de juro-profesoro pli ol la pasio de gvidanto*.”

* Citita en Jeffrey Goldberg, art. cit.
* Leon Panetta, Worthy Fights: A Memoir of Leadership in War and Peace, Penguin, Nov-Jorko, 2014.

Multaj konservativuloj vidis en la decido de s-ro Obama baskul-punkton, novan “Munkena Interkonsento”, al kiu ili imputas longan serion da malfeliĉoj: se Usono estus puninta Damaskon en 2013, ili asertas, la Organizo de la Islama Ŝtato (OIŜ) ne estus tiel progresinta; Irano ne okupus tian lokon sur la siria scenejo; Moskvo ne aŭdacus aneksi Krimeon, ktp. S-ro Obama respondis, ke Rusujo ne zorgis pri la milita tono de s-ro George W. Bush, nek pri la ĉeesto de cent mil usonaj soldatoj en Irako kiam ĝi intervenis en la kartvela konflikto en 2008. Laŭ li, vidi en la agmaniero de s-ro Vladimir Putin la markon de reveno de forta Rusujo estas “miskoni la naturon de la potenco rilate al eksterlanda politiko. La vera potenco signifas ke vi povas ricevi tion, kion vi volas sen uzi perforton. Rusujo estis multe pli potenca kiam Ukrainujo ŝajnis sendependa lando, sed estis reale “koruptokratio” (france: kleptocratie), kie Moskvo povis manipuli la situacion*. Krome, Vaŝingtono tute ne restis senaga dum la ukraina krizo: s-ro Obama aktivigis la NATOn en centra Eŭropo, sed ankaŭ premis al la Eŭropa Unio por ke ĝi trudu diplomatiajn kaj ekonomiajn sankciojn al Rusujo.

* Citita en Jeffrey Goldberg, art. cit.

La siria decido de aŭgusto 2013 estas tamen turniĝo por la usona diplomatio. La unuan fojon de 2009, s-ro Obama ne elektis armean mezvojon: intertraktante kun Rusujo interkonsenton pri la malmuntado de la kemia arsenalo de Damasko, li forigis reflekson, kiu sekvigas per milita respondo ĉiun “provokon” kontraŭ Usono. Tiu forigo konfirmis la elekton, kiun faris Vaŝingtono pri sindefenda strategio*. De la retiriĝo de la trupoj el Irako kaj el Afganujo ĝis la malaltigo de la armeaj buĝetoj, kaj la rifuzo lanĉi novajn militajn ekspediciojn, s-ro Obama strebis redukti la usonan ĉeeston en la mondo, por koncentriĝi al la internaj problemoj kaj kontraŭefiki la malstabiligan aktivismon de la Bush-periodo. La ideo de la sindefenda retiriĝo estas cetere klare formulita en la “Strategia gvidlibro” publikigita en 2012 de la ministrejo pri defendo: “Por atingi niajn sekurec-celojn, ni evoluigos taktikojn kun malpeza spuro kaj malmultekostajn. (...) La usonaj trupoj ne plu havos la rimedojn por konduki grandskalajn longdaŭrajn operaciojn.”

* Colin Dueck, The Obama Doctrine: American Grand Strategy Today, Oxford University Press, Nov-Jorko, 2015.

Tiu ĉi poziciiĝo tute ne similas al izolismo: Usono konservas dekojn da arme-bazoj sur la planedo, la plej grandan armeon el la mondo, ĉiopovajn sekretajn inform-servojn; ĝi bombadis sep landojn (Irako, Sirio, Afganujo, Libio, Jemeno, Pakistano kaj Somalio) en 7 jaroj; ĝi daŭre intervenas en la aferoj de aliaj landoj kaj agas por malstabiligi registarojn, aparte en Latinameriko*.

* Vd Maurice Lemoine, “En Amérique latine, l’ère des coups d’Etat en douce”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2014

Tiu retiriĝo ankaŭ ne apartenas al idealismo, en la senco, ke ĝi celus redistribuon de la potenco mondnivele, nek al pacismo. Kiel li mem ripetas, s-ro Obama ne estas kontraŭ militoj, sed kontraŭ la “stultaj militoj”, tiuj, kiuj ne servas la usonajn interesojn, kiuj kondukas al negativa rilato “kosto/profito”. Hodiaŭ la rifuĝintoj sin direktas al Eŭropo, Turkujo aŭ Libano; la petrolprezoj restas malaltaj; la atencoj frapas Ankaron, Bruselon, Tunizon kaj Bamakon: kial Vaŝingtono organizus ekspedicion al Proksim-Oriento? Sed vastskala atako sur la usona grundo — pli vasta ol la pafado de la 2-a de decembro 2015 en San Bernardino, en Kalifornio, kiu kaŭzis dek kvar mortojn — povas ĉiumomente ŝanĝi la situacion. “Se ni montriĝas arogantaj, [la aliaj lando] sentos rankoron al ni; se ni estas lando humila sed forta, ili aprezos nin”, deklaris s-ro George W. Bush en oktobro 2000, kaj eĉ aldonis: “Mi ne opinias ke niaj trupoj devas esti uzataj por fari tion, kion oni nomas ‘nacia konstruo’.” Sed poste estis la 11-a de septembro ...

S-ro Obama alvenis al la Blanka Domo rezoluta turni la paĝon de tiu evento kaj de ties sekvoj cele povi fiksi sian atenton al Azio, kies disvolviĝo impresas lin. Tia estis la signifo de la “pivoto” elvokita en 2010. “La ‘reekvilibrado’ al Azio ludis la saman rolon en la strategio de sindefenda retiriĝo de la Obama-administracio, kiel la malfermo al Ĉinujo en la usona retiriĝo ĉe la fino de la vjetnama milito, skribis Stephen Sestanovich, profesoro ĉe la Kolumbio-Universitato. Ĝi pruvas, ke Usono ne estas, kiel diris Nixon, ‘malaperanta kiel granda potenclando’*.” Kvankam ĝi estigis plurajn simbolajn agojn (Ŝtat-viziton, malfermon de armebazo en Aŭstralio, plifortigon de la usona ŝiparo en Pacifiko...) kaj ebligis la subskribon, la 4-an de februaro 2016, de la transpacifika partnereca interkonsento (Trans-Pacific Partnership, TPP), tiu reorientiĝo ne estis finplenumita.

* Stephen Sestanovich, Maximalist. America in the World from Truman to Obama, Knopf, Nov-Jorko, 2014.

La “arabaj printempoj” ja realvokis Usonon en Proksim-Orienton jam en 2011. En siaj intervjuoj kun Jeffrey Goldberg, s-ro Obama lasas aperi lacecon, se ne seninteresiĝon, rilate al tiu regiono, kiun li ŝajnas konsideri kiel senesperan kazon. Li asertas sian preferon al la popoloj de Azio, Afriko kaj Latinameriko, kiuj “ne sin demandas kiel mortigi usonanojn, sed kiel havi pli bonan edukadon, kiel krei ion valoran”. Usono elspezis pli da mono por “rekonstrui” Afganujon ol por la dek ses eŭropaj landoj kiuj profitis la Marshall-planon post la dua mondmilito*, sen sukcesi krei ian ajn ordon. La milito kaj la okupado de Irako, la interveno en Libio, ne donis pli bonajn rezultojn. Tiuj sinsekvaj malsukcesoj finis konvinki s-ron Obama pri la limigita karaktero de la usona potenco: ĝi ne povas ĉion, kaj, aparte, ĝi ne povas modli Proksim-Orienton laŭ sia konveno.

* La kalkulo estas korektita laŭ la inflacio. Vd. Ian Bremmer, Superpower. Three Choices for America’s Role in the World, Portfolio Penguin, 2015.

De la dua mondmilito, Usono alternas la periodojn de certeco kaj de dubo pri sia kapablo regi la mondon. La eŭforio kiu sekvas la finon de la konflikto lasas lokon, en la 1950-aj jaroj, al sindemandoj pri sia supereco: ĉu ĝi estas sufiĉe potenca por limigi la progresadon de komunismo, kiu ĵus spertis seriozan antaŭeniron kun la ĉina revolucio kaj la akiro de la atoma armilo en Sovet-Unio? “Nia nekapablo konservi niajn naturajn riĉaĵojn, la kreskanta ŝarĝo de niaj buĝetaj engaĝiĝoj, la timiga kresko de nia publika ŝuldo” kondukas la landon sur la deklivon de “relativa ekmalfortiĝo”, maltrankviliĝas, jam en 1952, la eksa plej alta komandanto de la aliancitaj trupoj Douglas Mac Arthur, kiu volis bombadi Koreujon per atoma armilo. La sekva jardeko markas la revenon de la hegemonio-tento. En sia investitura parolado, la 20-an de januaro 1961, John F. Kennedy proklamas: “Ni eltenos iujn ajn ŝarĝon, akceptos ian ajn elprovon, subtenos iun ajn amikon. Ni kontraŭstaros iun ajn kontraŭulon por garantii la triumfon aŭ la pluvivon de libereco.”

La certeco-fazoj ofte respondas al periodoj, kie ekonomiaj malegalecoj reduktiĝas, kie la estonto ŝajnas bela por la mezklaso. Tuj kiam la horizonto malheliĝas, la potenco refariĝas peza ŝarĝo. En la 1970-aj jaroj, dum la interezkvotoj kaj la ŝuldo de la familioj kreskas kaj dum la du petrol-ŝokoj malfortigas la landan ekonomion, la vjetnama katastrofo kaj la soveta antaŭeniro en Azio kaj en Afriko malkaŝas la malvirtojn de la usona armea dominado. En 1976, laŭ raporto de la Konsilio de Eksterlandaj Rilatoj, 43% de usonanoj konsideris, ke Usono devas “unue okupiĝi pri siaj propraj aferoj”, rekordo depost la lanĉo de tiu enketo en 1964 (20%).

La du formoj de sama naciismo

EN 2013, ili estis 52%, jen nova rekordo. Laŭ enketo de marto 2014, nur 30% de usonanoj volus, ke ilia lando defendu Pollandon se ĝin atakus Rusujo; la nombro falas ĝis 21% por Latvio, kaj eĉ Britujo apenaŭ atingas 56%. Enketon post enketo, nur la atakoj per senpilotaj aviadiloj kaj la bombadoj kontraŭ la OIŜ deciditaj post la militpreno de Mosul kaj la senkapigo de la ĵurnalisto James Foley en aŭgusto 2014 ricevas larĝan popolan subtenon.

Jes ja, “opinio povas esti prilaborita”, kaj oni povas igi militon populara*. S-ro Obama ne deziras tion, same ankaŭ ne s-ro Trump — kiu eĉ proponis retiri sian landon el la NATO, ĉar la organizo estas“malmoderna” kaj tro multe kostas. Kiel montris la brita historiisto Perry Anderson, intervenismo kaj izolismo konsistigas du formojn de la sama naciismo. Unu legitimas la dominadon de Usono valorigante sian universalismon (kiu pravigas la mesiisman aktivismon de Vaŝingtono, kiu gvidas la planedon sur la bona vojo), la alia legitimas ĝian esceptismon (kiu instigas konservi la unikan karakteron de socio vere aparta en la mondo)*.

* Vd. Serge Halimi, Dominique Vidal, Henri Maler kaj Mathias Reymond, “L’opinion, ça se travaille”. Les médias, les “guerres justes” et les “justes causes”, Agone, Marseille, 2014 (1-a eld.: 2000).
* Perry Anderson, Comment les Etats-Unis ont fait le monde à leur image, Agone, 2015.

Dominanta antaŭ la dua mondmilito, izolismo preskaŭ tute malaperas el la konservativa tendaro dum la malvarma milito, antaŭ ol reaperi post la disfalo de Sovet-Unio. Ĝi tiam alprenas du formojn: tiun de strikta retreto, portita de la liberecana Ron Paul, kaj tiun de konservativa kontraŭ-intervenismo, portita de s-ro Patrick Buchanan, ekskunlaboranto de Nixon kaj de Reagan: “Se ni ne ĉesas konduti same kiel la brita Imperio, ni finiĝos same kiel la brita Imperio*, martelis tiu lasta en 2006. Tiu tendenco, tre malplimulta en la 1990-aj kaj 2000-aj jaroj, spertas novan viglon sub la prezidanteco de Obama. Grupigita ĉirkaŭ la Cato Institute kaj la revuo The American Conservative (fondita en 2002 de s-ro Buchanan por kontraŭstari la militon en Irako), ĝi elstarigas la katastrofojn de Afganujo kaj Irako, sed ankaŭ la kuntekston de ekonomia kaj socia krizo. La publika ŝuldo kondukas iujn respublikanojn preferi redukton de la elspezoj al pluteno de la armeaj buĝetoj. En aŭgusto 2011, la Kongreso tiel voĉdonis malabundo-planon (tiel nomatan “de sekvestrado”) kiu planis fortranĉi 1 000 miliardojn da dolaroj el la armeaj buĝetoj ene de dek jaroj. La “buĝetaj falkoj” tiam venkis la “armeajn falkojn”.

* Patrick J. Buchanan, “Why are we baiting Putin?”, 9-a de majo 2006, www.antiwar.com

La sukceso de la kandidatiĝoj de s-roj Trump kaj Cruz en la respublikana tendaro konfirmas tiun novan tendencon kaj rivelas la kreskantan misakordon inter la potencularo de la eksterlanda politiko kaj la voĉdonantoj tentitaj de la retreto. Ankoraŭ nun, la plej influhavaj pensfabrikoj, la altfunkciuloj de la Pentagono kaj de la ŝtat-sekretariejo, la ĉefartikolistoj de la Wall Street Journal, de la Washington Post, de Fox News aŭ de Cable News Network (CNN) restas larĝe favoraj al intervenismo, kaj ilia voĉo estas ĉiam same laŭta. “La potencularo de la eksterlanda politiko konsistas el preskaŭ nur novkonservativuloj dekstre kaj liberalaj intervenistoj maldekstre”, konstatas Benjamin Friedman*. Plej multaj el tiuj singardemaj observantoj deklaris, ke ili sin detenos se s-roj Cruz aŭ Trump reprezentos la respublikanan Partion ĉe la prezidanta elekto. Kelkaj eĉ diris, ke ili voĉdonos por s-ino Clinton. La demokrata kandidatino subtenis la militon en Irako, la bombadojn en Sirio kaj Libio; ŝi opinias, ke la nuklea interkonsento subskribita kun Irano ne estas sufiĉe firma kaj ŝi ne hezitis kritiki s-ron Obama, de post kiam ŝi forlasis la ŝtat-sekretariejon. Kvankam ŝi antaŭnelonge mildigis siajn deklarojn por kontraŭstari la atakojn de sia rivalo Bernie Sanders — kiu apartenas de ĉiam al la kontraŭmilita marĝeno de la demokratoj-, ŝi estas la kandidato la plej intervenisma, kaj la plej trankviliga por la usona elito de la eksterlanda politiko. “La realistoj kaj la aliaj esploristoj skeptikaj pri la intervenoj estas ĉefe fermitaj en la universitato”, opinias Friedman.

* Benjamin Friedman, “The state of the Union is wrong”, Foreign Affairs, Nov-Jorko, 28-a de januaro 2014.

Recentriĝi sur Usono: tiu argumento ofte revenas en la buŝo de s-roj Cruz, Trump kaj Obama por pravigi sian mankon de militemo. Ĉiuj tri kundividas la ideon ke la aliancanoj de Vaŝingtono — de Sauda Arabujo ĝis Francujo, la golfaj landoj, Germanujo kaj Japanujo — devus ĉesi kalkuli kun ĝi kaj porti ĉiu sian parton el la internacia sekureca sistemo. Fine, kvankam ili ĉiuj asertas sian volon je kiu ajn kosto defendi Israelon kaj senarmigi la OIŜ, iuj eĉ proponantaj apliki la metodon de la “bombo-tapiŝo”, ili paradokse interkonsentas por konsideri, ke Proksim-Oriento ne plu estas en la centro de la usonaj interesoj.

Verŝajne ĝusta ekonomie, tiu ideo metas demandojn el morala kaj politika vidpunkto: ĉu Usono povas subite dekreti, ke ĝi ne plu volas la aŭtoritaton, kiun ĝi mem konstruis per sia armilaro dum sesdek jaroj? Ĉu ĝi rajtas deturni sin, sen animstato, sen iu ajn riparoj (financa kompensaĵo, diplomatia subteno, starigo de kunlaborado bazita sur justa interŝanĝo, ktp.), de regiono, kiun ĝi pacience malstabiligis? Kio estas grava, “ne estas scii, ĉu estas paco [en Proksim-Oriento], sed ĉu Usono estas partoprenanta en la manko de paco”, cinike resumis Jeremy Shapiro, esploristo ĉe la Brookings Institution kaj konsilisto ĉe la ŝtat-departemento. Oni ne povas nuligi la historion: eĉ kiam ĝi ne plu havos soldatojn en la regiono, Usono restos respondeca pri la ĥaoso, kiun ĝi generis.

Benoît BRÉVILLE

“La brako de la gvidanta klaso”

ĜI JAM VIDIS TIOM DA; kaj tamen, la usona magazino pri kritiko de la amasinformiloj Fair (Fairness and Accuracy in Reporting), kiu metode nombras la gazetarajn biasojn, esprimas sian miregon. “Jen speco de rekordo, li anoncas: la Washington Post publikigis dek ses negativajn artikolojn pri Bernie Sanders en apenaŭ pli ol dek ses horoj, inter la dimanĉo 6-a de marto je la 22h20 kaj lundo 7-a de marto je la 15h54 — periodo kiu inkluzivis la gravegan demokratan debaton de Flint, en Michigan, kaj la gazetaran agitecon de la morgaŭo.” Sekvas listo de titoloj, ĉiu pli afabla ol la aliaj al la senatano de Vermont: “Clinton konkuras por la prezidanteco. Sanders faras ion alian”, “Freneze: Trump kaj Sanders uzas la samajn esprimojn”, “Kvin kialoj pro kiuj Bernie Sanders perdis la demokratan debaton de la pasinta nokto”, ktp.*.

* Adam Johnson, “Washington Post ran 16 negative stories on Bernie Sanders in 16 hours”, 8-a de marto 2016, www.fair.org

Ne ĉiuj grandaj usonaj publikaĵoj manifestas la saman malamikecon al la maldekstra kandidato. En ĉefartikolo ŝajnanta bedaŭri, ke la demokrata Partio ne donas al li sufiĉe da konsidero dum li ĵus gajnis sinsekvon da balotaj venkoj, la Wall Street Journal konstruas mirigegan teorion: “S-ro Sanders ne estas respektata ĉar la demokrataj elitoj preferas kandidatinon, kiu maskas pli bone ol li sian socialismon” (“Sanders gets no respect”, 29-a de marto 2016). Resume, la demokrata antaŭelekto laŭ ĝi celas selekti la maldekstrulon kiu plej lertas kaŝi sian radikalecon, sed la ĵurnalo de la Murdoch-grupo feliĉe ja malkovris la manovron!

Antaŭenpuŝita de popola movado pli ol de la ĉefartikolistoj kaj potencularo, s-ro Sanders ĝuas, same kiel la respublikana kandidato Donald Trump, grandan liberecon vid-al-vide de la baronoj de la gazetaro. Ambaŭ diras kion ili pensas, dum ĉiu vorto prononcata de iliaj konkurantoj, kaj aparte de s-ino Clinton, estas pesita, niveligita, sterilizita de armeo da konsilistoj pri komunikado. Sed dum s-ro Trump insultas la ĵurnalistojn — ĉefe kiam ili estas virinoj-, s-ro Sanders analizas la sistemon, kiu ilin produktas. Pridemandita la 23-an de marto 2016 de la ĉeno The Young Turks (disvastigita de You Tube), li klarigis: “Ni devas trabori la nebulon de la dominantaj amasinformiloj, kiuj klopodas distri nin sen aliri la verajn problemojn. (...) Mi devis skribi leteron al la direktoroj de la grandaj ĉenoj por rimarkigi al ili, ke iliaj dimanĉaj elsendoj preskaŭ neniam temas pri la klimata demando. Kial? Ĉu oni rilatigu tion kun la fakto, ke la karbo- kaj petrol-produktistoj estas gravaj reklam-aĉetantoj? Mi kredas ke jes. Ili ankaŭ ne parolas pri la malegalecoj de enspezo kaj de riĉaĵo. Ĉu oni iam aŭdas debatojn vere seriozajn pri la kaŭzoj de malapero de la meza klaso? Kial la riĉuloj kaperas preskaŭ ĉion? La sano: ĉu vi vidis la filmon de Michael Moore Sicko? Estas tre bona filmo. Sed kiam mi parolas kun junuloj, ili ne scias, ke ni estas la sola granda lando sen senpaga sansistemo por ĉiuj. Ili ne scias, ke supera edukado estas senpaga en Germanujo, kaj en la skandinavaj landoj. La amasinformiloj ne klarigas tion al ili. Ĉar la amasinformiloj estas unu el la brakoj de la gvidanta klaso de tiu lando. Kaj ili volas paroli pri ĉio, escepte pri la plej gravaj demandoj, ĉar se oni parolas pri la veraj demandoj kaj se la homoj instruiĝas, ĉu vi scias, kio okazas? Ili ja povus voli ĉion ŝanĝi.”

Pierre RIMBERT

Iama kontraŭkomunista bastiono malfermiĝas al Ĉinujo

Centrameriko forlasas Tajpeon

Dum longa tempo la kontraŭkomunistaj registaroj de Centrameriko estis por Tajvano iuj el ties plej fidelaj aliancanoj. La politika evoluo de Ĉinujo kaj la fortigo de ĝiaj komercaj ligoj kun la regiono tamen modifis la situacion ... La du rivaloj ĉe la markolo de Formozo batalas kun malsamaj armiloj kaj, por Tajpeo, minacas diplomatia izoliĝo.

“AGO DE elementa realismo”.* Per tiuj vortoj, en 2007, s-ro Oscar Arias Sánchez, tiam prezidanto de Kostariko, komentis sian decidon agnoski la Popolrespublikon Ĉinujo, kvindek ok jarojn post ĝia fondiĝo. Ekde 1949 kaj la ekzilo de la naciistoj de la Kuomintango, venkitaj de la komunistoj, ĉe la alia flanko de la markolo de Formozo — kiu disigas Ĉinujon kaj Tajvanon —, Tajpeo revis ludi ĉefan rolon en la batalo kontraŭ la komunismo. Tre rapide ĝi povis kalkuli kun la favoroj de la latinamerikaj gvidantoj, kiuj sekvis la linion de Usono. La insulo teksis densajn ligojn kun la militistaj reĝimoj de la regiono. Ankoraŭ hodiaŭ, la impona statuo de Ĉiang-Kaj-Ĉek, la gvidinto de la Kuomintango, starigita de Alfredo Stroessner meze de la paragvaja ĉefurbo Asunciono, atestas pri la amikeco inter la du diktatoroj. Ambaŭ estis tre aktivaj membroj de la Monda Kontraŭkomunista Ligo, fondita en 1967 de la unua. Paragvajo restas la pontkapo de Tajvano en Sudameriko kaj ĝia sola aliro al la sudamerika komuna merkato (Mercosur).

* The New York Times, 7-an de junio 2007.

En 1969 en la regiono nur Kubo estis agnoskinta la Popolrespublikon Ĉinujo. Post kiam la Imperio de la Mezo akiris en 1971 la usonan agnoskon kaj sidejon en la Unuiĝinta Naciaro (UN) anstataŭ Tajvano, ĝi laboris por fiaskigi la diplomatian reton de la rivalo. La voĉo de tiu reto de aliancanoj povas montriĝi altvalora por la insulo: malgraŭ ties adaj petoj, ĝi restas ekskludita el la internaciaj instancoj, kun la escepto de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), kie ĝi eniris en 2002. Pekino cetere trudas kriterion de ekskluziveco, kiu devigas la landon elekti, la malfermi ambasadejon en Tajvano signifas fakte la rompon kun Ĉinujo. Tiu regulo ne estas intertraktebla kaj do ebligas al Ĉinujo ankoraŭ pli izoli la insulon.

La elreviĝo de Nikaragvo

PEKINO SUKCESAS tion pli facile en Sudameriko ol en Centrameriko: ĝis en la 2000-aj jaroj, tiu ĉi estis bastiono por Tajvano. Pro tio la decido de Kostariko surprizis. Kvankam tiu ne ŝanĝas la fortrilaton inter Pekino kaj Tajvano*, la “elementa realismo” de s-ro Arias Sánchez povus trudiĝi ankaŭ al aliaj ĉefurboj. Unue sur politika nivelo, ĉar la latinamerikaj kontraŭkomunistoj ne pretervidis, ke la “ruĝa minaco” forvaporiĝis; sed ĉefe sur ekonomia nivelo.

* Inter la dudek du landoj, kiuj agnoskas Tajvanon, ses troviĝas en la centramerika terkolo, kvin en Karibio (Haitio, Domingo, Sankta-Lucio, Sankta-Vincento kaj Grenadinoj, Sankta-Kito kaj Neviso). En Sudameriko nur Paragvajo havas diplomatiajn rilatojn kun Tajvano.

Laŭ la tajvana prezidinto (sendependista) Ĉen Ŝui-bian, Ĉinujo “aĉetis per 400 ĝis 500 milionoj da dolaroj la diplomatian aliĝon” de Kostariko, en la kadro de sia strategio fari la insulon “orfon sur la internacia scenejo”.* La azia giganto ne avaris pri la rimedoj: inter 2004 kaj 2006, la kostarikaj eksportoj al Ĉinujo kreskis de 163,3 al 558,3 milionoj da dolaroj, dum la fakturo sendita al Tajpeo ne atingis 100 milionojn da dolaroj.

*La Gente”, Radio La Primerísima, Managŭo, 22-an de aŭgusto 2007.

Tiukampe la rimedoj de Ĉinujo montriĝas konsiderindaj, spite al la malrapidiĝo de ĝia kresko. Dum la unua pintkunveno organizita inter la Komunumo de Latinamerikaj kaj Karibiaj Ŝtatoj (Celac) kaj la kontinenta Ĉinujo, la 8-an de januaro 2015 en Pekino, la prezidanto Xi Jinping promesis investi 250 miliardojn da dolaroj en la “profundigon de la kunlaborado inter Ĉinujo kaj Latinameriko”.* Kvankam la ĉinaj ĉefaj celoj restas la provizantoj je krudmaterialoj, ekz-e Argentino, Brazilo, Venezuelo aŭ Ekvadoro, la strategia situacio de la malgrandaj ŝtatoj de Centrameriko ne pretervidiĝis.

* La Jornada, Meksiko, 8-an de januaro 2015.

Unue tiu de Nikaragvo, kun kiu la rilatoj ne anonciĝis plej bonaj. Apriore pli proksima de Pekino ol de Tajvano laŭ ideologiaj konsideroj, la sandinisto Daniel Ortega estis prudenta kiam li revenis en la potencon en 2006. Dum sia unua mandato (1985-1990) li vetis pri la azia giganto kaj ĉesigis la diplomatiajn rilatojn, kiujn la landoj ĉiam flegis kun Tajpeo kaj lasis al la tajvanaj diplomatoj monaton por forvojaĝi kaj cedi sian lokon en la ambasadejo al la ĉinoj. Tiu sperto montriĝis ne tre konvinka: ago de “revolucia romantikismo”, laŭ s-ro Carlos Fonseca Terán, la tiama vicsekretario pri internaciaj rilatoj de la Sandinista Fronto.* Ĉinujo donis nur timetan “moralan subtenon” al la batalo de la sandinistoj.

* Kp Mario Esteban Roríguez, ¿China o Taiwan? Las paradojas de Costa Rica y Nicaragua”, Revista de siencia política, vol. 33, n-ro 2, Santiago, 2013.

Provante fortan revenon en la lando, Pekino ŝajnas esti kontribuinta al formulado de la projekto de nova interoceana kanalo, ideo kiun antaŭe Tajvano subtenis.* Tamen, ĉu tiu realiĝos? La grandaj laboroj, daŭre en morta punkto, estis prokrastitaj ĝis fine de 2016, kaj la hongkonga investisto taskita financi ilin, s-ro Wang Jing, antaŭ nelonge perdis 85 elcentojn de sia riĉaĵo favore al la ĉinaj borsistoj.

* Vd François Musseau, “Fièvre des caneaux en Amérique centrale”, Le Monde diplomatique, septembro 2014.

La strategio de Tajvano en la terkolo cetere sekvigis multajn aferojn de korupto kiuj makulas ĝian bildon. Inter ili, la forvaporiĝo de 10 milionoj de dolaroj destinitaj al la rekonstruado de Salvadoro post la tertremo de 2001. Demandite pri la akuzoj kontraŭ li je deturno de monsumoj, la salvadora prezidinto Francisco Flores priskribis la metodojn de Tajpeo jene: “Tio estis tre aparta formo de kunlaborado dum mia mandato; la registaro de Tajvano transkontigis rekte sumojn al deputitoj, registaroj, fondaĵoj, politikaj organizaĵoj kiuj konsentis apogi la sendependecon de la insulo.”*

* El Faro, 9-an de januaro 2014, www.elfaro.net.

Krome, Tajvano devas vivi kun embarasa pasinteco. En la nordo de la insulo, la militista akademio Fu Hsing Kang, fama pro la kvalito de siaj instruoj pri teĥnikoj de kontraŭkomunista batalo, akceptis nome Roberto d’Aubuisson, fondinton de la Naciista Respublikana Alianco (Arena) kaj unu el la gvidantoj de la salvadoraj “morto-skadroj”. Kaj Tajvano konservas siajn privilegiajn ligojn kun la dekstraj partioj de la regiono. Nu, depost la pac-kontraktoj kaj la reveno de la demokratio, pluraj landoj (Salvadoro, Gvatemalo, Nikaragvo ktp) spertis alterniĝon en la registaro. La politikaj brakoj de eksaj geriloj ideologie proksimaj de la komunistaj tezoj, kontraŭ kiuj Tajvano helpis batali, ekz-e la Fronto Farabundo Martí de Nacia Liberigo (FMLN) en Salvadoro, estas en la potenco.

Restas la rolo de Vaŝingtono. La densaj ligoj teksitaj inter Tajvano kaj la centramerika terkolo ebligas al Usono ludi sur pluraj tabuloj por konservi malrektan kaj diskretan influon en tio, kion ĝi ĉiam konsideris sia postkorto. En 2010 ekz-e ĝi armis Tajvanon per sesdek helikopteroj Black Hawk; kvin jarojn poste, la registaro de s-ro Ma Ying-jeu donis kvar da ili al Honduro, kie la registaro, devena el puĉo en 2009, frapiĝis kontraŭ la rezistado de parto de la loĝantaro ...

Guillaume BEAULANDE.

Ĉu movado kontraŭ korupto aŭ maskita ŝtatrenverso?

Trompa printempo en Brazilo

Laŭ parto de la gazetaro, la procezo de elpostenigo de la prezidantino Dilma Rousseff, lanĉita la 17-an de aprilo per voĉdono de la parlamento, atestas pri la forto de la juna brazila demokratio. Estas precize la malo. Per tio, ke ĝi ne reformis la politikan sistemon de la lando, la maldekstro armis la kaptilon, kiu nun fermiĝas ĉirkaŭ ĝi.

ALMENAŬ 500.000 manifestaciantoj en San-Paŭlo, preskaŭ same multaj en Rio-de-Ĵanejro, 100.000 en Braziljo. Sume preskaŭ tri milionoj da homoj okupis la stratojn en centoj da brazilaj urboj, la 13-an de marto, kaj prezentis homamason, kiun oni prezentis kiel la plej grandan mobiliziĝon post la movado Direitas Já! (“Rektajn elektojn tuj!”), kiu defiis la diktatorecon en la unua duono de la 1980-aj jaroj.

Tiu civitana ondo kontribuis al tio, ke oni resendis la militistojn en la kazernojn. Sed la protestantoj de hodiaŭ, kiuj flirtigas la flavan flagon de la nacia piedpilka teamo, ne postulas pli da rajtoj, da demokratio kaj da socia progreso. Kun krioj de Dilma for! Elpostenigo tuj!” kaj “Lula en malliberejon!”, ili postulas la faligon de prezidantino, kiu laŭdire kulpas pri “krimo de respondeco” per malobservo de la buĝeta regularo.* Tio direktiĝas ankaŭ kontraŭ ŝia antaŭulo, s-ro Luiz Inácio Lula da Silva, akuzita esti implikita en la skandalo de la operacio “Lava Jato” (“altprema lavado”): supozata deturno de miliardoj da dolaroj de Petrobras, la ŝtata petrol-giganto, profite al entreprenoj, partioj, kaj politikistoj.

* La registaro de s-ino Rousseff laŭdire uzis la meĥanismon de prokrastado, do la provizoran prunton ĉe publikaj entreprenoj por financi certajn elspezojn, kio ebligas prokrasti ĝian enskribon en la publikaj kontoj. Multaj juristoj tamen opinias, ke tiu praktiko ne pravigas la proceduron de elpostenigo.

Kelkajn tagojn antaŭe, la 4-an de marto, dum iom energia surstratiĝo, kiu mobilizis dekojn da policistoj kaj kiu estis raportata de ĉiuj televidoj de la lando, la prezidinto estis ĉe mateniĝo arestita en sia domo kaj senindulge kondukita al la policejo de la internacia flughaveno Cogonhas kaj tie pridemandata de la federacia juĝisto Sergio Moro, taskita pri la dosiero. Tiu juĝisto, kiu ordonis tiun impresan operacion, suspektas la prezidinton — surbaze de fidenunco — ke li ĝuis la favorojn de Odebrecht, unu el la akuzitaj entreprenoj. Mallonge post tiu provizora aresto, la prokuroro de San-Paŭlo publike postulis la “provizoran malliberigon” de “Lula”, akuzante lin je “lavado” kaj je “kaŝado de valoroj”.

La simpatiantoj de la prezidinto, kiu estas daŭre tre populara, pensas ke la juĝistoj aranĝis komunikilan linĉadon. Kaj, dum tiuj triumfas, kiuj jam de monatoj kampanjas por la elpostenigo [de la prezidantino Rousseff], la brazilaj juĝistoj alfrontas la demandon pri la laŭleĝeco de la agadoj farataj kontraŭ s-ro Lula da Silva kaj pri la valido de la proceduro “de akuzo kaj elpostenigo” lanĉita kontraŭ s-ino Rousseff, kiu siavice akuzas pri “institucia ŝtatrenverso” teksita de siaj kontraŭuloj.

Ekster la lando la internaciaj komunikiloj disvastigas la “pravan indignon” de la brazilanoj kontraŭ la korupto. “Tio ĉi ne estas ŝtatrenverso”, decidas la vespergazeto Le Monde en sia ĉefartikolo de la 30-a de marto 2016, dum la usona ĵurnalisto Chuck Todd celebris la ribelon “de tuta popolo” (NBC News, 17-an de marto 2016) kaj El Païs la agon de “heroa juĝisto” (19-an de marto 2016). Laŭ la usona ĵurnalisto Glenn Greenwald, figuro de la Snowden-afero, la grandaj gazetoj kontentiĝas per disvastigo de la “monolita, kontraŭdemokratia kaj oligarĥia retoriko” de la brazilaj komunikiloj. Kaj tiu retoriko estas “almenaŭ radikala simpligo de la okazanto kaj pli ol verŝajne propagando-kampanjo kun la celo submini maldekstran partion”.* En la ĥoro de tiu unuvoĉeco, la germana semajngazeto Der Spiegel misharmonias, parolante pri “malvarma ŝtatrenverso”: “Por la unua fojo post la fino de la armea diktatoreco, la plej granda latinamerika lando alfrontas profundan institucian krizon kiu povas detrui ĉiujn progresojn faritajn en la lastaj tridek jaroj. Parto de la opozicio kaj de la justico agas, kune kun la plej granda telekomunika entrepreno, TV Globo, en sorĉistin-ĉasado kiu celas la prezidinton Lula.”*

* Andrew Fishman, Glenn Greenwald kaj David Miranda, “Brazil is engulfed by ruling class corruption — and a dangerous subversion of democracy”, The Intercept, 18-an de marto 2016 www.theintercept.com.
* Jens Glüsing, “Staatskrise in Brasilien: Kalter Putsch”, Der Spiegel, Hamburgo, 19-an de marto, 2016.

En tiu agado, GV Globo ne suferas grandan izolitecon. Kelkajn horojn antaŭ la komenco de la mobilizoj por la elpostenigo de la 13-a de marto, la Estadão de San-Paŭlo publikigis akran ĉefartikolon kiu instigis ĉiujn “bonajn homojn plenumi sian civitanan devon” kontraŭ la “plej malbona registaro de ĉiuj tempoj”. Tagon antaŭe, ekde mateniĝo, la radio-reto Transamerica uzis la saman registron kaj ne hezitis dum dudek kvar horoj dissendi la kontraŭregistarajn sloganojn de la kolektivo Vem Pra Rua “Surstratiĝu”, unu el la laboristaj pelfortoj de la movado. Karikaturecaj kaj trompeŝajnaj, la titolpaĝoj de la magazino Veja* frapas same kiel multaj akuzoj la prezidantinon kaj la prezidinton. “Ili scias ĉion”, “Lula gvidis la sistemon de korupto”, “Lia vico [iri en malliberejon]!” ...

* Vd Carla Luciana Silva, “‘Veja’, la magazino kiu pezas en Brazilo”, Le Monde diplomatique, decembro 2012.

La pli serioza Folha de Dourados uzas malpli agresan stilon, ekzemple ĝi rifuzas esprimi sin pri la laŭleĝeco de la elposteniga dispono. Sed, kiel rimarkigas Bia Barbosa kaj Helena Martins, “la fabrikado de la publika opinio povas pasi tra [...] pli subtila procezo. Ne necesas elŝviti malamon. Prefere teni sin je pli simplaj paroloj, laŭplaĉe ripetataj, kaj kaŝi la kontraŭajn opiniojn [...]. La [brazilaj] komunikiloj gurdas la ideon ke la korupto estas la rezulto de grupo tre decidema kaj apogas la opinion laŭ kiu ni havas la plej malbonan registaron.”*

* Bia Barbosa kaj Helena Martins, “Análise: O papel da midia nas manifestações do 13 de março”, Folha de Dourados, 15-an de marto 2016.
Mastra simbolo en la manifestacioj

LA DU ĈEFAJ inform-kanaloj, la “Jornal Nacional” de TV Globo kaj la “Telejornal” de ĝia konkuranto SBT, elstaras en tiu procedo. La aresto de s-ro Lula da Silva en lia hejmo okazigis multajn specialajn raportaĵojn kaj filmetojn, kiuj prisilentis aŭ malpli valorigis la argumentojn de la defendo kaj pufigis tiujn de la akuzo. Post la kruda atentigo de s-ino Rousseff al la prezidinto por ke li aliĝu al ŝia registaro, la televid-novaĵoj dissendas maŝe privatan telefon-interparoladon inter la du protagonistoj, per kiu ili pensas pruvi la kulpon de la prezidinto. Ne gravas, ke eminentaj juristoj konsideras tiujn subaŭskultajn kontraŭleĝaj kaj vidas en ili misuzon de la povo fare de la juĝisto kaj eĉ agon de perfido: la ĵurnalistoj ignoras la kritikon kaj tuj kondamnas, spitante la necesan supozigon de senkulpeco.

La raportado de la komunikiloj ridindigas la manifestaciojn por la registaro, tamen amasajn, aŭ prezentas ilin kiel “manifestaciojn de aktivuloj” obeantaj la Partion de la Laboristoj (PT), la sindikatojn aŭ sociajn movadojn. Ĝi disvastigas la bildon de Brazilo kiu leviĝas kiel unu sola homo kontraŭ korupta registaro. Sed enketo aperinta en Folha de S. Paulo (14-an de marto 2016) vidigas alian bildon: la grandega plimulto de la protestuloj estas blankuloj, kun diplomo de superaj studoj kaj apartenas al la kategorio de mezaj, altaj kaj eĉ tre altaj enspezoj, do al la elito de la brazila socio.

En la sociaj retoj, pluraj kliŝoj resumas la specon de tiu “ribelo”, ekz-e tiu paro kiu manifestacias kun servistino kiu puŝas la infanĉareton de ilia ideto, tiuj manifestaciantoj kun glaso da ĉampano en la mano, aŭ tiu afiŝo fiere svingata de juna protestantino: “Fia Dilma” Mia familio ne sukcesas dungi domservistojn, ĉar ĝi ne povas pagi la socialajn ŝarĝojn” — klara aludo al la rajtoj, kiujn la registaro de Rousseff en 2013 donis al la ses milionoj da domdungitoj en la lando.

Se oni citas la kontraŭkoruptajn kaj kontraŭregistarajn sloganojn, kiujn la “bonaj homoj” skandas, montriĝas ke ili ne elstaras per progresismo: plendoj kontraŭ la impostoj, rifuzo de sociala politiko, akuzoj kontraŭ la publika instruado — kvalifikata kiel “fabriko de idiotoj” aŭ kiel marksista bastiono —, atakoj kontraŭ la malriĉuloj kaj la elektantoj malbone informitaj kaj instrumentataj de la PT, rasistaj karikaturoj, kaj eĉ alvokoj por interveno de la armeo ...

Tiu protesta ondo, kiu donis al si kiel simbolon gigantan plastan anason, kiun oni vidas televide en la tuta mondo, estas fakte la simbolo de la Federacio de la Industriistoj de la Ŝtato San-Paŭlo (Fiesp) kaj pli similas al la “marŝoj de la familio kun Dio kaj por la libereco”, kiuj okazis antaŭ la puĉo de 1964, ol al civitana kaj demokratia vekiĝo. Tiutempe tiuj marŝoj kontraŭis la progresajn reformojn de la prezidanto João Goulart, akuzita je komunista konspiro. Hodiaŭ, la celo, malantaŭ la batalo kontraŭ la korupto, estas detrui la PT kaj entombigi la (magrajn) atingojn de la “lulismo”. Unu el la agantoj de la kontestado kontraŭ Rousseff, la juna Kim Kataguiri, elstara figuro de la Movimento Brasil Livre (“Movado Brazilo Libera”), rezignis pri ĉia reteniĝo: “Oni ne kontentiĝu per elsangigo de la PT, oni devas pafi kuglon en ĝian kapon.”*

* Citita de João Paulo, “O rancor da esquerda e o odio da ultra direita”, Brasil Decide, 12-a de aprilo 2015.

Dum la atakoj de la grandaj komunikiloj jam ne mirigas, la novaĵo estas la sursceniĝo de la jura potenco. Kia ajn estas la grado de implikeco de la prezidinto, la ofensivo de la justico semas dubon pri la senpartieco de la juĝistoj kaj nutras la suspekton de politikiĝo de parto de la publika ministrejo. Ĉu estas vere hazardo, ke la juraj proceduroj kontraŭ s-ro Lula da Silva komenciĝis kelkajn tagojn post kiam tiu anoncis sian kandidatiĝon por la venontaj prezidant-elektoj? Ankaŭ la rapidaj kaj arbitraj metodoj de la juĝisto Moro, la idolo de la manifestaciantoj por elpostenigo [de la prezidantino], levas demandojn: selekta likado al la gazetaro, rompo de la sekreto de jura esplorado, disvastigo de telefonaj subaŭskultaĵoj, amasa uzado de intertraktitaj konfesoj, impresaj arestoj, ktp.

Proksima de la Partio de la Brazila Socialdemokratio (PSDB, dekstra), kiu neniam digestis sian malvenkon en la prezidant-elekto de 2014, la federacia juĝisto de Paranao diras ke li sekvas la operacion “Puraj Manoj” de italaj juĝistoj en la 1990-aj jaroj kaj nur pene kaŝas siajn intencojn: rompi la ikonon de la brazila maldekstro. Li klarigis jam en artikolo aperinta en 2004, ke necesas konservi “la intereson de la publiko alta [...] kaj la politikajn gvidantojn en la defendo, tiel ke oni povu akiri “la apogon de la publika opinio al la juraj agoj kaj samtempe malebligi ke la persekutataj personoj malhelpu la laboron de la juĝistoj”. Kun la risko “makuli ilian honoron”, ĉar “la reklamo sekvas pravajn celojn ne atingeblajn per aliaj rimedoj”.*

* Citita de Venício A. de Lima, A hipocrisia da grande mídia”, Carta Maior, 22-an de marto 2016, www.cartamaior.com.br.

Por la opozicio, kiu vere ne ŝatas la ideon ke la ĥarisma ekssindikatisto revenu sur la politikan scenejon, la pruvo je kulpo de s-ro Lula da Silva estus nekredebla bonaĵo. Ĉar, dum la malpopulareco de s-ino Rousseff donas al la aliaj grandaj partoj ĉiajn ŝancojn, la kandidatiĝo de “Lula” povas denove neniigi ilin. “La voĉo de la strato ne estas nepre tiu kiu esprimiĝas en la urnoj”, memorigas deputitino de la PT. “Vi povas eksigi Dilma-n, aldonas loĝantino de popola kvartalo de Rio-de-Ĵanejro, kaj poste kio? Per kiu anstataŭigi ŝin? Ŝi servas kiel propeka kapro. Ĉiu ŝtelas en Brazilo, kaj ankaŭ mi kredas, ke Lula ŝtelis. Kiu ne faris tion? Sed lia registaro tre plibonigis la vivon de la malriĉuloj.”*

* Eduardo Guimarães, “Protestos de ricos contra petistas deixam pobres desconfiados”, Brasil 247, 15-an de marto 2016, www.brasil247.com.

Ĉiukaze la okazantaj enketoj alportas ĉiutage siajn malkaŝojn, kiuj makulas ĉiujn partiojn. Ili montras, kiom “la korupto de la brazila politika klaso — ankaŭ ene de la PT — estas ĝeneraliĝinta”, notas Greenwald, kiu konstatas: “La brazilaj plutokratoj, la komunikiloj kaj la mezaj kaj superaj klasoj instrumentigas la korupton por sukcesi tion, kion ili per demokratiaj manieroj ne sukcesis: venki la PT.”

Malantaŭ tiu morala krucmilito kontraŭ la registaro kaj kontraŭ la korupto evidente kaŝiĝas aliaj celoj: elekto-ambicioj de iuj, intenco de la oligarĥoj konservi siajn privilegiojn, entombigi la socialajn atingojn, privatigi la mastrumadon de la submaraj petrolrezervoj antaŭ nelonge malkovritaj (la pré-sal); timo, antaŭ ĉio, esti kaptita de la enketo “Lava Jato” ... Pri tio, la advokato kaj politikisto Ciro Gomes emfazas, ke “la koalicio PSDB-PMDB* volas [...] la finon aŭ la morton de “Lava Jato”. La brazila demokratio devas scii, ke Rodrigo Janot [la ĝenerala prokuroro de la Respubliko] trovis ĝis mil kontoj en Svislando apartenantaj al ĉiuj partioj [de la opozicio]. Iliaj reprezentantoj renkontiĝas ĉe manĝoj, dum kiuj oni parolas pri kiel rapidigi la procezon de elpostenigo de Dilma, por poste anonci la finon de “Lava Jato”, kiu [danĝere] proksimiĝas al ili”.

* Partio de la brazila demokrata movado, dekstra.

S-roj Eduardo Cunha, prezidanto de la parlamento, kaj Michel Temer, vicprezidanto, alvokita por gvidi la landon en kazo de elpostenigo de prezidantino, estas ambaŭ cititaj en la afero Petrobras. Pri ili, aŭ pri la proksimume 300 parlamentanoj akuzitaj je korupto kaj pri aliaj deliktoj en la kadro de “Lava Jato” (inter ili 36 el la 38 membroj de la komisiono pri elpostenigo, kiuj voĉdonis por tiu proceduro), la komunikiloj silentas kaj indulgas.

La PT portas sendube grandan parton de respondeco pri la krizo, kiu hodiaŭ trairas Brazilon. Ĉar ĝi preterlasis amendi la politikan sistemon, ĝi troviĝas nun kaptita en sia propra kaptilo.

Laurent DELCOURT.

Eskapi el la dominado de Pekino

Tajvano serĉanta ekonomian suverenecon

Triumfe elektita, s-ino Tsai Ing-wen, el la demokrata progresema Partio (sendependisma), enoficiĝos kiel prezidantino de la Respubliko de Ĉinujo (Tajvano) ĉe la fino de la monato. Evidente, Pekino vidas ŝian alvenon sen entuziasmo, eĉ kun certa malamikeco. La nova prezidantino devos ankaŭ fronti la socialajn aspirojn de la Tajvananoj.

LA BRILA VENKO de s-ino Tsai Ing-wen kaj de la demokrata progresema Partio (DPP) en la elekto de la 16-a de januaro 2016 estas turniĝo en la politika historio de Tajvano. Kvankam ĝi perdis la prezidantecon inter 2000 kaj 2008, la Kuomingtang (KMT) ĉiam sukcesis konservi plimulton da deputitoj en la Parlamento. Temas do pri la unua vera alterno depost la forigo de la milita leĝo kaj la demokratigo, en 1987.

Elektita per 56,1% de la voĉoj, s-ino Tsai disponas pri solida popola mandato kaj pri komforta parlamenta plimulto (68 lokoj el 113) por apliki sian programon kaj respondi al la maltrankvilo de tiuj, laŭ kiuj la alproksimiĝo de ambaŭ bordoj de la Tajvan-markolo, komencita de la foriranta KMT-registaro, serioze minacis la suverenecon kaj sekurecon de la insulo. La malamikeco de Pekino povus tamen komplikigi la taskon de la prezidontino, kiu enoficiĝos la 20-an de majo.

Pluraj faktoroj kontribuis al la sukceso de s-ino Tsai kaj de ŝia partio. La plej grava estas certe la sociala malkontento kaj la espero de nova impulso. Dufoje, en 2008 kaj en 2012, la KMT gajnis la elektojn agitante la timon de la ekonomia marĝeniĝo en kazo de venko de la PDP, sed ankaŭ elstarigante la pozitivajn konsekvencojn de “privilegiita rilato” kun Ĉinujo. Dum siaj du mandatoj, la prezidanto Ma Ying-jeou ja subskribis dudekon da interkonsentoj, kiuj ebligis malfermon de aeraj kaj maraj rektaj ligiloj, la disvolviĝon de ĉina amasturismo, kaj ankaŭ kadro-interkonsenton pri ekonomia kunlaborado (Economic Cooperation Framework Agreement, ECFA), unuan etapon por libermerkata zono inter ambaŭ marbordoj. Tiu liberaligo de komerco sekvigis konsiderindan kreskon de la tajvanaj investoj en Ĉinujo: inter 1991 kaj 2015, ili estis 154,9 miliardoj da dolaroj (136,7 miliardoj da eŭroj), el kiuj 90 miliardoj dum la kvin lastaj jaroj*. En 2009, Taipei permesis la ĉinajn investojn en kelkaj sektoroj; ili atingis 1,45 miliardojn da dolaroj (1,28 miliardojn da eŭroj) je la fino de januaro 2016*.

* “Cross-strait economic statistics monthly”, n-ro 275, Mainland Affairs Council, Taipei, februaro 2016.
* Tiu nombro inkluzivas la projektojn anoncitajn sed ne jam realigitajn. “Cross-strait economic statistics monthly”, jam cit.
Movado de la sunfloroj

SPITE AL ĉiuj tiuj rimedoj, la kresko forte malrapidiĝis. En la periodo 2008-2013, la malneta enlanda produkto (MEP) kreskis laŭ ritmo de 3,3% jare, kompare kun 6,7% inter 2000 kaj 2008. Kaj en 2015, ĝi falis ĝis 0,75%, la lando eĉ estis en recesio dum la du lastaj trimestroj. La senlaboreco-procento restis ĉirkaŭ 4%, sed la kritikoj temas precipe pri la malboniĝo de la labor- kaj viv-kondiĉoj. La kresko profitas esence al la plej riĉaj, dum la meza monata enspezo stagnas: laŭ la statistikoj de la registaro, en 2013 ĝi estis je la nivelo de 1998 (respektive 44 739 kaj 44 798 tajvanaj dolaroj, tio estas ĉirkaŭ 1 225 eŭroj).

Tamen, Tajvano estas unu el la landoj kie la labordaŭro estas la plej longa: meze 2 124 horoj jare por dungito en 2013, kompare kun 1474 horoj en Francujo, laŭ la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluado (OEKE). Kaj tiuj nombroj ne enkonsideras la ne pagitajn horojn. Laŭ enketo kondukita en 2011 de la dungo-agentejo Yes 123, 85,3% de la pridemanditaj dungitoj laboris pli ol dek horojn tage, kaj 70% ne ricevis pagon por la ekstraj horoj*. En la sama tempo, la prezoj de la nemoveblaĵoj tre rapide kreskis — la parto de enspezo kiun la Taipei-loĝantoj dediĉas al la loĝado estas la plej alta en la mondo*.

* “Office workers’ lives “deprived””, Taipei Times, 2-a de majo 2011.
* “Taiwan’s economy amid political transition”, US-China Economic and Security Review Commission, Vaŝingtono, DC, 6-a de januaro 2016.

La alproksimiĝo al Ĉinujo ne nur estas ekonomia malsukceso. Ĝi ankaŭ estigis novajn formojn de danĝero por la tajvana demokratio. La amasinformiloj estas elmetataj al triobla ĉina premo: aĉeto fare de tajvanaj entreprenistoj de gazetar-grupoj kiel China Times, por igi la eldonlinion favora al Pekino; memcenzuro por vendi la programojn sur la ĉina merkato; uzo de pajlohomoj por ĉirkaŭiri la malpermeson faritan al Pekino publikigi en Tajvano*. La hongkonga sperto pri cenzuro kaj pri ĉina subpremo al la gazetaro kaj la studentaj movadoj ludis gravan rolon por la konsciiĝo pri la riskoj de tro rapida kurado al la integriĝo de ambaŭ marbordoj.

* Hsu Chien-Jung, “China’s influence on Taiwan’s media”, Asian Survey, vol. 54, n-ro 3, Berkeley, majo-junio 2014.

Cetere, manko de travideblo en la intertraktaĵoj kun Pekino kaj la ripetata volo transiri la parlamentajn kontrol-mekanismojn kreskigis malfidon al la registaro. Laŭ kreskanta parto de la voĉdonantaro, s-ro Ma perfidis sian promeson defendi la suverenecon kaj la demokration por engaĝiĝi sur la vojo de unuiĝo.

Ĉiuj tiuj malkontentiĝoj kristaliĝis en la “movado de la sunfloroj”, kiam la studentoj okupis la Parlamenton dum pli ol tri semajnoj, en marto-aprilo 2014, por protesti kontraŭ la provo trudi interkonsenton pri liberaligo de servoj*. Maltrankvilaj pro la malutila influo de la aŭtoritatema reĝimo establita ĉe la alia flanko de la markolo, ili reasertis, ke Tajvano ne estas ĉina provinco, sed suverena ŝtato.

* Jérôme Lanche, “A Taïwan, les étudiants en lutte pour la démocratie”, Lettres de..., 28-a de marto 2014, http://blog.mondediplo.net

Tiu junularo, kiu kreskis post la demokrataj reformoj kaj masive rifuzas la scenaron de unuiĝo same kiel la ĉinan formulon “Unu lando, du sistemoj”, estis unu el la ŝlosilaj faktoroj de la elekto-malvenkoj de la KMT. Du postbalotaj enketoj montras, ke la 20-29-jaruloj, kiuj estas 17% de la voĉdonantaro, forte mobiliziĝis okaze de la prezidanta elekto: 74,5% voĉdonis, kompare kun 66,2% de la tuta voĉdonantaro; 71% de la unua-foje-voĉdonantoj (20-23-jaruloj) kaj 80% de la 24-29-jaruloj voĉdonis por s-ino Tsai*.

* Enketoj faritaj de En Taiwan Thinktank, 17 kaj 18-a de januaro 2016, kaj TVBS Poll Center, 18-a kaj 19-a de januaro 2016.

Sume, kvankam Ĉinujo restas malfacile ignorebla najbaro, ĝi ne plu estas la mirakla solvo por la insulo. En siaj kampanjaj paroladoj, s-ino Tsai ne sufiĉe mastras sian ekonomian kaj politikan kurson. Ŝi do deziras redukti la dependo-faktorojn. Tri grandaj dosieroj atendas la PDP-administracion, el kiuj la unua estas la revigligo de ekonomio, kiu suferas gravajn strukturajn problemojn. La kreskon tiras esence la eksportaĵoj, el kiuj 40% iras al Ĉinujo (kaj Hongkongo), laŭ skemo establita de pli ol dudek jaroj: la produktoj estas fabrikataj en Ĉinujo fare de tajvanaj entreprenoj kaj eksportataj al la cetera mondo (“made in China by Taiwan for the world”).

Tre malmultaj entreprenoj sukcesis evoluigi internaciajn agnoskitajn markojn. Plej granda parto de la ‘industria teksaĵo’ restas dependa de subkontraktado por la grandaj internaciaj societoj, kaj tio igas ĝin malforta rilate la fluktuaĵojn de la monda ekonomio. Ĝis nun, la delokadojn en Ĉinujon de la munto-fabrikoj (kiel ekzemple Foxconn) akompanis komerca bilanco forte plusa. En 2010, Tajvano registris rekordan pluson, 41,7 miliardoj da dolaroj kun Ĉinujo. Sed la ekonomioj de ambaŭ markol-bordoj, kiuj estis komplementaj, de tiam ekkonkurencas unu la alian.

La tajvanaj entreprenoj estas iom post iom ekskluzivitaj el la starigo de ĉina produkto- kaj provizo-ĉeno, kiu kunigas grandajn grupojn (Lenovo, Huawei, Tsinghua Unigroup, ktp.) kaj el la etaj kaj mezaj entreprenoj (EME) fariĝintaj provizantoj. Tio grandparte klarigas la malaltiĝon de la eksportaĵoj, kiuj, kuplitaj kun la kresko de importado de ĉinaj produktoj, malaltigis la komercan pluson ĝis 28,1 miliardoj da dolaroj en 2015.

Por doni duan impulson al la ekonomio kaj reekvilibrigi la eksteran komercon, s-ino Tsai volas firmigi la ligojn kun la aliaj agantoj de la regiono, aparte kun Japanujo (6% de la eksportadoj en 2014) kaj Usono (1%)*. Ŝi ne kontestas la liberaligon de la interŝanĝoj, sed deziras redukti sian dependecon rilate al Ĉinujo kaj proponas, ke Tajvano aliĝu al la transpacifika partnereco (Trans-Pacific Partnership, TPP), la libermerkata interkonsento intertraktita iniciate de Usono. Ŝi paralele anoncis starigon de “nova politiko direkte al la sudo”, reference al la iniciato lanĉita dum la 1990-aj jaroj por instigi la entreprenojn investi kaj trovi novajn merkatojn en sudorienta Azio. Fine, ŝi decidis, ke Barato estu privilegiita partnero*.

* Statistikoj de la ministrejo pri eksterlandaj aferoj, Taipei, aprilo 2015.
* “Tsai debuts plan to bolster India, Asean relations”, Taipei Times, 23-a de septembro 2015.

La estonta registaro krome intencas kuraĝigi la evoluigon de industrio turnita al la novgeneraciaj teknikaroj kun intensa aldonvaloro. Ĝi indikis kvin sektorojn: la verdajn energiojn, la bioteknikarojn, la konektitajn objektojn, la inteligentajn maŝinojn kaj la nacian defendon.

Kelkaj fakuloj opinias, ke la ŝtato ne devus heziti interveni por plani kaj centralizi la riĉofontojn cele krei favoran ĉirkaŭaĵon por la disvolv-esploradaj aktivaĵoj kaj por la investoj en tiuj sektoroj. Publika mono povus esti investita en esplorinstitutoj aŭ entreprenoj, kiel okazis kun la kreado de la Esplor-instituto pri la industria teknikaro, la industria parko de Hsinchu aŭ la entrepreno United Microelectronics Corp. (UMC) en la 1979-1980-aj jaroj, kiam la insulo reorientis sian industrion al la informadaj teknikaroj*

* “New industries call for new methodologies”, Taipei Times, 4-a de aprilo 2016.

Se ĝi estas plenumita, la balota promeso de “lando liberigita el la nuklea energio” ĝis maksimume 2025 — dum ĝi nun dependas de ĝi je preskaŭ 20% de sia elektro-produktado — povus stimuli la disvolvadon de la verdaj energioj.

Dum sia elekto-kampanjo, s-ino Tsai ankaŭ promesis pli bonan dispartigon de riĉaĵoj kaj plibonigon de la vivkondiĉoj de la loĝantaro per serio de socialaj rimedoj. Aparte per altigo de la minimuma enspezo (nun 20 008 tajvanaj dolaroj, t.e. 540 eŭroj, kio ne ebligas kovri la fundamentajn bezonojn) kaj malaltigo de la laŭleĝa maksimumo de laborhoroj, kiu, de 84 h por du semajnoj nun, reduktiĝos al 40 h semajne. La prezidantino ankaŭ promesis konstrui 200 000 loĝejojn moderekostajn kaj faciligi la loĝej-merkaton. Fine, ŝi promesis plibonigi, kunlabore kun la lokaj kolektivoj, la sistemon de sociala asekuro, aparte por la maljunuloj.

Revigligo de la defendo-industrio

SINJORINO Tsai volas ankaŭ plifortigi la defendo-industrion kaj doni al ĝi novajn rimedojn. Tio devus kontribui al vigligo de la ekonomia kresko, laŭ la nova teamo, kiu promesas kreadon de ok mil dungoj kaj malpli grandan dependecon rilate al Usono por la armil-aĉetoj*.

* “Tsai unveils ambitious national defense policy”, Taipei Times, 30-a de oktobro 2015.

Okaze de sia vizito en Vaŝingtono en junio 2015, s-ino Tsai deklaris, ke ŝi volas kreskigi la kapablojn de la tajvana defendo. Tiu ĉi havu rimedojn fari sufiĉe da damaĝoj al la popola Armeo, tiel ke Pekino hezitos ĝin ĵeti al la insulo. Eblas pensi, ke la daŭrigo de la misilo-programoj okupos gravan lokon en tiu strategio. Fine, la kreado de “ret-armeo” celas alfronti la novajn defiojn metitajn de Ĉinujo koncerne spionadon kaj ret-atakojn, kiuj jam estas realaĵo malgraŭ la plivarmiĝo de la rilatoj kun Pekino sub la prezidanteco de s-ro Ma.

Pluteni stabilecon de tiuj rilatoj: jen la tria malfacila dosiero pri kiu la PDP devos zorgi. Ankaŭ estas tiu, pri kiu s-ino Tsai havos malplej da povo, se oni konsideras la malamikecon afiŝitan de Pekino kontraŭ partio, kies statuto plu entenas klaŭzon pri sendependeco — eĉ se ĝi neverŝajne estos aplikata. Kvankam sin prezentante kiel la prezidantino de “nova Tajvano”, kiu intencas esti firma pri la suvereneco-demando, la prezidantino promesis konstrui rilatojn “pacajn, stabilajn, serenajn kaj daŭripovajn” kun sia najbaro.

Ŝi ankaŭ certigis, ke ŝi ne nuligos la interkonsentojn subskribitajn, escepte tiun pri servoj, kiu ne jam estas ratifita*. Ŝi do verŝajne restos je la pozicio de la rezolucio pri la estonto de Tajvano, adoptita de la PDP en 1999, laŭ kiu ne necesas proklami sendependecon, ĉar Tajvano jam estas sendependa kaj suverena ŝtato. Tio certe estas la signifo de la antaŭstato, kiun ŝi asertis voli pluteni dum la tuta elekto-kampanjo por trankviligi la voĉdonontojn. Dirante, ke ŝi estas malferma al dialogo se ĝi okazas sen antaŭkondiĉoj, ŝi lokas la pilkon en la tendaron de Pekino.

* Subskribita en junio 2013, tiu interkonsento estas la sekvo de la ECFA. Ĝi planas redukton de la tarifbarilojn en 64 sektoroj tajvanaj kaj 80 sektoroj ĉinaj de servoj (financo, transporto, eldono kaj kulturaj enhavoj, turismo kaj hotelindustrio, amuzindustrio...)

Tanguy LEPESANT

La konsultejo de doktoro Strangulo

Serge Halimi: La konsultejo de doktoro Strangulo*

* D-ro Strangulo (angle: Dr. Strangelove, france: docteur Folamour, germane: Dr. Seltsam) estas la protagonisto de la samnoma filmo de Stanley Kubrick el la jaro 1964. -vl

Baldaŭ falos domenoŝtono, sekvota de kroma. Nur tridek mil voĉoj mankis al la ekstremdekstra kandidato por fariĝi prezidanto de la Respubliko Aŭstrujo. Ĵus antaŭ la voĉdono, s-ro [?Jean-Claude Juncker] avertis: “Kun la ekstremdekstro nenia debato nek dialogo eblas.”* Sed ĉu eblis fari pli bonan donacon al partio, kiu prezentas sin kiel ekstersisteman ol tiun admonon fare de la eksministro de impostparadizo (Luksemburgio) fariĝinta prezidanto de la Eŭropa Komisiono per fimaklerado de la dekstrularo kaj de la socialistoj? Tiuj ĝuste regis kune en Vieno dum tridek naŭ el la sesdek naŭ lastaj jaroj, kaj estis forbalaitaj jam ĉe la unua baloto de la prezidant-elektoj.

* Le Monde, 21-an de majo 2016.

S-ro Juncker, dotita per opinio pri ĉio, ankaŭ juĝis pri la leĝprojekto El-Khomri*, kontestata de plimulto de la francoj: “La reformo de la laborleĝo, volita kaj trudita de la registaro Valls, estas la minimumo de tio, kion necesas fari.” Ĉu minimumo? Jes, opinias s-ro Juncker, se oni komparas ĝin kun “reformoj kiel tiuj, kiuj estis truditaj [tiel] al la grekoj”.

* Tiu leĝo celas malmunti gravajn socialajn atingojn de la laborleĝo akiritajn dum jardekoj da laboristaj bataloj post la Dua Mondmilito. -vl

La eŭropaj traktatoj konsistas efektive el montego da malpermesoj, da reguloj kaj da punoj (“reformoj”). Apliki ilin rigore, tio ne devigas kompreni ilian sencon. La prezidanto de la eŭrogrupo, s-ro Jeroen Dijsselbloem, ĵus koncedis, ke li mem malbone komprenas la signifon de tiu “struktura deficito”, kiun neniu ŝtato rajtas transiri: “Tio estas malfacile antaŭdirebla indikilo, malfacile mastrumebla kaj klarigebla. Unu el miaj frustriĝoj estas, ke ĝi altiĝas kaj malaltiĝas, sen ke mi vere scias kial.”*

* Les Echos, Parizo, 29-30-an de aprilo 2016.

Tamen ĝuste pro tiaspecaj netravideblaj statistikoj Greklando ne ĉesas esti punata de la eŭropaj instancoj. Ili “trudis” al ĝi voĉdoni por sepmil-paĝa buĝet-leĝo, tri masivaj altigoj de la aldonvalora imposto (AVI), la privatigon de flughavenoj je forvendaj prezoj, la altigon al 67 jaroj por la aĝo de pensiiĝo, la altigon de kotizoj por malsan-asekuro, la ĉesigon de la protektoj interkonsentitaj por la etaj proprietuloj nekapablaj repagi siajn depruntojn ... Interŝanĝe, Ateno ĵus akiris prunton principe destinitan al ĝia kapablo repagi la interezojn de sia ekstera ŝuldo. La Internacia Mon-Fonduso (IMF) koncedas, ke tiu estas “neelportebla”, sed Germanujo rifuzas ke ĝi estu reduktita.

Berlino kaj la Eŭropa Komisiono tamen scias montri sin pli indulgaj. Kaj ne nur al la Britujo de s-ro David Cameron vidu la artikolon de Renaud Lambert: Enketo en Britujo. “Brexit” maltrankvilo ĉe la laboristpartio. Ekzemple, nenia sankcio estis trudita al Hispanujo, kies buĝeta deficito senĝene transiras la limon permesatan de la traktatoj. Nek Bruselo nek Berlino volis ĝeni la registaron de s-ro Mariano Rajoj — membro de la sama politika familio kiel s-ro Juncker kaj s-ino Angela Merkel ... — antaŭ la parlamentaj elektoj de la 26-a de junio.

Trudi kruelajn oferojn al tutaj popoloj nome de reguloj, kiujn oni eĉ mem ne komprenas, forgesi tiujn ĉi ekde kiam politikaj fratoj rompas ilin: ankaŭ sur tiu fekunda grundo de senmoraleco kaj de cinikeco la eŭropa ekstremdekstro avancas.

Serge HALIMI.

’Aspekti riĉe nun aspektas nebone’

Kiam Vogue iris militi

Ĉi-jare, la brita eldono de Vogue fariĝis centjara. Surprize, la revuo atingis sian pinton kiam vestoj estis porciumataj kaj socialismo estis laŭmoda.

Foto el la ekspozicio ‘Vogue 100, jarcento de stilo’

La brita eldono de Vogue estis kreita kiel anstataŭo de importaĵoj dum la Unua Mondmilito. Oni lanĉis ĝin en 1916 kiam numeroj de la usona originalo, eldonata ekde 1894, estis juĝitaj neesenca kargo sur ŝipoj minacataj de germanaj torpedoj. Kiam la Dua Mondmilito komenciĝis en 1939, Vogue imagis ripeton de 1914: estos fronto en nordorienta Francio, sed la pariza modindustrio ankoraŭ funkcios, kvankam malfacile pro konskripcio kaj la perdo de internaciaj klientoj. Aferoj daŭros, se ne tute normale. Sekve, dum la “stranga milito” en la vintro de 1939, la revuo rifuzis malaltigi siajn normojn pri la eleganta vivo. Ĝi mallaŭdis virinojn kiuj citis la militon kiel pravigon por porti pantalonojn en la urbo.

Ŝtataj reguloj baldaŭ devigis la revuon malpliigi kaj la nombron de ekzempleroj kaj la nombron de paĝoj, sed ĝia tono restis senkondiĉe konsumisma: en Parizo, “ĉiuj loĝas ĉe la Ritz”; aĉetistoj de usonaj butikoj estis transirintaj Atlantikon por la printempaj kolektoj; en Londono, oficiroj vokitaj al militservo parade edziĝis post minimuma antaŭsciigo. Laŭ unu novedzino, la magazeno Harrods certigis ke ĝi povas plenumi la bezonojn de la koktela akcepto por la nupto kontraŭ ses ŝilingoj por persono, kaj ke ĉampano antaŭvideble ne mankos. Militservo por virinoj ankoraŭ estis libervola, kaj Vogue komisiis virajn verkistojn por moki tiujn, kiuj armeaniĝis — juna viro opiniis ke virinoj faru ĉiajn servajn laborojn sed ne cerban laboron, ĉar por tio ili estis netaŭgaj; alia asertis ke ili ne kapablas plenumi respondecan aŭtoritaton.

Plenaj numeroj pasis kun malmultaj mencioj pri la milito krom la militaj nomoj de novaj lipruĝaj nuancoj. En majo 1940, Vogue certigis al siaj legantoj ke ili ankoraŭ povas vojaĝi per litvagonaro al siaj ferioj ĉe la Riviero, sed ne al la Zone des Armées en la nordoriento kien kompreneble estas malpermesate iri. Malofte, ankaŭ estis notoj de minaco: ‘Eric’ (Carl Erickson), usona mod-ilustristo, desegnis sian edzinon ludantan triktrakon en la kelo de sia hejmo dum aerataka alarmo en zono submetita al la militleĝo, dum “iliaj hindoĉinaj servistoj staras kun rigida respekto” — unu tenis gasmaskon.*, la redaktisto de kronikoj de Vogue, rimarkis ke en Londono “la sablosakoj komencis liki kaj elĉerpiĝas, kiel sablohorloĝoj”.

* Lesley Blanch, dezajnisto de teatraĵoj kaj afiŝoj kiu poste fariĝis ĵurnalisto, eksiĝis de Vogue en 1945 por edziniĝi al la diplomato Romain Gary. Ŝi verkis biografiojn kaj vojaĝlibrojn.

Vogue pliigis sian prezon pro la kresko de la kosto de papero “pliseverigita de la germana invado de Skandinavio”, sed priraportis sezonajn festetojn — kun tiom da atento pri la ĉefmanĝo el martrutaĵo kiom pri la kunmanĝantoj — kolektiĝintajn ĉirkaŭ la radio por noktomezaj novaĵoj pri la batalo por Norvegio. Tiam, subite, ĝi aperigis desegnaĵon fare de Carl Erickson, ne, kiel atendite, de la mezsezonaj kolektoj de Parizo, sed de kolumno da rifuĝintoj, inter ili gesinjoroj Erickson en kaduka aŭto. Ili devis returniri pro la subita nazia avanco, kaj estis trafitaj de mitralado sur la vojo inter virinoj kun sangaj piedoj, la ŝuoj eluziĝinte, puŝantaj beboĉarojn. S-ino Erickson aŭdis ke ŝia vilaĝo estas bombita: “La edzino, patrino kaj filino de nia viandisto estas mortigitaj. La viandisto freneziĝis.” Kaj jen, milito senmaska, presita inter reklamoj konsilantaj al legantoj “Investi je peltoj!” el ermeno kaj kanada sciuro, aŭ provizi sin per ladskatoloj da kondensita lakto.

’Virinoj estas severaj realistoj’

Estis Lesley Blanch kiu unue respondis; ŝia feroca, feminista voĉo komencis influi la tonon de Vogue: “Ĉiu brita virino fariĝos soldato” ŝi skribis rebate al la mokantoj, ĉar “virinoj estas severaj realistoj.” Ĉiu nun travivas historian epokon kiu ŝajnos al la legonto kvazaŭ fikcio; Fortreso Britio ŝvelas de vunditaj senmonaj rifuĝintoj, tial “ĉiu havas novan valoraron.” Modofotisto kaj eksmodelino Lee Miller faris siajn unuajn agofotojn dum bomboj faladis bruete apud la sidejo de brita Vogue, kio devigis ke la produktado estu farata en la subetaĝo: “ Vogue, samkiel ĝiaj kunlondonanoj, pasigas la nokton en ŝirmejo. ” (la magazeno Fortnum & Mason rekomendis dormosakon el kamelharo, remburita per ŝafida lano, kontraŭ 14 pundoj kiel kristnaskan donacon por ŝirmejanoj.)

La bombado de Londono (1940-1941) defiis ĉion por kiu — kaj per kiu — Vogue vivis, kaj ankaŭ detruis la konstruaĵon de ĝia profita farejo de kudroŝablonoj. Kiam la frazo “sekura kiel ĉehejme” ŝajnis esti eksmoda, valoraj posedaĵoj fariĝis ŝarĝoj, krom unu juvelaĵo en kiu estis muntitaj la plej belaj gemoj de la familio por esti portata ĉien kiel portebla kapitalo. Blanch ne evakuis siajn modestajn trezorojn kaj rekta bombtrafo detruis ĉion. “Krizokazaj sakoj staras apud niaj litoj, hamakoj” ŝi skribis. “Ĉiuj iradas portante valizojn”.

Estis socie akcepteble alveni al domoj de amikoj por peti banon antaŭ ĉefmanĝo el io ajn trovebla, eble kuirita per fajro en la kameno. Personaj servistinoj sekvis aliajn domservistojn en la armeon kaj municiajn fabrikojn, kaj al iu fama kampara grandsinjorino restis nur unu subservistino, “gapulo, revemulo, malakceptita de pli postulemaj dungantoj”. Blanch kredis ke valoroj tiom ŝanĝiĝis dum 1940 kiom la mapo de Eŭropo; la estonteco devos esti “nova Mondo por la Bravuloj (kiel) la simplaj demokratiaj landoj de Skandinavio”. Cecil Beaton, fotografisto, teatra dekoraciisto kaj brutala snobo, transformiĝis en percepteman reporteron, sagacan pri la lakona deteniĝemo kiu anstataŭis la melodramecan manieron de la Unua Mondmilito. En kontrolejo de aerarmeaj operacoj, li hazarde aŭdis la finan radiokomunikaĵon de la skipo de bombaviadilo: “Aviadilo perdas altitudon super Alpoj. Amon kaj kisojn. Amon kaj kisojn.” Liaj raportoj pri la aermilito estis kunpremitaj inter reklametoj pri laŭmezuraj korsetoj.

La altrudo de porciumado al vestoj en 1941 ŝajne liberigis la revuon. Esti laŭmode eksmodiĝis, kaj Vogue, subtenata de la ŝtata Ministerio de Komerco, varbis al minimumisma aro de tajlitaj vestaĵoj zorgeme bontenataj kiel la mezuro de bona kvalito kaj ankaŭ de ĝusta sinteno: “La virino, kiu estas elegante vestita laŭ la normoj de hodiaŭ, ne facile aspektos aŭ senpova aŭ ridinda.” Pro tio, ke “aspekti riĉe nun aspektas malprave”, Vogue entuziasmis pri la plano starigita de la plej eminentaj dezajnistoj de Londono produkti utility garments (utilecajn vestojn), fabrikitajn en la kadro de ĉiuj specifitaj restriktoj, interalie de tiuj pri laboristoj, kaj vendatajn kontraŭ reguligataj, justaj prezoj.

Ĉi tiuj demokratiigis la inteligentan dezajnon. Multaj virinoj, kiuj ricevis salajron el milita laboro, ŝparis monon kaj kuponojn por fortika Utileca aĉeto, foje beligita per koltuko kun patriota slogano — Dig for Victory (Ĝardenu por la Venko) aŭ Home Guard (Nacia Gvardio). Blanch notis ke, pro manko de servistoj, brulaĵo kaj libertempo, la riĉuloj jam ne okupis multajn ĉambrojn de siaj hejmoj sed nur unu, ofte la kuirejon, kaj ŝanĝis siajn manĝkutimojn, de formalaj manĝoj plurpladaj al unu plado plejparte legoma el unusola poto, kulerata el bovloj, aŭ eble nur vespermanĝo el bulkoj aĉetitaj ĉe surstrata ŝirmejo. Kun strikte porciumita sapo kaj kutime malvarma akvo, regula sinpurigo fariĝis luksaĵo. Blanch malestimis riĉajn evitemulojn kiuj akiris nutraĵojn kaj vestojn sen kuponoj — sinjorino kaj ŝiaj filinoj en marborda hotelo “prenantaj pluan ĉokoladan biskviton” estas malmodernaj, “sin kroĉantaj al ĉiuj komplikaj antaŭmilitaj normoj kiuj hodiaŭ estas nenio pli ol nenecesa bagaĝo”.

’Oni povas fidi ilin’

Kun Lee Miller kiel fotisto, Blanch raportis pri la virinaj servoj — WRNS (mararmeaninoj) pasantaj de timemaj firmteranoj al lertaj ŝipanoj de malgrandaj boatoj; ATS (terarmeaninoj) trejnantaj kune kun la viroj kun kiuj ili deĵoros en geaj kontraŭaviadilaj baterioj; WAAF (aerarmeaninoj), prilaborantaj teknikajn evoluojn — “iam malestimata, la emo al la matematiko kaj la scienco nun estas alte taksata”. Ŝia propagando tiom celis la valoron de dungitinoj, ilian rajton labori kaj ankaŭ havi familian vivon, kiom la mobilizadon subtene al la milito: “Oni ilin nek povas plirapidigi nek ĉikani,” laŭ iu komandoficiro, “sed oni povas ilin fidi.” Ĉefartikolo en Vogue esperis, ke post la milito ankoraŭ daŭros kaj la vartejoj financataj de la ŝtato kiuj liberigis patrinojn por labori, kaj la lakto kaj lernejaj ĉefmanĝoj kiuj sanige kompletigis la tagporciojn de infanoj. La revuo tamen ĝenerale ignoris la politikajn diskutojn instigatajn de la konscripcio de Britio por totala milito per la regado de ĝiaj mono (aĉet- kaj enspezimpostoj), materialaj rimedoj kaj popolo; estis nur unu ŝerca mencio pri la Raporto Beveridge kiu fiksis la postmilitajn politikajn opciojn.

Sed la ŝanĝiĝintaj sintenoj, kiuj vaste akceptigis la raporton, trapenetris ĉiun paĝon. Estu praktika — iru nudkrure somere (sunbrunigu aŭ tinkturu gambojn per kalia permanganato) aŭ rezignu pli necesajn ŝtrumpojn vintre. Estu scivola — kultivu kaj manĝu nekonatajn ingrediencojn kiel melongenojn, zukinojn, okzalon kaj ĉampinjonojn. La receptoj de Vogue celis legantojn en la kamparo, aŭ tiujn kiuj povis reporti neporciumatajn terproduktaĵojn al la urbo kaj, krom la “buleto da margarino” kiel kuirgraso, surprize similas modernajn nutraĵojn. En 1943, Vogue invitis al la junaj radikalaj arkitektoj Antony kaj Susan Cox skribi pri la rekonstruado de postmilita Britio, “por forigi la belan kaĉon kiun ni lasis akumuliĝi longe antaŭ ol la bomboj falis”, estante certaj, ke la estonteco devas esti planata por la bono de ĉiuj. Tio estis la momento kiam la socialdemokratio ĉesis esti politika argumento kaj fariĝis populara modo. Kiam apenaŭ estas sufiĉe por ĉiuj, kundividu ĉion, kaj vicatendu ĝin.

En 1944, la antaŭmilitaj provizoj de ĉio elĉerpiĝis: estis grava nesufiĉo de elastaĵo por fiksteni subvestojn. Britio fariĝis armita tendaro kun provizenda invadoarmeo, kaj varoj pli kaj pli malabundiĝis. La reklamoj de iuj modomarkoj nur montris iliajn etikedojn por konservi iliajn lokojn en la merkato, kaj Vogue klarigis kiel ripari tineajn truojn kiam oni distranĉas malnovajn vestojn por fari vestaĵojn por infanoj. La inventitaj ekscitoj de laŭsezonaj modoj ne povis konkuri kun la raviĝo de novaj ideoj. Blanch imagis pli bonan morgaŭon kun “komforto konsiderata kiel denaska rajto por ĉiuj, kaj ne kiel luksaĵo por kelkaj”. Ŝi volis agentejojn de dungiĝo kie oni povos dungi specialistojn pri hejmaj kompetentecoj laŭhore aŭ laŭtage, kaj lokajn tenejojn kie oni povos kolekti pakojn aŭ lavaĵon tagnokte. Ŝin alarmis tio, ke postmilitaj virinoj povus esti “kontentigitaj per gratula frapeto sur la dorson tuj post kiam virinaj laboristoj jam ne estos forte postulataj”, aŭ ke ili preterlasos sian penige perlaboritan egalecon “en momenta paroksismo de frivola virineco”. Knaboj devus esti “pli memstaraj ĉehejme. Neniu pensas ke estas strange, ke virino vivtenas sin per sia propra laboro kaj mastrumas sian propran hejmon. Sed kompatinda kaj lerta estas la viro kiu same faras.

’La aspekto de liberigo ne estas dekoracia’

Lee Miller persvadis siajn usonajn samlandanojn akrediti ŝin kiel militan korespondanton, ŝipiris al Francio post la albordiĝoj de Tago T, kaj resendis siajn unuajn bildojn el bataleja hospitalo en Normandio. Ŝiaj raportoj estis submetitaj al longaj prokrastoj, tial estis en aŭtuno kiam Vogue fine aperigis, ĉiujn kune, ŝiajn priskribojn pri la liberigo de Parizo kaj la sieĝo de St Malo. Tie (misdirektinte sian ĵipon) “mi estis la sola fotografisto ene de distanco de multaj kilometroj, kaj mi nun posedis privatan militon” dum usonaj soldatoj sturmis ĝian citadelon kun “grenadoj pendantaj sur siaj zonoj kiel monklipoj de Cartier.” Miller iam estis muzo al Surrealistoj, nun ŝi vivis ilian arton. En sinsekvaj du-paĝaj fotaroj ŝi portretis parizaninojn en iliaj belvestoj el la jaroj de la Okupacio, kaj kapitulacon de germanoj apud ruinigitaj pontoj de Luaro. “La aspekto de liberigo ne estas dekoracia” ŝi skribis dum ŝi avancis kun la Alianculoj de Parizo — kie modistoj elmontris siajn unuajn kolektojn en urbo kun nesufiĉo de nutraĵoj kaj brulaĵoj (vendistoj de ŝtofoj volvis sin per siaj specimenoj por ne malvarmiĝi) — al bataloj en glaciiĝinta Alzaco-Loreno, kie soldatoj de la Alianco volvis sin per puntkurtenoj el biendomoj por kamufli sin en la neĝo.

Nehaltigeble, Miller daŭre avancis trans Eŭropo. Ŝi sin lavis en la banujo de Hitlero, spektis dum lia monta rifuĝejo ĉe Berchtesgaden brulis, vidatestis la sentombajn korpojn de Buchenwald. Ŝiaj fotoj pri tiuj estis presitaj kun amplekso de nur kelkaj kvadrataj centimetroj, apud konsiloj de la Ministerio de Nutraĵo pri kiel enboteligi rozfruktan siropon, kaj dorsflanke de modofotaro pri ludvestoj portataj sur anglaj plaĝoj senigitaj je pikdratoj. Ŝi konkurencis por provizoj de reciklita papero kun lamentoj pri paco sen abundo, ĉar Britio havis postmilitan komercan deficiton de 1,2 miliardoj da pundoj kiun ĝi kompensis per eksportaĵoj je la kosto de la hejma konsumado. “Ni sopiras vendi, ĝuste kiel vi sopiras aĉeti” tekstis reklamo pri subvestoj. “La eksportkampanjo postulas longan atendadon.

En 1945, kun grandega plimulto, Britio voĉdone elektis socialisman registaron kun politikoj aluditaj de tiuj ĉefartikoloj en Vogue pri justa kundividado, inter ili la bonfara pledo de Blanch por “la ideo de baza manĝoporcio — la rajto de ĉiuj je la elementaj bezonoj de la vivo.” Singarde sed bonkore, Vogue konigis en artikolo la novan ĉefministron Clement Attlee de la Laborista Partio. Ĝi komencis esplori la nacian estontecon. Katuno ne baldaŭ revenos pro tio ke “la laboristaro ne volas reveni al industrio delonge en malkreskiĝo kun neadekvataj salajroj kaj laborkondiĉoj”, sed sintezaj materialoj estas disvolvataj. Cecil Beaton kredis, ke virinoj fariĝos plenfiguraj ĉar 25-jaran kulton de ekstrema magreco mallogigis bildoj pri malsato tra Eŭropo kiu “mordetas sian propran korpon”. Radio estis la rimedo de informoj kaj distro dum la milito, sed la venonta lanĉo de televido kiel rimedo de amuziĝo “iam definitive ekstermos sonelsendojn”. La laborista historiisto A L Rowse demandis, ĉu oni povas diri ion ajn pozitivan pri la malnova socio, kaj respondis ke nemulte, pro ĝia krudeco postulata de la kapitalo, precipe en arkitekturo kaj la socia komunumo: socialaj loĝejoj bonaspekte dezajnitaj estas la vojo al la estonteco.

Sed Blanch eksiĝis de Vogue en 1945, kaj la nova gvida voĉo estis multe malpli egalrajteca: Marghanita Laski*, kies unua artikolo notis: “Ni jam ne loĝas en niaj kuirejoj. Ĉiuj do denove parolas pri servistoj. La pli malkara gazetaro estas plena de intervjuoj kun eksarmeaninoj kiuj ĉiuj diras, ke ili ne povus imagi reveni en domservadon.Vogue komencis senti ke oni devus rekonskripcii tiajn fraŭlinojn en servutecon, kvankam kun plibonigitaj vivkondiĉoj, dum aninoj de la superaj klasoj, fininte la lernejajn jarojn, trejniĝu por proviantado kaj sekretaria laboro; ĝi ankaŭ zorgis pri tio, ĉu estos sufiĉe da laborpostenoj por malmobilizitaj viroj. Laski estis unu el la malmultaj britoj kiuj, nelonge post la fino de la milito, “povis akumuli pasportojn, vizojn, vojaĝrezervojn, loĝigon en hotelo kaj 75 pundojn, kaj rapidis al la kontinento”. Voreme manĝante, ŝi travojaĝis Francion dum, en Britio, Vogue skribis pri la marksista ministro pri nutraĵo kaj lia zorgo pri la Nacia Panbulo*, kiu, laŭ li, estas “minacata bastiono kontraŭ malsatego” kaj estis porciumota en kontinento ĉe la sojlo de permalsata morto. Laski estis kontenta pri tio, ke spontanea reveno al formalaj vesperovestoj ekzilis el ŝikaj londonaj restoracioj “la etajn tajpistinojn kiuj kutimis aperi [dummilite] kun eta armea broĉo”.

* Marghanita Laski estis romanisto, ĵurnalisto kaj radioparolisto.
* La Nacia Panbulo estis pano el branfaruno enkondukita en Britio en 1942 por kompensi la nesufiĉon de blanka faruno — ml.

Malgraŭ la fakto ke postmilita Britio preskaŭ bankrotis, estis reklamoj propagandantaj estontecon de ŝikeco, de luksaj kvar-pordaj aŭtoj kaj la flugkompanioj BOAC kaj BEA (antaŭuloj de BA). Al virino svinganta veldistan ŝalmon, reklamo proponis elektran fornelon post kiam ŝi revenos “al la rifuĝejo de la propra kuirejo”. Novedzino en reklamo pri kosmetikaĵoj promesis al sia edzo “kuiri kiel anĝelo kaj daŭre aspekti, kvazaŭ mi eĉ ne povas boligi ovon”. Ĉefartikoloj komencis noti la reviviĝantan allogon de malegaleco, esprimata plejparte pere de la konduto kaj aspekto de virinoj de la superaj klasoj: ili devas limigi kaj restrikti sin, moderigi sin, fariĝi sinjorinoj denove. Vogue akre kritikis la liberecon de la dummilita senĉapeleco, deklarante ke “la hararo superis sian ĝustan staton, kaj estas publike videbla pli ofte ol estas bone (taŭzitaj bukloj, malstriktaj kolharoj)”; oni devas ĝin reglatigi kaj kaŝi sub komplikaj ĉapeloj multekostaj. Kiel eble plej baldaŭ, virinoj devas porti diafanajn ŝtrumpojn kaj blankajn somerajn gantojn.

Preskaŭ ĉiun monaton Vogue aperigis freŝajn bildojn el Parizo, kie la modistoj, subtenataj de restariĝantaj fabrikistoj de teksaĵoj, eksperimentis per nesimetriaj orloj, larĝigitaj jupoj, rondaj ŝultrolinioj, plialtigitaj kalkanumoj kaj enkorsetigitaj talioj. En 1947, ekstremaĵoj derivitaj de kontraŭokupaciaj vestoj evoluis en la Novan Aspekton de Christian Dior, efektive aspekto malnova, modifita modo de antaŭ kvardek jaroj en kiu oni nek povis labori nek piediri. En Britio, la stilo estis dum kelka tempo havebla nur por tiuj, kiuj restis riĉaj malgraŭ superimpostoj kaj kiuj havis sufiĉe da influaj konatoj por eviti la porciumadon; ĝi tamen triumfis super la praktika demokratio de Utileca. Kaj artikoloj pri la bona dezajno por ĉiuj, planado kaj la politiko forvaporiĝis el la paĝoj de Vogue.

Tio, kio okazis en Parizo

Michel de Brunhoff, la redaktoro de franca Vogue, evakuis ĝian sidejon dum la germanoj eniris Parizon en 1940. La personaro ekiris direkte al Bordozo laŭ diversaj vojoj, esperante atingi rifuĝon en Londono aŭ Novjorko, sed la havenoj de la Maniko jam estis fermitaj. La germanoj, delonge ĵaluzaj pri la monda supereco de Francio en modaj vestoj kaj luksaj varoj, intencis transloki la modoindustrion de Parizo al Berlino kaj Vieno, kaj armeanoj de la okupacio baldaŭ priserĉis la atelierojn por la registroj de ilia eksporta komerco. Dum kvar jaroj, la Chambre Syndicale (asocio de komercaj modistoj) sub Lucien Lelong, evitis kaj alproprigon kaj altruditan fermiĝon. Iuj modistoj, interalie Schiaparelli, foriris al ekziliĝo; iuj, precipe Chanel, kiu kunlaboris kun la germanoj, fermis siajn entreprenojn; malgranda kerno daŭre sukcesis minimume funkcii tiel, ke ilia personaro povu resti dungita kaj ne estu submetita al trudlaboro.

La leĝoj de la Okupacio malpermesis al la franca industrio fabriki utilecajn varojn, sed permesis la produktadon de luksaĵoj se krudmaterialoj estus troveblaj. La francaj fabrikistoj de teksaĵoj tial eksperimentis per sintezaj materialoj plejparte el celulozo. La rezultoj foje estis belaj, sed foje emis diseriĝi kiam portataj aŭ dissolviĝi kiam lavataj. La fabrikistoj kaj modistoj zorgis pri tio ke, dum la daŭro de la milito, Usono eltrovis sian propran nacian stilon kaj kapablo amasfabriki bonkvalitajn vestojn el usonaj fibroj, precipe el katuno. Ili tiel volis nepre restarigi la superecon de Francio en la tutmonda modo, ke ili sukcesis elmontri du improvizitajn kolektojn en la periodo inter la liberigo de Parizo kaj la venko en Eŭropo. La restariĝanta teksaĵindustrio de Francio subtenis la fondiĝon de novaj modentreprenoj, plej grave tiuj de Pierre Balmain kaj Christian Dior, kaj francaj firmaoj regajnis kaj tenis sian gravecon en la monda merkato de luksaj varoj.

Lee Miller, fotisto por la usona kaj brita Vogue, trovis ke estis malfacile klarigi al francinoj la britan sistemon de porciumado de vestoj kaj la normigitan Utilecan dezajnon, ĉar francinoj sin vestis kaj aranĝis sian hararon kiel eble plej troige por moki kaj spiti la germanajn restriktojn. Estis eĉ pli malfacile klarigi al anglinoj ke tia frivola vanteco estis fierindaĵo por la francoj.

Michel de Brunhoff kredis ke “honorinde eldoni, sen kompromisi kaj kunlabori kun la malamiko, ne estis eble”, tial malgraŭ premo de la germanoj, kiu lasis lin izolita kaj malriĉa, la franca Vogue restis fermita dum la daŭro de la milito. Li redaktis kontraŭleĝe eldonitajn “modoalbumojn”, kaj batalis dum la liberigo de Parizo post kiam la nazioj pafmortigis lian filon. La Alianculoj tiel alte taksis la francan Vogue kiel simbolon de la nacia identeco, ke ili asignis al ĝi specialan kvoton de papero por ke ĝi povu denove aperi en februaro 1945.

Veronica Horwell

Tui artikolo estas traduko de “Vogue’s finest hour” en la anglalingva eldono de LMD de aprilo 2016.

Enketo en Britujo

“Brexit”, maltrankvilo ĉe la laboristpartio

“Ĉu Britujo devas resti membro de la Eŭropa Unio aŭ forlasi ĝin?” Jen la demando, kiun la britoj estas invititaj respondi la 23-an de junio, kaj la gvidantoj de la Unio observas tion kun maltrankvilo. La maldekstro troviĝas en la dilemo: “ne” fortigus la pozicion de la konservativa deputito Boris Johnson; “jes” tiun de la ĉefministro David Cameron, ankaŭ konservativulo ...

KELKAJN semajnojn antaŭ la referendumo pri la eliro el la Eŭropa Unio, la politika vivo de Britujo montras plej malverŝajnajn aliancojn. Unue, tiun inter la ĉefo de la Laborista Partio, s-ro Jeremy Corbyn, de la maldekstra alo de la partio, kaj la konservativa ĉefministro David Cameron. Kvankam ili malkonsentas pri preskaŭ ĉio, tiuj du estas ambaŭ kontraŭ la “Brexit”*.

* “Eliro de Britujo el la Eŭropa Unio” -vl

Junio 2015. Tri monatojn antaŭ ol ekgvidi la Laboristan Partion, s-ro Corbyn deklaras, ke “uzurisma Eŭropo, kiu transformus la malgrandajn naciojn en koloniojn submetitajn per la pezo de la ŝuldoj, ne havas estontecon”.* Tiu kondamno apenaŭ surprizas: en 1975, kadre de referendumo, s-ro Corbyn voĉdonis por eliro de Britujo el tio, kio tiam nomiĝis la Eŭropa Ekonomia Komunumo; en 1993 li rifuzis la traktaton de Mastriĥto kaj antaŭdiris, ke ĝi malpermesos al la naciaj parlamentoj “difini sian propran ekonomian politikon, favore al manpleno da ne elektitaj bankistoj”.* Kaj jen la ne atendita returniĝo: li subtenas la voĉon “Remain” (“resti”) en la kadro de la referendumo de la 23-a de junio.

* Huffingtonpost.co.uk, 29-an de junio 2015.
* Debato en la Malsupra Ĉambro, 20-an de majo 1993.

Kontraste al s-ro Corbyn, s-ro Cameron ĉiam pledis favore al la Eŭropa Unio. La bonaj rezultoj de la Partio por Sendependeco de Britujo (UKIP) kaj la vigliĝo de la eŭropskeptika tendenco en lia propra partio instigis lin modifi sian retorikon. La 23-an de januaro 2013 li severe riproĉis Union kiun li taksis tro malmulte liberala: ĝiaj “tro kompleksaj reguloj, kiuj malhelpas la labormerkatojn”, ĝia “ekscesa enkadrigo” de la agado de la entreprenoj, ĝia nekapablo malreguligi “la merkatojn de la servoj, de la energio kaj de la informadika sfero”, ĝia manko de emo intertrakti “liberkomercajn traktatojn”. Li promesis referendumon kaze de venko de sia partio en la parlament-elektoj de 2015 kaj anoncis, ke lia decido dependos de la intertraktadoj kun Bruselo por korekti la misfunkciojn de la Unio.* Kiam, la 23-an de februaro 2016, li fine engaĝiĝis por kampanji kontraŭ la “Brexit” antaŭ la Malsupra Ĉambro, li ricevis abundajn aplaŭdojn. Sed el la benko de la laboristoj.

* Vd Bernard Cassen, “Brexit”, Cameron en sia propra kaptilo”, Le Monde diplomatique en esperanto, februaro 2016.

Ĉu la britoj volas kunmeti akvon kaj oleon? Ĉio kredigas tion. Dum s-ro Corbyn, en sia parolado de la 14-a de aprilo 2016, anoncis ke li defendas la voĉon “Resti”, lia strategia decido troviĝas en la perspektivo de “konstruado de la socialismo”, sed la identeco de la aliaj agantoj de la “restuloj” havas alian programon. Ilia kampanjo ricevis la subtenon de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), de la Banko de Anglujo, de granda parto de la entreprenoj de la FTSE 100 (la plej grandaj entreprenoj de la borso), de 80 elcentoj de la membroj de la ĉefa mastra organizaĵo (la Confederation of British Industry, CBI), kaj de la bankoj JP Morgan Chase, Goldman Sachs kaj HSBC. La ĉefa zorgo de tiuj lastaj: la sanstato de la City, la grandega financsektoro, kiu profitas de sia aliro al la eŭropaj merkatoj.

Jes ja, Bruselo kondutis krude kiam ĝi plafonigis (iomete) la plusojn pagatajn al la bankistoj. Sed la plej malbonaj mispaŝoj estas pardonataj kiam temas pri la demando de vivo aŭ morto. Nu, “la Brexit estus katastrofo por la City”, avertas s-ino Gina Miller, kunfondinto de la invest-societo SCM Private, dum debato organizita de la Financial Times la 23-an de februaro. Malfacilas la tasko por tiu, kiu provas starigi mapon pri la pozicioj pri la voĉdonado, ŝia kontraŭulo en la debato pravigas sian decidon por la Brexit per la sama postulo: eviti katastrofon por la City. Laŭ s-ro Howard Shore, fondinto de la invest-societo Shore Capital, oni devas forlasi la Union por protekti la bankojn. Kun des pli da entuziasmo, ke tio ebligos krome “akceli la liberaligon de la ekonomio”.

“Malfermita pordo por la seks-agresuloj”

La konservativuloj — poreŭropanoj same kiel pledantoj por eliro — malsamopinias do nur pri la rimedo respondi al la sama prioritato: konservi la City kaj pli malreguligi. Ene de brita maldekstro, kiu montris sian rifuzon de la socialliberalismo per sia elekto de s-ro Corbyn al la pinto de la Laboristpartio, tia celo ne faciligas identigi “naturan” aliancanon ... Iuj do serĉis aliajn kriteriojn por sia tendaro. Nome la demandon pri enmigrado.

Konservativa kampanjo por eliri el la Unio velas sur kunteksto favora al instrumentigoj. Atencoj en Parizo kaj en Bruselo, krizo de rifuĝantoj kaj, krome, agresoj en Kolonjo ... tiuj ĉi lastaj pufigis la velojn de la ksenofoboj: “Nenio malebligas la seksagresulojn veni al Britujo ekde kiam ili ricevis la germanan civitanecon”, diris ekzemple s-ro Mominic Cummings, direktoro de la kampanjo “Vote Leave” (“voĉdonu por forlasi”, en Twitter. “Parto de la maldekstruloj voĉdonos kontraŭ la Brexit por agi kontraŭ la rasismo”, opinias s-ro Adam Klug, kiu subtenas s-ron Corbyn.

La konservativaj eŭropskeptikuloj ne limigas siajn analizojn al etnaj kaj kulturaj kriterioj. La komunikile tre efika kandidato por la gvido de la Konservativa Partio Boris Johnson deziras rehavi la regadon pri la britaj landlimoj por malebligi al migruloj “tiri la salajrojn malsupren kaj premi sur la lernejoj kaj la sansistemo”.* La argumento efikas, ankaŭ maldekstre. Dum la registaro agas por malaltigi la financadon de la ŝtata sansistemo (NHS) kaj subfosi la intertraktad-kapablon de la salajruloj, la alvenuloj penetras en arenon faritan por igi ilin konkurenci kontraŭ la lokaj laboristoj. Kvankam la entreprenoj profitis la alvenon de eksterlandaj laboristoj — kiel iom embarasite rimarkigas la Financial Times — ĝi “ne nepre kontribuis al la prospero de la brita loĝantaro” (24-an de februaro 2016) ...

* The Independent, Londono, 23-an de marto 2016.

“La salajrojn malaltigas la mastroj, ne la migruloj”*, rebatas la trockistoj de la Socialist Workers Party (SWP), kiuj tamen ne kapablas trudi sian analizon. En tiuj ĉi kondiĉoj, “almenaŭ triono de la maldekstruloj voĉdonos por la Brexit, opinias la ĵurnalisto Owen Jones. Kaj tion ili faras ne ĉar ili kritikas Bruselon aŭ la novliberalan Eŭropon: ili faras tion pro la enmigrado ...” Jones, post pledi por “maldekstra eliro”*, nun agas por ke Britujo restu en la Unio: ĉar la kontraŭ-enmigra argumento konvinkas, venko de la Brexit pravigus la ksenofobajn analizojn.

* Socialistworker.co.uk, 6-an de oktobro 2015.
* The Guardian, Londono, 14-an de julio 2015.

Tamen malfacilus demonstri, ke la alia opcio — tiu de venko de la “restu” — interpreteblas kiel signo de akceptemo al eksterlandanoj. Jen unu el la precipaj ambicioj de s-ro Cameron en siaj traktadoj kun Bruselo: Malebligi ke “la svarmoj da migruloj kiuj transiras la Mezmaron (...) atingu Britujon”.* Jen farite, pensas li: meĥanismo de “urĝa bremsado” permesas al ĉiu membroŝtato suspendi la pagon de familiaj atribuaĵoj al eŭropaj enmigrintoj en la unuaj kvar jaroj. Malgraŭ ĝia senutilo — ĉar la plej multaj nove venintoj serĉas laboron kaj ne socialajn atribuaĵojn —, la dispono dubindigas unu el la plej fundamentaj principoj de la eŭropa konstruaĵo: la libereco moviĝi. Pli lastatempe la brita registaro ĝin adoptigis leĝon kiu permesas elpeli ĉiun neeŭropan enmigrinton kiu gajnas malpli ol 44.000 eŭrojn jare post kvin jaroj da loĝado. Kvankam s-ro Cameron ne estas s-ro Johnson, la batalo kontraŭ la ksenofobio havis jam pli rezolutan ĉampionon ...

* ITV News, 30-a de julio 2015.

Serĉi en la konservativajn sakojn por trovi en ili politikan kompason montriĝis do senfrukta peno por la brita maldekstro. Certe pli valoris interesiĝi pri siaj propraj prioritatoj. Same kiel la Unite the Union, la plej granda sindikato de la lando kun 1,42 milionoj da membroj, la plej multaj organizaĵoj de salajruloj poziciiĝis en la tendaro de “restu”. “La Eŭropa Unio, tio signifas dungojn kaj socialajn rajtojn”, resumis s-ro Simon Dubbins, taskita pri la internaciaj rilatoj de la organizaĵo.

Ĉu dungoj? Laŭ certaj adeptoj de restado, ĝis tri milionoj da estas rekte ligitaj kun la aliro de Britujo al la eŭropaj merkatoj. La CBI taksas, ke la ligoj inter la insulo kaj la kontinento altigas la malnetan enlandan produkton je 4 ĝis 5 elcentoj jare. The Economist, kvankam kontraŭ la Brexit, tamen pridubas tiujn nombrojn. Analizante la taksadojn, la liberala gazeto konkludas: “Oni povas sendube taksi ke la Brexit havus negativan efikon sur la ekonomio, sed ne tre gravan.” (17-an de oktobro 2015).

Tiukaze, kion pri la socialaj rajtoj? En siaj dokumentoj de la kampanjo, Unite the Union klarigas: “Ekzistas du tipoj de ekonomiaj modeloj: la modelo malreguligita, usona; kaj la modelo reguligita, eŭropa.” Al la unua, priskribata kiel “agresema”, “novliberala”, “kontraŭsindikata” kontraŭstaras la intervenismo kaj la reguladoj de la Eŭropa Unio, ties agnosko de la sindikataj organizaĵoj kaj ĝia Ĉarto de fundamentaj rajtoj. La direktivoj de la Unio do garantias, laŭ Unite the Union, al la britaj laboristoj la rajton je forpermeso pro patrineco, enkadriĝon de parta laboro aŭ pagatajn feriojn ... “La Eŭropa Unio estas remparo kontraŭ la novliberalaj politikoj de la konservativuloj”, taksas la deputito George Kerevan, de la Skota Naciista Partio (SNP) kaj de la kampanjo “Remain”.

Ĉu “remparo”? La termino estis jam uzata dum la referendumo de 1975. Sed de la konservativuloj. Tiutempe ili — kun Margaret Thatcher ĉekape — opiniis, ke la Eŭropa Komunumo protektos ilin kontraŭ sindikatoj decidintaj bloki ĉian “reformon”. Laboristpartianoj kaj sindikatistoj siavice gardis sin kontraŭ eŭropa “klubo de kapitalistoj” kiu baros la vojon al socialismo. Kvardek jarojn poste, la “Fera Damo” kaj ŝiaj heredintoj transformis la landon; por la maldekstro, la minaco transformiĝis en pli malgrandan malbonon ...

Pli malgranda malbono tamen relativa: La Eŭropa Unio ne malebligis la starigon de la “nulhora kontrakto”* nek Londonon ne rifuzi la direktivon kiu limigas la semajnajn laborhorojn al kvardek ok. “Kaj krome, ardiĝas s-ino Hannah Sell, de la Socialist Party, se Jeremy Corbyn enpotenciĝus, lia programo estus kontraŭleĝa en la okuloj de Bruselo.” Ĉu interveno de la ŝtato por stimuli la britan industrion? Kontraŭleĝa. Ĉu ŝtatigo de la poŝto? Malebla. Ĉu ŝtatigo de la fervojoj? Malrealisma, pro tio la du plej grandaj fervoj-sindikatoj pledas por la Brexit.

* Ĝi permesas al la entrepreno garantii neniun laborhoron al siaj salajruloj kaj devigi ilin atendi hejme — sen esti pagataj — ĝis kiam oni vokas ilin.

Krome la eŭropemaj konservativuloj esperas, ke venko faciligos la subskribon de la traktato pri la granda transatlantika merkato ... kiun la sindikato tute ne volas, ĉar ĝi estus la morto de la NHS. La eŭropa “remparo” kelkfoje alprenas minacajn formojn; imagu ke la laboristpartianoj iun tagon akiras la potencon, kaj tiu “remparo” similas al malliberejo ...

Jeremy Corbyn, kaptito en malamika teritorio

“Maldekstre neniu estas ĉarmita de la Unio tia kia ĝi ekzistas, resumas s-ro John Hilary, de la organizaĵo War on Want. La demando estas, ĉu ĝi estas reformebla aŭ ne. Miaopinie, ne.” La konstato de la greka eksministro pri ekonomio Janis Varufakis ne estas vere alia: “Ne estas, kvazaŭ demokratia deficito estus aperinta en Eŭropo, klarigas li. La eŭropaj institucioj (...) estis konceptitaj kiel zonoj sen demokratio.”* Tamen, s-ro Varufakis agas por ŝanĝo “deinterna”, al kiu aliĝas granda frakcio de la brita maldekstro.

* Red Pepper, Londono, aprilo-majo 2016.

Ĉu li ankaŭ konvinkis s-ron Corbyn? Oni rajtas dubi. En sia parolado de la 14-a de aprilo 2016, la laborpartia gvidanto ja desegnis similan strategian linion: “Remain and reform”, resti en la Unio por reformi ĝin. Sed li ĵonglis per la personaj pronomoj. Unuflanke: “Ni kredas, ke la Eŭropa Unio alportis investojn, dungojn, formon de protekto por la laboristoj”; aliflanke: “Mi estis ĉiam kritika al multaj decidoj de la Unio.” Unuflanke: “Ili [la membroj de la partio kaj ĝiaj deputitoj] estas en sia plimulto konvinkitaj ke ni povas fari alie, restante en la Unio”; aliflanke: “Mi restas kritika [fronte al la manko] de travideblo [de la Unio] kaj al ĝia premo por malreguligi kaj privatigi la publikajn servojn”.

“Corbyn troviĝas en malamika teritorio ĉekape de la Laborista Partio”, ripetas liaj malnovaj kamaradoj, kiuj plimulte pledas por “maldekstra eliro”. Lia ĉirkaŭaĵo aŭdigas, ke la pledo de la laborpartiaj parlamentanoj favore al la Unio similas malpli al invito por defendi ĝin ... ol al ĉantaĝo. Pri la siria demando, s-ro Corbyn ne hezitis alfronti la dekstran alon de sia partio, favora al frapoj, ĉar li povis kalkuli kun firma bazo. Sed Eŭropo ne estas Sirio: “Niaj membroj, ofte freŝdate politikiĝintaj, ne ĉiuj cerbumis pri la eŭropa demando, konfidas al ni proksimulo de s-ro Corbyn. La tempo por konvinki ilin estis limigita, la risko bruski ilin, konsiderinda.”

“Neniu asertas, ke eliri el la Eŭropa Unio solvos ĉiujn niajn problemojn, emfazas s-ro Hilary. Tio estus nur la komenco de la batalo.” Kun la espero, opinias tiu eŭropskeptikulo, ke almenaŭ en la skalo de la lando “la socia transformado restos ebla”. Fari tiun batalon kontraŭ la brita elito kaj kontraŭ la dekstra alo de la Laborista Partio en periodo de ekonomia tumulto kaj sen garantio de amasa subteno de la bazo, tio sendube signifus politikan memmortigon.

S-ro Corbyn scias tion. Do, li havas du opciojn: defendi siajn konvinkojn en malfavora kunteksto aŭ lasi la Konservativan Partion dividi sin pri la eŭropa demando kaj samtempe rifuzi komunan kampanjon. Li decidis. Oni povas do imagi ke li tre longtempe bedaŭrus malvenkon de siaj novaj aliancanoj ...

Renaud LAMBERT.

Fidela aliancano de Francujo en la centro de la regiona politik-ludo

Ĉado, cirkonstanca potenculo

Reganto de dudek ses jaroj, s-ro Idriss Déby Itno estis reelektita ĉe la unua balotvico de la prezidanta elekto, la 10-an de aprilo 2016. Tiu dubinda venko, fone de forta subpremo, ne ŝajnis ŝoki la francan ministron pri defendo, s-ro Jean-Yves Le Drian, kiu vizitis Nĵamenon la 29-an de aprilo. Ĉado ja sukcesis igi sin nemalhavebla por la lukto kontraŭ terorismo en Sahelo.

ENE DE KELKAJ JAROJ, la tradicia bildo de Ĉado malriĉa, enklavita kaj nestabila lasis sian lokon al tiu de regiona pli kaj pli potenciĝanta lando, nemalhavebla por la lukto kontraŭ ĝihadismo en Sahelo kaj en la centra Afriko. Regule denuncita pro sia malobservo de la homrajtoj fare de ne registaraj organizoj (NRO)*, la aŭtoritatema reĝimo de la prezidanto Idriss Déby Itno, reganta de pli ol kvarono da jarcento, ricevas firman subtenon de Francujo, ekskolonianto, kaj de Usono. Kiel klarigi tian transformiĝon?

* Vd. la raporto de Amnestio Internacia pri Ĉado 2015-2016, www.amnesty.org

Ĉarnira lando situanta ĉe la sahela-sudana landlimo, Ĉado “aperas kiel unu el la relative stabilaj ŝtatoj de tiu ‘frontlinio’, kiu trairas Afrikon de Sudano ĝis Kazamanco, disiganta en la nordo islamigitajn spacojn kaj en la sudo plejmultan animistan kaj kristanan Afrikon*, klarigas la geografo Géraud Magrin. Ĝi ankaŭ estas “transita areo” inter la nigra Afriko kaj la araba mondo. Tiu strategia pozicio estas plifortigita pro la manko de serioza pretendanto al pilotado de regiono ja riĉa je naturaj riĉaĵoj, sed trairata de profundaj politikaj streĉoj, aparte en Demokratia Respubliko Kongo (DRK), en Centr-Afrika Respubliko kaj en Burundo*.

* Géraud Magrin, “Un Sud qui perd le nord? Les récents rejeux de la fracture tchadienne”, Bulletin de l’Association de géographes français, vol. 79, n-ro 2, Parizo, junio 2002.
* Vd Gérard Prunier, “Mortiga koktelo en centra Afriko”, Le Monde diplomatique en esperanto, februaro 2016.

Ĉado sukcesis valorigi sian jarcentan rilaton kun Francujo. Post la sendependiĝo en 1960, Parizo faris el sia ekskolonio armean trejn-bazon*. En januaro 2013, Nĵameno provizas 2 000 soldatojn apoge al la francaj soldatoj de la operacio “Serval” sendita por kontraŭi la ĝihadistan ofensivon en la nordo de Malio. De aŭgusto 2014, sekvis la operacio “Barkhane”; Ĉado akceptis ties stabon kaj parton de ties 200 blenditaj veturiloj, 6 ĉasaviadiloj kaj 3 000 francaj konstantaj militistoj. La rilatojn inter la du landoj karakterizas intensaj ir-revenoj de politikaj homoj, ĉe la ministra kaj prezidanta niveloj. Kaj Parizo kapablas montriĝi dankema al sia aliancano: sen la franca loĝistika subteno en 2008, la prezidanto Déby estintus renversita de sia armita opozicio veninta el la najbara Sudano.

* Vd Roland Marchal, “Petites et grandes controverses de la politique française et européenne au Tchad”, CCFD-Terre solidaire — Secours catholique, Parizo, aprilo 2015.

La ĝihadista minaco favoras la ĉadan ludon. La lando sukcesis trudi sin kiel la estro de la armita lukto kontraŭ Boko Haram, ŝovante al la dua rango Niĝerion — kiu dekretis urĝostaton en la nordo de la lando en majo 2013 — kaj Kamerunon, kiuj ambaŭ tamen enmetis egajn financajn rimedojn en la lukton kontraŭ la islamisma sekto*. La 30-an de julio 2015, la ĉada Parlamento adoptis kontraŭterorisman leĝon, kiu restarigis la mortpunon, abolitan kelkajn monatojn antaŭe. Escepte de Angolo kaj Ruando, neniu alia centra afrika ŝtato disponas pri pafpotenco egala al tiu de la ĉada armeo. La nombro de soldatoj pasis de 17 000 en 1989-1990 al 25 350 en 2013. La armeaj elspezoj estis 6,6% de la malneta enlanda produkto en 2011, kompare kun 5,2% por Angolo (2012) kaj 1,1% por Ruando (2013)*.

* Vd Rodrigue Nana Ngassam, “Le Cameroun sous la menace de Boko Haram”, Le Monde diplomatique, januaro 2015.
* Kolektivo, “Le Tchad: un hégémon aux pieds d’argile”, ministère de la défense de Belgique (ministrejo pri Defendo de Belgujo), Direction générale des relations internationales et de la stratégie — Groupe de recherche et d’information sur la paix et la sécurité (GRIP) (Ĝenerala Direkcio de la internaciaj rilatoj kaj de strategio — Esplor- kaj Inform-grupo pri paco kaj sekureco), Bruselo, 18-a de majo 2015.
Silento de Parizo fronte al la politika subpremo

LA ĈADA ARMEO laŭreputacie estas elprovita rilate al la endezertaj bataloj. Ĝi trejniĝis en la montaroj de Tibesti kaj Ennedi, sed ankaŭ ĉe la landlimo de Darfuro. Tiu kompetento ebligis al ĝi trudiĝi kiel partnero de Parizo sur similaj operaciejoj, kiel ekzemple la montaro Adrar de la Ifoghas en Malio. La mito de ties nevenkebleco baziĝas sur rimarkinda sukceso: la fulmatako lanĉita la 5-an de oktobro 1987 de 2 000 ĝiaj soldatoj kontraŭ la libia aviadil-bazo Maaten Es-Sara; tiu venko kontraŭ armeo kiu tamen ĝin superis pri konvencia armilaro kaj soldatnombro, devigis tiam la kolonelon Muamar Kadafi intertrakti.

La politikologo Marielle Debos tamen precizigas, ke la ĉada armeo estas “durapiduma. Unuflanke, elitaj korpusoj, kiuj batalas en Malio kontraŭ Al-Kaido-en-islama-Magrebo kaj ties aliancanoj, kaj en la baseno de la ĉado-lago kontraŭ Boko Haram. Tiu bone ekipita kaj bone trejnita armeo ricevas gravajn financadojn el Francujo kaj Usono, kiuj fermas la okulojn pri ties brutalaj praktikoj kaj ties konsisto, esence proksimuloj de la prezidanto Déby. Aliflanke, ekzistas armeo, kiu disponas pri malmulte da rimedoj kaj kies konsisto estas pli diversa el la vidpunkto de etna origino kaj de la politikaj pozicioj*. La trupoj estas ankaŭ konataj pro siaj rapidaj metodoj, aŭ eĉ kontraŭleĝaj agoj, aparte en Centr-Afriko, kie la soldatoj estas regule vokataj per “Foriru la ĉadanoj, perfiduloj, senkuraĝuloj, hundoj!” pro ties pafoj al lokaj civilaj loĝantaroj. Sed la rilato kun Parizo ne suferas el tio. Same, malapero en 2016 de kvindeko da soldatoj, oponantoj al la prezidanto Déby, ne estigis iun ajn rimarkon el la franca ministro pri defendo Jean-Yves Le Drian, vizitanta la ĉefurbon la 29-an de aprilo 2016.

* Marielle Debos, “Le silence de la France sur le sort des militaires tchadiens disparus”, Le Monde, 11-a de majo 2016.

Nĵameno poziciigas sin kiel pac-faranton sur la afrika ludejo. En septembro 1998, ĝi sendis 2 000 homojn en DRK por subteni Laurent-Désiré Kabila. Ĝiaj trupoj kontribuas al pacmisioj de la Unuiĝintaj Nacioj en Demokratia Respubliko Kongo kaj en Centr-Afrika Respubliko. La lando firmigas sian ĉeeston sine de la Afrika Unio, meze de la 2000-aj jaroj, kun la nomumo de ambasadoro tre aktiva en la debatoj de ties Komitato de la konstantaj reprezentantoj (KKR, aŭ france: Corep) kaj precipe en tiuj, tre strategiaj, de la Konsilio de paco kaj Sekureco (KPS, aŭ france: CPS) de la tutafrika organizaĵo. Ĉada armea konsilanto partoprenas en la stabo-Komitato kaj la planado de la operacioj por pacsubteno de la Afrika Unio.

La reĝimo de s-ro Déby tiel ŝajnas altigi sin ĝis la nivelo de la fortikaj ŝtatoj de la kontinento, kiaj Niĝerio kaj Sud-Afriko, sed ankaŭ de Alĝerio, Egiptujo, Etiopujo, Angolo aŭ Senegalo — armee tre aktiva. En la kadro de la lukto kontraŭ terorismo kaj kontraŭ translandlima krimeco, la Komisiono de la Afrika Unio disponas pri reprezenta buroo en la ĉada ĉefurbo. Nĵameno prezidas la Sahelan G5, kiu organizas la sekurecan kunlaboradon kun Burkina Faso, Malio, Maŭritanio kaj Niĝero. Uzante sian rolon de “paciganta lando”, Ĉado ja sukcesis elektiĝi nekonstanta membro de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj de 2014 ĝis 2016.

Membro de la Ekonomia Komunumo de la Centr-afrikaj Ŝtatoj (EKCAŜ, aŭ france: Ceeac)*, Ĉado rolas kiel “francparolanta mediacianto”, kvankam intervenante en la okcidento, ekster sia tradicia influ-sfero. En 2011, ĝi estas tiel unu el la kvin fakuloj de la afrika Unio (kun Sud-Afriko, Burkina Faso, Maŭritanio kaj Tanzanio) taskitaj solvi la balot-krizon en Ebur-bordo. Fronte al Sud-Afriko, handikapita de la malsukceso de mediacio de la prezidanto Thabo Mbeki en 2004, Nĵameno estas tiam favora al la ideo de armea interveno proponita de Niĝerio, kun kiu ĝi havas komunan landlimon. Fariĝinta nemalhavebla ĉenero de la regiona diplomatio, ĝi kontribuas al la ligado de la centra Afriko al la okcidenta Afriko. En 2012, la Ekonomia Komunumo de la okcident-afrikaj Ŝtatoj (EKOAŜ, aŭ france: Cedeao)* donas al ĝi la statuson observanto, cele faciligi la kontraŭ-terorisman kunlaboradon de ambaŭ regionoj.

* La Ceeac konsistas el Angolo, Burundo, Kameruno, Kongo, Gabono, Ekvatora Gvineo, la Centr-Afrika Respubliko, la Demokratia Respubliko Kongo, São-Tomé-et-Príncipe kaj Ĉado.
* La Cedeao konsistas el Benino, Burkina Faso, Kabo Verde, Ebur-bordo, Gambio, Ganao, Gvineo, Gvineo-Bissau, Liberio, Malio, Niĝero, Niĝerio, Senegalo, Siera Leono kaj Togo.

La eksterlandan politikon de la prezidanto Déby larĝe influas la lukto kontraŭ lia opozicio, kelkfoje armita, kiu uzas Darfuron aŭ la centr-afrikan Respublikon kiel malantaŭan bazon. La atento portita al ĉi lasta lando povas esti klarigita per la neceso garantii la sekurecon de la petrolkampoj en la sudo de Ĉado. Danke al ilia ekspluatado depost 2003, la lando fariĝis la naŭa afrika produktanto de “nigra oro”. S-ro Déby do volas certiĝi pri la ĉeesto en Bango de registaro forte ligita al liaj interesoj. La 21-an de januaro 2014, uzante sian postenon kiel prezidanto de la Ceeac, li ne hezitis uzi premojn al sia eksa aliancano, la provizora prezidanto Michel Djotodia, por ke li eksiĝu, tiel subskribante el propra aŭtoritato la finon de la politika transiro en Centr-afrika Respubliko*. Li sukcesis akiri la areston, la 2-an de januaro 2015, de la ribelula militisto Abdelkader Baba Laddé, kaj ties ekstradicion.

* Michel Luntumbue kaj Simon Massock, “Afrique centrale: risques et envers de la pax tchadiana”, analiza noto, GRIP, Bruselo, 27-a de februaro 2014.

La alia regiona problemo estas la normaligo de la rilatoj kun la sudana reĝimo de s-ro Omar el-Bachir. Dum la 2000-aj jaroj, ambaŭ landoj inter si militis tra siaj propraj ribeluloj, kiam Ĥartumo akuzis Nĵamenon subteni la ribelulojn de Darfuro, dum Nĵameno riproĉis al Ĥartumo subteni ĝiajn opoziciulojn rifuĝintajn en Sudano.

La falo de la kolonelo Kadafi, fine de 2011, plifortigis la relativan pezon de Ĉado*. Multaj problemoj tamen pluestas: la sorto de la ĉadaj paŝtistoj kaj laboristoj, kiuj de ĉiam laboris en Libio kaj kiujn la milito en la lando senigis je resursoj; la 20 000 ĝis 30 000 ĉadaj soldatoj varbitaj de Kadafi kaj nun disigitaj inter Tobruk kaj Tripolo, konsistigantaj bonŝancon por la islamistoj de la Organizaĵo de la islama Ŝtato (OIŜ); la 4 000 ĝis 5 000 ĉadaj malliberuloj, kiuj atendaĉas en la prizonoj de Misrata.

* International Crisis Group, “L’Afrique sans Kadhafi: le cas du Tchad”, Rapport Afrique, n-ro 180, 21-a de oktobro 2011.

Grava aliancano de Francujo, Ĉado estas unu el la aŭtoritatemaj reĝimoj de centra Afriko, kies regantoj estas en posteno de jardekoj: inter tridek kaj kvardek jaroj por la ekvator-gvineano Teodoro Obiang Nguema, la angolano José Eduardo dos Santos, la kamerunano Paul Biya kaj la kongano Denis Sassou Nguesso. Reganta la ŝtaton de pli ol dudek kvin jaroj, la prezidanto Déby estis reelektita la lastan 10an de aprilo, por kvina sinsekva mandato. Lia oficiala rezulto, 61,56% de la voĉoj, estas kontestata de la ses opoziciaj kandidatoj, kiuj denuncas la “neeblan venkon” de kandidato, kiu estis elektita nur danke al la “Dioj de ŝtelo kaj de kiu-ajn-kosta venko”. En 2015, la prezidanto Déby manipulis la Konstitucion por forigi la limigon de la nombro de prezidantaj mandatoj, kaj povi denove kandidatiĝi al la plej alta posteno.

La rezultoj ne estas brilaj: klasigita 185-a el 188 landoj sur la skalo de homa disvolviĝo establita de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Disvolvado (PUND), Ĉado spertas kreskantan socialan koleron. La rezultoj de la petrol-ekspluatado, atenditaj de 2003, ŝajnas profiti al la proksimuloj de la reĝimo pli ol al la loĝantaro, kaj la kunlaboro kun Ĉinujo — kiu financas rafinejon, flughavenon kaj la fervojojn — ne ŝanĝas tion. De 2014, la manifestacioj multiĝas kontraŭ la multekosta vivo, la salajro-prokrastoj de la ŝtatfunkciuloj, la malŝparoj kaj la aŭtokratiaj kaj subpremaj devojiĝoj. La kolektiva seksperforto de la juna Zouhoura, la 8-an de februaro 2016, fare de “netuŝeblaj” idoj de eminentuloj de la reĝimo, estigis ondon da protestoj en la lando. La mobilizado de la virinoj tiam kristaligis la rifuzon, fare de la tuta socio, de la senpuneco de la regantoj, devigante la prokuroraron komenci enketon. Tiu movado fariĝis simbolo de pli larĝa postulo pri plibonigo de la vivkondiĉoj de loĝantaro, kies granda parto manĝas nur unufoje tage.

Delphine LECOUTRE

Batalo por la divido de la Sudĉina Maro

Kaj por kelkaj pliaj rokoj...

Ĉar Filipinoj submetis tiun juĝaferon al ĝi, la konstanta arbitracia Kortumo de Hago devas decidi pri la konflikto inter Manilo kaj Pekino en la Sudĉina Maro. Ne estas la sola prikontestaĵo en tiu mara areo, kie Ĉinujo, Vjetnamujo, Filipinoj, Malajzio kaj Brunejo depostulas suverenecon al tuto aŭ parto de la insuletoj. La streĉeco de la rilatoj fariĝas pli kaj pli danĝera.

LA MISCHIEF-RIFO (Mischief Reef) povas roli kiel mezurilo de la situacio en la Sudĉina Maro; tiu elmergiĝinta* strukturo, kiu, sur la fotoj faritaj de satelito antaŭ kelkaj jaroj, similas hufofero-forman rifon, estis malkovrita en 1791 de la kapitano Henry Spratly. En la angla, mischief elvokas ideon de trompo kaj damaĝo. Tio supozigas, ke oni nomis ĝin tiel pro la danĝero, kiu ĝi estas por la ŝipoj. Cetere, kelkaj strukturoj de tiu maro ricevis nomojn de ŝipoj, kiuj tie grundis.

* Oni parolas ĉi tie pri elmergiĝintaj strukturoj ĉar oni ne scias ĉu jure temas pri insuloj, rifoj aŭ rokoj. Sed la rajtoj ŝanĝiĝas laŭ la nomumo.

Dum longa tempo la insuloj, rokoj, rifoj aŭ malprofundaĵoj de la Sudĉina Maro estis konsiderataj rifoj por navigado; nur kelkaj fiŝistaj ŝipoj kuraĝis tien iri. Pro ilia malvasta areo, neniu homa establo tie instaliĝis: la plej vasta insulo de la Paracel-insularo (Xisha en la china), la insulo Yongxing (angle: Woody island, ligno-insulo) estas proksimume 2 kvadratajn kilometrojn vasta; kaj Itu Aba, en la Spratly-insularo, nur 45 hektarojn.

La Mischief-rifo aperas en la aktualeco kiam Ĉinujo komencas, en 1995, konstrui tie surfostajn infrastrukturojn je cent maraj mejloj (185 kilometroj) de la marbordoj de Filipinoj, kiuj protestas. Fine de 2014, ĝi komencas la konstruadon de gravaj havenaj kaj flughavenaj infrastrukturoj, sukcese farinte grandskalan polderigadon.

La prikontestaĵo havas du bone distingeblajn aspektojn: la teritorian konflikton pri la elmergiĝintaj strukturoj; kaj tiun pri la akvoj, kiu metas en danĝeron la respekton de la internacia juro, kaj aparte la navigado-liberecon en ege strategia areo.

La konflikto pri la teroj aperas sufiĉe klasika, kvankam tre konfuza. Ĉinujo asertas, ke ĝi malkovris tiujn marajn strukturojn antaŭ pli ol du mil jaroj kaj citas abundan literaturon por montri, ke ilin frekventis ĉinaj fiŝistoj el Hajnan-insulo. Ĝi tamen ne praktikis efektivan regadon al la Paracel- kaj la Spratly-insularoj, kiuj cetere interesis nur malfrue la koloniajn potenculojn. La insuloj Amboyna Cay kaj Spratly ja estis oficiale ligitaj al la brita krono en 1877; Francujo oficiale ekposedis la Paracel-insularon kaj kelkajn Spratly-insulojn en la 1930-aj jaroj* pro la maltrankviliĝo kaŭzata de la aktivaĵoj de Tokio kun la kompanioj ekspluatantaj guanon. Ekde 1939, la japana imperia armeo okupis ĉiujn Paracel-insulojn.

* Vd. Journal officiel de la 26-a de julio 1933.
Prikontestaĵoj inter Ĉinujo kaj Vjetnamujo

KVANKAM la dua mondmilito ja ŝanĝas la situacion, ĉi tiu tamen ne fariĝas pli klara. La armeo de la Respubliko Ĉinujo* forigas la japanojn kaj instaliĝas en la insulo Yongxing (ligno-insulo, Paracel-insularo) kaj en Itu Aba (Spratley-insularo). Iom poste, (1947), la registaro de la Kuomintango (kiu fariĝos tiu de Tajvano) publikigas mapon distingantan la insularojn de la Sudĉina Maro per nekontinua linio enhavanta dek unu strekojn, kiu entenas la plej grandan parton de tiu maro. Ĝiaj trupoj forlasas tiujn insulojn en 1950, sekve de la okupado de Hajnano fare de la komunistaj trupoj, sed revenos baldaŭ al Itu Aba. La Popola Respubliko Ĉinujo manifestiĝas en la Paracel-insularo nur ekde 1956, okupante la Ligno-insulon, dum sud-vjetnama taĉmento sukcedas al la francaj trupoj ĉeestantaj sur alia parto de la Paracel-insularo, la Pattle-insulo. La traktato de San Francisko, kiu finas la militon inter Japanujo kaj la Aliancanoj*, en 1951, ne precizigas kiu lando havas suverenecon al la insularo*. Sed la registaroj de Pekino kaj Tajpeo, kiuj ne partoprenis la konferencon, tamen denove formulis siajn postulojn.

* Nomo de Ĉinujo de 1912 ĝis 1949, kiu fariĝos tiu de la nuna Tajvano.
* Post la kapitulacio de Japanujo en 1945, tiu pac-traktato estas subskribita de Tokio kaj la Aliancitoj; la USSR kaj Ĉinujo ne ĉeestis.
* Vd Thai Quang Trung, “Jeux d’influence à Yalta”, Manière de voir, n-ro 139, “Poudrières asiatiques”, februaro-marto 2015.

La demando pri suvereneco ŝajnis tiam sufiĉe nesolvebla kaj precipe relative duaranga, ĉar la insuloj, plejparte neokupataj, ne prezentis veran gravecon. La alpropriĝo aŭ okupado okazis, ĝenerale pace, ekde la 1970-aj jaroj; kaj nun la tuto de la insuloj kaj rifoj estas okupataj de Vjetnamujo, Filipinoj, Malajzio, Ĉinujo kaj Tajvano, kiu restas en Itu Aba. Brunejo okupas neniun elmergiĝintan strukturon, kaj Indonezio postulas nur ekonomian ekskluzivan zonon (EEZ) en la sudo de tiu mara areo.

Mortigaj alfrontiĝoj tamen kontraŭmetis Ĉinujon al Sud-Vjetnamujo okaze de la konkero de la Pattle-insulo far Pekino, en 1974, poste al la Socialista Respubliko Vjetnamujo proksime de la Johnson-rifo (Spratly-insularo) en 1988. La kontestaĵo inter tiuj du landoj estas, eĉ multege, la plej grava: nur ili postulas la Paracel-insularon, kaj ili ambaŭ alfrontiĝas en la Spratly-insularo, kiun ili tute postulas, male al Filipinoj, Malajzio kaj Brunejo, kiuj volas nur parton.

Solvo povus konsisti el submeto de la suvereneco-demandon al arbitracio. La Internacia Kortumo de justico (IK) estis jam petata decidi pri similaj kazoj de malgrandaj insuloj aŭ rifoj; ĝi decidis notinde en afero kontraŭmetanta Malajzion kaj Singapuron pri la insulo Pedra Branca. Konstatinte la mankon de rajtigilo pri suvereneco, ĝi devis ekzameni la “efektivecojn”, tio estas kontroli kiun landon praktike havis formon de jurisdikcio tie. Tiu solvo povus esti konsiderinda, sed la ĉina registaro rifuzas ĉian formon de internaciigo de la konflikto, inkluzive de arbitracio. Filipinoj tamen sukcesis starigi arbitracian tribunalon, kiu decidos esence pri la maraj rajtoj estigitaj de kelkaj elmergiĝintaj strukturoj, sen aludi la demandon pri suvereneco. (vidu art. Maraj Rajtoj, geopolitika problemo.

La akcepto en 1982 de la Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri mar-juro KUNMJ (angle: UNCLOS), kiu permesas al la ŝtatoj ekspluati siajn marajn areojn ĝis la limo de 200 maraj mejloj (370,40 km) kadre de EEZ, kaj la evoluo de la bor-teknikoj en maro, en pli kaj pli profundaj zonoj klarigas la freŝdatan intereson de la bordaj ŝtatoj de tiu maro. Ties fiŝkaptaj resursoj egalas laŭdire 10% de la mondaj kaptadoj, kaj povas kontribui al nutrado de centoj da milionoj da homoj. La hidrokarbonaj rezervoj ne estas neglekteblaj, sed iliaj taksoj diverĝas, kaj la rezervoj ekspluatataj aŭ identigitaj ĝenerale troviĝas laŭlonge de la marbordoj, en nekontestataj zonoj. La surmara transporto konsistigas gravegan demandon: temas ja pri la ĉefa vojo en la mondo por la kontener-ŝipoj, por la hidrokarbonoj (post tiu de Hormuzo) — de kiu dependas Ĉinujo, sed precipe Japanujo kaj Sud-Koreujo — kaj ankaŭ por fero kaj karbo, amase importataj de Ĉinujo.

La ĉina depostulo pri tiuj akvoj ŝajnas rekonsideri la internacian juron. Konata delonge, ĝi estis formaligita per diplomatia noto deponita ĉe la Unuiĝintaj Nacioj en 2009 kaj akompanata de mapo preciziganta la dimension de tiu depostulo. Temas pri la mapo starigita de la Kuomintang en 1947, sed kun nur naŭ strekoj, ĉar Ĉinujo kaj Vjetnamujo intertempe difinis la limojn de siaj akvoj en la Golfo de Tonkino. Laŭ tiu dokumento, Pekino “nekontesteble praktikas suverenecon sur la insuloj de la Sudĉina Maro kaj la najbaraj akvoj, kaj ĝuas suverenajn rajtojn kaj jurisdikcion sur la akvoj, kiuj dependas de ili, same kiel sur la maraj grundo kaj subgrundo”.

Tiu depostulo pri parto de la akvoj de la Sudĉina Maro povus esti akceptebla nur se ĝia suvereneco estus agnoskata sur ĉiuj elmergiĝintaj strukturoj de tiu mara areo. Tio ne estas. En aliaj deklaroj, Pekino asertas pli ambigue “praktiki suverenecon kaj jurisdikcion en Sudĉina Maro*, kaj eĉ, pli malprecize, “historiajn rajtojn”. En la internacia juro, estas fundamenta distingo inter la “suvereneco” de ŝtato sur sia teritoria maro, en maksimuma limo de 12 maraj mejloj (22,22 km), kaj la “jurisdikcio”, kiun ĝi praktikas sur la akvoj de sia EEZ, ĝis 200 maraj mejloj de siaj marbordoj, se neniu ŝtato frontas ĝin je malpli ol 400 maraj mejloj. Kiam la distanco inter la du ŝtatoj estas malpli granda, tiuj ĉi devas fari limigon. Sed la ĉinmapa naŭstreka-linio estas ĉie pli fora ol 200 maraj mejloj ekde la insuloj kaj ŝajnas nei la rajton de la aliaj ŝtatoj al EEZ.

* Diplomatia noto adresita al la Unuiĝintaj Nacioj la 14-an de aprilo 2011.

La ĉefa diferenco inter tiuj du statusoj estas pri la navigado-reĝimo, kiu estas libera en la EEZ sed kondiĉa en la teritoria maro — la militŝipoj estas tie submetataj al reĝimo tiel nomata “sendanĝera paso”, kiu devas esti rapida kaj senhalta. Asertante praktiki suverenecon sur la akvoj inkluzivitaj en la naŭstreka linio, Ĉinujo pretendas apliki sur distanco preskaŭ 2000-kilometra reĝimon, kiun la internacia juro planas nur por mara bendo apenaŭ pli ol 22 kilometrojn larĝa.

Krome, okaze de sia ratifo de la UN-konvencio pri la mara rajto, Ĉinujo rifuzis la rajton je “nedanĝera paso” en sia teritoria maro al la militŝipoj, kiujn ĝi volas submeti al permesilo. Oni tiam povas taksi la riskon por la navig-libereco en tiu plej grava mara vojo. Ĝis nun, Ĉinujo ne provas kontroli la komercajn ŝipojn.

La koncepto pri “historiaj rajtoj”, siaflanke, ne estas internacie agnoskata. Oni ja trovas aludon al “historiaj golfoj” en la KUNMJ (art. 10); sed la konvencio ne uzas la koncepton de historiaj akvoj ekzistanta en la laŭkutima juro. La koncepto estis tamen uzita de la Internacia Kortumo en sia decido de septembro 1992 pri la Fonseca-golfo, kies akvoj estis depostulatkaj de la tri bordaj ŝtatoj: Salvadoro, Honduro kaj Nikaragvo. Temas pri multe pli malvasta areo (3 200 kvadrataj km); la Kortumo decidis, ke la tri bordaj landoj praktiku kune siajn rajtojn sur tiuj historiaj akvoj.

La sola dialogejo restanta en la regiono estas tiu, kiu ekzistas, de 1997, inter la landoj de la Asocio de Sud-Orient-Aziaj Nacioj — ASOAN (angle: Association of Southeast Asian Nations, ASEAN*) kaj Ĉinujo. La dek membroj de la ASOAN, kiuj cetere ne samopinias pri la demando, instigas Pekinon intertrakti “kondut-kodon”. La koncernatoj ĝis nun sukcesis nur subskribi “deklaracion pri la kondutkodo”, kiu invitas ilin je modereco (aparte ne priloĝi la kontestatajn marajn strukturojn), precizigas la kadron de eventuala regularo (respekto de la internacia juro, aparte de la KUNMJ) kaj kuraĝigas ilin kunlabori favore al la protektado de la mara medio. Depost la subskribo de tiu deklaro en novembro 2002, Ĉinujo tamen multigis la trudfarojn, sen eblo retroiri. Jes ja, ĝi konsentis, en 2013, rekomenci la intertraktadon por la starigo de tiu kondut-kodo; sed la landoj de la regiono dubas pri ĝia volo iri ĝis la fino.

* La ASOAN arigas Birmanion, Brunejon, Kamboĝon, Indonezion, Laoson, Malajzion, Filipinojn, Singapuron, Tajlandon kaj Vjetnamujon.
Al komunaj disvolviĝ-areoj

PEKINO aliflanke deklaras sin favora al kreado de komunaj disvolviĝ-zonoj ebligantaj la kunan ekspluadon de la maraj grundo kaj subgrundo. Kelkaj jam ekzistas, ekzemple en la Golfo de Tajlando*. Vjetnamujo kaj Ĉinujo cetere subskribis, en 2011, interkonsenton precizigantan la kondiĉojn de solvado de iliaj maraj konfliktoj, kiu rekomendis uzi tiun formulon kaj la respekton de la internacia juro, aparte de la KUNMJ. Ĝi restis neaplikata.

* Inter Tajlando kaj Malajzio, inter Vjetnamujo kaj Malajzio.

Kelkaj bordaj ŝtatoj restas singardemaj; ja la justa karaktero de tiaj zonoj dependas de la dividomodelo de la riĉaĵoj, sed ankaŭ de ilia lokado rilate al la marbordoj. Ĉinujo, Vjetnamujo kaj Filipinoj interkonsentis, en 2005, por plenumi sismajn esplorojn en areo trans la marbordoj, inkluzive de Banc Reed, kiu ŝirmas gas-kuŝejon. Tiu interkonsento, rifuzita de la publika opinio en Filipinoj, ĉar ĝi temas pri areo situanta proksime de la insularaj marbordoj, estis deklarita kontraŭkonstitucia de la Plej Alta Kortumo de Manilo.

Tiu formulo povus esti aplikata al la riĉaĵoj de la subgrundo sed ankaŭ de la supraj akvoj*; la premo sur la fiŝaj resursoj ja postulas urĝan komunan reagon. Sed, nuntempe, la ĉinaj gvidantoj faras unuflankajn decidojn pri la tuto de la koncerna areo, malavantaĝe al la fiŝistoj de la aliaj landoj.

* La akvoj, kiuj situas super la maraj grundo aŭ subgrundo.

La internacia juro kaj la praktiko de la ŝtatoj proponas eblecojn de komunaj ekspluatado kaj protekto de la maraj areoj, kiel la aparte malfortaj maraj zonoj. Tiu internacia juro ankaŭ permesas al ĉiuj ŝtatoj, inkluzive de sojlolandoj kiel Ĉinujo, protekti siajn provizoeblecojn, certigante la navig-liberecon en la mezo de la maro. Estas fundamente, ke la Sudĉina Maro restu en tiu kadro.

Didier CORMORAND

Maraj Rajtoj, geopolitika problemo

AKCEPTITA en Montego Bay (Jamajko) en 1982, la konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri la mar-juro (KUNMJ) difinis la internacian juron pri maro. Ĝi enkondukis la koncepton “ekskluziva ekonomia zono” (EEZ), rekonis la rajton de la ŝtatoj etendi sian kontinentan platon trans tiun zonon; kreis gravajn instituciojn, kiel la Internacian Marfundo-Instancon — IMI (france AIFM)*, por mastrumi la resursojn de la zono deklarita “komuna heredaĵo de la homaro” (nomata “la Zono”), kaj la Komisionon de la limoj de la kontinenta plato — KLKP (france CLPC)*. Ĝis hodiaŭ, 166 ŝtatoj ratifis tiun konvencion. Inter la aliaj troviĝas la landoj sen marbordo, sed ankaŭ Usono (la registaro subskribis, sed la Senato ne ratifis), Israelo, Venezuelo kaj Turkujo.

* La IMI (aŭ IAM [por Internacia Aŭtoritato pri Marfundoj] laŭ Vikipedio) konsistas el asembleo elektita de la membro-ŝtatoj de la KUNMJ. Tiu asembleo elektas por kvar jaroj 36-membran Konsilion kaj la ĝeneralan sekretarion.
* La CLPC enhavas 21 anojn elektitajn por kvin jaroj de la membro-ŝtatoj de la KUNMJ.

Tiu kodigo de la internacia juro respondis al neceso precizigi iujn normojn, kiel la maksimuman larĝon de teritoria maro. Ĝi ankaŭ kontentigis la peton de kelkaj evoluantaj landoj, aparte el Latin-Ameriko (Ĉilio, Peruo, Ekvadoro), kiuj estis kreintaj ekskluzivajn fiŝkaptajn zonojn, trans siaj marbordoj, por malproksimigi la eksterlandajn ŝiparojn. La reprezentanto de Malto, Arvid Pardo, lanĉis la procezon en 1967, petante la akcepton de “efika internacia reĝimo de la maraj fundoj kaj de oceanoj trans klare difinita nacia jurisdikcio”.

La KUNMJ difinis aŭ precizigis plurajn areojn:

  • la teritoriaj akvoj (aŭ teritoria maro) de ŝtato, kies larĝeco ne devas superi 12 marajn mejlojn (22,22 kilometroj) kaj sur kiuj la borda ŝtato praktikas sian suverenecon;
  • la ekskluzivaj ekonomiaj zonoj (EEZ), kies maksimuma larĝeco estu 200 maraj mejloj (370, 40 km), kie la borda ŝtato disponas pri suverenaj rajtoj por esplorado kaj ekspluatado de la grundo kaj sub-grundo, la mastrumado kaj konservado de la riĉaĵoj...;
  • la kontinenta plato, kiu enhavas la marajn grundojn kaj subgrundojn trans la teritoria maro ĝis 200 maraj mejloj. Trans tiu limo kaj sub certaj kondiĉoj, ĝi povas kelkfoje etendiĝi*.
  • * Vd. Didier Ortolland kaj Jean-Pierre Pirat, Geopolitika Atlaso de la maraj areoj, Technip, Parizo, 2010.

La KUNMJ plutenis la liberecon de la maroj trans la ekstera limo de la EEZ: ĉiu lando povas tie fiŝkapti aŭ ekspluati la biologiajn riĉaĵojn, escepte de tiuj de la grundo aŭ subgrundo rekonataj “komuna heredaĵo de la homaro”, kiuj estas submetataj al la IMI. La plena libereco en la alta maro tamen havas kelkajn limigojn, rilate la protekton de la fiŝaj resursoj. La multaj troigoj observataj kondukis la ŝtatojn akcepti, en 1995, interkonsenton pri la fiŝostokoj kovrantaj diversajn zonojn kaj la migrantaj fiŝoj*, kiu trudas plurflankan kunlaboradon por la mastrumado de la fiŝostokoj, kies ekosistemo “rajdas” (parte kovras) la EEZ kaj la areojn de alta maro. La Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj ankaŭ akceptis, en junio 2015*, la principon de deviga interkonsento por protekti la tuton de la mara biodiverseco trans la EEZ. Sed la detaloj devas ankoraŭ esti diskutataj, kaj prepara komisiono devos konigi siajn konkludojn en 2017.

* La interkonsenton ratifis nur 83 landoj.
* Rezolucio n-ro 69/292 de la 19-a de junio 2015.

LA STARIGITAJ INSTITUCIOJ vivigas la maran juron. La KLKP starigis regulojn por enkadrigi la depostulojn pri etendiĝo de la kontinenta plato trans la limon de la 200 maraj mejloj kaj la kalendaron por la ŝtatoj ratifintaj la konvencion. Ĉi tiuj disponis pri dek jaroj (ekde majo 1999) por deponi dosieron; komence de 2016, estis 77 dosieroj. La ŝtato, kiuj ne povis prezenti sian dosieron ĝustatempe, povis deponi “antaŭan informadon”: 45 da ili tion faris*.

* Kelkaj ŝtatoj povas deponi plurajn dosierojn pri diversaj kontinentaj platoj. Tio estas la kazo de Francujo, pro la vasteco de ĝia EEZ.

Ĝis hodiaŭ, la KLKP publikigis 22 rekomendojn petantajn komplementajn precizigojn (kazo de Rusujo en Arkto) aŭ agnoskantajn la depostulojn, kelkfoje rekalkulinte kelkajn punktojn. Ŝtatoj kiel Aŭstralio, Argentino, Nov-Zelando, Namibio, Rusujo, Kanado, postulas etentiĝon de sia kontinenta plato trans milionon da kvadrataj kilometroj. Usono, kiu disponas pri ebleco etendi sian kontinentan platon en Arkton kaj en Atlantikon, ne povas deponi depostulon ĉar ĝi ne ratifis la konvencion.

Sume, pluraj milionoj da kvadrataj kilometroj devus tiel pasi sub la aŭtoritato de la ŝtatoj, aperigante novajn fontojn de prikontestaĵoj inter la landoj, kies kontinentaj platoj najbaras aŭ frontas. Tio ja aparte okazas en Arkto, kie Kanado, Danlando kaj Rusujo pretendas al la mezoceanan kreston Lomonosov, aŭ en la Kelta Maro, kie Hispanujo, Francujo, Irlando kaj Britujo devos kundividi la kontinentan platon. La procezo ankaŭ evidentigis depostulojn sin kovrantajn unu la alian en la Golfo de Gvineo.

La KUNMJ ne faris decidon pri kelkaj delikataj punktoj, kiel la metodo uzenda por ĉirkaŭlimi la EEZ aŭ la kontinentajn platojn de du aŭ pluraj ŝtatoj, ĉar la geografiaj karakterizoj ne ĉiam estas kompareblaj. La Internacia Kortumo (IK) iom post iom ellaboris metodon aplikeblan al ĉiuj maraj kontestaĵoj: ĝi unue desegnas egaldistancan linion inter la du bordoj, poste kontrolas ĝian justecon kaj, laŭ la geografiaj realaĵoj, ĉu adaptas ĝin, ĉu decidas uzi alian metodon. Tiun jurisprudencon ankaŭ aplikas la Internacia Tribunalo de la marjuro (ITMJ), kreita de la KUNMJ, aŭ la laŭcelaj arbitraciaj tribunaloj. Ĝi ĉesigis la malcertecon, kiu regis en tia aplikado, kaj la uzoj de arbitracio, kiuj estis antaŭe esceptaj, fariĝas iom pli oftaj.

La KUNMJ rekonas al la insuloj la rajton disponi pri teritoria maro, EEZ, kaj kontinenta plato, sed ilia grandega diverseco kaj ilia diseco sur la planedo levas demandojn pri ilia difino: la konvencio (artikolo 121) tamen precizigas, ke insulo devas “esti taŭga por homa loĝado kaj propra ekonomia vivo”. La elmergiĝintaj strukturoj nerespondantaj al tiu difino estas kvalifikitaj “rokoj” kaj tamen rajtas teritorian maron. La IK ekfaras decidojn, laŭkaze, kiel en la afero Nikaragvo/Kolombio (decido de la 19-a de novembro 2012), rekonante nur teritorian maron al kelkaj elmergiĝintaj strukturoj.

ĜI ANKAŬ EVOLUIGIS jurisprudencon por difini la limojn de la maraj areoj inter malgranda insulo kaj la marbordo de lando fronte al ĝi, aplikante proporcio-kriterion, kiu komparas la longecon de la koncernaj marbordoj. En la konflikto Nikaragvo kontraŭ Kolombio kiu koncernas aparte la insulon San Andrés, enhavantan 75 000 loĝantojn, ĝi taksis, ke la bordolongo-rilato estis de 1 ĝis 8,2, favore al Nikaragvo kaj decidis, ke tiu “trafa cirkonstanco” pravigis doni tri kvaronojn de la areo inter la du landoj al Managvo*. En la Sudĉina Maro, plej granda parto de la elmergiĝintaj strukturoj estas tre pli malgrandaj ol San Andrés kaj ĝenerale neloĝataj.

* La Kortumo koncedis trioblan efikon al la bazpoentoj de Nikaragvo: la distanco mezurita ekde tiu ĉi havas trioblan valoron kompare al tiu mezurita ekde la kolombia insulo San Andrés.

Laŭcela arbitracia tribunalo, starigita laŭpete de Filipinoj kadre de ties prikontestaĵo kun Ĉinujo, konsentis decidi pri la jura kvalifiko — insulo, roko, malkovranta malprofundaĵo — de pluraj maraj strukturoj, flankenlasante la demandon pri suvereneco. Manilo esperas, ke ĝi rekonos nur teritorian maron al la plej granda parto da ili, kaj ke ĝi deklaros nekonforma al la internacia juro la naŭstrekan linion postulatan de Pekino, kaj ankaŭ la ĉinan interpretadon de la koncepto “historiaj rajtoj”. En tiu kazo, kelkaj kontestataj insuloj kaj rokoj troviĝos enklavigitaj en la filipina EEZ. La decido, kiu verŝajne okazos ĉi-jare, havos grandan regionan, sed ankaŭ juran, influ-amplekson.

Laŭ peto de Nikaragvo, la IK devas ankaŭ decidi pri la aparta kazo de kontinenta plato, kies etendiĝo trans la 200 maraj mejloj penetras en la EEZ de fronta ŝtato, kiu posedas geologian kontinentan platon malpli grandan ol tiun distancon; temas pri Kolombio. La interpretado de la tribunalo estos tre utila trans tiu aparta kazo, ĉar tiu fenomeno troviĝas ankaŭ en Orient-ĉina Maro. Pekino kaj Seulo donas pli da graveco al la geomorfologia kriterio, malavantaĝe al tiu de distanco, pretendante ke ilia kontinenta plato etendiĝas trans la 200 maraj mejloj, ĝis la mara profundaĵo, kiu troviĝas laŭlonge de la japana Rjukju-insularo. Al tiu demando la KUNMJ alportas neniun respondon.

Didier CORMORAND

Ĝenerala striko — surpriza gasto

Komence de la 20-a jarcento, la ĝenerala striko estis konceptita kiel revolucia ago por renversi la kapitalisman sistemon. Kvankam ĝiaj celoj intertempe fariĝis pli modestaj, la partiaj organizaĵoj daŭre demandas sin: sub kiaj kondiĉoj ili devas alvoki al laborĉesigo?

DE LA ASEMBLEOJ de la movado Vigla Nokto (“Nuit debout”) ĝis la lasta kongreso de la Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT) en Marsejlo, unu sama kritiko mobilizis kontraŭ la leĝo El-Khomri de reformo de la laborjuro: la “ŝafsaltaj” agotagoj rite organizitaj de la sindikatoj, ne ebligis krei venkan fortrilaton kontraŭ la registaro kaj la mastraro; do necesis “akrigi” la movadon per alvoko al daŭrigebla ĝenerala striko. La direktejo de la CGT ofte ricevis tian riproĉojn — dum la mobilizoj kontraŭ la reformo de la pensioj en 2003 kaj en 2010, kontraŭ la kontrakto de unua dungo (CPE) en 2006, kontraŭ la politiko de malabundo (konsumredukto) en 2008, ktp —, ĉar tiuj debatoj trairas la francan sindikatismon ekde ĝia komenco.

Adoptita en 1906 de la 9-a kongreso de la CGT, la Amiena Ĉarto* metis la ĝeneralan strikon en la rangon de fondoprincipo de la laborista movado: “[La sindikatismo] preparas la kompletan emancipadon, kiu povas realiĝi nur per la kapitalista senproprietigo; ĝi rekomendas kiel agad-rimedon la ĝeneralan strikon kaj konsideras, ke la sindikato, hodiaŭ grupo de rezistado, estontece estos la grupo de produktado kaj de distribuado, bazo de socia reorganizado.” Tiu strategio devenas el du logikoj. El tiu de revolucia sindikatismo, kiu devas plenumi du taskojn: defendi la momentajn interesojn de la laboristoj kaj prepari la revolucian batalon por renversi la kapitalisman ordon. Kaj el tiu de sindikatismo de rekta agado, kiu volas agi tute sendepende de partioj.

* Originale: Charte d’Amiens. -vl

En kunteksto ankoraŭ stampita de la perforta subpremado de la Pariza Komunumo*, multaj sindikataj gvidantoj sekvis la ideon de la anarĥiistoj, ke la laboristoj nek povas nek devas kalkuli pri ajna politika aliancano; ke ili devas organizi sin aŭtonome, batali per siaj propraj armiloj kaj porti la batalon sur la kampon de ekonomio. La ĝenerala striko tiel aperis kiel specifa rimedo pri kiu la laboristoj disponas por disvolvi la revolucian procezon, sed sen fidi ian ajn partion. La partaj strikoj — limigitaj al iuj sektoroj aŭ entreprenoj — estas en la teorio nomataj “prepara gimnastiko” por la ĝenerala striko. En sia libro “La revolucia sindikatismo”* (1909), Victor Griffuelhes ĝenerala sekretario de la CGT de 1901 ĝis 1909, ekzemple opiniis, ke “la striko estas por ni necesa, ĉar ĝi frapas la kontraŭulon, stimulas la laboriston, edukas lin, militpretigas lin, fortigas lin, per la klopodo farita kaj ricevita, instruas al li la praktikon de solidareco kaj preparas lin al ĝeneralaj movadoj kiuj devas tute aŭ parte enteni la laboristan klason”.

* Vd Karlo Markso: La interna milito de Francujo. (1871 La Pariza Komunumo), kun enkonduko de Frederiko Engelso, elgermanigita de Vilhelmo Lutermano, 2-a, reviziita eldono, Monda Asembleo Socia (MAS), 2015, 128 paĝoj, ISBN 978-2-36960-017-6. -vl
* Orig.: “Le Syndicalisme révolutionnaire”. -vl

Pri tiu ĉi anarĥi-sindikata perspektivo tamen la sindikato ne estis unuanima. La socialistaj gvidantoj de la konfederacio vidis en ĝi retorikon maleble realigeblan. “Ni estas devigataj ne konsideri la ĝeneralan strikon kvazaŭ trompan fatamorganon (...), ĉar per ĝi ni atingos la celon ankoraŭ pli longe ol per la universala voĉdonrajto”, skribis ekzemple la socialisto Jules Guesde en 1892. “Tiu ĝenerala suspendo de la laboro postulus ne kvindek jarojn, sed jarcenton aŭ du.”* Laŭ tiuj gvidantoj, kiuj rekomendis strategion per sindikata batalo kaj partia batalo por konkeri la potencon, la limigitaj membreco kaj fortoj de la CGT faris iluzia la eblecon kunordigite mobilizi la tutan laboristaron. Komplete fidi je lanĉiĝo de ribela ĝenerala striko ekde tiu momento kondamnus la sindikatismon al senpoveco kaj riskus senkuraĝigi la laboristajn amasojn.

* Citita laŭ Robert Brécy, La Grève générale en France. Études et documentation internationales, Parizo, 1969.

Komence de la 20-a jarcento, tiu instrukcia slogano restis esence teoria. Kvankam la strikoj en la entreprenoj tendencis multiĝi, la gvidantoj de la CGT hezitis alvoki al ĝenerala striko. Konsciaj, ke la laboristoj atendis de la sindikatoj antaŭ ĉio ke ili agu por konkrete plibonigi ilian situacion de laboro kaj de salajro, la revoluciaj membroj dediĉis sin al agadoj de ĉiutagaj postuloj kaj al organizado de lokaj strikoj por devigi la mastrojn intertrakti. La tre maloftaj provoj de la CGT por organizi ĝeneralan mobilizadon cetere finiĝis per malsukcesoj: en 1914 ekz-e, kiam la konfederacio sensukcese alvokis al laborĉesigo por malebligi la eksplodon de la milito; aŭ en 1920, kun la abortigita provo ĝeneraligi la strikon de la fervojistoj.*

* Stéphane Sirot, La Grève en France, une histoire sociale, XIXe- XXe siècles, Odile Jacob, Parizo, 2002.

Post la unua mondmilito la CGT forlasis la anarĥi-sindikatan taktikon kaj nun dividiĝis en du tendencojn. La unua, dominata de la socialistaj membroj, konvertiĝis al la principoj de reformisma sindikata agado kaj defendis politikon de “ĉeesto” en la aranĝoj de tripartia interkonsentiĝo starigitaj en la 1920-aj jaroj. La dua estas tiu de la komunistoj. Post la starigo de la Franca Sekcio de la Komunista Internacio (la posta Franca Komunista Partio, PCF) en 1920, kaj kiam ili estis malplimultaj en la CGT, tiuj membroj grupiĝis en la Unueca CGT (CGTU) en la jaro 2021. Ili daŭre defendis sindikatismon engaĝiĝintan en la klasbatalo kaj ankritan en la politika kaj revolucia batalo.

SED ILIA strategio radikale rompis kun la principo de aŭtonoma agado de la laboristaj organizaĵoj. Ili aliĝis al praktiko de sindikata batalo sekvanta kaj subordigita al la strategio de la Komunista Partio, kiu estas, laŭ la principoj eldiritaj de Lenino, “la konscian avangardon de la laborista klaso”. El tiu vidpunkto, la sindikata agado estas unue komprenata kiel rimedo por agi en kontakto kun la amaso kaj aligi tiun al la pozicioj de la Partio. Post la reunuiĝo de la du CGT en la jaro 1936, poste ĝia malpermeso sub la reĝimo de Viŝio [orig. Vichy], la komunistoj, fortigitaj kaj legitimitaj per sia agado en la Rezistado, regas la organizaĵon, kio por la daŭro dominis la francan sindikatan pejzaĝon.

En tiu nova situacio, la ĝenerala striko restas agformo regule uzata de la CGT, sed en la praktiko ĝi ofte limiĝas al organizado de lokaj striktagoj kaj al interprofesiaj manifestacioj. Krome, la celoj donitaj al tiu formo de mobilizado evoluas. La ĝenerala striko ne estas plu vidata kiel ribela striko, kiu devas naski la “grandan tagon”. Ĝi estas unue destinita por servi kiel apogo por starigi fortrilaton en la intertraktadoj kun la mastraro kaj la registaro, aŭ por daŭrigi la politikan agadon de la Komunista Partio per amasaj mobiliziĝoj en la entreprenoj kaj en la strato.*

* Bertrand Badie, Stratégie de la grève, Presses de Sciences Po, Parizo, 1977.

EN LA JARO 1936 same kiel en 1968, Francujo spertis du grandegajn movadojn de ĝeneraliĝinta kaj daŭrigebla striko, kiuj kontribuis al konservado, en la memoro de la aktivuloj, la miton de la ĝenerala striko. La etiĝo de tiuj mobiliziĝoj tamen ne rezultis el planita sindikata strategio, nek el klara alvoko (vidu pri tio la artikolon de Gérard Noiriel: Kiel fortrilato ŝanceliĝas — Ĉe la laboristaj originoj de la Popolfronto*. En 1968, la unua agotago okazis pro alvoko lanĉita de la sindikatoj (iniciatinto: la CGT) por protesti kontraŭ la subpremado de la studentaj mobiliziĝoj. Sed la daŭrigo de la striko estis decidita en kelkaj fabrikoj, ofte kun plej alta nombro de sindikatanoj, dum la sindikataj centroj por tiu tago ne planis daŭrigon.* Do, la ĝeneraliĝo de la mobilizado ne venis el decidocentro, sed rezultis el la renkontiĝo inter la mobiliz-procezo impulsita desupre kaj la dinamiko de lokaj bataloj, kiu ebligis la iom-post-ioman etendiĝon de la kontestado.

* G. N.: “Comment un rapport de force bascule — Aux origines ouvrières du Front populaire”, Le Monde diplomatique, junio 2016, p. 4-5.
* Kp Bernard Pudal kaj Jean-Noël Retière, “Les grèves ouvrières de 68, un mouvement social sans lendemain mémoriel”, en: Mai-juin 68, Éditions de l’Atelier, Parizo, 2008.

La mastrumado de la movado de majo-junio 1968 estis multe debatita. La sindikataj gvidantoj atingis intertraktadojn, kiuj kondukis al konsiderindaj sociaj atingoj en la interkonsentoj de Grenelle (10-elcenta altigo de la salajroj, starigo de sindikata sekcio de la entrepreno, promeso de la mastraro pri malaltigo de la labortempo, ktp), sed ĝuste tiuj samaj intertraktadoj pravigis la rekomencon de la laboro. Multaj sindikataj membroj kaj strikantoj, ofte el la ekstrema maldekstro, riproĉis al la gvidantoj de la CGT ke ili provis regi la protest-movadon per tio, ke ili metis ĝin en la kadron de klasika postulado kaj rifuzis uzi ĝian revolucian karakteron. Dum la CGT asertas, ke ĝi agis kun “la plej granda firmeco kontraŭ la provoj de maldekstristaj aventuristoj” por fiaskigi “la provokadojn kiuj [povas] endanĝerigi ĉiujn sukcesojn akiritajn en la batalo”*, membro de tiu sindikato bedaŭras: “Mi aprezas la rezultojn, kiujn mia organizaĵo atingis, sed mi pensas, ke la CGT nacinivele devintus, ekde la komenco, ekagi per pli gravaj postulaj celoj, pli “politikaj”, jen la ĝusta vorto.”* Tiel, la demando de ĝenerala striko estas dense ligita kun la debatoj pri la celoj de sindikata agado.*

* Le Peuple, n-ro 799-801, Parizo, junio 1968.
* Citita en Xavier Vigna, L’Insubordination ouvrières dans les années 68. Essai d’histoire politique des usines. Presses universitaires de Rennes, 2007.
* Vd pri tio jenan averton: “Sindikatoj faras bonajn servojn kiel kolektiĝejoj de la rezistado kontraŭ la perfortaĵoj de la kapitalo. Ili maltrafas sian celon parte, kiam ili faras pretercelan uzon de sia povo. Ili maltrafas sian celon komplete, se ili limigas sin al militeto kontraŭ la efikoj de la ekzistanta sistemo, anstataŭ samtempe provi ĝin ŝanĝi, anstataŭ uzi siajn organizitajn fortojn kiel levilon por la fina liberigo de la laborista klaso, do por la definitiva abolo de la salajrosistemo.” (Karlo Markso: Salajro, prezo kaj profito, Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2007, ISBN 978-2-9529537-1-9, MAS-libro n-ro 3, p. 58. -vl

Tiuj debatoj ankoraŭ regule reaperas, ekzemple ĉe Solidaires aŭ eĉ ĉe Force ouvrière (FO). Starigita kiel skismaĵo el la CGT en 1947 kun la subteno de Usono en la kunteksto de la malvarma milito, tiu sindikato dekomence kontraŭis la politikigon de la sindikataj bataloj kaj preferis subteni praktikon pli aŭtonoman kaj pli malfermitan al intertraktado. Dum la “tridek gloraj” jaroj, ĝi estis do la privilegiita interparolanto de la registaro kaj de la mastraro. Poste ĝi perdis tiun statuson favore al la Demokratia franca konfederacio de laboro (CFDT) en la 1980-aj jaroj. Ĝiaj gvidantoj tiam akrigis la retorikon, dirante ke la intertraktadoj jam ne celas atingi socian progreson sed trudi socian malprogreson.

Tiel, en novembro-decembro de 1995, la FO plene engaĝiĝas flanke de la CGT en la movado kontraŭ la projekto de la registaro Juppé reformi la socialan sekurecon kaj de la speciala pensi-sistemo de la fervojistoj. La 2-an de decembro ĝia ĝenerala sekretario Marc Blondel alvokas al “ĝeneraligo de la agado”. Poste, en 2003 same kiel en 2010, la gvidantoj de la FO deklaris esti favoraj al alvoko al “ĝenerala striko interprofesia kaj daŭrigebla”, sed ne faris iniciaton por lanĉi ĝin, sed donis la respondecon al la CGT. Tiu rifuzis aliĝi al tiu alvoko, kvankam ĝia povo de mobilizado estas kun distanco la plej alta. Iuj volis vidi en tio la volon de la “CGT-burokrataro” limigi la mobilizadon por konservi la instituciajn interesojn de la organizaĵo. Ekzemple, dum la mobiliziĝoj printempe de 2003 kontraŭ la pensi-reformo, la ĝenerala sekretario de la CGT, Bernard Thibault estis alparolata de membro de la san-federacio, kiu bedaŭris “la tagojn de striko sen estonteco” kaj la enfermiĝon “en logikon de respektata kaj respektinda sindikatismo, sed kiu malebligas ĉian strategion de radikala alfrontiĝo”.*

* Lokaj observoj kadre de doktoriĝa laboraĵo en politika scienco. Kp “Faire la grève. La conditions d’appropriation de la grève dans les conflits de travail en France”, université Paris-I, 2009.

POST distanciĝi de la komunista partio (PCF), la CGT estas nun taŭzata inter la volo daŭrigi bataleman sindikatismon kaj la zorgo esti ne pli marĝenigata en la ludo de kolektiva intertraktado. Por pravigi sin, ĝiaj sinsekvaj gvidantoj s-ro Thibault kaj s-ro Philippe Martinez ofte invokis la movadojn de 1936 kaj de 1968 kaj argumentis, ke la sindikatoj neniam alvokis al daŭrigebla ĝenerala striko, ĉar tiu, laŭ la agnoskita formulo, “ne dekretiĝas”: ĝi dependas de la decido de la salajruloj, kiujn oni devas konvinki ĉe ilia laboro. La 28-an de aprilo ĉi-jara, okaze de interveno sur la placo de la Respubliko (Parizo), s-ro Martinez ankoraŭ klarigis, ke, “en la entreprenoj, alvoki al daŭrigebla ĝenerala striko, tio estas pli komplika. Oni devas pli ol movi la buŝon por konvinki la salajrulojn.”

Kun kvoto de sindikateco de 8 elcentoj (5 elcentoj en la privata sektoro), la kapablo de la laboristaj organizaĵoj krei la kondiĉojn de ĝenerala striko estas simple limigita. En tiu ĉi kunteksto, kaj malsame al tio, kio okazis en Majo 68, ne nur la timo esti preterpasata de la “aventuristaj estremmaldekstruloj” retenas la gvidantojn de la CGT alvoki al daŭrigebla ĝenerala striko, sed ankaŭ la timo antaŭ ebla fiasko de la mobilizado. Se ili donus al sia movado radikalan formon, la amaso de la salajruloj povus ne konsenti, kaj la alvoko restus senefika.

La tagoj de intermita agado, kiuj kombinas strikojn, peticiojn kaj manifestaciojn, male, estas perceptataj kiel efika metodo por tuŝi pli da salajruloj kaj montri la pravecon de la kontestado. Tiu strategio ne malhelpas kelkajn federaciojn de la CGT engaĝiĝi en sektorajn daŭrigeblajn ĝeneralajn strikojn — la fervojistoj en 1995 kaj 2010, la salajruloj de la rafinejoj en 2008. Sed ilia transformado en movadojn de ĝenerala striko stumblas super la senpolitikiĝo de la ago-strategioj de la sindikataj konfederacioj same kiel super la evidentaj limoj de ilia enradikiĝo inter la salajruloj.

Baptiste GIRAUD.

La lingvo de Eŭropo

Kiam mi demandis al mia nevo kial li konstante uzas anglajn vortojn, eĉ tiujn, kiuj havas francan ekvivalenton, li respondis ke “l’anglais, c’est plus style” (la angla estas pli laŭmoda). Kaj kiam li atingas kontentigan rezulton, li ekkrias “Yes!” kun kunpremitaj pugnoj, anstataŭ “Oui!” aŭ “Je suis content!” (Bonege!). Mi estis pripensanta ĉi tion en mia aŭto antaŭ kelkaj tagoj dum aŭskultado de programo en Fun Radio*. Per ludema tono, la prezentisto diris al siaj junaj aŭskultantoj ke ili parolu pri sia “life* — koncepto evidente pli laŭmoda ol “vie”. Post ĉiu kanto, reklamo invitis ilin eltrovi novan “dance floor” (dancejon), ĉio ĉi uzanta la anglan kiel specon de kulta lingvaĵo kies kaŝita signifo, bizare, estas nekomprenebla al la angloj kaj usonanoj ĉar, al ili, “life” simple signifas “la vivo” kaj “dance floor” nur signifas “planko de dancejo”. Ŝajne, estas tiuj, kiuj parolas la anglan por esti komprenata, kaj tiuj, kiuj ĝin parolas por signifi ion alian.

* Fun Radio: dancmuzika radioreto — ml
* “life” subkomprenigas supraĵan rakonton pri la propraj agadoj kaj opinioj laŭ la maniero de televidaj klaĉprogramoj — ml

Mia nevo ne malestimas la ideon de Francio. Li kredas je la unikeco de sia lando en iuj kampoj; li eĉ ŝategas la ŝercan inciton de Michel Audiard en Les Tontons Flingueurs* ... kio tamen ne malhelpas, ke li parolas la francan miksitan kun multaj anglaj vortoj, aŭ ke li scias la plej etajn detalojn pri la holivudaj furoruloj kies nomoj aperas foje-refoje en la Reto. Specife, kiel mi laŭpaŝe komprenis, kiam li diras “style” li celas diri “laŭmoda”, “informiĝinta”, “nuntempa”. La angla ne estas lingvo sed indikilo de moviĝo, de estontecaĵoj, kiu aldonas karakteron de moderneco al iu koncepto. Ĉi tial “life” ŝajnas esti pli freŝa kaj aventurema ol banala “vivo”.

* Les Tontons Flingueurs estas filmo de 1963 kiu fariĝis klasikaĵo de la franca televido — ml

Je la 26a de marto 2014, Barack Obama vojaĝis al Bruselo por doni sian konsilon al la eŭropanoj. Antaŭ ol ĉeesti kunvenon de NATO, li kunsidis kun la gvidantoj de la Eŭropa Unio kaj parolis favore al pli vigla gardado en Sirio kaj ankaŭ granda firmeco kontraŭ la Rusio de Vladimir Putin. Li ankaŭ menciis la Transatlantikan Traktaton pri Komerco kaj Investado kiu estas tiel grava al Vaŝingtono kiel al la oficialuloj de la Eŭropa Komisiono. En la fotoj de ĉi tiu pintokunveno sen jakoj, la eŭropaj gvidantoj preme grupiĝis ĉirkaŭ la ĉarma prezidanto de Usono kiel departementestroj en ĉeesto de sia ĝenerala direktoro, flatitaj pro tio, ke li traktis ilin kiel samrangulojn. Evidente ili konsentis kun li pri celoj, metodoj, ĉio. Nature la kunsido okazis anglalingve. Malkiel siaj antaŭlongaj antaŭuloj kiel John F. Kennedy, la usona prezidanto jam ne devas eĉ konsideri la eblecon paroladi germane aŭ konversacii france kun la administrantoj de izolitaj provincoj.

Ĉiaokaze, nenio en ĉi tiu politika interŝanĝo similis pintokunvenon inter suverenaj ŝtatoj. Male, ĝi estis kunveno de la estraro inter partneroj unuigitaj de la sama mondkoncepto kaj komunaj celoj. Kvankam la Eŭropa Unio kaj Usono ne estas en milita alianco, la ŝtatestroj de la Malnova Kontinento ŝajne estas pretaj por konfuzi siajn interesojn kun tiuj de NATO. Ĉi tiu unueco de celoj estas trudata interkonsente. Importinte usonajn ekonomiajn konceptojn, regulojn pri higieno kaj sekureco, celojn de malreguligo kaj malŝtatigo, la eŭro-simbolon kun du paralelaj linioj, kaj nun la anglan kiel sian komunan lingvon, la ŝtatestroj unuiĝis ĉirkaŭ unusola diplomatia kaj milita politiko kiel anstataŭo por la svaga projekto por la defendo de Eŭropo.

En la daŭro de nur kelkaj jaroj, tiel nomita pragmatismo forbalais la plurlingvismon de la EU favore al deviga angla lingvo. En la ĝenerala socio, ĉi tiu transformiĝo, kiu komenciĝis en la mezaj jaroj de la dudeka jarcento, spertas eksterordinaran akcelon sub la influo de Interreto. Google, Facebook, Yahoo!, Twitter, kaj multaj aliaj komunikiloj konceptitaj en Usono, ankoraŭ reflektas la karakterizaĵojn de sia patrujo. La Reto ne nur alfrontas nin per la ĉiutaga uzo de simpligita formo de la angla, sed ĝi igas nin pensi usone. Instrue estas ekrigardi la francan eldonon de Google-Novaĵoj*. Dum la somero, mi amuziĝinte rimarkis, tagon post tago, la jenajn esencajn informojn sub la rubriko “Kulturo”. La 16an de aŭgusto: “Michelle Obama: ŝia hiphopa muziklisto por saniga ekzercado.” La 17an de aŭgusto: “Mortis aktorino Lisa Robin Kelly”. La 18an de aŭgusto: “Postmorta dueto inter Justin Bieber kaj Michael Jackson ...” Inter la steluletinoj de televidaj serioj, kaj la lasta biografia filmo pri Steve Jobs, oni devas serĉi en la profundo de la retejo por trovi spurojn de la multaj teatraj kaj muzikaj festivaloj en Francio somere. Kadruloj de Google argumentos, prave, ke iliaj novaĵoj estas ĉerpitaj el la francaj amaskomunikiloj. Sed ankoraŭ estas neklare kial Stars ActuGala* direktas nian atenton al Beverly Hills. Sekve, vizio pri du-rapiduma mondo disvastiĝas: internacia kulturo plejparte importita el Usono, kaj lokaj novaĵoj kiuj reduktas ĉiun landon al la statuso de provinco.

* https://news.google.com/news?ned=fr
* Stars Actu, Gala: retejoj pri la populara kulturo — ml

Kelkajn semajnojn antaŭ la lastaj elektadoj de la Eŭropa Parlamento, Euronews (franca firmao, malgraŭ sia nomo) organizis debaton inter la gvidantoj de la ĉefaj politikaj grupiĝoj en la EU (la 28an de aprilo 2014). La naciecoj de la kvar kandidatoj estis belgo (Guy Verhofstadt), luksemburgano (Jean-Claude Juncker) kaj germano (Martin Schulz, f-ino Ska Keller). Ĉiuj perfekte parolas la germanan kaj tri el kvar parolas la francan — la du ĉefaj denaskaj lingvoj de Eŭropo (90 milionoj da germanlingvanoj, 70 milionoj da franclingvanoj), sed ankaŭ la lingvoj de la fondintaj landoj de la Komuna Merkato, nomitaj “laborlingvoj” ekde la komenco. Sed ĉi tiu eŭropa debato okazis tute anglalingve, prezidata de du ĵurnalistoj, Chris Burns (usonano) kaj Isabelle Kumar (brito).

El la gazetaro kaj la politika klaso venis eĉ ne unu vorto de protesto aŭ mirego, kvankam spektantoj rimarkis ke la du intervjuistoj iom ludas la rolon de instruistoj, la mastroj de la lingvo kaj ĝiaj nuancoj. Kontraste, la kvar partoprenantoj en ĉi tiu EU-debato ŝajnis esti talentaj lernantoj plenaj de bonvolo, kvankam ili ne povis tute kaŝi la neperfektaĵojn de siaj akĉentoj. Neniu el ili, tamen, atentigis eĉ ŝerce pri la strangeco de la situacio: kiam kvar denaskaj parolantoj de la germana kaj la franca limigas siajn lingvojn al la rango de dialektoj kaj preferas kunmeti longajn propoziciojn en la angla kun la fiera certeco de kandidatoj por la tutmonda reguligo.

Ĉio en la metodo laŭ kiu ĉi tiu debato estis okazigita ŝajnis esti destinita por paŭsi elektado-elsendon en CNN. De malantaŭ siaj skribtabloj, la kvar kandidatoj sidis vidalvide al la du ĵurnalistoj kvazaŭ diri ke Eŭropo estas granda demokratio laŭ la modelo de Usono. Malgraŭ siaj politikaj malsamopinioj, la parolantoj unuvoĉe kondamnis la ĉefan danĝeron: “la Rusio de Putin”. Kaj, kiam la reprezentanto de la Verduloj esprimis bedaŭron pri tio, ke Eŭropo ne tiel forte kontraŭas al Rusio “kiel la usonanoj”, la aliaj gravmiene konsentis. Fine, ĉiuj proklamis la grandecon de Eŭropo, la unikecon de Eŭropo, la potencon, la influon, la voĉon de Eŭropo. Sed ili estis parolantaj fremdan lingvon, esence kaj forme, ankaŭ kiam ili kvazaŭ recite asertis, ke tiu eŭropa ento estos “sufiĉe granda por esti aŭdata tutmonde.

Estas neimageble ke Ĉinio, Usono kaj Rusio — la entoj kun kiuj Eŭropo asertas ke ĝi konkuras — esprimus sin en lingvo krom sia propra. Estas ĝuste ĉi tiu komuna bono kiu karakterizas ĉi tiujn landojn tiel, ke Ĉinio estas administrata en la ĉina lingvo, Rusio estas regata en la rusa kaj Usono en la angla ... Tiusence, la Eŭropa Unio, kvankam nepre volante ludi sian rolon en la klubo de grandaj potencoj, tamen ne estas komparebla kun ili ĉar ĝi estas la sola tutmonda ento kiu esprimas sin en lingvo malpropra, aŭ almenaŭ nur tre parte propra. Forlasante la lingvojn de siaj fondintoj (la franca, la germana, la itala ...), kaj rezignante la principon de plurlingvismo kiu delonge karakterizas siajn instituciojn, ĝi anstataŭe dependas de la lingvo de ĝia plej fora partnero: Britio, ŝanceliĝema membro de la Unio kiu baldaŭ, eble, ne plu estos membro, forprenante ĉian pravigon de ĉi tiu eksterordinara privilegio.

Du milionoj da eksterlandaj laboristoj tute dependantaj de siaj “protektantoj”

Sklavoj de la 21-a jarcento en Kataro

Zorgema transformi sian riĉaĵon en potencon kaj influkapablon, Kataro multigas la prestiĝ-operaciojn, kiel la organizadon de la piedpilka Monda Pokalo en 2022. Sed tiuj grandaj publikaj konstruejoj kaj ilia kvanto da akcidentoj malkaŝis la arkaismon kaj brutalecon de protekto-sistemo de la eksterlandaj laboristoj, kiu proksimas servutecon.

DISKRETE, nia grupo ekiras. Gravas ne altiri la atenton de la polico, kiu postkuras la homojn interesiĝantajn tro proksime pri la sorto de la eksterlandaj laboristoj. Mergitaj en kvazaŭ mallumo, laŭlinie konstruitaj barakoj subite aperas ĉe la turno de polva pado. Kun siaj fasadoj sen farbaĵo kaj siaj rub-amasetoj ĉie postlasitaj, tiu “laborista tendaro” aspektas ladurbo. Al-Rayyan, dua urbo de Kataro, akceptos plurajn matĉojn de la Monda Pokalo 2022 en la stadiono Ahmed-Bin-Ali.

Dek-duo da barataj kaj nepalaj salajruloj de tiu konstruejo situanta je proksimume dudek kvin kilometroj nord-okcidente de Doho, la ĉefurbo, akceptas la sindikatan delegitaron de la internacia Federacio de ligno kaj konstruado. En ilia tre malvasta 9-kvadratmetra dormejo staras unu super la aliaj ok litoj kun siaj malpuraj kaj eluzitaj matracoj. “Jam kvar monatojn ni ne ricevis salajron”, ili kune plendas. Sen resursoj kaj sen la plej necesaj produktoj, la dek ok loĝantoj faras ŝuldojn kun uzuraj interezoj ĉe senskrupulaj komercistoj. Tiuj ŝuldoj aldoniĝas al la pruntoj faritaj por pagi la kontraŭleĝe postulatan makleraĵon de la varb-agentejo en ilia originlando, kiu rilatigis ilin kun iliaj dungantoj en la Golfo. La magraj ŝparaĵoj estas senditaj al la familio restinta hejme.

Devenanta el la barata ŝtato Okcidenta Bengalujo, s-ro Rajiv V.* laboras en Kataro jam dek kvin monatojn. Tiu tridek-jara ĉarpentisto ŝparas duonon de sia salajro (300 eŭroj) por sia edzino, kiu sola edukas ilian filon. En 2014 la migraj laboristoj, laŭ la katara registaro, sendis pli ol 10,7 miliardojn da eŭroj al siaj landoj. La malmultaj amuzaĵoj estas por ili neatingeblaj, eĉ fakte malpermesitaj: “Multaj kvartaloj de Doho, ne alireblaj al la migrantaj laboristoj, estas klasigitaj “familia zono”, kio ankoraŭ pli limigas ilian movliberecon”, substrekas la lasta raporto de la Internacia Sindikata Konfederacio (ISK)*. Relegaciiitaj en zonoj tre malproksimaj de siaj laborlokoj, ili laboras 13 horojn tage, inkluzive de la transport-tempo. Ilia kolektiva vivo resumiĝas je sporadaj komunumaj kunvenoj. “Niaj kamaradoj organizas grandan feston de la nepala komunumo la 18-an de decembro, la internacia tago de la migrantoj. Estas okazo, sub preteksto de kultura celebrado, kunvenigi la laboristojn”, klarigas s-ino Binda Pandey, gvidantino de la Gefont, Federacio de nepalaj sindikatoj, kaj membro de la administra konsilantaro de la Internacia Labor-Organizaĵo (ILO). En Kataro, kiel en ĉiuj landoj de la Golfo escepte de Kuvajto kaj Barejno, sindikatoj estas malpermesataj.

* La personaj nomoj estis ŝanĝitaj.
*Qatar, profits et pertes. Ce que coûte l’esclavage moderne au Qatar: quel prix à payer pour la liberté?”, raporto “Nouveaux fronts 2015” (Novaj frontoj 2015), Confédération syndicale internationale, Bruselo, 18-a de decembro 2015.

Same kiel la du milionoj da eksterlandanoj instalitaj en Kataro, tiuj konstru-laboristoj estas submetataj al la reĝimo tiel nomata kafala. Tiu sistemo metas sub la aŭtoritato de ilia “protektanto” kaj dunganto ĉiujn eksterlandajn laboristojn, kiuj cetere estas 90% de la profesia loĝantaro de la lando. Mobilizataj ses tagojn semajne, vintre same kiel somere, sub temperaturoj foje trans kvindek celsiaj gradoj, vera rezervo-armeo konstruas la stadionojn de la piedpilka Monda Pokalo 2022. Tiu eksterlanda laboristaro ĝuas kvazaŭ neniun rajton: salajroj pagitaj kun granda prokrasto aŭ neniam; malnovaj kaj malsanigaj loĝkondiĉoj, neeblo ŝanĝi sian dunganton sen permeso de ĉi tiu; pasportoj konfiskataj; devigo peti konsenton de la mastro por forlasi la landon... Tiel, okdek ok migrintoj laborantaj sur la konstruejo de la stadiono Khalifa en Doho, pridemandataj de Amnestio Internacia, asertas ke ili ne havis rajton forlasi Kataron. Eĉ pli cinike, al sep el ili, devenantaj de Nepalo, estis malpermesite iri al sia lando por viziti la familion post la tertremoj de aprilo kaj majo 2015*.

* “Le revers de la médaille. Exploitation de travailleurs migrants sur un site de la Coupe du monde de football Qatar 2022” (Ekspluatado de migraj laboristoj sur konstruejo de la piedpilka Monda Pokalo Kataro 2022), Amnesty International, Londono, marto 2016.

Profitante el la amasinformile raportitaj netravideblaj kondiĉoj de la atribuo al Kataro de la piedpilka Monda Pokalo 2022*, la ISK kaj la organizaĵoj por defendo de homrajtoj — Human Rights Watch kaj Amnestio Internacia — publike mallaŭdas sistemon similantan al servuteco. De la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj ĝis Sauda Arabujo kaj Kuvajto, la kafala aplikiĝas en la tuta araba duoninsulo. “De nun ĝis la komenco de la piedpilka Monda Pokalo 2022, pli ol sep mil migraj laboristoj verŝajne trafos morton”, avertas s-ino Sharan Burrow, ĝenerala sekretariino de la ISK. Tre aktiva ĉe la ILO, kie ĝi dokumentas plendojn kontraŭ ŝtatoj kaj internaciaj kompanioj suspektataj malobservi la rajtojn de la salajruloj, la ISK enhavas 350 aliĝintajn sindikatojn en 150 landoj, kaj reprezentas 180 milionojn da laboristoj. Ĝiaj aliĝantoj estas ekskluzive sindikataj konfederacioj, kiel la Konfederacio Ĝenerala de la Laboro KĜL (france: Confédération Générale du Travail-CGT) aŭ la Franca Demokrata Konfederacio de la Laboro (france: Confédération Française Démocratique du Travail-CFDT) en Francujo. Ĝi intime kunlaboras kun la sindikataj federacioj de ĉiu aktivad-kampo.

* Vd “Corruption et ballon rond”, Le Monde diplomatique, julio 2015.

La katara registaro kontestas la alarmajn bilancojn: “Ĝis nun ne okazis unu morto en rilato kun la infrastrukturoj ligitaj al la Monda Pokalo. Eĉ ne unu*.” La organiza komitato de la Monda Pokalo apenaŭ koncedas, ke okazis “natura” morto, antaŭnelonge, de du barataj laboristoj, sekve de korinfarkto. Tamen, la ambasadejoj de Barato, Bangladeŝo kaj Nepalo nombris, siaflanke, naŭ cent mortojn ene de la du lastaj jaroj, inter kiuj duono okazis subite, sekve de korinfarkto aŭ pro nekonata kialo.

* Komuniko de la katara registaro reage al artikolo publikigita en la Washington Post (“The toll of human casualities in Qatar”, 27-a de majo 2015), Doho, 2-a de junio 2015.
La registaro devigita reformi la “kafala”

Ĝenerala Sekretario de la koalicio de barataj sindikatoj, All India Congress Committee, vicprezidanto de la Internacio de la Laboristoj pri Konstruado kaj Ligno (ILKL) kaj eksdeputito de la Kongreso-Partio, s-ro Ramachandra Khuntia elvokas tiujn mortojn, pretende naturajn, sed kiuj reale rilatas kun ege krudaj kaj senindulgaj laborkondiĉoj. “Multaj salajruloj estas dungitaj en privataj familioj, kie ili ne rajtas aliri necesejon. Rezigninte trinki de mateno ĝis vespero, sub ofte ekstremaj temperaturoj, iuj mortas pro senakviĝo. La kuracisto tiam skribas ateston pri natura morto, tiel malebligante al la familio ricevi kompensan monon.”

Zorgema pri sia reputacio, serioze difektita pro la bildoj de malpuregaj laboristaj tendaroj, la katara registaro promesas mildigi la kafala, unuan fojon en majo 2014. Longe prokrastita, la nova leĝaro estas fine promulgita de la emiro Tamim Ben Hamad Al-Thani, la 27-an de oktobro 2015. Oni tamen devos atendi la 1-an de januaro 2017 por ke ĝi aplikiĝu. Sinonimo de malbona traktado, la nocio “protektanto” anstataŭas tiu, pli interkonsenta, de “dunganto”. De nun, la salajrulo ne plu devos prezenti skribitan konsenton de tiu ĉi por eliri la teritorion — emblema dispozicio de la kafala kaj certe la plej diskonigata tra la komunikiloj. Lia vizopeto por eliri estos konsiderata akceptita se lia mastro ne oponas ĝin ene de tri tagoj. “Kun labor-juro tiom malekvilibra favore al la dungantoj, eĉ se la eblecoj apelacii plifortiĝis, la fino de la misuzoj ne estas por morgaŭ”, komentas eŭropa afer-advokato bazita en Doho.

Prenanta inspiron ĉe la Unuiĝintaj arabaj Emirlandoj, la reformo instalas ankaŭ protekto-sistemon por la salajroj, por definitive ĉesigi la nepagojn. Ĉiu sumo menciita en la laborkontrakto devos esti pagata per banka ĝiro. “Danke al tiu dispozicio, la dungitoj de la privataj kompanioj instalitaj en Kataro ricevos sian salajron per elektronika ĝiro ene de maksimume 7 tagoj” kontente notas la gazetara servo de la registaro. Problemo: nur tre eta malplimulto da migruloj posedas bankkonton; eble kvinono, laŭ la takso de la neregistaraj organizaĵoj (NRO) kaj sindikatoj. La Centra Banko de Kataro ja sendis instrukciojn al la bankoj por ke ili malfermu kontojn. Sed tiuj lastaj ne ŝajnas emaj rapide akcepti tiujn neriĉajn klientojn.

Alia modesta antaŭeniro: la reformo de la “atesto pri neopono”, por “pli granda movlibereco de la salajruloj”, pri kiu kontentas la registaro. Kaze de rifuzo de la protektanto subskribi tiun dokumenton atestantan lian “ekzemplan” sintenon, ĉiu eksterlanda salajrulo finiĝinta sian laborkontrakton devis, ĝis nun, forlasi la teritorion dum almenaŭ du jaroj antaŭ ol ricevi denove permeson labori tie. Jen eta progreso: tiu, kiu finas portempan kontrakton de nun povos resti en Kataro sen montri tiun atestilon. Same pri la laboristoj kun sendaŭra kontrakto, kiuj deziras ŝanĝi dunganton, kondiĉe tamen ke ili laboras de almenaŭ kvin jaroj en la entrepreno.

La unuan de novembro 2015, la ĉefministro de Kataro, s-ro Abdallah Ben Nasser Al-Thani, kaj la ministro pri Laboro Abdallah Al-Khulaifi solene inaŭguris la unuan “kvartalon de laboristoj”. Aro da loĝejoj destinataj akcepti 70 000 migrajn laboristojn en agrablaj kondiĉoj, kontraste kun la domaĉoj loĝataj de centmiloj da laboristoj. Unu semajnon post la oficiala inaŭguro, la ĉefo de la gazetara servo de la registaro, s-ro Jassim Al-Thani, donas al ni rendevuon ĉe la bazaro por personigita vizito. Elegante portanta la dishdasha, la tradician tunikon de la viroj de la Golfo, tiu juna membro de la reĝa familio mem stiras sian ĉieuzeblan veturilon ekipitan per komfortaj ledaj seĝoj. Antaŭ la enirejo — kontrolata — de la kvartalo, ni renkontas s-ron Zoher D. Taskita gvidi nin, tiu libana inĝeniero partoprenis en la konstruado de la loĝeja areo, ankoraŭ tri-kvarone malplena.

Dividita inter loĝej-zono kaj alia zono destinita al amuzado kaj konsumado, la areo estas ĉirkaŭata de altaj muroj. Ekde la du policejoj instalitaj en ĝi, la polico regule patrolas en ĉiujn angulojn. En ĉiu konstruaĵo, gardisto okupas ĉambron destinatan al la deĵora kontrolado de la loĝantoj. Kvar kontrol-ekranoj estas ligitaj al kameraoj en la komunaj ejoj, senriproĉe puraj. Dudek kvar kvadratmetrajn vastaj, la dormoĉambroj devas akcepti po kvar personojn. Ĉio ŝajnas plej bone en la plej bona kvartalo de tiuj estontaj laboristoj, kiuj baldaŭ povos profiti el la ducent vendejoj de malfermiĝonta komerca centro. Ses aliaj similtipaj, kvankam malpli vastaj, loĝej-kompleksoj devas naskiĝi antaŭ la fino de 2017, por entute 379 000 personoj*. Akvoguto en la oceano de la malsalubraj barakaĉoj. Despli, ke de nun ĝis la komenco de la Monda Pokalo, 500 000 kromaj migraj laboristoj eble instaliĝos en Kataro, laŭ la ISK.

* Raporto de la Internacia Labor-Organizaĵo, Ĝenevo, marto 2016.
Internaciaj kompanioj pli senindulgaj ol la loka leĝo

S-ro Ambet Yuson, filipina sindikata aktivulo, kiu, estinte direktoro de la sektoro Azio-Pacifiko, fariĝis ĉefo de la ILKL, rekonas “plibonigojn” rilate al la loĝado de la migruloj. Sed li ne kaŝas sian skeptikecon pri la ĝeneralaj efikoj de la reformo: “Jam la trian jaron ni kondukas delegitaron en Kataron, kaj, fundamente, la situacio de la migraj laboristoj ne multe evoluis.” Tiun impreson konfirmas la trideko da barataj laboristoj invititaj esprimiĝi okaze de seminario organizita de la ILKL en restoracio de Doho. Kun ĉirkaŭ 650 000 landanoj, la baratanoj estas la unua komunumo de eksterlandanoj en Kataro, sekvataj de la nepalanoj (500 000) kaj de la Filipinanoj (250 000)*. Ĉu la promeso de la registaro ĉesigi la ekcesojn de la kafala fare de granda nombro da entreprenoj estis plenumita? Skeptika murmuro aŭdiĝas en la ĉeestantaro. Nur ok el la konsultitaj laboristoj asertas havi sian pasporton. La pasportoj de la aliaj ŝajne estis konfiskitaj de la dungantoj. Laboristo leviĝas kaj deklaras, montrante sian inĝeniero-diplomon: “La agentejo en Barato subskribigis al mi kontrakton de elektrikisto. Sed kiam mi alvenis ĉi tie oni diris al mi: ‘Vi laboros kiel akvotubisto’ kun salajro de 900 rialoj [225 eŭroj], tio estas la duono de tiu, por kiu mi kontraktis.” La meza monata enspezo de la ĉeestantaj laboristoj estas 275 eŭroj, inkluzive de la porloĝa monhelpo. Tre malsupera al la meza monata enspezo de la ĉirkaŭ 250 000 kataraj civitanoj, kiun oni taksas je 10 800 eŭroj*.

* Fontoj: katara ministrejo pri planado de evoluiĝo kaj de statistikoj, franca ministrejo pri ekonomio, ambasadejo de Filipinoj en Kataro.
* Fontoj: Central Intelligence Agency-CIA, Internacia Mon-Fonduso, franca registaro.

Ridindaj salajroj, maksimuma danĝereco. “Hieraŭ kolego havis sian brakon tranĉita sur la konstruejo malantaŭ la hotelo Mercure”, rakontas srilanka laboristo. Alia elmontras sian suron, tranĉitan per konstru-maŝino ses monatojn antaŭe. Faloj, batoj kaŭzataj de objektoj aŭ veturiloj: laŭ oficiala katara raporto de 2012, 22,8% el la mortoj de migraj laboristoj estas ligitaj al “eksteraj kaŭzoj”, ĉefe akcidentoj sur la konstruejoj*.

* Raporto de la Katara registaro pri la sano, Doho, 2012.

Batalemaj, la laboristoj publike mallaŭdas sistemon, kies ĉefaj viktimoj estas ili, substrekante samtempe la respondecon de la entreprenoj, plejmulte okcidentaj internaciaj kompanioj, ofte pli senindulgaj ol estas la katara leĝo. Unu el ili ja klarigas, ke Qatari Diar Vinci Construction — QDVC forprenis la pasportojn de siaj salajruloj antaŭ ol redoni ilin ses monatojn poste pro la aktiva sindikata premo kontraŭ tiu filio de la franca grupo Vinci*. La forpreno de la pasporto estis tamen jam malpermesita de la loka leĝaro. En marto 2015, la franca NRO Sherpa plendis al tribunalo pro “trudita laboro” kaj “uzo de servuteco” kontraŭ la internacia entrepreno. “La kafala estas kapabla redukti aparte la movliberecon, sed iuj entreprenoj ne respektas eĉ la minimumajn normojn. Vinci devus tamen certiĝi, ke ĉiuj salajruloj, inkluzive de tiuj ĉe la sub-kontraktantoj, ĝuas la samajn rajtojn, konforme al la katara leĝo”, komentas la advokatino de Sherpa, s-ino Marie-Laure Guislain. De post la tribunala plendo, Vinci konsentis plibonigi la loĝkondiĉojn de parto de la laboristoj de sia filio. Inter la 3 200 laboristoj de QDVC, almenaŭ 2 000 laŭdire loĝas en maksimume kvarlitaj ĉambroj, kiel ordonas la katara leĝo. Male, la 4 500 salajruloj de ĝiaj subkontraktantoj ĉiam suferas la samajn malbonajn kondiĉojn, laŭ Sherpa. Cetere, la 7 700 kunlaborantoj de la Vinci-galaksio laŭdire ne plu laboras pli ol la sesdek horojn semajne — limo starigita de la loka leĝo. Reguligo akompanata... de 10% salajro-redukto!

* Vd. Nicolas de La Casinière, “Le soleil ne se couche jamais sur l’empire Vinci”, Le Monde diplomatique, marto 2016.

La kafala ne estas sendistinga minaco por ĉiuj eksterlandanoj. Kadruloj de internaciaj kompanioj, entreprenestroj, advokatoj aŭ ŝtatfunkciuloj senditaj de aliaj landoj konsistigas etan klason de privilegiitoj, kiuj, teorie, nenion devas timi el siaj “protektantoj”. Kadrulo en la financa industrio, s-ro Andrew M.certe ne volus interŝanĝi sian eksterlandan vivon en Kataro. Tiu brito laboras kaj vivas en Doho de sep jaroj. Vestita per mallonga pantalono kaj sandaloj, li senafekte akceptas nin en la salono de sia vilao en West Bay Lagoon, fermita domaro, kie loĝas riĉaj okcidentaj eksterlandanoj kaj kelkaj kataranoj. Ĉe la vilao, ĝarden-flanke, kvazaŭ poŝtkarta luksa parko, kun verdegaj aleoj estas paradiza ludejo por la infanoj. Kelkajn metrojn fore etendiĝas sabloplaĝo kaj palmoj, kun belega panoramo al la Doho-golfeto. “Tio estas la plej bona compound [fermita domaro] de tuta Kataro, kiu havas dudekon da. Luprezo de tiu vilao estas 7 500 eŭroj monate; ĝia areo estas 500 kvadratmetroj, sen kalkuli la ĝardenon kaj la naĝejon. Estas iom malgranda por la kataranoj, kiuj preferas pli vastajn areojn: 1000 aŭ 2000 kvadratmetrojn”, komentas nia akceptanto ridetante; kun monata salajro de 30 000 eŭroj, tiu dolĉanima kvindek-jarulo ne havas zorgojn por la estonto...

Ĉu la kafala ne estas tro malagrabla? “Mi havas bonŝancon posedi vizon por multaj eliroj, kiu permesas al mi forlasi la landon kiam mi volas, sen neceso peti permeson de mia dunganto.” Nur kelkaj miloj da eksterlandanoj, plej ofte okcidentanoj, profitas el tiu escepto de la ordinara reĝimo. Protektataj pro sia statuso kiel salajruloj de grandaj grupoj, ili facile ricevas sian atestilon pri neopono, kies ricevo estas simpla formalaĵo. “La reformo de la kafala ne koncernas la okcidentan eliton, kapablan intertrakti por si la plej favorajn kontraktajn klaŭzojn”, konfirmas s-ro Michel Daillet, franca afer-advokato instalita en Doho.

Ĉiuj aliaj, la amaso, ne havas alian eblecon ol submetiĝi al la bonvolo de protektanto. Inĝeniero ĉe Midmac, katara konstruad-grupo, s-ro Saïd F. ricevas 7 400 eŭrojn monate, kio estas tre komforta salajro. Malgraŭ tio, tiu kvardek-jara libanano ne trovas vortojn sufiĉe fortajn por priskribi la “nehumanan” reĝimon de la kafala: “Mi ne atendas multajn ŝanĝojn. Ĉu kun aŭ sen reformo, mia movlibereco estas katenita.” Eĉ se la nova leĝo liberigus lin el la atestilo pri neopono, pro lia pli ol dekjara labordaŭro, la inĝeniero certas, ke liaj ĉefoj rifuzus lasi lin foriri. Ja eĉ la riĉaj eksterlandanoj ne estas ŝirmitaj kontraŭ la arbitreco en tiu sistemo farita por la dungantoj. Precipe kiam ili troviĝas solaj, sen apogoj, fronte al potenca protektanto. Eksa profesia futbalisto, la franco Zahir Belounis rakontis kiel li estis blokita dum preskaŭ unu jaro kaj duono en Doho, ĉar li ne akceptis esti translokita kontraŭ sia volo en alian klubon*.

* Zahir Belounis, Dans les griffes du Qatar. Chantage, mensonges et trahisons, Robert Laffont, Parizo, 2015.
UN-misio devas kontroli la respekton de la reguloj

Ĝenerala direktoro de familia grupo, s-ro Ahmed Al-Rayes, siaflanke, vigle defendas la kafala-sistemon. Gvidanta konglomeraton de 37 entreprenoj dungantaj 1 900 salajrulojn pri lavado, transporto kaj loĝistiko, li estas unu el la malmultaj kataraj mastroj, kiuj kuraĝas afiŝi sian vidpunkton. Sidanta malantaŭ sia skribotablo, tiu vigla kaj varmanima sesdek-jarulo komencas longan monologon senkompleksan. Ĉu forigi la kafala? Li ne volas tion prikonsideri, kaj malaprobas eĉ ĉiun fleksebligon. Li esprimas siajn timojn: “Abolicii la kafala estus danĝere. Iuj eksterlandaj laboristoj povus deziri mortigi min. La murdoj de kataranoj kaj la ŝteloj kreskus eksterordinare. 90% de la kataranoj volas nek forigi nek reformi la kafala. Ne ĉar ili estas sklavistoj, sed ĉar ili estas singardemaj.”

En lando, kie ĉiu kritiko al la emiro, kiu koncentras la esencon de la regpovo kaj leĝfara povo, estas punebla per prizono, malfacilas koni la opinion de la civitanoj. Simpla fakta atestaĵo, eĉ sen negativa juĝo kaj formulata en oficiala kadro, povas konduki iun en malliberejon. En marto 2016, katara ŝtatfunkciulo estis tiel sendita en malliberejon ĉar li “tro parolis” al delegitaro de la ILO.

“Nia leĝfara procezo estis konceptita por preni en konsideron la diversajn vidpunktojn laŭ ekvilibra maniero. La reformo de la kafala estis prezentita en la ministra konsilio, kaj submetita al la Majlis Al-Choura [konsulta konsilio] la 28-an de junio 2015, antaŭ ol esti akceptita”, deklaras la gazetar-servo de la registaro. La emiro laste decidis, sed li devis enkonsideri la sennuancan malŝaton de la dungantoj al ĉiu progresema iniciato. Grava subteno de la mastraj tezoj, la Majlis Al-Choura eĉ proponis malmoligi la kafala. Laŭ ties opinio, la enmigrintoj, kiuj “kreas problemojn” al siaj protektantoj aŭ kiuj provas forlasi la entreprenon antaŭ la fino de sia kontrakto devus esti devigitaj labori dek jarojn por sia mastro, tio estas la duoblo de la unue planita tempo, antaŭ ol rajti ŝanĝi sian dunganton... “Precipe konsistanta el altranguloj el la ĉefaj triboj kaj el la grandaj komercistoj, tiu konsilio, kreita en 1972, aperas kiel pretervivo de la pasinteco, eĉ se ties membroj, nomumitaj de la emiro, estas de tempo al tempo renovigitaj”, analizas la antropologo fakulo pri Kataro, Anie Montigny*.

* Anie Montigny, “Les représentations du changement dans la société qatarie, d’un émir à l’autre (1972-2013)”, Arabian Humanities, n-ro 3, Sanaa, 2014.

De kiam Kataro estis elektita kiel akceptonto de la Monda Pokalo 2022, multaj ĵurnalistoj, membroj de NRO aŭ sindikatistoj estis petataj rigardi aliloken. Sed, la 10-an de novembro 2015, la administra konsilantaro de la ILO decidis okupiĝi pri la problemo kaj voĉdonis la principon sendi “altnivelan mision” por kreskigi la premon al la registaro. Tiu decido estis sekvo de plendo pro trudita laboro deponita de la ISK. Estas la unua fojo, de 2001, ke la ILO-konsilantaro decidas sendi kontrolmision en landon suspektatan malobservi ĝiajn regulojn. “La ILO ne lasis sin trompata de la katara registaro, kies manovro konsistis adopti oportune, kelkajn tagojn antaŭ la voĉdono, minimuman reformon por doni garantion de bonkonduto, sed protektante samtempe la principojn la plej malprogresajn de la kafala”, resumas la eksa ĝenerala sekretario de la KĜL, Bernard Thibault, kiu reprezentas Francujon ĉe la administra konsilantaro de la ILO, kiel membro de la kolegio de salajruloj.

De la 1-a ĝis la 5-a de marto 2016, tripartia delegitaro, enhavanta membrojn el la tri kolegioj de tiu konsilantaro (ŝtatoj, dungantoj, salajruloj), estis akceptita de la plej altaj instancoj de la katara ŝtato, escepte de la emiro. Tri tagojn antaŭ ilia vizito al projekto de fervojo inkluzivante la Doho-reton kaj la tramojn de Lusail, nova urbo dek kvin kilometrojn for de la ĉefurbo, filipina laboristo de la entrepreno Qatar Rail, Juanito Pardillo, mortis sur la konstruejo de la metroo de Doho*. “La raporto de la misio montras, se bezonis, ke la tiel nomata reformo ne plibonigis la sorton de la laboristoj. La varbad-makleraĵo estas ĉiam pagita de la migruloj, kaj la laborkontrakto subskribita en la originlando ĉiam neniel similas al tiu, kiun oni trudas al ili en Kataro. Koncerne la kontrol-rimedojn, ili ja kreskis, sed la 365 labor-inspektoroj, por du milionoj da salajruloj, povas apogi sin sur nur dek interpretistoj. Sed granda plimulto de la eksterlandanoj ne parolas la araban”, argumentas s-ro Thibault.

* Doha News, 5-a de marto 2016.

La povo de la ILO estas ja limigita. Ĝiaj rekomendoj aŭ ĝiaj deklaroj pri la laboristaj rajtoj ne havas devigan valoron*. Sed, kvankam la misioj de la UN-agentejo ne povas devigi la rezistantajn registarojn apliki ĝiajn tekstojn, malmultaj el ili montriĝas cinike indiferentaj al ĝi. Tio klarigas, ke la katara ŝtato sendis dudekon da registaraj ataŝeoj al la administra konsilantaro de la 17-a de marto, por influi la opinion de plej multe da amikaj aŭ hezitemaj administrantoj, favore al decido “klasado sen sekvo”*. Finfine, Kataro eliris el tio kun kroma templimo je unu jaro por vere apliki leĝaron protektan al la migruloj.

* Vd. Chloé Maurel, “Le commerce à l’assaut du droit social”, Le Monde diplomatique, decembro 2014.
* “Klasado sen sekvo”: decido de juĝisto, konforme al la principo de oportuneco de proceduroj, provizore ne eki proceduron de jura persekutado rilate al la plendo.-jmc

La 22-an de aprilo 2016, la nova prezidanto de la Internacia Federacio de piedpilko (FIFA), s-ro Gianni Infantino, anoncis la kreadon de “kontrol-instanco taskita kontroli la sistemojn ekzistantajn por certigi taŭgajn laborkondiĉojn sur la laborejoj de la stadionoj de la Monda Pokalo”. Ne certas tamen, ĉu tiu iniciato kaj la minaco sendi enket-komisionon sufiĉos por evoluigi tiun landon, tiom riĉan kiom etan, strategian por siaj okcidentaj aliancanoj, avidaj pri hidrokarbono kaj kontraktoj.

David GARCIA

La ekonomikisto, la indiĝenoj kaj la kadastro

HERNANDO de Soto estas tre flatata homo en tiu ĉi elekta periodo de Peruo. Ekonomikisto kun pluraj premioj*, li estis proksima konsilisto de la prezidanto-diktatoro Alberto Fujimori en la 1990-aj jaroj kaj poste, en 2011, li implikiĝis en la elektokampanjo de ties filino, s-ino Keiko Fujimori. En Francujo li reprezentas la pozicion “Kontraŭ-Piketty”, preferatan de la gazeto Le Point.* Liaj laboraĵoj estas parto de la nepraj referencoj de la Agentejo de Usono por la Internacia Disvolvado (USAID) kaj de la Monda Banko. Lia amata ĉevaleto estas la rilato inter privata proprieto kaj investo en ekonomioj nomataj “eksterregulaj”. En Latinameriko, laŭ lia takso, 50 ĝis 75 elcentoj de la laboristoj faras sian agadon ekster la laŭleĝaj kadroj.* Hernando de Soto asertas ke, sen oficialaj proprietoj indaj je sia nomo la havaĵoj de tiuj agantoj estas nur “morta kapitalo” malfacile fruktigebla. Unue ĉar ne facilas ricevi kreditojn aŭ plenumi kontraktojn sen laŭleĝa adreso. Poste ĉar la “eksterleĝeco” implicas grandegajn kromkostojn, elmetas al delikto kaj al misuza okupado de terenoj, kio konsiderinde limigas investojn kaj la laborproduktivon.

* Premio Milton-Friedman, Adam Smith Awards kaj Freedom Prize, inter aliaj.
* Laŭ Hernando de Soto, la malriĉuloj ne kontraŭas la kapitalon; male, ili provas akiri ĝin. Kp Luc de Barochez, “Hernando de Soto, l’anti-Piketty”, Le Point, Parizo, 14-an de januaro 2016.
* Hernando de Soto, Il faut faire fructifier la richesse des pauvres [“Necesas fruktigi la riĉaĵon de la malriĉuloj”], Le Monde, 7-an de novembro de 2008. Tiuj elcentaĵoj ege varias en la diversaj landoj.
“Perua Condorcet”

LA GRAVECO de la eksterregula sektoro en la sudaj landoj klarigeblas, laŭ li, per mankhava leĝa kaj administra sistemo. Nekapablaj liveri formalajn propriet-dokumentojn, aŭ je malinstige altaj kostoj, tiuj ŝtatoj restigas la plejmalriĉulojn marĝene de la leĝo kaj blokas iliajn klopodojn de investado. Laŭ li, la malriĉeco estas do malpli ligita al malbona distribuo de la riĉaĵo ol al foresto de juraj garantioj kiuj protektas la proprieton. Hernando de Soto do defendas ekonomian liberalismon solide ankritan en la defendo de la individuaj rajtoj, en “Perua Condorcet postulas bonajn leĝojn por reformi malbonajn kutimojn”.* Tiu ĉi emo je la institucio distingas lin cetere de la novklasikaj ekonomikistoj, kiuj estas ĝenerale alergiaj pri publika interveno, kaj kiu kelkfoje alportis al li la bonvenon de sektoroj de la maldekstro, kiuj tamen malfidas la merkatekonomion.*

* Laŭ la vortoj de Gilles Denis en lia resumo de la libro de Hernando de Soto L’Autre Sentier, la révolution informelle dans le tiers monde [La Alia Vojo, la eksterregula revolucio en la tria mondo], en: Politique étrangère, vol. 59, n-ro 2, Parizo, 1994.
* Vd Pablo Paredes, “Économie souterraine contre guerre subversive” [“Subtera ekonomio kontraŭ subfosa milito”], Le Monde diplomatique, aprilo 1994.

Necesas diri, ke en pluraj punktoj, liaj analizoj de la “subevoluo” sonas ĝuste: la juraj kaj administraj mankoj konsiderinde limigas la praktikadon de la rajtoj de la plejmalriĉuloj, konservas monopolon de la tradiciaj elitoj kaj ĝisfunde malutilas al la demokratio. Kiam oni tian administracion, tiam plej ofte estas pli simpla uzi kontraŭleĝajn vojojn. Jen argumento, kiun oni hodiaŭ komprenas favore al voĉdonado por s-ino Fujimori: estis pli komforte akiri la favorojn de la potenco dum la reĝimo de ŝia patro, kie korupto kaj klientismo estis ŝtata politiko, ol dum la registaro de la nun finiĝanta registaro de s-ro Ollanda Humala.

Sed Hernando de Soto estas fakte multe pli ol pensisto pri la “subevoluo” aŭ simpla kontraŭanto al Thomas Piketty. Liaj pozicioj pri la leĝa statuso de la indiĝenaj komunumoj de Amazonio estas pezaj minacoj por la indiĝenaj popoloj de Peruo.

Pri kio temas ĉi tie? Ekde la Konstitucio de 1920, la respublika Peruo agnoskas la laŭleĝan ekzistadon de la indiĝenaj komunumoj de Andoj kaj garantias al iliaj membroj (plej ofte grupoj de parencaj familioj) kolektivan jurisdikcion pri la teritorio kaj ties naturriĉaĵoj. En 1974, leĝo donas similajn rajtojn al la komunumoj nomataj “ennaskitaj” de la amazoniaj malaltaj teroj. Ekde tiu dato, pli ol 1.200 komunumoj de Amazonio akiris dokumentojn de kolektiva proprieto pri tiuj teroj.

Tiuj ĉi estas celataj de la ekonomikisto. En 2009, grandaj indiĝenaj mobiliziĝoj okazis en la urbo Bagua, en la nordo de la lando. Temis pri serio da dekretoj kiuj minacis la integrecon de la indiĝenaj grundoj de Amazonio. Alfrontiĝoj saldiĝis per tridek tri mortintoj inter la civiluloj kaj la policistoj, kaj proksimume ducent vunditoj. Tiuj mobiliziĝoj sukcesis cedigi la registaron kaj signifis historian venkon por la amazoniaj federacioj.

Hernando de Soto kaptas la okazon por estigi “dokumentfilmon” kiu prezentas lian interpreton de la tragedio: laŭ li, la perfortaĵoj de Sagua esprimis la frustriĝon de la indianoj, kiuj restas “malriĉaj”, kvankam ili sidas sur amaso da oro. La leĝaro estas eĉ “diskriminacia”, asertas li, ĉar ĝi malebligas al ili akiri individuan proprieton, la nepra Sezamo por plene eniri en la merkatekonomion kaj ... por riĉiĝi. Laŭ li, la kolektivaj rajtoj de tiuj loĝantaroj, kiujn li kvalifikas je simplaj “paperpecoj” sen jura valoro, kondukas al “eksterleĝeco” same kiel al sovaĝa minej-ekspluatado.

Delikataj komunumaj rajtoj

KE LA TERITORIAJ rajtoj de la komunumoj estas delikataj, mankhavaj, pro malbone aplikata leĝaro kaj pro arĥaika administrado, tion neniu kontestas. Tamen ne eblas asocii ilin al la eksterregula sektoro, kion implicite faras Hernando de Soto. Tiu rajtoj estas konstitucie agnoskataj kaj internacie ratifitaj en la kadro de la konvencio n-ro 169 de la Internacia Labor-Organizaĵo (ILO).

Cetere, kiam li asertas, ke la komunuma reĝimo estas eksteruza, ĉar la indianoj prilaboras siajn parcelojn individue kaj ne plu kolektivisme”, li malpravas nur duone. Ĉar tiu kolektivismo neniam ekzistis. Kvankam certaj unuopaj taskoj estas farataj per komuna laboro, la kampkulturo, ĉasado kaj fiŝkaptado estas personaj agadoj same kiel la akiritaj profitoj. En la praktiko, la proprieto estas komuna; la uzado de la resursoj, familia aŭ individua.* La “natura socialismo” de la indiano estas mito, kiun Hernando de Soto kundividas, sed pro malsamaj kialoj, kun la por-indianaj marksistaj intelektuloj komence de la 20-a jarcento.

* Kp Alberto Chirif, “La mermelada de De Soto”, junio 2015, www.servindi.org.

Krome, la Konstitucio ne difinas la manierojn de okupado de la teritorio kaj de ekspluatado de la resursoj. La komunumoj fakte “estas aŭtonomaj en sia organizo, en sia komuna laboro kaj en la uzado kaj libera disponigo de iliaj grundoj same kiel [pri] ekonomio kaj administrado.” (artikolo 89). Malĝustas diri, ke la leĝo “diskriminacias” la indianojn, ĉar ĝi atribuas al ili nur rajton je kolektiva proprieto. Tiuj loĝantaroj povas revendi parcelojn de tereno, se ili deziras, kaj iuj faras tion. La bona demando, kiun Hernando de Soto ne metas al si, estas, kial granda nombro de ili rifuzas tion.

La respondo troviĝas eble en la fakto, ke iuj grupoj tre bone divenas la perversajn efikojn de liberaligo de la grundo. Dum la rasismo kaj la dominado estas ĉiutaga sperto, la liberigo liveras al la elito belan okazon konkeri teritorion. Krom ilia dispono pri la necesaj ekonomiaj resursoj, ilia kono de la lokaj politikaj kaj administraj retoj donas al ili sekuran avantaĝon. Ĝuste tio okazis komence de la 19-a jarcento, kun la preteksto aboli la ekspluatadon de la indianoj, Simono Bolivaro dissolvis la terojn de la indiĝenaj komunumoj de Andoj en individuajn parcelojn.* Tiuj parceloj estis rapide sorbitaj de grandaj kampkulturaj monopoloj gvidataj de kelkaj haciendados (grund-proprietuloj), kiuj malaperis nur kun la perua kampreformo en 1969.

* La leĝo poste plurfoje ŝanĝiĝis. Kp Alicia del Águila Peralta, La Ciudananía corporativa, Instituto de Estudios Peruanos (IEP), Limo, 2013.
Sansistema urĝostato

LA AMAZONIAJ komunumoj restas vivaj ankoraŭ nuntempe, eble ankaŭ ĉar ili konsideras la vivtenadon rajto kaj ne rezulto de konkurenco inter siaj membroj. La komunumo estas la komuna fonduso el kiu ĉiu povas plenrajte ĉerpi la necesajn vivrimedojn, kondiĉe ke li plenumas parton de la mastrumado de la komunumaj aferoj dum la ĝeneralaj asembleoj. La indianoj diras hodiaŭ, ke ili celas “integran”* regadon de la teritorio kiu entenu la multspececon de siaj elementoj. Ĉar la naturo ne estas inercia maso al kiu oni agas, sed kompleksa tutaĵo kun kiu oni interagas.*

* Termino popularigita de la porindianaj NRO, kiun la loĝantaroj iom post iom alproprigis.
* La plantoj, la bestoj aŭ la elementoj povas esti same valoraj interparolantoj. Vd Alexandre Surrallés, “Entre derecho y realidad: antropologia y territorios indígenas amazónicos en un futuro próximo”, Bulletin de l’Institut français d’études andines, vol. 38, n-ro 1, Limo, 2009.

Emfazi tian kontinuecon inter naturo kaj kulturo — anstataŭ ilian neeviteblan kontraŭecon — povas hodiaŭ ŝajni relative banala. Sed ĝi estas renverso de perspektivo grandparte devena el la konceptoj de la indiana mondo kaj poste popularigita de pluraj antropologiistoj*, kaj al kiu abunde aliĝas la nuntempaj ekologiaj movadoj. Tio signifas, ke la ekonomia politiko de Hernando de Soto ne havas la monopolon pri la valoroj kaj pri tio, kio la “bone vivi” povas esti.

* Vd Philippe Descola, Par-delà nature et culture, Gallimard, Parizo, 2005.

La malfido, kiun la ekonomikisto montras pri la kolektiva mastrumado de la teroj, klarigeblas per lia proksimeco al tendenco kiu defendas la koncepton de “tragedio de la komunaj havaĵoj”* — teorio laŭ kiu kolektivo ne povas racie plenumi la mastrumadon de maloftaj resursoj, ĉar la personaj interesoj nepre kondukos al troekspluatado. Pro tio li facile taksas la indianajn gvidantojn je korupto. Laŭ li, nur individuaj rajtoj je proprieto, submetitaj al specifaj regularoj, estus ekologie elteneblaj.

* Kp Jérôme Sgard, “La propriété privée et les lois du capitalisme. Que nous dit Hernando de Soto?” L’Économie politique, vol. 2, n-ro 26, Parizo, 2005. Kp ankaŭ Garret Hardin, “The tragedy of the commons”, Science, vol. 162, n-ro 3859, Vaŝingtono, DC, decembro 1968.

Estus interese klarigi la ekologiajn bonaĵojn de privatigo de la naturresursoj al la trideko da komunumoj de la regionoj de Amazonio kaj de Loreto kiuj, ekde februaro 2016, estis dekretitaj zonoj de sansistema urĝostato. Likoj ĉe oledukto ekvivalentaj al proksimume 4.500 bareloj da petrolo, ligitaj kun la aktivecoj de la entrepreno Petroperú, kaŭzis senprecedencan median kaj homan katastrofon. Tiu evento almenaŭ ebligis al la indianaj federacioj memorigi pri la esenca rolo de la indiĝenaj komunumoj en la protektado de la teritorio.*

* Kp Émilie Dupuits, “Amazonie: la marée noire de trop?”, Le Courrier, Ĝenevo, 11-an de aprilo 2016.

Tiuj komunumoj en la realo priloĝas nur malgrandan parton de la vastaj spacoj origine okupataj de la indianoj. Tio ebligis la leĝon de 1974, do rekrei malgrandajn teritoriajn insularojn surbaze de grupigoj, kiujn la sinsekvaj koloniaj agantoj faris. Tio estas malproksima de “integra” restarigo de la tradiciaj teritorioj, kion volas la indianaj federacioj, sed tio estas jam tro por la ekonomikisto — dum pli ol 80 elcentoj de la amazonia teritorio estas submetitaj al koncesioj pri forstoj, gaso kaj petrolo.

La politika kunteksto estas plej favora al Hernando de Soto. Kia ajn estas la rezulto de la elekto de junio, li scias, ke la estonta registaro agos laŭ liaj principoj.* Fidela al sia ĉefo Alberto Fujimori — de tie li ankoraŭ havas la “politikan kuraĝon” — li oficiale enprenis la kampanjo-skipon de ties filino Keiko post ties venko en la unua baloto. Sed tio ne malebligis lin diri ke li pretas labori kun s-ro Pedro Kuczynski, se la vento turniĝos tiufavore. Tiu mesaĝo tuj ĝojigis la eksbankiston de Wall Street pro la ebla kunlaborado ...

* Intertempe la rezulto estas, ke Hernando de Soto venkis kaj ke li estas la prezidonto de Peruo por la komenciĝanta mandato. -vl

Raphaël COLLIAUX.

Dek jaroj da fujimorismo

SINJORO Alberto Fujimori gvidis Peruon de 1990 ĝis 2000, apogate de sia “dekstra brako”, la tre influhava Vladimiro Montesinos, direktoro de la Nacia Informservo (SIN). Aktuale en malliberejo, ili ambaŭ plenumas punon de dudek kvin jaroj pro krimoj kontraŭ la homaro kaj pro korupto.

Veninte en la potencon en kunteksto de ĝenerala krizo, la profesoro Fujimori, de japana origino, enpotenciĝis en lando ruiniĝanta, kun rekorda inflacio de preskaŭ 2000 elcentoj kaj de ses jaroj ĉiam pli enprofuniĝante en la “popolan militon” deklaritan de la Luma Vojeto. S-ro Fujimori antaŭrangis la batalon kontraŭ la terorismo. En aprilo de 1992 li kaŭzis propran ŝtatrenverson; lia grupo establis aŭtoritatecan reĝimon.

Sur ekonomia nivelo li aplikis la “fujiŝokon”, novliberalan programon kun la tradiciaj receptoj de la Internacia Mon-Fonduso (malregulado, privatigoj, malengaĝiĝoj de la publikaj potencoj).

La jardeko de Fujimori estis ankaŭ stampita de kapturniga koruptado sur ĉiuj niveloj de la ŝtato kaj restos en la memoro kiel la plej fia reganta klientista sistemo, la mafio fujimontesinista. Ekde la jaro 2000, ondo da procesoj kondamnis dekojn da personoj pro korupto, interalie la ministrojn pri internaj aferoj, pri defendo, pri ekonomio, pri kampkulturo, la ĉefon de la armitaj fortoj kaj tiun de la SIN, kaj juĝistojn.

Tiu jardeko estis stampita ankaŭ de persekutadoj al opoziciuloj kaj de ekscesoj de armeaj politikaj taĉmentoj, inter ili la Grupo Colina.* La registaro ankaŭ starigis politikon de naskokontrolo kiu kondukis al trudataj steriligoj de dekmiloj da virinoj, plej ofte indianaj kaj el la simpla popolo.*

* Taĉmento speciale respondeca pri la masakroj de Barrios Altos (en 1991) kaj de la universitato La Cantuta (1992).
* Laŭ la Defensora del Pueblo, 272.028 virinoj estis steriligitaj, el kiuj miloj sen sia konsento.

En la jaro 2000, s-ro Fujimori postlasis landon kun elsangiĝintaj institucioj. Tamen lia memoro kaŭzas miksitajn sentojn ĉe la peruanoj. Por iuj, li estas tiu, kiu simbole ĉesigis la terorismon per la kapto, ege disvastigita en la komunikiloj, de s-ro Abimael Guzmán, la ĉefo de la Luma Vojeto, kaj kiu sciis ekonomie restarigi la landon. Por la ceteraj, li estas sinonimo de klientismo, de rompado de homrajtoj, kaj de aŭtoritatismo.

Amanda Chaparro.

La fimilito de Prezidanto ERDOĞAN

“La viro, kiu kredas sin sultano”

Pro sia avideco por potenco, la Turka prezidanto ekis persekutadon kontraŭ siaj oponantoj. Unu el la ĉefaj gravuloj de la maldekstro atestas pri lia aŭtokratema drivado.

La Turka politika vivo ankoraŭ pli proksimiĝis al definitiva kolapso, kiam, la 20-an de majo 2016, la voĉdono de portempa amendo al konstitucio tuj nuligis la parlamentan imunecon de pluraj dekoj da deputitoj. La artikolo adoptita tiun tagon ofendmokas ne nur la konstitucion mem, sed ankău la universalajn principojn de juro kaj demokratio.

Almetita laŭ ordono de Prezidanto Recep Tayyip Erdoğan, la amendo celis ĉefe la Demokratan Partion de Popoloj (HDP)*, la plej vivoplenan oponantan grupon en la parlamento. Ne malpli ol 417 akuzmotivaĵoj estis starigitaj kontraŭ 53 deputitoj de HDP pro paroloj diritaj en publikaj kunvenoj. Alidirite, ili estas persekutataj nur pro ilia uzo de la fundamenta rajto pri libera esprimo. Tiel S-ro Erdoğan faris plian paŝon en sia provo forpeli HDP-on el parlamento kaj demokrata vivo.

* Tiu partio grupigas de 2013 maldekstrajn kaj ekologiajn organizaĵojn, el kiuj multaj devenas de la Kurda movado.

La ŝtatestro konsideras nian partion, kiel obstaklon al stariĝo de aŭtokrata potenco. Ĉar nia organizaĵo konsistigas la ĉefan platformon por la turkaj, ĝenerale, kaj la kurdaj, aparte, popolaj kaj demokrataj fortoj, li intencas silentigi ĝin.

Li volas bari la vojon al ĉiu oponado kaj buŝoŝtopi la voĉojn, kiuj en parlamento* denuncas la malrespekton de homaj rajtoj faritaj en la regionoj kie kurdoj plimultas.

* La 1-an de novembro 2015, HDP gajnis 10,7% de la voĉoj kaj 59 deputitoj en la parlamenta baloto. Ĝi sekvis Partion de Justeco kaj Disvolviĝo (AKP, islama-konservativa) 49,5%, Respublikan Popolan Partion (CHP, Kemalista, dekstracentra) 25,3% kaj Partion por Nacia Agado (MHP, ekstremnaciista turkekspansiista) 11,9%.

Ni ne cedos fronte al manovroj, kiuj celas treni niajn elektitojn antaŭ tribunaloj transformitaj al militmaŝinoj de Partio de Justeco kaj Disvolviĝo (AKP). Ni daŭrigos nian batalon por justeco kaj por egaleco flankalflanke kun la aliaj demokrataj fortoj de Turkio, kontraŭstarante la persekutadon kiuj celas niajn deputitojn kaj la arestadon de niaj lokaj elektitoj*. La lando kiu antaŭ nelonge diskutis, eĉ se nur formale, konformigon de siaj demokrataj normoj kun Eŭropa Unio, estas nun surdigita de la bruego de tankoj kaj artilerio en kurdaj urboj, kaj de la kolerkrioj de S-ro Erdoğan, laŭŝajne konvikita, ke sufiĉas al li bleki pli kaj pli laŭte el sia palaco por firmigi sian rajtecon.

* Laŭ la Internacia Reprezentado de la Movado de Kurdaj Virinoj (IRKWM) ĉirkaŭ 4500 respondeculoj kaj lokaj elektitoj de HDP estis arestitaj, el kiuj 950 daŭre estis en prizonoj fine de aprilo 2016.

Fakta milito, kun malfeliĉegaj konsekvencoj, furiozas kontraŭ la kurdaj urboj, minacanta polvigi la socian unuecon. Tiu milito okazas kun pezaj armiloj kaj tankoj, kiuj pafas al domoj. Centoj da civiluloj, centoj da turkaj policanoj kaj nekonata nombro da kurdaj milicianoj pereis de post julio 2015, por ebligi la partion de S-ro Erdoğan gajni pliajn voĉdonojn kaj certigi starigon de prezidanteca sistemo, eĉ je la prezo de tutlanda memdetruo.

Fronte al milita agado de la palaco, la popolo aŭdigas sian timon de reveno de la nigraj jaroj 1990-aj. Tamen tio, kio okazas nun, kruelege superas ĉion, kion ni jam konis. En la urbo Cizre, ekzemple, centoj da homoj estis vivante bruligitaj en siaj keloj, dum la malnova kvartalo de Sür, en Diyarbakır, estis komplete eldetruita.

Sento de maltrankvileco kaj konsternego plenigas la socion, kiu sentas sian ĉiutagan sekurecon endanĝerigita. La spaco por demokratia vivo ŝrumpiĝas laŭmezure kiam la oponantaj voĉoj estas silentigitaj. La regantoj starigas pli kaj pli ordoneman reĝimon por firmigi sian regadon kaj plu daŭrigi sian regnon. Jen tio, kio estas la nuna Turka situacio.

Kaj dume, kion faras la Eŭropaj institucioj? Ni ankoraŭ atendas, ke ili esprimas iom aŭdeblan kaj firman kondamnon. Ne nur ili ignoras la okazantajn detruojn, sed ili klare rifuzas komenci klopodojn, kiuj eble povus malhelpi la fifarojn. La internaciaj organizaĵoj ne pli bone faras: post trimonata hezito, la Alta Komisarejo de Unuiĝintaj Nacioj por homaj rajtoj alvokis al Ankaro por krei sendependan esplorkomisionon pri la buĉado de Cizre. Neniu konkreta decido estis preparita por postuli de Turkio, ke ĝi respektu la internaciajn traktaĵon, kiujn ĝi jam subskribis*.

* Turkio ratifis la Eŭropan Konvencion pri homaj rajtoj en 1954, kaj la internacian pakton pri civilaj kaj politikaj rajtoj en 2003.

Eŭropo rigardas aliloken dum valoroj tiel universalaj, kiel demokratio kaj homaj rajtoj estas piedpremataj en Turkio. Eŭropanoj maltrankviliĝas pri rifuĝintoj, dum Usonanoj ĉefe zorgas pri milito kontraŭ Organizaĵo de Islama Ŝtato (OIŜ). Certe, temas pri gravegaj temoj. Sed kial malatenti la situacion de la Turkaj Kurdoj, al kiu ili estas intime ligitaj? Oni malfacile komprenas tiun silenton fronte al malrespekto de fundamentaj rajtoj fare de S-ro Erdoğan kaj AKP, kiuj uzas la fuĝantojn el la Siria milito, kiel ĉantaĝilon* .

* La 18-an de marto 2016, Eŭropa Unio kaj Turkio subskribis interkonsenton en kiu ĉi lasta devontigas sin limigi la fluon de rifuĝintoj al Eŭropo.

La pacprocezo komencita fine de 2012 alportis al ĉiuj freŝan aeron*. La vojo estis ankoraŭ longa, sed granda paŝo jam farita al daŭra repaciĝo inter turkaj kaj kurdaj popoloj. Tamen en aprilo 2015 la Ankara reĝimo subite decidis pliseverigi la prizonkondiĉojn de S-ro Abdullah Öcalan, historia partiestro de Kurdistana Laborista Partio (PKK) kaj arkitekto de la pacprocezo, al kiu subite estis malpermesitaj ĉiu vizito kaj ĉia kontakto kun ekstero. Tiu streĉiga strategio okazigis en someron 2015 militistan ofensivon en la Kurda regiono.

* En decembro 2012 la turka registaro iniciatis rektan traktadon kun PKK, ĝia enprizonigita ĉefo Abdullah Öcalan, kaj pluraj kurdaj gravuloj, el kiuj iuj estas nun elektitoj de HDP. Militpaŭzo estis konsentita en 2013 kaj ambaŭ partioj diris sin proksimaj al ĝenerala interkonsento en 2014.

La prezidanto tute ne volas, ke dialogo rekomenciĝas. Li tute ne intencas reiri al diskutotablo nek ĉesigi militon, sen kiu lia trono riskus foriri. Oni estas ĉe tiu punkto, kie, en Turkio, pledi por paco jam estas delikto. Pruvo estas, tiuj kvar universitatanoj persekutitaj pro “terorista propagando” kaj eksigitaj el siaj postenoj, ĉar ili publike legis petskribon postulantan la finon de militistaj operacoj en la Sud-Orientaj urboj*.

* S-roj Muzafer Kaya kaj Kıvanç Ersoy, kaj S-inoj Meral Camcı kaj Esra Munger.

S-ro Erdoğan ankaŭ fokusigas en sia celilo la Siriajn Kurdojn, kiuj heroe batalis kontraŭ OIŜ kaj gajnis, kun helpo de la internacia koalicio, imponan terenon. Ankara fermis ĉiujn landlimojn, kiuj povus esti trapasitaj de la kurdaj soldatoj de Partio de Demokrata Unio (PYD, frata organizaĵo de PKK en Sirio), kvankam ĉi lastaj neniam pafis eĉ unu kuglon direkten al Turkio.

Ni postulas la tujan ĉeson de sieĝostato en kurdaj urboj, antaŭ ol estos tro malfrue, kaj perforto en Turkio atingos neregeblajn nivelojn. Ni alvokas al ambaŭ partioj por ĉesigi la militon. Ĉar tiel longe kiel la armila uzo superas, la demokratia spaco daŭre ŝrumpas, permesante al S-ro Erdoğan stariĝi kiel sola garantianto de nacia stabileco.

En Proksim-Oriento, kies landlimoj estis desegnitaj ĉe tablangulo antaŭ unu jarcento*, ŝajnas ne eble eliri el morta alternativo inter OIŜ kaj diktatorecaj reĝimoj. Sed la sola solvo estas demokratia modelo sekulara kaj plurpartia, kiu egalrajtigus ĉiujn popolojn kaj religiojn, kun lokaj pli fortaj administracioj aŭtonomaj, kaj pli fortikaj kaj plivastigitaj individuaj kaj kolektivaj rajtoj.

* Aludo al interkonsento Sykes-Picot. Legu Henry Laurens, “Comment l’empire ottoman fut dépecé”, Le Monde diplomatique, aprilo 2003.

En la balotado de junio 2015 nia partio sukcesis arigi 13% de la voĉoj, danke al programo, kiu iniciatis tian projekton por Turkio kaj samtempe por la landoj de Proksim-Oriento. Ni deputitigis civitanojn Armenajn, Jezidajn, Arabajn kaj Asirianajn, ankaŭ laboristojn, universitatanojn, junulojn kaj virinojn, Alevojn kaj Sunaistojn, Turkojn kaj Kurdojn. Jen la tuta lando, kiu eniris la parlamenton, manenmane, kun packantoj sur lipoj.

Ses milionoj da balotintoj donis sian voĉon al komuna estonteco, kaj HDP iĝis la konverĝpunkto de pacesperoj. La landaj popoloj konvinkiĝis per tio, ke ili povas kune flegi la suferantan Turkan demokration.

Jes ni ja estas la estonteco de Turkio. Sed ekzistas ankaŭ alia frakcio: tiu, kiu alkroĉiĝas al premada pasinteco, kaj kiu malsukcesis doni al la popolo ian ajn bonon. Nia sukceso en la balotado de la 7-a de junio 2015 senigis AKP naciisman kaj sektisman de ĝia unupartia reĝimo*. Ĝi metis sableron en la dentoradojn de la sistemo de S-ro Erdoğan, la viro, kiu kredas sin sultano. Pro tio la prezidanto prezentis nian partion, kiel malamikon, kiun oni devas frakasi je ia ajn prezo, nomis nin “teroristoj”, deklaris finita kaj forgesita la pacprocezon, kaj reirigis la popolon al la enlanda milito de la 1990-aj jaroj.

* Gajninte 12,9% de la voĉoj kaj 80 deputitoj en la balotado de la 7-a de junio 2015, HDP kontraŭis la ambicion de S-ro Erdoğan, kiu volas starigi prezidantecan reĝimon anstataŭ la nuna parlamenta reĝimo. Ĉar li ne povas arigi tri kvinonojn (330) de la deputitoj, li ne povas organizi referendumon por ŝanĝi la konstitucion. Per nova balotado en novembro 2015, li gajnis absolutan plimulton por AKP, sed ne sufiĉan.

Lia malamikeco fontas ankaŭ el nia devontiĝo favora al egaleco de etnoj kaj seksoj, totala antitezo de la modelo de AKP “superanta masklo”. Tiu neakordigebleco klare montriĝis dum la pacdiskutoj, kiam la reprezentantoj de la reĝimo ĉiam kontraŭstaris niajn postulojn, ekzemple demandante: “Kiel do rilatas la virina demando kaj la kurda pacprocezo?” Ili trovis tion stranga, ĉar niaj pensmanieroj komplete malsimilis. Ĉar ni ne defendis nur la Kurdojn, ni defendis ĉiujn.

Eble la okcidentuloj daŭre kredas ebla traktadon kun S-ro Erdoğan. Sed nur vidu la sorton de S-ro Ahmet Davutoğlu, la ĉefministro eksigita de sia mastro*. La Turka prezidanto havas nenian ideon pri justeco, aŭ demokratio aŭ homaj rajtoj, li konsideras nur sin mem kaj sian tutklerecon, konvinkita, ke li povas sole konstrui la estonton de la lando kaj de la tuta regiono por la venonta jarcento.

* Laŭvice diplomata konsilanto de S-ro Erdoğan (2003-2009), ministro pri eksterlandaj aferoj (2009-2014) kaj ĉefministro, S-ro Davutoğlu estis devigita eksiĝi en majo 2016 kaj anstataŭita de iu plejfidelulo de la prezidanto.

S-ro Erdoğan estas stariganta prezidantecan sistemon “Turkmodan”, piedpremante la konstitucion de sia lando. Li celas fortikigi tion en leĝfarado, tial li nuligis la parlamentan imunecon de niaj deputitoj. Sed ne estos facile kompletigi tiun procezon. La demokrata oponantaro, ene kaj ekstere de la Parlamento, ne cedos al tiu perfortaĵo.

Selahattin DEMIRTAŞ

Eŭropo refarenda

S-ro Donald Tusk, prezidanto de la Eŭropa Konsilantaro, certe bedaŭras ke li asimilis eventualan negativan voĉdonon de la britoj al “komenco de malkonstruo ne nur de la Eŭropa Unio, sed ankaŭ de la eŭropa civilizacio”.* Tamen, la venko de la Briteliro estas ja fulmotondro por la tuta Malnova Kontinento.

* “Brexit could threaten western political civilization, says EU’s Tusk”, BBC World, 13-an de junio 2016.

Ĉar, ĉi-foje, malfacilos ignori la universalan voĉdonon apogante sin sur la politika klaso malaprobata de la rezulto de la referendumo de la 23-a de junio por iel fliki aranĝon, kiun la popolo forĵetis. Neniu en Londono imagas tiel evidentan rifuzon de demokratio kiel okazis en Francujo kaj en Nederlando post la negativa voĉdono de majo kaj de junio 2005 pri la eŭropa konstitucia traktato. Ankaŭ dubindas, ke la britoj trakteblas kun la sama malestimo kiel la grekoj, kiuj, kiel respondo al ilia postulo reorienti la kurson de la Eŭropa Unio, estis finance strangolitaj kaj devigataj akcepti socialan “purigadon” kun katastrofaj ekonomiaj sekvoj.*

* Vd “La Eŭropo kiun ni ne plu volas”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2015.

En la jaro 1967 la generalo de Gaulle kontraŭis la aliĝon de Britujo al la Eŭropa Ekonomia Komunumo, ĉar li rifuzis “la starigon de liberkomerca zono de Okcident-Eŭropo, atende de la atlantika zono, kiu forprenus al nia kontinento ĝian propran personecon”. Estus tamen maljuste atribui nur al Londono la respondecon pri tia estigado, ĉar tiu trovis same komplicajn manojn en Berlino, Parizo, Romo, Madrido ... Tiom, ke oni jam ne bone vidas, kian “personecon”, kian specifecon la Eŭropa Unio ankoraŭ defendas (vidu la artikolon de Bernard Cassen). Cetere estas klariga, ke, por provi malebligi la foriron de Britujo, la Eŭropa Unio sen granda problemo konsentus pri dispono kiu suspendus la socialajn helpojn por la laboristoj de aliaj eŭropaj landoj, kaj pri alia, kiu donintus pli fortan protekton al la interesoj de la financa sektoro.

La Unio, projekto de intelektaj elitoj, naskita en mondo dividita de la malvarma milito, antaŭ kvarona jarcento maltrafis, ĉe unu el la grandaj vojkruciĝoj de la historio, la alian eblon. La falo de la USSR donis al la Malnova Kontinento la okazon redifini projekton kiu povus kontentigi la aspiron de la loĝantaroj al socia justeco kaj al la paco. Sed por tio oni devintus ne timi malmunti kaj rekonstrui la burokratan arĥitekturon starigitan kaŝe apud la nacioj, ŝanĝi la liberkomercan motoron de tiu maŝino. Tiam la Unio kontraŭmetus al la triumfo de la planedvasta konkurenco modelon de regiona kunlaborado, de sociala protekto, de integriĝo pere de la loĝantaroj de la eksa orienta bloko.

Sed anstataŭ komunumon ĝi kreis grandan merkaton. Armita per komisaroj, per reguloj por la ŝtatoj, per punoj por la loĝantaroj, sed ege malfermita al mallojala konkurenco por la laboristoj. Sen animo kaj sen alia volo ol tiu komplezi al la plejriĉuloj kaj esti pli bone konektita kun la financejoj de la grandaj metropoloj.* La Unio nutras jam nur imagon de pentopunoj kaj de konsumredukto, nepre pravigata per la malpli malbona malbono.

* La klasa voĉdono konfirmiĝas. Kp “EU referendum results in full”,.

Oni ne ĝuste analizas la proteston, kiun la brita voĉdono esprimis, se oni taksas ĝin kiel popolismon aŭ fremdulmalamon. Ankaŭ eĉ pli da pritranĉado de la naciaj suverenecoj profite al Federacia Eŭropo, kiun preskaŭ neniu alia volas ol aŭtismaj kaj senkreditiĝintaj politikaj elitoj, ne respondos al la popola kolero, kiu ĵus liberigis sin en Britujo, kaj kiu kreskas aliloke ...

Serge HALIMI.

Aktivuloj fuĝantaj, elektitoj konsternitaj

La memmortigo de la Socialista Partio

Impresita de la dogmoj pri la “liber-merkato” kaj fidele sekvanta la instrukciojn de Bruselo, la franca prezidanto François Hollande, manke de efika lukto kontraŭ senlaboreco, obstine trudas la malkonstruadon de la labor-kodo. Ĉar plimulto da sindikatoj, da francoj kaj da parlamentanoj montras sian malkontenton, li provas trudi la reformon al la Parlamento, kontraŭ la logiko de la reprezenta sistemo...

POR la franca socialista partio (SP), la momento de la bilanco proksimiĝas. Malofte partio estis tiom rapide difektita pro sia regado-praktiko. En 2012, ĝi tenis en siaj manoj la tutajn povojn. Kvar jarojn poste, ĝi perdis konsiderindan nombron da elektitoj kaj, malpli ol unu jaron antaŭ la prezidanta elekto, la debato ŝajnas fermita: s-ro François Hollande, kiu evidente prepariĝas denove kandidati por renovigo de sia mandato, eĉ ne certas ĉeesti dum la dua balotvico. La malpopulareco de la prezidanto same kiel tiu de lia ĉefministro estas historiaj rekordoj.

La malvenkoj ĉe ĉiuj interaj elektoj neniel haltigis la liberalisman antaŭeniron, de kiu la “laboro-leĝo” markas la apogeon. Malgraŭ la modesta pliboniĝo de la dungosituacio, kiu verŝajne estos uzata de s-ro Hollande por pravigi sian kandidatiĝon, la oferto-politiko* komencita ekde la aŭtuno 2012, ankoraŭ ne produktis rezultojn. Por valorigi la agadon de la registaro, kiun la maldekstra popolo amase malaprobas, la SP reuzas laŭvorte la lingvaĵon de la maldekstro en 2012: la neceso de reformo fariĝis evidenta por “protekti kaj konservi la francan socian modelon”. “La oferto-politiko estas nek dekstra, nek maldekstra, ĝi estas necesa”, deklaris s-ro Stéphane Le Foll, proparolanto de la registaro*. De nun, la estigita malŝatego multe transpasas la marĝenojn de la radikala maldekstro kaj la elreviĝon, kiun nepre estigas la “reformisma” praktiko de la regado. Kiel kompreni tion, kio tre similas al memdetruo?

* Liberala ekonomia politiko konsistanta provi vigligi la ekonomian aktivadon per kreado de multaj avantaĝoj por la entreprenoj.
* Les Échos, Parizo, 17-a de januaro 2014.

Ĉu oni direktas sin al la fino de la SP? Kiun elektan raciecon sekvas la socialistaj elitoj, cetere tiom “prudentaj”?

Kvankam ilia strategio aperas necerta, ĝi tamen devenas de postulato, kiu fondas la koheron kaj la konstantecon de la registaro: la sekvata politiko, eĉ se ĝi ŝajnas suicida, ne estas intertraktebla. Ĝi plej grandparte estas sekvo de la eŭropaj trudoj, kiujn s-ro Hollande, male al tio, kion li anoncis dum sia balotkampanjo de 2012, ne re-intertraktis. La ideologiaj elektoj estas tiom fortaj, ke ili superas la balotajn interesojn de la partio. Ĉar neniu ŝanĝo estas antaŭvidebla kaj ĉar la SP ne plu havas la elektan bazon de sia politiko, ĝi estas kondamnita konstrui malprobablan anstataŭan voĉdonantaron, ĉe la maldekstra centro, kaj planas apogi sin sur la venonta prezidanta elekto por igi ĝin elmergiĝi.

Ĝis nun, la SP apartenis al tiu parti-tipo, kiun la itala politologo Angelo Panebianco nomis “profesia balotanto”*, tio estas postkuranta unusolan celon: la maksimumigon de la balotaj sukcesoj. Inter 2002 kaj 2012, ĝi fariĝis partio de profesiuloj de la loka politiko — elektitoj kaj elektito-kunlaborantoj*. En 2012, kiam ĝi aliras la regpozicion, ĝi regas preskaŭ ĉiujn regionojn, 60% de la departementoj, du trionojn de la urboj kaj eĉ, la unuan fojon en sia historio, la Senaton. Kvar jarojn poste, la balota maŝino estas ruinigita. En la dudek du parlamentaj partaj elektoj, kiuj okazis en tiuj jaroj, la SP estis eliminata ĉe la unua balotvico en la duono de la distriktoj kie ĝi prezentis kandidaton*.

* Angelo Panebianco, Political Parties: Organization and Power, Cambridge University Press, 1988.
* Vd. Rémi Lefebvre, “La kaptiloj de la profesiiĝo — Fari politikon aŭ vivi per politiko?”, Le Monde diplomatique en esperanto, oktobro 2009.
* Le Monde, 13-a de junio 2016.

Prosperiginte la urban socialismon laŭ neniam atingitaj proporcioj, s-ro Hollande, mem eksprezidanto de la departementa konsilantaro de Corrèze, fariĝis ties entombigisto. En 2014, lia partio perdis 162 urbojn (kun pli ol 9 000 loĝantoj), rekordo por urbaj elektoj. Nun ĝi regas nur kvin regionojn kaj dudek ses departementojn. La “partio de la elektitoj” estis oferita sur la altaro de konkurenc-politiko, tiom neefika kiom malpopulara. Retiriĝintaj sur siaj lokaj feŭdoj de post 2002, la socialistaj altranguloj iom post iom seninteresiĝis pri la naciaj ideologiaj debatoj. Konsternitaj de la malvenkoj, ili ŝajne atendas, ke la povociklo fermiĝu por retrovi la opozici-pozicion, kiu iam estis komforta.

Tiuj amasaj kaj ripetataj balot-malvenkoj havis konsiderindajn efikojn al la partia organizo. La SP-skeleto diseriĝas en la teritoriaj profundoj. La asistantoj, kunlaborantoj de elektitoj kaj parti-profesiuloj fariĝis viktimoj de tio, kio tre similas al sinsekvaj maldungo-planoj, dum ili ofte havis esencajn respondecojn en la aparato, la gvidado de la sekcioj aŭ de la federacioj. Kelkaj federacioj bankrotis. La historia Norda Federacio perdis de 2012 multajn urbojn (Roubaix, Tourcoing, Dunkerque, Maubeuge, la urba komunumo Lille...), la departementon, la regionon kaj la duonon de siaj aktivuloj. Por redukti unu-milionan ŝuldon, la federacia estraro devis vole-nevole vendi parton de sia sidejo.

La “labor-leĝo” piedpremas la kongreson

FINFINE, la partio entute spertas senprecedencan perdon de aktivuloj. Je la unua de decembro 2014, la renovigo de la aliĝoj ne superis la nombron 60 000, tio estas pli ol 50 000 malpli ol en 2012. La fenomeno larĝe transpasas la kutimajn flusojn kaj malflusojn ligitajn al la praktiko de la regado.

Kial resti en partio pala kaj malvigligita, kiun oni ne plu konsultas? La unua sekretario, s-ro Jean-Christophe Cambadélis, iom pli bone kapablas doni fals-bonan impreson ol sia antaŭulo, s-ro Harlem Desir, rimarkinde pasiva; sed la interna demokratio ne ekzistas. La prezidanto de la Respubliko opinias, ke li ne devas respondeci antaŭ partio, de kiu li ne ricevis sian investituron, ĉar li ja ŝuldas sian kandidatiĝon al malferma antaŭelekto. La rezultoj de la kongreso de Poitiers, en junio 2015, estis plene ignorataj, dum ili estis teorie destinitaj difini la politikan linion de la partio. En la plimulta mocio, de kiu s-ro Cambadélis estis la unua subskribanto, troviĝis anticipa pozicio pri la “labor-leĝo”. Legeblas: “Necesas reestabli la hierarkion de la normoj: la leĝo estas pli forta ol la kolektiva interkonsento, kaj tiu lasta superas la laborkontrakton.” Tio estas ekzakte la malo de la propono, kiun la registaro obstine defendas. Apogante sin surbaze de la legitimeco de la kongreso, raporto petanta reorientigon de la registara politiko estis per larĝa plimulto akceptita de la nacia partia estraro en julio 2015. Ĝi estis facilanime forbalaita fare de la ĉefministro Manuel Valls, kiu ne ĉesis, post tiam, radikaligi sian social-liberalan linion. La “labor-leĝo”, kiu ne estis inter la kampanjo-promesoj de 2012, neniam estis diskutita en la SP; ĝi ne estis voĉdonita en la politika estraro. La gvidantaro de la partio eĉ rezignis produkti programon cele al la prezidanta elekto. Prefere orienti la estontan kandidaton helpe de “kajeroj”, ol formuli programon, kiun li ne aplikos: jen kion la unua sekretario klarigis okaze de la nacia konsilio de la 6-a de februaro 2016.

Ĉar la partio ne plu ludas sian rolon pri reguligo de malkonsentoj kaj pri produktado de komuna vidpunkto, la debatoj delokiĝis en la parlamentan arenon, kie la ribelaj deputitoj organizas rezistadon tre raportatan de la amaskomunikiloj, sed ĝis nun marĝenan. Grava etapo estis transpasita kun ilia provo proponi malaproban deklaron kontraŭ la registaro dum la debato pri la “labor-leĝo”, en majo 2016. Kvankam multaj socialistaj deputitoj malaprobas la politikon de la registaro, plej multo da ili, pro rezignacio aŭ manko de kuraĝo, ne deziras malfortigi la prezidanton de la Respubliko, opiniantaj ke ilia elektito-sorto dependas de lia. La alproksimiĝo de la fina katastrofo nenion ŝanĝas en tio: fatalismo kaj prezidantismo faras sian laboron.

Rekonante, ke la SP estas ĉe la fino de ciklo, la unua sekretario rekomendas nun ĝian “transiron” ĉirkaŭ la Popola Bela Alianco, federacio de la “maldekstro de transformiĝo” ariganta asocianojn, sindikatistojn, intelektulojn kaj partnerojn de la SP. Ni devas adresiĝi al la maldekstra popolo “trans la aparatoj radikaligitaj kontraŭ la SP”. Okaze de la lanĉo de tiu iniciato, la 13-an de aprilo, s-ro Cambadélis sin montris apud s-roj Jean-Vincent Placé kaj Jean-Luc Bennahmias*, kaj respondeculoj de la radikala partio. Eĉ s-ro Robert Hue, kutima komunista garantio de la SP, rifuzis partopreni tiun flikadon.

* S-ro Placé estas ŝtat-sekretario pri la ŝtat-reformo kaj la simpligo, eksprezidanto de la grupo Eŭropo Ekologio-La Verduloj en la Senato; s-ro Bennahmias estas eksa eŭropa deputito (partio La Verduloj), trairinta tra la Demokrata Movado (MoDem) de s-ro François Bayrou.

La detruo de la partio aperas kiel intenca strategio de s-ro Valls, kiu, kun apenaŭ retenita cinismo, sin projekcias trans la estontan disvenkiĝon. La ĉefministro agas por krei la kondiĉojn de kandidatiĝo de s-ro Hollande, nepre malsukcesonta, kaj por konfirmi la skismon inter “du nerepacigeblaj maldekstroj*. Tre malplimulta dum la antaŭelekto de 2011*, li strebas likvidi la “malnovan partion” samkiel unu el siaj modeloj, s-ro Anthony Blair, faris kun la labor-partio en Britujo, por reinstali la politikan ludon ĉe la centro. Laŭ li, ju pli la partio estos detruita, des pli lia strebo havos ŝancojn sukcesi. Li nun estas preterpasita je sia dekstra flanko fare de la priekonomia ministro Emmanuel Macron, kiu adoptas saman strategion ekster la SP, kaj provas la pliproponadon en la transpaŝo de la politikaj markiloj de la maldekstro.

* Parolado en Corbeil-Essonnes, 15-a de februaro 2016.
* Li ricevis nur 5,63% de la voĉoj de la simpatiantoj.

La strategio de s-ro Hollande aperas pli malluma kaj malcerta. Li ŝajnas veti pri la lastaj ŝancoj de reelekto, kiun lasas al li la progresado de la Nacia Fronto (NF) kaj la dekstra divido, kiu ĵetis sin en la aventuron de malferma antaŭelekto, ne tre konforma al ties politika kulturo. Unu el la leĝoj de la 5-a Respubliko estas eble, ke la prezidanto ĉion oferu al la esencaĵo, tio estas lia reelekto, kiu ajn estos la prezo por la partio. S-ro Hollande nun povas kalkuli nur pri la resursoj de sia funkcio.

Li provas unue sekurigi sian kandidatiĝon. La subtenantoj de antaŭelekto volis kuntreni lin en tiun proceduron por eliri el la maldekstra sakstrato*. La SP unue prenis atentisman pozicion, antaŭ ol akcepti la principon de antaŭelekto, sed rifuzante ĉian antaŭkondiĉon, cele pli bone kompromiti ties ekfunkciigon. Post iom da hezitado, komunistoj kaj ekologiistoj fine rifuzis asociiĝi en agadon, kiu povus devigi ilin subteni s-ron Hollande se li estus la venkinto. Post tiu “mensogul-pokerludo”, la socialistoj povas fanfaroni: “Momente, la sola partio, kiu batalas por antaŭelekto, estas la socialista partio” ja deklaras s-ro Christophe Borgel, nacia sekretario taskita pri la elektoj*. S-ro Cambadélis antaŭvidis iam kunvoki eksterordinaran kongreson por modifi la statutojn kaj liberigi s-ron Hollande el la partopreno en tia proceduro, antaŭ ol ŝanĝi sian opinion kaj konvinki la nunan prezidanton konsenti pri antaŭelekto (nacia konsilantaro de la 18-a de junio). Kiel interpreti tiun subitan ŝanĝon? Preterpasita de la dekstro kaj ekstremdekstro en la opinienketoj, eĉ preterpasitaj maldekstre de s-ro Jean-Luc Mélenchon, s-ro Hollande povas esperi retrovi iom da legitimeco nur per tiu proceduro. Li surprizas siajn “ribelajn” oponantojn, sen lasi tempon al ili, kiuj eble penos trovi komunan kandidaton. Ĉiam pli taktikulo ol stratego, la ŝtatestro verŝajne esperas, ke la maldekstraj balotantoj deturniĝos de la antaŭelekto, limigita al la partioj subtenantaj la registaron, kio rezultigos plireprezentiĝon de la plej legitimistoj kiuj ankoraŭ favoras lin. Tio, des pli ke la SP, manke de tempo kaj rimedoj, verŝajne ne kapablos malfermi tiom da balotejoj kiom en 2011.

* En la alvoko “Por antaŭelekto ĉe la maldekstro” publikigita de Libération, Parizo, 10-a de januaro 2016.
* L’Opinion, Parizo, 23-a de majo 2016.
La gardistoj de la Respubliko

SINJORO Hollande provas malhelpi la dispelon de la maldekstraj kandidatiĝoj je la unua balotvico. Li laboris por dividi la ekologiistojn kun certa sukceso. La nomumo en la registaro, en januaro 2016, de tri ekologiistaj ministroj efikis. La eksplodo de la parlamenta grupo Eŭropo-Ekologio-la Verduloj (EELV) ĉe la Nacia Asembleo en majo eĉ pli malfortigis la hipotezon de la kandidatiĝo de s-ino Cécile Duflot.

Fine la prezidanto povas kalkuli kun la dekstriĝo de la politika ludo, al kiu li mem larĝe kontribuis, sed kiu povas deloki lin maldekstren en la venontaj monatoj. La agado de la registaro delokis la gravitocentron de tio, kio estas pensebla kaj direbla al dekstro, kiel atestas la reskribado de la “laborleĝo” en la Senato.

La prezidanto esperas, ke la liberalisma plipropono, kiun okazigas la antaŭelekto de la partio La Respublikanoj, plene senkompleksaj (forigo de la imposto pri riĉaĵo kaj de la 35-hora laborsemajno, masiva redukto de la nombro de ŝtatfunkciuloj...), reinstalos la fendon dekstro-maldekstran. Venko de s-ro Nicolas Sarkozy ĉe la antaŭelekto estus tre favora por s-ro Hollande. La SP jam ekkantetas la refrenon de la parlamentaj elektoj de 1986: “Helpon! La dekstro revenas!” “La francoj finfine povos kompari”, ekdiras s-ro Le Foll. La konvena diskurso pri la “tripartiismo”, kun la antaŭ-anoncita kvalifiko de la prezidantino de la NF, s-ino Marine Le Pen, ĉe la dua balotvico de la prezidant-elekto, jam ebligas al la socialistaj gvidantoj poziciiĝi kiel gardistoj de la Respubliko. Pridemandita de Les Echos (13-an de junio 2016) pri la rekunigo-strategio de la maldekstro de nun ĝis la elekto, s-ro Jean-Marie Le Guen, ŝtatsekretario pri la rilatoj kun la Parlamento* fidas je la rekunigo-kapablo de s-ro Hollande ĉe la maldekstra centro: “Kun la koncentrado al tri partioj, la prezidanta kaj la Parlamentaj elektoj de 2017 neniel similos la antaŭajn. Tre verŝajne, la kandidato de la respublika tendaro, ĉu dekstra aŭ maldekstra, devos eltiri voĉdonontojn de la alia tendaro por venki la duan balotvicon fronte al Marine Le Pen. Laŭ mi, tiu, kiu venkos ĉe la unua balotvico estos tiu, kiu proponos la bonan kuniĝo-formulon por la dua. Mi estas konvinkita, ke la graveco de la situacio ne permesos ludi la ludon de la tradiciaj pozicioj. Hodiaŭ, estas bombasto, histerio, rifuzo de realo. Sed ĉio tio dissolviĝos fronte al la realo.”

* Tiu eksa proksimulo de s-ro Dominique Strauss-Kahn, kiu kreis “centron de la reformistoj”, iom post iom trapuŝas sin kiel la registaran teoriiston pri la social-liberalismo.

Kvankam tio povas ŝajni nerealisma, la SP do ankoraŭ ne tute rezignis pri la ideo de venko en 2017. S-ro Mélenchon siaflanke kalkulas same kiel en 2012: preterpasi la kandidaton de la SP ĉe la unua balotvico por senigi ĝin je ties rento de domina pozicio kaj ĝin “pasok-igi” — tio estas marĝenigi ĝin, samkiel la grekan socialistan Partion, forprenante ĝian monopolon de maldekstra regad-destinita partio. Sed, en tiu hipotezo, nun pli kredinda ol antaŭ kvar jaroj, ĉu relativa venko sufiĉos por trapasi la etapon de la unua balot-vico?

La maldekstro devas ja nun ekagadi por ampleksa rekonstruado, trans siaj mortigaj aparato-korporaciismoj. La plej progresemaj socialistoj povus kontribui al tio; krom se ili lasas sin aspiri en la parti-politikaj ludoj kaj la ciklo de la “refondaj” malvenkoj en la SP. Jam nun, s-ino Martine Aubry kaj la ribelantoj transsaltas la venontan malvenkon kaj preparas la estontan kongreson. La SP eble agonias; sed ĝi montris laŭlonge de sia longa historio (la kazo de la dolora malvenko de 1993 forviŝita jam en 1997 estas ekzempla) rezisto-kapablon, kiu fondas sian historian vivdaŭron.

Rémi LEFEBVRE

Voĉdonantoj devigataj elekti inter “la malbona kaj la plej malbona”

Esperoj kaj ŝajnigoj de ŝanĝo en Irano

La nova irana Parlamento enhavos malpli da ekstrem-konservativuloj. Sed la balota ludo kaŝas la mallarĝon de la konsidereblaj sociaj transformiĝoj. Nutrante la esperojn de ŝanĝo, la moderuloj kaj la reformistoj, kiuj subtenas la prezidanton Hassan Rohani esperas senrompe evoluigi reĝimon, kies forto hodiaŭ venas pli de la nacia fermento ol de la islama cemento.

NEK VENKITA NEK SUBMETITA!” Tiun 11-an de februaro 2016, la homamaso ekaktivas ĉirkaŭ blanka turbano. La prezidanto Hassan Rohani ĵus aliĝis al la manifestacio de la jara festo de la revolucio sur la Azadi-avenuo, unu el la ĉefaj stratoj de Tehrano. La frapfrazo ĥore martelita spegulas la komprenon de la interkonsento pri nuklea industrio* fare de la “strato”; aŭ, almenaŭ, de la etaj popolanoj restintaj fidelaj al la reĝimo, kiu marŝas en atmosfero pli proksima al kermeso ol al revolucia manifestacio. Tiu okazo sin mergi en la homamaso venas je la ĝusta momento por la estro de la “moderuloj”, post liaj diplomatiaj sukcesoj kaj ĵus antaŭ la parlamentaj elektoj de la 26-a de februaro kaj 29-a de aprilo 2016.

* Vd. “Un accord qui ouvre le champ des possibles en Iran”, Le Monde diplomatique, majo 2015.

La oficiala gazetaro nombros “milionojn” da irananoj konverĝantaj al la Libereco-placo. Pluraj centmiloj, tutcerte. Oni retrovas la kulton de la personeco, kun la portretoj de ambaŭ gvidantoj, la ajatolo Ruhollah Ĥomeini (mortinta en 1989) kaj lia posteulo Ali Ĥamenei, aŭ afiŝtabulojn malamikajn al Israelo kaj al Usono. Sed oni tre malproksimas de la etoso de antaŭ dudek aŭ eĉ dek jaroj, kiam la kvartal-komitatoj organizis paradon kontraŭ la “okcidenta aroganteco”. Multaj promenas kun tuta familio. La plej junaj surhavas trikolorajn kaskedojn aŭ afiŝas la kolorojn de la flago sur siaj vangoj. En la laŭtparoliloj same kiel sur la afiŝtabuloj, la islamaj oratoraĵoj estas esceptaj, dum ĉie oni celebras la grandecon de Irano. Neniu povas eskapi ĝian “revenon” sur la internacia scenejo. Ne nur ĉar la lando, kiu antaŭe apartenis al la “akso de l’Malbono” intertraktas kun la plej grandaj, sed ankaŭ ĉar — kvazaŭ malfrua eĥo al la revolucio — ĝiaj aliancanoj libanaj, irakaj, siriaj aŭ jemenaj markas poentojn en regiona konflikto, kiu ne diras sian nomon.

“Vi vidas, tio sukcesas, diras al ni virino, ĉirkaŭ kvardekjara, antaŭ butiketo. Ne rakontu, ke ni distribuas manĝaĵon al la homoj por allogi ilin!” La diro estas firma, sed dirita kun rideto; kaj la kuiritaj betoj estas bongustegaj... La etoso restas festa kaj ĝoja. Post la stando de la humuristoj venas tiu de la kantistoj. Post spektaklo de folkloraj dancoj venas tiu de la Gardistoj de la revolucio, kiuj montras aktoradon de la arestado de usonaj maristoj perditaj en la Golfo, la 11-an de januaro 2016. Oni revenas al la mimoj, kaj al la patriotismaj kantoj, antaŭ ol malkovri la standon... de la Borso, kiu najbaras tiun de la Ofico de privatigoj! Fotiloj konstante kraketadas. La tre maloftaj eksterlandanoj estas submergataj per bonvenigaj vortoj kaj petoj pri memfotoj. Malproksime aperas raketo staranta sur la strato. Tute proksime, tri junaj samseksemuloj sentime afiŝas sian orientiĝon meze de la manifestacio*, dum la polico fariĝas plej diskreta. Raketo (civila) kaj senpilota aviadilo (armea) markas la enirejon de la placo, kie okcidente vestita virino, ĉirkaŭ tridekjara, venas al ni kaj resumas tiun matenon: “Kiam vi havas problemojn interne, gravas montriĝi unuiĝintaj ekstere.”

* La irana leĝo permesas ŝanĝi sian sekson, sed samseksemeco restas puninda per mortopuno, kaj estis uzata, pasinte, kiel preteksto por ekzekuti oponantojn.

“Unu miliono en la strato, eble, sed ja kvindek milionoj kontraŭ!”.S-ino Sajida L.* kaj ŝia edzo Nasim L. ĉiam rifuzas partopreni la feston de la revolucio. Aktivuloj de la laika maldeksro, ili partoprenis la renversadon de la malnova reĝimo, en 1979, antaŭ ol esti ĵetitaj en la prizonojn de la islama Respubliko de 1983 ĝis 1990. Inter du glasoj da vino — kiun multaj familioj hejmfaras por ĉirkaŭiri la malpermeson-, s-ro Nasim L. priskribas la dilemon de la maldektruloj antaŭ la baloto: “Mi defendas formon de eko-socialismo, asociigantan daŭrigeblan disvolvadon kaj socian justecon. Sed ni, la progresemuloj, hodiaŭ ne havas alian eblecon ol doni prioritaton al la sola batalo por liberecoj, voĉdonante por la malplej konservativaj, kiuj provas redukti la povojn de la Gvidanto.”

* Por certigi la parol-liberecon de niaj kunparolantoj, ni devis garantii al ili anonimecon. Ĉiuj personaj nomoj estis ŝanĝitaj.

“Ni ne estas sen scii, ke iuj reformistoj konsilas receptojn pli kaj pli liberalajn, kaj ke ne estas granda diferenco inter la socialaj programoj de la kandidatoj, aldonas s-ino Sajida L.Sed la plej grava estas spiri pli libere, konstrui la fundamenton de vera demokratio, provi rekonstrui sindikatojn, asociojn. Jes ja, la reĝimo perdis la esencon de sia popola bazo. Sed oni vidis ankaŭ la “Verdan movadon*” tre rapide malkreski, pro la subpremado kompreneble, sed ankaŭ ĉar ĝin portis nur la mezaj klasoj. La junularo ne pretas fari novan revolucion.” Sur la sociala kampo, ŝi lokas iom da esperoj en la “inkluziva” aliro de la prezidanto Rohani, elektita en 2013. “Amikino mia bezonas tre multekostan medikamenton kontraŭ kancero. Ŝi povas esti flegata ja danke al Rohani, kiu faciligis la importadon kaj plialtigis la repagon de la sociala asekuro.”

* Movado, kiu kontestis la reelekton de la prezidanto Mahmud Ahmadineĵad en 2009.

En tiu lando, kie esprimo de kritika penso devas iri tra kaŝludo kun la aŭtoritatuloj, la progresemaj aktivuloj helpas nin distingi la ŝajnigojn de la veraj ŝanĝoj, prilumante plurajn facetojn de Irano, pri kiu malofte temas. Ĉe multaj homoj pridemanditaj antaŭ la baloto, inkluzive okaze de neformalaj renkontiĝoj, konstante revenis la esprimo: “Oni donas al ni la eblecon elekti inter la malbona kaj la plej malbona.”

La amareco de la “brulinta generacio”

S-ro Pouya akompanos sian filon, kiu voĉdonos la unuan fojon (kaj por la “malbonuloj”), sed li mem ne povas decidi meti voĉdonilon en la urnon: “Ekstrem-konservativuloj, moderaj, reformistoj: la etikedoj ne multon signifas. Ĉiuj estis jam regantoj en la 1980-aj jaroj kaj havas malpurajn manojn”. Tiuj maldekstraj aktivuloj malfortigitaj de la subpremo ne povas forgesi la ŝtelitajn jarojn aŭ la amasmurdojn en la prizonoj de 1988, kiuj kaŭzis plurajn milojn da mortoj*. La nuna plej alta Gvidanto estis tiam prezidanto, la reformista kandidato de 2009, s-ro Mir Hossein Moussavi, estis ĉefministro kaj s-ro Ali Akbar Haŝemi Rafsanĝani estis ĉefkomandanto de la armeoj... Depost sia sperto kiel prezidanto de la Respubliko (1989-1997), ĉi-lasta estas konata kiel pragmatikulo, ĉampiono de la libera entrepreno. La elĉerpiĝo de la ideologio de “tutmonda islam-revolucio” faciligis la disvastigon, inter la elitoj, de novliberala bildigo de la mondo, pri kiu atestas la plej granda parto de la permesataj publikaĵoj. Spite al siaj 82 jaroj, al sia vantemontra pliriĉiĝo aŭ al la korupto-afero, kiu kondukis lian filon en malliberejon, s-ro Rafsandjani restas la pivoto-personeco de la politika vivo. Hodiaŭ klasigita inter la “moderuloj”, li alianciĝis kun s-ro Rohani kaj akiris la subtenon de la reformistoj proksimaj al la eksprezidanto Mohammad Ĥatami (reginto de 1997 ĝis 2005).

* La fatvo de ajatolo Ĥomeini ĉefe celis la “Organizaĵo de la muĝahidoj de la popolo”, kies responsulo pasis ĉe la iraka flanko, sed ankaŭ multaj aktivuloj de la laika maldekstro mortis. Vd. Geoffrey Robertson, The Massacre of Political Prisoners in Iran, 1988, Abdorrahman Boroumand Foundation, Londono, 2011.

Same kiel multaj el tiuj, kiuj diras aparteni al la “brulinta generacio”, naskita en la 1970-aj jaroj, s -ro Pouya T. observas la kontraŭdirojn de sia lando kaj de ties ĉefurbo el okulo jen malĝoja, jen moka, kun fideleco kaj mokemo. Tiun urbegon, kun pli ol dek tri milionoj da loĝantoj, malbeligas centoj da kilometroj da aŭtoŝoseoj konstante obstrukcataj; la poluo kaŝas mirindan montaran fonon. Zigzagante sur la ŝoseo, s-ro Pouya nombras la turojn konstruitajn kun helpo de centra banko, kiu malavare enspezigas la deponojn sen rigardi de kie venas la mono. Rezulte: interna banka sektoro troŝvelinta malgraŭ la internaciaj sankcioj, rapida inflacio (ĉirkaŭ 15% en 2015) kaj nemoveblaĵa veziko, kiu fine krevis. Neformala ekonomio prosperas, kaj foresto de imposto pri heredaĵo aŭ pri financaj enspezoj kontribuas al rapida kresko de la malegalecoj. La prezoj de apartamentoj montras ĝian mezuron: ĉirkaŭ 7 000 eŭroj por unu kvadratmetro en la mildaj altaj kvartaloj de la urbo, kaj apenaŭ kelkaj centoj da eŭroj en la sudo, ĉe la pordo de dezerto. Ĉio aĉeteblas: kontraŭ ekvivalento de 4 500 eŭroj, studento povas eniri la universitaton kun nura ‘akceptebleco’, sen esti sukcesinta la konkurson; por eviti soldatservon, kiu daŭras dek ok monatojn, necesas pagi 3 500 eŭrojn por abituriento, 8 500 eŭrojn por kuracisto*. Kaj oni ĉiam elturniĝas rilate al la doktrino: pruntoj tiel fariĝis “faciligaĵoj” kaj uzuro, malpermesita en 1983, estis konstante praktikata, antaŭ ol ĝeneraliĝi en la 2000-aj jaroj sub la nomo “esperata profito”*.

* Kvankam malfacilas taksi ĝin, konsiderante la pezon de la nefomala ekonomio, la meza salajro estas proksimume 300 eŭroj monate.
* Ramine Motamed-Nejad, “Monnaie et illégalisme. Genèse des protestations monétaires en Iran (1979-2013)”, Revue de la régulation, n-ro 18, Parizo, aŭtuno 2015.
Senkompata subpremo de drogkomerco

Vera politika aktivismo estante neebla, multaj preferas aktivi en la asocia sektoro. La periodon de Ĥatami-prezidanteco markis apero de multaj neregistaraj organizaĵoj (NRO). Ili reaperas post malfacila periodo dum la prezidperiodo de s-ro Mahmud Ahmadineĵad (2005-2013). S-ino Azadeh G. vizitigas al ni centron instalitan en la sudaj kvartaloj, la plej malriĉaj: interhelpa loko, kie oni povas lerni kudri, mastrumi sian buĝeton kaj/aŭ sian domon. Senhezite, parol-grupo akceptas nin. Sub la gvidado de psikologiisto, oni venas ĉi tien serĉi solvojn al siaj paro-problemoj, rilatoj en la laborejo aŭ en la familio. Plej frapa estas la foresto de ĉia religia referenco. Ĉiu vivas kun la islamaj instituciaj referencoj, sed maloftaj estas tiuj, kiuj plu aliĝas al ĝi kiel politika ideologio. Religia fido reiras al la sfero de intimeco. Kvankam la malkresko de la kolektiva agado instigis al retiriĝo, multaj agadoj atestas pri la reveno de solidareco, kiel ekzemple tiu alia asocio instalita en ĉirkaŭurbo, kiu helpas al frua enlernejiĝo de afganaj infanoj por faciligi ties integradon.

Multaj organizaĵoj helpas la drogdependulojn kaj iliajn proksimulojn. En tiu, kiun ni vizitas, dudeko da familioj estas akompanataj lige kun la medicinaj servoj, kiuj kontrolas la drog-senigadon. S-ino Farideh D., la respondeculino, estis edzino de drogemulo: “Hodiaŭ, mi sentas min utila. Mi donis sencon al mia vivo.” Ankaŭ tie, oni ne parolas pri religio: “Pro humanismo ni faras tion, ne pro devo.”

“Konsumo de drogo fariĝas masiva, observas Nasser Fakoŭhi, antropologo en la universitato de Tehrano. La fenomeno estas komparebla al tiu de alkoholo en Sovetunio. Ĉu stimulaĵoj aŭ trankviligaĵoj, la drogoj ebligas eskapi kaj, finfine, akcepti sian situacion.” Preskaŭ tri mil mortoj jare estas laŭdire ligitaj al la stuporigaĵoj*, dum, laŭ ties delegito ĉe la Ekonomia kaj Socia Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, Irano sola faras 74% de la tutmondaj konfiskoj de opio kaj 25% de la konfiskoj de heroino kaj morfino*. La du-mil-kilometran komunan landlimon kun Afganujo, ĉefa produkta lando de papavo, tre faciligas la importadon kaj transiton. Sed Irano ankaŭ fariĝas granda fabrikanto de kemiaj drogoj, aparte la “kristalo”, varianto de metilamfetamino. Lukto kontraŭ tiu kontraŭleĝa negoco pravigas, laŭ la aŭtoritatuloj, senkompatan subpremon. Plej granda parto de la 977 mortkondamnitoj ekzekutitaj en 2015 — rekordo depost 1989 — estis mortigitaj pro agoj kontraŭ la leĝo pri drogoj. Kaj pluraj miloj da malliberuloj, inter kiuj kelkaj estis infanoj kiam ili estis arestitaj, laŭdire atendas sian pendumon*.

* “Rapport mondial sur les drogues”, Oficejo de Unuiĝintaj Nacioj pri Narkotaĵoj kaj Krimo (United Nations Office on Drugs and Crime — UNODC), Vieno, 2014.
* Ekonomia kaj Sociala Konsilio de Unuiĝintaj Nacioj (United Nations Economic and Social Council — ECOSOC), Ĝenevo- New York, sesio de la 8-a de aprilo 2015.
* “La peine de mort dans le monde”, raporto 2015, Amnesty International.

Emerita tubisto, s-ro Cyrius F. prezidas kvartalo-union, en la sudo de Tehrano. Li observas la socian malpliboniĝon kaj ties konsekvencojn: “Ĉi tiujn loĝejojn, tradicie laboristajn, uzis ondoj da senlaboruloj venintaj el la industrio, kaj poste el la konstrusektoro, post la veziko-eksplodo. La griza ekonomio kreskegas, same kiel la kontraŭleĝa komerco, aparte la vendo de drogoj en publikaj ĝardenoj.” La sola pozitiva signo laŭ li estas apero de kontesto-movadoj kaj de salajro-postuloj: laboristoj de petrolo, instruistoj, flegistoj. Sed li apenaŭ vidas konverĝon de la luktoj, kun ĉiam tiu horizonto de elekteblo inter “la malbono kaj la plej malbono”.

El modesta medio, vidvino de sindikatisto fama en la 1970-aj jaroj, s-ino Zoreh V. vidas la aferojn alimaniere kaj el pli alta vidpunkto: “Antaŭ tridek jaroj, mi estis sola en mia familio kiu ne estis praktikanto, sola kiu sciis legi kaj skribi. Miaj gefiloj kaj genevoj estas ĉiuj diplomitaj el universitato. Ili pripensas aŭtonome. La vivnivelo kreskis, fekundeco estis trione dividita, ĉiu povas vojaĝi. Oni povas kritiki la prioritaton donitan al la libera elekto de la konsumanto, la mankon de pli civitana aŭ egaleca perspektivo. Sed la konkreta situacio pliboniĝis kaj homoj malpli kaj malpli timas diri tion, kion ili pensas.” Ĉe la malnovaj progresemaj aktivuloj, la debatoj pri la akiritaĵoj de la revolucio estas akraj, tiom la socialaj konkeroj pri la sano, la edukado aŭ la loĝado estis pli ol difektitaj de tiam. Spite al la suferoj, s-ino Sajida L. koncedas, ke, “Eĉ se oni insultas lin hodiaŭ, la imamo Ĥomeini havos sian lokon en la historio” aparte pro tio, ke li rezistis al Usono kaj al Saddam Hussein*.

* En septembro 1980, la iraka prezidanto decidis ataki Iranon, kiun li kredis malfortigita pro la revolucio de 1979. La milito daŭris ok jarojn kaj kaŭzis verŝajne pl ol milionon da mortoj.

Aŭdeblas ne tiom malsama diskurso en la ŝikaj kvartaloj norde de Tehrano. Dum festmanĝoj en la alt-burĝaro, kiu sendas siajn infanojn studi en Usonon, la tradiciaj iranaj pladoj estas akompanataj de vodko aŭ viskio. Tiuj entreprenestroj multon atendas el la ekonomia malfermiĝo kaj aprezas la prezidanton Rohani, lian “fajnecon”, lian “lertecon trovi kompromisojn kun la ŝtataparato firme tenata de la Gvidanto”. Tamen, la okcidenteca diskurso tute ne estas neakordigebla kun la postulo de nacia suvereneco, aparte kiam temas pri rivaleco kun Sauda Arabujo.

La elekta kampanjo estas mallonga, tre mallonga. En la montaroj de Zagros, ĝi aspektas kvazaŭ bicikla konkurado. La Konsilio de la gardistoj de la Konstitucio definitive fermas la liston de la kandidatoj ok tagojn antaŭ la baloto. Duono el la 12 000 kandidatoj estis forigitaj kaj, kun la rezignoj, restas iom pli ol 5 000... por 290 sidlokoj en la konsulta Asembleo. Ili disponas pri unu semajno por konigi sin. En la plej eta vilaĝo, vidiĝas defili la karavanoj de subtenantoj. Veturilo kovrita per afiŝoj malfermas la karavanon, sekvata de la kandidato, kiu etendas la manon al la pasantoj, kaj de pluraj dekoj da veturiloj, kiuj trouzas siajn sonorilojn, inter du neĝ-dunoj. Afiŝetoj invadas ĉiujn fostojn, dum pluraj butiketoj transformiĝis en kampanjo-oficejoj. Oni venas tie trinki teon, komenti la novaĵojn inter viroj... Kiom ajn limigita ĝi estas, tiu elekto-funkciado estis ĉi tie neimagebla antaŭ malpli ol dudek jaroj. La ŝoseoj ne ekzistis, elektro ne alvenis ĝis tie. Gaso estas disponebla nur de kvar jaroj, dum la temperaturo estas ofte sub minus 15 °C dum vintro. Moderneco subite ekaperis, ŝanĝante la regionon de la Lors, etno ankoraŭ plejparte nomada. Sur la somerpaŝtejo, kie ili plantis siajn tendojn konstruiĝas konstantaj vilaĝoj el betono. Intertempe, Irano fariĝis lando esence urbeca, la loĝantaro de urboj kvazaŭ triobliĝis depost la revolucio.

La reĝimo adaptiĝas, preferas uzi saturiĝon ol malpermeson. Oni jam tion observis sur la kampo de amasinformiloj kun la naskiĝo de multaj naciaj ĉenoj aŭ eksterlandaj ĉenoj*: regataj de proksimuloj de la registaro, ili sin apogas sur la amuzado por kapti la atenton kaj deturni ĝin. Koncerne politikon, kaj manke de vere strukturitaj partioj, ne estas veraj debatoj pri eventualaj programoj, sed la voĉdononto estas superŝutita de la oferto. Ekzemplo estas Tehrano, kie 1 200 kandidatoj sin prezentis por nur tridek postenoj. En la balotejoj, ĝenerale en lernejo aŭ moskeo, la voĉdononto ricevas tridekfakan tabelon, en kiu li devas senerare skribi tridek nomojn kaj tridek numerojn. Ne estas voĉdonbudoj kaj ĉiu devas laŭeble instaliĝi antaŭ la oficiala listo, laŭ alfabeta ordo, de pluraj centoj da kandidatoj. En la praktiko, la tasko estas kvazaŭ neebla. La du grandaj tendencoj diskonigas do sian liston per propraj rimedoj. La plej antaŭzorgemaj alportis sian etan kartonon; aliaj konsultas sian telefonon aŭ sian najbaron. Ne estis malfacile kompreni, ke la balotejo vizitata voĉdonis plej multe por la “listo de la espero” kondukita de la reformisto Mohammad Reza Aref, kiu venkigis siajn tridek kandidatojn. Spite al la filtrado de la Interreto-aliro, la sociaj retoj, uzataj de milionoj da irananoj, mobilizis en la ĉefurbo. Sur InstagramTelegram, la foto la plej interŝanĝata, tiun 26-an de februaro, montris inkomakulitan fingron kun bandaĝo kaj tiu klarigo: “Mi tamen voĉdonas, esperante ke mi ne vundiĝos kiel la lastan fojon.”

* Vd. “Le pouvoir iranien perd la main sur les médias”, Le Monde diplomatique, julio 2011.
Ĉiam malemaj okcidentaj bankoj

La dua balotvico de la 29-a de aprilo donis sian definitivan aspekton al la Parlamento. Jam la moderuloj registris kelkajn sukcesojn, ĉar pluraj figuroj de la ekstrem-konservativuloj estis forigitaj, kiel la prezidanto de la Fakulo-Asembleo, la ajatolo Mohammad Yazdi. Tiu asembleo elektita, samtempe kiel la malalta Ĉambro, por ok jaroj, povus ludi gravan rolon, ĉar estas ĝia tasko elekti la estonta Gvidanto kaze de eksiĝo, eksigo aŭ morto de la nuna, 76-jara kaj ne tre bonfarta. Sed tiu signalo ne valoras venkon de unu tendaro al alia; la du tendencoj ja estas egale reprezentataj, dum plej granda parto de la reformistoj estis forigitaj el la baloto. La registaro povas fieri, ke ĝi naskis tiom da intereso kaj partopreno (vidu sube). La urboj voĉdonis por la ŝanĝo, sed la plej malriĉaj regionoj ne; kaj multaj, elektitaj kiel moderuloj, estis longtempe konsiderataj konservativuloj. Krome, la institucioj donas sufiĉe da povo al la molaoj por orienti la estontajn elektojn koncerne la eksterlandajn aferojn, la politikon kaj la ekonomion. La prezidanto Ahmadineĵad fariĝis populara disdonante monhelpon al la plej malriĉaj kaj konstruigante “unu milionon” da loĝejoj por la sentegmentuloj. Sed li pararele organizis la privatigon de granda parto de la grava publika sektoro profite al fondaĵoj kaj aliaj instancoj regataj de la gardistoj de la Revolucio.

Plifortigita de la elektoj, la pozicio de la “moderuloj” rapide fariĝos malforta se la interkonsento pri la nuklea industrio ne montras tuj siajn efikojn en la ĉiutaga vivo. Jes ja, la lando komencis redisponi pri eta parto de la frostigitaj bonhavoj kaj kreskas la petrol-eksportoj. Sed la kontrakto-projektoj kun eŭropaj entreprenoj (Airbus, Peugeot, Siemens ktp.) stumblas ankoraŭ sur la malemo de la okcidentaj bankoj, kiuj ĉiam timas esti persekutataj de la usona justico. Ĉar la forigo de la internaciaj sankcioj ne koncernas la reprezaliojn deciditajn en la 1980-aj jaroj de Usono sola, kaj daŭre vigle defenditaj en la usona Kongreso. La prezidanto Barack Obama asertis, ke lia lando estas “plenumonta sian parton” de la interkonsento. Sed, kvankam promesante “klarigi*” la regulojn de la internaciaj transpagoj por faciligi la interŝanĝojn, la vic-ŝtatsekretario Thomas Shannon rapide devis precizigi, ke tio ne signifas, por Irano, aliron al la usona financa sistemo.

* Agence France-Presse, 5-a de aprilo 2016.

La diplomatiaj intertraktadoj tute ne estas finitaj, kaj Tehrano ricevas viziton laŭvice de okcidentaj entreprenestroj, inkluzive de la usona Boeing. La ekonomia malfermiĝo ne estos senriska por produkto-aparato, kiu, konstruita en kunteksto de embargo, ebligis al Irano redukti sian dependon de petrolo (ĉirkaŭ 25% de la buĝet-resursoj). En la kvardek-kolona palaco de Esfahano, simbolo de la radiado de la granda Persa Imperio, la senfina ludo de speguloj instigas malfidi la ŝajnojn. Spite al sociala retoriko kaj islama ideologio, Irano enkadriĝas en la mondo-funkciado kaj en la doloroj de moderneco, eble kun aparta emo al kaŝado.

Shervin AHMADI

Philippe DESCAMPS

En Italujo: reformo de la dungado kiu instituciigas la malstabilecon

“Jobs Act”, la granda blufo de Matteo Renzi

Venkita en Romo kaj en Torino de la 5-stela Movado — partio kiu sin difinas kiel “kontraŭsistema” — , la demokrata partio de la itala prezidanto de la konsilio Matteo Renzi eliras malfortigita el la urbaj elektoj de la 19-a de junio. Ŝajnas, ke lia reformo de la labormerkato, la fama “Jobs Act”, pli allogis la amaskomunikilojn, la mastrajn mediojn kaj la eŭropajn social-liberarulojn ol la italajn voĉdonantojn...

LA ITALA PREZIDANTO de la konsilio Matteo Renzi ŝatas sin prezenti kiel modernan kaj novigan politikan gvidanton. Laŭ li, lia reformo de la labormerkato liberigis la landon el ĝiaj arkaismoj kaj malaltigis la senlaborecon. Konataj sub la nomo “Jobs Act”, la decidoj adoptitaj de lia registaro por relanĉi la dungadon tamen nur pliprofundigis la logikon de la malnovaj liberalaj receptoj.

La fleksebligo de la itala labormerkato komenciĝis en 1983, kiam la “sociaj partneroj” (sindikataj federacioj, la mastraro kaj la ministrejo de la laboro) subskribis la Scotti-interkonsenton*. Krom limigi la alĝustigon de la salajroj al la indico de la prezoj, tiu teksto enkondukis la unuan netipan kontrakton, kun limigita daŭro kaj destinita al la junuloj: la “formad- kaj labor-kontrakto”. De post tiam, multaj leĝoj plilarĝigis la gamon de la disponeblaj kontraktoj, tiel ke hodiaŭ ekzistas preskaŭ kvardek. En 1997, la Treu-leĝo laŭleĝigis la mallongtempan laboron; en 2003, la reformo Biagi-Maroni inventis la sub-kontraktan kontrakton. En 2008, estis starigita la sistemo de “laborkuponoj” volorantaj 10 eŭrojn por pagi unuhoran malnetan salajron, precipe uzata en la sektoro malmulte aŭ ne kvalifikita. La diversiĝo de la kontrakto-tipoj estis akompanata de iniciatoj celantaj kreskigi la povon de la dungantoj. Inter la plej novaj, la leĝo tiel nomata “de la ligita laboro” “collegato lavoro”, voĉdonita en 2010, limigas la eblecojn por la salajruloj apelacii al tribunalo kaze de mastra misuzo; kaj la leĝo Fornero (2012) faciligas la individuajn maldungojn pro ekonomiaj kialoj.

* Interkonsento de la 22-a de januaro 1983 portita de s-ro Vincenzo Scotti, demokrat-kristana ministro de la laboro. Ĝi ankaŭ enkondukis la tutjarigon de la labortempo-kalkulado.

La reformoj aplikataj de s-ro Renzi en 2014 kaj 2015 estas en la kontinueco de tiu historio, kaj eble ĝin finos, tiom ili instituciigis la malstabilecon. Tiel, la kontrakto sen fiksa daŭro (KSFD) “kun kreskanta protekto”, ekaplikata en 2015, estas nek longdaŭra, nek protekta. Dum la tri unuaj jaroj, la dungantoj povas ĉesigi ĝin kiam ajn, sen kialo. Ilia sola devigo estas pagi al la maldungato monkompenson proporcian al lia dungolongo. La emblema 18-a artikolo de la statuso de la laboristoj*, kiu devigas pravigi ĉiun individuan maldungon per “justa kialo” (grava kulpo, ŝtelo, foresto...), fariĝas do nevalida dum 36 monatoj. La formulo elvokas tiun de la “kontrakto de unua dungiĝo” (CPE en la franca), imagita de la franca ĉefministro Dominique de Villepin en 2006, escepte de tio, ke la itala kontrakto ne limiĝas je la malpli-ol-26-jaruloj, sed koncernas la tutan laboristaron.

* Adoptita la 20-an de majo 1970, la statuso de la laboristoj fiksas kelkajn normojn de la itala labor-juro.

La Renzi-registaro ankaŭ malreguligis la uzon de la kontraktoj kun fiksa daŭro (KFD). De marto 2014, la Poletti-leĝo — el la nomo de la ministro pri laboro Giuliano Poletti — permesas al la dungantoj ĝin uzi sen devi pravigi sin, kaj renovigi ilin kvin fojojn, seninterrompe. Krome tiu limigo estas teoria: ĝi ne aplikiĝas al la personoj, sed al la laborpostenoj. Sufiĉas do modifi posten-slipon por kondamni salajrulon al nestabila laboro la tutan vivon.

En tiuj kondiĉoj, kial entreprenoj elektus kontrakton sen fiksa daŭro (KSFD) “kun kreskanta protekto”, prefere ol sinsekvon da KFD? La respondo estas simpla: pro financa intereso. La Renzi-registaro ja starigis impostan avantaĝon, kiu ebligis, por ĉiu subskribita KFD en 2015, ŝpari ĝis 8 000 eŭrojn jare. Malabundo devigas, tiu dispozicio, tre kosta por la ŝtato, estis modifita de la stabileco-leĝo-2016, kaj la eblaj gajnoj por la dungantoj estas nun 3 300 eŭroj. La Jobs Act do kreis bonŝanĉo-efikon: subskribigi kontrakton “kun kreskanta protekto”, kaj poste maldungi sian salajrulon sen prava kialo, fariĝas pli profita ol uzi kontrakton kun fiksa daŭro KFD. Kruda statistika trompo, la baskulo de la KSFD al la KFD ebligas artefarite ŝveligi la statistikojn de la tiel nomata “stabila” dungado, dum la malstabileco daŭre kreskas.

La reformoj de s-ro Renzi ne estigis strikojn aŭ manifestaciojn similajn al la movado kontraŭ la laborleĝo tiel nomata “El Khomri-leĝo” en Francujo. Malsame ol ĝia najbaro, Italujo ne havas minimuman salajron, escepte por la profesioj havantaj kolektivajn interkonsentojn, kiuj protektas ĉiam malpli da laboristoj (malpli ol 50% nun). Cetere, tie ne ekzistas la “principo de favoro”*: nenio devigas la entrepren-interkonsentojn proponi pli avantaĝajn kondiĉojn por la salajruloj ol la branĉo-interkonsentoj, kiuj mem ne nepre estas pli favoraj ol la laborjuro*. La dungitoj estas tiel elmetataj al la chantaĝo de sia mastro. Italujo ankaŭ ne havas ekvivalenton de la franca “Aktiva solidarec-enspezo” (ASE), eĉ sub kondiĉoj de profesia readaptiĝo. La socialaj amortiziloj estas ĉefe pensitaj por la salajruloj en KSFD; la amaso de la novaj malstabiluloj estas ekskluzivita el ili. Kunigita al la ekonomia krizo, al la malforteco de la sindikatoj, al la stagno de la enspezoj kaj al la plifortigo de la mastra kontrolo — la Jobs Act permesas iujn teknikojn de distanca kontrolo de la salajruloj, kun la risko atenci ilian privatan vivon —, tiu situacio klarigas la malmultan reziston al la ĵusaj reformoj.

* En la franca laborjuro, la principo de favoro estas dispozicio, laŭ kiu la kolektivaj konvencioj kaj la entrepren-interkonsentoj povas enhavi dispoziciojn pli favorajn al la salajruloj ol tiujn de la ekzistantaj leĝoj kaj regularoj.-jmc
* Vd. Sophie Béroud, “Imposture de la démocratie d’entreprise”, Le Monde diplomatique, aprilo 2016.
Pli ol 40% de la junuloj estas sen laboro

POR DEFENDI siajn reformojn, s-ro Renzi kaj liaj ministroj uzas la samajn argumentojn kiel siaj antaŭuloj en Romo kaj kiel siaj samranguloj konservativaj en Germanujo, aŭ socialistaj en Francujo: la “fleksebleco” de la labor-kodo estas laŭ ili necesa (kaj sufiĉa) kondiĉo por konstrui modernan ekonomion kaj malkreskigi senlaborecon, aparte tiun de la junuloj. “La 18-a artikolo datumas de la 1970-aj jaroj, kaj la maldekstro, tiam, eĉ ne voĉdonis ĝin. Nun ni estas en 2014; estas kvazaŭ ni prenus saĝtelefonon (iPhone) kaj demandus: ‘kie mi metu la disketon?’, aŭ kvazaŭ ni prenus ciferecan fotilon kaj provus enmeti filmon”, diris la prezidanto de la konsilio*.

* Parolado dum la “Leopolda”, publika jarkunveno de la demokrata Partio, 26-an de oktobro 2014.

La registaro kaj multaj amasinformiloj pezentas la Jobs Act kiel nediskuteblan sukceson. “Duonmiliono da dungofertoj en KSFD kreitaj en 2015. [La Nacia Instituto pri Stratistiko] montras la absurdecon de la polemikoj pri la Jobs Act”, laŭte anoncis s-ro Renzi sur Twitter la 19-an de januaro 2016. “Kun ni, impostoj malkreskas kaj dungado kreskas”, li ankoraŭ skribis la 2-an de marto. Vere estas, ke en 2015, la unuan fojon depost la komenco de la ekonomia krizo, kiu detruis ĉirkaŭ unu milionon da dungofertoj, la senlaboro-kurbo (iomete) inversiĝis: — 1,8%... Tamen, tiu modesta malkresko precipe klariĝas pro la imposta avantaĝo, kiu akompanis la kreadon de la KSFD “kun kreskanta protekto”. La prov-periodo estanta 3 jaroj, necesas atendi ĝis 2018 por fari bilancon de tiuj novaj kontraktoj; sed oni povas jam konstati, ke la malaltiĝo de la financaj instigoj estigis tujan malpliigon de la dungokreadoj. La nombro de KSFD subskribitaj dum la unua trimestro 2016 estas 77% kompare al la samaj monatoj de la antaŭa jaro*.

* “Lavoro, INPS: “Nei primi tre mesi nuovi posti stabili giù del 77% dopo il dimezzamento degli sgravi””, Il Fatto Quotidiano, Romo, 18-a de majo 2016.

Cetere, la malkresko de senlaboreco en 2015 kaŝas la tre kreskintan uzon de la kupono-sistemo, aparte en la sektoroj kun malmulta kvalifiko, kie la laboristoj estas konsiderataj interŝanĝeblaj. En 2015, 1,28 milionoj da homoj estis koncernataj, (kontraŭ 25 000 en 2008), kaj 115 milionoj da kuponoj estis venditaj (kontraŭ 10 milionoj en 2010)*. Logike, ankaŭ la malstabilec-kvoto (proporcio) sekvis altiĝantan kurbon: laŭ la statistikoj de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE), en 2011, 43% de la junaj italoj estis en nestabila profesia situacio; en 2015, ili estis 55%. En la sama periodo, la senlaboreco de la 15-24-jaruloj kreskis je dek poentoj, kaj transpasis la sojlon de 40%.

* Valentina Conte, “Boom di voucher: 277 milioni di ticket venduti in 8 anni”, La Repubblica, Romo, 16-a de majo 2016.

Italujo tamen ne domaĝis sian penon por konformiĝi al la normoj de la moderna ekonomio: la “grado de labor-protekto” — indikilo imagita de la OEKE por mezuri la “neflekseblecon” de la labormerkato — trione malkreskis tie en dek jaroj...

De sia alveno al la prezidanteco de la konsilio, s-ro Renzi ĉion vetis pri oferto-politiko. Krom la Jobs Act, la stabileco-leĝoj 2015 kaj 2016 planadis impost-reduktojn por la entreprenoj, impost-reduktojn pri riĉeco, malkreskon de la elspezoj de la lokaj komunumoj, privatigon de kelkaj publikaj servoj (en la sektoroj de transporto, de energio aŭ de poŝto). Laŭ la filozofio, kiu gvidas tiujn reformojn*, la kresko de la profitoj kaj la malaltiĝo de la kostoj aŭtomate kondukos al kresko de investoj, kaj sekve de la produktado kaj dungado.

* Laŭ la “teoremo de Helmut Schmidt” (ekskanceliero de Germanujo, 1918-2015), “la profitoj de hodiaŭ estas la investoj de morgaŭ kaj la dungoj de postmorgaŭ”. Vd Frédéric Lordon, “Le paradoxe de la part salariale”, Les blogs du Diplo, 25-a de februaro 2009, http://blog.mondediplo.net

Tiu rezono estas larĝe malĝusta. La senlaboreco en Italujo ne klariĝas per la internaj strukturoj de la labormerkato: ĝi rezultas precipe de la malforteco de la mendo, ĉar neniu entreprenisto riskas kreskigi sian produktadon se li timas ke la varoj aŭ servoj ne trovos aĉetantojn. Sed la Renzi-registaro nenion faris por strukture revigligi la mendon: nek minimuman salajron, nek reformon de la sociala protekto favore al la malaltaj salajroj, nek garantiitan enspezon.

Rezulte, de 2014, la malneta enlanda produkto (MEP) stagnas, kaj la kvociento ŝuldo / MEP ne baldaŭ reduktiĝos, ĉar ja la dividanto de la frakcio ne kreskas.

La Jobs Act dividis la labormerkaton en tri ĉefajn segmentojn, kaj por ĉiu el ili nestabileco fariĝas normo. La unua grupigas la junulojn sen universitata diplomo, kiuj ĝenerale eniras en la profesian vivon kun metilernantaj kontraktoj (malmulte protektaj) kaj, pli kaj pli, kun laborkuponoj (eĉ malpli protektaj). En la dua, troviĝas la junuloj kun meza aŭ supera kvalifik-nivelo (licencio aŭ magistriĝo). Por faciligi ilian enprofesiiĝon, la registaro sin apogas sur la plano “Garantio junuloj”. Financata de la Eŭropa Unio kaj destinita por la landoj kun alta senlaboreco, tiu plano oficiale celas plibonigi la “dungeblecon” de la junuloj, proponante al ili, tra regionaj platformoj kunigantaj privatajn kaj publikajn entreprenojn, “enprofesiiĝajn itinerojn” adaptitajn al la bezonoj de tiuj samaj entreprenoj: la civila servo (senpaga), la staĝo (preskaŭ senpaga) kaj la volontula laboro. Unue eksperimentata en 2013 por dungi 700 homojn por prepari la universalan Ekspozicion en Milano (aldone al la miloj da volontuloj), tiu modelo estis poste translokita ĉe la nacia nivelo*. Ĝi jam ebligis okupi 600 000 junulojn kaj eligi ilin, malmultekoste, el la senlaborec-staistikoj. Fine, por la ceteraj laboristoj — tio estas la aktivuloj 30-jaraj aŭ pli-, la KFD eterne rekomencita kaj la KSFD “kun kreskanta protekto” estas destinitaj fariĝi la normaj kontraktoj ĝis la emeriteco. Nur la dungitoj konsiderataj efikaj, nemalhaveblaj por la meti-kerno de la entrepreno, estos stabile dungitaj kaj fideligitaj.

* Lorenzo Bagnoli kaj Lorenzo Bodrero, “Expo, i contratti di lavoro nell’occhio del ciclone”, Wired.it, 27-a de aprilo 2015.

Kiel atestas la plano “Garantio junuloj”, la senpaga laboro, nutrata de la “ekonomio de la promeso*”, kiu daŭre prokrastas la akiron de pagita kaj stabila laboro, fariĝas la nova esplortereno de la malreguligado de la itala labormerkato. La reformoj de s-ro Renzi faris el la statuso “malstabilulo” normalan regulon, donante al ĝi naturon strukturan kaj ĝeneraligitan samtempe. Sed la disvolvado de la malstabileco estas ja inter la unuaj kialoj de la itala ekonomia stagno, kiu pravigas la iniciatojn celantajn kreskigi la malstabilecon de la laboro...

* Marco Bascetta (sub la dir. de), Economica politica della promessa, Manifestolibri, Romo, 2015.

Andrea FUMAGALLI

Unio laŭ la modelo de Britio

Kion Britio heredigis al Eŭropo

Bruselo kaj Londono sendube trovos institucian aranĝon por organizi la retiriĝon deciditan de britaj voĉdonantoj je la 23a de junio. Sed la rezulto de la referendumo pri la “Brexit” devigas eŭropajn gvidantojn tute rekonsideri komunan projekton kiu estas reduktita al “granda merkato”, precipe laŭ la postuloj de Britio.

Kvankam ili estas pli malsimplaj ol tio, politikaj debatoj ofte prenas la formon de bataloj de ciferoj. La lasta ekzemplo estas la referenduma kampanjo en junio 2016 pri tio, ĉu Britio restu en la Eŭropa Unio aŭ eliru, en kiu malgranda plimulto favoris eliri. Ĉiu flanko mobilizis ĉiajn fakulojn, lobiistojn kaj instituciojn por produkti stakojn da kontraŭdiraj prognozoj pri la utiloj aŭ danĝeroj de la Brexit por la reĝlando, precipe la ekonomiaj kaj financaj riskoj. Aliflanke, oni diris malmulton aŭ nenion al la britaj civitanoj pri kiel ilia lando formis la praktikojn kaj komunumajn politikojn de la Unio. Estas iuj en Bruselo kaj en la plimulto de eŭropaj ĉefurboj kiuj ĝojas pro ĉi tiu influo, sed ili evitas distrumpeti tion. Tiuj, kiuj ne ŝatas ĝin, precipe en Francio, ne volas publike diskuti sian malkapablon limigi ĝin.

Escepte de Francio, kies armeo milite intervenas en multaj fremdaj operacejoj, la membroŝtatoj de la EU grandparte limigas siajn internaciajn strategiajn ambiciojn ene de la eŭropa horizonto kaj NATO*. Ili esprimas siajn vidpunktojn el interne de la EU aŭ la eŭrozono, integriginte ĝiajn limojn kaj asertitajn avantaĝojn, kaj ne pensas konsulte aŭ alfrontiĝe pri “Europo”. Grekio, submetita al la postuloj de siaj partneroj kaj minacata de elpelo el la komuna valuto, estas la escepto kiu pruvas la regulon.

* El la membroj de la Eŭropa Unio, nur ses landoj (Aŭstrio, Cipro, Finnlando, Irlando, Malto kaj Svedio) ne estas membroj de NATO.

Ekde la fino de la dua mondmilito, la britaj politikaj elitoj adoptas tute malsaman sintenon. En parolado je la 5a de decembro 1962, Dean Acheson, la ŝtatsekretario de la usona prezidanto Harry Truman inter 1949 kaj 1953, kritikis ĉi tiun pozicion per vortoj kiuj estis ofte cititaj poste, plej laste en la polemikoj pri la Brexit: “Britio perdis imperion kaj ankoraŭ ne trovis rolon. La provo ludi la rolon de sendependa potenco — tio estas, rolon surbaze de ”speciala rilato“ kun Usono, rolon surbaze de ĝia posteno kiel la gvidanto de Komunumo de Nacioj kiu havas nek strukturon, nek unuecon nek potencon (...) — ĉi tiu rolo eksvalidiĝis.

La orfigita “anglosfero”

Tiutempe, liaj rimarkoj kaŭzis skandalon ĉe la regantaj klasoj de Britio, precipe ĉar ili mokis la vortojn de du paroladoj de egala historia graveco faritaj de Winston Churchill antaŭ ĉirkaŭ dek kvin jaroj*. En la unua, je la 5a de marto 1946 en Zuriko, la ĉefministro alvokis favore al la kreo de federacia Eŭropo al kiu Britio donu kunsentan subtenon, sed de ekstere: “Ni estas kun vi, sed ne via.” En la dua, en 1948, ĉe la kongreso de la Konservativa Partio, li detalis sian “teorion de tri cirkloj” kun, ĉe la interkruciĝo de la tri, Britio: unue, la anglalingvaj landoj — Usono kaj la “blankaj” dominioj (Kanado, Aŭstralio kaj Nov-Zelando); poste Eŭropo; kaj fine la Brita Komunumo de Nacioj. Estis neakcepteble membriĝi ekskluzive en tiu aŭ alia el ili, eĉ ne al la plej proksima: Eŭropo.

* Vidu “Brexit”: Cameron en sia propra kaptilo, Le Monde diplomatique, februaro 2016.

Frazo ofte aperas lastatempe en la amaskomunikiloj por karakterizi la rilaton inter Londono kaj la Unio: semi-detached, vorto kiu temas pri vico de domoj en la antaŭurboj apartigitaj unu de la aliaj per komuna muro. La Unio ne formas ununuran domon, sed du: unu kun 28 ĉambroj — inter ili Britio — kaj alia domo kun sola ĉambro, tiu de Britio. Laŭ la cirkonstancoj, la britoj loĝas en tiu aŭ alia el ĉi tiuj loĝejoj. Ĉi tion konfirmas la cedoj faritaj de la Eŭropa Konsilio al ĉefministro David Cameron je la 18a kaj 19a de februaro 2016*.

* Kp. ‘Et si David Cameron avait ouvert la voie à une “autre Europe”?’, Mémoire des luttes, la 1a de marto 2016, www.medelu.org

La pretendo je “speciala rilato” kun Usono estas malpli facile pravigebla. Ĉi tiu delonga iluzio estis ĝisdatigita en 2013 post la riveloj de Edward Snowden pri la tutmonda reto de kontrolado teksata de la usona Nacia Agentejo de Ŝtata Sekureco (NSA). Tio, kion ĉiuj en la sekretaj servoj sciis, estis spektakle publikigita: la “grandaj oreloj”, kiuj aŭskultas ĉiujn mesaĝojn de la planedo por la intereso de Usono, ne nur estas usonanoj sed ankaŭ aŭstralianoj, britoj, kanadanoj kaj novzelandanoj. Evidente la politikofarantoj de Vaŝingtono havas kompletan konfidon nur al siaj subkontraktistoj anglalingvanaj.

Ĉi tiu klubo de la Five Eyes (“Kvin Okuloj”) estis formaligita post la Dua Mondmilito per sekretaj traktatoj, komence kun la United Kingdom-United States Communications Intelligence Agreement (brita-usona interkonsento pri la kaŝkontrolado de komunikaĵoj — UKUSA), subskribita en 1946. De tie, por imagi ke ĉi tiu “anglosfero” estas centro de potenco sur la marĝenoj de la Eŭropa Unio el kiu Londono povus projekcii sian influon internacie, necesas saltego de imagpovo kiun Barack Obama, ĝuste kiel siaj antaŭuloj, neniam intencis fari. Je la 22a de aprilo 2016, dum sia vizito al Londono, la usona prezidanto firme rememorigis al siaj gastigantoj ke — ankaŭ por Usono — teni Brition en la Eŭropa Unio estas afero de nacia intereso, la sola kiu gravas. Kvankam la “anglosfero” ankoraŭ havas tre fortan sentimentalan kaj kulturan resonancon en Kanado, Aŭstralio kaj Nov-Zelando, ĝi ne povas esti prioritato de iliaj registaroj, se nur pro geopolitikaj kialoj: Kanado devas doni la prioritaton al la mastrumado de siaj rilatoj kun sia granda suda najbaro, kaj Aŭstralio kaj Nov-Zelando serĉas sian rolon en la regiono Azio-Pacifiko.

Ĉi tiuj centrifugaj fortoj ilustras kiel estas malfacile konsistigi politikan komunumon kunligitan sole per lingvo. Sed la fervoruloj de la “anglosfero”, kiuj mallaŭdas ĝian diseriĝon, ankoraŭ ne konscias ke ili jam gajnis grandegan venkon. Jam ekzistas “anglosfero B”, kaj tiu kreskas: La Eŭropa Unio*. Laŭ strikte lingvaj terminoj, la EU ĉiam pli angliĝas. Oni vidas tion en la plimulto de sciencaj kaj teknikaj kampoj, en la administrado de entreprenoj, en la altlerneja edukado, en komunikaĵoj de firmaoj kaj la komerco, ktp., kie la angla anstataŭas naciajn lingvojn.

* Vidu Benoît Duteurtre, ‘La lingvo de Eŭropo’, Le Monde diplomatique, junio 2016.

La eŭropaj institucioj devus doni imitindan ekzemplon, sed la Komisiono, malgraŭ tio ke ĝi estas la laŭleĝa gardanto de la Traktatoj kaj de la cetera acquis communautaire (la leĝaro de la Unio), publike ignoras la lingvan regulon de 1958 kiu donas al la naciaj lingvoj (nun 24) de la membroŝtatoj la statuson de oficialaj lingvoj kaj de laborlingvoj de la EU. Praktike, ĝi senhonte privilegias la anglan, kiel ankaŭ la Eŭropa Servo de Ekstera Agado kaj eĉ la instancoj de la Konsilio de Eŭropo*. La pinto de propravola servuteco estis atingita en decembro 2014 kiam Pierre Moscovici, eŭropa komisionano de franca nacieco, adresis oficialan leteron en la angla al Michel Sapin, ministro pri financo en la registaro de François Hollande. Ĉi tiu grava tendenco en la Komunumo havas ekonomiajn sekvaĵojn: spite al “libera kaj nedistordita konkurenco”, ĝi favoras firmaojn en anglalingvaj landoj (Irlando kaj Britio) kiuj mem ne devas pagi la sufiĉe grandajn kostojn de tradukoj de la ofte longaj formularoj por la adjudikadoj de la Komisiono*.

* Kp. ‘Pour une ambition francophone’, rapport d’information n°1723 présenté par M.Pouria Amirshahi, commission des affaires étrangères, Assemblée nationale, Parizo, januaro 2014.
* Vidu Dominique Hoppe, ‘La kosto de unulingvismo’, Le Monde diplomatique, majo 2015.

Estas alia fonto de kontento por Londono: la Unio ne nur estas angla laŭ siaj lingvaj praktikoj; ĝi ankaŭ estas angla laŭ sia filozofio kaj siaj politikoj, kaj estas tia ekde sia deveno. Estis la Traktato de Romo establanta la Eŭropan Ekonomian Komunumon (EEK) en 1957 kiu lokis la liberalajn dogmojn de konkurenco kaj libera komercado ĉe la pinto de la strukturo de la Komunumo. Postaj traktatoj, precipe la Eŭropa Unika Akto (1986), nur konfirmis ilin. Konforme al la doktrino Churchill, Britio ne subskribis la fondan traktaton, sed post iom da tempo britaj oficialuloj kalkulis ĝian potencialon kaj entreprenis la taskon ĝustigi sian eraron. Post kiam du provoj estis blokitaj de generalo de Gaulle, Britio fine eniris la EEK-on en 1973. Ĉi tiu pragmata kalkulo de la kostoj kaj utiloj de membriĝo estis la malo de la eŭropisma mistiko de la gvidantoj de la socialdemokratio kaj la kristandemokratio sur la kontinento.

Estis Margaret Thatcher, ĉefministro de 1979 ĝis 1990, kiu plej klare formulis la celon por kiu Britio klopodas: “La tuta granda merkato kaj nenio, krom la granda merkato.” De tio venis konsekvenca politika linio, sen konsidero de la koloro de la reganta registaro: forigi malhelpojn al merkataj fortoj, se necese unuflanke, postulante sendevigojn de leĝoj de la komunumo, precipe rilate al sociaj demandoj; ĉiel malhelpi ĉian politikan aŭ monan unuiĝon; senĝene alvoki por la eltiron de la maksimuma ekonomia utilo el la membriĝo de la Unio. Inter la atingoj de ĉi tiu strategio — kundividata kun Germanio — estas la vastigo de la komunumo, en 2004 kaj 2007, por inkluzivi la ŝtatojn de centra kaj orienta Eŭropo, kio multe pliigis la eblecojn de socia dumpingo interne de la komunumo, precipe per la utiligo de “pruntitaj laboristoj”*. Majstroverko, kiel oni povas vidi, sed britaj diplomatoj parolas pri la rezultoj nur mallaŭtvoĉe por ricevi ĉiam pli el siaj partneroj.

* Vidu Gilles Balbastre, ‘Laboro “pruntita”, laboristoj katenigitaj’, Le Monde diplomatique en esperanto, aprilo 2014.
Kontinua fluo de liberalismo

Londono trovis neatenditajn kunsentantojn: la Eŭropa Komisiono. Certe, la brusela estraro, kiu rigardas sin kiel la registaron de hipoteza eŭropa federacio, montris sin radikale malamika al la Eŭropo de Ŝtatoj rekomendita de la pliparto de la britaj gvidantoj. Sed ĝi vidis ilin kiel valorajn alianculojn por produkti kontinuan fluon de liberalismo. Ĉi tiu koluzio sekvigis la ĉeeston de la britoj en postenoj strategiaj por iliaj interesoj en la institucioj de la Unio. Tiel, Vicky Ford ankoraŭ prezidas en la Komisiono pri la Interna Merkato kaj la Protekto de Konsumantoj de la Eŭropa Parlamento. Eĉ pli grava estis la decido de Jean-Claude Juncker, prezidanto de la Eŭropa Komisiono, nomumi Jonathan Hill komisionano pri financaj servoj. S-ro Hill estas plej konata kiel agento de influo de la financa industrio de Londono kaj proparolanto de la premgrupo de la bankoj. Tiu ne estas la sola komisionano en situacioj de konflikto de interesoj, sed jes la plej ikoneca, ĝuste kiel s-ro Juncker mem, siatempa ĉefministro de Luksemburgo, kiu, kiel la financa skandalo LuxLeaks montris, profitis de impostrabatoj favore al kelkaj transnaciaj firmaoj kiel Apple kaj Amazon*.

* Kp. Eva Joly kaj Guillemette Faure, Le Loup dans la bergerie, Les Arènes, Parizo, 2016.

Antaŭ pli ol duonjarcento, Dean Acheson diris ke Britio serĉas rolon. Se li estus parolanta hodiaŭ, povus esti ke li nomus ĝin la kaŝpasaĝero de la konstruado de Eŭropo* kiu havis modestan triumfon kaj lasas al aliuloj la taskon paroli pri siaj atingoj. Kaj neniu estas pli kvalifikita por tia ekzerco ol Peter Sutherland, vera oligarĥo de la liberala tutmondiĝo*. Li bone scias tion, pri kio li parolas kiam li skribas: “Unu el la plej malĝojigaj paradoksoj de eventuala ”Brexit“ estas tio, ke Londono havis tian grandan sukceson pri la formado de libermerkata Eŭropa Unio laŭ sia propra modelo*.

* Uzata en la sociologiaj sciencoj por nomi la profitanton de kolektiva agado al kiu tiu ne kontribuis, ĉi tiu ideo estis konceptita de usona ekonomikisto Mancur Olson en Logique de l’action collective, Presses universitaires de France, Parizo, 1978 (unua eldono: 1965).
* Eksa membro de la Tripartia Komisiono, eksa Eŭropa Komisionano, eksa ĝenerala direktoro de la Ĝenerala Interkonsento pri Tarifoj kaj Komerco (GATT), eksa prezidanto de Goldman Sachs kaj BP.
* Peter Sutherland, ‘A year of magical thinking for the Brexiteers’, Financial Times, Londono, la 31a de marto 2016.

La televido, helpanto de Justico

Televida memkritiko en Ĉinujo

De kiam li fariĝis ĉefo de la ĉina komunista Partio, fine de 2012, la prezidanto Xi Jinping ne ĉesis plifortigi sian povon. Nome de lukto kontraŭ korupto, li elpelas ĉiun personon suspektatan malfortigi la aŭtoritaton de la Partio, laŭ la malnova metodo de la publikaj konfesoj, repopularigita dum la Kultura Revolucio. Sed hodiaŭ, la konfesoj okazas antaŭ televid-kameraoj.

PREZENTATA kiel unu el la plej riĉaj homoj el Ĉinujo, s-ro Xu Qin laŭdire estas nur fripono kaj trompisto. Simile kiel la usonano Bernard Madoff, li ŝuldas la esencon de sia riĉaĵo nur al piramido de Ponzi*. Tion li ĉiukaze “konfesis” la 16-an de majo 2016, ne antaŭ juĝisto aŭ policanoj, sed ĉe la privata televid-kanalo Dragono TV. De 2013, tiaj konfesoj fariĝis banalaj. Ne malpli ol deko da famuloj — aktoroj aŭ ĵurnalistoj, negocistoj aŭ advokatoj, ĉinoj aŭ okcidentanoj — estis montritaj ĉe la nacia centra televido (CCTV, grupo de pluraj ĉenoj posedata de la ŝtato) je vaste aŭskultata horo, por prezenti pardonpetojn al la komunista Partio kaj al la lando.

* Vd. Ibrahim Warde, “Ponzi, ou le secret des pyramides”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2009.

La plej ektravaganca inter tiuj konfesoj estis farita de la ĉino-svedo Gui Minhai, akciulo de fama librovendejo en Honkongo, Causeway Bay Books, specialigita pri vendo de politikaj libroj pri la centra registaro de Pekino. La 17-an de januaro 2016, li aperis ĉe la CCTV-ĵurnalo de la 19-a horo, (la plej rigardata tra la tuta lando), tiam, kiam li estis malaperinta de tri monatoj. S-ro Gui asertis, ke li tre bedaŭras, ĉar li kaŭzis morton de adoleskulino... antaŭ dek unu jaroj, kaj ke li decidis kaŝe reiri al la ĉina teritorio. Apenaŭ kredinda afero, des pli ke ankaŭ kvar el liaj kolegoj malaperis inter la 17-a de oktobro kaj la 30-a de decembro 2015.

La 29-an de aŭgusto 2013, la ĉino-usonano Xue Biqun, pli konata laŭ la pseŭdonomo Xue Manzi (Charles Xue), konfesis ŝati la aĉetitajn seksajn rilatojn kaj la erotikajn kunvenojn por pluropa seksumado — malbonajn kutimojn lernitajn dum lia restado eksterlande, li klarigis. Stelulo de Interreto, kun pli ol dek du milionoj da abonantoj ĉe sia Weibo-konto (la ĉina Twitter), li estis arestita kelkajn tagojn antaŭe de la pekina polico, akompanata de prostituitino. Videble, la regantoj ne volis lasi lin. Ok monatojn poste, la 16-an de aprilo 2014, li denove aperis sur CCTV: “Mi faris krimon... Mi esperas, ke la registaro povos doni al mi ŝancon turni la paĝon kaj komenci novan vivon. Mi konfesas miajn kulpojn. Mi ne rekomencos”, li promesis. Samtage, li estis liberigita, post pago de garantimono. Estas verŝajne la fino de premsonĝo por s-ro Xue, sed ne por Chen Yongzhou, Gao Yu kaj Shen Hao, ĉiuj tri ĵurnalistoj, nek por multaj aliaj.

“Ili volis vidi lin senrezistiĝi

UNU EL LA MALMULTAJ ĵurnalistoj de CCTV, kiuj konsentas esprimiĝi — kun promeso de anonimeco — vidas nenion ŝoka en tiuj metodoj: “Vi rajtas rifuzi tian intervjuon, sed vi ankaŭ havas devon kunlabori.” Li eĉ uzas tiun familiaran ĉinan vortumon por esprimi la konsenton: “Mano sola ne povas aplaŭdi.” Tiuj vortoj saltigas la pekinan advokaton Liu Jianjun, mem enkarcerigita de la 15-a de junio ĝis la 15-a de julio 2015 pro tio, ke li partoprenis, antaŭ la tribunalo de Weifang (Shandong), manifestacion de dekkvino da homoj, inter kiuj kelkaj portis flagrubandojn “La popolo havas rajton kontroli la justicon”. Estis por defendi unu el liaj klientoj, ŝtatfunkciulo kondamnita je dek jaroj da mallibereco pro korupto. “Se vi havas neniun liberecon, kiel vi povas rifuzi tian “intervjuon”?”, diras la advokato. Li restis mirkonsternita kiam, la 22-an de junio, kun siaj kunprizonuloj, li vidis siajn konfesojn publikigitaj dum la ĵurnalo de CCTV: “La polico asertis al mi trifoje, ke, se mi akceptos intervjuon, mia nomo ne estos citita kaj mia vizaĝo estos ne rekonebla”, li asertas.

La vivkondiĉoj en la prizono, “tre malfacilaj”, kondukis lin al kunlaboro kun la polico. Laŭ li, la prizonuloj havas nur dudek minutojn tage da promenado, spite al la ĉina leĝo, kiu devigas unu horon matene kaj alian posttagmeze. Simplaj suspektatoj estas mergitaj “en teror-klimaton, por ke ili montriĝu obeemaj post sia eliro.” La kialoj de tia obstino restas enigmo por li: “Mi havas neniun politikan ambicion, nek kapablon renversi la regadon de la ĉina komunista Partio.” Pro siaj dormomalordoj, sed ankaŭ por ke lia patrino, analfabeta virino, ne tro maltrankviliĝu, s-ro Liu rakontas ke li tiam pensis: “Mi devas eliri, eĉ se tio signifas foriri al kamparo kaj fariĝi kamparano.” La 18-an de junio 2015, li konsentis intervjuon kun CCTV, kondiĉe de anonimeco. La 13-an de julio, li estis fronte al la kameraoj de deko da ĵurnalistoj. Dek monatojn post sia liberiĝo kun garantimono, li ankoraŭ krias sian senkulpecon, kun la risko kolerigi la regantojn: “Mi faris neniun krimon, neniun kontraŭleĝaĵon. Estas plena humiligo.”

Eksa ĉefredaktoro de la gazeto Nanfang Dushibao, arestita en 2004, Cheng Yizhong rakontis al la ĵurnalisto Philip Pan kiel la ĵurnalistoj de la oficialaj amasinformiloj enscenigas la intervjuojn kaj proponas kaptilon al la prizonuloj*. Civile vestitaj dungitoj de la prokurorejo venas kaj kondukas lin al la prokurora oficejo. Tie, junaj universitatanoj esprimas al li sian admiron; unu el ili eĉ citas unu el liaj poemoj. Por la tagmanĝo la prokuroro preparigis bonajn pladojn el lia naskiĝ-regiono. Poste virino alportas grandegan kukon. “Cheng, hodiaŭ estas via tridek naŭa naskiĝ-tago”, diras al li la prokuroro. “Ni ankoraŭ ne scias, kie vi pasigos la kvardekan. Sed ni deziras, ke la vojo, kiu kondukos vin al ĝi estu agrabla.” Li etendas al li plastan tranĉilon, petante lin esprimi deziron antaŭ ol distranĉi la kukon antaŭ pluraj fotistoj: “Unu momenton, Cheng Izhong pensis pri sia familio, kaj larmoj estis pretaj ŝpruci. Sed tre rapide li ekkomprenis, ke ĝuste liajn larmojn volis ili. (...) Ili volis vidi lin senrezistiĝi, por kapti la bildon de tiu momento. La televidoj regule disvidigas tiajn bildojn: la koruptitoj amare ploras konfesante siajn krimojn.” Dek du jarojn poste, la memoraĵo restas neforviŝebla. Cheng Yzhong ne hezitas pri la dato de tiu manipulado: “La 3an de aprilo 2004, inter la 11-a kaj la 17-a, en oficejo de la prokurorejo de la popolo de Kantono.”

* Philip Pan, Out of Mao’s Shadow. The Struggle for the Soul of a New China, Simon & Schuster, Nov-Jorko, 2009.

La eksterlandanoj ne estas domaĝitaj. En aŭgusto 2013, la brito Peter Humphrey, inspektoro de la farmacia societo GlaxoSmithKline, estis vidita ĉe CCTV, kun malprecizigita vizaĝo. Li konfesis, ke li pagis ĉinajn civitanojn por identigi tiujn, kiuj informis la aŭtoritatulojn pri la ŝmirmono donita de lia entrepreno al la ŝtatfunkciuloj. La 22-an de januaro 2016, estis la vico de la svedo Peter Dahlin, fondinto de neregistara organizaĵo (NRO), kiu helpas al la advokatoj specialigitaj pri la homrajtoj, konfesi aktivaĵojn endanĝerigantajn la nacian sekurecon, antaŭ ol esti ellandigita.

“Tiu maniero devigi homojn konfesi kulpojn, kiam ili ankoraŭ ne estis juĝitaj, estas evidenta malrespekto de la ĉina leĝo kaj de la homrajtoj”, akuzas He Weifang, unu el la plej respektataj juristoj de la lando, profesoro en la pekina universitato. “Se oni konsideras, ke la amasinformiloj estas instancoj de la komunista Partio kaj ke CCTV estas la proparolanto de la registaro, tiu devigo “penti pro siaj pekoj” fariĝas eĉ pli abomena. Ĉar ĝi sola konsistigas nesubteneblan premon al la justico, devigante la juĝ- instancojn konformiĝi al la konkludoj de tiuj amaskomunikiloj.”

Rekonata ĵurnalisto*, Wen Tao kondamnas tiujn praktikojn: “La CCTV fariĝis tribunalo, sed ne tribunalo, kie ĉiu povas esprimi sian defendon. Oni ne povas akcepti tion sen reagi.” Jes ja, laŭ li la nuna socio estas pli travidebla ol sub la regado de la prezidanto Hu Jintao (2002-2012). “En la epoko de Hu, ni sciis absolute nenion pri tiuj korupto-aferoj. Nun, ni konas kelkajn el ili, sed nur tiujn, kies diskonigado interesas la registaron.” Nuancita opinio, verŝajne ŝuldita al lia propra sperto. En 2011, li estis enkarcerigita, sen kontakto kun la mondo dum okdek tri tagoj, sen akuzo nek klarigo.

* Li kunlaboras kun la Global Times, la Nandu Zhoukan, la ĉenon Phoenix Chinese news and entertainment (Phoenix Cne) aŭ la retejo Initium Media (Honkongo).

Aliaj, kiel Huang Tianbo, eksa ĉefartikolista kunordiganto de Cable News Network (CNN), relativigas la agadon de la regantaro, preferante kredi, ke ĝiaj intencoj ne nepre estas malbonaj: “Pekino konsideras tiun metodon kiel transmet-kanalon de informado. Ĝi estas aŭtoritatema kaj provas timigi, per tiu ekzemplo. Sed fronte al la konkludoj de CCTV, tiom humiligaj kaj detruaj, vi havas neniun eblon respondi.” Li taksas vulgara la manieron laŭ kiu la publika kanalo traktis la aferon Xue Manzi: “Imagu kiom da ĉinaj familioj dum verpermanĝo rigardis kun siaj infanoj la rakontojn pri prostituado de Xue. Ĉiukaze, estas ne honeste uzi la amasinformilojn por humiligi iun.”

Parto de la Ĉinoj ne opinias kritikebla la rolon de tiuj ĵurnalistoj-prokuroroj: tio apartenas al la politika sistemo de la lando, laŭ ili. Teng Biao, advokato kaj defendanto de la homrajtoj, esploristo invitita ĉe Harvard, Usono, firme forĵetas tiun ideon: “Tiuj ĵurnalistoj ne estas viktimoj de la sistemo: ili partoprenas en ĝi kaj estas la kunlaborantoj de la registaro.”

La televiditaj konfesoj memorigas unu el la plej dolorigaj memoraĵoj de la ĉina nuntempa historio: la dek jarojn (1966-1976) de la Kultura Revolucio, kiu estigis truditajn publikajn konfesojn kaj humiligajn elmontradojn surstrate. Iuj estis devigitaj porti afiŝtabulon; aliaj, ofte intelektuloj suspektataj pri dekstriĝo aŭ pri kontraŭpartia agado, estis kaprazitaj. Eĉ Liu Shaoqi ne eskapis. Akuzita esti la ĉefo de la kapitalistoj enŝteliĝintaj en la partion, tiu eksa prezidanto de la Respubliko (1959-1968) estis devigata sin elmontri kun sia edzino antaŭ miliono da homoj sur la Tiananmen-placo, la 5-an de aŭgusto 1967, antaŭ ol esti torturita ĝis morto. Ĉu, sub la regado de la potenca Xi Jinping, tiu premsonĝo povas rekomenciĝi? Oni povas meti la demandon. Estante studento, la prezidanto mem estis sendita ĉe la kamparo dum pluraj jaroj. Lia patro, Xi Zhongxun, eksa vicprezidanto de la Popola Asembleo kaj vicĉefministro, estis viktimo de radikalaj politikaj eliminadoj en 1962. Li devis sin elmontri portante ĉirkaŭ sia kolo afiŝtabuleton kun lia nomo kaj mencio: “kontraŭpartia ribelulo”, kaj restis en malliberejo dum dek kvin jaroj*.

* Mingjingnews, 2-an de julio 2014.

La puno per humiligo estas parto de la ĉina kulturo, kaj ne nur dum la kultura Revolucio, sed ĝi ne forestas el aliaj tradicioj: “Ĉi tiuj praktikoj de publikaj konfesoj tre longtempe ekzistis ĉe la kristanoj. La ĉina specifeco estas, ke la konfeso ne okazas antaŭ Dio, sed antaŭ laika povo. Alia diferenco: en la spirito de konfuceanismo, ĉiu povas transformiĝi en moralan personon. Humiligo estas do speco de formado kaj puno por la homoj malfacile transformeblaj”, analizas la profesoro He Weifang.

Amaskomunikila tempesto sen sekvoj

OPONOJ al la televidaj konfesoj manifestiĝis, sed ili restas maloftaj. Sur la sociaj retoj, la retumantoj emas esti pli diskretaj, memcenzuri sin. La formulo “Vi scias ĝin” disvastiĝis tra la tuta lando, kiam temas pri delikataj temoj. Tiun ambiguan esprimon uzis, la 2-an de marto 2014, s-ro Lu Xinhua, proparolanto de la nacia Komitato de la politika konsulta Konferenco de la ĉina popolo (PKKĈP), kiam ĵurnalististo de la South China Morning Post (Honkongo) demandis lin pri la sorto de s-ro Zhou Yongkang, eksa Sekurec-ĉefo kondamnita al dumviva prizono pro korupto-kompliceco, misuzo de povo kaj intenca diskonigo de ŝtat-sekretoj.

En marto 2016, s-ro Zhu Zhengfu, ankaŭ membro de la PKKĈP kaj vicprezidanto de la Asocio de la ĉinaj advokatoj, oficiale petis la ĉesigon de la televidaj konfesoj. La amaskomunikila tempesto, kiun li estigis, tamen ne havis politikajn sekvojn. Pluraj artikoloj de la retejo de la ekonomia semajngazeto Caixin eĉ estis cenzuritaj. La anglalingva Twitter-konto de Caixin skribis tiun konstaton: “La komentoj pri esprim-libereco de anoj de la nacia Komitato de la PKKĈP tre timigas la kontrolistojn [de la regantoj]”, antaŭ ol resendi al siaj malpermesataj artikoloj.

He Weifang memorigas pri la 38-a artikolo de la ĉina Konstitucio: “La persona digneco de la civitanoj de la Ĉina Popola Respubliko estas neatencebla. Ĉiuj procedoj celantaj insulti, kalumnii la civitanojn aŭ false akuzi ilin, estas malpermesitaj.” La artikolo 12 de la punprocedura kodo indikas: “Sen juĝo de la popola Tribunalo, neniu povas esti deklarita kulpa.” La ĉinaj leĝoj jam ĉion antaŭvidis. Sed por ilin aplikigi, la vojo ŝajnas senfina.

ZHANG Zhulin

La garantiata enspezo kaj ĝiaj falsaj amikoj

Senprecedenca debato en Svisujo

DIKEGA viro, en makulita subĉemizo, sidanta senenergie sur kanapo antaŭ pico kaj bierskatoloj. En Svisujo, tiu afiŝo de la oponantoj al la popola iniciato “Por senkondiĉa baza enspezo” estos montrinta la viglecon de la fantasmoj asociitaj al la nenionfarado de la malriĉuloj. Moke, la viro portis kronon el orumita kartono. La aŭtoroj de la iniciato ja organizis disdonojn de kartonaj kronoj en la stacidomoj, igante tiun objekton la simbolo de la povo, kiun garantiata enspezo, laŭ ili, povus redoni al ĉiu pri la propra vivo. La 5-an de junio, ilia utopio estis rifuzita de 77% (kun partopren-kvoto 46,4%). Ĝi tamen trovis iom pli da subtenantoj (ĉirkaŭ 35%) en la kantono Bazelo urba, la kantono Ĝenevo kaj la kantono Ĵuraso. Kelkaj kvartaloj de Zuriko kaj Ĝenevo eĉ plimulte voĉdonis “jes”.

La teksto submetita al la voĉdonantoj precizigis nek sumon, nek financo-manieron. Estis nur indikite, ke la baza enspezo, pagota al ĉiu civitano sendepende de lia salajrita laboro, devas “ebligi al la tuta loĝantaro digne vivi kaj partopreni la publikan vivon.” Tamen, ekde la komenco de la kampanjo, ĝiaj iniciatintoj elvokis la sumon 2 500 svisaj frankoj (2290 eŭroj) por ĉiu plenkreskulo kaj 625 frankoj por ĉiu infano. Tiu sumo estas apenaŭ supera al la malriĉo-sojlo (2 200 frankoj) en lando, kie la vivkosto estas tre alta.Ĝi povus sufiĉi por studentoj vivantaj en kunloĝado en malgranda urbo, sed certe ne “por sola kaj malsana persono en Zuriko aŭ Ĝenevo”, substrekas Benito Perez, kun-ĉefredaktoro de la maldekstra ĵurnalo Le Courrier. Tiuj du urboj estas inter la kvin plej multekostaj en la mondo, laŭ la klasifiko 2016 de la Ekonomist Intelligence Unit. Krome, la malsan-asekuro, tute privata* (la laboristoj kotizas nur por senlaboreco kaj la emeritpensioj), povas sola uzi la tutan buĝeton.

* Vd. Michaël Rodriguez, “En Suisse, la santé aux bons soins des assurances”, Le Monde diplomatique, februaro 2011.

La iniciato naskiĝis en 2012 en ĝermana Svislando, sekvante la sukceson de la filmo de Enno Schmidt kaj Daniel Häni Le revenu de base. Une impulsion culturelle, diskonigata per la Interreto*. “La ĝenerala malstabiligo observata en la najbara Germanujo post la reformo “Hartz 4”, en 2005, ankaŭ ludis rolon”, indikas s-ro Julien Dubouchet Corthay, membro de la svisa sekcio de la Tutmonda Reto por la Baza Enspezo (angle: Basic Income Earth Network, BIEN). La Federacia Konsilio, la svisa registaro, decidis kontraŭ ĝi, citante ĝian koston kaj ĝian danĝerecon por la ekonomio. La Verduloj estis la sola partio, kiu subtenis la tekston. La aŭtonomio de la kantonaj parti-sekcioj tamen permesis al iuj kampanji por la “jes”. Tion faris notinde ĉiuj maldekstraj partioj en Ĝenevo, de la socialistoj ĝis la trockistoj.

* http://le-revenu-de-base.blogspot.fr

La kampanjo estis do kondukita ekster la aparatoj, kun multaj brilaj sukcesoj. Okaze de la tekstodepono, la 5-an de oktobro 2013, rikoltinte la cent mil subskribojn necesajn por je ĝi estu submetata al la popolo, ties iniciatintoj elverŝis sur la Federacian placon en Berno ok milionojn da kvin-centimaj flavaj moneroj, tio estas unu por ĉiu loĝanto de la lando. La 14-an de majo 2016, ili rekomencis, kunmetante en Ĝenevo okmil-kvadrat-metrojn vastan afiŝon, sur kiu estis skribita “la plej granda demando el la mondo”: “Kion vi farus, se via enspezo estus garantiata?”, tiel enirante en la Guinness-libro de Rekordoj.

SINCERE, kio estas pli eksmoda ol la Guinness Libro?”, veas s-ro Dubouchet Corthay, tamen konstatante, ke ĉirkaŭ li, tiuj sensaciaj agoj frapis la mensojn. Aŭtoro, jam en 2000, de doktoriĝa disertacio en ekonomiko pri la baza enspezo, kaj cetere aktivulo en la svisa socialista Partio, li observas la nov-konvertitojn kun miksitaj perplekseco kaj intereso. “Mankas al ili politika kulturo; multaj estas sindetenistoj, eĉ foje komplotistoj. Sed la maldekstraj partioj, kiuj provas vane plilarĝigi sian bazon por kontraŭ-kapitalismaj projektoj, ne povas facilanime forbalai ilian novan fervoron kaj mobiliz-kapablon.”

La elvokitaj financmanieroj, kiel eta imposto pri ĉiuj financaj transakcioj — de la bankkartaj pagoj ĝis la altfrekvencaj borsaj operacioj-, lasas lin skeptika. Nur la ideon de origina depago el la produkto de la entreprenoj, antaŭ la divido inter salajroj kaj profitoj, li trovas taŭga. Li bedaŭras la singardemon de la aŭtoroj de la iniciato, kiuj strebis trankviligi anstataŭ akcepti ĝian konfliktan karakteron. “En tiu ĉi lando, homoj kiuj voĉdonas estas plejofte maljunaj kaj facile maltrankviliĝas, pravigas s-ro Ralph Kundig, prezidanto de BIEN-Svisujo. radikala kampanjo ne estus doninta pli bonajn rezultojn.”

LA BAZA ENSPEZO ne havis iun ajn ŝancon. Escepte pri la iniciato “Kontraŭ la troigaj laborpagoj”, aprobita de 68% en 2013, svisoj ne montriĝis sociale tre progresemaj ĉi-lastajn jarojn. Ili rifuzis (66,5%), en 2012, pason de kvar ĝis ses semajnoj da pagita ferio, kaj je 73%, en 2014, la starigon de minimuma malneta salajro je 4 000 frankoj (3660 eŭroj). Perez observas “identigon de la interesoj de la lando kun la interesoj de la mastraro”, kaj ankaŭ la konvinkon, ke necesas “eĉ pli da liberalismo por savi la svisan escepton, kiu sen tio riskas esti englutita de la eŭropa krizo kaj la fino de la banka sekreto”.

La kampanjo estis tamen vigla. Artikoloj, opini-esprimoj, publikaj kunvenoj kaj televidaj elsendoj multiĝis. La retejo de la ĵurnalo Le Temps superis ĉiujn rekordojn de vizitoj kiam ĝi invitis siajn legantojn dialogi kun s-ro Kundig, la 25-an de majo. Same kiel la iniciato “Por Svisujo sen armeo”, en 1989 (rifuzita de 64%), tiu pri la baza enspezo celis antaŭ ĉio malfermi debaton de socio; tion ĝi larĝe sukcesis.

Mona CHOLLET

La elektoprocezo de la posteulo de s-ro Ban Ki-Moon estas malfermita

Konduki la Unuiĝintajn Naciojn, stranga metio

Konkurado por la anstataŭo de s-ro Ban Ki-Moon ĉe la posteno de ĝenerala Sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj estas malferma. Antaŭ la jarfino estos konata la nomo de la elektito, fine de procezo, kiu, la unuan fojon, konsistis ankaŭ el publikaj aŭdadoj. La aŭtoro de tiu ĉi artikolo estis ĝenerala vicsekretario antaŭ ol prezenti sian kandidatiĝon je la antaŭa elekto, en 2006.

LA LABORO la plej malebla en la mondo” — En 1953 la unua ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la norvego Trygve Lie (1946-1952) ja per tiuj vortoj priskribis sian postenon al sia posteulo, la svedo Dag Hammarskjöld. Laŭ la pasintaj jardekoj, la laboro ne simpliĝis. La Ĉarto de la UN precizigas, ke la ĝenerala sekretario plenumas la funkciojn de ĉefadministranto kaj de sendependa funkciulo, al kiu la ĝenerala Asembleo aŭ la Sekurec-Konsilio povas konfidi misiojn ne precizigitajn (sed implice politikajn). La nomumito povas decidi, ĉu li deziras esti pli “sekretario” aŭ “ĝenerala”.

Lia metio enhavas pezajn paradoksojn. Oni atendas de la ĝenerala sekretario, ke li respondu al la deziroj de la registaroj, kaj precipe al tiuj de la kvin konstantaj membroj de la Sekurec-Konsilio (Ĉinujo, Usono, Francujo, Britujo kaj Rusujo, kiun oni nomas “P5”), sed ankaŭ, ke li montriĝu senpartia. Oni postulas de li kvalifikojn konstruitajn en la sekretaĵoj de la burokratio aŭ la diplomatio, sed oni ankaŭ volas, ke li transcendu sian pasinton kaj fariĝu la proparolanto de la planedo, kaj, kial ne, rolu kvazaŭ “sekulara papo”. Li devas asisti la membro-ŝtatojn, por ke tiuj faru la plej bone informitajn decidojn, kiujn li poste devos aplikigi. Sed li ankaŭ devas influi ilian laboron kaj instigi ilin agi en la direkton, kiun li juĝas taŭga. Li mastrumas administracion de 41 081 homoj, timige kompleksan, kaj ankaŭ ĉiujn agentejojn, kiuj dependas de ĝi*. Li tamen restas dependanta de la buĝetaj kaj reglamentaj devigoj kaj limoj trudataj de la membro-ŝtatoj.

* Kvin regionaj komisionoj, dudek kvin “burooj”, oficejoj kaj departementoj dislokitaj tra la tuta mondo.

Jes ja, li disponas pri senkompara aŭtoritato por pezi sur la internacia politika agado, sed li havas neniun povon por traduki siajn ideojn en agojn, aŭ eĉ akceptigi ilin al la registaroj. Li reprezentas la mondon sed ne direktas ĝin. Hammarskjöld (1953-1961) ŝatis diri, en la pinto de la malvarma milito, ke servisto de la publikaj aferoj devas esti “politike fraŭlo” sen esti “politike virga”, tio estas ludi politikan rolon, sen rezigni pri sia senpartieco nek, kompreneble, pri la respekto al la UN-Ĉarto kaj al la internacia leĝo.

Akraj debatoj sine de la P5

KONCERNE la elekton de la ĝenerala sekretario de la UN, ĝi havas malmulton komunan kun la cirkeca usona prezidanta elektokampanjo. Ĝi okazas ege diskrete, preskaŭ sekrete, kaj sub kuratoreco de balot-rajtantaro la plej selekteca en la mondo, ĉar ĝi konsistas nur el la 15 membroj de la Sekurec-Konsilio*; tiuj alelektas la kandidaton, kiu estos submetata al la aprobo de la 193 ŝtatoj de la ĝenerala Asembleo — formalaĵo sen surprizo, la asembleo ja ĉiam konsenteme akceptis la elekton de la Konsilio. Sed en la sino de tiu lasta povas okazi akraj debatoj, konsiderante la vetorajton de ĝiaj kvin konstantaj membroj.

* Krom siaj kvin konstantaj membroj, la Sekurec-Konsilio enhavas dek membrojn elektitajn de la ĝenerala Asembleo por du jaroj.

Ĉi-jare, la veto estas, por Orienta Eŭropo, prezenti kandidaton, kiu ne estu rifuzita de Rusujo aŭ Usono, (la tri aliaj konstantaj membroj verŝajne ne kontraŭos kandidatiĝon de eŭropano). Se la kandidatoj de Orienta Eŭropo ne sukcesas esti akceptitaj de Vaŝingtono kaj Moskvo, reprezentanto de la grupo “Okcidenta Eŭropo kaj aliaj” kiu inkluzivas la ŝtatojn de Pacifiko, povus havi siajn ŝancojn, precipe se estas virino. La ideo de virina kandidato ja ricevas kreskantan eĥon sine de organizaĵo, kiu estis ĉiam direktata de viroj. Por 2016, la elekto de latinamerikano, afrikano aŭ aziano estas neverŝajna.

La elekto de 2006, al kiu mi mem prezentiĝis (por fini dua, post s-ro Ban Ki-Moon, inter la sep kandidatoj), estis markita de senprecedenca elmontrado de la kandidatoj: renkontiĝo kun regionaj grupoj, parolado ĉe la jara pintkunveno de la afrika Unio, analizoj de la baloto sur la Interreto, opinienketoj, ĉefartikoloj, kaj eĉ debato sur la kanalo British Broadcasting Corporation (BBC) — la elektito ne partoprenis ĝin, kio konfirmas la marĝenan efikon de publika kampanjo.

Ekde la komenco, la sudkorea kandidato afiŝis siajn ambiciojn vizitante ĉiun el la dek kvin membro-landoj de la Konsilio kaj promesante al la plej malriĉaj el ili dulandajn interkonsentojn pri helpo al disvolviĝo, kiujn neniu el siaj rivaloj havis la rimedojn egali. Sud-Koreujo estis la sola lando kiu realigis longan kampanjon, bone organizitan kaj financitan, kun la rezulto, ke ĝia kandidato venkis. Tio montras, ke ĉarmo-operacio taŭge alcelita ne estas senutila, kondiĉe ke neniu el la kvin konstantaj membroj oponas al la kandidato.

La ĝenerala sekretario ne estas elektita pro sia vidado, sia programo, sia elokventeco, siaj kapabloj aŭ sia karismo. Temas pri politika posteno, kies atribuo obeas al politikaj kriterioj, starigitaj ĉefe de la P5*. Fakte, la elektitoj estas rigardataj kiel “la malplej neakcepteblaj” el ĉiuj disponeblaj kandidatoj. Pli ol unu fojon, oni ĝojis, ke la elektito ne estigos grandan reagon se, hazarde, li falus el la ŝipo. La P5 ĉiam preferis la profilon “sekretario” al la “ĝenerala”, kaj tio ne baldaŭ ŝanĝiĝos. La fakto, ke nun la kandidatoj montras sin al la publiko estas iel refreŝiga; tamen, la kandidato aprobita de Vaŝingtono kaj Moskvo ekiros nepre kun konsiderinda, eble eĉ neakceptebla, avantaĝo, kompare kun ĉiu alia kanditato. La elektoprocezo devas komenciĝi en julio por finiĝi en septembro aŭ en oktobro. Neniu dubo, ke la P5 deziras la nomumon de fleksebla sekretario, kiu ne riskas ribeli. La historio tamen montras ke eĉ konsento-homo povas foje ribeli kaj plene plenumi sian mandaton. Oni memoras la ganaanon, Kofi Annan (1997- 2006), kiu, post la fino de la malvarma milito, konsiderinde etendis la “aŭtoritaton de la parolo” propra al sia funkcio. Li pledis por la moraleco de intervenoj, vokis ĉiujn sekvi la voĉon de sia konscienco kaj admonis la ŝtatojn liberiĝi el la “jugo de la suvereneco” por plenumi sian respondecon pri protekto de la civilaj loĝantaroj*.

* Vd. Bertrand Badie, “La Unuiĝintaj Nacioj fronte al la konservativismo de la grandaj ŝtatoj”, Le Monde diplomatique en esperanto, junio 2015.
* Vd. Anne-Cécile Robert, “Des vicissitudes du “droit d’ingérence””, en Manière de voir, n-ro 120, “Ces guerres qu’on dit humanitaires”, decembro 2011 — januaro 2012.

En februaro 1998, kiam Usono minacis bombardi Irakon pro tio, ke Saddam Hussein rifuzis kunlabori kun inspekto-misioj de la UN, s-ro Annan, je granda bedaŭro de la kvin konstantaj membroj, ensaltis aviadilon ĝis Bagdado kaj sukcesis solvi la krizon. Tiu sukceso ve estis mallonga, sed, trairante la limojn, kiujn donis al li la mastroj, li montris, ke ĝenerala sekretario povas ludi unuarangan rolon.

Li ja havas la povon starigi la demandojn pri la tiklaj temoj, sed havas neniun povon dikti la bonajn respondojn. La fama parolado de s-ro Annan pri la eksterlandaj intervenoj, eldirita antaŭ la ĝenerala Asembleo en 1999, ĝermigis ĉiajn pripensaĵojn en la pensfabrikoj kaj sub la plumo de la ĉefartikolistoj, sed havis neniun konkretan efikon. Kvankam la Unuiĝintaj Nacioj estas perceptataj kiel la ejo de la internacia laŭleĝeco, la deklaroj de ties ĝenerala sekretario havas malpli da efiko al la sinteno de la registaroj, ol tiuj de la papo al la nasko-regado.

Nenio povas plenumiĝi sen la subteno de registaroj, de kiuj la ĝenerala sekretario rajtus, cetere, denunci la agadon aŭ neagon pri tiu aŭ tiu ĉi temo. Li do ne povas permesi al si plej etan ĉagrenan reagon, kiu misefikus lian kapablon ricevi ilian kunlaboron pri aliaj dosieroj. S-ro Annan iam citis tiun malnovan ganaan proverbon: “Neniam frapu homon ĉe la kapo dum viaj fingroj estas kaptitaj inter liaj dentoj.”

En mondo, kiu havas plu nur unu grandpotencan landon, la gvidanto devas pluteni reton de rilatoj, kiu permesas al li certigi la pluvivon de la organizaĵo sen malbonigi sian propran honestecon kaj sendependon. La voĉoj, kiuj leviĝas en Usono por ordoni al li labori je ĝia servo — postulo, kiun ili ne povintus formuli tiel dum la malvarma milito — trudas al li konstantan ekvilibro-ekzercon inter la usonaj interesoj kaj tiuj de la aliaj membro-ŝtatoj. Paradokse, li estas ofte pli utila al Vaŝingtono kiam li afiŝas sian sendependon rilate al ili.

La kontrolo, pli kaj pli ĉikanema, kiun la membroŝtatoj aplikas al la administrado de la buĝetoj ankaŭ malfortigas la aŭtoritaton de la ĝenerala sekretario. S-ro Annan kaj lia antaŭulo, Boutros Boutros-Ghali (1992-1996), ekiniciatis ambiciajn administrajn reformojn, sen tamen solvi la problemojn de procedura kaj reglamenta inercio en la kampoj sub kuratoreco de la registaroj. Fronte al ĉi-lastaj, neniu ĝenerala sekretario povis iam ajn praktiki realan aŭtonomion: la Organizaĵo funkcias sen ambasadoj nek inform-servoj, kaj ĉiu provo akiri tiajn atributojn estas firme rifuzita de la membro-ŝtatoj. La influzono de la ĝenerala sekretario neniam superbordiĝas sur iliajn limojn nek iliajn trezorejojn.

Jes ja, la venonta gvidanto disponos pri nekontestebla diplomatia legitimeco, kaj pri eĉ pli granda amaskomunikila eĥo. Sed liaj politikaj povoj restos larĝe sub la nivelo planita de la UN-Ĉarto*. Por sin trudi, la venonta ĝenerala sekretario devos mastri la administradon de la teamoj kaj la buĝetojn, montri altajn kapablojn pri diplomatio kaj teksi lojaleco-ligilojn kun la eksteraj protagonistoj, aparte la neregistaraj organizaĵoj, la negocisto-grupoj kaj la ĵurnalistoj.

* Kiel “plej alta funkciulo de la organizaĵo” (artikolo 97), la ĝenerala sekretario disponas pri senegala internacia aŭtoritato.

La ĝenerala sekretario devos ankaŭ konvinki la naciojn de la Sudo suferantajn pri malriĉeco kaj malstabileco, ke iliaj interesoj estos defendataj sub lia mandato, tamen samtempe daŭrigante intiman kunlaboradon kun la nordaj potenculoj. Li devos samtempe submetiĝi al la povoj de la sekurec-Konsilio kaj esti atentema al la petoj foje pasiaj de la ĝenerala Asembleo. Fine, li devos proponi al membro-ŝtatoj politikajn celojn atingeblajn kaj plenumi sian mandaton per la rimedoj, kiujn ili bonvolos provizi al li.

Malfortaj rimedoj malgraŭ grandaj atendoj

MIA KONVINKO estas, ke la UN bezonas esti reformata, ne pro ĝiaj malsukcesoj, sed ĉar ĝiaj sukcesoj estas sufiĉe gravaj por pravigi, ke oni investu por ĝia estonto. Por tio, la ĝenerala sekretario devos unue konstrui propran vidadon rilate al la amplekso de sia tasko kaj al la limoj de sia funkciio, koncepti kaj esprimi ideon pri la mutacioj imaginindaj- sen ĉesi dume plenumi la konkretan laboron.

Plej verŝajne, la UN restos pli koncentrita en la geografiaj zonoj, kie ĝi ĝis nun estis nekontesteble efika: kunordiganto de la helpoj dum la ĉefaj homaraj krizoj, plej bona garantianto por kontroli la respekton de la pac-interkonsentoj. Ĉiufoje kiam estos necese administri paciĝantan teritorion, atendante eblan politikan solvon, la mondo sin turnos al la UN, nura ento kapabla transcendi la interesojn de loka povo por agi nome de ĉiuj.

Mi supozas, ke ĝi ne kondukos militajn intervenojn — escepte kadre de pactenaj operacioj-, eĉ se ĝia leĝdona aparato restas la unua fonto de legitimeco por militaj agoj. La armea forto ne estante la plej taŭga rimedo por evoluigi landon (kiel diris Talleyrand*, “Oni povas ĉion fari per bajonetoj, escepte sidiĝi sur ili”), paco estos la esenca celo.

* Charles Maurice de Talleyrand-Périgord (1754- 1838), franca diplomato.

Mi ne vidas alian organizaĵon kapabla cetere ŝtopi la fendojn, kiuj trakuras la fasadon de la “internacia komunumo”, tiuj mem tra kiuj disvastiĝas la plagoj de la 21-a jarcento — de la malboniĝo de nia hommedio ĝis la tutplanedaj epidemioj, kaj la malrespekto de la homrajtoj kaj la terorismo.

Tia povus esti la arkitekturo. Sed domo ne estas hejmo. Estos la tasko de la nova ĝenerala sekretario konduki la Organizaĵon en tiun direkton... Jes ja, malebla laboro.

SHASHI THAROOR

Geopolitiko

En la sekreteco de la Sekurec-Konsilio

EMBLEMA INSTANCO de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la sekurec-Konsilio estas objekto de radikale kontraŭaj juĝoj. Iuj laŭdas ĝian reagokapablon en krizoj, kiuj minacas la pacon (notinde en Afriko). Aliaj akuzas ĝin protekti la privilegiojn de la kvin venkintoj de la dua mondmilito (Usono, Rusujo, Ĉinujo, Britujo kaj Francujo), kiuj posedas la faman veto-rajton. Du libroj esploras la misterojn de institucio, kiu longtempe kultivis sekreton. La libro, tre pedagogia, de la eksambasadoro de Francujo Jean-Marc de la Sablière* kaj tiu pli analiza direktita de Alexandra Novesseloff* unue priskribas la transformiĝojn okazintajn de la fondo de la Unuiĝintaj Nacioj en 1945.

* Jean-Marc de La Sablière, Le Conseil de sécurité des Nations unies. Ambitions et limites, Larcier, kol. “Prévenir, négocier, résoudre”, Bruselo, 2015, 352 paĝoj, 40 eŭroj.
* Alexandra Novosseloff (sub la dir. de), Le Conseil de sécurité des Nations unies. Entre impuissance et toute-puissance, CNRS Éditions, kol. “Biblis”, Parizo, 2015, 430 paĝoj, 10 eŭroj.

Post la fino de la malvarma milito, la sekurec-Konsilio konsiderinde plilarĝigis siajn misiojn, uzante la “larĝan senkondiĉan povon”, kiun donis al ĝi la Ĉarto de San Francisko. Ĝi unue etendis la nocion “minaco al la internaciaj paco kaj sekureco” al ĉiuj flankaj aspektoj de la konfliktoj, kiel la financado de la militantoj (aliro al la naturaj riĉofontoj, ekzemple), aŭ eĉ al la plifirmigo de paco post la fino de milito. Poste ĝi ektraktis tre diversajn temojn: pirateco, terorismo, justico... Tiel, ĝi atribuis al si la povon krei jurisdikciojn, kiel la puntribunalojn por la eksa Jugoslavio aŭ por Ruando. De tridek jaroj, ĝi disdonas sankciojn, kiujn la ĉarto ne planis kaj kiuj celas landojn aŭ ties gvidantojn, de la Irako de Saddam Hussein ĝis la Sudano de la prezidanto Omar Al-Bachir.

Tiuj novigaĵoj estis laŭdataj kiel atestaĵoj de volo efektivigi projekton de internacia ordo, tamen ofte tiom trobabilema kiom neefika. Sed la Konsilio ĉi-rilate meritas la akuzojn pri arbitreco: ĝi ja restas “mastro de la daŭro kaj de la modulado de la iniciatoj kiujn ĝi trudas”, memorigas la juristoj Anaïs Schill kaj Mouloud Boumghar, kaj precipe mastro de la listo de la sankciitoj. Israelo tiel daŭre evitas ĝian severecon danke al la subteno de sia usona ĉiama aliancano, kiu tre regule uzas sian veto-rajton. “Al sia funkcio de ĝendarmo, klare fondita en la ĉarto, ankoraŭ notas Schill kaj Boumghar, la Konsilio aldonas tiun de leĝfaranto, pri kiu malfacilas trovi nekontesteblan juran bazon en la fondo-teksto.”

Zorge gardita de la kvin konstantaj membroj — la P5 — kiu regas ĝiajn aktivaĵojn, la Sekurec-Konsilio ricevas kritikojn de la sojlo-landoj, kiuj frapas ĉe ĝia pordo. Montrante malemon plilarĝigi sian klubon, la landoj de la P5 tamen montris kreemon en siaj labormetodoj: kundivido de la prezidanteco de sesioj kun la nekonstantaj membroj elektitaj ĉiun duan jaron, “privataj konsultadoj” kun eksteraj agantoj kiel la asocioj, kreado de porokazaj laborgrupoj, surterenaj misioj, publikeco de la tagordoj... La du verkoj permesas malkovri la povo-ludojn inter la granduloj, aparte la diskretan aktivismon de Ĉinujo, la disdonon de la roloj en la redaktado de rezolucioj (kiuj ŝtatoj redaktas?) aŭ la volon de firmiĝo de la afrika Unio, kies kontinento akceptas la plejmultajn operaciojn de pac-tenado, sed kiu ne estas konsultata...

La reformo de la Sekurec-Konsilio estas “marserpento”. Sed unu el la hodiaŭaj defioj devenas de la sinteno de la kvin granduloj, kiuj, de Kosovo ĝis Irako kaj Libio, kondutas tro libere rilate al la internacia juro kaj larĝe transpasas la rezoluciojn de la Konsilio: “La ŝtatoj strikte respektos la Ĉarton nur se la “kvin” montras sin respondecaj, substrekas La Sablière. Oni ne povas samtempe referenci al principoj kiam tio konvenas al ni, kaj neapliki ilin, kiam tio ĝenas. Tio estas, finfine, kun la plilarĝiĝo, la plej grava demando.”

Anne-Cécile ROBERT

Loĝantaro, kiu povas fidi nur sin mem

Irako, argilkapa koloso

Dek tri jarojn post la militista invado fare de Usono kaj ĝiaj aliancanoj, Irako ne sukcesas eliri el kaoso kaj perfortado. Dum parto de ĝia teritorio estas daŭre regata de Organizo de Islama Ŝtato (OIŜ), la registaro kaj la politikistaro montras sin ne kapablaj unuigi la landon kaj certigi la sekurecon de lacega loĝantaro.

La Iraka elektra reto taŭge permesas metaforon. Ekirpunkto de ĉiu homa agado, akceso al energio devus esti la lasta problemo en lando riĉa je hidrokarbonoj, trairita de grandaj riveregoj kaj sunplena kvazaŭ Edena ĝardeno*. Nu, elektra provizado bildigas la inferajn misfarojn kaj perturbojn de la Iraka politika sistemo.

* Irako posedas 10% el la mondaj petrolaj rezervoj (150 miliardojn da bareloj) kaj produktas averaĝe po 2,5 milionoj da bareloj tage. Hidrokarbonoj konsistigas 95% el ĝiaj eksterlandaj enspezoj.

Unue, la ŝtato liveras nur kadukiĝintan servon limigitan ĉiutage al kelkhora elektrofluo. La situacio ne estas pli bona en la popularaj kvartaloj kun ŝijaisma plimulto: pri siaj misfunkciadoj la sistemo tute ne estas apartigema. En Basra, suda granda urbo, kiu flosas super grandegaj petrolaj tavoloj, la lokaj regantoj antaŭvidis ribelojn pro venontaj elektroĉesoj dum somero, en regiono, kie temperaturoj superas 50°C, kaj petis helpon de najbara Irano. Jen ĉio, kio estas esperebla de Bagdado.

La Irakanoj devas ĉefe kalkuli je komunaj improvizitaj sistemoj, laŭ logiko de senregula malcentralizigo kaj privatigo. Ĉiu kvartalo enhavas grandajn generatorojn, kiu provizas tutan straton. El tiuj eliras abundego da dratoj, kiuj respondas al multego da individuaj abonoj, nunaj kaj pasintaj. Multaj ne plu funkcias, sed ne gravas: sufiĉas aldoni pliajn, en tavoliĝinta procezo, kiu similas al sinsekvaj tavoloj aldonitaj al sekureca aparato ĉieestanta kaj multforma.

Ĉiu individuo ofte devas kalkuli nur je si mem. Ĉiu domo havas sian propran generatoron, por forturni la paneojn de la strata. Ankaŭ iliaj motoroj bezonas gasoleon kaj riparojn. Fine oni ankoraŭ ofte troviĝas sidante en mallumo, spektante senluman televidekranon, atendante ke io, ie, refunkciu. Alegorie, jen tio, kion la Irakanoj faras de post la falo de la reĝimo de Saddam Hussein, antaŭ dek tri jaroj*. Sed la granda paradokso de tiu tute senutila komplikeco, estas, ke ĝi forbrulas, sen videbla kialo, ilian tutan energion.

* Komenciĝinta la 20-an de marto 2003, la invado de Irako fare de koalicio estrita de Usono okazigis la falon de la reĝimo de Saddam Hussein malpli ol unu monaton poste. Post sia fuĝo, la eksprezidanto estis kaptita en la nokto de la 13-a al 14-a de decembro 2003, kaj poste pendumita la 30-an de decembro 2006, post kondamno al morto de Iraka tribunalo.

Ĉio ŝajnas senutile komplika, kaj devigas la loĝantaron uzi multan flekseblan reziston kaj elturniĝemon. Tiu sinteno havas ambiguecon: ĝi integriĝas en la sistemo, kaj permesas al ĝi funkcii malgraŭ ĉio. Dum la eksa reĝimo maldeca ŝerco resumis tiun principon. Hussein decidis elprovi la paciencon de Irakanoj kaj trudis imposton por trairi la pontojn de la ĉefurbo super Tigriso. Neniu plendas malgraŭ la kostoj kaj la trafikŝtopiĝoj. La imposto estas pliigita, denove kaj ree, sed nenio ŝanĝiĝas. Fine, la prezidanto superkolerigita, ordonas al oficiroj seksperforti ĉiujn, kiuj trairas la pontojn. La trafikŝtopiĝoj ege grandiĝas. Kaj fine, jen la popola kolero, ili postulas: “Kiam do vi pliigos la nombron da seksperfortistoj?”.

Nuntempe ne eblas aŭdi en Irako la plej etan pozitivan diron pri la politikistaro, kiu estigas unuanimecan malestimon. De post la foriro de la Usonaj trupoj, la 18-an de decembro 2011, la lando, cetere alfrontanta konstantan perforton, travivas daŭran politikan krizon, kiu montriĝas interalie per haltado de ĉiuj ĉefaj leĝprojektoj diskutataj en la parlamento. La kelkaj subtenoj, kiujn tia aŭ alia individuo havis, tute malaperis fronte al konstato, ke ili estas ĉiuj interŝanĝeblaj. Elreviĝinta intelektulo komentas: “Funde, preter siaj kvereloj, ili estas ĉiuj kamaradoj en la pinto. Kompense, ili volas, ke ni malamu unu la aliajn, por distri nin per bataloj, kiujn ili manipulas. Ili batalas por procentoj, ne por sektoj. Kaj ĉiuj konsentas pri unu afero: la sistemo daŭru.”

Tiu ĝenerala laceco estigis grandan maturecon en la Iraka socio. En la paroloj, fortega sektismo kunekzistas kun tre trafa kaj realista kompreno de la sensencaj disiĝoj, kiuj tiom kostis al bazaj Irakanoj, kaj tiom enspezigis al iliaj supozataj reprezentantoj*. Tamen la manifestacioj okazantaj de aŭgusto 2015 kontraŭ la falo de la prezo de hidrokarbonoj, en ekonomio tute bazata sur klientisma redono de la petrola rento, ne vere trovas subtenon*. La plejmulto de la loĝantaro preferas sistemon sensencan al risko de kaoso, kontentiĝas per kelkaj firentoj, aŭ pensas pri elmigrado.

* La taksadoj de Irakaj viktimoj de post 2003 varias de 200 000 ĝis 700 000 mortintoj. En 2013 la scienca revuo PLOS Medicine proponis la nombron de 500 000 mortintoj kaj notis ke la mortprocento pliigis de 5,5 promiloj en 2002 ĝis 13,2 en 2006. Laŭ la Iraka gazetaro, la nuraj interreligiaj atencoj kaj perfortoj estigas inter 10 000 kaj 15 000 mortintojn ĉiujare de post 2008.
* En aprilo kaj majo 2016 ŝiajistaj manifestaciantoj eniris la protektatan “verdan zonon”, en kiu estas la registaro. Kvankam okulfrapa, tiu protesta movado inspirita de imamo Moqtada Al-Sadr ne allogis la ceteron de la loĝantaro.
Perversaj efikoj de Usona subteno

Por la junuloj, ekzistas ankaŭ la elekto milita: batali kun iu aŭ alia partio, pro konvinkiĝo aŭ simple por akiri statuton kaj havi salajron. La senĉesa milito, plej freŝdata tiu kontraŭ Organizo de Islama Ŝtato (OIŜ), plenumas funkciojn esencajn por la sistemo: ĝi okupas la mensojn kaj deturnas ilin el la misoj de regantoj, ĝi ekscitas pasiojn, kaj tiel donas al ili minimuman rajtecon, kaj ĝi estigas nemalhaveblan vivtenan ekonomion. La sekureca aparato kaj la milicoj malpliigas senlaborecon. Ŝijaismaj militĉefoj blankigas siajn rabaĵojn malfermante laŭmodajn restoraciojn. Sunaismaj tribestroj profitas batalojn (kiuj rajtigas financadon de milicoj), detruojn (kiuj anoncas kontraktojn) kaj homhelpan krizon (kiu generas monhelpon, kiun ili defraŭdas). La politikistaro akiras, je la nomo de porekzista lukto, internacian subtenon necesan por daŭre rabadi sen respondeci al iu ajn.

Usono, kiu de dek tri jaroj pensas nur pri deĵeti la respondecon, kiun ĝi havas invadinte la landon, daŭre obligas duonvolajn klopodojn kaj misrimedojn. Ĝi trejnas, kiel kutime, Irakajn trupunuojn kapablajn daŭrigi senĉesan militon, sen ektuŝi la sistemon, kiu vivas el ĝi. La administraro de Obama eĉ pli fortigas ĝiajn difektojn. Ĝi ĉefigas lukton kontraŭ terorismo prefere al iu ajn alia konsideraĵo. Ĝi reduktas la postulon de pli granda sunaisma politika partopreno al kunlaboro kun kelkaj famuloj disiĝintaj de sia bazo, dum ĝi daŭre forigas, unu post la alia, la ĉefaj urboj de la Iraka sunaismo*. Konforme al antaŭjuĝoj, kiuj daŭras de la Usona interveno de 2003, ĝi malfidas la sunaisman loĝantaron, ĝi plimalpli akordiĝas kun la ŝijaisma movado kaj danĝere subtenas tiun de la Kurdoj.

* Pluraj sunaismaj urboj okupitaj de OIŜ estis rekonkeritaj per fortegaj bataloj kaj gravaj detruoj. Cetere la ŝijaismaj milicoj fiagis al civilaj loĝantoj akuzitaj pro subteno al OIŜ.

Ĉiel, la vera problemo ne plu estas trovi ekvilibron inter la grandaj grupoj etnaj kaj religiaj*. Nun la loĝantaro akceptas la aktualan situacion, kiel definitivan fakton. Tiel, oni malprave opinius, ke OIŜ estas manifestado de revenĝema sunaisma agado. Ĝi simple plenigis la vakuon lasitan de ŝtato samtempe premema kaj forestanta. La estroj de la politikistaro en Bagdado povas daŭre kontesti la gajnojn de la Kurdoj, sed por la popolo, Kurdio eĉ ne plu estas parto de Irako*. La lando stabiliĝas rilate al interreligiaj konfliktoj. La ĉeesto de ŝijaismaj milicoj en la fronto, ekzemple, estigas multe pli da sektismo en la interreta spaco, inter ekzilitaj Irakanoj kaj islamanoj de aliaj landoj, ol en la loko mem. Iel do la nuna epoko strange similas al negativa bildo de la 1990-aj jaroj. La reĝimo de Saddam Hussein severe punpremis ŝijaisman ribelon en la Sudo, kaj poste neglektis ties loĝantaron taksitan malfidinda. La urboj ne estis fordetruitaj, kiel ili estas hodiaŭ en la sunaismaj zonoj, sed grandaj palmarejoj estis detruitaj. Iuj fipagatoj de la registaro utilis kiel “ŝijaistaj reprezentantoj”, zelotoj, kiuj tute disiĝis el siaj bazoj. La administracio kaj la armeo restis unuiĝantaj, sed sunaisma kulturo superis*.

* Manke de popolnombrado, la fakuloj pri Irako akordiĝas pri proporcio de 60% por ŝijaistoj, 30% por sunaistoj. Ĉi lastaj, estis la ĉefaj regantoj (1932-2003), kaj helpantoj de brita kaj otomana okupadoj.
* En julio 2014 Massud Barzani, tiam prezidanto de la aŭtonoma regiono Kurda de Irako, anoncis referendumon por sendependenco, sen precizigi ties regulojn nek kalendaron.
* Vidu Hosham Dawod kaj Hamit Bozarslan, La société irakienne. Communautés, pouvoirs et violences, Karthala, Parizo, 2003.

Nun okazas la malo: oni ĉie aŭdas sudan muzikon, la komuna lingvo prenas sonojn de la popola dialekto ŝrugi, tio estas suda, kaj, en preskaŭ perfekta renversiĝo de la roloj, sunaistoj facile uzas la ambiguecon de Irakaj identecoj, iomete ŝanĝante siajn nomojn, siajn adresojn aŭ siajn akĉentojn, kiam tio plifaciligas la vivon. Tio ne signifas, ke “la ŝijaistoj regas”, same antaŭe la sunaistoj ne regis. Nun, same kiel antaŭe, ĉiuj plendas, ke li vidas preskaŭ neniom el la riĉaĵoj de la lando.

Per la malproksimiĝo ebligita de la pasanta tempo, preciziĝas la silueto de la nuna politika sistemo. Temas pri senkapa reĝimo, en kiu multaj sociretoj enŝoviĝinte malordigas la ŝtaton, kies rimedoj kaj strukturoj estas utiligataj de ĉi tiuj subsistemoj. Rezultas granda varieco de okazaĵoj, ofte kontraŭdiraj, laŭ diversaj temoj, kvazaŭ la Iraka politiko inventiĝas respektante ian historian gramatikon.

Konstateblas ekzemple rangaltiĝo, pro la Usona interveno, de iu popolkategorio, ĉefe etburĝoj el diasporo aŭ el triboj de sada, altranguloj, kiuj asertas prapatran rilaton kun la Profeto. Tiu socia evoluebleco rememorigas la aperon de la Baas-partio, ĝi mem bazita sur la etburĝaro de la regionoj, kiu apogis sin, por elstariĝi, sur la institucioj kreitaj dum la Brita mandato*. “La malsimileco, substrekas oficisto en Kut, estas ke la Baasanoj, unuiĝintaj pro sia ideologio, heredis funkciantan ŝtaton, dum ĉi tiuj havas nenion komunan kaj agas en detruita lando.”

* Kreita en 1947 en Damasko kaj disiĝinta en du branĉoj, Siria kaj Iraka, la Partio de Araba kaj socialista revolucio estris Irakon de 1968 ĝis 2003.

La ŝejkoj de sunaismaj triboj, rimarkas la esploristo Luluŭa Al-Raŝid, “revenis al statuto kaj sinteno similaj al tiuj de la grandaj terposedantoj de la Monarkia epoko*.” Ili rondiras ĉirkaŭ la regantoj kaj plej malproksime kiel eble el siaj bazoj, kiujn ili konsideras kaj ekspluatas kvazaŭ servutularon. Pli ĝenerale la triboj revidebligis tutan folkloron revivigitan de Saddam Hussein, kaj ludas centran rolon tra la triba juro, en lando kie justico similas al aŭkcia foiro. Ĉie legeblas sur la muroj “matlub dem” aŭ “matlub ‘aŝa’irijan”, kio signalas, ke tiu aŭ alia homo estas serĉata, morta aŭ viva — respektive. Cetere oni povas kontrakti ian triban asekuron per monata pago al potenca ŝejko, kies protekton oni povas alvoki laŭbezone. Kompreneble ne utilas diri, ke tia agmaniero neniel rilatas al tradicioj.

* La reĝlando de Irako kreita en 1921 kaj efektiva en 1932 estis estrita de Haŝemita dinastio forpelita el regado per puĉo en 1958.
Irana influo

Aliaj retoj rilatas kun fremdaj potencaj landoj. Usono, per daŭra trejnado de la sekureca aparato, multobligis siajn kontaktojn*. Ili nun povas kalkuli kun ili por uzi grandan influon malgraŭ limigitaj rimedoj, kunlaborante kun Irakaj unuoj, kiuj ne multe valorus sen la Usona aersubteno.

* De post la oficiala retiriĝo de sia armeo Usono daŭre tie gardas 3500 militistojn por trejnado de la Iraka armeo.

Ankaŭ Irano havas siajn lokajn homojn. Temas pri generacio de islamistaj aktivuloj, kiuj ekzile vivis en Teherano, en tiel kununuiĝa rilato, ke ĝi iĝas problemo eĉ por iliaj patronoj. Irana universitatano klarigas: “Niaj Irakaj amikoj havas grandegan influon ĉe ni. Ili parolas la persan. Jaron post jaro ili socie integriĝis kun ĉiuj gravaj homoj, ĝis renkonti la superegan gvidanton pli facile ol iu ajn el niaj regantoj. Kulture kaj politike, ili forviŝis la landlimon inter niaj du landoj. Kaj foje mi demandas al mi ĉu niaj institucioj prenas siajn decidojn laŭ niaj naciaj interesoj aŭ laŭ tiaj malnovaj kamaradecoj?

En tiu disa realaĵo, Irako alfrontas du gravajn danĝerojn, kiuj pligrandigos laŭmezure de malpliiĝonta minaco de OIŜ. Unuflanke la landa ekonomio estas fundamente nevivokapabla*. La egaj salajroj de la ŝtataj funkciuloj neniel limigis korupton, sed ili plipezigis la ŝtatajn elspezojn. Eĉ dum la riĉaj jaroj, kiam la barelprezo superis 100 dolarojn, inter ekstravagancaj funkciaj elspezoj kaj senlima disrabado, la nacia buĝeto estis forvaporiĝanta.

* Kvankam ĝi kontribuas je 83% al la buĝeto, la hidrokarbona sektoro dungas nur 1% el la aktiva loĝantaro. La klopodoj por diversigi la ekonomion estis malhelpitaj pro tridekjara milito, dum la kosto por rekonstrui la landon estas taksita je 400 miliardoj da dolaroj (fonto: Monda banko, 2015).

Nuntempe la financa krizo iĝas danĝera malstabiligilo: ĝi motivas popolan proteston, ja marĝenan sed kiu povas rapide eksplodi, ĝi stimulas perfortan ekonomion, solan alternativon al renta, kaj ĝi povas fajrigi la komercajn rivalecojn en elitaro, kiu batalas por siaj “merkatpartoj” en industrio de korupto, kiu ŝrumpiĝas. Kompense ĝi donas verajn levilojn al fremdaj partneroj de Irako, aparte Usono, kiu larĝe regas la internacian sistemon de financa regado, kiun Bagdado bezonas por kovri sian deficiton.

Aliflanke la demando pri la ŝijaisma estreco stariĝas pli kaj pli akre. Tiu plimulta komunumo estas prilaborita de profunda klasdisiĝo (kiu videblas en la manifestacioj de la subproleta junularo), de seniluziiĝo pri la ŝtato, de la totala miskredito de siaj islamistaj reprezentantoj, de potenca popola religieco, de la grandiĝantaj ambicioj de la milicestroj, kaj de la iom post iom malfortiĝo de marĵa’ ijja, la tradicia religia estraro, kiu neeviteble kompletiĝos per la forpaso de S-ro Ali Al-Sistani, lasta Iraka ajatolo kiu enhavas moderecon, naciismon kaj doktrinan krediton*. Neniel surprizas do, ke multaj Irakanoj iel timas malvenkon de OIŜ. Ĉar, fakte, kies venkon ĝi signifus?

* Naskiĝinta en irano en 1930, S-ro Al-Sistani instaliĝis en Naĵdaf en 1961. Li estas la plej respektata homo de la Iraka klerikaro.

Peter HARLING

Atlantikaj provokoj

ĈU LA GVIDANTOJ de la eŭropaj membroŝtatoj de la atlantika alianco volis imiti la ekzemplon de s-ro [José Manuel Barroso], kiu, post prezidi la Eŭropan Union, fariĝis premgrupisto por Goldman Sachs? Ĉu, sekve, ili profitis la okazon de la pintkunveno de la Nord-Atlantika-Traktad-Organizaĵo (NATO) por prepari sian konvertiĝon kiel konsilistoj de usona armad-societo? Tute absurda — nu, ni esperas ... —, tiu hipotezo estas apenaŭ pli harstariga ol la decido, konigita ĉe la fino de ilia kunveno en Varsovio, en la ĵus pasinta julio: dismeto de nova movebla unuo de kvar mil soldatoj en Pollando aŭ en unu el la baltaj landoj. En pafdistanco de la seĝa artilerio de la rusa marŝiparo en la Balta Maro kaj de Sankt-Peterburgo.

Jam imageblas la rankoro de la rusaj gvidantoj, kiam la NATO, strukturo heredita de la malvarma milito kaj kiu meritus malaperi kun la fino de la USSR*, kunvenis ĝuste en tiu urbo, kie, sub la egido de Sovetunio, en majo 1955 subskribiĝis la traktato de Varsovio. Por plibonigi nenion, la usona generalo Curtis Scaparrotti, la nova komandanto de la NATO-fortoj en Eŭropo, deklaris, ke la “komandostrukturo” devas esti “sufiĉe moviĝema por ke la transiro fariĝu natura inter paco, provoko kaj konflikto”.* Ĉu vi diris “provoko”? La ukraina prezidanto Petro Poroĉenko, en maskita milito kontraŭ Ruslando, estis invitita al la pola ĉefurbo, dum lia lando ne apartenas al la NATO. Tie eblis aŭdi la prezidanton de Usono memorigi sian “firman subtenon al la klopodoj de Ukrainujo por defendi sian suverenecon kaj sian teritorian integrecon kontraŭ la rusa agreso.” Traduko: la okcidentaj sankcioj kontraŭ Moskvo estas daŭrigotaj “tiom longe, kiom Ruslando ne plene plenumis siajn devojn el la interkonsentoj de Minsko”.* Vaŝingtono kaj ĝiaj aliancanoj do daŭre kaŝas la rolon de la ukrainaj manovroj en la kontraŭleĝa anekso de Krimeo fare de Moskvo kaj en la nerespekto de la minskaj interkonsentoj.

* Vd Régis Debray, “Francujo devas forlasi la NATO-n, Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2013.
* Citita el The Wall Street Journal, Novjorko, 11-an de julio, 2016.
* Interkonsentoj subskribitaj en 2014 inter Ukrainujo kaj Ruslando por ĉesigi la konflikton en Orient-Ukrainujo. Vd Igor Delanoë, “Ukrainujo inter milito kaj paco”, Le monde dimplomatique en Esperanto, marto 2015.

Kial do daŭrigi la streĉitecon inter la lando de Eŭropo kaj Ruslando? Tio ebligas al Vaŝingtono malebligi ĉian proksimiĝon inter ili. Kaj certigi, post la “Briteliro”, ke ĝia plej obeema aliancano, Britujo, restos rekte asociita kun la milita sorto de la Malnova Kontinento. Berlino, kiu ĵus altigis sian milit-buĝeton, siavice taksas, ke “sen direktoŝanĝo, Ruslando restos en antaŭvidebla estonteco defio por la sekureco de nia kontinento”.* Oni estus preskaŭ tentata apliki tian formulon al la NATO ...

* Germana Blanka Libro pri defendo, citita de Le Figaro, Parizo, 14-an de julio 2016.

La tamburado ĉe la rusa landlimo estis kovrita de aliaj bruoj. S-ro Obama devis mallongigi sian restadon en Eŭropo post la murdo de usonaj policoj en Dallas. Kaj dum sia parolado de la 14-a de julio, kelkajn horojn antaŭ la buĉado de Nico, la franca prezidanto François Hollande parolis pri la salajro de sia frizisto, sed ne menciis la pintkunvenon de Varsovio, en kiu Francujo promesis kontribui al la dismeto de trupoj en la baltaj landoj.

Serge HALIMI.

Nocio enhavanta kaptilon

Kiam paroli pri “terorismo”?

La 14-an de julio 2016, viro kondukanta kamionon veturis tra homamason en Nico, mortigante okdek kvar homojn kaj vundante centojn da. Tiu amasmurdado estis tuj kvalifikita kiel terorisma atenco. Sed, por efike lukti kontraŭ tiaj agoj, ĉu la uzo de tiu termino estas utila?

JEN LA SAMA sceno ludiĝas de pli ol tridek jaroj. Je ĉiu atenco prezentata kiel “terorisma”, la defendantoj de supozata “realismo” ekaperas kaj urĝigas nin adopti (finfine) rimedojn, kiuj, responde al la graveco de la danĝero, postulas la pli aŭ malpli daŭrigeblan forigon de la juroŝtato. Inter la plej rapidaj, tuj post la atenco de la 14-a de julio en Nico, la deputito Eric Ciotti (partio La Respublikanoj). Invitito de radio France-Inter la morgaŭon, li bedaŭris: “Iuj ne komprenis, ke la mondo ŝanĝiĝis kaj ne mezuras la minaco-amplekson. Fronte al tiu milito, ni ne uzas armilojn de milito.” Li rekomendas: permesi la procedurojn de administra malliberigo, sistemaj biometriaj identec-kontroloj ĉe la landlimoj... Unuvorte, “ŝanĝi la programon”, “ŝanĝi la paradigmon”: “Ni estas en milito, ni uzu militarmilojn.”

De 1986 kaj la adopto de la unua leĝo tiel nomata “kontraŭterorisma” la subprema armilaro destinita respondi al la fenomeno ne ĉesis kreski. Je la ritmo de unu leĝo ĉiun dekan jaron, poste ĉiun kvinan jaron, kaj nun ĉiun duan jaron*.Ĉiufoje, temas pri defendi la demokration kontraŭ “terorismo”, kies plej granda venko estus igi nin rezigni pri niaj publikaj liberecoj. Kaj, ĉiufoje, ni konstatas ilian erozion.

* Post la leĝo de la 9-a de septembro 1986, kiu enkondukis la kategorion en nia jura ordo, la temo estis reformita per la leĝoj de la 22-a de julio 1996, de la 15-a de novembro 2001, de la 23-a de januaro 2006, de la 21-a de decembro 2012, de la 13-a de novembro 2014 kaj de la 24-a de julio 2015.

Ekde la fino de la 19-a jarcento, la termino “teroristo” estas uzata plejofte por senrajtigi iujn formojn de opono, pli aŭ malpli perfortajn, al la establitaj regantoj. Ĝi malpli celas donitan sintenon — kiu do povas ricevi rigoran juran difinon — ol specifan motivon, realan aŭ supozatan, en la plenumo de agoj jure punindaj. La kvalifiko pri “terorismo” do dependas pli de la politika povorilato ol de la jura interpretado.

Neniu internacia konvencio sukcesas proponi veran difinon de la vorto. Malklareco des pli bedaŭrinda, ke la subpremo de la deliktoj konsiderataj terorismaj tradukiĝas per truda senbridiĝo je ĉiuj stadioj de la punproceso. Kial konservi tiom malkontentigan juran kategorion, kiam la puna respondo devas havi esceptan kaj ekvilibran karakteron?

Risko de arbitreco

EN DEMOKRATIA socio, la leĝo povas deklari punindaj nur la agojn “malutilajn al la socio”*. Tiu principo signifas, ke la puneblo devas respondi duoblan kondiĉon: 1 — la koncerna sinteno subfosas la socian koherecon; 2 — la aliaj formoj de reguligo ne sufiĉas por sankcii ĝin. El tiu vidpunkto, la faktoj ĝenerale persekutataj sub la kvalifiko terorismo subfosas la socian koherecon ĝis tiu grado, ke ilia punindeco ne estas dubinda.

* Artikolo 5 de la deklaracio de la rajtoj de homo kaj civitano de la 26-a de aŭgusto 1789.

Sed tiu neceso-principo ankaŭ signifas, ke oni ne povas krei delikton se la koncerna fakto estas jam deklarita puninda. Sed la specifeco de terorismo, tia kia ĝi aperis en nia juro antaŭ tridek jaroj, estas, ke ĝi estas iel derivita delikto, kiu greftiĝas sur ordinaraj krimoj kaj deliktoj kiam ili estas plenumitaj “en rilato kun individua aŭ kolektiva entrepreno celanta grave perturbi la publikan ordon per timigo kaj teroro*. Do, la ekzisto de faktoj, interalie mortigo, detruoj aŭ homrabo, unue devas esti demonstrita por determini ĉu terorisma delikto okazis.

* Artikolo 421 de la franca pun-kodo.

Okaze de la adopto de la leĝo de la 9-a de septembro 1986, la leĝfaranto substrekis, ke tiuj krimoj apartenas al aparta kategorio: ili implicas ampleksan krimorganizaĵon, kaj necesigas adaptitan punan respondon, aparte el procedura vidpunkto. Necesas aparte ebligi la grupigon de la aferoj ĉe la sidejo de unusola jurisdikcio — ĉi-kaze la Tribunalo de Parizo — kaj permesi la plilongigon de la provizora arestado trans kvardek ok horoj por la dosieroj kiuj necesigas multajn urĝajn esplorojn. Sed tiu specifeco malaperis de kiam nia juro kreis, per procezo komencita en la 1980-aj jaroj kaj finiĝinta kun la leĝo de la 9-a de marto 2014, enketo- kaj esplor-reĝimon propran al la organizita krimeco.

Kvankam ili ne estas nekritikeblaj, tiuj dispozicioj ebligas respondi al la apartecoj de la tiel nomataj terorismaj krimoj, ĉu temas pri la specialigoj de la jurisdikcioj aŭ pri la uzo de enketomanieroj liberigitaj el la komuna juro*. Finfine, kio estas praktike terorisma ago — atenco, homrabo aŭ detruo de posedaĵoj — se ne krimo aŭ delikto plenumita de organizita grupo (ekskludante apriore tiujn, kiuj la amasinformiloj nomas “solecaj lupoj”)?

* La artikoloj 706-75 ĝis 706-95 de la punprocedura kodo permesas la uzon de komuniko-interkaptoj ekster la juĝista prepara esploro, de provizora arestado, kiu povas daŭri kvar tagojn, de sonorigo de privataj aŭ publikaj lokoj kaj de informadika kontrolado.

Eble iuj respondos al ni, ke la aparteco de terorismo troviĝas en la aparta graveco de la faktoj. Tamen, se oni konsentas distanciĝi kun la timiga kaj konsterna efiko propra al ilia enscenigo, tiu argumento ne rezistas al analizo. Kio permesas konsideri ke krimo kvalifikita terorisma pli difektas la socian koheron ol mafia krimo, kiu atestas almenaŭ egalan malamikecon al la fundamento de la juroŝtato? Ekzemple, ĉu oni serioze povas aserti, ke murdo plenumita pro politika aŭ religia fanatikeco estas pli “malutila al la socio” ol murdo plenumita pro intereso, klaneca spirito aŭ eĉ pro pura sadismo?

Iuj tiam povas oponi al ni la masivan karakteron de kelkaj terorismaj agoj, kiel la atencoj de Novjorko en 2001, de Madrido en 2004 aŭ, pli proksime, de Tunizo kaj de Parizo en 2015, de Bruselo, Istanbulo, Bagdado kaj Nico nur en 2016. Tiuj forgesas, ke por tiaj faroj ekzistas punkvalifiko ege pli preciza kaj taŭga: tiu de krimo kontraŭ la homaro. Amasmurdo de dekoj, eĉ centoj da personoj, je sola motivo de ilia aparteno al ŝtato aŭ al “malamika” grupo povas facile esti kvalifikita intenca mortigo farita “aplikante kolektive faritan planon kontraŭ grupo de civila loĝantaro kadre de ĝeneraligita aŭ sistema atako*.

* Artikolo 212-1 de la punkodo.

Finfine, la sola pravigo de la terorisma delikto estas la enkonsidero de la reala aŭ supozata motivo de ĝia aŭtoro — nome la volo “grave perturbi la publikan ordon per timigo aŭ teroro”. Tio estas jure malkonvena, ĉar la motivo* tradicie ne influas la konsistigon de la krimo: ĝi aldonas nur elementon, kiu ebligas taksi ĝian relativan gravecon kaj, tiel, determini la elekton de sankcio. Enmeti la motivon en la difinon de delikto, signifas forlasi la determinon al subjektiva taksado de la aŭtoritatuloj. Escepte se la kriminto mem konsentas pri la motivoj, kiujn oni atribuas al li — oficialaj dokumentoj povas ilin klare eldiri-, ilia karakterizigo dependas multe pli de konjekturo ol de fakta demonstrado. Krome, difini la profundan volon de individuo supozigas enkonsideri ĝeneralajn nociojn kaj, sekve, fleksiĝeblajn. Tio aparte veras kiam temas pri terorismo, kies kvalifiko supozigas demonstri la specifan intencon de la kriminto grave perturbi la publikan ordon per timigo aŭ teroro — ja tre subjektiva nocio.

* La pun-juro distingas la intencon, kiu estas la konscio de la homo fari punindan agon, kaj la motivon, kiu estas la kialo pro kiu li faras tiun agon (venĝemo, ideologio...).

Determini ekde kiam ordinaraj deliktoj kiel atakoj al homoj aŭ, pli ofte, la difektigoj de posedaĵoj povas esti konsiderataj kiel grave perturbantaj la publikan ordon, ĝis timiga aŭ terora grado, dependas finfine de la arbitreco de la regantoj. La taksomarĝeno estas des pli granda, ke necesas ne nur mezuri la relativan gravecon de la perturbo al la publika ordo, sed ankaŭ determini ĉu la kriminto krome manifestas intencon timigi. Ĝi povas fariĝi grandega, eĉ nemezurebla, se la krimintoj estas kulpigitaj pri “terorisma asociiĝo de banditoj*” pro preparado de atenco sen sukcesi ĝian plenumon.

* Artikolo 421-2-1 de la pun-kodo.

Ja, la kvalifiko terorismo necese rezultas el politikaj povorilato kaj takso, laŭ kiuj la lokaj regantoj aplikas ĝin plimalpli senkondiĉe al tiu ĉi delikta fenomeno, prefere ol al tiu. El vidpunkto strikte jura, nenio pravigas ja, ke la nomo estas rezervita por eksplodaj atencoj de regionisma movado, prefere ol por la sistema detruo de kontrol-pordegoj fare de kamionŝoforoj, ambaŭ agoj ja povas esti analizitaj kiel destinitaj timigi la aŭtoritatulojn, perturbante la publikan ordon. Same, nenio malpermesas, kun la nunaj punaj tekstoj, al registaro, kiu montriĝus malmulte zorganta pri sia demokratia legitimeco, uzi la delikton “terorisma asociiĝo de malbonfaruloj” por jure persekuti tiun ĉi aŭ tiun sindikatan aŭ politikan movadon.

Legitimi la subpremadon en Egiptujo

EĈ EN LA KAZOJ kiam la personoj senambigue sin ŝarĝas per la volo perforte malstabiligi la establitan ordon, la arbitreco restas. Ĉar la etikedo “terorismo” restas ankaŭ ilo celanta malkreditigi kiel krimecan, movadon de politika opozicio, ĉu ĝia perforto estas reala aŭ ne. La sabotaĵoj, detruoj kaj aliaj ekzekutoj de germanaj militistoj aŭ milicianoj plenumitaj de la francaj rezistantoj (dum la dua mondmilito) celis perturbi la publikan ordon per timigo aŭ teroro, por forigi la (germanan) Okupadon. Ili estis pro tio jure persekutataj kiel terorismaj agoj fare de la Vichy-reĝimo*. Ke tiu kvalifiko nun ne plu estas uzata — nek imagebla cetere — tio ŝuldiĝas nur al la legitimeco donita al tiuj agadoj laŭ historia perspektivo.

* Association française pour l’histoire de la justice (Franca Asocio por historio de justico), La Justice des années sombres. 1940-1944, La Documentation française, Parizo, 1996.

Neniel temas pri starigi ligon inter la krimaj agoj de la organizaĵo de la islama ŝtato (OIŜ) kaj la operacioj de la Rezistado, sed substreki ĝis kiu grado estas probleme uzi, ankoraŭ nun, la saman terminon por indiki la aktivaĵojn de fanatikaj kaj obskurantismaj grupetoj kaj la agadon de politikaj oponantoj al aŭtoritatemaj reĝimoj — kiel estas praktikata en Rusujo aŭ Turkujo. Iel, la enskribiĝo sur la listoj de la terorismaj organizaĵoj de Usono aŭ de la Eŭropa Unio dependas de la rilatoj flegitaj de tiuj grandaj landoj kun la kontraŭstarata reĝimo. Jen unu ekzemplo: neniu jura analizo povas klarigi, ke la subpremado de ĝiaj oponantoj fare de la egipta registaro estas tolerata, nome de (la) kontraŭterorisma lukto, dum tiu kondukata en Sirio estas kondamnita kiel krimeca.

Kompreneble, en Francujo, la akuzo pri terorismo ne plu havas la rolon krimigi politikan opozici-movadon. Ĝia karakterizado implicas demonstri la ekziston de veraj deliktoj, al kiuj oni arbitre donas apartan gravecon, kaj ne, kiel en kelkaj ŝtatoj, de simplaj aktivaĵoj perceptataj kiel ribelecaj*. Ĝia morala vivenergio, aliflanke, devenas de tiu malnova formo de rezisto kontraŭ la efektiva aplikado de la respublika punmodelo, kiu vidiĝas depost la bonaparta reago: la ekskuzo pri “graveco”.

* Kiam temas pri la tiel nomata “afero de Tarnac”, la persekutado ja baziĝas sur la ekzisto de precizaj deliktoj (detruoj en kunveno). Aliflanke, ilia kvalifiko “terorisma” montriĝis ja troiga kaj estis forigita de la apelacia kortumo de Parizo en sia decido de la 28-a de junio 2016.

Alivorte, la graveco de la perturbo de la socia ordo kaŭzata de la delikto kaj la emocio kiun ĝi kreas estas elstarigitaj por pravigi la plimalpli gravan forlason de la necesa proporcieco de la subpremo kaj, sekve, de la garantioj donitaj al la juĝotoj. Tiusence, la pli kaj pli rapide sinsekvantaj leĝmodifoj, kiujn ni observas de tridek jaroj, devenas malpli de la volo fajnigi la punan aspekton de la fenomeno, ol de la intenco elstarigi la terorisman danĝeron por pravigi senmezuran kreskon de la rajtoj de la subpremaj aŭtoritatuloj. Tiu tendenco esprimiĝas per enketoj aparte bridantaj la liberecojn sen devi pruvi la ekziston de krima organizaĵo, ĉar sufiĉas la supozata intenco de la individuo “terurigi”. Ĝi ankaŭ esprimiĝas per procedura reĝimo eĉ pli truda, el vidpunkto juĝa* kaj administracia*.

* Juĝo de asiza kortumo sen ĵurianoj, ebleco plilongigi la provizoran areston ĝis ses tagoj, ebleco ne mencii la identecon de la koncernaj oficiroj de justica polico, kaj preskripto de la publika persekutrajto plilongigita ĝis tridek jaroj por krimoj, kaj dudek jaroj por deliktoj.
* La kondamnitoj pro terorismaj agoj ja povas esti submetataj al administra kontrolado, kiu limigas ilian liberecon iri kaj veni.
Vulgaraj krimecaj organizaĵoj

Ni ne volas diri, ke la puna respondo nun donita al la tiel nomataj terorismaj deliktoj estas funde malefika, sed ke ĝia relativa efikeco konstruiĝas malgraŭ la pli kaj pli seriozaj malhelpoj survoje metitaj de la nocio “terorismo” mem. Unue, ĉar oni senfine etendas la kampon de la terorisma fenomeno, aparte al faktoj neniel apartenantaj al la organizita krimo, tamen pretendante alporti al tiuj la saman respondon. Kaj ĉar, paradokse, tiu respondo kontribuas al simbola plifortigo de tio, kion ĝi pretendas kontraŭbatali.

Ekde kiam tio, kio permesas apliki la kvalifikon terorismo troviĝas en la volo reala aŭ supozata de la deliktulo perforte malstabiligi la publikan ordon, ĝi povas esti aplikata al granda nombro da situacioj. En kampo, kie la juĝistaro troviĝas aparte elmetita al politikaj aŭ amasinfomilaj premoj, la devojiĝo de komunjura proceduro ĝis terorisma proceduro povas baziĝi sur tre malfortaj elementoj. La simpla fakto por homo kulpanta delikton el la listo de la artikolo 421-1 de la punkodo — tio estas, ekzemple, ŝtelo aŭ intencaj perfortaĵoj — sin deklari adepto de ideologio konsiderata terorisma, aŭ eĉ de la filozofio aŭ religio el kiu devenas tiu ideologio, povas sufiĉi por baskuligi tiun homon en la esceptan reĝimon.

La lastaj reformoj eĉ pliigis tiun tendencon. Tiel, la leĝo de la 13-a de novembro 2014 enkondukis en nian juron la strangan delikton “individua terorisma entrepreno”. Supozata respondi al la izola ago de individuo preparanta sola atencon, tiu krimigo permesas en la realo enteni tre multajn sintenojn, de la simpla interesiĝo por ideologia fanatikeco ĝis la efektiva preparado de murdo. Ĉi tie ankoraŭ, la vastigebleco de la delikto devenas malpli el la materiaj preparaj agoj ol el la supozata intenco de ilia realiganto. Estintus ja eble krimigi nur la preparadon de eksploda atenco por doni leĝan fundamenton al la jura persekutado — kaj tiel al la trudrimedoj uzataj dum la enketo aŭ la informado. Sed la leĝfaranto preferis konsideri teroristo, same kiel organizatan kriman grupon, ĉiun homon, kiu, krom serĉi eksplodigajn materialojn, konsultis “kutime unu aŭ plurajn retajn komunikservojn al la publiko (...) rekte provokantajn al la plenumo de terorismaj agoj, aŭ farantajn ties apologion”, aŭ “restadis eksterlande sur operaci-tereno de teroristaj grupoj”*.

* Artikolo 421-2-6 de la pun-kodo.

Trans ĝia arbitreco, tia vastigo riskas malfortigi la efikecon de la puna respondo, en kunteksto, kie la punpolitiko celas prioritate jure persekuti kaj sankcii la agojn ĉe la stadio de ilia preparado. Ĝi kondukas ja al mobilizado de la atento de la juĝistoj kaj enketoservoj al ĉiam pli granda nombro da faktoj, de la finpreparita atenco ĝis la plej eta intencodeklaro. Tiu dinamiko elĉerpas la disponeblajn homajn kaj loĝistikajn rimedojn. Kaj, se ĉiu delikto povas esti terorisma, nenio plu ebligas distingi tion, kio meritas apartan atenton.

Oni do komprenas la intereson recentrigi la punan respondon sur la faktoj povantaj esti pli rigore jure kvalifikitaj. Se oni persekutus la agojn hodiaŭ kvalifikatajn terorismaj kiel krimojn aŭ deliktojn plenumitajn de organizita bando, oni evitus ĉiun riskon tro plivastigi proceduran reĝimon aparte trudan al faktoj, kies konstato aŭ esplorado ne ĝin necesigas. La kvalifikoj murdo, detruo, armilvendado aŭ homrabado en organizita bando, kaj ankaŭ tiu de asociiĝo de malbonfarantoj cele ilian preparadon, facile ebligus puntrakti ĉiujn “terorismajn” agojn aplikante la samajn esplormanierojn kiel hodiaŭ. Finfine, malaperus nur la ebleco plilongigi la malliberon per du kromaj tagoj, rimedo decidita en 2006 sen iu ajn rekonata neceso kaj preskaŭ neniam uzita de tiam.

Koncerne la demandon pri teritoria rajtigo, oni povus pluteni ununuran juĝpoluson por la deliktoj, kies komplekseco aŭ nacia amplekso tion pravigus — se la interregiona nivelo estas konsiderata neadaptita. Kiam temas pri agoj de izolitaj individuoj, estus eble konservi la kvalifikon preparado de atenco plifortigante samtempe la kontrolon de la armilo-cirkulado. Tiel reorganizi la punan respondon ebligus ne nur eviti la disecon de la fortoj, sed ankaŭ ne plu kontribui al la simbola plifortigo de la fenomeno.

Kiam temas pri terorismo, eble pli ol pri ĉiu alia temo, ĉiam troviĝas voĉoj por pravigi la subpreman troigon, nome de ties efikeco supoze deadmona. Malnova kanzono rekte heredita de la puna filozofio de la Malnova Reĝimo, kiu ne rezistas je analizo. En kelkaj kazoj, la “teroro” nome de kiu oni volus pravigi la troan subpremon devenas tiom, se ne pli, de la reago al la krimaj agoj ol de la agoj mem. Ofte, estas ĉar delikto estas kvalifikita terorismo, ke, tra la politika kaj amaskomunikila amplifilo, kiu ĝenerale akompanas tiun kvalifikon, ĝi fariĝas fonto de timo, eĉ de teroro. Tio aparte veras, ekzemple, en la kazo kiam la krimanto estas jure persekutata pro asociiĝo de malbonfarantoj. Ekde kiam la atencoprojekto, laŭhipoteze, ne povis okazi, la dramigo plimalpli orkestrata de ĝiaj supozeblaj konsekvencoj kreas la terorismo-efikon.

Agoj tiom teruraj kiom la amasmurdo de Nico povas nur skui nin profunde kaj daŭre. Sed, eĉ en la hipotezo, ke la ago kaŝas en si mem timigo-potencon de la aŭtoritatuloj, kvalifiki ĝin “terorismo” kontribuas nur plifortigi ĝian simbolan povon. Unue, tio mekanike samniveligas la subpremon, en Francujo, de agoj, kiuj, eĉ se escepte gravaj, restas deliktaj, kaj la subpremon de politikaj oponantoj praktikatan en aliaj ŝtatoj sub la sama kvalifiko.

Tiu konverĝo estas des pli problema, ke ĝi ne nur okazas sur la semantika kampo, sed ankaŭ sur la operacia kampo. La disvolvadon de puna kunlaboro kondukita nome de la kontraŭ-terorisma lukto akompanas malpli da rigoro en la postuloj ordinare manifestataj al la aliaj ŝtatoj koncerne la protekton de la publikaj liberecoj.

La ĉi-temaj decidoj de la Eŭropa Kortumo de la homrajtoj atestas pri tio. Ili evidentigas la tendencon de la regantoj, kiam temas pri “terorismo”, ne plu enkonsideri la riskon de nehumanaj traktadoj, eĉ de torturo, kiun renkontas la homoj akuzataj en certaj “partneraj” ŝtatoj*. Tio nutras la retorikon de la krimaj grupoj, kiuj denuncas la komplicecon de la okcidentaj ŝtatoj kun koruptitaj kaj aŭtoritatemaj registaroj, por alvoki, en Eŭropo same kiel en la koncernaj landoj, la junulojn alianciĝi al ili.

* Eŭropa Kortumo de la homrajtoj, “Affaire Saadi c. Italie” (Afero Saadi kontraŭ Italujo), Strasburgo, 28-a de februaro 2008.

Fine, necesas substreki, ke la sola kvalifiko “terorismo” montriĝas, kiel tia, kapabla plifortigi la simbolan prestiĝon de tiuj grupoj kaj ... ilian kapablon varbi. Alivorte, kvalifiki agon terorisma kontribuas, almenaŭ tiom kiom la depostuloj de ĝiaj plenumantoj, transformi ĉi-lastajn en heroldojn de filozofio, de religio, de politika doktrino aŭ, eĉ pli malbone, de civilizacio.

Sed, kiel ne kompreni ke, elstarigante kiel politikan batalon, aŭ eĉ kiel militon de civilizacioj, la subpremon de deliktaj organizaĵoj, kies ideologiaj vivfortoj estas nek unikaj, nek eĉ hegemoniaj, oni plifortigas ilian politikan influpovon? Estas la kazo de la OIŜ, kies apologio apartenas same al la religia fanatikeco kiel al la mafia povo. Samtempe kaj samage, oni kontribuas plialtigi la ideologion de tiuj grupoj. Tia pravigo nutras ilian logokapablon vid-al-vide de forlasita junularo. Por esperi haltigi ĝin, plej simple estas rifuzi al ili la “sanktan” kvalifikon terorisma, kaj rigardi ilin nur kiel vulgarajn krimecajn organizaĵojn — alivorte ĉesi doni al ili, eĉ nerekte, krediton pri ilia pretendo reprezenti alian aferon ol sian potenco-avidecon aŭ sian morto-impulson.

Anstataŭ esti necesa malbono, la arbitreco ligita al la kvalifiko terorismo konsistigas obstaklon al la efikeco de la subpremo. Ĝia forlaso ĉagrenigus nur tiujn, kiuj uzas ĝin por aliaj celoj ol la defendo de la rajto je sekureco de la civitanoj.

Vincent SIZAIRE

Kaŭzoj kaj rezultoj de Brexit

Britio: perdiĝinta, dividiĝinta kaj sola

La voĉdonado pri Brexit estis insurekcia protesto kontraŭ novliberalismo, tutglobismo kaj kultura malestimo. Ĝi disrompos Brition, kaj disigos Anglion por ĉiam.

La virino, kiu estis vendanta fervojan bileton al mi ĉe malgranda kimra stacio, ne emis rapidi. Ŝi estis havanta publikan diskuton kun apuda kolego. Li diris: “Oni jam ne povas aĉeti rozkolorajn ludilojn por knabinoj, ili devas estis grizaj.” Ŝi respondis: “Estas same pri la vorto ‘gollywog’ (la nomo de nigrula pupo) ... .” Ambaŭ staris kie ilin povis aŭdi klientoj kaj ambaŭ portis la uniformon de granda fervoja firmao.

Dum la Brexit-kampanjo, oni povis aŭdi tion ĉie, se oni faris al si la penon aŭskulti. Nelongaj hazardaj esprimoj de rasismo, nelongaj ribeloj kontraŭ politika ĝusteco. Mi mem devenas de laborista urbeto kaj mi sciis, kion ili celis diri: falsa ribelo de la subklaso okazas — kontraŭ la valoroj de socie liberala elito kaj ties dumviva projekto: membriĝo en la Eŭropa Unio.

En tiu, kaj en milionoj da aliaj similaj konversacioj, neniu devis uzi la vorton “Eŭropo”. La referendumo nur estis la ŝanco por diri: sufiĉe kun tio. Sufiĉe kun senesperigaj perspektivoj, kun kadukaj butikstratoj, kun laboro de minimuma salajro, kaj sufiĉe kun la mensogoj kaj alarmismo de la politika klaso. En la tago de la referendumo, el la voĉdonantoj en tiu kimra bastiono de la Laborista Partio, 56% voĉdonis eliri el la EU.

La signoj jam antaŭe videblis. En la municipaj elektadoj de majo 2016, la UK Independence Party (Partio por la Sendependeco de Britio — UKIP) trarompis en la iamajn min-valojn de Kimrio kie la politiko estis solide Laborista ekde la fondo de la partio en 1906. En la elektadoj de la Eŭropa Parlamento de 2014, UKIP gajnis 26% de la voĉdonaro tutlande, ĉiam kun koncentriĝoj en la sama tipo de urbo: malgranda, senkolora, kun privata sektoro de malaltaj laborpagoj kaj sufiĉe da enmigrado nur por rememorigi ĉiujn pri tio, kion ekonomikistoj konfirmis: tiu migrado el orienta Eŭropo estis subpremanta la laborpagojn de tiuj kun la plej malaltaj salajroj.

Jen la historio de Brexit: kiel delonga ksenofobia humoro eksplodis en la malprosperantajn korlandojn de la Laborista Partio, kaj kiel ĝi kombiniĝis kun la tradicia naciismo de la Konservativuloj, la antaŭurboj kaj la kamparaj regionoj. Ĝin oni povas vidi sur iu ajn el la mapoj de voĉdonoj. Urba Anglio kaj la tuta Skotlando voĉdone favoris resti en la EU. La malriĉaj urbetoj kaj urboj de Anglio kaj Kimrio voĉdone elektis eliri. Eĉ la ĉeesto de du universitatoj, granda aziana malplimulto kaj vigla urba ekonomio ne povis svingi urbojn kiel Nottingham aŭ Birmingham en la tendaron de la Restuloj. Ili voĉdone elektis eliri el Eŭropo, kaj tiel transformis ribelon — kiu disvolviĝas jam de multaj jaroj — en decidan historian eventon. Estas tri ĉefaj kialoj.

La kredito kiel portempa solvo

Unue, novliberalismo paneis. Britio estis la laboratoria rato de novliberalismo. En la fruaj 1980aj jaroj, Margaret Thatcher uzis ekonomiajn politikojn por transformi recesion en industrian kaj socian disfalon. Ŝi celis subpremi la koheradon kaj socian potencon de la laboristaro. La efiko estis — dum jardekoj — subpremi ĝian povon intertrakti pri salajroj. Dum la jaroj 1990aj kaj 2000aj — kiel okazis en ĉiuj evoluintaj landoj — la diferenco inter stagnantaj enspezoj kaj la ekonomia kresko estis transpontita per la kredito.

Sub Tony Blair, la iluzio estis tio, ke mono iel gutados de la bonhavaj, tutmondiĝintaj urbaj centroj kun abundaj aktivoj al la senhavaj regionoj. Kiam tio ne okazis, lia kanceliero, Gordon Brown, uzis ŝtatajn elspezojn por multege pligrandigi subvenciojn por dungitoj kaj laborpostenojn en la publika sektoro. Kaj pro tio, ke publikaj servoj — kiel la kolektado de rubo — estis pogrande malŝtatigitaj, la iluzio estis kompleta. Oni povis rigardi val-urbon en Kimrio tuj antaŭ la kraŝo de 2008 kaj vidi ekonomion senigitan je produktivaj laborpostenoj en la privata sektoro, plagatan de krimado kaj malsanoj de malriĉeco, sed kun ŝajne vigla privata servosekto pagita per impostoj. Kaj la tuta loko supervivis nur pro subvencioj por dungitoj kaj servoj financataj de la ŝtato: infanzorgado, mensa sanigo kaj la polico.

Poste, venis sinsekve la financa krizo, registaro gvidata de la Konservativuloj, kaj rigoraj elspezreduktoj kiuj reduktegis subvenciojn al dungitoj en la publika sektoro. La kredita implodo detruis la ĉefajn butikstratojn kaj aŭ malplenigis la unikajn butiketojn kiujn la urbanoj konis ekde sia junaĝo, aŭ ilin anstataŭigis per la tri ĉieaj simboloj de la malriĉa urbo: Poundland (kie ĉio kostas nur unu pundon), Cash Converters (kie oni povas lombardi siajn pecojn kaj partojn kontraŭ monprunto) kaj la Citizens Advice Bureau (Konsilejoj por Civitanoj), kie oni povas atendovici matene por senpaga konsilo pri kiel restrukturi siajn ŝuldojn, aŭ eviti eldomigon, aŭ kontraŭbatali pensojn pri memmortigo.

Ne estas tiel ĉie. Londono, Manĉestro, Bristolo kaj Leeds fariĝis, unuavide, viglaj urboj orientitaj tutmonden.

Sed eĉ en la urbegoj, ĉe la baza tavolo, estis ekonomio en kiu la malalte salajrata virino kiu laboras ĉe Zara aĉetas lunĉon ĉe Subway, kaj la malalte salajrata viro ĉe Subway aĉetas ĉemizon ĉe Zara. Kaj por ambaŭ, la problemo ne estis salajro sed loĝejo. Pro financa stimulado de 375 miliardoj da pundoj, domprezoj kaj lupagoj tiel altegiĝis, ke multaj gejunuloj laborantaj en Londono dormas duope en unu ĉambro. La malnova ‘studenta pensiono’ kun unu loĝanto en ĉiu ĉambro, eĉ la vivoĉambro, fariĝis la ‘domo por advokatoj’.

Tial, kvankam la novliberalisma krizo frakasis la perspektivojn de pli juna generacio kaj ilin ŝuldigis pli profunde, mankas rekta ligilo de tio al la rezulto de la referendumo. La ribelo kontraŭ la EU ĉefe okazis en la lokoj kie novliberalismaj paliativoj — la densa, briletanta vivo de la multkultura urbo — ne ekzistis, aŭ ne sufiĉis por kontraŭagi al la forta sento de nehaltigebla ekonomia pereo.

Mankis konsento pri libera cirkulado

En 2004, kiam ok landoj de orienta Eŭropo aliĝis al la sistemo de libera cirkulado interne de la EU, la registaro de Tony Blair — unike ĉe la grandaj EU-landoj — ne postulis intertempajn restriktojn. Raporto de la Ministerio pri Internaj Aferoj memfide prognozis ke venus nur 13 000 migrantoj*. En la momento de ĉi tiu verkado, estas tri milionoj da denaskaj EU-anoj loĝantaj en Britio, el kiuj du milionoj laboras. Kun konstanta enmigrado el ekster la EU, la nombro de eksterlande naskitaj laboristoj jam atingis preskaŭ 17% de la laborforto.

* http://www.news.bbc.co.uk/1/hi/uk﹍p...

Kvankam multaj laboras en la publika sektoro — 55 000 denaskaj EU-anoj laboras en la Nacia Sanservo — ili plejparte koncentriĝas en la plej malalte salajrataj laborpostenoj de la privata sektoro. Migrintoj konsistigas kvardek tri procentojn de la laborforto en bazaj industrioj kiel enladigo, enboteligo kaj enpakado. Pli alte en la ĉeno de valoro, en la sektoro de fabrikado, ili konsistigas 33%. En suda Londono mi trovis fabrikiston de malgrandaj ujoj de lipŝmiraĵo kies tuta laborforto estis varbita el Litovio.

La socia efiko de forta migrado estis komprenita — teorie, sed neniam instinkte — de la politika klaso. La mito, ke denaske britaj laboristoj estis ‘tro stultaj’ por fari ĉi tian laboron, aŭ ‘ne volas labori’, konvenis al la novliberalisma interpreto. Ĉiuj sugestoj ke tio rilatis al la mizere malaltaj salajroj, la konstantaj monpunoj, kaj suplementaj impostoj pagigataj por puŝi realajn salajrojn sub la laŭleĝan minimumon, ne kongruis kun tiu interpreto. Ignorita estis la persista fipraktiko per kiu tutaj laborfortoj estis dungitaj el orienta Eŭropo, sen provi varbi lokajn loĝantojn.

La metropola elito supozis, ke la subita alveno de polaj butikoj kaj portugalaj kafejoj en la Britio de urbetoj nur estis plua disŝuteto de la magia polvo de tutmondiĝo sur la senkolorajn vivojn de tiuj, kiuj loĝis tie. Tio, kion mi vidis kiel ĵurnalisto raportanta pri ĝi, tamen, estis akuta indigno.

Fine, rigoraj elspezreduktoj (austerity) kontribuis al la toksa miksaĵo. Se duono de la patrinoj en via loka kuracistejo parolas la portugalan, tiam ordinara prudento sugestas ke vi dungu portugallingvan flegistinon. Kiam maldungoj katastrofe malpliigas publikajn servojn, natura penso venas en la kapon: ĉu la streĉiteco estus malpli severa se estus malpli da migrintoj? Tiujn, kiuj aŭdacis demandi tion, oni juĝis ksenofobaj. Tiom malmulte la politika klaso komprenis la danĝeron, ke la Konservativa registaro eĉ reduktis publikan fonduson kiu specife celis, ke la alveno de novaj migrintoj estu akompanata de nova mono por lokaj servoj.

Ĉefministro David Cameron promesis redukti netan enmigradon ĝis ‘dekmiloj’. Pasintjare, neta migrado atingis 333 000. Duono de la netaj alvenintoj venis el la EU kaj la ceteraj pere de akceptosistemo bazita sur poentoj laŭ la bezonoj de dungantoj* .

* http://www.visual.ons.gov.uk/uk-per...

Por la Brexit-movado, ĉi tiu cifero fariĝis potenca simbolo. Ĝi proponis la perspektivon ke migrado el la EU povus aldoni unu milionon da homoj al la loĝantaro ĉiun trian jaron; ke salajroaltiĝoj ĉe la malalta ekstremo de la laborforto estis neeblaj; kaj ke eĉ ne Konservativa registaro havis la volon por agi.

Kiam oni demandis al Cameron, ĉu la registaro povus malinstigi migradon el la EU je la mikronivelo, la respondo estis nea. Li eĉ ne faris al si la penon formale peti gravajn ŝanĝojn al la reguloj pri libera cirkulado en sia intertraktado de februaro 2016.

La scenejo tiel pretiĝis por ke migrado fariĝu la kerna koncepto ĉe la koro de ĉiuj aliaj demandoj pri la ekonomia delokigo kaj malriĉeco.

Tagon post tago la klaĉgazetoj elpumpis brutalan propagandon de apenaŭ kaŝita rasismo. En la urboj, kie junuloj ricevas siajn novaĵojn el la elektronika informfonto Buzzfeed, kaj maljunuloj el forte reguligataj publikaj elsendantoj, malmultaj konsciis kiel venena fariĝis la ribelo kontraŭ migrado.

La Restularo perdis sian vervon

Trie, la batalo de argumentoj estis perdita. Kiam la referenduma kampanjo komenciĝis, David Cameron estis devigita permesi al sia partio dividiĝi, sen oficiala linio pri Brexit. Anstataŭe, li decidis uzi la ŝtatan maŝinaron por fueli la kampanjon per statistiko, raportoj kaj impeto.

Dume, la Laborista Partio havis oficialan politikon de subteno al Restu, sed gvidantaron de dumvivaj maldekstrismaj eŭroskeptikuloj. Ili demetis siajn principojn kaj kampanjis por resti en la EU, sed rifuzis aliĝi al la transpartia kampanjo Better In (Prefere En) kaj elektis konduki sian propran operacon “Restu kaj Reformu”.

Dume, la ekstreme dekstrismaj eŭroskeptikuloj de UKIP kune kun la Konservativa dekstrularo kondukis alternativan kampanjon favore al retiriĝo de la EU kun migrado kiel ĝia sola fokuso.

Komence, la Restularo havis impeton. Centoj da entreprenestroj, sciencistoj kaj publikaj intelektuloj deklaris sian subtenon por la EU kaj dissendis aŭtoritatajn avertojn pri ekonomia ĥaoso se Brexit okazus.

Sed subite, tri semajnojn antaŭ la voĉdonado, la kampanjo Restu — kiun ĝiaj oponantoj nomis ‘Projekto Timo’ — senspiriĝis. Post kiam la kanceliero de la fisko George Osborne promesis kraŝigi la ekonomion per kamikaza buĝeto de rigoraj elspezreduktoj se Brexit triumfus, kaj post kiam prezidanto Obama venis kaj iris, kaj post kiam Donald Tusk avertis ke la okcidenta civilizacio disfalos — restis nenio pri kio averti. La municioj de timo estis eluzitaj. ‘Restu’ perdis sian vervon.

En la lastaj tri semajnoj de la kampanjo, Laboristaj aktivuloj voĉdonvarbis de pordo al pordo kaj revenis kun la samaj hororaj rakontoj. Ne nur la UKIP-anoj kaj la rasistoj diris ke ili ‘forfikiĝu’, same diris multaj el iliaj propraj voĉdonantoj. La problemo, ĉiam, estis migrado. Ĝi fariĝis ilo por diri al la urba elito ke la britoj de la urbetoj jam ne povis toleri novliberalisman mizeron.

Kiam, en la lastaj semajnoj de la kampanjo, la Laborista Partio provis promesi retraktadon de la reguloj pri libera cirkulado, malmultaj aŭdis la mesaĝon. Eĉ la gvidanto de la partio, Jeremy Corbyn, ne povis esti persvadita eldiri tiun promeson kaj, ĉiaokaze, la prezidanto de la Eŭropa Komisiono Jean-Claude Juncker deklaris simple ke tio ne povas realiĝi.

Sekve, en la finaj tagoj, post kiam la murdo de la laboristpartia deputito Jo Cox kvietigis la intensan kontraŭmigrantan retorikon, britoj alfrontis tre klaran mesaĝon de la Eliruloj: eliru el Eŭropo kaj alprenu la regadon de enmigrado, aŭ restu kaj alfrontu senlimajn enmigradon, subpremadon al salajroj kaj kulturan streĉitecon.

La politika elito — inter ili la Laboristaj maldekstruloj — supozis ke tiu mesaĝo ne povos varbi la subtenon de pli ol 45% de la voĉdonantoj. Fine, tamen, ĉirkaŭ 33% de azianoj kaj 27% de nigraj voĉdonantoj voĉdonis eliri, kaj tio puŝis la finan plimulton kontraŭ la EU al 52*.

* http://www.lordashcroftpolls.com/wp...

Gejunuloj, ĉe kiuj subteno por Eŭropo atingis 75%, estis la sola grupo kies nombro de voĉdonintoj estis lamentinda. Malpli ol duono el ĉiuj gejunuloj ĝis la 23-a jaraĝo faris al si la penon voĉdoni, kompare kun 75% ĉe la maljunuloj.

Finfine temis pri elmontro de la koncepto de ‘ideologia hegemonio’. Ĉie, kien mi iris dum la lasta semajno de la kampanjo — kiam opinisondoj diris ke 24% de la voĉdonantaro ankoraŭ ne decidiĝis-, mi aŭdis laboristaranojn memfide kaj inteligente argumenti favore al Brexit. Mi konjektas, ke malgranda sed decidiga procento de la voĉdonintoj por Eliru estis maldekstremaj laboristoj aŭ mezklasaj salajruloj kiuj estis influitaj de siaj kolegoj kiam la fino alproksimiĝis.

Problemo por la maldekstro

Profundas la eventualaj sekvoj por la maldekstra projekto en Britio. La ŝoko ĉe la sociaj elitoj devigis la Konservativulojn rapide elpensi koheran linion. Plejverŝajne, laŭ la indikoj nunmomente, ili devos unuiĝi ĉirkaŭ projekto resti en la Eŭropa Ekonomia Areo (EEA). Tio evitus retraktadon de la komerca akordo; estus necese akcepti ĉiujn estontajn ŝanĝojn de la EU-reguloj sen povi ilin influi, kontribui al la EU kaj akcepti la liberan cirkuladon — sed kun la rajto ĝin bremsi en krizokazo.

La problemo estas tio, ke la kampanjo Eliru kontraŭis al la EEA-elekto, ĉar tio principe necesigas la liberan cirkuladon.

Sed eĉ se Britio restos en la EEA, forigita estos la kerna premiso de la tuta centro-maldekstrismo ekde la 1970aj jaroj, nome membriĝo en la EU, la sociala ĉapitro de la Traktato de Maastriĥto kaj ĉiam pli proksima unuiĝo.

La Laborista Partio devas difini sin kontraŭ la fono de la nova realaĵo — kaj tiu realaĵo estas necerta. Neniu grava parto de la financa elito volas ian ajn ekonomian naciismon. Fakte, la Eliru-favora elito estas konvinkinta sin ke Britio povas fariĝi ekonomio de ekstrema tutmondeco — granda Singapuro — flosanta inter la ĉefaj komercaj blokoj.

Tio malsukcesos kaj probable ankaŭ Brexit mem. Ĝi ne sukcesos disponigi pli altajn salajrojn aŭ percepteble pli malaltan inflacion. Ĝi forpelos la financan kapitalon eksterlanden, kaj la malmulta ekzistanta investo en fabrikado revenos al la eŭropaj korlandoj. Tio, laŭvice, reduktegos la oficialajn taksojn de la kapacito de la ekonomio kreski longatempe. Fronte al la eksterlanda ŝuldo kaj komercaj deficitoj de Britio, la ekonomia perspektivo povus ŝajni tiel malbona ke komenciĝos perceptebla kapitalfuĝo.

La malsukceson pliseverigos politika paralizo pro tio, ke ambaŭ ĉefaj tradicioj en Britio, liberala konservativismo kaj Laborismo, estis historie centriĝintaj ĉirkaŭ la EU-projekto.

La vera problemo — kaj por la maldekstro, kaj por la liberala centro de la brita politika sistemo — estas: kio okazos post kiam Brexit malsukcesos? La fortoj de naciismo kaj ksenofobio ne estas mildigitaj per la Brexit-venko. Malgranda sed brutala sinsekvo da pogromaj perfortaĵoj ekflamis kontraŭ la celgrupoj de la dekstro — poloj kaj islamanoj. Sed tio estas nenio kompare kun tio, kion ni vidos se la ekonomio glitos en recesion.

Dume, estas ia mezklasa histerio en Britio: petskriboj por ripeto de la voĉdonado; alvokoj al la parlamento saboti ĝin; malamo esprimata en sociaj retservoj al la ‘malklera’, blankula, manlaborista klaso; malamo al la maljunuloj esprimata de juna generacio el kiu duono ne volis fari al si la penon voĉdoni, sed kies vivŝancoj nun estas grave ŝanĝitaj de la rezulto.

Kaj nun Skotlando estas elironta el Britio. Tio, kio ŝajnis antaŭvidebla en la daŭro de dek jaroj, nun estas certa en la daŭro de tri. Estos dua referendumo; el la Laboristaj lojalistoj kiuj favoris resti en Britio, granda parto anstataŭe voĉdonos por sendependiĝo por teni Skotlandon en la EU. Britio disrompiĝos.

Dividita nacio

Por la maldekstro, la plej proksima ŝanco troviĝas en tutlanda elektado. Ne estas certe ke Theresa May, la nova gvidanto de la Konservativa Partio, anoncos tion, sed estas malfacile intertrakti sen mandato. Timante ke, se la partio estus gvidata de la maldekstro, povus esti ke ĝi efektive gajnus la elektadon, la Blairisma desktrularo de la Laborista Partio tuj lanĉis puĉon kontraŭ Corbyn por malhelpi ke li estu la partiestro kiam la elektado okazos.

Tia estis la memdetrua miopeco de politika generacio kiu ne estis trejnita por pritrakti konfliktojn kaj malfacilaĵojn. Fronte al la plej granda politika katastrofo de sia vivdaŭro, kaj la ŝanco enoficiĝi kiel la gvidantoj de la lando, Laboristpartiaj deputitoj elektis interbatali.

Se elektado okazos, la Laborista Partio devus alvoki por interpartia pakto kun la Skota Nacia Partio (SNP), la kimra naciisma partio Plaid Cymru kaj la Verda Partio. La celo estus malhelpi ke UKIP gajnu solidan piedtenejon en la parlamento kaj malebligi Konservativan registaron. La prezo devos esti konstitucia reformo: la adopto de proporcia balotsistemo. Cetere, devos esti plano kiu ebligos al Skotlando eliri el la Unuiĝinta Reĝlando sen la ekonomia sabotado per kiu la Konservativuloj kaj la Banko de Anglio minacis puni la skotojn en 2014. Mi nomis tiun strategion ProgrExit, tio estas progressive exit (laŭpaŝa elirado), kaj estas indikoj ke ĝi estas pli populara ĉe la aktivuloj de tiuj partioj ol ĉe iliaj gvidantaroj, kiuj provas ellabori strategion por supervivi.

Por Skotlando, kiam temas pri sendependiĝo, la minaco de la kapitalfuĝo de 2014 nun estas retroirigita. En la rolo de la antaŭposteno de la EU sur la ĉefa parto de Britio, ĝi povas antaŭvidi internajn investojn kaj de la financa kaj eĉ de la produktivaj industrioj en la okazo se ĝi atingus sendependecon.

Ŝajnas nunmomente kvazaŭ la tuta politika sistemo kaj socio de Britio estas dividita en du partojn: unu duono havas kiel simbolon ‘white van man’ (la viro en la blanka kamioneto), manlaboristo de malalta eduka atingo kiu paradigas la nacian flagon el la glaco de sia laborveturilo; la simbolo de la alia duono estas la barba hipstero*. — necertaj nun estas liaj vojaĝoj al Berlino por arto kaj al Ibiza por dancado, kaj minacata estas la supozata kultura superregado de lia socia liberalismo kaj kontraŭrasismo.

* Hipstero: juna urba bohemiano mezklasa — ml

Antaŭe, la strategia problemo de la Laborista Partio estis kiel unuigi ĉi tiujn du sociologiajn tribojn el kvar nacioj. Nun, la problemo estas kiel enkadrigi la proponon de sociala justeco kaj demokratio al loĝantaro konsternita de necerteco.

Jam antaŭe, Britio turnis la dorson al la tutmonda ordo — en 1931, kiam ĝia decido forlasi la Oretalonon ekkaŭzis ties fragmentiĝon kaj disfalon. Sed tiutempe, la brita socio estis unuiĝinta; la konflikto inter maldekstro kaj dekstro, laboristo kaj dunganto, ĉiam estis kadrita per komuna kultura historio.

Ĉifoje temas pri salto en la mallumon. Ekonomie, mankas plano por Britio post la EU; preskaŭ certa, tamen, estas mallongatempa recesio. Socie, Britio estas ĝisoste dividita en etoso de kultura milito; kaj kun Skotlando eliranta, Britio estas destinita disrompiĝi.

La plej malnovaj kapitalismaj ekonomio kaj civito de la mondo disrompiĝos en du partojn. Ĝia kultura historio jam estas frakasita. Jen la atingo de David Cameron, kun la kunlaboro de Laborista Partio militanta kun si kaj de juna generacio kiu tiom perdis la intereson pri la politiko, ke — je ĉi tiu decide grava momento — duono el ili rifuzis elekti.

Paul MASON

Tio estas traduko de artikolo kiu aperis en la anglalingva eldono de LMD de julio 2016. Versio en la franca estis publikigita en la franca eldono de aŭgusto 2016 de la Monde diplomatique.

Malhelpitaj reformoj

La alĝeria eduk-sistemo fronte al la identeca kaptilo

Spite al la volismo de la ministrino pri edukado, la alĝeria lernej-sistemo, alfrontita al granda proporcio da malsukcesoj, penas modernigi sin. Elmetata al konkurenco de disvolviĝanta privata eduksistemo, la publika sektoro suferas pro deficito de infrastrukturo. La reveno de religiemo kaj de polemikoj pri la uzo de la araba lingvo kontribuas malfortigi ĝin.

EN ALĜERIO la abiturienta ekzameno okazis ĉi jare fone de skandalo kaj politikaj manovroj. Komence de junio, dum 818 000 kandidatoj — tio estas 10% de la lernantaro — estis trapasantaj la ekzamenon, la ministrejo pri nacia edukado rekonis, post kelkaj embarasitaj neadoj, la ekziston de likoj. Longe antaŭ la komenco de la ekzamenado, kelkaj sciencaj ekzamentekstoj cirkulis sur la Interreto, eĉ foje kune kun la respondoj.

La ministrejo elvokas “imponan teknologian arsenalon”. Ĝi ankaŭ denuncas “serion de informadikaj atakoj sur la Interreto”, malpreciza formulo por esprimi, ke la tekstoj kundividitaj tra Fejsbuko kaj Tvitero ne ĉiam estis la ĝustaj. Apenaŭ komencita, la ĝendarma enketo rezultigas kulpigon de trideko da homoj. Je la nomo de “la justeco kaj la egaleco de ŝancoj garantiataj de la Konstitucio”, la ministrino pri Edukado, s-ino Nouria Benghabrit Remaoun, anoncas, ke kelkaj ekzamenoj estos retrapasitaj post du semajnoj. La koncernan tagon, por eviti novan incidenton, la registaro decidas bloki la aliron al la sociaj retoj dum tiuj ekzamenoj.

La afero skuis la landon. Laŭ la opinio de multaj, en streĉa politika kunteksto pro la sindemandoj pri la reala sanstato de la prezidanto Abdelaziz Bouteflika kaj pri lia kapablo gvidi la landon, tiuj likoj estas nova pruvo de la dekadenco de la eduka sistemo, kaj nerekte, de la ŝtato. “Ĉiujare, la abiturienta ekzameno estas aparta momento por la alĝeria socio”, memorigas s-ro Abdelmoumen B., eksa altfunkciulo de la supera edukado, nun kadrulo en la privata sektoro. “Tiun institucion ni longe fieris organizi en perfektaj kondiĉoj.”

“Hodiaŭ, li daŭrigas, manko de rigoro kaj korupto regas, same kiel en la tuta lando*.” Aliaj alĝerianoj protestas kontraŭ la blokado de Interreto. “Bloki la Interreton ne malhelpos la likojn kaj diskonigon de la tekstoj”, protestas s-ino Anissa F., juna instruistino de Tizi Uzu. Ŝi rimarkigas, ridetante, ke tiu epizodo eksciigis al multaj homoj kiel ĉirkaŭiri la cenzuron danke al la privataj virtualaj retoj (virtual private network, WPN).

* Kelkaj pridemanditaj homoj esprimis la deziron resti anonimaj. La nomoj estis do ŝanĝitaj.

Sed la esenca polemiko estas aliloke kaj oponas du distingeblajn tendarojn. En la unua, oni laŭte postulas la demision de la ministrino, memorigante, ke tion faris unu el ŝiaj antaŭuloj, post similaj okazaĵoj, en 1992. En la alia, oni denuncas islamo-konservativan komploton kontraŭ s-inon Benghabrit-Remaoun. Granda parto de la franclingva gazetaro, la maldekstrularo kaj multaj famuloj malamikaj al la islamisma tendenco denuncas komploton celantan subfosi ŝiajn reform-projektojn. Ili memorigas, ke tiu sesdek-kvar-jara sociologino, diplomita de la franca universitato Parizo-5 kaj politike sen aliĝo, estis kritikata tuj post la nomumo, en majo 2014. Jam antaŭ ol ŝi konigis siajn intencojn, la permesitaj religiaj partioj, sed ankaŭ reprezentantoj de membrogrupoj de la prezidanta alianco, kiel la Fronto de nacia liberiĝo (FNL) kaj la Nacia Kunigo Demokratia (NKD) ne ĉesis riproĉi virinon, kiu ne portas kaptukon kaj kiu ne ĉiam flue esprimiĝas en klasika araba. Akuzita pri simpatio al la francparolantaro, s-ino Benghabrit-Remaoun eĉ ricevis kontraŭjudajn vort-atakojn, pro sia supozata juda origino. La sendependa alĝeria gazetaro mallaŭdis tiujn atakojn, samtempe memorigante, ke la ministrino estas la nepino de la fondinto de la Granda Moskeo de Parizo.

Ĉiuj kolere kontraŭ dulingvismo

EN JULIO 2015, tiu, kiun kelkaj amasinformiloj nomas la “fera virino” kaŭzas koleron kaj novan mobilizon de la konservativuloj. Post nacia konferenco pri la farindaj reformoj en la eduka sistemo, ŝi anoncas ke unu el la konsiderataj iniciatoj por lukti kontraŭ la lerneja malsukceso, estas enkonduko de la alĝeria dialekto, darja, kiel lingvo de instruado. De post 1976, la klasika (aŭ literatura) araba lingvo estas la sola instrua lingvo, kvankam la alĝeria lernejo ankaŭ havas kursojn pri la franca (instruata ekde la tria jaro de baz-lernejo), la tamaziĥta (berbera) kaj la angla. Volita de la prezidanto Houari Boumedienne, la arabigo de la eduka sektoro, uzanta la fossha, la klasikan lingvon, estas severe juĝata. “Ekde la komenco, la instruistoj parolas al la infanoj en lingvo, kiun ili ne komprenas, ĉar ili aŭdas ĝin nek hejme nek en la strato. Oni tiel kreas, de la komenco, la kondiĉojn de venontaj malsukcesoj.”, klarigas instruisto. Li mem konfesas, ke li uzas la darja, “kun la risko ricevi administrajn sankciojn” por la lernantoj de la unua kaj dua jaroj de la fundamenta ciklo.

Fakte, la statistikoj pri lernejaj malsukcesoj de la ministrejo pri edukado estas edifaj. 84% de la bazlernejanoj eniras mezlernejon, sed nur 72% de mezlernejanoj eniras liceon, dum nur 52% de la lernantoj en la lasta licea klaso sukcesas la abiturientan ekzamenon*. En julio 2016, la sukceso-kvoto estis 50%. La celo de la ministrejo estas atingi, en unua etapo, 70% da sukcesoj danke al la reformoj. Malgraŭ tio, la nura fakto elvoki rekonsideron de la klasika araba lingvo kiel sola lingvo de instruado estigas malamikecon de granda parto de la politika klaso, ĉar tio signifas tuŝi unu el la bazoj de la potenco.

* Laŭ la ministrejo pri edukado, el mil lernantoj enirantaj en la unua jaro de la unua ciklo, nur 41 sukcesos la abiturientan ekzamenon.

De la sendependiĝo en 1962, la eduksistemo ricevis mision restarigi la araban kaj islaman identecon de Alĝerio, kio implicas la uzon de klasika aŭ literatura araba lingvo. Inverse, la darja, kiu uzas multajn francajn kaj berberajn vortojn estas konsiderata kiel dialekto netaŭga por tiu restarigo. Malfacile komprenata en Maŝreko (la araba Oriento) kaj en la Golfo, ĝi estas des pli senvalorigita, ke ĝi estis instrumento de la kolonia administracio por izoli Alĝerion de la cetera araba mondo. Ĝia uzo en la edukado estas do kontraŭstarigita ne nur de la islamistoj, sed ankaŭ de la “revolucia familio”, tio estas la membroj de la FNL kaj ĉiuj, kiuj sin konsideras heredantoj de la sendependiĝa kaj naciisma movado.

En la mezo de la 1970-aj jaroj, la verkisto kaj politikulo Mostefa Lacheraf (1917-2007), tiama ministro pri edukado, spertis la malsukceson de siaj projektoj por modernigi la lernejon, pro similaj kialoj. Tiu intelektulo estis unu el la kvin FNL-gvidantoj kaptitaj de la franca armeo post la devojigo de ties aviadilo, la 22-an de oktobro 1956. Li ne kapablis akceptigi la ideon, ke dulingvismo en la lernejo, tio estas la uzo de la araba kaj de la franca kiel lingvoj de instruado, ne signifas la rekonsideron de la alĝeria identeco. En siaj Memoraĵoj, li rakontas kiel la unusola Partio detruis lian reform-projekton, minacante lin kaj akuzante lin, interalie, voli vendi la alĝerian lernejon al la eksa kolonia regno*. Eksa direktoro en la ministrejo pri edukado rakontas: “Estis tamen singarda reformo, sed la FNL denuncis ĝin kiel pruvon de la ekzisto de “partio de Francujo”, la fama “hizb frança”. Boumedienne ne subtenis ĝin, kaj kiam li mortis en 1978, lia posteulo, la kolonelo Chadli Bendjedid, nomumis ministro fakulon pri klasika araba, kies unuaj vortoj adresitaj al la kadruloj de la ministrejo estis: “La dulingvismo, tio estas finita!”

* Mostefa Lacheraf, Des noms et des lieux. Mémoires d’une Algérie oubliée, Casbah Éditions, Alĝero, 1988.

La lingvo de instruado, la sanktigita loko de la klasika araba lingvo kaj tiu, grava sed pli aŭ malpli kontraŭbatalata, de la franca (Vd art. La ombro de la privata sektoro) ne estas la solaj elementoj de la nacia debato pri edukado. Sufiĉas rigardi la lokan gazetaron por mezuri la kritikojn kontraŭ institucio konsiderata viktimo de grandaj damaĝoj. Jes ja, oni memorigas en la ĉirkaŭaĵo de la ministrino, Alĝerio havas alfabetigo-kvoton 78% (13% je la sendependiĝo), kaj la eduka sistemo pli malpli plenumas sian mision akcepti ĉiujn infanojn en aĝo eniri lernejon ĝis la fino de mezlernejo. Same, la edukado de la knabinoj delonge ne plu estas diskutata. Ĉi tiujn dek lastajn jarojn, knabinoj cetere estis 65% de la sukcesintoj ĉe abiturienta ekzameno. Tiun statistikon povas klarigi ja malgranda demografia malekvilibro, ĉar Alĝerio enhavas pli da virinoj ol da viroj en la aĝkategorioj sub 20 jaroj, sed ankaŭ la fakto, ke edukado restas ilia plej bona emancipo-rimedo. Ili estas duoble pli multaj ol knaboj en universitatoj (68% de la 1,5 miliono da studentoj). Ofte, la lerneja malsukceso ankoraŭ signifas por ili enfermiĝon aŭ edziniĝon, aranĝitan aŭ ne de la familio, dum, eĉ post forlaso de la lernejo, la junaj viroj ĉiam havas eblecon resalti danke al la “aferoj” — ĝenerale aktivaĵoj en la neformala sektoro.

Sed ĉiuj tiuj akiritaĵoj ne silentigas la kritikojn. Unue venas la manko de infrastrukturoj kaj persisto de tro ŝarĝitaj klasoj. “Mi faras kursojn en lasta klaso de liceo kun kvindek kvin lernantoj. Estas tre malfacile prepari ilin al la ekzameno en plej bonaj kondiĉoj, sed tiu situacio tre oftas”, atestas matematik-instruisto en Annaba. Kvindek kvar jarojn post la sendependiĝo, Alĝerio povas tamen fieri ke ĝi provizis gravan strebadon por konstrui diversgradajn lernejojn: ĝi pasis de 39 liceoj en 1962 al 1 200 en 2016*. La nombro de bazlernejoj kaj mezlernejoj donas ankaŭ mezuron de la plenumitaj progresoj: respektive 3 500 kaj 15 000 kontraŭ 379 kaj 7 855 je la sendependiĝo. En lando, kiu dediĉas 14% de la nacia buĝeto al edukado (kaj kromajn 7% por la supera edukado), tio restas tamen nesufiĉa.

* Tio estas meze unu liceo por 1 500 lernantoj, dum la nord-okcidenta marbordo de Mediteraneo (Italujo, Francujo, Hispanujo, Portugalujo) afiŝas du liceojn por same multe da lernantoj.
Ritisma kompreno de la religio

EN LA VENONTAJ JAROJ, la sistemo devos alfronti egan ondon, ja kvar milionoj da infanoj — rekordo — estas nun enskribitaj en bazlernejo. Laŭ labordokumento de la registaro, kiun ni konsultis, tio signifas, ke la lando devas teorie pligrandigi siajn akcepto-strukturojn je 50% antaŭ 2025 por pluteni la nunajn instru-kondiĉojn. Tio tamen ne maltrankviligas la gvidantojn: ili plu ripetas, ke lando, kiu kapablis certigi taŭgan disvolviĝon de lerno-jaro en aŭtuno 1962, kiam kvazaŭ ĉiuj francaj instruistoj estis forlasintaj la landon, povas akcepti tiun defion. “Plenumi laŭkvante la taskojn ne estas malfacile, opiniias eksministro, kiu estas tamen tre kritika al la nuna registaro. Tio estas demando pri rimedoj, kaj, eĉ se la petrolprezo malkreskas, Alĝerio restas pli riĉa ol siaj najbaroj. La problemoj kuŝas aliloke: antaŭ ĉio en la enhavo de la programoj kaj la nivelo de la instruistoj.”

La lando spertis nur tri grandajn reformojn de la eduka sistemo en kvindek kvar jaroj. Unu, la plej grava, en 1976, instalis la arabigon kaj la fundamentan lernejon — preskaŭ tuj rebaptita de la publiko “lernejo fawda-menta”, fawda ja signifas “anarkio” en la araba. La dua, en 1999, konsistis el malgranda modifo de la programoj. Kaj la lasta, en 2006, igis la bazlernejon kvinnivela, anstataŭ sesnivela. Hodiaŭ, la dua generacio de la pedagogiaj reformoj, kies enhavon oni atendas por la komenco de la lernojaro (en aŭtuno 2016) celos plibonigi la formadon de la instruistoj kaj de ties formantoj, funde repripensi la takso-sistemon kaj plivastigi la oferton de lingvo-instruado, aldonante ekzemple la turkan, la ĉinan kaj la korean.

Sume, laborejo simila al dekoj da aliaj en la mondo. Alĝerio volas modernigi sian instruadon, kaj povas eĉ kontentiĝi pro foresto de dungokrizo. Organizita en lasta junio, la varbado de 28 000 kromaj instruistoj, kiuj aldoniĝis al la 400 000 nunaj instruistoj (ili estis nur 14 000 je la aŭtuno 1963), venigis preskaŭ 700 000 kandidatojn, inter kiuj la plimulto estas senlaboraj diplomitoj. Tiu konkurso ankaŭ kaŭzis koleron de la portempaj dungitoj, kiuj vane postulis sian definitivan dungon, lanĉante grandan strik-movadon subtenatan de pluraj aŭtonomaj sindikatoj.

Agante volisme koncerne la uzon de la darja, la reformon de la lingvo-instruado kaj tiun de la formado de instruistoj, s-ino Benghabrit-Remaoun montriĝas pli singardema pri unu el la ĉefaj problemoj de la eduka sistemo. Ŝajnas ke ŝi ne intencas kontesti la manieron instrui la religion, la tarbiya diniya. Volita nome de la islama identeco de Alĝerio, la ĉiea ĉeestado de la religio, inkluzive en la instruado de la klasika araba lingvo aŭ de aliaj temoj kiel historio aŭ filozofio, estas regule kritikata fare de la lernanto-gepatroj. “Mia okjara filo estis traŭmatita post detalaj priskriboj de la inferaj turmentegoj, rakontas s-ro Salem H., informadikisto en Blida. Mi protestis ĉe la direktorino de la lernejo, kiu abrupte respondis, ke, ĉar nia socio estas islama, estas normale instrui tion.”

Aliaj gepatroj maltrankviliĝas pro persisto de malamaj diskursoj kontraŭ neislamanoj kaj pri mezepoka fono de la religia instruado. Ili ankaŭ kritikas, ke la programoj ignoras la historion de Alĝerio antaŭ la islama konkero de la 6-a jarcento. “Oni instruas al niaj infanoj religiajn principojn referante sin al pratempoj. Kaj, anstataŭ plilarĝigi al pli ĝeneralaj demandoj de moralo, toleremo kaj malfermo al la mondo, oni plifirmigas ilin en ritisma koncepto de la religio”, daŭrigas s-ro Salem H.

En 1993, la registaro ja trudis revizion de la lernolibroj, ekskludante interalie la komentojn ĝihado-glorantajn. Temis tiam kontraŭstari la influon de la radikala islamismo simboligita de la kresko de la Islama Fronto de la Savo (IFS), naskiĝinta en 1989 kaj malfondita en 1992. Sed, kiel rekonas multaj koncernuloj, multo restas farenda en kunteksto ege transformita, kiel klarigas sindikatisto membro de la liceoj de Alĝerio (CLA, aŭtonoma). “En la komenco de la nigra jardeko [tiu de la interna milito, 1991-2002] oni akuzis la lernosistemon pri fiasko, ĉar ĝi lasis foriri el siaj lernejoj junulojn nekapablajn racie pensi kaj sin distancigi de la radikalaj religiaj diskursoj, li memorigas. Hodiaŭ la socio mem fariĝis pli religiema, praktikas elmontran islamon kaj postulas, ke lernejo estu la loko, kie oni instruas tiun ritismon. Instruistoj pasigas horojn klarigante kiel preĝi, rite sin purigi, aŭ rakontante detale la persekutojn suferitajn de la unuaj islamanoj.”

Tiam estas komprenebla la singardemo de la ministrino. La ideo, konsiderita de Lacheraf fine de la 1970-aj jaroj, ekskludi la religian instruadon el la publika lernejo kaŭzus nun pli fortan oponon ol la uzo de la darja kiel instrulingvo. En 1970, la d-ro Ahmed Taleb, influa politikulo kaj pioniro de la arabigo de la eduka sistemo, difinis islamon kiel “valoron de la valoroj por la alĝeria lernejo”. De nun, diskuti tiun principon, por evoluigi la edukan sistemon al pli neŭtralaj referencarojn, ne estas sur la tagordo.

Tial ekzistas kontraŭdiro inter la afiŝita reform-volo kaj la persista potenco de religiaj kaj naciismaj tendencoj, kiuj rifuzas malpli dogman lernejon.

Akram BELKAID

Ok milionoj da lernantoj

Lernado estas deviga de 6 ĝis 16-jaroj por alĝeriaj geknaboj; je sesjara aĝo, la lernokvoto estas 99%. La eduka sistemo estas organizita laŭ du cikloj. La ciklo de la “fundamenta lernejo” enhavas naŭ nivelojn, el kiuj kvin por la bazlernejo kaj kvar por la mezlernejo. La dua ciklo (liceo) enhavas tri nivelojn, de la unua jaro (dua klaso de francaj liceoj) ĝis la tria jaro (fina klaso de francaj liceoj). La lernantoj de la kvina jaro de la fundamenta lernejo (CM2-klaso en Francujo) devas trapasi ekzamenon “fino de bazlernejo”, kiun multaj alĝerianoj daŭre nomas, laŭ la franca sistemo “ekzameno de la sesa klaso” — por eniri mezlernejon; en junio 2016, 706 500 submetiĝis al tiu ekzameno.

La aliro al liceo okazas per kontinua taksado, sed la lernantoj de la kvara jaro (mezlernejo), devas ĉiuj trapasi la ekzamenon de meza instruado (EMI). Tiu ebligas al tiuj, kiuj ne eniros liceon orientiĝi al profesia vivo; 600 000 lernantoj trapasis ĝin en junio 2016. Fine de la dua ciklo, la lernantoj devas kandidatiĝi por la abiturienta ekzameno, kiu kondiĉigas ilian aliron al la superaj studoj (818 000 kandidatoj en 2016). Laŭ la alĝeria ministrejo pri edukado, la sistemo laborigas 400 000 instruistojn kaj enhavas pli ol ok milionojn da lernantoj, el kiuj la duono estas en la unua ciklo, 2,6 milionoj en mezlernejo kaj 1,4 miliono en liceo. La supera instruado akceptas siaflanke 1,5 milionon da studentoj.

Akram BELKAÏD

La alĝeria eduka sistemo fronte al la identeca kaptilo

La ombro de la privata sektoro

SINJORO FAYÇAl ATTAFIR, 32-jara, estas vendisto de nemoveblaĵoj en Alĝero. De kelkaj jaroj, li enkalkulas novan kategorion de klientoj: “Negocistoj, kiuj serĉas vilaojn aŭ eĉ tutajn apartamentarojn por ilin transformi en privatajn lernejojn. Estas multe da mono gajnota, kaj eĉ la bagaras [la negocistoj de brutaro, simbolo de la rapida riĉiĝo de la 2000-aj jaroj] komencas interesiĝi pri tio.” La loĝ-krizo, kiu malhelpas lin respondi al ĉiuj petoj, perdigas al li “multajn bonajn okazojn”, li substrekas.

Longtempe bazita sur senpaga kaj deviga publika lernejo por ĉiuj, la alĝeria eduka sistemo finfine forlasis, antaŭ deko da jaroj, tiun “socialistan kaj revolucian principon”, laŭ la esprimo de Houari Boumediene (1965-1978), kaj malfermiĝis al la privata sektoro. Kvankam la ŝtato “organizas la nacian instrusistemon”, kiel planas la Konstitucio, la privataj lernejoj estas parto de la pejzaĝo; ilia nombro daŭre kreskas, malgraŭ persista jura malprecizeco. Laŭ la nacia asocio de la aprobitaj privataj lernejoj, kreita en 2010, ekzistas 320 tiaj establoj (kontraŭ 119 en 2008), akceptantaj 150 000 lernantojn kaj 44 000 dungitojn. Temas ja pri malgrandega parto de la tutlanda lerneja lernantaro; sed, en lando kie plu ekzistas egaleco-idealo, la daŭra ekspansio de la sektoro malkaŝas la limojn de la eduka sistemo kaj la rompojn de la socio.

La tarifoj ne estas alireblaj de ĉiuj. Necesas pagi, meze, inter 12 000 kaj 16 000 dinarojn monate (inter 99 kaj 131 eŭrojn*) por enskribi infanon en privata lernejo, tio estas apenaŭ malpli ol la nacia garantiita minimuma salajro (SNMG), fiksita je 18 000 dinaroj. La prezoj estas eĉ pli altaj por enskribi junan alĝerianon en la franca liceo de Alĝero, tre aprezata de la reĝima altrangularo kaj de la negoc-medio (inter 50 000 kaj 60 000 dinaroj monate). Oni devas trapasi enir-ekzamenon por la mezlernejo (collège) de tiu Liceo. El tio profitas multaj privataj bazlernejoj, kiuj preparas siajn lernantojn al tiu ekzameno. “Necesas mono, multe da mono; sed ne kredu ke la publika lernejo estas senpaga. La gepatroj, kiuj ne havas sufiĉe da mono por enskribi siajn idojn en privata lernejo elspezas multe por individuaj kursoj, precipe antaŭ la abiturienta ekzameno”, klarigas s-ino Natissa Daoudi, instruistino pri la angla en Orano.

* Laŭ la oficiala kurzo 1 eŭro valoras 122 alĝeriajn dinarojn.

Ofte, la instruisto mem akceptas tiujn lernantojn en sia hejmo post la lerneja tago. Asocioj de gepatroj denuncis kazojn de favorismo. La fenomeno ampleksiĝis, kaj la ministrino, s-ino Nouria Benghabrit-Remaoun, anoncis, ke ŝi reguligos tiun aktivaĵon. Tio tute ne plaĉas al la instruistoj: “S-ino Nouria Benghabrit-Remaoun multe parolas pri pedagogiaj reformoj. Ni ŝatus, ke ŝi ankaŭ okupiĝu plibonigi la enspezojn de la instruistoj. Tio limigus la devojiĝojn de la privataj individuaj kursoj”, opinias sindikatisto de la Aŭtonoma Nacia Konsilio de la instruistoj de duagrada kaj teknika instruado (Cnapest, aŭtonoma). Eĉ se ili profitis plurajn salajro-altiĝojn (kelkfoje retroaktive) dum la lasta jardeko — aparte kiam la registaro provis malhelpi ĉiun kontestadon post la arabaj popolaj movadoj de 2011-, la instruistoj opinias sin ankoraŭ ne sufiĉe respektataj de la sistemo. Multaj el ili provas aliĝi al la privata sektoro. Mezlerneja instruisto je mezo de kariero meze perlaboras inter 60 000 kaj 70 000 dinarojn monate (inter 35 000 kaj 42 000 dinarojn en la fundamenta lernejo). “Tio ebligas normale vivi, sed, se oni volas ŝpari, pasigi ferion en Tunizio aŭ en Turkujo, aĉeti aŭton aŭ pagi superan edukadon al siaj idoj, necesas aliaj enspezoj, kaj la individuaj kursoj, interalie, ebligas akiri ilin”, klarigas instruisto pri fiziko en publika liceo en Alĝero. Tri vesperojn semajne, li akceptas en sia kuirejo kvar liceanojn de la lasta klaso. Tiu kroma laboro enspezigas al li 45 000 dinarojn “de mano al mano”, alidirite nedeklaritajn, tio estas du trionoj de lia salajro.

EN UNUA PERIODO, la privataj establoj sukcesis allogi multajn lernantojn danke al grava pedagogia argumento: la uzo de la franca kiel instrulingvo kaj la konformiĝo al la francaj programoj. En 2007, la administracio decidis agi pli firme kaj fermis plurajn lernejojn pro nerespekto de la leĝo — alivorte, uzo de la klasika araba kaj aplikado de la alĝeriaj pedagogiaj programoj (vd La alĝeria eduk-sistemo fronte al la identeca kaptilo). De tiam, la aprobitaj establoj estas supozataj respekti tiujn regulojn; sed la realo estas alia. “Multaj lernejoj funkcias kun duobla programo, alĝeria kaj franca, rakontas s-ino Sofia Kam, instruistino en privata mezlernejo de la altaj kvartaloj de Alĝero. La unua estas oficiala, la dua neoficiala. Ili uzas la francan kiel instrulingvon, sed ankaŭ zorgas ne marĝenigi la araban.” La administracio konas tiujn praktikojn, sed ne punas ilin. Post la ofensivo de 2007, la respondeculoj de la koncernaj lernejoj sukcesis trovi la necesajn politikajn subtenojn, dum, kiel precizigas s-ino Karm, “Multaj inspektoroj taskitaj respektigi la leĝon ja enskribis siajn proprajn infanojn en tiuj lernejoj”.

Konsekvenco de tiu duobla programo: la laborhoraro de tiuj lernantoj estas tre ŝarĝita, ili devas multe pli labori ol tiuj de la publika servo. “Gratulon al ili. Ni ĉeestas naskiĝon de eta elito perfekte dulingva, kiu kapablas studi matematikon en la araba same kiel en la franca kaj kiu majstras eĉ kelkajn elementojn de tria lingvo, kelkfoje antaŭ la eniro en mezlernejo”, komentas s-ro Ahmed Lanouari, instruisto kiu preparas siajn lernantojn al la filozofia provaĵo de la alĝeria abiturienta ekzameno (en la araba) kaj de la franca ekzameno. Por ne kaŭzi malfacilaĵojn al sia establo en kazo de kontrolo, li havas du kontrolkajerojn: unu destinita por la administracio, kaj unu por propra uzo, por registri la progresojn de sia franclingva instruado.

ĈU LA PRIVATAJ LERNEJOJ riparus la malkoheraĵojn kaj la bigotaĵojn de la publika sektoro? Multaj el niaj kunparolantoj asertas tion. Ili citas kiel ekzemplon, la fakton ke la religia edukado, sen foresti, ne estas invada. Aliaj gepatroj elvokas la malpermeson de la korpaj punoj, ankoraŭ komune uzataj en la publika lernejo. “Oni raportas al ni dek kazojn tage de tiaj punoj, dum la leĝo estas klara: la korpaj kaj moralaj perfortaĵoj estas malpermesataj.”, bedaŭris en marto 2016 s-ro Khaled Ahmed, prezidanto de la nacia asocio de lernanto-gepatroj. “Niaj propraj gepatroj kuraĝigis la instruiston korekti nin se ni malbone laboris. Hodiaŭ, la mensostatoj evoluis kaj la privataj lernejoj uzas la fakton, ke ilia personaro estas pli formita kaj konsciigata pri tiu temo de la necesa respekto al la lernantoj. Sed la perfortaĵoj ekzistas ĉie, inkluzive en la privata sektoro”, relativigas s-ro Lanouari, kiu elvokas “pli ĝeneralan socian problemon”.

Se la privataj lernejoj formas bonajn lernantojn, tio ne signifas, ke tio okazas profite al Alĝerio. Ĉar la fina celo de multaj gepatroj estas ebligi al ilia idaro studi eksterlande. “Ĉi tiuj lernejoj enkadriĝas en la tutmondiĝo kaj ilia vendo-argumento estas, ke iliaj lernantoj estos kapablaj prepari la konkursojn de la francaj altlernejoj aŭ enskribiĝi en Nord-amerika universitato”. konstatas s-ino Karm. La fenomeno de ellandiĝoj jam datumas je la 1970-aj jaroj, kiam Alĝerio sendis stipendiitajn studentojn eksterlanden. Laŭ statistiko de la ministrejo pri supera edukado, nur unu alĝeria studento el kvar revenas definitive al sia hejmlando. Siaflanke, la Esplor-centro pri ekonomiko aplikita al disvolvado (Cread), en Alĝero, rimarkigas, ke 23% de la alĝerianoj en superaj studoj troviĝas nun eksterlande, ĉefe en Francujo, sed ankaŭ en Usono kaj Kanado. Tia estas unu el la karakterizoj de Alĝerio: dum la lando alfrontas gravajn defiojn, granda parto de ties elitoj troviĝas eksterlande, kaj la sekva generacio ŝajne aspiras nur aliĝi al ili.

Akram BELKAÏD

Nova kritika manlibro de Le Monde diplomatique

La ekonomio, kiel oni neniam klarigis al vi

La liberaluloj ne kontentiĝas per la homoj tiaj, kiaj ili estas: tro neantaŭvideblaj, movataj de mallumaj pasioj. Ili do inventis la novklasikan individuon. Sen ajna kulturo kaj afekcio, ĝi havas nek sentojn nek emociojn: nek amon, nek malamon, nek solidarecon, kaj eĉ malpli sinoferon. Ĝi ebligas produkti klerajn laboraĵojn de loboratorio pri la funkciado de la mondo sed okupiĝi pri historio, geografio aŭ pri emocioj. Ni iomete plonĝu en la misteran mondon de la dominanta ekonomio.

Loĝanto de tiu stranga lando, Rémi ŝategas picojn. Ne io vere stranga. Krome ke la malsato de la novklasikaj individuoj ne konas satecon nek ili mem dikecon. Ĉu Rémi voras jam tri picojn tage, kiam li gajnas el lotumado? Ne gravas: kiel bona novklasikulo li profitas sian subitan riĉaĵon por dediĉi sin ankoraŭ iom pli al la plezuroj de la itala gastronomio.

En la mondo de la novklasika ekonomio, la merkato faras la samajn problemojn kiel aliloke. Sed ĝi proponas ankaŭ solvojn. Ĉu la strebo al profito kondukas al senbrida elminado de krudmaterialoj kaj tiel poluas la medion? Ne gravas. Ĉi tie, la transformado de la naturo en varon estas la plej bona respondo al la problemoj, kiujn ĝi kreis: ju pli la resursoj malpliiĝas, des pli ilia prezo altiĝas kaj des malpli logas al ilia ekspluatado. La poluado kiel rimedo kontraŭ la poluado de la medio, resume ...

La bazaj reguloj de aritmetiko ankaŭ ŝanceliĝas, kiam oni eniras la novklasikajn teritoriojn. Tie okazas, ke la adicioj kondutas kvazaŭ subtrahoj. Ekz-e ĉe la impostoj. Normale, altigi la sumon de la devigaj deprenoj kreskigas la enspezojn de la ŝtato. Sub la novklasika klimato, male, tio signifas ... redukti ilin, ĉar ĉiaj meĥanismoj de impost-evitado kaj de impostaj niĉoj ebligas al la impostpaguntoj rifuzi impostojn, kiujn ili subite taksas tro altaj. La loka saĝo pli konsilas plej grandan singardemon pri tio.

En kelkfoje konsterna maniero (vidu “La feliĉo estas en la kurbo”, paĝo 86 de la “Kritika manlibro pri ekonomio de “Le Monde diplomatique””), la mondo de novklasika ekonomio distingiĝas en ĉiuj punktoj de la reala mondo. La plej multaj okcidentaj gvidantoj tamen pravigas sin per ĝiaj reguloj por pravigi siajn decidojn: malregulado, privatigoj, forcedo de la publikaj politikoj al la “merkatfortoj” — mallonge, la realigo de la novliberala projekto. Tio okazis ekzemple en Grekujo, kiam iliaj observadoj de la stranga novklasika universo konvinkis la membrojn de la “triopo” (Internacia Mon-Fonduso, Eŭropa Komisiono kaj Eŭropa Centra Banko), ke oni povas esperi revivigi la viktimojn de sufokado per strangolado.

Sed Greklando apartenas al la reala mondo, kaj la novklasika recepto alten saltigis la ŝuldon. Ĉu vere miri, kiam la samaj preskriboj kondukis al la samaj afliktoj tridek jarojn antaŭe en Latinameriko? La fiasko de la metodo starigas demandon: kiel klarigi, ke la politikaj gvidantoj trinkas ekskluzive el la novklasika fonto, dum la fontoj estas tiom multaj ĉirkaŭe (vidu “Diskretaj manovroj kontraŭ la (ekologia) diverseco”, paĝo 24)?

La elasteco de tiu pensado baziĝas grandparte sur sia pretendo je scienceco, de la ekonomio tra la fiziko ĝis la matematiko. Sed la fizikistoj malofte riproĉadmonas la atomojn kiuj rifuzas sekvi la antaŭe en laboratorio kalkulitajn vojliniojn. Same kiel infanoj, kiuj koleras, kiam globo ne volas eniri en triangulan truon, la novklasikuloj ofte nervoziĝas pro ekonomioj tro “malpuraj” por kongrui kun iliaj teoriaj modeloj.

Nu jes, la debatoj ekzistas — tiom pli nervozaj ĉar ili estas limigitaj al konfidencaj revuoj kaj formulitaj kun enigmaj ekvacioj. Flanke de la publikaj politikoj, la novliberalaj aktivuloj konkeris la ministrejojn kaj la pinton de la internaciaj financaj institucioj post la fino de la 1970-aj jaroj (antaŭ ol, kelkfoje, fariĝi konsilistoj de la multnaciaj konzernoj kaj de la bankoj, kiel la prezidinto de la Eŭropa Komisiono José Manuel Barroso, kiu nun estas en la servo de la aferbanko Goldman Sachs). Ilia modelo, nefalsebla, neniam fiaskas — argumento kiu garantias komfortan pravecon. La tasko de la realo estas adaptiĝi.

Tiu skandalo plej frape ilustriĝas en la “teorio de raciaj anticipoj”. Popularigita en la 1980-aj jaroj, tiu tezo reprenis (kaj radikaligis) la pozicion de la monisto Milton Friedman (1912-2006) (vidu “Svarmo da skoloj kaj pensadoj”, paĝoj 18-19). Tiu trudis la ideon, ke la enmeto de disponebla mono fare de la centraj bankoj — ekzemple por relanĉi la ekonomion — fine efikos kvazaŭ pafi en sian piedon. Kial? Ĉar “turni la monpresilon” kaŭzas inflacion baldaŭ sentotan de la entreprenoj kaj mastrumoj kiuj, ĉar ne stultaj, ĉesas elspezi. La heredantoj de Friedman, ankoraŭ pli fortigante la kredon de ilia majstro je la efikeco de la merkatoj, postulis, ke ĉia publika politiko (de regulado, de stirado de la konjunkturo, ktp) estus do tuj vanigita de la ekonomiaj agantoj supozataj esti same bone informitaj kiel la ekonomikistoj kiuj studas ilin (vidu “La borso: flugo super kukolnido”, paĝo 168). Strategia konkludo de la tre optimista patro de tiu teorio, Robert Lucas: necesis ĉiam pli malreguligi la financmerkatojn. En 2003, Lucas opiniis, ke liaj alvokoj estis aŭskultitaj kaj deklaris antaŭ la Usona Ekonomia Asocio (American Economic Association), ke la problemo de ekonomiaj krizoj estas jam “solvita kaj cetere solvita por multaj jaroj”. Kvar jarojn poste eksplodis la plej grava monda financkrizo post 1929 ...

En la centro de la ŝtormo, la novliberala dogmo kelkfoje similas al la kano de la fablo: ĝi fleksiĝas, kaj la “fakuloj” aranĝas siajn konvinkojn. Kiam la fulmo minacis la eŭron, la Eŭropa Centra Banko (ECB) suspendis la monisman tabuon, kiu gvidis ĝin, per amasa reaĉeto de ŝtataj obligacioj. Kelkajn monatojn antaŭe, la ideo tremigus la grandajn eŭropajn monistojn, kiuj pensis, ke ĝi instigus al lasu-fari kaj stimulus la publikan elspezon.

Frankfurto ĉe Majno [la sidejo de la Eŭropa Centra Banko], institucio pli politika ol teĥnika, tiel facile senigis sin de siaj malkomfortaj dogmoj, ĉar temis pri savo de la plej esenca: ŝirmi la ekonomiajn aferojn kontraŭ demokratio taksata tro ŝanĝiĝema. Projekto, kiun — kun nuancoj — sukcesigis ĉiuj variaĵoj de la novliberalismo, ĉu temas pri la usona monismo aŭ pri la germana ordoliberalismo (vidu “La pugno de la ŝtato en la servo de la nevidebla mano”, paĝo 98). La ekonomika galimatio (kun trezoro da eŭfemismoj) parolas pri “kredindo” de la ekonomiaj politikoj. Komprenu: la elektitoj devas forlasi sian decidpovon profite al antaŭe establitaj trudaĵoj, kiel la eŭropaj traktatoj. La kapitaloj havas la permeson malstabiligi landon per tio, ke ili invadas ĝin, antaŭ ol ankoraŭ pli ĥaosigi ĝin per tio, ke ili forlasas ĝin (vidu “Brazilo ŝancelata de la investistoj”, paĝoj 174-175); al la libereco, kiun ili ĝuas, nun respondas la kateno aplikita al la demokratio: jura ento preskaŭ netuŝebla kaj kies teoriaj fundamentoj kelkfoje surprizas pro ilia senĝeneco. Ekzemple, plafono limigas la publikajn deficitojn al 3 elcentoj de la malneta interna produkto (MIP) en la eŭrozono (vidu “En Eŭropo, ŝuldo kontraŭ demokratio”, paĝo 158).

Kaj kiam la pocio de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) ne donis la esperitajn rezultojn en Greklando, tiam ĉar Ateno montriĝis tro malkuraĝa!, laŭ la direktorino de la IMF Christine Lagarde, surda al la kursŝanĝo de sia propra institucio (vidu “Nova, libera, sciema, kelkfoje revema okulo”, paĝo 6): “Unu el la kaŭzoj, pro kiuj la greka programo multe malpli sukcesis [ol tiuj de Letonujo aŭ de Irlando] estas, ke ekzistis rezistado de la sinsekvaj registaroj.”*

* Le Monde, 5-an de julio 2016.

Sed, eĉ se tio ne plaĉas al s-ino Lagarde, neniu devas nepre obei. Venigi alian mondon ĉiukaze implicas duoblan klopodon: sukcese liberiĝi el la leĝoj diktitaj de la dominantoj; sukcese revenigi la ekonomian problemon en la strategian pensadon. Nia Kritika manlibro pri ekonomio ne montras alian ambicion ol kontribui al tiu entrepreno.

En ĝi oni ekscias, kio estas financa krizo, kiel funkcias la ĉantaĝo per la ŝuldo, kiel la bankoj kreas monon, aŭ kiel Brazilo ĵus estis ŝancelata de la investistoj. Sed oni malkovros ankaŭ, kiel la kreditkarto estis inventita, ke hieraŭ oni interŝanĝis ion alian ol monon, ke la sciencaj revuoj kelkfoje interesiĝas pli pri la necesejaj sidiloj ol pri la rilato inter financigo kaj senlaboreco, ke la liberala ekonomikisto Friedrich Hayek eble legis Leninon kaj la klasikulojn, Karlon Markso ...

La ideologia batalo komenciĝas en la eduksistemo, kie la “ekonomiaj kaj sociaj sciencoj” en Francujo estas instruataj ekde la dua grado. Malsame ol kio okazas en la universitataj karieroj, en la gimnazio, la ekonomio ankoraŭ dialogas kun sia granda fratino, la sociologio. Tiu franca aparteco de jaroj ricevas multajn atakojn. Laŭ la mastra propagando, la novklasika kadro kaj la celebrado de la liberkomerco alprenis komfortan lokon en la programoj, dum la nocio de “socia klaso” estis forigita en 2011. Kiam, en junio 2016, la ministrejo pri edukado decidis fari libervola la instruadon de la kvazaŭ sankta “leĝo de propono kaj postulo” en la dua grado (vidu “Propono kaj postulo, la Adamo kaj Evo de la ekonomio”, paĝo 14), la Movado de la Entreprenoj de Francujo (MEDEF) kondamnis “malriĉigan projekton de la programo” kiu “totale kontraŭdiras la laŭdindan retorikon de la ministrino favore al proksimiĝo de la lernejo kaj de la entrepreno”. Rekomendo de la vicprezidanto de la organizaĵo, s-ro Thibauld Lanxade: “Ĉio farendas, male, por kiom eble plej frue inspiri la spiriton kaj la guston entrepreni, per instruado sampaŝa kun la ĉiutaga realo de la entreprenoj.”*

* “Programme d’économie de seconde: halte à la braderie!”, komunikaĵo de la Movado de la Entreprenoj de Francujo (Medef), Parizo, 30-an de junio 2016.

Kvankam la instruistoj tiel elstaras per sia rezistemo al la mastraj sloganoj, ili tamen ne redaktas la programojn. Certe, tiuj ne estas scenaroj, kiuj devige preskribas la detalojn. Tre bonŝance la instruistoj restas liberaj por doni specifan klarigon al la priparolataj demandoj. Sed ĉu la ambicio emancipi la spiritojn, kiu animas la plej multajn el ili, povas kontentiĝi per simplaj agospacoj? La perspektivo estas ankoraŭ malpli entuziasmiga, ĉar tiuj agospacoj malgrandiĝas: dum la franca registaro ĉe la Franca Asocio pri Politika Ekonomio (AFEP laŭ la franca), fine de decembro 2014, promesis krei sekcion “institucioj, ekonomio, teritorio kaj socio”, kiu povas akcepti diverstendencajn universitatanojn, ĝi retiriĝis sekve al ofensivo de la novliberaluloj, inter ili Jean Tirole. Por tiu franca nobelpremiito, la dispono — “katastrofo” — apogus “la relativismon de la konoj, la antaŭĉambro de la obskurantismo”.

Ni kunvenigis iujn el la plej bonaj specialistoj pri ekonomio — esploristojn, universitatajn profesorojn kaj instruistojn de la dua grado, ĵurnalistojn — por analizi la programojn de la unua kaj fina grado kaj doni al ili nian propran prilaboradon. Kun kvar celoj: malkonstrui la antaŭjuĝojn kiuj instigas en la mensoj la novklasikan neeviteblon; alporti historian kaj internacian scion, kiuj ofte mankas en la programoj; enkonduki la analizojn de pensskoloj forigitaj en la universitatoj kaj sen aliro al la komunikiloj; liberigi la horizonton per memorigo ke nenio estas neinversigebla.

Liberiĝi el la devigoj dekretitaj de la novklasikuloj ne implicas ignori tiujn ligitajn kun la funkciado de la mondo. Meze de dogmoj kaj senscio, la manlibro, kiun ni proponas, instigas remeti la ekonomion en la servon de la socio.

Ĉar ne sufiĉas deziri ke la mondo ŝanĝiĝu por sukcese ŝanĝi ĝin: kvankam la novklasika ekonomio pretendas reinventi la aritmetikajn leĝojn, tiuj tamen trudiĝas al la politika potenco. Ankaŭ kiam tiu volas “ŝanĝi la vivon”. Kiel kompreni la venezuelan ĥaoson sen elvoki la fenomenon de la “holanda malsano” (vidu “Stranga “holanda malsano””, paĝo 142)? Kiel bilanci la fiaskon de la relanĉo farita de François Mitterrand en 1981 sen interesiĝi pri la eksterlanda konkurenco? Ĉu vere sufiĉas kondamni la ŝuldon kiel novkolonia heredaĵo por mastrumi ĝian ŝarĝon? Revi, ke oni povas liberiĝi el la merkato per planado, kelkfoje kondukas al ĝenaj eraroj, kiel la produktado de ŝuoj nur por maldekstraj piedoj.

La brita intelektulo Ralph Miliband en 1979 emfazis, ke “la maldekstraj registaroj [...] ĝenerale enpotenciĝas en cirkonstancoj de grava ekonomia kaj financa krizo”.* En tia kunteksto la insisto de la subtenoj al la nova potenco montriĝas decida. Pli bona kompreno de la politika kaj socia naturo de la ekonomio ne malutilus. Ni do esperas, ke niaj manlibroj cirkulu ankaŭ ekster la klasĉambroj.

* Ralph Miliband: L’État dans la société capitaliste [R.M.: La ŝtato en la kapitalisma socio], Maspero, Parizo, 1979.

Renaud LAMBERT kaj Hélène RICHARD.

Tokio ne volas mistrafi la revolucion de homrobotoj

Robotoj baldaŭ prizorgos la japanajn pacientojn

Kiu povintus imagi esti akceptita en hospitalo de homroboto, aŭ en hotelo de virino kun vizaĝo el latekso, parolanta plurajn lingvojn? Ĝis nun tiuj kazoj restas escepto. Sed Japanujo, ĉampiono de la industria robotiko de kvindek jaroj, engaĝiĝis sur la merkaton de la servo-robotoj. Ĝi esperas tiel kompensi sian demografian kadukiĝon kaj revigligi sian ekonomion.

SUR LA ARTEFARITA insulo Odaiba, en la Tokio-golfo, oni vidas nur ĝin. Tronante sur tiu futurisma poldero, la roboto Gundam, de sia dek-ok-metra alteco pripense rigardas la ĉefurbon. Kvazaŭ simbolo, la giganta figuro de tiu manga-heroo kristaligas ĉiujn fantasmojn. En la okcidenta subkonscio, estas multaj robotoj en Japanujo. Ili estas ĉie.. Kelkfoje eĉ, ili anstataŭas homojn.

En la industrio por la amasoj (aŭtomobiloj, aviado, ĥemio), la japana robotiko dominas la mondon kaj realigas trionon de la tutmondaj eksportaĵoj, sed estas alie en la kampo de servoj. La lando tamen interesiĝis pri tio tre frue, celante unue la profesian klientaron: defendo, loĝistiko, agrikulturo. La apero de la sociaj robotoj, supozataj flegi, akcepti aŭ asisti, estis tamen rimarkita; iuj eĉ ricevas homan aspekton cele akiri pli da lerteco kaj igi la kontakton pli agrabla.

La unua tutmonda prototipo de tiu nova androida generacio kiu estas ekspoziciata, Asimo, estis kreita de Honda en 2000-a jaro kaj restas ĝis nun la plej sukcesinta dupieda roboto. Sed, malgraŭ tiu grava sukceso kaj la kreado de multaj modeloj, la merkato ankoraŭ balbutas. Plej multaj akcepto- kaj flego-robotoj estas ĉe la stadio de esploro kaj demonstrado. Nur la hejmaj purigaj robotoj — polvosuĉiloj kaj herbotondiloj — komencas trudi sin, sed ili estas nun posedaĵo de la usona iRobot.

Kiam maŝinoj havas animon

MISTRAFINTE la ciferecan revolucion (plataj ekranoj, lertaj telefonoj, ktp.) kaj lasinte sin preterdistanci de siaj sudkoreaj kaj usonaj konkurantoj, Japanujo kalkulas ja ne mistrafi la okazon de servo-robotoj. Des pli, ke la merkato havas fortajn eblecojn: la nombro de la personaj servo-robotoj venditaj tra la mondo kreskis je 28% en 2014*, atingante 4,7 milionojn da ekzempleroj.

* Raporto de junio 2016, Internacia Federacio de Robotiko — IFR), Frankfurto.

La tria tutmonda potenc-lando do establis kvinjaran planon por komenci sian “robotan revolucion”*. Ĝi kalkulas pri tiu nova periodo por alfronti la maljuniĝon de la loĝantaro komenciĝinta antaŭ kvin jaroj. Daŭre rifuzante aktivan enmigropolitikon*, la regantoj ankaŭ vetas pri la robotoj por solvi la mankon de laborforto — ekzistas 3 dungofertoj por 1 peto en la konstru-sektoro — kaj subteni ekonomian kreskadon, kiu restas senmova. “Necesas etendi la uzon de robotoj al ĉiuj sektoroj de nia ekonomio kaj de nia socio”, asertis la ĉefministro Abe Shinzo la 15-an de majo 2015*. Tamen, La plano antaŭvidas investon de nur 100 miliardoj da enoj (970 milionoj da dolaroj) dum la periodo 2015-2020, tra publik-privataj partnerecoj, kiam Sudkoreujo planas elspezi 2,6 miliardojn da dolaroj.

* “New robot strategy”, Ministrejo pri ekonomio, komerco kaj industrio (MEKI), Tokio, 2015.
* Vd. Marc Humbert, “Immigration choisie à la japonaise”, Le Monde diplomatique, januaro 2015.
*Celebration of the establishment of the Robot Revolution Initiative Council” sur la retejo de la ĉefministro, http://japan.kantei.go.jp

Plej multaj projektoj naskiĝas kadre de konsorcio, I-RooBo Network Forum, konsistanta el grandaj grupoj kaj preskaŭ tri cent fakaj ekfirmaoj (start-up). De la fino de 2014, ĝi prilaboras la lanĉon de cento da novaj servorobotoj destinitaj al la granda publiko. Historie, estas la gigantoj de aŭtomobilo kaj elektroniko (Honda, Toyata, Mitsubishi, NTT...), lige kun la grandaj esplorcentroj pilotataj de la publika agentejo NEDO*, kiuj evoluigis la projektojn pri robotiko. Asocii al ili pli malgrandajn entojn espereble revigligos la esploron kaj disvolvadon, kies efikeco estas kritikata.

* New Energy and Industrial Technology Development Organization (Organizo por disvolvado de novaj energioj kaj industriaj teknikaroj. Kreita en 1980, post la unuajn petrol-krizojn, tiu agentejo pilotas la grandaj robotajn projektojn sub la respondeco de la MEKI.

La Abe-plano celas provizi la etajn kaj mezajn entreprenojn (EME), same kiel la tre etajn entreprenojn (TEE) per “kunlaboraj robotoj”, pli plur-uzaj kaj malpli kostaj ol la tradiciaj industriaj robotoj, por plenumi ripetajn taskojn kun malalta aldonvaloro — tio, kion oni nomas “kunlabor-robotiko”. En 2013, la societo Kawada rivelis homrobotan buston tre efikan, Nextage. Danke al kameraoj integritaj en ties okuloj kaj brakoj, Nextage muntas elektronikajn ekipaĵojn (kiel ekzemple registrajn kasojn) tre precize. En tri jaroj, du cent ekzempleroj je 65 000 eŭroj (apenaŭ pli ol luksa aŭto) estis venditaj al cento da japanaj fabrikoj. “Nextage ne anstataŭas la laboriston, kiu kunekzistas kun ĝi kaj ankoraŭ intervenas alvale de la muntoĉeno”, precizigas s-ro Fujii Hiroyuki, respondeculo pri merkatado. Homo kaj maŝino kunlaboras unu apud la alia kaj, ofte, la unua atribuas al la dua personan nomon, ja pruvo ke ĝin akceptas la hom-mondo.

La plej impresa novigo estas la apero de la interagaj akcepto-robotoj, je la servo de la konsumantoj (konsilo, vendo, akcepto), kiujn la registaro volas privilegii. La unua, la telefona operacianto Softbanko, kiu aĉetis la francan Aldebaran en februaro 2015, enkondukis en siajn butikojn kaj aliajn vendejojn homroboton, Pepper: rulanta roboto, infanaspekta, kapabla detekti la vizaĝesprimojn kaj la voĉtonon por disdoni kelkajn informojn. Vendiĝis dek mil ekzempleroj en unu jaro en Japanujo. Ĉeestanta en sepdek landoj, ĝi ĵus komencas eksportiĝi al Eŭropo: de junio 2016, ĝi funkcias kiel akceptisto en du belgaj hospitaloj, la regiona hospitalo la Citadelle en Lieĝo kaj l’Az Damiaan en Ostendo.

En la hotelo Henn-na, apud Nagasaki, de unu jaro, la turistojn akceptas homrobotino kaj dinosaŭro, kreitaj de la Osaka universitato, dum alia trilingva robotino kun lateksa haŭto, Chihira Junco (projektita de Toshiba), estis varbita por informi la klientojn de la komerca centro Aqua City en Odaiba.

Malgraŭ ke tiuj realigaĵoj impresas, malfacilas vidi, malantaŭ tiu amuza montrofenestro, pli ol modelan komercan projekton. La fabrikantoj promesas pli kapablajn prototipojn ekde 2017. La artefarita inteligento de tiuj homrobotoj devos esti pliriĉigita, ĉar, se ili kapablas analizi sian ĉirkaŭaĵon, iliaj algoritmoj ankoraŭ ne ebligas rezonadon, kio limigas iliajn reagojn je gestoj kaj paroloj antaŭprogramitaj. Jen konsiderinda defio, kiam firmiĝas la neceso evoluigi la robotikon en la kampon de publika sano, por helpo al dependaj gemaljunuloj.

Nuntempe en Japanujo, 26% de la loĝantaro estas pli ol 65-jara (kontraŭ 18% en Francujo aŭ apenaŭ pli ol 3% sur la afrika kontinento). Tiu proporcio povus atingi 40% en 2060*. La nombro de dependaj maljunuloj ne ĉesas kreski, dum la oficialaj raportoj antaŭvidas mankon de medicinaj helpantoj, kiuj, de 1,71 miliono en 2013, fariĝos 2,53 milionoj en 2025. Unu el la solvoj kuŝas en la uzo de flegisto-robotoj por redukti la penigecon de la laboro de la helpflegistoj kaj plifortigi la aŭtonomecon de la maljunuloj en sia ĉiutaga vivo (paŝado, transporto, lavado, bano). La Abe-plano cetere antaŭvidas pagi la elspezojn ligitajn al ilia uzo kadre de la specifa sanasekuro por la dependaj maljunuloj kreita en 2000. Ĝis nun, la prezo kaj la pezo de tiuj robotoj bremsis ilian disvastigon.

* Vd. Florian Kohlbacher, “La merkato de emeritoj ekscitas jananajn firmaojn” , dosiero “Une planète grisonnante” (Maljuniĝanta planedo), Le Monde diplomatique en esperanto, junio 2013.

En Okcidento tre konata tra la amasinformiloj, la urso-roboto Riba de la instituto Riken neniam estis komercigita. Tro peza, tro mallerta, ĝi ankoraŭ ne povas porti en siaj brakoj pacientojn tute sekure, kiel konfirmas la D-ro Mukai Toshiharu: “Temas pri esplor-projekto, kiu finiĝis en marto 2015. Mi povas certigi, ke Riba neniam estis uzata en hospitalo en reala situacio.” Kelkaj prototipoj tamen komencas esti uzataj. Post jardeko da esploro pri sia fama homroboto, Toyota lanĉis en 2013 plurajn modelojn de sia gamo Partner Robot, inter kiuj HSR (human support robot), parolkapabla roboto kun artikita brako, gvidata per tuŝ-ekrano kaj kapabla alporti objekton al paciento, malfermi pordon, tiri kurtenojn. Ili nun estas uzataj en tridek kvar japanaj malsanulejoj — kio estas malmulte. “La roboto neniel devas vundi la pacienton. Ĝi ankaŭ devas esti reala komplemento de la homa asistanto. Necesas tempo por atingi tiun rezulton”, resumas s-ro Tamaoki Akifumi, direktoro de la projekto “Partner Robot” de Toyota en la fabriko de Hirose.

La internacia normo ISO 13482 lanĉita de la japanoj enkadrigas la legitimadon de la robotoj, kies tasko estas prizorgi personojn depost ĝia adopto en 2014. Ĝi verŝajne povos vigligi la sektoron, kiu restas malmulte disvolvita: 166 milionoj da dolaroj en 2015, tio estas 4,5% de la japana merkato de servo-robotoj. La Abe-plano antaŭvidas preterpasi 500 milionojn da dolaroj en 2020. Kaj la fakuloj parolas pri 4 miliardoj da dolaroj je la jaro 2060.

Panasonic ja ricevis la ISO-legitimilon en aprilo 2016 por sia aŭtomatigita liveranto de medikamentoj, Hospi, ellaborita post dek jaroj da esplorlaboro. Multaj esploristoj fokusiĝas al la robotigita ekstera anatomia portilo, la eksterskeleto, kreita por plifortigi la movkapablon kaze de paralizo, poliomjelito, ia ajn reduktita movkapableco, aŭ kadre de korpa reedukado. Nur kelkaj miloj da ili estis venditaj en Japanujo, sed ilia ekspansio verŝajne sekvos la tutmondajn prognozojn*. Toyota, Panasonic, Honda kaj eĉ la giganto de la industria robotiko Yaskawa komencas produkti ilin kaj ellabori sistemon de vendo-luado por la kuraco-centroj, sed estas pli malgranda societo, Cyberdyne (veninta el la universitato Tsukuba), kiu la unua konkeris la tutmondan merkaton kun sia hibrida asista membro HAL (hybride assistive limb). La aparato kaptas la signojn elsenditajn de la cerbo kaj detektas tiel la mov-intencojn. Utila por la maljunuloj kaj handikapuloj, ĝi ankaŭ povas asisti la laboristojn. Ĝi tiel estas eksperimentata de dungitoj de la flug-haveno de Haneda por faciligi la portadon de pezaj ŝarĝoj.

* Laŭ la agentejo Allied Business Intelligence(ABI), la tutmonda merkato kreskos de 68 milionoj da dolaroj en 2015 ĝis 1,8 miliardo en 2025.

La Fujita health University Hospital, unu el la plej teknike evoluintaj de la lando, larĝe uzas la eksterskeletojn, kiel la roboton por asistata paŝado, kiu uzas ekranon por kontroli la kvaliton de la paŝado kaj la disdividon de korpo-pezo, sub nemalhavebla superrigardo de flegistoj. “Krom la aŭtonoma eksterskeleto kaj tiu por komputil-asistata paŝado, ekzistas ekvilibro-ekzercoj asociitaj al videoludoj, tre ŝatataj de la maljunuloj”, klarigas s-ro Saitoh Eiichi, direktoro de la hospitalo, superrigardante samtempe sesion. Tiuj maŝinoj ebligas al la pacientoj prilabori sian ekvilibron (kokso, genuoj...) starante sur rula platformo robotigita, danke al sporta stimulado (skio, teniso, ktp.) laŭ la modelo de la PS de Wii, videoludilo de Nintendo — sed ĉiam kun helpo de flegistoj. Ankoraŭ ne venis tempo por aĉeti tiajn robotojn por la hejmo.

Finfine aperis la emociaj robotoj, destinitaj flegi la scikapablo-perturbojn kaj la sinteno- malordojn. Ili starigas rilaton kun la paciento por kvietigi lian demencon (kaze de Alzheimer-malsano aŭ similaj perturboj), lian angoron, lian solecon. La ideo estas reprodukti la efikojn de besto-terapio sen la riskoj ligitaj al reala besto. La fokido Paro, ekzemple, provizita per sentiloj kaj kovrita per sinteza pelto, reagas laŭ la karesoj de la paciento: ĝi kvikas, sulkigas la okulojn, movas siajn naĝilojn... Vendiĝis miloj da ekzempleroj, eksportataj de pluraj jaroj al Skandinavio, Francujo, Italujo, Germanujo kaj Usono.

Estonte, oni ŝajne orientiĝos al robotoj pli malgrandaj, malpli kostaj kaj facile akordigeblaj kun konektitaj objektoj. Tiel, Nao, la alia homroboto de Softbank, kaj Sota, de NTT, povas memorigi al sia uzanto kontroli sian korritmon aŭ sorbi siajn medikamentojn. Sed ni devos atendi ankoraŭ kelkajn jarojn antaŭ ol havi ilin hejme. La obstakloj estas teknikaj kaj financaj, sed certe ne psikologiaj. En Japanujo, 65,1% de la pacientoj aprobas la uzon de robotoj, kiujn ili perceptas kiel vivkunulojn, laŭ enketo de la registaro*. La robotoj estas firme ankritaj en la japana kulturo. Tion atestas la mangaoj — Astro Boy aperis jam en la 1960-aj jaroj. Sed dum la Edo-periodo (1603-1868), jam, la karakuri ningyo, aŭtomatecaj pupetoj kun risorto, servis teon. Krome, laŭ la ŝintoa kulto, kelkaj objektoj, same kiel bestoj aŭ naturaj ejoj, povas posedi animon. Oni tiam nomas ilin kami. Inter ili: la monto Fuĵi, la damaoj de la parko de urbo Nara kaj, kapable, la robotoj ...

* “Special public opinion poll on robotic care devices”, Estraro de la ĉefministra kabineto, Tokio, 12-a de septembro 2013.

Sendube Japanujo, kiu ja volas gajni la batalon de servorobotiko, intencas uzi la homrobotojn kiel montrofenestron, aparte dum la Olimpiaj Ludoj de 2020 en Tokio. “Ni tre serioze preparas la Olimpiajn Ludojn de la robotoj, deklaras al ni s-ro Kochiyama Satoshi, projektestro en la robotiko-departemento de NEDO. La celo estas akceli ilian enkondukon en la socion, pruvante ilian neceson al la loĝantaro. Ankaŭ estos robotizita olimpia kvartalo.” Sed, por provizore solvi la demografian malekvilibron kaj doni al la “abenomics” (la ekonomia politiko de la ĉefministro) la viglecon, kiu mankas al ĝi, necesos verŝajne multe pli — kaj unue necesos enmigrado kaj virina laboro.

Arthur FOUCHÈRE

Literaturo

Traduki Ŝekspiron

Ebligi al tiuj, kiuj la koncernan lingvon ne regas, ĝui ĉefverkojn kreitajn en tiu lingvo, estas misio same esenca kiel malebla. Kiel restarigi la verkaron de Ŝekspiro en la franca, lingvo tiel malproksima de la elizabeta angla? Tradukisto montras ĉi tie kelkajn el siaj opinioj.

Fargin, en la jidiŝa, signifas la ĝojon kiun iu sentas al kiu okazas aŭ povas okazi io bona. Mamihlapinatapai, en la jagana, indiana lingvo parolata en Fajrolando, famas pro esti unu el la plej malfacile tradukeblaj vortoj. Ĝi signifas rigardon interŝanĝitan inter du personoj, de kiu ĉiu esperas ke la alia faru la iniciaton pri io, kion ambaŭ deziras, sen ke iu el ili sukcesas.

Tim Lomas, esploristo pri aplikata pozitiva psiĥologio ĉe la universitato de orienta Londono, en januaro 2016 lanĉis la Positive Lexicography Project*, retan vortaron de “netradukeblaj” vortoj priskribantaj feliĉon. Li ekhavis la ideon dum konferenco en Florido pri la vorto sisu, finna termino kiu signas la solvon en malbona situacio, kuraĝon kaj persiston, valoron de ĉiuj finnoj kaj gravan en la lando. Tiu vortaro en sesdek du lingvoj kovras ĉiujn nuancojn de amo kaj korinklino. Kelkaj netradukeblaj vortoj kruele mankas en la franca, ekz-e la germana Vorfreude: anticipa ĝojo de tiu, kiu imagas estontan plezuron.

* “The Positive Lexicography Project”, www.drtimlomas.com.

En tiu ĉi reta vortaro, kie la uzantoj povas proponi vortojn kaj poluri la difinojn, Lomas cerbumas pri tiuj vortoj, kiuj povus esprimi nuancojn, kiujn la aliaj lingvoj ne konas. La franca ĉeestas kun “retrouvailles” [“festinda rekunveno”, “retroviĝo”], kiu ne ekzistas ekz-e en la angla, aŭ “s’apprivoiser” [“malsovaĝiĝi”] aŭ “coup de foudre” [“fulmobato”, sed ankaŭ metafore “subita enamiĝo”]. Lomas memorigas, ke ni jam sufiĉe nature pruntas el najbaraj lingvoj. Savoir-faire[laŭvorte “farscio” en la senco de “lerteco”, “kompetenteco”] estas uzata same kiel en la angla, kaj ankaŭ joie de vivre [“vivoĝojo”]. Kun tiu metodo ni estas en ekstrema koncepto de la tradukeblo, kiu faras el ĉiu vorto monadon, izolitan eron, dum en la moderna lingvoscienco oni pensas la sencon de la vortoj laŭ ilia kunteksto.

Traduttore traditore” — “traduki estas perfidi”, aŭ pli laŭvorte, “tradukisto, perfidisto”: la bone konata itala diro esprimas per antifrazo la utopian ideon de tradukaĵo kiel perfekta duoblaĵo de originalo. Laŭ tiu maksimumisma kaj absoluta difino, la grandaj liberaturaj verkoj instigas al traduko kaj samtempe rifuzas ĝin.* Ĉar nenia traduko sukcesas elĉerpi la riĉecon aŭ priskribi la enigmon de la grandaj verkoj, tiuj senfine vekas la deziron retraduki ilin. Sed ĉar la kreaj elementoj en ili estas esence ligitaj al la poeziaj eblecoj de lingvo — la gepatra lingvo de la poeto —, ili defias kaj ofendmokas ĉian tradukon.

* La aŭtoro uzas ĉi tie ideojn unue aperintajn en “Traduire Shakespeare”, en Shakespeare, Tragédies I (Œuvres complètes I), Gallimard, kol. “Bibliothèque de La Pléiade”, Parizo, 2002.

Ne eblas traduki sen nekorektebla perdo. Ĉar ĉia lingvo estas sistemo de arbitraj, sed alte konvenciaj signaloj, la signifo neniam senigas de la esprimformo. Tradukado estas procezo de entropio. Kiel Vladimir Nabokov skribis pri la traduko de Eŭgeno Onegin, de Aleksandro Puŝkino: “Kio estas la traduko? Sur telero / La pala kaj grimaca kapo de poeto, / Krio de papagajo, teda babilado de simio, / Profanigo de la mortintoj.”*

* George Steiner, Après Babel. Une poétique du dire et de la traduction [G.S., Post Babelo. Poetiko de diro kaj de tradukado], Albin Michel, Parizo, 1978.

Jacques Derrida formulis tion klare: “Vorta korpo ne tradukeblas aŭ transponeblas en alian lingvon. Ĝi estas ĝuste tio, kion la traduko lasas fali. Lasi fali la korpon, jen la esenca energio de la traduko.”* La netradukeblo estas unu el la manieroj de memcertiĝo de teksto. Se tiu en ĝi nedisigeble ligas la vorton kaj sencon, la traduko povas nur esti perfido, eĉ se tiu perfido necesas.

* Jacques Derrida, L’Écriture et la Différence, Seuil, Parizo, 1967.

Ne eblas nei la amplitudon de la neredukteblaj diferencoj kiuj disigas “la ŝekspiran anglan”, do la kompleksan elizabetan idiolekton*, ofte malluma kaj plursignifa, de la plej granda angla poeto, kaj la fluan kaj kartezian vortigon de la moderna lingvo de liaj samepokaj francaj tradukoj. Aliflanke, la ŝekspira lingvo, la specifa lingvo de Ŝekspiro, jam ne havas multon komunan kun la hodiaŭ en Britujo parolata angla, de kiu ĝi diferencas en elparolo, leksiko, sintakso, semantiko. La angla ne estas lingvo, sed du lingvoj, do lingvo ĝermana-skandinava kun vortoj plejparte unusilabaj, sur kiu, ekde la normanda konkero en 1066 greftiĝis francdevena lingvo kun longaj, plursilabaj vortoj (king kontraŭ royal). La du fonoj kunekzistas kaj kontribuas al la amplekso de la ŝekspira vorttrezoro de dudek mil ĝis tridek mil vortoj, al kiuj oni ŝatas kontraŭmeti la mil okcent vortojn de Racine, kvintesenca kaj muzika lingvo pli profunde netradukebla ol la elizabeta baroka poeto. Al tiu abunda ŝekspira vorttrezoro aldoniĝas la sennombraj neologismoj, la transiron al la franca (ofte burleska lingvomiksaĵo), la pruntoj el la latina, hispana, itala, irlanda, skota, kimra ...; sen paroli pri la riĉa vortprovizo de la homaj aktivecoj: juro, justico, komerco, milito, heraldiko, falkĉasado ...

* Idiolekto estas individua ligvouzo. -vl

Kiel transigi la apartecojn de tiu kvazaŭ rabeleza lingvo en lingvon, kies respekto al la logiko, la pura aspekto, la trudema sintakso, la prozodia rigideco, la striktaj gramatikaj postuloj volas enkadrigi la metaforan ŝprucadon? La franca, korsetita de la klasikismo, forturniĝis de tiu baroka abundego. Ĝi ne estas armita por alfronti la plursignifajn vortludojn: tiuj ekzemple de uzadoj de ĉiuj sencoj de la vorto will: deziro, volo, testamento, faluso, diminutivo de la antaŭnomo William. Nenia regula franca verso povas traduki la unusilaban frakason de la fulmotondro kiu draŝas la reĝon Lear: “Blow, winds, and crack your cheeks! Rage, blow!” (Reĝo Lear, 3-a akto, 2-a sceno, 1).

TAMEN, nek la restarigo de metriko aŭ de prozodio* nek la malebla fideleco al la historieco de la ŝekspira lingvo garantius la rekreadon de vivanta drama materialo. Traduko, kiu ne estas ludebla, miskomprenas la naturon de la ŝekspira teksto kaj ĝian destinon. Ĝi povas esti preciza, inventema, verkita en bela lingvo: se ĝi ne ebligas teatran praktikon, ĝi restas esence malfidela. La ŝekspiraj dramoj konsistigas tiel altvaloran draman materialon, ĉar ili entenas proponojn por la korpa agado de la aktoro. La ŝekspira teksto estas komplete direktita al prezentado. Verkita de aktoro por aktoroj, ĝi estas teksto, en kiu la ritmoj, la bildoj estas antaŭ ĉio portantoj de gestoj, kie la vorto estas ludilo por la aktoro. La celo de traduko, se temas pri drama poezio, ne estas nur komuniki sencon; sed ankaŭ reprodukti objekton, ritmon, formon, volumon. En tiu vidpunkto aperas nova kategorio de eblaj netradukeblaj formoj: tiuj ligitaj kun la korpo de la angla lingvo.

* Metriko kaj prozodio estas du malsamaj, sed komplementaj en la literatura analizo. La metriko traktas pri la mezurunuoj kaj pri la strukturo de la versoj, dum la prozodio koncernas la fonetikajn trajtojn, la ritmon, la akcenton kaj la tonnuancojn.

La dramo Rikardo la 3-a komenciĝas per la vorto “Now”, frapanta per sia unusilabeco, kiu samtempe diras la tempon de la ludo kaj energie enkondukas la mastreman teatran parolon. Now is the winter of our discontent / Made glorious summer by this sun of York.” Oni ne povas sensukigi ĝin per “maintenant” aŭ “à présent”, kiu ekde la unua verso malakrigus la efikon de tiu ekparolo. Mi proponis frapan dusilabon: la arĥaiĝintan “ores” — “nun”, “ĉi-hore”, termino konservita en la esprimo “d’ores et déjà” [“jam nun”, “ekde nun”] —, pri kio ne gravas ke ĝi estas mallongigita al “or”, komenco tute same surpriza kaj energia. Ĝi estas ankaŭ ekzemplo de la dusenceco sun/son [suno/filo], ĉar temas samtempe pri la reganta filo de York (Eduardo la 4-a) kaj pri la tuta klano York; brila suno, metaforo de la reĝa majesto.

Kiom eble plej fidele reprodukti la konstruon de teksto, provi konservi la vortordon kaj (laŭeble) la saman nombron de vortoj kiel en la angla, tio ne signifas cedi al la iluzio de malebla mimetismo, sed provi konservi la ludan fluon, la vokalan energion. Jen ekzemplo el tre mallonga segmento. La frazo en Hamleto “I humbly thank you”, plej ofte tradukita laŭ la gramatikaj kutimoj de la franca per “Je vous remercie humblement”, estas samtempe malpli ĝusta kaj malpli teatreca ol “Humblement je vous remercie”, tute same natura, sed portanta ludon, instiganta al kliniĝo. Ŝekspiro verkas por la scenejo, kaj la spektanto, movata de la rapida paŝo de la parolo kaj de la ago, estas pli sentema pri la formoj ol pri la enhavo. La percepto de la ritmoj kaj de la sonoj rangas antaŭ la intelekta kompreno; aŭ pli ĝuste, la du okazas nur tra la unua.

La postulo de teatreco kaj la atento al la poezio de la teksto ne estas kontraŭdiroj, sed, male, fortigas unu la alian. Traduki por la teatro ne estas faciligi la elparolon, submeti la tekston al pli simplaj parolmanieroj, mallongigi la frazojn, glatigi la malglataĵojn aŭ koncizigi la metaforojn. Tio signifus ne nur atenco al la poeta superabundo, sed ankaŭ al la ludinstrumento de la aktoro, ĉar la drama retoriko estas pli farita por tuŝi ol por esti tuŝata. En la teatra ekonomio de la ŝekspira teksto la abundo de metaforoj servas unuavice por kreskigi la streĉitecon de la parolo kaj la energion de la diro. Por konservi tiun energion oni ne povas prezenti per frazo metaforon kiu estas unuvorta. Se oni volas klarigi la reton de bildoj, tiam la logiko estas plenumita, sed la poeta kaj teatra elano estas perdita.

“La postulo de mia orelo, ĝis en tiuj ĉi lastaj jaroj, estis tia, ke mi preferintus ŝanĝi la sencon de frazo ol ĝian nombron”*, skribis André Gide en sia taglibro. Traduki Ŝekspiron al la franca signifas malpli manipuli la ekzistantajn formojn kaj la kutimajn parolturnojn ol provi naski novajn formojn, favore al la tradukita lingvo pli ol al la traduklingvo. Kontraŭ la leksikaj aŭ gramatikaj normaligoj, kontraŭ la rekreado, kiu instigas al uzado de propra poetiko, necesas konservi la retorikan kaj imagan koncizon de la originala teksto, ĝian sistemon, resti proksima al la korpo de la lingvo. Per tiu ĉi koncepto, la defio de teatra tradukado estas malpli serĉi verkan aŭtonomecon en la traduklingvo ol kapti la geston, kiu fondas la verkon kaj kiu komandas la teatran parolon. La teatro-tradukisto havas nur unu gvidilon: la atenton pri la korpo de teksto skribita por buŝoj, brustoj, spiroj. Por parafrazi Antoine Vitez, kiu parolis pri Moliero*, mi dirus: “De Ŝekspiro restas al ni nur spuro: “pneŭmatika”, de la greka pneuma, la spiro.”

* En la senco de “formo”, de “harmonio”. André Gide, Journal [Taglibro], volumo 1 (1887-1925), je la dato de la 23-a februaro 1923, Gallimard, coll. “Bibliothèque de la Pléiade”, 1996.
* Citita de Michel Bataillon en Sixièmes Assises de la traduction littéraire, Actes Sud — Atlas, Arlezo-Parizo, 1990.

Jean-Michel DÉPRATS.

Rearmiĝo fronte al Moskvo kaj Pekino

En Vaŝingtono, scenaroj por granda milito

Politiko de nereturneblaj faroj en Ĉina maro, grandaj manovroj en Krimeo kaj Pollando, disvolvo de kontraŭmisila ŝildo en Orienta Eŭropo: la nukleaj potencoj montras siajn fortecojn. En la regantaroj de Moskvo, Pekino kaj Vaŝingtono, la militemuloj regraviĝas. Disvolvinte kvar batalionojn apud la Rusa landlimo, la Atlantika Alianco pliigas grandiĝantan streĉadon, dum la okcidentaj strategoj ne plu ekskluzivas la eblecon de rekta milito.

Dum la konkurso por Usona prezidanteco plej disvolviĝas kaj la Eŭropaj regantoj esploras la konsekvencojn de la t.n. “Brexit”, la publikaj debatoj pri sekureco enfokusigas al lukto kontraŭ internacia terorismo. Tamen, kvankam tiu temo superplenigas la amaskomunikilan kaj politikan spacojn, ĝi ludas duarangan rolon en la diskutoj inter generaloj, admiraloj kaj ministroj pri nacia defendo. Ĉar ne la intensetaj konfliktoj zorgigas ilin, sed tio, kion ili nomas “rektaj militoj”: maĵoraj konfliktoj kontraŭ nukleaj potencoj, kiel Rusio kaj Ĉinio. La Okcidentaj strategoj denove konsideras tian konfronton, same kiel dum la klimakso de la malvarma milito.

Tiu evoluo, neglektata de la amskomunikiloj, rezultigas gravajn konsekvencojn, unue plifortigon de inciteco inter Rusio kaj Okcidento, ĉiu observanta la alian atendante konfronton. Pli maltrankvilige, multaj politikaj regantoj opinias ne nur ke milito eblas, sed ankaŭ ke ĝi povas ekflagri iam ajn, opinio, kiu historie akcelis militajn respondojn, kiam diplomata solvo eblis.

Tiu militema ĝenerala etoso montriĝas en la raportoj kaj komentoj de la altrangaj okcidentaj militistoj dum diversaj konferencoj kaj renkontiĝoj, al kiuj ili partoprenas. “En Bruselo, same kiel en Vaŝingtono, dum multaj jaroj Rusio ne plu havis unuaecon en la programoj por nacia defendo. Sed de nun tio ne plu estos.” Tion oni povas legi en raporto, kiu resumas la vidpunktojn diritajn dum konferenco organizita en 2015 de la Usona Instituto por strategiaj esploroj (Institute for National Strategic Studies, INSS). Post la Rusaj agoj en Krimeo kaj Orienta Ukrainio multaj fakuloj “de nun povas antaŭvidi damaĝiĝon el kiu rezultos milito (...). Tial (ili) opinias, ke necesas recentri la zorgojn al ebleco de konfronto kun Moskvo”.*

* Paul Berstein, “Putin’s Russia and US defense strategy”, National Defense university (NDU), Institute for National Strategic Studies (INSS), Vaŝingtono, DK, aŭgusto 2015.

La antaŭvidata konflikto okazus supozeble sur la orienta fronto de Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), tio estas Pollando kaj Baltaj landoj, per konvenciaj sed pint-teknologiaj armiloj. Sed ĝi povus etendiĝi ĝis Skandinavio kaj ĉirkaŭ la Nigra Maro, kaj rezultigi nuklean konflikton. La Usonaj kaj Eŭropaj strategoj do rekomendas plifortigon de rimedoj en ĉiuj tiuj regionoj kaj deziras firmigi la kredeblecon de la nuklea uzebleco de NATO*. Ekzemple freŝdata artikolo de la revuo de NATO advokatas la kreskigon de la nombro de aviadiloj kun nuklea kapableco en la ekzercaj manovroj de NATO por malinstigi Moskvon pri ia ajn puŝo sur la Orienta fronto, montrante al ĝi la eblecon de nuklea respondo*.

* Vidu: Alexander Mattelaer, “The NATO Warsaw summit: How to strengthen Alliance cohesion”, Stategic Forum, NDU-INSS, junio 2016.
* Camille Grand, “La dissuasion nucléaire et l’Alliance du XXIème siècle”, Revuo de NATO, 4-a de juilo 2016.

Antaŭ nelonge tia scenaro estus interesanta nur militistajn akademiojn kaj studgrupojn pri strategio. Nun, tio ne plu estas vera. Atestas pri tio la nova Usona buĝeto pri nacia defendo*, la decidoj de NATO dum la pintkunveno la 8-a kaj 9-a de julio 2016, kaj la anonco de Londono, la 18-an de julio, pri sia intenco modernigi la programon de nukleaj misiloj Trident.

* Legu la dosieron “Diplomatie des armes”, Le Monde diplomatique, aprilo 2016.

La Usona ministro pri nacia defendo, S-ro Ashton Carter, agnoskas, ke la nova armea buĝeto de lia lando “markas gravan direktan ŝanĝon”. Dum la lastaj jaroj Usono donis prioritaton al “grandskalaj kontraŭribeladaj operacioj”, ĝi nun devas prepari sin por “reveno de la rivaleco inter grandaj potencoj”, sen flankenmeti eblecon de rekta milito kun “vastega malamiko”, kiel Rusio aŭ Ĉinio. Tiuj du landoj estas ĝiaj “ĉefaj rivaloj”, opinias S-ro Carter, ĉar ili posedas armilojn sufiĉe kompleksajn por nuligi iujn Usonajn avantaĝojn. “Ni devas, li plu diras, havi, kaj montri, ke ni havas, la kapablecon fari netolereblajn damaĝojn al bone ekipita atakanto, por malinstigi lin eki provokajn manovrojn aŭ severe bedaŭrigi lin, se li tamen farus.”*

* “Remarks by Secretary Carter on the budget at the Economic Club of Washington, D.C.”, Ministrejo pri Usona defendo, 2-a de februaro 2016.

Por tia celo necesas plifortigo de la Usona kapableco por kontraŭi supozatan rusan sturmon al pozicioj de NATO en Orienta Eŭropo. Kadre de la European Reassurance Initiative (Iniciato por Eŭropa reasekuro), la Pentagono planas en 2017 buĝeton de 3,4 miliardoj da dolaroj por disvolviĝo de plia kirasbrigado en Eŭropo kaj antaŭpoziciigo de ekipaĵoj por alia simila brigado. Por pli posta tempo, necesos ankaŭ pliaj elspezoj por konvenciaj pint-teknologiaj armiloj por venki “vastskalan malamikon”: batalaviadiloj, ŝipoj, submarŝipoj. Por kroni la tuton, S-ro Carter deziras “investi en modernigo de nuklea malinstigilo”.*

* Ash Carter, “Submitted statement — Senate appropriations committee-Defense (FY 2017 budget request)”, Ministrejo pri Usona defendo, 27-a de aprilo 2016.

Alia similaĵo al la malvarma milito: la komunikaĵo dissendita de la ŝtatestroj kaj ĉefministroj de NATO fine de ilia kunveno en Varsovio en julio*. Dum la t.n. “Brexit” estis ankoraŭ tutfreŝa, tiu teksto ŝajnas zorgi nur pri Moskvo: “La freŝdataj agoj de Rusio malpliigis la stabilecon kaj sekurecon, pliigis la neantaŭvideblecon kaj ŝanĝis la medion de sekureco.” Konsekvence, NATO diras sin “malfermita por dialogo”, sed samtempe ĉesigas “ĉiajn civilajn kaj militistajn praktikajn kunlaborojn” kaj plifortigas sian “malinstigan defendan teniĝon, inkluzive per antaŭmetita ĉeesto en la orienta parto de la Alianco*.

* Legu: Serge Halimi, “Atlantikaj provokoj”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2016.
* “Komunikaĵo de la Varsovia pintkunveno, NATO”, Varsovio, 9-a de julio 2016.
Timo al rangmalaltiĝo

La disvolviĝo de kvar batalionoj en Pollando kaj Baltaj landoj estas des pli notinda, ke temas pri la unua duonkonstanta garnizono de multnaciaj trupoj de NATO sur la teritorio de eks-Sovetio. Usono, Britio, Kanado kaj Germanio laŭvice komandos ĝin. Tiu proksimiĝo de trupoj plifortigas la riskon de neregebleco: pafadeto kun Rusaj trupoj povas ekstartigi grandskalan militon, kun ebla nuklea komponanto.

Apenaŭ dek tagojn post la Atlantika pintkunveno, S-ino Theresa May, nova Brita ĉefministro, akiris permeson de sia Parlamento por antaŭgardi kaj disvolvi la programon de nukleaj misiloj Trident. Asertante, ke “la nuklea minaco ne malaperis, ĝi male plifortiĝis*”, ŝi proponis planon de 41 miliardoj da sterlingaj pundoj (47 miliardoj da eŭroj) por konservo kaj modernigo de la nacia floto de nukleaj misillanĉantaj submarŝipoj.

* Stephen Castle, “Theresa May wins votes to renew Britain’s nuclear program”, The New York Times, 18-a de julio 2016.

Por pravigi preparadon de maĵora konflikto, la Usonaj kaj Eŭropaj komentistoj plej ofte elvokas la Rusan atakon en Ukrainio kaj la Pekinan ekspansiismon en Suda Ĉina maro*. La Okcidentaj manovroj tiam do ŝajnas necesa malbonaĵo, nura reago al provokoj de la alia flanko. Sed tiu klarigo estas nek sufiĉa, nek konvinka. Fakte, la armeaj kadruloj precipe timas, ke la Okcidentaj strategiaj avantaĝoj malakriĝos pro la mondaj malordigoj, dum aliaj ŝtatoj gajnas politikan kaj militistan potencojn. la Usona frapforto ŝajnas En tiu nova epoko de “rivaleco inter grandaj potencoj”, laŭ la vortoj de S-ro Carter, malpli timinda ol antaŭe, dum la kapableco de rivalaj potencoj senĉese pligrandiĝas.

* Legu Didier Cormorand, “Kaj por kelkaj pliaj rokoj...”, Le Monde diplomatique, junio 2016.

Tiel, kiam temas pri manovroj de Moskvo en Krimeo kaj Ukrainio, la Okcidentaj komentistoj elvokas la kontraŭleĝecon de la Rusa interveno. Sed ilia vera maltrankviliĝo precipe fontas en la elmontro, kiun ĉi lasta faris pri la efikeco de la militistaj investoj iniciatitaj de S-ro Putin. La Atlantikaj observantoj malestime rigardis la Rusajn rimedojn disvolvitajn dum la militoj en Ĉeĉenio (1999-2000) kaj en Kartvelio (2008). Kompense, la fortoj agantaj en Krimeo kaj Sirio estas bone ekipitaj kaj efikegaj. La ĉisupre menciita raporto de INSS cetere notas ke, “Rusio faris gigantajn progresojn pri sia kapableco efike uzi sian forton”.

Same, transforminte rifojn kaj atolojn de la Suda Ĉina maro al insuletoj povantaj akcepti gravajn instalaĵojn, Pekino estigis surprizon kaj maltrankvilon de Usono, kiu delonge konsideris tiun zonon “Usona lago”. La Okcidentuloj estas impresataj de la pli kaj pli potenca Ĉina armeo. Certe Vaŝingtono daŭre ĝuas superecon flotan kaj aeran en tiu regiono, sed la aŭdacaj Ĉinaj manovroj pensigas, ke Pekino iĝis nepretervidebla rivalo. La strategoj do ne vidas alian rimedon ol konservi grandan superecon por malhelpi estontajn eblajn rivalojn noci la Usonajn interesojn. Tial la insistaj minacoj pri maĵora konflikto, kiuj pravigas la pliajn elspezojn por superteknologiaj armiloj, kiujn “vastega malamiko” necesigas.

El 583 miliardoj da dolaroj de la buĝeto de nacia defendo asertita de S-ro Carter en februaro, 71,4 miliardoj (63 miliardoj da eŭroj) iros al studoj kaj evoluoj de tiaj armiloj. Por kompari, la tuta Franca armea buĝeto atingas 32 miliardojn da eŭroj en 2016. S-ro Carter klarigas: “Ni devas fari tion por antaŭiĝi al minacoj, kiam aliaj ŝtatoj provas atingi la avantaĝoj, kiujn ni ĝuis dum jardekoj en kampoj, kiel precize gvidataj municioj, aŭ teknologioj ŝtelmova, kibernetika kaj spaciala*.

* “Remarks by Secretary Carter on the budget at the Economic Club of Washington. Club of Washington, D.C.” jam citita.

Eksternormaj sumoj estos same elspezataj por akiri pintekipaĵojn kapablajn superi la Rusajn kaj Ĉinajn defendsistemojn kaj plifortigi la Usonan kapablecon en la eblaj konfliktzonoj, kiel Balta maro aŭ Okcidenta Pacifiko. Tiel, dum la kvin venontaj jaroj, ĉirkaŭ 12 miliardoj da dolaroj estos apartigitaj por la longdistanca bombaviadilo B-21, kaŝmova aviadilo kapabla porti termonukleajn armilojn kaj superruzi la Rusan aerdefendon. La Pentagono ankaŭ akiros pliajn submarŝipojn (tipo Virginia) kaj destrojerojn (tipo Burke) por kontraŭi la Ĉinan antaŭeniron en Pacifika Oceano. Ĝi komencis disvolvi sian plej modernan kontraŭmisilan sistemon Thaad (Terminal High Altitude Area Defense) en Sud-Koreio. Oficiale temas pri kontraŭi Nord-Koreion, sed oni povas ankaŭ vidi minacon kontraŭ Ĉinio.

Estas tute neprobable, ke la estonta Usona Prezidanto, ĉu S-ino Hillary Clinton, ĉu S-ro Donald Trump, forlasos la preparadon de rekta milito kun Ĉinio aŭ Rusio. S-ino Clinton jam gajnis subtenon de multaj novkonservativaj pensuloj, kiuj taksas ŝin pli fidinda ol ŝia Respublikana rivalo kaj pli militema ol S-ro Barack Obama. S-ro Trump plurfoje ripetis, ke li planas rekonstrui la “elĉerpitajn” militkapablecojn de la lando, kaj li vokis eksgeneralojn kiel apudajn konsilantojn pri ekstera politiko. Li tamen centris siajn deklarojn al la lukto kontraŭ Organizo de Islama Ŝtato (OIŜ), kaj esprimis gravajn dubojn pri la utileco konservi NATO-n, kiun li juĝas “malmoderna”. La 31-an de julio li deklaris ĉe la radikanalo ABC: “Se nia lando bone akordiĝus kun Rusio, tio estus bona afero.” Sed li tamen maltrankviliĝis vidi Pekinon “konstrui fortreson en Ĉina maro”, kaj insistis pri la neceso investi en novaj armilaj sistemoj, pli ol tio, kion faris S-ro Obama aŭ S-ino Clinton kiam ili estis regantoj*.

* Maggie Haberman kaj David E. Sanger, “Donald Trump expounds on his foreign policy views”, The New York Times, 26 de marto 2016.

Minacado kaj militista trejnado en tiklaj zonoj, kiel Orienta Eŭropo kaj Suda Ĉina maro verŝajne iĝos la nova normo, kun riskoj de nevola pliakriĝo. Moskvo kaj Pekino ne postrestas, kompare al Vaŝingtono. La tri ĉefurboj jam anoncis, ke ili tie disvolvos novajn militfortojn en tiuj regionoj, kaj ke ili faros trejnekzercojn. La Okcidenta vidpunkto pri tia maĵora konflikto, havas ankaŭ multajn samideanojn en Rusio kaj Ĉinio. La problemo ne nur estas Okcident-Orienta kontraŭiĝo: la ebleco de rekta milito inter grandaj potencoj enŝoviĝas en la mensojn, kaj igas la regantojn prepari ĝin.

Michael KLARE

Realproprigi al si resurson de publika utileco

Personaj datumoj, politika afero

La spuroj, kiujn ni lasas sur la Interreto, la informoj de niaj lertaj telefonoj, niaj kontribuoj al la sociaj retoj ne estas nur avide dezirataj de la inform-agentejoj: ili ravas la reklamistojn kaj riĉigas la gigantojn de la Silicia Valo (Silicon-Valley). Tamen, la personaj datumoj ne estas kondamnitaj al tiu destino. Ilia uzado por celoj de publika utileco postulas politikan mobilizadon.

Pierre RIMBERT

VENDIĜIS en la mondo 1,424 miliardo da lertaj telefonoj en 2015; du cent milionoj pli ol la antaŭan jaron. Triono de la homaro havas komputilon en sia poŝo. Fingrumi tiun tiom praktikan aparaton estas tiel evidente, ke oni preskaŭ povus forgesi, ke ĝi trudas al ni interŝanĝon, sur kiu baziĝas la tuta retekonomio: la entreprenoj de la Silicia Valo ofertas aplikaĵojn al uzantoj, kiuj, interŝanĝe, lasas al ili siajn personajn datumojn. Lokado, historiaĵo de la reta aktiveco, kontaktoj, ktp., estas tiel senhonte kolektitaj*, analizitaj kaj revenditaj al reklamistoj, tro feliĉaj povi celi “la ĝustajn personojn, transdonante al ili la ĝustan mesaĝon en la ĝusta momento”, kiel proklamas la reklam-direkcio de Vizaĝlibro (Facebook). “Se estas senpage, vi ja estas la produkto”, jam anoncis sentenco de la 1970-aj jaroj.

* Bruce Schneier, Data and Goliath. The Hidden Battles to Collect Your Data and Control Your World, W. W. Norton and Company, Nov-Jorko, 2015.

Kvankam kontestado pri la sistema gvatado multiĝas depost la riveloj de s-ro Edward Snowden en 2013, la komercocela rabado de datumoj apenaŭ estas perceptata kiel politika demando (tio estas: ligita al la komunumaj elektoj kaj povanta esti objekto de kolektiva decido). Ekster la fakaj asocioj, ĝi ne mobilizas. Eble ĉar ĝi estas malbone konata.

En la 1970-aj jaroj, la usona ekonomikisto Dallas Smythe malkovras, ke ĉiu homo spektanta ekranon estas laboristo sen tion scii. Televido, li klarigas, produktas varon: la spektantaro, konsistanta el la atento de la telespektantoj, kiun la ĉenoj vendas al la reklamistoj. “Vi alportas vian senpagan labortempon kaj, interŝanĝe, vi ricevas la programojn kaj la reklamon*.” La nepagita laboro de la interretano montriĝas pli aktiva ol tiu de la telespektanto. Sur la sociaj retoj, ni mem transformas niajn amikecojn, niajn emociojn, niajn dezirojn kaj niajn kolerojn en datumojn ekspluateblajn de algoritmoj. Ĉiu profilo, ĉiu “mi ŝatas”, ĉiu tviterpepaĵo, ĉiu peto, ĉiu klako, verŝas valorigeblan guton da informo en la oceano de la frostigitaj serviloj instalitaj de Amazon, Google kaj Microsoft sur ĉiuj kontinentoj.

* Dallas W. Smythe, “On the audience commodity and its work”, en In Dependency Road: Communications, Capitalism, Consciousness, and Canada, Ablex, Norwood (Ŭsono), 1981.

“Cifereca laboro”, aŭ digital labor, estas la nomo kiun oni donis al tiuj taskoj de transformado de la mondo en datumojn realigitaj senpage. La mamutoj de la Silicia Valo prosperas sur tiu “origina peko”. “Tio, kio kuŝas funde de la primitiva akumulado de la kapitalo, skribis Karlo Markso en 1867 en La Kapitalo, tio estas la eksproprietigo de la tuja produktanto.” Por fermi per bariloj la komunajn paŝtejojn, salajrigi la malsatajn kamparanojn aŭ kolonii la Sudon, la kapitalo uzis “konkeron, servutigon, armitan rabadon, brutalan perforton”. En la 21-a jarcento, la armilaro enhavas ankaŭ malpezajn armilojn, kiel la videojn pri ĉarmaj katidoj. La ekonomia historio eble kreditos la mastraron, ke ĝi popularigis la figuron de la ravita prirabito, konsentanta kunproduktanto de la servo, kiun li konsumas. La 75 miliardoj da dolaroj da vendoj de Google en 2015, ĉefe eltiritaj el reklamado, sufiĉe indikas la amplekson de akumulado per senposedigo, kiu eĉ ne plu kaŝiĝas. Kiam Fejsbuko (Facebook) anoncis siajn rezultojn por la dua trimestro de 2016, la retejo Re/Code ĝojis, ke la socia reto, kun 1,71 miliardo da enskribitoj, “gajnas eĉ pli da mono je ĉiu persono, 3,82 dolarojn por unu uzanto*”.

* Kurt Wagner, “You’re more valuable to Facebook than ever before”, re/Code, 27-a de julio 2016.

Nenio do estas pli malbone nomata ol la datumo (= donitaĵo): ĝi estas ne nur produktita, sed ankaŭ rabita. La senvola laboro de la interretanoj estas ja objekto de lumaj universitataj analizoj*, sed la politika aŭ sindikata maldekstro ankoraŭ ne integris tiun dimension en sian analizon — kaj eĉ malpli en siajn depostulojn. Tamen, la materiaj kaj nemateriaj formoj de ekspluatado intime interplektiĝas. La cifereca laboro estas nur ĉenero de ĉeno kateniganta la piedojn de la ministoj de Kivuo devigataj eltiri la koltanon necesan por la fabrikado de la plurfunkciaj telefonoj, la manradikojn de la laboristinoj de Foxconn en Shenzhen, kiuj kunigas ilin, la radojn de la senstatusaj ŝoforoj de Uber kaj de la biciklistoj de Deliveroo, la kolon de la manlaboristoj de Amazon pilotataj de algoritmoj*.

* Vd. Aparte la ret-revenuon Triple C, www.triple-c.at
* Trebor Scholz (sub la dir. de), Digital Labor. The Internet as Playground and Factory, routledge, Nov-Jorko, 2012.
La farmistoj ribelas

KIU produktas la datumojn? Kiu kontrolas ilin? Kiel estas dividita la riĉaĵo eltirita el ĝi? Kiujn aliajn modelojn oni konsideru? Starigi ĉi tiujn demandojn kiel politikan temon urĝas, des pli ke la multiĝo de la konektitaj objektoj kaj la sistema instalado de sensiloj laŭlonge de la cirkvitoj de industria fabrikado ĉiutage ŝveligas la informo-fluojn. “La nunaj aŭtoj produktas amasan kvanton da datumoj”, fanfaronas la prezidanto de Ford, s-ro Mark Fields (Las Vegas, 6-an de januaro 2015) pli ol 25 gigabitokoj en unu horo”, tio estas la ekvivalento de du sezonoj de la serio Game of Thrones. De la itineroj ĝis la stir-parametroj, aŭ la muzikaj preferoj kaj la meteologio, ĉio alvenas sur la serviloj de la konstruisto. Kaj, jam, konsilistoj sin demandas: kompense, ĉu la ŝoforoj ne povus intertrakti rabaton*?

* Chuck Tannert, “Could your personal data subsidize the cost of a new car?”, The Drive.com, 18-a de julio 2016.

Kelkaj sociaj fortoj, organizitaj kaj konsciaj pri siaj interesoj igis la datum-rabadon unu el siaj politikaj prioritatoj. Ekzemple la usonaj grandaj farmistoj. De pluraj jaroj, la agrokulturaj maŝinoj ekipitaj per sensiloj rikoltas multajn informojn, kiuj ebligas alĝustigi kun precizeco de unu metro la semadon, la kemiajn traktaĵojn, la akvumadon, ktp. Komence de 2014, la semvendisto Monsanto kaj la traktor-fabrikanto John Deere, ĉiu siaflanke, proponis al la agrokulturistoj de Midwest rekte transdoni tiujn parametrojn al iliaj serviloj, por pritrakti ilin. Sed la serioza s-ino Mary Kay Thatcher, responsulino de la rilatoj de la American Farm Bureau kun la Kongreso (usona deputitaro), ne kontentas pri tio. “La agrokulturistoj devas scii, kiu regas iliajn datumojn, kiu rajtas aliri ilin, kaj ĉu tiuj datumoj, kunigitaj aŭ individuaj, povas esti kunlabore uzitaj aŭ venditaj”, ŝi asertas en pedagogia video titolita: “Kiu posedas miajn datumojn?”. S-ino Thatcher timas, ke tiu materialo kaptita de la internaciaj kompanioj falos inter la manojn de spekulistoj. “Sufiĉus, ke ili konus la informojn pri la kuranta rikolto kelkajn minutojn antaŭ ĉiuj aliaj*.” La mobilizado estis fruktodona. En marto 2016, informadikaj servoproponantoj kaj reprezentantoj de la farmistoj interkonsentis pri “principoj pri sekureco kaj konfidenceco por la agrokulturaj datumoj”, dum organizaĵo, la Koalicio de la agrokulturaj datumoj (Agricultural Data Coalition), starigis en julio 2016 kooperativan servilo-aron por mutualigi ties datum-stokon.

* Dan Charles, “Should farmers give John Deere and Monsanto their data?”, 22-a de januaro 2014, www.npr.org

Tiaj ideoj ne tuŝas la regantojn de la Eŭropa Unio. En oktobro 2015, serio de plendoj deponitaj de aŭstria studento kontraŭ Fejsbuko pro nerespekto de privata vivo kondukis al la senvalidigo de aranĝo jam dudekjara, kiu permesis la transporton de la datumoj al la usonaj entreprenoj (la Safe Harbor). La Eŭropa Unio tiam estus povinta trudi al la gigantoj de la Interreto stoki la personajn informojn de la eŭropanoj sur la Malnova Kontinento. Ĝi male tuj subskribis, komence de 2016, novan interkonsenton pri aŭtomata transdono, la “orwell-a” “Ŝildo de konfidenceco” (Privacy Shield), interŝanĝe kontraŭ la garantio de la direktoro dei la usona Nacia Inform-Servo, ke neniu “amasa sendistinga kontrolado” estos praktikata — promeso, ĵuro! Tiel sufiĉas ŝalti sian lertan telefonon por praktiki import-eksporton sen tion scii. En la momento, kiam la batalo kontraŭ la granda transatlantika merkato kunigas milionojn da oponantoj, la reaserto de la elektronika libermerkato ne kaŭzis apartan reagon.

La ekzisto kaj amplekso de la mobilizo pri tiuj temoj orientos la estontecon de la “cifereca laboro” al unu el la vojoj, kiuj jam skiziĝas. La unua, tiu de malvenko sen batalo, firmigus la statuson de la uzanto komerca agento de siaj propraj datumoj. Laŭ tiu modelo imagita en Usono komence de la 2010-aj jaroj de Jaron Lanier, informadikisto kaj guruo de la virtuala realeco, “Ekde kiam persono iel ajn kontribuas, eĉ tre malmulte al datumbazo, (...) li ricevos nano-pagon proporcian al la amplekso de la kontribuo kaj al la valoro kiu elrezultas. Tiuj nanopagoj adiciiĝos kaj fondos novan socian kontrakton*. Ĉiuj (nano)komercistoj!

* Jaron Lanier, Who Owns the Future?, Simon & Schuster, Nov-Jorko, 2013.

La dua vojo estas tiu de reiniciatemo de la ŝtatoj. En Usono, ekde la komenco de la 2010-aj jaroj kaj la plifortiĝo de malabundaj politikoj, incitiĝo kreskas kontraŭ la granda imposta ŝtelo praktikata de la altteknikaj entreprenoj. Marĝene de la komencitaj proceduroj kontraŭ Google fare de la eŭropa Komisarejo pri konkurenco kaj de la diversaj naciaj enketoj pri fraŭdoj, en Francujo ĝermis la ideo imposti la teknikajn entreprenojn laŭ la valoro kreita per la personaj datumoj. En sia raporto pri la impostado de la cifereca sektoro, la altfunkciuloj Nicolas Colin kaj Pierre Collin luktas por ke “Francujo retrovu la povon imposti la profitojn venantajn el la “senpaga laboro” de la interretanoj loĝantaj sur la franca teritorio” laŭ la principo “predanto-paganto”*.

* Nicolas Colin kaj Pierre Collin, Mission d’expertise sur la fiscalité de l’économie numérique, La Documentation française, Parizo, 2013.

Sin apogante sur ĉi tiu metodo, la sociologo Antonia Casili proponis, ke tiu imposto financu bazan senkondiĉan enspezon. Tiu enspezo, li klarigas, estus konsiderata samtempe “kiel ilo por emancipado kaj kiel kompenso pro la cifereca laboro*. La transformado de la demando pri la personaj datumoj en progreseman politikan demandon trovas ĉi tie formuladon. Oni povas imagi aliajn, kiuj baziĝus ne sur la komercigo, sed sur la socialigo.

* Dominique Cardon kaj Antonio A. Casilli, Qu’est-ce que le Digital Labor?, INA Éditions, Parizo, 2015. Vd Mona Chollet, “Le revenu garanti et ses faux amis”, Le Monde diplomatique, julio 2016.

Sur la kampoj de transporto, de sano, de energio, la amas-informaĵoj ĝis nun estis uzitaj nur por apliki la malabundo-politikojn kaj realigi ŝparon. Ili same bone povus kontribui plibonigi la urban trafikon, la san-sistemon, la atribuadon de la energiaj riĉaĵoj, la edukadon. Anstataŭ aŭtomate migri trans la Atlantikon, ili povus iri al internacia agentejo de datumoj sub la respondeco de la Organizaĵo de la Unuiĝintaj Nacioj por edukado, scienco kaj kulturo (Unesko). Laŭŝtupaj rajtoj je aliro reguligus la eblojn konsulti kaj uzi ilin: aŭtomate por la koncernaj individuoj; senpaga sed anonimigita por la lokaj komunumoj, la publikaj esplor- kaj statistik-centroj; ebla por la animantoj de nekomercaj kolektive utilaj projektoj.

Male, la aliro de la privataj agantoj al la valora krudmaterialo estus kondiĉita kaj pagebla: prioritato al la komunaĵo, ne plu al komerco. Koneksa propono, sed konsiderata je la nacia skalo, laŭ vidpunkto de suvereneco, estis detaligita en 2015*. Internacia Agentejo tamen prezentus la avantaĝon grupigi dekomence ĉirkaŭ striktaj normoj aron de landoj sentemaj pri konfidenceco kaj dezirantaj kontesti la usonan hegemonion.

* Pierre Bellanger, “Les données personnelles: une question de souveraineté”, Le Débat, n-ro 183, Parizo, januaro-februaro 2015
Kolero kiu eraras pri la objekto

LA NECESA elano por popularigi la proprieton kaj socialigitan uzon de la datumoj ankoraŭ stumblas kontraŭ sento de teknika malsupereco, kiu kunigas la “Estas tro kompleksa” kaj la “Oni nenion povas kontraŭ tio”. Sed, malgraŭ sia komplikeco kaj sia implikita leksiko, la cifereca sfero ne estas apartigita de la cetera socio, nek lokita en politika sengraviteco. “Multaj projektintoj de la Interreto bedaŭras pri tio, kio fariĝas sia kreaĵo, sed ilia kolero eraras pri sia objekto, observas la kritika esploristo Evgeny Morozov : la kulpo ne estas de tiu senviva ento, sed de la maldekstrularo, kiu montriĝis nekapabla proponi solidajn politikojn en la kampo de teknikaroj, politikojn kapablajn kontraŭbatali la novigon, la “renversadon”, la privatigon antaŭenigitan de la Silicia Valo*.”

* Evgeny Morozov, Le Mirage numérique. Pour une politique du Big Data, Les Prairies ordinaires, Parizo, 2015. Vd ankaŭ Thomas Frank, “Les démocrates américains envoûtés par la Silicon Valley”, Le Monde diplomatique, marto 2016.

La demando ne plu estas, ĉu okazos debato ĉirkaŭ la regado de la ciferecaj riĉaĵoj, sed ĉu progresemaj fortoj partoprenos tiun alfrontiĝon. De postuloj tiaj, kiaj la demokrata realproprigo de la retaj komunik-rimedoj, la emancipiĝo de la cifereca laboro, la proprieto kaj la socialigita uzo de la datumoj logike pludaŭrigas lukton de du jarcentoj. Kaj malsukcesigas la fatalismon, kiu nepre situigas la estontecon ĉe la vojkruciĝo de kontrolanta ŝtato kaj predanta merkato.

Pierre RIMBERT

Politikaj ĝenoj

EN SEPTEMBRO, Usono celebras la feston de la laboro. La aparteco ĉi-jare estas, ke multaj laboristoj aŭ dungitoj — precipe blankuloj kaj viroj — amasiĝos ĉe la mitingo de la respublikana kandidato. S-ro Donald Trump flegas tiajn subtenojn per tio, ke li vipas la liberkomercajn traktatojn kiuj rapidigis la senindustriiĝon de la antaŭaj fabrik-bastionoj de la lando (vd la raportaĵon de Thomas Frank). Kaj per la deklasiĝo, la amareco, la malespero de la laborista mondo. “Leĝo kaj ordo”, kiujn s-ro Trump promesas restarigi, estas ankaŭ tiuj de la Usono de la 1960-aj jaroj, en kiu, kiam oni estis blanka, oni ne bezonis havi universitatan diplomon por certiĝi pri bona salajro, du aŭtoj en sia mastrumo — kaj eĉ kelkaj tagoj da ferioj.

Ke novjorka miliardulo, kies impostprogramo estas eĉ pli malprogesa ol tiu de Ronald Reagan kaj kies praktikoj (fabrikado de liaj varoj en Bangladeŝo kaj en Ĉinujo, dungado de sendokumentaj laboristoj en liaj luksaj hoteloj) kontraŭdiras liajn plej multajn proklamojn, povus transformiĝi en proparolanto de la laborista venĝemo, estus pli malverŝajna, se la sindikata movado ne estus malfortiĝinta. Kaj se de kvardek jaroj la okcidentaj progresemaj partioj ne estus senĉese anstataŭigintaj siajn aktivajn membrojn kaj siajn kadrulojn devenajn el la labormondo per profesiuloj de politiko kaj de publikaj rilatoj, altaj funkciuloj kaj ĵurnalistoj kiuj vivas en privilegioj.

La maldekstro kaj la sindikatoj iam faris ĉiutagan laboron de popola edukado, de teritoria proksimeco, de intelekta prizorgado de la laborantaj loĝantaroj. Ili politike mobilizis siajn membrojn, puŝis ilin al la elekto-urnoj, kiam ilia sorto dependis de tio, garantiis al ili socialan protekton kiam ilia ekonomia estonteco estis minacata. Ili memorigis al ĉiu la avantaĝojn de klasa solidareco, la historion de la laboristaj konkeroj, la danĝerojn de dividiĝo, de fremdulmalamo, de rasismo. Tiu laboro ne plu fariĝas, aŭ fariĝas malpli bone.* Oni povas vidi, kiu el tio profitas. Ĉar mankas al ili politika subteno, la socialaj mobiliziĝoj, kiam ili ne avancas, estas tuj kovrataj sub inundo de identeca polemiko. Kaj la murdoj de la Islama Ŝtato tiom akcelas tiun deturnadon, ke tiu grupo fariĝis la ĉefa elekto-aganto de la ekstremdekstro en la Okcidento.

* Pri Francujo, kelkaj el la kaŭzoj de tiu evoluo estas analizitaj de Julan Mischi, Le Communisme désarmé. Le PCF et les classes populaires depuis les années 1970 [“La senhelpa komunismo. La PCF kaj la popolaj klasoj ekde la 1970-aj jaroj], Agone, kol. “Contre-feux”, Marsejlo, 2014.

Kelkfoje sufiĉas detalo por vidi tutan ideologian bildon. La 13-an de aŭgusto ĉi-jare, la forpaso de Georges Séguy estis menciita en kelkaj sekundoj, aŭ en kelkaj linioj, de la francaj komunikiloj, kiuj en tiu momento troviĝis en la milito kontraŭ la burkini. Multaj ĵurnalistoj, kies historia scio resumiĝas per la sensacioj de la lastaj monatoj, eble ne sciis, ke la mortinto dum dek kvin jaroj gvidis la precipan francan sindikaton. Baldaŭ ili alarmos por admoni nin defendi la demokration. Tiu estus pli en sekureco, se tutaj loĝantaroj ne vidus en ĝi ornamaĵon en la servo de la privilegiuloj, kiuj malestimas ilin.

Serge HALIMI.

Vojaĝo tra Israelo kun 450 kristanaj cionistoj

Mia Ferio en la Sankta Lando

La alianco inter la fundamentistaj usonaj kristanoj kaj la ŝtato Israelo estas bazita sur konservativa kaj kontraŭislamana ideologio, kiu foje konfliktas kun la realaĵo. Ekzemple dum gvidata vizito de usonaj kristanoj.

En la printempo de 2016, la atento de dekstrismaj komentistoj estis kaptita de opinisondo de la amaskomunikila kompanio Bloomberg kiu demandis al usonanoj, ĉu ili sentas pli da kunsento por Benjamin Netanjahu aŭ por Barack Obama. Respublikanoj preferis la israelan ĉefministron pli ol sian propran prezidanton je granda plimulto: 67% kontraŭ 16%. Multaj ŝajnigis sin ŝokitaj ke aferoj atingis tian lamentindan staton. Iuj ekstreme konservativaj radiokomentistoj tuj esprimis sian admiron pri Netanjahu: Rush Limbaugh deziris ke “ĉi tiaj morala forto kaj etika klareco gvidu nian propran landon”; Mark Levin, alia komentisto, karakterizis Netanjahu kiel “la gvidanton de la libera mondo.

La sola konservativa radioprogramo kiun mi ŝatas aŭskulti estas tiu prezentata de Dennis Prager. Evidente, li estas konvinkita ke “la diferencoj, kiuj apartigas la maldekstron kaj la dekstron pri la plej gravaj aferoj, estas nesupereblaj” kaj Demokratoj forte ne plaĉas al li. Sed li ofte invitas al ili debati en sia programo, afero malofta ĉe dekstrismaj prezentistoj. Malgraŭ tio, lia ĝentile ĉagrenita reago pri la duelo inter Obama kaj Netanjahu estis unu el la plej malmolaj: “Tiuj, kiuj rifuzas oponi la malbonon, indignas pri tiuj, kiuj aŭdacas ĝin oponi.

“Kvazaŭ ne temas pri mallumo kaj lumo”

Prager estas judo, sed liaj aŭskultantoj plejparte estas kristanoj. Dum la pasintaj jaroj, mi aŭdis multajn el ili diri, ofte per la forta akĉento de suda Usono, ke li estas la unua judo kun kiu ili parolis. Lastan someron, li anoncis ke li partoprenos vojaĝon de subteno al Israelo, gvidata vizito nomata Stand with Israel (Staru kun Israelo). Kontraŭ la modesta sumo de 5000 dolaroj, oni povis akompani Prager kaj liajn plej fervorajn aŭskultantojn dum ĉiĉeronata vizito tra unu el la plej sanktaj kaj kontestataj teritorioj de la mondo. La celo, li diris, estos rememorigi al Israelo ke ĝi povas fidi al siaj sindonemaj amikoj en Usono.

La religiaj dekstruloj de Usono ne ĉiam estis ensorĉitaj de Israelo, kaj ja ne de judoj. Multaj el la fondintoj de la kristana fundamentisma movado ne kaŝis sian antisemitismon. En 1933, la radiopredikisto Charles Fuller avertis siajn aŭskultantojn ke judoj reprezentas “malvirtan kaj obstinan ribelon kontraŭ Dio.” Aliaj gravaj figuroj de la nove aperanta fundamentismo entuziasme cirkuligis la Protokolojn de cionaj saĝuloj , fifama antisemitisma falsaĵo.

En 1981, la israela ĉefministro Menaĥem Begin publike deklaris sian aprobon pri la evangeliismaj kristanoj, kies malkaŝa sindevontigo konverti la judojn al kristanismo delonge maltrankviligis israelanojn. Begin estis la unua kiu agnoskis ke la israela dekstrularo kaj usonaj evangeliismanoj havis multajn komunajn kredojn, kiel malakcepto de la abortigo kaj ĝeneraligita suspekto rilate al la islama mondo.

En 1989, la baptista televida prezentisto Pat Robertson fondis la Christian Coalition of America, evangeliisma premgrupo kiu fariĝis tre influa ene de la Respublikana Partio. Robertson decidis plene dediĉi sin subtene al la cionisma afero, emfazante la malvirtajn farojn de la palestina gvidanto Jaser Arafat kaj lia “brutularo”.

Por provi kompreni kial konservativismo fariĝis sinonimo de senkondiĉa subteno por Israelo, mi kaj mia vivpartnerino registriĝis por la gvidata vizito anoncita de Prager.

Kaj do kelkajn monatojn poste, ni du eniris la atendejon de la hotelo Leonardo Plaza en la israela urbo Aŝdod, por ĉeesti la salutparoladon de Prager. Por havi bonajn seĝojn, ni venis kvardek kvin minutojn frue. Sed vane. Ĉiuj jam estis alvenintaj, tio estas, kvar cent kvindek partoprenantoj el dek du usonaj urboj, plejparte 60-jaraĝaj aŭ pli. Pro tio, ke ni superis la kapaciton de unu hotelo, nia kohorto estis disvastigita tra la tuta urbo Aŝdod, marborda urbo situanta dudek kilometrojn norde de Gazao kaj la celobjekto de hamasaj raketoj dum la milito de 2014. Mi rigardis dum la malfruaj alvenintoj elbusiĝis: ĉiuj miris, kiel mi, pri la grandega rubando streĉita trans la antaŭo de la hotelo: “Bonvenon al la lando de la Biblio”.

La prezentado komenciĝas. S-ron Prager enkondukas Reuven Doron, kalva kaj fortika israelano, la loka agento por Genesis Tours. Per miela voĉo li anoncas: “Ni ĉiuj venis por stari kun Israelo.” Kelkaj “Amenoj” aŭdiĝas ĉe la spektantaro. Doron plu diras: “Vi estas nia forto, nia kuraĝigo kaj ĝojo por nia koroj.

Tiam Prager mem malrapide alpaŝas al la mikrofono. Kun staturo de 1,93m, flavete blanka hararo, portanta kakian pantalonon kaj blustrian ĉemizon sen kravato, li similas universitatan prezidanton. Li havas multajn admirantinojn ĉi tie, inter ili lia tria edzino, blondulino de 1,8 metro kiu staras ĉe la malantaŭo de la ĉambro.

Prager komence parolis pri tio, kion li nomas la “Israelo-testo”. Pri kio temas? Ĝi koncernas la observadon de la maniero laŭ kiu “homoj reagas pri Israelo; tio estas la plej rapida metodo por kompreni ilian juĝon.” Alivorte, se vi aŭdacas kritiki Israelon, vi estas monstro. Prezidanto Obama ne sukcesas ĉe la “Israelo-testo” malgraŭ tio, ke, en 2012, li sendis al la lando rekordan kvanton da milithelpo. La usona ŝtatsekretario John Kerry eĉ pli malbone ne sukcesas ĉe la Israelo-testo ĉar li ofte prenas “mezan pozicion” pri la israela-palestina konflikto, “kvazaŭ ne temas pri mallumo kaj lumo”.

Prager plu diras: “Vi ne povas imagi kiom mi fieras pri vi, vere. Mi estas profunde kortuŝita. Verdire, kiam tiuj atencoj okazis antaŭ unu monato, [la ”intifado de la tranĉiloj“ en kiu israelanoj estis atakitaj per tranĉiloj sur la strato] ni ne sciis kiom da registritoj nuligos sian viziton. La fina rezulto: preskaŭ neniu.

Prager emfazas, ke li ne ricevas salajron por esti ĉi tie kun ni. Li ankaŭ kredas ke ĉiuj usonaj gepatroj, kaj kristanoj kaj judoj, devus sendi siajn infanojn al Israelo antaŭ ol eniri universitaton. Kial? “Nia mondo perdis sian moralan kompason. Se viaj infanoj povas pasigi iom da tempo en Israelo por plibonigi sian konscion, ili eniros universitaton jam imunigite kontraŭ la plej morale misorientiĝinta institucio de la Okcidento: la universitato.

Tro ofte, usonanoj uzas Israelon kiel prismon por esprimi siajn opiniojn pri Usono. Demokratoj emas supozi, ke dekstrismaj evangeliismanoj subtenas Israelon pro tio, ke ĝi kongruas kun ilia koncepto pri la Apokalipso: nur post kiam la elektitoj de Dio ekposedos sian biblian teritorion, komenciĝos la fina Aranĝo, la leviĝo de la Antikristo, la Granda Aflikto, la reveno de Jesuo Kristo kaj la Lasta Juĝo. Multrilate, la kreo de la ŝtato Israelo en 1948 tial reprezentis la Woodstock de kristanaj fundamentistoj. Laŭ lastatempa esploro fare de la Esplorcentro Pew pri kristana fundamentismo, 63 procentoj de blankulaj evangeliismanoj kredas ke la kreo de juda ŝtato en nia epoko plenumis la biblian profetaĵon pri la reveno de Kristo. Sed ĉio ĉi ŝajne interesis neniun en nia grupo. Kontraste, la amo de konservativaj kristanoj al Israelo, kiel mi ofte observis ĝin, ŝajnas esti ligita al la ideo ke Dio la Patro havas du idojn: Israelo kaj Usono. Ĉi tiu Israelo, kiu ne estas nacio sed tumulta frato, ekzistas preter la historio, preter la mortoj kaj la militoj kiuj formis ĝin, preter la Unuiĝintaj Nacioj, preter la Akordoj de Oslo, preter ĉia tradicia moraleco. Se vi komprenas tion, vi trapasis la “Israelo-teston.”

Oni ŝajne aŭdas la zumadon de cerboj retrovolvantaj la scenon

Ni iras al Tendaro Iftach, kie, oni diras al ni, multaj el la soldatoj estis inter la unuaj batalantoj kiuj eniris Gazaon dum la milito de 2014. Soldatino eniras tenanta en la brakoj brilan flavan artilerian obuson. Fieraj ekkrioj leviĝas kiam oni informas nin ke ĉi tiu obuso estas el Usono. Ĉe la monumento de la Nigra Sago, kelkajn horojn poste, oni direktas nin kolektiĝi ĉirkaŭ alia juna soldato kiu ĵus kompletigis sian trian jaron de militservo. Li havas malhelan hararon kaj longan vizaĝon kun barbo. Li diras: “Mi ne scias la ekzaktan procenton, sed la plimulto de la palestinanoj kiujn mi renkontis vere volas vivi pace.” Dum la du jaroj kiujn li pasigis en Cisjordanio, ĉiam, kiam li vidis palestinanojn ĵetantajn ŝtonojn al aŭtoj, li sciis ke ili estas sencelaj junuloj, “sen fokuso, nematuraj.” Li paŭzas, serĉante pli bonan anglalingvan vorton por karakterizi ilin. “Brutuloj!” iu sugestas.

La juna soldato aŭ ignoras aŭ ne aŭdas ĉi tiun rimarkon. Li pludiras ke multaj palestinaj adoleskantoj havis nenion por fari krom ĵeti ŝtonojn. Li aldonas: “Ni ne devas kulpigi ĉiujn arabojn kiam unu el ili faras malbonon, ĉar mi scias ke multaj el ili volas vivi en paco.

La grupo maltrankviliĝas. Oni ŝajne aŭdas la zumadon de cerboj retrovolvantaj la scenon por konfirmi tion, kion ili ĵus aŭdis. La soldato plue diras ke la religio ludas gravan rolon: “La ekstremistoj sur ambaŭ flankoj tre enmiksiĝas kaj la situacio tre tre komplikiĝas.

Virino trapuŝiĝas tra la grupo. Proksimume kvardek-jaraĝa, ŝi portas grandegajn sunokulvitrojn, pufan vintrojakon, jogan pantalonon kaj plurkolorajn sportŝuojn. “Kiam vi parolas pri ekstremistoj sur ambaŭ flankoj” ŝi demandas, “ĉu vi komparas radikalulojn kiuj instruas al siaj infanoj malami judojn jam de ilia junaĝo, kaj judajn religiajn radikalulojn?” La soldato kapjesas. “Sed la judoj neniel faras tiajn aferojn,” ŝi protestas, gestadante kolere. “Vi diras ke ambaŭ havas iom da respondeco, ĉu ne? Sed iliaj pensmanieroj havas nenion komunan.

Konsternite, la juna soldato senvorte rigardas sian interparolanton. Li provas informi ŝin ke multaj judoj loĝantaj en “sentivaj lokoj” de Cisjordanio instruas al siaj infanoj tiun saman malamon. Je tio, ŝi eklevas la brakojn pro ĉagreno: “Respekteme, ne,” ŝi diras. “Respekteme, ne.

Iu mumuras, “Se Dennis Prager ĉeestus, li ŝirus al tiu ulo novan anuson”. Pro tio, ke la aŭskultantaro nun kontraŭas al li, la junulo staras silente, ankoraŭ tenante la mikrofonon. Alia soldato alpaŝas kaj prenas ĝin: “Ŝajne, ni havas etan problemon de komunikado, sed mi proponas ke ni pluiru.

Prager mem aperas, portanta jakon malseketan ĉe la ŝultroj. Li rakontas al ni pri sia tempo kiel dudek-unu-jaraĝa studento pri la rusa lingvo kiu aĉetis ekzemplerojn de Pravda ĉe gazetkiosko en Novjorko. Iun tagon, reprezentanto de la israela registaro kontaktis lin por peti, ke li vojaĝu al Sovetunio por kontrabande importi hebreajn bibliojn kaj preĝoŝalojn. “Estis iom danĝere; oni sendis min ĉar mi parolis la hebrean kaj la rusan.” Li revenis al Usono kun nomoj de judoj kiuj volis foriri el Sovetunio kaj komencis lekcii pri la soveta judaro ĉirkaŭ kvar fojojn ĉiusemajne. Li nomas ĉi tiun periodon “la komencon de mia publika vivo”.

Preskaŭ ĉiuj sinagogoj en Usono — kaj ankaŭ en Aŭstralio, Francio kaj ĉie en la libera mondo — montris rubandon kun la vortoj:”Savu la sovetan judaron.“ Mi estis ŝokita ke neniu preĝejo havis rubandon: ”Savu sovetajn kristanojn“ malgraŭ tio, ke la soveta registaro estis mortiganta pli da kristanoj ol da judoj. Kial do estis rubandoj por judoj sed ne por kristanoj? Ĉar la judoj estas popolo, sed kristanoj aliĝas al religio.

Laŭ Prager, tio klarigas kial, eĉ hodiaŭ, la masakro de kristanoj fare de la Islama Ŝtato en Sirio, Irako kaj aliloke instigas malmultan kolektivan indignon. “Mi ne komprenas kial kristanoj ne tiom furioziĝas pro la ekstermo de kristanoj en Mezoriento kiom mi furioziĝas” Prager diras. Mi mem havas alian klarigon: la celatoj estas mezorientaj kristanoj (ortodoksaj, maronitaj, kaldeaj) kiuj aspektas tiel fremdaj kiel islamanoj por okcidentaj kristanoj. La cetera parolado de Prager koncernas la konverĝon de judismo kaj ĝia kristana fratino. Li asertas, ke la judoj estas la elektitoj de Dio, kaj “Kristanoj faras la laboron de Dio.

Ni revenas al la aŭtobuso kiu kondukos nin al Nazareto, en plejparte araba regiono, kie ni lunĉos en eksa malliberejo por enmigrintoj, nun transformita en hotelon. Ni supreniras laŭ serpentumanta vojo tra pejzaĝo de montodeklivoj kovritaj per forĵetaĵoj. Iu demandas al David, nia gvidisto: “Kial ĉiu araba urbo, kiun ni vidas, estas plena de forĵetaĵoj?” Alia volas scii kiel la araboj prenis Nazareton. David klarigas ke la juda loĝantaro neniam estis tre granda, ĝi ĉiam estis araba urbo kiun araboj disvolvis por gastigi kristanajn turistojn: “Ne estas tiel, ke la araboj prenis ĝin de la judoj.

Ĉi tiu respondo ŝajne kontentigas neniun.

Tom BISSELL

Regionaj rivalecoj kaj avideco de la potencaj ŝtatoj

La Korno de Afriko en la orbito de la milito en Jemeno

Kontakt-zono kun la araba duoninsulo, la Korno de Afriko estas strategia regiono: havenoj, naftoŝaktoj, fikomerco de varoj, armiloj kaj homoj. Okcidentanoj, azianoj, internaciaj kompanioj, petrolmonarĥioj kaj lokaj potencaj ŝtatoj — Etiopio kaj Eritreo unuarange — akre batalas inter si por konkeri influpovon, kaj ilia lukto estas vigligita de la milito en Jemeno.

EN LA REGIONO de Tsorona (Eritreo), tiun 12-an de junio, esplor-taĉmentoj de la etiopa armeo, kiuj penetris ĉe siajn najbarojn iom antaŭ la sunleviĝo, renkontas lokajn patrolojn. Ene de kelkaj minutoj, pli ol dek kilometrojn longa segmento de la malnova frontlinio de la milito inter la du landoj (1998-2000) ekfajriĝas: peza artilerio pafas, tankoj moviĝas, kontinua pafado dum preskaŭ dudek kvar horoj. Asmaro akuzas pri agreso, dum Adis-Abebo embarase silentas. Necesas atendi ĝis la 14-a de junio, por ke la proparolanto de la etiopa registaro publikigu militeman komunikon, proklamante, ke lia lando “havas kapablon konduki plenan militon kontraŭ Eritreo”.

Tia minaco ŝajnas eksterproporcia por banala landlima incidento tia, kia okazis dekoj depost la senkomforta armistico de Alĝero, subskribita inter ambaŭ militantoj en 2000 (vd sube). Ĉi tiuj minacaj krioj enkadriĝas tamen en kunteksto de streĉoj multe pli gravaj ol ŝajnas. La 18-an de junio, diskreta urĝa kunveno okazas en Vaŝingtono laŭpete de la etiopuja registaro, dum, la 21-an, la estraro de la etiopuja armita opozicio kunvenas en Ĝenevo. Neniu formo de civila opozicio ekzistas en Adis-Abebo, ĉar la reĝimo marĝenigis ĉiujn disidentajn movadojn; la Revolucia demokrata Fronto de la etiopa popolo (en la franca: FDRPE) de la eksprezidanto Meles Zenawi (mortinto en 2012) posedas 472 el la 527 sidlokoj en la Ĉambro de la reprezentantoj. En 2015 kaj 2016, la ribeloj de la popoloj oromoj kaj amharoj, forgesitaj de la ekonomia kresko, estis sange subpremitaj.

La politiko-diplomatiaj movadoj de junio 2016 koincidis kun armeaj manovroj. De la 6-a de junio, etiopaj soldatoj estas poziciitaj en la distrikto Tadĵurah, en la Respubliko de Ĝibutio, konforme al la interkonsento subskribita komence de majo kun la Ĝibutia prezidanto Ismaïl Omar Guelleh. La stabestro de la ĝibutia armeo publike deklaris, ke la etiopa armeo povas do eniri la ĝibutian teritorion sen antaŭa permeso, uzi la lokajn armeajn instalaĵojn kaj eĉ interveni en la internaj konfliktoj de la eta respubliko. La interkonsento estis tre rapide subskribita post la anonco de la subskribo de la disvolvo-kontrakto de la haveno Berbera inter la societo Dubai Ports World — malavantaĝe al la franca grupo Bolloré — kaj la registaro de la najbara Somalilando. Sekve de la milito de 1998-2000, Etiopujo perdis aliron al la maro kaj fariĝis tute enklavita lando. En Ĝibutio la etiopa armeo frontas la eritrean armeon, instalitan tie de post la landlima incidento de junio 2008, kiu kontraŭstarigis Eritreon kaj Ĝibution koncerne la kabon Doumer. La du armeojn disigas nur maldika bendo da kataraj trupoj, tie metitaj en junio 2010 laŭ la kuna peto de Asmaro kaj Ĝibutio. Ankaŭ trupoj de Adis-Abebo ĉeestas en la regiono Afar, kiu dominas la eritrean havenon Asab, ĝuste kiam la Arabaj Unuiĝintaj Emirlandoj provas fari el ĝi milit-havenon en profundaj akvoj, fronte al Jemeno.

Pluraj elementoj ebligas malĉifri la geopolitikan, de nun ĥaosan, pejzaĝon de la Korno de Afriko. Unue, Etiopujo havas hereditan timon, kiun oni povas resumi tiel: “Ni estas tute ĉirkaŭitaj de arabaj malamikoj, kiuj igis niajn eritreajn malamikojn relajsoj sur la afrika marbordo.” Paranoja vidado sed komprenebla se oni konsideras la longan historion de la islamaj minacoj al la malnova reĝlando Abisinio. Ĝin konfirmas la freŝa reaserto de la radikala malamikeco de Egiptujo kontraŭ la konstruo de la baraĵo Renaskiĝo sur Nilo*. Necesus sep jaroj por plenigi la retenan lagon (67 miliardoj da kubaj metroj), periodo dum kiu la riverofluo 25% malpliiĝos. Kairo eĉ konsideras eblecon detrui la baraĵon. La ekzprezidanto Hosni Mubarak jam havis saman pozicion. Estas nepenseble, ke la saud-arabiaj trupoj atakos Etiopujon, sed oni povas imagi, ke la egiptaj trupoj, ĉefe aertrupoj, minacos la novan bazon en Asab nome de araba solidareco. La ideo, ke la plej bona defendo en tia okazo estus antaŭ-atako disvastiĝas en la tre malgrandaj rondoj de la FDRPE-gvidantoj, kiuj traktas pri sekureco. Sed Etiopujo — unu el la plej gravaj armeo-ŝtatoj en la Korno de Afriko — estus tiam alfrontata al la tuta koalicio, ĉu armee, ĉu tra financaj kaj diplomatiaj reprezalioj.

* Vd. Habib Ayeb, “Kiu kaptos la akvon de Nilo?”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2013.

Dua elemento: la Ĝibutia Respubliko estas la malforta punkto de la malnova konflikto, kiu kontraŭstarigas Eritreon kaj Etiopujon*. Klasike prezentita kiel paca ejo en bolanta zono, tiu eta ŝtato fariĝis la ludejo de ĉiuj regionaj ambici(ul)oj. La eta lando ankoraŭ ŝirmas francan armebazon, heredaĵon de la kolonia epoko, kun ties 2 400 homoj kaj siaj 30 milionoj da eŭroj, ties jara kosto por Parizo. De post 1999, ankaŭ Usono instalis surloke 4 000 soldatojn (fakturo: 60 milionoj da eŭroj). Tio ebligas al Usono sendi senpilotajn aviadilojn al elektitaj celoj en Jemeno kaj Somalujo. La japanoj — kun kelkaj centoj da soldatoj kaj du maljunaj margvataj Lockheed-aviadiloj — postĉasas la somaliajn piratojn de post 2011. Koste de 20 milionoj da eŭroj jare, la japana armeo tiel disponas denove pri transmara bazo, la unua de post 1945. La germanoj kaj la hispanoj ne instalis bazojn, sed kelkaj dekoj da iliaj soldatoj loĝas simple en hotelo Kempinski. Finfine, estas anoncita la instalo, en decembro 2016, apud Tadĵura, malproksime de la okcidentanoj, de ĉina bazo kun akcepto-kapablo de 5 000 ĝis 10 000 soldatoj kaj eble rusa aviadilŝipo. La jara kosto, ankoraŭ ŝtatsekreto, povus esti inter 25 kaj 85 milionoj da eŭroj, laŭ tio, ĉu Pekino konstruos aŭ ne havenon kaj flughavenon. La unuaj konstruaĵoj estas konstruataj. Por esti en bona pozicio, Moskvo manifestis sian deziron aliĝi al tiu klubo de armitaj turistoj per serio de neformalaj kontaktoj.

* Vd. Jean-Louis Péninou, “Un redéploiement stratégique dans la Corne de l’Afrique”, Le Monde diplomatique, decembro 2001.

La Ĝibutia teritorio (23 000 kvadrataj kilometroj, ekvivalento de Slovenujo) enhavos baldaŭ pli da eksterlandaj soldatoj ol da naciaj. Sed ĉu vere temas pri naci-ŝtato? “Ĝibutio ne tiom estas lando kiom komerca ŝtat-civito, notis okcidenta diplomato en WikiLeaks-dokumento de 2004, kaj ĝi estas regata de unu sola homo, Ismaïl Omar Guelleh.” Kun 86,59% de la voĉoj okaze de la prezidanta elekto de la 8-a de aprilo 2016, tiu regado restas absoluta. La armea politiko estas la esenca ilo de tiu herediga princlando, regata de 1977 de la familio Guelleh kaj la klano Mamasan, de la klana familio Issa. Same kiel siaj najbaroj Etiopujo kaj Eritreo, Ĝibutio estas gvidata de aŭtoritatema reĝimo, kiu estas observata kaj gvatata de la organizaĵoj por defendo de la homrajtoj*.

* Vd. Réseau panafricain des défenseurs des droits de l’homme, www.protectionline.org

Tria elemento: batalo por la havenoj ekzistas nun inter la landoj de la regiono. En Ĝibutio, centras la haveno, kiu responsas pri 76% de la malneta enlanda produkto (MEP). Sed tiu aktivado je 80% dependas de la etiopa kliento, kiu, de post la milito de 1998-2000, ne ricevis permeson aliri al la eritrea haveno Asab. En tiu kunteksto, la 8-an de majo 2016, la neagnoskita ŝtato Somalilando* subskribis komercan interkonsenton kun la tria tutmonda operacianto, Dubai Ports World (DPW), proprieto de la registaro de la Arabaj Unuiĝintaj Emirlandoj. La haveno Berbera tiel fariĝis rekte konkurenca de tiu de Ĝibutio. La ĉefa oponanto al la ĝibutia prezidanto, s-ro Abdourahman Boreh, kiu vivas ekzile en Dubajo, disponas pri solidaj rilatoj en la Arabaj Unuiĝintaj Emirlandoj; estas eĉ li, kiu en 2006 instigis DPW turni sin al Ĝibutio. En 2013, kiam Dubajo rifuzis ellandigi lin, la prezidanto Guelleh nuligis la havenan koncesion de DPW kaj donis ĝin al rivala societo (la afero estas nun traktata en tribunalo en Londono). La konflikto akriĝis ĝis tiu grado, ke, de aprilo 2016, la diplomatiaj rilatoj rompiĝis inter Ĝibutio kaj Dubajo.

* Vd. “Jours tranquilles au Somaliland”, en Manière de voir, n-ro 143, “Afrique, enfer et eldorado”, oktobro-novembro 2015.
Maltrankviliĝas la diktatoro de Ĝibutio

LA ALVENO de DPW ĉe la somalilanda haveno Berbera, kun s-ro Boreh kiu agigas la aliajn de malantaŭe, kaŭzas panikon en Ĝibutio. Ja, Berbera estas malnova brita kolonia haveno, longtempe neglektata, kie transitas nur 40 000 konteneroj jare, kompare kun 900 000 en Ĝibutio. Sed Etiopujo anoncis sian deziron deloki tien 30% de sia trafiko, dum DPW intencas tie investi 400 milionojn da eŭroj, tio estas multe pli ol la jara buĝeto de Somalilando. La ĝibutia prezidanto do ekkuris al Etiopujo por proponi “sekurec-interkonsenton” permesante al la etiopa armeo manovri en Ĝibutio kvazaŭ en konkerita lando. Adis-Abebo jam esprimis en 2014 sian deziron “konsideri Etiopujon kaj la Respublikon Ĝibutio kiel unusolan teritorion”. Speco de “limigita suvereneco” por Ĝibutio.

La maltrankvilojn de la ĝibutia diktatoro nutras la iom tro videblaj manovroj de s-ro Boreh. La oponanto ja petis esti oficiale invitita al la ceremonioj de la dudek kvina datreveno de sendependiĝo de Somalilando, la 18-an de majo 2016. Singardemaj, la regantoj de la neagnoskata respubliko ne respondis pozitive al tiu peto, “ĉar tio estus kvazaŭ militdeklaro kontraŭ Ĝibutio”, deklaris al ni somalilanda oficialulo. La streĉoj restas viglaj, des pli ke s-ro Boreh apartenas per sia patrino al la sub-klano Yoonis Moussa de la popolo Issa, kiu estis viktimo la 21-an de decembro 2015 de amasmurdo en la urbo Ĝibutio — la cirkonstancoj restas mallumaj, kaj la nombron de mortintoj oni ne konas. Sed la Yoonis Moussa estas 60% de la ĝibutiaj armeanoj, kiuj estis dismetitaj en la montoj Mabla, norde de la Tadjura-golfo. La celo estas ke ili luktu kontraŭ la afar-ribelo de la Fronto por restaŭro de unueco kaj demokratio (FRUD). De post la amasmortigo de la 21-a de decembro, ilia batalvolo malkreskis ĝis nulo.

La prezidanto Guelleh provas ne retropaŝi en tiu kompleksa situacio, farante el la somalilanda sultano Gaddaboursi Aboubakar Elmi Wabar, kiu oponas la gvidantojn de sia “lando”, sian aliancanon. Sed li estas implikita en vasta ludo de kontraŭdiraj aliancoj kaj minacoj: dum li petegas helpon de la etiopoj — kiuj tamen daŭrigas siajn komercaĵojn kun DPW en Berbera-, li devas intertrakti kun la arabaj malamikoj de Etiopujo, kiuj, ankaŭ ili, postulas armebazon en Ĝibutio por apogi sian milit-strebon en Jemeno.

Kvara elemento, ja: la jemena ardejo. En la markolo Bab al-Mandeb (“la pordo de larmoj”), nur tri cent kilometroj disigas Afrikon de Jemeno. Kaptita en la ŝtormo de la “araba printempo”, tiu ĉi puŝis al la elirejo en 2012 sian diktator-prezidanton, s-ron Ali Abdallah Saleh, kiu regis la landon el fera mano de 1978. Sed, jam antaŭ la ribelo de 2011, tiu por-okcidenta diktaturo alfrontis ne nur ĝihadisman branĉon aparte aktivan, Al-kaido en la araba duoninsulo (AKAD), sed ankaŭ zajdismo-popolribelon koncentritan en la provincoj Saada kaj Amran. La “popola revolucio” de 2011 do lasis liberan kampon al tiuj du movadoj, kies intencoj tamen ne estis aparte demokratiaj.

La zajdismaj trupoj, nomitaj “houtistaj” de la popolo, el la nomo de ilia historia gvidinto, la predikisto Hussein Al-Houthi, mortinta dum la batalo en 2004, baldaŭ ekkaptis la ĉefurbon Sanaa, kie ili alianciĝis kun la eksdiktatoro Saleh. La 25-an de marto 2015, Sauda Arabujo decidis interveni kun koalicio de sunaismaj landoj*. La houtistoj, egaligitaj al ŝijaistoj, estis subite konsiderataj kiel “kvina kolono” de Tehrano sur la bordoj de la Ruĝa Maro, dum s-ro Abd Rabbo Mansour Hadi, posteulo de s-ro Saleh, estis altigita al la nekonvinka rango de simbolo de la nova demokratio. Tiel la afrika najbaraĵo trovis sin envolvita en tiu araba kirlo. Ĝis la komenco de la interna milito, Jemeno estis la ĉefa transiga punkto de la rifuĝintoj — politikaj same kiel ekonomiaj — de la Korno de Afriko, kiuj survojis al Eŭropo.

* Vd. Laurent Bonnefoy, “En Jemeno, unu jaro da milito por nenio”, Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2016

Ekde aprilo 2015; kelkajn tagojn post la sauda atako, la eritrea prezidanto Issayas Afeworki subskribis ĝeneralan kunlabor-interkonsenton kun Riado kaj kun la armita koalicio kunigita kadre de la Kunlabor-Konsiliio de la Golfo (KKG)*. La emir-landanoj tiam alvenis en Assab por konstrui flughavenon de kie ekflugas nun la saudaj bombaviadiloj. La haveno estis tre rapide riparita. La unuaj (modestaj) taĉmentoj de eritreaj trupoj aliĝis al la jemena fronto, kaj la kunlaborado etendiĝis al la sudana reĝimo de la prezidanto Omar Al-Bachir, kiu ankaŭ sendis trupojn kontraŭ grandaj financaj saudaj transdonoj. Ĉi-okaze, Asmaro ellandigis al ilia hejm-lando la jemenajn oponantojn kiuj ĉeestis sur ĝia teritorio.

* Vd. Manière de voir, “De l’Arabie saoudite aux émirats, les monarchies mirages”, n-ro 147, junio-julio 2016.
Miriga demokratio

TIU INTENSA politiko-milita aktivado logike kaŭzas maltrankvilon de Adis-Abebo. Por Etiopujo, vidi la eritrean mortigan malamikon ligi tiom intiman aliancon kun la arabaj potencaj ŝtatoj estas des pli alarmiga, ke Vaŝingtono, kiu deziras doni garantiojn al la araba sunaista mondo por forgesigi la interkonsenton pri la nuklea industrio kun ŝijaisma Irano, klare poziciiĝis je la flanko de la koalicio. Pere de la KKG, Asmaro profitas nun el usona indulgo al kiu ĝi ne kutimiĝis pro la nerespekto de la homrajtoj, pri kiu ĝi estas akuzata. La 8-an de junio 2016, la enketo-komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj cetere deklaris, ke ekzistas “bonaj kialoj kredi, ke krimoj kontraŭ la homaro tiaj, kiaj sklavigo, enprizonigo, torturo, seksperforto kaj murdo estis plenumitaj en Eritreo depost 1991.” Pro sia deziro flati la KKG, Vaŝingtono deflankiĝas al firilatoj pli kaj pli dubindaj kaj neinterkonsentaj en la regiono.

En julio 2015, la Emirlandanoj kaj la Saudanoj ne hezitis, siaflanke, inviti la “prezidanton” de Somalilando, s-ro Ahmed Mohamed Silanyo, kiu ne kutimis tiajn gestojn ĉar lia ŝtato ja ankoraŭ ne estas agnoskata. La renkontiĝo estis organizita kiel ombroteatro, kie ĉiu aktoro perfekte ludis sian rolon. Oni petis de s-ro Silanyo trupojn kaj la eblecon uzi la Berbera-havenon; li ne diris “ne”, sed li restis kun krucumitaj brakoj, kaj la gvidantoj de la KKG ŝajnigis ne rimarki tion. Honoro estis savita.

Ankaŭ la ĝibutia prezidanto montriĝis singarda rilate al la jemena dosiero: petita disponigi bazon al la KKG-koalicio (unu plian!) kaj sendi trupojn en Jemenon, li, same kiel sia kontraŭulo Silanyo, nek rifuzis nek konsentis. Li finfine kontentiĝis doni permeson enhaveno-halti al la transport-aviadiloj de la saudanoj, sed ne al iliaj militaviadiloj. Kvankam la ĝibutiaj kaj somalilandaj regantoj estas malamikoj rilate al la havenoj de la Ruĝa Maro, ili kundividas la saman implicitan malkonfidon rilate al la sauda kaj emirlanda milita aventuro en Jemeno.

Kvina kaj lasta elemento ebliganta prilumi la regionan geopolitikon: la somalilanda demandosigno. Post dudek kvin jaroj da fakta ekzisto, Somalilando ankoraŭ ne oficiale ekzistas. Ne agnoskita, ĝi ricevas preskaŭ neniun eksterlandan helpon kaj apartenas al neniu internacia organizaĵo. Ĝi tamen disponas pri registaro, polico (nearmita), armeo (prudente bone ekipita) kaj pri respektata justico. La lando pace vivas de dudek jaroj. Male al siaj afrikaj najbaroj, ĝi funkcias laŭ nekontesteble demokratiaj kondiĉoj, organizante regule pacajn balot-elektojn. Tiu miriga demokratio, izolita kvazaŭ en kvaranteno* devenas de la eksa brita protektorato British Somaliland. Ĝi sendependiĝis en 1991, tuj post la interna milito, kiu detruis Somalujon kaj kondukis al la falo de Siad Barre. Singardeme kaj preskaŭ timeme mastrumata, tiu paca ŝtato estas precipe minacata de diplomatia eluziĝo kaj subevoluado. Ĝi politike sukcesis, dum Somalujo enkotiĝas en internaj konfliktoj: en 2006, estas la etiopa armeo, subtenata de la Afrika Unio, kiu ebligis al la somaluja federacia transira registaro repreni Mogadiŝon al la milit-sinjoroj kaj al la Unio de la islamaj tribunaloj. La lando krome suferas la terorismon de la islamismaj milicoj Al-Chabab, kiel ilustris la mortiga atako en hotelo de la ĉefurbo la 25-an de junio 2016. Somalilando, inverse, suferas pro la kvaranteno kiun trudas al ĝi la “internacia komunumo”.

* Vd. Robert Wiren, Somaliland, pays en quarantaine, Karthala, Parizo, 2014.

La interkonsento de la 8-a de majo 2016 kun DPW venas ŝanĝi la situacion: tiu timema “lando” subite troviĝas ĵetita sur la agitata scenejo de la regiona “varmeta milito”. La konekvencoj estos multaj kaj eble malstabiligaj: Ĉar tiu interkonsento prezentas minacon, tiel ekonomian kiel politikan por Ĝibutio; ĉar ĝi, vole nevole, lokas tiun malfortan ŝtaton en la orbiton de la Arabaj Unuiĝintaj Emirlandoj; kaj ĉar ĝi riskas perturbi la internan stabilecon. La haveno Berbera, kvankam dormetanta, estis ja la sola grava ekonomia ankra punkto de tiu tre malriĉa lando. Feŭdo de la branĉo Issa Moussa de la klano Habr Awal de la Issaq, ĝi nutris la lokan loĝantaron kaj certigis komfortan renton, kiun ĝi hodiaŭ timas perdi. La danĝero de klana milito, kiun Somalilando sukcesis mastri dum kvaron-jarcento, povus tiam reaktiviĝi.

Somalilando pretervivis dek jarojn da nacia interna milito, sekvatajn de kvin jaroj da regiona interna milito kaj fine dudek jarojn da malriĉeco kaj internacia malestimo. Ĉu ĝi pretervivos eksterproporcian financan ŝprucon, kaj diplomatian, eble eĉ armean, elmetiĝon, kies parametrojn ĝi ne mastras? En tiu perturbata regiono, Somalilando estas antaŭ ĉio demando-signo.

La imperiismo de la grandaj ŝtatoj trairas krizon: ĝi estas kontestata, kontraŭbatalata, parazitata aŭ transpasita de aro de mikro-imperiismoj kun kiuj ĝi de nun devas kalkuli. Tio ne signifas, ke la ĉina, usona, franca aŭ rusa grandŝtatoj ne plu ekzistas; tio signifas, ke, same kiel Gulivero atakita de la liliputanoj, tiuj gigantoj antaŭeniras malpli facile, malhelpataj de ĝenaj aliancanoj kaj duon-malamikoj. Multaj agitistoj manifestas aktivismon tiom firman kiom kontesteblan, kiu estas same efika kaj timata kiel la danĝeraj movoj de la dinosaŭroj, kiuj superas ilin. Eĉ pli malbone: ilia agado nenion devas timi el publikaj opinioj trejnitaj pri pasiveco, pli atentemaj pri la internaj demandoj ol pri geopolitiko.

En la Korno de Afriko, la embaraso de Usono ŝajnas granda. Ekster Eritreo kaj Sudano (kiu pretas ĉion fari por ke oni forigu la ekonomiajn sankciojn), ne ekzistas lando de la zono, kiu ne estas oficiale ĝia “amiko”. Egiptujo provas strangoli la Islamajn Fratojn; Etiopujo restas fidela aliancano, malgraŭ ke ĝi havas amajn okulojn por Pekino; Ĝibutio funkcias kiel satelitoj de la tuta internacia tutmondigita kapitalismo, preta akcepti la diablon mem se ĝi havas rekomendon de la Internacia Mon-Fonduso; la saudanoj kaj la emirlandanoj montras sin malkontentaj pri Vaŝingtono, sed ne havas alian patronon... Kaj koncerne Somalilandon, ĝi petegas iom da kompato el la respekteblaj homoj. Eritreo estas la sola grumblemulo en la bando. Sed ĝia ekonomia pereo kaj la hemoragio de ties junularo estas tia, ke ĝi finfine ĉiam almozpetas ĉe la potenculoj.

Vaŝingtono ne sukcesas repacigi ĉiujn tiujn “amikojn”, kiuj militas sen ties permeso, komplotas unu kontraŭ la aliaj kaj daŭrigas siajn respektivajn politikojn neglektante la usonan “pluvombrelon”, eĉ foje depruntante ĝin sen permeso. Tiel faras la koalicio de la KKG, kiu ricevis preskaŭ dek miliardojn da dolaroj en usonaj armeaj provizaĵoj por daŭrigi la Jemeno-militon, kiun Vaŝingtono tamen vidas sen entuziasmo. Usono ankaŭ kolerigis Adis-Abebon helpante Asmaron, kaj starigas unu kontraŭ la aliaj ĉiujn siajn klientojn kaj aliancanojn, kiam ĝi ne ĵetas ilin en la brakojn de Ĉinujo.

Gérard PRUNIER

Rekresko de la barata subpremo

Vigla kultura rebato en Kaŝmiro

De 1947, tri militoj kontraŭstarigis Baraton kaj Pakistanon pri Kaŝmiro. La parto administrata de Nov-Delhio vivas sub escepto-reĝimo. La 8-an de julio, Buhrhan Muzaffar Wani, ĉefo de sendependista grupo, estis mortigita de barataj soldatoj. Li estis fariĝinta simbolo de la armita rezistado danke al la sociaj retoj. Parto de la oponantoj daŭre luktas, uzante ĉiujn riĉaĵojn de la kulturo.

GALERIO de nuntempa arto en okupita urbo. La 12-an de januaro 2015, la unuan fojon en sia historio, la ŝtato Ĝamuo kaj Kaŝmiro ĉeestis la naskiĝon de kultura loko. Situanta en Srinagaro, la somera ĉefurbo* de tiu regiono administrata de Barato, Galerio Unu (Gallerie One) celis esti ejo, kie la artistoj povos ekspozicii siajn verkojn kaj la studentoj, observi kaj lerni. “Estos finfine konstanta ejo por arto, ĉi tie, en Kaŝmiro”, deklaris tiam Syed Mujtaba Rizvi. Same kiel pli ol 96% de la loĝantoj de la kaŝmira valo, tiu junulo estas islamano*. Li estis je la origino de tiu iniciato, surpriza en konflikto-zono, kie ribelaj grupoj kaj soldatoj de la barata armeo alfrontiĝas de pli ol sesdek jaroj. Arto penas ekzisti, fronte al la 700 000 soldatoj agoprete dismetitaj en tiu valo de Himalajo, al kiuj speciala leĝo, voĉdonita en 1990, garantias senpunecon kaj rajton mortigi suspektatojn kaj preni iliajn posedaĵojn. Danke al sia persistemo, Rizvi tamen kunigis la necesan sumon por la kreado de tia ejo. La lokaj aŭtoritatuloj pri turismo metis je lia dispono 460 kvadrat-metrojn vastan konstruaĵon.

* La vintra ĉefurbo estas Ĝamuo.
* En Ĝamuo kaj Kaŝmiro (1,254 miliono da loĝantoj), oni kalkulas 68,3% da islamanoj, 28,4% da hinduoj, 2,4% da sikoj kaj 0,9% da budhanoj, laŭ la popolnombrado de 2011.

La 23-an de februaro 2015, tiuj samaj aŭtoritatuloj decidis fermi Galerion Unu, sen averto kaj per forto, eĉ difektante kelkajn verkojn. “La okupado estas ankaŭ kultura, diras Rizvi. Arto ebligas socian kaj kulturan altiĝon. Subprema reĝimo evidente ne volas ĝin en zono okupita de ĝi.”

“La amasinformiloj ne plu povas rakonti kion ili volas”

Hodiaŭ li mastrumas kafejon en Srinagaro. Tiu ejo ebligas al ĉiuaĝaj kaŝmiraj artistoj legi poezion, kanti, ludi muzikon, laŭ tradiciaj aŭ modernaj praktikoj, kun aŭ sen politika engaĝiĝo. La kaŝmira arto povas ekzisti, se ĝi ne asertas sin tia, amare konstatas la mastro de la ejo. Post la detruo de la arto-fakultato de Srinagaro dum la grandaj inundoj de 2014, “la departemento estis relokita en loko eĉ pli malvasta ol la antaŭa. Estas malnova forlasita konstruaĵo situanta en la universitata komplekso de Srinagaro”.

Instruanto pri arto-historio en tiu universitato, Showkat Kathjoo klarigas, ke kelkaj esprim-formoj estas tolerataj, aliaj ne. Tradicie, “artaj metioj estas tre gravaj por la kaŝmira ekonomio. Sed, por la nuntempa arto, nenio estas farata”. Ne senkiale. “Artistoj povas esprimi sian ribelon tra sia laboro. Ili do havas tre malmultajn ŝancojn ricevi ejon por ekzpozicii.” Por la regantoj, tiu sufokado de la kreado estas strategia: “nin, [la islamajn kaŝmiranojn], oni ĉiam volas nin prezenti kiel perfortemajn homojn, kiuj prenas armilojn kaj mortigas homojn, konstatas Rizvi. La poetoj, artistoj kaj verkistoj estas ĉiam duarange metitaj.”

Tion konfirmas la fakulo pri Ĝamuo kaj Kaŝmiro, Dibyesh Anand, kiu estras la departementon de la politikaj sciencoj kaj de la internaciaj rilatoj en la universitato Westminster. “La konflikto estas uzata por nutri la baratan naciismon, li klarigas. Kiam iu estas mortigita en Kaŝmiro, la barataj informiloj faras el ĝi nacian problemon. Tiel, ili malhumanigas la kaŝmiranojn, prezentante ilin kiel perfortemulojn.”

Kaj la okcidentaj amasinformiloj silentas, aŭ preskaŭ. “Dum la malvarma milito, Usono kaj Britujo ne estis kontraŭ la sendependec-postuloj de la kaŝmiranoj fronte al sovet-favora Barato. Usono estis tiam aliancano de Pakistano, kiu helpis ĝin kontraŭ Soveta Unio en Afganujo, kaj subtenis la kaŝmirajn ribelulojn. Post la fino de Soveta Unio, Barato fariĝis ebla merkato por la Okcidento.” Ekde 1998, Francujo montriĝas privilegia partnero de Nov-Delhio, aparte en la kampo de aeronaŭtika armado. “Kaŝmiro tiam havis malpli kaj malpli da loko en la okcidentaj informiloj, konkludas Anand. La ideo, ke Barato estas la plej granda demokratio en la mondo konvenas al la internacia komunumo, kiu preferas ignori tion, kio tie okazas.”

De la komenco de la armita ribelo en Ĝamuo kaj Kaŝmiro, en la 1990-aj jaroj (estis inter kvin mil kaj dek mil novaj rekrutoj laŭtakse en 1996*), la barataj amasinformiloj estas liberaj prezenti la kaŝmiranojn kiel taŭgas al ili. “La subtenoj al la talibanoj aŭ, pli freŝe, al la Organizaĵo de la Islama Ŝtato estas elstarigitaj, eĉ se ili reduktiĝas je kelkaj skribaĵoj — ekzemple “Welcome talibans” — aŭ je kvar maskitaj uloj flirtigantaj nigran flagon en manifestacio enhavanta milojn da homoj. Laŭ mi, tiaj grupoj ne ekzistas en barata Kaŝmiro, eĉ se ekzistas aliaj islamaj fortoj”, asertas la profesoro.

* “India’s secret army in Kashmir”, Human Rights Watch, majo 1996, www.hrw.org

Inter la ĉefaj ribelaj grupoj troviĝas la islama organizaĵo Hizbul Mujahideen, kiu deziras unuiĝi al Pakistano, kaj ankaŭ la Liberiĝo-Fronto de Ĝamuo kaj Kaŝmiro (Jammu and Kashmir Liberation Front, JKLF), laika, kiu luktas por sendependeco*. Hodiaŭ, la armita lukto allogas multe malpli ol en la 1990-aj jaroj*. Laŭ Anand, la kaŝmiranoj ne konsentas pri tiu demando, sed la plimulto volas la azazdi (la liberecon). Tial, fariĝis preskaŭ kutime kuraĝigi tiujn, kiuj rezistas al Barato. En aprilo 2016, kiam la kriket-teamo de la Okcidentaj Indioj (Karaibo) gajnis kontraŭ Barato, kelkaj kaŝmiranoj manifestis sian ĝojon en la stratoj de Srinagaro, kio kaŭzis agresojn kaj arestojn. En julio, la morto de la ĉefo de Hizbul Mujahideen, Buhrhan Muzaffar Wani, 22-jara, mortpafita de la armeo, estigis amasajn manifestaciojn, severe subpremitajn: almenaŭ kvindek civiluloj estis mortigitaj, ok mil vunditaj, la gazetoj malpermesitaj, la sociaj retoj suspenditaj.

*Who are the Kashmir militants?”, BBC News, 1-a de aŭgusto 2012, www.bbc.com
* Vd. Fahad Shah, “Kashmir’s young rebels”, The Diplomat, 22-a de aŭgusto 2015.

Por la Partio de la barata popolo (Bharatiya Janata Party, BJP), la naciisma partio de la ĉefministro Narendra Modi, “Kaŝmiro estas rimedo por silentigi la opozicion en Barato, klarigas Anand. Ĉiuj tiuj, kiuj aŭdacas paroli pri la misfaroj de la barataj soldatoj, estas klasifikitaj “kontraŭnaciaj”, kaj ties progresema parolado aŭtomate estas malkredindigita. Neniu islamano aŭ kristano estas elektita en la Parlamento” — kvankam Barato enhavas oficiale 14,2% da islamanoj.

Fahad Shah, ĵurnalisto naskita en la valo, kreis en 2011 The Kashmir Walla, la unuan retan gazeton de Ĝamuo kaj Kaŝmiro. Li ĝin konsideras kiel alian voĉon fronte al la potencaj barataj amasinformiloj, en kiuj “estas tre malfacile bone informi pri la konflikto. Artikoloj estas cenzuritaj.” La eventoj de julio tion montris. En aprilo 2015 jam, Nov-Delhio suspendis la elsendon de Al-Jazeera English dum kvin tagoj ĉar la ĉeno montris mapon de Kaŝmiro, kie la zonon regatan de Pakistano oni ne distingis de la teritorio administrata de Barato.

Shah konfesas, ke lia ĵurnalo ĉefe tuŝas la junajn angloparolantojn de la valo kaj legantojn en Barato aŭ eksterlande. Sed, laŭ li, ĝi restas remparo fronte al la misinformado: “La tradiciaj amasinformiloj kreis mitojn pri Kaŝmiro, kaj la reta ĵurnalismo kaj la sociaj retoj povas rompi ilin. Interreto fariĝis gardostaranto pri ĉio, kio estas publikigita pri la konflikto. La informiloj ne plu povas rakonti kion ili volas sen estigi reagojn.”

Malfacilaĵoj ankaŭ venas de la kaŝmira socio mem. En 2013, Fahad Shah suferis severajn batojn sur la sociaj retoj, defendinte Pragash, rok-grupon konsistantan ekskluzive el junulinoj de la valo. Dum la granda muftio (religia aŭtoritatulo) elsendis fatvon kontraŭ ili, deklarante ke muziko estas kontraŭ-islama, la ĵurnalisto memorigis la sufiisman virinan muzikan tradicion de la valo. La atakoj kiuj sekvis ne senkuraĝigis lin: “Ni devas lerni kritiki nian socion. Tio estas rolo de la amasinformiloj. Kiam ni parolis pri tiuj virinoj kiuj muzikas, oni plurfoje vokis min por postuli, ke mi ĉesu mian aktivadon. Unu fojon, sekve de artikolo pri la esprim-libereco en Kaŝmiro, unu el niaj ĵurnalistoj estis telefone minacata: “Via familio estas en Kaŝmiro, ĉesu labori kun Fahad.”” Li preferas ne paroli pri la deveno de tiuj timigadoj. The Kashmir Walla daŭrigas, sed la virinoj de Pragash ja ĉesis siajn aktivaĵojn.

Laŭ Fahad Shah, la afero povus pliboniĝi se la konflikto havus internacian eĥon. “La situacio en Kaŝmiro proksimas de tiu ekzistanta en Palestino. Nenio povos ŝanĝiĝi ĝis influaj personoj parolos pri ĝi. Gravas, ke homoj el la tuta mondo povas nun legi ion pri Kaŝmiro, vidi arton aŭ aŭskulti muzikon, kiu venas de ĉi tie.” La barata registaro provas male montri, ke Kaŝmiro estas parto de barata lando. Eksterlandaj ĵurnalistoj cetere ne bezonas vizon por iri tien. Tamen, kiam la editora linio estas klare kritika al la barata politiko, tio ne restas sen konsekvenco. En 2011, David Barsamian, usona ĵurnalisto konata ĉar li denuncis la agojn perfortantajn la homrajtojn, kiujn faris la armeo en Kaŝmiro, ricevis malpermeson eniri la landon*.

* Rajesh Joshi, “In free India I was denied entry”, Outlook, Nov-Delhio, 26-a de septembro 2011.

Aliaj iniciatoj aldoniĝas al tiuj de Fahad Shah aŭ de Syed Mujtaba Rizvi. La muzikpeco I protest (Remembrance) (Mi protestas [memoraĵo]) de MC Kash — por “Kashmir”-, la unua repisto de la valo, estis intime asociita al la manifestacioj de 2010. Ekigitaj de la murdo de tri kaŝmiraj civiluloj, ili estis severe kaj perforte subpremataj: cent dek du manifestaciantoj mortis*. En sia kanzono disvastigita tra la Interreto, Roushan Illahi (lia vera nomo) kvalifikas la okupadon “murda reĝimo”. Laŭ li, “la tradicia kaŝmira arto ne plu sekvas la evoluon de la socio kaj ne parolas pri la problemoj, kiuj koncernas nian generacion. Ĝi ne parolas pri la suferoj de la loĝantoj, la murdoj, seksperfortoj. Tial ni malfermas nin al aliaj formoj de arto. La apero de repo, grafitio, la hiphopa kulturo, estas ekzemplo de tiu malfermiĝo.” MC Kash asertas, ke lia loĝejo estis plurfoje trudvizitata de la polico kaj ke lia telefono estas subaŭskultata.

* Bilal Ahmad Shah kaj Dr P. Chinnathurai, “Violence’s against the unarmed protestors in Kashmir: a disguised brutality”, Asia Pacific Journal of Research, vol. 1, n-ro 35, Bangalore, januaro 2016.
De nun, rifuzi la okupadon “fariĝas la normo”

Tamen, laŭ s-ro Khurram Parvez, aktivulo de la asocio defendanta la homrajtojn Jammu Kashmir Coalition of Civil Society, nova tendenco ekstariĝas en la socio. Same kiel la antaŭa generacio prenis armilojn en la 1990-aj jaroj, la hodiaŭa generacio poziciiĝas kontraŭ Barato per literaturo kaj per arto. Tiam, la Kaŝmiranoj jam ne volis la okupadon. Sed, pro “la perforto kaj la dogmoj, kiuj estis asociitaj al ĝi, la rezistado timigis, klarigas s-ro Parvez. Nun, la okupado ne plu estas akceptata. Ĝin rifuzi fariĝas la normo”. Tial kontesta muziko kiel repo fulmrapide disvastiĝis en la valo: “Ekzistas hodiaŭ centoj da repistoj”, asertas MC Kash. Kaj la retaj platformoj, kiuj publike mallaŭdas la konflikton, ja disfloras, laŭ aserto de Shah.

Tiu nova generacio kuniĝas ĉirkaŭ projektoj. Atestas pri tio la dokumenta filmo Bring him back (Revenigu lin). Aperinta en 2015, tiu filmo rakontas la lukton de la patrino de Maqbool Bhat, emblema figuro de la JKLF, kiu provas revenigi la korpon de sia filo, pendumita en la prizono de Tihar, en Barato. La filmon realigis Fahad Shah, la afiŝon desegnis Syed Mujtaba Rizvi, kaj MC Kash donis unu el siaj kantoj dediĉitaj al la rezistulo. Pli ol simplan kunlaboradon, tiu filmo montras la ideologian unuecon de tiu generacio, kiu miksas arton, kulturon kaj informadon por kontraŭbatali la okupadon. En 2015, la unua bildstrio de la valo naskiĝis: Munnu: A Boy from Kashmir. Ĝia aŭtoro, Malik Sajad, amiko de Rizvi, rakontas tie sian tumultan infanecon, en ĉiutaga ĉeesto de la konflikto.

De 2010, la interreta kaj kultura rezistado travivas veran boladon, ĉar ĝi ebligas eviti la perfortan fizikan subpremon kaj kontroladon, ĉieĉeestantajn.

Raphaël GODECHOT

Rekresko de la barata subpremo

Iom da paŭzo por la rifuĝintoj en Pakistano

KRUTA, LA ŜTUPARO kiun ni laŭiras ekde la vojo, zigzagas inter ŝtonaj muroj, malantaŭ kiuj staras brikaj dometoj. Iom post iom, laŭ la supreniro, la vidado plilarĝiĝas al Muzaffarabad, la montara ĉefurbo de Azad Kaŝmiro, mergita en la dube blanka nebulo de vespera krepusko. En la ĉielo kajtoj gaje kolorigas la pejzaĝon. Viro kondukas siajn kaprinojn per longa rimeno. Ni estas en unu el la dek rifuĝ-tendaroj de la urbo, kiuj ŝirmas la kaŝmirajn loĝantojn viktimojn de la konflikto kontraŭstaranta Baraton kaj Pakistanon de la lando-divido, en 1947. Ĉiu lando postulas la eksprincan ŝtaton. Hodiaŭ, parton administras Barato: Ĝamu kaj Kaŝmiro (vd “Vigla kultura rebato en Kaŝmiro”), kiun oni ĉi tie nomas Indian occupied Kashmir (IoK). La alia parto estas regata de Pakistano kaj enhavas Gilgit-Baltistan (Nordaj Teritorioj), kaj Azad Kaŝmiro (Azad signifas “libera”), kie ni estas nun. En la mezo, 740 kilometrojn longa linio: la kontrol-linio.

Malfacilas diveni, ke ni trairas tendaron. La pakistana ŝtato atribuis al ĉiu familio terenon, por ke ĝi konstruu sian domon. La konstruaĵoj estas faritaj por daŭri: neniu scias kiom da tempo ankoraŭ daŭros la konflikto. Estas do veraj domoj kun teraso kaj vidado al la urbo. La rezervujoj surtegmentaj indikas, ke ĉiu loĝejo disponas pri kran-akvo. Cent kvardek du familioj vivas ĉi tie.

La kontrollinio, tre severe gardata, estis kvalifikita en 2000 de la prezidanto William Clinton kiel la “plej danĝera loko en la mondo*, spite al la ĉeesto de blukaskuloj tie postenigitaj kiel observantoj. Poste, en 2004, la barata armeo tie konstruis duoblan barilon el altaj pikdratoj “concertina” (kun razil-klingoj), enhavantan minojn, infraruĝo-radiadajn kameraojn, mov-detektilojn kaj alarmojn. Tiu fakta landlimo estis neniam agnoskata internacie, ĉar Barato ne aplikis la rezolucion de la UN de 1948, kiu planas referendumon.

* Jonathan Marcus, “The world’s most dangerous place?”, BBC News, 23-a de marto 2000.

Ni plu supreniras laŭ sepdek-grada deklivo. La ebenaĵo, kiun ni atingas, prezentas surprizan panoramon al la valo kaj la montoj. Du knabinoj vestitaj per beletaj roboj aperas, dum, aŭdinte nin, la virinoj malaperas en la kuirejon.

Alta kaj forta viro, bonkor-aspekta, invitas nin eniri en la mehmonhana (salono por invititoj). Tuj, li ĝoje anoncas al ni, ke lia patrino ĵus alvenis el okupita Kaŝmiro. “Mi ne vidis ŝin de dudek kvar jaroj!”, li ekkrias. Tion dirante, Gulbhar* levas la malsupron de sia pantalono kaj malkaŝas protezon: “Mino!”, li diras. Li deprenas la protezon kaj montras sian stumpon: “Indian Army!” (Barata armeo!) Ja trairante la kontrollinion li vundiĝis. “Mi fuĝis komence de la 1990-aj jaroj, li memoras kun voĉo preskaŭ neaŭdebla, kvazaŭ li revivus la dramon. La barata armeo min postĉasis. Dum tri jaroj, mi kaŝis min tie kaj ĉi tie, ĉe amikoj, parencoj. Sed ĉiufoje, ili retrovis mian spuron. Finfine mi komprenis, ke mi devas forlasi la IoK. Mi eĉ ne povis adiaŭi mian patrinon, kiu ne sciis kie mi estas. Mi ĉefe provis savi mian vivon. Necesis du tagoj por atingi la kontrollinion. Kiam mi falis sur la mino, la pakistana armeo prenis nin sub sian protekton. La soldatoj bone flegis min en sia hospitalo, kaj kondukis nin al Muzaffarabad”. Kio estas lia krimo? Nur esti partopreninta en la manifestacioj de 1990. Li precizigas: “Por la barata armeo, ne estas diferenco inter gvidanto kaj simpla partoprenanto; ni apartenis al la movado, do ili venis aresti nin ĉiujn. Nia sola krimo estis postuli nian rajton je memdecido.”

* Pro sekurec-kialo, neniu el niaj kunparolantoj diris sian nomon. Iuj antaŭnomoj estis ŝanĝitaj.

EN 1987, post baloto aranĝita kaj falsita de la barata registaro, kolero kreskas ĉe la islamaj kaŝmiranoj de Ĝamu kaj Kaŝmiro, kondukante al serio de manifestacioj, perforte subpremataj. La 20-an de januaro 1990, barataj kvazaŭ-armeaj trupoj ekpafas al protestantoj sur la ponto Gawkadal en Srinagaro. La rakontoj de la pretervivantoj glaciigas nin: la soldatoj mortigis la vunditojn per unu aŭ pluraj pafoj. Iuj sin ĵetas el la ponto por eskapi kaj dronas. Oficiale la bilanco estas 28 mortintoj. Reale, oni nombros ilin inter 50 kaj 287, laŭ la fontoj. Dum la sekvantaj monatoj, la eksterlandaj ĵurnalistoj ne rajtas enveni. Komenciĝas plurjara koŝmara periodo: surprizatakoj, arbitraj arestoj, trud- malaperoj, torturoj... Pli ol 76 000 personoj estis arestitaj inter 1987 kaj 1995, inter kiuj nur 2% estis fine kondamnitaj, laŭ raporto de la International Crisis Group publikigita en 2003.

Juna knabo alportas teon; knabino ekaperas. Gulbhar havas nun ses infanojn. Per kio li vivtenas sin? “Ĉiumonate, la pakistana registaro pagas al la rifuĝintoj vivmonon, po 1500 rupioj [proksimume 13 eŭroj]. Mi konstruis protezojn por la Ruĝa Kruco, sed, antaŭ tri jaroj, la projekto finiĝis kaj, de post tiam, mi ne plu havas laboron.” Alvenas maljuna virino, kun sekaj kaj noblaj trajtoj, kiu afable kisas nin antaŭ ol sidiĝi sur la tapiŝoj, dorse kontraŭ la muro. Ameema, 70-jara, estas la patrino de Gulbhar. Ŝi alvenis en Azad Kaŝmiro, kie ŝi neniam venis antaŭe, antaŭ du semajnoj. “Kiam mi petis pasporton, ŝi rakontas, ĉiufoje estis rifuzita de la barataj aŭtoritatuloj, ĉar ili sciis, ke mia filo vivas aliflanke de la limo. Fine, mi transloĝiĝis, kaj refaris pasportopeton el mia nova adreso. Ĉi-foje, mi ricevis ĝin!”

Ameema tuj rekonis sian filon, kiu venis atendi ŝin ĉe la landlima kontrolejo. Gulbhar atestas: “Estis emocia momento por ni. Post dudek kvar jaroj... Ni ploris.” Ŝia vizo validas du monatojn. Poste, la maljuna virino reiros hejmen kaj verŝajne neniam plu revenos... Filo kaj patrino denove telefone interparolos, ĉiam ja Gulbhar vokos, ĉar “Barat-flanke, ne eblas”. La knabineto venas alpremiĝi kontraŭ tiu avino, kiun ŝi konas nur de du semajnoj. “ĉu vi ne konsideras resti ĉi tie definitive?” La maljunulino ridetas: “Mia alia filo estas en karcero tie, kaj mi ankaŭ havas fratojn kaj kuzojn... Mi ne povas resti.”

Ankaŭ Ameema multe suferis. “Mi estas vidvino; mia tria filo estis mortigita de la barata armeo. Mi devis resti kaŝita dum kvar jaroj. Kiam la situacio fariĝis pli trankvila, mi eksciis, ke alia filo estas en malliberejo. Mi suferis pridemandadojn, mia filo Gulbhar vivas aliflanke kaj mi ne konis miajn nepojn! Kaj kial ĉio tio? Ĉar ni postulas liberecon.” Ŝi mem estis torturita dum la pridemandadoj. “Mi ne povas rakonti, mi ne havas vortojn...” Gulbhar montras la brakon de sia patrino: “Parto de ŝia brako pendas, la muskolo estas tute malligita de la osto.” Ŝi klarigas: “Ili volis scii kie estis Gulbhar. ‘Diru kie kaŝiĝas via filo! ‘ Sed mi ne sciis! La barata armeo respektas nenion, ŝi kolere daŭrigas. Ili rompas la vitrojn, detruas pordojn por eniri. Ili frapas eĉ infanojn kaj virinojn, el kiu ajn aĝo, sen ajna indulgo! Unu mia najbaro estis arestita kaj kunportita. Neniam ni revidis lin. Tio okazis en 1994 aŭ 1995. Mi ŝatus diri al la mondo, ke, tio, kion ni sentas ĉi tie, pakistan-flanke, ni ŝatus senti ĝin ankaŭ aliflanke. Sed tiel tute ne okazas, kvankam Barato fanfaronas esti demokratio. Azad [libereco]!” ŝi diras konklude.

Kiam ni forlasas Gulbhar kaj lian familion, nokto jam venis kaj la lumoj sur la aliflankaj deklivoj trembriletas. Estas kvazaŭ steloj, tiom alte estas la domoj alkroĉitaj flanke de la krutaj montoj. Tio sufiĉas por memorigi nin, ke ni troviĝas en unu el la plej belaj valoj en la mondo, kromnomita “la surtera paradizo”.

Similajn historiojn kiel tiu de Gulbhar ni aŭdis en aliaj tendaroj de Muzaffarabad. Ĉe unu, temas pri fratino neniam revidita, aŭ frato, aŭ patrino; aŭ mortigita patro, kiel tiu de Yasmine, 33-jara. La juna virino alvenis komence de la 1990-aj jaroj kun siaj gepatroj: “Ni loĝis apud Srinagaro; mia patro estis tajloro. Ili arestis miajn fratojn, mian patron, por submeti ilin al pridemandadoj dum pluraj tagoj. Ni ne rajtis eliri el la domo post la sunsubiro. Ni ne plu iris al la lernejo. Ni foriris dumnokte, sen ion ajn kunporti, eĉ ne puloveron, ĉar la armeo preparis surpriz-atakon en nia vilaĝo. Mi estis 7-jara. Ni marŝis du tagojn. Kiam ni atingis Athmuqam, aliflanke de la kontrollinio, familio akceptis nin, ĉe kiu ni restis unu jaron. Sed la barata armeo senĉese pafis el la alia flanko. Iam, mia patro estis mortigita de obuso.”

Samir, 38-jara, estis unu el la studentaj gvidantoj de la movado por libereco de la 1990-aj jaroj kaj loĝis en Srinagaro. “Tuj post la manifestacio por la libereco, kiun ni organizis, la aŭtoritatuloj komencis surprizatakojn en la domoj. Ĉiuj gvidantoj de la movado kaj iliaj amikoj estis arestitaj. Trifoje mi sukcesis eskapi, sed fine ne plu estis alia solvo ol fuĝo. Ili estas malhumanaj. Ĉiutage ni trovis dek kvin aŭ dudek kadavrojn sur la vojrando. Se vi faris paroladon, ili vin enslipigis — ili konis nin ĉiujn. Ili arestis vin, kondukis vin al la montaro kaj ekzekutis vin, kaj forĵetis vian korpon vojrande. Plej ofte, ili eĉ ne redonis la korpojn.” Nenio ŝajnas povi haltigi Samir: “La baratanoj montras al la mondo trompan demokratian vizaĝon.” La konflikto okazigis 70 000 mortintojn, sennombrajn atencojn kontraŭ la homrajtoj kaj multajn trud-malaperojn en Ĝamu kaj Kaŝmiro.Laŭ la asocio de parencoj de malaperintaj personoj (APMP), 8 000 ĝis 10 000 personoj estis forrabitaj inter 1989 kaj 2006. Plej multaj estis junuloj.

ĈI LASTAJN JAROJN, la situacio pliboniĝis, sed regulaj ekbataloj malĝojigas la vivon de la kaŝmiranoj. La nombro de malliberejoj, tricent, laŭdire malkreskis, kaj la tri torturejoj, kies nura elvoko glaciigas la sangon, estis alimaniere uzataj: “la kargoŝipo” estis transformita en ciferecan policejon, “Papa-2” en loĝejon por eksa ministro, kaj Harinawa fariĝis oficiala loĝejo.

De 2003, Nov-Delhio kaj Islamabado respektas pafĉeson, sed sep urboj de Gamu kaj Kaŝmiro restas sub konstanta nokta elirmalpermeso. En 2005, buslinio estis starigita por ebligi al familianoj revidi unu la aliajn. La Intra-Kashmir Bus Service funkcias unufoje semajne, lundon, kaj trairas Chakothi, sur la vojo inter Srinagaro kaj Muzaffarabad. Sed ĝi estas nur por la familioj disigitaj en 1947, kaj neniel povas esti uzata de la familioj de tiuj, kiuj poste fuĝis. Se ili recevas pasporton, tiuj lastaj devas vojaĝi longan kromvojon kaj trairi, kiel Ameema, tra la landlima kontrolejo de Wagah, inter Lahore kaj Amritsar.

En 2010, la Kaŝmiro-valo restis unu el la plej armitaj en la mondo, kun, laŭ oficialaj fontoj, 700 000 anoj de la armeoj kaj kvazaŭarmeo. Ĉiujare la 5-an de februaro, Pakistano markas tagon de solidareco, la “Kaŝmiro-Tago”. La pakistana ĉefministro Nawaz Sharif deklaris, ke li de nun metos Kaŝmiron sur la diplomatian tablon je ĉiu ebla okazo. Nuntempe, tamen, miloj da familioj restas disŝiritaj.

Sylvie LASSERRE

La kaŝita flanko de la “modelo”, kiu fascinas Francion

Israelo aŭ la religio de sekureco

Post la atencoj, kiuj sangokovris Francion, multaj politikistoj starigis kiel modelon la regadon de sekurecaj aferoj fare de Tel-Avivo. Kun la risko silenti pri ĝiaj malicaj konsekvencoj pri politiko, ekonomio kaj socieco. En la Israela socio, same kiel en la okupitaj teritorioj, la polico-armea respondo al terorismo elmontris sian limigon.

Oni ofte rigardas Israelon, kiel unu el la plej religiaj ŝtatoj en la mondo, ĝi tiel estas ja pli ol oni imagas. Ĉi tie religio kaj ŝtato estas unuaĵo. Juda ortodoksismo akompanas la civitanojn de naskiĝo ĝis morto, ĉu ili estas kredantoj, ĉu agnostikuloj, ĉu ateistoj. Sed, kvazaŭ tio ne sufiĉas, dua dogmo kadras la vivon de Israelanoj: tiu de sekureco. Ĉe ĉiu etapo de ilia vivo, ĝi trudas senindulgajn regulojn.

Ĉi tiu religio baziĝas sur la kredo, ke Israelo vivas sub ĉiama minaco, kredo, kiu baziĝas sur ia kompreno de la realo, sed kiu ankaŭ nutriĝas el mitoj zorgeme konservataj. Niaj regantoj tiel aranĝas timkampanjojn. Ili troigas la realajn danĝerojn, inventas aliajn kaj nutras la ideon, ke ni estas viktimoj de senĉesaj persekutadoj. Kaj tio daŭras ekde la kreiĝo de la ŝtato.

Dum la milito de 1948, tuj post la Holokaŭsto, tia sinteno eble pravis: ĉu la Israelanoj ne sentis sin kiel Davidon fronte al Goljato? Sed, de tiam la lando hisis sin al la rango de fortika regiona potenco. Nia armeo estas unu el la plej potencaj de la planedo, kaj disponas pintteknologian armilaron. Tamen la kredo restas: Israelo luktas por sia pluvivo, eĉ kiam ĝi batalas kontraŭ organizaĵoj, kies membroj marŝas kvazaŭ nudpiede, kiel Hamas, eĉ kiam neniu potenca ŝtato, krom Irano, ne metis ĝin en sian celilon, kaj eĉ kiam ja niaj trupoj operacas kiel okupantoj. La recepto ne estas nova, nek tipa de nia lando: reala aŭ malreala ekstera minaco pravigas “nacian unuiĝon” kaj premon de la ŝtato sur la civitanaro.

Laŭ la esplorcentro IHS Jane’s, Israelo havis en 2015 la deksesan buĝeton por nacia defendo en la mondo: 15,6 miliardojn da dolaroj. Tio estas 6,2% de la malneta enlanda produkto, malantaŭ Saud-Arabio. La parto de la defendbuĝeto en la Israela MEP estas duoble ĝis sesoble pli alta ol en la aliaj industriaj ŝtatoj. Kaj, malgraŭ la iom post iom malpliiĝo de ĝia parto en la ŝtatelspezoj, ĝia absoluta valoro daŭre kreskas. Dum la lando estas nur 98-a por la loĝantaro, per nur ok milionoj da loĝantoj, la Global Firepower Index* klasas la Israelan armeon en la dek sesa rango por pafforto, kun unu tanko por 1930 civitanoj (kontraŭ 5948 en Nord-Koreio kaj 157 337 en Francio) kaj unu ĉasaviadilo por 11 800 civitanoj (kontraŭ 23 904 en Usono kaj 51 914 en Francio).

* Global Firepower, “Countries ranked by military strength 2016”, www.globalfirepower.com .
Bagatelaĵo de dek kvar submarŝipo

Tiaj elspezoj, proporcie pli grandaj ol tiuj de Usono kaj Francio, okazas malprofite al aliaj aferoj: edukado, sanservoj, loĝejoj, transportoj aŭ akceptado de migrintoj. Sed tiu buĝeta prefero estas objekto de neniu publika debato, eĉ kiam miloj da civitanoj manifestacias kontraŭ luprezoj — kiel okazis en somero 2011, dum la plej granda socia protesto de nia historio*. La lando disponas la bagatelaĵon de dek kvar submarŝipoj. Ĉu kvin ne sufiĉus? Nu, ni diru dek por la maltrankvilemuloj. La mono elĵetita por konstrui nur unu el tiaj maŝinoj — 1,4 miliardoj da eŭroj — ebligus renovigi tutajn kvartalojn. Sed, kiam la Israelanoj plendas pri la vivokosto kaj malboniĝo de sociservoj, ili sengrumble akceptas la defendbuĝeton kaj la porsekurecan retorikon de la regantoj. Ĉu fido estas pridiskutebla?

* Legu Yaël Lerer, “Indignation (sélective) dans les rues d’Israël”, Le Monde diplomatique, septembro 2011.

Estas maltrankvilige vidi iujn landojn, inter ili Francion, ekiri sur la saman vojon. Ekmarŝi sur tiel glitan deklivon povas konduki al pravigo de ĉiuj atencoj kontraŭ demokratio. La Israelanoj tion spertis: “sekureco” forgesigas maljustecon. Ĝi blankigas krimojn kaj farbas per legitimoverniso la plej diferencigajn fifarojn. Politikestroj, generaloj, juĝistoj, intelektuloj, ĵurnalistoj: ĉiuj scias tion, sed ĉiu aldonas sian silenton al tiu de la plimulto.

Kiam iu eniras aŭte la flughavenon Ben-Gurion, li devas malfermi la fenestron kaj saluti la armitan sekurecogardiston. Ĉio dependas de la maniero, kiel tiu parolas la hebrean: se la gardisto kredas aŭdi araban akĉenton, li haltigas la aŭton. Tiel la judoj penetriĝas de supereca sento kaj la Palestinanoj de sia malsupereco aŭ danĝereco. Ĉar, jen ja konata afero, ĉiu araba civitano estas suspektinda pakaĵo, prokrasta bombo.

Neniu neas la ekziston de terorismo. Sed oni tro malofte diras la perversajn konsekvencojn, kiujn kreas la rimedoj uzataj por kontraŭi ĝin. Senfinaj kontroloj tagojn post tagoj turmentas civitanojn obeemigitajn de atencotimo. Inside konstruiĝas kliŝoj, akriĝas antaŭjuĝoj, kiuj transformiĝas al rasismo. Ĉio tio kontribuas al memdetruo de nia lando. Ĉu same okazos en Usono kaj Eŭropo? Ĉu tio vere necesas? Ĉu ne ekzistas aliaj rimedoj pli justaj kaj pli bone alĝustigitaj por lukti kontraŭ tiu danĝero?

Je la nomo de sekureco, Israelo okupas de pli ol kvin dek jaroj Palestinajn teritoriojn, kontraŭe al internacia juro. Ni tiel iĝis unu el la malmultaj koloniistaj potencoj de la 21-a jarcento. Kiam S-ro Ŝimon Peres, estonta Nobel premiito por paco, permesis en 1975 la instaladon de unu el la plej grandaj kolonioj, tiu de Ofra, li substrekis kiel grave estas gardi la telekomunikan antenon starantan en la okupitaj teritorioj. Sed tiu kolonio estis konstruita sur privataj teroj ŝtelitaj sub protekto de la ŝtato al Palestinanoj. La portempaj gardantoj rapide iĝis koloniantoj, kaj ilia kampadejo, antaŭurbo de la teritorioj. La sekvo, markita de sangaj krimoj, apartenas al la historio. Hodiaŭ, en Gazao, pli ol du milionoj da homoj estas enfermitaj en tio, kio estas la plej granda malliberejo de la mondo.

Same kiel ĉiuj institucioj, la justica aparato adorkliniĝas antaŭ la moderna Moloho. La superega kortumo, kutime kapabla puni maljustecojn, kiujn oni antaŭmetas al ĝi, rajtigas neakcepteblaĵojn, kiam ili pretekstas sekurecajn necesojn: detruojn de domo, elpelojn, ktp. dum la longa historio de la okupado, tiu kortumo tro malofte kontraŭstaris. Ĝi bezonis multajn jarojn antaŭ ol ĝi havu kuraĝon por kritiki celitajn murdojn kaj torturon. Kaj ĝi persistas legitimi la arestojn sen prezento antaŭ juĝo, kiun oni nomas “administraj enŝlosoj”. De jaroj, miloj da homoj estas enprizonigitaj sen juĝo. Tial, ke ili, kaj ankaŭ iliaj advokatoj, havas neniun rajton koni la akuzokialon, ili havas neniun rimedon por defendi sin. La krizostato, valida ekde la epoko de la Brita mandato — kvankam la mandato finiĝis jam delonge — permesas tian skandalon. La krizostato ne plu havas kialon, sed ĝiaj reguloj restas.

Malrespektante internacian juron

Koncerne la armeajn tribunalojn, ili kondamnas Palestinanojn dum maskeradaj politikaj procesoj. Je la nomo de sekureco, oni detruas la domojn de “teroristoj”* kaj oni efektivigas kolektivajn punojn malpermesitajn de la internacia juro. Oni ĉiutage trudas al miloj da homoj senkialajn kontrolojn, arestadojn kaj noktajn armeajn invadojn. Oni malebligas iujn labori kaj veturi, oni mortigas aliajn, tuj kiam soldateto timas minacon. Tio okazis pri 10 jara knabino, kiu tenis enmane tondilon, pafita por “protekti” soldatojn, kiujn ŝi verŝajne estis tuj tondonta...

* Legu Vincent Cezaire, “Kiam paroli pri terorismo”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2016.

Ni rememorigu, ke la arabaj civitanoj de “la sola demokratio en Mez-Oriento” vivis sub militista administrado de la unuaj jaroj de la ŝtato ĝis la mezo de la 1960-aj jaroj. Poste venis kvin dek jaroj da okupado, kvin dek jaroj da arestadoj je la nomo de neceso “sekureca” — tiu magia alibia vorto evitante al Israelo la difinon de nedemokrata ŝtato.

Ĝis nun, la araboj estas la ĉefaj viktimoj de tiu situacio. Post jaroj da lukto kontraŭ terorismo, la nombro de Palestinaj mortoj estas centoble tiu de Israelaj mortoj. Sed, dum demokratio malfortiĝas, la atakoj kontraŭ esprimlibero kaj civilaj rajtoj* de nun trafas cîujn. La sekureca religio disvastigas sian premon: hodiaŭ en la okupitaj teritorioj, morgaŭ en Tel-Avivo, hodiaŭ lezante Arabojn, morgaŭ Judojn.

* Legu Charles Enderlin, “Israël à l’heure de l’inquisition”, Le Monde diplomatique, marto 2016.

En la tuta mondo, la Israelanoj estas vidataj, kiel la ĉefbatalantoj kontraŭ terorismo. Niaj entreprenoj konsilas registarojn, eksportas ne nur armilojn, sed ankaŭ farlertecon. Sed se ŝtatoj volas lerni de Israelo, ili devas ankaŭ lerni tion, kion ili ne devas fari. Aparte, ke oni ne povas ĉion permesi al si je la nomo de sekureco. Risko perdi demokration estas eble pli granda danĝero ol terorismo.

Gideon LEVY

Prezidant-elektoj

Usono tentata de risko

Ĉu tiom sperta kaj tiom forte ĉirkaŭata kandidato kiel s-ino Hillary Clinton bateblas de viro tiom brutala kaj kontestata, eĉ en lia propra tendaro, kiel s-ro Donald Trump? Tiu ebleco, kvankam ne la plej verŝajna, dependas de la voĉo de forgesita Usono kaj jam ne estas ekskludita.

THE SYSTEM is rigged: la sistemo estas falsaranĝita. Oni jam scias, ke en Usono la kandidato, kiu ricevas naciskale la plej multajn voĉojn, ne ĉiam prezidentiĝas; ke la elektokampanjo ignoras tri kvaronojn de la ŝtatoj, kie la rezulto de la voĉdonado estas antaŭvidebla; ke preskaŭ ses milionoj da civitanoj kondamnitaj de la justico perdis la voĉdonrajton; ke 11 elcentoj de la eblaj elektontoj ne havas la identigilojn necesajn por voĉdoni; ke la metodo de voĉdonado donas al la du dominantaj partioj eksterordinaran avantaĝon. Oni ankaŭ bone sciis, ke la mono, la komunikiloj, la premgrupoj, la difino de la voĉdon-distriktoj misformas la demokratian reprezentadon de la lando.*

* Por pli detala analizo de tiu artifiko vd Serge Halimi kaj Loïc Wacqant, “Démocratie à l’américaine”, kaj Bendit Bréville, “Géorgie et Caroline du Nord, les deux Sud”, Le Monde diplomatique respektive decembro 2000 kaj oktobro 2012. Kp ankaŭ Elizabeth Drew, “Big dangers for the next election”, The New York Review of Books, 21-an de majo 2015.

Ĉi-foje, tamen, temas ankaŭ pri io alia. Pri sento, kiu transiras la diversajn poziciojn. Pri kolero, kiun dum la praelektoj esprimis la 12 milionoj da elektantoj de la demokrata senatoro Bernie Sanders, sed ankaŭ la 13,3 milionoj da triumfaj adeptoj de la respublikana miliardulo Donald Trump. La sistemo estas falsaranĝita, laŭ ili, ĉar la regantoj, same respublikanoj kiel demokratoj, lanĉis militojn en la Proksim-Oriento, kiuj malriĉigis Usonon sen alporti al ĝi la venkon. Falsaranĝita ĉar plimulto de la loĝantaro daŭre pagas la sekvojn de ekonomia krizo, kiu, male, neniom kostis al ĝiaj kaŭzintoj. Falsaranĝita, ĉar la prezidanto Barack Obama seniluziigis la esperojn de ŝanĝo, grandegajn, kiujn lia elektokampanjo de 2008 estis vekinta. Falsaranĝita ĉar ankaŭ la respublikanaj elektantoj ne vidis ion gravan ŝanĝiĝi, post sia mobiliziĝo, kiu havigis al ili, unue en 2010, poste en 2014, la plimulton en la du ĉambroj de la Kongreso. La sistemo estas falsaranĝita, ĉar nenio ŝanĝiĝas en Vaŝingtono, ĉar la usonanoj sentas sin senigitaj je sia patrujo fare de oligarĥaro, kiu malestimas ilin, ĉar la malegalecoj grandiĝas kaj la meza klaso timas.

Komence, ĉio tamen bone komenciĝis. Ĉe la demokratoj, tio kio devis esti trankvila promenado de s-ino Clinton al la venko se ŝia partio, ia dinastia sinsekvo forte helpata de s-ro Obama, transformiĝis en furiozan batalon kontraŭ sepdekjara liberpafisto. Tiu, je la ĝenerala surprizo, sukcesis mobilizi milionojn da junaj elektontoj, kamparanojn, laboristojn, por kontraŭkapitalismaj temoj. La mono ne estis nesuperebla obstaklo por s-ro Sanders, ĉar li ricevis eksterordinare multe da ĝi danke al milionoj da malgrandaj kontribuantoj.

Unu el la precipaj “falsaranĝoj” de la usona politiko, kaj unu el la plej abomenataj, estis tiel vanigita.* Tiu sukceso estis promesplena, tiom pli ke ankaŭ s-ro Trump elspezis ege malpli en sia praelekta kampanjo ol pluraj respublikanoj, kiujn li venkis.

* Laŭ enketo farita fine de majo 2015, 84 elcentoj de la usonanoj pensas, ke la mono okupas tro da spaco en la politika vivo de ilia lando, 85 elcentoj, ke la sistemo financi la elektokampanjojn estas komplete restarigenda aŭ fundamente ŝanĝenda, 55 elcentoj ke iliaj delegitoj agas plej ofte por interesoj de grupoj, kiuj financis ilin (The New York Times, 2-an de junio 2015).

La indigno kontraŭ la ŝtato estis tipa por la plej multaj antaŭaj elektokampanjoj. Hodiaŭ eĉ la konservativaj elektantoj volas, ke la publika potenco intervenu en la ekonomian vivon. La eternaj admonoj redukti la socialajn elspezojn, “reformi” la pensiojn, pritranĉi la helpojn al senlaboruloj cetere estas nur parto de la programo de s-ro Trump. Kaj koncerne liberkomercon, la centra temo de lia kampanjo, li volas disŝiri la traktatojn faritajn de siaj antaŭuloj, respublikanaj same kiel demokrataj, kaj trudi doganaĵojn al usonaj entreprenoj kiuj delokis siajn aktivecojn.

Cetere, lia konkurantino kaj li same opinias, ke la ŝtato devas financi la tre multekostan rekonstruadon de la transportaj infrastrukturojn de la lando.* Resume, la dupartia samopinio favore al la tutmondigo kaj la novliberalismo forvaporiĝis. Pro sia malkaŝa cinikeco kaj sia rabismo, la grandaj usonaj entreprenoj detruis la ideon, ke ilia prospero signifas la prosperon de la lando.*

* S-ino Clinton promesas dediĉi al tio 275 miliardojn da dolaroj en kvin jaroj; s-ro Trump, la duoblon. Jp Janet Hook, “Trump bucks his party on spending”, The Wall Street Journal, Novjorko, 19-an de septembro 2016.
* Kp William Galston, “The double political whammy for business”, The Wall Street Journal, 20-an de julio 2016.

Kvankam s-ino Clinton promesis konfidi gravajn taskojn al sia edzo, granda arĥitekto de la dekstrigo de la Demokrata Partio antaŭ kvarona jarcento, la paro ne plu aspektas same kiel tiam, kiam ili loĝis en la Blanka Domo. Iliaj elektantoj estas pli maldekstraj, malpli tentataj de kompromisoj aŭ kapitulacoj: la termino “socialismo” ne plu timigas ilin ... Kaj, pri kvar simbolaj punktoj de la konservativa deŝoviĝo de la “novaj demokratoj” dum la 1990-aj jaroj — la liberkomercaj traktatoj, la alta nombro de malliberuloj, la financa malregulado, la malaltigo de la salajroj —, s-ino Clinton devis fari promesojn al la adeptoj de s-ro Sanders.

La atakoj de s-ro Trump kontraŭ la meksikaj enmigrintoj kaj la islamo, lia seksismo, liaj rasistaj deliraĵoj inspiras tian abomenon, ke ili kelkfoje eklipsas la ceteron. Tamen, ĉu temas pri socialaj elspezoj, komerca politiko, internaciaj aliancoj aŭ pri militaj engaĝiĝoj eksterlande, s-ro Trump tiom insiste forpuŝis la leĝtabulon de sia partio, ke la respublikanaj gvidantoj verŝajne ne ŝanĝos ĉiujn ĉi punktojn.

Almenaŭ, se ili ne volas definitive perdi “sian” bazon, kiu jam komprenigis al ili, per sia voĉdono por kandidato, kiu vere ne estas konata pro sia reteniĝemo, sed vipas ankaŭ gvidantojn de sia propra tendaro: “Niaj politikistoj, opinias s-ro Trump, forte antaŭenigis politikon de tutmondigo. Tiu riĉigis la financan eliton, kiu helpas iliajn kampanjojn. Sed milionoj de usonaj laboristoj ricevis el tio nur mizeron kaj vomemon.” El la buŝo de miliardulo, kiu dividas sian tempon inter tegmenta loĝejo de Manhatano kaj sia privata aviadilo, tiuj vortoj ne estas senspicaj. Tamen, ili bone resumas la situacion.

“Diverseco” por diplomitaj klasoj

ĈIO ĈI povus pensigi, ke ... la sistemo ne estas falsaranĝita. Kaj ke, kiel Francis Fukuyama, en ĵusa artikolo de Foreign Affairs sugestas, la usona demokratio funkcias, ĉar ĝi respondas al la popola kolero, elseligas la dinastion Clinton, humiligas la respublikanajn baronojn, metas en la centron de la elekto la demandon de malegalecoj, de protektismo kaj de la malindustriigo.*. Kaj eble entombigas duoblan politikan trompadon.

* Francis Fukuyama, “American political decay or renewal?”, Foreign Affairs, Novjorko, julio-aŭgusto 2016.

Dum la paso de la jaroj, la Demokrata Partio fariĝis la instrumento de la mezaj kaj superaj diplomitaj klasoj. Malgraŭ ke ĝi afiŝas la simbolojn de sia “diverseco”, ĝi tamen ricevis grandegan plimulton de nigrulaj kaj hispanparolantaj voĉoj; per sia apogo sur la sindikatoj ĝi konservis laboristan elekto-bazon. Tamen, ĝia interpreto de progreso ĉesis esti egaleca. Jen individuisma kaj paternalisma (la rekomendo fari pli da klopodoj), jen meritokratia (la rekomendo fari pli da studoj), ĝi donas nenian perspektivon al la “periferia” Usono kiu, malproksime de la marbordoj, restas ekster la prospero de la grandaj mondaj metropoloj, de la pluveto de la Wall-Street-riĉaĵoj kaj de la Silici-valo. Kaj kiu vidas malaperi la industriajn laborlokojn, kiuj servis kiel skeleto al malmulte diplomita meza klaso relative fidinta je sia estonteco.

Al tiuj kaj al la malriĉaj “blankuletoj” ankaŭ la antaŭ-Trump-a Respublikana Partio ne proponis ion interesan. Ĝia centra celo estis malaltigi la impostojn de la afer-rondoj, ebligi al ili eksporti kaj investi eksterlande. Ĉiukaze, parolante pri patrujo, pri religio, pri moralo al la laboristoj kaj al la blankhaŭtaj proletoj kaj gurdante la persekutadon de la “normala” usona loĝantaro fare de subtenataj malplimultoj kaj de sensukaj intelektuloj, la konservativuloj longtempe certiĝis, ke la celataj viktimoj de sia ekonomia kaj komerca politiko konstante servos al ili kiel voĉdona kanonnutraĵo.*

* Kp Thomas Frank, Pourquoi les pauvres votent à droite [Kial la malriĉuloj voĉdonas dekstre], Agone, Marsejlo, 2013. Vd ankaŭ “Stratagème de la droite américaine, mobiliser le peuple contre les intellectuels” [“Ruzo de la usona dekstro mobilizi la popolon kontraŭ la intelektuloj], Le Monde diplomatique, majo 2006.

Nu, la populareco de s-ro Trump ĉe ili havas aliajn devenojn. La novjorka konstruigisto parolas al ili ne unuavice pri Biblio kaj armilportado, sed pri industrio defendenda, pri komercaj traktatoj kontestendaj. S-ino Clinton ne nepre rekonkeris la ŝaton de tiuj koleraj elektontoj per tio, ke ŝi metis la plimulton de ili en “korbon de lamentindaj homoj” konsistantaj el “rasistoj, seksistoj, samseksam-fobiuloj, fremdul-fobiuloj, islam-fobiuloj”. Tiun grandskalan psiĥologian diagnozon ŝi starigis dum monakira kunveno en Novjorko antaŭ “korbo da homoj” nepre admirindaj, ĉar tiuj multe pagis por aŭskulti ŝin.

Ĉu elekto stampita de tiaj ideologiaj perturboj kaj eĉ de la deziro renversi la tablon povas tamen konduki al venko de la kandidatino de la ĝisnuna stato? Jes, ĉar ŝia kontraŭulo estas eksterulo ankoraŭ pli abomenata ol ŝi. Envere, jen la “falsaranĝo”. Ĝi karakterizas ankaŭ aliajn ŝtatojn ol Usonon. Francujo venontjare povus sperti similan situacion: popolaj koleroj kontraŭ la tutmondigo. la sociala disigo, kaj la silenta konsento de la “elitoj” sed senmanke devojigitaj de politika ludo kiu, en ambaŭ kazoj same, ĉiam faligas la buterpanon sur la malĝustan flankon.

Ĉar nenio neatendita povus veni de s-ino Clinton — ĉirkaŭata de fakuloj, de enketistoj, de reklamistoj, ŝi kalkulas ĉion je milimetra precizeco —, s-ro Trump decidis konfuzegi la situacion. Li faris tion per tio ke li ĵetis rubujen la strategion, kiun lia partio decidis antaŭ kvar jaroj.

La reelekto de la nuna prezidanto en 2012 surprizis la respublikanajn ĉefojn. Ili konkludis el ĝi, ke venonta venko postulos ke ili ankoraŭ pli reduktu la elektan avantaĝon de la demokratoj ĉe la nigruloj (s-ino Clinton mobilizis ilin malpli ol s-ro Obama) kaj antaŭ ĉio ĉe la hispanparolantoj, kies demografia pezo ne ĉesas grandiĝi. Ĉar tiuj stumblis super la restrikta politiko de la de la respublikanoj pri enmigrado, taŭgus tiurilate montriĝi pli malfermitaj kaj laŭleĝigi parton de la eksterleĝaj enmigrintoj. Ĉar voĉdona lojaleco ne estas enskribita en la genoj, nenio malpermesas al hispanlingvano voĉdoni dekstre, se li estas kontraŭ abortigo aŭ se li ne ŝatas pagi impostojn. La polaj, italaj, litovaj enmigrintoj estis demokrataj antaŭ ol subteni Ronald Reagan; en 2000, 70 elcentoj de la islamanoj esprimis sin favore al s-ro George W. Bush; ok jarojn poste ili 90-elcente elektis s-ron Obama* ...

* Laŭ la New York Times de la 9-a kaj 10-a de januaro 2016.

Anstataŭ dise elpluki kelkajn voĉojn el hispanlingva kaj nigrula elektantaro ege malfavora al la respublikanoj, s-ro Trump vetis, male, pri la nehispanlingvaj blankuloj. Kvankam tiu parto de la loĝantaro malkreskas, ĝi en 2012 estis ankoraŭ 74 elcentoj de la elektantaro. Por mobilizi ilin, speciale la malmulte diplomitajn laboristojn kaj dungitojn, s-ro Trump samtempe nutris la timon, ke alfluo de enmigrantoj kaŭzos malsekurecon kaj forviŝos la identecon, kaj martelis la promeson de industria renaskiĝo (“Regrandigu Usonon”). Tia retoriko resonas en sociaj grupoj, pri kiuj la demokrata potencularo jam ne okupiĝas, ĉar ĝi ne kalkulas ilin en la cifereca moderneco nek en la demografian diversecon, certe ĉar ĝi pensas, ke ili baraktas en kulturo kaj universo pasintaj, pereanta, ke ili estas “plorindaj”.

Nu, dum la urbegoj certigas kreskantan parton de la prospero de la lando kaj de ĝia produktado de imagoj, en la “periferiaj” subŝtatoj envere okazas la elekto. Dum kelkaj monatoj Kalifornio kaj Novjorko sentas, tion, ĉar ilia voĉo jam certas (por la demokratoj) kaj ĉar la grandeco de la venko ludas nenian rolon. Inverse, la parolon havos Ohio, Pensilvanio, Miĉigano, Viskonsino. Ĉar la rezulto tie estas pli malcerta, oni amindumas ilin, oni tie faras mitingojn, aŭskultas ilin. Kaj kion oni tie malkovras? Ke tiuj ŝtatoj, pli blankulaj, pli aĝaj kaj ofte malpli kleraj ol mezume, perdis centmilojn da laborlokoj pro delokadoj kaj pro la ĉina aŭ meksika konkurenco, ke senindustriaj partoj akumuliĝas, ke ili malpli profitis la ekonomian relanĉiĝon ol la ceteraj partoj de la lando. La protektisma kaj maltrankvila retoriko de s-ro Trump tie bone akceptiĝas; s-ino Clinton pli penos por vendi la “bonan bilancon” de la prezidanto Obama.

Baldaŭ, kiam la urbegoj estos ankoraŭ pli grandiĝintaj, kiam la enmigrado estos transforminta Usonon en landon konsistantan plejparte el “malplimultoj”, la demokratoj eble povos rezigni pri la laborista Mezokcidento, same kiel ili antaŭe faris pri la “etblankuloj” de la sudo. Sed ne ĉi-jare.

Ĉi-jare estas tro frue por senriske povi riproĉi kvazaŭ infanojn tiujn, kiuj (malbone) reagas al la problemoj, kiujn oni kreis mem. Por ordoni al ili kleriĝi, ŝanĝi la profesion, transloĝiĝo. Ĉar, kun s-ro Trump en la areno, la demokratoj ne povas plu certi ke tio, kio restas al ili kiel laborista bazo, havas nenian alian elekton ol voĉdoni por ili. Simbolo de politika “elito”, kiu de kvaronjarcento kondukis la popolan mondon al la katastrofo, s-ro Clinton subite devas konsideri loĝantarojn, kies ekonomia sorto estas minacata, kiun la perdo de ĝia antaŭa socia statuso teruras. Ŝia kariertabelo estas brila; sed ŝajnas ke, en 2016, multaj usonanoj volas eksigi la eksigistojn kaj pretas fari tion per dinamitulo nomata Donald Trump.

Nun, subite, la blankuloj en mizera stato komencas kalkuli. Oni aŭskultas ilin same kiel antaŭ duonjarcento la nigrulan ĉifonproletaron. Kaj oni malkovras, ke la vivatendo de la ministoj de Apalaĥoj, de la tabakkulturistoj de Virginio, ĉiuj kiuj devis ŝanĝi sian laboron, fariĝi gardistoj ĉe Walmart kaj dume perdi du trionojn de sia salajro, malaltiĝas. Ke, por la sendiplomaj blankuloj, tiu vivatendo estas nun je preskaŭ dek tri jaroj pli malalta ol tiu de la blankuloj kun universitata kariero (67,5 kontraŭ 83,4); ĉe la virinoj la diferenco estas iomete pli ol dek jaroj (73,5 kontraŭ 83,9). Oni trovas jam ne nur en la nigrulaj getoj lombardejojn, junajn fraŭlajn patrinojn dependajn de sociala helpo, altajn kvotojn de trodikeco, de toksomanio, de memmortigo. Por tiu loĝantaro en mizero, la sperto de s-ino Clinton, ŝia fidelo al la politikaj normoj de Vaŝingtono, la apogo kiun ŝi ricevas de la ĉefaj komunikiloj ne estas nepre atuto.

Al kio similos ilia “postindustria” estonteco, kiam ĉiuj karbominejoj, en kiuj ili laboras, estos fermitaj, kiam la taksiistoj kaj kamionistoj estos anstataŭitaj de veturiloj aŭtomataj gvidataj de Google, kiam la superbazaraj kasistinoj fariĝos skaniloj kaj la laboristoj robotoj? Ĉu ĉiuj programistoj? Ĉu ĉiuj servistoj? Ĉu ĉiuj mementreprenaj liveristoj de manĝaĵoj poŝtelefone menditaj, ĉambroluistoj al turistoj, naturĝardenistoj, mastrumhelpistoj? S-ino Clinton ne respondas al tiu maltrankvilo, ĉar ŝi certe samrangigas ĝin al rifuzo de progreso. S-ro Trump siavice martelas ĝin por alparoli tiujn, kiujn la brutaleco de lia persono kaj lia manko de sperto teruras: “Kion vi havas por perdi?”

Ĉu falsaranĝita aŭ ne, ni baldaŭ scios, ĉu la usona sistemo malstabiliĝis por transdoniĝi al homo kiel li. Sed, supoze, ke en la venontaj semajnoj atenco, malbona televid-elpaŝo aŭ la malkovro de kompromitaj korespondaĵoj sufiĉos por bari la vojon de s-ino Clinton al la Blanka Domo, tiam pruviĝus, ke la partio de la novliberala nuna stato, anstataŭ efike batali kontraŭ la aŭtoritateca dekstro, ekde nun estas ties ĉefa helpo.

Serge HALIMI.

Jen Britoj, kiuj adoras Bruselon

En Ĝibraltaro, lasta kolonio en Eŭropo

Amasege voĉdoninte kontraŭ “Brexit”, la loĝantoj de Ĝibraltaro montris sian alligon al Eŭropa Unio, kiu konsentas al ili multajn esceptojn kaj rolas kiel peranto kun Hispanio. Kun areo simila al tiu de unu Pariza distrikto, tiu teritorio estas samtempe unu el la plej riĉaj de la mondo, kaj la lasta malkoloniigenda de Eŭropo, laŭ Unuiĝintaj Nacioj.

Iomete antaŭ la sunsubiro, dekoj da kvarradaj kaj duradaj veturiloj svarmas antaŭ la doganejo. Ĉe la elirejo de Ĝibraltaro regas etoso turmentiĝa kaj enua. La limloĝantaj laboristoj devos atendi ĝis du horoj por atingi la najbaran andaluzian urbon, La Linea de la Concepción, apenaŭ centmetran for. Malhelverde vestitaj, armitaj de pistolo kaj policbastono, la anoj de la Guardia Civil — Hispana policforto kun armea statuto — zorgeme kontrolas la veturilojn, ĉu ili transportas kontrabandaĵojn kaŝitajn sub trompopanelo. En la Hispana teritorio kontraŭleĝa ŝakrado de tabako estas profitdona afero: la antaŭtago polico konfiskis 70 000 paketojn, tio estas valoro de 315 000 eŭroj. Oficiale la regionaj loĝantoj rajtas kvar paketojn, la turistoj dek.

Kolonio de la Brita krono, Ĝibraltaro ne estas parto de la areo de Schengen. Hispanaj aŭtoritatoj do povas severigi kontrolojn ĉe la limo de tiu liberhaveno en kiu varoj kaj servoj estas imunaj de aldonvalora imposto (AVI)*. “Ĉi lastajn jarojn, la ekonomia krizo, kiu trafas Hispanion, instigis iujn senlaborulojn al fraŭdo, kaj tio pliigis la konfiskitajn tabakokvantojn”, klarigas membro de la Guardia Civil. Ili kreskis de 147 000 paketoj en 2008 ĝis preskaŭ unu miliono en 2013 antaŭ ol malkreski ĝis 330 000 en 2015, sed, li precizigas, “la severeco de la kontroloj varias laŭ la politika koloro de la registaro”.

* Memuaro de la Eŭropa Komisiono, Bruselo, 24-a de septembro 2013.

Hispanio, kiu postulas suverenecon sur tiu kolonio, uzas por politikaj celoj la doganajn kontrolojn, kiuj aldoniĝas al policaj ĉe tiu limo de la areo de Schengen kaj malhelpas cirkuladon en ĉi zono. Dum la konflikto paciĝis sub la registaro de la socialista José Luis Rodríguez Zapatero (2004-2011), la enposteniĝo de la konservativuloj de Popola Partio (PP) plivigligis la postuladon pri tiu teritorio de milita intereso, cedita al Britoj por ĉiam per la traktato de Utrecht en 1713. “Neniam forlasita, la ambicio rehavi la Rokon (kromnomo de la kolonio superita de kalkŝtona monolita pinto je 426 metroj) restariĝis dum la diktaturo de Francisco Franco (1939-1975), kiu iris ĝis fermi la landlimon depost majo 1968, memorigas Jesús Verdú, profesoro pri internacia juro en la universitato de Kadizo. Tiam vidita kiel malamiko, la kolonio ankoraŭ tiklas la patriotan senton de la Hispanoj. Tamen, ekzistas granda misscio pri tio, kio reale estas Ĝibraltaro: la ekonomia motoro de ĉi zono.”

La plejparto el la 120 000 loĝantoj de Campo de Gibraltar, najbara “comarque” (Hispana administracia unuo) de 1200 kvadrataj kilometroj konsistanta el sep Hispanaj municipoj, kontraŭas la restituon de la Roko. En tiu regiono ruinigita de 35% senlaboreco, la kolonio en 2013 generis 25% el la malneta enlanda produkto (MEP), tio estas duoble ol ses jaroj antaŭ, laŭ raporto publikita de ĝia komerca ĉambro. “Tiuj, kiuj, en la ĉirkaŭejo, perdis sian laboron post la krizo en 2008, rapide trovis novan ĉi tie, kie senlaboreco preskaŭ ne ekzistas, diras S-ro Edward Macquisten, direktoro de la komerca ĉambro de Ĝibraltaro. En 2015 estis ĉirkaŭ 24 500 laborantoj, tio estas 7 500 pliaj ol antaŭ jardeko. Triono estis limloĝantoj. Krome, la loka MEP superas 1,9 miliardojn da eŭroj, tio estas duoblo ol tiu de 2008”. Tiu “roko” de 6,8 kvadrataj kilometroj iĝis unu el la plej riĉaj teritorioj de la mondo, rilate al jara enspezo por loĝanto.

Post ĝia devontiĝo en 2002 por “plibonigi travideblecon kaj starigi interŝanĝojn de informoj pri impostaj aferoj*”, la teritorio ne plu estas rigardata kiel imposta paradizo de la Organizaĵo pri Ekonomia Kunlaborado kaj Evoluiĝo (OEKE). Tamen, kun laŭprofita imposto de 10%, kontraŭ 30% en Hispanio, ĝia avantaĝega impostosistemo logas entreprenojn, kiuj tie sidejiĝas nur por malpliigi siajn funkcikostojn, dum ili praktikas sian metion en alia lando. Tiel 20% de la veturiloj de Unuiĝinta Reĝlando estas asekurataj de kompanioj, kiuj sidejas en Ĝibraltaro, kaj granda parto de la Britoj tie pagas siajn vetludojn. Pionira pri laŭleĝigo de interretaj vetludoj, la kolonio altiris la dudek plej grandajn interretajn kazinojn.

* Letero de la ĉefministro de Ĝibraltaro Peter Caruana al la ĝenerala sekretario de OEKE, 27-a de februaro 2002.
Madrido ne agnoskas maran spacon al la Roko

Sub la Mediteranea suno, vivo estas ja pli agrabla ol en Londono, streso malpli prema. La procento de krimoj estas preskaŭ nula. Por Brito, elektro, telefono kaj luprezoj malpli kostas en tiu tre britstila urbo, kun poŝtkestoj kaj telefonbudoj same ruĝaj ol en lia insulo. Sed la luprezoj restas ege troaj por la loĝantoj de Campo de Gibraltar, kies dekono laboras sur la Roko: luprezo povas esti ĝis triobla ol en Línea de la Concepción. La limloĝantoj estas la unuaj ĝenataj de tiu geopolitika konflikto. “Kiam la Hispanaj regantoj instigas la doganistojn perturbi la Llanitos (kromnomo de la loĝantoj de Ĝibraltaro) kaj limigi la turistan fluon, ili ĉefe punas siajn proprajn civitanojn”, opinias gastejestro de la Andaluzia urbo.

Hispana unua najbara komunumo, La Línea de la Concepción montriĝas ege malgaja. Pluraj komercejoj malaperis. Aliaj konstatis falon je 50% de sia vendokvanto, kaj eĉ la trinkejoj malpleniĝas. “Turismo malkreskis en la zono, kaj cetere ni, Ĝibraltaranoj, evitas nun iri en Hispanan teritorion, kiel ni faris antaŭe, klarigas S-ino Gemma Vásquez, prezidanto de la Federacio de malgrandaj entreprenoj de Ĝibraltaro. Nia mono malpli eliras de ĉi tie, ĉar ni hezitas trinketi ion malmultekoste ĉe la alia flanko de la landlimo, pro la longaj doganaj kontroloj kaj ankaŭ pro atakoj kontraŭ niaj veturiloj, kiuj pliiĝis ĉi lastajn jarojn”.

La plistreĉiteco rekomenciĝis en la somero 2013, kiam Ĝibraltaro konkrete malpermesis trenretan fiŝkaptadon per la kreo de artefarita refo de sepdek betonaj blokoj kun fostoj. Tiu “verda” iniciato kolerigis Hispanion, kiu ne agnoskas teritorian marakvon al la kolonio kaj starigis punajn kontraŭrimedojn per dogana fervoro ĉe la landlimo. “Tiu neado de teritoria suvereneco sur la apudaj akvoj estas interpretado kontraŭa al la konvencio de Unuiĝintaj Nacioj pri mara rajto de 1982, klarigas Jesús Verdú. Sensencaĵo, kiam oni scias, ke en la 19-a jarcento la diskuto temis pri la limo de maraj spacoj inter la kolonio kaj ĝia Hispana najbaro.”

Al la konflikto pri teritoriaj akvoj aldoniĝis tiu pri aerspaco. La loko de la flughaveno estas disputata, ĉar ĝi apartenas al zono, kiun la Ĝibraltaranoj prenis en la 19-a jarcento. Tiam flava febro plurfoje trafis la kolonion kaj la Hispanoj permesis al siaj najbaroj instali portempan kampadejon por sanuloj preter la limoj difinitaj de la traktato de Utrecht. Sed la kampadejo daŭris post la epidemio. Per la interkonsento de Kordovo en 2006, la eksa socialista registaro provis repaciĝon kun la Britoj kaj por la unua fojo funkciigis aervojojn inter Hispanio kaj Ĝibraltaro. Sed tre rapide la nova registaro nuligis tiun interkonsenton. De tiam, neniu aviadilo ekfluganta el tiu flughaveno rajtas superflugi la Hispanan aerspacon. Kaj Ĝibraltaro estis flankenmetita por la “Eŭropa unika ĉielo”.

Kvankam ĝiaj loĝantoj amase voĉdonis (je 96%) por la restado de Unuiĝinta Reĝlando en Eŭropa Unio, Ĝibraltaro profitas de aparta statuso, kiu malobservas multajn Eŭropajn regulojn: ne nur ĝi ne devas pagigi AVI-on, ĝi ankaŭ ne estas koncernata de dogana unuiĝo, nek de komerca politiko, nek de komuna fiŝkaptada politiko.

De post la ”Brexit“, la najbaroj ambaŭflanke de la landlimo maltrankviliĝas. Ĉi tie la ekonomio estas tre vigla, grandparte pro la aparta statuso de Ĝibraltaro en Eŭropa Unio, pludiras Jesús Verdú. La ĉi tien eksterlokigitaj entreprenoj eble povas serĉi alian sidejon en Eŭropo. Krome, Bruselo ne plu agos kiel peranto okaze de politika konflikto inter Ĝibraltaro kaj Hispanio.” Tamen ĝis nun oni ne konas la realajn konsekvencojn de la “Brexit”, kaj multaj loĝantoj restas optimismemaj. “Tra la jarcentoj, la Llanitos vivis en malbonsorto kaj ĉiam sukcesis adaptiĝi, deklaras S-ro Macquisten. Ĉi tie ni vivas en komunumeco, ni estas kunligitaj, kaj la homoj, tre entreprenemaj, scias ekpreni la plej etan okazon, kiu aperas”.

Hispanio vidas Brexit-on kiel ŝancon. Tiel, ĝia ministro pri eksterlandaj aferoj, S-ro José Manuel García-Margallo, impetis por proponi ian portempan kunsuverenecon, kies celo estos Hispana aneksado de la teritorio. Kvankam tia dispozicio ebligus ilin resti en Eŭropa Unio, la loĝantoj de Ĝibraltaro firme kontraŭas tion. Krome, Popola Partio malakceptas rekte trakti kun iliaj reprezentantoj kaj rifuzas agnoski al teritorio alian statuson ol kolonio, konforme al decido de la Organizo de Unuiĝintaj Nacioj (OUN) klasi ĝin inter la neaŭtonomajn spacojn malkoloniigendajn. “De post la 1960-aj jaroj, Hispanio alvokas la principon de teritoria integreco, argumentante, ke la Brita kuratoreco sur Ĝibraltaro detruas ĝian nacian unuecon. Tamen la Ĝenerala Asembleo de OUN limigas sin inviti la registarojn de ambaŭ landoj diskuti pri Ĝibraltaro por ĉesigi ĝian kolonian statuson”, resumas Jesús Verdú. Tiu diskuto ne devas forgesi la interesojn de la Llanitos. En 1967, 99,6% de ili per referendumo esprimis sian ligitecon al statuso de transmara Brita teritorio. La starigita regaŭtonomio dispozicias, ke la Brita krono intervenas nur pri eksteraj kaj defendaj aferoj.

“Brexit” povas ŝanĝi la ludon pri la perado starigita post la disputo de 2013. La Eŭropa Komisiono forte rekomendis fluidigi la cirkuladon ĉe la landlimo, kie trozorgemaj kontroloj estigis senfinajn atendovicojn, kiuj daŭras ĝis naŭ horoj — kaj samtempe malpliigis tiean kontrabandon je preskaŭ 50% laŭ la Hispanaj estraroj. De tiam Hispanio ekmodernigis la landlimajn alirejojn, pliigis de du al kvar la alirvojojn al la lando, inter ili unu estas rezervata por la Hispanaj limloĝantaj laboristoj. Plie ĝi ekfunkciigis skanilojn, legilojn de fingropremsignoj kaj vizaĝrekonajn sistemojn, kaj ĝi kreis spacon por traserĉi suspektindajn veturilojn. Kelkajn monatojn antaŭ la fino de tiuj laboroj, finitaj en la somero 2015, S-ro García-Margallo tamen rifuzis malpliigi la doganajn kontrolojn pro la persistema kontrabando, kiu laŭ li kostis 700 milionojn da eŭroj al Eŭropa Unio inter 2010 kaj 2013*. Malfidemo ja daŭras, pri tio atestas esploro de la Eŭropa Ofico por Kontraŭfraŭda Lukto (EOKL), kiu montras indicojn de kontraŭleĝaj ŝakradoj ĉirkaŭ la kolonio kaj ekziston de mafioj ligitaj al tiu komerco. De la 1-a de januaro 2015, Ĝibraltaro do estis devigita malpliigi importadon de cigaredaj paketoj de 110 ĝis 90 milionoj.

* El País, Madrido, 13-a de aŭgusto 2014.
“Nia suvereneco neniam povos esti intertraktita”

Malgraŭ la ekonomia influo de la Roko sur la zono, la Hispana registaro neglektas konsideri la opinion de la Ĝibraltaranoj. “Nia suvereneco neniam povos esti intertraktita. Ni estas Britoj, kaj oni devas respekti la ekziston de loĝantaro instalita tie de tri jarcentoj”, insistas S-ro Fabian Picardo, ĉefministro de Ĝibraltaro. Laŭ OUN la loĝantaro devas decidi pri sia estonteco, same kiel ĝi jam duan fojon faris en 2002: preskaŭ 99% de la loĝantoj tiam rifuzis per referendumo alligi sin al Hispanio. “Ja ne mirinde ili volas resti Britoj!”, ekdiras S-ro Francisco Linares, iu loĝanto de San Roque, urbeto fondita en 1704 de la ekzilitoj de Ĝibraltaro, dekon da kilometroj for. Post la preno de la urbo en 1704, ĝiaj loĝantoj estis devigitaj foriri profite al Britoj. Same kiel S-ro Linares, multaj ĉi tie revas pri la tago, kiam la Hispana flago tie denove flirtos. “Tuj kiam Llanito trairas la landlimon, li rapide konsciiĝas pri la malsama vivnivelo kaj demandas sin, kion Hispanio povus doni al li. Niaj regantoj devas ĉesi konsideri la Rokon kiel malamikon kaj klopodi plibonigi la zonon por igi ĝin pli alloga por la Ĝibraltaranaj okuloj.”

Tamen ne estas facile allogi bonhavan loĝantaron, kiu ne vere kredas je ebleco de brila estonteco kun tiuj, kiuj persekutas ĝin de jarcentoj. En la trinkejoj la anglalingvaj konversacioj integras malpli kaj malpli Hispanlingvajn pruntojn. “Kvankam dulingvismo tie evidentas, junuloj, kiel miaj infanoj, havas pli kaj pli malfacilaĵojn por esprimi sin en la Hispana, rimarkas S-ro Peter Montegriffo, advokato, ministro pri komerco kaj industrio inter 1996 kaj 2000. Certe pro anglalingva edukado, sed ankaŭ ĉar ili ligas la kastilian al malamikema lando kaj rifuzas paroli ĝin.” Anstataŭ klopodi por ripari tion, Madrido decidis en 2015 fermi la pordojn de la Instituto Cervantes, kies rolo estas instrui kaj disvastigi la Hispanajn lingvon kaj kulturon. Tiel forviŝante iom pli sian stampon sur tiu popolo, kiu iam fieris pri sia miksita kulturo.

Lola PARRA CRAVIOTTO

Postbalota perforta subpremado

En Gabono, la mekaniko de nepotismo blokiĝas

Male al la scenaro ja kutima de jardekoj, Francujo ĉi-foje ne tuj agnoskis la kontestatan — kaj sekvatan de popolribeloj — elekton de la gabona prezidanto, la 31-an de aŭgusto. Ĉu s-ro Ali Bongo estos aŭ ne konfirmita en sia funkcio, temas pri turno en la historio de tiu eta lando de centra Afriko, simbolo de ŝanceliĝanta “Francafriko”.

ONI NE ORGANIZAS elektojn por ilinmalgajni.” Ja konata de gabonanoj, tiu formulo atribuata al Omar Bongo, kiu regis la landon de 1967 ĝis 2009, sonas kun aparta akreco en Libreville. La postbalota krizo, kiu komenciĝis la 31-an de aŭgusto 2016, ŝajnas kvazaŭ perfekta kopio de tiuj, kiuj regule fajrigis Gabonon de 1990, dato de enkonduko de plurpartieco. Kun tamen tiu granda diferenco: la Eŭropa Unio, Francujo kaj la Unuiĝintaj Nacioj (UN) ĉi-foje tuj alvokis respekti la “travideblon” de la rezultoj, tiel forlasante la silenton, kiu tiom pezis okaze de la elekto de 2009*. Tiam, la sukcedo de la mortinta Omar Bongo, plejaĝulo de la afrikaj ŝtatestroj kaj granda amiko de Francujo, estis sur la tagordo. La anonco de la venko de s-ro Ali Bongo tuj estigis plej viglajn kritikojn de la opozicio, kiu denuncis fraŭdojn en la voĉkalkulado. Internaciaj Observo-Misioj (Eŭropa Unio, Afrika Unio, Internacia Organizaĵo de Francparolantaro), subpremitaj manifestacioj, plendoj deponitaj ĉe la konstitucia Kortumo... nenio sukcesis. La supozata filo* sukcedis do al la patro, sub la favora rigardo de la franca tiama prezidanto, s-ro Nicolas Sarkozy, kiu gratulis sian “amikon” jam antaŭ la decido de la konstitucia Kortumo.

* Vd Philippe Leymarie, “Au Gabon, Ali Bongo joue avec le feu”, Défense en ligne, 31-a de aŭgusto 2009, http://blog.mondediplo.net
* De la 2000-aj jaroj, la fileco de s-ro Ali Bongo kreis polemikon: ĉu li estas la filo de ‘Omar Bongo aŭ infano adoptita en Biafro en la 1950-aj jaroj? La afero gravas; ĉar naskiĝo en Gabono estas kondiĉo por havi rajton prezentiĝi al elekto.

Kun oficiala rezulto 41,79%, dum la unusola balotvico, s-ro Bongo tiam oficiale antaŭis siajn du konkurantojn, s-roj Pierre Mamboundou (25,64%) kaj André Mba Obame (25,33%). Poste, pluraj enketoj atestis, ke la rezultoj estis trukitaj. En dokumenta filmo elsendita de la franca televidĉeno France 2 en decembro 2010, s-ro Michel de Bonnecorse, ekskonsilanto pri Afriko de la franca prezidanto Jacques Chirac, kreditigis ĉi tiun version de la faktoj*.

* Vd. la filmon de Patrick Benquet, “Françafrique: 50 années sous le sceau du secret”, Infrarouge, 2011.

Kelkajn monatojn poste, en februaro 2011, la Wikileaks-telegramoj konfirmis tiun version: “Oktobro 2009, Ali Bongo inversas la kalkulon de la voĉoj kaj deklaras sin prezidanto”, skribis la usona ambasadoro en Parizo, s-ro Charles Rivkin, en telegramo sendita en novembro 2009 al la ŝtat-sekretariino (ministro pri eksterlandaj aferoj), s-ino Hillary Clinton, kiu tuj konsilis al s-ro Barack Obama ne agnoski la venkon de s-ro Bongo*... Sen sukceso; la usona prezidanto eĉ akceptos sian sanranganon en 2011. La 16-an de januaro 2016, ĉe la tv-elsendo “On n’est pas couché” (France 2), la franca ĉefministro Manuel Valls nevole diris, ke en 2009 s-ro Bongo ne estis elektita “kiel oni komprenas tion”...

* Vd aparte Régis Marzin, “Gabon: du coup d’État électoral de 2009 au départ anticipé d’Ali Bongo?”, blogo Regard excentrique, 2-a de januaro 2015.
99,93% da partopreno

EN 2016, ja la oficialaj rezultoj de la provinco Haut-Ogooué, la lando de la familio Bongo, denove estigas polemikon: 95,46% de la voĉdonantoj laŭ ili favoris la elirantan prezidanton, kun partopren-proporcio je 99,93%; tio signifas, ke nur 50 voĉrajtantoj, el la 71 714 enskribitaj sindetenis! Ĉu la Haut-Ogooué estas simple feŭdo de la Bongo-klano? “Tute ne, necesas fini tiun miton: Ali ne plu havas la fortan subtenon, kiun lia patro ĝuis”, protestas s-ino Claire H., sendependa profesiulino, tre konata en Gabono*. Sed kial tiu provinco (ekzistas naŭ en la lando) troviĝas nun sub la lumoj? “Ali lasis sin surprizi de la voĉdono en la ok aliaj provincoj, komentas Gustave D., gabona esplor-ĵurnalisto. Eĉ se kelkaj fraŭdaj alĝustigoj okazis tie, la interspaco kun Jean Ping estis tre granda — ĉirkaŭ sesdek mil voĉoj. La registaro do devis koncentri la fraŭdon en la Haut-Ogooué por kompensi la diferencon, kaj alveni ĵus antaŭe.”

* Pro sekurec-kialo, kelkaj el niaj kunparolantoj deziris resti anonimaj.

Tro kruda kaj impete uzata, la fraŭdo iom post iom transformiĝis en danĝero. Posedanta grandan kvanton el la 297 protokoloj de tiu regiono, kie ĝi sendis observantojn, “la observo-misio de la Eŭropa Unio ne povos fermi la okulojn. Estas nur afero pri tempo”, certigas s-ro Pierre P., fama gabona advokato de Libreville.

Taskita pristudi la plendon deponitan en 2009 de la opozicio ĉe la konstitucia Kortumo, tiu juristo bone konas la dosieron. “La eŭropa observo-misio por la baloto en Gabono devas, laŭ sia kontrakto, respekti la gabonan suverenecon kaj ties procedurojn. Sed, parolante pri “nenormalaĵoj” en sia antaŭraporto, ĝi ĉi-foje avertis Ali Bongo.” Malgraŭ tio, ĉu la scenaro de 2009 ne estas ripetiĝonta? “Ne! La Gabono de 2016 ne estas tiu de 2009, komentas s-o Michel K, eksa alt-funkciulo ankoraŭ proksimulo de la familio Bongo. La prezidantino de la Kortumo, Marie Madeleine Mborantsuo, estas ja plu feŭdulo de la registaro: sed la socio ja ŝanĝiĝis. Ali ne havas la kapablon de sia patro. Ene de kelkaj jaroj, li transformis la centralizitan kaj unuecan sistemon de tiu ĉi en veran disnastian predadon, kulminigante la volon de ŝanĝo de la gabonanoj.”

La reĝimo de s-ro Bongo ja enkadriĝis en duobla movado de kontinueco kaj rompo. Kaj, kurioze, tiuj du tendencoj nutras la nunan politikan krizon. Unue kontinueco, ĉar la prospero de la gabona Respubliko baziĝas sur rento-strategio neŝanĝita depost la sendependiĝo de la lando, en 1960: la ekonomio estas tute dediĉita al la produktado kaj eksportado de naturaj riĉofontoj. “Dum la kolonia epoko, la valora ligno de la okume-arbo ja vivtenigis la landon kaj la tutan Francan Ekvatoran Afrikon. Poste aldoniĝis mangano, uranio kaj kompreneble nafto”, memorigas la geografo Roland Pourtier, emerita profesoro ĉe la universitato Paris-1 Panthéon-Sorbonne*. En 1975, Gabono aliĝas al la Organizaĵo de Petrol-Eksportaj Landoj (OPEL) (en la angla Organization of the Petroleum Exporting Countries — OPEC). Por faciligi tiun aliĝon, la prezidanto Albert-Bernard Bongo adoptas tiam la islaman nomon El Hadj Omar Bongo. Tiam komenĉiĝas feliĉa periodo por la nacia ekonomio, tiel nomata “la dek du gloraj”, ĝis la petrola kontraŭ-ŝoko de 1985, kaj denove prospera periodo, de la fino de la 1990-aj jaroj ĝis 2014.

* Aŭtoro interalie de “Le Gabon” (du vol), Disertacio de ŝtata doktoriĝo publikigita ĉe L’Harmattan, Parizo, 1989.

Do la ligno-ekspluatadon — 85% de la teritorio estas arbaroj — sekvis la “minaj cikloj”, kaj petrolo. El ĉekomenca produktado de 250 000 bareloj tage en 1975, la pinto de la petrolproduktado estas atingita en 1997 (350 000 bareloj tage, tio estas rekorda produktado de 18,5 milionoj da tunoj). Gabono tiam aperas kiel “tropika emirlando”. Kun modesta loĝantaro (1,8 miliono da loĝantoj en 2013), la ŝtato vivtenas sin per siaj rentoj, laŭ la fluktuoj de la kurzoj. Ĉe la kerno de la aparato estas “grandaj entreprenoj, ĉefe francaj, en diversaj sektoroj (ligno, petrolo, uranio), kaj la gabona ŝtato, kiu sisteme aĉetas 20% de ties kapitaloj”, daŭrigas Roland Pourtier. Provizinte miliardojn da afrikaj frankoj dum preskaŭ kvar jardekoj kaj riĉiĝo-fonto por la regantaj elitoj, la rento de la krudmaterialoj estis nur tre marĝene reinvestita en la landa ekonomio. “La rentulo-ŝtato funkciis en Gabono dum jaroj per predado de riĉofontoj profite al ĝia reganta klaso”, ĉirkaŭ kiu “disvolviĝis parazita kapitalismo, kiu apenaŭ ebligis plibonigi la vivkondiĉojn de la loĝantaroj”, substrekas la politikologo Thomas Atenga*.

* Thomas Atenga, “Gabon: apprendre à vivre sans pétrole”, Politique africaine, n°92, Parizo, decembro 2003.

Longtempe emblemo de la “Francafriko” (vd ...), Gabono donis al si centralizitan ŝtaton kun ĉefo Omar Bongo, inventinto de redisdono-maniero per korupto kaj prebendoj lerte disdividitaj inter la regionoj, la etnoj kaj la politikaj fortoj de la lando. Tiu disdivido (nur parta) de la rento sekvis logikon nun bone konatan. Ĝi uzis oficialajn kanalojn — per “monsumoj” pagitaj en la ĉirkaŭaĵo de la regantaro kaj la teritoriaj administrejoj — kaj neoficialaj kanaloj — per personaj donacoj de la “prezidanto-ĉefo” laŭ la sociaj krizoj (universitatoj, hospitaloj, ...) kaj la reto de la kromedzinoj de la prezidanto kaj de lia ĉirkaŭaĵo. “Iam, tutaj kvartaloj de Libreville vivis el tiuj malavaraj donacoj originantaj el la “seksa vagado” de la regantaj elitoj”, memorigas Roland Pourtier. Ĉi tiu ŝtata strukturo de “korupto-rento” estis fajne pristudita de multaj francaj kaj usonaj universitatanoj*.

* Vd. ekzemple Douglas A. Yates, The Rentier State in Africa: Oil Rent Dependency and Neocolonialism in the Republic of Gabon, Africa World Press, Trenton (New Jersey), 1996.
La petrola malbeno

Heredanto de la Bongo-dinastio de 2009, la filo ne fundamente modifis la organizadon precize aranĝitan de sia patro. “La gabona ŝtato kaj ties ekonomio plejparte funkcias en kontinueco”, komentas Roland Pourtier. S-ino Marie Madeleine Mborantsuo (alinomita: “3M”), ekzemple, eksa kromedzino de Omar Bongo kaj prezidantino de la konstitucia Kortumo (instanco kreita en 1991, post enkonduko de plurpartieco), okupas tiun strategian postenon de pli ol dudek jaroj...

Sur la ekonomia kampo, s-ro Bongo en 2009 prezentiĝis al la voĉdono de siaj samcivitanoj kun ambicia “strategia plano de disvolviĝanta Gabono” (SPDG), artikita ĉirkaŭ industriigo kaj daŭrigebla mastrumo de la riĉofontoj. La SPDG, kiu estis supozata doni novajn perspektivojn al la lando, vojkrucis kun la volo afiŝita de multaj afrikaj regantoj atingi la statuson de “sojlolando” danke al “gajnanta integriĝo” en la tutmondiĝon. Li tiel obeis al la ordonoj de la internaciaj institucioj (Monda Banko, Internacia Monfonduso), tiuj mem, kiuj en la 1990-aj jaroj trudis la planojn de struktura alĝustiĝo. La SPDG kreis kelkajn novaĵojn. En la ligno-sektoro, ekzemple, la eksterlandaj kompanioj ricevis devigon transformi la arbotrunkojn antaŭ eksportado. Meblofabriko tiel naskiĝis pro tiu volo majstri la aldonvaloron per lokaj industriaj tranformadoj. Ankaŭ en la agronutra sektoro, investoj estis realigitaj aparte profite al etendigo de plantaĵoj de oleopalmoj kaj heveoj. Sed, post sep jaroj da regado, neniu el tiuj iniciatoj sukcesis limigi la pezon de la petrola rento aŭ eltiri la landon el ĝia nutra dependeco (80% da importitaj produktoj) — tipa skemo de la “holanda malsano”, kiu infektas la ekonomiojn apogitajn al la krudmaterialoj*.

* Vd. Bertrand Feutemio,“ Le Gabon, un pays si riche... mais très pauvre”, Publibook, Parizo, 2008.

Konkrete, la sola grava ŝanĝo venis el la inversiĝo de la petrolkurzoj. Jes ja, en 2016 Gabono restas la kvara produktanto de nigra oro en subsahara Afriko, malantaŭ Niĝerio, Angolo kaj Kongo-Brazavilo. Sed tiu riĉaĵo tiom esenca por la ŝtato (70% el la eksportaĵoj, 20% de la malneta enlanda produkto (MEP) kaj 40% de la buĝetaj enspezoj) ŝrumpis post la ekonomia ŝoko de la somero 2014. Transpasinte la pinton de 100 dolaroj du jarojn antaŭe, la barel-prezo falis sub la nivelon de 40 dolaroj en 2016. Rezulte: la publika ŝuldo grandiĝas, plipezante sur la buĝeto kaj la investoj. Port-Gentil, la ekonomia ĉefurbo de la lando, restas sufokita de tiu returniĝo. Ene de unu jaro, la agantoj de la petrol-sektoro (Total, Shell, Vaalco, ktp.) kune kun la subkontraktantoj (Schlumberger, Addax Petroleum, Satram, ktp.) ĉesigis la investojn, fermis kelkajn produktejojn kaj amase maldungis. Laŭ la nacia Organizaĵo de la petrol-dungitoj, preskaŭ 4 000 dungoj (el 140 000 loĝantoj) estis templimigitaj aŭ perditaj en dek ok monatoj.

Tia konjunktura returniĝo (kiu laŭ la monda Banko, ankaŭ frapis sektorojn kiel la agronutran, la konstruadon, la lignon kaj la transportojn) rapide suferigas la kernon mem de la socio*. Ja, ĉar la ŝtato rentulo kaj predanto lasas malmulton al la civitanoj por la ĉiutaga vivo, la plej eta senreguligo fariĝas sociaj dramoj. La lando ja estas la unua de la afrikaj landoj koncerne la enspezon por unu loĝanto — kalkulita laŭ egaleco de aĉetpovo, la MEP por unu kapo pasis de 15 100 dolaroj en 2009 al 20 100 dolaroj komence de 2015-, sed ĝi falas ĉe la 112-a tutmonda rango koncerne la indicon de homa disvolviĝo, kiu integras socialajn kriteriojn kiel aliron al flegado aŭ al edukado. Pli ol duono de la gabonanoj troviĝas hodiaŭ sub la malriĉo-sojlo.

* Vd. Monda Banko, “Gabon. Vue d’ensemble”, 2016, www.banquemondiale.org

La kuniĝo de tiuj faktoroj — daŭreco de la rentulo-ŝtato, korupto, forta ekonomia kaj socia difektiĝo — klarigas la profundecon kaj la radikalecon de la politika krizo, kiu komenciĝis fine de aŭgusto 2016. Dum la lastaj jaroj, la ĉiutaga vivo en la ĉefurbo kaj en la aliaj urboj (85% de la loĝantaro estas en urbaj zonoj) malboniĝis tiom, ke ĝi detruis la jam fragilan socian teksaĵon. La listo de la ĉiutagaj malfeliĉoj de la gabonanoj enhavas samtempe la malriĉiĝon de junularo frapita de senlaboreco (ĉirkaŭ 30% de la profesia loĝantaro, inter kiuj 60% estas junuloj), rapidkondukitajn arestojn okaze de la studentaj aŭ sindikataj manifestacioj (multaj de januaro 2016), la malboniĝon de la aliro al flegado (300 000 afrikaj frankoj, tio estas 450 eŭroj, estas nun postulataj kiel garantisumo por eniri hospitalon), misfunkciadon de la publikaj servoj, ripetatajn elektro-malkonektojn...

Tiaj estas la facetoj de perforto, kiu “entenas la fizikajn agojn, same kiel la agojn aŭ interagojn kaŭzantajn psikologiajn agresojn kaj sociajn miskvalifikojn, kaj [kiu] inkluzivas la trudadon kaj la perfortaĵojn ordonitajn de la ŝtato kaj ĝiaj reprezentantoj*.” Tiu multforma brutaleco retroviĝas en la radikaliĝo de parto de la hiphop-kulturo amase adoptita de la junularo en la 1990-aj jaroj.

* Alice Aterianus-Owanga, Maixant Mebiame Zomo kaj Joseph Tonda (sub la dir. de), “La Violence de la vie quotidienne à Libreville”, Academia, coll. “Anthropologie prospective”, Nov-Loveno, aperonta en oktobro 2016.

“Plimulto de la membroj de la opozicio nun timas por sia vivo en Libreville, diras la gabona ĵurnalisto Gustave D. La subpremaj fortoj de Ali Bongo integris “vizaĝkaŝitajn lusoldatojn” taskitajn pri la malpuraj laboroj.” La 8-an de septembro, la opoziciulo Jean Ping fine decidis deponi plendon ĉe la konstitucia Kortumo. “Mi bone konas la sekretajn regulojn de tiu institucio, komentas la advokato Pierre P.. Kiel ĉiam en Gabono, la eksteraĵoj de demokratio estas savitaj. Ni havas tiun kortumon, kaj unu Nacian Elekto-Komisionon aŭtonoman kaj konstantan — NEKAK) (Commission électorale nationale autonome et permanente — Cenap): du institucioj supozataj garantii la travideblon kaj la respekton de la leĝo. Sed sufiĉas iom skrapi kaj vi vidos la veran vizaĝon de tiuj instancoj: ili estas laŭlitere preditaj de la regantaro. Jen kial la tendaro de Jean Ping tiom longe hezitis antaŭ ol deponi sian plendon.”

Se oni observas la enhavon (naŭ juĝistoj, el kiuj tri nomumitaj de la prezidanto de la Respubliko, tri de la prezidantp de la Senato kaj tri de la prezidanto de la nacia Asembleo, du proksimuloj de la Bongo-klano) kaj la historion de la konstitucia Kortumo (ĝia prezidantino estis ĵus reelektita por kvara sepjara mandato!), aperas konvinko: tiu institucio ŝajne ne uzurpis sian kromnomon “Piza turo”, ĉar ĝi ĉiam samflanke kliniĝas, tiu de la registaro. La gabonanoj bone tion scias. De jardekoj, ilia ŝtato kutimigis ilin al vasta ombroludo, kie ĉiu sekreto estas samtempe zorge gardata kaj konata de ĉiuj.

Mobilizado de la strato

ALIA GRAVA DIFERENCO ekzistas inter la elekto de 2016 kaj tiu de 2009: la mobilizado de la loĝantaro, la asocioj, la sindikatoj... Konvinkitaj ke oni ŝtelis de ili la balotvenkon de 2009, multnombraj gabonanoj mobiliziĝis, kuraĝigitaj de eksteraj eventoj: la ondo de la “araba printempo” de 2011 kaj la falo de aŭtokrataj reĝimoj, la malvenko de s-ro Sarkozy (la “amiko” de s-ro Bongo) ĉe la prezidanta elekto de 2012, kaj precipe, la disfalo de la aŭtokrata potenco de s-ro Blaise Compaoré en Burkina Faso en 2014*. Post la bojkoto de la parlamentaj elektoj fare de la opozicio en 2011, pluraj organizaĵoj strukturiĝis por antaŭenigi politikajn kaj instituciajn reformojn. La movado “sufiĉas nun!”, ekzemple, jam en 2012 donis al si kiel celon pli bonan registaron kaj... la travideblon de la elekto de 2016. Ĝi intense lobiadis ĉe francaj kaj internaciaj aŭtoritatuloj, per interalie multaj prelegoj en Parizo kaj Strasburgo.

* Vd David Commeillas, “Civitana balaado en Burkina Faso”, Le Monde diplomatique en esperanto, aprilo 2015.

Plurfoje, tiu organizaĵo — same kiel aliaj civitanaj movadoj — avertis pri la fraŭd-riskoj koncerne la baloton de aŭgusto 2016. La prezidanto François Hollande ja ricevis dokumenton “krizeliro” kiam li prezidentiĝis en majo 2012. La rezigno de multaj kandidatoj profite al la unusola listo kondukita de s-ro Ping estis la lasta etapo de tiu anticipo-strategio. Ĉu tiu politika kaj jura mobilizo sufiĉos por rompi la spinon de la Bongo-klano? Eksministro pri defendo (1999-2009), s-ro Bongo verŝajne povas kalkuli pri la lojaleco de sia armeo kaj polico. Sed tiuj organizitaj korpusoj estas ankaŭ trairataj de sociaj kaj familiaj premoj. S-ro Compaoré tion spertis en 2014, same kiel s-ro Zine El-Abidine Ben Ali en Tunizio en 2011. Kaj pri eksteraj subtenoj, la eliranta prezidanto disponas pri malmulte da sekuraj aliancanoj sur la kontinento. Precipe, kaj male al la scenaro de 2009, Parizo, Vaŝingtono, Strasburgo kaj Adis-Abebo (sidejo de la Afrika Unio) publike bedaŭris iujn “nenormalaĵojn” en la baloto kaj postulis la respekton de la travideblo, petante rekalkuladon de la voĉoj en ĉeesto de internaciaj observantoj.

Parizo, la 18-an de septembro 2016. La advokato Pierre P. komentas la freŝajn atakojn de la registaro kontraŭ la ĉampiono de la opozicio. “Ili ne komprenis, ke neniu havas multajn iluziojn pri Ping kaj pri lia programo se tiu alvenus al la reganta loko, li kviete pledas. “Li estas eksa malnovulo el la Bongo-klano, neniu forgesis tion. Sed malantaŭ lia standardo la Bongo-klano ja povas fali, kaj tio estas la plej grava afero.” Subite la advokato atente ekaŭskultas sian radioaparaton. Vizitanta Francujon, s-ro Séraphin Moundoungo, ministro pri justico ĵus demisiinta (li demisiis la 6-an de septembro), esprimas timon por sia vivo sur la ondoj de Radio France Internationale (RFI). Li denuncas la politikan subpremon kaj la murdoprovojn, kiujn li mem — laŭ li — suferis en Gabono. “La Historio antaŭeniras, diras s-ro Pierre P., kun brilanta rigardo. Ĉi-foje la gabona popolo ne lasos forŝteli de si sian elekton. Se la juraj plendoj kaj la internaciaj observo-instancoj ne igos Bongo akcepti la travideblon kaj sian malvenkon, la strata ribelado verdiktos.” Sed je kiu prezo?

Olivier PIOT

La malakcepto de Trump silentigas kritikojn pri Clinton

Devigita unueco ĉirkaŭ Hillary Clinton

La penege gajnita venko de Hillary Clinton en la primara balotado de la Demokrata Partio ne sufiĉis por kaŝi ŝian nepopularecon. Progresismaj voĉdonantoj ankoraŭ riproĉas ŝin pro ŝia proksimeco al Wall Street, sed ili ne havas veran alternativon krom ŝi. Tiel, ili riskas aligi sin al la komercistaro kiu pli preferas ŝin ol la nereteneblan Donald Trump.

En sia rubriko de la 24a de majo 2016, la konservativa publicisto David Brooks de la New York Times demandis: “Kial Hillary Clinton estas tiel nepopulara?” Prefere ol serĉi la respondon en ŝiaj politikaj atingoj, li ekzamenis ŝian psikon. “Mi komencas mian klarigon per ĉi tiu demando: ĉu vi povas diri al mi, kion Hillary Clinton faras por amuzi sin?”

Se la eksa prezidentedzino ne allogas, la ĉefa kaŭzo estas ŝia temperamento: tute enprofundiĝinta en sia kariero, mankas al ŝi la vivoĝojo. “Ŝia nepopulareco similas tiun de labormaniulo,” Brooks diris, kaj tio metas ŝin “en mistakto kun la moroj de la epoko de sociaj retservoj kiuj alte taksas intimecon kaj senŝirmecon.” Ĉi tiu indulgema sinteno estas surpriza de publicisto proksima al la Respublikana Partio. Sed la malakcepto de Donald Trump estas tiel vastiĝinta, ke strangaj aliancoj formiĝas.

Legante la artikolon de Brooks, oni povus supozi ke Clinton estas novulo pri la usona politika vivo malgraŭ tio, ke ŝi estis sinsekve la prezidentedzino, senatano kaj la ŝtatsekretario pri eksterlandaj aferoj. Ĉu usonanoj forgesis ŝian subtenon por la invado de Irako en 2003, ŝiajn tri paroladojn al bankistoj de Goldman Sachs kontraŭ pago de 225 000 dolaroj por ĉiu parolado (202 000 eŭroj), ŝian neŝanceleblan subtenon por akordoj pri libera komercado, kaj ŝian subtenon por la demisiigo de la libia gvidanto Muammar Gaddafi? Kaj kion pri ŝia konflikto de interesoj rilate al la Fonduso Clinton — filantropia organizaĵo transnacia de la familio — kiam Clinton servis al la registaro de prezidento Obama? Laŭ la New York Times (la 18a de oktobro, 2015), lobiinte ĉe ŝtatsekretario Clinton, direktoroj de la fonduso sukcesis igi, ke mono destinita por ŝtata programo kontraŭ Aidoso en Ruando estu transdonita al trejnprogramo starigita de la fonduso.

Cetere, estas la proksimeco de Hillary al Wall Street kies ĉefaj firmaoj financas kaj ŝian kampanjon kaj ŝian fonduson. Eĉ Donald Trump donacis al ĝi: pli ol USD 100 000 en 2009. Trump estis amiko de Bill kaj Hillary Clinton dum multaj jaroj, kaj invitis ilin al sia tria edziĝfesto, en 2005. Ili sidis en la fronta vico de la preĝejo, kaj iliaj larĝaj ridetoj indikis ke ili pasigas tre amuzan tempon. Jen kion Hillary faras por sin amuzi.

Efektive, voĉdoni por Hillary Clinton ne signifas elekti unu personon, sed paron, el kiu ĉiu ano estas la plej intima konsilanto de la alia. Cetere, la eksa ŝtatsekretario jam malkaŝis sian intencon. Ĉe amaskunveno en Kentukio en majo 2016, ŝi diris ke, se ŝi venkos en la elektado, estos ŝia edzo kiu respondecos pri la revigligado de la ekonomio, “ĉar li scias kiel fari tion.”

Hillary emas prezenti sin kiel pasian defendanton de infanoj. Ĉi tiu pasio naskiĝis antaŭ pli ol 30 jaroj kiam ŝia edzo estis la guberniestro de Arkansaso. Tiutempe, ŝi aliancis sin kun bonfaraj organizaĵoj kiel la Children’s Defense Fund (Fonduso por la Defendo de Infanoj), kun la celo establi por si la reputacion de kompatemulo. Sed la plimulto de ŝia tempo en la Sudo estis dediĉita al tute alia afero: de 1977 ĝis 1992, ŝi laboris por la advokatejo Rose kiel specialisto pri la patenta juro kaj intelektaj proprietaĵoj. Enkorpiĝo de la koluzio inter la politika kaj komerca mondoj en Arkansaso, la advokatejo havis inter siaj klientoj Walmart, la vasta ĉeno de hiperbazaroj konata pro sia malamo al laborsindikatoj kaj amo al malkaraj varoj fabrikitaj en landoj kie la laborforto povas esti ekspluatata laŭvole*.

* Vidu ‘WalMart, entrepreno de la 21-a jarcento’, Le Monde diplomatique, januaro 2006.
Senĝena kun la registaro de prezidento Bush

Ŝiaj antecedentoj kiel advokato gajnis por ŝi estraranecon ĉe Walmart, kie ŝi servis de 1986 ĝis 1992, ricevante ĉiujaran salajron de 18 mil dolaroj (proksimume 31 000 dolaroj hodiaŭ, enkalkulante inflacion). Ŝi nepre evitas publike paroli pri ajna afero kiu povus ĉagreni Walmart, precipe ĝia politiko de kunpremado de la plej altaj kaj plej malaltaj salajroj. Sed estas tre malfacile eduki infanojn per 19 427 dolaroj ĉiujare — la nuna ordinara salajro de komizo ĉe Walmart. Reveninte de vojaĝo tra la sudaj ŝtatoj de Usono en 2013 kaj 2014, la verkisto Paul Theroux skribis, ke li trovis en Arkansaso “urbojn kiuj similas tiujn en Zimbabvo, ĝuste tiom neglektatajn kaj plagatajn*. Li mokis la Fonduson Clinton pro ĝia “entuziasmo savi elefantojn en Afriko” — unu el ĝiaj ĉefaj programoj — dum ĝi ignoras malriĉajn nigrulajn familiojn en Arkansaso, la hejmŝtato de Bill Clinton.

* Paul Theroux, ‘The hypocrisy of “helping” the poor’, The New York Times, la 2a de oktobro 2015.

Ekde sia unua mandato, prezidento Clinton forte deziris plibonigi la financojn de la demokratpartiaj elektokampanjoj, kiuj tro dependis de grandaj industriaj laborsindikatoj; li do komencis movi sian partion dekstren. Tiucele, li vetis ĉion je la promulgo de la Nordamerika Liberkomerca Interkonsento (NLI), tiom ŝatata de transnaciaj firmaoj kiom malŝatata de subtenantoj de la Demokrata Partio. Hillary neniam kontraŭis al la Interkonsento. En septembro 1992 ŝi eĉ partoprenis decidan kunvenon en Arlington (Virginio) post kio ŝia edzo decidis subteni la traktaton kiu estis intertraktita de lia antaŭulo, prezidento George H. W. Bush. Tiutempe, ŝi helpis difini la strategion por persvadi kalcitremajn demokratpartiajn deputitojn de la Kongreso. Laŭ Thomas Nides, siatempa membro de la teamo de Clinton, ili “varbis la deputitojn unu post la alia, konstatante tiun, kiu povas esti influita kaj kiel*. En novembro 1993, kun la subteno de Newt Gingrich, tiutempe la dua plej altranga Respublikano en la Ĉambro de Reprezentantoj, la NLI estis ratifikita. En marto 1996, Hillary kontente konkludis: “mi kredas ke la NLI elmontris sian efikecon.

* Citita de John R. MacArthur, “The Selling of ‘Free Trade’: NAFTA, Washington and the Subversion of American Democracy”, Hill and Wang, Novjorko, 2000.

Kuraĝigita de sia liberkomerca sukceso, prezidento Clinton laŭpaŝe turnis la dorson al la principoj de la usona sociala ŝtato, promulgitaj de la Nova Interkonsento de Franklin D. Roosevelt en la 1930aj jaroj. Kun la konstanta subteno de Newt Gingrich, kiu fariĝis prezidanto de la Ĉambro de Reprezentantoj post la venko super la Demokratoj en la mezmandata balotado de 1994, prezidento Clinton trudis reformon de la sistemo de sociala asisto kiu senigis helpon al pli ol dek unu milionoj da malriĉaj familioj. Proteste, Peter Edelman — edzo de la fondintino de tiu Children’s Defense Fund kiu estis tiel kara al s-ino Clinton — eksiĝis kiel vicsekretario pri planado kaj taksado. En artikolo en la revuo The Atlantic en marto 1997 li skribis: “Ĉi tiu leĝo ne instigas labori. Ĝi punos milionojn da malriĉaj infanoj.” Pri la fakto ke infanoj (precipe nigrulaj kaj latinamerikanaj) estis punataj de la politikoj de ŝia propra edzo, denove Hillary silentis.

Kelkajn jarojn poste, prezidento Clinton malreguligis Wall Street, denove danke al la kunlaboro de siaj Respublikanaj “oponantoj”. En novembro 1999, li nuligis la leĝon Glass-Steagall kiu ekde 1933 apartigis la funkciojn komercan kaj investan de bankoj por malinstigi spekuladon per la mono de malgrandaj deponantoj. Iuj, kiel Respublikano John McCain, nun volas nuligi tiun nuligon. Sed ne Hillary Clinton: “Ne estos reveno al la leĝo Glass-Steagall” deklaris ŝia ekonomia konsilisto Alan Blinder al Reuters en julio 2015.

S-ino Clinton komencis sian propran politikan karieron en 2000, kiam ŝi prezentis sin kiel kandidaton por la posteno de senatano de Novjorkio, ŝtato kie ŝi neniam antaŭe loĝis, paraŝutigite en ĝin de sia edzo kaj liaj potencaj alianculoj en la Demokratia Partio. Post kiam ŝi estis elektita, ŝi amike interrilatis kun la registaro de prezidento Bush. En parolado al la senato en oktobro 2002, konfirmante sian subtenon por la invado de Irako, ŝi ripetis la mensogojn de la Blanka Domo pri la amasdetruiloj de Saddam Hussein. Por defendi la koncepton de “preventa milito”, ŝi komparis ĝin kun la bombado de Serbio kiun ŝia edzo decidis en 1999, por “haltigi la persekutadon kaj etnan elpurigon de pli ol miliono da kosovaj albanoj.” Ŝi plu diris: “Eble mia decido estas influita de la sperto de miaj ok jaroj en la Blanka Domo, kie mi rigardis mian edzon dum li pritraktis gravajn defiojn por nia lando.” Ne la rimarkoj de feministo, sed ne surprizaj de virino kiu difinas sin sur sia tvitera konto kiel “edzino, panjo, avinjo”.

Ŝia parolado al la Senato en 2002 estis rimarkinda pro la banaleco de ĝia lingvaĵo, sed estus maljuste akuzi, ke Hillary mem ĝin verkis. Efektive, ŝi ofte uzas — sed malofte agnoskas — fantomajn verkistojn. Profesoro Barbara Feinman Todd plendis ke ŝia nomo ne aperis en It Takes a Child*, la furorlibro de s-ino Clinton pri “lecionoj kiujn infanoj instruas al ni.” Eĉ ne estas certe, ke ŝi verkis sian proprajn memoraĵojn*: por rakonti la historion de sia tempo kiel ŝtatsekretario, ŝi varbis “libroteamon” kiun ŝi apenaŭ mencias*.

* Hillary Rodham Clinton, ‘It Takes a Village: And Other Lessons Children Teach Us’, Simon & Schuster, Novjorko, 1996.
* Hillary Rodham Clinton, Le Temps des décisions. 2008-2013, Mémoires, Fayard, Parizo, 2014.
* Paul Farhi, ‘Who Wrote That political memoir? No, who wrote Actually it?’, The Washington Post, la 9a de junio 2014.

Ĉiaokaze, la historio de ŝiaj kvar jaroj kiel ŝtatsekretario pri eksterlandaj aferoj ne inspiras konfidon. En 2011, dum la libia ribelo estis kreskanta, s-ino Clinton komence montris grandan singardemon. “Mi estas unu el tiuj, kiuj kredas ke, sen internacia rajtigo, interveno de Usono sola kondukus nin en situacion kies sekvaĵoj estas neantaŭvideblaj,” ŝi diris antaŭ komitato de la usona Kongreso. Poste, ŝi ŝanĝis sian opinion. Kial? “(Prezidento) Sarkozy neniam ĉesis paroli al mi pri milita interveno. Li estas vigla persono, ĉiam plena de verva energio, kiu amas esti meze de la agado. Lin ankaŭ influis la intelektulo Bernard-Henri Lévy. Ambaŭ estis vere kortuŝitaj de la malfeliĉa stato de la libia popolo kiu estis brutale traktata de diktatoro,” ŝi diris. Delogita de la du francoj, kaj por malhelpi “humanitaran katastrofon”, la ŝtatsekretario tial aliĝis al la intervenismularo. Kun prezidento Barack Obama, ŝi enĵetis Usonon en novan militon sen la aprobo de la usona Kongreso postulata de la Konstitucio. Feliĉe, tamen, fino bona, ĉio bona: “Post sepdek du horoj, la libiaj aerdefendiloj estis detruitaj kaj la loĝantoj de Bengazi estis savitaj de tuj okazonta detruo.” La cetera libro estas sammaniera.

Ŝajna retroirigo pri libera komercado

S-ino Clinton scias ke ŝia dekstrisma reputacio obstrukcas ŝian varbadon de la subtenantoj de Bernie Sanders. Tirita maldekstren de la sukceso de sia socialisma rivalo en la primaraj balotadoj, ŝi lastatempe proponis kelkajn progresemajn rimedojn: imposti bankojn kun troaj monŝuldoj, pliigi la minimuman salajron al 12 dolaroj hore, alĝustigi universitatajn lernokostojn laŭ la gepatra enspezo, ktp.

Aparte frapanta estas ŝia retroirigo pri libera komercado. En novembro 2012, ŝi laŭdis la Trans-Pacifikan Partnerecon (TPP), “la kvintesenca modelo de interkonsentoj por establi komercadon travideblan, liberan kaj justan”. Sed, post tri jaroj, estis tute alia afero. Kritikoj pri la libera komercado fare de Donald Trump kaj Bernie Sanders ŝajne estis konvinkantaj voĉdonantojn, kaj en oktobro 2015 Hillary diris: “Hodiaŭ, mi ne favoras tion, kion mi scias pri la TPP. Mi ne kredas ke ĝi atingos la altajn kriteriojn kiujn mi fiksis”. S-ino Clinton, tamen, rifuzas inkluzivi la malakcepton de la TPP en sia prezidenta manifesto.

Malgraŭ tio, Hillary ŝajnas esti pli anticipebla ol Donald Trump, kiu pliigis siajn perfortajn atakojn kontraŭ “radikalaj islamistoj” kaj “enmigrintoj”. Ŝia trankvilo kaj sento de proporcio eĉ gajnis al ŝi kelkajn Respublikanojn. Meg Whitman, la ĝenerala direktoro de Hewlett Packard kaj siatempa kunprezidanto pri financoj de la kampanjo de la konservativa eks-kandidato por la prezidenteco Mitt Romney, publike deklaris sian subtenon por s-ino Clinton, kiel ankaŭ faris la novkonservitavulo Robert Kagan, ankaŭ siatempa konsilisto al s-ro Romney. Eĉ la familio Bush anoncis ke ili sindetenos en la sekvonta elektado.

Aldone, s-ino Clinton estas forte subtenata de la plej prestiĝaj amaskomunikiloj, kiuj prezentas ŝin kiel la finan bastionon kontraŭ barbareco. En junio 2016, David Remnick, redaktoro de la revuo The New Yorker, demandis: “Ĉu iam ajn antaŭe estis prezidentelekto kun tiaj radikale diverĝaj kandidatoj? ... Hillary Clinton devos kampanji kun forto kaj persistemo kontraŭ la plej danĝera kaj neanticipebla tipo de kandidato — demagogo, kiu vole transpasos ĉiujn limojn, interalie tiujn de dececo, por gajni la potencon.”

Ĉi tia parolo eĥas la alfrontiĝon inter prezidento Jacques Chirac kaj la gvidanto de la Front National Jean-Marie Le Pen en 2002, kiam la franca maldekstrularo devis subteni dekstrulan kandidaton por protekti la landon kontraŭ la “faŝista danĝero”. Sed s-ro Chirac estis sendube pli progresema ol Hillary Clinton, precipe pri la eksterlanda politiko. La usona prezidentelekta kampanjo pli similas konkurson inter Angela Merkel kaj Silvio Berlusconi en kiu la usona maldekstrularo decidis subteni Merkel.

John R. MacArthur

Nesubmeteblaj druzoj de Golano

Jam disdividita inter kvin armitaj grupoj, kiuj mem konsistas el pluraj elementoj, bombardata de la grandaj ŝtatoj, Sirio estis invadita ĉe la fino de lasta aŭgusto fare de la turka armeo, kiu intencas malhelpi la kuniĝon de la kurdaj teritorioj. Tiu dispecigo komenciĝis longe antaŭe, kiam Israelo decidis okupi la Golan-altaĵon, kie nur la druzoj sukcesis alkroĉiĝi.

ĈE LA PIEDO de zigzaga vojo, kiu malaperas en la impona verda montaro, panelo “Golan” montras la malnovan landlimon inter Israelo kaj Sirio. Pinarbaj boskoj kolorigas la kamparon. Iom pli alte, ĉe turniĝo, ŝtonamasoj memorigas detruitajn domojn. En junio 1967, fine de la “sestaga milito”, Israelo okupis tiun sirian teritorion kaj elpelis el ĝi la civilajn loĝantojn, kiuj ne fuĝis. Sammove, cento da vilaĝoj estis fordetruitaj.

Neniu eskapis tiun transigon de loĝantaro, escepte de la membroj de la druza komunumo, kiujn la israelanoj pensis povi delogi, same kiel ili faris kun tiuj de Galileo (vd “En Israelo, aparta statuso”). Laŭ diversaj taksoj, inter 115 000 kaj 120 000 sirianoj el Golano instaliĝis en Damasko kaj en la sudo de Sirio inter la 5-a kaj la 10-a de junio 1967. Nur 6 400 sirianoj el druza religio tiam restis en siaj vilaĝoj. Malfermita al la koloniado ekde 1970, tiu 1 200 kvadratkilometra altebenaĵo estis aneksita de Israelo en 1981.

Tiu akvorezervujo, kiu provizas grandan parton de la lando, kaj la pintoj de la Monto Hermono, kiuj dominas la tutan regionon*, estas strategiaj atutoj por la hebrea ŝtato. La ĉefministro Benjamin Netanjahu tiel asertis en aprilo 2016, ke la Golano “restos porĉiame posedaĵo de Israelo”. Tiu deklaro estigis multajn protestojn, ĉar la “internacia komunumo” opinias ke temas pri okupitaj teritorioj, kiuj devas esti redonotaj. Per sia rezolucio 242, la sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj memorigis, la 22-an de novembro 1967, “la neakcepteblon de la akiro de la teritorioj per milito”; kaj ĝi poste kondamnis la anekson de Golano per la rezolucio 497, voĉdonita la 17-an de decembro 1981.

* La kulmina punkto (2 814 metroj) estas sur la montokresto inter Libano kaj Sirio, en la zono regata de la Unuiĝintaj Nacioj.
Loĝantaro dividita de la siria konflikto

Neniu baraĵo, neniu muro: nenio fizike disigas la altebenaĵon de Israelo. Sume, preskaŭ 50 000 loĝantoj vivas tie en dismetitaj vilaĝoj, kun unuflanke tridek tri judaj kolonioj enhavantaj ĉirkaŭ 30 000 homojn kaj, pli norde, la kvin lastaj druzaj vilaĝoj ankoraŭ starantaj. La vojo finiĝas en Majdal Shams, je kelkaj kilometroj de Sirio. “Bonvenon ĉe la fino de la mondo!” laŭte diras s-ro Samir S. , studento pri arkitekturo en Tel-Avivo, kiu revenas ĉiusemajnfine en sian vilaĝon. Pli malalte, la aliro al Sirio estas barita de tri metrojn alta landbarilo el pikdratoj, kontrolata de israelaj soldatoj, el gvatoturoj. De kvin jaroj, piede de la monto Hermono, la eĥoj de la tre proksima milito reaktivigas la maltrankvilojn de la loĝantoj, fidelaj al sia siria historio kaj al la memoro de la druzaj familioj de nun instalitaj “ĉe la alia flanko”. Ĉar, en Majdal Shams, escepte de unu kristana familio, ĉiuj vilaĝanoj estas el druza religio, heterodoksa religia malplimulto naskiĝinta el skismo el ŝijaisma islamo en la 11-a jarcento, kaj nun etendita inter Sirio, Libano, Israelo kaj Jordanio.

Malgraŭ malfacile traireblaj naciaj landlimoj, la druzoj de Golano havas konstantan kontakton kun Soueïda (Suŭajda), la ĉefa druza centro situanta en suda Sirio. “Ni sendas monon al niaj familioj minacataj de la milito. Nia solidareco transcendas la landlimojn, klarigas s-ro Samir S. Ĉi tie oni parolas la araban, same kiel la hebrean. Oni manĝas same kiel en Sirio, oni rigardas la samajn elsendojn. Mi scias, ke mi estas siriano. Mi ne povas forgesi la militrakontojn de miaj gepatroj kaj geavoj.”

Ekstere, sonas laŭtparolilo tra la valo. Same kiel ĉiujare, la 17-an de aprilo, siria manifestacio estas organizata sur la ĉefplaco de la vilaĝo por festi la tagon de sendependiĝo, kiam Sirio emancipiĝis de Francujo en 1946. Por tiu okazo dek metrojn longa teksaĵo-bendo, kvazaŭ siria flago, estas sternita sur la placo. En la centro, maljunaj paroj sin fotas antaŭ bildo de la siria prezidanto Baŝar al-Asad. Preskaŭ tri cent homoj ekkantas kantojn je la gloro de la “patrina patrujo” kaj de la Baas-partio, reganta en Damasko.

El sia balkono, Salman, 65-jara, observas la scenon. La manifestacio memorigas al li la tempon, kiam ankaŭ li partoprenis ĝin: “Antaŭ la milito, ĉiuj estis unuiĝintaj por Sirio kaj kontraŭ la israela okupado. Sed ĝi fariĝis manifestacio subtena al la reĝimo, kaj malpli kaj malpli da homoj ĝin partoprenas.” De post la unuaj popolaj kontestadoj en Sirio, en marto 2011, du klanoj formiĝis en Majdal Shams: la reĝim-subtenaj kaj la kontraŭ-Asad-uloj. “Antaŭ kvin jaroj, ankaŭ ni komencis organizi manifestaciojn kontraŭ la siria reĝimo, simile kiel en Damasko”, memoras Salman, kiu rakontas kiel kelkaj loĝantoj subtenantaj la reĝimon komencis minaci nin kaj fariĝis perfortemaj. Hodiaŭ, en kunteksto de regiona ĥaoso, la politikaj malkonsentoj ne plu aperas. La druza loĝantaro de Golano elektis unuecon en silento.

En tiu tre nestabila klimato, du mil sirianoj trapasis de 2013 la landlimon por esti flegataj en israelaj hospitaloj. “Ni akceptas ilin nur pro homhelpaj kialoj. Estas civiluloj, kiujn ni resendas hejmen post kuracado”, asertas la proparolanto de la israela armeo, s-ro Moti Almoz. Sed Israelo estas regule akuzata flegi ĝihadistojn el Al-Nosra-Fronto, filio de Al-Kaido, kiu akre batalas por la siria parto de Golano, kontraŭ la reĝimo de s-ro Al-Asad. La Trupo de la Unuiĝantaj Nacioj taskita observi la paciĝon (TUNTOP), (UNDOF en la angla), establita en la neŭtrala zono, notis multajn trapasojn de ĝihadistaj batalantoj aŭ veturiloj amike akceptitaj de la israelaj soldatoj*. En tiu eksploda klimato, ambulanco de la israela armeo, kiu pasis en Majdal Shams, estis atakita de dekkvino da loĝantoj, la 22-an de junio 2015. Du siriaj vunditoj transportitaj en la veturilo estis batitaj per ŝtonoj kaj bastonoj; unu el ili mortis.

* “Raporto de la ĝenerala sekretario pri la Trupo de la Unuiĝintaj Nacioj taskita observi la paciĝon, por la periodo de la 20-a de novembro 2014 ĝis la 3-a de marto 2015”, Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, Nov-Jorko, 15-a de marto 2015.

Maltrankvilaj pro la efiko de la siria milito al la kunvivado de sia komunumo, la vilaĝanoj ankaŭ maltrankvilas pri agrokulturo, ebla danke al abundo de akvo en tio, kio estas hodiaŭ akvo-rezervujo por Israelo. Kvarono de la 80 000 tunoj da pomoj produktataj ĉiujare ĝis 2014 de la druzoj de Golano transitis al Sirio. Tiu komerco cetere estis unu el la maloftaj eblaj kontaktoj inter ambaŭ landoj, kun la transigo de studentoj al Damasko aŭ la geedziĝoj inter loĝantoj de la altebenaĵo kaj sirianoj, organizataj per helpo de la Ruĝa Kruco*. Sed la intenseco de la bataloj sur la siria flanko de la altebenaĵo interrompis ĉi tiujn interŝangojn. Wassim, profesia fotisto sed ankaŭ pomproduktanto, opinias, ke li perdis la duonon de siaj vendoj. La solvoj ne simplas, rimarkigas s-ro Asad Safadi, direktoro de unu el la kvar fridaj kameroj de Majdal Shams: “Sur la altebenaĵo, la kolonianoj estas malmildaj konkurantoj por ni hodiaŭ. Krome, ni pagas akvon por niaj kulturoj trioble pli ol ili, kaj, sur la arabaj merkatoj, multaj klientoj bojkotas la produktojn identigitajn kiel israelajn. Finfine, ni estas tre izolitaj flankaj viktimoj!” Al ĉi tiu ekonomia efiko aldoniĝas dolora signifo: “Por ni, la trapaso de tiuj pomoj simbolis la esperon de la reveno. Hodiaŭ, ili estas blokitaj ĉi tie, same kiel ni.”

* Vd. la filmon de la israela reĝisoro Eran Riklis “La siria fianĉino” (La Fiancée syrienne) (2004).

Krom la streĉaj politikaj rilatoj kaj iliaj ekonomiaj konsekvencoj, la dudek mil druzoj de Golan alfrontas identecan krizon, des pli senteblan, ke la plimulto da ili ne havas pasporton kaj rifuzas akiri la israelan ŝtatanecon. Ĉe la rubriko “nacieco” ilia dokumento, kiu anstataŭas identigilon, mencias “nederterminita”. Akuzataj pri perfido, tiuj, kiuj prenas la israelan ŝtatanecon longe suferis pro socia ekskludo. Ŝajnas tamen ke la situacio evoluas. Neniu statistiko pria estas oficiale publikigita, sed, laŭ la israela urbestro de Majdal Shams, antaŭ la siria milito, en 2011, kvin homoj sekrete petis la israelan ŝtatanecon; en 2015, ili estis laŭdire cento. Sume, ili estas 10% de la Druzoj de Golano.

Ĉe la verŝtablo de la Green Apple, tre frekventata trinkejo laŭ la stilo de irlanda “pub”, s-ro Jad S., 32-jara, ne timas esprimi sian vidpunkton: “Mi kvin jarojn studis muzikon en Usono kaj mi ne volas, ke miaj infanoj trafu samajn malfacilaĵojn kiel mi, sen pasporto. Mia edzino kaj mi konsideras peti la naciecon pro praktikaj kialoj. Tiam, ĉu mi estas siriano? Israelano? Mi ne scias. En la vilaĝo neniu malkaŝe parolas pri tiu problemo. Estas vera kaprompilo. Oni preferas ne pensi pri ĝi”, li asertas trinketante sian bieron. Siaflanke, s-ro Taiseer Merei, direktoro de la loka asocio Golan for Development, provas relativigi: “Ni postvivis la otomanan, francan kaj nun israelan okupadojn. Por mi, la israelanoj ne estas malamikoj, sed simple fremduloj, kiuj okupas nian landon. Ni deziras pace vivi kun ĉiuj, sed ni ĉiutage luktas por pli da rajtoj, ekzemple la rajto pligrandigi la areon de nia urbo.”

Malgraŭ ĉio, la rezisto kontraŭ ĉia integriĝo en la israelan socion restas forta. “Nun, ĉiu koncentriĝas je sia aŭto, sia komerco, sia familio, la komunumo, mokpikas s-ro Youssef R., informadikisto. Sed, por mi, elekti israelan pasporton estas ekster konsidero. Kaj, fine, tiel taŭgas al mi. Kiam oni vidas tiom da konfliktoj en la regiono, oni ne plu emas kredi je politiko!”

La junularo revas pri regiono sen landlimoj

Same kiel li, multaj renkontitaj junuloj sin diras fieraj esti “nedeterminitaj”. Tiu junularo revas pri regiono sen naciismaj ideologioj, sen landlimoj. “Kompreneble nia kulturo estas druza; sed persone, mi ne volas esti identigita per mia religio”, deklaras s-ino Nour S., studentino pri psikologio en Haifa. Ŝi sentas sin “siria kaj araba antaŭ ĉio” kaj bedaŭras, ke la israelaj libroj pri historio lasas kredi, ke “la druzoj ne estas araboj”!

Estas la fino de la semajnfino. Samir, la juna arkitekto, devas preni sian aŭton kaj lasi Majdal Shams por reiri al Tel-Avivo. “Se oni ne sekvas la bonan vojon, — tio estas ekzemple se oni ne edzinigas druzinon — , oni ne plu rajtas vivi en la komunumo. Sed, finfine, la sola loko kie oni sentas sin hejme estas ĉi tie. Ni estas malplimulto, kaj ni devas nin protekti”, li konkludas, reprenante la diskurson de la plimulto de la renkontitaj loĝantoj. “Do, vole nevole, ni ĉiuj revenas loĝi en tiu rifuĝejo, tie, kie estas niaj radikoj.” Radioaparato kraketadas, dum oni serĉas frekvencon inter la siriaj, libanaj, israelaj kaj jordaniaj stacioj. “Mia lando estas ruinaĵo, vespiras s-ro Samir S. malrapidigante sian veturilon sur la zigzaganta vojo. Sed kiam venos la tempo, ili bezonos ja arkitektojn por rekonstrui Sirion, ĉu ne?” Ĉe la fino de deformita vojo, kaktoj kaj betuloj kreskas ene de centjara detruita domo. Iom poste, bovinoj paŝtiĝas flanke de verda herbejo ĉirkaŭbarita per pikdratoj: minkampo malpermesita al promenantoj.

Sophia MARCHESIN

Nesubmeteblaj druzoj de Golano

En Israelo, aparta statuso

Israelo enhavas depost 1948 gravan araban malplimulton, el druza religio, kies anoj — hodiaŭ ĉirkaŭ 110 000 — posedas la israelan ŝtatanecon. Dum en Libano kaj Sirio, iliaj samreligianoj subtenis la palestinan movadon kaj defendis la araban naciismon, multaj druzoj de Palestino, kiuj vivis ĉefe en Galileo, akceptis la cionismon kaj batalis por ĝi, ekzemple sine de la Herev-bataliono*. Hodiaŭ, laŭ la israela armeo, 30% de la israelaj druzaj viroj laboras en la nacia defendo, dum la aliaj palestinanoj en Israelo (17 milionoj da homoj, islamanoj aŭ kristanoj) estas ekskluditaj el ĝi. Dungoj estas ankaŭ rezervitaj por ili en la polico kaj prizono-administracio. Kaj, el la cent dudek deputitoj elektitaj ĉe la Knesset, kvar estas druzoj. Regule prezentitaj kiel “sangofratoj” en la amasinformiloj, simboloj de sukcesa kunloĝado inter du malplimultoj en Proksima Oriento, la israelaj druzoj ankaŭ ĝuas apartan statuson. En iliaj pasportoj, la mencio religia aŭ “etna” ne klasigas ilin en la kategorioj “Judoj” aŭ “Araboj”, sed en la speciala grupo de la “druzoj”. Tio ne koncernas iliajn kuzojn de Golano, kiuj konservas “nedeterminitan” naciecon.

* Vd. Isabelle Rivoal, Les Maîtres du secret. Ordre mondain et ordre religieux dans la communauté druze en Israël, Éditions de l’EHESS, Parizo, 2000, kaj Cyril Roussel, Les Druzes de Syrie. Territoire et mobilité, Presses de l’IFPO, Bejruto, 2011.

Sophia MARCHESIN

En Gabono, la mekaniko de nepotismo blokiĝas

La modela lernanto de la “Francafriko”

ĈU LA POLITIKA KRIZO en Gabono anoncas la finon de la “Francafriko” (aŭ de tio, kio restas el ĝi) en tiu lando? Unu afero certas, la akso Parizo-Libreville longtempe estis la paradigmo de la rilatoj kiujn Francujo flegis kun kelkaj afrikaj ŝtatoj de post la sendependiĝoj. Kun Gabono, ĉi tiuj privilegiitaj ligoj estis organizitaj ĉirkaŭ pluraj aksoj*.

* Vd Boubacar Boris Diop, “Omar Bongo, une passion française”, Le Monde diplomatique, julio 2009.

Unue, ekonomia akso, kun la forta ĉeesto de francaj grandaj entreprenoj, el ĉiuj sektoroj*: ligno, mangano, uranio, konstruado, infrastrukturoj, transportoj, armiloj kaj, kompreneble, nafto. La filio-rilato kun Francujo: ĝi komenciĝas kun la unuaj esploradoj de francaj geologoj (1928) kaj la komenco de la ekspluatado de la nigra oro (1956), sub la aŭspicioj de le la Petrola Societo de la Franca Ekvatora Afriko (Société Pétrolière de l’Afrique Equatoriale Française (SPAEF), kreita en 1949, kiu fariĝis Elf-Spafe en 1968, kaj Elf-Gabon kvin jarojn poste, kaj finfine Total-Gabon en 2003. Tiuj ekonomiaj ligoj parte klarigas la ĉeeston de pli ol dek mil francoj en la lando.

* Rufin Didzambou, “Entreprises françaises au Gabon et développement économique et social, 1960-2010”, Outre-Mers, vol. 97, n-ro 368-369, Parizo, 2010.

Politika akso, poste, kunsubstanca al partnerecoj tiom strategiaj (prienergiaj por Francujo, prirentaj por Gabono). De kvardek jaroj, de riveloj al “aferoj”, la implikaĵo de povo kaj interesoj, kiu unuigas la du landojn ĝis iliaj plej altaj sferoj, malimplikiĝis*. La publiko tiel malkovris la ligilojn inter la gabona registaro, la franca armeo (ĉeestanta surloke de 1960) kaj la franca administrado pri informado (la Servo de ekstera dokumentado kaj kontraŭ-spionado, [Sdece en la franca], kaj la Ĝenerala Direkcio de la ekstera sekureco — [DGSE en la franca]). La lusoldato Bob Denard (1929-2007), proksima de la SDECE, longtempe instruanto de la prezidanta Gvardio de Omar Bongo, estis ties emblema figuro. Okaze de la popolribeloj de Libreville kaj de Port-Gentil dum la somero 1990, la interveno de la franca armeo ja savis la ŝanceliĝantan tronon de la gabona ŝtatestro. Estas nun ankaŭ publike konata la kaŝita kontraŭleĝa financado de la francaj politikaj partioj per “valizoj” venigitaj de Libreville, dum la tuta 5-a Respubliko. Post la “Elf-afero”, kies proceso estis fama en la politiko-juĝistaj kronikoj, tra la jaroj 1990-2000, estas la gabona parto de la dosiero de “riĉaĵoj fie akiritaj”, kiu hodiaŭ okupas la publikajn konversaciojn de la “francafrika vilaĝo”: francaj plurnaciaj firmaoj (Bolloré, Veolia, la BNP-banko, Bouygues, Eramet) estas akuzataj pri “ĉefonta” defraŭdo de gabona publika mono*.

* Vd. ekzemple Douglas A. Yates, The Rentier State in Africa: Oil Rent Dependency and Neocolonialism in the Republic of Gabon, Africa World Press, Trenton (Nov-Ĵerzejo), 1996.
* Vd. Aparte: Xavier Harel kaj Thomas Hofnung, Le Scandale des biens mal acquis. Enquête sur les milliards volés de la Françafrique, La Découverte, Parizo, 2011.

Ĉu la aferoj evoluis depost la elekto de s-ro François Hollande*? Elmontri volon rompi kun la “Francafriko” fariĝis, tamen sen multa efikeco, deviga figuro de la balotaj paroladoj en Francujo depost 1981. De 2012, la integrado de la gabona ekonomio en la tutmondiĝon precipe ŝanĝis la situacion. Kvankam la petrola sektoro restas ŝlosita de la malnovaj “amikoj”, kaj unue Francujo, s-ro Ali Bongo diversigis siajn eksterlandajn partnerojn, kun pezuloj kiel la singapura Olam kaj la ĉina Honest Timber. Inter 2009 kaj 2012, laŭ la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado — KUNKD (angle: UNCTAD), “Gabono liberigis sin el la dominado de la francaj entreprenoj, malfermante sian merkaton al la sojlolandoj kiel Ĉinujo, Sud-Koreujo, Barato, Turkujo”. Ĉu signo de novaj tempoj? S-ro Bongo eĉ aŭdacis devigi Total Gabon pagi punimposton je 585 milionoj da eŭroj. Sed, jam en 2015, post dek sep monatoj da krizo, la ĝenerala direktoro de la franca grupo, s-ro Patrick Pouyanné, klarigis, ke la konflikto “solviĝis per komuna akordiĝo, kiel ĉiam cetere okazas kun niaj afrikaj amikoj*...

* Vd. “‘Hollande l’Africain’? La politique africaine de la France à la croisée des chemins”, L’Afrique en questions, n-ro 13, “Actuelle” de la Institut français des relations internationales, Parizo, septembro 2012.
* Radio-France Internationale, 6-a de julio 2015.

Olivier PIOT

Vetkuro al la “blanka karbo”

Kiu mortigis Berta Cáceres?

La murdo de Berta Cáceres, la 3-an de marto 2016 en Honduro, sekvigis ondon de indigno. Tiu murdo aldoniĝas al tiu de multaj indianaj aktivuloj kaj ekologiistoj kiuj kontraŭas la akvoelektrajn baraĝojn, kiuj pululas en Centrameriko. Sub la preteksto akompani la “energitransiron”, la internaciaj financistoj ne multe konsideras la naturon de la projektoj kaj la interesoj malantaŭ ili.

NI VOLAS laboron kaj disvolvadon! En tiu aprila tago dudeko da kampuloj svingas siajn tranĉilegojn ĉirkaŭ gvidanto kun postolon ĉe la zono. Fronte al ili, indianoj Lencas, akompanataj de diversnaciaj mediprotektantoj, provas aliri la lokon de la akvobaraĝo Agua Zarca. Ili volas daŭrigi la batalon de Berta Cáceres, honorata de Goldman-premio por la medio en la jaro 2015 kaj jaron poste murdita, aŭ tiun de Nelson García, mortigita du semajnojn post ŝi. Baldaŭ poste la internacia delegacio devis retropaŝi por eviti la minacajn klingojn kaj ŝtonĵetojn. La policistoj restis senmovaj.

La sceno okazis en San Francisco de Ojuera, en la okcidento de Honduro. Ĝi denove ilustras la kutiman sekretan interkonsenton inter la fortoj de la ordo kaj la subtenantoj de la akvoelektra entrepreno Desarrollos Engergéticos SA (DESA). Ekde kiam la Civita Konsilantaro de la Popolaj kaj Indiĝenaj Organizaĵoj de Honduro (Copinh) — kreita parte pro la impulso de Berta Cáceres — protestas kontraŭ tiu baraĝ-projekto, oni vidas armeigon de la zono kaj polican ĉikanadon. Arbitraj arestoj fariĝis “ordinaraj”.

En 2009, malpli ol du monatojn post la armea puĉo (subtenata de la dekstrularo), kiu renversis la prezidanton Manuel Zelaya*

* Vd Maurice Lemoine: “Tiuj postsekvoj de la malvarma milito el Honduro”, Le Monde diplomatique en Esperanto, septembro 2009, Honduro adoptis la leĝeneralan akvo-leĝon, kiu permesas koncesiojn pri triono de la akvoresursoj de la lando. Malpli ol jaron poste, kvardek estis jam konsentitaj ... kaj la celataj murdoj al protestuloj pliiĝis. En ses jaroj, cent naŭ honduranoj estis mortigitaj, ĉar ili protestis kontraŭ projektoj de akvoelektraj baraĝoj, mineja, arbara aŭ kamp-industria ekspluatado.Global Witness, “On dangerous ground”, raporto de la 20-a de junio 2016, www.globalwitness.org

Tiu bilanco ne estas unika por tiu lando: minimume kvardek defendantoj de riveroj estis murditaj en dek jaroj en la tuta Centrameriko, laŭ la Meksika Movado de personoj tuŝataj de baraĝoj kaj riverdefendo (Mapder).* En oktobro 2014, Atilano Román Tirado, la gvidanto de movado de meksikaj kampkulturistoj delokitaj pro la baraĝo Picachos, estis mortigita. Li prezentis sian radio-elsendon, kaj la aŭskultantoj povis aŭdi la rektajn pafojn. En Gvatemalo, kie la registaro de la prezidanto Otto Pérez Molina devis demisii en septembro 2015 pro vasta koruptoskandalo, oni nombras almenaŭ dek tri mortintojn, inter ili du infanojn de la maja etno q’eqchi’ el la vilaĝo Monte Olivo. Tie kiel aliie en la regiono la oligarĥaro estas la precipa profitanto de tiu vetkuro al la “blanka karbo” (la akvoelektra energio), stimulata de internaciaj bankaj pruntoj — Monda Banko, Banko Interamerika de Disvolvado (BID) kaj Banko Centr-amerika de integrado ekonomia (BCIE) — kaj la filioj de la eŭropaj agentejoj de kunlaborado kiu dediĉas sin al subteno al la privata sektoro de la sudaj landoj: la franca Proparco (filio de la Franca Agentejo por Disvolvado), la germana DEG, la nederlanda FMO ... Tiuj organizaĵoj de miksita ekonomio ne hezitas pli aŭ malpli diskrete alianciĝi kun la pensifondusoj kaj multnaciaj honzernoj, pere de kompleksaj strukturoj.

*Mapade asesinatos por represas en Meso-américa”, Movmiento mexicano de afectados por represas y en defensa de los rios (Mapder), 15-an de marto 2016.

Faciligitaj per klientismaj kaj spekulaj praktikoj, la koncesioj multiĝas, tiom ke la akvoelektraj projektoj svarmas en la tuta Centrameriko: cent dek unu en Panamo, sesdeko en Kostariko, pli ol tridek en Nikaragvo, almenaŭ kvardek en Honduro, dudek en Salvadoro, pli ol kvindek en Gvatemalo kaj en Meksiko ... Planita aŭ jam konstruataj, ĉiuj ĉi baraĝoj estas parto de vasta programo de regiona integriĝo: la Projekto Mesoamérica (PM), la pli prezentebla versio de la disputata plano Puebla-Panamá*, kiu pretendis kontraŭbatali la malegalecojn per pli da liberaligo de la komerco danke al masiva disvolvado de la regionaj infrastrukturoj. Tiu ĉi nova programo subtenas la energion nomta “renovigebla” en la nomo de la batalo kontraŭ la klimata varmigo. Oni volas konekti tiujn multajn akvoenergiajn elektrigejojn kun la nova 1.800 kilometrojn longa alttensia linio, kiu trairas ses landojn, de Panamo ĝis Gvatemalo. Inter la akciuloj de tiu sistemo de elektra interkonekto de la centramerikaj landoj (Siepac) troviĝas la itala-hispana transnacia konzerno ENEL. Ĉe ties flanko, la ŝtataj energikompanioj de la koncernaj landoj estas ĉiuj privatigataj ...

* Vd Braulio Moro, “Une recolonisation nommée “plan Puebla-Panamá””, Le Monde diplomatique, decembro 2002.

“La celo estas subteni regionan elektromerkaton, konkurenckapablan, malfermitan al la entreprenoj de la elektra sektoro de ĉiu lando, ĉu produktaj, ĉu distribuaj”, klarigas al ni s-ro Giovanni Hernández, la plenuma sekretario de la Regiona Komisiono de Elektra Interkonekto (CRIE), la reguliga organismo de tiu merkato, kun sidejo en la urbo Gvatemalo. Per tio, ke ĝi permesas importi kaj eksporti energion inter la landoj, tiu granda elektromerkato devas “servi la ekonomian kreskon en skemo, ĉe kiu ĉiuj gajnas”. La logiko de tiu ekvilibro estas, laŭ ili, tute evidenta: la konkurenco inter privataj aganoj garantias pli bonajn servojn kun pli avantaĝaj tarifoj por la uzantoj.

Baraĝoj meze de indiĝenaj teritorioj

Ĉar ili ne vidas, ke la promesoj plenumiĝas, la kontraŭantoj al la baraĝoj de la landoj, kiujn la Siepac trairas, maltrankviliĝas pro la perdo de suvereneco, kiun tiuj koncesioj sekvigas: kun la escepto de Kostariko, kie la sociaj movadoj jam de dudek jaroj batalas por konservi la publikan sektoron, proksimume 80 elcentoj de la elektroproduktado en Centrameriko estas jam privatigitaj. Transnaciaj konzernoj (AES, ENEL, Gas Natural Fenosa, TSK-Melfosur, Enge, ktp) kaj regionaj (Grupo Terra, Lufussa) konkeris la plej grandajn partojn de la merkato same en la distribuado kiel en la produktado de elektro.*

* Comisión Regional de Interconexión Eléctrica (CRIE), “El sector eléctrico en América central”, 2013.

En Gvatemalo, kie la privatigo de la energi-sektoro estis subordigita al la rekonstruado post la fino de la interna milito en 1996, multaj kampuloj ne povas plu pagi siajn elektro-fakturojn, kvankam ili uzas nur po du aŭ tri ampolojn en ĉiu mastrumo. “Ilia fakturo estas pli ol 20 elcentoj de ilia salajro, rimarkigas s-ino Thelma Cabrera, la prezidantino de la Komitato de Kamparana Disvolvado (Codeca). En dudek jaroj, la prezo de la kilovathoro altiĝis tiom, ke ĝi fariĝis la plej multekosta en la tuta Centrameriko kaj de multaj landoj de Latinameriko.” En 2015, la entrepreno Energuate (de la brita grupo Actis) prenis por la kilovathoro proksimume 25 centonojn de dolaro, do 2,5-oble pli ol la mezuma prezo por privatuloj en la ceteraj centramerikaj landoj.

Por protesti kontraŭ tiu situacio kaj postuli la reŝtatigon de la elektroservoj, la membroj de la Codeca rifuzas pagi, kvankam ili kaŝe konektas sin al la reto. La tri precipaj gvatemalaj movadoj de rezistado kontraŭ tiuj altaj tarifoj tiel elmetas sin al subpremado. Inter 2012 kaj 2014, 97 personoj estis malliberigitaj, 220 vunditaj, 17 mortigitaj. La plej multaj dum manifestacioj.*

* Codeca, “La privatización del derecho a la energía eléctrica”, oktobro 2014.

Kvankam la privatigoj ankoraŭ ne kaŭzis la esperatajn malaltigojn de la tarifoj, la multigo de la baraĝoj “devos kontribui al tio”, certigas siavice s-ro Luís Manuel Buján Loaiza, la financa direktoro de la entrepreno kiu posedas la reton Siepac (EPR), en San-Joseo, la ĉefurbo de Kostariko. “La akvoelektro estas nuntempe la energio plej malmultekosta en la produktado, kio devos baldaŭ montriĝi en la fakturoj de la uzantoj.” Tamen, la kazo de Kostariko liveras novan kontraŭekzemplon: en tiu lando, kie 67 elcentoj de produktita elektro estis jam en 2014 el akvoenergio, la trarifoj altiĝis ĝis en 2013, kaj poste restis inter la plej altaj de la regiono, speciale por la privatuloj.*

* Comisión Económica para América Latina y el Caribe (Cepal), “Centroamérica: estadisticas del subsector eléctrico, 2014”, Meksiko, junio 2015.

Sekve al Gvatemalo, la plej granda elektro-eksportanto de Centrameriko, Kostariko iras tiun vojon spite al la lokaj loĝantaroj, kiuj neniel profitas el tio, estas delokendaj aŭ vidas sian medion renversita. Jam memsufiĉa per 97 elcentoj de sia elektro liverita per renovigeblaj energioj, tiu lando volas konstrui la plej grandan baraĝon de la regiono, per artefarita lago kiu kovros pli ol 6.800 hektarojn, sur la teritorio de la indianoj Térraba. “Pro sia amplekso, tiu projketo nomita El Diquís, ellasos tiom da metano — forceja gaso venanta el la malkomponiĝo de la inundota tropika vegetaĵaro — ke malfacilas taksi ĝin pli ekologia ol elektrigejon funkciantan per fosiliaj energioj”, emfazas la profesoro Jorge Lobo, biologiisto ĉe la ŝtata universitato de Kostariko. Kvankam ĝi produktas “renovigeblan” energion, la baraĝoj, speciale la plej grandaj, tute ne havas neglektindan efikon al la medio: plugelbaj grundoj inunditaj, akcelo de erodado, reteno de sedimentoj, modifoj de la dispartiĝo de la akvo kaj de la ekologiaj sistemoj, reduktado de la biologia diverseco, ktp.

“Ĉu estas senchava multigi la akvoelektrajn baraĝojn en la nomo de batalo kontraŭ la klimata varmigo sen dubindigi dosvolvomodelon, kiu ege konsumas energion kaj estas detruema?”, demandas siavice la prezidanto de la Ekologiista Federacio de Kostariko, s-ro Mauricio Álvarez. Lia organizaĵo kontestas la oficialajn antaŭdirojn de energikonsumado, kiuj pravigas la novajn baraĝojn. Tiuj taksadoj spitas al ĉia energia sobreco kaj estas kalkulitaj surbaze de disvolvado de mineja ekonomio samtempe poluanta, tre konsumanta elektron kaj kaŭzanta mortigajn soci-teritoriajn konfliktojn.

En Panamo, la baraĝo Barro Blanco, kontestata de la indianoj Ngäbes, produktos la energion necesan por klimatizita granda komerca centro, eĉ pli energivora ol ĉiu nubskrapulo de la ĉefurbo. Spite al malfacilaj jaroj de protestado, la loĝantaro de tri ngebaj vilaĝetoj estas elpelota kun la finkonstruo de la retendigo kaj la una enakvigo. Tiu estis konstruita proksime de la limo al la teritorio atribuita al la ngebes-buglé, protektata de la panama konstitucio, tiel ke la artefarita lago kontraŭleĝe inundos ses hektarojn de indiana teritorio.

Regionaj kaj internaciaj entreprenoj konstruas laŭlonge de la Siepac baraĝojn en indiana teritorio kontraŭ la volo de iliaj loĝantoj. La rajtoj de la indiĝenaj popoloj “je antaŭaj konsultado kaj konsento, libera kaj klera”, estas tamen en la deklaro de la Unuiĝintaj Nacioj pri la rajtoj de la indiĝenaj popoloj kaj en la konvencio n-ro 169 pri la indiĝenaj kaj tribaj popoloj de la Internacia Labor-Organizaĵo, kiu estis ratifita de la plej multaj amerikaj ŝtatoj.

La ngebaj indianoj, kiuj ekde tiu ĉi somero manifestacias, jam perdis du el la siaj dum antaŭaj marŝoj servere subpremataj en 2012. Ili denuncas la konsenton al la Meĥanismo por Pura Disvolvado (MDP), aldonaĵo al la Kioto-protokolo kaj ligita kun la baraĝo Barro Blanco. Tiu sistemo de karbonmerkato subtenata de la Unuiĝinta Naciaro (UN) stimulas la financadon, fare de riĉaj landoj, de projektoj kiuj favoras la renovigeblajn energiojn en la sudaj landoj. La akvoelektraj projektoj transformiĝas en karbonkreditoj de ne ellasita karbongaso kaj vendas ilin al poluantaj entreprenoj, kiuj devas kompensi siajn ellasojn. “Tiuj konsentoj estas truditaj al projektoj, kiuj asertas ellasi malpli da forcejaj gasoj ol projekto de fosilia energio. Sed la realaj energibezonoj de la landoj ne estas faktoroj kiuj gravas en la parametroj de atribuado, kaj eĉ malpli la opinio de la lokaj loĝantaroj.”

“Ni bezonas internacian solidarecon”

La ngeboj sendis plendleteron al la plenumkonsilantaro de la MDP. Berta Cáceres atingis nenion ĉe tiu UN-organismo. Post ŝia murdo, la hodura polico arestis ses suspektulojn, inter ili pensia militisto, eksdungito de la DESA, kaj aktivan militiston. La familio de la ekologia aktivulino kaj la indiĝenaj organizaĵoj daŭre postulas sendependan enketon, des pli ke la brita ĵurnalo The Guardian malkaŝis, ke ŝia nomo troviĝis sur listo de la hondura armeo kun nomoj de eliminendaj personoj.*

* Nina Lakhani, “Berta Caseres’s name was on Honduran military hitlist, says former soldier”, The Guardian, Londono, 21-an de junio 2016.

Cécile RAIMBEAU.

Ruinigita loĝantaro en strato kontraŭ oligarĥaro kaj korupto

Post la “rompŝtelo de la jarcento” en Moldavio

En Kiŝinevo giganta financa fraŭdo pelis la loĝantaron sur la straton. Porrusuloj kaj porokcidentuloj kune manifestaciis kontraŭ la oligarĥa sistemo. Sed, antaŭ la prezidantelekto de la 30-a de oktobro la politika klaso daŭrigas la antaŭajn frontliniojn kaj ŝajnas ignori, ke la moldavoj jam laciĝis pri la geopolitikaj kvereloj.

“RIGARDU tiun dikan deputiton, li ŝtelis kiom li povis. / La homoj vivas sur la strato kaj ili en palacoj. / La tago venos kiam la miliardoj, kiujn ili ŝtelis, ne plu sufiĉas por helpi ilin eskapi el la justico ...” Hip-hop-melodio sonas sur urbocentra placeto de la Kiŝinevo, la moldava ĉefurbo. S-ro Traian Barbara, kun mikrofono en la mano, verŝas sian parolfluon al dudeko da junuloj kunvenintaj okaze de festivalo de urba kulturo. “Tiu kanzono estis verkita en 2013, sed tiam oni ne povis imagi, ke du jarojn poste ili vere ŝtelos 1 miliardon”, rakontas la juna rapisto, kvazaŭ surprizita de sia klarvido. Ekde sia sendependeco en 1991, Moldavujo estis prezentata kiel diverselementa socio nekapabla je nacia releviĝo. Al la etna diverseco, kun grandaj malplimultoj de ukrainoj, rusoj kaj gagaŭzoj, aldoniĝas lingvaj dividoj (inter ruman- kaj rus-parolantoj), religiaj (inter ortodoksaj kristanoj ligitaj kun la patriarĥoj de Ateno, Moskvo aŭ de Bulgarujo) aŭ teritoriaj (kun la fakta sendependeco de Transnistrio)*. En politiko tiuj disecoj nutris polusiĝon inter kontraŭuloj kaj simpatiantoj de proksimiĝo kun la NATO kaj kun la Eŭropa Unio, kio metis la ekonomiajn kaj socialajn demandojn en la duan rangon. Ĉu hodiaŭ la popola kolero kontraŭ la korupto kaj la oligarĥaro povus forbalai la ĉefan dividlinion, kiu kontraŭmetas porokcidentulojn (aŭ por-eŭropulojn)*, en la senco de “homoj favoraj al proksimiĝo kun la Eŭropa Unio” kaj porrusuloj?

* Vd Jens Malling, “De Ĉednistrio ĝis Donbaso, la historio ripetiĝas”, Le Monde diplomatique en esperanto, marto 2015.
* Kp Atgei Cazacu kaj Nicolas Trifon, La République de Moldavie. Un État en quête de nation. Non Lieu, Parizo, 2010.

La unuaj signoj de tiu ŝanĝo aperis en aprilo de 1015. La gazetaro kaj certaj politikistoj jam dum kelkaj monatoj parolis pri grandega banka fraŭdo. Sub la premo de la strato la registaro konfirmis, ke unu miliardo da dolaroj malaperis el tri grandaj financaj establoj en du tagoj vidu Unu miliardo malaperas — la ekvivalento de 13 elcentoj de la malneta enlanda produkto (MEP) de tiu eksa sovetia respubliko kun tri milionoj kaj duono da loĝantoj.

Falo de tri registaroj en 2015

La 3-an de majo 2015, laŭ la alvoko de la civitana platformo Digno kaj vero (Demnitate şi Adevăr, DA) — kolektivo starigita de manpleno da intelektuloj —, kvindek mil homoj amasiĝis en la ĉefstrato de la ĉefurbo por postuli “la revenon de la miliardo”. La lando ne spertis tian manifestacion ekde la sendependiĝo. Kontraŭ ĉia atendo, dum multaj sekvaj amaskunvenoj, porrusaj movadoj aliĝis al la platformo DA, ĝis tiam konsiderata kiel porokcidenta. Ĉiuj protestis kontraŭ la koalicio en la potenco, la Alianco por eŭropa integriĝo (AIE), kiun oni taksis respondeca pri la fraŭdo. La “ŝtelrompo de la jarcento”, kiel oni kromnomas ĝin en Moldavujo, efikis kiel katalizanto. La mono (la leo, orig. leu) en kelkaj monatoj perdis 30 elcentojn da sia valoro kaj kaŭzis inflacion de nutraĵoj — grandparte importataj —, de energitarifoj kaj grandan altiĝon de la luprezoj, kiujn la proprietuloj fiksas en eŭroj, same kiel en multaj landoj de centra kaj orienta Eŭropo. “Por la unua fojo post longa tempo la lando sukcesis unuiĝi ĉirkaŭ celo”, taksas Natalia Morari, ĵurnalistino kaj animanto de politika elsendo por privata televido. Kiaj ajn estas ilia etna grupo, ilia lingvo, la moldavoj komprenis, ke ili ĉiuj estas priŝtelitaj.”

La oligarĥo de la amaskomunikiloj, Vladimir Plahotniuk, fariĝis la simbolo de la korupto de la moldava ŝtato kaj de ĝia akaparo fare de la klanoj. Tiu 50-jara aferisto unue etendis sian ekonomian imperion, kiam li mastrumis la entreprenojn de la komunisto Vladimir Voronin, prezidanto de 2001 ĝis 2009. S-ro Plahotniuk, ĝis tiam “reganto en la ombro”, oficiale eniris en la politikon en 2010, “aĉetante” la Demokratan Partion de Moldavujo (PDM). Kiel ĉefa financisto de tiu partio, li certigas al si la subtenon de ĝiaj deputitoj, vicprezidantecon en la parlamento kaj tiel la defendon de siaj ekonomiaj interesoj. Per tio, ke li regas la ĉefan partion de la reganta porokcidenta koalicio, s-ro Plahotniuk fariĝis neevitebla elemento de la politika ludo. “Oni povus kompari lin kun trudherbo, kiu kreskis sen fari tro da ombro al la aliaj, diras la verkisto kaj eldonisto Emilian Galaicu-Păun. Kiam ĝi floras kaj oni volas forpreni ĝin, oni rimarkas, ke ĝiaj radikoj estas jam tro profundaj por esti eltirataj.”

La malkaŝo de la “rompŝtelo de la jarcento” kaŭzis periodon de politika malstabileco en Moldavujo — tri registaroj falis ene de kelkaj monatoj. Komence de 2016, kiam la deputitoj penis por interkonsenti pri la nomo de ĉefministro, s-r Plahotniuk provis trudi sian propran kandidatiĝon. Nur la vetoo de la prezidanto, s-ro Nicolae Timofti, malebligis tion. Ĉar ili timis venkon de la porrusuloj en kazo de anticipaj parlament-elektoj, la porokcidentuloj de la AIE akcelis la procezon de nomumado. La 20-an de januaro, en la plej granda sekreto kaj ĉe la limo de laŭleĝeco, ili nomumis en rekorda tempo — ses minutoj kaj kvardek sep sekundoj — la demokraton Pavel Filip, proksimulon de s-ro Plahoniuk, kaj tiel kaŭzis la foriron de iuj partioj el la koalicio.

En la fono de la moldava elektokampanjo la kolero grumblas ekde la anonco de tiu perfortaĵo. Ekzemple s-ro Vasile Neaga, 52-jara kampkulturisto, “sentis sin humiligita” de tiuj metodoj, kaj li prenis la unuan buson por la ĉefurbo. Kiel produktisto de kapsikoj en la vilaĝeto Răscăieţ, li neniam manifestaciis. Miloj da samkontestantoj amasiĝis antaŭ la parlamento, spite al la nokto kaj al la malvarmo, por malebligi la enoficigon de s-ro Filip. Inter la amaso, s-ro Neaga, fervora por reunuiĝo kun Rumanujo* kaj por proksimiĝo kun la Eŭropa Unio, estis surprizita de siaj najbaroj: “Mi estis ĉirkaŭata de porrusaj manifestaciantoj, kiuj havis aliajn viziojn kaj valorojn ol mi, rakontas li. Tamen, ni ĉiuj havis la saman celon: faligi tiun ĉi registaron, kiu estas porokcidenta nur per sia nomo.” Sur la ŝtupoj de la parlamento, inter la kolera amaso kaj vico de kontraŭribela polico, la tri ĉefoj de la opozicio kune alvokas al kalmo. S-ro Igor Dodon (ĉefo de la Partio de Socialistoj de la Respubliko Moldavujo, PSRM), s-ro Renato Usatîi (milionulo kun dubinda pasinteco) — ambaŭ proksimaj de Ruslando — kaj la porokcidenta Anrei Năstase (de la platformo DA) evitas, ke la situacio ekscesiĝu.

* Vd Guy-Pierre Chomette, “La Moldavie repoussée vers l’Est”, Le Monde diplomatique, januaro 2002.
La bildo de la Eŭropa Unio makuliĝis

La 4-an de marto, decido de la konstitucia kortumo eksplodigis tiun tute novan interkonsenton. Per tio, ke ĝi decidis, ke la venonta prezidanto estas elektenda per universala voĉdonado kaj ne plu per la voĉo de la deputitoj, ĝi stimulis la rivalecon inter la opoziciaj ĉefoj. La diskutoj por elekti komunan kandidaton ne sukcesis. “Ene de la movado estis dekstraj kaj maldekstraj politikoj, porokcidentaj kaj porrusaj. La elektantoj ne povintus trovi sian volon”, pravigas s-ro Dodon, kiu decidis kandidati sola por la 30-a de oktobro. La enketoj montras tiun ekskomuniston favorato; li sciis profiti el la proksimiĝo kun la platformo DA kaj disvolvis sian retorikon: “Mi estas nek porrusa nek porokcidenta, mi estas pormoldava”, asertas li, kvankam antaŭ apenaŭ du jaroj li pozis sur afiŝo kune kun s-ro Vladimir Putin.

La ceteraj kandidatoj de la opozicio, s-ro Năstase kaj s-ino Maia Sandu, de la partio Ago kaj Solidaro, hezitas emfazis sian porokcidentan orientiĝon por ne suspektiĝi je simpatio kun s-ro Plahotniuk, kiu provas montri sin proksima al Usono. Foto, en kiu li pozas kun s-ino Victoria Nuland, usona ŝtat-subsekretariino pri Eŭropo kaj Eŭropazio, ĵus cirkulis en la moldavia interreto. “Kial la usonanoj devas esti sur afiŝo kun la plej abomenata ulo de Moldavujo?”, furiozas eŭropa diplomato. “S-ro Plahotniuk estas tiu, kiu fakte regas la landon, male klarigas fakulo pri internacia politiko en la Instituto pri Esplorado de Sekureco en Eŭropo, kiu preferas resti anonima. “Konsidere la kuntekston kun Ruslando, neniu havas intereson pri problemoj en Moldavujo. S-ro Plahotniuk sub certaj aspektoj povas aperi kiel elemento de stabileco en la regiono.”

En 2011, la usona vicprezidanto Joe Biden, vizite en Kiŝinevo, prezentis sian rondvojaĝon tra la gastiganta lando kiel sukceson de Eŭropo. Tiu esprimo, poste larĝe ripetata, nun makulas la bildon de Eŭropa Unio kiu, dum ĝi subskribis interkonsenton de asociado aŭ liberaligis la vizo-reĝimon, tre malmulte rigardis la kulisojn de la moldava potenco por fortigi sian influon kaj siajn aliancojn en la regiono.

Fine de 2012 tamen la montrofenestro komencis fendiĝi. La moldavoj malkovris la tekston de sekreta interkonsento inter la partioj de la AIE por dividi inter si la jurajn, politikajn kaj financajn instituciojn de la ŝtato. Tiu kontraŭleĝa interkonsento okazigis intensajn potenc-batalojn. En decembro 2012, dum la ĝenerala prokuroro provis sufoki la enketon pri suspekta morto dum ĉasado, en kiu li kaj pluraj altaj ŝtatuloj partoprenis, la ĉefministro Vladimir Filat kaptis la okazon por forigi el la potenco sian malnovan komercan partneron, s-ron Plahotniuk. Sed li estis siavice akuzita okaze de la privatigo de la moldava ŝparkaso, unu el la establoj tuŝitaj de la “rompŝtelo de la jarcento”. Lastan junion, li estis kondamnita al ok jaroj da mallibero pro tiu afero. “Ekde la momento, kiam s-ro Filat estis forigita el la scenejo, ni vere ekkonsciis, ke temas pri milito inter oligarĥoj”, konfidas okcidenta diplomato.

Ĉe la ministrejoj pri eksteraj rilatoj de la Eŭropa Unio oni furiozas, ĉar tiuj skandaloj makulas porokcidentan registaron. La okcidentanoj, pretaj prezenti la partnerecon kun la Unio kiel ŝtupon al jurŝtato, ili nun estas trafitaj de malkovro de la malo kaj timas ribeladon kiel tiu, kiun spertis Ukrainujo, sed kun kontraŭaj geopolitikaj konsekvencoj. Spite al multaj alarmoj, la eŭropaj institucioj suspendis la financadojn nur post malkaŝo de la “rompŝtelo de la jarcento”. En lando kiel Moldavujo, kie kvarono de la buĝeto povas dependi de eksteraj subvencioj*, tia premo povintus efiki. “Ni esperis, ke la Eŭropa Unio sukcesos disciplinigi tiujn aferulojn, kiuj pasis al la politiko, per tio ke ĝi atakus ilin ĉe la monujo, klarigas Valentin Lozovanu, esploristo pri politika ekonomio en la Instituto por disvolvado kaj socialaj iniciatoj. Sed, kiam registaro respondecas jam nur al eksterlandaj financistoj — kaj ne antaŭ siaj civitanoj — kaj se krome ĝi estas nek punata nek kritikata de la unuaj, tiam la tuta demokratia funkciado estas malfortigita.”

* La eksteraj subvencioj estis 13,3 elcentoj de la moldava ŝtata buĝeto en 2013, kaj 27 elcentoj en 2014. Kp Valentin Lozovanu, “Potenţialul asistenţei externe: mai poate mecanismul de condiţionare promova reformele în Republica Moldova?”, IDIS Viitorul, n-ro 4, Chişinău, junio 2016.
La tento trovi eksterajn malamikojn

Tamen, la geopolitikaj pozicioj certe restos dominantaj en la politika batalo, kiu anonciĝas en Moldavujo. “Ĉar la politikistoj ne havas veran programon, ili ĉiam pli facile trovas eksterajn malamikojn kiuj minacas la ŝtaton”, klarigas Arcadie Barbăroşie, analizisto en la Instituto pri publikaj politikoj en Kiŝinevo. En 2014, dum la lastaj parlamentelektoj, la AIE eĉ flirtigis la minacon de reveno de la rusaj tankoj por malebligi la venkon de siaj kontraŭuloj, kiujn la enketoj montris favorataj.*

* Kp Vincent Henry, “La Moldavie, un peuple en otage”, Les Notes de l’IRIS, aprilo 2016.

La “rompŝtelo de la jarcento” vekis ĉe la manifestaciantoj de la lasta vintro la konscion de civitaneco kiu venkus super la lingvo aŭ la etna grupo. Sed, dum la proksimiĝo de la elektoj, tiu aspiro penas trovi politikan esprimon, ĉefe ĉar la komunikila sfero mem estas organizita en du polusoj: la lokaj filioj de la rusaj televidoj kaj la poreŭropaj televidoj. Neniu politikisto havas intereson reformi la oligarĥan sistemon. “La problemo ne estas vere Plahotniuk, ĝi estas la moldava ŝtato, opinias Petru Negură, socisciencisto kaj kunfondinto de Platzforma.md, retejo de sociala kritiko. “La vundeblo de la ŝtato faris ĝin tia, kia ĝi estas. Eĉ se iun tagon tiu oligarĥo malaperus, iu alia anstataŭus lin, kaj tio ŝanĝus absolute nenion en la situacio de la lando.”

Julia BEURQ.

Patentoj, vitejoj, markoj, nemoveblaĵoj...

Ĉina apetito, franca senzorgeco

Francaj investoj en Ĉinujo estas sesoble pli grandaj ol ĉinaj investoj en Francujo. Dum en Pekino neniu timas francan invadon, la apetito de la “Meza Regno” timigas multajn komentistojn en Parizo. Tamen tiu fluo de eksterlandaj kapitaloj estas ebla nur pro manko de ambicia industria politiko.

LONGTEMPE nevideblaj, la ĉinoj sukcesis sian eniron, tiom rimarkatan kiom kontestatan, en la francan negoco-mondon. Ene de kelkaj monatoj, ili kaperis la flug-havenon Tuluzo-Blagnac, la Club Med (Mediteranea Klubo), Pierre et Vacances, la hotelojn Campanile kaj Kyriad, la futbal-klubon de Sochaux, la kudrartan firmaon Sonia Rikyel, la vestaĵojn Sandro, Maje kaj Claudie Pierlot, sen forgesi la 1700 hektarojn da agraj teroj en Indre-departemento... Nur en 2015, 3,2 miliardoj da dolaroj (ĉirkaŭ 2,9 miliardoj da eŭroj) estis tiel investitaj en Francujo, duoble pli ol en 2013. Ĉu ni konkludu, ke (flava) danĝero estas en nia domo?

Jes ja, la momenta entuziasmo de la azia dragono pri la gaŭla koko estas nekontestebla. Sed la realo restas modesta: la ĉinaj investoj akumulitaj estas nur ... 2% de la tuto de eksterlandaj rektaj investoj (ERI) en Francujo, tre for de la malamika frato Japanujo (6%), laŭ la raporto de Business France*. Kvankam Ĉinujo multigas siajn aĉetojn, ĝi restas nano fronte al la ĉampiono de la akiroj en nia lando, Usono, kiu koncentras kvaronon de la ERI.

* Business France, “Rapport sur l’internationalisation de l’économie française. Bilan 2015 des investissements étrangers en France”, Parizo, 2016.

Ĉiuj emociiĝis, vidante la faman Club Med fariĝi ĉina, sed (preskaŭ) neniu baris la dispeciĝon de Alstom, kiu ebligis al la usona General Electric ricevi kaj reuzi parton de la franca nuklea alt-teknikaro*, kun konsekvencoj multe pli gravaj rilate la nacian sendependon.

* Vd. Jean-Michel Quatrepoint, Alstom, scandale d’État, Fayard, Parizo, 2015.

Restas ja, ke la ambicioj de Ĉinujo ne povas esti neglektataj. Neglekteblaj antaŭ dudek jaroj, ties planet-skalaj ERI obliĝis kvardek-foje, kaj atingis 128 miliardojn da dolaroj pasintan jaron, eĉ 249 miliardojn da dolaroj se oni inkluzivas tiujn de Hongkongo*. La Meza Regno fariĝis la dua tutmonda investanto, post Usono (337 miliardoj da dolaroj). Ĝia ĉefa okcidenta celloko restas Usono, sed Eŭropo konsistigas unu el siaj privilegiaj celoj, precipe Britujo, Francujo kaj Germanujo — ĉeftriopo de la komenco de la jardeko, eĉ se Italujo ricevis la duan lokon en 2015 per la aĉeto de la pneŭo-giganto Pirelli fare de ChemChina.

* Conférence des Nations unies sur le commerce et le développement (Cnuced) (Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado — KUNKD), “Rapport sur l’investissement dans le monde 2015”, Ĝenevo, 2016.
Prefero por la konataj markoj

ĈI TIUJ GRANDSKALAJ ambicioj ne devas mirigi, ĉar la lando altiĝis ĝis la dua ekonomia rango tutmonda. Tiuj ambicioj estis unue kuraĝigitaj de la registaro, kiu iom post iom havigis al si diversajn ilojn. Tiel la invest-banko China Exim Bank, kreita en 1994 por “finance akompani la projektojn” eksterajn, estas hodiaŭ fama en Parizo por la eŭropaj kaj afrikaj aferoj. De 2006, la kapital-eliroj estas faciligitaj, kvankam kontrolataj, kaj depruntoj estas relative facile konsentitaj kiam la projektoj respondas al la kriterioj difinitaj de la komisiono por la reformo en la Konsilio de la Ŝtataferoj (registaro). Fine suverenaj fondusoj estas starigitaj, inter kiuj la tre potenca China Investment Corporation (CIC), kiu realigis sian unuan rimarkindan agon en 2007, aĉetante partoprenon en la fama usona banko Morgan Stanley...

Tutunue, Ĉinujo turnis sin al aĉetoj de naturaj riĉofontoj por sekurigi sian provizadon pri energio kaj pri ercoj, precipe sur la afrika kontinento. Ĝi eniris novan fazon, fokusiĝante al la okcidentaj landoj. “La internaciiĝo de la grupoj fariĝis nacia prioritato*, kiu estas enskribita en la oficialal celoj de la regantaro, kiel substrekas la esploristino Geneviève Barré. Tiu strategia decido, je plej alta nivelo de la ŝtato kombiniĝas kun la volo same firma de la firmaestroj daŭrigi sian tutmondan altiĝon.

* Geneviève Barré, Quand les entreprises chinoises se mondialisent: Haier, Huawei et TCL, CNRS Éditions, Parizo, 2016.

Post la krizo de 2007-2008, la ĉinaj instituciaj investantoj perdis sian fidon en la usona financa sistemo, kiu estis por ili referenco. Ili ekkonsciis, ke aĉeti usonajn fiskajn promeskambiojn por recikli parton de siaj grandegaj financaj plusoj — la devizaj rezervoj fluktuas inter 3000 kaj 3500 miliardoj da dolaroj depost 2010 — ne estas ekonomie sekure en la momento, kiam la interezkvotoj estas kvazaŭ nulaj. Tio fariĝis signalo por komenci diversigon, inkluzive per aĉetado de eŭropaj ŝuldoj.

La plej riĉaj familioj, same kiel la plej viglaj entreprenoj, larĝe emfazis la movadon. Por la unuaj, investi monon eksterlande estas la plej bona rimedo sekurigi sian bonhavon kaj sin protekti kontraŭ eventualaj enketoj, en tiu epoko de kontraŭ-korupta lukto. Tiel, nova “Chinatown” (ĉina kvartalo) diskrete aperis en la kerno de Parizo. Ĝi havas nenion komunan kun tiu de la 13-a distrikto, kun siaj butikistoj, nek kun tiu de Aubervilliers kun siaj pograndistoj pri teksaĵoj. Ĝi kreskas en la ora triangulo (Avenuoj Champs-Elysées, Montaigne kaj George V)*.

* Vd. Camille-Yihua Chen, Investissements chinois en France. Mythes et réalités, Pacifica, Parizo, 2014.

Kaj la grupoj (publikaj aŭ privataj, la limo inter ili ja ofte ne estas facile desegnebla), ankaŭ akceliĝas. Ili “disponas pri pli kaj pli da mono”, oni klarigas en la Komitato de franca-ĉinaj interŝanĝoj (KFĈI), en Parizo. La febra kresko de ĉi tiuj lastaj jardekoj ebligis, ke ili akumulis kolosajn milit-trezorojn. Kaj parto de la mono, kiun la Centra Banko elspezas por lukti kontraŭ la ekonomia malrapidiĝo (Quantitative easing) troviĝas pli ofte eksterlande ol en la interna investo.

Ne eblas detali ĉiujn operaciojn kondukitajn sur la franca teritorio, sed oni povas distingi tri grandajn motivigojn: gajni merkat-partojn prenante distribu-reton, kaperi markon, akiri teknikaron aŭ mastruman farkapablon. “Nia volo ne estas vendi multe, sed konstrui la markon Haier*”, konfidas la direktoro de la franca filio de la tutmonda ĉefa entrepreno de hejmaj maŝinoj (fridujoj, lavmaŝinoj). Saman celon havas la telefona ekipisto Huawei, kreita en 1987 de ekskolonelo de la popola Armeo, kiu nun fariĝis la tutmonda “numero tri”. Li alvenis en Francujo en 2003 kaj ligis partnerecojn kun Bouygues kaj SFR por diskonigi siajn poŝtelefonojn, kiuj rapide disvastiĝis. Krome, kiel klarigas al ni s-ro Yan Jufen, ĝenerala sekretario de la ĉina Ĉambro de Komerco kaj Industrio, Francujo disponigas “tre kvalifikitan laborforton kaj ankaŭ impostokrediton por esplorado al ĉiuj entreprenoj”. Huawei do instalis kvar Centrojn de esploro kaj disvolvado kaj kreis 734 dungojn, sed oni ne scias kiom da publika mono li ricevis.

* Geneniève Barré, Quand les entreprises chinoises se mondialisent..., jam.citita.

Fariĝinte la “fabriko de la mondo”, la Meza Regno ne havas sufiĉe da markoj kapablaj allogi la plej riĉajn ĉinajn konsumantojn. El tio venas ĝia aĉet-febro en la sektoro de luksaj vestaĵoj (Cerutti, Sonia Rykiel, Maje, ktp.), de kosmetikoj ( Marionnaud), de la prestiĝaj produktoj kiel la grandaj vinoj de la bordoza regiono (cento da ili estas jam en ties manoj), la manĝaĵoj de la ĝenerala publiko kaj, mirige, la pulvoro-lakto, ĉar la mencio made in France sufiĉas por vendi tre multekoste. Kaj, kompreneble, en la luksa turismo (vd. De Tuluzo al la Champs Elysées.)

Tamen, la akiroj de industriaj entreprenoj dominas (43% de la ERI), laŭ Business France), eĉ se ili malofte estas elstarigitaj de la amasinformiloj. Impresa estas la rapida disvolviĝo en la energio-sektoro: la suverena fonduso CIC alproprigis al si 30% de GDF-Suez (nun fariĝinta Engie), kio donas al ĝi aliron al la teknikaroj por pritrakti la likvigitan gason; PetroChina aĉetis la rafinejon de Lavéra; Yantai Taihai, unu el la ĉefaj entreprenoj el la civila nuklea industrio, aĉetis du specialigitajn firmaojn pri transformado de metaloj kaj kaldron-industrio por la nuklea industrio (Manoir Industries kaj CTI). Sen forgesi la strangan partnerecon de Electricié de France (EDF) kun du ĉinaj grupoj por la konstruo de EPR-reaktoroj ĉe Hinkley Point, en Britujo...

Celantaj la altajn teknikarojn, la infrastrukturojn, transportojn, kemion, sed sen elimini aliajn sektorojn, la instaloj plej ofte realiĝas per aĉeto de problemhavaj entreprenoj (kiuj trafis momentajn problemojn) — sed ne de senefikaj neadaptitaj entreprenoj (“lamaj anasoj” laŭ la franca esprimo canard boiteux). Dum grava financa tempesto ĉe la franca Peugeot, la giganta aŭtomobil-firmao Dongfeng aĉetis 14% de ties kapitalo, kio samtempe donis al ĝi rigard-rajton al la esplor-centro en Ŝanhajo, kaj ĝi daŭre envie rigardas al la 14% posedataj de la franca ŝtato*. Rande de bankroto, la plej granda franca fabrikanto de tunel-bormaŝinoj, Neyrpic Framatome Mécanique (NFM), pasis sub la regado de la grupo Northem Heavy Industries (NHI), kiu havas grandegajn merkatojn en Ĉinujo, kie urboj kreskas tre rapide. Unu el la francaj gloroj de la maraj motoroj, Baudoin, en malkreska situacio post ĝia kapero fare de la franca invest-fonduso Axa Private Equity, estis akirita de Weichai... Kaj ankoraŭ la McCormick-traktoroj akiritaj de Yto, la ĉina numero 2, kiu transportis en sian landon parton de la kompetentoj, revigligante samtempe la francajn produktadojn. En la momento, tiuj entreprenoj eliris el siaj malfacilaj situacioj.

* “Peugeot vu par le Chinois Dongfeng”, Planète Asie, 5-a de marto 2014, http://blog.mondediplo.net

Impresas la manko de franca industria vizio por longa daŭro en la kazo de Rhodia, kies esplor-centro kaj du uzinoj, forlasitaj de Rhône-Poulenc, pasis sub la regado de ChemChina. “La alveno de la ĉinoj maltrankviligis nin, konfesas s-ro Jean Granjon, ĝenerala sekretario de la sindikato CGT (Confédération Générale du Travail), la ĉefa en la societo, fariĝinta Bluestar Silicones. Des pli, ke komence, ilia projekto estis rekonstrui la uzinon de Saint-Fons en Ĉinujo. Ĝis nun, tio ne okazis.” Nun, ok jarojn poste, li povas nur konstati: “ChemChina investis, dum Francujo kaj Rhône-Poulenc ne plu faris de jaroj. Malsame kiel la antaŭaj proprietuloj, ĝi havas industrian projekton por disvolvado de la silikonoj kaj ambicias fari el Bluestar Silicones la trian produktanton en la mondo.” Nuntempe divido de la merkatoj estas starigita: la altkvalitaj produktoj de la francaj uzinoj estas vendataj en Francujo kaj Eŭropo; la ĉinaj produktoj, en Ĉinujo kaj en la sojlolandoj. Sed ĉu tio ĉiam daŭros? Kiu pagas la orkestron kondukas la dancon. Kaj la granda ĉefo, s-ro Ren Jianxin, kvankam membro de la ĉina komunista partio, tre verŝajne ne estos sentema al la proletara internaciismo kaj al solidareco kun la francaj laboristoj.

S-ro Valls laŭdas la senreguligon

La alveno de la ĉinaj kapitaloj malmulte ŝanĝis la ĉiutagan vivon de la salajruloj. “Ni neniam vidas la ĉinajn proprietulojn, kiuj lasis agi la lokajn gvidantojn, kaj ni spertas la samajn, tre severajn, mastrum-metodojn”, substrekas s-ro Granjon. Jes ja, la dungo iom kreskis (820 homoj kontraŭ 790 antaŭ ok jaroj), sed la laborŝarĝo intensiĝis kaj, en la pasinta julio, laboristo mortis en incendio. La nacieco nenion ŝanĝas. Hieraŭ same kiel hodiaŭ, “la laboro okazas malfavore al la sekureco”, opinias la sindikatisto.

Aliaj akiradoj, siaflanke, fariĝis koŝmaroj: s-ro Zhang Guohua, kiu faris belajn promesojn al la salajruloj por akiri la eŭropan gvidanton de la tavolligno-industrio Plysorol, tiam bankrotanta, fakte deziregis ties trezoron, 600 000 hektarojn da ligno en Gabono (la proceso pro misuzo de societaj riĉaĵoj ankoraŭ daŭras); Shanghai Electric Group (SEG), kiu aĉetis la produktanton de ofset-maŝinoj kaj presmaŝinoj Goss International, tuj vendis unu el la du francaj fabrikoj (Montataire) per juro-financaj trompaĵoj por eviti pagi la maldungojn... Tiuj praktikoj ne estas ĉinaj specialaĵoj. La ĉefaĵo estas la kapablo de Francujo protekti sian industrion.

Sed la operacioj estas kondukataj sub la impulso de la francaj publikaj aŭtoritatoj. La aĉeto de Rhodia estis subskribita ĉeeste de la tiamaj Prezidantoj de la Respubliko, s-roj Jacques Chirac kaj Hu Jintao. Ja en la Elysée-palaco kaj sub aplaŭdoj de s-ro François Hollande, Peugeot malfermis sian kapitalon al Dongfeng. Okaze de sia vojaĝo al Ŝanhajo en januaro 2015, s-ro Manuel Valls persiste klopodis “vendi Francujon”, deklarante, kiel konvinkita maldekstrulo: “La bildo, laŭ kiu ne eblas maldungi en Francujo, estas falsa.”, kaj li aldonis: “La protekto de la laboro estas pli alta en Germanujo ol en Francujo*.” Kvazaŭ li havus neniun alian proponon ol senreguligo de la laboro. Parenteze, tio ne malhelpis la ĉinojn akiri, en julio 2016, la plej grandan germanan produktanton de robotoj, Kuka, kaj la svisan giganton pri pesticidoj kaj agro-manĝaĵoj, Syngenta.

* Cécile Amar, “Manuel Valls “vend” la France aux Chinois”, Le Journal du dimanche, Parizo, 1-a de februaro 2015.

El ilia vidpunkto tiu grandega apetito estas komprenebla: ĝi ebligas al ili akiri pli rapide teknikarojn ol investante en la propra lando. Pli surpriza estas la nekontraŭstaro de la francaj (kaj eŭropaj) regantoj — kvazaŭ ili definitive forlasis ĉian industrian ambicion.

Martine BULARD

Superregado kontraŭ la demokratio

Pri la arto ignori la popolon

La plej multaj kandidatoj por la franca prezidant-elekto proponas iel aŭ alie reformi la instituciojn de la 5-a — la aktuala — respubliko. Dum multaj delegitoj, esploristoj aŭ aktivuloj diagnozas “krizon de la demokratio”, la problemo povus montriĝi pli profunda: la rampanta instalado de nova politika reĝimo, la superregado, kies laboratorio estas Eŭropo.

PER IMPRESA inversigo, en niaj modernaj demokratioj, jam ne la elektantoj elektas kaj orientas la elektitojn, sed la gvidantoj juĝas la civitanojn. Tiel, la britoj — same kiel la francoj en 2002 (malsukceso de s-ro Lionel Jospin ĉe la unua baloto de la prezidantelekto) kaj en 2005 (“ne” en la referendumo pri la eŭropa konstitucia traktato) — ricevis sovaĝan psiĥanalizon post la “briteliro” de la 23-a de junio 2016. Oni povas aserti, sen timo trompiĝi, ke tia operacio — farita preskaŭ komplete pere de alte organizitaj komunikiloj — ne estus farita se la voĉdono estintus favora al restado de Britujo en la Eŭropa Unio. La principo de popola konsultado pri “tiom grava demando” ankaŭ ne estus tiom pridubigata.*

* Kp Bernard-Henri Lévy, “Pourquoi référendum n’est pas démocratique [Kial referendumo ne estas demokratia]”, Le Point, Parizo, 13-an de julio 2016.

Oni ja scias: malegaleca principo ne estas principo, sed antaŭjuĝo. Tiu analizeblas dumaniere: klasa malestimo* aŭ malamo al la demokratio. La unua sento certe disfluas el la buŝo de la ĉiam subtila Alain Minc: “Tiu referendumo ne estas la venko de la popoloj super la elitoj, sed de malbone edukitaj homoj super la edukitaj.”* En neniu momento la ideo tuŝas la gvidantan klason, ke la civitanoj rifuzas la eŭropajn traktatojn ne ĉar ili estas malbone informitaj, sed male ĉar ili tiras tute logikajn instruojn el preskaŭ sesdekjara seniluziiga sperto.

* Vd Paul Mason, “Britio: perdiĝinta, dividiĝinta kaj sola”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2016.
* Interparolado en Le Figaro, Parizo, 29-an de junio 2016.

La dua sento transiras la klasan limon; ĝi estas filozofia. Kontestata estas la demokratio mem, per batoj kontraŭ du fundamentaj ideoj: unuflanke, ke “la volo de la popolo estas la bazo de la aŭtoritato de la publikaj potencoj” (artikolo 21, paragrafo 3 de la Universala Deklaro de la Homrajtoj)*; aliflanke, ke ĉiuj membroj de la socio estas civitanoj kaj partoprenas en la estigo de la ĝenerala volo, kia ajn estas ilia deveno aŭ ilia socia statuso. Tiu ĉi filozofio trudita de jarcentoj da socialaj kaj politikaj bataloj estas hodiaŭ celata de grandampleksa ideologia ofensivo favore al principoj de la Eŭropa Unio.

* Vd en Esperanto: Unuiĝintaj Nacioj: Universala Deklaro de Homrajtoj, en: U.N.: Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj; Universala Deklaro de Homrajtoj; Konsilantaro pri Homrajtoj; Internacia Traktato pri Ekonomiaj, Sociaj kaj Kulturaj Rajtoj; Internacia Traktato pri la Civilaj kaj Politikaj Rajtoj; Konvencio pri la Rajtoj de la Infano; Konvencio pri la Rajtoj de Handikapitoj; Protokolo pri Abolo de Mortpuno; Konvencio pri Indiĝenaj kaj Tribaj Popoloj. Monda Asembleo Socia (MAS), Embres-et-Castelmaure, 2009, ISBN 978-2-9529537-9-5 (= MAS-libro n-ro 10), p. 64.

Tiuj kiuj, kiel la eksministro Alain Juppé (La Respublikanoj), opinias, ke la “kondiĉoj” ne estas plenumitaj por referendumo en Francujo pri la eŭropaj demandoj*, aŭ kiuj, kiel la socialista ĉefministro Manuel Valls, kvalifikas la personojn, kiuj deziras tian konsulton, “sorĉist-lernantojn”*, malkaŝas sian veran zorgon: ĉar la gvidanta klaso ne certas pri pozitiva respondo, ĝi preferas ne konsulti la elektantojn. Tiel oni regas sen la subteno de la popolo, kaj samtempe eĉ organizas, per sinsekvaj traktatoj, pli kaj pli gravajn transigojn de suvereneco al Bruselo. Inter la plej decidaj estas la mona kaj buĝeta suverenecoj.

* “Juppé: “Organizi referendumon pri Eŭropo, hodiaŭ en Francujo, estus malrespondeca””, LeMonde.fr, 27-an de junio 2016.
* Nacia Asembleo, kunsido de mardo, la 28-an de junio 2016.

La Eŭropa Unio agas kvazaŭ rivelanto de malpravigo de la demokratio, kio okazas ankaŭ naciskale.* Jam ne temas pri krizo, sed pri progresanta ŝanĝo de politika reĝimo, ĉe kio la bruselaj instancoj estas la laboratorio. En tiu sistemo nomata “superregado”, la popolo estas jam nur unu el la fontoj de la aŭtoritato de la publikaj potencoj, konkurence kun aliaj agantoj: la merkatoj, la fakuloj, la “civila socio”. Konata estas la strategia rolo, kiun la redaktistoj de la eŭropaj traktatoj atribuas al la fakuloj (“fakulokratio”): la Komisiono, kun siaj “sendependaj” komisionanoj elektitaj pro siaj “kompetentoj”, estas la “gardisto de la traktatoj” anstataŭ la politikaj organoj kiel la ministro-konsilantaro aŭ la parlamento. Dum tiu ŝlosila elemento de la bruselaj institucioj estas regule akre kritikata, ne okazas same pri la “civila socio”, kies grandiĝanta rolo tamen ankaŭ servas por ĉirkaŭiri la demokration.

* VdPeu(ple) leur chaut! [Ili fajfas pri la popolo!]”, Le Monde diplomatique, novembro 2003.
Uzado de la “civila socio”

LA ARTIKOLO 11 de la Lisbona Traktato, valida ekde 2009, rekomendas al la eŭropaj institucioj flegi “malfermitan, travideblan kaj regulan dialogon kun la reprezentaj asocioj kaj kun la civila socio”. Alvokita por plenigi la “demokratian deficiton”, tiu “civila socio” estas tre vaste kaj tre diverse interpretata: povas temi pri agantoj de la labormerkato, neregistaraj organizaĵoj (NGO), tiel nomataj “bazaj” organizaĵoj , religiaj komunumoj.* Do, inter ili oni povas trovi sindikatojn kaj tre progresemajn asociojn, sed ankaŭ premgrupojn, mastrarajn organizaĵojn, fakulajn kabinetojn, eĉ sektojn, ktp. La “civila socio” efektive havas nenian kriterion de reprezenteco aŭ de legitimeco. Ĝi estas multforma kaj ankaŭ la regno de malegaleco, ĉar ĝiaj agantoj disponas pri ekstreme malsamaj rimedoj, laŭ la interesoj, kiujn ili defendas.

* Vd Eŭropa Komisiono: “Gouvernance européenne. Un livre blanc”, Journal officiel de l’Union européenne n-ro 287 de la 12-a de oktobro 2001, kaj “Avis du Comité économique et social sur “Le rôle et la contribution de la société civile organisée dans la construction européenne””, Journal officiel de l’Union européenne n-ro C 329 de la 17-a de novembro 1999.

“Ekde meze de la 1990-aj jaroj, klarigas la socisciencistino Hélène Michel, “la civila socio” fariĝis plenvalida aganto de la funkciado de la Eŭropa Unio. Eĉ pli, ĝi ebligas nun legitimi la instituciojn, kiuj dialogas kun ĝi, la publikajn politikojn kiuj koncernas ĝin kaj la agantojn, kiuj difinas sin per ĝi.” Kaj ŝi aldonas: “Tamen, nek la enhavo de la “civila socio” nek la formoj de ĝia partopreno ŝajnas esti stabilaj. Tio lasas spacon por tre malsamaj uzadoj.”* Cetere la Komisiono uzas ĝin laŭ sia takso pri reprezenteco kaj taŭgeco, kio rezulte ebligas al ĝi mastri procezon, kiu kongruas kun ĝiaj celoj. Ĉu la Eŭropa Konstitucia Traktato ne estis parte la produkto de konsultoj de la “civila socio”? La dialogo, kiun Bruselo estigis kun ĝi, tamen neniel implicas ian ajn dividon de la decidpovo. Ekzemple la publika konsultado pri la granda transatlantika merkato (en la angla Tafta) de marto ĝis julio de 2014 ne lasis spurojn en Bruselo.

* Kp Hélène Michel, “‘Société civile’ ou peuple européen? L’Union européenne à la recherche d’une légitimité politique”, Savoir/agir n-ro 7, 1-an de januaro 1998.

Tiu praktiko, kiu emfazas pozitivajn valorojn, ekzemple la spiriton de paca dialogo, trovas neatenditajn aliancanojn dekstre same kiel maldekstre: asocioj, kiuj agas kiel “Eŭropo de civitanoj”, federismaj movadoj, “Konstanta forumo de la eŭropa civila socio?, “civitanaj” platformoj, “Eŭropa komitato de asocioj de ĝenerala intereso” ktp. “Tiuj aktivuloj de “pli demokratia Eŭropo”, ĉar pli proksimaj de la civitanoj”, notas Hélène Michel, trenas post si tutan serion da NRO, kiuj aktivas en la sociaj kaj homhelpaj sektoroj kaj en la mediaj rondoj, kiuj postulas, ke ilia rolo estu vere agnoskata en la procezo.” Kvankam la asocia kaj sindikata movadoj nemalhaveble kontribuas al la socia progreso, la koncepto de “civila socio” transformas la rolon, kiun ili ludas en la radoaro de la potenco. Simile al la fakulo, kies decido anstataŭas tiun de la publikaj decidantoj, la “civila socio”, kiom ajn enigma ĝi estas, fariĝas la memproklamita proparolanto de la civitanoj. Tiu meĥanismo donas konsiderindan spacon al frenezaj subtenantoj de ĉiaj celoj, kiuj vastiĝas tra la sociaj retoj kaj la ne tre postulemaj komunikiloj, kies pretendita reprezenteco ofte mezuriĝas per enketoj (kaj ne per elekto). Kaj la popolo en ĉio ĉi? Ĝi estas jam ne pli ol premgrupo inter aliaj. En Eŭropa Unio kiu evitas la voĉdonilon, la ludo ne estas egaleca.

La superregado tute ne estas pure teĥnika, sed ideologia koncepto prenita el la anglosaksa administra scienco, precipe usona, kaj naskiĝis kun la novliberalismo. Popularigita sub la nocio de “bona regado”, ĝi celas al malpli da ŝtato, etendo de la merkato, al “bona mastrumado”.* La francoj ofte konfuzas ĝin kun “bona regado” ilustrita per la fama tabelo de Ambrogio Lorenzetti. Tiu verko de la jaro 1339, montrata en la urbodomo de Sieno (Italujo), valorigas la justecon kaj saĝecon, praktikatan sub la rigardo de la popolo. Tio estas ankoraŭ malproksima de la librotenaj obsedoj, kiuj obsedas la nunan gvidantan klason. Cetere, kiom da triamondaj landoj, de Kenjo ĝis Eburbordo, sinkis en ĥaoson post ricevi sian diplomon de “bona superregado” el la manoj de la internaciaj financ-institucioj? Oni memoras ankaŭ s-ron Dominique Strauss-Kahn, tiam ĝenerala direktoro de la Internacia Mon-Fonduso, kiu salutis la Tunizion de s-ro Zine El-Abidin Ben Ali en 2009 per vortoj, kiuj ne multe aŭguris la revolucion de januaro 2011: “La ekonomia politiko adoptita ĉi tie estas politiko sana kaj estas bona modelo sekvenda por multaj sojlolandoj.” Merkat-ekonomio, superregado kaj “civila socio” estas elementoj de la sama postdemokratia ideologia sistemo.

* Kp dosieron “La gouvernance”, Revue internationale des sciences politiques, Parizo, n-ro 155, 1-an de januaro 1998.

La marĝenigo de la popola suvereneco per la superregado klarigas la facilon per kiu la eŭropaj gvidantoj, kaj nome la francaj, ĉirkaŭiras la verdikton de la urnoj: ilia legitimeco venas nur parte de la elektantoj. Tio povas klarigi la konsterno, kiun kaŭzis la konduto de Britujo, kiu ne nur konsultis la popolon, sed ankaŭ volas respekti ties volon ...

Ĉu la konfidokrizo, kiu tuŝas la Eŭropan Union, kaj eĉ la grandiĝanta rifuzo de tiu unio, povus trovi solvon en la alveno de “eŭropa popolo”, kiu elektus siajn reprezentantojn por la bruselaj institucioj? S-ro Emmanuel Macron, tiam franca ministro pri ekonomio, proponis organizi eŭropan referendumon; la ekologiista deputitino Eva Joly siavice proponis elekti eŭropan konstitucion. Tio estis jam la ambicio de la socialdemokratoj Oskar Lafontaine (Germanujo) kaj Jean-Luc Mélenchon (Francujo) en 2006. Sed tiaj projektoj antaŭkondiĉas, ke jena demando estas solvita: ĉu la naciaj popoloj akceptas sian propran malfondiĝon en pli granda tutaĵo? Ĉu ekzistas “eŭropa politika komunumo” agnoskita kiel tia de la loĝantoj de la Unio, kiu igus ili akcepti la verdikton de komunaj institucioj regataj de la principo de plimulto? La rezulto de la lastaj referendumoj (“briteliro” en Britujo, rifuzo de la traktato pri asociigo de Ukrainujo, fare de Nederlando) pensigas, ke la nacioŝtato por la plej multaj popoloj de Eŭropo restas la legitima kadro de la demokratio. Relative nerimarkita simbolo de tiu problemo: la 19-an de januaro 2006 la Eŭropa Parlamento voĉdone decidis rezolucion, kiu postulis ke oni trovu rimedon por ĉirkaŭiri la francan kaj nederlandan referendumojn pri la eŭropa konstitucia traktato ...

La superregado fronte atakas la popolan suverenecon kaj tiel reformulas la demandon de demokratio tia, kia ĝi aperis kun la klerismo en la 18-a jarcento. La gvidaj klasoj, denove kutimiĝintaj regi inter si, simptome konfuzas “popolismon” kaj demagogion. La atento al la popolaj postuloj estas perceptata kiel kruda klientismo, dum la senbrida defendo de la dominantaj interesoj estas prezentata kiel le lasta atingo de la moderneco. Oni povas saĝe pensi, ke pli strikta kontrolado de la popoloj al siaj registaroj kondukus al tute aliaj politikoj ol la nuntempaj. Pro tio, same kiel en 1789, la demokratio, malgraŭ siaj malperfektaĵoj, restas postulo esence revolucia, en Francujo same kiel en multaj landoj de la Eŭropa Unio enfermitaj de la superregado. Konsideri, ke remeti la demokration en la unuan rangon kondukus al novaj formoj de tiraneco kaj de demagogio signifas atribui al la civitanoj pli nigrajn intencojn ol tiuj, kiuj animas la gvidan personaron kaj ties klasa malestimo.

La venantaj eksplodoj

LA DEMOKRATIO estis ĉiam objekto de pasiaj debatoj, en kiuj la maldekstro ofte akuzas tiun ĉi, ke ĝi estas “burĝa” reĝimo, ke ĝi neas la perfortecon de la sociaj rilatoj per la ludo de teoria egaleco de la civitanoj. Tamen restas, ke la transigo de la suvereneco de la reĝo al la nacio estis konsiderata, ankaŭ de Karlo Markso mem, kiel io kio iras en la direkto de la historio; unu el la fontoj de la divido inter dekstro kaj maldekstro troviĝas cetere en la Franca Revolucio: maldekstre de la prezidanto de la kunsido eksidis tiuj, kiuj dubindigis la monarĥion. Poste, la movadoj naskitaj el la kritiko de la kapitalismo, almenaŭ en Francujo, defendis la politikajn rajtojn akiritajn post 1789 kaj postulis la disponojn necesajn por konkretigi la ideon de demokratio: edukadon, sociajn rajtojn, sindikatajn kaj laboristajn liberecojn ... Tio estis la senco de la respublikana debato, kiun faris la socialisto Jean Jaurès por la publika lernejo, la laikeco aŭ la imposto pri enspezo. Tio ne malhelpis lin, kiel marksiston, batali por starigo de alia ekonomia sistemo: la socialismo.

En la Eŭropo de tiu ĉi jarmil-komenco vekiĝas ne la “maldekstra popolo”, sed simple la popolo. Pro tio la “ne” estis larĝe plimulta en 2005 (la referendumo pri la eŭropa konstitucia traktato), sed la maldekstro tre malplimulta en 2007 (prezidantelekto en Francujo). Ne nur la socia krizo, la ekstrema grandiĝo de la malegalecoj kaj de la maljustaĵoj hodiaŭ antaŭsignas kataklismon*, sed tute same la cedoj de la popola suvereneco, kiu ebligis ilin.

* Vd Frédéric Lordon, “Le goudron se soulève”, La pompe à phynance, http://blog.mondediplo.net, 16-an de junio 2016.

Anne-Cécile ROBERT.

Elekta masoĥismo

STRANGA PARADOKSO, la heredaĵo de Margaret Thatcher forĵetiĝas en ŝia lando en la sama momento, kiam ĝiaj plej amaraj ekonomiaj receptoj imitiĝas en Francujo. Ĵus, la 5-an de oktobro, la brita ĉefministro Theresa May lanĉis al sia partio paroladon, kiu certe malkontentigis iujn. Akuzo al socio gangrenita de la privilegioj de riĉuloj, defendo de la rolo de la ŝtato, “kiu ekzistas por liveri tion, kion la individuoj, la komunumoj kaj la merkatoj ne povas alporti”, insista mencio de la “rajtoj de la laboristoj”, laŭdo de imposto, “prezoj kiun ni pagas por vivi en civilizita socio”, laŭdego de la publikaj servoj, speciale de edukado kaj de sano, kies personaro estis aplaŭdata, relanĉado de la publikaj elspezoj en la sektoroj de loĝado kaj transporto: eĉ se nur per vortoj, tia programeca turniĝo kaŭzis vomemon ĉe la senkonsolaj amantoj de la “fera damo”. Unu el ili cetere denuncis “kontraŭliberalan kontraŭrevolucion”.*

* Nicolas Bavarez, “Le virage antilibéral de Theresa May [La kontraŭliberala turniĝo de Theresa May]”, Le Figaro, Parizo, 17-an de oktobro 2016.

Li trankviliĝu: lia heroino postmorte akiris politikan azilon aliflanke de la Maniko, kie miksaĵo de novliberalaj disponoj servas kiel komuna programo de la franca dekstrularo. Kiel signo de preskaŭ unuanima intenco seniĝi venontjare je la prezidanto François Hollande, sed signo ankaŭ de la disfalo-stato, en kiu tiu postlasas sian partion, oni jam anoncas la venkon de konservativaj kandidatoj, kiuj promesas al la elektontoj la prokrasto de du ĝis tri jaroj ĝis la aĝo de pensiiĝo, kvar kromajn semajnajn laborhorojn sen salajra altigo, la forigon de la imposto por riĉaĵo — dum siavice la aldonvalora imposto (AVI), kiu frapas la modestajn enspezojn, estos altigota —, la malprogresivon de la senlaboreca kompensaĵo, la nuligon de 300.000 ĝis 500.000 postenojn de oficistoj ... En lando, en kiu la enketoj ofte okazas anstataŭ politika debato, la fakto ke la tri unuaj disponoj kaŭzas profundan rifuzon, pasis preskaŭ ne rimarkite.*

* 56 elcentoj da rifuzo de la forigo de la tridekkvinhora semajno, 64 elcentoj kontraŭ la altigo de la pensiiĝa aĝo, 67 elcentoj kontraŭ la forigo de la imposto por riĉaĵo (enketo IFOP-Atlantico, 23-an de majo 2016).

Sed la plej konsterna ankoraŭ venos. Anstataŭ mobiliziĝi kontraŭ thatcher-stila sangellaso, kiun rezignas eĉ la britaj konservativuloj, iuj maldekstraj elektontoj, abunde prezentataj en la komunikiloj, preparas sin por ĉi-monate partopreni en la praelekto de la dekstruloj — kvankam ili riskas doni al la venka kandidato kroman legitimecon, kiam li aplikos sian programon. En la jaro 2012, la “utila voĉo” igis kontraŭantojn al la novliberalismo elekti s-ron Hollande ekde la unua baloto, por garantii la malsukceson de s-ro Nicolas Sarkozy. La rezulto estas konata: la grandaj orientiĝoj de la venkita prezidinto estis konfirmitaj de tiu, kiu elektiĝis kontraŭ li, kaj la [ekstremdekstra] Nacia Fronto fariĝis la unua plej granda partio de Francujo. Ĉi-foje, daŭre por venki s-ron Sarkozy, necesus subteni iun el liaj eksaj ministroj, s-ron Alain Juppé, kiu, preterpase, antaŭ tridek jaroj estis la arĥitekto de la liberala turniĝo de la franca dekstrularo.* ... Ĉu vere fariĝis tro komplike, rezervi sian politikan energion al la defendo de siaj ideoj?

* Vd François Denord, “Et la droite française devint libérale [Kaj la franca dekstrularo liberaliĝis]”, Le Monde diplomatique, marto 2008.

Serge HALIMI.

La horo de kunlaboreca ekonomio

LA KUNLABORECA ekonomio estas ekonomia modelo bazita sur la interŝanĝo kaj la komuna disponigo de rimedoj kaj servoj per ciferecaj platformoj. Ĝi inspiriĝas en la utopioj de la kundividemo kaj ne komercaj valoroj, kiel la reciproka helpo aŭ la kunviveco, kaj ankaŭ en la spirito de senpageco, fondomito de la Interreto. Ĝia ĉefa ideo estas: “mia posedaĵo estas via”*, tio estas, kundividi anstataŭ posedi. Kaj la baza koncepto estas interŝanĝo.

* Vd. Rachel Botsman kaj Roo Rogers: What’s Mine is Yours: The Rise of Collaborative Consumption, Harper Collins, Novjorko, 2010.

Temas pri konektado, per cifereca vojo, de homoj serĉantaj “ion” kun homoj, kiuj tion havas. La plej konataj entreprenoj en tiu kampo estas: Netflix, Uber, Airbnb, Blabacar ktp. Tridek jarojn post la granda ekspansio de la Interreto, la konsumkutimoj ŝanĝiĝis. Regas la ideo, ke la hodiaŭa plej saĝa eblo estas uzi ion komune, kaj ne nepre ĝin aĉeti. Tio signifas iom post iom forlasi ekonomion bazitan sur la submetiĝo de la konsumantoj kaj sur la antagonismo aŭ la konkurado inter la produktantoj, kaj transiri al ekonomio, kiu instigas la kunlaboradon kaj la interŝanĝon inter la uzantoj de rimedo aŭ servo. Tio faras veran revolucion ene de la kapitalismo, kiu antaŭ niaj okuloj mutacias.

Ni imagu, ke iudimanĉe vi decidas fari riparan hejmlaboron. Vi devas fari plurajn truojn en muro. Kaj vi ne havas borilon. Ĉu iri aĉeti iun en festa tago? Malfacile ... Kion fari? Sed vi ne scias, ke je malmultaj metroj de via domo loĝas pluraj homoj pretaj vin helpi. Ne scii tion signifas, ke ili ne ekzistas. Do, kial ne havi ciferecan platformon por informi pri tio ... tiel vi scios, ke tre proksime loĝas najbaro preta helpi vin, kaj la najbaro scios, ke homo bezonas helpon kaj estas preta iom pagi por tiu helpo?*.

* En Hispanujo ekzistas pluraj platformoj okupiĝantaj pri tio, ekzemple: Etruekko (http://etruekko.com/) kaj Alkiloo (http://www.alkiloo.com/).

Tia estas la bazo de la kunlaboreca ekonomio kaj la kunlaboreca konsumo. Vi ŝparas sen aĉeti borilon, kiun vi eble ne plu uzos, kaj la najbaro ricevas kelkajn eŭrojn, kiuj ekonomie helpas lin alveni al la fino de la monato. Ankaŭ la planedo profitas, ĉar ne necesos fabriki (tiel estos malpli da media poluo) tiom da individuaj iloj, kiujn ni apenaŭ uzas, ĉar ni povas ilin transdoni. En Usono, ekzemple, estas ĉirkaŭ 80 milionoj da boriloj, kies meza uzado en la tuta ekzisto de la ilo, estas apenaŭ 13 minutoj ... Tiel reduktiĝas la konsumismo. Estas kreata pli daŭrigebla medio. Kaj ne okazas malŝparo, ĉar tio, kion ni vere bezonas, estas la truo, ne la borilo ...

En nehaltigebla movado miloj da ciferecaj platformoj de interŝanĝo de produktoj kaj servoj tre rapide ekspansiiĝas*. La kvanto de rimedoj kaj servoj imageblaj per retaj platformoj, ĉu pagataj aŭ senpagaj (kiel Vikipedio), estas fakte senfina. Sole en Hispanujo estas pli ol kvarcent platformoj, kiuj funkcias en diversaj kategorioj La retgazeto El Referente, en sia eldono de la 25-a de oktobro 2015, listigis la ĉefajn ekentreprenistojn (start-ups) okupiĝantajn pri vojaĝoj, kulturo kaj distrado, nutrado, transporto kaj aŭtoparkado, poŝtaj servoj, profesiaj retoj, interŝanĝo kaj luado de produktoj kaj servoj, kundividitaj elspezoj, tempobankoj, teĥnologio kaj la Interreto, alternativa financado kaj financa teĥniko (fintech), modo, sporto, edukado, infaneco, luado de spacoj, kundividitaj etaĝoj kaj aliaj interesaj platformoj. http://www.elreferente.es/tecnologi.... Kaj 53 elcentoj de hispanoj asertis esti pretaj kundividi aŭ lui rimedojn en spaco de kunlaboreca konsumo.

* Vd.: www.consumocolaborativo.com

Je planeda nivelo la kunlaboreca ekonomio nuntempe kreskas inter 15 kaj 17 elcentoj ĉiujare; kun kelkaj ekzemploj de kreskado absolute eksterordinaraj. Ekzemple Uber, la cifereca programo, kiu konektas pasaĝerojn kun stiristoj, en nur kvin jaroj da ekzisto valoras jam 68 miliardojn da dolaroj kaj funkcias en 132 landoj. La reta platformo pri gastigado por privatuloj, Airbnb, aperinta en 2008, kaj kiu trovis liton por pli ol 40 milionoj da vojaĝantoj, hodiaŭ valoras en la borso (sen posedi eĉ ne unu loĝejon) pli ol 30 miliardoj da dolaroj*.

* Airbnb jam valoras pli ol Hilton, la unua hotelgrupo en la mondo; kaj pli ol la sumo de la du aliaj grandaj mondaj grupoj Hyatt kaj Marriot. Kun du milionoj da loĝejoj en 191 landoj, Airbnb troviĝas antaŭ ĉiuj siaj konkurantoj rilate kapablon pri loĝado je planeda nivelo. Airbnb ricevas de la posedanto 3 elcentojn de la prezo de transkontigo kaj de la gasto inter 6 kaj 12 elcentojn.

La sukceso de ĉi tiuj modeloj de kunlaboreca ekonomio klare defias la tradiciajn entreprenojn. En Eŭropo, Uber kaj Airbnb fronte koliziis kontraŭ respektive la mondo de la taksio kaj de la hotelo, kiuj akuzas ilin je nelojala konkurenco. Sed nenio povos haltigi ŝanĝiĝon, kiu grandparte estas la sekvo de la krizo de 2008 kaj de la ĝenerala malriĉiĝo de la socio. Tio estas senrevena vojo. Nun la homoj volas konsumi je malpli alta prezo, kaj ankaŭ disponi je aliaj enspezofontoj ne ekzistantaj antaŭ ol la apero de la Interreto. Kun la kunlaboreca konsumo kreskas ankaŭ la sento esti malpli pasiva, pli bona reganto de la ludo. Kaj la eblo de inversiĝo, de alterniĝo de la funkcioj, povi transiri de konsumanto al vendanto aŭ ludonanto, kaj inverse, tio estas de kelkaj nomata “prosumanto”, kuniĝo de produktanto kaj konsumanto*

* La koncepto prosumanto por la unua fojo aperas en la eseo de Alvin Toffler, La Tria Ondo (Plaza&Janés, Barcelono, 1980), kiu tiel difinas la homojn, kiuj estas samtempe produktantoj kaj konsumantoj.

Alia ŝanĝiĝanta ĉefa trajto — kiu estis la bazo de la socio de konsumo —, estas la sento je proprieteco, la volo posedi. Akiri, aĉeti, havi, posedi estis la verboj, kiuj pli bone tradukis la esencajn ambiciojn de epoko, kiam la havaĵoj difinis la homon. Akumuli “aĵojn”* (domojn, veturilojn, fridujojn, televidilojn, meblojn, vestojn, horloĝojn, pentraĵojn, telefonojn ktp) estis la ĉefa kialo de la ekzisto. Ŝajnis, ke ekde la pratempo, la materialisma sento de posedo estis nepra parto de la homo. Ni memoras, ke George W. Bush en 2004 venkis en la prezidantelektoj de Usono per la promeso pri “socio de posedantoj” kaj per la ripetado: “Ju pli da posedantoj ekzistos en nia lando, des pli da ekonomia vigleco estos en nia lando”.

* La Aĵoj (Les Choses, 1965) estas novelo de la franca verkisto Georges Perec. La unua hispanlingva eldono (trad. de Jesús López Pacheco), estis publikigita en 1967 de Seix Barral. En 1992, Anagrama reeldonis ĝin en traduko de Josep Escué. Ĝi estas kritiko de la konsumsocio kaj de la banaleco de la deziroj instigataj de la amaskomunikiloj.

Li duoble eraris. Unue, ĉar la krizo de 2008 detruis tiun ideon, kiu instigis la familiojn esti posedantoj, kaj la bankojn — ebriaj pro la meblospekulado —, pruntedoni (la famajn subprimes) sen la minimuma zorgo. Tiel ĉio eksplodis. Bankrotis la hipotekbankoj kaj eĉ la Lehman Brothers, unu el la financoficejoj verŝajne plej firmaj en la mondo ... Kaj due, ĉar diskrete novaj rolantoj naskiĝintaj el la Interreto komencis eksplodigi la establitan ekonomian ordon. Ekzemple: Napster, platformo por kundividi muzikon, kiu estigis post tre mallonga tempo la falon de la tuta muzikindustrio kaj la bankroton de la transnaciaj megagrupoj, kiuj dominis en la sektoro. Kaj same okazis al la gazetaro, la turismoficejoj, la hotelsektoro, la mondo de libro kaj eldonado, la perkoresponda vendado, la kino, la industrio de la motoro, la financmondo kaj eĉ al la universitata instruado per la vigliĝo de la MOOC (Masive Open Online Courses aŭ senpagaj retaj kursoj)*

* De antaŭ du jaroj, ĉirkaŭ ses milionoj da lernantoj ĉeestas senpagajn retajn kursojn, diskonigatajn de la plej gravaj universitatoj en la mondo. http://aretio.hypotheses.org/1694.

En momento kiel la nuna, kun granda malfido je la novliberala modelo kaj je la politikaj financaj kaj bankaj elitoj, la kunlaboreca ekonomio krome donas respondojn al la civitanoj serĉantaj sencon kaj respondecan etikon. Ĝi laŭdas valorojn de reciproka helpo kaj volo kundividi. Tiuj ideoj, en aliaj momentoj, estis miksaĵo de komunumecaj utopioj kaj socialismaj idealoj. Sed hodiaŭ ili estas — neniu miskomprenu — la nova vizaĝo de mutacianta kapitalismo, kiu volas malproksimiĝi de la kruela sovaĝeco de sia lasta ultraliberala periodo.

En ĉi tiu mateniĝo de la kunlaboreca ekonomio la perspektivoj pri sukceso estas grandegaj, ĉar en multaj kazoj ne estas necesaj la alie nepraj lanĉiloj de komenckapitalo kaj de serĉado de investantoj. Ni vidis, ke Airbnb, ekzemple, gajnas milionojn surbaze de loĝejoj, kiujn ĝi eĉ ne posedas.

Koncerne dungon, en socio regata de malriĉeco kaj laboraĉoj, ĉiu civitano povas nun per sia komputilo aŭ simple sia moderna poŝtelefono, proponi rimedojn kaj servojn sen dependi de dunganto. Lia funkcio estos — krom kundividi, interŝanĝi, lui, prunti aŭ donaci — tiu de peranto. Kaj tio estas nenio nova en la ekonomio: tio ekzistis de la komenco de la kapitalismo. La diferenco nun troviĝas en la grandega efiko, per kiu — per povaj algoritmoj, kiuj preskaŭ tuj kalkulas ofertojn, bezonojn, fluojn kaj kvantojn — la novaj teĥnologioj analizas kaj difinas la periodojn de propono kaj postulo.

Aliflanke, en spaco, kie la klimatŝanĝiĝo fariĝis la ĉefa minaco de la homa supervivado, la civitanoj scias la ekologiajn danĝerojn implicitajn en la modelo de hiperproduktado kaj malloka hiperkonsumo. Ankaŭ tie la kunlaboreca ekonomio donas solvojn malpli agresajn por la planedo.

Ĉu ĝi povos ŝanĝi la mondon? Ĉu ĝi povos transformi la kapitalismon? Multaj detaloj igas nin pensi, kune kun la usona eseisto Jeremy Rifkin*, ke ni ĉeestas la malaperon de la dua industria revolucio bazita sur la amasa uzado de fosiliaj energioj kaj sur centralizitaj telekomunikadoj. Kaj ni vidas la naskiĝon de kunlaboreca ekonomio, kiu devigas, kiel ni jam diris, la kapitalisman sistemon mutacii. En ĉi tiu momento kunekzistas la du branĉoj: preda komercekonomio dominata de brutala financsistemo, kaj ekonomio de kundivido, bazita sur la interagadoj de la homoj kaj sur la interŝanĝo de rimedoj kaj servoj preskaŭ senpagaj — kvankam la dinamiko estas fakte favora al ĉi tiu lasta.

* Jeremy Rifkin, La socio de apartkosto nulo: La Interreto de la aferoj, la kunlaboreca publika utilo kaj la eklipso de la kapitalismo, Paidós, Madrido, 2014.

Estas multaj farendaj taskoj: garantii kaj plibonigi la rajtojn de la retaj laboristoj; reguligi la pagon de prezoj kaj impostoj de la novaj platformoj; evitigi la ekspansion de la nigramerkata ekonomio ... Sed la progreso de ĉi tiu nova ekonomio kaj la progreso de nova maniero konsumi estas verŝajne nehaltigeblaj. Ĉiukaze, ili montras la sopiron de socio malkontenta pro la damaĝoj faritaj de la sovaĝa kapitalismo. Kaj tiu socio denove volas, kiel postulis la poeto Rimbaud, ŝanĝi la vivon.

Ignacio RAMONET.

Elhispanigita de Norberto DÍAZ GUEVARA el la hispana versio de Le Monde diplomatique, de oktobro 2016, versio aperinta ĉe http://www.cubadebate.cu/opinion/20... oct 2016

Ĉina apetito, franca malzorgemo

De Tuluzo al la Champs-Elysées

Partnero de la Club Med de pluraj jaroj, la ŝanhaja grupo de entreprenoj (mikskonzerno) Fosun finfine englutis ĝin. Ĝi samtempe provas akiri la Compagnie des Alpes (kompanio de la Alpoj) kaj ties koncesiojn en la plej grandaj skistacioj (Les Arcs, La Plagne, Serre-Chevalier...). Ĝia celo? Allogi la ĉinan klientaron. En sian propran landon, kie turismo eksplodis kaj kie simila “Klubo” devas baldaŭ malfermiĝ; eksterlanden, kie 120 milionoj da ĉinoj pasigis siajn feriojn en 2015, aparte en Francujon, unua okcidenta feriloko.

Apenaŭ miriga estas, ke la nacia teritorio similas batalkampon por la ĉinaj operaciantoj. Krom Fosun, la hotelindustria grupo Jin Jiang aĉetis Louvre Hôtels (Kyriad, Campanile, Première Classe) kaj prenis, surprizante ĉiujn, 15% de Accor (Mercure, Ibis, Novotel...) sen kaŝi sian deziron plu iri; Kai Yuan aĉetis al si la kvin-stelan hotelon Marriott sur la Champs-Elysées, en Parizo; la kompanio Hainan Airlines englutis parton de Pierre et Vacances kaj prenis 10% de la kapitalo de Center Parcs — ĝi ankaŭ aĉetis la malmultekostan kompanion Aigle Azur kaj Servair, la restoracian filion de Air France.

Eĉ pli rimarkinde, la ĉina grupo Symbiose aliancita al la kanada SNC-Lavalin alproprigis al si la flughavenon de Toulouse Blagnac, proksime al la aviadil-ekflugejoj de Airbus. Ĝi ne nur profitis el la privatigo de tiu flughaveno por akiri 49,9% de ĝia kapitalo, sed s-roj Manuel Valls kaj Emmanuel Macron donis al ĝi eksterordinaran akciul-traktaton, ebligantan al la ĉinaj proprietuloj, kvankam malplimultaj, direkti*. Tromemfidaj, arogantaj, ĉi tiuj cetere provis ŝteli parton de la kaso de la flughaveno (70 milionoj da eŭroj), postulante, malpli ol unu jaron post ilia alveno, pagon de 20 milionoj da eŭroj kiel dividendon...

* Riveloj de Laurent Mauduit, “La scandaleuse privatisation de l’aéroport de Toulouse-Blagnac”, 28-an de novembro 2014, www.mediapart.fr

Martine BULARD

Malmunti la ‘Ĝangalon’ brikon post briko

La Ĝangalo ekzistas pro la politiko kaj mono” diris Sami*, 27-jaraĝa rifuĝinto el Kabulo, kun ŝultrolevo. “Mi kredas ke ĉiuj ĉi tie scias tion.

* Nomo retenita pro motivoj de sekureco.

Sidante senforte en seĝo ekster unu el la kelkaj kafejoj de la tendaro mastrumataj de la loĝantoj, li pludiras: “Vidu, mi amas Afganion. Mi sopiras miajn urbojn, miajn vilaĝojn, mian kulturon, mian familion, tre multe ... Tre multe. Sed mi ne povas havi sekuran vivon tie.

Ĉu sekura vivo eblas en la tiel nomita Ĝangalo? mi demandis (tio estas, en la neformala kolonio kiun Jeremy Corbyn nomis “fetora tendaro en lando de abundo.”)

Mi tre zorgas” diris Sami kun suspiro. “Mi ĉiam zorgas pri miaj amikoj ĉi tie, la volontuloj kaj rifuĝintoj ĉie, ĉar miaj vortoj, iliaj vortoj — kaj viaj — ŝanĝos nenion en ĉi tiu mondo.

Kio estas la logiko de la franca registaro?, mi demandis. (En lando kie Nicolas Sarkozy asertas, ke la miloj da homoj loĝantaj en tiu nordfrancia tendaro por rifuĝintoj kaj migrintoj — forkurinte de militoj, konfliktoj, malriĉeco, ŝtata subpremo kaj la klimatŝanĝiĝo — “devus ne esti en Calais aŭ aliloke, ĉar [Francio] estas respubliko kaj tiuj, kiuj ne rajtas esti tie ĉi, devus reveni al sia lando.”)*

* Vidu ankaŭ Benoît Bréville, ‘Ĉiuj kontraŭ Schengen’, Le Monde diplomatique, januaro 2016.

Sen paŭzo, Sami komentis: “En la maro, grandaj fiŝoj manĝas fiŝojn malgrandajn. Kial? Ĉar la granda fiŝo malsatas.” Li transdonis al mi sian poŝtelefonon kaj indikis momentfoton de fortika kaj ridetanta junulo pozanta kontraŭ la fono de brilega ĉielo. “Ĉu vi konsentas, ke tiu estas mi?

Komence, mi kapneis nekredeme. Kontraste kun la foto, Sami havas kaviĝintajn okulojn kaj vangojn, sed malgraŭ tio, la varmo kaj magnetismo de lia rideto estis precizaj. “De post mia alveno ĉi tien antaŭ kvar monatoj el Grekio, mi perdis dek kilogramojn pro maltrankvileco kaj pripensado pri malsindonemo.” Li pludiris: “La sola afero kiun ni povas ŝanĝi estas ni mem.

Antaŭ ol ĝisfunde esplori kelkajn el liaj ĉefaj zorgoj, tiel ke ni povu konstrui lian argumenton por la tribunalo de la monda opinio, li ripetis: “Niaj vortoj ŝanĝos nenion.

Kun pasia urĝeco tamen, li komencis: “Vi havas kanadan pasporton, mia estas afgana — kiu protektos min? Neniu registaro. Se oni havas prezidanton, eble tiu povus plibonigi la vivon por la popolo. Sed en la Ĝangalo, ni ne havas prezidanton por interparoli kun Britio, por interparoli kun Francio, por fari decidojn, por fari solvojn, por doni rajtojn al la popolo. Ni do povas fari nenion.

Sami havas rajtojn sen agnosko, mi diris al mi.

La logiko de Fortreso Eŭropo

En majo, la francaj aŭtoritatuloj parte malkonstruis la Ĝangalon, eldomigante 3 455 virojn kaj virinojn (inter ili 445 infanojn) el proksimume 5 000 homoj en la tendaro laŭ homhelpaj organizaĵoj. Tiutempe, mi citis iun amikon mian kiu estas franca civitano, en la paĝoj de Le Monde Diplomatique: “Temas pri la logiko de la vivo kontraŭ la logiko de la ŝtato” li diris. Mi eksplikis lian kritikon, skribante “Temas pri la danĝera, malakordiga logiko de ‘la Okcidento kaj la cetero.’ Tio estas, la viktimoj de militoj kaj konfliktoj estas indaj je paco, sed ne ĉiuj militoj, kaj ja ne ĉiuj viktimoj*. Je la fino de septembro, kiam mi unue renkontis Sami, muro kun kvar-metra alteco estis konstruata kontraŭ kosto de pli ol du milionoj da eŭroj. La aŭtoritatuloj kredis ke ĉi tiu granda nova muro ‘malblokos Calais’, barante al rifuĝintoj kaj migrintoj la jam duoble ĉirkaŭbaritan vojon al la haveno ĉe la Manika Markolo. Rutine, nenombreblaj loĝantoj de la tendaro provis veturi kaŝe en kamionoj transirontaj la maran landlimon — kelkaj sukcesis sed ne la plimulto, kaj aliaj pereis, kiel 14-jaraĝa Raheemullah Oryakhel el Afganio, kiu mortis pasintmonate post kiam li defalis de kamiono iranta al Britio sur tiu sama aŭtovojo. (Raheemullah sopiris reunuiĝi kun sia frato kiu loĝas en Manĉestro.)

* Legu ankaŭ Peter Blodau & Elle Kurancid, ‘Uncertain refuge in Calais’, Le Monde Diplomatique, majo 2016.

Kiel parto de angla-franca sekureca rimedaro, je kosto de 19 milionoj da eŭroj, la unu-kilometra muro el glata betono dissendas averton konforme al tiu de la pli frua malkonstruo: En la landoj de abundo — kiel ni scias, Francio kaj Britio estas inter la plej riĉaj landoj de la mondo, nome ili estas ‘grandaj fiŝoj’ — komercaj kamionoj kaj la varoj de ili portataj havas la prioritaton super azilopetantoj.

“Ni faris la barilojn” deklaris Robert Goodwill, la brita ministro pri enmigrado, frue en septembro. “Nun ni faras muron.” Je proksimume la sama tempo, la franca ministro pri internaj aferoj Bernard Cazeneuve anoncis la deplojon de 200 suplementaj policistoj al Calais — kie, li diris, senprecedence granda taĉmento de 1 900 policistoj aktuale deĵoris — por “plifortigi la batalon” kontraŭ kaŝpasaĝeroj. (Je la 1a de oktobro, Magnum publikigis fotoeseon titolitan “Alfrontiĝoj en Calais”, kiu kaptis tiel nomitan batalon: unu sceno montras levitan britan flagon kaj, en alia, polican klabeton.)

Tia estas la logiko de la hodiaŭa Fortreso Eŭropo kie oni ne konsideras senhonta misuzo de la potenco tion, ke oni supraĵe laŭdas la meritojn de la humaneco — la aprobo de homaj rajtoj kaj internacia komuneco — dum oni helpas malŝpari ĝin, klopodante konstantigi multjarcentan tradicion de tutmonda superregado. Sed la ekzisto de la ‘Ĝangalo’ interne de la Fortreso minacas la imunecon de Francio kaj Britio kontraŭ la sekvaĵoj de iliaj koloniaj heredaĵoj, imperiaj militoj kaj senbridaj novliberalismaj politikoj.

Ekde la komenco de [la krizo de la rifuĝintoj] ni vidas hiperinflacion en la lingvaĵo pri rifuĝintoj: ili ĉiam konsistigas ‘ondojn’ aŭ ‘inundojn’, kaj ili ‘alfluas’ en Eŭropon” skribis la kroata filozofo Srecko Horvat en opinipeco por la brita ĵurnalo The Guardian pasintjare. Sed preter la alarmisma retoriko, Horvat argumentas, “[estas] tre konkreta politiko kies spuro estas retrosekvebla al la invadoj de Afganio kaj Irako.

La “vera kaŭzo de la nuna krizo de la rifuĝintoj” estas ekonomia milito, li skribis, kritikante la Fortreson kaj, laŭ mia opinio, precipe la plej proksiman alianculon de la usona militmaŝino, la britan registaron: “Unue oni demisiigas diktatorojn. Tiam oni malstabiligas landojn, torturas la ekonomion, ŝtelas rimedojn (petrolo, akciaj societoj, ktp), delokigas loĝantarojn kaj starigas garnizonojn en la propra regiono. Kaj poste oni propagandas ĝin kiel ‘naturan katastrofon.’ Kutime, oni nomas tion milito.

La logiko de Refugees Welcome

Britaj militveteranoj dormas sur la strato apud rifuĝintoj el landoj kiujn ni okupis antaŭnelonge” diris brita komediisto Jeremy Hardy al miloj da homoj en la Placo de la Parlamento en Londono dum la marŝo Refugees Welcome (Bonvenon al Rifuĝintoj) ĉirkaŭ la mezo de septembro. (la penetranta takso de Hardy elvokas la frazon ‘empire pay-back’ (repago por la imperio) ŝprucfarbitan sur la bazon de elektrofosto en la Ĝangalo.)

Survoje al la placo, dekoj da manifestaciantoj ĉantis alian kondamnon de la imperio kaj la Fortreso, ĉe la gardataj pordoj de la hejmo de la ĉefministro: “Brikon post brik’, muron post mur’, Fortreso Eŭropo devas fali! Brikon post brik’, muron post mur’, rasismaj landlimoj devas fali!

Tia estas la logiko de Refugees Welcome. Kiam mi rakontis la scenon al Sami, li ridetis, sed nur momente ...

La situacio estas neakceptebla kaj ĉiuj ĉi tie scias tion” diris la franca prezidanto François Hollande dum vizito al Calais malfrue en septembro por kunsido kun politikistoj, policistoj kaj havenaj oficialuloj. “Ni devas malmunti la tendaron [ĝis la fino de ĉi tiu jaro] tute kaj definitive.” La bonfara grupo Help Refugees poste faris urĝan alvokon por donacoj de tornistroj, valizoj kaj monon, deklarante ke, en kunsido kun Hollande, oni informis ĝian partneran grupon L’Auberge des Migrintoj ke la tuta malplenigo de la tendaro okazos je sekreta dato antaŭ la 31a de oktobro. (Kaj tiel estis.)

Kvankam Hollande nur estis kelkajn kilometrojn for de la tendaro, li nek tiam nek poste vizitis la ejon, la hejmo de inter 7 000 kaj 10 000 homoj. De post kiam la loĝantaro kvarobliĝis en la somero de 2015, la Ĝangalo estas karakterizita kiel “homhelpan krizon unuaklasan en unu el la plej prosperantaj landoj de la mondo”, “purgatorion”, kaj “rasapartismon”.

En la centro de Calais, mi ekvidis afiŝeton gluitan sur la flanko de konstruaĵo: “Rasismo ne estas opinio, ĝi estas ofendo. Ŝtata rasismo ne estas politiko, ĝi estas krimo kontraŭ la homaro. RASAPARTISMO ĈESU. Bonvenon al Rifuĝintoj.

Bedaŭrinde, kun la kresko de la nova muro kaj la nombro de policaj veturiloj, triumfas ŝtataj politikoj kiuj esence similas la logikon de la kampanjo kontraŭ enmigrintoj kaj rifuĝintoj de Nigel Farage, malgraŭ tio ke Hollande proponis transloki loĝantojn de la tendaro al ‘bonvenigaj centroj’ tra la tuta lando. Ambaŭflanke de la Manika Markolo, alivorte, multekosta landlima sekureco aŭ plibonigitaj protektaj normoj, havas la prioritaton super homhelpa krizo kiu estas foje-refoje neglektita de tiuj samaj ŝtatoj sen konsidero de la lacaj vokoj de la loĝantoj de la tendaro, homhelpaj organizaĵoj sur la tereno kaj grupoj subtenantaj rifuĝintojn tra la tuta kontinento.

Dume, kiel sciigis lastatempa raporto de Amnestio Internacia titolita ‘Tackling the global refugee crisis: Sharing, not shirking responsibility’ (Pritrakti la tutmondan krizon de rifuĝintoj: Kundividi, ne eviti, respondecon), dek landoj — neniu el ili ‘grandaj fiŝoj’ (kolektive ili konsistigas 2,5 procentojn de la monda ekonomio) — gastigas pli ol duonon de la rifuĝintoj de la mondo; inter ĉi tiuj landoj estas Jordanio, Turkio, Libano, Pakistano, Irano, Etiopio, Kenjo, Ugando, Demokratia Respubliko de Kongolo kaj Ĉado.

La sekvonta ĉirkaŭfosaĵo

Kial Sami maltrankvilis? “Kiam Francio kaj Britio finos la Ĝangalon” li suspiris, “multe da homoj ĉi tie volos iri al Britio, tial mi pensas kiel [la Manika Markolo] fariĝos [Mediteraneo] ... Eble, tre multe da homoj mortos provante transiri al Britio.

La “multe da homoj”, pri kiuj Sami parolis, antaŭvidas pli bonan kaj sekuran vivon en tiu lando de abundo. Ilin instigas faktoroj kiel ilia fluparoleco aŭ kono de la angla lingvo kaj la deziro kuniĝi kun iliaj parencoj kaj/aŭ amikoj kiuj jam loĝas tie.

En 2014, la maro portis la korpojn de 28-jara Shadi Omar Kataf kaj 22-jara Mouaz Al Balkhi al la marbordoj respektive de Norvegio kaj Nederlando. La du viroj, kiuj laŭ raportoj loĝis en la Ĝangalo, aĉetis identajn kaŭĉukajn kombineojn en Calais kaj iris direkte al la Manika Markolo. “Vi devas ne provi naĝi” la onklo de Mouaz diris al li telefone, de sia hejmo en Bradford, Anglio. “Tio ne sukcesos. Kaŝu vin en kamiono.” Sed Mouaz jam provis fari tion kaj ne sukcesis almenaŭ dek du fojojn.

De post 2014, pli ol 10 000 homoj estas mortintaj en la Mediteraneo survoje al Eŭropo, inter ili proksimume 3 200 ĉi-jare. Amnestio Internacia nomis tion “la plej mortiga transmariĝo de la mondo.”

En junio, post kiam proksimume 1 000 homoj el Eritreo, Niĝerio, Somalio kaj Suda Sudano dronis en la daŭro de unu semajno dum ili klopodis fari tiun “plej mortigan transmariĝon”, Ruben Neugebauer de la germana volontula grupo Sea-Watch, proponis minacan analogion en la retejo Democracy Now!: “La Eŭropa Unio uzas la Mediteraneon kiel ĉirkaŭfosaĵon ĉirkaŭ sia kastelo, plenigante ĝin per mortintaj korpoj por fortimigi tiujn, kiuj eventuale sekvos ilin.”

Je la 5a de oktobro, post kiam fotisto de Agence France-Presse registris la savon de centoj da migrintoj sur ŝipo netaŭga por navigado proksime de la marbordo de Libio, kaj li kaj reportero de la New York Times konsentis pri alia zorgiga komparo: “La analogio al sklavoŝipoj, kiuj iam transiris la Atlantikon, estis ekzakte ĝusta — krom tio, ke ĝi ne okazas antaŭ centoj da jaroj.

Ĝis la fino de 2015, laŭ la Alta Komisiito de la Unuiĝintaj Nacioj por Rifuĝintoj, rekordaj 65,3 milionoj da homoj estis perforte delokitaj tutmonde “rezulte de persekutado, konfliktoj, ĝeneraligita perforto aŭ malobservoj de homaj rajtoj.” La raporto, publikigita en junio, plue diras ke “unu el ĉiu 113 homoj tutmonde nun estas aŭ aziloserĉanto, interne delokita aŭ rifuĝinto.

“La Ĝangalo estas la vivo”

Rakontinte sian argumenton, Sami diris, ĝentile: “Nun, ni estas finintaj la intervjuon.” Mi reciprokis liajn malĝoje kuntiritajn brovojn. Ni povas fari nenion, mi pensis, dum mi fine kapitulacis al vidpunkto inspirita de Samuel Beckett pri ĉi tiu marborda tendaro kaj la kastelaj ĉirkaŭfosaĵoj de Fortreso Eŭropo.

Neatendite, tamen, li ekstaris kaj geste montris ke mi faru same. Li indikis la malebenan vojon antaŭ ni: oni imagu ĉefstraton inter vicoj de butikoj kaj kafejoj, kun homoj irantaj tien kaj reen. “Salaam aleikum” li diris kun rideto, salutante biciklanton trankvile laŭirantan. “Rideti estigas freŝan senton en mia koro.

Sami ludeme ekpuŝis mian ŝultron kaj fingromontris preterpasanton kun platflanka batilo el ligno tenata sub lia brako. “Vi vidas tiun viron? Li estas feliĉa, li estis ludanta kriketon.

Sami komencis transiri la straton. “Sekvu min,” li vokis. Ni staris sur la sojlo de improvizita konstruaĵo. “Rigardu ĉi tiujn ulojn” li diris, direktante sian rideton al homamaso en la malhele lumigata spaco. “Tiuj ludas bilardon, kaj tiuj trinkas teon kaj pripensas siajn vivojn.

Ni pluiris al apuda konstruaĵo kaj premis niajn korpojn kontraŭ ĝian antaŭmuron el krucoplakaĵo. Arkefleksante sian kolon antaŭen tra la senglaca fenestro, li ridetis: “Ĉi tiu estas mia onklo.” Li kunpremis la etenditan manon de pli aĝa viro kiu sidis kontraŭ fono da bretoj sur kiuj estis stokitaj sodakvoj, ĉipsoj kaj cigaredoj. “Parolu al ŝi pri la Ĝangalo” Sami diris al sia onklo (amema epiteto).

La Ĝangalo estas la vivo” lia onklo diris fervore. Kiam Sami sin turnis por foriri, lia onklo kaj mi manpremis. “Ĉu vi estas turisto?” li demandis milde ridante. Verkisto, mi respondis kun rideto, eldirante la vorton per streĉa siblo, sentante min superfortita de mordetanta hontemo.

Ho” li respondis, ankoraŭ brakumante min, dum niaj okuloj fiksiĝis unu al la alia. “Iam, la turistoj kutimis iri al Afriko. Nun Afriko venas al ili.

Elle KURANCID; Peter BLODAU; Sharif FANSELOW

Tiu artikolo aperis en la anglalingva retejo de LMD en oktobro sub la titolo: “Dismantling the ‘Jungle’, brick by brick”.

Ĉiuj vidpunktoj esprimitaj ĉi tie sole estas tiuj de la aŭtoroj.

Internaciiĝo de militoj en Proksim-Oriento

Vetega ludo de Rusio en Alepo

Ruinigantaj, la militoj en Irako kaj Sirio pli kaj pli implikas fremdajn potencojn. La batalo, kiu komenciĝas en Mosulo maltrankviligas Usonon, devigitan trakti regionajn rivalecojn, ĉefe tiuj inter Turkio, Irano kaj Saud-Arabio. Cetere, sangoverŝa repreno de Alepo povus endanĝerigi la diplomatan movon, kiu sekvis la armean engaĝiĝon de Rusio flanke de la Siria reĝimo.

La unua celo de la armea engaĝiĝo de Rusio en Sirio, kiu komenciĝis en septembro 2015, estis rapide kaj facile atingita: malebligi militan malvenkon de la reĝimo, kiu tiam estis perdanta terenon de pluraj monatoj*. Plie, la partopreno de la Rusa aerarmeo malebligis la malpermeson fare de Usono de superflugo de la Siria teritorio. Jam en 2013 la Rusa diplomatio malfaciligis eblan okcidentan intervenon kontraŭ la reĝimo de prezidanto Baŝar Al-Assad, konsentiginte lin al kontrolata forlaso de kemiaj armiloj*.

* Legu: “La Siria veto de Moskvo”, Le Monde diplomatique, novembro 2015.
* Legu: “La Russie est de retour sur la scène internationale”, Le Monde diplomatique, novembro 2013

La celoj substrekitaj de S-ro Putin en lia parolado en Organizo de Unuiĝintaj Nacioj (OUN) la 28-an de septembro 2015 estis ja pli ambiciaj. Esprimitaj kvazaŭ defio al Usono kaj ties okcidentaj aliancanoj, ili celis meti ilin en defensivan situacion. La momento elektita estis trafa: tiam la fluo de Siriaj rifuĝintoj al Eŭropo estis plej forta kaj okazis atencoj organizitaj en Sirio de Organizo de Islama Ŝtato (OIŜ).

S-ro Putin argumentis, ke nur la militfortoj de la reĝimo Al-Assad kaj la Kurdoj “kuraĝe alfrontis terorismon”, kaj ke la Rusa interveno, okazinte laŭ la peto de la Siria registaro, konformas al internacia juro, malsimile al bombadoj faritaj de la Okcidentuloj. Cetere, li rememorigis, ke la flugmalpermesa zono starigita en Libio, kaj la posta subteno al ribeluloj, okazigis ne nur forviŝon de la Libia reĝimo de Muammar Ĥadafi, sed ankaŭ detruon de la tuta ŝtataparato, tiel kreinte favoran grundon por instaliĝo de OIŜ.

Konsiderante la strategian gravecon de Sirio, la samaj konsekvencoj estus dekobligitaj per malvenko de la nuna reĝimo, li pludiris. Li aludis la grandan koalicion, kiu kunigis Sovetunion, Usonon kaj Unuiĝintan Reĝlandon de post 1941 por alfronti la Hitleran potencon. Li tiel pledis por simila alianco por batali kontraŭ la danĝero de OIŜ, kiu celas “regi la islaman mondon”, kaj substrekis: “Membroj de tio, kion oni nomas ”la modera Siria opozicio“, subtenata de Okcidento, ankaŭ ŝveligas la radikalismajn vicarojn.”

Malgraŭ la respondeco de la reĝimo pri la severa homsanga bilanco de la konflikto, ĉio tio egalis diri al Okcidentaj alparolitoj: El du malbonoj pli malgrandan elektu. S-ro Putin proponis al ili kune prilabori la ideon de pafĉesado inter ĉiuj militantaj fortoj de Sirio, krom OIŜ, kaj samtempan komunan serĉon de politika solvo.

Dumlonge la okcidentaj politikestroj akordiĝis por opinii, ke la foriro de S-ro Al-Assad estas antaŭkondiĉo por ĉia ajn solvo de la konflikto. S-ino Angela Merkel estis la unua por rompi tiun interkonsenton. La 23-an de septembro 2015, la germana kanceliero asertis: “Estas necese paroli kun multaj partoprenantoj, tio inkluzivigas S-ron Al-Assad”*. La Brita David Cameron rapide sekvis ŝin, kaj fine ankaŭ S-ro Barack Obama mem. Sed oni devis atendi la atencojn de la 13-a de novembro 2015 en Parizo, por ke la Franca ministro pri eksteraj aferoj S-ro Laurent Fabius siavice forlasas tiun kondiĉon: “Unuigita Sirio implicas politikan transiron. Tio ne signifas, ke Baŝar Al-Assad devas foriri eĉ antaŭ tiu transiro, sed necesas certigo por la estonteco”*.

* Agence France Presse, 24-a de septembro 2015.
* Interparolado en Le Progrès, Liono, 5-a de decembro 2015.

Ekde la komenco, oni tamen substrekis en Vaŝingtono kaj aliloke, ke la Rusaj aerfortoj ne multe frapis la bazojn de OIŜ, sed precipe tiujn de aliaj ribelaj organizaĵoj, kaj sen vera zorgo domaĝi civilulojn. La ĉefa celo de Moskvo estis plifortigi la poziciojn de la reĝimo minacitajn de aliaj ol OIŜ. Oni tamen povis kredi, ke temis pri meti ĝin en pli bonan politikan situacion cele al venontaj traktadoj.

Por doni garantiaĵojn al siaj Okcidentaj partneroj kaj iliaj aliancanoj, Rusio subskribis rezolucion de Konsilio pri Sekureco de UN proponitan de Usono, kiu postulis politikan solvon kaj “estigon de transira registaro ĉiopova”. Sur tiu bazo povis estiĝi malfacila, eble eĉ neebla, internacia kunlaborado, kaj tiu rezolucio estis, kompreneble, malbone akceptita de la registaro de S-ro Al-Assad. Insistante pri la neceso de internacia interkonsento, Rusio agnoskis, ke la militista helpo, kiun ĝi povas konsenti al li, ne sufiĉas por permesi al li reakiri potencon sur la tuta Sirio, ne eĉ sur la zonoj kontrolataj de ribeluloj subtenitaj de Okcidentuloj.

La granda koalicio rekomendita de Moskvo restis nur pia deziro. Oni pli bone parolu pri du koalicioj, kiuj renkontiĝis en la “Viena ektraktado”, kunprezidita de la Rusia ministro pri eksteraj aferoj Sergej Lavrov kaj la Usona ŝtatsekretario John Kerry, mezon de novembro 2015. Tiu gvidita de Rusio enhavas Iranon (kun terena apogo de Libana Hizbulaho) kaj Irako, kiu tamen apartenas ankaŭ al la dua. Tiu de Usono, multe pli granda, grupigas kvindekon da ŝtatoj. Sed ĝi estas malpli kohera kaj enhavas ŝtatojn tre malinklinajn al la procezo, precipe Turkio kaj Saud-Arabio.

Por ĉi tiu lasta, en Sirio same kiel ie ajn, la ĉefa danĝero restas Irano, kies Al-Qods trupoj batalas kune kun la Siriaj soldatoj. Turkio maltrankviliĝas pro apero de laŭfakte sendependa Kurdio en Sirio, tial ĝi intervenis fine de aŭgusto 2016 por malebligi la kuniĝon de Kurdaj teritorioj sude de ĝia landlimo. Nur pro la insistopremo de Vaŝingtono, Saud-Arabio konsentis sidiĝi ĉe la sama tablo, kiel Irano.

La serĉo de politika solvo tamen daŭris, ne nur internacie, sed ankaŭ regione. Sub la komuna premo de Moskvo kaj Vaŝingtono “forumo” de batalantaj partioj (krom OIŜ kaj Fronto Al-Nosra membro de Al-Qaida) estis malfermita en Ĝenevo de speciala reprezentanto de Konsilio pri Sekureco de UN. Ĉi lasta plurfoje kaj apartece renkontis la partiojn por pridiskuti ne nur milithalton, sed ankaŭ iliajn kondiĉojn por stadiopoststadia solvo de la konflikto. Neniu notinda sukceso.

La kunlaborado inter Vaŝingtono kaj Moskvo rezistis la detruon de Rusa bombaviadilo fare de Turkaj militfortoj, la 24-an de novembro 2015, kaj ankaŭ la provon — malsukcesan — de la Turka prezidanto Recep Tayyp Erdoğan peti helpon de Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO). Poste, la 14-an de marto 2016, je ĝenerala miro, S-ro Putin anoncis laŭgradan retiriĝon de la intervenintaj Rusaj fortoj, kiu rapide kaj rimarkeble komenciĝis. La mesaĝo celis ĉefe S-ron Al-Assad. Danke al Rusa armea subteno la Siria prezidanto estis povinta regajni perditan teritorion, kaj li intencis profiti maksimume la akiritan avantaĝon, kaj tiel provi komplete reakiri Alepon, la duan urbon de la lando, okaze de rompo de la milithalto pene interkonsentita inter reprezentantoj de Rusio kaj Usono la 27-an de februaro.

Videble, Moskvo malbone regis sian Sirian aliancanon. S-ro Al-Assad ja bone scias, ke Sirio estas la sola apogpunkto de Rusio en Proksim-Oriento, kie ĝi provas rehavi gravan influon. Sen rekte disiĝi el sia aliancano, S-ro Putin volis montri, ke nur li povis decidi la kondiĉojn de la Rusa interveno. La preno de Alepo donus al Siria reĝimo regadon de teritorio, en kiu loĝas 70% de la loĝantaro, ĝi ebligus ĝin senfine resti sur siaj pozicioj kaj malsukcesigi intertraktadon kun opozicio. Sed ĝi ne okazis, kaj nova malstabila milithalto estis interkonsentita. Decidinte distanciĝi, S-ro Putin intencis ne endanĝerigi la ĉefan celon, al kiu li direktiĝas en Sirio: elmontri, ke Rusio estas por Usono kaj Eŭropo partnero, certe malpli potenca ol ili, sed de nun neevitebla, kaj ke la gravaj internaciaj problemoj estas solveblaj nur per interkonsentoj en kiuj ĝiaj interesoj estas enkalkulitaj.

Kunlaborado inter Rusio kaj Usono daŭris ankoraŭ dum kelkaj monatoj, tra serĉo de milithalto, kiun la aliancanoj de tiu aŭ de la alia konstante malrespektis. Fine de junio 2016, oni eksciis, ke S-ro Obama permesis proponon faritan al Rusio: kunfarotaj operacioj ne nur kontraŭ OIŜ, sed ankaŭ kontraŭ Fronto Al-Nosra, kondiĉe, ke Moskvo garantias, ke la Siriaj aerfortoj restas surgrundaj kaj ĉesas pafi la aliajn ribelulajn militfortojn subtenatajn de Saud-Arabio, Golfaj Emiratoj kaj Turkio*.

* Josh Rogin, “Barack Obama plans new military alliance with Rusia in Syria”, The Independant, Londono, 30-a de junio 2016.

Tiu propono transdonita de S-ro Kerry starigis fortan oponon en la Usona registaro, ĉefe de S-ro Ashton Carter. La ministro pri defendo opiniis, ke ĝi tro utilis al Rusio kaj Sirio, ĉar Fronto Al-Nosra estas ja la plej grava militista kontraŭbatalanto al reĝimo, dum la trideko da aliaj grupoj malmulte valoras.

Plie, li oponis interŝanĝon de militistaj informoj kun Rusio. Li publike indikis Rusion, kiel ĉefan kontraŭulon de Usono, tio, kion S-roj Obama kaj Kerry evitis fari. Laŭ maldiskretaĵoj akiritaj de The Washington Post*, li asertis, ne sen kialo, ke en Sirio S-ro Putin precipe provis “rompi la izolecon, kiu sekvis lian militistan intervenon en Ukrainio”. Responde, Pentagono estigis senprecedencan de la malvarma milito plifortigon de NATO, kun disvolviĝo en Polio kaj Baltaj ŝtatoj de nova kvarmila soldata militforto*

* Gareth Porter, “A new fight over Syria war strategy”, consortiumnews.com, 8-a de julio 2016.
* Legu: “En Vaŝingtono, scenaroj por granda milito”, Le Monde diplomatique, septembro 2016.

Dum la registaraj militfortoj sieĝis la orienton de Alepo ekde la 4-a de septembro, ankaŭ Rusio metis kondiĉojn por akcepti la proponon de S-ro Obama. Ĝi postulis, ke la batalantaj fortoj protektataj de Vaŝingtono, kiuj flankis tiujn de Fronto Al-Nosra (renomita Fatah Al-Ŝam en julio 2016) kaj ofte kunlaboris kun ĝi, apartiĝu el ĝi per kontrolebla maniero por eviti la Rusajn frapojn.

Sume, ambaŭ partneroj, Rusio kaj Usono, metis al la alia kondiĉojn, kiujn nek tiu nek la alia povis garantii. Tie videblas la malforteco de la partaj konsentoj sur kiuj baziĝis la milithalto de septembro 2016, kies rompiĝo kondukis al la nuna situacio.

Pluraj, se ne la plimulto, de la aliaj militfortoj ne volas aŭ ne povas distanciĝi el Fronto Al-Nosra ĉieestanta en la ribelaj zonoj. Ilia unuaeca celo estas la malvenko de la reĝimo Al-Assad. Cetere Fronto Al-Nosra povus tuj kontraŭbatali ilin. Tamen Usono provis puŝi ilin al distanciĝo. Laŭ korespondantoj de The New York Times*, reprezentantoj de tiuj militfortoj plendis, ke la grava fluo de armiloj liveritaj de Usono tra Saud-Arabio (kies parto estis revendita aŭ donita al Fronto Al-Nosra) ege malpliiĝis. S-ro Kerry estis admonita pro senatente diri en konversacio, ke du el tiuj organizaĵoj estis “sub-grupoj” de Fronto Al-Nosra*

* Mark Mazzetti, Anne Barnard kaj Eric Schmitt, “Military success in Syria gives Putin upper hand in US proxy war”, The New York Times, 6-a de aŭgusto 2016.
* Josh Rogin, “Kerry touts the Rusian line on rebel groups”, The Washington Post, 12-a de julio 2016.

La terminoj kaj kondiĉoj de la milithalto validigita de la 13-a de septembro, traktitaj inter S-roj Lavrov kaj Kerry, estis tiom malstabilaj kaj ambiguaj, ke ili devis esti reviziitaj ĉiun duan tagon, kaj neniam estis publikigitaj. En tiaj cirkonstancoj, estus mirinde se ĝi povus daŭri pli ol kelkaj tagoj. Ankoraŭ pli mirinde, ĝi estis rompita de Usona atako kontraŭ la Siriaj fortoj, kiu okazigis pli ol ses dek mortoj, la 17-an de septembro. Kompreneble S-ro Al-Assad rifuzis kredi, ke temis pri eraro, kiel asertis Vaŝingtono. Li profitis la okazon por lanĉi ĉiudirekten ofensivon kaj provi komplete repreni Alepon. Kelkajn horojn post la fino de la milithalto, homhelpa kamionaro de UN estis bombata okcidente de la urbo. Vaŝingtono konsideris Moskvon kaj ĝian Sirian aliancanon, kiel “rekte respondecajn” pri tiu atako, dum kiu dudeko da homoj mortis.

Subtenante sen videbla rezervo S-ron Al-Assad, dum plifortiĝo de bombado pligravigas la homan katastrofon, Rusio prenis riskon de izoleco. Moskvo devis uzi sian vetoan rajton en Konsilio pri Sekureco de UN, la 8-an de oktobro, por bloki la Francan rezolucion postulantan batalĉeson. Nur Venezuelo voĉdonis kun Rusio, dum Ĉinio sin detenis. S-ro Putin intencas profiti la finon de la mandato de S-ro Obama por doni al siaj aliancanoj fortohavan pozicion antaŭ la serĉo de politika solvo. Sed se li ne trovas rimedon por revigligi intertraktadojn, la fidindeco de Rusio kaj la estonto de ĝiaj rilatoj kun Usono kaj Eŭropo estos endanĝerigitaj.

Jacques LÉVESQUE

De tertremoj al uraganoj

Haitio, la homhelpa trompado

Kun preskaŭ kvin cent mortintoj kalkulitaj unu semajnon post ĝia paso en oktobro, la uragano Matthew okazigis pli da detruoj en Haitio ol en la aliaj trapasitaj regionoj. Ĉu la plej malriĉa lando de Karibio estas kondamnita senfine refali malgraŭ la ricevita helpo? Fakte, la planoj por disvolviĝo, kiuj sekvis la antaŭajn katastrofojn kondukis ĝin al senelirejo.

Je la dekunua. La laboristinoj de Factory 4 kaj iliaj malmultegaj viraj kolegoj ĉesigas laboron, kaj malrapide disiras sub varmega suno. La plimulto ankoraŭ portas la laŭregulajn antaŭtukon kaj ĉapon. Tiuj, kiuj ne eniras la manĝejon, partigas por manĝado la malmultan ombron, kiun kreas kelkaj arboj. Kvardeko da Haitianinoj, alpermesitaj eniri la areon, eĉ pli frue leviĝis por prepari la manĝaĵojn, kiujn ili vendas po 50 gurdoj (0,70 eŭroj). Same kiel siaj kolegoj, Johnny pagos nur post kelkaj tagoj, entute, kiam li ricevos sian duonmonatan salajron.

Li laboras ĉi tie nur de dek kvin tagoj. Post dek naŭ jaroj pasigitaj en Dominika Respubliko, li revenis en Haition “pro la tieaj problemoj...”. En septembro 2013 la Konstitucia Kortumo de Dominika Respubliko fakte malhavigis civitanecon al 100 000 ĝis 200 000 haitidevenaj loĝantoj, estigante amasajn forpeladojn kaj rasisman streĉitecon. Ĉiun tagon, krom dimanĉo, Johnny do vojiras de Cap-Haïtien. Leviĝo antaŭ la 5-a, reiro post la 18-a, por gajni la minimuman salajron: tage po 300 gurdoj (iomete pli ol 4 eŭroj). Ĉu malfacile? Ĉio estas relativa, laŭ liaj okuloj: la senlaboreco atingas 60%. Pli ol 9 000 laboristoj (kies du trionoj estas virinoj) elĉerpiĝas en Industria Areo de Caracol (IAC), kiu baldaŭ celebros sian kvaran jaron.

La 12-an de januaro 2010 tertremo kun 7-a grada magnitudo trafis Haition, kaj okazigis pli ol 200 000 mortojn kaj 1,5 milionojn da senhejmuloj*. La monda solidareca impeto pro amaskomunikila fervorego tradukiĝis al homhelpa ondego, kiu transformis Haition al “respubliko de NRO (Ne Registaraj Organizaĵo)”*. Sed la plejparto de la promesitaj 10 miliardoj da dolaroj (proksimume 7,2 miliardoj da eŭroj) neniam alvenis: la sumo miksis pruntojn, jam enbuĝetitajn sumojn, forviŝojn de ŝuldoj kaj donacopromesojn ne ĉiam plenumitajn. La helpo transformiĝis al merkato.

* Legu: Maurice Lemoine, “Haïti, doublement maudite”, Le Monde diplomatique, januaro 2010.
* Legu: Céline Raffali, “Haïti dépecé par ses bienfaiteurs”, Le Monde diplomatique, majo 2013.
Transformi katastrofon al “okazo”

Komence de oktobro, la uragano Matthew plene trafis la landon, same kiel ĝiaj antaŭuloj Jeanne en 2004, Gustav, Hanna, kaj Ike en 2008, kaj Sandy en 2012. Laŭ raporto de Unuiĝintaj Nacioj publikigita la 13-an de oktobro, 230 000 homoj mortis pro naturaj katastrofoj en Haitio de post 1995. Denove ĉi tiun fojon, oni maltrankviliĝas pri plifortiĝo de ĥolero, pri nutra malsekureco, pri manko de trinkebla akvo kaj de sanservo. La bildoj de la katastrofo estas sur la unuaj paĝoj de ĵurnaloj, internacia helpo alvenas kaj homhelpaj organizaĵoj diras, ke ili komprenis la lecionon de la fiasko en 2010. Sed kiaj lecionoj?

Solenege inaŭgurita la 22-an de oktobro 2012, kun la ĉeesto de gesinjoroj Clinton*, de la tiama prezidanto de Haitio kaj lia antaŭulo (S-roj Michel Martelly kaj René Préval), IAC simbolas la kunfluiĝon de homhelpado kaj novliberala projekto, resumitan per ĝiaj du sloganoj: “Rekonstrui al plibono” kaj “Haitio estas malfermita al entreprenoj”. Ĉi tie iu luanto estas priviligiita: S&H Global, filio de la Sud-Korea firmao Sae-A, ĉefproduktanto de vestaĵoj por grandaj markoj, kiel Walmart, Target, Gap... Ĝi profitas aliron al Usona merkato danke al la leĝo Hope/Help (espero/helpo), kiu konsentas privilegian statuson al teksaĵaj produktoj faritaj en Haitio.

* S-ino Hillary Clinton kiel ŝtatsekretario kaj ŝia edzo William kiel speciala delegito de Organizo de Unuiĝintaj Nacioj (OUN). La Clinton-fondaĵo ludas gravan (kaj kontraŭdiskutitan) rolon en Haitio.

Konstruita sub kontrolo de la Haitian ŝtato en rekorda tempodaŭro (dek monatoj) kaj financita per 300 milionoj da dolaroj de la Usona registaro kaj InterAmerika DisvolvoBanko (IDB), IAC pretendas kontribui al malcentraliziĝo de la lando, krei dekmilojn da laborpostenoj kaj transformi la katastrofon de 2010 al “okazo”. Sed ĝi ekzistis jam antaŭ la tertremo: ĝi estas la plej videbla kaj plej antaŭigita pinto de ĝenerala strategio, tiu de la ekonomia koridoro Nord-Nordorienta. Tiu plano pri teritoria taŭgaranĝo etendiĝas de Cap-Haïtien ĝis la Dominika landlimo. Ĝia celo: certigi kunlaboron de turismaj kaj minejaj projektoj kun la impostliberaj zonoj, inter ili IAC, kiu havas ĉiujn tiajn karakterizaĵojn, ĉefe impostaj, juraj kaj komercaj avantaĝoj.

Necesas diri la celon de sia vizito al armita gardisto, kiu kontrolas la enirejon de tio, kion oni kromnomis “vilaĝo La Diferenco”: “Ni venas por viziti Shirley-on, tiu de la P48”. Farbitaj per paŝtelnuancaj koloroj (roze, viole, verde), disigitaj laŭ kvadratetaĵaj stratoj, la dometoj de la salajruloj bildigas tie asepsigitan universon, ĉirkaŭbaritan, kiu iom rememorigas la Britan televidserion La Prizonulo. La ideo de Usona Agentejo por Internacia Evoluo (USAID), mendinto de ilia konstruado, estis liveri loĝejojn al familioj, viktimoj de la tertremo de 2010, kaj samtempe doni al IAC proksiman kaj disponeblan laboristaron. Sume, trafi du celojn per unu ŝtono. Sed tiuj ĉirkaŭ 900 domoj amasigis malfruojn, superkostojn kaj teknikajn difektojn. Kvankam la loĝejaro havas lernejon, financitan de S&H Global, ĉi tie estas nek bazaro, nek infanludejo, nek sancentro...

IAC sekvas la logikon de la planoj por disvolviĝo, kiujn oni trudas al Haitio de kvardek jaroj: favori la “kreskadlevilojn”, kiel turismon, minejojn aŭ subkontraktajn industriojn, ĉiam malfermante pliajn impostliberajn zonojn. Strategio “nur parte” efika, agnoskas S-ro Gilles Damais, kiu laboras en la lando por IDB. S-ro Liszt Quitel, ĉefdirektoro de IAC, esprimas similan opinion, kvankam substrekante la 9000 laborpostenojn kreitajn kaj la elektran energion liveratan malmultekoste pro la elektra centralo de IAC. “La areo malrekte generos laborpostenojn, pligrandigos la aĉetpovon, ebligos malfermojn de butiketoj, kiuj antaŭe ne povis ekzisti. La natura evoluo estas, ke post dek aŭ dudek jaroj la socio evoluas al servindustrio, kiam la homoj estos pli instruitaj...” Neniu el ambaŭ niaj interparolantoj idealigas la modelon de subkontraktaĵo. “La industriaj areoj estas pli enklavoj ol io alia” ekzemple agnoskas S-ro Damais, antaŭ ol pludiri, ke tiu stadio ŝajnas al li “nemalhavebla”: “La ideo estas iri de baza industrio, en kiu oni favoras nur malmultekostan laboristaron, al kunmetada industrio, kun pli da aldonvaloro, pli da enmetita kompetenteco, antaŭ ol iri al servindustrioj.” Nura rigardo al ĉirkaŭaĵo tamen dubigas pri la kredebleco de tiu virta procezo.

La Koreoj tie estas la mastroj

Kun 8000 salajruloj S&H Global estas la dua dungisto de la teksaĵa sektoro en la lando. La Sud-Korea firmao devontigis sin krei iame 20 000 laborpostenojn, kaj la registaro de S-ro Martelly anoncis ne malpli ol sume 65 000 en la AIC. Sed la esploroj por impostliberaj zonoj emas supertaksi la nombron da kreitaj postenoj, kaj preskaŭ neniam mezuras la kreitan malstabilecon. Plie, la diritaj ciferoj por AIC baziĝas sur simpla prognozo kalkulita el... la disponebla amplekso en la areo, kaj la nombro de laboristoj, kiujn ĝi povos enteni. Krome, la minimuma salajro — fakte, ia maksimuma salajro — estas tiom malalta, ke ĝi apenaŭ ebligas vivi. Kun inflacio (ĉirkaŭ 15%) kaj devalutado de gurdo rilate al dolaro (-40% inter aprilo 2015 kaj septembro 2016), la aĉetpovo rapide vaporiĝas en tiu lando, kiu importas 60% de la nutraĵoj, kiujn ĝi konsumas.

Sed vi, blankulo, pri tio ĉio, kion vi faros? Ĉu vi diros ĝin?”, alparolas nin Rose-Myrlande. Alkutimiĝinte vidi la defiladon de internaciaj funkciuloj, konsilistoj kaj ĉiaspecaj fakuloj — kies diplomoj kaj salajroj estas plej ofte tiel imponaj, kiel iliaj malscioj kaj nekompetentecoj — la Haitianoj lernis esti singardemaj. Plejparte junaj kaj batalemaj, la membroj de Batay Ouvriye — unu el la du sindikatoj agantaj ene de AIC — kiu anoncas 3 000 membrojn, gardas la esperon resti tie nur portempe, antaŭ ol restudi aŭ trovi “veran” laboron. Ĉi tiun tagon, ili revenas de manifestacio por postuli minimuman salajron de 500 gurdoj (sub tiu premo la registaro plialtigis ĝin de 240 al 300 gurdoj en la teksaĵa sektoro).

En la areo hierarkio egalas internacian dividon de laboro: ĉe la pinto la Koreoj, unu etaĝon malsupre, administraciaj kadruloj venantaj de Centra Ameriko kaj Dominikana Respubliko, tute malsupre senkompetenteca laboristaro, Haitia, nigrula. “La Koreoj estas tre severaj. Ili estas la mastroj ĉi tie.” “Ili estas: Silentu!” kaj “Ne, sinjorino!” pludiras Shirley. “Ili ne aŭskultas vin. Kaj kiam ili krias al vi, vi devas silenti, vi ne rajtas respondi.”

Je 12:55. Sherley, Rose-Myrlande, Azemar kaj la aliaj levas siajn rigidigitajn korpojn, pli malpli bone forpelas lacecon kaj redirektiĝas al Factory 1. La aliaj laborejoj jam refunkcias. Ankoraŭ tri horojn eltenendajn. Pli se estos “ekstraĵo” — unu plia horo pagota 45 gurdojn, kiun oni nur malfacile povas rifuzi. Poste, estos la buso plenplenigita ĝis la domo... Antaŭ ol rekomenci la morgaŭon, tiom longe, kiom la Haitianoj ne sukcesos levi la obstaklojn, kiuj malebligas ilin “kulturebligi malriĉecon kaj planti novan vivon*”.

* Jacques Romain, “Gouverneur de la rosée”, Zulma, Parizo, 2013.

Frédéric Thomas

Variema politika spaco

Eŭropa Unio: la defio de la landlimoj

La “Brit-eliro” memorigis, ke la landlimoj de la Eŭropa Unio ne estas neŝanĝeblaj; ankaŭ ne tiuj de la kontinento, ja Rusujon aŭ Turkujon oni ofte resendas en Azion. En tiuj kondiĉoj, kaj dum la kandidatoj al aliĝo estas ankoraŭ multaj, kiel konstrui la politikan integradon de spaco daŭre rekonsistigata?

EN KUNTEKSTO de internaj politikaj diverĝoj kaj de timigaj eksteraj defioj, la nemalhaveblaj debatoj pri la estonto de la eŭropa projekto estus pli efikaj se la memoro de la sinsekvaj geopolitikaj situacioj, kiuj ebligis tiun projekton, restus sufiĉe vigla.

“Eŭropo” estas fluanta nomo, kaj la spaco kiun ĝi indikas ne havas klarajn limojn — ĝi estas nek Kanado nek Aŭstralio — , tiel ke ĝia difino restas malferma. Tiu sencerteco estas malfacilaĵo — kie estas la limoj de “Eŭropo” (Unio, merkato, kontinento)? — kaj avantaĝo, ĉar ĝi kreas dinamikon: ja la politiko de la eŭropanoj desegnas la geografion de la aro, kiun ili kune formas. Tia politiko estigos tian limigon — kiu en la eŭro-zono? Kio okazos post la “Brit-eliro”? Kie okazu la migrokontrolado?-, tia limo implicos tian konfiguron: unio de ŝtatoj kaj popoloj, aŭ federacio de nacio-ŝtatoj.

La tiel nomata “geografia” Eŭropo estas difinita oriente per la Urala montaro kaj Ural-rivero, sud-oriente per la riverego Araks (kiu trairas Armenujon, Turkujon, Azerbajĝanon kaj Iranon) kaj, ĉe la suda flanko, per markoloj. Ĉiuj tiuj limoj instalitaj en la mensoj devenas de decidoj faritaj en apartaj historiaj cirkonstancoj. Sen la rezisto de Mustafa Kemal Atatürk en Trakio, la Bosporo-markolo estus geopolitika limo. Male, se la reĝo Sebastiano de Portugalujo estus gajninta la batalon tiel nomatan “de la Tri Reĝoj” (1578), la landlimo de Eŭropo estus ne la Ĝibraltaro-markolo, sed troviĝus ie inter la suda Rif-montaro kaj Rabato.

Kaj Uralo ja neniam estis kaj neniam estos internacia landlimo.Tiun tre konvencian limon de la Eŭropo-kontinento imagis la geografo de Petro la Granda, Vassilii Tatichtchev (1686-1750), cele eligi la Moskvo-regionon el Azio kaj forŝovi la turkojn kaj tatarojn trans Volgon, armean limon. Ural-montaro konsistigas malefikan naturan limon, kvazaŭ la franca Centra Montaro (Massif Central) longigita laŭ 2000 kilometroj, trairata de multaj malaltaj trapasejoj (411 metrojn alta estas tiu de la transsiberia fervojo). Por la rusoj, la azia kontinento komenciĝas nur oriente de Bajkal-lago, kie ili estas malpli multnombraj. Uralo do estas konvencio de kartografoj. Ĝia adopto indikas, ke Rusujo, eŭrazia konfiguraĵo, vidas sin kiel eŭropan potenc-regnon.

Tiusence Generalo De Gaulle proponis en 1962 krei eŭropan solidarecon “de Altantiko ĝis Uralo”. La celo estis montri al Moskvo, ke la franc-germana alproksimiĝo ne estis ago de malvarma milito ekskludanta la landojn situantajn ekster la “Komuna Merkato”. Sed li aldonis kondiĉon, tro malofte menciitan: “Por ke tiu Eŭropo fariĝu ebla, necesas grandaj ŝanĝoj. Unue, ke la Soveta Unio ne plu estu tio, sed Rusujo.” Kie oni vidas, ke klasika limo de la lerneja geografio utilas por ilustri precizajn geopolitikajn konsiderojn.

En la regionoj de Suda Kaŭkazio, submetitaj al la persaj kaj turkaj influoj dum jarcentoj, la riverego Araks fariĝis suda landlimo de la eŭropa kontinento anstataŭ la pintoj de la kaŭkaza montaro kaj de la Kura-valo, nur post la rusaj intervenoj sude de la montaro, malprofite al la malfortigita persa Imperio (traktato de Golestan en 1813). Temas tiam pri politika landlimo, tiu de Rusujo kun Persujo, valorigita kiel limo de Eŭropo fare de la kartvelaj kaj armenaj geografoj. Unuvorte, la limoj, pli videblaj se ili estas dorsapogitaj al akvo-topografiaj dispozicioj, rezultas el politikaj cirkonstancoj.

El historia vidpunkto, Eŭropo povas difini sin kiel miljara civilizo konstruita surbaze de la romia juro kaj kristanismo. En longa perspektivo, ĝi konstruiĝas en duobla reto de rilatoj: “tiuj, verŝajne, kiujn la eŭropaj nacioj flegis kun la aliaj (iliaj interŝanĝoj, iliaj reciprokaj importaĵoj, iliaj tradukoj), sed ankaŭ tiuj, kiujn la “eŭropanoj” konstruis per tio, kion ili revis, imagis aŭ fikciis kiel siajn ‘aliecojn’”, notas la filozofo Marc Crépon*. En tiu formado de aparta konscio, la foresto de evidentaj naturaj limoj kondukis al serio de memdifinoj, pere de diferencoj kun la proksimaj mondoj, la islamaj kaj konkerantaj arabo-berberaj reĝlandoj, la bizanca imperio kaj ĝia otomana posteulo*. La militkaptado de Konstantinopolo en 1453 estis travivita kvazaŭ traŭmo: la papo Pio la 2-a estis la unua kiu diris al la kverelemaj kristanaj princoj, ke ili sin pensu kiel “eŭropanojn” (européicos) por provi forigi la otomanojn.

* Marc Crépon, Altérités de l’Europe, Galilée, Parizo, 2006.
* Vd. Rémi Brague, Europe, la voie romaine, Gallimard, kol. “Folio Essais”, Parizo, 1999.

La nomo “Eŭropo” entrudiĝis en la diplomatia lingvo nur post la Reformacio, anstataŭ la “kristanaro” alfrontita al la defio de siaj disdividoj. Ĝi fariĝis sorĉalvoko, politika idealo post 1918, kiam elmergiĝis eŭropa konscio kun du distingeblaj flankoj: la “eŭropeco”, sento de kultura aparteno al multsekula civilizacia aro; kaj la “eŭropismo”, percepto pri urĝeco “konstrui Eŭropon” por definitive forigi militon kaj forŝovi, ekde la 30-aj jaroj, obsedon de ruiniĝo — unuvorte, lastespera rimedo por la nacioj, kiuj ĝin konsistigis. Post 1945, en la okcidenta parto de dividita kontinento, konstruiĝis la unuaj komunumoj: la Eŭropa Komunumo pri Karbo kaj Ŝtalo en 1951, poste la Eŭropa Ekonomia Komunumo en 1957. Post 1991 kaj malapero de Soveta Unio, la geopolitiko favoris ekspansion de la institucia Eŭropo al oriento.

La ekstero alvokata kuniĝi al la interno

EN LONGA PERSPEKTIVO, ja ŝajnas nova la establo de “jura komunumo”, cele forigi definitive pasinton fonditan sur ekvilibro inter rivalaj landoj, sur kontinento uzata kiel batal-kampo fare de treege armitaj nacioj. Temas ja pri rompo: rekonstrui eŭropan koncerton fonditan sur traktatoj kaj institucioj, kaj ne plu sur potencrilatoj. Sed, en 2016, la forto de la Eŭropa Unio, fondita por aserti la superecon de paco kaj kompromiso, estas ankaŭ ties malforto en nia mondo de ekzistecaj minacoj kaj de puraj povorilataj ludoj sur la internacia scenejo. Ĉiu aliĝis aŭ volas aliĝi pro apartaj naciaj kialoj. Kaj ĉar la plietendiĝo, konsekvenco de tiu de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), delokas la limojn, kiel kompreni sin kiel koheran enton kaj imagi eksteran politikon, kiam la proksima ekstero estas alvokita kuniĝi al la interno? Kaj kiel esti certa, ke la eksteraj limoj de la Schengen-zono estas sub regado, dum ili okfoje moviĝis?

La vorto “Eŭropo” fariĝis kriterio de aliĝo al la Eŭropa Unio, laŭ la artikolo 237 de la Traktato de Romo (1957) reuzita en la Traktato de Maastricht (1992), sed la termino “eŭropano” ne estas oficiale difinita. En la post-1991-periodo, kiam la plivastiĝo ne estis diskutata, la Komisiono de Bruselo indikis: “La termino “eŭropano” kombinas geografiajn, historiajn kaj kulturajn elementojn, kiuj, kune, kontribuas al la eŭropa identeco. Ties kundividita sperto pri proksimeco, ideoj, valoroj kaj historia interagado ne povas esti koncentrita en simpla formulo kaj restas revizienda je ĉiu sinsekva generacio.” Estas “nek eble nek oportune nun fiksi la landlimojn de la Eŭropa Unio, kies konturoj konstruiĝos iom post iom”. La projekto konstruiĝas el sia enhavo; ĝian dimension difinos la sumo de la partoprenantaj ŝtatoj. Tiu aliro estis konfirmita en 2010 de la pripenso-grupo prezidata de la hispana eksregistarestro Felipe Gonzalez pri ‘Eŭropo en 2030’, kiu dediĉas nur unu paragrafon (el kvardek ses) al la limoj*. Tia estis la sekvata linio ĝis la apero de gravaj krizoj: milito en Ukrainujo, akuzo al la Schengen-sistemo kaj terorismaj defioj. Oni ne diskutas pri la limoj ĉar tio alportas tro da dividiĝoj, kaj oni ne volas publikigi siajn malakordojn. Sciante, ke la temo estas polemika, la subtenantoj de la aliĝo de Turkujo sukcese insistis, ke la mandato de la citita pripenso-grupo ne menciu la demandon de la landlimoj. Fine, la rifuzo pensi limojn, kaj do fiksi ilin, celis koincidigi la komunuman Eŭropon kun la Eŭropa Konsilio, kiu arigas la kvardek sep subskribintojn de la Eŭropa Konvencio de la Homrajtoj, inter kiuj Turkujo depost 1950, Rusujo depost 1996, sed ne Belorusujo*. Kiel notas raporto de la franca Senato, “ĉu tiuj politikaj antagonismoj tamen igu nin rezigni meti la demandon pri la “landlimoj de Eŭropo”? tio estus lasi sen respondo persistan maltrankvilon en la publikaj opinioj, kapablan malfortigi la aliĝemon al la eŭropa konstruado*”.

*Projet pour l’Europe à l’horizon 2030. Les défis à relever et les chances à saisir. Rapport du groupe de réflexion sur l’avenir de l’UE à l’horizon 2030”, Eŭropa Konsilio (Conseil européen), Bruselo, marto 2010.
* La Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (OSKE) (OSCE en la angla) entenas kvindek sep ŝtatojn, inter kiuj kvin el centra Azio kaj Mongolujo (kaj ankaŭ Kanadon kaj Usonon).
* Pierre Fauchon, inform-raporto n-ro 528 (2009-2010) de la komisiono por la eŭropaj aferoj, Parizo, 8-a de junio 2010.
Kunigi nur tiujn, kiuj similas?

JES JA, LA KONCEPTA malcerteco de la geografia Eŭropo pluekzistas en la senĉesa evoluo de ĝiaj landlimoj. De ses landoj en 1951 Eŭropo evoluis al dudek ok en 2016, kaj baldaŭ dudek sep kun la planita foriro de Britujo. La kandidato-ŝtatoj (Turkujo, Makedonujo, Montenegro, Serbujo kaj Albanujo) aŭ tiuj, kiuj eble kandidatiĝos (Bosnujo, Moldavujo, Ukrainujo, Kartvelujo...) senpaciencas. Kiel oni povas senti sin membro de politika komunumo se ĝia teritorio ne estas fiksita, videbla, legebla? Sur la eŭro-monbiletoj, prave rimarkigas Régis Debray, troviĝas neniu simbolo enkorpiganta kundividitajn referencojn: ponto kaj fenestro, sed neniu figuro de gloraj eŭropanoj.

La neeblo akordiĝi pri la finaj limoj devenas ankaŭ de la ekzisto de pluraj antagonismaj elpensadoj. La subtenantoj de federacia Eŭropo vidas la plilarĝiĝon kiel obstaklon al integriĝo, kaj tiuj, kiuj luktas kontraŭ federaciismo (rifuzas federaciismon) uzas kontraŭ ĝi la barilon de senlima plivastiĝo: la germana Kristan-demokrata Unio (CDU), unuflanke, la britaj eŭroskeptikuloj aliflanke. La franca pozicio, meza, puŝas al la sudo por ekvilibri la germanan influon en la oriento: Greklando sub la franca prezidanto Valéry Giscard d’Estaing (1974-1981), poste Kipro kaj Malto, sen kalkuli la intertraktadon kun Turkujo sub la prezidanto Jacques Chirac (1995-2007).

Inter la diversaj vizioj de la eŭropa konstruado, du politikaj linioj estis tuj konsiderataj: por Jean Monnet (1888-1979), la naskiĝanta komunumo estis konsiderata kiel merkato el kiu naskiĝos iam, la politika povo: ĝi do estis malferma al la tuta kontinento. Por Robert Schuman (1886-1963), kristan-demokrato markita de la germana aneksado de Alzaco-Mozelo, oni devus kunigi nur tiujn, kiuj similas unu la aliajn, en plilarĝigita Karolida Eŭropo. Tiun vizion reprenis la germanaj kristandemokratoj Wolfgang Schäuble kaj Karl Lamers en la formo de “kerno” (Kerneuropa) en 1994*, kaj la ses fondintoj (Francujo, Germanujo, Belgujo, Luksemburgo, Nederlando, Italujo) neformale kunvenintaj la 25-an de junio 2016.

* Karl Lamers kaj Wolfgang Schäuble, “Überlegungen zur europäischen Politik”, CDU/CSUFraktion, Berlino, septembro 1994.

La (anglo-usona) vidado de Monnet venkis, almenaŭ ĝis la “Brit-eliro” de la 23-a de junio 2016. Ĝi havis ekonomian celon — starigi unusolan merkaton submetatan al la samaj konkurenc-reguloj — kaj senfinan horizonton. Laŭ la sinsekvaj geopolitikaj kuntekstoj, la teritoria dinamiko estis tirata de potencaj motivoj. Kontraŭe al la pasinteco, la sekureco estas perceptata kiel pli bone garantiita se la najbaraj ŝtatoj apartenas finfine al la sama klubo: la nacia intereso komandas tiel al Germanujo, ke Pollando estu integrita al la instituciita Eŭropo, kaj reciproke; en centra kaj balta Eŭropo, la Unio garantias, kun la NATO, la retrovitan suverenecon. Krome, politika serĉado klarigas la volon aliĝi: en Portugalujo, la Unio estas sinonimo de demokratio kaj fino de la koloniaj militoj; en Hispanujo, ĝi signas la finon de frankismo; en Greklando, finon de diktaturo. La aliĝo de Irlando kaj Britujo ankaŭ kontribuis rompi ilian obsedan vid-al-vidon kaj kreis pli pacigitan etoson inter la du landoj; la “eŭropaj perspektivoj” devigas interbalkanan dialogon.

Tiu plilarĝiĝo respondas al la anglo-usona strategia vizio de eŭropa ento, kiu koincidu, finfine, kun la areo de la Konsilio de Eŭropo, sed sen Rusujo. La usonaj prezidantoj George W. Bush kaj Barack Obama ja opiniis, ke Turkujo devas aliĝi al la Unio. La vicprezidanto Joseph Biden subtenas la ukrainan registaron por restarigi ŝirman barilon en la kontinenta terkolo (istmo) etendita de la Balta Maro ĝis la Nigra Maro. Vaŝingtono havas do klaran vidon pri la lastaj limoj. La membro-ŝtatoj, siaflanke, afiŝas diverĝajn poziciojn ligitajn al iliaj naciaj interesoj: Pollando estas advokato de Ukrainujo; Svedujo, hieraŭ, de la baltaj ŝtatoj; Rumanujo, de Moldavujo kaj Kartvelujo; Greklando, de Serbujo. Tiuj pozicioj estas legitimaj; sed ilia adicio kontribuas al kontinua etendiĝo.

Unuvorte, por la ŝtatoj kaj la politikaj fortoj, kiuj insistas pri la geostrategia pezo de eŭropa projekto kuplita kun la atlantika Alianco, la Eŭropo de la Unio ĉefine enhavu Turkujon, sed ne Rusujon; la sola malcerteco koncernas sudan Kaŭkazon: Armenujo, Azerbajĝano, Kartvelujo. Tia estas la vizio de la landoj de centra kaj balta Eŭropo, de la norda kaj nord-okcidenta Eŭropo. Por tiuj, kiuj konsideras, ke identeco fondas aliĝon, kaj ke tiu ĉi baziĝas unue sur la kulturo kaj la valoroj, la islama Turkujo male ne havas lokon.Tiun pozicion havas la Eŭropa Popola Partio (EPP), konservativa kaj liberala, kaj favora al skemo el samcentraj cirkloj: Unio, eŭro-zono, pli reduktita cirklo. Tiel estas s-roj Schäuble, Joseph Daul, Nicolas Sarkozy kaj Alain Juppé. La Partio de Eŭropaj Socialdemokratoj (PES), siaflanke, montriĝas pli malferma al larĝiĝoj, kiujn ĝi vidas kiel ŝancon disvastigi la eŭropajn valorojn (laikeco kaj ellaborado de islamo-demokratio). La eŭropa Komisiono mem sekvas politikon de kontinua larĝiĝo, en la logiko de la Eŭropo de burokratoj, adepto de nepolitika regado — granda merkato, konkurenco, integrado-, kun implica apogo de la plimulto de la ŝtatoj, kiuj agas laŭ konfederacia aliro.

Aliaj metas kiel antaŭkondiĉon por ĉiu nova plilarĝiĝo la kapablon de la Unio sorbi novajn membrojn. Ili deklaras sin favoraj al daŭra paŭzo, al plifortigitaj politikoj de najbareco sen aliĝo kaj privilegiaj partnerecoj. Oni trovas tiujn en Francujo (prezidanto Fançois Hollande), en Germanujo kaj en Italujo.

Al “Schengen plus?”

LA SCENARO de klare pli diferencigita Eŭropo de la Unio desegniĝas, laŭ kvin aŭ ses skaloj: ekonomia areo kun tridek du landoj (inter kiuj verŝajne Britujo post 2019); la nuna Unio, kun dudek sep landoj (komuna merkato, strukturigaj politikoj, valoroj); Eŭropo de la eŭro-zono, pli integrita laŭ imposta kaj buĝeta kampo; kaj Eŭropo de Schengen, stariginta internan movecon kaj kontrolanta siajn eksterajn landlimojn, kaj eble, se necese, pli malgranda areo kun kontrolata sekureco: “Schengen plus”. Finfine restas la Eŭropo de la fondintoj, ĉirkaŭ Francujo, Germanujo, Italujo, kaj aliaj laŭ la dosieroj: Hispanujo pri mediteraneaj aŭ afrikaj temoj, Pollando laŭ “Weimar-formato” kun Francujo kaj Germanujo)... Tion esprimis la ministroj pri eksterlandaj aferoj de la ses fondintaj landoj, la 25-an de junio 2016: “Ni devos akcepti, ke ekzistas malsamaj niveloj de ambicio inter la Dudek Sep rilate la projekton de eŭropa integrado.” Tiuj vortoj resendas al la reĝecaj defioj — defendo, suvereneco kaj sekureco — kiujn la eŭropanoj devas alfronti, kaj kiujn nur kelkaj ŝtatoj (Francujo, Britujo, Germanujo, Italujo, Hispanujo) kapablas akcepti.

Necesas repripensi la eŭropan projekton, akordiĝante pri tio, kion la membro-ŝtatoj povas alporti je la taŭga skalo: kontinento, suda kaj orienta najbareco, vasta mondo. Do ne temas pri ekskludi tiun aŭ alian ŝtaton, sed esti kapabla praktiki efikan eksteran politikon por prezenti komunajn valorojn kaj interesojn: strategia aŭtonomeco, sekureco de fluoj (aliro al krudaj materialoj, sekureco de la teraj kaj maraj komercaj vojoj) kaj stokoj (retoj kaj infrastrukturoj); politika kaj diplomatia mastrumado de la proksimaj krizoj; strategia dialogo kun la sojlo-landa mondo; strategio de “mediacia krompersono” en la plurlandaj kunvenejoj por eviti la formiĝon de duopolo Vaŝingtono-Pekino; helpo al evoluado (la Unio estas la unua tutmonda mon-provizanto)*.

* Vd. “Les intérêts stratégiques des Européens: choix ou nécessités?”, Questions d’Europe, n-ro 294, Strasburgo, 28-a de februaro 2008.

Se la fondinto-ŝtatoj de la instituciita Eŭropo — Francujo, Germanujo, Italujo, Benelukso — ne kapablas reformuli komunan politikon en la estonta mondo, same kiel ili faris en la tempo de malvarma milito kaj malkoloniigo, se ili ne agas kvazaŭ gravit-centro — kundividita diagnozo, debato kaj eksplicita elekto por “eŭropa” Eŭropo-, kiu tion faros? Moskvo? Pekino? Vaŝingtono?

Michel FOUCHER

Aparte de la grandaj konfliktoj de la araba mondo

Magrebo inter aŭtoritatismo kaj demokratia espero

Dum politikaj ŝtormoj kaj milito trablovas Mezan Orienton, Alĝerio, Maroko kaj Tunizio povas aperi kiel polusoj de stabileco en la araba mondo. Situacio, kiu devenas de la homogena naturo de la povoj kaj loĝantaroj. Sed, escepte en Tunizio, la demokratia malfermiĝo ne daŭris: la establitaj reĝimoj daŭre alkroĉiĝas al siaj privilegioj.

EN JANUARO 2011, la disfalo de la tunizia diktaturo malfermis la ciklon de popolaj ribeloj, kiuj estis trablovontaj la araban mondon. Sed la historia antaŭiniciatinto de tiu movado estas ankaŭ lokita en Magrebo: Alĝerio, kie la grandaj popolribeloj de oktobro 1988 aperigis promeson de demokrata malfermiĝo, antaŭ ol rezultigi sangan internan militon.

Por eksteraj observantoj, Maroko, Alĝerio kaj Tunizio ŝajnas tre malsamaj rilate reĝimon, ekonomion kaj eksterlandan politikon. Kio proksimigas la tri landojn estas, ke Magrebo prezentas enton klare distingeblan sine de la arabo-islama mondo, sur la kultura, socia kaj geopolitika kampoj. Sub la nocio ‘kulturo’, ni ne celas indiki rigidan gamon de valoroj kaj sintenoj. Supraĵaj similecoj ja ekzistas, ĉu tra la lokaj variantoj en la araba lingvo aŭ tra la gastronomio — oni ofte diras, ke Magrebo haltas kaj Meza Oriento komenciĝas tie, kie homoj preferas rizon pli ol semolon. Sed kulturo resendas prefere al komuna aro de memoroj kaj praktikoj, kiu generas samspecan pensmanieron fronte al la institucioj. Ekzemple, la magrebaj landoj konstruis ĉiuj sian sendependon surbaze de tre centraligita ŝtat-aparato, heredita samtempe de la franca koloniismo kaj de geografio. Ekde sia origino, ili kundividis la principon de nacia mastrumado kaj la ideon, ke civila burokratio ebligos reguligi la socian kaj ekonomian vivon.

Magrebo difiniĝas ne nur per la kohero de siaj ŝtatoj, sed ankaŭ per la koheremo de siaj nacioj elmetataj al malpli fortaj etnaj kaj religiaj fendoj ol en aliaj arabaj landoj. Neniu disdivido inter sunaistoj kaj ŝijaistoj, kiel tiu, kiu atingas pintojn en Irako aŭ Barejno. Neniu konfesia sistemo fonto de politikaj rompoj kaj instituciaj blokadoj, male al tio, kio okazas en Libano. Jes ja, la statuto de la berbera identeco en Maroko kaj Alĝerio estas ankoraŭ objekto de persistaj intertraktaĵoj, kaj la interna milito en Alĝerio (1992-1999) montris, ke perforto povas elŝpruciĝi ĉie kaj ĉiam. Tiuj landoj estas tamen larĝskale indulgitaj de la fratmurdaj konfliktoj ĉirkaŭ temoj de nacia unueco, etna identeco aŭ religia aparteno.

Similecoj inter Alĝerio kaj Maroko

LA MAGREBAJ ŜTATOJ formas cetere geopolitikan spacon unikan en la mondo. Kiam aliaj arabaj landoj rigardas al Vaŝingtono kaj Londono, ili restas ankoraŭ tre influataj de Parizo. Grava parto de ilia loĝantaro vivas en okcidenta Eŭropo, nutrante intensan fluon de ideoj, personoj kaj riĉaĵoj, kiu trairas Mediteraneon ambaŭdirekte. Ili krome tenas sin relative ekster la grandaj konfliktoj, kiuj skuas la araban mondon. La solidareco kun la palestina popolo estas tie ĝenerala, sed la israelo-palestina krizo malmulte tuŝas ilin. Ili ankaŭ ne estis enspiritaj de la ideologia kaj sekteca kirlego, kie koncentriĝas la alfrontiĝoj inter la Golfo-landoj kaj Irano, kaj kie ellaboriĝas la perprokuraj militoj, kiuj sangigas Sirion kaj Jemenon.

Ili ja ne estas imunaj kontraŭ la strategiaj manovroj de la regionaj potenc-ŝtatoj, Irano kaj Sauda Arabujo. Maroko aliĝis al la arabo-okcidenta koalicio kontraŭ la hutistaj ribeluloj — proksimaj de Irano — en Jemeno, dum Alĝerio elektis la flankon de Rusujo kaj Ĉinujo en ilia kritiko de la interveno de Usono kaj Eŭropo en Libio. Sed tiuj engaĝiĝoj ne postulas de Alĝero aŭ de Rabato gravajn ekonomiajn aŭ armeajn rimedojn kaj ne difektas ilian politikan aŭtonomecon.

La magrebaj landoj havas alian komunan punkton. Ĉi tie kiel aliloke en la araba mondo, la politika potenco apartenas al aŭtokratioj, kiuj, konservante ian strategian adaptokapablon, pli kaj pli ŝirmis sin kvazaŭ en bunkro laŭ la jardekoj. La regantoj montriĝas pli zorgemaj pri sia propra pluvivo ol pri la kolektiva prospero kaj uzas trudon por forteni ĉian postulon de pluralismo. Tamen, diference de siaj najbaroj de Meza Oriento, la loĝantoj de tiuj landoj estas delonge civitanoj, kiuj nepre volas aŭdigi sin, tra asocia reto sed ankaŭ en la politika areno. Ne hazarde la “araba printempo” dufoje ekaperis ĉi tie, ne nur ĉar la registaroj ne sukcesis kontentigi la popolajn petojn, sed ankaŭ ĉar la socioj havis volon kaj energion por kontesti la antaŭstaton.

Ĉiu el la tri ŝtatoj alfrontas apartajn obstaklojn. Provante kompari Marokon, Alĝerion kaj Tunizion, oni pli bone komprenas kial Magrebo disponas pri tiom promesplena kapablo de demokratiigo, sed ankaŭ kial la apliko de la politikaj kaj ekonomiaj reformoj vivnecesaj por tiuj landoj, fariĝas ĉiutage iom pli kosta. La esenca problemo de Magrebo, kaj ankaŭ ĝia ĉefa espero, estas la rolo ludata de la publika opinio en la politika vivo. El tiu vidpunkto, estas granda diferenco inter la demokratia malfermiĝo, kiun Tunizio konkeris kaj la pli riglitaj sistemoj de Maroko kaj Alĝerio.

Preskaŭ ses jarojn post la “araba printempo”, la aŭtoritatemaj reĝimoj en tiuj du landoj pli kaj pli emas similiĝi. Ĉiu el ili komencis la historion de sia sendependiĝo en tute aparta maniero.

Maroko estas monarĥio gvidata de alavita dinastio, kiu depostulas la plej altan povon de kvar jarcentoj. Multe pli freŝe inventita, la alĝeria reĝimo estas armea aŭtokratio enkorpigita en civilulo. Tiuj du registar-formoj ĉerpas sian legitimecon en malsamaj bazoj. En Maroko, la absoluta aŭtoritato de la reĝo apogas sin sur sia religia pozicio de “Komandanto de la kredantoj” kaj “Ombro de Dio sur la Tero”, dum en Alĝerio la armeo ĉerpas sian superecon el la lukto por sendependiĝo. Ĝi prezentiĝas kiel rekta heredanto de la batalintoj, kiuj liberigis la nacion de la franca kolonia jugo, pro kio ĝi konsideras sin nekontestebla protektanto de la ŝtato, kiel ĝi brutale tion montris en la 1990-aj jaroj, kiam ĝi traktis la islamistan mobiliziĝon kiel danĝeron, elradikigendan per ĉiuj rimedoj.

Hodiaŭ tamen, tiuj du sistemoj konverĝas sur multaj kampoj. En Alĝerio, la hegemonio de la malgranda rondo de la armeaj kaj civilaj regantoj, fama pro sia malklareco kaj klientismo, estas minacata de novaj ekonomiaj agantoj, kiuj elmergiĝas en la politika sfero. La alĝeria regpovo estas paŭsanta la marokan makhzen*, tiun kompleksan elitan reton, kiu ĉirkaŭas la reĝan palacon. Tio estas evoluo ligita al la strategio de la prezidanto Abdelaziz Bouteflika, kiu konsistas en lasi la bazon de la reĝimo malfermiĝi iomete pli je ĉiu krizo kaj ensorbi novajn rekrutojn kapablajn subteni ĝin. La malfondo, en 2015, de la departemento de la informado kaj sekureco (DIS, eksa armea sekureco), la ĉiopova informado-aparato, forigis gravan obstaklon sur tiu vojo.

* Makhzen indikas specife kaj ĝis nun la marokan ŝtat-aparaton. Tiu termino estas uzata por indiki la plej tradiciajn kaj maljuniĝintajn aspektojn de la ŝtato-funkciado en Maroko.jmc

Paralele, la kresko de merkat-ekonomio kreis novan klason de urbecaj mastroj konektitaj al la armea povo. Male al siaj pliaĝuloj, tiuj lojaluloj ne estas juĝataj laŭ sia aliĝo al la memoro de la revoluciaj idealoj, sed laŭ sia tuja materiala utileco. La oligarĥio plilarĝiĝas, igante la ŝtatestron la primus inter pares — la unua inter egaluloj. Unu el ties funkcioj, simile al la maroka palaco, estas disdoni la rekompencojn kaj arbitracii inter rivalaj interesoj.

Inverse, Maroko alproksimiĝas de sia alĝeria najbaro rilate al la maldiafano de la decidoj. La nacian politikon tradicie decidis koncentrita sed antaŭvidebla nukleo, konsistanta el la monarĥo kaj lia ministro pri internaj aferoj, kiuj neniel provis tion kaŝi. Danke al grava liberaligo de ekonomio, la kortego de la povo etendiĝis al novaj kategorioj de la negoco-rondoj — ekzakte same kiel en Alĝerio. Lobioj aperis, proponantaj al la reĝo plilarĝigitan subten-bazon. Tial la reĝo siavice troviĝas “la unua inter egaluloj”, tio estas devigita interŝanĝi sian povon kontraŭ funkcio de mediaciisto inter la diversaj grupoj konkurantaj en sia orbito. Tiu diversigo de la povo estas akompanata de kreskanta kaŝo sub vualo de la decido-procezo, tiel ke la marokanoj havas nur malprecizan ideon pri la maniero laŭ kiu politiko ellaboriĝas ĉe la ŝtato-pinto kaj pri la homoj, kiuj respondecas pri ĝi

La interdependeco de la elitoj estas la ĉefa motoro de tiu transformiĝo. La retropaŝo de la reĝa absolutismo en Maroko kaj la malkonstruado de la alĝeria DIS permesis al la novaj regantaj klasoj plifortigi sian financan kaj politikan influon. Ordinare, ĉi tiuj gravuloj inter si praktikas furiozan konkurencon. Sed kiam krizo aperas, ili rekuniĝas kvazaŭ luparo cele protekti la sistemon. En Maroko, ili tiel agis post la morto de la reĝo Hasano la 2-a en 1999, okaze de la terorismaj atencoj de 2003, kaj denove en 2011, kiam la ‘Movado de la 20-a de februaro’ estigis amasajn protestojn surstrate. Estas neniu dubo, ke la alĝeriaj elitoj montros la saman solidarecon kiam s-ro Bouteflika forpasos pro siaj malsanoj kaj kiam la armeanoj alelektos novan prezidanton, eĉ se la riskoj de nestabileco pli grandas en Alĝerio pro la foresto de klaraj reguloj pri la sukceda procezo.

Tia logiko signifas, ke la marokaj kaj alĝeriaj elitoj disponas pri neniu longperspektiva vidado. Fokusiĝantaj al la tuja savo de la sistemo kaj de siaj interesoj, pli ol al la strukturaj problemoj, ili montriĝas nekapablaj koncepti alian politikan ordon. Tio implicas, ke, se tia ordo aperus, ekzemple post popolribelado, ili estus la plej malbone ekipitaj por adaptiĝi al ĝi. En tia situacio, Maroko verŝajne disponus pri relativa avantaĝo kompare kun Alĝerio, pro la foresto de petrol-rento kaj la kapablo de la monarĥio ellabori union ĉirkaŭ si.

Tunizio prezentas tute alian situacion. Ĉi tie, la popolribelo de 2010-2011 rapide senkapigis la maljunan regantan aŭtokration. La elitoj kompromititaj de la sistemo de la eksprezidanto Zine El-Abidine Ben Ali, inter kiuj la eksaj funkciuloj de la diktatura aparato, okupis nur malgrandan lokon en la unua postrevolucia registaro. Komence de tiu nova demokratia periodo, la strato-voĉo influis ne nur la difinon de la nacia politiko, sed ankaŭ la rekonstruon de la ŝtato mem, — malofta ekzemplo de kolektiva partopreno en la publikaj aferoj.

La tunizia ekzemplo

TIEL GRAVAJ ORGANIZAĴOJ de la civila socio, kiel la sindikato de la ĵurnalistoj aŭ la Tunizia Ĝenerala Unio de la Laboro (TĜUL) tenis konstantan premon al la politikaj partioj — inkluzive al la islamisma Ennahda — por instigi ilin al travideblo. Male al Maroko kaj al Alĝerio, Tunizio havas Parlamenton, kiu ne estas nura registroĉambro, sed vera organo por leĝfarado kaj kontrolo, al kiu la registaro estas devigata raporti. Preskaŭ trionon (31%) de la deputitaj sidlokoj okupas virinoj — tiu proporcio, la plej alta de la araba mondo kaj de la afrika kontinento, transpasas ankaŭ tiun de multaj okcidentaj landoj. La instanco “Vero kaj digno”, kreita en 2014 por enketi pri la malobservoj al la homrajtoj plenumitaj de la malnova reĝimo, konsistas grandparte el sendependaj eminentuloj.

La tunizia demokratio tute ne estas jam fortikigita, kaj la aranĝaĵoj intertraktitaj inter la islamistoj kaj la naciistoj heredantoj de la Neo-Destour povas malsukcesi kiam ajn. Tunizio tamen restas vivanta ekzemplo de tio, kion Magrebo-lando povas plenumi rilate la popolan suverenecon en la limoj de la elektitaj institucioj. Travideblo kaj la principo de respondeco antaŭ la elektintoj estas tie pli bone certigataj, ne nur ol ĉe ties najbaroj de Magrebo, sed ankaŭ ol en la plimulto de la arabaj ŝtatoj.

La tri magrebaj landoj ankaŭ prezentas larĝan spektron koncerne la politikan esprimiĝon de la islamistaj fortoj. Ili elmontras, ĉiu laŭ sia maniero, ke la loko de religio en la araba politika vivo tute ne malgrandiĝas kaj ke la estonta stabileco de la ŝtatoj dependos de ilia kapablo fari kompromisojn kaj malfermiĝi.

Maroko estas trompa kazo. Ĝia ĉefa islamisma partio, la Partio de Justo kaj Disvolviĝo (PJD), gvidas la registaron de sia venko ĉe la parlamentaj elektoj de 2011 — denove sukcesa baloto komence de oktobro kun 125 sidlokoj el 395 (107 en 2011). Sed ĝi ludis la ludon de la reĝimo nuligante la efikon de la Movado de la 20-a de februaro. Sur ideologia kampo, la PJD estas partio de ordo, ne partio de ŝanĝo. Ĝi kontentiĝis per la imperativoj de la monarĥio, ne domaĝante siajn klopodojn por havigi al si lokon en la ŝtataj institucioj, sed sen tamen sukcesi instali tie novajn praktikojn. Kontraŭe al disvastigita opinio, la partopreno de la PJD en la registaro ne malpliigis la altir-forton de la politika islamo, tial simple, ke la partio neniam celis defii la instalitan regpovon kaj ke ĝi antaŭeniras laŭ ties poststrio.

Tiu situacio spegulas la apartan rolon de la religia diskurso en Maroko. La PJD ne klopodas kontesti la aŭtoritaton de la reĝo rilate religion, ĉar la historia aŭreolo de la alavita dinastio ne permesas konkuri kun ĝi tiuteme. La reĝimo aplikas striktan kontrolon al la koranaj lernejoj, la imamoj kaj moskeoj. La islamaj grupoj, kiuj aŭdacis kontesti ĉi tiun ludregulon, estis ekskluditaj el la politika scenejo, kiel ekzemple la movado ‘Justo kaj spiritualismo’ aŭ diversaj salafistaj organizoj. Finfine, la demando pri religio en politiko neniam estis serioze metita. Ĝi estos des pli akre metita, se kaj kiam okazos rapida demokratia antaŭeniro.

En la rigardo de la ekstera mondo, tamen, la maroka islamo distingiĝas per sia kombino de tri elementoj ofte perceptataj kiel antidoto kontraŭ ekstremismo: la Malikismo, la aŝarismo kaj la Sufiismo. Veras, ke tiuj tri kredoj ĉerpas en longa kaj riĉa intelekta genealogio, kiu donas larĝan lokon al la homa juĝo kaj favoras moderigon. Maroko ne hezitis projekcii tiun bildon al Eŭropo, valorigante la akordigeblon de tiu versio de islamo kun la sekularaj principoj karaj al Francujo kaj al aliaj okcidentaj respublikoj*.

* Vd. Charlotte Bozonnet kaj Youssef Ait Akdim, “Mohammed VI se voit en chantre de l’islam modéré”, Le Monde, 23-a de aŭgusto 2016.
Sendefendeco okaze de ekonomia krizo

ESTAS MALSAME en Alĝerio, kie la fantomo de la interna milito de la 1990-aj jaroj kaj de ĝiaj pli ol cent mil mortintoj ŝajnas esti imunizinta la socion kontraŭ la allogeco de la politika islamo, eĉ se oni konstatas revenon de fundamentismaj praktikoj kaj radikalaj diskursoj, kiuj memorigas tiujn de la aktivuloj de la tiama Islama Fronto de Savo (IFS). Male al la maroka monarĥio, la alĝeria reĝimo posedas nek institucion nek aŭtoritaton koncerne religion por respondi al la fundamentisma kontestado. La timo de perforto estas ĝia ĉefa atuto fronte al la grandaj rigorismaj organizaĵoj kaj al la ekstremismaj grupetoj, kiel Al-Kaida en Islama Magrebo (AKIM). Tio estas kial, de dudek jaroj, islamismo malsukcesas trovi sian lokon sur la alĝeria politika scenejo, dum en Maroko ĝi fandiĝis en la oficiala hierarkio.

Pro la asocio inter islamismo kaj perforto, la religiaj grupoj en Alĝerio zorgas malpli pri sociaj valoroj, ol pri sia reintegriĝo en la politikan ludon; pro tio ilia engaĝiĝo favore al sistemaj reformoj, tiaj kiaj la reiro de la armeo en siajn kazernojn aŭ la rerajtigo de la Parlamento, kun tamen malmultaj ŝancoj atingi sian celon. Des pli, ke ili sin montras ne multe parolemaj pri la eksterlanda politiko, lasante la demandojn pri landlima sekureco en la manoj de la reĝimo-, ĉu fronte al la malforta Malio, aŭ al forfalanta Libio.

Tunizio, tie ankoraŭ, enkorpigas tute alian kampon de eblecoj. Ĝia ĵusa historio indikas, ke forta islamisma movado povas ne nur esti akceptata de la demokrata sistemo, sed ankaŭ kaj ĉefe, esti integrita al ties funkciado.

La aliancoj kaj traktatoj subskribitaj inter Ennahda kaj ties “laikaj” oponantoj, ĉefe Nidaa Tounès, la partio kreita de la Respublika Prezidanto Béji Caïd Essebsi, konsistigas la ĉefelementon de la hodiaŭa tunizia politiko. Komence, tamen, neniu el la du tendaroj emis al ajna kompromiso pri la Konstitucio, kaj eĉ malpli pri la aplikado de la ŝario, la islama leĝo. La kundividita timo pri reciproka detruo sekvonta la revolucian epizodon tamen konvinkis unu flankon kaj la alian cedi rilate siajn politikajn postulojn, tiel ke komuna respondo povis esti trovita pri tiel fundamentaj demandoj kiel la protekto de la civilaj liberecoj, la rajtoj de virinoj kaj la nereligia karaktero de la ŝtato.

Tiu dialogo ebligis, post pluraj jardekoj da ekzilo kaj subpremado, formaligi la partoprenadon de la islamistoj en la socia kaj politika vivo de la lando. Ĝi ankaŭ sugestas, ke islamismo en Tunizio eble estas mult-aspekte sekulariĝanta. Distanciĝante de pli radikalaj grupoj — interalie salafistoj — kaj privilegiante konkretan politikan kaj ekonomian agadon malfavore al religiaj abstraktaĵoj, Ennahda ekis la kreadon de nova sinkretisma identeco. Tiu partio nun estas pli komparebla kun la germana Kristan-Demokrata Unio (germane: CDU) ol kun la turka Partio de Justo kaj Disvolviĝo (AKP), kiu antaŭe vestis sin per la pragmata islamismo, kapabla kunfandi religiajn principojn kaj politikajn celojn en parlamenta kadro.

Trans ĉiuj tiuj diferencoj, la magrebaj landoj kundividas saman malfortecon: ilia ekstrema sendefendeco okaze de subita ekonomia aŭ politika krizo. Eĉ en la kunteksto de malmobilizado, kiu pezas kvazaŭ sufokilo depost la “araba printempo”, ekzistas fajreroj. Ili povas kiam ajn estigi ĉenojn de eksplodoj kapablaj rekonsideri la kapablojn de la reĝimoj pluteni sian regadon de la loĝantaro.

La socioj de Magrebo, kaj eĉ pli ilia esenca parto, la junularo, deziras tri aferojn: panon, liberecon kaj dignon. Pano mankas en la tri landoj de la regiono, kies karakterizo estas altaj niveloj de malegalecoj, malriĉeco kaj senlaboreco. Tiel estas aparte en Alĝerio, kies dependeco al la gaso kaj petrolo transformiĝis en katastrofo depost la prezo-falo de la fosiliaj energioj. Sed la senlaboreco de la junularo same estas plago ĉe ties ambaŭ najbaroj.

En Tunizio, en kunteksto, kie la vivgrava turisma sektoro estis grave difektita pro la atencoj de 2015, la surstrataj protestoj kontraŭ la manko de perspektivoj regule memorigas, ke la interkonsentoj subskribitaj de registaro favora al liberalismo pagiĝas per indiferenteco al la sorto de la plej malriĉaj. Absorbitaj de la instalado de vivebla demokratia sistemo, la diversaj regantaj grupoj neglektas la urĝecon restrukturi ekonomion de import-eksporto, preskaŭ mortantan. Jen sakstrato, kiun jam konis multaj ŝtatoj alfrontitaj al demokratia transiro. Maroko, pro trafaj elektoj faritaj post la sendependeco kaj pro pli bona leĝa ĉirkaŭaĵo, ŝajnas pli bone ekipata por disvolvi sian ekonomion. Sed ties longperspektivaj esperoj estas grave difektitaj pro malbonaj homdisvolvadaj indikiloj kaj pro tre malbonstata sektoro de edukado.

Kompreneble, disvolviĝo bezonas tempon. Eĉ se la necesaj reformoj estus rapide komencitaj, necesus jaroj, antaŭ ol la privata sektoro sukcesos doni dungon al la vicoj da junaj senlaboruloj. Dume, la respekto de la principoj libereco kaj digno povas mildigi la krizon, provizante signifon kaj horizonton al ĉio, kio ne dependas strikte de ekonomio.

Tiurilate, ve, Maroko kaj Alĝerio havas seriozan malfruon. La procezo de politika decido fariĝis samtempe pli maldiafana kaj pli fragmentita, sed la plenuma povo mem restas senŝanĝe en sia naturo: pli ol iam ajn, ĝi estas en la manoj de malgranda grupo, kiu rifuzas la kontestadon de sia povo-monopolo. Kaj la Parlamentoj ne riskas kontesti ilin. Kvankam la elektoj okazas en taŭgaj kondiĉoj, ili nutras politike senenergiajn instituciojn, al kiuj mankas vera kapablo kontroli la agojn de la plenuma povo kaj de la sekurec-institucioj. Tio veras precipe en Alĝerio, kie la ĉiamaj internaj militoj ĉe la pinto de la ŝtato malplenigas la elektitaron el sia substanco. En Maroko, almenaŭ, ekzistas diverseco de la partioj kaj ideologioj reprezentataj en la Parlamento, kaj leĝfara vivo, kiu ne tute malaperigas la debatojn kaj la enketojn. La lukto por transdono de la povoj de la monarĥio donis sencon al la politika vivo.

Rilate al la libereco de la gazetaro, male, ambaŭ landoj travivas kontraŭajn evoluojn. En Alĝerio, la amasinformiloj kreitaj post la “big bang” (granda eksplodo)* de 1988 sukcesis pluvivi post la normaligo, dum en Maroko la reĝimo sufokis la gazetaron per strategio de laŭgrada sufoko komencita antaŭ pli ol dek jaroj. En la unua periodo, la reĝa palaco starigas regulojn sankciantajn la periodaĵojn, kiuj aŭdacus lanĉi ekonomiajn aŭ politikajn debatojn. Poste ĝi okupiĝas pri ĉiuj kritikemaj gazetoj kaj inform-retejoj, starigante ekscesajn monpunojn, sinonimajn de bankroto, por malgravaj deliktoj. Fine, alvenas la lasta frapo, la surmerkatigo de pseŭdo-gazetaro, vera militarmilo kontraŭ la lastaj spacoj de libera esprimado ankoraŭ ekzistantaj. Ĉiu sekurec-servo, inkluzive de la palaco, de nun kreos sian propran informilon, prezentatan kiel sendependan platformon, sed reale destinitan silentigi ĉiun ne akordan voĉon per dissendado de naŭzaj kaj kalumniaj atakoj. Tiuj operacioj, gvidataj de la plej altaj sferoj de la ŝtato, estas lerte kondukataj. La aŭskultadoj kaj kontroloj de la sekurec-servoj iras kune kun la instrukcioj donitaj al la ĉefredaktoroj kaj al la “ĵurnalistoj”.

* Esprimo uzata de Dale F. Eickelman kaj James Piscatori en sia libro Muslim Politics, Princeton University Press, 2004, 2-a eldono.

Sed tia strategio ankaŭ produktas flankajn efikojn: forigante de la socio la kanalojn per kiuj ĝi povis esprimi sian malkontenton, la regpovo prenas la riskon, ke la socia premo eble liberiĝos laŭ formoj malpli mastreblaj.

Tiu ludo estas des pli danĝera, ke Maroko kaj Alĝerio alfrontas kreskantan postulon pri digno de sia loĝantaro. Inter politikaj skandaloj, korupto-aferoj, misuzo de povo kaj malobservo de internaciaj devigoj, la nunaj registaroj senĉese diserigas la rajtojn de civitanoj sub la pezo de sia aŭtoritatismo. El tio sekvas pli kaj pli akuta malkreditigo de la nedemokratia regmaniero, por kiu la alvokoj al nacia unio alportas neniun helpon.

Nepardonemo en Okcidenta Saharo

AL TIO ALDONIĜAS, ke Maroko ne sukcesas solvi la dornan dosieron de la okcidenta Saharo. Tiu ĉi teritorio, kies sendependiĝon postulas la Fronto Polisario, restas konsiderata de Rabato integra parto de la reĝ-lando. La Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) ĝis nun pacigis Marokon kaj verŝajne intencas daŭrigi tiom longe kiom eble. Tamen, la sentoj de rankoro kaj nepardonemo, kiuj kirliĝas en la okcidenta Saharo povus fine subfosi la ĝisnunan staton. Ĉiu krizo, kiu skuas la teritorion, devigas la monarĥion al novaj kompromisoj. Ĉar la reĝimo ĉiam igis tiun dosieron objekto de sankta unio, ĝi kaptis sin mem en kaptilo kun ĉi tiu strategio. Ĝi ekspluatas la naciisman diskurson por interne protekti sin el sia eraroj, sed ĝi akceptas la riskon esti kaptita pli poste, kiam okazos novaj kontestoj en Saharo.

La patriotisma sento, kiu vibris en la pasinteco troviĝas hodiaŭ akre kritikata, kio plivigligas la streĉojn sine de la maroka socio. Pri tiu afero, same kiel pri la digno-postulo: la problemo ne venas tiom el la argumentoj de Maroko — la defendo de la historiaj rajtoj kaj de la nacia suvereneco — kiom el la neeblo eliri la sakstraton sen reala demokratigo de la reĝimo.

Tie ankoraŭ, la aŭtoritatismo, al kiu nur Tunizio eskapis, atingis siajn proprajn limojn. La fundo-problemoj, kiuj nutras la socian frustriĝon, povas solviĝi nur per dialogo kaj kompromiso, du aferoj al kiuj la aŭtoritatismaj reĝimoj rezistas, tiom grandas ilia timo esti anstataŭita per rivalo se ili cedas. Krome, kiam la registaroj rifuzas instali la instituciajn ilojn, kiuj ebligus partoprenigi la sociojn en la solvado de la krizoj, la loĝantaro emas resendi ties respondecon al siaj gvidantoj.

Finfine, konsiderante ties kulturajn, socialajn kaj geopolitikajn atutojn, la estonteco de Magrebo ŝajnas multe malpli malluma ol tiu de Mez-0riento. Sed ĝi ne estas certa. La nova demokratia sistemo de Tunizio ebligos ja al ties gvidantoj pli bone respondi al la estontaj defioj, ol ties alĝeriaj kaj marokaj samuloj: spite al la profundaj malegalecoj, kiuj dividas ĝin, la lando disponas pri vera ŝanco konkeri pacon kaj stabilecon. Kontraste, la gvidantoj de Maroko kaj Alĝerio elvokas la figuron de la “fajromaniulo-fajrobrigadisto”. Rapide sufokantaj la krizojn kaj sociajn skuojn, ili tamen neniam povas senti sin vere komfortaj. Kontentiĝante per formala demokratio, ili senŝarĝiĝas el siaj problemoj sur propeka kapro. Anstataŭ ripari la fuŝaĵojn, ili daŭrigas ilin, aŭ eĉ pliampleksigas ilin.

La tri magrebaj landoj ĉiuokaze gajnus avantaĝojn se ili transpasus sian rivalecon por akordiĝi pri kunlaborado, eĉ minimuma. La demando pri Saharo ne devus malhelpi trovon de komuna dinamiko ĉirkaŭ temoj kiaj hommedio, komerco, profesia formado, energio kaj sano. Donante al ili pli da pezo kiam ili intertraktas kun la Eŭropa Unio, tio ankaŭ ebligus mildigi la inter-du-landajn streĉojn kaj plifortigi stabilecon en la regiono.

Hicham ALAOUI

La internaj migrantoj de Ĉinujo frapitaj de la ekonomia malrapidiĝo

La dua generacio de “mingong”

Iliaj gepatroj pene laboregis por funkciigi la “Laborejon de la mondo”. Same kiel ili, ili milionope forlasis la kamparon, sturmante la ĉinajn urbegojn pro espero de pli bona vivo. Sed iliaj revoj batiĝas kontraŭ la malfacilaĵoj de la enurba vivo, kie ili ne disponas pri la samaj rajtoj kiel tiuj, kiuj naskiĝis tie. Renkontiĝo kun “Mingong”, en la laboristaj kvartaloj de Kantono.

KUN VIZAĜO videble laca pro laborsemajno pasigita en ŝu-fabriko, kun nebula rigardo, Zhang, 27-jara, rakontas: “Mi estas en Baiyun de unu jaro. Mia edzino kaj mia filo ankoraŭ estas en provinco Guang xi. Mi estis farmisto; mi venis ĉi tien pro mono.” Same kiel 280 milionoj da ĉinoj*, li forlasis sian naskiĝ-vilaĝon por aliri la vicojn de la mingong (migrantoj, laŭlitere: “kamparanoj-laboristoj”), tiuj ĉinaj kamparanoj venintaj serĉi pli bonan vivon en la urbegoj de la lando. Migrado komencita en 1979, kiam okazis malfermiĝo de Ĉinujo al la tutmondigita ekonomio, sub impulso de Deng Xiaoping. Konstruistoj, laboristoj, balaistoj: ili estas, de kvardek jaroj, la “etaj manoj” (nekvalifikitaj laboristoj kun malalta salajro) de la ĉina ekonomia kresko.

* Statistikoj 2015 provizitaj de la China Labour Bulletin, Honkongo, www.clb.org.hk

En Baiyun, laborista distrikto de la nordo de Kantono, kie troviĝas dormejo-domegoj, etaj teksaĵo-fabrikoj kaj butiketoj, kie vendiĝas ĉio, la generacioj de Mingong sekvas unu la alian. Sidanta ĉe tablo de kvartala manĝejo, en ombro de malnovaj konstruaĵoj, Zhang kalkulas. Li laboras dek du horojn tage, ses tagojn el sep, en kudrolaborejo kie varmego estas netolerebla dum la longaj someraj tagoj. Malgraŭ siaj sepdek du labor-horoj semajne, kio estas dudek ok pliaj ol la leĝa daŭro — kvardek kvar horoj, sed 85% de la migraj laboristoj preterpasas tiun daŭron*-, li ripetas ideon komune akceptitan en Ĉinujo: “Mia generacio estas pli pigra ol la antaŭa. Ili laboris multe pli, ili kapablis produkti multe pli ol ni en la sama tempo.” Ofte unusolaj infanoj, edukitaj de siaj geavoj, la junaj mingong laŭfame estas pli kapricaj kaj malpli laboremaj ol siaj gepatroj, kiuj travivis la plej malfacilajn tagojn de la ĉina komunismo.

* Nacia buroo de statistikoj de la Ĉina Popola Respubliko, Pekino, www.stats.gov.cn
Rekrei familian ĉelon

JE KELKAJ PAŜOJ de tie, sur placeto kie infanoj ludas post la lernej-tempo, Dai, tridekjara, zorgas. Tiu juna patrino kun maldikiĝinta vizaĝo, laboristino en ŝu-fabriko, ŝatus labori pli: “Kiam mi alvenis ĉi tie, en 2006, mi laboris dek du horojn tage. Sed nun, la mendoj malpliiĝas kaj mi laboras nur ok horojn tage.” En 2015, la ĉina kresko establiĝis je 6,9%, ties plej malalta nivelo de dudek kvin jaroj*. La manufakturoj de Guangdong (provinco de Kantono), kiuj konsistigas la “laborejon de la mondo”, pagas pro tio altan prezon. Kun siaj malcertaj dungoj en tiuj industrioj, la mingong de Baiyun estas la unuaj viktimoj de la ekonomia malrapidiĝo. Jen perdo, kiun ne kompensas la oficiala altiĝo de la salajroj (10,7% meze jare inter 2008 kaj 2014*).

* “La croissance chinoise au plus bas depuis un quart de siècle”, Le Monde, 20-a de januaro 2016.
* “Wages, productivity and labour share in China”, Regiona buroo por Azio kaj Pacifiko de la Internacia Organizaĵo de Laboro (IOL), Bangkok, aprilo 2016.

“La laborkondiĉoj estas tre malfacilaj, do, kial ne morti?”, ironias Li, 30-jara, kiu pasigis la dek lastajn jarojn en teksaĵ-fabrikoj de Kantono. Li timas la “domeno-efikon”, kiun kreas la mendo-malkresko ĉe tiuj laboristoj pagataj laŭ rendimendo. Li konstatas, ke “multaj malgrandaj fabrikoj fermiĝas kaj ne pagas siajn laboristojn”. Zhang estis atestanto de tio: “Iam, en la najbara fabriko, la mastro ne pagis la salajrojn ĉar li ne estis mem pagita de siaj klientoj. Li vendis la produktojn kaj foriris kun la kaso.” La loka registaro tiam prenis la konstruaĵon, certigas Zhang, por vendi ĝin cele pagi la ŝuldojn de la entrepreno kaj la salajrojn de la dungitoj.

De kelkaj jaroj, streĉo grandiĝas en la frabrikoj de Guangdong*. Kerne de la depostuloj, estas la respekto de la ekzistantaj leĝoj. Tre multaj mastroj, ekzemple, rifuzas pagi sian (devigan) parton de la “socia asekuro” por la laboristoj. Strikoj kaj okupado de fabrikoj estas la ĉefaj prem-rimedoj de la laboristoj. La China Labour Bulletin (CLB), neregistara organizaĵo por defendo de la laboristoj, bazita en HonKongo, nombris 2 774 strikojn en 2015, tio estas duoble pli ol en 2014. Laŭ ĝiaj kalkuloj, nur en Guangdong, estis 281 strikoj inter aŭgusto 2015 kaj januaro 2016. Granda plimulto de la laboristoj de tiuj fabrikoj estas migrintoj.

* Vd Martine Bulard, “Le Parti communiste aux prises avec le mécontentement social”, Le Monde diplomatique, septembro 2012.

Proparolanto de la CLB, s -ro Geoffrey Crothall publike mallaŭdas la neefikon de la Federacio de la sindikatoj de tuta Ĉinujo (All-China Federation of Trade Unions, ACFTU), la ĉefa organizaĵo de la lando, kiu reprezentas preskaŭ 300 milionojn da salajruloj*. Rekte ligita al la registaro, la ACFTU “nenion faras por helpi la laboristojn kiam fabriko fermiĝas, li asertas. Se la laboristoj strikas, ĝia rolo estas relaborigi ilin.” “Estas tre malfacile esti kontraŭ la registaro”, insistas Li. Antaŭ kelkaj jaroj, li laboris en la grandaj uzinoj de la Panyu-distrikto, sude de Kantono. Tre pli multnombraj, la laboristoj povis esti aŭdataj de la publikaj instancoj. “Sed kiam ni estas nur dudek en ĉiu entrepreno, ni ricevas neniun subtenon.”

* Vd Han Dongfang, “En Ĉinujo, kolero serĉas sindikatojn”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2014.

En 2010, la junularo de la uzinoj ja ribelis, “kvankam la okcidentaj amasinformiloj troŝveligis la fenomenon”, komentas la esploristino Luo Siqi. Komenciĝinta en Honda-uzino de Foŝan, kelkajn kilometrojn for de Kantono, la striko-movado kunigis sesdek mil laboristojn kaj staĝantojn de la aŭtomobil-industrio ĉirkaŭ la slogano: “Ni volas 800 juanojn pliajn!”, dum ili gajnis meze 1 500 juanojn (200 eŭroj) monate, laŭ la esploristino*. La protestantoj finfine ricevis sian postulaĵon, sed la nekontentiĝo de la mingong restas. “La malnova generacio ne plendis, konfirmas Zhang. La nova, pli bone formita, havas pli da lukto-rimedoj. Ĝi ankaŭ estas pli kuraĝa. Se la junuloj scias, ke ili havas rajton, ili aŭdacas oponi siajn mastrojn.” S-ro Crothall montras malpli da entuziasmo: “Antaŭ kvar aŭ kvin jaroj, ni atingis sojlo-efikon. Nun, la mastroj ekkonscias, ke la ekonomia situacio tre malsamas de tiu de la epoko kiam la lando havis duciferan kresko-kvoton.”

* Vd Isabelle Thireau, “La plendoj de la ĉina popolo”, Le Monde diplomatique en esperanto, septembro 2010.

Kun sia poŝtelefono enmane, Zhang rakontas, ke li pasigas siajn vesperojn sur la sociaj retoj kaj en la konversaci-grupo, kiu kunigas liajn familianojn kaj proksimulojn. Li dormas kaj manĝas ĉe la uzino. Li elspezas preskaŭ nenion el sia salajro. “Mia edzino kaj mia filo baldaŭ vizitos min por kelkaj monatoj. Mi do devas ŝpari sufiĉe da mono por lupreni pli grandan loĝejon.” Malgraŭ la malfaciloj, pli kaj pli da junaj gepatroj volas rekrei la familian ŝelon en la urbo.

Dum sia dekjara filo renversas sojo-lakton sur la piedfingrojn, Dai memoras kial ŝi decidis venigi lin al Kantono. “Miaj gepatroj malbone okupiĝis pri li. Ili manĝigis lin kaj purigis liajn vestojn, sed tio ne sufiĉas. Pasintan jaron, en nia vilaĝo, mi trovis lin provanta cigaredon. Mi tre koleris. Eĉ sciante, ke tio multe kostos al mi, mi nepre devis mem zorgi pri lia edukado!”, ŝi diras. Similan konstaton faris s-ro Dan Yuong, teksaĵ-briligisto, kiu venas de la najbara regiono Guangxi: “Antaŭ ol li venis ĉi tien, mia okjara filo sciis nek legi nek kalkuli ĝis cent. Mi konfidis lin al miaj gepatroj, sed ili estis tro maljunaj por taŭge prizorgi lin.” Alveninte antaŭ tri monatoj, la knabo ankoraŭ ne vizitas lernejon. Dumtage, s-ro Dan konfidas lin al la vartejo. Ĉiuvespere, post la laboro, li devas instrui al li legi kaj skribi sur malalta tablo de sia loĝejo. Li esperas povi baldaŭ enskribi lin en lernejon en Kantono.

En la grandaj urboj, la situacio progresas, sed la enlernejigo de la mingong-infanoj estas ankoraŭ tre malfacila. Ĉefa obstaklo estas la hukou. Tiu interna “pasporto”, starigita sub la regado de Mao en 1958 por kontroli la loĝanto-movadojn, kreas status-diferencon inter la enurbe naskitoj kaj la naskitoj en la kamparo. Ĝi limigas la aliron al la publikaj servoj por ĉi-lastaj, kaj igas malfacila la aliron al lernejo por iliaj infanoj. Okazis provoj de akomodiĝo ĉi-lastajn jarojn, ekzemple en la Baiyun-distrikto, en Kantono, en 2012: daŭro de loĝado, financaj kontribuoj al la eduka sistemo, volontula laboro aŭ sango-donaco ebligas akumuli poentojn, kiuj favorigos la aliron al la publikaj lernejoj. Tiuj kondiĉoj estas neplenumeblaj por granda parto de la mingong, kiuj devas turniĝi al la privataj lerninstitucioj.

Problemo: tiuj lernejoj estas sub premo pro la subita kreskego de la postulo. “La akcepto-kapablo ne estas sufiĉa”, konfesas s-ro Ling Yuming, direktoro de la lernejo de Huijiang en Kantono, kies 2 600 lokoj estas okupataj 98% de infanoj de migrantoj. “En la privata sektoro, la instrukvalito ne estas same alta kiel en la publikaj lernejoj, bedaŭras siaflanke instruistino de la lernejo. Ĉi tie, la plej multaj instruistoj venas el teknikaj lernejoj. En la publikaj lernejoj, en urboj, ili havas universitatan nivelon.”

De 1985, lernejo estas deviga kaj senpaga dum naŭ jaroj por ĉiuj ĉinaj infanoj enskribitaj en la zono de sia hukou. Senpageco fakte ne estas garantiita por tiuj, kiuj vivas en urboj. En la privata sektoro, la lernokosto estas inter 3 000 kaj 4 000 juanoj (400 kaj 540 eŭroj) por jarduono. Tio estas ekvivalento de meza monata salajro por la migrantoj (3 072 juanoj, t.e. 420 eŭroj*). Nur parto povas esti kelkfoje pagita de la ŝtato: “Ĉiun jarduonon, la lernantoj ricevas inter 675 juanojn [92 eŭroj] kaj 1 200 juanojn [164 eŭroj] kiel ŝtatan helpon”, indikas s-ro Ling. Ankaŭ la lernejo ricevas ĉiujare unu milionon da juanoj (137 000 eŭroj) por plibonigi siajn instrurimedojn. Tio ne sufiĉas, laŭ la direktoro. “La poento-sistemo [enkondukita kun la akomodiĝa reformo de la hukou] estas tre bona, sed la registaro devas pli helpi la mingong. Ili multe alportas al Ĉinujo, sed ili ne povas havi decan vivon. Estas maljuste.”

* Nacia Buroo de statistiko, www.stats. gov.cn
Kapo plenplena de projektoj

“TIO ESTAS NEK JUSTA, nek maljusta, tio ne estas la demando”, konsideras Zhang. Li mem ne volas la hukou de Kantono, nek volas, ke lia filo venu tien studi. Li rezignacie akceptis la urban vivon, sed kalkulas la restantajn tagojn. Li atendas esti sufiĉe ŝparinta por pagi la doton, kiun lia filo bezonos kiam venos la aĝo de edziĝo. “Kiam mia filo estos pli aĝa, mi laboros pli”, li promesas. Kaj li revenos en Guangxi. Dume, li paciencas, legante kungfu-romanojn sur sia poŝtelefono.

“Pli malpli bona”: jen kiel Dai resumas tion, kion ŝi pensas pri sia vivo en Kantono. “Mi ne povas plendi. Mi ne intencas ŝanĝi mian laboron tuj. Pro la malboniĝo de la ekonomio, mi ŝatus malfermi propran komercon, vendi manĝaĵon, ekzemple, sed mi ne scias kiel fari”, ŝi senzorge respondas.

En sia dudek-kvadratmetra loĝejeto, tiom proksima al la apuda domo, ke li povas tuŝi ĝin tra la fenestro, s-ro Wu Erwei pacience atendas sian horon. En dek jaroj en Kantono, li havis multajn kontraktojn en teksa industrio, kaj lia vivo orbitas ĉirkaŭ la fabriko. Li loĝas sola kaj ne sentas sin integrita en la urbo. Li diras, seniluziigita: “La lokaj moroj estas tro malsamaj de la miaj.” Kiam li reiras hejmen, li konektiĝas al la Interreto. Li tie malkovris, ke la rusaj knabinoj estas “tre belaj”, “pli malfermaj” kaj “malpli materiistaj” ol la ĉininoj, li listigas nombrante perfingre. Li esperas renkonti unu el ili. Iam, se li havos la rimedojn, li revenos en Hunan-provinco por fondi sian propran fabrikon. Por realigi sian revon, li ne kalkulas pri la Partio: “La ‘ĉina revo’ [politika slogano de la nuna prezidanto Xi Jinping] ne havas multan sencon. Precipe por la ordinaraj homoj kiel mi.”

Esperon ja, Tang, siaflanke, havas multegan. Dekokjara, ŝi jam estis, sinsekve, manikuristo, kasisto kaj frizisto. Nuntempe, ŝi dek tri aŭ dek kvar horojn tage, servas la klientojn de krad-rost-restoracio, kontraŭ salajro proksimume je 3 000 juanoj (400 eŭroj) monate. “Mi ne laboras por mono, sed por akiri sperton”, ŝi asertas kun larĝa rideto. Ŝiaj gepatroj forlasis Fujian-regionon por malfermi etan ĉiovendejon en Kantono. Ili naskis ŝin ĉi tie, kaj resendis ŝin por lerni en la familian provincon. Reveninte antaŭ dek jaroj por fini sian studadon ĉi tie, ŝi apartenas al tiu generacio, por kiu la urba vivo fariĝis evidentaĵo. Kun sia funelforma nigra pantalono kaj akcesoraĵoj akorditaj kun ŝia blanka presita to-ĉemizo, ŝi estas tipa kantonanino. Same kiel Zhang, Dai kaj la aliaj, ŝia kapo estas plena de projektoj. Ŝi ŝatus iam malfermi butikon de glaciigita teo. “Tute certa” ke ŝi havos pli facilan vivon ol ŝiaj gepatroj, ŝi entuziasmas: “Estas nova epoko!”

Loup ESPARGILIÈRE kaj Théau MONNET

Studenta konkurso 2016

La asocio La Amikoj de la Monde diplomatique*, kiu arigas la legantojn de la monata gazeto, organizis ĉi jare sian kvinan konkurson por studentoj, dotita per 1 000 eŭroj*. La juĝantaro, prezidata de Denise Decornoy (direktorino de literatura kolekto) kaj konsistanta el Mireille Azzoug (docento kaj eksdirektorino de la ‘Instituto de eŭropaj studoj’ de la Universitato Paris 8); Philippe Leymarie (eksa ĵurnalisto de Radio France Internationale, animanto de la blogo Défense en ligne) kaj Mathieu O’Neil (esploristo, kunlaboranto de Monde diplomatique), pristudis la 41 raportaĵojn kaj enketojn ricevitajn. La kvin plej bonaj artikoloj estis submetitaj al la direktoro kaj la ĉef-redaktistaro de Monde diplomatique. Ĉi tie ni publikigas la tekston de la laŭreatoj.

* www.amis.monde-diplomatique.fr
* Informoj pri la konkurso 2017: amis@monde-diplomatique.fr

Elfosada febro en Svedio

Boacobredistoj kontraŭ ministoj

En la Sveda nordego la rilatoj streĉiĝas inter subtenantoj de novaj minejoj kaj Sameaj loĝantoj. Profunde ligita al naturprotektado, tiu aŭtoktona popolo aspiras memregadon. La Sveda leĝokadro ne donis tian eblon, sed freŝdata justica decido povas ŝanĝi la ludon.

Kelkaj boacoj paŝtiĝas ĉe la rando de arbara vojo. “Ĉi tiuj estas postiĝintoj”, klarigas S-ro Tor Lundberg Tuorda malrapidiĝante preter ili. “Nun estas printempo, ili aliras al la brutaro en la altejon” (ĉe la limo de Svedio kaj Norvegio). “La inoj ĉiujare venas por naski sur saman monton. Tio estas en iliaj genoj”. Li mem ne havas boacojn: nur 10% de Sameoj ankoraŭ bredadas. Sed 55 jaraĝe li bone konas tiujn duonsovaĝajn cervedojn, intime ligitajn al tiu aŭtoktona popolo de Eŭropo (Vd “La sola aŭtoktona popolo de Eŭropo”). Tiu aktivulo rakontas kiel la Sveda homregistro iam identigis lin kiel “Tor Lundberg”: “Miaj geavoj estis tio, kion mi nomas ‘nevideblajn Sameojn”. Ili estis asimilitaj kaj uzis Svedan nomon. En mia lernejo mi lernis nur la Svedan. Plenkreskulo, mi faris tion, kion mi nomas mian ‘personan malkoloniigon’: mi lernis la Samean lingvon kaj reprenis la nomon de miaj prauloj”.

S-ro Lundberg Tuorda haltigas sian aŭton, kaj ni piede pluiras sur arbara pado. “Tio ne estas arbaro, li precizigas, tio estas nur unukultivado de pinoj kaj betuloj. Malmultaj specioj, malmulta biodiverseco, do malmultaj nutraĵoj por boacoj.” Pli malalte brilas lago ĉirkaŭita de torfejoj. Nia gvidanto montras restaĵojn de kabanoj, najlitajn tabulojn. “Jen, ni estas en Kallak. Tie ni kampadis kontraŭ la projekto pri ferminejo, antaŭ ol polico forpelis nin.” Pli for, li montras ŝtipojn kovritajn de muskoj: ruinoj de malnova kabano. Bluflavaj bendetoj alligitaj al ĉirkaŭaj arboj indikas, ke ili estas registritaj de la Sveda administracio. “Jen pruvo, ke ni, Sameoj, vivas tie de nememorebla epoko. En nia prareligio, ĉiu arbo, ĉiu rojo havis animon. Ni ĉiam vivis en harmonio kun la naturo, lasante preskaŭ neniun spuron. Industrio ja vidas nur tujan profiton. Ĝi detruas ĉion”.

“La subtenantoj de la minejo nur proksimvidas”

Plej granda kantono (preskaŭ cent mil kvadrataj kilometroj) kaj plej norda de Svedio, Norbotten estas lando de boacobredistoj kaj subteraj ministoj. Preskaŭ 90% de la fero produktita en Eŭropa Unio devenas de ĝia subgrundo. La publika kompanio LKAB pretendas ĉiutage elfosi “feran kvanton de ses Ejfelturoj”, poste transportitan per relvojo ĝis la havenoj de Luleå, ĉe la Botnia golfo, kaj Narvik, ĉe la Norvega maro: la fama “vojo de fero”, pri kiu okazis furioza batalo en la komenco de la dua mondmilito. “Dek kvin baraĵoj estis konstruitaj sur la rivero Lule, ĉefe por doni elektron al trajnoj. Por ni, ĉiuj tiuj industriaj faroj estas koloniismo. Kallak, estas la troa minejo.” En somero 2013 dekoj da Sameoj ĉi tie kampadis por malebligi la britan minan kompanion Beowulf fari boraĵojn. Ili ricevis subtenon de ekologiaj kaj alimondismaj aktivuloj venintaj de la tuta lando kaj de fremdaj landoj, kaj ankaŭ de aliaj aŭtoktonaj popoloj, rimarkinde de Ĉiliaj Mapuĉoj. Por bloki la laborejon, ili uzis manieron inventitan de Germanaj kontraŭnukleaj aktivuloj: alkatenigi sin al betonaj sokloj enverŝitaj meze de ŝoseo.

Polico forpelis ilin, provboraĵoj estis faritaj, sed kontestado daŭras. En la urbeto Jokkmokk, kvar dek kilometrojn for, ni renkontas S-ro Carl-Johan Utsi. Tiu tridekjarulo estas la proparolanto de Sirjes, unu el la du sameby* rekte koncernataj de la mineja projekto: “Ni grupigas centon da bredistoj, kun dek ses mil brutoj kiuj paŝtiĝas, laŭsezone de la Norvegaj montaroj ĝis la bordoj de la Balta maro.” La sameby havas nur uzorajton pri tiuj teroj, kiuj restas posedaĵo de la ŝtato. Sed li definitive malakceptas la projekton: “Ni tre klare diris al Beowulf: inter baraĵoj, ŝoseoj, fervojoj, plantejoj, turismo, ventoturbinoj kaj efikoj de la klimatvarmiĝo, ne estas loko por pliaj ekspluatadoj. Tro estas tro. La minejo partigus al pecetoj la paŝtejojn de niaj boacoj. La subtenantoj de la minejo akuzas nin pri egoismo, ke ni pensas nur pri nia vivmaniero kaj niaj boacoj. Male: de jarmiloj ni vivas plej proksime al la naturo, ni komprenas ĝin pli bone ol la plejparto de la homoj. Ni pli komplete prenas nian respondecon kaj konsideras la foran tempon: la estontecon de nia planedo. Tiuj, kiuj subtenas la minejon vidas nur la morgaŭon: dungiĝon aŭ profiton.” Fakte Beowulf promesas “250 rektajn laborpostenojn kaj samnombrajn malrektajn.”

* Ekonomia ariĝo de boacobredistoj ligita al paŝteja kaj transmigra zono.

Ĉiujare, en februaro, Jokkmokk akceptas plurajn dekojn da miloj da turistoj venintaj por viziti Samean metiistan ferion ekzistantan de kvar jarcentoj. Sed ekstersezone tiu urbeto el lignaj domoj farbitaj per falunruĝo* dormetas. Iuj vidas la minejon, kiel okazon por revigligi ekonomion. Tamen renkonti homon klare subtenantan la projekton ja estas malfacile. La urbestro (Social-Demokrata) estas “tro okupita” por akcepti nin, same kiel la prezidanto (Samea) de la kooperativo de arbarposedantoj, kies iuj membroj estas tentataj vendi siajn pecojn al Beowulf. En la strato la plejparto de la aldemanditaj pasantoj “ne havas tempon” por paroli kun ni. Familio alparolita en sia ĝardeno klarigas al ni tiun silentemon: “Ni estas por la minejo. Sed ni ne povas diri tion, kion ni pensas, deklaras kvindekjarulino. Tio estas urbeto, ĉiuj konas ĉiujn. Do, ne skribu ion, kiu povus konigi nin, ni ne volas malamikiĝi kun niaj Sameaj amikoj kaj kolegoj. Ni komprenas ilian vidpunkton, sed ni havas nian.”

* Sveda farbo farita el kuproskorioj el minejo de Falun.

Du vidpunktoj, aŭ prefere du rilatoj al mondo neakordigeblaj. Nia alparolato rakontas, ke ŝiaj geavoj vidis sin kiel “pionirojn”. Ili venis el sudo en la jaroj 1920, kiam Vattenfall, la publika kompanio por elektro, “estis konstruanta baraĵojn sur la rivero Lule kaj donis laboron al ĉiuj”. Sed de dudeko da jaroj Jokkmokk malprosperas: “La loĝantaro malkreskas, turismo ne sufiĉas por vivigi la urbon. La junuloj migras al la sudo. La minejo ebligus fiksi la homojn.” Ĉeesto en Kallak de aktivuloj fremdaj al la regiono iritetis ŝin: “Ni vidis en komunikiloj, ke ĉeestis homoj de Stokholmo, kaj eĉ Angloj kaj Germanoj. Ili prenis nian problemon, faris ĝin ilia problemo, kaj decidis anstataŭ ni! Ni bezonas grandan entreprenon, kiu investas. Kompreneble, ni preferus malfermon de Ikea butiko, ŝi ekridegas kaj ridigas ŝiajn proksimulojn, sed jen minejo, kiu volas instaliĝi. Do ni prenas tion, kion ni trovas. Ni volus protekti la naturon, sed ĉu ni povas elekti?”

Junaj provizoraj laboristoj poste renkontitaj en kafejo same plu argumentis: “Ni fojfoje laboras por Vatenfall, sed minejo proponus al ni pli da kontraktoj”, vediras unu. Kaj pri la boacoj li plu diras incite: “ili do ja povos ĉirkaŭiri la minejon!”. Alia korektas siajn kamaradojn, kiam ili parolas pri “Sameoj” kaj insiste uzas la vorton “Lapono”, kies malestiman nuancon li ne povas nescii*...

* En Nordio Sameo anstataŭis la tie mallaŭdan vorton “Lapono”. Tamen la regiono, ĉar konata aliloke kiel “Laponio”, gardas sian nomon, kvankam la Sameoj nomas ĝin “Sápmi”.

Tre videbla en la Svedaj amaskomunikiloj, ĉu la projekto Kallak estos kompletigita? En 2015 la nacia inspektejo por minejoj konsentis, sed de tiam Stokholmo singardeme silentas, damaĝe al Beowulf, kiu dufoje skribis al ĝi (en novembro 2015 kaj marto 2016). Laŭ pluraj informfontoj, la registaro intence atendadas, distirita inter siaj nordegaj social-demokrataj voĉdonantoj* kaj siaj ekologiaj aliancanoj. Des pli, ke inter la antaŭesploro kaj la unua elfosado, necesas ĉirkaŭ dek kvin jaroj*.

* En la kantono de Norrbotten, la social-demokratoj akiris 49% de la voĉoj en la balotado por nacia asembleo de 2014 (13% por la konservativuloj, 11% por la ekstrem-destruloj kaj 4,9% por la verduloj-MP), kontraŭ 31% en la tuta lando (23,3% por la konservativuloj, 13% por ekstredekstruloj kaj 6,9% por la verduloj-MP)
* “Taxation in the mining sector — Selected case studies”, Raw Materials Group, Stokholmo, junio 2012.
Transloki la urbocentron por eviti kaviĝon

Ducent kilometrojn pli norde troviĝas Kiruna, plej granda subtera ferminejo en la mondo. En la komenco de la 20-a jarcento, tiu rapidege kreskanta urbo altiris kolonianojn venintajn el la tuta Svedio. Nun LKAB laborigas ĉirkaŭ 2 000 el la 18 000 loĝantoj, ne enkalkulante nedefinitan nombron de malrektaj laboroj. La minejo subteriĝas ĝis pli ol 1400 metroj, sub la urbaj domoj. Por eviti kaviĝo — kiel jam okazis en la najbara urbo Malberget — la urbocentro de Kiruno estos translokita al tri kilometroj! Faraonstila translokado al kiu la loĝantoj ŝajnas submetiĝi: “Sen la minejo, ne plu estas urbo, resumas juna paro salajrata de LKAB. Do, se necesas transloki la urbon por daŭrigi laboron...”

La malmodereco de tiu projekto montras la gravecon, kiun la reĝlando donas al sia mina sektoro. “Tio ĉiam estis tiel, diras S-ro Andreas Lind, direktoro pri aferoj kaj disvolviĝo de la kantono de Norrbotten. Ĉe la fino de la 19-a jarcento, la konstruado de la fervojo Luleå-Narvik prenis 13% de la nacia buĝeto.” En 1992 la konservativa ĉefministro Carl Bildt farigis leĝon pri ercoj (Minerallagen), kiu malfermis tiun sektoron al konkurenco, spronante la fremdajn kompaniojn por esploro. De tiam la permisiloj estas donitaj de la nacia inspektejo por minejoj (Bergsstaten), sub la aŭtoritato de la Sveda instituto por geologiaj esploroj (SGU). La oponantoj al tiu leĝo denuncas la tro grandan avantaĝon donitan al industriuloj*. Unua mina lando en Eŭropa Unio, Svedio firme deziras plifortigi sian pozicion. Freŝdata registara raporto asertas tion: en 2030 ne malpli ol kvin dek minejoj povus aktiviĝi, kontraŭ dek ses nun*, kaj 150 milionoj da tunoj da ercoj povus esti elfositaj, kontraŭ 68 en 2011.

* Vidu Johanes Forssberg, “Mesdames les compagnies minières, servez vous!”, Fokus, Stokholmo, francigita de Vox Europ, 14-a de oktobro 2013.
* “Sweden’s mineral strategy”, raporto de la ministrejo pri entreprenoj, energio kaj komunikiloj, Stokholmo, junio 2013.

S-ro Lind pravigas tiun politikon: “Eŭropo konsumas 20% de la monda fero, sed produktas nur 4%, kies naŭ dekonojn ĉi tie mem. Pli bone estas, ke tiu fero venas de Svedio, ol de landoj, kies normoj pri mediprotektado, labororajtoj kaj homaj rajtoj estas malpli altaj. Mi certigas al vi, ke la registaro konsideras mediprotektadon, kiu antaŭpaŝas profitecon. Certe, tiuj projektoj havos konsekvencojn sur la natura medio, eĉ se plej ete. Bedaŭrinde, tio estas la prezo pagenda por nia vivmaniero.” Li agnoskas la oponadon de “iuj Sameoj”, sed vetas pri kompromiso: “Svedio estas lando de interkonsento. Tio, kio okazas en Kallak estas bedaŭrinda, kun tiuj profesiaj protestistoj venintaj de aliloko, kiuj ŝtrecigis la situacion kaj provis fari el Norrbotten batalkampon. Ni devas trovi solvon por identigi la interesojn de ĉiuj: tiujn de la boacobredistoj, tiujn de la ministoj, tiujn de la industrio, kaj tiujn de la lando.”

Kiruna estas ankaŭ la sidejo de la Samea parlamento de Svedio. La Sametinget, inaŭgurita en 1993, kelkaj jaroj post la samspecaj Norvegiaj kaj Finnlandaj, estas samtempe elektita asembleo kaj registara agentejo. Pli precize, temas precipe pri registara agentejo, bedaŭras S-ino Marie Enokson, ĝia proparolanto: “Ne miskomprenu: la Sametinget estas parlamento sen vera povo. Niaj tri dek elektitoj kunvenas tri fojojn jare. Ili povas esprimi sian opinion, sed la ŝtato ne estas devigata sekvi ĝin.” La leĝo estas cetere tre klara: “Malgraŭ la nomo de ”parlamento“, ne temas pri institucio, kiu agas anstataŭ la nacia parlamento aŭ la urba konsilio, aŭ konkurence al tiuj institucioj.”

Cirkaŭ naŭ mil Sameoj estas registritaj ĉi tie, kiel elektantoj, precizigas S-ino Enokson. Ili devas pruvi, ke ili parolas la Samean, aŭ almenaŭ, ke unu el iliaj gepatroj aŭ geavoj parolas ĝin. Jen paradoksaĵo, kiam oni scias, ke la ŝtato antaŭe faris ĉion eblan por ke nia lingvo malaperu...” Tiu nombro reprezentas inter la duono kaj la kvarono de la dudek mil ĝis kvardek mil Sameoj de la lando*. “Ĉar ni estas ankaŭ registara agentejo, iuj ne fidas nin”, pludiras S-ino Enokson. Kiel agentejo Sametinget prizorgas “buĝeton de 38,5 milionoj da kronoj (4,1 milionoj da eŭroj) atribuatan ĉefe al kulturaj kaj lingvaj agoj, kaj bredado de boacoj.”

* Ne eblas havi pli precizan takson: Svedio (same kiel Francio) malpermesas etnajn statistikojn.)

“La ŝtato ne rajtigis nin por leĝfarado, nur por opinio”, bedaŭras S-ino Sofi Utsi. Membro de la ekologia Samea partio Min Geadniu (“nia vojo”), ŝi estas eksa vicprezidanto de la Sametinget: “Mi estas por la memregado de nia popolo. Ni estas parto de tiu lando, ni estas Svediaj civitanoj, sed ni ne estas Svedoj. Mi do volas, ke ni decidu pri nia estonto kaj niaj aferoj, kiel faras ekzemple, la Inuitoj”*. Ŝi tamen ne opinias la Sametinget-on neutila: “Ni faris el ĝi ilon pli potencan ol tio, kion volis la ŝtato. Ni obtenis progresojn, ĉefe koncerne la demandon pri la Samea lingvo”.

* Gronlando estas memrega ene de danio ekde 1979, tiu memregado estis plifortigita en 2002. En Nunavuto (federacia teritorio de Kanado kun pli ol 2 milionoj da kvadrataj kilometroj) la Inuitoj ankaŭ estas memregaj ekde 1999.

Svedio subskribis la Deklaron de Unuiĝintaj Nacioj pri la rajtoj de la aŭtoktonaj popoloj (UNDRIP, 2007), kies artikolo 3 insistas pri rajto al memregado, sed tiu teksto ne estas deviganta. Precipe, la reĝlando ne ratifis la konvencion 169 de Internacia Organizaĵo pri Laboro (ILO 169,1989) pri la rajtoj de aŭtoktonaj popoloj, regado de iliaj teroj... kaj subteroj: la dosiero Kallak estas do ekstertema en la Samea parlamento. “La Sametinget ne povas ion diri pri Kallak, konfirmas S-ino Enokson. En la decidoprocezo estas nur ”konsultataj“ la du sameby koncernataj, Sirjes kaj Jåhkågasska.”

Kun irokezstila hartondo kaj ŝtala rigardo S-ro Richard Länta estas unu el la reprezentantoj de la sameby de Jåhkågasska. Ni renkontas lin en la kongreso de la nacia asocio de Svedaj Sameoj (Svenska Samernas Riksförbund, SSR), kiu grupigas la boacobredistojn, vestitajn pro tiu okazo de iliaj tradiciaj buntaj vestaĵoj. En ĉi majfino SSR kaj la Sametinget organizas siajn kunvenojn je la samaj datoj en Kiruna kaj Östersund, ok cent kilometrojn for. Tio multe diras pri la arkta malvarmeco de iliaj rilatoj... Resume, la Samea parlamento riproĉas al SSR obstine defendi nur la rajtojn de bredistoj (10% de la Sameoj), kaj SSR riproĉas al la parlamento ĝian duoblan rolon. Koncerne Kallak-on S-ro Länta ne montriĝas tre optimisma, des pli, ke aliaj sameby alfrontas minejajn projektojn: Semisjaur Njarg, Vapsten, Voernese... “Ili (la ŝtato kaj industrioj) havas tempon, opinias S-ro Länta. Ili malfermos tiun minejon. Kiam la ferkurzo pli altiĝos, la homoj vidos nur monon. Eĉ iuj Sameoj.” Mono, li insistas, por li ne estas celo en si mem: “La boacoj, ili estas ia vivmaniero, nia libereco!”

Kun ĉevalvosta hararanĝo kaj altstaturo, S-ro Matti Berg prezidas la sameby de Girjas. Lia nomo kaj vizaĝo estas konataj en la tuta Svedio. La 3-an de februaro 2016, post ses jaroj da proceduro, lia sameby kaj SSR akiris senprecedencan juran venkon kontraŭ la ŝtato: “Antaŭ 1986, la Sameoj havis la rajton decidi, kiu povas fiŝi kaj ĉasi sur iliaj teritorioj. Ni reprenis tiun rajton! Ni decidos pri kiu ĉasas kaj fiŝas sur niaj teroj. Kaj eble, tiu estas paŝo al memregado, al regado de niaj teroj kaj rifuzo de minejoj. En mia sameby, pluraj kompanioj volas minesplori. Ni devas havi la povon diri ”Ne“. Vi, okcidentuloj, mezuras ĉion per ekonomiaj terminoj. Sed por ni, monto sendifekta havas pli da valoro, ol vundita de minejo.” La afero okazigis akrajn debatojn: la 11-an de junio 2015, kvindek naŭ Svedaj sciencesploristoj kaj universitatanoj, maltrankviliĝinte pro la direkto de la debatoj en la procezo oponanta Svedio al sameby de Girjas, publikigis malfermitan leteron en la ĵurnalo Dagens Nyheter, kiu akuzis la ŝtaton uzi argumentojn datiĝantajn de “la epoko de rasa biologio”.

Klimatvarmiĝo, alia minaco

Tiu jura venko plivigligas streĉadon: en la fiŝila butiko de Kiruna, junaj klientoj diras sin “senpeziĝinta, ĉar la ŝtato apelacias”. “Fiŝado kaj ĉasado, grumblas ili, estas la ĉefa kialo por instaliĝi ĉi tie. Do, se la Sameoj venkas, kaj okazas jurisprudenco, ili mem decidos la prezon de permesiloj” (nun malmultekostaj). “Kiu estas apartigita? komentas aliaj pliaĝaj ĉasistoj kaj fiŝistoj. Kial la Sameoj havus pli da rajtoj ol ni? Ĉu ĉar iliaj prauloj estis ĉi tie antaŭ niaj? Ni ĉiuj naskiĝis ĉi tie!”

Sed la bredistoj havas ankaŭ alian kontraŭulon: la klimatvarmiĝo. “Nun, precizigas S-ro Länta, pluvas dum vintro. La pluvakvo frostiĝas, neĝas sur ĝin, kaj denove pluvas. La boacoj fosas la neĝon por nutri sin. Sed ili ne povas rompi glacion. Do ni devas aĉeti nutraĵojn... Aldonu al tio la perdojn, pro rabobestoj (linkoj, ursoj, kaj ĉefe guloj), pro kolizioj kun aŭtoj kaj trajnoj... Necesas por familio brutaro de ses cent brutoj por vivi. Kiam vi perdas 30% da ĝi, la naskoj ne sufiĉas por kompensi la perdojn, kaj jen vi estas pereanta. Kiam ne plu estos bredado, la Sameoj estos perditaj. Same kiel la indianoj sen siaj bizonoj. Miaj infanoj volas vivi same kiel mi, sed mi ne scias, ĉu ili povos”.

La noktomeza suno lulas Kiruna-on. Olaf, 21 jara, sensoifiĝas en la trinkejo post longa labortago. Deveninta el boacobredista familio, tiu Sameo fiere montras per sia telefono filmeton, en kiu li, rajdante motorsledon, gvidas la familian brutaron . “Kvar cent brutoj, li precizigas. Sed malfaciliĝas vivteni per bredado. Do...” Li montras aliajn fotojn: ĉi foje, li stiras fosmaŝinon en tunelo. “Mi ĵus revenas de la minejo. Mi duontempe laboras tie, li konfesas, iomete ĝenita. Ne elekto. Sed kiam mi estas en la fundo de la minejo, mi pensas nur pri tio: miaj montoj kaj miaj boacoj.” La premoj faritaj de la klimatvarmiĝo kaj la minaj apetitoj ja povos, post iom da tempo, malaperigi bredadon praktikatan de jarcentoj.

Cédric GOUVERNEUR

Dosiero Usono

La malvenko de la intelektularo

La usonanoj ne nur elektis prezidanton sen politika sperto: ili ankaŭ ignoris la opinion de la grandega plimulto de ĵurnalistoj, artistoj, fakuloj, universitatanoj. Ĉar oni oftre ligas la elekton favore al s-ro Donald Trump kun la nivelo de klereco de la elektintoj, iuj demokratoj riproĉas al siaj samcivitanoj ke ili ne estas sufiĉe kulturitaj.

EKZISTAS almenaŭ unu lando, kie la elektoj havas rapidajn efikojn. Ekde la venko de s-ro Donald Trump, la meksika peso falegas, la kosto de la nemoveblaĵaj kreditoj altiĝas en Francujo, la Eŭropa Komisiono malaltigas la buĝeton, la enketistoj kaj adeptoj de la elekta mikrocelado evitas esti vidataj, la malmulta konfido en la ĵurnalistoj agonias, Japanujo sentas sin instigita rearmi sin, Israelo atendas la transigon de la usona ambasadejo de Tel-Avivo al Jerusalemo, kaj la transpacifika partnereco estas mortinta.

Tiu kirlovento de eventoj kaj de konjektoj estigas revadon miksitan kun maltrankvilo: se homo preskaŭ universale priskribita kiel malkompetenta kaj vulgara povis fariĝi prezidanto de Usono, tio okazas ĉar, ekde nun, ĉio eblas. Kontaĝo de la usona elekto ŝajnas eĉ tiom pli pensebla, ke ĝia neatendita rezulto estis rimarkita en la tuta mondo, kaj ne nur de la fakuloj pri eksterlanda politiko.

Ekde antaŭ deko da jaroj oni ne plu nombras tiajn elektajn surprizojn, preskaŭ ĉiuj sekvataj de tri tagoj da pentofaro de la akuzataj gvidantoj, poste de la kvieta daŭrigo de la kontestataj politikoj. La persisto de tia miskompreno — aŭ la ripetado de tia ŝajnigo — estas grandparte klarigebla per la fakto, ke la plej multaj protestaj elektantoj loĝas ofte tre malproksime de la centroj de ekonomia, financa, sed ankaŭ arta, komunikila, universitata potenco. Novjorko kaj San-Francisko voĉdonis por s-ino Hillary Clinton; Londono esprimis sin lastan junion amase kontraŭ la briteliro; antaŭ du jaroj, Parizo daŭrigis sian maldekstran urbestraron, dum la dekstrularo akiris triumfan elektovenkon sur nacia nivelo. Per aliaj vortoj, tuj post la elektoj, la feliĉuloj rajtas daŭre regi en moliga inter-sio, daŭre same atentemaj al la rekomendoj de la gazetaro kaj de la Eŭropa Komisiono, daŭre same pretaj atribui al la urnaj ribeluloj psiĥajn aŭ kulturajn mankojn, kiuj malkvalifikas ilian koleron: laŭdire ili estas envere nur stultuloj manipulitaj de demagogoj.

Tia percepto estas malnova, speciale en kleraj rondoj. Tiom, ke la analizo de la “aŭtoritata personeco” de la popola elektinto de s-ro Trump, kiun oni faras jam de monatoj, similas al la psiĥologia portreto, kiun la gardistoj de la intelekta ordo desegnis pri la dekstraj kaj maldekstraj “subfosantoj” dum la malvarma milito.

Analizante la plimultan ĉeeston de tiuj lastaj en la laborista mondo pli ol ene de la mezaj klasoj, la usona politikisto Seymour Martin Lipset en 1960 konkludis: “Resume, persono devena el la popola medio povas ekde la infanaĝo esti submetita al punoj, al foresto de amo kaj al ĝenerala etoso de streĉiteco kaj de agresemo, kio emas estigi profundajn sentojn de malamikeco, kiuj esprimiĝas en formo de etnaj antaŭjugoj, de politika aŭtoritatismo kaj de miljara religia kredo.”*

* Seymour Martin Lipset, Political Man: The Social Bases of Politics, Doubleday, Novjorko, 1960.

En aprilo de 2008, ok jarojn antaŭ ol s-ino Clinton metis la plimulton de la sesdek du milionoj da elektintoj de s-ro Trump en la “korbon de kompatinduloj”, s-ro Barack Obama atribuis la paradokson de la respublikana voĉdonado en popola medio al la fakto, ke homoj voĉdonas kontraŭ sia intereso kiam, “por esprimi sian frustriĝon, ili alkroĉiĝas al siaj pafiloj aŭ al sia religio, aŭ al formo de malsimpatio kontraŭ tiuj, kiuj ne estas kiel ili, aŭ al malamika sento kontraŭ enmigrintoj aŭ al la internacia komerco”. Frustriĝo kontraŭ saĝo: la kleruloj, ofte konvinkitaj pri la racieco de siaj preferoj, estas ofte surprizitaj de la filistroj, kiuj malfidas ilin.

Nenio pli bone evidentigas tion, kion la sociologo Pierre Bourdieu nomis la “rasismo de la intelektularo”* — pli kaj pli grava ĉe la maldekstraj novliberaluloj, sed ankaŭ ĉe multaj radikalaj intelektuloj kaj universitatanoj — ol komento de la usona elekto aperinta en la retejo de la prestiĝa revuo Foreign Policy. Se oni supozas, ke la titolo — “Trump gajnis, ĉar liaj elektintoj estas nesciaj, vere” — ne tuj malkaŝas la enhavon, dulinia resumo forigas la dubojn: “La demokratio havas la taskon realigi la popolan volon. Sed kio, se la popolo ne scias kion ĝi faras?”*

* Pierre Bourdieu, Questions de sociologie, Éditions de Minuit, Parizo, 1981.
* Jason Brennan, “Trump won because voters are ignorant, literalli”, Foreign Policy, Vaŝingtono, DC, 10-an de novembro 2016.

Kiel decas, baterio da nombroj kaj da potencaj pensaĵoj apogas la argumentadon. La aŭtoro, Jason Brennan, filozofiprofesoro, atakas tre forte: “Nu do, tio okazis. Donald Trump ĉiam profitis el la amasa apogo de la malmulte kleraj kaj malbone informitaj blankuloj. Enketo de Bloomberg Politics indikis, ke en aŭgusto Hillary Clinton disponis pri amasa avantaĝo de 25 elcentoj ĉe universitatnivelaj elektontoj. Kontraste al tio, dum la elekto de 2012, tiuj apenaŭ favoris la kandidaton Barack Obama pli ol ties kontraŭulon Mitt Romney. Lastan nokton, ni travivis ion historian: la dancon de azenoj. Neniam antaŭe la kleruloj tiom unuanime rifuzis kandidaton. Neniam antaŭe la malpli kleraj homoj same unuanime apogis alian.”

Brennan montras sin pli pasiigita ol trafita de konstato, kiu firmigas lin en sia kontraŭdemokratia kredo. Apogate de “pli ol sesdek kvin jaroj” da studoj faritaj de la esploristoj pri politikaj sciencoj, li efektive jam akiris la certecon, ke la “horora” foresto de konoj ĉe la plej multaj elektantoj malkvalifikas ilian elekton: “Ĝenerale ili scias, kiu estas la prezidanto, sed apenaŭ ion pli. Ili ne scias, kiu partio regas la Kongreson, kion la Kongreso lastatempe faris, ĉu la ekonomio fartas bone aŭ malbone.”

Tamen, iuj estas pli diligentaj ol aliaj. Respublikanoj aŭ demokratoj, ili estas ankaŭ la plej diplomitaj. Kaj, pro la plej feliĉa hazardo, la kulturitaj homoj montriĝas ankaŭ pli favoraj, same kiel la anarĥiisto Brennan, al liberkomerco, al enmigrado, al redukto de la deficitoj, al la rajtoj de la samseksamuloj, al la reformo — progresema — de la punsistemo kaj al tiu — malprogresema — de la prizorgoŝtato. Per aliaj vortoj, se la informiteco, la edukado kaj la intelektularo la 8-an de novembro gajnintus, tiam individuo tiom kruda kaj tiom malmulte lernema kiom s-ro Trump, “kies programo, malamika al la internacia komerco kaj al la enmigrado, kontraŭas al la interkonsento de la maldekstraj, dekstraj kaj centraj ekonomiistoj”, ne pretiĝus por forlasi sian trioblan loĝejon de Novjorko por ekloĝi en la ovala oficejo de la Blanka Domo. Dum iu el siaj mitingoj, la miliardulo cetere ekkriis: “Mi ŝatas la neklerajn homojn.”

La sankcio de la identeca kaj burĝa retoriko de la demokrata kandidatino

DO, KIAL kontraŭargumenti ekzemple per tio, ke s-ro Obama, kiu instruis juron en la universitato de Ĉikago, estis tamen elektita kaj reelektita danke al la voĉdono de milionoj da individuoj malmulte aŭ tute ne diplomitaj, ke multaj brilaj spiritoj novbakitaj ĉe Harvard, Stanford, Yale, sinsekve favoris la Vjetnamuj-militon, preparis la invadon al Irako, kreis la kondiĉojn de la financa krizo de la jarcento*? Envere, analizo de la usona elekto, kiu suspektigas la mankon de juĝkapablo de la popolo, havas la ĉefan celon respeguli la etoson de la tempo kaj la ĉefan avantaĝon ke ĝi kontentigas la senton de supereco de la persono ja kulturita kiu legas ĝin. Sed ĝi enhavas politikan riskon: en kriza tempo, la “rasismo de la intelektularo”, kiu volas privilegii la regadon de la meritokratio, de la homoj bone ekdukitaj, de la fakuloj, ofte preparas la neston de la energiuloj, pli zorgemaj pri varbado ol pri instruado.

* Kiel indikas Lambert Strether en “Three myths about Clinton’s defeat in election 2016 debunked”, Naked Capitalism, 14-an de novembro 2016, www.nakedcapitalism.com.

La plej multaj komentistoj decidis prilumi la rasistan kaj seksistan dimension de la elekto. Envere, por ili ne gravas ke, spite al la historia karaktero de la kandidatiĝo de s-ino Clinton, la diferenco inter viraj kaj virinaj voĉoj apenaŭ progresis kaj ke tiu, grandega, iner blankulaj kaj nigrulaj, iomete malprogresis (vidu la artikolon de Jerome Karabel). La filmisto Michael Moore, kiu antaŭvidis la venkon de s-ro Trump, atentigis pri tio en MSNBC, la 11-an de novembro: “Vi devas akcepti, ke milionoj da homoj, kiuj antaŭe voĉdonis por Barack Obama, ĉi-foje ŝanĝis sian opinion. Ili ne estas rasistaj.”

Nigrulo, progresemulo, islamano, reprezentanto de Minesoto, s-ro Keith Ellison tuj daŭrigis tiun analizon kaj insistis pri la ekonomiaj motivoj de la voĉdonado kaj pri la malfido, kiun vekis kandidatino tro proksima de la potencularo, tro urbeca, tro orgojla: “Ni ne akiris bonan rezulton ĉe la latin-usonanoj kaj la afrik-usonanoj. Sekve, tiu interpreto, kiu volas ĉion atribui al la blankula laborista klaso, estas erara.”* S-ro Ellison estis unu el la tre malmultaj parlamentanoj, kiuj subtenis la kandidatiĝon de s-ro Bernie Sanders ĉe la praelektoj; li estas nun, kun ties apogo, kandidato por la direktejo de sia partio. Parolante al siaj studentaj partianoj, la heroldo de la demokrata maldekstro siavice proponis, ke tiuj, kiuj elektis s-inon Clinton kiel flagportiston, iru “trans la identecaj politikoj”. Kaj li aldonis: “Ne sufiĉas diri al iu: “Mi estas virino, voĉdonu por mi.” Ne, tio ne sufiĉas. Tio, kion ni bezonas, estas virino, kiu havas la kuraĝon kontraŭstari al Wall Street, al la asekurkompanioj, al la industrio de fosiliaj energioj.” Ĉar la usona universitato estas loko, kie la zorgo pri la diverseco facile superas tiun pri la egaleco kaj kie la kulturaj antaŭjuĝoj ne estas malpli oftaj ol aliloke, sed inversaj, s-ro Sanders en tiu tago kompreneble ne predikis al konvinkitoj.

* “VICE news tonight”, HBO, 16-an de novembro 2016

Tamen vane: por multaj demokratoj, ĉiu apartenas al unu sola grupo, kiu estas neniam ekonomia. Sekve, se nigruloj voĉdonis kontraŭ s-ino Clinton, ili faris tion, ĉar ili estas kontraŭ virinoj; se blankulinoj voĉdonis por s-ro Trump, ili faris tion, ĉar ili estas rasistaj. Ŝajnas, ke la ideo, ke la unuaj povas ankaŭ esti metallaboristoj atentemaj pri la protektisma retoriko de la respublikana kandidato kaj la duaj bonstataj impostpagantinoj, atentemaj pri liaj promesoj malaltigi la impostojn, nur tre malfacile povas penetri en ilian mensan universon.

Ĉi-jare la nivelo de klereco kaj de enspezo tamen pli determinis la rezulton ol sekso aŭ haŭtkoloro, ĉar tio estas la variablo kiu plej ŝanĝiĝis de elekto al elekto. En la grupo de sendiplomaj blankuloj, la avantaĝo de la respublikanoj estis jam 25-elcenta antaŭ kvar jaroj; ĝi nun atingis 39 elcentojn.* Ĝis antaŭ nelonge, demokrato ne elekteblis sen ili. Ĉu pro tio, ke ilia proporcio en la usona loĝantaro malkreskas*, ke ilia ligiteco kun la sindikatoj malestiĝas kaj ke ili voĉdonas laŭdire pli kaj pli “malbone”, certaj demokratoj, kies insisto pri la temo de diverseco resumas la strategion, nun akceptos la ideon, ke ili devas elektiĝi sen ili?

* Thomas Edsall, “The not-so-silent white majority”, The New York Times, 18-an de novembro 2016. La diferenco favora al la respublikanoj malgrandiĝis samtempe ĉe la diplomitaj blankuloj, de 14% al 4%.
* Ĝi malkreskis de 83% en 1960 al 34% en 2016.

Tiu politika defio prezentiĝas ne nur en Usono. Parolante pri siaj studentoj ambaŭflanke de Atlantiko, la itala historiisto Enzo Traverso atestas: “Neniu diras, ke li voĉdonas por Trump. Ĉiuj sekvas pli aŭ malpli la saman retorikon: “Ni estas kulturitaj, respektindaj, inteligentaj — kaj riĉaj; la aliaj, fronte, estas kruduloj, ‘mallogaj, malpuraj kaj malicaj’”, por uzi la titolon de fama itala filmo. Nu, antaŭe tio estis la retoriko de la naciistoj kontraŭ la popolaj klasoj.”*

* “Enzo Traverso: “Trump est un fasciste sans fascisme””, Politis, Parizo, 17-an de novembro 2016.

Sed, por utile riproĉi al la “kruduloj”, iliaj kritikantoj prefere havu ian krediton ĉe ili. Nu, ju pli ili enfermas sin en abstraktaj kaj netravideblaj retorikoj, ju pli ili enprofundiĝas en radikalan-ŝikan vorto-vantecon, des malpli ili estas aŭdataj de la trankvila Usono de la urbetoj aŭ de la ruinigitaj distriktoj, kie la kvoto de memmortigoj kreskas kaj kie oni zorgas antaŭ ĉio pri siaj ekzistadkondiĉoj.

Rezulto: la dekstro sukcesis transformi la kontraŭ-intelektismon en efikan politikan armilon, en konfesatan kulturan identecon.* En la jaro 2002, en larĝe disvastigita teksto, la respublikanoj, kiuj “vidas ruĝe” (la koloro, kiu estas al ili atribuita sur la elektokartoj), alprenas je sia avantaĝo la stigmaton de “krudulo”: “La plej multaj loĝantoj de la ruĝa Usono ne scias analizi la postmodernan literaturon, doni la necesajn instrukciojn al hejma edukistino, elekti vinon Cabernet kun gusto de glicirizo. Sed ni scias eduki niajn infanojn, konekti la kablojn en niaj domoj, paroli pri Dio senĝene kaj simple, ripari motoron, uzi pafilon aŭ elektran segilon, kulturi asparagojn, vivi trankvile sen sekurecsistemo nek psiĥanalisto.”*

* Vd “Stratagème de la droite américaine: mobiliser le peuple contre les intellectuels”, Le Monde diplomatique, majo 2006.
* Blake Hurst, “Seeing red”, The American Enterprise, Vaŝingtono, DC, marto 2002. Teksto parte tradukita al la franca en “Une droite éperdue de simplicité”, Le Monde diplomatique, majo 2006.

La plej multaj loĝantoj de la ruĝa Usono ankaŭ ne legas gazeton, kiun s-ro Trump taksis “ekstravaganca”, “korupta”, “malhonesta”, kaj kiun li dum siaj mitingoj igis malaplaŭdi per bu-krioj. Ĉar li mensogadis tiom ke la muroj krakis, dum sia tuta kampanjo, la respublikana kandidato ja meritis ke la ĵurnalistoj ofte malkonfirmis lin. Sed, krom ke la vero ne estas la plej universala produkto de la usona gazetaro, nek la plej profitiga, la engaĝiĝo de la komunikiloj favore al s-ino Clinton kaj ilia nekompreno de la elektantoj de s-ro Trump ankaŭ tie rezultigis socian kaj kulturan enfermiĝon. La ĉefartikolisto de la New York Times Nicholas Kristof klarigis tion la 17-an de novembro en Fox News inter du prelegoj pagitaj per po 30.000 dolaroj: “La problemo de la ĵurnalismo estas, ke ĝi favoras ĉiajn diversecojn koste de la ekonomia diverseco. Ni ne sufiĉe kalkulas kun la homoj devenaj de la laboristaj kaj kamparaj komunumoj.” Ĉar tiu sociologia eraro estas en Usono dokumentita kaj komentata jam de kvarona jarcento, ni vetu ke pri tio la ŝanĝo ne okazos morgaŭ.

Sed nun la “ekstersistemaj” kandidatoj ne hezitas fieri pri la malamo, kiun ili inspiras al la komunikiloj. En Italujo, s-ro Giuseppe (“Beppe”) Grillo ekzemple tiris el la usona elekto komfortigan instruon por si kaj sia partio: “Ili asertas, ke ni estas seksistaj, malamas la samseksemulojn, estas demagogoj kaj popolistoj. Ili ne rimarkas, ke milionoj da homoj ne plu legas iliajn gazetojn kaj ne rigardas ilian televidon.”*

* Citita de The International New York Times, 14-an de novembro 2016.
La loko de la fiasko de Hillary Clinton estas precize trovita

IUJ FINE rimarkas tion. La 10-an de novembro, en la publika radio France Inter, Frédéric Beigbeder, eksa reklamisto kiu fariĝis verkisto kaj ĵurnalisto, koncedis kun indulgoveka klarvido sian influ-perdon kaj tiun de siaj kolegoj: “Lastan semajnon mi klarigis, kun la tuta certeco de sensciuloj, ke Donald Trump perdos la usonan prezidantelekton. [...] Neniu intelektulo povis skribi ion por malebligi lian venkon. [...] La regado de la popolo fare de la popolo estas la sola sistemo en kiu mi ŝatus vivi, sed envere, kion mi konas pri la popolo? Mi vivas en Parizo, poste jen mi estas en Ĝenevo; mi interrilatas kun verkistoj, ĵurnalistoj, filmistoj. Mi vivas komplete malkonektita de la sufero de la popolo. Tio ne estas memkritiko, sed simpla sociologia konstato. Mi traveturas la landon, sed la homoj kiujn mi renkontas, interesiĝas pri la kulturo — malplimulto de intelektuloj, kiuj ne reprezentas la profundan ribelon de la lando.”

Kalifornio amase voĉdonis por s-ino Clinton, kiu atingis impresajn rezultojn ĉe diplomitaj loĝantaroj de la plej prosperaj regionoj, ofte preskaŭ komplete blankulaj. Naŭzitaj de la nacinivela rezulto, iuj loĝantoj postulas secesion de sia federacia ŝtato, “kaleksiron”. S-ro Gavin Newsom, vicguberniestro de Kalifornio kaj eksa urbestro de San-Francisko, urbo kie s-ro Trump ricevis nur 9,78 elcentojn de la voĉoj, ne samopinias. Sed li jam volas batali kontraŭ la politiko de la nova prezidanto per proksimiĝo al la “kleraj gvidantoj” de la okcidenta mondo. Li devas jam nur trovi ilin.

Serge HALIMI.

Elfosada febro en Svedio

La sola “aŭtoktona” popolo de Eŭropo

La Sameoj estas inter 50 000 kaj 65 000 en Norvegio, 20 000 ĝis 40 000 en Svedio, ĉirkaŭ 8 000 en Finnlando kaj 2 000 en Rusio, laŭ la Samea Informcentro de Östersund (Samer). Lasta aŭtoktona popolo de Eŭropo*, ili instaliĝis en norda Skandinavio kaj duoninsulo de Kola (Rusio) ĉe la fandiĝo de glaĉeroj, antaŭ ĉirkaŭ dek mil jaroj. Tacito estas la unua, en Germania (98 PK), kiu aludas la nomadojn de nordego, por miri pri iliaj virinoj, kiuj partoprenas ĉasadon. La Romia historiisto povus ankaŭ aldoni, ke ĉiu el la ok sezonoj de la Samea kalendaro respondas al ciclo de boaca vivo, kaj ke en ilia lingvo, la vorto “milito” ne ekzistas.

* Laŭ Unuiĝintaj Nacioj, kvar kriterioj difinas aŭtoktonan popolon: ĝi devenas de loĝantoj ĉeestantaj antaŭ koloniigo de la regiono, ĝi konservas, en siaj ekonomiaj praktikoj, proksimaj rilatoj kun sia tero, ĝi suferas, kiel malplimulto, pri ekonomia kaj politika marĝenigoj, ĝi sentas sin mem kiel aŭtoktona.

La ŝtatoj interesiĝas pri la frostigaj teroj de Laponio, iliaj feloj kaj fiŝplenaj akvoj nur en la 17-a jarcento. Svedio akcelas koloniigon de post 1634, kun malkovro de arĝenta ercovejno. La reĝaj impostistoj pagigas al “laponoj” impostojn, dum la luterana eklezio strebas konverti tiujn animismanojn, ĵetante en flamojn iliajn sanktajn tamburojn, kaj eĉ foje iliajn ŝamanojn, kiel Lars Nilsson, ekzekutitan en 1693. Ĉar la tro severa klimato mallogas volontulojn, la proklamo de Lappmark (1673) liberigas la kolonianojn el impostoj kaj militservo. Por la reĝa registaro boacobredistoj kaj kolonianoj povis apudvivi sen ĝeniĝi. Sed vivi per nur agrokulturo ne eblis ĉe tiaj latitudoj, la kolonianoj devis do fiŝi kaj ĉasi... Tamen, kiam okazas disputoj kun kolonianoj, la Sameoj, kies feloj estas ŝatataj de la reĝaj financoj, ofte venkas antaŭ tribunaloj.

La percepto pri la Sameoj tamen ŝanĝiĝas ĉe la fino de la 19-a jarcento, kun ekapero de biologia rasismo: “En la 1920-aj jaroj, memorigas S-ino Anna-Karin Niia boacobredisto kaj ĵurnalisto de Sámi Radio, publika radio en la Samea lingvo, esploristoj de la Instituto pri rasa biologio venis por mezuri la kraniojn de Sameoj, ankaŭ tiujn de miaj geavoj. Faro, kiu inspiris nazian Germanion. Tiu humiligo restas traŭmato por nia popolo.” Cetere, la fermo de landlimoj inter Svedio, Norvegio (sendependiĝinta de Svedio en 1905), USSR kaj Finnlando (sendependiĝinta de Rusio en 1917) malebligis nomadajn migradojn. En Svedio plurmiloj da ili estas devige translokitaj en la jaroj 1920-aj. Svedio volas tiam asimili la Sameojn. En la lernejoj, la infanoj, kiuj parolas sian lingvon estas apartigitaj kaj punitaj. “Miaj gepatroj eĉ ne komprenis tion, kion diris la instruisto” rakontas Anna-Karin Niia. La nomadoj vidas siajn infanojn forprenitaj, metitaj en internulejojn. Por similiĝi al aliuloj, multaj Sameoj ŝanĝas sian familinomon kaj ne transdonas sian lingvon al siaj infanoj.

Politika emancipiĝo ekkomencas en la jaroj 1970-aj. En Norvegio la Sameoj tiam firme oponas baraĵan projekton sur rivero Alta. Tiu lukto venigas Oslon al kreo en 1989 de la unua Samea parlamento, el kiu inspiriĝos Finnlando kaj poste Svedio. Norvegio restas la sola koncernata ŝtato, kiu ratifis la konvencion 169 de la Internacia organizaĵo pri laboro, kiu konsilas doni pli da rajtoj al aŭtoktonaj popoloj. Oslo konsentis grandan aŭtonomion al 95% de sia plej norda kantono Finnmark (46 000 kvadrataj kilometroj kaj 73 000 loĝantoj) kunregata ekde 2005 de la Samea parlamento kaj la kantono. “La lukto de la Norvegiaj Sameoj inspiris nin. La nova generacio lernis la lingvon”, pludiras Anna-Karin Niia dum ŝi iras preni sian filon ĉe la elirejo de la Samea lernejo de Kiruna, unu el la kvin de Sveda Laponio. “Mi kreskis en la sudo, mi lernis nur la Svedan en lernejo, atestas S-ino Jenny Wik-Karlsson advokato de la nacia asocio de Svediaj Sameoj (Svenska Samernas Riksförbund) de Girjas. De deko da jaroj mi lernas la Samean, kun la fiereco realproprigi al mi ion, kio estis forprenita de mia familio.” La Samer taksas ke nun 40% aŭ 45% de la Sameoj scipovas sian lingvon.

Cédric GOUVERNEUR

Amas-manifestacioj kontraŭ prezidanto kiu alkroĉiĝas al la regpovo

Alt-riska transiro en Demokratia Respubliko Kongo

Post monatoj da kontestado severe subpremata en Demokratia Respubiko Kongo, ĉefministro veninta el la opozicio, s-ro Samy Badibanga, estis nomumita la 17-an de novembro. Sed la politika transiro restas necerta ĉar la prezidanto Joseph Kabila eble deziros efektivigi trian mandaton, spite al la gravaj ribelmovadoj, kiujn tio kaŭzus en la lando kaj en la tuta centra Afriko.

LA PREZIDANTO restas”: la flagrubando favora al la prezidanto Joseph Kabila flirtas antaŭ la sidejo de la reganta partio, la Partio de la popolo por rekonstruo kaj demokratio (PPRD). Por la subtenantoj de la Kongo-ŝtatestro, tio estas respondo al alia frapfrazo, senfine ripetata de amaso da manifestaciantoj: “Kabila, foriru!” La mesaĝo de la PPRD klaras: s-ro Kabila, en la reganta posteno de 2001, tute ne intencas foriri. Tamen, la Konstitucio de la Demokratia Respubliko Kongo (DRK), kiu limigas je du la nombro de sinsekvaj mandatoj, devigas lin forlasi siajn funkciojn la 19-an de decembro.

La PPRD argumentas la materian neeblon organizi la baloton kaj citas la 70-an artikolon de la fundamenta leĝo: “Ĉe la fino de sia mandato, la prezidanto de la Respubliko restas en siaj funkcioj ĝis la efektiva instalado de la nov-elektita prezidanto.” En majo, opinio de la konstitucia Kortumo pravigis lin. Sed la opozicio pridubas la sincerecon de la registaro. De monatoj, tiu ĉi ja provas pluteni s-ron Kabila en la regposteno per ĉiuj rimedoj. Ne sukcesinte forigi la konstitucian riglilon de la maksimuma nombro de mandatoj, li provis, en januaro 2015, modifi la elekto-leĝon por enkonduki en ĝin klaŭzon trudantan popolnombradon, antaŭ ol aldoni la novajn voĉdonantojn (ĉirkaŭ 8 milionoj). En lando enhavanta 80 milionojn da loĝantoj, kvaroble pli vasta ol Francujo*, tiuj operacioj praktike povus daŭri plurajn jarojn. La manovro sekve rezultigus nedeterminitan prokraston de la prezidanta elekto — do ian ‘malferman’ mandaton por s-ro Kabila. Tiam “la ŝipo komencis enlasi akvon” [la situacio komencis malboniĝi]: kvankam ĝi okupas tri kvaronojn de la seĝoj en la nacia Asembleo, la PPRD estis devigita retroiri, post tritaga popolribelado en la ĉefurbo Kinŝaso, de la 19-a ĝis la 21-a de januaro 2015.

* Vd. la raportoj de la Banque mondiale, www.banquemondiale.org/fr/co...
Triumfa akcepto por la opoziciĉefo

En septembro 2016, kiam proksimiĝas la oficiala fino de la prezidanta mandato, nenio estis preparita por ke la baloto okazu en la templimoj, tio estas plej laste en novembro. La voĉdona sliparo ne estis reviziita, la sendependa nacia elekta komisiono (SNEK) ricevis nur 17% de la planita mono. La lando vivas sub streĉaj kondiĉoj. Miloj da homoj ja mobiliziĝis en pluraj urboj la 19-an de septembro, dato kiam devintus okazi la baloto. En la ĉefurbo, malgraŭ la fakto, ke la manifestacio estis permesita, la polico pafis al la homamaso, mortigante almenaŭ tridek du homojn. En la nokto policanoj incendiis la sidejojn de pluraj opozici-partioj. La morgaŭon, la manifestaciantoj denove invadis la stratojn por venĝi la mortintojn de la antaŭa tago kaj montri sian firmecon. “Se vi aŭdintus ilin krii ‘Boma biso!’ (Mortigu nin!) en lingala lingvo”, atestas la verkisto In Koli Jean Bofane, kiu taksas la popolon “klarmensa kaj konscia pri sia forto”.

Tiun tagon, Jean-Marie, ĉirkaŭ kvardekjara pentristo kaj ĥemiisto, kiu preferas resti anonima, viŝas ŝviton el sia frunto sur la bulvardo Triumfa. Sur tiu granda arterio de la ĉefurbo, kie antaŭeniras densa homamaso, li ne kaŝas sian inciton: “Oni pagas 725 dolarojn jare por la lernejokostoj. El miaj kvar gefiloj, nur du povas studi. Lando, kiu ne sendas sian junularon al lernejoj ne havas estontecon!” Tiu subtenanto de la Unio por demokratio kaj socia progreso (UDSP), ĉefa opozicia partio, diras sin firme decidinta denove manifestacii la 19-an de decembro, por devigi la prezidanton Kabila foriri.

Kun har-dislimo, Ray-Ban-okulvitroj, malhela kompleto kaj blanka ĉemizo, junulo, kiu flegas mirindan similecon kun Patrice Lumumba, la patro de sendependeco murdita en 1961, ankaŭ firme intencas ĉeesti tion, kion li konsideras rendevuo kun la historio. “Mi pretas forgesi la timon de morto por batali la 20-an de decembro, ĉar ni havas neniun perspektivon. Tio ne estas vivo! li ekkrias. Ni havas nur sufiĉe por manĝi rizon kun iom da palm-oleo. Multaj konganoj diros al vi, ke ili preferus morti junaj, bone vivinte, ol pasigi la tempon nenion farante, kvazaŭ zombio!”

Ĉe la kvina etaĝo de turo en la urbocentro, ĵurnalistoj kaj aktivuloj estas multaj ĉe la pordo de la opozici-deputito Delly Sesanga. Ĉefo de la partio La ekflugo, membro de vasta fronto kontraŭ la pluregado de s-ro Kabila, li akceptas vizitantojn unu post la alia kaj montriĝas optimisma. “La opozicio ne devas doni direktivojn, li diras. Male: ni devas kvietigi la ardon por eviti kompletan elbordiĝon. Homoj tiom indignas, ke la lando fariĝis latenta eksplodejo. Kabila devas foriri!” Li memorigas, ke kiam li revenis al Kinŝaso, la 26-an de julio, post du jaroj en ekzilo, la historia opoziciulo Etienne Tshisekedi, 84-jara, estis ovaciita de homa ondego de almenaŭ unu miliono da homoj. La ĉefo de la UDSP bezonis ses horojn por iri la dek kilometrojn inter la flughaveno kaj sia hejmo.

Apenaŭ kelkajn stratojn for de la sidejo de la reganta partio, en la riĉa kvartalo la Gombe, la mediacianto nomumita en aprilo de la Afrika Unio strebas solvi la malfacilan kongan problemon. S-ro Edern Kodjo, eksa ĉefministro de Togolando kaj eksa ĝenerala sekretario de la tutafrika organizaĵo, instaliĝis en la Pullmann-Grand Hôtel, kvinstela hotelo ĉe la riverbordo, kie defilas parto de la politika klaso. Li ege penis lanĉi, la 1-an de septembro, “nacian dialogon” pri la elektoj. Lanĉita de la registaro, tiu procezo estis bojkotita de la gravuloj de la opozicio, kiuj vidas en ĝi manovron. Ili daŭre plupostulas la tujan foriron de s-ro Kabila, malgraŭ la interkonsento subskribita la 17-an de oktobro de la registaro kaj kelkaj reprezentantoj — malplimultaj — de la kontestantoj, kiu planas transiran kalendaron: prezidanta elekto prokrastita ĝis aprilo 2018, nomumo de ĉefministro veninta el la opozicio.

Kiel klarigi la obstinan silenton de la prezidanto antaŭ manifestacioj, kiuj rezultigas mortintojn kaj vunditojn? Eksa stabestro, s-ro Kabila estis puŝita tre juna — li estis nur 30-jara — ĉe la regado de ŝtato konata por esti la plej neregebla ŝtato en Afriko. Estis en 2001, post la murdo en malklaraj cirkonstancoj de lia patro, la eksa armita ribelulo fariĝinta prezidanto Laurent-Désiré Kabila, kiu mem estis renversinta en 1997 la marŝalon Joseph Mobutu. Samtempe kritikata kaj timata en sia lando, tiu silentemulo finis la “duan kongan militon”, kiu sekvis la genocidon de la tutsioj en Ruando en 1994 kaj la distanciĝon de Laurent-Désiré Kabila el siaj ruandaj protektantoj. Inter 1998 kaj 2002, naŭ afrikaj nacioj partoprenis tiun konflikton, kiu kaŭzis centmilojn, eĉ plurajn milionojn da mortintoj*. Por restarigi pacon, s-ro Joseph Kabila konsentis dividi la regpovon kun la diversaj militĉefoj, sekve de interkonsento pene intertraktita en 2002 sub egido de Sud-Afriko*.

* Vd Michel Galy, “Polémique sur les massacres”, Le Monde diplomatique, januaro 2014.
* Vd. David Van Reybrouck, Congo. Une histoire, Actes Sud, Arles, 2012.

Kvar jarojn poste, en 2006, li estis elektita kun 58% de la voĉoj — kontestita rezulto*. En 2007, li sendis la armeon sturme kontraŭ la loĝejon de sia rivalo, s-ro Jean-Pierre Bemba, kies milico rifuzis sian kunfandiĝon en la regula armeo. Reelektita en 2011 kun 49% de la voĉoj sekve de baloto, ne sen fraŭdo, li nun ŝajnigas sin surda al tio, kion li nomas la “ordonoj” de eksterlando(vidu art. “Daŭra kaj ĉiea ĉeesto de eksterlandaj interesoj”.). La Sekureckonsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, Usono, Francujo, Belgujo kaj la Eŭropa Unio admonas lin konfidi al aliaj la regpovon, konforme al la Konstitucio. Sed, laŭ multaj kongaj observantoj, la “internacia komunumo” praktikas diplomation varieblan laŭ la cirkonstancoj. “El la vidpunkto de Joseph Kabila, tiuj premoj estas profunde maljustaj, ĉar plej multaj el liaj najbaroj daŭre okupas la regpozicion relative senpune”, rimarkigas afrika diplomatia fonto*.

* Vd Colette Braeckman, “Kongo transformita en memservejon de mineraloj”, Le Monde diplomatique en esperanto, julio 2006.
* Vd Tierno Monénembo, “En Afriko revenas dumvivaj prezidantoj”, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2015.

La usona ŝtat-sekretario [ministro pri eksteraj rilatoj] John Kerry multfoje admonis Kinŝason. Por Vaŝingtono, gravas konservi strategiajn interesojn kaj ne apartigi sin de la afrika junularo, samtempe multnombra (327 milionoj da 15-24-jaruloj, 32% de la tuta loĝantaro) kaj senpacienca. En aŭgusto 2014, marĝene de la unua Usono-Afrika pintkunveno en Vaŝingtono, la ĉefo de la usona diplomatio akceptis en apartaj interparoloj s-ron Kabila kaj tri aliajn prezidantojn por elvoki la neceson respekti la limigon de la mandat-nombro. Tri monatojn poste, la burkina Blaise Compaoré estis forpelita el la regpozicio de la manifestaciantoj, post dudek-sepjara prezidanteco. Male, la burunda Pierre Nkurunziza estis reelektita en julio 2015 por tria mandato, sen eĉ ŝanĝi la konstitucion, sed uzante amasan subpremon. Siaflanke, s-ro Denis Sassou-Nguesso, en Kongo-Brazavilo, organizis en oktobro 2015 konstitucian referendumon, sekvatan en marto 2016 de lia reelekto, kun oficiala rezulto de 60% de la voĉoj. Kontestata de la opozicio, la baloto estis sekvata de ondo de represio.

“Konvinkita ke li estos murdita kiel sia patro”

En Kinŝaso, la ribelo-movadojn akompanas prirabado de ĉinaj komercoj, ĉar Pekino estas konsiderata subteno de la reĝimo. Unua komerca partnero de la DRK, Ĉinujo tamen afiŝas sian neintervenon en la internaj aferoj de la “amiko”-landoj.

Senprecedenca fakto en la ĉefurbo, la popola granda manifestacio de januaro 2015 kontraŭ s-ro Kabila ne estis lanĉita de la opozicio. La inviton disvastiĝis laŭ viruseca maniero ĉe la junuloj konektitaj per Fejsbuko (Facebook). Pro tio la decido de la regantoj rapide fermi la aliron al la Interreto, same kiel okazis en Gabono okaze de la kontestata prezidanta elekto de aŭgusto 2016. Post tio, gravaj aliancanoj de la prezidanto Kabila eniris la opozicion.

Inter ili, s-ro Moïse Katumbi, 52-jara, filo de greka entreprenisto kaj konganino, li estas unu el tiuj afrikaj negocistoj rekonvertitaj en politikon, laŭ la ekzemplo de s-ro Marc Ravalomanana, eksprezidanto de Madagaskaro aŭ de s-ro Patrice Talon, magnato de kotono elektita prezidanto de Benino en 2016. S-ro Katumbi riĉiĝis per transporto kaj loĝistiko. Li eltiras grandan popularecon el sia futbalteamo, la potenca Mozembe. Subteninte finance la kampanjon de s-ro Kabila en 2006, li estis nomumita guberniestro de la mina provinco Katango, unu el la plej riĉaj de la lando. En oktobro 2015, fronte al la manipuladoj de la plimulto, li demisiis de tiu tre videbla posteno por eniri la opozicion, klarigante, ke la Konstitucio estas “afero” pri kiu li “investis”. Populara pro sia rigora administrado de la katangaj financoj, li ankaŭ distingiĝis per sia sociala politiko, kun konstruado de lernejoj kaj hospitaloj. Li nun provas arigi la tutan opozicion ĉirkaŭ sia kandidatiĝo, danke al alianco kun s-ro Tshisekedi. Konsciaj pri la danĝero, la aŭtoritatuloj provas per ĉiuj rimedoj malhelpi lin partopreni la popolajn manifestaciojn en la ĉefurbo, kiel tiu, kiun okazigis la enterigo de la kantisto Papa Wemba, en majo 2016, aŭ la giganta defilado de la oponantoj, la 31-an de julio 2016. Akuzata pri imposta fraŭdo, kaj varbado de dungosoldatoj, s-ro Katumbi estis plurfoje akuzato ĉe tribunalo. Kondamnita en junio 2016 je trijara mallibereco pro ter-akaparo, li estas principe neelektebla. Tio ne malhelpas, ke li sin prezentas kiel utilan alvokeblan personon.

Siaflanke, s-ro Kabila, 45-jara kaj havanta sian estonton antaŭ si, laŭdire ne havas “alternativan planon”: neniun emerit-pension, neniun perspektivon pri honoriga posteno. Konscie aŭ ne, la unua elektita prezidanto de demokratio, kiu ĵus festis sian dekan jaron, reproduktas la erarojn de la pasinteco. Li lasas eks-subtenantojn de Mobutu, kiel sian ministron pri komunikado kaj amasinformiloj, Lambert Mende Omalanga, aŭ ankaŭ s-ron Tryphon Kin-Kiey Mulumba, ministro pri rilatoj kun la Parlamento kaj prezidanto de la movado Kabila Désir, flegi kulton de lia personeco.

Okcidenta diplomato opinias, ke tiu ŝtatestro, “konstante portanta kugloŝirman veŝton, konservas en si programaron de ribelanto, nepovante imagi vivi alimaniere ol regante, konvinkita ke li estos iam murdita same kiel sia patro”. Li, laŭdire, ankaŭ havas certan ideon pri sia historia legitimeco, kiel filo de la Mzee (la saĝulo), kromnomo donita al lia forpasinta patro. Ricevinte hereditan povon, li sentas sin persone respondeca pri la misio rekonstrui la DRK.

Li estis konfidinta tiun gigantan laboron al sia ĉefministro Augustin Matata Ponyo, teknokrato kaj eksministro pri financoj dotita per parol-senĝeneco mirinda je tiu povonivelo en DRK. “Elvoki la latentajn kapablojn de la lando kaj ĝiajn riĉecojn signifas nenion en unu el la malplej riĉaj nacioj de la mondo”, li diris al ni en aŭgusto 2016, agnoskante tiun kruelan paradokson: lando dotita per grandegaj naturaj riĉaĵoj, sed kies loĝantaro restas inter la plej malriĉaj de la planedo — la DRK okupas la 176-an lokon en la 2014-klasigo de la indico pri homa disvolviĝo de la Unuiĝintaj Nacioj. Li ŝajnis mem embarasita de la manovroj kaj la korupto de registaro konsistanta de 2014 el politikuloj truditaj de la prezidanto Kabila. “Ili diras senkaŝe, ke ilia celo ne estas konstrui lernejojn sed gajni monon”, li publike mallaŭdis, maltrankvila vidi siajn klopodojn kompromititaj de la politika krizo. “ekonomio ŝatas nek fusilojn, nek botbruojn”, li diris sen pli da komentoj.

De 2010, la lando retrovis kreskon (meze 7%) kaj forviŝis 10 miliardojn da dolaroj ŝulditaj, alvenante ĉe la fina punkto de la iniciato “Tre ŝuldantaj malriĉaj landoj” (TŜML). Ĝi turnis la paĝon de la alta inflacio, kun fine mastrita prezaltiĝo (meze 2% depost 2010). La valutprezo same stabiliĝis ĉirkaŭ 1 000 kongaj frankoj por unu dolaro, mono kiu funkciigas 85% de la ekonomio. La lando ja altiris eksterlandajn investojn je 2 miliardoj da dolaroj jare kiel inter 2013 kaj 2015, sed tiu sumo restas malgranda kompare kun la 42,5 miliardoj ricevitaj de la tuta subsahara Afriko en 2014. La plej gravaj fluoj, ĉinaj kapitaloj investitaj en minejoj, kontribuis por unu poento da kresko en 2015, laŭ la monda Banko. Inter la ekzistantaj laborejoj troviĝas konstruo de vojoj, alkondukado de trinkebla akvo, riparado kaj refunkciigo de fervojoj, plivastigo de la kapacito de la hidroelektraj baraĵoj ĉe Inga kaj ekipado de la agroindustria parko de Bukango-Lonzo, 80 000 hektaroj disvolvitaj de la ŝtato kaj sudafrikaj privataj partneroj en la provinco Bandundu. La malneta enlanda produkto (MEP) pokapa duobliĝis inter 2005 kaj 2012 laŭ la Internacia Mon-Fonduso (IMF), kvankam ĝi restas tre malalta (485 dolaroj jare).

Sekurec-trupoj famaj pro sia brutaleco

Eksa ĉefo de la parlamenta grupo de la UDSP, la opozicia partio de s-ro Tshisekedi, kies disidento li hodiaŭ estas, s-ro Samy Badibanga priskribis situacion multe pli malhelan antaŭ ol li anstataŭis, en novembro, s-ron Matata Ponyo en la posteno de ĉefministro: “La triobla krizo kiun ni travivas, politika, ekonomia kaj socia, kreskigas la danĝeron pri ekflamiĝo. La ĉiutaga sorto de konganoj estas rekordo de malriĉeco en Afriko, kun procento de 82% laŭ la IMF [64% laŭ la naciaj kriterioj]. Senlaboreco kulminas je 88% [43% laŭ la registaro] kaj la fakultatoj fariĝis fabrikoj de senlaboruloj.” La meza vivdaŭro estas 51 jaroj kaj la beba mortindico (88 por mil) estas laŭ la afrika averaĝo (89 por mil). Same kiel multaj observantoj, s-ro Badibanga substrekas la strukturan malfortecon de ekonomio dependa de krudmaterialoj, kies prezoj falas de 2014. Laŭ la centra banko de la DRK, ekonomia kresko ne estos pli ol 5,1% en 2016.

Eĉ pli malbone, spite al la esprim-libereco de la opozicio kaj la sendependa gazetaro, insida klimato de subpremo instaliĝis. La DRK estas konata en Afriko pro la brutaleco de siaj sekurec-trupoj. Iliaj praktikoj estis sankciitaj de Usono, kiu, en junio 2016, frostigis la havaĵojn de la generalo Célestin Kanyama, policestro, kaj en septembro, tiujn de du aliaj generaloj. Sed tiuj rimedoj, larĝe simbolaj, restas sen efiko al la interna povo-rilato en DRK.

Ĉe la kafej-terasoj de la popola kvartalo Matongé, kie batas la nokta koro de Kinŝaso, la bier-trinkantoj ne timas senkaŝe moki la dungitojn de la nacia Agentejo de Informado (NAI), kiuj ĉirkaŭtable kaj nediskrete sidas proksime. Tiuj servoj cetere ne nepre postkuras la ĝustajn homojn. Ili ekzemple trovas tempon pridemandi la faman skulptiston Freddy Tsimba, kies verkoj, faritaj el kuglingoj aŭ muskaptiloj, ne estas sen politika signifo. La “civito”, kiel oni kromnomas Matongé kaj la kvartalojn de la centro de Kinŝaso, estas regule mergita en mallumon pro tre oftaj elektraj malkonektoj, dum la lando disponas pri la tria hidroelektra kapableco en la mondo, post Ĉinujo kaj Rusujo. La DRK disvolvis nur 2,5% el siaj kapabloj, laŭ la monda Banko. Kinŝaso, ribelema urbo, siamaniere rezistas, en miksaĵo de biero kaj rumbo, kiu povus transformiĝi en Molotov-koktelon.

Ĉio devus instigi s-ron Kabila al kompromiso, se li volas eviti revenon de la armeo sur la scenejon, duon-jarcenton post la puĉo de Mobutu en 1965. La prezidanta gvardio, konsistanta el 15 000 homoj plejmulte originaj el la du provincoj sud- kaj nord-Kivuo, kaj el Katango, laŭfame fidelas al la prezidanto. Sed ĉu ĝi ekpafus, se la cirkonstancoj puŝus tiudirekten? Singardemaj, la militemuloj de la registaro sendis siajn infanojn studi eksterlande por la lernojaro 2016-17, kaŭzante malpliiĝon de la enskribiĝoj en la franca liceo.

Giganto de nestabila centra Afriko (Burundo, Centrafriko, ktp.), la DRK pretiĝas doni signalon, kiu estos decidiga por la estonteco de demokratio en tiu regiono. La konganoj esperis travivi en la fino de 2016 la unuan demokratian alternon depost sia sendependiĝo. La politika interkonsento decidita la 17-an de oktobro lasas la tiel nomatan “radikalan” opozicion tre suspektema, same kiel la nomumo de s-ro Badibanga, kies promociiĝo tuj miskreditigis. “Kiel prezidanto, kiu ne respektas la Konstitucion, sin demandas s-ro Katumbi, povas respekti simplan kompromison?”

Sabine CESSOU

Butros Butros-Gĥali, nigra obsedo de la registaro Clinton

Ŝtoneto en la Usona ŝuo

Celo de la malamikemo de Vaŝingtono, Butros Butros-Gĥali estis limigita al nur unu mandato de Ĝenerala Sekretario de Unuiĝintaj Nacioj (1992-1996). Rakontinte tiun epizodon en sia lasta libro, la Svisa diplomato Jean Ziegler indikas la mallarĝan vojon, kiun devas laŭiri la posteulo de S-ro Ban Ki-mun. S-ro António Guterres enposteniĝos en januaro... same kiel la Usona prezidanto.

En aŭgusto 1991 Sovetunio frakasiĝis. La maljunularo de Kremlo estis trudintaj al la popoloj de USSR koruptitan polican diktaturon, kiu estis forfora el registareco dezirita de Karlo Markso kaj laŭdita en la Manifesto de 1848. Ĉe la 38-a etaĝo de la nubskrapulo de Organizaĵo de Unuiĝintaj Nacioj en Novjorko tiuepoke troviĝis elstara homo: Butros Butros-Gĥali. Brila francparolanta intelektulo, Egipta paŝao kun longa ministra sperto, sagaca juristo kaj erudiciulo, Butros Butros-Gĥali tuj komprenis la situacion. Kiel ĝenerala sekretario (1992-1996) li decidis historian iniciaton, sen konsulti la ĝeneralan asembleon, nek la Konsilion pri sekureco.

Tiel, en 1993 li kunvokis en Vienon la unuan mondan kunvenon pri homaj rajtoj de post tiu, kiu okazis en Parizo en 1948. Temis pri ĉesigi preskaŭ duonjarcenton de frostiĝo kaj kunigi en unu sola nova deklaracio la civilajn kaj politikajn rajtojn, kaj tiujn ekonomiajn, sociajn kaj kulturajn. Butros Gĥali liveris en Vieno tre rimarkindan klarigon de la homaj rajtoj: “Kiel referencilo, la homaj rajtoj estas komuna lingvo de la homaro danke al kiu ĉiuj popoloj povas, en la sama tempo, kompreni la aliajn kaj verki siajn proprajn historiojn. La homaj rajtoj estas, per sia difino mem, la ultima normo de ĉiu politiko (...). Ili estas, esence, movantaj rajtoj. Per tio, mi volas diri, ke ili celas esprimi poreternajn komandojn kaj samtempe eldiras momenton de la historia konscio. Ili do estas same absolutaj kaj situataj (...). La homaj rajtoj ne estas la plej malgranda komuna nomanto de ĉiuj nacioj, sed, male, tio, kion mi volas nomi la nereduktebla homeco, la kvintesenco de la valoroj per kiuj ni asertas, kune, ke ni estas unu sola homa komunumo*.”

* Citita de Hervé Cassan, “La vie quotidienne à l’ONU du temps de Boutros Boutros-Ghali”, en Emmanuel Decaux kaj Serge Sur (sub la gvido de). Mélanges offerts à Hubert Thierry. L’évolution du droit international, Pedone, Parizo, 1998.

Parafrazante Hegelon, mi deziras aldoni, pro sperto, ke la homaj rajtoj — civilaj kaj politikaj rajtoj same kiel la ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj — konsistigas la Absoluton en rilato, la konkretan Universalecon. Ili ja estas fakte la horizonto de nia historio. Sed rajto, de kiu neniu forto povus certigi la validecon, estus reduktita al fantomo. Fakte, la sola realo de la homaj rajtoj fronte al la krimo, estas la konvinkiga forto ligita al ili, ĝi mem baziĝanta sur la kredebleco de tiu, kiu ilin eldiras.

La honesteco, la sincereco de la parolanto estas tie decidigaj. Butros Butros-Gĥali ja havis tiun kredeblecon. Sub la titolo “Deklaracio de Vieno”, la projekto de rezolucio, kiun li submetis al reprezentantoj de 171 ŝtatoj kunvenintaj ĉe tiu historia momento estis decidita la 25-an de junio 1993. De tiam ĉiuj homaj rajtoj (civilaj kaj politikaj, ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj) estis deklaritaj universalaj, ne divideblaj kaj interdependaj*.

* “déclaration et programme de Vienne”, www.ohchr.org

En Vieno la Usonanoj, ne dezirantaj rekte oponi al Butros-Gĥali, sin detenis en la voĉdono. Ĝis nun ili rifuzas agnoski la ekonomiajn, sociajn kaj kulturajn rajtojn, kaj ĉefe la rajton pri nutriĝo.

Sed la Egipto prenis en Vieno alian plian venkon. Ĝis tiam OUN havis nur Centron por protekto kaj promocio de homaj rajtoj, en la palaco Wilson en Ĝenevo. Butros-Gĥali voĉdonigis la kreon de nova instanco, nomita Alta Komisarejo pri Homaj Rajtoj. La manovro estis lerta: ĝi ebligis valorigi la simplan centron en Ĝenevo kaj doni al ĝi pli da prestiĝo. Ve, tiu promocio montriĝis vaste nereala. Por kvietigi la Usonanojn, Butros-Gĥali fine devis konsenti, ke la nova institucio estu nur parto de la ĝenerala sekretariejo de OUN. Tiel okazis, ke la Alta Komisarejo pri Homaj rajtoj estas falsa alta komisarejo, sen administracia sendependo, nek politika, nek buĝeta, kaj senigita de propra administracia konsilio. (...)

Butros Butros-Gĥali mortis en Kairo la 16-an de februaro 2016. Mi memoras lin kun amo. Sub la prezidanteco de marŝalo Abdel Fattah Al-Sissi, Egiptio estas nuntempe ŝtato tute malzorgata, korodita de koruptado kaj arbitreco. La polico de S-ro Al-Sissi ĉiujare torturas, ofte ĝis morto, milojn da demokratoj, studentoj, sindikatistoj — viroj kaj virinoj. Arestitaj stratmeze, aliaj malaperas senspure.

S-ro Al-Sissi bombadas per napalmo beduenajn vilaĝojn suspektitajn pri ribelemo. Li tenas fermita la landlimon de Rafah, inter la getoo de Gazao kaj Sinajo, tiel pligrandigante la fizikajn suferojn kaj la malesperon de 1,8 miliono da Palestinanoj submetitaj ekde 2006 al ekonomia blokado fare de Israelo.

La rilatoj inter la diktaturo de S-ro Al-Sissi kaj la Konsilio pri homaj rajtoj estas ege malbonaj. La necedema Freĵ Fenniŝ, direktoro de la departemento “Arabaj ŝtatoj” de la Alta Komisarejo, praktikas vulpajn ruzaĵojn por daŭrigi minimuman dialogon kun la registaro de Kairo. Ĉar S-ro Al-Sissi estas la modelo de militista diktatoro malklera, kruela, cinika kaj mensoganta, utila por la okcidentuloj.

La hipokriteco de la okcidentaj ŝtatoj, notinde de Francio, pri li estas impona. Dum lia vojaĝo en Kairo, la 17-an de aprilo 2016, S-ro François Hollande laŭdis la“apartan rilaton”, kiu ligas Egiption al Francio*. Okaze de tiu vojaĝo, estis subskribitaj dek ok kontraktoj, ĉefe pri liverado de armiloj.

* Hélène Sallon, “En Égypte, Hollande et Sissi soignent leur relation spéciale”, Le Monde, 19-a de aprilo 2016.

Dum sia tuta vivo Butros Butros-Gĥali simbolis la alian Egiption, Egiption fieran, tolereman, profunde civilizitan. Leia Maria Butros-Gĥali, la amo de lia vivo, devenas el juda familio de Aleksandrio, li mem de kristana kopta familio. Lia avo, Butros paŝao Nerus Gĥali estis pasia naciisto. Ĉefministro dum la otomana regado, li estis murdita en 1910 de Brita agento. Butros la juna doktoriĝis pri internacia juro en Sorbono. Li pasie amis Francion.

Butros estis la unua ĝenerala sekretario de OUN naskiĝinta sur la Afrika teritorio.

Mi memoras liajn oftajn vojaĝojn en Ĝenevo. Kantonaj policanoj, kun multaj armiloj, akompanataj de gardistoj de OUN, akceptis lin en la internacia flughaveno de Ĝenevo-Cointrin. Evitinte la ĉefan enirejon de la Palaco de Nacioj, la vico de nigraj aŭtegoj iris al kuireja enirejo, ĉe la teretaĝo de la ĉefa konstruaĵo, pasinte antaŭ la loko, kie amasiĝas rubujoj.

Esploro pri la masakro de Kana

Butros-Gĥali foje diris al mi ridetante: “Vi bonŝancas... Vi rajtas eniri la palacon tra la ĉefa pordo!”

Kiel ministro pri eksterlandaj aferoj li akompanis en 1977 prezidanton Anuar Al-Sadat dum lia tiom surpriza vojaĝo al Jerusalemo. Onidire li eĉ estis tiu, kiu skribis la paroladon por reamikiĝo diritan de la Egiptia prezidanto antaŭ la Israela parlamento... Ĝihadistoj murdis Sadat-on dum armea parado en Kairo, la 6-an de oktobro 1981. Ili ĵuris mortigi ankaŭ Butros-Gĥali-on. En Ĝenevo, la ĝenerala sekretario havis karan amikon, kaj konfidenculon, la prestiĝhavan profesoron pri internacia juro Georgo Abi-Saab. Kaj en la bela vilao de Abi-Saab kaj lia edzino Rosemarie en Montreux okazis vesperaj diskutoj kaj pasiaj debatoj. Ni foje partoprenis tion (mia edzino) Erika kaj mi. La erudicio de Butros-Gĥali estis mirindega, ankaŭ lia humursenso kaj lia ironio. Lia ŝajna modesteco tuj malembarasis liajn alparolantojn. Li havis malfortikan korpon kaj portis okulvitrojn preterproporciajn, kiuj neniel kaŝis liajn mildajn brunajn okulojn. Liaj prelegoj antaŭ malgranda homgrupo similis intelektan piroteknikaĵon.

En 1996 la Israela armeo invadis la sudon de Libano. En la biblia urbeto Kana* estis posteno de la internacia militforto de Unuiĝintaj Nacioj en Libano (FINUL). La Israelaj aviadiloj bombadis la vilaĝojn. Pluraj centoj da kamparanaj familioj tiam rifuĝis en Kana. La Israelaj artilerio atakis la urbeton. Ĝi mortigis kaj mutilis centon kaj pli da viroj, infanoj kaj virinoj. Butros-Gĥali tiam estigis internacian esplorkomisionon, sub la respondeco de Nederlanda generalo. S-ino Madeleine Albright, Usona ŝtatsekretario, postulis ĝian disigon. Butros rifuzis.

* Kie la evangelio laŭ Johano lokigas la unuan miraklon de Jesuo.

La ĝeneralaj sekretarioj kutime okupas sian postenon dum du kvinjaraj mandatoj. Fine de 1996, la registaro de Clinton akiris la eksigon de la malobeema Butros-Gĥali ĉe la fino de lia unua mandato.

Jean ZIEGLER

Eltirita de: “Chemins d’espérance. Ces combats gagnés, parfois perdus mais que nous remporterons ensemble”, Seuil, Parizo, 2016.

Alt-riska transiro en la Demokratia Respubliko Kongo

Daŭra kaj ĉiea ĉeesto de la eksterlandaj interesoj

AFRIKO havas formon de revolvero, kies ĉanblokilo troviĝas en Kongo.” Duon-jarcenton post la sendependiĝo de la eksa Belga Kongo, en 1960, la sentenco de Frantz Fanon sonas ĉiam same ĝuste. Ekonomia giganto de la centra Afriko, la Demokratia Respubliko Kongo (DRK) posedas la ĉefajn tutmondajn rezervojn de koltano kaj la kvarajn de kupro. Tio igas ĝin strategia zono por industrioj de la tuta mondo. Aŭstraliaj, kanadaj, ĉinaj, sudafrikaj aŭ usonaj, la min-kompanioj estis kvalifikitaj de la verkisto In Koli Jean Bofane “turistoj kun lukra celo* De 2003, pluraj raportoj de la fakul-grupo de la Unuiĝintaj Nacioj pri la ekonomiaj kaŭzoj de la konflikto en la orienta parto de la DRK* prilumis ligon inter la armitaj milicoj kaj la ekspluatado, nome de alilandaj kompanioj, de strategiaj mineraloj nemalhaveblaj por la fabrikado de kelkaj elektronikaj aparatoj, kiel ekzemple poŝtelefonoj.

* In Koli Jean Bofane, Congo Inc. Le testament de Bismarck, Actes Sud, Arles, 2014.
* Vd. “Rapport final du groupe d’experts sur la RDC”, Nov-Jorko, 12-a de januaro 2015, https://monusco.unmissions.org

Dezirante montri sian volon ŝanĝi la praktikojn, Vaŝingtono zorgas nun diligente kontroli la originon de siaj mineral-provizadoj. Usono eĉ forlasis Nord-Kivuon post la adopto en 2010 de la Dodd-Frank-leĝo. Tiu leĝo postulas, ke la societoj kvotitaj en borso en Ameriko publikigu la originon de kelkaj krudmaterialoj — stano, tantalo, volframo, oro — entenataj en iliaj produktoj, cele pruvi, ke ili ne venas de la DRK aŭ unu el la naŭ limaj landoj. Ne estante ligitaj de tiu luktorimedo kontraŭ la “mineraloj de milito”, ĉinaj entreprenoj anstataŭis la usonajn societojn en la koncernaj regionoj. En majo, usona grupo Freeport-McMoRan, cetere vendis al China Molybdenum, kontraŭ 2,6 miliardoj da dolaroj, la plej grandan kupro- kaj kobalt-minejon de DRK, Tenke Fungurume, situantan en Katango.

Parto de la ludo disvolviĝas malproksime de la nacia teritorio, aparte en Belgujo, pro kialoj, kiuj, laŭ eŭropa diplomato, apartenas al la “pura geopolitiko”. La eksa kolonia metropolo volonte akceptas ekzilitajn oponantojn. Kvindek kvin jarojn post la murdo, fare de belgaj policistoj, de la sendependiĝo-heroo Patrice Lumumba, ĝia vic-ĉefministro Didier Reynders, taskita pri la eksterlandaj aferoj, alvokis la prezidanton Joseph Kabila realigi, la unuan fojon en la historio de la lando, “demokratian kaj pacan transiron”. La estonto de la DRK ludiĝas ankaŭ en Vaŝingtono, Nov-Jorko, Londono kaj Parizo — kiu observas tiun geostrategian kaj francparolantan spacon-, sed ankaŭ en Ruando kaj en Ugando kaj, iom malpli, en Zambio, Angolo kaj Sud-Afriko, pro kialoj de politika stabileco kaj ĉar oni timas alfluon de kongaj rifuĝantoj.

Neniu el la afrikaj najbaroj povas esti priskribita kiel certa aliancano de s-ro Kabila. En la mezo de la 1990-aj jaroj, la prezidantoj de Ugando, Yoweri Museveni kaj de Ruando, Paul Kagamé, subtenis Laurent-Désiré Kabila en sia ribelado kontraŭ Joseph Mobutu. Tiuj regionaj pliaĝuloj estis poste akuzitaj subteni ribelojn en Sud-Kivuo, provinco kun komuna landlimo kun iliaj landoj, por pli facile ekspluati ties mineralojn. Ili suferis en oktobro 2013 la malvenkon de sia aliancano, la Movado de la 23-a de marto (M23). Tiu ribela grupo estis dispremita de la konga armeo kun apogo de la afrika interven-brigado de la Misio de la Unuiĝintaj Nacioj por stabiligo en la DRK (en la franca: “Monusco”) kaj, neoficiale, de sud-afrika aviadil-skadro*.

* Vd “Postmilitaj tagoj en Kongo”, Le Monde diplomatique en esperanto, januaro 2014.

TAMEN. Estas la intereso de Ugando kaj Ruando konservi la DRK malforta ĉe ilia flanko, kaj tiuj ŝtatoj restas timataj pro siaj armeaj kapabloj. En 2015, post jaroj da malvarmaj rilatoj, s-ro Kabila lerte reiniciatis dialogon kun s-ro Kagamé, mem en konflikto kun la “internacia komunumo” pro sia aŭtoritatema regmaniero. Iuj timas novan ekflamiĝon en Nord-Kivuo, kiu povus esti preteksto por prokrasto de la prezidanta elekto (vd art. ‘Alt-riska transiro en Demokratia Respubliko Kongo’).

La ĉeesto de la Monusco, la plej grava armeo de la Unuiĝintaj Nacioj iam ajn en la mondo (22 400 homoj, el kiuj 19 400 portantaj uniformon), estas tre malmulte efika ŝirmilo fronte al la perfortaj deflankiĝoj. Malgraŭ la ripetataj retir-petoj de s-ro Kabila, la securec-Konsilio ĉiujare pluvalidigas tiun mision kreitan en novembro 1999. La internaciaj trupoj estas ĉefe dismetitaj en la orienta parto de la lando, kie ili ne sukcesas malhelpi amasmurdojn nek limigi la multiĝon de armitaj grupoj. Tre singardemaj kaj atentemaj, ili tamen povas reagi en la ĉefurbo, kiel ili montris okaze de alfrontiĝo inter polico kaj civiluloj, komence de aŭgusto 2016, ĉe la pordo de la loĝejo de la oponanto Etienne Tshisekedi. Sed la Monusco lasas ankaŭ memoraĵon pri armeo rapide forvaporiĝanta en okazo de gravaj malordoj, kiel en 2007 en Kinŝaso, okaze de sturmo fare de la regula armeo kontraŭ la loĝejo de la eksa vicprezidanto Jean-Pierre Bemba.

Ĉu la internaciaj prempuŝoj estos decidigaj? “Ĉi tie ni ne povas malsukcesi”, asertis la hispano José Maria Aranaz, direktoro de la kunligita buroo de la Unuiĝintaj Nacioj por la homrajtoj en DRK. Li tamen timas baskulon al reĝimo “preta manipuli la instituciojn kaj subpremi, same kiel en Burundo, kie la “internacia komunumo” ne sukcesis solvi la elektan konflikton”. La Unuiĝintaj Nacioj “legitimis” la prezidantan elekton de 2010 en Ebur-Bordo, organizita kun kvinjara malfruo, sen tamen malhelpi la gravan krizon kiu sekvis*. La UN ne akceptos tiun respondecon en DRK, malgraŭ la elspezita mono por la konservado de paco: 1,3 miliardoj da dolaroj jare, tio estas 2% de la malneta enlanda produkto (MEP) de tiu lando.

* Vd. Vladimir Cagnolari, “Ekonomia kresko sen repaciĝo en Ebur-Bordo”, Le Monde diplomatique en esperanto, oktobro 2015.

ANKAŬ NENIO INDIKAS, ke la “grandega atentemo” de la Internacia Pun-Kortumo (IPK) donos rezulton en Kinŝaso. En junio 2016 la Kortumo, kiu malfermis enketon en 2004 pri la malobservoj de la homrajtoj realigitaj en DRK, kondamnis s-ron Bemba je dek-ok-jara mallibereco pro militkrimoj kaj krimoj kontraŭ la homaro, sed nur pro agadoj en Centr-Afrika Respubliko, kaj ne en DRK. Koncernante deklaritan oponanton al s-ro Kabila, tiu verdikto estis tamen perceptita kiel favora al la reĝimo.

La perfortaĵoj okazintaj kontraŭ la manifestaciantoj povus konduki la kongan prezidanton siaflanke antaŭ la internacia justico. Sed la aŭtoritato de la IPK iom post iom senvaloriĝas en Afriko: Burundo decidis la 16-an de oktobro forlasi ĝin, sekvata de Sud-Afriko, Gambio kaj Namibio.

Sabine CESSOU

Religia retoriko kiu transcendas la dividojn

Kiuj estas la siriaj ribelantoj?

Post kvar jaroj da milito, la batalo de Alepo estas fundamenta por la estonto de Sirio. Sieĝataj de septembro [2016] de la trupoj subtenantaj la registaron en la orienta parto de la urbo, la ribelantoj apartenas ĉefe al islamistaj movadoj. Sed iliaj milicoj ne havas monopolon de radikaliĝo, integrado de eksterlandaj balatalantoj aŭ de religiaj diskursoj.

LA MULTECO kaj la diverseco de la armitaj protagonistoj kiuj partoprenas la batalon de Alepo, kaj el kiuj multaj venas de eksterlando, klarigas la daŭron kaj la etendiĝon de la siria konflikto. Por bone prezenti la situacion gravas eviti simpligojn en la uzata terminologio pri la batalantoj. Identigi la “ribelajn” grupojn, same kiel la trupojn, kiuj subtenas la regulan armeon, implicas ankaŭ kompreni iliajn ideologiojn kaj politikajn projektojn. La informoj kolektitaj ĉe esploristoj kaj surlokaj observantoj povas tamen diverĝi, aparte kiam temas pri nombro de batalantoj. Necesas do singarde akcepti ilin.

Kiam temas pri la armita opozicio al la reĝimo de s-ro Baŝar Al-Asad, oni distingas tri specojn da grupoj: tiuj, kiuj aŭtonome batalas, tiuj, kiuj fandiĝas kune kaj tiuj, kiuj kunordigas siajn batalojn tra “operaci-ĉambro” (ghourfat al’âmaliyyat). En Alep-oriento, kie laŭdire vivas ankoraŭ ĉirkaŭ 250 000 loĝantoj, kaj en la proksimaj ribelaj bastionoj, du ĉefaj “operaci-ĉambroj” kunigas sume inter 10 000 kaj 20 000 homojn. La unua, nomata Jaïch Al-Fatah (Armeo de la konkero), havas proksimume unu trionon de la ribelantaj soldatoj. Ĝi konsistas aparte el la Fronto Fatah Al-Cham, eksa Fronto Al-Nosra (la siria branĉo de Al-Kaido), kaj ties aliancanoj.

Pli modera, la koalicio Fatah Halab (Konkero de Alepo) kunigas plurajn grupojn proksimajn de la Islama Frataro aŭ aliĝintaj al la Libera Siria Armeo (LSA). Laŭ Fabrice Balanche, docento en la universitato Lyon-2, tiu koalicio disponas pri proksimume la duono de la trupoj, kiuj batalas kontraŭ la reĝimo kaj ties aliancanoj en la regiono. La ceteraj 15 aŭ 20% apartenas al deko da etaj sendependaj grupoj sen klare afiŝita ideologio, kiuj gravitas ĉirkaŭ tiuj du ĉefaj punktoj.

En la okcidenta parto de la urbo kaj ĉirkaŭaĵo, kiuj enhavas preskaŭ 1,2 milionon da loĝantoj, la siriaj armeoj profitas la apogon de sep milicoj plimulte ŝijaismaj*, inter kiuj tri estas tre aktivaj. Tiuj ĉi larĝe kontribuis al kontraŭ-ofensivoj kondukataj de la komenco de septembro por pluteni la sieĝon de la orientaj kvartaloj. Harakat Hezbollah Al-Nujaba (Movado de la nobeloj de la Partio de Dio) estas iraka milico ideologie proksima de la libana Hizbulaho. Laŭ Stéphane Mantoux, specialisto pri la defendo-temoj en Sirio, ĝi arigas inter 4 000 kaj 7 000 homojn. Ĝi cetere partoprenas la batalon kontraŭ la Organizaĵo de la Islama Ŝtato (OIŜ) en Mosulo, en Irako. Ĉe ĝia flanko, Liwa Fatemiyoun (Brigado de la Fatimidoj), kies nomo estas referenco al la fatimida ŝijaisma kaliflando (909 – 1171), konsistas ĉefe el hazaroj, kiuj estas ŝijaismaj perseparolantaj afganoj trejnitaj kaj armitaj de la iranaj gardistoj de la Revolucio. Tiu brigado, kies soldat-nombro varias inter 5 000 kaj 10 000 batalantoj por tuta Sirio, enhavas ankaŭ pakistanajn soldulojn. Fine, la libana Hizbulaho, ĉeestanta en Sirio ekde 2012, ludas “movigan rolon” en Alepo, laŭ Fabrice Balanche.

* La alavitoj, al kiuj apartenas la klano Al-Assad, prezentas heterodoksan branĉon de ŝijaismo.

Kvar aliaj milicoj subtenas la regulan armeon, tre malfortigitan pro kvin jaroj da bataloj kaj pro multaj forlasoj. Oni trovas tie sunaismajn batalantojn venintajn el la palestinaj tendaroj de Alepo, filioj de la libana Hizbulaho en Sirio, kaj du aliajn grupojn trejnitajn de la iranaj gardistoj de la Revolucio, kiuj laŭdire estas inter 600 kaj 900 en la tuta regiono. Fine, la “falkoj de la dezerto”, bazitaj en Latakio depost 2015, sporade intervenas en Alepo. Ili enhavas membrojn de Liwa Assad Allah Al-Ghaleb (brigado de la konkeranta leono de Dio) kaj libananoj de la siria social-naciisma Partio (SSNP), precizigas Stéphane Mantoux. Cetere, la kurdaj trupoj (brigadoj por protekto de la popolo, YPG), kiuj pluvivigas implican interkonsenton pri neagreso kun la siria armeo depost 2011, daŭre regas la kvartalon Cheikh-Maqsoud, kie loĝas kurda plimulto.

Malfacile distingeblaj moderuloj

LA POLITIKO-RELIGIAJ motivoj de la trupoj subtenantaj la registaron estas sufiĉe facile kompreneblaj. Senkonsidere ĉu ili estas parte aŭ tute submetitaj al Irano, por la ŝijaismaj milicoj temas pri malhelpi disfalon de la alavita reĝimo kaj bari la aliron al regpozicio por tiuj, kiujn ili kvalifikas “salafistoj*” kaj “takfiristoj*”. Inverse, en la ribelanta tendaro, la funkciado de aliancoj kaj la multiĝo de agantoj same kiel de koalicioj ofte efemeraj, igas malfacila la distingon inter “radikaluloj” kaj “moderuloj”, kiun la septembra batalĉeso estis supozata establi.

* (2) Islamisma fundamentisma tendenco, kies adeptoj pretendas defendi la solan veran religion, tiun de la Profeto kaj de la piaj prapatroj (al-salaf alsalih). Vd Nabil Mouline, “Genezo de ĝihadismo”, Le Monde diplomatique en esperanto, decembro 2015.
* Inspiritaj de la movado Al-Takfir wa-Hijra, apartigita sekto el la Islama Frataro, la takfiristoj instigas ekskomuniki, inkluzive per mortigo, tiujn kiuj ne sekvas ilian laŭliteran interpretadon de la Korano.

Krome, pluraj el tiuj grupoj oponantaj al la reĝimo radikaliĝis pro oportunismo, taktika devigo aŭ konvinko. La situacio estas des pli malfacile komprenebla, ke salafismaj radikalaj grupoj estis, aŭ daŭre estas aliĝintaj aŭ asociitaj al la Libera Siria Armeo (LSA), prezentita de siaj okcidentaj subtenantoj kiel la plej modera el la aktoroj de la ribelado. Tiel estas pri Liwa Chou hada Al-Yarmouk (Brigado de la martiroj de Yarmouk), sude de Sirio, subtenata ĝis somero 2014 de Usono ĉar aliĝinta al la LSA, dum siaj membroj jam sekrete ĵuris fidelecon al la OIŜ, precizigas Fabrice Balanche.

La situacio sine de la ĝihado-salafisma koalicio Jaïch Al-Fatah ilustras tiun malfacilon klasifiki la agantojn de Alep-batalo kaj, sekve, de la siria interna milito. La Fronto Fatah Al-Cham (eksa Fronto Al-Nosra) antaŭ nelonge rompis siajn rilatojn kun Al-Kaido, kun evidenta celo publike sin distancigi de ties embarasa kuratoreco. Laŭ multaj observantoj, tiu simbola klopodo tamen nur celas faciligi la financan kaj armean subtenon, kiun alportas al ĝi ĝiaj eksterlandaj patronoj, aparte iuj Golfo-monarĥioj. Siaflanke, la grupo Ahrar Al-Cham (Liberaj el la Oriento), subtenata de Kataro kaj Turkujo, estis longtempe proksima de la OIŜ, antaŭ ol fariĝi ties malamiko komence de 2014.

Same kiel ĝia partnero sine de la Jaïch Al-Fatah, Ahrar Al-Cham, kiu estas unu el la ĉefaj ribelaj armeoj de la nordo de la lando, provas nun returniĝon, pretendante aparteni al la moderuloj. Sur la politika kampo, la du entoj, kiuj foje kunordigas siajn agadojn, depostulas la starigon de Islama Ŝtato kaj striktan aplikadon de la ŝario. Sed la Ahrar Al-Cham, siria movado se konsideri la nombron, ne alvokas al tutmonda ĝihado. Inverse, la eksa Fronto Al-Nosra akceptas batalantojn el la tuta mondo kaj restas ambigua pri sia volo aŭ ne agi ekster la siria scenejo.

Oni ĝenerale konsideras la koalicion Fatah Halab kiel pli moderan, ĉar ĝi ne mencias salafismon kaj ne alvokas al ĝihado ekster la lando. Ĝi estas proksima de la Islama Frataro, kaj kelkaj el ĝiaj grupoj estas aliĝintaj al la LSA. Sed la naturo de ĉi-lasta evoluis laŭlonge de la tempo, klarigas Fabrice Balanche: “La LSA ne plu respondas nun al la percepto, kiun oni en Okcidento havas pri ĝi, tio estas modera kaj subtenanta laikecon, almenaŭ sur la Alep-tereno. La grupoj aŭ la brigadoj, kiuj aliĝas al ĝi ja ne estas ĝihadismaj, sed la Islama Frataro, kiu estas larĝe reprezentata en ĝi, ja provas enkonduki la ŝarion.”

Escepte de kelkaj divizioj adeptaj de pli naciisma diskurso, sed kiuj malmulte pezas en Alepo, ĉiuj partoj de la LSA apartenas hodiaŭ al la politika islamo, opinias la geografo. Tamen, en islama lando, kie la religia referenco restas dominanta, tiun ligitecon kun islamo oni ne superinterpretu. Laŭ Raphael Lefèvre, fakulo pri Sirio kaj instruisto en la Oksforda universitato, ne ekzistas, koncerne la LSA aŭ aliajn organizaĵojn gravitantajn en la orbito de Fatah Halab, signo de baza radikalismo: “Eĉ kiam iuj grupoj klare proklamas sian apartenon al ideologia sfero, kiun oni povas kvalifiki islamisma, ilia diskurso elstarigas ilian volon konstrui ŝtaton, kiun ili nomas “civila”, en kiu civitaneco estu atribuata al ĉiuj sen religia distingo, kaj kiu estu regata de parlamenta sistemo.” Laŭ li ne estas surprize trovi, en urbo ĉefe loĝata de sunaismaj islamanoj kaj tiel profunde ligita al la islama historio, diskurson religi-enhavan. La ribela scenejo en Alepo uzas islamajn aŭ islamismajn etosojn, sen esti nepre dominata de la radikaluloj de la fronto Fatah Al-Cham aŭ de la OIŜ”.

Siaflanke, s-ro Ahmad Alhaj Hamid, alinomita Ward Furati, eksmembro de la politika buroo de la Jaïch Al-Moudjahidin — organizaĵo membro de la koalicio Fatah Halab-, publike mallaŭdas la “blindan serĉadon de etikedoj, aparte en Okcidento”. Laŭ li, multaj miksas tendencojn, ĉar ili ne konas la ideologiajn kaj religiajn nuancojn. Li citas la kazon de grupoj apartenantaj al la salafisma ĝihadisma tendenco, kiel ekzemple la Jabhat Ansar Al-Dine, kiuj ne praktikas takfirismon kaj konsideras ke ilia sola malamiko estas s-ro Al-Asad.

“La uzo de la religia islama retoriko aperas por ili kiel vivneceso, insistas Ward Furati. La komandantoj de ĉiuj branĉoj de la LSA nutras siajn batalantojn per religia penso. Tiuj lastaj bezonas, krom revolucia politika konvinko, religian ankradon kapablan doni sencon al ilia batalo kaj precipe al ilia eventuala morto, aparte koncerne la vivon postmortan. Tio estas propraĵo de nia orienta socio de Maŝreko. Tio ne signifas, ke ĉiuj ribeluloj estas radikaluloj kaj ke ilia politika projekto estas starigi islaman ŝtaton regatan de la ŝario. Eĉ la reĝimo [de s-ro Al-Asad] adoptas tiun strategion: ĝiaj trupoj ofte sloganas religiajn kantojn.”

La partioj aŭ la laikaj eminentuloj de la opozicio, kiuj vivas eksterlande, same kiel la Islama Frataro, ne havas oficialan “armitan brakon”. Male, la nacia siria Koalicio (NSK), ĉefa politika organizaĵo de la plureca kaj “modera” opozicio, sin kunordigas kun la LSA — el kiuj kelkaj brigadoj laŭdire restas nun vere laikaj. Tiu parto de la opozicio, kiu celas la konstruadon de moderna kaj civila ŝtato, ne estu neglektata, se oni konsideras la tutan sirian teritorion. Tiuj brigadoj havas veran ĉeeston en Hamao kaj Idlib, kaj partoprenis plurajn operaciojn kun la turkaj trupoj, kiuj invadis la nordon de la lando.

Inter ĉiuj ribelaj grupoj, nur kvar estas sur la usona listo de terorismaj organizaĵoj. Temas pri la OIŜ, la Fronto Fatah Al-Cham (eksa Al-Nosra), la grupo Khorasan, malaperinta de kelka tempo, kaj la Jund Al-Aqsa (Soldatoj de Al-Aqsa), de septembro 2016. La eŭropa listo estas eĉ pli mallonga (la Fronto Al-Nosra kaj grupo el marokanoj, malaperinta de 2014), dum multaj amaskomunikiloj, entreprenoj kaj institucioj subtenantaj Asad estas objekto de sankcioj. Krome, la Hizbulaho kaj la Partio de la laboristoj de Kurdistano (PKK), proksima de la siriaj kurdaj trupoj, ankaŭ troviĝas sur la listoj de terorismaj grupoj establitaj de Usono kaj la Eŭropa Unio.

Rusujo havas pli vastan vidadon. Ĝi deziras elpelon de pli da armitaj entoj oponantaj al la reĝimo de s-ro Al-Asad, ĝia aliancano, per starigo de komuna listo kun Vaŝingtono, kiel enkonduko al la politika solvado de la konflkto. La Kremlino ja deziras ke la tuta koalicio Jaïch Al-Fatah estu klasita “terorisma”. Ĝi havas ambiguajn dirojn rilate al la LSA, kaj, por Alep, al la Fatah Halab. Sed tiu pozicio ŝajnas esti kaŭzita pli de la evoluo de la milita povorilato, ol de ideologia distingo.

Bachir EL-KHOURY

La libroj de la monato — Eŭropo

La Eŭropa Unio kaj demokratia legitimeco

“Nun pli ol iam ajn necesas, por savi la eŭropan projekton, liberigi ĝin el la eŭropisma dogmo kaj repensi ĝin” skribas Hubert Védrine en vigla libreto, samtempe kritika kaj programa*. La franca eksministro pri eksterlandaj aferoj siavice formulas la verdikton de “ekzisteca krizo” de la eŭropa konstruado, minacata pri diseriĝo. Tiu homo, apartenanta al la regorondoj, subteninta la “jes” al la eŭropa konstitucia traktato en 2005, kulpigas malpli la grandajn malamikojn de la komunuma projekto (marĝenaj laŭ li) ol tiujn, kiuj estas supozataj antaŭenigi ĝin. Ilia arogeco laŭ li ja kaŭzas la rifuzon, fare de la popoloj, de Unio fariĝinta objekto de malŝatego. “La elitoj kaj la eŭropismaj gvidantoj, kiuj ĝis nun neniam konsideris inventaro-rajton pri sia bilanco, kaj reagas kvazaŭ insultitaj je plej eta kritiko, (...), devas akcepti historian kompromison kun la popoloj, des pli, ke ne ekzistas demokratia vojo al federismo, nek per referendumo nek tra la parlamentoj.”

* Hubert Védrine, Sauver l’Europe!, Liana Levi, Parizo, 2016, 96 paĝoj, 10 eŭroj.

Védrine tiel pledas por paŭzo de la integrado kaj proponas, ke la ŝtatoj dezirantaj daŭrigi la aventuron kunvenu por fari bilancon kaj konsideri la estontecon. Ja la registaroj, kaj ne la bruselaj institucioj, estas vokataj agi, kun celo establi novan dividon de roloj inter la Unio kaj la membro-ŝtatoj. Ja, “Konstruiĝis iom post iom, skribas la ekskonsilisto de la prezidinto François Mitterrand, juro-burokrata “komplekso” Komisiono / eŭropa Parlamento / Kortumo, kiu turnigas radoaron kun kliko-efiko, pli kaj pli malproksime de la demokratia legitimeco”.

Se Védrine enterigas (provizore?) federismon, li reasertas la rolon de la Nord-atlantika Alianco por la defendo de la Malnova Kontinento kaj subtenas la ekonomiajn orientiĝojn de la eŭrozono. Tiun opinion ne kundividas la greka deputito Costas Lapavistas kaj la germana ekonomikisto Heiner Flassbeck, kiuj, pristudinte la grekan kazon, konstatas “la malsukceson de la ekonomia kaj mona Unio [EMU]”. En kolektiva verko*, ili proponas por Ateno scenarojn por eliri el la eŭro kaj, pli larĝe, el la ideologio, kiu, laŭ ili, implicas la politikojn de obseda redukto de la publika ŝuldo. La aŭtoroj apogas sian rezonadon sur multaj datumoj kaj sur vera programo de “socia kaj nacia regenero”. Frédéric Lordon tiel remetas la grekan kazon en pli larĝan pensadon: “Kial eŭro?”, “Ĉu Eŭropo povas fariĝi demokratia politika komunumo?” La verko akuzas “la monan temperamenton” (Lordon) de Berlino, kies interesoj orientas la planadon kaj la vivon de la EMU. Védrine aliĝas al la aŭtoroj de “Eŭro, B-plano” pri la neceso submeti al referendumo la refondon de la eŭropaj traktatoj.

* Costas Lapavitsas, Heiner Flassbeck, Cédric Durand, Guillaume Étiévant kaj Frédéric Lordon, Euro, plan B. Sortir de la crise en Grèce, en France et en Europe, Éditions du Croquant, Vulaines-sur-Seine, 2016, 176 paĝoj, 10 eŭroj.

Profesoro pri internaciaj rilatoj ĉe la universitato de Bruselo, Mario Telo pristudas la krizon de la eŭropa Unio tra la prismo de la ĵusaj evoluoj de regionismo, tio estas de la regionaj interkonsentoj okazintaj sur ĉiuj kontinentoj, fare de pli aŭ malpli vastaj ŝtatogrupoj*. En nova geopolitika situacio, markita de la stariĝo de plurpolusa mondo kaj de la financa krizo de 2008, la regiona kunlaborado fariĝas laŭ li “nestabila, kontestata, pli politika, pli konkurenc-kapabla, kaj ankaŭ ambigua”. Krom la eŭropa Unio, la aŭtoro pristudas la afrikan Union, la Asocion de Sud-Orient-Aziaj Nacioj, la Merkosudon... Laŭ la aŭtoro, la estonto de tiuj organizaĵoj dependas de la hegemoniaj rekonstruadoj (por la eŭropa Unio, kiaj rilatoj kun Vaŝingtono?) kaj de la konstruado de “internacia demokratia legitimeco”. La kompara pripensado estas stimula kaj substrekas la karakteron “ege politikan” de la nuna periodo, sed la aŭtoro limigas la rolon de la popoloj je “partopreno”, kiu implicas neniun rekonkeron de la potenco perdita profite al la merkatoj kaj la teknokratioj, kiuj ilin firmigas.

* Mario Telò, L’Europe en crise et le monde, Éditions de l’université de Bruxelles, kol. “UBlire Poche”, Bruselo, 2016, 224 paĝoj, 9 eŭroj.

Anne-Cécile ROBERT

La libroj de la monato — Geopolitiko

La kosto de packonservado

KANADA eks-blukaskulo kaj doktoro pri politikaj sciencoj, Ronald Hatto* starigas kronologion de la operacioj de packonservado (OPK) plenumitaj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN). “La studaĵoj en la angla tre multnombras, prave notas la aŭtoro en sia antaŭparolo, dum ekzistas nur kelkaj libroj kaj artikoloj en la franca.” En 2016, la OPK koncernas pli ol 100 000 homojn el pli ol 120 landoj, enkadre de dek ses misioj sur kvar kontinentoj.

* Ronald Hatto, Le Maintien de la paix. L’ONU en action, Armand Colin, Parizo, 2015, 208 paĝoj, 22,50 eŭroj.

Ili estigas duspecajn kritikojn: la “idealistoj” bedaŭras, ke ili ne estas sufiĉe efikaj, dum aliaj taksas ilin imperiismaj. Sed Hatto insistas pri la reala disdivido de la elspezoj: La OPK estas organizataj sub la UN-flago, sed ili tute dependas de volonte faritaj kontribuoj de la registaroj (financaj kaj armeaj rimedoj), kiuj krome povas retiri siajn trupojn se ili taksas ke la misio fariĝas tro danĝera. “Estas do vane postuli pli de organizaĵo, kiu estas esence limigita en siaj eblecoj agi. Finfine, ja la membro-ŝtatoj — kaj precipe la kvin konstantaj membroj de la sekurec-Konsilio — respondecas pri tio, kion iuj konsideras kiel la neagon aŭ la mankon de efikeco de la UN.” Hatto analizas, helpe de ekzemploj, la evoluon de la packonservado depost la kreado (ne planita de la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj) de la OPK, en 1948. Dum la periodo post-malvarma-milito, oni vidas kelkajn konstantajn membrojn de la sekurec-Konsilio uzi la Nord-atlantikan Aliancon (en Kosovo en 1999, en Libio en 2011) anstataŭ uzi la ilojn teorie atribuitajn al la UN.

Kiel financi ĉiujn tiujn agadojn? Morgan Larhant*, eksa franca reprezentanto en la buĝet-komitato de la UN, observas, ke la buĝeto de la organizaĵo estas malforta kompare kun tiuj de la ŝtatoj: 2,8 miliardoj da dolaroj, al kiuj aldoniĝas la 8,5 dolaroj de la OPK. Sed la demando pri la financoj de la UN estis ĉiam malfacila, ĉar la membro-ŝtatoj praktike zorgas limigi la rimedojn de la organizaĵo, cele konservi sian dominan povon por mastrumi la internaciajn krizojn. La aŭtoro rememorigas, ke, en 1945, adopto de justa pagtabelo estigis profundajn disdividojn. La ideo ekvillibrigi la voĉojn laŭ la riĉeco de la landoj estis rapide forlasita. La ŝtatoj finfine akordiĝis pri principo de maksimuma kontribuaĵo (tiu de Usono), fiksita je 33% de la tuto, kaj minimuma kontribuaĵo, 0,04%. La Ĝenerala Asembleo decidas ĉiun duan jaron pri la tuta buĝeto (5,5 miliardoj da dolaroj por 2014-2015). La principo suspendi la voĉdonrajton en okazo de pagmalfruo havis multajn esceptojn.

* Morgan Larhant, Les Finances de l’ONU ou la crise permanente, Presses de Sciences Po, Parizo, 2016, 160 paĝoj, 14 eŭroj.

Disiĝo aperas nun klare inter la regula buĝeto de la UN kaj la volontaj kontribuaĵoj de la ŝtatoj, eksterbuĝetaj, kies sumo senĉese kreskas: ili egalas trioblon de la regula buĝeto kaj financas ĉefe la operaciajn agadojn. En 1997, la ĝenerala sekretario Kofi Annan impulsis malkreskon de la buĝeto kaj de la personaro por instigi financadon fare de la privata sektoro, aparte donacojn de entreprenoj, kun la risko de miksaĵo ofte kritikata*.

* Vd. Christian G. Caubet, “Liaisons dangereuses avec le monde des affaires”, Le Monde diplomatique, septembre 2005.

Tiuj klaraj kaj precizaj studaĵoj naskas ideojn de plibonigado: kial ne reaktivigi la ambician sistemon de kolektiva sekureco planitan en la 7-a ĉapitro de la Ĉarto? Kaj kial, anstataŭ sin turni al la privata sektoro, oni ne financas la UN per solidarec-imposto bazata sur aviadilbiletoj?

Chloé MAUREL

Malgraŭ tiom da riĉeco

Venezuelo, la kialoj de la ĥaoso

En Novembro, popolaj manifestacioj kaj provoj de malstabiligo intensigis la politikajn konvulsiojn en Venezuelo. Malgraŭ tio, tra la tuta unua jardeko de la nuna jarcento, la sukcesoj — sociaj, geopolitikaj kaj kulturaj — de la ‘Bolivara Revolucio’ de Hugo Chávez vekis la entuziasmon de progresemuloj en aliaj landoj. Kiel oni klarigu la nunan krizon en la lando?

La memoro povas esti kruela. Je la 2a de februaro 1999, en Karakaso, malhelhaŭta viro faris sian unuan paroladon kiel prezidanto. Lia nomo: Hugo Chávez. “Venezuelo estas vundita en la koro,” li diris, citante Francisco de Miranda, heroo de la sendependiĝo. Li parolis pri la “etika kaj morala krizo” de sia lando. Ĉi tiu “kancero” putrigas la ekonomion tiel, li diris, ke “ni komencas aŭdi parolojn pri devaluto, inflacio.” “Samkiel vulkano kiu aktivas subtere”, ĉi tiuj ekonomiaj kaj moralaj krizoj kaŭzis trian: la socian krizon. La ekssoldato faris promeson: “Ĉi tiu ceremonio ne estas nur plua transdono de la potenco. Ne: ĝi markas novan epokon. (...) Ni nepre ne malrapidigu la procezon de la ŝanĝiĝo, kaj ja ne deturnu ĝin: ĝi riskus disfali sur sin kaj nin, dronigante nin denove.

Kvankam la memoro povas esti kruela, la venezuelanoj lernis rideti je siaj ĉagrenoj. “Rigardu, jen mi antaŭ unu jaro,” diris s-ino Betsy Flores, ridante. “Mi pezis dek kilogramojn pli! Kaj jen bildo de Marta. Vi ne rekonas ŝin, ĉu ne?! Verdire, nek mi rekonas ŝin. Tiutempe, ŝi havis veran paron da sidvangoj. Nun, ili similas tabulon! Kiomfoje ĝi okazis? Preskaŭ ĉiuj, kiujn ni renkontas, inter ili eksa ministro, konfesas ke ili regule manĝas unu fojon ĉiutage. Kaj kiam ili sidiĝas por manĝi, abundaj manĝoj restas maloftaj: ĉiuj kontentigas sin per tio, kion ili povis aĉeti en butikoj kun malplenaj bretoj aŭ la nigra merkato, kie prezoj estas bazitaj sur la aktuala valoro de la paralela dolaro. Inter la 11a de oktobro kaj la 11a de novembro, tiu valoro kreskis de 1 230 al 1 880 bolivaroj, eksalto de pli ol 50%. Kiel en 1999, ”devaluto“ kaj ”inflacio“ estas parto de la ĉiutaga konversacio de venezuelanoj, kiuj faras la saman komenton: ilia salajro, eĉ kiam ĝi superas la minimuman salajron fiksitan je 27 000 bolivaroj monate*, ne sufiĉas por vivteni sin.

* Proksimume 38 eŭroj laŭ la oficiala kurzo. Preskaŭ trioble malpli en ekonomio kies prezoj sekvas la kurzon de la paralela dolaro.
“Ebria de la rento el petrolo, Venezuelo disdonas uperkutojn al la burĝaro”

Antaŭ dek jaroj, la stratoj bolis de politikaĵoj. Oni diskutis la konstitucion, la malpliigon de malriĉeco, popolan partoprenon. Kaj ne nur ĉe la maldekstrularo. Hodiaŭ, oni parolas pri nenio krom nutraĵo: tiu, kiun oni sukcesis akiri kaj precipe tiu, kiu mankas, kaj pri la altegiĝantaj prezoj. En mez-novembro 2016, rizo kostis 2 500 bolivarojn por unu kilogramo, kio faris ĝin nepagebla kune kun kokaĵo, butero, lakto kaj la faruno necesa por fari arepas, blankaj kukoj el maizo kiujn venezuelanoj amas.

Antaŭ dek jaroj, en la daŭro de la prezidentelekta kampanjo, Chávez prezentis la progreson de la sansistemo kiel “unu el [liaj] plej grandaj atingoj *.” Ne venis en la kapon de iu ajn grava oponanto kontraŭdiri lin. Hodiaŭ, medikamentoj mankas en la lando. Ne nur aspirino kaj paracetamolo, sed ankaŭ antiretrovirusaj medikamentoj kaj kemiaj kunmetaĵoj por ĥemioterapio.

* Elizabeth Nunez, ‘Chavez touts health care ahead of vote’, The Washington Post, la 24a de novembro 2006.

Antaŭ dek jaroj, sekve de dekoj da aliaj socialaj programoj, naskiĝis la Misio Negra Hipólita. Ĝia celo: helpi la urbajn senhejmulojn. Sed ĝi fariĝis unu el la unuaj viktimoj de la krizo. Denove fariĝis ofta la vidaĵo de homoj atendantaj la elmeton de la rubujoj vespere, dum en la stratoj de Karakaso montriĝas la mil kaj unu vizaĝoj de afliktataj infanoj.

Inflacio, mizero kaj korupto: la sismaj fortoj, pri kiuj Chávez parolis kiam li enoficiĝis, refoje aktivas; la vulkano vekiĝis. Por la dekstrularo, la afero estas simpla: socialismo ĉiam malsukcesas. Ĉe la maldekstrularo, kie oni laŭpaŝe rigardis Venezuelon kiel lumturon en la novliberalisma nokto, nekompreno konkuris kun nekredemo. Kaj demando devas esti farita, nome tiu, kiun bolivara gvidanto jam formulis kiam li skizis la bilancon de siaj antaŭuloj en 1999: kiel klarigi tion, ke malgraŭ “tiom da riĉeco”, “la rezulto estas tiel negativa”?

Pro la ekonomia milito kondukata de la opozicio kaj ĝiaj alianculoj,” respondas prezidanto Nicolás Maduro, elektita en aprilo 2013, unu monaton post la morto de Chávez. Entreprenestroj profitis de la malkresko de la prezo de petrolo (kiu falis al malpli ol USD 40 por barelo en 2016, superinte USD 100 inter 2011 kaj 2014) por organizi la nesufiĉon, blovi sur la ardajn cindrojn de la popola kolero kaj prepari por la demisiigo de la ĉavista registaro. Pretekste ke ĝi spuras la kurzon, la retejo Dolartoday* en Miamo reĝisoras la ekaltiĝon de la paralela dolaro. Ĝiaj politikaj ambicioj klare montriĝas pere de opinisondo prezentita sur ĝia hejmpaĝo dum kelkaj semajnoj: “Se la prezidentelekto okazus hodiaŭ, por kiu vi voĉdonus?” Inter la eblaj elektoj: Henry Ramos Allup, Leopoldo López, Henrique Capriles Radonski, Henri Falcón kaj Lorenzo Mendoza Giménez, kaj ankaŭ f-ino María Corina Machado. Ĉiuj senescepte opozicianoj.

* https://dolartoday.com

Nenombreblaj estas la analizistoj proksimaj al la registaro kiu, rememorante la sorton de la ĉilia prezidanto Salvador Allende en 1973, defendas ĉi tiun klarigon de la situacio kvazaŭ oni vere kontestas ĝin ĉe progresemuloj. Sed la demando kiu dividas ĉavismon estas tute alia: ĉu la nuna ĥaoso estas sufiĉe klarigita de la malamikeco de tiuj, al kiuj la “bolivara revolucio” celas senigi la privilegiojn?

Membro de la Unuiĝinta Socialisma Partio de Venezuelo (PSUV), Sergio Sánchez estis elpelita el la partio pro sia rifuzo subteni kandidaton por guberniestro kiu estis proponita malgraŭ fortaj suspektoj de korupto. Por s-ro Sanchez, la temo de la “ekonomia milito” elvokas mensan bildon: “Ebria de la rento el petrolo, Venezuelo grimpis en la boksan arenon por disdoni uperkutojn al la burĝaro kaj ilia imperio. Hodiaŭ, tamen, la anabolaj steroidoj estas eluzitaj kaj la registaro pendas senforte sur la ŝnuroj. Subite, ĝi ne povas kompreni kiel ĝiaj oponantoj ankoraŭ povas rebati.” Ankoraŭ nomante sin ĉavisto, “sed kontraŭanta la registaron,” la aktivulo Gonzalo Gómez formulas la aferon malsame: “Oni ne faras revolucion esperante, ke kapitalismo ne reagos.” “Cetere”, li pludiris, “du sintenoj estas distingendaj: tiu, de la kreo de la kondiĉoj de la krizo, kaj tiu, de la profitado de ĝi. Tre ofte, dungantoj simple profitas de la misfunkcioj de la ekonomio.

Kiam la malgrandaj perturboj amasiĝas

Laŭ iuj maldekstruloj, la nuna ĥaoso povas esti klarigita de la ĉiopovo de oponanto kiu, venkite antaŭ dek sep jaroj, kapablas elreligi la ekonomion. Aliaj diras, ke ĝi rezultas el la perfido de cinikaj gvidantoj kiuj estas kapitulacintaj al la dekstrularo. Sed la procezoj de socia transformo ankaŭ povas esti rigardataj kiel kontraŭdiraj: iliaj sukcesoj — konsiderindaj en la kazo de Venezuelo* — foje estigas malfacilaĵojn kiuj, pro tio ke solvo mankas, povas fariĝi minacaj. Pri la disfalo, tial, oni ne kulpigu la efektivigon de la transformo, sed la malkapablon ĝustigi ĝiajn malfavorajn sekvaĵojn. Ĉi tio estas la leciono de la “teorio de katastrofoj”, kiun Chávez klarigis al sia aŭskultantaro je la 2a de februaro 1999: “Laŭ ĉi tiu teorio, katastrofoj aperas sinsekve kiam, en iu sistemo, okazas malgranda perturbo kaj la sistemo ne havas la kapablon reguligi ĝin, tre malgranda perturbo kiu postulas nur tre malgrandan ĝustigon. Kiam mankas la kapablo kaj la volo por agi, la unua perturbo renkontas alian, egale malgrandan, kiu ankaŭ ne trovas solvon. Kaj malgrandaj perturboj amasiĝas, ĝis kiam la sistemo perdas la kapablon ilin reguligi. Tiam venas la katastrofo.

* Vidu “Ce que Chávez a rappelé à la gauche”, Le Monde diplomatique, aprilo 2013.

Kiam Chávez enoficiĝis, la prezo de barelo da petrolo estis senprecedence malalta, preskaŭ 10 dolaroj: katastrofo kies klarigo necesigas ĝisfundan esploron pri la historio de la lando. Je la komenco de la 20a jarcento, Venezuelo estis inter la ĉefaj produktantoj de kafo kaj kakao. Poste ĝi eltrovis grandegajn rezervojn da nigra oro. En la daŭro de nur dek jaroj, de 1920 al 1930, la petrola sektoro kreskis de 2,5% de malneta interna produkto (MEP) al preskaŭ 40%, dum agrikulturo malkreskis de 39% al 12,2%*. Kiam la krizo de la 1930aj jaroj reduktis la prezon de kafo, plimulto de landoj en la regiono devalutis siajn valutojn por subteni la konkurencivon de siaj eksportoj kaj komencis procezon de industriigo surbaze de la loka produktado de antaŭe importitaj varoj (anstataŭigo de importaĵoj). Venezuelo faris la malon. Kun grandaj valutaj rezervoj el rento el petrolo, ĝi cedis al premo de la komercista premgrupo, kiu organizis la importadon de ĉio kion la lando konsumis.

* Ciferoj prenitaj el Steve Ellner (red.), Latin America’s Radical Left. Challenges and Complexities of Political Power in the Twenty-First Century, Rowman & Littlefield, Lanham, 2014.
Chávez eltrovas eksterordinaran povon

Kion ili celis, ĉi tiuj nutrovaristoj en tripecaj vestokompletoj? Ju pli forta la loka valuto, des pli venezuelanoj povos konsumi kaj la negocistoj riĉiĝi. Inter 1929 kaj 1938, meze de internacia krizo, Karakaso altigis la valoron de la bolivaro je 64%. Ĝi tiel blokis al la agrikultura sektoro la internacian komercon, kaj baris al ĝi la lokajn merkatojn kiuj estis inunditaj de malkaraj produktoj. Malgraŭ ripetitaj promesoj de tiam forlasi la rentavidan modelon, la ekonomia misekvilibro laŭpaŝe pliiĝis kaj kiam Chávez enoficiĝis, 85,8% de la valoro de eksportoj venis el petrolo*.

* Ekonomia Komisiono por Latin-Ameriko kaj Karibio (CEPAL), 2008.

Kiam la prezo de kruda petrolo atingis sian plej malaltan nivelon en 1999, la venezuela ekonomio similis pasaĝeran jeton kun la motoro de mopedo: ĝi baraktis. La nova prezidanto metis la diversigon de la ekonomio ĉe la supro de siaj prioritatoj, sed li konsciis ke tio okupos nemalmulte da tempo. Sed pacienco ne estis karakterizaĵo de malpacienca loĝantaro kies esperoj estis spronitaj de la elektokampanjo. La solvo estis reaktivigi la Organizaĵon de Nafteksportantaj Landoj (OPEC) kies membroj ne plu observis ĝiajn kvotojn. La interkonsento sukcesis: la prezoj de petrolo releviĝis. Sed tio kaŭzis la unuan perturbon: la urĝeco liberigi sin de la afliktoj de nesufiĉoj cedis la lokon al la tento ĝui la abundon.

La unuaj jaroj estis tre malfacilaj” memoras s-ro Víctor Álvarez, eksa ministro pri bazaj industrioj kaj la minsektoro (2005-2006). “La gazetaro prezentis Chávez kiel klaŭnon. Kaj la opozicio ne elektis la vojon de demokrata protesto.” En 2002, ĝi organizis puĉon (kiu ne sukcesis) kun la helpo de la ĉefaj amaskomunikiloj kaj Vaŝingtono. Sekvos eĉ pli granda malbono, s-ro Álvarez plu diris. “La 10a de decembro 2002 estis la tago kiam ni estis lanĉonta programon por plifortigi la nacian industrion per la redirekto de publikaj kontraktoj al ĝi. Ĝuste en la sama tago, la dungantoj organizis lokaŭton!”. La striko de la privata sektoro kaj altrangaj kadruloj en la (ŝtatigita) petrola sektoro daŭris du monatojn kaj reduktis la malnetan enlandan produkton je proksimume 10%*. “Nia projekto estis metita en tirkeston, kaj ĝi neniam reaperis”.

* Vidu Maurice Lemoine, ‘L’’opposition vénézuélienne joue son va-tout’, Le Monde diplomatique, aprilo 2004.

La prezo de petrolo daŭre leviĝis ĝis proksimume USD 30 por unu barelo en 2003. La registaro havis la rimedojn por plenumi socialajn programojn kiuj firmigos ĝian popularecon ĉe malriĉaj familioj. Ne povante eloficigi Chávez, la venezuela oligarĥio decidis elpreni sian monon el la lando. La fuĝo de kapitaloj atingis alarmajn sumojn: pli ol USD 28 miliardoj inter 1999 kaj 2002, preskaŭ 30% de la tuta kapitalo produktita en 2002*. Je tiu nivelo, ne plu temis pri flueto, sed fluego

* [Daniela García, ‘Fuga de capitales: Sello revolucionario’, La Verdad, Maracaibo, la 1a de julio 2013.

Kiam la valutaj rezervoj malkreskegis, la registaro faris la solan konvenan aranĝon: en februaro 2003 ĝi enkondukis la reguligon de devizoj kaj fiksis la alparon inter la nacia valuto kaj la dolaro (la antaŭa reguligo de devizoj estis nuligita en 1996). Ekde tiam, la registaro rezervis al si la kapaciton asigni aŭ rifuzi la dolarojn petitajn de iu firmao por pagi la koston de importaĵoj. “Chávez eltrovis ke li havas eksterordinaran povon,” diris Álvarez. “La enspezo ne nur ebligis kontentigi la bezonojn de la loĝantaro, sed ĝi ankaŭ proponis la eblecon puni tiujn, kiuj konspiras kontraŭ la registaro, malhavigante al ili valuton.” Senigitaj je dolaroj, multaj firmaoj likvidiĝis, krom se iliaj estroj paciĝis kun la registaro. “Ĉar la enspezo fine certigis la lojalecon de oportunismaj entreprenistoj.

La politiko de la forta bolivaro konsistigis subvencion al la tuta ekonomio”, pludiris la sociologo Edgardo Lander. La enspezoj financis konsumadon, kiu inkludis luksajn aŭtojn kaj flugveturadon. Inter 2004 kaj 2008, Venezuelo spertis tempon de abundo. La malneta enlanda produkto laŭkapa alproksimiĝis al tiu de 1977, la pinto de periodo nomata la Dame dos (Donu al mi du). Siatempe konsiderata kiel kaptilon el kiu oni devas esti liberigita, la rento reakiris sian tradician rolon de ĉefŝtono de la ekonomia modelo venezuela. Plua perturbo, sen ĝustigo ...

Ekde nun, la reguligo de devizoj estos konstanta. Destinita esti intertempa mezuro por batali kontraŭ la fuĝo de kapitaloj, “ĝi fariĝis ties ĉefa motoro” klarigis s-ro Temir Porras, eksa stabestro de s-ro Maduro. Kiel lando kiu tre dependas de importaĵoj, Venezuelo havis strukturan inflacion de proksimume 15-20%. La dolaro ne havis tion. Fiksi alparon kun la usona valuto implicis supervalorigon de la venzuelan valuto. Pli bona recepto ne ekzistas por detrui enlandan produktadon. Ne nur fariĝis pli altekoste produkti loke ol importi, sed la lando retrovis aparte profitodonan komercon: la superfakturado de importaĵoj, kio ebligis akiri dolarojn.

La operacio estis simpla. Imagu importiston kiu havas reton kiu ebligas al li aĉeti botelojn da akvo kontraŭ 10 cendoj por ĉiu. Li ricevas dolarojn de la ŝtato por aĉeti unu milionon da boteloj kiuj, li deklaras, kostas 20 cendojn por ĉiu de firmao kiujn li antaŭstarigis en alia lando. Rezulte, la entreprenisto havas superfluan USD 100 000 kiujn li povas vendi en la loka nigra merkato aŭ sendi eksterlanden. “Foje, la profito estis realigita eĉ antaŭ ol la varoj estis distribuitaj,” diris Porras. “Iuj importistoj forlasis la varojn en staploj kaj vendis nur sufiĉon por aĉeti novajn dolarojn.” Inter 2002 kaj 2012, la valoro de importaĵoj kvinobliĝis de ĉirkaŭ USD 10 miliardoj al 50, multe pli rapida saltego ol tiu de ilia kvanto. Pro sia profitodoneco, la importosektoro allogis ĉiujn: tiujn, kiujn oni baldaŭ nomos “la Boli-burĝaro” kaj kiujn la registaro prezentos kiel “socialistajn entreprenestrojn”, sed ankaŭ la militistaron, altrangajn oficialulojn kaj krimulojn.

Profito de 18 000%

Dume, la malpliigo de malriĉeco — unu el la plej grandaj sukcesoj de la “Bolivara Revolucio” — ebligis al la loĝantaro pli konsumi. En kunteksto kie la registaro apenaŭ defiis la regadon de la privata sektoro super importaĵoj, la petrolmono, kiun ĝi verŝis sur la loĝantaron por “solvi la socian ŝuldon”, fluis en la poŝojn de entreprenistoj. Malgraŭ siaj sociaj kaj geopolitikaj sukcesoj, Venezuelo laŭpaŝe reakiris sian ĉefan funkcion en la internacia divido de laboro: tiu, de eksportanto ne nur de petrolo, sed ankaŭ de la fremda valuto. Laŭ la kalkuloj de la kvaronjara eldono Macromet, la fuĝo de kapitaloj (enkalkulinte superfakturadon de importaĵoj) atingis USD 170 miliardojn inter 2004 kaj 2012*, aŭ preskaŭ 160% de la malneta enlanda produkto por 2004. Miriga cifero.

* Miguel Ángel Santos, ‘Venezuela: de la represión financiera a la posibilidad de default’, Macromet, vol. 1, no. 3, Karakaso, novembro 2014

Kiam la internacia financa krizo subenpremis la prezon de petrolo en 2008, la petrola enspezo jam ne sufiĉis por kovri la koston de importaĵoj. La lando devis prunti monon. Ĝi provis limigi elspezojn, precipe per la enkonduko de duobla kurzo: ĉefa — prefera — indico por importaĵoj juĝitaj strategiaj, kaj alia pli alta indico por la ceteraj. La ideo ne estis malbona, sed ĝia efektivigo estus plibonigita se unue oni estus farinta analizon pri la “perturboj” kiujn ĝi kaŭzis en la pasinteco. Ĉar similaj mekanismoj estis enkondukitaj en la 1980aj kaj 1990aj jaroj, ĉiam kun la sama sekvaĵo: la leviĝo de korupto. Ekzemple, en 2016 Venezuelo havas preferan kurzon de 10 bolivaroj por unu dolaro, kaj alia de 657. Havi aliron (laŭleĝa aŭ ne) al la prefera kurzo por nutri la nunan merkaton sekve donas stratosferan profiton de 6 500% tiel, ke kiam oni revendas tiujn dolarojn en la paralela merkato, la profito estas ... 18 000%. Iuj estas sin turnintaj al ŝtelado por multe pli malaltaj sumoj.

“La dekstrularo volas genuigi la popolon”

Hodiaŭ, Venezuelo konservas specialan rilaton kun korupto. Ĉi tie, kapitalisma akumuliĝo ne estas bazita sur la produktado de riĉeco, sed sur la kapacito festeni per la rimedoj administrataj de la ŝtato. Redistribuo, klientismo, nepotismo, trofavoremo, la faro de reciprokaj favoroj, kaj simpla kontraŭleĝeco: la limoj inter la formoj de la kapto de petrolaj dolaroj estas des pli malfortaj ĉar multaj homoj transiras ilin plurfoje ĉiutage.

En 2012, Chávez fine eksciis pri la ekonomia problemo, precipe tiu, kiu rilatis al la kurzo” diris s-ro Porras, kiu estas klopodinta prilumi la aferon. “Ni sukcesis persvadi lin ekagi. Kaj ... li malsaniĝis.” Politika malstabileco ekkaŭzis subitan ekflugon de la dolaro kaj inflacion, dum la prezo de petrolo denove komencis plonĝi fine de 2014. La lando estis denove trafita de nesufiĉoj pro la perdo de loka produktado subpremita de la supervalorigo de la bolivaro kaj la malkresko de importaĵoj, kiuj estis sufokataj de la manko de fremda valuto. “Nun”, diris Álvarez, “la nesufiĉeco proponis idealan kovejon por spekulado kaj la nigra merkato.

Ĉi tiun ŝanceliĝan strukturon apogis du kernaj elementoj”, diris Edgardo Lander: “Chávez, kaj la rento el petrolo.” La oficialan anoncon pri la morto de la unua sekvis la klinika morto de la dua. La ĉavisma sociekonomia modelo disfalis des pli rapide pro tio, ke neniu, eĉ ne la nova prezidanto Maduro, kapablis fari eĉ la plej etan direktoŝanĝon: la malfirma koherado de la ĉavistaro baziĝis nur sur la komuna sindevontigo defendi la heredaĵon de la komandanto, la plej bona metodo por konservi internajn ekvilibrojn — kaj bonifikojn. Ŝanĝo de la strategio estis urĝe bezonata dum ĉiuj penlaboris por teni la kurson, je la risko endanĝerigi iujn venkojn de la glora periodo de ĉavismo.

La urĝeco “diversigi” la ekonomion nun estis reprezentata de projektoj kiel la “min-arko de la Orinoko”: regiono el 111 800 kvadrataj kilometroj (preskaŭ kvaroble pli granda ol Belgio) en kiu la ŝtato lastatempe sankciis ke diversaj transnaciaj firmaoj eltiru oron, koltanon, diamantojn, feron, ktp. kun la avantaĝoj de senimpostigoj kaj sendevigoj de laborleĝoj. De rento el petrolo al rento el minado.

Malgraŭ siaj refojaj kondamnoj de la malbonfaroj de la importanta oligarĥio, la registaro faris nenion por alarmi ĝin. La ĉavistoj tamen havas sufiĉe da kreiveco por elpensi iom da taktikan alĝustigetadon “kiu fine ĵetis oleon sur la fajron de spekulado”, kiel s-ro Álvarez klarigis. En 2011, la registaro abrobis leĝon pri “justaj prezoj” por provi trudi plafonon sur la prezojn de bazaj produktoj. “Sed la truditaj prezoj ofte estis malpli ol la kosto de produktado, sekve oni ĉesis produkti. ”. Karakaso ankaŭ subvenciis iujn importaĵojn kiujn ĝi disponigis al organizitaj komunumoj pere de la lokaj komitatoj de provizado kaj produktado (CLAP-oj). Je la 11-a de novembro, en la kvartalo La Pastora de Karakaso, oni povis aĉeti grandan korbon da nutraĵoj (kvar kilogramoj da maizmuelaĵo, du kilogramoj da rizo, du saketoj de pastaĵoj, du kruĉoj da butero, unu litro da petrolo, unu saketo da pulvorigita lakto kaj unu kilogramo da sukero) kontraŭ 2 660 bolivaroj. Prezo tiel malalta proponas la eblecon de grandaj profitoj en la nigra merkato kie, sekve, iom de la varoj fine troviĝis.

Sur la ekonomia fronto, la aĉetpovo tiom malkreskis, ke struktura alĝustigo jam okazis. Pravigita per la retoriko de la “ekonomia milito”, ĝi efikis precipe sur tiujn, kiuj rigardis sin kiel mezklasanoj, kiuj ne ricevis helpon de socialaj programoj kaj ne havis tempon por vicatendi dum horoj antaŭ superbazaroj. Sekve, ili sin trovis sin mergitaj en la “frostaj akvoj” de la nigra merkato, kaj tio eĉ pli ilin kolerigis pri tiuj, kiuj estis pli malriĉaj ol ili — kiujn la sistemo favoris — kaj al kiuj, kiel kredis la mezklaso, la ŝtato “estis tro malavara”.

Kion pri la alia granda ĉavisma sukceso, la fortigo de la demokratio? Aktivulo de la socia movado “de ĉiam”, Andrés Antillano kredas ke tio “neniam estis nura slogano por Chávez. Ĝi ĉiam estas metodo por mobilizi kaj veki la politikan konscion ĉe la loĝantaro.” “Mi neniam vere kredis je la virtoj de elektadoj,” li konfesis. “Sed ĉi tie ili estis fariĝintaj subfosa ilo, revolucia forto.” Estis fariĝintaj?

En 2016, la opozicio sukcesis superi siajn (nenombreblajn) disputojn por postuli la okazigon de revoka referendumo, kiel rajtigis la Konstitucio de 1999. Kvankam ĝi estis kulpa pri multaj fraŭdoj, ĝi sukcese kolektis sufiĉe da validaj subskriboj por lanĉi la procedon kaj ricevi la permeson de la Nacia Konsilantaro pri Elektadoj. Sed de tiam la registaro kaj la juĝistaro — la lasta kutime ne emas kontraŭi al la registaro — estas farintaj ĉion eblan por malhelpi la procedon, foje ĝis ridinda nivelo. En nesubtila minaco en majo 2016, Diosdado Cabello, unu el la ĉefaj figuroj de ĉavismo, diris ke “oficialuloj kiuj respondecas pri publikaj institucioj, kaj kiuj subtenas la revokan referendumon, ne devus reteni siajn postenojn”. Tion farante, “Maduro ne nur senigas la opozicion je referendumo,” komentis s-ro Antillano. “Ankaŭ ni de la maldekstrularo estas senigitaj je unu el la kernaj instrumentoj de ĉavismo: la demokratio”.

La referendumo estas batalo de la dekstrularo, ne de mi” diris Atenea Jimenez Lemon de la Red Nacional de Comuneras y Comuneros, potenca organizaĵo kiu ampleksas pli ol kvin cent municipojn tra la tuta lando. Ĉi tiuj strukturoj troviĝas ĉie (precipe en la kamparo) kaj konsistigis la avangardon de la “nova socialisma stato” bazita sur la partopreno kiun Chávez imagis. “Mi scias ke multrilate oni povas karakterizi la registaron kiel kontraŭrevolucian. Sed, por mi, la kritikema maldekstrularo, kiu alvokas por la referendumo, donas avantaĝon al la dekstrularo. Ĉar se la opozicio venkos, kion ni faru? Ĉu la publiko konscias tion, kion ili preparas por ni?

Amasaj malŝtatigoj, la retiriĝo de la ŝtato, brutalaj elspezreduktoj: ĉi tie oni havas neniajn iluziojn pri la programo de la opoziciaj partioj. Cetere, malmultaj deziras vidi ilin enoficiĝi. Malgraŭ la klopodoj de kelkaj el ĝiaj reprezentantoj almeti socian elementon al iliaj paroladoj, la ĉefa celo de la dekstrularo estas “genuigi la popolon por instrui al ni lecionon” asertis s-ino Flores. Speco de kontraŭrevolucio en la kontraŭrevolucio.

Altrangaj oficialuloj rezistas ŝanĝojn

Tio ne nepre estas la fino de la afero” pludiras Jimenez Leomon. “La municipoj proponas rimedon por fortigi la demokration, senburokratismigi la ŝtaton kaj evoluigi produktadon.” Reflekto de partieca intereso? Ne. Ĉe la maldekstrularo, oni apenaŭ povas imagi pozitivan rezulton de la nuna krizo sen fortigo de ĉi tiu aparato, kreita de Chávez fine de lia vivo. Sed la eksprezidanto “estis kiel revoluciulo ene de sia propra registaro” klarigis la eksa ministro Oly Millán Campos. “Li povis fari decidojn kiuj kontraŭis al la interesoj de la ŝtata aparato. Sen li, la urboj alfrontas reziston de la altrangaj oficialuloj: kial ili volus plifortigi strukturojn konceptitajn por ilin malfortigi kaj poste anstataŭigi?”.

Interlukto pri rimedoj kiu ĝojigas la opozicion.

En 2004, Chávez decidis organizi la revokan referendumon postulatan de la opozicio malgraŭ pruvitaj fraŭdoj. Ĉu tiel fari hodiaŭ faligus la ĉavistan registaron? Ne nepre. Malgajno en referendumo en 2016 estigus novajn elektadojn. Alivorte, ĝi povus proponi al la venezuela maldekstrularo tion, kion ĝi ŝajne plej bezonas: tempo de memkritiko kiu ebligus al ĝi flankenmeti argumentojn pri taktikoj kaj rekonsideri ĝiajn strategiojn. Povus esti, ke tiu periodo ebligus al la kritikema ĉavismo aŭdigi ĝian voĉon.

Sed estus necese ke la registaro aŭskultu. Fine de 2015, la ĉavista organizaĵo Marea Socialista deziris efektivigi sian enlistigon en la registro de politikaj partioj de la lando. Ĝia peto estis malakceptita de la Nacia Konsilantaro pri Elektadoj kiu diris, senride, ke la nomo de la organizaĵo ne estas tiu de politika partio. Poste, prokuroro decidis ke ĝi ne povis aserti ke ĝi estas socialisma ... ĉar ĝi kritikas la registaron. “Aktuale, la registaro partoprenas diskutojn kun la opozicio, kun Vatikano kaj kun la usona ambasadejo, sed kun ni, la kritikema maldekstrularo, ĝi rifuzas dialogon” diris aktivulo de Marea Socialista kun rideto.

Tial batalo furiozas en la ĉavista movado, en bruego kiu estas des pli sterila ĉar jam ne restas loko por strukturita diskuto. Unuflanke, la subtenantoj de la registaro estas ĉiam pli sekretemaj. Aliflanke, iuj ĉe la publiko kritikas la nunajn gvidantojn, sed konsideras ke la lukto devus esti limigita ene de la Partido Socialista Unido de Venezuela (PSUV) por ne transdoni la potencon al la dekstrularo. Fine, estas grupo sen vera socia bazo kiu inkluzivas multajn eksajn ministrojn kiuj estas tre aktivaj en la sociaj retservoj. Ili samopiniis kun s-ro Gómez, ke la nuna burokrataro “konsistigas novan burĝaron, ĝuste tiel rabema kiel la antaŭa kaj kiu nun konkuras kun ĝi”.

Ĉi tiu interlukto pri rimedoj ravas la dekstrularon, kiu volas detrui la esperon kiun Chávez naskis. Ĝi ankaŭ ĝojigas la novajn oligarĥojn en ruĝaj ĉemizoj, kiuj revas transformi la klasbatalon, kiu gajnis por ili la ŝtatregadon, en krudan internan kvereladon. Se ili venkus, la nenombreblaj “perturboj”, al kiuj ĉavismo ne povis respondi, sendube estigos katastrofon.

Renaud LAMBERT