La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano
Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj
La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.
Proksimuma verkojaro: 2005-2007
Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”
Nenio simbolas pli bone la konsternegon de la komunikiloj en Francio, konfrontitaj al alarmiga malaltiĝo de sia legantonombro, ol la ĵusa preteco de la taggazeto Libération, antaŭe maoisma, favori la ekregadon de ĝia kapitalo fare de la bankisto Edouard de Rothschild... Antaŭnelonge, la grupo Socpresse kiu eldonas pli ol 70 titolojn, inter ili Le Figaro, L’Express, L’Expansion kaj dekojn da regionaj gazetoj, estas siavice akirita de armilfabrikanto, s-ro Serge Dassault. Kaj estas konate ke alia armad-industriisto, s-ro Arnaud Lagardère, posedas jam la grupon Hachette* kiu posedas 47 magazinojn (inter ili Elle, Parents, Première) kaj ĵurnalojn kiel La Provence, Nice-Matin aŭ Corse-Presse. Se tiu malkresko de legantonombroj daŭrus, la sendependa presita gazetaro estus en danĝero iom post iom fali sub regadon de eta nombro da industriistoj — Bouygues, Dassault, Lagardère, Pinault, Arnault, Bolloré, Bertelsmann... — kiuj faras pli kaj pli da aliancoj inter si kaj minacas la plurismon.*
La precipa sendependa grupo de presita gazetaro en Francio estas La Vie-Le Monde kiu mem ĵus rekonis gravajn skuojn kaj aparte la demision de la direktoro de la redaktejo de Le Monde. Pro la fundamenta rolo de tiu ĵurnalo en la franca intelekta vivo, estas dezirinde ke ĝi restos ŝirmata kontraŭ la predistoj kiuj avidas ĝin kaj ke la nova etapo kiu komenciĝas estu efektive malpli karakterizata de enscenigo ol de “la strebo al ĝusteco” kiu ebligas al la legantoj “trovi referencon, fidindan respondon, aŭtentecon”, mallonge, “gazeton en kiu la kompetento superas ĉiajn sekretajn interkonsentojn”, kiel skribis Jean-Marie Colombani, en Le Monde, la 16an de decembro 2004.
Tiu malkresko tuŝas nun la referencan gazetaron. Por la unua fojo ekde pli ol dek-du jaroj, ĝi ne ŝparas Le Monde diplomatique. Nia gazeto kiu konstatis, ekde 1990, regulan kreskon de sia legantonombro, kaj kiu, inter 2001 kaj 2003, spertis eĉ rekordan kreskon de siaj vendoj — kumulite pli ol 25%!* — spertos certe en 2004 (la definitivaj rezultoj ankoraŭ ne haveblas) malkreskon de siaj vendoj de proksimume 12%.* La plejparto da grandaj superregionaj presitaj francaj ĵurnaloj spertas ankaŭ seriozajn malkreskojn kiuj en multaj kazoj aldoniĝas al tiuj jam spertitaj en 2003, nome: Le Figaro: — 4,4%; Libération: — 6,2%; Les Echos: — 6,4%; Le Monde: — 7,5%; kaj La Tribune: — 12,3%.
Tiu fenomeno tute ne limiĝas al Francio, la usona ĵurnalo International Herald Tribune, ekzemple, spertis falon de siaj vendoj en 2003 je — 4,16%; en Britio, la Financial Times falis je — 6,6%; en Germanio, dum la lastaj kvin jaroj, la legantonombro falis je — 7,7%, en Danio je — 9,5%, en Aŭstrio je — 9,9%, en Belgio je — 6,9%, kaj eĉ en Japanio, kies loĝantoj estas la plej grandaj gazet-aĉetantoj, la malkresko estis — 2,2%. Sine de la Eŭropa Unio, dum la lastaj jaroj, la nombro da venditaj ĵurnaloj falis je po 1 miliono da ekzempleroj tage... Sur monda nivelo, la vendoj de gazetoj falas mezume ĉiujare po 2%. Pro tio, iuj jam demandas sin ĉu la presita gazetaro ne estas afero de la pasinteco, malaperanta komunikilo de la industria erao.
IE KAJ TIE, TITOLOJ MALAPERAS. En Hungario, la 5an de novembro 2004, la taggazeto Magyar Hirlap (posedaĵo de la svisa grupo Ringier) rezignis. Tagon antaŭe, la 4an de novembro, en Hongkongo, la referenca semajngazeto pri aziaj temoj Far Eastern Economic Review (posedaĵo de la usona grupo Down Jones) ĉesis aperi. En Francio, la 7an de decembro 2004, la monatulo Nova Magazine ankaŭ suspendis sian aperadon. La recesio frapas ankaŭ la gazetar-agentejojn kiuj nutras la gazetojn per informaĵoj. La ĉefa de ili, Reuters, ĵus anoncis redukton de siaj dungitoj de 4.500 salajruloj.
La eksteraj kaŭzoj de tiu krizo estas konataj. Unuflanke, la detrua ofensivo de la senpagaj ĵurnaloj. En Francio, koncerne la legatecon, 20 Minutes estas jam senprobleme ĉe la pinto tuŝante mezume pli ol 2 milionojn da legantoj ĉiutage, multe antaŭ Le Parisien (1,7 milionoj) kaj alia senpagulo, Métro, legata ĉiutage de 1,6 milionoj da homoj. Ili vehiklas al ili gravajn varbofluojn, ĉar la anoncistoj ne distingas inter leganto kiu pagas por sia gazeto kaj tiu kiu ricevas ĝin senpage.
Por rezisti kontraŭ tiu konkurenco kiu povus esti mortiga — kaj kiu minacas jam la semajngazetojn-, iuj gazetoj, precipe en Italio kaj Hispanio, proponas ĉiutage kontraŭ eta prezaltigo, iujn DVD, kompaktdiskojn, librojn, atlasojn, enciklopediojn, sed ankaŭ kolektaĵojn de poŝtmarkoj, aŭ de malnovaj bankbiletoj, aŭ eĉ glasarojn, ŝakludojn ktp. Tio gravigas la konfuzon inter informo kaj komercigo, kun la danĝero ke la legantoj ne plu scias kion ili aĉetas. La gazetoj malklarigas sian identecon, senvalorigas la gazeton mem kaj ĵetas sin en diablecan dancon kun nekonata fino.
La alia ekstera kaŭzo estas kompreneble Interreto kiu daŭrigas sian fabelan ekspansion. Nur dum la unuaj tri monatoj de 2004, estiĝis pli ol 4,7 milionoj da novaj teksejoj. En la momento ekzistas en la mondo kelkaj 70 milionoj da ili, kaj la reto havas pli ol 700 milionojn da uzantoj.
En la evoluintaj landoj, multaj ne plu legas gazeton — kaj eĉ ne plu rigardas televidon — favore al la komputila ekrano. Precipe la ADSL (Asymetric Digital Subscriber Line) ŝanĝis la situacion. Por prezoj inter 10 kaj 30 eŭroj oni povas nun aboni rapidan Interreton. En Francio jam 5,5 milionoj da mastrumaĵoj estas abonintaj, kun tre rapidflua aliro al la reta gazetaro (79% de la gazetoj en la mondo posedas retan eldonon), al ĉiuspecaj tekstoj, al retpoŝto, al fotoj, muziko, televid- kaj radio-elsendoj, filmoj, vidbendaj ludoj, tkp.
ESTAS ANKAŬ LA FENOMENO de la “blogoj”, tiel karakteriza por la teksej-kulturo, kiu vere eksplodis ĉie dum la dua jarduono de 2004 kaj kiuj, en la tono de taglibro, miksas senkomplekse informon kaj opinion, konfirmitajn faktojn kaj onidirojn, dokumentitajn analizojn kaj fantaziajn impresojn. Ilia sukceso estas tia ke oni trovas ilin nun en la plej multaj retgazetoj. Tiu furoro montras ke multaj legantoj preferas la malkaŝajn subjektivecon kaj partiecon de la blogantoj ol la falsan objektivecon kaj la hipokritan senpartiecon de la granda gazetaro. Kaj la konekto al la galaksio Interreto pere de la ĉiofara poŝtelefono eble akcelas ankoraŭ pli tiun tendencon. La informo fariĝas ankoraŭ pli moviĝema kaj pli nomada. Oni povas scii, ĉiumomente, kio okazas en la mondo.
En Barato, la societo Times Internet, aŭdvida filio de la ĵurnalo Times of India, dissendas al la poŝtelefonoj ĉiumonate pli ol 30 milionojn da informoj en formato SMS (Short Message Service), teknologio kiu ofertas rapidan, mallongan kaj malmultekostan komunikadon. En Japanio, en Sud-Koreio, pli kaj pli kreskanta nombro da homoj jam informas sin pere de sia poŝtelefono. Ili ricevas per ĝi radioelsendojn, sed ankaŭ televidajn. Rezulto: ĉiuj inform-sektoroj ekster Interreto perdas legantojn, tiom severa fariĝis la konkurenco inter komunikiloj.*
Sed tiu krizo havas ankaŭ internajn kaŭzojn kiuj estiĝis, unuavice, pro la perdo da kredindeco de la presita gazetaro. Unuavice, ĉar tiu apartenas pli kaj pli, kiel ni vidis, al industriaj grupoj kiuj regas la ekonomian potencon kaj kaŝe interkonsentas kun la politika potenco. Kaj ankaŭ ĉar partieco, manko da objektiveco, mensogoj, manipuladoj kaj eĉ tute simple falsaranĝoj ne ĉesas kreski. Estas konate ke neniam ekzistis ora erao de la informado, sed tiuj devojiĝoj atingas nun la altkvalitajn ĵurnalojn. En Usono, la afero Jayson Blair, tiu furora ĵurnalisto faktofalsisto, plagiatisto de interret-kopioj kaj inventisto de dekoj da historioj, kaŭzis kolosan damaĝon al The New York Times kiu ofte aperigis liajn fabelaĵojn sur la ĉefpaĝo.* Tiu ĵurnalo, konsiderata de la profesiuloj referenca, spertis tiuokaze veran tertremon: la du ĉefredaktistoj, Howell Raines kaj Gerald Boyd, estis truditaj demisii, kaj por la unua fojo estis starigita posteno de ombudsmano (pacperanto) kaj konfidita al Daniel Okrent, eseisto kaj iama ĉefredaktisto de la magazino Time.
Kelkajn monatojn poste eksplodis alia skandalo, eĉ pli granda. Ĝi koncernis la plej grandan ĵurnalon de Usono, USA Today. Ĝiaj legantoj malkovris kun stuporo, ke ĝia plej fama raportisto, Jack Kelley, internacia stelulo kiu de du jardekoj travagis la planedon, intervjuis 36 ŝtatestrojn kaj raportadis pri deko da militoj, estas kompulsia falsisto, “seria falsisto”. Inter 1993 kaj 2003, Kelley inventis centojn da sensaciaj raportoj. Kvazaŭ hazarde, li troviĝis ĉiam surloke de la evento kaj raportis eksterordinarajn kaj pasiigajn historiojn. En iu sia raportaĵo, li asertis esti atestanto de atenco en jerusalema picejo, priskribis tri homojn kiuj manĝis apud li kaj kies korpoj, levitaj de la eksplodo, refalis kun disigitaj kapoj kiuj ruliĝis en la strato...
Lia plej kruda raportaĵo, aperinta la 10an de marto 2000, koncernis Kubon. Kelley estis fotinta dungistinon de hotelo — “Yacqueline” — kies kaŝan fuĝadon en rompiĝema boateto li detale raportis kaj ŝian tragikan dronadon en la florida markolo. En realo tiu virino — kies vera nomo estas Yamilet Fernández — vivas, neniam spertis tian aventuron, kaj alia ĵurnalisto de USA Today, Blake Morrison, renkontis ŝin kaj povis certigi ke Kelley estis fabelinta.* La riveloj de tiuj fraŭdoj, konsiderataj kiel unu el la plej grandaj skandaloj de la usona ĵurnalismo, kostis la postenon por la direktorino de la redaktejo, Karen Jurgensen, kaj por du aliaj gravaj gvidantoj: Brian Gallagher, ŝia vicdirektoro, kaj por Hal Ritter, respondeculo pri informado.*
Antaŭ nelonge, en plena elektokampanjo, nova deontologia tertremo skuis la universon de la komunikiloj. Dan Rather, la ĉefprezentisto de la televidĵurnalo CBS kaj prezentisto de la prestiĝa elsendo “Sixty minutes” rekonis esti sendinta, sen kontrolinte, falsajn dokumentojn por pruvi ke la prezidanto Bush estis ĝuinta subtenojn por eviti partoprenon en la Vjetnam-milito.* Dan Rather anoncis ke li forlasos sian oficon kaj ke li retiriĝos.
AL ĈIUJ ĈI KATASTROFOJ aldoniĝas la fakto ke la grandaj komunikiloj, transformitaj en propagandiloj, precipe la ĉeno Fox News*, disvastigis mensogojn de la Blanka Domo rilate Irakon. La gazetoj nek kontrolis nek pridubis la asertojn de la registaro Bush. Se ili farintus tion, dokumentfilmo kiel Fahrenheit 9/11 de Michael Moore ne havintus tian sukceson, ĉar la informoj kiujn alportas la filmo estis jam delonge disponeblaj. Sed kaŝitaj de la komunikiloj.
Eĉ la Washington Post aŭ The New York Times partoprenis en la gurdopropagando, kiel bone montris specialisto pri komunikiloj, John Pilger: “Multe antaŭ la invado, tiuj du ĵurnaloj alarmkriis por la Blanka Domo. En la ĉefpaĝo de la New York Times oni legis la sekvajn titolojn: ‘Sekreta arsenalo [de Irako]: la ĉaso al militbakterioj’, ‘Dizertinto priskribas la progresojn de la atombombo en Irako’, ‘Irakano parolas pri la renovigadoj de stokejoj de kemiaj kaj atomaj armiloj’ kaj ‘Dizertintoj plifortigas la usonan dosieron kontraŭ Irako, diras la oficialuloj’. Ĉiuj ĉi artikoloj montriĝis pura propagando. En interna retmesaĝo (aperinta en la Washington Post), la stelula ĵurnalistino de la New York Times, Judith Miller, koncedis ke ŝia precipa fonto estis s-ro Ahmed Chalabi, iraka ekzilinto kaj mallojala oficisto tribunale kondamnita, kiu estis estrinta la Irakan Nacian Kongreson (INK) bazitan en Vaŝingtono kaj financatan de la CIA. Enketo de la Kongreso poste konkludis ke preskaŭ ĉiu informo liverita de s-ro Chalabi kaj de aliaj ekzilintoj de la INK estis senvalora.”*
Oficiro de la CIA, s-ro Robert Baer, rivelis kiel funkciis tiu sistemo de propagand-gurdado: “La Iraka Nacia Kongreso (INK) ĉerpis siajn informojn ĉe falsaj dizertintoj kaj plu pasigis ilin al la Pentagono, poste la Iraka Nacia Kongreso donis tiujn samajn informojn al ĵurnalistoj dirante: ‘Se vi ne kredas nin, demandu do la Pentagonon.’ Tiel vi havis infomon kiu cirkulis maŝe. Tiel, la New York Times povis diri ke ĝi havas du fontojn por siaj informoj pri la amasdetruaj armiloj en Irako. La Washington Post ankaŭ. La ĵurnalistoj ne strebis scii pli pri tio. Kaj cetere, ofte la ĉefredaktistoj postulis de ili subteni la registaron. Pro patriotismo.”*
La ĉefredaktisto de la Washington Post, Steve Coll, devis rezigni pri siaj oficoj la 25-an de aŭgusto 2004, post enketo kiu evidentigis la malmultan spacon ceditan al artikoloj kontestantaj la tezon de la registaro en la periodo antaŭ la Irak-invado.* Ankaŭ la New York Times konfesis sian kulpon. En ĉefartikolo aperinta la 26-an de majo 2004, ĝi rekonis sian rigoro-mankon en la prezentado de la eventoj kiuj kondukis al la milito kaj bedaŭris esti publikiginta “erarajn informojn”.
En Francio, la katastrofoj de la komunikiloj ne estas malpli gravaj, kiel montris la maniero en kiu la precipaj komunikiloj traktis la aferojn Patrice Alègre, de la bagaĝisto de Orlio, de la pedofiloj de Outreau kaj de Marie-L kiu asertis esti antisemite agresita en la urbotrajno RER D.* La fenomeno samas en aliaj landoj. Ekzemple en Hispanio, post la atencoj de la 11-a de marto 2004, la komunikiloj regataj de la registaro de s-ro José-Maria Aznar manipulis, provante trudi “oficialan veron” por servi la elektajn ambiciojn, kaŝante la respondecon de la reto Al-Kajda kaj atribuante la krimon al la vaska organizo ETA.
Ĉio ĉi, kaj la pli kaj pli densa alianco kun la ekonomia kaj politika potencoj, kaŭzis teruran damaĝon al la kredindeco de la komunikiloj. Ili montras maltrankviligan demokrati-deficiton. Dominas la ĵurnalismo de bonvolemo, dum la kritika ĵurnalismo cedas. Oni povas eĉ demandi sin, dum triumfas la tutmondigo kaj komunikilaj grupegoj, ĉu la nocio de libera gazetaro estas perdiĝanta.
TIUSENCE, LA DEKLAROJ de s-ro Serge Dassault konfirmas ĉiujn timojn. Ekde sia enoficiĝo, la nova posedanto de Le Figaro deklaris al la redaktistoj: “Mi dezirus, laŭeble, ke la gazeto pli reliefigu niajn entreprenojn. Mi pensas ke kelkfoje estas informoj kiuj bezonas multan singardon. Tio koncernas la artikolojn kiuj parolas pri la intertraktataj kontraktoj. Estas informoj kiuj faras pli da malbono ol da bono. Ĉar la risko estas endanĝerigi la komercajn aŭ industriajn interesojn de nia lando.”* Kion s-ro Dassault nomas “nia lando”, oni bone komprenis, estas lia entrepreno de armilfabrikado, Dassault Aviation. Kaj certe por protekti ĝin li cenzuros intervjuon pri la fraŭda vendo de militaviadiloj Mirage al Tajvano. Same kiel informon pri konversacioj inter s-roj Jacques Chirac kaj Abdelazis Bouteflika pri vendoprojekto de militaviadiloj Rafale al Alĝerio.*
Liaj ĵusaj klarigoj pri la kialoj kiuj igis lin aĉeti L’Express kaj Le Figaro — gazeto, deklaris li, “ebligas pasigi certan nombron da sanaj ideoj” — fortigis la maltrankvilon de la ĵurnalistoj.*
Se oni komparas tiujn vortojn kun tiuj kiujn diris s-ro Patrick Le Lay, ĉefo de TF1, pri la vera funkcio de sia televidĉeno, giganto de la francaj amaskomunikiloj, — “La metio de TF1, deklaris li, estas helpi Coca-Cola vendi sian produkton. Kion ni vendas al Coca-Cola, tio estas tempo de disponebla homa cerbo.”*-, oni vidas al kiu danĝero povas konduki la miksado de la kategorioj, tiom kontraŭdiraj ŝajnas komerca obsedo kaj etiko de informado.
Tiu miksado de kategorioj povas atingi tre altan gradon, sen ke la legantoj tion rimarkas. Walter Wells, direktoro de The International Herald Tribune (kiu apartenas al la grupo New York Times, siavice notita ĉe la borso Wall Street), antaŭ nelonge avertis kontraŭ la sekvoj de enborsigo de gazetaraj entreprenoj: “Tiuj, kiuj devas fari ĵurnalisman decidon, ofte demandas al si ĉu altigos aŭ malaltigus je kelkaj cendoj la borsan valoron de la akcio de la eldon-entrepreno. Tiu speco de konsideroj fariĝis ĉefa, la gazet-direktoroj ricevas konstante direktivojn en tiu senco flanke de la financaj posedantoj de la gazeto. Tio estas nova fakto en la nuntempa ĵurnalismo, antaŭe ne estis tiel.”*
En Interreto, tiu konfuzo, kiu sukcesas kapti la legantojn, povas atingi eĉ pli altan gradon. Tiel, la teksejo Forbes.com, de la usona ekonomia magazino Forbes, uzas novan procedon por reklami, integrante rekte varbajn ligojn en la enhavon de la artikoloj. La varbistoj aĉetas ŝlosilvortojn, kaj kiam la muso de la krozanto surpaŝas ĝin, malfermiĝas fenestro kun la varbaĵo. La ĵurnalistoj ne estas antaŭe informitaj pri la ŝlosilvortoj aĉetitaj de la varbistoj, sed iuj demandas sin ĉu oni ne baldaŭ postulos de ili verki artikolojn kun precizaj vortoj de kiuj oni esperas ke ili ege profitigos al la gazet-entrepreno.
Pli kaj pli da civitanoj ekkonscias tiujn novajn danĝerojn. Ili esprimas ekstreman sentemon rilate komunikilajn manipulaĵojn kaj ŝajnas konvinkitaj ke, en niaj socioj superŝarĝitaj de komunikiloj, ni vivas paradokse en stato de informa malsekureco. La informo pululas, sed kun nula fidindeco-garantio. Oni ricevas informojn sen la plej eta certeco rilate ilian aŭtentecon. Ĉar ili estas ofte dementitaj. Oni spertas la triumfon de la ĵurnalismo de spekulado kaj de sensacio surkoste de la ĵurnalismo de informado. La enscenigo (la pakaĵo) rangas antaŭ la kontrolo de la faktoj.
Anstataŭ fariĝi la lasta remparo kontraŭ tiu devojiĝo pro la rapideco kaj la tujeco, multaj presataj tagĵurnaloj ne plenumis sian mision kaj kelkfoje kontribuis, nome de pigra aŭ krimraporta* koncepto de esplor-ĵurnalismo, al diskreditigo de tio kion oni iam nomis la “kvaran potencon”. Nia fondinto, Hubert Beuve-Méry, ĉiam memorigis: “La faktoj estas sanktaj, la opinio estas libera.” Sed la sinteno kiu disvastiĝas en la komunikiloj ŝajnas inversigi tiun formulon. Pli kaj pli da ĵurnalistoj konsideras ke sanktas iliaj opinioj — malofte subtenataj de faktoj-, dum ili ne hezitas manipuli la faktojn por devigi ilin pravigi iliajn opiniojn.
En tia kunteksto, en kiu krome regresas la entuziasmo de aktivistoj dum etendiĝas pesimisma vizio de la estonto, la redaktejo de Le Monde diplomatique engaĝiĝas por plibonigi la eldonan enhavon kaj konsideras ke nenio pli gravas ol ne perfidi la konfidon de siaj legantoj. Ni kalkulas kun ilia mobiliziĝo kaj ilia solidareco por defendi la sendependecon de nia gazeto kaj la liberecon kiun ĝi garantias al ni. Kaj la plej bona maniero subteni nin estas tiu senprokraste aboni nian gazeton kaj abonigi siajn amikojn.
Ni deziras esti la gazeto de la moviĝanta socio, de tiuj kiuj volas ke la mondo ŝanĝiĝu. Kaj ni klopodas por resti fidelaj al fundamentaj principoj kiuj karakterizas nian manieron informi: bremsante la akceliĝon de la amaskomunikiloj; favorante ĵurnalismon kiu portas lumon en la malluman parton de la aktualaĵoj; interesiĝante pri situacioj kiuj ne troviĝas en la lumĵetiloj de la aktualeco, sed kiuj helpas pli bone klarigi la internacian kuntekston; proponante ankoraŭ pli kompletajn dosierojn, pli profundigitajn kaj pli dokumentitajn pri la grandaj nuntempaj demandoj; ĝisfundiĝante kun metodo, rigoro kaj seriozeco; prezentante tute novajn kaj ofte kaŝitajn informojn kaj analizojn; kaj provante iri kontraŭ la fluo de la dominantaj amaskomunikiloj. Ni restas konvinkitaj ke de la kvalito de la informado dependas tiu de la civitana debato. Ĉar la eco de tiu determinas, lastinstance, la riĉecon de la demokratio.
Ignacio RAMONET.
Karaj legantoj,
se tiu artikolo — certe alarmiga pri la situacio de la honeste raportanta kaj analizanta gazetaro ĝenerale kaj eĉ de nia Monde diplomatique — instigas vin interveni en tiu tendenco, mi proponas al vi legi la alvokon al subteno lanĉitan de Ignacio Ramonet, Philippe Rivière kaj mi. Dankon pro via atento.
Vilhelmo LUTERMANO.
Nia amiko Paul-Marie de La Gorce forpasis, 76 jara, la 1-an de decembro 2004. Li estis unu el la plej talentaj, la plej brilaj kaj plej fidelaj kunlaborantoj de Le Monde diplomatique. Naskita la 10-an de novembro 1928, Paul-Marie de La Gorce estis profunde markita de la malvenko kaj okupacio de Francio en 1940. Li abomenegis la kunlaborisman reĝimon de Viŝio, kaj, nur 14-jara, trompante pri sia aĝo, li estis aŭskultinta la alvokon de la generalo de Gaulle kaj engaĝiĝis heroe en la Rezistado.
De tiu decida sperto li konservis permanentan memoron, kaj tiris du instruojn el ĝi, iajn kompasojn, orientilojn kiuj ebligis al li ĉiam orientiĝi en la labirintoj de la politika kampo: grandan fidelecon al la ideoj kaj al la filozofio de la generalo de Gaulle kiun li admiris kaj respektis, kaj apartan sentemon rilate la popolajn klasojn. Li klasigis sin tute nature en tiu tre unuaranga kaj tre altpostula grupo de “maldekstraj gaulistoj”.
Li komencis sian ĵurnalistan karieron en 1950. En la semajngazetoj France Observateur kaj L’Express, li analizis la evoluon de la milito en Alĝerio, lando kiu pasiigis lin por ĉiam kaj pri kiu li estis unu el la plej bonaj kompetentuloj. Kun la reveno de la generalo de Gaulle al la regado en 1958, li proksimiĝis al la aktiva politiko kaj fariĝis, de 1972 ĝis 1974, konsilisto de la ĉefministro Pierre Messmer.
Pasiiĝinta pri la nuntempa historio, li verkis, interalie, De Gaulle entre deux mondes [De Gaulle inter du mondoj] (Fayard, 1964), poste 39-45. Une guerre inconnue [39-45. Nekonata milito] (Flammarion, 1995), kaj sian lastan libron, ankaŭ dediĉitan al la generalo, De Gaulle, (Perrin 2000).
Lia unua artikolo en Le Monde diplomatique aperis oktobre 1965. Liaj geopolitikaj konoj estis vastegaj. La diverseco de siaj kontribuaĵoj al nia gazeto atestas tion. Ĉiam estas, en liaj tekstoj, obsedo por stilaj klareco kaj granda eleganteco. Kio ne malhelpis la absolutan rifuzon cedi al facilaj interpretoj. Dum la unua Golf-milito (1990-1991), li sciis klarigi, kontraŭ la opinio de la dominantaj komunikiloj, la danĝerojn de interven-politiko kontraŭ Irako.
Kun la forpaso de Paul-Marie, nia gazeto perdas kunlaboranton de escepta intelekta formato, sed ankaŭ bonegan amikon kies ĉarmo, varmo, afableco kaj ĝentileco terure mankos al ni. En tiu ĉi momento de dividita doloro, la skipo de Le Monde diplomatique esprimas, al lia edzino Danièle kaj al liaj infanoj, Nathalie kaj Alain, sian tutkoran kaj solidaran amikecon.
I.R.
Por ĉiuj “eksterteritoriaj” elitoj de la planedo, la uzo de la angla lingvo estas la unua signo de rekono. Ekzistas logika rilato inter la libervola aŭ trudita submetiĝo al la usona hiperpotenco kaj la adopto de ties lingvo kiel sola rimedo de internacia komunikado. Sed la ĉina, la latinidaj lingvoj — se oni subtenas la interkompreniĝon sine de tiuj grandaj lingvaj familioj — kaj morgaŭ la araba estas tute same kapablaj ludi paralele tiun rolon. Dependas de la politika volo.
S-RO ALAIN MINC revis pri tio, kaj s-ro Claude Thélot preskaŭ sukcesis realigi ĝin. Jam 1989 la unua entuziasmiĝis pri la ideo “devigi la instruadon de la angla ekde la unua klaso; allasi la elekton de alia unua fremdlingvo nur post sukcesa kontrolo de perfekta regado de la angla; fortikigi la pedagogiajn rimedojn; fari el la scipovo de tiu lingvo kondiĉon por universitataj studoj same kiel matematiko aŭ ortografio...”* La dua, kiel prezidanto de la komisiono de la granda naciskala debato pri la estonto de la lernejsistemo, prezentis al la franca ministro pri edukado, s-ro François Fillon, raporton en kiu li postulis la devigan lernadon de “la angla de internacia komunikado” ekde la 2-a jaro de bazlernejo, do en la aĝo de 8 jaroj.* Prudente, la ministro decidis nur enkonduki la instruadon de vivanta lingvo ekde la unua jaro de bazlernejo. En la praktiko, la rezulto estos pli aŭ malpli la sama, tiel granda estas la premo, precipe de la komunikiloj, fari el la angla la solan lingvon de “internacia komunikado”, sen ke oni scias precize kion tio signifas.*
Pro manko de minimuma pensado pri la rilato inter tiuj tri parametroj — la realo kaj antaŭvido de la veraj lingvaj bezonoj de ĉiuj civitanoj (kaj ne nur simple la ideoj kiujn havas pri ili la asocioj de gepatroj de lernejanoj), la geopolitiko de la lingvoj, kaj la geopolitiko ĝenerale-, la raportoj kiaj tiu de la komisiono Thélot venas al konkludoj indaj je bierdrinkaj rondoj. Proponi la devigan instruadon de la angla, en Francio aŭ aliie en la Eŭropa Unio, estas afero alte politika, sen granda rilato kun bezonoj de “komunikado”, kaj havas sencon nur laŭ vizio pri la estonto de Eŭropo kaj de la mondo, kaj aparte de la rilatoj kun Usono.
La usona imperia potenco baziĝas ne nur sur materiaj faktoroj (militaj kaj sciencaj kapabloj, produktado de havaĵoj kaj de servoj, regado de la energiaj kaj monaj fluoj ktp.): ĝi entenas ankaŭ kaj precipe la regadon de la mensoj, do de la kulturaj referencoj kaj signoj kaj tute aparte de la lingvaj signoj. La angla lingvo situas tiel en la centro de tutgloba sistemo kie ĝi ludas saman rolon kiel la dolaro en la internacia monsistemo. Se uzi astrofizikajn terminojn, tiu sistemo baziĝas sur ekzisto de supera astro (la angla, lingvo nomata “hipercentra”), ĉirkaŭ kiu gravitas dekduo da planedaj lingvoj, siavice ĉirkaŭataj de proksimume 200 lunaj lingvoj en kies orbito rondiras proksimume 6 000 kromaj lingvoj (vd ĉi sube “De la rando ĝis la centro de la galaksio”). Tute kiel la duobla statuso de la dolaro — pagrimedo kaj dominanta internacia rezervomono — ebligas al Usono vivi parazite ĉe la resto de la planedo, la posedo de la hipercentra lingvo donas al ĝi eksterordinaran avantaĝon.
Ideologian avantaĝon, unue ĉar ĝi instigas la plejparton de la tutmondaj “elitoj”, tiun transliman usonan partion, vasaliĝi al la lingvo de la mastroj, al la konceptoj kiujn ĝi esprimas kaj al la mond-vizio kiun ĝi vehiklas.* Kaj, kiel rimarkigas s-ro Claude Hagège, profesoro ĉe la Collège de France, “la prestiĝo de la industriaj kaj ekonomiaj elitoj igas la mezajn klasojn pro snobismo — motivo pri kiu oni ne sufiĉe parolas — imiti ilin kaj do voli lerni la anglan.”* Ne estas certe ke la “moralaj valoroj” sur kiuj la prezidanto George W. Bush bazis siajn elektokampanjon kaj venkon longtempe servos kiel repuŝilo kontraŭ la sopirantoj de la usona “modelo”.
La avantaĝo de la angle parolantaj landoj estas ankaŭ ekonomia: la aliaj landoj financas la kostojn de lernado kaj de tradukado el (aŭ al) la angla. La instruado de tiu lingvo, rilate al metodoj, taksadrimedoj kaj personaro, fariĝis vera industrio kaj ne neglektinda sumo de eksporto por Usono kaj Britio. Kiam la Eŭropa Unio, spite al la lingva regulado de la Unio, publikigas iujn komunumajn programojn kaj adjudikadojn nur en la angla, kaj postulas ke oni respondu en tiu lingvo, ĝi favoras eksterregule la entreprenojn kaj instituciojn de anglalingvaj landoj kaj devigas la aliajn pagi kromajn kostojn de tradukado por konkurenci. Ĉu jen la “libera kaj ne falsita konkurenco” kiun konstante mencias la projekto de eŭropa konstitucio?
Tiuj ideologiaj kaj ekonomiaj faktoroj fortigas sin reciproke kaj kontribuas al la solidigo de la planedvasta lingva unupoluseco. La strebo al multpolusa mondo, se ĝi volas esti konsekvenca, devas esti logike akompanata de strebo al lingva ordo siavice ankaŭ multpolusa. Ĝi implicas ne lasi al la angla lingvo, nek simbole nek materie, la monopolon de hipercentreco.
La respondo, almenaŭ parte, kuŝas en la konsidero de la koncepto de “lingvaj familioj” kaj en lernado de interkompreniĝo sine de tiuj familioj (vd la artikolon de Françoise Ploquin: “Famili-spirito”), aparte de tiu kiu grupigas la latinidajn lingvojn. Tiusence, tiuj lingvoj konsidereblus kiel unusola lingvo koncerne la lernadon.
Tio ne estas ideo sen realeco: ekzistas metodoj kiuj devas nur esti disvolvitaj. Tia grupiĝo kuŝas sur internacia kritika maso: nur la latinidaj lingvoj estas oficialaj en 60 landoj: 30 por la franca, 20 por la hispana, 7 por la portugala, 2 por la itala (Italio kaj Svisio) kaj 1 por la rumana. Ni aldonu Andoron por la kataluna... La angla siavice estas oficiala lingvo nur en 45 landoj, kaj la araba en 25.
EL DEMOGRAFIA VIDPUNKTO, la antaŭvidoj por la jaro 2025 donas 1.561 milionojn da ĉinoj, 1.048 milionojn da loĝantoj en anglalingvaj landoj, 484 milionojn da hispanlingvanoj, 285 milionojn da portugallingvanoj kaj 506 milionojn da franclingvanoj (tiu nombro kompreniĝas tamen kun rezervo, ĉar la loĝantoj de oficiale franclingva lando tute ne ĉiuj parolas france, same kiel, ekzemple, en Niĝerio, oficiale anglalingva, nur malgranda minoritato kapablas esprimi sin en la angla)*. Kun tiuj rezervoj, kiuj ne ŝanĝas la grandecrilatojn, konstateblas ke, kun Italio kaj Rumanio, la “latinidlingvanoj” kiuj povus kompreniĝi inter si, reprezentos post dudek jaroj pli ol 1,3 miliardojn da parolantoj. Estas do tri blokoj kun komparebla graveco (angla, ĉina, latinida) kaj poste la araba (448 milionoj da arablingvanoj antaŭvidataj por 2025) kiuj havas saman alvokitecon roli mondnivele kiel lingva hipercentro. Difini tiun por la nura angla, ne atestas pri granda antaŭvid-kapablo.
Se la latinid-lingvaj ŝtatoj decidus, kune disvolvi en siaj respektivaj eduksistemoj instrumetodojn por interkompreniĝo, tiuj lingvoj povus kune akiri mondan statuson de kunhipercentreco kun la angla. Koncerne la ĉinan — dua kandidato por tiu statuso — la aferoj jam survojas. S-ro Joël Bel Lassen, ĝenerala inspektisto pri tiu fako, indikas ke “en dekdu jaroj, 100 milionoj da ĉinaj turistoj travagos la mondon. En Azio, la ĉina fariĝis la helplingvo. Kiam japanoj kaj koreoj negocas, ili uzas nun la anglan kaj la mandarenan. En Koreio, la ĉina fariĝis neevitebla. Ĝi akiris praktikan dimension, simile kiel la angla.”* Efektive, kiu povus serioze pensi ke pli ol miliardo kaj duono da ĉinoj, eĉ en la filioj de transnaciaj entreprenoj, dialogos en lingvo de “internacia komunikado” alia ol la sia?
Ĉar ĉiuj fantasmoj fokusiĝas sur la angla de “internacia komunikado”, ni parolu pri tiu. Oni konas nur ĝian perimetron en profesiaj komunumoj kun tre limigita leksiko: tiu de la ŝipstiristoj, la Seaspeak, nun anstataŭita de la Standard Marine Communication Phrases (SMCP), ellaborita surbaze de la angla de alilingvaj parolantoj; la Airspeak uzata de la aviadil-skipoj kaj la aerkontrolistoj; la fak-angla kune uzata de la “nevideblaj komunumoj” de diversfakaj esploristoj; tiu de la hotelfako, de diversaj fakoj de juro, de financo, ktp. Tute evidente ne temas pri tiuj lingvoj kiujn oni volas instrui en la bazlernejo, des pli ke oni povas lerni ilin surloke kaj laŭbezone.
Do, kian lingvon? Ĉu rudimentan gramatikon kaj la leksikon de la ĉiutaga vivo? Tiam necesus difini pedagogian “pakaĵon” kaj provizi sin per taŭgaj didaktikaj rimedoj. Tia “pakaĵo” neniel bezonus esti instruata de la bazlernejo ĝis la abiturienta ekzameno. Kvar aŭ kvin jaroj da lernado, metitaj en ajnan momenton de la lerneja kariero, devus larĝe sufiĉi.
Intertempe, kaj en la ekzistantaj strukturoj, ne insulti la estonton, konsistas, en Eŭropo, en instruado ne de unu, sed de du fremdaj lingvoj en bazlernejo.* Cetere, ĝuste tion decidis la Eŭropa Konsilantaro de Barcelono de la 15-a kaj 16-a de marto 2002, sen tamen indiki ke la angla devus esti unu de ili.
Se oni kredas ke lingva plurismo necesas en Eŭropo, multaj kialoj pledas, male, por tio ke oni instruu tie ĉiujn lingvojn (inklude regionajn kaj aziajn) aŭ lingvajn familiojn, escepte precize de la angla: estas sufiĉe da tempo por lerni ĝin poste kiel trian lingvon, se necese per rapida kurso, se la supre menciita pakaĵo estos ellaborita. Oni ĉesu diri al la eŭropanoj ke ili povas komuniki inter si nur per la angla. Sine de la eŭropa Unio oni nombras 174 milionojn da latinidlingvanoj, kontraŭ malpli ol 70 milionojn da denaskaj anglalingvanoj.
Kiel diris Umberto Eco, “Eŭropo de poliglotoj ne estas Eŭropo de homoj kiuj flue parolas multajn lingvojn, sed en la plej bona kazo, de homoj kiuj povas renkontiĝi parolante ĉiu sian propran lingvon kaj komprenante tiun de la alia sen tamen kapabli paroli ĝin flue.”*
Enkonduki la interkompreniĝon de la latinidaj lingvoj jam en la bazlernejo, tio estas samtempe doni al la infanoj la plezuron aliri la komprenon de du aŭ tri aliaj lingvoj de Eŭropo.
TIURILATE, LA EŬROPA KONSILANTARO ellaboris valorajn rimedojn, nome la Komunan Eŭropan Kadron de Referenco por la Lingvoj [http://culture.coe.int/portfolio], kiuj proponas skalon de ses niveloj kaj agnoskas perfekte prava la eblecon, por lernanto, posedi tre malsamajn nivelojn de kompetento en la kapabloj kompreni aŭ esprimiĝi en unu sama lingvo. Necesas tiri el tio ĉiujn pedagogiajn konsekvencojn, kaj ili estas revoluciaj, ĉar la instruistoj konsideras nun, ke ilia tasko estas, kiel preskribas la programoj, akirigi ĉiujn kompetentojn samtempe (skriban kaj buŝan produktadon, skriban kaj buŝan komprenon), kio malebligas la mision.
La antaŭvidebla rezistado de la lingvoinstruistoj al celoj parte limigitaj al interkompreniĝo estos superebla se, kiel civitanoj, ili aktive partoprenas la debaton samtempe planedvastan, eŭropan kaj nacian. Geopolitikan kaj kulturan debaton. Vera “Granda disputo” de komenca jarcento, inda je tiu inter la klasikuloj kaj la modernuloj, sed kie la moderneco ne situas tie kie kredas la “eŭsonanoj”*.
Bernard CASSEN.
LA LABORAĴOJ DE LA NEDERLANDA lingvisto Abram de Swaan*, asimilitaj kaj kompletigitaj de tiuj de la franco Louis-Jean Calvet* proponas funkcimodelon de la monda lingvosistemo nomatan “gravita” aŭ “galaksia”, kies centron okupas la angla. Tiu sistemo ne falis el la ĉielo: ĝi estas la historia rezulto de logikoj de potenco, militoj, invadoj, migradoj, koloniaj dominadoj ktp. Lastatempe ĝi devenas ankaŭ de ekonomiaj kaj precipe ideologiaj fortrilatoj: la konkero de la mensoj estas tiurilate pli decida ol tiu de teritorioj.
Ĉe la bazo troviĝas proksimume 6.000 lingvoj, el kiuj 90% estas parolataj de malpli ol 5% de la monda loĝantaro kaj kiujn ni nomu periferiaj. 500 el ili estas parolataj de po 100 homoj. Ene de unu ŝtato oni povas ofte nombri plurajn centojn da ili, la rekordon tenas Papuo-Nov-Gvineo (850) sekvata de Indonezio (670), de Niĝerio (410) kaj de Barato (380). Por ne resti komplete izolita, periferia lingvokomunumo povas konektiĝi horizontale kun la najbara per dulingvaj parolantoj, sed tio okazas malofte: ĝenerale la membroj de tiaj grupoj komunikiĝas per komuna lingvo de rekte supera nivelo — kiel la keĉua en Sud-Ameriko, la volof, la lingala kaj la bambara en Afriko — kiujn ni nomu centraj lingvoj.
Ekzistas cento da centraj lingvoj, ĉirkaŭ kiuj gravitas unu aŭ du unuoj kaj plurdekoj da periferiaj lingvoj. Ili estas la oficialaj aŭ naciaj lingvoj, tiuj de la administracio, de justico, de la skribo ĝenerale, ankaŭ de la elektronika komunikado. Ĉiuj eŭropaj lingvoj estas centraj por la regionaj kaj “minoritataj” lingvoj de donita nacia teritorio: la nederlanda por la frisa, la finna por la samea, la dana por la feroa, la angla por la kornvala, skota, gaela kaj irlanda; la franca por la alzaca, eŭska, bretona, korsika, okcitana.
Iuj el tiuj lingvoj, kvankam centraj ene de ŝtato, estas tamen pli centraj ol aliaj, ĉar ankaŭ situantaj en la koro de konstelacioj kiuj grupigas aliajn “fremdajn” centrajn lingvojn: jen la lingvoj supercentraj. Abram de Swaan identigis dek-du da ili: la anglan, araban, ĉinan, francan, hindian, hispanan, japanan, malajan, portugalan, rusan, svahilan. Louis-Jean Calvet, siavice, konsideras ke la germana kaj la japana, pro manko de signifika nombro da aliaj lingvoj orbitantaj ĉirkaŭ ili, ne ludas tiun supercentran rolon, kvankam la nombro de iliaj parolantoj estas pli ol po 100 milionoj. La supercentraj lingvoj estas tiuj de komunikado en regiona aŭ internacia spaco kiu siavice estas kelkfoje heredita de la koloniigo (angla, franca, hispana, portugala).
Sed kiam ĉino kaj ruso renkontiĝas — escepte se ambaŭ laboris en Kubo, kio ebligas al ili komunikiĝi en la hispana — la ŝanco estas malgranda ke unu el ili parolas aŭ komprenas la lingvon de la alia. Ili uzas tiam verŝajne, se ili konas ĝin, la lingvon de konekto de la supercentraj lingvoj: la anglan, la hipercentran lingvon. Oni do vidas ke, de la plej eta indiĝena amerika aŭ afrika lingvo ĝis la angla, ekzistas multaj ĉenoj de dulingvaj aŭ multlingvaj interparolantoj kiuj, altirataj de alte tra sinsekvaj gradoj, garantias la komunikeblecon de la periferio ĝis la centro.
B. C.
La katastrofa bilanco de la usona okupacio de Irako ŝajnas ne tuŝi, almenaŭ por la momento, la rezolutecon de la registaro Bush daŭrigi sian “grandan planon”: la remodladon de la Proksim-Oriento.* En tiu kadro, la nuna instrukcio konsistas en signi Iranon kiel “la nova minaco”. La akuzoj kontraŭ Tehrano similas konfuzige al tiuj formlitaj antaŭ du jaroj kontraŭ la reĝimo de s-ro Sadam Husein: fabrikado de amasdetruaj armiloj, subteno al terorismo, ligoj kun Al-Kaida...
Malsame al la iama iraka reĝimo, Irano efektive disvolvis atomprogramon, kaj tiu, same kiel ties eventuala militcela uzo, estas elvokitaj kiel pruvoj de militintencoj de Tehrano. La konsilisto de s-ro Bush pri nacia sekureco kaj nova ŝtatsekretario de Usono, s-rino Condoleezza Rice, avertis antaŭ longe ke Vaŝingtono faros ĉion por trudi Iranon forlasi sian atomprogramon. Israelaj respondeculoj ankaŭ avertis kontraŭ tiu programo, kvalifikita de s-ro Meïr Dagan, la ĉefo de la Mosad*, kiel “la plej granda minaco por la ekzisto de Israelo ekde ĝia starigo”. La israela ĉefstabo cetere insistis, komence de 2003, antaŭ la invado al Irako, por ke Irano fariĝu prioritata celo. Jam en junio 2002, la brita revuo Jane’s, specialiĝinta pri miltaj aferoj, anoncis ke Israelo estis ellaborinta planon de “preventa” atako kontraŭ la infrastrukturoj de priatomaj esplorado kaj disvolvo en Irano, kies plenumado dependis de verda lumo el Vaŝingtono, kiu ĝis nun ne estis donita. Hodiaŭ, la kunteksto ŝanĝiĝis. Se la limigo de la tehranaj atom-ambicioj ŝajnas esti la tuja celo de Vaŝingtono, la pli longtempa precipa celo de regiona strategio de Usono restas la sama kiel en 1979: renversi la Islaman Respublikon Irano.
La malamikeco al Tehrano, pli aŭ malpli akrigita laŭ la periodoj, estas unu el la konstantoj de la ekstera politiko de Vaŝingtono de kvarona jarcento, malgraŭ la sentebla modifiĝo de la irana sinteno. Efektive, ekde komenco de la jardeko 1990, Irano akcelis la normaligon de siaj rilatoj kun la regiona ĉirkaŭaĵo — nome kun Saŭd-Arabio — kaj fortigis siajn politikajn ligojn, ekonomiajn kaj komercajn, kun la Eŭropa Unio, Rusio, Ĉinio kaj Barato. Multaj specialistoj povis konstati tiujn antaŭenirojn; unu el ili, ekzemple, skribas: “Irano, alia obseda celo, estas strategie grava lando, sed klare engaĝita en procedo de interna kaj ekstera kvietigo.”*
Eksterkutime, la Islama Respubliko Irano eĉ proksimiĝis, pri iuj demandoj de ekstera politiko, al pozicioj de Usono kaj ne hezitis transiri ruĝajn liniojn iam konsiderataj kiel netransireblaj. Tiel, en 2001, Tehrano subtenis Vaŝingtonon dum la usona milito kontraŭ Afganio. Aliflanke, Irano havis en 2003 sintenon kiun eblus nomi “kunlaborema” aktivigante certajn irakajn ŝijaismajn organizojn por apogi la usonan projekton de invado al Irako. Tiuj malfermiĝoj tamen ne esence modifis la kontraŭiranan malamikecon de Usono. La precipuloj de la novkonservatisma fluo kaj la sekretario pri defendo, s-ro Donald Rumsfeld, multigis la deklarojn, dum kaj post la invado al Irako, asertante ke la “demokratia kontaĝo” rapide atingos Iranon kaj tie provokos la falon de la reĝimo.
Por akceli la realigon de tiu scenaro, Usono agas nun por kompletigi la encerkligon de Irano per dismeto de trupoj en najbaraj regnoj. Ili klopodas ankaŭ por limigi la invluon de la Islama Respubliko ekster ties landlimoj, provante izoli ĝin politike kaj diplomatie, kaj faras kontraŭ Tehrano strategion de rekta kaj nerekta malstabiligo.
Trans la ideologia pakumo kiun konstituas la nova “demokratia mesiismo”, du ĉefaj kialoj klarigas tiun furiozon de la registaro Bush. La unua devenas de la geostrategia pozicio de Irano kiu, danke al siaj homaj (70 milionoj da loĝantoj) kaj ekonomiaj eblecoj, al sia sendependeco kaj sia kunlaborado kun Rusio kaj Ĉinio en militaferoj, fortigas sian statutson de meza regiona potenco kaj aperas kiel lasta remparo kontraŭ daŭra estriĝo de Usono super la tuta Proksim-Oriento. Se Irano fariĝus atompotenco, ĝi fariĝus amindumata partnero de estontaj “samrangaj konkurentoj” de Usono, laŭ la oficiala esprimo en la raportoj de la Pentagono, ĉu Eŭropo, Ĉinio, Barato aŭ Rusio.
Cetere, Tehran estas la lasta regiona aliancano de ŝtataj aŭ neŝtataj agantoj daŭre en konflikto kun Israleo, kiel Libano, Sirio, la Hezbolaĥ kaj certaj palestinaj batalantaj organizoj. Sen la irana apogo, tiuj agantoj, senigitaj de ĉia alia regiona aŭ internacia subteno, estus malfortigitaj fronte al la milita supereco de Israelo.
La nuna kunteksto de kreskantaj danĝeroj, same kiel la volo “netuŝebligi” sian teritorion kontraŭ eventualaj usonaj aŭ israelaj atakoj, instigas Iranon havigi al si atomarmilojn. Tiuj, laŭ certaj analizistoj, havus nur pure malinstigan funkcion: “Tiaj armiloj, skribas ekzemple la usona eseisto Michael Mann, ne estas ofensivaj. Kiu ajn volus lanĉi siajn granatojn sur Usono, provokus sian propran neniigon. Do estas absolute neeble ke tiuj armiloj reprezentas minacon por Usono. Oni ankaŭ ne povas, por pravigi iliajn lanĉadon kontraŭ najbara ŝtato, uzi motivojn kiuj ordinare estigas militojn, ĉar la radioaktivaj refalaĵoj tuŝus same ambaŭ partiojn. Tamen, ĉiu lando timanta Usonon, aŭ multe pli fortan najbaron, arde deziras akiri atomarmilojn en la nomo de prava defendo.”*
Konturiĝis strategia konverĝeco inter Usono kaj la Eŭropa Unio kontraŭ la eniro de Tehrano en la atomklubon, kiu ne povas ne memorigi tiun kiu konstituiĝis kontraŭ Irako post ties invado al Kuvejto en 1990. En ambaŭ kazoj temas pri eviti la supreniron de islama potenc-poluso implikita en la konflikto kun Israelo kaj kapabla parte reekvilibrigi regionan fortrilaton tre favoran al tiu. Malgraŭ tiu konverĝeco ekzistas klaraj malkonverĝecoj inter Eŭropo kaj Usono pri la atingendaj celoj. La eŭropanoj kontentiĝus pri forlaso de la militecaj atom-ambicioj kaj estus pretaj, kompense, pli normaligi siajn rilatojn kun Tehrano, dum Usono konsideras ke tia retroiro devus fortigi la rezolutecon de la “internacia komunumo” por akceli la falon de la irana reĝimo.
Du opcioj konturiĝas fronte al la atomaj ambicioj de Irano: aŭ uzo de la forto por detrui la atom-instalaĵojn, aŭ intensigo de la diplomatiaj premoj por rezignigi Iranon pri ili. Koncerne la unuan opcion, Tel-Avivo kaj Vaŝingtono ne hezitus detrui la iranajn atom-instalaĵojn (kiel la israela aerarmeo bombis la irakan atomreaktoron Osirak en 1980), se tia iniciato ne kunportus seriozajn riskojn. Du obstakloj, teknika kaj politik-milita, igas la uzon de la forto malmulte probabla.
La teknika obstaklo estas la fakto ke la irananoj disigis siajn instalaĵojn, kio malpliigas la sukcesoŝancojn de tia ago celanta detrui ilin komplete. Sur politik-milita nivelo, Irano sendube ne hezitus vigle rebati israelan aŭ usonan agreson. Ĉu ekde sia teritorio, per siaj longdistancaj raketoj kiuj celos la israelan teritorion. Ĉu instigante sian libanan aliancanon Hezbolaĥ fari same ekde Sud-Libano, kio malfermus la vojon al regionaligo de la konflikto implikante minimume Libanon kaj Sirion. Aldone, Tehrano rebatos pere de siaj multnombraj ŝijaismaj aliancanoj en Irako kaj Afganio kontraŭ la usonaj trupoj en tiuj du landoj.
Tiuj konsideroj trudas privilegii la vojon de politik-diplomatiaj kaj ekonomiaj premoj. Tamen, fini la izoladon de Tehrano senigante ĝin je siaj regionaj aliancanoj estas nepra kondiĉo por igi ĝin pli vundebla de premoj aŭ por eventuale uzi la militan opcion. Usono disvolvis, por tion fari, trifrontan strategion. Unue la liban-siria fronto kie, kune kun Francio, ĝi multigas la premojn sur Damasko. Tiuj alprenis novan turnopunkton kun la decido de la rezolucio 1559 de la Konsilio pri sekureco de la UN kiu postulas la retiron de la siria armeo el Libano, la senarmigon de la libana kaj palestina Hezbolaĥ kaj la dismeton de la libana armeo laŭlonge de la landlimo kun Israelo.
Tiu rezolucio estas kvazaŭ kodita mesaĝo admonanta Sirion nuligi sian aliancon kun Irano kaj distanciĝi de la Hezbolaĥ, aliancano de Tehrano, alikaze Damasko estus devigata forlasi Libanon. La rezolucio 1559 havas unue regionan funkcion, kio ebligas pli bone kompreni la neatendita sinteno de Francio en tiu afero. La vigleco de la francaj-siriaj malkonsentoj pri la libana demando, la specialaj rilatoj inter la franca prezidanto Jacques Chirac kaj la libana eksa ĉefministro Rafic Hariri (nun malamika al Sirio), aŭ la komercaj malkonsentoj inter Damasko kaj Parizo ne povas sole pravigi la nunan pozicion de Parizo, sen ajna kohero kun la franca politiko en Proksim-Oriento. Nur la sameco de vidpunkto kun Vaŝingtono pri la neceso malmunti la siri-iranan aliancon ebligas doni sencon al tio kion oni ja devas nomi plenŝanĝo.
La alia fronto sur kiu Usono agas por limigi la iranan influon estas Irako. La milito farata ekde aprilo 2004 de la angl-usonaj fortoj kontraŭ la partizanoj de la imamo Moktada Al-Sadr ne okazas nur pro ties rifuzo akcepti la okupacion. Ĝi estis motivita ankaŭ de la volo de Usono neŭtraligi fluon kun fortaj rilatoj kun Tehrano. La usona sinteno rilate la aliajn irakajn ŝijaismajn grupojn, la Supera Asembleo de la Islama Revolucio kaj la partio Dâawa, ambaŭ partoprenantaj en la provizora registaro de s-ro Ijad Alaŭi, kombinas politikon de alelekto de certaj sektoroj en la registaron kaj premon kontraŭ la elementoj konsiderataj necedemaj por-iranuloj. Cetere, la statuso de politika rifuĝinto en Irako, donita al la 4.000 iranaj membroj de la muĝahidenoj de la popolo — klasitaj de Usono kiel “terorista” organizo — kaj ties “malkaŝoj” pri la “sekretaj” atomprogramoj de Tehrano atestas pri proksimiĝo inter Vaŝingtono kaj tiu organizo kaj pri ĝia verŝajna uzo kontraŭ la islama revolucio (kiel estis, antaŭ la invado al Irako, la Iraka Nacia Kongreso de s-ro Aĥmet Chalabi).
Fine, en Afganio, kaj sub preteksto restarigi la ŝtatan aŭtoritaton fronte al la militsenjoroj, Usono instigis sian aliancanon Hamid Karzaï forteni la historian ĉefon de la muĝahidenoj de la regiono de Herat, s-ron Ismaïl Khan, homon tre proksiman de Irano. Sed Tehrano disponas pri vasta reto da aliancanoj inter la afganaj politikaj organizoj kiuj konsistigis la Nord-Aliancon, kaj estos tre malfacile por Usono redukti lian influon.
Eĉ se la rekta konfrontado inter Tehrano kaj Vaŝingtono estis ĝis nun evitita, la projekto de remodlado de la Proksim-Oriento kiun la registaro Bush volas realigi frapiĝas kontraŭ la interesoj de la centraj ŝtatoj de tiu regiono, kaj fine atingos Iranon. Se Usono obstinas serĉi konfrontadon kun Tehrano, ĝi lanĉas regionan konflikton kiu povus bruligi la tutan Proksim-Orienton.
Walid CHARARA.
Oni spertas malagrablan senton kiam franco uzas la anglan por peti informon en strato de Florenco, Sevilo aŭ Coimbra, sen paroli pri Montevideo aŭ Portalegro. Aŭ kiam hispan- aŭ portugal-lingvano faras same en Parizo. Tiu sinteno ignoras la parencecon inter la sudeŭropaj (kaj do ankaŭ latinamerikaj) latinidaj lingvoj. Inter la latinidaj lingvoj — franca, hispana, itala, kataluna, portugala, rumana-, ne nur eblas interkompreniĝo, sed ĝi estas ebla kaj rapide akirebla. (Vd, en la franca, Esploroj kaj unuaj aplikoj) Interkompreniĝo, tio signifas kompreni lingvojn sen paroli ilin: ĉiu parolas aŭ skribas en sia lingvo, kaj komprenas aŭ legas tiun de la alia. Tiu procedo, kiu bezonas nenian antaŭscion de la latina, kapablas kunigi tutan landaron kiu apartenas al la sama lingvofamilio kaj kiu havas proksimajn interesojn kaj kulturojn.
Por parolanto de latinida lingvo, la aliaj lingvoj de la familio estas tuj pli travideblaj ol la aliaj. Same pri la parolantoj de slavaj lingvoj (rusa, bulgara, ĉeĥa, pola, serb-kroata) kaj por tiuj de la ĝermanaj lingvoj: angla, germana, nederlanda. Tiun nocion de lingvofamilio bone komprenis la skandinavoj jam delonge: dano, norvego kaj svedo kompreniĝas inter si parolante ĉiu sian lingvon. La kutimo apogi sin sur la similaĵoj (uzenda prefere kiam oni esprimiĝas) kaj la studado de la sistemaj diferencoj (sciendaj, por ke ili ne perturbu la komprenon) ebligas al la skandinavoj komuniki facile inter si kaj tiel ekzisti kiel komunumo. Jam preskaŭ jarcenton oni instruas, en ĉiuj de tiuj tri landoj, en la lernejo la bazan gramatikon de la lingvoj de la aliaj.
Dum la lasta jardeko oni faris interesajn esplorojn pri la lernado de interkompreniĝo de latinidaj lingvoj. Kadre de la eŭropa programo Lingua, du projektoj, realigitaj lige kun skipoj de la aliaj eŭropaj latinidlingvaj landoj, ebligis plurajn observojn kaj eksperimentojn: Galatea, sub respondeco de s-rino Louise Dabène (universitato Standhal-Grenoble 3), kaj Eurom4, sub direktado de s-rino Claire Blanche Beneviste (universitato de Provenco, Aix-Marseille). Oni produktis materialon hodiaŭ ĝisdatigendan kaj disvolvigendan. Pasiiĝintaj homoj daŭrigas la laboron en Romo, Barcelono kaj Remso.
La dana universitato de Arhuzo*, laŭ la skandinavaj spertoj, montris ke la samaj rezultoj atingeblas en la grupo de la latinidaj lingvoj. En Argentino, forta itala kolonio instigas al lernado de la lingvoj de Sudameriko. Ĉe la University of British Columbia (UBC) de Vankuvro, la franca fako, en prestiĝoperdo, refariĝis alloga per kursoj de inico al latinidaj lingvoj... La laboroj faritaj kun skipoj de libervolaj, sed ne fakulaj studentoj (Eurom4), montras ke en sesdek horoj parolanto de latinida lingvo sukcesas kompreni tekstojn en tri aliaj lingvoj (librojn, enciklopedion, gazetarajn artikolojn).
Por la plej multaj temoj tamen necesas iom pli da tempo por akiri bonan regadon de buŝa kompreniĝo (konversacio, filmo, radio kaj televido).
La disvastigo de tiaj metodoj en la eduksistemo stumblas super grava malhelpo: ili ne kongruas kun la oficiale difinita politiko de lingvoinstruado kaj do kun la formado de instruistoj. Preparitaj por instrui nur unu fremdan lingvon, konvinkitaj ke ilia misio estas transdoni ĝin al siaj lernantoj komplete, la instruistoj povas nur malbonvenigi, laŭ ili, reduktitan instruadon de nur parta kompetento. Por venki tiujn rezistojn, kaj en la kadro de nova politiko, la formado devas konsideri ne plu lingvon, sed familion de lingvoj. Instruisto reganta plurajn lingvojn havus pli ĝustan vizion de ĉiu de ili, kaj la toleremo havus bonajn ŝancojn anstataŭi la postulon de perfekteco: la interkompreniĝo alvokas efektive la virtojn de la proksimumo — kiu ebligas antaŭeniĝon — kaj la elturniĝon.
Ĉiuj fakuloj scias ke la akiro de fremda lingvo en ĝia tutaĵo restas malfacila kaj longdaŭra entrepreno, kaj ke la reala dulingvismo estas mito, escepte ĉe homoj plonĝitaj ekde infanaĝo en dulingvan medion aŭ kiuj pasis parton de sia vivo en lando kies lingvon ili asimilis. En la tekniko de interkompreniĝo, ĉe kiu ĉiuj partioj aŭskultas la alian, la produktado en fremda lingvo fariĝas enutila. La plej malfacila parto de lernado, tiu kiu lanĉas la plej kompleksajn mekanismojn, estas do forigita. La gajno de tempo kaj klopodo estas konsiderinda.
Repensi la lernadon laŭ lingvofamilioj havus plurajn avantaĝojn. Sur individua nivelo, la sento de egaleco kaj de komforto estas dividita: neniu abdikas sian lingvon por adopti tiun de la alia. La atento estas mobilizata nur en la aŭskultaj fazoj kaj, pro tio, la laciĝo estas reduktita. Ĉiu parolanto povas tiel esprimi sin precize kaj nuance. Kaj, sur politika nivelo, eŭropa kiel internacia, tiu lernado estigus dinamikon de multpoluseco kaj de lingva demokratio fronte al hiperpotenco kaj unusola lingvo.
Françoise PLOQUIN.
La seismego de Sumatro, kaj la ondegoj, kiuj frapis, la 26-an de decembro 2004, la marbordojn de la Hindia Oceano, kaŭzis unu el la plej kolosaj katastrofoj de la historio. La homa tragedio — 150.000 mortintoj, 500.000 vunditoj, 5 milionoj da delokitoj, laŭ provizoraj nombroj — atingas rare spertitan amplekson. Aldoniĝas la internacieco de la katastrofo: ok aziaj landoj kaj kvar afrikaj estis samtage frapitaj de la kataklismo kiu cetere mortigis aŭ malaperigis 10.000 homojn el proksimume 45 pliaj landoj de la mondo (inter ili 2.000 svedojn, 1.000 germanojn, 700 italojn, 500 aŭstrojn, 200 francojn, 200 novzelandanojn, sed ankaŭ meksikanojn, kolombianojn, brazilanojn, filipinanojn...).
La ĉeesto de okcidentanoj, kaj la alta nombro da viktimoj inter ili, kontribuis al la planedvasta eĥo de la katastrofo, kiu okazis, per terura konstrasto, meze de la jarfina festoperiodo. Ankaŭ tio sekvigis detalan raportadon de la komunikiloj de escepta dimensio, kiun la tragedio certe ne estus provokinta — bedaŭrinde — se ĝi estus limigita nur al la azia dimensio.
Ĉio ĉi faras enorman emocian ŝokon kiu tuŝas profunde la okcidentajn publikajn opiniojn. Emociego tute prava antaŭ tiom da homa mizero, tiom da detruo kaj tiom da malespero. Ĝi esprimiĝis per forta volo helpi, kaj per varmkora dinamiko de solidareco. Malofte antaŭe, laŭ la bonfaraj organizoj, montriĝis tiom granda malavareco — same publika kiel privata.
Tiu solidareco kun ĉiuj viktimoj de la Hindia Oceano ebligis al multaj de niaj kuncivitanoj malkovri, trans la kataklismo, la realecon de la ordinaraj vivkondiĉoj de tiuj landoj. Kaj klare montriĝas ke la mobilizita helpo, malgraŭ sia graveco, estos tre malsufiĉa por solvi iliajn strukturajn malfacilaĵojn.
Ni memoru kelkajn faktojn:
‣ Same intensa “natur”katastrofo kaŭzas malpli da viktimoj en riĉa lando ol en malriĉa lando. Ekzemple, la tertremo de Bam, en Irano, okazinta precize unu jaron antaŭe, la 26-an de decembro 2003, atingis 6,8 gradojn sur la skalo de Riĥter kaj kaŭzis pli ol 30.000 mortojn. Sed, tri monatojn antaŭe, la 26-an de septembro 2003, pli forta tremo — de 8 gradoj — en la insulo Hokaido, en Japanio, postlasis nur kelkajn vunditojn kaj neniun morton. Alia ekzemplo: la 21-an de majo 2003, tertremo de 6,2 gradoj frapis Alĝerion kaj mortigis pli ol 3.000 homojn. Tri tagojn poste, la 26-an de majo, pli violenta tremo — 7 gradoj — skuis la tutan nordokcidenton de Japanio kaj kaŭzis neniun morton.
Kial tiaj diferencoj? Ĉar Japanio, kiel aliaj evoluintaj landoj, posedas la rimedojn apliki normojn de multe pli kosta kontraŭseisma konstruado. Ĉu ni do estas malegalecaj antaŭ kataklismoj? Sendube jes. Ĉiujare, katastrofoj tuŝas proksimume 211 milionojn da homoj. Tri kvaronoj da ili troviĝas en Sudaj landoj, kie la malriĉeco pligravigas ilian vundeblon. Raporto titolita Redukti la riskon de katastrofoj, publikigita la 2-an de februaro 2004 de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj por la Disvolvo (PUND), eĉ demandas al si ĉu daŭre paroli pri “natur”katastrofoj. La efekto de tertremo, de ciklono aŭ de inundo estas tre malsama laŭ landoj. Ĝi ofte dependas de la prevent-politikoj aplikitaj de la aŭtoritatoj.
‣ Se la sama cunamo okazintus en la Pacifika Oceano, la nombro da viktimoj estus multe pli malalta. Ĉar la bordoŝtatoj — laŭ iniciato de du grandaj potencoj, Japanio kaj Usono — starigis sistemon de detekto kaj alerto kapablan averti antaŭ alveno de la “mortigaj ondoj” kaj ebliganta al la marborda loĝantaro ŝirmi sin. Sed la aĉeto, instalo kaj prizorgado de tia sistemo estas tre multekostaj.
‣ La katastrofo de la Hindia Oceano emociigas nin pro sia giganteco, sia brutaleco kaj ankaŭ ĉar tiu sumo da homaj tragedioj okazis en unu tago. Sed se oni observus, tutan jaron, tiujn landojn kaj iliajn loĝantojn kun tia sciemo kian ni havas en tiu ĉi momento, ni ĉeestus — malrapide — homan katastrofon de eĉ pli tragedia dimensio. Sufiĉas scii ke ĉiujare, en la landoj de la Bengala Golfo (Barato, Maldivoj, Srilanko, Bangladeŝo, Birmo, Tajlando, Malajzio kaj Indonezio) pluraj milionoj da homoj (precipe infanoj) mortas simple ĉar ili ne disponas pri trinkakvo kaj trinkas poluitan akvon.
‣ La publika kaj privata helpo promesita al la landoj tuŝitaj de la cunamo sumiĝas nun je proksimume 3 miliardoj da dolaroj. Ĉiu ĝojas pro la grandeco de tiu sumo. Tamen ĝi estas neglektinda kompare kun aliaj elspezoj. Ekzemple, la nura militbuĝeto de Usono sumiĝas je 400 miliardoj da dolaroj... Alia ekzemplo, dum Florido estis tuŝita, en aŭtuno 2004, de ciklonoj kiuj faris gravajn detruojn sed sen komuna mezuro kun la nuna katastrofo en la Hindia Oceano, Vaŝingtono disponigis tuj 3 miliardojn da dolaroj... Ĉiukaze, la promesitaj sumoj estas sensignifaj vide al la necesoj de la landoj kiun la cunamo ĵetis en mizeron.
Necesas scii ke, laŭ la lastaj nombroj de la Monda Banko, la publika ekstera ŝuldo de kvin el tiuj landoj sumiĝas je pli ol 300 miliardoj da dolaroj. Kaj la repagoj kiujn ĝi implicas estas gigantaj: pli ol 32 miliardoj da dolaroj jare... Jen pli ol dekoble la promesoj de “larĝanimaj” donacoj anoncitaj en tiuj ĉi tagoj. Laŭ planeda skalo, ĉiujare, la malriĉaj landoj repagas al la riĉa Nordo, pro la ŝuldo, pli ol 230 miliardojn da dolaroj. Jen inversa mondo.
Oni elvokas, okaze de la cunamo, moratorion pri la ŝuldo de la damaĝitaj landoj. Sed necesas ne moratorio, sed pura kaj simpla forstreko de la ŝuldo. Kiel Usono ĵus trudis al siaj partneroj de la Pariza Klubo pri la ŝuldo de Irako, lando kiun ĝi milite okupacias. Se oni povas fari tion kun Irako — kiu estas lando riĉa je nafto kaj gaso-, kial tio ne eblas por landoj senfine pli malriĉaj kaj krome frapitaj de katastrofo kun biblia dimensio?
‣ Plie, la PUND sciigas, ke “planedvaste mankas proksimume 80 miliardoj da dolaroj jare por certigi al ĉiuj la bazajn servojn”, nome aliro al trinkakvo, tegmento, deca nutraĵo, baza edukado kaj esenca sanprizorgo. Tio egalas precize al la suplementa buĝeto kiun la prezidanto Bush ĵus petis de la Kongreso por financi la Irak-militon...
La enormeco de la kovrendaj bezonoj montras, kompare, ke la homa larĝanimeco, kiom admirinda kaj ankaŭ necesa ĝi estas, ne estas solvo por longa tempo. Emocio ne povas anstataŭi politikon. Ĉiu katastrofo rivelas, kvazaŭ efekto de lupeo, la strukturan mizeron de la plej malriĉaj; de tiuj kiuj estas la ordinaraj viktimoj de la malegaleca kaj maljusta distribuo de la riĉecoj en la mondo. Pro tio, se oni vere deziras ke la efekto de kataklismoj estu malpli detrua, necesas serĉi permanentajn solvojn. Kaj favori, por la tutaĵo de la loĝantoj de la planedo, kompensan redistribuon.
Ŝajnas pli kaj pli nepre, por alfronti urĝo-situaciojn kiel tiujn ĉi, kaj tute simple por konstrui pli justan mondon, starigi specon de internacia aldonvalora imposto. Tiu ideo de “planedvasta imposto” — pagenda por valorŝanĝoj (Tobin-imposto), armilvendoj aŭ por konsumo de nerenovigeblaj energioj — estis prezentita al la UN la 20-an de septembro 2004 de la prezidantoj Lula de Brazilo, Lagos de Ĉilio, Chirac de Francio kaj Zapatero, ĉefministro de Hispanio. Pli ol cent landoj, do pli ol la duono de la ŝtatoj de la mondo, subtenas nun tiun ĝojigan iniciaton.
Kial ne apogi sin sur la universala emocio estigita de la katastrofo de la Hindia Oceano por postuli tujan validigon de tiu internacia imposto de solidareco?
Ignacio RAMONET.
Subtenu Le Monde diplomatique
‣ per fondo de loka subten-rondo “Amikoj de la DIPLO”
‣ aŭ aliĝo kaj aligo al tia rondo jam ekzistanta
‣ aŭ per abono de la papera eldono de “Le Monde diplomatique” en la franca aŭ iu alia lingvo en kiu ĝi estas papere eldonata
Al niaj retaj legantoj
Kiel vi scias, “Le Monde diplomatique“ lastan jaron festis sian kvindekan datrevenon. Jam preskaŭ dek jarojn ĝi troviĝas ankaŭ rete, kaj antaŭ tri jaroj ĝi komencis aperi en Esperanto. La legateco de la franca eldono en la reto cetere superas kelkfoje tiun de la papera eldono mem, kaj la Esperanta eldono estas unu el la plej legataj teksejoj en Esperanto kun ĉiutage inter 80 kaj 100 aliroj. Efektive, kiu ajn konsultas la serĉilon Google per enmeto de ia ajn lando de la planedo havas grandan ŝancon trovi la Diplo en la unue proponataj teksejoj. Kaj ne senkiale: la franclingva teksejo disponigas du jarojn da arkivitaj artikoloj, libere alireblaj, kaj la Esperanta teksejo tri jarojn. Krome troviĝas gravaj geografiaj aŭ laŭtemaj dosieroj.
Se la gazeto decidis tre frue uzi tiun komunikilon, pro eksperimentemo, poste por tie fari la batalon de la ideoj, ĝi devis eviti ke tio konduku, iom post iom, al endanĝerigo de ĝia financa saneco. Nu, tiurilate, la efekto estas larĝe pozitiva, ĉar la videbleco de la gazeto igas multajn retanojn, kiuj malkovras ĝin per ĝia teksejo, iam aĉeti paperan ekzempleron aŭ eĉ aboni ĝin.
Estas ĝuste tiu ligo inter tekseja legado kaj aĉeto de la gazeto kiu ebligas al ni daŭre disponigi senpage tiom da artikoloj en la reto, kaj konstante disvolvi tiun fonton de informoj kaj analizoj, kun la konataj alta postulo kaj engaĝiĝo.
Pro tio ni kalkulas kun via solidareco por aboni kaj abonigi la paperan eldonon de Le Monde diplomatique aŭ la regule aperantajn laŭtemajn dosierojn Manière de voir. Ĉiu abono de la papera eldono farita per nia sekura reta pagsistemo efektive subtenas la teksejan eldonon.
Se vi jam estas abonanto de Le Monde diplomatique aŭ se, pro fideleco al via gazetvendisto, vi preferas aĉeti la gazeton laŭ opaj numeroj, ni proponas al vi konsulti ankaŭ niajn informojn pri la asocio “Lecteurs solidaires [Solidaraj legantoj], kiu ebligas proponi senpagajn abonojn por centroj de legado en landoj de malforta aĉetpovo.
Via subteno ebligis al ni lastan jaron evoluigi certajn aspektojn relative diskretajn de la teksejo, kiuj koncernas la efikecon de la serĉilo, facilecon de krozado aŭ teknikan fidindecon. Precipe ĝi ebligis al ni prepari estontajn disvolvojn pli “videblajn”.
Du ekzemploj de prilaborataj projektoj: la kompletaj franclingvaj arkivoj de la gazeto ekde 1974 estas iom post iom integrataj en la teksejon kun senpaga aliro (limigita al certa amplekso de konsulto) por niaj “paper”-abonantoj; pli rektaj ligoj inter diversaj alilingvaj eldonoj por pasi pli rapide de artikolo al ĝiaj tradukoj, kio povas malfermi interesajn pedagogiajn perspektivojn.
Per abono, por vi aŭ por iu el viaj proksimuloj, same kiel per partopreno en “Lecteurs solidaires [Solidaraj legantoj]”, vi helpos la skipon de Le Monde diplomatique trovi ekonomian ekvilibron por sia tekseja eldono, ankaŭ por sia eldono en Esperanto. La abonantoj restas efektive ĝia plej sekura bazo por stabileco kaj sendependeco.
IGNACIO RAMONET, PHILIPPE RIVIÈRE kaj VILHELMO LUTERMANO.
‣ Abonoj de la franclingva eldono: http://www.monde-diplomatique.fr/abo/
‣ Lecteurs solidaires (Solidaraj legantoj):
Ivo Lapenna, iama eminenta prezidanto de UEA, estis ankaŭ, interalie, eminenta fakulo pri internacia juro. Li publikigis en 1952 interesan verkon “Aktualaj problemoj de la nuntempa internacia vivo”, Roterdamo 1952*. Lia demonstro pri la valideco kaj deviga karaktero de la Universala Deklaracio de UN pri Homaj rajtoj estas en la nuna cinike malhumana mondo aparte aktuala kaj atentinda. Lia libro konvinkis min, ke kvankam la Universala Deklaracio de UN pri Homaj Rajtoj nur estas deklaracio, kiun multaj personoj asertas nedeviga, tamen kiel anekso de la Ĉarto de UN ĝi evidente estas deviga por ĉiuj registaroj. Ĝi ne estas la sola sed estas fundamento de internacia juro, ankaŭ per tio, ke ĝi ne kreas la homajn rajtojn, sed konstatas ilin. Alivorte ĝi konstatas, ke la rajtoj, kiujn ĝi listigas, ekzistus kaj ilia respekto estus internacie deviga eĉ se la Deklaracio ne ekzistus, kaj ĝi ne limigas ilin. Plie kontraŭe al tio, kion atence al la internacia juro, la plej grandaj potencoj faris, ili ne estas disigeblaj, nek kontraŭmeteblaj unuj al la aliaj.
Tiu studo de prezidanto de UEA donas okulfrapan forton al rimarko legebla en la “Manifesto de la Sennaciistoj” de E. Lanti (fondinto kaj unua prezidanto de Sennacieca Asocio Tutmonda): “La batalo por la rajto povas do esti tre uzebla batalvorto.”
La enhavo de la libro de Ivo Lapenna havas por ĉiam universalan aktualecon, kiu koncernas ĉiun civitanon de ĉiu lando kaj de la tuta mondo. Kvankam tiu konstato aplikiĝas al la tuta libro, ni ekzamenos pli detale la sekcion 6-an de la ĉapitro VIII, pri “La jura signifo kaj la atingopovo de la Universala Deklaracio” (de UN pri Homaj Rajtoj). Tiu ĉi formale nur estas rekomendo, kiu tial havas ŝajne neniun karakteron de jura devigo. El tiu sola vidpunkto, ĝi jam havus neneglektindan signifon.
La problemo aperas sub tute alia lumo, laŭ Lapenna, se oni analizas la enhavon de la Deklaracio kun konsidero pri kaj en ligo kun la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj. Ĉi tiu klarvorte agnoskas la ekziston de la rajtoj kaj liberecoj de la homo. Ĝi ne kreas ilin sed uzas la jam ekzistantan koncepton.
Ke la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj havas devigan karakteron, pri tio ne povas esti ia dubo. Tial ĉiuj partoj de la Ĉarto, kiuj rilatas al la homaj rajtoj kaj al la fundamentaj liberecoj tute same estas jure devigaj. Ili konsistigas parton de la nuna internacia juro. Oni do povas aserti, sen timo erari, ke la internacia juro agnoskas la ekziston de la homaj rajtoj kaj ke la nerespekto de tiuj samaj rajtoj estas rompo de la internacia juro.
Tamen la Ĉarto ne precizigas la homajn rajtojn. Tion faras por ĝi la Universala Deklaracio. Tiu ĉi nur tion detaligas, kio jam laŭ la Ĉarto nedisigeble apartenas al la internacia juro. Ĉar kion oni povus kompreni sub la esprimo “fundamentaj rajtoj kaj liberecoj de la homo”, se ne ĝuste tion, kion la oficialaj reprezentantoj de 48 ŝtatoj deklaris esti la universalaj rajtoj de la homo, dum 10 aliaj sin detenis? Eĉ ne unu voĉo esprimiĝis kontraŭ la Deklaracio!
La juraj aktoj povas havi deklaran aŭ starigan karakteron. La unuaj tion nur konstatas, kio jam ekzistas. La aliaj kreas la juron. La Universala Deklaracio pri la Homaj Rajtoj evidente posedas la unuan karakteron. Tion diras ĝia nomo mem. La Deklaracio, sekve, same kiel la Ĉarto, kreas neniujn novajn homajn rajtojn. Ĝi nur listigas tiujn el la homaj rajtoj, kies ekziston oni povas konsideri universala.
Tial, kvankam ĝi nur estas rekomendo, ĝia enhavo tamen estas fakte deviga. Tiu enhavo estus deviga eĉ se tute ne ekzistus Deklaracio: ilin jam solene agnoskis la internacia juro per la Ĉarto de UN. Ne povas esti eĉ la plej malgranda dubo, ke en la esprimoj “homaj rajtoj” kaj “fundamentaj liberecoj” oni devas kompreni ĝuste la rajtojn kaj liberecojn difinitajn en la Deklaracio. Kvankam ĝi nur estas rekomendo, la Deklaracio estas evidenta pruvo, ke la civilizitaj nacioj agnoskas la liberecojn kaj rajtojn, kiujn ĝi enhavas, kiel ĝeneralajn jurajn principojn. Tiu enhavo estus deviga, eĉ se la Ĉarto dirus absolute nenion pri la homaj rajtoj, eĉ se ĝi ne rekonus ilin plurfoje. Tiuokaze ĝi estus deviga kiel ĝenerala jura principo.
Fine, se la internacia jura jurisprudenco povas konstante uzi la teorian verkon de konata fakulo por ĝuste interpreti juran punkton, des pli prave ĝi povas apogi sin sur tiel grava dokumento, kiel estas la Universala Deklaracio, kiu ne estas la verko de nur unu sola fakulo, sed estas la verko de multaj oficialaj reprezentantoj de ŝtatoj kaj de fakuloj apartenantaj al ĉiuj juraj sistemoj de la tuta mondo.
Oni ankaŭ vidas, ke laŭ tiu vojo, la enhavo de la Universala Deklaracio montriĝas deviga.
Surbaze de ĉiuj menciitaj argumentoj, la aŭtoro opinias, ke la Universala Deklaracio pri la Homaj Rajtoj, kvankam ĝi estas formale nur rekomendo, tamen laŭ sia enhavo estas deviga. Sekve, ĉiu atako kontraŭ la homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj, farita kie ajn en la mondo kaj fare de kiu ajn, devas esti konsiderata kaj efektive estas malatento kaj malobeo al la internacia leĝo.
Alia demando estas tiu de la efektiva internacia protekto de la homaj rajtoj. Pluraj proponoj estis faritaj, sed neniu estis akceptita. La Deklaracio mem parolas nur tre singarde pri la rajto je ribelo, se la homaj liberecoj kaj rajtoj ne estas observataj. En la Enkonduko al la Deklaracio estas, nome, dirite, ke la homaj rajtoj devas esti protektataj de reĝimo de juro, “por ke la homo ne estu devigata turni sin al ribelo”. Tio estas paŝo malantaŭen, kompare al la franca Deklaracio, kiu klarvorte agnoskas rajton je ribelo. Tamen en la nunaj cirkonstancoj, pro la manko de efektiva internacia protekto de ĉiuj homaj rajtoj kaj liberecoj, la ribelo evidente estas la ĉefa rimedo por lukti kontraŭ tiraneco kaj subpremo.
Alia kun la tempo potenca rimedo estas la eduko, sed ĝi havas nur moralan karakteron. Sur tiu ĉi kampo la aktiveco de UNESKO estas konsiderinda kun la helpo de multaj Neregistaraj Organizoj (NRO-j).
Ĉiuj rajtoj estas gravaj por ĉiuj en la tuta mondo. Inter ili, iuj prezentas apartan gravecon por la laboristaro kaj sekve por la agado de la Laborista Esperanto-Movado.
Tiuj rajtoj estas difinitaj precipe sed ne nur, ĉar evidente tiuj specifaj rajtoj nur povas esti respektataj kune kun la aliaj, en la artikoloj 22 ĝis 28. Temas pri modernaj liberecoj kaj rajtoj. Ili detaligas la devon kaj rajton de socia solidareco, kies konsekvenco devas esti la efektivigo de certaj ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj, necesaj al la homa digno kaj al la libera evoluo de la homa personeco. Laŭ la Deklaracio, ili estas:
‣ 1) la rajtoj al laboro, al egala kompenso por egala laboro, al organiziĝo en laboristaj sindikatoj,
‣ 2) la rajto al ripozo,
‣ 3) la rajto al socia asekuro kaj al vivnivelo sufiĉa por certigi la bonfarton kaj sanon de la persono kaj de ties familianoj.
‣ 4) la rajto al senpaga elementa edukiĝo kaj al egala atingeblo de la supera edukiĝo,
‣ 5) la rajto al libera partopreno en la kultura vivo, al ĝuado de la artaj valoroj kaj al profitado de la sciencprogreso.
Tiuj rajtoj neniel estas limigaj. Male, ili klarvorte inkluzivas la rajton kaj devon plibonigi kaj plivastigi ilin cele al konstanta progreso de la tuta homaro en la respekto de la planeda natura medio.
Estas rimarkinde, ke la rajtojn ĉi supre difinitajn sisteme kaj eĉ pli kaj pli ofte malrespektas la modernaj ŝtatoj konsiderataj kiel la plej demokrataj, fakte eĉ la plej ordoneme arogante leciondonemaj pri homaj rajtoj. Oni ekzemple povas edife ilin kontraŭmeti al la “principo de merkata ekonomio, en kiu la konkurenco estas libera kaj ne falsita”, kiu saturas la projekton de “traktato pri Eŭropa Konstitucio”. Ili pravigas, ke nepartipolitika sed kultura tutmonda asocio, kia estas SAT, publike alprenu pozicion pri, ekzemple, ĉi tiu rajtodetrua traktato.
Oni do vidas, ke restas multo farota sur la tereno de la agado de NeRegistaraj Organizoj favore al la homaj rajtoj, je ĉiuj niveloj, de la loka ĝis la universale tutmonda. Temas pri leĝa, do nepartipolitika, kvankam socie orientita agado sur kampo, kiun flankelasas, ekzemple, “Amnestio Internacia”. Tia agado okulfrape kongruas kun la nuna statuto de Sennacieca Asocio Tutmonda (S.A.T.). Tiu ĉi povas do proponi al la organizoj, kiuj konsentas kunlabori kun ĝi, en la respekto de ĉies sendependeco kaj propraj celoj, kiel bazon de komuna agado, la tutmondan defendon de la homaj rajtoj.
Petro LEVI.
Camille Amouro (Benino): La furzoj de Pierre Casanova
Pierre Casanova La Vera furzas ĉiun vesperon je la 9a horo kaj 10 minutoj. Tio daŭras ekzakte sesdek du sekundojn, resonas kiel afroĵazo kaj odoras kiel jasmenfloro detranĉita dum nokto. Ekster Ajro, lia vilaĝo, neniu sciis pri tio. Eĉ en la ĉefurbo ne. Kaj, iun tagon, franca antropologino, cetere esploristo (esti kaj franca antropologo kaj esploristo povas aspekti redunde, sed tiel oni prezentis al ni la aferon), humanisma kaj pasiiĝinta pri Afriko, malkovris la fenomenon kaj verkis pri ĝi ege kleran artikolon en unu el la plej prestiĝaj revuoj de nia planedvasta vilaĝo. (...)
Interesegis la fenomeno. Fakuloj aperis kiel fungoj post pluvo. Unu publikigis Historio de la furzoj, de la originoj ĝis Pierre Casanova La Vera. Alia alkuregis kun sia Anatomio de la furzula anuso. Poste venis fakuloj pri furzula morfologio, tiuj pri furzoturismo, pri la furzo kaj ties ĉirkaŭaĵo, tiuj pri odoroj de la furzo, prifurzaj etnomuzikologiistoj, prifurzaj ekonomiistoj, fakuloj pri la efikoj de la furzo sur la agrokulturan disvolviĝon, ktp.
Fakoj siavice plifakiĝis. Ege interesajn laborojn oni genie faris pri la furzo kaj la disvolviĝo de cereala kultivado en tropikaj regionoj, pri la furzo kiel simbolo de abundo de maizo, pri la efikoj de la furzo sur demokratiigo kaj moraligo de la publika vivo, pri la maiza ĝermo kaj la reapero de la furzo en Benino... Nienam antaŭe oni vidis tiom multe da esploristoj kaj turistoj en nia lando.
Ekonomikisto multege pli inspirita ol ĉiuj siaj antaŭuloj (...) kunportis sub sia longa barbo raporton kaj konkretajn proponojn kiujn, post senfina hezitado kaj sub premo de la metropolo, la franca misio pri disvolviĝohelpo finfine aprobis.
La plej konkreta el la konkretaj proponoj estis la starigo de Internacia Observejo Prifurza (IOP) en Porto-Novo, la ĉefurbo. Ni ne vere komprenis, kion tio signifis, sed preferindas havi internacian umon en sia lando ol en la najbara. Tial ni subtenis la projekton per multe da tamtamado, fanfarado kaj televido.
Estis konstruaĵo tute vitra, ampleksanta mil kubajn metrojn, staranta mezurbe, elpensita de franca arkitekto tiucele veninta el La Souterraine, en departemento Creuse, kaj realigita kun beno de la Helpa Fonduso al disvolviĝohelpo kadre de publika helpo por la disvolviĝo.
Poste, oni petis unu el la triaŝtupaj studentinoj de la multe priparolata barba ekonomiisto instali sin en la ejaron de la IOP kaj vivigi ĝin. (...) Ŝi sukcesis ricevi de nia registaro kaj de la franca disvolviĝohelpo kroman subvencion por konstrui muron ĉirkaŭ la bieneto de Pierre Casanova La Vera. De tiam, ĉiu vizitemulo devis aĉeti bileton por eniri la loketon. Samtempe oni starigis vojimpostejon sur la pado tiena. (...) Ĉiuj ĉi klopodoj estis finitaj fulmrapide. [La studentino de la barba ekonomiisto] eĉ projektis rondvojaĝon de Pierre Casanova La Vera al Francujo kaj Eŭropo. Sed jen kio okazis. Post kiam ĉiuj ĉi investoj estis plenumitaj kun amasinformila tamburado, tra la tuta mondo kaj spite al la protestoj de la loĝantoj de Ajro, kiuj opiniis sin enkarcerigitaj, la juna studentino iris al Pierre Casanova La Vera por konatiĝi kun li kaj inviti lin al la lanĉa ceremonio de la operacio.
Tiu respondis al ŝi: “Mi ne furzas por riĉuloj.” Ŝi konkludis ke la artisto ebriiĝis pro fameco kaj, post kiam la premo de beninaj aŭtoritatoj kaj la ĉantaĝo de la francaj disvolviĝohelpistoj definitive fiaskis, ŝi okazigis sian ceremonion malgraŭ la foresto de Pierre Casanova La Vera.
De tiu vespero, Pierre Casanova La Vera ne eligis el si eĉ la plej etetan furzon kaj la disvolviĝohelpejo, embarasegita, aktive serĉas kvar furzulojn beninajn kaj unu alilandan anstataŭigontajn la maldankeman ulon en la granda entrepreno de la IOP.
El: Dernières nouvelles de la françafrique [Lastaj novaĵoj/noveloj de franclingva Afriko], eldonita de Vents d’ailleurs, La Roque d’Anthéron, 2003.
En Germanio, la ĉantaĝo per delokado ebligis al Volkswagen malhelpi altigon de salajroj kaj pagi nur parton de kromaj laborhoroj. La direktoro pri homaj resursoj de tiu industria grupo, s-ro Peter Hartz, jam antaŭe elkovis planon redukti la kompensojn por senlaboruloj, deciditan de la registaro de s-ro Gerhard Schröder por la 1-a de januaro 2005. Programo simila al tiu de la franca ĉefministro s-ro Jean-Pierre Raffarin kun la disponigo pri la 35-hora laborsemajno kaj pri certaj limoj al maldungo. Ne pro ia granda ĉefo, sed pro premo de la multnaciaj entreprenoj kaj de internaciaj institucioj. Ili scias ke ili povas kalkuli kun la beno de fakuloj kiaj s-ro Michel Camdessus, kies ripetaj fiaskoj ne difektis lian kapablon valorigi disponojn de socia malprogreso.
KIU DIRIS: “Mi observas kun kontento ke la rusoj plenumis la makroekonomiajn kriteriojn rilate deflacion kaj buĝeton”? S-ro Michel Camdessus, tiam direktoro de la Internacia Mon-Fonduso (IMF). Tio estis en januaro 2000.* En la sama momento, la oficialaj statistikoj konfirmis trionan falon de la malneta interna produkto en Rusio inter 1989 kaj 2000, kaj senprecedencan regreson de la vivekspekto (je 3,7 jaroj)*, sen paroli pri naskiĝo de mafio...
Kiu diris: “Argentino havas historion por rakonti al la mondo: historion pri la graveco de fiska disciplino, de strukturŝanĝoj, kaj rigore plenumata monpolitiko”? S-ro Michel Camdessus. Tio estis la 1-an de oktobro 1998, en la sidejo de la IMF. Oni konas la sekvojn: industria kaj banka kolapso, eksplodo de la mizero.* Tiom da deklaroj — larĝe ignorataj kiam s-ro Camdessus prezentis sian raporton pri Francio*, en oktobro 2004. S-ro Nicolas Sarkozy, tiam franca ekonomi- kaj financ-ministro kaj adresito de tiu verko, tuj deklaris ke li faros el ĝi sia “litlegaĵo” (vd la artikolon — aperigotan — de Serge Halimi:). La registaro ĉerpas el ĝi sian inspiron. La franca organizo de la mastroj MEDEF* uzas ĝin kvazaŭ biblion. La komunikiloj laŭdegis ĝin: neniu televidĵurnalo, politika debato, literatur-elsendo (jes ja!) evitis la ĉeeston de s-ro Camdessus.
Tamen, tiu ekspensulo de la IMF, nova konsilisto de la papo Johano Paŭlo II, havas la apartecon esti ekspertizisto kiu ĉiam trompiĝas. Tie, kie pasis s-ro Camdessus, la naskiĝantaj ekonomioj mortis. Li devis eĉ demisii de la internacia institucio, la 14-an de februaro 2000, jaron antaŭ la fino de sia mandato, pro kontestoj al lia ultraliberala politiko.
Dum dek-tri jaroj de sia regado super la IMF, li povis apliki sian programon. Rezulto: deko da gravaj financkrizoj. Ĉiufoje la truditaj solvoj gravigis la krizojn, se ili ne simple kaŭzis ilin. Tio okazis en Meksiko (1994), Tajlando (1997), poste en ĉiuj landoj de sudorienta Azio (1997-1998), en Rusio (1998), Brazilo (1999). La fakulo forlasis sian postenon antaŭ ol konstati la detruajn sekvojn de sia politiko en Turkio (2001) kaj precipe en Argentino (2001-2002). “Mi havis la iluzion ke mi povis esti arkitekto”, klarigis li, la 19-an de junio 2000, antaŭ la asembleo de la Franca Kompanio pri Asekuro pri la Ekstera Komerco (COFACE)*, en Parizo. “Mi fariĝis nur fajrobrigadisto”. Fajrobrigadisto fajromania.
Sole la indonezia krizo resumas la metodon Camdessus. Partoprenante la “azian miraklon”, Indonezio suferis, somere 1997, la ondon de spekulado kiu frapis Tajlandon, antaŭ ol disvastiĝi al Malajzio, Hongkongo, sen ŝpari Japanion. La miliardoj da dolaroj plasitaj en nemoveblaĵoj kaj en borso — kion la fakuloj de la IMF konsideris pruvon por sukcesa liberigo de la indoneziaj financmerkatoj — fuĝas el la lando, la rupio perdas 80% da sia valoro, la nemoveblaĵo kolapsas, la ŝtato enŝuldiĝas provante limigi tiun fluon. Vane.
Jen la registaro turnas sin al la IMF kaj la Monda Banko kiuj pruntedonas proksimume 25 miliardojn da dolaroj, sub rezervo de aplikado de ŝajne teknika “programo de struktura alĝustigo”: “plibonigi la efikecon de la merkatoj”*, “striktigi la mon- kaj buĝet-politikon”... En la reala vivo, tio esprimiĝas per ĉesigo de la helpoj por la bazaj bezonoj kaj per prezaltiĝo: 200% por elektro, 50% por lakto, 36% por rizo, inter aŭgusto 1997 kaj januaro 1998.* La interezokvotoj forflugas (40% ĉe inflacio de 12%), kaŭzante eksplodon de la ŝuldoj, bankrotoj sekvas unu la alian, bankoj fermiĝas, dungoj kaj salajroj kolapsas. Por subpremi la malsat-ribelojn, la registaro pafigas en la amason: kvin mortintoj. La ĥaoso totalas, la etnaj dividoj renaskiĝas. Indonezio daŭre ne resaniĝis de tio.
“Kio estas grava, skribas Joseph Stiglitz, nobelpremiito pri ekonomio, tio estas ne nur ke oni postulis disponojn kiuj sekvigis la krizon: tio estas ke oni postulis ilin kiam ekzistis praktike neniu pruvo ke ili stimulas la kreskon, kaj multnombraj pruvoj ke ili elmetas la landojn al enormaj riskoj.”*
Kontraste al tio, dum la sama periodo (1997-1998), Malajzio, siavice ankaŭ suferanta la spekulad-movadojn, rifuzas la alĝustigoprogramon elkovitan de s-ro Camdessus kaj lia bando de spertuloj. La registaro trudas normojn al la bankoj, konservas la kontrolon de la ŝanĝoj, kio ebligas al ĝi konservi la interezokvotojn relative malaltaj (6,4% fine de 1998). La ĉefo de la IMF mallaŭdas tiun landon kiu havas “la iluzion ke oni povas sin ŝirmi kontraŭ internacia krizo danke al kontrolo de la ŝanĝoj.”* Sed Malajzio eliras la turmenton malpli frapite ol ĝiaj najbaroj kaj restartas pli rapide.
LA ŜOKO ESTAS TIA ke eĉ la prezidanto de la Monda Banko, s-ro James D. Wolfensohn, devas doni klarigojn. Antaŭ la konsilantaro de guberniestroj, en Vaŝingtono, la 6-an de oktobro 1998, li koncedas: “Kiam ni striktigas la buĝet-ekvilibrojn, ni devas scii ke la programoj, kiuj ebligas al infanoj iri al lernejo, eble malaperos, ke sanprogramoj por la plej malriĉaj eble malaperos.” Kaj aldonas: “Ni devas fari debaton en kiu la monsumoj ne havas pli da pezo ol la homaj estaĵoj.” Domaĝe ke tri jarojn poste la Monda Banko forgesis tiujn bonajn intencojn por trudi al Argentino striktigan programon kiu kaŭzis implodon de la lando... sed kiu kontribuis al repagado al la kreditoroj.* Malbono necesa, por kiu la fakuloj cetere trovis nomon: la “morala risko” — bankoj, multnaciaj entreprenoj kaj koruptaj regantoj eliras kun gajno el ĉiu krizo danke al ŝtata mono kaj al la pruntoj de la IMF.
S-ro Camdessus ŝajnas apenaŭ ĝenata de etikaj problemoj. Refutante kritikojn, kiuj ekde 1998 leviĝas, li asertas ke la krizo venas “de la politikaj ĉefoj kiuj ne emas akcepti la diskretajn konsilojn [de la IMF] por reformi sian financsistemon kaj korekti la mankojn de la publika regado.”* Mallonge, la medikamento estas bona, malbonas la regantoj (kaj la popoloj). Eĉ ne vorto da bedaŭro por la indoneziaj viktimoj de sia politiko: “Mi ne antaŭvidis ke la armeo pafos sur la amaso”.* Sed s-ro Camdessus ne forgesas precizigi: “La financa liberaligo estas fifama, sed ĝi restas la ĝusta fina celo.” De tiam, la IMF havas programon de luktado kontraŭ la malriĉeco. Tamen, la “fina celo” restas. “Ju pli rapide ekonomio estas malferma, des pli bone”, asertas ankoraŭ nun s-rino Anne O. Krueger, unua vica ĝeneral-direktoro. “Pro ekonomiaj kialoj (...) Kaj ĉar ju pli ekonomio esta malferma, des pli malfacilas retroiri kaj renversi la reformojn.”* La popoloj havas la rajton voĉdoni, ne ŝanĝi la politikon.
La Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvo (KUNKD)* konkludas el ĉiuj ĉi spertoj ke se la liberaligo de la merkatoj “kaŭzis la ĥaoson en Ekstrem-Oriento kaj en Rusio, neŭtraligis la progresojn atingitajn en Latinameriko”, Barato kaj Ĉinio, kiuj “rezistis al la tento liberaligi antaŭtempe la komercon kaj rapide integriĝi en la finacsistemon (...), konstituas rimarkindajn esceptojn”. En la IMF, tia diagnozo estus konsiderata (ideologia) militdeklaro.
Apenaŭ eliĝinta el la internacia financo, s-ro Camdessus ekagis en la malklaraj akvoj de mondaj organizaĵoj kiuj estas oficialaj kaj duonoficialaj konsilantoj de la Unuiĝintaj Nacioj. Ĉekape de “monda panelo”*, li estas taskita imagi la financadon de necesaj infrastrukturoj por redukti duone la nombron da homoj kiuj ne havas aliron al akvo (1,4 miliardoj da homoj) ĝis 2015. En la centro mem de la sistemo proponita de s-ro Camdessus troviĝas, sen surprizo, la enkonduko de la privata sektoro en la sistemon kiu, planedskale, dependas je 90-95% de la publika sektoro. Larĝigi la breĉon kaj akapari 10% ĝis 15% de la merkato (inter 500 milionoj kaj 600 milionoj da konsumantoj) ne malplaĉus al la kvin mond-gigantoj — inter ili tri francaj, Veolia-Environnement (eksa Vivendi), Suez kaj Bouygues, pere de Saur. Sed, ĉar “la investoj estos grandaj kaj amortizeblaj nur post longa periodo”, s-ro Camdessus proponas “publikan-privatan partnerecon”. La formulo ŝajnas deloga, sed ĉiufoje kiam tiu kundivido estis provata, nur la privata sektoro profitis de ĝi.
En Francio, tiu formulo, baptita “koncesio de publika servo” havis ian sukceson ĉe la urbestraroj dum la 1990-a jardeko. Por tiuj, ofte en ŝuldoj, la alveno de privata financado ŝajnis esti solvo. La bilanco farita de la ŝtata kalkulejo aŭ de la parlamento estas neta: monsumoj deturnitaj favore al elektitoj aŭ al politikaj partioj, neglektitaj infrastrukturoj, netravideblaj fakturoj, altiĝantaj prezoj... “Kiam la publika servo pri akvo estas konfidita al privata entrepreno, la fakturo estas de 30% ĝis 40% pli alta”, notas Marc Laimé kiu faris longan enketon.* Jen pro kio iuj elektitoj volas remeti en la publikan spacon la servon pri akvo kaj/aŭ pri akvopurigado de sia urbo.
Ekster Francio, la fiasko estas same evidenta kaj la sekvoj eĉ pli gravaj. En Ganao, la Monda Banko faris kondiĉon por malbloki prunton de 110 milionoj da dolaroj: altigi la prezojn por kovri la operaciajn kostojn. En kelkaj monatoj, la tarifoj duobliĝis. En Manilo (Filipinoj), Suez kaj la usona Bechtel dividis la merkaton inter si, ĉiu estante ligita kun loka entrepreno. Inter 1997 kaj 2002, la tarifoj sesobliĝis. Nuntempe, akvofakturo forvoras proksimume 10% de la enspezoj de meztavola familio. La aliaj — la granda plimulto — elturniĝas kiel povas, inkluzive per eksterleĝa aĉetado de poluita akvo. Ne estas mirige ke reaperas certaj infektaj malsanoj.
Tamen, se oni volas ĉion tuj, oni retroviĝas sen io ajn: malgraŭ la publikaj kapitaloj (oni parolas pri 120 milionoj da dolaroj), Suez fine retiriĝis de Manilo, juĝante la aferon nesufiĉe rentiga. Kiel la duopo Bechtel-Edison forlasis Cochabamba (Bolivio), kaj Veolia, La Paz...
Tiuj ripetaj fiaskoj neniel ŝancelas la konvinkojn de s-ro Camdessus. La eksĉefo de la IMF nur agas por nova disdivido de la akvo. Efektive, asertas li en sia raporto, “oni ne povas esperi ke la internaciaj entreprenoj ludu signifikan rolon en la kampara sektoro aŭ en tre izolitaj komunumoj, [sed en la zonoj] de rapidega urbiĝo, ilia rolo povas esti decida.” Moralaĵo: al la publika sektoro la malriĉuloj, al la privata la solveblaj merkatoj... Kaj ili fajfas pri la egalrajta distribuo, kiu estas ĉe la bazo mem de egalrajteco kaj de ĉies aliro al akvo.
Tiu merkat-fanatikulo postulas krome betonecajn garantiojn por la kapitaloj, por ke Suez, Veolia, Bechtel kaj aliaj ne bezonu plu bedaŭri la batojn de la lastaj jaroj. “Fronte al la risko ligita kun la ŝanĝokvotoj”, li proponas starigi kolektivan garantion respondecatan precipe de la internaciaj monprovizantoj. “Fronte al la risko de politika premo”, li postulas la kreadon de internacia “nova regula kadro” kiu malhelpos ĉian malfirmigon de faritaj kontraktoj. Fine, la raporto insistas pri la necesa “indicigo de la akvotarifoj por protekti (...) kontraŭ la risko ligita kun la primedia leĝdonado”. Regulado, protektado, indicado: jen la kredo de s-ro Camdessus. Kion li dirus se oni aplikus tion al la salajroj kaj al la dungoj?
Lia slogano klaras: sekureco por la kapitaloj kaj malsekureco por la homaj estaĵoj. Oni retrovas ĝin en lia raporto pri la franca situacio. For la (relativa) sekureco donita de la laborkontrakto de nedeterminita daŭro, ĉar ĝi malhelpas la entreprenojn “separi sin de salajrulo kiu ne plu konvenas al ili” (oni spertis la maldungojn pro borsa konveneco, jen la maldungoj pro konveneco sen pli). For la aliro al justico en kazo de misuza maldungo aŭ foresto de socialplano, kiu trudas neelteneblan “juran malcertecon” por la mastraro. La altigo de la minimuma salajro en Francio (je 0,42 eŭroj hore ekde la 1-a de julio 2004!) kostas tro por esti konservota. La plej maltrankviliga afero estas ke tiuj rekomendoj alprenas forton de leĝo.
Tiu batalo por la profito ornamas sin per homamaj vestaĉoj. Ĝuste en la nomo de la “rehabilitita laboro” oni intensigas la laboron de iuj kaj lasas la aliajn senlaboraj. La “valoro kapitalo” estas siavice kaŝita. Tamen, s-ro Patrick Artus, ĉefo de la Caisse des dépôts et consignations [Kaso pri deponaĵoj kaj kaŭcioj] — kaj membro de la komisiono Camdessus — maltrankviliĝis, en interna esploraĵo en septembro 2004, pri “la malaltiĝo de la parto de salajro favore al la kapital-enspezoj (...) kio starigas demandon pri la justeco inter salajruloj kaj akciuloj kaj demandon pri efikeco, [ĉar] la malaltiĝo de salajroj sekvigas ankaŭ malaltiĝon de konsumado.”.* Nenia spuro de tiuj trafaj rimarkoj en la raporto. Ĉar ekzistas veroj kiuj ne taŭgas por diri.
Martine BULARD.
“LA VORTO HEREZO... implicas elekton ( haereo en la greka signifas elekti). La homo povas dumaniere devii de la ĝusteco de la kristana kredo: unuflanke, pro tio, ke li ne volas membriĝi al Kristo; aliflanke, pro tio, ke li ne elektas tion, kio estas vere transdonita, sed kion lia propra spirito al li sugestas. Herezo estas speco de malfideleco*.” Antaŭ ok jarcentoj, sankta Tomaso el Akvino tiel difinis la rekta ratio, la penson “ĝustan” konforme al ekzistantaj dogmo kaj ordo. Li klasifikis la kritikan spiriton kaj la homan racion en la bagaĝojn de la herezuloj.
La eldiroj pri la eŭropa konstruo ebligas malkovri ĝiajn heredantojn; ili ne analizas, ili skurĝas, ili eksplodigas anatemojn: tiel, kiu ajn malakceptas la projekton de “konstitucio por Eŭropo” estas, por s-ro Michel Rocard, “malhonesta*”, por s-ro Daniel Cohn-Bendit “komplot-organizanto*”. Ili provas malebligi ian ajn konsideradon de la senco de la Eŭropa Unio, precipe de ĝiaj rilatoj al la liberala tutmondiĝo.
Batali kontraŭ la mondo de maljusteco kaj subpremo, kiu nomiĝas tutmondiĝo, devas komenciĝi per malakcepti la rivelaciitajn novajn veraĵojn, revigligi la kritikan spiriton. Estas batalo en kiu oni ne povas, kiel diris Bossuet, “afliktiĝi pro la konsekvencoj, kontentiĝante tamen per la kaŭzoj”.
Malakcepti la mondon tia, kia ĝi estas, postulas antaù ĉio kompreni ĝis kia grado la koncepto de globaligo estas ideologia, vidi la tutmondiĝon kiel ion tute ne fatalan, frukton el homaj elektoj kaj interesoj.
Ideologio, kia ajn ĝi estas, prezentiĝas kiel la realo; venkinta ideologio trudiĝas al la plimulto de la homoj kiel evidentaĵo. Tio estas des pli vera pri tutmondiĝo, ke la batalo kontraŭ tiu koncepto estas prezentata kvazaŭ arkaika kaj anticipe perdita. Konsekvence, kiel la afablaj desegno-estaĵoj, kiuj en la televido konstruas am- kaj feliĉ-mondon, oni inklinas pensi povoscii pentri la tutmondiĝon per la koloroj de niaj iluzioj. La demando ne estas nova en la historio. La grandaj dogmaj konstruaĵoj ĉiam ebligas, dum sia ekapera fazo, interpretad-diferencojn — kiujn oni tiam ankoraŭ ne kvalifikas herezoj-, kiam tiuj pravigas la trudiĝantajn fundamentajn konceptojn. Sed, poste, la potenc-interesoj sufiĉe rapide decidas pri la nedeciditaj demandoj kaj likvidas la iluziojn kaj samtempe la deviantojn.
La tutmondiĝo ne estas nepra. Estas ĝiaj propraj incensantoj, kiuj baptis ĝin tutmondiĝo aŭ globaligo kaj ĝin trudis, interalie, al la maldekstrularo, ekspluatante tiun malnovan homan aspiradon al monda civitaneco. Estas la konformistaj gazetoj, kiuj gurdis la ideon, ke ĝi estas neevitebla. Estas la pseùdofilozofoj de la moderneco, kiuj pravigis ĝian supozate pozitivan econ*.
La tutmondiĝo, ĝenerale, estas prezentata kiel natura konsekvenco de la teknologia evoluo kaj de la limiteco de la mondo. Oni tiel forgesas, ke en la kuro de la homa historio aliaj malkovroj de la limoj de nia spaco ne alkondukis al dogmema vidmaniero pri al estonteco. Tute male, la eksterordinara evento, kiun oni nomis Renesanco, kunmetis konsiderindan sciencan revolucion, impresan internacian fluon de interŝanĝoj kaj la aperon de racifilozofio, de la kritika spirito kaj de la individua libereco. Tiu evento estis konsekvenco de kolizio, kolizio ĉiam sentata en Okcidento, inter la religia kompreno de la socia ordo kaj la greko-roma filozofio, el kiu la jarcento de la lumoj estis nur momento de tiu kolizio.
HODIAŬ, LA KRITIKO KONTRAŬ la homa racio fare de la filozofioj alnomataj postmodernaj, la forlaso de la politika volo pro la malkovro de supozaj fatalecoj, ĉio kunmetiĝas por lasi libera la kampon al la dominantaj fortoj, interalie tiuj de la mono kaj de la merkato; la novliberala tutmondiĝo, kiu pretendas esti esprimo de nova bone komprenata ĝenerala intereso de la homaro, estas fakte nur rezulto de la plej brutalaj fortorilatoj.
Voli alian mondon, alian socian fortorilaton, estas do necesa batalo, sed ne devige en la perspektivo de alia tutmondiĝo; tial la semantika evoluo alkondukinta al anstataŭigo de la termino kontraŭ-tutmondisto per alimondisto ne estas malgrava. Ĉu la kritiko de ia tutmondiĝo devas finatingi alian tutmondiĝon, naskonto de alispecaj fremdigoj?
Necesas do stimuli la kontraŭ-tutmondiĝon kaj ignori la senpravajn akuzojn pri “retreto” aŭ “arkaikaj landlimoj”. Ĉar la internaciismo, kontraŭe al tutmondiĝo, eĉ ali-, estas koher-instrumento inter demokratiaj nacioj kaj restas efika ilo de socia batalado. Kaj la vera kadukaĵo troviĝas en tiuj tutmondiĝismaj vidmanieroj deĵetantaj la homojn, iliajn batalojn kaj iliajn rajtojn en la “grandan kompaktan korpon, kiu sendiferencigas la individuojn, ilin kunfandas, kelkajn el ili oferas por la bono de la plej granda nombro!”*
La tutmondiĝo, detruante la ŝtatojn, neas la popolojn estiel suverenan politikan korpon; forigante la nacion kiel socian korpon, ĝi forgumas, sen ĝin anstataŭigi per io alia kredinda, la solan trafan kadron en kiu povis kaj povas manifestiĝi la sociaj alfrontiĝoj: la tutmondiĝo celas forigi la klasbatalon.
Ĉia koncepto pri ia ajn tutmondiĝo finatingas deziri la aperon de ia senŝtata internacia leĝaro, iel ekstergrunda, do superrega ĉar situanta ekstere de ĉia socia gravaĵo. La plej senhezitaj defendantoj de la tutmondiĝo, ĝuste, estas cetere la plej akraj akuzantoj de la ŝtato, prezentata sub ĝia sola subprem-funkcio, malnova ideologia artifikaĉo celanta rifuzi ĉian leĝecon al la popolsuvereneco.
Kiel ajn normale estas, fakte, analizi la ŝtaton laŭ la superregado de ĝi plenumata, la tezoj elvolvitaj de, ekzemple, Toni Negri kaj Michael Hardt* preterkonsideras la kontraŭdiran realon, kiun prezentas popolo. Similigante la ŝtaton al simpla subprema maŝinaro, ili ĝin lokas ekstere de ĉia socia realo. Ili ĝin rigardas sole totalisma kaj neas la demokratian vojon. Ilia kompreno laŭ kiu “la konceptoj pri nacio, popolo kaj raso estas neniam tre malproksimaj”*, entute sufiĉe najbara al tiu de la ekstrema dekstrularo, konsistigas eĉ ne karikaturon de simple demokratia kompreno de la nacio. Ankoraŭ pli malbone, forigante la respublikisman difinon de la nacio-politikkorpo, ĝi redifinas la popolon ekde la sangorajto. Sed tiu difino havas la avantaĝon ne ĝeni la tutmondiĝon; forprenante de la popoloj ĉiun politikan rajton, limigante la kulturojn al ilia folklora aspekto, ĝi altrudas politikan submetiĝon al kvazaŭ imanenta ordo.
Ne, la ŝtato ne estas sole ilo por dominado, ĝi estas ankaŭ ilo de organizado de solidarecoj, de redisdono de la riĉaĵoj, de reguligado. Ĝi devas ĉefe konstruiĝi kiel esprimo de popola suvereneco, de demokratio, kiu agnoskas la civitanon kiel bazelementon de la politika korpo.
ĈIU TUTMONDISMA MONDPERCEPTO, pretendante esti, laŭnature, la interesesprimo de la homaro, detruas tiun leĝecon, ĉar tiuokaze temas, fakte, nur pri senkorpa kaj senpolitikigita homaro; anstataŭigante la popolan suverenecon kaj la internaciismon per politikaj organoj malproksimaj de la popoloj, anstataŭigante la demokratiajn alfrontiĝojn per imanentaj veraĵoj, ĝi altrudas siajn dogmojn malprofite al la racio. La dramoj de la 20-a jarcento sufiĉe komprenigas tian devojiĝon; sed estas ankaŭ verkota la historio de maldekstrularo, kiu, ekde la morto de Jean Jaurès, forgesis la volon, kiun havis tiu granda humanisto, sintezi la batalon por la individua libereco kaj la luktoj por la socia progreso; la disigo de tiuj du celoj povis alkonduki nur al senelirejoj. Ne en iluzio oni konstruos la socian progreson, sed en la praktika efektivigado de la homaj aŭtonomio kaj libereco.
André BELLON
La tero estas finia* sistemo. Ŝajnas evidentaĵo. Ĝi tamen estas neperceptata en la ĉiutago, tiom malsamas la homaj skaloj disde la teraj skaloj. Tiom granda estas la diferenco, ke ni ĉiam senĝene ĉerpis en riĉofontoj imagitaj, se ne senfinaj, almenaŭ vastegaj. Se la parto elprenita de homo el la tera ekosistemo restis longe neglektinda kompare kun la disponeblaj resursoj, ni devas agnoski ke, post pli ol kvindek jaroj da eksponenciala kreskado, la homa aktivado nun povas esti komparata kun la naturfortoj. Unu maniero mezuri tiun aktivadon estas konsideri la energion konsumatan de ĝi. El fizikista vidpunkto, energio estas la grandeco, kiu esprimas la kapablecon de sistemo modifi aliajn sistemojn kun kiuj ĝi interagas.
Eksponenciala kresko neeviteble trafas, multe pli rapide ol oni supozas, la finiecon de la energifontoj en ĝia ĉirkaŭaĵo. Ni prenu kiel ekzemplon bakteriojn kultivatajn en skatolo. Ili reproduktiĝas per sindivido, kaj ilia nombro duobliĝas post difinita tempo, ekz. dudek minutoj.
Ni imagu, ke la idaro de unu bakterio, tagmeze metita en la kultiv-medio, finsaturos la skatolon je noktomezo: ene de tiu tempo la nombro de la bakterioj estos multobligita per 68 miliardoj. Kiam la skatolo estis duonplena? je la 23-a 40. Se ni estus unu el tiuj bakterioj, je kiu momento ni ekkonscius, ke spacomanko estas risko? Je la 22-a horo, kiam la kolonio okupas nur 1,5 procenton de la skatola spaco, ni ne povas imagi la prepariĝantan katastrofon. Ni supozu, ke je la 23-a 20, aparte klarvida bakterio ekmaltrankviliĝas. Ĝi sukcesas lanĉi esplorprogramojn por trovi novajn spacojn. Je la 23-a 40, oni trovas tri pliajn skatolojn, kio kvarobligas la disponeblan spacon. Tiu resurso-kresko, ŝajne konsiderinde granda, donos tamen nur 40 minutan prokraston: la kolonio sufokiĝos je noktomezo kaj kvardek.
Kun la aktualaj kreskonombroj, la tempo de duobliĝo de la tutmonda energikonsumado proksimas 50 jarojn. La anoncata krizo, kies unuajn simptomojn oni jam perceptas, estas manifestiĝo de eksponenciala kresko en finhava ĉirkaŭaĵo. Ĉu oni povas taksi la temposkalojn pri kiuj ni disponas? Kalkuli la duobliĝ-tempon de la energi-konsumado estas unua provo; alia maniero estas kalkuli la proporcion inter la taksataj rezervoj de energifonto kaj la aktuala jara konsumado. La rezulta valoro estas limo supera al la vera tempo necesa por elĉerpiĝo de la resurso, ĉar la rezulto implice hipotezas — nevalide — stabilan konsumadon. Laŭ tio ĉu oni konsideras la pruvitajn rezervojn aŭ la maksimumajn rezervojn, la elĉerpiĝotempo de nafto, natura gaso kaj uranio varias inter 40 kaj 120 jaroj; pli favora estas la situacio de karbo: inter 220 kaj 850 jaroj*. Koncerne la fosiliajn energifontojn, noktomezo alproksimiĝas...
Kiuj estas eblecoj plilongigi la tempon de la retronombrado? La unua, evidenta, estas ŝanĝi nian disvolvadtipon al pli malrapida, kun nula (aŭ negativa) kresko. Tiu ŝanĝo estas nepre necesa, eĉ se ĝia mondskala realigo aperas tre malfacila, tiom forta estas la energipostulo. Ĉiu paŝo tiudirekten tamen alportas iom da prokrasto al la neevitebla malapero de la fosiliaj energioj. Cetere, kaptado de suna, venta, tervarma, akvofala energioj, tajda, maronda aŭ marvarma energioj, ebligus ankaŭ prokrasti la elĉerpiĝon de la fosiliaj bruligaĵoj. Tamen, se oni esceptas la sunan energion, la disponebla energipotenco en la renovigeblaj energifontoj superas nur kelkoble la nuntempe konsumatan energion. Se la tutmonda kresko de konsumado daŭras samritme, baldaŭ venos tempo, kiam la elprenataj kvantoj superos la renovigan kapablon. Do la disponebla potenco en tiuj energifontoj trudas limon al la kresko de homa energikonsumado, sed havas avantaĝon kompare kun la bakteriaj skatoloj kaj la fosiliaj energioj: la disponebla stoko renoviĝos.
Male, la tero ricevas de la suno potencon dek-tri-miloble pli grandan ol tiu , kiun konsumas la homaro. La suno brilas ĉar ĝi varmas — ĝia surfaca temperaturo estas ĉirkaŭ 6000 °C — kaj ene de apenaŭ pli ol unu milionono da sekundo, ĝi radiadas tiom da energio, kiom la homaro produktas en unu jaro*.
Tiel, je homa skalo, tiu astro ŝajne estas neelĉerpebla fonto: ĝi fajras de 4,5 miliardoj da jaroj, kaj plufajros dum proksimume sama tempo. Ĝi intense brilas de tiom longa tempo, ĉar ĝi ja ĉerpas sian energion en la atom-nukleoj: en ĝiaj plej varmaj partoj, en la centro, termonukleaj fuzioreakcioj eligas energion, transformante kvar hidrogeno-nukleojn en unu heliumnukleon. Kapti nur etan parton de tiu energio radikale ŝanĝus la nun validajn temposkalojn. Kiel fari? Krom la tradiciaj metodoj (sunkaptiloj varmigaj kaj sunelektraj), du ambiciaj projektoj provas signalizi la sekvendan vojon. La unua, konstruo de giganta sun-turo, estas eksperimentota; la dua, surorbitigo de suncentralo, estas ankoraŭ studata.
La plej alta strukturo iam ajn konstruita de homo eble staros en la aŭstralia outback* antaŭ 2008. La aŭstralia kompanio Enviromission planas tie starigi sunturon pli ol unu kilometron altan, kiu kapablos produkti 200 megavatojn*. Ĝia surfaco-sekco estos proksimume tiu de piedpilk-ludejo, kaj situos en la centro de vitra domo kies radiuso longos pli ol 7 kilometrojn. Ĝia funkciado simplas: la sunlumo varmigas la aeron sub la vitra tegmento, klinita tiel, ke la varma aero leviĝos al la turo. Aero estas tie kanaligita por funkciigi turbinarojn, kies rotacio produktos elektron la tutan tagnokton. Kvankam la sunenergio estas esence intermita, la varmo akumulita en la grundo sub la vitra tegmento fariĝas helpfonto dum la nokto. Tiu turo estas giganta versio de la prototipo de “sun-kameno” elpensita kaj konstruita de la germana inĝeniero Schlaich Bergerman en 1982, apud Manzanares en Hispanio.
La kvazaŭ tuta energio elradiita de nia astro perdiĝas en la kosmo, dum la tero kaptas nur duon-miliardonon da ĝi. Kial do ni ne kaptu ĝin en la kosmo? Tie ne estas nokto, tial oni povus kapti konstante la energion, kaj neĉeesto de atmosfera filtrilo okobligas la ricevotan potencon. En la jaroj 1995-2000, la NASA lanĉis esplor- kaj disvolv-programon Space Solar Power*, por efektivigi la antaŭstudojn cele konstruon de grandaj enorbitaj suncentraloj, kiuj kapablos produkti plurajn centojn da megavatoj, eble eĉ kelkajn gigavatojn. Grandaj paneloj kaptos la sunradiojn, kies energio estos poste transportata en formo de centimetraj ondoj. Tia eksperimento jam okazis en la Reunio-insulo, kie per mikroondoj oni alportis energion al enloĝantoj de malfacile alirebla valo*. Aliaj landoj interesiĝas pri la projekto. Japanio anoncis komence de 2001 sian intencon realigi enorbitan suncentralon antaŭ la jaro 2040. Tiu satelito estos ekipita per du gigantaj paneloj je 1 kilometro x 3 kilometroj, kaj ĝia pezo estos 20.000 tunoj.
Se la energi-konsumado de la homaro tiel plukreskos longdaŭre, nur la suno kapablos provizi tiun energion. Kun tamen teoria limdato: kiam la konsumkresko devigos kapti la tutan disradiatan sunenergion. Tiu dato povus esti ne tiom fora kiom ni imagas: kun 1%-kresko 3.200 jaroj sufiĉas por ĝin atingi. Ankaŭ la suno estas finia.
Roland LEHOUCQ.
Ignacio Ramonet
EN LA BELAJ AVENUOJ de Tehrano, obstrukcite en apokalipsaj trafikŝtopadoj, oni sentas ĉe la pasantoj nenian angoron ligitan kun eventuala militminaco de Usono, kiu nun apudas, en Irako kaj Afganio, ĉe la pordoj de Irano. Nenia nervozeco en la flughavenoj, kie la sekurec-disponoj, kompare kun tiuj validaj en Eŭropo aŭ Usono, ŝajnas ridinde malrigoraj. Ankaŭ la lokaj komunikiloj ne insistas pri tio, ili dediĉas siajn ĉeftitolojn al aliaj temoj: la vojaĝo de la prezidanto Ĥatami en Afriko, la proceso de Charles Graner, la “torturisto” de Abu Graib, aŭ la irakaj elektoj.
Sed, malantaŭ tiu kalmo, montriĝas la maltrankvilo. La gazetaro haste reproduktis, jam tagon post la apero en The New Yorker, la kompletan enketon de Seymour Hersh, “The Coming Wars”* Tiu ĵurnalisto asertas tie, ke post Irako, la “kontraŭterorisma milito” estas daŭrigota per atako al Irano. Konsilata de la “civiluloj de la Pentagono” (s-roj Donald Rumsfeld, Paul Wolfowitz kaj Douglas J. Feith), s-ro George W. Bush estis, laŭ Hersh, permesinta sekretajn misiojn interne de Irano. Helpe de informoj de Israelo kaj Pakistano, taĉmentoj provas, laŭ li, ekde julio 2004, akiri informojn pri pli ol 36 celoj kun rilato al iranaj atom-, kemi- kaj balistik-programoj. Ili povus baldaŭ esti celataj de precizaj atakoj lanĉitaj de specialaj fortoj. La Pentagono ne dementis. Kaj la prezidanto Bush, al kiu la televidĉeno NBC demandis ĉu li ekskludas militan agon kontraŭ Irano, respondis, minace: “Mi esperas ke ni povos aranĝi tion diplomatie, sed mi ekskludas nenian opcion.”
Ĉu oficialuloj aŭ kontestantoj, la interparolantoj kiujn oni renkontas en Irano restas serenaj. “Jam de dudek-kvin jaroj, deklaras al ni la profesoro Maĥmud Kaŝani, modera opoziciulo, iama kandidato por prezidanto de la Respubliko, Usono metis Iranon en sian cellinion. De 1995, Vaŝingtono dekretis kontraŭ Irano embargon, poste akrigitan de la leĝo D’ Amato.* Poste, s-ro Bush klasis nin inter la landoj de la “akso de l’ malbono”, kaj la nova ŝtatsekretario, s-rino Condoleezza Rice, ĵus difinis Iranon kiel unu el la “antaŭpostenoj de la tiranio“ en la mondo. Ni kutimas ilian malamikecon. La atomafero estas nur nova preteksto.”
La irana ministro pri defendo, s-ro Ali Ĉamkhani, montriĝis pli firma: “Ni povas aserti, deklaris li, responde al la vaŝingtonaj minacoj, ke ni posedas tian nivelon de forto, ke nenia lando havas intereson ataki nin. Neniu el niaj kontraŭuloj konas precize la potencon de nia milita kapacito, nek nian lertecon realigi novajn strategiojn. Ni rapide produktis ekipaĵojn kiuj donas al ni la plej grandan malinstig-potencon.”*
Irano ĉiam asertis ke ĝia atomprogramo estas civila kaj en la kadro de la traktato pri nedisvastigo de atomarmiloj (TND), kiun Tehrano subskribis.* Ĝi devontigis sin, en novembro 2004, suspendi sian uran-riĉigon, sekve de intertraktadoj kun Britio, Francio kaj Germanio, tri potenclandoj ĉi-foje unuanimaj en komuna diplomatia demarŝo destinita rezignigi Iranon definitive pri ĉia atomarmila ambicio, kaj eviti perŝtupan akriĝon similan al tiu kiu kondukis, en marto 2003, al la invado de Irako. (Vd Walid Charara: “Post Bagdado, ĉu Tehrano?”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2005.)
Sed Israelo estas konvinkita ke la irana atomprogramo baldaŭ atingos la decidan punkton. “Se oni faras nenion, Irano povos produkti riĉigitan uranon post ses monatoj, kio certe ebligus ĝin produkti sian unuan atombombon ĝis 2008”, asertis la generalo Aharon Zeevi, ĉefo de la israela milita informservo, la 12-an de januaro 2005. Li substrekis ankaŭ ke Irano jam posedas raketon, la Ŝihab-3, kun atingopovo de 1.300 km, “kapabla atingi la koron de Israelo”.
En tempo dum kiu Irano preparas sin por la prezidantaj elektoj de junio 2005 — por kiuj la reformisto Mohamad Ĥatami, kiu finas sian duan mandaton, ne povas kandidatiĝi-, tiuj minacoj estas maloportunaj. Laŭ multaj opoziciuloj, ili povus paradokse fortigi la jam spirmankan islamisman reĝimon. “La ekscesoj de la radikala islamo, deklaras al ni laika ĵurnalisto, sekvigis reagon de la popolo, aparte de la virinoj, kiuj postulas pli da demokratio. La plimulto de irananoj vidis kun simpatio la usonajn intervenojn kontraŭ la talibana Afganio kaj kontraŭ la Irako de Sadam Husejn, ĉar ili senigis nin je du reĝimoj sovaĝe malamikaj al ni. Sed la nunaj minacoj servas, male, al la plej konservativaj tendencoj kaj puŝas al prezidanteco la plej kontraŭreformismajn kandidatojn. Por la iranaj demokratoj, tio estas katastrofo.”
Ignacio RAMONET.
La raportoj sekvas unu la alian kaj ĉiuj similas. Ekspertizistoj, kleraj kaj agnoskitaj, firmigas per siaj diagnozoj la oficialan diskurson. Iliaj rimedoj apenaŭ ĝenas la dominantan pensadon: pli da fleksebleco por pli da “kresko”.
“Tiam mi senpacienciĝis kaj, ĉar mi volis senprokraste komenci la malmuntadon de mia motoro, mi skizaĉis ĉi tiun lastan desegnon. Kaj mi ĵetis tiujn ĉi vortojn: ‘Jen estas la kesto. La ŝafeto, kiun vi volas, troviĝas interne.’ Sed mi surpriziĝis, vidante la vizaĝon de mia juna kritikisto ekbrili pro ĝojo: ‘Ĝuste tia mi volis ĝin!’”*
NENIU KONFUZOS s-ron Michel Camdessus kun poeta aviadisto perdita en la dezerto. Kaj kiu povas imagi s-ron Nicolas Sarkozy* en la rolo de la eta princo? Tamen, kiam li en oktobro 2004 ricevis la raporton de la iama ĉefo de la Banque de France*, ĝi estis tute tia kia li volis ĝin. Li ne bezonis longe legi ĝin por diveni kia ŝafo blekas tie, kaj en kia kesto. En sia komisi-letero de la 17-a de majo, la nuna ĉefo de la partio “Union pour un mouvement populaire [Unuiĝo por popola movado]” (UMP) klarigis sian elekton de s-ro Chamdessus tiel: “Via ekonomia kompetento, via nacia kaj internacia sperto ŝajnas al mi indiki vin por gvidi tiun grupon de fakuloj”. Ĉiukaze necesis rapidi: “Mi deziras ke via raporto estu transdonota al mi komence de septembro.” Mendite, farite. Kun sento de ofero, kiun s-ro Camdessus ne sukcesas teni tiom diskreta kiom sugestus altkvalita religia edukado (bona samaritano ne vantas pro la bono kiun li faras), “dudek liberaj kaj respondecaj homoj oferis siajn somermonatojn por demandi sin: “Kio estas bona por Francio hodiaŭ? Kio ne funkcias? Kion oni povas malbloki?“”*
La respondoj — interkonsentaj — de la teksto mendita de s-ro Sarkozy dubigas ke la “dudek liberaj kaj respondecaj homoj” dediĉis al ĝia redaktado siajn tutajn somerferiojn. Leganto de la “studaĵoj” de la Organizo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvo (OEKD) aŭ de la raportoj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), aŭskultanto de la ekonomiaj kronikoj de la radio, havus la impreson ke s-ro Camdessus kaj liaj amikoj kantas bone konatan melodion. Fi al la labortempo (nesufiĉa kaj faktoro de anemia kresko); fi al la minimuma salajro (kiu “ŝajnas esti influinta kontraŭ la dungo de nekvalifikitaj homoj”; fi al la “asistado” al senlaboruloj (kiun oni devas provizi per “kredindaj sankcioj”; fi al la publika ofico (ne sufiĉe “movigita”), ktp. Dum niaj samaritanoj oferis siajn feriojn al la publika bono, la IMF, kies ĝenerala direktoro estis s-ro Camdessus de 1987 ĝis 2000 (vd Martine Bulard: De la IMF al Vatikano — La friponaĵoj de s-ro Camdessus), ankaŭ skurĝis la 35-hor-semajnon en Francio, “la nocajn ligojn inter la politikoj de labormerkato kaj la buĝeto”, la minimuman salajron.
Unu el la kliŝoj pri la oficialaj raportoj diras ke ili estas neniam sekvataj de konsekvencoj. S-ro Camdessus gurdis du el la kutimaj meblaj mataforoj: “La bretaroj de la administracioj subfalas sub la raportoj ne sekvataj” kaj “la raportoj ofte formetitaj en tirkeston”.* Sed ĉar la “leviĝo” — kaj des pli “la bonfarto de ĉiuj” — ne disigeblas de certa fidindeco, tiom danĝeras la situacio laŭ ili, la personigoj de la “nova kresko por Francio” kalkulis ke iliaj ideoj helpos almenaŭ “la registaron kaj la opozicion renoviĝi”*. Ekde tiam, s-roj Nicolas Sarkozy kaj Jean-Pierre Raffarin [ĉefministro] devis plenumi iliajn atendojn. La unua, la 28-an de novembro 2004, deklarante jam en sia unua parolado kiel prezidanto de la partio UMP: “Ni ne lasu nin impresi de la socialisma unika pensado. Se ni pensas ke la 35 horoj ne estas la solvo de la problemoj de Francio, tiam ni ne hezitu prezenti profundan reformon de ili.” La dua, realigante ĝuste tiun “reformon”.
Se la tendenco de la Camdessus-raporto estas sen surprizo, la tono siavice estas pli interesa. La sociala veneno estas tegita de homama galimatio, miksaĵo de religia kompato kaj pruntaĵoj el “alimondisma” leksiko. Al tiuj oni atribuas nur la lingvajn flikaĵojn kaj la promesojn de “debatoj”, sed rilate semantikon, la iama gurdisto de “forta franko” kaj de rento ne estis ŝparema: “daŭrigebla disvolvado”, “monda komunumo”, “reciproka dependenco de homoj devigataj kunlabori unuj kun la aliaj”, “sociala kohereco”, “ekonomio de la senpageco”, “rehabiliti la donon”, “partopreniga demokratio, kaj do, demokratio sen pli”... Oni preskaŭ bedaŭrus ke neniam en sia vivo [tia] s-ro Chamdessus estis ĝenerala direktoro de la IMF, ĉar tiam la anarkia urbanizado de la tria mondo, la detruo de la pornutraj kultivadoj, la kreskego de la malegalecoj, la privatigo de la publikaj servoj kaj la tiranio de la kreditoroj neniam ekzistintus...
En la ŝtormo de sociala malmuntado insido kaj rideto estas ideala paro, taŭga anestezilo por ŝokterapio. Pasinta de la servo ĉe la IMF — tio estas, de la okcidentaj bankoj — al tiu ĉe Vatikano, s-ro Chamdessus povas fieri pri certaj scipovoj. Ĉar ne plu necesas seka kaj vunda propagando de la liberala ideologio, ĝi ja estas tiom alprenita dekstre kiel maldekstre. S-ro George W. Bush konfesas “kompatan konservativismon”... kaj s-ro Pascal Lamy* deklaras sin socialisto. Kaj kial ne, ekde kiam la ultraliberalaj rekomendoj de Friederich Hayek akiris leĝoforton por la unuaj kiel por la aliaj?
En sia Konstitucio de la libereco, Hayek proponis 1960 “malreguligi, privatigi, redukti kaj simpligi la programojn de sociala sekureco, malaltigi la protekton kontraŭ senlaboreco, forigi la programojn de subvencio al loĝado kaj la reglamenton de la luprezoj, aboli la reglamenton de la prezoj kaj produktadoj en agrikulturo, redukti la sindikatan povon”* Kio ŝajnis freneza, antaŭ kvardek-kvin jaroj, estas nun tiom senkontesta ke s-ro Sarkozy povas aserti: “Mi estas antaŭ ĉio pragmata. Mi ne vekiĝas ĉiumatene relegante Adam Smith, Ricardo aŭ Hayek, sed serĉante solvojn.”* Tiel “pragmata”, ekzemple, kiel la privatigo de France Télécom, la “kapital-malfermo” de Areva, la transformado de la ŝtata elektrokompanio EDF en akci-societon...
Ideologoj de la malnova skolo parolus pri laborigi la maljunulojn; s-ro Camdessus preferas paroli pri “reveno de la pliaĝuloj sur la labormerkaton”. La unuaj vidus en la malcerteco kaj fleksebleco la novan enirbileton por la dungo; la eksa ĝeneraldirektoro de la IMF pli ŝatas diri ke “pensado pri socia integrado de junuloj ne povas seniĝi de pensado pri aŭtonomio.” Profana observanto antaŭtimas universon de bazaregoj trudantaj siajn ukazojn al la etproduktistoj kaj al la podetalistoj; por s-ro Chamdessus tio estas en realo nur “novaj konkurantoj” strebantaj disvolvi “la aktivecon, kaj por komenci, la dungon”, sed ankaŭ kontraŭbatali “pli altajn prezojn kaj do la malaltigon de la aĉetpovo”. Jen la sola loko en la raporto kie la demando de aĉetpovo estas elvokita.
S-ro Camdessus bedaŭras: “Por favori la dungon kaj la socian inkludadon, necesas akcepti la forigon de la dungoj kiam ĝi montriĝas nepra (tiel)”. Sed ne trompiĝu: nia membro de la Papa Konsilantaro pri Justico kaj Paco estos necedigebla por “rifuzi la detruadon de la individuoj al kiu kondukas [ilia] ekskludo el la dungo.” Partopreniga kaj bonkora vortvantaĵo kies precipa celo estas vuali la klasrilatojn. En la universo de s-ro Camdessus, “ĉiuj homoj de la mondo donas al si la manon por fari grandan rondon ĉirkaŭ la mondo”*. Sed ĉi tie kaj nun, kiu vere “elektas” sian labortempon? Kiu estas “aŭtonoma”? Kiu aprezas la “neprecon” aŭ ne de la restrukturigoj? Kaj laŭ kiu socia utileco?
BATALANTE KONTRAŬ LA SENLABORECO kaj la mola kresko, la raportistoj havis iluminon: Francio povus havi pli da taksiistoj, da frizistoj, da mastrumistinoj, da malsanul-gardistoj, da superbazar-dungitoj. Tiaj taskoj, “kiuj, nature, eskapas la internacian konkurencon kaj ne estas “delokeblaj“ konstituus eĉ “enorman minon”: “Se Francio havus la samajn dungokvotojn en la sektoroj de hotel- kaj restoraci-entreprenoj kaj de komerco kiel Usono, ni havus 3,2 milionojn da kromaj dungitoj”. Sen vere rimarki la gigantecon de sia malkovro (ĉar tiam la senlaboreco malaperus en Francio!), s-ro Camdessus fiksas la prezon por tio: “Tio implicas profundan ŝanĝon de iuj el niaj ekonomiaj kaj socialaj reglamentoj. Sed ankaŭ “kulturan“ evoluon, ĉar tiuj dungecoj estas ofte konsiderataj tiel malmulte dezirindaj aŭ malmulte valorigaj.”
“Kulturaj”, “konsiderataj”: ŝajnas ne veni en la mensojn de la raportistoj ke, se tiaj laboroj ŝajnas efektive “malmulte dezirindaj”, tiam pro tio ke ili estas ofte elĉerpigaj kaj pagataj per minimuma salajro (kiu, ĝuste en Usono, ĵus atingis, laŭ la nivelo de aĉetpovo, sian plej malaltan nivelon de kvindek jaroj). S-ro Camdessus pli bone komprenintus tion se li dediĉintus parton de sia somera pastreco al konsultado de dungito de telefona akceptejo aŭ de kasistino ĉe Auchan, “kulture” certe malpli dotitaj ol li, sed pli instruitaj ol li pri kion jam signifis en ilia vivo la “profunda ŝanĝo de iuj el niaj reglamentoj”.* Precipe de tiuj kiuj protektis sian familian vivon antaŭ la peclaboro, ankaŭ sabate kaj dimanĉe. Nu, “la subteno al la familio estas ankaŭ parto de la prioritatoj” de la raportistoj, ĉar ili skribas tion. Tamen, kiam ili elvokas la neceson “harmoniigi la profesiajn kaj familiajn aktivecojn” aŭ sian “profundan respekton de la etikaj postuloj de la alia, de lia kulturo, de liaj tradicioj, inkluzive en la organizado de la kolektiva vivo”, ili pensas nur pri la konsumantoj dezirantaj fari sian “shopping” dimanĉe. Supoze ke ili ne ankaŭ laboras.
La plimulto de la raportistoj de la komisiono Camdessus — inter ili ses entrepren-ĉefoj, ekonomikistoj, unu financinspektoro, la direktoro de la Instituto pri politikaj esploroj de Parizo — estis perfekte adaptitaj al tio kion ili devis raporti. Sen eliri el la kadro difinita de s-ro Sarkozy, ili sukcesis respondi al la atendita bildo de konklavo de ekspertizistoj devenaj el la “civila socio” por instigi la registaron fari la disponojn... kiujn ĝi volis fari.
La raporto vane nomiĝas “Survoje al nova kresko por Francio”, ĝi neniel obĵetas al la stabileco-pakto (“pli nemalhavebla ol iam ajn”), nek al la eŭropa mon-politiko kiu privilegias la luktadon kontraŭ inflacio, eĉ kiam la senlaboreco etendiĝas kaj la dolaro malfortiĝas. La fisko ne estas temo, eĉ se la raportistoj ne povas deteni sin skribi ke la imposto por la grandaj riĉaĵoj “sankcias la investojn kaj la anticipan transigon de heredaĵoj”. Koncerne la tutmondigon de la ekonomio, “ni estas, sume, ĝis nun profitantoj”. S-ro Henri de Castries, la direktoro de Axa, kies laborpago por 2003 superis 11 milionojn da eŭroj, eble inspiris tiun frazon.
Krom s-ron de Castries, la iama ĉefo de la Banque de France sukcesis logi en sian grupon s-ron Christian Larose, reprezentanto de la sindikato CGT en la Ekonomia kaj Sociala Konsilio. Danke al sia jungitaro — de aĉe vestita sindikatestro ĝis ĉefo de asekurkompanio-, la koĉero esperas esti foriginta la “malriĉecon de la sociala debato, unu el la plej evidentaj handikapoj kiujn suferas nia lando en la plenumado de la reformo”. Ĉe siaj kamaradoj, kiuj demandas al si kion diable li faras sur tiu galero, s-ro Larose povas siavice invoki la kelkajn “maldekstrajn” proponojn de la raporto: fortigon de la Internacia Labor-Ofico, la kvarantenigon de la impost-paradizoj, la kritikon de la oraj paraŝutoj por ĉefoj kiuj forlasas sian entreprenon. Dronantaj en maro de liberala oceano kiu vokas al fleksebleco, tiuj linioj devigas al nenio, kaj oni retrovas ilin nur se oni zorgis dum unua legado pri ilia markado per ruĝa markilo. Jen kiel oni bakas niatage la kukon de la sociala dialogo.
Nenecese precizigi ke kvazaŭ ĉiuj komunikiloj festis s-ron Camdessus kaj lian raporton.*
Serge HALIMI.
Vd Serge Halimi: Ĉiuj sur la sama galero!
USONO HAVAS 2 MILIONOJN DA MILIONULOJ (en dolaroj), 1.300.000 mastrumoj disponas je pli ol 5 milionoj da dolaroj.* Kiel distingiĝi, se elmontro de riĉego fariĝas “amasa” fenomeno? La 288 usonaj nemilionuloj (en dolaroj) havas aliajn problemojn. Tio ne malĝustas.
Tamen. Tempe de Ludoviko XIV-a, por rimarkigi sin, la aristokrato devis aĉeti pli pasamentitajn vestaĵojn, pli luksajn kolĉenojn, aranĝi pli pompajn balojn, teni pli da rezidencoj ol liaj rivaloj, kaj kun pli impresa nombro da koĉeroj kaj da lakeoj (“servoj al la persono”, eble dirus s-ro Chamdessus).
En la “respublikana” Usono, la grandeco de la jakto anstataŭis la perimetron de la fontanoj. La komercisto kiu ne disponas pri boato de 30 m sentas sin humiligata de sia najbaro, kies ŝipo, iomete pli longa, estas krome ekipita de bankuvo jacuzzi king size. Sed tiu sama najbaro estas siavice plumpulo kiam li malkovras, ŝnurfiksita proksime de la lia, 50-metran jakton kun naĝejo, gimnastikejo kaj surŝipiĝejo por helikoptero. Ke tiu lasta ne triumfu tro frue: la ŝipo de la miliardulo Paul Allen mezuras 120 metrojn, disponas pri korbopilk-tereno, pri muzik-studio kaj pri submarŝipo.
De 1997, la vendosumo de la merkato de tre altnivelaj plezurŝipoj triobliĝis, dum la grandeco de la jaktoj kreskis ĉiujare. Sama evoluo en aliaj sektoroj: antaŭnelonge, la plej multekosta Mercedeso, la CL 600, kostis 100.000 dolarojn. Nun, la kliento de la SLR devas transigi 450.000 dolarojn se li estas tro malriĉa por regali sin per la modelo de Bugatti Sport kiun lanĉos Volkswagen, kies ĝenerala direktoro, s-ro Peter Hartz, kulpas tiun raporton pro kiu la germanaj senlaboruloj siavice ĉesos rivali inter si, ĉar ilia subvencio estos limigita al 345 eŭroj monate.
Ne estas plu ĝuste diri ke la riĉeguloj estas tiom malmultaj, ke disponoj kontraŭ ili havus, kiel en la tempo de Gatsby la Mirinda — kaj de la Titanic-, nenian efekton por la amaso de la aliaj. Laŭ esploraĵo kiun citas la sama artikolo de The Wall Street Journal, la riĉeco de la milionuloj (en dolaroj) atingis, fine de 2003, 28.800 miliardojn da dolaroj, do pli ol la jara malneta interna produkto (MIP) de Usono, Japanio, Germanio, Francio kaj Britio. Kaj ĉar ili estas iomete pli junaj kaj gajaj ol antaŭe, ili elspezas. Havi jakton ne kostas malpli ol akiri ĝin: la bezinpreno de la 43-metra boato de s-ro Don Davis, teksasa komercisto, kostas pli ol 12.000 dolarojn. Cetere, li vendos ĝin. Sed por aĉeti alian jakton. Pli grandan.
Serge HALIMI.
Vd Serge Halimi: De la FMI ĝis Vatikano, la fakulo kiu ĉiam trompiĝas. Sociala malmuntado laŭ oficialaj raportoj
La nova etapo kiun malfermis la ĉi-jara Monda Socia Forumo en Portalegro kaj pri kiu certe necesos paroli, ne estas pensebla sen tiu forumo, sojle de la nova jarcento, komence de 2001, pri kiu parolas Ignacio Ramonet en tiu ĉi artikolo, kiu ankoraŭ ne povis aperi nialingve.
Do, okazo por memori la unuan paŝon de tiu mondvasta movado, kaj eble mezuri etapojn...
Pri la intertempaj ŝanĝoj en Portalegro kaj entute en Brazilo, vd la artikolon de Emir Sader: PLI KAJ PLI KONTESTATA “TRIA VOJO” — Mankita rendevuo kun la brazila socia movado.
V.L.
LA NOVA JARCENTO komenciĝas en Portalegro. Ĉiuj kiuj, iel aŭ alie, kontestas aŭ kritikas la novliberalan tutmondigon kuniĝos, efektive, de la 25-a ĝis la 30-a de januaro 2001, en tiu urbo de suda Brazilo, kie okazas la 1-a Monda Socia Forumo.* Ne por protesti, kiel en Seatlo, Vaŝingtono, Prago kaj aliloke, kontraŭ la maljustaĵoj, malegalecoj kaj katastrofoj kiujn sekvigas, iom ĉie en la mondo, la ekscesoj de la novliberalismo. Sed por provi, en pozitiva kaj konstruema spirito ĉi-foje, proponi teorian kaj praktikan kadron kiu ebligu koncepti novtipan tutmondigon kaj certigi ke alia mondo, malpli malhumana kaj pli solidara, estas ebla.
Tiu speco de ribela internacio kuniĝas en Portalegro en la sama momento dum kiu okazas en Davoso (Svislando) la Monda Ekonomia Forumo, kiu kunigas, jam jardekojn, la novajn mastrojn de la mondo kaj aparte ĉiujn kiuj konkrete pilotas la tutmondigon. Tiuj ne plu kaŝas sian maltrankvilon. Ili konsideras tre seriozaj la civitanajn protestojn kiuj, de Seatlo ĝis Nico, okazas nun, sisteme, dum ĉiu pintkunveno de la grandaj institucioj kiuj fakte regas la mondon: Monda Organizo pri Komerco, Internacia Mon-Fonduso, Monda Banko, Organizo pri Ekonomia Kunlaborado kaj Disvolvado, G7 kaj eĉ la Eŭropa Unio.
Jam lastjare, la okazaĵoj en Seatlo* profunde impresis la decidistojn kuniĝintajn en Davoso. “Ĉiujare, notis ekzemple ĵurnalisto, iu temo aŭ personulo estas en la centro de la Monda Ekonomia Forumo. En 2000, la ĉeftemo de Davoso estis senkonteste Seatlo. Oni tie parolis precipe pri Seatlo.”* Konsciaj pri la demokratia deficito kiu akompanas la tutmondigon, aliaj defendantoj de la dominanta modelo jam ne hezitas postuli “ke oni serioze cerbumu por modifi, en pli demokratia senco, la normojn kaj funkci-procedurojn de la tutmondigo.”* Kaj s-ro Alan Greenspan mem, prezidanto de la Federacia Rezervo de Usono, asertas nun: “La socioj ne povas sukcesi se signifikaj sektoroj vidas ilian funkciadon maljusta.”*
Venintaj el ĉiuj anguloj de la planedo, tiuj “signifikaj sektoroj” kiuj kontraŭas la nunan ekonomian barbarecon kaj rifuzas la novliberalismon kiel “netransireblan horizonton”, provos, per elano kiun ja decas nomi noviga, estigi la fundamentojn por vera kontraŭpotenco* en Portalegro.
Kial precize tie? Ĉar Portalegro fariĝis, ekde kelkaj jaroj, emblemeca civito. Ĉefurbo de la ŝtato Rio Grande do Sul, la plej suda de Brazilo, ĉe la limo de Argentino kaj Urugvajo, Portalegro estas ia socia laboratorio kiun internaciaj observantoj rigardas fascinite.*
REGATA EN ORIGINALA maniero, ekde antaŭ dek-du jaroj, de maldekstra koalicio, gvidata de la Partio de Laboristoj (PT), tiu urbo spertis en pluraj kampoj (loĝkondiĉoj, komunaj transportoj, stratprizorgado, rubokolekto, poliklinikoj, hospitaloj, kloakosistemo, medio, sociala loĝado, alfabetigo, lernejoj, kulturo, sekureco, ktp.) impresan evoluon. La sekreto de tia sukceso? La partopreniga buĝeto (“o orçamento participativo”), do la ebleco por la loĝantoj de la diversaj kvartaloj tre konkrete kaj tre demokratie difini la destinon por la urba mono. Tio estas, decidi kiun specon de infrastrukturo ili deziras starigi aŭ plibonigi, kaj la ebleco precize sekvi la evoluon de la laboroj kaj la itineron de la financaj engaĝiĝoj. Tiel, nenia fraŭdo eblas nek misuzo, kaj la investo respondas precize al la deziroj de la plej multaj loĝantoj de la kvartaloj.
Tiu politika sperto okazas, tion necesas emfazi, en etoso de totala demokratia libereco, en konfrontiĝo kun vigla dekstra politika opozicio. La PT regas nek la grandajn lokajn gazetojn, nek la radion kaj eĉ malpli la televidon, en la manoj de la grandaj komunikilaj grupoj aliancanoj de la loka mastraro malamika al la partio de la laboristoj. Krome, devigata respekti la brazilan federacian konstitucion, la PT estas tre limigita en sia politika aŭtonomio kaj do ne povas laŭdezire leĝdoni precipe pri impostoj. Tamen, la kontento de la loĝantoj estas tia ke, en oktobro 2000, la kandidato de la PT estis reelektita kiel urbestro kun pli ol 63% de la voĉoj...
En tiu eksterordinara urbo, en kiu ekfloras nekutima demokratio, la Monda Socia Forumo provos starigi alian tutmondigon kiu ne ekskludas la popolojn. La kapitalo kaj la merkato ripetas, ekde dek jaroj, ke, kontraŭe al kion asertas la socialismaj utopioj, la historion kaj la feliĉon de la homoj faras ili kaj ne la homoj.
En Portalegro, en la komenco de tiu ĉi jarcento, kelkaj novaj revantoj pri absoluto memorigos ke ne nur la ekonomio estas tutmonda, ke la mediprotektado, la krizo de la sociaj malegalecoj kaj la zorgo pri la homaj rajtoj estas ankaŭ tutmondaj aferoj. Kaj ke ĝuste la civitanoj de la planedo devas fine preni ilin en siajn manojn.
Ignacio RAMONET.
Alveninte ĉe la mezo de sia mandato, s-ro Luiz Inacio “Lula” da Silva ne povas plu kalkuli kun la senkondiĉa apogo de la sociaj movadoj. Iuj de ili, la plej radikalaj, malkaŝe oponas lian registaron. Aliaj, kiel la Movado de Senteraj Laboristoj (MST), adoptas kritikan, sed dialogan pozicion, laŭ la vortoj de ties plej konata gvidanto, s-ro João Pedro Stedile. Ankoraŭ aliaj, kiel la sindikato CUT, rifuzas la ekonomian politikon de la registaro, tamen subtenante, sed pli kaj pli diskrete, “Lula-on”.
La sinsekvaj aperoj de s-ro da Silva en la Monda Socia Forumo kaj en la Ekonomia Forumo de Davoso, komence de sia mandato, en januaro 2003, igis tuj kontraŭi certajn sektorojn kiuj juĝis neebla ĉian formon de perado inter la du forumoj konsiderataj kontraŭdiraj. Aliaj vidis en liaj vojaĝoj la volon ĉeesti en ĉiuj eblaj spacoj por konduki tion kio estu la prioritato de “Lula” kiel prezidanto kaj kiel internacia gvidanto, nome la lukton kontraŭ la malsato.
Tamen, la disponoj kiuj sekvis montris ke neniu el la proponoj de la Monda Socia Forumo — kvankam kvalifikitaj de “Lula”, la 24-an de januaro 2002, antaŭ liaj entuziasmaj partoprenantoj, la “plej eksterordinara realigo de la monda civila socio” kaj “la plej granda politika evento de la tuta homa historio”!-, estis konsiderata de lia registaro: nek la reglamentado de la financ-kapitalo, nek la suspendo de la ŝuldorepago, nek la protekto de la medio, la batalo kontraŭ la genetike modifitaj organismoj (GMO) aŭ ia ajn propono devena de Portalegro. Kiam la multnaciaj organismoj — de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) ĝis la Monda Banko — laŭdis la ekonomian politikon de la registaro, evidentiĝis ke la opcioj de s-ro da Silva estis pli proksimaj de la svisa skistacio ol de la ĉefurbo gaucha.
La divorco inter la registaro devena de la Laborista Partio kaj la sociaj movadoj rezultiĝis de procezo kaj ne de brutala ŝanĝo, eĉ se la enpotenciĝo akcelis la tendencojn kiuj montriĝis en la lastaj jaroj. Sen havi la organajn ligojn kiujn la brita Laborista Partio posedas kun la sindikata movado de la lando, la PT havis ĉiam sian sindikatan esprimiĝon en la CUT, same kiel la MST trovis en la partio sian privilegian politikan interparolanton. Laŭ la mezuro en kiu plenumiĝis politikaj respondecoj, unue sur urba nivelo, poste sur nivelo de la ŝtatoj, kaj en kiu stariĝis politikoj de partiaj aliancoj, la gvidaj instancoj de la PT evoluigis aparte politikecan agadon, laŭ la okupitaj instituciaj spacoj.
La prezidantaj elektoj de 1994 signifis decidan paŝon kiam s-ro da Silva, larĝe favorita, estis batita de s-ro Fernando Henrique Cardoso kaj ties plano de mon-stabiligo. Ekde tiam, en sia serĉado de rimedoj por aliri la potencon, la PT ŝanĝis siajn poziciojn. Tiu evoluo evidentiĝis en la kazo de la ekstera ŝuldo: dum la partio postulis la suspendon de ĝia pagado kiel kondiĉo por intertraktado, li fine, dum la elektokampanjo de 2002, asertis ke li respektos la faritajn engaĝiĝojn (kaj li pagadas efektive kaj precize ekde la komenco de sia mandato).
La rilatoj kun la CUT estis ĉiam tre densaj. Aliflanke, dum la kuro de la tempo, la altaj respondeculoj de la PT montriĝis pli kaj pli malkomfortaj kun la okupadoj de la teroj kaj kun la premoj de la MST por akiri financadon por la assentamentos (okupadoj). La estraro de la partio kondutis kvazaŭ temus pri malbone edukita kuzo kun kiu ĝi ne povus havi parencajn ligojn, sed al kiu ĝi montrus sian malkonsenton koncerne ĝian konduton. Fariĝis klare ke ĝi nun direktiĝis al la sistemo, al la elito, kvazaŭ ĝia institutiĝo estus akirita fakto kaj pravigus la kondamnon de agadoj kaj deklaroj de la MST.
S-ro da Silva ricevis tamen la subtenon de la sociaj movadoj dum sia prezidant-kampanjo, danke, precipe, al la deklaroj kiuj asertis ke “gajni kondukos al nenio, se ne por eliri ekde la unua tago el la politiko de Pedro Malan” — ministro pri ekonomio de “FHC” (Fernando Henrique Cardoso). Tamen, samtempe, s-ro da Silva subskribis kompromis-dokumenton titolitan “Letero al la brazilanoj” en kiu li precizigis ke li rompos neniun de la financaj engaĝiĝoj kontraktitaj de la lando. Li faris tion por bremsi la okazantan kapitalfuĝon, sekvo de la ebleco de lia venko — tiel ke la “brazila risko” fariĝis la “Lula risko”.
Kiel regi kun manoj tiom solide ligitaj? La unuajn klarajn signojn de malproksimiĝo de la popola bazo donis la decidoj pri la konsisto de la ekonomia skipo, kiu inkludis neniun ekonomiiston de la PT nek de alia sektoro de la maldekstro, sed kiu konsistas el liberalaj grupoj kiuj laboris en la antaŭaj registaroj. S-ro Antonio Palocci, iama urbestro de riĉega urbo interne de la ŝtato San Paŭlo (Ribeirão Preto) kaj kunordiganto de la elektokampanjo, estis nomumita ministro pri ekonomio. La prezidantecon de la Centra Banko transprenis s-ro Henrique Meirelles, eksprezidanto de la banko de Bostono, ligita kun la partio de s-ro Cardoso. Simultane anonciĝis ke la ekonomia politiko de la antaŭa registaro estos daŭrigota.
Tamen, la potenco daŭre sendis kontraŭdirajn signalojn. Unuflanke ĝi asertis ke tiu daŭrigado okazas pro “malbenita heredaĵo” devena de la antaŭa registaro. Fakulo pri tiu profesio, s-ro Palocci asertis ke “oni ne ŝanĝas la kuraciston meze de la malsano”. S-ro da Silva deklaris ke siavice li ne povas malkaŝi la veran staton de la lando sen kaŭzi pliajn malcertecojn. Por ĉiuj ŝajnis klare ke temis nur pri provizora plano por konkeri la “konfidon de la merkato” por povi poste komenci malaltigi la interezo-kvotojn altigitajn ĉe la unua kunveno de la komisiono de la Centra Banko. Tiel la disvolvado de la lando rekomenciĝus.
Iom post iom, la tono ŝanĝiĝis. Farante pozitivan komercan saldon, donante kromaĵojn superajn al tiuj kiujn postulis la IMF, s-ro Palocci prezentis tiun opcion kiel permanentan, aldonante ke, se li povus, li daŭrigus tiun kromaĵon dum dek jaroj. Samtempe li renkontis s-ron Cardoso kaj konfesis ke li agas daŭrigante la politikon de la antaŭa registaro.
La plej signifa elemento de la ŝanĝo estis la propono por reformi la pensiojn. Laŭ modelo kiu perfekte respondas al la dua generacio de reformoj postulataj de la Monda Banko, la pensiuloj denove pagas imposton; tiu propono limigis ankaŭ la nivelojn de la pensio de la laboristoj en la publika sektoro kaj malfermis grandan spacon por la disvolvo de pensi-fondusoj, frandaĵo por la financsistemo.
Kontraŭ tiu projekto, la plej grandaj manifestacioj organizitaj post la komenco de la registaro “Lula” arigis la sindikatojn de la laboristoj en la publika sektoro kaj ricevis la apogon de la MST, de la CUT, de la studenta movado, de parlamentanoj de la PT kaj de aliaj maldekstraj partioj. La ekskludo de parlamentanoj el la estraro de la PT — tri federaciaj deputitoj (João Batista Araujo, João Fontes, Luciana Genro) kaj unu senatorino (Heloisa Helena) — aperis kiel la volo de la partio puni tiujn kiuj ne obeas al la novaj orientiĝoj, eĉ se tiuj ne estas adoptitaj de kongreso aŭ dum la nacia konferenco de la PT.
La epizodo malkaŝis la preferon de la nova registaro por la merkataj solvoj koste de la publika sektoro, ĉar “Lula” difinis la pensio-reformon kiel “la plej gravan agon de la unua jaro de lia registaro”. Li montris ankaŭ al la elitoj ke la potenco pretas agi kontraŭ la sindikatoj de la publika sektoro, sektoro kiun la PT ĝis tiam masive apogis, kaj ekskludi parlamentanojn por pruvi la sinceron de sia aliĝo al la ekonomi-financa politiko de la registaro Cardoso.
Tiu kontinueco estis akompanata de kompensaj socialaj politikoj, urĝe lokitaj konforme, refoje, kun la recpetoj de la Monda Banko. La programo Nul Malsato, kaj tiuj kiuj sekvis ĝin, ne entenis politikon funditan sur la universalaj rajtoj, sed ili celis zonojn kaj urbojn de “ekstrema malriĉeco” uzante sliparojn kiuj indikas la plej senhavajn familiojn.
Du elementoj do kuniĝis, kiuj karakterizas la “trian vojon”: la konservo de la mona stabileco kiel precipa celo kaj la disvolvado de kompensaj socialaj politikoj, dum samtempe estas atakataj la ŝtataj atingoj de sociala bonfarto. La celo estas krei etoson favoran al eksterlandaj investoj.
La dueco, eĉ alfrontiĝo inter la ministro pri agrikultura disvolvado kaj tiu pri agrikulturo reflektas la kontraŭdirojn de la registaro. La ministro pri agrikulturo, sekvanta la multnacian entreprenon Monsanto, rekomendas malkaŝe adoptadon de transgenaj kultivaĵoj, precipe en sojoplantejoj en la sudo de la lando, dum la MST arde luktas kontraŭ tio, fidele al la tezoj de la kamparana movado Via Campesina kaj de la mondaj sociaj forumoj. Sammaniere la ministro pri industrio — mem granda entreprenisto eksportisto de kokidaĵoj — reprezentas la modelon de agrokomerco* destinitan por la ekstera merkato, dum la MST luktas por akso de agrikultura disvolvado bazita sur malgrandaj kaj mezgrandaj bienoj kiuj produktas por la interna merkato.
Kiam la registaro redifinis la minimuman salajron, la kontrasto inter ĝia ekonomi-financa politiko kaj la interesoj de la laboristoj fariĝis ankoraŭ pli evidenta. La sensignifan nivelon de tiu altiĝo difinis la Centra Banko, malgraŭ la opozicio de la CUT kaj de ĉiuj sindikatoj de la lando. Pli ol ĉe aliaj epizodoj, s-ro da Silva sentis la rigidecon de la ekonomia skipo, sed, malgraŭ la simbola karaktero de tiu decido, li ne malhelpis ke ĝi trudiĝu.
Tiu tre malforta altigo ebligis kompreni la naturon de la ekonomia ekspansio antaŭvidita por 2004. Ĝi estas fundita nur sur la eksportado kaj la konsumado de la elitoj, ĉar ne estis restarigo de la konsumkapablo de la interna merkato kaj precipe de la laboristoj. Post du jaroj da stagnado, la antaŭvidita kreskonivelo — ĉirkaŭ 3,5% aŭ 4% — konstituas malfortan regajnon, sen tamen signifi rekomencon de la dungoj, kaj eĉ malpli de la aĉetpovo de la salajruloj.
Evidente la registaro disponas pri la subteno de la entreprenegoj, de la financkapitalo kaj ĝuas la simpation de la amaskomunikiloj. Ĝi povas ankoraŭ kalkuli kun la solidareco de la senorganiziĝintaj popolaj rondoj kiuj identigas sin kun “Lula” kaj konsideras lin kiel unu el la siaj kiu sukcesis altiĝi al la elitoj.
En tiu kunteksto, la urbaj elektoj de oktobro-novembro 2004 konstituis la unuan elekto-regreson de la partio ekde ĝia partopreno en la demokratia vivo.* Kvankam la nombro da voĉoj altiĝis en la lando, la PT spertis delokiĝon de sia geografia kaj socia ĉeesto de la fundamentaj politikaj centroj — kiel San Paŭlo kaj Portalegro, simbola urbo kie ĝi regis dum dek-ses jaroj — al regionoj de la land-interno kun malpli granda politika pezo kaj kun malpli alta grado de politika konscio, kiel la centra regiono de Brazilo.*
Rekta konsekvenco de la seniluziiĝo kaŭzita de la orientiĝoj de la registaro, la preskaŭ tuta foresto de aktivuloj en la stratoj konstituis la precipan malforton en la elektokampanjoj de la PT. Kvazaŭ ĝi estus perdinta sian animon kaj provinta anstataŭigi ĝin per la “profesiigo”, tio estas la enkonduko de specialistoj pri surmerkatigo por fari la kampanjojn — centritaj multe pli sur televido ol sur la stratoj — kaj de “cabos eleitoreis” (pagatoj por fari elektopropagandon) anstataŭ aktivuloj. Tradicie, ĝiaj kandidatoj kutimis intensigi sian agadon en la lastaj tagoj, apogate de la klopodoj de siaj partizanoj. Tio ne okazis ĉi-foje. Male, la finaj rezultoj estis grandparte pli malfavoraj por la kandidatoj de la PT ol kion antaŭvidis la sondaĵoj.
Post tiuj lamaj elekto-rezultoj, la registaro “Lula” provis rekomponi sian bazon de politikaj aliancoj kun partio de la centro, la Partio de la Brazila Demokratia Movado (PMDB), kaj alia de la dekstro, la Popola Partio (PP), vide al la prezidantaj elektoj de 2006. La strategio parte ĉesis kiam, la 12-an de decembro, la PMDB, precipa aliancano de la PT, decidis forlasi la registaran koalicion admonante siajn membrojn subteni sian propran kandidaton por la prezidant-elektoj. Ĵus antaŭe, la Socialista Popola Partio (PPS — ekskomunista) ankaŭ rompis la ponton. La ministroj apartenantaj al tiuj partioj decidis resti en la registaro. Gravas tamen ke la respondeculoj de du movadoj riproĉis al “Lula” ke li faras tro konservativan ekonomian politikon.
La sociaj movadoj ĉi-foje relanĉis la mobilizojn, konfirmante sian distanciĝon: okupadoj de la senteraj laboristoj post batalpaŭzo dum la elektokampanjo; opono de la studentoj kaj profesoroj al la universitat-reformo konsiderata “privatiga”; rifuzo de la reformo de la laborjuro kiu anoncas malfortigon de la sindikatoj kaj pli grandan malcertecon de laboro...
Emir SADER.
MONATON POST KIAM la ĉilia prezidanto, s-ro Ricardo Lagos, donis larĝan eĥon al la nerefutebla raporto pri la torturoj sub la reĝimo de la generalo Augusto Pinochet, la juĝisto Juan Guzman ordonis, la 13-an de decembro, la akuzon de la eksdiktatoro pro la krimoj faritaj dum la operacio “Condor”, programo starigita tiam de la sudamerikaj diktaturoj (Ĉilio, Argentino, Bolivio, Brazilo, Paragvajo kaj Urugvajo) por likvidi siajn oponantojn. En februaro 2001, s-ro Guzman jam arestigis la generalon pro lia implikiteco en la “karavano de la morto” — serio da forkondukoj kaj murdoj en oktobro 1973.
Tamen, en julio 2002, la Supera Kortumo decidis proces-ĉesigon, konsiderante ke la eksdiktatoro, tuŝita de “modera demenco”, ne estas kapabla certigi sian defendon. Ĉar la argumento de sia mankanta sano perfekte funkciis, la generalo ripetis tion atestigante la milithospitalon de Santiago, la 18-an de decembro, pri “cerb-vaskula akcidento” kiu okazis en ege taŭga momento. Al la glaciiga bildo de la diktatoro kun nigraj okulvitroj de 1973 li klopodas ĉiukaze substitui tiun de pacema avo persekutata. Ĉi-kaze, la apelacia kortumo de Santiago ratifis la arestordonon lanĉitan kontraŭ li.
Se hazarde lia sanstato afektus ankaŭ lian memoron, oni povas nur konsili al li legi la verkon de John Dinges dediĉitan al la operacio “Condor”.* Apogante sin sur interparoladoj kun la ĉiuspecaj protagonistoj kaj sur la multegaj sekretaj dokumentoj malkovritaj aŭ oficiale malsekretigitaj, la aŭtoro konfirmas: estas jes ja la generalo Pinochet kiu starigis tiun sekretan programon. Unue, kreante la Direktejon de Nacia Informo (DINA), estratan de la kolonelo Manuel Contreras, metita rekte sub lian aŭtoritaton. Poste, taskante tiun pri starigo de terorisma organizo, kies fondokunveno okazis la 26-an de novembro 1975 en Santiago. Ekde tiam, precizigas Dinges, “ĉiu membrolando permesas la informservojn de la aliaj landoj interveni interne de ĝiaj landlimoj por forkonduki ekzilitojn, pridemandadi ilin, torturi ilin kaj rekonduki ilin al ilia devenlando.”
Kun, kompreneble, la neeviteblaj guest stars... “Mi diskutis kun Vermon Walters [vicdirektoro de la CIA], kaj li sendis al ni ok altnivelajn agentojn de la CIA por organizi ĉi tie, en Ĉilio, kursojn aŭ seminariojn, kiuj daŭris ĝis meze de aŭgusto 1974” (ekskolonelo Contreras, intervjuita en junio 2002). Miloj da sudamerikanoj pagis tiun ideologian militon per sia fizika aŭ mensa integro, aŭ per sia vivo.*
En Argentino (kiel aliloke) la diktaturo ebligis instali la nunan ekonomian modelon.* Pasiiga estas la procedo, rakontita de Raúl Zibechi, kiu kondukis, post la detruo de la malnovaj popolaj movadoj, al la alveno de novaj agantoj.* Vigligitaj de la ekzemplo de la Patrinoj de la Maja Placo, kiuj ludis decidan rolon en la argentina socia imago, miriado da organizetoj rompiĝintaj kun la partioj, rifuzante rilatojn kun la ŝtato, akceptante nek hierarĥion nek politikajn direktejojn en sia sino, aperis en la jaroj 1990. Hijos (infanoj de la kaptitoj-malaperintoj), kulturaj movadoj, alternativaj radioj, virinaj organizoj, junuloj en “libera falo” de la paŭperiĝanta meza klaso, disidentaj sindikatoj “stimulas kaj fortigas sin reciproke”. Kiam aperis la piqueteros (senlaboruloj manifestaciantaj amase), la aldona apero de sociaj sektoroj en batalo, dum kiu neniu estis subordigita al alia, aperigis moviĝantan socion. Sufiĉe potenca por renversi du registarojn, la eksplodo de decembro 2001okazis “en kunteksto, en kiu ne plu ekzistis organizoj kapablaj gvidi la tutaĵon de la socia movado”.
Sen programo, “la movado delokiĝis de la marĝenoj al la centro, ne de malsupre al la supro.” Urba zapatismo, diras la aŭtoro, aliĝante al la tezo de John Holloway* inspirita de la subkomandanto Marcos: necesas ŝanĝi la mondon sen preni la potencon. Restas centra demando, ankoraŭ ne decidita: se la metodo ebligas renversi prezidanton, ĉu oni povas ŝanĝi la mondon sen regi la ŝtaton?
Maurice LEMOINE.
Inter politikaj tagordoj, ekonomiaj interesoj, energiaj templimoj kaj ekologiaj imperativoj, la disiĝo estas kompleta. Pri tio atestas la malsukceso de la konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri klimata ŝanĝiĝo kiu finiĝis je la 18-a de decembro 2004 en Bonaero: ĝi sekvigis nenion krom la decidon okazigi neformalan seminarion je majo, 2005 en Bonno. La ĉefa temo estos la Kiota Protokolo, kiu konsistigas ekstreme modestan paŝon al la stabiligo de eligoj de forcejaj gasoj.
La traktato, ĝis nun subskribita de 132 landoj, validas ekde la 16-a de februaro 2006 ĝis 2012. Jam kategorie kontraŭata de la registaro de Prezidanto Bush kaj la premgrupoj por kiuj ĝi estas la proparolanto, la traktato alfrontas plian kontraŭstaron de iuj petrolproduktantaj landoj, kun Saŭd-Arabio ĉe ilia kapo, kiuj timegas la necesan redukton de la konsumado de hidrokarbonidoj... Ankoraŭ nevidebla estas komuna konscio pri la baldaŭ venontaj danĝeroj, ĉu de malsufiĉoj de energio, ĉu de klimata perturbo. La argentina prezidanto, s-ro Nestor Kirchner, prave emfazis ke kolektiva respondeco en tiu sfero devas esti realigita kiel vera solidareco norda-suda, interalie per la nuligo de la nacia ŝuldo de evolulandoj, interŝanĝe por reduktoj en iliaj haladzoj el forcejaj gasoj.
Petrolo je 50 dolaroj por barelo, tutmonda varmiĝo, avertoj pri atomterorismo, urba polucio: ruĝas ĉiuj avertolumoj pri energio. Kaj jen, kiel en ĉiuj krizaj periodoj, novaj profetoj aperas kiuj, eĉ se apenaŭ atentate, asertas, ke ili savos nin el la venonta kataklismo. Sian inspiron ili trovas en scienco kaj teknologio, kompreneble. De termonuklea fuzio ĝis enterigado en la subgrundon de la karbona dioksido emisiita de niaj karbobruligaj elektrocentraloj, de la “civilizacio de hidrogeno” al sunenergiaj satelitoj, la novaj guruoj kaj iliaj adeptoj proponas al ni vastan kompleton da “solvoj” por la monda energiproblemo.
Al tiuj solvoj, pli-malpli kredindaj laŭ la principoj de fiziko, iliaj fervoruloj atribuas iujn karakterizaĵojn evidente tentajn:
‣ eventualan kapablon solvi definitive — aŭ preskaŭ, kaj dum jarcentoj se ne por eterne — la kreskantajn energiproblemojn kiuj alfrontos la homaron;
‣ tutan sendanĝerecon por la hommedio, ekstremajn neprobablecon kaj malgravecon de eventualaj akcidentoj;
‣ koston tre malaltan, tuj post la nepraj antaŭstadioj de pruvo de farebleco de la solvo kaj ĝia ellaborado kiel industria procedo.
Kompreneble la rimedojn por financi tiujn stadiojn oni ankoraŭ ne trovis. Sed se oni konsideras kiom oni privetas, la sumo nur estas guto el sitelo ĉar iam en la daŭro de 30 ĝis 100 jaroj, laŭ la teknologioj proponataj, la homaro jam ne devos zorgi pri energio. Kiel ne konvinkiĝi pro tiel ekscita perspektivo?
Pro tio, ke ĉiuj, aŭ preskaŭ ĉiuj, interkonsentis pri la amplekso de la koncerna demando, la debato koncentriĝas pri la ŝancoj de sukceso, pri lanĉdatoj, la kosto de evoluigo de la projekto, aŭ eĉ pri la lando kiu havu la avantaĝon kaj honoron vidi la instalon de la unuaj prototipoj sur sia tero. Trafa ekzemplo estas la International Thermonuclear Experimental Reactor (ITER), la fama projekto de termonuklea fuzio: fronte al la rifuzo de Usono kaj Japanio partopreni la iniciaton, la franca registaro ĵus proponis duobligi sian komencan investon de 457 milionoj da eŭroj en la financado de la reaktor-konstruo en Cadarache (Francio). La entuta sumo de 914 milionoj da eŭroj superas la totalan sumon elspezitan de Francio por esploroj pri renovigeblaj energifontoj en la pasintaj tridek jaroj.
Ŝajnas, tamen, ke neniu en Francio eĉ momente starigis la demandon kial Japanio kaj Usono, malgraŭ sia partopreno en la komenco de la projekto, poste forŝteliĝis. Kaj jen ĝuste la problemo! Antaŭkalkuli la ŝancojn de sukceso estas bele kaj bone, sed eĉ pli gravas analizi la sekvaĵojn. Por realigi la reakcion antaŭvidatan en la ITER, du atomoj devas fuzii: unu el deŭterio, de kiu etaj kvantoj troviĝas en marakvo; kaj alia de tricio, kiu ne nature ekzistas sur la Tero kaj kiun oni proponas produkti el litio. Fuzio de la du produktas heliumon kaj neŭtronojn de tre granda energio kiujn poste oni devas kapti kaj transformi en varmon por produkti vaporon aŭ gason de alta temperaturo kiu siavice estas enfermenda en turbino por fine produkti elektron. Sed kiom kostos tiu energio? Pri tiu kerna demando, subtenantoj de la projekto silentas.
Nek ili mencas ke fuzia reaktoro produktas neŭtronojn dekoble pli fortajn ol tiuj de reaktoroj fisiaj. La muroj de la reaktoro tre rapide malfortiĝos kaj eluziĝos kaj devos esti regule anstataŭataj. Kaj la efiko de neŭtronoj siavice transformas metalon en radioaktivan substancon. Ĉiam, kiam la muroj estos anstataŭitaj (ĉirkaŭ kvinono ĉiun jaron), restos amaso da postlasaĵo de kiu la radioaktiveco estos tiom intensa kiom la kerno de unu el la nunaj termonukleaj centraloj. Fine, neniu demandas kiel protekti kontraŭ la riskoj de disvastiĝo pro tio, ke tricio estas la fonto de ofta elemento en etaj kvantoj (kelkaj gramoj) de “modernaj” atombomboj ....
En kazo de “sukceso”, la solvo eble levos eĉ pli zorgigajn demandojn ol la origina: tiu pri la monda energio-provizo. Precipe, neniu imagas grandskalan disvastiĝon de la fuzia teknologio antaŭ la fino de la nuna jarcento, sed por eviti krizon, la necesa agado por kontraŭbatali klimatan ŝanĝiĝon absolute neprokrasteblas.
Kion pri hidrogeno kaj brulaĵopiloj? Konsentite, esploroj dum la lastaj dek du jaroj rezultigis gravajn progresojn. Brulaĵopiloj nun transformas hidrogenon en elektron kun rendimento de 60%, multe pli bone ol la 35% ĝis 40% de benzinmotoroj. Sed oni ofte preteratentas la fakton, ke hidrogeno ne ekzistas en libera stato en la naturo, kaj ke sekve oni devas ekstrakti ĝin, aŭ el hidrokarbidoj aŭ el akvo. Tio konsiderinde altigos la koston de energio, kaj estigos novajn problemojn.
Metano, ekzemple, redonas hidrogenon kun rendimento de proksimume 60%: temas do pri fosilia brulaĵo konservenda kaj, cetere, la reakcio eligas karbonan dioksidon, kio estas evitinda. Necesas eluzi ĉirkaŭ 5 kWh da varmo por akiri 1 m3 da hidrogeno, kiu siavice povas provizi 3 kWh da varmo per bruligado, aŭ 1,8 kWh da elektro en brulaĵopilo. Se oni uzas akvon, la plej simpla metodo estas elektre diserigi ĝin per elektrolizo por apartigi la oksigenon de la hidrogeno. Sed ĉirkaŭ 5 kWh da elektro necesas per aktualaj teknikoj por akiri 1 m3 da hidrogeno. Kaj la produktado de la necesa elektro kunportas siavice perdojn.
Se la elektro estas de fosilia deveno, la totala konsumo de energio por unu m3 atingas de 7,7 ĝis 9 kWh, kun asociitaj eligoj de 2,4 – 2,8 kg da CO2. Se ĝi estas de nuklea deveno, eligoj mankas, sed estas la specifaj riskoj de nuklea teknologio. Se la elektro venos el renovigebla fonto, ambaŭ kontraŭstaroj estos superitaj, sed ankoraŭ nesolvitaj estos la problemoj de la entuta rendimento, la intermita karaktero kaj la disvastiĝo de iuj el tiuj fontoj (sunenergio, ventenergio) kiuj malfacile adaptiĝas al industriaj teknikoj de fabrikado de hidrogeno. Resume, la entuta perspektivo por tiu procedo ne tiel brilas kiel iuj volas kredigi al ni. Kompreneble, tio ne signifas ke spaco mankas por ĉi tiu ennovaĵo: niĉoj certe malfermiĝos kaj en transportado kaj en loka produktado de elektro, sed dum la venontaj 50 jaroj ili probable restos limigitaj.
Same problemecas la kapto kaj tenado subgrunde de karbona dioksido (CO2) el karbo- kaj gas-bruligaj elektrocentraloj, rimedo ofte propagandata kiel mirakla solvo tuj havebla por forbalai eligojn sub la tapiŝon kaj tiel eviti tutmondan varmiĝon sen limigi la produktadon de energio. Oni probable povus tenadi grandan parton de la CO2 el la elektrocentraloj, kio tamen estigos plian konsumon de fosiliaj brulaĵoj de 20% ĝis 30% (kaj tial pliiĝon de karbona dioksido). La kroma konsumo necesos por apartigi CO2 disde la eligoj, kaj transporti ĝin al elĉerpitaj petrolputoj en kiuj oni proponas ĝin tenadi.
Unuavide, enkalkulante la kreskantan mondan bezonon da elektro, kiun fosiliaj brulaĵoj probable kontentigos, 20% da akumulitaj eligoj de CO2 de la venonta jarcento (nome, 10% de la entutaj forcejaj gasoj) povus esti pritraktataj per tiu tekniko se ĝi estos sisteme adoptita tutmonde. Sed ekzamenante la tenkapaciton de uzeblaj naftejoj (nuntempe la plej bone mastrataj), oni vidas malpli optimisman bildon, pro du kialoj. Unue, la lokiĝo de la putoj. Vaporelektraj centraloj kaj petrolputoj preskaŭ neniam troviĝas en la sama loko krom en iuj regionoj de la mondo (Usono ekzemple): eventualaj tenadejoj en la Proksima Oriento kaj Rusio troviĝas kelkmilojn da kilometroj malproksime de la ĉefaj centroj de loĝateco kaj industrio kie la plimulto de la elektrocentraloj estos konstruitaj.
Landoj kiel Ĉinio kaj Hindio, kiuj devos konstrui pliajn karbobruligajn elektrocentralojn, ne disponas sufiĉan tenadan kapaciton en siaj naftejoj por siaj antaŭvideblaj eligoj de CO2. Cetere, la tenadon limigas la dinamiko de eluzado de aktivaj putoj. Se oni enkalkulas tiujn limojn, oni konscias, ke la vere tenadebla kvanto da CO2 ŝrumpas al ĉirkaŭ kelkaj procentoj de la akumulitaj eligoj de la dudekunua jarcento. Aliaj tenadejoj ja eblas, ekzemple subteraj salakvaj tavoloj, neminitaj karbovejnoj kaj eĉ submaraj kavoj, sed, denove, jen necerteco pri la asociitaj ekologiaj riskoj. Kompreneble tio neniel signifas ke la kolekto kaj tenado de CO2 ne estas ĝustatempa industria solvo; ĝi tamen apenaŭ havas ŝancon fariĝi fundamenta solvo de la problemo, ke eligoj de CO2 reduktendas antaŭ la fino de la nuna jarcento.
Fine estas la tenado de CO2 per biomaso. La ideo estas simpla kaj eĉ ne bezonas teknologian revolucion: planti arbarojn kie ajn tio eblas. Dum ili kreskos, la arboj sorbos CO2. Iam, kompreneble, post 50 aŭ 100 jaroj, oni devos ilin dehaki por ke ili ne iam putriĝu kie ili staras. Oni ilin povus transformi en seglignon kaj meblojn, kaj tiel tenadi karbonon dum iom da tempo, aŭ eĉ en brullignon. Kompreneble CO2 denove ellasiĝos en la atmosferon, sed ĝin resorbos la rekreskanta forsto, kaj fosiliaj brulaĵoj ŝpariĝos. Sed kie oni povus kreskigi tiajn vastajn forstojn? Tuj evidentas, ke por liberigi la necesajn centmilionojn da hektaroj, precipe en Afriko, Latinmeriko kaj Azio, nepras ke la agrikulturaj rendimentoj de tiuj regionoj atingu eŭropajn nivelojn.
Tial, por fariĝi grava je la monda nivelo, tia scenaro kondiĉas fortegan intensigon de agrikulturo en evolulandoj. Sed kvankam tiu intensigo povus havi pozitivajn sekvojn, ĝi ankaŭ malutile efikus, ekzemple, la vivtenon de du miliardoj da kamparanoj. Oni tuj povas vidi ke la vera graveco de la solvo “tenado per biomaso” dependas de konsideroj kiuj ĝin tute preterpasas.
Ĉi tiuj ekzemploj sekvigas du konkludojn: la fascinado de teknika progreso ŝajne tute superas la kritikan senson; kaj iuj tro emas diri: “tion kaj tion ni plene kapablas fari”, sed prefere ĝin faru aliuloj. La amaskomunikiloj volonte sin ĵetas al tiaj utopioj, ofte kun la kompliceco de la grandaj esplororganizoj kiuj ŝatas “revigi” la ĝeneralan publikon. Kaj la politikistoj estas ravitaj. La utopio de la “sunplena morgaŭ” delonge servis por lanĉi iliajn karierojn. Hodiaŭ, kvankam la okcidenta socio profitas de konsiderindaj progresoj pri sekureco, ekzemple pri vivekspekto, ĝi lasas sin forporti de la ĝenerala maltrankvilo, kiam verdire estas kontraŭ niaj premsonĝoj ke la politikistoj proponas protekti nin.
Anticipe de la gravaj riskoj minacantaj nian vivmanieron, kio do povus esti pli efika por politikaj gvidantoj ol promesi elirejon el la krizo per scienco kaj teknologio, kvankam nur post 50 aŭ 80 jaroj? Ili certe povas permesi al si pentri alarman bildon de la katastrofoj ŝtelatendantaj nin, kaj tiel doni formon al niaj plej teruraj koŝmaroj. Sed ili ankaŭ havas solvon tuj pretan, facile kompreneblan, kun solida scienca bazo nepre prenota serioze. Kaj metante la respondecon pri la solvo sur la ŝultrojn de scienco kaj aliuloj, ili sukcesas eviti dubindigi la nunan vivstilon de siaj voĉdonantoj ....
Jen certe la vera demando. Ĉar, eĉ se ili sukcesus, la solvoj havigotaj de la novaj teknologioj ĉiam estos nekompletaj kaj tro malfruaj. Por forpuŝi niajn premsonĝojn, anstataŭ novajn sorĉojn kaj profetojn, ni bezonas elekti kian socion ni volas: ekde nun pritrakti niajn vivstilon kaj konsumadon, lanĉi seriozajn programojn de longatempa mastrumado de energio; resume, engaĝi nin, civitanojn kaj konsumantojn, en diskutado kaj kolektiva agado.
Malfacila tasko, evidente, kiel oni vidas ĉe la altiĝo de la kosto de petrolo, al kiu la franca registaro reagas per tuta manko de politiko de energiŝparado en transportado, per reduktoj de impostoj por la voĉdone gravaj profesioj kaj per la anonco ke Francio duobligos sian investon en ITER. Al la registaro, ŝajne, estas pli realisme kaj efike pliigi esplorojn pri fuzio — por redukti, post 80 jaroj eble, premon sur la provizo de brulaĵoj — ol serioze kaj tuj instigi fabrikistojn konstrui aŭtojn multe pli brulaĵoŝparajn, kion ili ja kapablas fari, kaj aŭtistojn pli uzi siajn piedojn aŭ publikajn transportilojn.
Benjamin DESSUS.
Glosaro
Biomaso: maso de nefosilia organikaĵo de biologia deveno. Ĝi inkluzivas tuj utiligeblan vegetaĵon kaj la restaĵojn de la unua ekspluato de la biomaso (defalaĵoj agrikultura kaj arbara, hejmaj forĵetaĵoj, besta sterko).
Sunradia kaptilo: aparato por kapti sunradiadon, transformi ĝin en varmenergion kaj transdoni ĝin al fridiga fluido (aero, akvo).
Lumelektra ĉelo: aparato kiu ebligas, ke sunradiado estu rekte transformata en elektran energion. La ĉeloj estas ordigitaj en moduloj kiuj konsistigas sunenergiajn panelojn (sunpanelojn).
Koeficientoj de ekvivalenteco: konvenciaj koeficientoj kiuj ebligas kompari kvantojn de diversspeca energio pere de komuna unuo (tpe: tunoj da petrolekvivalento).
Forceja efiko: natura klimata fenomeno kiu varmigas la atmosferon kaj tiel ebligas vivon sur la Tero. La varmo eligata de la suno estas kaptata, kiel en forcejo, dank’ al iuj elementoj en la atmosfero, precipe karbona dioksido. La plimultiĝo de la karbondioksida enhavo de la atmosfero, pro homa agado, emfazas la forcejan efikon, rezultigante plialtiĝon de la averaĝa temperaturo sur la surfaco de la terglobo. Kvankam restas multaj sciencaj necertecoj, precipe pri la sekvoj por nia planedo, jam ne restas ia ajn dubo pri la interrilato inter homfaritaj eligoj kaj tutmonda varmiĝo.
Renovigebla energio: energio tirita el renovigebla fonto laŭ konstanta maniero: biomaso, akvoelektro, venta, suna, kaj geotermika energio, ktp.
Forceja gaso: CO2 ne estas la sola gaso kiu kontribuas al la forceja efiko, sed ĝi estas la ĉefa, pro la kvantoj eligataj de homa agado. Por simpligo, oni priskribas aliajn gasojn kiel “ekvivalentojn de CO2” laŭ la risko kiun ili prezentas. Ili inkluzivas metanon (CH4), dinitrogenoksido (N2O), troposfera ozono (O3), CFC-oj kaj HCFC-oj (artefaritaj gasoj kiuj forkonsumas la ozonan tavolon), kaj ankaŭ substituaĵoj por CFC: HFC, PFC, SF6.
Energia intenseco: mezuras la kvanton da energio necesa por produkti monan unuon da aldonita valoro, aŭ fizikan unuon.
kWh / kilovathoro: Mezurunuo de laboro kaj energio, egalas la konsumon de elektra aparato de 1 000 vatoj funkcianta dum unu horo (aŭ aparato de 100 vatoj funkcianta dum dek horoj).
Mastrumado de energio: aro da mezuroj por kiel eble plej efike utiligi energiajn rimedojn. La termino inkluzivas energiŝparadon, racian utiligon de energio kaj energi-substituadon.
Fonto: Vie-publique.fr.
Laŭ raporto de la Komisiono de Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD), Panamo estis, dum la unuaj ses monatoj de 2004, la lando kiu pleje profitis rektajn eksterlandajn investojn (kun Singapuro, Belgio kaj Luksemburgio)*. Tiu dokumento ellasas precizigi, ke tiel vigligas la panaman ekonomion la kolombia kapitalo. Por la entreprenisto Iván Ruiz, kaj la direktoro de la publikaĵo Capital financiero, Orlando Mendieta, tiuj investoj estas unu el la konsekvencoj de la Plano Kolombio.* Efektive, pro tiu plano intensiĝis la interna milito kiu disŝiras Kolombion, kaj sekvigis kapital-fuĝon. Oficialaj esploroj praktike ne ekzistas, sed la konantoj asertas ke se “laŭleĝa kapitalo” investiĝas en la lando, kapitalo “de tre aparta speco” enpenetras en pli granda kvanto.
La bankoj, plej ofte filioj de usonaj aŭ eŭropaj establoj, fermas la okulojn. S-ro Alexis Rodríguez, dekano de la Specialiĝinta Universitato de Ameriko (Panamo-urbo) asertas: “La milita invado de 1989 estis farita sub la preteksto purigi la ekonomion de la kapitaloj devenaj el la drogokomerco, sed eĉ ne okazis enketo pri tio. Vaŝingtono resurtabligos la temon, se necese, por ĉantaĝi registaron kiu kontraŭus ĝian strategion de kontinenta dominado.” Kaj unu el la aspektoj de tiu strategio — en kiu Panamo povas kaptiĝi — nomiĝas Plano Kolombio.
Ne malproksime de la luksaj kvartaloj de la ĉefurbo, en Curundú, kie regas la malriĉeco, la kolombiaj kapitaloj ne alvenas. Alvenas nur delokitaj kolombianoj ekde antaŭ duona jarcento. Ĉar dum la lastaj jaroj ilia nombro konsiderinde kreskis, multaj panamanoj havas la senton ke la nove venintoj ŝtelas al ili ilajn kelkajn laborlokojn, ke ili “invadas” ilin per siaj drogo, perforto kaj mizero.
Estas nekontesteble ke kolombianoj estis implikitaj en krimaj agoj, ke la propono de drogoj multiĝis kaj ke, akceptante labori “nigre”, ili kelkfoje anstataŭis panamanojn en la labormerkato. Veras ankaŭ ke la negativaj efektoj de tiu migrado estas troigataj — por maski la nekapablon de la ŝtato solvi la socialajn problemojn, kiuj estas fonto de diversaj formoj de deliktoj. En tiu lando de 2,8 milionoj da loĝantoj, 35% de la aktiva loĝantaro estas senlabora.* Situacio kiu ne naskiĝis, en 2000, kun la Plano Kolombio...
La kolombia gerilo ĉiam penetris en sian panaman rifuĝejon por ripozi kaj reprovizi sin, “sen afekcii la agadojn de la regiono nek la loĝantojn. Kelkfoje ili [la gerilanoj] aperis, fuĝante antaŭ la armeo, sed ĉiam reiris al Kolombio”*. Tiu konduto estis konfirmita de s-ro Oswaldo Fernández, tiam direktoro de la nacia polico, la 29-an de septembro 2000, en la elsendo “Enfoque” de la televidĉeno Kanalo 4.
Kiam, fine de la 1980-aj jaroj, en la bananzonoj, la kvazaŭarmeanoj, kun la kompliceco de la sekurecofortoj, komencis masakri la civilulojn, konsideratajn aliancanoj de la gerilo, la loĝantaro fuĝis al Panamo. Kiam la Plano Kolombio estis adoptita, la kvazaŭarmeo regis la landliman zonon preskaŭ totale, kaj uzis ĝin ankaŭ por eksporti kokanon kaj heroinon al Usono.
“La problemoj, ĉe la landlimo, komencis kun la kvazaŭarmeanoj, konfirmas s-ro Alexis Rodríguez. Ili trairis ĝin ne por serĉi la gerilon, sed por elimini ĉiujn kiuj, ĉu panamanoj aŭ kolombianoj, estis supozataj kunlabori kun ĝi”. Kelkaj ekzemploj konfirmas liajn dirojn: la atako, en oktobro 2000, kontraŭ la loĝantoj de Nazaret, dek kilomentrojn interne de Panamo (unu knabineto mortigita, ses mamsuĉuloj vunditaj); la atako lanĉita kontraŭ la vilaĝeto Yala, la 18-an de januaro 2003, dum kiu tri kacikoj de la etno Kuna estis murditaj. Ĉe tiu okazo, la kolombia registaro kulpigis tuj la gerilon, sed la kvazaŭarmeanoj mem konfesis sian agon.
Fronte al la perŝtupa akriĝo de la perforto, la kolombia ministro pri eksterlandaj aferoj, s-rino Carolina Barco, asertis ke la aŭtoritatoj de ambaŭ landoj engaĝiĝis “pliigi sian interŝanĝon de informoj kaj la patrolojn en la limzono por malinstigi la ekstremmaldekstrajn ribelulojn kaj la ekstremdekstrajn kvazaŭarmeanojn”*. La “malinstigo” direktiĝis fakte kontraŭ tiuj kiuj serĉis rifuĝejon en Panamo. En letero sendita al la prezidantoj Alvaro Uribe kaj Mireya Moscoso, Amnestio Internacia petas ilin “enketi pri la forkonduko kaj malapero de du kolombiaj rifuĝintoj, kiuj estis tenataj kaptite de membroj de la speciala unuo de la polico kaj de la Departemento pri informo de Panamo”, la 21-an de aprilo 2003.* Laŭ Amnestio, dum la du homoj estis torturataj, oni minacis la aliajn rifuĝintojn liveri ilin al la kvazaŭarmeanoj.
La Alta komisarejo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Rifuĝintoj (AKR) denuncis la malrespekton de la internaciaj akordoj pri rifuĝintoj, fare de la du ŝtatoj. Senrezulte. Dum gazetara konferenco en Ĝenevo, la 25-an de aprilo 2003, la proparolanto de la AKR, s-ro Ron Redmond, konfirmis ke la panamaj aŭtoritatoj daŭrigis la arestadon de kolombianoj kaj deporti ilin, ofte perforte. La kolombiaj aŭtoritatoj reinstalas ilin en zonoj dominataj de la kvazaŭarmeanoj, sen zorgi pri ilia sekureco. Laŭ la komuna raporto de la kolombia kaj panama Defensorías del pueblo (defendantoj de la popolo) en 2003, la respondeculo de la panama nacia polico, s-ro Carlos Barés, asertas ke ne deporti la kolombiajn rifuĝintojn konstituus “apogon por la kunlaborantoj de la gerilo”.
Dum longa tempo, Panamo montris ian neŭtralecon rilate la kolombian konflikton. Ekde la starigo de la Plano Kolombio, la registaro de s-rino Mireya Moscoso (1999-2004) modifis tiun sintenon. Iuj memorigis ke la traktato Torrijos-Carter* faras de la panama neŭtraleco la garantion por la sekureco de la interoceana kanalo. Argumentante per la neceso protekti la hemisferon kontraŭ la “internacia terorismo” kaj la “drogoterorismo”, Usono, tre subtile, multobligis la premojn.
Kiel Panamo povus protekti sin kontaŭ ia ajn ekstera agreso, se oni scias ke ĝi ne disponas pri armeo? La Panama Defendoforto estis malmuntita post la operacio “Justa afero” de decembro 1989, kaj anstataŭigita per senrimeda Publika Forto. La respondo troviĝas en la traktato Torrijos-Carter: Usono zorgas pri tio. La neŭtralec-traktato subskribita samtempe kun la traktato Torrijos-Carter permesas al Vaŝingtono interveni unuflanke, se la neŭtraleco aŭ la sekureco de la kanalo estas en danĝero...
Dum televidelsendo pri tiuj demandoj, sendata la 29-an de septembro 2004 sur Kanalo 4, la panama diskutgvidantino* demandis siajn gastojn: “Kiu devigas nin eniri la kolombian konflikton? Kial? Kiun rilaton tio havas kun la Plano Kolombio?” La eksministro pri internaj aferoj, s-rino Mariela Sagel, respondis: “Tiu atako [kontraŭ la urbo Nazaret, oktobre 2000] okazas meze de agresema kampanjo farata de Kolombio kaj de Usono, por ke la landlimaj regnoj implikiĝu en la Planon. Mi kredas ke Panamo kaj Venezuelo, kiuj la unuaj diris ke ili ne partoprenos ĝin, estas celoj de premoj. Kun la atako al Nazaret, ili volas devigi nin akcepti.” Jen la diskutgvidantino diris: “Oni povus diri ke la interesitoj estas la kolombia armeo, usonaj sektoroj kaj la kvazaŭarmeanoj pri kiuj ni ĉiuj scias ke ili obeas, iel aŭ alie, al internaciaj agentejoj aŭ al militistaj aparatoj.” La eksministrino povis nur aprobi: “Kiel vi scias, Usono posedas diversajn agentejojn, kiuj kelkfoje ne konsultas unu la alian. Okazas ke tiuj kiuj okupiĝas pri la kvazaŭarmeanoj havas agendon kiam la Ŝtatdepartemento havas alian...”
En marto 2003, dum li estis la ĉefo de la Southern Command (la komando Sudo de la usona armeo), la generalo James Hill organizis en Miamo konferencon pri la kontinenta sekureco, kun la centra temo: kiel protekti la regionon “kontraŭ la kolombia kontaĝo kaj la terorismo ĝenerale”. S-ro Hill asertis ke Panamo estas minacata de ebla “drogoterorista invado” el Kolombio. Sekve, Panamo kaj Usono esploras novajn mekanismojn por kontroli la landlimon: “Unu el ili estus komenci duan fazon de la operacio “Novaj horizontoj””. Asistanto de la generalo klarigis ke temas pri civitemaj agadoj, “precipe farataj kun kuracistoj, inĝenieroj kaj alia speco de personaro: tiu ĉeesto de usonaj militistoj — kvankam ĝi estos humana — havos la efekton fuĝigi la kolombiajn armitajn grupojn”. S-ro Hill precizigis ke Usono trejnos panamajn policistojn por kontroli la landlimon, sed, aldonis li, “drogoterorista invado tuŝas la suverenecon, kaj tio estas militisma temo”.
En aŭgusto 2004, organizita de la Southern Command, okazis mar-ekzerco — “Panamax” — en kiu partoprenis, krom Panamo, Argentino, Ĉilio, Kolombio, Dominiko, Honduro kaj Peruo. Celo: prepari la defendon de la panama kanalo kontraŭ terorista atako. La ĉefkomando de la Southern Command, la generalo Jack Gardner, estis vidita en Panamo la 16-an de novembro 2004. Kiam la ĵurnalistoj, surprizite, demandis lin kio motivas lian ĉeeston, tiu altrespondeca militisto respondis aplombe: “Ni venas por konsili la registaron pri la realigo de kelkaj homamaj projektoj”.*
Tri tagojn antaŭe, la sekretario pri defendo, s-ro Donald Rumsfeld, troviĝis ankaŭ en la lando, ĉi-foje oficiale. Laŭ la panama eksministro pri laboro Mitchell Doens, tiu vizito konfirmas ke Panamo “partoprenas la “sistemon de regiona defendo”; sub direktado de la usona registaro, kaj ne defendas sian propran koncepton pri sekureco, nek siajn proprajn interesojn”. S-ro Doens denuncas “la administrajn akordojn pri sekureco” subskribitajn de la prezidintino Mireya Moscoso, “sed ellaboritaj jam en antaŭaj usonaj registaroj*, kiuj permesas al la usonaj civilaj kaj militistaj aŭtoritatoj agadi en la lando kvazaŭ ili estus tie suverenaj, kontrolante la teron, aeron kaj la maron, la landlimojn, la publikajn kaj privatajn komunikadojn, la doganon kaj la enmigradoservojn”.
“La generalo Omar Torrijos diris ke la kanalo, tiam propraĵo de Usono, estas nia kvina landlimo, rimarkigas s-ro Iván Ruiz, eksmembro de la Defendoforto organizita siatempe de Torrijos. Ĉar ŝajnas al mi ne verŝajne ke la registaro de Martín Torrijos [filo de la generalo Torrijos, elektita prezidanto, la 2-an de majo 2004] rifuzas submetiĝi al la usonaj planoj, tre bone eblas ke naskiĝas la kvina limo, en formo de militbazoj, por devigi nin implikiĝi en la kolombian konflikton.”
En sia jara deklaro antaŭ la usona Kongreso, komence de 2004, la generalo Hills, tiam ĉefo de la Southern Command, asertis ke la kolombia prezidanto Alvaro Uribe, “faras eksterordinarajn progresojn en sia lunkto kontraŭ la drogokomerco, transformante sian landon en paceman kaj sekuran ŝtaton”, danke al la Plano Kolombio.* Samtempe li akuzis la venezuelan prezidanton Hugo Chávez, kulpigante lin direkti “la radikalan popolismon” en Latinameriko, kio igas lin “aperanta danĝero” por “la nacia sekureco de Usono”. S-ro Hill riproĉis cetere al la prezidanto Chávez lian rifuzon partopreni en la Plano Kolombio.
Apenaŭ alveninte en la potenco, s-ro Chávez efektive anoncis ke Venezuelo restos neŭtrala en la kolombia konflikto kaj ke ĝi apogos nur iniciatojn destinitajn trovi politikan solvon por ĝi. Laŭ li, necesas eviti engaĝiĝi en la vojon de regiona “vjetnamigo”. Tamen, kvankam la venezuela prezidanto respektas tiun demarŝon, la Plano Kolombio ŝajnas obstine voli implikigi lian landon. Direktoro de la Bolivara Civil-milita Fronto, la leŭtenanto-kolonelo Héctor Herrera Jiménez argumentas ke kun la Plano, “la prezidanto Uribe lasas uzi Kolombion kiel milit-platformon, en la kadro de la usona strategio kiu strebas apliki novkolonian modelon en la anda regiono”. La generalo Melvin López Hidalgo, ĝenerala sekretario de la Venezuela Konsilantaro pri Defendo, siaflanke asertas ke “la bolivara revolucio konsistigas ŝtonon en la ŝuo de tiu projekto, pro ĝia politika sendependeco sur internacia nivelo kaj la regiona leadership kiun ĝi akiris”.
Fakte, la Plano Kolombio konstituas specon de militista kaj kvazaŭarmea tenajlo kiu ĉirkaŭpremas Venezuelon. “Por neŭtraligi la aktualan venezuelan procezon, milit-operacioj de malalta intenso, kovritaj, sekretaj, nekonvenciaj operacioj de penetrado estas organizataj ekde Kolombio”, konfidas la leŭtenanto-kolonelo Herrera Jiménez. Kaj la du militistoj samopinias pri unu punkto: la Plano strebas krei socian, ekonomian, politikan kaj militan malstabiliĝon kiu konduku al situacio de perforto kaj de neregebleco en Venezuelo.
Tiu lando estas “mastrumata” ekde pluraj kolombiaj militbazoj kaj ekde alia instalaĵo luprenita de Vaŝingtono al Nederlando, en la insulo Arubo*. Ĉiukaze, la bazo situanta sur la teroj de la naftokompanio Occidental Petroleum, en Saravena, en la kolombia departemento Arauca, limzono ĉe la venezuela ŝtato Apure, estas nun tiu kiu plej zorgigas la venezuelanojn. Kvarcent soldatoj de la Specialaj Fortoj kaj dungitaj de usonaj privataj militkompanioj estas lokitaj tie.* “Ni scias ke ili trejnas ne nur la kolombiajn militistojn, sed ankaŭ la kvazaŭarmeanojn, rimarkigas la generalo López Hidalgo. Tiuj transiras la landlimojn por agresi niajn civitanojn, fari deliktojn kaj provoki reagon de niaj defendofortoj”.
La departemento Arauca, malmulte loĝata, estas la plej militistizita de Kolombio. Malgraŭ tia ĉeesto de la armeo, la kvazaŭarmeo tie firme instalis sin fine de 2001, post murdi milojn da civitanoj kaj fuĝigi la supervivantojn. Kunordige kun la armeo, la kvazaŭarmeanoj reloĝigis multajn vilaĝojn, transformante ilin en “strategiajn vilaĝetojn” similajn al tiuj de Vjetnamio kaj de Gvatemalo, precipe en proksimeco de la landlimo kaj de la oleodukto Caño Limón-Coveñas. Dum la monatoj antaŭ kaj post la efemera ŝtatrenverso kontraŭ la prezidanto Chávez de aprilo 2002, la kvazaŭarmeanoj aktivis en venezuela teritorio.
La 17-an de oktobro, en Guasdualito, proksime de Saravena, kvin militistoj kaj unu inĝenierino de la naftoindustrio estis murditaj. Malpli ol dudek-kvar horojn poste, la kolombia registaro akuzis la Revoluciajn Revoluciajn Armitajn Fortojn de Kolombio (FARC). “La komunikaĵo donis multajn detalojn, precizigas la leŭtenanto-kolonelo Herrera Jiménez, kvazaŭ ili ĉion sciintus antaŭe. La kontroloj montris ke temis pri kvazaŭarmeanoj.”
La kolombia registaro kaj la plejparto de la komunikiloj de ambaŭ landoj ne perdas okazon por akuzi la gerilon pri atencoj faritaj kontraŭ la venezuela loĝantaro kaj aludante ke la prezidanto Chávez ne malhelpas tion. La gerilo siavice konsideras la neŭtralecon de s-ro Chávez kiel pozitivan fakton. Ĝi ne neas esti respondeca pri “kelkaj kondamnindaj agoj” kontraŭ la civiluloj. Sed, la FARC, tra la voĉo de la komandanto Raúl Reyes, kaj la Armeo de Nacia Liberigo (ELN), tra tiu de la komandanto Milton Hernández, asertas ke la politikaj kaj strategiaj decidoj aprobitaj dum la lastaj dek jaroj postulas ne fari militajn aŭ ekonomiajn agojn, nek enmiksiĝi en la politikan vivon de la najbaraj landoj, kaj esperas de tiuj “reciprokecon kaj respekton”.
S-ro Liborio Guarulla, guberniestro de la venezuela ŝtato Amazonas, atestas: “La gerilanoj ne kaŭzas malsekurecon. Se ili transiras la limon, tiam por fari aĉetojn, kaj ili faras tion ĉiam senarmaj. Kontraŭe, la kvazaŭarmeanoj faras al ni problemojn: ilia krueleco fuĝigas la kolombiajn indiĝenojn ĝis ni”.
En la ŝtatoj Zuli kaj Táchira, la rilatoj de la miksitaj familioj vivantaj ambaŭflanke de la limo kaj la tradiciaj ekonomiaj interŝanĝoj estis tuŝitaj de la konflikto. Laŭ la direktoro de la Nacia Konsilantaro pri la Landlimoj, s-ro Feijóo Colomine, proksimume 100.000 delokitoj alvenis dum la lastaj kvin jaroj, inter ili enŝteliĝis deliktuloj, drogokomercistoj kaj kvazaŭmilitistoj.* La krimado altiĝis, kaj ankaŭ la komerco de fidrogoj kaj la lavado de malpura mono. La kamparanoj, sindikatistoj kaj gvidantoj de kolombiaj sociaj movadoj, rifuĝintaj en Venezuelo, devis fariĝi “nevideblaj”, pro timo esti murditaj aŭ kaptitaj kaj resenditaj al Kolombio de certaj sektoroj de la kontraŭ-ĉaves-aj sekurecoservoj, kiuj kunlaboras kun la kolombianoj kaj ties kvazaŭarmeanoj.
Aliflanke de la landlimo troviĝas la urbo Cúcuta, konsiderata kiel ĉefurbo kaj sidejo de la kvazaŭarmeo en la oriento de Kolombio. La ĉefa kvazaŭarmea gvidanto, s-ro Salvatore Mancuso, regas sur bona parto de la landlimo, kontrolata de liaj uloj ekde 1999. Ili organizas tie la benzin-kontrabandon, agado nekompreneble laŭleĝigita de la prezidanto Uribe kadre de la “agadoj de sociala disvolvo” de la Plano Kolombio, en novembro 2003. Ili ankaŭ multigis la kultivon de kokao kaj konstruis ŝoseojn por eksporti malpermesitajn drogojn.
En Kolombio, oni apenaŭ kaŝas tion: “La fortiĝo de la kvazaŭarmeo konstituas la akson de antaŭeniro al la venezuela teritorio (...) Oni povas dedukti el tio ke la planoj de la kvazaŭarmeo internaciiĝas en Venezuelo.”*
Konkreta apliko de tiu strategio evidentiĝis, la 9-an de majo 2004, kiam 130 kolumbiaj kvazaŭmilitistoj estis kaptitaj en bieno je 20 kilometroj de Karakaso. En tiu grupo estis 40 rezervistoj kaj dudeko da profesiaj soldatoj. Estis planite ke, la 12-an de majo, ili atakos plurajn venezuelajn milit-instalaĵojn kaj akapari la armilojn. Oni ne ekskludas ke ili intencis murdi la prezidanton Chávez. La atakantoj portintus venezuelajn uniformojn, la operacio tiel pasus kiel ribelo de “venezuelaj militistoj”. La atendita reago de la plimulto de la loĝantaro kaj de la militistoj fidelaj al s-ro Chávez eblintus porti la venezuelan kazon sur la internacian scenejon parolante pri “ĥaoso” kaj pri “danĝero de malstabiliĝo”, motivoj permesantaj konsideri eksteran intervenon kun Usono kaj Kolombio kiel precipaj instigantoj.
Laŭ la rezultoj de la enketoj prezentitaj de la venezuelaj aŭtoritatoj, la transporto kaj armado de la dungitsoldatoj estis organizitaj de civilaj kaj militistaj aŭtoritatoj oponantaj al s-ro Chávez, de Zulio kaj de Táchira. La iniciatinto de tiu “bato” estis la komandanto de la kolombia armeo, la generalo Orlando Carreño Sandoval, la plej vigla plenumanto de la Plano Kolombio. Ŝajnas ke la fiasko, kaj la spurojn kiujn li postlasis, kostis al li lian postenon kelkajn monatojn poste.
Inter la planoj pri sociala disvolvo starigitaj de la registaro de Karakaso, la landlima zono, historie neglektita, fariĝis prioritata. En la plej foraj anguloj, oni notas jam progresojn en edukado kaj sano. La kolombianoj, forgesitaj de sia registaro, sekvas la eksperimenton kun intereso. “Ili venas ĉiutage por ke oni donu al ili kuracistan, dentistajn kaj okulistan prizorgadon, ĉar nun estas senpage ĉi tie”, klarigas la guberniestro Guarulla, dum, siavice, s-ro Feijóo Colomine analizas: “Uribe kaj Vaŝingtono ege timas tiun demonstradon: eblas alporti la disvolvadon al la loĝantaro alie ol milite. Simple, disponigante al ilia servo la riĉaĵojn de la nacio”.
La venezuela generalo López Hidalgo, siavice, montriĝas kategoria: “Ni devas organizi grandan debaton pri la Plano Kolombio, ĉar ĝi endanĝerigas nian suverenecon. Oni strebas provoki malamikecon inter ambaŭ popoloj, eble eĉ militon, por ke aliaj profitu de tio: Usono kaj ĝiaj multnaciaj entreprenoj. Sed estu certaj: ili ne sukcesos!”
Hernando CALVO OSPINA.
La 31-an de decembro 2004, la kolombia registaro ekstradiciis la komandanton de la FARC, Simón Trinidad, al Usono, kie li estos akuzita pro drogokomerco, ostaĝopreno kaj kompliceco kun la teroristoj. Kaptita la 2-an de januaro 2004 en Kito (Ekvadoro), li estis unu el la ĉefaj intertraktantoj de la armita opozicio dum la pac-intertraktadoj kun la registaro de s-ro Andrés Pastrana inter 1999 kaj 2002. Tiu ekstradicio povus fermi la pordon al la “humana interŝanĝo” — homoj forkondukitaj de la FARC kontraŭ malliberigitaj gerilanoj — proponita de la gerilo, kaj igi tiun pli malcedema ol iam ajn. Kaj relanĉi la Planon Kolombio...
La 13-an de decembro 2004, internacia sendito de la Politika-Diplomatia Komisiono de la FARC, s-ro Rodrigo Granda, estis kaptita surstrate, en Karakaso. Li estis sekrete forkondukita al Kolombio fare de membroj de la venezuela Nacia Gvardio — nun arestitaj-, agante en ligo kun la kolombiaj informservoj kaj interŝanĝe de alta monsumo. Farita spite al ĉiuj reguloj de la internacia juro, tiu operacio kaŭzis gravan krizon inter Karakaso — kiu konsideras sian suverenecon lezita — kaj Bogoto: la prezidanto Hugo Chávez suspendis la komercajn rilatojn kun la najbara lando kaj revokis sian ambasadoron en Kolombio. La ambasadoro de Usono en tiu lando, s-ro William Wood, tuj apogis la kolombian registaron.
Sed, la 9-an de decembro 2004, en Tibú, en Kolombio, ne malproksime de la venezuela landlimo, okazis oficiala ceremonio honore al la “malmobilizado” de s-ro Salvatore Mancuso kaj parto de liaj kvazaŭarmeanoj. Kvankam Usono postulas la ekstradicion de s-ro Mancuso pro drogokomerco kaj terorismo, oni povis noti la ĉeeston de s-ro Stewart Tuttle, subdirektoro de la politikaj aferoj de la usona ambasadejo en Bogoto. La usona justic-departemento permesis la financadon de la “malarmado” de la kvazaŭarmeanoj je 3 milionoj da dolaroj...
H.C.O.
Kiel vi bilancas la Mondan Socian Forumon kiu ĵus okazis en Portalegro, Brazilo?
Portalegro estis ĉi-jare tute aparta sukceso, unue pro la amasa ĉeesto de pli ol 100 mil delegitoj venintaj el proksimume 127 landoj, tio estas el du trionoj de la landoj en la mondo. La komunikila ĉeesto estis eksterordinara, kun proksimume 4.200 ĵurnalistoj. Aliflanke, partoprenis ĝin grandaj intelektuloj de Azio, Barato, Usono, de Kanado, multaj eŭropanoj, latinamerikanoj, kiel Fray Betto, Adolfo Pérez Esquivel, Eduardo Galeano, ktp, kaj la monda socia movado.
Certa nombro da zorgoj esprimiĝis en la pli ol 2.000 laborejoj kaj rondaj tabloj kiuj okazis dum la Forumo pri plej diversaj temoj ligitaj esence kun ekologio, kulturo, ekonomio, civitana agado, trinkakvo, kun partopreno de ĉiuspecaj movadoj: movadoj de virinoj, de indianoj, ktp. Tio estis ekstreme diversa. Neniu povas imagi ke tiu movado, en sia senmezura diverseco, havas totalan koheron. Ne estas sekvata linio, sed kalejdoskopo, galaksio, kiu havas kiel komunan nomanton la kritikon al la novliberala tutmondigo. Tiuj kritikoj povas kuŝi sur tre malsamaj kaj eĉ kontraŭaj linioj.
Ĉi-jare estis alia dominanta zorgo, kiu trairis la tutan movadon: la senprava milito kontraŭ Irako, kiu ankoraŭ pliigos la suferojn de la iraka popolo. Neniu en la Monda Socia Forumo, kompreneble, defendis la irakan reĝimon. La Monda Socia Forumo bone rimarkis, ke tio estas nedefendebla reĝimo. Tamen, la Socia Forumo estas zorgema pri la socioj, la homoj. Oni pensas do ke tiu milito akrigos la suferojn de la popolo, de la socio, kaj ĝuste tiu solidareco esprimiĝis.
Duavice ankaŭ, la neceso, hodiaŭ pli urĝa ol iam, post la kolapso de Argentino, kaj post la ĝenerala krizo de la tutglobiga modelo, ekapliki la solvojn proponitajn en Portalegro, kiel la nuligon de la ekstera ŝuldo, la Tobin-imposton, la forigon de la impostparadizoj, ĉiujn ĉi elementojn kiujn kune oni nomas la Portalegran Interkonsenton.
Krome, la movado ekkonsciis ĉi-jare pri la fakto ke ĝi eniris novan fazon laŭ la mezuro en kiu la ideoj de la Forumo estas nun, iel, en la registaro, atingis registaran decidnivelon. Tio okazas en Brazilo, kie la elekto de Lula estas ankaŭ elekto de certa nombro da tezoj. Lula ne reprezentas la tutan Portalegron. Portalegro ne estas Lula, sed en lia registaro estas personuloj kiuj enkorpigas certan nombron da valoroj defendataj en Portalegro. Sekve, la ideoj de Portalegro estas nun en la potenco en Brazilo. Ankaŭ en Ekvadoro, kie la socia movado estas animata de tre potencaj indianaj organizoj kaj kiuj estis tre gravaj agantoj lastjare en Portalegro. Same, la movado de la koka-kultivistoj en Bolivio, gvidata de Evo Morales, reprezentas Portalegron. Ĉiuj ĉi grupoj inspiriĝis de la ideoj, de la eksterordinara energio produktita de la Monda Socia Forumo. Tio signifas ke la respondeco estas nun pli granda, ĉar la ideoj de la Forumo, kiuj antaŭe estis espero, ia revo, estas nun en la povo en almenaŭ tri landoj de Latinameriko: en Venezuelo, Brazilo kaj Ekvadoro. Oni vidos nun, en kiu mezuro tiuj registaroj sukcesos trudi tiujn ideojn: en kiu mezuro la sistemo de tutmondigo permesas al ili apliki solvojn en la sociala kampo, aparte en edukado, sano, kulturo, medio, ktp.
La gazeto, kiun vi direktas, donas grandan spacon al la mondaj kulturoj, vi mem multe kritikis la rolon kiun povas ludi la gazetaro. Ĉu vi povus klarigi viajn ideojn kaj viajn proponojn pri tiu demando?
Mi verkis plurajn librojn pri tiu temo kaj poste, en la kadro de la Monda Socia Forumo de Portalegro, mi ankaŭ lanĉis lastjare la ideon starigi ian Internacian Observejon pri Komunikiloj — angle Medias Watch Global — kiun ni denove prezentis ĉi-jare en la kadro de la Forumo. Ni havas la ideon denunci esence la fakton ke la komunikiloj, kiuj estis longtempe instrumento uzebla de la socioj por protekti sin kontraŭ la misuzoj de la dominantaj potencoj: plenuma, leĝdona, jura, ekonomia potencoj... — kion oni nomis la kvaran potencon, la potencon de la civitanoj, en la servo de la civitanoj-, kun la formiĝo de komunikilaj grupegoj, kun la konfuzo inter la interesoj de tiuj grupoj kaj tiuj de la tutmondigo, de la merkato kiu faras ke hodiaŭ la informado estas konsiderata kiel varo, aldoniĝis al la potenco kiu subpremas la civitanojn. Tio do jam ne estas armilo de la civitanoj, sed plia potenco. Do, la demando kiu jam delonge staris antaŭ ni, estas: kiel liberigi sin, defendi sin kontraŭ tiu subpremo.
La ideo kiun mi sugestis, kiu estis decidita kaj kiun ni nun defendas kun certa nombro da amikoj, estas ke necesas iel armi la civitanojn. Necesas forĝi novan armilon kiun disponu la civitanoj por protekti sin kontraŭ tiuj misuzoj, kontraŭ manipuladoj, propagand-gurdadoj. Necesas ke la civitanoj protektu sin ankaŭ kontraŭ la kaŝadoj, ĉar multaj informoj ne estas donataj. Ili do ne estas informitaj kaj do ne povas reagi kontraŭ la kulturo de la sekreto, kontraŭ la konfuzo inter informo kaj propagando, inter informado kaj manipulado. Do, ni starigis Internacian Observejon de Komunikiloj kiu estas alvokita ekzisti en ĉiu lando por tie denunci tian konduton. Ĝi konsistos el tri specoj de membroj: ĵurnalistoj, memkompreneble, sed ankaŭ esploristoj, instruistoj, universitatanoj specialiĝintaj en sciencoj pri komunikado kaj informado, kiuj bone kapablas malmunti la mekanismojn de manipulado kaj, trie, civitanoj, simple “konsumantoj” de komunikiloj, inter kiuj personuloj konataj pro sia honesteco kaj kiuj ebligos konstitui specon de tribunalo — la vorto estas eble ekscesa — de la komunikiloj. Ili povos juĝi tiujn kaj kontraŭmeti al la komunikiloj la bilancon de ilia konduto kaj do malkaŝi antaŭ la socio ĉiujn manipluadojn, ĉiujn finegocojn, ĉiujn distordojn kiuj povas okazi en iu ajn informo de iu ajn sektoro.
Vi estas denove en Kubo. Vi ankaŭ venis ĉi tien antaŭ deko da tagoj. Lastan jaron, en februaro, sekve al via ĉeesto en la Internacia Foiro de la Libro en Havano, vi estis en Francio celo de atakoj, al kiuj vi respondis en la kolumnoj de “Le Monde diplomatique”. Ĉu vi povas klarigi al ni, kiuj estas la kialoj de via ĉeesto en Kubo, kaj de tiu ĉi nova vizito?
Mi venas al Kubo de longa tempo. Tio estas politika procezo. Mi direktas gazeton kiu interesiĝas pri la internacia politiko. Kubo estas de tre longa tempo grava aganto de la internacia politiko. Ĝia ŝtatestro, Fidel Castro, estas probable hodiaŭ la politika gvidanto kiu havas la plej grandan sperton, kiu konatiĝis kun la plej granda nombro da personuloj, da situacioj. Kubo estas do interesa lando por ĉia specialisto pri internaciaj rilatoj. De 30 jaroj mi verkas artikolojn pri Kubo. Mi estas semiologo laŭ profesia formado kaj mi faris cetere mian disertacion pri la kuba kinarto.
Temas do pri lando, kulturo, politika itinero, kiun mi aparte bone konas. Estas do tute nature ke mi venas kaj revenas de tempo al tempo, eĉ se nur por vidi kiel la situacio evoluas. Mi venis iomete pli ofte en la lastaj jaroj, ĉar la granda internacia gazetaro anoncis la kolapson de tiu reĝimo post la malapero de Sovetio. Ĉiuj prognozis ke tiu sistemo, kiu estas “speco de rompiĝema kopio de Sovetio”, kiu vivtenas sin, kiu ekzistas nur ĉar Sovetio tenas ĝin artefarite viva, disfalos sub sia propra pezo. Mi venis do por regule konstati ke tiu disfalo ne okazis, kaj mi provis klarigi pro kiuj kialoj, kaj kial povis ekzisti tiom granda miskompreno. Mi venis lastan jaron por prezenti iun el miaj libroj, kaj mi revenis nun ĉar mi estis invitita fari tiun intervenon ĉi tie en la kadro, precize, de la priskribo de kio estas la nuna mondo, okaze de la 150-a naskiĝtago de Martí. Kion oni petis min fari estas doni mian vizion pri la internacia politiko — kion mi faras ĉiumonate en “Le Monde diplomatique”. Estas do tute nature ke mi troviĝas ankaŭ ĉi tie.*
Kun permeso de Ignacio Ramonet
Ĝis fine de 2006, la granda eŭropa afero estas la ratifo, fare de la dudek-kvin membroj de la Unio, de la traktato kiu starigas konstitucion por Eŭropo. Ĉu tio okazas per parlamenta vojo aŭ per referendumo, la aprobon de dokumento kun tia ambicio devus antaŭiri bilanco de la agado de la Unio, aparte en rilato kun siaj afrikaj, karibiaj kaj pacifikaj partneroj[1], kaj detala ekzameno de ĝia enhavo. Tio ne okazas. La debato, se ĝi okazas, ellasas intence la trian parton de traktato en kiu dominas la terminoj “banko”, “merkato”, “konkurenco” aŭ “kapitaloj”.
FANTOMO ŜVEBAS SUPER la ratifo de la “traktato stariganta Konstitucion por Eŭropo”* adoptita de la dudek-kvin membroŝtatoj la 18-an de junio 2004 kaj subskribita en Romo la sekvan 29-an de oktobro. La danĝero estas ke oni ne komprenas ĝin aŭ, pli grave, ke oni ne komprenas ĝin ĝuste. Estas vere ke teksto de 324 paĝoj por siaj kvar partoj, al kiuj aldoniĝas 460 paĝoj por ĝiaj du aneksoj, 36 protokoloj kaj 50 deklaroj, havas jam dekomence ion por repuŝi la normalan leganton. Se li komparas tiun “konstitucion” kun tiu de sia lando, li konstatas ke ĝi estas 10- ĝis 15-oble pli longa (14,7-oble por Francio), kio ne pledas por la proklamita celo “proksimigi Eŭropon al la civitanoj”.
Se tiu modela civitano, dezira bone koni kion aprobi oni petas lin, faras unuan tralegon de la tuta teksto — kiel oni trafoliumas la ĉapitrojn de libro antaŭ ol aĉeti ĝin-, li spertas rapide strangan senton: la traktato enhavas multajn vortojn, ofte ripetitajn, kiuj estas komplete fremdaj al konstitucia leksiko. Se li eniras la ludon kaj disponas pri bonaj komputilprogramoj, li malkovras, nur por la kvar partoj de la traktato, ke “banko” aperas 176-foje; “merkato” 88-foje; “liberaligo” aŭ “liberala” 9-foje; “konkurenco” aŭ “konkurenca” 29-foje; “kapitaloj” 23-foje; “komerco” kaj ĝiaj rektaj derivaĵoj 38-foje; “varoj” 11-foje; “terorismo” 10-foje; “religio” aŭ “religia” 13-foje.*
Neniu el tiuj terminoj aperas en la franca konstitucio, escepte de “komerco”, kiun oni trovas dufoje, kaj “religio”, unufoje. La dubo instaliĝas do ĉe nia vort-amanto: ĉu temas vere pri eŭropa “konstitucio”, kiun oni cetere prezentis al li kiel laikan, aŭ ĉu pri kungluita kopio de la statuto de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj de la ĉarto de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), riĉigita per ĉapelsaluto al s-ro George W. Bush pro la “terorismo” kaj al la Vatikano pro la “religio”?
Nun oni komprenas tiun aserton, tiel nuancitan kaj en la plurisma spirito, kiu ja estas la regulo en la publika servo de radio kaj televido, kiun faris kronikistino de Radio France Internationale, la 4-an de januaro 2005: “La aplikado de referendumo en Francio povas montriĝi katastrofa, ĉar la reĵeto de nur tiu lando kondamnus la projekton por tuta Eŭropo”. Por poste elvoki la “certigitan timtremon” kiun provizas baloto kun necerta rezulto... La granda ĝeno de elektoj, kaj tute aparte de referendumo, estas efektive ke antaŭe oni neniam estas absolute certa pri la rezulto. Ĉar, por fariĝi valida, kaj laŭ ĝia artikolo IV-447 kiu fiksas la limdaton je la 1-a de novembro 2006, la traktato devas esti ratifita de ĉiuj membroŝtatoj de la Eŭropa Unio (EU).*
Eblas du proceduroj por la ratifo de traktato, laŭ la konstituciaj disponoj de ĉiu lando aŭ decido de la registaroj: voĉdono de la parlamento aŭ referendumo. En tiu ĉi kazo, la parlamenta varianto estis decidita en 15 landoj, kaj referendumo en 10 aliaj.* En la unua varianto, kaj escepte se okazas neatenditaj leĝdonaj elektoj forigantaj el la povo subskribintan registaron, la ratifo estas jam nun garantiita. Ĝi okazis cetere jam en Hungario en aŭtuno 2004.
Male, por iuj regnoj kie okazos konsulto de la popolo, la afero tute ne estas decidita; tio okazos, laŭ la planita vico, en Francio, Pollando, Britio, Danio kaj Irlando. Koncerne Francion, oni memoras ke la traktato de Mastriĥto estis apenaŭ adoptita en 1992. Danio, siavice, rekte reĵetis ĝin, kiel Irlando poste reĵetis la traktaton de Nico. Ĉar la nea voĉo de tiuj du malgrandaj landoj estis konsiderata de la aliaj kiel nula, oni petis ilin organizi novan referendumon kun la sole ĝusta respondo: “jes”. Tio okazis.
Tiuj incitaj memoroj estas ankoraŭ vivaj en la mensoj de la eŭropaj registaroj; do, ĉiam kiam eblas — sed tio ne eblis ĉiam-, ili faris la necesajn disponojn por ke tiaj survojaj akcidentoj ne ripetiĝu. Ĉiuj komprenis ke la plej granda danĝero kuŝas en la alpropriĝo, de la civitanoj mem, de la traktat-enhavo. Ĝuste por eviti tiajn demandojn, la registaroj adoptis duoblan strategion: unue kiom eble plej prisilenti la esencan parton de la traktato — ĝian trian parton titolitan “La politikoj kaj la funkciado de la Unio”, kie retroveblas la granda plimulto de la supre cititaj vortoj; kaj, por tio, prezenti tre selektitan sintezon de la teksto kiu akcentas la instituciajn ŝanĝojn (vd B.C.: “Tiu “katastrofa” kompromiso de Nico.) kaj provas “mal-liberaligi” ĝian liberalan enhavon. Poste, kiam okazas minimuma publika debato, ripeti la simpligajn aŭ alarmigajn sloganojn kiuj resumiĝas esence per du, gurdataj en multegaj variaĵoj: “Mi amas Eŭropon, do mi voĉdonas per “jes””; “Se gajnas la “ne”, tio rompos Eŭropon kaj kaŭzos la ĥaoson”.
La uzado de ĉiuj ĉi sloganoj ne estas ĉie nepra. En pluraj landoj, la interkonsento inter la regantaj partioj kaj granda parto de la opoziciaj partioj, unuiĝintaj en granda partio de la “jes”, malhelpas ĉian kontraŭecan debaton. La publika opinio konos nur la reklaman version de la “konstitucio”. Tio veras por Germanio, kie la SPD, la Kristdemokrata Partio kaj la Verduloj voĉdonos kiel unusola homo por ratifi la traktaton en la parlamento, ĉar la registaro de s-ro Gerhard Schröder forigis la eblecon, dum kelka tempo konsiderata, amendi la Fundamentan Leĝon por ebligi referendumon.
Sama situacio en Hispanio, kie la Socialista Partio kaj la Popola Partio ambaŭ kampanjas por la “jes” ĉe la referendumo de la 20-a de februaro. En tiu kazo tamen ekzistas risko: tiu de alta kvoto da sindetenoj, kiu povus relativigi la — jam antaŭe certan — venkon de la “jes”. Pro tio la enŝovo, fare de s-ro José Luis Zapatero, de ikonoj de la grandaj piedpilkaj kluboj, inter kiuj s-ro Zinedine Zidane, en impresan operacion de “komunikado” favore al la “konstitucio”. Ĉu tiuj steluloj vere oferos la horojn kaj horojn necesajn por legado kaj kompreno, aparte stresigaj, de la proksimume 800 paĝoj de la seka teksto kiun “vendi” oni petas ilin? Apenaŭ kredeble... Prefere pilkon ĉepiede ol traktaton enmane: jen la pintoj de la politika debato sude de la Pireneoj!
Sen multmilionulaj futbalistoj (kvankam eĉ tio ne certas), kaj pro la samaj kialoj de sankta unio kiel en Germanio kaj Hispanio, la planitaj referendumoj en la venontaj monatoj en Portugalio, Nederlando kaj Luksemburgio verŝajne ne kaŭzos ian ajn debaton nek rezervas la plej etan surprizon. Restas, por tiu unua kvaronjaro de 2005, la kazo de Francio, tiu kiu plej maltrankviligas la eŭropajn ĉefurbojn kaj la Komisionon de Bruselo. Kaj prave, ĉar, kun Belgio, Francio estas, jam de longa tempo, la sola membrolando de la EU kie okazas publika debato pri la “konstitucio” kaj pli ĝenerale pri la konstruo de Eŭropo; kie la tekstoj estas analizataj kaj reliefigataj de konsiderinda nombro da partioj kaj movadoj.
Multaj de tiuj agantoj starigas la centran demandon de tiu konstruaĵo: ĝia nekapablo superi sian novliberalan esencon — la “konstitucio” prezentas la plej bonan rimedon por sanktigi unu fojon por ĉiam la diktaĵojn de la merkato kaj de la konkurenco*, terminoj, kiel ni vidis, uzataj respektive 88 kaj 29 fojojn. Uzataj en la originala teksto, sed ne en ĝia prezentado farita en la oficialaj “inform”-dokumentoj! Tiel la libreto eldonita de la franca ministrejo pri eksterlandaj aferoj kaj ankaŭ la simpligita broŝuro disdonata de la Oficejo pri Publikadoj de la Eŭropaj Komunumoj* sukcesas mirigan grandfaron: la termino “merkato” aperas tie nur unufoje, kaj oni trovas spuron nek de “konkurenco” nek de “kapitalo”, dum temas pri tri ŝlosilvortoj de tiu traktato, kiel cetere de la antaŭaj. Tiel, 322 el la 448 artikoloj de la tuta dokumento — tiuj kiuj konsistigas tiun kaŝitan trian parton — estas intence forkaŝitaj al la atento de la civitanoj.
TIU MISINFORMADO estas farata de la naciaj kaj komunumaj aŭtoritatoj kaj ege disvastigata de preskaŭ ĉiuj grandaj informiloj, kaj kelkfoje en karitatura maniero. Le Figaro cetere signalas tre klarvide: “Same kiel videblis dum la referendumo interne de la PS [socialista partio], ĉiuj komunikiloj kaj ĉiuj registaraj partioj, sen forgesi la ekonomian establishment, kampanjas por la jes.”* Tiu eldon-linio estas multe pli malkaŝe afiŝita en la skriba gazetaro konata kiel centra-maldekstra ol en tiu kies legantoj voĉdonas plimulte por la dekstro. Por tiuj, la pozici-deklaroj por la “jes” de s-ro Jacques Chirac, de s-ro Nicolas Sarkozy kaj de la tuta registaro Raffarin, sen kompreneble forgesi la Medef [la organizo de la franca mastraro], estas sufiĉe klaraj signaloj. Apenaŭ necesas insisti pri tio, escepte por provi malakrigi la aferon pri la akcepto de la kandidatiĝo de Turkio* fare de la Eŭropa Konsilantaro de decembro 2004, kiu profunde dividas tiun opini-frakcion.
La “turka demando” de la maldekstra elektantaro, tio estas la “liberala demando”, reale enskribita en la “konstitucio”. Kiam s-ro Laurent Fabius — ludante, estas vere, kontraŭ si mem, se konsideri lian politikan itineron — malobeis la prisilento-leĝon pri tiu temo en sia kampanjo por la “ne” sine de la Socialista Partio, li estis brutale revokita al la ordo. La ĉefartikolo de Le Monde, titolita “La eraro de Fabius”* — ĉar eraro gravas pli ol krimo, laŭ Talleyrand — ekfunkciigis operacion de amaskomunika linĉado, en ĉiuj specoj de komunikiloj, de senekzempla violento, kontraŭ la iama ĉefministro. Ĉar tiu apostato estas — provizore — ekster ludo, restas forgesigi al la elektontoj ke la politikoj deciditaj sur eŭropa nivelo inspiras kaj impulsas la “reformojn” de pensioj, de malsan-sekuro kaj de edukado; ke ili stimulas al delokigoj*; ke ili konstituas la kovejon de la “restrukturadoj” kaj privatigoj faritaj aŭ anoncitaj por tio kio restas da publikaj entreprenoj, kaj tio sub la flago de la “libera kaj ne falsita konkurenco”, ktp.
Esence, temas pri kredigi al la civitanoj ke tiuj liberalaj politikoj, precipe tiuj de la du lastaj jardekoj, neŝanĝeble fiksitaj en la tria parto de la “konstitucio”, haltos ĉe la landlimoj de Francio, kiel iam la nubo de Ĉernobilo.* Kvazaŭ tiu teksto estus neŭtrala jura kadro, dum samtempe oni memorigas al ni ke du trionoj de la [francaj] leĝoj kaj dekretoj estas la transpono al nacia juro de komunumaj leĝdonaj aktoj. Aktoj precize deciditaj nome de la disponoj kiujn enhavas tiu teksto...
Troviĝas instrua ekzemplo de tiu ĵonglado en la ĵusa debato en la Nacia Asembleo pri la estonto de la Poŝto.* S-rino Marylise Lebranchu, eksministro kaj nun socialista deputito de la departemento Finistero, akuzis la registaron Raffarin esti “decidinta netan regreson de la publika servo” — kio estas la minimumo direbla — “kredigante ke temas pri simpla transpono de teknika direktivo”. Ŝi ne precizigis ke tiu “teknika” direktivo, kiu entenas nenion malpli ol la totalan liberaligon de la poŝta trafiko en 2009, estis aprobita siatemple de alia socialista ministro, s-ro Christian Pierret... Kaj la bretona parlamentanino, aktiva por la “jes”, avertas pri granda danĝero kiu kuŝas trans la aferoj de la Poŝto: “Ĝuste tia uzado de Eŭropo povas malkuraĝigi plimulton de la francoj.” Fakte ne temas nur pri “uzado”, sed ankaŭ kaj precipe pri simpla aplikado de eŭropaj decidoj faritaj de registaroj kiuj konsideras sin socialdemokrataj aŭ liberalistaj aŭ kristdemokrataj.
Por antaŭzorgi kontraŭ tiu minaco de “malkuraĝiĝo”, kiu povus havi fatalajn konsekvencojn en la urnoj, tiuj komunikiloj, kiuj direktas sin plej multe al maldekstra aŭ centra-maldekstra opinio, komencis operacion de senminigo sur tri tiklaj terenoj: la ideologia neŭtraleco de la “konstitucio”, la socialaj progresoj kiujn ĝi enhavus kaj la publikajn servojn kiujn ĝi protektus. Konklude de sia dokumento “Uzinstrukcio de la traktato”*, Le Nouvel Observateur starigas la demandon “Ĉu la eŭropa konstitucio estas sociala aŭ liberala?” kaj respondas tiel: “Nek unu nek alia. Konstitucio estas entenanto kaj enhavo. La enhavon influas la politikaj gvidantoj kaj ne la institucioj”.
Admirinda jura analizo kiu pensigas ke la redaktistoj ne legis la trian parton, tamen la plej ampleksan, titolitan, ni ripetu — la emfazon faras ni — “La politikoj kaj la funkciado de la Unio”, kaj kie estas permanente memorigata la prioritato de la konkurenco kaj de la merkato. Ĝisabsurde: la artikolo III-131 disponas efektive ke ĉiuj disponoj farendas por “eviti ke la funkciado de la interna merkato estu tuŝita de disponoj kiujn membroŝtato povas esti devigata fari en kazo de gravaj internaj malordoj afekciantaj la publikan ordon, en kazo de milito aŭ de grava internacia tensio konstituanta milit-minacon.” Dum milito, la komerco ne haltos...
En la sama libreto, Le Nouvel Observateur indikas ke “la precipa novigo koncernas la agnoskon de socialaj rajtoj” en la dua parto de la traktato titolita “La Ĉarto de fundamentaj rajtoj de la Unio”. Fakte, tiuj rajtoj havas nenion “fundamentan” ol la nomon. Krom ke ilia enhavo konstituas regreson kompare kun la nacia juro de multaj landoj* — temas tie pri la “rajto labori” kaj ne pri la rajto je laboro; pri “aliro al la pagoj de la sociala sekuro kaj al la socialaj servoj”, kio antaŭkondiĉas ilian ekziston, kaj ne pri rajto je sociala sekuro kaj je socialaj servoj, ktp.-, ilia aplikadokampo estas strikte ĉirkaŭbarita: ili devigas la ŝtatojn kaj la eŭropajn instituciojn “nur kiam ili realigas la juron de la Unio” (artikolo II-111).
Cetere (artikolo II-122-2), ili estas agnoskitaj nur “en la kondiĉoj kaj limoj” de la aliaj partoj de la konstitucio. Por ke la aferoj estu perfekte klaraj, la preambulo mem de tiu Ĉarto fiksas kiuj estas tiuj “kondiĉoj kaj limoj”, specifante ke la Unio “certigas la liberan cirkuladon de la homoj, de la servoj, de la varoj kaj de la kapitaloj, kiel ankaŭ la liberecon de ekloĝado kaj establiĝo”. Jen certe la sola “sociala” Ĉarto en la mondo kiu eksplicite subordigas socialajn rajtojn al la neproj de la internacia moveblo de la kapitalo kaj de la komerclibereco.
Restas la demando, aparte tikla en Francio, de la publikaj servoj. En sia “kvizo” prezentanta la traktaton*, la redaktejo de Libération demandas “ĉu la ekonomia modelo elektita de la konstitucio minacas la publikajn servojn” kaj donas la respondon: “Malĝuste”. La ĝusta respondo estus tamen “Ĝusta”. Unu el la ĵurnalistoj pravigas la pozicion de la gazeto klarigante ke “la konstituci-traktato ja liveras juran bazon por adopti horizontalan eŭropan kadro-leĝon (tio estas: aplikeblan al ĉiuj publikaj servoj), kio ĝis nun ne estis la kazo”.* Tio ĝustas (artikolo III-122), krom ke, unuflanke la antaŭaj traktatoj neniel malhelpis ke tia direktivo estu decidita se la Komisiono proponus ĝin al la membroŝtatoj, kaj, aliflanke, la ekzisto de tia ebleco ne garantias ke ĝi estos uzata.
Kaj se, hazarde, tio okazus, necesus vidi en kiu kunteksto kaj kun kiuj perspektivoj. Unue la traktato ne parolas pri “publikaj servoj”, sed, kiel la du antaŭaj, pri “servoj de ĝenerala ekonomia intereso” (SĜEI), ĵargono trudita de la Komisiono avida por neŭtraligi la simbolan ŝarĝon de la vorto “publika”. Ĝi elvokas ilin kiel “servojn al kiuj ĉiuj, en la Unio, atribuas valoron”, dum la Amsterdama traktato de 1997 agnoskis ilin kiel “valorojn” sen pli. Ne neglektinda nuanco. Poste, la SĜEI estas submetitaj al la reguloj de la konkurenco (artikolo III-166), escepte, kaj jen la sola kaj tre modesta “avanco”, se tiuj reguloj fiaskigas “la plenumadon jure aŭ fakte de la aparta misio kiu estas al ili konfidita”.
Tiu sekurilo estas tamen tre rompiĝema, pro kvar kialoj. Unuavice, la SĜEI estas konsiderataj kiel esceptoj de la supera normo de konkurenco, kaj la registaroj devas okupiĝi pri ili en defensiva pozicio, ĉar ilian neceson devas pruvi ili. Poste, la artikolo III-167, al kiu la SĜEI estas ankaŭ submetitaj, malpermesas publikajn helpojn kiuj “falsas aŭ minacas falsi la konkurencon”. Cetere, la Komisiono havas la monopolon pri eventuala propono de direktivo. Tiurilate, la komisaro pri konkurenco, s-rino Neelie Kroes, donis la tonon, dum sia prezentiĝo antaŭ la eŭropa parlamento, precizante ke la publikaj servoj ne konstituas “gravecojn en si mem”, kaj ke “la celo estas stimuli la eŭropan ekonomion”.* Jen sincere dirite. Fine, la decidoj en la Konsilantaro pri eventuala direktivo pir la SĜEI laŭ la maniero Kroes estas farataj per la kvalifikita plimulto kaj kundecide kun la eŭropa parlamento, kio, se konsideri la nunan fortrilaton, ne instigas al optimismo.
Tiaj memorigoj pri faktoj kaj tekstoj — kaj eblus citi dekojn da pliaj — dispecigas la endormigajn asertojn ke la “konstitucio” havas “socialan” dimension. Ne sufiĉas, efektive, invoki — kvankam tio ne estus neglektinda — la ĝeneralajn, kaj kelkfoje larĝanimajn, principojn en la preambuloj kaj la eldiron de la valoroj kaj celoj de la EU, kies aplikado havas ĉian ŝancon esti prokrastita ĝis la tago de Sankta Neniamo. Necesas ekzameni per lupeo la konkretajn politikojn aktuale validajn kaj kiujn la traktato estas taskita “konstituciigi”, do igi ilin tre malfacile inversigeblaj.
Do, jen teksto kies valoro ne kreskas pro konateco, kaj estas facile kompreneble ke ĝiaj apogantoj ĝenerale rifuzas debati pri ĝi punkton post punkto kaj limigas sin al svagaj kaj kavaj konsideroj. Ili disponas tamen pri terura armilo, se konsideri ilian dominantan pozicion en la komunikiloj: diabligi la kontraŭajn argumentojn.
Plej ŝoke, el vidpunkto de simpla intelekta honesteco, estas svingi la timigilon de la “reveno al la katastrofa traktato de Nico”, dum tiu teksto regas la Union ekde la 1-a de majo 2004 (vd B.C.: “Tiu “katastrofa” kompromiso de Nico”) sen provoki gravan katastrofon...
Dua trompa argumento: la venko de la “ne” en unu aŭ pluraj landoj sekvigus la paraliziĝon de Eŭropo. En realo, la Eŭropo de la “tago post” la referendumo estus tiu de la “tago antaŭe”, ĉar ĉiuj tekstoj, inkluzive de la Nica traktato, daŭre aplikiĝus. Tiam restus nur ree intertraktadi pri nova teksto, pli akceptebla, kaj kun la tuta tempo necesa por tio, ĉar nenio urĝas.
Jes sed, rebatas la argumentantoj per la komunuma ĥaoso, la registaroj ne volus plu reveni al la ronda tablo... Okazus ĝuste la malo, ĉar tiuj registaroj absolute bezonas novan traktaton por ke la dudek-kvin-opa Eŭropa Unio funkcio sufiĉe glate, dum la nunaj reguloj estis destinitaj al komunumo sesopa. Tio signifas, ke tiam estus ratifota nur la unua parto de la nuna konstitucio, tiu parto, kiu esence fiksas la ludregulojn de la institucia konstruludo. Neniu perdus ĉe la malapero de la dua parto, kiu kreas neniun novan socialan rajton inda je tiu nomo, kaj malmultaj verŝus larmojn se la liberala manifesto, kiun konstituas la tria parto, estus formetita en la keston de forgeso.
Se la elektantoj estas kunvokitaj de la prezidanto de la Respubliko por diri “jes” aŭ “ne” al teksto, oni rajtas supozi ke ĉiu el la respondoj estas plene laŭleĝa kaj ke neniu endanĝerigas la Respublikon aŭ la Eŭropan Union. Alikaze, starigi la demandon, estus malrespondeca*, eĉ akuzebla ĉe la Alta Kortumo... Do, ĉiu devas estigi sian opinion, libere de ĉia ĉantaĝo kaj de ĉia manipulado, antaŭ ol enurnigi sian voĉdonilon.
Bernard CASSEN.
“LA PLEJ BONA EŬROPA TEKSTO subskribita depost la ekzisto de la Komuna Merkato”, sobre komentis la franca prezidanto, s-ro Jacques Chirac, en decembro 2000, post la adopto de la Nica traktato. Por la bezonoj de sia kampanjo favore al la “konstitucia” teksto, la samaj kiuj subskribis la Nican traktaton — la prezidanto de la Respubliko kaj la ministroj de la tiama registaro Jospin — nun ne ĉesas fifamigi ĝin. La adjektivo “katastrofa” aperas plej ofte... Kie estas la katastrofo? Ĝi troviĝus en la komplikeco de la voĉdon-proceduroj je kvalifikita plimulto, kiu estas kalkulata laŭ tri kriterioj: laŭpezigo de la voĉoj iranta de 29 por la plej loĝataj regnoj ĝis 3 por Malto, plimulto de membroŝtatoj kaj nombro da favoraj voĉoj de 72,3%, kun ebla apelacio se la kvalifikita plimulto reprezentas malpli ol 62% de la loĝantaro de la Unio.
La konstitucia traktato (artikolo I-25) difinas la kvalifikitan plimulton kiel egalan al minimume 55% de la nombro da membroŝtatoj reprezentantaj almenaŭ 65% de la loĝantaro de la Eŭropa Unio. Sed sufiĉas kvar ŝtatoj por konstitui blokantan minoritaton. Cetere, se la Konsilantaro ne decidas laŭ propono de la Komisiono aŭ de la ministro pri eksteraj aferoj, la kvalifikita plimulto saltas al 72% de la membroŝtatoj reprezentantaj 65% de la loĝantaro de la Unio. Oni ne trovas abismon inter la disposicioj de la du traktatoj pri tio!
La konstitucia traktato enkondukas tamen gravajn instituciajn novigojn, inter ili: prezidanton de la Eŭropa Konsilantaro elektata por du jaroj kaj duono; prezidon de la ministro-konsilio “per skipo” de tri landoj por periodo de dek-ok monatoj; starigon de posteno de ministro pri eksteraj aferoj kumulante tiun funkcion kun tiu de vicprezidanto de la Komisiono; gravan ampleksigon de potenco de kundecidado de la eŭropa parlamento; embrion de kapablo kontroli la naciajn parlamentojn, ktp. Ĉio ĉi, kio estas la ordinara enhavo de konstitucio, estas tute ne neglektinda. Se la traktato limigintus sin al tio, ĝia ratifo starigus sen ajna dubo malpli da problemoj. Sed la registaroj volis absolute samtempe konstituciigi la liberalajn politikojn de la tria parto...
Ĉu ekzistas risko de “reveno” al la Nica traktato? Ne, ĉar, ekde la 1-a de majo 2004, la Eŭropa Unio funkcias jam en la kadro de ĝiaj disponoj, kaj neniu rimarkis tion! Tiu stato de la aferoj daŭros longe. Se la konstitucia traktato estos adoptita, ĝi efektive ekvalidus, en plej bona kazo, en novembro 2006. Ŝlosila dispono de la traktato de Nico — la nombro da komisaroj fiksita je po unu por ĉiu lando — estos modifita nur en 2014, kiam, laŭ la konstitucia traktato, la brusela ekzekutivo estos reduktita al nombro egala al du trionoj de la membroŝtatoj.
Ĉu estas racie agiti katastrofisme invokante “katastrofon” kiu jam alvenis kaj kiun la civitanoj ne rimarkis?
Bernard CASSEN.
—
Vd ankaŭ la artikolon de Bernard Cassen pri la kontestinda traktato pri eŭropa “konstitucio” B.C.: Eŭropo.
La transporto-tipoj havas tre diversjan energiajn rendimentojn kaj tiuj de la dominanta aŭtomobilo-mondo ne estas favoraj rilate konsumadon kaj efikon al hommedio. Konsiderante la plenigoproporciojn en ĉiu transportrimedo, kun sama energielspezo vojaĝanto veturas 4,5-oble pli per rapidtrajno ol per aŭto, kaj 9,5-oble pli ol per aviadilo. Enurbe, la veturata distanco estas per tramo 11-oble, kaj per buso 2,5-oble pli ol per aŭto. Per la sama energikonsumo, kargotuno veturas per trampoŝipo 5-oble, per trajno 4-oble, kaj per riverŝipo 2-oble pli ol per kamiono. Tiu kamiono estas tamen 20-oble pli sobra ol kargoaviadilo en enlanda flugo*. Por vojaĝantoj, same kiel por varotransporto, uzi aviadon por nelongaj enlandaj distancoj estas prienergia kaj primedia absurdaĵo, kiu disvolviĝas...
Ĝeneraligo de klimatizo kaj plipezigo de veturiloj, pro kreskantaj postuloj de komforto kaj pasiva sekureco, sed ankaŭ pro la modo de 4x4-veturiloj, tute nuligis la gravajn progresojn de la veturilaj motoroj dum la dudek lastaj jaroj, rilate konsumadon kaj CO2-elĵeton. En la 25-opa Eŭropo, inter 1990 kaj 2002, aŭtomobila transporto kreskis pli ol 20% koncerne homojn, kaj 30% koncerne varojn, kio rezultigis pli ol 20%-an kreskon de la elĵetoj de forcejefikaj gasoj (FEG) kaŭzitaj de la transportado en tiuj landoj. La naciaj inventaroj de elĵetoj ne entenas la aerajn kaj marajn internaciajn transportojn. Nu, la mondaj elĵetoj de aera transporto estas taksataj je 3% de la tutaj elĵetoj, kaj je 13% de tiuj en la transporta sektoro. Kaj aera transportado kreskis de 6 ĝis 7% jare de 1995.
La rapida kresko de transportoj, kiu de pluraj jardekoj kontribuas igi la homan disvolvadon ne daŭrigebla, estas rekte ligita kun la mekanismoj de novliberala tutmondiĝo. Necesas kiel eble plej malkare transporti al la konsumzonoj la varojn produktitajn en la landoj, kiuj malplej kostas socie, imposte kaj mediprotekte, tiel ke la profitoj de tiulandaj entreprenoj ne perdiĝu survoje. La transporto-sektoro, ampleksante diversajn tipojn, estis kaj plu estas liberaligata.
La prezo-malaltiĝoj estas rezulto de socia “dumpingo”, kun konsekvencaj transformo de maristoj kaj ŝoforoj en modernaj sklavoj, gravaj transportmultiĝoj, sed ankaŭ atencoj kontraŭ homrajtoj kaj hommedio. Ne necesas komenti la bilancojn de la “nigraj tajdoj” de la Erika- kaj Prestige-ŝipoj. Nun estas koncernataj la aertransportoj, kun la vicaj privatigoj de naciaj kompanioj kaj disvolvo de malaltprezaj entreprenoj. Koncerne la eŭropajn fervoj-retojn, ilia deviga malfermiĝo al la konkurenco, laŭ impulso de la Brusela Komisiono, trudis la artefaritan disiĝon de infrastrukturoj kaj transportservoj, malprofite al teknika kaj ekonomia efikeco de la reltransporto, sed ankaŭ malfavore al sekureco de vojaĝantoj, kiel tragike montras la kazo de Britio de dek jaroj*.
Transportoj formas teritoriojn, urboplanadon, kaj vivmanierojn, sed estas ankaŭ influataj de ili. La “funkciisma” urboplanado post la dua mondmilito rezultigis “zonigon”: loĝejoj ĉirkaŭe, laboro centre (servoj, administrado) aŭ en malproksimaj ĉirkaŭkvartaloj (industrio), komercoj en aliaj kvartaloj. Tiu orientiĝo devigis la loĝantarojn plilongigi sian ĉiutagan transport-tempon, aparte de la hejmo al la laborejo. Akaparo de la urbocentroj fare de oficejoj altigis la luprezojn, kiuj rezulte fariĝis alireblaj nur de la bonhavaj homoj. Oni tiel favoris socian segregacion kaj urbosterniĝon en formo de ĉirkaŭurbetoj “laŭ la kalifornia modelo”. Ĉar la disigita loĝmodelo ne ebligas taŭgan kolektivan transporton, amasa aĉeto de individuaj veturiloj estas trudata respondo al tia urboplanado.
Post la mezo de la 20-a jarcento, la politikoj de regiona disvolvado estis deciditaj laŭ la samaj principoj, dividante la landon en zonoj de agrikultura, industria, komerca, turisma disvolvado, kiuj subtaksis la teritorian koherecon, la geografion kaj la malutilaĵojn de transportado. Konsekvenco de tiu artefarita disigo, vigla aŭtoŝosea politiko teorie devis “favori la lokan disvolvadon” kaj “malenklavigi la teritoriojn”. Granda infrastrukturo tamen ofte efikas kiel “pumpilo”, malplenigante nedensajn zonojn kiam aŭtoŝoseo plibonigas la komunikeblecon inter ili kaj la granda centro.
La “modernaj” mastrum-metodoj, t.e. “nula stoko”, “streĉaj fluoj” aŭ “precize akurate”, preferas multobligi la transportojn por plej proksime sekvi la varo-uzon, ĉu laŭ produktado ĉu laŭ komercado, ol transporti bloke kaj stokigi. Ŝparo en stokmastrumado tiel rezultas de la cirkulado de konstanta fluo de ruliĝantaj varoj. La ebleco senlime multobligi la fluojn ankaŭ malgravigas la produktolokon; ĝi ebligas dividi la produktoĉenon en tiom da ĉeneroj kiom necesas por ilin loki, laŭ la cirkonstancoj, en zorge elektitaj lokoj por minimumigi la sociajn, impostajn kaj mediprotektajn produktokostojn.
En 1993 raporto de la germana Wuppertal-Instituto montris, ke la ingrediencoj necesaj por fabriki fraggustan jogurton sumigis 3.500 km da vojaĝo por kuniĝi. Konata estas ankaŭ tiu rakonto pri germana industriisto, kiu sendas siajn terpomojn en Italion por lavigi kaj tranĉigi ilin, kaj revenigas ilin por vendado en la propra lando; aŭ la absurda vojaĝo de danaj salikoketoj transportataj tra Pirene-montaro ĝis Maroko, kie ili estos malmultekoste senŝeligataj, kaj resendataj al Danio por esti denove sendataj al vendolokoj.
Tiun ekonomian “optimumigon” ebligas subpagado de la transporto, kaŭzita de entute troa transportpropono, kio faras el ĝi alĝustigebla variablo de la ekonomiaj decidoj rilate produktadon kaj komercadon. Tiun troan proponon kaŭzas, kiel oni vidis, la ĝeneraligita senreguligo en la sektoro, sed ankaŭ la senpageco, por la transport-industriistoj, de la gravaj konsekvencoj al hommedio kaj al la vivo de enloĝantoj. La transportado do estas plej taŭga rimedo transŝovi privatajn kostojn al la kolektivo.
La energiaj, mediaj kaj sociaj detruegoj kaŭzataj de la transportmultobligo necesigas fundamentan redirektigon de la rolo de transporto en la ekonomio, kaj sekve politikajn decidojn neakordigeblajn kun la dominanta novliberalisma modelo. Fareblas pri tio aro da proponoj:
‣ La civitanoj kaj ties elektitoj devas influi la politikajn decidojn.
En Francio la decidoj estas preparataj kaj trudataj en teknokrataj fermitaj rondoj, kio limigas la rolon de la elektitoj al “balotistaj” litaniaj postuloj por novaj infrastrukturoj kaj la rolon de la kontraŭantaj civitanoj al manifestacioj kaj baraĵoj. La ĝenerala intereso estas akaparita de la ŝtataj altaj administracioj: la Minejo- korporacio por la prienergia politiko, kaj tiu de Pontoj kaj Vojoj por la transporto-politiko. Kontraŭ tiuj feŭdaĵoj necesas gravaj progresoj al decidofara demokratio. Nu, ne ŝajnas serioze plani igi la transportadon “daŭrigebla” sen partopreno de ties uzantoj kaj de enloĝantoj de la trairataj teritorioj. Eŭropskale publika debato povus aplikiĝi unue al demokrata taksado de la “liberaligo” de transportado gvidata de dek-kvin jaroj de la eŭropa Komisiono, kiu neniam donis etetan ekpruvon pri ĝia pozitiva efiko.
‣ Redifini la publikajn servojn.
Kontraŭbatali la komercan fremdiĝon postulas politike difini la publikajn servojn, aparte la transportojn, kunligante la socimodelon kaj la ekonomian aspekton. Tio signifas, ke devas esti konsiderata “publika servo” ĉiu servo aŭ materia produktado, kiun oni demokratie decidis konsideri tia. La eŭropa “konstitucio”, kiu submetas al la konkurenco-reguloj tion, kion ĝi nomas la “servoj de ĝenerala ekonomia intereso” evidente ne iras tiudirekten.
‣ Limigi la translokiĝojn.
Ĉirkaŭurba urbanizado estas neakordigebla kun la mediprotektado kaj kun la ekfunkciigo de daŭrigebla transportpolitiko, ĉar ĉirkaŭurbaj loĝantoj ne havas alian elekteblecon ol aŭton por butikumi, labori kaj amuziĝi. Redensigo de loĝado estas nepre necesa. Urbo, longtempe kritikata profite al la kamparo, aperas nun kiel ejo de ebla ĉiutaga ekologio.
Por limigi la energikonsumon kaj la transportan poluon, impostado de fosiliaj karburaĵoj kaj starigo de devigaj normoj de CO2-elĵetoj ŝajnas pli efikaj kaj kontroleblaj de la kolektivo, ol artefarita merkato de aĉeteblaj elĵeto-permesoj, kiun logike proponis la novliberaluloj, sed subtenis ankaŭ ia verdula novkapitalismo. Tiu impostado estu kreskanta laŭ plurjara plano, permesanta adaptiĝon de la produkto- kaj transport-sistemo.
Teknologio, kvankam necesa, ne sufiĉos por atingi la supre cititajn celojn se la trafikokresko plu nuligas ĝiajn pozitivajn efikojn. Tial prioritato restas forigi la nenormalan subtarifadon de transporto. Prezokresko koncernu unue la sektorojn kie regas la “socia dumpingo”. Maristoj kaj kamionŝoforoj, kiuj foje troviĝas en preskaŭ nehomaj situacioj, devas havi indajn laborkondiĉojn. Socia harmoniigo devas fariĝi laŭ la supra nivelo, kaj ĝi povus komenci ene de Eŭropunio... se la “konstitucio” ne malpermesus*.
‣ Koncernigi la lokajn elektitojn...
Male al ofte revenanta diro, en Francio la investado de la ŝtato kaj lokaj registaroj por transporto-infrastrukturoj ne estas tro malgrandaj; de 1980 ĝis 2003 inkluzive, ĝi sumiĝis je ĉirkaŭ 310 miliardoj da konstantaj eŭroj (valoro 2003). En tiu periodo la ŝoseaj elspezoj reprezentis du trionojn de la tuto. Oni ne elspezu pli, sed elspezu alie, reorientante la investadon al la malplej malutilaj kaj malplej energiavidaj kolektivaj transportrimedoj. Necesos konsideri, en iuj kazoj, ilian senpagecon. La fakto, ke la lokaj elektitoj povos pli multe ol antaŭe iniciati kaj preni respondecojn pri transportpolitiko kaj urboplanado, ankaŭ povas instigi ilin, sub la premo de civitanoj, ekkapti novajn ŝancojn influi al la enhavo kaj kohero de tiuj politikoj.
‣ ... kaj la civitanojn.
Egalaĵo “bonstato+ moderneco = multaj delokigoj” devas esti reviziita. La malfacila tasko konsistas el repuŝi pli ol duonjarcentan cerban kondiĉigon, kiu rezultigis sociajn reprezentiĝojn nun profunde enradikigitajn. Temas precize pri ŝanĝo de kulturo.
La ideo malplimultigi la delokigojn per ties prezaltigo eble ŝokos. Tamen en kadro de “merkato”, nur tia prezaltigo povos ĉesigi la rolon de alĝustigo-variablo, kiun la novliberala ekonomia organizado trudas al transportado. La neceso draste reguligi la delokigojn kaj relokigi la ekonomion, antaŭeniras en la ĝenerala opinio. Restas nun favorigi ĝin politike, kio estas pli malfacila, ĉar la pripensado de la civitanoj ofte pli fruas ol tiu de iliaj elektitoj.
Philippe MÜHLSTEIN
LA JARKOMENCO DE 2005, kun la Monda Socia Forumo en Portalegro kaj kun certaj decidoj sur ŝtata nivelo, precipe en Latinameriko, ŝajnas montri ke ni eniris novan etapon en la luktado inter novliberalismo kaj ties alternativo.
Pri la klopodoj de la imperiisma centro etendi kaj firmigi sian hegemonion sur la tutan mondon kaj de la diversaj epicentroj tranĉi sian pecon de la kuko, kun la aktualaj kaj estontaj sekvoj, mi ne parolu, ĉar sufiĉas la artikoloj pri tio en ĝuste tiu ĉi Diplo.
Aliflanke montriĝas ke alternativo iom post iom formuliĝas kaj ankaŭ komencas organiziĝi. Mi konsilas legi pri tio la mallongan intervjuon “Ignacio Ramonet pri Portalegro 2005, Le Monde diplomatique kaj Kubo”, en kiu li bilancas la ĵus okazintan Portalegran Forumon. La “portalegra interkonsento”, do, la postuloj komune konsiderataj plej gravaj kaj urĝaj de la bunta diverseco de la NRO-oj kaj progresemaj movadoj de la mondo, komencas fortiĝi interalie ankaŭ per tio ke ili eniras parte jam en la programojn de kelkaj ŝtatoj.
Kaj ĉar neniu povas lukti por pli bona mondo sen esti honeste informata pri kio okazas en la nuna mondo kaj sen disponi pri seriozaj analizoj el la vidpunkto de la grandega plimulto de la homaranoj, estas facile kompreneble kian gravan rolon ludas tiurilate Le Monde diplomatique.
Kaj la Esperantistoj en ĉio ĉi? Pri la ĉiutaga informado, Esperantujo disponas, de kelka tempo, pri Ĝangalo, redaktata ne hazarde en Brazilo, la origina lando de la mondaj sociaj forumoj, en Latinameriko, kie okazas la nuntempe verŝajne plej gravaj analizoj kaj diskutoj de la okazantaj kaj de la fareblaj kaj dezirindaj mondaj ŝanĝoj — kompreneble larĝe ignorataj de la “okcidentaj” amaskomunikiloj. Kaj pri konstanta analizado, ni disponas, ekde kelkaj jaroj, pri Le Monde diplomatique en Esperanto, kun mezume 250 ĉiutagaj vizitoj.
Sed, en Esperanto kiel en aliaj lingvoj, informado kaj analizado — kvankam nepraj kondiĉoj — ne sufiĉas por agado, kiu povas esti efika nur se ĝi estas organiziĝinta. En nia medio ekzistas pluraj organizoj kiuj kapablas agi. Ni vidu iom pli proksime ilian agadkapablon.
LA PLEJ GRANDA Esperanta organizo estas la Universala Esperanto-Asocio (UEA) kun proksimume 7.000 indivuduaj membroj, al kiuj aldoniĝas la membroj de la landaj Esperanto-asocioj ligitaj kun UEA. La organiza strukturo estas sufiĉe komplika, kaj kompreneble ĝi estas, kiel ĉiuj tradiciaj organizoj, piramideca: la decidojn faras la estraro kiun dum la kongreso elektas ĉiujare komitatoj diversmaniere elektitaj per referendumo inter la individuaj membroj kaj per elektoj ene de la landaj organizoj. Tiu piramideco facile kaŭzas disputojn inter la deciduloj — kiuj ja kutime ne estas la “simplaj” membroj-, kaj tio efektive okazis en UEA kaj preskaŭ eksplodigis la tutan asocion. Sed montriĝis ke la gvida skipo rekaptis la stirilon kaj gvidis la ŝipon en pli trankvilajn akvojn.
Sed kio esence limigas la agadkapablon de UEA ne estas ĝia piramideco, sed la fakto ke ĝi estas “neŭtrala” en tiu senco ke ĝi ne enmiksiĝas en politikajn kaj sociajn diskutojn ekster la lingva demando. Ĝi zorgas precipe pri la propagando por la lingvo Esperanto kaj pri gravaj servoj por siaj individuaj membroj. Pro tio oni nomas tian organizon “poresperanta”, kontraste al tiuj kiuj laboras ne por, sed pere de Esperanto. Alia trajto, tiu kiu limigas la aliĝon al UEA kiel indivuda membro, estas la fakto ke ĝi postulas sufiĉe altan kotizon, kiun ne povas pagi la plej multaj homoj en la evolulandoj.
LA DUA GRANDA orgnizo en Esperantujo, kvankam ege pli malgranda — ĝia estraro, kiu tie nomiĝas plenumkomitato, parolas pri proksimume 900 membroj — nomiĝas Sennacieca Asocio Tutmonda (S.A.T.), kies statuto montras ke ĝi celas esti klasbatala organizo de la monda laboristaro kaj kiu klare difinas sin peresperanta asocio. Tiu asocio havus la plej belajn kondiĉojn por efike agi en la politika kampo de Esperantujo, se ĝia agado ne estus bremsata de konsiderinda opinidiferenco inter ĝiaj membroj, kiuj parte laboras en diversaj frakcioj; ekzemple ekzistas la anarkiisma Liberecana Frakcio — pli granda ol ĉiuj aliaj frakcioj kune-, la Komunista Frakcio, la Sennaciisma Frakcio, la Frakcio pri Distribua Ekonomio, la Liberpensula Frakcio... Tiuj frakcioj povus agadi eksteren, sed ilia difinita tasko estas varbi en la respektivaj nacilingvaj partioj kaj movadoj por Esperanto kaj por S.A.T., do havas limigitan agadkampon. Tio estus certe, ĉe bona volo de ĉiuj membroj, superebla limo.
Sed la precipaj malhelpoj de efika ekstera agado estas ĉe S.A.T. la piramideco — la asocion gvidas la plenumkomitato, elektita por 3 jaroj, surbaze de decidoj de la kongresoj (ĉiujaraj) validigendaj de sekvantaj referendumoj (kiuj en la praktiko okazas nur ĉiujn 3 jarojn por reelekto de la gvidaj instancoj); kaj krome la fakto ke la membroj devas pagi kotizon, plejofte nepageblan de homoj en “nepagipovaj” landoj.
La eldonado de la plej prestiĝa vortaro en Esperanto, la Nova Plena Ilustrita Vortaro (NPIV), estas prave unu el la fieroj de tiu asocio. Sed ĝia eldono kiel senpaga cifereca vortaro en la reto aŭ sur kompaktdisko fiaskas pro la fakto ke S.A.T., ĉar la membrokotizoj ne sufiĉas, financas sin parte per vendado de la papera versio de la vortaro kaj pro tio kontraŭas ĝian ciferecan eldonon, per kiu la vortaro estus senpage akirebla ankaŭ de malriĉuloj — certe la plimulto de la Esperantistaro. Dum antaŭe eblis diri ke S.A.T. garantias la ekziston de PIV, eblas diri nun inverse, ke PIV garantias la ekziston de S.A.T. Kaj ke la ekzisto de S.A.T. estas nuntempe la malhelpo por grandskala disvastigo de la vortaro en cifereca formo.*
Krome, la aktuala situacio, en kiu la plenumkomitato praktikas specon de esceptostato*, faras ke la “reale ekzistanta” S.A.T. ne spegulas asocion kiun ĝia statuto priskribas kaj preskribas. Rezulte de tio, ĝi estas nun ne tre alloga eĉ por kamaradoj kiuj disponas pri sufiĉe da mono por membriĝi en ĝi. Etoso kaj fortrilatoj inter diktatorecaj statutrompuloj kaj “statutemuloj“ ne lasas multan esperon ke estontaj evoluoj eble povus forigi tiun certe gravan makulon.
LA TRIA ORGANIZO en Esperantujo estas la sufiĉe freŝdata “Civito”, kun sidejo en Svislando. Ĝi celas esti “kvazaŭŝtata” asocio agnoskita de la ŝtatoj, kompareble kun la ŝtata agnosko de la Malta Ordeno. Ĝi stariĝis de kaj ĉirkaŭ la skipo kiu eldonas la prestiĝan kaj altnivelan kulturgazeton Literatura Foiro, kiu favoras kaj praktikas sian koncepton de la Manifesto de Raŭmo, laŭ kiu Esperanto estas ne nur lingvo, sed ankaŭ identigilo kaj laŭ kiu la Esperantistaro estas lingva komunumo en diasporo. La membroj ne bezonas kotizi, kaj kandidatoj povas peti aligon, se ili apartenas al iu el la “establoj” ligitaj kun la Civito, ekzemple se ili estas abonantoj de “Literatura Foiro” aŭ “Heroldo de Esperanto”. Ĝia strukturo estas piramideca kaj ĝiaj decidorganoj memorigas tiujn de la renesancaj italaj respublikoj — senato, konsulo, ktp.
Ĝia membraro estas kompreneble, rilate politikajn konceptojn, plej diversa, kaj tio speguliĝas en la diversaj “listoj” — blanka (kristana, politike dekstra), verda (ekologia), ruĝa (politike maldekstra)-, kiuj verŝajne povas agadi eksteren, sed ŝajnas ke ankoraŭ mankas sufiĉe da membroj por efika agado. La civitanoj videble aktivas en la feminisma movado. Lastatempe stariĝis, ene de la Civito, iu nova maldekstro, kiu, kontraste al S.A.T., forlasis la nocion de klasoj kaj klasbatalo, opiniante ke klasoj ne plu ekzistas...
Malgraŭ la ekstrema opinidiferenco de la civitanoj, la asocio partoprenas la mondajn kaj regionajn forumojn, dum S.A.T. partoprenis nur la Eŭropan Socian Forumon kaj ne disponas pri la necesaj rimedoj por partopreni la Mondan Socian Forumon.
La ĉefaj bremsoj por vasta aliĝo al tiu organizo ŝajnas esti ĝuste ĝia specifeco: ke ĝi celas esti kvazaŭŝtata asocio agnoskenda de la regnoj de la mondo, de la Unuiĝintaj Nacioj, de Unesko, ktp., kaj precipe ĝia ŝtatimite piramideca karaktero.
APARTE DE TIUJ tri asocioj, ekzistas multege da plej diversaj organizoj, multaj kunlabore ligitaj kun UEA, ankaŭ kelkaj politikaj, kiuj ja povus agadi eksteren, se ili havus sufiĉe da aktivaj membroj.
Ĉiuj menciitaj organizoj estas tradicie strukturitaj. Tio signifas, ke ili havas ie sian sidejon kie ili estas registritaj kaj kie ili respondecas antaŭ la ŝtataj instancoj; ili havas sian statuton kiu difinas la strukturan estiĝon de decidoj — ĝenerale piramidecan; iliaj membroj kunvenas almenaŭ unufoje jare en ĉefkunveno kie ili elektas estraron, kiu siavice, laŭ la volo de la ĉefkunveno, agadas kaj eble agigas la membraron. Tiujn tradiciajn organizojn mi nomu paperepokaj, ĉar la ĉefaj moviĝoj okazas aŭ per rekta (fizika, korpa) kunveno de la membroj kaj per paperaj dokumentoj sendataj per la helika poŝto (gazetoj, referendumoj) kaj pro tio bezonas nepre piramidecan strukturon (estraron) kiu decidas anstataŭ la membroj inter la kunvenoj. Tiu strukturo do malhelpas ke la membroj mem povas decidi inter la jarĉefkunvenoj (kongresoj, konferencoj ktp.). Asocio devas nepre esti paperepoka, se ĝiaj membroj grandparte aŭ eĉ nur parte ne havas retaliron aŭ retpoŝtadreson.
La alternativo al paperepoka asocio estas la retepoka asocio, kiu laboras ekskluzive per elektronikaj rimedoj, ekzemple per retpoŝto, dissendolistoj kaj retpaĝoj. Tia asocio tute ne bezonas piramidecan strukturon — ĝi ne bezonas estraron aŭ plenumkomitaton kiu decidas anstataŭ la membroj; ne bezonas ĝeneralan sekretarion kiu sidas en iu ĉefurbo kaj havas grandajn kondiĉojn por ĉiuspeca manipulado kaj eble ne ĉiam diras la veron al siaj membroj; ne bezonas prezidanton kiu reprezentas la asocion al la ekstera mondo kaj povas fari ĉiajn arbitraĵojn se la estraro akceptas tion, ĝis la venonta kongreso-, ĉio ĉi, kune kun la eblaj disputoj inter tiaj instancoj, kiajn oni vidis pasintece ĉe UEA kaj nun pli kaj pli ĉe S.A.T., estas, por membroj de retepoka asocio, nur balasto el antaŭaj tempoj, komplete sennecesa kaj nur premsonĝo el la papera epoko.
Tipe retepokaj fenomenoj estas la diversaj diskutgrupoj kaj dissendolistoj, en kiuj grupiĝas homoj kiuj volas diskuti laŭ temoj aŭ laŭ lingvoj. Ili estas parte mastrumataj, sed grandparte ne. Okazas pli aŭ malpli libera diskutado, babilado, ie kaj tie disputoj ĝis la rando de insultoj, sed la praktikaj valoroj de tiuj diskutadoj estas kutime la sento troviĝi inter samideanoj, homoj de sama intereso, aŭ ricevi informojn pri io, aŭ eĉ solvi problemojn. Multaj tiaj forumoj dediĉas sin al konkretaj demandoj, ekzemple ellaboras vortaron — ekzemple la retan vortaron REVO — aŭ al la ĉiutaga hejma lingvouzo de denaskuloj, aŭ ili Esperantigas komputilprogramojn, do faras tre utilan laboron por la tuta Esperantistaro. Sed ilia organiziteco estas kutime tre limigita, ĝuste ĉar ili pritraktas limigitan kampon kaj ĝenerale ne estas registritaj asocioj.
Registrita asocio havas la avantaĝon ke ĝi povas fari validajn kontraktojn kaj ankaŭ ricevi mondonacojn kaj heredaĵojn kaj kompreneble, laŭbezone, membrokotizojn. Sed kutime la registritaj asocioj estas paperepokaj kaj sekve kun piramideca strukturo.
STARIĜAS LA DEMANDO, kiel tiuj Esperantistoj, kiuj volas partopreni sialingve en la batalo por “alia mondo”, povas pli grandskale organizi sin. Ne nur tiu parto de alimondistoj kiuj aliĝas al la diskutlisto de Esperanta Attac, ne nur la komunistoj kiuj aliĝas al IKEK, ktp., sed ĉiuj kiuj volas nialingve fari ion por la interesoj de la monda laborista klaso — kies interesoj estas ja esence ne aliaj ol tiuj de la tuta homa specio. Ĉiuj Esperantistoj kiuj klopodas por disvolvi — komencante ĉe si mem — sennaciecan pens- kaj ag-manieron kaj senton de homa solidareco. Ĉiuj kiuj strebas kontribui al starigo de mondvaste senklasa socio sen ekspluatado, socio kiu respektas la dignon de siaj membroj sen distingo de aĝo, sekso, seksa orientiĝo, etna aŭ nacia aparteno kaj kredo, socio kiu organizas sian ekonomion laŭ la bezonoj de ĉiuj siaj membroj, gardante la planedon Tero por estontaj generacioj...
Tiuj homoj devus kuniĝi en unu asocio en kiu ne ekzistas plenumkomitato nek alia estraro, nek prezidanto kaj ĉiuj ĉi paperepokaj reliktoj, sed asocio bazdemokratia kaj perfekte travidebla, en kiu ĉiu membro egalrajte kundiskutas kaj kundecidas, ĉie en la mondo kaj ĉiumomente. Kompreneble ĝi devas esti pure reta — alie tio ne eblus. Kaj ĝi devas esti senpaga, ĝi ne postulu kotizojn — ili ne estus pageblaj por la plej multaj, kaj ankaŭ ne necesaj, ĉar orgnizo funkcianta ekskluzive per la reto, povas aranĝi sin tiel ke mono ne necesas. Mastrumantoj jes, ili estu elekteblaj kaj tuj revokeblaj.
La sola nigra punkto estas la fakto, ke la plimulto de la homoj sur Tero ne havas retaliron. Sed tiuj grandparte ankaŭ ne havas kurenton, trinkakvon, parte ne scias legi kaj skribi kaj ankaŭ ne havas monon por kotizi en paperepoka organizo aŭ eĉ nur por sendi leteron al tia organizo. Mondskale organiziĝi por ke ili havu trinkakvon kaj alfabetiĝu, tion povas fari nur aliaj homoj kun la necesaj personaj kondiĉoj. Sed eĉ homoj kun tre modestaj vivkondiĉoj povas partopreni en tiu agado, ĉar multaj el ili, kaj ĉiutage pli, disponas pri retpoŝt-adreso.
La paperepokaj asocioj, ĉu UEA, ĉu S.A.T., ĉu la Civito, ĉiuj havas ne nur sian sidejon, sed ankaŭ la centron de siaj membroj en la tielnomata Nordo, en la evoluintaj landoj. El la malriĉaj landoj povas partopreni nur escepte bonstataj homoj, kaj eĉ se okazas decidoj pri la “Sudo“, decidas la “Nordo“ — sur nivelo de internaciaj ŝtat-rilatoj kiel en la Esperanto-organizoj. En la Esperanto-organizoj tio okazas ne pro malico, eĉ kontraŭvole, simple pro la fakto ke paperepokaj organizoj bezonas monon por funkcii kaj do membrokotizojn, kiujn malriĉaj homoj ne povas pagi. Pro tio, pure reta asocio povas esti la levilo por ĉesigi tiun maljuston. Ĝi havas des pli da ŝancoj, ne nur por trovi membrojn en la Sudo, sed ankaŭ homojn kun alta soci-politika kaj politik-ekonomia konscio, ĉar ĝuste en la Sudo vekiĝas amase la certeco ke alia mondo ne nur eblas, sed ankaŭ farendas.
Pro tio ŝajnas al mi probable kaj konsilinde, ke tia permanenta reta asembleo estu kreota en la Sudo, de Sudanoj. Portalegro kaj la brazila Ĝangalo donas bonajn ekzemplojn por la progreso, en la makrosocio kaj niasocie. La rolo de la riĉaj socioj — makrosocie kaj Esperante — estas helpi ilin ĉe tio. Por tio, la kamaradoj el riĉaj socioj eĉ ne bezonas forlasi siajn nunajn asociojn, ili povos partopreni en la nova reta asembleo kaj per tiu sperto eble eĉ riĉigi la diskutojn en sia paperepoka asocio — kaj inverse. Kaj organizi kunlaboradon de ambaŭ. La utilo estas por ĉiuj...
Vilhelmo LUTERMANO.
5a julio 2005 Respondo al Jakvo Schram
de Vilhelmo Lutermano
Jakvo Schram skribas:
“Mi neniam eksiĝis el SAT, tio estas kontrolebla en la prefektejo de Parizo kiu mi estas oficiale registrita kiel prezidanto de SAT.”
La artikolo ne diris, ke Schram eksiĝis el SAT, sed menciis skandalon pri lia eksiĝo kaj reveno.
Tamen, ĉar li invokas prefektejan ateston, necesas ĉi tie aldoni, ke li en decembro 2004 deklaris sian eksiĝon skribe antaŭ pli ol 90 membroj de SAT — bone dokumentite-, inter ili ĉiuj membroj de ĉiuj ĝiaj gvidorganoj inkluzive de ties sekretarioj, kaj ke li en la sekvaj tagoj ripete kaj pruveble asertis ke li ne estas plu membro de SAT. Ŝajnas ke li forgesis diri tion ankaŭ al la prefekto...
“Mi ne posedas iun programon kiu spionas sed uzas por traserĉi interreton la tre bonan kaj rekomendindan programon “DEVONAGENT”. Libera aĉetebla de ĉiuj homoj. Per ĝi mi povis legi tekstojn el la diskutforumo de la Ĝenerala Konsilantaro de SAT. Mi atentigis pri tio la sekretario [...] ”
Tiu diskutforumo estis la instanco kiu devis laŭstatute kaj laŭ donita okazo juĝi pri la agado de Schram. Li ne apartenas al tiu forumo, sed per kombino de tiu menciita kaj alia programo li “subaŭskultis” la diskuton tie, ekspluatis tekstojn de tie por sia agado en la Plenumkomitato kaj nur poste sciigis la sekretarion pri tio.
“ [...] kaj nun, homoj kiuj klare ne havas iun komprenon pri komputiloj nomas tion programon DEVONAGENT spiona programo. Jen al kiu nun homoj alte edukita perdas sian tempon. Paroli pri aferoj pri kiu ili eĉ ne komprenas minimumon.”
Spiona fotilo povas esti tute simpla fotilo de... spiono.
“Pri la neta gajno rilate PIV mi eĉ ne volas reagi pro tro ridinda kaj plene freneza aserto de homo kiu estas tre for de iu realeco. jakvo Schram”
Bedaŭrinde, la menciita aserto tute ne estas freneza, sed bone priskribas la realon...
“PS: ĉu eblas ke Le Monde Diplo Eo ĉesas esti simpla etburĝa klaĉgazeto aŭ ĉu vere la nova politiko de Le Monde Diplomatique estas fifamigi Esperanto-asociojn kaj doni liberan forumon al iu ajn klaĉoj kaj klaĉuloj?”
La prezidanto de la SAT-estraro devus scii ke la informoj en la menciita artikolo kaj de Michel Duc Goninaz ne estas etburĝa klaĉo, sed necesaj scioj se oni volas fari al si realisman bildon pri la situacio en tiu asocio.
Estas domaĝe ke la insulta komento de Jakvo Schram neniel helpas por plibonigi tiun situacion.
Vilhelmo Lutermano.
* 11a aprilo 2005
> Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo
Respondo de Jakvo Schram al Michel Duc Goninaz (vd sube):
Mi volas nur reagi al la atakoj de Michel Duc Goninaz kiuj rekte rilatas mian personon. Li diras: [2] Skandalo de eksiĝo kaj reveno de ĝia prezidanto, kiu spionas siajn membrojn per spionprogramo, konflikto de la Plenumkomitato kun la Ĝenerala Konsilantaro kiu devus helpi kaj kontroli ĝin, kontraŭstatutaj decidoj, interalie ekskludo de kritikanto, ktp.
Mi neniam eksiĝis el SAT, tio estas kontrolebla en la prefektejo de Parizo kiu mi estas oficiale registrita kiel prezidanto de SAT. Mi ne posedas iun programon kiu spionas sed uzas por traserĉi interreton la tre bonan kaj rekomendindan programon “DEVONAGENT”. Libera aĉetebla de ĉiuj homoj. Per ĝi mi povis legi tekstojn el la diskutforumo de la Ĝenerala Konsilantaro de SAT. Mi atentigis pri tio la sekretario kaj nun, homoj kiuj klare ne havas iun komprenon pri komputiloj nomas tion programon DEVONAGENT spiona programo. Jen al kiu nun homoj alte edukita perdas sian tempon. Paroli pri aferoj pri kiu ili eĉ ne komprenas minimumon.
Pri la neta gajno rilate PIV mi eĉ ne volas reagi pro tro ridinda kaj plene freneza aserto de homo kiu estas tre for de iu realeco. jakvo Schram
PS: ĉu eblas ke Le Monde Diplo Eo ĉesas esti simpla etburĝa klaĉgazeto aŭ ĉu vere la nova politiko de Le Monde Diplomatique estas fifamigi Esperanto-asociojn kaj doni liberan forumon al iu ajn klaĉoj kaj klaĉuloj?
1a aprilo 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo.
de Michel DUC GONINAZ:
“Sed kio esence limigas la agadkapablon de UEA ne estas ĝia piramideco, sed la fakto ke ĝi estas “neŭtrala” en tiu senco ke ĝi ne enmiksiĝas en politikajn kaj sociajn diskutojn ekster la lingva demando. Ĝi zorgas precipe pri la propagando por la lingvo Esperanto kaj pri gravaj servoj por siaj individuaj membroj.”
Se UEA havus nur individuajn membrojn kaj ebligus servojn por ili, ĝi estus konforma al la celoj de ĝiaj fondintoj, kaj ĝi estus “peresperanta”. ne “poresperanta”. Bedaŭrinde “UEA” estas fakte IEL. Aliflanke, ĝia partopreno en la nuna internacia batalo kontraŭ la lingvaj imperiismo kaj diskriminacio estas ege grava kaj tre pozitiva enmiksiĝo en sociajn kaj politikajn aferojn. El tiu ĉi vidpunkto ĝi estas pli “progresema” ol SAT, kiu ĝis nun ne difinis sian starpunkton rilate al tiuj aferoj (krom per la deklaracio de la Lektura Kongreso, 1978!) kaj en kiu la influo de iuj Lantiaj ideoj favoras imperiismon.
“LA DUA GRANDA organizo en Esperantujo, kvankam ege pli malgranda — ĝia estraro, kiu tie nomiĝas plenumkomitato, parolas pri proksimume 900 membroj — nomiĝas Sennacieca Asocio Tutmonda (S.A.T.)”
Normale, SAT ne devus enkalkuliĝi en “Esperantujo”, sed ni supozu, ke sociologo ĝin tiel priskribus. La prezento, kiun vi faras, supozigas, ke en Esperantujo estas nur du organizaĵoj (UEA kaj SAT, malgraŭ via aldono de la “Civito”, kiu ne estas asocio), kaj tiaokaze esti la dua signifas esti la lasta (vi certe memoras la sovetian anekdoton, laŭ kiu “Pravda” raportis jene pri kurkonkurso inter Breĵnev kaj Reagan: “en kurkonkurso nia Ĝenerala Sekretario akiris la duan lokon, kaj la Usona prezidanto la antaŭlastan”). Sed se oni konsideras ĉiujn internaciajn esperantlingvajn asociojn, oni observas, ke SAT ne estas la dua laŭ membronombro, sed nur la kvara: IFEF kaj IKUE havas pli grandan membraron. La plenum-komitato normale ne estas estraro. La fakto, ke ĝi konsideras sin tia, kreis la nunan krizon.
“Tiu asocio havus la plej belajn kondiĉojn por efike agi en la politika kampo de Esperantujo,”
Agi politike en “Esperantujo” tute ne estas en la celoj de SAT — “nur kleriga, eduka, kultura organizo” — difinitaj en ĝia statuto.
“La eldonado de la plej prestiĝa vortaro en Esperanto, la Nova Plena Ilustrita Vortaro (NPIV), estas prave unu el la fieroj de tiu asocio. Sed ĝia eldono kiel senpaga cifereca vortaro en la reto aŭ sur kompaktdisko fiaskas pro la fakto ke S.A.T., ĉar la membrokotizoj ne sufiĉas, financas sin parte per vendado de la papera versio de la vortaro kaj pro tio kontraŭas ĝian ciferecan eldonon, per kiu la vortaro estus senpage akirebla ankaŭ de malriĉuloj — certe la plimulto de la Esperantistaro. Dum antaŭe eblis diri ke S.A.T. garantias la ekziston de PIV, eblas diri nun inverse, ke PIV garantias la ekziston de S.A.T. Kaj ke la ekzisto de S.A.T. estas nuntempe la malhelpo por grandskala disvastigo de la vortaro en cifereca formo. [1]”
Jakvo Schram asertis la malon en intervjuo ĉe Libera Folio (6an de januaro 2004): “La sensencaj rakontoj ke nova PIV savis SAT de bankroto, estas same idiota kaj freneza diro kiel la rakonto ke SAT estas komunista asocio.” La vero estas, ke:
1. La vendo de la unua eldono de la nova PIV alportis al SAT netan profiton de ĉ 60000 eŭroj (laŭ mia tre proksimuma takso; ni atendas pli precizajn ciferojn, kiuj ĝis nun ne estis publikigitaj). Por trovi la 25850 eŭrojn necesajn por presi la duan eldonon, oni devis denove alvoki al donacoj, pruntoj, al antaŭmendo fare de UEA ks, ĉar “ni ne havas monon”. Kien do iris la mono? Estus logike uzi la profiton de la unua eldono por malaltigi la vendoprezon de la dua. Male, oni ĝin plialtigis.
2. Mi diris delonge, ke mi estas centprocente favora al KD-a eldono (kiu, eĉ kalkulante ĉiajn kostojn kaj sufiĉe larĝan marĝenon, povus vendiĝi por 10 eŭroj), al papera eldono en ekz. Ĉinio por difinitaj mondpartoj, kaj aliaj rimedoj, kiuj ebligus malaltigi la prezon por multaj akirantoj. Oni eĉ povus antaŭvidi retan version.
[2] Skandalo de eksiĝo kaj reveno de ĝia prezidanto, kiu spionas siajn membrojn per spionprogramo, konflikto de la Plenumkomitato kun la Ĝenerala Konsilantaro kiu devus helpi kaj kontroli ĝin, kontraŭstatutaj decidoj, interalie ekskludo de kritikanto, ktp.
Mi ne scias, ĉu s-ro Schram spionis “siajn” (sed, diable, kial “siajn”?) membrojn, sed estas vere, ke li spionis la membrojn de la Ĝenerala Konsilantaro. En normala asocio, tian homon oni senhonore forpelus. Aliflanke, tute ne ekzistas inter la Plenumkomitato kaj la Ĝenerala Konsilantaro konflikto alia, ol tiu, kiun la plimulto de la PK kreis, deklarante, ke la ĜK — kiu, analizante dubindan decidon de la PK, faris sian normalan laboron — “atakas” la PK-on, ne plu rajtos ricevi la PK-protokolojn ktp. Homoj, kiuj opinias, ke la eksigo, eĉ se provizora, de membro ekster la statuta proceduro, estas kontraŭstatuta, troviĝas kaj en la Plenum-Komitato kaj en la Ĝenerala Konsilantaro.
la “reale ekzistanta” S.A.T. ne spegulas asocion kiun ĝia statuto priskribas kaj preskribas.
Aŭ okazos perestrojko aŭ ĝi ne okazos. Se ĝi okazos, aŭ ĝi sukcesos aŭ ne (ĉar jam tro malfrue). Ekzistas do du ebloj el tri, por ke SAT kolapsu, kiel kolapsis la “reale ekzistanta” socialismo.
Michel DUC GONINAZ
29a marto 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo
de Paul VINCENT
Mi trovas interesaj la proponojn por nova perreta organizo. Mi esperas ke ĝi klare celos esti utila ne nur por si mem sed ankaŭ por la ceteraj E-aj organizoj grandaj aŭ malgrandaj, ĉar ankaŭ tiuj organizoj havas siajn utilecojn. Ĉiu organizo kompreneble havas proprajn problemojn kaj malfortojn kaj nova organizo ne evitos tion. Certe ni esperas ke iam ĉiuj popoloj (kaj ĉiuj individuoj) respektos unu la aliajn kaj ke estos en la homaro ĝhenerala interhelpo kiu ne nur respektos la diversecojn sed ankaŭ utiligos ilin. Ĉu inter la Esperantistaj organizoj ne eblas doni pli da ekzemploj ke tia politiko eblas kaj tre utilas por ĉiuj? Kaj se tia politiko havus sukcesojn en Esperantio, ĉu la ne-esperantistaj organizoj kaj individuoj revantaj pri “alia mondo” ne povus pli facile subteni tian interhelpon kaj kompreni la utilecon de Esperanto por nova esperplena mondo? Amike kaj samideane via .............
18a marto 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo
de Raymond Brisebois
Multe tiun ĉi artikolon ŝatas mi pro la instigo al agado utila pere de esperantistoj por ke ili plene kaj efike partoprenu la kreskantan movadon mondvastan klopodantan ŝaki se ne fine matigi la ankoraŭ ĉiuaspekte poluciantajn agentojn de imperiismo naciajn kaj korporaciajn, novajn kaj malnovajn. Vera desubmisma agado revolucia estas bezonata por informi kaj eduki la publikon tutmondan pri kiel repreni rajtojn jam delonge forŝtelitajn fare de morale kadukitaj kaj socio-politike kaj ekonomie minacaj korporacioj komercaj internaciaj, kaj fare de la registaroj naciaj pliiĝante malpotenciĝantaj jaro post jaro kaŭze de tiu senspirite devoranta kaj komplotema maŝinaro komerca.
La simpla vero estas, malgraŭ ĉiaj dolĉaj protestoj konvinkemaj, nenia korporacio, speciale tiuj “publikaj”, kapablas kunekzisti partnere en homa socio, se tiu socio celas socian harmonion, kunlaboron, socian justecon, kaj egalrajtecon. La dogmo komerco-etika estas [tiu-korporacie] postvivodevige unik-cela: profitcela. Ties kampanjo por iel ajn, iom ajn ĉasi ĉian profiton estas, severa, sen-etika, socio-malkonscia, kaj samtempe parasita kaj predema. Kial ni ankoraŭ toleras tian organizon kontraŭ-socian kunekzisti kun ni?
La komento de s-ano Mickle alie estas respondenda, ĉar mi tute ne komprenas la danĝeron je Esperanto ĉirkaŭ la de li ĉagrena “etnopluralisma” orientiĝo de UEA. Kiel alie ekzisti neŭtrale kaj proponi kunvenigilon samkiel Esperanton sen agnoski la ekzistorajton de diversaj kulturoj, etnoj, kaj lingvogrupoj? Kiel povas esti iel ajn dekstrema tia orientiĝo kia festas kulturajn kaj lingvajn diferencojn kaj do emas ankaŭ protekti ilin?
Mi ankaŭ komentos pri la respondo de s-ano Silfer, kiu en la lasta “Heroldo Komunikas” kontribuis artikolon (fakte identa al lia respondo al la lutermana artikolo citita supre), antaŭ-komentinte ke temas pri ekzemplero de lia “privata respondo” al S-ano Lutermano pri ĉi ties artikolo. Iu devas informi nian amikon Silfer-n ke artikoloj kaj respondoj en “Le Monde Diplomatique” esperantlingva ja estas “publikaj”.;-)
rB
15a marto 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo
de Vilhelmo Lutermano
Monda Asembleo Socia (MAS)
La Fondo-Asembleo laboras rete
Ekde dimanĉo, 13-a de marto, funkcias la reta diskutejo de la Fondo-Asembleo de MAS, kaj la Asembleo jam laboras.
Mi memorigu ke la fondado de Monda Asembleo Socia okazas rete — ĝi estis nur lanĉita de la fondo-kunveno, kiu okazis la 5-an de marto en Havano, Kubo.
Nun estas diskutataj:
‣ la celoj (kiel unua parto de la statuto)
‣ la cetera, organiza parto de la statuto
‣ regularo pri aliĝo
‣ teksto por la akceptopaĝo
‣ “Oftaj demandoj”
La akceptopaĝo de MAS estas jam disponebla, sed ĝia enhavo ankoraŭ ne decidita.
‣ vl
7a marto 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de Kani
Ĉu SAT aŭ S.A.T.? Kial UEA aŭ IKEK estas tiaj kaj SAT estas S.A.T.? Ĉu tio montras amon, malamon al tro piramideca organizo, respekton al ties signifo, ktp.?
Respond:
* 9a marto 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de Vilhelmo Lutermano
Kani, ĉu vi povus rigardi en vian presitan S.A.T.-statuton, ĉu tie la punktoj intertempe estas for? Mi pensis pri oficialeco.
Amike, Vilhelmo.
6a marto 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de Vilhelmo Lutermano:
2005-03-05: La Malferm-Kunveno de Fonda Asembleo de Monda Asembleo Socia (MAS) okazis sabaton, la 5-an de marto, matene, en la kadro de la V-a Nacia Kongreso de Kuba Esperanto-Asocio “Esperanto: realo kaj estonteco“, (Muzeo de Historio de la Sciencoj Carlos J. Finlay, strato Cuba 460 inter Armargura kaj Teniente Rey, Malnova Havano, Havano, Kubo), en la salono Zamenhof, en ĉeesto de 1 belga, 1 franca, 22 kubaj kaj 1 meksika Esperantistoj kun retpoŝt-adreso kaj ĉeeste de kromaj kubaj Esperantistoj.
Prezidis la kunvenon Alberto García Fumero; informis Vilhelmo Lutermano.
La ĉeestantoj kun retpoŝt-adreso kaj retaliro deklaris sin Malferm-Kunveno de perreta Fondo-Asembleo, kiu siavice diskutu kaj poste decidu pri sia statuto, kaj tiu decido faru el la Fondo-Asembleo la Mondan Asembleon Socian (MAS).
La MALFERM-KUNVENO decidis:
1. por doni al la projekto Monda Asembleo Socia sufiĉe longan fazon de memdifino: malfermon de perreta Fonda Asembleo de la Monda Asembleo Socia, kiu daŭrigu la laboron de tiu ĉi Malferm-Kunveno ĝis findecido pri la statuto de MAS;
2. ke la deklaro de la findecidita statuto estu samtempe la fonda ago de MAS, per kiu la Fonda Asembleo fariĝu la MONDA ASEMBLEO SOCIA kaj ĝiaj listoj MAS-diskuto kaj MAS-asembleo — ĝis tiam listoj de la Fonda Asembleo — alprenu sian plenan econ kiel listoj de MAS;
3. ke la statutpropono de Vilhelmo Lutermano, kune kun la rimarkoj de Roberto Sartoro kaj de Paulo Rodrigues de Oliveira servu kiel provizora statuto, pri kiu la Fondo-Asembleo diskutu kaj decidu.
4. ke la Fondo-Asembleo eklaboru tuj post la Malferm-Kunveno, ekde kiam la teknikaj kondiĉoj pretas por tio;
5. ke taskitoj por teknika funkciado de la Fondo-Asembleo estas Florent Jugla (Francio); por mastrumado de la listo MAS-diskuto estas taskita Vilhelmo Lutermano;
6. (ne decidite, sed implicite: ke la Fondo-Asembleo decidu pri mastrumado de la listo MAS-asembleo, kiel ankaŭ pri la ceteraj funkcioj);
8. (ne decidite, sed memkompreneble: ke samtempe kun la findecido pri la statuto ĉiuj taskoj kaj funkcioj estos denove submetotaj al voĉdonado.)
‣ vl
2a marto 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de
Karaj legantoj,
se ne ĉiuj signoj trompas min, tiam la TUTMONDA ASEMBLEO (TAS) fondiĝos treege baldaŭ.
Tiuj inter vi, kiuj intencas fariĝi fondomembroj, povas sciigi tion al mi.
Mi aldonas ĉi tie la ĝisnunan formon de la statut-propono. Se vi deziras proponi ŝanĝojn, bonvolu fari tion ĝis plej laste ĵaŭdon, la 3-an de marto, eble ĉi tie (sed, se vi preferas, al mia privata retpoŝt-adreso, vd supre).
Antaŭdankas,
Vilhelmo Lutermano.
Propono por statuto de la asocio TUTMONDA ASEMBLEO (TAS):
STATUTO DE LA ASOCIO
Tutmonda Asembleo (TAS),
en la sekvo nomata TAS.
1.CELOJ
1.1
TAS havas la celon defendi tutmonde la interesojn de la granda klaso de salajruloj, laboruloj kaj homoj kiuj ne profitas ekspluatadon de aliies laboro, kiuj ne estas kapitalistoj aŭ ties rektaj helpantoj. Tiu klaso estas, pro konveno, en la sekvo mallonge nomata monda laborista klaso. TAS plenumas sian celon en Esperanto, en permanenta interreta asembleo — en la sekvo nomata “asembleo“, certigante al ĉiuj siaj membroj partoprenon en la diskutoj kaj en la decidoj laŭ la principoj de baz-demokratio kaj kompleta travidebleco por ĉiuj membroj.
1.2
Konsciaj ke la interesoj de la monda laborista klaso ne estas esence aliaj ol tiuj de la tuta homa specio, la TAS-anoj klopodas por disvolvi — komencante ĉe si mem — sennaciecan pens- kaj ag-manieron kaj senton de homa solidareco. Ili strebas kontribui al starigo de mondvaste senklasa socio sen ekspluatado, socio kiu respektas la dignon de siaj membroj sen distingo de aĝo, haŭtkoloro, sekso, seksa orientiĝo, etna aŭ nacia aparteno kaj kredo, socio kiu organizas sian ekonomion laŭ la bezonoj de ĉiuj siaj membroj, gardante la planedon Tero por estontaj generacioj.
1.3
TAS celas per konstanta uzo de la tuthomara lingvo Esperanto kaj ĝia mondskala aplikado, helpadi al kreado de racie pensantaj spiritoj, kapablaj bone kompari, ĝuste kompreni kaj prijuĝi ideojn, tezojn, tendencojn, kaj sekve kapablaj elekti memstare la vojon, kiun ili opinias plej rekta, aŭ plej irebla por la liberigo de sia klaso kaj forkonduko de la homaro al kiel eble plej alta ŝtupo de civilizo kaj kulturo.
1.4
TAS celas servi kiel peranto ĉe la interrilatoj de nesamlingvaj asocioj, kies celoj estas analogaj al tiuj de TAS; peri kaj ĉiel eble helpi al kreado de literaturo (originaloj kaj tradukoj) kaj aŭdvida materialo spegulanta la idealon de TAS.
Ĝi strebas al bonaj rilatoj kaj kunlaborado kun sam- kaj simil-celaj Esperanto-organizoj.
2. Membroj:
2.1
Ekzistas du specoj de membroj: aktiva kaj subtenanta.
2.2
Kiel aktivaj membroj estas allaseblaj homoj scipovantaj Esperanton, disponantaj pri retpoŝta adreso kaj subskribintaj la statuton de TAS. Membroj kiuj, dum tri jaroj da aparteno al TAS ne partoprenis iel (per diskuto aŭ decido aŭ per iaspeca subteno al TAS aŭ per plenumado de ties celoj) en la vivo de TAS, estas forstrekataj de la membrolisto sen interveno de la konflikt-komisiono, per simpla ago de la mastrumanto, kiu tamen devas averti la koncernan membron tri semajnojn antaŭ la ekskludo. Esperanta organizo povas membriĝi, sed ĝuas la rajtojn de subtenanta membro.
2.3
Subtenantaj membroj povas esti a) lernantoj de Esperanto, b) ĉiu homo aŭ organizo, Esperantista aŭ ne, kiu subtenas TAS per monhelpo. Ilia subtenanta membreco — kies minimuma alteco, por membroj b), difineblas per simpla decido de la asembleo — validas nur post subskribo de la statuto.
Subtenantaj membroj ĝuas ĉiujn rajtojn de la aktivaj membroj kun la sola escepto de aktiva partopreno en la asembleo.
2.4
La mastrumanto povas rifuzi aniĝon de kandidato se tiu, en sia pasinteco, montris sian nekonformitecon kun la celoj de TAS aŭ kies konduto en aliaj establoj ne konformas al la neproj de bona funkciado de TAS. La rifuzita kandidato povas tamen apelacii ĉe la konflikt-komisiono kiu decidas lastinstance kaj, se negative, kun 12-monata valideco.
3. Organizo:
3.1
TAS funkcias esence per sia permanenta interreta asembleo de ĉiuj siaj membroj. Validas por TAS nur rezolucioj kaj decidoj faritaj en tiu interreta asembleo.
Propono estas starigita en la asembleo, se ĝi antaŭe estis proponita kaj diskutita en la diskutlisto kaj tie ricevinta la apogon de minimume 10% de la membroj kiuj, favoraj al la propono, deziras ties transigon al la asembleo por plua diskutado kaj voĉdonado. La voĉdonado en la asembleo devas ne finiĝi antaŭ 40 tagoj ekde ĝia komenco.
Ĉiuj decidoj estas adoptitaj per minimume 55-%-a plimulto de la voĉoj, por statutŝanĝaj decidoj necesas plimulto de minimume 75%.
3.2
La asembleo elektas konflikt-komisionon de tri membroj por trijara periodo, kiu esploras pri plendoj kontraŭ membroj kaj proponas al la asembleo solvon de la konflikto kiu povas iri ĝis ekskludo de membro el TAS.
La asembleo juĝas lastinstance.
Estas ekskludendaj membroj kies konduto dum unu jaro, malgraŭ avertoj de mastrumanto aŭ de la konflikt-komisiono, ne konformas al la statuto aŭ al la neproj de bona funkciado de TAS.
3.3
La asembleo elektas ankaŭ, por trijara periodo, mastrumanto(j)n por mastrumi la diskuton kaj la decidojn kaj plenumi la funkcion de “posedanto/fondinto” de la konferenca diskutlisto ĉe la respektiva reta provizanto (ekz-e yahoogroups.com). Ankaŭ la mastrumantoj respektive posedanto/fondinto de la aliaj diskutlistoj de TAS estas elektotaj de la asembleo.
3.4
La asembleo elektas kasiston por trijara periodo, kiu prezentas ĉiujare detalan kasraporton kun kopioj de konteltiroj. Decidoj de la asembleo pri elspezoj validas nur en la limoj de la monsumo pri kiu disponas la kasisto.
En tiuj limoj, la kasisto agas laŭ la decidoj de la asembleo.
3.5
La asembleo elektas delegiton — nomatan “prezidanto“ pro la difinoj de la ŝtataj leĝoj pri asocioj — de TAS por trijara periodo, kies tasko estas reprezenti TAS ĉe la ŝtata aŭtoritato, ĉe kie ĝi estas registrita, kun la rajtoj precizigitaj en 3.9.
3.6
Ĉiuj elektitoj estas tuj revokeblaj per plimulto de 55% da esprimiĝintaj voĉoj; la voĉdonado organizendas laŭ peto de 10% de la membroj (tiu kvorumo devas prezentiĝi ne en la asembleo, sed en la diskutlisto).
3.7
Apud la decidejo — la asembleo-, TAS disponas pri diskutlisto, por informoj, proponoj kaj diskutado kaj por decido ĉu propono estu transigota en la asembleon por findiskuto kaj decido. La asembleo povas krei aliajn diskutlistojn por aparte traktindaj temoj aŭ por interpersona babilado, starigi frakciojn aŭ fakgrupojn kun ties listoj, sed ĉiuj decidoj kaj elektoj por TAS okazas sole nur en tiu de la asembleo.
La lega kaj skriba aparteno al la asembleo, kun regula ricevo de la mesaĝoj, estas deviga por la aktivaj membroj; malabono de tiu listo signifas eksiĝon el TAS kaj sekvigas la forstrekon el ĉiuj aliaj listoj en kiuj TAS-membreco estas deviga.
La nepra travideblo de TAS por ĉiuj membroj postulas ankaŭ, ke ĉiu membro de TAS estu minimume lega membro — kun aŭ sen ricevo de la mesaĝoj — en ĉiuj listoj de TAS.
3.8
La asembleo povas starigi regularojn por diversaj aferoj. Regularoj ekzistas pri aliĝo al TAS kaj por frakcioj.
3.9
Ĉiu aktiva membro rajtas reprezenti TAS-on, surbaze nur de ties statuto kaj de ĝiaj decidoj, tamen sen iel engaĝi TAS-on aŭ iun el ĝiaj membroj.
Kamaradoj taskitaj de la Asembleo pri iuj aferoj, distingiĝas de ĉiuj aliaj nur per tio ke ili estas supozataj kompetentiĝi pri sia temo.
Pro respekto al la persono kaj al la privateco, neniu membro rajtas transdoni ekster TAS sciojn akiritajn en la kadro de TAS pri membroj aŭ ties diroj sen ties unuope eksplicita skriba kaj pruvebla konsento.
Malrespekto al tiu regulo sekvigas eksigon el TAS.
(4) Anekso:
Tiu ĉi statuto, valida tuj ĉe ekfunkciigo de la asembleo, estas submetota al voĉdona aprobo de la TAS-membroj, per plimulto de 75%, ekde aniĝo de la 200-a membro al TAS. Antaŭ tiu momento, respektive antaŭ unu jaro post ekfunkciigo de la asembleo, statutŝanĝo ne eblas. Tiu momento, nome la alveno de la ducenta membro, estos ankaŭ okazo por ĉiuj reelektoj de la asocio, se ĝi okazos antaŭ la laŭstatuta mandatfino. La unuaj elektoj, minimume por mastrumanto(j) de la du precipaj dissendolistoj — TAS-asembleo kaj TAS-diskuto — okazas ĉe la fondokunveno de TAS, la ceteraj elektoj okazos en la asembleo kiel eble plej baldaŭ.
REGULARO PRI ALIĜO
En multaj grandaj asocioj regas anonimeco por la plej multaj membroj, nur kelkaj aktivaj membroj konas sin reciproke, dum oni scias apenaŭ pri la ekzisto de la plej multaj. Ankaŭ la malfacilo renkontiĝi persone dum aranĝoj, postulas apartajn rimedojn por ekkoni sin reciproke. Do, kiel elemento de travideblo inter la membroj, ilia interkonatiĝo kaj proksimiĝo, forigo de anonimeco, necesas ke la membroj — eĉ tiuj kiuj malmulte partoprenas en la agado — estu por ĉiuj membroj klare identigeblaj kaj videblaj kiel proksimuloj.
Krome, la fakto, ke aliĝo kaj aneco estas senpagaj, faciligas ankaŭ la eblecon de fraŭda enŝteliĝo, ekzemple de varbistoj, per inventitaj nomoj, por ekscii retadresojn de la membroj.
Pro tiuj kialoj necesas por aliĝo detala proceduro: La kandidato devas sendi ĉiujn necesajn datenojn al la mastrumanto de la asembleo, kiu deponas ilin en dosierujon legeblan por ĉiuj membroj de TAS — kaj nur de ili — kaj kiu atestas pri la membreco. La punkto 14 (persona devontiĝo) estas ĉiujare refarenda kaj aldoniĝas al tiu de la antaŭa jaro.
Necesaj datenoj estas:
1. kompleta nomo (nepra)
2. kompleta adreso de la loĝloko (nepra)
3. naskiĝdato (nepra)
4. naskiĝloko (nepra)
5. Esperantistiĝo (nepra)
‣ per kurso (kiu precize, kie, ĉu rete, ĉu asocie)
‣ kiu ekzameno (se ekzistas)
6. membreco en aliaj Esperantaj organizoj (libervole, sed dezirinde)
7. retpaĝo (nepra se ekzistas)
8.publikaĵoj (paperaj, retaj — nepra se ekzistas)
9.lernita profesio (se ekzistas)
10. aktuala profesio respektive aktiveco (nepra)
11. apartaj kapabloj per kiuj mi povas servi al TAS (nepra)
12. foto el la lastaj 12 monatoj (nepra)
13. aldono de la frazo “Mi legis kaj aprobas la statuton de Tutmonda Asembleo kaj promesas agadi laŭ ĝiaj principoj kaj celoj“. (nepra)
14. persona devontiĝo — bonvolu zorge pripensi ĉion kaj pri ĉiu respondo fari kiom eble plej precizajn indikojn, ankaŭ kvantajn, por ke vi mem povu ĉiujare bilanci vian agadon, aldonante al ĉiu litero “jes“ aŭ “ne“ (nepra)
a) varbado de amikoj / konatoj por TAS
b) varbado per artikolo, faldfolio, afiŝo por Esperanto kaj TAS
c)reprezenti TAS-on ĉe regiona socia forumo, ĉe alia evento
ĉ) verkado (artikolo, beletro)
d) tradukado (parola/skriba) — dum aranĝoj, forumoj, aliokaze
e) monhelpo al TAS
f) aranĝo de personaj renkontiĝoj inter TAS-anoj
g) gastigado de TAS-ano (kiom, sub kiaj kondiĉoj?)
ĝ) ĉiĉeronado de TAS-ano (kie?)
h) alia, laŭ la celoj de TAS
Se 12. (cifereca foto) ne estas tuj disponebla, ĝi povas esti sendata ĝis maksimume du monatojn post la aliĝo.
Regularo pri la funkciado de la TAS-Frakcioj
La tasko de la Frakcioj, al kiuj TAS donas sian apogon, estas la propagando kaj aplikado de Esperanto ĉe la respektivaj partioj, movadoj aŭ tendencoj. Ĉar tiu ĉi propagando okazas unuavice per elmontro de la praktika utilo de Esperanto, la frakcioj rajtas proponi al la asembleo rimedojn, kiuj faciligas tiun ĉi propagandan laboron. Ĉiu agnoskita frakcio rajtas raporti pri sia laboro al la asembleo.
La Frakcioj ne havas la rajton interveni kiel tiaj en la funkciadon de TAS. Rilate la frakcianojn “membroj de TAS” validas la Statuto de TAS inkluzive la artikolon 7.2, kiu juĝas membrojn agantajn kontraŭ la interesojn de TAS.
Politika propagando inter TAS-anoj favore al la partioj aŭ movadoj de la Frakcioj povas okazi nur per vojoj kaj rimedoj ekster la kadro de TAS. Ĉiu tendence partipolitika materialo, manifestoj kaj deklaroj de partioj aŭ tendencoj, sendata ĉu de individuoj, ĉu de frakcioj, al unu el la forumoj de TAS (diskut- aŭ dissendolisto), submetiĝas al la permeso de ties respektiva mastrumanto. Teksto, kies karaktero estas partipolitike tendenca, ne povas aperi sub nomo de Frakcio, sed nur sub tiu de individuo(j).
La Frakcioj devas submeti kopion de sia regularo aŭ Statuto al la asembleo kaj, post ties agnosko, deponi ĝin kiel dokumenton en la listo de la asembleo. La principoj de la Regularo aŭ Statuto devas harmonii kun la Statuto de TAS.
Respondi
27a februaro 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de Jeanne Marie CASH
Tre interesa artikolo, nuancita analizo, tute pripensinda. Tamen mi opinias, ke movado bezonas kompetentajn kaj sindonemajn gvidantojn. Tiaj nun mankas, ĉu la perreta organizo stimulos ilian aperon? Mi devas pripensi pri aliaj aspektoj.
Respondi
27a februaro 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de arserene
Mi akordighas kun la propono. Mi shatas la simplecon. Mi opinias ke nuntempe la personoj (ne-esperantistuloj) en ghenerale ne volas aparteni al kiu ajn asocio, organizajho k. simile, char la valoro de la Libero estas pli valorata ol antaue, (des malpli pro kiu ajn speco da devigatpagoj)
Respondi
27a februaro 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de Giorgio Silfer
La interesa analizo de Vilhelmo Lutermano pri la nuna Esperantio meritus kelkajn precizigojn, kiujn mi tamen ne faros, escepte de du: la “Esperanta Civito” ne estas asocio, do asimili ĝin laŭ statuso al UEA aŭ SAT estas kvazaŭ asimili la Maltajn Kavalirojn aŭ aliajn senteritoriajn subjektojn de internacia juro al Greenpeace aŭ Service Civil International, kiuj estas NROj; krome ekzistas granda diferenco inter la piramidismo sen demokratio kaj nepre centralizita (tian praktikas UEA) kaj strukturo federisma, efektive demokratia kaj sen centralo (ne ekzistas unu sidejo, en Svislando), kiu karakterizas la Esperantan Civiton.
Se temas pri la Mondaj Sociaj Forumoj, mi referencus al artikolo aperinta en “Heroldo de Esperanto”, kiu distingas tri kategoriojn de konduto, fare de la esperantistoj. La partopreno de esperantistoj en Sociaj Forumoj havas tri motivadojn:
a) temas pri interesa bazaro, kie ili povus vendi sian varon, same kiel ĉe lingvofoiro aŭ aliloke; tielaj motivitoj apenaŭ interesiĝas pri la reala enhavo de la Forumo, kaj neniom kontribuas al la politika debato — ili restas en sia verda budo, disdonas flugfoliojn, informas laŭ siaj eblecoj pri la lingvo; tiam ĉeestas esperanto, sed ne Esperantio;
b) temas pri la plej grava manifestacio de (nov)maldekstruloj, kaj tiu parto (minoritata) de la esperantistaro kiu ne estas politike indiferenta kutime estas (aŭ volas esti) maldekstrema; do ili partoprenas ne nur kiel kolportistoj de vendota varo, sed ankaŭ kun la espero influi la ĝeneralan linion, karakterizi ĝin favore al esperanto; kaj, ĉar estas pli facile paroli kontraŭ ol paroli por, ili plejparte laboras kontraŭ la angla lingvo, kiu estas laŭ ili (sen distingo inter Shakespeare kaj Tony Blair, kiu cetere estus mem maldekstrulo...) unu el la vizaĝoj de la terura Moloĥ de la globalismo; do simple ili esperas rajdi la ĉevalon de la antiglobalismo por disvastigi konscion pri la lingva problemaro; tielaj motivitoj emas ĉeesti ne nur kiel lingvo, sed ankaŭ kiel (lingvo)politika movado — kvankam tia movado ne ekzistas, ĉar temas nur pri kelkaj malkongruaj molekuloj; kaj tute certe ĝi ne havas unuecan strategion, eĉ se ĝi foje retroviĝas en loze komuna taktiko;
c) temas pri manifestacio kiu povas donas novi elanon al diversaj tutmondismaj ideoj, de la mondcivitismo ĝis la ekumenismo; tiam la Monda Socia Forumo estas rigardata kiel io esence progresema, sed ne esence maldekstra (kaj prave, ĉar ankaŭ ekstremaj maldekstruloj konsideras ĝin nur socialdemokrataĵo, kaj preferas intifadi en Davoso); tielaj motivitoj celas ne nur la ĉeeston de esperanto, sed ankaŭ de Esperantio: do partopreni en la ĝenerala debato, alportante propran kontribuon, kiu ne estu limigita je la lingva problemaro.
En la kunteksto de a) kaj b) esperanto estas rigardata nur kiel komunikilo; en c) ĝi estas rigardata kiel identigilo.
Kiel a) kaj b) intencas ŝanĝi la mondan ordon, tion respondu la finvenkistoj: kiuj tamen estas inter si dissplititaj, kvazaŭ judoj en la epoko de Jesuo — ili ĉiuj atendis mesion, sed mankis interkonsento pri kia li estu (krom viro, kompreneble); c) la raŭmistoj respondas: la novan mondan ordon oni komencas ŝanĝi de ni mem, per nova lingva identeco. Nome atentante ne nur la komunikan funkcion de esperanto, sed ankaŭ ĝian funkcion de reprezentado.
Rilate al la specifa propono de Vilhelmo Lutermano, ĝi rememorigas la fikcian romanon “Ciudadanosdelmundo.com” de Joaquin Lorente, ĵus aperinta en Hispanio. En ĝi oni imagas, ke iaj mondcivitistoj kreas virtualan organizon, kiu iom post iom ellaboras la mondan revolucion per interreto, ĝis la tago T, en kiu...
La problemo de la antiglobalismo estas ĝuste tie: ĉu oni laboras por reformi la mondon laŭ anarkoida skemo (do ne gravas asembleoj, demokratiaj proceduroj, kaj des malpli taŭgas la ŝtatoj, UN ktp) aŭ laŭ skemo necese federisma, kiu inkluzivas la ŝtatojn? Porto-Alegro elektis la duan vojon.
Antaŭ ol fidi je teknologio, la propono de Lutermano devus elekti unu el la du supraj vojoj. Se temos pri la unua, supozeble la Esperanta Civito ne sekvos ĝin. Se temos pri la dua, tre probable la Esperanta Civito estos preta al dialogo. Sed kompreneble tion decidos ĝiaj demokratiaj organoj.
Kore salutas
Giorgio Silfer
Respondi
* 5a marto 2005 Esperant(i)o en la Sociaj Forumoj de José Antoniara (Chilio)
Mi alte taksas la seriozajn analizojn de s-ro Silfer kaj lian kapablon malkovri kaj klasifi ideologiajn nuancojn, tamen bedaŭrinde lia sĥemo distinganta tri kondutkategoriojn de la ceesto de Esperant(i)o en la Sociaj Forumoj maljuste karikaturigas la motivadon b), eble por diferencigi ghin disde la motivado c)
Laŭ mia sperto kiel partopreninto en du Mondaj kaj unu landa SF mi dirus ke jes ja venas tipe verdstelaj kaj politike iom naivaj esperantistoj al la SF (konduto a)), tamen estas bela kunlaboro inter ili kaj ni. Per “ni” mi celas aktivulojn kiuj laboras por atentigi la alimondisman movadon pri la lingva dimensio de la hegemonia globaligo (do, lingva imperiismo, lingva genocido kontraŭ la indiĝenaj popoloj, ktp), sed pleje subtene al pridiskutado de tia dimensio en nia komuna strebo al alternativa tutmondiĝo, t.e. tutmondiĝo de la socia justo kaj homaj rajtoj. Do estas senkompata karikaturo diri ke “ĉar estas pli facile paroli kontraŭ ol paroli por”, ni verŝajne nur (ĉu histerie, primitive?) kriaĉas kontraŭ la angla kiel “unu el la vizaĝoj de la terura Moloĥ de la globalismo”. Tute ne, ni estas plenrajtaj partoprenantoj de la tuta movado (cetere ne klasike maldekstraj), kiuj krome bonŝance scipovas Esperanton kaj klopodas montri al aliaj kompanoj ke ĝi utilus kiel ero kaj ilo de nia mondskala kaj bunta strebado por funda demokratio. Mi sincere opinias min mem aganta laŭ la kategorio c) kun iom da la kategorio b), tamen por mi E-o neniel estas ia identigilo. Ĝi nur estas unu el la elementoj de miaj alimondismaj espero kaj praktiko.
Respondi
25a februaro 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de Gary Mickle
a) Vilhelmo Lutermano vidas ĝuste, ke la interreto estas bonega teknika rimedo por funkciigi rapide agantan bazdemokratian organizaĵon. Li tamen ne konsideras unu gravan akompanaĵon de la interretizo de la esperantistaro: la multiĝon de (rete tre facile disvastigeblaj) agadproponoj, kiuj pli kaj pli lavangas sur la esperantistojn. La nombro de esperantistoj dume ne kreskas proporcie kun la agadproponoj. Mi ne dubas, ke kelkaj progresemaj esperantistoj decidos favori ĝuste ĉi tiun projekton — sed ĉu sufiĉe multaj, por ke la perreta asocio estu pli ol rondeto?
b) Mi ne povas ne prikontesti la opinion, ke UEA estas “neŭtrala” en ĉiuj politikaj demandoj krom lingvaj. UEA jam delonge politike orientiĝas je milda formo de novdekstre influita etnoplurisma ideologio, kiu videbliĝas en ĝia engaĝiĝo por etnodiferencismo (eŭfemisme: “kultura diverseco”) kaj lingvonaciismo. Ne larĝiĝos la bazo por iaj ajn maldekstraj agadoj, ĉu en SAT, ĉu en la planata reta asocio, ĉu aliloke, ĝis tiu problemo iĝos pli konsciata.
c) La takso pri SAT estas malĝusta. SAT estas riproĉebla pro tio, ke ĝi dum tre longa tempo neglektis teni sian statuton kaj regularojn — kiuj devenas el la 20-aj kaj 30-aj jaroj — en konformeco kun siaj aktuala situacio kaj efektiva agadmaniero. Moralumado pri “diktatorecaj statutrompuloj” kaj “statutemuloj” ne adekvate priskribas la situacion. Okazas nun, ke pluraj membroj komencis pro motivoj, pri kiuj eblas nur spekulativi, obstrukci la funkciadon de SAT, postulante rigoran observadon de statuteroj kaj regularoj, kiuj de jardekoj estas ne aŭ nur parte aplikataj, kaj kiuj parte eĉ ne plu estas praktike sekveblaj. Aliaj, kiuj ne havas senliman tempon por la statutkvereloj, klopodas kiel eble plej bone elturniĝi, plenumante la plej necesajn taskojn kaj traktante la gravan monproblemon, kiun SAT frontas.
ĉ) La propono de senkotiza, nur-perreta asocio malrekonas unu utilon de la malnova kotizbazita asocisistemo. Tiu sistemo ebligas iugrade diferencigi la kotizojn laŭ la pagipovo kaj aldone kolekti donacojn de la monhavantaj esperantistoj. Oni povus kompari ĝin kun sistemo de progresiva impostado. Tiumaniere kolektiĝas monrimedoj, per kiuj eblis interalie planti la semon de Esperanto en la malriĉaj partoj de la mondo (kiel ekzemple okazis en Afriko — por nun diri ankaŭ ion pozitivan pri agado de UEA). Vilhelmo Lutermano alstrebas, ke ĝuste tiaj homoj el la malriĉa “Sudo” aliĝu al la projektata perreta asocio.
Respondi
* 27a februaro 2005 > Perspektivoj de la Esperanto-movado en la nuntempa mondo de Vilhelmo Lutermano
a)
Gary: “multiĝon de (rete tre facile disvastigeblaj) agadproponoj, kiuj pli kaj pli lavangas sur la esperantistojn“:
Gary ne povas scii ke mi jes ja antaŭvidis tion, nome per la paragrafo 7.1 de mia statut-propono — jen ĝi (TAS = Tutmonda Asembleo):
7.1. TAS funkcias esence per sia permanenta interreta asembleo de ĉiuj siaj membroj. Validas por TAS nur rezolucioj kaj decidoj faritaj en tiu interreta asembleo. Propono estas starigita en la asembleo, se ĝi antaŭe estis proponita kaj diskutita en la diskutlisto kaj tie ricevinta la apogon de minimume 10% de la membroj kiuj, favoraj al la propono, deziras ties transigon al la asembleo por plua diskutado kaj voĉdonado. La voĉdonado en la asembleo devas ne finiĝi antaŭ 40 tagoj ekde ĝia komenco. Ĉiuj decidoj estas adoptitaj per minimume 55-%-a plimulto de la voĉoj, por statutŝanĝaj decidoj necesas plimulto de minimume 75%.
Gary: “sed ĉu sufiĉe multaj, por ke la perreta asocio estu pli ol rondeto?“
Nu, ĉio serioza komenciĝas ete, sed ĉiaj konsideroj pledas por ĝi...
b)
Pri la neŭtraleco de UEA mi ne diskutu ĉi tie. Mi volis nur diri ke ĝi estas ne peresperanta, sed poresperanta asocio kaj — prave — limigas sian agadon al prilingvaj demandoj.
c)
Mia analizo estas tute alia ol tiu de Gary, sed mi ne volas profundigi tiun temon ĉi tie, ĉar ĝi ne havas sekvojn por la diskuto pri la estonta TAS. Mi estas kun plezuro je lia dispono ie en la Esperanta gazetaro.
ĉ)
Gary riproĉas al la estonta TAS ke ĝi “parazitos“ la poresperantajn organizojn; sed tiun riproĉon li povus fari al ĉiuj peresperantaj asocioj, de la komunista IKEK tra la KAT-Amikaro ĝis S.A.T. Kaj: ĉu la ebleco, ne nur kunbabili, sed ankaŭ plenrajte kundecidi, ne estas valora premio por lerninto de nia lingvo? Sed la nova TAS, kvankam peresperanta, havu en siaj celoj ankaŭ la instigon al lernado de Esperanto, do ...
Respondi
ĈU SIRIO KULPAS la murdon, la 14-an de februaro 2005, de Rafic Hariri, eksa ĉefministro de Libano? Sub la ŝoko, parto de la libana publika opinio estas konvinkita pri tio. Kaj la publika akuzo, fare de la siria prezidanto, s-ro Bachar Al-Assad, de la “farintoj de tiu abomena krimo kaj tiuj kiuj estas malantaŭ ĝi” ne disigis — jen la minimumo direbla — la akuzojn kontraŭ li. Por la plimulto de la internaciaj komunikiloj, la kulpo de la baasisma reĝimo ne ŝajnas esti pridubinda. Ĵurnalistoj memorigis plurajn supozeblajn motivojn por la murdo. Unuavice, la volo de Damasko konservi la “landon de la cedroj” sub sia regado, dum parlamentaj elektoj okazos en venonta majo. Ili elvokis ankaŭ la riproĉojn de Sirio kontraŭ Rafic Hariri, akuzita financi kaj provi kunigi specon de kontraŭsiria fronto. Aldoniĝas, fine, grava komplementa riproĉo: la eksa ĉefministro estis suspektata ke li mobilizis siajn amikojn (inter kiuj la franca prezidanto s-ro Jacques Chirac) por voĉdonigi, en septembro 2004, la Sekurec-Konsilion de la Unuiĝintaj Nacioj, kun la apogo de Parizo kaj Vaŝingtono, la rezolucion 1559 kiu postulas la okazigon de liberaj prezidant-elektoj en Libano kaj de “ĉiuj eksterlandaj fortoj, kiuj estas ankoraŭ tie, retiriĝi el Libano [...] kaj la malarmadon de la milicoj, ĉu libanaj aŭ ne” (tio estas: la milicoj de la ŝijaisma partio Hezbollah, subtenata de Sirio kaj Irano, la palestinaj milicoj de la rifuĝint-tendaroj).
Tiu krimo liveras kroman pretekston al Vaŝingtono por akrigi la premon al Damasko. La ambasadoro de Usono en Sirio estis revokita “por urĝaj konsultoj”. Kaj la usona vica ŝtatsekretario pri la Proksim-Oriento, s-ro William Burns, kiu ĉeestis en Bejruto la entombigon de la murdita eks-ĉefministro, profitis la okazon por deklari al la gazetaro: “La morto de Rafic Hariri devus fortigi la elanon por libera, sendependa kaj suverena Libano. Tio signifas tujan aplikon de la rezolucio 1559 de la Sekurec-konsilio kaj do tujan kaj kompletan retiriĝon de Sirio el Libano.” S-ro Burns ŝajnas forgesi ke, sen mandato de la UN, Usono invadis kaj okupacias Irakon. Necesas memori ke, ekde la komenco de la usona invado al Irako, Damasko taksis ke unu el la precipaj celoj de tiu milito estas la encirkligo de Sirio.* La usona ministro pri defendo, s-ro Donald Rumsfeld, akuzis Damaskon helpi la armeon de s-ro Saddam Hussein dum la operacoj kaj servi kiel malantaŭa bazo al la diversaj rezistadoj kiuj turmentas la usonajn okupaci-trupojn. La eksa ŝtatsekretario, s-ro Colin Powell, flugis al Sirio en majo 2003 por rekte esprimi al la prezidanto Al-Assad tiujn akuzojn kaj aliajn pli malnovajn kiel la aliancon kun Irano kaj la apogon al la milicoj de la Hezbollah, organizo enskribita de Usono (sed ne de la Eŭropa Unio) en la liston de la “teroristaj organizoj”.
En tia kunteksto, almenaŭ se ĝi ne volis memmortigi sin, la siria reĝimo havis nenian intereson gravigi sian kazon. Iuj observantoj do demandas sin ĉu la “tro evidenta” kulpeco de Sirio ne estus ĝuste la celo atingota de la murdistoj de Rafic Hariri. Tiel, Eyal Zisser, specialisto pri Sirio en la Dajan-Instituto de la universitato de Tel-Avivo, asertas: “Estas komplete mallogike ke Sirio faris tion. Tio estus stulta decido ĝiaflanke. Ĉiuj atentas ĝin, kaj ĝi havas neniun intereson malstabiligi Libanon.”*
Kiel ajn, necesas demandi sin pri la celoj de Vaŝingtono kaj Parizo en Libano. Se ilia celo estas starigi “veran demokration” en Libano, ĉu tiu povus konstruiĝi sen la ŝijaistoj, la precipa komunumo amase alianca kun Damasko? Ĉu ĝi estos garantiata de la partioj de la opozicio kiuj rifuzas la principon “unu homo, unu voĉo” kaj defendas eksteruzan konfesian sistemon? Se la celo estas evakuado de la “Okupaciata Libano”, ĉu la internacia komunumo povas forgesi ke, en tiu regiono, restas okupaciataj ankaŭ, ekde 1967, la siria Golano kaj Cisjordanio, Gazao — eble evakuota ĉi-somere — kaj Orient-Jerusalemo, spite al multnombraj rezolucioj de la Sekurec-Konsilio? Ĉu refoje: malsamaj pezoj, malsamaj mezuroj?
Revenis la tempo de obskuraj manovroj. Kaj ŝajnas ja ke ni pasis, en la teatro de la Proksim-Oriento, al la dua akto, inkluzive de la risko ke reeksplodos la interna milito en Libano, kio ne ŝajnas emocii la defendantojn de la cedra lando. Post la Irak-milito — kaj malgraŭ la katastrofa okupacio kaj la vangofrapa malvenko, en la elektoj, de la listo apogata de Vaŝingtono-, la grandaj manovroj relanĉiĝas samtempe kontraŭ la du aliaj delonge markitaj celoj: Irano kaj ĝia aliancano Sirio kiu estas certe la plej malforta ĉenero. Ĉu la murdintoj de Rafic Hariri sciis ke ili prezentis simbole sur pleto, al la “internacia komunumo”, la sorton de la siria reĝimo?
Ignacio RAMONET.
La 31-an de januaro 2005, la venezuela prezidanto Hugo Chávez ricevis triumfan akcepton flanke de la alimondismaj aktivuloj dum la Monda Socia Forumo en Portalegro. Tiu, kiu fariĝis por la latinamerika maldekstro la simbolo de rezistado al novliberalismo kaj al la usona hegemonio, esprimis ĉe tiu okazo sian opinion ke urĝas “starigi socialan ekonomion por transpaŝi la kapitalismon”. En la pasinteco jam publike akuzita de la Blanka Domo, kiu faris ĉion por malstabiligi lin, s-ro Chávez refariĝis la abomenaĵo de la ŝtatsekretario Condoleeza Rice kaj de la nostalgiuloj de la malvarma milito, kiel la vica ŝtatsekretario Roger Noriega, la ŝtat-subsekretario John Bolton, la “dura” Elliot Abrams, vickonsilisto pri Nacia Sekureco aŭ s-ro John Negroponte, veterano de la “fimilito” en Centrameriko kaj nun ĉe la kapo de la ĉiupova Nacia Agentejo pri Informo. Tute laŭ sia firma obsedo ne lasi instaliĝi... “duan Kubon”! tiuj reaktivas la metodojn aplikitajn kontraŭ ĉiu registaro aŭ lando kiu provas liberiĝi de la Imperio.
Venkinta kontraŭ la puĉo de la 11-a de aprilo 2002, kontraŭ la lokaŭto de decembro 2002 / januaro 2003 (64 tagoj sen ekonomia aktiveco), en la revoka referendumo de la 15-a de aŭgusto 2004 kaj de la elektoj de la 31-a de oktobro, kiuj donis al lia movado 20 guberniestrojn el 22 kaj 270 urbestrojn el 337, la bolivara prezidanto realigas aŭdacan politikon favore al la neglektitaj sektoroj. La ŝtata naftokompanio (PDVSA), post sia refunkciado kiel ŝtata entrepreno, transdonis, en 2004, 3,5 miliardojn da dolaroj por la socialaj programoj.* Cetere, s-ro Chávez ludas decidan rolon sur la latinamerika scenejo kie li ne estas plu izolita, eĉ se diverse akompanata.
La perversaj efektoj de la liberala dogmismo elkovita de Vaŝingtono, la Internacia Mon-Fonduso, la Monda Banko kaj la Interamerika Banko pri Disvolvado sekvigis senkontestan maldekstriĝon de la subkontinento (Argentino, Brazilo, Panamo, Urugvajo) en la lastaj du jaroj. Eĉ en Meksiko profiliĝas ebla venko de la nuna urbestro de Meksikurbo, s-ro Manuel López Obrador, de la Partio de la Demokatia Revolucio (PRD, laŭ la hispana). Fronte al la Areo de Libera Komerco de Ameriko (ALKA), usona projekto de ekonomia rekoloniigo de la kontinento, la konjunkturo ebligas al la venezuela prezidanto relanĉi sian projekton de Bolivara Alternativo por Ameriko (ALBA, laŭ la hispana), integriĝon bazitan sur kunlaborado kaj ne sur konkurenco, kaj sur la fundamentoj de endogena disvolvado, kaj konsiderante la plej malfavorigitajn partojn de la loĝantaro.
Tiusence, la naskiĝo, la 8-an de decembro 2004, en Peruo, per la “Deklaro de Kusko*”, de Sudamerika Komunumo de Nacioj konsistanta el dek-du regnoj* estas unua paŝo, eĉ se tiu organizo en la momento estas pli simbola ol funkcikapabla, ĉar Usono havas daŭre en ĝi kelkajn blinde obeemajn aliancanojn (Kolombion, Ekvadoron, Peruon kaj, ekster tiu geografia zono, la landojn de Centrameriko).
Pli konkrete, al la strategia alianco starigita kun Havano (per akordo pri petrolo kontraŭ kuracistoj kaj instruistoj), Venezuelo ĵus aldonis tiun kun Braziljo, la 14-an de februaro, en Karakaso, per subskribo de 26 akordoj — de la energi-sektoro (kunlaborado inter PDVSA kaj Petrobras pri esplorado, rafinado, ktp.) ĝis la milita sektoro. Aldoniĝis, la 1-an de marto 2005, la komuna deklaro de s-ro Chávez kun s-roj Nestor Kirchner (Argentino) kaj Luiz Inacio “Lula” da Silva (Brazilo), dum la enposteniĝo de la nova urugvaja prezidanto Tabaré Vásquez, ĉiuj tri reprezentantoj de modera maldekstro. Okaze de tiu pintkunveneto, la kvar prezidantoj decidis fortikigi la regionan integriĝon kaj la multflankan kunlaboradon. Tiu decido konkretiĝis per duflankaj akordoj inter Venezuelo kaj Brazilo unuflanke, Venezuelo kaj Argentino aliflanke, kun estontaj triflankaj akordoj. S-ro Tabaré Vásquez, siaflanke, subskribis akordon pri interŝanĝo de venezuela petrolo kontraŭ urugvajaj nutraĵ-produktoj.
Tute laŭ sia bolivara projekto, s-ro Chávez aktivas por starigo de regiona televidĉeno, Telesur — por kontraŭagi la influon de CNN-, de Petrosur — latinamerika petrol-bloko-, de fonduso por respondi al la akra problemo de malriĉeco, de Sudamerika Banko por Disvolvado.
Zorgante ankaŭ por redukti la tradician dependecon de Venezuelo de la usona merkato, li starigas novajn aliancojn kun la grandaj industriiĝantaj regnoj Barato, Sud-Afriko kaj Ĉinio, kaj, en decembro 2004, li renkontis sian samrangulon Hu Jintao en Pekino por diskuti pri nova duflanka akordo (Ĉinio duobligos sian petrolkonsumadon en la venonta jardeko).
La 27-an de marto 2001, en deklaro antaŭ la usona Kongreso, la generalo Peter Pace, tiam ĉefo de la Southern Command (suda komando de la usona armeo), opiniis ke en la skemo de tutmonda potenco, kiu inkludas la regadon de nafto, Latinameriko kaj Karibio gravas por Usono pli ol Proksim-Oriento. Tiusence, kaj krome pro la rolo de lokomotivo de la prezidanto Chávez en la latinamerika rezistado al la dominanta ordo, Vaŝingtono ege malŝatas vidi Ĉinion, Rusion kaj Brazilon eniri, kiel planite, tra la ĉefpordo en la Orinokan Fendegon, konsideratan plej grava naftorezervo de la planedo. Post subteni la puĉon de la 11-a de aprilo 2002 (la “11-A”) kaj sisteme preni la partion de la opozicio, ĝis kiam tiu eksplodis dumfluge, Usono denove ludas partituron similan al tiu antaŭ la “11-A”. Per etaj dozoj kaj konstante, “gravaj oficistoj de la Blanka Domo”, “tre bone informitaj” ĵurnalistoj preparas la usonan opinion al malstabiligo de Venezuelo. Jam en novembro 2004, s-rino Condoleeza Rice instigis la regnojn de la regiono esti atentaj “pri la risko kiun prezentas la ĉavista reĝimo”, kvalifikis la prezidanton “eksribelulo” (alude al la ŝtatrenverso kiun li provis la 4-an de februaro 1992) kaj Venezuelon “reala problemo”. Al kio s-ro Chávez replikis: “Ili trompiĝas. Mi ne estas eksribelulo. Mi estas ribelulo.” La 18-an de januaro, la nova respondeculino pri la usona diplomatio taksis denove lian registaron “negativa forto en la regiono”
En februaro 2005, en kelkaj tagoj, per proparolantoj de diversaj institucioj — Blanka Domo, Ŝtatdepartemento, CIA-, Vaŝingtono ligis tiun pacan bolivaran revolucion kun la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC), akuzas Karakason konstitui “regionan minacon”, esti “malstabila” registaro, “malmulte fidinda liveranto de petrolo” kaj fari vetarmadon.
Malantaŭ la akuzo pri ligoj kun la kolombiaj geriloj (ade uzata sub ĉiaj pretekstoj, eĉ la plej maltaŭgaj), troviĝas la same grava kiel mallonga krizo inter Karakaso kaj Bogoto post kiam la “ambasadoro” de la FARC, s-ro Rodrigo Granda, estis forkondukita en Karakaso, la 13-an de decembro 2004, kaj kaŝe revenigita en la najbaran landon (per la kolombiaj informservoj lige kun tri venezuelaj oficiroj “aĉetitaj” per pli ol miliono da dolaroj), ignorante la leĝajn regulojn kaj rompante la normojn de la internaciaj leĝoj pri ekstradicio.*
Malantaŭ la “arsenalo de Chávez” troviĝas la venezuela aĉeto de 40 batal-helikopteroj MI35 kaj de MIG de Rusio (Vaŝingtono rifuzas vendi al Venezuelo ŝanĝopecojn por ĝiaj F-16, akiritaj en la jaroj 1980); de 24 ĉasaviadiloj Super-Tukan de Brazilo; de radar-instalaĵoj de Ĉinio kaj Brazilo por protekti sian aerspacon; de kvar korvetoj ĉe hispanaj ŝipkonstruejoj; de 6 transport-aviadiloj C-295 ĉe la ibera filio Izar de la eŭropa konsorcio EADS*; fine, de 100.000 sturmfusiloj AK-47 de Moskvo.
Tiurilate, neniu insistas pri la fakto ke, post la masiva helpo de Vaŝingtono al Bogoto, kadre de la Plano Kolombio, la neatoma kapacito de la kolombia armeo altiĝis konsiderinde, kaj ne nur en kontraŭ-insurekta rilato, kio teorie ne havas sencon ĉar la tradicia strukturo de armeo neniel servas por lukti kontraŭ geriloj. La kolombiaj armitaj fortoj estas nun 4-oble pli pafpotencaj ol la venezuelaj armitaj fortoj. Do, por la bolivara revolucio, la danĝero povas veni tute same de Bogoto kiel de Vaŝingtono — ĉar Kolombio estas prave konsiderata, koncerne la interesojn kaj strategiojn de la Blanka Domo, kiel Israelo de la Anda regiono.
Fine, marĝene de la historio (kaj pro la ironio de la situacio), ni memorigu ke la strategia malforteco de la venezuela armeo estis uzata kiel argumento de kelkaj oficiroj kiuj partoprenis la ŝtatrenverson de aprilo 2002 — nome de la generaloj Pedro Antonio Pereira (aviado), Efraín Vasquez Velasco (terarmeo), kaj la subadmiralo Daniel Comisso Urdaneta (ŝiparo)-, kiuj riproĉis al la prezidanto Chávez malfortigi la milit-institucion. Kun naftoprezoj multe pli malaltaj ol la nunaj, li estis efektive, privilegiante la socialajn programojn, reduktinta la buĝeton de la armeo je 47% kaj “malpeziginta” ĝin je kvarono de ĝiaj personaro. Kion li nun faras, estas do nur restarigi provizore rompitan ekvilibron.
S-ro Robert Noriega, sub-ŝtatsekretario pri Latinameriko, tamen deklaras ke la akiro de 100.000 AK-47 kaj de 40 helikopteroj ĉe Rusio “estas kialo por granda zorgo por niaj aliancanoj en Latinameriko, kiel ankaŭ por la venezuela popolo”*. En la Washington Post de la 27-a de februaro, Robert D. Novak, sub la titolo “La infekto de Latinameriko”, akuzas: S-ro Chávez etendas sian influon “pli efike ol iam ajn povis fari lia amiko kaj aliancano Fidel Castro” kaj ke li volas malstabiligi Nikaragvon, Bolivion, Peruon kaj Ekvadoron. Juan Manuel Santos, kolombia eksministro pri financoj kaj membro de la familio posedanta la taggazeton El Tiempo, (same kiel la nuna vicprezidanto Francisco Santos), akuzas la bolivaran prezidanton en eksplodema artikolo titolita “Venezuelo brulas... kaj povas bruligi Kolombion”.*
Por fortigi la premon kaj malkaŝe celante Karakason kaj ĝian “partoprenigan demokration”, Vaŝingtono projektas modifi la Demokratian Ĉarton de la Organizo de Amerikaj Ŝtatoj (OAŜ) dum ties venonta kunveno en julio 2005 en Fort Lauderdale (Florido) kaj provizi ĝin per “instrumento kiu ebligus al la regiono izoli kaj interveni fronte al reĝimoj kiuj pograde disiĝas de la demokratio”. La direktoro de la CIA, s-ro Porter Goss, kompletigas la bildon antaŭdirante ke en 2005 okazos “situacio de malstabiliĝo” en Venezuelo.
Pro siaj senkontestaj elekto-sukcesoj, s-ro Chávez ne havas plu kontraŭ si kredindan opozicion. Sed la demokratia solvo ne estas nepre la plej uzata metodo por redukti la suverenecon kaj sendependecon de la nacioj. S-ro George W. Bush fortikigas la Southern Command. La Plano Kolombio, al kiu aldoniĝis la Patriota Plano, disvolviĝos ĉi-jare laŭlonge de la venezuela landlimo. Cetere venis de Kolombio la 91 kvazaŭmilitistoj arestitaj la 2-an de majo 2004 en antaŭurbo de Karakaso. Ili estis rekrutitaj por vesti sin per uniformoj de la venezuelaj armitaj fortoj kaj por fari masakron, ataki milit-instituciojn, eĉ murdi la prezidanton Chávez, kaj ŝajnigi ke respondecos pri tio la oficialaj trupoj por provoki ĥaoson kaj pravigi eksterlandan intervenon.*
La minaco profiliĝas. “Chávez devas morti kiel hundo ĉar li meritas tion”, fridsange deklaris en sia ekzilo la eksprezidanto Carlos Andrés Pérez (destituita pro korupto), antaŭ ol aldoni: “Ni ne povas simple senigi nin je Chávez, kaj, tuj poste, havi demokration. Ni bezonos periodon de transiĝo da du aŭ tri jaroj por fari la fundamentojn de ŝtato en kiu superregos la imperio de la leĝo. Kiam Chávez falos, ni devos fermi la Nacian Asembleon kaj la Superan Kortumon”.* Kiel la 12an de aprilo 2002! La 25-an de oktobro 2004, ekde Usono, en televidprogramo de la ĉeno 22 de Miamo*, la aktoro kaj profesiulo de amaskomunikiloj Orlando Urdanet instigis siajn samcivitanojn murdi la prezidanton, asertante ke “la venezuela problemo solviĝas per cellorna fusilo”. Sen ajna reago de la usona registaro, kiu ankaŭ ne maltrankviliĝas pro la ekzisto de kvazaŭmilitistaj trejn-kampadejoj de puĉistaj sektoroj ligitaj kun ekzilaj grupoj kontraŭ Fidel Castro, en Homestead (Florido).* En aprilo 2004, la “disidenta” generalo Felipe Rodríguez, tiam jam kvin monatojn en kaŝeco, asertis malkaŝe ke li estas organizanta kaŝajn grupojn por renversi la prezidanton...*
La murdo, la 18-an de novembro 2004, de la prokuroro Danilo Anderson, kiu komencis la proceduron por venigi al la justico ĉiujn subskribintojn de la dekreto de la 12-a de aprilo 2002, kiu instalis diktaturon en Venezuelo, estas pli ol averto. La minacoj ne estas neglektindaj kaj oni malpravus rideti pri la deklaro farita de s-ro Chávez, la 20-an de februaro, en sia elsendo Alo Presidente: “Se oni murdas min, mi respondecigas pri tio la prezidanton de Usono, George Bush.”
Maurice LEMOINE. Maurice.Lemoine@Monde-diplomatique.fr
La restado en Eŭrope de s-ro George Bursh de la 21-a ĝis 26a de februaro esprimis deziron de realproksimiĝo kun la ŝtatomembroj de EU. Kvankam ne malaperis la diverĝaj vidpunktoj, kiel ekzemple pri Irano aŭ pri armilo-vendado al Pekino, la Blanka Domo scias ke ĝi devas kalkuli kun la eŭropaj kaj ĉinaj regantoj. Orientiĝo de ĉi lastaj determinas, almenaŭ parte, la interezan normon, la dolar-kurzon kaj la amplekson de la komerca deficito de Usono. Ekde nun Ĉinio ja intencas ekspluati sian novan ekonomian kaj financan potencon, inkluzive sur la diplomatia tereno.
“Estas nia valuto, sed estas via problemo*.” La fama formulo de la eksa financosekretario de prezidanto R. Nixon, John Connaly, estis dirita en 1971. Ĝi povus aplikiĝi al la dolarpolitiko de la unua registaro de s-ro G. Bush. Ĉefe zorgigataj de la “kontraŭterorisma batalo” kaj de la irak-milito, la usonaj regantoj malmulte interesiĝis pri la grandaj internaciaj ekonomiaj demandoj. Ili ja laŭte anoncis sian preferon por forta valuto, por ne instigi la spekulistojn ataki la “verdan bileton”, sed ili lasis agi la “merkaton” por pli bone kaŝi la demandon pri tiuj “ĝemelaj deficitoj” (ŝtatbuĝeta kaj komerca), kiuj ege kreskis.
Rilate la buĝeton, la Bush-registaro heredis profitojn de ĉirkaŭ 240 miliardoj da dolaroj en 2000. La regreso de 2001 (kiu kaŭzis malpliajn fiskajn enspezojn) sed ankaŭ la amasaj imposto-malaltigoj, deciditaj de la respublikana deputitaro (kiu imagis, ke la profitoj iĝis strukturaj) kaj la denova ŝveliĝo de la buĝetoj pri defendo kaj interna sekureco sekve de la atencoj de 11 de septembro, transformis tiun profiton en grandan deficiton. La deficito atingis 412 miliardojn da dolaroj en 2004, t.e. 3,6% de la malneta nacia produkto (MNP). Paralele, la komerca deficito, kiu ne ĉesis kreski dum tri sinsekvaj jaroj, atingis historian rekordon de 618 miliardoj da dolaroj (5,3% de MNP), 24,4% pli ol la antaŭan jaron.
En ĉiuj G7-kunvenoj (Usono, Japanio, Germanio, Francio, Britio, Kanado, Italio) kaj aliaj grandaj internaciaj konferencoj estas elvokata la demando pri tiuj famaj “ĝemelaj deficitoj”. Sed la solvoj kutime preskribitaj por reekkvilibrigi la kontojn de Usono implicas dolorajn decidojn (impostpliigo, malpliigo de la armeaj elspezoj, instigo al ŝparemo), kiuj estas la malo de la politika orientiĝo de la Bush-registaro. Usono acĉetas 50% pli ol ĝi vendas eksterlande. Kaj la internaciaj investantoj, akirante usonajn fiskajn promeskambiojn, financas la altan vivnivelon de la ekonomie plej potenca ŝtato de la mondo. Tia perdolara alĝustigo havas la grandan avantaĝon, ke ĝi reŝutas la koston al la cetero de la mondo, ĉar temas pri preni kreskon, dungofertojn kaj ŝparaĵon ĉe la najbaroj. Malforta dolaro favoras konkurencivon de la produktaĵoj faritaj en Usono; ĝi igas aĉeton de la usonaj aktivoj pli alloga por la eksterlandaj investantoj (ĉar malplikostaj) kaj malaltigas la eksteran ŝuldon, kiun oni taksas je 3.000 milliardoj da dolaroj.
Historie maloftas, ke la gardanto de la rezervovaluto estas ankaŭ la lando plej ŝuldanta. En 1913 Britio, ĉe la pinto de sia imperia potenco, estis samtempe la ĉefa kreditoro de la planedo. Ĝi poste elĉerpiĝis dum duonjarcento en vana defendo de la valoro de sia mono, sterlingo, vane sed koste de sia industria potenco. Malplivalorigo de la dolaro kiel armilo, nova versio de tio, kion Generalo de Gaulle iam nomis “eksternorma privilegio” de Usono — presado de mono pri kiu la aliaj landoj ne postulas kontraŭvaloron, dum iliaj centraj bankoj plu stokigas ĝin — teorie ebligas sendolore malŝveligi ambaŭ deficitojn.
Politikaj konsideroj aldoniĝis al tiu analizo. Tuj antaŭ la baloto de novembro 2004 la opinienketoj montris ke plimulto da balotontoj konsideris demokratan senatanon John Kerry pli kapabla konduki la ekonomian restarigon de la lando. Ĉar la baloto anonciĝis malfacila batalo, la prezidanto Bush nepre bezonis bonajn nombrojn pri kresko kaj dungado. Nur subtaksata dolaro ebligis esperi tian rezulton*.
Tamen la dolaro-malfortiĝo, kvankam jam ekzistanta, plej akceliĝis dum la semajnoj, kiuj sekvis la reelekton de la prezidanto. Dum decembro 2004 la dolaro preskaŭ ĉiutage rekorde malaltiĝis, kaj, la tagon antaŭ Kristnasko, atingis la historian rekordon de 1,35 dolaroj por 1 eŭro. Sume inter 2002 kaj 2004, la verda bileto perdis 20% de sia valoro kompare kun la eŭro. La jarfinaj antaŭvidoj, ritaj sed ne ĉiam fidindaj, montris interkonsenton de la bankistoj kaj ekonomikistoj: en la jaro 2005 okazos eĉ pli impona falo de la usona mono.
Pluraj faktoroj klarigas tiun prognozon. La reelekto de s-ro George W. Bush ebligas prognozi, ke kaj aventurismo en ekstera politiko, kaj buĝeta malrigoreco estos daŭrigataj. Des pli ke la prezidanto, malgraŭ ke ĝi estis reelektita kun malgranda marĝeno (tri poentoj pli ol lia konkurento) deklaris sin “mandatita” por entrepreni aŭdacajn kaj kostajn reformojn. Kaj preta “uzi sian politikan kapitalon” por finfunkciigi tre diskutatajn decidojn, kiel la partan privatigon de la federacia pensio-sistemo, (kiu en la unua periodo kostos plurcent miliardojn da dolaroj al la usona ŝtatbuĝeto)*.
La malfido al la dolaro klariĝas ankaŭ per la malsukceso de la politiko de redukto de la ekstera deficito “per la merkato”. Malforta dolaro devintus favori la usonajn eksportojn kaj malfavori la importantojn. Nu, anstataŭ reekvilibrigi la kontojn, tiu politiko kontribuis larĝigi deficitojn, kiuj substrekis la strukturan malfortecon de la usona ekonomio. La financistoj konkludis, ke la dolaro ne sufiĉe malkostiĝis. Iuj eĉ proponas ke, por duonigi la komercan deficiton, la usona valuto devus pli senvaloriĝi je 30%, kaj valori nur 0,55 eurojn...
El tio fontas la maltrankvilo de la posedantoj de verdaj biletoj, kaj aparte de la centraj bankoj, kiuj, ĝis nun subtenadis la dolaron. En 2003 ili financis la usonan deficiton je 83%, sorbante, sen interŝanĝi ilin, la verdajn biletojn akiritajn pro la usonaj eksterlandaj aĉetoj. Tiel, la dolaraj bonhavoj de la aziaj centraj bankoj atingas nun 2 000 miliardojn da dolaroj. Kial Ĉinio, Japanio kaj aliaj landoj akumulis tiom da aktivoj en devizo, kies valoro malpliiĝas? Ĉar ili deziris malhelpi taksadon de la propra mono sur la devizmerkato, kiu ja okazus se ili interŝanĝus siajn troajn verdajn biletojn. Tiel farante, tiuj landoj privilegiis la konkurencecon de siaj eksportoj. Kaj ĉar ili investis siajn dolarojn en obligacioj de la usona fisko, ili samtempe kontribuis teni la usonajn interezojn tre malaltaj. Fine de tiu stranga ciklo, la komercaj usonaj deficitoj financas... la enŝuldiĝon de Usono kaj la grandan malŝparemon de ties civitanoj.
Sed, reage al la malaltiĝo de dolaro, iuj centraj Bankoj decidis redukti sian dolaraĉeton, profite al aliaj devizoj, aparte al eŭro. Tiu strategia renversiĝo estas komprenebla: une afero estas perdi iomete por favorigi siajn vendojn, tute alai estas suferi daŭran erdon. La 19-an de novembro 2004 s-ro Alan Greenspan, prezidanto de la federacia Rezervo, ĵetis pavimon en la akvon, memorigante, ke la eksterlandaj investantoj iam laciĝos pri la deficito-akumulado, kaj ke “neeviteble sekvos malpliiĝo de apetito por la aktivoj en dolaroj*”. Kelkajn tagojn poste s-ro Yu Yong-ding, membro de la valutkomitato de la ĉina Centra Banko, sciigis ke Ĉinio “malpliigis la relativan parton de siaj devizorezervoj en usonaj fiskaj promeskambioj, sed ne la absolutan valoron, por protekti sin kontraŭ la dolaro-malfortiĝon.”
Tiun tendencon ĵus konfirmis enketo ĉe 67 centraj bankoj, publikita de Central Banking Publications: dum la kvar lastaj monatoj de 2004, pli ol du trionoj de la pridemanditaj bankoj malpliigis la relativan parton de la dolaro en siaj rezervoj (tiu parto restas tamen grandega, preskaŭ 70%, sed ĝi estis 80% antaŭ 30 jaroj). Laŭ s-ro Nick Carver, unu el la aŭtoroj de tiu studo, “la entuziasmo de la centraj Bankoj por la dolaro ŝajnas malvarmigita. Usono ne plu kalkulu je ilia senkondiĉa subteno*”. La nafto-produktantaj landoj, kiuj direktas grandan parton de siaj aĉetoj al eŭro-zono, ne estas vere kontentaj, ke la prezoaltigo de ilia krudmaterialo estas grandparte nuligita pro malaltigo de la faktura valuto. Cetere kelkaj arabaj landoj timas, ke iliaj bonhavoj en Usono estos iam “frostigitaj” nome de la kontraŭterorisma milito.
La valuto-politiko estas neekzakta scienco, kiu enhavas multajn perversaĵojn. Post iu sojlo, la negativaj efikoj de devaluto superas ties avantaĝojn. Ne povante bremsi la falon de ilia valuto, la usonaj regantoj malkovras, ke la dolar-armilo povus truniĝi kontraŭ ili. Por teni la valoron de sia valuto, Usono bezonas ĉiutagan kontribuon je 1,8 miliardoj da dolaroj. Kaj kiam la kredito estas trafita, la dolaro ne plu estas la “problemo de la aliaj”. Antaŭvido de daŭra malaltiĝo ja povas estigi ĉenreakciojn: la eksterlandaj investantoj postulas pli altajn rendimentojn por akiri aŭ teni dolarojn, aŭ por aĉeti fiskajn promeskambiojn. Ju pli la perdo-resko estas granda, des pli la interezo devas esti alta. Nu, grava interezaltigo havas timigan efikon al la investado kaj konsumado, aparte en Usono, kie kredtaj aĉetoj estas pli ofta ol aliloke. Onidire ekzistas ekzemple risko de stumblado de la bienomerkato, kiu ĝis tiam estis favorata de la historie malaltaj interezaj normoj. Kaj la implikiĝo inter la ekonomia kaj valuta sistemoj estas tia, ke usona regreso havus konsekvencojn al la tutmonda ekonomio.
Eŭropo, kaj ― malplie ― Japanio preskaŭ solaj pagis la koston de la dolarfalo. EN Eŭropo, la alta taksado de eŭro malmultajn feliĉigis, malgraŭ ke la unua prezidanto de la Eŭropa centra Banko, ECB, s-ro Wim Duisenberg, prenis la moton: “Hardita eŭro por forta Eŭropo*”. La unua parto de lia deziro realiĝis... Sed nun lia posteulo, s-ro Jean-Claude Trichet plendas pro la rapida falo de la dolaro, kiu grave negative efikis la konkurencecon de la industrioj de la malnova kontinento. En 2004, la kresko en la eŭrozono estis unu el la plej malgranda en la mondo. La vere optimismemuloj tamen trovis avantaĝon en la hardita eŭro: redukto de la malbonefiko de la pretrola prezaltiĝo, pagata en dolaroj. Kiam li estis financo-ministro, s-ro Nicolas Sarkozy opiniis en novembro 2004, pri la supertaksado de la unia valuto, ke“tio ne estas nur malfeliĉo.”
De kiam Ĉinio en 1994 ligis sian valuton (la renminbi, “popola mono”, oficiala nomo de la juano) kun la dolaro, ĝi havas komunan valuto-intereson kun Usono.La dolarfalo ebligis pluteni ĝian konkurencecon kontraŭ Usono, kaj kreskigi ĝin fronte al la cetera mondo. Elstaras la nesimetrio de la ĉinio-usonaj rilatoj: la usona deficito kontraŭ Ĉinio atingas 207 miliardojn da dolaroj (pli ol triono de la tuto)*. En Usono, iuj kontentas pro la lavango da varoj je senkonkurencaj prezoj: Wal-Mart, distribu-giganto, kiu ankaŭ estas la plej granda dunganto de la lando, importas ĝis 70% de siaj varoj el la eksa Mezo-Imperio. Sed pli kaj pli da entreprenoj, dungitoj kaj politikaj respondeculoj usonaj rigardas tion kiel formon de nelojala konkurenco, kaj petas la registaron postuli, ke Ĉinio lasu fluktui sian devizon .
Antaŭ dudek jaroj, la usonan valutan kaj komercan politikon obsedis Japanio, ties aŭtomobilaj kaj elektronikaj eksportaĵoj, la jen-kurzo...
Multfoje ripetata, la oficiala starpunkto de la usonaj regantoj estas, ke la juano estas subtaksata je 40%, kaj ke la ĉina centra banko devus ĉesi peze interveni por reguligi la valutevoluon. La respondo de Pekino estas ambigua; kvankam debato ŝajnas ekzisti en la tie regantaj rondoj, la elsenditaj signoj aperas ankoraŭ kontraŭdiraj. Iuj povuloj asertas, ke Ĉinio strebas pli fleksebligi siajn kapitalmerkatojn, cele al malstreĉo , eĉ forigo, de la fiksa ligo inter dolaro kaj juano. Laŭ la vic-unua ministro, s-ro Huang Ju, Pekino intencas laŭetape evolui “por reformi la kurzoreĝimon de juano”, sen anonci precizan kalendaron, ĉar precipe temas antaŭ ĉio pri kreado de “stabila makroekonomia medio por starigi merkatmekanismon kaj sanan funkcikapablan sistemon*”.
Aliaj forigas ĉian ideon pri politiko-ŝanĝo. Se kredi s-ron Yi Gang, direktoro de la departemento pri valutopolitiko de la emisi-instituto, Pekino plutenos sian “valutopolitikon kun reĝimo de unuigita kurzofiksado kaj regata fluktuado” por “protekti la stabilecon kaj favori la kreskon de la ĉina ekonomio”. Invitita prelegi antaŭ la financo-ministroj de G7, lastan 4-an de februaro, la estro de la ĉina centra banko, s-ro Zhou Xiaochuan fermis la debaton sen respondi al la demando, kiu daŭre tiom interesegas la merkatojn.
Ĉar Pekino intencas uzi sian rajton je valuta suvereneco. Ĝiaj esceptaj kreskoprocentoj (averaĝe 9,5% jare inter 1997 kaj 2004) kaj la giganta potencialo de ties merkato konsistanta el 1,3 miliardoj da loĝantoj, igas ĝin Eldorado por ĉiuj plurnaciaj kompanioj. Iĝinta vera ekonomia potenculo, la regno reprezentas nun 4% de la tutmonda ekonomio, kontraŭ nur 1% en 1976. Iuj opinias, ke antaŭ 2020 Ĉinio pezos proksimume 15% de la tera produktado.
Pli ol la monda laborejo, la lando pretendas esti lokomotivo de la internacia ekonomio, kaj eĉ vera teknologia kaj scienca potenculo. Ĝi jam troviĝas centre de ĉiuj gravaj ekonomiaj demandoj, ekde la delokigoj ĝis la prezo-ŝveliĝo de la krudmaterialoj, kaj la restarto de la japana ekonomio. La aĉeto, fare la ĉina grupo Lenovo, de la fako pri personaj komputiloj de la usona giganto IBM montras la ambiciojn de ŝtato, kiu jam sukcese lanĉis pli ol kvardek satelitojn en la kosmon, kaj kiu planas homajn spacflugojn ĉiun duan jaron, kaj ankaŭ lunan programon.
La ĉinaj regantoj konscias pri la riskoj de nova valuta statuso por sia ekonomio. Multas signoj de nestabileco: inflacio, spekulado pri nemoveblaĵoj, malforteco de la banka sektoro, subevoluo de la kapital-merkatoj. Se oni konsideras la kreskantajn sociajn malegalecojn kaj la foresto de demokratieco, oni povas mezuri la eblecojn de politika eksplodo*. Kaj kompreneblas la prudento de la elitoj, strebantaj antaŭ ĉio eviti subitan kresko-malrapidiĝon, kiu havus netakseblajn ekonomiajn kaj politikajn konsekvencojn, inkluzive por la rilatoj kun Usono. Ĉar, tion oni tro ofte forgesas, pri multaj tiklaj dosieroj — Irano, Nord-Koreio, Tajvano-, Ĉinio daŭre staras kontraŭ Usono.
Ĉiuj, krom eble la spekulistoj, konscias, ke interkonsentita administrado de valutoj prefereblas al la “ĉiu por si” -politiko. La plejparto de la analizoj de la internacia deviza situacio sugestas tamen konfrontiĝo-logikon. Oni parolas pri “deviza teror-ekvilibro”, alianco inter Eŭropo kaj Japanio por komunaj intervenoj en la devizmerkato, eĉ pri “tre granda alianco” metante Ĉinion kaj Usonon kontraŭ la cetera mondo, pro kiu Usono aĉetas de Ĉinio varojn, dum Ĉinio financas la usonajn deficitojn*. La ebleco, ke iuj landoj realigos siajn minacojn — ke Japanio vendos grandan parton de siaj usonaj fiskaj promeskambioj, aŭ ke Usono decidos punreagojn kontraŭ Ĉinio — regule timigas la agantojn de la financaj merkatoj.
Kunaranĝitaj agadoj de la “kvar grandaj” (Usono, Eŭropo, Ĉinio, Japanio) povas bremsi la spekuladon kaj redukti la skuojn, laŭ la modelo de la Plaza-interkonsento, kiu reprezentis direktoŝanĝon en la internaciaj devizaj rilatoj. La 22an de septembro 1985, la financo-ministroj kaj la estroj de la centraj bankoj de la G5-landoj (Usono, Japanio, Britio, Francio, Germanio) kunvenis en tiu hotelo de Novjorko kaj decidis ke “dezirindas nova ordigita taksado de la devizoj aliaj ol dolaro”. Ili informis, ke “ili pretas pli intime kunlabori por tion realigi, kiam tio ŝajnos utila.”. Tiu kodita lingvaĵo anoncis kunordigitan malaltigon de la dolaro, sub respondeco de s-ro James Baker, fiska sekretario de prezidanto Reagan*.
Tia interkonsento estas hodiaŭ ne probabla. La unuflankisma etoso kaj la diversaj ideologiaj konsideroj estas kontraŭ la principo mem de kunaranĝado. Sed , precipe, neniu el la nunaj ekonomiaj respondeculoj kapablas ludi la rolon de la tiama s-ro Baker. La usona fiska departemento havis, antaŭ dudek jaroj, radiantan internacian famecon, kiun ĝi ne plu posedas. S-ro Paul O’Neill, la unua fiska sekretario elektita de s-ro George W. Bush, estis rapide forigita ĉar tro sendependa. Kaj en libro pri sia sperto en Vaŝingtono, li priskribas la nunan prezidanton kiel homon, kiu ne konas la ekonomiajn realaĵojn kaj agas kun sia kabineto kiel “blindulo ĉirkaŭata de surduloj*”. Ekde la iraka milito, s-ro Bush, okupata de grandaj krucmilitoj por la libereco, interesiĝas eĉ malpli pri la ekonomiaj demandoj...
Ties reelekto en novembro 2004 plifirmigis la emon de s-ro Bush arigi ĉirkaŭ si nur “jesulojn”. La ĉefa kvalito por politika nomumo ŝajnas esti lojaleco, ne kompetento. La fiska sekretario, s-ro John Snow, estas, por decidoj, anstataŭita de la politikaj konsilantoj de la prezidanto. Kaj se paroli pri Alan Greenspan, 79-jara, li komencas sian lastan prezidantjaron en la Federacia Rezervo. La heredomilito estas komencita. La kandidatoj devas plenumi ne plenumeblan taskon: samtempe ricevi la absolutan konfidon de la prezidanto, kio devigas ilin fervore defendi malfacile pravigeblajn ekonomiajn decidojn, kaj la konfidon de la “merkatoj”*. Malgraŭ tiu kvazaŭ-vako de la ekonomia rego, tiuj, kiuj sukcesis “vendi” la irakan militon kaj reelektigi la prezidanton strebas konvinki la publikon pri la praveco de sia buĝeta kaj financa politiko.
De la 20-a de januaro 2005, oficiala dato de ekfunkciiĝo de la nova Bush-registaro, la “ĝemelaj deficitoj” estas motivo de nova diro kaj nova strategio. La politiko de kalkulita ignorado (benign neglect) rilate dolaron tro antaŭeniris: falo-risko de la dolaro ja ekzistas. Oni proklamas, ke la deficitoredukto ne plu okazos tra dolar-subtaksado, sed dank’al forta kresko, kiu rezultos de novaj imposto-malaltigoj. Laŭ prezidanto Bush, “En la longdaŭro, la plej bona maniero redukti la deficiton estas progresigi ekonomion, kaj ni faros decidojn, tiel ke la usona ekonomio estos pli forta, pli noviga kaj pli konkurenciva”.
Ekde nun la komerca deficito estas interpretata kiel spegulo de la relativa bonfarto de la usona ekonomio. Ĝi do ne postulas apartan atenton: la aliaj, aparte la Eŭropanoj, relanĉu siavice sian kreskon per imposto-malaltigo kaj pli invest-instigaj politikoj. Laŭ s-ro John Snow, “la komerca deficito spegulas du aferojn: nia ekonomio havas rapidan kreskoprocenton, pli grandan ol tiu de niaj komercaj partneroj. La civitana enspezo altiĝas, la dungado altiĝas, ni do havas pli da disponeblaj enspezoj, kies parto estas uzata por aĉeti de niaj komercaj partneroj*. Same, s-ro Alan Greenspan, kiu unue esprimis malkontenton antaŭ la amplekso de la deficitoj, diras nun la malon cele subteni la dolaron:“la kreskinta fleksebleco de la usona ekonomio verŝajne faciligos alĝustigon, sen grava konsekvenco por la tuta ekonomia aktivado”.
Same kiel dum la unua Bush-prezidanteco, la oficiala politiko konsistas el aserti neceson de forta valuto, sed ĉi-foje agoj celas vere malhelpi novan falon de la dolaro. La 2-an de februaro 2005 la komitato por valutopolitiko de la Federacia Rezervo fiksis sian gvidan interezan normon je 2,5%. La rendimento-kresko de moninvestoj en Usono ebligas subteni la dolaron kontraŭ la eŭro, kiam la estrarkonsilio de la Eŭropa Centra Banko lasis sian gvidan interezan normon je 2%.
Pri buĝeto, prezidanto Bush reasertas sian intencon “duonigi la deficiton” per “rigora” politiko, kiu etendiĝu al ĉiuj sektoroj, krom sekureco kaj defendo (kiu ricevos 19 miliardojn da dolaroj pli ol pasintjare). La buĝetprojekto 2006 draste reduktas aŭ forigas pli ol 150 registarajn programojn, taksitajn “neefikaj, balastaj ripetaĵoj aŭ neprioritataj”. La sociaj programoj, aparte tiuj celantaj infanojn, estas koncernataj, kaj ilia tuta sumo reduktiĝis kompare kun lasta jaro eĉ laŭ absoluta valoro.
Sed la buĝeta konstruado de la Blanka Domo baziĝas sur fantaziaj hipotezoj kaj ekskluzivas iujn plej grandajn elspezojn. La militaj operacioj en Irako kaj Afganio, grandaj konsumantoj de financoj, estas forgesataj*. Same kiel la 754 miliardoj da dolaroj en dek jaroj, kiuj reprezentas la minimuman koston de la parta privatigo de la pensi-sistemo.
Samtempe la Bush-registaro kaj ties parlamentaj aliancanoj antaŭvidas enspezo-altiĝon, dank’al... malaltigo de impostoj. La usona prezidanto do proponis definitivigi la grandegajn impost-malaltigojn (ĉ. 1.800 miliardoj da dolaroj) voĉdonitajn dum lia unua periodo, cele al subteno de konsumado kaj kresko. En 2004 la fiskaj enspezoj jam reprezentis nur 16,3% de la interna malneta produkto, ilia plej malalta nivelo de 1959, kontraŭ 21% kvar jarojn antaŭe, kiam la buĝeto ankoraŭ estis profita.
Laŭ iuj ne malgravaj respondeculoj, estas ĉiam pli urĝe redukti impostojn, ol buĝetajn deficitojn. Vic-prezidanto Richard Cheney, kiu intencas nun efektivigi la grandajn reformojn de interna politiko, estas pri tio konvinkita: “La deficitoj, kiel montris Ronald Reagan, neniel gravas*.”
Ibrahim WARDE.
“Ĉiu luktas feroce por sia vivo, sia povra vivo malespera kaj animala, kaj tiu pravigas laŭ li ke oni oferu la vivon de ĉiuj aliaj. Tiu morala morto, tiu primoko de ĉia senco de solidareco, tiu forgeso de homa digno, estas multe pli tristaj ol la fizika morto.”
Primo Levi: “Ĉu tio estas homo?”.
Ni. La voĉo de niaj torturistoj, en la ejoj de la sekreta polico de la generalo Pinochet. Ilia komanda kaj insultema tono. La honto devi demeti siajn vestaĵojn kaj resti nuda dum pluraj horoj tage, la okulojn vinditaj, antaŭ grupo da nekonatoj kiuj atakas, insultas, batas, torturas niajn testikojn per fortaj elektraj deŝargoj.
Kaj mi... Kion riproĉis al mi tiuj nekonatoj? Ke mi skribis ke la subpremo celas la ĵurnalistojn, la juristojn, la politikistojn, la studentojn, la stratinfanojn kaj la kamparanojn. Ke la sistemeco de la perfortoj de homrajtoj malhelpas la disvolvadon de la komunuma aŭ kooperativa vivo en la urboj kaj kamparoj. Ke la arestitoj, en la manoj de soldatoj sen formado kaj sen kapablo enketi, suferas ofte torturon. Ke banaliĝas la violentaj vangofrapoj sur la oreloj povantaj rompi timpanojn, bastonadoj, katenado de la maleoloj ĉirkaŭ bastono, aliaj hororoj. Kaj precipe ke mi malkaŝis “kadavrejon kie la mortigitoj per kugloj havis la manojn ligitaj malantaŭ la dorso”.
Havi la bonŝancon transvivi. Spiri la naŭzan odoron de malliberejo, post suferi tiom da violento, povas ŝajni donaco. Pli poste, resti viva ŝajnas absurde, kaj precipe maljuste por ĉiuj kamaradoj mortintaj en rezistado...
Dum tre longa tempo, la ĉefoj de la armeo asertis ke la torturoj, malaperoj kaj murdoj faritaj sub la diktaturo klariĝas per “ekscesoj” pri kiuj “respondecas individuoj”. La generalo Ricardo Izurieta, kiu estris la armitajn fortojn post la generalo Augusto Pinochet, opiniis jene, en 1999: “Estus eraro diri ke, dum la militista reĝimo, neniu faris erarojn, sed de tio ĝis pensi ke ekzistis instituciigita politiko de perforto de homrajtoj, tio estus modifi la faktojn.”
Necesis atendi la 5-an de novembro 2004, pli ol tridek jarojn post la puĉo kiu renversis la prezidanton Salvador Allende, por ke la afero sensacie returniĝu.* En oficiala dokumento, titolita “Ĉilia armeo: fino de vizio”, la ĉefkomandanto de la armeo, la generalo Juan Emilio Cheye, anoncis: “La ĉilia armeo faris la malfacilan sed neinversigeblan decidon preni sur sin la respondecojn kiujn ĝi havas kiel institucio en la puneblaj kaj morale malakcepteblaj faroj de la pasinteco.” La 28-an de novembro, la registaro de la socialista prezidanto Ricardo Lagos publikigis siavice la raporton de la “Nacia Komisiono pri politika malliberejo kaj torturo” starigita laŭ lia instigo. La prema dokumento pri la kontraŭleĝaj arestoj kaj sovaĝaj torturoj praktikataj de oficistoj de la militista reĝimo dum la 17 jaroj da diktaturo (1973-1990) konfirmas la kulpon de la generalo Pinochet en 3.000 murdoj kaj malaperoj, kiel ankaŭ en 35.000 kazoj de torturo — la nomoj de 28.000 viktimoj, aŭtentigitaj, estis publikigitaj en ĉiuj gazetoj de Ĉilio. Pli ol 800 centroj de mallibero kaj de torturo kaj pli ol 3.600 torturistoj estis registritaj.
Trovi sian nomon enskribita nigre sur blanko en tiu longa listo de torturitoj donas anserhaŭton. Ĉar, sen rekono, nenia riparo. Kaj sen riparo, ne eblas vivi pace: ĉu ne iuj transvivintoj de la nazia genocido, kiel Primo Levi, ĉar ili ne superis la traŭmaton, fine memmortigis sin? Rekonante fine siajn krimojn, la “malamiko” de hieraŭ ebligas al siaj iamaj viktimoj komenci mildigi sian doloron, eĉ sian humiligon.
La generalo Cheyre asertas ke la krimoj de la diktaturo ne pravigeblas, malgraŭ la kunteksto de politikaj frotiĝoj kiujn spertis Ĉilio tiam. Laŭ li, la ĉilia armeo ne povis eviti la “senkompatan vorticon” de la malvarma milito. “Ĉu tiu scenaro de monda konflikto senkulpigas la atencojn al la homrajtoj kiuj okazis en Ĉilio? demandas la militisto. Mia respondo estas senambigua: “ne”. La perfortoj de la homrajtoj pravigeblas neniam kaj por neniu.”
Tiu poziciiĝo okazas dum la ĉiliaj tribunaloj persekutas 161 militistojn akuzitajn pro perfortoj de la homrajtoj. La iama diktatoro Augusto Pinochet mem estas akuzita pro siaj respondecoj. La juĝisto Juan Guzmán Tapia decidis akuzi lin, bazante sin sur la kuracista kaj psikologa ekspertizo ordonita por determini ĉu la maljuna generalo, kiu la 25-an de novembro 2004 festis sian 89-jariĝon, estas juĝebla. En 2002, “malgrava subkortika demenco” kaŭzita de mikro-hemoragioj ebligis al li eviti unuan proceson pro malaperoj kaj murdoj de politikaj oponantoj. Ĉi-foje, la plej alta ĉilia tribunalo — la Supera Kortumo de Justico — ratifis la decidojn de la juĝisto Guzmán: la akuzon de s-ro Pinochet pro hommortigo kaj naŭ forkondukoj faritaj kadre de la operacio Condor*, komuna programo de la sudamerikaj militisto-diktaturoj en la jaroj 1970 kaj 1980, por elimini siajn oponantojn.
Unuafoje iamaj civilaj kaj militistaj kunlaborantoj de la generalo distanciĝas de sia iama ĉefo. Multe pli ol la malkaŝo de la perfortoj de la homrajtoj, tiu, en julio 2004, de la ekzisto de sekretaj deponaĵoj de la eksdiktatoro ĉe la banko Riggs de Vaŝingtono kaŭzis ŝanĝon inter ili. Ĉu okulumo aŭ bumerang-efekto de la Historio, la mortobato venis ĝuste de la iama aliancano, kiam en Usono komisiono de la Senato publikigis inspektaĵon de la Oficejo de la Monkontrolisto. Kadre de la Patriot Act, de la lukto kontraŭ la terorismo (ne la ŝtata, tiu!), kaj de la akrigo de la leĝoj pri lavado de dubinda mono, tiu institucio interesiĝis pri la banko Rigg, konstatis la foreston de dokumentoj kiuj pravigus la sumojn deponitajn de la generalo Pinochet kaj la transkontigojn faritajn por li inter Usono, Hispanio, Britio kaj Ĉilio, helpe de du ŝajnsocietoj instalitaj en Bahamoj.*
La sumoj en posedo de la eksdiktatoro — ili ŝajnas esti pli ol 16 milionoj da dolaroj deponitaj inter Londono, Vaŝingtono kaj Miamo — sekvigis alian justican enketon en Ĉilio. Kaj tiuj novaj akuzoj detruis la bildon de pura konscienco kiun ĝuis la militista reĝimo. Tio gravas precipe ĉe la terarmeo, kies “vizio” de la diktaturo prezentas nekredeblan fornomadon por la diktatoro.
S-ro Ricardo Lagos kvalifikis la dokumenton de la generalo Cheyre “historia paŝo” kaj klarigis ke tiu klara kondamno fare de la armeo, de la perfortoj de la homrajtoj plenigas lin “je fiero kaj kontentiĝo kiel prezidanto de Ĉilio”. Tamen, la nova orientiĝo de la generalo Cheyre ne estas unuanime akceptita en la institucio. Tiel la ĉefkomandanto de la marŝiparo, la admiralo Miguel Angel Vergara, tiu de la aerfortoj, la generalo Osvaldo Saravia, kaj tiu de la infanterio, la generalo Alberto Cienfuegos Becerra, rifuzas rekoni la kolektivan respondecon de siaj institucioj por la krimoj faritaj dum la diktaturo. La iama ĉefo de la Direktejo pri Nacia Informado (DINA, sekreta polico de s-ro Pinochet), la generalo Manuel Contreras, eĉ akuzis la generalon Cheyre pro “perfido” — li ja estas ĵus kondamnita, kun siaj plej proksimaj kunlaborantoj, je altaj punoj de malliberejo pro murdo de politikaj oponantoj.
Aliflanke, la asocio de la eksaj politikaj malliberuloj akuzis la “malkompletan kaj nesufiĉan” econ de la registara raporto pri la homrajtoj, deklarante ke tiu “ne kontentigas ĝiajn atendojn de vero, justo kaj kompleta kompenso”. Laŭ ĝi, la 35.000 homoj nomitaj en la dosiero “reprezentas nur 10% de la viktimoj de ekscesoj: ĝi anoncas publikigon de la nomoj de torturintoj kontraŭ kiuj serio da plendoj estos baldaŭ deponotaj ĉe la tribunaloj”. La asocio bedaŭras ankaŭ “la konfidencecon leĝe garantiitan [al la torturintoj] por daŭro de 50 jaroj, [kiu] ne kontribuas al la totala eltrovo de la vero kaj konfirmas la ekziston de senpuneco”. Sen kalkuli la kompensojn, kiujn ĝi kvalifikas “ridindaj”, por la viktimoj (112 eŭroj monate). “Honte, daŭrigas la deklaro, ke tiu ŝtato donas “anti-stres”-kompenson al la torturintaj militistoj kaj (...) ke ĝi atribuas 10% de la enspezoj el la vendoj de la kupro al la Armitaj Fortoj*, malgraŭ la kono pri la situacio de la viktimoj kaj pri la soci-ekonomiaj damaĝoj kiujn kaŭzas la novliberala modelo en la plej senhavaj sektoroj de la ĉilia loĝantaro.”
La diktaturoj nutras sin de la timo kiun ili semas. Tiu de la generalo Pinochet hantas ankoraŭ, malgraŭ ĉio, la ĉilianojn kaj oni restu prefere atenta. “La pinoĉetistoj — asertas Volodia Teitelboim — daŭre ambicias rekonkeri la potencon”. La verkisto kaj komunista gvidanto aludas s-ron Joaquín Lavín, iama alta oficisto de la registaro Pinochet kiu akiris preskaŭ 49% dum la lastaj prezidant-balotoj de la jaro 2000 kaj ĵus rekandidatiĝis por la elektoj de 2006. Tamen, publikigante la eksplodan raporton de la “Nacia Komisiono pri politika malliberejo kaj torturo”, ebligante al Ĉilio alfronti sian pasintecon, la prezidanto Lagos montris politikan kuraĝon kiu povus ŝanĝi la situacion en la perspektivo de tiu venonta voĉdonado.
Estas certe ankoraŭ tro frue por aserti ke la repaciĝo inter ĉilianoj vere komencis.* Sed la plej elvokiva signo de la nova “etoso” en Ĉilio estas la modelaj konsciencriproĉoj de la ĉilia ĵurnalistino Raquel Correa, unu el la plej renomaj plumoj de la granda taggazeto El Mercurio, la plej akra kontraŭulo de la reĝimo de Salvador Allende. Ŝi ĵus publikigis impresan memkulpigon: “Mi revis pri simplaj aferoj: tenero, iom da eroteco, dometo, bona lernejo por mia filo... Miaj plezuroj: bone verki, starigi inteligentajn demandojn, embarasi miajn interparolantojn... Ĉu iu havis la ideon fari, en El Mercurio, raportaĵon pri la torturcentroj de la DINA? Neniu, eĉ ne mi. Mi povas neniun riproĉi. Mi estis neniam cenzurita. Mi estis hundino. Kaj dum tiu tempo, ekzistis ĉilianinoj al kiuj ili krevigis la vaginon per animaloj, boteloj, elektro, per pugnobatoj; kaj ili mortigis iliajn infanojn kaj iliajn gepatrojn. Mi, en la sama momento, legis rakontojn al mia filo, mi havis amanton, iris al la plaĝo kun miaj ĵurnalist-amikoj. Ĉu peti pardonon al ĉiu, al neniu? Mi preferas personigi: mi petas pardonon al vi, ĵurnalisto, Olivia Mora, kiu portis la flagon de Allende, al vi maldekstrulino kiu riskis sian vivon por sia tasko sen fali en sektismon. Vi volis neniam mortigi iun, sed realigi la socialan justecon... Olivia, pardonu min, ĉar mi faris nenion por rompi la ĉenon de hororo kiu forportis unu el viaj infanoj.”
José MALDAVSKY.
SUBITE, LA INTERNACIA ZORGO turniĝis al la Formoza markolo. La streĉiteco tie tre akriĝis post kiam, la 14-an de marto, la ĉina parlamento voĉdonis por “kontraŭ-secesia leĝo” kiu permesas al Pekino, unuafoje, “uzi nepacajn rimedojn” kontraŭ Tajvano kaze ke la regantoj de tiu insulo decidiĝas, “per kiu ajn rimedo”, por la sendependeco.
Tagon antaŭe, vestita per militista uniformjako, kaj estante elektita ĉefo de la Centra Milita Komisiono, la prezidanto Hu Jintao, kiu estas ankaŭ ĝenerala sekretario de la komunista partio, alvokis la oficirojn “prepari sin al armita konflikto”. Tio estis deklaro prenita des pli serioze ĉar la milit-buĝeto estis altigita je 12,6%...
La tajvana prezidanto, s-ro Chen Shui-bian, kies partio apartenas al la sendependiĝ-movado kaj kiu, kelkajn tagojn antaŭe, minacis promulgi kontraŭ-aneksan leĝon, kvalifikis la tekston voĉdonitan en Pekino “leĝo permesanta la militon”. Ankaŭ Usono esprimis sian zorgon: “Tiu kontraŭ-secesia leĝo estas malfeliĉa, deklaris s-ro Scott MacClellan, proparolanto de la Blanka Domo. Ni kontraŭas ĉian unuflankan modifon de la ĝisnuna stato.”* Vortoj, kiujn ripetis al la prezidanto Hu Jintao la usona ŝtatsekretario, s-rino Condoleezza Rice, dum sia vizito en Pekino la 21-an de marto.
Vaŝingtono, ekde 1972, rekonas nur unu Ĉinion, kaj agnoskas ke Tajvano estas integra parto de ĝi. Sed la Kongreso voĉdonis en 1979 unuanime rezolucion kiu engaĝas Usonon garantii la sekurecon de la insulo... Kaj la freŝdata nomumo kiel ambasadoro de Usono ĉe la Unuiĝintaj Nacioj de s-ro John Bolton, akra partizano de la tajvana sendependeco kaj iama salajrata konsilisto de la registaro de Tajpeo, ne taŭgas por trankviligi la aŭtoritatojn de Pekino.
Ankaŭ Japanio esprimis sian zorgon pro la “negativaj efektoj de tiu leĝo por la paco kaj la stabileco de la regiono”. La streĉiteco inter la du grandaj regionaj potencoj kreskis dum la lastaj monatoj. Tokio anoncis, en februaro, ke ĝiaj militistoj ekregis lumturon sur la neloĝata arkipelago Senkako*, postulata de Pekino, kiu nomas ĝin Diaoyu. Ĉinio kvalifikis tiun decidon “grava provoko (...) totale malakceptebla”. La arkipelago troviĝas en fiŝoriĉa zono kie estis lokalizitaj gravaj hidrokarbonejoj.
Por kontraŭpezi Ĉinion sur la internacia scenejo, Usono apogas nun la ĉefan diplomatian postulon de Japanio: akiri permanentan lokon en la Konsilio pri Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj. En februaro 2005, Tokio kaj Vaŝingtono subskribis komunan komunikaĵon, nomeblan historia, en kiu la du landoj celas, kiel “komunan strategian celon”, agadi por “la paca solvo de la demandoj koncernantaj la Formozan markolon”* Jen unuafoje, depost 1945, Japanio forlasas sian neŭtralecon rilate al Tajvano.
Pekino restas konvinkita ke la registaro Bush realigas ĉirkaŭbaradon kontraŭ Ĉinio, kun Japanio en la rolo de “alianca pudelo” aŭ de “Azia Britio”. La ĉinaj aŭtoritatoj opinias ke Vaŝingtono apogas la rearmadon de Japanio kaj samtempe multobligas siajn milit-bazojn ĉirkaŭ Ĉinio (en Kirgizio, en Taĝikio, en Afganio kaj en Uzbekio) kaj fortigante siajn militajn ligojn kun Barato, Srilanko, Malajzio, Singapuro kaj Tajlando.
SED LA PARTIO NE SIMPLAS. Ekonomie, Usono tro bezonas Ĉinion, kiu grandparte recikligas siajn fabelecajn devizo-plusojn per aĉetado de kuponoj de la usona trezorejo, kaj tiel financas, malrekte, la buĝetan deficiton de Usono. Cetere, Vaŝingtono nepre bezonas Pekinon kiel peranton en la intertraktadoj kun Nord-Koreio por atingi ke la reĝimo de Pjongjango rezignu pri siaj atomarmiloj. Pekino konas siajn atutojn. Kaj ankaŭ sian novan situacion de pli kaj pli timata internacia potenco.
La streĉiteco en tiu regiono sekvigas konsekvencojn ĝis Eŭropo. La adopto de la “kontraŭ-secesia leĝo” kontraŭ Tajvano havas jam la efekton prokrasti la ĉesigon de la eŭropa embargo pri armilvendoj al Pekino. Ĉesigon kiun postulis, precipe, Francio kaj Germanio.
Tre zorganta pri internacia stabileco kiu ebligas al ĝi daŭrigi sian nerezisteblan potenciĝon kaj kiu garantias al ĝi trankvilan organizadon de la Olimpiaj ludoj de 2008, Ĉinio scias ĝis kien ĝi ne povas transpaŝi. Sed, en interna kunteksto de intensiĝantaj socialaj protestoj, la aŭtoritatoj volis memorigi al la mondo ke la unueco de la lando prioritatas kaj ke la sendependeco de Tajvano konstituas, en la propra senco de la vorto, militkaŭzon.
Ignacio RAMONET.
FINE DE 2004, LITOVIO kaj Hungario estis la du unuaj landoj kiuj ratifis la traktaton kiu starigas konstitucion por Eŭropo. Sed ili uzis sian parlamenton kaj ne la universalan voĉdonadon, kaj tiel okazos same en preskaŭ ĉiuj aliaj novaj membroŝtatoj de la Eŭropa Unio.* Nur Ĉeĥio kaj Pollando decidos referendume, cetere kun alta risko (vidu la artikolon de Bernard Cassen: “La “konstitucio” dividas la opiniojn de la dudek-kvin membroŝtatoj — La “NE” remiksus la kartojn en Eŭropo”).
Tamen, en 2003, en ĉiuj tiuj landoj, la loĝantaro ratifis rekte la aliĝon al la Unio: de 65% ĝis 93% de la voĉdonantoj jesis, sed la sindeteno estis de proksimume 50%.* Tiu voĉdono klarigeblas certe per la ideo, laŭ kiu plej malbone estus resti ekster la Unio, kun la espero ĉesi esti vasta periferia merkato por akiri la politikan statuson de membroŝtato. Tiu statutso ricevis krome la eblecon akiri voĉdonrajton ne proporcian kun la ekonomia pezo de la landoj* — pro kio oni atendis volisman politikon por redukti la malegalecojn inter membroŝtatoj.
Post aliĝo de Grekio (1981), poste de Hispanio kaj Portugalio (1986), la Unio, ĉe la konstituigo de la “granda merkato” planita de la Unueca Akto de 1986, konsideris la fakton ke konkurenco inter malegaluloj grandigas la diferencojn. La struktur-fondusoj, kiel sciate, iris al la regionoj kiuj devis alfronti problemojn de restrukturado, kaj kies pohoma enspezo estas je 25% pli malalta ol la mezuma. La sumoj de la komunuma buĝeto, kiuj estis atribuitaj al ili, duobliĝis inter 1987 kaj 1992, irante de 7,2 al 14,5 miliardoj da ekuoj — “totalo proksima al tiu de la Marshall-helpo”.* Ĝi altiĝis denove je 50% en 1993. En la jaro 1992, la Unio aldonis al ĝi fonduson nomatan “kohereca”, destinitan al la ŝtatoj kies nacia poloĝanta enspezo estis malpli ol 90% de la eŭropa mezumo: la tri sudeŭropaj kaj Irlando. Kvankam la komunuma buĝeto estis plafonita je 1,24% de la malneta interna produkto (MIP) de la Eŭropa Unio por la periodo 2000-2006 (komparebla kun la federacia buĝeto de 20% en Usono) kaj kun diskutebla ĝenerala bilanco, temis almenaŭ pri logiko de publika helpo ne neglektinda por la plej malriĉaj regionoj...
Nu, la novaj membroj estas ĉiuj elekteblaj por tiaj komunumaj fondusoj: ili povis do esperi ke ili povos akiri ion tian kiel “atingoj”. Sed la buĝeto 2007-2013, periodo de integrado de la eĉ pli malriĉaj Rumanio kaj Bulgario, ne rajtas superi 1% de la MIP de la Unio. Por disdoni inter pli da profitantoj pli malgrandan kukon, estis antaŭviditaj pluraj opcioj: oni prenas de Sudo por doni al Oriento; oni donas tuj malpli al la Oriento (ĉe aliĝo, pola kamparano ricevas 25% de la fonduso atribuata al franca kamparano); kaj, ĉe la horizonto de 2013, oni vicigas ĉiujn... al la redukto de la helpoj.
KIAL? Ĉar la ŝtatoj nete kontribuantaj al la buĝeto de la Unio — precipe Germanio kaj Francio — adoptis nun la logikon de granda konkurenca merkato, sen buĝeta amortizilo. Dum Germanio, por mildigi la socialajn skuojn de sia unuiĝo, verŝis al siaj novaj federaci-landoj centon da miliardoj da eŭroj dum pli ol jardeko, la Unio ne pretas sekvi tian logikon por integri la aliajn landojn de orienta Eŭropo.
Ne temas nur pri buĝetaj decidoj. La “konstitucio” ekskludas la principon de sociala harmoniigo al la plej altaj atingoj kun disponigo de adekvataj publikaj resursoj. Ĝi fiksas, male, la regulon de granda merkato de “libera” konkurenco inter malegaluloj, kiun devas ne “falsi” la publika helpo. Tiu estas la escepto, jam antaŭe detaligita, por la kazoj de “esceptoj laŭ la konstitucio” (artikolo III-167).
Nu, la transkontigoj de Germanio favore al siaj novaj federaci-landoj estas en evidenta kaj masiva kontraŭdiro kun tiu “regulo”. La germana escepto devas do esti enskribita en la konstitucio! Ĉu oni scias tion? Do, la punkto 2c de la citita artikolo rekonas kiel “kongruaj kun la interna merkato (...) la helpoj favore al la ekonomio de certaj regionoj de la Federacia Respubliko tuŝitaj de la divido de Germanio”. Ĝi precizigas ĝian provizoran aspekton... sed daŭran: “Kvin jarojn post ekvalido de la traktato, (...) la Konsilio, laŭ propono de la Komisiono, povas [kaj ne “devas”] adopti eŭropan decidon kiu nuligas tiun ĉi punkton.”
JA TEMAS PRI ESCEPTO. Neniu regno de orienta Eŭropo profitas tian traktadon. Cetere, la netaj sumoj dediĉitaj al la tutaĵo de la novaj ŝtatoj por 2004-2006 — proksimume 25 miliardoj da eŭroj — estas klare malpli ol la federaci-landoj estintaj Germana Demokratia Respubliko ricevas ĉiujare ekde 1989. Certe, “povas kongrui kun la interna merkato la helpoj destinitaj favori la disvolviĝon de regionoj en kiuj la vivnivelo estas eksternorme malalta”; sed tie troviĝas nenia devigo, nenia preciza kriterio. Kaj la artikolo III-168 donas al la Komisiono la povon konsideri ke helpo donata de ŝtato “ne kongruas kun la interna merkato”.
En realo, la precipaj fontoj de antaŭkalkulita financado estas privataj: temas pri altiri eksterlandajn rektajn investojn (ERI). Post realigo de la plej profitodonaj privatigoj, la ĉefa argumento estas la malaltaj salajro-kostoj kaj la konkuro por malaltigi la impostojn de la entreprenoj.* Paralele, la kvotoj de la aldonvalora imposto (AVI) devas alĝustiĝi al la eŭropaj direktivoj, do altiĝi por produktoj antaŭe subtenataj de la ŝtato (eĉ se okazas kelkaj malobservaj esceptoj), des pli ke necesas parte kompensi la malaltigon de la societaj impostoj... La loĝantaroj vidas sin tiel kaptitaj en ŝraŭbtenilo: unuflanke ili suferas pli pezan impostoŝarĝon, kaj, aliflanke, ĉiam malpli profitas socialajn helpojn, forstrekitajn por alfronti la kriteriojn pri buĝet-deficitoj.
Tamen, la aliĝo al la Unio estis prezentita kiel kronado de sukceso. Post ĝenerala falo de la produktado de 13% ĝis 50%, la kresko rekomencis, unue en Pollando ekde 1993, poste, meze de la jaroj 1990, en centra Eŭropo. Oni parolis pri “krea detruo”, poste pri “reatingo” kiam la kresko-kvoto de la regiono, en la lastaj jaroj, superis tiun de la Dek-kvin. Fakte, pluraj landoj restas ankoraŭ sub sia produkto-nivelo de 1989. Sed, ĉefe, la malneta interna produkto (MIP), per kiu oni mezuras tiun “reatingon”, diras nenion pri la fontoj de la kresko, nek pri la maniero laŭ kiu ĝi dispartiĝas.
NU, LA CIFEROJ MASKAS la altiĝon de la tarifoj por elektro, loĝejluado, transportoj; la privatigo de publikaj servoj antaŭe senpagaj kaj grandskale ligitaj kun dungo en la grandaj entreprenoj; la altiĝo de la agrikulturaj prezoj, pli altaj en la kadro de la komunuma agrikultura politiko (KAP) — ĉio ĉi tuŝas la buĝetojn de malriĉiĝintaj loĝantaroj... La kresko okazas precipe per la evoluo de malgrandaj privataj entreprenoj, ofte malsolidaj, kaj per alfluo de ERI, antaŭ la integriĝo en la Unio, kiuj koncentriĝis en la ĉefurboj aŭ en limzonoj. La tutaĵo ne kompensas, almenaŭ el vidpunkto de dungiĝoj, la malkonstruon de la entreprenegoj. Altiĝas do la senlaboreco (preskaŭ 20% en Pollando), la malstabileco kaj la regionaj kaj socialaj malegalecoj, kiuj frapas precipe la virinojn. Pro tio la prostituiĝo, nigra laboro kaj retiriĝo sur terpecetoj kiel “sociala asekuro”: noteblas la preskaŭ ĝenerala kresko de la aktiva loĝantaro censita kiel agrikultura!
Do, malantaŭ la grandaj paroladoj, la larĝanimeco kaj sociala justo ne estas sur la tagordo. Necesis trovi “grandan geston”... senpagan, por marki tion kio estis misuze nomata “reunuiĝo de la kontinento”: oni permesis al la loĝantaroj de la novaj membroŝtatoj partopreni la eŭropajn elektojn de junio 2004. Tiaj “malavarecoj” sekvigis la malvenkon de preskaŭ ĉiuj regantaj partioj kaj ebligis la sukceson de tiuj partioj kiuj estas plej rezervitaj, eĉ malamikaj al la Unio. Eĉ la promeso retiri la polajn trupojn el Irako, postulata de proksimume 70% de la loĝantaro, ne mildigis la popolan malaprobon de politiko pri kiu revus la franca mastraro. Sed la granda venkinto en tiuj elektoj estis la sindeteno — kun mezuma partopreno de 30% en la landoj de centra kaj orienta Eŭropo! Tio ne okazis en Kipro (71,2%) kaj Malto (82%). Kio kaŭzis tiun sindetenon, tio estas la maniero en kiu la antaŭa, laŭpretende socialisma, sistemo estis malkonstruata*, ligita kun la kriterioj por aliĝo al la Eŭropa Unio.
Tuj post tiu voĉdonado supozata finfari la “demokratiajn transformojn” en Oriento, pluraj ĉefministroj (en Pollando, en Ĉeĥio, en Hungario) “estis devigataj demisii ene de kelkaj semajnoj (...) anstataŭ esti traktataj kiel herooj”, substrekas Jacques Rupnik.* Ĉu ni spertas, kiel li pensas, “antaŭtempan seniluziiĝon rilate la Eŭropan Union kaj la politikajn fortojn kiuj identigis sin kun ĝi”?
Catherine SAMARY.
Oni jam vidis, en la Konsilio de la 22-a kaj 23-a de marto, en Bruselo: la premo de la “ne” en Francio movas Eŭropon. Ĉar, en la plejparto de la 25 membrolandoj, la “konstitucio” estos adoptita sen debato pri ĝia enhavo. Laŭ tiuj registaroj, esti kontraŭ la traktato signifas esti kontraŭ Eŭropo. Sed, en pluraj landoj, la opinioj ne lasas sin misuzi kaj rifuzas, prave, disigi la tekston de ĝia kunteksto. En oriento seniluziigas la sekvoj de la ekstrema liberaligo kiun trudas la aliĝo al la Unio — kaj kiujn ne kompensas la altigo de la komunumaj helpoj. En okcidento multaj sociaj movadoj kalkulas kun la referendumo en Francio por haltigi la liberalan deglitadon kaj por relanĉi la konstruadon de Eŭropo sur aliaj bazoj.
EN LA HISTORIO DE LA KONSTRUADO de Eŭropo, la “traktato stariganta konstitucion por Eŭropo”, subskribita en Romo la 29-an de oktobro 2004, okupos certe apartan lokon: se ĝi estos ratifita de la dudek-kvin membroŝtatoj de la Eŭropa Unio (EU), ĝi estos la ekonomia, socia kaj, en certa mezuro, politika kadro de la “komuna vivado” de proksimume 450 milionoj da loĝantoj de la Malnova Kontinento. Tio veras sendepende de kiel oni aprezas tiun tekston — kies analizoj en tiuj ĉi kolumnoj estis kaj daŭre estas ekstreme kritikaj.* En kiu ajn alia historia kunteksto, tia fonda akto — ne vane ĝi deklaras sin mem “konstitucio” — estus komune alproprigata de la koncernataj popoloj vekante diskutojn, pasiojn, eĉ celebradojn. Nu, tiu ĉi estigis neniun realan debaton sur la nivelo de ĝia aplikado: tiu de tuta Eŭropo.
En la publika opinio de ĉiu eŭropa nacio konstateblas la ekzisto de specifaj kialoj, tre malsamaj kaj kelkfoje kontraŭdiraj de unu lando al alia, por interesiĝi aŭ ne pri la traktato, por kontesti aŭ aprobi ĝin. Laŭ tiu vidpunkto, la abismo daŭre profundiĝas inter institucia aranĝo komuna por la dudek-kvinopo, en kiu la politikaj, administraj kaj intelektaj elitoj komforte moviĝas, kaj popoloj kiuj ne nur ne havas la senton esti “en la sama boato” Eŭropo, sed kiuj, ofte, konsideras “Eŭropon” aŭ “Bruselon” eksteraj, eĉ malamikaj entoj.
Kalendaro pri ratifado de la traktato, kun daŭro de preskaŭ du jaroj — de Litovio la 11-an de novembro 2004 ĝis Britio en aŭtuno 2006 — kaj kun malsamaj proceduroj (parlamenta voĉdono, konsulta aŭ decida referendumo) ne taŭgas por eŭropigi kaj komprenigi “konstituciigan” proceduron kiu pretendas, interalie, mildigi la daŭran demokratian deficiton en la funkciado de la Unio. En la plej multaj kazoj, kie la parlamento jam ratifis la traktaton, per impresaj plimultoj (Litovio, Hungario, Slovenio) aŭ ratifos (en dekduo da ceteraj landoj), la eŭropa debato estis kaj restas for.
Ĉe iuj el la malnova Dek-kvinopo*, la pezo de la historio sanktigas ĉian eŭropismon kaj eĉ tabuigas ĉian demandadon pri Eŭropo — kaj do pri la “konstitucio” — sine de la registaraj partioj kaj de la plej multaj elitoj. Tiel, la sekvoj de la dua mondmilito daŭre kaj grave pezas en Germanio, reintegrita en la koncerton de la demokratiaj nacioj pere de la eŭrop-unia konstruado, en Italio kaj ankaŭ en Finnlando, kiu volas definitive separiĝi de sia “finnlandiĝo” el la sovetiaj tempoj. En tri ceteraj landoj (Grekio, Hispanio, Portugalio), la aparteno al la Unio havas ankaŭ kvazaŭ identiĝan dimension, ligitan kun la eliro el diktaturo kaj fortigita de la mono el la eŭropaj strukturaj fondusoj. Tiel, la ratifo de traktato identigita kun “Eŭropo” kaj kiun legis preskaŭ neniu, estas nur simpla formalaĵo, egale ĉu ĝi okazas per la parlamento (Grekio) aŭ per referendumo kun antaŭe konata rezulto (Hispanio la 20-an de februaro 2005, Portugalio en decembro 2005).
Kun tiuj du esceptoj, al kiuj necesas aldoni Luksemburgion (voĉdonado planita por la 10-a de julio 2005) kaj eble Nederlandon (1-a de julio 2005), la referendumoj estas, paradokse, organizitaj, kiel ni vidos poste, en la regnoj kie neniu povas garantii la rezulton de la konsultado. Pro tio, du de ili, kie tiu proceduro estis unue planita, preferis ne uzi ĝin: Svedio kaj Belgio.
EN SVEDIO, LA SOCIALDEMOKRATA registaro de s-ro Goran Persson ne volis preni sur sin la riskon de nova popol-konsultado, post la fiasko de tiu de septembro 2003 pri la aliĝo al la eŭro-zono, kiu estis tiam tamen postulata de preskaŭ ĉiuj partioj. La ĉefministro troviĝas fronte al prema maldekstra kaj dekstra eŭrop-skeptiko kiu konkretiĝis per la sukceso (14,4%) de la listo nomata “de junio” ĉe la eŭropaj elektoj de 2004. Ĝi estas nutrata de timoj pri sociala dumpingo pro la eniro de la baltaj landoj en la Union. Tiurilate, la salajruloj ricevis jam antaŭguston de la Bolkestejna direktivo — provizore haltigita dum la eŭropa Konsilio en Bruselo la 22-an de marto — kun la projekto, en la momento blokita, de konstruado de lernejo fare de latva entrepreno, kun latvaj salajroj, spite al la svedaj kolektivaj konvencioj... Pro tio, malgraŭ la apogo de la sindikatoj, estis tute ne garantiita la ratifo de konstitucia traktato kiu levas la “liberan kaj ne falsitan konkurencon” al rango de supera normo kaj kiu cetere malakceptas ĉian harmoniigon de la socialaj kaj fiskaj normoj.
En Belgio, la registara plimulto deziris ŝparigi al si elreviĝon en kazo de referendumo, eĉ se tiu povas havi nur konsultan econ. Ĉiukaze, okazigi referendumon necesintus antaŭan reformon de la belga konstitucio. La Socialista Partio (SP) kaj la ekologiistoj de Ecolo — kiel la francaj plimulto de SP kaj verduloj — deklaris sin por “batala jeso”. Al tio respondis la “batala ne” de la platformo por “diri ne al la konstitucia traktato, por konstrui alian Eŭropon”, subskribita, precipe, de s-ro George Debunne, prezidinto de la Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj (EKS) kaj de la Ĝenerala Federacio de la Laboristoj de Belgio (ĜFLB) proksima de la SP; de s-ro Jean-Maurice Dehousse, vicprezidinto de la socialista grupo de la eŭropa parlamento; de Ecolo-parlamentanoj kaj de Attac-respondeculoj. Pro totale malsamaj kialoj, kiel en Francio, la traktaton oponas ankaŭ la popolisma ekstremdekstro, en Belgio la Vlaams Belang (eksa Vlaams Blok).
En du landoj regas precize mala situacio, tiu de referendumo malpli riska por ratifo ol parlamenta voĉdonado: Ĉeĥio kaj Pollando. En Prago, la registaro ne disponas en la parlamento pri plimulto de 60% necesa por aprobo de traktato kontraŭata precipe de la konservativa partio ODS kaj de la komunista partio kiel ankaŭ de la prezidanto de la Respubliko, s-ro Vaclav Klaus. Do, referendumo estas planita por junio 2006.
Sama konstelacio en Pollando, kie la necesa parlamenta plimulto estas ankoraŭ pli alta: du trionoj en ĉiu de la du asembleoj. La popola konsulto devas okazi la 25-an de septembro 2005, samtempe kun la unua vico de la prezidantaj elektoj. Konsciaj pri la elreviĝo de iliaj publikaj opinioj koncerne “riĉan” Eŭropon konsideratan egoisma, kio favorigas la “ne” (vidu ĉi-rilate Catherine Samary: “Frustritaj esperoj en Oriento”), tiuj du registaroj evitis urĝan decidon...
Ĉiu scias bone ke la sorto de la traktato grandparte decidiĝas en Parizo, la 29-an de majo. Ĝia rezulto influos la rezultojn de la referendumo okazonta tri tagojn poste (la 1-an de junio) en Nederlando, kaj tiujn de du landoj kiuj jam pasintece diris “ne”: Danio, kiu unue repuŝis la Mastriĥtan traktaton en 1992 (kaj kie la voĉdonado okazos la 27-an de septembro 2005), kaj Irlando, kiu ne ratifis la Nican traktaton en 2001, kaj kie la balotado okazos en 2005.
Oni memoras ke oni organizis “reatingajn” referendumojn en tiuj du landoj, kun pravigo, por Danlando, ke oni faris kelkajn esceptojn (eŭro, defendo, justico kaj polico) en la Mastriĥta traktato. Ĉi-foje, oni faris ĉiajn disponojn por malhelpi ke tiuj du landoj ne denove diru “ne”.
Preskaŭ ĉiuj partioj deklaris sin por la “jes”, en Danio inkluzive de la Partio de Maldekstraj Socialistoj, kiu ĝis tiam estis malamika eĉ al aparteno de la reĝlando al la Unio kaj kiu, post interna referendumo, deklaris sin por la “jes”. Malgraŭ ĉio, kiel montris la pasinteco, ribelaj publikaj opinioj povas plene ignori la preskribojn de la elitoj...
Francio okupas specialan lokon en la eŭropaj elektokampanjoj. Ĝi estas la sola lando kie, kun Belgio, la “konstitucio” estis detale analizita, artikolo post artikolo, kaj kie ĝia esenco mem — la liberala demando — estas en la sino de la publika debato, tiel ke ĝiaj favorantoj — la estraroj de la registaraj partioj: la Socialista Partio (SP), la Verduloj, la Unio por la franca demokratio (UFD) kaj la Unio por popola movado (UPM)-, troviĝantaj en defenda pozicio, estas devigataj argumenti sur la sama tereno.* La superpromesoj kiujn faras tiuj organizoj, sendepende ĉu ili pretendas esti maldekstraj, centraj aŭ dekstraj, por provi — kun ĝis nun tre miksita sukceso — konvinki ke la “konstitucio” ne estas ultraliberala, ke ĝi garantias socialajn rajtojn kaj publikajn servojn, ke ĝi malhelpos estontajn Bolkestejn-direktivojn, ke ĝi helpas la aŭtonomion de la Unio fronte al Usono, ktp., konsternas aŭ eĉ rideksplodigas la observantojn kaj la plejparton de la eksterlandaj registaroj. La kartoj estas tiom miksitaj ke la liberala brita semajngazeto The Economist* eĉ faras el la franca prezidanto s-ro Jacques Chirac unu el la plej maldekstraj eŭropaj gvidantoj!
S-RO ANTHONY BLAIR KAJ LIA MINISTRO pri eksterlandaj aferoj, s-ro Jack Straw, estas multe pli konsekvencaj kiam ili uzas ekzakte malajn argumentojn por laŭdi traktaton kiu organizas la socialan malreguladon kaj flekseblecon, kiu predikas ĉiukampe nur la konkurencon kaj la merkaton (vidu la artikolon de Richard Hatcher pri la brita eduksistemo “S-ro Anthony Blair, fervora malkonstruisto de la publika edukado — La brita lernejo liverita al la mastraro”) kaj kiu ankras la Union en la atlantikismo... La mastraj organizoj — Movado de la Entreprenoj de Francio (MEDEF), UNICE sur eŭropa nivelo-, eĉ se ili montras sin prudente diskretaj, tamen ne kaŝas la bonaĵojn kiujn ili atribuas al teksto kiu respondas al iliaj precipaj postuloj. La Eŭropa Komisiono, prezidata de s-ro José Barroso, kies akreditaĵoj estas tiel liberalaj kiel atlantikismaj, ne ŝparas sian propagandon por la “konstitucio” kiu konvenas por lia filozofio.
Ĉiuj eŭropaj rigardoj fokusiĝas sur Francio ekde kiam la venka “ne” ŝajnas ebla. Maltrankvila rigardo flanke de praktike ĉiuj aliaj registaroj, kiuj plejparte ŝatintus eviti la lumĵetilon direktitan sur la enhavo de traktato preskaŭ nekonata de iliaj opinioj. Eĉ antaŭ ol la Eŭropa Konsilio de la 22-a de marto parte respondis al la helpokrio de s-ro Chirac, iuj faris ĉion eblan por helpi sian francan partneron, spekulante pri trejniĝa efekto en la perspektivo de la 29-a de majo: s-ro José Luís Rodríguez Zapatero organizante sian referendumon la 20-an de februaro 2005, kaj s-ro Gerhard Schröder fiksante por la 12-a de majo la daton de ratifo fare de la Bundestag, la germana parlamento. Jen kiel Alain Duhamel, konsternita de la premo de la “ne” en Francio, elvokas tiujn grobajn taktikajn trukojn: “Hispanio ĵus voĉdonis referendume, ĝi faris tion pri pozitivaj temoj kaj kun raciaj demonstroj. Germanio, Italio pretiĝas ratifi la konstitucian traktaton parlamente, ili preparas sin al tio serioze, pragmate”.*
Aliaj eŭropaj rigardoj turniĝas ankaŭ al Francio: tiuj de la landoj kie la peza interkonsento de la elitoj malhelpis ĉian diskuton, kie la liberala demando estis intence kaŝita. Ili atendas de la “ne”, la 29-an de majo, ke ĝi blovu freŝan aeron kapablan relanĉi, kontinent-nivele, la debaton pri aliaj formoj de konstruota Eŭropo. Ili donas por tio prokuron al la francaj elektantoj... Jen ili troviĝas, esceptokaze, en la sama kampo kun s-ro Blair, kiu ja ŝatus ke iu lando, prefere Francio, interrompu la ratifadon de la traktato. Per tio li evitus la okazigon de referendumo, ĉiukaze perdita laŭ ĉiuj analizoj, kiun li promesis al siaj samlandanoj je la fino de 2006...
Bernard CASSEN.
Laŭ franca maniero...
LA KOHORTOJ DE LA “JESULOJ” POR LA REFERENDUMO, kiuj satigas senhonte la kolumnojn kaj antenojn, atribuas al si la monopolon de subteno al “Eŭropo”, kiun ili cetere neniam difinas. Ni indiku al ili konkretan Eŭropon, tiun de la bonaj praktikoj de demokratia debato.Tri landoj, interalie, povas liveri kelkajn ideojn: Irlando, Nederlando kaj Britio.
En Irlando, post la “ne” en la unua referendumo pri la Nica traktato en 2001, la registaro starigis nacian forumon pri Eŭropo servanta kiel kadro por malfermaj kaj ekvilibraj debatoj pri eŭropaj demandoj. Prepare al la referendumo planita en 2005, unue publika sesio okazis la 27-an de januaro 2005, en kiu partoprenis la brita eŭrop-deputito Richard Corbett, favora al “jes” kaj la finnlanda eŭrop-deputito Esko Seppanen, favora al “ne”.
En Nederlando, la registaro decidis atribui 400.000 eŭrojn al la partioj favoraj al “jes”, kaj samon al tiuj, tamen minoritataj, kiuj kampanjas por “ne”, kaj 200.000 eŭrojn por interpartiaj debatoj. Ĝi ja rezervas por si la sumon de 2,5 milionoj da eŭroj por sia propra kampanjo por la “jes”, sed ĝi faris almenaŭ geston favore al plurismo...
En Britio salutindas iniciato kiu devus inspiri la aŭtoritatoj de la protekto de la franca aŭdvida sistemo: kontrolproceduro pri la elsendoj de la BBC pri eŭropaj demandoj, starigita aŭtune de 2004 kaj publikigita en januaro 2005. Tiu raporto asertas precipe ke “en la tuta raportado pri la konstitucio kiun ni aŭdis aŭ vidis, aperis neniuj aŭ tre malmulte da klarigoj pri la enhavo de tiu konstitucio”. Pli grave, “la problemo de nescio de la ĵurnalistoj de la BBC pri la Eŭropa Unio estas urĝe traktenda”.
Laŭ tiu mezuro, nek la radistacio France-Culture nek France-Inter sukcesus la teston pro la ekscese favora prezentado de la konstitucia traktato fare de iliaj ĉefartikolistoj, kaj pro la tre trukita elekto de la redaktejaj gastoj. Ĉe la televidstacio FR 3, la supozata “granda profesiulino pri Eŭropo”, Christine Ockrent, estus serioze striglita pro sia batalantado favore al la “jes”. Tiel, en sia programo France Europe Express de mardo, 1-a de marto 2005, ŝi ne korektis dikan eraron aplombe eldiritan de s-ro François Bayrou: la prezidanto de la UDF asertis ke, laŭ la disponoj de la “konstitucio”, la voĉdono pri la Bolkestejn-direktivo fariĝas unuanime, dum ĉiuj kiuj legis la tekston scias ke tio dependas nur de la simpla kvalifikita plimulto.
Ĉiukaze, neniu el la duetistoj signalis evindentaĵon: se ĝi estos ratifita de la dudek-kvin membroŝtatoj, la “konstitucio” ekvalidos nur en novembro 2006, dum la direktivo, siavice, devas esti adoptita antaŭ la fino de 2005 sur la ekzistantaj juraj bazoj — kaj kiuj retroviĝas tiaj en la teksto submetita al referendumo en Francio.
B. C.
Oni konas la servopretecon de s-ro Anthony Blair kontentigi la dezirojn de la mastraro, precipe per blokado de ĉia sociala antaŭiro en la konstitucia traktato. Sed oni ne imagis ke li irus ĝis konfidi al la privata sektoro la regadon de la eduksistemo. Transformante la lernejon en entreprenon, la “nova laborismo” montras plian fojon ke ĝi enkorpigas la estontecon de la liberala Eŭropo.
EN MARTO 2000, la Eŭropa Konsilio de Lisbono fiksis kiel ĉefan celon de la unia politiko pri edukado produkti profitodonan homan kapitalon en la servo de la ekonomia konkurencivo.* En Anglio (la resto de la Unuiĝinta Reĝlando estas malpli tuŝita), konstruante sur la fundamentoj lasitaj de s-rino Margaret Thatcher, la laborista registaro de s-ro Anthony Blair uzis tri novajn levilojn por “reformi” la lernejo-sistemon laŭ tiu logiko.*
La unua konsistas el potencaj registaraj agentejoj kiel la Oficejo pri eduko-normoj (Office for Standards in Education — Ofsted), kiu faras tre striktajn inspektadojn en la lernejoj, kaj la Agentejo por formado de instruistoj (Teacher Training Agency), taskita superrigardi la unuan kaj pluan formadon de la instruistoj. La dua estas la provo recikli lernejestrojn por fari el ili gvidajn kadrojn firme engaĝitajn serve al la registaraj celoj. La tria, pri kiu temas tiu ĉi artikolo, estas la privata sektoro, priskribita en 1998 — jaron post la enpotenciĝo de s-ro Blair — kiel “kapabla, inter ĉiuj, piloti la ŝanĝadon kaj la ennoviĝon”, por repreni la vortojn de s-ro Michael Barber, registara konsilisto por edukaj demandoj.
Sep jarojn poste, efektive konstateblas, ke la privataj societoj kaj entreprenistoj, ĉu agante komerce aŭ libervole, estas nun la centraj agantoj de la eduksistemo. La registaro efektive bazigas sin sur ili, ĉu temas pri pedagogiaj metodoj, pri programoj aŭ pri administrado de la establoj. Pri tio atestas, rilate la metodojn, la fakto ke la ŝtato atribuas kvinjaran kontrakton kaj sumon de 177 milionoj da pundoj (253 milionoj da eŭroj) al la precipa societo de “edukad-komerco”, Capita. Ĝi dungos plurcent konsultdonistojn por starigi formad-sesiojn kaj konsulti la instruistojn pri la maniero apliki la Nacian Strategion por lerni legi, skribi kaj kalkuli en la bazlernejo (National Primary Strategy for Literacy and Numeracy) kaj la Strategion por la sojlonivelo 3 de lernado de lego kaj skribo en la sekundara instruado (Key Stage 3 Literacy Strategy in Secondary Schools).
La centra rolo de la privato en la “management” aperas ankaŭ en la atribuado al la instruisto de laŭmerita salajro. Kontraktoj de plurcent milionoj da pundoj estis subskribitaj, kun granda nombro da societoj por ellaborado de kriterioj por taksi la efikecon de la instruistoj, por rekrutado de konsultdonantoj taskotaj formi la establo-ĉefojn por taksi siajn proprajn instruistojn kaj ankaŭ por taksado de tiuj samaj establo-ĉefoj por certigi ke ili ĝuste plenumas sian taskon.
Alia granda profito-fonto: la privatigo de la servoj por la establoj, pri kiuj ĝis nun grandparte decidis la lokaj aŭtoritatoj respondecaj pri edukado (Local Education Authorities, LEA). Tio koncernas ĉion de manĝejoj ĝis prizorgado de la ejoj, inkluzive de la servoj kiuj tamen troviĝas en la centro mem de la pedagogia aktiveco: la disponigo de specialigitaj formistoj aŭ de pedagogiaj konsilantoj. La LEA estas la departementoj taskitaj pri edukado en la lokaj kolektivumoj, de kiuj ĉiu kovras urbon aŭ provinco, escepte de Londono, kiu havas tridek-tri da ili. La politiko de la registaro de s-ro Blair ne estis alia ol trudi al la LEA transdoni praktike ĉiujn siajn buĝetojn al la establoj, kiuj siavice estis taskitaj aĉeti multajn servojn ĉe la privata sektoro. Multfoje la LEA estis inspektitaj de la Ofsted kaj juĝitaj “misfunkciantaj”. La ŝtato poste trudis al ili transdoni ĉiujn siajn servojn al la privato.
La privataj entreprenoj ne estas altirataj de la rekta profitcela mastrumado de publikaj lernejoj. Ne ĉar tio estus malpermesita al ili: la leĝo de 2002 pri edukado devigas la LEA fari adjudikadon al la privato por la mastrumado de la estontaj establoj kies konstruado estas programita aŭ por la mastrumado de tiuj establoj kiujn la Ofsted juĝis “misfunkciaj”. Ĉiukaze, ekde la enpotenciĝo de la Laborista Partio en 1997, nur tri publikaj lernejoj pasis sub rektan regadon de privataj societoj. Kaj tio pro du ĉefaj kialoj: ĝis nun, la LEA sukcesis eviti lanĉadon de adjudikadoj, kaj la entreprenoj mem ne estas konvinkitaj ke tiaj aktivecoj estas sufiĉe profitigaj.
La registaro adoptis ankaŭ aldonan strategion por fari la entreprenojn motoroj de la ŝanĝo en la eduksistemo: la mecenatecon. Ĝia plej malrekta, sed plej influa, estas la patronado de “specialiĝintaj” establoj. Temas pri liceoj kaj gimnazioj (11 ĝis 16 jaroj aŭ 11 ĝis 18 jaroj) kiuj, krom instruado de la nacia programo (National Curriculum), specialiĝas en aparta fako: arto, sciencoj, modernaj lingvoj aŭ “negocoj kaj entreprenoj”. Deklarita pravigo: la establoj devas respondi al la diversaj “lertecoj” de la lernantoj, kaj la multeco de la eblaj elektoj konstituas larĝigon de la demokratio. La plej multaj instruistoj estas apenaŭ konvinkitaj pri tio, sed pli ol la duono de la sekundaraj establoj, logataj de la perspektivo ricevi aldonajn registarajn kreditojn, “specialiĝis”, kaj la intenco de la potenco estas ke fine ili ĉiuj faru tion. Por akiri tiun statuson, ili devas trovi 50.000 pundojn (71.000 eŭrojn) el eksteraj fontoj, precipe el entreprenoj.
TIU DISPONO PLENUMAS DU FUNKCIOJN: stimuli la entrepren-spiriton en la mastrumado de la establoj kaj ligi tiujn pli rekte al la komerco-mondo. En la praktiko, multaj patronoj estas grandaj societoj dezirantaj afiŝi sin kiel “civitanaj entreprenoj”.* Ili ne interesiĝas pri mastrumado de la establoj, eĉ se kelkaj de ili delegas reprezentantojn de siaj estraroj. Notinda foresto inter la mecenatoj: tiuj de la entreprenoj de la “edukad-komerco”.
La alia formo de mecenateco, kiu iras multe pli malproksimen, koncernas la “akademiojn”, novajn ŝtatajn sekundar-establojn starigitajn en la sociale malfavorigataj zonoj. Ili estas financataj rekte de la registaro, sed dotitaj de la leĝa kadro kiu regas la privatajn establojn, tiel ke ili ne bezonas plenumi tiun kiu estas deviga por la aliaj publikaj establoj. Ili do ne dependas de la LEA kaj disponas pri totala libereco, precipe pri la programoj. Ĝis nun, 17 malfermiĝis, kaj la celo estas 200 en la jaro 2010.
La mecenatoj devas pagi 20% de la nemoveblaĵo-kostoj (proksimume 2 milionoj da pundoj aŭ 2,8 milionoj da eŭroj), kaj la registaro liveras la reston de la konstrukostoj por la lernejo (mezume 35 ĝis 42 milionoj da eŭroj, do multe pli ol por ordinara lernejo), same kiel por la kostoj de funkciado. La terenoj kaj la konstruaĵoj de la ekzistanta publika lernejo, nun propraĵo de la loka kolektivumo, estas transdonotaj al la nova akademio, kio permesas al la mecenatoj akiri ilin je 20% da ilia valoro. La mecenato povas nomumi la plimulton de la estraranoj kaj do regi la establon, precipe pri elekto kaj stimulado de la instruistoj.*
Krom la mastrojn, la registaro instigas la ekleziojn kaj la riĉajn privat-lernejojn mecenati tiujn establojn. La teksejo de la registaro listigas la 17 ekzistantajn kaj ankaŭ iliajn pedagogiajn ennoviĝojn.* La mecenatoj estas ĉefe entreprenistoj miliarduloj kun diversaj motivadoj, sen ke tiuj estas ekskluzivaj inter si: filantropio, transdono de la valoroj de la komerca mondo, favorigado de la reputacio de ilia entrepreno, serĉo de politika influo. Unu de ili, Sir Peter Vardy, posedas grandan reton de aŭtomobil-koncesioj. Li estas ankaŭ fundamentista kristano kiu kredas ke la biblio devas esti komprenata laŭvorte. En lia akademio, la kreismo estas instruata samrange kun la darvina evolu-teorio, kaj la libroj de Harry Potter estas malpermesitaj kun la preteksto ke ili stimulas la kredon al sorĉado. La akademio estis inspektita de la Ofsted kaj ĝuis bonegan raporton.
Ĉu la eduka mecenateco estas etapo al profitcela alpropriĝo de la publikaj lernejoj? Tio estas ebleco kiun oni ne povas ekskludi por la estonteco, aparte en la kunteksto de la Ĝenerala Akordo pri la Komerco de la Servoj (ĜAKS) de la Monda Organizo pri Komerco (MOK). Ekzistas tamen diversaj obstakloj. Unue, necesus ke la nunaj mecenatoj estu substituataj de aliaj kiuj havas la celon gajni monon. Kaj necesus, krome, ke ili havu la perspektivon gajni pli da ĝi ol en aliaj sektoroj. Nu, en Usono, por la lerneja jaro 2003-2004, nur 47 societoj havis mastrumad-kontraktojn por 417 publikaj lernejoj, kaj tre malmultaj de ili akiris profitojn.
La demando pri rentabilitato stariĝas por la probablaj konsekvencoj de la ĜAKS por la edukado. La ĉefa celo de la premgrupo de la “edukad-komerco” estas la postdeviga instruado, kaj tio per la sistemoj de malĉea instruado aŭ la starigo de unuversitataj areoj eksterlande. Krome, plejmulte, kaj kontraŭ la pozicio de la Komisiono, la registaroj de la membroŝtatoj de la Eŭropa Unio (EU) ŝajnas ankoraŭ hezitemaj pri la ideo engaĝi la devigan lernejon en la kadron de la ĜAKS. La artikolo III-315 de la eŭropa konstitucia traktato, en stato de ratifado, precizigas ke, por la intertraktado kaj fintrakto de komercaj akordoj, necesas unuanimeco (kaj ne plu la kvalifikita plimulto) “en la kampo de socialaj servoj, de edukado kaj de sano, kiam tiuj akordoj riskas grave perturbi la organizadon de tiuj servoj sur nacia nivelo kaj damaĝi la respondecon de la membroŝtatoj por la plenumado de tiuj servoj.”
S-ro Blair iris multe pli malproksimen ol la pozicio de intertraktado de la EU por la ĜAKS, malfermante la sistemon de publika edukado al la privata sektoro, sed ne videblas ajna movado de la komerca medio favore al regado de la profitcela mastrumado de la establoj. Cetere, kio por la registaro vere gravas, ne estas la entreprenoj de la “edukad-komerco”, relative malforta sektoro de la ekonomio, sed la interesoj de la dominantaj kapitalistaj sektoroj, de la grandaj dungistoj. Por tiuj, estas la tasko de la publika sistemo formi la “homan kapitalon”, sed laŭ iliaj postuloj.*
Jen precize kion postulas la konsulta komitato pri komerco kaj industrio de la Organizo pri Ekonomia Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD) en labordokumento* submetita dum la renkontiĝo de la ministroj pri edukado en Dublino la 18-an kaj 19-an de marto 2004: “Laŭ nia opinio, la registaro havas la precipan respondecon rilate la unuan formadon. La dungistoj kaj la entreprenoj kontribuas al ĝi laborante kun la registaro kaj kun la edukaj institucioj por doni al ili klarajn celojn laŭ la bezonoj de la merkato.”
La Blanka Libro pri la 14-19-jaraj lernantoj publikigita en februaro 2005 de la brita registaro respondas perfekte al tiu plano. Anstataŭ konservi komunan trunkon da fakoj ĝis la aĝo de 16 jaroj, ĝi planas orientiĝon al profesiaj instruadoj en la aĝo de 14 jaroj, sub gvido de la mastraro: “Ni volas meti la dungistojn en la komando-postenon por ke ili ludu ŝlosilan rolon en la fiksado de la sinsekvo de la instruado kaj en la detala difinado de la enhavo de diplomoj.” Rabatita soklo de konoj, sen sociaj sciencoj, sen vivantaj lingvoj, sen antikvaj lingvoj kaj sen arto. Speco de eduka ekvivalento de la minimuma salajro, kaj ne senkiale, ĉar ĝuste tien ĝi kondukas la lernantojn de popola medio.
Richard HATCHER.
ANTAŬ SESDEK JAROJ, LA 8-AN DE MAJO 1945, kun la disfalo de la germana Tria Regno, finiĝis la dua mondmilito en Eŭropo. Ĝi daŭris ankoraŭ en Azio ĝis la 2-a de septembro 1945 kiam, sur la komandejo de la usona kirasŝipo Missouri, la reprezentantoj de Japanio, klabitaj de la unuaj atombomboj, subskribis la kapitulacon de sia lando.
Ĉu ankoraŭ paroli pri tiu konflikto, dum la granda ĥoro de la komunikiloj svenbatas nin okaze de la multaj memor-ceremonioj* — elŝipiĝo en Normandio, liberigo de Parizo, tiu de Aŭŝvico, poste de Buchenwald [Buĥenvalt], falo de Berlino-, troabundaj bildoj kaj senfinaj komentoj pri la precipaj epizodoj? La respondo estas jes. Pro simpla kialo: la ceremonieco mem de tiuj memorigoj enterigas kaj sufokas la sencon de la evento. Jen la paradokso: la komunikiloj memorigas... por pli bone forgesi.
La historiisto Eric Hobsbawm avertis nin: “Hodiaŭ, asertas li, la historio estas pli ol iam reviziata aŭ eĉ inventata de homoj kiuj ne deziras koni la veran pasintecon, sed nur tian pasintecon kiu akordiĝas al iliaj interesoj. Nia epoko estas tiu de la granda historia mitologio.”*
Kun la paso de la tempo kiu malproksimigas nin de la faktoj, la rektaj atestantoj malaperas, la instruoj tiam rekte faritaj paliĝas, nebuliĝas. Kaj la grandaj komunikiloj, kiuj ne posedas la rigoron de la historiistoj, rekonstruas, laŭplaĉe de la modoj, pasintecon tro ofte determinata, korektata, ĝustigata... fare de la nuntempo. Pasinteco reviziita, purigita, lavita de ĉio kio povus hodiaŭ fari malordon. Tiurilate — alia paradokso-, estas malmulte da diferenco inter tiu nova “oficiala historio” kaj la ŝtatcenzuro en la nedemokratiaj landoj. En ambaŭ kazoj, la junaj generacioj ricevas tiun reviziitan pasintecon. Kaj kontraŭ tia tordado de la historio necesas energie reagi.
La dua mondmilito estis la centra momento de la 20-a jarcento. Unu el la plej violentaj kaj plej stampaj eventoj de la historio de la homaro. Unuavice per sia dimensio, sia senegala amplekso. Kun la kreskanta larĝiĝo kaj intensiĝo de la konflikto, la batalkampo etendiĝis sur la tutan planedon kaj tuŝis ĉiujn kontinentojn, escepte Antarktion. En 1945, preskaŭ ĉiuj sendependaj regnoj troviĝis implikitaj en la milito. La grandaj imperiaj potencoj estis trenintaj en la alfrontiĝon, vole aŭ perforte, siajn koloniojn de Afriko kaj Azio. Kaj ĉiuj landoj de Latinameriko fine engaĝis sin favore al la aliancanoj*, Brazilo sendis eĉ ekspedician taĉmenton kiu batalis en Italio. En la momento, en kiu falis la 3-a Regno, nur naŭ ŝtatoj en la mondo (Afganio, Danio, Hispanio, Irlando, Mongolio, Nepalo, Portugalio, Svedio kaj Svislando) estis oficiale neŭtralaj.
La nombro da mobilizitaj soldatoj superis ĉion ĝis tiam konatan. Dum en Azio la japanoj faris senfinan militon por fariĝi la mastroj de Ĉinio, Germanio mobilizis, en 1939, 3 milionojn da soldatoj de la Wehrmacht [vermaĥt]* por okupi Pollandon. Baldaŭ poste ĝi vicigis 6 milionojn por entrepreni “preventan militon” kontraŭ Sovetunio, kiu devis siavice kontraŭmeti fortojn kun pli da 11,5 milionoj da homoj... Kaj kiam Usono eniris la militon, post viktimiĝi mem de “preventa atako” de la japanoj en Pearl Harbour la 7-an de decembro 1941, ĝi mobilizis ne malpli ol 12 milionojn da soldatoj...
Tiu planedvasta milito estis ankaŭ “totala milito”, karakterizita de etendiĝo de la “mortiga zono” multe trans la vera batalkampo. La civilaj loĝantaroj de tuta Eŭropo, de okcidenta Rusio kaj de orienta Azio suferis militajn operacojn, la proksimecon de diversaj frontoj, rastadojn, subpremojn aŭ sistemajn bombadojn. Sen paroli pri la persekutoj kaj la masakroj, pro ideologiaj motivoj aŭ pro raspolitikoj, kiuj viktimigis milionojn da civiluloj (aparte la eŭropajn judojn, la ciganojn. la ĉinojn kaj koreojn) flanke de la Akso-ŝtatoj (Germanio, Italio, Japanio), precipe en orienta Eŭropo kaj en Ĉinio.
La kosto je homaj vivoj estas la plej alta de la historio. Oni taksas la sumon de la mortintoj je proksimume 50 milionoj. La bilanco estis pli peza en Eŭropo ol en Azio, kaj multe pli en orienta Eŭropo ol en okcidenta. La sovetia armeo — la ruĝa armeo — sole perdis proksimume 14 milionojn da homoj: 11 milionojn sur la batalkampoj (inter ili 2 milionojn ĉe la frontoj de Ekstrem-Oriento) kaj 3 milionojn en la germanaj militkaptitejoj. Iuj grandaj bataloj, kiel tiu de Stalingrado (septembro 1942 ĝis februaro 1943), la elŝipiĝo de Normandio (junio 1944) aŭ la preno de Berlino (20-a de aprilo ĝis 8-a de majo 1945), montriĝis pli mortigaj ol la plej teruraj bataloj de la unua mondmilito.
Ĉe la okcidentaj aliancanoj, la sumo de la mortintoj en batalo estis 300.000 usonanoj, 250.000 britoj kaj 200.000 francoj. Japanio perdis 1,5 milionojn da batalantoj. Sed la precipaj kaŭzoj de la perdoj da homaj vivoj estis la alfrontiĝo, en orienta Eŭropo, inter la Wehrmacht kaj la ruĝa armeo, kiu soldiĝis per minimume 11 milionoj da soldatoj de ambaŭ flankoj kaj faris pli ol 25 milionojn da vunditoj...
UNUAFOJE DUM MILITO, la nombro da civilaj viktimoj superis ege tiun de batale mortintaj militistoj. Krome, la civiluloj estis ofte viktimoj de fiaĵoj faritaj por terorizi la kontraŭulon. Tiel, en Azio, Japanio invadinte Nordan Ĉinion ekde 1937 kaj okupinte Pekinon, lanĉis sian armeon kontraŭ Nankino kie tiam oficis la ĉina registaro kiu decidis rezisti. Preninte Nankinon, la japana armeo allasis sin al vera masakro. La pli ol 200.000 ĉinoj troviĝantaj ankoraŭ en la urbo estis ĉiuj ekzekutitaj en hororaj kondiĉoj. La virinoj estis sovaĝe perfortitaj, viroj kaj infanoj vive enterigitaj aŭ turmentataj laŭ precizaj direktivoj. La urbo estis prirabita kaj poste bruligita.
La princo Asakasa, unua respondeculo de tiu buĉado, estis neniam ĝenata post la milito. Ankoraŭ nun, certaj japanaj lernolibroj bagatelumas tiun krimon. Tio, tute prave, furiozigas la ĉinojn kaj koreojn, kiel oni vidis ankoraŭ lastan aprilon en Pekino dum grandaj kontraŭjapanaj manifestacioj. Kontraste al Germanio, Japanio neniam rekonis konvinke siajn abomenindajn militkrimojn kontraŭ la ĉinaj kaj koreaj civiluloj.
Ĉie, la malsato pereigis grandan parton de la sieĝataj loĝantaroj. Tiel, en Leningrado (nuntempe Sankt-Peterburgo), pli ol 500.000 civiluloj pereis pro mankoj inter novembro 1941 kaj januaro 1944. Okazis ankaŭ masivaj bombadoj de urboj. La tutaĵo de la militantoj forigis ĉiajn skrupulojn rilate al sendefendaj urboj. Komence, la hitlera aerforto kiu, de la 10-a de septembro 1940 ĝis la 15-a de majo 1941 bombadis anglajn urbojn (inter ili Coventry) kaŭzante la morton de pli ol 50.000 civiluloj. Kiel multaj aliaj urboj, Varsovio estis ĝisfunde detruita, de novembro ĝis decembro 1944, de la germanaj trupoj en retreto. La aliancanoj replikis la 13-an de februaro 1945 per la detruado de Dresdeno, kiu faris dekmilojn da civilaj viktimoj, inter kiuj multaj rifuĝantoj. Poste, la 8-an kaj 11-an de aŭgusto 1945, la japanaj urboj Hiroŝimo kaj Nagasako estis forbalaitaj de la unuaj atombomboj de la historio.
Okazis ankaŭ eliroj aŭ perfort-marŝadoj kiuj kaŭzis sennombrajn viktimojn inter la militkaptitoj, deportitoj aŭ delokitaj loĝantaroj; sole en la jaro 1945, ekzemple, pli ol 2 milionoj da germanoj mortis dum ili fuĝis piede al okcidento, antaŭ la avancado de la sovetiaj trupoj. Kaj okazis precipe la krimo de la krimoj, la sistema ekstermado, fare de la nazioj, pro antisemita malamo, de inter 6 ĝis 12 milionoj da eŭropaj judoj.
Pro siaj apokalipsaj dimensioj, kaj pro la uraganoj da perforto, da kruelo kaj da morto kiun ĝi blovis tra la mondo, la dua mondmilito renversis ne nur la internacian geopolitikon, sed tute simple la pensmanierojn. Por la generacioj kiuj travivis tiun militon kaj transvivis ĝiajn perfortojn, nenio povis plu esti kiel antaŭe. Dum la kuro de tiu konflikto, la homo plonĝis en iuspecan abismon de la malbono, li atingis staton de ia senhomiĝo. Tute aparte en Aŭŝvico. Kaj estis necese, post tiu milito, procedi al regenerado, al rekonstruado de la homa spirito. Rehomigo de la homo.
TIA KIAN NI KONAS ĜIN HODIAŬ, la mondo daŭre restas abunde fasonita de la traŭmato kaŭzita de tiu milito. Instruoj estis prenitaj de ĝi, kaj aparte du:
‣ unuavice, ke necesas ĉiupreze eviti samspecan konflikton. Tio kondukis la internacian komunumon provizi sin, ekde 1945, de senprecedenca organizo: tiu de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), kies unua celo restas malhelpi militojn;
‣ duavice, ke la faŝisma kaj nacisocialisma teorioj kiel la japana militismo restas kulpaj pro esti ĵetintaj la mondon en la abismon de tiom abomeninda milito. Ke politikaj reĝimoj fonditaj sur antisemitismo, sur rasmalamo aŭ sur la diskriminado konstituas danĝerojn ne nur por ilia propra popolo, sed por la tuta homaro. Pro tio cetere, tute nature, la duan mondmiliton sekvis la naskiĝo de Israelo kaj la granda vekiĝo de la koloniitaj popoloj de Afriko kaj Azio.
Sed la venkintoj mem ŝajnas esti forgesintaj la instruojn de tiu milito. Tiel ekzemple la Rusio de la prezidanto Vladimir Putin senhonorigas sin per la blinda subpremo kaj sia misuzo de forto en Ĉeĉenio. Kaj en Usono, la registaro de la prezidanto George W. Bush uzas la fiajn atencojn de la 11-a de septembro kiel pretekston por tuŝi la juroŝtaton. Vaŝingtono restarigis la principon de “preventa milito” por invadi Irakon, starigis koncentrejojn por malliberuloj senigitaj je siaj rajtoj kaj toleras la praktikadon de la torturo.
Tiuj gravegaj malrespektoj neniel malhelpos s-rojn Putin kaj Bush troni, la 8-an de majo, en la centro de la ceremonioj memore al la venko super la 3-a Regno. Malmultaj komunikiloj kuraĝos memorigi al ili ke ili uzurpas sian lokon pro sia perfido al la grandaj idealoj de la venko de 1945.
Ignacio RAMONET.
Se, en la plej multaj membrolandoj de Eŭropa Unio, la ratifo de la Eŭropa Konstitucio okazas kun ia indiferento, en Francio la kampanjo de la referendumo estas pli vigla ol atendite, parte ĉar negativa respondo ne estas ekskludita por la 29-a de majo. Tiu NE resonus tondre. Tamen, la proparolantoj de la “jes” staras antaŭe sur la scenejo: la prezidanto de la Respubliko, la precipaj partioj, preskaŭ la tuta mastraro, la amaskomunikiloj mobiliziĝas por defendi esence liberalan tekston. Kiel dum la Mastriĥta Traktato en 1992, la senkondiĉe propagandantaj “jesuloj” provas konvinki promesante socialajn progresojn... Oni scias kio okazis kun tiaj promesoj. Fronte al tiu NE, kiu povus movi Eŭropon, la komunikila propagando furiozas ĝis paroksismo. Kaj la dominantaj ĵurnalistoj, konfuzitaj de opinio kiu forspitas iliajn komentojn, eksimilas al papertigroj.
ESTAS MALPRUDENTE voli infanigi plenkreskulojn. Kiam voĉdonkampanjo donas al ili la parolon, ilia sincereco povas esti eĉ kontaĝa: “Valéry Giscard d’Estaing faris nur unu solan eraron: nomi la tekston de la traktato “konstitucio” rimarkigis en Le Figaro Alain Minc, nun animanto de la elsendo “Face à Alain Minc” en la nova ĉeno Direct 8. Ĝuste tiu nomo malhelpis ratifon per la parlamenta vojo. La referendumo estas simila al antidemokratia “sifiliso” kiun Francio disvastigus tra la tuta Eŭropo.”*
Por la baronoj de ĵurnalismo, la “parlamenta vojo” estintus malpli tikla kaj pli avantaĝa. Malpli tikla: dum la kunveno de la Kongreso, la 28-an de februaro 2005 en Versajlo, la projekto de konstitucia leĝo, antaŭ ĝia ratifo per referendumo, estis adoptita per 91,70% de la esprimiĝintaj voĉoj, el kiuj tiu de la senatoro Serge Dassault, posedanto de granda parto de la franca gazetaro. Pli avantaĝa: kun la eŭropa afero solvita en la esperata senco, la gazetaro povintus zorge prepari siajn novajn dosierojn pri la ŝancoj de s-ro Nicolas Sarkozy en 2007 [en la prezidantaj elektoj] kaj imagi la peripetiojn kiuj tiam alfrontigus lin kun s-roj Jacques Chirac, François Hollande aŭ Jack Lang. Sed jen, komenco de ekribelo devigas la plejparton de la deciduloj densigi la vicojn, pozi kune, defendi kun la sama entuziasmo la socialan merkat-ekonomion. Kaj la komentistoj, siavice, devas nun trafoliumi konfuzan tekston kiu parolas pri mono, cirkuleroj, servoj “de ĝenerala ekonomia intereso”... Io serioza, sed tiel enua.
Enua, ĝuste ne. Jen iomete la problemo. Tie, kie la grandaj komunikiloj atendis apation, rapide enpakitajn ĝeneralaĵojn pri paco kaj blua ĉielo de Eŭropo, la intereso vigliĝas, la scio certa kaj devojiĝema: kiam la elektanto devas respondi “jes” kun tiom da unuanimisma malzorgemo kiel la parlamentanoj, li minacas fari la malon. Sed tio povas esti nur pro nescio. “La referendumo falis sur somnambulan Francion, plendas sur LCI Claude Imbert, fondinto kaj ĉefartikolisto de la revuo Le Point. Sistemo de reprezenta demokratio estus pli prudenta. Jen ulo kiu laboras la tutan tagon en fabriko apud Nancio. Li hejmeniĝas malfrue en vespero. Mi povas nur diri al vi ke li emas trinki bieron, li ne rigardos la konstitucion detale. Por kio servas la parlamentoj?”*
Kaj ĉefe, por kio servas la ĉefartikolistoj kiuj pensas kiel la parlamentanoj, sed eĉ pli masive? Kiel ofte, la “kontraŭulo” de Claude Imbert en la komunikilo dividis lian senton. Cetere, la delegita direktoro de Le Nouvel Observateur tion jam skribis dek-ok monatojn pli frue: “Ĉu necesas submeti al referendumo la projekton de Eŭropa Konstitucio devena de la konvencio Giscard? En la nuna stato de la aferoj, mia respondo estas ne.” Kaj Jacques Julliard aldonis: “La deziro pri referendumo respondas pli al rusoa* fantasmo pri la inaŭgura kontrakto ol al vera demokratia bezono..”* La demokratio estas ofte malpli utila ol “debato” en LCI.
Konsternita de la “terura eraro kiun Francio estas faronta”, Bernard Guetta, la ĉefartikolisto de la radiostacio France Inter, iras preskaŭ ĝis “skui la advokatojn de la “jes” kiu dormas sur sia benko”*. Sed, ĉefe, li ne komprenas. Kion, la popolo de la klerismo, kiu disponas por sia instruiĝo samtempe pri la kronikoj favoraj al la “jes” de Alain Duhamel, de Dominique Rynié kaj de Alexandre Adler, pri la engaĝitaj demandoj favoraj al la “jes” de Stéphane Paoli, de Jean-Pierre Elkabbach kaj de Christine Ockrent, pri politikaj elsendoj animataj de la “jes”-partizanoj ĉe France Inter (“Feux croisés [krucpafado]”), en LCI (“Ferry / Julliard”) kaj ĉe France Culture (“La rumeur du monde”), pri ĉefartikolistoj favoraj al la “jes” de Libération, de Paris Match kaj de Alternatives économiques, sed ankaŭ de Charly Hebdo, de Le Figaro kaj de Courrier international, pri klarigoj de la konstitucia teksto “jes”-favore trukitaj de France 3 (“Por jes, por ne”), de Le Monde (Henri de Bresson) kaj de Arte — tiu popolo aŭdacus, spite al ĉio ĉi, respondi “ne”? Kiel imagi tian nekapablon sekvi la centfoje disdonitan lecionon?
LA KLARIGO DE BERNARD GUETTA, kronikisto de France Inter, de L’Express kaj de Le Temps de Ĝenevo, deklaris triste la vanecon de ĉio ĉi ĉiutaga gurdado, inkluzive de la sia: “Mobilizado, konvertiĝoj fariĝas buŝ-al-orele, amplifitaj de Interreto, ties “chats”, ties “blogoj” kaj ties trozorgemaj kaj falsaj analizoj pri la projekto kiuj amase troviĝas tie. Antaŭpolitika radikaleco de usona tipo renkontas la malnovan francan revolucian fonon. Ŝvebas en la aero io de majo 68, kun aldone malamo.”*
Malamo kontraŭ racio... Kun iom da kuraĝo, ni identigus alian botelfantomon. La grupo de 83 junuloj kiuj frapiĝis kontraŭ la prezidanto de la respubliko sur scenejo de la televidĉeno TF1, la 14-an de aprilo, ne montriĝis influita — male al la ridantaj kronikoj de la granduloj de la ĵurnalismo — de imagitaj komplotoj aŭ de la “falsaj analizoj” de interreto. Por la 83, la ekzamenado de iliaj ekzist-kondiĉoj estis funkcio de ilia civit-instruado. Kion alian ili spertis, sume, ol tiun “Socialan Eŭropon” kiun oni anoncis al ili jam antaŭ dek-tri jaroj okaze de la Mastriĥta traktato*, kaj kiun oni daŭre promesas. Ilia sola malkonvenaĵo estas ke ili mezuras la valoron de la promeso laŭ la ulno de sia vivo kiel studento, senlaborulo, laboristo. Ili sentas sin malfortaj kaj minacataj, oni kunvenigas ilin por nova fortostreĉo de adaptiĝo. Sed ili ŝajnas neniam dignaj por la “reformoj” kiujn oni destinas al ili, neniam sufiĉe subtilaj por la doktaj komentoj per kiuj oni dronigas ilin, neniam vere je la alteco de la eŭropa destino “alte konkurenciva” kiun oni imagis por ili. Oni submetas ilin poste al nova vico da klarigoj, da “pedagogio”. Poste al sekva.
Nun estas ĵurnalisto de Le Nouvel Observateur kiu skoldas ilin en la televido: “Mi pensas ke, malfeliĉe, oni devas diri al ili: jes, la socialaj problemoj, via eta persona komforto, nu jes! hodiaŭ, tio devas pasi al la dua vico.”* Kaj liaj samtablanoj alarmiĝas kun li pro la “timoj” de la opinio, la “malracieco” de “furiozaj civitanoj”, “la eterna gaŭla kolektiĝo de kolero kaj grumblo”. Kiam la prezidanto de la respubliko suspiris “Mi ne komprenas vin”, li parolis iomete por tiuj, kiuj kun li antaŭtimas “en la aero” ion nekapteblan.
En la redaktejoj, la “ne” egalus katastrofon ne tiom pro la melopeo de kialoj insiste gurdataj (perdo de la socialaj frandaĵoj de la traktato, izoliĝo de Francio, senpoveco de Eŭropo, ktp.), kiuj estas precipe la ekipaĵo de ordinara propagando (vd Klarigo de kvin ŝlosilaj punktoj de la traktato). Pli grave, rifuzo de la traktato konfirmus la malpliiĝintan efikon de la ĉefartikolaj saĝumadoj de frataro ŝvitanta vantecon kaj kiu aprezas nenion pli ol la frekventado de la gravuloj kaj inteligentuloj. Ne nur ke la ĵurnalistoj ne estus plu admirataj se ili daŭre kredas sin influaj kaj timataj. Nu, aldone al la fiasko de la kandidato (portata de la grandaj informiloj) s-ro Edouard Balladur ĉe la prezidant-elektoj de 1995 kaj al la populareco de la plej multaj socialaj movadoj ekde 1995, malsukceso ĉe la eŭropa fronto damaĝus la konfidon kiun la amaskomunikiloj havas al sia povo.* Kaj sugestus ke post esti ĉion koncedinta al ili, ofte pro malkuraĝo, oni povas ankaŭ kuraĝi kaj venki ilin.
Por ili, la malvenko de la konstitucia projekto estus ankaŭ timinda pro la identeco de tiuj kiuj kontraŭstaras ĝin. Alie ol konstitui vicon da famuloj facile reuzeblan por la servoj de s-ro Jack Lang kaj prezenteblan por ĉiu nova balotado*, la kontraŭuloj de la traktatoj estas ofte “ordinaraj” aktivuloj kiuj legis projekton kiu ne estas tia. Ili organizas kunvenojn, disdonas flugfoliojn, gluas afiŝojn. Kaj ili havas kun la komunikiloj distancajn rilantojn, eĉ malamikajn. Tio ne estas tre demokratia, kredu min...
En la kalkulo de la gastoj ĉe la grandaj naciaj radio- kaj televid-stacioj, la malekvilibro favore al la “jes” estas premega, kompreneble. Sed ne nur pro la deziro esti partia. La stelulaj ĵurnalistoj invitas antaŭ cio aliajn “stelulojn” kiujn ili konas kaj kiujn ili, kelkfoje, ciumas.* Por tiuj kiuj disdonas la parolon, la aktualaĵo estas antaŭ ĉio tiu kiun skulptas la deciduloj kaj malnovaj rutinuloj de la scenejo, minimume same unuanimaj por la “jes” kiel la parlamentanoj kunvokitaj en Versajlo. Ĉu ili pridemandas ministron, konatulon de la spektaklo, industriiston, profesoron ĉe la Instituto pri politikaj esploroj, kandidaton “kiu havas siajn ŝancojn” ĉe la venonta prezidant-baloto, nemalhelpeble la ĵurnalistoj trafas sur preskaŭ sammultaj partizanoj de la “jes” (vidu, sube, “En tuta objektiveco”).
Tamen, eĉ se Jean-Pierre Elkabbach, Stéphane Paoli aŭ Christine Ockrent devigus sin al klopodo por ekvilibro, kiel postuli de ili ke ili retenu sin senfine? “Mi estas por la “jes”, mi ne devus diri tion, sed mi estas por la “jes”. Sed mi estas objektiva!”, ellasis, la 8-an de februaro, la intervjuisto de Europe 1.*
Ĉiuj vojoj kondukas al la “jes”. Ĉu Romo enterigas la papon? Invitita por komenti la eventon, la urbestro, s-ro Walter Veltroni, ne forgesas interŝovi al Jean-Pierre Elkabbach (kiu instigis lin) ke li “esperas ke Francio konfirmos sian eŭropan vokitecon” (la 7-an de aprilo). Ĉu Parizo fariĝos urbo de la Olimpiaj Ludoj? S-ro Bertrand Delanoë, socialista urbestro de Parizo, ne povas eviti demandon pri la bona elekto, la 29-an de majo: “La Francio mobilizita kaj entuziasma por la Olimpiaj Ludoj — Parizo 2012 — povus esti tia por Eŭropo, se mi bone komprenas.” Jes, li bone komprenis... (la 22-an de marto). Ĉu la grupo Ŝparkaso anoncas ke ĝi pagigos la kurantajn kontojn? Eble por danki la ĵurnaliston kiu ebligis al li deŝuti sian flaŝofilmon de senpaga komunikado: la ĉefo de la entrepreno, s-ro Charles Milhaud, interŝovas ke ni ŝuldas al Eŭropo nian venontan feliĉon de deponantoj (la 14-an de aprilo). Ĉu la ministro pri edukado, s-ro François Fillon, venas por komenti la manifestaciojn de la studentoj? Li ne eliras el la studio sen respondi al la sekva demando: “Fakte, kiel konvinki la francojn ke voĉdoni “jes” signifas meti blu-blank-ruĝon en la stelitan bluon de la Eŭropo de 2010? Kiel?” (la 25-an de marto). Oni ne scias ĉu Jean-Pierre Elkabbach tiumatene prenis kelkajn konsilojn.
KOMPRENEBLE, LA PLEJ DIKAJ ŝnuroj havas daŭre sian logon: prezidanto de la Eŭropa Komisiono malpermesita ĉe televido laŭ decido de la franca prezidanto; foto de Jean Jaurès trukita de la Socialista Partio; pledaĵo por la “jes” sendita al ĉiu elektonto anstataŭ klarigo de la motivoj de la traktato; “pedagogia broŝuro” skulptita de la aktivuloj por la traktato; membro de la Konstitucia Konsilio kiu, okaze neglektante sian devon de rezervo, kampanjas; altigo de la elektrotarifoj prokrastita, ktp.
Sed nun superregas la instrumento de la agendo, de filtrado, de kribrado. Por kompreni tion, sufiĉas observi Dominique Reynié, profesoro pri politikaj sciencoj, kiel li gurdas trifoje ĉiutage, kun fer-dura senhonteco, sian “pedagogian” kronikon ĉe i-télévision. Ĉion kio iras bone, ni ŝuldas al Eŭropo; ĉion kio iras malbone, al la manko de konstitucio. Ĉu progreso de la egaleco en la parlamentoj? Ĉu rajto de la salajruloj? Demisio de ministro tro larĝanima kun la publikaj groŝoj? Jen Eŭropo, kompreneble! Ĉu diskutata cirkulero? Ĉu diplomatio en la spuroj de tiu de Usono? Ĉu delokadoj? Jen foresto de konstitucio, kompreneble! Por tiu ludo, s-ro Reynié meritus Molier-premion.
Ili estis multnombraj por vipi s-ron Henri Emmanuelli kiam tiu proksimiĝis al la nuna minoritato de la Socialista Partio kaj la iamaj oponantoj de la marŝalo Pétain: “Ni estas malproksimaj de klera kaj demokratia debato; ni estas pli ĝuste ĉe parolaj atakoj kaj ekscesoj.” (Dominique Reynié, i-télévision, la 14-an de marto). Sed la samaj montriĝis malpli “ŝokitaj” kiam, parolante nun pri la oponantoj al la traktato, s-rino Martine Aubry riproĉis al ili “popolismon kiu kondukis la iaman Italion al tio kion ni konas”. Ĉu Mussolini estis multe pli grava ol Pétain? Alia simetrio: komuna eŭropa fronto kontraŭ la nomumado, fare de s-ro George W. Bush, de s-ro Paul Wolfowitz prezidanto de la Monda Banko plenumintus la dezirojn de la “jes”-uloj kaj pruvintus ke la Unio povas “rezisti al Usono”. Nenio tia okazis: oni pasis al aliaj aferoj.
La 11-an de aprilo, la radistacio France Inter invitis du specialistojn por paroli pri Germanio. La unua, s-ro Stefan Collignon, ĵus subskribis alvokon por voĉdoni “jes”. La dua, s-ro Daniel Cohn-Bendit, kampanjis jam delonge en la sama senco, kun tiu komunikila diskretemo kiun oni tiel aprezas ĉe li. Kio okazis, laŭ vi? “Se oni diras “ne” al tiu konstitucio, oni senmovigas Francion kaj Germanion”, lanĉis la veterano de majo 1968. “La “ne” povas alporti solvon nek al la problemoj de Francio nek al tiuj de Germanio, nek al tiuj de Eŭropo”, tuj kontraŭdiris s-ro Collignon. La kverelo fariĝis tiom mortiga ke Stéphane Paoli devis interveni aŭ pli ĝuste ... provi malhelpi denovan inundon de koleraj mesaĝoj al la redaktejo kaj al lia retpoŝta leterkesto: “Iuj konsideros ke decide [tiel] France Inter kampanjas por la “jes”. Mi ŝatus nur memorigi (...) ke la debato en Francio konsternas la germanojn, kiuj eĉ ne komprenas ke ĝi povas okazi, (...) Sed viaj respondoj eble tuj reekvilibrigos ĉion ĉi.”
La aŭskultantoj tiel heredis la respondecon reekvilibrigi debaton kies nura ekzisto ŝajnas “konsterni” tiujn kiuj estas taskitaj animi ĝin. Ili atendas senpacience ke oni divenu la sekvon de la turneo tra eŭropaj ĉefurboj, kaj la fakulan opinion, de ministroj kaj piedpilkistoj — belgaj, italaj, baltaj, luksemburgiaj...-, kiuj laŭvice advokatas por la traktato. Iomete kiel ĉe France Inter, Stéphane Paoli anstataŭas Bernard Guetta, kiu anstataŭas Pierre Le Marc, kiu anstataŭas Jean-Marc Sylvestre. Ĉar neniu ĉiutaga kronikisto esprimas kontraŭan senton. La direktorino de France Culture, siavice, rekte subskribis la alvokon por voĉdoni per “jes”...
Politikaj respondeculoj favoraj al la konstitucia projekto alarmiĝis pro tro videbla partieco, kiu riskus endanĝerigi la komunan celon. Ekde oktobro 2004, s-ro Nicolas Sarkozy admonis s-ron Bernard Guetta, kiu jam estis for en federisma krucmilito kontraŭ la “fornosida” kaj “enmemiĝinta” Francio. “Mi bedaŭras, obĵetis tiam la ministro pri ekonomio, oni ne estas devigata respondi “jes” al ĉio. Oni ne povas binare resumi: unuflanke tiuj kiuj timas, aliflanke tiuj kiuj estas inteligentaj kaj larĝanimaj. Ĉar tiukaze neniam plu estos debato.”* Kelkajn monatojn poste, adresante sin al ĵurnalistoj de Le Monde, de LCI kaj de RTL, lia posteulo en Bercy, s-ro Hervé Gaymard, siavice ankaŭ sonorigis alarmon kontraŭ la “beataj eŭropkultanoj.” Kaj li rekomendis al ĉiu ne rekomenci tion “kio fariĝis en la momento de Mastriĥto, ĉar tio estis vere karikatureca”.* La 1-an de marto, fine, s-ro François Bayrou, prezidanto de la partio UDF, riproĉadmonis Christine Ockrent kaj Serge July en France 3: “Mi ŝatus — ĉar vi estas same koncernataj kiel la politikaj respondeculoj — ke oni ne havu la senton ke ekzistas Francio de potenculoj kiu komplete interakordiĝis kaj kiu ne prenas serioze la argumentojn kiujn sentas certa nombro da francoj.”* Tio estis vana peno.
La komunikiloj volis esti “pedagogiaj”. Plian fojon ili estis tiaj. Sed ne tute kiel ili imagis.
Serge HALIMI.
KIAJ AJN ESTU LA GRANDAJ NACIAJ ANTENOJ, la partizanoj de la “jes” okupas la unuan rangon. Kelkaj ekzemploj. Ĉe Europe 1, je la 8:20 h, oni nombras 19 gastojn kiuj esprimis sin por la “jes” kontraŭ 5 favoraj al la “ne”, inter la 13-a de marto kaj la 15-a de aprilo 2005. Ĉe France Inter, je la sama horo, ili estas 19 favoraj al la “jes” kontraŭ 4 decidaj advokatoj de la “ne”, inter la 1-a de marto kaj la 15-a de aprilo 2005. Je la 07:50 h ĉe RTL, 25 partizanoj por la “jes” kontraŭ 10 por la “ne”, inter la 1-a de februaro kaj la 15-a de aprilo. En la kazo de la kvardek tribunoj de la serio de Le Figaro “Kian Eŭropon ni volas?” publikigitaj inter la 28-a de februaro kaj la 20-a de aprilo (la serio ne finiĝis), naŭ estis klare identigeblaj kiel favoraj al la “ne” kontraŭ dudek-sep favoraj al la “jes”. La (tedega) laboro de observo kaj kalkulo, perdifine kolektiva, estas animita precipe de PLPL kaj de Acrimed.
Siavice la elsendaĵo de France 5 “Arrêt sur images” de la 10-a de aprilo 2005 dissendis sekvajn nombrojn por la televido en la periodo inter la 1-a de januaro kaj la 31-a de marto 2005: 29% da intervenantoj favoraj al la “ne” en ĉiaj elsendoj (televid-ĵurnaloj, politikaj debatoj, distraĵoj), 71% favoraj al la “jes”. Por la televid-ĵurnaloj, 27% da intervenantoj favoraj al la “ne”, 73% favoraj al la “jes”. Tiuj proporcioj retroviĝas en la plimulto da regulaj politikaj elsendoj.
S. H.
Longtempe konsiderata de la opinioj kiel larĝe eksteraj al la kuro de la naciaj aferoj — kio bone aranĝis la aferojn de la regantoj-, la eŭropa demando alprenas fine sian tutan lokon en la franca publika debato pri la referendumo de la 29-a de majo 2005 pri ratifo de la Eŭropa Konstitucia Traktato (EKT). Nek la sinsekvaj elektoj por la eŭropa parlamento de Strasburgo (la lasta okazis en junio 2004) nek eĉ la populara voĉdonado pri la Mastriĥta traktato en 1992 vekis tioman agitadon. Unuafoje evidentiĝis la rilato inter la liberalaj politikoj decidataj sur komunuma nivelo kaj la liberalaj politikoj realigataj en donita lando. Tiu ekkonsciiĝo kaŭzas en Francio konsterniĝon de la partizanoj de la “maldekstra jes” al la EKT, kiuj vane provas senŝarĝigi la nunan modelon de eŭropa konstruado je la detruaj efektoj de la “reformoj” kaj de aliaj politikoj de la franca registaro de s-ro Jean-Pierre Raffarin. La civitanoj komencas kompreni ke temas simple pri la sama afero. Finfine, kun la EKT leviĝas ne nur la liberala demando — ĉu ni volas socion kies supera normo estas la konkurenco?-, sed ankaŭ la demokratia demando: ĉu akcepteblas ke la “konstituciigo” de la liberalismo hipotekas por jardekoj la elektojn de la universala voĉdono?
LA PARTO II DE LA EŬROPA KONSTITUCIA TRAKTATO (EKT) konsistas el la Ĉarto pri Fundamentaj Rajtoj proklamita dum la Eŭropa Konsilio de Nico, en decembro 2000. La enhavo de tiu teksto (jam per sia titolo) estas unu el la ĉefaj argumentoj de la partizanoj de la “jes de la maldekstro”. Sed ĉu ĝi vere diras kion ili asertas?
Unuflanke, la Ĉarto ne reprenas por si fundamentajn rajtojn de aliaj naciaj (nome la franca konstitucio) kaj eĉ eŭropaj juraj instrumentoj: la Eŭropa Sociala Ĉarto de la Eŭropa Konsilio de la 18-a de oktobro 1961 kaj la Komunuma Ĉarto de la Fundamentaj Socialaj Rajtoj de la Laboristoj de la 9-a de decembro 1989, tamen cititaj en ĝia preambulo. Sen paroli pri la Universala Deklaro de la Homrajtoj de la 10-a de decembro 1948.
Aliflanke, ĝia devigeco, kiam ĝi aperas, estas tre strikte limigita. Ne estas rekonita en la Ĉarto la rajto akiri laboron, anstataŭigita per “la rajto labori” (II-75-1) kaj per “la libereco serĉi dungon, labori, ekloĝi aŭ liveri servojn en ĉia membroŝtato” (II-75-2); la rajto je loĝejo, anstataŭigita per “la rajto je helpo al loĝado” (II-94-3); la rajto je minimuma enspezo; la rajto je salajra egaleco (por sama laboro, sama salajro); la rajto je pensio; la rajto je eksedziĝo, dum estas rekonita (II-69) “la rajto geedziĝi kaj fondi familion”; la rajto je kontraŭkoncipo kaj je aborto, ktp. Male, aperas rajto ankoraŭ nekonata en la, interalie, franca leĝaro: la rajto je striko por... la dungistoj (II-88)!
Kio estas la reala atingopovo de tio kio restas da rajtoj en tiu teksto? La deklaro n-ro 12, aneksita al la EKT, estas komplete dediĉita al la Ĉarto; ĝi havas, kiel la ceteraj 47 deklaroj, interpretan valoron kaj liveras la “uzindikojn” de iu aŭ alia de ĝiaj disponoj. Ekzemple ĝia artikolo 36, klarigante la artikolon II-96 de la EKT rilate la aliron al la servoj de ĝenerala ekonomia intereso (SĜEI), levas tiurilate ĉian ambiguecon: “Tiu ĉi artikolo [II-96] (...) ne kreas novan rajton.” Tiu klaŭzo, trudita de s-ro Anthony Blair, estas neniam elvokata de la “jes”-uloj.
La alineo 5 de la artikolo 112 de la EKT precizigas cetere ke la disponoj de la Ĉarto kiuj entenas principojn “povas esti realigataj pere de leĝdonaj kaj ekzekutivaj aktoj laŭ iniciato de la institucioj, organoj kaj organismoj de la EU, kaj de la aktoj de membroŝtatoj, kiam ili realigas la juron de la Unio, plenumante siajn respektivajn kompetentecojn. Ilia invoko antaŭ juĝisto estas allasebla nur por la interpretado kaj kontrolado de la laŭleĝeco de tiaj aktoj.” Alivorte, ne ekzistas juĝebleco de la rajtoj, sed nur ebleco kontesti, antaŭ la eŭropa aŭ nacia juĝo, aktojn kiuj rekte realigas la “principojn”.
Cetere, tiuj el la rajtoj — tamen kvalifikitaj “fundamentaj” de la Ĉarto-, “kiuj estas temoj de disponoj en aliaj partoj de la Konstitucio, plenumiĝas en la kondiĉoj kaj limoj tie difinitaj” (II-112-2). Inter tiuj “kondiĉoj kaj limoj” troviĝas la kvar liberecoj — ankaŭ ili “fundamentaj”-, nome la libereco de cirkulado de la kapitaloj, de la varoj, de la servoj kaj de la personoj. Tiu invokado de la libereco de financo kaj de libera komerco estas signifa en la preambulo mem de ĉarto kies ses titoloj nomiĝas respektive “Digno”, “Liberecoj”, “Egaleco”, “Solidareco”, “Civitaneco” kaj “Justeco”.
UZATA UNU SOLAN FOJON EN LA EKT (kaj nur por paroli pri “servitudoj” en la transportoj), la esprimo “publika servo” ne apartenas al la leksiko de la Eŭropa Unio. Ĝin substituas tiu, cetere neniam difinita, de “servoj de ĝenerala ekonomia intereso” (SĜEI). Kaj la EKT estas volonte prezentata de siaj favorantoj kiel la “blanka ĉevalo” de tiuj SĜEI minacataj de la “ultraliberalismo” de la Eŭropa Komisiono kiun s-ro Jacques Chirac ĵus malkovris kaj vipis...
Efektive, la artikolo III-122 alvokas la Union kaj la membroŝtatojn atenti “ke tiuj servoj funkciu surbaze de principoj kaj en kondiĉoj, nome ekonomiaj kaj financaj, kiuj ebligu al ili plenumi siajn taskojn”. La sama artikolo disponas ke “la eŭropa leĝo starigas tiujn principojn kaj difinas tiujn kondiĉojn, kun rezervo pri la kompetento kiun havas la membroŝtatoj, en la respekto de la Konstitucio, por liveri, efektivigi kaj financi tiujn servojn”. Ĉiuj kiuj defendas la publikajn servojn havas do ion por trankviliĝi. Sed tio tute ne estas la kazo.
Unuavice, ni notu ke la SĜEI ne troviĝas inter la “celoj”, tamen multnombraj, nomataj en la unua parto de la EKT. Kaj evidente ankoraŭ malpli en ĝiaj “valoroj”, dum ili estis kvalifikitaj tiaj en la Amsterdama traktato de 1997. La EKT elvokas mildafekte servojn al kiuj ĉiuj landoj, en la Unio, “atribuas valoron”. Jen institucia regreso kaj semantika glito kiuj pensigas...
Estas malĝuste aserti ke la EKT ebligus fine leĝdoni pri la SĜEI. Tiun eblecon donis jam la du antaŭaj traktatoj, tiu de Amsterdamo (1997) kaj tiu de Nico (2000). Alie, sur kiu bazo estus ellaborintaj la Blanka kaj la Verda Libroj de la Komisiono pri la Servoj de Ĝenerala Intereso (SĜI), kaj de kiu elirpunkto la Eŭropa Konsilio de marto 2002 postulintus prepari kadran direktivon pri la SĜEI?
Se la Komisiono eklaboras pri tiu demando surbaze de la EKT, ĝi povas apogi sin sur sia plej ŝatata armilo, nome la konkurenco. Tio estas la senco de la artikoloj III-166 kaj III-167, al kiuj resendas eksplicite la artikolo 122 supre citita. La unua, en sia alineo 2, preskribas ke “la entreprenoj taskitaj pri la mastrumado de servoj de ĝenerala intereso aŭ prezentantaj la econ de imposta monopolo estas submetataj al la disponoj de la Konstitucio, nome al la reguloj de la konkurenco”. La dua, en sia alineo 1, malpermesas la “helpojn atribuitajn de la membroŝtatoj aŭ per rimedoj de ŝtataj resursoj en kia ajn formo, kiuj falsas aŭ minacas falsi la konkurencon”. La SĜEI estas tiel kaptitaj de reguloj kontraŭaj al ilia tasko.
Ilia fina sorto estas priskribita en la artikolo II-148: “La membroŝtatoj klopodas procedi al la liberaligo de la servoj trans la deviga mezuro.”
SE KREDI LA “JES”-ULOJN, la disponoj entenataj en la tria parto de la EKT atestas pri demokratia progreso. Ili citas la novajn kalkul-modalecojn de la kvalifikita plimulto (55% de la nombro da ŝtatoj reprezentantaj minimume 65% de la loĝantaro de la EU) kiuj efektive faciligas la decidojn — sed apenaŭ — ol tiuj de la Nica traktato nun validaj.* Ili argumentas ankaŭ per du kreaĵoj: tiu de posteno de prezidanto de la Eŭropa Konsilio por du jaroj kaj duono kaj supozata doni por la ekstera mondo “vizaĝon” al la Unio, kaj tiu de ministro pri eksteraj aferoj.
Krom ke la dislimigo (aŭ konfuzo?) de la respondecoj inter tiuj du personoj kaj inter ili kaj la prezidanto de la Komisiono promesas belajn kverelojn, oni ne vidas en kio la ekzisto de reprezenta funkcio mirakle estigus interkonsenton pri komuna politiko de la dudek-kvinopo. Kion do povintus diri ministro pri eksterlandaj aferoj de la EU dum la angla-usona ekinvado de Irako, konsiderante la kontraŭajn poziciojn (dek-ses regnoj favoraj, naŭ kontraŭaj)?
Kvin aliaj demokratiaj “avancoj” estas regule elvokataj:
‣ la rajto pri “frua averto”: triono de la naciaj parlamentanoj (do 9 el 25) povas, nome de la principo de subsidiareco, devigi la Komisionon reekzameni unu el siaj proponoj jam faritaj al la Konsilio aŭ al Konsilio kaj Parlamento (protokolo n-ro 1 aneksita al la EKT). Kio estas malpli substrekata, tio estas ke la Komisiono — neelektita institucio — havas la lastan vorton: ĝi povas konservi, modifi aŭ retiri sian proponon. La naciaj parlamentoj, eĉ se ili sukcesas koalicii, restas daŭre en sia tre subalterna loko;
‣ la rajto je iniciato: unu miliono da civitanoj de Eŭropo povas “inviti” la Komisionon submeti proponon de jura akto (artikolo I-47-4). Ankaŭ tie, malgraŭ ĝia simbola valoro, tiu “rajto” estas pli ol limigita: unue, la propono devas esti en la kadro de la Konstitucio, kio resendas al ties liberaleco; poste, la Komisiono, se ĝi akceptas sekvi ĝin, estas neniel devigata repreni la enhavon de la invito adresita al ĝi. Ĝi restas la diskrecia filtrilo inter la petantoj kaj la institucioj kiuj devenas rekte aŭ malrekte de universala voĉdonado, do la parlamento kaj la Konsilio;
‣ la pli granda nombro (de 19 al 35, laŭ la metodo uzata por la nombrado) da kampoj pri kiuj kundecidas la Parlamento kaj la Konsilio, dum la Konsilio restas la sola decidanto en 21 kampoj, la plej gravaj, kiel la impostosistemo kaj la esencaj partoj de la sociala politiko;
‣ la publikeco de la kunsidoj de la Konsilio (artikolo I-24) kiam ĝi diskutas pri leĝdona iniciato. Tiu dispono restos eble tre formala, ĉar la plejparto de la decidoj estas ellaborataj — aŭ neoficiale farataj — almonte de la kunsidoj de la Konsilio, nome de la Komitato de la Permanentaj Reprezentantoj (Koperep) de la ŝtatoj, kiu siavice ne kunsidas publike;
‣ la nova ebleco, por ŝtato, retiriĝi de la EU (artikolo I-60).
Tiuj ĉi punktoj kune, ĉu ili vere kompensas la “demokratian deficiton” en la funkciado de la EU? Aparte tiun kiun enkondukus la “konstituciigo” de la ultraliberala ekonomia modelo enskribita en la pliparto de la 332 artikoloj de la tria parto de EKT, kiu enhavas entute 448.
EKDE LA UNUA DE siaj kvar partoj, la EKT dependigas ĉian eventualan komunan politikon pri sekureco kaj defendo (KPSD) de la EU de la verda lumo de Usono, pere de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) laŭstatute komandata de usona generalo kiu prenas siajn ordonojn de Vaŝingtono: “La politiko de la Unio” devas esti “kongrua” kun la politiko de sekureco kaj de defendo decidita en la kadro de la NATO (I-41-2).
Krome, la engaĝiĝoj kaj la “strukturitaj kunlaboradoj” (versio KPSD de la “fortigitaj kunlaboradoj”) “restas konformaj al la engaĝiĝoj subskribitaj sine de la NATO, kiu restas, por la ŝtatoj kiuj estas ties membroj, la fundamento de sia kolektiva defendo kaj la instanco de ĝia realigo” (I-41-7). La NATO tamen ne estas eŭropa organizo. Du ĝiaj membroj (Kanado kaj Usono) apartenas al alia kontinento. Tri aliaj (Islando, Norvegio kaj Turkio) ankaŭ ne estas membroj de la EU. Cetere, Aŭstrio, Finnlando, Kipro, Malto kaj Svedio estas membroj de la EU, sed ne de la NATO. Tamen: ĉia eŭropa politiko de sekureco kaj defendo komuna por la dudek-kvinopo devas kongrui kun la engaĝiĝoj al la NATO kiujn alprenis nur dek-naŭ de ili.
Ĉiuj landoj de la Unio estas ankaŭ koncernataj de la alineo 3 de la artikolo I-41 preskribanta ke “la membroŝtatoj engaĝiĝas iom post iom plibonigi siajn milit-kapablojn”, tio estas regule altigi siajn defend-buĝetojn. Tio estas la sola kampo por kiu la EKT ordonas al la membroj de la EU elspezi ĉiam pli da publika mono! Efektive, nenia tia ordono pri la elspezoj por edukado kaj sano...
IDEOLOGIE, LA EKT ESTAS NEŬTRALA, asertas la “jes”-uloj, ĉu dekstraj aŭ maldekstraj. La unuaj emas citi teksterojn de la partoj I kaj II de la traktato kie abundas certaj maldekstraj ŝlosilvortoj, sed ankaŭ parte dekstraj: homa digno, libereco, demokratio, juroŝtato, toleremo, justico, solidareco, egaleco de viroj kaj virinoj, daŭrema disvolvado, batalo kontraŭ la socia ekskludado, alta nivelo de dungoj, ktp.
Tiuj grandaj principoj, certe bonvenaj, havas tamen nenian devigecon. En plej bona kazo, ili povas havi interpret-valoron por la Kortumo de la Eŭropa Unio se tiu estas okupita pri konflikto. Kaj tamen, en tiuj du partoj estas insiste memorigata la superaj normoj kiuj estas la “libera kaj ne falsita konkurenco” kaj la kvar “fundamentaj” liberecoj de cirkulado de havaĵoj, de servoj, de kapitaloj kaj de personoj. Jen io por efike pledi kontraŭ la aliaj principoj, celoj kaj valoroj de la samaj partoj.
La partizanoj de la liberala “jes”, siavice, apogas sin sur io konkreta, deviga, juĝebla, esence en la tria parto de la EKT. Tie, ne plu sorĉokantoj: precizaj politikoj, jam validaj — ili troviĝas parte en la traktato de Romo de 1957 — kaj kiuj ne suferas esceptojn. La listo longas: liberaligo de la servoj “trans tio kio necesas”, malpermeso de publikaj helpoj, de limigoj al kapitalmovoj kaj de buĝet-deficitoj, liberkomerco, sendependeco de la Centra Banko, rifuzo de ĉia sociala aŭ imposta harmoniigo, ktp. Kaj, en obseda maniero, la memorigo de la unuarangeco de la kvar famaj “fundamentaj” liberecoj.
Ĉio okazas kvazaŭ la “maldekstra jes” kontentiĝus pri la ombro kaj promesoj de la partoj I kaj II de la EKT, dum la “dekstra jes” akceptas kaj konstitucie sanktigas la predon de la parto III... Senprecedenca hierarĥio de normoj, efektive, de teksto kiu metas la konkurencon, ekonomion kaj financon en la komando-postenon, dum la franca konstitucio, en sia unua artikolo, preskribas ke la Respubliko “estas nedividebla, laika, demokratia kaj sociala”.
Oni povas demandi sin, kaze de ratifo de la EKT, pri kiu agospaco disponus nova registaro, ekzemple en 2007 en Francio, kiu volus realigi politikon kiu rompus, eĉ se nur parte, kun la liberalaj dogmoj tiam eŭropskale “konstituciigitaj”. Ĉu la universala voĉdonrajto ne troviĝus en situacio de “limigita suvereneco”?
Bernard CASSEN.
Kial, kiam temas pri konstruado de Eŭropo, oficialaj reprezentantoj de la maldekstro subtenas dokumentojn kiuj, kiel la konstitucia traktato, ne havas multon por fari kun ilia politika kaj socia alvokiteco? La eŭropa integriĝo sintezas la pli kaj pli klarajn kaj kelkfoje tre malnovajn kontraŭdirojn de kontinenta maldekstro kiu ne trovas sian projekton.
“ESTINTUS FACILE, pro taktikaj konsideroj diri ne, por utiligi la koleron kiu ekzistas en la lando. (...) Mi konsideris, nome de granda plimulto de socialistoj, ke nia devo estas fari tiel ke morgaŭ estu Eŭropo kiu funkcias.”* Kiel multaj reprezentantoj de la registara maldekstro, s-ro François Hollande, unua sekretario de la Franca Socialista Partio, tiel konsideras ke la imperativo konstrui “Eŭropon” implicas preterignori (ĉu provizore?) la socialajn postulojn de sia tradicia elektantaro. Pro tio, en la rekta linio de la pozicioj adoptitaj de lia partio en la lastaj dudek jaroj, li alvokas siajn aktivulojn esprimi “socialistan jes” al la eŭropa konstitucia traktato.
Tamen, tiu traktato kaŭzas — pli ol la Mastriĥta traktato en 1992 — evidentan dividon kaj ĉe la bazo kaj en la pinto de la partio refondita de François Mitterrand: 42% de la aktivuloj kontraŭis ĝin dum la interna referendumo de la 1-a de decembro 2004 kiel ankaŭ iuj konatuloj de la partio kiel la iama ĉefministro Laurent Fabius aŭ la tre federaciema Pervenche Béres. S-ro Marc Dolez, sola socialista deputito voĉinta kontraŭ la konstitucia revizio antaŭa al la referendumo, la 28-an de februaro 2005, opinias eĉ ke tiu traktato “turnas la dorson al la valoroj de la maldekstro”. La disopinio evidentas ankaŭ ĉe la verduloj, kies subteno al la traktato okazis nur apenaŭ.* Same, la rifuzo de la konstitucia traktato fare de la sindikato CGT, la 3-an de februaro 2005, similas al malaprobo por la konfederacia direktejo de la sindikato, kiu estis rifuzinta esprimi sin, certe pro sia intenco perfektigi la integriĝon de la sindikato en la Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj (EKS), favora al la traktato.
La eŭropa misuzado, fare de parto de la maldekstro — kiu ŝajnas veki pli klaran opozicion ol antaŭe, — klarigeblas, laŭ Pierre Bourdieu, per la fakto ke la maldekstro perdis iujn de siaj “imun-defendiloj”. Tiu malforteco aperas kiel produkto de duobla evoluo: unuflanke, ĝia iompostioma konvertiĝo al la ekonomia liberalismo dum la jaroj 1980 kaj, aliflanke, profunda perdo de politikaj orientiloj kiu igas Eŭropon — sendepende de ties enhavo — la substitua idealo de senprojekta maldekstro.
Tiu “granda salto malantaŭen”* — de kiu la Eŭropa Unio konstituas la lastan sintezon — havas plej diversajn kaŭzojn, nome la socian devenon de la oficialaj reprezentantoj de la tielnomata “progresema” tendaro kaj la koloniigon de la pensejoj kaj influejoj fare de la liberaluloj.* Sed trans tio, kion oni iam nomintus la “klas-elekton” de iuj politikaj gvidantoj, konsiderinda parto de la “maldekstra popolo” troviĝas ĉe la partizanoj de la “jes” al la konstitucia traktato, sen entuziasmo, sed ofte kun sincero. Eŭropo estas por ĝi prioritata idealo kiu pravigas koncedojn, eĉ se tiuj similas al ideologia rondodanco. Ĉar en tiu sinteno troviĝas rezigno.
LA MALDEKSTRO SUFERIS, dum la 20-a jarcento, plurajn elektroŝokojn, kiuj igis ĝin penetrebla por ĉiaj parolaj kaj intelektaj konfuzoj. La diktatora degenero kaj ekonomia fiasko de Sovetio, la politika ciniko de certaj emblemaj figuroj de la socialdemokratio (rivelita, nome, per la malversacioj ligitaj kun la parti-financado), la sakstrato de la triamondaj eksperimentoj (kiel tiuj de la sendependa Alĝerio), kaj la dissolviĝo de la liberecana ŝaŭmo de la jaroj 1970, kaŭzis profundan identokrizon, eĉ kolektivan deprimon.
Ĉia alternativo al kapitalismo aŭ al liberalismo ŝajnas esti kondamnita de la historio. En tiu kadavrejo, Eŭropo aperas kiel anstataŭa idealo. La maldekstraj partizanoj de la “jes” (al la Mastriĥta aŭ al la konstitucia traktato) invokas cetere pli tion kio Eŭropo povus esti ol tion kio ĝi estas. Eĉ se Eŭropo ne respondas al iliaj deziroj, ili alkroĉiĝas al ĝi ĉar ili havas la senton ke restas al ili nur tio. Tamen, la eŭropa konstruo estas socia, ekonomia realo, kiu havas siajn reale travivatajn socialajn, ekonomiajn kaj politikajn efektojn*, kaj politika kulturo iom post iom malkomponiĝis, faciligante la akceptadon de Eŭropo tia kia ĝi estas. Oni konfuzas la kontinentan intergriĝon kun la iama laborista internaciismo*, dum la Eŭropa Unio mem similas pli al akci-societo ol al esprimiĝo de translima solidareco de la dominatoj.* Oni invokas Viktoron Hugo kaj lian alvokon starigi “Unuiĝintajn Ŝtatojn de Eŭropo” sen precizigi ke, por la poeto, temis pri Eŭropo “respublika, kies sidejo estu en Francio”...
La konfuzo estas des pli granda ĉar la oficialaj reprezentantoj de la maldekstro evitas ĉian debaton pri la enhavo de la eŭropa projekto. Same kiel la ekonomiaj decidoj de la registaro estis iom post iom ekskluditaj de la ideologia konfrontado, Eŭropo estas “senpolitikigita”. Ĝi estus nek dekstra nek maldekstra. Ĉia kritiko fariĝas do diskuto pri Eŭropo mem. Tiu sinteno malagnoskas ĉian spacon por politikaj argumentado kaj rezonado. Ĝi malhelpas konsideri alian koncepton de kontinenta integriĝo. “Mi ne respektas la defendantojn de la “ne” al la konstitucia traktato kiuj pretendas esti por-eŭropaj”, ne timas diri s-ro Michel Rocard, eksa ĉefministro socialista.*
Tamen, la invokado de la fama “eŭropa sociala modelo” restas larĝe sorĉkanta kaj ĝia enhavo vekas dividojn. Tiel, kvankam rekonante ke la difino kiun donas al ĝi la traktatoj “tendencas al blair-ismo”, s-ro Philippe Herzog, iama komunista eŭropdelegito, sed delonge aliĝinta al la “socialliberalismo”, opinias ke la ideo trudi “programon de sociala konverĝo” al la Unio, kiel antaŭvidis la francaj socialistoj, efikos por ili “meti sin ekster la ludon”.*
La kreskantaj diverĝoj sine de la maldekstro tamen ne mirigas. Devus mirigi, male, la “eŭropisma” unuanimeco de la dudek lastaj jaroj. Ĉar la difino de progresema Eŭropo ĉiam kaŭzis dividon. Unuavice, la signifo mem de la eŭropa skalo ne frapis la okulojn de antaŭ ĉio internaciisma maldekstro. Malgraŭ la mortigaj konfliktoj kiuj regule ruinigis la Malnovan Kontinenton, Eŭropo konkrete aperis el sia sola imago nur malrapide kaj pere de siaj elitoj. La opinideklaroj de intelektuloj kaj artistoj kiel Viktoro Hugo aŭ Stefano Zweig restis longtempe konfidencaj. Karlo Markso deklaris sin eĉ kontraŭ la Internacia Ligo de Paco kaj Libereco*, kiu, en 1869, aperigis manifeston por la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Eŭropo. La filozofo vidis en tio rivalon de la 1-a Internacio.
Se la eŭropa idealo — asociita kun tiu de popola frateco — trairis la revoluciajn movadojn de 1848*, ĝia konkretigo estis ĉiam problema. Ekde la komenco, la projektoj estas larĝe ekonomiaj kaj vekas maldekstre malfidon. Inter la du mondmilitoj, de la franco Louis Loucheur — industriisto fariĝinta ministro pri industrio de la registaro Georges Clemenceau — ĝis Emile Mayrisch — mastro de la luksemburgia siderurgio-, oni proponis kartelojn kaj unuiĝojn pri aciero aŭ karbo.* En parolado ĉe la Societo de la Nacioj (SDN), la 5-an de septembro 1929, la franca ministro pri eksterlandaj aferoj, Aristide Briand, proponis, sub la nomo Eŭropa Unio, asocion kiu “agos precipe en la ekonomia kampo”. Temis nome pri ĉelima malarmado akompanate de speco de federacia ligo”*. Subtenate de la radikaluloj, li trafis sur skeptikon de Léon Blum — konvinkita eŭropano — kaj de la franca sekcio de la Laborista Internacio (SFIO), malamikaj al forlaso de suvereneco kaj maltrankvilaj pri la eventuala “kurtcirkvitado”* de la SDN. La subteno de la mastraj medioj al tiuj proponoj, en la kunteksto de enonomia krizo, vekis la timon de la sindikatoj kaj de la maldekstraj partioj, kiuj vidis en ili kaptilon en la servo de la internacia raciigo de la kapitalo.
Post 1945, la eŭropa ideo estis denove asociita kun la pacŝirmado, kaj multaj maldekstraj eminentuloj, stampitaj de la milito kaj la rezistado, partoprenis en la Federaciisma Kongreso de Hago en majo 1948.* Tamen tiu ideo estis daŭre diverse aprezata, des pli ke ĝi renaskiĝis kadre de la malvarma milito kaj sub la usona ŝirmo. En 1954, la ratifo de la traktato stariganta la Eŭropan Komunumon pri Defendo (EKD) kaŭzis intensan kverelon. Se la franca komunista partio vidis en ĝi antisovetian militmaŝinon, la subigo de la estonta “eŭropa” armeo al la Atlantika Alianco kaj la planita transigo de suvereneco dividas la maldekstrajn kaj dekstrajn delegitojn. Dum la parlamenta debato, 53 socialistoj voĉdonis por la EKD, 50 kontraŭ...
En 1957, la starigo de la Eŭropa Ekonomia Komunumo (EEK) estis subtenata de la socialisto Guy Mollet, prezidanto de la konsilio. La ses fondoŝtatoj estis ĉiuj prizorgoŝtatoj, kaj la naskiĝanta komuna merkato ŝajnis dotita de gardo-reloj. Tamen, la komunistoj, iuj radikaluloj, inter ili Pierre Mendès France, voĉdonis kontraŭ la ratifo de la Roma traktato.
En la ideologia kunteksto ekde la jaroj 1980, la eŭropa konstruado estas pli kaj pli asociita kun ekonomia liberalismo. La nekapablo difini progreseman Eŭropon estas maskita per ia dogmismo apogata de bonaj sentoj. Ĉar oni ne faras plu politikon, oni donas moral-lecionojn. Laŭ la ekzemplo de la brita ĉefministro Anthony Blair, kiu interŝanĝis la socialan justecon kontraŭ predikoj kontraŭ la malriĉeco, certa maldekstrularo ligitaj kun “Eŭropo” montras pli da bonaj sentoj ol bonajn ideojn. Tiel s-ro Poul Nyrup, dana prezidanto de la Eŭropa Socialista Partio, opinias ke konvinki pri la praveco de la eŭropa politiko estas “morala postulo” kaj ke oni devas malfermi la merkatojn “zorgante pri la respekto al la etikaj principoj, profite al niaj samcivitanoj”*
TIU MORALISMO VESTAS la fatalismon konfesatan de maldekstro kiu perdis sian kulturon de fortrilatoj kaj la memoron pri siaj bataloj. La devo intertrakti inter dudek-kvin landoj implicus precipe koncedojn kiuj (malfeliĉe) iras ĉiam en la saman direkton. Tiel, la eksa socialista ministro pri eŭropaj aferoj Pierre Moscovici kvalifikas la konstitucian traktaton kiel “nepran kaj malperfektan kompromison”*
Sed la intertraktadoj estas falsitaj, kaj bone videblas ke tiuj por kiuj la “kompromiso” estas “nepra”, ne estas tiuj kiuj estos la viktimoj de ties malperfekto. Ĉar la reprezentantoj de la maldekstro forgesis ke, por atingi tion kio ili estas, la popoloj devis batali kaj kelkfoje pagi per sia sango. Hodiaŭ, la proparolantoj de la “progresema” tendaro eliras batitaj anticipe. La intertraktadoj eĉ ne komencis kiam ili jam rezignis pri ĉio. La ideo eldiri “ne”, eĉ “angle”, tute ne tuŝetas ilin. Tiu starigi fortrilaton inter registaroj, kun la civitanoj aŭ la sindikatoj, ŝajnas al ili neimagebla.
La eŭropaj sindikatoj aparte glitis sur la deklivo de la kompromiso, ĉar la Komunumo kaj poste la Unio transformis ilin iom post iom en “partnerojn”. Tiu rolo enigas spiriton de interkonsento malutila por la defendo de la interesoj de la salajromondo. La Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj (EKS) enkarnigas tiun transformiĝon de la centraloj en “fakuloj pri socialo”* Sen politika voĉo en Bruselo, ĝi cedis al tio kion Pierre Bourdieu nomis la “teĥnokrata-diplomata” tento*. Sub egido de la Komisiono, ĝi ne situigas sin plu en fortrilato: ĝi kompromisas, en malfavora ideologia etoso, kun potencaj mastro-organizoj kiuj havas malmultan intereson intertrakti ĉar ili jam akiris la esencon.
Krome, la funkciado de la internaciaj instancoj — kaj la Eŭropa Unio ne eskapas el tiu fenomeno — montriĝas iom anesteza. Izolita de la resto de la mondo, aferoplena en oficejoj kie oni parolas plurajn lingvojn, oni povas sincere sperti la senton partopreni en granda frateca aventuro. Oni povas senti sin ebria en tiu eta mondo kiu sin reciproke komfortigas, alelektas kaj gratulas, malproksime de la adresatoj de la decidoj kiujn oni adoptas. Naiveco por la socialista politikologo Jacques Généreux*, perfido por la esploristo Raoul Marc Jennar*, tiu sinteno, kiu koncernas ankaŭ la eŭropajn deputitojn kaj la oficistojn de la Komisiono, kreskigas la malakordon kun la zorgoj de la popolo (dislokadoj, senlaboreco, ktp.).
La “eŭropa” tropismo de la maldekstrularo povas ankaŭ respeguli teknokratian vizion de potenco.* Opinii, kiel verdula eŭropa deputito, ke la ebleco atribuita al la civitanoj redakti petskribojn sen ajna jura konsekvenco (artikolo I-47 de la projekto de konstitucia traktato) konstituas “konsiderindan avancon de la demokratio” montras la difektiĝon de la demokratia idealo ĉe parto de la progresema tendaro.*
Inter ideologia bankroto, sociala interkonsento kaj historia senkultureco, Eŭropo fariĝis la bermuda triangulo de la maldekstro. Korpe kaj anime ĝiaj fortoj kaj ĝiaj reprezentantoj malaperas unu post la alia. La inciteco kiu kreskas ĉe la partizanoj de la “jes” rivelas sendube la malklaran timon ke eventuala venko de la “ne” povus disŝiri la bermudajn nebulojn kaj remiksi la politikajn kartojn.
Anne-Cécile ROBERT.
Ree “nova homo”, jen tio, kion la merkato estas fabrikanta sub niaj okuloj. Detruante ĉian leĝformon, kiu prezentus limigon al la varo, la novliberala malreguligado kaŭzas efikojn en ĉiuj kampoj. Ne nur en la ekonomia kampo. La homa psiko mem estas perturbata, emociegata. Deprimoj, identecaj krizoj, memmortigoj kaj perversaĵoj multobliĝas. En tia grado, ke la merkato ne plu volas la homan estaĵon tian, kia li estas. Helpe de klonado kaj genetika inĝenierio, ĝi de nun senhezite postulas la biologian aliformigadon de la homaro.
EN L’ART DE RÉDUIRE LES TÊTES [La arto redukti la kapojn]*, mi provis evidentigi la profundan rekonfiguradon de la spiritoj fare de la merkato. La demonstro estis relative simpla: la merkato malagnoskas ĉiun konsideron (moralan, tradician, transcendan, kulturan, median...), kiu povus ĝeni la liberan cirkuladon de la varo en la mondo. Tial la nova kapitalismo provas malmunti ĉiun simbolan valoron profite sole al la neŭtra mona valoro de la varo. Pro tio, ke de nun estas nur aro de produktoj, kiuj interŝanĝiĝas laŭ sia strikta komerca valoro, la homoj devas seniĝi je ĉiuj tiuj kulturaj kaj simbolaj superŝarĝoj garantiantaj antaŭ nelonge iliajn interŝanĝojn.
Eblas vidi bonan ekzemplon de tiu sensimboligado produktata de la etendiĝo de la varoregno, se oni ekzamenas la eŭrajn bankbiletojn. Oni rimarkos, ke tiuj bilietoj perdis la figurojn de la grandaj kultur-roluloj, kiuj, de Pasteŭro ĝis Paskalo kaj de Kartezio ĝis Delacroix, indicis ĝis hieraŭ la monajn interŝanĝojn al la heredaj kulturaj valoroj de la nacioŝtatoj. De nun videblas sur la eŭroj nur pontoj aŭ fenestroj ekzaltantaj senkulturigitan fluidecon. Oni postulas, ke la homoj adaptiĝu al la senfina cirkulado de la varo. Eblas do diri, ke la merkat-leĝo konsistas en detrui ĉian formon de leĝo prezentanta limigon al la varo.
Ekstermante ĉiun komunan valoron, la merkato denove elfaras “novan homon” senigitan je sia juĝo-kapablo (sen alia principo, krom tiu de la maksimuma gajno), instigata ĝui sendezire (la solsola ebla savo kuŝas en la varo), trejnata al ĉiuj identecaj fluktuadoj (ne plu ekzistas subjekto, nur tempaj, necertaj subjektiĝadoj) kaj ema al ĉiaj merkataj okazaĵoj. Ni tie troviĝas antaŭ tre aparta eco de la novliberala malreguligado, kiu, malfeliĉe, ne estas ankoraŭ bone komprenata, sed kiu jam nun havas gravajn sekvojn en ĉiuj kampoj, kaj interalie en la homa psiko. Certa nombro da psikiatroj kaj psikanalizistoj estas inventarantaj novajn simptomojn kaŭzatajn de tiu malreguligado, kiel depresion, diversajn maniojn, narcisismajn perturbojn, etendiĝon de perverseco, ktp.
Tiu novspeca malreguligado naskas konfuzegojn en la debatoj. Ĝi estas okampanata de liberiga parfumo, konsistanta en la proklamo de ĉies aŭtonomio kaj en etendiĝo de toleremo en ĉiuj sociaj kampoj (inter kiu, tiu de la moroj), kiu inklinas al kredigi, ke ni estas travivanta intensan liberigan periodon. Pro tio, ke la malnova subprema patriarkeco estas skurĝata, oni inklinas kredi, ke disvolviĝas senprecedenca revolucio... forgesante, ke estas la kapitalismo mem, kiu regas ĉi “revolucion” celante faciligi la penetradon de la merkataĵo en la kampoj, kie ĝi ankoraŭ ne regis — tiuj de la moroj kaj la kulturo.
Karlo Markso ne eraris pri tiu “revoluciiga” flanko de la kapitalismo: “La burĝaro ne povas ekzisti sen revoluciigi seninterrompe la produktado-instrumentojn, do sekve la produktado-rilatojn, do ĉiujn sociajn rilatojn. Sed, kontraŭe al tio, neŝanĝita konservado de la malnovaj produkto-manieroj estis la plej grava ekzistokondiĉo de ĉiuj antaŭaj industriaj klasoj. La konstanta revoluciigo de la produktado, la seninterrompa skuado de ĉiuj sociaj statoj, la eternaj necerteco kaj moviĝo distingas la epokon de la burĝaro disde ĉiuj aliaj antaŭaj. Ĉiuj fikse enrustiĝintaj rilatoj kun sia postsekvo de malnove honorindaj imagoj kaj vidpunktoj estas dissolvataj, ĉiuj nove formiĝitaj malnoviĝas antaŭ ol ili povas rigidiĝi. Ĉio solida kaj daŭra forvaporiĝas, ĉio sankta estas profanata, kaj la homoj finfine estas devigataj rigardi per sobraj okuloj sian vivpozicion, siajn reciprokajn rilatojn.”* Tiu kapablo transformi la sociajn rilatojn klimaksis sub tiu nova stato de la kapitalismo, kiun oni kelkfoje prave nomas “anarkikapitalismo”.*
Tiu renverso tiel bone glatis, ke kelkaj tentiĝis rimarki en tiu nova formo nur ĝian flankon “liberigan”, “junan” kaj “laŭmodan” kaj senpripense entuziasmiĝis pri la mor-revolucio de ĝi enkondukita. La konfuzo estas tia, ke sin rigardas kiel altajn revoluciistojn tiuj, kiuj nur sekvas tiun kulturan kaj simbolan malreguligadon — mi elvokas al mi tiun parton de la laŭmoda maldeskstrularo entuziasmiĝanta pri ĉiaj “tendencaj aferoj”. Nu, estas precize tio, kion volas la anarkikapitalismo, kiu amas, se ne la “revolucion”, almenaŭ ĉiujn kulturajn kaj simbolajn malreguligad-formojn. Ĉiuj reklamaj mesaĝoj ĝin montras.
Ŝajnas, ke la loĝantaroj kapablas antaŭflari la eventualajn gravajn danĝerojn, al kiuj la civilizacio sin elmetas pro tia simbola malreguligado. Sed la merkato kapablas, je sia profito, ĉion proprigi al si: jam multnombraj grupoj laŭdantaj kaj vendantaj moralaĉojn estas ĉarlatanantaj. Nu, estus gravega eraro forlasi la debaton pri valoroj al la konservativuloj, ĉu ili estas malnovaj aŭ “novaj”. Fakte, se oni neglektas tiun terenon, ĝi estos okupita de s-ro George W. Bush, la televid-evangelizistoj kaj iliaj puritanaj partizanoj, kiel en Usono, aŭ de la faŝismo-tendencaj popolismoj, kiel en Eŭropo. Estas urĝe, do, estigi novan pensadon pri valoroj, la senco de la ensocia vivo kaj la komuna bono, direkte al la loĝantaroj konfuze maltrankviliĝantaj pro la moralaj damaĝoj kaŭzitaj de la senlima etendiĝo de la merkataĵa regno. Evidentiĝas, ke se tiu tereno ne estas okupita, tiu loĝantaroj tentiĝos sin turni al tiuj, kiuj ĝin okupas tiom bruege, kiom senrajte.
ONI TAMEN EGE ERARUS se oni malvastigus la debaton al tiuj kulturaj aspektoj. Ĉar evidentiĝas, ke tiu realiformigo de la mensoj estas nur la unua stadio de meĥanismo el pli granda amplekseco. Se koncize diri, la “kapredukto” kaj la sensimbolado estas nur komenco de alia profunda redifino de la homo tuŝanta ĉi-foje jam ne nur lian menson, sed ankaŭ lian korpon.
Tiu sensimbolado de la mondo estiĝas ĉe decida momento de la homa aventuro: estas la unua fojo en la historio de la vivantaro, ke kreitaĵo sukcesas legi la skribon, kies esprimo li estas. Pro tiu buklo, nekredebla okazaĵo estas ebligota: la momento, kiam la kreitaĵo povos returniri en la kreadon por sin refari. La momento, kiam la kreitaĵo sin enmiksos en sian kreiĝon kaj sin rigardos kiel sian propran kreanton. La neimagebla momento estas okazonta do, kiam specio povos sin enmiksi en sian propran iĝon substituante sin al la naturaj leĝoj de la evolucio
Okazas kvazaŭ la humanisma rekomendo lanĉita en la Renesanco de unu el ties grandaj pensistoj, Piko de la Mirandola, estis supermezure akceptita. Piko volis enkonduki, kontraŭ la malnovaj formoj de diec-rajtiĝanta absoluta superregado, parton de homa libervolo. Li tiel admonis la homon “skulpti sian propran statuon”* . La alvoko estis akceptita de la tuta posta filozofio ĉar oni povas rigardi ĝin kiel tre longan eseon pri la temo de la homa libervolo, de la konstruo de la kartezia kogito ĝis la temo de la niĉea morto de Dio, pasante tra la kritikan idealon de la klerismo.
Nu, la nuntempa homo estas transpasanta tiun idealon, ĉar se li, efektive, estas skulptanta “sian propran statuon”, povus temi pri vivanta statuo, destinata substitui sin al la homo mem. Ni parenteze rimarku, ke la fino de la filozofio estus rekte implicita en tia celado redifini la materialajn bazojn de la homaro. Ĝia plenumado implicus, fakte, la nerebonigeblan aliiĝon de entrepreno, senĉese revigligita de la antikveco, celanta la spirit-reformon (per la asketismo, per la aŭtonomio-serĉo, per la restarigo de la komprenpovo), al pure teknikista korpo-modifa celado. Sed, kion utilus gajni novan korpon, se pro tio perdi la spiriton?
La demando estas des pli metinda ke ekzistas disvastigita programo de fabrikado de “posthomeco”. Tiu programo estas kaŝata, oni al ĝi ne donas publikecon. Oni ne devas timigi la homojn, necesas precipe, ke ili ne komprenu, ke oni ilin laborigas por la detruo de la homeco — t.e. sin mem neniigi. La mondo de la vivantaro estas tiel okupita de la kapitalismo por tie prilabori novajn spacojn por la merkataĵo, ke kelkaj el ties eblaj konsekvencoj super la homeco mem fine traboris la silento-muro. Tiel estas, ke Francis Fukuyama, kantoro de la novliberalismo, kiu estis proklaminta, post la falo de la berlina muro, la komencon de la “historiofino” sekve de la ĝeneraliĝinta veno de la novliberalaj demokratioj, devis korekti sin kaj konsenti, ke la triumfo de la merkato ne estas la lasta peco de la homa historio. Alia sekvus: la biologia transformo de la homaro*. Sed tiu ekkonscio estis por li nur okazo implikiĝi en novan takseraron.
Francis Fukuyama volas kredi, ke la novliberalismo kapablos gardi nin kontraŭ tiu fatala kunĉeniĝo, dum ĝi estas kio nin kondukas rekte tien! Por li, efektive, la merkatdemokratio estus perfekta stato se ĝi ne estus minacata de la disvolviĝo de iaj teknikoj: “Tekniko sufiĉe potenca por remodli tion, kio ni estas, povas ja naski potenciale malbonajn konsekvencojn por la liberala demokratio*.”
Evidente, estas konsentende, se ne ekzistus plu homoj, la demokratio eble iomete idlus. Se eviti tian danĝeron, sufiĉus, laŭ Fukuyama, ke “La landoj politike reguligu la disvolvon kaj la uzadon de la tekniko”. Pia intenco, kiu ebligas al li prisilenti la ĉefaĵon: estas la merkato, kiu subtenas la senliman disvolvon de la tekniksciencoj, kiuj, nereguligataj, puŝas rekte al la eliro ekter la homeco.
Tiu rilato estas tamen klara: ĉar la merkato implicas la finon de ĉiu simbola inhib-formo (t.e. la fino de la referenco al ĉiu transcenda aŭ morala valoro, profite al la sola komerca valoro), nenio, se oni restas en tiu logiko, povas malhelpi, ke la homo liberigu sin de ĉiu ideo pretendanta teni lin lialoke kaj ke li eliru de siaj prapatraj kondiĉoj tuj kiam li disponos la rimedojn. Do, ne la sola scienco, kiel estas ofte dirite, sed la scienco plus la noca efiko de la merkato sur la transcendaj valoroj, kapablus ebligi la realigon de tiu programo. Necesas, do, meti al si tiun demandon: ĉu ekzistas, en niaj postmodernaj demokratioj “kie oni povas ĉion diri”, politika instanco por decidi, ĉu ni volas, aŭ ne, tiun ŝanĝiĝon? Nenio malpli certas.
Nu, la foresto de tiu ejo multe gravas. Oni vidas, kien la programo pri fabrikado de posthomeco povus finkonduki: rekte al eniro en eraon de fabrikado de supozate superaj individuoj kiuj evitis la generon. Kaj de malsuperuloj por la subalternaj taskoj. La ekzisto, banaligita, de genetike modifitaj organismoj estas suspektinda: oni povus post nelonge komenci fabriki, per klonado kaj genetika modifado, novajn homajn variantojn. Estas eĉ verŝajne, ke eksperimentadoj estas, aŭ senprokraste estos, okazantaj.
Kiam tiu tago alvenos, ni estos transpasintaj de la postmoderneco, epoko ŝanceliĝa meze de la idolfalego, al la posthistorio. Neniu povas ja antaŭvidi tion, kio tio estos, sed oni povas tamen diri tion, kio tio ne plu estos. Ĉar tio signifas la elnodiĝon de kvin homaraj esencaĵoj: finon de komuna homeco, finon de la kuranta fataleco de la morto, finon de la individuiĝo, finon de la (problema) interseksa akordiĝo, kaj la perturbon de la generacia sinsekvado.
La danĝero minacanta la homan specion ne estas sole la eŭgenika danĝero. Tio, kio, post mallonge, estos en danĝero, estas ankaŭ kaj tute simple la konservado kaj pluado de la specio mem. Tiu konservado ne okazas sendepende, sed en simbola kaj kultura kadro. Tio klarigeblas per la fakto, agnoskita de parto de la paleoantropologia esploristaro, ke la homo estas konceptebla kiel frunaskito, nekapabla atingi sian kompletan ĝerman disvolvon kaj tamen kapabla reproduktiĝi kaj transdoni siajn junecajn trajtojn, normale portempaj en la aliaj animaloj. Oni tiurilate diras novtenio de la homo*. Ĝi implicas, ke tiu neplenumiĝanta animalo, kontraste al la aliaj animaloj, devas plenumiĝi aliloke, ol en la unua naturo, t.e. en dua naturo, ĝenerale nomata kulturo.
Oni trovas multe da aĵoj en tiu dua naturo: diojn, rakontojn, traktaĵojn rilatantajn al iu ajn objekto de la mondo (la steloj, la ŝtonetoj, la mikroboj, la muziko, la rakonto, la kalkulo, la subjektiveco, la sociemeco...), intensan protez-produktadon (ĉiuj objektoj ebligantaj al tiu neplenumiĝinta animalo priloĝi la mondon), leĝojn, principojn, valorojn... Nu, se tiu kadro estas difektita, se la leĝoj kaj la principoj regantaj ĝin moliĝas, oni povas antaŭvidi ne nur nocajn individuajn kaj sociajn efikojn, sed ankaŭ minacojn kontraŭ la specio, ĉar nenio ne estos plu sufiĉe rajtigita por kontraŭstari la manipuladojn celantajn aliformigi ĝin, ekde kiam tio eblas.
Jam, kelkaj voĉoj laŭtiĝas eĉ meze de la intelektularo por bonvenigi la supozate bonan novaĵon pri la baldaŭa mutacio de la homo. Tute aparte la germana filozofo Peter Sloterdijk, kiu famiĝis, fine de 1999, en Germanio per sia prelego titolita Reguloj por la homa gregejo*, ĉe faka kunveno dediĉita al Heidegger. Tiu prelego estigis grandan diskuton, interalie kun Jürgen Habermas. La diroj de tiu “maldekstra niĉano” ŝajnas signifaj je la maniero per kiu la nuna simbola malreguligado povas konfuzi la mensojn.
En alia prelego en la Centro Georges-Pompidou en marto 2000*, Sloterdijk tiel reprenis tezon de Heidegger, sed por ĝin inversigi. Temis ne plu pri diri, ke la tekniko estas “forgeso pri la Esto”, sed pri proklami, ke ĝi kunefikas al la “malsovaĝigo de la Esto”, kiel unuaranga atributo de la novtenia homo, alkondukata produkti sin mem. Kvazaŭ la tekniko estus la sola konkero de la novtenia homo kaj la simbola kadro konsistanta el preskriboj kaj malpermesoj neniam ekzistintus! Kun tiaj premisoj, ĉiuj eblaj konsekvencoj de la tekniko estas jam anticipe pravigitaj. La morala interkonsiliĝo estas cetere tiom malpli konsiderata, ke, en tia “seninhibiĝinta” parolado, sole la tekniko sukcesas determini etikon, kaj ne ajnan: “etikon de la plenaĝa homo”, malfermitan, kiel tian, al la “bioteknologiaj memmanipuladoj”.
En tiu parolado, la etiko konsistas do en formovi ĉiun formon de morala ekzameno. Tial, la homo, eltirita eksteren de si mem fare de la Esto, estus taskata ŝanĝi sian biologian kondiĉon por malfermiĝi al la biologia multeco*. Ĉar la homo naskiĝas manka kaj estas la produkto de la tekniko, restas al li nur konduki tiun al ĝiaj lastegaj konsekvencoj. Tial, la malnova homo devas esti rebaptita “homo unua” — ĉe kio oni povas aŭdi klaran eŭfemismigon de “primitivulo” (kiel ĉe “Muzeo de la artoj unuaj”*) — , ĉar tiu homo estas jam ne alia ol primitivulo kompare kun la superuloj, kiuj devas veni. Oni devis ne halucine vidi en la sinistra historia farso de la naziismo la revenon de la Esto — tio estis bedaŭrinda eraro de nia kara majstro, ŝajnas diri Sloterdijk. Ne, la vera ekstazo okazas hodiaŭ: la superulo, la vera, estas alvenonta kaj liaj adeptoj jam lin laŭdkantas kaj policumas por malobstrukcii al li la vojon.
Nu, tiu vojo estas pleŝtopita de “homoj unuaj” — jen la problemo. Por nia profeto, la malnova primitiva homo estas ruzega, li estas konstitucie surda — mi citas — por la “malavara potencialo” de la “plurcela” aliformiĝo. Pli malbone, pro lia “malnova egoismo”, li estus apenaŭ taŭga por “praktiki la povon sur la krudmaterialo” por “disponi pri ĝi” kaj por deteni ĝin de la promesitaj ŝanĝadoj — per kio oni komprenas, ke tiu “krudamaterialo” povus esti ja la homa korpo mem. Tiu malnova homo estus, kompreneble, nur “la venĝema homo” preta fari “homamasiĝojn” por varbi “misinformitajn loĝantarojn” kaj ilin konduki al “misaj debatoj pri nekomprenataj minacoj, gvidataj de voluptaj ĉefredaktistoj”... Sob do la malnovaj “homecanoj”, kiuj pretendas, movataj de “kontraŭ-teknologia histerio”, oponi tiun salton al kiu la Esto nin alvokas, ĉar, kompreneble, “nenio perversa” kuŝas en la volo “sin aliformigi per memtekniko”...
Tiuj diroj de Sloterdijk — ĝuste pro ilia eksceso — ege utilas: ili ebligas kompreni, ke la aktuala simbola seninhibigo estas ne nur afero pri morliberigo kaj eliro pli malpli dolora el la patriarkeco. Fakte, la nuligo de la malpermesoj malkaŝas, ke pluas vera postnazia projekto pri ofero de la homeco. Ĝi estas defendata de la anarkikapitalismo, kiu, rompante ĉiujn simbolajn reguligadojn, ebligas la faktojn, ke la tekniko antaŭeniras tute sola ĝis frakasi la homecon.
“LA KAPITALISMA LOGIKO, jam diris doktoro Lacan, estas io freneze ruza (...), tio glate funkcias, tio pli bone ne povas funkcii. Sed ĝuste tio glatas tro rapide, tio sin foruzas. Tio tiel bone sin foruzas, ke ĝi forbrulas*.” Sume, la vera problemo de la kapitalismo estas, ke ĝi tro bone funkcias. Tiel ke iam ĝi devus finkonsumi ĉion: la resursojn, la naturon, ĉion — inkluzive la individuojn, kiuj ĝin servas.
En la kapitalisma logiko, precizigis Lacan, oni “substituis al la antikva sklavo” homon reduktiĝintan al la stato de “produkto”: “produktoj (...) tiom konsumeblaj, kiom la aliaj*” . Tiu rimarko ebligas konscii, ke ĝuste en tia minaca senco necesas interpreti la milde eŭforigajn esprimojn, kiujn oni trovas ĉie en la novliberala literaturo: la “homan materialon”, la “homan kapitalon”, la kleran administradon de la “homaj resursoj” kaj la “bonan mastrumadon [“gouvernance”, en ĝia novliberala senco. — jh.] rilatan al la homa disvolviĝo”.
La anarkikapitalismo verŝajnigis la ideon, ke doni al si leĝojn estas kruele kaj samvaloras kiel speco de neeltenebla masoĥismo. Kaj cinike ĝi forpele rigardas tiujn, kiuj bezonus anim-pliaĵon, kiel obskurismajn puritanojn. Necesas tamen rememorigi, ke la filozofoj de la Lumoj [klerismo], kiel Jean-Jacques Rousseau kaj Kantio, diradis, ke la libereco konsistas nur en obei la leĝojn, kiujn oni al si donis. Fakte, ni bezonas verajn jurajn kaj moralajn leĝojn, kaj ne tiujn moralinstruajn substituaĵojn, por fine doni justecon, por savi la mondon antaŭ ol estos tro malfrue, por gardi la homan specion, minacatan de blinda logiko. Nu, ni estas nuligantaj ĉiujn leĝojn — escepte de tiu de la plejfortulo — kaj, se ni pluigos en tiu mortoporta direkto, ni eniros en kruelecon pli akran ol tiu konsistanta en devige submetiĝi al leĝoj. Ni eniros en nekonatan kruelecon kiu konsistas en la volo aliformigi tiun homan korpon kiu aĝas cent mil jarojn. Por provi memfari alian.
Dany-Robert DUFOUR.
Refoje, tre laŭte dirante “ne”, la 29-an de majo 2005, al la projekto de konstitucia traktato por Eŭropo, la ribela Francio honoris sian tradicion de “elstare politika nacio”. Ĝi skuis la Malnovan Kontinenton, vekante denove la esperon de la popoloj kaj la maltrankvilojn de la establitaj elitoj. Ĝi rekaptis la fadenon de sia “historia misio” pruvante, per la aŭdaca ago de siaj civitanoj, ke eblas eskapi la fatalecon kaj la graviton de la ekonomiaj aŭ politikaj determinismoj.
Ĉar tiu “ne” havas centran signifon: ĝi ĉesigas la ultraliberalan pretendon trudi, ĉie en la mondo kaj spite al la civitanoj, unikan ekonomian modelon — tiun difinitan de la dogmo de la tutmondigo.
Tiu modelo jam vekis, ekde la mezo de la 1990-aj jaroj, diversajn rezistadojn. Ekzemple, dum la granda sociala movado en Francio de novembro 1995. Aŭ en Seatlo (1999), kie naskiĝis kion oni poste — precipe post la unua Monda Socia Forumo de Portalegro (2001), sekvata de la okazaĵoj de Ĝenovo (2001) — nomis la “alimondisman movadon”. Kaj, en diversaj regnoj, de Argentino tra Brazilo ĝis Barato. Sed jen la unua fojo ke, en lando de la Nordo kaj kadre de institucia politika baloto, socio havas la okazon diri oficiale “ne” al la ultraliberala tutmondigo.
La ĉefartikolistoj de la dominantaj komunikiloj, kiel entomologoj pristudantaj insekton kiun ili kredis malaperinta, provas misprezenti la amasan “ne” de Francio. Plejparte kampanjinte unuflanke por la “jes”, akuzante la “popolismon”, la “demagogion”, la “ksenofobion”, la “masoĥismon”, ktp., de siaj kontraŭuloj, ili montriĝas nekapablaj adapti siajn analizojn al la amplekso de sia disvenkiĝo. Eksterordinara memsufiĉo de la eminentuloj kiuj ne komprenas — kaj eĉ malpli eltenas — ke la popolo (vorto kiun ili uzas nur pinĉante al si la nazon) rifuzis bone konduti laŭ la preskriboj de la eŭropisma “prava rondo”. Ĉar estas ja la popolo kiu iris al la urnoj: 30% da sindetenoj nur, kontraŭ 57% antaŭ nur unu jaro ĉe la elektoj por la Eŭropa Parlamento.
Tiu mobiliziĝo, aparte en la kategorioj de la “simpla” popolo kaj ankaŭ ĉe la junuloj, pri seka temo — teksto de 448 artikoloj, sen kalkuli la aneksojn, deklarojn kaj protokolojn — konstituas en si mem neesperitan sukceson por la demokratio. La popolo revenis sur la scenejo: fronte al la sento de senposediĝo, esprimiĝas ĝia volo de realproprigo.
La konstruado de Eŭropo, ekde siaj komencoj en 1958, kaj precipe ekde la Eŭropa Unika Akto de 1986, pli kaj pli trudis sin al la naciaj decidoj. La Mastriĥta traktato (1992), poste la tiel nomata Pakto pri Stabileco kaj Kresko (1997) forprenis de la registaroj du de la plej gravaj leviloj de publika agado: la monan kaj buĝetan politikon. La tria, la imposta, estas ĉiam malpli aŭtonoma, ĉar ĝi troviĝas en ĝeneraligita logiko de “libera kaj sendifekta konkurenco”. La civitanoj komprenis ke la traktato submetita al ilia aprobo “konstituciigis”, eŭropskale, la plej akran konkurencon ne nur inter la produktantoj de varoj kaj servoj, sed ankaŭ inter ĉiuj socialaj sistemoj vorataj de malsuprenira spiralo. Estis klare ke la tre magraj demokratiaj “avancoj” de la traktatoj ne povis kontraŭbalanci la definitivecon de la ultraliberala modelo kiun ĝi enkondukis kaj per tio igis la estontajn elektojn sensignifaj.
La voĉo “ne” estis voĉo ekstreme informita pere de miloj da renkontiĝoj, debatoj kaj legadoj, dum la verkoj pri la konstitucio estis dum monatoj ĉe la pinto de la vendoj en la librovendejoj. Fronte al la propagando de la ŝtato, helpata de la plejmulto de la komunikiloj, la civitanoj volis fari al si propran opinion. Ili estis en tio helpataj de la formika laboro de multaj surlokaj kolektivoj kiuj sponte estiĝis en tuta Francio*, aparte la lokaj komitatoj de Attac. Tiu abundo honoras la demokration...
Ĉu tiuj voĉoj estis naciismaj? Ne, ili estis en sia granda plimulto poreŭropaj. Pri tio ne trompiĝis la sindikatistoj kaj asociaj aktivuloj de multaj landoj de la Unio kiuj, en sia lando aŭ partoprenante la kampanjon en Francio, atestis pri sia solidareco kun la aspiro al alia Eŭropo portata de la natura energio de la “ne”. Sen ebleco de referendumo, multaj eŭropanoj petis la francojn doni en ilia nomo prokuran voĉon!
Eksterlande, iuj interpretis tiun “ne” kiel malfortigon de Eŭropo fronte al Usono kiu lasos la grandan usonan potencon sen kontraŭpezo. Ili trompiĝas: la konstitucio eĉ pli vicigintus la Union (aparte en militaj aferoj) en la linion de Vaŝingtono.
Kreiĝis nova situacio, kiu ebligas repensi la valorojn kaj regulojn de la volo komune vivi en Eŭropo. Tiu volo vivi ne redukteblas al nulo kion signifus la libereco de cirkulado de kapitaloj, varo, havaĵoj, servoj kaj eĉ personoj. El tiu vidpunkto, la “ne” de la 29-a de majo fermas nenian pordon. Ĝi malfermas ĝin, male, al ĉiuj esperoj.
Franca Polinezio. Areo: 4.000 km2; loĝantaro: 250.000; eksterlanda teritorio de Francio; reĝimo: parlamenta.
Valiso kaj Futuno. Areo: 255 km2; loĝantaro 14.800; eksterlanda teritorio de Francio; reĝimo: parlamenta kaj tradiciaj leĝoj.
Kukinsuloj. Areo: 240 km2; loĝantaro: 17.800; ŝtato en libera asociiĝo kun Nov-Zelando; reĝimo: parlamenta.
Tongo. Areo: 699 km2; loĝantaro: 101.700; sendependa (1970); reĝimo: hereda monarkio.
Niuo. Areo: 259 km2; loĝantaro: 1.650; ŝtato en libera asociiĝo kun Nov-Zelando; reĝimo: konstitucia monarkio.
Tuvalo. Areo: 26 km2; loĝantaro: 10.200; sendependa (1978); konstitucia monarkio.
Tokelao. Areo: 12 km2; loĝantaro: 1.500; protektorato de Nov-Zelando; reĝimo: tradiciaj leĝoj.
Okcidenta Samoo. Areo: 2.935 km2; loĝantaro: 179.000; sendependa (1962); limigita parlamenta reĝimo.
Usona Samoo. Areo: 200 km2; loĝantaro: 61.000; neintegrita teritorio de Usono.
Pitkarna Insulo. Areo: 45 km2; loĝantaro: 50; Brita posedaĵo.
Nov-Kaledonio. Areo: 19.100 km2; loĝantaro: 235.000; eksterlanda teritorio de Francio; reĝimo: parlamenta kaj tradiciaj leĝoj.
Fiĝio. Areo: 18.700 km2; loĝantaro: 831.000; sendependa (1970); parlamenta respubliko..
Vanuatuo. Areo: 12.190 km2; loĝantaro: 204.000; sendependa (1980), parlamenta respubliko.
Salomon-Insuloj. Areo: 28.530 km2; loĝantaro: 450.000; sendependa (1978); parlamenta monarkio.
Papuo-Nov-Gvineo. Areo: 462.000 km2; loĝantaro: 5.617.000; sendependa (1975); parlamenta monarkio.
Federaciaj Ŝtatoj de Mikronezio. Areo: 700 km2; loĝantaro: 112.000; sendependa (1986); reĝimo: prezidanta.
Palaŭo. Areo: 488 km2; loĝantaro: 20.000; sendependa (1994); reĝimo: prezidanta.
Gvamo. Areo: 540 km2; loĝantaro 162.000; neintegrita teritorio de Usono.
Marŝalaj Insuloj. Areo: 180 km2; loĝantaro: 54.000; sendependa (1986); reĝimo: prezidanta.
Nord-Marianoj. Areo: 477 km2; loĝantaro: 75.000; aŭtonoma teritorio en libera asociiĝo kun Usono.
Kiribato. Areo: 823 km2; loĝantaro: 88.000; sendependa (1976); reĝimo: prezidanta .
Naŭro. Areo: 21 km2; loĝantaro: 12.000; sendependa (1968); reĝimo: prezidanta.
Tuj post la franca referendumo pri la konstituci-propono, la advokatoj de tiu konstitucio — ĉekape la grandaj komunikiloj — rekomencis siajn atakojn kontraŭ la plimulto de la voĉdonintoj, suspektataj je senrespondeco aŭ je ksenofobio. Tute same neadaptita al la mesaĝo de la francoj ŝajnas la respondo de la Prezidanto de la Respubliko, s-ro Jacques Chirac: simpla kosmetikaĵo per revenigo en la registaron de s-ro Nicolas Sarkozy, tamen advokato de liberala modelo rifuzita de la universala voĉdonado. Tiu aŭtismo de la eŭropaj regantoj fronte al la preferoj aŭ prioritatoj de la loĝantaroj montras la gravan mankon ĉe la komunuma konstruado. Ekde la komenco la eŭropa domo estis konstruata kaŝe kaj trudata de socia elito al ĉiam pli multaj sferoj de la kolektiva vivo (vd Anne-Cécile Robert: “De ribelo al rekonstruo”). Tiugrade, ke la “konstruado de Eŭropo” iom post iom similas al detruado de valoroj proklamitaj dum ĝia komenco (vd Bernard Stiegler: “Kontraŭ konkurenco, konkurado”). Envere, tiu surprizo estas relativa: plurfoje en sia historio, la franca maldekstro povis mezuri la trudan pezon de liberala Eŭropo sur projekto de socia transformado.
ĈU SOCIA TRANSFORMADO aŭ invokado de la “eŭropaj trudoj”? Nur konservativa reverkado de la historio kondukis al starigo de demando kvazaŭ tute nova, dum ĝi tute ne estas tia. Sed la risko de kolizio inter la ambicioj de la franca maldekstro kaj internacia medio, kiu instigus ĝin malaltigi siajn pretendojn, estas malnova.
La debato pri la eŭropa konstitucio reaktivigis konatajn dirojn. Ĉe unu flanko tiuj kiuj, zorgemaj pri rompi kun liberala ordo, demandas: “Ĉu ne estas la propreco de ĉia entrepreno ke ĝi starigas celojn antaŭ ol disponi pri ĉiuj ĝiaj kondiĉoj? Ĉe la alia, tiuj, kiuj ne plu kredas je la transformado de la socio, konkludas: “Kaj vi povos diri ĉion kion vi volas al la entrepren-ĉefoj, kaj ankaŭ mi. Ili iros ĉiam tien kie estas la plej bona produktivo, la plej bona efiko kaj la plej bona profito.” La unua citaĵo estas el la Socialista Projekto de 1980; la duan aŭtoras la homo kiu faris el tiu projekto la bazon de sia prezidanta programo. Inter ambaŭ pozicioj, la volisma kaj la elrevigita, pasis dek-tri jaroj, ĉe kies fino la prezidanto François Mitterand, fronte al la voĉdona malsukceso de siaj politikaj amikoj, povis fari nenion pli bonan ol teoriumi pri sia senpoveco.
La ideo utiligi Eŭropon kiel levilon por rompi kun la ekzistanta ordo en Francio ne estas tute maltaŭga. Se, laŭ la vortoj de Viktoro Hugo, la “superbaj nudpieduloj” de la Franca Revolucio iam surtretis la “mirigitan mondon” de la kontinentaj monarĥioj, la progresema Francio siavice profitis de la analizoj de la germano Karlo Markso pri la Dua Imperio, de la agado de la hungaro Léo Frankel, ministro pri laboro de la Pariza Komunumo*, de la enmigrintaj laboruloj por la formado de la unuaj grupoj de rezistado, de la helpo de la hispanaj respublikanoj al la partizanoj de la liberigo en la dua mondmilito.
Sed, transe de tiu historio tamen kaŝita, paroli pri “eŭropaj solidarecoj” ĝenerale servis al la francaj socialistoj kiel preludo — aŭ kiel preteksto — al konservativa direktoŝanĝo.* En la jaroj 1930, la franca-brita alianco igis la Popolan Fronton en Francio kontraŭdiri siajn ekonomiajn ambiciojn kaj forlasi la Hispanan Respublikon. Post la milito, “Eŭropo” fariĝis la substitua utopio kiu ebligis ŝminki la fundamentajn politikajn kaj strategiajn rezignojn. Pli proksime de ni, ĝi servas kiel instrumento por la filozofia redifinado de la projekto de la maldekstro, kiel “maŝino por malvarmigi la naciajn pasiojn”* Inkluzive kiam la socialistoj ŝajnigas percepti malantaŭ “merkato kie la konkurenco estas libera kaj sendifekta” la “konstruadon de spacoj de regulado kiuj aldoniĝas al la nacio-ŝtatoj por regi la turbulencojn de la kapitalo”.*
Ĝenerale, la evoluo de la registara maldekstro sekvis tiun de eŭropa komunumo pli kaj pli zorgema protekti la “kapitalon” kontraŭ la “turbulencoj” de la sociala postulado. Tiu duobla metamorfozo, nacia kaj kontinenta, substrekas la malfacilon de ĉia historia komparo: kun la jaroj, la vortoj “maldekstra”, “dekstra”, “konkurenco”, “regulado” ŝanĝas siajn sencojn.* Ĉe la komenco, la liberalulo devas reteni sin; ĉe la alveno, la socialisto konvertiĝis.
Ni prenu du simetriajn ekzemplojn. S-ro Raymond Barre, tradukinto en 1956 de la tekstoj de la aŭstra ultraliberala ekonomikisto Friedrich Hayek, fariĝas, dek-unu jarojn poste, vicprezidanto de la Eŭropa Komisiono. Lia brusela mandato, kiu koincidas kun grandaj strikoj en Francio (1968) kaj en Italio (1969), malpermesas al li tamen, kiel al ĉiu alia, inspiriĝi de la ideoj de Hayek, se ne riski viglan socialan rebaton. Sed, inverse, kiam la liberala kontraŭrevolucio donas la takton, la socialisto Jacques Delors estas unu el ĝiaj arĥitektoj en la franca ministrejo pri financoj (1981-1984), poste dum sia prezido de la Eŭropa Komisiono (1985-1994). Kaj li povas ŝvelparole laŭdi sin esti, en Parizo, “atinginta la nuligon de indicado de la salajroj sen striko”.
Antaŭ kelkaj semajnoj, maltrankvila pro la potenco de la movado kontraŭ la konstituci-projekto, la konservativa historiisto René Rémond bedaŭris ke “la revolucia utopio estas mortiganta la eŭropan utopion”* La inverso certe ne tiom ĝenintus lin. Nu, tio okazis plurfoje.
En 1936, la registaro de Léon Blum volis tiri la francan ekonomion el depresio kiun la socialistoj analizis per kejnzaj terminoj: “Tiu krizo ŝuldiĝas al rompo de ekvilibro inter la produktado kaj la ĝenerala aĉetpovo.” Apogite de politiko de buĝet-altigo, la altigo de la salajroj sekve al la grandaj strikoj de junio 1936 devas, laŭ ili, kontribui al relanĉado de la aktiveco kaj al malaltiĝo de senlaboreco. Sed la sukceso de tia politiko postulis tujan devalutadon de la franko kaj kontrolon de la ŝanĝoj.*
La prioritato donita al la brita alianco kondukas la Popolan Fronton al rezigno pri tio. Influhava fakulo, Emmanuel Monick*, prezentas al Léon Blum sian arbitracion per jenaj vortoj: “De du aferoj necesas unu. Aŭ vi starigas ŝanĝokontrolon, trudas striktan direktismon, vi aŭtarkiigas Francion — kaj tiam vi estas devigata starigi aŭtoritatan reĝimon kun risko de glito al totalismo. Aŭ vi malfermas la landlimojn, vi konservas reĝimon de liberaj ŝanĝoj, kaj tiam devas apogi vin sur Londono kaj Vaŝingtono por alĝustigi la valutojn kaj samtempe starigi koalicion de la demokratiaj reĝimoj.”* Izolita totalismo aŭ solidaraj demokratioj, tia “elekto” — kiel tiu, identa, kiun oni prezentas en marto 1983 — apenaŭ permesas heziti...
Ĝi ligis la manojn al la Popola Fronto. La deflaciaj sekvoj de trotaksita valuto nuligis la esperitan efikon de relanĉo de la postulo. Kaj kiam la devaluto tamen intervenas, tio okazas tro malgrave kaj tro malfrue: Léon Blum akceptis intertrakti pri sia interezokvoto kaj la akompanaj disponoj kun la britoj kaj usonanoj.
Malgraŭ amasa fuĝo de la kapitaloj, Blum rezignas ankaŭ pri kontrolado de la ŝanĝoj, kiu estis tamen enskribita en la programo de la maldekstro. Tio estas, laŭ li, sistemo “kiun, aparte de ĉia alia kialo, la registaro juĝas nekongrua kun la afinecoj kaj la necesoj de sia internacia politiko”, La britaj konservativuloj atingis kion ili volis. Mallonge poste ili postulis ke la “koalicio de la demokratiaj reĝimoj”, glorata de Emmanuel Monick, forlasu al la faŝismo la respublikan Hispanion.
Post la milito, “konstruado de Eŭropo” forte subtenata de Usono veldas la socialistojn al la koalicioj de “tria forto” ne tre zorgemaj pri la socia progreso. Tamen, instruita de siaj pasintaj fiaskoj, la franca maldekstro (inkluzive de komunistoj) starigis aŭ plibonigis ekde 1945 instrumentojn de publika interveno (kontrolo de la valuto, de la kredito, de la “altaĵoj de la ekonomio”) destinitaj ebligi al ĝi ne ĉiam dependi de la bonvolemo de la kaptitalo. Laŭ la vortoj de la generalo de Gaulle, la kunteksto de la epoko, “sociala aŭ socialisma”, ebligas ke tiuj transformadoj estu “realigataj sen skuoj. Certe, la privilegiuloj akceptas ilin melankolie. Iuj eĉ faros el ili sekretajn riproĉojn por poste. Sed, en la momento, ĉiuj, mezurante la forton de la kurento, submetiĝas al ili tuj kaj des pli volonte ĉar ili timis ion multe pli malbonan”.*
Sed “poste”, tio okazis tre rapide... La bezono de usonaj kreditoj helpantaj la “eŭropan programon”, kiun subtenis Usono, forigis la socialisman potencialon de la transformiĝoj devenaj de la Liberigo. Do, ĉu totala fiasko? Ne, ĉar samtempe konstruiĝis tiu “franca modelo” de miksita ekonomio nuntempe atakata de la liberaluloj, inkluzive de la sociala sekureco kaj statuso de ŝtata ofico. Tamen, se ĉiu aŭ preskaŭ estis intervenisto en 1944-1947, por iuj la ŝtato devas anstataŭi kapitalisman sistemon samtempe ekonomie senefikan kaj sociale maljustan. Por la aliaj, la rolo de la publika potenco konsistas en vipi la energion de la privata sektoro, ne anstataŭi ĝin pli longtempe ol necese.
Jean Monnet, samtempe komisaro de la Plano kaj “homo de la usonanoj”, enkorpigas la duan skolon de pensado. La projekto de la “patro de Eŭropo” tute ne estis socialisma Francio, sed li antaŭvidas pli ĝuste situacion kie, kiel en Usono, la kapitalistoj estos plenaj de dinamismo kiun donas la spirito de entrepreno. Apogite sur la kreditoj de la Marŝal-plano, la ŝtato kaj la eŭropa projekto devas, laŭ li, forte skui konservativan nacian mastraron, ne komenci redistribuadon de la ekonomia potenco.*
La analizo de Monnet trovis adeptojn en la reformisma maldekstro. Certe, la Socialista Partio SFIO ŝajnis revi, ĉe la Liberigo, ke “al Eŭropo la eventoj trudos la socialisman vojon”. Sed, ekde 1950, Léon Blum koncedis ke “aktiva interveno de la ŝtato” povus ankaŭ, kiel en Usono, utile regeneri la ekzistantan sistemon: “Dum la leĝo de la usona kapitalismo estas: “Permesi naskiĝi al junaj entreprenoj”, ŝajnas ke la leĝo de la franca kapitalismo estas: “Permesi ne morti al kadukaj entreprenoj”.”
Tridek-kvin jarojn poste, s-ro Lionel Jospin ŝajnas eĥi lin: “Francio ne havas klason de mastroj je la alteco de sia genio kaj de siaj ambicioj. Tio estas donitaĵo de ĝia historio. Malfortigi la publikan sektoron, liberlasi la plej malprogreseman parton de la mastraro — kiu enpoŝigas sed nenion donas — kreos nek konfidon nek dinamismon.”
Nur iom post iom necesis elekti inter la skizo de “modernigo” impulsita de la publikaj potencoj (ŝtatigitaj entreprenoj, kredit-politiko) kaj tiu de niveligo laŭ la supro, sub premo de la eŭropa konkurenco. La unua kaj la alia vojoj ŝajnas efektive samrangaj ĝis la tago kie la liberala dogmo akriĝas. “Eŭropo” ne ĉiam trudis privatigon kaj premis sur la atingoj de la salajruloj. Ankaŭ ne Usono: ŝtatigitaj entreprenoj (karbominejoj, fervojo, elektro) estis inter la precipaj profitantoj de la Marŝal-plano; pro la zorgo ĉirkaŭbari la komunismon en la Malnova Kontinento, Vaŝingtono bedaŭris dum pluraj jaroj post la milito la kompatindan sorton de la franca laborista klaso.
Ekde 1947, la bezono de usonaj kreditoj, la malvarma milito kaj la koloniaj “aventuroj” detruis ĉian perspektivon de maldekstra registaro en Francio. La SFIO, nun aliancita kun la dekstra centro, tiam faris “eŭropan” diskurson destinitan plibeligi antisocialan politikon interne kaj “atlantisman” subordiĝon ekstere. La fino de la 1940-aj jaroj anoncis do iomete la dekstran gliton kiu okazis en 1983, du jarojn post la elekto de François Mitterrand kiel prezidanto. Tiufoje, komfortigita de la burĝiĝo de sia socia bazo, la liberala vojturno de la socialistoj ŝajnis efektiva.
Laŭ dominanta analizo, la maldekstro faris, en 1981, teruran eraron realigante radikalan programon kiu ignoris la gravecon de la implikiĝo de Francio en la internacia ekonomio. Tiu eraro, laŭ tio, tuj esprimiĝis per serio da financaj krizoj (deficitoj, devalutoj). Tiuj devigis la socialistojn plej rapide reapliki politikojn de “striktigo” de siaj konservativaj antaŭuloj (s-roj Valéry Giscard d’Estaing kaj Raymond Barre) kaj de siaj eŭropaj partneroj (s-ro Helmut Kohl kaj s-rino Margaret Thatcher).
En realo, tio ne ĝustas. Ĉar la maldekstro ne atendis 1983 por kompreni ke la ekonomia interdependeco minacis renversi solecan politikon de “rompo kun la kapitalismo”. Lando kiu engaĝiĝas en politiko de ekonomia relanĉo devis do, laŭ ĝi, “povi uzi la neceson limigi senliman pufiĝon [de la importoj] kiu rompus la restarton de ĝia ekspansio”.
Kiam la komunumaj preferoj ankoraŭ ekzistis, la konkurenco kaj la specialiĝo estis kondiĉitaj de rezulto: “Libereco de komerco ne estas dogmo. Ĝi estas rimedo kiu praviĝas en la mezuro laŭ kiu ĝi kontribuas al la kresko kaj al pli bona dungiteco, ne kiam ĝia efiko estas disvastigi unu post la alia aŭ ĉiujn kune inflacion, deflacion kaj senlaborecon.” Fine, la “rekonkero de la interna merkato” bezonis malriglon de la mona riglilo: “Sur eŭropa nivelo, la Socialista Partio ne povas subskribi la nunan eŭropan monsistemon, tio estas la vicigo de la plej malfortaj valutoj laŭ la germana marko, kiu, atendante novan urĝan apogon, pravigas akrigitan konsumbridadon.”*
La plej multaj de tiuj komercaj kaj monaj orientiĝoj estis tamen forigitaj de François Mitterrand en la tago mem de sia ekprezido.* Oni pensas ĉi tie pri la opinio esprimita de Emmanuel Monick en 1936, ĉar, laŭ s-ro Jacques Delors mem, la decido de 1981 (konfirmita du jarojn poste) klariĝas parte per la deziro ne endanĝerigi la “necesan interrilaton inter la ekonomia politiko de la prezidanto de la respubliko kaj lia ekstera politiko”. Tio estas liaj “klopodoj por relanĉi la konstruadon de Eŭropo”.
Post 1983, la projekto de “rompo kun kapitalismo” estas enĉerkigita. Kiel dum la 1950-aj jaroj, la “eŭropa konstruado” servas kiel anstataŭa utopio. Tamen, pro la malkaŝe liberala kaj liberkomerca direkto kiun la socialista strategio ekde tiam alprenis, la vojturno al la “rigoro” ne povis nur reprezenti ŝirmejon por socialista strategio en pozicio de malforteco. Ĝi devis fariĝi preludo por ĝia definitiva forneo. Multaj naciaj instrumentoj iam forĝitaj de la franca maldekstro por ekvilibrigi la potencon de la kapitalo (demokratia kontrolo de la monpolitiko, de la investoj, rolo de la publikaj servoj) estas cetere detruataj de ĝi sur la altaro de la granda merkato.
Anticipante, ekde junio 1982, la kapalvostoturniĝon de la francaj socialistoj, Pierre Rosanvallon substrekis la trudojn de tio kion oni ankoraŭ ne nomis “tutmondiĝo”: “En malferma ekonomio, la agospaco estas mallarĝa. Oni interŝanĝas ne nur varojn kaj servojn, sed neeviteble fine trudiĝas la importado de ekonomiaj politikoj.”* Nu, por Rosanvallon kaj liaj moderaj amikoj, tute ne taŭgis redukti la trudadon estigatan de “malferma ekonomio” al aspirado “ŝanĝi la vivon”. Necesis male akcepti la mallarĝecon de la agospaco kiu rezultis de ĝi. Ĝi malebligus al maldekstraj registaroj “fari stultaĵojn” aŭ, alidirite, resti fidelaj al programo provanta limigi la dominadon de la kapitalo. La maŝkaptilo de la internacia komerco, esperis Rosanvallon, eĉ akcelos la “finon de la franca escepto”, kies forpason li 1988 anoncis — ĉu iom tro frue? — kun du siaj amikoj de la Fondaĵo Saint-Simon.*
EN SEPTEMBRO 1989, s-ro Michel Rocard aliris novajn funebradojn. Kiel tiama [franca] ĉefministro li enterigis la esperojn al sociala Eŭropo kiujn lia partio longtempe nutris: “Ni havas plimulton de konservativaj registaroj en la komunumo. Ili pensas ke la plej bona maniero fari ekspansion estas lasi la homojn gajni monon ajne, praktike ne imposti la kapitalon kaj ĝiajn enspezojn.”* Lia konkludo? “La reguloj de la ludo de internacia kapitalismo sankcias ĉian aŭdacan social-politikon. Necesas respekti la regulojn de tiu kruela ludo por fari Eŭropon.”*
Kelkajn semajnojn poste, la falo de la berlina muro alportis retrospektivan pravigon al la “dimanĉaj” stiristoj de la registara maldekstro. Ili povis nun, sed kun tono de ŝajniga bedaŭro, ripeti la venkokrion de s-rino Margaret Thatcher: “Ne ekzistas alternativo”.*
La socialisto Pascal Lamy estas ĵus nomumita ĝenerala direktoro de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), tio estas policisto de la internacia liberala ordo. Li antaŭe konsiladis la francan ĉefministron s-ro Pierre Mauroy kaj poste s-ron Jacques Delors en Bruselo, kaj fine direktis grandan privatigotan bankon. La transformiĝo ŝajnas plenumita. Kaj en la liberkomerco kiun malkaŝe deklaras s-ro Lamy, la progresema internaciismo pezas malpli ol la finaranĝo de komerca spaco kiu trudos al la socio regulojn favorajn por la dungistoj: “La francaj mastroj estas eŭropamaj, ĉar ili komprenis ke la reordigo kaj la remerkatigo de la franca ekonomio estas faritaj de Eŭropo, danke al Eŭropo kaj pro Eŭropo.”*
Foje promeso de libereco, de malfermiĝo, de rasmiksado, foje proklamo de senpoveco transformi la socian ordon, la “tutmondiĝo”, “Eŭropo” (iom post iom senigita je siaj komunumaj protektoj) konstruis militmaŝinon kiu ebligis malfari la socian kontrakton “sen pafi eĉ unu kuglon”, manipuli la internaciisman senton por favorigi la solidarecon de la kapitalo, pretendi defendi la “polan plumbiston” por trudi ke gajnu la plej malmultekosta, gurdadi la ekziston de “internaciaj trudoj” por kaŝi ke ilia premo estis fortigita de volo kaj de politikoj.*
Tiu diskurso de ŝajnigita fataleco kaj tiu pedagogio de submetiĝo estas permanenta trajto de la historio. La neantaŭvidebla sukceso de la franca 29-a de majo* ne sufiĉas por inversigi la socialajn detruojn kiujn ili trudis al la mondo. Sed, ekde kiam tia venko kuraĝigos venontajn ofensivojn, ĝi jam malfermas la perspektivon de novaj surprizoj.
Serge HALIMI.
Dirante NE al la konstitucia traktato, la plimulto de la francoj diris ankaŭ JES al profundaj ŝanĝoj, en sia lando kiel en la skalo de tuta Eŭropo. Jen unuaj indikoj por venonta debato.
Kvazaŭ enrompe, la popoloj penetris en la eŭropan debaton: la 29-an de majo 2005, la francoj nete malakceptis la konstituci-traktaton, sekvataj la 1-an de junio de la nederlandanoj. Tio devus konfirmi s-ron Anthony Blair en sia decido rezigni pri popola konsultado planita en Britio, dum en Prago la ĉeĥa ĉefministro anoncis ke li faros same. “En kazo de referendumo, la germanoj voĉus “ne””, taksas siavice la kristdemokrata deputito Peter Altmaier.* Samtempe, la akra alvoko al “alia Eŭropo” esprimas atendon kiun la fatalismaj diskursoj de la gvidantoj ne anestezis.
La eŭropa projekto devas respondi al la sociala demando kaj al la demokratia postulo, se ĝi ne volas perdi sian ekzistokialon. La traktatoj — kompromisoj “nepraj sed malperfektaj” por siaj aŭtoroj — ne vekas plu aliĝon, eĉ kontraŭvolan. Efektive, kial konstrui Eŭropon se tio ne kontribuas al plibonigo de la vivkvalito (dungo, lukto kontraŭ la malcerteco de laboro, aĉetpovo, medio)? Por la unua fojo, la voĉdonantoj faris la ligon inter la politikoj, precipe ekonomiaj, aplikataj al ili, kaj la decidoj sur la nivelo de la Eŭropa Unio. Tiu ekkonsciiĝo ŝajnas trairi la dudek-kvin membroŝtatojn kaj iliajn 456 milionojn da loĝantoj, kiel jam sugestis la sociaj forumoj de Florenco (2002), de Parizo (2003) kaj de Londono (2004).
La konsterno, la nekompreno de la eŭropaj kaj naciaj gvidantoj antaŭ la malakcepto de la konstituci-traktato, iliaj kelkfoje malestimaj reagoj konfirmas la neceson demokratie refondi la eŭropan konstruadon. Jam la ideo redakti “konstitucion” ekster la adekvataj proceduroj donis al la Unio aristokratan karakteron: la projekto, redaktita sen popola mandato de la konvencio*, memorigas Ludovikon XVIII kiu, en 1814, “favordonis” al la popolo fondan ĉarton de la restarigita monarĥio.
La legitimeco mem de la decidoj de la Unio estas dubinda, dum ili tuŝas la ĉiutagan vivon de la civitanoj. Efektive, la bruselaj institucioj, kiuj ne respektas la principon de diseco de la potencoj, miksas teĥnokration, influon de premgrupoj, parlamentajn diskutojn spite al la postulo de travideblo kaj de politika respondeco. La rajto je peticio entenata en la konstitucia traktato, pompe nomata “rajto je civitana iniciato”, konfirmas nur rajton entenatan en la esprimlibereco kaj neniel kompensas la strukturan forigon de la universala voĉdonado.
Krome, la artikolo I-47, kiu instigas la instituciojn subteni regulan dialogon kun la asocioj, ŝajnas bazi sin sur la definitiveco de la marĝenigo de la voĉdon-procezo. Fine, la Eŭropa Centra Banko — kies decidoj pri la eŭro kaj la interezokvotoj estas neapelacieblaj kaj nekontroleblaj de la registaroj — simbolas la neekziston de demokratia eŭropa modelo. La Universala Deklaro de la Homrajtoj (1948) ŝajnas kondamni tiun rompon de la fundamentaj rajtoj: “La volo de la popolo estas la fundamento de la aŭtoritato de la publikaj potencoj” (artikolo 21, alineo 3).
La demokratiigo de la Unio levas fondan tabuon: ĉu federismo, supernacieco, nacia suvereneco... Kiun modelon elekti? Tiu demando estis zorge evitata ĝis antaŭnelonge, pro la malfacilaj debatoj kiujn ĝi estigas.* Ĝi ŝajnas malfacile evitebla kaj eble necesos cerbumi pri miksaĵo el diversaj modeloj. Tamen, tiu sekvigas alian: kie situas la demokratia legitimeco en la Unio? Kiam popolo akceptas ratifi traktaton referendume, la demando ne stariĝas; kiam ĝi rifuzas ĝin, oni provas malgravigi ĝian faron: tiel, post la franca voĉdono de la 29-a de majo, oni memorigas ke naŭ landoj “reprezentantaj 49% de la eŭropa loĝantaro” jam aprobis la tekston. Ĉu tia kontraŭmeto havas sencon? Unu afero certas: la graveco akirita je eŭropa skalo trudas ke tiu senco estu, en kredebla maniero, politike kaj demokratie respondeca.*
Tiu respondeco estas des pli nepra ĉar la enhavo de la eŭropa projekto estas rekte kontestata. Ĝis nun, la komunuma konstruado estis fondita sur la metodo nomata Monnet — de la nomo de Jean Monnet kiu konceptis la unuan de la komunumoj, la Eŭropan Komunumon pri Karbo kaj Ŝtalo (EKKŜ) en 1951.* Ĝi konsistas en konstruado de Eŭropo per sinsekvaj konkretaj projektoj laŭ la teĥniko de interplektiĝo. Jean Monnet, kiel konvinkita federisto, deziris tiel alceliĝi ĉirkaŭirante la publikan debaton, kiu laŭ li estas fonto de senfinaj diskutoj ofte finantaj per malsukceso. La rifuzo de la konstitucia projekto aperigas malpermesitan demandon post jardekoj da obseda ĉirkaŭirado: fakte, kiu estas la celo de la eŭropa konstruado?
La pacidealo ne sufiĉas plu por pravigi la aliĝon kaj la oferojn kiujn ĝi implicas. La metodo Monnet, efika, tamen konstruis “monstron”: teĥnik-ekonomi-juran federacion ekster atingo de la civitanoj kaj de iliaj zorgoj. Paradokse: la Unio ŝajnas okupiĝi pri ĉio sed ne pri la esenco: dungo, sociala progreso, internacia juro, solidareco kun la tria mondo... Ĝi ŝajnas kapabla je teĥnikaj “heroaĵoj” (ekzemple, la financomontoj de la komuna agrikultura politiko) sed senpova defendi socian modelon devenan el la naciaj historioj.
La eŭropa konstruado iom post iom identiĝis kun la liberala tutmondigo, spertata kiel ĝangalo por la popolaj klasoj kaj parto de la mezaj klasoj pli kaj pli ensuĉataj en la amason. Sen malkuplado de ambaŭ, malbone videblas kiel ĝi povus certigi propran identecon kaj tiel renkonti la aliĝon de la popoloj. Nepra celo ĉe la ellaborado de alia Eŭropo, tiu malkuplado estos tamen peniga.
Efektive, kio pleje frapas, tio ne estas tiom la malkapablo de la Eŭropa Unio konstrui specifan politikan kaj socian modelon ol ĝia obstina rifuzo aliri tiun taskon. La Eŭropa Unio ne nur ne provas liberiĝi de tiu internacia trudo, sed ĝi subtenas ĝin. Laŭ mandato de la registaroj, la Eŭropa Komisiono ludas en la unua klaso de la liberkomercistoj en la intertraktadoj de la Monda Organizo pri Komerco, kiel montriĝis precipe la konferencoj de Doho (2001) kaj de Kankuno (2003). La Unio ne kontentiĝas submetiĝi al la logiko de la financa kaj liberala tutmondigo, ĝi trudas ĝin, kun fervoro, al la landoj de la Sudo (akordoj de Kotonuo, 2000).*
Tamen, tiu kolizio ne estis enskribita en ĝiaj genoj. La traktato de Romo kiu fondis la Eŭropan Ekonomian Komunumon (1957) starigis komunuman preferon por la agrikulturaj produktoj kaj ne timis rompi la kolon de la liberkomerca dogmo helpante la landojn de la Sudo, precipe per la akordoj de Lomeo.*
Fariĝinte la unua komerca potenco de la mondo, la Eŭropa Unio tiel montras sian fundamentan volon ne trudi alian vizion de mondaj rilatoj, konforman al la interesoj de ĝiaj popoloj. Duobla lingvaĵo: la eŭropaj traktatoj, ĉiam pli liberkomercaj kaj komercecaj, estas prezentataj kiel rimedoj por certigi la Eŭropan Union sur la monda scenejo. Perverseco: nome de la “solidareco” kun la landoj de centra kaj orienta Eŭropo oni ampleksigas la Eŭropan Union metante la popolojn en konkurenco unu kontraŭ la alia Vd la artikolon de Bernard Stiegler: Kontraŭ konkurenco, la konkurado). Trans la sorĉokantoj pri Eŭropo kiel potenco alternativa al Usono, ĝi rifuzas defendi valorojn kiuj estus ĝiaj propraj kaj kiuj markus ĝian identecon. “Eŭropo multobligas niajn fortojn”, asertis la franca prezidanto Jacques Chirac en sia televida parolado de la 31-a de majo. La usona milito en Irako, male, nudigis la neekziston de la Unio en la monda geopolitiko. Estas la suverena rifuzo de Francio — kaj de ĝiaj aliancanoj de la “pactendaro” — kiu ebligis certigi alian voĉon de Eŭropo ol tiun de s-roj Anthony Blair, José Manuel Barroso kaj José María Aznar, kaj kiu savis la Unuiĝintajn Naciojn kontraŭ miskredito.
Tiu rifuzo ekzisti havas plurajn kaŭzojn nun alfrontendajn. Unuavice, la metodo nomata Monnet instigas denaskan rifuzon de publika debato, kiu malhelpas konstrui eŭropan publikan spacon. Kaj, en Eŭropo konsistanta el dudek-kvin regnoj, trudiĝas la plej malgranda denominatoro: la komuna merkato. Duavice, la kvazaŭ freŭda rilato de iuj landoj kun Usono malhelpas politikan emancipiĝon de Eŭropo. La timo endanĝerigi historian aliancon sufokas la aserton de eŭropaj valoroj: rilato al milito kaj al juro, al perforto kaj mortpuno, statuso de la personoj kaj de la minoritatoj. Triavice, la pezo de la historio ne estas akceptita: ekzemple, la difino de politika Eŭropo stumblas super la timo de la potenco, timo devena de la kolonia kaj imperiisma, eĉ faŝisma pasinteco, de certaj landoj. Tamen, tiaj devojiĝoj ne estas fatalaj kaj la heredaĵo de pacaj, kontraŭkoloniaj, mutualismaj kaj sindikataj movadoj ekzistas same kiel la alia.
Alia Eŭropo, sociala kaj politika, ne povos konstruiĝi sen levi tiujn blokadojn, ĉar ili malhelpas la Union difini tion kio estas ĝia komuna intereso. Tiel, partoprenante la usonan militon kontraŭ la terorismo, ĝi disvolvas pure sekurecan vizion de siaj rilatoj kun la landoj de la Sudo el kiuj multaj elmigras en la Union kaj kontribuas al ĝia disvolvo. La kunlaborado kun tiuj landoj konsistas jam nur el etendado de la liberkomerco, kaj la eŭropa-mediteranea partnereco limiĝas al sorĉokantoj.
Vasta kaj imagiva repensado de la eŭropa projekto ŝajnas do trudiĝi en la intereso de la Unio kaj de ĝiaj loĝantoj. Ĝi implicas klarigon kaj eĉ redifinadon de la eŭropaj kompetentoj: la metodo de implikigo kaŭzas neĝbulan efekton, la kompetentoj enĉeniĝas unu kun la alia. La komuna merkato tiel kondukis al starigo de unusola mono kaj de la Centra Banko kiu troviĝas ekster ĉia kontrolo de la registaroj, kio ne okazas en Usono kie la Federacia Rezervo zorge kunordigas sian strategion kun la Blanka Domo. Nu, la decidoj de tiu Centra Banko determinas grandparte la kredit-politikon de ĉiu el la membroŝtatoj, kaj precipe la buĝetajn kaj impostajn orientiĝojn — do fine la evoluon de la aĉetpovo de la loĝantaroj.
Tiu koncepto de la komuna merkato kondukis al multiĝo de normoj en tre diversaj kampoj: difino de la enhavo de produktoj (ekzemple la emblemeca kazo de ĉokolado*), sanreguloj, precipe en la kadro de la komuna agrikultura politiko, aŭ mediaj reguloj.
En dudek-kvinopa Eŭropo, tiu logiko de ĉionmetejo riskas ankoraŭ pli akrigi la foreston de racieco kaj de travideblo. Por certigi la aŭtoritaton de la Unio kaj ĝian bonan funkciadon, iuj konkludas ke necesas trudi federismon sen zorgi pri la politika legitimeco de tia projekto*. La kreita malordo iel pravigus plian perforton farendan al la popolo. Ĉu ne prefere necesus recentri la eŭropajn kompetentojn sur kelkajn aksojn, ĉirkaŭ la dungo, la sociala progreso, la kunlaborado de industrio kaj scienco, la paco? La volo de Germanio reŝtatigi la komunan agrikulturan politikon, certe pro financaj kialoj, montras ke reordigo de la potencoj inter la membroŝtatoj kaj la Unio estas ebla.
Trans la ĝenerala kritiko de la ekonomia liberalismo kaj de la liberkomerco, la starigo de sociala Eŭropo estas parte ligita al tiu demando. Fronte al la ekonomia integriĝo, ĉu necesas starigi socian integriĝon, kun strebo al unuigo laŭ la alta nivelo de la protekt-sistemoj? Ĉu eblas akordo pri la enhavo de tia politiko, kiel ekzemple eblis la starigo de la komuna merkato kaj de la eŭro? Minimume ŝajnas necesa la ĝeneraligo de klaŭzo pri neregreso: ĝi malpermesas argumenti per la eŭropa regulo por regresigi la naciajn leĝarojn. Tamen, tia klaŭzo povas konstitui paperan protekton laŭ la mezuro en kiu la dekstraj kaj maldekstraj registaroj, plensorbintaj je ekonomia liberalismo, ne bezonas eŭropan devigon por ataki la socialajn atingojn. Ĝia aplikado devas ne esti lasita al la juĝo de la Justica Korto de Luksemburgo, jurisdikcio perdifine ekster ĉia politika kontrolo.*
Same devas esti definitive remetita en la kartonon por neniam reveni la direktivo Bolkestejno, kiu punas la salajrulojn de la nove aliĝintaj landoj kiel tiujn de la aliaj nacioj: en la unuaj, ĝi subtenas la entreprenojn konservi malaltajn salajrojn nome de la konkero de la interna merkato; en la duaj, ĝi premas al malaltigo de la salajroj nome de la konkurenco.
Trans la klaŭzoj de socialaj rajtoj, la enrompiĝo de la popoloj certe instigas al repensado de la tuta eŭropa arĥitekturo kaj imagi alian motoron kapablan respondi al la fundamenta demando de la dungo. Tio estas des pli urĝa ĉar la franca karto de la NE reatutas facile tiun de senlaboreco, kiu ne indulgas la diplomitajn socitavolojn. Tiel, en sia batalo por savi la esploradon, la esploristoj metis la akcenton sur la bezono de ennovigaj politikoj, en Francio kaj Eŭropo, por mutualigi rimedojn kaj spertojn. En la publika debato aperis ankaŭ la ideo de impostaj kaj kreditaj politikoj kiuj instigas al nova divido de la plusvaloro, favore al la dungo kaj al salajro-enspezoj (tiu sinkis mezume je dek poentoj en la lastaj dudek jaroj), artikigante la nacian kaj la eŭropan nivelojn.
Temas pri iel refondi specife eŭropan socialan modelon. La publikaj servoj devas tie retrovi centran lokon. Portantoj de la valoroj de socia kaj teritoria solidareco, ili estas la nemalhaveblaj vektoroj de la batalo kontraŭ malegalecoj kaj labor-malcerteco. Nu, ekde la pintkunveno de Lisbono, ilia metoda detruado estas programita kaj realigata. Sub la nomo de servoj de ĝenerala ekonomia intereso (SĜEI), ili estas submetitaj al konkurenco, dum la plenumado mem de ilia alvokiteco — rajtegaleco, solidareco, teritoria mastrumado — postulas ke ĝi estu liberigita de ĝi. Tiu specifeco agnoskendas, almenaŭ en la kadro de la respekto de la naciaj kompetentoj. Sed ĝi povus ankaŭ esti metita sur la nivelo de transnaciaj publikaj servoj, en la transporto ekzemple.
La liberigo el konkurenco rilate la mondajn liberkomercajn regulojn — kiuj lasas sen protekto la eŭropan merkaton fronte, ekzemple, al iuj ĉinaj produktoj, kiel la teksaĵoj — implicas, minimume, reaktivadon de la principo de la komunuma prefero.*
Fine, alia Eŭropo implicas renovigendan vizion de la mondaj rilatoj. La historiaj ligoj, la politikaj celoj kaj la migraj fluoj necesigas ke la Eŭropa Unio difinu sian propran politikon rilate al la Sudo, fonditan sur solidareco kaj liberigitan de la malegaligaj reguloj de la liberala tutmondigo. La tiel teksotaj ligoj kun multaj tre neglektitaj ŝtatoj fortigus la geopolitikan pezon de la Unio.
La popoloj de la Malnova Kontinento pacience konstruadis sian prosperon: ili konas ties prezon kaj mezuras ĝiajn bonfarojn. La liberkomerca kaj konkurenca obsedo aperas jen kiel eksterordinara neado de la historio. Sed ankaŭ kiel venĝo de la posedantaj klasoj pro ĉio kio estis de ili elŝiritaj en la lastaj tricent jaroj, de la universala voĉdonrajto ĝis la sociala protekto. Tiu spiralo de homa regreso estas bone resumita de la konstitucia traktato kiu metas sur la saman nivelon la “liberan kaj sendifektan konkurencon” kaj la valorojn de justo kaj libero. Ĝi trudas releviĝon por supervivi al la dubo kiu ŝajnas kapti la civitanojn pri la eŭropa konstruado.
Anne-Cécile ROBERT.
LA MONDO ATENDAS MULTON de Eŭropo. Tion almenaŭ pensigas la lastaj verkoj.* La alvokoj al “alia Eŭropo”, formulitaj de la socia movado sur la Malnova Kontinento, montras ankaŭ tiun atendon. Eŭropo konstituiĝos nur se ĝi donas al si la rimedojn respondi al tiu demando. Tamen, kio estas atendata?
La mondo ne atendas bonajn intencojn: ĝi atendas ke Eŭropo inventu novan industrian modelon kapablan ĉesigi la procezon de ĝeneraligita malindividuigo kiu subminas la okcidentajn sociojn. Gilbert Simondon nomis psiĥo-socia individuiĝo la procezon per kiu kolektiva individuo fariĝas tia tra psiĥa individuiĝo de tiuj el kiuj ĝi konsistas. Tia procezo estas dinamiko kie la psiĥa individuiĝo partoprenas esence en la sociala individuiĝo kontribuante al tiu individuiĝo. Vera konstituado de Eŭropo devus krei novan procezon de psiĥa kaj kolektiva individuiĝo de ĝiaj loĝantoj, konverĝigante inter ili procezojn de ekzistanta individuiĝo: la eŭropaj nacioj.
Nu, la industria psiĥa kaj kolektiva individuiĝo devena de la nuntempa kapitalismo trairas senprecedencan krizon. Ĝi suferas pro grava kaj danĝera malsano: la malsublimigo, tio estas la kaptado kaj senlima ekspluatado de la libida energio de la produktantoj kaj de la konsumantoj en ĉiuj kampoj. Ĉar, ekde kiam la libida energio de la individuoj kaj de la grupoj estas hegemonie deturnita al konsumaĵoj, ĉiuj aliaj celoj de la libido, kaj aparte tiuj kiuj ebligas la konstituadon de civilizo, estas deinvestitaj kaj grave minacataj.
TIO VERAS POR LA FAMILIO, la edukado — kaj do la lernejo kaj la totaleco de la scioj-, sed ankaŭ por la politiko, eĉ la juro, kaj ĉiuj sublimaĵoj de la spirito, fruktoj de kion la germanoj nomis Bildung. La procezo de kapitalisma kaj industria individuiĝo eniris en kontraŭdiron kun si mem kaj tendencas detrui sin mem per tendenca malaltiĝo de la libida energio, kiu montriĝas per perdo de individuiĝo. Tiu senigas la individuojn je la eblecoj ekzisti kaj estas, en antaŭvidebla tempo, mortiga por la tuta komerca socio, ĉar la libido kaj la sublimado estas en la principo de la merkato kiel ankaŭ de la produktado.*
Se Eŭropo volas konstituiĝi, ekzisti, ĝi devas do, prioritate, lukti kontraŭ la ĝeneraliĝinta malindividuigo, tra nova industria politiko.* Alie dirite, la tuta mondo kaj la eŭropanoj mem atendas de ĝi ke ĝi reinventu la ideon de industria civilizacio, kaj ke ĝi certigu ke la industrio ne estu nepre generanto de regreso.
Tamen, la Eŭropa Unio, dum la lastaj jaroj, sisteme privilegiis la esprimiĝon de kaduka industria modelo, kaj faris de la merkatigo de ĉiuj sociaj praktikoj — tiel reduktitaj al la kompatinda statuso de konsumkutimoj — sian solan celon. Per tio, la konstruado de Eŭropo estas pli kaj pli spertata kiel procezo de detruado de Eŭropo.
Tiu minacosento fariĝis des pli vigla ĉar la sola celo, disvolvo de merkatoj en ĉiuj sektoroj de la ekzisto, estis ĉiam pli eksplicite esprimita nome de ideologio kiu absolutigas la principon konkurencigi la eŭropajn naciojn unu kontraŭ la alia. Kaj tio, sen malfermo kaj forta apogo de ajna perspektivo de ento supera al la eblaj interes-konfliktoj. Nu, la eŭropanoj scias al kio kondukis, pasintece, la konkurenco inter iliaj nacioj: du mondmilitoj en la 20-a jarcento kiuj detruis la plej grandan parton de Eŭropo, aldone al la konfliktoj de la pasintaj jarcentoj. Simila minaco estas des pli danĝera ĉar la malsublimado kiu rezultas de la senlima konsumismo fariĝinta sola celo, estigas mortimpulson.*
La konkurenco konstituas, tute evidente, fundamentan dinamikan faktoron en ĉia procezo de psiĥosocia individuiĝo. La kritiko de ŝtatigita ekonomio bazas sin, prave, sur la efektoj de malefikeco kaj de senmotiviĝo tipaj por la komunismaj landoj por demonstri ke la konkurenco de la individuaj interesoj estas la kondiĉo de ĉia ekonomia vigleco.
TAMEN, LA KAPITALISMA ORGANIZADO de la konkurenco, en la nuna stato de la ultraliberala ideologio, produktas ankaŭ jam nun, kaj amase, senmotiviĝon kaj “pesimismon”, kiel kelkfoje plendas la politikaj respondeculoj* — aldone al la fakto ke ĝi generas kapitalismajn monopolojn.
La civitanoj de Eŭropo timas tion kion ili spertas ĉiam malpli kiel konstruadon de Eŭropo kaj pli kaj pli kiel ĝian detruon, ĉar ili malfidas, prave, la falsan kaj danĝeran ideon laŭ kiu oni povus konstitui Eŭropon konkurencigante la landojn unu kontraŭ la alia. Kiel imagi ke komunumo povus konstituiĝi metante la popolojn, kiuj devus konstitui ĝin, sole nur en konkurencon, do en kontraŭecon?
La koncepto de konkurenco, en Eŭropo realigata, prezentiĝas kiel ruiniga simpligo de la konkurado tia kian pensis la grekoj, kiuj nomis ĝin eris. Ke la konkurado estu en la interna principo de ĉia ekonomi-politika komunumo, ŝajnas ne nur imagebla, sed nesuperebla. Tamen, ĝi devas levi tiujn, kiujn ĝi dinamikigas, super la apartecojn kaj esti en tio unuaranga potenco de integriĝo kaj de individuiĝo.
La konkurenco, do, ne povas konstitui la unuan principon, kaj, eĉ malpli la solan, de nova politika kaj ekonomia komunumo. Ĝuste ĉar la rilatoj inter la membrolandoj de sama politika komunumo ne reduktiĝas al la ekonomiaj interŝanĝoj kaj al la konkurenco — kaj supozigas intereson superan al la apartaj interesoj — oni distingas politikan union disde simpla ligo de ekonomiaj interesoj, kiel estis ekzemple, la Hansa Ligo, aŭ kiel estas la Nordamerika Akordo pri Libera Interŝanĝo (NALI) kaj multaj aliaj zonoj de privilegiitaj ekonomiaj interŝanĝoj. Temas do ĝuste pri ekzistigi, pere de la loĝantoj de la nacioj konstituantaj Eŭropon, la solidecon de eŭropa ideo, tio estas la certigo de eŭropa vivmaniero.
TIU EŭROPA VIVMANIERO devas esprimi eŭropan spiriton, siavice historie konstituitan de la ideo de racio, kiu estas tipe eŭropa heredaĵo, sed kiu tute ne estas pure formala koncepto: ĝi devas, laŭ Freŭdo, esti konceptita kiel deziro kaj enkarnigita kiel motivo. Nu, la deziro estas mem kaj esence potenco de sublimado. Kio faris la Heziodan eris, kiu tiel frapis la junan Niĉeon, la potenco de la polis mem, estas tio kio implicas ke la eris estu tio kio levas al io pli bona: al la ariston. La kamparano, en La laboroj kaj la tagoj*, troviĝas ja en konkurenco aŭ konkurado kun alia kamparano, sed por direktiĝi al io pli bona.
Tio pli bona, kiu havas en antikva Grekujo la nomon de dioj, resendas al tio kion la grekoj — malkovrintoj de la juro — nomas dikè kaj aïdos — justemo kaj honto — kiuj ne estas simple “valoroj”, sed ja fondaj principoj.
LA AÏDOS, kiun oni tradukas ankaŭ per pudoro, kaj kelkfoje per honoro, troviĝas ĉe la bazo de la eris. Se tio ne estas la kazo, la eris jam ne estas “la bona eris”, kiel diras Hesiodo: ĝi fariĝas memdetrua potenco, ĝi esprimas la mortinstinkton — kiu kondukas al milito. Nu, la senlima konkurenco, ne limigita de unuigaj principoj, kondukas al mondo sen honto: nome de la efikeco, ĝi malaltigas ĉiam al pli malsupera nivelo. Tio niveligas je la malalta nivelo, same la televidprogramojn — kiel esprimis senhonte s-ro Patrick Le Lay, prezidanto-ĝeneraldirektoro de la privata televidĉeno TFI* — kiel la socialajn leĝojn.
Eŭropo estas malfeliĉe la kontinento de la militoj, kaj unuavice por lukti kontraŭ ilia reveno necesas politika konstruado de Eŭropo. La eŭropanoj timas ke konstitucio bazita sur senlima konkurenco kondukos tute male la landojn al novaj konfliktoj. Ili ne pensas ke la “valoroj” kiujn postulas la projekto de eŭropa konstitucio havas ian rilaton kun la fondaj principoj de politika unio kiu luktas kontraŭ la disiĝo kiun portas en si ĉiam la necesa dinamika principo kiu organizas la konkuradon kaj la konkurencon, sen kiuj, efektive, ekzistas neniu daŭra motivado. Pro tio ili ne kredas la retorikon de la valoroj, kiun enhavas la artikolo 2 de la konstituci-projekto, ĉar ili legas en ĝi nenian motivon enkarnigitan en ĝi.
Bernard STIEGLER.
IUJ NOVZELANDAJ EKONOMIKISTOJ difinas la manieron laŭ kiu insullandoj de la Pacifiko evoluas per la akronimo “Mirab”: Mi por migrado de superfluaj loĝantaroj; R por rimesoj (sumoj sendataj de migrintaj laboristoj al siaj familioj); A por asisto aŭ evoluado kaj B por burokratismo (ŝvelintaj administracioj).
La serĉo por “niĉoj” de evoluado foje havas amuzajn rezultojn: seksanoncaj telefonnumeroj en Vanuato, vendado de pasportoj en Tongo, la siglo “TV” (la internacia kodo por Tuvalo en Interreto, uzata de multaj televid-retoj ) kiu rikoltas grandajn sumojn por tiu lando. Sed tio, kio vekis la atenton de la financaj respondeculoj estis la multiĝo de dubindaj bankaj operacioj ligitaj al diversspecaj retoj. En aŭgusto 2001, la Pacifika Forumo alarmis: “La indicoj klare montras ke internaciaj krimuloj moviĝas en nian regionon kaj reprezentas gravan minacon kontraŭ la suvereneco, la sekureco kaj la ekonomia integreco de la forumanoj”.
En Naŭro, iam estis 400 eksterlandaj bankoj, ĉiuj registritaj sub unusola poŝtkesta numero. Povus esti, ke ilin trapasis proksimume 70 miliardoj da dolaroj apartenantaj al la mafio, laŭ la Centra Banko de Rusio. En Okcidenta Samoo, tra kiu pasas la internacia datlinio, oni povas elfari transakcion... hieraŭ. Fine de septembro 2001, la Organizo por Ekonomia Kunlaboro kaj Disvolviĝo (OEKD) minacis per sankcioj al Naŭro, Marŝal-Insuloj, Okcidenta Samoo, Niuo, Vanuato kaj Kukinsuloj se ili ne alĝustigos siajn fiskajn leĝojn. Post partaj reformoj, oni forigis Marŝal-Insulojn kaj Niuon de la “ruĝa listo” de la OEKD en oktobro 2002, Vanuaton kaj Naŭron en majo kaj decembro 2003, sed ili restas strikte kontrolataj. En la kazo de Kukinsuloj, ili estas prienketataj de la Internacia Grupo de Financa Agado.
Cetere, la ekzisto de landoj konsistantaj el atoloj estas minacata de la altiĝo de la marnivelo kaj la forto de ciklonoj. Post la cunamo de la 26-a de decembro 2004, kunveno okazis en Maŭricio sub la egido de la UN inter la 10-a kaj 13-a de januaro 2005 por provi atentigi la mondon pri la danĝeroj kiuj minacas la insulojn kaj atolojn. La prezidanto de Kiribati — grupo de insuloj kiuj apenaŭ leviĝas super la marnivelo — nomis eligojn de forcejgasoj “agoj de ekologia terorismo”. La pliiĝinta kompato de la grandaj potencoj ĝis nun ne esprimiĝis per gravaj rimedoj.
Jean-Marc REGNAULT.
Pesimismo. Jen la dominanta sento en Sud-Koreio kiam oni diskutas kun politikaj aŭ sindikataj respondeculoj. La streĉiteco kun Usono koncerne Nord-Koreion ne ĉesas akriĝi. La rilatoj restas ankaŭ streĉitaj kun Japanio, ĉar japanaj lernolibroj daŭre bagatelumas la kruelaĵojn faritajn al la koreoj dum la japana okupacio (1905-1945); kaj ankaŭ pro la teritoria malkonsento pri la Dokdo-insuloj, kiujn ambaŭ depostulas por si. Seulo malakceptas la diplomatian ambicion de Tokio: disponi pri permanenta seĝo en la estonta Sekurec-Konsilio, post la reformo de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) venontan septembron.
Aldone, la ekonomio lamas. Malgraŭ la impreson de dinamismo kiun sentas la okcidenta vizitanto antaŭ la impresa sukceso de Sud-Koreio — unu el la raraj landoj de la planedo kiu sukcesis, en kelkaj jardekoj, eliri el la tria mondo kaj leviĝi al la rango de la plej evoluintaj nacioj-, la kresko fariĝas senspira. La lando, kiu restas la tria plej alta ekonomio de Azio, post Japanio kaj Ĉinio, suferas samtempe malkreskon de konsumado kaj malrapidiĝon de siaj eksportoj.
“En relative mallonga tempo, klarigas en siaj parlamentaj oficejoj s-ro Bae Joon-beom, direktoro de la internaciaj rilatoj de la Demokratia Laborpartio (DLP), Sud-Koreio pasis de subevoluo al tre progresinta industriiĝo. Aktuale, danke ankaŭ al la socialaj bataloj okazintaj ekde la restarigo de la demokratio en 1987, nia vivnivelo similas al la mezumo de tiu de la regnoj de la Eŭropa Unio. La salajroj multe altiĝis. Ni estis lando de malkara laborforto. Tio jam ne estas la kazo. Konsekvenco: ni suferas plenfrape la efektojn de la tutmondigo. Niaj grandaj industriistoj, la chaebol kiel Samsung, Hyundaj, Daewoo aŭ LG, kiuj estis la lancopinto de nia ekonomia progreso, amase delokiĝas. Des pli volonte ĉar ili instalas siajn fabrikojn tute proksimen, ĉe niaj ĉinaj najbaroj!”
El tio rezultas difektiĝo de la laborkondiĉoj. En la sidejo de la sindikato de la dungitoj kun malregula salajro, dependa de la Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj (KCTU), du respondeculoj, portantaj ĉirkaŭ la frunto ruĝan bendon kun la enskribo “Alia mondo eblas”, precizigas ke, “el 13 milionoj da aktivuloj en Sud-Koreio, 8,5 milionoj laboras partotempe, provizore aŭ okaze. Kaj tiuj kiuj havas firman laboron, estas elmetitaj al malcerteco, fleksiĝigo, delokadoj, permanenta ĉikanado kaj rompado de la socialaj leĝoj fare de la mastroj”.
Nenie en la mondo, la provizora laboro, sub premo de la tutmondigo, atingas tiajn proporciojn. “Inter mendanta entrepreno kaj la salajrulo kiu plenumas la mendon, deklaras la du sindikatistoj, estas ofte sep ŝtupoj da vicentreprenoj. La laboristo ne scias precize por kiu li laboras. La respondeco de la precipa profitanto de la produktado diluiĝas en la ĝangalo de la vicentreprenoj. En kazo de problemo, la okaza salajrulo estas ofte sen helpo. Ĉar la sindikatoj de la provizore dungitaj laboristoj ne estas agnoskitaj.”
Al la socialaj streĉoj aldoniĝas la zorgoj ligitaj al la atomminaco kiun la nord-korea reĝimo ŝvebigas sur la regiono. Nord-Koreio, klasita de la prezidanto de Usono, s-ro George W. Bush, inter la landoj de la “malbon-akso”, provizita de balistaj armiloj de longa trafdistanco kaj retiriĝinta, en januaro 2003, de la traktato pri nuklea nedisvastigo (TNT), deklaris posedi plurajn atombombojn kaj minacis fari atombombajn testojn por respondi al la usonaj agresminacoj.
La sud-korea ministro pri unuiĝo, s-ro Chung Dong-young, en kiu iuj vidas la posteulon, en 2007, de la nuna prezidanto Roh Moo-hyun, kaj kiu ĵus, la 17-an de junio 2005, vizitis Pjongjangon, kie li renkontis la prezidanton Kim Jong-il, ne estas maltrankvila. “En 1994, klarigas li, kiam ni spertis la unuan atomminacon, la borso de Seulo kolapsis je 36%! Hodiaŭ, dum la minaco estas eble pli serioza, la borso ne moviĝis. Jen pruvo ke la rilatoj inter Seulo kaj Pjongjango estas solidaj kaj konstituas garantion de sekureco. La nord-koreaj aŭtoritatoj postulas de Vaŝingtono garantiojn. Ili pensas ke Usono volas renversi ilian reĝimon. Temas por ili do pri demando de supervivado. Ni diras al la usona registaro ke ĝi devas koncentriĝi sur la problemo de senatomigo de Nord-Koreio kaj forlasi sian intencon renversi la reĝimon. Ĉar la miksaĵo de ambaŭ celoj estas eksplodiĝema.”
La nord-korea prezidanto Kim Jong-il ĵus anoncis sian intencon rekomenci la intertraktadojn pri la senatomigo, en la kadro de la Sesopa Grupo (Nord-Koreio, Sud-Koreio, Ĉinio, Rusio, Japanio, Usono), kaj indikis ke lia lando povus re-aliĝi al la traktato pri nedisvastigo, tiel finante la atomminacon. Estas nun la usona vico ludi. Ĉu la prezidanto Bush akceptos redukti sian agresemon kaj sekvi la rekomendojn de sia sudkorea aliancano?
Ignacio RAMONET.
Por la unua fojo, 38 jarojn post la evento, unu el la raraj ĵurnalistoj atestantoj de la morto de Che Guevara rakontas detale la momenton en kiu la bolivia armeo, helpe de usonaj oficiroj kaj agentoj de la CIA, transportis la korpon de la argentindevena revoluciulo en la vilaĝon Vallegrande, kie kuracistoj “preparis” la kadavron de la Che antaŭ ol prezenti ĝin al la komunikiloj de la mondo.
En 1967, do antaŭ preskaŭ kvardek jaroj, mi loĝis en Santiago de Ĉilio, kie mi laboris ĉe la universitato kaj samtempe verkis por la londona gazeto The Guardian. En januaro de tiu jaro, mi eksciis de amikoj de la ĉilia maldekstro, ke Che Guevara [Ĉe Gevara] estis en Bolivio; en marto unue montriĝis la gerilo. Ekde aprilo, grupo de ĵurnalistoj alvenis en la tendaro de Ñancahuazú, proksima de la naftourbo Camiri. Iomete poste, grupeto — en kiu troviĝis Régis Debray — elirinta el la tendaro, estis kaptita kaj rekondukita al Camiri. En la sama periodo, en Havano estis publikigitaj la lastaj skriboj de la Che, en formo de kolektaĵo titolita “Krei unu, du, tri... multajn Vjetnamiojn”, alvoko al batalo adresita al la internacia maldekstro.
Mi decidis vojaĝi al Bolivio por mem ekscii ĉu tiu lando vere pretas por nova Vjetnam-milito. La novaĵoj pri la gerilo en Bolivio estis internacie raraj. Mi prenis do, en aŭgusto, la transandan trajnon kiu ekveturis de la ĉilia havenurbo Antofagasto al La-Pazo, sidejo de la bolivia registaro.*
La lando troviĝis tiam sub la militista diktaturo de la generalo René Barrientos, oficiro de la aerarmeo, kiu enpotenciĝis du jarojn antaŭe. Kun apero de la geriloj, Bolivio estis submetita al militleĝo. La elirejoj de la urboj estis kontrolataj de militistaj bariloj.
Mi agis kun ĉiuj necesaj prudentoj: mi alvenis trajne por eviti la flughavenojn kiuj estis sub alta kontrolo, kaj mi forrazis la barbon, ĉar ĉia barbulo estis tuj suspekta. Mia ideo estis vojaĝi tra la lando ŝajnigante esti ordinara turisto, sen registrigi min kiel eksterlandan korespondanton. Sed per tio mi ne kalkulis kun sennombraj malfacilaĵoj; maleblis vojaĝi ekster la urboj sen skriba permeso de la ĉefkomandanto, la generalo Alfredo Ovando — la posta prezidanto.
Mi do rezignis pri tio kaj registrigis min en La-Pazo, en akompano de aliaj eksterlandaj ĵurnalistoj, inter kiuj trfoviĝis amiko de la Times de Londono. Iun tagon, tiu atentigis min pri la stranga sinteno de dana ĵurnalisto. Tiu dano pasigis ĉiutage du horojn sendante al Danio teleksojn kun ĉiuj informoj kiujn li kolektis en la bolivia gazetaro. “Ĉu grandas la dana intereso por la boliviaj aferoj?” demandis al si la amiko, prave sciema. Ankaŭ mi surpriziĝis, ĝis la momento en kiu mi hazarde malkovris ke la dano estis elstara maldekstra korespondanto kaj sendis novaĵojn al la gazetara agentejo Prensa Latina de Havano, tra Danio!
Mi vojaĝis do plurajn semajnojn tra la lando, por palpi la tie regantan etoson, kaj observi ĉu Bolivio estis vere en plena antaŭrevolucia fazo. Mi vizitis la minejojn de Oruro, Siglo Veinte kaj Potosí — ĉiuj sub militista kontrolo — kies aliroj estis gardataj de armitaj soldatoj. La sindikataj gvidantoj troviĝis, kompreneble, ĉiuj en malliberejo, kaj la ministoj timegis esprimi sin.
Mi provis ankaŭ kompreni la agrikulturan situacion. Bolivio spertis revolucion dek-kvin jarojn antaŭe, en 1952; agrar-reformo etendiĝis al la tuta lando, sed la kamparanoj ne estis kontentaj. Mi vojaĝis kun skipo de fakuloj pri agrikulturo de la Unuiĝintaj Nacioj, traveturante la Altiplanon, ĝis Tarija, kie ni malkovris ke certa nombro da terposedantoj reprenis siajn terposedaĵojn.
Mi revenis al La-Pazo por paroli kun la usona ambasadoro, iu Douglas Henderson. Li estis leginta en la revuo Tricontinental la faman leteron de la Che alvokantan krei pliajn Vjetnamiojn, kaj li konfidis al mi ke Usono helpas la bolivian armeon sendante trejnistojn, sed ke, en realo, kaj kontraŭe al Vjetnamio, ne ekzistis la plej eta ebleco venigi usonajn trupojn al Bolivio.
Fine de aŭgusto mi alvenis en Camiri kaj renkontis Régis Debray, malliberigita en ĉambro de la militista cirklo. Mi diskutis ankaŭ kun la oficiroj de la 4-a diviziono de la armeo; ili sciigis al mi ke la gerilo de la Che estis moviĝinta al nordo, okcidente de la ŝoseo kondukanta al Santa Cruz — ĉefurbo de orienta Bolivio. Por kompreni kio reale okazis, mi devis iri al Vallegrande, la precipa bazo de la kontraŭgerilaj fortoj de la 8-a diviziono.
En septembro mi do iris al Vallegrande kaj petis interparoladon kun la respondeculo de la tendaro, la kolonelo Joaquín Zenteno Anaya — kiu kelkajn jarojn poste estis murdita en Eŭropo. Li anoncis al mi ke la grupo de la Che troviĝis en bone limigita zono kaj ke estus tre malfacile por la gerila komandanto, kiel por liaj homoj, eskapi. Li rakontis al mi kiel la militistoj estis ĉirkaŭbaritaj la fortojn de la Che, lasante nur unu solan eliron por fuĝi. La armeo estis sendinta surloken soldatojn vestitajn kvazaŭ kamparanoj kiuj tuj alarmus kiam la fuĝantoj pasus tra tiu loko. La deklaroj de la loĝantoj de vilaĝeto vizitita de la gerilanoj kelkajn tagojn antaŭe, kiel ankaŭ tiuj de du kaptitaj gerilanoj kiujn mi rajtis pridemandi, lasis nenian dubon pri la identeco de la ĉefo de tiu ĉirkaŭita grupo: temis ja pri Che Guevara. “Post kelkaj semajnoj okazos novaĵoj”, asertis al mi la kolonelo Zenteno.
Mi prenis la straton al Santa Cruz kaj iris al la milittendaro de La Espero kie troviĝis la “Specialaj Fortoj” de Usono. Proksimume dudeko da nordamerikaj specialistoj kaŝis sin en forlasita sukerfabriko, ekipitaj de ĉiaj ekzistantaj radio-rimedoj por komuniki kun Vallegrande kaj la gerilo-zono, inkluzive de la Southern Command* de la usonanoj, bazita en Panamo — en la kanalzono, tiam propraĵo de la Pentagono. Mi estis akceptita de la majoro Roberto “Pappy” Shelton, kiu sciigis al mi ke 600 “Rangers” — specialaj trupoj de la bolivia armeo formitaj de la usonaj trejnistoj — ĵus finis sian formadon kaj nun estis translokiĝantaj al la regiono de Vallegrande.
La nokton de dimanĉo al lundo, 9-a de oktobro 1967, mi promenis kun amiko sur la ĉefplaco de Santa Cruz, kiam viro signis al ni iri al li ĉe lia tablo, en kafeja teraso. Li estis unu el la usonaj militistoj kiujn ni renkontis en la tendaro de La Espero. “Mi havas novaĵojn por vi”, diris li. “Ĉu pri la Che?”, demandis ni, de pluraj semajnoj en zorgo pro lia eventuala kaptiĝo. “La Che estas kaptita, respondis nia informanto. Li estas grave vundita. Estas eble ke li ne trapasos la nokton. La resto de la gerilanoj batalas obstine por repreni lin; kaj la komandanto de la kompanio petis per radio helikopteron por forpreni lin de tie. La komandanto estis en tia emocio ke oni apenaŭ komprenis lin. Oni sukcesis nur aŭdi: ‘Ni havas lin, ni havas lin!’”.
Nia informanto proponis al ni lui helikopteron por flugi tuj en la zonon de la gerilo. Li ne sciis ĉu la Che estis ankoraŭ viva, sed li pensis ke estas tre malmulte da ŝanco por ke li daŭru ankoraŭ longe. Ni ne havis la rimedojn por lui helikopteron, eĉ se iu estus disponebla. Estis la dudeka tridek, nigra nokto kaj flugi ĉe tiu malfrua horo estis ĉiukaze neeble. Ni luis do ĵipon kaj forveturis je la kvara matene, lundon la 9-an de oktobro, al Vallegrande.
Fine de vojaĝo de kvin horoj kaj duono, ni estis surloke. La militistoj ne lasis nin pli antaŭeniri, ĝis La Higuera. Ni iris rekte al la flugtereno, relative primitiva kurejo. Ŝajnis kvazaŭ la duono de la vilaĝo kunvenis en tiu loko por atendi, sen forgesi la lernejanojn en blankaj uniformoj kaj la amatoraj fotistoj. La loĝantoj de Vallegrande kutimis traveturadojn de la militistoj.
En tiu amaso, la plej ekcititaj estis la infanoj. Ili fingromontris la horizonton saltante kaj saltegante. Kelkajn minutojn poste, eta punkto aperis en la ĉielo kaj alprenis rapide la formon de helikoptero kiu portis, sur siaj alteriĝaj piedstangoj, la korpojn de du mortaj soldatoj. Oni malligis ilin kaj sen granda domaĝado ŝarĝis ilin sur kamionon por transporti ilin al la vilaĝo.
Dum la amaso disiris, ni restis por foti la napalm-kestojn liveritajn de la brazila armeo, dissemitajn ĉirkaŭ la kurejo. Helpe de teleobjektivo ni fotis viron kun olivverda uniformo, sen militistaj signoj, identigita kiel CIA-agento. Tiu aŭdaco, flanke de eksterlandaj ĵurnalistoj — ni estis la unuaj alvenintaj en Vallegrande, antaŭante ĉiujn aliajn je dudek-kvar horoj — estis malbone akceptita, kaj la CIA-agento, apogate de kelkaj boliviaj oficiroj, provis forpeli nin el la vilaĝo. Sed ni havis sufiĉe da paspermesoj por pruvi ke ni estis veraj ĵurnalistoj. Tiel ke, post violentaj diskutoj, ili permesis al ni resti.
La unusola helikoptero forflugis poste al la batalzono, je trideko da kilometroj sudoriente, kun la kolonelo Zenteno. Malmulte post la unua posttagmeze, tiu revenis triumfante, apenaŭ sukcesante kaŝi larĝan rideton de kontentiĝo. Li anoncis ke la Che estas morta. Li vidis lian kadavron, kaj tion sen ajna dubo. Ni havis nenian kaŭzon por ne kredi lin kaj ni ĵetis nin al la eta telegrafejo por transdoni al la manoj de maltrankvila kaj malkredema dungito niajn depeŝojn destinitajn al la tuta mondo. Neniu el ni estis vere certa ke ili atingos sian celon, sed ni ne havis elekton. Ili alvenis neniam.
Kvar horojn poste, precize je la dek-sepa, la helikoptero revenis alportante ĉi-foje nur unu korpon, ligitan al la ekstera alteriĝ-piedstango. Anstataŭ alteriĝi tie kie ni troviĝis, kiel ĝi faris antaŭe, la helikoptero alteriĝis meze de la kurejo, malproksime de la sciema rigardo de la ĵurnalistoj. Oni malpermesis al ni iri trans la kordonon da soldatoj. Sed, tre rapide, tie malproksime, la kadavro estis ŝarĝita sur kamioneto Chevrolet kiu ekveturis frenez-rapide tra la kurejo, kaj poste malproksimiĝis.
Ni saltis en nian ĵipon kiu ne estis malproksima; kaj nia stiristo sekvis la kamioneton kiel furiozulo. Proksimume kilometron poste, en la vilaĝo, la Chevrolet subite turniĝis, kaj ni vidis ĝin penetri en murpordon de hospitalo. Soldatoj provis fermi la kradojn por malhelpi nin pasi, sed ni veturis tiel proksime de la kamioneto ke ni sukcesis enpenetri tien.
La Chevrolet surgrimpis krutaĵon kaj poste direktiĝis, retroveture, al eta ŝirmejo kun bambu-tegmento, kies unu flanko estis komplete malfermita al la veterkapricoj. Ni desaltis de la ĵipo por atingi la flankan pordon de la kamioneto antaŭ ol ĝi malfermiĝu. Kam ĝi fine kun violento malfermiĝis, la CIA-agento aperis el ĝi kun stranga kolerkriado: “All right, let’s get the hell out of here” (“Bone, ni forpafu nin”). Povrulo! li ne sciis ke brita ĵurnalisto troviĝis malantaŭ la pordo.
Interne de la kamioneto, sur brankardo, ripozis la korpo de la Che. Ekde la unua momento mi sciis ke estas li. Mi havis la okazon renkonti lin kvar jarojn antaŭe, en Havano; kaj tiu ne estis iu kiun oni facile forgesas. Nenia dubo, tio estis ja Ernesto Che Guevara. Kiam ili eligis la korpon por instali ĝin sur improvizita tablo interne de la ŝirmejo, kiu iam devis servi por bati la tolaĵon, mi havis la certecon ke Guevara la revoluciulo ja estis morta.
La formo de la barbo, la vizaĝo-trajtoj, lia longa kaj abunda hararo estis rekoneblaj inter mil aliaj. Li portis olivoverdan uniformon kaj jakon kun zipo, ŝtrumpetojn de senkoloriĝinta verdo kaj ŝajne manfaritajn ŝuojn. Ĉar li estis komplete vestita, malfacile determineblis kie li estis vundita. Li havis du videblajn truojn ĉe la bazo de la kolo; pli poste, kiam oni purigis lian korpon, mi rimarkis alian vundon ĉe la ventro. Li havis tre certe vundojn ĉe la ĝamboj kaj proksime de la koro, sed mi ne povis vidi ilin.
La du hospital-kuracistoj priserĉis la kolvundojn; mi havis unue la impreson ke ili serĉis kuglon, sed ili nur preparis la korpon por enmeti la tubon tra kiu ili injektos formolon por konservi la kadavron. Unu kuracisto komencis lavi la sangoplenajn manojn de la forpasinta gerilano. Aparte de tiuj detaloj, nenio ĉirkaŭ la korpo vekis la plej etan naŭzon. Oni kredus lin viva. Liaj okuloj estis malfermitaj kaj brilaj, kaj kiam ili eligis lian brakon el la jako, ili faris tion sen malfacilo. Mi pensas ke li mortis apenaŭ kelkajn horojn antaŭe. En tiu momento mi ne imagis ke oni povis esti mortiginta lin post lia kapto. Ni ĉiuj pensis ke li forpasis sekve de siaj vundoj kaj manke de medicina helpo dum la unuaj horoj de tiu lunda mateno.
La personoj ĉirkaŭantaj la korpon montriĝis multe pli naŭzaj ol la kadavro: monaĥino ne povis kaŝi sian rideton kaj sin allasis al malkaŝa rido; la oficiroj alvenis, armitaj per multekostaj fotiloj por senmortigi la scenon; kaj, kompreneble, la CIA-agento okupis la lokon, akaparante senpete la respondecon pri la tuta operacio kaj ekfuriozante ĉiufoje kiam oni kuraĝis direkti fotilon sur lin. “De kie vi venas?”, ni demandis lin en la angla, aldonante por ridi: “Ĉu de Kubo?”, “Ĉu de Portoriko?”. Sed nia humuro estas videble ne laŭ lia gusto kaj li respondis seke: “From nowhere” (de nenie).
Ni demandis tion al li denove, sed ĉi-foje li respondis en la hispana: “¿ Qué dice?” (“kion vi diras?”), ŝajnigante ne kompreni. Li estis dikmalalta kaj fortika viro, de proksimume tridek-kvin jaroj, kun malgrandaj okuloj profunde kuŝantaj en siaj orbitoj. Malfacile por diri ĉu li estis nordamerikano aŭ kuba ekzilinto, ĉar li parolis same bone angle kiel hispane, sen ajna akĉento. Li nomiĝis Gustavo Villoldo (pseŭdonomo laŭ la stilo de Jean Dupont) kaj vivas daŭre en Miamo. Mi menciis lin en mia artikolo por The Guardian de Londono, unu jaron antaŭ ol oni parolis pri tio en la nordamerika gazetaro.
Post unu horo kaj duono ni retiris nin por reveturi al Santa Cruz, skribi kaj sendi la novaĵojn. Kiam ni alvenis, mardon la 10-an de oktobro, jam krepuskis. Nenia oficejo estis sufiĉe ekipita. Mi do prenis la aviadilon al La-Pazo, de kie mi sendis mian version pri la morto de la Che. Ĝi estis publikigita ĉefpaĝe de la Guardian, la 11-an de oktobro. En la aviadilo, mi trafis sur la majoron “Pappy” Shelton kiu lanĉis al mi, kontentigite: “Misio plenumita!”.
Richard GOTT.
La fiasko de la Eŭropa Konsilio de Bruselo, la 16-an kaj 17-an de junio 2005, havas multe pli fruajn kaŭzojn ol la “ne” de la francoj kaj nederlandanoj. Tia kia ĝi estas konceptita, la Unio atingis siajn limojn. La politiko de la eŭro bone montras tion: marĝene de la demokratio, fondita sur kaduka monisma dogmo, ĝi malhelpas ĉian subtenon al kreado de laborlokoj (vd la artikolon de John Grahl: La absurda statuso de la Centra Banko — aperonta fine de julio). La rifuzo de tia Eŭropo tute ne estas okaza, sed montras filozofian distranĉon inter gvidantoj kaj civitanoj (vd la artikolon de André Bellon: Voĉdonu bone, ili faros la reston). Nur de tiuj povos naskiĝi demokratia refondiĝo de la Unio.[1]
POST LA FIASKO de la Eŭropa Konsilio de la 16-a kaj 17-a de junio, dum kiu la dudek-kvin membroŝtatoj ne povis interkonsentiĝi pri la buĝeta kadro de la Unio por la periodo 2007-2013, la aferoj estas klaraj: la neaj voĉoj al la konstitucia traktato — en Francio la 29-an de majo 2005, poste en Nederlando la 1-an de junio — ne estas la kaŭzo de la krizo kiun spertas la konstruado de Eŭropo; ili nur malkaŝis ĝin. La buĝeta diskuto, kiu fiaskigis la pintkunvenon, estis efektive ligita nek al la sorto nek al la kalendaro de la ratifado de tiu traktato. La spirblovo de la duobla “ne” kreis spacon por debato kies perimetro evidente ne redukteblas al la sumo de kontribuaĵoj pagendaj de la membroŝtatoj al la unia buĝeto, kaj, inverse, de kion ili rajtas atendi de ĝi. La “eŭropa konstruado” estas rediskutata ĝenerale, en ties diritaj kaj nediritaj partoj.
La gvidantoj de la institucioj de la Unio klopodas ne komplete perdi la vizaĝon, eĉ se ili devas nei evidentaĵojn. En la nokto de la 16-a al la 17-a de junio, dum komuna gazetara konferenco kun s-ro José Manuel Barroso, prezidanto de la Komisiono, kaj s-ro Josep Borrel, prezidanto de la Eŭropa Parlamento, la oficanta prezidanto de la Europa Konsilio, la luksemburgia ĉefministro Jean-Claude Juncker do faris tiun superrealisman eldiron: “Mi volas obstine kredi ke nek la francoj nek la nederlandanoj rifuzis la Konstitucion”. La prokrasto de la findato por la ratifadoj, de la 1-a de novembro 2006 al meze de 2007, kaj la interkonsentita rendevuo en junio 2006 por bilanci la naciajn debatojn pri ili, jam kondukis al simpla prokrasto de la referendumoj planitaj en Danio, Portugalio, Ĉeĥio, Pollando kaj Britio. Tamen, daŭrigis s-ro Juncker, “la procezo de ratifado devas daŭri”! Kial? “Ĉar la elektantoj — kaj jen kial ni bezonas tiun periodon de klarigo kaj debato — ne komprenis ke la teksto de la konstitucia traktato, la eco de la konstitucia traktato celis respondi al iliaj zorgoj.”
Ĉar la neaj voĉoj estis nur jesaj voĉoj kiuj ne sciis tion, iom da “pedagogio” devus reordigi la aferon... Oni kredus aŭdi aŭ legi tiujn francajn ĉefartikolistojn, laŭlitere svenbatitaj de la rifuzo de la elektantoj submetiĝi al iliaj ordonoj, kaj kiuj ankaŭ daŭre, ankaŭ “obstine”, kampanjas por la “jes” plurajn semajnojn post la referendumo de la 29-a de majo.* S-ro Jacques Chirac, siavice, esprimis evidentaĵon — “La civitanoj diras ne al la Konstitucio ĉar ili rifuzas tian Eŭropon kia ĝi estas” — de kiu li poste tiris strangan konsekvencon: “Ni bezonas klarigi Eŭropon tian kia ĝi estas.” Ŝajnas ke ne venis al la menso de la prezidanto de la Respubliko — en tio simila al la gvidantoj de la Socialista Partio — ke se la civitanoj amase rifuzis tiun Eŭropon, ili faris tion precize pro tio ke, vivante en ĝi, ili konas ĝin bone!
Post la ŝoko, kaj por provi klarigi ĝin, iuj partizanoj de la “jes” faras konstatojn kaj proponas analizojn kiuj malmulte diferencas de tiuj de iliaj kontraŭuloj. Tiel, rompante kun la bildo ĝis tiam disvastigata de la komunikiloj pri Germanio al kiu Francio turnis la dorson kaj kiu estus tentata de divorco, Daniel Vernet skribas: “En parto de la germana opinio, la aliĝo al la konstituci-projekto ne estas tiel unuanima kiel pensigas la ratifo de la du ĉambroj de la parlamento.”* Jen eŭfemismo: se kredi la evoluon de la opinienketoj kaj la deklarojn de la politikaj gvidantoj de la plimulto kaj de la opozicio, Germanio sendube ankaŭ donintus negativan voĉdonon okaze de referendumo.
Tio farintus trian “nigran ŝafon”. Kaj la ŝafaro verŝajne larĝiĝus ĝis pliparto de la landoj kie referendumo estis planita, tiel en Svedio, kie forta plimulto da civitanoj postulis de la registaro organizi ĝin, verŝajne ne por voĉdoni “jese”... Disfalis la mito de opinioj unuanimaj kun la elitoj, siavice forĝitaj al la konstitucia traktato, kaj tiu krizo de politika reprezentado nur pligravigas tiun de la “eŭropa konstruado”.
S-ro Hubert Védrine, iama ministro pri eksteraj aferoj de la registaro Jospin, donas tre klarvidajn klarigojn por la “malkontento” evidentigita de la neaj voĉoj: “Kio ĉion venenigis, tio estas pli ĝuste tiu insisto ridindigi ĉian senton de normala patriota sento. karikaturi ĉian zorgon — eĉ pravan kaj ne ksenofoban — pri la ampleksigo de la Unio, suspekti ĉian tute naturan deziron konservi certan suverenecon super sia destino kaj sia identeco en la tutmondigo, malestime forbalai ĉian kritikon. Ĉio ĉi, kun la sociala malsekureco, la identeca malsekureco, la sento de demokratia senposedigo, fermis la elirejojn kaj kondukis la francojn frapi tiel forte.”* Pri ŝlosila punkto, la identeca dimensio de la krizo, tiu analizo konformas kun tiu de alia partizano de la “jes”, s-ro Pierre Nora, direktoro de la Débat: “Ni pagas la sisteman senvalorigon de la plej eta montriĝo de ŝatligiteco kun la nacio. Konscie aŭ ne, ni ne ĉesis ridindigi, neglekti tre potencan kolektivan subkonscion oferante ĝin al la miraĝoj de europa konstruado; speco de Eŭropo al kiu mankis difino kaj limoj, sed kiu tamen estis levita al “nesuperebla horizonto”, kaj eĉ al “revo”.”*
Identeca malcerteco, sociala malsekureco kaj sento de demokratia senposedigo estas dense kunligitaj kaj klarigas francan elekto-partoprenon senprecedencan por eŭropa balotado. Tiuj tri ingrediencoj eniras en varia proporcio, laŭ la landoj kie okazas debato, en la rifuzon de la eŭropa konstruado tia kia ĝi estas konkrete spertata. La nederlanda “ne” estas eble pli identeca; la franca “ne” pli sociala kaj klasa (80% de la laboristoj, 60% de la dungitoj) kun sia klara rifuzo de liberalismo cetere kundividita de multaj partizanoj de la “jes”.
LA VIGLAJ INTERREBATOJ de Bruselo inter s-ro Chirac kaj s-ro Blair pri la brita “ristorno” — la franca prezidanto, sekvata de dudek-tri pliaj registaroj, prave postulis ties nuligon — kaj pri la komuna agrikultura politiko (KAP) — kies rediskutadon postulas la brita ĉefministro pro bonaj kaj malbonaj kialoj — referencas al strikte ekonomia Eŭropo kiu ne respondas al la demandoj starigitaj de la publikaj opinioj.
S-ro Anthony Blair estas en sia rolo de senskrupula liberalulo kiu volas malmunti ĉion kio restas de reguladaj politikoj de la Unio — kaj la KAP, malgraŭ ĝiaj misoj, estas io tia. En tiu rolo li estas ankaŭ rifuzante senteblan altigon de la komuna buĝeto, kaj do de la buĝetlimo por la strukturaj fondusoj, kiu ebligus pli rapidan samniveligon de la dek novaj membroŝtatoj. Nur forta injekto de kreditoj, aparte por la publikaj infrastrukturoj, povus limigi ilian uzadon de sociala dumpingo kaj de imposta dumpingo kiel “komparaj avantaĝoj” en la granda merkato de la dudek-kvin landoj.
Sed la akrigita konkurencigo, enskribita en la traktato kiu kondamnas ĉian harmoniigon en tiuj kampoj, estas unu el la dogmoj de la Blair-isma kredo kaj de la eŭropaj mastraroj kiuj, per minaco de delokigoj, vidas en ĝi bonegan levilon por ankoraŭ pli redukti la parton de laborenspezo en la produktata riĉeco. La defendeca registro de la diskurso de s-ro Blair antaŭ la Eŭropa Parlamento la 23-an de junio, en kiu li invokas la neceson de “ŝanĝo” kaj de “modernigo”, ne faru iluziojn. La brita prezido de la dua jarduono de 2005 certe fariĝos festivalo da iniciatoj de malregulado kaj de rediskutado de socialaj atingoj de la plej progresintaj landoj de la Unio.
Se s-ro Blair estas perfekte kohera, s-ro Chirac tute ne estas tia. Unuflanke la regula referenco al la “franca sociala modelo” estas senigita je ĉia senco fare de liaj propraj registaroj, hieraŭ de tiu de s-ro Jean-Pierre Raffarin, hodiaŭ de tiu de s-ro Dominique de Villepin. Aliflanke, ĝi estas kontraŭdira kun lia rifuzo de signifa altigo de la komunuma buĝeto, kiu sole kapablas lanĉi la virtan cirklon de iompostioma eŭropa harmoniigo laŭ la supro, direkte al tiu fama “sociala modelo”. Malantaŭ la ŝajnoj de ege kompleksaj kalkuloj, temas simple kaj klare pri la konturoj de sociala aŭ malsociala Eŭropo, kaj necesas konstati ke, tiurilate, Londono kaj Parizo elektis, fakte, la saman tendaron.
Kion oni rajtas atendi de la “klariga periodo” de unu jaro, decidita, por savi la meblojn, de la ĵusa Eŭropa Konsilio de Bruselo? Proksimume nenion sen interveno de la publikaj opinioj. El tiu vidpunkto, la du “ne” kaj la prokrasto de la planitaj referendumoj komencas degeligi la debaton en landoj, nome Italio kaj Hispanio, kie la traktato estis jam ratifita en bruta maniero, kaj veki ĝin en aliaj. Unua komuna agado povus esti la ellaborado de alternativa traktato temanta nur pri la eŭropaj institucioj, en reale demokratia perspektivo, kaj ekskludante ĉian enskribon de ekonomia modelo, kiel tion faris la konstitucia traktato.
Tiurilate, la ideo laŭ kiu tiu teksto starigus “politikan Eŭropon” estas pura propagando. Nek la kreado de posteno de prezidanto de la Eŭropa Konsilio konceptita por unu jaro kaj duono nek tiu de posteno de ministro pri eksterlandaj aferoj povus respondi al tiu ambicio. Temas maksimume pri utilaj teĥnikaj facilaĵoj, kiel ankaŭ la modalecoj de voĉdonado je kvalifikita plimulto kiuj — iomete — faciligas la decidojn pli ol la nun validaj de la Nica traktato.
Por ke ekzistu politika Eŭropo, necesus komunaj aŭ konverĝaj politikaj voloj de la registaroj. Nu, pri esencaj demandoj — kiel la subtenenda sociala modelo, la akompanado aŭ rifuzo de la diktatoj de la liberala tutmondigo, la rilatoj kun Usono kaj la Sudo — la diverĝoj estas grandaj, almenaŭ laŭ la vortoj; kaj ili estas abismaj inter tiuj registaroj unuflanke kaj la opinioj aliflanke. Kredi ke novaj organigramoj povus solvi ilin, atestas pri mirkonsterna naiveco.*
Aliflanke, pri la demokratiigo de la institucioj de la Unio eblas akordigi tre grandan nombron da eŭropaj partioj, movadoj kaj sociaj agantoj — pri la anstataŭigo de la konkurenco per solidareco kaj kunlaborado kiel strukturaj normoj, pli granda rolo de la naciaj parlamentoj, la fino de la monopolo de la Komisiono pri leĝdonaj iniciatoj, la revizio de la reguloj de kundecidado de la Konsilio kaj la Eŭropa Parlamento profite al tiu, faciligo de la fortigitaj kunlaboradoj, la rajto de popola iniciato ne submetita al la filtrilo de la Komisiono, la respondeco de la Eŭropa Centra Banko antaŭ la ministroj pri ekonomio kaj financoj kiel antaŭ la Parlamento, etendo de la eŭropa civitaneco al la nekomunumaj rezidantoj, la respekto de la laikeco aŭ la nuligo de ĉia referenco al la NATO en eŭropa traktato, ekzemple.
Ili povus servi kiel “plano B”, kiu efektive ne ekzistas en la kartonoj de la Komisiono, sed kiu povas tre facile estiĝi, eĉ antaŭ la fino de la “klariga periodo”.*
Post regulado de tiu antaŭkondiĉo por demokratiigo, necesas lanĉi eŭropskalan debaton, sed elirante de la bazo (kiel la referenduma kampanjo en Francio montris ties eblecon kaj viglecon), pri tio kion la membroj de la Unio volas aŭ ne fari, ĉiuj kune aŭ en pli restriktaj grupoj en la kadro de fortigitaj kunlaboradoj. Ĉio devas esti surtabligebla: la koncepto de Eŭropo kiel potenco, la difino de la “limoj” de la Unio kaj de la diversaj eblaj kadroj de “eŭropeco”, la sociala modelo, la reveno al formoj de neegoismaj komunumaj preferoj rilate la internacian komercon, la starigo de eŭropa komuna spaco kiu supermetiĝas, sen forigi ilin, al la ekzistantaj naciaj komunaj spacoj, la klarigo de la principo de subsidiareco, interalie.
Ĉiuj civitanoj de Eŭropo — kaj ne nur areopago tia kia estis konstituita de la 105 personoj kuniĝintaj en la Konvencio prezidata de s-ro Valéry Giscard D’Estaing — povas transformiĝi en propona asembleo. Se ekzistas ebleco eliri el la nuna sakstrato, ĝi pasas tra tiu vojo. La respondenda defio estas des pli malfacila ĉar tia metodo estas neniam provita sur superŝtata nivelo. Sed se Eŭropo volas vere esti nova ideo kaj portata de siaj popoloj, ĝi devas elstari unue en la demokratia noviĝo.
Bernard CASSEN.
La rifuzo de la konstitucia traktato en Francio kaj Nederlando rivelas pli ol politikan krizon, nome gravan filozofian alfrontiĝon. Fronte al la misoj de la elitoj, la recertiĝo de la civitaneco povus ebligi refondadon de la demokratio[1].
“LA PRECIPA zorgo de la dekstro: konservi la potencon; mia plej granda deziro: transdoni ĝin al vi.” Kun lirismo kaj pli aŭ malpli da kaŝpensoj, la kandidato por la prezidant-elektoj de 1974 François Mitterrand publike kritikis la krizon de la politika reprezentado. Li respondecigis pri tio la konstitucion de la V-a Respubliko, kaj li parte pravis. La sekvo pruvis, kiom pli vasta estas la demando: de elektoj al elektoj la foso profundiĝis, sindeteno kaj blankaj voĉoj multiĝis, ĝis la katastrofo de la 21-a de aprilo 2002*. La legitimeco de la elektitoj kaj de la politikaj elitoj estas pli kaj pli kontestata de la elektantoj.
De almenaŭ tridek jaroj dum kiuj la demando estis levita, oni vidas plurajn tipojn de klarigoj: instituciaj (en la kadro de la tutmondigo, la politikaj decidoj ne estas plu traktataj de la tradicia debato), ekonomiaj (la necesoj lasas malmulte da spaco por la civitanoj), politikaj (la kresko de sindetenado estas normala kaj karakterizas la modernan demokration)... Aldoniĝas elitisma diskurso (la demandoj estas tro kompleksaj por ke elektanto povu kompreni ilin kaj alporti respondon), profesoreca (ni ne sufiĉe klarigis) aŭ rekte degneca (la elektantoj estas senrespondecaj)...
La komuna aparteco de tiuj brilaj analizoj estas ke ili ne provas revivigi la demokration. Eĉ male, ili teoriumas ŝanĝon de paradigmo: ili eĉ ne plu elvokas krizon de la demokratio, sed evoluon al speco de “postdemokratio”, kio estas nur maniero subskribi la finon de tiu demokratio.
Se efektive, ĝis la jaroj 1980, la demokratia batalo estis karakterizata de intensaj momentoj — el kiuj la prezidantelektoj de 1981 restas simbolaj-, la politikaj alfrontiĝoj estis poste nur malmulte markitaj de funda debato. Multe pli grave: la demokratia spirito cedas profite al akceptado de trudoj de la tutmondigo prezentataj kiel nesupereblaj, la ĝenerala intereso lasas la lokon al same partaj kiel efemeraj interesoj. La civitano ne estas plu aganto de la demokratio, sed ĝia pasiva kreditoro.
Ĉu pro premo de la tutmondigaj interesoj? Evidente. Ĉu foresto de politika kuraĝo? Sendube. Sed, multe pli malbone, akceptado, fare de la gvidanta klaso, dekstra kiel, malfeliĉe, maldekstra, de la konformaj argumentoj, de ununura kaj fatala mondvizio. Kiu aŭdis certajn socialistajn ministrojn, post la ŝanĝo de 1983, ekstaziĝi antaŭ sia propra kuraĝo farante politikon kiun rifuzis iliaj elektintoj, tiu povas mezuri la ideologian foson kiu profundiĝis inter la popolo kaj ĝiaj reprezentantoj.
La krizo, evoluanta ĉie en Okcidento, ne estas tradicia politika krizo en kiu la popolo montras sian koleregon kontraŭ la disponoj faritaj de iliaj reprezentantoj, sed fundamenta diferenco de vizio. Unuflanke, la civitanoj deziras esti reprezentataj, havi politikajn proparolantojn. Aliflanke, la “elitoj” kredas scii kio estas la komuna bono, kredas sin portantoj de ĝenerala intereso de kvazaŭ imanenta esenco, inkluzive kontraŭ iliaj propraj samcivitanoj. La legitimeco do jam ne eliras de la popolo. Tiel, Alain Minc, demandita pri la unuformeco de la Komisiono — konsistanta ekskluzive de lernintoj de la E.N.A.* — kiun li prezidis kaj kiu estis ellaborinta la raporton pri “Francio de la jaro 2000”*, respondis ke “kiam oni volas malpermesi al la elitoj esprimiĝi, oni riskas fari popolismon.”*
La moderna politka respondeculo devas do submetiĝi al la trudoj de la dominantaj fortoj kontraŭ la popolaj postuloj. Tiu aristokrata evoluo estas oficialigata de la semantika evoluo: respondi al la popolo, tio signifas esti popolisto; paroli pri popola suvereneco, tio signifas esti suverenisto. Samtempe, la marko “populara” estas atribuata de la medio de la politkaj komunikiloj. Tiel, Pierre Assouline, en elsendo kiun li animis ĉe France-Culture, povis deklari al sia gasto Bernard Kouchner*, ke li estas “unu el la du plej popularaj politikistoj de Francio”, mirkonsterna deklaro se oni scias ke tiu socialista eksministro estas sisteme batita en ĉiuj liaj elekto-eventoj.
Vera historia ŝtatrenverso: dum en demokratio la civitanoj prijuĝas la respondeculojn, la postdemokratio permesas iel al la respondeculoj prijuĝi la civitanojn. Tiel, s-ro Lionel Jospin, post sia fiasko de la 21-a de aprilo 2002, postulis ke oni ĉesu “montriĝi komplezema al tiuj kiuj ne plenumas sian civitanan devon”* Tiel, s-ro Anthony Blair, dum la Irak-milito, deklaris ke la malkonsento manifestata de la brita popolo estas la sekvo de “komprenebla emocio”, sed ke ĝi “ne havas politikan gravecon”. La ideo de kontrolata, eĉ censa vocdonado inside disvastiĝas. Dominique Strauss-Kahn, gvidanto de la Socialista Partio (PS), deklaras ekzemple: “De la plej malavantaĝita socia grupo oni povas malfeliĉe ne ĉiam atendi serenan partoprenon en parlamenta demokratio. Ne ĉar ĝi ne interesiĝas pri la historio, sed ĝiaj koleroj manifestiĝas kelkfoje en perforto.”*
LA KRESKANTA SINDETENO ĉe la voĉdonadoj do ne estas signo de ŝatoperdo rilate demokration, sed la natura sekvo de la diluo de la popola suvereneco. La forta partopreno en la referendumo de la 29-a de majo montras, male, la reaperon de la suvereneco de popolo kiun oni diris foririnta de sceno kiun oni kredis forlasita; tiu popolo konsideris ke la starigita demando donis al ĝi, unuafoje, veran influon. Kontraŭe, la reagoj de la gvidantoj kaj de la precipaj komunikiloj estis tiuj de mallegitimigitaj respondeculoj. Nenio alia ol io tre logika. Sed ilia eksceso rivelas la amplekson de pridubigo de potenc-organizado kiun ili kredis definitive instalita.
La politiko atingas ĉi tie la filozofion. Ĉar la diluado de la demokratio ne estas la produkto de cirkonstancoj, kiel volas kredigi tiuj kiuj parolas pri “demokratia deficito” laŭ la maniero en kiu oni parolas pri librotenista bilanco de savenda entrepreno. Ĝi enskribiĝas en evoluon de la pensado, de la filozofiaj referencoj, tra tio kion oni nomis la postmoderna filozofio kaj kiu forte engaĝiĝis en la detruado de la politika subjekto. Laŭ Michel Foucault, “la subjekto ne estas substanco; ĝi estas formo, kaj tiu formo ne estas precipe, nek ĉiam, identa kun si mem; vi ne havas la saman tipon de rilatoj se vi konstituas vin kiel politika subjekto kiu voĉdonos... aŭ se vi provas realigi vian deziron en seksrilato”*
Dum la difino de la civitano ripozas sur unuo same kiel sur certa longdaŭreco, ĉu ekzistas ankoraŭ civitano, kaj kiu povas esti la realeco de la politika individuo en tia koncepto? Tiuj tezoj estas la neado mem de ĉia publika spaco. Se la civitaneco estas rilatas al la starigita demando, ne ekzistas plu ĝenerala intereso nek civitano. La demokratio havas jam nur relativan sencon, kaj la universaleco estas nur partikularismo kiel la aliaj. Do, la sociologo Alain Touraine povas deklari: “La demokratio reprezentas pli rekte ol en la pasinteco la subordigon de la socia organizado al nesocia principo, tiu de la homa libereco.” Li aldonas: “Ni difinas nin ĉiam malpli per tio kion ni faras, kaj pli kaj pli per tio kio ni estas, per la sekso, la aĝo, la etnio, la nacieco, la religio, ktp.”*
La popola movado — la trajto de la 29-a de majo — estas samsubstance ligita kun la ide-batalo. La filozofio, kiu ĉiam sukcesis akompani la historian evoluon, povus fine vekiĝi, eliri el la konformismaj salonoj kaj retrovi sian ligon kun la homaro.
Efektive ne estas hazarde ke la ŝanĝo de demokratia paradigmo kristaliĝis sur la konstitucia traktato. La eŭropa projekto adoptis tutmondigan ideologion kiu estas precipe portanto de trudoj, devigoj, fatalecoj... Devena de la noblanima ideo de monda popolo, ĝi fakte nuligas ĉiun popolon kiel politika aganto, submetante la politikon al decidoj de supera esenco, al ne tre aperantaj agantoj. La eŭropa konstruado, fondita sur la aspiro de la eŭropaj popoloj konstrui spacon de paco kaj estonton de progreso, provis adoptigi al la civitanoj aferon kiu ne koncernas ilin. Tio estas la resumo de Alain Touraine kiam li deklaras brutale: “En Francio, la vorto “liberalismo” ne estis elparolebla, do oni trovis alian, “Eŭropon”.”*
La “fondopatroj” de Eŭropo, tute aparte Jean Monnet, ne kaŝis ilian hezitemon rilate al popola suvereneco, ilian teĥnokratan kaj ekonomie liberalan koncepton pri politiko. Traŭmatizitaj de la dua mondmilito, poste de la malvarma milito, malmultaj respondeculoj sciis analizi la riskojn al kiuj ilia eŭropa projekto elmetas la demokration. Pierre Mendès France estis inter tiuj. Esprimante, la 18-an de januaro 1957, antaŭ la Nacia Asembleo, sian pozicion kontraŭ la traktato de Romo, li deklaris: “La projekto de komuna merkato, tia kia ĝi estas prezentata al ni, estas bazita sur la klasika liberalismo de la 20-a jarcento laŭ kiu la senrestrikta konkurenco reguligas ĉiujn problemojn. La abdiko de demokratio povas alpreni du formojn, ĝi uzas ĉu internan diktaturon per kunigo de ĉiuj potencoj en la manojn de providenculo, ĉu delegado de siaj potencoj al ekstera aŭtoritato, kiu, nome de la teĥniko, reale plenumas la politikan potencon, ĉar nome de sana ekonomio oni facile komencas dikti monisman, buĝetan, socialan politikon, kaj fine politikon vastasencan, nacian kaj internacian.”
La “traktato stariganta Konstitucion por Eŭropo” sume estas nur la lasta finatingo de tiu logiko, la lasta peco kiu bone videbligas la puzlon.* Nur fipropagando povis, en tiu stadio, trakti kiel antieŭropanojn tiujn kiuj rifuzis tiun konsekradon. La sola valora demando estis tiu pri la politika potenco, kaj tiu teksto donis oficiale la politikan legitimecon al abstrakta estaĵo, la merkato. Tiu abstrakta legitimeco donis siavice konkretan legitimecon al “elitoj” kiuj, tre nature, ekde la anonco de la referendumo, deklaris ke ekzistas nur unu ebla voĉo: jes.
Ĉar jes havas, perdifine, nenian valoron, se oni ne povas diri ne, la debato pri la supozataj demokratiaj avancoj de la traktato povis nur esti nekomprenebla.* Ĝi estis do deturnita kaj absurde enŝlimiĝis ĉirkaŭ la novaj potencoj de eŭropa parlamento senigita — kiel cetere pli kaj pli la naciaj parlamentoj — je la realaj atributoj de la potenco pri ekonomiaj kaj socialaj temoj. Ĝi vagis ĉirkaŭ la fortigo de la rolo de la civitano, aparte ĉirkaŭ rajto je peticio, ia ekvivalento de rajto je favorpeta letero al la reĝo sub la feŭda reĝimo kaj kiu estis, en la plej bona okazo, la natura sekvo de esprimlibereco.
Fakte, tiu traktato estis, sendube, la unua kohera jura konstruaĵo de postmoderna demokratio ĉirkaŭ svaga civitaneco, civitano pli submetita al la reĝa merkato ol aganto de kolektiva volo, fine ĉirkaŭ foresto de la popolo. Ĉar ne ekzistas popolo en tiu eŭropa konstruaĵo, la sola politika korpo elvokita en la traktato estis, pli aŭ malpli, la tutaĵo de la peticiantoj, rilate al aparta demando, tute kiel la civitaneco, en la postmodernaj vizioj, rilatas al starigita demando. La tutmondigo, kiun trudas al ni la oficiala diskurso, forgesas la popolon aŭ eĉ malkonsideras ĝin: ekzemple, en sia libro Empire [Imperio], Antonio Negri kaj Michael Hardt klarigas ke la popolo, supozante formon de unueco, tendencas sufoki la “multecon da indivuduaĵoj”* La civitano estas laŭ tio ne plu politika estaĵo, li estas unu inter la multeco.
Okazas momentoj en la historio, kie la aferoj subite klariĝas. La 29-a de majo 2005 restos, eble, unu el tiaj momentoj. Portantoj de pure dogmeca konkurenca ekonomia projekto, la liberaluloj aperis antiliberalaj sur la filozofia nivelo. La diskursoj pri demokratio montriĝis logtrompiloj. La plej gravaj komunikiloj manifestis sian submetiĝon al privataj interesoj.
“Pensi estas diri ne”, asertis la filozofo Alain. En esceptaj cirkonstancoj, kaj fronte al malfacilaĵoj ankaŭ tiaj, la civitanoj, plimulte, retrovis la volon diri ne. Tiu gesto ne estas cirkonstanca: ĝi estas la reaserto de politika identeco, de rekonstruiĝo de la civitano. Ĝi estas, antaŭ ĉio, la proklamo ke ne ekzistas demokratio sen debato.
André BELLON.
La Dalai-lamao, spirita kaj politika gvidanto de la tibetaj budhistoj, sendis kelkajn pikojn kontraŭ Pekinon, okaze de vizito en Oslo, Norvegio, la 14-an de junio. Kvankam la de li reprezentata opinitendenco ja ne postulas sendependecon, li tamen obstine petadas “la kiel eble plej altgradan aŭtonomecon” por Tibeto. Sed, ĉar la ĉinaj estroj ekskludas ĉian realan intertraktadon, tiu “mezvojo” prezentas gravajn kontraŭdirojn.
En aŭgusto 2004, dum la atenaj Olimpiaj ludoj, banderoloj postulantaj liberecon en Tibeto flirtadis en la olimpia sportejo kaj dum finkonkursaĵo. Alia banderolo estis svingata en Pekino dum la solena transdono de la olimpia flago, fare de la atena urbestro. Tiuokaze la protestantoj anoncis la pliampleksigon de siaj agoj ĝis 2008 kaj sian intencon igi la pekinajn olimpiajn ludojn loko de senprecedencaj internaciaj manifestacioj, se la situacio de Tibeto ne ŝanĝiĝis.*
Tamen ekde oktobro 2002 Samdong Rimpoche, ĉefministro de la ekzilita tibeta registaro* petis de la tibet-defendantoj, ke ili ne plu publike sin montru malamikaj al Ĉinio ĝis junio 2003, cele al kreo de “fida etoso” kaj al “testo de la respondo de Ĉinio”. La antaŭan monaton, tibeta delegitaro ricevis permeson iri al Lasso kaj Pekino, signo ke la kontaktoj rompitaj en 1993 religiĝis kaj estis daŭrigindaj. Tiun “pozitivan signon” la optimismuloj interpretis kiel komenciĝantan dialogon kaj asertis tujecon de la intertraktadoj, kaj la plej singardaj kiel nuran reagon de Ĉinio. Sed reago pri kio?
La limtempo fiksita de S. Rimpoche respondis al la limdato starigita en rezolucio de la Eŭropa Parlamento, voĉdonita la 6-an de julio 2000. Tiu rezolucio decidis, ke se en daŭro de tri jaroj neniu interkonsento estos okazinta inter la popola ĉina respubliko kaj la tibeta registaro pri nova statuso de Tibeto, la Parlamento invitos la membro-ŝtatojn “serioze ekzameni la eblecon agnoski la ekzilitan tibetan registaron kiel rajtan reprezentanton de la tibeta popolo.”
Tiu deklaro tamen neniam estis plene konsiderita de la ekzilita tibeta registaro, pretekste ke temis pri nura hazarda “koincido”. La perspektivo de ĝia agnosko ja metis ĝin en pozicion kontraŭdiran kun la propra celo: rezigno pri ĉia sendependeca postulo, favore al nura aŭtonomeco*. Nu, agnoski la ekzilitan tibetan registaron estas nenio alia ol tra ĝi agnoski la principon de la rajto je sendependeco kaj la rajton ĝin propretendi. Kun, kiel alia konsekvenco antaŭvidebla kaj fundamente kontraŭa al la oficiala tibeta politiko, la diplomatia konfrontiĝo kun Pekino.
En majo 2003 dua tibeta delegitaro ricevis permeson iri al Tibeto, tuj antaŭ la limdatoj starigitaj de S. Rimpoche kaj la Eŭropa Parlamento. Tiu vizito rezultigis neniun progreson pri dialogo aŭ intertraktado. La neformalaj diskutoj, kiuj okazis kun la ĉinaj respondeculoj, estis prezentitaj de la ekzilita tibeta registaro kiel “novaj” pozitivaj signoj. Tiuj signoj tamen tute similis la antaŭajn, estis same diverse interpreteblaj kaj nenion aldonantaj. Tamen sufiĉis por sendanĝerigi la eŭropunian rezolucion kaj plilongigi, ĉi foje eĉ senlime, la batalpaŭzon de la tibetaj batalantoj.
Pri la du delegitaroj, la pekinaj gvidantoj asertis, ke “samlandanoj turisme vizitadis la landon”, kaj ke “mensoga raporto menciis intertraktadojn*”; sed temas pri “miskompreno”. Aldoniĝis, ke “tute malfermita estas la komunik-pordo inter la Dalai-lamao kaj la Centra Registaro, (...) se li vere rezignas sian pozicion celantan sendependecon*. Ekde tiam “la diskutoj inter li kaj la centraj regantoj pri lia propra estonteco povas komenci.”
Tio estas por Ĉinio maniero ŝovi la debaton al la aparta sorto de ununura homo, kaj eviti la demandon pri la statuso de Tibeto, lasante sian kuntraktanton mem interpreti ambiguajn signojn. Tial la diplomatio de la “pozitivaj signoj” dependas malpli de tibeta aŭ eŭropa strategio, ol de tiu de Ĉinio: ĝi ebligas al Pekino silentigi la kontestadon kaj montri sian “bonvolemon”, tiom longe kiom la malferma tibeta politiko tion bezonos por eviti propran malsukceson.
Efektive la ekzilita tibeta registaro estas agnoskita de neniu lando, kaj ĝi mem ne postulas tiun agnoskon. Sekve, kiun statuson ĝi havu kadre de la intertraktado al kiu ĝi daŭre aspiras? Kaj kian aŭtonomecon ĝi volas intertraktadi, dum tiu ja jam ekzistas, pro tio, ke la Popola Respubliko Ĉinio, kaj do ankaŭ la aŭtonoma regiono Tibeto, estas agnoskitaj?
Postuli aŭtonomecon signifas unue kontesti la ekzistantan aŭtonomec-statuson por proponi alian, aŭ kontesti ĝian efektivecon, tiel ke ĝi efektiviĝu. Pri kiu rajto pretendus la ekzilita tibeta “registaro” en la unua kazo? Ĉu rajto je memdecido, kiel plenrajta reprezentanto de la tibeta popolo? aŭ la ĉina juro, kiun ĝi povus defende citi, se tibetanoj estas konsiderataj nacia minoritato?
Ĉar ĝi ne havas “agnoskitan” rajtecon de ekzilita registaro, ĝi ne povas pretendi pri la rajto je memdecido, nek paroli nome de la tibeta popolo. Sed ĉar ĝi plutenas sin, kvankam sen oficiala agnosko, kiel ekzilitan registaron, ĝi ne povas citi la ĉinan juron. Tio necesigus agnoski, ke Tibeto estas integra parto de Ĉinio, kaj definitive rezigni pri la ekzisto de ekzilita registaro, same kiel pri ĝiaj postuloj. Kaj se temas pri nei la efektivecon de la ekzistanta aŭtonomeco, tio signifus konfrontiĝi kontraŭ la samaj kontraŭdiroj, kontestante la neaplikon de la ĉinaj tekstoj.
Cetere, valorigi la rolon de la Dalai-lamao, kiel faras la ekzilita tibeta registaro, ne ebligas ĉirkaŭiri tiujn obstaklojn. Ĉu li estas religia gvidanto, aŭ estas neagnoskita politika estro, en ambaŭ kazoj li ne estas rajtigita intertraktadi pri la politika statuso de Tibeto. Eĉ pli, tiu valorigo mistraktas (difektas) la rilaton kun Ĉinio, kiu estas tial firmigita en sia strategio priparoli nur la personan revenon de la Dalai-lamao.
La ekzilita tibeta registaro tamen pretendas sekvi moderan kaj pragmatan politikon de malfermo. Ĝi nomas ĝin “meza vojo”, “mezvojo” aŭ “vojo de la Dalai-lamao”. Sed, por ke tiu meza vojo bazita sur dialogo kaj aŭtonomeco-postulo ekzistu, necesus kontraŭpezo. Ĉu radikaka vojo bazita sur unuflanka postulo pri sendependeco, aŭ simpla sendependisma vojo, ne nepre radikala. La paradokso de la meza vojo kuŝas en la foresto de tia klare identigebla politika opinifluo, kiu ebligus relativigi ĝin, kaj kontraste reliefigi ĝian moderan kaj mezan karakteron. Tiu manko, aŭ pli ĝuste tiu inhibo, estas frukto de memcenzuro de la tibetanoj, aŭ eĉ foje de vera cenzuro, kiu konsideras la sendependiĝo-celon elekto kiu kontraŭas tiun de la Dalai-lamao, kaj malutilas al lia agado.
Tiu koncentriĝo pri la “modera” karaktero de la meza vojo kaj pri ĝia politika celo — aŭtonomeco — havas dudirektajn konsekvencojn. Unue ĝi igas la naturan kaj pravan celon de sendependiĝo de la tibeta popolo, perceptata kiel nepre radikala. Due ĝi influas la agadon de la tibeta registaro, kiu ne plu havas liberan spacon por difini aŭ redifini sian politikan vojiron. Tio des pli damaĝas, ke aŭtonomeco, konsiderata de ĝiaj defendantoj kiel realisma celo, fine montriĝas sakstrato laŭ siaj rezultoj, kaj pro la paradoksoj sur kiuj baziĝas ties postuloj. Dum sendependiĝo ja malfacile realigebla, ne estus neebla celo. Kion pravigas la ĉina diplomatio de la “pozitiviaj signoj”, tiom reaga kiom preventa.
Fine, dum intertraktado implicas akcepti kompromisojn, la celo de aŭtonomeco ebligas neniun. Ĉar ja ekde kiam Ĉinio postulas rezignon pri sendependeco kiel antaŭkondiĉo de ĉia intertraktado, aŭtonomeco fariĝas celo samtempe maksimuma kaj minimuma. Se malaperas tiu celo, restos nenio por intertraktadi. Kaj diskuti la modelon aŭ la gradon de aŭtonomeco reprezentas la plej bonan kazon. Tio levigas ĉe iuj la demandon, ĉu kaj kiom estas profitdona, por la tibeta registaro, senkondiĉa rezigno pri la sendependo-celo. El pragmata vidpunkto, tio, kio igas kohera la sendependo-postulon, estas ke ĝi ebligos koncedojn, kaj necesigos intertraktadon kondukotan de la plej modera interparolanto.
Ĉiel ajn, publikigante en majo 2004 “blankan libron” pri “la regiona etna aŭtonomeco en Tibeto”, la ĉinaj regantoj fine mortigis la mezan vojon, kaj ankaŭ la batalpaŭzon de la portibetaj batalantoj. Tiu dokumento, kiu senambigue rediras la oficialan starpunkton de Pekino, malpermesas ĉian kritikon kaj ĉian intertraktadon pri la ekzistanta aŭtonomeco, kiu estas “objektiva politika realaĵo, kiun neniu povas nei aŭ ŝanceli.”. Tamen senditoj de la Dalai-lamao estis akceptitaj en septembro 2004 kaj esperis “antaŭenrion de la estanta procezo al kernaj intertraktaĵoj”. Tio estas maniero por Ĉinio pluteni sian strategion de “pozitivaj signoj”, kiam ĝiaj tibetaj kontraŭuloj pripensas, ĉu ili ŝanĝu tiun strategion.
Tiu vizito sekvis la okazintaĵojn de la atenaj Olimpiaj ludoj, kiuj antaŭanoncis tion, kio povus okazi dum tiuj de 2008 en Pekino. Krome anonco de tiu vizito tuj sekvis nuligon fare de la ekzilita tibeta registaro de propra rezolucio, en kiu estis planita la “revizio de la oficiala registara politika linio — la meza vojo — se ne okazos pozitiva respondo de Ĉinio antaŭ marto 2005”.
Fine, permesante tiun trian viziton, Ĉinio volis memorigi, ke “ĉiujare multaj tibetanoj ricevas permeson rehejmeniĝi, eĉ tiuj, kiuj estas tre proksimaj al la Dalai-lamao*. Laŭ Ĉinio, tiuj “supozataj senditoj” venis por “viziti parencojn kaj konatojn”. Aldonante, ke “ĉiuj patriotoj apartenas al sama familio, al kiu ili pli malpli frue rekuniĝos”, Ĉinio memorigis al la Dalai-lamao, ke nur lia eventuala reveno povas esti temo de diskuto; nenio alia.
En aŭgusto 2003, la Dalai-lamao deklaris, ke se “post du aŭ tri jaroj”, la meza vojo estos atinginta neniun rezulton, li ne povos klarigi ĝian pravecon al la senpacienciĝantaj tibetanoj, kiuj deziras sendependecon. La sekvan jaron, la tibeta ekzilita Parlamento menciis la eblon revizii la oficialan linion de la registaro en marto 2005.
Eltirinte konkludojn el la diplomatio de la “pozitivaj signoj”, la oficialaj aŭ batalantaj tibetanoj estos eble kondukitaj trovi sian vojon en la alternativa sendependiĝo, kiu ebligos novajn strategiojn bazitajn sur vera politika direkto, kies unua bona rezulto estus kohereco. La perspektivo de la pekinaj Olimpiaj ludoj en 2008 donas al ili trijaran periodon por elprovi ĝiajn diversajn aplikiĝojn.
EN LA MEMBROŜTATOJ de la Eŭropa Unio (EU), la alternado de la partioj en la registaro ebligas kelkfoje retroiri koncerne iniciatojn kaj leĝojn kiuj fiaskis, aŭ nuligi ilin. En la Unio, male, la pasinteco fariĝis “atingo” permanente konfirmenda kaj protektenda kontraŭ ĉia kritiko, kiom ajn prava tiu estu. Ekzemplo: la sendivida povo pri la monpolitiko konfidata al Eŭropa Centra Banko (ECB) ekster ĉia politika kontrolo.
Longe antaŭ ol tiu reĝimo ekvalidis, ĝiaj misfunkcioj estis prezentitaj de multaj specialistoj de ĉiaj politikaj tendencoj. Ĝiaj strukturoj estis profunde antidemokratiaj, ĉar ili senigis la elektitajn instancojn — je nacia nivelo kiel je tiu de la Unio — je ĉia kapablo interveni en la makroekonomiajn politikojn. Ĝiaj prioritatoj kaj celoj estis komplete malekvilibrigitaj, ĉar la ECB devis koncentriĝi sur la prezstabileco, kiaj ajn estu la konsekvencoj pri senlaboreco, financaj malfacilaĵoj aŭ pri la misorganiziĝo de la produktsistemo.
La buĝetpolitikoj, siavice submetitaj al la Pakto pri Stabileco kaj Kresko, devis plenumi kriteriojn de publika enŝuldiĝo kun la risko oferi ĉian alian celon. Oni kredis ke la metodoj de la ECB, fidela kopio de la [germana] Bundesbank, sed en tre malsamaj cirkonstancoj, donas ĉiujn garantiojn pri efikeco, malgraŭ ĉiuj pruvoj atestantaj pri la malo. Ekzemplo: la dogmeca insistado pri la valoroj de la monaj agregaĵoj* kiel gvidantoj por la farota politiko, dum tiuj indikantoj, juĝitaj netaŭgaj, estis forlasitaj de la aliaj centraj bankoj. Ses jaroj da sperto de la mon-unio konfirmis la pravecon de tiuj kritikoj, kaj tamen la tutaĵo de tiu institucio restas netuŝebla por la oficiala Eŭropo.
En la daŭro de la lastaj kvardek jaroj, la mezuma jara kresko-kvoto de la EU estis 1,5%, tio estas malpli alta ol tiu de la finaj 1990-aj jaroj, kaj la duono de tiu antaŭvidita de la “strategio de Lisbono”*. La nivelo de la ekonomia aktiveco montriĝis nesufiĉa ĉe la eŭropa Dekkvinopo por eĉ nur stabiligi la senlaborecon, kiu kreskis de 7,4% ĝis 8,1% de 2001 ĝis 2004. Eĉ se la novaj membroŝtatoj montras iom pli altajn kreskokvotojn, la kvoto de senlaboreco, siavice, estas tie pli alta: 14,4% por la lastaj kvar jaroj.*
La nevaria respondo de la ECB al tiuj problemoj estis postuli pli da “strukturaj” reformoj, pli da “flekseblaj” prezoj kaj salajroj, pli da “movivo de la dungitaro”. Post la du perditaj referendumoj, ĉar fariĝis pli kaj pli malfacile invoki la minacon de inflacio, nun devas helpi la danĝero de la “tutmondiĝo” por pravigi la samajn disponojn: malreguligado, premado sur la senlaboruloj, delokadoj de entreprenoj de publika kaj privata sektoroj. Tamen, ĝenerale, la ekonomioj de la eŭro-zono kondutis tre bone. En 2004, nur la eksport-dinamiko subtenis la rapidan altiĝon de la produktado. Aliflanke, la internaj merkatoj, aparte tiuj por ekipaĵoj, stagnis aŭ ŝrumpis.
Se la obstina serĉado de “fleksivo”, kiu estas la koro mem de la eŭropaj ekonomiaj politikoj de pli ol du jardekoj, ebligintus solvi la problemon de senlaboreco, tiam tiu estus jam malantaŭ ni. Ĝia persisto sur alta nivelo kaj la liberalaj disponoj tuŝantaj la labormerkaton forte reduktis la parton de la salajroj en la malneta nacia produkto de la Unio: de 73,4% en 1962 al 69,2% en la jaroj 1990, por atingi “rekordon” de 68% en 2004. La eksterordinara altiĝo de la profitoj kiu parolas el tiuj ciferoj — de malpli ol kvarono al preskaŭ triono-, fortigita de impostpolitiko favora al la kapitalo, montriĝis nekapabla sekvigi la promesitajn investojn: dum la kvar unuaj jaroj de tiu ĉi jardeko, la investoj interne de la Dudek-kvin altiĝis nur je 0,5% kaj samtempe malaltiĝis en la eŭrozono (minus 0,2% mezume). La jaro 2004 estas la unua en kiu ili progresis (+ 3,2%).*
PRI GRANDA NOMBRO da ekonomiaj demandoj, la respondeculoj de la Unio montras serveman konduton al Usono. La tuta “strategio” de Lisbono inspiriĝas de la naiva kredo je “nova ekonomio” kies aperon, laŭ tio, signalis la borsa prospero en Usono. Ripetaj provoj kopii laŭaserte “fleksiĝemajn” labormerkatojn, subteno al la riskokapitalo, imitado de entrepren-strukturoj: la eŭropaj gvidantoj, sur nacia nivelo kiel sur tiu de la Unio, volis, kun “malracia ekzalto”, imiti Usonon.
La statuto kaj la taskoj de la usona sistemo de la Federacia Rezervo prezentas tamen frapantan kontraston kun tiu de la ECB, kiun oni enmetis kun fermitaj okuloj en la projekton de konstitucia traktato. La Federacia Rezervo estas nur unu registara oficejo inter aliaj, submetita al la volo de la Kongreso. Ĝi devas zorgi por “daŭrigi longtempe la kreskon de la monaj agregaĵoj kaj de kredito, kongrue kun la potencialo de longtempa altiĝo de la produktado de la ekonomio, en maniero subteni efike la celojn de maksimuma dungonivelo, de la prezstabileco kaj de longtempe moderaj interezokvotoj”.
La kontrasto inter la du institucioj havas konsiderindajn sekvojn por la makroekonomiaj politikoj. Tiuj realigataj en Usono ne neglektas la prezstabilecon, sed ili zorgas same pri la niveloj de produktado kaj de dungiteco. En situacioj de daŭra recesio aŭ de kresko de senlaboreco, la makroekonomiaj instrumentoj estas uzataj por relanĉi la aktivecon: buĝetaj stimuloj de la prezidanto Ronald Reagan komence de la jaroj 1980; malaltigo de la interezokvotoj de la jaroj 1990; malaltigo de la impostoj de la prezidanto Bush. Tiuj politikoj, certe ege kritikindaj en multaj punktoj, estis efikaj rilate aktivecon kaj dungitecon, kiuj estas, de dudek jaroj, superaj al tiuj de Eŭropo.
SAME PRI LA sociala politiko: oni povus eĉ diri ke la kreskado estas parto de la usona sociala modelo, aŭ ke la kresko estas ia substituaĵo por sociala politiko. La usonanoj povas ja vivi kaj morti en la merkato, sed ili almenaŭ postulas ke ĝi funkciu. Observado de ilia sperto konsciigas pri la duobla malrespondeco de la eŭropaj decidantoj: ili faras senpaŭzan premon por redukti la kompensojn por senlaboreco kaj por restrikti la rajtojn de la senlaboruloj; samtempe oni faras nenian makroekonomian disponon por krei laborpostenojn.
Estus malfacile trovi politikan demandon pri kiu la britoj estas pli unuanimaj ol por rifuzi la eŭron. Eĉ en la minoritato forte engaĝita en la eŭropa konstruado, praktike neniu pledas favore al eniro en la mon-union. Simpla komparo kun la makroekonomiaj rezultoj de la eŭro-zono finas la debaton. La nuna brita makroekonomia reĝimo estas aprezata kiel multe pli fleksiĝema kaj pli pragmata rilate buĝet- kaj mon-politikon. La Komisiono ofte riproĉis al Londono rompi la normojn de la stabilecopakto, sed la alta nivelo de senlaboreco en Francio, Germanio kaj Italio konvinkas la britojn ke ili prefere restu ekster la eŭro-zono kaj ne estu ligitaj de tiuj normoj.
LA FORESTO DE BRITIO de la eŭro-zono estas problemo por la mon-unio, ĉar ĝi signifas ke la vastaj kaj tre disponeblaj britaj financmerkatoj nur tre limigite uzas la eŭropan monon. Nu, la aŭtonomio de ĉia monsistemo dependas larĝe de la amplekso kaj efikeco de ĝia financ-sistemo. La eksterordinara ekspansio de la eŭro-zono, kiun sekvigus la partopreno de Londono, ege faciligus la realigon de eŭropa monpolitiko kaj kontraŭagus aŭ limigus la efikon de perturboj venantaj deekstere, ekzemple de ŝanĝoj de la usona politiko. Se la gvidantoj de la eŭro-zono vere zorgus pri la estonto, ili ĝisfunde revizius la procedurojn kaj la enhavon de la decidoj de la ECB, por instigi la dungitecon kaj la ekonomian aktivecon.
La longa “prepar”-periodo inter la traktato de Mastriĥto de 1992 kaj la enkonduko de la unueca mono en 1999 kaŭzis seriozajn damaĝojn en la eŭro-zono: la respekto al la komplete arbitraj “konverĝaj” kriterioj por la publikaj financoj kaj por la interezo- kaj ŝanĝo-kvotoj sekvigis restriktajn makroekonomiajn politikojn kaj kreskon de senlaboreco. La ekzistokialo de tiuj oferoj neniam klaris, ĉar ĝi signifis trudi doloran stabiligon por monoj destinitaj al retiro el la cirkulado.
La traktado de la novaj membroŝtatoj de la Unio estas ankoraŭ pli mallogika: kontraste al la franko kaj la marko, absorbitaj de la eŭro tra la ekuo, la pola zloto, la hungara forinto ktp., simple malaperos. La pezo de la suma mono de tiuj landoj estas tiel malforta ke ilia ekonomia situacio havos nur malmultan influon sur la eŭro-zono kiam ili partoprenos ĝin.
FAKTE, LA TEKNIKA integriĝo de la mallongtempaj kredit-merkatoj, necesa por ilia partopreno en la mon-unio, jam realiĝis. Tamen estas trudita al ili longa periodo de kuratoreco, same kiel la arbitraj kriterioj de inflaci-kvotoj, de ŝanĝokvotoj kaj de publika enŝuldiĝo. La aparteno al la monunio estas subordigita al makroekonomia masoĥismo. Samtempe estas neglektata la baza problemo de la mona integriĝo de la novaj enirantoj: la fiksado de ŝanĝokvotoj kun la eŭro stimulantaj altajn nivelojn de eksportado kaj de kreado de laborpostenoj.
Lanĉita en 1999 je ŝanĝokvoto de 1,16 dolaro, la eŭro falis al 82 cendoj en 2001 pro la kapitalfluoj al Usono ligitaj kun la borsa “veziko” kiu stimulis la verdan bileton. En la sekvo, la eksplodo de tiu veziko kaj la eksterordinaraj financskandaloj de tipo Enron tiris la dolaron malalten kaj grimpigis la eŭron al senprecedencaj altecoj. En la monda ekonomio, kresko kaj disvolvado estas same grandaj elementoj kiel prezstabileco kaj buĝet-ekvilibro en la determinado de ŝanĝaj egalvaloroj. Malforta dolaro kontribuas al izolado de Eŭropo kontraŭ eksteraj perturboj, nome kontraŭ altiĝo de naftokurzoj, kaj al sentebla ampleksiĝo de la ekspansi-eblecoj por la dungo kaj la aktiveco.
IE KAJ ĈIE en la mondo, la investantoj feliĉus havi aktivojn en eŭroj. Ne uzi tiujn oportunojn kostas multe. Persisto de la stagnado kaj la malsana obsedo pri la “grandaj ekvilibroj” kontribuas al malfortigo de la eŭro laŭmezure kiel pli kaj pli mankas novaj disponeblaj eŭropaj aktivoj, kaj do kialoj por investi en la eŭropaj ekonomioj.
Tia kia ĝi estis konceptita, antaŭ preskaŭ kvardek jaroj, la mon-unio konstituis novigan kaj optimisman projekton: komuna mono estis reduktonta la trudojn, aparte tiujn kiuj rezultas el la superregado de la dolaro. La realigo de tiu projekto en konservativa, dogmeca kaj antidemokratia formo estas fonto de trudoj, memtrudita minaco por la ekonomioj de la eŭrozono, unuavice por Germanio, tiu paralizita giganto de la Unio. Se la malakcepto de la konstitucia traktato* ebligas revizii la nunan makroekonomian reĝimon, ĝi estos pozitiva elemento por la eŭropa konstruado*.
John GRAHL.
La 10-an de junio 2005 la ministroj pri financoj de la G8 brue anoncis etan redukton de la ŝuldo de la Sudo (40 miliardoj el 2.500 miliardoj da dolaroj). La 6-an de julio, Afriko kaj la tera plivarmiĝo estos la ĉeftemoj de la G8-konferenco, en Edinburgo. Ankaŭ helpo al evoluado devas kreski. Sed tiuj amaskomunikitaj iniciatoj kaŝas la avarecon de Nordo kontraŭ Sudo, ruinigajn ekonomiajn preskribojn, kaj kaŝitajn geostrategiajn planojn.
Pluraj kialoj ebligas jam nun prognozi konsiderindan kreskon de la Publika Helpo por Disvolvado (PHD) al la sudaj landoj en 2005. Unue, en februaro 2005, la kontribuantaj landoj decidis alporti 18 miliardojn da dolaroj al la Monda Banko, “por ebligi kreskon de minimume 25% de la donacoj kaj pruntoj*”. Due, la cunamo, kiu batis la landojn ĉirkaŭ Hindia Oceano en decembro 2004 venigis al Azio grandan financan helpon por rekonstruado de detruitaj marbordaj zonoj*. Trie, la interkonsento subskribita en novembro 2004 de la landoj de la Pariza Klubo decidas nuligi 80% de la publika ŝuldo de Irako al ili (el kiuj 30% jam la 1-an de januaro 2005). Dum, en 2004 Usono kaj ĝiaj aliancanoj inkludis en sia PHD 2,2 miliardojn da dolaroj elspezitaj en Irako, “laŭ la apliko-ritmo de la duflankaj interkonsentoj inter Irako kaj ĝiaj kreditoroj, la membroj de la Komitato por Helpo al Disvolvado (KHD)* povos eble anonci en la PHD de 2005 15 miliardojn da dolaroj, kiel ŝuldo-redukton*”.
Tamen, malgraŭ la solenaj amaskomunikilaj deklaroj, plej granda parto de la registaroj de la riĉaj landoj malrespektas sian engaĝiĝon ĉe UN en 1970, dediĉi por PHD 0,7% de sia Malneta Nacia Enspezaro (MNE) — malneta interna produkto plus enspezoj “ricevitaj de la cetera mondo”. La granda malkresko de la helpo, kiun oni konstatis en la jaroj 1990-aj ja ŝajnas haltigita: trioniĝinte kompare kun la MNE de la landoj membroj de KHD — de 0,34% en 1991 al 0,22% en 2001 — la PHD rekreskis ĝis 0,25% en 2004, t.e. 78,6 miliardoj da dolaroj*. Tiu notinda inversiĝo de tendenco, tamen ne estas tre mondskua.
Tiun celon de 0,7% atingas nur kelkaj nordeŭropaj landoj — Norvegio, Luksemburgio, Danio, Svedio kaj Nederlando — dum tri landoj ne superas 0,21% — Italio, Usono kaj Japanio. La 24-an de majo 2005, la eŭropuniaj landoj proponis la nombrojn 0,56% en 2010 kaj 0,7% en 2015. Ĉu tiu promeso estas pli fidinda ol tiu de 1970?
Fakte, la naturo mem kaj la enhavo de la PHD estas problemo. Ĝia difino, donita de la KHD, montras ĝiajn limojn kaj antaŭanoncas ĝiajn misojn: ĝi ja konsistas el “pruntoj kaj donacoj atribuitaj al la landoj kaj teritorioj, kiuj aperas en la unua parto de la listo de helpotoj (....) fare de publikaj instancoj, ĉefe cele faciligi la ekonomian disvolvadon kaj plibonigi la vivkondiĉojn”. La KHD do ĝisdatigas liston nomitan “unua parto”, kiu nun konsistas el 150 landoj kaj teritorioj kun malaltaj aŭ mezaj enspezaroj, ricevontoj de tiu helpo. La aliaj landoj, t.n. “transirantaj” kaj formantaj la “duan parton”, estas landoj de Ekssovetio kaj kelkaj aliaj pli disvolvitaj.: la pruntoj kaj donacoj al ili atribuitaj ne partoprenas en la PHD.
Kontraŭe la pruntoj al la landoj de la “unua parto” estas enkalkulataj, se iliaj interezoj malpli altas ol la merkat-intereza nivelo, kaj se ilin akompanas donacoj (minimume 25% de la prunto). Ilia sumo ne estas neglektinda: fine de 2002, la parto de la ŝuldo, kiu originis el Publika helpo estis 171,7 miliardoj da dolaroj*. Tiu PHD estas do per si mem generanto de ŝuldo. La konsekvencaj repagoj estigas hemoragion de kapitalo en la sudaj landoj. Inter fino de 1996 kaj fino de 2003, koncerne la duflankajn kreditoraĵojn kun favora interezo, la evoluantaj landoj repagis 31 miliardojn da dolaroj pli ol ili ricevis da novaj pruntoj*. Finfine la donacantaj landoj pliriĉiĝas malprofite al tiuj, kiujn ili pretendas helpi...
La celo-difino de tiuj donacoj kaj alpruntoj estas sufiĉe malpreciza por ebligi multajn statistikajn manipulaĵojn. La ĉefaj aktivaĵoj financitaj estas tre malproksimaj de la bazaj popolbezonoj. Esplorado de statistiko montras, ke 12% de la PHD estis dediĉita al ŝuldo-nuligoj, kiu do kreis neniun pozitivan financan alfluon en la ŝuldantaj landoj. Kaj tiu kvanto kvarobliĝis en tri jaroj. La trompo devenas de tio, ke ofte la nuligitaj ŝuldoj estas malnovaj nepageblaj ŝuldoj: ilia nuligo estas nura operacio de financa sanigo de la kontoj fare de landoj, kiuj dufoje profitas pro la amaskomunikila efiko, ĉar ili povas laŭte anonci ŝuldo-nuligojn, kaj la postan jaron ili anoncos kreskon de sia helpo al disvolvado, kvankam temas ja pri la sama financa operacio.
La 11-an de junio 2005 en Londono, la anonco fare de la financo-ministroj de la sep plej industriigitaj landoj — G7-, de parta nuligado de la multflanka ŝuldo de 18 malriĉaj tre ŝuldantaj landoj (MTŜL) partoprenas tiun logikon. Prezentita kiel “historia” favoro, la forviŝo de la ŝuldo al la Monda Banko, la Afrika Banko por disvolvado kaj la Internacia Mon-Fonduso koncernas nur la landojn, kiuj finaplikis la MTŜL-iniciaton, t.e. aplikis minimume kvar jarojn da truda novliberalismo (malfermo de la merkatoj al la transnaciaj firmaoj; privatigoj; liberaligo de la ekonomio; kresko de nerektaj impostoj — AVI-, de lernejaj kaj sansistemaj prezoj, decidoj kiuj ĉefe trafas la malriĉulojn). Tiuj 18 landoj reprezentas nur 5% de la tuta loĝantaro de evolulandoj. La kosto de tiu forviŝo estos nur 1,2 miliardoj da dolaroj jare por la G7-landoj, t.e. 600-ono de iliaj armeelspezoj, kaj estas neniu certeco, ke tio aldoniĝos al la nuna PHD.
Tiu procento de ŝuldoforviŝo, kiu estas 30% en Francio, ebligis anonci kreskon de tiu PHD en 2003, kvankam se oni ne konsideras la ŝuldoforviŝon, la PHD fakte malkreskis*. Simile, ŝuldo-redukto cele al la Demokratia Respubliko Kongo permesis al Belgio anonci kreskon de sia PHD en 2003 (0,60% de MNE kontraŭ 0,43% en 2002). Sed ekde 2004 la nombro refalis al 0,41%, tiel malkaŝante la trompon. Rekordon por 2004 tenas Portugalio, kies PHD kreskis je 187,5% pro escepta ŝuldo-nuligo al Angolo.
Krome, la kontada traktado de tiuj nuligoj estas diskutebla. Laŭ OEKD-reguloj, komerca prunto atribuita en 1990 kaj nuligita en 2005 rezultigas kreskon de PHD en 2005. Kvazaŭ tiuj sumoj estus denove donitaj, kvankam fakte tiel ne estas.
Eĉ pli malbone: estas registrita la nominala valoro de la nuligitaj kredidoraĵoj. Nu, fronte al malfacilaĵoj trafintaj la koncernajn landojn, reala takso de ilia ŝuldo devus enhavi grandan minusvaloron, konsiderante la fakton, ke se la kreditoro provus vendi tian kreditoraĵon, li devus doni grandan rabaton al la akironto. Pri la MTŜL, “la registaro de Usono — taskita de la Parlamento (Kongreso) taksi la aktualigitan valoron de ties alpruntaĵaro — aplikas 92% minusvaloron*”. En tiaj cirkonstancoj, inkludi en PHD la nominalan valoron de la nuligitaj kreditoraĵoj (ŝuldoj), kiel faras la registaroj de la industriaj landoj (inter kiuj Usono), estas konscia devojigo.
Krome la teknika kunlaborado — kiu reprezentas pli ol kvaronon de la PHD — enhavas “la donacojn al civitanoj de la helpataj landoj, kiuj ricevis instruadon aŭ klerigon en la propra lando aŭ eksterlande” kaj “la sumojn por kosto-repagoj al la konsultantoj, konsilantoj kaj similaj, kaj ankaŭ al la instruistoj kaj aliaj administrantoj en la helpataj landoj”. Tamen estas sciate, ke la instruistoj el riĉaj landoj kiuj instruas eksterlande, ofte tion faras en lernejoj frekventataj ĉefe de samnaciaj infanoj, kaj ne de infanoj de la helpata nacio....
Francio, Kanado, Aŭstrio kaj Germanio enkalkulas en sia PHD la “studentajn kostojn”, t.e. la kosto de studentoj civitanoj de la helpataj landoj kiuj dua- aŭ tria cikle studadas en unu el tiuj kvar landoj. La KHD akceptas tion, kondiĉe, ke la koncernaj studoj temas pri disvolvado, kaj ke la studentoj poste revenos labori en sia lando. Fakte oni ignoras tion, ĉar unuflanke, oni enkalkulas sumojn antaŭ ol scii, ĉu la studentoj revenos al sia lando, kaj aliflanke tiu enkalkulo koncernas ankaŭ la fremdajn studentojn naskitajn en la donacanta lando, kiuj preskaŭ ĉiuj restos tie. La sumoj cetere estas ne neglekteblaj: 660 milionoj da eŭroj por Francio en 2005.
La elspezoj ligitaj kun “akceptado” de rifuĝintoj ankaŭ estas inkluditaj en la PHD: tiel pri la kostoj de malliberigo aŭ elpelado, en ofte dramaj cirkonstancoj, de la multaj azilserĉantoj, kiuj provas rifuĝi en la nordaj landoj por eskapi sialandan subpremadon. Tiam ligon kun disvolvado de la koncernaj landoj ne eblas pravigi. La koncernaj sumoj estas sufiĉe imponaj: en 2005, nur por Francio, 373 milionoj da eŭroj, t.e. sesoble pli ol en 1996*.
Laŭ OEKD, preskaŭ tri kvaronoj de la duflanka PHD konsistas el sumoj “kun speciala celo”, kiel ekz. teknika kunlaborado, ŝuldonuligo, urĝa helpo kaj administraj kostoj. La Monda Banko aldonas: “Kvankam la donacoj kun specialaj celoj estas esenca elemento de la disvolvoprocezo kaj pezas en la buĝeto de la donacantaj landoj, ili ne provizas aldonajn financajn resursojn por atingi la celojn de la tria jarmilo*.” Ja granda parto de la deklaritaj sumoj estas elspezita en la donacanta lando (aĉeto de manĝaĵoj, kuraciloj, ekipaĵoj, vartransportado, fakulaj misioj, ktp.), aŭ reiras tien, kiel tion agnoskis s-ro Robert McNamara, prezidanto de la Monda Banko inter 1968 kaj 1981.
Eĉ pli grave, tiu helpo ne estas prioritate koncentrita en la plej bezonantaj landoj. En 2002-2003, 41% de la helpoj estis direktitaj al la 50 malplej disvolvitaj landoj (MDL)*. Kontraŭe, la ono de la tuta duflanka PHD, kiun ricevas Afganio, Kolombio, Irako , Jordanio kaj Pakistano estis obligita per 3,5 inter la jaroj 2000 kaj 2003, kio konfirmas, ke la strategiaj konsideroj daŭre ĉefrolas en la atribuo de investmono al la ricevantaj landoj. La ĉefa celo de la donacantoj ja restas fortikigo de iliaj influzonoj, tra la politika subteno al aliancaj politikestroj de la Sudo, cele influi iliajn ekonomiajn decidojn kaj kontroli iliajn poziciojn dum la internaciaj plej altaj ŝtatrenkontiĝoj.
NENIO PRAVIGAS la atencojn de julio kiuj, en Ŝarmelŝejko* mortigis okdek-ok homojn kaj, en Londono, kvindek-ses. Ĉar mortigi senkulpulojn nome de pretendita justa afero estas neniam defendi justan aferon, sed tutsimple mortigi senkulpulojn.
Tiuj krimaj agresoj estis antaŭvideblaj. “Por ni, tiuj atencoj ne estis surprizo, koncedis s-ro Christophe Chaboud, ĉefo de la Unuo pri Kunordigado de la Kontraŭterorisma Lukto en Francio, sed la konfirmo de io neevitebla, konsidere al la internacia kunteksto, nome al la Irak-milito.”* Ekde monatoj, respondeculoj pri sekureco ripetis ke la demando ne estas ĉu okazos tiuj atakoj, sed kiam ili okazos. La malfermo de la pintkunveno de la G8 (grupo de la sep plej riĉaj potencoj, plus Rusio) en Gleneagles en Skotlando, liveris la simbolan okazon. Kaj la famaj britaj informservoj, konataj sub la sigloj MI5 kaj MI6 (Military Intelligence) estis nekapablaj eviti la masakron — konfirmante ke neniu jam trovis la sekurec-respondon por esti por daŭro ŝirmata kontraŭ terorismo.
Estis klare ke la viciĝo de Londono en la vaŝingtonan militismon, invadante kaj okupante Irakon, spite al popola malkonsento, fine havos tragediajn sekvojn en Britio mem. La atencoj de Madrido, la 11-an de marto 2004, konstituis tiurilate sinistran averton.
Des pli ke la situacio en Irako restas ĥaosa. La usonaj aŭtoritatoj — pri kiuj estas nun pruvite ke ili mensogis por pravigi la invadon — trotaksis sian kapablon mastrumi la postmilitan situacion. Irako fariĝis ne nur kaĉejo por la okupaciaj fortoj, sed ankaŭ vera internacia pulvejo (vd la artikolon de Howard Zinn: Kion ni faras en Irako? [aperonta ĉi tie komence de aŭgusto — La redaktejo]).
Kontraŭe al kion asertis la prezidanto Bush, la mondo ne estas pli sekura de kiam Irako estas okupita. Tute male. La reto Al-Kaido ne estas malmuntita. S-ro Usama Ben Laden ne estas arestita. Kaj la ĝihada* nebulozo povis frapi lokojn, kiuj ĝis tiam estis elŝparitaj: Istanbulo, Balio, Kasablanko, Madrido, Londono... Laŭ opinio de la usonaj sekretaj servoj mem, Irako fariĝis “lernejo por la urba gerilo”, vera “laboratorio de la teroro”*, kiu akceptas centojn da volontuloj venintaj el multaj landoj. La perforto atingas tie paroksismajn dimensiojn. La ribeluloj mortigis pli ol 12.000 homojn dum la lastaj dek-ok monatoj. Aktuale la nombro da irakanoj mortintaj en atencoj atingas 200 semajne, 800 monate! La Pentagono taksas ke la ribelo, esence sunaisma, kalkulas kun proksimume 20.000 batalantoj, subtenataj de ĉirkaŭ 200.000 okazaj...
La okupaciaj fortoj ne scias kiel ĉesigi tion. Malgraŭ subpremo kiu ne hezitas uzi forkondukojn, sekretajn malliberejojn, torturon — kiel montris la misuzoj de la malliberejo Abu Graib-, aŭ malproporcian uzon de la forto. Usona soldato, Jim Talib, kiu partoprenis en la atako al Faluĵo*, atestas: “Iun tagon, dum mi kondukis arestiton al la malliberejo, la rangulo taskita pri la pridemandadoj dirs al ni ke ni ne alkonduku ilin. “Mortigu ilin”, diris li. Mi estis konsternita. Mi ne sukcesis kredi ke li vere diris tion. Li ne ŝercis. Kelkajn tagojn poste, venis grupo de Humvee-veturiloj. Estis du mortaj irakanoj fiksitaj sur la kapotoj, kvazaŭ ĉasbestoj. Unu el la korpoj havis malfermitan kranion, kaj cerbaĵo jam fritis sur la kapoto de la veturilo. Jen horora spektaklo. Mi estis atestanto de tre malmulte da respekto al la vivantoj, de preskaŭ nenia al la mortintoj, kaj preskaŭ neniu devis pravigi sin.”*
DUM LA MONDA TRIBUNALO pri Irako, kiu okazis de la 25-a ĝis la 27-a de junio en Istanbulo, kaj kiun ignoris la grandaj komunikiloj, unu el la plej nerefuteblaj atestantoj estis prezentita de la liban-usona ĵurnalisto Dahr Jamail. Li rakontis kiel oficisto de la administracio de Bagdado, s-ro Ali Abbas, iris al usona bazo por informiĝi pri la sorto de unu de siaj malaperintaj najbaroj. Ĉar li insistis, s-ro Abbas estis tuj arestita, senvestigita, metita sub vizaĝkaŝa kapuĉo kaj devigata ŝajnigi seksumadon kun aliaj malliberuloj. La tipa proceduro. Poste oni ellasis la hundojn sur lin, li estis frapita sur la seksorganoj, ricevis elektroŝokojn en la anuso. Enŝovante la tubon de pafilo en lian buŝon, liaj torturistoj minacis ekzekuti lin se li krius. Poste oni lasis lin tretadi en siajn ekskrementojn*...
S-ro Anthony Blair taksas ke estas nenia rilato inter tiuj misoj farataj en Irako kaj la atencoj de Londono. Ĉu vere?
Ignacio RAMONET.
Ne pasas tago en Irako, sen ke oni anoncas mortintojn: militistojn de la koalicio, sed ankaŭ diplomatojn — kiel la sovaĝe murditan reprezentanton de Egiptio — kaj ĉefe senkulpajn civilulojn. Tiu milito volita de la usona prezidanto alportas la ĥaoson en la regionon kaj servas por pravigi la nepravigeblon, ekzemple la atencojn de Londono lastan julion. Ĝi estas milito ankaŭ kontraŭ la usona popolo.
IRAKO NE ESTAS liberigita lando, sed okupita lando. Tio estas evidentaĵo. La esprimo “okupita lando” familiariĝis al ni dum la dua mondmilito. Ni parolis tiam pri “Francio okupita de la Germanoj”, pri “Eŭropo sub germana okupacio”. Post la milito, ni parolis pri Hungario, Ĉeĥoslovakio kaj Orienta Eŭropo okupitaj de la sovetianoj. La nazioj kaj la sovetianoj okupis multajn landojn. Ni liberigis ilin de tiuj okupacioj.
Nun, la okupantoj estas ni. Certe, ni liberigis Irakon de Saddam Hussein, sed ne de ni. Same kiel ni liberigis Kubon, en 1898, de la hispana jugo, sed ne de la nia. La hispana tiranio estis venkita, sed Usono transformis la insulon en militbazon, simile al tio kion ni faras en Irako. La grandaj usonaj firmaoj ennestiĝis en Kubo, same kiel Bechtel, Halliburton kaj naftoentreprenoj ennestiĝas en Irako. Usono redaktis kaj trudis, kun lokaj komplicoj, la konstitucion regontan Kubon, same kiel nia registaro ellaboris, helpe de lokaj politikaj grupoj, konstitucion por Irako. Ne, tio havas nenion de liberigo. Tio estas tute klare okupacio.
Kaj tio estas fia okupacio. Jam la 7-an de aŭgusto 2003, la New York Times raportis, ke la usona generalo Ricardo Sanchez, en Bagdado, “maltrankviliĝis” pri la iraka reago al la okupacio. La por-usonaj irakaj gvidantoj donis al li mesaĝon kiun li transdonis al ni: “Kiam vi arestas patron en ĉeesto de lia familio, kovras lian kapon per sako kaj surgenuigas lin, vi faras en la okuloj de la familio gravan atencon al lia digno kaj al lia respekto.” Rimarko aparte klarvida.
La televidĉeno CBS News raportis la 19-an de julio 2003, multe antaŭ la malkovroj de la pruvitaj kazoj de torturo en la malliberejo Abu Graib en Bagdado: “Amnestio Internacia esploras pri certa nombro da kazoj de supozataj torturoj faritaj en Irako de usonaj aŭtoritatoj. Unu el tiuj estas la afero Kraisan Al-Aballi. La domo de s-ro Al-Aballi estis ĝistere detruita de usonaj soldatoj kiuj alvenis pafante en ĉiujn angulojn; ili arestis lin, same kiel lian maljunan patron okdekjaran. Ili tuŝis kaj vundis lian fraton... Ili prenis la tri virojn kun si... S-ro Al-Aballi diras ke liaj pridemandintoj komplete nudigis lin kaj tenis lin maldorma dum semajno, ĉu stare, ĉu surgenue, kun ligitaj piedoj kaj manoj, kun la kapo kovrita per sako. S-ro Al-Aballi diras ke li deklaris al liaj rabintoj: “Mi ne scias kion vi volas. Mi havas nenion.” “Mi petis ilin mortigi min”, rakontas s-ro Al-Aballi. Ok tagojn poste, ili lasis lin foriri, akompanate de sia patro... La usonaj oficialuloj apenaŭ respondis al la multaj demandoj kiujn oni starigis al ili por diskuti pri tiu afero...”
ONI SCIAS KE LA URBO FALUĴO* (360.000 loĝantoj) estis tri kvarone detruita kaj ke ĝiaj loĝantoj estis mortigitaj centope dum la usona ofensivo de novembro 2004, lanĉita sub preteksto purigi la urbon de la teroristaj bandoj kiuj estis agintaj en la kadro de “baasista konspiro”. Sed oni forgesas mencii ke jam la 16-an de junio 2003, apenaŭ unu monaton kaj duono post la “venko” en Irako kaj la “misio plenumita” proklamita de la prezidanto Bush, du raportistoj de la ĉeno Knight-Rider estis skribintaj pri la zono de Faluĵo: “Dum la lastaj kvin tagoj, la pliparto de la loĝantoj de tiu regiono asertis ke apenaŭ ekzistas baasista aŭ sunaista konspiro kontraŭ la usona armeo, sed ja homoj pretaj batali ĉar iliaj parencoj estis vunditaj aŭ mortigitaj, ĉar eĉ ili mem suferis humiligon dum traserĉadoj aŭ ŝose-barejoj... Virino deklaris, post aresto de sia edzo pro malplenaj lignaj latkestoj kiujn ili estis aĉetintaj por hejti, ke Usono kulpas terorismon.”
La samaj raportistoj asertis: “Loĝantoj de At Agilia — vilaĝo norde de Bagdado — diris ke du iliaj kampuloj kaj kvin aliaj de najbara vilaĝo estis mortigitaj de usonaj pafoj dum ili trankvile akvumis siajn kampojn de sunfloroj, tomatoj kaj kukumoj.”
La soldatoj senditaj en tiun landon — pri kiu oni estis dirinta al ili ke ĝiaj loĝantoj akceptos ilin kiel liberigantojn, kaj kiuj troviĝas ĉirkaŭataj de malamika loĝantaro — fariĝis timemaj; ili estas deprimitaj kaj facile ekpafas, kiel oni vidis ĉe la liberigo, en Bagdado, de la itala ĵurnalistino Giuliana Sgrena, la 4-an de marto 2005, kiam la itala oficiro de la informservoj Nicola Calipari estis mortigita ĉe barejo de nervozaj kaj timegaj usonaj soldatoj.
Ni legis la raportojn de usonaj soldatoj furiozaj pro esti detenataj en Irako. Raportisto de la televidĉeno ABC News en Irako antaŭnelonge deklaris ke serĝanto prenis lin aparte por diri al li: “Mi havas mian propran liston de plej serĉataj homoj (“Most Wanted List”).” Li aludis la faman kartludon publikigitan de la usona registaro, reprezentantan Saddam Hussein, ties filojn kaj aliajn membrojn de la antaŭa iraka baasisma reĝimo: “La asoj de mia ludo — diris li — estas George Bush, Dick Cheney, Donald Rumsfeld kaj Paul Wolfowitz.”
Tiaj sentoj, kiel tiuj de multaj dizertintoj kiuj rifuzas reveni en la Irak-inferon post forpermeso pasigita hejme, estas nun konataj de la usona publiko. En majo 2003, sondaĵo montris ke nur 13% de la usonanoj pensis ke la milito iras malbone. Du jarojn poste, la aferoj radikale ŝanĝiĝis. Laŭ sondaĵo publikigita vendredon, la 17-an de junio 2005 de la New York Times kaj la ĉeno CBS News, 51% da usonanoj pensas ke Usono devintus ne invadi Irakon kaj devintus ne engaĝiĝi en tiun militon. Nun, 59% malaprobas la manieron de la prezidanto Bush mastrumi la situacion en Irako. Kaj ŝajnas al mi notinde ke la sondaĵoj inter la nigrula loĝantaro en Usono ĉiam montris 60-%-an opozicion al la Irak-milito.
Sed ekzistas eĉ pli malbonaŭgura okupacio ol tiu de Irako, tio estas tiu de Usono. Mi vekiĝis ĉi-matene; mi legis la gazeton, kaj mi havis la senton ke ni mem estas en okupita lando, ke fremda potenco invadis nin. Tiuj meksikaj laboristoj kiuj provas trairi la landlimon — riskante sian vivon por eskapi al la oficiroj de la enmigrad-ofico (esperante atingi teron kiu, pinto de la ironio, apartenis al ili antaŭ ol Usono akaparis ĝin en 1848)-, tiuj laboristoj ne estas fremdlandanoj en miaj okuloj. Tiuj 20 milionoj da homoj vivantaj en Usono, kiuj ne havas la statuson de civitanoj kaj kiuj, konsekvence kaj kaŭze de la Patriot Act (la “patriota” leĝo), povas esti ĵetitaj el siaj domoj kaj senfine malliberigitaj de la FBI, sen ajna konstitucia rajto — tiuj homoj, laŭ mi, ne estas fremduloj. Aliflanke, la grupeto da individuoj kiuj prenis la potencon en Vaŝingtono (Georges W. Bush, Richard Cheney, Donald Rumsfeld kaj la resto de la kamarilo), jes ja, tiuj estas fremduloj.
Mi vekiĝis dirante al mi ke tiu ĉi lando estas inter la premiloj de prezidanto kiu estis unuafoje elektita, en novembro 2000, en la konataj cirkonstancoj, danke al ĉiaj intrigoj en Florido kaj laŭ decido de la Supera Kortumo. Prezidanto kiu restas, post sia dua elekto en novembro 2004, ĉirkaŭata de “falkoj” en kostumo kiuj apenaŭ zorgas pri la homa vivo, ĉi tie aŭ aliie; kies plej malgranda zorgo estas la libereco, ĉi tie kaj aliie; kaj kiuj komplete fajfas pri kio fariĝos la Tero, la akvo, la aero de la mondo kiun ni postlasos al niaj infanoj aŭ genepoj.
Multaj usonanoj komencas pensi, kiel niaj soldatoj en Irako, ke io ne glatas, ke tiu ĉi lando ne similas al la bildo kiun ni havas pri ĝi. Ĉiu tago alportas sian ŝarĝon da mensogoj sur la publika placo. La plej monstra de tiuj mensogoj estas ke ĉiu faro de Usono estas pardonenda ĉar ni agas en “milito kontraŭ la terorismo”. Ignorante la fakton ke la milito mem estas terorismo; ke enrompi ĉe la homoj, forkonduki familianojn kaj subigi ilin al torturo, estas terorismo; ke invadi kaj bombadi aliajn landojn ne alportas al ni pli da sekureco, tute male.
Oni iomete imagas kion komprenas tiu registaro sub “milito kontraŭ la terorismo” se oni memoras la faman deklaron de la usona sekretario pri defendo, s-ro Donald Rumsfeld (unu el la “plej serĉataj homoj” sur la listo de la serĝanto), kiam li alparolis la ministrojn de la NATO, en Bruselo, ĵus antaŭ la invado de Irako. Li tiam klarigis la minacojn por la Okcidento (imagu, ni parolas ankoraŭ pri la “Okcidento” kiel sanktaĵo, dum Usono, kiu malsukcesis vicigi plurajn okcidentajn landojn [inter kiuj Francio kaj Germanio], provis amindumi la orientajn landojn persvadante ilin ke nia sola celo estas libeigi la irakanojn kiel ni liberigis ilin el la sovetia dominado). S-ro Rumsfeld, do, klarigante kiaj estas tiuj minacoj, kaj kial ili estas “nevideblaj kaj neidentigeblaj”, elparolis sian senmortan sofismon: “Ekzistas aferoj kiujn ni konas. Kaj krome ekzistas aliaj, pri kiuj ni scias ne koni ilin. Tio signifas, ke ekzistas aferoj pri kiuj ni scias ke, en la momento, ni ne konas ilin. Sed ekzistas ankaŭ nekonataj aferoj, kiujn ni ne konas. Ekzistas aferoj, pri kiuj ni ne scias ke ni ne konas ilin. Resume, la neesto de pruvo ne estas la pruvo de neesto... Ne havi la pruvon ke io ekzistas ne signifas ke oni havas la pruvon ke ĝi ne ekzistas.”
Feliĉe s-ro Rumsfeld ekzistas por instrui nin. Tio klarigas kial la registaro Bush, nekapabla kapti la atencintojn de la 11-a de septembro 2001, daŭrigis sian impeton, invadis kaj bombadis Afganion ekde decembro 2001, mortigante milojn da civiluloj kaj kaŭzante la fuĝon de centmiloj da aliaj, kaj daŭre ne scias kie sin kaŝas la krimuloj. Tio klarigas ankaŭ kial la registaro, ne vere sciante kiajn armilojn kaŝas Saddam Hussein, decidis bombadi kaj invadi Irakon en marto 2003, konsternante la Unuiĝintajn Naciojn, mortigante milojn da civiluloj kaj soldatoj, kaj terorizante la loĝantaron. Tio klarigas kial la registaro, ne sciante kiu estas teroristo kaj kiu ne, decidis enkarcerigi centojn da homoj en la punkoncentrejo de Gŭantanamo en tiaj kondiĉoj ke dek-ok inter ili provis memmortigi sin.
En sia Raporto 2005 pri rompoj de la homrajtoj en la mondo, publikigita la 25-an de majo 2005, la organizo Amnestio Internacia ne hezitis aserti ke “la mallibereja centro de Gŭantanamo fariĝis la gulago de nia epoko”. La ĝenerala sekretario de tiu organizo, s-rino Irene Khan, aldonis: “Kiam la plej potenca lando de la planedo surtretas la antaŭrangecon de la leĝo kaj de la homrajtoj, ĝi permesas al la aliaj rompi la regulojn senhonte, konvinkite resti nepunataj.”
S-rino Khan denuncis ankaŭ la provojn de Usono banaligi torturon. La usonanoj, substrekis ŝi, provas retiri la absolutecon de la mapermeso torturi, “redifinante” kaj “mildigante” ĝin. Ŝi aldonis, ke “la torturo gajnas terenon ekde kiam ĝia oficiala kondamno ne estas absoluta”. Malgraŭ la indigno kaŭzita de la torturoj en la malliberejo Abu Graib, deploris Amnestio Internacia, nek la registaro nek la Kongreso de Usono postulis profundan kaj sendependan enketon.
La tielnomata “milito kontraŭ la terorismo” estas ne nur milito kontraŭ senkulpa popolo en fremda lando, sed ankaŭ milito kontraŭ la popolo de Usono. Milito kontraŭ niaj liberecoj, milito kontraŭ nia vivmaniero. La riĉaĵo de la lando estas ŝtelata al la popolo kaj redistribuata al la superriĉuloj. Oni ŝtelas ankaŭ la vivon de niaj junuloj.
SEN AJNA DUBO, tiu milito, kiu daŭras jam du jarojn kaj tri monatojn, faros ankoraŭ multajn viktimojn ne nur eksterlande, sed ene de Usono mem. La registaro diras, al kiu volas aŭdi tion, ke oni elturniĝos bone el tiu milito, ĉar, kontraste al Vjetnamio, estas relative “malmulte” da usonaj viktimoj.* Sed kiam la milito ĉesos, tiam la viktimoj de la sekvoj de tiu milito — malsanoj, traŭmatoj — ne ĉesos multiĝi. Post la Vjetnam-milito, veteranoj signis denaskajn misformiĝojn en siaj familioj, kaŭzitajn de la “agent orange”, potenca herbicido tre toksa, pulverizita super la vjetnamiaj loĝantaroj.
Dum la unua golfomilito, en 1991, oni nombris nur kelkcentojn da perdoj, sed la Asocio de Veteranoj antaŭnelonge denuncis la morton de okmil eksmilitistoj dum la lastaj dek jaroj. Ducent-mil veteranoj, el la sescent-mil partoprenintaj la unuan golfmiliton, plendas pri malsanetoj, patologioj kaŭzitaj de armiloj kaj municioj uzataj dum tiu milito. Ni atendu la efikojn de la malriĉigita uranio sur niaj gejunuloj senditaj al Irako.
Kio estas nia devo? Denunci ĉion ĉi. Ni estas konvinkitaj ke la soldatoj senditaj en Irakon eltenas la teroron kaj perforton nur ĉar oni mensogis al ili. Kaj kiam ili ekscios la veron — kiel tio okazis dum la Vjetnam-milito-, ili turnos sin kontraŭ sia registaro.
La resto de la mondo subtenas nin. La usona registaro ne povas senfine ignori la dek milionojn da homoj kiuj protestis en la tuta mondo la 15-an de februaro 2003 kaj ĉiujn kies nombro kreskas ĉiutage. La potenco de registaro — kiaj ajn estu la armiloj kiujn ĝi posedas, aŭ la mono kiun ĝi disponas — estas rompiĝema. Kiam ĝi perdas sian legitimecon en la okuloj de sia popolo, ĝiaj tagoj estas nombritaj.
Ni engaĝu nin en ĉiuj pacemaj agadoj celantaj haltigi tiun militon. Por tio oni neniam faros sufiĉe. La historio de sociaj ŝanĝoj estas farata de milionoj da agoj, etaj kaj grandaj, kiuj kumuliĝas en certa momento de la historio. Ĝis konstitui potencon kiun nenia registaro povas subpremi.
Howard ZINN.
ETNAJ KONFLIKTOJ TURMENTIS la Salomon-Insulojn antaŭ la aŭstralia interveno en julio 2003. Ekloĝinte grandanombre sur Guadalcanal laŭ iama invito de usonaj trupoj, loĝantoj el la insulo Malaita estigis reagojn de malakcepto fare de la ĉefurbanoj. Ambaŭ flankoj formis miliciojn; pli ol 60 homoj mortis kaj 20.000 malaitanoj estis elpelitaj. Ĉirkaŭ 700 aŭstralianoj kaj novzelandanoj, kiuj ekspluatis arbarajn resursojn kaj orminejon, estis revenigitaj al siaj landoj.
Guadalcanal antaŭe spertis internan malordon. Jam en junio 2000 milicianoj kaptis la ĉefministron, s-ron Bartholomew Ulufa’alu, kaj devigis lin eksiĝi. La balotado de decembro 2001 ne restarigis la publikan ordon, kaj la takso de fakulo pri la regiono estis neambigua: “la tradicia socio de la Salomon-Insuloj strukturiĝas laŭ mikro-unuoj kiuj respondas lingvajn dividojn. Tiuj unuoj malofte superas 500 anojn kaj ilin gvidas ”Big Men“ (granduloj). Neniu unuo etendiĝas al pli granda spaco ol al la propra insulo, aŭ eĉ nur tra tiu insulo mem. Antaŭvideble, la koncepto de nacia registaro, de nacio, estas nekonata tie”*.
En Vanuato, kiel sekvo de la franca-brita Kondominio Nov-Hebridoj, franclingvanoj kaj anglalingvanoj implikiĝas en kompleksaj disputoj kiuj ne ĉiam sin limigas ene de la propra lingva “komunumo”. Kverelojn ankaŭ estigas la partopreno de komunumestroj en diversaj suspektindaj negocoj. La justico ŝajnas esti en la manoj de tiuj kompromititaj frakcioj. Koaliciajn registarojn malfortigas la diverĝaj interesoj de iliaj konsistigaj grupoj. En decembro 2004, nova registaro gvidata de s-ro Ham Lini (la frato de pastoro Walter Lini, la patro de sendependeco de Vanuato) ŝajne ĝuis la favoron de Aŭstralio, kiu vidas en li tiun, kiu povas rekonduki la landon al “bona ŝtatregado”.
EN NAŬRO, lando kiu ne sciis profiti la financajn rimedojn kiujn ĝi ricevis de la ekspluato de fosfatoj, malstabileco paralizas la landon depost la balotado de aprilo 2000. Nur en 2003, la prezidanto ŝanĝiĝis kvar fojojn. Ankaŭ tie la subteno de Aŭstralio al komencitaj reformoj ebligis la reelekton de s-ro Ludwig Scotty al prezidanteco fine de oktobro 2004.
Papuo-Nov-Gvineo estas alia lando ŝirata de provoj secesii — ekzemple fare de la insulo Bugenvilo*. La ekspluato de la kupro de Panguna, kies profitoj ne restis en la insulo, instigis bugenvilanojn formi armitajn bandojn kaj postuli sendependecon. Naŭjara gerilo sekvigis la morton de almenaŭ 20.000 homoj ĝis la batalhalto de 1997. La interpaciĝo restas delikata kaj la registaro petis plilongigon de la misio de la interpacigaj trupoj post la 31-a de decembro de 2004. Pro etnaj kialoj, ankaŭ ekzistas aliaj secesiistaj grupoj kaj movadoj de perforta alfrontiĝo, precipe sur la altebenaĵoj de la Sudo. “Povus fariĝi, ke krimuloj iam havos hegemonion pri la politiko kaj ekonomio” kaj la lando povus “fendiĝi en kelkajn anarkiajn kaj nevivipovajn mikroŝtatojn”*.
En Fiĝio, la streĉitaj rilatoj inter melanezianoj kaj la loĝantaro hinddevena instigis sinsekvon de puĉoj. Tiuj de 1987 estigis la redaktadon de konstitucio laŭ rasaj kriterioj, kun 37 seĝoj el 70 rezervitaj por melanezianoj. Sub internacia premo, nova konstitucio estis adoptita en 1997 kiu “moligis” la antaŭajn dispoziciojn. Ĝi antaŭvidas, ke la ŝtatregado estas kolegia, kaj ke ĉiu partio kun almenaŭ 10% de la seĝoj povas formi parton de la registaro. La balotado de 1999 donis la mandaton al s-ro Mahendra Chaudhry, hinda fiĝiano. Incitate de suspektindaj negocistoj, la subtenantoj de ekskluzive melanezia regado vidis la realiĝon de siaj premsonĝoj. La 19-an de majo 2000, sep armitoj okupis la parlamentejon kaj tenis la ĉefministron kiel ostaĝon. La krizo daŭris du kaj duonan monatojn, post kiam la aŭtoritatoj restarigs la publikan ordon kaj arestis la ribelulojn, sed de tiam la subtenantoj de melanezia superregado tenas la potencon kaj s-ro Laisenia Qarase gvidas provizoran registaron.
LA ELEKTOJ FINE DE AŬGUSTO 2001 ebligis al s-ro Qarase teni sin en la ŝtatpotenco kun 31 seĝoj el 71 (dank’ al aliancoj kun aliaj partioj). La Laborista Partio de Fiĝio, gvidata de a-ro Mahendra Chaudhry, ricevis 27 seĝojn, sed li konsideris la balotadon “falsita”. Teorie, lia partio devus esti inkluzivigita en la registaro, sed la ĉefministro rifuzis. Jura proceso komenciĝis dum kiu la situacio restas streĉita. Atendante sian proceson, la eks-ribeluloj ĝuas fortan simpation ĉe la melanezia elito.
SPITANTE LA DECIDOJN de la Supera Tribunalo de Justico kaj la Kortumo de Lasta Instanco, s-ro Qarase rifuzis apliki la tekstojn. La Eŭropa Unio postulis ke plua asisto kondiĉu respekton al la konstitucio, kaj Francio memorigis la “delongan amikecon” kiu ligas la du landojn*. Krim-ondo disvastiĝis tra la ĉefurbo fine de 2004 kaj komploto celis mortigi eminentulojn de la Laborista Partio.
La krizoj en Vanuato, Salomon-Insuloj, Papuo-Nov-Gvineo, Fiĝio (kaj iommezure Nov-Kaledonio, kie konfliktoj inter kanakoj kaj valisanoj, kaj inter kanakoj mem favorantaj sendependecon, ŝajne disvolviĝas samdirekten) atestas, kiel skribis ankaŭ Darrell Tryon, pri “balkaniĝo de la landoj de la Sud-Pacifiko”.
Jean-Marc REGNAULT.
JUST GARMENTS, unuavide, apenaŭ distingiĝas de la aliaj centramerikaj maquilas*: konfekci-entrepreno en vasta hangaro kun neonlumo kaj vicoj de kudromaŝinoj ĉe kiuj laboras plejmulte inaj manlaboristoj. La salajroj estas apenaŭ pli altaj ol aliloke, “sed hodiaŭ, deklaras laboristino, s-rino Marlene Alvarado, la laboretoso havas jam nenion por fari kun tiu kiam la entrepreno nomiĝis ankoraŭ Tainan”.
En majo 2000, la tajvana societo Tainan SA instaliĝas en la impostlibea zono de San Bartolo (antaŭurbo de San Salvadoro). Kelkajn monatojn poste, deko da laboristoj decidas starigi sindikatan sekcion. La unua konflikto kun la direktejo eksplodas okaze de la tertremo de januaro 2001. La konstruaĵoj de la entrepreno estis damaĝitaj, kaj multaj salajruloj perdis proksimulojn aŭ iliaj domoj estis detruitaj de la tertremo.
La mastrumanto de Tainan, S-ro Wu Tao Chang, tamen rifuzas ferian tagon, kaj, dum la sekurec-kondiĉoj en la entrepreno estis ankoraŭ provizoraj, li ordonas relaboradon. “Mi suriris seĝon, memoras s-ro Ruben Orellana, unu el la fondintoj de la sindikatsekcio, mi alvokis la laboristojn hejmeniri kaj ni ĉiuj forlasis la fabrikon”.
Tia batalemo surprizas ne nur la direktejon de la entrepreno, sed ankaŭ Fenastras, la sindikata centralo, de kiu la sekcio de Tainan estas filio. Fenastras havas jam neniom da tiu batalpreteco kiun ĝi havis en la jaroj 1980. En novembro 1989, dum la interna milito kaj la granda ofensivo de la gerilanoj de la Fronto Farabundo Martí de Nacia Liberigo (FMLN) al San-Salvadoro, bombatenco mortigis grandan parton de ĝiaj gvidantoj, kaj ĝiaj lastaj “historiaj” ĉefoj estis devigitaj ekziliĝi. La nunaj ĉefoj — kiuj havas bonegajn rilatojn kun la mastraro kaj kun la ministrejo pri laboro — tenas la sindikatajn sekciojn en dormo, por, kaze de konflikto, proponi siajn servojn de peranto kaj intertrakti por atingi malmultekostajn akordojn, pere de komisionoj aŭ elcentaĵo por la nepagitaj kompensaĵoj je kiuj rajtas la laboristoj.
Ĉe Tainan, post vane provi trankviligi siajn aktivulojn, Fenastras senvalidigas ilian mandaton. Ili do turniĝas al la Sindikato de la Laboristoj de la Teksaĵindustrio. Al ĉikanoj kaj maldungoj, fare de la direktejo, kiu provas rompi la movadon, la sindikatistoj respondas per intensa mobilizado. La 18-an de aprilo 2002, ili sukcesis sindikatigi pli ol la duonon de la salajruloj de la entrepreno kaj, atinginte la laŭleĝan kvonton, deponas peton pri kolektiva intertraktado ĉe la labor-inspektejo. Kvar tagojn poste, la direktejo de Tainan anoncas la ĉesigon de siaj aktivecoj en Salvadoro. Tuj la laboristinoj okupas la fabrikon por malhelpi la delokadon de la maŝinoj kaj lanĉas alvokon al internacia solidareco.
En Usono, la AFL-CIO subtenas ilin, dum la United Students Against Sweatshops (USAS) kaj Campaign for Labour Rights* alparolas la komanditantojn de la entrepreno (Gap, Land Ends, Footlocker...) pri la malrespekto de ilia kondutkodo. Invitita al Usono, s-rino María Luz Panameña, laboristino ĉe Tainan, sukcesas enkondukiĝi ĉe la ĝenerala asembleo de la akciuloj de Gap kaj respondas al la prezidanto kiu ĵus fanfaronis pri la sociala politiko de la firmao: “Sinjoro Fish, mi venas de Salvadoro kaj fieras produkti vestaĵojn por Gap, sed jen vi mensogas...”
La 13-an de junio 2002, en 31 usonaj urboj okazas amasiĝoj antaŭ la magazenoj de Footlocker — kiu rifuzas komenti la demandon pri respekto al sindikat-libereco en la entreprenoj kiuj produktas por ĝi; en Tajvano, la aktivuloj de Focus on Globalization manifestacias fronte al la sidejo de la societo; en Kamboĝo, la laboristoj de la fabrikoj de Tainan minacas striki*; en San-Salvadoro, la laboristinoj marŝas antaŭ la tajvana ambasadejo. Sekvatage, Tainan akceptas la principon de kunveno inter sindikatistoj kaj direktejo ĉeeste de internaciaj observantoj.
La 21-an de novembro, fine, kunveninte en apartamento de la hotelo Radisson en San-Francisko, la konfliktpartioj akordiĝas. Tainan disponigas la necesan kapitalon por remalfermi maquila-n de 120 maŝinoj — kun ebleco kreskigi tiun nombron ĝis 600 se la mendoj ebligas tion — kaj financas kompenso-fonduson destinitan kompensi la sindikatistojn viktimoj de nigraj listoj; la laboristoj estos reprezentataj sine de la direkta konsilio; 50% de la jaraj profitoj estos disdonendaj al la salajruloj. La nova entrepreno nomiĝos Just Garments (Justaj Vestaĵoj).
La laboristinoj estas tamen ne ĉe la fino de siaj ĉagrenoj. Unua obstaklo: S-ro Ricardo Safi, reprezentanto de unu el la grandaj familioj de Salvadoro, kiu posedas 80% de la terenoj kaj konstruaĵoj de la senimposta zono de San Bartolo, rifuzas lui siajn lokalojn al “sindikatigita” entrepreno. La aliaj proprietuloj sekvas lin.* Just Garments, devigata uzi malbonstatajn ejojn, ne kapablas komenci la produktadon antaŭ oktobro 2003. Sed tiam mankas la mendoj.
S-ro Gilberto García, reprezentanto de la Centro de studoj kaj apogo al laboristoj (CELA), dense ligita kun la eksperimento, partoprenis en la intertraktadoj de San-Francisko. Li memorigas ke “la reprezentanto de Gap tiam mallonge aperis, sed rifuzis engaĝiĝi en la sekvo de la eksperimento”. La senprecedenca situacio naskita de la akordo subskribita kun la tajvana societo prilumas la ambiguan sintenon de la nordamerikaj firmaoj, kiuj rifuzas kunlabori.
Konfrontitaj al nova opini-kampanjo, Gap kaj Lands End elturniĝas per donaco al Just Garments, kun kiu ili rompas ĉian rilaton. La entrepreno estas ankaŭ konfrontita kun kaŝa bojkoto de la aliaj maquilas. “La vicproduktado inter maquilas, klarigas s-ro Nelson Morales, la nova mastrumanto, reprezentas gravan parton de la aktiveco de la sektoro. Sed la kolegoj kiujn mi kontaktis rifuzis subprodukti kun ni, komprenigante ke estus alie se la entrepreno ne estus “sindikatigita”.” Rande de bankroto, Just Garments ricevas lastmomente siajn unuajn mendojn en aŭgusto 2004.
La mendokajero estas plena, kaj cento da laboristinoj nun laboras en aliaj kondiĉoj ol tiuj en la aliaj maquilas. La muchachas aprezas: “Mi povas paroli kun mia najbarino, leviĝi por iri al necesejo aŭ trinki glason da akvo sen esti riproĉata.” “Gravedulino ne riskas maldungon.” “La kromhoroj estas pagataj, oni ne provas prirabi nin.” Kaj, plia surprizo-temo por la novulinoj, kiuj perfekte konas, ofte memsperte, la kondiĉojn kiuj regas aliie: “La sindikatistoj ne kaŝas sin”.
Tamen, moderigas s-ro Morales, “ni estas entrepreno, konfrontita kun senkompata konkurenco kaj kiu devas pruvi sian rentabilitaton, ni ne estas neregistara organizo kiu vivas de eksteraj financoj. La ekvilibro inter la komenca idealo kaj tiuj trudoj estas malfacile trovebla”. Tiel, la salajroj estas nur kelkajn cendojn superaj al la laŭleĝa minimumo por horo kaj, post jaro da malfacila aktiveco, la entrepreno, kiu apenaŭ sukcesas ekvilibrigi siajn bilancojn, ne havas profiton por disdoni inter la laboristinoj (kiel antaŭvidis la akordo subskribita kun Tainan).
Por povi iun tagon doni al siaj laboristinoj decan salajron, Just Garments kalkulas kun pli alta produktado — la laboristinoj kiel la mastrumanto diskutas pri plibonigoj farendaj por la produktoĉeno — kaj serĉas novajn merkatojn en la justa komerco. “Ni tamen ne luliĝu en iluzioj, koncedas s-ro García. Tiom longe kiel niaj komanditantoj — markoj kaj granda distribuo — pagas 2,45 dolarojn por dekduo da t-ĉemizoj revendotaj kvindekoble pli koste en iliaj magazenoj, niaj eblecoj estos limigitaj.”
Philippe REVELLI.
Akceptante, la 20-an de junio, la s-rojn Jean-Claude Juncker kaj José Manuel Barroso, komisiitojn de kriza Eŭropa Unio, s-ro George W. Bush asertis: “Usono alportas plu sian apogon al Eŭropa Unio fortika kiel partnero.” Transe de diplomatiaj formuloj, la usona registaro baraktas en siaj kontraŭdiroj, ĉar ĝia unuflankismo — ekonomia, komerca kaj milita — puŝiĝas kontraŭ la multeflanka realeco de la planedo. La ekonomia sano de la unuaranga potenco ege dependas de la tutmonda ŝparo, sed la politikoj de Vaŝingtono, inspirataj de ĝia milita superregado, kontraŭdiras la sanktegan principon oficiale subtenatan de libera komerco. Ĉu temas pri turnopunkto de la historio simila al tiu, kiu ĉesigis, inter 1880 kaj 1914, la unuan fazon de la kapitalisma tutmondiĝo?
LA TUTMONDIĜO de la fino de la 20-a jarcento, komprenata kiel unuigo de la tutmonda ekonomio laŭ liberala paradigmo, ŝajnas finiĝi hodiaŭ. La simptomoj de tio estas multnombraj: imperiismaj militoj, kreskado de naciismoj, komercaj konfliktoj pli kaj pli seriozaj ene kaj ekstere de la kapitalisma kerno, socialaj turbuladoj eksplodantaj ĉie en la mondo. Tio en kunteksto de strukturaj malekvilibroj de la monda ekonomio kaj intensiĝo de la socialaj malegalecoj tiom enlande kiom interlande*
Tiuj diserigaj tendencoj malfortigas la interŝtatajn modelojn de kunlaboro kaj la regad-reĝimojn, kiuj subportas la tutmondan ordon. Ili spegulas la kontraŭdiron inter la transnacia eco de la kapitalisma ekspansio kaj la segmentiĝon laŭ naciaj limlinioj de la moderna interŝtata sistemo.
Tiu kontraŭdiro ne estas nova. En la 19-a jarcento, ĝi ĉesigis la unuan tutmondiĝan ondon, kiu sekvis la okcidentan imperiisman ekspansion, kiam la kunmetado de naciismo kaj militismo frapis mortigan baton al la internacia ekonomiordo superregata de Britio kaj interrompis la longan pacperiodon kiu sekvis al 1815 en Eŭropo.
La leviĝo de germana ŝtato forta kaj militisma, same kiel la interimperiismaj konkurencoj, fine definitive kompromitis la kapablon de Britio “okupi la centron”. La paradigmoj regantaj ĉe la jarcentmezo, sed jam malfortiĝantaj ekde la 1880-aj jaroj, nome la ekonomia liberalismo kaj la libera komerco, falegis kiam la Germanio de Vilhelmo 2-a celis la hegemonion super Eŭropo en 1914. La unua fazo de la okcidenta tutmondiĝo, sub brita patronado, finiĝis tiel en sangomaro.
En sia fama verko pri la kadukiĝo de la liberalismo, la sekvanta kreskado de la faŝismo kaj la eksplodo de nova mondmilito, Karlo Polanyi* montras kiel la transnacia kapitalisma kunlaboro, enkorpigita de la tuteŭropaj maŝaroj de la “alta financo”, “kiuj el funkcia determino havis la taskon malebligi la ĝeneralajn militojn”, fine subfalis sub la politikoj de la naciaj potencoj: “La potenco rangiĝis super la profito. Kvankam la interpenetrado de iliaj kampoj estis profunda, la milito, sume, ŝtele anstataŭis la komercon.” Malgraŭ la alta nivelo de la eŭropa ekonomia integriĝo en la dua duono de la 19-a jarcento, la plektaĵo de la kapitalisma interdependeco estis forbalaita de la altiĝanta ondo de naciismo . Tiu ondo, provokita de la difektegoj de “merkato alĝustiganta sin mem”, klimaksis per la faŝismo. Kiel ĝenerala fenomeno, la faŝismo, kiu venkegis la liberalismon kaj la socialismon, estis mortiga kaj patologia “solvo al la senelirejo en kiu lokis sin la liberala kapitalismo”, reformo “de la merkat-ekonomio realigita koste de elradikigo de ĉiaj demokratiaj institucioj”. La socio, laŭ Karl Polanyi, “faris dispoziciojn por protekti sin” kontraŭ la “merkato alĝustiganta sin mem”, organizo kiu “ne povis daŭre ekzisti sen ruinigi la homan kaj naturan substancon de la socio”. Oni tiel elektis fortikajn militismajn ŝtatojn kaj la unuiĝon de la socio malantaŭ la ŝtato*.
Certe, la historio ne konsistas en eterna reveno de la samaj fenomenoj, sed la hipotezo de Karlo Polanyi liveras utilan kadron por analizi la senelirejojn de nia epoko. Potencaj diserigaj fortoj minacas la konstruaĵon de la aktuala liberala ordo. Sur la socia nivelo, la akriĝo de la socia rezistado antaŭ la konkurado de la “libera merkato” montriĝas samtempe en la apero de tutmonda demokratia movado de socia transformiĝo kaj en la kreskado de dekstraj ordonemaj popolismoj. Sur la nivelo de la ŝtatpotenco, la plej esprimriĉa reago estis la frapanta naciisma revigliĝo en Ĉinio, Rusio, Japanio, Eŭropo* kaj aliloke. En Usono, kerno de la monda kapitalisma sistemo, la naciismo alprenis formon aparte akregan: tiun de imperiismo.
Tiu renaciiĝo de la monda politiko signas la finon de la liberala interludo post la malvarma milito. Multaj homoj pensis ĉe la fino de la 1980-aj jaroj kaj en la 1990-aj jaroj, ke la estiĝo de “tutmonda vilaĝo” (danke al la kunpremo de tempo kaj spaco, ebligata de la komputika revolucio), la transnaciiĝo de la kapitalo kaj la estiĝo de tutplanedaj maŝaroj pri horizontala produktado estas kondukontaj al redistribuo de la povo de publikaj aktoroj al privataj aktoroj, kaj al “la iompostioma forpaso de la moderna teritoria ŝtato estiel unuaranga ejo de la monda povo*”.
La liberal-demokrataj teoriistoj opiniis, ke ni jam nun estas enirintaj en postmodernan periodon, kie la nacio-ŝtato troviĝas duoble kontestata: de sube, fare de civila socio, fortika je nova povo kaj, de supre, fare de memstaraj tutmondiĝintaj merkatoj. La postmoderna periodo egale aliformigis la gramatikon de la monda politiko: pro tio ke la interdependeco estigita de la mondaj merkatoj kaj de la transnaciaj agantoj bremsis la militemajn impulsojn de la moderna nacio-ŝtato, la povo “bazita sur la persvado” (soft power ) anstataŭis la “povon bazitan sur la forto” (hard power). La liberaldemokrata opinio kunigis tiom la instituciemistojn favorajn al fortigita interŝtata kunlaboro, kiom la komercajn pacistojn, kiuj rigardas la fortigon de la ekonomia interdependeco kaj konverĝeco kiel fundamenton de daŭra demokratia paco. La filozofo Jürgen Habermas pensis, laŭ socia, demokratia perspektivo, ke oni estas spektanta estiĝon de promesriĉa amasiĝo de fortoj kapablaj, fine, realigi la projekton naskitan de la klerismo (Aufklärung), pri kantieca paco bazita sur “kosmopolitika konceptado de la juro” transcendanta la internacian juron.
Pli maldekstre, la novmarksismaj teoriistoj pripensantaj la transnaciiĝon de la kapitalo, la reformadon de la ŝtato kaj la novajn formojn de tutmonda regado metis al si la demandon ĉu la imperiismo ankoraŭ prezentas utilan analiz-kategorion. Inspiriĝante el la tezo de Karl Kautsky pri la “transkapitalismo” (1914), laŭ kiu la kapitalisma kunlaboro povas transcendi la interimperiismajn rivalecojn estigatajn de la monopolemaj puŝoj de la nacio-ŝtato kaj de la naciaj karteloj, kelke da intelektuloj opiniis en la 1990-aj jaroj, ke la malfrua kapitalismo inaŭguris postimperiisman eraon*. Ili vidis ties signojn ĉe la stariĝo de transnacia kapitalisma klaso kun tutmondaj interesoj, kiu konscias, ke ĝiaj interesoj transcendas la teritorian nacian kadron*. La klasika imperiismo, aŭ la monopol-cela rivaleco inter ekspansiismaj nacio-ŝtatoj, ne estus plu elekteblaĵo en interdependanta kapitalisma sistemo regata de superŝtataj institucioj spegulantaj la komunajn interesojn de la nova klaso.
Ĉe la fino de la jardeko, Tony Negri kaj Michael Hardt larĝe verŝajnigis version milde rearanĝitan de tiu hipotezo formulante en sia verko Empire [Imperio]* la metahistorian postulaton laŭ kiu la nuntempa imperio ne estas febla eĥo de la modernaj imperiismoj, sed formo fundamente nova de dominado. La imperio, laŭ ili, estas tranĉinta la umbilikan ŝnuron, kiu rilatigis ĝin al la nacio-ŝtato kaj ne estas plu limsignata de teritorio: seniĝinta de politika centro, la nova tutplaneda imperium fariĝas esprimo de geometria tutaĵo de dominad- kaj potencrilatoj estigitaj de la tutmondiĝintaj merkatoj sur ĉiuj niveloj de la socia vivo. Kontraste kun la vertikalaj kaj koncentriĝintaj dominad-sistemoj de la malnovaj eŭropaj imperioj, la potenco, en la nova tutmondiĝinta aranĝo, estas difuza, malkoncentriĝinta kaj horizontala. Tiu fenomeno, siavice, okazigas novajn transnaciajn rezistad-formojn fare de malcentralizintaj retoj: la multegoj. La imperio tiel difinita fariĝas tuttera regno senlima kaj sennoma.
Diversmaniere, do, tiuj ĉiuj perspektivoj aludas epok-ŝanĝon, transiron de strategioj de potenc-maksimumigo de la moderna nacio-ŝtato al postnacia, postmoderna aranĝo de la tutmondeco. Tamen, en la momento mem, kiam tiuj ideoj estis formulataj, potencaj fortoj sekrete ronĝis la fragilajn fundamentojn de la tutmonda liberal-kapitalisma ordo. Tiuj fortoj jam nun klare videblas.
LA PRECIPA MALORDIGA FORTO devenis de Usono, kiu, sub la prezidanteco de s-ro George W. Bush, strebas al akiro de tutmonda monopolo. Kuŝas tie ia ironio, en la senco, ke Usono estis la motoro kaj la precipa profitanto de la kapitalisma integriĝo kaj de la tutmondiĝinta merkat-ekonomio en la 1990-aj jaroj. La tutmondiĝo fortigis la usonan aŭtonomion, ĉar “la kreskanta movebleco de la informo, de la financo, kiel ankaŭ de varoj kaj servoj liberigis la usonan registaron de ĝiaj devigoj samtempe altrudante pli fortajn devigojn al ĉiuj aliaj landoj*”. Tamen, la manifestiĝo de “fortika (usona) naciismo”, kiel Samuel Huntington — la diskoniganto de la “kolizio de civilizacioj” — nomas la novan sintenon de Usono, fundamente malordigis la vojlinion de la tutteraj aferoj: la liberala tutmondiĝo kaj la kapitalisma interdependeco estis substituitaj de politiko de imperia potenco manifestiĝanta kiel tia. Tute kiel Londono estis en la 19-a jarcento la centro de ekspansio de merkat-ekonomio subtenata de politika ordo kaj plifortigata de transnaciaj retoj, kiuj interesiĝis pri tio ke la paco regu en Eŭropo*, la daŭrigo de la tutmondiĝo en la 21-a jarcento postulas al Usono, ke ĝi daŭrigu samtempe subteni instituciigitan kunlabor-sistemon inter ŝtatoj kaj liberalajn reĝimojn de mastrumado de la tutmonda ekonomio.
Sed, male al Britio, kiu perdis la kontrolon, kiun ĝi tenis, Usono elektis malmunti la internacian institucian sistemon. Kiel skribite de Stanley Hoffmann: “Usono volas aŭ reveni al la kondiĉoj de antaŭ 1914 (...), aŭ prefere, rigardante sin kiel gardiston de la tutmonda ordo, lasi la aliajn ŝtatojn elporti ĝiajn nunajn trudojn, siavice rezervante al si la rajton elekti inter la trudoj de la internaciaj juro kaj institucioj tiujn, kiuj servas al ĝiaj interesoj kaj malakcepti ĉiujn aliajn.” En ambaŭ kazoj, temas por Usono pri, ĝuste tiel, malmunti la kadrojn pri multnacia kunlaboro starigitajn post 1945 por enkonduki iom da ordo kaj modereco en la ĝangalo de la tradiciaj internaciaj konfliktoj*”.
Tiu dispono spegulas la elektojn kaj la interesojn de la bloko de naci-imperiismaj fortoj, kiu formiĝis je la dekstro dum la malvarma milito kaj atingis la povon en januaro 2001. Kiel skribite de Stephen Gill, esploristo pri internaciaj rilatoj, tiu naciisma bloko estas historie “ligita al la sekurec-komplekso, al la kadukiĝantaj protektismaj sektoroj kaj al la geopolitikaj realismemaj pensuloj*”. Ĝi distingiĝas de la transnaciiĝintaj fortoj pli kosmopolitaj en la sino de la usona socio, interalie “de la pli tutmondiĝintaj ekonomiaj interesoj (corporate interests [korporaciaj interesoj]), kiuj bezonas havi aliron al la merkatoj kaj al la kapitaloj de aliaj landoj kaj kies identeco rilate la usonan teritorian enton estas malpli preciza”. Tiuj, kiel iliaj antaŭuloj de la 19-a jarcento, estas, se uzi la esprimon de Fernand Braudel, “kapitalistoj de alta maro”, kies interesoj, kies ekzisto mem, dependas de retoj pri transnacia kunlaboro.
Dum la konsisto kaj la politiko de la registaro William Clinton spegulis, almenaŭ parte, la interesojn de tiu kosmopolita klaso, reduktiĝinta sed influa, la dekstra elito nun en la povo prezentas la milit-industrian komplekson, do la sektoron malplej aŭtonoman kaj la plej naciisman de la usona politika ekonomio. La malplej aŭtonoman, ĉar, kunfandiĝinta kun la ŝtato, ĝiaj ekzisto kaj disvolviĝo dependas de la ŝtato. La plej naciisman, ĉar ĝi penas, laŭdifine, maksimumigi la nacian potencon. Tiuj du regantaj frakcioj ambaŭ apogas sin sur vasta socia bazo. Kiel tion klare montris la geografia distribuo de la baloto en la prezidanta elekto de novembro 2004, la socia grundo de la liberalaj internaciistoj koncentriĝas en la marbordaj urbaj zonoj kun alta demografia denseco, dum la precipa popola bazo de la naciismo kaj de la militismo sidas en la kamparaj zonoj, inter la popolaj kaj la mezaj klasoj, ĉe la landkoro.
Tiu sociologia malegaleco kelkfoje speguliĝas en tre fortaj politikaj diferencoj. La skipo de s-ro William Clinton, ekzemple, provis modifi la institucian ekvilibron, sine de la registaro, favore al la Trezorejo, kaj klopodis stimuli antaŭ ĉio la komparajn avantaĝojn de la plej internaciiĝintaj sektoroj de la usona kapitalo en la freŝe tutmondiĝintaj merkatoj. Kompense, la registaro Bush, de kiam ĝi enpoviĝis, sole celis fortikigi la “povon per la forto” de la lando kaj mobilizi la usonan armeon por starigi mondan disciplintrudan ordon sub monopola kontrolo. Kiel klare indikis s-rino Condoleezza Rice antaŭ la baloto de 2000, la bloko de fortoj aprobantaj s-ron George W. Bush celas liberiĝi de “iluzia internacia komunumo” kaj renversi la liberalan paradigmon forlasante la hezitan politikon pri internaciismo de la 1990-aj jaroj por la naciismo, la forto kaj la milito*.
La formiĝo de la naci-imperiisma bloko akazis en tri stadioj. Tute unue, la radikalaj partizanoj de la malvarma milito parte sukcesis subfosi la malstreĉiĝon inter Oriento kaj Okcidento meze de la 1970-aj jaroj*. La neceso subteni la internaciajn aliancojn de la malvarma milito bremsis la entreprenon. Provi atingi unuflankan avantaĝon minacintus la “okcidentan” unuecon kaj kompromitintus la legitimecon de la usona pretendo, jam taŭzitan de la Vjetnam-milito. En la 1980-aj jaroj, sub la prezidanteco de Ronald Reagan, okazis poste la “konservativa revolucio”, akompanata, refoje, de la provo evidentigi la usonan unuarangecon per milita mobilizado kaj uniflankismo pri eksterlanda kaj komerca politiko. Fine, tria stadio, la kunfandiĝo plenumiĝinta en la 1990-aj jaroj inter la novkonservatismo kaj la militismo de la “biblia zono” (Bible Belt militarism) kaj kiu sekvigis la venkon de la nova dekstro al la kongreso en 1994.
La venko de la respublikanoj rezultigis kampanjon celantan malfortigi, eĉ neniigi la Unuiĝintan Naciaron kaj plifortigi la usonan memstarecon malprofite al ĉiuj aliaj landoj. Ni memorigu, ke dum la 1990-aj jaroj, la usona kongreso, ofte aliancita al Pentagono pli kaj pli memstara rilate la prezidantejon, rifuzis kvitiĝi je la kotizoj de la lando ĉe la Unuiĝinta Naciaro, altrudis unuflankajn ekonomiajn sankciojn kontraŭ tridek-kvin membro-ŝtatoj de la organizacio, voĉdonis favore al eksterteritoria leĝaro (leĝoj Helms-Torricelli) malobservante la internacian juron kaj rifuzante konfirmi internaciajn konvenciojn kaj precipe gravajn traktatojn pri armilar-kontrolo, kiel la konvencion de Otavo, de 1997, kiu malpermesas la produktadon, komercadon kaj uzadon de kontraŭpersonaj minoj, kaj la ĝeneralan traktaton, kiu malpermesas nukleajn provojn (Comprehensive Test Ban Teaty [ĝenerala prov-malpermesa traktato]).
KVANKAM KONFIRMINTE LA KONVENCION pri kemiaj armiloj en 1997, la usona kongreso tien manovre enkondukis esceptojn, kiuj malplenigas tiun instrumenton de ĝia substanco. En la komenco de 2001, la registaro Bush forneis la protokolon de Kioto, subskribitan de la prezidanto Clinton, forĵetis programon de la Unuiĝinta Naciaro destinitan por kontroli la komercon pri leĝeraj armiloj, blokis la klopodojn celantajn aldoni kontrol-protokolon al la konvencio pri biologiaj armiloj kaj tute simple forlasis la traktaton pri kontraŭ-balistikaj misiloj (ABM).
Tiu kampanjo apogeis en 2003 per la milito en Irako kaj pravigaj diskursoj laŭdantaj la tutteran imperion. Hodiaŭ, spite la evidentan malsukceson de tiu imperia aventuro (kvalifikita “katastrofa sukceso” de s-ro George W. Bush mem), kaj senprecedencan legitimeco-krizon, la registaro daŭrigas sian monopolan vojon. Oni vidas signojn pri tio en pluraj kampoj*, sed la fenomeno tute aparte manifestiĝas per la pli kaj pli deklarata usona volo atingi absolutan kaj senfinan militan superregadon. Du freŝdataj registaraj decidoj ilustras tiun volon: tiu prilabori miniaturigitajn unuafrapajn nukleajn armilojn kaj tiu sekvi spacan strategion alnomatan mondskala frapo (global strike). Tiu programo pri armeigo de la spaco estos anoncita baldaŭ. Ĝia celo estas “starigi kaj subteni spacan superecon” de Usono provizante ĝin per la kapablo, ekde la spaco, “detrui komando-centrojn aŭ misil-bazojn ie ajn en la mondo*”.
Tiuj du programoj apartenas al la pens-direkto de la doktrino pri ĉiama strategia superregado skizita en la strategio pri nacia sekureco de la Blanka Domo (2002), kaj pri rearanĝo de la usonaj armeoj al kies plenumado jam antaŭe invitis s-rino Condoleezza Rice cele al “decidige alfronti la aperon de iu ajn malamika milita potenco (...) kaj decidige reagi al la fireĝimoj kaj al minaco devenanta de malamikaj potencoj”.
Ambaŭ minacas la stabilecon de la mondo: la unua instigante al multiĝado de atomarmiloj, kaj la dua pliardigante novan vetarmadon en la spaco. Ŝajne, laŭ la kalkuloj de la usona registaro, Ĉinio kaj Rusio, rigardataj kiel estontaj konkurentaj potencoj respektive region- kaj mond-skale, ne disponos alian elekton ol sekvi la movadon kaj dediĉi al militaj elspezoj rimedojn, limigitajn, je kiuj la nacia ekonomio estos senigita, aŭ akcepti la potencialan strategian superregadon de Vaŝingtono. La kunlabor-interludo inter Usono kaj tiuj du landoj en la kadro de la “monda milito kontraŭ la terorismo” estas fininta.
Estas memklare, ke klopodi por akiri monopolon estas la malo de interdependeco. Usono prezentas la centron de la monda kapitalisma sistemo; tiu pozicio havas tutplanedajn konsekvencojn, kelkajn evidentajn, aliajn insidajn. Tiuj perturbaj efikoj trafas la mondan ekonomion. La strukturaj malekvilibroj ene de la internacia ekonomia sistemo montriĝas per la starigo de protektismaj aranĝoj, kaj per la fakto, ke la ekonomia konkurenco alprenas la klasikan formon de monaj kaj komercaj konfliktoj pli kaj pli akraj inter landoj kaj konkurantaj blokoj.
En multepolusa mondo, evidente estas iluzie intenci monopolon. Kvankam Usono estas la superrega lando de la internacia sistemo, ĝi pli kaj pli implikiĝas en dependec-retoj, pro kiuj ĝi kulpas mem: la usonaj konsumad-modo kaj vivnivelo devas, por persisti, tute samtempe kontribui subteni la azian ekonomian viglecon kaj enpreni kvantojn ĉiam pli grandajn de la monda ŝparo (80 elcentojn en la nuno). Tiu fenomeno ne povas daŭri.
La transnaciaj retoj de kapitalisma kunlaboro, formalaj kaj neformalaj, kaj la superŝtataj institucioj de reguligo de la tutmondiĝinta kapitalismo starigitaj aŭ fortigitaj dum la 1980- kaj 1990-aj jaroj montriĝas nekapablaj daŭrigi la sistemon. Kaj, pro manko de transnacia politika instanco kapabla renversi tiun diserigan tendencon, ni drivas al la malordo.
Philip S. GOLUB.
Instruisto ĉe la Universitato Parizo-VII kaj ĵurnalisto.
Sur la azia kontinento okazas nun kvaropa ludo, inter Ĉinio, Hindio, Japanio kaj Usono. La 18-an kaj 19-an de julio 2005 s-ro George W. Bush solene akceptis la hindan ĉefministron Manmohan Singh — kiu kelkajn monatojn antaŭe ekintertraktis kun la ĉinaj regantoj por solvi la limajn kverelojn. Ĉinio provas ĉirkaŭiri la potencan japanusonan aliancon kaj akiri novan lokon en la mondo danke al “nesimetria diplomatio”. Unua sukceso: sub premo de Pekino, Nordkoreio konsentis reveni al la intertraktado pri atom-senarmigo.
En la ĉina lingvo, la situo de vorto ene de frazo — pli ol la vortoj mem — difinas la signifon. Tiu principo perfekte aplikiĝas al la geopolitika strategio de Ĉinio. De Pekino ĝis Ŝanhajo, de la reprezentantoj de registaro ĝis la plej famaj gvidantoj de think tanks (konsilfirmaoj), sen forgesi la universitatanojn, ne eblas ne renkonti la remodernigitan stelulo-vorton: stabileco.
Por kompreni ĝian veran sencon, necesas remeti ĝin en la kuntekston de tiu ĉiam moviĝanta lando , kie la ŝtatgvidantoj neniam ajn tiom ofte vojaĝadis. Kie universitataj cirkloj, pli malfermaj ol iam ajn, ludas novan rolon de celesplorantoj por la regantoj, inkluzive de tiuj financataj de malavaraj eksterlandaj mecenatoj. La Centro de Internaciaj Studoj de la fama Beida-Universitato, en Pekino, kiu ampleksas tri modernegajn konstruaĵojn, estas patronata de Hongkonga mecenato por la maldekstra parto, de itala entrepreno por la meza, kaj de alia Hongkonga firmao por la dekstra. Ĉiu parto havas sian arkitekton, sed la tuto harmonie integriĝas en tiu historia loko*. Malfermeco ne signifas forlason. Kaj stabileco ne egalas senmovecon.
En sia oficejo fronte al la Truo Feng Lian, kie abundas luks-vendejoj ne alireblaj por la ordinaraj ĉinoj, s-ro Kong Quan, proparolanto de la ministerio pri eksteraj aferoj (MEA), scioplene klarigas: “Antaŭ ĉio Ĉinio deziras subteni stabilan ĉirkaŭaĵon, favoran al disvolvado.” Pli ol mil kilometrojn for, en Ŝanhajo, en la fama Fudan-universitato, en la tutnovaj kontruaĵoj de la Centro pri Usonaj Studoj (CUS), parte financita de la Usona Agentejo por Internacia Disvolvado (UAID — USAID)-, Prof. Shen Dingli, eminenta fakulo pri atomaj demandoj, kiu ne emas ŝablone paroli, ankaŭ ne povas eviti mencii la devigan referencon al stabileco. Li timas nenion pli ol — ĉiam eblan — malstabiliĝon en la najbara koreia duoninsulo, aŭ en Proksim-Oriento, kiu provizas preskaŭ la duonon de la ĉinaj nafto-importaĵoj.
Tiu fakulo siamaniere klarigas tion, kion iuj nomis la “diplomatio de antaŭstato”. Por Pekino, prefere estu ordo — eĉ se usona, eĉ se nefavora — ol ĥaoso, kiu kontraŭstarus ĝiajn kreskoplanojn kaj tutmondajn ambiciojn. Ekonomia kresko certigas la bazon de la interna socia pakto, kiu laŭ la jaroj meze garantias la pluvivon de la reĝimo. La tutmondaj projektoj celas redoni al Ĉinio “la lokon, kiun ĝi rajtas sur la internacia scenejo”, laŭ esprimo de s-ro Kong. Ĉinio estas iom malpli silenta kaj iom pli aktiva hodiaŭ ol hieraŭ. Sed multe malpli ol morgaŭ, iom post iom, laŭ la fortiĝo de la lando.
Kontraŭe de tio, kion oni ofte kredas, ekonomio ne estas la sola gvidilo de diplomatio, kiu nur celas — laŭ iuj — provizi Ĉinion per krudmaterialoj kaj cerealoj. Jes, la internaciaj rilatoj ja devas kontribui al energi-provizado kaj certigi la nutran sekurecon. Sed ekonomio enkadriĝas en pli vasta vizio, kiun Ĉinio havas pri si mem, en la regiono kaj en la mondo. Ĝi estas parto de la necesa paca havaĵaro, nepra por esti agnoskata sur la internacia scenejo. Ne malofte oni rememorigas la “historion de la lastaj kvincent jaroj”:. sen potenca ekonomio, neniu lando estas aŭskultata.
En la tute proksima historio, tri periodoj markis la mensojn. La unua estas ligita al eventoj de Tienanmen-placo, kiu restas malpermesata temo en la gazetaro*. La traŭmo ne venas de eventualaj kritikoj al la reĝimo mem — politikaj opozicioj restas malpermesataj, kvankam, paradokse, la intelektuloj disponas pri pli da libereco. Oni ja ofte substrekas la prezon, kiun oni pagis pro tio al eskterlando. Kaj ĉefe la okcidentan embargon, kiu trafis Ĉinion precize kiam Rusio ne plu kapablis provizi ĝin per altteknologiaj materialoj, aparte armeaj.
La ŝoko de la Tienanmen-placo signis precipe la ekfinon de la “mielluno” (miyue) kun Usono. Ĝi daŭris preskaŭ dudek jarojn, de la akcepto de la Popola Respubliko Ĉinio en la Unuiĝintaj Nacioj, anstataŭ Tajvano, la 25-an de oktobro 1971, kaj la vojaĝo de Prezidanto Richard Nixon la postan jaron, ĝis la starigo de “strategia partnereco”, ilo de disvolvado. Post tiu periodo okazis sinsekvo da seniluziiĝoj, da incidentoj (tiel la bombado de la ĉinia ambasadejo en Beogrado, en 1999) kaj refirmigo de la ligiloj inter Usono kaj Japanio, la malŝatata konkuranto.
Dua grava fakto :la disfalo de Sovetunio. Neniu bedaŭro pro la malapero de tiu malamiko-frato, sed multaj universitatanoj memorigas, ke eks-USSR elĉerpiĝis pro vana konfrontiĝo kun Usono, kune kun tre multekosta armilkonkurado. “Usono instigas al konkurado kaj al rapidiĝanta kreskado de la armeelspezoj”, diras fakulo pri defendo-demandoj, kiu deziras resti anonima, “sed ni devas resti je la nivelo de armilmodernigo necesa por fortikigi nian defendon.” Tiu “modesteco” estas pli ŝajna ol reala, ĉar la armeaj elspezoj reprezentas jam 2,4% de la produktitaj riĉaĵoj. Sed estas grava argumento fronte al la armestabo, kiu postulas multe pli.
Pli ĝenerale, la divido de la mondo en du tendaroj ja fine montriĝis, laŭ la ĉinaj diplomatoj, tre multekosta. Kaj kvankam ĉiuj pribedaŭras tiun “unupolusan mondon” kondukatan de Usono, neniu deziras reveni al la “dupolusa planedo”. Nepre ne fariĝi, ekzemple, la gvidanto de la evoluantaj landoj, ĉar tio devigos forlasi avantaĝojn. “Kun multaj evolulandoj ni dividas la zorgon pri demokratiigo de la internaciaj organizaĵoj”, diras s-ro Kong, kiu substrekas la gravajn rilatojn kun Afriko* kaj kun Latinameriko. “Sed ni nepre ne starigu poluson. Necesas eliri el la mentaleco de la malvarma milito, kaj mi preferas paroli pri “kundividata disvolvado”. Ni devas krei mentalecon de intertraktado, kiu implicas reciprokajn cedojn. Pro la disvolviĝo de interŝanĝoj, malakordoj multiĝos. Necesos alfronti ilin kun intertraktado-spirito...” kaj ne kun sistemo-spirito.
Fakte, la regantoj deziras partopreni ellaboron de multpolusa mondo, kie Ĉinio iam okupos unu el la unuaj lokoj, centre, ne ĉekape. Ĉinio provas disradii, ne domini. Tiu nuanco ne estas nur formala*. Kaj ĉiu insistas, ke de la XI-a ĝis la XVII-a jarcentoj, kiam Ĉinio estis je sia potencopinto, ĝi posedis la plej grandan ŝiparon el la mondo, ĝi disponis pri realaj ekonomiaj kaj teknologiaj atutoj (avantaĝoj)*, sed neniam detruis popolojn nek civilizojn, male de la Eŭropanoj.
Fine, kaj tio estas la tria influhava fakto, la ĉinaj regantoj profitis el la azia financa krizo, kiu okazis dum la jaroj 1997-98. Sola regno, kiu gardis la devizokontrolon kaj rifuzis la premojn de Internacia Mon-Fonduso (IMF), Ĉinio estas ankaŭ la nura lando, kiu ŝirmis siajn kreskoŝancojn, kiam ĉiuj aliaj, inkluzive Japanion, malkreskis. Eĉ pli, kun sia valuto ligita al la dolaro, ĝi kontribuis meti iom da stabileco en regionon finance ĥaosiĝintan*. Ĝi eĉ kuraĝis fari alpruntojn kun reduktitaj interezoj, aŭ donaci helpfinancojn al pluraj “drakoj” tiam en malfacila situacio, tiel gajnante ilian fidon.
Iom post iom, la nova reganta generacio konstruis strategian doktrinon ĉirkaŭ la “kvar ne” anoncitajn de prezidanto Hu Jintao: “Ne al hegemoniismo, ne al perforto-politiko, ne al bloko-politiko, ne al la armilar-konkurado*.” Necesas “konstrui fidon, redukti la malfacilaĵojn, disvastigi kunlaboradon kaj eviti la konfliktojn”. Konscia pri sia malforto fronte al la giganta Usono kaj al siaj aziaj konkurantoj, Pekino uzas tion, kion oni povus nomi “nesimetria diplomatio”, tre fleksebla, kiu favoras la duflankajn rilatojn, dum ĝi aktive partoprenas en la regionaj organizoj, kaj kiu ligas ekonomiajn rilatojn ĉiudirekten, samtempe reduktante la priteritoriajn streĉojn de la pasinteco.
Ĉinio kaj Rusio tiel subskribis, la 2-an de junio 2005 en Vladivostoko, interkonsenton pri la orienta landlimo — la disputo koncernis 2% de la 4.300 km da komuna landlimo, sed ĝi putrigis la rilatojn de post la fino de la dua mondmilito. “Estas la unua fojo en la historio de ĉinorusaj rilatoj, ke la tutaj komunaj limoj estas laŭleĝe difinitaj”, precizigis s-ro Vladimiro Putino dum la fina fazo de intertraktado.
Kelkajn semajnojn antaŭe, la 11-an de aprilo 2005, la hindia ĉefministro Manmohan Singh kaj lia ĉina samrangulo Wen Jiabao subskribis protokolon cele al fini la priliman disputon ekzistantan inter la du landoj de 1962: Pekino pretendas havi vastan parton de la ŝtato Arunachal Pradesh (90.000 km²) nordoriente de Hindio; ĉe nordokcidento, Nov-Delhio postulas Aksai Chin, kiu estas parto de Kaŝmiro (38.000 km²). “Estas nur la komenco de la intertraktado”, diras s-ro Kong. “Sed la unuan fojon oficiala dokumento ja temas pri la limodemando.” Tiun historian paŝon Pekino deziras pludaŭrigi per starigo de liberkomerca zono inter la du demografiaj gigantoj de la mondo (vd Martine Bulard: “Malglata ĉino-hindia historio”).
Tiuj novaj rilatoj ja ne estas sen konsekvencoj al la rilatoj kun la antaŭaj aliancanoj, aparte kun Pakistano. “Ni fariĝis neŭtralaj rilate la konflikton, kiun ĝi havas kun Hindio” asertas Yang Baoyun, vicprezidanto de la Stud-centro pri Azio-Pacifiko, kiun mi renkontis en Beida-universitato, en Pekino. Laŭ li, Islamabado “longtempe profitis pro la streĉoj”, sed “la mentaleco ekŝanĝiĝas”, kiel atestas la refunkciigo de buslinio trans-kaŝmira, fermita de sesdek jaroj*.
Alia signo de la “paca leviĝo” de Ĉinio: ĝia engaĝiĝo en la krizo okazinta de oktobro 2002 inter Usono kaj Nordkoreio, kiu deklaras sin preta fabriki atombombon. Kreinte la sesopan grupon (Ĉinio, Sudkoreio, Nordkoreio, Japanio, Rusio, Usono) kies celo estas solvi la konflikton, Pekino penas kvietigi Pjongjangon, incitita de la ardaj deklaroj de la Bush-registaro.
Memevidente, la atomarmigado de la korea duoninsulo ne plaĉas al Pekino, kaj, se Pjongjango “ekkomencus eksperimentojn, ni ĉesigus ĉiujn helpojn”, precizigas Yang Baoyun. Sed opinioj malsamas pri la grado de premado: iuj opinias, ke necesas almenaŭ parte redukti helpon, kaj memorigas, ke jam en 2003, tre oportuna “teknika incidento” kondukis al redukto de petrol-liverado, kaj tiel devigis prezidanton Kim Jong-il reveni al intertraktado*; aliaj, kiel Shen Dingli, male opinias, ke “nuligi la helpon signifas mortigi esperon kaj instigi al la plej granda malbono” jam katastrofan reĝimon.
“Koreio estas tre malagrabla ŝarĝo”, resumas eksdiplomato, “reĝimo kie homoj malsategas pro familia regado. Sed Ĉinio estas blokita, ni povas nek iri antaŭen, nek malantaŭen”. Kelkaj armeanoj preskaŭ pensas, ke la atomarmiĝo de Koreio finfine ne gravas, ĉar, se estus konflikto “Koreio restas la plej bona gardanto de Ĉinio”. Sed Pekino montris, — eble ne al Usono sed ja al siaj najbaroj — ke ĝi kapablas ŝanĝi sian pasintan alianco-politikon por komenci novan aktivan diplomation. Pruvas tion la plifortiĝo de ĝiaj ligoj kun Suda Koreio, malnova aliancano de Usono, kiu timas malstabiliĝon de la Nordo — la malfacilaĵoj de Germanio por sorbi Orientgermanion ja igis Seulon prudenta pri la najbara diktatorregno*.
Grava dorno en la piedo de la “ĉina tigro” estas ja Japanio. “Neniam dum la tridek pasintaj jaroj tiuj rilatoj estis tiom malbonaj” maltrankviliĝas Yang Baoyun. Tio estis konfirmita de ĉiuj aliaj renkontitoj. Ofte cititaj estas la rifuzo de Japanio alfronti sian historion, la incidento pri la lernolibro, kiu minimumigas la japanajn krimojn dum la okupado, kaj ankaŭ la vizitoj de la ĉefministro Junichiro Koizumi en Yasukuni-sanktejo, kie estas enterigitaj ankaŭ militkrimuloj — oni tamen ne povas diri, ke Ĉinio mem havas klaran kaj klarvidan bildon pri la propra historio.
Malgraŭ ĉio, vizito al la muzeo de Ŝenjango, nordoriente de la lando, ĉefloko de tiu japana okupado, helpas kompreni la traŭmon: tie estas montrataj la murdoj, la torturoj kaj medicinaj eksperimentoj de la japanoj ekde 1931, same kiel la nunaj neantaj deklaracioj de japanaj gravuloj*. Ĉi tie kiel en Pekino, se oni parolas pri la kontraŭjapanaj manifestacioj, kiuj okazis printempe 2005 — ĉefe inter studentoj, tre kontrolataj, kaj praktike ne inter laboristoj-, oni ne malofte aŭdas la respondon: “Kion vi dirus se germana reganto preĝus ĉe la tombo de militkrimuloj?”
Krom la teritoriaj problemoj ĉirkaŭ la insuloj Senkaku (laŭ la japanoj) aŭ Diaoyu (laŭ la ĉinoj), strategie gravaj por regado de la markolo, la refortigo de la armeaj ligoj inter Vaŝingtono kaj Tokio estas severe rigardataj. Laŭ Kazuya Sakatomo, profesoro en Osaka-universitato, “post sesdek jaroj kun klinita kapo, Japanio estas anstataŭonta Aŭstralion kiel vic-ĉefpoliciston de Usono en la pacifika regiono, kaj iĝas unu el la ĉefaj kolonoj de la usona defendo en la 21-a jarcento”*. La revizio de la japana konstitucio*, la sendado de soldatoj en Irakon, la translokiĝo de la komandejo de la 1-a usona Armekorpuso (rilate operacojn en Pacifiko kaj Hinda oceano), de la okcidenta bordo de Usono al la Zama-tendaro, sude de Tokio, povas kredindigi tiun tezon.*. Tio estas eĉ la ĉefa problemo de tiuj tre specialaj triangulaj rilatoj (Ĉinio, Usono, Japanio).
Cetere, Vaŝingtono subtenas la japanan kandidatiĝon kiel novan konstantan membron de la Sekureckonsilio de Unuiĝintaj Nacioj — kandidatiĝo tuj kontraŭita de Ĉinio, kiu eĉ minacas uzi sian vetorajton. “Antaŭ ol konsideri havi lokon en la sekureckonsilio, necesus almenaŭ, ke Japanio ricevu plenkonsenton en sia propra regiono” diris la ĉinia ambasadoro ĉe UN, s-ro Wang Guangya, la 26-an de junio 2005. Pekino esperas venki apogante sin sur Sudkoreio, kiu vigle protestis kontraŭ la militistaj simpatioj de s-ro Koizumi*; sur Hindio, kiu ankaŭ pretendas esti konstanta membro de la sekureckonsilio; kaj sur afrikaj landoj, kun kiuj ĝi havas sufiĉe infludonajn ekonomiajn ligojn.
Fine, mencio de Tajvano en la revizio de la uson-japana duflanka sekureco-interkonsento* fine malbonigis la ĉino-japanajn rilatojn. Ekde la normaligo de iliaj rilatoj, en 1972, Japanio ĉiam ellasis tiun demandon. Usono mem akceptis tiun formulon kiel sian: “Du sistemoj, unu lando.” Integriĝo de Tajvano al Ĉinio “eble bezonos cent jarojn aŭ eĉ pli”, laŭ esprimo de diplomato, “sed disiĝo estas neebla”, neakceptebla por la popolo, por la armeo kaj la registaro.
Ŝajnas do, ke la lastmonataj minacaj paroladoj kaj la kontraŭsecesia leĝo adoptita en aprilo 2005 estas pli defendaj ol agresaj, desegnante klaran limlinion, kiun Tajvano kaj ĝiaj aliancanoj ne trairu. Kvankam ĉiu agnoskas, ke milita operaco havus nemezureble grandan politikan, diplomatian kaj ekonomian koston, generalo Zhu Chenghu senhezite deklaris en julio 2005: “Se usonanoj pafas al Ĉinio, ni respondos per atomarmiloj.” Li parolis kiel privata individuo, sed neniu ĝustigo venis. Ŝajnas, ke Pekino timas sendependeco-deklaron de Tajpeo, tuj antaŭ la olimpiaj ludoj de 2008, pri kiuj la regantoj kalkulas por transiri novan gravan etapon en la regiono kaj en la mondo. Tio klarigas la minacojn, sed ankaŭ la ĉarmadon.
La gvidantoj de Kuomintango, hieraŭaj malamikoj, kiuj ne venis en Ĉinion de 1949* estis impone akceptitaj komence de majo. La ĵusa turnéo de s-ro Hu Jintao en Latinameriko, kies ĉefa celo estis sekurigi la provizadon de petrolo (Venezuelo), krudmaterialoj, cerealoj kaj sojo (Kubo, Meksiko, Brazilo...) celis ankaŭ komprenigi al tiuj (aparte en Centra Ameriko), kiuj ankoraŭ havas “proksimajn ligojn kun Tajpeo, ke Ĉinio havas multe pli vastan merkaton”... Nunmomente, ĉinaj regantoj kalkulas pri la ĉirkaŭ 8.000 tajvanaj entreprenistoj, kiuj investis en Ĉinio, por alpremi sian registaron. Kaj la Bush-registaro finfine sukcesis kvietigi la sendependeco-febron de sia aliancano, dum Japanio fariĝis pli diskreta.
Oponado tamen viglas, tiel resumita de eksdiplomato: “Historie, la regiono travivis fortan Ĉinion kaj malfortan Japanion, poste malfortigitan Ĉinion kaj fortikan Japanion. Nun, oni direktas sin al egaleco inter Ĉinio kaj Japanio; tial, Japanio perdas sian ekvilibron.” La donitaĵoj ŝanĝiĝis, sed ankoraŭ foras reekvilibriĝo de la fortoj. Ĉinio ja estas la ĉefa azia provizanto de Usono, antaŭ Japanio; ĝi estas en la dua vico, tuj post Japanio, por la monrezervoj, — strange, en formo de usonaj fiskaj promeskambioj, — sed ĝia malneta interna produkto (MIP) restas 2,5 ono de tiu de Japanio. Ĝi povas minaci al Vaŝingtono, ke ĝi ĉesos ludi sian bankistan rolon, vendante dolarojn, sed tiam Tokio tuj venus helpi la dolaron.
Malgraŭ tiu neegala fort-rilato, ekzistas konkurado. Dum Japanio esperas eliri el sia politika “nana” statuso por atingi rolon de mondgvidanto en azia zono (fariĝante konstanta membro de la Sekureckonsilio — kio implicas rearmigon, timatan de la ne nur ĉinaj najbaroj), Ĉinio provas firmigi sian rolon de azia gvidanto en la mondo. Tial okazas ĝia disvolvo en la multflankaj instancoj. Ĝia aliĝo al MOK en 2001 ebligis transiri decidigan etapon. Pacience, ĝi akiris lokon en la Asocio de Sudorient-Aziaj Nacioj (ASAN), gravega ilo de la malvarma milito*. De observanto en 1991, ĝi nun fariĝis partoprenanto* kaj ĝi sukcese iniciatis starigon de liberkomerca zono kun ASAN*.
En centra Azio, la starigo de la Ŝanhaja Organizo (kun Rusio, Kazaĥio, Kirgizio, Taĝikio kaj Uzbekio) en aprilo 2001 atestis pri ĝiaj komercaj celoj (inter kiuj hidrokarbo-provizado). La iniciato fariĝis tre politika ekde la milito en Afganio. Ĉinio dividas la rusajn zorgojn antaŭ la lokigo de usonaj militbazoj en la regiono, kaj tiujn de la ceteraj respublikoj fronte al la islamismaj movadoj taksataj sendependiĝemaj (aparte tiuj gvidataj de ujguroj, ĉinaj islamanoj). La perforta subpremado de ĉiu opozici-movado, kiel antaŭnelonge en Kirgizio, tute ne ĝenas ĝin.
Sume, kiel skribas la usona esploristo David Shambaugh, “La duflanka kaj plurflanka diplomatio de Pekino montriĝis treege lerta por akiri fidon en la azia regiono. Rezulto estas, ke la plej multaj landoj nun rigardas Ĉinion kiel bonan najbaron, konstruivan partneron, atenteman interparolanton kaj regionan potenculon, kiu ne timigas*. Ĉu nur tial oni parolu pri “pekina interkonsento*” kiel novan disvolvo-modelon, kiel tion proponas Joshua Cooper Ramon, ano de la Council on Foreign Relations (usona) kaj de la Foreign Policy Centre (brita)? Ĉu Ĉinio povas fariĝi gvidanto de ekonomia kaj politika azia unuiĝo? Ĝi certe ne estas ekonomie sufiĉe forta: du trionoj de ĝiaj eksportaĵoj venas de eksterlandaj firmaoj instalitaj sur ĝia teritorio, kiu akceptas muntadon de produktoj aliloke konceptitaj.
Ĉinio ja okupas kelkajn tre fakajn lokojn (kiel optikajn fibrojn aŭ poŝtelefonojn), kaj ĝi provas kvalite kreski, allogante fremdajn esplorcentrojn, aĉetante entreprenojn por akiri famajn labelojn kaj ricevi teknologion... Tamen nun ĝia kresko — vigla kvankam fragila pro ĝia malforta financa sistemo — restas dependa de ASAN-landoj kaj Japanio por la produktado kaj de okcidentaj landoj por ĝiaj eksportaĵoj*. La plej eta malamikiĝo kun Usono, ekz., abrupte bremsus ĝian disvolvadon kaj estus do politika bombo.
Iuj fakuloj daŭre revas pri ĉino-japana akso, simila al la franc-germana akso en Eŭropo. Precize kiam okazis, printempe de 2005, la kontraŭjapanaj manifestacioj, kolokvo kunigis en Pekino japanajn, ĉinajn kaj koreajn intelektulojn*. Ankaŭ lerneja manlibro, frukto de kunlaboro de historiistoj el tiuj tri naciecoj, eldoniĝis en junio. Sed tio estas marĝena. Kaj kvankam Usono pretas delegi pli grandan parton de sia regiona potenco (de milita ŝirmilo), ne estas imageble, ke ĝi akceptos fortan regionan potenculon, ĉu temas pri Japanio, ĉu (eĉ malpli) temas pri Ĉinio.
Ĉi tiu tamen volas rapide kaj senskue antaŭeniri. Sed “ĝi povos disradii, klarigas diplomato, nur se ĝi posedas allogan kulturon — kiel origine estis pri nia lingvo. Konsumi ne sufiĉas. Necesas ankaŭ inventi niajn proprajn valorojn, kiuj ne estas kopio de la Okcidento”. Ĉinoj jam prilaboras tion, sed mankas publikaj spacoj por debato. Kiel diras nia kunparolanto, riglante la politikajn liberecojn, “Ĉinio riglas sin mem”.
OKAZE DE KONFERENCO de la ĉina, rusa kaj hinda ministroj pri eksteraj aferoj, en Vladivostoko la 2-an de junio 2005, Pekino kaj Moskvo parafas la reguladon de ilia lim-disputo, kaj Nov-Delhi konfirmas sian investadon en la rusa nafto — 1 miliardon da dolaroj por la projekto nomata Saĥalino I. La tri landoj alvokas rifuzi la “malsamajn mezurojn” en la internaciaj rilatoj, formulo kiu celas la registaron Bush. En aŭgusto 2005, alfrontita al la ĝenerala protesto en la usona Kongreso kontraŭ la oferto de la ĉina kompanio Cnooc Ltd., tiu rezignas aĉeti la usonan petrolsocieton Unocal; la libera cirkulado de la kapitaloj cedis antaŭ la “neproj de sekureco”. La saman monaton, Irano rifuzas la proponojn de Francio, Germanio kaj Britio, subtenataj de Usono, kiuj implicas definitivan forlason de sia uran-riĉigo, dum eĉ la traktato pri atom-nedisvastigo agnoskas al ĝi la rajton je tiu teĥniko. En Tehrano, kie brulas ankoraŭ la memoro de la eksterlandaj intervenoj — de tiu de Ruslando en la 19-a jarcento ĝis tiu de la CIA en 1953-, oni flirtigas la standardon de suvereneco.
Tri eventoj inter aliaj: multiĝo de vojaĝoj de ĉinaj gvidantoj en Afriko kaj Latinameriko; komercaj tensioj inter Usono, Eŭropo kaj Ĉinio pri teksaĵoj, aviadiloj, agrikulturo; agnosko, fare de Sud-Koreio, de la rajto de Pjongjango disponi pri civila atomindustrio, en kontrasto kun la vaŝingtonaj pozicioj, ktp. Kune, tiuj unuopaj faktoj skizas la konturojn de monda geopolitiko multe pli kompleksa ol oni kelkfoje imagas kaj kiu ne reduktiĝas al la impetega disvastiĝo de la liberala tutmondigo. Ĉie persistas la naciismoj, la kulturoj de la socioj, la ambicioj ankritaj en la historio; pli kaj pli multas tiuj kiuj rifuzas submetiĝi al la monda ordo.
Oni ne vidas aperi ian “superan imperiismon” kiu ĉesigus la rivalecojn. Fronte al Usono kiu ne hezitas, kiel en la kazo de Unocal, protekti siajn interesojn, firmiĝas, de Pekino ĝis San-Paŭlo, de Seulo ĝis Nov-Delhio, ekonomia kaj politika patriotismo, decidemo defendi sian sendependecon. Jam en septembro 2003 en Kankuno dudek landoj de la Sudo, inter kiuj Barato, Brazilo, Sud-Afriko, kaŭzis la fiaskon de la konferenco de la Monda Organizo pri Komerco, ĉar iliaj postuloj ne estis kontentigitaj. En Francio, la kontraŭstaro al eventuala aĉeto de Danone fare de PepsiCo troviĝas en la sama logiko.
La “fino de la historio”, klarigis Francis Fukuyama, anoncas la triumfon ne nur de la tutmondigo, sed ankaŭ tiun de la liberala modelo enkorpigita de Usono. Nu, de pli ol jardeko, tiu estas nekapabla gajni “la korojn kaj spiritojn”. En 1789, la ideoj de la Franca Revolucio dissvarmis en Eŭropo kaj trans ĝi; la soveta revolucio konstituis, dum longa tempo, samtempe ideologian kaj militan defion por la Okcidento. Sed la apogeo de la milita forto de Usono koincidas kun la plej malalta punkto de ĝia populareco en la mondo. La bildo de Vaŝingtono en eksterlando estis neniam tiel negativa. “Eĉ Ĉinio pli altas”, titolis la International Herald Tribune la 24-an de junio 2005.
Certe, neniu granda lando, ĉe la horizonto de la venonta jardeko, povas esperi rivali kun Usono kiel faris Sovetio dum la dua duono de la 20-a jarcento. Kvankam senegala militpotenco, Usono tamen restas enŝlimita en Irako, fronte al rezistado de kelkmilo da batalantoj kiuj fiksas sur la tereno 148.000 usonajn soldatojn. Kaj la skandaloj de Gŭantanamo, de Abu Ghraib, la torturo, la forronĝado de fundamentaj liberecoj subfosas la pretendojn de Usono kaj kelkfoje ankaŭ tiujn de Eŭropo (de tiu duopo kiun oni nomas Okcidento) sole difini la universalajn valorojn — rajtojn de la persono, demokration, liberecojn, ktp-, proklami la Malbonon kaj la Bonon, dekreti kiu reĝimo akcepteblas kaj kiu ne, kiu meritas sankciojn kaj kiu ne.
ĈIE ESTAS RIFUZATA ilia provo trudi, precipe per la komunikiloj, amputitan rigardon al la mondo, al juro kaj moralo. La sukceso de la satelitaj televidĉenoj en la araba mondo, aparte tiu de Al-Ĵazira, la starigo en Latinameriko de Telesur, manifestas tiun malobeon kiu etendiĝas al ĉiuj kampoj, politikaj, ekonomiaj kaj kulturaj. Eĉ se, kelkfoje, tiu rifuzo povas alpreni la devojiĝajn formojn de religia aŭ nacia ekstremismo kaj nutri la ideon de “kolizio de la civilizacioj”.
Sojle de la 18-a jarcento, Eŭropo trudis sian hegemonion al la aliaj potencoj. Tiu unuarangeco, kiel montras la moderna histori-scienco, rezultis de eksterordinara kuniĝo de faktoroj, precipe de la avantaĝo akirita per la posedo de Nordameriko kaj la ekonomio de la sklavkomerco.* Ĝi esprimiĝis per milita hegemonieco kiu ebligis al la Malnova Kontinento submeti la reston de la planedo al kolonia jugo. Eŭropo provis pravigi tiun dominadon per la pretendita eterna supereco de ĝiaj valoroj kaj de ĝia pensado, unuavice de la greka filozofio.* Ĝi malestimis ĉiujn aliajn kulturojn, konsideratajn “barbaraj” aŭ “malsuperaj”. Nuntempe, Usono kaj kelkfoje Eŭropo ŝajnas reuzi la antaŭjuĝojn de alia epoko. Ili devus tamen memori ke la koloniaj imperioj, pli “progresintaj”, pli “evoluintaj”, fine malaperis...
Alain GRESH.
LA MEDIATOJ DISPONAS RIMEDOJN POR DAŬRIGI LA ILUZION PRI SAMVALORECO INTER LIBERECO KAJ GAZETAR-LIBERECO, DUM TIU PRECIPE SIGNIFAS LIBERECON DE LA INDUSTRIISTOJ, KIUJ POSEDAS LA GAZETARON. PER ŜAJNO DE “PUBLIKA DEBATO”, LA REGANTAJ ĴURNALISTOJ SUKCESIS TRUDI SIAJN NORMOJN AL LA AKTIVULOJ KAJ INTELEKTULOJ. LA SATIRISTO KARL KRAUS SKOLDIS TIUJN “STULTEC-” FORMOJN JAM EN LA 1930-AJ JAROJ.
TIUJ, KIUJ HAVOS LA OKAZON profundiĝi en la legado de La lastaj tagoj de la homaro kaj de La tria nokto de Valpurgo, du ĉefverkoj de Karl Kraus (1874-1936) freŝe publikigitaj*, sendube samjuĝos kiel Jacques Bouveresse pri la verko de la aŭstra satiristo: “Malmultaj aŭtoroj kapablas alporti al ni tian altvaloran helpon en la bataloj, kiujn ni devas konduki hodiaŭ.”
Nenia enkonduko al la legado de tiuj verkoj povas pli bone, ol la antaŭparolo de Bouveresse al la Tria nokto de Valpurgo, helpi la legantojn precize kompreni tion, kio estis la rilato de Kraus al liaepoka socio, kaj pli ekzakte la precizajn sencon kaj efikon de la senkompara satiro, kiun li komponis pri ĝi. Tiuj verkoj, ellaboritaj preskaŭ “dum-arde”, kun aktivula spirito, la unua en kunteksto de la unua mondmilito por publike mallaŭdegi la militon kaj la militismon, la alia en kunteksto de leviĝo de naziismo en Germanio kaj Aŭstrio por publike malaprobi ĝian kriman frenezon, ankoraŭ havas ion gravan por diri al la eŭropanoj en ĉi komenco de la 21-a jarcento vete solenata kiel “erao de paco, prospero kaj libereco por ĉiuj”.
Ĝuste, elpaŝo pri kiu oni povus diri ke ĝi fontas el krausa inspiro konsistus en publike malaprobi la regnon de la ĝeneraliĝinta ŝajnigo en kiu setlas la okcidentaj potencoj. Male al la ŝajnoj, tiu moderna “disvolviĝinta” mondo ne konas pacon, nek prosperon, nek la liberecon por ĉiuj, krom kiel okultrompaj privilegioj de regantaj malplimultoj, kaŝantaj realon fundamente perfortan, malegalecan kaj subpreman. La moderna sovaĝeco ne estas malpliiĝinta, sed ĝi lernis ankoraŭ pli sin ŝminki.
Oni rimarkigos, ke tiu malaprobo sidas jam, en maniero pli kaj pli eksplicita, kiel bazo de la rifuzo, kiun multaj homoj kontraŭmetas al la establita sistemo. Ne estas dubinde, fakte, ke eminentuloj, eĉ aktivulaj grupetoj, elmontras klarvidecon, pens-rigorecon kaj moran kaj intelektan kuraĝon, kiuj povus esti kvalifikitaj krausaj, eĉ se tiuj kvalitoj ne estas necese akompanataj de egala satiristtalento. Sed la ekzistado de radikala kritik-movado ne kapablus forgesigi la amasan persistadon de tio, kio konsistigis la centran celon de Kraus kaj kiun li entute nomadis “stulteco”. Preskaŭ ĉiuj almiksaĵoj de la stultegeco, kiujn li senĉese publike mallaŭdegis en sia revuo Die Fackel (“La Torĉo”) kaj en siaj verkoj, estas ankoraŭ aktivaj en la nuna mondo, kaj estas ofte plifortiĝintaj.
Kraus ne atakis metafizikan ideon pri stulteco, sed ĝiajn konkretajn fenomenojn kaj enkorpiĝojn ĉe la siatempa socio. Malmuntante ĝiajn multajn ĉirkaŭantajn formojn, li ekstraktis el ĝi esencajn aspektojn, ankoraŭ niaepoke perfekte rekoneblajn, kies komuna trajto kuŝas en la senkapableco racie analizi la realon kaj el ĝi eltiri la konsekvencojn. La hitlera doktrino, ekzemple, estis por Kraus miksamaso de ideologiaj sensencaĵoj kaj senhontaj mensogoj, kiuj ne povintus elteni ekzamenon de sana racio. Sed tio, kio igis tiun deliron nerezistebla, ĉe la Germanio de la 1930-aj jaroj, estis la fakto, ke la nazioj primajtris la arton submeti la intelekton al la afekcioj, raciigi medolprofundajn emociojn, “ŝajnigi la stultecon, kiu anstataŭis la racion, kvazaŭ racio, transformi ŝokan mallertaĵon en estetikaĵon, unuvorte primajstris tion, kion oni iam nomis: stultigi”. Tiu entrepreno de “karakteriza kretenigo”, komentas siaflanke Jacques Bouveresse, havis kiel rezulton “perdigi ĉiun realsencon, tiom naturan, kiom moralan”, al individuoj konstante submetataj al propaganda gurdado.
Estas tre ekzakte la stato en kiun la propagando, tia, kia ĝi estas nuntempe praktikata, sistemigata kaj “eŭfemismigata” sub la formo de “komunikado” kaj “informado”, emas meti la loĝantarojn, profite al la grandaj eltrudantoj de la establita ordo. La honesteco devigas diri, ke hodiaŭ kiel hieraû, kaj eble eĉ pli, la procezo de brutigo per evakuo de la kritika pensado, per gurdado de frapfrazoj ekzaltantaj la senperan travivaĵon, la impulsajn kaj kunfandajn psik-tendencojn, per redukto de la lingvo al tromploga reklamado kaj per ĝia akompana intelekta malriĉigo, profunde penetris en la tuton de la kulturo kaj la socia vivo kaj rezultigas terurajn damaĝojn.
Kiam jam la publika diskurso servas nur por maski la vakecon de la penso, elkrii kun aplombo tromplogajn aŭ mensogajn argumentojn, vesti per ŝajno de sana prudento la rifuzon pri ĉia racia logiko, turni agojn aŭ ideojn abomenindajn aŭ malestimindajn en mirindajn kaj honorindajn, kiam jam paroli kaj verki iĝis, por multaj, nur rimedoj, ne por serĉi veron kaj justecon, sed por logi kaj mensogi al la aliaj same kiel al si mem, unuvorte kiam jam la lingvo estas nur vehiklo de demagogia manipulado kaj unu superregilo inter aliaj, metita en la servon de potenculoj fare de ĉiuspecaj doksozofoj*, tiam estas unuaranga tasko, por tiuj kiuj ankoraŭ scias kion signifas paroli kaj rifuzas lasi sin mistifiki: metode prilumi la funkciadon de la stultiga maŝino, kiel Kraus faradis.
Se Kraus atakis la stultecon sub ĉiuj ĝiaj formoj, ĝi ne estis tiel, por tiel diri, la infana kaj honesta stulteco, tiu de naivuloj, sed tiu de inteligentuloj, la stulteco ŝika kaj bonedukita, klera kaj elokventa, precipe ĉe tiuj el la intelektuloj kiuj utiligas la kulturon kaj la rezonadon por akceptebligi, por si mem kaj por la aliaj, la interes-celan rezignon de la komprenpovo kontraŭ certaj realaj situacioj. Tiel, se doni nur unu aparte signifan ekzemplon, Kraus skoldadis “tiujn fifarantojn, kiuj umas en transcendeco kaj proponas en universitatoj kaj revuoj turni la germanan filozofion en preparan lernadon al la ideoj de Hitlero”.
Inter ili, li aparte kulpigis la filozofon Heidegger, kiun la nazioj nomumis universitata rektoro kaj kiu “vicigis siajn malklarajn bluajn ideojn laŭ la brunaj” instigante siajn studentojn al la kulto de la Führer [gvidanto] kaj al la “militservo de la spirito”. Kun nenia respekto al la reputacio de eminenta filozofo, kiun Heidegger estis akirinta, Kraus ekĵetis jenan sageton, kiu ĉe li ne signifas simplan taŭropikilon: “Mi de ĉiam scias, ke bohema ŝuaĉisto estas pli proksima al la senco de la vivo ol novgermana pensulo.”
Pli ĝenerale, Kraus estis majstro de atentigo pri la senkohereco de ĉiaj demonstro-farantoj, kiuj cerbume memfaras racie akcepteblajn premisojn por pravigi konkludojn anticipe truditajn de afekciaj kredoj kaj partiaj interesoj, tiaj, kiel la rasismaj aŭ naciismaj antaŭjuĝoj, aŭ, ankoraŭ pli, de mokado de tiuj, kiuj, demetante ĉian intelektan postulon, ĝojis pro sia apartenado al homoj kiuj, kiel skribis certa artikolisto, “lernis, kiel ni, formeti ĉiun gradon en la intelekta ordo por ne nur respektegi tian Führer sed tute simple ami lin”.
ĈE LA DIVERSAJ INTELEKTULAJ KATEGORIOJ kiuj, pli malpli sincere, plezuriĝis preni la nokton por la tago, kaj penis kredi kaj kredigi, ke la nova nazia ordo estas, se ne ĉiam senriproĉa, almenaŭ kontrolebla, plibonigebla kaj, do, akceptebla, troviĝis aparte du kiuj alportis al Kraus indan celtabulon: la partianoj de la socialdemokratio kaj la ĵurnalistoj, ĉe kiuj blindeco kaj surdeco konsistigas stultc-formon proksiman al aŭtismo.
La lerteco de la socialdemokratoj paŝi tuj post la naciistoj kaj la militamuloj dum la unua mondmilito elrevigis Kraus pro ilia politika kaj morala malkapablo fronti. Kie ili trovus la forton por rezisti, li demandis, “kiam ĉiu fibro de ilia esto inklinas rezignacii” antaŭ la mondo tia, kia ĝi statas? Tial, li taksis ilin ne kapablaj kontraŭstari al la leviĝanta malhumaneco. Por Kraus, la esenco mem de la socialdemokratia “stulteco” estas la principa reformismo, la iluzio kredi, ke oni povas kunmanĝi kun la diablo, la sistema rifuzo fronti, la furioza volo je integriĝo, la pasia deziro esti konvena, “konduki tute trankvilan vivon en beleta sekuriga opozicieto”, kaj la nerebonigebla naiveco pensi, ke la vidalvidaj banditoj respektos tiujn belajn sentojn kaj estos sufiĉe raciaj por konsenti pri saĝaĵoj.
Se oni povas diri hodiaŭ, ke la socialdemokrataj partioj kaj tiuj, kiujn ili influas, ne sukcesis ekstrakti el sperto de jarcent-aĝa historio alian instruon ol tiun pri ankoraŭ pli intenca konsento kun la diktatoreco de la “realo” (nuntempe nobligata al “merkat-logiko”), kion diri pri la aferoj de la gazetaro kaj de ĝiaj ĵurnalistoj, de tiu “liberala fiĵurnalaro” pri kiu Kraus sentis abomenon proporcian al la esenca rolo ludata de ĝi en la entrepreno de ĝenerala brutigado je la loĝantaroj?
Granda parto de la laboro de Kraus, dum longa tempo, konsistis en atente legi la siatempan gazetaron kaj klerege, tre zorgeme, malmunti ĝian trompadon, pere de “ĝia uzado de la lingvo, de la deformado de la senco kaj de la valoro, de la maniero per kiu estas senhonorigataj ĉiu koncepto kaj ĉiu enteno”. Por li, la natura inklino de la gazetaro estas prostitui sin al la establita ordo. Li cetere zorge precizigis: “Mi metas la publikulinon, de etika vidpunkto, super la liberalan ĉefartikoliston kaj mi konsideras la parigistinon malpli punebla ol la ĵurnal-eldoniston.”
Lia kritiko tiam esence celis la paper-gazetaron. Li neniel mildigus sian severecon hodiaŭ, tute male. Maksimume, kalkulante kun la sociologia evoluo de tiu sektoro, kun ĝia viglega kreskado, kun la koncentriĝo de titoloj, stacioj kaj ĉenoj en la manoj de eta nombro da kapitalismaj grupoj, li eble konsentus fari distingon inter la reganta kaj ĉefredaktora kasto de la ĵurnalisma mondo, preskaŭ komplete favora al la liberala ekonomio kaj al la pluigo de la ideologia ordo, kaj la armeo da simplaj farantoj, el kiuj multaj travivas la terurojn de la nestabileco kaj el kiuj kelkaj kuraĝe batalas, solaj aŭ kun siaj sindikatoj, kontraŭ la privata aŭ publika mastra arbitreco kaj kontraŭ la tendenco, pli evidenta ol iam antaŭe, al prostituiĝo de la gazetaro al la politik-ekonomia povo de la mono.
Kraus, kiu mortis en 1936, ne povis vidi la perfortan nazian regadon falegi sub la sturmo de ekstera forto ankoraŭ pli granda. Sed, kvankam oni povus supozi, ke en ĉia satira sinteno ekzistas batal-alvoko, espero esti komprenita kaj la almenaŭ kaŝita projekto korekti tion, kion oni publike mallaŭdas, ŝajnas ke, kiel ĉe la plimulto de la tre tranĉaj spiritoj, precipe ĉe la moralistoj, Kraus ne estis ekscese optimista pri la dispozicioj de siaj samtempuloj montriĝi klarvidaj kaj kuraĝaj.
Eble estas “difekto” de la intelektuloj, kiel oni povas pensi, ke ilia vasta kulturo kaj, krome, la intensa legado de ĵurnaloj, ilin inklinigas distingi tragedion en ĉiu farso, kaj farson en ĉiu tragedio, kaj malproksimiĝi de la komunaj iluzioj. Konfesindas, tamen, ke la historia fluo de la aferoj rezervas multajn surprizojn. La plej malbona okazo ne estas ĉiam la plej probabla kaj, koncerne la sociajn batalojn, ili estas vere perditaj, oni tion scias, nur kiam oni malvolas fari ilin. Tion ni ĵus spertis plian fojon: en majo 2005, kiam la francoj frapis sian unuan haltigan baton kontraŭ la sufoka stultaĵo, kiu kredis esti firmiginta sian imperon en Eŭropo.*
Alain ACCARDO.
De Nov-Kaledonio al Nauro kaj de Vanuato al Tongo, la vasta teritorio de la pacifikaj insuloj suferas gravajn ekonomiajn kaj sociajn malutilojn. En iuj el la insullandoj, la zorgoj estas intensiĝontaj eĉ pli. Antaŭ la fino de la Malvarma Milito, la grandaj potencoj fervore varbis ĉi tiujn ŝtatojn, sed nun la indiferenteco de la pruntedonantoj bedaŭrinde evidentas. Inter la sekvoj estas malpli da ekonomiaj elektoj, kaj amas-elmigrado. Aŭstralio, regiona potenco, intencas havi fortan influon kunlabore kun Nov-Zelando kaj, antaŭ ĉio, kun Usono. Depost la atencoj de septembro 2001, la alianco kun Vaŝingtono konsistigas la fundamenton de la nacidefenda politiko de Kanbero, kiu eble iam engaĝiĝos flanko-ĉe-flanke kun sia alianculo en strategia zono kovranta ne nur la Sud-Pacifikon, sed ankaŭ la Hindian Oceanon kaj Sudorientan Azion. Francio, la lasta eŭropa ŝtato kiu engaĝis sin en la regiono, provas konservi sian lokon tie kvankam ĝi ne ĉiam estas bonvena. Des pli, ĉar ĝiaj teritorioj — Nov-Kaledonio kaj Franca Polinezio — ne estas modeloj de stabileco.
Malgraŭ tio, ke ili ricevas pli da disvolvohelpo ol iu ajn alia loko sur la Tero, la dependaj teritorioj de la pacifikaj insuloj ankoraŭ ne sukcesis garantii sian evoluadon*. Kompreneble, estas videblaj kontrastoj inter unu nacio kaj alia. Laŭkape, la malneta nacia produkto de Franca Polinezio superas tiun de Nov-Zelando, sed tion kaŭzas unuavice spezoj fare de Francio. Kontraste, Kiribato, la Salomon -Insuloj, Okcidenta Samoo, Tuvalo kaj Vanuato estas klasifikitaj inter la malplej evoluintaj landoj. Kvankam oni devas vidi la statistikojn en la kunteksto de vivtena kultivado kaj komunumaj praktikoj, estas signifoplene ke en raporto en 2003 la Unuiĝintaj Nacioj atentigis, ke en la Salomon-Insuloj, Vanuato, la Marŝalaj Insuloj kaj la Federaciaj Ŝtatoj de Mikronezio, la vivnivelo falis dum la lastaj dek jaroj*. La Banko por Azia Disvolvo konstatis en raporto ke, por la plimulto de la enloĝantoj de oceaniaj landoj, “la du ĉefaj zorgoj estas havi enspezon kaj povi havigi por si socialajn servojn”*.
Tiel, ŝtata disvolvohelpo neniam atingis siajn celojn. Male, ekonomia dependeco de eksterlanda helpo estas pliiĝinta*. Parto de la helpo estas deturnita de korupta elito, kiel ekzemple la malkaŝaj kontraŭleĝaĵoj de la reĝa familio de Tongo, kaj la eldevigoj (la “Wantok” aŭ nepotismo) de Vanuato.
Aŭstralio, unu el la ĉefaj provizantoj de helpo, nun volas reguligi ĝian utiligon. Tio ne signifas ke Aŭstralio draste reduktos sian helpon, sed tio sendube estas paŝo al financa eksengaĝiĝo. Samtempe, Francio, kiu ofte sin trovas en malakordo en la Pacifiko, anoncis ke ĝi duobligos sian kontribuon al la Kaso por Ekonomia Kunlaboro, kreita en 1987*. Ĉu tio certigos ĝian regon super la Kaso? Tute ne.
Fakte, al ĉi tiuj malordoj aldoniĝas malstabileco, perforto inter kaj interne de komunumoj, insurekcioj kaj internaj militoj. Iuj eĉ aŭdacas starigi la demandon: ĉu la spirito de demokratio konvenas al la regiono?* En Tongo, ekzemple, la monarkio ĉerpas siajn subtenantojn el inter la “nobelaro” kiu havas 21 el la 30 sidejoj en la parlamento. En 2005 timema reformo devus permesi ke estu du nenobelaj ministroj. En Okcidenta Samoo, universala balotrajto estis adoptita en 1990, sed nur la ĉefoj (la matai) rajtas esti kandidatoj. Aliloke, la demokratio estas ofte koruptata kaj politika patronado estas profunde enradikiĝinta, interalie en la francaj teritorioj*. Restriktoj sur la gazetara libero estas kondamnitaj precipe en Tongo, Fiĝio, Nauro, Salomon-Insuloj kaj Papuo-Nov-Gvineo. Eĉ en Valiso kaj Futuno, la franca administracio ne volis renversi restriktojn sur la libera informado kiujn la reĝoj efektivigis.
Fiĝia fakultatano pravigis la puĉojn de 1987, klarigante ke demokratio estas neakordigebla kun tradiciaj leĝoj. Ŝtatregado fare de la plimulto signifus, ke la laboristaro (nome, hindaj fiĝianoj, ĉar la loĝantaro de hindia deveno fariĝis demografia plimulto) superregus la tradiciajn posedantojn de la rimedoj de produktado; alivorte, la popolo regus la ĉefojn. Efektive, la “respekto je homaj rajtoj” estus uzata por nuligi la rajtojn de melaneziaj fiĝianoj*.
Estas necese peni por kompreni la distingaĵojn, mensostatojn kaj pensmanierojn, la efikon de la kristanaj konfesioj kaj ankaŭ la ĉiean senton ke, por esti oceaniano, oni devas aparteni al la popoloj kiuj unue ekloĝis tie. La “blankaj” popoloj de Aŭstralio, Nov-Zelando, Nov-Kaledonio kaj Franca Polinezio estas konsiderataj kiel eksteruloj, kaj ĉiam devas memori ke ili estas “gastoj”. La franca alesto malplej bonvenas, precipe pro la atomaj testoj sur la atoloj de Moruroa kaj Fangataufa, kaj pro la politikoj adoptitaj koncerne la melanezianojn de Nov-Kaledonio ĝis 1988.
Aŭstralio ĉiam trovas, ke estas malfacile akcepti ke la pacifikaj insuloj ne estas “ĝia propra” regiono, ke la mikro-ŝtatoj de la Pacifiko rajtas provi emancipi sin, sin turni al la landoj de la Asocio de Sudorientaziaj Nacioj (ASEAN, laŭ la franca kaj angla siglo), kaj ke ĝiaj vastaj produktaj interesoj en Papuo-Nov-Gvineo kaj la Salomon-Insuloj estas endanĝerigitaj. Ĝuste kiel Nov-Zelando, tamen, Aŭstralio iam ŝajnis voli koncentriĝi sur aliaj problemoj (la rivaleco inter Hindio kaj Pakistano, kaj inter Ĉinio kaj Tajvano, piratado en la Ĉina Maro, malstabileco en la Filipinoj kaj Indonezio). Francio provis profiti de la situacio, eĉ se tio sekvigas subteni la nobelojn de Tongo aŭ la puĉojn en Fiĝio (almenaŭ, tiujn de 1987). Kaj tamen, interrilatoj pliboniĝis kun Aŭstralio kaj Nov-Zelando al kiuj la francaj teritorioj reprezentis, ĝis antaŭnelonge, oazoj de stabileco*.
Ankaŭ Usono ne povis ignori la insulojn norde de la Ekvatoro kun militbazoj sur Guamo, Atolo Kwajalein kaj la Marŝalaj Insuloj, el kiuj ĉiu ludas rolon en la programo “Stelmilitoj” de disvolvado de armiloj. Malgraŭ tio, la usonanoj fermis siajn ambasadejojn aŭ “sveltigis” sian personaron kaj konsiderinde reduktis sian helpon.
Ĉi tiu tendenco estus daŭrinta dum kelka tempo se ne okazintus la atencoj de septembro 2001. De tiam, ĉi tiu zono de malstabileco vekis la atenton de la grandaj potencoj kaj de la Unuiĝintaj Nacioj. Eventoj tie jam ne povas esti ignorataj. La plej rimarkinda ŝanĝigo de sinteno venis de Aŭstralio — la bombatencoj en Balio en oktobro 2002 celumis ĝiajn civitanojn; 88 aŭstralianoj estis inter la 202 viktimoj — sinteno pli-malpli devigita de ĝia usona alianculo. Volante marki la limojn de la engaĝiĝo de sia lando, la konservativa ĉefministro John Howard deklaris fine de aŭgusto 2001: “Aŭstralio ne povas kaj ne intencas determini la direkton de aferoj en la regiono. (...) Sendependeco ankaŭ signifas akcepti la respondecon pri sia propra destino...”.
Nun, tamen, Kanbero okupiĝas pri diversaj agoj kiuj celas “eviti la disfalon de malgrandaj nacioj de Oceanio, kio povus rekte minaci la sekurecon de la regiono, farante ilin ideala celobjekto por krimuloj kaj grupoj, kaj por internaciaj teroristoj”*. La superforta venko de John Howard en oktobro 2004 plifortigis la kunlaboron kun la Usono de George W. Bush kaj la divido de respondecoj en la konduko de mondaferoj.
La okazintaĵoj en la Salomon-Insuloj ilustras la ŝanĝon en la aŭstralia pozicio. Sur la insulo Guadalcanal (kiu troviĝas oriente de la Salomon-Insuloj), milicianoj lanĉis ribelon gvidatan de Harold Keke. Dek du homoj estis ekzekutitaj (inter ili, pastro), ses kaptitaj anglikanaj misiistoj mortis, kaj 1.500 homoj rifuĝis en la ĉefurbo post kiam iliaj vilaĝoj bruldetruiĝis. Aŭstralio decidis sendi trupojn. “La situacio [en la Salomon-Insuloj] estas tiu de ŝtato tuj disfalonta kaj kiu havas vastegajn implicojn pri la sekureco kaj stabileco de la regiono”, deklaris tiam la aŭstralia ministro pri eksterlandaj aferoj. Forto konsistanta el 1.500 aŭstralianoj, 140 novzelandanoj kaj kontingentoj el kelkaj insullandoj elŝipiĝis en la Salomon-Insuloj fine de julio 2003. Harold Keke estis kaptita je la 13-a de aŭgusto. De nun la tasko estas rekonstrui la landon, operacio kiu eble okupos dek jarojn. Malstabileco tamen daŭras kaj aŭstralia policano estis mortigita en embusko je la 24-a de decembro 2004, kio devigis Aŭstralion sendi suplementajn trupojn.
Malgraŭ tio, ke ĝi provizas unu trionon de la financoj por la Forumo de la Pacifikaj Insuloj — organizaĵo kiu laboras flanko-ĉe-flanke kun la Sud-Pacifika Komisiono (nun nomata la Pacifika Komunumo) — , Aŭstralio ne prenis gvidan rolon en ĝi. La Forumo pritraktas politikajn demandojn, dum la Komisiono limigas sin al la ellaborado de teknikaj detaloj en la ekonomia, socia kaj kultura sferoj. Ekde la kreo de la Forumo en 1971, ĝia ĝenerala sekretario ĉiam estas pacifikinsulano, kun aŭstraliano aŭ novzelandano kiel viculo. En aŭgusto 2003, Kanbero enpostenigis Greg Urwin, unu el siaj diplomatoj, al la ĝenerala sekretariato.
Tiu nomumo ne procedis konforme al la principo de la pacifika vojo (tio estas, interkonsente), sed per sekreta balotado. Kadre de la Forumo, Aŭstralio volas krei centopan konstantan forton de interveno por Oceanio el 100 soldatoj, kun bazo en Fiĝio. Lastatempa raporto de la aŭstralia Senato rekomendas ekonomian unuiĝon el la membrolandoj de la Forumo kun unusola valuto, la aŭstralia dolaro.
En Fiĝio, la policestro estas aŭstraliano, kiel ankaŭ ses konsilistoj kiuj lastatempe kunlaboras kun la armeo, kaj ses aliaj en la justico.
La iraka milito plu streĉis la interrilatojn inter Parizo kaj Kanbero. Oni konsideris inviti Francion partopreni la salomoninsulan operacion, sed la malnova profunda malamikeco reaperis kaj John Howard decidis limigi la intervenon sole al membroj de la Forumo. Francio ne estas, tamen, ekskludita de partopreno en la rekonstruo de la Salomon-Insuloj.
Ĉu la nova pozicio de Aŭstralio vere markas “rekoloniadon” de regiono en strategia kaj financa danĝero? La pozicio de Francio, kiun Kanbero ŝajne volas almarĝenigi, estas produkto de la sama pensmaniero. Jam ne estos “danĝeraj eksperimentoj” kun instituciaj aferoj fare de la registaro de Lionel Jospin. Pro tio, ke la Kongreso ne povis kunveni en januaro 2000, la konstitucia reformo, kiu devus inkluzivi Francan Polinezion kaj pliproksimigi ĝin al la statuso de Nov-Kaledonio, estas forgesita. La statuto de memstareco de februaro 2004 montris volon ankri Francan Polinezion interne de la Respubliko.
Kadre de ĉi tiu sukcesa sed limigita aŭtonomio, la elŝutata financa manao ebligis montri la avantaĝojn de ligoj kun Francio kaj malinstigi ke la novkaledonianoj forlasu ĝin dum la referendumoj antaŭviditaj de la Interkonsento de Numeo ekde 2013. La balotadoj de majo 2004 refutis ĉiujn prognozojn kaj plonĝis Francan Polinezion en longan periodon de malstabileco. Ankoraŭ ne estas certe ĉu tion ĉesigis la parta rebalotado je la 13-a de februaro. La sinteno de la Ŝtato en Franca Polinezio plejparte ruinigis provojn de Francio repaciĝi kun la landoj de la regiono.
Ĉu la pacifikaj insuloj povos trovi pacon kaj prosperon sen tio, ke ilia vivmaniero interrompiĝus pro la entrudiĝo de la grandaj potencoj? Ĉar ĝuste tio estas riskata por ĉi tiu “alia Pacifiko” kiu ne sufiĉe gravas por kapti la atenton de la amaskomunikiloj, sed kiu tro gravas por esti lasita vivi sian propran vivon.
Jean-Marc REGNAULT.
De post la falo de la berlina murego, la rajto pri homhelpa entrudiĝo estas ofte invokita por pravigi okcidentajn militajn ekspediciojn. Tiagrade, ke la eksa usona ministro Colin Powell rigardis la neregistarajn organizaĵojn (NRO-jn) “tiel grava parto de nia batal-ekipaĵo”. Jen kio rememorigas la malnovan kolonian diskurson pri “civiliza misio”.
“LA LANDO, KIU PROKLAMIS la homrajtojn, kiu brile kontribuis al la progreso de la sciencoj, kiu kreis la laikan instruadon, la lando, kiu, antaŭ la nacioj, estas la granda ĉampiono de la libereco (...) havas la mision disvastigi ĉie, kie ĝi povas, la ideojn, kiuj faris ĝian propran grandecon (...). Necesas, ke ni nin rigardu kiel taskitajn de mandato instrui, eduki, emancipi, riĉigi kaj helpi la popolojn, kiuj bezonas nian kunlaboradon*.”
Tiuj vortoj, skribitaj en 1931 de la radikalulo Albert Bayet dum la kongreso de la Ligo pri homrajtoj dediĉita al la koloniado, devus esti atente ekzamenitaj de la nuntempaj roluloj de la internacia helpado. Kvankam la vortigado estas ekskutima, ili fakte pene malagnoskus ties entenon, tiel aktuala restas tiu programo pri sociala kaj politika modernigo. La sama kongreso de la Ligo pri homrajtoj komdamnis la “imperiisman komprenon de la koloniado”, pravigante tiun nur kondiĉe ke ĝi intencu la “homhelpajn” celojn resumitajn de Albert Bayet.
Por tiu humanisma tendenco de la koloniado, ĉi-tiu, kvazaŭ “majorato”, estas fonto de bonfareco kaj de mor-altiĝo, konscienc-devo deduktebla el evidenta supereco de la kolonianta socio super la koncernaj primitivaj gentoj. Kvar jarcentojn antaŭe, en la epoko de la konkero de Ameriko, ne nome de modernigo sed de kristanigo esprimis sin la konkeranta povo, sed ĝi ne neglektis “insisti pri la bonfaroj alportitaj de la hispanoj al la sovaĝaj regionoj, kaj oni ofte trovas jenajn listigojn: la hispanoj forigis sovaĝajn kutimojn tiajn, kiaj homoferoj, kanibalismo, poligamio, samseksemeco, kaj ili alportis la kristanismon, la eŭropan kostumon, dombestojn, ilojn*” Bartolomeo de Las Casas, pastro dominikano defendanto de la indianoj, kiu detale priskribis la ruiniĝon pro la konkero, kondamnis la sklavecon kaj la kruelajn traktadojn samtempe defendante la koloniadon, kiu devus esti ellaboraĵo ne de soldatoj sed de religiuloj.
La foresto de kontraŭdireco, ĉe la siatempaj spiritoj, inter la homhelpaj aspiradoj kaj la kolonia projekto, videblas ankaŭ en la invento de la moderna homhelpa agado, per la starigo de la Ruĝa Kruco. La epoko de la kolonia imperiismo ekkomencis en Francio, fakte, ĉe la fino de la 1850-aj jaroj, kiam estis aprobota la unua konvencio de Ĝenevo (1864), de kiu la Francio de Napoleono 3-a estis la unua subskribinto kaj la plej firma apoganto (ne multe mankis, ke la konvencio estu subskribita en Parizo). La “rajto je konkero” tie ne estis dubindigita, same cetere kiel la rajto fari militon, ĉar temis nur pri difini al ĝi la limojn.
Gustave Moynier, la unua prezidanto de la Ruĝa Kruco, rigardis tiun institucion “inspirita de la evangelia moralo” kaj, laŭ la maniero de liaj siatempuloj, vidis en la koloniitaj popoloj la kontraŭ-tipon de la civilizitaj nacioj: “La kompato, li skribis, estas nekonata de tiaj sovaĝaj triboj, kiuj kanibalas(...). Ilia lingvo mem, oni diras, ne disponas vortojn por esprimi tian nocion, tiom ĝi al ili mankas. (...) La sovaĝaj popoloj (...) faras [militon] ekscese kaj cedas sen kaŝpenso al siaj brutalaj instinktoj, dum la civilizitaj nacioj, klopodante ĝin humanigi, konfesas ĝuste tiel, ke ne ĉio, kio tie okazas, licas”*. Kaj en La esplorita kaj civilizita Afriko, li alskribis: “La blanka raso devas kompensi al la nigra raso (...) kaj ebligi, ke ĝi profitu de la rimedoj, kiujn disponas la moderna civilizacio por plibonigi ĝian sorton.”
Neniu neregistara organizaĵo pri solidareco aŭ pri defendo de la homrajtoj subskribus hodiaŭ tiajn deklarojn. Male, oni varbas la membrojn de la interhelp-organizaĵoj plejparte el inter la malamegantoj de la koloniismo. Sed, konsiderante la agadojn de tiuj, kiu rigardas sin kiel disvolviĝ-agentojn, la spirito de la “civiliza misio” transvivis la malaperon de la imperiismo. Oni transprenos el Jean-Pierre Olivier de Sardan la du intime intermiksitajn kategoriojn formantajn la rajtigan bazon de granda parto de la internacia helpo, kiujn li kvalifikis “altruisma paradigmo” kaj “moderniga paradigmo”*. Tiuj, ĉiam efikantaj, kvankam en variaj proporcioj laŭ la unuj kaj al la aliaj kaj laŭ la lokaj donitaĵoj de la help-merkato, organizas la diskursojn kaj agadojn de multe da aktivuloj, kiuj povas aparteni al la Monda Banko, al la Unuiĝinta Naciaro aŭ al la NRO-j.
Tiel, per sia titolo mem, la disvolviĝ-helpo, aŭspiciata de la solidareco, reestigas la hierarkiajn kategoriojn hereditajn de tiu pasinteco. Ĉu tio povus alie okazi, kiam oni sankcias — eĉ se pro plej laŭdindaj kialoj — kontraŭecon tian, kia “evoluinta/subevoluinta”, cetere formulebla per multaj variantoj pli-malpli eŭfemismigitaj? La ekonomiaj kriterioj difinantaj la “malplej evoluintajn landojn” same kiel la antropologiaj kriterioj, kiuj vidigas “malfruiĝintajn landojn”, apartenas ĉiuj al vortotrezoro de superreganto. Tie troveblas la kontraŭeco inter “tradicia” socio kaj “moderna” socio, tutkovranta la disduiĝojn komunumo/individuo, rutinismo/novismo, solidareco/konkurado, patronadaj rilatoj/burokrataj rilatoj, karajn al la kolonia pensado.
MILOJ DA HELPPROGRAMOJ, koncernantaj interalie agrikulturajn teknikojn kaj sanitarajn kompaniojn, baziĝas jam de jardekoj sur la partopreno kaj mobilizado de netroveblaj vilaĝaj “komunumoj”. Tiu ekzota imagaĵaro pri homogena socio, regata de komunigo kaj partigo, estigas ĉe la koncernaj personoj, maksimume, ĝentilan indiferentecon, kiam ne, malplejbone, senhezitan malakcepton, kiel raportite de eseo pri la helpo plenumita en Kamboĝo: “Kion komprenas tiuj vilaĝanoj kiam fremduloj alvenas kaj ekparolas pri komunuma disvolviĝo? Probable, tiuj alilandanoj komence klarigas (...): “Ni volas, ke vi kunlaboru. Ni volas, ke vi kune kunlaboru.” Je tiuj solaj vortoj, la homoj naŭziĝas kaj plenmalfermas la okulojn: “Ĉu vi volas reveni al io analoga al la epoko de Pol Pot?”*.”
La skemo “komunumo”, ĉie-esta ĥimero, tiom en la rekomendoj de la fakuloj de la UN kiom en la diskursoj de la memvoluloj de la NRO-j, havas parencan rilaton al la koloniaj ideologiaĵoj. Kiel indikilo de la kontraŭeco inter “ili” kaj “ni”, inter malfruiĝintoj kaj evoluintoj, ĝi efektive kreas indiĝenajn malriĉul-grupojn, difinitajn laŭ mankoj kaj specifaj riskoj precize koincidantaj kun la celoj de la helpprogramoj. La “komunumo”, konstruita de kaj por tiuj, laŭdifine parolas la lingvon de “bezonoj”, tiuj mankoj, kiuj ĝin endanĝerigas kaj kiujn la reprezentantoj de helporganizaĵoj estas plenigontaj, por savi ĝin de ĝiaj propraj malfortaĵoj.
La tiel nomataj san-programoj provizas tiun invademan prizorgemon per privilegia aplik-kampo. La fakulaj organizaĵoj de la UN, aparte la Fondaĵo de la UN pri infaneco (FUNI) kaj la Monda Organizo pri Sano (MOS) kaj, malantaŭ ili, multaj NRO-j, donis al si kiel celon la disvastigadon de la kredo, profunde ankrita en la okcidenta mondo, pretendanta, ke la plejparto de la malsanoj ekzistantaj en la tria mondo estas konsekvenco de purec-manko. Tiel, la anglosaksa epidemiologio, hodiaŭ plejparte reganta, distingas water-based diseases (malsanojn kaŭzitajn de akvo) kaj water-washed diseases (malsanojn kuracitajn de akvo). La akvo, kiu lavas kaj purigas; la akvo, kiu malpurigas kaj infektas: jen kio formas la esencaĵon de kredo pli proksima al katekismo de la moderneco ol al kontrolebla vero. Sufiĉas, se konvinkiĝi pri la esence liturgia karaktero de tiu deklaro, rememorigi la prognozojn pri fulmaj epidemioj formulitajn de fakuloj ĉe ĉiu natura katastrofo, malgraŭ ke pri tio ekzistas neniu ekzemplo*.
Ĉe normala situacio, ekstere de tiuj kuntekstoj el malordigo, la precipaĵo de la kampanjoj pri “sanitara instruado” konsistas, pli proze, en laŭdado pri la indoj de sapo kaj latrinoj, de boligita akvo kaj regulaj lavadoj, purec-aranĝoj supozeble antaŭmalhelpantaj 90% de la kontaĝaj malsanoj. Tiu promeso, senfine ripetita, fariĝas evidentaĵo, kiu ebligas determini rektan kaŭzan rilaton inter malbona konduto kaj la malsano, kiu ĝin punas.
Tiu erariga simpligo pravigas, nome de supera komunum-intereso, la entrudiĝon de volontuloj de NRO-j en loĝadejojn de familioj, kien ili ne estis invititaj. De la 1980-aj jaroj, kiuj spektis rapidan progreson de la helpaj NRO-j, esplori la homajn uzadojn de la akvo kaj la purec-kutimojn por ilin reformi fariĝis kuranta uzado en la tria mondo. La anglaj puritanoj de la 17-a jarcento lokis la higienigon de la popolo en la principo de sia entrepreno pri morala restarigo. La higienismo de la 19-a jarcento en Francio alprenis la formon de “mizer-pastoraloj”, kiuj celis transformi la morojn de la grandaj senhavuloj por venki “malvirt-provizantan malpurecon”*.
La esploro efektivigita en Kamboĝo, menciita ĉi-supre, montras, ke inter la instruistoj, kiuj volonte bedaŭras la pezecon de la tradicioj, malmultaj konscias, ke nur ĝen-sentoj kaj reguloj de ĝentileco kaj gastameco ilin protektas kontraŭ brutalaj reagoj provokitaj de tiel krudaj entrudiĝoj*. Pro tio, ke ili estas instigataj de la konvinko, ke ili alportas liberigan scion, ili ne konscias la ofendecon de la situacio, kiun ili estigas pretendante esti instruistoj pri intimeco. La konfuzo inter pureco, sano, malsano, normaleco, unuflanke, sano, malsano kaj patologieco, aliflanke, estas la stampo de kampanjoj pri sanitara evangelizado, aktualiĝinta versio de la civiliza misio de Eŭropo. Tiuj “subevoluintaj” popoloj devas esti alkondukitaj al socia matureco fare de novaj zorgantoj, alportantoj de komforto kaj progreso. Popoloj vekitaj al la konscio de “siaj” interesoj fare de pastoroj starigantaj sian aŭtoritaton sub la signo de batalado kontraŭ “feka danĝero”.
La internaciaj helpo kaj kunlaborado certe ne submetiĝas al tiu divido inter paŝtistoj kaj ŝafinoj, kaj ĝia rolo ne limiĝas je la disvastigado de evangelio. La NRO-j kaj la UN, transe de siaj help-intervenoj, kontribuas naski novajn reguligadojn en la monda politika spaco kaj de nun plenumas rolon en la publika debato. Ili esprimas fundan movadon, kiun oni povas interpreti kiel riĉigon de la demokratio laŭ partopreniga senco, dum ĝiaj tradiciaj elekt-formoj ŝajnas kadukiĝi.
Tiu nova legitimeco kaj la populareco subtenanta ĝin ne estas sensekvaj. Ili, ekzemple, estis plurfoje utiligitaj de la usona registaro por prezenti sub pli favoraj ŝajnoj siajn ofensivojn kiuj sekvis la 11-an de septembro: “Ni intencas certigi, diris s-ro Colin Powell en oktobro 2001, ke ni havas la plej bonajn rilatojn kun la NRO-j, kiuj estas tia multobligilo de fortoj por ni, tiel grava parto de nia batal-ekipaĝo. (...) Ĉar [ni] engaĝiĝas por la sama ununura celo, helpi la homaron, helpi ĉiun viron kaj ĉiun virinon senhavajn en la mondo, kiuj malsategas (...), doni al ĉiuj la eblon revi pri estonteco, kiu estos pli radia*.”
Kvankam tiu kredkonfeso estas oportunisma, ĝi estas sendube sincera, ĉar la NRO-j estas nek la proprietuloj nek la ekskluzivaj gardistoj de la valoroj, kiujn ili subtenas. Sed ĝuste tie kuŝas la problemo. Estas propre neeble kalkuli la koaliciojn strebantajn por la starigo de rajtoj konceptitaj kiel tiomaj valoroj: san-rajto, instruad-rajto, disvolviĝo-rajto, infan-rajtoj, virin-rajtoj. Laŭ Hugo Sliml, esplor-direktoro ĉe la Institute for Humanitarian Dialogue [Instituto pri homama dialogo], tiuj valoroj tiel spegulas “sian vidmanieron pri morala justa socio” kaj ili logike devas konduki al apogado de la milit-koalicio, kiu ilin enkorpigas*. Oni ne pli bone scipovus diri. Inter la entrudiĝo en familiajn hejmojn pretekste de sano kaj la milita entrudiĝo pretekste de superaj valoroj de la homaro, certe sidas grava diferenco, sed oni povas rekoni tie ankaŭ ian princip-unuecon: ambaŭ rekuniĝas en avangarda pozicio klopodanta por la emancipo de aliaj popoloj submetitaj de tradicioj aŭ de arkaikaj politikaj sistemoj, kiel atestite de la apogo donita de la francaj proparolantoj pri la “rajto de homhelpa entrudiĝo” al la invado de Irako.
Rony BRAUMAN.
“NEK BRAZILO NEK la brazilanoj meritas tion”, deklaris, deprimite, la brazila prezidanto Luiz Inácio Lula da Silva. Li aludis la koruptoskandalon kiu, de kvar monatoj, skuas lian landon kaj kompromitas ministrojn kaj gvidantojn de la organizo de kiu li devenas, la Partio de Laboristoj (PT). Jubile malkaŝita de la amaskomunikiloj, la afero alprenis ecojn de televida felietono.* Kun la violento de detruega uragano, la tuta politika scenejo estas de tio skuata.
Nun ŝajnas pruvite ke la ĉirkaŭaĵo de s-ro Lula da Silva, kaj aparte José Dirceu, ministro pri la civila domo de la prezidanto (ia ĉefministro) estis stariginta vastan sistemon de subaĉetoj por aĉeti la voĉojn de deputitoj de partioj aliancitaj kun la PT.* Kolektitaj en “nigra kesto” kaj provizitaj el publikaj financoj, proksimume 10.000 eŭroj estis pagitaj al ĉiu korupta parlamentano... Cetere ŝajnas ke jam en 2002, komplika meĥanismo de fraŭdo ebligis financi la kampanjon per kiu fine elektiĝis la prezidanto Lula.
Tamen ĝis nun ne ekzistas pruvoj pri la persona implikiĝo de la ŝtatestro. Ankaŭ ne ŝajnas ke la diversaj politikaj gvidantoj, membroj de la PT, kompromititaj en tiuj aferoj, per tio private riĉiĝis. Ili estis, kaj tio ne malpli gravas, “aktivaj koruptintoj” (ne “pasivaj” koruptintoj) agante nome de tio kion ili konsideris supera intereso de sia partio.
Ekde 2003, la PT regis kun la apogo de diversaj aliancanoj. Sed ĝi ne disponis, malgraŭ tiuj subtenoj, pri plimulto en la Ĉambro, kio devigis ĝin akiri la neŭtralecon aŭ la subtenon de la grandaj konservativaj organizoj, kiel la Brazila Socialdemokrata Partio (PSDB), la Partio de la Brazila Demokratia Movado (PMDB) kaj la Partio de la Liberala Fronto (PFL). En Brazilo, la parlamentanoj estas tradicie sendependaj de la organizo kies etikedon ili portas. Ili ne hezitas ŝanĝi sian apartenon, kaj do estas ekstreme sentemaj por ĉiaj formoj de korupto. Tiu, ho ve! kiel en multaj landoj, estas konstanta praktiko en politiko, kiu ajn estu la skipo ĉe la stirilo. Nur ke, ĉi-foje, kun s-ro Lula da Silva kiel prezidanto, la civitanoj esperis definitivan forigon de tiuj abomenindaj moroj.
Ĉu la PT ne faris el la etiko sian ĉefan standardon? Ĉu ĝi ne ripetadis ke la “partopreniga demokratio”, en la urboj kaj en la ŝtatoj en kiuj ĝi regas, konstituas la plej bona garantio kontraŭ la korupto? Ĉu ĝi ne inventis la “partoprenigan buĝeton” kiel modelon de kolektiva kontrolo de la publikaj financoj? Ĉu s-ro Lula da Silva, naskita en la mizero, kaj kiu sukcesis trabati al si vojon meze de ferocaj malegalecoj, ĉu li ne estis la ekzemplo mem de la honesteco?
La nuna seniluziiĝo estas je la mezuro de la esperoj kiujn estigis lia elekto en oktobro 2002. Oni pensis tiam ke paĝo turniĝas, kaj ke, por la amaso da malfavorigitoj, fine sonas la horo de socia justeco.*
Laŭ iuj, la nuna skandalo tamen neniel surprizas. Delonge, la maldekstra alo de la PT kaj potencaj sociaj movadoj (inter ili la senterula movado) avertis pri la devojiĝoj de registaro malema realigi la neprajn sociajn reformojn*, dum ĝi klopodis, subtenate de la Internacia Monfonduso (IMF), por fari ekonomian politikon ege malproksiman de la promesoj faritaj al la popola elektantaro. La paradokso estas ke la PT fine koruptis dekstrajn delegitojn por voĉdonigi dekstrajn leĝojn...
KOMPRENEBLE, la konservativaj fortoj, kiuj dum jardekoj banadas sin en korupto, jubilas kaj permesas al si doni moralinstruon. Ankaŭ en Vaŝingtono oni ne multe ploras pri la malfeliĉoj de la prezidanto Lula. Lia noviga diplomatio Sudo-Sudo kolerigis. Kaj malplaĉis la ŝarnira rolo de Braziljo en Latinameriko pli kaj pli maldekstriĝanta pro la nova akso Venezuelo-Kubo, sed ankaŭ pro Argentino, Urugvajo kaj Panamo.
Adresiĝante al la nacio, la 12-an de aŭgusto ĉi-jare, la brazila prezidanto prezentis “ekskuzojn” al sia popolo, asertante esti “perfidita ne neakcepteblaj parktikoj pri kiu li scis nenion”. La venonta prezidant-elekto okazos en oktobro 2006. Ĉu ĝis tiam s-ro Lula da Silva sukcesos renodi la ligon kun la popolaj klasoj kiuj estis farintaj de li ikonon kaj kiuj vidas hodiaŭ siajn revojn forsvenintaj?
Ignacio RAMONET.
Kiel pruvas la malmuntado de la laborkodo, la potencoj ligitaj kun la privata proprieto pli kaj pli superas la fundamentajn rajtojn. Pro tio urĝas ĉie starigi kontraŭpotencojn — en Francio kiel aliloke.
MULTAJ FAMILIOJ SUFERAS stagnadon aŭ regreson de sia aĉetpovo. Tiuj materiaj malfacilaĵoj ne sufiĉas por klarigi la socian malkontenton. Aldoniĝas neklara maltrankvilo, foresto de konfido en la estonteco. Malcerteco kaj indigno kulminas vide al la lukso elmontrata de iuj, vide al ofte maldeca abundego.
La sorto de la senlaboruloj, kies nombro regule kreskas, fariĝas ĉiumonate pli kruela. Ne gravas! Ili neniel perturbas la socian kaj politikan ordon. Kelkaj milionoj da civitanoj kiuj ne plu ekzistas.
Tiel daŭras malriĉeco kaj mizero en socio kie la Nacia Instituto pri Statistiko kaj Ekonomiaj Esploroj (INSEE) ĝojas konstati “impresan altiĝon” de la investoj de la industrio (vd Serge Halimi: Profitodona investo), kie la entreprenoj daŭre anoncas komfortajn profitojn* Neniam atingitaj rezultoj, absoluta rekordo. La kapitalo fartas bonege (...).
Eble tiuj en plej malbona situacio konservus iom da espero se ili sentus sin aŭskultataj, komprenataj. La foso inter “novaj baronoj” kaj moderna “Tria Stato”* montriĝas imprese profunda. Sed la distanco inter ili ne estas nur ekonomia, ĝi estas ankaŭ politika, diras iuj, etika, diras aliaj. Ĉar en la pinto ĝi estas duobligita de impertinenta nekapablo percepti maljustaĵojn, frustojn*, senkuraĝigojn kaj kolerojn. Ŝirmata de tre malmulte sciencaj ekonomiaj teorioj, tiu intenca surdo supozigas naturan aŭ intencan indiferenton nepre fonditan sur forta dozo da malestimo. Barono, bone aprezata de la altaj socialistaj sferoj, esprimas tion krude, inter amikoj: “Sub 100.000 frankoj monate [proksimume 15.200 eŭroj], diras li, estas nur idiotoj.” Kiam la stulteco miksiĝas tiel kun aroganto, aperas la emo — kompreneble kondamninda — faligi kapojn.
Dum teĥnokratoj, en servo al “maldekstra” registaro, montriĝas tiom malsentemaj, ĉu la “Tria Stato” povas almenaŭ kalkuli kun la elektitoj de la nacio por valorigi siajn kolerojn? La sindeteno-kvoto montras ke la parlamentanoj estas ĉiam malpli konsiderataj kiel efikaj relajsoj de publikaj aspiroj, aktivaj defendantoj de la plej malfortaj, dum triumfas la fortuloj.
Sed do, kion povas fari la civitanoj, tamen solaj “posedantoj” de la demokratia legitimeco, unika fundamento de potenco taskita certigi la bonfarton de la nacio? Jen la demando kiun insiste starigis ĉiuj kiuj, pli kaj pli multaj, konstatas kun konsterno la rigidecon de institucioj kaj de meĥanismoj tamen konceptitaj por ebligi al ili esprimiĝi, akiri justecon. Ĉu ili ankoraŭ longtempe lasos sin teni for de la grandaj decidoj kiuj modlas la socion sen konsideri iliajn bezonojn, ĉu ili daŭre akceptos ne mastri sian sorton, suferi la historion anstataŭ esti ties respondecaj agantoj? (...)
NECESAS FORIGI DU IDEOJN, tre komunajn, scie disvastigitajn por konvinki la civitanojn ke ili ne havas alian elekton ol submetiĝi:
— la unua ideo enskribiĝas en la koro de la dominanta ekonomiismo; ekde 1789, ĝi metas sur la saman nivelon, inter la “naturaj kaj nepreskripteblaj homrajtoj”, la esencajn liberecojn kaj la rajton je proprieto. Tamen, du jarcentoj da historio estas spertitaj kun la senĉesa konflikto inter, unuflanke, la individuaj liberecoj de la plimulto da civitanoj, kaj, aliflanke, la trudakiroj, elpremoj, misuzoj faritaj de privilegiuloj nome de la pretendataj rajtoj kaj de la reala potenco kiun donas al ili proprieto tre malegale dispartigita.
— la dua kontraŭbatalenda ideo malaltigas la rajtojn al la rango de simplaj prerogativoj kiujn la potencoj devas respekti, dum la Deklaro de 1789 sekvas tute alian ambicion: ĝi celas ke la civitanoj, por realigi siajn rajtojn, kontrolu la potencojn. Tiu celo estas ankoraŭ treege malproksima. La akiro de rajto pasas nepre tra la konkero de realaj potencoj.
Dekomence, la usona revolucio kaj la franca revolucio starigas tension, kontraŭdiron inter fundamentaj rajtoj, egalaj por ĉiuj, kaj la proprieto kiu, per la rimedoj de influo kaj la ageblecoj kiujn ĝi donas, estas distribuita malegale, ofte maljuste. “Tiuj kiuj posedas la landon devus regi ĝin”, diris John Jay*. Kelkajn jarojn poste, la Konvencio aplaŭdas Boissy d’Anglas kiam li deklaras al la tribuno: “Lando regata de la proprietuloj estas en la natura ordo.” Kaj Sieyès mem starigis nesupereblan barilon: ĉe unu flanko la “aktivaj” civitanoj kiuj, pro sia persona riĉeco, pagas impostojn, “kontribuas al la publika establo” kaj estas do “kvazaŭ la veraj akciuloj de la granda socia entrepreno”; ĉe la alia flanko, la “pasivaj” civitanoj kiuj profitas, certe, la protekton de la leĝo, sed ne indas por kontribui al ilia ellaborado; Sieyès vicigis en tiun kategorion “la virinojn, almenaŭ en la nuna stato, la infanojn, la eksterlandanojn, ankaŭ tiujn kiuj neniel kontribuus al [financa] subteno de la publika establo”, kaj li precizigis ke tiuj “devas tute ne aktive influi la publikan aferon”*. Malnovaj eldiroj kiuj esprimas daŭre aktualan zorgon.
KUN LA CENZA VOĈDONRAJTO, la foresto de riĉeco difinas la duaklasajn civitanojn, civitanojn teoriajn, ĉar ili ne havas aliron al la urnoj. Sub la reĝimo de universala voĉdonrajto, la sama rezulto estas malpli brile atingita, sed la plej grandan kontingenton da sindetenuloj liveras tamen la malriĉuloj.
Je kiu rajto la riĉeco donas rajtojn? “Neniam estis, neniam estos civilizita socio sen aristokratio. Nepras ke la Senato estu riĉa (...), ke ĝi orgojle montru tion”*. Usono devis atendi ĝis 1913, sub la prezidanteco de Wilson, por ke la Senato (kaj tio ankoraŭ ne estas la kazo en Francio) estu elektita laŭ rekta universala voĉdonado. Jen aŭdaco sen granda risko, ĉar la astronomiaj kostoj de senatorkampanjo enkondukas selekton laŭ la mono, kiu fortenas la ĝenulojn. Kiel realisto, Alexander Hamilton* opiniis ke nur la homoj “riĉaj kaj bone naskitaj” kapablas bone regi. (...)
De tre malriĉa deveno, Hamilton riĉiĝis per sia edziĝo: li des pli aprezas la bonfarojn de la riĉeco. Kiel li skribas mem, li “de longe lernis konsideri la publikan opinion sen ajna valoro”, kaj li ĝemas pro “nia reala malsano, kiu estas la demokratio, kies veneno, disvastiĝante, fariĝos (...) pli kaj pli kontaĝa”. Tiu parvenuo subtenas do John Adams, kiu volas enskribi en la Sendependec-Deklaron: la usonanoj “havas justan rajton je vivo, je libereco kaj je proprieto”. Male, estas granda aristokrato, Thomas Jefferson, kiu anstataŭigas la vorton “proprieto” per la formulo kiu proklamas la rajton je “serĉado de feliĉo”.
Neniu povas miri ke en Francio la persono kiu lanĉas: “Sinjoroj, riĉiĝu!” montris por Hamilton la plej grandan admiron. “En la [usona] konstitucio estas eĉ ne unu elemento da ordo, da forto, da daŭro kiun Hamilton ne kontribuis trudiĝi”, skibas Guizot.* Sendube li subskribintus la vortojn de la kanceliero Kent, de Novjorko, kiu apogis fervore la hamiltonajn konceptojn: “La Senato estu la preprezentanto de la proprieto, de la terposedaj interesoj, ilia garantiulo kontraŭ la kapricoj de la diversinteresa amaso da malriĉuloj, da enmigrintoj, da taskosalajratoj, da laboristoj”, ĉar “la universala voĉdonado subfosas la bazojn de la proprieto kaj konfidas al la potenco de la malriĉulo kaj de la deboĉulo la zorgon kontroli la prosperulojn” — kiuj, siavice, praktikas ekzemplodonan moralon.
Se la fondopatroj de la usona respubliko fine juĝis maloportuna mencii klare la rajton je proprieto, la francaj konstitucianoj de 1789 ne montris la saman skrupulon. La principoj “simplaj kaj nekontesteblaj” kiujn ili adoptis la 26-an de aŭgusto vortigas tiujn “naturajn, necedeblajn kaj sanktajn” principojn, kiuj estas, laŭvice: “la libereco, la proprieto, la sekureco kaj la rezistado al subpremo”. La proprieto de havaĵoj antaŭrangas do la sekurecon de la personoj. Releviĝo montriĝas tamen kun la dek-sepa kaj lasta artikolo de tiu nefinita deklaro: la proprieto estas “nemalobeebla kaj sankta rajto” escepte en la kazoj kie “la publika neceso postulas tion evidente”. Reprenita kaj precizigita en la preambulo de la franca konstitucio de 1946, tiu lasta artikolo liveris la konstitucian bazon por la ŝtatigoj, post la Liberigo kiel en 1981. Mallonge poste, la “publika neceso” ĉesis trudiĝi kaj, por la feliĉo de la riĉuloj, venis la grandaj privatigoj de 1986-1988. (...)
SAME, ĈU ĈIA EKSPLICITA REFERENCO estis evitita, kiel en Usono en la sendependec-deklaro, aŭ alte proklamita, kiel en Francio en 1789*, la rajto je proprieto estis la disputobjekto de gravaj konfliktoj, ofte sangaj, en la politika kaj socia historio de la du demokratioj. Ĝi eĉ limigis kaj kontraŭdiris la aliajn individuajn rajtojn enskribitajn en la fondotekstoj.
Sieyès rangigis la virinojn kaj la infanojn inter la “pasivajn” civitanojn kiuj devas ne influi la ellaboradon de leĝoj. Sed, dum la tuta 19-a jarcento, eŭropanoj kaj usonanoj tre bone permesis ke virinoj kaj infanoj kontribuu al la akumulado de riĉaĵoj. “Danke al la industriiĝo, milde skribis Hamiltono, la virinoj kaj la infanoj fariĝas pli utilaj, kaj la infanoj pli frue utilaj, oli ili estus sen ĝi.” Tiel, “pasivaj” civitanoj povis aktive servi la interesojn de la proprietuloj de fabrikoj kaj manufakturoj. Necesis, en Francio, atendi la raporton de doktoro Villermé por ke estu voĉdonita, en 1841, la unua leĝo pri la infanlaboro. Tamen tiu grava konkero permesis laborigi ilin ok horojn tage ekde la oka vivojaro. En Usono, la Sendependecdeklaro ne konsideras la nigrulojn homaj estaĵoj “dotitaj je certaj necedeblaj rajtoj”: ili estas 700.000 en la epoko de Georgo Vaŝingtono, ili estis 4.000.000 dum la Secesi-milito.
NOME DE LA RAJTO JE PROPRIETO , rajtoj, siavice ankaŭ necedeblaj, estas sensubstancigitaj. Tiel la Deklaro de 1789 asertas (artikolo 11) ke“la libera komunikado de pensoj kaj opinioj estas unu el la plej valoraj homrajtoj”. Ĉiu civitanto, daŭrigas la teksto, “povas do paroli, skribi (...) libere”. Tiu rajto estas efektive respektata. La sama artikolo precizigas kompreneble ke la civitano povas ankaŭ libere “presi”. Tiu rajto estis neniam por ĉiuj egalece respektata, eĉ se ĝi estis pli facile alirebla en la epoko, delonge pasinta, kiam pres-entrepreno havis etmetian grandecon. La transiro al industria stato, kondiĉante enormajn financrimedojn, rezervis al la plej riĉaj la uzadon de tiu rajto, poste ĝi sekvigis koncentriĝon kiu reduktas la esprimliberecon en tia maniero kiun la demokratio ne povas toleri.
Tiel, certa nombro da fundamentaj rajtoj estas relativigitaj, malgravigitaj, kontraŭdirataj de la neakceptebla antaŭrangeco de la rajto je proprieto. Kaj tamen, diris Michelet*, “la proprieto estas la flankaĵo de la homo, ne lia ĉefaĵo”. En la okuloj de multaj homoj, ĝi restas esenca, tiel ke la alligiteco al modestaj posedoj ŝajnas venki super rajtoj de netaksebla valoro. Se li ne klaras pri sia rajto je proprieto, la eta salajrulo, kiu pro multa ŝparado akiris iom da havaĵo, senvole garantias la rajton je proprieto de la plejriĉuloj, sole kapablaj riĉiĝi rapide kaj ĉiam pli. Tiuj privilegiuloj diras sin sufokpremataj de la solidarimposto por grandaj riĉaĵoj (impôt de solidarité sur la fortune, ISF).
La klasika dekstrularo ekspluatas mirinde bone la ŝajnlogikon laŭ kiu la humila ŝparlibreto kaj la akumulado de fabelaj riĉaĵoj ripozus sur la sama netuŝebla principo. Ĝuste tiel la privatigoj inter 1986 kaj 1988 servis unue al kelkaj potencaj grupoj, kvankam ili ekzaltis la eminentan rolon de la etposedantoj. Tiu iluziistotruko estis preparita du jarojn antaŭe de la laboraĵoj de la Horloĝoklubo (Club de l’horloge), kiu prezentis siajn tezojn en libro titolita Vivu la proprieto! (Vive la proprété!).* La banderolo de la libro resumis la centran ideon jene: “Proprieto kontraŭ privilegioj”.
LA MON-PRIVILEGIOJ ampleksigas la kulturajn, civitanajn, politikajn malegalecojn, subpremas teorian egalecon de individuaj rajtoj. Por plene restarigi ilin, tute ne dezirindas nuligi ĉian rajton je proprieto, burokratece procedi al kolektiva alproprigo de la produktrimedoj. La tutaĵo de imposto, kredito kaj redistribuado donas agrimedojn multe pli modernajn kaj ĝis nun uzatajn nur kun kulpa timideco.
Se la civitanoj ne volas kontentiĝi pri respubliko malaltigita al rango de ekonomie malegaleca komunumo, ili ne havas alian elekton ol meti sur malsamajn nivelojn la individuajn liberecojn kaj la rajton je proprieto, malfeliĉe velditajn en unu saman formulon ekde 1789. La libera posedo de materiaj havaĵoj ne povas aparteni al la sama etika kaj jura kategorio kiel la liberecoj de pensado, de esprimo, de asociiĝo, ktp. Ĉar ĝi estas nur rimedo, ĝi devas esti subordigita al la aliaj rajtoj kiuj siavice konstituas celon en si mem.
Du jarcentoj da demokratio montras bone, kiel timis la kanceliero Kent, ke “la universala voĉdonado subfosas la bazojn de la proprieto”. Puŝataj de popola malkontento, de postuladoj de laboristaj asocioj, stimulataj de pensistoj, verkistoj, politikistoj, ideologoj, agitantoj ktp., estas ĝuste la parlamentoj elektitaj per universala voĉdonadoj kiuj iom post iom fiksis normojn, difinis limojn, trudis obstaklojn al la senbremsaj potencoj de ĉiu ajn kiu posedis industrian, nemoveblan, financan, agran proprieton. La tasko ne estas plenumita.
La leĝoj pri la kondiĉoj de dungo kaj salajro, pri akcidentoj en laborejoj, pri malpermeso de noktlaboro por infanoj, pri la rajtoj de luprenantoj, pri partfarmado, pri aliro al la kulturo, al la sansistemo, al distraĵoj, la enkonduko de la grada impostado de enspezoj ktp., estas tiom da etapoj kiuj demokratie limigis la plejsanktajn povojn de la proprietuloj. Ĉiufoje la posedantoj, kiel ili ankoraŭ ĵus faris okaze de la ISF, hurlis ke strangolante ilin oni rompos la ekonomian maŝinon, fuĝigus la prosperon, ĝeneraligus la mizeron, mortbatus la ordon fonditan sur sanaj sociaj hierarĥioj, mallonge, cedi al la barbareco antaŭenirante al la infero de la komunismo. Tiu klamado alprenis kelkfoje dramecon, ekzemple kiam estis fine rekonata al la salajruloj la elementa rajto asociiĝi (sindikatoj) kiu ĝis tiam estis rezervita nur al la posedantoj de kapitalo (akci-societoj).
Sed la posedantoj povis ĉiam digesti la koncedojn batale akiritajn de ili. Financaj kaj nemoveblaĵaj spekuladoj, artverkoj kiuj eskapas al la ISF, delokado de entreprenoj al landoj praktike sen sociala leĝaro, kapitalfuĝo al impostparadizoj, lertaj prezentadoj de bilancoj por pagi malpli da impostoj: la zorgo fruktedonigi la grandan proprieton vekis eksterordinaran inventivon kiu trudas admiron. Tiurilate la publikaj potencoj, laŭ la plimulto de la momento, montriĝis pli aŭ malpli komprenemaj, kelkfoje tre kunlaboremaj, ĝis perfidi la demokratian projekton. Tiel okazas nuntempe, dum la laborenspezoj (salajroj) estas pli peze impostataj ol la plusvaloro de la kapitalo.
SPITE AL MALJUSTAĴOJ kaj evidentaj malegalecoj kiuj devus indignigi la tutan loĝantaron, ŝajnas ke la demokratia “veneno”, kiun timis Hamilton, perdis hodiaŭ sian virulenton. Ĝi ja inspiras kelkajn postulojn, sed limigitajn pro timo de maldungoj, sen perspektivoj de tutaĵo, ekster ĉia strategio transcendanta la sociajn kaj profesiajn kategoriojn. Fondita sur la defendo de la akiritaj interesoj, la solidareco de la riĉuloj ŝajnas pli forta ol la solidareco de la modestuloj. Malvigligita de la reganta ekonomiismo, la demokratia fermento vekas en la plej bona okazo sektorajn agojn cele al akiro de kelkaj ekonomiaj kaj socialaj “avantaĝoj”. Tiel ĝi neglektas la esencon: defendon de agnoskitaj, sed ne respektataj rajtoj*, kaj akiron de novaj rajtoj; tiun duoblan klopodon kiu implicas la akiradon de pli ampleksaj povoj.
La Deklaro de 1789 tamen asertas: “La principo de ĉia suvereneco kuŝas esence en la nacio. Nenia korpo, nenia individuo povas plenumi aŭtoritaton kiu ne nepre eliras de ĝi.” (Art. 3.) Enfiksiĝintaj en la ŝtataparato, ne mankas “korpoj” — precize la “grandaj” korpoj: financ-inspektado, Pontoj kaj vojoj, Minejoj... — kaj “individuoj” (la ekspertizistoj, en la ministraj kabinetoj ekzemple) kiuj, nome de uzurpata nacia suvereneco, ĉar ili pravigas sin antaŭ neniu elektito, arbitre regas laŭplaĉe kompletajn partojn de la nacia aktiveco (rajtigoj kaj licencoj, atribuado de subvencioj, mastrumado de la ŝtataj fervojo, elektrokompanio, de la atomenergi-oficejo (CEA), ktp.). (...)
Same okazas kun la rajtoj, nome ekonomiaj kaj socialaj, kiujn la konstitucio de 1946 aldonas al la Deklaro de 1789: rajto “akiri dungon”, partopreni en la “kolektiva determinado de la laborkondiĉoj” kiel en la “mastrumado de la entreprenoj”, rajto je decaj vivkondiĉoj, rajto je instruado kaj je kulturo.
Tiaj estas la rajtoj de la “dua generacio”, kiuj restas morta teksto aŭ estas tiel malmulte kaj tiel malbone respektataj, dum disvastiĝas jam la aspiro al la rajtoj de la “tria generacio”: rajto je paco, je mediprotektado ktp.
Ilia realigo obstakliĝis kaj daŭre obstakliĝas pro la obstina rezistado de ekonomiaj fortoj helpataj de la nepravigebla fakta antaŭrangeco donata al la rajto je proprieto, efike relajsataj de siaj politikaj proparolantoj, de siaj influ-retoj kaj de la premgrupoj.
FAVORE AL LA EKONOMIISMO kiu neŭtraligas la nuntempan politikan pensadon, la rajto je proprieto estas konsiderata netuŝebla, ĉar oni supozas ĝin esti garantianto de ĝenerala prospero. Ĝi tamen kreis enormajn koncentriĝojn de riĉaĵoj, kiuj atencas la demokratiajn liberecojn. Tiaj koncentriĝoj donas al tiuj, kiuj regas ilin, eksterordinaran politikan potencon. Krome, ili ebligas al malplimulto orienti la ekonomian agadon favore al siaj apartaj interesoj, ŝajnigante kredi ke ili identiĝas al la ĝenerala intereso. Per tio oni lasas al la nacia kolektiveco la zorgon kompensi la senlaborulojn.
Kiel ĉiam en la historio, la luktado por la rajtoj pasas tra fortrilato, tra alfrontiĝo de la potencoj — tra batalo por akiri la potencon. Potenco disponi pri la ŝtata riĉaĵo, determini ties uzadon, modifi ties komponantojn (per impostoj, kredito, publikaj helpoj), kontroli kaj orienti la investojn: jen la esenco mem de la demokratio.
Invokado de la homrajtoj respondas utile al ilia sistema rompado en nedemokratiaj reĝimoj. Ĝi tendencas ankaŭ relativigi, banaligi la malrespekton de la rajtoj de 1789 kaj de 1946 en socio kiu posedas ĉiujn praktikajn rimedojn por realigi ilin. La luktado por konkretaj liberecoj nepre fariĝas luktado por konkero de novaj ekonomiaj, politikaj, kulturaj potencoj en ĉiuj skaloj de la socio.
Se la rajtoj de la mono devas venki super la individuaj liberecoj, tiam demokratioj povas senhonte toleri 35 milionojn da malriĉuloj en Usono kaj 40 milionojn en la Eŭropa Komunumo, dum la financskandaloj malkaŝas la konstruadon de monstraj riĉaĵoj. La konstituciantoj de 1789 sciis tion kiam ili proklamis: “La forgeso aŭ malestimo de la homrajtoj estas la solaj kaŭzoj de publikaj malfeliĉoj kaj de korupto de regantoj.”*
EN LA KVARTALO aŭ en la komunumo, estas la tasko de la civitanoj starigi kontraŭpovojn por pezi sur la elektitoj, kontroli la respekton de iliaj engaĝiĝoj, multigi la agojn kiuj ne lasos liberan kampon al la potenculoj kiuj kredas sin permesitaj je ĉio. La kontraŭpovoj starigitaj de la civitanoj estis ĉiam la plej bona saltotabulo por konkero de la potenco. De potenco politika kiu, fine, trudos novajn ludregulojn por la ekonomiaj agantoj (al investantoj kaj entreprenestroj), eliminos la plej gravajn privilegiojn (nome impostajn), donos homan sencon al moderneco kiu montriĝas pli kaj pli senkompata, por diri vere: sovaĝa.
(Tiu ĉi teksto estas eltirita de artikolo de oktobro 1989 kaj publikigita en Manière de voir 83, Le Monde diplomatique, oktobro-novembro 2005, p. 13-17.)
Claude JULIEN.
REKLAMO:
Europe Inc.
Kiel la multnaciaj entreprenoj konstruas Eŭropon
AGONE
La rilatoj inter la Eŭropa Komisiono kaj la grandaj entreprenoj ŝanĝiĝis sensacie dum la lastaj 30 jaroj. Kritika aliro al la multnaciaj entreprenoj iom post iom transformiĝis al perfekta simbiozo kiu hodiaŭ regas inter la precipaj politikaj kaj ekonomiaj agantoj de la Unio.
Neniu debato pri la “eŭropa konstruado” kaj la demokratio devus povi prisilenti la subtenon al malregulado kaj privatigo por ĉion submeti al la celo de internacia konkurencivo. Tiu libro montras kiel la industriaj premgrupoj kontribuas tre rekte al fasonado de profunde kontraŭdemokratia Eŭropo. (En la franca lingvo)
320 paĝoj, 20,- eŭroj Poŝtkesto 70072 13192 Marseille cedex 20 http://www.agone.org
La erao de mesaĝeto kaj firmainsigno* posedas sian Esperanton. La idioto de la tutmonda vilaĝo kreis sian idiomon kaj inventas la lingvajn manietojn de falsbrila epoko. Ĉu ne estas tute normale ke la lingvo eĥas tiun grandan transformiĝon de la vivo en “mastrumadon” de la ekzisto. Ĉar, de la tutmonda vilaĝo ĝis Eŭroland’, estas ja iu “novlingvo” kiu ekposedas sensangigitan mondon, klarigas Jaime Semprun en radikala kaj subtila verko.* Depruntita el la fama 1984 de George Orwell, la termino “novlingvo” signifas ĉi tie “la naturan lingvon de pli kaj pli artefarita mondo”. La neologismoj konstitigas ĝian videblan parton, kiun la nostalgiuloj de la “pralingvo” ofte emas primoki ne ĉiam mezurante la profundan historian sencon de ĝia perfekta adaptiĝo al la nova civilizacio de la moroj ĝustigitaj “per la komputika teĥnika logiko”. De la “san-kapitalo” ĝis la “signalsistemo” de la “signalizitaj padoj”*, ĉiuj ĉi novaj vortoj donas la tonon de renversita mondo, de returnita lingvaĵo.
Pioniroj de mondo da novaj sensaĵoj, la junuloj, kies parolmaniero estas “ofte tiom proksima” al tiu de la decidantoj, rimarkigas la aŭtoro, troviĝas certe ĉe la avangardo de tiu “radikala lingva refandado”. Sed, notas li, “mi kredas ke sufiĉas observi la dinamismon kaj kapablon de la nuntempaj pliaĝuloj ĉiam “risortiĝi” kaj resti “ĉe la pinto” por konvinkiĝi ke ili ne riskas esti postlasitaj de la impeta evoluo de la ŝanĝado”. Ironia kritiko kiu “ne povas malpermesi al la leganto konkludi” ke tiun novan mondon — kies reflekto estas la “franca novlingvo”-, “li ja devas kulpigi se ĝi ne donas al li kompletan kontentigon”.
Sed por tio necesus retrovi la potencon de la parolo kaj la kapablon, serioze damaĝitan ekde la 11-a de septembro, konstrui rakonton. Nu, ekde tiu inaŭgura kaj blindiga evento, “la reala tempo mortigis la klarigon”, analizas la verkisto Christian Salmon* en kolekto de tekstoj celantaj esplori — kaj priplori — la “mondan krizon de la rakontado” kiu gajnis Okcidenton dominatan de la “kultura kapitalismo” kiu nun anstataŭigas rakonton (narrative) per anekdoto (story). De la spritaĵoj de George Bush ĝis la tutmondigitaj reality-shows, la limoj inter vero kaj malvero, fakto kaj fikcio malaperis. Tra tiuj portretoj de homoj sen rakontoj, nur la verkistoj (Kafko, Musil aŭ Benjamin) servas al li kiel kompaso kaj ebligas konstrui eblan rezistadon al la “kultura submetado”, kiu trafas la vivon senigitan je sia “rakonteco, kiel la pentrarto iun tagon ĉesis esti figura”.
Do, ĉar ni estas stumpigantaj nian “eldiropovon”, kiel diris André Breton, du eminentaj tradukistoj kaj filologoj, rifuzante same la nostalgion de la “pralingvo” kiel la adaptiĝon de lingvo malaltigita al rango de teĥnika kompetento, proponas retrovi la emancipan celon de lernado de la gepatraj lingvoj kiu, danke al lernejo kun eŭropa kursaro renovigita de novaj “klasikaj studoj”, ebligos ke la individuoj restarigu liberan rilaton al sia lingvo, fronte al la tiraneco de la tujeco.* Pledo por instruado de “kulturlingvo” kaj ne de “servolingvo”, tutte direktita al nefinita projekto: “la aŭtonomeco”, tiu kapablo doni al si mem proprajn normojn.
Nicolas Truong.
Kiel fondi tutmondan organizaĵon vere celantan defendi la komunajn interesojn de la popoloj, kaj aparte kapablan limigi la povon de la potenculoj? Jen kelkaj debatotaj proponoj.
LA REFORMO DE LA UNUIĜINTAJ NACIOJ estas jam malnova mar-serpento*. La UN-burokratio, ŝvelinta jaron post jaro, estas taksata neefika. La Sekurec-Konsilio, ĉefa organo taskita konservi pacon, dominata de la venkintoj de la dua mondmilito, ne plenumis la taskon, ĉar ĝi lasis konfliktojn multiĝi kaj elektis arbitre interveni. Anoncitaj kun la fino de la malvarma milito, la “paco-dividendoj” estis nur trompaĵo, kaj la armilvendado ekrekreskis, ĉar la potenculoj elektis bazi siajn ekonomiojn sur armilindustrio. La pacodefendaj operacoj rapide multobliĝis kaj ofte rezultigis gravan fiaskon*. La unuflanke decidita milito de prezidanto George Bush en Irako, eliganta tiun landon el diktaturo por faligi ĝin en ĥaoson kaj perforton, konfirmis la senpotencon de la UN.
Aktualeco de la reformo estis relanĉita unue de fakula raporto, prezentita fine de 2004 al la ĝenerala sekretario, pri minacoj, defioj kaj ŝanĝo, poste de la publikigo de la raporto de Kofi Annan, la 21-an de marto 2005*. Tie legeblas analizo de la “defioj de ŝanĝiĝanta mondo”: milito inter ŝtatoj, perforto interne de ŝtatoj, malriĉeco, infektaj malsanoj, hommedia malboniĝo, atomaj, radiaj, ĥemiaj kaj biologiaj armiloj, terorismo, organizita krimeco. Tiel, prevento estas emfazata, kaj la celo konservi pacon estas do ligita al la kondiĉoj de tiu paco.
La ĝenerala sekretario reuzas tre precizajn proponojn de la fakula raporto koncerne regularigon de armiloj (markado kaj lokalizo de malpezaj armiloj, travidebleco de stokoj) kaj la difinon de terorismo (“Ĉia ago [...] intencanta mortigi aŭ grave vundi civilulojn aŭ nebatalantojn, kiu celas laŭnature aŭ laŭkuntekste timigi popolanojn aŭ devigi registaron aŭ internacian organizaĵon plenumi aŭ neplenumi agon.”).
Rilate pacon, konsciante pri risko de degenero ĉe lando ĵus eliranta militon, la ĝenerala sekretario proponas komisionon pri pac-firmigo. Fine, li insistas, ke ĉiuj membro-ŝtatoj subskribu kaj ratifu multajn traktatojn pri la civilul-protektado, pri la diversaj aspektoj de senarmiĝo, kaj ĉefe pri la Romo-statuto, kiu donas aŭtoritaton al la Internacia Punkortumo. Sed ĉu tio ne estas parolo de senpotenco, ĉar ja la internacia juro, kiu restas la ĝenerala kadro de ĉiu reformo, lasas la suverenajn ŝtatojn liberaj pri siaj engaĝiĝoj? Kaj kiun efikon havos tiu admono de la ĝenerala sekretario al la potencebriaj ŝtatoj, kiuj abunde montris dum la lastaj jaroj, ke ili sin konsideras super ĉia leĝo?
Kiom gravaj estas ja tiuj konsideroj pri la medio en kiu povas okazi la mekanismo de pacdefendo, ili tamen malbone kaŝas la limojn de la proponoj koncerne la ĉefan demandon: la institucia reformo de la UN. La ĝenerala sekretario evitas ĝisiri la kernon de la problemo. La kategorio konstanta membro ne estas kritikata, spite al la eluziĝo de la rajteco de la kvin venkinto-ŝtatoj de la dua mondmilito.
Nu, male al promesplena titolo — “Demokratiigi la Konsilion” (konfeso, ke ĝia konsisto ne respektas la egalecon, kvankam proklamitan, inter membroj)-, neniu antaŭeniro de demokrateco aperas ĉe la horizonto. La statuso de konstanta membro kaj vetorajto restas potenculo-pozicioj, sen alia pravigo. Tamen, tio, kion la tenantoj de tiu potenco faris dum la lasta duonjarcento, sufiĉe montras, ke ni devas forlasi tiun sistemon. Ilia senpuneco, la plifirmigo de ilia potenco, la ĝenerala militarmado al kiu ili kondukis la mondon, senhezite pledas por rekonsidero de iliaj privilegioj. Germanio, Japanio, Brazilio kaj Hindio (G4) oficiale kandidatas al tiu privilegia statuso, kaj multaj aliaj post ili.
Ne estas do kontestado de la ideo pri potenco-konstanteco, spite al la fakto, ke potenco laŭnature estas nedaŭra. Se oni elektas novulojn en tiu klubo, ĉar ili estas hodiaŭ potencaj, ili estos morgaŭ preterpasitaj de pli potencaj. Sed ĉefe kontesteble estas, ke potenco estas kriterio por fariĝi decidanto. La tuta historio de demokratio konsistis el luktoj kontraŭ la povo-konfisko fare de la plej riĉaj aŭ la plej potencaj. Tra la proponataj aranĝoj, la Sekurec-Konsilio restas aristokratia organo en konflikto kun demokrateco laŭ ĝia egalema esenco, kaj anonci “Demokratiigon de la Konsilio” estas trompaĵo.
La vetorajto estas akre debatita. La G4-kandidatoj al la statuso de konstanta membro konsentas pagi sian eniron en tiu potenco-cirklon, je kosto de dekkvinjara prokrasto de tiu vetorajto. Sed tiu propono kolerigis la afrikanojn. La decidoj, kiu okazas ĉi monaton, estas grandparte inter iliaj manoj, ĉar iu ajn amendo bezonas, por esti akceptita, du trionojn de la voĉoj de ĝenerala asembleo. Poste, por esti aplikenda, la teksto devos esti ratifita de du trionoj de la membro-ŝtatoj, inter kiuj la kvin konstantaj.
La proponoj, kiuj koncernas la ĝeneralan Asembleon, estas tre malfortaj.Tiu, kiu koncernas starigon de Konsilio pri homrajtoj por anstataŭigi la nunan komisionon, estas nur relativa plibonigo, ĉar la funkcioj kaj povoj de tiu nova organo ne estis priskribitaj. Sur tiu tereno, nur unu reformo povus alporti tiun homrajtan efikecon, kiun tiom da viktimoj atendas: starigo de Internacia Kortumo pri homaj rajtoj, antaŭ kiu la rajtoj anoncitaj en la internaciaj traktatoj estos prijuĝeblaj, kaj la individuaj apelacioj eblaj sub iuj kondiĉoj. Eŭropo starigis por si tiun mekanismon, la Eŭropan Kortumon pri Homrajtoj, kun sidejo en Strasburgo de 1959, tiel donante grandegan avantaĝon al la Eŭropanoj kompare kun la alikontinentaj homoj. Urĝas redukti tiun diferencon. Ne sufiĉos la proponata Konsilio pri Homrajtoj.
Fine, kvankam la kialoj de la monda malsekureco estas serioze analizitaj en la ĉi-jara raporto, tamen la sekurec-demando ne estas rilatigita kun tiu de la difino de la komuna intereso ene de la tutmonda politika komunumo. Tie kuŝas ja la ĉefa defio de nia tempo. Kaj la proponataj rimedoj estas malhelpataj de du faktoroj: la plua hegemonio de tiuj, kiuj konfiskis la potencon en 1945 kaj la universaleco de la ekstremliberalismo de post la falo de komunismo. Ni ĉiuj riskas ion perdi.
POR REVI PRI ALIA TUTMONDA institucia sistemo, nepre necesas unue demandi sin en kia mondo ni vivas, kaj kien ni deziras iri. La ideo, kiu subtenis la projekton de 1945 estis tiu de kolektiva sekureco, sed la tiam konsiderataj minacoj estis interŝtataj, tiuj de armeo kontraŭ armeo. La minacoj fariĝis alispecaj, kion substrekas la plej alta respondeculo de la UN: disvastigo de klasikaj aŭ atomaj armiloj, terorismo per neevoluintaj teknikaj rimedoj, genocidoj per battranĉiloj, estas perfortaĵoj, kiuj trairas la ŝtatojn kaj ne regeblas de ili. Iliaj kaŭzoj? Malsato, maldecaj disvolvo-diferencoj, neegaleco fronte al naturaj katastrofoj, aparte klimataj, la instigo fare de la potenculoj al armil-komerco kaj al aliaj diversaj negocoj, la ideologioj apogantaj rasismon kaj diskriminacion (novnaziaj grupoj en multaj eŭropaj landoj kaj en Rusio, timiga “ebureco” en Eburbordo, diskriminacia “sionismo” kontraŭ araboj en Israelo, kiu kondukas al rifuzo de paco en Palestino, agresema islamismo).
Tamen, homoj neniam ĉesos suferi perforton. Tiu, kiu okazas tra la tutmondiĝo, lasas survoje pli kaj pli grandan nombron da forlasitoj, kaj tie generas novajn formojn de perforto kaj alvenon de ĝeneraligita terorismo.
La UN-respondo, eĉ amendita de la proponoj de s-ro Kofi Annan, aperas tiam tre nesufiĉa. La komplekseco de la monda socio estas ignorata. La UN mastrumas — tre iomete — la interŝtatajn rilatojn. La intensaj rilatoj senpere starigitaj de la popoloj, ekster ŝtatkontrolo, elvolviĝas laŭ nura potencrilato, kaj malprofite al homaj rajtoj, tamen agnoskataj. La urĝa neceso protekti kaj egale juste disdividi la vivnecesaĵojn (akvon, energion, sciojn, kuracilojn, ktp... ) estas fremda por la UN, malgraŭ la pria averto donita de la Programo de UN por disvolvado (PUND).
Se la UN montriĝos nereformeblaj, ĉar ja la tre potencaj landoj neniom volas cedi sian potencon kaj daŭre kaptas la plej grandan parton de la mondaj riĉaĵoj, tiam ni devas urĝe inventi Organizon de la Monda Komunumo. La plej viktimigitaj landoj planu eliron el la UN por fondi alian institucion laŭmezure de neceso.
Kia estus tiu libere konceptita projekto? Instalita en Jerusalemo, kiel proponis Régis Debray, aŭ en Afriko, aŭ eĉ en Latinameriko, por simbole malfokusigi ĝin de Okcidento, universala organizo refondita havus kiel celon la konstruon de universala politika kumunumo, ne anstataŭ la naciaj komunumoj, sed komplemente al tiuj, por respondi al la komplekseco de la socio, kiu enplektas interŝtatajn kaj interindividuajn rilatojn. Ĝia kerna gajnotaĵo estus la difino kaj defendo de la komunaj interesoj de la popoloj. Tra tiu projekto pac-firmigo povos aspekti alia afero ol malfrua kaj ofte senespera kuracilo.
Por respondi tiun logikon, la institucian arkitekturon oni povas koncepti laŭ kvar politikaj organizoj. La Ĝenerala Asembleo reprezentos la ŝtatojn. Dua asembleo respondos al la tre malfacila reprezentado de la popoloj. Ĝi ne estos elektita, por eviti ĉian manipuladon. Asembleo rezervita por la “civila socio” tra la Neregistaraj Organizoj (NRO-j) estas ne taŭga, ĉar tiuj estas memrajtigitaj kaj geografie neegale dislokitaj. Akceptebla solvo estas, almenaŭ provizore, ke la duan asembleon konsistigu anoj de la naciaj parlamentoj. Ĉiu parlamento sendos reprezentantojn proporcie al sia loĝantaro, laŭ sistemo tia, kia ne estos superreprezentado nek subreprezentado. La etaj ŝtatoj devos do grupiĝi por esti reprezentataj, kaj tio estos des pli necesa, ke la formulo “unu ŝtato, unu voĉo”, kiu regas en la unua asembleo kaj estas tre avantaĝa por ili, estos tiel korektata.
Tiuj du asembleoj laboros kune kaj en komisionoj, laŭ la du-asemblea modelo, pri la mondgravaj politikaj, ekonomiaj, sociaj, armeaj demandoj. La voĉdonitaj tekstoj estos devigaj, kaj ne plu soft law (mola leĝo). Ne plu estos Ekonomia kaj Socia Konsilio, nek la Kuratora Konsilio*.
AL TIUJ DU ASEMBLEOJ respondos du Konsilioj, unu taskita pri la preventaj (ne armeaj) aferoj, la alia pri intervenoj okaze de pac-rompiĝo. Membroj de la unua konsilio (25) estos parlamentanoj elektitaj nur de la dua asembleo, kaj inter ĝiaj anoj, sendiference kaj egaldaŭre por ĉiuj. Ĝi devos aparte apliki la decidojn de la Mondkomunuma Organizo profite al la komuna intereso.
La dua Konsilio, taskita pri sekureco, konsistos el reprezentantoj de 25 ŝtatoj, elektitaj de la du asembleoj kune. Ĉiuj havos saman mandatdaŭron kaj saman rajton. La “konstanta” kategorio kaj la vetorajto estos do forigitaj. Necesos tamen imagi kiel solvi la paradokson, kiu estas konfidi paco-respondecon al ŝtatoj havantaj intereson en milito. Kondiĉo de elektebleco al tiu konsilio devos do bari la vojon al ŝtatoj, kiuj havas armean buĝeton eksternorman kompare kun siaj socialaj elspezoj, aŭ kies agreson oni konstatis ene de la du antaŭaj jaroj.
Inter la ĉefaj organoj estos ankaŭ ĝenerala sekretario, kiu respondecos pri sia agado antaŭ ambaŭ asembleoj. Kaj la Internacia Juĝ-kortumo estos reformita por fandiĝi kun la Internacia Pun-kortumo kaj por ke la juĝrajteco de tiu duflanka tribunalo estu deviga*. Internacia Homrajta Kortumo kompletigos la juĝ-aparaton.
Tiudirekta pripensado estas fruktodona ekster la ŝtataj sferoj*. La ĉi supraj proponoj celas diskutadon. Sed la tri nepraĵoj, kiujn ili esprimas, — bezono de demokrateco (per nuligo de ĉiuj diskriminacioj profite al iuj ŝtatoj); bezono de rajto (per firmigo de la rajtoj de la ĝeneralaj asembleoj) kaj bezono de justeco (per la deviga juĝrajto de la internaciaj tribunaloj) — ne povas esti ignorataj pli longe.
Monique CHEMILLIER-GENDREAU.
KION FARI EN LANDO kie pli ol 30 milionoj da hektaroj de teroj ne estas kultivataj, kie 70% da nutraĵoj estas importataj, sciante ke 80% da ekspluatataj zonoj apartenas al nur 5% da produktistoj? La respondo estis donita de la prezidanto Hugo Chávez, mallonge post lia venko en la referendumo kiu decidis pri lia restado en la povo, la 15-an de aŭgusto 2004. “La horo venis por alfronti tiun historian problemon, kiu estas vera kancero. Tiom longe kiom ekzistas gigantaj kamparaj proprietoj, ni ne povos antaŭeniri en ajna disvolvo-projekto.”
En la momento en kiu la registaro provas diversigi ekonomion kuŝantan ĉefe sur la naftoproduktado, la agrarreformo fariĝis unu el la prioritatoj de la bolivara revolucio. Deklarante “la militon al la grandaj agrikulturaj proprietoj”, la 10-an de januaro 2004, la prezidanto subskribis dekreton pri regulado de la terproprieto, kiu postulas ke ĉiuj pretendantaj proprietuloj prezentu la tutaĵon de siaj kontraktoj de aĉeto de bienoj en sia posedo. Laŭ tiu pravigo estas difinata la aparteno de teroj al la publika aŭ la privata sektoro.
Promulgita en 2001, la Leĝo pri Teroj (Ley de tierras) estis reformita. La 5-an de aprilo 2005, la parlamentanoj decidis, per larĝa plimulto, modifi dek-ok artikolojn por subteni la daŭreman disvolvadon de la agrikultura mondo kaj fortigi la rajton de la kamparanoj resti sur la teroj kiujn ili ekspluatas. Tamen, la plej grava ŝanĝo estis la redifino de la nocio de granda agrikultura proprieto. La antaŭa teksto konsideris granda bien-proprieto ĉiun bienon pli grandan ol 5.000 hektaroj. Por la kamparanaj movadoj, tiu difino estis malhelpo por la ŝanĝo de la bienstrukturo de la lando, ĉar ĝi malebligis reformon por ĉiuj pli malgrandaj proprietoj pli bone ekspluateblaj. Nun, la granda proprieto jam ne estas difinita laŭ la kvanto da teroj, sed laŭ la produktiv-nivelo de la tereno.
Pretaj al ĉio por konservi la koncentriĝon de la tergrundoj, eĉ neproduktivan, la terposedantoj respondis perforte al la planoj de la registaro. Laŭ la Nacia Agrikultura Kunordigado Ezequiel Zamora, 138 kamparaj laboristoj estis murditaj depost 2001 — tamen sen ĝeni la impeton de la reformo nek la entuziasmon de la kamparanoj.
Dum la unua etapo de la Leĝo pri Teroj, inter 1999 kaj 2004, la registaro instalis 130.000 familiojn sur proksimume 2 milionoj da hektaroj de teroj. En tiu ĉi dua fazo, la INTI transdonis preskaŭ 200.000 hektarojn al kamparanaj kooperativoj kies prioritato estos produkti nutraĵojn. Postulante la liberigon de la ekspluateblaj teroj, la ŝtato stimulas efektive la ŝanĝon de la agrikultura modelo, en lando kie grandaj surfacoj estas destinitaj al la agronutraĵa industrio de sukero, de faruno kaj de fermentitaj trinkaĵoj.
“Oni ne nutras sin per, sur la telero, peco da sukerkano, klarigis la kamparano José Hernández, dum terokupado, en la ŝtato Yaracuy. Ni devas produkti nutraĵon por la nacio.” Redonante al la kamplaboristoj iliajn rajtojn, la registaro volas redukti la nivelon de senlaboreco kaj ebligi al la lando reakiri sian agrikulturan alvokiĝon. La ĉefa celo estas atingi la nutraĵan suverenecon, kiu estas konstitucia rajto en Venezuelo.
Claudia JARDIM.
LANĈITA DE LA PREZIDANTO Hugo Chávez kaj inspirita de la lukto de la liberigisto Simono Bolivaro por liberigi Sudamerikon de la hispana jugo kaj konstrui “grandan patrujon” en la sudo de la kontinento*, la Bolivara Alternativo por Ameriko (ALBA laŭ la hispanlingva siglo) havas pli ambician celon ol tiu de la nun ekzistantaj ekonomiaj organizoj: venki la malriĉecon kaj redukti la sociajn malegalecojn kiuj plagas la landojn de la regiono.
La ALBA prezentiĝas kiel alternativo al la projekto de la Areo de Libera Komerco de Ameriko (ALKA, en la hispana: ALCA), lanĉita de Usono por, kiel diris siatempe la ŝtatsekretario Colin Powell, “garantii al la usonaj entreprenoj la kontrolon de teritorio, kiu iras de Arkto ĝis Antarktio, kaj ĝian liberan aliron, sen ajna obstaklo, por niaj produktoj”.
“Kun la rigardo direktita al la Sudo”, la ALBA estis unuafoje elvokita de s-ro Chávez dum la 3-a pintkunveno de la ŝtatestroj kaj ĉefministroj de la Komunumo de Karibio (CARICOM), sur la insulo Margarita, en decembro 2001. Ĝi naskiĝis oficiale dum la 4-a Renkontiĝo de la sudamerika hemisfero kontraŭ la ALKA, kiu okazis, en Havano, de la 27-a de aprilo ĝis la 1-a de majo 2005. Tiuokaze la prezidantoj Chávez kaj Fidel Castro subskribis kvardek-naŭ kunlaborad-akordojn. “La ALBA ne realiĝos surbaze de komercaj kriterioj, nek laŭ egoismaj interesoj de la entreprenoj aŭ nacia profito realigebla malprofite al aliaj popoloj”, anoncas la dokumento ellaborita por la okazo de la kuba kaj venezuela registaroj.
Antaŭ ĝia oficiala starigo, la modelo de kunlaborado inter Kubo kaj Venezuelo reflektis la volon de tiuj du landoj eniri tiun specon de logiko. Danke al subteno de pli ol 15.000 kubaj kuracistoj, la bolivara revolucio realigas unu el la plej gravaj socialaj programoj de la lando, Barrio Adentro (laŭvorte: ene de la kvartalo) bazita sur la preventa medicino en la popolaj kvartaloj, ĝis tiam sen prizorgo. Kompense, la kvara eksportanto de petrolo de la mondo sendas 80.000 barelojn je prefera prezo al la kariba insulo, kio ebligis la fortigon de la kuba industrio kaj mildigon de ĝia ekonomia krizo.
Tiu modelo tamen ne volas limiĝi al la akso Karakaso-Havano. Certe, la ALBA estas ankoraŭ nur en la stadio de propono. Sed, depost la 14-a de aprilo, kaj sekve al la eĥo de la ideoj de tiu kunlaborado, Venezuelo subskribis dudek-ses akordojn, de la energi-sektoro ĝis la milit-sektoro, kun Brazilo. La 1-an de aprilo, dum la enposteniĝo de la nova urugvaja prezidanto Tabaré Vásquez, s-roj Chávez, Nestor Kirchner (Argentino) Luiz Inacio “Lula” da Silva (Brazilo) kaj ilia gastiganto decidis fortigi la regionan integriĝon, konkretigante tiun volon per duflankaj akordoj inter Venezuelo kaj tiuj tri landoj.*
La ALBA kontraŭas la forigon de doganaĵoj (ĉefa celo de la ALKA), ĉar ĝi konsideras ilin rimedo por protekti la latinamerikajn produktilojn. Forigi tiujn dogantarifojn malfermus la pordojn al inundo de produktoj el la grandaj potencoj. Cetere, por redukti tiun malsimetrion inter landoj, la ALBA proponas la starigon de kompensaj fondusoj kaj la uzon de publikaj mendoj privilegiantaj la kooperativojn kaj la malgrandajn aŭ mezgrandajn industriojn.
Planante pli ampleksajn projektojn, la ALBA volas ankaŭ ataki la precipajn malfortaĵojn de la kontinento: la mankon da energio kaj la informmonopolon. La projekto krei la plej grandan petrolindustrion de la kontinento, Petrosur, celas unuigi la publikajn petrolentreprenojn de Argentino, Bolivio, Brazilo, Ekvadoro kaj Venezuelo por profiti de la komuna potencialo kaj krei la rimedojn por forigi la energi-deficiton de la aliaj latinamerikaj landoj.*
La ideo de kontinenta televidĉeno, Telesur, estis cetere lanĉita de la venezuela prezidanto dum la 12-a pintkunveno de la ŝtatestroj de la Grupo de la 15, en Karakaso en februaro 2004. “Ni estas viktimoj de la komunikila monopolo de la Nordo, taskita disvastigi en niaj landoj informojn, valorojn kaj konsummodelojn kiuj estas malproksimaj de niaj realecoj kaj kiuj montriĝas esti (...) la plej videbla instrumento de la dominado. Por kontraŭbatali tiun fenomenon, necesas starigi televidĉenon de la Sudo.” En mallonga tempo, la ideo komencis konkretiĝi. Telesur devas dissendi informaĵojn ekde la 24-a de junio kaj, en septembro, kompletan programon. En la momento, 20% de la “akciuloj” de la nova ĉeno estas argentinanoj, 19% kubanoj, 10% urugvajanoj. Venezuelo havas 51% de la akcioj, sed intertraktas la vendon de 20% kun la brazila registaro. La sidejo de Telesur estas en Karakaso, kaj korespondantoj estos lokitaj en Los-Anĝeleso, Bogoto, Limo, Rio-de-Ĵanejro, Bonaero kaj Montevideo. La programo — tute kiel la ALBA se ĝi ekflugos — estos farata de kaj por la latinamerikanoj.
Claudia JARDIM.
‣ 27-a de februaro 1989: Popola ribelo (la “Caracazo”) perforte subpremata: 3.000 mortigoj.
‣ 4-a de februaro 1992: La subkolonelo Hugo Chávez provas ŝtatrenverson kaj malsukcesas. Li estas malliberigita (amnistie liberigita la 26-an de marto 1994).
‣ 8-a de novembro 1998: Grupite ĉirkaŭ s-ro Chávez, la Patriota Poluso gajnas la leĝdonajn elektojn kun pli ol 50% da voĉoj.
‣ 6-a de decembro 1998: S-ro Chávez estas elektita prezidanto, ĉe la unua baloto, kun 56% da voĉoj.
‣ 25-a de aprilo 1999: Venko en referendumo por la elekto de Konstituciiga Asembleo.
‣ 25-a de julio 1999: Elekto de la Konstituciiga Asembleo.
‣ 15-a de decembro 1999: La nova Konstitucio estas referendume aprobita. La Respubliko Venezuelo fariĝas Bolivara Respubliko Venezuelo.
‣ 30-a de julio 2000: Sub la aŭspicioj de la nova Konstitucio, s-ro Chávez estas reelektita prezidanto de la Respubliko.
‣ 11-a de novembro 2001: Promulgo de kvardek-naŭ dekret-leĝoj (leĝo pri teroj, leĝo pri fiŝkaptado, leĝo pri hidrokarbonoj, ktp.)
‣ 10-a de novembro 2001: Unua nacivasta striko instigita de la opozicio.
‣ 11-a de aprilo 2002: Puĉo renversas la prezidanton.
‣ 13-a de aprilo 2002: Grandega popola mobiliziĝo revenigas s-ron Chávez en la potencon.
‣ decembro 2002 / januaro 2003: Lokaŭto de sesdek-ses tagoj organizita de la mastraro. La ekonomia malstabiligo malsukcesas.
‣ 15-a de aŭgusto 2004: S-ro Chávez gajnas la revokan referendumon kun 59,06% da voĉoj.
‣ 30-a de oktobro 2004: Totala venko de la “bolivaranoj” ĉe la komunumaj kaj regionaj elektoj.
La neeblo uzi klasikajn difinojn por analizi ĝin, ofte kondukis al karikaturi la bolivaran revolucion. Nu, ekde 1998, kaj spite al la malfacilaĵoj, ĝi ŝanĝas la vizaĝon de Venezuelo. Uzante la nafto-resursojn profite al la plej malfavorataj loĝantaroj, la partopreniga demokratio volas inkludi la popolajn sektorojn en la formado, plenumado kaj kontrolado de la mastrumado de la publikaj aferoj, ĝi rompas la jugon de la “amaskomunikila diktaturo” kaj donas la parolon al la civitanoj danke al la komunumaj radio- kaj televid-kanaloj, kaj samtempe favoras pli larĝan solidarecon inter la popoloj de Latinameriko kaj Karibio.
MALSAME OL LA landoj de suda Latinameriko, Venezuelo ne spertis diktaturon en la jaroj 1960 kaj 1970. Pro tio, ĝi ne bezonis “transiron al demokratio”. Male, la diversaj sociaj movadoj kiuj multiĝis depost la jaroj 1980 ĉiam postulis “reformon” de la ŝtato por atingi pli “profundan”, pli “integran” demokration. Tiu postulo estis frustita* de la diversaj elektitaj registaroj: de la prezidanto Jaime Lusinchi (1984-1989) — fiasko de la ŝtatreformo — ĝis s-ro Rafael Caldera (1994-1999) — prokrasto de la konstitucia reformo-, tra s-ro Carlos Andrés Pérez (1989-1993) kaj liaj novliberalaj reformoj kiuj kondukis al la “Caracazo” de la 27-a de februaro 1989.* La “partopreniga” demokratio estas la respondo de la registaro de s-ro Hugo Chávez al tiu aspiro de tre larĝaj sektoroj de la socio.
Nur la “bolivaranoj” efektive tenis siajn promesojn igante elekti konstituciigan asembleon, la 25-an de aprilo 1999. Aprobita de referendumo, la nova konstitucio fine respondas al la popola postulo. En sia leĝprojekta komentario ĝi asertas ke la respubliko “refondiĝu” por starigi “pli demokratian socion. Jam ne devas la ŝtato esti demokratia, sed ankaŭ la socio”*
La “partopreniga” demokratio kiu konstruiĝas laŭ tio, havas siajn radikojn en la progresema liberala pensado (de Jean-Jacques Rousseau kaj Stuart Mill), sed ankaŭ en la demokratia socialismo de Nikos Poulantzas*, larĝe disvastiĝinta kaj debatita en Latinameriko en la 1970-aj jaroj, antaŭ ol esti flankenŝovita favore al formala demokratio. Tamen, en Venezuelo, estas fertila tero kiu akceptas ĝin, kiel montras la ĉapitro IV de la konstitucio. Tiu konsekras la rajton je partopreno de la civitanoj “rekte, duonrekte kaj malrekte” ne nur en voĉdonado, sed ankaŭ en la procedo “de formado, de plenumado kaj de kontrolado de la publika mastrumado”.
LA “PARTOPRENO” en ĉiuj kampoj de la ŝtato fariĝas nun la centra praktiko por transformi la profunde malegalecajn potencrilatojn kiuj ekzistas en la socio (artikolo 62). La “ĝeneralaj linioj” de la Plano de Ekonomia kaj Socia Disvolvo 2001-2007 — kiu fariĝas la Plano de la Nacio por la Aktuala Konstitucia Periodo — subtenas ke la partopreno favorigu la memdisvolviĝon, neprigas la kunrespondecon kaj kuraĝigas la “protagonismon” de la civitanoj. Tiuj estos la pilieroj sur kiuj devas stariĝi egaleca, solidara kaj demokratia socio.
En tiu kadro, ne temas pri deturni la ŝtaton de ĝiaj devoj nek pri lasi al ĝi la centran rolon. Oni difinas al ĝi taskon de “akompananto”, de kreanto de kondiĉoj ebligantaj la “potencoprenon” de la civitanoj. La organizitaj familioj kaj societoj fariĝas “transformaj” kaj “transformitaj” agantoj.
En la Konstitucio de 1999, pluraj instrumentoj de rekta partopreno en la politika vivo estis aprobitaj, ekzemple la diversaj referendumoj (konsulta, abroga, revoka)*, la leĝdona, konstitucia kaj konstituciiga iniciato, la malfermita premgrupado kaj la asembleoj de civitanoj (artikolo 70). La aprobado de la Konstitucio en 1999, kaj la revoka referendumo kontraŭ la prezidanto, instigita kaj perdita de la opozicio, la 15-an de aŭgusto 2004, estas konkretaj pruvoj de plenumado kaj disvolvado de tiu nova rajto.
Same, sur ekonomia kaj socia niveloj, la Konstitucio rekonas kaj faciligas la agadon de la instancoj de kunmastrumado, memmastrumado, kooperativoj kaj ĉia asocieca formo gvidataj de la valoroj de mutuala kunlaborado kaj de solidareco. Tiuj disponoj alprenis la formon de multaj leĝaj instrumentoj, kiel la leĝo pri la lokaj konsilantaroj de publika planado (2002), kiu artikas la komunan mastrumadon de la loke organizita socio kaj de la publika potenco.
Alia ekzemplo estas liverata de la “teĥnikaj akvo-komitatoj” kaj la “komunumaj akvo-konsilantaroj”, per kiuj la publikaj akvo-entreprenoj helpas la organizadon de komunumoj por ke tiuj siavice partoprenu en la mastrumado de tiuj samaj publikaj entreprenoj.* Aliflanke, diversspecaj kooperativoj konsiderinde evoluis, stimulate de la ŝtataj iniciatoj, ekzemple la aliro al kreditetoj aŭ la politiko de aĉetoj per “rondaj tabloj”: publikaj entreprenoj, kiel la naftokompanio PDVSA, lanĉas adjudikadon kaj donas sian preferon al kooperativoj kaj al malgrandaj kaj mezgrandaj naciaj industrioj.
“BOLIVARAJ” LERNEJOJ estis malfermitaj ekde 1999. En tiuj 3.750 establoj, pli ol miliono da malriĉaj infanoj ricevas senpage, krom la edukadon, du manĝojn kaj du manĝetojn ĉiutage, krome la uniformon, lernolibrojn kaj kajerojn. En 2004, la buĝeto de edukado atingis 20% de la nacia buĝeto kaj, en 2005, oni povas konsideri ke analfabetismo jam ne ekzistas. Jen situacio kontrastanta kun la pasinteco de la nacio kaj kun la estanteco de multaj landoj de la regiono.
Inter la edukaj misioj distingiĝas efektive la “misioj” Robinsono I kaj II, destinitaj al elradikado de la analfabetismo kaj al la aliro al primara edukado por ĉiuj venezuelanoj. Apogante sin sur programoj kiuj provas preterpasi la koncepton de la “individuisma” civitano kaj aprezigi la valorojn de solidareco, tiu instrumento celas nekontesteble solidigi la partoprenigan demokration.
La misio Barrio Adentro (En la kvartaloj) estas eble la plej karakteriza sociala programo. Danke al akordo kun la kuba registaro, tiu misio instalis pli ol 15.000 kubaj kuracistoj en la popolaj kvartaloj. Ili donas tie senpagajn preventajn prizorgojn 24 horojn el 24. Post komencaj reagoj de rifuzo, de hezitemo kaj de timo, la venezuelaj kuracistoj lasis sin fine delogi kaj de kelkaj monatoj la registaro proponas al ili formadon pri familia kaj sociala medicino. Proksimume 1.500 da ili integriĝis en la misio.
Neniu neus ke la partopreniga demokratio estas utopia horizonto obstaklita de superendaj baroj kaj levotaj defioj. Naftoprodukta lando, Venezuelo ĝuis dum la lastaj jaroj escepte altajn enspezojn kiuj faciligis la financadon de tiuj iniciatoj. Sed la venezuelanoj, kiuj jam spertis jarojn de abundo kaj de larĝanimeco de naftoŝtato, scias ankaŭ kiaj saltoj returne povas okazi se la prezoj malaltiĝas. Maltrankviloj daŭre ekzistas pri la solideco de la jura statuso de tiuj diversaj programoj kaj pri la garantio de ilia financado je mezlonga tempo, se iun tagon la jaroj de nafta prospero devus aparteni al la pasinteco. Aliflanke, certaj akuzoj de senefikeco kaj de korupto restas sen kontentiga respondo flanke de la registaro. Reala profundiĝo de la demokratio dependas de la kapablo venki tiujn obstaklojn.
Tamen, la politiko de la registaro de s-ro Chávez respektas sian engaĝiĝon en la projekto de partopreniga demokratio. Se ĝi estis la fonto de grandaj konfliktoj, la reguligo de la proprieto de urbaj kaj kamparaj tergrundoj, danke al starigo de leĝaj instrumentoj, ebligos demokratiigon de la aliro al proprieto, ŝlosila faktoro por la plena civitaneco de milionoj da venezuelanoj ĝis nun ekskluditaj de tia rajto.
La subteno de la ŝtato por diversaj variaĵoj de la sociala ekonomio kiel la kooperativoj, kaj la starigo de la misio Mercal — distribu-cirkvitoj por nutraĵoj ekster la privataj monopoloj kaj je subvenciataj prezoj — kontraŭdiras la akuzojn formulitajn de la opozicio kiam ĝi elvokas demagogian kaj aŭtoritatecan registaron kiu provas simple nur resti en la povo.
Margarita LOPEZ MAYA.
“REDONI LA PETROLON al la popolo!” La celo de la bolivara registaro estas klara kaj klare afiŝita. “Depost la enpotenciĝo de la prezidanto Chávez, konstatas s-ro Antonio José González, kunordiganto de esplorado ĉe Provea, asocio de defendo de homrajtoj, malgraŭ la daŭra korupto kaj foresto de ŝtata kontrolo, efektive okazis redistribuado de la publika elspezo favore al popolaj sektoroj”. Por fari tion, la skipo en la potenco apogas sin sur firmega reordigo de la ŝtata naftokompanio PDVSA, kiun ilustras la maniero per kiu s-ro Rafael Ramírez Carreño kumulas la mandatojn de ministro pri energio kaj pri petrolo (ekde julio 2002) kaj de prezidanto de PDVSA (ekde novembro 2004).
La politiko de malfermo kaj de internaciigo de la grupo en la jaroj 1980-1990 estis markita de tre bela entrepren-sukceso, sed ankaŭ de kreskanta malkuplado inter la petrolgrupo kaj la venezuela socio. Laŭ Luís Lander, profesoro ĉe la fakultato de ekonomiaj kaj sociaj sciencoj ĉe la Centra Universitato de Venezuelo, en Karakaso, nombro montras tion: la parto de la enspezoj el eksportado kaj transkontigita de la PDVSA al la ŝtato konstante malgrandiĝis, pasante de 70,6% en 1981 al 38,6% en 2000.
La tempoj ŝanĝiĝis. En 2004, el vendosumo de 60 miliardoj da dolaroj, la kontribuo de PDVSA al la nacia buĝeto (en formo de impostoj, de renta ŝuldo kaj de dividendoj) altiĝis al 11,4 miliardoj da dolaroj (proksimume 50% de la impost-enspezoj). Proksimume 3,7 miliardoj estis dediĉitaj al financado de infrastrukturoj kaj de “misioj” starigitaj por la malfavorigitaj kategorioj (kontraŭ 600 milionoj da dolaroj en 2003): alfabetigo, prizorgado (kun la alsendo de kubaj kuracistoj en la periferiajn kvartalojn), starigo de ĉeno de popolaj superbazaroj, aliro al abiturienta ekzameno aŭ al superaj studoj...
“En Venezuelo ne ekzistas bonaj aŭ malbonaj politikistoj, tamen avertas popoldiro. Ekzistas nur alta aŭ malalta prezo de petrolo.” “Sub 29 dolaroj por barelo, PDVSA ne povos plu certigi tian elspezon”, konfesas, private, kadro de la grupo (sed, konsidere la konjunkturon, tiom malalta prezo en la venontaj jaroj ne estas probabla. Kaj konsilisto de la prezidanto Hugo Chávez, s-ro Maximilián Arvelaiz, rebatas: “Estas vere! Sed ekzistas krome klopodo diversigi la ŝtatajn enspezojn kun, nome, starigo de impost-politiko.”
La kontraŭeco inter la modelo favorata de la iamaj respondeculoj de PDVSA — kiuj enirigis sian grupon en la korton de la petrolgranduloj kaj samtempe faris el la entrepreno ŝtaton en la ŝtato — kaj la ĉavesa potenco — pli zorga pri sociala politiko ol pri entreprenstrategio — rapide fariĝas dialogo de surduloj. Ekzempla pri tio estas la diskuto pri la sorto de Citgo, usona filio de PDVSA kiu troviĝas inter la unuaj retoj de distribuado kaj rafinado en Usono. Karakaso anoncis ke ĝi volas vendi ĝin (por valoro taksata de 6 miliardoj da dolaroj).
POR LA OPOZICIULOJ, Citgo, kiu liveras 30% de la enspezoj de PDVSA, obeas al potenca logiko de vertikala ekonomia integriĝo (de la naftofontoj ĝis la finvendado de la rafinitaj produktoj). Por la registaraj strategiistoj, tiuj posedoj konstituas “subvencion” por la granda norda najbaro pro la gravaj venezuelaj investoj kiujn ili absorbis, pro la pagataj impostoj kaj la donitaj rabatoj sur la naftoprezo. La 17-an de aprilo, en la televidĉeno Televen, s-ro Ramírez proponis mezan solvon: forcedante la malplej rentabilitatajn posedojn, deklaris li, “ni konservos nian ĉeeston sur la nordamerika merkato, kiu estas unu el niaj plej gravaj merkatoj”.
Restas tamen ke la evoluo de PDVSA estas unu el la ĉefaj debatoj kiuj agitas la landon. La maldungo de 18.000 dungitoj el entute 42.000 (inter kiuj 80% de ĝiaj kadroj), komence de 2003, poste la malpermeso por la industrio dungi la strikintojn, estas evidente — estas litoto diri tion — diverse aprezataj. Por klarigi: kiel lancopinto de tre malmulte demokratia opozicio, ili estis partoprenintaj en la haltigo de la naftoproduktado preludanta la efemeran ŝtatrenverson de la 11-a de aprilo 2002*, poste en tiu kiu akompanis la lokaŭton kiu, en decembro 2002 ĝis januaro 2003, celis malstabiligi la landon kaj efektive kaŭzis ekonomian katastrofon perdigante al ĝi 9% de ĝia malneta interna produkto (MIP). Sen tamen sukcesi, anoncita celo, “faligi” la prezidanton...
Maldungita fine de la striko, la iama direktoro de la planado Luís Pacheco timas ke la grupo, senigita je parto de sia natura energio (kaj je siaj invest-kapacitoj) fariĝu banala societo de naftoekspluatado, devigita bazi sin sur eksterlandaj agantoj por la delikataj projektoj.* Hodiaŭ deputito de la opozicio, s-ro Alberto Jordán Hernández substrekas kion li konsideras paradokso: miloj da kadroj de PDVSA estas dungitaj de universitatoj kaj naftokompanioj en la tuta mondo, kio egalas al “fuĝo de cerboj kiun ni ĉiam kritikis”! Tamen, por unu el la gvidantoj de granda eksterlanda entrepreno en la lando, “la esenca parto de la teĥnika personaro restis en sia loko, kio konservas la estontecon de la grupo”. Cetere, la restrukturado de PDVSA, komence de la jaro, celis doni al ĝi novan impeton.
Estas petrol-diplomatio en ĉiuj direktoj kiun praktikas la prezidanto Hugo Chávez en la lastaj monatoj. Argentino, Brazilo, Ĉinio, Hindio, Hispanio, Irano, Kataro, Libio, Niĝerio, Rusio, Urugŭajo: la listo longas de landoj kun kiuj li subskribis kadrajn akordojn de kunlaborado, riĉigitajn, laŭ la interparolantoj, de projektoj de ekonomia aŭ komerca kunlaborado. Sekvante, en tio, kelkajn simplajn principojn.
Unua prinicpo: fari la nigran oron esenca instrumento de la eksteraj rilatoj de Venezuelo. En novembro 2004, la numumo al posteno de ministro pri eksterlandaj aferoj de s-ro Ali Rodríguez Araque, eksministro pri petrolo kaj minejoj (1999-2000), iama ĝenerala sekretario de la Organizo de Petrol-Eksportantaj Landoj (OPEL) (2001-2002) kaj prezidinto de PDVSA (2002-2004), estas por tio la plej elokventa simbolo. S-ro Rodríguez inaŭguris sian mandaton per jena frazo: “La internacia politiko de Venezuelo havas tre fortan komponanton de hidrokarbonoj.”
Fakte, la resursoj de la landoj estas impresaj: 100 ĝis 270 miliardoj da bareloj nur por la pezega nafto de la zono de Orinoko, nafto tre viskoza, malfacile ekstraktebla, sed por kiu novaj teĥnologioj estas ellaborataj (Venezuelo produktas jam 600.000 barelojn tage de tiu nafto). “En tiuj rezervoj de pezega nafto kuŝas la strategia celo de la estonto, klarigas s-ro Georges Buresi, ĝenerala direktoro de la venezuela filio de Total. Laŭ la hipotezoj de produkteblo, ili devas esti kompareblaj kun tiuj de Saud-Arabio.”
La dua principo de la bolivara diplomatio — doni la prioritaton al la kunlaborado Sudo-Sudo — respondas al la politika celo subteni “multpolusan” mondon kaj redukti la dependecon rilate Usonon, ĉefa eksportmerkato de la venezuela nafto. “Ni ne volas dependi de unu sola lando, klarigas s-ro Arvelaíz. Ni uzas nian petrolon por malfermi merkatojn kaj por nodi novajn aliancojn.”
SAMTEMPE REASERTANTE regule ke ĝi ne interrompos nek reduktos siajn eksportojn al Usono, Karakaso klopodas tamen por diversigi siajn petrolvendojn, kun prefero por Hindio kaj Ĉinio, grandaj konsumlandoj invititaj partopreni en la disvolvado de Venezuelo.* Tamen tiu diversigo bezonas tempon, ĉar ĝi implicas, unuflanke, la konstruadon de novaj infrastrukturoj de transporto, ekzemple oleodukton tra Panamo por malfermi vojon al la pacifika marbordo kaj, aliflanke, adaptadon de la ricevontaj rafinejoj, ĉinaj kaj hindiaj, al la specifaĵoj de la venezuela pezega nafto. Maltrankvila pro la evoluo de la situacio en Venezuelo, la granda usona najbaro klopodas siaflanke por diversigi siajn provizofontojn en Afriko kaj en centra Azio.
La petrolo disponigas ankaŭ bonegan apogpunkton por la politiko de “latinamerika integriĝo” instigata de s-ro Chávez, elstare bona ŝanĝmono laŭ la modelo de la akordo farita kun Kubo, kiu ricevas 80.000 barelojn da nafto tage je prefera prezo (kiel aliaj landoj de Karibio kaj Centrameriko). Tiu multflanka politiko planas la starigon de banko de la Sudo, de televido de la Sudo kaj... petrolkompanio de la Sudo, Petrosur. Ankoraŭ en stato de projekto, Petrosur devas kunigi Argentinon, Bolivion, Brazilon kaj Urugŭajon, eĉ Kolombion (vd Claudia Jardim: De kaj por la latinamerikanoj).
Tria prinicpo de la ekstera politiko de la ŝtatestro, konstanta depost lia elekto en 1998, estas arda pledo favore al prezaltigo de nafto. Irante, lastan marton, ĝis oponi al altigo de la produktokvotoj de la OPEL kontribuanta al refalo de la prezo, s-ro Chávez fariĝis nelacigebla defendanto de redistribuado favore al la produktolandoj.*
Per impostoj, la konsumŝtatoj estas efektive la “veraj profitantoj de la petrola rento”, klarigas Pierre Terzian, ĉefredaktisto de la faka semajngazeto Petrostragegies. Inter 1999 kaj 2003, la totala valoro de impostoj ligitaj al petrolo estis 1.363 miliardoj por la landoj de la G7, kontraŭ 770 miliardoj por la OPEL.* La altegiĝo de la prezoj en aktualaj valutoj devas ne forgesigi — kiel memorigis s-ro Chávez dum sia vizito al Parizo, la 9-an de marto 2005 — ke en konstantaj dolaroj (do en reala valoro), la barelo de 1973 valoras 90 dolarojn en 2004!
La miksaĵo de la “bolivara” retoriko kaj de pragmata realismo estas alia eco de la venezuela naftopolitiko. Ĝiaj celoj klaras: “Sendependeco vid-al-vide la transnaciaj entreprenoj, aŭtonomeco, suvereneco, lukto kontraŭ malriĉeco, revigligo de la OPEL”, resumas s-ro Tarek William Saab, guberniestro de Anzoátegui, unu el la precipaj naftoprovincoj de la lando. Ilia aplikado estas pli nuancita, kiel montras la rilatoj kiujn la lando havas kun la eksterlandaj societoj — eĉ se la venezuela ŝtatestro emas kondamni la entreprenegojn kiuj senhonte ekspluatas la naturajn resursojn de lia lando. Tiel, dum sia dimanĉa televidelsendo “Alo Presidente!” de la 15-a de majo 2005, li sendis al ili averton postulante de ili 1,55 miliardojn da eŭroj da nepagitaj impostoj kaj kontestante la kontraktojn subskribitajn antaŭ lia enpotenciĝo.
Certe, la impostnivelo por nafto estas alta kompare kun aliaj landoj de la OPEL (30% kontraŭ mezume 20%), kaj la leĝo pri hidrokarbonoj de 2001 antaŭvidas pli altan partoprenon de PDVSA en ĉiu nova naftoprojekto. Tamen, la imposto por enspezo estis reduktita al 50% kaj, por gaso, la leĝo de 1999 fiksas la imposton al 20% (kontraŭ 0% antaŭe!) kaj permesas 100-%-an eksterlandan proprieton de projekto! Sume, tiu aranĝo malfermas do la venezuelan produktadon al eksterlanda kapitalo — kio ne estas la kazo en Rusio nek en Saud-Arabio (escepte por la gaso), ekzemple. Tamen nenia aplikad-dekreto estas ĝis nun adoptita, neniu valida kontrakto subskribita depost 2001 (nur intencleteroj kaj kunlaborad-projektoj) nek ia ajn nova investo engaĝita depost tiu dato...
SE VENEZUELO VOLAS realigi sian celon produkti 5 milionojn da bareloj tage en 2009 (kontraŭ 3 milionoj hodiaŭ)*, ĝi devas tre rapide relanĉi la aktivecon. Escepte de la brita BP, ne tre ĉeesta, ĉiuj eksterlandaj entreprenegoj estas engaĝitaj en Venezuelo kaj tre deciditaj engaĝiĝi eĉ pli. Ili proponis kolosajn projektojn (aŭ ampleksigojn) kaj atendas nur verdan lumon de la registaro: “La facila nafto estas produktita. De nun necesas produkti la malfacilan nafton” de la zono de Orinoko, klarigas s-ro Buresi. Karakaso ne ignoras ke la internaciaj kompanioj nepre devas ekspluati novajn resursojn, se ili ne volas ke ilia produktado malrapidiĝu kaj do iliaj rezultoj malaltiĝu.
Ĉar s-ro Chávez komencis revizii kontraktojn, aparte ties impostajn aspektojn, okazis kolizioj inter lia registaro kaj petrolentreprenoj, precipe usonaj. Estas cetere numero de tutmondulo, la usona Exxon/Mobil, kiu plej vigle leviĝis kontraŭ la unuflanka decido de Karakaso ĉesigi la “periodon de imposta indulgo” kiun profitis la projektoj de pezega nafto (pli riskoplenaj kaj kapitalbezonaj ol la tradiciaj projektoj) por konsideri la prezaltiĝon de la nafto. Sed la gvidantoj de la aliaj societoj, pli pragmatemaj, tendencas relativigi la naciajn politikajn saltojn: “Kompare kun la aliaj grandaj petrollandoj kiel Irako, Irano, Saud-Arabio aŭ Rusio, Venezuelo estas alirebla kaj relative stabila”, komentas eksterlanda diplomato bazita en Karakaso.
Dum la monda oferto penas sekvi plene kreskantan postulon, Venezuelo disponas do pri gravega atuto: abunda riĉeco de nigra oro. Ĝia vico por ludi.
Barbara VIGNAUX.
“VI NE POVAS IMPULSI socian ŝanĝon, se la parolo estas monopoligita de la alia.”* En la kunteksto de demokratia revolucio kiun spertas Venezuelo, la demando pri rilatoj inter komunikiloj kaj socio leviĝas kun tute aparta akreco. La tradiciaj privataj komunikiloj*, kaj precipe la kvin grandaj televidĉenoj de la lando — Venevisión, RCTV, Globovisión, Televen kaj CMT-, donas pri la socio bildon kiu surprizas ĉiun vizitanton kiu akceptas eliri el la ŝikaj kvartaloj de la oriento de Karakaso. Ĉe la ekrano, la haŭtoj ests blankaj, la ŝmikoj tre “tendencaj”, la hararanĝoj senriproĉaj. Lulata de la litanio de konsumaĵoj, oni tie atestas pri aferoj de seniluziigita, trompita aŭ fekunda amo, kiajn konas la stiristoj de tutterenaj aŭtomobiloj kaj de sportaŭtoj. Mallonge, dum pli ol 60% de la loĝantaro vivas en malriĉeco, oni sentas sin tie pli proksima de Miamo* ol al la popolaj kvartaloj de Petaro aŭ Catia, ja tro malriĉaj por interesi la anoncistojn.
En la manoj de finacaj interesoj ligitaj kun la iama oligarĥio, substituante sin al politika opozicio malfortiĝinta pro la elektaj malvenkoj kaj la dividoj, la komunikiloj aranĝis la diversajn malstabilig-kampanjojn kiujn devis alfronti la registaro de la prezidanto Hugo Chávez.* Ĉu tiu ilin fermis pro tio? Ĉu li provis ŝtopi al ili la buŝon, kiel sufiĉe regule akuzas lin la internacia gazetaro? Li kontentiĝis, por rompi tiun “komunikilan diktaturon”. laŭleĝigi la komunumajn komunikad-organojn kiuj estis ĝis tiam eksterleĝaj aŭ apenaŭ tolerataj.*
NI ESTAS EN 2000. S-ro Chávez estas vizite en Catia, unu el la plej malriĉaj Karakasaj kvartaloj. En sia artikolo 98, la nova Konstitucio — kiu starigas la kvinan respublikon — ĵus rekonis ke la rajto je komunikado estas unu el la fundamentaj instrumentoj de la civitana partopreno. Tamen, devena de la kvara respubliko, la leĝo, kiu reguligas la sektoron de la komunikiloj, estas daŭre valida. “Kion vi komprenas sub komunuma televido?”, demandas la prezidanto, vigle interesita, la junan virinon kiu ĵus intervjuis lin, nome de unu el tiuj komunikiloj — kontraŭleĝaj — funkciantaj en Catia. “Ni volas krei kontraŭpotencon, senmitigi la lingvaĵon de la komunikiloj. Montri ke ili estas instrumentoj kiuj devas esti en la manoj de la homoj.” Kelkajn monatojn poste, s-ro Chávez inaŭguris oficiale la estontan televidĉenon Catia TVe.
En la popolaj kvartaloj, efektive, oni ne estis atendinta la bolivaran registaron por organizi la kulturan rezistadon fronte al la dominantaj komunikiloj. Ekde la 1980-aj jaroj, la unuaj agadoj estis organizitaj: projektado de filmoj, diskriataj informoj (la “megafon-radioj”), kvartalaj renkontiĝoj por diskuti pri “nevidebligita” realeco, tiu de la vivo en la barrio [kvartalo]. Helpate de profesiaj filmuloj, tiuj, kiuj havas teknikan sperton, organizas staĝojn de formado...
La koncepto “komunuma komunikilo”, farata de kaj por la komunumo, ankriĝas en la realeco de la kvartaloj. Kompreneble, la partopreno de la dominatoj ne estas en si mem garantio pri kvalito. La eldon-linio povas aperi reduktita al sia plej simpla esprimo: se programo ne kalumnias, “ĝi pasas”. Do, multaj aferoj pasas... Ne tre forta, kiel alternativo al la dominantaj komunikiloj, tiuj projektadoj pri kiuj oni povus timi ke ili similas al sesioj de “feriaj diapozitivoj”, kun siaj longecoj kaj siaj mallertaĵoj, ĉu ne? Ne nepre, ĉar tute ne temas pri amatorismo. Cetere, ili respondas al reala bezono de la loĝantaro ekskludita de la aliaj komunikiloj. “La homoj, klarigas unu el la partoprenantinoj, havis soifegon rekoni sin, reprezenti sin mem.”
LA LOĜANTOJ DE la kvartaloj akaparas tiun instrumenton. La virinoj unue, pli disponeblaj ol la viroj kaj pli sent-emaj ol ili pri la problemoj ligitaj al la malricêco kaj socia ekskludeco. Kiel klarigas Gabriela Fuentes, prezidantino de la Nacia Asocio de la Komunumaj, Liberaj kaj Alternativaj Komunikiloj, “jen fine ne estas la profesia ĵurnalisto vira, blanka, bonstata, kiu trudas sian “teorion“”*
Kiam la grupoj komencas akiri filmilojn, ekas nova etapo: la rezistado transformiĝas al ofensivo. La vidbendo fariĝas “batalilo” je la dispono de la laboristoj, de la kamparanoj, de la malfavorigitoj ĵetitaj en la ombro-ekonomion, de tiuj kiuj kutime ne povas kalkuli kun ia ajn komunikila subteno: “Ni filmas la politikajn respondeculojn kiuj venis por fari promesojn al la komunumo, kaj uzas la filmon por malhelpi ilin forgesi siajn engaĝiĝojn.”
Tiuj komunikiloj diskutigas ankaŭ formalajn demandojn. Kiel ne starigi rilaton de “dominado” de ĵurnalisto vid-al-vide sian interparolanton? Kiel ne trudi siajn temojn? Kiel meti la informon en kunteksto? Sufiĉe ofte, la respondoj pasas tra tio kion Thierry Deronne, vicprezidanto de Vive TV, la komunuma ĉeno lanĉita de la registaro en novembro 2003, nomas la “mal-formadon” de la ĵurnalistoj. Elvokante la ekzemplon de la elsendo “Venezuela Adentro” (Interne de Venezuelo), li klarigas: “La diversaj filmskipoj disponas pri tuta semajno por prepari duonhoran temon.” La filmado komencas nur post du tagoj pasitaj por “sorbi la realecon de la tereno”
Revene, la tuta skipo okupiĝas pri la muntado: ĉiu estas do portanto de la ĝenerala identeco de la laboro en ĉiu etapo de ĝia realigado. Kiam la elsendo pasas al la ekrano, filmiloj kaj mikrofonoj neniam aperas. Ne pli ol la ĵurnalistoj. Tiu radikalismo de ĵurnalista nevideblo estis malfacile akceptebla por certaj junuloj devenaj de tradicia formado kiun oni finas kun la konvinko ke la grado da videbleco estas, por la ĵurnalisto, la mezuro de talento kaj... de sukceso. Male, la ĉeno klopodas por ebligi al ĉiu esprimi sin plej rekte. Nenia bezono de komenta voĉo: ideale estus eĉ “konfidi la filmilon [al la homoj] por ke ili donu mem bildon de sia vivo.” Tio estus, daŭrigas Thierry Deronne, “vera sukceso de la partopreniga demokratio”.
En la venezuela politika kunteksto, “la krea procedo estas pli grava ol la produkto”. Kiel substrekas partoprenantino, “kiam vi realigas elsendon pri la historio de via kvartalo, iel vi certigas vian identecon, vi “grandiĝas“”. Do, ne gravas la proksimumaj bildkadr-adoj... La komunikaĵo fine gravas malpli ol la ago ekipi sin per filmilo, la dissendo malpli ol la realigo, la plaĉado al la spektanto malpli ol la “partopreno”. Fondintino de Catia Tve, poste unua prezidanto de Vive TV, Blanca Eekhrout diras tion laŭte kaj forte: ŝi ne volas “spektantojn, [sed] komunikadon”.
POR LA RAJTO je sano, oni konstruas hospitalojn... Por la rajto je komunikado, la registaro donas parton de la radioelektra spektro al la komunumaj komunikiloj kaj starigas la devon por la entreprenoj de kablo kaj de satelito transporti senpage, ĝis maksimume 15% de sia oferto, la signalojn de tiuj komunumaj televidoj.
Ekde 2000, la registaro havas la devon helpi la “komunuman” movadon en ĝia tutaĵo. Por ke “tiu nova rajto ne estu misuzata de religiaj, politikaj aŭ ekonomiaj grupoj”, memorigas Blanca Eekhrout, la direktado de la skipoj kiuj certigas la funkciadon de la ĉeno ne povas konsisti el “gvidaj membroj de politikaj partioj, de religiaj organizoj, de eklezioj nek de altaj publikaj oficistoj”.*
Cetere, 70% de la enhavo de la “mesaĝo” — informoj, distraj, kulturaj aŭ junular-programoj — devas esti produktataj rekte de la “homoj de la loko”. Temas pri respekti la plej grandan plurismon kaj la diversecon de la kvartalo de kiu devenas la komunikaĵo. Fine, kaj por certigi la financan sendependecon, reklamo estas permesita, sed nur profite al lokaj entreprenoj kaj metiistoj, kiuj estas mem membroj de la komunumo.
Kion la lokaj komunumaj televidoj faras sur la nivelo de sia kvartalo, tion realigas Vive TV naciskale. Laŭ Blanca Eekhrout, la projekto celas “krei nacian montrofenestron por ĉiuj movadoj de loka komunikado”. Kontraste al kio okazas en la aliaj komunikiloj, oni klopodas ĉi tie por “konfronti la politikan diskurson kun la realeco de la tereno”. Favorigante tiun komunikadon inter civitanoj landskale, sed ankaŭ inter civitanoj kaj ŝtato, Vive TV portas en si la principon mem de la “contraloría social” (civitana vigilo), garantio por la daŭremo de la bolivara projekto kaj motoro de la “revolucio en la revolucio” kiun ĵus elvokis la prezidanto Chávez.
Eble ŝajnas paradokse, dum la leĝo protektas la komunumajn televidojn kontraŭ politikaj premoj, ke Vive TV estas financata... de la ŝtato. La ĉeno tamen asertas sian sendependecon. Tiu estas cetere fortikigita de la starigo de meĥanismoj de kolegara decidado. La formado de ĉiuj membroj de la ĉeno ebligas rompi kun la hierarĥioj: “La funkcitena personaro povas formi sin en la uzado de la filmilo kaj komenci laboron de produktado.”*
Estus malĝuste pensi ke la potenco “kreis” la komunumajn komunikilojn: la instrumentoj de la partopreniga demokratio ne trudiĝas desupre al la bazo. Sed, fidela al sia volo favorigi la popolan iniciaton, s-ro Chávez komprenis ke se la konstruado de renovigita socio devas pasi tra la starigo de nova tipo de komunikiloj, la ellaborado mem de tiuj novaj komunikiloj siavice nutros la movadon de renovigo de la socio. Emblema por la bolivara procedo, la reflektado en la komunumaj komunikiloj estas do samtempe la instrumento kaj la celo de la principo de partopreniga demokratio. Kiel diras Mario Kaplún, esploristo pri informsciencoj, “difini kion ni komprenas sub komunikado signifas difini la tipon de socio en kiu ni deziras vivi”.
Renaud LAMBERT.
Imposti la importojn laŭ socialaj kaj ekologiaj kriterioj havus triopan avantaĝon: protekti la plej progresintajn socialajn modelojn, defendi la interesojn de la Sudaj laboristoj kaj favori la naciajn merkatojn.
KROM FACILIGI LA interŝanĝojn de aĵoj kaj servoj, la komercaj intertraktadoj havas alian funkcion, multe pli gravan: elartikigi la internan ordon de la ŝtatoj por detrui ĉiujn solidarecojn, kaj konservi kiel planedvastajn agantojn nur la financajn fluojn kaj tiujn kiuj kontrolas ilin: bankojn, asekurkompaniojn, multnaciajn entreprenojn, investfondusojn, spekulfondusojn, pensifondusojn, kaj riĉegulojn kiajn Bill Gates. Do, precipe ne tuŝi la liberkomercon, kiu devas resti la netuŝebla sanktejo de la “liberecoj” de la kapitalo. Des pli ke, konstraste al la naivuloj aŭ ignorantoj de la historio, kiuj ankoraŭ kredas je la fikcio de la “milda komerco” pri kiu parolis Voltero, la liberaluloj havas longan memoron kaj scias ke la komerca agado enskribiĝas en senkompatan fortrilaton kaj ke ĝi estas, esence, kruela kontraŭ la malfortuloj.
Do, kia esenca diferenco ekzistas inter la nuna volo malfermi la Sudajn merkatojn ankoraŭ parte fermitajn, ekzemple, al la ampleksigo de la financaj servoj, al la bankoj kaj asekurkompanioj de la Nordo, kaj la opimilito farita kaj gajnita de la angloj kontraŭ la ĉinoj ĉirkaŭ la kvardekaj jaroj de la 19-a jarcento? Nenia. Nur la uzataj rimedoj fariĝis pli rafinitaj. Antaŭe, necesis bombado de Kantono fare de britaj fregatoj kaj okupado de Hongkongo por trudi al Ĉinio, pere de la traktato de Nankingo, malfermi sin al la eŭropa komerco, kaj aparte al tiu de la opio. Hodiaŭ, la rolon de kanonŝipo transprenis la Monda Organizo pri Komerco (MOK).
La granda kontribuaĵo de la kontraŭpinto de Seatlo en 1999, kaj de ĉiuj aliaj organizitaj okaze de ministrokunvenoj de la MOK, estis meti sur la publikan scenejon la demandon de la liberkomerco, ne kiel unu faktoron inter aliaj de la rilatoj inter ŝtatoj, sed kiel veran levilon por frakasi ĉion kio ankoraŭ restas de naciaj aŭ regionaj reguladoj. Kaj por devigi la sociojn cedi al la sola monda ordo de la financo, elpensita kaj realigata de io difinebla kiel la “Politburoo de la Liberala Internacio”: Internacia Mon-Fonduso (IMF), Monda Banko, G8, Organizo pri Ekonomiaj Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD), MOK, kun sia “regiona” sekcio, nome la Eŭropa Komisiono.*
LA LIBERKOMERCAJ TEZOJ ne rezistas al teoria ekzameno nek al tiu de la rezultoj.* Sed tiuj konkludoj estas kaŝitaj de la diskurso interkonsentita de la komunikiloj kaj politikaj respondeculoj, laŭ kiu ĉia kresko de komerco estas bonvena. Utilas do konstante preni la problemojn ĉe ilia radiko, aparte en iliaj Nord-Sudaj koncernoj. Eblas fari tion elirante de tiu penso de Kejnso* multoble citita: “Mi simpatias kun tiuj kiuj volas minimumigi prefere ol maksimumigi la ekonomian enplektiĝon inter la nacioj. Ideoj, kono, arto, gastamo, vojaĝoj: tiom da aferoj kiuj estas, laŭnature, internaciaj. Sed la varoj estu de nacia fabrikado ĉiam kiam tio estas ebla kaj komforta.”*
Tiel la granda ekonomikisto formulas tiom evidentan ideon ke oni fine forgesis ĝin: la solaj valoraj rilatoj inter la popoloj estas tiuj kiuj nodiĝas, de unu lando al alia, inter la civitanoj, iliaj lingvoj, iliaj kredoj, iliaj produktoj de la spirito, de la mano kaj de la korpo, kaj tio kio estas specifa en ilia materia produktado. Tiuj rilatoj enkarniĝas unuavice en personoj kaj verkoj, kaj ne en varoj aŭ servoj. Ĉu la fabrikado de elektronikaj ĉipoj fare de ĉinaj laboristinoj iel kontribuas al tio ke la uzantoj de televidiloj aŭ de poŝtelefonoj en la resto de la mondo pli bone konas Ĉinion? La sole aplikata protektismo kiu meritas sian nomon estas tiu de la afiŝita aŭ implicita rifuzo de cirkulado de homoj, verkoj kaj ideoj.
La varoj de nacia fabrikado, menciitaj de Kejnso en epoko kie la liberala tutmondigo estis eĉ ne konceptebla, estas postulo de totala aktualeco, kondiĉe ke oni adaptu ĝin al la kondiĉoj de la nova jarcento, do konsidere al la geografia etendiĝo de la eblaj kadroj de ekonomia regulado. Tiu regulado, iam nur ebla en nacia perimetro, povus plenumiĝi kadre de la Eŭropa Unio, se tiu havus la volon por tio. Sed, regulata de ĉiam pli liberalaj traktatoj, ĝi faras precize la malon: la nocio de komunuma prefero kaj de komunaj grandaj politikoj ne estas plu laŭmodaj, kaj kio ankoraŭ restas da ĝi en la agrikultura politiko estas nun malmuntata. Tamen: la Unio, se ĝi estus reorientita en volisman direkton post la lastdataj francaj kaj nederlandaj “ne” al la konstitucia traktato — granda “jes”-, povus servi kiel referenco por aliaj regionaj entoj konstituitaj, aŭ konstituotaj, por krei liberkomercajn zonojn, eĉ dogan-uniojn, sed kiuj povus ankaŭ provizi sin per politikaj kompetentoj kaj per ekonomia, financa kaj komerca regulado. Tio estus aparte la kazo de la Komuna Merkato de la Sudo (Mercosur) en Sudameriko.
PROKSIMIGI KIOM EBLE plej la produktejojn al la konsumejoj — ĉu naciaj, kio evidentus por demografiaj gigantoj kiel Hindio aŭ Ĉinio, ĉu regionaj, en la plurnacia senco de la vorto — respondas al triopa postulo: demokratia, sociala kaj ekologia. La demokratia postulo estas simple formulebla: ĉiu lando aŭ landaro estas alvokita difini mem sian elekton de socio, aparte siajn decidojn pri nutraĵo, kiuj ne estas nepre identaj, kaj ne lasi al si trudi ilin per trukado de la armilo de internacia komerco. Necesas do maksimumo da adekvatigo de la interven-perimetro de la civitanoj kaj tiu de la ekonomiaj kaj financaj flusoj, por ke efika regulado estu plenumebla.
Pri la sociala aspekto, Emmanuel Todd montris kiel, esprimite per enspezoj, la liberkomerco, per kunfandiĝo de la nacioj en unu solan mondmerkaton, metas la abundajn produktofaktorojn — la malalte kvalifikitan laboristaron — en malsupreniran spiralon, kaj la rarajn produktofaktorojn — kapitalon kaj tre alte kvalifikitan laboristaron — en supreniran spiralon. Tiel ĝi ebligas “la kreskon de gravaj malegalecoj en la evoluintaj landoj, eĉ, la enkondukon en ilian sinon de mondaj malegalecoj”.* La aŭtoro aldonas ke, disigante geografie, kulture, psiĥologie la proponon disde la postulo, la liberkomerco kreas ekonomian universon en kiu la entreprenisto jam ne havas la senton kontribui, per la salajroj kiujn li distribuas, al la formado de ĝenerala postulo je nacia skalo”. Tiu malkupliĝo estas detrua por la solidarecoj kaj la respondecoj, do por la fundamentoj de la civitaneco. Ne mirige ke la elektronika komerco, kiu ekstreme malkuplas space la produktiston, vendiston kaj aĉetanton, ĝuas la tutan komplezemon de la liberaluloj — kiuj vidas en ĝi la esprimon de la perfekta merkato.
ĈU ELEKTRONIKA AŬ ne, la komerco per materiaj havaĵoj implicas ĉiam sendadon al la fina aĉetanto. Ju pli grandas la distanco inter ties hejmo kaj la produktejo, des pli necesas transportiloj, des pli konsumiĝas energio, kaj des pli elmetiĝas gaso graviganta la forcejefikon.* La transporto estas tamen ne la sola faktoro kontribuanta al la difektado de la naturaj medioj pere de la kreskado de komerco, kiu “eksterigas” la ekologiajn kostojn al la tuta socio, anstataŭ “internigi” ilin en la prezojn. La investistoj estas frandemaj pri landoj kie oni povas senpune masakri la arbarojn, la akvojn kaj la grundojn, kaj kie la leĝaroj estas malrigoraj aŭ ne aplikataj. Ĉu ne temas, resume, pri “kompara avantaĝo” kiel alia, kapabla altiri kapitalojn al malriĉaj landoj?
La ideo enkonduki ekologiajn klaŭzojn en la komercaj akordoj, la rifuzo lasi la komercon ostaĝigi la medion, do ne povas konveni al ili, sed tio ne estas kialo por rezigni pri ĝi. Ĉu la fakto ke certaj registaroj de la Nordo esprimas sin favore al ĝi, kaj certaj sindikatistoj de la Sudo kontraŭ, sufiĉas por miskreditigi ĝin? Tio estus absurda. Temas pri la demando kiuj estu la konsiderotaj kriterioj, la speco de planotaj disponoj kaj la institucioj kiuj aplikos ĝin. Kiel la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj por Disvolvado (PUND) faris por la homa disvolvado, la taŭgaj indikatoroj povus esti ellaborataj de la Internacia Labor-Organizo (ILO) por la respekto de la konvencioj kiujn la plimulto de ĝiaj membroj subskribis, kaj de la Programo de la Unuiĝintaj Nacioj por la Medio (PUNM) por la grado da respekto por la medio.
Proponoj estas faritaj, de Maurice Lauré, la kreinto de la aldonvalora imposto (AVI), kaj reprenitaj ĉefe de Pierre-Noël Giraud, profesoro ĉe la Lernejo de la Minejoj de Parizo, por “altruisma” protektismo ebliganta samtempe protekti la plej progresintajn socialajn modelojn — kaj do la plej minacatajn de la liberala tutmondigo — kaj la interesojn de la Sudaj laboristoj.* Temus pri deprenoj prenotaj ĉe importaĵoj, per aplikado de kombinaĵo de indikatoroj de la ILO kaj de la PUNM, kaj eventuale de tiuj de la PUND, kaj pri repagi la deprenitajn sumojn ĉu al la devenlandoj, laŭ striktaj uzkondiĉoj kun socialaj, mediaj kaj edukaj celoj, ĉu al internaciaj kaj/aŭ regionaj organizoj kiuj uzus ilin en la koncernata lando laŭ la samaj kriterioj. Tiuj deprenoj varius inter landoj aŭ landaroj, laŭ iliaj respektivaj “notoj” fiksitaj de la indikatoroj, siavice regule ĝisdatigotaj por konsideri la progresojn aŭ malprogresojn en la leĝaroj kaj socialaj praktikoj. Tiel, inter du landoj aŭ komunaj merkatoj havantaj la samajn notojn, ĉu bonajn aŭ malbonajn, la deprenoj estus nulaj. Inter la Eŭropa Unio kaj Ĉinio, ili estus certe altaj.
Tia sistemo de deprenoj — kiu, ĝis la fino de la Urugŭaja ciklo de la MOK en 1993, estis unu el la fundamentoj de la eŭropa komuna agrikultura politiko (KAP) — substituiĝus al tiu de la tarifado kaj al la tuta regularo de la MOK, aparte al tiu de la klaŭzo de nacia traktado kaj tiu de la plej favorata nacio. Neŭtrala kaj travidebla, tiu dispozicio harmoniigus la aliron al la merkatoj kaj forigus la premiojn por ekspluatado de laboristoj kiujn konstituas la enormaj labor- kaj salajro-kondiĉoj inter landoj.
La repago, sub determinota formo, de la sumo de tiuj deprenaĵoj — kontraste al tio kio praktikiĝis por la komuna agrikultura politiko (KAP) — al la devenlandoj de tiuj produktoj estus potenca stimulo por levi la sociajn kaj mediajn normojn en ili, ĉar ne estus plu profitige tiri ilin malsupren. Tiu repago havus kroman virton: fortigi, per la disponebla mono kiun ĝi injektus, la internan merkaton de la landoj kiujn la programo de struktura alĝustigo devigis ekscese eksporti, kaj revenigi ilin al pli memcentritaj, do pli demokratie kontrolataj formoj de disvolvado. La nuligo de ilia ekstera ŝuldo, en proporcioj kiuj havas nenion por fari kun la nunaj ŝajnigoj, estus nepra akompanado. Al ultraliberala modelo kiu fariĝas sistemo, necesas kontraŭmeti alian sistemon, tute same koheran. Ĝi ne estas tutprete disponebla, sed la fortoj estas disponeblaj por ellabori ĝin, aparte en la kadro de la mondaj sociaj forumoj.
Bernard CASSEN.
Tiu ĉi artikolo aperis en “Manière de voir n-ro 83, Le Monde diplomatique, oktobro-novembro 2005
Kiel orientiĝi en mondo ŝancelata de la tutmondigo, dum ĉiuj gvidmarkoj — politikaj, sociaj kaj kulturaj — estas nebuligitaj? Al tiuj kiuj troviĝas sen orientiĝo, la verkisto John Berger proponas dek gvidmarkojn por helpi ilin retrovi sian politikan identecon.
Iu demandas: ĉu vi estas ankoraŭ marksisto? Neniam antaŭe la detruo kaŭzata de la profitĉasado, tia kian diktas la kapitalismo, havis la nunan amplekson. Preskaŭ ĉiu scias tion. Kiel do eblas ne konsideri Markson, kiu profetis kaj analizis tiun detruon? Eble ĉar la homoj, multaj homoj, perdis ĉiujn siajn politikajn gvidmarkojn. Sen mapo ili ne scias kien ili iras.
Ĉiutage la homoj sekvas ŝildojn kiuj indikas lokon kiu ne estas ilia loĝloko sed celo kiun ili elektis.
Vojindikiloj, ŝildoj en stacidomoj kaj flughavenoj. Iuj vojaĝas pro plezuro, aliaj pro aferoj, multaj pro sento de malpleno aŭ de malespero. Ĉe ilia alveno, ili rimarkas ke ili ne estas en la loko indikita de la ŝildoj. La latitudo, longitudo, loka horo kaj la mono estas ĝustaj, sed mankas ĉi-loke la aparta pezo de la celo kiun ili estis elektintaj.
Ili troviĝas flanke de la loko al kiu ili volis iri. La distanco kiu disigas ilin de tio estas nekalkulebla. Tio povas esti la larĝeco de strato, kiel tuta mondo. La loko perdis tion kio faris el ĝi celon. Ĝi perdis sian spertejon.
Iuj faras kelkfoje personan vojaĝon kaj atingas la lokon kien ili volis iri, kaj se la penado estis ofte pli akra ol ili imagis, ili malkovras tiun lokon kun grandega senpeziĝo. Multaj neniam atingas ĝin. Ili akceptas la ŝildojn kiujn ili sekvas, kaj estas kvazaŭ ili ne vojaĝus, kvazaŭ ili restus ĉiam surloke.
La detal-fotaĵoj ĉi-sube estas faritaj de Anabell Guerrero en la centro por rifuĝintoj kaj elmigrintoj de Sangatte, proksime de Kalezo kaj de la tunelo sub la Maniko. Tiu centro estis ĵus fermita laŭ ordono de la franca kaj brita registaroj. Ĝi gastigis plurcent homojn kiuj grandparte esperis eniri Brition. La homo kiu estas en la fotaĵoj — Anabell Guerrero deziras ne malkaŝi lian nomon — venas de la Demokratia Respubliko Kongo (eksa Zairio).
[bildo]
Anabell Guerrero: “La Okulo, la Mano”, serio “La Rifuĝintoj” (1997)
Monaton post monato, milionoj da homoj forlasas sian landon. Ili foriras ĉar tie estas nenio, escepte de ĉio kion ili havas kaj kio ne sufiĉas por nutri siajn infanojn. Antaŭ nelonge, tio sufiĉis. Tiu malriĉeco estas la faro de la nova kapitalismo.
Fine de longa kaj terura vojaĝo, post sperti la malnoblecon kiun kapablas la aliaj, post fine konvinkiĝi ke ilia propra kuraĝo estas nekomparebla kaj obstina, la elmigrantoj retroviĝas atendante en iu centro de eksterlanda transito, kaj ĉio kio restas de ilia deven-kontinento estas ili mem: iliaj manoj, iliaj okuloj, iliaj piedoj, iliaj ŝultroj, ilia korpo, tio kion ili portas kaj per kio ili kovras sian vizaĝon dum la nokto por dormi, manke de tegmento.
La bildoj de Anabell Guerrero helpas nin kompreni ke la fingroj de homo povas esti ĉio kio restas de peceto de prilaborita tero, liaj polmoj kio restas de river-lito, kaj ke liaj okuloj enhavas kunvenon de familio al kiu li ne povas aliĝi. Portreto de elmigranta kontinento.
“Mi desupras la ŝtuparojn de metrostacio por preni la linion B. Estas amaso ĉi tie. Kie vi estas? Vere! Kia vetero estas? Mi eniras la trajnon — mi revokos poste...”
En la miliono da konversacioj per portebla telefono kiuj okazas ĉiuhore en la urboj kaj antaŭurboj de la mondo, ĉu temas pri personaj alvokoj aŭ profesiaj, la homoj kiuj alvokas komencas ĝenerale per nomi la lokon kie ili troviĝas. La homoj bezonas tuj indiki kie precize ili troviĝas. Kvazaŭ malcerteco persekutus ilin, sugestante ke ili estas eble nenie. Ĉirkaŭataj de tiom da abstraktaĵoj, ili devas inventi kaj kundividi siajn efemerajn gvidmarkojn.
Antaŭ pli ol tridek jaroj, Guy Debord rimarkigis profete ke la akumulado de varoj amase produktitaj por la abstrakta spaco de merkato ne nur faligis ĉiujn geografiajn kaj jurajn barojn, sed ankaŭ detruis la aŭtonomion kaj la kvaliton de la lokoj.
La ŝlosilvorto de la nuna tutmonda ĥaoso estas de- aŭ re-lokadoj. Ĝi referencas ne nur la praktikon deloki la produktadon tien kie la laboro malpli kostas kaj kie la reglamentoj minimumas. Ĝi referencas ankaŭ la frenezan eksterteritorian revon kiun nutras la nova reganta potenco: tiu subfosi la statuson kaj certecon de ĉiuj ĝis nun fiksaj lokoj, por ke la tuta mondo fariĝu vasta flua merkato.
La konsumanto estas esence iu kiu sentas sin perdita, aŭ al kiu oni diras ke li sentas sin perdita, se li ne konsumas. La markoj kaj la varinsignoj fariĝas la ŝildoj kiuj signas la lokojn kiuj priloĝas la Nenien.
Aliaj ŝildoj indikantaj la Liberecon aŭ la Demokration, vortoj rabitaj el antaŭaj historiaj periodoj, estas ankaŭ uzataj por nebuligi la spiritojn. En la pasinteco, tiuj kiuj defendis sian patrujon kontraŭ invadantoj ĝenerale uzis la taktikon inversigi la indikilojn, tiun kiu montris al Zaragozo por ke ĝi montru al la kontraŭa direkto, tiu de Burgos. Hodiaŭ ne estas la defendantoj, sed la eksterlandaj invadantoj kiuj inversigas la ŝildojn por misvojigi la lokajn loĝantarojn, por miskomprenigi al ili pri kiu regas, pri la eco de la feliĉo, pri la etendiĝo de la sufero, aŭ pri kie trovi la eternecon. Ĉiuj ĉi falsaj direktoj servas por persvadi la homojn ke klienti estas la fina savo.
Tamen, la loko kiu difinas la klientojn estas tiu kie troviĝas la kaso kaj kie ili pagas, ne tiu kie ili vivas kaj mortas.
Vastaj regionoj antaŭ nelonge kamparaj estas transformitaj en mizer-zonoj. La modalecoj de tiuj procesoj varias laŭ kontinento — Afriko, Centrameriko aŭ sudorienta Azio. Sed la komenca dispartigo venas ĉiam de ekstere kaj de privataj interesoj nesatigeblaj en sia apetito pri akumulado, kaj ĝi esprimiĝas per akaparo de la naturriĉaĵoj (fiŝo en la Viktoria-lago, ligno en Amazonio, nafto ĉie kie oni trovas ĝin, uranio en Gabono, ktp.), sen zorgi pri tiuj al kiuj apartenas la tero aŭ la akvo. Flughavenoj, armeaj kaj kvazaŭarmeaj bazoj, same kiel kunlaborado kun la lokaj mafioj, montriĝas rapide necesaj por ekspluati kaj defendi kion oni akaparis. Triba milito, malsatego kaj genocido sekvas tre ofte.
En tiuj mizerzonoj, la homoj perdas ĉian nocion de loĝi en loko: la infanoj orfiĝas (eĉ se ili ne fariĝas orfoj), la virinoj sklaviĝas, la viroj fariĝas senesperaj batalantoj. Kiam tiu stadio estas atingita, necesas pluraj generacioj por restarigi ian sencon de hejmo. Ĉiu jaro da akumulado etendas la Nenien en la tempo kaj en la spaco.
Intertempe — kaj la politika rezistado naskiĝas ofte en intertempo-, la plej grava afero komprenenda kaj memorenda estas ke tiuj kiuj profitas la nunan ĥaoson kaj la komentistoj, kiujn ili instalis en la komunikiloj, ne ĉesas misinformi kaj misorienti. Neniam kontraŭmetu argumentojn al iliaj deklaroj nek al ĉiuj uzurpitaj terminoj kiujn ili kutime uzas. Necesas kategorie rifuzi kaj forlasi ilin. Ili gvidos neniun ien ajn.
La informada teĥnologio, disvolvita de la grandaj entreprenoj kaj de iliaj armeoj por povi domini la Nenien pli rapide, servas al aliaj kiel komunikilo en la Ĉie kiun ili klopodas atingi.
La kariba verkisto Edouard Glissant formulas tion tre bone: “La maniero rezisti al la tutmondigo, tio ne estas nei la tutmondecon, sed kompreni ke ĝi estas la fina sumo de ĉiuj eblaj apartaĵoj, kutimiĝi al la ideo ke, tiom longe kiom mankas unu apartaĵo, la tutmondiĝo ne estas por ni tio kio ĝi devus esti.”*
Ni starigas mem niajn gvidmarkojn, ni nomas la lokojn, ni trovas la poezion. Jes, intertempe, oni trovas la poezion.
Kiel la brikoj de posttagmezo konservas la rozan varmon de la tago
Kiel la rozo malfermas verdan suspiron
Kaj ekfloras en la vento
Kiel gracilaj buldikuloj murmuras siajn historiojn de vento al la malesperintoj
En la kargejoj
Kiel heĝfolioj konservas la lumon
Kiun la tago kredis esti perdinta
Kiel la nesto de via manartiko batas kvazaŭ koro de hirundo en aero kirliĝanta
Kiel la kantantaj voĉoj de la tero trovas siajn okulojn en la ĉielo
Kaj senvualigas ilin unu al la alia en la profunda nigro
Tenu ĉion ĉi en viaj brakoj
Gareth Evans*.
Ilia Nenie generas strangan tempokonscion, ĉar tiu estas senprecedenca. La ciferigita tempo. Ĝi daŭrigas sen iam interrompiĝi, tagon kaj nokton, someron kiel vintron, de la naskiĝo ĝis la morto. Same indiferenta kiel la mono. Tamen, malgraŭ esti kontinua, ĝi estas komplete izolita. Ĝi estas la tempo de la estanteco disigita disde la estinteco kaj de la estonteco. En tiu tempo, estinteco kaj estonteco ne havas pezon, nur la estanteco havas pezon. La tempo jam ne estas kolonaro, sed unu sola kaj unika kolono de unu kaj de nuloj. Vertikala tempo kiun ĉirkaŭas nenio, krom la foresto.
Legu kelkajn paĝojn de Emily Dickinson, post tio iru spekti Dogville, la filmon de Lars von Trier. En la poezio de Emily Dickinson, la ĉeesto de la eterno akompanas ĉiun cezuron. La filmo, kontraste, montras al ni senkompate kio okazas kiam ĉia spuro de eterno estas forviŝita de la ĉiutaga vivo. Ĉiuj vortoj kaj la tuta lingvo al kiu ili apartenas estas senigitaj je sia senco.
En izolita estanteco, en la cifereca tempo, oni ne povas situi sin.
Ni devas preni niajn gvidmarkojn en alia tempomezuro. La eterno, laŭ Spinozo (la filozofo plej kara al Karlo Markso), estas nun. Tio ne estas io kio atendas nin, sed kion ni renkontas dum tiuj mallongaj kaj tamen sentempaj tempoj dum kiuj ĉio aranĝiĝas kaj neniu interŝanĝo estas adekvata.
En sia brule aktuala libro, Hope in the Dark*, Rebecca Sonit citas la sandinistan poetinon Gioconda Belli kiu elvokas la momenton en kiu la sandinistoj renversis la diktaturon de Somoza en Nikaragŭo: “Du tagoj dum kiuj ŝajnis al ni ke magia, sekulara sorĉo estis ĵetita al ni, kiu rekondukis nin al la genezo, en la lokon mem de la kreado de la mondo.” La fakto ke Usono kaj ĝiaj dungosoldatoj poste frakasis la sandinistojn neniel malgrandigas tiun momenton kiu ekzistas en la estinteco, la estanteco kaj la estonteco.
Unu kilometron de kie mi skribas tiujn ĉi liniojn, kvar azenoj paŝtas sin en kampo, du azeninoj kaj iliaj du azenidoj. La speco estas aparte malalta. Kiam la azeninoj streĉas siajn orelojn nigre orlitajn, ili atingas mian mentonon. La azenidoj, aĝaj je nur kelkaj semajnoj, havas la altecon de grandaj terhundoj, kun la diferenco ke ilia kapo estas preskaŭ same granda kiel iliaj flankoj.
Mi supergrimpas la barilon kaj eksidas en la herbejo, dorsapoge ĉe truko de pomarbo. Oni vidas la spurojn de iliaj paŝadoj kaj iuj pasas sub tre malaltaj branĉoj kiuj devigus min krabli. Ili rigardas min. En du lokoj de la kampo tute ne estas herbo, simple ruĝa tero, kaj sur unu el tiuj ejoj ili iras plurfoje en la tago por ruli sin sur la dorso. Unue la azeninoj, sekvataj de la azenidoj. Tiuj portas jam sur la ŝultroj la nigran strion de sia kruco.
Ili proksimiĝas al mi. Ili odoras azene kaj brane — odoro malsama ol tiu de ĉevaloj, pli diskreta. La azeninoj tuŝetas la supron de mia kapo per sia malsupra makzelo. Ilia buŝo blankas. Ĉirkaŭ iliaj okuloj zumas la muŝoj, multe pli maltrankvilaj ol iliaj demandaj rigardoj.
Kiam ili kuŝiĝas en la ombro de la arbarrando, la muŝoj malaperas, kaj ili povas resti preskaŭ senmovaj dum duonhoro. En la ombro, tagmeze, la tempo malrapidiĝas. Kiam unu el la azenidoj mamsuĉas (la azenina lakto estas tiu kiu plej proksimas tiun de la virino), la oreloj de ĝia patrino kuŝiĝas malantaŭe, kun la pinto direktita al la vosto.
Ili estas ĉiuj kvar ĉirkaŭ mi en la lumo, kaj mi atentas iliajn piedojn, iliajn dek-ses piedojn. Ilian maldikecon, ilian fajnecon, ilian ŝarĝon da koncentriĝo, ilian memfidon. (La ĉevalpiedoj ŝajnas histeriaj, kompare.) Piedoj faritaj por trairi montarojn kiujn nenia ĉevalo povus eniri, por porti ŝarĝojn neimageblajn se juĝi sole laŭ iliaj genuoj, iliaj delikataj pasternoj, la fajnaj ostoj, la artikoj de iliaj kruroj, iliaj hufoj. Azenpiedoj.
Ili malproksimiĝas, kun mallevita kapo, herbomanĝe, kun la oreloj atentaj al ĉio. Mi observas ilin, malferm-okule. En niaj interŝanĝoj, en tiu tagmeza kompanio kiun ni donas al ni reciproke, ekzistas substrato de tio kion mi ne povas nomi alie ol dankemo. Kvar azenoj en kampo, en la monato junio, en la jaro 2005.
Jes, inter aliaj aferoj, mi daŭre estas marksisto.
John BERGER.
En 1974, la dominantaj grupoj de la riĉaj landoj promesis “elimini la malriĉecon” en la jaro 2000. Oni komprenis per tio (kaj tio validas ankoraŭ nun) igi la homojn transiri la absolutan sojlon de malriĉeco, fiksitan je po 2 dolaroj da enspezo tage kaj persone, por ke la koncernato jam ne estu kalkulita kiel “malriĉa”. Por tiu celo, ili engaĝiĝis atribui 0,7% da sia Malneta Interna Produkto (MIP) al la publika helpo al disvolvado. Dek-kvin jarojn poste, en 1989, la samaj grupoj anoncis ke, sekve al malapero de Sovetunio, la fino de la 20-a jarcento kaj la komenco de la 21-a jarcento karakteriziĝos per nova erao de monda paco. Jam ne necesos malŝpari enormajn sumojn por armado. La mondo profitos la “dividendojn de la paco”, kiuj, siavice, faciligos la realigon de la celo elradikigi la malriĉecon en la jaro 2000.
Oni scias, ho ve! kio okazis: la malriĉeco ne estis eliminita, kaj ĝi eĉ kreskis, aparte en la 1990-aj jaroj. En 2000, en loĝantaro de 6 miliardoj da homoj, oni nombris 2,7 miliardojn vivantajn sub la sojlo de malriĉeco, kaj, inter ili, 1,3 miliardojn difinitajn “ekstreme malriĉaj”, ĉar disponante pri malpli ol unu dolaron tage. En 2003, la nombro da malriĉuloj kreskis je 100 milionoj, atingante 2,8 miliardojn.* La celo de 1974 ne estas atingita ne pro ĝia nerealigeblo. La dominantaj grupoj de la riĉaj landoj kaj la elitoj en la potenco en la malriĉaj landoj ne tenis siajn promesojn. Eĉ pli malbone, ili faris komercajn, financajn kaj teĥnologiajn politikojn kiuj fortigis la kaŭzojn de daŭra malriĉiĝo de la loĝantaroj jam senhavaj.*
Koncerne la promeson de paco, la militoj multiĝis, aparte en Proksim-Oriento kaj Afriko. Post la 11-a de septembro, laŭ la estroj de la okcidentaj landoj, unuavice tiuj de Usono, la mondo eniris longan fazon de planedvasta milito kontraŭ la “terorismo”. En 2003-2004, la nivelo de armeelspezoj praktike revenis al tiu de la epoko de la malvarma milito.* Ankaŭ tiukaze, ne fiaskis la paco, sed la mondkonceptoj kaj la politikaj strategioj de la grupoj en la potenco, laŭ kiuj fari militon estas la plej efika instrumento por konstrui la pacon!
ANTAŬ TIU DUOBLA SAKSTRATO, la dominantoj proponas al la dominatoj, al la malriĉuloj kaj ekskluditoj akcepti la neeviteblan kaj “naturan” econ de malriĉeco kaj de la senkompata batalo por la individua supervivado. Kadre de la nuna tutmondigo, ne ekzistas “ni”, asertas ili, sed senfina nombro da “mioj” en konkurenco inter si por aliro al la esencaj havaĵoj kaj servoj. Predikata jam tridek jarojn kiel precipa inspiranto kaj mobilizanto de la okcidenta civilizacio, la evangelio de la konkurencivo servas nun kiel argumento por klarigi kaj pravigi la eternigon de malriĉeco kaj de milito.*
Pri la fataleco de la malriĉeco, ĉiuj dominantaj grupoj, aparte de kelkaj nuancoj, estas unuanimaj. La registaroj de Usono, de Ĉinio, de la 25 membroŝtatoj de la Eŭropa Unio, de la arabaj landoj, de Ĉilio, Hindio, ktp., same kiel la katolika kaj protestanta eklezioj, la islamaj kaj budhismaj aŭtoritatoj kaj la nebulozo de neregistaraj organizoj (NROj) kiuj gravitas ĉirkaŭ la organizoj de la UN kaj vivas danke al ili, ĉiuj akceptis, en septembro 2000, la deklaron de la “celoj de la jarmilŝanĝo por la disvolvado”, aprobita de la Pintkunveno de la Jarmilŝanĝo de la UN en Novjorko.* Tiu deklaro asertas ke la sola realisma celo, en farebla tempolimo — la jaro 2015-, estas duonigo de la nombro da “ekstreme malriĉaj” homoj. Jen la “ambicia” celo kiun metis al si la internacia komunumo por respondi al la rajto je vivo kaj je homa digno de la 2,8 miliardoj da malriĉuloj. La mondaj elitoj abdikis la politikan kaj etikan respondecon respektigi tiujn rajtojn. Kaj ili diris al la malriĉuloj ke ili rezignu ĝin ankaŭ.
En la kazo de la paco, la abdiko cedas la lokon al kaptilo. Kaptilo de la kompliceco de la “liberaj” kaj “demokratiaj” socioj kun la milito farata kontraŭ la komunan malamikon kiun reprezentus la monda “terorismo”. Kaj tio nome de komunumo de civilizacio, aparte de la civilizacio de riĉeco kaj de konsumado laŭ la okcidenta vivmaniero. La subtenantoj de tiu milito pravigas ĝian neeviteblon per la argumento laŭ kiu ĝi estas la sola efika instrumento por ekskludi tiujn kiuj, animataj de religiaj kaj etnaj fanatikecoj, kaj nome de civilizacioj difinitaj kiel “perdantaj”, klopodas malhelpi la mondvastan firmiĝon de civilizacio difinita siavice kiel “gajnanta”, tiu de la “okcidentaj” libereco kaj demokratio.
Tiu milito kontraŭ la obskurantismo havas, laŭ tio, sian epicentron en la araba kaj islama mondo. Laŭ la dominantoj, ĉiuj malriĉuloj de la Tero havas intereson aliĝi al tiu milito por certigi sian rajton je libereco, je individua riĉiĝo kaj je moderneco. Kion, asertas ili, la ĉinoj bone komprenis (vd Martine Bulard: Ĉinio ŝancelas la mondan ordon). Laŭ tiu tezo, la daŭrigo kaj subteno de la vivmaniero de la okcidentaj landoj, levita al rango de simbolo de la monda civilizacio, estas en la intereso de ĉiuj popoloj. Necesas do kontraŭbatali tiujn kiuj faras obstaklojn por la kresko de konsumado, al la “libereco” de komerco kaj de financo, al la “libera” cirkulado kaj al la krucita fertiliĝo de la kulturoj, en la kadro de la reguloj fiksitaj kaj trudataj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), la Internacia Mon-Fonduso (IMF), la Monda Banko, la EU, la Monda Organizo pri Intelekta Propraĵo (MOIP), la Akordo pri Libera Komerco de Nord-Ameriko (ALKNA), la Asocio de la Nacioj de Sud-Orienta Azio (ANSOA), la Nova Partnereco por la Disvolvo de Afriko (NPDA), ktp.
Ekzistas tamen solvoj por batali kontraŭ la malriĉeco kaj por eliri el la permanenta milito kontraŭ la “malbono”. Dum multaj jarcentoj, la sklaveco estis konsiderata “natura” fenomeno neevitebla, neeliminebla. Tamen, dum la 19-a jarcento, ĝi estis deklarita kontraŭleĝa, kaj per tio realiĝis la revo de egaleco inter ĉiuj homoj, almenaŭ laŭleĝe. Venis la tempo por deklari kontraŭleĝa la malriĉecon, por forpeli ĝin de la socio surbaze de la principo “neniu havas la rajton esti malriĉa”, kiu estis ĉe la origino de la prizorgoŝtato.* Deklari la malriĉecon kontraŭleĝa signifas konkrete nuligi la leĝajn kaj administrajn dispoziciojn kiuj nutras ĝiajn estigo- kaj prizorgo-meĥanismojn en la mondo, inkluzive en la “evoluintaj” landoj.
En la Eŭropa Unio, ekzemple, tio implicas la anstataŭigon de la strategio nomata “Lisbona” — “Fari de Eŭropo la plej konkurencivan scio-ekonomion de la mondo en 2010”-, de la Bolonja procedo (privatigo kaj komercigo de la universitata supera instruado), de ĉia nova formo de Bolkestejn-direktivo, ktp., per disponoj privilegiantaj kunlaboradon, fortigon de la universitato kiel publika servo, disvolvadon de eŭropaj servoj de civitaneco...
Ne necesas atendi interregistaran konferencon por deklari la malriĉecon kontraŭleĝa. La iniciato povas eliri de lokaj kolektivoj. Jam, multaj da ili, tra la mondo, deklaris sin “ekster ĜAKS [Ĝenerala Akordo pri la Komerco de Servoj]”*, asertante anticipe sian kontraŭstaron al disponoj de liberaligo, privatigo kaj komercigo de publikaj havaĵoj kaj servoj intertraktataj ĉe la MOK, kadre de tiu ĜAKS tiel kara al s-ro Pascal Lamy, eksa eŭropa komisaro (socialisto), fariĝinta ĝenerala direktoro de la MOK. Multaj kolektivaĵoj, ofte la samaj kiel tiuj proklamintaj sin ekster ĜAKS, deklaris sin ankaŭ “ekster GMO” rifuzante la plenkampan kulturadon kaj uzadon de genetike modifitaj organismoj (GMOj). Iuj batalas kontraŭ privatigo de akvo aŭ por la nerenovigo de ĝia mastrumado delegita al multnaciaj entreprenoj, por la agnosko de la aliro al trinkakvo kiel homa rajto (do, universala).*
Tio signifas ke rifuzi militon — la revo de universala paco — pasas antaŭ ĉio tra la subteno al ekonomio bazita sur serio da mondaj komunaj havaĵoj kaj publikaj servoj. Urĝas agnoski ke la aero, la akvo, la sunenergio, la arbaroj, la scio, la biodiverseco de la planedo, la nutraĵa sekureco, la sano, la oceanoj, la herca spaco [ekz-e de radio kaj televido], la edukado, la financa stabileco, la kolektiva sekureco estas havaĵoj kaj servoj kiuj devas esti certigataj de la monda kolektivaĵo, kaj sub ties respondeco.*
Por tio, la 21-a jarcento devas eniri la historion ne nur kiel la jarcento kiu decidis la kontraŭleĝecon de malriĉeco, sed ankaŭ kiel tiu kiu agnoskis la homaron kiel juran kaj politikan subjekton. Tia propono ne sukcesos en kelkaj jaroj, sed neniu povas ekskludi ke ĝi realiĝos en la tempospaco de unu generacio. La enkaĉiĝo de la reformoj de la UN alvokas veran mutacion por garantii la pacon: pasi de la Unuiĝintaj Nacioj al la Monda Organizo de la Homaro. Necesas klopodi por inventi planedvastan politikan arĥitekturon sur la nivelo de la tutmondeco de la homa kondiĉo. Tiurilate, mezureblas la miopeco de la aŭtoroj de la eŭropa konstitucia traktato kiu, anstataŭ proponi al la Unio doni al si la celon subteni la pacon komencante per rifuzo de milito, enskribis (artikolo I-41-7) la politikon de komunaj sekureco kaj defendo en la kadron de kongrueco kun la Nord-Atlantik-Traktat-Organizo (NATO) kaj devigas la membroŝtatojn “iom post iom plibonigi siajn militajn kapacitojn” (artikolo I-41-3).
Estas tempo eliri el la vojoj de la potenco kaj de la imperiaj hegemonioj. Kion la homaro bezonas, ne estas konkerantoj kaj imperiestroj, sed konstruistoj de kunvivado danke al monda sociala kontrakto bazita sur la aspiro de ĉiu homo kaj de ĉiu popolo al digno, justeco, libereco kaj paco.
Riccardo PETRELLA.
Ĉie, ultrakonservativaj industriistoj manovras por solidigi sian monopolon sur la ondoj: la grupo Murdoch havas ambiciojn sur Interreto, la eldonisto Axel Springer avidas televid-reton, Fininvest (kiu apartenas al s-ro Berlusconi) povus aĉeti la taggazeton “Corriere della Sera”. En Usono, danke al la grupo Sinclair, la registaro Bush disponas pri bona propagandilo.
ĈEFO DE LA GRUPO SINCLAIR, fondita de lia patro Julian Sinclair Smith, s-ro David Smith evitas akcepti reporterojn. Sed, kiam ni renkontis lin, dum pluraj horoj, li juĝis pasie pri la informoj dissenditaj de la networks (CBS, NBC, Fox, ABC, CNN), li analizis la rolon kiun ludas proprietulo kaj li konfidis siajn projektojn por la grupo de sesdek-du lokaj televidstacioj kiujn li posedas. Liaj komentoj ne ĉiam evitas la prediko-tonon: “Iel, ni havas socialan respondecon. Tio estas fari tion kio estas justa. Difini ĝin ne facilas, sed ekzistas evidentaĵoj.”
La plej “evidenta” kaj la plej grava koncernas la politikon. “Kion vi pensas, tio devas ne interferi kun via business, indikas s-ro Smith. Koncerne novaĵojn, se iu ne povas trakti informon tre ekvilibre, ĝuste meze, kaj se mi ekscias tion, tiam tiu havos problemon.” Do io tre banala, ĝis kiam li precizigas ke, inter ĉiuj gazet-entreprenoj de Usono, nur Fox kaj Sinclair situas “en la mezo”. La 99,9% restantaj estas maldekstraj*...
S-ro Smith precizigas sian difinon de plurismo tuj kiam li aliras la eksteran politikon: “Ni estas meze de milito, ĉu prave aŭ malprave. Mi ne kulpas pri tio. Niaj elektitoj decidis ke la milito estas en nia intereso. Ekde kiam ili faris tiun decidon, ĉu prave aŭ malprave, mi kredas ke ni havas la devon subteni niajn trupojn kaj ke necesas ke la usonanoj iru batali. Sekve, mi devas subteni la prezidanton. Mi ne povas, konscie, resti flanke kiam iu engaĝas centmilojn da soldatoj en operaco destinita defendi min.”
La Sinclair Broadcast Group profitis la malreguladon de la ondoj organizitan de la Federal Communication Commission (FCC) por fariĝi la ĉefa proprietulo de televidstacioj. Kun sesdek-du televidstacioj en tridek-naŭ “merkatoj” (aŭ dissendozonoj), la grupo Sinclair, kiu ege grandiĝis depost sia fondiĝo, en 1971, povas nun atingi 24% de la usonaj televidspektantoj. Inter ili tiujn de la balote tiklaj de Ohio (kiu certigis, apenaŭ, la reelekton de la antaŭa prezidanto), de Florido (kiu ebligis al s-ro George W. Bush, kun proksimume kvincent voĉoj da avantaĝo kaj la apogo de la Supera Kortumo, esti elektita en 2000), sed ankaŭ de Pensilvanio, de Nevado, de Miĉigano, de Viskonsio, de Iovo. Kvankam ne sendante en la grandaj demokrataj urboj, kiel Novjorko, Los-Anĝeleso aŭ Ĉikago, Sinclair instaliĝis, per akiro de unu aŭ du lokaj stacioj, en la mezgrandaj urboj. Kio ebligas lin influi la elektantojn sen esti tro rimarkita.
EN 2004, POR LA UNUA FOJO, la grupo intervenis malkaŝe en la internan politikon, uzante la frekvencojn kiuj estis al ĝi atribuitaj, por misfamigi la demokratan kandidaton, s-ron John Kerry, kaj por kaŝi la malbonajn novaĵojn pri la evoluo de la milito en Irako. La nervocentro de la maŝino Sinclair estas la direktejo de informado, News Central, tre hierarĥia strukturo kiu ebligas al s-ro Smith, al la vicprezidanto kaj televid-stelulo Mark Hyman kaj al certaj tre altnivelaj kadroj decidi pri la enhavo de la sesdek-du lokaj stacioj. Ili tiel kreis operacon de publika rilato en la servo de la Respublikana Partio kiun ili ŝatus ŝajnigi esti gazetara entrepreno.*
Por finfari sian laboron de “informado”, la satira interveno de s-ro Hyman, kiu havas la titolon “Resumo de la tago” aŭ “La plej grava” (“The Point”), estas elsendata ĉiutage de ĉiuj stacioj de la grupo, ĉu ili volas aŭ ne. S-ro Hyman estas eksa oficiro de informservo de la Navy, kiu ĉiam portas brakringon sur kiu estas enskribita la nomo de soldato mortinta dum la Golf-milito. Tio memorigas al li, klarigas li, la prezon de la libereco. En la grupo, li havas plurajn funkciojn, samtempe vicprezidanto, kronikisto kaj respondeculo pri la agadoj de la premgrupo.
Kiam restas al li iomete da tempo, s-ro Hyman estas ankaŭ vicprezidanto de la Centro por publika politiko bazita sur la scienco, kiu laboras en Annapolis (Marilando), ne tre malproksime de la sidejo de Sinclair. Tiu instituto, kiu ricevis pli ol 650.000 dolarojn de la societo ExxonMobil ekde 1998, estas ĉe la origino de pitoreskaj malkovroj, kiel la fakto ke “la niveloj de merkuro englutitaj de fiŝoj havas nenian konsekvencon por la sano de homoj” aŭ tiu ke la poluado de la aero “ne povas esti grava faktoro por kompreni la astmon”.
S-ro Hyman estas tiom parolfluema kiom brua. Kun pufa brusto li elfluigas al filmilo siajn konservativajn atakojn. Li faras tion sen delikateco, sed facile. Lia ĉiutaga interveno povas memorigi ke la francoj estas “kapitulaĉaj simioj, manĝantoj de fromaĝo” (cheese eating surrender monkeys). Li ankaŭ ne tre ŝatas siajn samlandanojn kiam ili estas maldekstraj — “la malplej larĝanimaj homoj de la lando”, “ili pasigas sian tempon atakante Usonon” — kaj li ne pli aprezas la televidĉenojn kiuj “orientas la informadon” kontraŭ la Blanka Domo. S-ro Hans Blix, iama inspektisto de la Unuiĝintaj Nacioj en Irako kaj kritika al la milito, estas juĝata “malkompetenta”: li ne trovis la famajn amasdetruajn armilojn.
Kelkajn semajnojn antaŭ la prezidant-elekto de novembro 2004, s-ro Hyman asertis, en sia “ĉefartikolo”, ke “la teroristo-ĉefoj tre ŝatus ke la prezidanto Bush estu batita kaj anstataŭigita de la senatoro Kerry”, kaj li donis tute same malseriozan taksadon, tiom malalta ĝi estis, de la irakaj perdoj dum la konflikto. Sed la komunikila stelulo de la grupo Sinclair scias fari proponojn, kiel ekzemple la forigo de la imposta progresado kaj ĝia anstataŭigo per konsum-imposto, privatigo de la federaciaj sistemoj de medicina asekuro por maljunuloj (Medicare) kaj por la bezonuloj (Medicaid), la senkondiĉa protekto de ĉiuj “rajtoj” de la posedantoj de pafarmiloj. Sen forgesi, demokratio necesas, la daŭrigon de la milito en Irako.
Ne gravas la amplekso de kritikaj reagoj kiujn vekas tiaj komentoj: la respondeculoj de la stacioj apartenantaj al la grupo Sinclair kaj kiuj emus ne sendi “The Point” lernis ne plu peti tiun permeson, tiom brutalus la rifuzo. La mastrumada filozofio de s-ro Smith volas ke “ĉiufoje kiam decido vere gravas, gazetara entrepreno agas kiel diktaturo. Iu ja devas decidi”.
Kiam CNN demandis kial la stacioj ligitaj kun la grupo ne povas elekti la enhavojn plej adaptitajn al ĝia aŭskultantaro, tiu partizano de novliberalismo detaligis sian koncepton de loka aŭtonomio: “La ĉeno de magazenoj por brikolado Sears diras al siaj filioj: “Vi vendos ĉiujn ilojn de la marko Craftsman“; McDonald’s diras al siaj restoracioj: “Vi ĉiuj servos bulkojn kun sezamgrajnoj.“ Ĉar estas tia nia business. Imagi ke niaj televidstacioj estas aŭtonomaj senimpostaj zonoj kaj ke la loka respondeculo devus povi elekti la programon kiu plej taŭgas por li, tio rimas kun nenio.”
Laŭ la dungitoj, nunaj kaj eksaj, kiujn ni pridemandis, la eldonaj decidoj de s-ro Hyman havas efikon kiu ege superas la simplan komenton elsendatan ĉiuvespere. Post la 11-a de septembro 2001, ekzemple, Sinclair devigis ĉiun stacion de la grupo sciigi, pere de ĵurnalisto aŭ prezentisto, ke ĝi subtenas la militon kontraŭ la terorismo” faratan de la prezidanto Bush. Kiam iuj rifuzis invokante la ĵurnalistan deontologion, s-ro Hyman surbendigis tiun deklaron mem kaj sendigis ĝin en ilia nomo.
En aprilo 2004, la grupo malpermesis al tiuj el siaj stacioj, kiuj estis filioj de ABC, programi specialan elsendon de “Nightline” (ABC), Tiuj kiuj falis, dum kiu la stelula ĵurnalisto Ted Koppel legis unu post unu la nomojn de la soldatoj mortintaj en Irako. S-ro John Liberman, kiu respondecis pri la oficejo de la grupo Sinclair en Vaŝingtono, raportas cetere ke lia ĉefredaktisto, invokante premojn el la pinto de la hierarĥio, neniam permesis al li raporti pri la torturskandaloj de Abu Ghraib. Eksa produktisto aldonas: “En du okazoj kiujn mi memoras, oni diris al mi, ke necesas sugesti ke en Irako ĉio iras bone.”
LA GRUPO FARIS LONGAN VOJON post kiam en 1971 s-ro Julian Sinclair Smith akiris UHF-frekvencon kiu ebligis al li starigi malgrandan entreprenon de familia televido en Baltimoro: WBFF. En 1986, liaj kvar filoj — David, Frederick, Robert kaj J. Duncan — aliĝis al sia patro kaj starigis tegmentfirmaon. Tio estis Sinclair Broadcast Group. Kvar jarojn poste, la fratoj anstataŭas sian patron kaj komencas “konkretigi sian vizion”.
Hodiaŭ, tri el la fratoj dediĉas sin ankaŭ al aliaj aferoj, el kiuj certaj profitas la sinergiojn kun iliaj komunika imperio. S-ro David Smith, granda investinto en la koncesioj de aŭtomobiloj kiu troviĝas inter la precipaj anoncistoj de la Baltimora regiono, tiras la plej bonan profiton el ilia aĉetado de reklamo en liaj televidstacioj. Frederick posedas societon de nemoveblaĵoj, Todd Village LLC (kiu, laŭ Baltimora televido, praktikas rasan diskriminadon evitante montri certajn proprietaĵojn al nigruloj). La fratoj Sinclair ludas ankaŭ en la borso, kio nutris suspektojn de sekretdelikto kiam ili forcedis Sinclair-akciojn en la valoro de milionoj da dolaroj en momento en kiu ili aparte multe kostis.
La konservativa filozofio de la grupo klarigas kial Sinclair malpermesis al siaj stacioj elsendi Tiuj kiuj falis. La cenzuro havis la solan motivon ke la kulpigita programo evitis la milit-kuntekston — tamen traktitan de ABC ofte konforme kun la deziroj de la registaro Bush — kaj en malkaŝe polemika maniero koincidis kun la unua datreveno de la parolado de la prezidanto, kiu, la 2-an de majo 2003, misvestita per pilotjako, anoncis sur la aviadilŝipo USS Lincoln ke en Irako estis “misio plenumita”... Nek la familioj de la soldatoj nek la plimulto da elektitoj estis konvinkitaj de la pravigo de Sinclair por sia cenzuro de “Nightline”. La respublikana senatoro John Mc Cain, iama kaptito en Vjetnamio kaj partizano de la Irak-operacio, eĉ skribis malfermitan leteron al s-ro John Smith: “Via decido senigi viajn televidspektantojn je okazo mezuri la terurajn kostojn de la milito konstituas formon de mallojaleco.”
La zorgo pri ekvilibro, pri kiu fieras s-ro Smith, ankaŭ ne koncernas la disdividon de la politikaj kontribuaĵoj inter la du precipaj partioj. Dum nia renkontiĝo, li demandis insiste: “Ĉu vi scias ke mi transkontigas pli da mono al la demokratoj ol al la respublikanoj?” Tiu rivelo estis surpriza, sed malĝusta... Laŭ du respondeculoj de neŭtralaj asocioj (la Center for Public Integrity kaj la Center for Responsive Politics), kiujn ni pridemandis, la transkontigoj de la ĉefo de Sinclair larĝe favoris la respublikanojn.
La diferenco estas eĉ pli surpriza se oni ekzamenas la politikajn kontribuaĵojn de la dungitoj kaj de la kadroj de la grupo. Ekde 1998, pli ol 90% de iliaj donacoj helpas la partion de s-ro Bush, dum ĝenerale la grandaj komunikad-entreprenoj klopodas por ekvilibrigi sian “vetmonon”. Tiel, la respondeculoj de Clear Channel, la grupo de radiostacioj kun tre dekstra tendenco, kiun oni ofte komparas kun Sinclair aŭ kun Fox, donis pli ol trionon de siaj donacoj al la Demokrata Partio.
S-ro Smith ne aprezas ke oni demandas lin kial li neniam uzas progresemajn raportistojn, almenaŭ pro respekto al plurismo. “The Point”, respondas li, daŭras nur du minutojn en novaĵoj de unu horo [ekster la abunda reklamo]. Tio estas malpli da tempo ol por la meteologio.” Kelkajn minutojn antaŭe, la raportisto Hyman tamen ĝojis, en nia ĉeesto, ke la plimulto da televidspektantoj pli memoras lin ol la prezentanton de la novaĵoj.
Envere, la ĉefoj de la grupo Sinclair ne tre afliktiĝas pro la riproĉoj kiujn oni faras al ili. Ili klopodas, male, komfortigi sian organizan kaj ideologian kontrolon de la tuta aktiveco. Kiam li longe prezentas al ni la proprieton, s-ro Hyman komencas per la grafika departemento, kiel desegnistoj de la cibergeneracio produktas reklamfilmon de la speco MTV (televido de muzik-flaŝoj) plenŝtopita de sintezaj bildoj kaj diskotekaj ritmoj. “Ni provas, indikas li, atingi pli junan celgrupon, ni serĉas do apartan aspekton. Niaj prezentistoj estas ĝenerale malpli aĝaj ol la aliaj, kaj nia grafika aspekto ne bezonas envii tiun de la grandaj networks. Tion oni ne vidas en la informbultenoj de la plej multaj lokaj televidstacioj.” Teĥnikisto precizigas ke “la precipa koncepto estas doni unuecan kaj centralizitan aspekton” al ĉiuj stacioj de la grupo.
La meteologia bulteno aplikas ĝisekstreme tiun logikon de centralizado. La stabo de meteologiaj prezentistoj (ok ĝis dek homoj, prefere krude sukstilaj, tiom gravas tiu parto de lokaj novaĵoj) laboras en la sidejo de Sinclair, en Hunt Valley, en Marilando (proksimume centon da kilometroj de Vaŝingtono). Tie ili arĥivigas la atlasojn, pristudas la regionajn mapojn kaj trejnas sin prononci la nomojn de la lokoj kien ili neniam iris. Ĉiu meteologia prezentisto preparas sian bultenon — kio signifas ankaŭ ke li superrigardas la muntadon, ke li direktas la agadon de la filmilo, ke li elektas la grafikaĵojn — por tri ĝis kvin urboj ĉiutage.
La mono tiel ŝparita de la grupo estas konsiderinda, kiel klarigas tion al ni s-ro Hyman: “Kunmeti ĉiutagen meteobultenon daŭras ne pli ol kelkajn minutojn. Pro tio, la meteologistoj kiuj laboras ĉe aliaj komunikiloj cetere faras flanke amason da aferoj, ĉu libervole aŭ ne, kiel partopreni en lokaj festoj, en foiroj, en lernejaj bonfarfestoj. Do ni diris al ni: kial ne havi homojn kiuj faras la tutan tagon nenion alian ol meteologion? La televidspektantoj fajfas pri tio ĉu ilia prezentisto troviĝas en studio en Oklahom-urbo aŭ en College Park, aŭ ĉi tie.” S-ro James Wieland, kiu detaligas al ni la funkciadon de la sistemo, aldonas: “La plej multaj homoj miras kiam ili ekscias ke ni estas eĉ ne surloke.”
La kritikantoj de la televido taksas ke tiu speco de falsa proksimeco parencas al mensogo kaj eble al io eĉ pli aĉa, nome al io minaca. Oni povas kompreni ilin. Tiel, s-roj Hyman kaj Wieland montras al ni tri meteobultenojn, ĉiujn faritajn la tagon antaŭe de s-ro Vytas Reid, la ĉefo de la servo. Por la urbo Buffalo (ŝtato Novjorko), s-ro Reid invitas la telespektantojn “rigardi kio okazos super ni”. En la kazo de Flint (Miĉigano), li anoncas fortajn ventojn “ĝuste sude de la ejo kie ni troviĝas”. Kaj, por Raleigh (Nord-Karolino), li resumas la veteron kiun “ni havos”.
KAJ TIO NE ESTAS ĈIO: S-ro Reid babilas kun la prezentistoj de la loka ĵurnalo, kiuj sendis la scenaron de kion ili intencas diri antaŭ la informbulteno, por fari kvazaŭ li estus ĉe ilia flanko, samtempe en Buffalo (en la Nord-oriento), en Flint (en la Mez-okcidento) kaj en Raleigh (en la Sudo). Oni ne scias kio okazus en kazo de neantaŭvidebla burasko, kiam la observoj kaj rimarkoj de meteologo kaj lia kono de la loka geografio povus helpi la loĝantojn protekti sin. La respondeculoj de la grupo asertas ke, en tia kazo, la loka ĵurnalo pritraktus la misveteron rekte.
En la ĉenoj apartenantaj al Sinclair mankas ne nur meteologoj. Iliaj skipoj de raportistoj kaj muntistoj estas ankaŭ tre “sveltigitaj”. Ĉar la laboro estas ofte komputilizita kaj komponita en formo de samgenraj temoj sendeblaj, tiaj kiaj ili estas, de unu stacio de la lando al alia, tio ebligas ege redukti la salajrokostojn.
Laŭ s-ro Hyman, la aferoj tre simplas: “Ne ĉar ni ne amas la muntistojn aŭ filmilistojn*. Sed la teĥnologio tiom progresis ke la reĝisoroj kredas povi fari ankoraŭ pli bonan laboron aŭtomatigante iujn de siaj taskoj. Oni povas nun kunmeti inform-studion kun, ni diru, unu produktisto malpli, unu ĵurnalisto malpli, kun neniu muntisto, kaj du filmilistoj kiuj malaperas, kaj la listo nur komenciĝas.” Laŭ li, Sinclair maldungis tamen ne pli ol “tri dekduojn” da personoj entute. Tio tute ne estas kion diras la retejo dediĉita al dungo de usonaj ĵurnalistoj, http://JournalismJobs.com, kiu elvokas 229 nuligojn de dungoj en la stacioj de la grupo... dum unu jaro.
Ankaŭ tie, la klarigo pretas, kaj ĝi ne nepre konvinkas. La novaĵoj realigataj je tre malalta prezo ebligas, laŭ s-ro Hyman, donaci lokajn informbultenojn al televidstacioj kiuj ne havas la rimedojn por pagi ilin. En iuj kazoj, tio veras. Sed Sinclair aĉetis ankaŭ ĉenojn aniĝantajn al la networks kaj provizitaj per florantaj informprogramoj por “malgrasigi” la personarojn transformante la aktualaĵ-bultenojn laŭ la modelo News Central de la grupo, spite al la intensaj protestoj de la televidspektantoj.
En Sankta-Luizo, en Misurio, ekzemple, Sinclair fermis la tutan inform-departementon de la stacio. La spektantaro de la televid-ĵurnaloj de la grupo estas cetere ne alta en la plej multaj merkatoj. Eĉ la Baltimora stacio, ĉefkomandejo de Sinclair, perdas televidspektantojn kun alarma rapideco.
S-ro Hyman tamen koncedas ke la loka informado respondas al aliaj motivoj ol tiu klerigi la publikon: “De 30% ĝis 35% de la anoncistoj, laŭ la regionoj, volas aĉeti reklamaĵojn nur en la informbultenoj. Se vi havas financan prioritaton, vi povas malfacile esti konkurenciva nur per 70% da reklam-enspezoj.” Alie dirite, sen novaĵoj, nenia ekonomia vivkapablo de la plej multaj lokaj stacioj.
Nu, la grupo bezonas monon. Ĝia akirad-politiko enŝuldigis ĝin, kaj ĝia spezo (malpli ol 750 milionoj da dolaroj en 2003) ege postrestas tiun de ĝiaj konkurantoj.* Iel same kiel la produktata kvalito: la esploristoj kiuj komparis la traktadon de la elektokampanjoj fare de diversaj televidstacioj konkludas ke tiuj de Sinclair realigis malpli da temoj, samtempe pli mallonge kaj eĉ pli malbone mastrumataj ol la aliaj.* La son-ekstrakto de parolado de kandidato daŭras mezume tridek-ses sekundojn ĉe la aliaj lokaj stacioj. Ĉe la ĉenoj de la Sinclair-grupo sufiĉas sep sekundoj.
La tempo ne estas kalkulata, male, kiam temas pri atakado al la demokratoj. Tio klarigas ke s-roj Smith kaj Hyman tiel klopodis, antaŭ jaro, por akiri “la perditan honoron” (Stolen Honor), dokumentfilmon kontraŭ s-ro John Kerry. En la momento de la prezidant-kampanjo, tiu programo celis montri ke la demokrata kandidato, milit-volontulo kun medalo de la Vjetnammilito (dum s-ro Bush, siavice, estis aranĝinta sin por eskapi la konflikton), estis, post sia reveno hejmen, malfortiginta la internan fronton per siaj kritikoj de usonaj krimoj en sudorienta Azio, kaj subteninta la vjetnaman rezistadon.
KELKAJN TAGOJN POST AKIRO de tiu “historia” juvelo, la grupo Sinclair anoncas al ĉiuj siaj stacioj ke ili devas renversi siajn programojn por ebligi la dissendon de la dokumentaĵo. La decido trudiĝis tute aparte en tiuj dudek ŝtatoj kie la rezulto de la urnoj ŝajnis esti tre malcerta (Florido, Ohio, Pensilvanio, Okcidenta Virginio, ktp.). Kiam ili konfidas sin pri tiu temo (kun ŝirmo de anonimeco, pro kialoj kiuj tuj klariĝos...), la ĵurnalistoj de News Central asertas ke s-ro Hyman pilotis la tutaĵon de la operacioj: “Oni klarigis al ni ke tio estos show kaj ke li prezentos ĝin persone.” Komence de oktobro 2004, la televidprogramoj anoncas do: “ Stolen Honor: speciala eldono de “The Point“.”
Tuj kiam la kampanjo-skipo de s-ro Kerry ekscias ke la elsendo okazos kelkajn tagojn antaŭ la voĉdonado, ĝi postulas ke la federacia aŭtoritato pri regulado malhelpu ke Sinclair uzu siajn sendolicencojn por la celo influi la balotadon. Kaj ĝi postulas ke la ekvivalento de la sendoprezo je reklamtarifo estu konsiderata kiel kampanjo de la respublikana partio kaj kalkulata kvazaŭ temus pri donaco de Sinclair al la kandidato Bush. Grupoj de kontrolo de komunikiloj lanĉas bojkoton de la anoncistoj kiuj patronas la dokumentaĵon.
Lehman Brothers, aferbanko (sektoro kiu plimulte favoras la demokratojn), anoncas ke “la decido anstataŭigi la kutimajn programojn favore al Stolen Honor havos negativajn efikojn samtempe financajn kaj politikajn” por la grupo. Efektive, la taksovaloro de la grupo troviĝas tuj reduktita; la not-agentejo Moody’s revizias siajn prognozojn por la perspektivoj de Sinclair, kiuj pasas de “stabilaj” al “negativaj”; la akcioj falas je 17%: grandaj instituciaj investistoj postulas ke la dokumentaĵo ne estu sendota.
La humoro estas apenaŭ pli bona ĉe la ĵurnalistoj de la grupo. Demoralizitaj de la konstantaj intervenoj de la direktejo, ili demandas al si kiom restos al ili da profesia kredito post tia afero. Jam ili plendis pro la invadema ĉeesto de s-ro Hyman dum redaktokonferencoj kiam komencis la Irak-milito kaj dum la prezidant-kampanjo: “La produktistoj timis. Ni iris al la kunvenoj por aŭdi nin diri kiujn temojn ni pritraktos.”
La respondeculo de la Vaŝingtona oficejo, s-ro Leiberman, decidas interveni. “Mi jam diris al la ĉefo ke tiu afero tuŝos tre negative la ĵurnalistajn kapacitojn de mia skipo rilate informkolektadon. Do mi prenis la parolon dum redaktokunveno por diri kiom ridinde estus prezenti tiun dokumentaĵon kvazaŭ temus pri informo. Mi sciis riski ion, sed [ankaŭ] esprimi kion aliaj spertas en la sama momento.” Fakte, multaj ĵurnalistoj ne reagis nur pro timo retroviĝi antaŭtempe sur labormerkato pli kaj pli dominata de eta nombro da konglomeraĵoj.*
S-ro Leiberman decidas publikigi sian senton. Do li altelefonas ĵurnaliston de la Baltimore Sun, esperante ke averto en la loka taggazeto sufiĉas por devigi Sinclair revizii siajn projektojn. La informo tuj disvastiĝis en multaj Interret-paĝoj. Kelkajn horojn poste, liaj superuloj alvokas lin senprokraste. “Mi tuj komprenis pri kio temas, li diras al ni. Mi veturis al Hunt Valley. Oni informis min ke mi estas maldungita pro peko: elvokante la kunvenon kiu okazis inter ni, mi estis komunikinta informojn internajn de la grupo. Mia salajro kaj la avantaĝoj ligitaj kun ĝi ĉesis tuj, mi ricevis nenian maldungo-kompensaĵon kaj ne havis la rajton uzi miajn restantajn feriotagojn. Ili eskortis min al mia veturilo, postulis ke mi malplenigu miajn poŝojn, traktis min kiel deliktulon. Kaj jen ĉio. Mi neniam plu metis mian piedon tien.”
La maldungo de konata raportisto ne solvas la problemon de Sinclair. Sekvatage, akciulo anoncas ke li faros jurajn persekutojn kontraŭ la grupo, kiu kulpas esti doninta la prioritaton al siaj politikaj preferoj antaŭ siaj deontologiaj respondecoj. Ĉi-foje necesas retropaŝi: Sinclair anoncas ke la kulpigita dokumentaĵo ne estas sendota komplete, sed muntite kaj kun grandaj tranĉoj por nutri debaton pri la gazetara influo en elektoperiodo... La sendaĵo Historio de batalinto: politiko, premo kaj komunikiloj estas dissendata dek-unu tagojn antaŭ la prezidant-elekto. La spektantaro ne grandas; la plej multaj observantoj taksas ke la programo estas iel neŭtrala kaj seninteresa. La grupoj de la komunikil-kritikantoj aprezas tiun rezulton tamen kiel ia formo de venko.
Depost la reelekto de s-ro Bush, la reformo de la komunikiloj konstituas la duan nacian prioritaton de la usonanoj. Jen sufiĉe malbona novaĵo por konglomeraĵoj kiuj ĉiam zorgas por ke la FCC mildigu iom pli la restriktojn al la koncentriĝo. Nu, kiel klarigas ties respondecinto, s-ro Mason Blair Levin, “la malregulado ĝenerale okazas diskrete”. Kun malgraŭvola helpo de la grupo Sinclair, la usona movado de observado kaj kritikado de la komunikiloj lernis fari pli da bruo.
Eric KLINENBERG.
Post la 1-a monda pintkunveno de la informsocio okazinta en Ĝenevo en decembro 2003, kaj kies centra temo estis la “cifereca frakturo”*, Tuniso akceptas, de la 16-a ĝis la 18-a de novembro, laŭ peto de la UN kaj organizite de la Internacia Unio pri Telekomunikado (IUT), la duan mondan pintkunvenon kun la ĉefa zorgo: kiel starigi pli demokratian regadon de Interreto?
La reto Internet estas usona invento el la tempo de la malvarma milito. La Pentagono serĉis tiam eblecon starigi nedetrueblan komunikad-sistemon kapablan rezisti al atomatako kaj ebligus al la supervivantaj politikaj kaj armeaj respondeculoj rekontaktiĝi inter si por lanĉi kontraŭatakon. Ankoraŭ studento ĉe la Los-Anĝelesa universitato, Vinton Cerf imagis kaj realigis, kun skipo de esploristoj financataj el publikaj fondusoj, la protokolojn kaj ilojn de nova revolucia komunikad-maniero. Sed tiu estis tiam rezervita nur al minoritato de universitatanoj, armeanoj kaj inicitoj.
Poste, en 1989, la fizikistoj Tim Berners-Lee kaj Robert Cailliau, esploristoj ĉe la Eŭropa Centro pri Nuklea Esplorado (ECNE*) de Ĝenevo, realigis hipertekstan sistemon kaj inventis la Tut-Teran-Teksaĵon World Wide Web, kiu faciligis la disvastigon de informoj kaj la aliron de la granda publiko al Interreto, kaj ties sensacian kaj fulmrapidan ekspansion.
Nun, ekde 1998, la monda reto estas mastrumata de la Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN), neprofitcela organismo de privata juro bazita en Los-Anĝeleso, submetita al la kalifornia leĝaro, kaj sub kontrolo de la departemento pri komerco de Usono. La ICANN estas la granda direktisto de la reto. Ĝi apogas sin sur teĥnika bazo de dek-tri potencaj komputiloj, nomataj “radik-serviloj”, instalitaj en Usono (kvar en Kalifornio kaj ses proksime de Vaŝingtono), en Eŭropo (Stokholmo kaj Londono) kaj Japanio (Tokio).
La precipa funkcio de la ICANN estas kunordigi la domajnnomojn (domajna nomsistemo Domain Name System, DNS), kio helpas la uzantojn krozi sur Interreto. Ĉiu komputilo konektita al Interreto posedas unu solan adreson nomatan “IP-adreso” (adreso de Interret-protokolo). Komence, tiuj IP-adresoj estas serio da malfacile memoreblaj ciferoj, sed la DNS ebligas uzi, anstataŭ la ciferoj, pli familiarajn literojn kaj vortojn (la “domajn-nomon”). Ekzemple, anstataŭ tajpi serion da ciferoj, oni tajpas http://eo.mondediplo.com. La DNS konvertas la domajnnomon en serion da ciferoj, kiu estas la IP-adreso; tio ebligas al via komputilo konekti sin al la celata teksejo. La DNS ebligas ankaŭ la bonan funkciadon de retpoŝto. Ĉio ĉi planedskale kaj fulmrapide.
Laŭ siaj propraj vortoj, la ICANN “havas la taskon antaŭgardi la funkcian stabilecon de Interreto, subteni la konkurencon, certigi tutmondan ĉeeston de la interret-komunikadoj, ellabori politikon laŭ ĝia tasko en interkonsentita maniero”.*
Sed, ĝuste, de kelka tempo, ne estas plu interkonsento. La dominado de la monda reto fare de Usono estas pli kaj pli kontestata. En septembro 2005, en Ĝenevo, dum antaŭa intertraktado inter Usono kaj la Eŭropa Unio, antaŭ la pintkunveno de Tuniso, la 25 ŝtatoj de la EU postulis unuanime reformon de la interret-regado, okaze de la fino, en septembro 2006, de la kontrakto kiu ligas la ICANN kun la usona ministrejo pri komerco. La renkontiĝo finiĝis per fiasko, ĉar Vaŝingtono rifuzis ĉian ŝanĝon.
Brazilo, Ĉinio, Barato kaj Irano, ekzemple, troviĝas fronte al Vaŝingtono, sed ne ĉiam pro la samaj kialoj, en la samaj pozicioj kiel Eŭropo. Iuj eĉ minacas starigi sian propran nacian organismon de mastrumado de la teksejo, kio kondukus al katastrofa fragmentiĝo de Interreto. La malkonsento havas geopolitikan dimension. En pli kaj pli “tutmondiĝanta” mondo, kie la komunikado fariĝis strategia krudmaterialo kaj kie eksplode kreskas la ekonomio de la nemateriaĵo, la komunikadaj retoj ludas fundamentan rolon. La Interret-kontrolado donas al tiu potenco, kiu plenumas ĝin, decidan strategian avantaĝon. Kiel, en la 19-a jarcento, la kontrolado de la planedaj marvojoj ebligis al Anglio domini la mondon. La usona hegemonio super Interreto donas al Usono, teorie, la povon limigi la aliron al ĉiuj teksejoj de la reto en kia ajn lando. Ĝi povas ankaŭ bloki ĉiujn retpoŝtojn de la planedo. Ĝis nun, ĝi neniam faris tion. Sed ĝi havas la eblecon fari tion. Kaj tiu simpla eventualeco pleje maltrankviligas multajn landojn.*
La tempo do venis por postuli ke la ICANN ĉesu dependi de Vaŝingtono kaj fine fariĝu grava sendependa organismo de la Unuiĝintaj Nacioj.
Ignacio RAMONET.
KIEL EBLAS KE NASKIĜIS tiom stranga kaj kontestebla nocio kiel la t.n. “enmiksiĝo-rajto”, dum la nocio de suvereneco estas la kerno de la UN-sistemo, por protekti ŝtatojn kontraŭ eksteraj agresoj kaj tiel savgardi pacon? La defendantoj de homaj rajtoj opiniis, jam en la sesdekaj jaroj, ke la malpermeso enmiksiĝi ne koncernas ilin, ĉar ĝi aplikiĝas nur al rilatoj de ŝtato al ŝtato. Poste, anstataŭ aserti ke, helpante viktimojn de krimoj aŭ katastrofoj, ili neniel kulpas “enmiksiĝon”, ili elektis pravigi sian enmiksiĝon nome de ĝiaj motivoj, la homaj rajtoj. Finfine, iuj komencis aserti, ke se la celo estas homaj rajtoj, ŝtatoj mem havas rajton de enmiksiĝo.
La Ĝenerala Asembleo de UN kredis, ke ĝi nur tre prudente levas la ŝtopilon, kiam ĝi, la 8-an de decembro 1988, adoptis la rezolucion 43/131, permesantan al la interŝtataj organizoj kaj neregistaraj organizoj (NRO-j) helpadi “viktimojn de naturaj katastrofoj aŭ en urĝaj situacioj”. Tamen, ĉar la praktikado de tiu “enmikso-rajto” necesigas gravajn rimedojn, nur la dominantaj landoj uzas ĝin laŭplaĉe. Post nelonge la potencaj landoj (kaj aparte Usono), en eks-Jugoslavio kaj en Irako, enpenetris la juran breĉon kun apogo de UN*.
Por apliko de la Dayton-interkonsento*, la Sekurec-konsilio mandatis la Atlantikan Aliancon konservi pacon (t.e. fari precize tion, por kio la UN estis fonditaj), kaj la Plurnacia Intermetiĝa Armeo (PIA) estis metita sub komandon de la Nord-Altlantika Traktat-Organizo (NATO), ĉio en evidenta kontraŭdiro kun la Ĉarto kaj ĝia 53-a artikolo*. Tiel la t.n. enmiksiĝ-rajto, kiun povas efektivigi nur la plej potencaj ŝtatoj, restarigas la malnovan antikvan imperiismon, kovrante ĝin per moraleca ŝmirtavolo*.
Nu, suvereneco ankoraŭ estas, en multaj sudaj landoj afrikaj aŭ latinamerikaj, postulo de la popoloj batalantaj kontraŭ socian maljuston aŭ la imperiismon de potencaj najbaroj aŭ patronoj. La afrika socia forumo ja postulas popolan suverenecon super la naturaj riĉaĵoj kaj firmigon de ŝtatoj kiel fortikaj publikaj ŝirmiloj*. Ja ŝtato ankoraŭ ofte reprezentas almenaŭ potencialan kadron por la funkciigo de demokratia povo kaj esprimo de popoloj. Ĝi krome povas malhelpi la enpenetron de transnaciaj entreprenoj: foje ĉar, havante fortikajn strukturojn por protekti la civitanajn rajtojn, ĝi rezistas ilian entrudiĝon, kiel montras la decidoj faritaj en Latinameriko kontraŭ la transnaciaj akvo- kaj nafto-entreprenoj*; foje, male, ĉar la tute senefika kaj neorganizita ŝtato estas tiel timige malstabila kaj neantaŭvidebla (tio ofte okazas en Afriko).Tial la libera merkato kaj la regantoj je ties servo instigas al institucia stabiliĝo en la malfortigitaj ŝtatoj kaj al forlaso de kompetentoj en la “fortaj” ŝtatoj. Tamen, unu ŝtato (Usono) ŝajne ĝuas ĉiujn klasikajn atributojn de suvereneco.
FAKTE, LA PRINCIPO SUVERENECO havas sencon nur se oni precizigas al kiu ĝi aplikiĝas: al ŝtatoj aŭ al popoloj. Kiam en 1789 la franca nacia asembleo proklamis, ke suvereneco lokas “esence en la nacio”*, ĝia elekto estis klara. Nu, la du sekvaj jarcentoj iom post iom enkondukis “ŝtatan suverenecon”. Tiun ŝovon helpis la elvolviĝo de la koloniigaj kaj imperiaj konkeroj en la 19-a kaj 20-a jarcentoj: la konkerantoj pretendis, ke ili donas ŝtatajn strukturojn al popoloj, kiuj ne “kapablas” mem koncepti ilin.
La UN-ĉarto konfirmas tiun vidpunton, ĉar ĝi kreas ŝtato-grupiĝon (ĉapitro 2, art. 3 kaj 4), malgraŭ ke en la antaŭparolo de la ĉarto troviĝas la famaj vortoj: “Ni, popoloj de la Unuiĝintaj Nacioj...”. La fondaj tekstoj de la Organizaĵo elvokas ĉu la popolojn (en la antaŭparolo), ĉu la naciojn, ĉu la ŝtatojn*. Kvankam la redaktintoj ne estis sen scio pri la debatoj levitaj de tiuj nocioj, ili ne sentis bezonon precizigi. Tiu malprecizo i.a. ebligis ne tuŝi la demandon pri la koloniigitaj popoloj kaj aŭtoktonaj minoritatoj.
Kaj pro tio, ke la UN havas ŝtatojn kiel membrojn, la artikolo 2, paragrafo 7 de la UN-ĉarto eldiras la principon, ke nenio “permesas al la UN interveni en aferoj, pri kiuj esence kompetentas iu ŝtato”. Kaj la artikolo 53 diras, ke “neniu perforte deviga ago okazu pro regionaj interkonsentoj aŭ fare de regionaj organismoj”. La malpermeso atenci suverenecon estas do klare komprenata kiel suvereneco de ŝtatoj, kaj trudiĝas eĉ al la UN (escepte se temas pri ĉapitro 7-a de la ĉarto, pri agadoj kaze de minacoj kontraŭ paco, de pacrompo kaj de agreso).
La diseco inter ŝtata suvereneco kaj popola suvereneco montriĝas denove en la debato pri forcedoj de suvereneco. Kiam la ŝtatoj forcedas iujn rajtojn, tio ja ne estas profite al demokratiaj strukturoj. La registaroj estas malpli pedantaj kiam ili koncedas povon al la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), ol al la UN aŭ al la internaciaj tribunaloj, kiuj protektas la homajn rajtojn.
La eŭropaj regularoj, kiuj malpermesas subteni publikajn servojn, estis akceptitaj de la regantoj profite al nedemokratiajn institucioj kaj al “permerkata reguligo”. Tio, kion efektive forlasas la ŝtatoj, tio ne estas ilia suvereneco, sed la povo de la popoloj regi — almenaŭ iomete — la konstruatan mondon. La dubindigo de la rajto de la popoloj decidi pri sia sorto situas en la kerno de la eŭropa konstruado.
Tamen la mondo ne eterne reduktiĝos al tiu interrilato inter ŝtatoj malpli kaj malpli suverenaj. Novaj agantoj aperis sur la internacia scenejo: asocioj, organizaĵoj neregistaraj, sociaj movadoj. Ili estas pli kaj pli agantaj en la UN, ekzemple en la subkomisiono pri homaj rajtoj. “Ŝtato, en sia klasika formo heredita de la klerismo, ne plu povas pretendi esti la nura rajta loko de politika debato kaj kolektiva agado*.
Tamen, kvankam la asocioj, sindikatoj kaj NRO-j povas tiel kontribui al la rezisto kontraŭ la liberala tutmondiĝo, la “civila socio”, laŭdifine heterogena kaj neegalema, ne rajtas anstataŭi la popolojn kaj ne havas taskon reprezenti ilin. Ni ne rigardu tion kiel kontraŭecon inter la asocia mondo kaj la ŝtatoj, oficialaj reprezentantoj de la nacioj kaj popoloj; sed prefere kiel ĝermojn de necesa kunlaborado.
Nuri ALBALA.
De la francaj “novaj dungokontraktoj” ĝis la projekto de selekta mobileco de migrantaj laboristoj diskutata en la Monda Organizo pri Komerco, tra la eŭropa Bolkestejn-direktivo, ni spertas ofensivon kontraŭ la salajruloj. Neniam la neprecoj de profito estis tiom cinike oficialigataj. Kvazaŭ, sur la surfaco de nia globo, ne plu ekzistus civitanoj, sed simple nur akciuloj.
LA SUPERABUNDO de eventoj en la sama tempo, el kiuj ĉiu havas tamen sian propran logikon, ne estas sensignifa: ĝi signas bazajn tendencojn, tute kiel la ofteco de tiu aŭ alia vorto en parolado sufiĉas por malkaŝi la ĝeneralan tendencon. El tiu vidpunkto, sur franca kiel eŭropa kaj internacia niveloj, la tri lastaj monatoj de 2005 prezentas koncentriĝon de rendevuoj kaj de disponoj kiuj konverĝas al unu sola celo: rapidigi la provizorecon de la laboro, enmeti la salajrojn en spiralon ĉiam malsupreniran, kaj ĝeneraligi la socialan malsekurecon.
Tiaj estas la apenaŭ vualitaj celoj de la realigo, en Francio, de la “kontraktoj de novaj dungoj” (KND) de la registaro de s-ro Dominique de Villepin; same de la eŭropa leĝpropono celanta la adoptadon de la direktivo Bolkestejno; kaj de la ministrokonferenco de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) de Honkongo, kies unu el la ĉefaj punktoj de la tagordo estas la profundigo de la Ĝenerala Akordo pri la Komerco de la Servoj (ĜAKS), aparte koncernante la “senditajn migrajn laboristojn”.
La edikto pri starigo de la KND, farita lastan aŭguston de la ĉefministro de Villepin, havas bonajn ŝancojn esti aplikata antaŭ la jarfino, oficiale nome de la “kresko” kaj de la “dungo”. Alvokite de la sindikatoj kun postulo nuligi tiun disponon, la Ŝtat-Konsilantaro efektive pretiĝas validigi ĝin: direktante sin, la 14-an de oktobro, al ĝia asembleo pri la malkonsento, la registara komisaro asertis ke tiu demarŝo ne estas jure fundita. La KND estas laborkontraktoj por entreprenoj kun malpli ol 20 salajruloj, sed kiuj, kvankam kun la nomo “kun nedeterminita daŭro”, rompeblas de la dunginto dum la unuaj du jaroj, kaj tio sen ajna devo pravigi sian decidon.
Du pliaj ediktoj planas esceptajn malobeojn al la nun valida sojlo de 20 salajruloj, al la pago de certaj mastraj kontribuaĵoj, kaj eĉ al la enkalkulo de la “profitantoj” de la KND: tiuj malpli aĝaj ol 26-jaraj ne estos konsiderataj por la kalkulo de la nombro da salajruloj. Ĉu tiuj novaj malmuntadoj de la laborkodo ebligos krei laborlokojn kiuj ne estiĝus alie? Aŭ ĉu ili simple sekvigos “orajn fortunojn”? Tiu estas ĉiukaze la hipotezo de speciala kabineto kiu sendis al dekmiloj da mastroj de la gravaj negrandaj entreprenoj senambiguan retmesaĝon: “Ĉu dungi senriske? Tio eblas ekde la 4-a de aŭgusto! Profitu tion!”*.
Malgraŭ siaj pli kaj pli oftaj disputoj — sed precipe celantaj la francan publikon — kun la Brusela Komisiono, la franca prezidanto Jacques Chirac kaj lia registaro Villepin estas, fakte, bonaj lernantoj de la eŭropa klaso. Kiel multaj aliaj disponoj, precipe la leĝo Fillon pri edukado*, la KND sidas perfekte en la kadro de la “Lisbona strategio”. Decidita de la Eŭropa Konsilio de marto 2000 kaj reaktivigita en februaro 2005 de la Komisiono Barroso, ĝi havsi kiel centran celon, kaj verdire solan, la “konkurencivon” de la eŭropaj entreprenoj, tio estas, en la brusela lingvaĵo, la absoluta prioritato al la interesoj de la akciuloj*. La rimedoj: “fleksivigo” de la labormerkato kaj permanenta erozio de ĉiuj socialaj atingoj.
La “Lisbona strategio” fokusiĝas en la momento sur tio kion oni ne troige nomas granda novliberala plano, kiun eĉ ĝiaj kontraŭuloj eble subtaksis: la Bolkestejna direktiv-propono. Oni scias ke tiu direktivo pri liberaligo de la merkato de la servoj aperis en 2005 en la franca debato pri la eŭropa konstitucia traktato, kaj ke ĝi certe kontribuis al la popola “ne” en la referendumo de la 29-a de majo. Oni precipe akuzis la liveradon de servoj en lando (ekzemple Danio) sub juraj kondiĉoj de la devenlando de la prestanto (ekzemple Estonio), kio, konsidere la enormajn diferencojn inter la impostaj kaj socialaj reĝimoj de la membroŝtatoj de la Eŭropa Unio (EU), estas samsignifa kun intenca subteno de dumpingo en tiuj kampoj.
La “direktivpropono pri la servoj en la interna merkato”* estis oficiale deponita de la komisaro pri la interna merkato de la Komsiono Prodi*, s-ro Frits Bolkestein, la 13-an de januaro 2004, kaj dekretita “absoluta prioritato” de la Eŭropa Konsilio de la 25-a ĝis 26-a de marto de la sama jaro. La unuaj kritikoj al tiu teksto venis de Belgio, de la Belga Ĝenerala Federacio de Laboro (FGTB), la 5-an de februaro, kaj de la belga franclingva Socialista Partio, la 20-an de februaro, poste sekvataj de multaj sociaj movadoj, interalie de Attac, kaj de maldekstraj kaj ekstrem-maldekstraj organizoj en Eŭropo.
Daŭris preskaŭ jaron ĝis kiam la Bolkestejn-propono trudiĝis kiel centra temo de la referenduma kampanjo en Francio: la Franca Socialista Partio (PS) postulis ĝian “retiron” nur en januaro 2005, kvankam ĝi monaton poste subskribis kun siaj eŭropaj kolegoj deklaron kiu kontentiĝis per ĝia “modifado”. Poste venis superabundo da kritikoj kontraŭ la Komisiono Barroso, kiu estis entuziasme repreninta la dosieron de siaj antaŭuloj. La franca prezidanto, s-ro Chirac (kiu konis ĝin almenaŭ ekde la Eŭropa Konsilio de marto 2004), kaj la francaj socialistaj gvidantoj partizanoj de la “jes” al la konstituci-projekto, ĉiuj en paniko pro la katastrofaj efikoj de la Bolkestejn-propono sur la popolaj referendumontoj, ankaŭ laŭte voĉis kontraŭ tiu. Ili eĉ fanfaronis esti atingintaj ke ĝi estas “komplete rediskutota” kaj ke la principo de la devenlando (PDL) malaperos de ĝi.
Tuj post la franca referendumo [kontraŭ la eŭropa konstituci-projekto], s-ro José Barroso admonis ĉiujn ĉi: ne, la direktivo ne estas retirota, kaj la PDL daŭre estos parto de ĝi! La seriozaj aferoj komencos la 22-an de novembro 2005, dato dum kiu la amendoj al la teksto prezentitaj de la Komisiono estos diskutataj en la komisiono pri la interna merkato de la Eŭropa Parlamento, antaŭ ol aperi en plena asembleo meze de januaro 2006. La proceduro, kiu verŝajne fariĝos vigla, certe daŭros ankoraŭ plurajn monatojn.
LA RESPONDECULOJ de la Komisiono senĉese memorigas ke la servoj prezentas 70% de la malneta interna produkto (MIP) de la Unio, kaj 65% de ĝia aktiva loĝantaro. Kvazaŭ tiuj nombroj, certe impresaj por la laiko, havus la plej etan signifon por la kreado de laborpostenoj forigataj de la liberaligaj disponoj. Necesus antaŭe montri, kio estis neniam farita, ke la liberaligoj, kiaj ajn ili estu, kreas dungojn! Oni scias, male, kun certeco, ke ili detruas multajn da ili, kaj ke ili sekvigas privatigojn, kiuj estas siavice fontoj de sukoplenaj bors-operacioj. Ĉiukaze, per la akrigo de konkurenco, ili kaŭzas falon de la laborpagoj kaj ampleksigas la malsekurajn dungojn. El tiu vidpunkto, la KND kontribuas al “allogeco” de Francio en “Bolkestejna perspektivo”. Se la direktivo estos adoptita tia kia ĝi nun estas, do kun la PDL, kaj konsidere al la grandega kampo kiun ĝi kovrus (160 sektorojn de aktiveco laŭ la terminaro de la MOK), ĝi signifus la forlason de la principo de harmoniigo de la socialaj leĝaroj, sola “desupra” fundamento de vere komunuma eŭropa konstruado, profite al tiu de reciproka agnosko de la socialaj normoj sine de la Dudek-Kvinopo, kio signifas ke tiuj normoj konkurencas inter si kaj do, ke la dungistoj preferas la malplej devigajn; ĝi signifus la iom-post-ioman malaperon de la publikaj servoj, precipe de tiuj kiuj estas mastrumataj de la lokaj kolektivaĵoj* (ekzemple la urbaj transportoj) kaj la maleblecon fari politikon en la publika sektoro. Por preni la ekzemplon de preciza sektoro, Raoul Marc Jennar montris ke ĝi kaŭzus “la malreguladon kaj privatigon de la sanservoj kaj reduktus la rilaton inter paciento kaj tiuj kiuj prizorgas lin al rilato kliento-liveranto. Efektive, ĝi volas forigi la instrumentojn kiuj ebligas plani la oferton, fiksi la prezojn, reglamenti la aliron al la sanprofesioj, la malfermon aŭ instaladon de sanstrukturoj”*.
Estas kompreneble ke, en sia freneza liberaligo kaj “maltrikado” de ĉiuj instrumentoj de solidareco, la Komisiono, la eŭropa mastraro kaj la liberalaj kaj dekstraj delegitoj en la Strasburga Parlamento (kie ili estas plimultaj) absolute ne volas rediskuti la principon de la devenlando. Kun tiu principo, la Bolkestejn-direktivo estas emblema por la speco de Eŭropo kiun ili volas realigi, kaj kies kadro estintus la forpasinta eŭropa konstitucia traktato. Do, la rezultoj de la politika batalo kontraŭ tiu teksto estos gravegaj en la estontaj sociaj fortrilatoj en Eŭropo.
Sed, eĉ antaŭ ol estas decidita la sorto de tiu direktivo, malfermiĝas alia fronto de “liberaligo” de la labormerkato, samtendenca, ĉi-foje mondskale: ĉe la MOK, ĝi estas konata sub la nomo “moduso 4”. Temas fakte, en la kadro de la ĜAKS, pri la kvara el la eblaj modusoj de servo-prestado*: la movivo [aŭ moveblo] de la personaro. Kontraste al la Bolkestejn-direktivo, kiu koncernas la movivon, sen tempolimo, de salajruloj de entrepreno aŭ de simplaj civitanoj de EU-lando, en ia ajn alia lando de la EU, la moduso 4 celas la sendadon de portempaj migrantoj en la kadro de translima servoprestado. Estas do koncernataj nur personoj de bona kvalifiko: kadroj, komerc-vojaĝantoj, salajruloj de entreprenoj, sendependaj laboristoj. Barata firmao de informadikaj servoj povas tiel sendi inĝenieron en Italion, en la kadro de antaŭa barata laborkontrakto, kaj por tempe limigita prestado.
En tiu ekzemplo bone videblas, ke temas pri “surloka delokado”: anstataŭ ke itala entrepreno igas skribi programon en Barato (aŭ “nigre” pagas en Italio kvalifikitan “senpaperulon”), ĝi atingas la saman rezulton “importante” provizore en Italion, tute laŭleĝe, baratanon pagatan per barata salajro. La koncernato akiras nenian restadrajton, li povas ĉiumomente esti resendata, kaj li troviĝas en konkurenco kun itala inĝeniero pagata tri- aŭ kvar-oble pli, kaj al kiu lia entrepreno ne hezitos memorigi pli aŭ malpli diskrete tiun diferencon... Ni troviĝas jen antaŭ aparte ruza formo de sociala dumpingo.*
La aliro al la moduso 4 estas postulata de la registaroj de la Sudaj landoj (Barato, Ĉilio, Pakistano, Tajlando) klopodantaj por “eksporti” superabundan kvalifikitan laboristaron. Sed ĝi povas fariĝi io kompensa kun la Nordaj registaroj kiuj siavice klopodantas por akiri por siaj servo-entreprenegoj (bankoj, asekuroj) aliron al la ankoraŭ reglamentitaj merkatoj de tiuj samaj Sudaj landoj. En tiu interkruciĝado kiun subtenas la kadro de la ĜAKS, Nordaj kaj Sudaj servoprestantoj trovos do akordiĝterenon... surdorse de la respektivaj salajruloj.
La intertraktadoj kiuj okazos en Honkongo, de la 13-a ĝis la 18-a de decembro, en la kadro de la ministrokonferenco de la MOK, estos certe dominataj de la agrikulturaj demandoj, sed la ĜAKS ludos tie ankaŭ gravan rolon. Dum la lasta iber-amerika pintkunveno la 13-an kaj la 14-an de oktobro en Salamanko, s-ro Koffi Annan, ĝenerala sekretario de la UN, deklaris ke 2006 dovas esti la jaro de la komerco. Tio havas nenion trankviligan, ĉar la liberkomerco, en Eŭropo kiel en la resto de la mondo, estas ankaŭ la libereco, por la laboristoj, esti submetitaj al premo kaj eĉ ĉantaĝo de la ŝtatoj kaj de la dungistoj, sub la atenta kaj interesita rigardo de la akciuloj.
Bernard CASSEN.
EN OKCIDENTO, maldekstre kiel dekstre, la kliŝoj abundas pri Rusio kaj la rusoj: animgrandeco, larĝanimeco, eksceso, grandaj spacoj, senlima libereco, ĉio reviziita kaj korektita per la legado de Tolstojo aŭ Dostojevsko. Miksaĵo de revolucia romantikismo kaj de fatalismo laŭ iuj, repacigo de la merkataj virtoj kaj de la religia sento laŭ aliaj, tiu mita “rusa animo”, nesondebla, tendencas projekcii Rusion en fremdan galaksion, laŭ la logikoj de la kapitalisma tutmondigo kiel laŭ tiuj de la alimondisma rezistado.
La realo estas multe pli plata: al la akreco de la potenco kaj al la brutaleco de la sociaj rilatoj, heredaĵoj de la soveta periodo, aldoniĝis la perforto de la merkato, la cinismo de la senbrida mono, la egoismo de ĉiu por si mem kaj la materialismo de la vetkonsumado. En Rusio, kiel aliie, la homeco rariĝas.
LA MALAPERO de Sovetunio, fine de decembro 1991, naskis dek-kvin regnojn, inter ili la Federacion de Rusio. Sed tiu, kiu, laŭ siaj landlimoj, havas ĉion de “malpliigita” Rusio, estas tamen la heredinto de Sovetio kaj, krome, de la cara Rusio. Kian estonton por la postsoveta Rusio? La demando restas ŝveba. Kaj nek la prezidanto Boris Eltsin nek lia posteulo Vladimir Putin vere alportis decidajn elementojn de respondo: ĉu Rusio, per si mem kontinento (Eŭrazio), siavice implodos aŭ refariĝos granda potenco? En Rusio, nuntempe, la opinioj disas.
Certe, la prezidanto Putin brutale ĉesigis la politikon de sia antaŭulo, kiu lasis tutan aŭtonomion al la regionoj. Sed la tre disvastiĝinta tezo laŭ kiu li komencis rekonstrui Rusion, komencante per restarigi la ŝtatan aŭtoritaton, komplete privatigitan de s-ro Eltsin kaj de liaj oligarĥoj, ŝajnas pli ol kontestebla. Oni simple spertis la aŭtoritatan normaligon de situacio kiu, ekster ĉia kontrolo, endanĝerigis eĉ la ekziston de la lando. Sed tiu ĉiopova centro, teoriumata post la ostaĝopreno kaj la masakro de Beslan (la 3-an de septembro 2004), povus ja nutri novajn tensiojn kun regionoj ribelaj kontraŭ preda centro.
Tiu demonstrado de potenco, kiu manifestas sian (polican) forton ĉiuokaze, malfacile maskas sian nekapablon konstrui juroŝtaton. La Rusio de s-ro Putin karakteriziĝas, kiel la reĝimoj soveta kaj cara, per ŝtato dominanta la socion. La nuna prezidanto klopodis — sukcese — elimini ĉiujn embriojn de partioj, sindikatoj kaj asocioj kapablaj reprezenti kaj defendi la interesojn de la diversaj klasoj kaj tavoloj de la socio fronte al la potenco. Moshé Lewin* montris kiom tiu foresto de “politka sistemo” pezis en la krizo de la soveta reĝimo. En siaj rilatoj kun la regnoj de la eksa Unio ĝi montris ke ĝi tute ne rezignis la imperian sintenon kiu tiom karakterizis la carisman potencon de Sovetio. Sed ĝi jam ne havas la rimedojn por tio, kiel montras la daŭrigo de la milito en Ĉeĉenio kaj, krome, la malpliiĝo de ĝia influo en Kaŭkazio kaj en la novaj regnoj estiĝintaj el la diseriĝo de Sovetio.
La ĉeĉena konflikto ekputras: komerca kaj kruela banditismo flanke de la rusaj fortoj kaj de iliaj helpantoj, kreskanta pezo de la radikala islamismo flanke de la ĉeĉenoj, atestata de la enposteniĝo, la 25-an de aŭgusto 2005, se s-ro Chamil Bassajev kiel vic-ĉefministro de Iĉkerio, sekve al la murdo de Aslan Masĥadov (la 8-an de marto 2005). Tiu milito, kiu turmentas la ĉeĉenan popolon, estas samtempe, por la rusoj, tro malproksima kaj tro proksima.
Ĝi tuŝas siavice la reston de Kaŭkazio kaj la sudon de Rusio. Memorial, la asocio de defendo de la homrajtoj, parolas pri “ĉeĉeniĝo” de Inguŝio. Same en Dagestano. Atendante la militon, oni vidas ties antaŭsignojn: forkondukojn, “elpurigojn”, rifuzon de justico, taĉment-atakojn kaj murdojn...
Kaj la perforto, kiel gangreno, disvastiĝas tra la tuta lando. Ne nur ĉar terorismaj agoj povas frapi ĉiun ajn, ĉiam ajn, ĉie ajn, sed ankaŭ ĉar soldatoj kaj milicanoj revenas hejmen kun la “ĉeĉena sindromo”, pro la hororoj kiujn ili vidis aŭ ofte faris. Pli terure: la multiĝo de polica perforto instigas la asociojn denunci importadon kaj ŝtatan laŭleĝigon de la punmetodoj de la rusa armeo en Ĉeĉenio.
Blagoveĉensk (Baŝkirio), decembro 2004: policaj taĉmentatakoj kontraŭ la urba loĝantaro kaŭzas centojn da vunditoj sen esti iam kondamnitaj, spite al amasaj protestoj. Malliberejo de Lgov (Kurska regiono), la 27-an de junio 2005: preskaŭ 800 malliberuloj entranĉis siajn vejnojn por protesti kontraŭ la malbona traktado fare de la gardistoj; la aŭtoritatoj kulpigas la malliberulojn pro ĝeno de la publika ordo! Elista (Respubliko Kalmukio), la 22-an de septembro 2004: fine de manifestacio de la opozicio, 300 homoj estas batitaj, persekutataj en la strato kaj 120 malliberigitaj, el kiu unu mortas pro siaj vundoj; jaron poste, neniu policano estis kondamnita. Distrikto de Elbrus (Respubliko Kabardino-Balkario), junio-julio 2005: la loĝantaro suferas punajn taĉmentatakojn ĉar ĝi kuraĝis esprimi sian opozicion al la ĉefo de la respubliko.
La potenco de s-ro Putin ŝatas flirtigi la flagon de la “kontraŭterorista batalo” por pravigi rompojn de la demokratiaj rajtoj kaj ĉasadon de oponantoj. Oni ne plu nombras la manifestaciojn malpermesitajn pro “terorista minaco”. La potenco svingis la saman pretekston por abrogi la elekton de guberniestroj de la regiono, post la tragedio de Beslan. Ĉu guberniestro nomumita de la prezidanto estas pli bone armita ol elektita por efike lukti kontraŭ la terorismo?
LA IMPLODO de Sovetio kaj la konstituiĝo, sur ties teritorio, de sendependaj regnoj estas akompanata de gravaj popolmigradoj. Al Rusio: pli ol ok milionoj da rusoj (el la dudek-kvin milionoj loĝantaj ekster ĝiaj landlimoj) tie reinstaliĝis, ne sen malfaciloj, inter 1990 kaj 2002. El Rusio: kun la foriro de la judoj (kaj de multaj nejudoj) al Israelo (942.000, el kiuj la duono el Rusio) kaj Germanio (170.000), krome de la germanoj nomataj “volgaj” al Germanio (2,1 milionoj, el kiuj 600.000 el Rusio kaj la resto plej grandparte el centra Azio, kien ili estis deportitaj de Stalino*).
Poste, la ecoj de la migraj fenomenoj ŝanĝiĝis. La loĝantoj de regionoj volisme priloĝitaj (Orienta Siberio, la ekstrema nordo) revenas en eŭropan Rusion. En la sudon de Rusio alfluas la kaŭkaziaj rifuĝintoj. La Rusa Federacio altiras ĉefe multegajn loĝantojn de la novaj regnoj, de Ukrainio ĝis centra Azio: inter tri kaj kvin milionoj da homoj, laŭ la sezonoj, venas serĉe de laboro kaj de iom pli alta salajro. Ili laboras precipe en konstruado, arbar-ekspluatado kaj agrikulturo, komerco kaj servoj, kaj koncentriĝas en Moskvo (1 miliono, ĉefe en la grandaj laborejoj). La enmigrado el Ĉinio, limigita al Moskvo kaj la landlima zono, restas okaza kaj mallongdaŭra (malpli ol kvar monatoj).
Preskaŭ ĉiuj ĉi laboristoj estas nelegaly (“eksterleĝuloj”), en zono ekster rajtoj, viktimoj kun ĉiuj trajtoj de trudlaboro: konfiskitaj pasportoj, loĝado en barakoj, malhumanaj laborhoraroj, mizeraj salajroj pagataj ofte kun konsiderinda malfruo kaj resendo ĉe la plej eta protesto. Al tiu superekspluatado aldoniĝas la arbitreco de administracio ofte komplica kun la sklavistoj, kaj kun milico kiu ĉantaĝas ilin.
Same pri la internaj nelegaly, tiuj laboristoj kiuj, forlasante sian sinistritan rusan regionon, venas en alian, pli favoran, esperante laboron en ia laborejo. Ankaŭ ili estas sufiĉe ekspluateblaj. Civitanoj de la Rusa Federacio en sia devenregiono, ili retroviĝas kvazaŭ senrajtaj en aliaj: heredaĵo de la soveta periodo, nur la oficiala havanto de permanenta rezidenco, pere de sia propiska (“registriĝo ĉe la milico”, ĝuas politikajn kaj sociajn rajtojn, kiel aliro al loĝejo aŭ al prizorgadoj.
Enmigrintoj aŭ rusaj civitanoj, la nelegaly ilustras, en ekstrema formo, la realecon de Rusio kie la foresto de rajtoj, la korupto kaj polica arbitreco profunde markas la ĉiutagan vivon. La potenco, proklamante tre fiktivajn enmigrado-kvotojn, daŭrigas malrigoran kaj polican mastrumadon de la enmigrado. Kaj tamen la demografoj ne ĉesas ripeti tion: la enmigrado prezentas vive gravan neceson, en lando kiu perdas ĉiujare milionon da loĝantoj. Des pli ke la rekonstruado de la ekonomio konsiderinde altigos la bezonojn je laborfortoj...
“RUSION AL la rusoj”: laŭ sondaĵo de junio 2005, farita de la Tutrusia Instituto de Esploroj de la Publika Opinio (VTslOM) de s-ro Juri Levada*, 58% de la loĝantaro rekonas sin, je diversaj gradoj, en tiu slogano. Jen indico por la kreskanta efiko de la naciismaj ideoj en loĝantaro instigata konsideri la aliulon ĉefe kulpa pri ĝiaj ĉiutagaj malbonaĵoj. Tiu mondpercepto respondas, ekde 2000, al la neoficiala ideologio de la potenco: tiu prezentas efektive sian politikon kiel defendantan la grandecon de Rusio kontraŭ tiuj kiuj, elekstere kiel deinterne, klopodegas por subfosi ĝin — inkluzive la neregistaraj organizoj, denuncataj de s-ro Putin, en sia Mesaĝo al la lando en 2004, kiel “kvina kolono” financata de eksterlando.
Tiu naciisma vestado de la politiko, cetere ultraliberala, de la potenco signifas turnopunkton kompare kun la 1990-aj jaroj: tia diskurso estis tiam tipa por la patriota opozicio kiu, kun la Komunista Partio de la Rusa Federacio (KPRF) ĉekape, priskribis la potencon de s-ro Eltsin kiel en la servo de eksterlando, klopodanta por detrui Rusion. Abunde disvastigita de la komunikiloj, ĝi nun invadis la tutan publikan spacon. Ĝiaj tezoj tiom banaliĝas ke troviĝas, en la librejoj, tutaj sekcioj da naciisma literaturo. La opozicio, siavice senigita je sia ĉefa batalĉevalo, povas nur plipromesi: ĝi akuzas la potencon ke ĝi ne sufiĉe konsekvence defendas la interesojn de la granda Rusio. Kvankam la antisemitismo restas vigla, la ksenofoba diskurso apogas sin sur la milito de Ĉeĉenio por kulpigi la “nerusojn” — enmigrintojn de centra Azio aŭ de Kaŭkazio, sed ankaŭ imperiismajn usonanojn, kiuj, en la imagaro de la loĝantaro, restas la malamikoj de Rusio.
Tiu diskurso, en siaj diversaj variaĵoj, havas realan efikon sine de la loĝantaro, ĉar ĝi per tio ekspluatas favoran grundon: la malboniĝo de la vivkondiĉoj, la sento de senpoveco fronte al la evoluo de la aferoj, la malespero kiun kaŭzas barita estonto, instigas, en Rusio kiel aliloke, transformi la proksiman kaj malproksiman “fremdulon” en propekan kapron. En iuj regionoj, jam mizeriĝintaj tavoloj vidas en la alfluo de rifuĝantoj, precipe ĉeĉenoj, kvazaŭ danĝeron por sia propra situacio. Krom tio, la sorto de la rusoj en certaj nove starigitaj regnoj, unue en la baltaj landoj, la ĵusaj “pacaj revolucioj” interpretataj kiel usona “komploto” ankoraŭ fortigas la impreson ke Rusio estas “viktomo” de malamikaj eksterlandaj agadoj.
Tiuj vortoj fariĝas agoj, ĝenerale senpunaj: centopaj agresoj, dekopaj murdoj — la homrajt-organizoj listigis kvardek en 2004. Ili estas, plej ofte, la faro de kalvkapuloj (skinheads), kies nombro, malalta sub la soveta reĝimo (ili troviĝis precipe inter la subtenantoj de la Moskvaj futbalkluboj), ne ĉesis kreski: inter 50.000 kaj 60.000. Tiuj grupoj, relative izolitaj iuj de la aliaj, montras la saman ekstremdekstran ideologion per siaj agoj: agresoj, “antikaŭkazianaj” pogromoj en bazaroj, atakoj al manifestacioj aŭ koncertoj. Signo de la tempo: dum ili denuncis la eltsinan potencon kiel “cionisman”, ili subtenas la prezidanton Putin kiel defendanton de la naciaj valoroj. Reciproke, la plej granda partio Unueca Rusio kaj la organizo de la Putina junularo Naŝi (“la niaj”) amindumas ilin. Estas vere ke de kelka tempo, la kalvkapuloj atakas malpli la “alihaŭtulojn” ol aktivulojn de la opozicio.
NI TUJ verŝu larmon pro la sorto de s-ro Miĥail Ĥodorkovski, eksĉefo de la naftokompanio Jukos, rusa oligarĥo kiun la Okcidento nomas martiro de la subprema politiko de la Kremlo post lia kondamno, la 1-an de junio 2005, je naŭ jaroj da malliberejo pro gravaj financaj malversacioj. Estas vere ke kelkdekoj da oligarĥoj, tute same senzorgaj kiel li pri leĝeco de sia klopodego akapari la naciajn riĉaĵojn, devintus sidi en la tribunalo apud li. Lia malliberigo tamen ne devus forgesigi al la demokratoj tiom mobilizitaj pri lia sorto tiun de la aliaj konscienc-malliberuloj de la Putina Rusio, unuavice de la dekoj da junaj aktivuloj de la naci-bolŝevika partio*: iuj estas jam kondamnitaj je unu ĝis tri jaroj da malliberejo pro simbolaj agoj, aliaj povas ricevi ĝis ok jarojn pro “provo de potencopreno” — ili estis okupintaj, kun flugfolioj kaj standardoj, lokalojn de la prezidanta administracio!
La oligarĥoj — s-roj Vladimir Potanin, Oleg Derepaska, Roman Abramoviĉ, Aleksandro Ĥloponin kaj multaj aliaj — fartas bone. Ĉar ili estis sufiĉe prudentaj certigi la Kremlon je sia obeemo, kontraste al s-ro Ĥodorkovski: tiu tiel liveris al la potenco la okazon surscenigi la “antioligarĥan batalon”, koncesio al publika opinio profunde malamika al tiuj kiuj privatigis, kontraŭ buterpano, la riĉaĵojn de la lando.
Apud la “eksuloj” kiuj, retiriĝinte de la politiko, dediĉas sin al siaj aferoj, nove venintoj formas novan oligarĥion, certe pli diskretan ol la antaŭa, sed ne malpli riĉa kaj potenca. Sep homoj de la prezidanta ĉirkaŭaĵo regas 40% de la rusa MNP en 2004.* Ili gvidas — aŭ estas parto de ilia estraro — diversajn kompaniojn, duonŝtatajn aŭ privatajn, en pozicio de kvazaŭmonopolo en la merkato. Inter la ĉefroluloj troviĝas la ĉefo de la prezidanta administracio Dmitri Medvedev (gaso Gazprom), lia viculo Igor Setĉin (nafto Rosneft), la eksĉefo de la prezidanta administracio Aleksandro Voloĥin (la elektrogiganto RAO EES), la financministro Aleksej Kudrin (la diamantgiganto Alros kaj la potenca banko Vnechtorgbank)...
La tendenco kumuli la ĉefajn politikajn kaj ekonomiajn postenojn tute ne signifas “rampantan” reŝtatigon de gravaj sektoroj de la nacia ekonomio: la ŝtato daŭre retiras sin kaj la grupoj kontrolataj de tiuj “novaj oligarĥoj” daŭre “reformiĝas” por forigi ĉian riskon ke la profitoj eskapu de la oligarĥoj.
ĈEFA OPOZICI-FORTO de la 1990-aj jaroj, plimulta en la Duma [parlamento] ĝis 1999, la Komunista Partio de la Rusa Federacio (KPRF) estas nun nur la ombro de si mem. Ĝia falo estas same sekvo de la orientiĝo de ĝiaj gvidantoj kiel de la bato kiun la Kremlo faris al ĝi.
Ekde sia fondiĝo, en februaro 1993, la KPRF lanĉas sin en konstruadon de granda “patriota” movado, pli nacia (defendo de Rusio kiel granda potenco) ol sociala. Ĝia ĝenerala sekretario, la generalo Genadi Zjuganov, transformiĝas en fervoran propagandiston de la “rusa ideo”: li eĉ titolis unu el siaj broŝuroj Mi estas ruso laŭsange kaj kore.* En Derjava* (“Granda potenco”), li pentras la sovetian periodon kiel doloran momenton en miljara historio kies kontinueco — de la cara imperio ĝis Sovetio — gravas pli ol la rompoj.
Oni malprave vidus en tio nur simplan ideologian “fuŝon” sekve al la disfalo de Soveta Unio. La radikoj de tiu ŝtat-nacia ideologio kuŝas en la historio. Dum la debatoj kiuj akompanis la formiĝon de Sovetio, Lenino denuncis en Stalino defendiston de grandpotenca Rusio en la plej strikta kontinueco kun la periodo de la cara imperio. Sed, kiel substrekas Moshé Lewin*, tio, kio en la buŝo de Lenino estis la plej grava insulto, fariĝis komplimento en la 1970-aj jaroj. La historiisto Nikolaj Mitroĥin montras kiom tiu grandrusa naciismo servis, ekde la mezo de la 1950-aj jaroj, kiel referenca ideologio al gravaj grupoj ene de la Komunista Partio kaj en la ŝtataparato de la Rusa Federacio.*
Ekde la fino de Sovetio, la KPRF dediĉas sian ĉefan energion al konservado, ne sen ia efiko, de pecoj da potenco en la centro kaj en la regionoj. Sed ĝi montriĝas apenaŭ konsekvenca en sia denuncado de potenco kiu entombigas Rusion: dum ĝi estis plimulta en la Duma ĝis 1999, ĝi neniam provis reale ĝeni la potencon. Tre malmulte ĉeestanta en la sindikata spaco, ĝi konsideras la socialajn batalojn kiel instrumenton por servi siajn potenc-strategiojn. Komence de 2005, ĝi vane provis patroni la mobiliziĝojn kontraŭ la pagendigo de la socialaj rajtoj, oponante ĉian starigon de unuecaj kunordigoj... kiun ĝi ne regus.
La naciismaj akcentoj de la potenco evidente reduktis la agospacon de partio kiu volis esti antaŭ ĉio la plej bona defendisto de la historiaj interesoj de Rusio. Des pli ke, cetere, la Kremlo ne hezitas sisteme korupti la komunistajn gvidantojn. “Ruĝa milionulo”, s-ro Genadi Semigin, daŭrigas tiun ofensivon en la interno mem de la partio, aĉetante certajn respondeculojn per dolaroj. Kulmino de tiu subfosa laboro: alternativa kongreso okazis en julio 2004, paralele al la 10-a kongreso de la KPRF — etapo direkte al malapero de partio kies elektorezultoj, pli kaj pli malfortaj, reflektas la mankon da kredindeco kiel opozicio al la potenco.
KIEL PREZENTI politikan spacon kiu ne ekzistas, aŭ nur en formo de ŝajnigo kaj de spektaklo? Ekde 2000, la Kremlo, kun nekontestebla sukceso, sukcesis elimini la embriojn de politika sistemo aperintaj ekde antaŭ dek jaroj, por pli bone organizi la politikan vivon laŭ la skemo: “Unu partio, unu sindikato, unu civila socio”.
Tiel, la ĵusa adopto, post la reelekto de s-ro Putin en marto 2004, de serio da disponoj blokas la institucian vivon malhelpante la entrudiĝon de novaj agantoj: fortigo de la formalaj obstakloj por manifestacioj kaj strikoj, abrogo de la rektaj elektoj de la regionaj guberniestroj kaj de la urbestroj, praktika malebligo de referendumo, abolo de unukandidata balotado ĉe la naciaj parlamentaj elektoj, altigo de la sojlo por elekteblo por la partioj de 5% al 7%, fakta rifuzo registri novajn partiojn, ktp. Por teni sin kiel opozicio, necesas, kiel faras la Komunista Partio de la Federacio Rusio aŭ Rodina (“Patrujo”), akcepti, almenaŭ parte, la kremlajn ludregulojn.
Same okazas kun la “civil-socio”. Jam en decembro 2001, Civitana Forumo kunvenigis en la Kongrespalaco, en la muroj de Kremlo, 5.000 reprezentantojn de asocioj kaj de NRO-j, alvokitajn manifesti sian lojalecon al la prezidanto Putin. Ekde tiam, por pli da sekureco, la potenco starigas mem “reprezentajn” organojn, kiel la novan Civitan Ĉambron, kiu kunigas elstarajn fakulojn, emeritajn artistojn, asociajn kaj sindikatajn gvidantojn, ĉiuj pli aŭ malpli rekte elektitaj de la prezidanto de la Federacio pro sia “alta civitana konscio”. Tiuj elektitoj de s-ro Putin devos baldaŭ ekpertizi la leĝprojektojn kiujn li proponos kaj kiujn lia partio adoptos. Kun garantiita sendependeco...
Sed tiu logiko ne estas senproblema. La kreskanta reduktado de instituciaj eblecoj premi sur la politikan potencon igas la diversajn partojn de la socio alie esprimi la tensiojn, la aspirojn kaj la postulojn. Do, pli kaj pli da homoj iras sur la straton, kiel faris pli ol miliono da personoj de januaro ĝis marto 2005, por protesti kontraŭ la tielnomata “monigo de la sociaj avantaĝoj”. La asocioj, la sindikatoj kaj la politikaj partioj devas do elekti: persisti en strategio de klientismo kaj premgrupado ĉe la potenco, aŭ aŭskulti la postulojn kaj surpreni la riskon de rekta opozicio. Kun la tempo, la bumerango ja povus returniĝi kontraŭ la unubloka potenco de la Kremlo.
“MOSKVO NE estas Rusio”: por la granda plimulto de regionaj loĝantaroj, la ĉefurbo simbolas samtempe la riĉaĵojn malpermesitajn por la provinculoj kaj predan centran potencon kiu prirabas la regionojn.
La prezidanto Putin estigis la recentrigon de la potenco kaj de la resursoj. Li konsideris ke lia antaŭulo lasis al la regionaj aŭtoritatoj tro da aŭtonomio en ĉiuj kampoj: politika, jura, ekonomia. Sur politika nivelo, temis pri fortigi la “vertikalecon de la potenco”, nun garantiita de nomumado de la regionaj guberniestroj kaj de la dominanta pozicio de la “partio de la potenco” (Unueca Rusio) en preskaŭ ĉiuj parlamentoj kaj aliaj regionaj kaj lokaj strukturoj. La apetito de la centro ne malpli grandas pri la resursoj: reformo de junio 2003 altigis la elcentaĵon de impostoj ricevendaj de la centro al 60%, anstataŭ 50% antaŭe, sen kompenso per altigo de buĝetaj helpoj al la regionoj, kies plimulto estas finance dependa — nur dek-kvin regionoj el naŭdek-naŭ disponas pri buĝeta aŭtonomio.
Kaj la okazantaj reformoj transdonas al la regionoj la plej grandan parton de la socialaj ŝarĝoj: financado de la publika sano por la neaktivuloj, de la edukado (de infanvartejo ĝis mezlernejo, kaj eĉ de certaj publikaj establoj de supera edukado rangmalaltigitaj al statuso de regionaj establoj). Dum la granda reformo de somero 2004, la dispartigo de la (parta) financado de la socialaj helpoj fariĝis malfavore al la regionoj kiuj devas certigi la plej grandan parton da ĝi. La buĝetaj helpoj kovras nur parton de tiuj novaj ŝarĝoj, kondiĉe tamen ke la regionaj potencoj pruvu sian “lojalecon”. La sekvoj de tiu politiko jam sentiĝas: fermo de lernejoj kaj malsanulejoj, haltigo de la salajroj de instruistoj kaj kuracistoj, sed ankaŭ rezigno pri prizorgado, medikamentoj kaj publikaj transportoj por la sociaj kategorioj senigitaj de senpaga aliro al tiuj servoj. Jam, en multaj regionoj, la kreskanta malkapablo de la regionaj kaj urbaj aŭtoritatoj plenumi siajn socialajn devojn minacas ilian legitimecon. Kun la tempo, tiuj reformoj povas nur gravigi la regionajn malegalecojn kaj do nutri la centrofuĝajn tendencojn...
DE UNU JARO aperas novaj sociaj movadoj, kun la ribelo de la “senkvalitaj gehomoj”: pensiuloj, invalidoj, senestontaj studentoj, loĝantoj de laboristloĝejoj, nezorgatoj de katastrof-regionoj, ĉiuj kiuj ne plu eltenas la antisocialan politikon de la potenco kaj kiuj mobiliziĝas ekster la tradiciaj organizoj, en unuecaj strukturoj kaj batal-retoj.
Lastan vintron, en preskaŭ ĉiuj urboj, dekmiloj da homoj surstratiĝis — kelkaj ĉiutage — por protesti kontraŭ leĝo kiu endanĝerigis la socialajn rajtojn, de pensiuloj tra invalidoj kaj instruistoj ĝis studentoj. Al tiu ĉiufronta antisociala ofensivo, la loĝantaro respondis per ĉiufronta rezistado, ĉirkaŭ simplaj postuloj: senpagaj transportoj kaj medikamentoj, stipendioj por studentoj, malaltigo de la akvo- kaj elektro-tarifoj. Kaj tiu movado kontribuis al reinventado de la politiko, ekster la oficialaj instituciaj spacoj:
‣ La Sovetoj (Konsilantaroj) regionaj de kunordigado de la luktoj, aperintaj lastan vintron, fondis interregionan reton, la Union de la Sovetoj de Kunordigado (SKS), grupigante dudekon da regionoj. En ĉiu regiono ili kunigas asociojn, sindikatojn, politikajn organizojn, individuojn, kaj ili intervenas en plej diversaj kampoj: socialaj garantioj, rajto je laboro, je loĝejo, ekologio, ktp.;
‣ La Soveto de Sociala Solidareco (SOS) grupigas tutrusiajn asociojn kaj sindikatojn (alternativajn sindikatojn, defendantojn de homrajtoj, asociojn de invalidoj kaj de viktimoj de Ĉernobilaj radiadoj, organizojn de pensiuloj, ktp.). Starigita en somero 2004, tiu kunordigado estas malpli bone ankrita en la regionoj ol la SKS. Sed ambaŭ retoj kunlaboras. SOS larĝe kontribuis al organizado de la Socia Forumo de Rusio kiu, en aprilo 2005, kunigis en Monskvo pli ol 1.000 reprezentantojn de cento da organizoj;
‣ tiuokaze estis lanĉita la Maldekstra Fronto, kies fondokongreso devas okazi en novembro 2005. Ĝia celo: fondi larĝan movadon ĉirkaŭ platformo de internaciismo kaj de rompo kun la kapitalisma tutmondigo, grupante jam ekzistantajn maldekstrajn organizojn kaj senpartiajn aktivulojn, junajn aktivulojn (ĉefe la renoviĝantajn Komsomol-ojn — komunista junularo), opoziciajn sindikatojn kaj la nove aperintajn regionajn sovetojn.
Transe de tiuj strukturoj, Rusio spertas multiĝon de civitanaj iniciatoj ĉe la bazo: la lokaj bataloj, ĉirkaŭ tre konkretaj kaj pragmataj celoj (kontraŭ la konstruado de konstruaĵo kaj de parkejo en la distrospaco de la kvartalo, kontraŭ la elpelo de loĝantoj el laboristloĝejoj, kontraŭ konkretaj kazoj de polica subpremo, ktp.), multiĝas kaj komencas kunordiĝi inter si, ofte kun apogo de la plej aktivaj Kunordigaj Konsilantaroj. Tiel konstruiĝas socia movado kun estonteco.
Carine CLÉMENT kaj Denis PAILLARD.
La konstato estas amara kaj rivela: “La disfalo de Sovetio estis la plej grava geopolitika katastrofo de la jarcento. Por la rusa nacio, tio estis vera dramo”, deklaris la prezidanto Vladimir Putin dum sia jarraporto al la Parlamento, la 25-an de aprilo 2005. Li tiel esprimis la konsternegon de la Kremlo vide al la nerezistebla falado de ĝia potenco kaj al la perdo de teritoriaj konkeroj akumulitaj dum tri jarcentoj.
Dum oni vidis sensacian proksimiĝon de Usono kaj la Eŭropa Unio tuj post la 11-a de septembro 2001, la faktoroj de tensio ne ĉesis akumuliĝi ekde fine de la jaro 2003, precipe en la sekvo de la “rozo-revolucio” en Georgio kaj de la “oranĝa revolucio” en Ukrainio, sen kalkuli la malkonsentojn pri Irano.* En Moskvo, fakuloj, diplomatoj kaj politikaj respondeculoj starigas al si demandojn. Ĉu Rusio devas daŭrigi la strategian partnerecon kun Usono? Aŭ ĉu proksimiĝi al Ĉinio? Kaj kiel limigi la disfalon de sia influo en la postsoveta spaco?
S-ro Putin, en la potenco ekde 1999, volis restarigi la pozicion de Rusio sur la internacia scenejo. Multaj fakuloj konsilis al li tiam rompi kun la politiko de la iama ĉefministro Evgeni Primakov.* Anstataŭ elĉerpiĝi en la klopodado por multpolusa mondo, sinonimo de alfrontiĝo kun Vaŝingtono, Rusio devus recentri sin sur siaj vivnecesaj interesoj, integrante sin en la mondan ekonomion por moderniĝi. Necesis do realigi proksimiĝon kun Usono kaj Eŭropo, forlasi la retorikon de grandpotenco kaj senarmigi la rilatojn kun la Okcidento.
La atencoj de la 11-a de septembro 2001 liveris al s-ro Putin la okazon komenci tiun profundan revizion de la ekstera politiko. La tiam kontraktita strategia partnereco kun Usono kaj la eŭropanoj havis kvar aksojn: komuna luktado kontraŭ la islamisma terorismo; kundividita mastrumado de la krizozono en centra Azio; duona integriĝo de Rusio en la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO); kunlaborado pri energio.
Tiu ŝanĝo tuj efikis per subteno de Moskvo al la interveno en Afganio, starigo de usonaj militbazoj en Uzbekio kaj Kirgizio, kreado de la Konsilio Rusio-NATO kaj la akcepto de etendiĝo de la alianco al la baltaj regnoj, la disvolvo de kunlaborad-projektoj pri nafto kaj gaso. Ĝis 2004, tiu politiko rezistis al ĉiaj skuoj, inkluzive de la milito en Irako.
Certe, Rusio viciĝis en la tendaro de la kontraŭuloj al la milito, ĉe la flanko de Francio kaj Germanio, sed ĝi klopodis por domaĝi Vaŝingtonon, lasante al Parizo gvidi la ribelon en la Sekurec-Konsilio. Post la falo de la prezidanto Saddam Hussein, kvankam daŭre proklamante sian principan kontraŭon al la okupacio de Irako, Moskvo voĉdonis por rezolucioj de la Unuiĝintaj Nacioj, akceptis la novajn irakajn aŭtoritatojn kaj konsentis nuligi la ŝuldon de Bagdado (8 miliardoj da dolaroj).
Kvankam li favoras retiron de la anglousonaj trupoj de Irako, la prezidanto Putin gardas sin fari ajnan premon sur Vaŝingtono. Fakte li provas domaĝi la rusajn interesojn en Irako, precipe tiujn de la kompanio Lukoil kiu, sub la antaŭa reĝimo, estis subskribinta kontrakton pri ekspluatado de la naftokampo de Okcidenta Qurna. La vendo de la rusa ŝtato, en 2004, al la usona kompanio ConocoPhilipps de 7,59% de la partoj de la kapitalo de Lukoil kiun ĝi ankoraŭ posedis, malfermis la vojon al ties reveno en Irakon.
La Moskva reago al la “koloraj revolucioj” de Georgio kaj Ukrainio prilumis la ambiguecon de la proksimiĝo inter Rusio, Usono kaj Eŭropo. Por la Kremlo, tiuj eventoj ne estas la produkto de mobiliziĝo de la civilaj socioj kontraŭ koruptaj, malkompetentaj kaj krimaj reĝimoj, sed la rezulto de komploto instigita de Vaŝingtono por redukti la influon de Rusio en la postsoveta spaco kaj rabi ĝiajn riĉaĵojn.
La “porokcidenta” turno de Moskvo en 2001 baziĝis sur kunlaborado centrita sur la lukto kontraŭ komuna malamiko — la terorismo, kvalifikita de s-ro Putin, en la tribuno de la Unuiĝintaj Nacioj la 15-an de septembro 2005, “ideologia posteulo de la nazismo” — kaj ne sur la subteno al demokratio en Rusio aŭ en la postsoveta spaco. Ĝi apogis sin sur alianco kun la plej konservativaj fortoj en la Okcidento, enkorpigitaj de s-roj George W. Bush, Silvio Berlusconi kaj Ariel Sharon.
En multaj aspektoj, la rusa kaj usona prezidantoj dividas saman mondrigardon: prioritato al suvereneco, centreco de la fortrilatoj, diskurso de potenco, malamikeco al homama entrudiĝo kaj al internacia justico. Eĉ la ideo de preventa milito apenaŭ ŝokas Moskvon: la defend-ministro Sergej Ivanov malkaŝe konsideras ĝin se “la interesoj de Rusio aŭ ĝiaj devoj por ĝiaj aliancanoj postulas ĝin”.* Sed la Kremlo postulas de la Okcidento du kompensojn: silenton pri la milito en Ĉeĉenio, nun prezentata kiel kontribuaĵo al la tutmonda lukto kontraŭ la terorismo kaj pri la evoluoj de la rusa interna politiko; agnosko de la interesoj de Rusio en la postsoveta spaco.
Nu, dum tiuj jaroj, la kritikoj de Vaŝingtono, kaj iom malpli de Bruselo, multiĝis pri la milito en Ĉeĉenio kiel pri la atencoj al liberecoj kaj al plurismo en Rusio. Agacita de la komentoj de iuj okcidentaj gvidantoj pri la interveno de rusaj armeanoj dum la ostaĝopreno de Beslan, en septembro 2004, kaj de la “oranĝa revolucio” en Ukrainio, s-ro Putin akuzis la Okcidenton pri “kolonia kasko kiu praktikas en internaciaj aferoj diktaturon vestitan per bela pseŭdo-demokratia frazeologio”, dum siaj vojaĝoj en Barato kaj Turkio.* La akumuliĝo de tensio-faktoroj kun la okcidentaj landoj kaj la fiaskoj de la rusa diplomatio en Georgio kiel en Ukrainio vekas en Moskvo debaton, certe limitan, pri la ekstera politiko de la prezidanto Putin.* Ĉu eblas nova kursoŝanĝo?
La proksimiĝo kun Ĉinio, farata dum la jaro 2005, nutras tiujn demandojn. Post esti solvintaj en 2004 siajn lastajn prilimajn malkonsentojn pri la insuloj de la regiono de Ĥabarovsko, Moskvo kaj Pekino fortigis siajn rilatojn en la kadro de la Organizo de Kunlaborado de Ŝanhajo*, ĝis eĉ fari, por la unua fojo, en aŭgusto 2005, komunajn ampleksegajn militmanovrojn en la Pacifiko.
Ĉu tio estas la unua etapo al pli densa alianco direktita kontraŭ Vaŝingtono? Pluraj obstakloj troviĝas sur tiu vojo.* La rilatoj inter la du landoj estas stampitaj de reciproka malfido, ĉar ĉiu timas ke la alia misuzas ĝin en sia rilato kun Usono. Ĉinio troviĝas en rapida kresko de potenco, same sur ekonomia kiel sur milita ebeno, dum Rusio klopodas bremsi sian falon kaj refariĝi regiona potenco. Tro densa kunlaborado povus, en kazo de konflikto inter Vaŝingtono kaj Pekino, meti Rusion inter la usonan martelon kaj la ĉinan amboson — por Moskvo nepre evitinda konstelacio, laŭ la rusaj fakuloj. Celo de la kunlaborado kun Ĉinio devus esti la disvolvado de la rusa Ekstrem-Oriento kaj de Siberio, danĝere minacataj de la demografia malkresko, dum la ĉefaj riĉaĵoj de Rusio, precipe la hidrokarbaĵoj, estas koncentritaj tie.*
Kiam la rilatoj kun Vaŝingtono malboniĝas, Moskvo emas turni sin al Eŭropo, kaj inverse. Kun la krizo en Ukrainio, ĝi devis alfronti simultanan tension kun Usono kaj la Eŭropa Unio. Tute laŭ sia NATO-obsedo, Rusio apenaŭ preparis sin al la ampleksiĝo de la Unio, kies konsekvencoj estas tamen multe pli gravaj por la komercaj interŝanĝoj kiel por la cirkulado de homoj aŭ la rilatoj kun la postsovetaj regnoj.
La intertraktadoj antaŭ la ampleksiĝo estis ofte streĉitaj inter Moskvo kaj Bruselo. La Eŭropa Politiko de Najbareco (EPN) destinita al la novaj limŝtatoj de la Unio (Bjelorusio, Ukrainio, Moldavio, Rusio kaj Regnoj de Kaŭkazio) vekas maltrankvilon en Moskvo, kiu vidas en ĝi kroman provon redukti ĝian influon en la postsoveta spaco.* La demando de la “komunaj valoroj” estas ankaŭ fonto de novaj konfliktoj inter Rusio, la Unio kaj la ceteraj eŭropaj institucioj, ĉefe pri la situacio en Ĉeĉenio kaj pri la respekto de la demokratiaj principoj.
Aliflanke, Rusio flegas bonegajn rilatojn kun certaj membroŝtatoj, ĉefe kun Germanio*, Italio kaj, iom malpli, Francio, kio kreas diverĝojn ene de la Unio inter la partizanoj de kunlaborado kun Moskvo kaj tiuj kiuj favoras firman sintenon, ĉefe la baltaj regnoj kaj Pollando. Des pli ke ties rilatoj kun Rusio nete malboniĝis, pro daŭrema pasinteco kaj ilia proksimeco kun Vaŝingtono.*
Meze de sia mandato, s-ro Putin ŝajas esti en manko de strategio. Tiu kiun li elektis tuj post la 11-a de septembro 2001 ne produktis la esperitajn rezultojn. Sed ne ekzistas anstataŭa solvo, krom izoli Rusion kaj forteni ĝin de la instrumentoj (kapitaloj, teĥnologioj, integriĝon en la tutmondigajn strukturojn) necesajn por ĝia moderniĝo. Moskvo suferas strukturajn malfortojn (demografia malkresko, rent-ekonomio, ekscesa centrigo de la potenco samtempe kun la malforteco de la ŝtato, foresto de realaj kontraŭpotencoj, ktp.), kio faras el ĝi duarangan aganton sur la internacia scenejo, spite al ĝiaj atomarmiloj, ĝia seĝo de permanenta membro en la Sekurec-Konsilio kaj ĝia aparteno al la G8, kies pintkunvenon ĝi por la unua fojo akceptos en 2006. Krom ĝiaj gigantaj homaj kaj financaj kostoj, la senfina milito en Ĉeĉenio daŭreme makulis la bildon pri Rusio, ĉesigis ties demokratiiĝon kaj nutris la islamisman terorismon.
Por la proksima estonto, Moskvo disponas pri du atutoj. Unue la eksterordinara orpluvo kiu estas por la ekonomio la altaj kurzoj de la nafto. Konsidere la malstabilecon en Proksim-Oriento, eŭropanoj kiel usonanoj, klopodante diversigi siajn provizofontojn, kreskigos siajn importadojn de rusaj hidrokarbaĵoj. Malagrabla flanko de la afero: Rusio riskas transformiĝi iomete pli en rento-ŝtaton. La dua atuto kuŝas en la malfaciloj de Usono kaj de la eŭropanoj.
Krom Irako kaj Irano, la centra Azio fariĝas zorgejo por Vaŝingtono. Sekve al la kritikoj de la subpremo en Andijan*, la uzbeka prezidanto Islam Karimov fermis la usonan bazon, malfermitan en 2001 por la operacoj en Afganio, kaj proksimiĝis al Moskvo. Jen la unua grava malsukceso de Usono en tiu regiono. La eŭropanoj, siavice, estos okupitaj pri la mastrumado de la ampleksiĝo realigita en 2004 kaj pri la serĉado de solvo por la fiasko de la konstituci-projekto. Sen forgesi la transatlantikajn kaj intereŭropajn malkonsentojn kiuj tute ne estas superitaj. Rusio disponas do pri spirmomento kaj pri agadeblecoj. Ĉu ĝi scios profiti tion por novigi sian strategion kaj siajn metodojn kaj fariĝi alloga modelo por siaj najbaroj?
Laurent RUCKER.
Rekomendoj de multflankaj organizoj, politikaj reagoj, deklaroj de defendantoj de homrajtoj kaj ĉefartikoloj de diversaj gazetoj: la “Leĝo de justeco kaj de paco”, aprobita la 21-an de junio 2005 en Kolombio kaj danke al kiu la prezidanto Alvaro Uribe Vélez pretendas “fari pacon” kun la ekstremdekstraj kvazaŭarmeaj grupoj kaj malmobilizi ilin, vekis multuajn reagojn.
Titolita “Kapitulaco de Kolombio”, la ĉefartikolo de la New York Times de la 4-a de julio precizigas ke “ĝi devus pli ĝuste nomiĝi “Leĝo de senpuneco por amasmurdistoj, teroristoj kaj grandaj kokainkomercistoj””.
Sen konsento de la internacia komunumo nek antaŭa interkonsento volita de la iniciatintoj de la leĝo, la kolombia Kongreso donis politikan statuson al la kvazaŭarmeaj fortoj, kvankam ĝi konas iliajn devenojn, agadojn, pasintajn kaj nunajn subtenojn. Tamen ne estas hazardo ke s-ro Michael Frühling, ĉefo de la kolombia oficejo de la Alta Komisaro pri Homrajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), deklaris, antaŭ ol la leĝo estis aprobita: “Ne estas rekomendinde konsideri la kvazaŭarmeecon politika delikto.”*
Kontraste al la registaro, la ekstremdekstraj grupoj ne neas tion: ili estas idoj de la ŝtato. “Ni naskiĝis kvazaŭarmeanoj, asertis s-ro Ernesto Báez, unu el iliaj ĉefoj. En junio 1983, la armiloj kiuj estis al ni senditaj al Juan Bosco Laverde, al San Vicente de Chucurí, al Puerto Boyacá kaj en la Magdalena Medio, portis la sigelon de la ŝtato.”.*
Antaŭ la aprobo de la leĝo, en junio 2005, pluraj usonaj demokrataj deputitoj sendis leteron al la kolombia prezidanto por montri al li sian zorgon rilate la “negativajn efikojn [kiujn tiu leĝo povus havi] por la paco, la justico kaj la juroŝtato en Kolombio”. La 2-an de februaro, en alia letero, respublikanaj parlamentanoj estis esprimintaj sian subtenon por la okazanta pac-procedo, “kondiĉe ke ĝi konstruiĝu en jura kadro respondanta al minimumaj normojn. Nome: ke la strukturo, la financaj fontoj kaj la ekonomia povo de la grupoj estu komplete malmuntita; ke la avantaĝoj proponitaj al la gvidantoj estu kondiĉitaj de antaŭa respekto al la batalhalto kaj de forlaso de iliaj krimaj agadoj”.*
S-ro Uribe asertis ke tiuj postuloj estu konsiderataj. Sed okazis alie.
Kokaino! Akceptataj en la politikaj sferoj kaj ricevantaj sekrete la viziton de altaj gvidantoj, la idoloj kaj referencoj de multaj kolombianoj, en la 1980-aj jaroj, nomiĝis Pablo Escobar, Gonzalo Rodríguez Gacha, Carlos Lehder kaj la fratoj Rodríguez Orejuela. Tiuj drogokomercistoj ĝuis grandegan influon en siaj urboj (precipe Medellín kaj Cali), iliaj deziroj fariĝis ordonoj, ĉar la publika forto malaperis, fariĝis ilia partnero aŭ fermis la okulojn.
Utilaj aliancanoj, liverantoj de la CIA, kiu financis per tio la militon de la “contras” [“kontraŭuloj”] persistege klopodantaj malstabiligi la sandinistojn en Nikaragŭo*, la [...capo...] de la drogo tiel akiris egan povon. La sumoj kiujn ili amasigis ebligintus “pagi la eksteran ŝuldon” de Kolombio, kion ili ofertis al la prezidanto Alfonso López Michelsen, en 1983, provante per tio laŭleĝigi sian komercon kaj trovi eliron el la risko esti ekstradiciotaj al Usono.
La drogkomercistoj profitas tiam la malaltiĝon de la terprezoj kaŭzita de la ĉeesto de la geriloj — Fortoj Armitaj Revoluciaj de Kolombio (FARC), Armeo de Nacia Liberigo (ELN), Popola Armeo de Liberigo (EPL) kaj M-19-, por aĉeti, aŭ perforte akapari, vastajn proprietojn en la riĉaj regionoj de bredado, kiel Magdalena Medio, Ariari, Urabá kaj Cordobá. La “revolucia imposto” (“la vacuna”) kolektata, libervole aŭ perforte, de la armita opozicio estigas la unuajn alfrontiĝojn inter la grandaj proprietuloj kaj la “narcos” [“drogistoj”]. Kiam, krome, la gerilanoj provas forkonduki proksimulojn de la mafianoj*, tiuj starigas mortigo-skadron — Morton por la forkondukistoj (MAS)-, kun helpo kaj partopreno de aktivaj armeanoj kaj policanoj, kiuj vidas en tio okazon por etendi la privatan apogon por la kontraŭribela batalo.
Kun la MAS, en Medellín kaj en Cali, naskiĝas senfina nombro da bandoj. Membroj de la armitaj fortoj fivarbas ilin, trejnas ilin, donas al ili armilojn; israelaj, sud-afrikaj, britaj gungosoldatoj vojaĝas tien por formi ilin. Kaj, en tiu nekonvencia milito, ne plu temas pri ataki la gerilon, sed elimini la politikajn, sindikatajn kaj popolajn gvidantojn, en la zonoj favoraj al “ŝtatrenverso”.
Poste estiĝis kontraŭdiroj, kiam parto de la establishment, en Kolombio kaj Usono, maltrankviliĝis pro la povo de la “narcos” kaj pro ilia integriĝo en la nacia publika vivo. Kiam la graveco akirita de Pablo Escobar kaj la kartelo de Medellín fariĝas neeltenebla; kiam la movado de la “ekstradiciotoj”* aperas publike; kiam la murdado al ministroj, ĵuĝistoj, prokuroroj, politikaj respondeculoj, advokatoj, multigas la kostojn*, sankta alianco — la Pepes (“Persekutatoj de Pablo Escobar”) — grupigas tiam drogkomercistojn de la kartelo de Cali, Drug Enforcement Admnistration (DEA); usona servo de kontraŭdroga lukto), Brigado XX (respondeca pri la informservoj de la kolombia armeo) kaj ministran skipon por persekuti kaj fine mortigi Escobar-on.
Post ties malapero, daŭrigante la komplicecon inter la CIA kaj la narcos, la koncentriĝo de la kvazaŭarmea potenco fortiĝas, disaj kaj aŭtonomaj grupoj transformiĝas en kontraŭribelaj grupoj apogataj de la ŝtato. De la “genocido” de naskiĝanta politika partio, la Patriota Unio*, ĝis la sinsekvaj masakroj — La Chinita, Pueblo Bello, Trujillo, Mapiripán, La Mejor Esquine, ktp.-, da civilaj viktimoj estas miloj.
En 1997, sep grupoj de “memdefendo” — inter ili la Kamparanaj Memdefendoj de Cordobá kaj Urabá (ACCU), la plej grava — unuiĝas en unu solan, sub ordeno de s-ro Carlos Castaño, kaj alprenas la nomon Unuiĝintaj Memdefendoj de Kolombio (AUC). Ĝis solidiĝis la kvazaŭarmea projekto necesis dudek jaroj, sennombraj internaj luktoj por submeti la disajn armitajn grupojn kiuj, gvidataj de drogokomercistoj, defendis punktecajn interesojn, kaj gigantan psiĥologian operacion por esti akceptata de parto de la socio.
Tiel oni retrovas sub la sama standardo plurajn drogokomercistojn kiuj, post formi siajn proprajn bandojn, paradis kiel bravaj bredistoj, armitaj por defendi siajn rajtojn: la fratoj Fidel, Carlos kaj José Castaño, s-roj Ramón Isaza, Salvatore Mancuso, Diego Fernando Murillo (“Don Berna”), “Jorge 40”, kaj multaj aliaj...
La politika kaj ekonomia povo akumulita de tiuj fortoj resumeblas per du rivelaj donitaĵoj: laŭ siaj proparolantoj, ili kontrolas 35% de la Kongreso kaj, laŭ la Ĝenerala Contraloría de la Respubliko (ŝtata kalkulejo), ili akaparas almenaŭ milionon da hektaroj de tero (sendependaj esploristoj donas la nombron de kvar milionoj)*. Sekvo: tri milionoj kaj duono da delokitaj homoj troviĝas en la plej grandaj kolombiaj urboj; inter 1988 kaj 2003, laŭ la hommortigoj oficiale konstatitaj, tiuj kvazaŭarmeaj fortoj murdis 14.476 homojn, inter kiuj sennombrajn sociajn gvidantojn.*
Malgraŭ la foresto de leĝa kadro, 4.000 kvazaŭarmeanoj estas jam malmobilizitaj kiam la leĝo “justeco kaj paco” estas aprobita. Observoj de la Interamerika Komisiono pir Homrajtoj evidentigas ke tiu leĝo alportas nek la veron (ĉar ĝi ne senmaskigas la oficialajn agentojn kaŝitajn malantaŭ la kvazaŭarmea agado), nek realan malmuntadon de la strukturoj kaj de la ekonomia kapacito kiuj povus ĉiumomente refunkciigi la malmobilizitajn batalintojn kaj la transdonitajn armilojn.*
Post ekvalido de la teksto, 20 juĝistoj estos taskitaj enketi, en tempo limigita al... 60 tagoj, pri la kromoj de la 10.000 kvazaŭarmeanoj revenontaj al la civila vivo de nun ĝis decembro 2005, post ridinda “libera konfeso”. Kaze de hipotezaj kondamnoj, tiuj okazigos punojn de malliberejo je ok jaroj maksimume, kies kalkulo komencas ekde la jura traktado (la akordo de Santa Fe de Ralito de la 15-a de julio 2003). Se la kvazaŭarmeanoj ne plenumas ĝin en agrikultura kolonio, ili povos eĉ aĉeti sian punon por forlasi la landon.
Aliflanke — kaj la registaro mem rekonis tion-, ekde kiam la kvazaŭarmeanoj, promesante ĉesigi siajn mortigajn agojn, deklaris la batalhalton (la 29-an de novembro 2002), ili lezis ĝin multfoje.* En septembro 2004, la Popoldefendisto anoncis ke dum la unuaj ok monatoj de la jaro 2004 li ricevis 342 plendojn rilatajn kun evidentaj rompoj de la batalhalto.* La taksoj de la neregistaraj organizoj (NRO-j) estas ankoraŭ pli altaj: la Kolombia Komisiono de Juristoj deklaris ke, por la periodo de decembro 2002 ĝis aŭgusto 2004, la kvazaŭarmeanoj murdis aŭ “malaperigis” 1.899 homojn.
Evitante la problemon de la drogokomerco, la leĝo de la prezidanto Uribe ege riskas laŭleĝigi la grandajn riĉaĵojn kiujn li ebligis konstrui kaj kiuj fakte transformiĝos en gigantan “lavadon” de malpura mono. Oni sias ankaŭ kiel la kvazaŭarmeanoj daŭre uzurpas la terojn de komunumoj loĝantaj en la baseno de Curvaradó kaj de Juguamiandó, riveroj de la departemento Chocó, kaj tie perforte trudi, lige kun certaj politikaj, mastraj kaj financaj sektoroj, siajn ekonomiajn megaprojektojn, kiel tiun de la kulturado de la afrika palmo.*
Cetere ĉiuj scias ke, en la regionoj de la milita operaco de la Patriota Plano kontraŭ la FARC — Caquetá, Putumayo, Meta, Guaviare, Vichada-, la kvazaŭarmeanoj marŝas en la spuroj de la armeo, ke ili postulas devigajn impostojn de la komercantoj kaj kamparanoj, trudas vivregulojn, alproprigas al si la urbajn loĝejojn kaj submetas multajn virinojn al seksa sklaveco.
La senarmigo de multaj batalantoj kaj ilia alveno en la urbaj zonoj estas do simptomoj ne de paco, sed de subpremo. Antaŭ mallonge, fronte al la provo de la polico kaj de la armeo aresti la kvazaŭarmean drogokomerciston Diego Fernando Murillo (“Don Berna”), ties urbaj fortoj blokis la cirkuladon de la busoj en Medellín. La “malliberigo” de Murillo, en... unu el liaj vilaoj retrankviligis liajn homojn. La periferiaj kvartaloj de urboj kiel Barrancabermeja, Bucaramanga, Barranquilla, Cartagena kaj eĉ Bogoto vivas en konstanta angoro kaŭzata de la kvazaŭarmeanoj. Ili enmiksiĝas “laŭleĝe” en diversajn agadojn: la komerco kaj aliaj sektoroj de la laŭleĝa ekonomio kunfunkcias jam kun ili. Antaŭnelonge, la prezidanto Uribe esprimis la ideon ke la eks-kvazaŭarmeanoj estos dungitaj por gardi la ŝoseojn, kaj tiel evidentigis ke la armitaj fortoj jam rekrutas la malmobilizitajn batalintojn.
Ne mirigas do aŭdi diri, kiel faris ekzemple la prezidinto Andrés Pastrana, ke la rezulto de la “leĝo pri justeco kaj paco” estas antaŭ ĉio retiriĝo de la kvazaŭarmeaj fortoj en la urbojn, por prepari la terenon por la venontaj elektoj, dum kiuj, en majo 2006, s-ro Uribe aspiras sian reelekton. Aŭ, se tio fiaskus, ke unu el liaj aliancanoj prenu la stirilon de la potenco en siajn manojn.
Carlos GUTIERREZ M.
La ĉefaj respondeculoj pri la fiasko de la konferenco pri la Traktato de Nedisvastigo (TND) en majo 2005, Usono (sed ankaŭ Britio kaj Francio) pretigas sin fabriki novan generacion de atomarmiloj. Aliflanke, laŭ la dokumentoj de la Pentagono, Vaŝingtono konsideras uzi tiajn armilojn, prevente, en krizo-situacioj, eĉ se la kontraŭulo ne disponas pri atombomboj. Tiu agresema sinteno ne malhelpas la registaron Bush multigi la premojn por tiri Iranon antaŭ la Sekureckonsilion de la Unuiĝintaj Nacioj, pro ĝiaj pekoj kontraŭ la TND. Tehrano refutas tiujn akuzojn kaj konfirmas siajn rajtojn disvolvi sian atomenergion, inklude tiun riĉigi uranion (vd ...). Tiu reĝimo riskas izoliĝi, des pli ke la Eŭropa Unio viciĝas laŭ la usonaj pozicioj — Rusio kaj Ĉinio restas en la momento tre prudentaj (vd ...). En tiu debato, kiel en tiu pri Nord-Koreio, decidiĝas la estonteco de la TND, subskribita antaŭ preskaŭ kvardek jaroj, kaj kiu, almenaŭ ĝis la fino de la malvarma milito, sufiĉe bone plenumis sian rolon. La malapero de la blokoj, la permanentaj tensioj en Proksim-Oriento, la rivalecoj en Azioj efektive endanĝerigas tiujn atingaĵojn. Des pli ke la ĉefaj landoj posedantaj atomarmilojn ne realigis sian engaĝiĝon, el la jaro 1968, aliri sian propran atoman malarmadon.
JU PLI GRANDAS LA NOMBRO da landoj disponantaj pri atomarmiloj, des pli grandas la risko ke tiuj estas intence uzataj ne por malinstigi, sed por neniigi, aŭ ke konflikto eksplodas pro eraro, aŭ ke lando bombas prevente la instalaĵojn de siaj kontraŭuloj, aŭ eĉ ke armiloj aŭ fendebla materialo falas en la manojn de krimaj grupoj.
La atom-disvastigo estas do unu el la plej gravaj danĝeroj por la estonto de la homaro. Tamen, tio ne estas la zorgo kiu inspiris la unuajn deciditajn disponojn por eviti ĝin. Ekde la lanĉo de sia milita atomprogramo, en 1942, Usono malpermesis la disvastigon de ĉia informo koncerne atomenergion, por eviti ke la tiam nazia Germanio estu la unua posedanto de la bombo. Post 1945, tiu restrikto estis konservata, por malfruigi la sovetajn laboradojn. En 1954, post kiam Sovetio eksperimentis sian unuan hidrogenan bombon, la sekreto estis forlasita profite al politiko nomata “atomoj por la paco”: la landoj dezirantaj disvolvi siajn laborojn en la nuklea kampo povis akiri helpon de Usono kondiĉe ke ili engaĝiĝu uzi ĝin nur por pacaj celoj, kvankam ili restis liberaj disvolvi militan programon se ili povis realigi ĝin sole. Pluraj landoj profitis tiun foreston de ĝenerala internacia reglamentado por kontentigi siajn militajn ambiciojn, kaj en 1960, sep el la ok landoj, kiuj hodiaŭ disponas pri arsenalo, estis akirintaj la necesajn elementojn por ĝia realigo ĝuste tiumaniere.*; aliflanke, ĉiuj aliaj regnoj, kiuj devas engaĝiĝi ne provi akiri ilin, kaj meti ĉiujn siajn atomajn instalaĵojn sub la kontrolon de la Internacia Agentejo pri Atom-Energio (IAAE) taskita certiĝi ke ili respektas siajn devojn.
KUN SIAJ MANKOJ KAJ malfortaĵoj, la Traktato pri Nedisvastigo entenas la necesajn elementojn por malhelpi la disvastigon de la armiloj, kaj se ĝi estus komplete aplikita, nur kvin landoj posedus ankoraŭ atoman arsenalon. Por sukcesi, ĝi devis esti universala, tio signifas ke ĉiuj regnoj aliĝu al ĝi, ke ekzistu perfekte efika kontrolmeĥanismo, kaj ke en kazo de rompo, energiaj disponoj estu farataj por ĉesigi la rompon, kaj por malinstigi la aliajn regnojn imiti la deliktulon.
Komence, la traktato estis perceptata de multaj landoj kiel neakceptebla atenco al ilia suvereneco: Germanio, Japanio, Italio, kiuj estis ties unuaj celoj, unue rifuzis submetiĝi al ĝi. Ĝi ja ekvalidis en 1970*, kaj tio danke al subskribo de landoj kiel Irlando, Danio, Kanado, Svedio, aŭ Meksiko, kiuj vidis en ĝi rimedon redukti la riskojn de kolektiva memmortigo, aŭ de regnoj politike tre proksimaj de Usono aŭ de Sovetio, aŭ eĉ de landoj kiuj ne pensis iun tagon havi la rimedojn por fabriki bombojn. Inter la plej unuaj subskribintoj tiel troviĝas Irako, Irano kaj Sirio.
Turno fariĝis meze de la 1970-aj jaroj, kun la antiatom-movadoj unue en Usono, poste en Eŭropo, kaj ĉefe kun la unua barata eksplodo, en 1974. La publikaj opinioj tiam alarmiĝis pro la danĝero kiun la disvastigo signifis por la monda sekureco, kaj granda nombro da regnoj konsideris ke ilia sekureco estas pli bone certigita se iliaj najbaroj ne disponas pri armiloj. Danke ankaŭ al premoj samtempe de Usono kaj de Sovetio, tiu movado ebligis rapidan kreskon de la nombro da subskribintoj, al kiuj aliĝis la grandaj industrilandoj — Germanio, Japanio, Italio, Svisio, Nederlando: fine de 1979, la nombro da membroj jam superis centon. La ondo de aliĝoj daŭris dum la sekvaj jaroj kaj, malgraŭ la disfalo de Sovetio, ĝi ampleksiĝis kun la fino de la malvarma milito. En 1995, la subskribintoj, kiuj decidis konservi la validecon de la traktato por nedeterminita daŭro, estis jam 178-opo.
Tamen, la potencegoj neniam, pro diversaj kialoj, faris la necesan klopodon por konvinki Baraton, Israelon kaj Pakistanon aliĝi. Tiuj tri landoj, kiuj ĉiam rifuzis aliĝi al la traktato, povis do konstrui siajn arsenalojn sen rompi siajn devojn. Tio hodiaŭ ne plu eblus: la traktato havas 189 membrolandojn*, tio estas proksumume la tutaĵo de la regnoj, kaj jam neniu lando povus fabiki eksplodilon sen rompi siajn internaciajn engaĝiĝojn.
Inter tiuj 189 regnoj troviĝas Argentino kaj Brazilo kiuj, en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, lanĉis esplorprogramojn kies celo estis klare milita. Ĉar tiam ili ne estis subskribintaj la Traktaton pri Ne-Disvastigo, iliaj laboroj ne kontraŭdiris siajn internaciajn devojn. Argentino kaj Brazilo forlasis siajn militajn projektojn fine de la 1990-aj jaroj kaj aliĝis al la TND, la unua en 1995, la dua en 1998. Ili rezignis ilin ne ĉar ilia ekstera sekureco estis tiam pli bone certigita ol antaŭe, sed ĉar demokratiaj reĝimoj estis tie transprenintaj la potencon de la militistaj diktaturoj.
Same pri Sud-Afriko, kiu fabrikis seson da eksplodiloj en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, sen delikti kaj sen ke la IAAE povis interveni. Pretorio malkonstruis siajn armilojn ĝuste antaŭ ol forlasi la ras-apartigan reĝimon kaj aliĝi al la TND en 1991.
Meze de la 1990-aj jaroj, Usono volis kompletigi la TND per traktato pri kompleta malpermeso de atomaj provoj (TKMP) kaj konvencio malpermesanta la produktadon de riĉigita plutonio de milita kvalito. La du akordoj celis nur Baraton kaj Pakistanon, sed la usonanoj pensis ke tiuj du landoj aliĝos pli facile al universala traktato.
La du akordoj havas efektive nenian sencon por la aliaj landoj: 184 regnoj engaĝiĝis ne akiri armilojn; promesi ne eksplodigi la armilojn kiujn ili ne estis fabrikintaj, tio ne signifas aparte grandan progreson! La kvin armilhavaj regnoj ĉesigis siajn provojn, kaj Francio, kiu malmuntis la pacifikan provejon, jam ne povus rekomenci ilin. Aliflanke, Barato kaj Pakistano, kiuj eksplodigis armilojn en 1989, daŭrigas la produktadon de milita fendebla materialo kaj rifuzas aliĝi al la TKMP aŭ al la konvencio.
Necesas aldoni ke la neeblo fari provojn neniam malhelpis landon akiri armilojn: Israelo neniam eksperimentis eĉ unu armilon, sed ĉiuj specialistoj kredas ke ĝi havas atomarsenalon; Sud-Afriko neniam faris oficiale eksperimentojn, kaj tamen ĝi posedis seson da armiloj; estis nenia dubo, eĉ antaŭ 1998, pri la ekzisto de pluraj armiloj en Pakistano. Resume, tiu traktat-projekto, kiun Usono rifuzas ratifi, havas apenaŭ alian intereson ol la simbolan valoron kiun donas al ĝi la publika opinio.
La Internacia Agentejo pri Atom-Energio (IAAE) estis taskita kontroli la respektadon de la devoj kontraktitaj de la regnoj, kaj ĝi devis dekomence fari tion en sufiĉe komplikaj kondiĉoj. La inspektistoj povas iri nur en membrolandojn de la Traktato kiuj subskribis kun la IAAE kaj ratifis apartan akordon kiu precizigas iliajn rajtojn kaj iliajn devojn. Pro tio ili ne povis eniri Nord-Koreion antaŭ aprilo 1992, dum la ekzisto de la reaktoro kaj de la traktad-instalaĵo, kie estis produktita la nord-korea plutonio, estis konata almenaŭ ekde 1990. La aliro de la inspektistoj al la diversaj instalaĵoj estas krome limigita de multaj administraj disponoj: ekzemple, ili devas unue peti vizon kies akiro povas daŭri pli aŭ malpli longe, kaj ili rajtas inspekti fabrikon nur dum precize kalkulita tempo laŭ la speco de la aktiveco kaj la kvanto da uranio aŭ da plutonio kiu troviĝas tie.
Ĉiuj reguloj al kiuj la inspektistoj devas submetiĝi estis difinitaj en 1971, ne de la oficistoj de la Agentejo kiuj povintus precizigi kion ili bezonas por plenumi sian mision, sed de la reprezentantoj de la regnoj, kaj antaŭ ĉio tiuj de la landoj kiuj tiutempe estis la plej progresintaj en atomaferoj. Ili tre zorgis por limigi kiom eble plej la devigojn kiujn la kontroloj sekvigis por ili mem kaj ĉefe por iliaj industriistoj. La kontrolmeĥanismo estis do bazita sur la postulato ke atomprogramo ne plenumeblas kaŝe, kaj ke la sole pensebla fraŭdo estas la deturno al militaj uzoj de uranio aŭ plutonio kiu devintus resti en la civila sektoro. Do, la inspektistoj havis aliron nur al instalaĵoj deklaritaj de ĉiu regno, kaj ilia tasko konsistis el certiĝo ke ĉiuj fendeblaj materialoj kiuj estis enigitaj estas vere uzataj por pacaj uzadoj. Ili ne rajtis kontroli ĉu en la lando ekzistas instalaĵoj kiuj ne estis deklaritaj al ili.
Tiuj limigoj ne estis komplete malraciaj, se konsideri la tiutempajn teĥnikojn. Tiuj bezonis, precipe por produktado de riĉigita uranio, fabrikojn de impresaj dimensioj, kun tipaj formoj, kiuj absorbis konsiderindajn kvantojn da energio, kaj kies konstruado kaj funkciigo estus senmanke detektitaj. Necesas aldoni ke, komence de la 1970-aj jaroj, nur progresintaj industrilandoj povis projekti gravajn atom-aktivecojn.
Nu, temis pri demokratiaj ŝtatoj, kie la informo cirkulas libere kaj kie la decido akiri arsenalon ne povis resti sekreta. En la limoj kiuj estis tiel truditaj al ĝi, la kontrolsistemo taŭge funkciis, ĉar, ekde 1945, neniu atomeksplodilo estis fabrikita en instalaĵo sub kontrolo de la IAAE. Ne ĉar la kontroloj estas senmankaj, sed ĝis nun ili estis sufiĉe efikaj por ke la trompuloj preferas ne riski esti kaptitaj de la inspektistoj.
TAMEN, SEKVE AL LA golfomilito, en 1990-1991, en Irako malkovriĝis instalaĵoj kiuj permesintus al la lando, kelkajn jarojn poste, disponi pri vera arsenalo. S-ro Saddam Hussein tiel pruvis ke almenaŭ en unu lando submetita al sovaĝa diktatora reĝimo, jes ja eblas kaŝaj atomaktivecoj. La irakanoj uzis por tio la procedon de centrifuga urani-riĉigo, teĥnikon adoptitan en Eŭropo meze de la 1970-aj jaroj, kiu ebligas multe malpli grandajn instalaĵojn, kaŝeblajn en konstruaĵoj ŝajne banalaj, kaj kiuj konsumas multe malpli da energio, kaj kiujn detekti la esplorservoj havas malmulte da ŝancoj, escepte se ili disponas pri surlokaj informantoj.
Por provi adapti la kontrolmeĥanismojn al tiu nova fraŭdo-tipo, la IAAE adoptis en 1997 aldonan protikolon*, kiu donas al la inspektistoj senteble pli larĝajn esplor-povojn, sed kiu siavice devas ankaŭ esti subskribita kaj ratifita de ĉiu regno antaŭ ol esti aplikebla.* La pli grandaj rimedoj tiel donitaj al la IAAE jam ebligis atingi aprezindajn rezultojn*, kaj ili povas doni al la inspektistoj la rimedojn por detekti la ekziston, en iu lando, de aktivecoj restintaj sekretaj. Tamen ne temas pri panaceo, kaj krom se ili havas multe da ŝanco, estas ne tre verŝajne ke la inspektistoj detektas la lokon kie sekreta instalaĵo estis konstruita, escepte se ĝi estis indikita al ili de informservo.
Internacia organizo kiel la IAAE ne estas spionad-servo, ĝi disponas pri nenia rimedo por akiri sekretajn informojn kaj ĝi devas respekti la akordojn faritajn kun la kontrolata lando. La preciza lokalizo de fabriko restas en la respondeco de la informservoj, kiuj siavice devas doni al la agentejo la elementojn kiujn ĝi bezonas.
Neniu el la kvin regnoj dotitaj de armiloj devas subskribi tiun aldonan protokolon: se la inspektistoj venus al la konkludo ke ekzistas en Usono aŭ en Francio ekzemple, sur cetere bone konataj lokoj, militaj atom-instalaĵoj, tio ne estus tre impresa malkovro. Tamen, Francio simbole subskribis mildigitan version por domaĝi la ofendiĝemon de la ceteraj membroj de la Eŭropa Unio, kiuj estas tre sentemaj pri la diferenco de traktado inter la du kategorioj de regnoj.
Same, neniu traktato malpermesas al unu el tiuj kvin landoj fabriki novajn armiltipojn: tio estus certe kontraŭa al la spirito de la artikolo VI de la TND pri la atom-malarmado. Tio ne estas tute kontraŭa al la laŭvorta Traktato kiu, tre hipokrite, faras certan ligon inter atoma malarmado kaj ĝenerala kaj kompleta malarmado. Ekde nun preskaŭ kvardek jaroj, la kvin regnoj dotitaj de armiloj, kiuj estas ankaŭ la unuaj mondaj eksportistoj de konvenciaj armiloj, bone gardas sin instigi al ĝenerala malarmado, kaj invokas tiun foreston de progreso pri tiu dosiero por cinike ignori siajn engaĝiĝojn de atom-malarmado.
Usono parolas regule pri fabrikado de novaj atomarmiloj. Temas pri obsedo por la armilkonstruistoj, kiuj, de jardekoj, serĉas ĉiajn eblajn argumentojn por disvolvi siajn aktivecojn. Tiuj projektoj havas nenian realan operacian efikon, sed ili koncentris la atenton de la publikaj opinioj, kaj komplete vualigis la senfine pli gravajn transformojn planitajn de la Nuclear Posture Review (revizio de la nuklea sinteno) de januaro 2002. Aparte, la atomarmiloj ne estas plu kategorio separita de la usona arsenalo, ili estas integritaj en la tutaĵon de la ofensivaj armiloj, kiujn la prezidanto sekve povas uzi laŭ sia volo, same kiel ajnan alian armilon, laŭ la eco de la plenumenda tasko.
La sama dokumento planas la rekrutadon de nova generacio de armil-specialistoj por anstataŭigi tiun kiu pensiiĝos, la anstataŭigon de interkontinentaj raketoj en 2020, de la submarŝipoj en 2030 kaj de la bombaviadiloj en 2040. Tio signifas ke la usona atomarmado estas konceptita por nedifinita daŭro kaj ĉiukaze ĝis la fino de la jarcento.
Se la IAAE konstatas ke iu regno ne respektis siajn devojn, ĝi alvokas la Konsilion pri Sekureco de la UN, sole kompetenta decidi pri la necesaj disponoj por ĉesigi la delikton. La UN pritraktis dufoje rompon de la engaĝiĝo de nedisvastigo, kaj la instruoj preneblaj el tiuj spertoj estas miksitaj. En la kazo de Irako, kies sekretaj aktivecoj estis malkovritaj nur post la golfmilito, en 1991, dum la lando estis milite venkita kaj devigata akcepti la kondiĉojn truditajn de la Sekurec-Konsilio, la IAAE povis detrui ĉiujn instalaĵojn konstruitajn kontraŭkontrakte.
La Popola Demokratia Respubliko Koreio (PDRK, Nord-Koreio) estis ankaŭ konviktita en 1992 esti rompinta siajn engaĝiĝojn kiujn ĝi estis subskribinta en la traktato. Ĝi rapidege deklaris ke ĝi konsiderus ĉian sankcion kiel milit-agon, kaj Ĉinio rapidis sciigi ke la krizo solvendas per intertraktadoj. La sinteno de Pekino kaj la timo de milito kiu, en la duoninsulo, riskis fari gravan nombron da viktimoj en Sud-Koreio, kondukis en 1994 al akordo inter Pjongjango kaj Vaŝingtono, laŭ kiu Sud-Koreio devis konstrui en la Nordo du grandegajn reaktorojn por elektroproduktado, interŝanĝe kun ĉesigo de la nord-koreaj aktivecoj. Tiu akordo tenis ĝis kiam Usono decidis ĉesigi ĝin fine de 2002; la nordkoreoj tiam retiris sin el la traktato pri nedisvastigo, elpelis la inspektistojn de la Agentejo, separis kvantojn da plutonio necesajn por fabrikado de seso da armiloj kaj asertis kelkajn monatojn poste ke ili nun disponas pri atomarmiloj.
NENIU EL TIUJ DECIDOJ kaŭzis la plej etan reagon de la Sekurec-Konsilio aŭ de la aliaj landoj, se escepti la terurigajn kaj senefikajn minacojn de la usona prezidanto. Ekde tiam, kaj konforme al la propono de Ĉinio, intertraktadoj kunigas la du Koreiojn, Usonon, Ĉinion, Japanion kaj Rusion.* Fine de komuna deklaro subskribita la 19-an de septembro 2005, la PDRK engaĝis sin forlasi siajn atomprogramojn, kaj la kvin cititaj landoj siavice engaĝis sin liveri al ĝi energi-helpon kaj sekurec-garantiojn. Blovante varmon kaj malvarmon, Pjongjango tamen pridubigis tiun akordon tuj poste, postulante ke oni rekonu al ĝi la rajton je paca uzo de atomenergio, antaŭ ol, poste, mildigi sian pozicion. La IAAE, en rezolucio adoptita interkonsente de la 139 membroŝtatoj la 30-an de septembro, salutis la anoncon de la PDRK de sia intenco rezigni pri atomarmiloj.
Koncerne Iranon (vd ...), nenia traktato-lezo konstateblis, se kontentiĝi, kiel la IAAE devis fari, pri laŭlitera interpreto de la traktato. Sed se la okazantaj diskutoj kun Britio, Francio kaj Germanio ne sukcesos, la membroŝtatoj povus alvoki la Sekureckonsilion, baziĝante ne sur jura interpreto de la teksto, sed sur politika juĝo.
La nedisvastigo-politiko profunde malfortiĝis depost la konference de 1995, en la momento en kiu la celo ŝajnis esti atingita. La neceso ĉesigi la disvastigon de la armiloj estis atakita en Usono de la novkonservativuloj kiuj rifuzas ke ilia lando estu tenata de ia ajn internacia devigo, poste de aliaj, por kiuj la nedisvastigo apartenas al la logiko de la malvarma milito kaj ne havas plu ekzistokialon post kiam ĝi finiĝis. Por tiuj, la respondo al la minaco de disvastigo de la armiloj konsistas en konstruado de kontraŭraketaj defendoj, kiujn ĉiuj landoj devus aĉeti de Usono. Ankoraŭ aliaj, eble pli nombraj aŭ pli influaj, konsideras ke la atom-disvastigo ne estas kondamninda se ĝi estas farata de landoj aliancitaj kun Usono.
La traktato pri nedisvastigo ricevis ankaŭ plej viglajn kritikojn. Jam delonge leviĝas voĉoj kontraŭ sistemo kiu permesas al kvin landoj posedi la plej potencajn armilojn kaj malpermesas al la aliaj akiri ilin. Dum la malvarma milito ofte konsiderata kiel neevitebla, tiu malegaleca traktado estas multe pli malbone eltenata ekde la disfalo de Sovetio. Des pli ke la traktato entenas ankaŭ disponojn por atoma malarmado, kiujn la kvin regnoj posedantaj atomarmilojn ignoras kun la plej granda hipokrito. Konservante hodiaŭ arsenalojn tiom gravajn kiom meze de la 1970-aj jaroj, simbolojn de sia potenco kaj de sia prestiĝo, tiuj kvin regnoj povas nur instigi la aliajn landojn imiti ilin.
Tiu ŝatoperdo de la ideo de nedisvastigo montriĝis imprese dum la Ekzamen-konferenco de la Traktato, en junio 2005: anstataŭ esprimi unuaniman malaprobon kontraŭ la trompuloj, la partoprenŝtatoj disiĝis sen esti povinta akordiĝi pri io ajn, reflektante dividitan, misuzatan, senreagan mondon. Tamen, tiu reĝimo, kritikata, sed al kiu neniam ia anstataŭa solvo estis proponita, daŭre validas, kaj eble la eliro el la nord-korea kaj irana krizoj decidos pri ĝia estonteco.
Georges Le Guelte.
Retaj informoj pri atomarmiloj
La malebleco akiri la kvantojn da fendebla materialo necesajn por fabriki eksplodaĵon, estis longtempe la plej bona garantio ke ŝtato respektu siajn politikajn engaĝiĝojn.* Nu, tiu teĥnika riglilo fariĝis multe pli fragila, sekve al transformiĝoj okazintaj dum la lastaj tri jardekoj. La progresoj en uzado de novaj materialoj ebligis riĉigi uranion centrifuge, teĥniko multe pli favora al disvastigo. La industria delokado donis al pluraj landoj aliron al alte disvolvitaj teĥnologioj kiujn ili ne povis esperi antaŭ dudek-kvin jaroj.
La apero de kaŝkomercaj retoj, kies agadoj estas malfacilege detekteblaj, faciligis la disvolvadon de kaŝaj atomprogramoj, kiel montris la ekzemploj de Irako, Irano kaj Libio. Laŭ la modelo de la multnaciaj entreprenoj, tiuj retoj uzas tre altgradan internacian labordividon, kio ebligas al ili eskapi el la kontroloj de la lando en kiu ili agas.* Ili povas rezigni pri helpo de ŝtato, kiu povus, pro strategiaj kialoj, kontraŭi iun el iliaj projektoj. La reto starigita de la pakistanano Abdel Kader Kahn, kiu, inter la mezo de la jaroj 1980 kaj 2002, provizis almenaŭ Iranon, Nord-Koreion kaj Libion, estis verŝajne malmuntita en 2003, sed la rimedoj, kiujn ĝi uzis, estas tiom konformaj al la meĥanismoj de tutmondiĝinta ekonomio ke ĝi povus pli aŭ malpli frue esti postsekvata.
Tamen, la pli aŭ malpli granda facileco solvi la teĥnikajn problemojn estas nur unu el la decidelementoj por politiko, tute kiel la financaj kostoj de la operacio, aŭ la politika aŭ ekonomia prezo pagenda de la “disvastigantoj”. Neniu ŝtato fabrikas armilojn nur ĉar ĝi disponas pri fendebla materialo: Belgio, Germanio, Nederlando, Svisio, Japanio, Sud-Koreio, ekzemple, posedas aprezindajn kvantojn da plutonio aŭ de tre riĉigita uranio, aŭ povus tion rapide produkti, sen senti la bezonon uzi ĝin por armeaj celoj. Akiro de armiloj estas esence politika decido.
La demando estas do, ĉu la politikaj eventoj kiuj okazis ekde ilia aliĝo al la Traktato pri Ne-Disvastigo (TND) povas igi iujn landojn rekonsideri sian rezignon pri la bombo. Por multaj, la fino de la malvarma milito malaperigis la plej gravan minacon, sed ĝi malfortigis la konfidon kiun ili havis en la protekto de unu el la superpotencoj, kaj pro tio modifis la percepton, kiun ili havas de sia sekureco. Paralele akriĝis la rivalecoj en la povo domini iujn regionojn. La indulgo kiun ĝuis Barato kaj Pakistano post siaj provoj de 1998, kaj la malfortiĝo de la nedisvastiga politiko ekde 1995, estis esence grava evento. Por kelkaj landoj, la plej grava estis la ŝanĝo de ilia propra politika reĝimo: la islamisma revolucio en Irano, la fino de rasdisigo en Sud-Afriko, la anstataŭado de militista junto per demokratia registaro en Argentino kaj Brazilo.
Necesus do profunde pristudi ĉiun ŝtaton por scii kiuj estas tiuj kiuj povus forlasi sian rezigno-politikon, kaj kiaj eventoj povas ŝanĝi ilian sintenon. Manke de detala analizo, la sana menso sugestas ke la probableco estas malalta en Eŭropo kaj Latinameriko. Ĝi estas multe pli alta en la du plej malstabilaj regionoj, Mez-Oriento kaj Azio. Kaj el ĉiuj faktoroj povantaj kaŭzi radikalan politikan ŝanĝon, la pasiveco de la internacia komunumo antaŭ evidenta rompo de la Traktato estas certe la plej grava.
Se Irano atingas siajn celojn, tiam estas malfacile ekskludi Saud-Arabion, Egiption, Sirion aŭ Turkion, kiuj postsekvos ĝin. Najbaroj de Irano, kun kiu ili havas ofte malkonsentojn kiuj povas konfliktiĝi, ili povas invoki la samajn sekurec-argumentojn kiel Teherano, al kiu ili antaŭ ĉio havas nenian intencon agnoski ian ajn regionan superecon. La plej danĝera situacio estas evidente tiu de Saud-Arabio kaj de Egiptio, kie ne estas garantio pri stabileco.
Kaze ke Nord-Koreio ne estos haltigita en sia entrepreno, eblas ke Japanio, Sud-Koreio, Tajvano, siavice ankaŭ lanĉas sin en armean atomprogramon, por kiu ili jam havas la teĥnikajn rimedojn.
La listo de eblaj kandidatoj ne haltas tie. La plej novdataj provoj, en Pakistano, en Nord-Koreio, en Irako, en Libio, estis la faro de aŭtoritatecaj reĝimoj, proksimaj de la militismaj rondoj, disponantaj pri komforta rento danke al sia akaparo de la naturaj resursoj de la lando, kaj klopodantaj por kompensi siajn fiaskojn donante al la publika opinio kontentiĝojn de nacia mem-amo. Tiu skemo povas ankaŭ aplikiĝi al landoj kiel Birmanio, eĉ Niĝerio. Por aliaj, kursoŝanĝo ŝajnas malpli verŝajna, sed ne estas komplete nepensebla: jen la kazo de Indonezio, de Malajzio, kie la centrifugoj por Libio estis fabrikitaj, kaj eble, en malpli alta grado, de Alĝerio.
Georges LE GUELTE.
Retaj informoj pri atomarmiloj
DUM SIA VIZITO EN Parizo en septembro 2005, s-ro Daniel Fried, usona vica ŝtatsekretario, taskita pri la eŭropaj aferoj, ĝojis pri la “firma mesaĝo” adresita al Irano de la Eŭropa Unio (EU). Laŭ li, ĝi estas “tiu kiu taŭgas”. Laŭdante la realismon kaj la firmecon de Francio “kiu ne hontas pri la racia uzado de la forto”, s-ro Fried substrekas ke Usono “volas fortan Eŭropon, kiu konfirmas sin ne kiel kontraŭpezo aŭ rivalo [de Usono], sed kiel partnero en la mondo”*. Estas vere ke depost la deklaro, en marto 2003, de la prezidanto George W. Bush pri la fino de la bataloj en Irako, la eŭropanoj mankis nenian okazon por reaserti sian transatlantikan partnerecon pri la konverĝo de siaj sekurec-interesoj, sen proponi propran agendon. Kaj la irana atom-dosiero, kiu maltrankviligas la internacian komunumon de pli ol du jaroj, estas unu el la unuaj testoj de tiu renovigita partnereco, kie eŭropanoj kaj usonanoj laboras tandeme pri la modelo de la “bona” aŭ “malbona ĝendarmo”.
En siaj traktadoj kun Teherano, la eŭropa triopo, Britio, Francio kaj Germanio, funkcias certe pli pacience, sed kun la samaj instrumentoj kiel Vaŝingtono, ĉirkaŭ la sinsekvo “diplomatio, minaco de sankcioj, minaco de uzo de la forto”. Politiko kiu fine atingas saman celon: malhelpi regnon juĝatan malamika disvolvi ĉian aŭtonoman nuklean ciklon, eĉ civilan, tamen permesatan de la Traktato pri Ne-Disvastigo (TND) kaj sub pli strikta kontrolo de la Internacia Agentejo pri Atom-Energio (IAAE).
Laŭ la akordo de Parizo de la 15-a de novembro 2004 subskribita de la triopo kun Irano, la intertraktadoj havis du precizajn celojn. La irananoj devis “prezenti objektivajn garantiojn ke [ilia] atomprogramo havas strikte civilan celon”, kaj la eŭropanoj devis doni “firmajn garantiojn pri atoma, teĥnologia kaj ekonomia kunlaborado, kaj firmajn engaĝiĝojn en la kampo de sekureco”. Kiel garantio de sincereco, Teherano decidis unuflanke haltigi provizore ĉiajn siajn aktivecojn ligitajn al riĉigo kaj retraktado de uranio, dum la tempo de la intertraktadoj kaj daŭre apliki, eĉ antaŭ ĝia ratifo, la aldonan protokolon de la IAAE subskribitan en decembro 2003 (vd — p. 22+23 — ...).
SED EN AŬGUSTO 2005, la eŭropanoj proponis al la nova irana prezidanto Maĥmud Aĥmadinejad akordon kiu resumiĝas, laŭ eŭropa diplomato, per “bela malplena kesto enpakita per multe da donacpapero”.* Se tiu propono entenis la daŭrigon de la dialogo kaj eblecon de kunlaborado en pluraj kampoj, la promesoj de la Unio restas malprecizaj, kiel kompenso por tre altaj postuloj rilate Iranon.* Eŭropo tiel admonas Teheranon forlasi definitive siajn aktivecojn de riĉigo kaj de retraktado de uranio, sen esti certiĝinta ĝin pri ĝia ebleco provizi sin per nuklea brulaĵo ekster ĝiaj landlimoj, kio estas necesa por la disvolvado de ĝia civila atomprogramo.
En klaraj vortoj: la eŭropa pozicio viciĝas laŭ tiu de Vaŝingtono kaj de Tel-Avivo. La sola “objektiva garantio ke la irana programo havas strikte civilan celon” estas, por la okcidentaj intertraktantoj, la pordaŭra ĉesigo de la aktivecoj de riĉigo kaj de retraktado de uranio kaj de plutonio fare de Irano, tamen kvalifikita de la artikolo IV de la TND “necedebla rajto”.
Pri la sekurec-garantioj petataj de Teherano, la eŭropanoj ne montris pli da decidemo. Ili kontentiĝis reaserti la internaciajn devojn pri tio. Sur regiona nivelo, se ili reformulis sian subtenon al Proksim-Oriento sen amasdetruaj armiloj, akorde kun la rezolucio 687 de la Sekurec-konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj adoptita en 1991 en la kadro de la unua Golfmilito, la eŭropa propono restas silenta pri la konkretaj punktoj ebligantaj atingi tiun celon. Tamen, logike, la irana problemo ne solveblas sen trankviligi Teheranon kontraŭ eventuala fortouzo kaj projekti decideme la malarmadon de la tuta regiono, pri kiu konatas la malstabileco kaj la probabla ĉeesto en Israelo, ekster ĉia kontrolo, de 200 atomeksplodiloj.
La Unio do ne havas la politikan volon oferti signifohavajn kompensaĵojn por devojigi la celojn de Teherano kaj por konstrui kompromison. Ĉar la krizo ne okazas nur sur la nivelo de la atom-dosiero. Ĝi implicas multajn politikajn kaj strategiajn aspektojn, kies ŝlosilo ne troviĝas en Eŭropo, sed ja en Vaŝingtono. Kaj la Blanka Domo ne intertraktas kun “friponŝtato” nek kun “antaŭposteno de la tiraneco”, sed volas “reĝimŝanĝon”, se necese per forto.
KAJ, TAKSANTE KE ILI JAM ELĈERPIS la diplomatiajn resursojn en tiu dosiero, la eŭropanoj, subtenataj de Usono, akrigas la tonon kaj turnas sin al trudodevigaj disponoj, minacante porti la dosieron antaŭ la sekureckonsilio de la Unuiĝintaj Nacioj. La preventa milit-ago, kara al la nuna usona registaro, por kiu “ĉiuj opcioj estas sur la tablo”, tute ne estas “nekonceptebla” en la kadro de la EU, kiel asertas la brita ministro pri eksterlandaj aferoj Jack Straw.*
En 2003, daŭre en la sekvo de la Irak-milito, la eŭropaj institucioj kaj la membroŝtatoj efektive ne ŝparis klopodojn por difini kondutlinion fronte al la internaciaj “novaj minacoj”, tiel eĥante al la usonaj sekurecozorgoj kaj sen vere distingiĝi disde la rimedoj uzataj de Vaŝingtono por alfronti ilin.
En decembro 2003, la Eŭropa Unio adoptis “Strategio[n] de la EU kontraŭ la disvastigo de amasdetruaj armiloj”, kiu ja enkadrigas la politikon de la membroŝtatoj pri la irana demando.* Se la lukto kontraŭ la disvastigo estas unue konceptita per nemilitaj agoj, precipe per starigo de politika dialogo kaj la respekto de la internaciaj traktatoj, la teksto projektas ke “kiam [preventaj] disponoj malsukcesas, oni povas projekti trudodevigajn disponojn kadre de la ĉapitro VII de la Ĉarto de la Unuiĝintaj Nacioj kaj de la internacia juro (sankcioj, selektaj aŭ ĝeneralaj, interkaptado de kargoj kaj, okaze, uzo de forto)”.
Dum la sama Eŭropa Konsilio de decembro 2003, la Unio donis al si strategian koncepton pri sekureco, ellaboritan de s-ro Javier Solana, alta reprezentanto pri la eksterlanda politiko kaj pri komuna sekureco, kaj titolitan “Sekura Eŭropo en pli bona mondo”*. La disvastigo de amasdetruaj armiloj estas nomata unu el la kvin ĉefaj minacoj, apud terorismo, regionaj konfliktoj, malstabiliĝo de ŝtatoj kaj organizita krimo. Troviĝas do la triopo “terorismo, disvastigo de amasdetruaj armiloj (ADA), friponŝtatoj” kara al la National Security Strategy de 2002, kiu difinas la usonan politikon pri tio. Pri la uzendaj rimedoj, la eŭropa strategio planas, sen mencio de konsento de la Sekureckonsilio, “rapidajn kaŭzoproksimajn kaj, se necese, robustajn intervenojn”, ĉar la EU devas esti kapabla “agi antaŭ ol la situacio (...) malboniĝas” kaj “kiam signoj de disvastigo estas detektitaj”. Ĉar “preventa engaĝiĝo povas ebligi evitadon de pli gravaj problemoj en la estonteco”.
EN LA MOMENTO DUM KIU ili estis ankoraŭ en stato de projekto, tiuj du dokumentoj malfermis larĝe la vojon al la duflanka eŭropa-usona pint-renkontiĝo de la 25-a de junio 2003, en Vaŝingtono, ĉe kies fino estis adoptita la komuna deklaro de la Eŭropa Unio kaj Usono pri la disvastigo de amasdetruaj armiloj, per kiu la subskribintoj engaĝas sin “uzi ĉiujn rimedojn pri kiuj [ili] disponas por eviti la disvastigon de amasdetruaj armiloj kaj la katastrofajn konsekvencojn kiujn ĝi sekvigus”.*
Ŝajnas tute probable, ke Usono, eĉ en kaĉo en Irako, ne pretas “eviti la samajn erarojn en Irano”, kiel substrekis s-ro David Kay, eksĉefo de la usonaj inspektistoj en Bagdado.* La ebleco de preventaj frapoj kun aŭ sen helpo de la israelanoj restas sur la tablo. Eĉ pli: la eŭropanoj sekvas Usonon en ties imperiaj aventuroj.
Fundamente, kaj kiel montras ankoraŭ la irana dosiero, mankas al Eŭropo decidemo stari ekster la usona ŝirmo kiel vera “trankvila potenco”. Ĝi do ne kaptis la okazon instigi al relanĉo — eĉ reinvento — de la nedisvastiga reĝimo kiu restas vere malegaleca en pluraj rilatoj, en kampo kie la aliro al la bombo ne estas alia ol la disvolvo de la civila industrio. Male, anstataŭ engaĝi sin firme sur la vojo de malarmado al kiu la TND alvokas la “regnojn dotitajn je atomarmiloj”, la eŭropaj regnoj decidas sin por la kontraŭdisvastigo por certigi sekurecon kiu resumiĝas per konservado de ilia teĥnologia, milita kaj strategia dominado.
Tamen, en mondo pli kaj pli tutmondiĝanta, la sekureco de iuj ne konstruiĝas kontraŭ tiu de la aliaj. Kun la tempo, povas ekzisti nur kolektiva sekureco, kie la difino de riskoj kaj de minacoj kiel de la instrumentoj por kontraŭagi ilin kontentigos la tutaĵon — nature diversan — de la agantoj kiuj interagas sur la internacia scenejo, kaj ne kelkajn riĉajn regnojn, privilegiitajn kaj dotitajn je atomarmiloj.
Caroline PAILHE.
La Internacia Agentejo pri Atomenergio (IAAE) devus, en tiu ĉi monato, denove diskuti pri la Iran-dosiero, kaj ĝi povus decidi porti ĝin antaŭ la Sekureckonsilio de la UN. Ĉu la vera kialo de la usonaj premoj sur Teherano ne estas starigi okcidentan monopolon de energiproduktado?
SE LEGI LA RAPORTOJN pri la interveno de la irana prezidanto Maĥmud Aĥmadinejad antaŭ la ĝenerala asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj, la 17-an de septembro 2005, oni kredus ke li frapis la podion per sia ŝuo kriante: “Ni enterigos vin!”. La raportado de la usonaj komunikiloj estis plena de asertoj laŭ kiuj s-ro Aĥmadinejad estis “minaca”, “agresema” kaj “necedema”. En la Washington Post, Dafna Linzer asertis eĉ ke s-ro Aĥmadinejad estas dirinta: Usono “altiris sur sian propran kapon la detruojn de la ciklono Katrina”*.
Kial tia traktado? Oni ne povas fidi Iranon, respondas la supre favorataj komentistoj, kiuj monopoligas la ĉefartikolajn paĝojn kaj televid-debatojn de la usonaj komunikiloj: la “malkovro”, en 2002, de “sekreta programo de urani-riĉigado” pruvas ke Teherano provas akiri la atomarmilon. Sed, kiel la “malkaŝoj” pri la programo de amasdetruaj armiloj de Irako, tiu aserto, kiu akiris la statuson de banalaĵo, meritas detalan analizon.
Ni memorigu unue kelkajn teĥnikajn donitaĵojn. Uranio estas komercata en la tuta mondo en la formo nomata yellow cake, kiu entenas 70% da mineralo. Ĝi poste eniras purigad-procedon kiu ebligas akiri uranian heksafluoridon (UF6). Irano realigas jam ĉiujn ĉi transformadojn, sub kontrolo de la Internacia Agentejo pri Atomenergio (IAAE). La lasta etapo estas tiu nomata riĉigo, necesa por akiri sufiĉan proporcion (3%) de izotopo, uranio 235, kiu ebligas produkti atomenergion. Por esti uzebla en armilo, la riĉigo-proporcio de uranio 235 devas esti 90%. Nu, la Traktato pri Nedisvastigo (TND) agnoskas, en sia artikolo IV, la rajton de la landoj doni al si civilan atomprogramon, do uzi la teĥnikojn por riĉigi uranion.
La intenco de Teherano mastri la tutan civilan atomciklon montriĝis jam en la 1970-aj jaroj: tiam Irano starigis sian programon kunlabore kun Usono kaj Eŭropo. La registaro Ford eĉ proponis, en 1974, rekte kontribui al ĝi. En 1981, du jarojn post la islama revolucio, la nova registaro decidis daŭrigi la programon kaj, en 1982, anoncis la starigon, en Ispahano, de sia propra centro de atomteĥnologio, taskita trakti uranion. La IAAE inspektis tiun ejon kaj ceterajn, kaj eĉ preparis sin helpi Iranon transformi la yellow cake en brulaĵon por la reaktoroj. La raporto de la IAAE asertis tiam ke la celo estas “kontribui al formado de lokaj kompetentoj kaj de personaro necesa por respondi al la tre ambicia programo en la kampo de la teĥnologio de atomreaktoroj kaj de la teĥnologio de la ciklo de brulaĵo”. La IAAE projektis eĉ teĥnikan helpprogramon, sed forlasis ĝin sub premo de Vaŝingtono.
TAMEN, TEHERANO NE REZIGNIS, kaj sciigis tion. En 1984, la irana radio anoncis ke la intertraktadoj kun Niĝero pri aĉeto de uranio estis proksimaj al subskribo kaj, en 1985, alia radio elvokis, kun la direktoro de la organizo pri atomenergio, la malkovron de urani-minejoj.* Proparolanto de la IAAE konfirmis, en 1992, ke inspektistoj vizitis tiujn minejojn kaj ke Teherano laboras pri programo de starigo de kompleta atomciklo.* La registaro intertraktis tiam pri akiro de teĥnologio kaj de materialo kun pluraj landoj — interalie kun Brazilo, Rusio, Barato, Argentino, Germanio, Ukrainio kaj Hispanio: la plej multaj el tiuj intertraktadoj ne sukcesis, pro Vaŝingtonaj premoj. Ĉinio, kiu estis informinta la IAAE, en 1996, pri sia intenco konstrui unuon de urani-riĉigo en Irano, same rezignis, pro la samaj kialoj: la irananoj informis la agentejon ke ili tamen daŭrigos sian projekton.
Mallonge, la iranaj klopodoj por mastri la kompletan atomciklon ne estis tiom “sekretaj” kiom oni asertas. Post kiam Teherano akceptis la realigon de la aldona protokolo de la Traktato pri Nedisvastigo (TND*), la IAAE deklaris ke tiu lando, antaŭe, estis preterlasinta indiki“atommaterialon, ties traktadon kaj uzadon, la lokon de traktado kaj stokado”. Kvankam la interpreto de la IAAE estis kontestata de la irananoj, la sekvaj raportoj de la agentejo rekonis ke Irano estas farinta “korektajn” agojn kaj ke “oni antaŭiras pozitive en la korektado de tiuj pekoj”. La nedeciditaj punktoj estus intertraktataj en la kadro de la ekaplikado de la akordoj. La irananoj asertis ke la obstrukco de Usono igis ilin uzi la sekreton por akiri certajn elementojn necesajn por disvolvi sian teĥnologion, konforme al la rajto kiun la TND agnoskas al ili.
La usona aserto, laŭ kiu tiu programo celis fabrikadon de atomarmiloj, estis ankaŭ malmulte fundita. En 1995, la ĉefa usona interparolanto en la intertraktadoj pri la etendo de la TND, s-ro Thomas Graham, devis rekoni ke Usono havis nenian pruvon pri la ekzisto de tia programo.* Dek jarojn poste, tio ne ŝanĝiĝis. En marto 2005, laŭ la New York Times, raporto de komisiono pri la informado al la prezidanto Bush substrekis ke la informoj pri Irano estas “neadekvataj por ebligi definitivan juĝon pri la atomarmila programo de Irano”.* Kaj, malgraŭ tri jaroj da intensa esplorado, sub la egido de la aldona protokolo de la TND, la IAAE ne povis akiri ajnan pruvon pri la ekzisto de tia programo.
Laŭ la artikolo 19 de la akordo pri garantio inter Irano kaj la IAAE, tiu povas transdoni la dosieron al la Sekureckonsilio de la UN se ĝi estas “nekapabla certigi ke ne ekzistis deturnado de atoma materialo (...) al atomarmiloj”. Nu, la IAAE mem deklaris ke ĉiu fendebla materialo estas sub kontrolo kaj ke nenio estis deturnita. Kial do ĝia raporto de septembro 2005 asertas ke ekzistas “foresto de konfido (...) en la fakto ke la irana atomprogramo estas ekskluzive por paca uzo”? Kaj kial la IAAE asertas ke ĝi daŭre ne estas en pozicio por garantii ke ne ekzistas en Irano “nedeklaritaj ejoj (rimedoj, instalaĵoj)”, malgraŭ ĉiuj inspektadoj?
La studentoj pri retoriko kutimas tiun specon de rezonado, kiu trovis aplikokampon en Irako. Usono dramigis kaj surscenigis la “malkovron” en 2002 de la irana programo de urani-riĉigo, por inversigi la ŝarĝon de pruvo: nun estas Teherano kiu devas pruvi ke ĝi ne konstruas sekrete atomarmilojn. Kaj, pere de komunikil-kampanjo, kaj uzado de trompaj argumentoj ripetataj ĝisnaŭze, la registaro Bush altigis tiom la barilon ke por Teherano fariĝas praktike neeble dementi la akuzojn.
Tamen, Irano faris ĉion por levi la defion: funkciigo de la aldona protokolo kiu ebligis entrudiĝajn inspektadojn, suspendo de sia riĉig-programo, ktp. Ĉiufoje prezentiĝis pli da postuloj, ĝis tio ke Teherano devus pruvi ke ĝi ne havas sekretajn ejojn kiuj restis, per magio, nevideblaj por ĉiuj inspektadoj, kaj ke ĝi ne “povus” transformi sian teĥnologion en militan teĥnologion en la venontaj jarcentoj. Per tiaj metodoj la Bush-registaro sukcesis persvadi la plimulton el la gvidantoj de la IAAE akuzi Iranon.
LAŬ LA ŜTATSEKRETARIO Condoleezza Rice kaj la triopo de la eŭropaj landoj — Francio, Britio kaj Germanio (EU-3) — kiuj intertraktadis kun Teherano (vd la artikolon de Caroline Pailhe, “Kiam Eŭropo sekvas Usonon”, Le Monde diplomatique en Esperanto, novembro 2005 ) — , al Irano devas esti malpermesite posedi kapacitojn de urani-riĉigo, kvankam la inspektistoj de la IAAE trovis nenian pruvon de armilprogramo. Kial? Ĉar tiu teĥnologio “povus” servi por fabriki bombojn. Tiel formulite, la akuzo estas nerefutebla: kia ajn progresinta teĥnologio “povus” esti uzata por militprogramo. Kaj jam de dudek-kvin jaroj oni anoncas ke Teherano posedos la bombon post kvin jaroj.
Postuli ke Teherano ne povu akiri teĥnologion, pretekste ke tiu “povus” esti uzata por fabriki bombojn, kontraŭas la literon kaj la spiriton de la TND, kiu entenas la plej larĝan interŝanĝon de teĥnologio. Kaj, tio malkreditigas la inspektosistemon: escepte se vojaĝi en la estonton, neniu inspektisto povas garantii kio fariĝos morgaŭ.
Ne estas dubo pri la politikeco de la IAAE-sinteno se oni komparas ĝin al tiu vid-al-vide Sud-Koreion kaj Egiption, longdataj aliancanoj de Usono. La du landoj estis kaptitaj kun la mano en la sako: ili faris sekretajn atom-eksperimentojn dum pluraj jaroj. La IAAE kontentiĝis pri riproĉeto por ili*, kaj oni ne spekulis pri la fakto ke unu el tiuj landoj “povus” iun tagon konstrui atomarmilon, aŭ ke ĝi disponas pri nedeklaritaj rimedoj, por senigi ĝin je la rajtoj rekonataj de la TND.
En realo, la celo de la Bush-registaro ne estas ligita al la nedisvastigo. La fino de la 20-a jarcento vidis impetan ekonomian evoluon, larĝe bazitan sur malmultekosta nafto el Proksim-Oriento — nafto kontrolata, rekte aŭ malrekte, de la imperiaj potencoj. Sed la analizistoj estas unuanimaj: la nafto-erao finiĝas kaj oni verŝajne jam atingis la pinton de la produktado. Ĝia malkresko tuŝos unuavice la evolulandojn: en la proporcio de triono ĝis duono (pli ol 75% por Francio), certa nombro da eŭropaj landoj dependas de la atomindustrio por sia elektro, kaj Parizo kiel Vaŝingtono investas en fabrikoj de urani-riĉigo. Usono, Britio, Sud-Koreio kaj Ĉinio anoncis ambiciajn planojn de ekspansio de siaj atomaj kapacitoj. S-rino Condoleezza Rice mem koncedis ke la evoluantaj nacioj devus nepre turni sin al tiu tipo de energio.*
Malgraŭ ĝiaj gravaj gas- kaj nafto-rezervoj, la neceso por Irano diversigi siajn fontojn estis jam rekonita en la jaroj 1970, inkluzive de certaj membroj de la nuna Bush-registaro.* Post tiam, ĝia loĝantaro triobliĝis, ĝia naftoproduktado trioniĝis kaj la lando konsumas 40% de sia produktaĵo. La usona registaro ŝajnigas nun ne scii tiun realecon, kiel unu el ĝiaj membroj kiu deklaris al la AFP: “Iuj inter ni demandas sin kial ili bezonas atomenergion. Ili vivas sur maro da hidrokarbaĵoj.”*
La okcidentaj landoj postulas do de Irano kaj de aliaj landoj forlasi sian nacian kapaciton de atomenergi-produktado, kaj dependi de ili por siaj energi-provizoj. Tio estas kvazaŭ Irano postulus de Britio ke ĝi rezignu sian ekspluatadon de nafto en la Norda Maro por provizi sin nur ĉe la landoj de la OPEL*... Tiel, sub preteksto de nedisvastigo, Usono kaj la Eŭropa Unio ne nur pridubigas la akordon ekzistantan inter landoj kun atomarmiloj kaj la aliaj, sed ili provas krome trudi la ŝtelon de la jarcento: kreante klason de landoj senigitaj de tiu atomenergio kiun ili mem centrigas inter siaj manoj.
Pro tio la prezidanto Aĥmadinejad estis prezentata kiel senkompromisa durulo, kaj liaj proponoj ĉe la UN estis tutsimple ignorataj. Samtempe defendante la rajton de sia lando disvolvi sian civilan atomenergion uzante loke produktitan riĉigitan uranion — kiel la TND donas al ĝi la rajton-, li proponis ke la operacioj de riĉigo estu realigataj de internacie miksitaj entreprenoj*, kun privataj aŭ ŝtataj eksterlandaj societoj, por garantii ke la programo restu “travidebla” kaj ke la riĉigita uranio ne estu deturnebla por militaj celoj. Tiu grava koncedo estas sufiĉe proksima de propono farita de fakul-grupo nomumita de s-ro Mohammad El Baradei, direktoro de la IAAE, por esplori la riskojn ke la laŭleĝe uzata atomteĥnologio, en akordo kun la artikolo IV de la TND, deturneblas por aliaj celoj.*
Anstataŭ diskuti pri tiu propono, Vaŝingtono kaj Bruselo obstine volas “fortigi” la traktaton trudante novan interpreton de la artikolo IV por ekskludi la rajton de la evolulandoj je kontrolo de sia atomindustrio kaj aparte ilian rajton disvolvi sistemon por riĉigi uranion. Tia rajto ne ekzistas, asertas s-ro Robert Cooper, ĝenerala direktoro de la eksterlandaj rilatoj de la Eŭropa Unio.*
Kiam oni respondas ke Tokio daŭrigas sian riĉig-programon, la usonaj komentistoj rebatas ke “Irano ne estas Japanio... Japanio agnoskas siajn najbarojn, Irano ne agnoskas Israelon”.* Sed de kiam la necedebla rajto pri teĥnologio devus esti kondiĉita per agnosko de Israelo? Do per agnosko de ŝtato kiu, ni memoru tion, rifuzas subskribi la TND kaj regule minacas bombadi Iranon?
La prezidinto James Carter iam refutis ĉian referencon al la ŝtatrenverso organizita de la CIA en Irano, en 1953, kontraŭ la registaro de Mosadeg, asertante ke tio estas “malnova historio”. Por la irananoj, tio tute ne estas tia; ili konservis viglan memoron de la usona perfido. La blindiĝo de s-ro Carter estas la reflekto de pli larĝa blindiĝo de la eksterlanda politiko de Usono vid-al-vide la naciismojn: ĝi ne komprenas ke “la aliaj” povas ankaŭ ami sian landon.
Irano fieras sian longan historion, historion plenan de malpardonemo kontraŭ la eksterlandaj potencoj kiuj provis dikti al ĝi sian politikon. La atomdemando fariĝis nacia demando; ĉiutendencaj irananoj, porokcidentaj liberaluloj aŭ fundamentistoj, konsideras ke la aliro al atomteĥnologio estas nacia neceso. Eĉ se la reĝimo ŝanĝiĝus, la atompolitiko daŭrus, kiel ĝi daŭris post la revolucio de 1979. La sola afero kiun la nuna strategio de Usono endanĝerigas, estas la simpatio kiun ili ĝuas en la loĝantaro, sola atuto kiun ili disponas en tiu ĉi lando. Provante humiligi Iranon kaj senigi ĝin je ĝiaj teĥnologiaj progresoj, Vaŝingtono subfosas siajn proprajn interesojn.
Cyrus SAFDARI.
Septembro 2005 estis la plej varma monato iam ajn registrita ekde kiam la temperaturoj estas science mezurataj (1880), anoncis la 14-an de oktobro la usona oceana kaj atmosfera Nacia Centro. Kvin tagojn poste, la Internacia Konsilantaro pri scienco avertis: la mondo suferos pli da mortigaj naturkatastrofoj ligitaj kun la akcelo de klimata varmiĝo. Ellasoj de forcejefikaj gasoj, aerpoluado, konsumado de nereprodukteblaj resursoj kaj de akvo... Kiel lanĉi la “maldiablajn” cirklojn de malkresko kaj samtempe garantii socialan justecon, sen kiu la homaro estas kondamnita al malordo?
La projekto konstrui aŭtonoman kaj ŝpareman socion renkontas larĝan aniĝemon, eĉ se ĝiaj partizanoj troviĝas sub diversaj standardoj: malkresko, antiproduktismo, rekvalifikita disvolvado, eĉ daŭrema disvolvado*. Ekzemple, la slogano de antiproduktismo disvolvita de la verduloj respondas precize al kion la “kreskokontestantoj” komprenas per malkresko.* Sama konverĝo kun la pozicio de Attac kiu, en iu sia broŝuro, pledas por “evoluo al progresa kaj racia malakcelo de la materia kresko, sub precizaj sociaj kondiĉoj, kiel unua etapo al malkresko de ĉiuj detruaj kaj predaj formoj de produktado”.*
Retaksi, rekoncepti, restrukturi, reloki, redistribui, redukti, reutiligi, recikli-, tiuj ok “r-oj” konsistigas interdependajn celojn por lanĉi “maldiablan” cirklon. Kaj, fakte, la akordo pri la valoroj, kiujn la necesa “retaksado” igas dezirindaj, entenas multe pli ol nur la partizanojn de la malkresko, ĉar certaj adeptoj de daŭrema disvolvado aŭ de alternativa disvolvado faras similajn proponojn. La disponoj por memlimigo, proponitaj, jam en 1975, de la Fondaĵo Dag Hammerskjöld, estas la samaj kiel tiuj de la partizanoj de malkresko: “Limigi la konsumadon de viando, limigi la altecon de petrolkonsumo, uzi la konstruaĵojn pli ŝpareme, produkti pli daŭremajn konsumeblaĵojn, forigi la individuajn veturilojn, ktp”*
Ĉiuj unuanimas pri la neceso de forta redukto de la ekologia stampo, kaj cetere ili volonte subskribus kion skribis John Stuart Mill meze de la 19-a jarcento: “Ĉiuj homaj agadoj kiuj ne sekvigas malracian konsumadon de neanstataŭigeblaj materialoj aŭ kiuj ne damaĝas neinversigeble la medion, povus disvolviĝi senfine. Aparte tiuj agadoj kiujn multaj konsideras plej dezirindaj kaj plej kontentigaj — edukado, arto, religio, fundamenta esplorado, sporto kaj homaj rilatoj — povus ekflori”* Ni daŭrigu. Fakte, kiu estas kontraŭ protekto de la planedo, ŝirmado de la medio, konservado de la faŭno kaj flaŭro? Kiu subtenas la klimatan malreguladon kaj la detruon de la ozontavolo? Ĉiukaze, neniu politika respondeculo. Troviĝas eĉ entrepren-ĉefoj, superaj kadroj kaj ekonomiaj decidantoj favoraj al radikala direktoŝanĝo por savi nian specion kontraŭ la mediaj kaj socialaj krizoj. Necesas do pli precize identigi la kontraŭantojn al politika malkresko-programo, la obstaklojn por ĝia realigo kaj, fine, la politikan formon kiun alprenus medikongrua socio.
Doni vizaĝon al la kontraŭulo estas problemece, ĉar la ekonomiaj entoj kiel la transnaciaj societoj kiuj tenas la realan potencon estas, pro sia naturo mem, nekapablaj plenumi ĝin rekte. Kiel notas Susan Strange, “kelkaj precipaj respondecoj de la ŝtato, en merkat-ekonomio (...) estas jam plenumataj de neniu”* Unuflanke “big brother” estas anonima, aliflanke la servuteco estas pli libervola ol iam, ĉar la manipulado de la reklamo estas senfine pli insida ol tiu de la propagando... Kiel, en tiaj kondiĉoj, alfronti “politike” la megamaŝinon?
Tradicia respondo de certa ekstrem-maldekstro: ento, “la kapitalismo”, estas la fonto de ĉiuj blokiĝoj kaj de ĉiuj niaj senpovecoj. Ĉu la malkresko eblas sen eliri el ĝi?* En la respondo necesas eviti ĉian dogmemon, se oni volas plene rekoni la verajn obstaklojn. La Wuppertal Institute insiste cerbumis por proponi multajn “gajno”-ludojn inter naturo kaj kapitalo, kiel la scenaron Negawatt*, kiu celas kvaronigi la energi-konsumadon kaj daŭre kontentigi la samajn bezonojn. Impostoj, normoj, rabatoj, instigoj, saĝaj subvencioj povus igi la virtajn kondutojn logaj kaj tiel eviti gravajn malŝparojn. Ekzemple, sistemoj de pagoj por konstruaĵoj, bazitaj malpli sur la laborsumoj ol sur la energia efikeco de la konstruaĵoj, estis sukcese elprovitaj en Germanio. Por tuta serio da havaĵoj (fotokopiiloj, fridujoj, veturiloj, ktp.), luado povus anstataŭi propraĵon kaj tiel eviti la frenezan vetkuron al nova produktado, favorante permanentan recikladon. Tamen, ĉu per tio oni evitus la “resalt-efikon”, do la finan kreskon de materia konsumado? Nenio estas malpli certa.
Ekologikongrua kapitalismo estas teorie konceptebla, sed praktike malreala. Ĝi implicus, efektive, fortan reguladon, eĉ se nur por imposti la reduktadon de la ekologia stampo. Dominata de la gigantaj transnaciaj firmaoj, la ĝeneraligita merkatekonomia sistemo ne orientiĝos spontanee laŭ la “virta” vojo de ekologikongrua kapitalismo. La anonimaj kaj funkciantaj dividendo-maŝinoj ne rezignos predadon se ne ekzistas devigoj. Iliaj respondeculoj, partizanoj de memregulado, ne havas la rimedojn por trudi ĝin al la free riders (kaŝaj pasaĝeroj), do al la granda plimulto, obsedata de plej rapida maksimumigo de la valoro por la akciulo. Se instanco havus tiun potencon de regulado (ŝtato, popolo, sindikato, neregistara organizo, Unuiĝintaj Nacioj, ktp.), ĝi havus tutsimple la potencon kaj povus redifini la regulojn de la socia ludo. Ĝi povus, alivorte, “re-institui” la socion.
Oni ja povas koncepti kaj deziri certan limigon de la potenco de la potenco, kiel dum la erao de la kejnz-fordismaj kaj socialdemokrataj reguladoj. La klasbatalo ŝajnas (ĉu provizore?) panei. La problemo estas ke la kapitalo, kiu eliris ĝin venka, enpoŝigis praktike la tutan vetaĵon kaj ke ni spektis senpovaj, eĉ indiferentaj, la lastajn tagojn de la okcidenta laborista klaso. Ni spertas la triumfon de la “ĉiovarigo” de la mondo. La ĝeneraligita kapitalismo ne povas ne detrui la planedon kiel ĝi detruas ĉion kolektivan, ĉar la imagaj bazoj de la merkatsocio ripozas sur la eksceso kaj senbremsa dominado.
Socio de malkeskado ne povas do konceptiĝi sen eliri el la kapitalismo. Tamen, tiu komforta formulo signas historian evoluon kiu estas ĉio escepte simpla... Eliminado de kapitalistoj, malpermeso de privata proprieto de produktiloj, abolo de la salajrorilato aŭ de la mono dronigus la socion en ĥaoson kun la prezo de amasa terorismo kiu tamen ne sufiĉus por detrui la komercan imagon. Eskapi de disvolvado, de la ekonomio kaj de la kresko do ne implicas rezigni pri ĉiuj sociaj institucioj kiujn la ekonomio aneksis (mono, merkatoj, kaj eĉ salajrosistemo), sed enkadrigi en alian logikon.
Simplaj disponoj, eĉ ŝajne malgravaj, povas lanĉi la “maldiablajn cirklojn” de la malkresko.* Refomisma transira programo pri kelkaj punktoj konsistus en tiri la “saĝajn” konsekvencojn el la diagnozo. Ekzemple:
retrovi ekologian stampon same altan kiel planedo aŭ malpli altan, do materian produktadon ekvivalentan al tiu de la jaroj 1960-1970;
‣ internigi la transportkostojn;
‣ reloki la aktivecojn;
‣ restarigi la kamparanan agrikulturon;
‣ stimuli la “produktadon” de rilat-havaĵoj
‣ redukti la malŝparadon de energio je faktoro 4;
‣ forte penali la elspezojn por reklamo;
‣ dekreti moratorion pri teĥnika novigo, fari seriozan bilancon kaj reorienti la sciencan esploradon laŭ la novaj aspiroj.
En la koro de tiu programo, la internigo de la “eksteraj malŝparoj” (damaĝoj kaŭzataj de la aktiveco de aganto kiu ĵetas la kostojn sur la kolektivaĵon), principe konforma kun la ortodoksa ekonomia teorio, ebligus proksimume atingi socion de malkresko. Ĉiuj ekologiaj kaj sociaj misfunkcioj devus esti je la ŝarĝo de la entreprenoj kiuj kaŭzas ilin. Imagu la efikon de la internigo de la kostoj de transporto, de edukado, de sekureco, de senlaboreco ktp. por la funkciado de niaj socioj!
Tiuj “reformismaj” disponoj — kies principon la liberala ekonomikisto Arthur Cecil Pigou formulis jam komence de la 20-a jarcento! — kaŭzus veran revolucion.
Ĉar la entreprenoj obeantaj la kapitalisman logikon estus larĝe malinstigitaj. Estas sciate ke neniu asekurkompanio akceptas transpreni la atomajn kaj klimatajn riskojn kaj tiujn de poluado de genetike modifitaj organismoj (GMO). Eblas imagi la paralizon kiun sekvigus la devo kovri la sanitaran riskon, la socialan riskon (senlaborecon), la estetikan riskon. Unue, ĉar multaj aktivecoj ne estus plu “rentodonaj”, la sistemo estus blokita. Sed ĉu tio ne estas ĝuste kroma pruvo de la neceso eliri el ĝi, kaj samtempe iri eblan transirvojon al alternativa socio?
La programo de malkresko-politiko estas do paradoksa, ĉar la perspektivo de realigo de realismaj kaj raciaj proponoj havas mulmulte da ŝancoj esti adoptita kaj eĉ malpli sukcesi sen totala renverso per kiu realiĝas utopio: la konstruado de alternativa socio. Tiu, siavice, implicas senfinajn detalajn disponojn, kio estas ĝuste tio kion Markso rifuzis fari: kuiri en la restoraciaĉoj de la estonto. Ni prenu la ekzemplon de la neceso malmunti la gigantajn societojn. Tuj aperas senfinaj demandoj: ĝis kioma grandeco? Ĉu mezuri tiun laŭ spezoj, ĉu laŭ nombro da dungitoj? Kiel preni sur sin la teĥnikajn makrosistemojn kun unuoj de malgrandaj dimensioj? Ĉu tuj ekskludi certajn tipojn de aktivecoj, certajn modalecojn?*
Ĉiukaze leviĝos sennombraj delikataj transir-problemoj. Giganta konverto-programo, ekzemple, povus transformi la aŭtomobilfabrikojn en fabrikojn de aparatoj por energi-produktado.* Danke al tiu, multaj germanaj hejmoj estas jam nun netaj produktantoj de elektro anstataŭ esti konsumantoj. Mallonge, ne mankas la solvoj, sed la kondiĉoj por ilia adopto.
La kreskado necesas por la konsumismaj demokratioj, ĉar, sen perspektivo de amasa konsumado, la malegalecoj estus neelteneblaj (ili fariĝas tiaj jam pro la kreskanta ekonomia krizo). La tendenco al samniveligo de la kondiĉoj estas la imaga fundamento de la modernaj socioj. La malegalecoj estas provizore akceptataj, ĉar la aliro al la havaĵoj de la privilegiuloj de hieraŭ fariĝas ĝenerala hodiaŭ kaj ĉar kio estas ankoraŭ luksaĵo estos morgaŭ alirebla por ĉiuj.
Pro tio, multaj dubas pri la kapablo de la tielnomataj “demokratiaj” socioj fari la necesajn disponojn kaj vidas eliron el la prema situacio nur sub formo de aŭtoritateca “ekolokratio”: ekologifaŝismo aŭ ekologi-totalismo. Certaj pensuloj el la plej altaj sferoj de la Imperio revas pri tio por savi la sistemon.* Konfrontitaj al la minaco perdi sian vivnivelon, la amasoj de la Nordo pretus fordoni sin al demagogoj kiuj promesas konservi ĝin interŝanĝe de ilia libereco, eĉ koste de akriĝo de la planedvastaj maljustaĵoj kaj kun la tempo, kompreneble, likvidado de notinda parto de la specio.*
La veto de la malkresko estas tute alia: la allogeco de “kunviviga” utopio, kune kun la pezo de la devigoj ĉe la ŝanĝo, kapablas favorigi “malkoloniigon de la imago” kaj veki sufiĉe da virtaj kondutoj favore al racia solvo: la loka ekologia demokratio. La revigligo de la loko konsistigas efektive vojon de serena malkresko multe pli sekure ol problemeca universala demokratio. La revo pri unuiĝinta homaro kiel kondiĉo por harmonia funkciado de la planedo tiel eliras el la multaj falsaj ideoj vehiklataj de la ordinara okcidenta etnocentrismo. La kultura diverseco estas sendube la kondiĉo por paca socia komerco.*
La demokratio povas verŝajne nur funkcii se la polis [civito] estas malgranda kaj forte ankrita en siaj propraj valoroj.* La ĝeneraligita demokratio, laŭ Takis Fotopoulos, necesigas “konfederacion de demoj”, do de malgrandaj homogenaj unuoj de 30.000 loĝantoj proksimume.* Tiu nombro ebligas, laŭ li, loke kontentigi la plej multajn esencajn bezonojn. “Verŝajne necesos dispecigi en plurajn demojn multajn modernajn urbojn pro ilia gigantismo.”*
Ni havus iajn malgrandajn “kvartal-respublikojn”, ĝis kiam estos rearanĝita la teritorio kiel deziras Alberto Magnaghi. Tiu supozas “kompleksan kaj longan fazon (kvindek aŭ cent jarojn) de “salubrigo”, dum kiu ne temus plu pri kreado de novaj kultiveblaj zonoj kaj konstruado de novaj komunik-vojoj tra nekulturata aŭ marĉa regiono, sed ja pri salubrigo kaj rekonstruado de la mediaj kaj teritoriaj sistemoj detruitaj kaj poluitaj de la homa ĉeesto kaj, per tio, kreado de nova geografio.”*
Ĉu Utopio? Certe. Sed, la loka utopio estas eble pli realisma ol oni kredas, ĉar la atendoj kaj la eblecoj venas ĝuste el la konkreta vivo de la civitanoj. “Kandidati ĉe la lokaj elektoj, asertas Takis Fotopoulos, donas la eblecon ekŝanĝi la socion desube, kio estas la sola demokratia strategio — kontraste al la ŝtatismaj metodoj (proponataj por ŝanĝi la socion dealte akaparante la ŝtatpotencon) kaj al la metodoj de la tiel nomata “civila socio” (kiu tute ne celas ŝanĝi la sistemon).*
En “pluriversalisma”* vizio, la rilatoj inter la diversaj civitoj sine de la planeda vilaĝo povus esti regulataj de “demokratio de la kulturoj”. Malproksime de monda registaro, temus pri instanco de minimuma arbitracio inter suverenoj civitoj de tre diversaj statusoj. “La alternativo kiun mi ŝatus proponi (al monda registaro), rimarkigas Raimon Panikkar, estus la bioregiono, do la naturaj regionoj kie la brutaroj, la plantoj, la animaloj, la akvoj kaj la homoj formas unusolan kaj harmonian tutaĵon. (...) Necesus atingi miton kiu ebligus la universalan respublikon sen implici ajnan registaron, nek kontrolon, nek mondan policon. Tio kondiĉas alian specon de rilatoj inter la bioregionoj.”*
Kiel ajn, la starigo de “demokratiaj” lokaj iniciatoj estas pli “realisma” ol tiu de monda demokratio. Se tute ne eblas renversi fronte la dominadon de la kapitalo kaj de la ekonomiaj potencoj, restas la ebleco eniri disidentecon. Tio estas ankaŭ la stragegio de la zapatistoj kaj de la subkomandanto Marcos. La rekonkero aŭ la reinvento de la commons (kumunumaĵoj, komunaj havaĵoj, komuna spaco) kaj la memorganiziĝo de la bioregiono de Ĉiapo* estas ebla ilustraĵo, en alia kunteksto, de la disidenta lokisma metodo.*
Serge LATOUCHE.
“De Alto Cedro voy para Marcané / Luego a Cueto voy para Mayarí*...” La scenejo kaptas ilin en la nokto, dum ili, reprenante esprimojn de popola invento, interpretas kanzonojn kiuj inspiriĝas de travivaĵoj, de simplaj aferoj de la vivo. Fortaj kaj harmoniaj sonoroj, kiuj honoras afrikan, eŭropan kaj eĉ araban heredaĵon, la kubaj artistoj amuzas kaj dancigas la publikon de la tuta mondo. Konstante en turneo, ili estas aplaŭdataj ĉie en la mondo, kaj ilia akademia kaj artista formado estas ĝenerale tre altnivela. Malgraŭ tio, en la insulo, ili restas alireblaj por siaj samlandanoj. Ofte amindaj, spontaj kaj babilemaj, ili ne malofte perdas tiun freŝecon kiam eksterlanda ĵurnalisto petas intervjuon. Kaj ili havas bonajn kialojn: “Kun ni, la internacia gazetaro serĉas ĉiam la politikan aspekton de la aferoj, por misformi niajn vortojn, malutili al Kubo kaj al la revolucio.” Tion diris Chucho Valdés, la pianisto kiu verŝajne konsidereblas la plej kompleta de la mondo, rekompencita kvin fojojn per Grammy kaj posedanto de pluraj diplomoj honoris causa, pruvoj de forta internacia agnosko.
En 1960, certaj artistoj forlasis sian landon, kiam ili komprenis ke la revolucio ĉesigos la diboĉon organizitan de la Cosa Nostra. Tiu estis farinta la insulon la kabaredo kaj la plej granda prostituado-centro de Karibio. La fuĝado hastiĝis kiam la registaro reformis la sistemon de muzika produktado. Ekde tiam, la radioj kaj televido, la produktejoj estas ŝtatigitaj kaj regrupitaj; reklamo estas malpermesita; la artistoj gajnas de tiam unikan kaj stabilan salajron.
Komence de la jaro 1962, la amerika kontinento perdas sian precipan fonton de popola dancmuziko kiam la usona prezidanto John F. Kennedy rompas ĉiajn rilatojn kun Havano kaj preskaŭ ĉiuj registaroj de la kontinento sekvas lin. Por la popola muziko, le efikoj de tiu izoliteco graviĝas kun la disponoj faritaj en la insulo. Ĵazo, roko kaj popo, konsiderataj kiel vehikloj de la “imperiisma enpenetro”, estas kvazaŭ cenzurataj dum kelkaj jaroj. Taksataj kiel “restaĵoj” de epoko kiun oni deziras superita, la produktado de dancmuziko, ĝia dissendado kaj la grandaj amaskoncertoj konsiderinde reduktiĝas. “Tiaj muzikoj iel tabuiĝis, kaj oni komencis doni al ili eraran bildon, komentas Juan Formell, kies grupo Van Van, kreita meze de tiu periodo, fine de la 1960-aj jaroj, fariĝis monda simbolo de Kubo. Fakte, ili estis neniam malpermesitaj oficiale, neniam estis eksplicita ordono, nur la decido de kelkaj sinjoroj.”
Eble pretendante je kultura kaj socia pureco de la revolucio, certaj oficistoj efektive ĝisiras, en tiu epoko, eksigi aŭ riproĉi la muzikstudentojn kaptitajn ĉe ludado de ĵazo aŭ de popolmuziko. “Estas kelkaj individuoj kiuj decidis komplikigi al ni la vivon, ĉar ili kredis ke post la klasika muziko — la “kulta” muziko-, ne povas ekzisti io alia”, atestas Giraldo Piloto, unu el la plej junaj aktualaj kubaj komponistoj, frapinstrumentisto kaj direktoro de la grupo Klimax. El la distanco, Chucho Valdés pripensas: “Ni travivis epokon de nekomprenoj kaj eraroj dum la unuaj jaroj. Sed estas normale ke komence de revolucio estas multe da konfuzo. Ĝuste pro tio, revolucio estas revolucio. En tiu momento, iuj ĉesis ludi; ni, ni daŭrigis la batalon, ĝis ni gajnis.”
En 1977, la alveno de la registaro de la prezidanto James Carter mildigas la agresemon de Usono kontraŭ Kubo. Pluraj grupoj de junaj artistoj vojaĝas en Nord-Ameriko kaj pruvas ke, kvankam malvigle, la art-produktado de la insulo ne ĉesis. Samjare, ŝipo alvenas en Kubo kun pli ol kvindek ĵazuloj gvidataj de Dizzie Gillespie kaj Dave Amram. Proksimume en la sama epoko, La Típica 73 estis la unua latinamerika grupo de salsao* kiu, establita en Usono, vizitis la insulon. Revene, la muzikistoj estis akceptataj, en Novjorko kaj Miamo, per mortminacoj, dum multaj radioj bojkotas iliajn kanzonojn.
Pli aŭ malpli saman reagon spertis, en 1983, la venezuela salsaisto Oscar d’León, partopreninte la internacian muzik-festivalon de Varadero. Mallonge poste, la kontraŭrevoluciaj organizoj de Miamo postulas de li publikajn pardonpetojn kaj ke li promesu ne plu reveni al Kubo se li volas eviti ke lia muziko estu cenzurata. Pro timo perdi tiun gigantan merkaton, li obeas. Ekde tiu momento, nur pogute, kaj preskaŭ ĉiam kaŝe, manpleno da latinamerikaj orkestroj kuraĝas la aventuron sursceniĝi en Kubo. Komence de la 1990-aj jaroj, la disfalo de la socialisma bloko sekvigas gravajn konsekvencojn por la kuba ekonomio, inkluzive de la artisma kampo. “La instrumentoj fariĝis ege multekostaj, klarigas Pancho Amat, unu el la plej grandaj mondaj virtuozoj de la treso (gitaro kun tri paraj kordoj, hispane tres), kaj la studentoj ne havas plu aliron al la konservatorio Ĉajkovski de Moskvo. Meti la piedon tien jam kostis multajn dolarojn, kaj la sukero ne estis plu akceptata kiel pagrimedo.”
Profitante la politikan izoliĝon de Kubo, Vaŝingtono fortigis la blokadon adoptante leĝojn de eksterteritoria tipo — kontraŭaj al la internaciaj traktatoj — kiuj tre malfaciligas la komercon de la insulo kun kia ajn lando. Fronte al tiu situacio, Havano dekretas “specialan periodon”. José Luís Corés, eksterordinara flutisto kaj ĉefo de la orkestro NG La Banda, memoras: “En tiu terura situacio, kun preskaŭ ĉiam malplena ventro, sen elektro nek gaso, ni provis alporti iom da ĝojo al la popolo ludante senpage en la kamparo, en la fabrikoj, en la kvartaloj. Parton de kion ni estis gajnintaj ludante eksterlande, ni donacis por ke la lakto ne manku en la lernejoj.”
Tiutempe, kelkaj artistoj fuĝis el la lando. Sed, paradokse, ĝuste dum la “speciala periodo”, okazis la furoro de la kuba popola dancmuziko, kaj la Buena Vista Social Club atingis la plej altajn pintojn. Gvidata de la usonano Ry Cooder kaj la kubano Juan de Marcos Ganzález, tiu “all stars” kunigas la voĉojn de maljunuloj kiel Compay Segundo, Omara Portuondo kaj Ibrahim Ferrer, kaj la instrumentojn de junaj muzikistoj, por interpreti kanzonojn de antaŭ la revolucio.
Tamen, eĉ se temas pri renoma artisto, la vojo de kubano estas plena de embuskoj. Por ludi sur usona teritorio, li devas esti invitita de universitato aŭ de kultura institucio. La leĝoj de tiu lando malpermesas la ekziston de ĉia komerca kontrakto kun Kubo: mono povas esti pagata, sed nur por kovri la elspezojn. Krome, ricevi vizon de la ŝtatdepartemento similas al lotumado. Ne estas ia politika logiko: foje estas jes, foje ne. Se oni akiris ĝin foje, la venonta ne estas malpli malcerta. Povas okazi ke ĉiuj membroj de la grupo ricevas ĝin, escepte de la orkestra ĉefo, aŭ unu el la precipaj muzikistoj... Jen la traktado kiun spertis la membroj de Buena Vista. Kaj eĉ Chucho Valdés, al kiu oni donis “la ŝlosilojn” de la usonaj urboj San-Francisko, Los-Anĝeleso, Madisono kaj Neuilly. Kiam la vizo estas rifuzita, la migro-leĝo 212-f estas invokata, tiu kiu aplikiĝas al teroristoj, murdistoj kaj drogokomercistoj...
Sed la furiozo de Vaŝingtono kontraŭ Kubo ne haltas tie. “Oni “punas” nin ĉar ni kreas sine de la revolucio kaj ĉar ni restas sur tiu insulo “komunista”, “kastrista”, aŭ kiel vi volas nomi ĝin, reagas Juan Formell, sen kaŝi sian indignon. “Puno” kiun oni donas al ni eĉ en Latinameriko aŭ kelkfoje en Eŭropo, ĉar ni ne havas aliron al la organiz-retoj, ĉar sur la merkato decidas usonaj entreprenoj, kiuj riskas punon de la departemento pri Trezoro se ili laboras kun ni.” La neatendita sukceso de Buena Vista, kun siaj milionoj da vendoj, tamen ebligis al ĝiaj membroj subskribi kontraktojn kun filioj de usonaj transnaciaj entreprenoj. Aliaj artistoj, kiuj sukcesis ricevi tiajn kontraktojn, havis malpli da ŝanco kaj retroviĝis de unu tago al alia en forlasita angulo, kun sia disko “deklarita malaperinta”, ne ĝuante ajnan distribuadon, kaj sen la plej eta klarigo.
Kiam oni demandas al tiuj grandaj artistoj kial ili restas en Kubo, la respondoj venas el la koro. Formell: “En eksterlando, oni ofertis al mi monon, vilaojn kaj gigantajn vendojn. Tio estas tre tenta. Sed interŝanĝe, la kondiĉo kiun oni faras al mi, estas aparte neakceptebla: oni postulas de mi ke mi forlasu Kubon definitive.” Adalberto Álvarez, granda renoviganto de la kubaj tradiciaj ritmoj: “Mi vojaĝas, mi observas, kaj mi diras al mi: kial foriri? Neniu povas diri ke en Kubo ekzistas la mizero en kiu vivas milionoj da homoj en Latinameriko, kaj eĉ en Usono. Niaj problemoj estas vere etaj kompare kun tio kion mi vidis eksterlande.” Ibrahim Ferrer, siavice, mortinta la 6-an de aŭgusto 2005 78-jaraĝa, post sperti — malfrue — la gloron en la tuta mondo, diris ke li sentas sin feliĉa hejme: “Mi rakontas al miaj nepoj kiel oni vivis antaŭ la revolucio, por ke ili lernu aprezi ĝin, ĉar kiam mi estis en ilia aĝo, mi eĉ ne lernis skribi mian nomon.”
Giraldo Piloto vidas sian vivon en Kubo jene: “Kvankam ni havas kvindek problemojn ĉi tie, ĉar mi ne kredas ke ni estas perfekta socio, mi estas konvinkita ke eksterlande mi havus grandan malfacilon realigi mian projekton. Produktisto diktos al mi la muzikon kiun mi devas ludi, kaj se tio ne plaĉas al mi, mi devas fari ion alian por transvivi. Ĉi tie mi faras la muzikon kiu plaĉas al mi. Kion artisto povas postuli pli?”
Kiam oni vidas ilin sur la scenejo, oni tute ne imagas ke tiuj artistoj defendas sian politikan sistemon kun tioma forto. Kvankam ili ne hezitas paroli pri la eraroj dum la konstruado de “ilia” revolucio. Se ne proksimas eksterlanda ĵurnalisto!
José Luís Cortés, unu el tiuj kiuj vere ne kaŝas siajn pensojn, deklaras: “Fidel decidas ĉu li estas komunisto aŭ socialisto, sed mi estas fidelisto. Mi jam disputis kun kelkaj burokratoj, sed tio ne estas kialo por ke mi deklaru min kontraŭ la revolucio. En Kubo, ĉio estas politika, kaj oni tiel batalas. Se la usona demokratio diras ke ĝi permesas ĉiujn liberecojn, kial ili ne lasas nin trankvilaj? Se ekzistas ĉi tie komunista partio, ĝi ekzistu. Ili malamas nin ĉar ili ne povas dikti al ni kion ni devas fari. Ni havas la rajton havi la sistemon kiun ni volas. Kaj tiun kiun ni havas, ni ŝanĝos en la tago kiam ĝi ne plu taŭgas por ni. Kaj Fidel scias tion!”
Tagon post koncerto kiun li donis antaŭ miloj da entuziasmaj junuloj en la kuba ĉefurbo, David Calzado konfesas: “Mi havas mian historion kiu ne estas tiu de la komunismo, nek de la revolucio, sed tiu de objektiva realeco. Mi estas produkto de tiu sistemo kiu donis al mi la eblecon esti kio mi estas: nigra artisto, vere nigra, kaj feliĉa homo, ĉi tie, en Kubo.”
Hernando CALVO OSPINA.
“Ni ne torturas”, asertis s-ro George W. Bush. Tio estis la 7-an de novembro 2005, en Panamo, fine de kvintaga rondvojaĝo en Latinameriko, regiono longtempe turmentata de diktatoraj reĝimoj — subtenataj de Vaŝingtono — kiuj praktikis amase la “malaperigojn” de suspektuloj kaj torturon. La usona prezidanto respondis al akuzoj formulitaj de la ĵurnalo Washington Post* kontraŭ la usona informservo akuzata kaŝe forkonduki homojn kaj turmenti ilin ekster Usono en sekretaj malliberejoj nomataj “nigrejoj”.
Ĉu kredi s-ron Bush? La respondo estas ne. Ĉu li ne asertis, por invadi Irakon, ke la reĝimo de s-ro Saddam Hussein havis ligojn kun la reto Al-Kajda? Kaj ke Bagdado posedas “amasdetruajn armilojn”? Du mensogoj nome de kiuj Vaŝingtono lanĉis “preventmiliton” kiu kostis la vivon al dekmiloj da homoj (inter kiuj 2.000 usonaj militistoj).
S-ro Bush tute ne fidindas. Eĉ malpli pri la temo torturo. Raportoj ellaboritaj de institucioj super ĉia suspekto kiel la Internacia Ruĝa Kruco, Amnestio Internacia aŭ Human Rights Watch*, konfirmas ke, ekde la atencoj de la 11-a de septembro 2001, la usonaj aŭtortitatoj ne respektas plu, en sia lukto kontraŭ la “internacia terorismo”*, la Konvenciojn de Ĝenevo pri la traktado de kaptitoj, nek la Konvencion de la Unuiĝintaj Nacioj kontraŭ torturo.
Decidante, tuj post la 11-a de septembro, instali esceptajn tribunalojn kaj starigi, ekster la teritorio de Usono — do ekster ĉia usona jurisdikcio — la punkoncentrejon de Gŭantanamo por forŝlosi tie “batalkampajn malliberulojn” (malsama kvalifiko ol “militkaptitoj”, kio malhelpas la invokon de la Ĝenevaj Konvencioj), la registaro Bush ŝanĝis la ludregulojn.
La novkonservativa tezo de la juristo Alberto Gonzales, konsilinto de la prezidanto kaj nun ministro pri justico (Attorney General) estas iel tia: Usono devas ne lasi sin “malfortigi” per sia respekto de la homrajtoj. En du raportoj donitaj en februaro kaj aŭgusto 2002, s-ro Gonzales remodlis la juron pri torturo. Tiu termino signifas nun, en Usono, nur agojn kiuj “neripareble damaĝas la fizikan integrecon de la malliberuloj”. Sube de tiu sojlo, ĉia turmento estas laŭleĝa.
Ĉu vere miri ke, ekde decembro 2002, en la punkoncentrejo de Bagram, en Afganio, la uzo de la torturo fare de la usona armeo fariĝis sistema? La suspektatoj estas tie “katenitaj en siaj ĉeloj kaj ofte batataj”, “ĵetataj kontraŭ muroj aŭ tabloj”, ricevas “piedbatojn kontraŭ la ingvenoj kaj la gamboj”, kaj oni verŝas al ili “akvon en la buŝon ĝis kiam ili sufokiĝas”. Pluraj mortis pro tio.*
Malkaŝita de la New York Times*, enketo konfirmis la “rutinon” de la turmentoj farataj de usonaj militistoj kiuj, plej ofte, torturas la kaptitojn sen eĉ pridemandi ilin... La enketo rekonas ke la teĥnikoj uzataj de la homoj de la 519-a bataliono pri milita informado en Bagram estis al ili instruitaj en Gŭantanamo... Kaj ke tiu sama 519-a bataliono estis poste taskita fari la perfortajn pridemandadojn en la iraka malliberejo Abu Graib. Aliaj enketoj rivelis ke la Central Intelligence Agency (CIA) forkondukas suspektatojn tra la mondo — en Germanio, Italio, Svedio kaj aliie — por liveri ilin al “amikaj landoj” kiel Saud-Arabio, Jordanio, Egiptio, kie ili povas esti senlime torturataj. Pli freŝdataj raportoj montris ke la CIA disponas pri vera reto de sekretaj malliberejoj tra la mondo — kvalifikitaj de Amnestio Internacia “niaepokaj gulagoj”-, de kiuj certaj situas en landoj de la Eŭropa Unio (ĉu Pollando?) kaj de orienta Eŭropo (ĉu Rumanio?
Abomeninda jure kaj etike, ĉio ĉi montriĝas krome katastrofa por la morala prestiĝo de la usonanoj en la mondo. Kiel aliaj demokratioj alfrontitaj al la minaco de terorismo, Usono vidas la temon torturo fariĝi centra politika dilemo. En sia debato kun la vicprezidanto Richard Cheney, defendanto de akra linio, la respublikana senatoro John McCain memorigis ke, ĉar ekzistas sankcioj kiujn demokratia registaro devas neniam trudi al homa estaĵo, la grandeco de la demokratio kuŝas en ĝia kapablo malpermesi al si la uzadon de certaj perfortaj disponoj. Kaj la unua el ĉiuj — estas la torturo.
Ignacio RAMONET.
Por la dek-kvara fojo ekde 1992, la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝintaj Nacioj kondamnis, la 8-an de novembro 2005, per 182 voĉoj kontraŭ 4, la embargon de Usono trudatan al Kubo. Kaŭzante tre kritikatan akriĝon de la reĝimo rilate al sia opozicio, Vaŝingtono ne kontentiĝas per tiu ekonomia sufokado. Ĝia subteno al mortigaj agoj kontraŭ la insulo tute same rompas la internacian juron. Kaj estas la origino de la maljustega proceso, kies viktimoj estas, en Florido, kvin kubanoj.
“Se iu protektas teroriston,
se iu subtenas teroriston,
se iu financas teroriston,
li estas same kulpa kiel teroristo.”
(George Bush, la 26-an de aŭgusto 2003)
AKUZITAJ PRI 26 DELIKTOJ rilate usonajn federaciajn leĝojn, kvin kubanoj — s-roj Gerardo Hernández, Antonio Guerrero, Ramon Labañino, Fernando González kaj René González — estis arestitaj en Miamo (Florido) la 12-an de septembro 1998. La “kvin”, kiel oni nomas ilin de tiam, estis venintaj al Usono de Havano, kun la tasko enŝoviĝi en la armitajn organizojn de la ekzilkubana komunumo, tolerata kaj eĉ protektata en Florido de la sinsekvaj usonaj registaroj, kaj malkovri iliajn eventualajn teroristajn agojn kontraŭ Kubo.
La insulo suferis konsiderindajn homajn perdojn (proksimume 2.000 mortigitoj) kaj altkostajn damaĝojn pro la agresoj kies viktimo ĝi estis dum jardekoj. Ĝiaj protestoj ĉe la registaro de Usono kaj la Unuiĝintaj Nacioj estis vanaj. Komence de la 1990-aj jaroj, kaj dum Kubo klopodis por disvolvi la turismon, la antikastristoj de Miamo lanĉis violentan atencokampanjon kun la celo malpersvadi la eksterlandanojn viziti la insulon. En 1997, bombo estis malkovrita en unu el la flughavenoj de Havano, aliaj eksplodis en busoj kaj hoteloj. Itala turisto — Fabio di Celmo — estis mortigita, dekoj da aliaj vunditaj. Turismaj instalaĵoj estis mitralitaj el ŝipoj venintaj de Miamo.
Dum sia aresto, la “kvin” faris nenian reziston. Ili ne havis la taskon akiri usonajn militsekretojn, sed observi krimulojn kaj informi Havanon pri iliaj agresplanoj.* Ili agis kontraŭ la terorismo. Ili estis tamen senditaj en disciplinajn ĉelojn rezervitajn al puntraktado de la plej danĝeraj malliberuloj kaj estis tenataj tie dum dek-sep monatoj, ĝis la komenco de ilia proceso. Kiam tiu finiĝis, sep monatojn poste, en decembro 2001 (tri monatojn post la abomenindaj atencoj de la 11-a de septembro), ili estis kondamnitaj al maksimumaj prizonpunoj: s-ro Henrández al du vivolongaj kaptitecoj, s-roj Guerrero kaj Labañino al vivolonga. La du ceteraj, s-roj Fernando kaj René González, al dek-naŭ kaj dek-kvin jaroj da malliberejo.
Dudek-kvar de iliaj akuzoj, teĥnikaj kaj relative malgravaj, rilatas al uzo de falsaj paperoj kaj al nerespekto de la devo deklari sin kiel eksterlanda agento. Neniu el tiuj akuzoj entenas uzon de armiloj, perfortajn agojn aŭ detruon de havaĵoj.
Nenio estas pli rivela ol la kontrasto inter la konduto de la usona registaro en tiu afero kaj ĝia sinteno fronte al s-roj Orlando Bosch kaj Luis Posada Carriles. Tiuj du homoj estas, interalie, la organizintoj de horora bombatenco per kiu aviadilo DC-8 de kuba aerlinio eksplodis dumfluge, la 6-an de oktobro 1976, mortigante 73 senkulpajn civilulojn. Kiam s-ro Bosch petis restadpermeson en Usono, en 1990, oficiala enketo de la justic-dempartemento konkludis: “Dum jaroj li estis implikita en terorismaj agoj eksterlande, li deklaris sin partizano de la realigo de atencoj kaj sabotaĵoj, kaj implikiĝis en atencoj kaj sabotaĵoj.” Malgraŭ tio, li ricevis la restadpermeson de la prezidanto George Bush patro... Arestita en 1976 en Venezuelo kaj kondamnita pro la atenco kontraŭ la DC-8 de Cubana de Aviación, s-ro Posada Carriles “eskapis” el la prizono de San Juan de los Morros en 1985, helpate de potencaj “amikoj”.* Li koncedis publike, en Salvadoro, kie li rezidis, esti respondeca pri la bombatencoj faritaj inter julio kaj septembro 1997 en Havano (inter kiuj tiu kiu kaŭzis la morton de Fabio di Celmo kaj vundis dekon da personoj).* Post sia aresto en novembro 2000 dum kiu li preparis atencon per la eksplodilo C-4 kontraŭ la prezidanto Fidel Castro, kiu povintus kaŭzi centojn da kromaj viktimoj, dum la 10-a Iber-amerika Pintkunveno en Panamo, loka tribunalo kondamnis lin al ok jaroj da malliberejo, la 20-an de aprilo 2004.
Tio ne malhelpis s-ron Posada Carriles, en neklarigebla maniero, ĝui la gastemon de la usona registaro (cetere engaĝita en “mondvasta batalo kontraŭ la terorismo”...), post kontraŭleĝa indulgo, “pro humanaj kialoj”, farita al li kiel al tri liaj komplicoj, de la prezidanto de Panamo, s-rino Mireya Moscoso, du tagojn antaŭ la fino de ŝia mandato, la 26-an de aŭgusto 2004.
Post mallonga restado en Honduro li estis diskrete “rehejmenigita” en Usonon en marto 2005. Dum lia ĉeesto sur usona teritorio estis publika sekreto, li estis arestita nur post kiam li donis gazetaran konferencon... Loĝata sur kosto de la aŭtoritatoj, ne en prizono, sed en speciala rezidejo situanta ene de malliberejo, s-ro Posada Carriles estas aktuale submetita al nenia jura proceduro kaj estas nur objekto de administra dispono pro manko de restadpermeso. Sekve, li povas esti elpelata al la lando de sia elekto, ĉar Usono rifuzas ekstradicii lin al Venezuelo, kiu postulas lin kaj kie li alfrontiĝus kun akuzoj pri terorismo kaj pri eskapo el prizono.
La “kvin”, por reveni al ili, estis, male, izolitaj kaj metitaj en prizonojn de alta sekureco, centojn da kilometroj unu disde la aliaj. Al du el ili estas rifuzite, de sep jaroj, ricevi la viziton de sia edzino, kontraŭ usonaj leĝoj kaj internaciaj normoj.
Ilia proceso daŭris sep monatojn. Pli ol 70 atestantoj aperis, inkluzive de du generaloj kaj unu admiralo pensiiĝintaj, unu prezidanta konsilisto, ĉiuj prezentitaj de la defendo.* La originaloj prezentas 119 volumojn da transskribo, la atestoj kaj akuzdosiero 15 pliajn volumojn. Pli ol 800 pruvkapablaj dokumentoj estis produktitaj, iuj da pli ol 40 paĝoj. La 12 asiz-juĝantoj, gvidataj de sia prezidanto, kiu malkaŝe esprimis sian malamikecon kontraŭ s-ro Castro, deklaris la “kvin” kulpaj en la 26 akuzoj, sen fari unu solan demandon aŭ postuli novan legadon de la atestoj — nekutima en kazo de tiom longa kaj kompleksa proceso kiel tiu ĉi.
La du ĉefaj akuzaĵoj kuŝas sur akuzo — ofte uzata en tia afero — bazita sur politikaj konsideroj, la aparteno al minoritato aŭ nacieco de la akuzato: “konspiro” (kontraŭleĝa interkonsento inter du aŭ pluraj homoj por fari delikton). Tute ne necesas ke la delikto estu farita; ĉio kion devas fari la akuzantoj estas pruvi, surbaze de cirkonstanca pruvo, ke interkonsento “devas esti ekzistinta”. Oni trovas malofte realajn kaj rektajn pruvojn pri tia interkonsento, escepte en la kazo kiam unu el la partoprenintoj liveras ilin aŭ konfesas. Kio ne estas la kazo.
La unua akuzo pri konspiro signis ke tri el la “kvin” estis interkonsentintaj “por spioni”. Ekde la komenco, la registaro indikis ke ne necesas pruvi la delikton de spionado, sed simple la interkonsenton pri spionado. Senigitaj de la devo pruvi la delikton, la prokuroroj klopodis por konvinki la asizanojn ke tiuj kvin kubanoj devis esti interkonsentintaj pri tiu celo.
En sia komenca raporto, la prokurorino koncedis ke la “kvin” havis inter siaj manoj eĉ ne la plej etan paĝon da informo klasita “top secret” [sekretega] de la registaro, dum, tamen, tiu sukcesis akiri pli ol 20.000 paĝojn da korespondado inter ili kaj Kubo — kaj ke pri la ekzamenado de tiu korespondado estis taskita unu el la plej gravaj altranguloj pri inform-demandoj de la Pentagono.* Kiam li estis pridemandata pri tiu punkto, li rekonis ke li ne memoras esti notinta la plej etan informon rilate la nacian defendon de Usono. Nu, laŭ la leĝo, tia informo devas esti pruvita por ke ekzistu spionaddelikto.
Eĉ pli, la sola elemento sur kiu baziĝis la akuzo estis la fakto ke unu el la “kvin”, s-ro Guerrero, laboris en gisejo de la ŝipbazo de Boca Chica, en suda Florido. Komplete malfermita al la publiko, tiu bazo posedis areon kie la vizitantoj povis foti la aviadilojn kiuj troviĝis sur la kurejo. Dum li laboris tie, s-ro Guerrero neniam petis sekurecan paspermeson. Li ne havis la rajton eniri la zonon de limigita aliro kaj neniam provis fari tion. Dum la du jaroj antaŭ lia aresto, kaj dum kiuj la FBI prigardis lin, neniu agento rimarkis la plej etan signon de malregula konduto de lia flanko.
S-ro Guerrero havis sole la taskon detekti kaj informi Havanon pri “kion li povis vidi” observante “publikajn aktivecojn”. Tio inkludis informojn haveblajn de ĉiu ajn pri la iroj kaj venoj de la aviadiloj. Li estis ankaŭ taskita eltranĉi artikolojn de la loka gazetaro pri la armeaj unuoj troviĝantaj en la regiono.
Iamaj altranguloj de la usonaj armeo kaj sekurecservoj atestis ke Kubo ne konsistigas militminacon por Usono, kaj ke nenia armea informo akireblis en Boca Chica. “La intereso de la kubanoj pri la speco de informoj raportitaj en la proceso estis scii ĉu, reale, ni estis preparantaj armitan agon kontraŭ ili”*, precizigis unu el ili.
Informo devena de la publika spaco ne povas esti parto de akuzo pri spionado. Tamen, post esti trifoje aŭskultinta la alte fantazian argumenton de la akuzo laŭ kiu la “kvin” “celis detrui Usonon”, la asizo, motivata pli de la pasio ol de la leĝo kaj pruvoj, deklaris ilin kulpaj.
Dua akuzo pri konspiro aldoniĝis sep monatojn post la unua. Ĝi celis s-ron Hernández, kiun oni riproĉis esti konspirinta kun aliaj kubaj oficistoj, kiuj ne estis akuzitaj. La celo estis depafi du turismajn aviadilojn pilotatajn de ekzil-kubanoj de la organizo Hermanos al rescate (“Fratoj de savo”) en la momento en kiu ili penetris [en la kuban aerspacon] venante de Miamo, kaj malgraŭ la avertoj de la aŭtoritatoj, ene de la kuba aerspaco, kiun ili antaŭe malrespektis multfoje. La kubaj MIG efektive interkaptis ilin kaj, post la kutimaj minacordonoj, depafis ilin, kaŭzante la morton de la kvar personoj en ili.
La akuzo rekonis ke ĝi ne havas ombron da pruvo pri la asertata interkonsento inter s-ro Hernández kaj la kubaj oficialuloj pri la fakto ke la aviadiloj estos depafotaj, kaj pri la maniero en kiu ili estos depafotaj. Sekve, la devo kiun starigas la leĝo pruvi “transe de ĉia racia dubo”, ke tia interkonsento okazis, ne estis plenumita. La registaro koncedis antaŭ la Kortumo ke ĝi troviĝas fronte al “nesuperebla obstaklo”. Ĝi eĉ proponis modifi sian propran akuzon, kion la kortumo ne akceptis. Malgraŭ tio, la asizo deklaris s-ron Hernández kulpa pri tiu inventita delikto.
La kvin kubanoj apelaciis pri la verdiktoj al la 11-a Apelacia Kortumo de Atlanto (Georgio). Post detalega revizio de la dokumentoj, juĝista triopo publikigis, la 9-an de aŭgusto 2005, detalan analizon de 93 paĝoj de la proceso kaj de la pruvoj. Ĝi nuligis la verdikton, substrekante ke la “kvinopo” ne ricevis justan proceson en Miamo.
KUN SIAJ PROKSIMUME 650.000 kubaj ekziliĝintoj kiuj donis al s-ro Bush la mankantajn voĉojn por lia venko en la prezidant-elektoj de 2000, tiu urbo estis konsiderata de federacia apelacia kortumo “tiom malamika kaj malracia” rilate la kuban registaron, kaj tiom favora al perforto kontraŭ ĝi, ke ĝi ne povas esti la sidejo de justa proceso de la kvin kulpigitoj. Krome, la konduto de la prokuroroj, kiuj prezentis troigitajn kaj senbazajn argumentojn al la asizanoj, fortigis tiujn antaŭjuĝojn, kiel faris ankaŭ la informoj donitaj de la kontraŭkuba gazetaro antaŭ kaj dum la proceso.
Nova proceso estis ordonita. Krom la agnosko de la fakto ke la fundamentaj rajtoj de la akuzitoj estis rompitaj, la kortumo allasis, por la unua fojo en la historio de la usona jurisprudenco, la pruvojn prezentitajn de la defendo pri la mortigaj atencoj realigitaj kontraŭ Kubo elde Florido, eĉ citante en noto la rolon de s-ro Posada Carriles, kaj referencante lin kiel “teroriston”.
Tiu decido de la triopo konsternegis la registaron Bush. Tamen, ĝin antaŭis tiu de la laborgrupo de la Unuiĝintaj Nacioj pri la arbitraj malliberecoj*, kiu, konkludante ke la enprizonigo de la kvinopo estas tia, alvokis la registaron de Usono fari disponojn por ŝanĝi tiun maljustan situacion.
Eksa konsilisto de s-ro Bush, la ministro pri justico de Usono, s-ro Alberto Gonzalez, faris la nekutiman decidon apelacii, postulante kun insisto ke la tribunalo reviziu la decidon de la triopo — proceduro rare kronata de sukceso, aparte kiam la tri juĝistoj estis unuanimaj kaj tiom larĝe esprimis sian opinion. Sed, je granda surprizo de multaj advokatoj kiuj sekvis la aferon, la juĝistoj interkonsentis, la 31-an de oktobro 2005, revizii tiun decidon...
La “kvin” estis juĝitaj ne ĉar ili rompis la usonan leĝon, sed ĉar ilia laboro prilumis tiujn — la antikastristojn — kiuj, ĝuste, faris tion. Enŝoviĝante en la krimajn retojn kiuj ekzistas malkaŝe en Florido, ili rivelis la hipokritecon de la kontraŭterorisma batalo, de kiu Usono fanfaronas esti la lancopinto...
Leonard WEINGLASS.
Vidu ankaŭ:
Noam Chomsky: Kubo kaj Usono — preskaŭ duona jarcento da teroro http://mas-eo.org/article96.html
Gianni Minà: Historio kiun kaŝas la amaskomunikiloj — La Kvin Kubanoj http://mas-eo.org/article78.html
Howard Zinn: La radikoj de la politiko de Usono rilate Kubon http://mas-eo.org/article76.html
Ĵus aperinta libro: “WAŜINGTON CONTRE CUBA. UN DEMI-SIÈCLE DE TERRORISME [Vaŝingtono kontraŭ Kubo. Duonjarcento da terorismo]”. — Sub direkto de Salim Lamrani. Le Temps des Cerises, Parizo, 2005, 231 paĝoj, 15 eŭroj.
Usono neniam aneksis Kubon, sed ĝi faris ĝin virtuala kolonio ĝis kiam, en januaro 1959, la diktaturo de Fulgencio Batista falas sub la bato de la kastristaj geriloj. Ekde tiu evento, memorigas la kolektiva verko, ne ekzistas precedenco por tiom forta malamikeco de unu lando kontraŭ alia, nome tiu de la monda superpotenco kontraŭ malriĉa lando dum pli ol kvardek jaroj. Dum ĉiuj ĉi jaroj, la kuba loĝantaro vivis en permanenta sieĝo kiu kondiĉis ĝian vivmanieron.
Rekta milit-invado, biologiaj atakoj, teroristaj atencoj, sabotado de infrastrukturoj, murdokampanjo, ekonomia strangolado, propagandmilito, konstantaj politikaj kaj diplomatiaj agresoj... En la momento, la taskito pri usonaj aferoj en Havano, s-ro James Cason, ricevas 53 milionojn da dolaroj jare por organizi internan opozicion, kvazaŭ la demokratio aĉeteblus. “Antaŭe, la insulo estis prezentata kiel sovetia tentaklo strangolonta nin. Nun estas nia amo por demokratio kiu kontraŭstarigas nin al Kubo”, ironias Noam Chomsky. Tre larĝan spacon okupas la afero de la “kvinopo de Miamo”, al kiu la verko estas dediĉita.
M.L.
Monda Organizo pri Komerco (MOK) — glosareto 2005-12
La oranĝa skatolo koncernas la evitindajn kaj reduktendajn helpojn. Ĝi entenas la “kuplitajn” internajn helpojn — do ligitajn al la produktado aŭ al la prezo de la kuranta jaro-, konsiderataj “havantaj efikon de malekvilibrigo de la interŝanĝoj”. Temas samtempe pri “subtenoj de merkatprezoj” — per minimuma prezo nomata “intervena” — kaj pri subvencioj ligitaj kun la nivelo de produktado aŭ de prezo. En Eŭropo, ekzemple, troviĝas en la oranĝa skatolo la aĉetoj farataj de la publikaj potencoj je garantiita prezo en la sektoro de cerealoj kaj de laktoproduktoj, aŭ la plusoj por agrikulturaj interezo-kvotoj.
La blua skatolo koncernas la toleratajn helpojn. Ĝi entenas la subvenciojn parte “malkuplitajn”, t.e. subordigitajn al iu produktado, sed sen ke ilia efektiva sumo estu la reflekto de la reala volumeno de tiu produktaĵo. Temas pri helpoj ligitaj al programoj de agrikultura produktlimigado, kaj kalkulataj surbaze de produktad-faktoroj fiksitaj en antaŭa periodo. La blua skatolo celas, ekzemple, la helpojn al brutaro aŭ hektaro ne ligita al prezo, sed pagataj laŭ produkto kaj fiksa surfaco.
La verda skatolo akceptas la senlime permesatajn helpojn. Ĝi entenas la subvenciojn konsideratajn sen ajna efiko sur la prezoj aŭ la agrikultura produktado de la kuranta jaro, aŭ havanta etan efikon. Povas temi, ekzemple, pri servoj de esplorado aŭ de formado farataj de la publikaj potencoj en la agrikultura sektoro. Povas temi ankaŭ pri helpoj al mediprotektado aŭ al la luktado kontraŭ naturkatastrofoj. Temas precipe, por la Eŭropa Unio (EU), pri 90% da “malkuplitaj” rektaj helpoj kiujn ĝi transigis de la blua al la verda skatolo de “unufoja pago po bieno” ekde 2005, sed kiu ne kongruas kun la kriterioj.
Tri subgrupoj de evolulandoj — sen institucia legitimeco sine de la MOK — konstituiĝis dum la ministrokonferenco de Kankuno en 2003, ĉirkaŭ specifaj agrikulturaj celoj: la G-20, G-33 kaj G-90. De tiam ili esprimis sian pozicion ankaŭ pri la ceteraj sektoroj de la intertraktadoj.
La G-20 grupigas fakte 19 evolulandojn: 9 netaj eksportantoj de agronutraĵaj produktoj, kaj 10 samtempe membroj de la G-33. Gvidataj de Brazilo, asistata de Ĉinio, Barato kaj Sud-Afriko, la G-20 prenas sur sin la gvidadon de ĉiuj evolulandoj, sed la G-33 kaj G-90 emas kontesti tion. Tiu G-20 ne estu konfuzita kun sia homonimo starigita en 1999 de la industrilandoj de la G7 kaj kiu grupigas la internaciajn financ-instituciojn.
La G-33 entenas 42 evolulandojn, el kiuj 10 estas ankaŭ membroj de la G-20, kaj 28 de la G-90. Ĝi defendas prioritate la rajton de la evolulandoj konservi fortan protekton ĉe importado.
La G-90 grupigas la 79 AKP-landojn (Afriko, Karibio, Pacifiko) asociitajn kun la Eŭropa Unio per la Konvencio de Kotonuo (Benino), la 49 malplej progresintajn landojn (MPL) — plejparte AKP-landoj — kaj la landojn de la Afrika Unio (plejparte ankaŭ AKP kaj MPL). Ĝi kunhavas la celon de la G-33 konservi fortan dogantarifan protekton por si mem, sed ĝi timas ke sentebla malaltigo de la doganaĵoj truditaj de la G-20 al la evoluintaj landoj reduktos la tarifajn preferaĵojn kiujn ĝi ĝuas eĉ krom tiuj por bananoj kaj sukero.
La G-4, cetere, grupigas Usonon, la Eŭropan Union, Brazilon (reprezentanto de la G-20) kaj Baraton (reprezentanto de la G-33). Ĝi emas anstataŭi la G-5 (kiu entenas krome Aŭstralion) por unua kadrigo de la atingoj de la intertraktadoj, antaŭ la diskutoj sine de grupoj larĝigitaj al 10-12 membroj, eĉ al “mini-ministraj” de 25 ĝis 30 membroj.
Librotenado, malgraŭ la ŝajno, estas ege politika afero, ĉar ĝi reflektas la vizion kiun oni havas pri entrepreno kaj eĉ pri la socio. Per sia decido elekti privatan firmaon sub usona influo por ellaborigi siajn normojn, la Eŭropa Unio klare elektis sian tendaron: tiun de la akciuloj, kio bone komentas la “socialan modelon” kiun ĝi asertas subteni.
EKDE LA 1-A DE JANUARO 2005, ĉe la prezentado de siaj konfirmitaj kontoj, ĉiuj entreprenoj registritaj en la Eŭropa Unio devas respekti la internaciajn librotenajn normojn ellaboritajn de privata institucio: la International Accounting Standards Board (IASB, Komitato de internaciaj librotenaj normoj). Tiu dispono, kiu tuŝas la validajn regulojn en pluraj landoj de la Malnova Kontinento, interalie tiujn de Francio kaj Germanio, vekas la atenton pri librotenado, eĉ ĉe la eksterlandaj specialistoj pri tiu fako. Kvankam, jam en 1916, Werner Sombart substrekis ĝian gravecon (“Ĝi estas nepra kondiĉo por la ekzisto de kapitalismo”*, la librotenado, ofte prezentata kiel simpla polvoza teĥniko sen ajna intereso, restis la fermita kampo de kelkaj modestaj, pasiaj kaj sekretaj librotenistoj. La Enron-skandalo, en decembro 2001, ŝanĝis ĉion. Subite, la mondo de ekonomikistoj mezuras ĝian kapablon de malbona influo sur la fundamentoj de la kapitalisma sistemo.*
Skemece, la dominanta kredo, kiel tiu de la oficialaj korpusoj de librotenado, resumeblas tiel: la librotenistoj “pekis” kun Enron, sed la novaj libroten-principoj de la IASB ekzistas por solvi la problemon kiun aperigis la skandalo. La templo de la nova librotena saĝo proponita de la IASB ŝajnas des pli alloga, ĉar iliaj grandaj pastroj faras elokventajn paroladojn. Kiu povus apriore kontesti la neceson de “bonaj” principoj, de taksado laŭ “ĝusta valoro” kaj de “pli bona ekonomia informado” adaptita al la moderna mondo? Sed tiuj belaj vortoj estas ekranegoj.
La elvokado de nova erao, danke al sursceniĝo de “librotenaj principoj”, parencas jam kun manipulado: ekzemple estas malfacile aserti ke la usona librotenado antaŭ Enron estis librotenado sen principoj. Usono ludis rolon de motoro kaj antaŭulo por la disvolvado de koncepto-kadroj, kiuj dediĉis grandan spacon al bazaj principoj, kiel tiu de “historia kosto” (la potencialaj plusvaloroj estas neniam registritaj; necesas atendi la vendon por konstati ilin) kaj de “prudento” (la potencialaj minusvaloroj estas registritaj ekde kiam ili estas konataj). Kio problemas, en Usono, tio ne estas la neekzisto de tiuj principoj, sed ilia neaplikado kaj ilia “adaptado” per cedemaj reglamentoj kiuj favoras la interesojn de la entreprenoj.
Krome, aserti, ke nombrado de principoj sufiĉas por garantii “ĝustan” librotenadon, apartenas al la kampo de sorĉado. La historio montris ke en Britio, lando kie tipo de librotenado bazita sur la principo de “fidela bildo” kaj sur rudimenta reglamentado estis levita sur pinaklo, oni vidis flori, sub preteksto mem de la fidela bildo, praktikojn kiuj havis nenion por fari kun “scienca” librotenado, kaj celis simple nur la manipuladon de la rezultoj. Tiel certaj aktivoj normale amortizeblaj estis deprenitaj de la propraj kapitaloj por eviti enkalkuladon de perdoj. Fakte, same kiel en ĉia jura aktiveco, necesas bonaj principoj akompanataj de precizaj kaj adekvataj reglamentoj. Doni pli kaj pli da libera spaco al la akciuloj kaj ĉefoj, kun librotenado laŭdire “kun principoj”, kiel faras la Eŭropa Unio per la normoj de la IASB, antaŭdiras nenion bonan.
LAŬ LA POPOLDIRO, tiu kiu volas dronigi sian hundon, akuzas ĝin je rabio. La akuzoj kontraŭ la “malnovaj” principoj de librotenado, kiuj laŭdire montriĝis nekapablaj konsideri la riskojn ligitajn kun la modernaj financ-instrumentoj, apartenas precize al tiu popoldira procedo.
En la lasta jarcento, la principo de la historia kosto estis ligita kun tiu de prudento: entrepreno devas kosideri ĉiujn potencialajn minusvalorojn (se la merkatvaloro de la aktivaĵoj estas malpli alta ol ilia kosto) kaj ĉiujn probablajn riskojn. Ĉia argumentado pri la “nekapablo” de la tradicia sistemo reflekti la novajn financajn riskojn estas do sen ajna fundo: la principo de prudento, se ĝi estas respektata, ebligas ne nur kapti tiujn riskojn, sed devigas tion fari, nome per enskribo en la pasivon tiurilatajn potencialajn ŝuldojn! Sed, oni dirus, kial, en la praktiko, la perdo-riskoj pri certaj spekulaj operacioj ne estis registritaj en la plej multaj landoj? Tutsimple ĉar la entreprenoj kaj iliaj bilancrevizoroj* premis sur la librotenadaj normigistoj por eskapigi kreskantan nombron da elementoj el la severeco de la tradicia prudento-principo. Tiel, la riskoj ligitaj kun tempaĉetoj, spekulecaj, ne estis enkalkulataj sub la trompa preteksto ke nenia sumo estis elspezita dum la subskribo de la tempaĉeta kontrakto.
Fakte, kio ĉagrenigis la flatemuloj de la nova principo de “ĝusta valoro” (aŭ aktuaria valoro), estas ke la ĝis nun valida librotena sistemo registris nur la potencialajn minusvalorojn — kaj ne la plusvalorojn. La malpravo de la principo de historia kosto ne estis malhelpi efikan traktadon de la riskoj, sed konduki al tro granda prudento: tiu “bona” principo, kiu celis mildigi tre pragmate la ĝisostan optimismon de la entreprenistoj, estis parte neŭtraligita, antaŭ ol sperti fatalan sorton, per subfosa laboro komencita antaŭ pluraj jardekoj: nun absolute necesas “dronigi” ĝin por ke ĝi cedu la lokon al la “moderneco”. La problemo estas imponmezura.
Jen la ekzemplo de entrepreno posedantaj titolojn A kiuj, borse, perdis 100, kaj titolojn B kiuj progresis je 150; laŭ la antaŭa principo de prudento, ĝi devas enkalkuli perdon de 100 (la potencialaj plusvaloroj de 150 ne estas enkalkulataj), dum laŭ la nova principo de ĝusta valoro ĝi povus aperigi profiton de 50. Tiom pli por disdoni al la akciuloj. La librotenado spertos do revolucion de siaj principoj kun la starigo de la ĝusta valoro. Tio ne estos la unua. Ekde la mezo de la 19-a jarcento okazis jam du revolucioj, laŭspurindaj por pli bone aprezi la naturon kaj la atingopovon de la lasta paradigmo-ŝanĝo.
Proksimume en 1860, la juristoj kaj bankistoj, protektantoj de la interesoj de la kreditoroj, sukcesas, sur la nivelo de la principoj, trudi koncepton de librotenado kiu bazas sur la strikta aplikado, al ĉiuj aktivaĵoj, de la principo de la plej malalta kosto, aŭ de la plej malalta merkatvaloro: tion oni povus nomi la unuan stadion de la librotenada kapitalismo. Sed tiu koncepto provokas la koleron de la defendantoj de la akciuloj, ĉar ĝi havas normale “negativajn” sekvojn por la aktivaĵoj kiuj ne havas valorigon (aŭ malfortan valorigon) sur merkato, kaj ĉar ĝi malhelpas disdoni dividendojn komence de la investoj. Laŭ tiu koncepto, la kostoj de esplorado aŭ de disvolvado (kiuj evidente ne havas aktivan merkaton) devas esti rapide enkalkulataj.
Post jaroj da akraj bataloj, kaj sub premo de la akciuloj, disvolviĝas, dum la tuta 20-a jarcento, nova koncepto kiu tendencas eviti ke la regulo de la plej malalta kosto aŭ de la plej malalta merkatvaloro aplikiĝu al la aktivaĵoj longtempe investitaj: tiuj estas do taksataj laŭ sia “amortiza kosto”, do malpliigita laŭ la uzo-daŭro, sen konsideri la fluktuaĵojn de ilia merkatvaloro se tiu estas malpli alta. Danke al tiu novigo, pli regulaj dividendoj povas esti disdonataj, kaj tio ekde la komenco de la investo-ciklo: jen la dua stadio de la librotena kapitalismo. Tiel, en la antaŭa ekzemplo, la kostoj de esplorado kaj de la speciala materialo estos etendataj sur la daŭro de la investociklo, anstataŭ esti brutale enkalkulata ĉe la komenco de tiu ciklo.
SED HODIAŬ, dum okazas gigantaj fuzioj kiuj implicas enormajn amasojn da kapitaloj por pagi interezon, dum pli kaj pli urĝataj kaj avidaj gvido-skipoj kaj akciuloj dominas la scenejon, tiu dua stadio troviĝas eksdata. Aperas do tria genia ideo: fari tiel ke pli kaj pli granda nombro da aktivaĵoj, precipe senkorpaj kaj financaj, tute ne estu plu amortizataj; permesi la enskribon, en la kalkulo, potencialajn plusvalorojn; mezuri tiujn plusvalorojn laŭ la ĝusta valoro, do laŭ estontaj profitoj kalkulataj de fakuloj surbaze de taksado de estontaj vendoj, sen ajna rekta referenco de merkatvaloroj. Jen la tria stadio de la librotena kapitalismo, la stadio de aktualigo, aŭ aktuaria stadio.*
La pliparto de la tekstoj dediĉitaj al la internaciaj normoj de la IASB celas pasigi tiujn novigojn kiel korektojn de la nesufiĉaĵo de la antaŭa sistemo — “nesufiĉaĵo” kiu kuŝas tute ne en ĝia nekapablo konsideri la riskojn de la kapitalisma mastrumado kaj laŭspuri ties efikecojn, sed en ĝia nekapablo kontentigi la kreskantan apetiton de la gvidoskipoj kaj de la akciuloj.
Por atingi siajn celojn, la nova librotena kapitalismo forigis la restojn de la du “praaj” principoj: la principon de la amortiza kosto kaj la principon de prudento. La principo de la sistema amortizo (aŭ malpliigo) de la kosto estas jam nun enbreĉita en la kazo de certaj senkorpaj aktivaĵoj, kiel tiu de la goodwill (sumo de potencialaj profitoj kiun la vendanto de entrepreno pagigas al la aĉetanto), kaj la markoj, kies vivodaŭro estas nun taksata “nedifinita” kaj kiuj, laŭ la nuna konsidero, nur eventuale perdas valoron. Makroekonomie, la kapitalismo gajnas per tio pli altan (fiktivan) rentabilitaton, eĉ se la valorperdo de kelkaj grupoj en malhelpo povas okupi la titolpaĝojn.
La principo de prudento ja ĉeestas en la novaj usonaj koncepto-kadroj kaj en tiuj de la IASB, sed ĝi estas kripligita. Ĝi ne esprimas plu la devon enkalkuli potencialajn perdojn kaj ekskludi eblajn profitojn, sed la simplan devigon “inkludi certan gradon da prudento en la plenumado de la juĝado dum la taksadoj”; la vojo estas libera por la principo de malprudento!
La kialoj por la apero de la ĝusta valoro ŝajnas do pli kompleksaj ol la oficiala versio volas kredigi. Ĉu gajneblas per ĝi pli grandan kontrolon de la gvidantoj kaj pli bonan informadon por la akciuloj? Nenio estas malpli certa. En multaj kazoj, la ĝusta valoro estas fakte “fakula valoro” bazita sur taksado de estontaj vendoj. Eĉ en la kazo en kiu objektivaj merkatvaloroj estus uzataj, la gvidoskipoj gajnus da libereco por la atribuado de dividendoj, ĉar ili povus disdoni la ĉielan manaon surbaze de simplaj profitesperoj!
Por la akciuloj, oni povas sin demandi kio estas pli bona librotena informado. Evidente estus stulte pensi ke la plibonigo venas de la sola fakto reflekti la borsan kurzon: en kio la librotena rekopiado de donitaĵoj jam donitaj de la borso donus pli bonan informadon?
Fakte, la vera kialo de la paradigmo-ŝanĝo estas afero de dividendoj. Tutsimple, la nunaj akciuloj kaj iliaj gvidantoj ne interesiĝas pri pli da informo, sed pri pli da mallongtempa mono, kaj sur la nivelo de tiu postulo la librotenado ludas esence gravan rolon. La enmeto de la “ĝusta aktuaria valoro” en la librotenadon — valoro debatata, sed rifuzata de preskaŭ du jarcentoj — donas al ili tri fundamentajn avantaĝojn: ĝi pravigas simple taksatajn potencialajn plusvalorojn; ĝi permesas, per la procedo de aktualigo, etendi la disdoneblajn profitojn laŭ la tuta daŭro de la investociklo, dum ili, laŭ la antaŭaj principoj, estas malfruigataj ĝis la fino de la ciklo aŭ dependas de realaj vendoj; fine, ĝi permesas aperigi komplete fiktivajn profitojn, se la postulataj malvalorigoj estas “forgesitaj”.
Tiel, goodwill de 1.000 milionoj da eŭroj akirita por daŭro de dudek jaroj okazigus registradon de perdo de 1.000 milionoj da eŭroj dum la unuaj jaroj de la investociklo, laŭ la reguloj aplikataj komence de la antaŭa jarcento, kaj de regulaj perdoj de 50 milionoj da eŭroj laŭ tiuj fine de tiu jarcento. Estonte, ĝi okazigus perdojn nur se la gvidantoj kaj la bilancrevizoroj juĝas tion necesa, konsidere al la (malbonaj) estontaj rezultoj de la koncernata entrepreno. Tio povas, ĉe la limo, konduki al neniam enkalkuli kiel perdon tiun investon antaŭ la fina kolapso!
Certe, la taksadoj laŭ ĝusta valoro estas kontestataj; ili celas, ĝis nun, nur limigitan nombron da aktivaĵoj, kaj povas kelkfoje koncerni specojn de librotenado kiuj ne rekte servas al la distribuado de profitoj; sed la afero estas survoje, kaj se tiuj taksadoj ĝeneraliĝus, eblus diri ke la librotena kapitalismo atingis sian plej superan stadion!
Tia evoluo ne estas hazardo, kaj ĝi ne funkcias, kiel volas kredigi la IASB, en etera universo, regata de asembleo de neŭtralaj profesiuloj inspiritaj de la devo fari bone kaj de tiu kontentigi la ĝeneralajn interesojn. Kiel substrekis Bernard Colasse, malantaŭ la retoriko de sendependeco, de kompetento kaj de neŭtraleco kaŝiĝas tute aliaj realaĵoj. La bela ekvilibro de la potenco sur nivelo de la administrantoj estas komplete trompa; en la faktoj, estas privilegiata la borsa regmaniero. Dek el la dek-kvar direktejanoj de la IASB, privata institucio kun sia sekretariejo en Londono, venas de la anglosaksa universo. Proksimaj de tiuj, la membroj de la ceteraj landoj (unu por Francio) estas ĝenerale zorge elektitaj el inter la profesiuloj kiuj laboris kun grandaj anglosaksaj bilancrevizoraj kabinetoj. En tiuspecaj organizoj oni ĝenerale ne invitas defendantojn de la germaneca kunmastrumado aŭ sindikatajn reprezentantojn!
La IASB PRETENDAS VOLI KONSTRUI la komunan internacian sistemon de librotenado surbaze de “konverĝo” de la ekzistantaj sistemoj. Temas fakte pri kvazaŭ totala konformigo al la usona maniero regi la entreprenojn. Ĝia koncepta kadro estas la sozio de ĝia usona versio: ĝi privilegias la aktuarian valoron. Kiam Vaŝingtono decidis forlasi la principon de sistema amortizo de la goodwill, la IASB rapidis sekvi la modelon de la “granda frato”. Ĝi faris same kiam ĝi dekretis ke la ĝusta valoro devas fariĝi la panaceo.
La Eŭropa Unio tutsimple rezignis sian propran librotenan politikon kaj transdonis ĝin al la IASB ekde la 1-a de januaro 2005. Ĝi povintus proponi, kiel soklon de la estonta internacia librotenado, modernigitan “kontinentan” koncepton de la tradicia librotenado zorgantan pri la longtempaj interesoj de la interesatoj. Ĝi eĉ ne provis.
Tamen, por maski sian faktan kapitulacon antaŭ la usonaj normoj, generally accounting accepted principles (ĝenerale akceptataj librotenaj principoj), la Eŭropa Komisiono starigis komitaton pri librotena regulado, kiun ĝi prezidas kaj en kiu sidas reprezentantoj de ĉiu membrolando. Tiu komitato decidas pri ĉiu normo de la IASB per kvalifikita plimulto. Ĝiaj laboroj estas preparataj de alia komitato, konsistanta el fakuloj de la privata sektoro, la Konsulta Grupo pri Financa Informado en Eŭropo (laŭ la angla akronimo: Efrag).
La nova librotenad-modelo troviĝas en la kontinueco de la principoj de la “enrona” filozofio. Ĝi celas unue favorigi la koncentriĝon de la kapitalo per forigo de la devo amortizi certajn aktivaĵojn kiuj aperas dum fuzioj. Ĝi permesas samtempe pliigi artefaritan riĉecon kaj rentabilitaton, en mikroekonimia kiel en makroekonomia skalo. Krom pli fruan kaj pli abundan disdonadon de dividendoj, ĝi subtenas mallongtempan mastrumadon, ĉar la uzo de taksad-teĥnikoj bazitaj sur tiu de aktualigo, ne instigas la gvidantojn engaĝiĝi en projektojn de malrapida maturiĝo.
Fine, ĝi igas la kontroladon de la kontoj pli malfacila kaj pli multekosta. Akciuloj, bilancrevizoroj, kont-ekspertizistoj kaj financ-manaĝeroj, unuiĝintaj, kun raraj esceptoj, en sankta alianco por la defendo de siaj fundamentaj interesoj, havas ion por ĝoji pri tiu evoluo kiu oferas la protekton de la kreditoroj kaj de la salajruloj. Kaj impulsate de Bruselo.
Malproksimas la tempo kiam, en 1861, la prokuroro Dupin, decida subtenanto de la prudento-principo, lanĉis: “Oni ne distribuas esperojn, sed ekuojn!” Je la fino de tri revolucioj, la librotena kapitalismo estas akironta sian plej superan stadion, se ne manifestiĝas kelkaj “ĝenuloj”. Sed ties tasko estus des pli malfacila, ĉar la paro Usono-IASB estas ekstreme potenca. Ĝi disponas pri solida politika kaj financa asizo, kaj ĝia propagando estas tre celtrafa: la ripetada uzo de tiom fortaj vortoj kiel “ĝusta valoro” aŭ “ekonomia informado”, la sistema kaj partieca nigrigo de la “jura” librotenado (plej akra insulto) kaj de la “malnovaj regad-manieroj” de la “malnova Eŭropo” parencas kun vera ideologia gurdado malfacile rezistebla.
Por tiu kiu volas, tamen eblas, kiel la gratantoj de palimpsestoj, vidi sub la eŭfemismo de la pretendata “pli bona informado” la naŭzan realecon de tondado de dividendoj!
Jacques RICHARD.
“Ni ne amis nin do ĉio al ni egalis ĉie
Oni ne amis nin, do ni agis fie.”*
Magyd Cherfi, kantisto, eksĉefo de la grupo Zebda.
Por ke pulvejo eksplodu, necesas samtempe pulvo kaj eksplodilo. Sen eksplodilo, la pulvo ne eksplodus. Sen pulvo, la eksplodilo ne longe fajrus. Kio okazis en la francaj antaŭurboj ekde la fino de oktobro, pravigas unuavice tiun simplan evidentaĵon. Pelata de sia ambicio (fariĝi prezidanto) al permanenta superatutado de la ĉefministro Dominique de Villepin, kiel de la rivalaj gvidantoj de la ekstremdekstro Jean-Marie Le Pen kaj Philippe de Villiers, la ministro pri internaj aferoj Nicolas Sarkozy videble faris fajregon por pli bone fanfaroni ke li estingas ĝin. Kaj lia verba provoko* resonis kiel instigo al reala provoko en la oreloj de certaj policanoj tentataj konduti kvazaŭ kolonia armeo en la antaŭurboj majoritate loĝataj de arab- aŭ nigrafrik-devena loĝantaro tamen franca. “Kutimo estas dua naturo”: kia simbolo, tiu decido, kiel pravigon por noktelirmalpermeso, uzi la leĝon pri esceptostato de 1955, kiu ebligis nome la masakron de plurdekoj da alĝerianoj en la pariza regiono la 17-an de oktobro 1961 kaj, la 5-an de majo 1988, de dek-naŭ kanakaj aktivuloj en la groto de Uveo*, en Nov-Kaledonio.
Do, la anonco “purigi per Kerĥero” la “feĉon” de la antaŭurboj, sekvata, en Clichy-sous-Bois, de la morto de du adoleskantoj en ŝtata elektrejo* kaj de ĵeto de granato antâu la moskeo Bilal, donis la signalon al perŝtupa akrigo. Kiun la ministro pri interno certe povintus tuj haltigi se li irintus surloken por senkulpigi sin. Sed substreki la evidentajn respondecojn de s-ro Sarkozy estas unu afero, igi lin propeka kapro — kaj nur lin — estas alia. Tion fari riskis la socialistaj ĉefoj, ne sen bona dozo da hipokriteco. Antaŭ jaro, la tre oficiala Ŝtata Kalkulejo jam anticipe respondis al ili: “Tiu kriza situacio ne estas la produkto de la enmigrado. Ĝi estas la rezulto de la maniero en kiu la enmigrado estas traktita [...] La publikaj potencoj estas alfrontitaj al situacio kiu kreiĝis iom post iom dum la lastaj jardekoj.”* Oni ne povus pli bone diri la bankroton de tridek jaroj da dekstra regado, sed ankaŭ — malgraŭ certaj klopodoj marĝene — de maldekstra: la antaŭurboj koncentras ĉiujn malbonojn kiujn suferas la popolaj kategorioj.
Kelkaj ideologoj, trafitaj de “komplot-malsano”, asertis ke ili trovas malantaŭ la eventoj la manon de la organizita delikto kaj de la islamistoj. Preskaŭ ĉiuj observantoj male insistis pri la sponteco de la eksplodo. Ĉiu scias ke la komerco de la deliktuloj prosperas en la kalmo. La religiaj respondeculoj rolis perante — ĝis tiu stranga kontraŭperforta fatvo de la Unio de la Islamaj Organizoj de Francio (UIOF).* Sed antaŭ ĉio, kiu povus respondecigi kelkajn stratulaĉojn aŭ kelkajn “fratojn” pri la getoigo de 752 tiklaj urbaj zonoj, kie vivas proksimume kvin milionoj da homoj? Kune kun la diskriminacioj kaj la rasismo kiuj frapas la junajn arabojn kaj nigrulojn, tiu urba rasapartigo, brutala neado de la “franca modelo de integriĝo”, sufiĉas, kiel montras Laurant Bonnelli*, por klarigi la nunan eksplodon. Mallonge, ĉio kion kaŝis la afero pri la vualo, aperas fine en plena lumo.
La eventoj de Clichy-sous-Bois neniam havintus tiajn sekvojn, se la kvartaloj nomataj tiklaj ne troviĝus en la vojkruciĝo de tri akriĝintaj krizoj: sociala krizo, postkolonia krizo kaj krizo de politika reprezentado. Tiuj vokas nun al ĝeneralaj solvoj, kiuj rompos kun la novliberala logiko realigata de la dekstro post esti praktikata de bona parto de la maldekstro...
Jen certe kial la politika klaso, en sia grandega plimulto unuanima kun la registara slogano “ordo kaj justeco”, montriĝis multe pli insista pri la unua ol pri la dua. Ĉu tiu tendenco ekskludi la tamen decidan temon de la solvo povos daŭri kiam la kalmo — provizore — estos reveninta? La estonto de la antaŭurboj ĉiukaze meritas pripensadon, debaton kaj agadon.
Kiam la temo “integrado” aperis en la 1980-aj jaroj, ĝi logis: kontraste al “asimilado”, ĝi ŝajnas agnoski la respekton de la kulturo, de la tradicioj, de la lingvo kaj religio de la novaj francaj civitanoj. Sed, ĉe la uzado, ĝi montriĝis subminita. Ekde kiam la integrado ne funkcias, akuza fingro montras la junulojn de la antaŭurboj, kvazaŭ por demandi ilin: “Kial vi ne klopodas por integriĝi?” Anstataŭ turni sin al socio nekapabla certigi la egalecon de rajtoj kaj ŝancoj por ĉiuj siaj infanoj, kia ajn estu ilia deveno, haŭtkoloro, sonado de ilia antaŭnomo, ilia konfesio.
Kaj la simpla moralo kuniĝas, ĉi tie, kun la nacia intereso. Ĉar la gefiloj de la enmigrintoj de hieraŭ havas apenaŭ la ŝancojn por vivi decan vivon kaj vivigi ĝin al siaj idoj, se ili ne alprenas sian tutan lokon en la franca socio. Sed tiu ankaŭ havas apenaŭ ŝancon eliri el la ĝenerala krizo kiun ĝi trairas, se ĝi rezignas pri la kontribuado, energio kaj kompetentoj de dekono de sia loĝantaro. Jen unu el la decidaj demandoj de la venontaj jardekoj.
Kiel atingi tion? Certe ne per reduktado de la rimedoj dediĉitaj al funkciado kaj renovigo. Ekde la elekto de Jacques Chirac kiel prezidanto de la respubliko, en majo 2002, la antaŭurboj estis la unuaj viktimoj de la buĝetaj reduktoj realigitaj nome de la sanktigita Eŭropa Pakto de Stabileco. Tiel la dekstraj registaroj reduktis la kreditojn destinitajn al rekonstruado de la plej difektiĝintaj loĝejoj, nuligis centmilojn da “dungoj por junuloj” kaj da “edukadohelpoj”, malaltigis la nombron da instruistoj kaj da aliaj oficistoj, subvenciojn por asocioj, oferis la policon de proksimeco favore al dismeto de interven-fortoj, ktp. La “plano” anoncita la 8-an de novembro de la ĉefministro Dominique de Villepin kontentiĝas restarigi etan parton de tiuj kreditoj nuligitaj de lia antaŭulo — kaj profitas de tio por pridubigi la devigan lernejon ĝis la 16-a vivojaro starigitan de la generalo de Gaulle en 1959!
Por la plimulto de la politikistoj, la solvo estus en la promocio de eta emigrad-devena elito, kies membroj, interŝanĝe de sia socia sukceso, taskus sin pri konservi la ordon inter la samdevenuloj. Neniu alia ol s-ro Sarkozy formulis tiun vizion: kvazaŭ la doktoro Jekyll kaj Mister Hide, tiu ordulo volas esti ankaŭ la ŝanĝulo, eksa partizano de forigo de la mortpuno, patrono de la Franca Konsilio de la Islama Kulto (FKIK, france CFCM), hezitanta pri la kontraŭvuala leĝo, favoranta la “pozitivan diskriminadon” kaj eĉ la voĉdonrajton por komunumaj elektoj. Apud tio, la “sekreta raporto” de la sekretario de la Socialista Partio taskita pri enmigrado, s-ro Malek Boutih, ŝajnis aparte reakcia — tiom ke ĝi estis fine ĵetita en la forgesejon de la strato Solferino.*
Kompreneble ne temas pri malŝati la “ŝanĝetojn”, kondiĉe, kompreneble, ke ili iru en la bonan direkton. Tiel pri la konvencio subskribita de la Instituto de Politikaj Esploroj de Parizo kun certa nombro da liceoj de la zonoj de prioritata edukado (ZEP, laŭ la franca). Iuj timas ke, post eniro sen pasi la konkurson, la junuloj devenaj de antaŭurboj farigas malpli valoraj studentoj. Tio tute ne okazis: ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj troviĝas rapide inter la plej brilaj studentoj de politikaj sciencoj — restas por scii ĉu ilia eniro en la profesian vivon estos ankaŭ tiom sukcesa. Kaj la sukceso de tiu eksperimento vekis en la liceoj de malfavorigitaj kvartaloj ian esperon, nutratan de la kuratoreco kiun certigas multaj de la “grandaj fratoj”. Facile imageblas la sukceson kiun havus ĝeneraligo de tiu pozitiva diskriminacio — sur socia bazo, ne sur etna — al ĉiuj grandaj lernejoj. Sed ni ne troigu la atingopovon: ĝi koncernus ĉiukaze nur kelkcent studentojn el la miliono da getoigitaj junuloj.
Por respondi al la atendo de la grandega plimulto de la antaŭurbaj loĝantaroj, ne necesas aldonaj helpetoj, sed, por repreni la esprimon de la kumunista deputito de Seine-Saint-Denis Patrick Braouezec, “Grenelo de antaŭurboj”. La ĵusa raporto de la Ŝtata Observejo de la ZUS konfirmas ke kompare kun la nacia mezumo, la kvoto de senlaboreco kaj de lerneja malsukceso estas duoble pli alta, la mezuma impostenspezo je 40% pli malalta, la “establoj de medicina praktiko” duoble malpli nombraj, la delikteco duone pli alta...* Kiel inversigi tiujn tendencojn sen aliri al radikalaj reformoj kiuj krome bezonos amasan financadon?
Rompi la getoigon havas la kondiĉon samtempe akceli konsiderinde la renovigon de la malriĉaj urboj kaj la disvolvadon de la miksiteco de la riĉaj urboj, kio necesigas samtempe dekmiliardojn da eŭroj kaj politikan volon kiuj montriĝus per meĥanismoj kapablaj trudi la leĝon pri urbaj solidareco kaj renovigo* pri kiu la urbestro kaj deputito de la [dekstra] partio UMP de Argenteuil Georges Monthron ĵus deklaris: “Se oni ne aplikas [ĝin] (...), ni proksimiĝos al urba eksplodo”.* Same, kiel ĉesigi la lernejan malsukceson en la antaŭurboj sen redistribui konsiderindajn materiajn kaj homajn rimedojn? Ankaŭ la nepra ofensivo kontraŭ la senlaboreco implicas eksterordinaran fortostreĉon por krei publikajn kaj privatajn laborlokojn, multe pli ol en tiuj Impostliberaj Urbaj Zonoj (ZUF, laŭ la franca), kiuj alportas pli da senimpostigoj ol da lokaj dungoj. Tamen necesas ke tiuj proponoj fariĝu celo de naciskala socia mobiliziĝo ankaŭ en la urbocentroj mem — en antaŭurboj kiel aliie, la batalo por loĝado, por lernejo, por dungo, por publika servo kunigas ĉiujn popolajn fortojn. Sed la urbocentroj estas, kun kelkaj esceptoj, “politikaj dezertoj”. La tradicia maldekstro forlasis ilin, eĉ se la Komunista Partio tie daŭre havas bastionojn, pli instituciajn ol aktivajn.* La alimondismo tie ne enradikiĝis. Kaj, du jardekojn post la Marŝo por egaleco de 1983 kaj ĝia posta alpropriĝo fare de la organizo SOS Racisme, la aŭtonoma asocia movado restas malmulte strukturita kaj profunde dividita.
Certe pro tio, la reago al la dramo de Clichy alprenis la formon de violenta eksplodo kontraŭ ĉiuj simboloj de la getoigo, manke de politika spaco kie povu konverĝi la aspiroj de tiuj junuloj kaj tiuj de ĉiuj progresemaj fortoj. Sed tiuj novstilaj “kampulribeladoj” respondas ankaŭ al la “muro” kiun kontraŭmetas al la postuloj potenco kondamnita jam de jaroj en la urnoj kiel en la strato...
Tiu struktura malforto estas des pli grava ĉar la tempo urĝas. La temo de la antaŭurboj devus nun fariĝi unu el la ĉefaj zorgoj de la franca politika vivo. Prokrasti la neprajn reformojn, tio riskas larĝigi la frakturon inter la integrita Francio kaj la getoigita Francio (do inter la enmigrinta kaj la origina Francio), kun baldaŭ la danĝero de ia rampanta gerilo, kiun la tradicia subpremo certe ne venkos. Kiel diris, antaŭ kelkaj monatoj, Tarek, tamen unu el la feliĉaj elektitoj de Politikaj Sciencoj: “Ili ebligu al la dua kaj tria generacioj fine ĝui egalajn rajtojn. Alie, iun tagon, “Ma 6T va crack-er”* ne estos plu filmo, sed terura realeco de la putrantaj kvartaloj.”* En novembro 2005 komencis la retrokomputado.
Dominique VIDAL.
En la mondo, la nombro da kronikaj subnutratoj pasis de 826 al 852 milionoj inter 1995-1997 kaj 2000-2002. Por tri kvaronoj da ili temas pri kamparanoj, precipe agrikulturistoj. Ili estas 204 milionoj en subsahara Afriko, kie la vivespero regresas ekde antaŭ 20 jaroj. La agrikulturistoj konsistigas tie du trionojn de la aktivuloj — do 110 milionojn pli ol en 1969-71-, kaj ili estas triono de la loĝantaro. Sub preteksto ke la parto de subsahara Afriko en la tutmondaj komercaj interŝanĝoj falis de 2% al 1,6% inter 1990 kaj 2004, legeblas ie kaj tie ke ĝi ne estas sufiĉe integrita en la monda merkato... Jen enorma malvero: la parto de interŝanĝoj en la malneta interna produkto (MIP) estis tie, en 2003, 52,7%, kontraŭ 41,5% mezume mondvaste, 19% en Usono, 19,9% en Japanio kaj 16% en la eŭro-zono (ekster internaj interŝanĝoj).* La konkludo de tio estis neniam publikigita: se oni apartigas la 70% de la sojlolandoj de orienta Azio (kun Ĉinio ĉekape), la riĉeco de la nacioj estas inverse proporcia al ilia integriĝo en la mondan komercon!
La elcentaĵo de subnutratoj en la evolulandoj estas proporcia al la parto de agrikulturaj produktoj en iliaj totalaj eksportoj.* Kun la escepto de tropikaj produktoj, la nutraĵa deficito (diferenco inter produktado kaj konsumado) forte kreskis. Tiel, de 1995 ĝis 2003, la agronutraĵaj eksportoj de okcidenta Afriko kreskis je 50% (de 4 al 6,1 miliardoj da dolaroj), sed la deficito de ĝiaj nutraĵaj interŝanĝoj kreskis pli: 55% (pasante de 2,9 al 4,3 miliardoj da dolaroj).
La celo de la ministrokonferenco de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) en Honkongo devus esti la fiksado de daŭremaj reguloj de la komerco, konsiderante la kreskon je 3 miliardoj de la totala nombro da homoj inter 2000 kaj 2050, el kiuj 1 miliardo en subsahara Afriko. Kaj tio en la kunteksto de klimata varmigo pri kiu brazilaj esploristoj taksas ke, se la planeda temperaturo altiĝos je 5,8 gradoj, la potencialaj teroj de Brazilo por sojo, maizo, pluva rizo, fazeolo kaj kafo malpliiĝos je duono, kaj je triono se la altiĝo estos nur je 3 gradoj.* Tio devus mildigi la eksportemon de nutraĵoj de lando kie, por produkti kaj vendi eksteren pli kaj pli da sojo kaj da bovviando, la senarbarigo de Amazonio forte kontribuas al la forcej-efiko.
Fronte al tiaj problemoj, kia respondo? Jen: la ardo de ĉiuj ŝtatoj fari el la ciklo de komercaj intertraktadoj nomata ‘Doha’* (aŭ “de disvolvado”) tiun de la “aliro al la merkato” en ĉiuj kampoj! La multflanka strategio, kiel la duflanka, de la du komercaj superpotencoj Eŭropa Unio (EU) kaj Usono estas travidebla: ĉar la agrikulturo “pezas” malpli ol 2% de ilia MIP, kontraŭ proksimume 75% por la servoj kaj la industri-produktoj (el kiuj la agro-nutraĵaj produktoj), la neproj de kresko kaj dungo postulas eksporti ĉiam pli da servoj kaj da industri-produktoj, eĉ se importi pli da nutraĵoj. La sinsekvaj reformoj de la eŭropa komuna agrikultur-politiko (KAP) depost 1992, de la leĝo pri agrikulturo (Farm Bill) en Usono ekde 1996, kiel de la Interkonsento pri Agrikulturo (IpA) de la MOK realigata ekde 1995, havis tiun solan celon, kiu restas tiu de la Doha Ciklo.
Por ke la agrikulturistoj politike akceptu tiujn reformojn, necesis kompensi la malaltiĝon de la agrikulturaj prezoj per subvencioj rekonataj de la IpA kiel tiuj kun malmulte da “malekvilibriga efiko por la interŝanĝoj” — en la ĵargono de la MOK, ili estas klasitaj en la “blua skatolo” — aŭ se ili tute ne havas tiajn efikojn, ili estas klasitaj en la “verda skatolo” (vd la glosaron). Tio signifas ke la helpoj devas esti parte (blua skatolo) aŭ komplete (verda skatolo) “malkuplitaj” de la nivelo de la prezoj aŭ de la produktado de la kuranta jaro. La diskurso pri la bonfaroj kiuj rezultus el tio por la medio, la pejzaĝoj, la kvalito de la produktoj kaj la bonfarto de la animaloj estas nur alibio por uzo de la impostpagantoj.
La EU provis “vendi” tiujn reformojn al la evolulandoj dumaniere. Unuavice, ĝi akceptis elimini je kontraktita dato, la “restituaĵojn”, nomo donita al ĝiaj subvencioj por eksportado, kiuj efektive malaliĝis de 9,5 miliardoj da ekuoj en 1992 al 3,4 miliardoj da eŭroj en 2002. Sed, kiel Usono, ĝi rifuzas indiki al la MOK la rektajn helpojn de la blua kaj verda skatoloj kiuj ankaŭ helpas, kvankam malrekte, al la eksportproduktoj. Tio estas la kazo, ekzemple, de la helpoj por cerealoj kaj, sekve, por la viandoj de animaloj kiuj konsumis ilin. Duavice, la Unio proponis, la 28-an de oktobro 2005, redukti je 70% la tutaĵon de siaj internaj kuplitaj subtenoj, kaj malaltigi je 46% mezume siajn doganaĵojn, escepte de “problemecaj produktoj”. Evidente ĝi atendas kompense de la evolulandoj ke ili faru ekvivalentajn ofertojn por la aliro al iliaj merkatoj de servoj kaj neagrikulturaj produktoj. La proponoj de Usono redukti je 53% siajn internajn kuplitajn subtenojn* kaj je 55% ĝis 90% la doganaĵojn iras en la saman direkton.
Ekde la ministrokonferenco de la MOK de Kankuno (septembro 2003), la evolulandoj ĉesigis la hegemonion de la kvaropo (Usono, EU, Japanio, Kanado) sur la MOK. Post apero de la grupiĝoj de landoj nomataj G-20, G-33 kaj G-90 (vd la glosaron), Brazilo kaj Barato anstataŭis Japanion kaj Kanadon en G-4 kaj gvidas la intertraktadojn. Kun la risko perfidi la plimulton de la evolulandoj kaj daŭre marĝenigi la plej malriĉajn landojn de la G-90.
La evolulandoj lasas sin ĉiam malpli trompi per la “skatol-ludo” kiun faras la EU kaj Usono ekde 1992, transigante kreskantan elcentaĵon de siaj subtenoj de la oranĝa skatolo (“kuplitaj” subtenoj, do nepre reduktendaj) al la blua skatolo, poste al la verda skatolo — en kiun la reformo de la KAP de junio 2003 kaj de aprilo 2004 permesis enmeti 90% de la internaj subvencioj! En realo, ekde 1995, Vaŝingtono kaj Bruselo trompas amase pri la indikado de siaj internaj kaj eksportaj subtenoj, kaj ĉe konformeco de la PAK kaj la Farm Bill kun la reguloj de la IpA.
La artikolo 6.2 de la IpA disponas ke, por la evoluintaj landoj, la subvencioj al “eniraj” produktoj* (do por intera konsumado, precipe krudmaterialoj) estas “kuplitaj”. Ĉar 60% de cerealaj, oledonaj kaj proteinaj produktoj (COP) de la EU kaj de Usono estas eniraj por animalaj produktoj, el tio sekvas ke 60% de la rektaj helpoj por COP (9 miliardoj da eŭroj jare) estas “kuplitaj”. La Unio tamen indikis ilin por la blua skatolo, kaj Usono indikis siajn rektajn pagojn en la verda skatolo. En tri lastatempaj juĝoj, la Organo de Regulado de Malkonsentoj (ORM) de la MOK fine agnoskis ke necesas konsideri la tutaĵon de la subvencioj kiujn profitas eksportataj produktoj — inkluzive tiujn de la verda skatolo — kiel kontribuantojn al dumpingo.
Fronte al Bruselo kaj al Vaŝingtono, la G-20, G-33 kaj G-90 havas komune tion ke ili postulas de la evoluintaj landoj la forigon de restituaĵoj, fortan redukton de la “kuplitaj” subtenoj kaj de la doganaĵoj. Neniu el tiuj grupoj kontestas la legitimecon de la MOK fronte al la riskoj, juĝataj klare pli altaj, de duflankaj interkonsentoj pri liberkomerco, kiel videblas en tiuj, aparte maljustegaj, kiujn la EU volas trudi al la AKP-landoj (Afriko/Karibio/Pacifiko) en 2008.* Ĉiuj rifuzas malfermi siajn merkatojn de neagrikulturaj produktoj kaj de servoj antaŭ ol esti certaj pri la ĉesigo de la agrikultura dumpingo de la Nordo kaj pri larĝa malfermo de ĝiaj agronutraĵaj merkatoj.
Ekster tiuj konverĝoj, la 3 G estas dividitaj laŭ la grado de protekto de ilia interna merkato.
La G-20 estas disŝirita inter siaj naŭ plej konkurencivaj membroj — inter kiuj tiuj de la Mercosur* kaj Tajlando — kiuj deziras maksimume larĝigi sian aliron al la merkato de la aliaj landoj, inkluzive tiuj de la Sudo, kaj la kontraŭeco de la dek membroj kiuj krome apartenas al la G-33 (inter kiuj Ĉinio, Barato kaj Indonezio), kiuj volas konservi fortan protekton, inkluzive kontraŭ la aliaj evolulandoj. Ĉar, en 2004, 51% de la agronutraĵaj eksportoj de Brazilo estis destinitaj al aliaj evolulandoj, kontraŭ 23% en 1990. La membroj de la G-90, siavice, prave timas fortan erozion de la tarifaj preferecoj, kiujn ili ankoraŭ ĝuas, se la EU kaj Usono tro forte reduktas siajn nepreferecajn doganaĵojn.
La nunaj reguloj de la IpA estas maljustaj: nur la riĉaj landoj povas subteni siajn agrikulturistojn per permesitaj internaj subvencioj, sed kiuj havas efikojn de dumpingo kaj de substituado al importoj, dum ili trudas samtempe al la malriĉaj landoj redukti la solan instrumenton pri kiuj ili disponas: la protekton ĉe importo. Pro tio, la nutraĵa suvereneco — efika protekto ĉe importo-, ligita kun malpermeso de ĉia eksportado sub la meza totala produktokosto sen rekta kaj malrekta subvencio estas, paradokse, la malplej protektisma formo de subteno por ĉiuj landoj.
Rebazi la PAK kaj la IpA sur la nutraĵa suvereneco estas en la evidenta intereso de la EU, ĉar ĝiaj eksportadoj al triaj landoj, en elcentaĵo de sia totala produktaĵo 2000-2003, estis nur 10,7% por cerealoj, 6,9% por viandoj kaj 9,5% por laktoproduktoj. Aktuale, la agrikulturo servas al ĝi kiel interŝanĝo-mono en siaj intertraktadoj ĉe la MOK kaj un la Mercosur en la perspektivo malfermi kromajn merkatojn por siaj eksportoj de servoj kaj de industriproduktoj. Sed, ĉe tiu ludo, ĝi riskas perdi senfine pli ol siajn 11 milionojn da agrikulturaj aktivulojn, pro la “multfunkcieco” de la agrikulturo: nutraĵ-produktado, konservado de la medio, maŝigo de la teritorioj, ktp. Usono estas en komparebla situacio, ĉar ĝia agronutraĵa pluso ne ĉesas malkreski: ĝi pasis de 26,8 miliardoj da dolaroj en 1996 al 14,3 miliardoj en 2001 kaj al 7,3 miliardoj en 2004, kaj la prognozoj por 2005 estas 4 miliardoj, kaj deficito je meza kaj longa tempo.
Por instigi Eŭropon kaj Usonon engaĝiĝi en politikon de nutraĵa suvereneco, la strategio simplas: ĉesigi iliajn amasajn trompadojn por devigi ilin, sub la premo de iliaj agrikulturistoj senigitaj je subvencioj, rebazi la KAP kaj la Farm Bill sur laborpagajn prezojn por la produktistoj, do sur efikan protekton ĉe importado.
Ĉar tia agmaniero malkongruas kun la celoj de la MOK, konsidereblas du solvoj: aŭ reveni al la speciala statuso de la agrikulturo en la Ĝenerala interkonsento pri dogantarifoj kaj komerco (GATT) de antaŭ 1995 (kie ĉiuj formoj de protekto estis fakte permesitaj), sed aliflanke malpermesante ĉiajn subvenciojn por eksportado; aŭ, prefere, konfidi la reguladon de la agrikulturaj interŝanĝoj al institucio kiu povus esti la Organizo de la Unuiĝintaj Nacioj pri Nutraĵo kaj Agrikulturo (angle FAO) aŭ la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD), aŭ eĉ al iu alcela institucio. Ĝi havus ankaŭ la funkcion certigi la internacian kunordigadon de la mastrado de la propono, por eviti la strukturajn superproduktadojn kaj trudi minimumajn prezojn, aparte por tropikaj produktoj.
Jacques BERTHELOT.
la 7-an de decembro 2005
Plej bona rimedo por ne perdi voĉdonadon estas... ne partopreni ĝin. Ege konsternita de sia bruldolora malvenko dum la revoka referendumo gajnita de la prezidanto Hugo Chávez, la 15-an de aŭgusto 2004, kun 59,06% da voĉoj, la venezuela opozicio vidis la leĝdonajn elektojn de la 4-a de decembro 2005 veni kun antaŭtimo. La institutoj de opinisondado, tamen sub ĝia kontrolo, donis al ĝi nur tridekon da seĝoj el la 167 provizendaj, dum ĝi posedis 79 en la malnova asembleo. Iom antaŭ tiu fatala tago, la precipaj partioj kiuj konsistigas ĝin — Demokrata agado, Copei, Projekto Venezuelo, Primero Justicia — anoncis sian retiriĝon pro “foresto de sufiĉaj garantioj por garantii la travideblon de la voĉdonado”.
Kriante fraŭdon, kiel ili faris fine de la referendumo de 2004, kies rezultoj estis tamen validigitaj de la observantoj de la Organizo de Amerikaj Regnoj (OAR) kaj de la Centro Carter (de la prezidinto de Usono), la oponantoj pridubigis la konsiston de la Nacia Elekta Konsilio (NEK) kaj la fidindecon de la elektronika voĉdon-sistemo. Akordiĝema, la NEK akceptis plurajn de iliaj postuloj, inter kiuj tiun forigi la aparatojn de fingrospura kontrolado kiuj, laŭ tiuj oponantoj, lezas la voĉsekreton. Tiu decido sekvigis la publikadon de komunikaĵo de la observantoj de la OAR kiu kontentis pri la atingita akordo. Tio servis al nenio... La bojkoto estis daŭrigata, kun brua apogo de Súmate (organizo financata de la National Endowment or Democracy*, kies ĉefino María Corina Machado estis antaŭnelonge akceptita de s-ro George Bush — certe por gratuli ŝin esti subskribinta la dekreton kiu dissolvis la Nacian Asembleon kaj ĉiujn konstituciajn korpojn, la 12-an de aprilo 2002, dum la ŝtatrenverso kontraŭ la prezidanto Chávez.
La apogo de Vaŝingtono konfirmiĝis kiam s-ro MacCormack, proparolanto de la ŝtatdepartemento, deklaris la 30-an de novembro, “la venezuelanoj, kiel ĉiuj aliaj popoloj, havas la rajton je liberaj kaj justaj elektoj”, antaŭ ol aserti ke lia registaro estas “en zorgo, ĉar tiu rajto estas ĉiufoje iomete pli en danĝero”.* Sen alporti ajnan argumenton por apogi tiun eldiron. La 3-an de decembro, la sama McCormack, certe malbone informita, deklaris ne koni la komunikaĵon de la OAR kiu apogas la realigon de la voĉdonado kaj garantias la altan teĥnologian nivelon de la uzata materialo.
Dum eksplodis kelkaj malfortaj bomboj en Karakaso kaj sur oledukto en la ŝtato Zulia, la privataj komunikiloj instigis la elektontojn iri preĝi por la demokratio, en la preĝejo, prefere ol iri al la voĉdonejoj.
En ĝuste tiu kunteksto, la 4-an de decembro, ĉeeste de pli ol 400 observantoj, inter ili tiuj de la OAR kaj de la Eŭropa Unio, la porregistaraj partioj, solaj aŭ preskaŭ solaj ĉe la voĉdonado, ricevis ĉiujn 167 provizendajn seĝojn. Jam mardon la 6-an de decembro la observo-misio de la Eŭropa Unio kvalifikis la rezultojn de la voĉdonado “travideblaj”, kaj ĝia ĉefo, la eŭrop-deputito Jose Albino, deklaris ke li “observis kun surprizo” la retiriĝon de la opoziciaj partioj. Konsiderante ke la decido de la NEK malaktivigi la sistemon de fingrospur-kontrolado ĉe la elektronikaj voĉdon-maŝinoj estis “grava dispono” por reestigi ilian konfidon, li substrekis ke tiuj partioj retiriĝis de la elekto-procezo “sen doni novajn kialojn”.*
Tamen, kontraste al tio kio okazis dum la referendumo de 2004, la “ĉavistoj”, malmulte motivitaj, ĉar ili estis solaj en la konkuro kaj do certaj pri la venko, ne moviĝis amase por iri voĉdoni. La NEK taksis je 75% la sindeteno-kvoton (nombro kiu eble malaltiĝos kiam ĉiuj voĉdoniloj estos nombritaj). Por kompari, tamen notindas ke la indiferento por voĉdonado sen veraj konsekvencoj estas tute ne nova en Venezuelo: en 1998, Demokratia Agado, la tiam dominanta partio, akiris la parlamentan plimulton kun nur... 11,24% de la voĉoj. Kaj la lasta prezidinto — s-ro Rafael Caldera — antaŭ la elekto de s-ro Chávez, estis elektita en 1993 per nur 15% de la voĉdonantaro.
En tiu senco, oni povas konsideri ke la venezuela opozicio tutsimple memmortigis sin. Ene de ĝi, kaj ĉe ĝiaj apogantoj, ĝia decido cetere ne estis unuanima. Oni tamen malpravus vidi en ĝia konduto nur malesperan agon por eviti novan malvenkon. Ĉar tia manovro tute ne ests nova.
Antaŭ la elektoj de la 4-a de novembro 1984, kaj dum la sandinisma Nikaragŭo luktis kontraŭ la usona agreso, farata de intermetitaj kontraŭrevoluciuloj (la contra), la nikaragŭa Demokratia Kunordigado, kuniĝo de la tri ĉefaj opoziciaj partioj kaj de la Supera Konsilio de la Privata Entrepreno (Sukope), same bojkotis la voĉdonadon post esti anoncinta sian partoprenon. Post vojaĝo al Usono ĝia ĉefo, Arturo Cruz, decidis ne prezentiĝi, dum Vaŝingtono ofertis tiam ĝis 300.000 dolarojn al la gvidantoj de la partioj kiuj retiriĝos de la elekto-listoj, por forpreni ties kredindecon ĉe la voĉdonadoj. Fine partoprenis nur la Sandinista Fronto de Nacia Liberigo (FSLN laŭ la hispana), pri kies venko neniu povis antaŭe dubi, kaj kelkaj malgrandaj politikaj grupoj. La 4-an de novembro, dum 75,4% de la enskribitoj voĉdonis, la sandinistoj akiris 63% de la voĉoj, kaj s-ro Daniel Ortega estis elektita prezidanto. En la parlamenta voĉdonado, la FSLN atingis 61 de la 96 seĝoj. Pli ol 500 eksterlandaj observantoj atestis pri la reguleco de la voĉdonado. Tio tute ne malhelpis Ronald Reagan tuj deklari ke “ili (la elektoj) komplikas la rilatojn inter Usono kaj Nikaragŭo”...
Tiu venko sen kontraŭuloj ebligis mallegitimigi la unuan demokratian voĉdonadon organizitan en tiu lando de antaŭ 50 jaroj, kaj disvastigi, ankaŭ en Eŭropo, la ideon de Nikaragŭo regata de totalisma reĝimo, kio faciligis la agadon de malstabiligo faratan de la Blanka Domo kaj la contra...
Sammaniere, Vaŝingtono kaj la venezuela opozicio agis por miskreditigi la venontan venezuelan parlamenton “unukolora” kaj “nelegitima”, ĉar rezulto de elektoj sen opozicio, por pridubigi la demokratiajn instituciojn kaj, antaŭ la internacia opinio, malfortigi s-ron Chávez asertante ke lia registaro glitas malrapide sed certe al “diktaturo”. Temas pri ia provo en la perspektivo de la prezidant-elekto okazonta en 2006, kaj kies nekontestebla favorito estas li.
Maurice LEMOINE.
Post Seatlo (1999), Doho (2001) kaj Kankuno (2003), Honkongo (13-a ĝis la 18-a de decembro 2005) estas nun la lasta el la kosmopolitejoj kien ministroj, delegitoj kaj fakuloj de la membrolandoj (aktuale 148) de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) venas bivaki ĉiujn du jarojn por okazigi bazaron kaj tie marĉandi. Marĉandi pri la marĉandigo, pri la varigo — oficiale nomata “liberaligo” — de ĉiuj homaj agadoj. Ĉar tio estas la ruĝa fadeno kiu kunligas la intertraktadojn pri la Akordo pri Agrokulturo (ApA) (vd la artikolon de Jacques Berthelot), pri la merkat-aliro de neagrokulturaj produktoj (Namas en la angla), pri la Ĝenerala Akordo pri la Komerco de la Servoj (ĜAKS) (vd [la artikolon de Frédéric Viale-art1065]) kaj pri la Akordo pri la Aspektoj de la Rajtoj je Intelekta Proprieto (ARIP) (vd la artikolon de Alain Lecourieux). En tiu fibatalo, ĉe kiu koncedoj pri iu dosiero devas esti kompensataj per avantaĝoj pri alia, la celo de la plej potencaj intertraktantoj estas profito kaj rentabilitato por siaj entreprenoj, sen la plej eta sociala aŭ ekologia konsidero. Por preskaŭ ĉiuj plej malriĉaj temas simple pri ekonomia transvivado. Kaj nun instaliĝas dubo pri la virtoj de la “liberkomerco” (vd ĉi-sube la artikolon de Bernar Cassen).
Kaŭranta, deprimita kaj turnanta la dorson al enorma terglobo pri kiu oni ne scias ĉu ĝi ruliĝos sur lin kaj dispremos lin, aŭ male servos al li kiel apogilo, tiu latinamerika kamparano vestita per ponĉo kaj ĉapelego ilustras la ĉefpaĝan titolon de unu el la lastaj numeroj de la ultraliberala brita semajngazeto The Economist*: “Laca de la tutmondigo”. Kelkajn tagojn poste, la sama gazeto povintus aperi kun eĉ pli loga titolo — “Mortigita de la tutmondigo”-, elvokante la morton de tiu sudkorea kampkulturisto, Chung Yong-bum, kiu memmortigis sin glutante herbicidon por protesti kontraŭ liberaligo de la agrikulturaj merkatoj kiuj kondamnas al ruiniĝo kaj al malapero la malgrandajn produktistojn de la duoninsulo. La malfeliĉulo estis la urbestro de malgranda komunumo proksima de Pusan kie, kelkajn tagojn poste, la 18-an kaj 19-an de novembro estis okazonta la pintkunveno de la Azi-Pacifika Ekonomia Forumo (APEF, angle APEC), regiona interregistara strukturo kiu neniel postrestas la Mondan Organizon pri Komerco (MOK) rilate laŭdegon de liberkomerco.
La bonaj titoloj, tiuj kiuj scias kristaligi en kelkajn vortojn signifohavan momenton, kelkfoje klarigas multon. Jen la kazo de tiu kiu altiras la atenton al la artikolo pri la morto de Chung: “La kolero de la sudkoreaj kamparanoj kontraŭ la liberalismo ne ĝenas la Azi-Pacifikan Forumon”* (vd la artikolon de Jean-Claude Pomonti: Unua pintkunveno de Orient-Azio, Komenco de orient-azia potenco). Oni jam konjektus tion... En la subtitolo de sia ĉefartikolo, The Economist iel liveris anticipan moralan pravigon al la ŝtatestroj kaj ĉefministroj kunvenintaj en Pusan kun superba indiferento rilate la popolon: la anda lando “laca de la tutmondiĝo” komplete eraras; ĝi ne konsideras ke “la liberaligo de la komerco kaj aliaj formoj de malfermiĝo estas pli necesaj ol iam ajn”. Jen resumo de la situacio tuj antaŭ la ministrokonferenco de la MOK en Honkongo: la popoloj kontestas, eĉ rifuzas novliberalismon kies liberkomerco estas ĝia plej centra dogmo; la politikaj gvidantoj marĉandas inter si malantaŭ ilia dorso; kaj la reprezentantoj de la internaciaj financaj institucioj, la ĉefoj de la multnaciaj entreprenoj*, la amaskomunikiloj instigas al “ĉiam pli” da liberaligo. “Savi Dohon” en Honkongo — entrepreno kiu anonciĝas tikla vide al la kontraŭdiraj interesoj tie, aparte en agrokulturo — fariĝis la komuna slogano.
La dramatigo de tiu evento de decembro 2005 ne estas nur taktika. La ciklo de ĉiutemaj komercaj intertraktadoj komencita en Doho — sidejo de la MOK-konferenco en 2001 — devos nepre finiĝi antaŭ decembro 2006, ĉar junio 2007 estas la findato donita de la usona Kongreso al s-ro George Bush por intertrakti komercajn akordojn poste submetotajn al la voĉo de la parlamentanoj sen amend-ebleco: la fama “rapidvojo” (fast track). Manke de interkonsento en Honkongo, s-ro Bush havos nenian certecon akiri renovigon de tiu blanketo. Kaj la dek-du monatoj de la jaro 2006 ne estos tro por doni formon al eventualaj arbitracioj faritaj en Honkongo.*
La kunteksto ne estas vere bona por la glorantoj de liberkomerco. Ili ĵus spertis sensacian fiaskon dum la 4-a Pintkunveno de Ameriko okazinta la 4-an kaj 5-an de novembro en Mardelplato* (Argentino). Por la unua fojo en la historio de tiuj renkontiĝoj, Usono ne povis trudi sian vidpunkton pri la liberaligoj pri kiuj temas ĉe la MOK kaj, pli grave, pri la Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA — france ZLEA, hispane kaj portugale ALCA). Alfrontita al la decidemo de la venezuela prezidanto Hugo Chávez, kiu estis apogata de siaj kolegoj de la Mercosur-landoj (Argentino, Brazilo, Paragŭajo, Urugŭajo), s-ro Bush ne povis atingi fiksadon de dato por daŭrigi la intertraktadojn pri la ALKA kiun s-ro Chávez deklaris “enterigita”.
Kontraŭbatalata de ĉiuj sociaj movadoj de la kontinento, la projekto ALKA estas la eksterpolado al hemisfera skalo de la Nordamerika Interkonsento pri Liberkomerco (ALENA laŭ la franca) kiu grupigas Kanadon, Meksikon kaj Usonon, kaj kies detruojn suferas la meksika agrokulturo. Certe, Vaŝingtono multigas la duflankajn traktatojn por atingi en malegaleca rendevuo kion ĝiaj intertraktadoj ne povis atingi en multflanka rondo, sed la solidareco kiun montras la membrolandoj de la Mercosur, al kiu Venezuelo aliĝos fine de 2005, estas faktoro kun kiu Usono devas nun kalkuli.
Lastan oktobron, la voĉdonado por la Konvencio pri protekto kaj subteno de la diverseco de la kulturaj esprimiĝoj fare de la tridek-tria Ĝenerala Konferenco de UNESKO signifis ankaŭ malvenkon de Usono (kiu sole kun Israelo voĉdonis kontraŭ ĝi) kaj por la liberkomercaj tezoj.* La Konvencio starigas kunkuratorecon pri la internaciaj kulturaj interŝanĝoj kun la MOK kiu ĝis tiam estis la sola instanco de regulado — fakte de malregulado — ankaŭ tiukampe. Eĉ se nenio estas atingita — Vaŝingtono provos saboti la ratifadon de tiu teksto en la plej vundeblaj ĉefurboj, kaj neniu scias kiel solviĝos la malakordoj inter le reguloj de la MOK kaj tiuj de la Konvencio-, restas tamen ke ekde nun tuta sektoro oficiale eskapas el la sole ekzistantaj fakoj de ĝeneraligita varigo kiun realigi celas la Honkonga renkontiĝo.
La retoj de kulturaj agantoj kiuj mobiliziĝis por devigi la registarojn voĉdoni por la Konvencio ne estas la solaj kiuj evidentigas la danĝerojn de liberkomerco. En Eŭropo kaj pli vaste, la lokaj kolektivaĵoj komencas movi sin kontraŭ la Ĝenerala Akordo pri la Komerco de Servoj (ĜAKS) (vd pri tio la artikolon de Frédéric Viale, “Ciklofino por la MOK — Avido pri la servoj” — aperonta en Esperanto fine de decembro). Jam multas tiuj kiuj deklaras sin simbole “ekster” aŭ “kontraŭ” la ĜAKS, kaj kiuj postulas moratorion por la intertraktadoj ĉe la MOK.
Sine de la Eŭropa Unio (EU), Aŭstrio, Belgio, Britio, Francio, Italio, Hispanio, kaj pli freŝdate — iom malpli — Germanio estas tuŝitaj de tiu movado. La 22-an kaj 23-an de oktobro 2005, tiuj landoj okazigis en Lieĝo Eŭropan Konvencion dum kiu ili adoptis rezolucion postulantan interalie la ŝanĝon de la mandato pri intertraktado de la eŭropa komisaro taskita pri komerco, s-ro Peter Mandelson, kaj la ekskludon de la plej gravaj sektoroj de la servoj el la intertraktadoj.*
Koncerne publikajn merkatojn, multaj ŝtatoj decidas preferajn klaŭzojn por lokaj aŭ naciaj firmaoj. Iuj (Marilando, Kolorado) iras eĉ pli antaŭen postulante de siaj guberiestroj ke ili submetu la internaciajn komercajn akordojn (Alena, MOK) subskribitajn de la federacia registaro, al aprobo de la lokaj Ĉambro kaj Senato.
En la landoj de la Nordo, malantaŭ tiuj iniciatoj percepteblas la sento pli kaj pli malkaŝe formulata ke ĉiuj individuaj kaj kolektivaj sociaj sekurecoj estas eksplodantaj sub premo de la senbrida liberkomerco kiun unuavice la landoj kun malkara laborforto postulas kiel “komparan avantaĝon”. En la Eŭropa Unio, la Bolkestejn-direktivo, por kiu ĵus voĉdonis la komisiono pri interna merkato de la Eŭropa Parlamento konservante la principon de la devenlando — kun kosmetikaj restriktoj kiuj trompas neniun — organizas la vetkuron al malaltaj salajro kaj socia protekto. [Pri tiuj manovroj, vd la artikolon de R.M.Jennar.] En Usono, la ombro de Ĉinio (200 miliardoj de dolaroj da komerca deficito kun ĝi en 2005) kaj Barato pezas sur ĉiuj decidoj. Tiuj demografiaj superpotencoj (pli ol 2,5 miliardoj da loĝantoj nur en tiuj du), kun siaj gigantaj rezerv-armeoj de subpagataj laboristoj, kapablas post tre mallonga tempo remodli la komercan pejzaĝon de la planedo. Ne ekzistas fabrikaĵo — escepte de kelkaj produktoj de altega teĥnologio — kies produktado ne povas esti farata, post mallonge, en la kadro de la ĉina “liberal-komunismo”.* Barato siavice povos baldaŭ tute sola produkti ĉiujn delokeblajn intelektajn servojn kiujn la mondo bezonas.
Sed tiuj delokadoj profitigas precipe la grandajn transnaciajn entreprenojn de la Nordaj landoj, kiuj instaliĝas surloke por reeksporti al siaj propraj merkatoj: inter 1994 kaj 2003, tiuj entreprenoj kontribuis je 65% al la kresko de ĉinaj eksportoj. Jen kial ili tiom pasiiĝas por la totala “libereco” de la komerco, kies fina celo estas la salajra deflacio, kiel brile montras iama fakulo de la Movado de la entreprenoj de Francio (Medef), Jean-Luc Gréau, kies lasta verko* estas unu el la plej severaj akuzoj iam ajn verkitaj kontraŭ la liberkomerco.
Kiom da tempo necesos ankoraŭ ĝis kiam la politikaj gvidantoj mezuros la amplekson de la ofensivo nun okazanta kontraŭ la salajrularo, kaj do la problemojn kiujn ili devos alfronti kiam novaj kaj gravaj sektoroj de la loĝantaro troviĝos ankaŭ apartigitaj en la antaŭurboj* de deca vivo?
Bernard CASSEN.
Ne ekzistas anguleto de la homa agado kiun la MOK ne volas “liberaligi”, tio estas: liveri al la merkato. La sektoro de la servoj, kaj tute aparte tiu de la publikaj servoj, estas avidata profitminejo. Pri la sano, la grandaj farmaciaj industrioj disponas pri la absoluta armilo, la patentoj (vd Jennar: De Doho ĝis Hongkongo..., parto III.
LA ĜENERALA AKORDO PRI la Komerco de la Servoj (ĜAKS, france AGCS) estas unu el tiuj multaj pri kiuj intertraktas la 148 membroŝtatoj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK).* Ĝi havas la ambicion levi al kiom eble plej alta nivelo de liberaligo la internacian komercon de la servoj, kaj ĝi entenas eĉ kalendaron por la intertraktadoj (artikolo XIX-1).
La ĜAKS kovras 13 sektorojn, siavice subdividitajn en 163 subsektorojn, grupitajn en la terminaro de la MOK: servoj al la aferoj, komunikadoj, konstruado/inĝenierarto, distribuado, edukado, medio, financoj, sano/sociaj servoj, turismo, libertempo/kulturo/sporto, transportoj. La dek-tria, por la kazo ke io estus forgesita, nomiĝas “aliaj”. Escepte de la armeaj temoj, polico, justico kaj mon-eldonado — reĝecaj rajtoj de la ŝtatoj — ĉiaj aktivecoj de plenumado de servoj estas celataj. Laŭ tiu teksto, regulo de internacia juro devigas la ŝtatojn “liberaligi”, do enkonkurencigi la plenumadon de tiuj servoj, inkluzive de tiuj de la publika potenco.
Tiu inkludo de la publikaj servoj tamen ne tuj evidentas se oni ne estas spertulo pri juraj subtilaĵoj. La teksto de la ĜAKS uzas ĉiajn tiuspecajn metitrukojn: ekstrema detalemo pri iuj punktoj, pri aliaj malprecizo kiu lasas lokon por interpretado, uzado de ŝajne neŭtralaj terminoj kiuj maskas precizajn realaĵojn, kaj ĉio sekvanta la kutiman teĥnikon de dupaŝa formulado. Tiel, unue oni asertas grandajn principojn kapablajn igi la tekston politike akceptebla, dum, en dua paŝo, “teĥnika” precizigo komplete malplenigas ilin je ilia enhavo. Ekzemple la artikolo I-3b ekskludas el la kampo de la akordo la “servojn faratajn en plenumado de la registara potenco” (kion ni nomas “publikaj servoj”), sed ĝi estas malplenigita de la artikolo I-3c kiu donas difinon al tiuj servoj kaj ekskludas praktike neniun.
La kerno de la disponaro de la ĜAKS troviĝas en la artikolo VI-4 pri la internaj reglamentaroj de la ŝtatoj, kiuj devas ne esti “sennecesaj obstakloj por la komerco de la servoj”. Tiu nocio de “senneceso” estas svaga kaj, cetere, kiu juĝas pri ĝi? Ne la ŝtatoj mem, sed la Organo de Regulado de Malkonsentoj (ORM) de la MOK, pere de “panels” de internaciaj fakuloj kiuj disponas pri la potenco permesi reprezaliojn* kontraŭ la ŝtato juĝata kulpa esti stariginta tiajn “obstaklojn”. Kvazaŭ tio ne sufiĉus, la artikolo VI-2-a disponas ke la subskribintaj ŝtatoj starigu, en sia interna juro, jurisdikciojn taskitajn apliki la regulojn de tiu akordo, kaj la eblecon de persekutoj kontraŭ tiuj kiuj ne faras tion.
Liberaligo signifas konkurencigon. Ne pli ol la direktivoj de la Eŭropa Unio — kiu ankaŭ organizas la liberaligojn ĉie-, la ĜAKS teorie ne postulas privatigojn. Sed ĝi atingas tiun rezulton malpermesante preskaŭ komplete la publikajn subvenciojn, almenaŭ en la sektoroj kiuj povas esti profitigaj, ĉar ili direktiĝas al pagipovaj publikoj. La nuna logiko, laŭ kiu la kolektivaĵo povas decidi kiuj sektoroj eskapu, almenaŭ parte, el la merkat-reguloj, por garantii egalecan aliron de la civitanoj al la servoj, estas anstataŭata de logiko laŭ kiu la merkato decidas mem pri la perimetro de siaj intervenoj, kaj lasas al la publika sektoro nur tion kio ne estas profitdona.
En la momento, la ĜAKS ankoraŭ ne havas grandan efikon sur la membroŝtatoj de la Unio. Tutsimple ĉar, laŭ iniciato de la Komisiono, la registaroj ne atendis tiun akordon por adopti direktivojn de liberaligo de tutaj sektoroj de siaj servoj kiuj estis antaŭe komplete aŭ parte publikaj: bankoj, asekuroj, telekomunikadoj, poŝto, fervojaj, aeraj kaj maraj transportoj*, energio. Ĝuste kelkajn el tiuj strukturigaj sektoroj (bankoj, asekuroj, telekomunikadoj) kaj aliajn (teĥnologioj de informado kaj de la komunikado, granda distribuado) ankoraŭ reglamentatajn en certaj landoj de la Sudo la Unio kaj Usono volas malfermi al siaj entreprenoj, en la kadro de la granda marĉandado okazanta ĉe la MOK: agrokulturo / merkataliro de neagrokulturaj produktoj / servoj.
EĈ SE LA ĜAKS celas esence la Sudajn merkatojn, ĝia profundigo ne estus sen efiko en Eŭropo, kie ĝi akrigus la dumping-efikon jam faciligitan de la grandaj malegalecoj ene de la eŭropa interna merkato. Ekzemple, loka aŭtoritato decidas fari publikan kontrakton por plenumi ian servon (veturigo de lernejanoj, traktado de mastrumaj rubaĵoj, ktp.) kaj kiu volas ke la servo respondu al socialaj, sanaj aŭ mediaj postuloj, povos sperti ke ĝia proceduro de kontrakto estas nuligita de juĝisto.*
Servoj ankoraŭ formale ekskluditaj de la mandato pri intertraktado de la Eŭropa Komisiono ĉe la MOK, — edukado, sano, kulturo, aŭdvidaĵoj, socialaj servoj* — povus tamen malrekte eniri ĝin, ekzemple la malĉea supera instruado (E-learning) kiu pleje interesas Usonon. La eŭropa komisaro Peter Mandelson povas efektive nur tre kontenti enigi ilin, eĉ se nur malrekte, proponante ke la liberalig-ofertoj de la evoluintaj landoj (do tiuj de la Unio) entenas “novajn kaj seriozajn malfermojn” en minimume 139 subsektoroj (do 85% el la 163 subsektoroj de servoj), interŝanĝe kun esencaj liberalig-ofertoj de la evolulandoj en minimume 93 subsektoroj (do du trionoj de la 139).* Tamen notindas ke tiu propono estas nur ŝajne larĝanima, ĉar el la 139 elvokitaj subsektoroj, proksimume 120 estas jam “ofertitaj” de la Unio kaj pli aŭ malpli liberaligitaj, kio ne estas la kazo de la 93 postulataj de la evolulandoj. Vd ankaŭ la artikolon de Jennar pri la intertraktadoj ĉe la MOK: De Doho ĝis Hongkongo, parto I kaj De Doho ĝis Hongkongo, parto )II.
Pri 2 el la 4 servo-modusoj*, la Komisiono faras maltrankviligajn postulojn kaj ofertojn. Tiel pri la moduso 3, kiu difinas la kondiĉojn de komerca ĉeesto de entrepreno de membroŝtato ĉe alia membroŝtato, la Komisiono prenas sur sian konton, por postuli ilin de la Sudo, multajn disponojn de la fifama Multflanka Akordo pri Investo (MAI, france AMI)*, kiu, preparita en la Organizo pri Ekonomia Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD), devis esti retirita en oktobro 1998 laŭ malfrua postulo de Francio.*
Pri la moduso 4, la dumtempa sendado de migraj laboristoj*, la Komisiono anoncas ke ĝi pretas al gravaj koncedoj, koncerne almenaŭ la plenumantojn de servoj al entreprenoj kaj la sendependajn laboristojn. Respondante per tio al la postuloj de la Sudaj landoj kiel Barato, Pakistano, Bangladeŝo kaj Tajlando, kiuj deziras “eksporti” kvalifikitajn laboristojn (almenaŭ en la unua tempo) en la kadro de translima plenumado de servoj, ĝi esperas mildigi ilin pri la 3 aliaj modusoj. Ĝi tiel larĝigus al planedvasta skalo la eblecojn de sociala dumpingo, kiun la projekto de Bolkestejn-direktivo organizas nur sur eŭropa nivelo.
La liberaligaj politikoj funkcias ĉiam unudirekte: kaj la reguloj de la Eŭropa Unio kaj tiuj de la Nordamerika Akordo pri Liberkomerco (NAALK, france Alena) malpermesas ĉian retropaŝon. La ĜAKS, kiel ĉiuj ceteraj akordoj de la MOK, ne estas escepto de la regulo: ĝia artikolo XXI-2 (alineoj a kaj b) markas faktan neinversigeblon, ĉar ŝtato kiu, post ŝanĝo de registara tendenco, volus malfari la liberaligojn kiujn ĝi estis konsentinta, devus pagi kompensaĵojn al siaj partneroj...
Frédéric VIALE.
De la 3-a ĝis 15-a de oktobro, la unua granda politika batalo ĉe Unesko de post la 1980-aj jaroj okazos kadre de ĝia Ĝenerala Konferenco, kaj temos pri Konvencio pri la kultura diverseco. Tiu teksto, kiu kontraŭas la ĝeneralan merkatigon iniciatan de la Monda organizo pri komerco (MOK), ne estas akceptata de Usono kaj kelkaj aliaj landoj. Ĉu ili batalos ĝis mortigo de la projekto?
La tridek-tria sesio de la Ĝenerala Konferenco de Organizo de Unuiĝintaj Nacioj por Edukado, Scienco kaj kulturo (Unesko) submetos ĉi oktobre al aprobo de la membro-ŝtatoj projekton de konvencio pri protekto kaj promocio de la kulturesprima diverseco. Ĝi celas doni leĝoforton al la “universala deklaracio pri la kultura diverseco”, unuanime adoptita tuj post la atenco de la 11-a de septembro 2001*. Igante tiun diversecon unu el la elementoj de la “komuna heredaĵo de la homaro”, tiu deklaracio kontraŭmetis al la “fundamentisma enfermiteco la perspektivon de pli malferma, pli kreema kaj pli demokratia mondo*”. La etika paradigmo “diverseco en dialogo” esprimis la kontraŭon de la tezo de Samuel Huntington asertanta la neeviteblecon de la “kultur- kaj civilizacio-kolizio”.
Se, rilate la ĝeneralajn principojn, ĉiuj ŝtatoj senescepte laŭdis, en 2001, la plurecon de la aliecoj kiel ilon por “humanigi la tutmondiĝon”, unuanimeco ne plu regis du jarojn poste, kiam okazis la decido malfermanta la vojon al la projekto. Inter la malmultaj landoj, kiuj sindetenis, troviĝis Usono. Ĝi ne forgesis sian duoblan malsukceson, kiam ĝi antaŭ jardeko vigle kontraŭstaris la principon de protekto de la “kultura escepto”, reformulita poste kiel protektado kaj promocio de la “kultura diverseco”: en 1993, fronte al Eŭropunio, kadre de la fina etapo de la Urugvajo-ciklo de la Ĝenerala Interkonsento pri la Doganaj Tarifoj kaj Komerco (ĜIDTK = GATT), kiu estis naskonta la Mondan Organizon pri Komerco (MOK); kaj fronte al Kanado kiam temis pri la subskribo de la Liberkomerca Interkonsento por Nordameriko (LINA) kiu ekfunkciis en 1994. Du intertraktadoj, kiuj, agnoskante la apartan statuson de la “intelektaj produktoj”, sekve pravigis la publikajn politikojn, aparte sur la kampo de aŭdvida industrio.
Kanado kaj Francio — kiu ĉefrolis en la formulado de la “escepto”-doktrino — estas la plej gravaj rolintoj de la ekprilaboro de la konvencio-projekto. Francio mobilizis la “francparolantajn” landojn. Kanado siaflanke starigis Internacian Reton pri la kultura politiko (IRKP), kaj sukcesis kunigi ĉirkaŭ sesdek ministrojn pri kulturaj aferoj por diskuti neformale pri la rimedoj por plifirmigi diversecon, kunlabore kun multaj asocioj kaj aliaj sociaj organizaĵoj. Kune kun la Kebekia registaro, Kanado cetere finance subtenas de septembro 2001 internacian aliancon de profesiaj kultur-organizaĵoj por la kultura diverseco, kiu estas relajsata de reto de naciaj kolektivoj.
La apliko-kampo de la konvenci-projekto transpasas la limojn de aŭdvida kaj kulturaj industrioj, ĉar ĝi ja etendiĝas al la “multeco de esprimformoj, kiujn uzas grupoj kaj socioj por esprimi sian kulturon”. Tiuj formoj koncernas tiel la lingvan politikon, samkiel la valorigon de la konosistemoj de la aŭtoktonaj popoloj. Tamen laŭ ĝenerala opinio, ekzemploj venantaj ĉefe de bildo-industrioj ja ilustras la danĝerojn kiujn la liberala tutmondiĝo pendigas super la kultura diverseco. Ja la ŝtatdepartemento en Vaŝingtono, kaj la Motion Picture Export Association of America (MPEAA — Usona Asocio por film-eksportado) — fondita en 1945 kaj renomita Motion Picture Association (MPA — Film-asocio) en 1994, proparolanto de la interesoj de la ĉefaj firmaoj — provis influi la registarojn de Ĉilio, Koreio , Maroko aŭ ekskomunistaj landoj, por, enkadre de duflankaj komercaj interkonsentoj, igi ilin forlasi sian rajton starigi kino-politikojn, interŝanĝe kun kelkaj alisektoraj avantaĝoj.
Necesis tri interregistaraj kunvenoj, la lasta en junio 2005 , por poluri la tekston submetotan al la Ĝenerala Konferenco. La redaktintoj provadis proksimigi du poziciojn. Unu, majoritata, inkluzivanta Eŭropunion, defendas la principon de internacia juro akceptanta la apartan traktadon de la kulturaj varoj kaj servoj, ĉar “ili portas identecon, valorojn kaj signifon”. La alia, subtenata de registaroj Usona, Aŭstralia kaj Japania, emas vidi en tiu teksto nur plian esprimon de “protektismo” en sektoro supozata samkiel la aliaj sektoroj, do submetenda al la nura libermerkata regulo. Inter ili, staras malhomogenaj argumentaroj, inter kiuj tiuj formulitaj de ŝtatoj, kiuj esprimas sian timon ke la nacia kohereco suferos pro kontaĝo de la diverseco-principo. El tiu vidpunkto, la teksto rezultas ankaŭ de interkultura produktado.
Jen la rezulto: Aro da ĝeneralaj reguloj koncerne la ŝtatajn rajtojn kaj devojn: “La kontraktantoj, diras la art. 5, reasertas (...) sian suverenan rajton formuli kaj apliki siajn kulturajn politikojn kaj fari decidojn por protekti kaj promocii la diversecon de kulturaj esprimiĝoj, kaj ankaŭ por plifortikigi internacian kunlaboradon por atingi la celojn de ĉi konvencio.”. Pivoto de la jura konstruaĵo estas la principo pri suvereneco: Ŝtato rajtas rehavi rajton decidi kulturajn politikojn, eĉ se ĝi forperdis ĝin antaŭe.
Por ke la konvencio havu normigan karakteron kaze de konflikto, necesas taŭge difini ĝian rilaton kun la aliaj internaciaj traktatoj. Tio konsistigas la gravecon de la fina redaktaĵo de artikolo 20. Ĝi konfirmas, ke la rilatoj de la konvencio kun la aliaj traktatoj estu gvidataj de la ideo pri “mutuala subteno, komplementeco kaj ne-subordigo”. Kiam la kontraktintoj “interpretos kaj aplikos la aliajn internaciajn traktatojn kiujn ili subskribis, aŭ kiam ili subskribos aliajn, ili prikonsideru la rilatajn dispoziciojn de ĉi konvencio”. Laŭ artikolo 21, kunkonsultiĝo kaj kunordigo kun “aliaj internaciaj kolektivoj” (ne nomitaj) estas unu el la kondiĉoj por aplikiĝo de la artikolo 20.
Tiuj “aliaj kolektivoj” estas tiuj, kie decidiĝas ankaŭ la sorto de la kultura diverseco. Temas pri la MOK, kun la ĝenerala interkonsento pri komerco de servoj (ĜIKS)*, kie la aŭdvidaj kaj kulturaj servoj estas sur la tagordo de liberaligoj, por la ministra konferenco de Hongkongo en venonta decembro. Temas ankaŭ pri la Monda organizo pri intelekta proprieto (MOIP), koncernata de la kreskanta privatigo de la publikaj komunaj havaĵoj, kiel montras la privata-alproprigo de la scioj kaj konoj, ankaŭ fontoj de kreativeco. [Pri la patentoj diskutataj vd Raoul Marc Jennar: “De Doho ĝis Hongkongo tra Ĝenevo — parto III”.]*
La malforta flanko de la konvencio estas ties aplikkontrolo, la demando pri sankcioj, la malforteco de la mekanismoj por konflikto-solvado.
La principo pri suvereneco estas enkadrigita de alia ĉefprinciparo: obeo al homaj rajtoj, egala digno kaj respekto de ĉiuj kulturoj, internaciaj solidareco kaj kunlaborado, komplementeco de la ekonomiaj kaj kulturaj aspektoj de evoluado, daŭriva evoluado, justa alireblo, malfermeco kaj ekvilibro. Por apliki la principon de justa alireblo kaj tiun de solidareco kaj kunlaborado internaciaj, artikoloj 14 ĝis 19 decidas, interalie, “preferan traktadon al la evoluantaj landoj” kaj starigon de internacia Fonduso por la kultura diverseco financota de libervolaj kontribuoj publikaj aŭ privataj.
Ni devas ankaŭ prikonsideri la spertatajn similajn projektojn. Unuarange de la Tutmonda Pintkunveno pri la informado-socio, organizita de alia UN-agentejo, la Internacia Unio de Telekomunikado (IUT), kies unua fazo okazis en Ĝenevo en decembro 2003, la dua estas okazonta en Tuniso novembre 2005. Malfacilas mobilizi publikan monon en la grandaj industriaj landoj por financi “Solidarecan Fonduson por Interreto”, kiu ebligus redukti ties neegalan alireblon. La filantropaj fondusoj de la plurnaciaj komunikindustriaj firmaoj havas intereson plenigi la vakuon (kreskigi alireblon).
Malfacilas koncepti kulturajn politikojn sen prikonsideri la demandon pri komunikad-politikoj. Sed la konvencio, kaj pli funde la ĝenerala filozofio de Unesko-agado pri kultura diverseco, emas ne nur disigi la du sferojn, sed ankaŭ ignori la duan.
En la fina versio de la projekto troviĝas du aludoj al la “diverseco de amaskomunikiloj”. En punkto 12 de la preamblo oni memorigas, ke “la libereco pensi, sinesprimi kaj informadi, same kiel la diverseco de la amaskomunikiloj, ebligas disfloradon de la kulturaj esprimadoj en la socioj”. La artikolo 6, inter diversaj farendaj decidoj, listigas ĉe la punkto “h” “tiujn, kiuj celas promocii la amaskomunikilojn, inkluzive per la publika servo de radiodissendado”.
Nenio estas dirita pri tio, kio estus tiu “diverseco de amaskomunikiloj”. Ne serĉu, ekzemple, la vorton “koncentriĝo”: tiu koncepto ĝenas. Oni timas ofendi Usonon, kiu kontribuas 20% en la Unesko-buĝeto kaj reokupis sian lokon tie en 2003, post forlaso de Unesko en 1984 pro malkonsento pri la postuloj de la movado de la nealiancitaj landoj favore al reekvilibrigo de la informfluoj, per Nova tutmonda ordo pri informado kaj komunikado (NTOIK). Jes ja. Ĉu temas pri tasko-specializiĝo inter fakoj de granda burokatia maŝino? Jes ja denove. Sed ne nur pri tio.
La internacia institucio kreis sian propran nigran legendon pri tiuj 1970-aj jaroj, kiam la debato pri la kulturaj politikoj paralelis tiun pri la komunikad-politikoj. La soci-ekonomika pripenso pri la kulturaj industrioj tiam taksis fundamentaj demandoj la ekonomiajn kaj financajn koncentriĝojn akcelatajn de internaciiĝo*. La temoj “dialogo de kulturoj” kaj “harmonia disvolvo en diverseco kaj reciproka respekto”, inspiris la laboron de la Internacia Komisiono por studi la komunikad-problemojn, starigita de tiama ĝenerala direktoro de Unesko, la senegalano Mohtar M’Bow, kaj prezidata de la irlandano Sean MacBride, Nobel-pacpremiita. Tiu plureca komisiono enhavis famajn personojn kiel Hubert Beuve-Méry, fondinton de ĵurnalo Le Monde, kaj la verkiston Gabriel García Márquez. Unua dokumento produktita de internacia institucio pri malegaleco de la kulturaj kaj informadaj interŝanĝoj, la MacBride-raporto, akceptita de la Ĝenerala Konferenco en 1980, publikigita kun la simbola titolo “Multaj voĉoj, unu mondo”, montris kial urĝas elpensi la komunikad-rajton kiel esprimon de novaj sociaj rajtoj*.
Se, malgraŭ la profunda malkonsento de Usono, la konvencio estos adoptita, ĝi fariĝos referenco kun kiu la privataj kaj publikaj agantoj devos nepre kalkuli. Tial la novaj agantoj alproprigu ĝin al si: ne nur por ekapliki ĝin, sed ankaŭ por antaŭenŝovi ĝiajn limojn.
Dum la ellabor-procezo de la projekto kaj, antaŭe, de la aprobo de ideo pri jura ilo, kaj multloke, tiuj agantoj antaŭis la ekkonsciiĝon de la publikaj respondeculoj, kiun ili ja instigis. Tio estas grava ellernitaĵo el la intensa mobilizado naci- kaj internaci-nivela, de la retoj de la socia movado, kaj de la reto de la naciaj kolektivoj de kultur-profesiulaj organizaĵoj.
La unuaj teksis ruĝan fadenon inter la debatoj pri la konvencio kaj tiuj de la tutmonda pintkunveno pri la socio de informado, tiel konverĝigante la problemarojn de kultura kaj amaskomunikila diverseco al pledo por la “rajtoj pri komunikado”. Diverseco de informfontoj, de amaskomunikil-proprieto kaj diverseco de la alirmanieroj al informado, subteno al publika servo kaj al la sendependaj komunikiloj. La duaj, kiuj ampleksas ĉirkaŭ tridek naciajn kolektivojn aperintajn en malpli ol kvar jaroj, montris ke eblas esti samtempe kulturprofesiano kaj civitano, se oni ne enfermas sin en defendo de korporaciaj interesoj.
En la fina deklaro de asembleo en Madrido en majo 2005, ĵus antaŭ la finpretigo de la antaŭprojekto, tiuj retoj admonis la membro-ŝtatojn de Unesko “rezisti la premojn, kiuj provas senenhavigi la konvencion” kaj rezisti al “tiuj, kiuj celas prokrasti la decidon pri la konvencio ĝis la ĝenerala konferenco de 2007 aŭ eĉ poste, kio signife malhelpus ĝian efikon”. Nenio estas decidita. Ĉio kuŝas en la manoj de la ŝtatoj.
Armand MATTELART.
En aŭgusto 1990, kun granda hezitemo, la generalo Suharto restarigis la diplomatiajn rilatojn inter Ĝakarto kaj Pekino, rompitajn en 1967. Dek-kvin jarojn poste, Ĉinio donis al Indonezio la statuson de “strategia partnero”, privilegion kiun ĝuis ĝis tiam nur Usono, Rusio kaj Barato. Se oni scias ke la komunismo estas daŭre malpermesita en Indonezio, tiu returniĝo estas leciono de pragmatismo. Ĝi substrekas ankaŭ kiom Pekino denove ĉefrolas en Sudorienta Azio.
Tiel, la unua pintkunveno de Orient-Azio, en Malajzio, la 14-an de decembro 2005, estas samtempe finatingo kaj elirpunkto. Tiu renkontiĝo kunigos la dek membroŝtatojn de la Asocio de Sud-Orienta Azio (ASOAN), Ĉinion, Japanion kaj Sud-Koreion (landaro nomata ASOAN +3). Tri periferiaj, sed rekte koncernataj ŝtatoj estis gastoj: Aŭstralio, Barato, Nov-Zelando. Du granduloj estis fortenataj, Usono kaj Rusio, kies precipa regiona tribuno do restas la pintkunveno de la Azia Pacifika Ekonomia Kunlaborado (APEK*, kies jara sesio okazis en Sud-Koreio de la 12-a ĝis la 17-a de novembro 2005. Sudorienta Azio notas la novan lokon de Ĉinio seniĝinta je siaj socialismaj vestaĉoj kaj kiu volas, almenaŭ unue, trudi reekvilibrigon fronte al la usona potenco.
Ĉinio, ĉu minaco aŭ atuto? Ambaŭ samtempe, emas respondi la ŝtatestroj de subregiono kiu nun havas pli ol duonmiliardon da loĝantoj. “La apero de Ĉinio estas en ĉies intereso kaj, se ĝi ne estas paca, ĝi estos ĥaoso kaj perforto”, opiniis, en aprilo, s-ro Lee Kuan Yew, influhava singapura patriarĥo. Alivorte, prefere ludi la regionan partnerecon, eĉ se nur por aŭdigi sin pere de potenca kaj neevitebla interparolanto. Do, forta najbaro, kun kiu prefere bone rilati, eĉ se necesas konstante klopodi por adaptiĝi.
Kun la esceptoj de Tokio, kiu densigas siajn militajn rilatojn kun Vaŝingtono, kaj de Singapuro, neniu ŝajnas deziri usonan ĉeeston en klubo kiu parolas pri meti la fundamenton de “komunumo de Orienta Azio” dotita de “komunaj valoroj” kaj de “propra identeco”. La ĉeesto de Aŭstralio, Barato kaj de Nov-Zelando — laŭ insisto de Indonezio, Japanio kaj Singapuro — devus trankviligi s-rinon Condoleezza Rice, kiu maltrankviliĝis, lastan februaron, pro la formiĝo de “fermita” kaj “introvertita” grupo.* Por la ĉinoj, la platformo restas tamen ideala. Kun la afiŝita “paca disvolvado” ili volas ĝeni neniun. Tiel ne estis ĉiam. En 1974, unu jaron antaŭ la venko de la vjetnamaj komunistoj, Pekino delokis la sud-vjetnamian garnizonon de la Paracelsaj Insuloj, norda arĥipelo de la Suda Ĉina Maro kie pasas la ĉefa parto de la martrafiko inter Proksim- kaj Ekstrem-Oriento kaj kies fundoj ŝajnas esti riĉaj je hidrokarbaĵoj. Vjetnamio poste tre alte pagis sian milit-intervenon en Kamboĝo: Ĉinio “punis” ĝin atakante la komunan landlimon inter ambaŭ landoj kaj fortigante siajn poziciojn en la Spratlej-Insularo* en la suda Ĉina Maro.
En 1992, do post la “normaligo” de la rilatoj inter Pekino kaj Hanojo, la ĉina parlamento decidis starigi la “ĉinan suverenecon” super 80% de la suda Ĉina Maro. Dek jarojn poste, sen rezigni tiun “suverenecon”, Pekino subskribis kun la ASOAN “etiketon” koncerne tiujn marpartojn kiujn pretendas ses marbordaj landoj.* Fine, en marto 2005, Ĉinio, Vjetnamio kaj Filipinoj interkonsentiĝis pri komunaj nafto-esploradoj.
Starigita en 1967 de kvin antikomunistaj registaroj — Indonezio, Malajzio, Filipinoj, Singapuro kaj Tajlando-, la ASOAN akceptis la etan sultanejon Brunejo en 1984, post ties sendependiĝo. Ĝi etendiĝis al la ceteraj landoj de la regiono — la regnoj de la iama Indoĉinio kaj Birmo — nur post fino de la malvarma milito. La tutaĵo devis adaptiĝi, ekde tiam, al rapida potenciĝo de Ĉinio.
La ĉefoj de la ASOAN scias ke Ĉinio jam fariĝis la sepa monda ekonomio. Ĝia ekstera komerco metas ĝin en la trian rangon, post Usono kaj Germanio. Ĝi estis, en 2004, la tria akceptolando (post Usono kaj Britio) de eksterlandaj investoj (proksimume kvindek-du miliardoj da eŭroj).* Malriĉaj landoj, kiel Kamboĝo, Laoso kaj Birmo, dependas pli kaj pli de ĉina helpo kies kontraŭparto estas strategia, ne morala.
Tiu fortigo de klientoj en la Mekong-delto estas efektive la daŭrigo de la reorientiĝo de la interna ĉina disvolvado “al okcidento”, la plej postrestinta parto de la lando. La tereno estas favora: Tajlando evitas ĉian disputon kun Ĉinio, Vjetnamio devas adaptiĝi al efika ĉina influo, kaj Pekino restas la ĉefa eksterlanda apogo de birma registara grupo izolita sur internacia scenejo.
Ekde 2004, ĝiaj kontribuaĵoj al la Azia Banko pri Disvolvado (ABD)* donis impulson al pluraj infrastrukturaj projektoj en la Mekong-regiono, interalie la ŝoseo kiu ligos, tra Laoso, la [sudĉinan] Junanon kun la nordo de Tajlando per posta konstruado de nova ponto, ĉe Ban Houey Saï [Laoso], super la riveregon. Multe pli almonte, Ĉinio jam konstruis du akvobaraĵojn ĉe la Mekongo, kaj tri pliaj estas konstruataj. Kie la riverego markas la landlimon inter Birmo kaj Laoso, la ĉinoj foreksplodigis rifojn kaj rokojn por faciligi la riverkomercon. Ili tamen ne povis fari same alvale, pro kontraŭstaro de la tajlandaj fiŝkaptistoj. La efikoj de tiuj laboroj estas tamen impresaj: subakvigo de fertilaj aluvioj, pli rapidaj akvoaltiĝoj kaj akvoretiriĝoj, erozio de la riverbordoj, reduktiĝo de la specioj de migraj fiŝoj kaj neta malkresko de la fiŝkaptaĵoj.
En novembro 2002, la ASOAN kaj Ĉinio decidis krei zonon de liberkomerco ekde 2010 por la plej evoluintaj landoj de la Asocio, kaj ekde 2015 por la plej malriĉaj. La komercaj interŝanĝoj inter la du partneroj atingis jam 80 miliardojn da eŭroj en 2004* kaj progresas je 25% de unu jaro al alia; kio faras jam la ASOAN kvara komerc-partnero de Ĉinio post la Eŭropa Unio, Usono kaj Japanio. La ĉinaj investoj en sudorienta Azio, kvankam ankoraŭ modestaj (190 milionoj da eŭroj en 2004 kontraŭ 2,5 miliardoj da eŭroj de Japanio, ekzemple), ili kreskas eksponenciale: sole Indonezio kalkulas pri 25 miliardoj da eŭroj en la venontaj dek jaroj.
La ĉinoj komencis inundi la vjetnamian merkaton per siaj malaltprezaj motorbicikletoj antaŭ ol intertrakti pri surloka starigo de du muntofabrikoj. Ili faris same, freŝdate, en Tajlando. En Indonezio, iliaj konsumproduktoj — malpli altkvalitaj, sed malmultekostaj — respondas al la postulo kaj troviĝas ĉie. La prezoj de iliaj teksaĵproduktoj, grandparte kontrabandaĵoj, defias ĉian konkurencon kaj endanĝerigas la vivkapablon de multaj lokaj fabrikoj. La ĉina poliestero kostas trioble malpli ol la indonezia. La starto de la ĉinaj-indoneziaj rilatoj realiĝis danke al serio da duflankaj interkonsentoj en 2005. Unu el la komunaj projektoj estas la kreado, en Borneo, de plantejoj de olepalmoj sur 1,8 milionoj da hektaroj ĉe la indonezia flanko de la landlimo kun la malajziaj ŝtatoj Saravako kaj Sabaho*. La projekto povus altiri proksimume sep miliardojn da eŭroj da eksterlandaj investoj kaj krei ĉirkaŭ cent mil laborlokojn. Tiu iniciato alarmis la mediprotektantojn, ĉar la damaĝoj povas fariĝi neripareblaj. La indonezia parto de Borneo [ankaŭ nomata Kalimantano] havas ankoraŭ 27 milionojn da hektaroj da arbaroj, Kalimantano perdas de ili jam ĉiujare 1,2 milionojn da hektaroj. Pro manko de drasta limigo, la Monda Banko antaŭdiras ke la malaltaj teroj de Kalimantano estas senarbarigitaj en 2010.*
La enpenetriĝo de Ĉinio en Sudorienta Azio estas ligita kun nesatigebla bezono je krudmaterialo por nutri ĝian fortan kreskadon. Lastan februaron, raporto de la Environmental Investigation Agency (EIA), neregistara organizo bazita en Londono, asertis ke 2,3 milionoj da kubaj metroj da ligno estas sendataj de Iriano (la indonezia Papulando de Nov-Gvineo) al la ĉina haveno Zhangjiagang, proksime de Ŝanhajo.* Tamen, en decembro 2002, la indonezia kaj ĉina registaroj subskribis interkonsenton pri prevento de kontrabando de ligno kaj, en 2003, Ĝakarto malpermesis la eksportadon de netraktita ligno.
Sed Ĉinio produktas nur la duonon de la ĉirkaŭ 280 milionoj da kubaj metroj da ligno kiun ĝi ĉiujare konsumas. Ĝi prenas do tie kie ĝi povas. Laŭ la enketo farita de la EIA kun helpo de la indonezia NRO Telapak, multaj perantoj, interalie superaj indoneziaj oficistoj kaj regionaj gangsterbandoj, estas implikitaj en tiu fikomerco. Falsaj paperoj ebligas modifi la devenon de la varo. La merbau (aŭ intsio)*, rezistega ligno kiu abundegas en papulando, provizas la duonmilon da segejoj de Nanŝuno* kie oni fabrikas ĝardenmeblojn. “La profitoj estas vastaj. La lokaj komunumoj ricevas nur po dek dolarojn por kuba metro da intsio faligita sur ilia teritorio, dum la sama kuba metro revendiĝas en Ĉinio ĝis po 270 dolaroj,” asertas la raporto, titolita “La lasta limo”.* Unu kuba metro da intsio ebligas fabriki plankon de 26 kvadrataj metroj kiu vendiĝas por dumil dolaroj en Londono aŭ Novjorko. Spite al “integrita subpremo” anoncita de Ĝakarto jarkomence, tiu fikomerco ŝajnas havi ankoraŭ belajn tagojn antaŭ si: la korupto estas endemia en Indonezio, kaj Ĉinio fariĝis, en 2003, la monde dua konsumanto de arbaraj produktoj post Usono.
La arbaroj de norda Birmo havas analogan sorton. “Mezume, unu ŝarĝaŭto transportanta dek-kvin tunojn da ligno, kontraŭleĝe tranĉita en Birmo, transiras ĉiujn sep minutojn ĉinan limpostenon.”, taksas Global Witness, en raporto disvastigita la 18-an de oktobro. “En 2004, daŭrigas la londona NRO, pli ol miliono da kubmetroj da ligno — do 95% de la ligno-eksportoj de Birmo al Ĉinio — estis eksportitaj kontraŭleĝe el norda Birmo al la provinco Junano.” Global Witness indikas ke tiu fikomerco fariĝas en la hela tago, ŝajnas ekster kontrolo kaj ĝuas la komplicecon de birmaj armeanoj kaj de gvidantoj de lokaj etnioj. La nombro da arbaraj societoj kreskis de kvar en 1984 al cento nuntempe. Ili malkaŝe mokspitas la engaĝiĝon de Pekino, en septembro 2001, lukti kontraŭ tia agado: ekde tiu dato, la kontrabandaĵoj kreskis je 60%, taksas Global Witness.
En regiono kie la ĉina diasporo estas bone enradikiĝinta, la “reveno” de Ĉinio estas perceptata kiel teksado de teksaĵo. La komerca enpenetriĝo, kontraŭleĝe se necese, preparas la liton por investoj. La serĉado de krudmaterialoj nepras, por provizi la kreskon, kiel substrekas freŝdata propono de investo en uranesplorado en Aŭstralio. Fronte al la konverĝo de la japanaj kaj usonaj interesoj, Ĉinio densigas siajn rilatojn kun Rusio. Ĝi uzas ankaŭ, en Sudorienta Azio, la plej etajn breĉojn, ĝis eĉ proponi al la Filipinoj embrionon da armea helpado. Kvankam la vojo longas, neniu dubas ke la reekvilibrado estas sur bona vojo kaj ke preferindas adaptiĝi al ĝi. Ja veras ke, kun la Vjetnam-milito, Sudorienta Azio estis la lasta granda konfliktejo de la malvarma milito, kaj tio pensigas.
Jean-Claude POMONTI.
La fantomo de monda birdogripa epidemio — neevitebla, laŭ la Monda Organizo pri Sano (MOS), kiu elvokas centmilionojn da mortoj — ĵus renaskis en Usono la debatojn pri la neceso ĉirkaŭiri la patentojn pri medikamentoj. La aŭtoritatoj timas efektive ke la svisa laboratorio Roche, posedanto de monda ekskluziveco pri produktado de Tamiflu, montriĝos nekapabla certigi sufiĉan provizon de tiu antivirusaĵo eventuale efika kontaŭ la viruso H5N1.
Sed tiuj virtualaj epidemioj (memoru ke en oktobro 2001, post la bioterorisma epizodo de la kuvertoj infektitaj per karbobacilo, Vaŝingtono ankaŭ elvokis la suspendon de patentoj de la germana laboratorio Bayer pri ciprofloksacino) tendencas maski la tute realajn malsanojn kiuj, tute solaj, demonstras la maljustegon de la nuna patent-reĝimo.
Por lukti kontraŭ aidoso, tuberkulozo, malario kaj la granda nombro da kronikaj malsanoj kiuj tuŝas la mondan sanon, la Sudaj landoj efektive vidas siajn opciojn pli kaj pli strikte enkadrigitaj post la subskribo de la akordo pri la Aspektoj de la Rajtoj je Proprieto Intelekta ligitaj kun Komerco (ARPIK, en la franca Adpic, en la angla Trips). Subskribita la 15-an de aprilo 1994, tiu akordo starigas reglamentadon por universala valido; ĝia totala ekvalido, komence de 2005, post fino de 10-jara transira periodo, malpermesas produkti samspecajn kopiojn de lastatempe disvolvitaj medikamentoj.
En Doho (Kataro), en 2001, post forta internacia mobiliziĝo, oni trovis kompromison: en kazo de urĝa situacio pri sano fariĝis eble por lando fabriki samspecajn medikamentojn pere de “devigaj licencoj” — tiu jura instrumento kiu permesas suspendi la ekskluzivecon de patento kontraŭ pago de ĉirkaŭ 5-elcenta patent-profito. Tamen, nur la landoj kun industria kapacito en farmacia sektoro — Barato, Brazilo, Kenjo, Sud-Afriko, Tajlando — estis koncernataj de tiu kompromiso. Por la aliaj devis esti solvo proponata antaŭ fine de 2002. La farmaciaj multnaciaj entreprenoj tiam premigis sur la usona registaro por ke ĝi rekonsideru la tekston de tiu deklaro. La 20-an de decembro 2002, s-ro Supachai Panitchpakdi, tiam ĝenerala direktoro de la MOK, konstatis ke “la membroŝtatoj de la MOK ne atingis akordon pri la aliro al medikamentoj en malriĉaj landoj kiuj ne havas industrian kapaciton”.
Portempa akordo subskribita la 3-an de aŭgusto 2003 ĉe la MOK tamen levis kelkajn obstaklojn, almenaŭ surpapere: per escepta malobservo de la reguloj de la Akordo pri la ADPIK, neproduktanta lando ricevis la rajton je “paralelaj importoj” de samspecaj medikamentoj el lando kiu ilin fabrikas. Por tio necesis du devigaj licencoj: unu en ĉiu de la du koncernataj landoj. Escepte de Kanado (kie ekzistas grava industrio de samspecaj medikamentoj), neniu granda eksportlando elektis tiun vojon.
Anstataŭ tio, Usono multigis duflankajn komerc-akordojn nomatajn “ADPIK +”, kiuj sisteme limigas la uzon de samspecaj medikamentoj kaj iras trans la klaŭzojn de la MOK pri protekto de patentoj. Fine, senigita de sia substanco, la akordo de 2003 montriĝis senefika.
Pro tio la afrika landaro de la MOK postulis ke la Hongkonga konferenco adoptu reformon de la ADPIK kiu ebligu eliri el la reĝimo de la malobservaj klaŭzoj — kies senefikeco estas nun pruvita — por starigi sistemon de stabilaj reguloj por importado kaj eksportado de samspecaj medikamentoj. Dum la kunveno de la Konsilio de la ADPIK la 25-an de oktobro 2005, Usono rifuzis iri trans teĥnikaj tansponoj de la akordo de 2003. Ĝin sekvis Aŭstralio, la Eŭropa Unio, Japanio, Nov-Zelando, Svislando. Aliflanke, la afrikanoj ricevis la subtenon de Barato, Brazilo, Ĉinio, Filipinoj kaj Jamajko.
Krom tiuj san-aspektoj, la akordoj pri intelekta proprieto estas vidataj de multaj Sudaj landoj ankaŭ kiel instrumentoj de dominado. Ili entenas efektive maljustajn klaŭzojn: devigo aĉeti ĉe la posedanto [de la patento] (ligitaj vendoj); la posedanto difinas la produkt-manierojn; devigo por la ricevanto komuniki al la posedanto ĉiujn perfektigojn de la procedoj; limigo aŭ malpermeso de eksportoj.
La farmaci-industrio ne interesiĝas pri neprofitigaj patentoj — nur 10% de la medicina esplorado koncenas malsanojn kiuj tuŝas 90% de la planeda loĝantaro-, kaj ĝi dediĉas al vendologio kaj reklamado sumojn ofte superajn al tiuj por sciencaj laboroj. Ĉiujare mortas 11 milionoj da homoj pro infektaj malsanoj manke de aliro al bazaj medikamentoj, kaj du miliardoj ne havas aliron al sanprizorgo. La konferenco de Hongkongo diros ĉu tiuj nombroj estas same konvinkaj kiel tiuj de la profitoj de la medikament-industria komplekso.* [Pri la rezultoj vd Raoul Marc Jennar: “La novaĵoj de Hongkongo — La okcidentaj multnaciaj entreprenoj triumfas en Hongkongo”.]
Alain LECOURIEUX.
Dutempe.*. Ĉi-jare, la Monda Socia Forumo (MSF) — kunveno de ĉiuj alimondismaj galaksioj — okazas dutempe. Ĉiu same decida kiel la alia. Unue, de la 19-a ĝis 23-a de januaro, en Bamako, ĉefurbo de Malio. Poste, de la 24-a ĝis 29-a de januaro, en Karakaso, ĉefurbo de Venezuelo. Antaŭ malfermo de la Bamaka Forumo, la 18-an de januaro okazos politika renkontiĝo de plej alta graveco, heredanto de la Trikontinenta: la “Internacia Tago pri Rekonstruado de la Internaciismo de la Popoloj kaj de la Anti-Imperiisma Fronto”*, kun partopreno de cento da intelektuloj kaj reprezentantoj de sociaj movadoj el la tria mondo kaj de aliie, okaze de la 50-a datreveno de la fama konferenco de Bandungo*.
La ideo organizi ĉiujare Socian Forumon naskiĝis dum la jarcentŝanĝiĝo*, kune kun la venko de 1998 kontraŭ la fia Multflanka Akordo pri Investo (MAI)*, la starigo de Attac en Francio, la sukceso de la manifestacioj de Seatlo (1999) kontraŭ la pintkunveno de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), kaj kiam ŝajnis ke la liberala tutmondigo esti haltigebla.
Sur taktika nivelo temis pri krei ion simetrie ekvivalentan, sed kun inversa politika signo, al la Monda Ekonomia Forumo, kiu ĉiujare, fine de januaro, kunigas en Davoso, en Svislando, la “novajn estrojn de la mondo” — kaj kien alkuras vostosvinge, por vasaliĝo, la politikaj respondeculoj de la regnoj de Nordo kiel de Sudo, por vendi la riĉaĵojn de siaj landoj promesante la plej altan rentabilitaton por eksterlandaj investoj, sen konsideri la ekologiajn kaj socialajn kostojn.
En tio estis tia maldeco, tia demisio de la politiko, ke necesis reagi.
Pro tio la decido kunvoki, por la samaj datoj, Forumon ne ekonomian, sed socian, kaj ne en la Nordo, sed en la Sudo, precize en Portalegro. En tiu brazila urbo kie la lokaj elektitoj inventis la “partoprenigan buĝeton” okazis, en 2001, la unua Monda Socia Forumo kun kiel slogano frazo pruntita de nia gazeto: “Alia mondo eblas”. Frazo kiu siavice naskis la terminon “alimondismo” por nomi tiun plurecan fluon kiu kunigas la diversecon de ĉiaj opozicioj al la liberala tutmondigo.
La MSF estas politika projekto forta, noviga kaj vizia. Ĝi ambicias kunigi, en unu solan lokon, pere de asocioj, neregistaraj organizoj kaj sindikatoj, la aŭtentajn reprezentantojn de ĉiuj loĝantoj de la Tero. De ĉiuj aparte kiuj suferas la katastrofojn de la tutmondigo, kaj kiuj oponas tiun vigle kaj decide.
Tiurilate, la Forumo prezentas politikan intencon ekstreme radikalan pro sia moderneco. Ĉar se, ekzemple, la Unuiĝintaj Nacioj (UN) kunigas la ŝtatojn aŭ la registarojn, do la potenc-stukturojn, la Monda Socia Forumo aspiras kunvoki, por la unua fojo en la historio, embrionon de asembleo de la tuta homaro. Kaj tio kun klare esprimita celo: fiaskigi la liberalan tutmondigon kiu jam dislokas la sociojn, ruinigas la plej malfortajn ekonomiojn kaj detruas la medion.
Sed, kun la tempo, tiu celo malklariĝis, nebuliĝis kaj, en iuj mensoj, komplete forviŝiĝis. Tio aperis flagrante en Portalegro en januaro 2005, kie eblis konstati ian elĉerpiĝon de la komenca formulo: por granda nombro da partoprenantoj, la Forumo ne povas plu esti daŭre nur spaco de renkontiĝoj kaj de debatoj kiuj ne kondukas al ago; ĝi devas ankaŭ krei la kondiĉojn de politika agado per ellaborado de minimuma soklo, kiu estu samtempe senco kaj projekto de alternativoj al la novliberalaj politikoj kaj kiuj enkorpigu la komunajn celojn de la Nordaj kaj Sudaj civitanoj. Sen tio, ĝi riskus senpolitikiĝi kaj folkloriĝi. Kaj transformiĝi en specon de internacia foiro de asocioj, en mondan salonon de la “civila socio” kie, laŭ la Davosa modelo, sed animata de la plej bonaj intencoj, la “bona regado” fariĝus centra zorgo.
Tiu konstato vekis siavice batalemajn poziciojn* kaj grandan diskuton pri la senco, la funkcio kaj la estonteco de la Sociaj Forumoj, ĉu mondaj, kontinentaj, naciaj aŭ lokaj. Tiu debato decida por la estonto de la alimondismo daŭros en Bamako kaj ankaŭ en Karakaso. Ĝi estos aparte intensa en la ĉefurbo de Venezuelo, ĉar, unuafoje, la Forumo tie renkontos la Bolivaran Revolucion kaj la tutaĵon de la reformoj kiujn gvidas la prezidanto Hugo Chávez.
En latinamerika etoso markita de la ĵusa sukceso, en Mar del Plata (Argentino), kontraŭ la usona projekto de Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA)* kaj de la elekta venko, la 18-an de decembro 2005, de s-ro Evo Morales en Bolivio, la partoprenontoj de la Karakasa Forumo povos vidi per la faktoj, observante la novan venezuelan realecon, ke la tutmondigo ne estas fatalo. Ke eblas cedigi ĝin. Sub la kondiĉo resti fidela al valoroj de justeco kaj solidareco, ne cedi, ne submetiĝi, ne perfidi. Kaj agi kun neskuebla politika volo.
Ignacio RAMONET.
Pro tio ke mankas normalaj politikaj rilatoj, Ĉinio kaj Japanio fortigas siajn ekonomiajn ligojn: Pekino jam fariĝis la ĉefa ekonomia partnero de Tokio. Kelkaj ĉinaj kompanioj eĉ aĉetis iujn malgrandajn kaj mezgrandajn entreprenojn japanajn. Kvankam la totala sumo de investoj ankoraŭ estas modesta kompare kun tiu de japanaj entreprenoj en Ĉinio, ĉi tiu fenomeno tamen estas konsiderinda.
La 26-an de aprilo ĉi-jare, iom stranga atmosfero regis en la kvartalo Zhongguancun kie troviĝas la plej granda merkato de informadikaj produktoj en Pekino. Aliloke en la ĉina cefurbo, miloj da gejunuloj manifestaciis kontraŭ Japanio kaj ĝia interpreto de la historio*, postulante bojkoton de japanaj produktoj. Dume, aliaj, egale multenombraj, svarmis ĉirkaŭ la standoj de Zhongguancun, absorbite de komputiloj kaj ludkonzoloj importitaj el la Lando de la Leviĝanta Suno.
La privata sekurecoservo, kiu respondecis pri kontrolado de la enirejoj, sukcese malhelpis, ke la malordo en la strato interrompu la agadon en loko kie maŝinoj de Sony kaj Toshiba estas adorataj fare de publiko de spertuloj. Iuj junuloj tamen efektive eniris, paradante en T-ĉemizoj sur kiuj estis presitaj en la ĉina kaj la angla “Dizhi Rihuo, Xing Wo Zhonghua” kaj “Fuck the Japanese, China is strong”, tio estas: “Bojkotu japanajn produktojn, subtenu Ĉinion”, “La japanoj fikiĝu, Ĉinio estas forta ”.
Ŝajne, ĉi tiuj sloganoj estis aprobataj de vendistoj ĉe la standoj de IBM, kies fako de personaj komputiloj estis akirita en januaro 2005 de Lenovo, la plej granda fabrikisto de ĉinaj personaj komputiloj, ĉar la IBM-anoj volis profiti de ili por interesi klientojn pri siaj produktoj. “Niaj komputiloj estas ĝuste tiel bonaj kiel tiuj de Sony. Ĉiuokaze, iun tagon vi vidos, ke ĉina kompanio transprenos ilin, ĝuste kiel Lenovo sukcese transprenis IBM”, asertis unu el ili al okcidentano kiu pli interesiĝis pri la plej lastaj produktoj el la gamo de Sony.
Sendube inspirite de la eventoj okazantaj en apudaj kvartaloj kaj ankaŭ en kelkaj aliaj urboj, tiu viro ne konsciis, kiel prava li estas. Certe, neniu ĉina rivalo minacas transpreni la giganton Sony, sed ĉiuj scias ke kontinentaj firmaoj ĉiam pli atente rigardas la Landon de la Altiĝanta Suno kaj ĝian teknologion.
“Unu el iliaj ĉefaj motivoj estas akiri la povoscion kaj teknologiojn de produktado pri kiuj malgrandaj kaj mezgrandaj japanaj firmaoj tutmonde famas”, konfirmas Tanaka Shigeaki, Vicprezidanto de la ŝanhaja filio de Jetro, la Organizaĵo de Japana Eksterlanda Komerco. Ĉi tiu intereso neeviteble zorgigas la popolan opinion en Japanio, lando kiu ne nepre rigardas favore la alvenon de ĉinaj firmaoj kiuj akiradas lokajn kompaniojn dum Japanio restas la ĉefa helpdonanto por Ĉinio*. Efektive, Pekino preteriris Vaŝingtonon kiel la ĉefa komerca partnero de Tokio*.
Ĉio komenciĝis en 2001 kiam Shanghai Electric — industria konglomeraĵo kiu jam posedis 300 firmaojn kaj havis proksumume 210 000 dungitojn — akiris la proprieton de Akiyama, mezgranda japana entrepreno kies specialaĵo estas ekipaĵoj por presejoj. Savite de disfalo pere de la ĉina kapitalo, kaj kun nova nomo Akiyama Internacia, la firmao la firmao vidis siajn negocojn dekoble pliiĝi precipe kun Cinio, kie la presindustrio rapide kreskas.
Tri jarojn post kiam ĝi estis transprenita de Shanghai Electric, ĉi tiu japana kompanio en la antaŭurboj de Tokio ĝuas revigliĝon: ĝia laborantaro pasis de 79 al 160, la reĝimo de salajroj laŭ daŭro de dungiteco estas konservita, kaj gratifikoj — iame afero de pasinta epoko — denove fariĝis realaĵo.
Kvankam la dungitoj de Akiyama International estas kontentaj pri siaj laborkondiĉoj, estas tamen pesimistoj kiuj scivolas pri la veraj motivoj de la administrantaro ĉe Shanghai Electric. “Jam okazis transigoj de teknologioj de Japanio al Ĉinio, sed la koncernitaj teknikoj ne estis la plej evoluintaj”, s-ro Tanaka emfazas. “La ĉinaj negocistoj komprenas, ke por akiri tian teknologion ili devos aĉeti japanajn kompaniojn. Kaj, por ne provoki disputojn, ili preferas firmaojn kiuj trafis en malfacilecon.”
Plia ilustraĵo de ĉi tiu deziro penetri en la japanan merkaton por teknologie profiti de ĝi estas la alproprigo en novembro 2004 fare de la sama Shanghai Electric de Ikegai, kompanio fondita en 1889 kaj pioniro en la fako de ilmasinoj.
“Transprenoj de firmaoj kaj investaĵoj kutime pensigas onin pri la okcidenta modelo kiu plejparte konsistas el restrukturadoj”, klarigas Zhang Chunhua, Ĝenerala Direktoro de SEC Japanio, la japana filio de Shanghai Electric. “Ni havas alian manieron. Ĉinio ankoraŭ estas evolulando. Ni tial preferas la fortigon de komercaj ligoj kun niaj akiritaj firmaoj ol simplan profitkvoton de investita kapitalo. Ilmasinoj kaj presmaŝinoj perfekte integriĝas en la strategion de nia firmao, precipe pro tio, ke Ĉinio urĝe bezonas ĉi tiajn produktojn.”
Laŭ fakuloj, ĉi tiu tendenco probable pliiĝos dum la sekvontaj jaroj, malgraŭ neeviteblaj politikaj kaj ekonomiaj streĉitecoj inter la du landoj*. En la daŭro de kvar jaroj, la sumoj investitaj de ĉinaj firmaoj en Japanio pliiĝis je proksimume 400 procentoj, de 260 000 dolaroj al proksimume 100 milionoj. Tio tamen nur estas guto el maro kompare kun la miliardoj kiujn firmaoj kiel Daimler kaj Renault devis elpoŝigi por preni grandajn akciarojn respektive en Mitsubishi Motors kaj Nissan*.
S-ro Tanaka de Jetro diras ke, kvankam doloris la alveno de okcidentaj investantoj en la japana merkato meze de la 1990-aj jaroj, la popola opinio tamen akceptis ilian ĉeeston. Post iom da tempo la sama ŝanĝiĝo probable okazos rilate al ĉinaj investantoj, eĉ se al iuj japanoj ne plaĉas la ideo, ke Cinio iam povus fariĝi la superrega ekonomia potenco en Azio. La ĥaosa historio de rilatoj inter la du landoj, kaj la pli lastaj politikaj malfacilaĵoj, nutras ĉi tiun malfidon ĉe la japanoj.
Ĉinaj negocistoj scias, ke ili devas fari ĉion fareblan por zorgeme pritrakti sentemojn*. “Mi memoras respondeculon de la ĉambro de komerco en Ŝanhajo kiu petis siajn membrojn eviti ian ajn agon, kiun la japana popolo povus misinterpreti, por ke transprenoj de lokaj kompanioj procedu kiel eble plej glate”, sciigas la vicestro de Jetro en Ŝanhajo.
Toa, malgranda farmacia kompanio kun sidejo en Toyama sur la okcidenta marbordo de Japanio, estis transprenita en printempo 2003 de Sanjiu, granda ĉina kompanio, tiel konfirmante la optimismajn rimarkojn de s-ro Tanaka.
Fronte al forta konkurenco en la japana merkato, Toa ne havis la necesajn rimedojn por kreskigi siajn negocojn malgraŭ tio, ke ĝi fariĝis sinonimo de longatempa supervivo. Ĝia saviĝo fare de Sanjiu, firmao pli konata en la okcidento sub la marko 999, estis perceptata kiel ŝanco: la ĉina grupo havas reton de pli ol 10 000 butikoj en Azio, kio garantias pli facilan distribuadon de la produktoj de Toa.
Ne povante lanĉi per si mem la esploradon de novaj merkatoj, la malgranda japana kompanio vidis ŝancon en la cina oferto. Metante Toa-n sub sia protekto, Sanjiu siaflanke akiris kontraŭ tre malalta kosto aliron al la japana merkato en kiu ĉinaj farmaciaĵoj estas tre popularaj. “Ĉiuj diras, ke la ekzemplo de Sanjiu montras ke ĉiuj profitas kaj ke la japanoj ne perceptu ĉinajn investojn en Japanio kiel hontigon”, klarigas kadro de Toa.
Sed ne ĉiuj en Japanio samsentas. Malplaĉas al multaj japanoj vidi Pekinon trudi sin sur ilian landon. La ĉeesto de la timindaj ĉinaj mafioj — kiuj investas je nemoveblaĵoj en iuj kvartaloj de Tokio — eĉ pli fortigas la antaŭjuĝon. Opinisondo kiu aperis en la Yomiuri Shimbun*, la ĉefa ĵurnalo de Japanio, akre ilustras la antipation de japanoj pri siaj ĉinaj najbaroj. La lastaj kontraŭjapanaj manifestacioj en Ĉinio sendube konfirmis ilian negativan opinion, kiel ankaŭ la sukceso de la mangao de Hirokane Kenshi* pri la malfacilecoj spertataj de ĉinaj kaj japanaj negocistoj kiam ili interrilatas.
Malgraŭ tio, la ekonomia repaciĝo de la du landoj sajnas neevitebla ĉar ĝi estas esenca por la ekvilibro de la regiono. Kiam oni konsideras ilian komunan pasintecon, neniu el la landoj povas akcepti superregadon de la alia. La disvolviĝo de reciprokaj investoj inter kompanioj en ambaŭ landoj sajnas des pli dezirinda kiam naciistaj pasioj minacas kaŭzi vundojn kiuj bezonos longan tempon por resaniĝi. “La pliiĝo de ĉinaj investoj en Japanio estas, laŭ longatempa perspektivo, tre bona afero, ĉar la ĉinaj negocistoj devontigos sin certigi la stabilecon de rilatoj inter la du landoj”, fine diris s-ro Tanaka. Vidpunkto kun kiu iuj vizitantoj al la elektronika merkato de Pekino ŝajne ne konsentas.
Ne tre interesiĝanta pri la laborkondiĉoj de la firmaoj ĉe kiuj ĝi provizas sin, Wal-Mart vicproduktigas grandan parton de siaj produktoj en Afriko, Latinameriko, kaj nun en Ĉinio, kie la salajroj ankoraŭ pli malaltas.
Jane Doe II, kiu uzas tiun kaŝnomon por “protekti sin kaj sian familion kontraŭ ĉia damaĝo kaj reprezalioj”, laboras ekde septembro 2003 per kudromaŝino de konfekci-fabriko de Ŝenzeno, en la sudo de Ĉinio. Kiel 4.800 aliaj entreprenoj de la lando, ŝia societo aktivas por unu el la markoj surmerkatigataj de la giganto de detalkomerco. Por liveri la teksaĵojn al Wal-Mart, Jane Doe II — unu el la 130.000 ĉinaj dungitoj kiuj viclaboras por la usona firmao — faras okaze ĝis 20 horojn da laboro tage sen esti pagata por aldonaj horoj. Por 16,5 cendoj hore (0,13 eŭroj), Jane Doe II ankaŭ ne ricevas la laŭleĝan minimuman salajron (31 cendoj; 0,25 eŭroj) kiun postulas la laborlegoj de ŝia lando. Ĉar ŝia entrepreno ne liveris necesan protekt-ekipaĵon, la laboristino suferas krome pro spiroproblemoj kaj pro haŭtjukado kaŭzataj de la koton- kaj lano-polvo al kiuj ŝi estas elmetata.
Sed ŝi ne havas elekton. Aŭ ŝi akceptas tiun laboron, “aŭ ŝi perdas sian dungon kaj estos metita sur nigran liston, kutima praktiko en la konfekci-fabrikoj de Ŝenzeno”, klarigas la International Labor Rights Fund (ILRF). Tiu usona organizo deponis, la 14-an de septembro 2005, nome de la laboristino — kaj de dek-kvar pliaj, aziaj, afrikaj, latinamerikaj, sed ankaŭ usonaj, ĉiuj laborantaj por klientoj de Wal-Mart — juran akton kontraŭ la socialaj praktikoj de la transnaciulo.
Laŭ la ILRF, Wal-Mart permesis al siaj liverantoj trudi al la pledantoj “labori dum ekscesa nombro da horoj sep tagojn el sep sen ajna ripoztago kaj kontraŭagi iliajn provojn formi sindikaton”.* Laŭ tio, Wal-Mart faris ankaŭ “trompajn deklarojn al la usona publiko pri la praktikoj de la societo koncerne homrajtojn kaj laboristajn rajtojn”. La faktoj, pri kiuj la firmao estas kulpigata, rompas efektive la kontraktajn devojn kiujn ĝi mem proklamis en 1992. Wal-Mart, precizigas la plendo, estis “engaĝiĝinta kontroli la fabrikojn de siaj liverantoj por certigi ilian respekton al la konduto-kodo”.
Ekde 2001, la usona firmao akompanis — se ne kaŭzis — la migradon de siaj vicentreprenoj al la novaj ĉinaj ekonomiaj zonoj, nome de logiko resumita de la retmagazino Fast Company: “Wal-Mart havas la potencon maksimume kunpremi la marĝenojn de siaj liverantoj. Por supervivi tiun politikon, la fabrikantoj de ĉio vendebla — mamzonoj kaj ĝinzoj ĝis bicikloj — devis maldungi siajn dungitojn kaj fermi siajn usonajn fabrikojn por viclabori transmare.”* Pli ol la duono da importoj de nepormanĝaj poduktoj venas hodiaŭ de Ĉinio, kie la transnaciulo havas ankaŭ centon da superbazaroj kaj sian precipan planedan aĉetocentron.
Aĉetante ĉinajn varojn je 15 miliardoj da dolaroj — do 11% de la ĉinaj-usonaj komerco — Wal-Mart estas la unua monda importanto de produktoj fabrikitaj en la “fabriko de la mondo”. Postulante streĉan kalendaron kaj malaltigon de la fabrikado-kostoj, aldonas Fast Company, ĝi “forbalaas la fragilajn ĉinajn socialajn atingojn, per devigaj longaj suplementaj horoj kaj per verda lumo al arbitra maldungo de laboristoj kiuj kuraĝas pridubi siajn laborkondiĉojn”.
Ke Wal-Mart estas akuzita de tiaj praktikoj ne estas io nova. Sole en 2002, jaro kie ĝi importis al Usono 291.200 kestegojn da konsumaĵoj, la firmao estis akuzita per 6.000 juraj plendoj pro siaj socialaj praktikoj. Sed la proceso komencita de la IRLF distingiĝas per sia universaleco.*. Apud Jane Doe II de Ŝenzeno troviĝas pliaj anonimaj viktimoj de komerca politiko celanta “rompi la prezojn ĉiapreze”. Ili laboras en Mastapha (Svazilando), en Sebaco (Nikaragŭo), en Dakao (Bangladeŝo). La plej multaj estas virinoj, kiel la salajruloj de tiuj vicentreprenoj ignorataj de la usona konsumanto. Ilia historio atestas pri “valmartigo de la planedo”, vorto pri kiu la monda sindikato de komercaj metioj taksas ke ĝi estas “familiariĝanta kaj signifas samtempe socialan dumpingon kaj antisindikatismo”.* “En ĉiu epoko, memorigas la profesoro Nelson Lichtenstein, fakulo pri laborista historio ĉe la universitato de Kalifornio de Santa Barbara, prototipa entrepreno ŝajnas enkarnigi ennovigan tutaĵon de ekonomiaj strukturoj kaj de sociaj rilatoj. Fine de la 19-a jarcento, la Fervojkompanio de Pensilvanio estis konsiderata kiel “la monda referenco”; meze de la 20-a jarcento, General Motors estis la simbolo de burokrateca kaj perfektigita mastrumado, kaj de seria produktado profitanta de la novaj teĥnologioj. Ĉi lastaj jaroj, Majkrosofto aperis kiel modelo de postindustria scio-ekonomio. Sed komence de la 21-a jarcento, Valmarto ŝajnas siavice enkarnigi la specon de ekonomia institucio kiu transformas la mondon trudante sistemon de produktado, de distribuado kaj de transnacia kaj forte integrita dungado”. Tamen, precizigas s-ro Lichtenstein, “kaj jen io nova, la tutmonda revendisto estas la centro, la potenco, dum la fabrikanto fariĝas servutulo, vasalo.”
Kontraŭ la atakoj de du formoj de kontestado — internacia kaj loka (vd la artikolon de Olivier Estèves, ...->art ) — Valmarto lanĉiĝis 2005 en gravan komunik-operacion destinitan, laŭ ĝia prezentanto-ĝenerala direktoro, H. Lee Scott Jr, respondi al “unu la plej organizitaj, plej rafinitaj kaj multekostaj kampanjoj iam ajn lanĉitaj kontraŭ unu sola entrepreno”. Por la temo de la vicentreprenoj, la operacio konsistis en relativigi la faktojn kaj afiŝi ĝian socialan konsciencon. Valmarto asertas tiel esti en regula rilato kun pluraj neregistaraj organizoj kiuj luktas por fermi sweat shops kaj maquiladoras*, de kiuj la entrepreno daŭre importas 50% de siaj eksterlandaj varoj.
La spin doctors engaĝitaj de la firmao povis inspiri ĝian kontraŭofensivon de informitaj formuloj de la usona magazino Fortune: “Valmarto dungas rekte 1,4 milionojn da homoj, do trioble pli ol la plej granda usona dungisto kaj 56-oble pli ol mezgranda usona entrepreno. Tio faras ke, absolute, malfeliĉan okazon kun 5500% pli da probableco ĉe Valmarto ol ĉe ĝiaj konkurenculoj.”* Laŭ la sama fatalisma registro, s-ro Lee Scott Jr, kiu gajnis en 2004 16.000-oble pli ol laboristo en Svazilando, aldonis ke “tiom longe kiom ekzistas monavideco, homoj lezas la leĝon”. Sed tiuspeca filozofio ne sufiĉas, Valmarto indikas esti farinta en 2004 pli ol 12.000 inspektadojn en 7.600 fabrikoj kaj ĉesiginta siajn komercrilatojn kun 1.500 fabrikoj, el kiuj 108 definitive, antaŭ ĉio pro lezoj koncerne infanlaboron.
S-rino Aisha Bahadur, membro de la sudafrika kolektivo Civil Society Research and Support Collectif (CSRSC), faris plurajn enketojn pri la laborkondiĉoj en teksaĵfabrikoj de suda kaj orienta Afriko. Afriko estas unu el la teritorioj de valmartigo de la laborista planedo, pri kiuj la amaskomunikiloj malplej informas. Ĝi estas tamen unu el la zonoj kie aplikiĝas plej brutale la diktatoj de la firmao, kiuj “tuŝas ĉirkaŭ la salajro-mondo la laborkondiĉojn, la fabrikadajn praktikojn, eĉ la prezon de jardo da denim-tolo*”.
La usona transnaciulo sciis profiti la akordojn pri liberkomerco subskribitajn inter Vaŝingtono kaj certaj afrikaj ŝtatoj. En januaro 2003, la sindikato de la teksaĵ-laboristoj de Lesoto (Lecawu) kaj la afrika federacio de la teksaĵ- kaj ledo-laboristoj (ITGLWF) denuncis la laborkondiĉojn de dudek-unu vicentreprenoj produktantaj por Valmarto en antaŭurbo de Maseruo, ĉefurbo de Lesoto. La afero, kiu implikas vicentreprenojn de la markoj Gap kaj Hudson Bay, memorigis ke kvankam ne estas valmartaj magazenoj en Afriko, la teksaĵa Afriko, male, tre ĉeestas en la kestegoj destinitaj por la hiperbazaroj.
La suda subregiono estas “privilegiita” de la tri liberkomerc-akordoj (African Growth and Opportunity Act, aŭ AGOA) subskribitaj ekde 2000 inter Usono kaj certaj ŝtatoj de la nigra kontinento. Nu, por profiti la forigon de la doganaj baroj direkte al Usono, tajvanaj teksaĵ-entreprenoj amase translokiĝis al Afriko. Kaj, ĝis decembro 2004, iliaj kudromaŝinoj turniĝis plenŝarĝe por Valmarto, kiun s-rino Bahadur identigas kiel “unu el la ĉefaj profitantoj de la AGOA kaj de la akordo pri multfibraĵoj kiuj privilegias la importadon de malmultekosta teksaĵo el Afriko”. La novaj industri-zonoj de la regionaj ĉefurboj spertis tiam alfluon de kampara manlaboristaro kiun la vicentreprenoj rapide superekspluatis. La skandaloj devigis al iuj de tiuj entreprenoj fermiĝi, aliaj tuj anstataŭis ilin. Tio daŭris ĝis januaro 2005. Ĉar la aliĝo de Ĉinio al la Monda Organizo pri Komerco (MOK) kaj la fino de la akordo pri multfibraĵoj ĉesigis tiun plendungan periodon. La entreprenoj delokitaj al Afriko tiam foriris al sudorienta Azio, tiom facile, notas s-rino Bahadur, kiom eblas “meti en kestegojn la materialon de teksaĵentrepreno. Proksimume 60.000 laboristoj estis maldungitaj inter oktobro 2004 kaj majo 2005”. La surloke restantaj afrikaj laboristoj, aldonas ŝi, “estas pli ol iam minacataj de la politikoj deciditaj de Valmarto, kiu multe pli profitis de la AGOA ol ili”.
Bazita en Kampalo, ĉefurbo de Ugando, la konfekci-fabriko Apparel Tri-Star Ltd apartenas al unu el la srilankaj societoj kiuj profitas de la AGOA kiun Valmarto daŭre vicentreprenigas spite al la plendoj de dungitoj, tamen deponitaj antaŭ la Internacia Labor-Organizo (ILO). Tristar, precizigas la Internacia Konfederacio de Liberaj Sindikatoj (IKLS), estas “nekredebla maŝino por rompi la rajtojn de la salajruloj (ege plejmulte virinoj)”*. La atestoj de certaj el la 2.000 laboristinoj igas efektive demandi sin pri la konduto de entrepreno tamen prezentata de la aŭtoritatoj de la lando kiel modelo sekvenda por la disvolvado de Ugando.
“Kiam vi deziras iri al necesejo, indikas laboristino, necesas antaŭe akiri la permeson de la superrigardisto. Se li konsentas, li donas al vi specon de “elirpermeso”, sed ekzistas nur du necesejoj por ĉiu sekcio de 70 laboristoj: oni devas do atendi sian vicon. Tiam estas sprinto, ĉar estas malpermesite foresti pli ol kvin minutojn. Kaj la distanco de la laborejo ĝis la necesejo povas jam preni tiun tutan tempon.” Sed tio ne estas ĉio: ĉiu foresto estas kontrolata de sekurec-gardisto kaj okazigas enskribon en registron de la nomo, de la kartnumero, de la horo de foriro (kaj de reveno ankaŭ). Tro longa foresto estas sankciata de averto, kiu povas konduki al maldungo. Ĉar, en Afriko kaj aliloke, “la ĉiutage plej malaltaj prezoj” ne estas malkaraj por ĉiuj.
Jean-Christophe SERVANT.
En 1992, la usona prezidanto havis tiun formulon: “La sukceso de Wal-Mart estas la sukceso de Usono”. De tiam, la transnacia distribu-entrepreno fariĝis la plej granda entrepreno de la mondo. Kaj la sociala dumpingo kiun ĝi praktikas — ĝi estas ĵus kondamnita al puno de 172 milionoj da dolaroj ĉar ĝi rifuzis al siaj dungitoj manĝopaŭzon — infektas la okcidentan ekonomion. Tiel, nome de la lukto kontraŭ Toyota, General Motors, kiu jam anoncis 30.000 forigojn de laborlokoj, postulas de siaj laboristoj malaltigon de salajroj kaj de ĝiaj liverantoj redukton de prezoj. Delphi, la plej granda usona ekipisto, volas simple pagi al siaj salajruloj 9,50 dolarojn hore anstataŭ nun... 28 dolaroj.
“DE VESTAĈOJ AL RIĈECO”: tiu rita difino de la “usona revo” de socia moviĝo devas permanente trovi siajn belajn historiojn kiuj subtenas la komunan iluzion. Estis John D. Rockefeller, eta librotenisto en Klevlando, kiu fariĝis, 31-jara, ĉefo de la plej potenca petrolentrepreno de la mondo. Estis Steve Jobs kiu forlasis la universitaton sendiplome por fondi en sia garaĝo societon, Apple, kiu igis lin miliardulo ĉe lia trideka naskiĝtago.
Nun pri Wal-Mart, sed pli grande. Komence, eta butiko en unu el la plej malriĉaj ŝtatoj de la lando (Arkansaso). Nun, spezo de ĉirkaŭ 310 miliardoj da dolaroj en 2005, familio kies kvar filoj troviĝas inter la dek plej riĉaj homoj de la planedo, ĉeno de hiperbazaroj fariĝinta samtempe la plej granda entrepreno de la mondo — ĝi perterpasis Exxon Mobil en 2003 — kaj la unua privata dungisto. Nur la vendoj de Wal-Mart estas 1 KD en Usono aĉetita el 5, 1 tubo da dentopasto el 4, 1 vindaĵo el 3. Kaj, pli signife, 2,5% de la tuta usona malneta interna produkto (MIP)!* Pli riĉa kaj pli influhava ol la plej multaj ŝtatoj, la entrepreno dankas sian nunan potencon al la reguloj kiujn ĝi starigis.
Je tiu nivelo de potenco, efektive senutilas miri ke la plej multaj transformoj (ekonomiaj, sociaj, politikaj) de la planedo trovis sian ekvivalenton — kelkfoje sian originon, sian transmisi-rimenon, sian akcelilon — en Bentonville, en Arkasaso, sidejo de la firmao. Batalo kontraŭ sindikatoj, delokadoj, uzo de superekspluatata laboristaro kiun la malregulado de la laboro kaj la interkonsentoj pri liberkomerco ĉiujare pli abundigas: jen la modelo Wal-Mart. Premoj sur la liverantoj por devigi ilin malaltigi siajn prezojn reduktante siajn salajrojn (aŭ delokiĝi eksterlanden); nedifino de la taskoj por ebligi la enĉeniĝo de la laboroj kaj tiel forpeli la plej etan mortan tempon, la plej etan paŭzon: jen la modelo Wal-Mart. Konstruado de aĉaĵoj (la “ŝukartonoj”) plenigata de la aro de 7.100 kamionegoj de la entrepreno ruliĝanta kaj poluantaj dum 24 horoj el 24 por, ĉe la ĝusta horo, plenŝtopi la kofrojn de la milionoj da aŭtomobiloj vicigitaj en la gigantaj parkejoj de preskaŭ ĉiu el tiuj 500 “ŝukartonoj” kiun la transnacia entrepreno funkciigas tra la mondo. Jen la modelo Wal-Mart.
Kaj, kiam la sindikatoj kontraŭ-atakas, kiam la mediprotektantoj vekiĝas, kiam la klientoj fine mezuras kion la “plej malaltaj prezoj” ŝtelas al ili, kiaj la artistoj por momento forgesas vendi sin por aliĝi al la popola movado, kiam la civitanoj baras la instalon de novaj betonkuboj sur iliaj teritorioj (vd Olivier Estèves, “La transnaciulo de la 21-a jarcento — Popolaj rezistadoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2006), Wal-Mart rekrutigas iamajn “komunikistojn” de la Blanka Domo, demokratojn aŭ respublikanojn, kaj taskas ilin blankigi la bildon de la entrepreno, satigi la komunikilojn. Ili diras: Wal-Mart fariĝis “etika”; ĝi celas nur krei laborlokojn — certe mezbone pagatajn, sed prefere malmulte ol neniom, kaj la klientoj tiom ŝatas la malaltajn prezojn... Ili aldonas ke la obstina serĉado de efikeco ebligis plibonigi la nacian produktivon. Kaj ke la entrepreno nun defendos la medion kiel ĝi helpis la viktimojn de la uragano Katrina. Ekspluatado, komunikado: jen denove modelo...
Fakte, ĉu vere miri pri tio? Oni ne fariĝas la plej granda entreprenego de la mondo pro hazardo, nur ĉar, kvardek jarojn antaŭe, la fondinto Sam Walton (forpasinta en aprilo 1992, kelkajn tagojn post ricevi el la manoj de la tiama prezidanto George H. Bush unu el la plej altaj usonaj ordenoj) havis la iluminon vendi akvomelonojn sur la trotoaro de la magazeno kaj oferti samtempe al la infanoj de siaj klientoj azenpromenadojn sur la parkejo.*
LA UNUA WAL-MART malfermas en 1962, en Rogers en Arkansaso, en kampara kaj neglektita zono. Naŭ jarojn poste, la entrepreno larĝigis sian influ-sferon al kvin ŝtatoj. La unuaj merkatoj, kiujn ĝi priservas, estas maldensaj kaj ignorataj de la grandaj distributistoj: Wal-Mart starigas tie sian monopolon antaŭ ol etendiĝi aliien. Ĝi preferas la periferiojn de la urbaj centroj por profiti samtempe de la urbaj klientoj kaj de la malalta terprezoj. Anticipante en 1991 la nordamerikan akordon pri liberkomerco (angle Alena) kiun la prezidanto William Clinton, iama guberniestro de Arkansaso, ratifigas du jarojn poste*, la etulo de Bentonville internaciiĝas kaj aperas en Meksiko. Kanado sekvas en 1994. Poste venas Brazilo kaj Argentino (en 1995), Ĉinio (en 1996), Germanio (en 1998), Britio (en 1999). En 2001, la enspezoj de Wal-Mart pli altas ol la malneta interna produkto de la plej multaj landoj, interalie de Svedio. Carrefour, numero 2 de la sektoro (72 miliardoj da eŭroj en 2004), kiun Wal-Mart intencis aĉeti en 2004, havas pli da internacieco. Sed la entrepreno fondita de Sam Walton havas ĉefan atuton: la 100 milionojn da usonanoj kiuj nun ĉiusemajne iras serĉi la “everyday low prices” (“la plej malaltajn prezojn”) kiujn ĝi ofertas al ili.
Pli malaltaj ili ja estas. Mezume je 14%.* Sed je kiu prezo, jen la tuta demando. La respondo diversas laŭ ĉu oni unue zorgas pri la klienta individuo ĉasante la plej bonajn aferojn, aŭ pli ĝuste la salajrulojn de la miloj da liverfirmaoj de sufiĉe potenca entrepreno por trudi al ĉiuj teni — kaj redukti — siajn kostojn. Por ke la kliento de Wal-Mart kontentu, la laboristo devas suferi... Por ke la prezoj de Wal-Mart kaj de ĝiaj vicentreprenistoj estu ĉiam la plej malaltaj, necesas ankaŭ ke la socialaj kondiĉoj ĉirkaŭe malboniĝu. Kaj prefere ne ekzistu sindikatoj. Aŭ ke la produktoj venu el Ĉinio.*
La skizofrenio de la kliento kiu ŝparas per tia obstino per kiu li kontribuas al malriĉigo de la produktanto kiu ankaŭ estas li, povas ŝajni teoria kaj malproksima. Sur la nivelo de la potenco de Wal-Mart (8,5% de la podetalaj vendoj de Usono, ekster aŭtomobiloj), la kontraŭdiro fariĝas reala kaj tuja. Tiel, la firmao de Betonville aroge fanfaronas pri la “2.329 dolaroj jare kiun ĝi ebligas ŝpari al la familioj kiuj laboras”; ĝi asertas esti altiginta la aĉetpovon de ĉiu usonano je 401 dolaroj kaj, samjare, ebliginta la kreadon, rekte aŭ malrekte, de 210.000 dungoj (jen la ideo ke la mono ŝparita de ĝiaj klientoj estis dediĉita al aliaj konsumaĵoj kaj do stimulis la aktivecon aliloke). La kontraŭuloj de la transnacia entrepreno havas en sia menso malpli logajn indikilojn. La malaltaj prezoj ne falas el la ĉielo; ili klariĝas parte per la malaltiĝo, de 2,5% ĝis 4,8%, de la meza enspezo de la salajruloj de ĉiu regiono de Usono kie tiu transnaciulo instaliĝis. La firmao premas sur la laborpagoj tie kie ĝi etendiĝas. Ĝi kreas la kondiĉojn de la “everyday low prices”. Kaj, preterpase, ĝi multigas la nombron da klientoj kiuj baldaŭ ne havas alian elekton ol devi ŝpari en ĝiaj vendejoj.
Ĉar, inter la fortulo de la distribuo kaj la malfortuloj de vicentreprenado, la dungitoj de la transnaciulo, la grandaj rivalaj superbazaroj, la “merkatefikoj” faras trioblan salajro-deflacion. Unue, pro la dominado de entrepreno kun tre ŝparema rilato al siaj “asocianoj” (la termino kiun ĝi uzas por siaj dungitoj). Krome, pro la detruo de ĝiaj plej multaj konkurenculoj aŭ pro la devigo, trudata al ili por supervivi, ankaŭ apliki ties plej malaltajn social-elspezojn. Kaj fine kaj ĉefe, pro la uzakoj kiujn Wal-Mart faras al la liberantoj, inkluzive de ŝtatoj, kies prezojn ĝi ofte fakte determinas (en 2002, ĝi aĉetis ekzemple 14% de la 1,9 miliardoj da dolaroj de teksaĵoj eksportitaj al Usono de Bangladeŝo.*)
Laŭlonge de siaj migradoj, la firmao de Bentonville neniam rezignis du de siaj dekomencaj karakterizaj trajtoj: paternalismo kaj sindikatofobio. En la sudo de Usono, la plej malriĉaj ŝtatoj — aparte Arkansaso dum la tempo kiam s-ro Clinton estis ties juna guberniestro — regule fanfaronis pri la malaltaj lokaj salajroj por altiri investojn de entreprenoj. La aferoj estas tute simplaj por la 1.300.000 “asocianoj” de Wal-Mart en Usono: ne ekzistas sindikatoj. S-rino Mona Williams, proparolanto de la entrepreno, klarigis tion: “Nia filozofio estas ke nur malfeliĉaj asocianoj volus aliĝi al sindikato. Nu, Wal-Mart faras ĉion kion ĝi povas por doni al ili tion kion ili volas kaj tion kion ili bezonas.” Kondiĉe, ni ja komprenis, ke ili ne “bezonas” tro: “Ĉu estas vere realisme, demandas s-rino Williams, pagi al iu 15 aŭ 17 dolarojn hore por plenigi la bretojn?”* La ĝenerala direktoro de la entrepreno, s-ro Lee Scott, ne plenigas la bretojn. Li do ricevis 17,5 milionojn da dolaroj en 2004.
Por pli bone ŝirmi sin kontraŭ sindikatoj kun malcerta realismo, ĉiu afergvidanto de magazeno disponas pri “ilujo”. Ekde apero de la unua signo de organizita malkontento, li telefonas per ruĝa lineo kiu tuj sendas per privata aviadilo superan kadron de Bentonville. Sekvas pluraj tagoj da memfarita pedagogio, trudata al la “asocianoj” por purigi ilin de la malbonaj tentoj (vd la ateston de Barbara Ehrenreich, “Gvidantoj je nia servo”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2006.) En 2000 tamen nenio efikas: la fako dispecigo de teksasa buĉejo de Wal-Mart aliĝas al laborista organizo. La entrepreno nuligas tiun servon kaj maldungas la “ribelulojn”. Tio estas kontraŭleĝa, sed la jura proceduro kiu neniam rezultigas ion bonan (la malregulado pasis tie) estas senfina. Cetere ĝi daŭras ankoraŭ. Lastan jaron, la “asocianoj” de kebekia magazeno volis ankaŭ esti reprezentataj de sindikato. Wal-Mart fermis la butikon klarigante: “Tiu magazeno ne estus vivkapabla. Ni taksis, ke la sindikato volis komplete renversi nian kutiman laborsistemon.”*
Tio ne malĝustas. Por sukcesi, la modelo Wal-Mart trudas al ĝi pagi al siaj “asocianoj” 20% ĝis 30% pli malaltajn salajrojn ol ĝiaj konkurenculoj de la sektoro, sed ankaŭ esti multe pli avara ol ili kiam temas pri determini la socialajn protektojn (malsano, pensio, ktp.) por la dungitoj. Kiel ofte ĉe liberalaj ĉefoj, la ŝtato aŭ la karitato servas kiel fina savo. Post kiam raporto de la Kongreso taksis ke ĉiu salajrulo de Wal-Mart kostas 2.103 dolarojn jare al la kolektivumo*, en formo de diversaj komplementaj helpoj (sano, infanoj, loĝado), interna studaĵo de la entrepreno koncedis: “Nia sociala kovro kostas multe al la familioj kun malmulta enspezo kaj inter la asocianoj de Wal-Mart estas granda nombro, kaj ties infanoj, sur la registroj de la publika helpo.”
EFEKTIVE MALPLI OL 45% de la dungitoj povas permesi al si la san-asekuron kiun la entrepreno ofertas al ili; 46% de infanoj de la “asocianoj” estas aŭ sen ajna protekto aŭ kovrataj de la federacia programo rezervita al senhavuloj (Medicaid). Privataj profitoj (10 miliardoj da dolaroj en 2004), publikaj perdoj. Iom troigante la trajton de la entrepreno, s-ro Jesse Jackson, demokrata kandidato por la Blanka Domo en 1984 kaj en 1988, antaŭnelonge komparis la fakojn de la transnaciulo kun “pantejoj” kiuj memorigas al li la laborkondiĉojn de la kotonkampoj de la Sudo.
Sed ĉi foje la Sudo estas gajnanta la militon. Tiun de la salajroj. En 2002, Wal-Mart intencas ataki la kalifornian merkaton kaj instali en la regiono de Los-Anĝeleso kvardekon da siaj “supercentroj”, kie troveblas ĉio, de nutraĵoj ĝis aŭtomobilaj akcesoraĵoj. Reago de la minacataj konkurenculoj (Safeway, Albertson)? Ili postulas tuj de siaj dungitoj — siavice reprezentataj de sindikato — redukton de la salajroj kaj de la socialaj garantioj. Unuflanke, 13 dolaroj hore kaj bona san-kovro; aliflanke (Wal-Mart), 8,50 dolaroj kaj minimuma protekto. La batalo estis malegala. En oktobro 2003, la 70.000 dungitoj de la ĉenoj instalitaj en Kalifornio rifuzas la koncedojn kiujn oni postulas de ili kaj strikas. La striko daŭras kvin monatojn. Lokaŭto, rekrutado de antataŭantoj: dudek-kvin jaroj da malregulado de la laboro komfortigas la mastran rebaton. La sindikato cedas.
Kiam venas Wal-Mart, fermas la etaj komercoj. Depost kiam la firmao instaliĝis en Iovo, meze de la 1980-aj jaroj, la ŝtato perdis la duonon da siaj nutraĵvendejoj, 45% da siaj feraĵvendejoj kaj 70% da siaj porviraj konfekciistoj. Uzante la kutiman “merkat-popolisman” registron, la entrepreno rebatas ke ĝi nur defendas senmonajn konsumantojn kiuj prave postulas “la plej malaltajn prezojn” kontraŭ dikaj korporacioj de produktistoj aŭ de riĉaj podetal-vendistoj kun nedefendeblaj enspezoj. La respublikana transnaciulo fanfaronas esti “elektita” ĉiutage per la dolaroj de siaj klientoj vicigitaj pacience antaŭ la kasoj de ĝiaj magazenoj.* Por s-ro Lee Scott, la tuta resto estas nur “utopia” vizio kaj pastoralo destinita al privilegiuloj, dum la senranguloj, siavice, “ne povas aliri agrablan vivon, nur ĉar aliaj faris apartan bildon pri kia estu la mondo anstataŭ zorgi unue pri la plej efika metodo por servi la konsumanton”.* Kaj s-ro Scott minacas per subkomprenvortoj: se iu loko rifuzas [instaliĝon de] Wal-Mart, ĝia najbaro akceptos ĝin. La ribelulo tiam suferus preskaŭ ĉiajn malagrablaĵon de submetiĝo (detruado de la proksimaj komercoj, malaltigo de salajroj) sen profiti ian el la avantaĝoj (dungoj, enspezo de grundimposto).
Sama ŝlosita libereco por la vicentreprenoj. Kvazaŭ privata Gosplan*, la plej granda podetalisto de la mondo povas determini la prezojn de siaj liverantoj, la salajrojn kiujn ili pagas, iliajn liverotempojn. Ili elturniĝu, per eksterleĝaj dungoj, per proviziĝo en Ĉinio. Se okazas “akcidento”, Wal-Mart povas ĉiam pretendi ke tio ne estas rekte ĝia afero, ke ĝi kompreneble estas indignita ekscii kio pasis... Sed kiu transnaciulo kondutas alie? Sanofi Aventis, ekzemple, viclaborigas en Usono por sia purigado entreprenon kiu subpagas siajn salajrulojn, donas al ili nenian san-asekuron kaj kontraŭbatalas ilin sindikato-rajton. Wal-Mart iras ĝuste iomete pli antaŭen ol la plej multaj aliaj: “Laŭ la meksika ĵurnalo La Jornada, iuj [el ĝiaj] liverantoj estas devigataj lasi al sia potenca ordon-donanto traserĉi iliajn kontojn por eltrovi la “superfluajn kostojn”.*
Ĉar Wal-Mart estas envere nur la simptomo de furiozanta malsano. Ĉiufoje kiam la sindikato-rajto estas atakita, kiam la protektoj de la salajruloj estas ronĝitaj, kiam akordo pri liberkomerco kreskigas la socialan malsekurecon, kiam la publikaj politikoj fariĝas la eĥo de la transnaciuloj, kiam la individuismo de la konsumanto anstataŭas la solidarecon de la produktistoj, tiam, ĉiufoje, Wal-Mart avancas...
Serge HALIMI.
Ekde la 20-a jarcento, en kunteksto de protektataj merkatoj, la “Ford-modelo” dominis la mondan ekonomion. Ĝi postulatis ke la riĉiĝo, relativa, de la salajruloj kaj la garantio de ilia dungo ebligas al ili esti bonaj klientoj de la industrio — aŭtomobila kaj alia — kaj do la senpenan vendadon de kreskanta produktaĵo. La “Wal-Mart-modelo”, konstruita sur la pilieroj de liberkomerco, de fleksebleco de la laboro kaj de malaltaj salajroj, ŝajnas esti la preciza malo de tiu kiu antaŭis ĝin. Unuflanke, la distribuisto trudas sian volon al la produktisto, ĉefe en la malriĉaj landoj (vd Jean-Christophe Servant, “Etaj manoj de la Sudo por Norda firmao” kaj Barbara Ehrenreich, “Gvidantoj je nia servo”). Aliflanke, la malaltiĝo de ilia aĉetpovo instigas la konsumantojn fari siajn aĉetojn en hiperbazaroj kiuj rompas la prezojn post rompi la salajrojn. Ĉio irus do bone por Wal-Mart, se ne en Usono kaj aliie, popola movado ne celus kontraŭi ĝian ekspansion. Kaj pridubi la “modelon” kiun tiu transnaciulo volas tutmondigi.
Kiam Emilo Zolao finpoluris sian romanon Je feliĉo de la damoj (1883), veraj magazen-ĉenoj jam estis aperintaj en Usono. Efektive, dum la bazaroj Le Bon Marché, Le Louvre, la Samaritaine aŭ Le Printemps estis tipe pariza fenomeno, Woolworth, starigita en 1879 en Lankastro (Pensilvanio, Usono) posedis jam 59 magazenojn en 1900. La lokaj radioj, precipe en Luiziano, servis kelkfoje por disvastigi la mesaĝon de rezistado al tiuj grandaj voraj monstroj de konkurenco, ĉefe kun lia krio “Usona popolo, vekiĝu! Oni povas nokaŭti tiujn magazeno-ĉenojn!”*
Jarcenton poste, la alveno de la grandulo Wal-Mart kaŭzis la bankroton de dekmiloj da komercaj establoj, da ĉiuspecaj liverantoj kaj viclaborantoj. Ekzemplo: tiu de la ŝtato Iovo. Laŭ esploro farita de la ekonomi-profesoro Ken Stone (Iova universitato), la amasa alveno de Wal-Mart-magazenoj kaŭzis la fermon, inter 1983 kaj 1993, de 7.326 komercaj establoj en tiu ŝtateto.* Oni povas mezuri la agresemon de la firmao laŭ tiu eltiraĵo el la magazino Wal-Mart Today de oktobro 1996, destinita por la “asocianoj” de la entrepreno. La vicprezidanto, s-ro Tom Coughin, koncedas tie: “Ĉe Wal-Mart, ni estas polvovendistoj. La konkurenco manĝas polvon. Laŭvorte.”*
Tre ofte okazas ankaŭ ke Wal-Mart decidas mem fermi siajn proprajn superbazarojn, tiujn famajn “ŝukartonojn” (referenco al la formo de la konstruaĵo) kiuj certe svarmas, sed kiujn ĝi ankaŭ forlasas ĉie en la lando. En 2004, Wal-Mart estis aĉetinta proksimume 400 da tiuj “shopping malls”, poste fermis ilin ĉar “tro malgrandaj” aŭ “ne sufiĉe profitigaj”, do totalan surfacon de 8,54 milionoj da kvadratmetroj!* Ĉiuj ĉi aferoj, kiuj aldoniĝas al la senfina listo da hontindaĵoj de la entrepreno, kaŭzis reagon de rifuzo flanke de lokaj komunumoj, iom ĉie en la lando.
LA UNUA GRANDA BATALO gajnita estis tiu de Greenfield (Masaĉuseco), en 1993. Ĝi surscenigis tiun kiu estis fariĝonta la publika malamiko numero unu de Wal-Mart, s-ron Al Norman. Tiu estas ia “profesia premgrupisto” laborante por ĉiaspecaj asocioj kaj por ĉiuj politikaj koloroj. Post kiam oni komence iom trudis la aferon al li, s-ro Norman rapide konsciiĝis pri la misproporcio inter lia urbo de 20.000 loĝantoj kaj la “hiperbazaro” de proksimume 40.000 kvadratmetroj, okupante pli ol tridek hektarojn, kiujn oni proponis starigi en Greenfield. Tiam li engaĝiĝis en batalon kiu seninterrompe daŭras.
Pri multaj bazaregoj okazas popolaj referendumoj en Usono. Okazas ke la disopinioj pri konstruado de tiuj vastaj “ŝukartonoj” en la urbaj periferioj altiras pli da civitanojn al la urnoj ol eĉ la prezidant-elektoj. Jen kiel okazis en Greenfield en 1993, kie oni pli amase moviĝis al la urnoj ol por la elektoj kiuj, jaron antaŭe, “kronis” s-ron William Clinton. Tiu speco de demokratia konsultado estas la ĉefa armilo de la oponantoj al Wal-Mart. S-ro Norman donis sian konsenton por tegmenti la lokan asocian reton oponantan la koloson de Arkansaso nur dek semajnojn antaŭ la referendumo de la 19-a de oktobro 1993. Tuj komencis vera politika kampanjo. Wal-Mart uzis ĉiajn ruzojn por konvinki la elektantojn. La firmao sendis plurajn seriojn da cirkuleroj kun imitita stampo de la urbodomo de Greenfield, tiel ŝajnigante oficialan kaj respektindan econ de sia strategio de vendopolitiko. S-ro Norman, siavice, zorgis pri financa subteno de multaj lokaj komercistoj. Subteno anonima, ĉar gravas ne montriĝi movata de “kategoria intereso”, por uzi la novlingvon de Wal-Mart.
La entrepreno provis konvinki la nedeciditajn elektontojn uzante asociojn de la speco “astroturf”, kies traduko — nepre proksimuma — povus esti “homoj de la hejmloko, venigitaj de la altaj sferoj”. Jen la celo: maskovestiĝi — laŭvorte — en civitanon ikso, de najbara urbo ekzemple, kaj veni por laŭdi la meritojn de “la ĉiutage plej malmultekosta vivo” kaj esti samtempe grase pagata de komunikada kabineto instalita en Novjorko aŭ Vaŝingtono. Fronte al la riĉaĵo elspezata de Wal-Mart por reklamo, s-ro Norman kaj liaj helpantoj disponis siavice pri perfekta kono de la tereno kaj pri la fideleco de la loĝantoj al komunumo alfrontita al miliardulaj entrudiĝantoj venintaj el la malproksima Arkansaso.
En la vespero de la referendumo, 2.854 voĉoj oponis la lokan enradikiĝon de Wal-Mart, kontraŭ 2.845 favoraj. Tiuj 9 voĉoj da diferenco venigis televidojn, gazetojn, radi-raportistojn el ĉiuj anguloj de la lando. Neniu antaŭe parolis pri Greenfield.
Tio estis nur la komenco de longa serio da “preventaj bojkotoj”. En Eureka (Kalifornio), en 1998, Wal-Mart mem alvokis al popola referendumo, konvinkite ke ĝi povos enradikiĝi senpene en la nordo de Kalifornio. Nu, kelkajn kilometrojn norde, oriente kaj ankaŭ sude de Eureka, troviĝis jam Valmartaj hiperbazaroj.
La loĝantoj de Eureka estis sturme atakitaj de telefoncentro aganta por la firmao de Bentonville. Kelkaj tiuj telefonalvokoj, tre frumatene, ellitigis la loĝantojn. Certaj demandoj [de tiuj alvokoj] estis ekstreme insistaj, ĉefe tiuj kiuj rilatis al la rezistado al Wal-Mart, al la kredindeco de la elektitoj, de la gazetaro, aŭ al la personeco de la “komunisto” Al Norman. Loĝantino de la urbo, s-rino Linda Hanrahan, raportis al la loka gazeto ke foje ŝi ricevis ĝis dek-unu alvokojn tage. Handikapita, ŝi devis altigi sian dozon da trankviligaĵoj. Kaj, pli malbone: ŝi atendis alvokon de la loka malsanulejo kiu devis informi ŝin pri la sanstato de ŝia patro, suferanta je kancero en fina stato. La rivelado de tiu incitado efikis kiel bombo kaj estis tuj uzata de la oponantoj. La 23-an de aŭgusto 1999, 2.605 homoj deklaris sin favoraj al konstruado de bazarego, kaj 4.015 homoj oponis ĝin.
Pli freŝdata epizodo de tiu batalo, kaj senkonteste pli emblemeca: tiu de Inglewood, malriĉa antaŭurbo de Los-Anĝeleso, konsistanta duone el nigruloj, aliduone el hispanlingvanoj, kaj de kiu pli ol 60% de la elektantoj oponis, la 6-an de aprilo 2004, la plej grandan entreprenon de la mondo. La ŝoko estis laŭ la mezuro de la malegaleco inter la batalantaj fortoj. Pli ol miliono da dolaroj estis elspezita de Wal-Mart — maldeca sumo por tiu kiu konas Inglewood-, 110.000 dolaroj de ĝiaj kontraŭuloj, ĉefe pro kontribuaĵoj de la sindikatoj, konsciaj ke temas pri ilia transvivado: dekmil hejmoj de Inglewood anas en sindikato. Iuj eklezioj oponis la alvenon de la transnaciulo, sed historia nigrula institucio kiel la National association for the Advancement of colored people (NAACP) montriĝis, male, multe pli pasiva. Jam de jaroj, Wal-Mart sukcesis silentigi siajn eventualajn kritikantojn kovrante ilin per diversaj donacoj.*
UNUAVIDE ŜAJNAS strange ke loĝantaro majoritate malriĉa rifuzas la dung-ofertojn flirtigatajn de Wal-Mart. La abomena reputacio de la entrepreno decidis. Sed s-ro Tracy Gray-Barkan, membro de la Los Angeles Association for a New Economy (LAANE), konfidas al ni alian klarigon: “La homoj de Inglewood ne estis nepre oponaj al Wal-Mart mem. Ili oponis pli ĝuste la manieron per kiu la entrepreno volis enradikiĝi en la urbo, sen ke la loĝantaro havu la plej etan kontrolrajton. Sur tiu surfaco, Wal-Mart kreintus sian propran urbon, kaj farus kion ĝi volas, kiam ĝi volas, tiom longe kiom ĝi volas. Tio ŝajnis neakceptebla. Verdire, ĉio estis afero de respekto.”
Laŭ la pastro Altagracia Perez, “la plej malfacile plenumebla tasko estis pedagogia: necesis, klarigas li, montri al la homoj ke oni ne postulis de ili diri jes aŭ ne al Wal-Mart, atendante postan intertraktadon pri la precizaj modalecoj de starigo, sed ke oni donis plenpovon al la entrepreno sur tre entendita perimetro meze de la urbo mem. Por konsciiĝi pri tiu danĝero necesis tamen legi kaj kompreni la tekston de la dispono “04-A”, sepdek-du-paĝa dokumento kiun oni devis detale analizi kun malriĉa loĝantaro kiu ne kutimas legi oficialajn dokumentojn. Sen kalkuli pri tio ke la dispono 04-A estis redaktita tiel ke oni povis aprobi ĝin per simpla plimulto, sed ke, post tiu aprobo, ĉia ŝanĝo postulis du-trionan plimulton.”
La epizodo de Inglewood klare dementis certajn kliŝojn pri “la Usono de Bush” kiu estas tiu de la biblio de la “kun ni aŭ kontraŭ ni”, de la fajropafiloj kaj de la elektra seĝo. Inglewood montris unue ke la sindikata malforteco en Usono ne malhelpis ke la oponantoj povas venki, ke la apatio de la usonaj laboristoj ne estas eterna leĝo. Ĝi dementis ankaŭ la simplisman egaligon de religia medio kaj ultrakonservativismo. Ĉar la oponantoj al Wal-Mart estis ankaŭ kristanaj kaj islamaj ekleziuloj. Kaj ĝi krome dementis la ideon pri sistema foso inter loĝantoj kaj lokaj politikaj elektitoj: la loĝantoj de Inglewood skandaliĝis ke Wal-Mart volis rompi la decidon de la reprezentantoj de la popolo rifuzi la konstruadon de bazarego. La urbo servis kiel batalkampo de longa, kaj ĉi-foje venka, milito kontraŭ Wal-Mart.*
Fine, kaj eble eĉ pli grave, Inglewood montris ke la oponantoj al la transnaciulo kaj al ĝiaj “plej malaltaj prezoj” tute ne troviĝis en la mezaj klasoj nostalgiaj de la iamaj etkomercoj (“mom’n’pop stores”). Unuafoje, Wal-Mart ne povis denunci tiujn “elitismajn riĉulojn” kiuj trinkas café latte, vinon kaj frandas importitan fromaĝon kaj kiuj, ĉefe, ne estas delogitaj de la “aŭtenteco” de Wal-Mart, tiu “paradizo de la profunda Usono”.* Miloj da malriĉuloj sciigis al la usonaj kaj mondaj komunikiloj ke la enradikiĝo de Wal-Mart malriĉigas ilin eĉ pli. Poste, oni notas pliajn sufiĉe sensaciajn venkojn; la plej freŝdataj havas la nomojn Staughton (Viskonsio), Avondale (Arizono) kaj fine Miramar (Florido), ĉiuj en septembro 2005.
Olivier ESTÈVES.
En sia verko “L’Amérique pauvre [La malriĉa Usono]” (col. 10/18, Parizo, 2004), aperinta en 2002 en Usono (titolita “Nickel and Dimed: Undercover in low wage USA), Barbara Ehrenreich rakontas siajn spertojn de Wal-Mart-salajrulino, pagata per 7 dolaroj hore. La suba tekstero elvokas la bildon kiun la entrepreno ŝatas doni pri si mem.
NI KOMENCAS PER VIDBENDO, de proksimume dek-kvin minutoj, dediĉita al la historio kaj al la filozofio de Wal-Mart aŭ, kiel dirus antropologo, al la Kulto de Sam. Unue do, Sam Walton, juna, en uniformo, revenas el milito. Li malfermas magazenon, ian bazaron; li edziĝas kaj fariĝas patro de kvar belaj infanoj; li ricevas el la manoj de la prezidanto George Herbert Bush la libereco-medalon, post tio li rapide mortas, kio kaŭzas funebran paroladaron. Sed la aferoj daŭras, se ne diri pli. La historio-kurbo de Wal-Mart grimpas vertiĝe kaj faras paŭzon nur por fiksi novajn rekordojn en la ekspansio-historio de entrepreno.
1992: Wal-Mart fariĝas la plej granda podetalisto de la mondo. 1997: la spezoj preterpasas 100 miliardojn da dolaroj. 1998: la nombro da “asocianoj”* atingas 825.000, kio faras la entreprenon la plej granda privata dungisto de la lando. Ĉiu rekordo estas akompanata de vidbendaĵo montranta amasojn da klientoj, nubojn da asocianoj, novajn magazenojn kun siaj apudaj parkejoj. Voĉo ripetas senĉese, se ne estas ŝildo kiu afiŝas ilin, la tri principojn kiuj havas nenion por fari inter si, tiom ke ili estas preskaŭ defio al la racio: “Respekto al la individuo, preterpaso de la klientaj atendoj, serĉado de elstareco”.
“Respekto al la individuo”, jen kie ni, la “asocianoj”, intervenas, ĉar, kiom ajn vasta povas esti Wal-Mart kaj kiom ajn etaj estas ni kiel individuoj, ĉio dependas de ni. Sam diris ĉiam kaj oni vidas lin diranta tion, “la plej bonaj ideoj venas de la asocianoj” — ekzemple, la ideo de homo taskita akcepti la klientojn, iom aĝa dungito (pardonu, “asociano”), kiu persone akceptas ĉiun klienton ĉe ties eniro en la magazenon. Trifoje dum la orientada proceduro, kiu komencas je la 3-a posttagmeze kaj daŭras ĝis la 11-a proksimume, oni memorigas al ni ke tiu ideo naskiĝis en la cerbo de simpla “asociano”. Kiu scias kian revolucion de podetala vendo ĉiu el ni ebla havas en sia kapo? Ĉar niaj ideoj estas bonvenaj, pli ol bonvenaj, kaj ĉar ni ne pensu pri niaj gvidantoj kiel mastroj sed kiel “gvidantoj je nia servo” kaj je la servo de la klientoj. Kompreneble, ne ĉio estas perfekta harmonio, en ĉiuj cirkonstancoj, inter la asocianoj kaj la gvidantoj je ilia servo. Vidbendaĵo dediĉita al la “honesteco de la asociano” montras kasiston kaptitan ĉe la faro de la kontrol-filmiloj, dum li enpoŝigas kelkajn biletojn ŝtelitajn el la kaso. Tamburo resonas minace dum li estas forkondukata, mankatenite. Oni ekscias ankaŭ ke li estas kondamnita je kvar jaroj da malliberejo.
La temo de kaŝitaj tensioj, superataj danke al pripensemo kaj pozitiva sinteno, pludaŭras per dek-du-minuta vidbendaĵo titolita “Vi elektis bonegan laborlokon”. Diversaj “asocianoj” konfirmas en sia atesto ke “la vere familia etoso de Wal-Mart, tiel bone konata, vere ekzistas”, kaj kondukas al la konkludo ke ni ne bezonas sindikaton. Iam, antaŭ longa tempo, la sindikatoj havis sian lokon en la usona socio, sed ili “jam ne havas multon por oferti al la laboristoj”, pro kio la homoj forlasas ilin “amase”. Wal-Mart estas en plena ekspansio, la sindikatoj, siavice, estas en plena kadukiĝo: juĝu mem.
Sed oni avertas nin ke “la sindikatoj havas Wal-Mart-on en sia celilo jam de jaroj”. Kial? Pro la kotizoj, evidente. Imagu ĉion kion vi perdus per sindikato: unue, viajn kotizojn, kiuj estas 20 dolaroj monate “kaj kelkfoje multe pli”; poste, vi ne havus plu “vian voĉon”, ĉar la sindikato trudus al vi fari la intertraktadojn por vi; fine, vi povus perdi viajn salajrojn kaj viajn avantaĝojn ĉar tiuj estus “metitaj en la ludon ĉe la tablo de intertraktadoj”. Vi devas demandi vin — kaj mi imagas ke certaj miaj kolegoj ĉirkaŭ la tablo, kiuj ankoraŭ ne havas dudek jarojn, faros tion — kial la demonoj kiel la sindikatistoj havas la rajton libere cirkuli en nia lando.
La 22-an de decembro 2005
Trans la simbolo, kies gravecon neniu subtaksos, la fakto ke s-ro Evo Morales estas indiano kaj la unua el ili kiu atingis la potencon en Bolivio, ne estas la ĉefaĵo. Ĉar, tiu lando jam havis ajmaran vicprezidanton, s-ron Victor Hugo Cardenas: lia etna deveno ne malhelpis lin fari, aŭ permesi, feroce novliberalan politikon, dum la unua mandato de s-ro Gonzalo Sánchez de Lozada (1993-1997). Tute kiel la nuna ŝtatestro de Peruo, s-ro Alejandro Toledo (keĉua metiso), kiu, por elektiĝi, multe insistis pri la indiĝena sango en siaj vejnoj.
Jes ja kiel ajmara indiano, kaj fiera pri tio, sed rifuzante ĉian “etnismon”, s-ro Morales kapablis, transe de sia deven-komunumo, kunigi ĉirkaŭ si metisojn, la mezan klason kaj intelektulojn. Tio ebligis al li gajni la unuan baloton de la prezidant-elektoj de la 18-a de decembro, kun, certe, 52% de la voĉoj — nombro anoncita la 20-an de decembro de la ŝtata elekta tribunalo, post nombrado de 60% da voĉdoniloj. Per tio, s-ro Morales donas al la plej malriĉa lando de la amerika kontinento — 74% de la loĝantaro, plejmulte indiĝena, vivas sub la malriĉo-sojlo — esperon de ŝanĝo jam tro longe atendatan. Prezidanto de ses federacioj de koka-plantistoj, deputito de Koĉabambo ekde 1997, ĉefa gvidanto de la unua politika forto de la lando, la Movado Al Socialismo (MAS), s-ro Morales akompanis kaj direktis, kune kun aliaj gvidantoj de multaj sociaj movadoj, la rivelojn kiuj, en du jaroj, faligis du prezidantojn — s-rojn Gonzalo Sánchez de Lozada (la 17-an de oktobro 2003) kaj Carlos Mesa (la 6-an de junio 2005).
Nun la ŝanĝo estas sur la tagordo, larĝe anoncita: kontraŭ la “novliberala modelo” kaj la “kolonia ŝtato”, ŝtatigo de la naturresursoj, aparte de la hidrokarbaĵoj, agroreformo, revalorigo de la indiĝenaj lingvoj, aŭtonomiigo de la regionoj, elektado de konstitucia asembleo, en junio 2006, por “refondi la landon”.*
En Bolivio ĉiu scias: ne mankas obstakloj. Kvankam la tradiciaj partioj estis forbalaitaj, restas tamen la fakto ke la MAS — kun 65 deputitoj el 130 kaj 13 senatoroj el 27 — disponas nur per fragila fortrilato en la Kongreso.
Kvankam sen apogo de siaj bazoj, kiuj amase voĉdonis por s-ro Morales, la gvidantoj de la plej radikalaj maldekstraj movadoj — s-ro Jaime Solares, de la Bolivia Laborista Centro (COB) aŭ s-ro Felipe Quispe, de la Indiĝena Movado Pachakuti (MIP) — ne faciligos al li la taskon se la reformoj tro malfruas, kaj pretas fari superproponojn se ili estas efektive farataj.
Post esti publike agnoskintaj sian malvenkon, la konservativuloj siavice ne hezitos relevi la kapon apogante sin sur la blankula elito de la riĉaj provincoj de la orienta parto de la lando — Santa Cruz kaj Tarija — kun klaraj separatismaj tendencoj.
Necesas ankaŭ kalkuli kun la transnaciaj entreprenoj pri gaso kaj petrolo (Total, Repsol, Petrobras, British Gas, Exxon, por citi nur la plej gravajn), subtenataj de siaj registaroj (Francio, Hispanio, Brazilo, Britio, Usono...). Se li garantias ke, en la kadro de politiko de “ŝtatigo sen eksproprietigo” tiuj firmaoj povos daŭrigi sian laboron en Bolivio, la nova prezidanto sciigis ke lia registaro revizios ĉiujn kontraktojn (ofte subskribitajn marĝene de la leĝo), altigos impostojn kaj tantiemojn, reprenos la proprieton de la minkuŝejoj kaj kontrolos 50% de la produktaĵo. Laŭ la modelo de la naftopolitiko de la venezuela prezidanto Hugo Chávez, la re-alproprigo de gasrezervoj taksataj je 1.375 miliardoj da kubaj metroj (la dua de la kontinento post Venezuelo) estas efektive nemalhavebla por financi la socialajn disponojn atendatajn de la plej multaj bolivianoj.
Fine, necesas alfronti Vaŝingtonon, kiu ricevis novan malsukceson en sia latinamerika postkorto kaj faris, jam delonge, s-ron Morales unu siaj abomenaĵoj, kun s-roj Hugo Chávez (Venezuelo) kaj Fidel Castro (Kubo). Tradicie, por Usono, kaj sub preteksto de batalo kontraŭ komerco de fidrogoj, ĉiuj registroj de la duflanka agendo estas akompanataj de kondiĉoj, rektaŭ aŭ malrektaj, en rilato kun la totala elradikigo de la koka-plantejoj: ekstera ŝuldo, kunlaborado pri sano kaj edukado, komercaj rilatoj, ktp... Nu, se la gvidanto de la MAS anoncis “nul kokaino, nul fidroga komerco”, li precizigis “sed ne nul kokao”. Kampanjante malferme por la senpunigo de tiu planto uzata de la indianoj por ritaj kaj kuracaj celoj, li rifuzas la konstantajn usonajn entrudiĝojn en la internajn aferojn de la lando, nome de la antidroga politiko. Oni aldonu la pridubon de la subskribo de traktato pri liberkomerco, kaj oni havas ideon pri la fort sento de malfido sentata kaj esprimita en Vaŝingtono.
La kunefiko de tiuj ĉi tri faktoroj — konservativa opozicio, rezistado de la transnaciaj entreprenoj kaj usona malamikeco — povus timigi la plejan malbonon, en tiu lando de permanenta kriza situacio. Tamen, s-ro Morales ne malhavas atutojn. La popolo faris lin la simbolo de sia ŝanĝdeziro. Ĉia provo de interna malstabiligo trafos sur unu el tiuj amasaj popolaj mobiliziĝoj kies sekreton tenas la bolivianoj. Cetere, por sukcesigi la projekton kiun li portas, li alvenas al la potenco en taŭga momento. Efektive, aliĝante la fronton de la landoj kiuj rifuzas la hegemonion kaj de la ekonomia liberalismo kaj de Usono — Kubo, Venezuelo, Argentino, Brazilo, Urugŭajo, li ĝuos ilian simpation, eĉ ilian helpon kaj ilian protekton, kaj samtempe li mem fortigos ilin.
Maurice LEMOINE.
Ja sur la sekureca tereno la franca registaro ekspluatas la ĵusan ribeladon de la antaŭurboj. Krom tuja kondamno de centoj da junuloj je efektiva malliberejpuno kaj anonco de elpelo de kvanto da eksterlandanoj, ĝi igis la parlamenton aprobi la trimonatan plilongigon de la krizostato. Eĉ pli, en sia kontraŭterorisma leĝo, s-ro N. Sarkozy, la ministro pri internaj aferoj, emfazas la disvolvon de kamera-kontrolado, de konservado de ĉiuj interretaj aliroj, de administraj kontroloj kaj punsankcioj. Tiu lavango da atencoj kontraŭ libereco certe ne helpos solvadi la krizon. Ne povas esti civitana ordo en socia malordo. (Vd Dominique Vidal, “Rompi la franc-stilan rasdisigon”)
Miloj da bruligitaj aŭtoj, kolektivaj konstruaĵoj (lernejoj, vartejoj, sportejoj) detruitaj, starigo de krizostato, preskaŭ 4.700 homoj arestitaj, pli ol 400 kondamnitaj je efektiva enkarceriĝo (stato de la 25-a novembro...): la bilanco de la tumultoj, kiuj okazis en Francio de fino de oktobro ĝis la mezo de novembro estas severa laŭ materiaj, homaj kaj psikologiaj rezultoj. Kio reale okazis?
Multaj francaj kaj eksterlandaj komentistoj interkonsentas vidi en tiu krizo la antaŭsignojn de disfalo de nia socio, pro batoj de tiuj, kiujn ili prezentas alterne kiel “luparojn”, “malamikojn de nia mondo” aŭ kiel konscian avangardon de “postkolonia” subproletaro. Ili emfazas la finon de la “franca modelo” , la “disvolvon de paralela socio ekster la respublikaj leĝoj”, aŭ la “krizon de urba ĝentileco”. Antaŭ ol eldiri tiujn ĝeneralaĵojn konformajn al iliaj politikaj kaj sociaj interesoj, tiuj observantoj prefere obeu modeste la bazajn regulojn pri analizado de kolektivaj agadoj. Por kompreni tiujn tumultojn, necesas ja reekzameni ties sociajn kondiĉojn, la kialojn de ties starto kaj ilian kontingencan karakteron (la samaj kialoj ne ĉiam produktas samajn efikojn).
En la fono de tiuj perfortaĵoj estas unue reprodukto-krizo de la popolaj sociaj tavoloj, kiujn profunde markis la konsekvencoj de la ekonomia krizo komenciĝinta en la dua duono de la 70-aj jaroj kaj la transformiĝoj enkondukitaj de la transiro al postforda produktmodelo. Aŭtomatigo, informadikiĝo kaj delokiĝoj kreis amasan senlaborecon, kiu aldoniĝis al la ĝeneraligo de portempaj kaj mallongdaŭraj dungoj. Ambaŭ tiuj faktoroj kreskigis la malcertecon de la vivkondiĉoj de la popolaj tavoloj, kiun antaŭe ekesto de salajreca socio, bazita sur ekonomia kresko kaj forta sociala ŝtato, kontribuis redukti*.
Tiu viv-malcertiga fenomeno trafas precipe junulojn. En la kvartaloj, kiuj dum kelkaj semajnoj montriĝis en la televidaj novaĵoj, la donitaĵoj de la Nacia instituto pri statistiko kaj ekonomiaj studoj (NISES) montras senlaborecan procentaĵon tre altan ĉe la 15-24-jaruloj: 41,1% en kvartalo la Grande Borne en Grigny (kompare kun 27,1% en la tuta urbeto); 54,4% en kvartaloj Reynerie kaj Bellefontaine en Tuluzo (komp. 28,6%); 31,7% en L’ousse de bois en Pau (komp. 17%); 37,1% en la granda domaro de Clichy-sous-Bois-Montfermeil (komp. 31,1%); 42,1% en kvartalo Bellevue en Nantes St Herblain (28,6%)...
Tiu ĉi salajrula malstabiligo havis ne nur ekonomiajn rezultojn: ĝi ankaŭ senorientigis la popolan junularon. Ĝi ja reenkondukas necertecon pri estonteco, kiu malpermesas la longdaŭrajn projektojn (pri domakiro, edziĝo aŭ alia investado) kaj enfermas la ulojn en la nuno kaj en ĉiutaga elturniĝemo, kiu foje trapasas la limojn de etaj elvojiĝoj.
Samtempe, la plilongigo de instrujaroj pli longe tenis en la lerneja sistemo adoleskantojn, kiuj alie estus el ĝi elpelitaj, igante ilin pluesperi socian altiĝon, kio eĉ pli forigas ilin de la laborista medio de la gepatroj*. Tiuj esperoj rapide frakasiĝas cetere, ĉar la lernosistemo ne ŝanĝas la sociajn hierarkiojn. Tiu seniluziiĝo rezultigas banaligon de la lernejaj tumultetoj, provokoj, kaj precipe la eliron el la lernosistemo: la procento de nekvalifikitaj homoj estas 30 ĝis 40% en la cititaj kvartaloj, kompare kun 17,7% en la nacia averaĝo.
Necesas ankaŭ aldone mencii la efikon de la priurbaj politikoj de la dudek lastaj jaroj, kiuj koncentrigis en iuj ĉirkaŭaj kvartaloj — tamen ne kreante getoojn — multidajn familiojn, ofte elradikiĝintajn kaj brutale submetitajn al la formoj de viv-malcerteco supre priskribitaj*.
Tiu ĉi krizo de la popolaj tavoloj estas do profunde socia. Ĝi esprimiĝis kaj per la malfortiĝo de iliaj kolektivaj formoj de organizo (sindikatoj, politikaj partioj) kaj per grava incitado de interna konkurenco (inter francoj kaj eksterlandanoj, kaj ankaŭ inter “statusaj laboristoj” kaj “dumvivaj provizoraj laboristoj”). Ĝi estigas profundan maltrankvilon kaj refermiĝon en la familia sfero, kiun ekde la komenco de la 90-aj jaroj la politikistoj interpretis kiel “postulon de sekureco” de tiu balotantaro.
Tiu re-interpretado de la sociaj rilatoj kiel demando pri sekureco estas la origino de la evoluo de la policaj strategioj. Ekde tiu periodo, prioritaton ricevis interven-polico, kontraŭ esplor-polico, aŭ, kiel volas kredi la socialistaj respondeculoj, proksim-polico. La disvolviĝo de la kontraŭkrimaj brigadoj (KKB) estas la plej signifa fakto de tiu procezo, kiun iuj policistoj denuncas kiel armeiĝon de la polico.
Ekipataj per ofensivaj kaj defensivaj armiloj — kaŭĉukaj kugloj kaj elektroŝokigiloj (nemortigaj elektraj armiloj) — tiuj brigadoj preferas batali ol enketi. Kio, en politika kunteksto emfazanta la “rekonkeron de la kvartaloj”, limigas plej grandan parton de iliaj ĉiutagaj intervenoj je subpremo sen ke estis krimo, kontroloj sen delikto, estigantaj streĉojn. Al la minacaj junulamasiĝoj kaj al ŝtonĵetadoj respondas flanke de la polico senutilaj identecokontrolado, humiligoj kaj foje frapoj, kaj oftaj akuzoj pro “insultoj” kaj “ribelado”.
La prioritatiĝo de rekta interveno kontraŭ esplorado speguliĝas en la policostatistiko. Dum la de polico konstatitaj faktoj duobliĝis inter 1974 kaj 2004, la nombro da arestitoj pro malobeo al prinarkotaĵa leĝo obliĝis je 39; pro malobeo al prifremdula leĝo, je 8,5. Samperiode, la procentaĵo da solvitaj policaj aferoj malkreskis de 43,3% al 31,8%. Kio signifas, ke la polica aktivado koncentriĝas al etaj krimetoj, kies konstato rezultas el la surstrata policoĉeesto kaj el la pliofteco de kontrolado ĉe iuj sociaj grupoj*. Tiu pliofteco respondecas grandparte pri la malboniĝo de la rilatoj inter la institucio (polico) kaj tiuj grupoj, kaj nutras la perfortaĵojn t.n. “urbajn”. Oni ja tro ofte forgesas, ke ordo same kiel malordo estas kunproduktado en kiu la sekurec-institucioj rolas samgrave kiel la grupoj al kiuj ili estas konfrontitaj.
Inter la ekonomia, socia kaj morala malprogresoj de la popolaj tavoloj, subpremataj pro tridek jaroj da liberalaj politikoj, kaj la policaj — sed ankaŭ sociaj — strategioj starigitaj por kontroli la idojn*, la kialoj pro kiuj eksplodas la ĉirkaŭurbaj kvartaloj estas multaj. Eblas eĉ sin demandi kial ili ne eksplodas pli ofte.
La ekigilo de la franciaj perfortaĵoj, fine de oktobro 2005, estas la tragika morto de du junuloj (kaj grava vundiĝo de tria), kiuj provis eviti polican kontrolon en Clichy sous Bois. Kolero kaj indigniĝo en la kvartalo rezultigis batalojn kontraŭ la polico, incendiojn de aŭtoj kaj urba meblaro, kaj aliajn detruojn. Kiel kutime, eblas diri.
La “fakuloj pri urbaj perfortaĵoj” ja emas tre rapide forgesi la polican respondecon en la komenco de la kolektivaj perfortaĵoj. La eksa komisaro pri Ĝenerala Esplorado (RG) s-ino Lucienne Bui Trong, nevole memorigas ĝin, kiam ŝi agnoskas, ke polico havas respondecon — rekte aŭ nerekte — en la ekigo de triono de la 341 amasaj ribeloj registritaj en ŝia servo inter 1991 kaj 2000*. Al tio aldoniĝas la justicodecidoj, kaj la krimoj de privataj gardistoj aŭ de ordinaraj individuoj.
El tiu vidpunkto, la tragikaj incidentoj de Clichy ne distingiĝas de la antaŭaj, sed ili estis larĝskale diskonigataj, tiel ke necesas tion pripensi. Unue, tiun pliigitan diskonigon akompanas naturŝanĝo. Kiel konstatis s-ro Jean-Claude Delage, vic-ĝenerala sekretario de la polica sindikato Alliance: “Komence, temis pri alfrontiĝo kun la polico; hodiaŭ ni havas etajn teamojn, kiuj faras kvazaŭ urban gerilon, sen rekte alfronti policon*.”. La malplia nombro de incidentoj kun alfrontiĝoj venas de tio, ke ekster la emocia kunteksto de la morto de proksimulo (familiano, amiko, konato), ne ekzistas la kondiĉoj por ke dekoj aŭ eĉ centoj da uloj alfrontiĝu al polico.
La kolero vidita en Clichy, kiel ankaŭ en aliaj urboj, kiam okazis similaj dramecaj eventoj, etendiĝas ekster la junularo. Ĝin kundividas multaj adoltoj kaj familioj, kiuj, eĉ ne partoprenantaj la alfrontiĝojn, asertas ilin kompreni. Tute malsame estas kiam dramo estas spertita de malproksime. Tiam sin mobilizas nur grupetoj de konatoj, kaj ilia batalo aliformiĝas. Aŭto-incendioj estas unu el tiuj formoj.
Tiu praktiko ne komenciĝis en aŭtuno 2005: 21.500 aŭtojn oni bruligis en 2003 (averaĝe 60 ĉiunokte), plejofte sen kolektivaj perfortaĵoj. Ĝiaj motivoj estas diversaj (detruo de ŝtelitaj aŭtoj, familiaj disputoj, asekur-priŝtelado..., sed en iuj kvartaloj ĝi fariĝis kutima. Facile realigeblaj kaj imponaj, la incendioj (de aŭto, sed ĉefe de rubujoj) emas fariĝi por la plej junaj ordinara protestmaniero, — unu el la solaj, lasitaj al tiuj tavoloj, en la kunteksto de politikaj malorganizo kaj ekzilo.
La aliro al pacaj formoj de mobilizado, kiu markas apartenon al la rajtigitaj rondoj de reprezentado, ja ne estas egala laŭ la sociaj grupoj. Uzon de tiu aro da publike malestimataj agadoj oni ne konfuzu kun etkrimeco. Iuj respondeculoj pri la ĵusaj perfortaĵoj havis, -as aŭ -os krimajn sintenojn. Sed tiuj sintenoj estas sendependaj de la ĵus viditaj dinamikoj, kaj de iliaj manifestiĝoj. Tio aparte klarigas, kial la plej granda parto de juĝatoj ne havis juĝan pasintecon.
La uzo de incendia perforto, nutrata de plurjara socia kaj ekonomia malprogreso kaj akriĝo de la kontroloj, trovis motoron de sia disvolviĝo en la radikaleco de la vortoj de la ministro kaj en la resonado de la amaskomunikiloj, aparte de televido. Tiu miksaĵo de socia malestimo kaj militema vireco, kiun montris Nicolas Sarkozy en siaj publikaj paroladoj, blovis sur la fajron. Ĝi fokusigis la loke amasigitajn humiligojn kaj rankorojn al la sama komuna celtabulo. Ema al uzo de potencrilatoj, la ministro intencis eltiri politikajn profitojn el sia firmeco, kaj samtempe frakasi la rezistojn kontraŭ lia orda politiko. Tiu kalkulo povas esti trafa en mallongdaŭro, sed ĝi pliintensigis la perfortojn kaj postlasos en la kolektiva memoro de la antaŭurbaj kvartaloj neforviŝeblajn spurojn, kies efikon ne eblas antaŭvidi. Ankaŭ la influo de amaskomunikiloj estis tre grava.
Simile al la ĝeneralaj asembleoj de strikantoj, kiuj ĉiam komenciĝas per listigo de la aliaj fabrikoj aŭ universitatoj enirintaj en la strikomovadon, ĉiu loka mobilizado eltiras grandan parton de sia efiko el la kolektiva dinamiko ĝin ĉirkaŭanta. Dinamiko en tiu kazo tre efike relajsata de la gazetaro, publikiganta incendiajn mapojn kaj detruaĵajn laŭreatlistojn. Pli ol imito-logiko nutrata per la volo “esti pli bonaj” ol la najbaraj kvartaloj, la prilaborado de informoj pri la krizo sinkronigis, homogenigis kaj diskonigis arojn da perfortaĵoj, kaj tial kredebligis la fikcion de nacia movado.
Tiuj bazaj principoj de sociologio de la kolektiva agado permesas kompreni la krizodinamikon kaj definitive malpravigas la teoriojn pri ĝia manipulado fare de radikalaj islamistoj aŭ organizitaj krimulaj grupoj. Tiuj deliraĵoj spegulas, en la plej bona kazo, la nekapablon de ilia aŭtoro kompreni la situacion, kaj en la plej malbona, cinikan manipuladon celantan pravigi la regoperdon kaj/aŭ la radikalajn rimedojn por ĝin kontraŭi.
Ja verŝajne tie situas unu el la plej gravaj riskoj de tiuj eventoj. Same kiel la rifuzo de la eŭropa konstitucia traktato estis tuj de niaj regantoj reinterpretita kiel deziro de pli da senregulado, la malordoj de aŭtuno 2005 estos preteksto por novaj sociaj retroiroj. Metilernado ekde 14-jariĝo, verŝajna malapero de la komuna mezlerneja sistemo kaj akcelo de la fleksebleco de la senkvalifikaj dungoj, estas la jam proponataj respondoj al la popolaj junularaj malcertecoj. La polica kaj justica rigidiĝo, kies malbonajn efikojn por la socia kohereco kaj publika ordo oni jam priskribis, estos certe pliintensigitaj. La ĉantaĝo pri sociaj monhelpoj, pri kiu delonge revis iuj elektitoj, reaperis, kaj la plej reakciaj raportoj (kiel la Benisti-raporto, aŭ tiu de la Nacia Instituto pri Sano kaj medicina esploro pri la “malordoj de la adoleskantoj”) revenis sur la tagordo, por prezenti kiel patologiajn la sintenojn “kontraŭsociajn” de la idoj de malriĉaj kaj/aŭ enmigrintaj familioj.
Tiu movado profitas el la strukturo de la politika konkurenco. La registaro, uzante la internajn konkurencojn de la popolaj klasoj (“tiuj, kiuj sukcesas” kontraŭ “tiuj, kiuj ne volas elturniĝi”, la “viktimoj” kontraŭ la “krimuloj”, la “francoj” kontraŭ la “poligamiaj familioj”), ekspluatos la nunajn malordojn por frakasi la sociajn kaj salajrajn ŝirmilojn kaj la senordajn formojn de rezisto kontraŭ la malegaleca ordo kiun ĝi starigis. Tio devus devigi la maldekstron, se ĝi estas politike konsekvenca, ekkapti la okazon por antaŭenŝovi transformo-projekton kapablan ŝtopi la fendojn faritajn en la popolaj tavoloj per tridek jaroj da konservativa revolucio.
La misfunkciado de la socialista partio pri la plilongigo de la “krizostato”, la nekapablo de la komunista partio aŭ de la ekstremmaldekstroj prezenti alternativon al tiuj, kiuj fariĝas la novaj “danĝeraj klasoj” aŭ integri ties specifecon, montras ke oni ne iras en tiun direkton. Kaj se ne, la proponitaj “solvoj” por la krizo nur plifortigos la kialojn kiuj ĝin kaŭzis. Pli ol iam ajn necesas rekonstrui la efektivajn solidarecojn. La organiziĝo ĉirkaŭ komunaj politikaj celoj de homoj profesie, religie kaj devene malsamaj, ja permesis al ili plibonigi sian kolektivan sorton kaj konkeri sociajn rajtojn , kiujn la liberaluloj kaj iliaj servistoj obstine ĉiutage klopodas detrui, en la antaŭurboj kaj aliloke.
Se estas bontone proklami sin “eŭropano”, la preciza senco kiun oni donas al tiu termino varias de unu temo al alia, de unu persono al alia, de lando al lando, kaj transformiĝas laŭ la momento en kiu la demando estas farita. La rifuzo de la eŭropa konstitucia traktato en Francio kaj Nederlando havis almenaŭ la avantaĝon pravigi la sole validan demandon: kial ni konstruas Eŭropon? Kia projekto kaj kiaj valoroj motivas tiun senprecedencan asociiĝon de popoloj kaj de ŝtatoj?
La filozofo kaj verkisto Bernard Stiegler proponas pripenson, iom aridan, sed stimulan, pri la “eŭropa motivo”.* Eŭropo povos trovi legitimecon en la okuloj de siaj civitanoj kaj de la historio — kaj do ekzisti — nur se ĝi difinas sin kiel respondo al la krizo de la industria kapitalisma civilizo. La aŭtoro analizas profunde la tragikan kaj memdetruan sakstraton en kiun la okcidenta ekonomia modelo enprofundiĝas: la industria organizo de produktado kaj konsumado produktas ĝeneralan simbolan mizeron kaj malmotiviĝon de la individuoj kiuj jam ne sukcesas realigi sian individuecon. La manaĝerecaj teĥnikoj kaj la merkatiko estas en la centro de tiu metoda detruado de la distingaj ecoj. Fronte al la socia kaj psika perforto generata de la ideologio de efikeco, la konstruado de Eŭropo ŝajnas esti la plej trafa kadro por reinventi industrian politikon “de spirito” kaj de “motiviĝo”.*
Pli proze, la politikologino Susan George ankaŭ pridemandas la eŭropan projekton.* Aktivulo en la asocio Attac, ŝi komencas memorigi la danĝerojn kiun la liberala Eŭropo estigas por la sociaj rajtoj kaj la demokratio. La eŭropa konsituacia traktato estas destinita finfari la procezon de sistema detruado de la civitanaj liberecoj kaj de la atingoj de la laborista movado. Ĝia rifuzo malfermas do spacon necesan por refondado de la eŭropa konstruado kiel esprimo de “komuna havaĵo” de ĉiuj civitanoj de la malnova kontinento. Se komuna konstitucio ŝajnas antaŭtempa pro foresto de eŭropaj socio kaj popolo, oni povas atingi avancojn per klasika konstitucia traktato.
Por Susan George gravas fiksi por Eŭropo klarajn kaj ĉirkaŭlimitajn celojn, ekzemple dungon, lukton kontraŭ la malriĉeco, medio. La verko raportas pri la agadoj de la sociaj forumoj kaj de la asocia movado por “alia Eŭropo”. Se la aŭtoro demonstras ke la vojoj de la eblo estas malfermitaj, oni povas bedaŭri ke ŝi ne klarigas certajn kontraŭdirojn. Tiel, ŝi rehabilitas la ŝtaton kaj la interregistaran metodon kaj samtempe postulas pli altajn povojn de la eŭropa parlamento, ekzemple decidi pri impostoj.
Inter la malmulte dorlotataj kampoj de la eŭropa konstruado, la kulturo estas certe la plej emblemeca. Anne-Marie Autissier, doktorino pri sociologio kaj docento pri beletro, faras sukcese kompletan superrigardon de tiu ĉi demando en densa libreto verkita kun pasio.* “Neniam ekzistis en la okcidenta historio strikta samtempeco inter arto, kulturo kaj politiko”, asertas ŝi por substreki la esence proprajn kontraŭdirojn de la difino de Eŭropo de la kulturo. Kiuj estas la identecaj kaj geografiaj konturoj de tia Eŭropo? Nenio malpli facile difineblas, pro la potenciala universaleco de ĉia arta verko. Obsedataj de ekonomio, la “fondopatroj” de la Eŭropaj Komunumoj flanklasis la kulturon, kiu estas tamen vasta kampo de simbola engaĝiĝo.
Anne-Marie Autissier omaĝas tiun pioniron kiu estis la Eŭropa Konsilio, fondita du jarojn antaŭ la unua Komunumo (tiu pri karbo kaj ŝtalo) kaj priskribas la malfruan aperon de specifaj programoj regataj de Bruselo. La diverĝo de naciaj prioritatoj kaj la malprecizo de la eŭropaj celoj, cetere sub gravaj buĝetaj limoj, gravigas la malfacilojn de vera kultura kunlaborado. Tamen ekzistas projektoj, kiujn Anne-Marie Autissier analizas kaj remetas en la kuntekston de internaciaj rilatoj. Legante tiun libron, oni ekkonscias ke Eŭropo havas nenion “naturan” kaj ke ĝia identeco restas konstruenda.
Anne-Cécile ROBERT.
Pro tio, ke ĝi ignoras la instruojn de la historio kaj la ekonomiajn malegalecojn, la “eŭropa sociala modelo” mallegitimas la publikan potencon kaj malkonstruas la kolektivajn rajtojn. Ĝi tiel neniigas ĉian dungo-politikon.
EN LA DINAMIKO de la konstruado de Eŭropo, io okazas en la sociala kampo same kiel en Edeno: ia agrablega promeso — “Iu tago venos, oranĝ-kolora...”, diris la poeto. Kaj necesus elteni multajn suferojn (multe da reformoj) antaŭ ol komunuma sociala sistemo kontentigu la bezonojn de la loĝantaroj.
Reale, la ekonomia kaj mona Unio, antaŭprezentita de la Unuiga Akto (1986) kaj konfirmita de la Mastriĥta Traktato (1992), kreis politikan kaj ekonomian sistemon, kiu kontribuas mallegitimi ĉiujn atingojn de la sociala juro kaj de la sociala demokratio ĉe la “naci-ŝtatoj” de okcidenta Eŭropo. Kaj la koncepto de “eŭropa sociala modelo”, eltrovita de politikaj respondeculoj kaj progresemaj intelektuloj jam 1987 kaj 1988 por kontraŭbatali tiun fenomenon, montriĝis senfrukta kaj finatingis grandegan intermiskomprenon, kiun la aŭtoritatoj de la Unio ankoraŭ manipule profitigas al si.
Origine, la koncepto de “eŭropa sociala modelo” devus fondi solidan normigan intervenon komunum-skale. Necesis elirigi la socialan sferon el la strikta trudo en kiu ĝin tenis la Unuiga Akto dependigante ĝin de la projekto de granda merkato*. La sociala juro, oni al ni diradis, estas parto de la komuna havo de ĉiuj membroŝtatoj; plie, ĝi estas aparta rilate la ceteran mondon.
Fakte, la serĉado de “sociala esenco” nepolitike kaj sentempe partigita de la tuta eŭropa politika klaso kondukis al pli kaj pli strikta elekto el inter la principoj kapablaj esti specigitaj kiel “komunaj”. Tiu lamenigo, kiun bone esprimas la vorto “soklo”, faciliĝas pro la malforteco de la socialaj principoj eŭropskale: ĉi tiuj, malkonektitaj de la nacia historio, perdas la legitimecon, kiun al ili donas la kolektiva memoro pri laborakiraj konfliktoj en ĉiu socio.
Krome, tiel reduktita al sia “komuna esenco”, la “eŭropa sociala modelo”, kvankam sankciita de la gravegaj eŭropaj tekstoj*, finatingas la ideon, ke transe de tia “esenco” la uzad-diverseco definitive ekskluzivas ĉiun leĝdonan harmoniigon. Tia estas la opinio esprimita, ekzemple, de la vicprezidanto de la eŭropa komisiono, la germana socialdemokrato Günter Verheugen: “Ĉiu lando havas siajn tradiciojn. Estas senutile provi unuigi niajn socialajn sistemojn. En ĉiu lando, oni proporcie elspezas pli-malpli la samon en la sociala sektoro, sed laŭ malsamaj metodoj*.”
Finfine, la Eŭropa Unio elektis tri unuarangajn konsentigajn principojn supozatajn konsistigi la koron de la sociala Eŭropo: apogon al la merkato, kiu naskas “maldiablan cirklon el kresko kaj dungiteco”, “altan nivelon de sociala protektado” kaj disvolviĝon de “sociala dialogo”. Tiu triaĵo sankcius samtempe la reguligadon de la ekonomio fare de la politika povo kaj la rolon de la socioprofesiaj interparolantoj. Tamen, la “esencismo” de la procedo neglektas la demandon pri la rimedoj uzendaj por atingi tiujn celojn; ĝi neas la konflikton, kiun travivas ĉiu socio rilate la partigon kaj redisdonadon de resursoj. Sufiĉus do fidi ĉies bonvolon kaj nedevigajn regulojn. La ĉarto de fundamentaj socialaj rajtoj de la laboristoj, aprobita en 1989, estas, konsekvence, ne deviga.
En la 20-a jarcento, la invento de la sociala demando — se uzi la trafan formulon de Jacques Donzelot* — fronte al la hegemonio de la industria kapitalismo rezultas el fortega kunfrapiĝo de du sferoj: la politika sfero, kiu deklaras liberaj kaj egalaj la civitanojn, kaj la ekonomia sfero, kiu transformas la treegan plimulton de la loĝantaro en sklavaron de la mastra bonvolo. La sociala juro, produktante kolektivajn instrumentojn, peras rimedon por korekti tiun socian skizofrenion kiu sidas kerne de la kapitalismo. Temas pri protektado de la ideo mem de socio kontraŭ la ruiniga mito, sankciita de la civila kaj komerca juroj, laŭ kiu ĉiu ago estas produktaĵo sole de “individuaj respondeco kaj iniciato”, sen kalkuli kun senegalecoj kaj povorilatoj. Ekzemple, oni malprave rigardus la laborkontrakton kiel kontrakton inter individuoj egalaj.
La sociala juro estiĝis el tiu devigo kalkuli kun la realprincipo, kiun la balbutanta sociologio kontribuis riveli. Sen la starigo de kompensantaj institucioj, la socio disiĝus al la sovaĝeco de la regno de kelkiuj super ĉiuj. Krome, la disvolvo de la sociala juro nepre kuntrenas la starigon de sociala ŝtato konkretiĝanta per la starigo de publikaj servoj: necese ke publika aŭtoritato senĉese produktu kaj helpu produkti “socion”, do instituciojn pli-malpli forte liberigitajn el la logikoj de subordigo de la homa energio al la valorigo de la kapitalo (instruado, publika sano, publikaj transportoj, ktp.).
Jen kial politika demokratio kaj sociala demokratio estas nedisigeblaj. Ili postulas la starigon de kontraŭ-povoj, de kontraŭ-institucioj, de kontraŭ-pripensadoj, kiuj kreas agad-aŭtonomion profite al la publika potenco, kadre de publika socia ordo transcendanta la pezon de apartaj interesoj (kapitalismaj, religiaj, ktp.).
Ĉiuj tiuj “elpensoj” ebligantaj kolektivan agadon estis “neŭtraligitaj” aŭ malmuntitaj, unu post la alia, dum la lastaj tridek jaroj, per la politikaj ukazoj devenantaj el la novaj povo-fontoj transnaciaj, do “transdemokratiaj”, de kiuj la Eŭropa Unio estas unu el la plej viglaj centroj. Tiu detruo estas atinginta tian gradon, ke la Unio povis anonci, ke la venonta etapo de la “reformo” ĝuste pritemos tion, kio ekestigis la publikan aŭtonomion rilate la kapitalismon: la labor-rajton*
Tiel, laŭ la Sociala Agendo 2005-2010 ellaborita de s-ro José Manuel Barroso, “la Eŭropa Komisiono intencas adopti Verdan Libron pri la evoluo de la labor-rajto. (...) En tiu Verda Libro, la Komisiono analizos la nuntempan evoluon de la novaj laboraj organiz-modeloj kaj la funkcion de la laborrajto kiam necesas fronti kontraŭ tiuj evoluoj, rezultigante pli fidindan medion favoran al efikaj transiroj ĉe la labormerkato. La debato, kiun ĝi malfermos, povos konduki al la propono de kolekto de agadoj celantaj modernigi kaj simpligi la nunajn regulojn”.
En la plej multaj uniaj landoj, la malmuntado de la laborrajto progresas senindulge: dissolviĝo de la koncepto de “kunvena ofico”, faciligo de maldungado, entrudiĝo de komercaj aŭ civilaj jurisdikcioj en laborkonfliktojn (interalie, koncerne malpermeson de strikpostenoj), utiligo pli kaj pli ofta de esceptoj el ĝeneralaj principoj de la laborjuro por malfermi la “alternativon” de reveno al la individua respondeco... La laboro refariĝas nesocia aĵo, nereguligita kolektive, submetita al la ĥimero de la libereco, kaj do de la risko, individuaj.
La revizio de la direktivo de 1993 pri deĵora tempodaŭro ekzemplas tiun insidan kaj sisteman redukton de la laborrajto, kie ĉiu atingita regreso estas preludo al ia sekvonta regreso. Tiu direktivo fiksas la maksimuman semajnan deĵortempon je 48 horoj mezume sur 4 monatoj (inkluzive de kromhoroj). Praktike, tiu kalkulmaniero permesas trudi 13-horajn deĵorojn tage dum 6 tagoj alterne kun 6-horaj deĵoroj tage dum 3 tagoj, sen kompensa ripozo alia ol la devigaj 24 horoj semajne*. Tiu malreguliga bombo estas garnita de nuklea ŝargo: ĝi permesas al dungisto kaj laboristo fari ankoraŭ malpli bone, se ili tiel interkonsentas. Oni tiel revenas al la unuarangeco de la persona kontrakto rilate la kolektivan regulon.
La 22-an de septembro 2004, la Komisiono proponis revizion de la direktivo pri deĵor-daŭro. Tiu projekto tute ne ilustras la tezon de laŭpaŝetaj progresoj, ĝi reliefigas la eŭropan mekanikon de “regresa konstruo”. Fakte, anstataŭ forigi la eblon de individua escepto per reciproka konsento, Bruselo simple sugestas ĝin enkadrigi per kolektivaj konvencioj. Krome, la propono de la Komisiono kreskigas la laŭleĝan deĵordaŭron kaj flekseblecon proponante, ke la semajna mezumo de 48 horoj estu kalkulita sur 12-monata bazo, kun devigo ne transiri 65 horojn — escepte se permesite de kolektiva konvencio. Koncerne la sektorojn kie ekzistas “gardo-tempo”, nur la periodoj dum kiuj la gardo fariĝas efektiva estus konsiderataj kiel deĵordaŭroj (kaj do salajrataj kaj kalkulataj por fiksi deĵordaŭron kaj ripozon).
Post modifo de la Eŭropa Parlamento, estus forlasita la eblo de individua rezigno pri la semajna maksimuma deĵordaŭro (plilongigita al 55 horoj kiel ebla daŭro, dum la semajna mezumo restas 48-hora), post trijata limtempo sekvonta la validiĝon de la direktivo, escepte se leĝo aŭ kolektiva konvencio disponus pri tio alie. Subtila kaj eksplodema renverso: la nacia kolektiva regulo (leĝo aŭ kontrakto) permesus fari pli malbone ol la minimuma eŭropa leĝo! Tiel Britio povus konservi sian esceptan statuson. Tia sinsekvo de malgravaj korektoj, ĉiufoje prezentitaj kiel atingoj, finiĝas per ellaborado de sociala juro pli kaj pli malklara, entute malprogresema, kaj kie multaj esceptoj malhelpas rezoni laŭ komunaj ĝeneralaj principoj.
PRIPENSANTE ALIMANIERE la juron kaj la politikan povon, la komunuma ordo profunde transformis la entenon de la sociala politiko, neŭtraligante ĝiajn kapablojn rezisti kaj produkti nekapitalismajn aŭ kontraŭ-kapitalismajn referencaĵojn. La Traktato de Romo, subskribita en 1957, jam ordonis al la franca kaj itala ŝtatoj reeltrovi la bonefikojn de la merkat-libereco, malprofite al ilia kulturo de ŝtata entrudiĝo en la ekonomion. En 1986, la akcelado de la ekonomia integriĝo per la projekto de “granda interna merkato” fortikigis la ideon de unuarangeco de eminenta jura ordo — rajto de libera konkureco — , kiu “purigas” la homan agadon je malkonvenaj enmiksiĝoj. La Unuiga Akto reduktas la socialan normon (kreitan de leĝo aŭ kontrakto) al la koncepto de “minimumaj reguloj” kiuj, krome, ne devas malordigi la agadon de etaj kaj mezgrandaj entreprenoj.
La postaj traktatoj daŭrigis la subordigon de la sociaj reguloj al la konkurenca ekonomia ordo: ili povas esti kongruaj kun ĝi, se ili kontribuas al la bona funkciado de la interna merkato, sed ne povas esti kontraŭdiraj al ĝi kaj ankoraŭ malpli kontraŭ-ekonomiaj, sub risko fariĝi forigendaj “ĝenaĵoj”. En 1992, la Traktato de Mastriĥto klare metis la socialan politikon en la servon de la entreprena konkurenco. En 1993, la Blanka Libro de la Komisiono prezidita de s-ro Jacques Delors, titolita Kresko, konkureco, dungiteco, pritraktis la dungopolitikon kiel motoron de ĝisfundaj reformoj de la labormerkato kaj de la sistemoj de socia sekureco celantaj fortikigi la konkurencon.
Intertempe, la sociala dialogo, instigita de la traktato de Mastriĥto, disvolvadis “senkonfliktigitan” kulturon de la socialaj rilatoj: la partnerecan kulturon, ĉe kiu la ĉiariska serĉado de akordo supervaloras ties entenon*. En 1997, la Amsterdama traktato intensigis la “delorsan”* vidmanieron pri laboro: superigi la adapteblecon, dungateblecon, flekseblecon kaj la logikojn de “individua respondeco”. La politiko de “plialtigo de la dungiteco-kvanto” ĝeneraligis tian difektadon: socio “riĉa je necertaj oficoj” naskiĝas kontraŭ la socio de “plenaj salajroj”.
Krome, du interregistaraj paktoj (la paktoj pri “stabileco” kaj pri “kresko kaj dungiteco”)* fortikigas la senlegitimadon, jam komencitan de la de Mastriĥta Traktato, de la instrumentoj de publika politiko: fi al la rekta impostaro, socialaj kotizoj, buĝeta politiko, povo de publika interveno en la mon-kreadon...
En decembro 2000, la ĉarto pri fundamentaj rajtoj, kiun proprigis al si la konstitucia traktato en 2004, limigas la socialan juron al efektivigado de “solidareco”. Ĝi trudas la liberalan miton pri “libereco de la laboro” (la rajton labori) kaj igas hazarda la tuton de la rajtoj pri laborpago. La salajro, ekskluzivigita el la komunumaj kompetentoj, estas ignorata; la socialaj servoj ne estas garantiataj kiel rajtoj je vivrimedoj.
En 2000, la “strategio de Lisbono”*, alprenita dum Eŭropa Konsilio okazinta en la portugala ĉefurbo, submetis la aliajn socialajn aspektojn (instruadon, pensiiĝon, ktp.) al serĉado de la plej alta konkurenco: tiujn ĝi konsideras kiel faktorojn de produktado kaj, akcesore, kiel instrumentojn de socia pliintegriĝo. Ĝeneraliĝas ankaŭ la “malfermitaj kunordigaj metodoj” destinitaj por la konverĝigo de naciaj socialaj politikoj: ili elirigas la socialan sferon el la leĝdona kampo kaj malkonektas la “atingojn” de ties konfliktema historio. La eŭropa sociala leĝaro reduktiĝas, ekde tiam, al malmultaĵo, dum tiu, kiu organizas la liberan cirkuladon de kapitaloj, servoj kaj varoj, senĉese pliriĉiĝas. Nu, la ekonomia regularo nepre influas la entenon de la socialaj politikoj.
En 2004, la projekto de konstitucia traktato sankciis la tuton de tiuj evoluoj kaj ilin enŝovis en politikan kadron ankoraŭ malklarigitan pro deĵeto de la demokratiaj principoj (neniom da apartigo de la povoj, neniom da klara diferencigo inter la reguligaj povoj kaj la leĝdona povo, ktp.).
Tia malrapida difektado estis ebligita pro tio, ke parto de la eŭropa maldekstrularo decidis valorigi la socialajn demandojn kiel faktorojn por “plibonigi la eŭropan ekonomion”, fidante ke ili fariĝos kredindaj kaj nemalhaveblaj. Tiu elekto samsignifas kiel la provo akordigi akvon kun fajro (la socialajn rajtojn kun la konkurenco de la entreprenoj). Ĝi ebligis al la Eŭropa Konfederacio de Sindikatoj (EKS) atingi altan gradon de politika agnosko: tiel, de 2000, la printempaj triopaj socialaj pintkunvenoj ebligas senperan interkonsenton inter la Konsilio de Eŭropa Unio (Konsilio de ministroj), la Komisiono kaj la “socialaj partneroj”. Ilia celo estas “garantii la efikan partoprenon de la socialaj partneroj en la plenumo de la ekonomiaj kaj socialaj politikoj de la Unio*”. La strategio de la “eŭropa sociala modelo” profunde transformis ne la ekonomian liberalismon nek la demokratian ordon starigitan fare de la Unio, sed la socialan sferon kaj la publikan aŭtoritaton. Tiel, la sociala politiko de la Unio fariĝis ilo de detruo de la institucioj de la sociala ŝtato kaj de la publikaj servoj, kaj endanĝerigas la ideon mem de socio.
Corinne GOBIN.
La debato pri la nova aŭtonomec-statuso de Katalunio* atingis dum la lastaj semajnoj, en Hispanio, zorgigan gradon de intenso. Ĉefe post la deklaro, la 6-an de januaro en Seviljo, de la generalo José Mena Aguado: “Estas nia devo — asertis li — alarmi pri la gravaj konsekvencoj kiujn povus kaŭzi la aprobo de la Statuso de Katalunio, en la vortumo de ĝia nuna redaktostato, sine de la Armitaj Fortoj kiel institucio, kaj ankaŭ ĉe ĉiuj iliaj personaroj.” Kaj li aldonis ke, laŭ li, la artikolo 8 de la Konstitucio konfidas al la armitaj fortoj la taskon zorgi pri la unueco de Hispanio kaj kontraŭstari ĝian dismembriĝon.*
Tiu interveno en maltaŭga momento de altrangulo en jam streĉita politika debato vekis ĉe la demokratoj malagrablajn memorojn. Ĉar ĝi okazas en maltrankviliga kunteksto: oni ĵus primemoris, la 20-an de novembro 2005, la 30-an datrevenon de la morto de la generalo Franko; post kelkaj semajnoj estos la 25-a datreveno de la provita ŝtatrenverso de la kolonelo Antonio Tejero, la 23-an de februaro 1981; kaj post kelkaj monatoj, la 70-a datreveno de la ribelo de la 18-a de julio 1936 kontraŭ la Respubliko, kiu dronigis la landon en la intercivitanan militon. Kaj ĉar Hispanio pensis ke definitive pasis la tradicio de la armea pronunciamiento kiu karakterizis ĝian politikan vivon dum la tuta 19-a jarcento kaj parto de la 20-a ĝis 1978, kiam adoptiĝis la nuna konstitucio.
Estas tamen klare ke la tempoj ŝanĝiĝis, la demoratio enradikiĝis, kaj estas nun nepenseble ke kelkaj oficiroj sukcesas eĉ nur minaci ĝin. La interveno de la generalo Mena montras simple ke postrestaĵo de intervenisma tradicio daŭre ekzistas ĉe malgranda nombro da oficiroj.
Sed tiu tradicio forte vigliĝis en la lastaj monatoj pro la sistema malamikeca kampanjo farita de la Popola Partio (dekstra) kontraŭ la socialisma registaro de s-ro José Luís Rodríguez Zapatero. Tiu faris certan nombron da iniciatoj kiuj kaŭzis la koleregon de la plej konservativa Hispanio.
Oni memoras lian decidon — post sia elekto en marto 2004 kaj post la Madridaj atencoj — retiri la trupojn el Irako kien ilin estis malprudente sendinta (kontraŭ la opinio de 80% de la hispanoj) la antaŭa ĉefministro (registara prezidanto) s-ro José María Aznar. Aliaj disponoj estis eĉ pli polemikaj, aparte tiu restitui al Katalunio la arĥivojn rabitajn de la armeoj de Franko en 1938 kaj provizore deponitaj en la arĥivejoj pri la intercivitana milito en Salamanko. Dum semajnoj, la komunikiloj regataj de la dekstro bombadis la civitanojn per alarmecaj informoj pri la “danĝero” kiun tiu restituo prezentas por la unueco de Hispanio... La Popola Partio ne hezitis alvoki al grandegaj amas-manifestacioj por protesti kontraŭ tiu “senposedigo”.
Poste estis la laŭleĝigo de la samseksemula edziĝo. Akceptita de la plej multaj hispanoj, tiu dispono vekis, en la plej postrestintaj medioj, protestokrion de alia epoko. La katolika eklezio eĉ minacis ekskomunikigi la urbestrojn kiuj deklaras tiajn edziĝojn.
Fine estis la demando de la nova statuso de Katalunio. Tiu teritorio posedas — kiel Eŭskio kaj Galicio — sian propran lingvon kaj apartan kulturon. Ĝi konstituiĝis jam en 1932 kiel “aŭtonoma regiono sine de la hispana ŝtato”. Kaj ĝi retrovis sian aŭtonomecon en 1979, kiam estis starigitaj dek-sep “aŭtonomaj komunumoj” en Hispanio. Laŭ la statuso agnoskita de la konstitucio, la kataluna registaro — la Generalitat — povis starigi aŭtonoman policon kaj ricevis la kompetentojn pri edukado, sano, socia sekureco, kultura kaj lingva politiko kaj teritoria mastrumado.
PASIS PRESKAŬ 30 jaroj. Ekde novembro 2003, Katalunio — unuafoje post la fino de la frankismo — estas regata de maldekstra koalicio (socialistoj, maldekstraj naciistoj, verduloj) kiu promesis adopti novan statuson. Tiu, kiu anoncas nenian “disiĝon” de Hispanio, estis aprobita de 90% de la katalunaj deputitoj en septembro 2005, kaj ĝi estas nun diskutata en la parlamento de Madrido. La dekstrularo kaj la eklezio faras kontraŭ la statuso skandalan “katalunofobian” kampanjon. Ili atakigis ĉiujn siajn komunikilojn, kiuj restas tre influaj, kaj ili pafas el ĉiuj tuboj; por inciti la mensojn kaj timigi la korojn. Kaj jen la rezulto: botobruo en la kazernoj.
Sed la plej multaj parlamentanoj ne lasas sin timigi. Kun kelkaj modifoj por konformigi ĝin kun la hispana konstitucio, la nova statuso de Katalunio adoptiĝos.
Ignacio RAMONET.
La rezistado de la sociaj movadoj al la negativaj efikoj de la ekonomiaj kaj sociaj politikoj praktikataj en Latinameriko montriĝis, ekde 1998, per enpotenciĝo de maldekstraj prezidantoj kun diversaj kaj ofte kontraŭdiraj politikoj. Fronte al la Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA, en la hispana ALCA), stimulata de Vaŝingtono kaj destinita certigi ties hegemonion, naskiĝis kontraŭ-propono: la Alternativo Bolivara por Ameriko (ALBA), projekto kiu privilegias la komplementecojn inter landoj, favorante per tio la plej malfortajn kaj fortigante la tutaĵon de la subkontinenta ekonomio (vd Maurice Lemoine: Rezistadoj kaj integriĝoj — Al kiu flanko decidiĝos la bolivia armeo?, Alain Devalpo: Paca opozicio de la ĉiliaj mapuĉoj kaj Nacia Sekretariejo de la Senterula-Movado: Senteruloj fronte al la krizo).
INTER LA MONDREGIONOJ viktimaj de la novliberalaj politikoj, Latinameriko okupas elstaran lokon. Neniu el la projektoj de regiona integriĝo estis ŝparitaj de iliaj detruaj efikoj. La disponoj de komerca kaj financa liberaligo akcelis la ekregadon de la internaj merkatoj de ĉiu lando fare de la grandaj korporacioj de la landoj de la mondkapitalisma centro. Ili akcelis ankaŭ la dependecon de la regionaj ekonomioj vide al la eksteraj merkatoj.
Tamen, en la sama tempo dum la okcidenteŭropaj landoj kaj tiuj de norda Ameriko daŭrigis sian integriĝon, okazis samspecaj projektoj, tute aparte en Sudameriko. Ili celis protekti, eĉ se nur minimume, la ekonomiojn de la regiono kontraŭ la negativaj sekvoj de la tutmondigo. En la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj, tiel stariĝis du antagonismaj projektoj: unuflanke la Komuna Merkato de la Sudo (Merkosur) de Argentino, Brazilo, Paragvajo kaj Urugvajo*; aliflanke la Akordo pri liberkomerco nordamerika (Alkna), unuigante Usonon, Kanadon kaj Meksikon.
Vaŝingtono ambiciis etendi poste iom post iom la Alkna al la resto de la kontinento. Praktike en la momento kiam tiu iniciato estis formaligita, kaj kiam Ĉilio estis prezentata kiel venonta kandidato integrota, la meksika krizo de 1994 igis la usonan Kongreson ne plu permesi al la prezidanto uzi, kiel liaj antaŭuloj, la “fast track” (“rapidvojon” — rajton intertrakti komercajn akordojn kun aliaj nacioj, ĉe kiuj la parlamentanoj povis poste nur adopti aŭ rifuzi ilin kiel tiajn, sen ebleco amendi ilin.
La usona registaro devis tiam reveni al pli malnova projekto, restinta en la tirkestoj: la Areo de liberkomerco de Ameriko (ALKA)*. Tiel troviĝis unu fronte la alia du projektoj: unu ekskluzive latinamerika, la alia kontinenta. La diferenco — konsiderinda — estis la ĉeesto de Usono en tiu lasta. Per tio ke ĝi konsistigas 70% de la malneta interna produkto (MIP) de la tutaĵo, ĝi transformis la ALKA-n en instrumenton de solidigo de sia hegemonio, neniel en integrad-proceson.
Intertempe, kaj paralele, trudiĝis nova tendenco: la ideologia evoluo de s-ro Hugo Chávez en Venezuelo, la enpotenciĝo de s-ro Luiz Inacio “Lula” da Silva en Brazilo, de s-ro Nestor Kirchner en Bonaero kaj, poste, tiu de s-ro Tabaré Vasquez en Montevideo kreis tute novan situacion.
Venezuelo, precipe post la venko de s-ro Chávez super la opozicio ĉe la revoka referendumo de la 15-a de aŭgusto 2004, akiris gravan politikan spacon kaj uzis ĝin por revigligi la integrad-logikon. Ĝi faris tion ĉefe per aranĝo de kunordigado kun la prezidantoj de Argentino kaj Brazilo, en kiu estis reprezentataj la tri plej grandaj ekonomioj de Sudameriko. Unua konsekvenco estis instigi al sektoraj renkontiĝoj inter la ministroj de la sektoroj energio, socialaj politikoj kaj ekonomio. Multaj interkonsentoj estis subskribitaj pri komerco, energio, eĉ armeo. Por doni nur tiun ekzemplon, s-ro Chávez anoncis en 2004 ke Venezuelo, kiu importas, por sia petrol-industrio, materialon kaj servojn en valoro de 5 miliardoj da dolaroj el Usono, poste faros 25% da tiaj aĉetoj en Argentino kaj Brazilo. Per tio, kaj malgraŭ ke ties opcioj senteble diferencas de lia radikala metodo, li sukcesis fari tiujn du landojn siaj cirkonstancaj aliancanoj.
Fine de 2005, Venezuelo aliĝis al la Merkosur kiel plenrajta membro, dum post la elekto-venko de s-ro Evo Morales, la ĝenerala kunordiganto de la organizo, la argentinano Cacho Alvarez, anoncis ke li proponos la allason de Bolivio kun la samaj kondiĉoj. Tiel komencis cedi la dualeco inter la Merkosur kaj la sudamerika komunumo de la nacioj, naskita laŭ iniciato de Brazilo, la 8-an de decembro 2004, en Kusko (Peruo), kaj pri kiu esprimis rezervojn la registaro de s-ro Kirchner, pli ema doni prioritaton al ampleksigo de la Merkosur.* Ĝuste en Kusko, dum tiu pintkunveno, s-ro Chávez, en sia imageca lingvaĵo, sugestis sloganon: “La politiko kiel lokomotivo, la socialo kiel flago, la ekonomio kiel relo kaj la kulturo kiel brulaĵo”.
Samtempe, Karakaso multigis la sektorajn iniciatojn kaj disvolvis strategian iniciaton de alianco kun Kubo: la Bolivara Alianco por Ameriko (ALBA, laŭ la hispana).* En la dokumento subskribita en aprilo 2005 en Havano, la kuba kaj venezuela registaroj komencas pli densan formon de integriĝo inter ekonomioj, disponante jam superan nivelon de politika identiĝo. Kaj tio ekde la momento en kiu — dum la Monda Socia Forumo de Portalegro, en januaro 2005 — s-ro Chávez anoncis ke lia registaro enskribas sian agadon en tio kion li nomis la “socialismo de la 21-a jarcento”.
LA ALBA ESTAS INTEGRAD-PROJEKTO kiu apogas sin sur meĥanismoj destinitaj krei “kunlaborajn avantaĝojn”, anstataŭ la pretenditajn “komparajn avantaĝojn”, la himno de la liberalaj teorioj de la internacia komerco. La kunlaboraj avantaĝoj, siavice, volas redukti la ekzistantajn malsimetriojn inter la landoj de la hemisfero. Ili apogas sin sur meĥanismoj de kompensado por korekti la diferencojn de evolu-niveloj inter la landoj.
La ALBA konsideras sin la kontrasto de la ALKA. Temas pri partoprenigi ĉiujn ekonomiajn kaj sociajn agantojn — kooperativojn, ŝtatajn firmaojn, etajn, mezgrandajn kaj grandajn privatajn firmaojn — kaj doni la prioritaton al solvado de la esencaj problemoj de la loĝantaroj: nutraĵo, loĝado, kreado de industrioj, medi-konservado. La ALKA, male, faras nenian diferencon inter malgrandaj kaj grandaj nacioj, inter landoj kiuj disponas aŭ ne pri naturaj, financaj, energiaj aŭ aliaj resursoj, kaj tiel fortigas la dinamikojn kiuj gajnigas la plejfortulojn, en tiu ĉi preciza kazo, Usonon. Krome, la ALKA pretendas trudi kriteriojn de jura sekureco favorajn al la grandaj transnaciaj firmaoj, sen zorgi eĉ momenton pri helpo al la plej malfortaj landoj.
En la ALBA: ne subvencioj, sed kreditoj, ekipaĵoj kaj teĥnologioj por la entreprenoj forlasitaj de siaj posedantoj kaj reprenitaj de siaj laboristoj; por la kooperativoj kaj komunumoj de etaj produktistoj — ĉu en industrio, komerco aŭ servoj; kaj por la publikaj entreprenoj. La ALBA ricevas la apogon de la ŝtatoj rilate krediton, teĥnikan kaj juran helpon, pri surmerkatigo kaj internacia komerco, dum la ALKA lasas la kampon libera al la dominantaj fortoj de la merkato kaj al la financaj kapacitoj de la grandaj ekonomiaj agantoj.
En aprilo 2005 subskribiĝis dekoj da interkonsentoj inter Karakaso kaj Havano, bazitaj sur “strategia plano celanta garantii la plej avantaĝan produktivan komplementecon pri raciigo, utiligado de ekzistantaj avantaĝoj ĉe unu flanko kaj ĉe la alia, de ŝparema uzado de la resursoj, de ekspansio de utila dungo, de merkataliro aŭ de ĉia alia konsiderado bazita sur vera solidareco kiu plejbonigas la fortojn de ĉiu el la du landoj”.
Tiumomente decidiĝis krei en Venezuelo 600 centrojn de integra san-diagnozo, 600 dispensariojn kaj 35 centrojn de alta teĥnologio por certigi al la tuta venezuela loĝantaro senpagan aliron al la medicino kaj al sanprizorgado. Ankaŭ decidiĝis la formado, fare de Kubo, de 40.000 latinamerikaj kuracistoj, 5.000 specialistoj pri santeĥnologioj, kaj de 10.000 venezuelaj kuracistoj kaj flegistoj. Ankaŭ pluos la “Operacio miraklo”, kiu jam ebligis al miloj da venezuelanoj plene reakiri la vidpovon post milda interveno (operacio de katarakto) farita en Kubo. Ilia nombro atingos 100.000.
Venezuelo, siavice, decidis malfermi en Havano oficejon de sia ŝtata petrol-entrepreno PDVSA, kaj filion de la Banco Industrial de Venezuela. La du registaroj donis al si reciproke tarifajn preferojn por siaj komercaj interŝanĝoj. Kubo decidis akiri venezuelajn produktojn por la sumo de 412 milionoj da dolaroj, kio devus konduki al kreado de dekmiloj da laborlokoj ĉe ĝia partnero — kaj samtempe al freŝa oksigeno por ĝia malbonfarta ekonomio.
Kvankam tiu “strategia akso” Karakaso — Havano estas la celo de kritikoj de la konservativaj sektoroj, kiuj tute ne aprezas vidi Kubon eliri el sia izoliteco, la disvolvo de tiuj politikoj pri sano, kiuj ege mankas ĉe ili, estas sekvata kun plej granda intereso de la sociaj movadoj de la tuta subkontinento. Tiuj interŝanĝoj estas bonaj ekzemploj de “justa” aŭ egaleca komerco: ĉiu lando liveras tion pri kio ĝi havas la plej bonajn produkt-kondiĉojn, kaj ĝi ricevas kompense kion ĝi bezonas, sendepende de la prezoj de la mondmerkato.
Jen sistemo radikale malsama ol tiu de la duflankaj akordoj subskribitaj de Vaŝingtono kun ŝtatoj de la hemisfero — inter ili tiuj de Centrameriko, Ĉilio, Urugvajo, Peruo kaj, venonte, Kolombio — kies rezulto estas grandigi la malegalecojn, kaj danke al kiuj Usono, pro ĝia decida pezo, solidigas poziciojn kiuj estas jam strukture favoraj al ĝi. Jam antaŭ ol enposteniĝi en La-Pazo, la 22-an de januaro 2006, la nova bolivia prezidanto, s-ro Evo Morales, komencis per Havano kaj Karakaso eksterlandan rondvojaĝon kiu povus malfermi la vojon al integriĝo de Bolivio en la ALBA. Kubo promesis etendi al tiu lando siajn ĥirurgiajn okulistajn servojn jam funkciantajn kun Venezuelo, kaj Karakaso financos la eldonadon de identigiloj por ĉiuj bolivianoj.
Samtempe estis kreita Petro-Caribe, entrepreno destinita liveri al 11 karibaj landoj energi-resursojn je reduktitaj prezoj kun pago-facilecoj. Tiu iniciato de la registaro de s-ro Chávez ebligas al la registaroj de la regiono sin antaŭgardi kontraŭ la variemo kaj kresko de la petrolprezoj sur la internacia merkato kaj samtempe parte mildigi la premon kiun faras Vaŝingtono por trudi al ili duflankajn akordojn kiuj akrigas ilian dependecon de la usona ekonomio.
Ankoraŭ en embria stato, kaj sen antaŭdiro pri ĝia sukceso, la Alba estas la plej ambicia provo de regiona integriĝo ekster la merkat-logiko. Sed, ne mankos malfacilaĵoj. Ĉar ĝi devas fariĝi ankaŭ kun landoj kiel Argentino, Brazilo kaj Urugvajo, verŝajne kun Meksiko kaj eble kun Peruo. Kaj tio, en multe pli limigitaj kadroj de ideologia kaj ekonomia proksimeco. La ekonomioj de tiuj landoj estas dominataj de la transnaciaj entreprenoj multe pli emaj konservi siajn merkato-partojn de eksportado al Usono kaj Eŭropo ol interesiĝi pri speco de integriĝo kiu povus senigi ilin de tiuj merkatoj.
La prezidantoj de tiuj nacioj havas eĉ la plej grandajn problemojn por avanci en la multe malpli ambiciaj kadroj de la Merkosur. Atestas pri tio multaj konfliktoj inter la mastraraj sektoroj de Brazilo kaj de Argentino, kiuj sabotas tiun integriĝ-proceson, kontraste al la pozicioj de la du koncernataj registaroj. Fakte, la ALBA povas realiĝi nur inter registaroj deciditaj disvolvi strategian projekton de grandaj internaj strukturaj transformiĝoj, tiel ke la decidoj kiujn ili faras efektive engaĝas la ekonomion de iliaj landoj.
En momento dum Latinameriko spertas la politikan situacion plej favoran por la maldekstro de post la mezo de la lasta jarcento, la ALBA engaĝiĝas por strategia alianco inter landoj de la kontinento. Aliaj iniciatoj — Petrosur (sudamerika petrolkompanio), Telesur (televid-ĉeno destinita liveri latinamerikan informadon) — estas projektoj kiuj privilegias la komplementecon inter landoj, kaj pro tio favoras la plej malfortajn kaj fortigas la tutan ekonomion de la subkontinento.
Emir SADER.
Kun la venko de s-rino Michelle Bacheler en la ĉilia prezidant-elekto la 15-an de januaro, la dekstro ricevis novan malvenkon en Latinameriko. Tio ne signifas ke Santiago viciĝos laŭ la maldekstroj en potenco en Argentino, en Brazilo, en Urugvajo, eĉ malpli laŭ la prezidanto Hugo Chávez, en Venezuelo (vd Emir Sader: “Latinamerikaj alternativoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2006). Krom zorgigan situacion, s-rino Bacheler trovas sur sia skribotablo la nefinitan dosieron de la mapuĉoj (vd Alain Devalpo, “La paca opozicio de la ĉiliaj mapuĉoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2006). Fakte, en Ĉilio — kiel aliie — la indiĝenoj alprenas grandiĝantan lokon en la socia movado. Pri tio atestas la alveno al la prezidanteco de s-ro Evo Morales, en Bolivio kaj la reapero, en Meksiko, de la iom forgesitaj zapatistoj (vd Fernando Matamoros Ponce, “La “alia kampanjo” de la zapatistoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2006).
“LA CIVITANO MORALES havas perfekte la rajton kaj la liberon rilati kun kiu li volas.”* La ĉefkomandanto de la Boliviaj Armitaj Fortoj (BAF), la admiralo Marco Antonio Justiniano, respondas, en aŭgusto 2005, al tiuj kiuj postulas enketon pri la ligoj de la ĉefo de la Movado Al Socialismo (MAS) kun la registaroj de Venezuelo kaj de Kubo. La konservativuloj tiam multigas siajn atakojn kontraŭ la indiĝena gvidanto, jam atendita venkonto de la prezidant-elektoj de la 18-a de decembro 2005. Demandite pri la “popolismo” kaj la danĝero kiun ĝi prezentas, la admiralo indikas ke ĉio dependas de la difino de la vorto: “Se oni komprenas ĝin kiel amas-movado serĉanta la plej bonajn vivkondiĉojn, tio havas nenion danĝeran; sed se oni vidas ĝin kiel movado kiu obeas al kapricoj, tio estas danĝero por la stabileco de la ŝtato.” Kio, sume, ne decidas inter la du interpretoj.
Cent okdek puĉoj (proksimume) de post la sendependiĝo en 1825. La bolivia armeo posedas solidan tradicion de entrudiĝo en la politikajn aferojn de la nacio. El la lastatempa historio oni notis la nomojn de la generalo René Barrientos kiu, la 4-an de novembro 1964, ĉesigis la reformisman eksperimenton gvidatan, ekde 1952, de la Revolucia Naciisma Movado (RNM); de la generalo Hugo Banzer, kiu akaparis la povon la 21-an de aŭgusto 1971, per puĉo apogita de la argentina kaj brazila diktaturoj, kaj de Usono. Poste venis longa periodo de aŭtoritataj kaj subpremaj reĝimoj, ĝis la falo de la drogo-generalo Luis Garcia Meza, la 4-an de aŭgusto 1981, kaj la redono de la potenco al la civiluloj, la 10-an de oktobro 1982.
Dudek jaroj pasas, en la kaĉo de “proksimuma demokratio”. La novliberaluloj, kun neŝancelebla aroganteco kaj fera energio, prirabas la landon. Por la malriĉuloj, la senhavuloj, la indiĝena plimulto, la impreso impete profundiĝi en malesperigan nebulon...
La tuta militisma dinamiko de la antaŭaj jardekoj estis instigita de Vaŝingtono. Poste, Usono prioritatas la “demokratian pacon”, necesan por la disvolvado de la merkato. Ĝi preferas domini la landon pere de partioj ol per la armeo — escepte de la “batalo kontraŭ la drogokomerco” kaj la elradikigo de la koka-kulturado, enkadritaj surloke de usonaj militistoj. La boliviaj generaloj perdas spacon kaj influon. Restas nur la klientismaj retoj teksitaj kun la partioj de la potenco, per kiuj la prezidanto(j) uzas la rezervitajn fondusojn por certiĝi pri la fideleco de la alta komando.
Oktobro 2003. La loĝantaro ribelas kontraŭ la politiko de la prezidanto Gonzalo Sánchez de Lozada. Super La-Pazo, la protestantoj tenas la grandegan popolan urbon El Alto. Ŝton-rubaĵoj, barikadoj, brulantaj pneŭmatikoj baras la komunikajn vojojn. La 12-an de oktobro, subplotono de soldatoj sukcesas enfiltriĝi en la zonon de Villa El Ingenio. “La homoj alarmis, atestas Nestor Guillén, gvidanto de la Federacio de la Kvartal-Komitatoj (Fejuves). La militistoj ekpafis. La kugloj fajfis ĉie. Dek-sep homoj estis mortigitaj. Senkulpuloj, homoj kiuj ne partoprenis, kiuj nur rigardis...” La subpremo kaŭzis fine 67 mortojn kaj proksimume 400 vunditojn. Senutile. La “business”, al kiu s-ro Sánchez de Lozada dediĉis jarojn da klopodo kaj da zorgoj rompiĝas ĉe siaj piedoj. Li fuĝas al Usono.
Lia vicprezidanto, s-ro Carlos Mesa, aliras la povon. Tre rapide li seniluziigas . La 6-an de junio 2005, li devas demisii, post tri semajnoj da socia agitado kaj 80.000 manifestaciantoj en la stratoj.*.
Intertempe la armeo retroviĝis en la centro de la debato. Ne pro ĝi, oni povus unue pensi. S-ro Mesa, kiu ne volis mortojn nek sangon, malpermesis subpremi la manifestaciojn. Sed, ĉe la kulmino de la krizo, kaj je la ekstrema maldekstro de s-ro Evo Morales, la gvidantoj de la Bolivia Laborista Centralo (COB, laŭ la hispana) kaj aliaj sektoroj alvokas patriotan militiston. “Ni bezonas ian kolonelon Chávez”, lanĉis Jaime Solares, gvidanto de la COB. La 25-an de majo, du senprestiĝaj subkoloneloj, s-roj Julio Herrera kaj Julio César Galindo, “persone” postulas la demision de la prezidanto Mesa, kaj proponas sin por gvidi novan registaron. Plurdekoj da reprezentantoj de la COB frapas ankoraŭ ĉe la pordo de la stabo, la 3-an de junio, por repostuli la intervenon de la armeo.
LA ĈEFKOMANDO DEMENTIS ke ekzistis, en tiu momento, la ideo provi golpe (puĉon). Tamen... rakontas proksima kunlaboranto de s-ro Morales, tia projekto ja ekzistis. “Kaj, anstataŭ turni sin al la dekstro, tiuj militistoj kontaktis Evo-n por havi lian benon. Ili pretis puĉi, sed apogate de la socia movado.” Civitana-armea pakto: jes por ŝtatigo de la hidrokarbaĵoj, jes por la konstitucianta asembleo, jes por la popolaj postuloj! Ligitaj kun la COB, tiuj oficiroj klare konsciis ke tiu subteno ne sufiĉas (s-ro Solares ĝuis eĉ ne la apogon de la bazo de sia organizo). Ili devis larĝigi ĝin al la sektoroj — kiel la MAS — kiuj havas realan mobilizo-povon. “Tiu propono estis rifuzita. La demokratia proceso, eĉ se oni povas pridemandi ĝin, kostis multe al la popolo, sangon, mortigitojn, ekzilon. Tute klare ke oni ne interrompu ĝin. Des pli ke, veninte al potenco dum plena suprenirado de la amasoj, la militistoj bremsintus ĝin.”
Post la abdiko de s-ro Mesa, devas anstataŭi lin, elektite de la Kongreso, aŭ la senatoro Hormando Vaca Diez, prezidanto de la Senato, aŭ s-ro Mario Cossío, prezidanto de la Ĉambro de la Deputitoj. Ĉar ambaŭ estis eks-aliancanoj de s-ro Sánchez de Lozada, la hipotezo kaŭzas ardan rifuzon. El sekura fonto oni scias ke vico da generaloj kunvenis tamen por decidi kiun el la du ili apogu. Oni scias ankaŭ ke, meze de iliaj sekretaj interparoladoj, kolonelo prezentiĝas salutante per klako de kalkanumoj: “Mi volas sciigi vin kion pensas certa nombro da oficiroj: la sola reprezentanto de la nacia digno, tio estas la MAS.” La 9-an de junio, la admiralo Luis Aranda, tiam ĉefkomandanto de la BAF, faras deklaron: “La Kongreso devas interpreti, en kiom eble plej klara maniero, la senton de la popolo.”
Danke al tiu decida helpeto, la prezidanto de la Supera Kortumo Eduardo Rodríguez certigas la transiĝon. Tamen, tuj proksimiĝante al la prezidantoj de la du ĉambroj, li eloficigas la admiralon Aranda kaj anstataŭigas tiun altan komandanton iom tro akordiĝeman kun la popola movado.
Tiam venas oficiale sur la scenejon “civitana grupo” fondita de eksaj militistoj, la 12-an de majo, en Koĉabambo. Patriota Demokratia Travideblo (Tradepa, laŭ la hispana) volas esti la politika brako de la BAF, kiuj, pro la artikolo 121 de sia konstitucia leĝo, ne povas partopreni en tia agado.
La iniciato venas do de armeaj pensiuloj... Tamen, ĉefoj de la FAB, inter kiuj la nuna komandanto de la terarmeo, la generalo Marcelo Antezana, partoprenis en la kreado de la Tradepa.* Ĝiaj gvidantoj devis cetere rekoni, la 25-an de aŭgusto, ke “kelkaj aktivaj militistoj” subskribis “libervole” la librojn por la Ŝtata Elekto-Kortumo (120.000 subskriboj) por akiri la juran personecon. Intertempe, oficiroj plendis esti premitaj por subskribi, kaj denuncis ke la instalaĵoj de la 2-a divizio, en Oruro, servas kiel regiona oficejo por la organizo.
Tradepa postulas “revolucian, sendependan kaj humanan naciismon”, “partoprenon de la armitaj fortoj en la nacia disvolvado”, responde al la korupteco de la politikaj partioj. Ĉu progresema loĝio? La registaroj de la kolonelo David Toro (17-a de majo 1936 – 13-a de julio 1937), kaj de lia posteulo, la generalo Germán Busch (13-a de julio 1937 – 23-a de aŭgusto 1939), malfermis, laŭ “Programo de la Armea Socialisma Ŝtato” la vojon (kun diversaj sortoj) al sociaj transformoj.* Kaj neniu forgesis la generalon Juan José Torres. En oktobro 1970, la potencopreno de ekstremdekstra ĥunto provokis reagon de la armea maldekstro, kiun li gvidis. La generalo Torres starigis “naciisman kaj revolucian” registaron kaj, en junio 1971, kunvenigis Popolan Asembleon por radikaligi la reĝimon. Sed li estis renversita de la generalo Banzer. Sed, Trapeza memorigas ankaŭ pri la triste fama grupo Mariscal de Zepita, konsistanta plimulte el armeaj pensiuloj, kiuj apogis la partion Nacia Demokratia Agado (ADN laŭ la hispana), de la eksdiktatoro Hugo Banzer, dum la elektoj de 1997. Ĝiaj membroj, lige kun la armitaj fortoj, okupis poste gravajn postenojn en la publika administrado. La ĉeesto en Tradepa de personoj kiaj la ekskolonelo Faustino Rico Toro, por citi nur lin, pensigas. Eksĉefo de la informservoj de la diktatoro García Meza, li estis implikita en la murdo al la socialista gvidanto Marcelo Quiroga Santa Cruz, la 17-an de julio 1980.
Ĉiukaze, la vicministro pri defendo Victor Manuel Gernio estis eloficigita, la 16-an de aŭgusto 2005, pro siaj ligoj kun Tradepa. La nova ĉefkomandanto de la BAF, s-ro Justiniano, kreis grandan maltrankvilon kiam li anoncis, la 17-an de aŭgusto, ke la organizo havos la apogon de la militistoj por porti iliajn poziciojn en la Konstituigan Asembleon.
Ĵus antaŭe, la armeaj fortoj deklaris sin alarmpretaj eksciante pri la decido de la Supera Kortumo de Justico (SKJ) levi la milit-sekreton por ke la ĉefoj kaj oficiroj kiuj faris la mortigan subpremon de la tagoj de oktobro 2003 aperu antaŭ la ordinara justico, kadre de juĝado kontraŭ s-roj Sánchez de Lozada.* Per tio, la 19-an de aŭgusto, la komandanto de la ter-armeo, la generalo Antezana, pravigas la formiĝon de Trapeda (li estas unu el tiuj kiuj, ĉe la kulmino de la krizo, konspiris kontraŭ s-ro Mesa). Laŭ li, la decido de la SKJ tuŝas la armean justicon, senutiligante ĝin. La eksgeneralo Luis Gemio, frato de la eksoficigita vicministro, siavice minacas publike uzi “aliajn metodojn” se oni ne permesas al la militistoj havi sian propran politikan brakon. Tiu sama Luis Gemio direktis la grupon Mariscal de Zepita inter 1997 kaj 2002 — kio, en la momento dum ĉiu demandas sin pri la vera eco de Trapeda, igas s-ron Evo Morales diri: “Tio havas nenion por fari kun Chávez. Tio estas faŝima movado, tre zorgiga. Sektoro de alta komando favora al ŝtatrenverso kontraŭ la socia movado ĝenerale kaj kontraŭ la MAS aparte.”
Elektita la 18-an de decembro 2005, jam ĉe la unua balotvico, per 54% de la voĉoj, s-ro Morales devos alfronti malfacilan situacion. La “superaj” kastoj ĉiam klopodis konservi la avantaĝojn kiujn donas tiu hierarĥio, ili lasos al li nenian spirpaŭzon. Ne pli ol Vaŝingtono, la transnaciaj entreprenoj, kaj la blankaj “aŭtonomistaj” — por ne diri separistaj — elitoj de la riĉaj petrol- kaj gas-regionoj de Santa Cruz kaj de Tarija. En kazo de tumultoj, kion faros la armeo?
Frakcio deziranta kontentigi la katon kaj kune la raton, la potencon kaj la opozicion. “Antaŭe, analizas la ĵurnalisto Walter Chávez, oni povis masaktri 300 kampulojn, kaj ne okazis io grava. Nun, 30 mortoj lanĉas mondvastan kondamnon — tion ebligas ankaŭ la tutmondiĝo.” La militistoj faras siajn kalkulojn. En kazo de konflikto, alfronti tiom fortan socian movadon implicus centojn da viktomoj. Kiu estos la respondeculo? Kiu estos juĝata, dum la senpuneco ne estas plu certa? En la momento en kiu eĉ la generalo Augusto Pinochet devas respondeci pri siaj faroj...
Fine, ekzistas en la institucio progresema sektoro. Ĉu la permanenta sekretario de la Supera Konsilio de Nacia Defendo (Cosdena, laŭ la hispana) ne deklaris ke eblas ŝtatigi kaj industriigi la hidrokarbaĵoj? Cetere, oni notis ke en aŭgusto 2005 s-ron Alvaro García Linera, nun vicprezidanto de s-ro Morales, diris: “la dekstro troigis. Multaj mezaj kadroj vidas kun zorgo tion kion ili konsideras separismaj tendencoj de Santa Cruz kaj de Tarija. Ili estas prefere, kaj tradicie, en harmonio kun la konservativaj fortoj, sed ne je tiu prezo. Tio rezultigas certan proksimecon kun la sociaj fortoj.” Oni aldonu ke la ekzemplo de la iama subkolonelo Hugo Chávez, kiu faras sian bolivaran revolucion, en Venezuelo, kaj samtempe agas por “sociala” integriĝo de Latinameriko, ne lasas ĉiujn oficirojn indiferentaj.
Restas ke neniu kapablas taksi la fortrilatojn inter tiuj diversaj fluoj. Kaj ke Vaŝingtono antaŭzorgas. Laŭ instrukcio de la usona embasado, 29 ter-aer-misiloj HN-5A estis forŝtelitaj de la kazerno kie ili estis tenataj, la 2-an de oktobro, fare de bolivia taĉmento specialiĝinta en la kontraŭterorista batalo kaj nomata “Cacha Puma”, enkadrita de usonaj oficiroj. Por la generalo Antezana, tiuj misiloj, aĉetitaj en Ĉinio, estis forportitaj “ĉar ili finis sian vivociklon”. Dudekjara ciklo, de kiu nur naŭ jaroj estis plenumitaj! La fakuloj notas ke tiu materialo, priskribita kiel eksteruza, estas uzata de la ribeluloj en Irako kaj Afganio... La suspekta malapero de tiuj armiloj malpliigas la defendokapablon de Bolivio en kazo de ekstera agreso.
Aliflanke de la landlimo, en Paragvajo, 500 usonaj militistoj de la specialaj fortoj alvenis, la 1-an de julio 2005, por instrui la paragvajan armeon “pri antiterorista batalo kaj kontraŭ la drogokomerco”. Ekde aŭgusto, kaj samtempe direktante milit-manovrojn, la usona armeo estas, en la Chaco, restariganta la flughavenon Mariscal Estigarribia, 250 kilometrojn de Bolivio. kun 3.800 metrojn longa kurejo kiu povas akcepti ege portivajn aviadilojn B-52, Hercule C-130 kaj C-5 Galaxy. Bazo kun ideala situo por, laŭ peto de la “aŭtonomisma movado de Santa Cruz”, interveni en Bolivio, en kazo de “neregeblo” de la lando. Por defendi, kompreneble, la demokration...
Maurice LEMOINE.
Precize kiam Pekino anoncas revizion alten de sia ekonomia kresko, tiom, ke ĝi rangas la kvara potenca lando en la mondo, la japanoj ripetadas alarmajn deklarojn pri la plua kresko de la ĉinaj armeaj elspezoj. Malofte la rilatoj inter la du landoj estis tiom malbonaj, malgraŭ ke la ekonomiaj interŝanĝoj estas pli multnombraj ol iam ajn. En Ĉinio la reviziitaj statistikoj montras rekreskon de la konsumado — daŭre neegaleca — kaj kreskon de la relativa parto de servoj.
PEKINO. INTER la tria kaj la kvara vojringo, nordoriente. Produktunuo 798-a. Bela konstruaĵaro, el ruĝaj brikoj, baŭhaŭsstilaj* avangardaj galerioj, laŭmodaj restoracioj kaj ŝikaj magazenoj. Antaŭ ol fariĝi laŭmoda ejo, tiu eksa “danwei” (ŝtatentreprenego) preskaŭ unu kilometron longa, konceptita en 1957 de orientgermanaj fakuloj, nome de la “socialisma solidareco”, enhavis 20.000 ĉinajn laboristojn kiuj produktis armilojn. En tiu tempo entreprenoj posedis proprajn loĝejojn, lernejojn, sancentrojn kaj teatron — la tempo, kiam la Daŝanzi-komplekso al kiu apartenas la unuo 798-a, volis aperi modela. Tiu tempo estis antaŭ malpli ol 15 jaroj. De tiam pasis la “ekonomia reformo” kaj forbalais la produktadon, la dungitojn kaj iliajn familiojn.
La ne plu uzataj fabrikoj estis trankvile rustiĝantaj, kiam kelkaj nekonformismaj artistoj decidis tie havi rifuĝejon. Ne sen malfacilaĵoj (administraciaj devoj, policaj kontroloj, elektromalŝalto...) ili instaliĝis kaj nun ludas rolon en la nuntempa kreado. La komunistaj regantoj finfine lasis ilin, kaj nun subtenas tiun artistan komunumon, kiun minacas... la merkato: la Qi Xiang-grupo, kiu aĉetis Daŝanzi, deziras malkonstrui por konstrui “teknologian parkon”, pli pofitdonan. La hieraŭaj cenzuristoj fariĝintaj defendantoj de la kreada libereco, jen kurioza paradokso por tiuj, kiuj cetere daŭre provas ŝlosi Interreton kaj enkarcerigas ĉiun tro postuleman sindikatiston. Verdire, por la ekstera bildo, prefere havi artistojn eĉ iomete moviĝemajn, ol vere kontestemajn laboristojn*.
Tricent kilometrojn for de tie, proksime de Chengde kaj ĝia imperia somera palaco, la ŝtalfabriko Cheng Gang (Chengde Iron and Steel Group Co.) ne malaperis en la ŝtormo. La dungitoj, kiuj vizitigas ĝin kun permeso de la sekretario de la komunista partio, tre fieras pri ĝi: per tiu ŝtalo oni konstruis la “orientan perlon”, televid-turon simbolo de la moderna Ŝanhajo, kaj ankaŭ la gigantan digon de la riverego Yangzi. Uzanta italan teknologion, la vizitata produktunuo estas tute aŭtomata. Escepte de kelkaj kontrolistoj sur platformoj, la dungitoj estas en budoj, antaŭ siaj komputiloj. Ege moderna fabriko. Tamen sufiĉas trairi kelkajn centmetrojn por plonĝi en la 19-an jarcenton, kun rustiĝintaj ekipaĵoj, treme bruantaj ene de grizaĉa polvo. Neeblas viziti tiun inferon — “tio ne estus bona por via sano”, asertas nia ĉiĉerono — sed ni ekvidas la laboristojn, manipulantajn sen protektiloj tre poluciivajn produktojn (verŝajne kalko, mangano aŭ sulfuro)...
Laŭ siaj du versioj, tiu ŝtalfabriko resumas la industrian historion de la lando. Ĝis la jaro 1986, la 20.500 laboristoj vivis pli malpli bone en la urbeto Cheng Gang, danke al tiu entrepreno, kiu zorgis pri ĉio: loĝejo, sano, sporto, lernejo, pensio. Aferoj komencis ŝanĝiĝi kiam venis ekonomiaj reformoj kaj kreskantaj ŝtalobezonoj de la ŝtato. Tiu postulis tiam rezultojn. Antaŭ eĉ ol modernigi, la estraro eksigis la malnovajn laboristojn, ne sufiĉe produktivajn, kaj anstataŭigis ilin per pli junaj, pli rapidaj, foje pli kvalifikitaj. Poste oni importis okcidentajn teknologiojn, al kiuj oni adaptis la laboristojn. La nombro da laboristoj malpliiĝis je 17.000, kaj la averaĝa aĝo je 35 jaroj.
En unua periodo, la maldungitoj estis “forigitaj de laborposteno” (xiagang zhigong) sed ne senlaboruloj. La financa avantaĝo estas limigita: unu el niaj ĉiĉeronoj asertas ricevi 800 juanojn monate (80 €*), sed li ricevis 2.000 kiam li laboris. Sed pludaŭras la kontrakta ligo kun la entrepreno, kio signifas socian protekton kaj rekonon. Tiel, eksigita el sia posteno je aĝo 46 kaj nun juna 50-jara pensiulino, s-ino JING Zheiying* daŭre havas senton partopreni en la danwei, dume “helpante” la naskiĝantajn etajn entreprenojn de tiu urbo. Danke al tiu elturniĝemo, tiu paro povis aĉeti apartamenton kaj konstruigi banĉambron tute novan. En la sama domego, pluraj realigis tiun revon, ĝis nun eĉ ne imageblan: fariĝi domposedanto.
EVIDENTE, NE ĈIUJ xiagang zhigong vivas tiom komforte. Sed helpe de la familia solidareco, tiu sistemo bone funkciis, en Cheng Gang kiel aliloke. Ĝi nun estas malaperonta, ĉar nek la privata akciularo, ankoraŭ minoritata, nek la publikaj posedantoj de la ŝtalfabriko, volas subteni sociajn kostojn, kiuj malpliigas la profiton. Krome tiu ŝtalfabriko certe ne restos netuŝita de la raciiga plano de siderurgio anoncita de la registaro la 20-an de julio 2005. Malriĉeco verŝajne sterniĝos sur la urbo, same kiel okazis en iuj industriaj regionoj fine de la 1990-aj jaroj.
Tie Xi Qu, kvartalo de Shenyang, ĉefurbo de Liaoning-regiono, en eksa Mandĉurio, aviadile je pli ol unu horo de Pekino. Ĝi estas la industria pulmo de la urbo, kun fornegoj, cementfabrikoj, industrioj eligante sulfuron kaj aliajn postrestaĵojn; ŝvito kaj malpuraĵo engravuritaj sur la korpoj; mirigaj duŝejoj en nigraĉa ĉirkaŭo; ĝojo de la laboristoj ludantaj maĝangon; ilia rezignacio. El tiu mondo, filmita ĉe la komenco de la 21-a jarcento laŭ belega dokumentario de Wang Bing*, restas plu nenio. Nek fabrikoj, nek domaĉaj labirintoj, nek laboristoj. Tiu kvartalo antaŭe elturniĝema estas nun rektangula. Unuflanke estas larĝegaj avenuoj flankitaj de malnovaj sed novaspektaj uzinoj eskapintaj la forbalaon, aŭ novkonstruitaj. Aliflanke, vico de aŭtomobilaj ekspozicihaloj, ĉefe eksterlandaj. En malpli ol kvin jaroj, kvartalo estis forbalaita. Alia naskiĝis, loĝata de riĉaj komercistoj kaj superaj kadruloj, kiuj profitis la tiel nomatan “malfermo-politikon”. “Ni volis krei mondon, klarigas Wang Bing, sed fine tiu mondo eksplodis.”
Eks-teknikisto, kies vizaĝo portas markojn de la longjara laboro en kablofabriko fermita antaŭ kvar jaroj, tion esprimas siamaniere: “Oni perlaboris malmulte, la vivo estis malfacila, sed ni estis estimataj.” Neniu kolero. Konstato. Industriigo de la regiono, kiu datumas de la Qing-epoko, en la 19-a jarcento, kaj kiu travivis la aperon de la unua ĉina fervojo, ne estis nur ekspluatado. Ĝi ankaŭ estis laborkolektivo kaj laborista fiero. “Tio, kion oni fabrikis estis utila, insistas tiu teknikisto, sed “‘ili’ decidis venigi kablojn el alia loko.” “Ili” estas samtempe la novaj posedantoj de la entrepreno, kiuj aĉetis kaj dispecigis la fabrikon, pri kiuj li scias nenion, la registaro, kiu “forlasis nin”, la lokaj regantoj, kiuj “faras malmulton”... Tiu senlaborulo bone spegulas tion, kion sentas la ekskluzivitoj de la ĉina miraklo, multnombraj en tiu regiono nune restrukturata, “Loreno* je la deka potenco” laŭ esprimo de la sociologo Antoine Kernen*.
La unuaj viktimoj estas la plej aĝaj laboristoj, ĉar “ili sian tutan vivon faris saman laboron, ofte sen kvalifiko, emfazas Wang Zheng, esploristo en la akademio pri sociaj sciencoj de Shenyang. Ili malfacile adaptiĝas. Kaj iuj rifuzas la dungiĝon proponatan ĉar ili trovas ĝin senkvalifika”. Ja la salajroj de la proponataj publikaj dungiĝoj estas 300 juanoj, dum multaj el ili ricevis minimume 1.000 juanojn en sia entrepreno. Kiuj estas tiuj proponataj laboroj? Stratbalaisto, helpĝardenisto aŭ trafik-helpisto.
Ĉu tiu eksteknikisto de la kablofabriko de Tie Xi Qu rifuzis tian laboron? Neeblas scii. Ĉiukaze, ĉi tiun matenon kiel ĉiumatene, kun deko da aliaj laborpetantoj, li kaŭras ĉe stratangulo, kun sia telefono ĉe la zono (la plej multaj) kaj ŝildo ĉirkaŭ la kolo (ĉiuj) sur kiu estas skribitaj iliaj fakoj: masonisto, farbisto, elektristo, purigisto... Dungomerkato subĉiela kie homoj kaj entreprenistoj venas por dungi, kontraŭ kelkaj juanoj, laboriston por unu tago, unu semajno, sed preskaŭ neniam por tuta monato. Tiu nigra laboro ne ĉiam permesas havi loĝejon, kio estas paradoksa por urbo plenplena je konstrumaŝinoj.
Efektive, ekde la 16-a kongreso de la Ĉina Komunista Partio (ĈKP) en oktobro 2003, Liaoning-provinco kaj ties ĉefurbo estis klasifikita “prioritata zono por disvolviĝo”. Alfluas publika mono, sed neniu demokratia asembleo kontrolas ĝian uzon. Shenyang transformiĝis en konstruata urbo, kie kreskadas senorde domegoj, kun orumitaj fasadoj, pagodeskaj tegmentoj aŭ aliaj “dragonaĵoj” laŭ la esprimo de ĉina arkitekto indignita pro tiom da misestetiko kaj ... korupto — tiu endemia malvirto, kiu permesas konstrui kion oni volas, kie oni volas. Sur la Zhongshan-placo, oni eĉ mobilizis Mao Zedong por la longa marŝo de la komercigo, kun lia brako direktita ne al ridetanta estonto, sed al la reklampaneloj de grandaj eksterlandaj firmaoj lin ĉirkaŭantaj.
JA, SPECIALAJ ZONOJ por ekonomia kaj teknologia disvolvado konstruiĝis. Por allogi eksterlandajn kapitalojn la urbo provis mobilizi sian diasporon*, malkovrante historiajn ligojn kun Honkongo, apartan amikecon kun Tajvano kaj, eĉ pli mirige, kun Japanio, tiom malamata en tiu regiono, kiun ĝi longe okupaciis. Japanaj, sudkoreaj, usonaj aŭ francaj grandaj firmaoj instaliĝis (Canon, Toyota, Coca-cola, LG Electronics, Alcatel, Michelin, ktp...).
Muntadofabrikoj flankas tre altteknologiajn unuojn pri medikamentoj aŭ novkreitaj metaloj, kiajn Shenyang Kejin New Materials Development Co, devenanta de la esplorinstituto pri metaloj. Tiu mondo pli proksimas al Robocop ol al Emile Zola. Ni ne forgesu, ke kvankam Ĉinio produktas kaj eksportas malaltkvalitajn teksaĵojn kaj ludilojn, ĝi ankaŭ akaparas 55% de la tutmonda merkato de tekokomputiloj, 30% de platekranaj televidiloj, 20% de icoj... Ĝi kunigas multajn elementojn aliloke konceptitajn, ĝi ne malmulte kopias, ĝi inventas malmulte sed pli kaj pli ofte. Ĝiaj sukcesoj en kosmo-industrio kaj nanoteknologio ne estas nur montrofenestro. Ĝiaj esplor- kaj disvolvo-elspezoj restas malgrandaj (1,4% de la malneta interna produkto (MIP) en 2003), sed ili duobliĝis de 1997.
Tiel kreiĝas dungofertoj, allogantaj laboristojn foje tre altkvalifikitajn, kaj malofte kontestemajn. Des pli ke la oficiala sindikato (Tutĉinia Federacio de Sindikatoj TFS) malmulte emas protesti. Kaj la senkvalifikaj junuloj, varbitaj en la kamparoj, amasloĝigitaj en malverŝajnaj dormejoj, ne facile povas ribeli. Tiu regiono gardas spurojn de la fortaj mobilizoj de marto 2002, aparte en Liaoyang, urbo de malnova ĥemia kaj mekanika industrio. Post plurtagaj amasaj manifestacioj, la movadgvidantoj estis tutsimple arestitaj*. Finfine la regantoj plenumis parton de la postuloj, kiel ekz. pagon de la senlaborulsubvencioj kaj de la pensioj. La koruptita direktoro estis kondamnita kaj la loka partia responsulo alilokita. Sed la laboristaj reprezentantoj plu restas en malliberejo, izolitaj*. Nun en Liaoyang, neniu aŭ preskaŭ neniu parolas pri ili.
Krome, kvankam la salajroj estas skandale malaltaj, ili reprezentas ofte vere miraklan monon por la familioj restintaj en la vilaĝoj: inter 800 kaj 1.200 juanoj monate por laboristo laboranta dek horojn tage en la regiono. La averaĝa salajro de teknikisto estas 2.500 juanoj... Laŭ la oficiala statistiko, de 1990 tiuj enspezoj sesobliĝis averaĝe*.
EN SHENYANG, kaj eĉ pli en la marborda Ĉinio, iom post iom elkreskis meza klazo, indiferenta pri la laboristinoj de la fabrikoj. Ĝi profitas pli bonajn enspezojn, aprezas la unuajn feritagojn (averaĝe dek-unu en urba Ĉinio), kaj preferas konsumi ol kontesti. La registaro tion scias, kaj timas ĉiun skuon en la kreskado, kiu tre dependas de eksterlando; la interna merkato — potenciale grandega — ne sorbas nun la produktadon, manke de aĉetopovo. Alia ĉina paradokso: la modelo estas bazita sur malaltaj salajroj, sed tiu ekspluatado de la laboristaro fragiligas la sistemon (vd. la artikolon “Fantasmoj pri la flava danĝero”).
El 1,3 miliardoj da loĝantoj, ĉirkaŭ 900 milionoj ne povas aliri la konsumadtemplon, la plej altan celon. Tion resumas respondeculo de la franca ekonomia misio per tiu bildo: “Ni estas en sistemo, kie, en deketaĝa domego, nur tri etaĝoj estas okupataj.” La demandoj estas, ĉu la aliaj etaĝoj iam estos okupataj, ĉu iuj loĝantoj ne riskas elpelon, kaj ĉu subita vulkanerupcio ne baldaŭ minacos la fundamenton de la domego?
Ĉinio, kiu travivis plurajn katastrofojn (okcidentajn invadojn, japanan okupacion, frenezan diktatorecon de maoismo...) transsaltis la industrian revolucion de la 19-a kaj 20-a jarcentoj. Nun ĝi devas akcepti la defion de la informadika revolucio de la 21-a jarcento kaj tiun de la socia revolucio. Ĉion ĉi en ege mallonga tempo.
Klasike, se eblas tiel diri — kaj manke de alia modelo — Ĉinio alprenis kiel siajn la merkatoleĝojn. Dum la 13-a kongreso de la ĈKP en 1987, Deng Xiaoping tiel teoriumis tiun konvertiĝon:“Planado kaj merkato ne estas esencaj diferencoj inter socialismo kaj kapitalismo. Planita ekonomio ne difinas socialismon, ĉar ekzistas planado en kapitalismo; merkatekonomio ekzistas en socialismo. Planado kaj merkato estas do du manieroj kontroli ekonomian aktivadon*” Planado (kiu kunportis ian egalecon, sed en malabundeco), estas malaperanta. La merkato triumfis, ebligante kapitalamasiĝon, kiu eklanĉis la kreskon de la lando. Tamen, Ĉinio ne jam ĝisatingis la disvolvitajn landojn, kaj ĝia MIP reprezentas malpli ol la duonon de la japana MIP.
La senprecedenca merkatigo de la laboro ĝisfunde ŝanĝis la sociajn rilatojn*. Inter 1998 kaj 2003, 40 ĝis 60 milionoj da homoj subite fariĝis senlaboraj, dum ĝis tiam dungiĝo estis vivdaŭre garantiata. Hastege, oni devis imagi sistemon, kiun la okcidentaj landoj konstruis en pli ol jarcento, ofte danke al perfortaj sociaj kaj politikaj bataloj. Necesis ĉion transdoni de la produktunuo al la ŝtato, en lando kie, tradicie, la loka burokrataro ĉiam distanciĝis de la centraj instrukcioj.
En sia pekina oficejo de la ministerio pri laboro kaj socia asekuro, s-ro Pi Dehai, ĝenerala direktoro, konfirmas la malfacilecon de la tasko: “ni devas ĉion inventi por alĝustigi publikan sistemon de socia asekuro”. Nuntempe, laŭ li, majoritato de la enurbaj laboristoj estas kovrataj de sanasekuro, minimumajn enspezojn ricevas senlaboruloj kiuj jam laboris; la pensioj por emerituloj iom post iom transpreniĝas de la ŝtato (unu triono) kaj de privata sistemo de pensiofondusoj; kaj minimuma enspezo (dibao) estis starigita (inter 100 kaj 800 juanoj laŭ la regionoj).
Sed la sistemo estas kiel embrio, kaj foje neaplikata, dum la restrukturado rapidegas. Rezulte: la malegalecoj kreskegas. Eĉ la tre saĝa Study times, gazeto de la klerigejo de la komunista partio, atentigis pri tio: “blinkas la oranĝa signalo, kaj la ruĝa povos esti transpasita jam ene de la venontaj kvin jaroj.*”. Laŭ la ministerio pri laboro kaj socia asekuro, la 20% plej riĉaj ĉinoj akaparas 55% de la riĉaĵoj de la lando, dum la 20% plej malriĉaj devas dispartigi inter si 4,7%. La “Gini-koeficiento” starigita de la Programo de Unuĝintaj Nacioj por Disvolvado (PUND) por mezuri la malegalecojn (enhavas notojn de 0 kaze de egaleco — ĝis 100) atribuis al Ĉinio noton 44,7 en 2004 — malpli altan ol al Brazilo (59,1), Ĉilio (57,1) aŭ Niĝerio (50,6) sed tamen altan, kaj ĉefe konstante kreskantan (la noto estis 28 en 1981).
Supre de la socia piramido troviĝas diasporaj ĉinoj, revenintaj en la landon, sed ankaŭ kelkaj ekskadruloj de la komunista partio fariĝintaj komercistoj, precize tiuj, kiuj laŭ esprimo de la sociologo Lu Xueyi* jam konsistigis “la plej altan socian tavolon” de Ĉinio, kiu tiam pretendis esti senklasa.
FAKTE NOVA TAVOLIĜO de la lando okazis laŭ kvar dividolinioj. La unua komparas la urban popolon al la kampara, la dua disigas la marbordajn disvolvitajn regionojn disde la interna Ĉinio, longtempe forlasita. Ĉe la malsupro de la skalo troviĝas la okcidentaj kamparanoj. Tie ja vivas la plejmulto de la 150 milionoj da tre malriĉaj homoj nombritaj en la oficialaj statistikoj, tre subtaksitaj. En 2003 la registaro ja 30% malpliigis la impostojn de la kamparanoj, kaj en oktobro 2005 ĝi anoncis altiĝon de la minimuma enspezo, nuligon de la imposto pri agrikultura produktado kaj, ĉefe, programon por lernejo kaj sano*.Sed tiuj decidoj restas nesufiĉaj, aŭ foje tute ignorataj de lokaj potenculoj.
La aliaj disigolinioj dividas urbanojn inter: tiuj, kies kvalifiko estas agnoskata, kaj la aliaj; inter tiuj, kiuj havas laboron kaj tiuj, kiuj ne havas — inkluzive kvalifikitajn junulojn kiuj, por la unua fojo, troviĝas sen laboro. La plej mizeraj estas la mingong, tiuj kamparanoj-laboristoj ekzilitaj en la propra lando, sen rajtoj. Por profiti la publikajn sistemojn (lernejon, sanon, senlaboran subvencion) necesas loĝatestilo, la fama hukou inventita en la 60-aj jaroj por kontraŭstari la kamparanan alfluon al urboj. Ne ĉiuj havas ĝin. Estas granda hipokriteco, ĉar la mingong “estas la kerno de la konkuriveco kaj de la ĉina produkto-maŝino” diras Geneviève Domenach-Chich, kiu gvidas en Pekino la Unesko-programon por la migrantoj*. Ili konsistigas 79,8% de la laboristoj en urba konstruado, 68,2% de la dungitoj en elektronika produktado kaj 58% de la dungitoj en la restoracioj.
Eviti amasiĝon de kvartalaĉoj ĉirkaŭ urboj ne estas senprave; sed, krom la brutaleco de la tiel akceptata ekspluatado, tiu sistemo ĉie danĝere tro kreskadas, kiel agnoskas la juna ekonomikisto Lu Ming, en sia oficejo de universitato Fudan en Ŝanhajo. Decidoj ja estis faritaj de la centra registaro en 2004 “por forigi la diskriminaciojn. Sed surloke la regantoj bremsas maksimume.” Eraro tiom politika kiom ekonomika: “Ĉu oni ekkonsideras la demandon laŭ la politika vidpunkto — ‘konstrui harmonian socion’ [politika moto] — aŭ laŭ la ekonomia, necesas disvolvi la internan merkaton kaj protekti la laboristojn por certigi stabilecon kaj disvolviĝon.”
Fakte la maljustoj estas tiaj, ke la laboristoj pli kaj pli ribelas. Eĉ la ministro pri publika sekureco, s-ro Zhou Yongkang, agnoskis tion, publikigante (kion oni kutime ne faras) la nombron de manifestacioj: 74.000 protestoj en 2004, kunigintaj 3,76 milionojn da homoj, kompare kun 10.000 en 1994. Ĉu tio signifas komencon de socia kaj politika agitiĝo? Neniu povas prognozi. Diference de la situacio dum la 1980-aj jaroj, kiu rezultigis la ribelojn de Tienanmen-placo, kaj malgraŭ la rapidega kresko de malegalecoj, la situacio de granda parto de la loĝantaro pliboniĝis. S-ro Paul Wolfowitz, la nova prezidanto de la Monda Banko, kiu ne aparte simpatias la reĝimon, antaŭ nelonge anoncis, ke inter 1979 kaj 2003 280 milionoj da loĝantoj eliris la malriĉecan sojlon*.
Sur la kamparo, gepatroj pensas, ke se ilia infano povas viziti lernejon, li vivos pli bone ol ili. Enurbe, “por la unua fojo, la junaj diplomitoj, se ili havas iom da spertiĝo, perlaboras pli ol la generacio de siaj gepatroj”, emfazas Lu Ming. Tiu espero ebligas al la ĉinoj elteni tion, kio ŝajnas ne eltenebla. Sed ĉiuj sentas, ke Ĉinio alproksimiĝas fazon multe pli malfacilan. Kaj ne hazarde ja, ĉe la fino de la lasta plenkunsido de la Centra Komitato de ĈKP (la 11-an de oktobro 2005), s-ro HU Jintao anoncis kvinjaran planon por batali kontraŭ malegalecoj.
Ĉu Ĉinio ekplonĝos en la sovaĝan (senregulan) kapitalismon? Aŭ ĉu ĝi sukcesos savi sian originalecon? Ene de la intelekta enlanda maldekstrularo, tiu demando estas diskutata, sen eĥo en la ĝenerala publiko. Ĝis nun fidanta la viglecon de la ĉina kulturo, Xu Xing*, verkisto fama pro sia libera parolo, kiu daŭre vivas en tre eta apartamento en popola kvartalo de la sudorienta parto de Pekino, estas hodiaŭ multe pli maltrankvila. Li tre koleras kontraŭ tiu “senlima kapitalismo”, kiu “oferas multajn homojn” kaj estigas “perfortan detruon de regionaj aŭ lokaj kulturoj.” Ne pli milde li parolas pri intelektuloj, kiuj “fariĝis la gardohundoj de la granda tutmondigita merkato” kaj akceptas la aŭtoritatismon. Aliaj intelektuloj, malstabiligitaj pro la progreso de okcidentigo, reiras al hieraŭaj ideologioj, aparte al Konfuceo, kies verkoj revenas sur la unuaj rangoj.
SAMTEMPE, nova sociologia skolo provas kunligi ekonomian disvolviĝon kaj socian progreson. Laŭ Dai Jian Zhong, vicdirektoro de sociologia instituto de la Pekina akademio pri sociaj sciencoj, kiu partoprenis ĉiujn batalojn kontraŭ subpremo de la penso, ne problemas la malfermiĝo al la okcidenta merkato, sed ja la maniero laŭ kiu ĝi aplikiĝas, kaj la akcepto de la leĝo de la plejfortulo. “Enfermitaj en alfrontiĝa rilato kun sia dunganto, la laboristoj ne povas intertraktadi. Estas malpermesate organiziĝi, kaj la sindikato ĉiam konsentas kun la estroj.” Fakte “tiom pri la laborkondiĉoj, kiom pri la ok-hora labortago aŭ la limigo de la kromaj horoj, leĝoj ekzistas sed ne estas aplikataj.” Laŭ multaj, la malhelpoj estas ĉefe politikaj, ĉar la regantoj malpermesas publikan debaton pri tiuj demandoj.
Obstakloj estas ankaŭ sociologiaj: kvankam la elito de la ĈKP, kies nova generacio parte estas edukita eksterlande, asertas patriotismon kiu foje similas naciismon, ĝiaj referencoj restas ja tiuj de la okcidentaj universitatoj, ne vere famaj pro sia kreemo sur la socia tereno.
Kiel memorigas Dai Jian Zhong, Ĉinio tra la jarcentoj ĉiam sukcesis transformi la eksterajn elementojn por formi originalan kulturon. Ĉu ĝi nun plu kapablas praktiki tiun alkemiaĵon? Same kiel aliaj, Dai Jian Zhong revas akordigi socian justecon, individuan feliĉigon — nocio ĵus aperinta — kaj bonfarton de la socio, tiel esplorante ĉinan vojon al disvolvo. Daŭre ĉe utopi-stadio.
Martine BULARD.
Ĉu ankaŭ Meksiko turniĝos al la maldekstra centro, kun la venko de s-ro Andrés Manuel López Obrador (“AMLO”), de la Partio de la Demokratia Revolucio (PRD, laŭ la hispana), dum la prezidant-elekto venontan 2-an de julio? Tiu ebleco nutras la esperon de milionoj da civitanoj. Paradokse ĝi ŝajnas ne entuziasmigi la zapatistojn, kiuj, superabunde aperantaj en la amaskomunikiloj en la 1990-aj jaroj, estis poste iom forgesitaj. Post kiam ili silente konstruis specon de aŭtonomeco en siaj plej fortaj lokoj, ili lanĉas sin siamaniere en la elektokampanjon por eliri el sia izoliteco.
SENARMA, sed portante sian vizaĝkaŝilon, la ribela subkomandanto Markos*, la plej fama el la gvidantoj de la Zapatisma Armeo de Nacia Liberigo (EZLN), forlasis sian stabejon en la montaro de Ĉiapo*, la 1-an de januaro 2006. Renomiĝinta “delegito nulo”, li faras, per motorciklo, rondvojaĝon kiu kondukas lin, akompanate de indiĝena delegacio, tra la tridek-unu ŝtatoj de Meksiko, ĝis antaŭ la prezidant-elekto venontan junion.
Trans la aludo al la vojaĝo tra Sudameriko kiun faris, en 1952, sur sia krakanta maŝino — La poderosa-, tiu kiu poste fariĝis Ernesto “Che” Guevara*, la “sub-” faras novan politikan iniciaton de nacia kaj internacia atingopovo. Elirinte por “aŭskulti la homojn” kaj por “fari alian kampanjon”, li klare eldiris, dum sia unua etapo, en San Cristobal de las Casas, la sencon kiun li donas al tiu nova agado: “Ni difinis tre klaran linion: maldekstran kaj antikapitalisman linion. Ne centran, ne moderigitan dekstran, ne racian kaj institucian maldekstran. Sed maldekstran, tie kie situas la koro, tie kie troviĝas la estonto.”
La “utila” voĉdono por la dekstro, en 2000, sekvata de la elekta fiasko de la Institucia Revolucia Partio (PRI, laŭ la hispana), faris s-ron Vicente Fox (Partio de Nacia Agado — PAN) prezidanto de la respubliko. Lia promeso prezenti al la Kongreso proponon de “indiĝena leĝo” enmetotan en la konstitucion fine kaŭzis nur plian seniluziiĝon por la zapatistoj. La subskribo de la Akordoj deSan Andrés “pri la indiĝenaj rajtoj kaj kulturo” en 1996, fine de dialogo kun la registaro de s-ro Ernesto Zedillo estis al ili doninta esperon por iom da tempo. Tamen, spite al siaj promesoj, s-ro Zedillo kontraŭmetis sian vetoon.
La enpotenciĝo de la PAN nenion ŝanĝis pri tio. En printempo 2001, la ĉefaj partioj de la Kongreso, la PAN, la PRI, sed ankaŭ la Partio de la Demokratia Revolucio (PRD) — maldekstra centro — ja voĉdonis “indiĝenan leĝon”. Sed, tre malproksima de la teksto kaj spirito de la akordoj de San Andrés, ĝi nur daŭrigis, laŭ la EZLN kaj la Indiĝena Nacia Kongreso, la ŝtatan paternalismon fronte al la indiĝenaj loĝantaroj. Fine de 3.000 kilometrojn longa marŝo ĝis la ĉefurbo, la zapatistoj ĉe tiu okazo denove rompis la dialogon.
De tiam, Ĉiapo restas alarmita. Ignorante la provokojn por eviti alfrontiĝojn, la zapatistaj komunumoj decidis unuflanke apliki la akordojn de 1996 en la ribelaj teritorioj. Ekde aŭgusto 2003, inspirite de la majaa kolektiva imagaro, ili koncentris siajn klopodojn sur restarigo de iliaj iamaj rezisto-teĥnikoj, konstruante la aŭtonomecon per zonoj nomataj Caracoles (spiraloj) kaj per Konsilioj de Bona Regado Juntas de buen gobierno), kunordigaj instancoj de la aŭtonomaj komunumoj en ĉiu zono.*
Fortiĝis la viento de abajo (la desuba vento) menciita de Markos en 1994: “Tiu desuba vento, tiu de la ribelo, de la digno, ne estas nur respondo al la desupra vento kiu trudiĝas (...), ĝi estas ne nur la detruado de maljusta kaj arbitra sistemo, antaŭ ĉio ĝi estas espero, tiu kiu ŝanĝas la dignon kaj ribelon en liberon kaj dignon. De la montaro venas tiu vento, ĝi jam naskiĝas sub la arboj kaj konspiras por nova mondo, tiom nova ke ĝi estas ĝuste nur intuo en la kolektiva koro kiu kuraĝigas ĝin...”*
Novaj formoj de organiziĝo... La komunumoj realigas siajn proprajn programojn de edukado, sano, surmerkatigo, starigante etajn nutraĵvendejojn kaj kooperativojn. Akceptante nek la monon nek la projektojn de la registaro, ili difinas kritike sian tempon kontraŭ tiu de la varigo, alfrontas la tutmondigan diskurson danke al la memoro kaj al la indianaj legendoj. “La maljunuloj rakontas ke la Yacoñooy estis eta, sed kuraĝa militisto, kiu timis nenion, kaj ŝajnis granda kaj potenca.... La suno ridis, fidante sian povon kaj sian forton, kaj ignoris la etulon kiu, de la tergrundo, defiis ĝin. Yacoñooy defiis ĝin denove kaj diris tiel: ‘La forto de la lumo ne timigas min, mi havas kiel armilon la tempon kiu maturiĝas en mia koro’, kaj li streĉis sian arkon, celis per la sago la centron mem de la aroganta suno. La suno ridis denove kaj tiam streĉis sian fajrozonon ĉirkaŭ la ribelulon, por ankoraŭ pli etigi lin. Sed la Yacoñooy protektis sin per sia ŝildo kaj rezistis, dum la mateno cedis sian lokon al la posttagmezo. Senpove la suno vidis sian forton kun la tempo malpliiĝi, kaj la eta ribelulo tenis sin bone, protektate de sia ŝildo kaj rezistante sub ĝi, atendante la taŭgan momenton por la arko kaj la sago.”*
La zapatistoj ne volas esti tiuj kiuj dominas, sed volas ke la branĉoj de la pensado ligiĝas kun la memoro, eble kiel la radikoj de la Ceiba, mita arbo de la majaoj, loko de kunveno kaj de diskuto de la komunumoj.* Kompreneble, tiu silenta solidiĝo de la loka potenco ne okazas sen malfacilaĵoj. Tiel, la laŭvica sekvado ĉe la prezido de la konsilantaroj faras kelkfoje problemojn: “Ni volis, klarigas Markos, ke la regado ne estu tasko ekskluzive de iu grupo, ke ne estu ‘profesiaj’ gvidantoj, ke la kiom eble plej granda nombro [da homoj] povu lerni ĝin kaj ke oni seniĝu de la principo laŭ kiu la regado povas esti konfidata nur al certaj personoj... Tiu metodo komplikigas kelkfoje la realigon de la projektoj, sed ĝi produktas kompense penso-skolon kiu, kun la tempo, donos siajn fruktojn en formo de nova maniero fari politikon.”*
Tamen, ekde la malkaŝa apero de la zapatistoj, la 1-an de januaro 1994, la tempo ŝanĝiĝis. Post esti stampinta la spiritojn de la “tutmondigita civila socio”, akumulinta grandan moralan kapitalon kaj ludinta gravan rolon en la meksika transiĝo, la EZLN ne povis transformiĝi en nacian forton. En la 4-a Deklaro de la Lakandona Arbaro, la 1-an de januaro 1996, Markos ja lanĉis la ideon de Zapatista Fronto de Nacia Liberiĝo (FZLN), frata, sed diversa organizo kiu, fondita dudek monatojn poste en Meksikurbo, provis esti la politika brako de la gerilo. La provo saldiĝis per malsukceso. Iom post iom, Markos estis en la ombro de s-ro Andrés Manuel López Obrador (“AMLO”), urbestro kaj poste eksurbestro de la PRD de Meksikurbo, en favora pozicio por la venonta prezidant-elekto. Tiu voĉdonado povas maldekstrigi la landon por la unua fojo de ĝia historio.
Ĝuste en tiu kunteksto, la zapatistoj, konsciaj pri la spirmanko de sia movado, reaperas subite kun la 6-a Deklaro de la Lakandona Arbaro de junio 2005: “Nova paŝo en la indiĝena batalo eblas nur se ĝi ligiĝas kun la laboristoj, la kamparanoj, la studentoj, la instruistoj, la dungitoj, do la urbaj kaj kamparaj laboristoj”* Serĉante oksigenon fronte al la “memmortigo” de izoliĝo, tiu deklaro estas alvoko, teoria, sed ankaŭ praktika propono por organizi la politikan agadon; ĝi volas esti fajrego flamigata de la “desuba vento”.
Proponante aliancon kun la popolaj organizoj kaj koncertiĝon por ellaborado de “nacia programo de kontraŭkapitalisma kaj maldekstra batalo”, kiel kontraŭpezo al la tradiciaj partioj, la EZLN ŝatus enskribiĝi en la renoviĝo de la mondaj rezistadoj pri kiu atestis, laŭ ĝi, la kunvenoj de Seatlo, Romo, Parizo, Honkongo, Havano, Karakaso, Braziljo kaj La-Pazo.
Sed, laŭ certaj de ĝiaj aspektoj, la EZLN surprizas. Ĉar, se Markos vigle atakas la PRI kaj la PAN, li ankaŭ atakas la PRD, “la partion de la taktikaj eraroj”, por kiu li ŝajnas rezervi siajn plej akrajn batojn. Giganta amaso manifestaciis, la 24-an de aprilo 2005, en Meksikurbo, por defendi la rajton de s-ro López Obrador esti kandidato ĉe la prezidant-elekto de 2006, dum la potenco manovris por forteni lin. “La proceso de parlamenta ekskludado de AMLO estis, krom tragiko-komedia dramo, bona indikatoro por la popola malkontento, ironias Markos, sed ankaŭ, kaj ĉefe, elstare bona saltotabulo por la elekto... por tiu kiu estis ekskludita.”* Antaŭ ol pafigi la pezan artilerion: “Por koni la projektojn de la potenc-kandidato, oni ne devas aŭskulti kion li diras al tiuj malsupre, sed kion li diras al tiuj supre — en la intervjuoj al la New York Times kaj al la Financial Times, ekzemple. (...) La centra propono de la prezidanta programo de AMLO (...) estas la ekonomia stabileco, do daŭre pli da profito por la riĉuloj, mizeran enspezon kaj kreskantan senposedigon por la malriĉuloj, kaj ordon kiu sufokas ties malkontenton.”
Oni ne povas klarigi la “alian kampanjon”, konstruadon de aŭtonomaj politikaj spacoj, kiel militon por gvidaj postenoj inter la EZLN kaj la PRD. El vidpunkto de la zapatistoj, la fakto ke s-ro López Obrador estas de radikala maldekstro aŭ reformisto de maldekstra centro ne estas esenca por la kompreno de tio kion li reprezentas. Ne temas pri la individuo kaj/aŭ pri pensofluoj de la PRD, de kiu iuj deklaras sin dekstruloj aŭ antizapatistoj, sed pri milionoj da meksikanoj.
Per sia lukto kontraŭ la fortenado de “AMLO”, tiuj gehomoj, urbaj zapatistoj kaj PRD-istoj (aktivuloj aŭ simpatiantoj de la PRD) iris surstraten por defendi la atingojn akiritajn en Meksikurbo. Kiel Markos, s-ro López Obrador estas simbolo de la historia volo de transformado. Li reprezentas ne nur pasintecon de bataloj, sed ankaŭ la parolon ekzaltatan de la novzapatistoj kaj la chilangos*. La simboloj intermiksiĝas: en la popola imagaro, “AMLO” estas asociata al Markos, li koncentras la erojn de la ŝanĝemo.
La “alia kampanjo” venas por fortigi tiun dezirojn, sed volas esti ankaŭ certigo kontraŭ la “anoncita frustriĝo”, pro la praktiko kaj la paroladoj de certaj tendencoj de la PRD kontraŭ la zapatistoj kiel ankaŭ pro la premo de la financinstitutoj de la planedo. Ĝia ekzisto ne estas la anonco de kontraŭkampanjo nek apendico de la kandidateco de s-ro López Obrador, eĉ se ĝi aperas tiel en la naciaj kaj instituciaj debatoj.
Oni riproĉis al la EZLN perdigi voĉojn kaj aktivulojn de s-ro López Obrador kaj de la PRD. La zapatistoj memorigis ke iliaj organiz-formoj ne estas centritaj sur la elektoj. Laŭ la indiĝenaj signifoj de la parolo, la alia kampanjo konsistigas ŝildon de pensado fronte al fipolitikaj praktikoj kaj “direkte al la koro de la tempo kiu ŝprucigas ribelofontojn disvastigatajn de la desuba vento”.
Do ne temas pri ataki “AMLO”-n kaj la PRD-n, sed ja pri poziciiĝi sur la politika ŝakbreto, postuli de la regantoj ke ili diru kion ili faris, kion ili faras kaj volas fari. La zapatistoj memoras efektive ke en aprilo 2001 ĉiuj partioj interkonsentis por voĉdoni kontraŭ la Akordoj de San Andrés. Ili ne forgesis ke ili estis perfiditaj en “sekretaj kunvenoj”, ke oni fajfis pri la indianoj kaj pri iliaj esperoj de rekono voĉdonante kontraŭ la “indiĝena leĝo”. Laŭ la EZLN, temis tie pri “politika kalkulo” de certaj opinifluoj de la PRD destinita eviti ian publikan kaj nacian eliron de ilia organizo kaj teni ilin “kaptitaj” en la fora montaro de Ĉiapo.
Kvankam multaj PRD-istoj solidariĝas kun la zapatistoj, tiuj ne forgesas ke aliaj forlasis ilin, kondamnante ilin al malrapida morto.
Fernando MATAMOROS PONCE.
Ĉu la post-Dayton-a periodo jam komenciĝis? Krom la debato pri la statuso de Kosovo, komenciĝas intertraktado por aliĝo aŭ antaŭaliĝo, inter Eŭropunio kaj la tuta postjugoslava landaro en okcidenta Balkanio. Malantaŭ ŝajna memkontento, la sakstrateco de la protektoratoj starigas demandon pri diskriminaciataj minoritatoj, sed ankaŭ pri la socia rolo de ŝtatoj en la Eŭropo-konstruo.
Inter Eŭropunio kaj la ŝtatoj de la eksa jugoslavia federacio, komenciĝas grandaj manovroj. Ne facile, cetere. La poraliĝaj intertraktadoj de Kroatio estis blokitaj, ĉar la prokurorino Carla Del Ponte al ĝi riproĉis ĝian rifuzon de kunlaborado kun la Internacia Pun-Tribunalo por Eksjugoslavio. Sed la 5-an de oktobro 2005 oni forlasis la riproĉon, antaŭ la aresto, la 8-an de decembro en Kanariaj Insuloj, de generalo Ante Gotovina, akuzata pri krimoj kontraŭ la homaro, por ebligi malfermon de intertraktadoj kun... Turkio. Ankaŭ Makedonio havas la “kandidato”-statuson. Bruselo preparas kun Serbio-Montenegro stabiligan kaj asociigan interkonsenton, kiu povus doni al Beogrado la statuson de “potenciala kandidato”.: Tiu statuso estis, ĝis la komenco de oktobro, rifuzita al Bosnio-Hercegovino, pro “nekonforma” polico de la Republika Srpska (Serba Respubliko). La argumenton oni forlasis, por akceptigi al ĉi lasta la intertraktadon de la konstitucio, kiu fontis el la dekjara Dayton-a kompromiso.
La paradokso de la situacio en la postjugoslava Balkanio estas, ke la landoj plej bezonantaj eŭropan integriĝon por mastrumi sian pluretnecon, estas precize tiuj, kiuj estas malpli pretaj por ĝi, konstatas la esploristo Jacques Rapnik: esence ĉar temas pri putriĝantaj ŝtatoj, kiuj ne plu sukcesas enlimigi la perforton organizitan sur parto de ilia teritorio kaj la malstabiliĝon de siaj najbaroj.* Fakte, ĉiuj eksjugoslavaj respublikoj havas nun (kvazaŭ) protektoratan statuson, estante regataj de konstituciaj tekstoj, kiuj submetas ilin — escepte de Slovenio kaj Kroatio — al la grandaj potenclandoj*.
Kiam la memmastruma socia proprieto estis ŝanĝita, la demando pri ŝtato fariĝis kerna — ja paradokse por liberaluloj —: kiu ŝtato, sur kiu teritorio, alproprigos al si la devizojn de la ekstera komerco? Kaj precipe kiel ricevi la subtenon de popoloj, kiuj ne volas perdi siajn sociajn rajtojn? La nenaciistaj liberalaj opinifluoj, kiuj subtenis la lastan jugoslavian ĉefministron Ante Markovic en 1989, volis ke la ŝanĝoj de la malnova sistemo, surbaze de komerca konkurado kaj privatigoj, okazu federacinivele. Tiun vidpunkton defendis ĝis 1991 la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la grandaj potenclandoj malfavoraj al la disigo de la federacio — escepte de Germanio kaj Vatikano. Sed laŭ la regantoj de la dominantaj respublikoj en Slovenio, Kroatio kaj, kvankam alimaniere, en Serbio, la disiĝo ja estis sur la tagordo: plifortigo de tiuj ŝtatoj estis nemalhavebla antaŭkondiĉo de privatigoj, por ke tiuj efektiviĝu iliaprofite.
Slovenio jam preparis sian valuton antaŭ ol forlasi, en 1991, la sinkantan ŝipon. Male al la aliaj respublikoj, ĝi ja ne havis fortan nacian minoritaton. Sed tio ne sufiĉas por havi prosperan ŝtaton... Slovenio estas, el ĉiuj socialismaj landoj, tiu kiu malplej aplikis la liberalajn instruaĵojn en la jaroj 1990*: la politikaj kaj sociaj ĉekomencaj rezistoj al la privatigoj estis proporciaj al la akiraĵoj de la malnova sistemo — alta vivnivelo, 2% da senlaboruloj ĉe la fino de la 1980-aj jaroj (kontraŭ ekz. 20% en Kosovo). La slovena ŝtato ne provis redukti salajrojn kaj kapital-impostojn por allogi eksterlandajn kapitalistojn dum la 1990-a jardeko, malgraŭ la premoj de la Eŭropa Komisiono.
Ĉiuj aliaj respublikoj estis, same kiel Jugoslavio, plurnaciaj — kaj malpli disvolvitaj. La burokrata mastrumado de la sistemo kreis malŝparojn kaj favorigis “ĉiu por si mem”-sintenon, kio rezultigis pli grandajn diferencojn de vivnivelo. Paralizo kaj poste disiĝo de la federacio ĉie alfrontigis la minoritatajn komunumojn al ŝtatpolitikoj trudataj de la surloke dominanta “nacio”, kiu provis fortikigi kaj laŭeble plivastigi sian teritorion* kaj sian pravigon sur naciistaj bazoj, malprofite al solidarecaj protektoj. Eĉ pli malbone, ĉe la fino de la 1990-aj jaroj, la konstituciaj modifoj konfirmis statuso-malpliboniĝon por la minoritataj komunumoj. Tial tiuj ĉi bojkotis tiujn konstituciajn reviziojn.
Fronte al la sendependiĝaj deklaroj, la grandaj potenclandoj provadis “limigi” la incendion surbaze de nur unu kriterio, (prezentita kiel “principo”): la senŝanĝo, je kiu ajn kosto, de la ekzistantaj limoj de la respublikoj, post agnosko de la federaci-disiĝo, kiel konsekvenco de memdecida rajto. La komisiono starigita laŭpete de la Eŭropa Komunumo, kaj prezidata de la juristo Robert Badinter, eldiris favoran opinion al la agnosko de sendependiĝo de Slovenio kaj Makedonio (kie la albanaj partioj kunlaboris en la registaro). Ĝi male konsilis prudenton fronte al estantaj konfliktoj en Kroatio kaj Bosnio-Hercegovino. La internacia juro ja enhavas neniun “modelon” respondantan al la tieaj demandoj. Asociiĝo de ĉiuj koncernaj komunumoj devus esti la regulo por sistema kaj egaleca pritrakto de la naciaj demandoj. Tiel ne estis.
Oni instigis Bosnion organizi referendumon pri sendependiĝo, esperante ke tio evitos militon. Sed tiun referendumon amase bojkotis la serboj — ne la kroatoj, ĉar Zagrebo ne anoncis publike sian intencon konstrui apartan ŝtaton: Herceg-Bosna, simetria al la Republika Srpska de la serboj... Kaj la eŭropaj potenclandoj, same kiel Usono, “fermis la okulojn” kiam Kroatio reduktis la serban enloĝantaron al malpli ol 5% dum la somero de 1995. Tiuj landoj aplikis al ĉiuj apartaj kazoj, la — evoluajn — “principojn” de la Realpolitik (realisma politiko): temas ja pri “limigi” la eksplodojn (per paco-planoj strebantaj ne engaĝiĝi en konfliktoj) kaj apogi sin sur la fortaj ŝtatoj de la regiono (kiel en Dayton) dume provante antaŭenigi la geostrategiajn celojn. Politiko de fajromaniulo-fajrobrigadisto.
Kiam Germanio decidis agnoski la sendependiĝon de Kroatio kaj Slovenio, la Eŭropa Unio kondutis kiel potenca lando serĉanta “komunan eksteran politikon”: ĝi adoptis, en januaro 1992, la germanan elekton. Usono unue restis aparte, kontenta pro la eŭropaj kaj UN-aj malfaciloj. Ĝi poste ekspluatis la krizon en Bosnio kaj en Kosovo, por efektivigi redifinon kaj reorganizon de la Nord-Atlantika Traktato-Organizo (NATO) post la nuligo de la Varsovia Pakto (1991), sed sen engaĝiĝi en surgrundaj bataloj. Pri protektado de la loĝantoj, respekto kaj rajtoj de la popoloj ili tute ne zorgis.
En februaro 1999 en la konferenco de Rambouillet (franca urbo), Beogrado subtenis la eŭropajn planojn pri Kosovo-aŭtonomeco, kiujn kontestis la albanaj sendependistoj. Inverse, serboj rifuzis la surgrundan ĉeeston de NATO, kiun esperis la albanoj*. Por ne agnoski la malsukceson de la unua parto de sia “ronda tablo”, kiu ne ebligis veran renkonton inter albanoj kaj serboj, la eŭropaj registaroj decidis aprobi la “perfortan” politikon de la usona ŝtatsekretariino Madeleine Allbright, kiu mem decidis fidi la Kosovo-Liberigan Armeon (UCK). Post trimonata militdaŭro, la 1244-a rezolucio de la UN-Sekureckonsilio starigis batalĉeson. Sed, same kiel la Dayton-interkonsento, la rezolucio enhavis kontraŭdirojn, kiuj ankoraŭ pluekzistas: la Atlantika Alianco sukcesis savi sian unuecon (tamen fragilan, kiel montros la sekva etapo, en Irako); Usono sukcesis starigi vastan armean bazon en Bondsteel (hodiaŭ denuncata kiel la loka “Guantanamo”); sed Kosovo, ne fariĝinte sendependa, restis statuse protektoratlando kaj samtempe jugoslava provinco.
Ses jarojn poste, Usono sukcesis ricevi tion, kion s-ro Slobodan Milosevic rifuzis: la ministro pri eksterlandaj aferoj Vuk Draskovic subskribis la 18-an de julio 2005 interkonsenton, kiu malfermas la landon por la NATO-armeoj “ĝis la fino de ĉiuj operacoj paco-subtenaj en la balkana regiono, krom se la partioj alie decidos*.” Tamen povas Beogrado — sed ne Kosovo — citi rezolucion, kiu tenas Kosovon en la kadro de la lasta federacio Serbio-Montenegro. Ja por pluteni tiujn landlimojn kaj savi la 1244-an rezolucion, ŝanĝante sian NATO-kaskedon por surmeti tiun de Eŭropa Unio, Xavier Solana zorgis, ke Montenegro restu ene de la nova Jugoslavio regata de s-ro Kostunica post la malvenko de s-ro Milosevic en decembro 2000. Ironie nomata “Solanio” de la serboj, la lama kompromiso por pludaŭrigi Serbio-Montenegro-ŝtaton, en kiu Beogrado reasertis, ke Kosovo estas “serba provinco”, nenion solvis. Tiu statuso estas pli ol iam ajn neakceptebla por la albanoj — kio ne pravigas ilian alproprigon de la provinco malprofite al la ne-albanaj loĝantoj.
En la realo, en Kosovo kiel en Bosnio, la protektorataj civilaj kaj militistaj institucioj danĝere enmarĉiĝas, ĉar ili ne favorigas la pluretnan “vivkomunecon” kaj sekve la respondeciĝon de la loĝantoj. Timante “domeno-efikon”, la okcidentanoj ĝeneraligis la protektoratan sistemon, aldone kun diferenciga pritrakto de la rajtoj.
Makedonio estas ja la sola ŝtato kie, pro modifo de la konstitucio de 1991 sekve de la interkonsento de Ohrid en 2001, principo de duobla majoritato — civitana je la landa skalo kaj nacia por la komunumoj, sendepende de ilia nombro kaj de ilia situo — ebligas al la albanoj efike bari decidojn, kiujn ili taksas minacaj*. Pli granda proporcio de albanoj en institucioj (ekz. polico), la dunacia mastrumo de la lokaj administracioj kaj rangaltigo de la albana lingvo, aparte en la Tetovo-universitato, favorigis pacigan klimaton. Sed tamen trovi laboron restas problemo, ĉu en propra lingvo, ĉu en alia... Kiel ĉiuj socioj alfrontataj al novliberalaj politikoj, Makedonio spertas pli kaj pli gravan socian krizon, kaj grandan interspacon inter la loĝantoj kaj ties politikaj reprezentantoj. Tie troviĝas la malforto de la Ohrid-interkonsento, malgraŭ ties pozitivaj punktoj. Makedonio sur ĉi tereno aliĝas al la ĝenerala kazo.
Kombinata kun serĉado de konfederaciaj kaj federaciaj ligoj inter najbaroj, la relativigo de landlimoj per plivastigo de sociaj kaj naciaj rajtoj interne de ĉiu ŝtato estis, en Balkanio, alternativa orientiĝo proponata en la pasinto. Ĝi restas plu aktuala*. Eŭropa kadro bazita sur tiuj principoj povus favorigi ĝin. Sed tiu de la aktuala Eŭropunio, kun sia buĝetreduktoj, dum ĝi pliampleksiĝas, male, estas danĝera.
La demokratiaj registaroj post la diktatoreco de s-ro Augusto Pinochet paradokse uzis ties arme-justican heredaĵon kontraŭ la mapuĉoj.
LA NOKTO ESTAS KOVRONTA la montetojn de la komunumo Ĉekenko*, prisemita de pin- kaj eŭkalipt-arboj ĝis la horizonto. La frosto pikas kaj jam flamas fajroj. La maĉi* (ŝamano), kiu ripozis sub arbo, kaptas sian kultrun*. Jen la komenco de gijatun*, la tradicia ceremonio de la popolo mapuĉa*. Aparta gijatun, tiun 6-an de novembro 2006, honore al la memoro de Alex Lemun, 17-jara indiĝeno, mortigita en 2002 de carabinero (policisto). Laŭ invito de lia familio, iuj venis el la ĉefurbo, Santiago, 700 kilometrojn pli norde. Aliaj riskis forlasi sian kaŝecon. Deko da gvidantoj de najbaraj komunumoj forestas, kaj ne senkiale: ili sidas en malliberejo kondamnite al ĝis 10 jaroj.
La ombroj ariĝas ĉirkaŭ la réwé kiu tronas meze de la kampo: arbotrunko skulptita en formo de ŝtuparo kies pinto montras al la ĉielo. Ili salutas la kvar ĉefpunktojn kaj poste komencas purun, rondodancon. Gvidata de la maĉi*, la kanto de la mapuĉa popolo leviĝas al la spiritoj. Kanto kiun la ĉiliaj aŭtoritatoj volas silentigi...
“Dek-kvin jarojn post la diktatoreco, nia lando, kies demokratio estas prezentata kiel modela, ne havas taŭgan juran kadron por protekti la indiĝenajn popolojn”, denuncas la [ĉilia] Observejo de la Rajtoj de Indiĝenaj Popoloj.* La konstitucio ne rekonas la pluretnan vizaĝon de tiu lando, kiu restas unu el la malmultaj en tiu kontinento kiuj ne ratifis la internacian traktaton pri la rajtoj de la indiĝenaj popoloj — la konvencion 169 de la Internacia Labor-Organizo (ILO).
Ok indiĝenaj popoloj loĝas sur la ĉilia teritorio.* Kontestata studaĵo, el la jaro 2000, taksas la indiĝenan loĝantaron je 700.000 homoj (4,5% de la 15 milionoj da loĝantoj)*, el kiuj 85% estas “homoj de la tero”, laŭvorta traduko de “mapu-ĉe”; grava malplimulto kies tradiciaj loĝlokoj situas sude de la rivero Bio-bio*, regiono kiun la conquistadores (hispanaj konkerantoj) nomas Araŭkanion kiam ili alvenas tien.
Malgraŭ viglega rezistado kontraŭ la hispanoj kaj poste kontraŭ la ĉilia ŝtato, la mapuĉoj kapitulas en 1883, post la “Paciga Milito”. Laŭ la propriet-atestiloj kiujn oni donis al ili — la títulos de merced-, ilia teritorio estas reduktita al 500.000 hektaroj (ili posedis antaŭe 10 milionojn). Paralele, la potenco de Santiago, kies slogano fariĝas (kaj restas) “Per racio aŭ perforte”, sendas kolonianojn. “Miaj antaŭuloj alvenis ĉi tie en 1906, laŭ invito de la registaro kiu donis al ili terenon, 200 tabulojn, keston da najloj kaj paron da bovoj”, rakontas s-ro Jorge Luchsinger.* Germandevena, s-ro Luchsinger estas hodiaŭ la plej riĉa proprietulo de la 9-a regiono.*
LA MAPUĈOJ TRAIRAS LA 20-an jarcenton en la ombro. Flankenmetitaj, malriĉiĝintaj, ili ĉesas esti aŭtonoma popolo, sendependa kaj suverena, por fariĝi subpremata etna minoritato. Espera momento estis komence de la 1970-aj jaroj kun la agrar-reformo de la Popola Unueco de Salvador Allende. Sed la diktatoreco de la generalo Pinochet (1973-1989) revigligas la “asimil-frenezon”. Per la favoro kiun Pinochet ricevis de kelkaj lonkos (mapuĉaj gvidantoj), li starigas helpo-politikon kaj samtempe subtenas novan invadon, tiun de arbar-entreprenoj.
“Ĝuste en tiu epoko instaliĝis la sinjoro Pino, memoras Elvira, kiu vivas en la komunumo Pascual Coña, [pron. Paskŭal Konja], ĉe la bordo de la lago Lleu-lleu, sude de la urbo Cañete [pron. Kanjete]. Tiu winka* venis de Usono, konis la modernajn teĥnikojn kaj sciis kiel fari por misuzi la homojn. Li akaparis 70 de la 120 hektaroj difinitaj per niaj propriet-atestiloj kaj trudis feŭdan sistemon.” Fronte al la kradita bieno kaj kun meza surfaco de po 3 ĝis 5 hektaroj por ĉiu familio, la komunumo ne povis plu elteni. “Mi havis nur du bovojn, unu porkon kaj kelkajn ŝafojn. La familioj grandiĝis kaj la dividota tereno estis pli reduktita ol la folioj de niaj propriet-atestiloj.”
Kun la reveno de la demokratio, la espero, kiu renaskiĝas en la komunumoj, cedas rapide al sento de perfido. Indiĝena leĝo estas ratifita en oktobro 1993 de la parlamentanoj, el kiuj multaj havas bien-interesojn. Ĝi kreas la Nacian Korporacion de Indiĝena Disvolvado (Conadi laŭ la hispana). “La ĉefa malhelpo por la agado de Conadi estis la manko de financaj rimedoj, certigas membro de la nova skipo, veninta al la stirilo institucio sekve al diversaj skandaloj kiuj tuŝis ĝin. “Nur 375.000 hektaroj estis reguligitaj ĉe la mapuĉoj. Ofte tio estas malbonkvalitaj teroj”. Fabien Le Bonniec, esploristo pri antropologio ĉe la Lernejo pri Altaj Studoj en Sociaj Sciencoj* de Parizo, analizas: “La Conadi montriĝos burokratia instanco de reproduktado, de dominado, kaj kelkfoje de neado de la mapuĉa kulturo fare de la ŝtato kaj de ties agentoj”.
Dume, la arbara aktiveco galopas, regata je 60% de la familioj Matte kaj Angelini, du el la plej potencaj de la lando. La Matte posedas duoble pli da teroj ol ĉiuj komunumoj kune. La riĉa tradicia arbaro prikantita de la poeto Pablo Neruda, devena de tiu regiono, cedas al la unutoneco de intensaj plantejoj de pinarboj kaj de eŭkaliptoj destinita al fabrikado de celulozo eksportata ĉefe al Japanio. Ili okupas 2,1 milionojn da hektaroj kaj, por 2006, la antaŭvidoj estas 2,6 milionoj. “Ne estas pli malbona najbaro ol la forstaj, manifestas Aniceto Lorin, lonko en prizono en la urbo Traïguen. La putoj sekiĝis, la aero estas poluita, la bestoj malsaniĝis.”
Multaj migras al la mizero-zonoj de la urboj. Temuco, Conception, sed ĉefe Santiago. Hodiaŭ, la plej multaj mapuĉoj estas urbanoj. En tiu medio, la virinoj povas apenaŭ revi pri io alia ol dungo kiel servistino. La viroj, kondiĉe ke ili “ĉiliigas” sian nomon, akiras dungon de subkvalifikito. “La diskriminacio estas instituciigita, konstatas Ariane Chenard, kanada sociologino, en Santiago. La generacio de la geavoj devis kaŝi sian identecon por integriĝi. Sed, ĉe la junuloj, responde al la ĉiutaga apartigo, okazas revekiĝo. Iuj rerilatas kun siaj radikoj.”
Ekzemple Simon, 25-jara, membro de la neregistara organizo Meli Wixan Mapu, kiu loĝas en la kvartalo Cerro Navia de Santiago. “Mi estas mapuĉo ekde... dek jaroj, rakontas li. Mi ŝatas la urbon, mi ne havas la intencon loĝi en la kamparo. Tio estas iom kontraŭdira, sed ŝarĝante min pri la kulturo de miaj antaŭuloj kaj denuncante la situacion de la komunumoj, mi sentas min mapuĉo.”
La horo de la rekonkero sonas komence de la 1990-aj jaroj. Revene sur la bordoj de la lago Lleu-lleu, kie kaŝas sin José. 35-jara, tiu patro de du knabinetoj vivas kaŝe, protektata de la komunumoj kie li moviĝas. “Mi aliĝis al la batalo, antaŭ dek jaroj. Mi fariĝis werken, mesaĝisto de la Kunordigado Malauco Arauco [naskita en 1998]. Responde al la surdeco de la aŭtoritatoj, ni pasis de la postulado al la agado kaj ni reprenis terojn kies posed-atestilojn ni posedas.” José kaj liaj kamaradoj troviĝas en la celilo de la justico. La asocio estas deklarita unue “kontraŭleĝa”, poste... “terorisma” post la atencoj de la 11-a de septembro 2001.
Kelkajn kilometrojn de la plaĝoj de la Pacifiko, la bordoj de la lago Lleu-lleu estas la celo de multaj avidoj. Konstruigisto deziras tie konstrui turisman komplekson, ĉar rara mineralo tie ĵus malkovriĝis kaj la malfermo de minejo estas studata. Fine, la forsta entrepreno Mininco S.A., kiu, apogante sin sur klientisma reto, estras ĉion en la tuta regiono, ne ĉesas etendi sin sur la teritorioj kies propriet-atestoj posedas la mapuĉoj, sen ilia konsento kaj sen kompenso.
Simila situacio en la komunumo Temulemu, enfermita inter la Mininco kaj la teroj de s-ro Juan A. Figueroa, ŝtata eksministro kaj nuna membro de la Konstitucia Tribunalo. En 1994 eksplodas konflikto pri 50 hektaroj da teroj, kiu finiĝas per preventa enprizonigo de du jonkos, s-roj Pascual Pichun kaj Aniceto Lorin, dum pli ol jaro. La kvalifiko de “teroristo” permesas al la prokuroro uzi anonimajn atestantojn, kio malfaciligas la defendon de la akuzitoj. Tamen, pro foresto de pruvoj, s-roj Pichun kaj Lorin estas senkulpaj.
La verdikto ne estas laŭ gusto de s-ro Figueroa kiu profitas sian oficon por atingi duan proceson. La jonkos jen ricevas 5 jarojn kaj unu tagon pro esti skribintaj minac-leteron, kion ili ĉiam neis. “La subpremo estas laŭcela, kaj ni pagas la fakton esti la gvidantoj de komunumoj kiuj ribelis”, akuzas s-ro Pichun, apud sia filo Rafael, ankaŭ en prizono.
Ekde 1997, 400 homoj estis persekutataj. “Jam de du jaroj mia edzo kaŝas sin, ploras Rosa, konsternita en sia kabano de malbone alĝustigitaj tabuloj, kun siaj du infanetoj. “La ĉilia justi... (ŝi korektas sin), maljustico akuzas lin pri terorismo. Mi kredis ke por esti tiel akuzita necesas esti metinta bombojn kaj mortigintaj homojn.” Por tiuj familioj, cetere turmentataj de la polico, la enprizonigo aŭ la kaŝeco de proksimulo estas brakoj kiuj mankas ĉe la kamparaj laboroj kaj signifas eĉ pli pezan mizeron. La komunumo, kiu perdas sian maĉi aŭ sian lonko, estas ankaŭ senhelpa.
Se la lonkos de Traïguen, ambaŭ kvindekjaruloj, indigniĝas esti kvalifikitaj kiel “teroristoj”, ilia diskurso estas malpli radikala ol en la altsekureca malliberejo de Angol, kie s-rino kaj s-roj Patricia Troncoso, Jaime kaj Patricio Marileo kaj Juan-Carlos Huenlao sidas pro kondamno al 10 jaroj kaj 1 tago pro “terorisma incendio”. Demando de generacio, por Patricia, kromnomata “La Chepa”, 36-jara, eksstudentino pri teologio kies geavoj elmigris al Santiago kaj kiu revenis por loĝi en la komunumoj fine de la 1990-aj jaroj: “Tiu batalo estas politika. Temas pri ekzisto aŭ malapero de la mapuĉa popolo.” Kun siaj kamaradoj, ŝi postulas por si la statuson de politika malliberulo.
“En Ĉilio ne ekzistas plu politika malliberulo, martelas s-ro Ernesto Barros, el oficejo de la Moneda, la prezidant-palaco kie mortis Salvador Allende, en 1973. La kontraŭterorisma leĝo, promulgita en 1984 [de s-ro Pinochet] estis dufoje reviziita de demokratie elektita parlamento en 1991 kaj 1997, argumentas tiu oficisto de la ministrejo pri internaj aferoj. Ĝia aplikado estas leĝe prava fronte al uloj kiuj uzas teroron.”
La advokato Pablo Ortegua ne dividas tiun opinion. “Ilia motivo estas la agnosko de iliaj teritoriaj kaj kulturaj rajtoj. Ili kontraŭstaras pace al proceso de marĝenigo kaj al ŝtato kiu rekonas sian volon de truda asimilado. Tiu celo estas ja politika.” Tiun opini-esprimon la advokato pagas kare, li kies kariero ruiniĝas pro mensoga gazet-kampanjo kaj kies telefono estas subaŭskultata. Lia kazo ne estas la sola. S-rino Myriam Reyes Garcia, kiu defendas la Chepa kaj ŝiajn kamaradojn, estas ĵus akuzita esti transdoninta al la gazetaro konfidencan dokumenton. Por la ODPI temas pri “ago de persekuto kontraŭ advokatino kiu defendas la respekton al la rajtoj de la mapuĉa komunumo”.
“Ni instituciigis la indiĝenan leĝon, replikas s-ro Barros. Se la mapuĉoj havas postuloj, ili agu sur la politika kampo...” Tereno kiun ili provas okupi, sed vane. La pruvo ekzistas, la provo de s-ro Aucaun Huilcaman partopreni en la vetkuro al la supera leĝdonado. Tiu membro, 40-jara, de la Konsilantaro de Ĉiuj Teroj, unu el la plej gravaj mapuĉaj organizoj, volis profiti la lastan prezidant-elekton por elombrigi la indiĝenajn postulojn. La komunikiloj unue interesiĝis pri la folklora aspekto de lia kandidatiĝo (lia alveno ĉevale en Santiago aperis sur la titolpaĝoj), sed ili tre rapide forgesis klarigi la kialojn de la nuligo de lia kandidatiĝo.
“Kiel sendependa kandidato, Huilcaman devis kunigi 36.000 subskribojn, precizigas s-ro Lautaro Loncon, kiu partoprenis en la kampanjo. Ĉiu devis esti validigita antaŭ notario.” La kostoj por tiu validigo estis taksitaj je 180 miliardoj da pesoj (285.000 eŭroj), sumo kiun la Konsilantaro ne povis kolekti. Krome, “la plej multaj notarioj rifuzis ludi la ludon. Iuj postulis esti pagataj antaŭe, aliaj trudis horarajn restriktojn. En Santiago, el 16 kontaktitaj notarioj, 2 akceptis kaj, el la 39.000 kolektitaj subskriboj, nur 3.600 povis esti validigitaj”. Pro tio la vetoo de la elekto-komisiono.
Post la perdo de la unua batalo, s-ro Huilcaman kontraŭatakas. “Precedenco okazis en 1992, daŭrigas s-ro Loncon. Sekve al eraro, la kristdemokrataj kandidatoj estis senvalidigitaj. Nome de la demokratio, urĝeca proceduro permesis al la parlamento validigi la kandidatiĝojn. Ni petis la politikajn partiojn fari similan voĉdonadon.” En la antaŭelekta kunteksto, la ideo survojiĝas. Tamen, fine “la voĉdonita leĝo donis al ni 15 pliajn tagojn por validigi la kandidatiĝon. Tio havis nenion por fari kun nia peto: la ebleco ke Aucaun estu kandidato sen plenumi anakronisman laŭleĝan postuladon, ĉar estas aliaj manieroj validigi subskribojn ol antaŭ notario.” La kandidatiĝo estas enterigita en surdiga komunikila silento.
“En Ĉilio, eĉ ne unu indiĝeno sidas en la parlamento aŭ en la senato, indigniĝas s-ro Alfredo Millabur. Ni estas apenaŭ cento da mapuĉaj urbaj konsilantoj kaj sep urbestroj”, inter ili li mem, elektita en 1996 kaj reelektita al la pinto de la marborda vilaĝo Tirua. S-ro Millabur estas lafkenĉo, kio signifas mapuĉo instalita ĉe la bordo de Pacifiko. Li dividas sian tempon inter la komunumo kaj la Lafkenĉa Identec-Movado, kiu provas renversi “la subordigan rilaton kaj akiri politikan kaj ekonomian regadon de nia teritorio. Mapuĉa urbestro devas mastrumi sian komunumon sen forgesi la batalon de sia popolo”.
“Fronte al la mobiliziĝo, la du lastaj registaroj miksis subpreman politikon kaj politikon de helpo al certaj komunumoj por sufoki la movadon. Ili ekdialogis kun lokaj agantoj kaj laŭ siaj propraj reguloj, rifuzante intertraktadi kun la mapuĉaj reprezentaj organoj.”, komentas s-ro Millabur, cetere kolera pro la rampanta privatigo de la maraj spacoj fare de entreprenoj de fiŝkaptado kaj de salmo-bredado.. “Por garantii nian aliron al la maro, ni skribis leĝprojekton. Tio estas la unua tiuspeca iniciato de la mapuĉoj. Ni volas diskuti kaj konvinki.”
La lafkeĉoj bezonis kvar jarojn, konsilate de advokatoj, por surpaperigi siajn postulojn. Intensa premgrupa laboro, altkvalita vigleco, la solidareco de la komunumoj de la 8-a, 9-a kaj 10-a regionoj, en favora antaŭelekta kunteksto, ebligis ke la projekto estu submetita al voĉdonado de la deputitoj, la 17-an de novembro 2005. Por tiu okazo, 200 membroj de la movado trairis mil kilometrojn por ĉeesti en Valparaiso, la parlamenta sidejo. Venko! La leĝo estas decidita. Amareco! En la sekvantaj sekundoj, du amendoj, haste deponitaj, kripligas la projekton, dum la reprezentantoj de la popolo estis ĵurintaj ne tuŝi eĉ vorton de la leĝoteksto.
La malestimo de la ĉilia politika mondo ilustriĝas fine per la foresto de la mapuĉa temaro en la lasta elekto-debato. La ODPI pridemandis ĉiun kandidaton pri liaj projektoj rilate la indiĝenan temaron. Nur s-ro Joaquín Lavin (eliminita en la unua elektovico) degnis respondi mallonge al la demandoj. Nek s-rino Michelle Bachelet por la Demokratia Koncertiĝo, nek s-ro Sebastian Piñera por la liberala dekstro, ĉeestaj en la dua vico, faris al si la penon.
Por la Chepa, la afero estas komprenita: “La mapuĉoj povus manifestacii milfoje, estas perdita peno. Ne plu paroloj, sed agoj!” La rezultoj atingitaj dum la perfortaj ter-reprenoj pravigas ilin. En Pascual Coña, en la remalfermitaj herbejoj, la animaloj manĝas meze de la ruinoj de la du biendomoj de la iama proprietulo. Hodiaŭ, kun 8 bovinoj, 8 porkoj, 10 kokinoj, 20 ŝafoj. Elvira fartas pli bone. “Kiam mi vidas la sorton de la Peñis [pron. Penjis]* fine pliboniĝi, mi bedaŭras nenion”, diras José, kiu asertas ke sume 320 hektaroj estas reprenitaj.
“LA MAPUĈA MOVADO MONTRIĜIS kiel unu el la raraj politikaj agantoj kiuj denuncas la persistajn problemojn de demokratio kaj de civitaneco en la nuntempa Ĉilio”, rimarkas Fabien Le Bonniec. Do, kial demokratoj kiel s-ro Ricardo Lagos kriminaligas tiujn postulojn? Ĉar, substrekas multaj interparolantoj, “la politika mondo estas kaptita en ekonomia sistemo starigita sub la diktatoreco”. Preta surtreti la indiĝenajn rajtojn, la registaro de “pragmata socialismo”, kiu orgojlas esti disvolvo-modelo, ne volas endanĝerigi kresko-indicojn kiuj fartas bone.
La ligno-eksportoj estas, post la kupro, la dua enspezofonto de la lando. La mapuĉoj, postulante rajtojn, estas “investo-malhelpistoj”. Ili minacas ekonomion kiu baziĝas sur freneza ekspluatado de la naturresursoj: ligno, minejoj aŭ salmoj* (Ĉilio estas fariĝanta la unua produktanto de bredo-salmo en la mondo).
La mapuĉaj “teroristoj” ankoraŭ ne kaŭzis iun ajn morton, sed reciproke jes ja. Sed, “la policisto kiu mortigis mian filon estis liberigita de la armea justico. Li estas daŭre policisto”, denuncas s-rino Lemun, antaŭ ol fini la kunvenon, ĉar la guillatun finiĝis. Ĉu senpuneco? Ne nur! La generalo José Bernales gvidis la policon de la 9-a regiono dum la dramo. Komence de novembro, la prezidanto Lagos nomumis lin ĉefo de la ĉilia polico.
Tio kontrastas kun la situacio de la mapuĉaj malliberuloj kiuj atendas nenian mildon de la justica “vaporrulilo”. En Traïguen, la lonkos, kiam ili pasis pli ol la duonon de sia puno en malliberejo, povas teorie ĝui mildigojn: redukton de la puno aŭ la eblecon eliri dimanĉe. “Ĉiuj niaj petoj estis rifuzitaj”, lamentas s-ro Pichun. En Angol oni provas, malgraŭ ĉio, fari ion por la estonto. “Dek jarojn da malliberejo, tio timigas min, konfesas La Chepa. Mi perdas ĉian esperon por havi infanon. Estas la forto batali por la respekto de la homrajtoj kiu helpas min.”
Sub la premo de la internaciaj organizoj de defendo de la homrajtoj, la ĉiliaj aŭtoritatoj ĝustigis sian pafadon sen perdi sian celon el la vido. “La terminon teroristo anstataŭas tiu de ordinara deliktulo, rimarkigas Fabien Le Bonniec. La justico, neante ilian politikan batalon, konsideras ilin nun kiel deliktulojn kiuj atakas la privatan proprieton”. Atingi la internacian opinion fariĝos pli malfacila, dum post 2003, la mapuĉa movado kadence stagnas. Por José, necesas “replanti la batalon”. “Dekfoje ni venkos!”
Alain DEVALPO.
Ekde junio 2005, serio da korupto-skandaloj, inter kiuj estas implikita la Partio de Laboristoj (PT), skuas Brazilon. Donante okazon por malama gazetar-kampanjo, instrumentata de la brazila dekstro — kiu tiukampe vere ne donu lecionojn-, tiu turmento minacas la reelekton, en oktobro 2006, de la prezidanto Luiz Inácio “Lula” da Silva kaj, ĝuste per tio, minacas la latinamerikan maldekstron. La reago de la Senterula Movado substrekas la propran rolon kiun la reĝimo ludas en tiu malfortiĝo.
San-Paŭlo, aŭgusto 2005
NI JAM NE HAVAS la potencon kiun ni elektis en 2002. Ni jam ne havas maldekstran registaron nek ian de maldekstra centro, sed centran, ĉe kiu la dekstro regas la ekonomian politikon. Ni adiaŭis la historiajn promesojn de la PT. Ni suferis la sekvojn de la agado de ambigua registaro, (...) kiu havas tre multe por doni. Ĝi perdis la okazon, laŭlonge de sia mandato, konsulti la popolon pri strategiaj demandoj, kiaj la ekstera ŝuldo, la interezo-kvotoj, la genetike modifitaj organismoj, la demando de la kazinoj, la aŭtonomeco de la Centra Banko (...). Post du jaroj kaj duono ni konstatas ke la agrar-reformo avancas limake. La registaro ne kapablis apliki sian propran planon. Mankis kuraĝo por alfronti la obstaklojn. (...)
Ni alfrontas socian krizon: la malriĉuloj luktas nur por sia propra transvivado, kaj, en diversaj sektoroj, videblas signoj de socia barbareco, kiuj gravigas la perforton. Ni spertas politikan krizon: la loĝantaro ne rekonas sin en tiu sistemo de reprezentado, ĝi ne havas la politikan potencon kaj ĝi ne povas plenumi tiun kiun mencias la federacia konstitucio — ke ĉia potenco devenas de la popolo. Tiu koleras kontraŭ la politikistoj kaj metas ĉiujn en la saman poton. Ĉio ĉi kondukas nin al ideologia krizo, sekvo de foresto de debato en la socio pri projekto por la lando. Ni timas ke daŭros tiu apatio.
La registaro de Lula povas trovi en la popolo aliancanon por kontraŭbatali la malamikojn. Sed ĝi devas montri ĉe kiu flanko ĝi troviĝas: ĉu ĉe la dominantaj klasoj aŭ ĉe la malriĉuloj. La paroladoj ne sufiĉas. Tiu decido fareblas nur per klaraj ŝanĝoj en la nuna ekonomia kaj socia politiko.
Armiloj
Ĉu Venezuelo, demokratia lando kiu minacis neniun el siaj najbaroj, havas la rajton modernigi sian armeon? Jam delonge, Usono rifuzas liveri al ĝi la vicpecojn necesajn por prizorgado de siaj aviadiloj F-16 akiritaj en la 1980-aj jaroj. La 13-an de januaro, Vaŝingtono pretendis devigi Madridon suspendi la vendon al Karakaso de 12 armeaj transport-aviadiloj produktitaj de la entrepreno CASA-EADS, sub la preteksto ke kelkaj teĥnologioj de la ekipaĵo de tiuj aviadiloj estas usonaj. Kelkajn tagojn antaŭe, la prezidanto Hugo Chávez jam denuncis la premojn de Usono al Brazilo por malhelpi ke la kompanio Embraer plenumu la vendon de 24 ĉasaviadiloj Super-Tukan. Hispanio anoncis ke ĝi tamen plenumos la vendon, preta anstataŭigi la usonajn pecojn per eŭropa materialo.
Haitio
Post esti kvarfoje nuligita, la prezidant-elekto devos okazi la 7-an de februaro. Tridek-kvar kandidatoj rivalas por la plej supera ofico. Fine de du jaroj da transiro, la lando troviĝas daŭre en plena ĥaoso, kaj la bilanco de la Misio de la Unuiĝintaj Nacioj por la Stabiligo en Haitio (Miunstah) ne estas konvinka. Sed kiel ĝi povus sendi klaran mesaĝon favore al la lukto kontraŭ la rompoj de la homrajtoj? Ĝia vickomandanto, la ĉilia generalo Eduardo Aldunate, partoprenis en la Nacia Direktejo de la Informservo (DINA), la politika polico de la reĝimo de la generalo Augusto Pinochet (1973-1990), kiu kaŭzis 3.000 eksterjusticajn ekzekutojn, 1.200 malaperojn kaj 30.000 enprizonigojn de politikaj malliberuloj...
Aldono, la 10-an de februaro 2005: René Preval estis ĵaŭde ĉe la pinto de la haitia prezidant-elekto kun 61,5% de la 282.327 ĝis nun registritaj voĉoj, indikis la Elekta Konsilantaro, anoncante la unuajn partajn rezultojn. Laŭ tio, Leslie Manigat ricevis 13,4% kaj Charles Henri Baker 6,1%. (...) [Laŭ Granma, Havano, 10-a de februaro 2005. -vl]*
Honduro
La 27-an de novembro 2005, la opozicia kandidato, Manuel Zelaya, de la Liberala Partio, gajnis la prezidant-elekton. Ke la Liberala Partio apartenas al tre modera socialdemokrata tendenco, ne malhelpis Usonon konsideri lian enpotenciĝon kun suspekto. Ĉu pro timo ke centra Ameriko povus proksimiĝi al la pli ribela Sudameriko?
Kolombio
La kolombia registaro komencis interparoladojn kun la Armeo de Nacia Liberigo (ELN, laŭ la hispana), la 16-an de decembro 2005, en Havano, por esplori la perspektivon de intertraktado kondukanta al paco. Post esti ĝin sisteme rifuzinta, ĝi ankaŭ proponis por senarmeigi zonon por dialogi kun l a Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC) pri humana interŝanĝo de kaptitoj. La politiko de “totala milito”, laŭ kiu la prezidanto Alvaro Uribe elektiĝis en 2002, fiaskis, kaj samtempe skandalis lia “malsevereco” rilate la kvazaŭarmeaj grupoj. Ĉu intenco trovi eliron el la konflikto, aŭ oportunisma manovro antaŭ la prezidant-elektoj de la 28-a de majo? La FARC rifuzis la proponon.
Meksiko
Kvankam li senkondiĉe subtenas la novliberalajn opciojn de s-ro George W. Bush sur la latinamerika scenejo, la prezidanto Vicente Fox estis tre malbone rekompencita de la lu-loĝanto de la Blanka Domo. Dum Meksiko, ekde la jaro 2000, esperis subskribon de duflanka interkonsento pri enmigrado, Vaŝingtono adoptigis al la Ĉambro de Reprezentantoj, la 16-an de decembro 2005, brutalan akrigon de la tiurilata usona politiko: kriminaligon kaj resendon de ĉiuj “senpaperuloj”, modifon de la leĝaro por akceli la elpelo-procedurojn, konstruadon de 1.200 kilometrojn longa duobla murego sur la usona-meksika landlimo.
Nikaragŭo
Ĉiuj kontraŭ la Sandinisma Fronto de Nacia Liberigo (FSNL)! Forgesante siajn pasintajn diverĝojn, kaj farante kelkfoje 180-gradan turniĝon, ĉiuj partioj de la nikaragŭa dekstro provas unuiĝi sub unu sama flago por eviti venkon de la sandinismo en la elektoj de novembro 2006. Malgraŭ siaj eraroj, sia morala krizo kaj siaj dividoj, la FSNL efektive profiliĝas kiel verŝajna venkonto ĉe la elektoj.
Panamo
La ministro pri agrokulturo, s-ro Laurentino Cortizo, demisiis la 12-an de januaro 2006 kritikinte Vaŝingtonon pro ties premoj sur la panama registaro kadre de la intertraktadoj pri traktata de liberkomerco (TLK) inter ambaŭ landoj.
Peruo
La perua registaro dekretis la urĝostaton, la 22-an de decembro 2005, en ses provincoj de la Huallaga-valo, post embusko atribuita al la gerilo de la Luma Pado kiu kaŭzis ok mortojn inter la policaj fortoj. Temis pri la tria tia atako en malpli ol monato. Por deturni la atenton for de la katastrofa sociala situacio, aŭ por eklipsi s-ron Ollanta Humala, ultranaciistan eksarmeanon, kies preferiteco kreskas en la sondaĵoj, la prezidanto Alejandro Toledo trovis nenion pli bonan ol lanĉi diplomatian konflikton kun Ĉilio pridubante la marajn limojn inter ambaŭ landoj.
Pintkunveno de la popoloj
Dum okazis, en Mardelplato* (Argentino), la 4-a Pintkunveno de Ameriko (la 4-an kaj 5-an de novembro 2005), grupante ĉiujn ŝtatestrojn de la kontinento (escepte de Kubo), okazis ankaŭ la 3-a Pintkunveno de la Popoloj de Ameriko kiu, en sia fina deklaro, postulis la tujan kaj definitivan suspendon de la intertraktadoj celantaj starigon de Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA), engaĝigîs favori kaj subteni procesojn de regiona integriĝo kia la Alternativo Bolivara de Ameriko (ALMA, vd ...); kondamnis la malpravan, maljustan kaj nepageblan eksteran ŝuldon; akceptis la principon de la batalo de la popoloj por justa disdivido de la riĉaĵo; energie rifuzis la armeigon de la kontinento kiun la “norda imperio” subtenas.
Ŝuldo
Post simila iniciato de Brazilo (pri 15,5 miliardoj da dolaroj), Argentino pagis anticipe, la 4-an de januaro, la totalan sumon kiun ĝi ankoraŭ ŝuldis al la Internacia Mon-Fonduso (IMF): 9,81 miliardojn da dolaroj. Tiu operacio ne reduktas la totalan ŝuldon de la lando (126 miliardojn da dolaroj), ĉar Bonaero devis enŝuldiĝi por fari tiujn repagojn. Sed la registaro de s-ro Nestor Kirchner pravigas tiun simbolan disponon per sia volo fortigi sian ekonomian aŭtonomecon, ĉar la IMF estis parte respondeca pri la ruiniĝo de Argentino en 2002.
Urugŭajo
Post la enpotenciĝo de s-ro Tabaré Vázquez (Progresema Renkontiĝo, Ampleksa Fronto, koalicio de maldekstra centro), la buĝeto pri edukado kreskos je 50%, la salajroj spertis unuan signifan altiĝon de antaŭ jaroj, kaj stariĝis urĝoplano por la senhavuloj. Tamen la buĝeto respektas skrupule la rekomendojn de la IMF, kaj la registaro, malgraŭ sia aparteno al la Merkosur, subskribis traktaton pri liberkomerco kun Usono. Cetere li sciigis ke li ne intencas respekti plene la konstitucian leĝon — adoptitan de 64,7% de la voĉdonintoj — kiu postulas ke ĉiuj servoj ligitaj al akvo devas esti certigataj de publikaj entreprenoj.
Venezuelo
Kadre de la restrukturado de la petrol-sektoro, la venezuela registaro atingis ke 31 el la 32 multnaciaj entreprenoj, kiuj ekspluatas la nafton sur la venezuela teritorio, akceptas transformiĝi al miksitaj entreprenoj kun, kiel majoritata partnero, la ŝtatan kompanion PDVSA. Nur la usona ExxonMobil rifuzis kaj riskas endanĝerigi siajn estontajn agadojn en la lando. La 29-an de decembro, la franca Total, la hispana Repsol YFP kaj la japana Teikoku Oil ricevis 224 milionojn da dolaroj da punpago pro esti trompintaj la venezuelan fiskon.
Virinoj
La nekapablo de la meksikaj aŭtoritatoj serioze enketi pri la murdo de 410 virinoj, en Juaresurbo*, dum la lasta jardeko, emociigis la internacian opinion. Multe malpli aperis en la komunikiloj la situacio en Gŭatemalo. Tiu lando, ruinigita de subpremo kiu mortigis kaj malaperigis 200.000 homojn inter 1960 kaj 1996, troviĝas hodiaŭ en plena socia disfalo. Sen ke la aŭtoritatoj tro emociiĝas pri tio, pli ol 2.000 virinoj estis murditaj en ses jaroj, inter ili 540 en 2005 de la 1-a de januaro ĝis la 31-a de oktobro.
“TERRA ROXA.” La “ruĝa tero”, unu el la plej fertilaj de la mondo... Ĝi abundas en tiu ŝtato de la suda regiono de Brazilo, la Paranao. “Vera revo, entuziasmiĝas s-ro Laércio Trucolo, kiu mastrumas la produktadon de la fazenda* Chapadão, agrokultura paradizo de 1.400 hektaroj. Ĉi tie oni atingas senprobleme du rikoltojn jare. Jen kio kreas enviulojn en Eŭropo!” Revo, efektive. Revo de sukaj profitoj por iuj, danke al ĉiam pli “moderna” kaj pli “teknologia” agrokulturo. Revo de ekzistado kaj de digno por la aliaj... multe pli grandnombraj.
Tridek mil fazendeiros dividas inter si proksimume 70% de la 16 milionoj da prilaborataj hektaroj de Paranao, dum proksimume 300.000 etaj proprietuloj disponas pri mezume 40 hektaroj, do proksimume 27% de la prilaborata surfaco. Samtempe, 300.000 “senteraj” familioj dividas inter si la restantan surfacon, kun malpli ol po 5 hektaroj ĉiu. Necesus tamen dek-kvino da hektaroj por nutri 6-personan domanaron.
Tiuj familioj estis la unuaj viktimoj de la akcelita modernigo de la agrokulturo en la 1980-aj jaroj. Necesis grandaj surfacoj por la ekspansio de la “modelo de la agrobusiness, kun sia miksaĵo de meĥanizado, de herbicidoj, de ĥemia sterkaĵo kaj de intensa akvumado”, klarigas s-ro Roberto Baggio, de la Movado de Senteruloj (MST). Inter 1985 kaj 1995, ĉiujare, en la tuta lando, malaperis 100.000 agrokulturaj proprietoj. Tion oni nomas “verda revolucio”, nomo kiu sonas ironie, vide al la socia perforto kaj al la mediaj damaĝoj kiujn ĝi sekvigas, unuavice la amasa senarbarigo.
Komence de la 20-a jarcento, la arbaro kovris pli ol 16 milionojn el la 19 milionoj da hektaroj de Paranao. Sub la hakiloj kaj motorsegiloj de la enmigrintoj, tiu arbara kovraĵo cedis ĝis atingi nur apenaŭ 1,5 milionojn da hektaroj (8% de la surfaco de la ŝtato.
Dum tiu tempo, la regiono akiris aĉan titolon, tiun de la ĉefa konsumanto de pesticidoj kaj de ĥemiaj sterkaĵoj de Brazilo. Dum oni komencas fari la ligon inter intensa uzado de tiuj produktoj kaj la alia nacia rekordo de Paranao — tiu de kancero de hepato kaj de pankreato-, pli kaj pli da homoj rimarkigas, kun s-ro João Pedro Stedile de la nacia direktejo de la MST, ke la verda revolucio havas ĉiujn ecojn de “bruna kontraŭreformo”.
Tamen, kvankam la koncentriĝ-procezo praktike stabiliĝis, ĝi povus rekomenci kun la alveno de la genetike modifitaj semoj, ĉefe pere de kontrabando el Argentino kie ili estas permesitaj, kaj je la granda kontentiĝo de la transnacia entrepreno Monsanto.*
Certe, la guberniestro de Paranao, s-ro Roberto Rquião, nuancas ke la genetike modifita sojo, tute nekonata en Paranao, atingas tie “ne pli ol 2% de la produktaĵo”. Sed, ĉirkaŭ Francisko Beltrão, “proksimume 70% de la uloj faras transgenetikon”, taksas s-ro Juan Bedenaski, en taŭga loko por pritaksi tion — li vendas herbicidojn kaj ĥemi-sterkaĵojn al la lokaj agrokulturistoj. La infektado progresas, la sistemo de “patentaĵoj” — imposto sendepende de la fina vendoprezo enspezata de Monsanto por uzo de ĝiaj semoj, kiun ĝi kompreneble protektis per tre striktaj patentoj — povas tiam montri sian veran vizaĝon.*
Ĉar Monsanto ne postulis pagon de tiu imposto en la unuaj jaroj, multaj agrokulturistoj estis tentitaj de tiuj “senpagaj” semoj laŭdegataj de la komercaj servoj de la potenca multnacia entrepreno kaj... de la granda plimulto de la komunikiloj. Tamen, en 2004, Monsanto subite pagigas patentaĵojn de po 0,62 realoj por sako da 60 kilogramoj. Pinto de la absurdo: multaj produktistoj fine cedas kaj iom post iom pagas, eĉ por la “konvencia” sojo, ĉar ili preferas ne riski punon de po 1,5 realoj por sako (en 2004) trudataj al la “perruzuloj”, kiuj kelkfoje estas mem senkulpaj viktimoj de sponta infektado, de kampo al kampo, kiun neniu kontrolas...
La transnaciulo siavice certigas al si la subtenon de la grandaj kooperativoj, per tio ke ĝi igas ilin interesiĝi pri rento des pli profita ĉar 100-%-a altigo de la tarifoj estas jam anoncita por la rikolto 2005/2006! Dume, la sekeco malaltigas la produktivon kaj la evoluo de la dolar-kurzo tute ne prezentas avantaĝon*, kaj la maŝo kuntiriĝas ĉirkaŭ la kolo de la “etuloj”, minacataj de ekskludo...
Estas tamen ili kiuj kreas 80% de la laborpostenoj, certigas la redistribuadon de la enspezoj el la tero, fortikigas la ekloĝadon en la kamparo kaj kontribuas al la disponeblo de bazaj nutraĵoj kiuj apenaŭ interesas la agroproduktajn eksportistojn. Laŭ la Brazila Instituto pri Geografio kaj Statistiko (IBGE), la produktado de nigra fazeolo — tipa por la brazilaj pladoj — pasis de 38 kilogramoj po loĝanto en 1938 ĝis malpli ol 10 kilogramoj nun, dum la “feijão” restas same populara. Ne gravas. La agrobusiness sukcesas trudi sian vizion de la agrokulturo... Ĝi estas eĉ decide venkanta, laŭ s-ro Baggio, por kiu la genetike modifitaj organismoj estas nenio malpli ol “la lasta batalo por la dominado de la tero, jam ne de eta grupo de latifundistoj, sed de ankoraŭ pli eta grupo de multnaciaj entreprenoj”.
Tamen naskiĝis espero dum la elekto de s-ro Luiz Inacio “Lula” da Silva kiel prezidanto de la lando en 2002, sed lia promeso malpermesi la GMO-jn estis vanaj, kiel multaj aliaj. La nomumo de s-ro Roberto Rodrigues kiel ministro pri agrokulturo estis cetere kvazaŭ programo: li sidas en la estraro de la fondaĵo Bunge, unu el la grandaj multnaciaj entreprenoj de la semmerkato.
Kun la permeso surmerkatigi, poste kulturi gene modifitan sojon, en la ŝtato Riogrando Suda, komencis, en oktobro 2003, longa serio de misakceptoj por tiuj kiuj kontraŭas la GMO-jn. Iliaj lastaj esperoj forvaporiĝis la 24-an de marto 2005, kiam estis aprobita la “leĝo pri biosekureco”, kiu malfermas la vojon al ilia komercigo. Kvankam la laŭkonstitucieco de la teksto estas pridubata, nome de la Brazila Instituto pri Defendo de la Konsumanto (IDEC), ĝi tamen estas grava venko por la duon-dekduo da transnaciuloj kiuj troviĝas sur la bona vojo por certigi por si monopolon kaj permanentan renton en merkato kiu antaŭ ankoraŭ dudek jaroj ne ekzistis. La decido de la registaro, en 2003, kromimposti je 35% la importaĵojn de ĉina glyphosate*, sen tuŝi tiun de Monsanto, estas perpleksiga...
La danĝero ke establiĝos monopolo venigis en la arenon la guberniestron de Paranao, s-ron Roberto Requirão. Dum, sub la premo de la konsumantoj, la postulo de la grandaj importlandoj (Eŭropo kaj Azio) orientiĝas pli kaj pli al la ne genetike modifitaj produktoj, la usonaj eksportoj de sojo, ĉefe modifita, falas (malpli je 41,5% en 2004) profite al la brazila produkto. Jen konkurenco kiu ĝenas en la Nordo. En tiu kunteksto, s-ro Requirão ne povas toleri ke la “nacia suvereneco” estu submetita al patentoj posedataj de manpleno da transnaciuloj kies interesoj estas ofte proksimaj de la vaŝingtonaj. “Se ili sukcesas ĝeneraligi la uzadon de la GMO-j, ili sukcesos regi nian produktadon.” La nutraĵa armilo en la servo de iel geopolitikaj interesoj...
Post la provo deklari sin “zono libera je GMO-j” en oktobro 2003 — sub la premo de la sociaj movadoj-, Paranao devis centri sian batalon sur la haveno de Paranagŭo*, ĉefa cereal-haveno de Latinameriko, kiun ĝi mastrumas. Tiu estis fermita al la modifitaj produktoj surbaze de teĥnikaj argumentoj. “Ni havis nur unu silon, klarigas la guberniestro. Se ni metas gene modifitan sojon en la cirkviton, ni havos infekton kaj la tuta sojo de Paranao estos konsiderata gene modifita.” Teman, dua silo, destinita por “tradiciaj” cerealoj, estas konstruata! Denuncante provon de manipulado, la opozicio — proksima de la multnaciuloj de la semmerkato kaj favora al la malfermo de la haveno al la gen-modifitaj produktoj — faras lokaŭton kaj parlamentajn enketojn kun la celo ke la Unio ekregu la instalaĵojn. Jen “federigo” kiu, en la plej multaj kazoj, tie kie ĝi okazis aliloke en la lando, montriĝis kiel intera etapo al privatigo de la havenoj... kaj de ilia malfermo al la gen-modifitaj produktoj.
Paranao apogas sin sur la principo de antaŭzorgo, enskribita en la Konstitucio de 1988, sed la diferencon faros la decidemo de la eŭropaj kaj aziaj konsumantoj rifuzi la alvenon de genmodifitaj produktoj en iliaj teleroj. Efektive, se la komerca direktoro de la Paranagŭa haveno, s-ro Ruy Alberto Zibetti, lulas sin per bonaj sentoj, malantaŭ la “etiko” kiun li tiel referencas travideblas... la ekonomia “pragmatismo” kaj la neceso por Paranao subteni nuancitan produkton ekonomie sukcesa en la internacia merkato! Aliflanke, tiu sama logiko de merkat-integriĝo tute ne pridubas la produktisman logikon.
“Ni bezonas amas-agrokulturon”, lanĉas s-ro Requião. La Sekretario pri Agrokulturo siavice ade memorigas ke Paranao daŭre “rompas la rekordojn”, stimulate de gravaj “gajnoj en produktivo”.* Estas vere ke kun 2,3% de la nacia teritorio, ĝi tronas ĉekape de la cerealproduktaj ŝtatoj kun 23% de la brazila produkto en 2004. La agrokultura komerco fariĝis la ĉefa ekonomia aktiveco (proksimume triono de la malneta interna produkto) kaj centriĝas sur la grandaj kulturoj: maizo, trigo, aveno (Paranao estas la ĉefa produktanto de Brazilo) sed ankaŭ, kompreneble, sojo (dua produktanto) kies relativa graveco ne ĉesas kreski. Inter 1990 kaj 2003, la surfaco okupita de tiuj kulturoj kreskis je 14%, por superi 8 milionojn da hektaroj. La produkto siavice pasis de 12 milionoj al pli ol 30 milionoj da tunoj... Kaj tio ne estas la fino. “Necesas produkti, produkti, produkti..., martelas s-ro Marcos Prochet, reprezentanto de la Kamparana Demokrata Unio en Paranao (organizo starigita de la grandaj proprietuloj kun la celo “respondi” al la apero de la MST), pugnobatante la stirilon de sia aŭtomobilo. Vi komprenas, la malriĉuloj ricevas monon kiam ili havas infanojn, do... — kun komplica rideto — ja necesas ke ni faru tiel ke estu sufiĉe por manĝi!” Tamen, pri la retrocedo de la arbaro kulpas nek la malriĉeco nek la malsato... Por la reto Ecovida*, la argumento simple ne trafas. “La malsato estas socia kaj politika problemo, ne teĥnologia”. Ĝi ne solveblas per “konservativa, polua kaj malegaleca modernigo de la agrokulturo”.
Tiu modelo tute ne pruvis sian taŭgecon. Studaĵo montras ke la “konservativa modernigo” de la agrokulturo implicas duoble pli rapidan kreskon de la kostoj ol de la produktivo kaj saldiĝas per redukto de la malneta plusvaloro de la produkto.* Cetere, al la kosto de poluado de la grundakvo (respondeca pri pli ol 6.000 rekonitaj kaj 30.000 estimataj kazoj de veneniĝo en Paranao ekde 1993)*, oni komencas aldoni la koston de la elĉerpiĝo de la grundoj ligita al la tro ofta unukulturo de sojo (al kiu oni atribuas 20% de la agrokulturaj enspezoj, en 2002, en Argentino, kie la mezuroj estas faritaj)*. Por s-ro Stedile kaj por s-ro Frei Sergio Gorgen, deputita de la Partio de Laboristoj de Riogrando Suda, la kalkulo estas rapide farebla: la agrobusiness “supervivas hodiaŭ nur danke al la subvencioj kaj faciligoj farataj de la brazila ŝtato”.
Jen ekzemplo: ekvalida en 1997 kaj konsiderata kiel akcelilo kiu ebligis al la agrobusiness disvolviĝi, la leĝo Kandir senimpostigas la eksportistojn de krudmaterialo pri la imposto pri cirkulado de varoj kaj servoj (ICVS) — imposto de 13% pri la plusvaloro pagenda al la ŝtatoj. La federacia registaro promesis kovri la enspezo-mankon por la ŝtatoj, sed ĝi neniam faris tion komplete. Por la nura Paranao, “tio estas donaco de pli ol 4 miliardoj da realoj [pli ol unu miliardo kvincent milionoj da eŭroj] ekde aplikado de la leĝo”, asertas s-ro Baggio. La transiro al la intensa modelo tiel faras transigon de riĉaĵo de la “etaj” agrokulturistoj al la “egaj” entreprenoj (ĉefe de la agroĥemio), kaj de la publika sfero al la privata sfero. Do, la elpruvitaj receptoj de la novliberalismo...
Al tiu sistemo, la sociaj movadoj kontraŭmetas alian, pli respekteman pri la homoj kaj pri la medio, kiu apogas sin sur du konceptoj: la agrarreformo kaj daŭrigebla kaj ekologia agrokultura modelo. La fama “produkti malpli, por produkti pli bone”... “kaj por la interna merkato!”, aldonas s-ro Vanderley Ziger, direktoro de la kooperativo Cresol-Baser, starigita en 1996 en la sudorienta kaj centra-okcidenta regionoj de Paranao. Lia celo: ebligi al la etaj agrokulturistoj la “aliron al kooperativa kredito, al teĥnologioj de biologia kaj daŭrigebla ekspluatado”. Temas ankaŭ pri kreado de “sistemo de komercigo kiu eliras el la kapitalisma reto de la grandaj kooperativoj”, retrovi kurtcirkvitojn de provizo kaj ĉesigi la “turist-nutraĵojn” kiuj eliras el la lando por reveni riĉiginte la interulojn.
La afiŝita celo ne estas alia ol helpi la agrokulturistojn “repreni la kondukilojn de sia vivo kaj de sia medio”, certigante sian identecon. Kiel klarigas s-ro Gilmar Ostrovski, de Ecovida, “la realproprigo de la agrokulturo estas politika kaj socia realproprigo”. Ĉu malserioza programo, for de la realeco? “Ĝi estas la sola kiu ebligas al ni solvi samtempe niajn mediajn kaj sociajn problemojn, kiel senlaborecon kaj la fuĝado el kamparo”, tiel oni asertas en la oficejo de Cresol-Baser. Cetere, “la projekto estas jam enskribita en la leĝo!” Efektive, la konstitucio de 1988 diras ke “la Unio kompetentas eksproprietigi (...) en la perspektivo de la agrarreformo, la terojn kiuj ne plenumas sian socian funkcion.” Per socia funkcio oni komprenas la “taŭgan uzadon de la naturresursoj kaj [la] konservado de la medio”, “la respekton de la dispozicioj kiuj reguligas la laborrilatojn” kaj la protekton de la “bonfarto de la proprietuloj kaj de la laboristoj”. En ŝirmata oficejo de Kuritibo, la ĝenerala direktoro de la sekretariejo pri agrokulturo, s-ro Newton Ribas, per manmovo forbalaas la ideon. “La agrarreformo estas jam farita en Paranao: ni havas sufiĉe da etaj agrokulturistoj. Kaj krome, ĉi tie ne ekzistas disponeblaj teroj. (...) Brazilo grandas: la “senteruloj” povas iri aliloken!” Ĉu ekzemple aldoniĝi al la legiono da laboristoj ekspluatataj en Serado*? Laŭ la Nacia Instituto pri Koloniigado kaj Agrarreformo (INCRA), tamen, 2,6 milionoj da hektaroj de tero mankas en la oficiala kadastro de Paranao, verŝajne kontraŭleĝe okupataj de agrokulturistoj kiuj “forgesis” ilin deklari. Jen sufiĉa motivo por eksproprietigo... “Ĉiel, klarigas la agronomo Christophe Lannoy, eĉ se oni duobligus la surfacojn okupatajn de la homoj kiuj havas hodiaŭ nur 25 hektarojn, restus ankoraŭ teroj en Paranao. La problemo estas problemo de politika volo!” Estas vere ke tiu temo la seniluziiĝo estas granda pro ĉiuj kiuj atendis de la Brazilo de “Lula” ke ĝi malfermu la vojon al alternativoj al la liberala modelo.
Sur federacia nivelo, la registaro ne sciis rompi la vizion de “klasa agrokulturo” ankrita en la institucioj mem. La maleblo fari strukturan respondon al la agrokulturaj demandoj montriĝas per la ekzisto, unuflanke, de la ministrejo pri agrokulturo de s-ro Rodrigues, kaj, aliflanke, de tiu de la Kampara Disvolvado, kiu provas respondi al la bezonoj de la familiaj agrokulturistoj. En la ŝtatoj regas la sama dukapulo. Dum en la plej multaj registaraj sekretariejoj oni diras ke oni volas “defendi la malgrandulojn” kaj “protekti la medion”, ĉefe per starigo de agro-ekologia lernejo en partnereco kun Karakaso kaj Havano, la guberniestro Requião asertas ke “la agro-ekologio estas apenaŭ io alia ol utopio”.
Siavice, la ŝtatsekretario pri buĝeto, s-ro Reinhold Stephanes — el la Partio de la Liberala Fronto (PFL) kaj implikita en la preparo de la “Plan Real”*-, gratulas sin pro tio ke “la helpo kiun ricevas la familiaj agrokulturistoj ne kostas [al ni] multe: ĝi venas ĉefe de la Unio kaj de la Monda Banko.” Monda Banko, pri kiu s-ro Frei Betto, demisia membro de la registaro kies politikon li kritikas, klarigas ke ĝi “malpermesas al Brazilo ĉian strukturan reformon”.* Do, inter aliaj disponoj, la Unio donas kreditojn submetitajn al la postuloj de la Banco do Brasil (kiu mastrumas ĉiujn fondusojn laŭ agendo kiu favoras ĝiajn plej pagipovajn klientojn) kaj kiuj daŭrigas la ŝuldo-ĉenon. La ŝtato siavice konstruas grenejojn (por ke la agrokulturistoj “stoku kaj vendu siajn cerealojn plej bonpreze”) kaj aŭtentigas la produkton por faciligi la eksportojn. Tiel elfarĝas la bazoj mem de la reganta modelo. Ĉu tio interpreteblas kiel manko de politika ambicio aŭ kiel manifestiĝo de struktura krizo kiu malhelpas la ŝanĝon en la lando? En la tempo de bilancoj, la debato viglas inter la seniluziiĝintoj de la PT kaj la ĝisostaj “lul(a)istoj”.
Ĉu temas pri alpreno aŭ realpreno de la regado de strategiaj entreprenoj kies aktiveco limiĝas al la ŝtato (kiel la elektrokompanio de Paranao, Copel), reintertraktadoj de la “malmoralaj kontraktoj” kiuj ligis Paranaon al predaj entreprenoj, profunda reformo de la eduksistemo, partopreno en Telesur* (per partnereco kun la publika televido Paraná Educativa), ktp.: per komparo, la amplekso de la dispozicioj de la guberniestro de Paranao sugestas nerefuteble ke ekzistas sur la nivelo de la federacia ŝtato forta inerto, kaj aparte en la agrokultura kampo, kiu estas strategia sektoro por la brazila dominanta klaso, elito precipe agrokultura.
En lando kie la novliberala kredkonfeso estas tiel interniĝinta ke pri ekonomika ortodokseco, “la potenco de la Unio super la ŝtatoj estas pli forta ol tiu de la IMF super la Unio”*, la cedo de la publikaj potencoj antaŭ la privataj interesoj aperas, por multaj, kiel fataleco. La krizo kiu tuŝas la PT forte difektas la esperon de ŝanĝo farota de la publika potenco.* En tiu kunteksto, oni elvokas la nomon de s-ro Requião por reprezenti la “maldekstron”, se s-ro Inacio “Lula” da Silva ne prezentiĝus. Sed ĉu lia “energia naciismo” ne stumblus sur la samaj limoj trudataj de tro mallongaj mandatoj kaj de la institucioj pervertitaj de korupto kaj klientismo? Krome, ĉu lia vizio de “nespekula kapitalismo” bazita sur “kompensaj”* politikoj, kiu kontentiĝus pri mildigi la efikojn de strukture maljusta sistemo, kongruas kun la profunda volo de emancipiĝo de la familiaj agrokulturistoj, de la senteruloj, de ĉiuj kiuj decide volas eliri el la statuso de dominato al kiu la nuna modelo kondamnas ilin?
Ĉiukaze, por tiuj, necesas rapidi... antaŭ ol la genetike modifita sojo infektintos la tutan landon.
Renaud LAMBERT.
LA 25-AN DE NOVEMBRO 2005, la komisaro pri la eŭropplivastiĝo s-ro Olli Rehn, deklaris ekeston de intertraktado por stabiliga kaj asociiga interkonsento kun Bosnio-Hercegovino, tiel igante ĝin rajta kankidato por aliĝo. Sed kun kiu eŭropunia ŝtato ĝi intertraktos? De dek jaroj Bosnio vivas laŭ neoficiala protektorato, kies celo estas apliki la interkonsenton subskribitan en novembro 1995 en Dayton (Ohio) kaj ratifitan en Parizo la postan monaton. Redaktita sub aŭtoritato de Usono, tiu interkonsento dispoziciis, — krom la batalĉeso — veran konstitucion, (sen konstitucia procezo) konfirmante kunekziston, en Bosnio, de du “entoj”, la Republika Srpska kaj la Federacio kroato-bosna, profunde dividitaj pro trijara “etna purigado”.
Ĉu necesas memorigi, ke la Dayton-aj subskribintoj estas, ĉe la serba kaj kroata flanko, la prezidantoj Slobodan Milosevic kaj Franjo Tudjman... kiuj sekrete intertraktis en 1991 la etnan dividon de Bosnio-Hercegovino* malprofite al ĝiaj enloĝantoj, ĉefe la bosnoj*. Tiuj ĉi estis supozitaj fariĝi serboj aŭ kroatoj aŭ, eventuale, favori al islama eta ŝtato, kiun Alija Izetbegovic sentis emon akcepti. La ekstremnaciistaj kvazaŭ-armeaj formacioj bosno-serbaj kaj bosno-kroataj disvastigis perforton cele kreskigi timojn kaj malamojn. Ili esperis tiel krei la kondiĉojn de purigado de la teritorioj stabilaj kaj ligitaj kun la najbaraj ŝtatoj, kiuj provizis la armilojn.
Parto de la loĝantaro rezistis tiun kaptilon*. Tial, la tiamaj serbaj kaj kroataj gvidantoj prezentiĝis kiel “remparo kontraŭ la islamisma danĝero” por pli bone pravigi la dispecigon de Bosnio-Hercegovino, kaj uzis tiun mensogan ekvacion: bosna majoritato egalas islamistan majoritaton, kaj do ekzistas risko, por la nebosnaj bosnianoj, refariĝi duarangaj civitanoj, kiel en la tempo de la turka imperio. Kunpremitaj inter du agresantaj naciismoj, la bosnoj konsistigis 70% de la 100.000 viktimoj de etna purigado*.
La prava solidareco de la islama mondo kaj la alveno en Bosnio de muĝahidin kreskigis la maltrankvilon, manipulatan de Beogrado kaj Zagrebo. Tamen, en la bosno-majoritataj regionoj — laŭ etnokultura senco — kiel tiu de Tuzla, ja plej prosperis la “civitanaj” partioj, tiel kontraŭdirante la ĉi supran ekvacion.
BEDAŬRINDE, prezidanto Izetbegovic ne fariĝis proparolanto de tiuj aspiroj: hezitante inter islamista projekto kaj bosna naciismo, li ne povis plifortigi komunan “ŝtaton” por granda parto de la enloĝantoj bosno-serbaj kaj bosno-kroataj; kaj, inter la bosnaj bosnianoj, li kontraŭstaris orientiĝon al rezistado kunligita al bosnia interetneco*. La kontraŭnaciismaj opinifluoj malfavoraj al bosna ŝtato tamen, kvankam kritike, subtenis lin, kiel la malpli malbonan solvon, donante fragilan ŝancon savi Bosnion. Sed la espero de eksterlanda perforta interveno kontribuis simpligi la prezenton de la situacio kaj trakti kiel “eksterlandajn” la bosniajn loĝantojn kiuj turniĝis al... la najbaraj ŝtatoj.
Neniu granda potenclando deziris engaĝiĝi en militon kaj perdi homojn (en Bosnio, ne estas nafto...). Ĉiuj pacoplanoj intertraktitaj de la eŭropanoj kaj de la Unuiĝintaj Nacioj (UN) validigis do la progresadon de etnaj purigadoj kaj estis unue denuncitaj de Usono. Prezentante sin tiam kiel defendanton de la bosnoj, Usono, kiu ĝojis pro la malsukcesoj de la eŭropa kaj UN-a diplomatioj, samtempe strebis ekvilibrigi la milit-fortojn: kroato-bosniajn kontraŭ serbo-bosniaj. Dayton-interkonsento tamen reprezentis aplikon de la sama politiko, akceptante la etnajn purigojn de la somero 1995 en Srebrenica* kiel en kroata Kraĵina, kaj fortikigante samtempe la povon de la prezidantoj Izetbegovic, Milosevic kaj Tudjman, ĉiuj subskribintoj.
La alproprigo de ilia destino fare de la popoloj postulas, kiel aliloke, la veron pri la milito, ĝiaj kaŭzoj kaj ĝiaj krimoj — kun, nepra kondiĉo de ĉia repaciĝo, kondamno de la krimuloj. Bedaŭrine, la Internacia Puntribunalo por Eksjugoslavio IPTJ restas tro dependa de la hipokritaj politikaj elektoj de la grandaj landoj, kaj ne povas instigi tian ŝanĝon*.
KIEL ĜI POVUS IGI klarecon al la masakro de Srebrenica aŭ al la forsendo de serboj el Slavonio kaj el la Kraĵina, kiam tiuj du etnaj purigadoj okazis vide kaj scie de la internaciaj trupoj, kaj plie tuj antaŭ la Dayton-a intertraktado? Kiel igi kredinda la kulpigon de s-ro Milosevic, dum la NATO-bombado en 1999 — dum li estis, ĝis tiu dato, la apog-punkto de ĉiuj okcidentaj pacplanoj, aparte en la Dayton-intertraktado, kaj dum Franjo Tudjman neniam estis kulpigita? Finfine, kiel la Dayton-interkonsento povus unuigi Bosnion dum ili enkonstituciigis neakordigeblajn logikojn: kiel konstrui bosnian civitanecon, dum la politikaj elektoj dependas de la etna naturo de la du entoj konsistigantaj la ŝtaton?
De 1999, Bosnio-Hercegovino traspertis je ĉiu nivelo, loka kaj centra, balotojn kontrolatajn de la Organizo por la Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (OSKE). Sed, ĉar la popolo “malĝuste” voĉdonis, fortigante la naciistajn partiojn kiuj gvidis la militon, la taĉmento taskita apliki la interkonsenton (Efektiviga Taĉmento — IFOR), kiu devis foriri, plurestis kaj estis renomita “pacostabiliga taĉmento” (SFOR).
Paralele la alta reprezentanto de la “internacia komunumo” ricevis pli vastajn povojn: li ne plu devas kontroli la aplikon de la interkonsento, sed devas ellabori “devigajn decidojn”, verajn leĝojn. Li tiel trudis komunan registrosistemon por la veturiloj, komunan pasporton, komunan valuton (la “marka”, indeksita sur la germana marko), loĝon pri civitanceo, flagon... Li ankaŭ eksigis lokajn elektitajn respondeculojn, same kiel li eksoficigis en marto 1999 la prezidanton de la Repubika Srpska, la ekstremnaciiston Nikola Poplasen...
ALIA “KURIOZAĴO”: la direktoro de la Centra Banko, nomumita de la Internacia Monfonduso (IMF) ne povas esti bosniano... La restrukturigo de la publika sektoro, la vendado de la ŝtataj entreprenoj kaj la akirado de investofondusoj estas cetere prerogativoj de la Eŭropa Banko por Rekonstruo kaj Disvolo (IBRD). La unuan de januaro 2003, polica misio de Eŭropunio (PMEŬ) anstataŭis tiun de UN. Kaj, de la 2-a de decembro 2004, eŭropa taĉmento 7.000 homa (Eufor) anstataŭas tiun de NATO, kadre de la operaco Althea. Tio signifas ne la finon de la protektorato, sed ties eŭropigon: tiel ke la Unio havas ŝancon intertraktadi la estontan Stabiligan kaj Asocian Interkonsenton (SAI)... kun si mem! Pri decidfaraj demandoj: “foriri”, jes, sed kiel, kaj profite al kiu?
Sub premo de masiva fremda okupacio, la post-Dayton-a Bosnio estis proklamita “unu”, dume restante dividita, kaj la “malvarma interna milito” anstataŭis la militon. Trovante la ordonemajn “manierojn” de la alta reprezentanto arogaj, kreskanta parto de la loĝantaroj preferis voĉdoni por ekstremnaciistaj partioj ol por kandidatoj de la “internacia komunumo”.
La usona postulo, ke la partio de s-ro Izetbegovic ekskluzivu tiujn homojn taksitajn tro proksimaj de Irano, kaj ekstradiciu, sen iu ajn leĝa garantio, la supozatajn “teroristojn”, estigis similajn reagojn. Sed precipe la “dependo-sindromo”* enradikiĝis, la [ekonomie] liberala logiko sufokas la publikan sektoron, la internacia ĉeesto kaptas la financojn kaj la tri naciistaj partioj “klientarisme” funkcias en tiu lando, kie senlaboruloj nombras 40% kaj kie preskaŭ duono de la enspezoj estas uzataj por aĉeti manĝaĵon.
Eŭropunio de nun “bezonas” bosnian unuiĝintan ŝtaton — kaj do ŝanĝon de la konstitucia strukturo heredita de la Dayton-interkonsento — por intertrakti la eŭropigon de la okcidenta Balkanio (vd “De la Juĝoslavia federacio al la eŭropaj protektoratoj”. Sed ne okazos plifortigo sen travidebleco pri la pasinteco, kaj, eĉ pli, sen ekonomia politiko celanta koheremon kaj protekton de ĉiuj enloĝantoj. Nek unu nek la alia estas sur la tagordo.
Catherine SAMARY.
OFTE PREZENTATAJ kiel la plej bona el la politikaj sistemoj, la demokratio estis longtempe rara formo de regado. Ĉar neniu reĝimo respondas totale al la demokratia idealo kiu kondiĉus totalan honestecon de la potenculoj al la malfortuloj kaj vere radikalan kondamnon de ĉia misuzo de potenco. Kaj ĉar necesas respekti kvin nemalhaveblajn kriteriojn: liberajn elektojn; ekziston de organizita kaj libera politika opozicio; realan rajton je politika alternativo; ekziston de jura sistemo sendependa de la politika potenco; kaj ekziston de liberaj komunikiloj. Eĉ tiel, iuj demokratiaj ŝtatoj, kiel Francio aŭ Britio, neis longtempe al la virinoj la voĉdonrajton, kaj estis cetere koloniaj potencoj kiuj ofendmokis la rajtojn de la koloniigitoj.
Malgraŭ tiaj mankoj, tiu regmetodo havis la tendencon universaliĝi. Sub forta impulso, unue, de la usona prezidanto Woodrow Wilson (1856-1924). Sed precipe post la fino de la malvarma milito kaj la malapero de Sovetio. Oni anoncis tiam la “finon de la historio” kun la preteksto ke nenio kontraŭstaris al tio ke ĉiuj regnoj de la mondo iun tagon atingos la du celojn de la “plej supera feliĉo”: merkatekonomion kaj reprezentan demokration. Celojn kiuj fariĝis netuŝeblaj dogmoj.
Nome de tiuj dogmoj, s-ro George W. Bush opiniis pravigebla, en Irako, uzi la forton. Kaj, en la sekretaj malliberejoj starigitaj eksterlande, permesis al siaj armitaj fortoj praktiki la torturon. Aŭ submeti al nehomaj traktadoj, en la punkoncentrejo de Gŭantanamo, malliberulojn ekster la leĝa kadro, kiel ĵus denuncis raporto de la Komisiono pri Homrajtoj de la UN, same kiel rezolucio de la eŭropa parlamento.
Malgraŭ tiel gravaj leĝdeliktoj, Usono ne hezitas pretendi esti la planeda instanco de demokratia validigo. Vaŝingtono ekkutimis senvalorigi siajn kontraŭulojn kvalifikante ilin sisteme kiel “nedemokratiaj”, eĉ “friponŝtatoj” aŭ “bastionoj de tiraneco”. Sola kondiĉo por eskapi tiun markon de fieco: organizi “liberajn elektojn”.
Sed eĉ en tiu kazo, ĉio dependas de la rezultoj. Kiel montras la kazo de Venezuelo, kie, ekde 1998, la prezidanto Hugo Chávez estis plurfoje elektita en demokratiaj kondiĉoj garantiitaj de internaciaj observantoj. Ne gravas. Vaŝingtono daŭre akuzas s-ron Chávez esti “danĝero por la demokratio”; kaj iris ĝis instigi ŝtatrenverson en aprilo 2002 kontraŭ la venezuela prezidanto, kiu submetas sin denove al la verdikto de la urnoj venontan decembron...
Tri pliaj ekzemploj — en Irano, en Palestino kaj en Haitio — montras ke jam ne sufiĉas esti demokratie elektita. En Irano, ĉiu trovis la elektojn de junio 2005 bonegaj: amasa partopreno de la elektantoj, plureco kaj diverseco de la kandidatoj (en la kadro de la oficiala islamismo), kaj ĉefe brila kampanjo de s-ro Ali-Akbar Hachemi Rafsandjani, favorato de la okcidentanoj kaj supozita venkonto. Neniu tiam elvokis la “atom-danĝeron”. Ĉio brutale ŝanĝiĝis post la venko de s-ro Mahmud Ahmadinejad (kies deklaroj pri Israelo estas neakcepteblaj). Kaj oni spertas nun diabligon de Irano.
Kvankam Teherano estas subskribinto de la traktato pri atoma nedisvastigo kaj neas voli la bombon, ĉu la franca ministro pri eksteraj aferoj ne ĵus akuzis Iranon pri “kaŝa milita atomprogramo”?* Kaj, jam forgesante la ĵusajn elektojn, ĉu s-rino Condoleezza Rice, usona ŝtatsekretario, ne postulas nun 75 milionojn da dolaroj ĉe la Kongreso por financi en Irano la “promocion de la demokratio”?
SAMA SITUACIO, aŭ preskaŭ, en Palestino*) kie Usono kaj la Eŭropa Unio, post esti postulintaj “vere demokratiajn elektojn” prigardataj de miriado da eksterlandaj observantoj, rifuzas nun la rezulton, sub la preteksto ke la venkinto, la islam-naciisma movado Hamas (farinto pasintece abomenindajn atencojn kontraŭ israelaj civiluloj), ne plaĉas.
Fine, en Haitio, oni vidis, okaze de la prezidant-elektoj de la 7-a de februaro 2006, kiel, komence, ĉio estis farita por malhelpi la venkon de René Préval — fine elektita — kiun la “internacia komunumo” volis ĉiapreze eviti, pro liaj ligoj kun la prezidinto Jean-Bertrand Aristide, siavice demokratie elektita kaj renversita en 2004.
“La demokratio, diris Winston Churchill, estas la plej malbona el la reĝimoj, escepte de ĉiuj aliaj”. Kio ŝajnas hodiaŭ ĉefe ĝeni, tio estas ke ne eblas antaŭe determini la rezulton de elektoj. Kiam iuj ŝatus povi starigi demokratiojn laŭmezure. Kun garantiita rezulto.
Ignacio RAMONET.
“La ideo estas meti la palestinanojn al dieto, sed ne malsatmortigi ilin.” Tiel s-ro Dov Weinglass, konsilisto de la israela ĉefministro resumis la strategion de sia lando post la venko de Hamas. Por esti uzintaj siajn demokratiajn rajtojn, la palestinanoj estas do punotaj. Usono kaj la Eŭropa Unio aliĝis al tiu malmorala logiko, kiu povas nur gravigi la jam dramecan situacion de la loĝantaroj de Cisjordanio kaj de Gazao. La duobla lingvaĵo de la okcidentanoj vekas indignitan rifuzon en la islamaj landoj, helpas la rezistadojn kontraŭ la eksterlandaj intervenoj, sed helpas ankaŭ nutri ĉiujn kliŝojn pri la neevitebla “kolizio de la civilizoj”.
ESTAS STRANGE KE la politikaj observantoj de la tuta mondo estis surprizitaj de la enorma sukceso de la Hamas en Palestino ĉe la leĝdonaj elektoj de januaro 2006. Tamen, kun iomete da prudento, oni povintus tre bone priskribi la estiĝon de tiu evento kiel kronikon de anoncita venko. Efektive, kio okazas en la palestinaj teritorioj daŭre okupataj de Israelo ekde 1967 estas absoluta skandalo el vidpunkto de la internacia juro kaj de la principoj de humaneco.
Dum la loĝantoj de Orienta Timoro atingis sian sendependecon de Indonezio, Bosnio kaj Kosovo estis celo de ampleksaj internaciaj agoj por protekti la koncernatajn loĝantarojn kaj doni al ili aŭtonomecon kiel antaŭŝtupon al sendependeco, la palestinanoj daŭre spertas ke tio kio restis de ilia teritorio estas, jaron post jaro, iom post iom akirita de la etendo de la loĝigaj kolonioj en Cisjordanio kaj, pli freŝdate, de la kontraŭleĝa konstruado de la murego destinita krei enorman kolektivan malliberejon por la loĝantoj de tiu teritorio.* En Gazao pompe evakuita de la israela armeo kaj de proksimume ok mil kolonianoj, la sekureco restas daŭre netrovebla: la israelaj aer-atakoj aŭ bombadoj daŭre viktimigas ĉiutage civilulojn.
Jam neniu kuraĝas invoki la pac-proceson malfermitan en Madrido en oktobro 1991 aŭ la interkonsentojn de Oslo de 1993 inter la Organizo de Liberigo de Palestino (OLP) kaj la ŝtato Israelo. Sed la sama impertinento daŭre kredigas ke ekzistas “pac-proceso”, konkretigita de la usona “irletero”, adoptita de la Eŭropa Unio, la Unuiĝintaj Nacioj kaj Rusio, dum temas ja pri velkaj kaj forgesita folio. Estis aparte ŝoke aŭdi la komentistojn denunci la venkon de la movado Hamas ĉe la elektoj ĉar ĝi povus haltigi pacproceson kiu surloke ne ekzistas.
Ĉu la Hamas ne povis facilege gajni tiuj elektojn? Jam longtempe la Palestina Aŭtoritato, gvidata ĉefe de la Fatah, precipa historia komponanto de la OLP, vane rezignis ĉiujn siajn atutojn kaj faris ĉiujn eblajn cedojn al la ŝtato Israelo kaj al la internacia komunumo kiu subtenas ĝin: agnosko de la ŝtato Israelo — sen reciproka agnosko de la rajto de la palestinanoj je ilia ŝtato-, kadukiĝinta Ĉarto, rezigno pri armita rezistado kontraŭ la okupanto, fakta akcepto de la koloniigo kaj de ties etendado.
La rekomenco de la intifado en septembro 2000, rezulto de la sakstrato en kiun la OLP estis falinta fronte al la rigideco de Israelo, sekvigis la reokupadon de la plej granda parto de Cisjordanio kaj de Gazao fare de la israela armeo, la detruon de la plej multaj infrastrukturoj de la Palestina Aŭtoritato financataj precipe de la Eŭropa Unio, kiel la dramecan falon de la vivnivelo, la instalon de sennombraj armeaj bariloj kiuj pli kaj pli malfaciligis la moviĝon de la palestinanoj interne de la parto de la teritorio kiu restis al ili.
Forlasite, la palestinanoj spertis tiam duoblan evoluon: unuflanke la burokrateco de la OLP dronis en senefikeco kaj korupto kiujn ĉiuj okcidentaj registaroj denuncis kaj kies tutan respondecon ili sentigis al ĝia ĉefo, Yasser Arafat, kvazaŭ metita en politikan kaj ofte korpan kvarantenon en sia ĉefstabo de Ramallah; aliflanke la Hamas, kiu daŭrigis la armitan batalon ĝis en la koron de la israelaj urboj per memmortigaj atencoj, estis celo de israela politiko de supermezuraj reprezalioj kiuj kaŭzis multajn viktimojn ĉe la civila loĝantaro, aparte en Gazao.
YASSER ARAFAT, poste s-ro Mahmud Abbas (Abu Mazen) kiu elektiĝis post lia forpaso kiel prezidanto de la Palestina Aŭtoritato, estas konstante premataj de Israelo, Usono, la Eŭropa Unio obeigi la Hamas-on, eĉ perforte. La tensioj inter la Fatah kaj la Hamas ofte akriĝas, aktivuloj estas enkarcerigitaj de la Aŭtoritato, sed la palestinanoj sciis ĝis nun eviti mortigan internan militon kiun deziras Israelo por ĉesigi ĉian formon de armita rezistado.
La Hamas, kies enradikiĝon la ŝtato Israelo faciligis en la 1980-aj jaroj por ke ĝi kontraŭpezu la laikajn movadojn de la palestina rezistado, akiris dum la jaroj lokan sperton, samtempe militan kaj socian. La fiasko de la interkonsentoj de Oslo kaj de la kompromis-politiko farata de la OLP, sen realaj kontraŭpartoj pri aliro al sendependeco kaj ĉesigo de la israela loĝiga koloniigado, faciligis al ĝi la taskon. Dotita de financaj rimedoj kiujn ĝi metis en la servon de sociala helpo kaj de la armita batalo kontraŭ la okupanto, la Hamas vidis sian popularecon ampleksiĝi en la mezuro en kiu la politiko kaj la sinteno de la maljunaj eluzitaj gvidantoj de la OLP rezultigis ankoraŭ pli da mizero kaj da subpremo.*
Krome, la venko de la armita rezistado de la libana Hezbollah super la israela armeo — kiu retiriĝis el la sudo de Libano sen kontraŭparto en majo 2000, post dudek-du jaroj da okupado — ankaŭ nur komfortigis la Hamas-on kaj larĝajn tavolojn de la palestina kaj araba opinio en la ideo ke la armita batalo estas la sole efika rimedo por cedigi la israelan okupadon.
La israelaj gvidantoj kaj ilia subteno en la okcidenta mondo tamen povintus facile kompreni ke loĝantaro enfermita en tia subprema situacio, anstataŭ respondecigi la Hamas pri la sangaj israelaj reprezalioj, male sentos la plej grandan admiron por tiu organizo kaj donos multforman subtenon al ĝi. Surprizitaj de tiu venko estis nur la naivuloj de la tuta mondo, kaptitoj de la vanta antiterorista retoriko kiu invadis la mondon de la komunikiloj kaj de la okcidentaj internaciaj decidantoj. Tiu vualigas la realojn de la tereno kiel la suferojn kiujn ili kaŭzas — kaj kiujn priskribi kaj publikigi estas malbonguste kaj sekvigas akuzojn pri simpatio por la teroristoj.
En la sudo de Libano, okupita de Israelo seninterrompe de 1978 ĝis 2000, la scenaro estis la sama, eĉ pli karikatura. La loka milico mobilizita de Israelo por helpi ĝin en siaj bataloj estis ofte prezentata de la okcidentaj komunikiloj kiel defendanto de la sendependeco de Libano kontraŭ la “teroristoj” unue palestinaj poste libanaj de la Hezbollah. Tiu estis enskribita sur la listo de terorismaj organizoj de la usona registaro. Komence de septembro 2004, la energia rezolucio de la Sekurec-konsilio (1559) postulis ĝian malarmigon kaj la ĉeeston de la malgranda kaj subekipita libana armeo ĉe la landlimo kun Israelo. Dum, post sia ne vere totala retiriĝo el la sudo de Libano, Israelo daŭre lezas preskaŭ ĉiutage la aeran, maran kaj kelkfoje teran spacon de Libano, tenas en siaj malliberejoj multajn iamajn libanajn rezistulojn kaj malhelpas la registaron de Bejruto ekspluati siajn akvoresursojn en la sudo, Usono kaj la Unuiĝintaj Nacioj konsideras la Hezbollah-on fonto de malstabiligo de Libano kaj minaco por la sekureco de Israelo.* Ĝi cetere estas ofte akuzita helpi la Hamas-on. Kiel en Palestino, la internacia komunumo starigis por Libano doktrinon kiu neniel konsideras la lokajn realaĵojn kaj kiu altigas la tensiojn.
Antaŭ kelkaj monatoj, en junio 2005, la internacia komunumo ankaŭ falis el la nuboj, kiam la irananoj elektis, per granda plimulto, la “ekstremiston” Mahmud Ahmadinejad, kiu venkis super sia rivalo, la prezidinto Haĉemi Rafsandjani, simbolo de korupto plaganta la landon, sed konsiderata kiel “moderulo” en la internaciaj aferoj. Ankaŭ tie, la blindeco totalas. Sub la prezidanteco de s-ro Mohamed Ĥatami, konvinkita partizano de la dialogo de la civilizacioj, la usona politiko ne nur daŭre izolis Teheranon, politike kaj ekonomie, sed ankaŭ enmetis ĝin en la “akson de la malbono” kun Irako kaj Nord-Koreio. Dum tiu ŝajnas esti malaperinta el la usonaj kaj eŭropaj zorgoj, Irano restis pli ol iam en la celilo. Uzante la incitajn — kaj kondamnindajn — deklarojn de la nova prezidanto, Vaŝingtono altigas la internacian premon sur tiu lando por ke ĝi forlasu ĉian intencon disvolvi ian ajn formon de atomteĥnologio.
Samtempe, favore al la rezolucio de la Unuiĝintaj Nacioj pri Libano, post la sensacia kaj malstabiliga murdo al la libana ĉefministro Rafik Hariri, Usono kaj Francio faris intensan uzon de la situacio kreitan en Libano por premi samtempe sur Sirio kaj Irano, ĉar la Hezbollah jam ne estis konsiderata kiel etendaĵo de tiu nova “rifuzo-fronto” kontraŭ la okcidenta politiko en la regiono. La nun permanenta denuncado de Irano kaj de la libana Hezbollah, sed ankaŭ la tenajlo kiu fermiĝas ĉirkaŭ la siria reĝimo, favore al la malstabiligo de Libano, povas nur nutri la kontraŭokcidentan retorikon en la araba kaj islama mondo kaj efiki favore al la “politika islamo” ĉu modera aŭ radikala kaj ĝihadisma.
Por kompletigi tiun teruran bildon, ne eblas alie ol elvoki ankaŭ la sennombrajn paroladojn de s-ro George W. Bush kiu, pretekstante la sensacian evoluon de la terorismo lanĉitan en Irako de la usona invado, sed ankaŭ la atencojn de la 11-a de septembro 2001 kaj tiujn de Madrido kaj Londono, konfesitajn de islamismaj grupoj, denuncas la provon de s-ro Usama Ben Laden restarigi islaman kalifejon celantan submeti la civilizitan mondon.*
La ĝenerala sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj, siavice, prezentis en septembro 2005 bazan dokumenton por la reformo de la organizo kiun li gvidas kaj en kiu li taksas ke unu sola milita kaj politika danĝero minacas la homaron: tiu de la “transnacia terorismo” kiu provas alproprigi al si amasdetruajn armilojn. Tio signifas evidente akcepti sen la plej eta restrikto aŭ nuanco la usonan doktrinon kiu faras la terorismon, kompreneble “islaman”, la malamiko de la homaro.
La adeptoj de la teorio de milito de la civilizacioj povas nur froti al si la manojn. La grandaj internaciaj politikaj deciduloj ne nur adoptis tiun ideologion, sed kontribuas al okazigo de ĝia sinistra antaŭdiro. La civilizita mondo, do “jud-kristana” laŭ la nove moda terminologio, troviĝas fronte al “islama” hidro kiu povas ĝui timindajn aliancanojn, ĉinajn aŭ rusajn, kaj kiu uzas plej perversajn rimedojn, la terorismon kaj, morgaŭ, sen ajna dubo, la amasdetruajn armilojn kiujn la “friponŝtatoj” povus liveri al ili.
La diversaj ĝihadismaj movadoj, siaflanke, — estiĝintaj kaj helpataj en sia evoluo dum la periodo de la malvarma milito kiam ili estis uzataj kiel kanonbuĉaĵo kontraŭ la soveta armeo en Afganio kaj en diversaj aliaj punktoj de la globo poste (ĉefe Balkanio kaj Kaŭkazio) — neniam revis havi tioman reklamon fare de la prezidanto de la plej granda mondpotenco kaj de la Unuiĝintaj Nacioj. Ankaŭ por ili, kiuj vidas en la Okcidento mondon de barbareco kaj maljusteco kontraŭ la islamo kaj la islamanoj, ĉio ŝajnas esti bela. La usona armeo kaj la okcidentaj kontingentoj kiuj apogas ĝin enkaĉiĝas en Afganio kaj en Irako, kiuj transformiĝis en idealan batalkampon inter la “judkristanaj fortoj de la malbono” kiuj agresas la islaman mondon kaj la “islamaj fortoj de la bono” kiuj defendas la integrecon de la islamaj socioj kontraŭ al la eksteraj agresoj.
La permanenta maljusto kiun la palestinanoj daŭre spertas kaj la ĝenerala malaprobo kaj timo vekita de la venko de la Hamas en Palestino, sen paroli pri la minacoj malsatmortigi la palestinan popolon per israela blokado, estas evidente plia objektiva fenomeno kiu efikas favore al ilia logiko, sen paroli pri la eksterteritoria malliberejo de Gŭantanamo aŭ pri la skandalaj turmentoj suferataj de la irakaj kaptitoj en Abu Ghraib fare de la usona armeo.
Oni do ankaŭ jam ne miru ke la egiptaj parlament-elektoj en novembro kaj decembro 2005 sekvigis la elekton de 80 membroj de la partio de la Islamaj Fratoj, kio bone konfirmas la novan islamisman kreskadon en la araba mondo. Se morgaŭ estus liberaj elektoj en Sirio, kio okazus? Ĉu la irakaj elektoj, spite al la usona okupado aŭ pro ĝi, ne finatingis la marĝenigon de la liberalaj aŭ laikaj elementoj profite al religiaj konservativuloj, sunaismaj kaj ŝijaismaj?
Ĝuste en tiun nespireblan atmosferon venis la afero de la stultaj danaj karikaturoj nigrigantaj la profeton Mohamedo kaj imputantaj al li la teroristajn agojn. La vigleco de la manifestacioj en la tuta islama mondo rezultas de la altiĝo de frustracio kaj de la sento de maljusteco. Ĉar ili ne povas liberigi Palestinon aŭ la sirian Golanon kaj ĉar ili ne havas la povon malpremigi la pinĉilon de la okcidenta dominado sur la araba kaj islama mondo (Irako, Afganio, Irano, Palestino ĉekape), la amasoj kiuj manifestacias sian koleron atakas la diplomatajn reprezentantojn de la landoj kie cirkulis la provokaj karitaturoj.
Tiu islamisma kresko esprimas ĉie naciismajn sentojn kiuj jam delonge forestis el la laika lingvaĵo de la jaroj de malkoloniigo kaj de la aktiva triamondismo, lingvaĵo kiu cetere kolapsis en la tuta mondo dum la lastaj tridek jaroj. Ĉu ĝi nun kreskos kiel torento kiun jam neniu povas haltigi? Ĝuste tion timas la tre laika granda palestina poeto, Mahmud Darviĉ, kaj kiun li esprimas vigle en ĵusa interparolado kun la taggazeto Le Monde: “Se okazus liberaj elektoj en la araba-islama mondo, la islamistoj venkus ĉie, jen tiel simple statas la afero! Tio estas mondo kiu vivas profunde en la sento de maljusto, pri kiu ĝi kulpigas la Okcidenton. Kaj tiu respondas per formo de imperia “integrismo” kiu fortigas la senton de maljusto.”
Ĉu ni staras antaŭ gravaj ŝanĝoj, ĉar la nuna eksplodema situacio ne povas daŭri sen ke iu evento pli grava ol alia fajrigas la pulvon? Jen la saĝa demando kiun oni povas starigi al si, aparte antaŭ la aŭtismo de la okcidentaj gvidantoj unuflanke kaj la vanteco de la arabaj gvidantoj aliflanke.
ĈU EFEKTIVE eblas ke la okcidenta mondo daŭre ignoros la kruelecon de la realaĵoj surloke en Proksim-Oriento kaj ilian absurdecon? Ke la palestinanoj plu estos viktimoj de la okupacio, de la konstruado de separ-muro kaj de la etendado de loĝigaj kolonioj en Cisjordanio, 38 jarojn post la israela-araba milito de 1967? Ke demokratia potenco, Usono, invadas du suverenajn landojn sub preteksto de reprezalioj al — ja abomena — perfortaĵo farita en ĝia teritorio? Ke unusola koncepta kategorio, la “terorismo”, grupigas en la okuloj de la okcidenta mondo kaj de la Unuiĝintaj Nacioj movadojn kaj perfortajn agojn tiel diversajn kiel la rezistadon al okupado, la atencojn de Novjorko, Madrido kaj Londono kaj la dekojn da atencoj kiuj okazis preskaŭ seninterrompe ekde 1995 en la islamaj landoj (Egiptio, Jordanio, Maroko, Jemeno, Saud-Arabio, Indonezio, Pakistano)?
Ĉu penseblas ke [kontraŭ terorismo agu] ne la klasikaj policaj metodoj, uzataj sukcese por venki la terorismon kiu plagis la industrilandojn mem antaŭ tridek jaroj (italaj Ruĝaj Brigadoj, germana Bader-bando, franca Rekta Ago, japana Ruĝa Armeo), sed armeoj kiuj dismetiĝas sur la kvar kontinentoj favorante la multiĝon de junaj kandidatoj al perforta ago kaj al “martiro” kontraŭ la kontraŭleĝaj okupantoj kaj, krome, “nekredantoj”? Ke la posedo de amasdetruaj armiloj estas permesita al la okcidentaj landoj, al Israelo, al Barato kaj eĉ Pakistano alianca kun Usono, kaj, fine, al Nord-Koreio, sed ke ĉiufoje, kiam araba aŭ islama lando iomete proksimiĝas eĉ defore al tia kapablo, tio kaŭzas neelteneblajn tensiojn?
Ĝis kiam estos konsiderate malbongusta la pensado pri la maniero en kiu fariĝas la geopolitika grundo kiu produktas la multiĝon de junaj ĝihadistoj? Aŭ montri sian kompaton kaj sian indignon pri la sorto de la palestinanoj sendepende de la antiterorismaj argumentoj invokataj de la ŝtato Israelo, Usono kaj Eŭropa Unio pli kaj pli viciĝanta laŭ la registaroj de tiuj du landoj? Ankaŭ la arabaj registaroj havas grandan parton da respondeco pri la nuna stato de la aferoj. Ili arogante ignoras la sentojn de sia publika opinio kaj cedas al ĉiaj deziroj de Usono, sen iam ajn ricevi la plej etan kontraŭparton pri justa solvo de la palestina demando aŭ pri malarmado. La maniero en kiu la usona registaro enmiksiĝas en la internajn aferojn de la landoj de la regiono kaj kondutas arogante, sen ajna reago de la arabaj diplomatoj, konsistigas plian atencon al la digno de popoloj kiuj konsideras sin ofendmokataj en sia honoro ekde la tempo de la eŭropa koloniigo kaj, nun, ofendmokataj en sia religio per la karikatur-afero. Por la stabileco de la regiono estus multe pli bone se la plej obeemaj arabaj registaroj rezistus al la usonaj premoj. Ili estus tiam pli bone respektataj de sia propra loĝantaro kaj la elektoj povus tiam esti liberaj sen ke nepre la movadoj afiŝantaj la islamon gajnos ĉion.
La usona kaj israela politiko ŝajnas kalkuli kun la laciĝo de la araba opinio kaj kun la divido inter tiuj kiuj volas daŭrigi la rezistadon al tiuj du landoj kaj tiuj kiuj, pro diversaj kialoj, volus akceli kompletan submetiĝon esperante atingi, fine, la pacon en la regiono, kio supoze sekvigus la falon de la diktatorecoj kaj la aperon de la juro-ŝtato kaj de ekonomia prospero. Tiu diseco en la araba opinio konsiderinde graviĝas ekde la invado al Irako kaj la rezolucio 1559 de la Sekurec-konsilio de septembro 2004 kiu alvokas al senarmigo de la Hezbollah kaj de la palestinaj tendaroj en Libano. Libano estas, denove en sia malfeliĉa historio, la reson-kesto kaj la bufrospaco de tiuj kontraŭdiroj de la araba mondo kiun gravigas la geopolitiko de la regiono. En realo, la regiono spertas revenon de “malvarma milito”, sed sen la soveta partnero malaperinta de la scenejo.
Efektive, klaras ke “rifuzo-fronto” daŭre ekzistas en Proksim-Oriento, kies gravitocentro estas la akso Teherano-Damasko kaj kiu entenas la diversajn politikajn movadojn kiuj konfesas la islamon en ties kalejdoskopa kaj ideologia varieco. La afero de la danaj karikaturoj faciligas la fortiĝon de tiu tendaro, ĉar ĝi unuigas ŝijaismajn kaj sunaismajn movadojn en la saman rifuzon de la okcidentaj politikoj pri la regiono. Fakte, la islamaj movadoj lerte polusigas, per religia diskurso, la naciisman postuladon, en Irano kaj en la araba mondo, kiun evitis jam longtempe la plej multaj laikaj intelektuloj, reage al la malsukceso de la naserismo kaj de diversaj arabaj naciismaj movadoj, kiel la Baas, kaj al ilia nekapablo kontentigi la naciismajn movadojn.
En tiu nova malvarma milito, Usono kaj la Eŭropa Unio klopodas ĉiapreze fortigi la tendaron nomatan “demokratian”, tiujn kiuj apogas la projektojn de politika reformo en la araba kaj islama mondo, la finon de rezistado al la novaj realaĵoj de la tutmondiĝo kaj de la usona hiperpotenco, kaj la prioritatan batalon kontraŭ la terorismo sen distingo inter rezistado al eksterlandaj okupadoj kaj perfortaj malstabiligaj agoj celantaj la okcidentajn kaj arabajn aŭ islamajn ĉefurbojn.
Kolokvoj, seminarioj, kongresoj multiĝas kaj sekvas unu la alian monotone kaj ripetece pri la politikaj reformoj, pri travideblo kaj regado, kelkfoje aŭspiciataj de la arabaj registaroj kiuj tiel montras sian bonan volon.* Ili celas mobilizi la araban inteligentularon favore al paco kaj demokratio kaj premi sur la arabajn registarojn. Tamen, la limoj de tiuj agadoj aperis en kruela lumo ĉe la iranaj, egiptaj kaj palestinaj elektoj. En realo, tiu okcidenta politiko estas tre konforma kopio de la politiko de la eŭropaj potenc-ŝtatoj en la 19-a jarcento kiu, sub preteksto de la modernigo kaj demokratiigo de la Otomana Imperio kaj de la persa monarĥio, servis ankaŭ kiel preteksto por la koloniaj ambicioj kaj dispecigo de la teritorioj de tiuj du entoj en plena kadukiĝo.
La balkana kaldrono, ardigata de la koloniaj ambicioj de la eŭropaj potencoŝtatoj de la 19-a jarcento, liveris la sparkon de la unua mondmilito, kiu sekvigis la duan. Hodiaŭ ni alfrontas la pli kaj pli fortan danĝeron vidi la proksim-orientan kaldronon kaj la surprizan etendiĝon de la ideologio de neeviteblo de militoj de civilizacioj (komprenu: de religio), fariĝinta vere akra ideologio de la komenco de tiu ĉi jarcento, siavice rezervi por ni dolorajn surprizojn.
Georges CORM.
ONI NOMAS ILIN malriĉuloj, forlasitoj, mizeraj senhavuloj. Sed kiuj ili estas? De kio ili vivas? Kiel ili vivas? Pierre Pierrard, iama profesoro pri nuntempa historio ĉe la Katolika Instituto de Parizo, laŭspuras ilian historion* ekde la Franca Revolucio ĝis nun. De la paŭperismo ĝis la socia malsekureco, li aŭskultas la ekzistadojn de tiuj kiuj restas senigitaj je digna vivo, serĉas ties kaŭzojn (foresto de laboro, tro malalta salajro, diskriminacio, vivosortoj) kaj omaĝas tiujn kiuj suferas per sia korpo akran kaj malsekuran ekzistadon. “Vagabondo”, “tria stato”, “proleto”, “senlaborulo”, la aŭtoro prezentas laŭvice la diversajn kondiĉojn de la malriĉa individuo kaj studas la evoluon de liaj rilatoj kun socio kiu hezitas inter karitato kaj subpremo, helpo kaj kulpigo. Tiu libro, kiel realisma bildo, memorigas ankaŭ la grandajn popolajn ribelojn, la (relativajn) atingojn kaj (modestajn) progresojn. Ĉar Pierre Pierrard insistas ĉefe sur la historia daŭro de la indiferento — se ne temas pri timo — kaj de la “kolektiva egoismo”.
Tiu indiferento, tiu kolektiva ĝeno, sentata rilate al la plej senprovizaj, troviĝas ankaŭ en la centro de la verko de ok membroj de la kolektivo Les Morts de la Rue*. Detale pritraktante la interligitan “radaron” de malhumanigo, la aŭtoroj volas raporti pri la morto de la senhejmuloj sur trotuaro, en hospitalo, en senrajte okupata loĝejo, en “gastigadejo”, ktp. Sen paroli pri tiuj kiuj mortas perforte (epilepsi-krizo, renversita de aŭtomobilo, memmortigita, murdita, ktp.). Aŭ inverse, tiuj kiuj mortadas malrapide (elĉerpiĝo, alkoholismo, spirproblemoj, aidoso, kancero, gangreno, diabeto, ktp.). En Francio oni mortas ankoraŭ pro malriĉeco: 485 homoj, sole en Parizo, inter 1998 kaj 2004, laŭ la kolektivo. “La strato mortigas”, somere kiel vintre.
Surbaze de tiu konstato, la aŭtoro denuncas la antaŭtempecon de tiuj mortoj. Kvazaŭ la morto de la malriĉuloj volus forgesiĝi, malkonsekriĝi. Ĉar la senhejmuloj finas sian vivon, plejparte, en komuna tombofoso, sen funebra ceremonio, senaĝe, sen identeco. Tiel, la vagabondo, elsociiĝinta ĝismorte, ne lasas spuron. Nu, se li mortas sola, li mortas en la sola spaco kiu restas al li, la publika spaco, do videble. La libro denuncas ĝuste tiun volon forigi tiun korpon kiu ĝenas niajn perceptojn: “Se oni tro insistas pri ilia deziro malaperi aŭ pri ilia memdetruemo, oni riskas ankaŭ forgesi ke ĝuste la socio ŝatus ke ili malaperu kaj ke ĝi subtenas tion en mil manieroj, kompreneble sen voli tion.”
Aline CHAMBRAS.
KURAĜA EŬROPA NACIETO kiu defendas la esprim-liberecon; akceptema kaj tolerema popolo surprizita de barbarismo; reĝimo konsternita de perforta entrudiĝo de la religio en la politikan sferon: tiom da kliŝoj pri Danlando kiuj karakterizis la polemikojn de la lastaj semajnoj pri la karikaturoj de la profeto Mohamedo.
Necesas tamen forgrati la lakon por malkovri bildon tute alian ol tiujn naivajn. Ne nur estas la eklezio ne separita de la ŝtato, sed ekzistas ŝtat-religio, la luterana protestantismo, la pastroj estas ŝtatoficistoj, la lecionoj pri kristanismo estas devigaj en la lernejoj, ktp.*
La toleremo estas serioze difektita en lando kie la centra-dekstra plimulto regas danke al la apogo de ekstrem-dekstra organizo, la Partio de la Dana Popolo, kiu tute ne postrestas la francan Nacian Fronton. Kiel rimarkigas la ĵurnalisto Martin Burcharth, “Ni, la danoj, fariĝis pli kaj pli ksenofobaj. La publikigo de la karikaturoj havas malmulte por fari kun la volo aperigi debaton pri memcenzuro kaj esprim-libereco. Ĝi estas komprenebla nur en la klimato de esenca malamikeco kontraŭ ĉio islama ĉe ni.”*
Fine la taggazeto Jyllands-Posten, kiu aperigis la karikaturojn pri Mohamedo*, rifuzis, antaŭ kelkaj jaroj, publikigi karikaturon kiu montris la Kriston, kun la pikiloj de sia krono transformitaj en bomboj, atakante la klinikojn kiuj praktikas la memdecidan ĉesigon de gravedeco.
La gazetara libereco meritas defendon. Estas ne allaseble ataki konsulejojn aŭ ambasadejojn, eĉ malpli bruligi ilin. Jes, la komunikiloj devas defii la tabuojn, eĉ se oni pli kuraĝas kontesti la tabuojn de sia propra socio ol tiujn de la aliaj. Oni atendas do en Francio la karikaturojn — kaj la artikolojn — pri la mastroj de la gazetaro kiel Dassault, Bouygues aŭ Lagardère...
Alain GRESH.
SEN TRUMPETADO, LA NANOTEĤNOLOGIOJ — TUTAĴO DE TEĤNIKOJ KIUJ PRILABORAS LA MATERION ATOMOPE — ENIRIS NIAN ĈIUTAGAN VIVON. ILI JAM EKIPAS DVD-LEGILOJN, AŬTOMOBILOJN KTP. ĈU NOVA TEĤNOLOGIA VEZIKO? KVANKAM MILIARDOJ DA DOLAROJ INVESTIĜIS EN ĜIN, ONI ANKORAŬ NE SCIAS MULTON PRI ILIA EFIKO SUR LA SANO NEK, PLI ĜENERALE, PRI LA ETIKAJ RISKOJ KIUJ ĈIRKAŬAS TIUJN ESPLOROJN
KVAZAŬ MAGIA PASVORTO, la prefikso “nano”* estas laŭmoda — sen ke oni scias precize la limojn de ĝia signifo. Ĉu ĝi signas ĉian esploradon kaj manipuladon en la nanometra skalo (miliardono de metro)? Ĉu vastan operacion de vendologio por renomi, sub la mistera flago de la “limoj de la senfine eta”, la fizika ĥemio de la materialoj? Aŭ ĉu federiga projekto kiu kunligas la teĥnologiajn sciencojn pri materio, pri la vivo, pri informado? Tamen, la nanomaterialoj ekzistas, inter ni, jam sur la merkato, en formo de karbaj nanotuboj, de nanolaseroj en la DVD-legiloj, de nanocimoj por biologia diagnozo... Oni planas “molekul-fabrikojn” kun bendtransportiloj, artikitaj brakoj, rultapiŝoj centmiloble pli etaj ol la diametro de haro. Observi la materion, kaj prilabori ĝin je atoma skalo, estas fascina horizonto de promesplenaj novigadoj. La revo estas ja “refari kion faris la vivo, sed niamaniere”, laŭ la vortoj de la nobelpremiito pri ĥemio Jean-Marie Lehn. Iuj afiŝas eĉ la ideon ke la teĥniko devas anstataŭi la darvinan evoluon por ekregi la sorton de la homaro... Sed la entuziasmo nuanciĝas per angoro se iuj sciencaj viziuloj kiel Eric Drexler timas la plej malbonan: la perdo de la homa regado super la nanorobotoj kapablaj reproduktiĝi kaj forvori la spacon.
Kial tia furoro? Ĉar la ideo manipuli atomojn, la konsistigajn elementojn de la materio, fariĝis realo. La tunel-mikroskopo*, realigita en 1982, ebligis samtempe tiun detalan rigardon en la atom-universon kaj la “liliputan inĝenier-arton”, kiu laŭplaĉe delokas atomojn. La perspektivoj de “molekula manufakturo”, skizitaj de Eric Drexler en Engines of creation* jam malfermiĝis. Oni komencas fabriki molekulajn ĉaretojn, polvsuĉilojn, aŭtojn, unuatoman transistoron, kvantuman komputilon, ktp.
Ĉirkaŭ tiu “metia koro” gravitas ĉiaj aliaj teĥnologioj kiuj devenas aŭ de la miniaturigo, aŭ, ĉi-foje elirante “desube”, de molekula reorganizo surbaze de senprecedencaj fizikaj-ĥemiaj ecoj. Dum je makroskopia skalo, la kolektiva efiko de milionoj da atomo superregas, oni per izolado de nanoobjektoj, konsistantaj nur el kelkaj atomoj, aperigas apartajn kondutojn: pligrandigo de la interŝanĝ-surfacoj (pli granda reagemo), meĥanika rezisto, optikaj, elektromagnetaj aŭ termikaj funkcioj, kvantuma konduto... Pli ol la ĥemia eco de la materialo, la spaca aranĝo de la atomoj fariĝas determina.
Vide al la nekonateco de la eblaj aperontaj ecoj, iuj antaŭdiras la revolucion, aliaj la kontiunecon. Jam nun, ĉiuj grandaj produkt-sektoroj — elektronika, teksaĵa, medicina, agro-nutraĵa aŭ energia — estas tuŝitaj de tiu teĥnologia tsunamo. La aŭtomobila grupo Mercedes vendas ĉarojn kun brems-fortigiloj aŭ motorpecojn el karbaj nanotuboj, centoble pli rezistaj ol ŝtalo kaj sesoble pli malpezaj; IBM produktas transistorojn centmiloble pli fajnajn ol haro, la esploristoj de la universitato Cornell en Usono aŭ de la Instituto Curie en Francio realigas molekulajn motorojn. La kosmetika industrio fabrikas ankaŭ de kelkaj jaroj nanopartiklojn el zink-oksido por plibonigi la teniĝon de la lip-ŝminko, el titan-oksido por filtri la ultraviolajn radiojn, aŭ el pulvoro de zirkono (zirkoni-oksido) por ungolako.
Por pluraj industri-gigantoj, la produktado je submikrometra* skalo estas la kondiĉo de ilia supervivado. Sony kiel ST Microelectronics (asociita kun Motorola kaj Philips semiconductors international BV) ĵus investis 1,5 miliardojn da eŭroj por fabrikado de duonkonduktantoj de malpli ol 90 nanometroj. En la teksaĵ-sektoro, la projektoj koncernas metaligitajn fibrojn kapablajn reteni energion aŭ integri fotoelektrajn ĉelojn aŭ ricevilojn. La nanomaterialoj povas ankaŭ plibonigi la efikecon de energi-sistemoj, ebligi la stokadon de hidrogeno, aŭ liveri efikajn varm-izolajn materialojn. Pri sano, la nanoglobetoj povas esti novaj “transportiloj” de aktiva materio, kiu liberiĝas en la natura medio per infraruĝa aŭ magnetkampa varmigo. La aplikoj en la kampo de biometrio aŭ de miniaturigitaj nomadaj informad-sistemoj multiĝas, eĉ se ili estas ankoraŭ je mikrometra skalo. La firmao Applied Digital ricevis lastjare la aprobon de la Food and Drug Administration (la usona aŭtoritato pri medikamentoj) por sia “enkorpigita medicina ico”, kiu, subhaŭtigita, elsendas, per la teĥnologio RFID (Radio Frequency Indentification Device), la kompletan medicinan historion de la paciento.
“La nanoindustrio ne estas aperanta industrio, sed gamo da rimedoj por manipuli la materion je skalo de 1 ĝis 100 nanometroj, substrekas la ekonomikistoj Stephen Baker kaj Adam Aston.* Anstataŭ nova fenomeno kiel Interreto, la nanoteĥnologio donas novajn eblecojn por miloj da jam ekzistantaj materialoj [sed kiujn oni povas igi] adaptiĝemaj (“inteligentaj”) kaj hibridaj (duonsilica elektroniko, duonorganika)”. La “nano”-perspektivo devus inkludi ŝanĝojn en la ennovig-manieroj, restrukturiĝon de multaj industri-sektoroj, kiel okazis kun la informadiko, la elektroniko kaj la bioteĥnologioj. La unuaj sukcesoj koncernos la biomaterialojn, la katalizantojn, la diagnozilojn kaj la elektronikon. Diversaj fakoj devos kunfandiĝi, por pli bone agi en la interfaco inter la viva kaj neviva materio, ĉe la vojkruciĝo de ĥemio, elektroniko, genetiko kaj eĉ de la cerbosciencoj.
La investoj ne hezitas veni. En 2005, la monda investo (akademia kaj industria) en nanoteĥnologioj estas taksita je 9 miliardoj da dolaroj de la usona National Nanotechnology Initiative, kun proksimume same alta distribuo inter la landoj de Azio, Eŭropo kaj Nordameriko. Inter 1998 kaj 2003, la publikaj investoj sesobliĝis en Eŭropo, okobliĝis en Usono kaj Japanio. La monda merkato pri tiuj teĥnologioj, kiu prezentis jam 40 miliardojn da dolaroj en 2001, devus atingi 1.000 miliardojn da dolaroj jare en 2010 laŭ la usona National Science Foundation (NSF).*
La trajno de la “nano” do ekveturis. Tamen, oni ankoraŭ nenion scias pri la efiko de tiuj teĥnologioj por la sano.* Kio okazas kiam la karbaj nanotuboj disaj en la aero estas enspiritaj, aŭ kiam partikloj de titanoksido estas aplikitaj sur la haŭto kiel sunŝirmilo? La nanomaterialoj ne estas homogena grupo de substancoj. Iliaj partikloj povas varii laŭ grando, formo, surfaco, ĥemia konsisto, biologia persistemo. Ĉiukaze ili estas ĉiam tre reagemaj. En artikolo titolita “Nanoteĥnologio: ĉu rigardi kien ni plonĝu?” kiu listigas la toksologiajn laborojn pri la nanoobjektoj, la usona toksologo Ernie Hood montras zorgigajn rezultojn*, nome inflamajn reagojn en la pulmteksaĵoj elmetitaj al karbaj nanopartikloj evidentigitajn de la esploristo Günter Oberdörster ĉe la universitato de Rochester (Usono).
JAM NUN APERAS du timoj: unue, la nanopulvoroj — pro sia fajneco — povas disvastiĝi en ĉiujn korpajn spacojn, pulmajn alveolojn, sangon kaj eĉ tra la hemato-encefala barilo kiu protektas la cerbon. La brita toksologo Vyvyan Howard denuncis la problemon demonstrante ke oraj nanopartikoloj povas trairi la placentan barilon kaj do transporti komponantojn de la patrino al la feto. Due, la formo de la nanoprodukto povas esti la kaŭzo de toksaj efikoj. Do, kiel la asbestaj fibroj, la karbaj nanotuboj povus vagadi en la pulmajn alveolojn kaj kaŭzi kancerojn. Kio komplikigas la karakterizadon de eventualaj san-efikoj, estas ke oni ne bone konas la nanoproduktojn kiujn oni fabrikas. La nanotuboj, kiuj jam troviĝas sur la merkato kaj estas ofte miksaĵo el nanofibroj, nanopartikloj kaj diversaj katalizantoj (aluminio aŭ fero), ŝajnas havi des pli inflamigajn efikojn ĉar ili ne estas tre purigitaj.
La angla fizikistino Ann Dowling, kiu prezidis la raporton dediĉitan al la nanoteĥnologio de la Royal Society kaj de la Royal Academy of Engineering, aperinta en julio 2004, petas la industriistojn “limigi la elmetadon al nanotuboj, disvastigi iliajn toksologiajn testojn kaj ke estu farotaj detalaj esploradoj por kompreni la biologiajn efikojn”.* En la momento, dudeko ka societoj en la mondo disvolvas jam modelojn por produkti karbo-nanotubojn, farante diversajn antaŭzorgojn... “Ni laboras en kombineo aŭ kapuĉo sub senpremigita atmosfero kaj sub aersuĉilo”, precizigas Pascal Pierron, kiu direktas la societon Nanoledge bazitan en Montpieliero. Ĉe la direktejo pri esplorado de Saint-Gobin oni intencas haltigi la laborojn kiujn oni taksas tro riskaj. Patrice Gaillard, respondeculo ĉe Arkema pri la nanotub-projekto kaj kiu disvolvas modelprojekton en Pau, siavice anoncis en januaro 2005 “la ekproduktadon en 2007 de plurcent tunoj jare”.*
La britaj akademianoj aliris rekte la problemon, eldonante 21 rekomendojn. La aŭtoroj de la raporto petas eviti la dissemadon de nanopartikloj kaj nanotuboj, sed esprimas sin ankaŭ por starigo de datenbazo pri toksaj efikoj de la bioakumuladoj kaj de la specifa elmetado de loĝantaroj en diversaj medioj. Ili volas sensivigi la esploristojn kaj la personaron de laboratorioj pri la etikaj kaj sociaj problemoj, kaj engaĝi la civitanojn. Sur leĝa ebeno, ili opinias ke necesas certiĝi ke la manipulado de la nanoteĥnologioj estu komplete kovrita de la ekzistantaj aŭ estontaj leĝotekstoj. Tio ŝajnas esti delikata punkto, ĉar tiom malfacilas, jam en la ĥemi-sektoro, listigi la toksajn efikojn. Efektive konstateblas kiom la ambicioj de eŭropa regulado Reach (Registration, Evaluation, Autorisation and Restriction of Chemicals), kiu planis taksi la efikon sur la sano aŭ sur la medio de 30.000 ĥemiaj substancoj (do 30% de ĉiuj industri-produktoj), estas minacataj malaltiĝi sub influo de la premgrupoj.
La sistemoj de permesado de la substancoj devas esti profunde reviziitaj: efektive, ili baziĝas nur sur la priskribo de la ĥemiaj komponantoj de la produktoj (eŭropa inventaro EINECS aŭ monda inventaro CAS). Nu, kun la nanomaterialoj tio jam ne sufiĉas, ĉar estas la spaca aranĝo de iliaj atomaj elementoj kiu povas lanĉi biologiajn efikojn (nome kancerigajn).
La pozicio de la asekuristoj cetere krude rivelas la amplekson de la malcertecoj. En 2004, la firmao Swiss-Re avertis kontraŭ la sinĵetado al la nanoteĥnologioj, memorigante pri “la neantaŭvideblo de la riskoj kiujn ili povas okazigi kaj la periodajn kaj kumulajn perdojn kiujn ili povas estigi”.* Eĉ la premgrupoj listigas la riskon ke “akcidento implikanta nanopartiklojn lanĉas defend-reflekson ne nur kontraŭ la koncerna materialo, sed eble ankaŭ kontraŭ la tuta nanoteĥnologio”.*
Ĉar jam fariĝis kolosaj investoj, ĉiuj volas kredi ke la riskoj estas malgrandaj kaj antaŭ ĉio majstreblaj. Ĉe la universitato Rice (Hustono, Usono), fama pensejo pri la efikoj de la nanoteĥnologioj, la esploristino Kristen Kulinowski estas optimisma. “Se ni povas kontroli la surfacajn ecojn, ni povos eviti la toksajn efikojn”, esperas ŝi. Tute kiel Sean Murdock, direktoro de la usona industri-organizo NanoBusiness Alliance, kiu koncedas ke “la riskoj ja ekzistas, ili estas realaj, sed ili estas mastrumeblaj”. En la eŭropaj kaj usonaj planoj, eĉ se lanĉiĝis tre multaj programoj pri la efikoj por la sano, ili ne estas pli ol 3% ĝis 6% de la “nano”-projektoj.
Iuj, kiel la sociologo Francis Chateauraynaud (EHESS), demandas sin pri la eblaj konverĝoj inter bioteĥnologioj, fizika ĥemio, informadiko kaj kon-sciencoj. “Mi ŝatus scii ĉu ĉiuj ĉi operacioj ne kunekzistas esence nur per la vort-magio kaj per la “kaŭcio” kiun donas al ili la oficialaj diskursoj”, indikas li en sia raporto “Nanosciencoj kaj teĥnikaj antaŭdiroj”* Aliaj, male, parolas pri BANG (akronimo de “bitoj, atomoj, neŭronoj kaj genoj”) por signi tiun interfakan proksimiĝon kiu povas ebligi fenomenojn de mem-organiziĝo aŭ de reproduktiĝo. Por ili, oni larĝe malfermas la pordon al la nekonato, al la neantaŭvideblo... La lando nekonata. Al tiu fascina perspektivo, la usonanoj donas horizonton: “plibonigi la homan efikecon”. En sia raporto pri la “Nano-bio-info-kongnosciencoj” (NBIK) aperinta en junio 2002, la NSF priskribas la konverĝajn teĥnologiojn kiel rimedon por “ebligi la materian kaj universale spiritan bonfarton, la pacan kaj reciproke avantaĝan interagadon inter homoj kaj inteligentaj maŝinoj, la kompletan malaperon de la obstakloj por ĝeneraliĝinta komunikado, aparte de tiuj kiuj rezultas el la lingva diverseco, la aliron al neelĉerpeblaj energifontoj, la finon de la zorgoj ligitaj kun la medi-detruado”.* Tiu kurso enskribiĝas ideologie en la transhomismo kiun subtenas unu de ĝiaj aŭtoroj, William Sims Bainbridge, sociologo de religioj kaj direktoro pri informado kaj inteligentaj sistemoj de la NSF. Tiu movado defendas la liberecon de uzo de drogoj kaj medikamentoj, la kriokonservadon de korpoj kaj la genetikan aŭ cerban dopadon.
Vide al tiu problemeca usona oficiala starpunkto, la Eŭropa Komunumo publikigis “respondon” en septembro 2004, en la raporto titolita “Konverĝaj teĥnologioj por eŭropa kon-socio”* La aŭtoroj opinias ke la nanoteĥnologioj devas esti direktitaj al homaj celoj, kaj ne ekonomiaj, kontribui al konstruado de la “socio de kono, faciligi la transportojn kaj krei “helpantojn” por servi al la ĝenerala intereso”.
“Tiu diverĝo aperis tre klare dum la konferenco NanoEthics kiu okazis en marto 2005 en la universitato de Sud-Karolino, rimarkigas Bernadette Bensaude-Vincent, profesorino pri scienco-filozofio en Parizo X kaj aŭtoro de pripensado pri la fantasmoj ĉirkaŭ la novaj teĥnologioj.* Estas vere ke ekzistas, unuflanke, la eŭforio de Drexler kaj de la apostoloj kiel Ray Kurtzweil kun sia ekstreme mesieca konduto kiu alprenas tutan iom religian retorikon; kaj aliflanke, apokalipsa katastrofismo. Mi dirus eĉ ke tiuj antagonismaj sintenoj fortigas sin reciproke kaj similas unu la alian. (...) Aparte de tio, la nanoteĥnologioj estas oportuno, bonega okazo por fine starigi demandojn pri la teĥnikoj, pri ilia senco, ilia evoluo, iliaj implikoj, kaj laŭeble meti ilin en la publikan debaton.”
Urĝas diskuti pri eblecoj, pritaksi la efikojn de nanoproduktoj kiuj estas ankoraŭ virtualaj. El tiu vidpunkto, la fikcio kreita de scenaroj en rekta perfuzo kun la diskursoj de viziaj scientistoj estas unu el la ŝlosiloj de la debato. Ĝi delonge anticipis la minacon de nanorobotoj, subhaŭtigaĵoj aŭ memorganizaj kaj memreproduktaj maŝinoj kiujn oni vidas stultigi la asemblilojn kaj reproduktiĝi en Engines of Creation de Eric Drexler, ekregi la cerbon de la malamiko por telegvidata detruo en la romano de Neal Stephenson, Diamanta aĝo aŭ transformiĝi en “grizan ĵeleon” kiu forvoras ĉion, kun La Predo de Michael Crichton.*
Fronte al tiuj ambivalencoj kaj al la etikaj kaj sanaj riskoj, la kanada asocio “Erosion, technologie et concentration” (ETC Group), kies observado de bioteĥnologiej kaj de la nord-suda ekvilibro etendiĝas nun al la nanoteĥnologioj, postulas la starigon de internacia konvencio por taksado de la novaj teĥnologioj (ICENT) sub egido de la Unuiĝintaj Nacioj. En raporto pri la “Nanogeopolitiko”, aperinta la 28-an de julio 2005, Pat Mooney, direktoro de la grupo, opinias ke necesas ĉesigi la “krizo-ciklon” kaj koncepti kun la traktato ICENT “sistemon de alarmo aŭ de detektado kapablan kontroli ĉian ajn gravan novan teĥnologion”. Li jam alarmis pri la patentoj kiuj, en la kampo de nanoteĥnologioj, povas nerezisteble gliti al “akaparo de konsistigaj elementoj de la materio fare de kelkaj privataj firmaoj”.
Ĉar ili disvolviĝas sen debato (escepte de kelkaj interagadoj kun la civila socio, okazintaj en Britio, en Nederlando kaj en Usono en Madisono), la nanoteĥnologioj forte riskas esti kontraŭataj de kontestmovadoj, kiel en Grenoblo kie la grupo Pièces et Main d’Oeuvre (PMO) volas rezisti al la “teĥnika influo”.* Laŭ la modelo de la strategio delogi la publikon kiun oni spertis kun la genetike modifitaj organismoj (GMO-j), observeblas cetere la disvolviĝo de “serenado” laŭdanta la nanosolvojn en la servo de la malriĉaj landoj.* Tiuj kritikaj punktoj estas prenitaj serioze en la Interregistara Platformo kiu stariĝis, en junio 2004 en Aleksandrio, en Virginio laŭ instigo de la NSF kaj de la Meridian Institute. Sesdeko da reprezentantoj de dudek-kvin landoj — inter kiuj Ĉinio, Japanio, Rusio, Aŭstralio, Israelo kaj Sud-Afriko — kunvenis por instali “Internacian Konsult-Oficejon por Respondeca Nanoscienco”. La reprezentanto de Francio, s-rino Françoise Roure, transdonis en februaro 2005 al la ministroj pri industrio kaj pri esplorado raporton redaktitan kun la filozofo Jean-Pierre Dupuy, titolitan Etiko kaj industria prospektivo, kiu listigas 13 rekomendojn, inter kiuj la neceson de eŭropa societa observejo pri nanoteĥnologioj. “La modeloj de socio, kuns siaj valoroj, la senco de la celoj kiujn ĝi donas al si kaj la prioritatoj kaj limoj kiuj ĝi determinas, estas vundeblaj ĉe la industria meta-konverĝo, opinias la aŭtoroj. La artefariĝo de la naturo montris la limojn de sia akcepteblo kun la kelkfoje perfortaj reagoj kontraŭ la GMO-j (...). Kion diri pri la procesoj de naturigado de la homo se (...) ni povas fariĝi artifikoj, sciencaj produktoj, ke ni estas transformeblaj, plibonigeblaj, ŝpareblaj, ekspluateblaj per uzado de la naturleĝoj?”
Sur milita nivelo, la potenco de la nanomaŝinoj aŭ de la mortigaj aŭtonomaj sistemoj estas reala demando de dominado: proksimume la duono de la usonaj publikaj investoj (do 445 milionoj da dolaroj en 2004) estis dediĉita al armeaj uzadoj. Protektaj aŭ altiraj kovraĵoj, nano-armiloj, enmetita inteligento mobilizis ankaŭ Ĉinion kiu disponas Centron de Nano-Esploradoj kun dumil scienculoj en Ŝanhajo. Laŭ la germana fizikisto Jürgen Altmann, la plej grandaj riskoj venas de la rompo en la proceduroj de reciproka malinstigo (maleblo kontroli nedetekteblajn armilojn) kaj de la kapabloj de aŭtomata replikado de la nano-maŝinoj.*
Plej zorgiga restas la iom-post-ioma enpenetriĝo de la “fascinatoj de teĥniko” kiel la fizikisto Ray Kurtzweil aŭ la transhomisma filozofo Nick Bostrom en la pensejoj (“think tanks”) supozataj piloti la estonton, kiel la Centro por Respondeca Nanoteĥnologio.
Dorothée BENOIT-BROWAEYS.
Mallonge pri nanoteĥnologio. Vd ankaŭ la artikolon de Dorothée Benoit-Browaeys: “Nanoteĥnologioj: la vertiĝo de la senfine eta” Le Monde diplomatique en Esperanto, marto 2006 http://eo.mondediplo.com/article109....
La jaro 2004 estis tiu de la industria ekflugo de la nanoteĥnologioj. Oni spertis efektive la konstruon de industriaj konsorcioj kiel Sematech (kiu asociigas AMD, Intel Motorola kaj la Albany-universitaton de la ŝtato Novjorko), de teĥnologiaj platformoj kaj la starigon en Usono de specifa kategorio por patentoj (kun montrofenestra efiko). Tio estas sendube la sukceso de la usona publika klopodo kaj la subteno de la National Nanotech Iniative de George W. Bush kiu en decembro 2003 dediĉis federacian buĝeton de unu miliardo da dolaroj al tiu sektoro kun tre variaj eblecoj.
Azio estis ankaŭ tre aktiva en la konkurso, kun Japanio kiu investis 1,042 miliardojn da dolaroj en 2003 kaj havas altajn efikojn pri magnetaj materialoj por alte densaj memoriloj. Sud-Koreio afiŝas ankaŭ grandan publikan klopodon de 2 miliardoj da dolaroj por la periodo 2001-2010. Fine, la Popola Respubliko Ĉinio atribuis 300 milionojn da dolaroj en tiu kampo precipe kun la starigo de la centro “Nanoteĥnologia Industria Bazo” en Tianjin. Tajvano ne postrestis un publika subteno taksataj je 110 milionoj da dolaroj en 2003 al la R&D.
Mondskale, proksimume 1.200 novaj firmaoj (“start-up”) aperis en la sektoro, el kiuj la duono en Usono. Pro la granda varieco de iliaj aplikoj, la nanoteĥnologioj mobilizas ankaŭ malgrandajn novajn firmaojn kiel la gigantojn de plasta ĥirurgio aŭ de ĥemio kiel DuPont, Honeywell, GE, Bayer, Rohm and Haas, DSM aŭ Mitsubishi. Sole en la sektoro de produktado de karbaj nanotuboj oni nombras dudekon da konkurencaj societoj: ĉinajn kiel Nanomaterials Technology fonditan en 2000, anglajn kiel Rosseter Holding aŭ Chengyin Technology, nordamerikajn kiel Hyperion Catalysis (ekde 1982), AMR Technologies aŭ eŭropajn kiel Nanoledge aŭ Arkema. Tiu grupo ĵus asociiĝis kun la novfirmao Zyvex en Teksaso (Richardson) kiu realigis la “kompletan gamon de la perfekta nano-hejmlaborulo”: maniplulilojn, kontrol-mikroskopojn, sondilojn... oni trovas ĉiujn instrumentojn kaj servojn ĉe tiu pioniro de la liliputa industrio.
Hodiaŭ glorata kiel “kontinento nano” — kiu kreas ennovigojn, sed ankaŭ simplajn etendojn de malnovaj praktikoj kiel la bioteĥnologioj — estas alvokita disvastigi siajn ilojn, malaperi kiel tia, ne sen esti enkondukinta — se la promesoj realiĝas — mutacion de la industria erao al nova erao nomata “informadika”.
D.B.-B.
La egiptaj komunikiloj unuanime omaĝas la ĵurnaliston Mohamed Sid-Ahmed pot lia morto la 18-an de februaro 2006. Redaktisto ĉe la taggazeto Al Ahram, kunlaboranto de Le Monde diplomatique ekde marto 1972, li estis laŭ iuj ĉefartikoloj “granda ĵurnalisto”, por aliaj “granda politika pensisto”. Formita kiel politeĥnikisto, liaj analizoj estis ekvilibraj kaj sen ĉia dogmatismo; lia kuraĝo permesis al li defii la tabuojn, ataki antaŭjuĝojn kaj kliŝojn; aktivi favore al regulado de la israela-araba konflikto per intertraktado; li firme tenis siajn poziciojn de progresema opoziciulo sed lia ĝisosta honesteco gajnis al li la respekton de ĉiuj politikaj tendencoj, inkluzive de konservativuloj kaj islamistoj.
Mohamed Sid Ahmed estis rara fenomeno en la egipta politika pejzaĝo: devena de la monarĥista aristokrataro — lia patro, Abbas Sid-Ahmed Pacha, estis granda ter-proprietulo — li oferis riĉecon kaj privilegiojn fariĝante unu el la gvidantoj de la komunisma movado en la 1950-aj jaroj; li estis dum longaj jaroj en malliberejo sub la monarĥio kaj sub la respubliko; komence de la 1970-aj jaroj li estis unu el la fondintoj de la Progresema Kolektiĝo, organizo kiu grupigis marksistojn kaj maldekstrajn naseristojn. Liaj konvinkoj de juneco evoluis dum la jaroj, sed li neniam malkonfesis ilian substancon.
La skipo kaj la kunlaborantoj de Le Monde diplomatique prezentas siajn emociitajn kondolencojn al lia edzino kaj kunlaborantino, Maïssa Talaat, kaj ali iliaj tri infanoj.
Eric ROULEAU.
La usona vicprezidanto Richard Cheney estis akceptita de la nova reĝo Abdalaho, la 18-an de januaro. Tiu vizito konfirmas la firmecon de la rilatoj inter Riado kaj Vaŝingtono. Tamen, la saŭdanoj estas ĉefe interesataj de la interna situacio, la surtroniĝo de reĝo, kiu asertas sian volon evoluigi la socion, ŝanĝi la virino-statuson, kontraŭbatali malriĉecon kaj enkonduki novajn liberecojn.
Inter la ĵurnalistoj fakuloj pri la Proksim-Oriento, cirkulas anekdoto: “Post la unua vojaĝo oni revenas kun artikolo; post la dua, oni pensas verki libron, post la tria, oni trovas ke, finfine, estas utopie raporti pri tiom multflanka realo.”.
“Ĉu vi objektive raportos pri Saŭd-Arabio?” En la jaro 2000, tiu demando de la vicministro pri informado sonis minace: kvin jarojn poste, ĵurnalisto povas libere agi: libere vojaĝi tra la lando, renkonti kiun li volas, inkluzive iajn intelektulojn, kiujn la regantoj malpermesis alparoli la gazetaron.
“Ĉu vi objektive raportos pri Saŭd-Arabio?” Tiun demandon mi aŭdis ĉe la sidejo de anglalingva ĵurnalo The Saudi Gazette, en Djedda, de juna ĵurnalistino kiu ne nur surhavas kaptukon, sed ankaŭ kaŝas la malaltan parton de sia vizaĝo per vualo. Tamen ŝia sinteno neniel estis timema, nek ŝia maniero insiste malpravigi okcidentan kolegon. Ŝi ĵus publikigis raporton pri la malfacilaj rilatoj inter Saŭd-Arabio kaj Libio — la diplomatiaj rilatoj inter ambaŭ landoj estis “frostigitaj” plurajn monatojn — tekston, kiu ne ĝojigis la regantojn, kaj ŝi “kovras” la pintorenkonton de la Organizo de Islama Konferenco (OIK) okazantan en Mekko, kie ŝi renkontas ŝtatestrojn kaj politikajn respondeculojn.
Kiel respondi? Kiel certiĝi ke oni priskribas “objektivan” bildon de lando kulture tiom malsimila, tiom diversa laŭ regionoj, tiom multidenteca? Eĉ kiam ne ekzistas lingva baro, kiel liberiĝi de persistemaj antaŭjuĝoj, stereotipaj bildoj, trankviligaj simpligoj? Ĉu Saŭd-Arabio povas resumiĝi per la virino-apartismo, la pezo de religio kaj la publikaj senkapigoj? Sed, ĉu eblas, elvokante la sociajn aŭ politikajn ŝanĝojn, la antaŭenirojn kaj la debatojn, samtempe forviŝi tiujn realaĵojn?
Ekzistas ĉi tie “deviga rondiro” por ĵurnalistoj: ili renkontas la samajn homojn, politikajn respondeculojn, kiuj kutimas paroli la “ŝablonan lingvon”, okcidentiĝintajn intelektulojn aŭ komercistojn, kiuj parolas angle kaj, precipe, kundividas ilian vidmanieron. Kiel miri pri la simileco de artikoloj, kiuj rezultas el tiuj konversacioj? Kiel eskapi tion por raporti plej ĉee pri la “reala lando”.?
Tiu “reala lando” estas profunde penetrita de Islamo, tiel en ĝia mondokoncepto kiel en ĝiaj praktikoj. Por supraĵa observanto, tiu lando resumiĝas je tio, kion oni nomas “vaĥabismo”. Tamen, en Saŭd-Arabio svarmas religiaj skoloj, kiuj venas de diversaj tradicioj, sufiismo*, kaj vigla ŝijaisma minoritato. Eĉ la sunaisma vaĥabismo, tute ne homogena, traspertas internajn debatojn, dividojn, kiuj pliiĝis en la pasintaj jaroj. Sed necesas aŭskulti tiujn virojn kaj virinojn, kiuj situas en alia valorsistemo, kiuj uzas aliajn vortojn ol la niajn, kaj kiuj malfidas la okcidentan gazetaron taksatan, foje prave, malamika al islamo.
Saŭd-Arabio, kiu ĵus eniris en la Mondan Organizon pri Komerco (MOK), sukcese profitas la altan ondon de la nafto-prezoj: ĝiaj enspezoj en 2005 estas proksimume duonmiliardo da dolaroj tage. La riĉeco estas sentebla, la ekonomia vigleco impona, la Borso grimpis je 100% en 2004 kaj same multe en 2005*: ĝi fariĝis enspezofonto por multaj familioj. En decembro 2005 5,7 milionoj da saŭd-Araboj aĉetis akciojn de la Petrolkemia Nacia Kompanio Yanbu, por sume preskaŭ du miliardoj da dolaroj.
La superaj kaj mezaj tavoloj estas pli malpli facile alireblaj por Okcidentanoj. Sed kio pri la aliaj, la “etuloj”, la “senranguloj”, tiuj malriĉuloj, kies ekziston la registaro nun agnoskas? Tiuj enmigrintoj, 6,3 milionoj (kontraŭ 19,7 milionoj da nacianoj), kiuj reprezentas majoritaton de la laboristaro?
Malfacilas mezuri la amplekson de la socia demando; manko de detalaj statistikoj, de sindikata movado kaj, pli ĝenerale, la balbutado de la lokaj sociaj sciencoj, igas malfacile taksi la malriĉecon, eĉ se la gazetaro provizas neatenditan helpon. De kelkaj jaroj, kaj eĉ pli de post la surtroniĝo de la reĝo Abdalaho la 1-an de aŭgusto 2005, la ĵurnaloj regule raportas pri la sociaj problemoj: senlaboreco, malriĉo, prostituado, droguzado, ktp. Eĉ pri aidoso estis publikaj iniciatoj: la 1-an de decembro, la monda tago kontraŭ la malsano, en Djedda san-veturiloj videble disdonadis informbroŝurojn.
Ĉu la nova kaj daŭranta nafto-enspezego permesos solvi la sociajn problemojn, edukajn problemojn, sanproblemojn? La unua defio estas provizi dungiĝon al ĉiuj, aparte al la dekmiloj da junuloj kaj al pli kaj pli granda nombro da virinoj, kiuj prezentiĝas sur la labormerkato. Iliaj deziroj kaj frustriĝoj parte determinos la estonton de la lando.
Sufiĉas vidi, merkrede vespere, en la stratoj de Riado, tiujn milojn da vagantaj senfaraj junuloj, sen spektosalonoj, kinejoj, sen kunvenejoj por gerenkontoj, por mezuri la enuon de ĉiuj, kiuj cetere, estas malfermaj al la internacia kulturo, tra Interreto aŭ la satelitaj televidoj. Ne mirige se la problemoj de krimeco kaj drogo kreskas. Semajnfine iuj iras distriĝi en Barejno, tiu insulo-reĝlando ligita al Saŭd-Arabio per longega ponto: dekunu milionoj da homoj transiris ĝin en 2004, kaj la nombro senĉese kreskas. Ili iras trovi la distraĵojn kiuj mankas ĉi tie.
Iuj junuloj, ne nepre la plej malriĉaj, iras alian vojon, multe pli danĝeran. Dum la 80-aj jaroj, multaj iris partopreni militon en Afganio, alvokitaj de la propra registaro, kun helpo de Usono. Sekvis ilin tiuj, kiuj, indignitaj de la masakroj en Bosnio aŭ Ĉeĉenio, iris trejniĝi en la talibanaj tendaroj. Aliaj, plurmiloj, hodiaŭ troviĝas en Irako.
Unue mobilizitaj kontraŭ la soveta aŭ usona malamiko, iuj returniĝis kontraŭ la saŭda reĝimo, precipe post kiam la reĝlando alvokis la usonan armeon en aŭgusto 1990, por kontraŭbatali Irakon. De tiam, la debato pri ĝihado (sankta milito), pri la loko de islamo, pri ekstremismo, plivastiĝis. Aparte de majo 2003, post kiam Saŭd-Arabion mem trafis ondo de atencoj*. Ĉe la pintokunveno de OIK, okazinta en Mekko la 7-an kaj 8-an de decembro, kiu firmigis la personan sukceson de la nova reĝo Abdalaho, deklaracio valorigis islamon kiel religion de la “centro” (wassatiyyah), kiu rifuzas “la troigojn, la ekstremismon kaj la pensomalvastecon (etanimecon)”.
Pli ol iu ajn alia, la ŝejko Salman Al-Awadah, unu el la plej popularaj predikantoj en la regno, esprimas tiun evoluon. Dum la Ramadan-monato, lia ĉiutaga elsendo sur la satelita kanalo MBC, renkontis grandegan sukceson, des pli ke ĝi ne limiĝis al predikoj sed tuŝis ankaŭ temojn pli vastajn , pli intimajn aŭ personajn, kiel ekzemple belecon. Ĝi cetere estigis kelkajn kritikojn el la konservativa medio. La ŝejko akceptis nin antaŭ sia dompordo, revene de la ’asr-preĝo (posttagmeza preĝo), kiun li gvidis en la apuda moskeo. En la ĉambro liaj tri junaj infanoj estis studantaj sub gvido de instruisto: “Edukado estas la plej grava afero”, li komentis. En lia oficejo minimume meblita, vidiĝis preĝotapiŝo, biblioteko, kelkaj arbobildoj ĉe la muro.
Evidenta karismo eliras el tiu homo, kiu proponas ne rostitan kafon, daktilojn kaj ĉokoladbombonojn — “tradicio kaj civilizo”, li precizigas ridetante. La ŝejko Al-Awdah estas unu el la iniciatintoj de Sahwa (“vekiĝo”), movado kiu, fine de la 1980-aj jaroj kaj komence de la 1990-aj, renovigis islamon kaj ebligis al ĝi okupi hegemonian pozicion, aparte kontraŭ la “liberaluloj” kaj “modernismuloj”, kiuj ŝajnis venkontaj komence de la 80-aj jaroj.
Pro la Golfo-krizo en 1990-91, la debatoj ŝoviĝis de la kultura al la politika kampo.Tiun islaman movadon ĉefe mobilizas ekde nun la rilatoj kun Usono kaj la interna situacio de la reĝlando. La ŝejko Al-Awdah estis finfine arestita en 1994* kaj restis kvin jarojn en malliberejo. Ĉu pro tio, ĉu pro la sinmortiga devojiĝo de la ĝihadismaj islamistoj, pro la atencoj de la 11-a de septembro 2001, aŭ ĉu pro la malfermiĝoj de la heredonta princo Abdalaho, longe antaŭ lia surtroniĝo? Ial ajn, la ŝejko evoluis, kvankam li restas tre ligita al la dogmo, liaj predikoj fariĝas pli nuancitaj. Li denuncas ekzemple la militistan interpretadon de la religio, kiun iuj donas: “la rilatoj kun neislamanoj estas fiksitaj en la Korano, sed foje simplaj homoj ne scipovas legi, aŭ ne konas la kuntekston. Tiel, en la ĉapitro “Mahometo” Muhammad, estas legebla ĉe verso 5: “Kiam vi renkontas (laqiytoum) la miskredantojn, frapu iliajn nukojn, ĝis vi venkos ilin .” Sed oni ne povas kompreni tiun tekston ekster ĝia kunteksto, la batalo. Ĉi tie laqiytoum ne signifas “renkonti” sed “batali”. Cetere, ni memoru pri historio de islamo. En la tempo de la profeto — Alaho benu lin — la islamanoj suferis agresojn, sed ili havis gvidanton, ili ne provis venĝi sin, ĉar tio estus kontraŭa al la islama instruo. Ĉu vi scias, kiom da mortintoj kaŭzis la militoj dum la 23 jaroj de lia predikado? Ducent kvindek ĝis tricent, laŭlonge de 20 bataloj. Hodiaŭ la plej eta bataleto kaŭzas pli da viktimoj.
La ŝejko Al-Awdah partoprenis en julio 2003 la unuan nacian dialogon, deciditan de la heredonta princo Abdalaho*. Tie li renkontis ŝijaistajn religiajn gvidantojn antaŭ tv-kameraoj, kio estas kuraĝa faro, ĉar multaj sunaistoj konsideras ŝijaistojn herezuloj, foje eĉ neislamanoj.
Oni renkontas tiun pli grandan toleremon ankaŭ ĉe la ŝejko Abdelaziz Al-Gassim, alia partoprenanto de la Sahwa, kiu tre antaŭeniris sur la vojo al reformo. Nomita, kun kelkaj aliaj, de la esploristo Stéphane Lacroix “islamo-liberalulo*” — nomo rifuzita de plejparto da ili, kiuj ne volas apartigi sin de la islama opinio, li estas referenco por junuloj, kiuj ofte estis tre proksimaj de radikalismo, kaj provas nun akordigi islamon kaj politikan liberalismon.
La ŝejko Al-Gassim estras juran societon, kiu produktas studojn pri la islama leĝo (ŝarja) kaj juro. Li parolas trankvile kaj konvinke, plezure elvokas sian turisman vojaĝon en Francio kun sia familio, sian deziron reveni. Laŭ li, la plej grava evoluo estas “la malfermo de la religia kampo al debato. La ŝtato de ĉiam volis kontroli la religian institucion, nun ĝi provas ĝin malfermi. Des pli ke la morto de la ŝejkoj Ben Baze kaj Ben Uthymin, kiuj estis la du grandaj, kies aŭtoritaton neniu kontestis, kreis vakuon, neplenigitan. Tio igas pli malfacila la uzon de la institucio fare de la regantoj, (kiel ĝi faris en 1990 por la alvoko al la usonaj armeoj) ĉar tiu ĉi perdis parton de sia kredindeco — la Konsilio de la grandaj ulemoj (kleruloj) estis devigata akcepti la emeritigon de kelkaj membroj, antaŭ ilia morto, tion oni neniam vidis antaŭe!”.
Khaled estas ŝtatfunkciulo en la ministerio pri religiaj aferoj. Li estras komunikentreprenon kaj ankaŭ laboras, kiam restas tempo, kiel ĵurnalisto. Li apartenas al nova islama generacio, religipraktikanta sed malferma al ŝanĝoj. Li lanĉis, antaŭ unu jaro kaj duono, Hamlah Al-Sekina (kiun oni povas traduki “kampanjo por trankvileco”) por “veki”, tra Interreto, la junulojn, kiuj lasis sin allogi de la radikalaj ideoj.
“Ni havis 63.000 horojn da debato kun mil homoj, li klarigas. Ni sukcesis ŝanĝigi la opinion — iom aŭ multe — de 590 uloj. La debatoj estas preskaŭ ĉiam anonimaj, pro evidentaj sekurecaj kialoj: niaj kundiskutantoj foje timas. Ni klarigas la koncepton de “ĝihado”, kiu signifas la ŝarja (islama leĝo), la sintenon, kiun islamanoj devas havi kun aliulo.”
“La nigre-blanka logiko estas foje aprobita eĉ de liberaluloj, bedaŭras Khaled. Necesas, laŭ ili, elekti inter liberalismo kaj islamo. Ni ne konsentas, ni estas islamanoj kaj ni estas liberaluloj.”
La dialogo-kulturo ne facile trudiĝas, ĝi konstruiĝas iom post iom, ŝtonon post ŝtono. “Ni kaj la aliaj: nacia kolektiva vizio por interagi kun la civilizacioj tra la mondo.” Tio estas la temo de la kvina nacia dialogo iniciatita de la princo fariĝinte reĝo, kiu kunvenigis en Abha, mezdecembre plurajn dekojn da intelektuloj kaj asociaj kaj religiaj respondeculoj; por la unua fojo, la debato estis tujdisaŭdigata (samtempe) per la televido.
“Necesas unue lerni dialogi inter ni ekdiras s-ino Suhayla Hammad Zayn Al-Abidin, ekflugonte al Abha. Ne ni devas decidi kiu estas kafir (nekredanto) kaj kiu ne, tion faru nur dio.” Oni akuzis ŝin pri “laikismo”, kio ĉi tie preskaŭ egalas ateismon. Tamen neniu estas pli tradiciema ol tiu virino, tiom laŭ ŝia politika diro — ŝi denuncas la multegajn sionistajn komplotojn — kiom laŭ ŝia respekto al la religiaj reguloj. Sed pri virinaj rajtoj, ŝi havas multon por diri...
“Islamo donis — ŝi insistas — gravajn rajtojn al la virino, pli multajn ol tiuj de la okcidentaj virinoj. Tamen en Saŭd-Arabio regas tradicioj, pensmanieroj, kiuj neniel rilatas al la religio. Virino rajtu uzi sian monon, tion jam rajtis la profeto-edzinoj; ili komercis sen konsulti lin, sed ni, ni bezonas mahram (tutoron). Ni postulas revenon al la vera islamo; la ŝtato samopinias kiel ni, sed la socio rezistas.”
La situacio de virinoj evoluas. Kompare kun aliaj landoj, Saŭd-Arabio videble malfruas kaj la seksa apartigo estas pli granda ol ie ajn. La procento de laborantaj virinoj estas tre malgranda, kaj ili bezonas ĉeeston de sia patro aŭ edzo por multaj klopodoj. Sed mezurante la ŝanĝojn kiuj okazis de du jaroj, oni konstatas ilian realon. Virinoj ja nun povas akiri identigilon sen permeso de tutoro, ili ĉeestas en la komercosfero, kaj povas gvidi oficialajn delegaciojn al eksterlando.
La ĵusa baloto por la industria kaj komerca ĉambro de Djedda, estis historia tago. Kiam li surtroniĝis, la nova reĝo prokrastigis la baloton de septembro, por ebligi al virinoj kandidatiĝi. Du monatojn poste, malgraŭ malamika kampanjo gvidata de pluraj imamoj, du virinoj elektiĝis — inter la 12 elektitaj membroj. Krome, la ministro pri Industrio kaj Komerco nomumis du virinojn, inter ses nomumitoj.
S-ino Hatoon Ajwad Alfassi, liberala intelektulo, priĝojas tion. Ŝi laboras en la universitato, sed ne rajtas instrui de kvin jaroj, sen sciata kialo. Ŝi regule verkas por gazetoj. Ŝi parolas angle kaj france, rakontas siajn vojaĝojn en Francio: tie ŝi decidis surmeti kapveston dum siaj eksterlandaj vojaĝoj. “Ni havas pozitivan opinion pri la nova reĝo, kiu sendis gravajn signojn. Unue ekregante, li akceptis du kvardek-opajn virinajn grupojn — funkciulinojn de la ministerio pri Instruado, kaj intelektulinojn, — kiuj venis eldiri la bay’a, la fideleco-promeson. Tio estis senprecedenca okazintaĵo, kaj televido raportis pri ĝi.”
La saŭd-araba socio emas fariĝi pli “travidebla”. Ankaŭ la problemoj de geedza perforto venas sur la surfaco. Raporto de la nacia asocio por la personaj rajtoj mencias, ke el 5.000 kazoj pritraktitaj, 30% koncernas la geedzan perforton, kaj tion nun raportas la gazetaro. La gazetoj de Djedda raportas kreskantan kaj maltrankviligan fenomenon: forlaso de novnaskitoj fare de la propra patrino...
La socia debato ja plilarĝiĝas, sed la evoluo sur la politika kampo estas pli hazarda. Ĝi dependas de la reĝa bonvolo kaj ĉiu venko riskas esti morgaŭ nuligita, tiom malprecizaj estas la politikaj funkcireguloj. Bona ekzemplo de tiu necerteco estas la municipaj balotoj.
Plurfoje anoncita dum la lastaj jaroj, la baloto finfine okazis lastjare inter februaro kaj aprilo, sinsekve en la diversaj regionoj de la lando, por elekti la duonon de la membraro de la 178 municipoj. La alia duono ja estas nomumita.
En la Orienta Provinco, la balota konkurado pli aktivis. Qatif, malnova haveno ĉe la Golfo estas la centro de politika kaj religia ŝijaismo. En kvin distriktoj, 148 kandidatoj konkuris. Estis 120.000 eblaj balotontoj, 44.000 enskribiĝis kaj 35.000 voĉdonis, unu el la plej grandaj procentaĵoj en la lando. En tiu regiono proksima al Irako, politikaj tradicioj, aliloke nekonataj, estas malnovaj: jam en la 1950-aj jaroj, ĝin trafis ĉiuj politikaj ondoj venintaj el la najbara lando: araba naciismo, komunismo, islamismo, ktp...
“Mi ricevis 24.000 voĉojn klarigas s-ro Jafar Al-Shayeb, venkinta kandidato proksima de la religiaj ŝijaistoj. La baloto-kampanjo mem estis tre mallonga, sed la preparo longa. Lokaj komitatoj vere strebis por klarigi al homoj kiel enskribiĝi, kiel voĉdoni. Ili iris serĉi ilin en moskeo por enskribiĝi aŭ por konduki ilin al voĉdono. Cento da kunvenoj okazis en nia regiono. En nia distrikto, en Tarout okazis tri debatoj inter la kandidatoj: unue ĉiu prezentis sian programon, kaj poste la publiko metis demandojn.” Kaj, li agnoskas, “la regantoj ne influis la baloton.”
Post la fino de la baloto en la tuta lando, necesis tamen ok monatoj por publikigi la internan regularon de la konsilantaroj kaj ties rajtojn (kiuj estas esence konsultaj). Du semajnojn poste, la registaro nomumis la alian duonon de la municipaj konsilantaroj, personojn ofte elektitajn pro sia kompetento. En Qatif, s-ro Al-Ŝayeb estis balote elektita prezidanto de la municipa konsilantaro (sed la urbestro estis nomumita); en aliaj lokoj, la nomumita urbestro estas samtempe prezidanto de la municipa konsilantaro.
En la akcepto-salonego de granda vilao de Qatif, la ŝejko Hassan Al-Saffar akceptis nin. La viro, eleganta kaj maldika, havas bone zorgitan barbon kaj blankan turbanon, kiel la ŝijaismaj moŝtuloj. Junaspekta, kvankam li havas longan aktivistan karieron: li fuĝis el la lando en 1980 post la ŝijaista revolucio, kiu sekvis la iranan revolucion de 1979; li revenis en 1995, post interkonsento kun la reĝo. Lia libereco kreskis sed ĝi restas dependa de politikaj hazardoj. Iuj liaj libroj estas publikigitaj en Saŭd-Arabio, sed aliaj nur en Libano.
La ŝejko estas ĉefe tuŝita de la diskriminacioj kiujn suferas la ŝijaistoj. “Tio devas ĉesi. La nacia dialogo ja faligis iujn murojn inter sunaistoj kaj ŝijaistoj, sed tio restis ĉe la debato-nivelo. Ekzistas forta premo de la konservativaj medioj en la religia institucio kontraŭ tiuj kontaktoj, kaj eĉ foje ankaŭ ĉe ni, ŝijaistoj li konfesas. Mi renkontis gravajn sunaismajn ŝejkojn, kiel Salman Al-Awdah. Liaj diroj estas pozitivaj, mi opinias, ke li evoluis. Sed li estas submetata al premoj de la konservativuloj kaj li ne volas perdi sian influon. Ni bezonas komunajn iniciatojn por faciligi evoluon, tiel ĉe la sunaistoj, kiel ĉe la ŝijaistoj.”
“Ni ne favoras rapidan ŝanĝon, konkludas la ŝejko Al-Saffar, ni ne volas transformi la landon en novan Alĝerion. Sed la regantoj devas lasi la diversajn opinifluojn sin esprimi, por krei fortorilaton pli favoran al la reformo. Necesas fiksi la regulojn de la politika funkciado, kaj integri en ĝi la sociajn fortojn, kiuj tion deziras, tio igos ilin pli respondecaj. Ĝis nun, ne estas konkreta projekto, kaj la kelkaj pozitivaj signoj estas nur inko sur papero.”
Tiu relativa pesimismo estas trovebla ankaŭ ĉe multaj intelektuloj kaj aktivistoj. Fine de 2003 estis publikigita alvoko por konstitucia reformo, ĉefe iniciate de la islamisma flanko. Kiel konfesas la profesoro Abdallah Al-Hamed, unu el ĝiaj proparolantoj, ili volis aserti sian aŭtonomecan ekziston: “Ni postulis transformiĝon de la absoluta monarkio en konstitucian monarkion. La Riado-alvoko estis admono al toleremo, al unueco, al humanismo. Ĝi fontis ĉefe el la islamistoj, ĉar mi kredas, ke gravas plifirmigo de la religia tendenco favora al demokratio, por malpravigi tiujn, kiuj alvokas al renverso de la reĝimo, kaj por kontraŭbatali la perforton. Laŭ nia opinio, ŝtato ne povas esti islamisma se ĝi ne estas demokratia, se ĝin ne regas konstitucio.”
Ĉu tiu postulo de konstitucia reformo estis tro drasta por la regantaro? Kial ajn, subpremo bategis la reformapogan movadon, kiu formiĝis en 2002-2003, kun implica simpatio de la princo Abdalaho, des pli facile, ke ĝi estis dividita pro la “izoliĝo” de la islamistoj. Laŭ la poeto Ali Al-Doumaini “oni arestis nin kontraŭleĝe, ĉar ni malobeis neniun leĝon. La defendo-rajtoj estis malrespektataj, la polico eĉ forŝtelis, en nia malliberejo, la tekstojn, kiujn ni preparis por nia defendo; bonŝance niaj familioj havis kopiojn. La juĝisto trudis nepublikan proceson.” Vere estas, ke la unua proceso-sesio estigis gazetartikolojn tre kritikajn kontraŭ la registaro, aparte en Interreto.
Tri homoj estis severe kondamnitaj: sesjara mallibero por la profesoro Matrouk Al-Falih (arab-naciisto), sepjara por la profesoro Abdallah Al-Hamed (Islamisto) kaj naŭjara por la poeto Ali Al-Doumaini (ekskomunisto). Neniu plenumis krimon, neniu vokis al perforto, ĉiuj predikis pacan reformon.
Kial la hered-princo allasis tion? La plej ofte citita kialo estas la internaj potencoluktoj, kaj la malfacilego por la heredprinco havi aŭtoritaton. Ĉu tio ŝanĝiĝis post lia surtroniĝo kaj pro lia grandega populareco (ege aprezataj estis lia rezigno pri la moŝtecaj titolo kaj man-kiso)?
“Post nia liberiĝo, precizigas s-ro Al-Doumaini, ni deziris privatan renkontiĝon kun la reĝo. Ni deziris plifirmigi niajn rilatojn kun li por kuraĝigi lin daŭrigi laŭ la ankoraŭ ne tre firma reformo-vojo. Ni povis renkonti lin nur publike. Ĉiu el ni intervenis mallonge por aserti ke ni estas kun li sur la reformo-vojo, man-en-mane, kaj kor-ĉe-kore. La reĝo respondis, ke ni estas bonaj civitanoj, ke ni estas liaj fratoj kaj liaj filoj.” S-ro Al-Doumaini esperas baldaŭ rehavi sian pasporton kaj denove vojaĝi.
Kalejdoskopo: tiu vorto signifas “cilindron, kie koloraj fragmentoj reflektiĝas de speguletoj diversangulaj, kiu frue (1818) inspiris figuran sencon, esprimantan rapidan kaj ŝanĝiĝantan sinsekvon (de sensaĵoj, de impresoj...)”*
Ĉe la fino de tiu kalejdoskopa esplorado, kiu bildo superos en la menso de la leganto? Ĉu tiu de virinoj daŭre subpremataj, aŭ liberiĝantaj? Ĉu tiu de reforma potenco, aŭ fermita en ĝia konservatismo? Ĉu tiu de socio blokita, aŭ moviĝanta? Oni esperu ĉiukaze, ke estos skizo ja ne preciza sed plurkolora de socio kaj lando, kiun oni ne povas priskribi nigreblanke, kaj kiun ni plu malkovru.
Alain GRESH.
Apogite, sub la mano, de ekstremdekstraj kvazaŭmilitistoj, la politikaj partioj kiuj subtenas, en Kolombio, la prezidanton Alvaro Uribe ricevis la plimulton dum la leĝdonaj voĉdonadoj de la 12-a de marto. Malgraŭ sindeteno de proksimume 60%, tiu venko faciligas la reelekton de s-ro Uribe dum la prezidant-elekto de la venonta 28-a de majo. La daŭrigo de la “totala milito” kontraŭ la gerilo malfaciligos la “humanan interŝanĝon” postulatan de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC) por liberigi ties “politikajn malliberulojn”, inter kiuj la francdevena kolombianino Ingrid Betancourt, kaptita antaŭ pli ol kvar jaroj.
EN TIU DENSA ĜANGALO, “ie en Kolombio”, pluvas, poste pluvadas, poste pluvegas. Kiam tiu akvofalo kalmiĝas, ĝi cedas la lokon al aĉa pluv-etado. La folioj gutas, la flaŭro disfluetas, ŝlimo kovras la ŝlimon. Protektataj de siaj longaj pluvmanteloj kiujn deformas la armilo — ĉiam surŝultre-, grupetoj de gerilanoj deĵoras.
Al la demando kiun ni starigas al li, komence de februaro, la komandanto Raúl Reyes, proparolanto de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC, laŭ la hispana), respondas senhezite: “Mi povas certigi vin ke Ingrid Betancourt estas viva, ke ŝi troviĝas en bona sano. Ŝi estas tre inteligenta virino, tre kapabla kaj, kiel ĉiuj kaptitoj, ŝi deziras ke subskribiĝu humana interkonsento.” Rideto sen ajna cinikeco: “Estas tute normale ke ŝi volas rehavi sian liberecon.”
S-rino Ingrid Betancourt, francdevena kolombianino, fariĝis la simbolo de la ostaĝoj de la konflikto kiu disŝiras la landon. Elektita kiel deputito, poste senatoro, ŝi tre rapide perdis la favoron de granda parto de la politika klaso, ĉar ŝi denuncis, ne sen kuraĝo, ties drogokomercon kaj korupton. Ŝi estis tre kritika al la movadoj de armita opozicio, tamen pledis por intertraktota solvo de la konflikto. Ŝi engaĝiĝis en la prezidant-elektoj de la 26-a de majo 2002 sub la flago de ŝia eta partio, Verda Oksigeno.
Kelkajn monatojn antaŭ la elekto, la 20-an de februaro, la registaro rompas la pac-traktadojn kun la FARC, proksime de San Vicente del Caguán, en vasta senarmeigita zono. Per violenta ofensivo, la registaraj fortoj reokupas la vilaĝon kaj ties ĉirkaŭaĵon. Al s-ro Betancourt kiu petas, kiel prezidant-elekta kandidato, al la aŭtoritatoj la eblecon vojaĝi aviadile kun la ĵurnalistoj kiuj akompanas la ŝtatestron, s-ron Andrés Pastrana, oni rifuzas tion. Malgraŭ premaj konsiloj kiuj provas malinstigi ŝin, ŝi decidas vojaĝi tien sur la ŝoseo. La 23-an de februaro, akompanate de sia gazetara ataŝeo, s-rino Clara Rojas, kaj de du ĵurnalistoj, ŝi penetras en la zonon kie furiozas la batalo inter la armeo kaj la gerilo. Ŝi rifuzas returni kiam la ŝoforo, de malproksime, rimarkas baraĵon starigitan de la ribeluloj...
La 28-an de junio 2001, la FARC estis unuflanke liberigintaj 242 soldatojn kaj policanojn en La Macarena (Meta), retenante en sia povo nur la oficirojn. La oligarĥio interŝanĝe liberigis neniun gerilanon. “Dum konversacio, rakontas la komandanto Reyes, la tiama Alta Komisaro pri Paco, Camilo Gómez, en mia ĉeesto, diris al Marulanda [historia ĉefo de la gerilo] ke nek la registaro Pastrana nek tiu kiu sekvos akceptos interkonsenton pri humana interŝanĝo. Ke se la FARC ne submetiĝos al la kondiĉoj de Pastrana, oni devus forgesi tion. Ni konsideris tion kiel ĉantaĝon kaj diris: “Se vi ne volas tion, tiam pri tio respondecas vi”.”
Ofendite, la gerilanoj avertas: ili forkondukos membrojn de la politika klaso juĝataj “skandale indiferentaj al la dramo de la milito spertata de la popolo kiel al la sorto de la soldatoj militantaj en la armeo”. Ekde tiam, ili komencis forkonduki la kiom eble plej grandan nombron da eminentuloj por premi sur la registaro por akiri, interŝanĝe, la liberigon de 500 siaj kaptitaj batalantoj.
La enpotenciĝo de s-ro Alvaro Uribe, la 7-an de aŭgusto 2002, signifas perŝtupan akrigon de la armeaj alfrontiĝoj. La potenco, strange, provas ĉiarimede konvinki la “internacian komunumon” ke ne ekzistas armita konflikto en Kolombio. Ĝuste nur “terorista minaco”. Dum la lastaj 20 jaroj, tiu konflikto, kiu ne ekzistas, kostis la vivon de almenaŭ 70.000 homoj kaj kaŭzis 3 milionojn da internaj dislokigoj! La lando jes ja spertas socian, ekonomian kaj politikan konfliktegon, kadre de interna milito kiu daŭras jam jardekojn.
Metitaj sur la usona listo de teroristaj organizoj, en septembro 2001, poste sur tiuj de la Eŭropa Unio, la FARC — kaj la Armeo de Nacia Liberigo (ELN, laŭ la hispana) — estas fakte senigitaj je sia statuso de militantoj. Tamen, laŭ la difino de la II-a Aldona Protokolo al la 4 Konvencioj de Ĝenevo, ratifita de Bogoto la 18-an de majo 1995, en Kolombio okazas “interna armita konflikto, sen internacia eco”: “Konflikto en kiu alfrontiĝas la armitaj fortoj de la ŝtato, kun aliaj fortoj, ankaŭ armitaj, identigeblaj, kiuj kontraŭstaras la ŝtaton, estas vestitaj per rekonataj uniformoj, portas la armilojn malkaŝe, dependas de komandanto kaj estas, aŭ estis en iu momento, rekonataj kiel tiaj de la ŝtato.” Pri tio atestas la pac-interparoladoj faritaj en 1984 de la registaro de s-ro Belisario Betancur, poste tiuj kiuj okazis la 7-an de novembro 1984 ĝis la 20-a de februaro 2002, sub la egido de s-ro Pastrana.
IEL AŬ ALIE, tiu kompleksa alfrontiĝo implikas la tutan loĝantaron. Je unu flanko, la kvazaŭarmeanoj de la Unuiĝintaj Memdefendoj de Kolombio (AUC) kaj iliaj komplicoj de la sekurec-fortoj respondecas pri la grandega plimulto de hommortigoj, “malaperoj” kaj torturoj, je la alia, la geriloj, pri la plejparto de forkondukoj. Oni taksas je proksimume 3.000 (nombro kiu nun malaltiĝas) la nombron da ĉiujaraj viktimoj de tiu plago.
En 2003, la FARC respondecis pri 30,55% de la forkondukoj, la ELN pri 15,5% kaj la kvazaŭarmeanoj pri 7,86%, la resto okazis pro komunaj deliktoj.*. Granda diferenco kun la nombro ofte ripetata de la komunikiloj kaj kiun simbolas la reklam-paĝo de varietea kantisto aperinta sub la titolo “Renaud en la ĝangalo”, anoncanta kanzonon kaj subten-koncerton, la 23-an de februaro 2006, por la liberigo de Ingrid Betancourt “kaj de la 3.000 ostaĝoj de Kolombio tenataj de la FARCS”.*
Ni ne faru nedecan batalon pri ciferoj kiu pensigus ke la reteno de 800 aŭ 900 homoj estus malpli kondamninda ol tiu de 3.000. Tamen la anonc-efiko estas tute ne senkulpa, ĉar la noblaj sentoj mobilizataj favore al s-rino Betancourt, pro stulteco, nescio aŭ kompliceco ofte profitigas la kolombian registaron.
Fakte, kvankam la kaptiteco de s-rino Betancourt emocias, la brua gurdado pri ŝia sorto ankaŭ ege agacas — ĉefe en Kolombio. Ne ĉar ŝia familio, ŝiaj proksimuloj, ŝiaj altrangaj amikoj — inter kiuj la franca ĉefministro s-ro Dominique de Villepin — aŭ la bonaj intencoj mobiliziĝas por ŝi. “Ni serĉis ĉiuflanke, atestas, en Bogoto, ŝia patrino, s-rino Yolanda Pulecio. Ni faris premon sur la prezidanto, provis esti aŭdataj de la gerilo, serĉis apogon en Usono, en Meksiko, en Venezuelo kaj, kompreneble, ĉefe en Francio...” Kiu ne farus same?
Sed, por aliaj, kiuj kuras de subtenkoncertoj al televidaj filmiloj, stariĝas demando: ĉu ili elspezas la saman energion por la viktimoj kiuj ne estas “francdevenaj kolombianoj”? La 61 aliaj “politikaj malliberuloj” de la FARC interesas multe malpli — ĉu temas pri la eksa guberniestro de Meta (s-ro Alan Jara), ĉu pri eksa ministro (s-ro Fernando Arauio), ĉu pri senatoro (s-ro Luis Eladio Pérez), aŭ deputitoj (Consuelo González, Orlando Beltrán kaj Oscar Liscano), aŭ pri militistoj aŭ policanoj... “Kia diferenco inter la doloro de patrino de soldato kaj tiu de la patrino de politikisto?”, demandas s-rino Marleny Orjuela, prezidanto de ASFAMIPAZ, la asocio de la familioj de membroj de la publika forto retenitaj kaj liberigitaj de la gerilaj taĉmentoj. “Ingrid ĝuas favoran traktadon, ĉar ŝi havas la francan civitanecon kaj apartenas al privilegia medio, aldonas s-rino Edna Margarita Salchali, fratino de la subleŭtenanto Elkín Hernández, kaptito dum batalo, la 14-an de oktobro 1998. Oni diras ke ekzistas unua- kaj duaklasaj kaptitoj. Nin oni forgesis.”
Kaj antaŭ ĉio... Kial tiu silento pri la ekscesoj de la kvazaŭarmeanoj kaj de la armeo? La asocio de la familioj de kaptitoj-malaperintoj (ASFADDES) listigas proksimume 7.000 dokumentitajn kazojn de forkondukitaj personoj ekde 1997 fare de la morto-skadroj, kaj kies korpoj estis neniam trovitaj. Kiu afiŝas iliajn portretojn antaŭ la urbodomoj? Kial ne kampanji ankaŭ kaj samtempe, por denunci politikon de krimigo de la socia kontesto kiu ĵetas centojn da kolombianoj, sindikatajn kaj asociajn gvidantojn aŭ aktivulojn, en la karcerojn de la ŝtato?
Per la “reteno” de homoj kies proksimuloj ne povas alie ol pagi elaĉetmonon (la “revolucian imposton” laŭ la ribeluloj), kaj per la politikaj forkondukoj, la FARC rompas la jus in bello [milit-juron] — tutaĵon de kondut-reguloj de morale akceptebla milito. Tiu doktrino implicas ke la civilaj loĝantaroj devas esti neniam konsiderataj kiel celoj. Laŭ la alineo 1 (b) de la artikolo 3 komuna de la 4 Ĝenevaj Konvencioj de la 12-a de aŭgusto 1948, kaj la artikolo 4 (2) de la aldona protokolo II de junio 1977, la FARC devus liberigi ĉiujn forkondukitojn kaj ostaĝojn “tuj, senkondiĉe kaj unuflanke”.
Post klare konfirmi tion, ĉu oni devas, tute rigore, konsideri kiel “ostaĝon” ĉiun ajn kiu troviĝas en iliaj manoj? Ĉu oni ne devus prefere paroli pri kaptitaj batalantoj kiam oni elvokas la sorton de la 36 oficiroj, suboficiroj kaj policistoj kaptitaj en batalo?* Ĉu ostaĝoj, s-roj Thomas Howes, Keith Stansell kaj Marc Goncalvez? Dungitoj de la kalifornia societo Microwave Systems, vicentrepreno de la Pentagono, ili falis en la manojn de la ribeluloj okaze de la kraŝo de ilia spion-aviadilo Cessna 208 Caravan apartenanta al la registaro de Usono, la 12-an de februaro 2003, en milita zono, en Santana de las Hermosas (Caqueta). “Dungosoldatoj” estus pli taŭga. La semantika glito tute ne malgravas.
La “sentoj de maljusto” ludis gravan rolon ĉe la armiĝo de la ribeluloj. Ili ludas ĝin ankaŭ en ilia brutaleco. En aŭgusto 2001, ni renkontis, en la Sudo Bolivar, proksime de la rivero Magdalena — ruĝa pro la sango verŝita de la kvazaŭarmeanoj-, la komandanton de subplotono de la ELN. Dum du horoj, en la malvarmeto de dezerta nokto, li rakontas tiun kruelegan militon. La voĉo surdas, la vortoj eliĝas salve, la viro bezonas paroli. Post longa silento, li elvokas senatoron, forkondukitan de lia organizo kaj kiun li devis gardi atende de la postulata elaĉetmono.* “Li kriis, li ploris: “Kial mi, kio fariĝos mia familio, kion mi faris al vi?” Mi respondis al li: “Vi apartenas al la politika klaso. Pro vi, mi pasigis infanecon sen lernejo, sen kuracisto, en la plej totala senhaveco. Pro vi, mia familio konis nur la mizeron. Pro vi, mi ne havis alian elekton ol preni la armilojn. Pro vi, mi mortos en ĉi montaroj. Do, ne plendu. Vi pasigos kelkajn malkomfortajn monatojn, tio ne estas granda pago”.”
Sume, prezidinto de la respubliko, s-ro Alfonso López Michelsen, ne diris ion alian kiam li alparolis la kolombian socion pri la temo “de la bonuloj kaj malbonuloj”: “Kiel tiu kiu ekbatalis kaj kiu praktikas la eltrudadon estas abomenindaj en la okuloj de la membroj de la potencularo, tiu kiu, per la avantaĝoj kiun donas al li lia socia, ekonomia kaj politika pozicio, batalas por konservi sian staton, apogante sin sur la oficialaj armiloj, estas same abomeninda en la okuloj de tiuj kiuj militas en la kontraŭa tendaro.”*
La 28-an de marto 1984, subskribante la interkonsentojn de La Uribe, la FARC kondamnis la praktikon de forkondukoj kaj promesis ĉesigi ilin. La intertraktado kun la prezidanto Belisario Betancur devis tiam esti ilia unua provo de politika ensociiĝo per starigo de partio, la Patriota Unio (UP), kaj batalhalto. La militistoj kaj kvazaŭmilitistoj decidis la aferon alie. La eksperimento de la UP — 3.000 mortigitoj — ĉesis per sangelverŝo.* Kiel lia organizo, la komandanto de la FARC Iván Ríos tiris de tio siajn proprajn konkludojn: “Ni havas niajn proprajn normojn kiuj, kelkfoje, kongruas kun tiuj de la Internacia Humana Juro [IHJ], sed la realeco de la kolombia alfrontiĝo ne estas komplete konsiderata de tiu. La IHJ ne estas adaptita al nia realeco.”*
Tiu milito, kiel ĉiu milito, havas nenion por fari kun moralo. Oni povas tamen provi mildigi la plej dolorajn efikojn. “La FARC ĉiam havas, havis kaj havos la politikan celon interŝanĝi kaptitojn”, reasertas al ni la komandanto Reyes. “Humana interŝanĝo”, kiun la potenco obstine rifuzas. El vidpunkto de la gerilo — kaj krom atingi la liberigon de siaj batalantoj-, diskuti kun la registaro egalece, redonus al ĝi politikan statuson kiu eligus ĝin el la stato de terorisma organizo kiun oni donis al ĝi kaj kiun ĝi akre kontestas.
Jen kion volas laŭdifine eviti s-ro Uribe, tute laŭ sia obsedo pri milita venko super lia “akso de la malbono”. Li obstine volas liberigi la kaptitojn per milit-operacoj. Kun la katastrofaj konsekvencoj kiujn tio povas implici. Ĉar tiukaze, kelkfoje sekvante sian logikon kelkfoje ĝis neeltenebla grado, iuj frontoj de la FARC plenumas kion ili ĉiam anoncis: ne permesi la liberigon de ajna forkondukito. Pri tio atestas la sorto de la guberniestro de la departemento Antioquia, Guillermo Gaviria, tiu de la eksministro pri defendo, Gilberto Echeverri, kaj de 8 militistoj, kiam, la 5-an de majo 2003, helikoptere alportita taĉmento proksimiĝis al la loko kie ili estis tenataj, en la ĉirkaŭaĵo de Frontino (Antioquia). Ili pagis tion per sia vivo, ekzekutitaj de la gerilanoj, laŭ atesto de supervivanto. Kiel, en la samaj cirkonstancoj, la eksministro pri kulturo Consuelo Araujo Noguera.
Tiurilate, la dissendo de la dua kasedo, surbendigita en kaptiteco de s-rino Betancourt, okazigis ambiguan traktadon fare de la komunikiloj.* La dissenditaj aŭ publikigitaj eltiraĵoj ĝenerale raportis ke la eksa senatorino petis la registaron intertraktadi pri la liberigo de la soldatoj, kvankam precizigante ke la libereco de la civilaj ostaĝoj, siavice, estas “ne intertraktebla”. Kaj, precipe, ke ŝi donis, koncerne ŝin, verdan lumon por sav-operaco fare de la militistoj. En realo, ŝia integra deklaro diras la jenon: “Savado, jes, definitive jes, pro principo. Sed ne kia ajn savado. La savadoj finiĝas per sukceso aŭ devas ne okazi. Kolombio ne povas fali en elturniĝan [praktikon] en kiu, simple, savado estas politika oportuno en kiu oni riskas la vivon de multaj civitanoj, sed el kiu la ŝtato ĉiam restas venka. Venka, se la forkondukitoj liberiĝis vivaj, ĉar ili estas trofeo, kaj venka ankaŭ se oni revenigas kadavrojn, ĉar oni povas akuzi la malamikon.”*
En angoro kaj malcerteco, la familioj de la kaptitoj forte rifuzas tiajn provojn. “La armitaj fortoj pardonu min, lanĉas s-rino Salchali, sed ili estas nekapablaj sukcesigi liberigan operacion”. La patro de policisto, siavice, kun streĉitaj nervoj ĉe la nura ideo pri tia eventualeco: “Ni batalis dum jaroj por ilia libereco, ni ne ŝatus vidi ilin reveni volvitaj en flago.”
Des pli ke, laŭ s-rino Ana Caterina Heyck, advokato kaj specialisto de la DIH, “por la liberigo de la civiluloj kaj militistoj forkondukitaj de la FARC, oni povas apogi sin sur la artikolo 3 komuna de la 4 Ĝenevaj Konvencioj, kiu reguligas la internajn armitajn konfliktojn kaj kiu starigas en sia fina parto tion kion oni konas sub la termino “specialaj interkonsentoj””. Cetere, aldonas ŝi, la kolombia leĝo 434 de februaro 1998, determinante ke la pac-politiko estas permanenta kaj partopreniga “ŝtata politiko”, permesas ankaŭ la efektivan aplikadon de la DIH: “Ĝi determinas la prioritatan uzon de dialogo kaj de intertraktado”.
En la sama logiko kaj kun la samaj argumentoj, s-ro Michael Frühling, direktoro de la Oficejo de la Alta Komisaro de la UN, deklaris la 26-an de aŭgusto 2005 ke la prezidanto Uribe devus prioritatigi la liberigon de la “forkondukitoj” de la gerilo. Sed la UN tute ne ĝuas la favoron de Bogoto.
En februaro 2005, s-ro Uribe postulis kaj atingis la revokon de s-ro James Lemoyne, speciala konsilisto de la ĝenerala sekretariejo de la UN pri Kolombio. Pasintece, tiu elspezis multan energion por proksimigi la partiojn en la malfacilaj momentoj kiujn spertis la pac-traktadoj inter la FARC kaj la registaro Pastrana. La registaro de s-ro Uribe, post sia enposteniĝo, neniam pardonis tion al li. La 3-an de aŭgusto, antaŭ la kolombia Senato, la Alta Komisaro pri Paco Luis Carlos Restrepo ne retenis sin ellasi, elvokante tiun periodon: “La komisaroj drinkis viskion kun la gerilanoj, kaj la ambasadoroj entuziasmiĝis ĝis deliro por esti fotitaj kun viro en kamuflita uniformo kaj kun fusilo.”
Krome, la senkaŝa parolado de s-ro Lemoyne furiozigis. Ĉu li ne konsideris la FARC organizo “kun politika eco”? La rektvorta diplomato ne hezitis publike pridubi la registaron: “Se ĝi ne volas kunsidi kun la FARC, nu, ĝi diru tion... Estas tro da oficialaj voĉoj kiuj diras jes, diras ne, diras eble, neeble, ne maleble. Tio ne donas konfidon al la FARC.”* Vide al la malhelpoj metitaj de la potenco kontraŭ lia laboro, la peranta misio de la Unuiĝintaj Nacioj, invititaj de la FARC, retiriĝis en aprilo 2005.
La eklezio, tre klopodanta trovi solvon, ne havis pli bonan sorton. La 31-an de januaro 2003, membro de faciliga komisiono — en kiu partoprenas ankaŭ la Patro Dario Echeverri kaj la eksministro pri laboro Angelino Garzón-, monsinjoro Luis Augusto Castro, prezidanto de la Episkopa Konferenco, preparas sin renkonti la sekretariejon de la FARC. Per mezurataj vortoj, laŭ sia funkcio, li neniel indulgas la FARC. “Ili montras teruran sensentemon, li antaŭ nelonge konfidas al ni. Ili ne povas diri ke la sorto de iliaj kaptitoj estas la sama kiel tiu de iliaj gerilanoj. Tiuj estas juĝataj, havas rajton je vizitoj. La forkondukitaj ne havas ĝin. Povas pasi tri jaroj sen ke alvenas vivosigno.” Kiel homo de la paco, li preferas la vojon de intertraktado. Des pli ke, rakontas li, “antaŭ kelkaj jaroj, mi povis, kun la FARC, labori, dialogi, kaj realigi la liberigon de 80 soldatoj. Ni jam konis nin, estis facile paroli...”
Ĝuste en la momento en kiu li [monsinjoro Luis Augusto Castro] estas veturonta al la sekretariejo [de la FARC], la prezidanto Uribe lanĉas gigantan milit-operacion, la Planon Patriot. Decidite spiti la danĝeron kaj ĉiakoste sukcesigi sian mision, la episkopo estis fine malinstigita de la FARC: “Ne venu, ĉi tie estas nenio alia ol sango!” “La Plano Patriot, bedaŭras ms-ro Castro, starigis muron inter ili kaj ni. Tio malhelpis nin daŭrigi tiajn renkontiĝojn. Tiom ke niaj kontaktoj okazas jam nur per korespondado aŭ retpoŝte.”
La 2-an de januaro 2004 — operacio de la kolombiaj kaj usonaj sekretaj servoj-, la gerila komandanto Simon Trinidad, taskita intertrakti pri la liberigo de la ostaĝoj, estas arestita en Ekvadoro. “Li estis en Kito por tie starigi kontakton kun James Lemoyne, ĉar ni deziris renkontiĝi kun li, klarigas la komandanto Reyes. Ĉar estis malfacile fari tion en Kolombio, ĉar por tio Lemoyne devintus peti permeson de Uribe, kaj ĉar ni ne volas ŝuldi ajnan favoron al tiu, ni devis serĉi alian lokon por la konversacio.” Transdonita al la kolombiaj aŭtoritatoj, s-ro Simon Trinidad estis ekstradiciita la 31-an de decembro 2004 al Usono, surbaze de usona dosiero haste farita, 13 horojn post fino de la limtempo kiun la registaro estis doninta por ke la FARC liberigu 65 kaptitojn.
La 13-an de decembro 2004, en Karakaso, estis la vico de s-ro Rodrigo Granda esti forkondukita de la kolombiaj sekretaj servoj. Konata kiel la ministro pri eksteraj aferoj de la FARC, s-ro Granda estis taskita por dialogi kun Parizo, pri ebla solvo de la “afero Betancourt”, pere de la franca ambasadejo en Venezuelo.
La proksimiĝo de la prezidant-elekto venontan majon, ĉe kiu prezentiĝas s-ro Uribe, ŝajnas iom modifi la situacion. Kaj ne senkiale: kiel la prezidintoj Alfonso López, Ernesto Samper, Julio César Turbay kaj la eksa ĝenerala prokuroro Jaime Bernal, la plimulto de la kolombianoj esprimas sin favore al humana interŝanĝo. Meze de aŭgusto 2004, la potenco proponas liberigi unuflanke 50 gerilanojn, kiuj devus foriri eksterlanden aŭ integriĝi laŭ integrad-programo, interŝanĝe kun politikaj ostaĝoj. Sed, se la FARC akceptas intertrakti kun s-ro Restrepo, ĝi postulas ke la konversacioj okazu rekte inter personoj kaj ne per... interreto, kiel proponis la registaro. Pli poste, ĝi rifuzas ke tia dialogo okazu en la sidejo de la vatikana aŭ alia ambasadejo, “en eta lernejo aŭ en preĝejeto”, ironias s-ro Reyes...
La ribeluloj insistas ke tia renkontiĝo okazu en senarmeigita “zono de sekureco”, en la municipios [distriktoj] de Pradera kaj Florida. “Ni volas nenian riskon por la kaptitoj, por la intertraktantoj, por la registaro, por la internaciaj observantoj kaj por ni mem, precizigas s-ro Reyes. Uribe retiru siajn trupojn por 30 tagoj, donu precizan daton kaj, se ni interkonsentas, ni realigos la interŝanĝon unu fojon por ĉiam.”
La familioj de la kaptitoj furiozas, kolerante same kontraŭ la potenco kiel kontraŭ la armita opozicio. “Ni estas familioj de la popolo, kiel diras la gerilo, ĝi do redonu al ni niajn muchachos [knabojn]”, energie reagas s-rino Orjuela, dum s-ro Mario Enrique Murillos, patro de soldato, ne kaŝas sian koleron: “Niaj filoj engaĝis sin por la salajro, pro la senlaboreco, tio estas ankaŭ la demando! Ili kaptiĝis, ĉar ili defendis la patrujon. Do, la ŝtatestro streĉu al ni la manon!”
En decembro 2005, la franca, hispana kaj svisa registaroj kontaktas Bogoton por provi malbloki la situacion. Serĉante ĝis kien povus iri la proksimiĝoj inter la partioj, la eŭropaj diplomatoj deziris procedi diskrete, kaj petis la plej grandan konfidencon al la prezidanto. “Nu, kion faras Uribe? ekkoleras la komandanto Reyes. Ĉiufoje kiam la francoj aŭ la internacia komunumo faras proponon, li sabotas ĝin aŭ, se ĝi taŭgas por li, li alproprigas ĝin por ŝajnigi larĝanima.” La 14-an de decembro, efektive, “forgesante” la postulitan diskretecon, s-ro Uribe anoncas fanfare ke, respondante al la eŭropa iniciato, li akceptas starigi senarmeigitan zonon de 180 kvadratkilometroj ĉe El Retiro (departemento del Valle).
“Uribe aperas en gazetara konferenco..., daŭrigas la komandanto Reyes. Li deklaras ke li akceptas la proponon kaj ke, do, oni devas akcepti ĝin. Ni ankoraŭ ne konis ĝin! Ĝi venis al ni nur poste.” Ĉu malcedemo? Ĉu trompemo? Per prudentaj vortoj, ms-ro Castro konfirmas implicite la diriton. “Ekzistis, en tiu momento, obstaklo por la sekureco. En la planita formulo, la sekureco de la FARC estis certigota de la internacia komunumo. Sed kiu estas tiu? Ĉu ambasadoro, ĉu delegito? Tio ne donis al la FARC, kiu estas en milito, ajnan sekurecon. Kaj ĝian sekurecon ĝi ne delegas. Lanĉi la proponon al la publika opinio antaŭ ol komuniki ĝin al la gerilo estis lamentinda eraro, necesis unue konsulti ĝin.”
Post tiu epizodo, la ribeluloj findecidis: “Dum Uribe estos prezidanto, ne okazos humana interŝanĝo.” Kaj per tio ĵetis la familiojn de la kaptitoj — tute kiel tiujn de la malliberigitaj gerilanoj — en profundan konsternon. La foresto de vera gvidanto de la opozicio, kaj la pezo de la kvazaŭmilitistoj — trompe malmobilizitaj — sur la elekto-kampanjon, per minaco kaj truddevigado, malfermas la vojon al probabla reelekto de s-ro Uribe. Ĉu kvar jarojn pli por tiuj kiuj atendas sian liberigon en la arbaroj, en la montaroj, inter martelo kaj amboso, kun grandaj riskoj pro la intensiĝo de la konflikto?
Kvankam s-ro Carlos Gaviria, kandidato de la alternativa demokratia poluso (maldekstra centro) esprimis sin por la humana interŝanĝo, tiu kiu plej antaŭiris tiukampe estas la sendependa kandidato Alvaro Leyva. “Libera elektrono” devena de la Konservativa Partio, eksministro kaj ĉefe intertraktinto, sub diversaj prezidantoj, kun pluraj geriloj, li kampanjas promesante “la tujan humanan interŝanĝon kaj la pacon en ses monatoj”. S-ro Manuel Marulanda, historia gvidanto de la FARC, renkontinte, la 22-an de decembro 2005 tiun kandidaton, forpuŝitan en la sondaĵoj kaj marĝenigata de la komunikiloj, donis al li evidentan helpon. Anoncante, la 4-an de marto, ke sekve al siaj konversacioj la FARC pretas liberigi du policanojn — s-rojn Eder Luiz Almanza kaj Carlos Alberto Logarda-, la armita opozicio implicite igis lin “sia” kandidato.
En tia kunteksto, asertas oni en Bogoto, la internaciaj premoj devas ludi sian rolon por la sorto de la kaptitoj. Ms-ro Castro deziras ilin duonvorte: Ni estas en agordo kun ili, ni apogas ilin.” Tute kiel s-rino Virginia Franco, patrino de la kaporalo Luis Alfonso Beltrán Franco, kaptita la 30-an de marto 1998 en El Billar (Caquetá): “Ni esperas multon de la landoj kiuj apogas la humanan interŝanĝon. La internacia komunumo, tio tre gravas por ni. Oni sentas spiron, oni sentas malpeziĝon.” Pro tio, kaj paradokse, la riproĉo kontraŭ la diplomata mobiliziĝo de Parizo favore al s-rino Ingrid Betancourt returniĝas: “Se oni estas pragmata, amare ridetas s-rino Heyck, oni konkludas ke estas “ŝanco” ke ŝi estas forkondukita. Se Francio ne farus premon sur ŝia kazo, la registaro ne moviĝus eĉ milimetron, tiel por ŝi kiel por ĉiuj ceteraj kaptitoj.”
Maurice LEMOINE.
27-a de februaro 1980: La gerilo de la M-19 ekokupas la dominikan ambasadejon retenante 60 homojn, inter kiuj 20 diplomatojn. Post 60 tagoj, la gerilanoj kaj la registaro de s-ro Julio César Turbay akordiĝas pri ilia liberigo.
2-a de aprilo 1996: Forkonduko de s-ro Juan Carlos Gaviria, frato de la prezidanto César Gaviria. Necesis nur 70 tagoj por intertrakti lian liberigon.
15-a de junio 1997: La prezidanto Ernesto Samper akceptas ke la armeo forlasu zonon de 13.000 kvadratkilometroj por 100 horoj. Ĉeeste de internaciaj observantoj, la FARC liberigas 60 soldatojn kaj 10 mar-pafistojn, en Cartagena del Chaira.
5-a de marto 2001: S-ro Andrés Pastrana subskribas la unuan “interkonsenton pri humana interŝanĝo”, en San Vicente del Caguán. Dek-kvin membroj de la FARC, malsanaj, estas interŝanĝitaj kontraŭ 42 soldatoj kaj policistoj.
28-a de junio 2001: La FARC liberigas unuflanke 242 homojn en La Macarena (Meta).
23-a de decembro 2005: Trideko da policistoj, kaptitaj dum atako de la FARC al la vilaĝeto San Marino (Choco), estas tuj liberigitaj.
M.L.
La “koliziulo de la kulturoj”[1], Samuel Huntington, estas en zorgo pro la ĉiutage pli granda ĉeesto de latinamerikanoj en Usono. La lando pri kiu li revas tamen ne estas minacata. Ĉar, kun la tempo, kelkaj faktoroj ludos decidan rolon: la enorma asimilkapablo de la merkato, kiu estas la koro de la usona ideologio, la evoluo al konservativismo de la “latinaj” sektoroj kiuj akiras la statuson de meza klaso, kaj la akumulita malfruo de la “latina” komunumo en la konkero de la politika potenco.
ĈIO KRESKAS ĉi tie, inter la okraj montoj kiuj ĉirkaŭas la verdan valon: legomoj, fruaĵoj, fruktoj, vinberoj. La Salinas Valley estas unu el la teroj kiuj faras Kalifornion iu el la unuaj agrokulturaj produktejoj de la mondo. Kun alta teĥniko, la akvuma sistemo sternas siajn tubojn sur kilometrojn. Surgenue en la kampoj, la laboristoj finas la rikolton. La submastroj, kiuj prigardas ilin, 60 horojn semajne, estas, kiel ili, meksikanoj, sed havas iajn malfacilaĵojn komprenigi sin. La plimulto de iliaj dungitoj ne parolas hispane. Ili estas trikiaj kaj mistekaj indianoj*, devenaj el la ŝtato Oaxaca [elp. Oaŝaka], la plej malriĉaj kamparanoj de Meksiko. Ili gajnas ĉi tie proksimume 7 dolarojn hore, dekoble pli ol en sia lando. “Por ni, la indiĝenoj, ne ekzistas rimedoj por vivi tie, grimacas Ramiro, 20-jara, en sia survestaĵo kun la emblemo de la futbal-skipo de la Fortyiners, la usona futbalskipo de San-Francisko. Vi devas elekti: aŭ resti en la pueblo [vilaĝo] kun via familio, kaj vidi ilin malsatmorti, aŭ forlasi, veni ĉi tien, gajni monon kaj sendi al ili ion por supervivi.”
La simboloj de ilia nova vivo laŭvicas la randon de la kampo: brokante akiritaj aŭtoj, en bona stato, kiujn ili aĉetis por malpli ol mil dolaroj. Dum la paŭzo — duona horo, ne pli-, ili elpoŝigas porteblan telefonon por babili kun siaj amikoj.
En tre baza hispana lingvo aŭ helpe de tradukisto, ili plendas pri la “contratistas”. Tiuj perantoj “latinos”*, taskitaj rekruti manlaboristojn por la usonaj farmbienoj, enpoŝigas de 15 ĝis 20% de ilia salajro. Tamen, la trikioj kaj mistekoj ne aliĝas al la sindikato kiu intertraktas kun la agrokulturaj kompanioj kaj garantius al ili pli bonajn laborkondiĉojn, pli altan salajron, eĉ san-asekuron. S-ro Manuel Morán, membro de la Union of Farm Workers, la agrokultura sindikato fondita en la 1960-aj jaroj de la mita meksik-usonano César Chavez*, bedaŭras tion: “Ĉio kion ili volas, estas laboro, povi aĉeti veturilon, bone manĝi kaj sendi kelkajn groŝojn hejmen. Ili loĝas 8- aŭ 10-ope en triĉambra domo aŭ pagas kelkfoje la duonon de sia salajro por geloĝi en unu sola ĉambro...”
Naŭdek elcentoj de la agrokulturaj laboristoj de Kalifornio estas meksikaj aŭ centramerikaj enmigrintoj kaŝe venintaj kaj senpaperaj. La loka agrokulturo, en plena ekspansio, ne povas rezigni pri ili ĉar ĉi tie neniu volas prilabori la teron en tiaj kondiĉoj. Nur tiuj kiuj havas parencon kun laŭleĝaj paperoj, aŭ kiuj edziĝas al usonano, povas akiri, post longaj burokratecaj klopodoj, laborpermeson kaj rezidenco-karton, la faman green card.
Tamen, jam de jaroj la enmigro-servoj ne plu montriĝas en la kampoj. Miloj da meksikanoj, de kiuj 4.000 indianoj, venis en la vilaĝon proksime de Greenfields, post la fino de la 1990-aj jaroj. Escepte de kelkaj etdeliktuloj neniu estis deportita. “Business is business... Tiu sistemo estas hipokrita”, konkludas s-ro Morán.
Don Andrés Cruz estas la ĉefo de tiu eta indiĝena komunumo. Samuel Huntington? Li ne konas, kompreneble. Li ankaŭ ne scias ke la aŭtoro de la Kolizio de la civilizacioj* ludas decidan rolon en la nuna debato pri la temo de la latinamerika enmigrado en Usono.* Ĉu la fama universitatano ne asertis en sia lasta libro (Kiuj ni estas?)* kaj en multaj artikoloj ke la latinamerikanoj estas neasimileblaj en “la Usono kiun li konas kaj kiun li amas”? Laŭ li, “la fundamentoj de la [uson-]fonda angla-protestanta kulturo estas: la angla lingvo; la kristaneco (...) angla koncepto de antaŭrangeco de la leĝo, la respondeco de la gvidantoj, la rajto de la individuoj (...) la protestantaj valoroj de la individuismo, la laboretiko, kaj la kredo ke la homoj havas la kapablon kaj la devon krei surteran paradizon...”
Scieme ĉu li povus trovi indulgon en la okuloj de Huntington, don Andrés respondas firme: “Jes, se ili donas al ni la ŝancon, ni povas fariĝi bonaj usonanoj!” S-ro Morán konfirmas tion. Greenfields pruvis, laŭ li, kaj de longa tempo, ke la meksikanoj estas asimileblaj. La urbo havas 4-oble pli da loĝantoj ol antaŭ tridek jaroj kaj 95% da [ili estas] meksikanoj, inter ili la urbestro, la urbaj konsilantoj kaj la lernejaj respondeculoj. La duono da ili estas usonaj civitanoj aŭ havas green card, skrupule respektas la leĝojn, pagas siajn impostojn kaj pie pagas la pezajn ŝuldojn faritajn por akiri la materiajn simbolojn de la usona revo.
Certe, ili hejme parolas daŭre la hispanan. Sed ĉiuj elturniĝas en la angla. Aparte la infanoj naskitaj ĉi tie. Kontraste kun aliaj ŝtatoj, ekzemple Teksaso, jam ne ekzistas dulingvaj lernejoj en Kalifornio. La instruado okazas nur en la angla. Koncerne la laborkapablon de tiuj homoj el la sudo, oni demandu al la mastroj kion ili pensas pri tio!
“La plej multaj nove venintoj radikiĝos ĉi tie, antaŭdiras s-ro Morán. Ni ĉiuj diris la samon alvenante: mi laboros tri aŭ kvar jarojn, mi ŝparos kaj revenos al la lando por starigi etan negocon.” Poste, la tempo pasas, la lanoŝtrumpo pufiĝas nur malrapide*: se oni bone gajnas, en Usono, oni ankaŭ multe elspezas. Ĉefe se oni aĉetas domon. Eĉ se ili estas kontraŭleĝaj, la laboristoj kiuj pruvas regulajn enspezojn povas akiri kreditojn. “Kaj poste oni edziĝas, faras infanojn. Usonajn infanojn! Kaj jen... Tridek jarojn poste, oni estas daŭre ĉi tie... Por homoj kiel ni, la [hejm]lando estas la tero kie oni sukcesas!” Sed kiom penigas la vojo...
Kelkajn stratojn post la nubskrapuloj de la centro de Los-Anĝeleso, restoracio anoncas per grandaj plastaj literoj: Pupuseria*. En la perspektivo de la avenuo, orienten, viciĝas centoj da ŝildoj: Tiendas Mariposa, El Palacio centroamericano, Llantas nuevas Zamora, Ropa para la Familia... La pejzaĝo ne ŝanĝiĝas dum 30 kilometroj, ĝis la randoj de East Los Angeles. Survoje, la Plaza Olivera disponigas altaron dediĉitan al la Virgen de Guadalupe, la patronino de Meksiko, ĉe giganta murpentraĵo kiu reproduktas la flagojn de Usono kaj de ĉiuj landoj de Latinameriko. La senpaperuloj venas ĉi tien por peti la Virgulinon helpi ilin instaliĝi en Usono. Veninte kvinjara de la ŝtato Michoacán al Kalifornio, kun sia patrino kaj siaj fratoj, Carlos restis 11 jarojn senpapera kaj faris ĉiajn eblajn etajn metiojn antaŭ ol instaliĝi kiel teĥnikisto pri x-radioj. Lacegiga itinero. La dungistoj povas dungi laboristojn laŭhore aŭ laŭtage, sen postuli paperojn de ili. Sed, por oferti al ili laŭmonate salajratan dungon, ili postulas numeron de sociala asekuro kaj usonan identigilon. La ĵus venintoj ne havas ĝin. Ili tre rapide lernas ke la patrones [mastroj] akceptas senprobleme la falsajn kartojn de sociala asekuro kaj la falsajn stirpermesojn kiuj aĉeteblas per po 70 dolaroj en ĉiuj pulbazaroj de la usona sudo.
Tiel cirkulas milionoj da falsaj paperoj, sen ke tio tro zorgigas la federacian registaron. Provizita de tiaj provizoraj dokumentoj, kaj dungitaj kiel ĝardenisto, telerlavisto en restoracio aŭ vicdungita en purig-entrepreno, la latinamerika laboristo povas vivi dum jaroj, eksterleĝe, en lando kiu ne povas rezigni pri lia laborforto. La usonanoj ne aprezas pli la etajn urbajn metiojn ol la terlaboron. Fakte 53% de la meksikanoj vivantaj en Usono ne disponas ajnan leĝan dokumenton.
25-jara, Carlos estas usona civitano danke al la proceduro de familia kuniĝo farita de leĝe instalita onklo. “Mi ankoraŭ ne atingis mian celon, diras li: mian propran domon kaj la ekonomian stabilecon por miaj tri infanoj kaj mia edzino... Sed kompreneble mi restos en Usono...” Por “ŝpari”, li laboras vespere kiel valet parking ĉe restoracio.
La duono de la loĝantaro de la distrikto de Los-Anĝeleso estas “latina”: 4,5 milionoj da homoj. La kvartaloj kie ĝi koncentriĝas — East L.A. ĉefe-, elradias tre etburĝan etoson. Trompa ŝajno. La plej multaj familioj kiuj loĝas tie vivas per malpli ol 20.000 dolaroj jare, sumo kiu, en Usono, ebligas apenaŭ kovri la ĉiutagajn bezonojn.* Kaj en tiuj kvartaloj troviĝas la plej timataj bandoj de la usona okcidento.
S-ro José Huizar, juna 37-jara politikisto naskita en la ŝtato Zacatecas, en Meksiko, pasigis la plejparton de sia vivo ĉi tie, en malnovega lignodomo apud aŭtoŝoseo. Alveninte 5-jara, li lernis en publika lernejo antaŭ ol gajni stipendion por iri al unu el la plej bonaj universitatoj de la lando: Princeton (Nov-Ĵerzeo ). Nun membro de la “mastraro” de sia universitato, tiu aktivulo de la demokrata partio luktis dum pluraj jaroj por la justeco en lernejo, ĉekape de la servoj de publika edukado de la Granda Los-Anĝeleso. Li kampanjas por elektiĝi urba konsilanto. Jen success story [sukces-historio] inda je la plej bonaj felietonoj. La patro de José estis malklera kampulo.
En la koro de tiu meksika bastiono, s-ro Huizar parolas la hispanan kun malfacilo. Li estas tamen enmigrinto de unua generacio. Li deklaras sin ŝatanto de meksika kulturo, kun malklara enhavo — “Aparta maniero konduti, vestiĝi... Malsama muziko... kuirarto...”-, kaj daŭre ne konsideras sin “asimilita”. Tamen, kiam oni demandas lin pri la lasta romano kiun li legis en la hispana, li ridetas kaj respondas: “Vi pravas, mi estas iomete pocho...” En meksika ĵargono, la termino signifas la enmigrinton kiu perdas sian denaskan lingvon kaj fandiĝas en la usona kulturo. “Mi fieras esti meksikano, konkludas li, sed mi dankas Usonon pro tio kion ĝi donis al mi: edukadon, laboron... Ĉion kio ne ekzistis en la montaroj de Zacatecas.”
La lasta federacia censo montras ke, en la tuta lando, 41 milionoj da loĝantoj devenas de Latinameriko (14% de la loĝantaro). La duono da ili naskiĝis ekster la landlimoj, 65% estas meksikdevenaj. En 2045, laŭ la Pew Hispanic Center, la nombro da latinamerikanoj ĉirkaŭos 103 milionojn. La hispana estas jam la dua lingvo de la lando. Kaj Usono estas la dua hispanlingva lando de la mondo, post Meksiko, sed antaŭ Hispanio kaj Kolombio... La ĵurnaloj kaj vesperaj programoj de la lokaj stacioj de Univisión, la giganto de la hispanlingva televido, havas ofte pli grandajn enŝalt-kvotojn ol tiuj de ABC, CBS aŭ NBC, en Miamo, Novjorko aŭ Los-Anĝeleso.
La Opinión en Los-Anĝeleso, La Voz en Hustono, Rumbo en Teksaso, La Raza en Ĉikago proponas ĉiutage novan sukces-historion al siaj legantoj: familio de Michoacán fondis sian propran vinberejon, post vinberrikolti en la Napa Valley dum generacio... Knabo 29-jara, naskita en Tijuana, ĵus lanĉis fabrikadon de t-ĉemizoj... La termino latino, longtempe pejorativa, estas nun laŭmoda. La meksika Holivud-stelulino Salma Hayek aŭ Jorge Ramos, la furora prezentisto de la televid-ĵurnalo de Univisión estas modeloj por la ĉiadevena urba junularo. Dulingvaj kantistoj, kiel la meksikano Alejandro Fernández kaj la portorikanoj Chayanne, Jennifer López, Ricky Martín, invadas la radiojn kaj televidojn, en la hispana aŭ la angla.
S-ro Vicente del Rio volonte donacas la tekilaon* sur la teraso de Frida*, lia restoracio de Beverly Drive, ne malproksime de la monto kaŝita de la literoj Hollywood. Lia establo fariĝis la renkontejo de la junaj riĉuloj de la kvartalo, de la show business latino kaj de la juda komunumo de Beverly Hills. Ĉar pli kaj pli da mezklasaj meksikanoj venis al Usono en la lastaj jaroj. Laŭ enketo de la Pew Hispanic Institute, du meksikanoj el kvin deklaras sin pretaj vivi tie, eĉ senpapere. La intenco elmigri “jam ne montriĝas nur ĉe la malriĉuloj. Tiu deziro ekzistas ĉe la meza klaso kaj eĉ en la rondoj formitaj en universitato”, asertas la direktoro de la sondaĵo, s-ro Roberto Suro.*
La malnova ideo laŭ kiu la elmigrado naskiĝas nur el la mizero jam ne sufiĉas por klarigi tiun fenomenon. La starigo, sude de la Rio Grande, de la novliberala modelo sekvigis altiĝon de la nombro da malriĉuloj kaj malriĉiĝon de la etburĝaro. Ĝi igis ankaŭ la junularon, martelatan de reklamo kaj televido, pli sentema pri la usona revo.
Ni spertas do, de Ĉikago ĝis San Antonio, la naskiĝon de hibrida kulturo: la “latina” junularo de la popolaj kvartaloj lasas la tradiciajn salsa-on kaj cumbia por nova ritmo made in USA, la reggaeton, nedifinebla miksaĵo de hip hop, de rap kaj de latinamerikaj kadencoj. Oni povas tamen renkonti, hazarde dum promenado tra Kalifornio, meksik-usonajn superajn kadrojn de tria generacio, kiuj malbone parolas sian originan lingvon kaj estas tamen pasiaj spektantoj de la hispanlingva chicano-teatro.
Kun kelkaj esceptoj, la grandaj komunikiloj por latinos verŝas sur sian publikon primitivan programaron faritan el reklamo, stultaj talk shows kaj tendencaj informoj. Tamen, de nordo ĝis sudo, iom ĉie en la lando, elsendante en la angla, en la hispana kaj en diversaj indiĝenaj meksikaj dialektoj, Radio bilingue proponas altkvalitajn programojn kaj luktas por savi la originan kulturon de la hispanlingvuloj kontraŭ la dissolviĝo en la komerca melting pot [fandejo].
La politika mondo cedis etan lokon por la reprezentantoj de la dua nacia komunumo. Du el la precipaj ministroj de s-ro George W. Bush, la sekretario pri justico Alberto González, kaj la sekretario pri komerco Carlos Gutierrez estas latinos. Dudek-kvin deputitoj kaj senatoroj — meksik-, kub- kaj portorik-devenaj — sidas en la Kongreso, kaj pli ol dudeko da hispanlingvaj urbestroj mastrumas urbojn de pli ol 100.000 loĝantoj, en Kalifornio, Teksaso, Florido kaj Konektikuto. Por multaj, la elekto en 2004 de s-ro Antonio Villaraigosa, meksikano de dua generacio, kiel urbestro de Los-Anĝeleso, estis rivelo kaj eĉ ŝoko.
La American dream estas evidente la ĉefa celo de la premgrupo kiu konsistas el la precipaj eminentaj “latinos”. S-ro David Ayon, esploristo ĉe la Kalifornia Jesuita Universitato de Loyola Marymount, nomis ĝin la Red latina, la “latinan” reton. Naskita antaŭ 48 jaroj en Teksaso de meksika patro engaĝita en la usona armeo dum la dua mondmilito, s-ro Ayon klarigas ke tiu reto apogas sin sur la elektitoj kaj altaj oficistoj latinamerikdevenaj, kaj sur la grandaj asocioj gvidataj de meksik-usonanoj kiel la League of United Latin American Citizen (LULAC), la Mexican American Legal Defense and Educational Fund (MALDEF) aŭ la Consejo de la Raza, organizoj larĝe malfermitaj al ĉiadevenaj latinos. estis rivelo kaj e Ili kune klopodas por rapida integriĝo kaj apogas en la Federacia Kongreso la leĝprojektojn, kiuj tendencas reguligi la situacion de la senpaperuloj, kaj la socialajn programojn kiujn la enmigrintoj povas profiti. Ili luktas ankaŭ por faciligi la lernejan progresadon de la infanoj kiuj komence parolas nur la hispanan, kaj por respekti la rajtojn de la hispanlingvaj laboristoj. Antaŭ ĉio, ili distribuas milionojn da dolaroj por stipendioj por ebligi al la filoj de enmigrintoj la aliron al universitato.
Tiu latina reto ĝenerale situas en la demokrata movado. S-ro Henry Cisneros — eksurbestro de San Antonio kaj ministro de s-ro William Clinton-, s-ro Bill Richardson — guberniestro de Nov-Meksikio-, kaj la demokrata deputito de Nov-Ĵerzeo, la kub-usonano Robert Menéndez, ludis decidan rolon en ĝia starigo. Ili ekzemple financis la kampanjojn de s-ro Antonio Villaraigosa, en Los-Anĝeleso, kaj de la senatoro en Salazar en Kolorado. Tamen, certaj eminentuloj de la Red latina proksimiĝis, en la lastaj jaroj, al la respublikana partio. Tiel, s-ro Carlos Olamendi, mastro de ĉeno de 50 restoracioj, aliĝis al la skipo de s-ro Arnold Schwarzenegger, la tre dekstra guberniestro de Kalifornio.
La “latina reto” preferas la premgrupan laboron ĉe la federaciaj aŭtoritatoj. Ĝi montriĝas malpli akceptema por la elpaŝoj de la meksika kaj centramerikaj registaroj, kiuj petas ĝin defendi iliajn interesojn en Vaŝingtono. Estus malĝuste kredi, ridetas s-ro Ayon, “ke la latina komunumo en Usono estas Latinameriko transplantita ĉi tien”.
Malpli influa reto, kiun s-ro Ayon nomas la Red mexicana (meksikan reton), rezistas pli aktive al la asimilado. De Ĉikago ĝis San Antonio, ĝi organizas sin loke en clubes de oriundos, etaj asocioj kiuj kunigas meksikanojn kun usona civitaneco kaj enmigrintojn devenaj el la sama loko, kiuj grupiĝas en federacioj. La plej aktivaj estas tiuj de la meksikaj ŝtatoj Zacatecas, Michoacán kaj Guanajuato, kiuj, ekde la dua mondmilito, alportis al Usono sinsekvajn generaciojn de enmigrantoj. La clubes financas socialajn projektojn, la konstruadon de lernejoj aŭ de sportaj centroj en siaj devenurboj en Meksiko.
Por kolekti monon, ili organizas balojn aŭ bankedojn, animatajn de mariachi aŭ de norteña muzikgrupo. La Red mexicana havas tre densajn rilatojn kun la meksikaj konsulejoj kaj la Instituto de la Eksterlandaj Meksikanoj, starigita de la meksika prezidanto Vicente Fox por apogi sian registaron en siaj intertraktadoj kun Vaŝingtono. Sed la clubes de oriundos apenaŭ rekrutas en la grandaj urboj. La latinos ŝajnas pli zorgi por sukcesi mem en la lando ol sukcesigi sian devenlandon en Usono.
La analizo de la konduto de la latinos, farita de s-ro Harry Pachon, prezidanto de la Politika Instituto Tomás Rivera de la Universitato de Sud-Kalifornio, iras tiudirekten. Ĝi karakteriziĝas, diras li, “per forta labor-etiko kaj per novigo de la usona idealo kiu volas ke intensa klopodado kaj persistemo konduku al pli bona vivo”. La ideo ke Usono estas tero de oportunoj, aldonas li, klarigas ankaŭ ke la latinos montris ĉiam “altan gradon de patriotismo”: 300.000 meksikdevenaj usonanoj partoprenis en la dua mondmilito kaj 130.000 latinos batalis sub la usona flago komence de la dua Irak-milito.
S-rino Hilda Solis — la unua federacia deputito nikaragvo-devena flanke de sia patrino — moderigas tiun juĝon. La rekrutenskriba distrikto de Los-Anĝeleso, kiu elektis ŝin, priploras jam 11 mortintajn latinos en Irako. Pli ol patriota febro, klarigas ŝi, estas la manko de opcioj, iliaj provizoraj ekzist-kondiĉoj, kiuj puŝas la junajn latinos al la armeo. Kaj la espero akiri verajn paperojn, pagitajn koste de ilia sango, post ilia militservo.
S-rino Solis konfirmas ankaŭ ke, kvankam ili daŭre voĉdonas plimulte por la demokratoj post ŝtataniĝo, ili tendencas “dekstriĝi” ekde kiam ili atingas la mezan klason. Tridek elcentoj da ili donis sian preferon al s-ro Schwartzenegger kaj 40% al s-ro Bush. La kubanoj de Miamo jam ne estas la solaj kiuj subtenas la prezidanton George W. Bush! S-ro Alberto Gonzalez, brila meksik-usona advokato de dua generacio, nomumita ministro pri justico en 2004, ekzemple elstaris en la defendo de la karceraj politikoj en Abu Graib kaj Gŭantanamo. En totala kontraŭdiro kun la principoj (almenaŭ asertataj!) de la latin-usonaj demokratoj: la respekto al homrajtoj kaj al neinterveno.
La politika sub-reprezentiĝo de la latinos ankaŭ ne multe zorgigas la demokratojn. El la 41 milionoj da ili kiuj vivas en Usono, nur 7 milionoj havas la voĉdonrajton, kaj montriĝas tre malverŝajne ke ili povus post mallonga tempo pezi sur la politika estonteco de la lando. En Meksikurbo, s-ro Carlos González, direktoro de la Instituto de Eksterlandaj Meksikanoj, donas unu el la ŝlosiloj de la problemo: “La strukturo de la usona ekonomio jam ne ebligas al la nova enmigrinto rapide, kiel en la 1950-aj kaj 1960-aj jaroj, akiri statuson de meza klaso. Estas esence ekonomio de servoj, kiu favoras la kono-elitojn kaj kreas subklason sen ebleco de vertikala promocio.” La usona migrad-politiko, tre restrikta, kondamnas por langa tempo tiujn sektorojn al statuso de senpapereco, for de la elektejoj.
En Kalifornio ĉiukaze, arĥitekturo kaj urboplanado evoluas samritme kun la enmigrado, kiel atestas la novkolonia fasado de la hiperbazaro de San José, la ĉefurbo de la Silicon Valley. La posedantoj de Mi Pueblo venis de Meksiko antaŭ malpli ol tridek jaroj. La manĝkartoj proponas tortillas de maizo, pikantajn saŭcojn, nigrajn fazeolojn el ladskatoloj kaj ĉiajn spicojn... Multaj produktoj portas la markon El Mexicano, tiun de la fratoj Márquez, enmigrintoj de unua generacio, kiuj instalis siajn fabrikojn ĉe la eniro de la urbo. “Ekzistas ĉi tie, diras s-ro Bruno Figueroa, ĝenerala konsulo de Meksiko en San José, vera business de nostalgio”. La ĉenoj de superbazaroj latinos faras milionajn spezojn. Sume, la latinos penetras en la usonan merkaton multe pli facile ol en la politikan mondon...
La jara aĉetpovo de la “latina” komunumo proksimas 700 miliardojn da dolaroj, 200 miliardojn pli ol la malneta interna produkto de Argentino! La granda distribuo investas konsiderindajn sumojn en komercigo kaj reklamo por radikiĝi en tiu merkato. Du milionoj da “latinaj” entreprenoj produktas proksimume 250 miliardojn da dolaroj da jaraj spezoj kaj pli ol 2 milionoj da dungoj: ĉenoj de superbazaroj kaj de restoracioj, entreprenoj de purigado, komunikiloj, reklamagentejoj, kompanioj de transporto kaj de enpakado...
En Interreto, la “latin-usonaj” komercaj ĉambroj afiŝas senfinajn listojn de etaj kaj mezaj entreprenoj. La latinos starigas pli da ili ol la usonaj blankuloj aŭ nigruloj. La US Bank kaj la US Hispanic Chamber of Commerce (USHC); 40 ĉambroj en Kalifornio, 20 en Teksaso) starigis, antaŭ nelonge, nacian planon de financado de “latinaj” entreprenoj de 1 miliardo da dolaroj.
Tiu ekonomia integriĝo montriĝas siavice, sen surprizo, ankaŭ politike. La USHC, ekzemple, publike apogis la nomumon, fare de s-ro Bush, de la ultrakonservativa juĝo John Roberts kiel prezidanto de la Supera Kortumo, en 2005. Estas vere ke, rilate familion, aborton aŭ samseksemecon, la plimulto de la ĵus enmigrintoj — praktikantaj katolikoj — ne postrestas eĉ milimetron al la usonaj ultradekstruloj.
En Hustono, s-ro Juan Alvarez, unu el la multaj centramerikaj aktivuloj — pli politikigitaj ol la meksikanoj — kiuj batalas por defendi la rajtojn de la migrintoj, faras ĉiutage sian rondviziton ĉe la esquinas — benzinejoj, superbazaroj kaj komerco-centroj — kie la senpaperaj laboristoj ofertas siajn servojn potage al la konstru-entreprenoj. Laŭ li, ekzistas 100.000 jornaleros [taglaboristoj] en la tuta lando kaj 6.000 en Hustono. En ĉi tiu mezo de oktobro, strange, la esquinas estas preskaŭ malplenaj. S-ro Alvarez donas la klarigon: “Kvar mil foriris en la lastaj tagoj por labori en... Nov-Orleano.”
Post fino de septembro 2005, miloj da senpaperaj latinos partoprenas en la purigado de la katastrofita urbo. Ili ne tre plendas ke la proponitaj salajroj estas sub tiuj kiujn ricevus usonaj nigruloj aŭ blankuloj por la sama laboro. Ne tre gravas por ili la 12 laborhoroj en la stagnoputra akvo kaj putraĵo. Nur la urbestro, la nigra usonano Ray Nagin, plendis pro la situacio, invokante “la novan inundon” de la urbo fare de... la latinos. Kun kelkaj esceptoj, la enmigro-aŭtoritatoj lasas fari, plian fojon... La Usono pri kiu revas Samuel Huntington bezonas multajn malriĉajn latinos... por resti si mem.
Jean-François BOYER.
Pluraj faktoroj kontribuis por doni al okcidenta Eŭropo tiun kroman ekonomian viglecon kiu ebligis al ĝi aliri tion kion la homoj komencis nomi la moderneco. Unuavice, kiel bone montris Kenneth Pomeranz*, kompare kun Hindio aŭ Ĉinio, Eŭropo posedis sur sia propra kontinento aŭ eĉ en Ameriko, enormajn ankoraŭ neekspluatitajn riĉaĵojn. Krome, la ekspansio de sklavisma sistemo de plantejoj baziĝanta sur konfiskado de manlaboro kaj de riĉaĵoj ebligis al ĝi alproprigi al si malmultekoste serion da vastaj agrokulturaj provincoj. Dum la 18-a jarcento, grandegaj kvantoj da konstruligno destinitaj al ŝipkonstruado estis tranĉitaj en okcidenta Eŭropo, en norda Siberio, en Nord-Ameriko kaj pli poste laŭlonge de la okcidentaj marbordoj de Hindio kaj Birmanio, kiel ankaŭ ĉe la norda marbordo de Aŭstralio. Ekde la 18-a jarcento ankaŭ, Eŭropo komencis eksporti al Ameriko siajn troajn loĝantarojn, kaj per tio samtempe reduktis la problemojn estiĝantajn de tro alta loĝantaro, dum tiuj samaj problemoj tuŝis ĉiam pli grave certajn regionojn de Azio dum la 19-a jarcento.
En la 17-a jarcento, la agrokultura produktiveco estis verŝajne pli alta en Ĉinio kaj en Hindio ol en Eŭropo, kaj tio tre signife. Sed certaj novaj variaĵoj de kulturoj kaj pli intensaj formoj de produktado ebligis al certaj regionoj de Eŭropo sperti veran salton antaŭen en la 18-a jarcento, eĉ se ekzistis diferenco inter produktado kaj postulo. Al tio aldoniĝis la importadoj de nutraĵoj el la karibaj insuloj, la Atlantika oceano aŭ el Ameriko, kiel sukero, aŭ fiŝo riĉa je proteinoj. Norda kaj okcidenta Eŭropo povis tiel nutri kreskantan urban loĝantaron, kiu multe pli kreskis dum tiu jarcento ol en Ĉinio, en Hindio aŭ en Proksim-Oriento. Escepte de Japanio kaj certaj marbordaj regionoj de Ĉinio, ŝajnas ke la azianoj aŭ nord-afrikanoj ne aĉetis gravajn kvantojn da nutraĵo transportata per maraj vojoj. La investoj en la transport-sektoro kreskis rapide en Eŭropo, dum en Ĉinio la transportoj kaj la interna komerco estis jam alvenintaj al “alta nivelo de trompa ekvilibro”* Ili tie sufiĉis por respondi al la postulo tiom longe kiom tiu restis ĉe limigita nivelo, sed ne estis kapablaj krei la kondiĉojn de kreskego. Kiel ankaŭ montris Pomeranz, norda kaj okcidenta Eŭropo estis tre rapide kapablaj efike uzi sian karbon. Tiu varo estis alportata de malproksime por liveri la necesan energion por la industriaj revolucioj en la familia kadro, kaj pli poste, de la industria produktado.
Kompare, la resursoj de fosilaj brulaĵoj de Ĉinio, perditaj en la foraj zonoj de la nordo kaj en Manĉurio, estis sendube malpli efike ekspluatataj. La karbo kontribuis startigi ĉenon da ennovigoj en Britio. Ĉar ili penetris en gravajn profundojn, la minejoj bezonis pumpilojn. La teĥnologiaj ennovigoj de pumpado siavice venigis perfektigon de la fer-prilaborado en fandejoj kaj pli bonan konon de la atmosfera malpleno, ĉio aferoj kiuj montriĝis decidaj por ebligi kvalitan salton. Eĉ se necesis atendi ankoraŭ multan tempon antaŭ ol inventoj kiel la jenny* aŭ la vapormaŝino plibonigis la kresko-kvoton de la tuta ekonomio, kiel nun substrekas certaj specialistoj pri ekonomia historio, ĉiuj ĉi ennovigoj estis tamen kapablaj doni al la eŭropanoj kroman avantaĝon en milita teĥnologio ekde la 1820-aj kaj 1830-aj jaroj.
Norda kaj okcidenta Eŭropo kaj ĝiaj amerikaj kolonioj tiris avantaĝon senĉese altigitan de tri kromaj atutoj, kiuj, kvankam apartenantaj pli al la socia aŭ politika kampo ol ekonomia, instigis siajn popolojn eksporti sian potencon internacie. Tiuj atutoj devas esti konsiderataj same kiel la ekonomiaj faktoroj montrataj de Pomeranz. Unuavice, ekzistis en tiuj regionoj sufiĉe stabilaj leĝaj institucioj, kiuj garantiis ke la ekonomiaj progresoj estu rekompencataj. La nocio de rajtoj ligitaj kun la intelekta proprieto evoluis malrapide ekster Britio, sed la brita “common law” kaj la roma juro uzata sur la kontinento alportis ne neglektindajn garantiojn por la respekto de la rajtoj de la familio kaj de la individuoj ĝenerale.
Se ili ludis la bonajn kartojn, la inventistoj kaj aliaj pioniroj povis riĉiĝi. En okcidenta Eŭropo, en la urbo kiel en la kamparo, la havaĵoj estis grandparte ŝirmataj kontraŭ ĉia minaco de konfiskado fare de registaro aŭ kontraŭ realproprigo de grundo fare de la feŭdestro. La geografia stabileco de la gvidaj grupoj garantiis ankaŭ ke ili interesiĝu pri instigi, generacion post generacio, al limigitaj plibonigoj. Sekve de la ideologiaj militoj kiuj okazis en Eŭropo en la 17-a jarcento, la registaroj kaj la elitoj faris silentan interkonsenton por eviti troan atencon al la rajtoj je proprieto. Dum la militoj kaj revolucioj en Francio kaj en Eŭropo, nur la eklezio kaj eta malplimulto de nobelaj familioj estis definitive senigitaj de siaj teroj kaj de siaj privilegioj. Fakte, kelkaj de tiuj familioj sukcesis rehavi siajn havaĵojn post 1815.
En la socioj de orienta Eŭropo, en Azio kaj en Afriko, ŝajnas ke la nocio de proprieto restis pli submetita al la riskoj devenaj de ŝtataj intervenoj. La graveco de tiu fakto tamen ne estu troigita, kontraste al kion diris iuj teoriuloj pri orienta despotismo kiel la verkinto pri la 17-a jarcento François Bernier. Tamen ekzistis signifa diferenco inter okcidenta Eŭropo kaj ĝiaj rivaloj. En Afriko kaj Azio, la regantaj dinastioj ofte bremsis ĉian kreskon de riĉaĵo de tiuj kiuj ne estis parto de iliaj proksimaj subuloj. Ĉe la aŝantoj ekzemple, ĉiaj vojoj de avanco kontrolataj de la ŝtato estis praktike fermitaj por sklavoj kaj ordinaraj homoj, kaj la riĉaj familioj estis post forpaso punataj per apenaŭ pageblaj deprenoj. La otomanaj sultanoj bridis siajn grandajn familiojn de komercantoj trudante al ili ŝtatajn kontraktojn kiuj perdigis monon al ili. Ŝajnas ke tiaj praktikoj ne oftis en Ĉinio, kie la politikaj ŝanĝoj ĝenerale ne estis akompanataj de suspendo de la rajtoj de tiu aŭ alia familio. (...)
La dua decida avantaĝo kiun la nordaj kaj okcidentaj eŭropanoj kaj la amerikanoj profitis en meza tempo kuŝis en la komerca sfero. Ili estis disvolvintaj financajn instituciojn kiuj estis jam relative sendependaj samtempe de la individua riĉaĵo de grandaj komercistoj kaj de registaraj kapricoj. La holandanoj ludis pioniran rolon en la starigo de akci-kompanioj, precize por eviti la riskojn ligitajn kun ĉia longdaŭra komerca ekspedicio. La holanda kompanio de orienta Hindio estis la unua kiu praktikis dividitan kovron de la riskoj kaj kiu starigis striktan disigon inter mastrumantoj kaj proprietuloj kiu estis ludonta centran rolon en la moderna kapitalismo. En realo, ekde la epoko de la italaj urboŝtatoj komence de la moderna erao, okcidenta Eŭropo ŝajnas esti ĉiam kapabla vivteni ĉenreagon de komercaj ennovigoj. Inverse, eĉ la plej viglaj kaj plej prosperaj ĉinaj entreprenoj klopodis por kontroli la riĉaĵojn konservante en la sino de la familio la mastrumajn funkciojn. En Britio, la Banko de Anglio plenumis sendependan kontrolon de la stato de la ekonomio. La nocio de nacia ŝuldo, solidigita de la klaso de komercantoj kaj de la proprietuloj, donis al la publika librotenado travideblon kiu estis neimagebla aliloke. Fakte, la nacia ŝuldo fariĝis ia simbolo de la nacio. En la okuloj de la popolo, ĝi simbolis la totalan konfidon kiu regis inter la elitoj kaj la registaro. La apero de papermono kaj la eksplodo de multaj regionaj bankoj en Britio kaj en norda Ameriko faciligis al- kaj de-pruntojn. Tio metis la eŭropajn registarojn kaj la financ-instituciojn en pozicion kiu ebligis al ili profiti ne nur siajn proprajn industriajn revoluciojn, sed ankaŭ tiujn de la aliaj kontinentoj. Porcelano kaj teo de Ĉinio, spicoj de Javao kaj teksaĵoj de Hindio estis vorataj de iliaj potencaj makzeloj.
Iuj historiistoj antaŭ nelonge prilumis la nekontesteblan kompetentecon de la grandaj komercistoj de Azio kaj de la Mezoriento. Ĝis fine de la 18-a jarcento, la ĉinaj, hindiaj aŭ mezorientaj komercistoj estis nedubeble inter la plej riĉaj de la mondo. En librotenado aŭ entrepren-kapablo ili neniel postrestis siajn eŭropajn kolegojn. Sed la leĝa kadro kaj la organiz-formoj de la grandaj entreprenoj, kiuj fiksis la operaciojn de la grandaj komercaj firmaoj, donis avantaĝon al okcidenta Eŭropo, kaj sendube ankaŭ al Japanio. Paradokse, ĝuste la koloniiga ŝtato, cetere malmulte zorganta pri la ekonomia progreso de Afriko aŭ Azio, alportis al la aŭtoĥtonoj komercistoj kaj financistoj leĝajn garantiojn kaj certan stabilecon de la proprieto-rajtoj.
La lasta konkurenca avantaĝo, kiun profitis certaj eŭropaj regionoj, koncernas la rilaton inter milito kaj financoj. Por diri la aferojn brutale, la eŭropanoj fariĝis rapide la plej bonaj ekde kiam temas pri mortigi. La mortigaj ideologiaj militoj de la 17-a jarcento estis kreintaj ligojn inter milito, financoj kaj komercaj ennovigoj, kiuj altigis ilian antaŭecon tiurilate*. Tio donis al tiu kontinento superan forton dum konfliktoj kiuj eksplodis en la 18-a jarcento. La eŭropaj milit-teĥnikoj estis aparte komplikaj kaj multekostaj, parte ĉar ili estis amfibiaj. La registaroj devis esti kapablaj alvenigi siajn trupojn samtempe per tera kaj per mara vojo.
La valoro de la agrokultura produkto de la sklavoj en Karibio estis tia, ke ĉirkaŭ 1750 eksterordinaraj sumoj estis investitaj en la starigo de sistemoj por provizi la ŝipojn kiuj devis protekti tiujn insulojn. La britoj nome provis antaŭgardi kontraŭ ĉia risko de invado, seninterrompe krozigante grandan ŝiparon antaŭ siaj okcidentaj bordoj.
Tio necesigis la starigon de kompleksa sistemo de provizado kaj kontrolo, sed tio kondukis ankaŭ al starigo de permanenta ŝiparo sendebla en la plej malproksimajn akvojn orienten aŭ en la Karibian Maron. Ĉiuj eŭropaj ŝiparoj, kiuj eble devis milite alfronti la anglojn, kiom ajn malproksime de la britaj insuloj, estis devigataj sekvi. La plej fama kazo estas tiu de Petro la Granda, kiu modernigis sian armeon kaj sian ŝiparon komence de la 18-a jarcento, same kiel devis fari la japanoj jarcenton kaj duono poste. Tamen, ju pli oni malproksimiĝas de Eŭropo, des malpli fortis la instigo ennovigi. La aziaj ŝtatoj aŭ la Otomanoj povis ja kunigi impresajn ŝiparojn, sed ili ne majstris same bone la teĥnikojn kiuj ebligis teni ilin dum longaj periodoj en la maro. Ankaŭ ilia ŝip-teĥnologio postrestis malantaŭ la Okcidentanoj post 1700. (...)
La konfliktoj, kiuj alfrontis en Eŭropo la mezgrandajn ŝtatojn, siaflanke instigis al ennovigo de la tera milit-teĥnologio, al invento de ankoraŭ pli mortigaj armiloj kaj de financ-sistemoj kiuj ebligis teni kreskantan nombron da profesiaj soldatoj. El tio rezultiĝis plian fojon ke la eŭropa komerco kaj la internacia komerco regata de la eŭropanoj profitis konsiderindan komparan avantaĝon. Estis la ŝipoj kaj komerc-kompanioj apartenantaj al eŭropanoj kiuj alproprigis la plej grandan parton de la aldon-valoro produktita de la ekspansio de la monda komerco en la 18-a jarcento, kaj ne la afrikanoj aŭ azianoj kiuj produktis sklavojn, spicojn, kalikotojn aŭ porcelanojn. La kialo estas ke la eŭropanoj regis ties transporton kaj vendon en la plej grandaj merkatoj de la mondo. Same, la fakto pagigi la militan protekton kaj helpon konsentitan por certaj eksteraj landoj ebligis al Eŭropo ekvilibrigi siajn komercrilatojn kun la resto de la mondo. Tio okazis ankaŭ antaŭ la industria revolucio, en epoko kiam, sur la mondmerkato, la eŭropaj produktoj estis pli kostaj kaj malpli aprezataj ol tiuj de Azio aŭ norda Afriko. Eŭropo starigis rilatojn, disvolvis konkerojn kaj fine alproprigis la profitojn de la inĝeniaj revolucioj de la aliaj popoloj. (...)
Teoriuloj kaj historiistoj ĝenerale certe ne evitis vidmanieron de la homara historio kiu prezentas la naciismon kiel ion kio estis eksportata en la 19-a jarcento sub finita formo en la reston de la mondo. La konfliktoj inter eŭropanoj, afrikanoj kaj azianoj semis la ĝermojn de naciismo en ĉiujn mondopartojn. Laŭ tio, la kultura naciismo aperis en Hindio kaj Egiptio ĉirkaŭ 1880, en Ĉinio en la 1900-aj jaroj, kaj en la otomana imperio kaj en norda Afriko post la unua mondmilito. Ĉiumaniere, ĝi estis jam tuŝintaj la bordojn de Japanio antaŭ tio. Aliflanke, la subsahara Afriko estis tuŝita nur post la dua mondmilito, do multe tro malfrue por uzi ĝin alie ol deflankiĝe. Tiu vidmaniero restis konstanta ĉe la viktorianaj kaj poste imperiaj ideologoj, kiuj jen bedaŭris jen salutis ke Eŭropo kaj Nord-Ameriko alportis la naciismon al la orientaj kaj sudaj landoj en la pakaĵvagono de la koloniaj registaroj kaj de la okcidenteca eduksistemo. Tiu teorio estis ĵus laŭmodigita de certaj intelektuloj en Afriko kaj Azio. Malamante la mondan kapitalismon kiu faris ilin, ili klopodis por prezenti sian propran historion kiel historion en kiu neridigiĝintaj formoj de kamparana identeco, malcentraj kaj pozitivaj, estis malfrue renversitaj de la formoj de naciismo kaj etnismo kiujn trudis al ili la kapitalismo kaj ties lakeoj.
Kompreneble ne eblas nei la fakton ke, kiel strikte limigita nacia areo, Hindio estis la produkto de la angla dominado, same kiel Alĝerio kaj Vjetnamio estis tiuj de la franca dominado, Indonezio tiu de la nederlanda dominado, aŭ la Filipinoj tiu de la hispana, poste usona dominado. La jesuitoj parolis pri Ĉinio kiel lando de “konfucea kulturo”, kaj la misiistoj postenigitaj en Afriko donis al ĉiu “tribo” specifan teritorion kaj transskribis “ilian” lingvon. Limoj, pasportoj, nacia valuto kaj naciaj punsistemoj estas parto de tio kion la eŭropa dominado alportis. La politikaj gvidantoj konsciiĝis pri la ekzisto de “iliaj” landlimoj kaj de “ilia” popolo okaze de la internaciaj konfliktoj kiuj eksplodis en la 19-a jarcento. Tamen, kiel en Eŭropo, patrujoj kaj pli densaj identeco-sentoj estis kristaliĝintaj en Afriko kaj Azio ĉirkaŭ valoroj kiuj iris trans la simpla lojaleco al dinastio, kiuj dissolviĝis, poste reformiĝis antaŭ ol komencis la eŭropa ekspansio, kaj eĉ ankoraŭ ĉe ties komencoj. Tiuj samaj formoj de socia organizo kaj tiuj samaj procesoj daŭre agis fortigante la diversajn aziajn kaj afrikajn naciismojn en la 19-a kaj 20-a jarcentoj. Ne temis nur pri “inventitaj tradicioj” aŭ pri falsa konscio subtenata de la okcidentigitaj intelektaj elitoj ĉar ili agis laŭ sia propra intereso. Kaj kontraste al tio kio okazis en Eŭropo en la 17-a kaj 18-a jarcentoj, tiuj naciismoj ankaŭ ne ĉiam sukcesis kunfandiĝi kun la popola naciismo kiu disvolviĝis poste. La patriotismo (...) kiu ĝermis en la 18-a jarcento inter la maratoj de okcidenta Hindio estis multe tro ekskluda kaj ligita al la altaj kastoj por povi trovi sian lokon en la formoj de popola mobiliziĝo propraj al la 19-a kaj 20-a jarcentoj.
La kunefiko de la ŝtato, de la merkatoj, aŭ eĉ de la religiaj predikistoj, kontribuis al nasko en multaj ekstereŭropaj regionoj de fluktuaj formoj de patriota identeco antaŭ ol intervenis en la 19-a jarcento la disvastiĝo per la koloniismo. Tio evidentas por la eŭropaj kolonioj en Ameriko kaj Sud-Afriko, kie la kreoloj, la amerikanoj kaj la “afrikanoj” naskitaj surloke komencis multe antaŭ 1776 kontraŭmeti fortan rezistadon kontraŭ la guberniestroj senditaj de la metropolo kaj al ties komercaj interesoj. Tio estis ankaŭ la kazo de certaj grandaj reĝlandoj de Azio, kie la nocio de nacieco kaj de etneco estis verŝajne subtenata de la agado de la regantoj mem. La imperiestro Quianlong gratulis sin pro la faroj de la soldatoj Han kiuj batalis por lia manĉura dinastio, sed ŝajnas ke tio samtempe fortigis ĉe la Han senton de ĉina identeco. Sed tiu efikis kontraŭ la solidareco inter manĉuoj. Tiu identeco-sento transdoniĝis de familio al familio, estis enskribitaj en la konfuceaj tekstoj, sed ĝi ĉiam videblis en la vestaj kodoj kaj la formoj de hararanĝo truditaj al la ĉinoj de la manĉuraj leĝoj.
Tiu identeco-sento estis ofte plej forta en la plej malgrandaj teritorioj, situataj ĉe la periferio kaj pli vundeblaj pro la proksimeco de la malamiko aŭ pro ili malproksimeco. En Cejlono, nobeloj kaj tribestroj apogis de longa tempo senton de loka fiereco fronte al la sudhindiaj tamuloj kaj al la elrabadoj faritaj de la portugaloj. Multe antaŭ la 19-a jarcento, la birmanoj, koreoj kaj vjetnamoj — almenaŭ la nord-vjetnamoj — ankaŭ fiere montris identeco-senton subtenatan de siaj propraj religiaj praktikoj, de komuna lingvo, kaj de longdaŭraj militoj kontraŭ agresemaj najbaroj. Laŭ la mezuro en kiu certiĝis por tiuj kulturoj kaj tiuj ŝtatoj la sento de graveco ligita kun la patrujo, Ĉinio fariĝis ia modelo imitinda sed ankaŭ teninda en distanco. Ĝeneraliĝinta sento de patriotismo estis jam delonge evoluinta ĉe la japanoj. Ĝi zorgis por akcenti tion kio distingis ĝin de la formoj de eksterlanda “barbara” patriotismo, sed ankaŭ de la internaj “barbaroj”, kiel la ajnuoj, kiuj, inter la 15-a kaj 18-a jarcentoj, estis ŝovataj ĉiam pli malproksimen al la plej izolitaj regionoj de la insulo Hokajdo pro la granda japana “malsovaĝigo de la naturo”. (...)
Sekve, la specifeco de Eŭropo ne estis nepre en la ekzisto de fortaj kaj volismaj ŝtatoj, aŭ eĉ de identeco-sentoj de amo al la patrujo hereditaj de la pasinteco kaj ankoraŭ svagaj. Kio mirigas estas la konverĝo de tiuj politikaj formoj kun la ekonomia vigleco, la bone elpruvita produktado de milit-armiloj, kaj la sovaĝaj rivalecoj kiuj alfrontigis ŝtatojn de limigita grandeco. La origino de tiu eŭropa “escepteco”, dumtempa kaj relativa, ne troveblas en unu sola faktoro, sed en la hazarda akumuliĝo de ecoj kiuj ekzistis separite en aliaj mondregionoj. Estas ekzemple signifohave ke unu el la regionoj de Azio kie la antaŭkoloniaj identeco-sentoj estis tre fortaj, estis la koro de sudorienta Azio, regiono en kiu la konfliktoj inter mezgrandaj reĝlandoj havis jam longan historion. Kaj fakte, la eŭropa escepteco estis venena avantaĝo. Ekde la 1870-aj jaroj, Japanio malkovris la vojon kiu ebligos al ĝi aliri paralelan formon de moderneco. Se oni koncentriĝas ekskluzive sur la demandoj de ekonomiaj eventualaĵoj, de identeco-sentoj de amo al patrujo kaj de ŝtatpotenco, tiam mankas elemento. Temas pri la socia teksaĵo, kiu, en la 18-a jarcento, evoluis tre rapide en Eŭropo kaj Nord-Ameriko, kaj ebligis al la individuoj kunveni, debati kaj evoluigi la instituciojn, antaŭ ol poste fari el ili efikajn instrumentojn kiuj ebligis akumuli riĉaĵojn, potencon kaj sciojn.
C. A. BAYLY.
Ĉiusemajne eksplodas pluraj ribeloj en diversaj regionoj de Alĝerio. Prezaltiĝoj, senlaboreco, korupto, la kaŭzoj de malkontento estas sennombraj, malgraŭ la riĉaĵoj amasigitaj danke al la petrolo[1]. La reveno al la interna paco kaj la amnestio, decidita de la registaro de s-ro Abdelaziz Bouteflika malgraŭ multaj rezistoj, ne ebligis al la lando eliri el la ĝenerala krizo en kiu ĝi troviĝas jam plurajn jarojn.
MALGRAŬ kelkaj atencoj — pli kaj pli maloftaj — interne de la lando, la mortigada konflikto inter armeo kaj islamistoj estas ja finita, ĝin venkis la militistoj, ne ŝparinte la rimedojn por subpremi sian malamikon. Por definitive fini la aferon, la registaro submetis al referendumo, la 29-an de septembro 2005, projekton pri “nacia repaciĝo” oficiale aprobitan de la grandega plimulto de voĉdonintoj. Tiu projekto sekve ricevis kiel leĝan bazon la dekreton kaj ties aplikigajn tekstojn publikigitajn la 28-an de februaro 2006, kun du celoj: la financa prizorgado de la familioj de la viktimoj de ambaŭ flankoj kaj amnestio por la anoj de la sekurec-servoj, akuzitaj pri perfortoj kontraŭ homrajtoj, same kiel por la anoj de armitaj grupoj kulpigitaj pri terorismoagoj.
Tiuj tekstoj estas la fina respondo de la registaro al la postuloj pri vero kaj justo de la familioj de malaperintoj kaj de la homrajtaj organizaĵoj. Tiuj plu memorigas, ke la krimoj kontraŭ la homaro plenumitaj dum tiu periodo, ne povas esti nuligitaj per jura argumentaĉo aŭ per referendumo. Baldaŭ venis reagoj de la internaciaj neregistaraj organizoj (NROj) (Amnestio Internacia, Human Rights Watch, Centre International pour la justice transitionnelle kaj la Internacia Federacio de la homrajtaj Ligoj). En deklaro la 1-an de marto 2006, ili substrekas, ke “referendumo kia tiu de la 29-a de septembro 2005 ne devas esti uzata de la registaro por eviti plenumon de siaj internaciaj devoj, per starigo de naciaj kontraŭaj leĝoj”. Laŭ tiuj organizaĵoj tiuj leĝotekstoj plurteme kontraŭdiras la internaciajn traktatojn, kiujn Alĝerio subskribis.
En komuniko publikigita en Alĝero la 7-an de marto 2006, la alĝeria Ligo por defendo de homrajtoj (ALDHR) estas eĉ pli severa. Ĝi memorigas, ke “la krimoj kontraŭ la homaro(...) estas senpreskriptaj, ne amnestieblaj kaj ebleco jure persekuti ne povos ĉesi.(...) Sekve la finigaj aktoj estas nulaj ĉar ili malobeas la konstitucion kaj la devigajn por Alĝerio jurajn ilojn, kiuj estas fundamento de la universala justeco.”
La jura ilaro denuncita de la NROj celas ankaŭ ĉesigi ĉiujn agadojn de la asocioj de familioj de malaperintoj (oni taksas ilian nombron je 10.000 ĝis 20.000), fariĝintaj kontraŭleĝaj de la 28-a de februaro 2006. Unu el la multaj artikoloj diras, ke “ĉiu skriba deklaro, aŭ alia agado uzanta aŭ iliganta la vundojn de la nacia tragedio por atenci la instituciojn, malfortikigante la ŝtaton, por malutili al la honoro de ĝiaj funkciuloj(...)aŭ por malbeligi la bildon de Alĝerio sur la internacia kampo” estas kontraŭlega, kaj ke ties kulpantoj estos jure persekutataj.
La publiko ŝajne indiferente akceptis la publikigon de tiuj tekstoj, sed private la opiniesprimoj estas diversaj. Iuj deziras “turni la paĝon” de tiu konflikto, kies teruraĵojn ili volas forviŝi el la memoro, aliaj opinias, ke la sufero de la familioj devas esti konsiderata, kaj oni ne kredu, ke ĝin povos ĉesigi financaj kompensaĵoj. La amaskomunikiloj tamen respegulas nur la unuan opinion. Nur kelkaj komentoj de privataj gazetoj timeme esprimas dubon pri la pravo de la registara vidpunkto, kiel faras artikolo de Adlène Mehdi en El Watan, kiu rimarkigas la kontraŭdiron inter artikolo 46 de la dekreto de la 28-a de februaro 2006 kaj artikolo 36 de la konstitucio garantianta la liberan opini-esprimon*.
Se Alĝerio estus juro-ŝtato, la konstitucia konsilio forĵetus tiun parton de la dekreto pro ĝia nekonformeco al la fundamenta leĝo, kaj do konsiderus ĝin nula, kaj tio rehavigus al la asocioj de familioj de malaperintoj sian rajton plu protesti kaj manifestacii.
SCIANTE la necedemon de la NROj pri la homrajtoj kaj ilian influon al la internaciaj institucioj, la generaloj de la departemento pri spionado kaj sekureco (DSS) jam anticipe zorgis, ke estu malfacile enketi pri la krimoj faritaj en la diversaj torturejoj. Laŭ la gazeto Nord-Sud / Risques Internationaux, ĝenerale bone informita, la DSS en februaro 2006 ŝanĝis la laborlokojn de multaj dungitoj, aparte tiuj de la Teritoria Centro por esplorado kaj pridemandado de Blida — citita de ĉiuj NROj kiel ĉefa ejo de torturo kaj eksterleĝaj mortpunoj dum la periodo de la “fina milito”. Laŭ dizertulo, tie postenita, de tie estis planita kaj plenumita la forkapto* de la Tibehirin-aj monaĥoj en marto 1996.
La novaj dekretoj, aldonas la gazeto, malpermesas al alĝerianoj, sed ne al eksterlandanoj, meti plendon kontraŭ anoj de la sekurec-servo. Ja en Parizo la familio de monaĥo, Christophe Lebreton, metis plendon en decembro 2003. Tiu plendo estigis en februaro 2004 malfermon de juĝ-inform-proceduro, kiu povus — se la franca juĝadministracio kuraĝas ĝisfine plenumi la proceduron — sekvigi la oficialan akuzon de pluraj oficiroj tiam postenantaj en Blida.
Tia proceso, se okazos, ruinigos la oficialajn versiojn de kelkaj amasbuĉoj okazintaj inter 1994 kaj 1997, kaj instigus la internaciajn NROjn postuli pli profundajn esplorojn cele al akuzado de certaj generaloj ĉe pricela (ad hoc) internacia pun-tribunalo, simile al tiuj pri Eksjugoslavio kaj Ruando*. Por tion malhelpi, Alĝerio alproksimiĝas al Usono, por kiu ĝi estas plej taŭga partnero en la batalo kontraŭ terorismo. Ĝi ankaŭ plifirmigas siajn komercajn rilatojn kun Rusio, de kiu ĝi ĵus aĉetis militaviadilojn por 3,7 miliardoj da dolaroj. Kaj Francio estas subskribonta kun Alĝerio amikeco-traktaton, kiu verŝajne enhavos neskribitajn dispoziciojn.
La armeo restas politike malfortigita post tiu batalo, kiu apartigis ĝin de la loĝantaro. De pli ol dek-kvar jaroj ne okazis armeaj paradmarŝoj, kiel dum la naciaj festoj de la 5-a de julio kaj 1-a de novembro. Armeanoj ne plu surportas uniformon kiam ili iras ekster kazerno. Kontraŭe, kaj kvankam milite venkitaj, la islamistoj plu ĉeestas kaj markas la urban pejzaĝon, trudante al la socio religiecon, kiu kontrastas kun la malfacilo de la ĉiutaga vivo.
La armeanoj venkis la armitan islamismon, sed la islamismo — kiun Olivier Roy nomas la nov-fundamentismo — estas pli ĉeestanta ol iam ajn*. Piaĉa islamismo, malpli agresema ol en la komenco de la 1990-aj jaroj, sin instalis en la urboj, videbla en la sinteno kaj en la vestmaniero de iuj junuloj. Ĝi akompanas “bazar-ekonomion”, kie vendiĝas kaj aĉetiĝas plej diversaj varoj, de la virinaj subvestaĵoj ĝis la plej modernaj poŝtelefonoj. La oficiala parolo ne plu citas socialismon nek socian justecon. La ekonomia politiko, se taksi laŭ la varoj surmerkate disponeblaj, estas liberalisma, aŭ pli ĝuste “merkantismo”. Vera komerca frenezo ekregis en la lando.
En Orano, la tuta kvartalo de la nova urbo fariĝis grandega bazaro subĉiela, uzanta trotuarojn kaj ŝoseojn. Ĉiuspecaj varoj venantaj de sudorientaj aziaj landoj estas disponeblaj. Malfacilas krei al si vojon en tia densa homamaso. “Komercu sed ne politiku” ŝajne estas la moto de la reĝimo, kiu trovis en la trabendo (neformala komerco) manieron okupi milojn da junuloj.
La islamistoj ŝajne bone kaptis la mesaĝon kaj amase fariĝis komercistoj. Por pravigi sin ili ŝatas ripeti ke la Profeto estis komercisto kaj rekomendis al la kredantoj laŭleĝe riĉiĝi. La islama juro ja ne kondamnas spekuladon, kiu tamen malpliigas la aĉetopovon de la plej malriĉaj. Tiu evoluo al la “islamo-negoco” ne ekzistas nur en Alĝerio. Patrick Haenni observis tiun saman fenomenon en Egiptio*.
La formala aŭ neformala komerco ofertas eblecon enspezi al senlaboraj junuloj, kaj tio fariĝas kerno de nombro-batalo. La registaro taksas la nombron de senlaboruloj je 13%, sed laŭ s-ino Louisa Hanoune, deputito de la Laborista partio, ĝi atingas 30%. La procentoj kalkulitaj de la Internacia Labor-Organizo (ILO) kaj de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) pli proksimas la duan takson: 17% en 1989, 28% en 1998, 27% en 2001. La ŝtato instigis la junulojn krei propran entreprenon, postulante ke bankoj financu ekonomiajn projektojn prezentitajn de sub-30-jaruloj. Escepte de malmultaj sukcesintaj etaj entreprenoj, ĉiuj petoj koncernis picejojn, interret-kafejojn kaj telefon-budojn. Pro neĉeesto de vera nacinivela ekonomia politiko, la limoj de tiu formulo estis baldaŭ atingitaj. Ne plu kredante je ŝanĝo per perforto, aŭ per voĉdono, la alĝerianoj ŝajne fuĝas politikon, sed tamen plendas pri la multekosteco de la ĉiutaga vivo kaj pri la urba perforteco. “Ĉio disponeblas surmerkate, sed la prezoj estas malhelpaj.”, veas emerita ŝtatoficisto, mia okaza kunvojaĝanto en taksio, kiu kolektas klientojn irantajn al la sama direkto. “Bonŝance miaj du filoj estas negocistoj kaj helpas min”. Kun tre malforta valoro de dinaro (1 € valoras proksimume 100 dinarojn) la aĉetopovo de la fiks-enspezaj sociaj tavoloj (laboristoj, oficistoj, ŝtatoficistoj...) draste malpliiĝis. Mezlerneja instruisto perlaboras ekvivalenton de 160 € monate; universitata profesoro, se faras suplementajn kursojn, povas perlabori 500 eŭrojn.
Tiu situacio naskis, de la komenco de la 2000-aj jaroj, aŭtonomajn sindikatojn, malamikajn al la Ĝenerala Unuiĝo de alĝeriaj laboristoj (GUAL), nura oficiale agnoskita sindikato, laŭdire submetita al la registaro. Ili postulas, ke la salajroj estu samniveligitaj kiel tiuj de la kolegoj en Tunizio kaj Maroko. “Ne taŭgas, ke la salajro de maroka instruisto estas kvinoble tiu de alĝeria instruisto, dum la alĝeria malneta nacia produkto (MNP) estas dekoblo de la maroka MNP.” klarigas sindikatisto de la Nacia Konsilio de la Supera Instruado (NKSI), sindikato tre reprezentiva, sed ne agnoskita de la regantoj. “Ni decidis, li diras, batali ĝis la fina venko de niaj postuloj, ĉar multaj el ni elĉerpas la salajron jam la duan semajnon de la monato. Ni ne postulas salajraltigon por aĉeti librojn, tio fariĝis luksaĵo, sed por aĉeti manĝaĵojn por niaj infanoj.” Tiuj junaj sindikatistoj ekde nun taksas siajn salajrojn en internacia valuto (ĝenerale en eŭroj).
La registaro aŭdas iliajn postulojn, sed opinias, ke se oni kontentigos ilin, ĉiuj ŝtatoficistoj postulos la samon. Por preventi la malkontentiĝon en la polico kaj aliaj sekurec-servoj de kiuj dependas la reĝimo, la registaro baldaŭ donos al ili apartan statuson. Ĝi celas plivalorigi iliajn salajrojn, sen ebligi al la aliaj ŝtatfunkciuloj postuli la samon. Kiam tiu reformo estos aplikata, la salajro de policano, inkluzive la kromsalajron, estos pli alta ol tiu de hospitala kuracisto aŭ de universitata profesoro.
Laŭ s-ro Ali Laskri, nacia sekretario de la Fronto de Socialistaj Fortoj (FSF), kiu nin akceptis ĉe la sidejo de la partio, “La reĝimo sukcesis elimini siajn malamikojn per subpremo kaj per alelekto de falsaj politikaj agantoj kiujn ĝi enscenigis, sed ĝin serioze minacas la salajraj postuloj, kaj la socia fronto povas kiam ajn ekboli. Sindikatistoj, reprezentantaj la bazon sed ne agnoskitaj, venas al ni por peti helpon kaj konsilojn. Tra iliaj plendoj vidiĝas mizero, laŭ kiu oni mezuras la malriĉiĝon de la mezaj klasoj, kiel la instruistoj.”
Inter 1988 kaj 2000, la dinaro devalutiĝis je 1800% (t.e. ĝia valoro en dolaro dividiĝis per 18, kio ebligis al la registaro reekvilibrigi la buĝetojn, malfavore al la aĉetpovo. Tiu devaluto, kiu savis la ŝtatan financon, eblas nur en diktatora reĝimo, kiu permesas al si forte redukti la socian postulon de varoj de la plej malriĉaj kategorioj.
LA PREZALTIĜO de hidrokarbidoj kreis novan negocistan klason, kiu riĉiĝis tra du kanaloj: importado de varoj el sudorientaziaj landoj, kaj spekulado pri la urbaj terenoj lasitaj de la ŝtato tre malmultekoste kaj revenditaj je tre altaj prezoj. Nove estas, ke tiu nova klaso havanta subtenojn en la sekreta medio de la realaj regantoj, ekkomprenis ke la alĝeriaj bankoj estas nur “pagokontoroj de la fisko*”. El tie ĝi ĉerpas, helpe de regista bonvolo, la kapitalojn bezonatajn por financi siajn negocojn, tiel uzante publikan monon por amasigi privatajn riĉaĵojn, parte translokatajn en Eŭropon.
El Watan-Economie kiu kiel la aliaj gazetoj rajtas paroli nur pri efikoj sed ne pri kaŭzoj, titolis sian unuan paĝon la 15-an de januaro 2006: “Publika mono: regas anarkio”. La ĉefartikolo de Akli Rezouali bedaŭras tiun misordon tiel: “Misuzo, malŝparo, nepripensitaj atribuoj de publikaj riĉaĵoj, estas tiom da malvirtoj kiuj detruas de multaj jaroj la nacian ekonomion. La publika mono, havaĵo de la kolektivo, estas senlume mastrumata de la ŝtatinstitucioj.”
La kresko de la naftoprezoj pliakrigis la apetiton de tiuj miliarduloj, kiuj koruptas ŝtatoficistojn, anojn de la sekurecservoj kaj juĝistojn por atingi sian celon, donacante ne dinarojn, sed milojn da eŭroj*. Inter la novaj miliarduloj estas multaj islamistoj sin montrantaj tute “nepolitikaj”, kio plaĉas al la regantoj. “Tiuj miliarduloj, klarigas Orana ĵurnalisto, fariĝis vera potenco kiu superas la ŝtatadministracion, de nun je ilia servo. La antaŭa wali (prefekto) de Orano, s-ro Abdelkader Zoukh, tion eklernis proprakoste, kiam li alfrontis unu el tiuj miliarduloj. La registaro lin transpostenigis al interna parto de la lando en aŭgusto 2005.”
Prave aŭ ne, la urba popola opinio subtenis tiun wali, kiun la Orananoj ŝajne estimas. “Li komencis purigi la urbon kaj ripari ŝoseojn kaj trotuarojn, indignas taksiŝoforo.Sed Bouteflika kaj la mafio kiu lin ĉirkaŭas ne ŝatas la honestajn wali-ojn. Tamen, ni ĉiuj dufoje voĉdonis por Bouteflika, precipe en Orano. Rezulte, li perfidis nin. Li sub la premo de la terenaj spekulistoj eksigis la nuran wali-on kiu konvenis al ni.”
La malsano de la prezidanto — verŝajne stomako-kancero — kaj lia urĝa transporto al Parizo en novembro 2005 por esti kuracita, trovis la generalojn nepreparitaj. Ili kunvenis, la unuan fojon de 1998, por paroli pri la heredaĵo*. Laŭ artikolo publikigita en maroka gazeto, la kunveno elstarigis du homojn: la generalon Mohamed Médiène, alinome Tewfik, kaj lian helpanton, la generalon Smaïn Lamari*. Se tio veras, tio signifas, ke la armea stabo perdis politikan pezon favore al tio, kio oficiale estas nur unu el ĝiaj servoj, la DSS. Kun la deziro profesiigi la armeon esprimita de multaj junaj generaloj varbitaj post la sendependiĝo, vidiĝas evoluo de la stabo, emo senpolitikiĝi, profite al la DSS, vera politika gvidanto de la armeo kaj de la lando.
Laŭ s-ro Ali Yahya-Abdennour, eks-aktivisto de la nacia movado kaj fondo-membro de la ALDHR, kies prezidanto li estis ĝis la pasinta jaro, “la DSS neniam estis tiom potenca kiom dum la dua mandato de Bouteflika. Nek tiu, nek la generaloj kuraĝas ĝin kontraŭstari) La DSS havas ses aŭ sep ministrojn en la registaro, inter kiuj la ĉefministron, kiu ekster la aŭtoritato de la prezidanto, lokis en ĉiu ministerio kolonelon, oficiale taskitan kontroli la ministron kaj la oficistaron. Tiu sistemo paralizas la ŝtaton kaj igas la instituciojn senaŭtoritataj. La vera prezidanto ne estas Bouteflika, sed la generalo Médiène. Cetere la junaj Alĝeranoj nomas Bouteflika-n “Tajvan-prezidanto”, alude al la falsaj markoj venantaj el sudorienta Azio. Por ili, li estas falsa prezidanto”.
Laŭ iuj, la heredprocezo estas jam malfermita kaj la DSS jam elektis s-ron Lakhdar Brahimi, eksministro pri eksterlandaj aferoj kaj eks-delegito de s-ro Kofi Annan en Afganio kaj en Irako. La responsuloj de la DSS ja timas jurajn persekutojn je la internacia nivelo surbaze de la raportoj de homrajtaj NROj, kiuj akuzas ilin je krimoj kontraŭ la homaro*. Tamen, s-ro Brahimi ne estas unuanime ŝatata, ĉar li ne estas favore rigardata de tiuj, kiuj konas la politikan personaron. Aliaj personecoj ŝajne pli taŭgus por helpi la transiron al juro-ŝtato, kaj la nomo de s-ro Mouloud Hamrouche ofte citiĝas.
Li estis ĉefministro inter 1989 kaj 1991. Dum tiu periodo liberalaj reformoj estis aplikataj sur la politika kampo (plurpartieco, gazetara libereco...) kaj la ekonomia (fino de la ŝtatmonopoloj pri komerco, pri mono...). Li klarigas, ke ekzistas “konsciiĝo kaj mobilizo, kiu igas denove fidi la instituciojn de la ŝtato. La lando havas grandajn riĉaĵojn, ĝi havas valorajn kadrulojn, viglan junularon; tio, kion ni bezonas, estas klara projekto, nome la konstruadon de juro-ŝtato, por restarigi la publikan aŭtoritaton kaj por respektigi la dignecon de ĉiu civitano.”
Pri la demando de nacia repaciĝo kaj la postuloj pri vero kaj justeco, s-ro Hamrouche restas prudenta. “La nacia tragedio, li klarigas, estis uragano kiu suferigis milojn da familioj, tiom flanke de la loĝantaro kiom flanke de la sekurecoservoj. Laŭ mia vidpunkto, ni devas prepari la estontecon, tiel ke simila tragedio ne povos reokazi. La armeo estis markita de tiuj okazaĵoj kaj ni ne kredu, ke ĝi estas nesentema rilate al la doloro de la familioj drame trafitaj.”
Tiun prudenton ne kundividas s-ro Hocine Zahouane, prezidanto de la ALDHR de novembro 2005. “La mekanismoj, kiuj estigis la mortigadan konflikton, li klarigas, ankoraŭ ekzistas. Necesas ilin rompi, por ke la krimoj kontraŭ la homaro, kiuj suferigis milojn da familioj kaj malpurigis la bildon de la lando ne reproduktiĝu. Necesas igi la juĝantaron tute sendependa kaj ebligi al ĝi juĝi la kulpintojn de malaperigoj kaj torturoj, eĉ se la prezidanto de la respubliko amnestios kelkajn el ili. Tio reaŭtoritatigus la ŝtaton flanke de la loĝantaro kaj de la internacia opinio.”
Lahouari ADDI.
Ĉiuj estas kontentaj pri la akto de akuzo kontraŭ la puĉintoj en Ĉilio en 1973 kaj pri la laboro de la Komisiono por Justeco kaj Repaciĝo en Maroko kiu kolektas atestojn pri la “jaroj de plumbo” (tio estas, “la fisekretoj de la ĉilia diktatorado” kaj “la delikata repaciĝo en Maroko”). Malgraŭ ĉi tiuj lastatempaj riveloj, tamen, torturo daŭras tutmonde. Kaj la atencoj de septembro 2001 servas kiel preteksto por reekzameni la principon de la jurŝtato en Okcidento. La usona armeo ĵus agnoskis la mortojn de ĉirkaŭ tridek kaptitoj gardataj de ĝi en Afganio kaj Irako, dum la CIA vastigas siajn “subkontraktajn” operaciojn, sendante kaptitojn al prizonoj en Magrebo aŭ Mezoriento, kie torturo restas ofta praktiko.
Jen stranga historio pri privata aviadilo bazita en Germanio, forkapto en plena sunbrilo okazinta en eŭropa lando, torturo tiel malbona kiel tiu farata ĉe Guantanamo kaj Abu Ghraib, kaj rolantaro kun, interalie, advokato, spionoj kaj suspektata teroristo. Historio vera. Kaj ĝi okazis ĉar “la ideo de homaj rajtoj estas tre fleksebla”, kiel diris al ni eksagento de la usona Central Intelligence Agency (CIA).
La afero komenciĝis je posttagmezo de la 18-a de decembro 2001, nelonge post la atencoj de septembro 2001, dum Kjell Jönsson, sveda advokato kaj specialisto pri enmigrado, paroladis telefone kun unu el siaj klientoj, egipta azilopetanto nomata Mohamed Al-Zery. “Mi subite aŭdis voĉon kiu ordonis al li remeti la telefonon”, Jönsson memoras. “La sveda polico venis por aresti lin.”
La sveda registaro jam promesis al la advokato ke ne estos hasta decido, kaj ke la demando pri statuso de rifuĝinto estos serioze ekzamenita. Mohamed Al-Zery riskis esti torturata se li revenus al Kairo. En la daŭro de tridek jaroj kiel advokato, Kjell Jönsson neniam vidis tiel rapidan elpelon. Kvin horojn post sia aresto, Mohamed Al-Zery foriris de la stokholma flughaveno Brömma kune kun alia arestita egipto, Ahmed Agiza.
Ĉi tiu afero — kiu riveliĝis nur post du jaroj — okazis en la plej granda sekreteco, dank’ al la ĉeesto sur la kurejo ĉe Brömma de usona aviadilo kaj skipo de usonaj agentoj. Ili pridemandis la du suspektatojn, mankatenis ilin, vestis ilin per oranĝaj supertutoj kaj, injektinte al ili ian drogon, enpuŝis ilin en la aviadilon. Kiuj estis tiuj usonaj agentoj? “Ili portis nigrajn kapuĉojn sed ne uniformon, ili estis en ĝinzoj,” Jönsson diris. “La sveda sekurecpolico karakterizis ilin kiel tre profesiajn.” La operacio okupis malpli ol dek minutojn. “Estis evidente, ke tio ne estis la unua fojo, ke ili faras tion,” la advokato asertis.
Dum kelkaj monatoj, nenio tralikiĝis pri ĉi tiuj eventoj, nek pri la identeco de la kapuĉitaj usonaj agentoj. Sed zorgoj pliiĝis en Svedio, Parlamento malfermis enketon, kaj publikaj dokumentoj konfirmis tion, kio okazis ĉe la flughaveno kaj rivelis la identecon de la agentoj. En iu dokumento, Arne Andersson, kiu direktis la rolon de la sekureco-servo en la operacio, agnoskas ke li ne sukcesis trovi aviadilon tiunokte. “Fine, ni akceptis proponon de niaj usonaj amikoj, tio estas niaj kolegoj de la CIA, kio ebligis ke ni havigu al ni aviadilon kiu havis transflug-permesojn por tuta Eŭropo kaj povas elfari la deporton tre rapide.”
Konsentante la translokigon de la kaptitoj al Egiptio, la sveda registaro ricevis diplomatiajn certigojn ke ambaŭ viroj ne estas torturotaj kaj ricevos regulajn konsulajn vizitojn de svedaj diplomatoj en Kairo. Sed Svedio kiom eble plej klopodis por kaŝi la mistrakton pri kiu la kaptitoj plendis. Fakte, la svedaj respondeculoj diris al Parlamento kaj komitato de la Unuiĝintaj Nacioj ke la kaptitoj neniam faris tiajn akuzojn. Efektive, tamen, tuj post kiam oni permesis al ili ricevi viziton en la prizono, la du viroj deklaris ke ili estis severe torturitaj. Kjell Jönsson diras ke “Al-Zery estis viktimo de torturo. Li estis tenata en malvarmega ĉeleto kaj estis batita. La plej severa torturo estis per elektro; elektrodoj estis multfoje metitaj sur ĉiujn sentivajn partojn de lia korpo dum kuracisto observis.”
Mohamed Al-Zery nun estas liberigita, kaj ne estas kulpigita pri ia ajn krimo. Sed li jam ne rajtas foriri el Egiptio nek publike paroli pri sia tempo en la prizono. Ahmed Agiza restas malliberigita. Lia patrino, Hamida Shalibai, kiu ofte vizitas lin, diris en Kairo: “Kiam li alvenis en Egiptio, ili kapuĉis kaj mankatenis lin kaj kondukis lin al la kelo de konstruaĵo. Tie ili komencis pridemandi kaj torturi lin. Ĉiam, kiam ili ne ricevis respondon al iu el siaj demandoj, ili aplikis elektrajn ŝokojn al lia korpo kaj batis lin... Dum la unua monato de pridemandado, li estis tute nuda. Li preskaŭ frostmortis.”
La konfirmo, ke usonaj agentoj implikiĝis en la sveda kazo kaj en la postaj agoj de torturo, donis la unuan konkretan indicon de tio, kio estas suspektata ekde septembro 2001: Usono implikiĝas en organizita tutmonda trafiko de enkarcerigitoj. Enketoj fare de respondeculoj kaj la tutmonda gazetaro montris, ke Usono sisteme organizas deportojn de radikalaj islamistoj al Norda Afriko kaj Mezoriento, kie ili riskas esti submetataj al tipo de brutala pridemandado kiun usonaj agentoj mem ne rajtas praktiki. Iuj nomas ĉi tiun sistemo “torturo per prokuro”.
Kaptitoj, pri kiuj oni suspektas ke ilin forkaptis usonanoj, estas translokitaj ne nur en zonoj de konflikto kiel Afganio kaj Irako, sed tra la tuta mondo, inkluzive de Bosnio, Kroatio, Macedonio, Albanio, Libio, Sudano, Kenjo, Zambio, Pakistano, Indonezio kaj Malajzio. La CIA oficiale nomas ĉi tiun sistemon “eksterordinara transdonado”, kaj neniu funkcianta usona respondeculo volas riski publike diskuti ĝin. Sed Michael Scheuer, eksa altranga oficisto de la CIA, kiu eksiĝis de la agentejo en novembro 2004, donis detalan klarigon. Ĝis la fino de la 1990-aj jaroj, Scheuer estris la taĉmenton komisiitan elspuri Osama Bin Laden. En intervjuo kun la BBC*, li konfirmis ke la okazintaĵoj en Svedio estis parto de multe pli larĝa sistemo.
Laŭ Scheuer, “oni disvolvis la praktikon interkapti kaj transloki suspektatojn al tria lando ĉar la Blanka Domo komisiis al ni la taskon disrompi kaj diserigi teroristajn ĉelojn kaj aresti la ĉelanojn. Kiam la CIA poste demandis al la politikfaristoj, kien ili volas meti tiujn teroristojn, la respondo estis: pri tio respondecas vi. Sekve, ni disvolvis la nunan sistemon de helpo al landoj en kiuj la justico serĉas kulpigitojn kaj kondamnitojn, arestante ilin eksterlande kaj revenigante ilin al la landoj kie ili estas serĉataj”.
Barbara Olshansky, advokato ĉe la Centro por Konstituciaj Rajtoj, estas inter tiuj, kiuj prienketas la sistemon de “eksterordinara transdonado”, kaj apartajn kazojn, kaj la juran pravigon de la sistemo. Usono, ŝi klarigas, ne nur uzas triajn landojn por pridemandi kaptitojn, sed ankaŭ eksterlandajn enkarcerigejojn regatajn de la CIA. Laŭ la advokato, dum pli ol cent jaroj Usono interkaptas fuĝintojn ekster sia jurisdikcio kaj revenigas ilin al la tero de Usono por ke ili estu juĝataj. Generalo Manuel Noriega, la eksprezidanto de Panamo, estis eminenta ekzemplo*. Sed tio estis ordinara transdonado.
Ekde kiam la CIA okupiĝas pri la lukto kontraŭ Al-Kaida, kaj precipe depost septembro 2001, la ideo de “eksterordinara transdonado” aperis. La kaptito ne estis arestita por esti sendita al Usono, sed por esti translokita aliloken. “La praktiko de transdonado origine komenciĝis en la 1880-aj jaroj”, s-ino Olshansky klarigas. “Usono sin turnis al ia ajn metodo por kapti iun kaj venigi la kaptiton antaŭ usona tribunalo. Hodiaŭ, la ideo estas tute falsita. Eksterordinara transdonado signifas, ke Usono faras arestojn kaj sendas la arestitojn al iuj landoj por ke ili estu pridemanditaj sub torturo (...) sen leĝa rimedo.”
Surprize, la CIA kaj aliaj usonaj agentejoj ofte uzas privatajn aviadilojn por transigi arestitajn suspektatojn. Ni akiris la flugloglibrojn de unu el la aviadiloj, Gulfstream V longdistanca privata jeto kiu ŝajnas ofte fari transdonadon. De 2001, la aviadilo flugis tra la tuta mondo, alteriĝante ĉe 49 cellokoj ekster Usono. Ĝi faris oftajn vizitojn al Jordanio, Egiptio, Saŭd-Arabio, Maroko kaj Uzbekio, nome landoj el kiuj Usono translokis suspektatojn por ke ili estu enprizonigitaj.
Neniuj markoj videblis sur la blanka jeto krom la registronumero de civila aviadilo, nome N379P ĝis lastatempe. Estas konfirmite, ke ĝi estis uzita por deporti la du egiptojn el Svedio en decembro 2001. La aviadilo ankaŭ estas vidita en la pakistana urbo Karaĉio en oktobro 2001 kiam spektantoj vidis, ke grupo de maskitaj viroj suririgas suspektatan teroriston por deporto al Jordanio.
Laŭ Robert Baer, eksa sekreta agento ĉe la CIA kiu vidis la flugloglibrojn, la jeto sendube partoprenas operaciojn de transdonado. Dungito de la CIA en Mezoriento dum 21 jaroj ĝis li eksiĝis en la mezaj 1990-aj jaroj, Baer klarigas ke ĉi tiaj civilaj aviadiloj utilis al la agentejo ĉar ili ne portas militistajn markojn. “Oni povas direkti ĉi tiajn operaciojn el pajlokompanio. Oni ilin povas rapide starigi, kaj fermi kiam ili estos malkovritaj; oni povas fari tion subite — ŝanĝi la aviadilon laŭbezone. Tio estas sufiĉe normala praktiko.”
Baer diras, ke ĉiu lando havas siajn proprajn avantaĝojn. “Sendinte kaptiton al Jordanio, oni akiras pli bonan pridemandadon. Sendinte kaptiton al Egiptio, aliflanke, oni probable neniam vidos lin plu. Estas same pri Sirio.” Kvankam landoj kiel Sirio ŝajnas esti malamikoj de Usono, ili tamen restas alianculoj en la sekreta milito kontraŭ islama radikalismo. “En Mezoriento estas simpla regulo: la malamiko de mia malamiko estas mia amiko; tiel funkcias la afero. Ĉiuj landoj suferas tiel aŭ alie pro islama religia fundamentismo, radikala islamo”, Baer asertas. Dum multaj jaroj la sirianoj proponis kunlaboron kun Usono kontraŭ la islamistoj. “Almenaŭ ĝis septembro 2001, ni rifuzis la proponojn. Ni ĝenerale evitis la egiptojn kaj la sirianojn pro ilia brutaleco.” La eksagento de la CIA kredas, ke la agentejo uzas “transdonojn” de multaj jaroj. Sed post la atencoj kontraŭ la World Trade Center, ili fariĝis sistemaj kaj estis praktikataj grandskale. Li diras, ke Usono sendis eble centojn da kaptitoj al mezorientaj prizonoj, eĉ pli ol estis senditaj al Guantanamo. “La atencoj de septembro 2001 estis la pravigo por forigi la Ĝenevan Konvencion. Je tiu tago finiĝis la principo de la jurŝtato kiel ni konis ĝin en Okcidento”.
Iuj defendantoj de transdonado en la usona registaro rigardas sian celon kiel simple elimini terorismon. Post kiam suspektata teroristo estas resendita al Egiptio, Usono ne interesiĝas pri kio okazos. Sed la kazo de aŭstralia suspektato, Mamdouh Habib, montras ke transdonoj ankaŭ celas kolekti strategiajn informojn sub torturo, kiun usonaj agentoj oficiale ne rajtas uzi. Habib, eksa administranto de kafejo en Sidneo, Aŭstralio, estis arestita en Pakistano apud la afgana landlimo unu monaton post la atencoj de septembro 2001. Kvankam li estas aŭstralia civitano, oni rapide transdonis lin al usonaj agentoj kiuj kondukis lin aviadile al Kairo. Tie oni kontinue torturis lin dum ses monatoj laŭ lia usona advokato profesoro Joe Margulies de la MacArthur Justice Center de la Universitato de Ĉikago.
Tion konfirmas Joe Margulies. “S-ro Habib estis regule batata. Li estis kondukita en ĉambron kaj mankatenita. Oni plenigis la ĉambron per akvo ĝis ĝi atingis lian mentonon. Vi povas imagi la teroron kiun vi sentus, sciante ke vi ne povus eskapi”. Je alia okazo, oni pendigis lin sur muro. “Liaj piedoj sin apogis sur tamburo kun metala baro tra ĝi. Kiam la torturistoj pasigis elektran kurenton tra la tamburo, lin trafis elektra frapo kaj li devis levi siajn piedojn tiel, ke li pendis per la manoj. Tio daŭris ĝis kiam li senkonsciiĝis. Sub pridemandado, Mamdouh konfesis ke li estas membro de Al-Kaida kaj subskribis ĉiun dokumenton metitan antaŭ li”.
Poste, Habib estis rekondukita en la manojn de la usonanoj, unue en Afganio kaj poste en Guantanamo. Tie, la konfesoj kiujn li subskribis en Egiptio estis uzitaj kontraŭ li en militistaj tribunaloj. Li estis fine liberigita en januaro 2005 kaj revenis al Aŭstralio post kiam lia advokato, inter aliaj, registris publikajn protestojn kontraŭ la ŝtataj agentejoj kiuj mistraktis lin. La aŭstralia registaro konfirmis ke li ne estas kulpigota pri ia ajn krimo, kvankam agentoj de la sekretaj servoj ankoraŭ akuzas, ke li estas membro de Al-Kaida.
Plimulto de la kaptitoj senditaj de Usono al prizonoj en Mezoriento ne povas libere riveli tion, kio fariĝis al ili, nek kiel ili estis traktitaj. Sed la faktoj raportitaj de kanada civitano Maher Arar, poŝtelefona teknikisto kiun la usonanoj malliberigis en siria prizono kaj kiu nun povas libere paroli, konfirmas ke kaptitoj estas sendataj eksterlanden por esti pridemandataj. Arar estis arestita en septembro 2002 kiam li estis ŝanĝonta aviadilojn ĉe flughaveno JFK en Nov-Jorko por hejmenreveni al Otavo post ferio en Tunizio*. Naskiĝinte en Sirio, sed kanada civitano, Ara atendis rapidan veturon hejmen. Post dek du tagoj de enkarceriĝo, oni lin mankatenis kaj suririgis sur privatan aviadilon. “En tiu aviadilo kun sidejoj kovritaj per ledo, mi scivolis kiu kredus, ke mi meritas tiel favoran trakton. Kiajn informojn mi povus doni?”
Kondukite al la sidejo de la siria sekreta polico, Arar estis metita en ĉelon apenaŭ pli grandan ol ĉerko, kaj tie li restis dum pli ol dek monatoj, kaj estis torturata. “La pridemandisto diris, ke mi malfermu la dekstran manon kaj brutale frapis min. La doloro estis tiel akuta, ke mi ekploris, kaj tiam li ordonis al mi malfermi la manon maldekstran. Li maltrafis kaj frapis mian manradikon. Poste li faris al mi demandojn. Ĉiam, kiam li opiniis ke mi ne diras la veron, li frapis min denove. Tio daŭris unu horon, foje du. Poste li lasis min sola en ĉambro kie mi povis aŭdi torturatajn prizonulojn.”
Preskaŭ ĝuste unu jaron post kiam li estis enkarcerigita en Sirio, Arar estis liberigita kaj rehejmenigita aviadile al Otavo. Neniuj kulpigoj estas faritaj kontraŭ li fare de Kanado aŭ Sirio. En Kanado lia kazo kaŭzis politikan proteston kaj publika enketo malfermiĝis. Kiel multe da viktimoj de moderna torturo, Arar ne havas fizikajn cikatrojn de la traktado al kiu li estis submetita. Liaj cikatroj estas antaŭ ĉio psikologiaj.
Alex Neve, la estro de Amnestio Internacia en Kanado, firme kredas pro diversaj kialoj ke Arar diras la veron pri la maniero laŭ kiu li estis traktita. “Dum miaj multaj jaroj da kunlaboro kun Amnestio Internacia, mi pridemandis postvivintojn de torturo ĉi tie en Kanado, en rifuĝintejoj, individuojn kiuj ĵus elprizoniĝis, kaj mi trovis, ke lia propra sperto estas konsekvenca kun tio, kion mi sciiĝis kiam mi parolis kun aliaj viktimoj.”
Kiu do respondecas pri la sistemo de “eksterordinara transdonado”? Kiu en Vaŝingtono rajtigis ĝin? Ni iris al Fall’s Church, Virginio, la hejmo de Michael Scheuer, por pliaj informoj pri la metodoj uzataj en la milito kontraŭ teroro. Ni demandis al li kial, kiam li gvidis la taĉmenton de la CIA komisiitan trovi Bin Laden, “transdonado” fariĝis regula procedo. Scheuer ĝenerale emas malkaŝe esprimi sin — li verkis du librojn pri Al-Kaida sub la plumnomo “Anonima” dum li estis dungito de la CIA — , el kiuj la lasta estas titolita “Imperia Orgojlo”. Sed li neniam antaŭe estis tiel malkaŝema pri tiel delikata afero.
Ĉiam, kiam “transdono” okazis, Scheuer firme kredis ke “tiaj personoj meritas esti senigitaj je sia libereco”. Sed “neniam fari eraron estas neeble en la fako de spionado kaj strategiaj informoj. La operacioj neniam estis faritaj indiferente. Estis afero de la plejebla graveco, kaj se ni trompiĝis, nu ni trompiĝis. Sed la fortuno ne favoris nin.”
Pri la risko, ke suspektatoj povus esti torturitaj, Scheuer ne havas memriproĉojn: “Antaŭ ĉio, estas farinda agado ke estu senigitaj je sia libereco tiuj, pri kiuj oni estas certa ke ili implikiĝas en — aŭ intencas implikiĝi en — operacioj kiuj povus mortigi usonanojn.” Eĉ se tiu persono riskus esti torturita? “Ne estus ni kiuj torturus ilin. Kaj la bildo kiu estas prezentita pri torturo en Egiptio kaj en Saŭd-Arabio estas forte influita de Holivudo. Estas iom hipokrite zorgi pri tio, kion faras la egiptoj al teroristoj kaj ne kondamni tion, kion faras la israelanoj al tiuj, kiujn ili opinias teroristoj. Homaj rajtoj estas tre fleksebla koncepto. Ĉio dependas de kiel hipokrita oni volas esti de tago al tago.”
Por esti justa al Scheuer, oni rimarku ke li mem havas demandojn pri “transdonado” kiel longtempa taktiko. Li kredas, ke estas parte pro absolutismaj reĝimoj, kiel tiuj de Egiptio kaj Jordanio, ke islama radikalismo ekzistas, kaj ankaŭ ke kunlabori tiel proksime kun tiaj reĝimoj estas nesaĝe laŭ strategia vidpunkto. “La aresto de ia ajn suspektato prezentas formalan sukceson, sed strategie ni perdas pro, esence, nia subteno por diktatoroj en la islama mondo.”
Tamen, li demandas, kion alian Usono faru kun ĉi tiuj enkarcerigitoj? Politikistoj ne volas ke teroristoj estu venigitaj al la tero de Usono kaj juĝitaj de usonaj tribunaloj. “Estas multaj situacioj en la mondo en kiuj ni ne havas multajn elektojn kaj foje ni estas devigitaj kunlabori kun la diablo.” Ĝis politikfaristoj en Usono decidos kiel ili volas pritrakti tiujn kaptitojn ene de la kadro de la usona justico, mankos al la CIA alternativo al “laŭeble fari tion, kion vi povas per la ĉemanaj rimedoj.”
Laŭ Scheuer, la nombro de “transdonoj” de suspektataj sunaistaj teroristoj fare de la CIA estas proksimume 100. Sed aliuloj, interalie Baer, kalkulas ke la vera nombro estas multe pli alta. Ili kredas ke, post septembro 2001, la departemento pri defendo estrata de Donald Rumsfeld nun okupiĝas pri la transdonado de enkarcerigitoj tutmonden, kaj ke la usona militistaro jam sendis centojn da kaptitoj al mezorientaj prizonoj.
La usona departemento pri defendo kaj la CIA rifuzas paroli pri la sistemo de “transdonado”. Sed ni demandis al s-ino Danielle Pletka, vicprezidanto de American Entreprise Institute, sendependa cerbaro kiu dividas la vidpunkton de la registaro de la prezidanto Bush. “Verdire, mi ne estas fervorulo de torturo” ŝi diris al ni, klarigante ke ŝi malaprobas la manieron laŭ kiu Sirio kaj Egiptio administras siajn prizonojn kaj sekurecosistemojn. Sed “estas kazoj, en tempo de milito, kiam estas necese fari aferojn laŭ maniero kiu estas tute abomena por plejmulto de bonuloj. Mi ne volas diri ke Usono regule faras ĉi tian praktikon, ĉar mi estas certa ke ĝi ne estas regula. Tion dirinte, se estas absolute necese eltrovi ion je iu momento, ĝin eltrovi absolute necesas, kaj oni ne povas fari tion ĉe Club Med.”
Se oni flankenmetas momente demandojn pri moraleco kaj efikeco, laŭ kia mezuro ĉi tiuj operacioj estas laŭleĝaj? S-ino Pletka diras, ke ŝi ne povas respondi al tiaj demandoj ĉar ŝi ne estas advokato. La Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj kontraŭ torturo, ratifita de Usono kaj aprobita de la prezidanto Bush, deklaras, ke “neniu subskribinta ŝtato deportos, revenigos aŭ ekstradicios personon al alia ŝtato kiam estas konsiderindaj motivoj por kredi ke tiu persono riskos esti submetata al torturo”. Ĉiujare la usona departemento pri eksterlandaj aferoj kondamnas malobservojn de homaj rajtoj kaj agojn de torturo faritajn en landoj kiel Egiptio, Sirio kaj Saŭd-Arabio. La pasintjara raporto pri Egiptio, ekzemple, notis ke torturo estas “ofta kaj persista”.
Kiel, do, transdonado povas esti laŭleĝa? Neniu ĉe la Departemento de Justico volis komenti. Intertempe, la jura pravigo de ĉi tiu praktiko fare de Usono estas ŝtata sekreto. Povus esti, ke Vasingtono restas oficiale evitema pro la kreskanta minaco esti devigita pravigi sin antaŭ la tribunaloj. Krom la danĝero de procesoj en usonaj tribunaloj, enketoj estas malfermitaj pri asertitaj forkaptoj fare de la CIA sur la tero de Eŭropo. Germanio estas kerna bazo por la aviadilo de la agentejo kiu faris deportojn kadre de transdonoj. La flugloglibroj viditaj de la verkinto montras oftajn haltojn de la jeto Gulfstream kaj de iu Boeing 737 uzata por la sama celo ĉe la frankfurta flughaveno.
Juĝa enketo estas iniciatita en Germanio pri la kazo de Khaled Al-Masri, germana civitano el Ulmo* , kiu asertas ke li estis forkaptita en Skopjo, Macedonio, je la 31-a de decembro 2003. Post tri semajnoj, li estis transportita aviadile al usona prizono en Afganio kie li estis multfoje batita. Oni liberigis lin kvar monatojn poste kaj forlasis lin sur vojflanko en Albanio. Komence, liaj asertoj ŝajnis nekredeblaj, sed la flugloglibroj klare indikas ke li efektive estis transportita al Skopjo je la 23-a de januaro 2004 en la Boeing 737 de la CIA. La dokumentoj montras, ke la aviadilo alvenis fluginte de Majorko kaj poste kondukis s-ron Al-Masri al Kabulo tra Bagdado. Tiaj indicoj povus meti la CIA en delikatan situacion rilate al siaj germanaj kolegoj, kiuj eble devos kvalifiki la kazon kiel kontraŭleĝan forkapton.
Juĝa enketo jam komenciĝis ankaŭ en Italio pri la forkapto en milana strato en plena taglumo de suspektata aktivulo de Al-Kaida. Oni suspektas, ke usonaj agentoj forkaptis lin sen mandato en lando kiu estas unu el la plej intimaj eŭropaj aliancanoj de Usono.
Tagmeze la 16-an de februaro 2003, Abu Omar, egipto, malaperis en Via Guerzona de Milano post kiam li eliris el sia hejmo por iri al la moskeo, piediro de dek minutoj. Vidatestinto diris, ke lin haltigis tri blankuloj kiuj parkis kamioneton sur la trotuaro. Li jam estis gvatata de italaj aŭtoritatuloj, sed ili neis ke ili havis ian ajn rolon en lia malapero. Oni kredas, ke li estis kaptita de usonaj agentoj, kondukita al la usona aerarmea bazo ĉe Aviano kaj transportita aviadile al Egiptio.
Armando Spataro, la vicprokuroro de Milano kiu respondecas pri la enketo, rifuzas kulpigi la usonanojn je la nuna stadio, sed li kvalifikas la aferon kiel forkapton kaj estas certa, ke Abu Omar nun estas en Egiptio. Se Usono implikiĝas en ĉi tiu operacio, li diras, “tio estus grava malobservo de la itala leĝo. Tia ago estas absolute kontraŭleĝa.”
Stephen GREY.
LA 24-AN DE FEBRUARO 2006 ses asocioj laborantaj por la viktimoj de la intercivitana milito havis kune gazetarkonferencon por klarigi kial ili rifuzas la deklaracion pri paco kaj repaciĝo, referendume aprobitan la 29-an de decembro 2005 de 98%-a plimulto. Estis nekutima evento, ĉar la unuan fojon tie kuniĝis malnovaj malamikoj. “Ni formis komunan fronton por respondi al tiu morala agreso kontraŭ ĉiuj viktimoj de la ‘sanga jardeko’”, klarigas s-ino Cherifa Kheddar, prezidanto de Djazaïrouna [pron.’Ĝazajruna’], asocio kiu laboras favore al la viktimoj de la islamisma terorismo. S-ino Nacera Dutour estras grupon kiu okupiĝas pri la malaperintoj pro la ŝtato aŭ ties agentoj: “Promesante pacon al la alĝerianoj, Bouteflika mortigis la revojn pri vero kaj justo de miloj da malaperinto-familioj... Neniu povas malpermesi al mi demandi, kie estas mia filo, forkaptita kiam 22-jara kaj malaperinta de ok jaroj.”
Antaŭ kelkaj monatoj, s-inoj Kheddar kaj Dutour eĉ ne alparolus unu la alian. Ili alproksimiĝis, ĉar konvinkiĝis, ke Alĝerio ne povas antaŭeniri sen vero kaj justo. La ege perforta intercivitana milito kiu sekvis la interrompon de la balota procezo en decembro 1991, rezultigis dekmilojn da mortintoj kaj kaŭzis plivastigon de la ekstremismaj milicoj kiel la Armitaj Islamismaj Grupoj (AIG). La plimulto de alĝerianoj, inkluzive la moderajn islamistojn, rifuzas la esprimon “intercivitana milito”, tro malfacile akcepteblan koncepton. Ili preferas elvoki “la terorismon”: tiun de la ribeluloj aŭ tiun de grupoj armitaj de la ŝtato por memdefendo.
S-inoj Kheddar kaj Dutour havis similajn vivspertojn. Ili ambaŭ laboris en virinaj organizaĵoj. “En 1986 diras s-ino Dutour, mi foriris en Francion. Mi estis eksedzino kaj ne povis kunpreni miajn infanojn. Iam, la 30-an de januaro 1997, mi ricevis telefonalvokon: mia dua filo malaperis. Ŝokita, mi tuj reiris en Alĝerion. Li vivis kun mia patrino en Baraki: atenco okazinta kontraŭ la prefekto rezultigis intervenon de armeo kaj multajn arestojn. Mia filo ne interesiĝis pri politiko, li estis senlabora kaj provis fariĝi taksiŝoforo. Li ne estis religipraktikanto, sed li respektis la faston dum ramadano. Li estis arestita dum tiu monato kaj, en la policejo, oni diris al mi: “Kompreneble ni torturas. Ĉiu havas ion por konfesi. Vi estas teroristoj kaj vi generas teroristojn.” Mi aŭdis pri mia filo lastfoje en la jaro 2000.” Ĉu ŝi opinias ke li ankoraŭ vivas? Larmoj ekvenas en ŝiajn okulojn: “Certe, li vivas. Mi tion sentas. Li revenos.”
S-ino Dutour provis arigi aliajn patrinojn, sed timo estis tro forta. “Mi do revenis al Parizo, kie mi fondis la Kolektivon de familioj de malaperintoj en Alĝerio (KFMA), kiu laboris kun francaj kaj internaciaj organizoj por homrajtoj. Nun la homoj malpli timas, ni sukcesis organiziĝi en Alĝerio.” En la sidejo de ŝia organizo, “Savu malaperintojn”, prezidata de ŝia patrino Fatima Yous, en urbocentro de Alĝero, la koridoro estas plena je vualitaj virinoj, kiuj serĉas familianojn: laŭdire okmil homoj estis forkaptitaj de la sekurectaĉmentoj. S-ino Yous precizigas: “La familioj scias kiu forkaptis iliajn parencojn. Ili scias eĉ la nomojn. Sed, poste, la spuroj perdiĝas.” Ĉiumerkrede, “Savu malaperintojn” organizas manifestacion antaŭ la Parlamento.
Abundegaj nafto-riĉofontoj, lando pli kaj pli riĉa, sed loĝantoj pli kaj pli malriĉaj, malmulte da gravaj publikaj konstruoj. Kiel klarigi tiujn paradoksojn?
OK MILIARDOJ DA DOLAROJ en 1998, 13 miliardoj la postan jaron, 32 miliardoj en 2004, preskaŭ 45 miliardoj la pasintan jaron, tiom kaj eble pli ĉi jare: Alĝerio daŭre, kiel siaj partneroj de la Organizo de Naftoproduktaj Landoj (ONPL), amasigas montojn da dolaroj. La kvara petrolŝoko okazinta post la fino de la usona fulma milito en Irako, somere de 2003, preterpasis amplekse kaj daŭre la tri unuajn. Kaj ĝi forviŝas la financajn malfacilaĵojn, kiujn Abdelaziz Bouteflika renkontis kiam li fariĝis prezidanto de la Popola kaj Demokratia Alĝeria Respubliko en 1999. “La kaso malplenas, eksterlandanoj malfidas nin, la ekstera ŝuldo premas nin kaj la publikaj entreprenoj malŝparas niajn malmultajn riĉofontojn”. alarmis tiam unu el liaj proksimuloj. Vizitante Alĝeron en novembro 1999, s-ro Kemal Dervis, la tiama “s-ro Araba-mondo” de la Monda Banko, konsilas severecon kaj modestecon: “Reduktu de 20 ĝis 9 la nombron de la publikaj grandaj projektoj, favorigu agrikulturon, hidraŭlikon kaj la socialan helporeton...”
Estis timata la “tro malmulto” sed fariĝis “tro multe”! La problemo ne plu estas trovi monon por relanĉi paneantan ekonomion kaj trankviligi socion ŝiritan de sanga intercivitana milito, sed kiom eble plej bone uzi uzi tiun neatenditan trezoron, unuvorte ne malŝpari ĝin kiel tro ofte okazis dum la antaŭaj petrolŝokoj.
Dum la unua, en 1973-1974, Alĝero ambiciis fariĝi “Japanio de Afriko” kaj dediĉis sian kromriĉaĵojn al aĉeto de funkcipretaj fabrikoj. Ĝiaj senditoj trairis la industrian mondon por akiri la plej bonkvalitajn — kaj ofte la plej multekostajn. Ŝtalo, aluminio, kemia sterko, papero, kemio, kamionoj, estis prioritataj, la uzinoj estis ofte starigitaj en malriĉaj regionoj, kies laboristoj estas senkvalifikaj kaj ne konas la modernajn teknologiojn. Rezulte, malfruiĝoj amasiĝis kaj naftociklo jam turniĝis antaŭ ol peza industrio estis ekfunkcianta. Tiu heredaĵo estas ĝena: naciaj entreprenoj kiuj funkcias malprofite, uzinoj minimumrapide funkciantaj kaj ekstera ŝuldo kreskeginta, ĉar necesis deprunti por finfinanci la industriajn programojn.
Dum la dua naftoŝoko, en 1979-1982, la gvidantoj ŝanĝiĝis. La pala Chadli Bendjedid, anstataŭanto de la fiera Houari Boumediène, postkuris neniam trovitan legitimecon. La mono de la nafto uzatis por kontraŭmanka programo (KMP), kiu konkretiĝis per amasa importado de konsumproduktoj. Riĉaj alĝerianoj povis ĝoji: fridujo, televidiloj, aŭtoj ekaperis en la ŝtatmagazenoj.
La tria ŝoko, en 1991-1992, estis nerimarkata de la plimultaj loĝantoj. La kromaj tri aŭ kvar miliardoj da dolaroj enspezitaj estis uzataj por pagi ŝuldojn akumulitajn de post la turniĝo de la naftociklo en 1984-85. Obsedas la registaron la timo, ke ĝi devos retempumi sian eksteran ŝuldon (revizii la pagkalendaron de sia ekstera ŝuldo), kio submetus ĝian ekonomion al la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko. Oni preferas “reprofiladon”, diskretan aranĝon kun la banko Crédit Lyonnais, kiu necesigas pagi la ŝulditajn sumojn al la francaj kreditoroj. Sed la registaro nenion sukcesis eviti: en aprilo 1994, meze de la terorismo-ondo, kaj dum la kasoj estis tute malplenaj, transira ĉefministro akceptis la modifon de la pagokalendaro de la ekstera ŝuldo kaj ties akompanajn kondiĉojn...
Dekunu jarojn poste, Alĝerio montras fieran financan sanon: la oficialaj rezervoj devizaj superas 55 miliardojn da dolaroj kaj reprezentas pli ol 24 importo-monatojn. La konto de la fisko ĉe la Centra Banko amasigis ekvivalenton de unujaraj nenaftaj imposto-enspezoj; la ekstera ŝuldo ne plu zorgigas (16,4 miliardoj da dolaroj ĉe la fino de 2005 kontraŭ 24 miliardoj en 1990).
Simbolo de tiu neatendita riĉeco, la centprocente ŝtata nacia entrepreno Sonatrach, estas la 12-a en la vico de monda petrolindustrio, akumulas la ĉampionecojn pri gaso (dua provizanto, post Rusio, de natura gaso al Eŭropo; dua provizanto de natura likva gaso (NLG) al Usono...) kaj disponas pri ampleksa gamo de eksporteblaj varoj, krom nafto (kondensaĵo, petrola likva gaso PLG, rafinitaj produktoj, naftoĥemio). Iom post iom, ĝi pli kaj pli uzas helpon de fremdaj kompanioj.
En 1986, dekkvin jarojn post la ŝtatigoj kaj la foriro de la francaj teknikistoj, la alĝeria registaro la unuan fojon ekmalfermis la pordon de Saharo al eksterlandaj prospektoroj. La unuaj, kaj plej multnombraj, estas etaj usonaj kompanioj, inter kiuj la plej bonŝanca, Anadarko, respondecas pri pluraj ĉefaj malkovroj en la oriento de la lando. En 1991 nova paŝo okazis, malgraŭ fortaj kontraŭstaroj. En 2000, kiam la nova ministro pri energio proponis petrolleĝon, kiu “normigas” la Sonotrach kaj nuligas ĝiajn kvazaŭreĝajn povojn (tiu societo ricevis la impostojn pagitajn de la eksterlandaj societoj kaj laŭplaĉe disdonis la esplorpermesojn), tiel metante ĝin en situacion de konkuro, respondis ribelo! La ĝenerala direktoro eksiĝis, la sindikato manifestaciis, kaj la regantoj cedis. Nur en 2005 la leĝo estis fine adoptita.
La grandega diferenco inter la torento da petrol-dolaroj kaj la pli ol malfacilega ĉiutaga vivo furiozigas parton de la loĝantoj: ŝosebaroj, okupado aŭ incendiado de publikaj konstruaĵoj, enŝlosado de elektitoj aŭ ŝtatfunkciuloj, perfortaj manifestacioj pli kaj pli banaliĝis. Sen akvo, sen elektro, sen loĝejoj, sen laboro, sen kloakoj, sen ŝoseoj, tra la tuta lando aŭdiĝas samaj plendoj. Milionoj da kamparanoj, pelitaj pro la malsekureco en la 1990-aj jaroj, kiuj amasiĝas en ĉirkaŭurbaj kvartalaĉoj, ne komprenas. Kial Alĝerio estas riĉa sed alĝerianoj malriĉaj? Kial, dum la persona enspezo kreskis je 31,3% ene de du jaroj laŭ la ŝtata oficejo pri statistiko, la regantoj nenion efikan faras por tiuj milionoj da junuloj serĉantaj loĝejon kaj dungiĝon, escepte sendi al ili policistojn, kies nombro videble kreskis (almenaŭ 120.000 hodiaŭ, plus 45.000 rekrutotaj ĝis 2009, kompare kun ĉirkaŭ 30.000 en la 1980-aj jaroj).
KIAL LA REGISTARO nur per subpremo povas respondi al bezonoj, kiujn ĝi cetere povus kontentigi? Ĝis nun la buĝeta ekspansio estis skandale favorigita. Printempe de 2005 la registaro lanĉis komplementan programon por subteno al la ekonomia kresko (2005/2009) je 55 miliardoj da dolaroj, kiu kompletu la antaŭan programon de subteno al ekonomia revigligo adoptita en 2001. La financa leĝo de 2006, aprobita en decembro 2005, atestas la ampleksajn rimedojn; la buĝeto de ŝtatoekipado kreskis je 28% kompare kun tiu de 2005 kaj pli ol duobliĝis kompare kun tiu de 2004. La unuan fojon en la historio de Alĝerio, ĝi superas la funkciado-buĝeton...
Sed tio ne estas ĉio. La unua ministro-kunveno okazinta en januaro 2006, de prezidanto Bouteflika ĵus reveninta de sia kuracperiodo en Parizo, decidis specialan programon je 5 miliardoj da dolaroj por la Sudo, kiun sekvos aliaj, favore al la altebenaĵa regiono, tradicie malriĉa, kaj al Kabilio, ruinigita de pluraj perfortaĵaj jaroj.
Sed buĝeta decido ne signifas ekon de la laboroj, kaj ankoraŭ malpli la finon. Ĉie, manko de kompetenteco bremsas investadon; la malfacileco ne venas de mono sed de la kapablo ĝin elspezi. Multaj wilayas (departementoj) kaj eĉ pli multaj municipaj popolaj asembleoj ne konsumas siajn ekipadokrediton, manke de kvalifikitaj kaj kompetentaj kadruloj. Eĉ pli malbone estas en iuj teknikaj ministerioj (transporto, ekipado, hidraŭliko...), senorganizitaj de la ministra nestabileco kaj superŝutitaj de malnovaj programoj, nefinitaj pli ol dek jarojn post sia lanĉo — foje eĉ dudek jarojn, kiel ĉe la metroo de Alĝero aŭ la nova aero-stacidomo de Dar-El-Beida. Tro ofte nekapablaj atingi la nivelon necesan por tiaj gravaj projektoj, la entreprenoj pri publikaj konstruoj akuzas la burokration, la pagoprokrastojn, la malbonvolon de ŝtatfunkciuloj...
Fronte al kreskeganta postulo, la ekonomia oferto ankoraŭ restas tre modesta. Izolitaj voĉoj, ekstere kiel interne de la lando, pledas por pli laŭmezura apliko de la buĝeto de 2006, kaj proponas dediĉi parton de la tiel liberigitaj kreditoj al la plifortigo de la aliaj ekonomiaj agantoj, kaj al kreado de novaj aktivaĵoj ekster la hidrokarbona sektoro. Tio vere estus utila, tiom la burokratoj eklipsas la aliajn sociajn agantojn. Sed ĉu tiuj voĉoj estos aŭdataj?
Jean-Pierre SÉRÉNI.
EL LA DEK VIKTIMO-ASOCIOJ KUNVENINTAJ en februaro 2006 kontraŭ la leĝo de amnestio (vd “Virinoj unuiĝintaj kontraŭ la senpuneco”) kvin estas prezidataj de virinoj. Tio ne mirigas, se oni scias ilian rolon en la sendependiga milito kontraŭ Francio kaj poste dum la eventoj de la 1990-aj jaroj. Dum iliaj patroj, edzoj, kaj filoj estis arestitaj aŭ mortigataj, la virinoj fariĝis familiestroj.
S-ino Akila Ouared estas frua “muĝahida” (batalantino): “Ni virinoj ĉiam ĉeestis”. Agento de la Fronto por Nacia Liberiĝo (FNL) en Francio, ŝia tasko estis disdoni monon al la familioj de aktivistoj. “Mi vivis en du paralelaj mondoj; tage mi estis Jacqueline kaj laboris por la francoj; vespere mi eliris por renkonti imagitan fianĉon. En julio 1962, post la sendependiĝo, mi kreis la unuan virinan asocion kaj mi plu estis aktivisto ĝis 1965. Tiam mi konsideris min ordinara alĝerianino. Hodiaŭ mi konsideras min feministo, kiu ne malamas virojn, sed volas nur egalecon inter seksoj”. Ŝi opinias, ke la FNL-partio respondecas pri la nuna situacio: “Post la milito ĝi devintus malfermi la politikan kampon. Krome ĝi respondecas pri enkonduko de la familio-kodo en 1984”. Tiam ducent “muĝahida” organizis sid-manifestacion, sensukcese. Nun 69-jara, s-ino Ouared ne rezignis, malgraŭ la amendoj al la familio-kodo adoptitaj la 27-an de februaro 2005.
Malmultan tempon poste, ŝi kuniĝis kun aliaj virinoj por diskuti. Kleraj, venantaj el meza klaso, nevualitaj, sin difinantaj “demokratoj” (referencante la periodon de demokratia malfermiĝo inter 1989 kaj 1992), ili apartenas al asocioj sendependaj de la ŝtato kaj luktis kontraŭ kodo “senhonorigo de Alĝerio kaj insulto kontraŭ virinoj”. Ilia ĉefa kritiko koncernas la “wali” (tutoro). “Tiu tutoreco estas simbolo de la senlibero de virinoj, klarigas s-ino Cherifa Kheddar, prezidantino de Djazairouna [prononcu ‘Ĝazajruna’], Vi povas esti prezidanto de la respubliko, sed vi plu bezonas tutoron.” Kaj la ebleco, nova, elekti sian tutoron? “Ĝi eĉ pli prilumas la degnecon rilate al virinoj.”.
JURISTO, INSTRUISTINO PRI JURO EN ALĜERO, direktorino de la Centro de Informado kaj Dokumentado pri la rajtoj de infanoj kaj virinoj, s-ino Nadia Aït Zaï ne difinas sin feministo. “Tiu vorto ŝi diras, havas alian historion en aliaj landoj.” Anstataŭ amendigi la tekston, la prezidanto Bouteflika modifis ĝin per dekreto. “Kiel juristo, mi opinias tiun reformon nekohera: ĝi havas unu piedon en la moderneco, kaj unu piedon en la pasinto.” Diference de aliaj aktivistoj, ŝi konfesas, ke ĝi signifas kelkajn paŝojn antaŭen: necesas konsento de ambaŭ por geedziĝo, la edziĝkontrakto plutenas la apartecon de la havaĵoj; la artefarita fekundigo estas permesata, kaze de divorco, la patr(in)o, kiu gardas la infanon, havas la gepatran aŭtoritaton, kaj la alia devas doni al tiu decan loĝejon. Sed s-ino Aït Zaï kritikas la pluekziston de wali kaj de poligamio — kvankam ĝi iĝis pli malfacile praktikebla (ĝin praktikas nur 2% de la familioj) — kaj kontraŭ la neegaleco rilate heredon (2/3 por viroj, 1/3 por virinoj).
S-ino AICHA DAHMANE BELHADJAR estas nacia sekretario por virinaj kaj familiaj aferoj de la Sociala Movado por Paco (SMP, antaŭe Hamas), islamisma organizo kiu partoprenas en la registaro. Ŝi bedaŭras, ke la laikuloj rifuzas kunlabori kun ŝi, kaj ĝojas pro la evoluo de la familio-kodo:“Ĝi konservas la geedziĝon kiel socialan agon; la virinoj ne plu estas konsiderataj neplenkreskaj, ĉar ilia konsento nepras; la wali estas nur simbolo de la familiaj rilatoj.” S-ino Belhadjar difinas sin ribelulo: “Ĉio, kio ne estas deklarita peko estas permesita. Mi neniam pensis, ke Islamo malpermesas al virinoj partopreni en la publika vivo, tute male. Hejmo estas grava, sed ne estas ĉio. Tio, kion mi faras, ne estas escepta, kaj se malmultaj virinoj faras same, tio estas pro patriarkaj trajtoj, kiujn nia socio heredis de la koloniismo.”
Membro de Wassila-reto, kiu ekzistas de la jaro 2000, s-ino Louisa Aït Hamou, 54-jara, gvidas kursojn en la universitato de Alĝero. “Ni rompas tabuojn: seksagresoj al virinoj kaj infanoj, seksperfortoj, familiaj aŭ geedzaj perfortoj, ekonomiaj perfortoj. Vidu la ekzemplon de Hassi Messaoud, nova urbo petrolindustria. Tridek virinoj estis senditaj tien por labori; imamoj akuzis ilin pri prostituiĝo. Ili estis seksperfortitaj kaj frapitaj per tranĉiloj. Unu el ili estis vive enterigita. Wassila helpis tiujn, kiuj aŭdacis plendi ĉe tribunalo: nur tri el ili ĉeestis la sesion de la apelacia kortumo la 3-an de januaro 2005.”
“Savu malfeliĉegajn virinojn” estas sendependa asocio financata de germanaj fondaĵoj. Ĝia prezidanto, s-ino Meriem Belaala memorigas: “En Alĝero konsulta centro kun juristoj kaj fakuloj konsilas virinojn, aparte pri geedzaj kaj familiaj perfortoj.” Rifuĝejo estis kreita por protekti endanĝerigitajn virinojn kaj eduki ilin. Nova centro malfermiĝis en Batna. “Estas granda sukceso, ĉar ni tuŝas tabuon, eĉ pri la geedzaj rilatoj: la virinoj, ekzemple, opinias sin respondecaj pri sia frigideco.”
MALFACILAS esti asocio sendependa de la registoj. La forlaso de s-ino Khalida Messaoudi-Tourni, kiu, fariĝinte ministro en 2002, iam estis la egerio de la “elradikigistoj” en Francio, kaŭzis amarajn sentojn. Defendinte la amendojn de la familio-kodo, ŝi pravigas sin tiel: “La eblo elekti sian “wali”-on igas la virinojn agantoj kaj ne plu objektoj. La virinoj gajnis en tiu ŝanĝo, kvankam la laikeco perdis, ĉar oni restas en religia kadro. Sed, inter la virin-rajtoj kaj la laikeco, mi elektas la virin-rajtojn.”
Wendy KRISTIANASEN.
EN LA ĴUSA RIBELO, en Francio, kontraŭ la kontrakto de unua dungo (KUD, en la franca CPE), la entuziasmo kaj vigleco de la strato kontrastis, refoje, kun la konsterna silento de la intelektuloj. Tio okazis jam, en novembro 2005, okaze de la antaŭurbaj ribeloj. Kun maloftegaj esceptoj (Jean Baudrillard, John Berger), meze de abundaj babiladoj, malmultaj voĉoj sciis “legi” tiujn eventojn, malkaŝi ilian profundan signifon kaj projekti el ili estontajn agojn. La socio retroviĝis kvazaŭ orfa je trafa kaj mobiliza interpreto, kun la risko perdi siajn proprajn simptomojn kaj esti kondamnita resperti “novajn” krizojn.
Intelektulo estas viro aŭ virino kiu uzas sian konatecon, akiritan en kampo de sciencoj, artoj aŭ de kulturo, por mobilizi la publikan opinion favore al ideoj kiujn li konsideras ĝustaj, pravaj kaj justaj. De du jarcentoj, en la modernaj ŝtatoj, lia funkcio estas, krome, doni sencon al la movadoj de la socioj, klarigi la vojon kiu kondukas al pli da libereco kaj malpli da fremdigo.
Okaze de la du eventoj supre cititaj, ni povis konstati kiom mankis al ni la analizoj de Pierre Bourdieu, Cornelius Castoriadis aŭ Jacques Derrida, por citi nur ĵus forpasintajn intelektulojn. Tia konstato de manko kondukis nin al konceptado de granda dosiero pri la nuntempa “milito de la ideoj”. Por provi respondi al la demandoj kiujn multaj starigas: ĉu ekzistas ankoraŭ intelektuloj kiuj estas referenco? Kiel la komunikila eksplodo renversis ilian aŭtoritaton de majstreco? Kial, al la tipe faŝisma malamo (ekz-e de Goebbels) de la “intelektulo” aŭ al la abomeno de la usona dekstro al la intelektulo, aldoniĝas ia memdetruo per ekscesa elmontriĝo (ekz-e de Bernard-Henri Lévy)? Kaj ni ne forgesu centran demandon pri la maniero en kiu nun, ĉe eldono kaj ĉe universitato, la privataj interesoj rekrutas prestiĝajn pensistojn. Por fari ĉe ilia flanko la batalon de la ideoj.
Ignacio RAMONET.
Vd la artikolojn de tiu dosiero:
‣ Jacques Bouveresse: Jen kie ni alvenis...
‣ Laurent Bonelli kaj Hervé Fayat: De vojkompano al konsilisto de la mastraro
‣ Laurent Bonelli: Ankaŭ en Britio
‣ Christian de Montlibert: Ĉu jam katedro de L’Oréal ĉe la Collège de France?
‣ Mona Chollet: La surtera paradizo de la intelektuloj kun provizoraj kontraktoj
‣ Serge Halimi: Strategio de la usona dekstro: mobilizi la popolon kontraŭ la intelektuloj
‣ Serge Halimi: Universitata polico, hieraŭ, hodiaŭ
‣ Antoine Schwartz: La regno de la senkvalitaj libroj
‣ Paul Nizan, Michel Foucault, Pierre Bourdieu, Jean-Paul Sartre: (La milito de la ideoj)
La supre menciitaj artikoloj estas iom post iom Esperantigataj kaj publikigataj. Ĉe publikigo de unu el tiuj artikoloj, enmetiĝas alklakebla ligo supre ĉe la koncerna artikolo.
EN USONO, la dekstro plej profitis de la incito kiun la “intelektuloj” inspiras al dekmilionoj da usonanoj. En novembro 2004, dum la prezidant-elekto, s-ro George W. Bush havis saman rezulton kiel lia rivalo ĉe la mezklasaj blankaj elektantoj kun universitata diplomo. Sed ĉe la elektantoj de la sama rasa kaj socia grupo sen superaj studoj, li ege superis la demokraton John Kerry.*
Ekde la fino de la 18-a jarcento, la “elito” estas en Usono difinita kiel samtempe “degnema, malŝparema, arbitra, mola, manipulema, pli intelekta ol praktika, kaj dependa de aliies laboro”* Konservativa kaj religia “popolismo” sciis profiti de tiu kultura fono por ŝpari la ekonomiajn potenculojn. Kaj por rezervi siajn fulmojn por “klera kaj senmorala” elito supozata malamika al la patriotaj komunumoj, sen simpleco kaj virto vd “Universitata polico, hieraŭ, hodiaŭ”).
La “antiintelektismo” vane estas malnova speco, tiuj, kiuj plej volonte denuncas ĝin, sufiĉe rapide malkaŝas formon de “rasismo de intelektularo” daŭre viglan ĉe la kleraj malplimultoj.* Troviĝis inter ili eĉ tiuj kiuj atribuis la elekto-venkon de la prezidanto Bush al la malalta intelekta kvociento de liaj elektintoj. La respublikanoj povis apenaŭ revi pri tiel stulta kritiko, tiel taŭga por firmigi ilian simplisman bildon pri la ordinaraj homoj kiuj laboras per siaj manoj.
La kritiko de klera kaj malestima elito fariĝis la ekskluziva komercaĵo de dekstro, eĉ de popolisma ekstremdekstro, sed tio ne estis ĉiam la kazo. Kiam, komence de la 20-a jarcento, la usonaj sindikatistoj atakis la kapital-posedantojn, ili ne hezitis aldoni al la listo de siaj malamikoj la altajn oficistojn kaj la intelektulojn. Ili rezervis eĉ parton de siaj sagoj por la universitatanoj kaj ĵurnalistoj kapablaj eltrovi ĉiajn “raciajn” pravigojn por la decidoj de la mastraro, kondiĉe ke tiu servu iliajn interesojn kaj proklamu ilian genion.
Ekde la 1930-aj jaroj, la usona dekstro fortigas pli ol antaŭe sian malŝaton kontraŭ la intelektuloj. Ĝi priskribas ilin samtempe malrespektaj al religia moraleco, al saĝo, kaj kiel defendantojn de centrado de la potenco inter la manoj de tiuj kiuj scias. La respublikanoj, punitaj pro sia asimiliĝo al mondo de big business [komercego] kiu fiaskis (krizo de 1929), esperis — jam! — proletigi sian identecon interpretante la registron de la milito de kulturoj. En 1940, kiam ilia kandidato, Wendell Willkie, elvokis la kosmopolitajn kaj diplomitajn konsilistojn de sia kontraŭulo, la demokrata prezidanto Franklin Roosevelt, li furiozas: “Vidu la ulojn kiuj ĉirkaŭas lin. Ili estas ĉiuj cinikuloj kiuj primokas niajn tro simplajn virtojn. Ili pensas ke la popolo kaj la plejparto de ni estas tro stultaj por kompreni. Ilia ideo estas ke ili, la intelektularo, povas regi nin. Redonu al ni nian landon! Ĝi apartenas al ni.”*
Ĉar ĝi kondukis al tro abunda starigo de federaciaj agentejoj misiante siajn mastrumantojn kaj manaĝerojn ĉe la lito de mortmalsana kapitalismo, la New Deal povis malfacile malaktivigi tiun eksplodilon de “asociado de progresemaj ideoj kaj intelekta degnemo. Ĝi hantos la demokratan partion en la venontaj jardekoj”*
Unu post la alia, Joseph McCarthy, Barry Goldwater, George Wallace, Richard Nixon, Ronald Reagan, George W. Bush enpenetris la breĉon kaj samtempe larĝigis ĝin. Ĉiu siamaniere prezentis sin kiel proparolanto de silenta plimulto ofendita de la decidoj de la oficistoj, juĝistoj, fakuloj kaj de la aroganteco de la intelektuloj. “La vero, klarigas Reagan, en 1976, estas ke la usonanoj devas elekti inter du kontraŭaj vidpunktoj. Unu fidas la konstruistojn de kasteloj en aero kaj naivulojn de Vaŝingtono; la alia kredas je la kolektiva saĝo de la popolo kaj je ĝia alligiteco al la usona revo. La unua postulas pli da impostoj kaj pli da elspezoj dum la alia fidas la popolan saĝon. Tiuj vid-al-vide [la demokratoj] kredas ke la solvoj de la problemoj de nia nacio troviĝas en la notoj de psikiatro, en la dosieroj de edukisto aŭ en la buĝeto de burokrato. Kredas ni je peniga laborado de laboristo, je iniciatemo de entreprenisto kaj je konsilo de pastro.”*
“Burokrato”, “psikiatro”, “edukisto”: la vipata elito ne estas nepre riĉa, sed ĝi estas klera. Por la usona dekstro, la ĉefa afero estas efektive ke aparteni al “popolo” — laboristoj, entreprenistoj kaj pastroj pelmele — ne estu plu demando de enspezoj, sed de gustoj. Resume: klereco kaj kosmopoliteco kontraŭ simpleco kaj tradicio. Ronald Reagan kaj George W. Bush povas ja esti ĉirkaŭataj de miliardulaj mastroj, ili akceptas ilin en ĝinzoj dum ili falĉas en sia bieno. Vidalvide, s-ro Kerry flue parolas la francan... Thomas Frank resumas: “Por la konservativuloj, la socia klaso ne difiniĝas vere per mono, naska deveno aŭ profesia aktiveco. Temas unue pri la tipo de sia aŭto, pri la bazarejo kie oni aĉetas, pri la maniero preĝi, kaj nur poste pri la metio kiun oni praktikas aŭ pri la salajro kiun oni gajnas. Kio ligas iun al proletaro ne estas la laboro en si mem, sed la foresto de pretendo, la humileco.”*
Ĉu tiu registro estas eluzita? Ĝi estus malpli efika se parto de la intelekta maldekstro ne kontribuintus malaktivigi la socialan demandon dediĉante sin prioritate al ofte hermetikaj laboroj pri identecoj, seksoj kaj kulturoj.* Samtempe, la demokrataj ĉefoj fariĝis tro asociitaj kun la interesoj de la privilegiuloj por permesi al si elvoki la klas-demandon sub ia ajn formo. Kaj, kvazaŭ ĉio ĉi ne sufiĉus, la “progresemuloj” ne hezitis konfirmi la kulturan degnemon pri kiu oni akuzis ilin. En 1968 ekzemple, la “sudisto” Wallace, rasdisigema guberniestro de Alabamo, kiu ne estas gastronomo, delektiĝas per “meti keĉupon sur ĉion”. La New York Review of Books, revuo de superdiplomitaj intelektuloj, tiam kredis lerta primoki lin jene: “Lia natura hejmo estus malbonfama hotelo, kaj lia plej ŝatata distraĵo malmultekosta manĝo.” Nu jes, ne ĉiu havas la bonŝancon vespermanĝi kun Harvard-profesoro en franca restoracio de Manhatano*
LA SOCIA DISTANCO inter la maldekstro kaj parto de la popolo kreskis eble kun la malvarma milito. Kiam, la 9-an de februaro 1950, McCarthy faris sian faman paroladon de Sallaga Urbo, kiuj do estas, laŭ li, la kvindek-sep altaj oficistoj de la ŝtatdepartemento — tiam gvidata de Dean Acheson, priskribata kiel “pompa diplomato en striita pantalono” — kiuj, laŭ li, informas ikon? Kiuj estas tiuj kvindek-sep individuoj kies nomliston flirtigas la respublikana senatoro de Vinskonsino? Tute ne devenaj, kiel antaŭe, de revolucia proletaro, la minaco kontraŭ la socia ordo trovis siajn ĉefajn apogojn ĉe tiuj kiuj “profitis ĉiujn avantaĝojn kiujn la plej riĉa nacio de la mondo povis oferti al ili: la plej bonajn loĝeblecojn, la plej bonan universitatan studadon, la plej bonajn publikajn dungojn”, “Ruĝuloj” suspektataj esti liverintaj la sekretojn de la atombombo al Sovetio, la akuzatoj ne estis la plebo, sed ja elito de alte lokitaj sciuloj.
Kaj, kontraŭ tiuj perfiduloj, kontraŭ “tiuj brilaj junaj viroj naskitaj kun arĝenta kulero en la buŝo”, kiu do defendas la Dion kaj patrujon? La subaj usonanoj — laboristoj, agrokulturistoj, dungitoj, etaj mastroj — kies kranio ne estis farĉita de utopioj importitaj de Eŭropo kaj kiuj volas defendi socian sistemon kiun ili identigas kun la dia volo. Netralaseblaj por kolektivismaj teorioj de tro klera elito, ili ŝatas la originan nacion, la valorojn de la fondopatroj, la nevideblan manon de la memregula merkato. En 1952, dum la “subfosaj” verkistoj kaj filmistoj (inter ili Charles Chaplin) estas forpelitaj el sia laboro, malliberigitaj aŭ ekzilitaj, la fanatikuloj de McCarthy purigis, por ĉiaj utilaj celoj, la bibliotekojn je tridek mil verkoj skribitaj “de komunistoj, aŭ komunistemuloj, aŭ iamaj komunistoj, aŭ anti-antikomunistoj”.
Kvankam ĝi plagis nur dum kelkaj jaroj, la makartiismo estas decida momento en la usona politika vivo. Unuflanke, ĝi demonstras la efikon de la dekstro en la popolaj tavoloj kiam ĝi vipas intelektan “novan klason” kontraŭan al la religiaj kaj patriotaj tradicioj de la nacio. Aliflanke, ĝi kondukis la privilegiitan frakcion de la progresema intelektularo al pravigo de sia izoliteco per la argumento ke la malalta popolo fariĝis nefrekventebla. “La populareco de McCarthy, analizas la historiisto Michael Rogin, fortigis ĉe certaj intelektuloj la senton ke ili ne povas apogi sin sur la amaso por defendi la civitanajn liberecojn kaj la demokratiajn rajtojn.”*
Dum la 1950-aj jaroj, la plimulto de la lando, laŭdire, montriĝis indiferenta al la individuaj liberecoj. Laŭ la sekvaj elektoj, kiujn gajnas la respublikanoj (Nixon, Reagan, s-ro George W. Bush, ĉiu reelektita), oni asertas ke ĝi estas rasisma, sekurisma, seksisma, kontraŭ samseksemuloj, naciisma, fundamentisma... En lando kie eĉ la elekto de ŝerifoj kaj la alteco de vojimpostoj dependas de universala voĉdonado, pli valoras, kiel faras la dekstro, stultigi la plimulton afektante fari ĝiaflanke la militon de la kulturoj ol, kiel faras certaj progresemuloj, esperi trudi al tiu plimulto decidojn — hazardajn kaj inversigeblaj — de la Supera Kortumo.
Gajnis la konservativaj strategiistoj. Ili “tiom ŝokis la maldekstron ke ĝi malfidas la elementojn de la blanka Usono — katolikajn laboristojn, batalintojn, familiojn de kolera meza klaso — kiuj iam mobiliziĝis favore al sindikatismo, pensio garantiata de la ŝtato kaj al senpageco de superaj studoj por soldatoj revenintaj de la fronto”.* La malplimultoj, malnovaj kaj novaj, ne povas sufiĉi por ŝanceli la elekto-balancon.
Tamen, la makartiismo ne tute konformas al la legendo laŭ kiu por pot’ argila (de la intelektularo) poto fera (de la popolaĉaro) estas najbaro danĝera. Unuflanke, la plej multaj fakuloj, artistoj, profesoroj submetiĝis, kiel la aliaj, al la lojaleco-ĵuroj kiujn oni postulis de ili. Ankaŭ ili fermis la okulojn, eĉ helpis ĉe “sorĉistin-ĉasadoj”, por konservi siajn privilegiojn kaj, laŭokaze, enpoŝigi la trezoreton kiun rezervis por ili la Rand Corporation aŭ la Central Intelligence Agency (CIA). Cetere, unuarangaj intelektuloj rolis kiel fajrigistoj, ne kiel fajrobrigadistoj, eĉ malpli kiel viktimoj dum la tuta flamado de maltoleremo. Burĝidoj formitaj en la plej bonaj privataj universitatoj apogis ilin, ludante la ribelulojn mobilizitajn kontraŭ la diktaturo de la socialismaj ideoj en Usono... Sesdek jaroj pasis, kaj nenio ŝanĝiĝis tiurilate: ju pli la dekstro dominas, des pli ĝi asertas esti dominata.
LA INTELEKTULARO ne tiom abomenas, kiom ĝi emas kredigi, vicigi sin flanke de la bastono... Ekde la malvarma milito, la makartiistaj filistraroj ricevis la apogon de fanatikuloj kleraj kiel James Burnham (diplomita de Princeton), Whittaker Chambers (Columbia) aŭ William F. Buckley (Yale). Ankoraŭ nuntempe, malgraŭ la modesta intereso kiun la prezidanto Bush montras por la sociaj sciencoj, la novkonservativuloj de lia registaro havas abundajn prestiĝajn diplomojn kaj pretendas esti inspiritaj de la filozofoj Leo Strauss aŭ Alan Bloom. Antaŭ ol fariĝi ŝtatsekretario, s-ino Condoleezza Rice estis rektoro de la Stanford-universitato. Ŝi parolas kvar lingvojn kaj ludas klasikan pianon.
De duona jarcento, Buckley troviĝas inter la nombro de la “ideo-brokantistoj” kiuj batalis por la usona dekstro. Nun okdekjara, li fondis influhavan gazeton, la National Review (lia amiko la prezidanto Reagan legis ĝin pie), li animis televidprogramon, estis kandidato por la novjorka urbodomo. Do malfacilas taksi senkultura tiun puran produkton de la usona elito, filon de klera familio en Parizo, poste en Londono, poste en unu el la plej bonaj privataj universitatoj de Nov-Anglio. Tamen, en 1951, en momento en kiu la makartiismo jam furiozas, ĝuste tiu junulo gvidas la akuzon kontraŭ profesoroj kiuj liaopinie emas tro domaĝi la komunismon. Li postulas ke oni maldungu ilin.
Iuj kontraŭargumentas per la esprimlibereco. Lia rebato ŝprucas: “Demando: kiu etika bazo, filozofia, epistemologia [konteoria], trudas al ni daŭre toleri ideojn kiujn la klerigo havas la taskon senkreditigi?* Buckley, praktikanta katoliko, studis en Yale, inter 1946 kaj 1950. Li eliris de ĝi terurigite: “Sub la protekta etikedo de “universitata libereco” superregas la senrespondeca konduto de kiu devenas unu el la gravaj malkonvenaĵoj de nia tempo: la institucio, kiu tiras sian moralan kaj financan apogon de kristanaj individuistoj, strebas transformi siajn filojn en ateismajn socialistojn.” Yale, “nervocentro de la civilizacio”, fariĝis la arsenalo de konspirado!
La usona dekstro ŝatas denunci la “politike ĝustan” kiu laŭ ĝi regas en la universitataj areoj. En 1951 estas tamen unu el ĝiaj herooj kiu ludas la rolon de pensopolico, detale ekzamenante la enhavon de la kursoj, de la bibliografioj, de komentoj de ekzamenaj laboraĵoj, de rimarkoj faritaj en klaso, por doni atestojn pri patriota lojaleco (vd Universitata polico, hieraŭ, hodiaŭ). Tiu praktiko ne estas sendanĝera en epoko dum kiu imputo je disidenco povas konduki al senlaboreco aŭ en malliberejon.
Ĉiuj temoj kiujn la usona dekstro poste marteladas direkte al popola elektantaro troviĝas en la verko kiun Buckley aperigis en 1951: la morala relativismo kiu gangrenas la familiajn valorojn, tentakla ŝtato kiu surtretas la aŭtonomecon de la individuo, subfosado de la intelektuloj kiuj favoras jen iun jen alian blokiĝon. Aldoniĝas, jam en tiu epoko, unu el la esencaj elementoj de la respublikana diskurso de la postaj jardekoj: la pseŭdodemokratia pravigo de la malegaleco de la enspezoj tra teoriigo de “merkat-popolismo” kiu asimilas individuajn elspezojn kaj universalan voĉdonadon. Tiel, la financa potenco de la grandaj entreprenoj respondus al la volo de la ordinara homo ĉar, last-analize, ĝi devenus el la elekto de dekmilionoj da konsumantoj (kiuj, ekzemple, “voĉdonas” por Wal-Mart farante siajn aĉetojn tie). Kaj aliflanke intelektularo, apogate sur ŝtata burokrateco, pretendas trudi al la lando egalisman utopion, jen la diktaturo ne malproksimas...
Por la dekstro, la strebo al prospero aŭ al justeco ne plenumeblas el “malproksima oficejo”; la “magio de merkato” zorgas pri tio pli bone ol ĉia abstrakta konstruaĵo. Do, fi al la intelektuloj kiuj revas pri redistribuado de la riĉaĵoj: “Neniu de ili, substrekas Buckley, elvokas eĉ nur preterpase la tute respektindan doktrinon laŭ kiu estas antidemokratie forpreni de li kion la popolo donis al li. Se plurcent miloj da homoj decidas, sen ajna trudo, doni 100.000 dolarojn al Joe DiMaggio [legendeca bazpilkisto] interŝanĝe kun la plezuro vidi lin lerti per la batilo (...), kaj se poste la ŝtato sorbas la esencon de tiu sumo, kiu do plej rekte kontraŭis la popolan volon?”
La ludo estas ludita. La riĉuloj kaj multnaciaj entreprenoj estas la elektitoj de la popolo. La maldekstraj intelektuloj estas ĝia malamiko. Por la konservativuloj, ironias Thomas Frank, “kiam la merkatoj streĉas siajn muskolojn, tio estas produktiva, organeca kaj demokratia. Kiam la ŝtato kaj la “ĉiosciuloj” kiuj mastrumas ĝin alprenas la stirilon, la potenco fariĝas tuj detrua, hierarĥia, arbitra kaj tiraneca”.* Kun la paso de la tempo, la privatigo de la komunikiloj kaj ties kreskanta submetiĝo al la logiko de la enŝaltkvotoj* fortigas tiun “merkat-popolismon”.
EN JANUARO 2009, kiam finiĝos la mandato de la nuna prezidanto, la respublikanoj okupintos la Blankan Domon dum dudek-ok jaroj el kvardek. Ili regas ambaŭ ĉambrojn de la parlamento ekde 1995. La plej multaj juĝistoj de la Supera Kortumo kaj de la federaciaj apelaciaj juĝistoj dankas sian nomumon al ili. Sed la usona dekstro daŭre fulmas kontraŭ la “vaŝingtonaj burokratoj”.
La komunikiloj siavice vehiklas la plej perfektajn modelojn de komerca ideologio kaj de individuismo. La universitato parte adaptiĝis al la business school. Iuj el la plej bonaj profesoroj, el la plej bonaj aŭtoroj zorgas antaŭ ĉio, kvazaŭ ĝeneralaj direktoroj aŭ sagacaj futbalistoj, kreskigi la aŭkcio-prezojn kiuj koncernas ilin (pli bela salajro, malpli da instruhoroj, pli alta antaŭpago), minacante forlasi sian institucion aŭ sian eldoniston por vidi aliloke se tie la herbo pli verdas. Sed la usona dekstro daŭre plendas pri la antikapitalisma subfosado de la “intelektuloj”. Ĉar la malsimpatio kiun la kleraj “elitoj” inspiras al la plej malfavorataj sociaj tavoloj — tiuj kiujn la novliberalaj ekonomiaj politikoj plej rekte traktas brutale — estas koncerne la elektojn decide tro profitiga por ke la Respublikana Partio rezignu uzi kaj misuzi tiun elpruvitan strategion.
Aliloke ol en Usono, aliaj advokatoj de la privilegioj, senpaciencaj gvidi sian landon, malkovras sian pasion por la popola kulturo. Iun tagon dum kiu li ne trejniĝis kun s-ro Martin Bouygues, nek kun s-ro Arnaud Lagardère, nek kun Bernard-Henri Lévy, s-ro Nicolas Sarkozy [Franca ministro pri internaj aferoj] konfesis al Paris Match: “Mi estas kiel la plej multaj homoj, mi ŝatas kion ŝatas ili. Mi ŝatas la Tour de France, piedpilkon, mi spektas Les Bronzés 3, mi ŝatas aŭskulti popol-kanzonojn.”*
Serge HALIMI.
EN 1951, LA SORĈISTIN-ĈASADO furiozis. Kontribueme, William F. Buckley raportas kion li spertis kiel studento ĉe Yale, elita universitato kiu instruis multajn prezidantojn de Usono (interalie la lastajn, s-rojn George H. W. Bush, William Clinton, George W. Bush). En la momento, en kiu la malvarma milito kontraŭstarigas Usonon kontraŭ la “ateisma komunismo”, la universitato devus, laŭ Buckley, hardi la animojn de la usona elito por la batalo por Dio kaj la libera entrepreno. Sed tio ne okazas... “Laŭ ĝenerala opinio, tio kion instruas s-ro Greene, estas etiko, ne religio”; “Senkonteste, s-ro Turner estas ateisto, li estas eĉ vigle tia”; “S-ro Kennedy neniam lasis eĉ iun ajn dubi ke li malestimas religion”.* En tiu lasta kazo, Buckley apogas sian enketon sur spritaĵoj diritaj el katedro de la peka profesoro kaj notitaj de taĉmento de konservativaj studentoj.
Ve, la ekonomia instruado ne fartas pli bone en Yale. Kompreneble, komentas Buckley, “neniu profesoro, mi certas, kvalifikus sin socialisto aŭ eĉ kolektivisto”. Sed tio ne povas sufiĉi, ĉar “la iom-post-ioma ampleksigo de la publika potenco, kiun iuj rekomendas, en formo de pli etenditaj publikaj servoj, de impostoj kaj de reglamentoj, kondukus al punkto kie la transiro faciliĝus inter individuisma socio kaj kolektivisma socio”. Sume, “la ekonomia fako de Yale havas ok partizanojn de kolektivismo kontraŭ du kiu ne estas tiaj”.
Jen ok da troaj. En 1951, la demando de universitata libereco estas jam parte decidita per dispozicioj malpermesantaj al komunistoj instrui. Laŭ Buckley, kiu vipas la “kolektivismon” nome de la libereco, necesas iri ankoraŭ pli antaŭen. “Mia tasko ne estas pledi ke necesas trudi limojn al la esprimlibereco, sed ke la limoj kiuj jam ekzistas estu striktigitaj.” De komunismo oni pasas al socialismo per nedeturnebla silogismo: “Murdo estas pli grava ol ŝtelo, sed ni zorgas malinstigi ambaŭ.”
La intelekta klimato konsiderinde pliboniĝis post la makartiisma nokto. Tamen, kiam temas pri tiklaj dosieroj, la “milito kontraŭ terorismo” ŝajnas esti vekinta kelkajn refleksojn de la iama milito kontraŭ komunismo. En Yale, ĝuste, ĉar li volis starigi interrilaton inter la defendo de la israelaj interesoj kaj la Irak-milito, la profesoro pri afrik-usonaj studoj fariĝis viktimo de organizita kampanjo. Kaj kiam du aliaj profesoroj kritikis la influon de la por-israela premgrupo en la usona politiko, la Harvard-universitato, kiu unue disvastigis ilian studaĵon en sia teksejo, tuj distanciĝis de ĝi.
Fox News starigis sistemon de prigardo (ĉu de denuncado?) de universitatanoj suspektataj je “maldekstra propagando”.* Ĉar la inversa propagando tute ne estas problemo por la televid-ĉeno de s-ro Rupert Murdoch: tio estas eĉ lia metio.
Serge HALIMI.
Vd “Strategio de la usona dekstro: mobilizi la popolon kontraŭ la intelektuloj”.
Kion faras la profesiaj pensistoj de tiuj skuoj?
Ili daŭre silentas. Ili ne avertas. Ili ne denuncas. Ili ne estas transformitaj. Ili ne estas returnintaj. La diferenco inter ilia pensado kaj la universo viktima de la katastrofoj grandiĝas ĉiusemajne, ĉiutage, kaj ili ne alarmiĝas. Kaj ili ne avertas. La diferenco inter iliaj promesoj kaj la situacio de la homoj estas pli skandaleca ol iam ajn. Ili aranĝas la samajn asembleojn, publikigas la samajn librojn. Ĉiuj kiuj havis la simplecon atendi iliajn vortojn ekribelas, aŭ ekridas.
Paul NIZAN, Les Chiens de garde [La gardhundoj] (1932), reeldonita ĉe Aragon, Marsejlo, 1998.
Longtempe la tiel nomata “maldekstra” intelektulo ekparolis kaj ricevis la rajton paroli kiel majstro de vero kaj de justo. Oni aŭskultis lin, aŭ li pretendis esti aŭskultata kiel reprezentanto de la universaleco. Esti intelektulo, tio estis iel esti la konscio de ĉio. (...) Jam multajn jarojn oni ne plu petas la intelektulon ludi tiun rolon. (...) La intelektuloj kutimiĝis labori ne en la universaleco, la modeleco, la juston kaj veron por ĉiuj, sed en determinitaj sektoroj, en precizaj punktoj kien lokis ilin ĉu iliaj laborkondiĉoj, ĉu iliaj vivkondiĉoj (loĝado, malsanulejo, azilejo, laboratorio, universitato, familiaj aŭ seksaj rilatoj). Ili tie akiris tutcerte multe pli konkretan kaj tujan konscion pri la bataloj. Kaj ili renkontis tie problemojn kiuj estis specifaj, ne universalaj, ofte diversaj de tiuj de la proletaro aŭ de la amasoj. Kaj tamen ili proksimiĝis al ili, mi kredas pro du kialoj: ĉar temis pri realaj, materiaj, ĉiutagaj bataloj kaj ĉar ili renkontis ofte, sed en alia formo, la saman kontraŭulon kiel la proletaro, la kamparanoj aŭ la amasoj (la multnaciajn entreprenojn, la justican kaj polican aparaton, la spekulistojn pri nemoveblaĵoj); tiun mi nomus specifa intelektulo kontraste al la universala intelektulo.
Michel FOUCAULT, Dits et écrits II, 1976-1988, Gallimard, Parizo, 2001.
Multaj historiaj laboraĵoj montris la rolon kiun ludis la think tanks ĉe la produktado kaj trudado de la novliberala ideologio kiu hodiaŭ regas la mondon; al la produktaĵoj de tiuj konservativaj think tanks, grupoj de fakuloj salajrataj de la potenculoj ni devas kontraŭmeti la produktaĵojn de kritikaj retoj, kiuj kunigas “specifajn intelektulojn” (en la senco de Foucault) en veran kolektivan intelektulon kapablan difini mem la temojn kaj celojn de sia pripensado kaj de sia agado, mallonge aŭtonoman. Tiu kolektiva intelektulo povas kaj devas plenumi unue negativajn, kritikajn funkciojn, laborante por produkti kaj dissemi defendilojn kontraŭ la simbola dominado kiu armas sin hodiaŭ plej ofte per la scienca aŭtoritato; forta pro kompetento kaj aŭtoritato de la kuniĝinta kolektivo, li povas submeti la dominantan diskurson al logika kritiko kiu respondecigas la leksikon (“tutmondigo”, “fleksebleco” ktp.), sed ankaŭ la argumentadon (...); li povas ankaŭ submeti ĝin al sociologia kritiko, kiu daŭrigas la unuan, ĝisdatigante la determinantojn kiuj pezas sur la produktantoj de la dominanta diskurso (unuavice la ĵurnalistoj, precipe ekonomiaj) kaj sur iliaj produktoj; li povas fine kontraŭmeti propre sciencan kritikon al la aŭtoritato kun scienca pretendo de la fakuloj, precipe ekonomiaj.
Sed li povas ankaŭ plenumi pozitivan funkcion, kontribuante al kolektiva laboro de politika inventado. La disfalo de sovettipaj reĝimoj kaj la malfortiĝo de la komunistaj partioj en la plej multaj nacioj (...) liberigis la kritikan pensadon. Sed la novliberala doktrino plenigis la tutan spacon kiu estis lastita malplena, kaj la kritika pensado rifuĝis en la akademian “mondeton”, kie ĝi plaĉegas sin mem sen kapabli maltrankviligi iun ajn pri io ajn.
Ĉia kritika politika pensado estas do rekonstruenda, kaj ĝi ne povas esti la verko de unu solulo, pensomajstro limigita al la solaj resursoj de sia aparta pensado, aŭ proparolanto rajtigita de grupo aŭ de institucio por eldiri la supozatan parolon de senparolaj homoj. Jen kie la kolektiva intelektulo povas ludi sian rolon, neanstataŭigeblan, kontribuante krei la sociajn kondiĉojn de kolektiva produktado de realismaj utopioj.
Pierre BOURDIEU, Contre-Feux 2, Raisons d’agir, Parizo, 2001.
En 1972, Jean-Paul Sartre klarigas kial li, “burĝa intelektulo” , akceptis la direktadon de maŭisma gazeto, La Cause du Peuple, kies antaŭaj respondeculoj pri publikado estis kondamnitaj. Ĉar tiu gazeto “jam ne direktiĝas al la burĝa leganto”, Sartro devas solvi tiun kontraŭdiron.
(..) La burĝaro ĉiam malfidis — prave — la intelektulojn. Sed ĝi malfidis ilin kiel strangajn estaĵojn kiuj devenis de ĝia sino. La plej multaj intelektuloj efektive naskiĝis de burĝoj kiuj ensemis en ilin la burĝan kulturon. Ili aperas kiel gardistoj kaj transdonantoj de tiu kulturo. Fakte, certa nombro da praktik-sciaj teĥnikistoj, pli malpli baldaŭ, fariĝis iliaj gardhundoj, kiel diris Nizan. La aliaj, ĉar elektitaj, restas elitistoj eĉ se ili malkaŝe deklaras revoluciajn ideojn. Tiujn oni lasas kontesti: ili parolas la burĝan lingvaĵon. Sed iom post iom oni turnas ilin kaj, en la ĝusta momento, sufiĉas seĝo en la Franca Akademio aŭ Nobel-premio aŭ ia alia manovro por rekapti ilin. Ĝuste tiel okazas, ke komunista verkisto aktuale povas prezenti siajn memoraĵojn pri sia edzino en la Nacia Biblioteko kaj ke la solena malfermo de la ekspozicio estas farata de la ministro pri edukado.
Tamen ekzistas intelektuloj — mi estas unu de tiuj — kiuj, ekde 1968, ne volas plu dialogi kun la burĝaro. Envere la afero ne tiom simplas: ĉiu intelektulo havas kion oni nomas ideologiajn interesojn. Per tio oni komprenas lian tutan verkaron, se li verkas, ĝis hodiaŭ. Kvankam mi ĉiam kontestis la burĝaron, miaj verkoj direktiĝis al ĝi, per sia lingvaĵo, kaj — almenaŭ en la plej malnovaj — oni trovus en ili elitismajn elementojn. Mi dediĉis min, de dek-sep jaroj, al verko pri Flaubert kiu ne povus interesi la laboristojn ĉar ĝi estis skribita en komplika kaj certe burĝa stilo. Do la du unuaj volumoj de tiu verko estis aĉetitaj kaj legataj de reformismaj burĝoj, profesoroj, studentoj, ktp. Tiu libro kiu ne estis verkita de la popolo nek por ĝi rezultiĝas de pensaĵoj de burĝa filozofo dum granda parto de sia vivo. Mi estas ligita al tio. Du volumoj aperis, la tria estas presata, mi preparas la kvaran. Mi estas ligita al tio, tio signifas: mi havas 67 jarojn, mi laboras pri ĝi ekde mia 50-a jaro kaj mi revis pri ĝi antaŭe. Nu, ĝuste tiu verko (supoze ke ĝi alportas ion) prezentas, per sia eco mem, frustradon de la popolo. Ĝi estas kio ligas min kun la burĝaj legantoj. Per ĝi mi estas ankoraŭ burĝo kaj restos tia ĝis kiam mi estos ĝin fininta. Ekzistas do tre aparta kontraŭdiro en mi: mi verkas ankoraŭ librojn por la burĝaro kaj mi sentas min solidara kun la laboristoj kiuj volas faligi ĝin.
Jean-Paul SARTRE, Situations X, Gallimard, Parizo, 1976.
La 18-an de majo 2006
La 1-an de majo, tra la supera dekreto n-ro 28701, la bolivia prezidanto Evo Morales ŝtatigis la hidrokarbonojn. Ekde tiu dato, la 26 eksterlandaj kompanioj — interalie Petrobras (Brazilo), Repsol (Hispanio), Total (Francio), ExxonMobil (Usono) — ĉeestaj en la lando pasas sub kontrolon de la ŝtata kompanio YPFB (Yacimientos Petrolíferos Fiscales Bolivianos), kiu transprenos la taskojn de transporto, de rafinado, de komercigo kaj de transformado de la nafto kaj gaso. La dispartigo de la enspezoj por la plej produktiva kampo — 2.831.685 kubmetroj da gaso tage — okazos surbaze de 82% por la ŝtato kaj 18% por la koncesia entrepreno — precize la inverso de la ĝis nun valida dispartigo — kaj, por la malpli gravaj kampoj, ĝi ne povas esti malpli granda ol 51% favore al la ŝtato.
Per tiu ŝtatigo sen konfiskado nek elpelo, la ŝtatestro faras nenion alian ol realigi tion pro kio li estas elektita, la rezulton de la referendumo de la 18-a de julio 2004. La loĝantaro, larĝa plimulto (70% de la voĉoj), esprimis sin tiam por “rehavigo de la proprieto de la hidrokarbonoj”, post esti forpelinta du prezidantojn — s-rojn Gonzalo Sánchez de Losada kaj Carlos Mesa — kiuj volis forvendi ilin. Dum sia vojaĝo en Eŭropo, kelkajn tagojn antaŭ sia ekofico, lastan januaron, s-ro Morales klare indikis: “Ni volas partnerojn, ne mastrojn!” La dispono estigis seismon — surprizo! asertis iuj — dum ĝi estis larĝe anoncita dum la elektokampanjo de s-ro Morales. Subtenataj diversgrade de siaj registaroj de maldekstra centro, la brazila multnacia entrepreno Petrobras (kiu rekte kontrolis 25% de la boliviaj gasrezervoj) kaj la hispana Repsol, por citi nur tiujn, reagis tre violente, minacante uzi la internaciajn traktatojn de reciproka protekto de investoj por defendi siajn interesojn. Sur alia nivelo, eĉ se en diplomatiaj vortumoj, la prezidantoj Luiz Inácio Lula da Silva (Brazilo) kaj Nestor Nirchner (Argentino), kies landoj importas bolivian gason je tarifoj skandale malsuperaj al la internaciaj prezoj — pli ol 90% de la brazila gaskonsumo dependas de tiuj liveradoj-, emociiĝas pro la anoncita prezaltigo.
La fino de tiu malegala dispartigo sekvigis la malabrobon de la aŭstra ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ino Ursula Plassnik, oficanta prezidanto de la Ministro-Konsilio de la Eŭropa Unio (EU), dum la pintkunveno EU-Latinameriko, okazinta en Vieno de la 11-a ĝis 14-a de majo. Jam, la ŝtatestro akceptita entuziasme, antaŭ nelonge, kiel “unua indiĝena prezidanto de Bolivio”, transformiĝas en “popoliston” multe malpli aprezata. Neniu, inter tiuj politikaj respondeculoj, tamen ĝis tiam emociiĝis pro la fakto ke neniu el la pli ol 70 kontraktoj subskribitaj de la antaŭaj boliviaj registaroj kun la multnaciaj entreprenoj estis ratifita de la Kongreso, kiel preskribas la bolivia konstitucio. Ĉiuj estis do “eksterleĝaj”. Per tiu dispono, Bolivio, la plej malriĉa nacio de Latinameriko, fariĝas la unua lando kiu ŝtatigas la hidrokarbonojn en la 21-a jarcento. Kun tamen nuanco: sen iam ajn uzi la vorton “ŝtatigo”, Venezŭelo jam faris la saman operacion, devigante la 32 multnaciajn entreprenojn ĉeestantajn en ĝia teritorio akcepti novajn ludregulojn, antaŭ la 31-a de marto 2006, per pago de pli da impostoj kaj enmetiĝo en miksitajn entreprenojn en kiuj la ŝtata kompanio PDVSA tenas la plimulton.
Ne mirige do ke tiuj du landoj, kune kun Kubo, troviĝas en la koro de la kreado de la Bolivara Alternativo por Ameriko (ALBA, laŭ la hispana), “antiimperiisma” interkonsento kiu strebas al latinamerika integriĝo konsideranta la gigantajn sociajn defiojn, surbaze de solidareco, kunlaborado, komplementeco kaj... respekto de nacia suvereneco.
Maurice LEMOINE.
Observi, nomi, priskribi, teoriumi: ĉiuj tiuj aktivecoj troviĝas en la historio de ĉiu civilizacio. Malgraŭ tio, ĉar ĉiu kreis propran vojon al la kono, kaj la interagoj estas malpli oftaj ol oni kredas, kiu povus diri, ĉu “la” scienco estas universala?
En 1949, en L’Avenir de la science (La estonto de scienco) , Ernest Renan skribis: “Ĉar scienco estas unu el la veraj elementoj de la homaro, scienco estas sendependa de ĉia socia formo, kaj eterna kiel la homa naturo*.” Kvankam la sciencismo de la 19-a jarcento estas cedinta multon en la fino de la 20-a, tamen multaj el ĝiaj antaŭjuĝoj ne malaperis.
Universaleco de scienco restas vaste kundividita konvinko. En mondo, kie sociaj sistemoj, spiritaj valoroj, estetikaj formoj estas senĉese tumulte ŝanĝiĝantaj, estus sekurige, se almenaŭ scienco estus fiksa punkto, referenco en la reganta relativismo. Eble eĉ la sola “vera elemento”, se paroli kiel Renan. Fakte unu jarcenton poste, la fizikisto Frédéric Joliot-Curie skribis, laŭ sia sincere progresista konscienco: “La pura scienca kono devas pacigi niajn animojn, ĉasante superstiĉojn, nevideblajn timegojn, kaj ankaŭ provizante nin per pli klara konscio de nia situacio en la universo. Kaj tio estas eble unu el ĝiaj plej altaj titoloj: ĝi estas la fundamenta elemento — eble la nura elemento — penso-unuiga inter la homoj disigitaj sur la terglobo*.”
Malfacilas kontesti la fakton, ke ĉiuj aliaj kulturelementoj — politikaj organizo-formoj, parenco-strukturoj, fondaj mitoj, sociaj kutimoj, religioj kaj spiritecoj, artoj kaj literaturoj — apartenas al kulturoj, laŭ la etnologia senco de la vorto. Sed ĉu scienco ja ne disponigas objektivajn, kontroleblajn, reprodukteblajn konojn? La teoremo de Pitagoro, la principo de Arkimedo, la reguloj de Kepler*, la teorio de Ejnŝtejno (Einstein), ĉar ili veras ĉi tie kaj nun, kiel tie kaj hieraŭ, ĉu ne devus pro esenco esti veraj ĉie kaj ĉiam? Unua dubo tamen devus aperi pro tio, ke tiuj ekzemploj, kiuj ŝajnas tiom pruvaj, apartenas ĉiuj al sufiĉe provinca tradicio, tiu de okcidenta Eŭropo kaj de la greka-jud-kristana kulturo. Malfacilus, apoge al aserto pri universaleco, citi kompleton da ekzemploj, mem universalan, kiu kunvokus sciojn ĝenerale kundividitajn kaj referencantajn al tibetaj, maoriaj aŭ aztekaj originoj.
Kvankam la 19-a jarcento konsideris la okcidentan sciencon kiel la nuran ekzistantan, kio ĝin destinis nature al universaleco, historiistoj pri sciencoj poste jam montris la gravecon kaj riĉon de aliaj sciencaj tradicioj — hinda, ĉina, arabo-islama. Sed oni ofte komprenas tiun agnoskon kiel rekonon de “fontoj” kiuj nutris la grandan ununuran riveregon de la scienco, fontoj kiuj, oni koncedas, estis tro longe neglektataj, sed kies specifa historieco estas fine daŭre subtaksata*. Kaj la unueco de scienco, tiom fiere projekciita ĝis la komenco de la 20-a jarcento, ja malaperas pro la kreskanta disfakiĝo de la sciencaj kampoj, tiel koncerne iliajn organizajn manierojn kiel iliajn esplormetodojn.
Sen juĝi pri scienceco de la aliaj sciencoj, ni limigu nin je matematiko kaj natursciencoj; la enkalkulo de la sociaj kaj homaj sciencoj ja igus multe pli facila la kritikon de la universaleco-pretendo.
Dum vizito en Japanio, vizitante unu el la multaj ŝintoismaj aŭ budhismaj temploj, oni povas vidi multajn pendantajn tabuletojn, oferaĵojn al la lokaj feoj, gravuritaj aŭ pentritaj per diversaj ornamaĵoj — marpejzaĝoj, Fuĵi-monto, ĉevaloj aŭ puraj kaligrafiaĵoj. Inter tiuj dankŝildoj troviĝas kompleksaj geometriaj figuroj, specialaj kaj enigmaj aranĝoj de cirkloj, trianguloj kaj elipsoj. La akompana teksto temas pri matematika eldiro, plejofte sen demonstro. Tiuj sangaku, aŭ matematikaj tabuletoj, devenas de la Edo-epoko (17-a — 19-a jarcentoj), dum kiu Japanio intence izoliĝis de la mondo kaj de la eksteraj influoj, aparte okcidentaj. Tiam, fermita en si mem, Japanio disvolvis kelkajn el siaj plej originalaj kulturaj kreaĵoj; no-teatron, hajko-poezion — kaj specifan matematikon, la wasan, de kiu la sangaku estas la publika formo.
Precipe interesata de la mezuraj aŭ projekciaj kvalitoj de plataj kaj tridimensiaj figuroj, sed ankaŭ de iuj konsideroj pri la entjeraj nombroj, la wasan ne prezentiĝas kiel aksioma doktrino-korpo, el la tipo de okcidenta matematiko de post Eŭklido. Temas kontraŭe pri kolekto de rezultatoj, iuj tre ellaboritaj. Troviĝas ja sur certaj sangaku-eldiroj, kiuj foje antaŭas je du aŭ tri jarcentoj, la respondajn okcidentajn teoremojn*.
Pli ol la matematikaj enhavoj de la sangaku, ties prezento kaj funkcio interesas nin. Ĉu imageble trovi en Lurdo* aŭ en la baziliko Sacré-Coeur en Parizo, danktableton prezentantan la rekton de Euler aŭ la triangulon de Paskalo? Veraj artaĵoj, zorge pentritaj kaj kaligrafiitaj, ofte de kleraj amatoroj, tiuj tabuletoj atestas pri estetika koncepto de matematikoj: kion oni oferas al la dioj, tio devas esti belo, ĉu en formo de belege pentrita ĉevalo, aŭ de eleganta geometria rezultato.
Kompreneble, la funkcio de la sangaku ne estis nur estetika. Ili ankaŭ rolis por starigo de matematikaj skoloj kaj eĉ havis foje sportan aspekton, defie esprimante konkurson inter matematikaj majstroj aŭ kleraj amatoroj*. Male al okcidenta matematiko, la sangaku ne povas plene kompreniĝi nek laŭ perspektivo de teknikaj aplikoj, nek laŭ tiu de filozofia koncept(ad)o, nek, malgraŭ la sankta kunteksto, laŭ tiu de mistika interpretado (tia kia la numerologio de la Kabalo).
Pripensante la nocion scienco-universaleco, ni evidente ne volas, eĉ se nur implicite aŭ senkonscie, rehabiliti la ideon de ensubstanca supereco de la okcidenta civilizacio, supereco kiu sola ĝin kondukus disvolvi tian sciencon. Tial ni unue agnosku, ke ĉiuj homaj kulturoj disponas pri la intelekta ilaro necesa por konstruo de sciencaj scioj. Ne ekzistas homgrupo, kiu, longe antaŭ la komercaj aŭ industriaj socioj, por siaj aktivaĵoj jam ne bezonis lertojn, kiujn oni povus nomi “protosciencaj”, “antaŭsciencaj”
Ekspluatado de la naturo, fare de ĉasistoj/plukistoj aŭ paŝtistoj/agrokulturistoj, postulas trafan klasifikon de bestaj kaj vegetaj specioj, kaj detalajn sciojn pri iliaj sintenoj kaj kvalitoj — protobotanikon, protozoologion. Ĉu por orientiĝaj, ĉu por divenartaj celoj (aŭ ambaŭ), necesas disvolvi konon de la ĉielo, de ĝiaj enaĵoj kaj de iliaj movoj — protoastronomion. Bruto-nombrado, mastrumado de rikolto, postulas ellaboritajn kapablojn nombri kaj kalkuli — protoaritmetikon. La parenco-strukturoj havas regulojn foje tre kompleksajn — protoalgebron. La teknikoj por prilabori lignon, metalon, keramikon, baziĝas sur preciza kono de la materialoj — protofiziko.
Tamen, tiu enhava universaleco konkretiĝas en mirige variaj formoj. Ni nur ilustru ĝin en la kampo de nombraj sistemoj*. La bazo 10, kiu estas uzata en la modernaj sistemoj, kvankam ĝi verŝajne respondas al la dek fingroj de homaj manoj, tamen ne estas ĝenerala. Tiel, la Juki-oj, indiana etno de Kalifornio, uzas ok-bazan sistemon (kiu antaŭfiguras niajn informadikajn bitokojn) ĉar ili kalkulas ne sur sed inter la fingroj. Kaj la babilonianoj uzis bazojn 12 aŭ 60. La adicia terminologio, kiun ni kutimas (25 = dudek plus kvin) ankaŭ ne estas nepra; en chol-a lingvo, de la maja-popolo en Chiapas, la nombrado okazas laŭ dudekoj, sed en rilato al la supera unuo. Tiel, la nombro dudek kvin estas dirata “kvin survoje al duoble dudek” (kiun oni povas analizi “kvin ekde dudek, survoje al kvardek”).
Pli profunde, troviĝas en tre multaj lingvoj nombraj klasifikiloj, kiuj provizas kvalitan informon pri la nombrataj objektoj: la vorto signifanta la nombron estas malsame markita (ekz-e danke al afiksoj) laŭ la klaso al kiu ĝi apartenas. Maoria lingvo havas du klasojn, homoj kaj nehomoj,. Sed iuj lingvoj havas plurajn dekojn da nombraj klasifikiloj; la dioi-a lingvo (en suda Ĉinio) havas ne malpli ol kvindek kvin klasifikilojn, respondante al tiuj klasoj: a) ŝuldoj, kredito, kontado; b) montoj, muroj, teritorioj; c) opiopipoj, fajfiloj, ktp; ĉ) rizejoj; d) vestaĵoj, kovriloj; e) kuraciloj, medikamentoj; f) spiritoj, viroj, laboristoj, ŝtelistoj; g) knabinoj, junaj virinoj; ĝ) vojoj, riveroj, ŝnuroj; h) infanoj, moneroj, ŝtonetoj; ĥ) paro de io, ktp. — listo multe pli longa ol tiu elvokita de Borges kaj reprenita de Foucault.
La paternalisma etnologio de la 19-a jarcento konsideris tiajn sistemojn arkaika etapo de “primitiva penso”, kiu ankoraŭ ne kapablis puran abstrakton de nombro sendependa de tio, kion ĝi nombras. Sed oni rajtas argumenti, ke tiuj klasifikiloj respondas al distingoj tre trafaj por la specifaj praktikoj de tiu socio.
La termino “scienco” estas mem plursignifa, portante profundan konfuzon, kiel atestas la malprecizeco de la proponataj difinoj en ordinaraj vortaroj. Fakte, konsiderante la astronomion de la babiloniaj pastroj, precipe ligitan al divenartaj zorgoj, aŭ la grekan geometrion, esence pli filozofian ol praktikan, klaras, ke tiu vorto “scienco” povas nomi tre diversajn praktikojn, tiom pro la organizformoj de produktado de novaj scioj, kiom pro la sociaj funkcioj de tiuj scioj. Tial ni elektis nomi “protosciencoj” sciojn ja efikajn kaj objektiveblajn*, sed ne tute aŭtonomajn, esence ligitajn al tiu aŭ alia teknika, ekonomia, mita aŭ luda aktiveco. Ni rezervu la terminon “scienco” por abstraktaj formoj de scio, almenaŭ grandparte malligitaj de sia praktika origino kaj de sia konkreta uzo.
Laŭ tiu difino, la greka matematiko estas ja laŭregula ekzemplo de scienco. La egipta civilizacio havas metodojn por el kampomezurado kalkuli diversformajn surfacojn de terenoj; sed tiuj empiriaj metodoj celantaj rektan utilon, estas foje ĝustaj, foje proksimumaj, foje malĝustaj, sed ĉiuokaze neniam demonstritaj. La grekoj, male, ellaboris doktrinon, kiu superis ĉian praktikan aplikon, kaj baziĝis sur la esenca nocio de pruvo, elstaranta kun la “Elementoj” de Eŭklido. Tiun matematikon ni ja ankoraŭ nun agnoskas kiel arketipan sciencon.
La “greka miraklo” tamen ne konsistigas neretroireblan unuan rompon, kiu definitive enkondukus okcidentan kulturon en la scienco-epokon. Sufiĉas konsideri la malmultan intereson de la romianoj por tiu abstrakta scio, kaj la etecon de ilia kontribuo, dum, sur la literatura kaj filozofia tereno, ili multege pruntis de la grekoj.
La arabo-islama civilizacio ja redonis al kulturo veran sciencan dimension. Ĝi ne nur — kiel oni ofte malĝuste asertis — transdonis la antikvan grekan sciencon; ĝi ekde la 8-a jarcento konsiderinde disvolvis multajn sciencajn fakojn*. Matematiko, optiko, astronomio, geografio, medicino, la novaj konoj skribiĝis, de Samarkando ĝis Zaragozo, plejparte en araba lingvo. Matematikistoj kiel Al-Khwarizmi (9-a jarcento) aŭ Omar Kayyam (la granda poeto de la 11-a jarcento), fizikistoj kiel Ibn Al Haytham (10-11-a jarcento) havas plurjarcentan antaŭecon kompare kun siaj eŭropaj posteuloj, pri algebro same kiel pri optiko. Sed kvankam nova, tiu arabo-islama scienco funkcias en ideologiaj kaj politikaj kondiĉoj tre malsamaj al tiuj, kiuj ebligis la eŭropan sciencon.
Samajn rimarkojn oni povus meti pri la ĉinaj sciencoj, kies disvolvo, aŭtonoma ĝis la masiva alveno de la eŭropanoj (kaj aparte de la Jezuitoj) en la 17-a jarcento, montras profundajn specifecojn, tiom pri siaj esplortemaroj kiom pri siaj organizoformoj.
La moderna scienco mem naskiĝis komence de la 17-a jarcento sur la Malnova Kontinento (la “Galileja tranĉo”) kaj karakteriziĝas de originalaj trajtoj, tre ligitaj al tiuj de la eŭropa socio. Unuflanke, la emancipiĝo kaj la evoluo de la urbaj manlaboristaj tavoloj donas al la manlaboro kaj praktikaj aktivaĵoj novan rajtecon kaj dignon; ekde tiam, kiel atestas la fama Galileja teksto pri la venecia arsenalo*, disvolviĝis la nova enradikiĝo de scienco en tekniko, kie ĝi ĉerpis esplortemojn (la funkciprincipoj de la simplaj maŝinoj) kaj revoluciajn esplorrimedojn, la aktiva eksperimentado ja de tiam anstataŭis la pasivan observadon. Aliflanke la ideologia kaj religia kunteksto provizas efikajn metaforajn reprezentiĝojn de scio; la naturo vidata kiel “granda libro” (refoje Galilejo) kaj la ligita nocio, apriore stranga, de “leĝoj de la naturo” havas evidente sian fonton en la politika kaj religia organizo de la socio. Plie, la manifesto-programo de grandskala praktika apliko de la teoria scio (Francis Bacon “Knowledge is power”, Renato Kartezio “Devenir maîtres et possesseurs de la nature” (Fariĝi mastroj kaj posedantoj de la naturo) eksplicite artikiĝas kun la mekanikiĝo kaj poste industriiĝo de la naskiĝanta kapitalismo.
Tiuj diversaj epizodoj de la scienca disvolviĝo neniel povas esti konsiderataj kiel sinsekvaj fazoj de senhalta kaj homogena progreso. La scienckulturaj epizodoj, eĉ tre intensaj kaj variaj, ĝenerale finiĝas antaŭ ol, poste kaj aliloke, esti relajsataj. Rompoj kaj disigoj estas pli markitaj ol la relajsiĝoj, kaj ofte ne malpli fekundaj. Kvankam Joseph Needham (1900-1990) en sia granda entrepreno resurekti la ĉinajn sciencojn, estis gvidata de la deziro evidentigi ilian antaŭecon kaj ilian kontribuon al la okcidenta scienco, tiu lia vidpunkto estas tro redukta*. La ĉinaj sciencaj praktikoj havas proprajn karakterizojn, tiom epistemologiajn* kiom sociologiajn, kiuj ne permesas ilin trakti kiel simplan alfluan rivereton de la granda riverego scienco. Same ĉe la arabo-islamaj sciencoj. Agnoski la grandajn ŝuldojn de la okcidenta scienco al ili, ne rajtigas nei ilian specifecon kaj valorigi nur tiujn kontribuojn.
Ekzistas ne scienco sed sciencoj, ne nur laŭ la senco, ke ekzistas diversaj sciencaj fakoj, sed precipe laŭ la senco, ke la produkto-, dir- kaj apliko-manieroj de scioj ege diferencas laŭ la lokoj kaj la epokoj. Oni cetere povas argumenti, ke unu el la plej bona pruvo de la nereduktebla plureco de tiuj epizodoj estas ilia tempa finieco. Tiom la grek-aleksandra scienco, kiom la ĉina kaj la araba-islama, pro specifaj kialoj, internaj je la socioj en kiuj ili disvolviĝis. Simile okazas cetere pri la intelektaj monumentoj de la scienca kono, kiel pri tiuj, materiaj, de niaj urboj. Ofte ilia ruiniĝo kaj forlasiĝo permesas ilian senrespektan rabadon kaj la reuzon de ties materialoj por strukturoj kaj celoj ofte tre malsamaj de la origina celo.
Por fini forviŝi la komune akceptitan koncepton de universala scienco, kiu laŭdire superas la konkretajn formojn en kiuj ĝi “enkarniĝas” laŭ la historiaj epizodoj, sufiĉas konstati la ekziston de civilizacioj sen propraj sciencaj praktikoj, kiuj tamen disvolviĝas. La plej ĉefa ekzemplo estas tiu de Romio, kiel facile konstateblas. Ĉiu facile povas citi nombron da grekaj kleruloj, sciencistoj, inter Ionio kaj Aleksandrio, de Pitagoro ĝis Hipatio, de Taleso ĝis Eŭklido, de Arkimedo ĝis Herono, de Hiparko ĝis Ptolemeo, kaj tiom da aliaj. Sed kiuj nomoj prezentiĝas en la menso, kiam oni vokas famajn latinajn sciencistojn? Kompilema kaj kredema natursciencisto, Plinio la maljuna (kaj lia nevo), la arkitekto Vitruvio, agronomo Kolumelo, kaj ...? Romianoj, kiuj tiom pruntoprenis de la konkeritaj grekoj pri filozofio, poezio, mitologio, skulptarto, arkitekturo, neniel sin ŝarĝis per sia scienca heredaĵo. Tio ne malhelpis ilian dominadon, longan kaj prosperan, sur okcidenta Eŭropo kaj Mediteraneo.
Unu el la plej interesaj aktualaj demandoj estas tiu de eksterteraj vivoformoj kaj, transe, ekzisto de “inteligentaj” formoj. Ni imagu vivan kaj pensantan specion, tute fremdan al la nia. Ekzemple, kadre de biokemio proksima al la nia, speco de senvertebruloj vivantaj en la oceanaj profundoj de la de ili loĝata planedo. Koncepteblas, ke evoluo igas tiajn estaĵojn disvolvi komunikkapablon, kolektivan organizon kaj aktivan konon de sia medio — ia civilizacio. Finfine, ĉu la surteraj cefalopodoj ne famas pro sia sufiĉe fajna besta inteligento?
La sensoj funkciigataj de tiaj estaĵoj havus tute alian hierarkion ol la nia: en la abisma mallumo, vido estus malĉefa kaj tuŝsenso, verŝajne evoluigita en kemio-tuŝaj sensaĵoj fajnaj kaj diversigitaj, estus ĉefa. La komunikaj aparatoj, tiom kiom la mondoperceptoj, estus influitaj. La sciodisvolvado de tiaj estaĵoj evidente okazus laŭ ordo malsama de la nia. En tiu fluida kaj plena medio, matematiko de la kontinuo devus antaŭi tiun de la malkontinua aritmetiko, kemio antaŭus fizikon, fluidaĵo-mekaniko antaŭus tiun de la solidoj, ktp... Disvolvo de astronomio estus des pli malfrua kaj postulus esplorrimedojn teknike ege evoluintajn.
Sed precipe, la uzata lingvo — kia ajn estas ties fizika bazo, verŝajne ne sona — provizus por la sciencaj scioj metaforajn reprezentiĝojn mensajn asociiĝajn, ekkonajn strukturojn, tiom malsimilajn de la niaj, ke estigo de veraj interŝanĝoj kun tia civilizacio, se ĝi materie eblus, estus malhelpata de tre profundaj nesolveblaj traduko-problemoj. Neniel certas ebleco de tia interkompreno.
Revenante sur nian planedon, ni ja konfesu, ke scienco hodiaŭ estas universaligita. Fizikistoj laboras pri la samaj esplortemoj, per la samaj akcel-maŝinoj en Ĝenevo aŭ Ĉikago, la biologoj eksperimentas same en Tokio kaj en Parizo, la astronomoj uzas la samajn teleskopojn en Ĉilio kaj en Havajo. Sed tiu tutmondiĝo estas nur venko de iu tipo de scienco “okcidenta”, unue eŭropa, kaj poste venanta de Usono.
Tiu geografia dominado implicas neniun tempan privilegion. Same kiel la grekaj, ĉinaj, arabaj, povus esti ke la okcidenta scienco (aŭ la monda, estas nun egale), estas mortema, kaj eĉ, post kvar jarcentoj da disvolviĝo, jam mortanta. Ties efikeco, kiu ebligis al ĝi efektivigi la bakonan kaj kartezian programon, nun returnas sin kontraŭ ĝi. La socia, aŭ pli precize komerca, mendo, metas la sciencan disvolviĝon sub regado de postuloj produktivecaj kaj tuje profitdonaj. La ebleco de fundamente spekulativa esploro sen garantio de tuja sukceso fariĝas pli kaj pli malcerta. Tiel inside malnodiĝas la kunagado, finfine sufiĉe miriga kaj historie ja aparta, inter spekulado kaj ago, kiu karakterizis la okcidentan sciencon dum du jarcentoj.
Sed, se aliaj lokoj kaj aliaj tempoj donis al la scioj, kiujn ni konsideras sciencaj, intelektajn kaj materiajn funkciojn tiom malsamajn de la hodiaŭaj, ni nur lasu malferma la demandon de ilia statuso en la onta(j) civilizacio(j)?
Jean-Marc LÉVY-LEBLOND.
ĈE LA LASTAJ NOVAĴOJ, ŝajnas, kiel diris Proust, ke refoje “io ŝanĝiĝis en Francio”*. Kiel ĉiam, la problemo estas scii ĉu tio kio estas reala estas la ŝanĝo mem, kaj ne pli ĝuste la impreso kiun oni havas kaj kiun havas tute aparte la ĵurnalistoj — kies metio estas klarigi al ni ĉiumomente en kiu stato ni estas, rilate ideojn kiel pri ĉio alia — ke io ŝanĝiĝis.
La novaĵo ne konsistas en la ideo ke ni troviĝas de certa tempo en proceso de stagnado kaj eĉ de zorgiga ekkadukiĝo. Tio estis afero jam iel agnoskita. Eĉ Pierre Nora, en sia respondo al la libro de Perry Anderson, ne trovis multe por obĵeti al la priskribo kiun li donis pri la intelekta mizero de la nuntempo: “Mi dividas kun li la tutan diagnozon pri la kreivaj malvigleco kaj anemio de Francio, escepte ke mi spertas tion, kion li nomas la franca ‘falego’, pli dolore ol moke, kaj ke mi kaŝas la vorton ‘katastrofo’ kiu venus al mia menso pli ĝuste sub la pli konsentebla nomo de ‘metamorfozo’.”*
Post ĉio ĉi, ŝajnas ke ni ankoraŭ ne spertis la plej malbonon. Ĉu necesas paroli pri katastrofo aŭ, pli milde, pri metamorfozo koncerne la lastan ŝanĝon pri kiu la kultura gazetaro informas nin, nome la fakton ke intelektuloj, kiuj, eĉ se ilia staturo certe ne kompareblas kun tiu de iliaj antaŭuloj, tamen ĝuas prestiĝon, potencon kaj la favoron de la komunikiloj, jam ne hezitas esprimi sin malkaŝe en maniero kvalifikebla kiel “novreakcia”? “Post jardekoj da progresisma dominado, diras al ni tre renoma fakulo, ili estas la intelektuloj de nova dekstro kiu, nome de verdiro pri la antaŭurboj* kaj pri la ‘malamo kontraŭ la Okcidento’, defendas la misagojn de la nuna plimulto riske de pligravigi la rompiĝojn de la franca socio.”*
Perry Andersen, post konstati ke la morto forprenis preskaŭ ĉiujn grandajn nomojn de la franca pensado (Roland Barthes, Jacques Lacan, Raymond Aron, Michel Foucault, Fernand Brandel, Guy Debord, Gilles Deleuze, Jean-François Lyotard, Pierre Bourdieu, al kiuj aldoniĝis, mallonge post apero de lia analizo, Jacques Derrida), observas trafe ke neniu franca intelektulo akiris internacian renomon similan al ilia, kaj ke tio kio donas la plej precizan ideon pri la nivelo al kiu ni malaltiĝis estas verŝajne la ekstermezura graveco kiun oni donas al intelektulo kiel Bernard-Henri Levy: “Malfacilus imagi pli radikalan inversigon de la naciaj normoj pri gusto kaj inteligento ol la atento de la publika medio en Francio al tiu granda simplulo, spite al la sennombraj pruvoj de lia nekapablo ĝuste kapti fakton aŭ ideon. Ĉu tia karikaturo povus hodiaŭ ekzisti en alia granda okcidenta kulturo?”
KIEL LA AŬTORO DE TIUJ LINIOJ, mi pensas ke la respondo al tiu demando estas klare negativa, sed ankaŭ evidentas ke diri tion servas al nenio. Nia epoko, kiel diris Karl Kraus, ŝatas nenion pli ol la faritan fakton, aparte tiun de akirita famo kaj de la komunikile estigita graveco; kaj la skeptikismo de la reprezentantoj de universitato kaj de scienco tute ne povus malhelpi ĝin daŭre tute trankvile dormi dirante al si: “Ni estu feliĉaj havi universalan homon kaj genion kiu, eĉ pli majstre ol la Arnheim de La homo sen kvalitoj, sukcesas ĝuste realigi en sia propra persono la grandan sintezon de Kulturo kaj Ekonomio aŭ de Animo kaj Aferoj!”
En la sama momento en kiu du ĵurnalistoj publikigas libron por denunci plian fojon “francan kavalirtrompadon”*, la komunikila potenco, kiu estas la ĉefa kaj proksimume eĉ la sola respondeculo de la fabrikado de la kavalirtrompado, kiun iuj de ĝiaj reprezentantoj de tempo al tempo klopodas laŭtvoĉe akuzi (tute vane), mobiliziĝis, kiel oni povis atendi, amase por festi la revenon en la insulon de la Pingvenoj de la fama profesoro Obnubile, kiu estis vojaĝinta por viziti la plej grandan el la nuntempaj demokratioj kaj ŝipis al la Nova Atlantido cele al vere kompreni ties politikan, ekonomian, socian kaj kulturan sistemon, antaŭ ol klarigi ĝin malavare al sia loĝantaro.* Mi ne scias ĉu li kapablis aŭ ne, ĉi-foje, kompreni ion pri la problemo kiun li atakis. Estas ne tre verŝajne. Sed tio ĉiukaze ne gravas. De nun li okupas pozicion tian ke li ne estas en danĝero esti juĝata sub tiu aspekto kaj ke, se hazarde li tion tamen estas, tio povas havi nenian realan konsekvencon.
Senkonteste, la doktoro Obnubile estas la speco de klerulo kiu taŭgas por nia klera epoko. Li ne estas kiel tiu filozofo de la Nova Atlantido, Hilary Putnam, kiu ankoraŭ 1990 faris jenan konstaton: “Vidi hodiaŭ ĉiujn laŭdegi la virtojn de kapitalismo, jen nekredebla maldeco!”* Oni povus naive kredi ke estas nun eĉ pli neimagebla maldeco. Sed la nuntempa intelektulo ne havas tian naivecon, kaj li ĉesis senti, en tiu punkto, ian ajn ĝenon. Li male estas — oni denove observis tion dum la manifestacioj de la junularo kontraŭ la labor-provizoreco — respektema por ĉiuj establitaj potencoj, ĉefe de la merkata kaj de la mona. Lia parolemo ne elĉerpeblas pri moralaj demandoj, sed li ne volas enui pri demandoj de socia justeco kaj de socialaj demandoj ĝenerale. Li zorge sin detenas, en la plej multaj kazoj, admoni la reprezentantojn de la Granda Kapitalo, sed faras tion volonte al tiuj de la plej malfavorataj sociaj medioj.
Certe pli valoras ne demandi sin kiu estas la parto de aŭtenta admiro en la entuziasmaj laŭdegoj per kiuj la gazetaro regule kovras la produktaĵojn de certaj niaj plej famaj pensistoj. Kiel konstatis jam Robert Musil: “Tiu kultado ne estas tute reala; en ĝi kaŝiĝas plej funde la sufiĉe ĝenerala konvinko ke hodiaŭ neniu plu vere meritas ĝin, kaj kiam la buŝo malfermiĝas, estas malfacile diri ĉu pro entuziasmo aŭ por oscedi. Diri hodiaŭ pri homo ke li estas genia, se oni krome aldonas ke ne ekzistas plu genioj, tio pensigas pri kulto al mortintoj aŭ pri tiuj histeriaj amoj kiuj spektakliĝas nur ĉar mankas al ili ĉia reala sento.”*
Ni havas malfeliĉe, krome, specialan malfacilaĵon en Francio, kiu ne datiĝas de hieraŭ (ĝi ekzistis jam, preskaŭ same evidente, en la epoko de la triumfanta strukturismo) kaj kiu konsistas en tio kion Perry Anderson nomas la “mirige reduktitan lokon donitan al la kritiko”. “La plej kuranta ideo pri kio estas raporto — vidu pri tio [la gazetojn] La Quinzaine littéraire, Le Nouvel Observateur, Le Monde des livres, Libération — estas, konstatas li, tio kio aliloke estus apenaŭ pli ol reklamo. (...) Sincera, altnivela kaj trafa diskuto pri fikcia verko, pri eseo aŭ pri historia libro fariĝis raraĵo.” Oni devas do demandi sin, ĉu la vera kavalirtrompado, tiu kiu iel estas ĉe la origino de ĉiuj aliaj, ne estas ĝuste la kritika kavalirtrompado, alidire la konduto de kritiko plej ofte senigita je ĉiaj kritikaj senco, distanco kaj eĉ pli je kritika volo. Kaj kiu samtempe trovas normale fari plej ofte proksimume la malon de kion oni atendas de ĝi.
Pri tiu esenca demando, Pierre Nora, kiel oni povis timi, alportas neniun elementon de respondo al Anderson; por ĉion diri, li ne traktas ĝin. Kio estas vere malesperiga ĉe la gazetaro, tio estas la grado en kiu ĝi restas konvinkita ke ne ekzistas kialo por ŝanĝi ion ajn en siaj farmanieroj kaj ke ĉio estas plej bona en la plej bona el la eblaj kritik-mondoj, donante kutime kiel kialon la fakton ke tio okazas ĉie aliloke kiel ĉe ni kaj ke tio ne povas esti alie. Du asertoj kiujn oni bone evitas provi pruvi kaj kiuj en realo estas unu same falsa kiel la alia.
ĈU EBLAS KE, en la sinsekvo de la dominantaj ortodoksecoj, oni alvenas al nova etapo kaj ke la intelekta mondo ĉesis esti ne nur “maldekstra”, sed ankaŭ “progresema” kaj “demokratia” (ĝi ĉesis esti revolucia jam delonge)? Se tio veras, ĝi estas maltrankviliga. Ĉar la evoluo de la franca filozofio depost la dua mondmilito montrus, tiukaze, ke ĝi ne vere repaciĝis kun la demokratio ol escepte malfrue, ke ĝi poste defendis ĝin dum mallonga periode kun tio kio nomeblus fervoro de novuloj kaj ke ĝi ne bezonis multan tempon por denove forturni sin de ĝi.
Jacques Rancière ne hezitas paroli pri “nova malamo al demokratio” kaj demandas al si kiel, en socioj kaj ŝtatoj kvalifikataj “demokratiaj”, klarigi ke “dominanta intelektularo, kies situacio estas evidente ne malesperiga kaj kiu tute ne aspiras vivi sub aliaj leĝoj, akuzas, tagon post tago, el ĉiuj homaj malfeliĉoj unu solan malbonon, nomatan demokratio”* Kompreneble, inter la intelektuloj kiuj formulas tiuspecan akuzon, tre malmultaj emus rekoni ke ili finfine riproĉas la demokration mem. Ĝi ne havas, en iuj rilatoj, pli konvinkitajn partizanojn ol ilin, kaj ili montriĝas eĉ pretaj aprobi Usonon kiam tiu ekmilitas kun la oficiala motivo defendi la valorojn, principojn kaj sekurecon de la demokratiaj nacioj. Tiuj intelektuloj ne plendas pri la registaro kaj la institucioj de la demokratio, sed pri la demokratia civilizacio, pri la popolo kaj ĝiaj moroj. Ilia antidemokratia sento resumeblas, laŭ Rancière, en la formulo: “Ne estas bona demokratio ol tiu kiu subpremas la katastrofon de la demokratia civilizacio”.
En ĉio ĉi, la socia realeco kaj ĝiaj maljustaĵoj estas facile forgesataj. Sed kiel eblis antaŭvidi, ili tutcerte atentigas pri si periode, pli malpli brutale, je ĉies memoro. Ŝajnas ke tio okazis denove kun la ribelo de junularo kiun oni emis konsideri senpolitikiĝinta kaj malvigla fronte al la speco de estonteco (aŭ, pli ĝuste, al la foresto de estonteco) kiun nia socio preparas por ĝi. Sed, pri tio kion iliaj rektaj antaŭuloj perceptintus ankoraŭ kiel formo de prava ribelo kontraŭ la organizita sociala malsekureco, la nova intelektulo havas, tutĝenerale, ne multon por diri kaj, se li pensas “novreakcie”, li emas eĉ vidi en tio nur kroman simptomon de malzorgemo kaj degenerado de la demokratia socio kaj samtempe de nekapablo aŭ moleco de la regantoj nekapablaj trudi al ĝi la reordigon kaj la necesajn transformojn.
La diversaj “idealoj” (la pensado, la “vera” kulturo, la respublika universaleco, la transcendo ktp.), malantaŭ kiuj tiuj intelektuloj maskas sian manieron akomodiĝi al la kreskantaj sociaj maljusteco kaj malegalecoj, kaj indiferento por la sociaj problemoj mem kiu en certaj momentoj kulminas (vidu la specon de malhonorigaj komentoj per kiuj certaj de ili kvalifikis nin okaze de la krizo de la antaŭurboj), estigas en mi reagon proksimume saman kiel tiu de Kraus kiam li rimarkigis, okaze de politika afero en kiu fama intelektulo honte kondutis: “La principa dubo kiun mi havas pri la juĝkapablo de la nuntempaj intelektuloj sendevigas min pri la klopodo kiun mi devus fari por malaltigi min sur la nivelon de ĉiu de iliaj idealoj unuope.”* Ne estas serioze paroli pri “antiintelektismo” okaze de tia sinteno. La vera demando estas scii ĉu oni povas aŭ ne havi bonajn kialojn por rifuzi al la intelekta mondo, kaj pli aparte al tiuj el ĝiaj reprezentantoj kiuj okupas la plej privilegiajn poziciojn, formon de kompreno kaj de indulgo kiun oni nepre devas, male, montri al la ordinaraj homoj.
Bernard Crick, la biografo de Orwell, klarigas ke, “kvankam furiozigita de maljusto kaj maltoleremo, li ŝajnis neniam postuli tro de la simplaj homoj: lia kolero direktiĝis kontraŭ la intelektuloj, antaŭ ĉio ĉar ili tenis aŭ influis la potencon, kaj devis do respondeci pri la konsekvencoj.”* Tio estis ankaŭ, ŝajnas al mi, la sinteno de Bourdieu kaj tiu de Kraus, spite al la fakto ke la dua ne estis precize demokrato. Mi ne vidas kiel intelektulo, kiu konservis certan sencon de siaj devoj kaj samtempe de siaj limoj, povus adopti alian. Orwell observis, koncerne la konduton de la anglaj intelektuloj, ke “estas la liberaluloj kiuj timas la liberecon kaj intelektuloj kiuj pretas al ĉiaj malnoblaĵoj kontraŭ la pensado”.* Pri la dua punkto almenaŭ same kiel pri la unua, mi devas rekoni ke, ju pli la tempo pasas, des pli mi emas samopinii kun li.
Rancière elvokas la kazon de Renan kaj la argumentojn jam detaligitajn en La intelekta kaj morala reformo: “Francio, tia kian faris ĝin la universala voĉdonado, fariĝis, skribis Renan, profunde materialisma; la noblaj zorgoj de la iama Francio, patriotismo, entuziasmo pri la belo, amo je gloro, malaperis kun la nobelaj klasoj kiuj reprezentis la animon de Francio”* Oni povas pensi ke la intelektuloj kiel Renan, kiuj riproĉis ĉefe al la universala voĉdonado la fakton ke ĝi “ne komprenas la neceson de la scienco, la superecon de la nobelo kaj de la klerulo”, havis, por esprimi sin tiel, senkulpigojn samtempe historiajn kaj cirkonstancajn. Mi ne bone vidas kia pravigo troveblas por tiuj el niaj intelektuloj kiuj, fortaj pro la certeco reprezenti la “animon de Francio” (kaj la animon ĝenerale), faras hodiaŭ proksimume la saman diskurson. Sed gardante sin, kompreneble, montri la saman koheron kiel li, kaj diri same klare ke ili dezirus ke la demokratio estu anstataŭigata per alia sistemo.
Jacques BOUVERESSE.
En Portalegro, en januaro 2001, kun la unua Monda Socia Forumo, malfermiĝis nova spaco de planedvasta kunordigado de la rezistadoj kaj de ellaborado de alternativaj politikoj. Post tiam, la forumoj multobliĝis. La ĉi-monata, eŭropa, ĵus okazis en Ateno, de la 3-a ĝis 7-a de majo. Tiuj grandaj kunvenoj de sociaj movadoj naskis la esperon de pli justa mondo. Sed kiel transformi tiujn aspirojn en agojn?
LA MONDAJ SOCIAJ FORUMOJ (MSF), kontinentaj, naciaj kaj laŭtemaj, estas renkontiĝejoj kaj interŝanĝejoj por ĉiuj kiuj, laŭ la “Ĉarto de la principoj” de Portalegro*, “kontraŭstaras la novliberalismon kaj la dominadon de la mondo fare de la kapitalo kaj al ĉia formo de imperiismo, kaj kiu klopodas por konstrui planedan socion aksitan sur la homa estaĵo”. Dek-kvin jarojn post la falo de la Berlina Muro, la kreskanta konverĝo de la rezistadoj esprimas sin en la protestado kontraŭ la grandaj centroj de planedvastaj decidoj: Monda Organizo pri Komerco (MOK), Monda Banko, Internacia Mon-Fonduso (IMF), G8, Eŭropaj Konsilioj, Amerikaj Pintkunvenoj, Davoso. En decembro 1999, Seatlo iel servis kiel matrico. Poste, ekde Portalegro*, en januaro 2001, venis la MSF, internaciskalaj spacoj de kunveno kaj de kunordigado de tiuj rezistadoj.
Tiu konfiguraĵo havis tamen antecedentojn: por citi nur ilin, la People’s Power 21 (“Popola Povo por la 21-a jarcento”) kuniganta neregistarajn movadojn kaj organizojn (NRO-ojn) de Azio; la “intergalaksia renkontiĝo” de la zapatistoj en Ĉiapo*, en 1996, kaj “la alia Davoso” okazinta en Zuriko, samtempe kun la “vera”, en januaro 1999.
La novliberala fazo de kapitalismo, kiun referencas la Ĉarto de Portalegro, naskiĝis el la krizo de la 1970-aj jaroj, kun la elĉerpiĝo de la tri pilieroj de la monda ekonomio kiuj estis la kejnza modelo de kunlaborado inter kapitalo, laboro kaj ŝtato; la socialismo kiu nomis sin “reala”; kaj la modelo de Bandungo — aŭ de nacia disvolvado — de la triamondaj landoj.
Tiu nova fazo karakteriziĝas per la fortigo, planedskale, de tio kion Karlo Markso nomis la submeton de la laboro sub la kapitalon, en la sino mem de la produkto-procezo. Sed, ĉar la granda plimulto de la monda loĝantaro ne estas salajrata, la ĝeneraligo de tiu submetado al ĉiuj sociaj grupoj — etaj kampkulturistoj, virinoj, neformalaj urbaj sektoroj, indiĝenaj popoloj, mezaj klasoj, ktp. — efektiviĝas per aliaj rimedoj ol salajro. Ekzemple per financaj meĥanismoj — repago de ŝuldo, uzo de impostparadizoj — aŭ juraj (normoj trudataj de la IMF, la Monda Banko, la MOK) kiuj fortigas la financan logikon kiel ekskluzivan kriterion de disvolvado.
ĈIUJ SUBALTERNAJ SOCIAJ GRUPOJ estas hodiaŭ akre tuŝitaj en sia ĉiutaga vivo de la varigo de edukado kaj sano, de privatigo de akvo kaj publikaj servoj, de reduktado de infrastrukturaj investoj, de la falo de agrokulturaj prezoj. Mallonge, de la universala dominado fare de la merkato kaj de la financo, kaj de la koncentriĝo de la ekonomiaj decidoj en la manoj de la transnaciaj konzernoj. Usono kiel tutmonda lancopinto estas ankaŭ la sekurec-remparo kiu garantias milite la regadon — kaj ĝian sekvon, la malŝparadon — de la mondaj naturresursoj. Ili tiel rapidigas la ekologiajn rompojn, kies dramecaj dimensioj tuŝas ne nur la plej malriĉajn klasojn — kiuj ĉiam vivis en senespera universo-, sed la tutajn loĝantarojn. Pro tio, por ĉiam pli multnombraj sektoroj, la detrua eco de kapitalismo hodiaŭ superas ĝian aspekton de kreanto de havaĵoj kaj servoj, kiuj estas cetere pli kaj pli malegalece distribuitaj. Pro tio la multiĝo de rezistadoj kiujn ĝi estigas, kaj al kiuj ĝi aperas kiel komuna kontraŭulo.
Pro tio, la Sociaj Forumoj montras diversecon kiu estas ankaŭ ilia riĉaĵo: geografian (ĉiuj kontinentoj), sektoran (kamparanoj, indiĝenaj popoloj, laboristoj, virinoj, mediprotektantoj, intelektuloj), organizan (sociaj movadoj, NRO-oj), ideologian (partizanoj de humanigo de kapitalismo kaj de ties superado). Ili karakteriziĝas ankaŭ per sia senhierarĥia mastrumado. Forumo konsistigas spacon de akcepto kaj de servoj, lokon de renkontiĝo kaj de interŝanĝo, kaj ne iun enton kiu povus fari kolektivajn decidojn. Kun miloj da movadoj kaj organizoj de la tuta mondo, kaj dekmiloj da partoprenantoj, tia eventualeco kondukus nepre al ĝia eksplodo.
La granda avanco kiun oni ŝuldas al la ses MSF-oj ĝis nun okazintaj (kvar en Portalegro, unu en Bombajo kaj la lasta, tiu de 2006, organizita plurcentre en Bamako, Karakaso kaj Karaĉio) estas ke ili ankris en la kolektivan konscion la fakton ke la novliberalismo ne estas eterna kaj ke ekzistas alternativoj kontraŭmeteblaj al ĝi, ĉu utopiaj aŭ konkretmezuraj por mallonga aŭ mezlonga tempo. La Forumoj kontribuis ankaŭ al konsistigo aŭ plifortigo de internaciaj retoj de luktado por antaŭenigi tiujn alternativojn pri la plej diversaj demandoj: ekstera ŝuldo de la evolulandoj; ĝeneralaj impostoj; impostparadizoj; Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA), MOK kaj la Ĝenerala Akordo pri la Komerco de la Servoj (ĜAKS); akvo; genetike modifitaj organismoj (GMO-j); nutraĵaj suvereneco kaj sekureco ĉirkaŭ Via Campesina (monda kunordigado de la kamparanaj movadoj), ktp. La ekzisto de la Forumoj tiel fariĝis per si mem politika fakto, kaj ili kreis mondnivele novan esperon.
Post tiu etapo de granda kresko kaj konsolidiĝo, la Forumoj devas nun alfronti defiojn kies plej grava estas pasi de ellaborado de kolektiva konscio al konstruado de kolektivaj agantoj por atingi novan historian subjekton.* Kompreneble kun la laborista klaso, kiel en la 19-a kaj 20-a jarcentoj, sed, kun ĝi, multe pli larĝa gamo da agantoj kaj da sociaj movadoj. Kadre de la Forumoj, kaj por helpi tiun evoluon, ĉiujare kunvenis asembleo de la sociaj movadoj kiuj produktis dokumentojn, kalendarojn kaj agproponojn.
De tia asembleo devenis, en januaro 2003, la projekto de monda manifestacio kontraŭ la milito kiu prepariĝis en Irako kaj kiu, la sekvan 18-an de marto, kunvenigis en pli ol sescent urboj de la mondo proksimume dek-kvin milionojn da homoj. Inter la agproponoj por la venontaj monatoj faritaj en la asembleo okazinta dum la Karakasa MSF en januaro 2006: apogo al la rusaj movadoj organizantaj proteston kontraŭ la pintkunveno de la G8 en Sankt Peterburgo (julio 2006), kaj internacia agotago kontraŭ la Monda Banko kaj la IMF antaŭ iliaj sidejoj en la tuta mondo (septembro 2006).
La dua defio koncernas la funkciadon de la Forumoj mem, la materian bazon de funkciado kaj de iliaj interna organiziĝo. La problemoj de mastrumado, de investitaj tempo kaj financaj rimedoj kaj la organizaj malfacilaĵoj estas realaj. Aldoniĝas la malfacilo partoprenigi la popolajn kategoriojn kaj la danĝero koncentriĝi sur la salajrataj deĵorantoj de la organizoj disponantaj pri sufiĉaj resursoj.
Tria defio: kiujn strategiojn adopti fronte al institucioj kaj registaroj kies politikojn la Forumoj denuncas, sed kiuj lerte praktikas la semantikan subfosadon uzante, en komplete diversa senco kaj en la servo de la dominantaj grupoj, la samajn konceptojn de “civila socio”, “lukto kontraŭ la malriĉeco” ktp.; kiuj provas “alelekti” la organizojn kaj aktivajn aktivulojn kiujn ili trovas taŭgaj (financado de agadoj aŭ de projektoj, invitoj al Davoso, partoprenigo en iniciatoj de internaciaj financ-organismoj). Tio en la sama tempo dum kiu certaj de tiuj registaroj krimigas la sociajn movadojn kaj la progresemajn NRO-jn, akrigas la jurajn procedurojn pretekste de kontraŭterorista batalo, malliberigas kaj murdigas popolajn gvidantojn.
La pludaŭremo de la Forumoj* estas do nedisigebla de la konstruado de kolektivaj agantoj jam tuj engaĝiĝintaj, sur nacia kaj kontinenta (precipe eŭropa) kiel internacia nivelo, en la agado por politikoj skizantaj la unuajn konturojn de “alia mondo ebla”. Ĝuste al tiu celo volis kontribui la “Alvoko de Bamako”*. Ĝia enhavo estas la laborfrukto de reto de organizoj, de sociaj movadoj kaj de apogcentroj je ilia servo, kunvenintaj antaŭ la sesio de la Plurcentra MSF 2006 en Malio, memore al la 50-a datreveno de la Bandung-konferenco. Ĝi kompletigas la “Manifesto-n de Portalegro”*, la unuan provon, en januaro 2005, koherigi la atingojn de la Forumoj per formulado de dekduo da “grapoloj” de strukturigaj disponoj. Komencita dum la Eŭropa Socia Forumo de Parizo-Sant-Denizo en 2003, la debato pri la estonto kaj la celoj de la Sociaj Forumoj fariĝas nun centra demando. Unuavice, sed ne ekskluzive, meze de ili mem.
Samir AMIN, François HOUTART.
De la 9-a de junio ĝis 9-a de julio, nia planedo estos inundita de aparta cunamo: tiu de piedpilko, kies fina fazo de la Monda Ĉampioneco okazos en Germanio.* Temas pri la plej universala sporta kaj televida evento. Plurdek miliardoj da televidantoj, sume, sekvos la 64 ludojn de la konkurso de 32 naciaj skipoj kiuj reprezentas la ses kontinentojn.
La “konfrontiĝo” atingos sian maksimuman intensecon dimanĉon la 9-an de julio, kiam, en Berlino, en la Olimpia stadiono (konstruita de Hitlero por la Olimpiaj ludoj de 1936), la du lastaj kvalifikitaj skipoj faros la finludon. En tiu momento, pli ol du miliardoj da homoj — triono de la homaro-, en 213 landoj (dum la UN nombras nur 191 regnojn) troviĝos antaŭ siaj ekranoj. Kaj nenio alia gravos por ili.
La konkurso agos tiam kiel ege efika ŝirmilo kaj kaŝos ĉian alian eventon. Je granda malpeziĝo de iuj. Ekzemple, en Francio: S-roj Jacques Chirac kaj Dominique de Villepin certe kalkulas kun tiu hipnota kolektiva distraĵo por provi forgesigi la nebulecan aferon Clearstream. Kaj iom ekspiri.
“Emocia pesto”* por iuj, “ekzaltiga pasio”* por la aliaj, piedpilko estas la internacia sporto numero unu. Sed ĝi estas senkonteste pli ol sporto. Alie ĝi ne vekus tian uraganon da kontrastaj sentoj. “Totala socia evento”, diris pri ĝi la granda eseisto Norbert Elias. Oni povus aserti ankaŭ ke ĝi estas metaforo de la homa kondiĉo. Ĉar ĝi montras, laŭ la antropologo Christian Bromberger, la malcertecon de la individuaj kaj kolektivaj statusoj kaj ankaŭ la hazardoj de la ŝancoj kaj de la sorto.* Ĝi favoras pripensadon pri la rolo de la individuo kaj la skiplaboro, kaj ebligas pasiajn debatojn pri ŝajnigo, trukado, arbitro kaj maljusto.
Kiel en la vivo, la perdantoj ĉe piedpilko estas pli multnombraj ol la venkantoj. Pro tio, tiu sporto estis ĉiam tiu de la humiluloj kiuj vidas en ĝi, konscie aŭ ne, reprezentiĝon de ilia propra sorto. Ili scias ankaŭ ke ami sian klubon signifas akcepti suferon. Gravas, kaze de malvenko, resti unuecaj, resti kunaj. Danke al tiu kundividita pasio, oni certas esti neniam izolita. “You will never walk alone” (vi neniam iros sole) kantas la subtenantoj de la Liverpool FC, proleta angla klubo.
Piedpilko estas la elstare politika sporto. Ĝi situiĝas en la vojkruciĝo de ĉefaj demandoj kiel aparteno, identeco, socia kondiĉo kaj eĉ, per sia ofereca aspekto kaj sia mistiko, religio. Pro tio la stadionoj tiel bone taŭgas por naciismaj ceremonioj, por lokismoj kaj por identecaj aŭ tribaj senbridaĵoj kiuj kelkfoje fariĝas perfortaj inter fanatikaj subtenantoj.
Pro ĉiuj ĉi kialoj — kaj sendube multaj aliaj, pli pozitivaj kaj pli festaj — tiu sporto fascinas la amasojn. Tiuj, siavice, interesas ne nur la demagogojn, sed antaŭ ĉio la reklamistojn. Ĉar pli ol sporta praktiko, piedpilko estas hodiaŭ televid-spektaklo por grandega publiko kun siaj steluloj reve alte pagataj.
Aĉeto kaj vendo de piedpilkistoj reflektas bone la staton de la merkato dum la liberala tutmondigo: la riĉaĵoj situas en la Sudo sed konsumiĝas en la Nordo, kiu sola posedas la rimedojn por aĉeti ilin. Kaj tiu merkato (ofte trompkomerca) okazigas modernajn formojn de homkomerco (vd pri tio la artikolon de Johann Harscoët).
La aplikataj financ-rimedoj estas frenezaj. Se Francio kvalifikiĝus por la finludo, la prezo de trideksekunda reklamaĵo en televido atingus 250.000 eŭrojn (do 15 jarojn da salajro de minimuma salajrulo!). Kaj la Internacia Federacio de Piedpilko (FIFA) ricevos ne malpli ol 1,172 miliardojn da eŭroj nur por la televid-rajtoj kaj la patronaĵoj de la Monda Pokalo de Germanio. Oni taksas, aliflanke, ke la tuto da reklam-investoj ligitaj al tiu konkurso estos pli ol 3 miliardoj da eŭroj.
Tiaj mon-amasoj frenezigas. Tuta aferistaro ŝtelvagas ĉirkaŭ la ronda pilko. Ĝi regas la merkaton de la ludist-transigo, aŭ tiun de la sport-vetoj. Certaj skipoj, por certigi sian venkon, ne hezitas truki. La pruvitaj kazoj estas multegaj; kiel konfirmas la skandalo kiu nun skuas Italion. Kaj kiu povus konduki al tio ke Juventus de Turino, mita klubo, akuzita esti aĉetinta arbitraciistojn, estos range malaltigita en suban kategorion.
Tiel do fartas tiu fascina sporto. Disŝirata inter siaj senegalaj splendoj kaj siaj ŝlimoj, kies efiko similas kelkfoje al tiu de koto metita en ventolilon: ĝia kotŝprucado makuligas ĉiujn.
Ignacio RAMONET.
Dum la Sekurec-Konsilio preparas ekzameni la dosieron pri la atomprogramo de Irano, embargo povus havi gravan efikon sur jam tre streĉan petrolmerkaton. Kaj milita agreso altigus la prezon de barelo al pli ol 100 dolaroj. Des pli ĉar, malgraŭ oficialaj eldiroj de Riado, Saŭd-Arabio ne kapablas grave pliigi sian produktadon kompense por siaj najbaroj
Dum zorgoj ĉiam pli kreskas en Usono kaj aliloke, la fakuloj estas fendiĝintaj en du partiojn: la optimistoj kredas, ke petrolo ankoraŭ restos abunda dum multaj jaroj; la pesimistoj kredas, ke petrolo baldaŭ fariĝos varo malabunda. Ambaŭ samopinias, tamen, ke Saŭd-Arabio, la ĉefa produktanto de la mondo, ludos kernan rolon. La optimistoj kredas, ke ĝi daŭre pliigos sian produktadon proporcie al la pliiĝanta postulo; la pesimistoj asertas, ke ĝiaj rezervoj de nafto baldaŭ malpliiĝos, tiel tute vanigante esperojn pri vastigo de la neta provizo de petrolo de la mondo. Antaŭ ol konjekti pri la estonteco, oni tial devas zorgeme ekzameni la kazon de Saŭd-Arabio.
Oni tute ne povas troigi la gravecon de Saŭd-Arabio por la tutmonda provizo de petrolo. Ĝi ne nur estas la ĉefa produktanto kaj eksportanto de nafto, sed ĝi ankaŭ estas la sola provizanto kun grandaj neuzitaj rezervoj, kio ebligas, ke ĝi rapide akcelu sian rendimenton se krizo okazus. Ĉi tiu kapablo estis de decida graveco en 1990, kiam Irako invadis Kuvajton kaj la produktaĵo de ambaŭ landoj jam ne haveblis en la merkato. Rapide pliiĝante sian propran produktadon, Saŭd-Arabio per si mem malhelpis novan petrolan ŝokon kiel tiuj, kiuj sekvis la araban petrolan embargon de 1973-74 kaj la iranan revolucion de 1979.
Pro sia unika kapablo pliigi produktadon se necese, Saŭd-Arabio estas delonge rigardata en Vaŝingtono kiel kerna elemento de la energia sekureco de Usono. Sekve, kiam la prezo de nafto ekaltegiĝis en printempo de 2005, la unua faro de la prezidanto Bush estis akcepti la kronprincon (nun reĝon) Abdullah ĉe sia bieno en Teksaso por peti lin akceli la produktadon de sia lando. “La kronprinco komprenas, ke estas tre grave certigi ke la prezo estas modera,” Bush diris al reporteroj antaŭ la kunsido*. Post kiam ĝi finiĝis, proparolanto anoncis, ke Abdullah promesis pliigi la saŭdan produktadon, kaj pludiris ke tio nepre helpos malaltigi la prezon de petrolo*. La promesoj de Abdullah, tamen, ankoraŭ ne estigis videblan malpliiĝon, sed Vaŝingtono daŭre postulas ke Riado pliigu sian produktadon.
Kiel ajn grava estu ĝia rolo kiel kompenspova produktanto en krizaj tempoj, la demando pri la estonta provizo de saŭda petrolo estas eĉ pli grava. “Kun unu kvarono de la tutmondaj pruvitaj rezervoj,” notis la usona departemento pri energio en 2004, “Saŭd-Arabio probable restos la plej granda eksportanto de la mondo tiel longe kiel antaŭvideblas”*. Ĉiuj prognozoj eldonitaj de la departemento antaŭvidas, ke la saŭda produktado daŭre kreskos dum la venontaj jaroj kaj ke la reĝlando ludos kernan rolon en la kontentigo de la tutmonda soifo je nigra oro. Estas prognozite, ke Saŭd-Arabio per si mem provizos pli ol unu kvaronon de la pliiĝo de la monda provizo inter 2001 kaj 2025.
Por plene kompreni la rolon tiel komisiitan al la saŭda reĝlando, oni povas konsulti la projekciojn de estontaj ofertado kaj mendado eldonatajn ĉiujare de la usona departemento pri energio. En 2004 ĝi prognozis ke la monda mendado altiĝos je 57% inter 2001 kaj 2025, de 77 milionoj al 121 milionoj da bareloj tage (mbt). Responde, oni atendis ke la saŭda produktado altiĝos je 120% dum tiu periodo, de 10,2 mbt al 22.5 mbt. Tio multege superas iun ajn alian naftoproduktantan landon aŭ grupon de landoj. Plej proksimiĝus Rusio kaj la ekssovetiaj respublikoj de la Kaspia Maro, kun antaŭvidita pliiĝo de 8,5 mbt inter 2001 kaj 2025, tio estas entute 17,3 mbt; Irano, Irako kaj Kuvajto atingos 7,6 mbt por entute 16,5 mbt; kaj oni atendas, ke la produkto de Niĝerio, la ĉefa produktanto en Afriko, pliiĝos je nur 1,6 mbt por atingi 3,8 mbt. En la plimulto de aliaj mondoregionoj, la departemento pri energio antaŭvidas malpliiĝantan aŭ stagnan produktadon; sekve, la suplementa provizo de Saŭd-Arabio estas absolute havenda por kontentigi la mondan mendadon*.
Sed ĉu Saŭd-Arabio vere kapablas atingi tiun celon en la daŭro de dudek kvin jaroj, aŭ, efektive, ian ajn pliiĝon? Jen la demando kiu absorbas la analizistojn de ĉiuj landoj.
La polemiko fariĝis publika en februaro 2004, kiam la New York Times raportis ke, laŭ iuj analizistoj, la plej gravaj saŭdaj naftejoj elĉerpiĝos pli frue ol oni ĝenerale supozas. Ili dubas ke la reĝlando kapablas akceli sian produktadon preter la aktuala kvanto de 9-10 mbt. La novjorka ĵurnalo asertis, ke kvankam la saŭda produktado ĝis nun sukcese paŝotenis kun la internacia mendado, “la naftejoj de la lando jam malpliiĝis tiom, ke industriaj kaj ŝtataj respondeculoj demandas sin ĉu la reĝlando povos kontentigi la mondan soifon je petrolo en la venontaj jaroj”*.
Memevidente, la artikolo kolerigis kaj maltrankviligis Riadon. Post kelkaj tagoj, Mahmud Abdul-Baqi, vic-prezidanto de Aramco pri esplorado, certigis ke “ni kapablas meti en la merkaton pli da nafto ol iu ajn alia”. (...) “ni ankoraŭ provizos nafton dum pluaj sepdek jaroj minimume”*. Ali Al-Naimi, la Ministro pri Petrolo, estis eĉ pli emfaza*.
Usonaj respondeculoj ripetis ĉi tiujn certigojn. En 2004, ekzemple, la departemento pri energio asertis en sia jarraporto International Energy Outlook ke la saŭdoj “estas certaj ke ili kapablas daŭrigi pli altajn nivelojn de produktado ĝis kaj post la mezo de la jarcento”*.
Sed tio ne ĉesigis la polemikon. En majo 2005 Matthew Simmons, bankisto en Hustono*, eldonis libron kun la efiko de bombo, Twilight in the Desert: The Coming Saudi Oil Shock and the World Economy (Krepusko en la dezerto: La estonta saŭda petrola krizo kaj la monda ekonomio). En ĝi, Simmons forte asertas ke la plimulto de la ĉefaj saŭdaj naftejoj jam elĉerpiĝas kaj tial ne kapablas pliigi sian produktadon en la venontaj jaroj. “Estas probable ke Saŭd-Arabio neniam povos liveri la kvantojn de nafto kiujn ni atendas de ĝi. La saŭda produktado alproksimiĝas sian pinton de daŭrigebleco kaj verŝajne ekmalpliiĝos en la proksima estonteco”*.
Matthew (“Matt”) Simmons, tamen, estas nek radikala ekologiisto nek kontraŭanto de petrolkompanioj. Prezidanto kaj ĝenerala direktoro de Simmons & Kompanio Internacia, unu el la plej gravaj investobankoj de la monda petrolindustrio, dum jardekoj li investis miliardojn da dolaroj en la energi-sektoro kaj financis la prospektoradon kaj evoluigon de novaj naftorezervoj tra la tuta mondo. Tiel li amikiĝis kun multaj eminentuloj en la petrola industrio, interalie prezidanto Bush kaj lia vicprezidanto Richard Cheney. Li ankaŭ kolektis vastan kvanton da donitaĵoj pri la ĉefaj naftejoj de la planedo, kio faris lin unu el la plej bone informitaj personoj pri ĉi tiu fako. Tial oni devas preni serioze lian pesimisman takson.
La saŭdoj koleriĝis kaj alarmiĝis. Ĉe konferenco en Vaŝingtono, la ministro pri petrolo Al-Naimi pridisputis la asertojn de Simmons kaj insistis ke lia lando plene kapablas kontentigi la pliiĝantan mondan mendadon. “Mi volas solene certigi al vi: Saŭd-Arabio havas abundajn rezervojn, kaj ni staras pretaj por pliigi nian produktadon laŭ la bezonoj de la merkato,” li deklaris je la 17-a de majo 2005. Kaj ĉe kunsido en Parizo li anoncis planon pliigi produktadon de 10 al 12 mbt kaj eĉ al proksimume 15 mbt, se la monda mendado daŭre kreskos*.
Ĉi-foje, tamen, la fakuloj montris pli da skeptikismo. Multaj analizistoj notis, ke la suplementa nafto aktuale eltirata en Saŭd-Arabio havas grandan enhavon je sulfuro. Ekzemple, parolante dum renkontiĝo inter Bush kaj Abdullah, Jason Schenker de Wachovia Corporation komentis: “Ne estos reala ŝanĝo rezulte el ĉi tiu kunsido”*.
La plej frapanta indiko de ĉi tiu evoluo de percepto aperis en International Energy Outlook de julio 2005. Oni memoru, ke la numero de 2004 prognozis pliigon de saŭda produktado de 12,3 mbt en la unua kvarono de ĉi tiu jarcento por atingi entute 22,5 mbt en 2025. En 2005, kontraste, ĝi antaŭvidas pliigon de nur 6,1 mbd, por totala produktado de nur 16,3 mbt en 2025, konsiderinda malpliiĝo kompare kun la nombroj de antaŭ unu jaro*. La raporto ne klarigis sian returniĝon, sed oni supozu ke la analizoj de Simmons kaj aliaj skeptikuloj komencas influi la oficialan pensadon en Vaŝingtono.
Cetere, la prognozoj de la departemento pri energio por 2025 probable montriĝos fantazie optimismaj. Eĉ dum siaj plej elokventaj diskursoj, s-ro Al-Naimi ne eksplicite promesis superi 12 mbt. Kaj, se s-ro Simmons pravas, eĉ tiom ne atingeblos.
Kompreneble, ĉi tiu debato neniam traktis la alian gravan faktoron, nome la eventualan efikon de la politika kunteksto sur saŭdan produktadon. Renversiĝo kiel tiu dum la detronigo de la ŝaho de Irano en 1978-1979 preskaŭ certe kaŭzus malpliiĝon de produktado, eble dum multaj jaroj. Grandskala terorista atenco kontraŭ la petrolproduktaj instalaĵoj sendube havus similan efikon.
Sed eĉ se internaj kondiĉoj restas relative stabilaj, ni komencu prepari nin por baldaŭa estonteco en kiu la mondaj naftorezervoj jam ne povos kontentigi la nesatigeblan mendadon por energio fare de nia planedo.
Michael T. KLARE.
Tio, kion oni retenos de la pintkunveno de la Eŭropa Unio, Latinameriko kaj Karibio, okazinta en Vieno, la 12-an de majo 2006, estas la konfirmo, fare de la bolivia prezidanto Evo Morales, de la ŝtatigo — vorto tabuiĝinta en Eŭropo — de la hidrokarbonaj kompanioj en lia lando; kaj la publika subteno, fare de Venezuelo, Bolivio kaj Kubo, de principoj de internacia komerco bazitaj sur solidareco kaj kunlaborado.
“ESTAS LULA KIU TELEFONIS al mi...“ Tiun sabaton, 13-an de majo, la venezuela prezidanto Hugo Chávez, post malaperi dum kelkaj minutoj en la kulisoj, reiras al sia seĝo kaj reprenas la mikrofonon sur la tribuno de la Viena salonego kie okazas la ferma sesio de la tritaga forumo Enlazando alternativas (Teksi alternativojn). Forumo organizita por doni mesaĝojn de rompo kun tiuj de la 4-a pintkunveno inter Eŭropunio, Latinameriko kaj Karibio kiu, ĵus antaŭe, kunvenigis en la aŭstria ĉefurbo 58 ŝtatestrojn aŭ ĉefministrojn de la du kontinentoj. La konsisto de la tribuno estas neniel hazarda: en la centro, ruĝa tableto kie s-ro Chávez estas ĉirkaŭata de s-ro Carlos Lage, picprezidanto de Kubo, kaj de s-ro Evo Morales, prezidanto de Bolivio; maldekstre kaj dekstre, du verdaj tabloj kie sidas la reprezentantoj de la organizaj movadoj de la kontraŭ-pinto: respektive kvar eŭropanoj kaj kvar latinamerikanoj.
Sen malkaŝi la enhavon de sia konversacio kun la brazila prezidanto, s-ro Chávez daŭrigas direktante sin al la plenŝtopita kaj entuziasma salonego: “Lula estas kamarado. Necesas subteni lin!“ Kaj, turnante sin al unu el la kvar latinamerikanoj, s-ro João Pedro Stedile, proparolanto de la Movado de Brazilaj Senteruloj, de ĉiuj konata pro sia ekstreme kritika pozicio koncerne la politikon de lia registaro, li diras al li: “João Pedro, mi ja esperas ke vi voĉdonos por Lula!“* La alparolito konfirmas per kapjeso. S-ro Chávez neniam maltrafas publikan okazon, precipe antaŭ kolektiĝoj de latinamerikanaj sociaj movadoj*, profunde seniluziigitaj de la ortodoksaj politikoj farataj en Braziljo, rekonfirmi sian apogon — iuj diras sian kaŭcion — al sia brazila kolego.
La spektaklo kiun donas tiu salonego de granda eŭropa ĉefurbo — milojn da kilometroj for de la subkontinento — estas tre kompreniga surscenigo de la ampleksaj ŝanĝoj okazantaj en Latinameriko. Oni komprenas ke ĝi konfuzas la observantojn kiuj ŝatas sian vidon supraĵan, ĉar sen konekto kun la loka kunteksto, kaj kiu akcentas prioritate la alfrontiĝon inter “du maldekstroj“. Unuflanke “modera“ kaj “saĝa“ maldekstro kiu enkarnigas la ĉilian prezidantinon Michelle Bachelet (elektitan la 15-an de januaro 2006), la urugŭajan prezidanton Tabaré Vásquez (elektitan la 31-an de oktobro 2004), eĉ la kostarikan prezidanton Oscar Arias (elektitan la 5-an de februaro 2006), kaj kies unuarangulo estus s-ro Luiz Inácio Lula da Silva; ĉe la alia flanko, maldekstro kvalifikita kiel “popolisma“ (eĉ se ĝi ne rekonas sin sub tiu termino), kontraŭ kiu furiozas Vaŝingtono, la internaciaj financ-medioj, la transnaciaj entreprenoj kaj la amaskomunikiloj, kaj kiun nur la diplomatiaj konvenecoj malhelpis al la eŭropaj respondeculoj malkaŝe vipi, nu, oficiala pintkunveno ja devigas al reteniĝemo.
Tiu maldekstro estas karakterizita per la akso Karakaso-Lapazo, akso kiu etendiĝas en Karibio ĝis Havano, kaj kiu ja povus etendiĝi ĝis Limo laŭ la hipotezo ke la kandidato nomata “naciista“, s-ro Ollanta Humala, venkos en Peruo kontraŭ la “socialdemokrato“ Alan García, la 4-an de junio, kaj eĉ ĝis Managŭo se, venontan 5-an de novembro, la sandinisto Daniel Ortega atigos denove la prezidantecon de Nikaragŭo. Kaj kial ne ĝis Ekŭadoro, kie la prezidant-elektoj okazos la 15-an de oktobro kaj kie la venezŭela kaj bolivara “kontaĝo“ jam palpeblas. Pri tio atestas la apogo de la ĝisnuna prezidanto, s-ro Alfredo Palacio, sub popola premo, al la ĵusa decido de sia energi-ministro, s-ro Iván Rodríguez, nuligi la ekpluat-kontrakton de la usona naftokompanio Occidental Petroleum, la plej grava eksterlanda investanto de la lando, kaj konfiski ties aktivaĵojn, taksatajn je 1 miliardo da dolaroj (780 milionoj da eŭroj).
La kazo de Argentino estas pli kompleksa, ĉar la “peronista“ prezidanto Nestor Kirchner apartenas al neniu de la du kategorioj, sed faras politikojn ĉerpitajn el la modeloj de unu kaj de alia.
La unua instruo el tiu anekdoto, kiu estas la improvizita telefonalvoko de Lula — fakte, la du prezidantoj interparolas aŭ intervidiĝas konstante — kaj el tiuj vortoj de s-ro Chávez estas ke, trans la diverĝoj inter tiuj du “maldekstroj“ en povo, ekzistas inter ili profunda solidareco bazita sur iliaj bone komprenitaj respektivaj interesoj fronte al Usono, kaj okaze al Eŭropunio. Ĉiu bezonas la alian.
En la tutamerika pintkunveno en Mar del Plata (Argentino), la 4-an kaj 5-an de novembro 2005, s-ro Chávez estis la lanĉopinto kaj proparolanto de la kontestado al la Areo de Libera Komerco de Ameriko (ALKA, aŭ, en la hispana kaj portugala: ALCA) kaj de ties fakta enterigo.
La prezidantoj de la membrolandoj de la Merkosur (Argentino, Brazilo, Paragŭajo, Urugŭajo, al kiuj aliĝis lastan decembron Venezŭelo) ne volis tiun projekton, sed esprimis sian kontraŭecon en relative diplomatiaj formuloj. Ili ne koleriĝis ke la venezŭela prezidanto, siavice, esprimis ĝin rekte kaj intence krude. Tio estis ege grava diplomatia fiasko por la usona prezidanto — kiu vidis en la ALKA la vehiklon de la politika kaj ekonomia regado de la kontinento fare de Vaŝingtono-, same kiel por liaj senkondiĉaj ŝuldantoj, la meksikia prezidanto Vicente Fox kaj lia kolombia kolego Alvaro Uribe.
FRONTE AL LA KRESKANTAJ popol-movadoj, precipe de la indiĝenaj organizoj, en la tuta subkontinento, la gvidantoj ne povus neglekti la ateston pri progresemo kaj sendependeco rilate Usonon, kiun donas videbla subteno de s-roj Chávez kaj Morales. Cetere, la amplekso de la financaj enspezoj pro la eksportoj de hidrokarbonoj ebligas al Karakaso fari diplomation de influado, kaj ne nur en Latinameriko.* Tiel, interalie, per akiro de 1,6 miliardoj da dolaroj da kuponoj de la argentina fisko, aŭ per la aĉetoj de varoj produktitaj de entreprenoj forlasitaj de siaj posedantoj kaj akiritaj de siaj salajruloj en Urugŭajo. S-ro Lula da Silva perfekte konscias pri la politikaj kaj ekonomiaj dimensioj de la efiko de la bolivara revolucio, kaj unuavice en lia propra lando.*
Cetere, en sia aspiro al sudamerika gvidanteco fronte al la resto de la mondo, kiun ĝi celas konkretigi per seĝo de permanenta membro en la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), Brazilo bezonas instali sin en la “centro“, inter porusona dekstro kaj “revolucia“ maldekstro. Ĝi povas tiel prezenti sin kiel ekvilibrigan punkton kaj kiel garantiulon de regiona stabileco, — do, fronte al Vaŝingtono, intertrakti en pozicio de relativa forto, inkluzive por protekto de la tuta granda latinamerika “familio“.
Tiu brazila sinteno tute ne ĝenas s-ron Chávez, tute male. Ĝi donas al li pli da manovra spaco, kaj li uzas ĝin. Aparte por la reintegrado de Kubo kiel plenrajta membro, kaj eĉ kiel eminenta membro de la latinamerika komunumo de nacioj. Sur la tribuno de Vieno, sub la aplaŭdoj de la salonego kaj de la resto de la tribuno, s-ro Stedile tiel povis lanĉi: “Vi, Chávez, kaj vi, Evo, ne estus ĉi tie sen Kubo kaj sen Fidel“, vortoj, kiujn la du prezidantoj varme aprobis, kaj al kiuj ili eĉ revenis en siaj postaj intervenoj. Ja, substrekis ili, ĉar la kuba revolucio, malgraŭ ĉiaj sortoŝanĝoj kiujn ĝi spertis, povis “teni“ sin dum preskaŭ duonjarcento kontraŭ ĉiaj usonaj agresoj, ĝi povis dissemiĝi, sed en aliaj formoj, sur la kontinento.
Tamen s-roj Chávez kaj Morales havas eĉ ne la plej etan intencon adopti la kuban modelon, kion s-ro Fidel Castro estus la unua por malkonsili. Sed, trans la konsiderinda apogo kiun Havano donis al Venezŭelo, eĉ se estus nur por elradikigi la analfabetismon kaj konstrui publikan sansistemon kiun povas ĝui, por la unua fojo en la historio, la tuta loĝantaro (kaj kiu estos etendita al Bolivio), la du ŝtatestroj sentas profundan historian dankemon al Kubo. Aldoniĝas al tio forta persona admiro por s-ro Castro.
La nova fakto estas ke la vortoj de s-roj Chávez kaj Morales povis esti aplaŭditaj de salonego kies duono da ĉeestantoj estis respondeculoj de eŭropaj sociaj movadoj, tre kritikaj al la kuba reĝimo de unu sola partio. Dinamiko kaj geopolitika ekkonscio, favorata de ĉeesto de multaj latinamerikaj delegitoj, venkis super aliaj konsideroj.* El tiu vidpunkto, Kubo ŝuldas multon al la pedagogia laboro de la du prezidantoj, kaj aparte de s-ro Morales, kiu venis al Eŭropo kun la aŭreolo de la prestiĝo esti ŝtatiginta la eksterlandajn hidrokarbonajn kompaniojn de Bolivio apenaŭ du semajnojn antaŭe.
Sed s-roj Chávez kaj Morales venis ankaŭ al Vieno kun armilo de tre forta politika efiko en la eŭropa kaj monda debato pri liberkomerco: jura instrumento, ĵus subskribita en Havano la 29-an de aprilo de la bolivia, kuba kaj venezŭela prezidantoj, kiu starigas normojn de internacia komerco en radikala rompo kun tiuj de ĉiuj ekzistantaj aŭ projektataj liberkomercaj kontraktoj, aparte kun la asociigaj traktatoj (kiuj entenas liberkomercajn interkonsentojn) elvokitaj en la findeklaro de la oficiala pintkunveno http://ec.europa.eu/comm/world/lac-.... inter la Eŭropa Unio unuflanke kaj la Merkosur, la Anda Komunumo de Nacioj (AKN, france CAN) kaj Centrameriko, aliflanke. Tiu instrumento estas la “traktato pri komerco inter la popoloj“ — nomo proponita de s-ro Morales — kaj situas en la kadro de la Alternativo Bolivara por la popolo de nia Ameriko (ALBA) subskribita la 14-an de decembro 2004 inter Kubo kaj Venezŭelo*, kaj kiun adoptis ankaŭ Bolivio.
Sufiĉas legi tiun dokumenton por mezuri ties “subfosecon“, ne nur en Latinameriko, sed ankaŭ en Eŭropo. Por la unua fojo, komerca traktato starigas kiel prioritatojn la solidarecon (kaj ne la konkurencon), la kreadon de laborlokoj, la homan ensociigon, la nutraĵan suverenecon kaj la konservadon de la medio, inter la kontraktantaj landoj. Ĝiaj precipaj agantoj estas la publikaj entreprenoj, du- aŭ trinaciaj, miksitaj entreprenoj, kaj la kooperativoj.
La du- aŭ triflankaj interkonsentoj pri aplikado deciditaj inter la tri subskribintaj landoj ĉirkaŭiras la financ-cirkvitojn kaj baziĝas kelkfoje sur rekta interŝanĝo (ekzemple, servoj de sano aŭ edukado kontraŭ petrolo). En la komando-posteno troviĝas la politika volo kaj ne la komerca “libereco“.
Tio troviĝas mil mejlojn for de la klaŭzoj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), de la Ĝenerala Akordo pri Komerco de Servoj (ĜAKS), kaj eĉ de Merkosur, sen paroli pri ĉiuj akordoj pri liberkomerco kiujn jam subskribis la Eŭropa Unio kun mediteraneaj tria landoj, Ĉilio, Meksiko, ktp., pri la duflankaj traktatoj truditaj de Usono, kaj, kompreneble, pri la reguloj de la eŭropa unueca merkato.
Oni eble kontraŭdiras ke tia interkonsento estas bazita, almenaŭ en la momento, sur la energi-resursoj de Venezŭelo kaj Bolivio, kaj ke ĝi koncernas, ĝis nun, nur malmulte evoluintajn landojn. Sed kiom da aliaj landoj, same malmulte evoluintaj, estas trudataj akcepti, duflanke aŭ multflanke, per la MOK, malegalecajn traktatojn sen ajna socia aŭ ekologia konsidero?
Estas multo lerninda de la ALBA, inkluzive por interŝanĝoj inter industri-ekonomioj. Se la oficiala pintkunveno de Vieno havis utilon, tiam ĉar ĝi ebligis, ke en ĝia marĝeno estis demonstrita, kun la faktoj, ke alia komerco ne nur eblas, sed jam estas praktikata. La leciono ne estos perdita por ĉiuj movadoj kiuj serĉas alternativojn al la liberkomercaj dogmoj — kiuj estas la malmola kerno de novliberalismo — kiujn, malgraŭ iliaj jam konstatitaj detruaj efikoj, la Eŭropa Unio daŭre propagandas, en sia sino kiel direkte al la cetera mondo.
Bernard CASSEN.
Novdelhio provas solvi la pridisputojn kun siaj hieraŭaj malamikoj, kiel Pakistano: interkonsento estis finaranĝita komence de januaro konstrui duan fervojon inter la du landoj. Samtempe, historiistoj revigligis siajn esploradojn pri la kolonia periodo, ekscitante pasiajn debatojn koncerne la lokon de virinoj en la socio, la kast-sistemo aŭ la demandon pri la preĝejoj
.
EN JUNIO 2005, dum sia vizito al Pakistano, s-ro Lal Krishna Advani, prezidanto de la hindia partio dekstro-naciisma — la Bharatija Ĵanata Partio (BĴP) — kaj ĉefo de la opozicio en la hindia parlamento, asertis, ke la fondopatro de Pakistano, Muhammad Ali Ĵinnah (1876-1948), deklaris sin, kelke da tagoj antaŭ la sendependigo de tiu lando, en aŭgusto 1947, favora al egaleco de civitanaj kaj religiaj rajtoj por ĉiuj pakistananoj, islamanoj, hinduoj aŭ kristanoj. Por s-ro Advani, tiu diskurso pruvas, ke Ĵinnah estis partizano de laikeco. Ĉi rimarko estigis ian kvazaŭan terskuon sine de la BĴP, kiu estas ĉiam aljuĝanta al Ĵinnah la precipan respondecon pri la disigo de la hindia subkontinento laŭ religiaj landlimoj.
Pro tia aŭdaco, s-ro Advani ĵus perdis la direkton de sia partio*.
Kelkajn tagojn poste, ricevante la titolon de doktoro honoris causa en Oksfordo, la ĉefministro Manmohan Singh deklaris, ke kvankam la brita kolonia regado okazigis intensan ekspluatadon, ĝi ankaŭ alportis kelkajn bonaĵojn: la instituciojn de jurŝtato, ŝtatoficistaron, liberan gazetaron, universitatojn kaj modernajn esplor-laboratoriojn*. Tia diskurso sekvigis, siavice, viglan debaton. Por iuj, la ĉefministro malhonorigis la memoron de la sendependec-martiroj; aliaj tie vidis signon de la nova memfido de la hindia nacio, kapabla ekzameni, sen ŝajna honto, la veran bilancon de sia kolonia estinteco.
Kaj tio ne estas la tuto. La depostulo, fare de la administrantaro de la sunaismaj preĝejoj, pri la posed-rajto de la fama Taĝ-Mahalo de Agra, monumento de la komunuma heredaĵo konfidita al la prizorgado de la Arkeologia Aŭtoritato de Barato, estigis trian polemikon. La sunaisma organizo asertas, ke ĉe la origino, sub la mogola imperio, la maŭzoleo alprenadis oficiale religian econ kaj, ke de post ĝia konstruo en la 17a jarcento oni tie preĝas ĉiuvendrede. Temus do ne pri historia monumento sed pri moskeo. Tiu depostulo estis kontestita de pluraj historiistoj studantaj la arkivojn de la mogola imperio. La polemiko koncerne la leĝecon de la ŝtata posedrajto pri la malnovaj preĝejoj ne estas tuj svenonta.
La plej brulega debato dum la lastaj jaroj koncernas la historiajn precedencojn de la moskeo de Ajodhja, norda urbeto de Barato*: multaj perfortaĵoj (inter hinduoj kaj islamanoj) tie eksplodis, kaŭzante milojn da mortintoj, kaj seninterrompan sinsekvon de juraj kaj politikaj bataladoj, kiuj provokis la falon de pluraj registaroj. Al ĉio ĉi aldoniĝas sennombraj debatoj, region- aŭ naci-vastaj, koncerne lernejajn manlibrojn, filmojn kaj historiajn romanojn, monumentojn, festivalojn, ritojn, la standardon kaj la nacian himnon... Unuvorte, la hindia publika vivo baniĝas en historiaj disputoj. La laboron de la esploristoj influas la enorma intereso de la amaskomunikiloj, kaj estas neniel mirige, ke iliajn debatojn prirespondecas la diversaj politikaj tendencoj.
Antaŭ tridek jaroj, du grandaj skoloj de moderna historiografio ekzistis en Barato. Unu, kiu precipe konsistis el historiistoj sidantaj en Kambriĝo, rigardadis la hinduan naciismon kiel klopodon de manpleno da homoj devenaj el la indiĝenaj elitoj por kapti la povon apogante sin sur la kastaj kaj komunumaj ligoj, por ribeligi la homamasojn kontraŭ la brita koloniisto. Opone, la hinduaj naciismaj historiistoj asertadis, ke la materia kondiĉaro de la kolonia ekspluatado estis pretiginta la terenon por alianco inter la diversaj klasoj, kaj ke la rolo de la estroj konsistis en subtenado kaj organizado de la komuna batalo cele al sendependenco.
En la 1980-aj jaroj, tria pens-tendenco enrompiĝis, per kreado de grupo nomita Subaltern Studies [Subalternaj esploroj], de inspiro postkolonia*”. Apogante sin sur la verkoj de la itala marksisto Antonio Gramsci, tiuj historiistoj egale repuŝas kaj la kambriĝan kaj la naciisman skolojn, akuzante la unuan pri koloniema elitismo, la duan pri naciema elitismo*. Ambaŭ reduktintus la kontraŭ-kolonian movadon al la solaj agadoj de elito, ne kalkulinte, nek unu nek la alia, kun la aŭtonomaj politikaj agadoj komencitaj de la “subalternaj” klasoj.
De tiam, la interpretoj de la moderna historio de Barato enviciĝas en la kadro de tiuj tri kontraŭdiraj tendencoj. Precipa debato temis pri la rolo de la kamparanaj homamasoj sine de la naciisma movado. Por la historiistoj de Subalternaj Esploroj, la “subalternaj” klasoj, kamparanaj aŭ laboristaj, ofte eniris en la naciisman politikan arenon. Tamen, estas ankaŭ tute vere, ke en multnombraj okazoj, ili ĝin malvolis aŭ de ĝin sin deturnis post kiam ili al ĝi alportis komencan apogon, spite ĉiajn strebojn de la naciismestroj. Sume, la celoj, strategioj kaj politikaj metodoj de la “subalternaj” sociaj tavoloj diferencis de tiuj de la elitoj. Kaj la naciismo de la elitoj ne estis la sama kiel tiu de la “subalternaj” tavoloj.
La komenca esplorad-stadio de Subalternaj Esploroj dediĉis sin al la temo de la kamparanaj ribeloj, studataj en diversaj regionoj de Sud-Azio kaj en diversaj periodoj, kaj helpe de kamparanaj fontoj mem*. Sed tiuj ĉi maloftis, kompreneble. Tamen, relegante, laŭ la vidpunkto de la kamparanaj ribelemuloj, la oficialajn dokumentojn — la raportojn redaktitajn de ŝtatfunkciuloj-, la “subalternismaj” historiistoj, eĉ simpatiantaj kun la afero, preteratentis la plej potencajn kaj signifajn erojn de la “subalterna” konscio, rifuzante kalkuli kun tio, kion ili rigardis kiel ion mitan, iluzian, miljarisman aŭ utopian ĉe la agadoj de la ribelintoj, aŭ serĉante “racian” kaj reduktan klarigon pri tio. Konsekvence, ofte nevole: la trudintegrado de malortodoksaj trajtoj de la bataloj de la “subalternaj” klasoj en la raciisman ĉifron de la elitkonscio. Ilia aŭtonoma historio aŭ prefere la distingeblaj postsignoj de ilia agado sur la historio estis plene vualitaj de tiu historiografio.
La pripensaĵoj de Subalternaj Esploroj pri la kamparana rezistado en la koloniita Barato prezentis mordeman akuzaĵon kontraŭ la naciisma burĝa politiko. La postkolonia naci-ŝtato estis certe almiksinta la “subalternajn” tavolojn al la imaga spaco de la nacio, sed ilin estis teninta aparte de la reala politika spaco de la ŝtatpovo. Tiu kritika verkado estis, en sia unua periodo, ofte komparata kun tiu de la britaj marksismaj historiistoj, adeptoj de “elmalsupra historio”, tiaj, kiaj Christopher Hill, E.P. Thompson aŭ Eric Hobsbawm, aŭ iuj esploristoj ĉe History Workshops*.
Sed la “subalternismaj” historiistoj rifuzis aprobi la historiisman ortodoksaĵon laŭ kiu ĉio kio okazis en Okcidento nepre ripetiĝus en Barato. Ili forĵetis la kadron de la “modernigo” kiel devigan varpon de la historio de la antaŭlonge koloniitaj landoj. La enradikiĝintaj doktrinoj, tiuj de la liberal-naciismaj historiografioj, kiel tiuj de la marksismaj, inspiris al ili la plej grandan skeptikecon. Iliaj verkoj kontraŭis la tenton verki — kaj do konstrui — historion de la moderna Barato kiel konkretiĝadon de la moderneco tia, kia ĝi estis imagita de la grandaj teoriistoj de la okcidenta mondo. Tiu kontraŭado, videbla jam en la komenco de Subalternaj Esploroj, alprenis pli poste la formon de defendo de la “diferencaj modernecoj”.
INTER 1987 KAJ 1989, EKDE la kvina kaj sesa volumoj de Subalternaj Esploroj, aŭroris nova pens-tendenco. Oni tiam komencis akcepti, multe pli serioze ol antaŭe, ke la “subalternec”-koncernaj historioj estas fragmentaj, apartigitaj kaj nekompletaj, ke la “subalterna” konscio estas klivita, kaj konsistas el eroj tiritaj tiom el la travivaĵaro de la regantaj klasoj kiom el tiu de la superregitaj. Tute same kiel la aŭtonomec-signoj montritaj de la ordinaruloj ĉe la ribel-momentoj, la “subalternaj” konsci-formoj submetitaj al la ĉiutaga kondiĉaro de la subordigo fariĝis studobjektoj. Konsiderinte tiajn entagordigitajn demandojn, la “subalternisma” historio ne povis plu limiĝi je la studado de la kamparanaj ribeloj. La demando ne plu estis: “Kia estas la aŭtentika formo de la ‘subalterneco’?”, sed: “ĉu tiu estas ‘prezentata’ [figurata] kaj ‘reprezentata’?”. El tio okazis modifo de la objekt- kaj metod-esploroj.
Konsekvence de la fakto, ke la demando pri la “reprezentado de la ‘subalterneco’” estis metita en la lumrondon, la tuta kampo de diskonigo de modernaj konoj en la kolonia Hindujo malfermiĝis. Problemaroj kiaj la kolonia ordo, la angla instruad-sistemo, la movadoj pri religia kaj socia reformo, la kresko de naciismo, estis submetitaj al novaj demandaroj. La esploroj koncentriĝis sur la moderna ŝtato kaj la publikaj institucioj per kiuj la raciecaj kaj sciencaj ideoj, kaj ankaŭ la moderna pov-reĝimo, estis disvastigitaj tra la tuta kolonia kaj postkolonia Barato. Alidire, institucioj kiel lernejo kaj universitato, gazetaroj kaj eldonejoj, malsanulejoj, kuracistoj, san-sistemoj, popol-nombrado, procezoj pri industria produktado, sciencaj institucioj kaj muzeoj estas fariĝintaj studad-objektoj por la kritika skolo.
Grava tezo aperiĝinta dum la lasta periodo, ĉe kaj ĉirkaŭ Subalternaj Esploroj, temas pri alternativaj aŭ hibridaj modernecoj. Ĝi komenciĝas de la diskonigo de la ideoj, praktikadoj kaj institucioj de la okcidenta moderneco sub la koloniado. Kadre de la klasika teorio pri modernigo, la historio de la moderneco en la koloniitaj landoj estas nevarie pripensata laŭ la terminoj de malfruo aŭ kuratingo. Laŭ la fama frazo de la historiisto Dipesh Chakrabarty, tiuj socioj ŝajnas esti porĉiame destinitaj por la “antaŭĉambro de la historio”.
Nu, la universaliga pretendo de la okcidenta moderneco maskas la fakton, ke ĝi estas, kiel ĉiu historio, frukto de lokaj kondiĉoj. Kio okazas kiam la elementoj de la okcidenta moderneco estas adoptitaj aliloke? Ĉu ili alprenas diferencajn kaj novajn formojn, kiuj ne apartenas plu al la originalo? Jeskaze, ĉu ni devas vidi en tiuj ŝanĝiĝoj tiom da difektiĝoj? Ĉu tiom da devioj disde tipa idealo? Aŭ, male, ĉu ili estus ĝustaj ekzemploj de diferenca moderneco?
Defendi tiun lastan starpunkton signifas kvazaŭ “provincigi Eŭropon” kaj samtempe aserti la identecon de aliaj kulturoj, dum ĝuste tiuj-ĉi partoprenas la supozatan universalecon de la moderneco. Dipesh Chakrabarty, Gyan Prakash kaj Gayatri Chakravorty Spivak, ekzemple, esploris diversajn aspektojn de tiu “traduka” procezo de konoj, teknologiaĵoj kaj institucioj, klopodante montri, ke la renkontiĝo de okcidentaj modernec-formoj kaj koloniitaj neokcidentaj kulturoj ne estis simpla surmetado, kaj ne finatingis koruptitajn aŭ difektitajn modernecformojn*. Ĝi, prefere, naskintus aliajn modernecformojn, kaj la stampo de iliaj diferencoj ankoraŭ daŭras kiel objekto de pov-bataloj.
La partoprenoj de postkoloniaj historiistoj malfermis novajn perspektivojn rilate al la nuntempaj diskutoj en Barato, ekzemple rilate la kast-sistemon, la socian pozicion de la virino aŭ la demandon pri la preĝejoj. Koncerne tiun lastan punkton, la debato koncentriĝis inter la ŝovinistaj hinduoj, unuflanke, kaj la adeptoj de laikeco, aliflanke. Sed la postkoloniaj esploroj montris, ke la kontraŭmeto de laikeco al komunumeco ne samvaloras kiel kontraŭeco de moderneco al malmoderneco: la du politikaj pozicioj estas ferme enradikiĝintaj en la moderna ŝtata kaj politika humtero.
La du grupoj klopodas malsame pri la sama celo, nome la plifirmigo de la moderna naci-ŝtato. Ambaŭ restas elitismaj, sed utiligas du manierojn prezenti kaj proprigi al si la “subalternecon”. Kontraŭ tiuj rivalaj elitismaj celadoj, la “subalternaj” grupoj de Barato finpretigas, ĉiu propramaniere, sendependajn strategiojn.
La samo okazas rilate la kastojn. La politiko koncernanta ilin modifiĝis de post la 1990-j jaroj. La “religia” fundamento de la laŭkastaj dividoj tute foriĝis de la publika debato. La konfliktoj preskaŭ ekskluzive koncentriĝas en la relativaj pozicioj okupataj de ĉiu el ili antaŭ la ŝtato. La debato por scii ĉu, jes aŭ ne, la kast-aparteno agnoskendas kiel kriterio de pozitiva diskriminacio, reflektas, ankaŭ ĝi, du elitismajn strategiojn de prezentado kaj de alproprigo de la “subalterneco” — unu, privilegianta la ŝanc-egalecon kaj la meritokration; la alia, rekomendanta periodon de pozitiva diskriminacio por kompensi al la subaj kastoj la jarcentojn de seneco, kiujn ili spertis.
La “subalternaj” sociaj grupoj mem, ĉe siaj bataloj por justeco kaj agnosko, ellaboras diversajn strategiojn celantajn plenumi sian aŭtonomecon, samtempe profitante de la ebloj prezentitaj de la ŝtato*. Strategiaj interligoj inter la mezaj aŭ subaj kastoj kaj aliaj premegataj grupoj, ekzemple religiaj aŭ tribaj malplimultoj, okazigis signifajn balotajn venkojn. Sed, pro la apero de novaj politikaj elitoj meze de la “subalternaj” tavoloj, scii “kiu prezentas kiun” kaj “por kia celo” alprenas pli kaj pli gravecon.
La tria demando tuŝas la socian virin-pozicion. Certasence, ĉiuj virinoj vivantaj en patriarka socio okupas “subalternan” pozicion. Tamen, virino posedas ankaŭ klas-, “ras”- kast- kaj komunum-identecon. Do, same kiel estas prave analizi la subordigon de virinoj en vir-regata socio, tiel egale estas necese malkovri la manierojn per kiuj la konstruado de sociaj genr-rilatoj kompleksiĝas pro sia interagado kun klas-, “ras”- kast- kaj komunum-identecoj. Freŝdataj debatoj koncentriĝis sur la movadoj pri socia reformado en la 20-a jarcento, kaj precipe sur tiuj celantaj pli bone garantii la virin-rajtojn en kunteksto regata de la politiko de la koloniisma ŝtato kaj la naciismaj fortoj. La feminismaj skribaĵoj fontantaj el la “subalternisma” movado kritikis la trafecon de programo pri juraj reformoj prideciditaj ĉepinte sen konsidero al neceso de reformo de la strukturoj de la patriarka povo, kiuj plue prosperas sine de lokaj komunumoj, spite al la leĝoj*.
Freŝdataj skribaĵoj de “subalternismaj” barataj historiistoj estas nutrintaj, pro sia disbranĉeco, la historiografion pri moderneco en aliaj regionoj de la mondo antaŭnelonge koloniitaj: ekzemple, debatoj pri naciismo kaj sociaj interseksaj rilatoj en la Proksim-Oriento, aŭ pri la politikaj bataloj de kamparanoj kaj indiĝenaj loĝantaroj de Latinameriko. La ideo de historio pri “subalterneco”, kiu elmigris de Italio en Baraton, naskis kritikan analiz-procedon koncerne la modernan historiografion, kio povus montriĝi kiel fekunda ilo por rekonceptigi, ĉies, malnovajn modernismajn ideojn kiel “nacion”, “civitanecon” aŭ “demokration”.
Partha CHATTERJEE.
Centmiloj da hispandevenaj loĝantoj de Usono mobiliziĝis la unuan de majo kontraŭ parlamenta leĝpropono respublikana, kiu igas krimo la neleĝan enmigradon. En Eŭropunio ankaŭ, la tendenco estas pliseverigo. La dua Sarkozy[1]-leĝo, voĉdonota en la parlamento komence de junio, favoras la altedukitajn enmigrantojn, igas deviga iun “akcepto- kaj integrado-kontrakton”, nuligas la rajton esti reguligita (rajtigita loĝanto) post dekjara restado en Francio, kaj limigas la rajton je familia kuniĝo, la miksajn geedziĝojn kaj la ŝtatanec-akiron. Ja pluraj najbaraj ŝtatoj evoluas samdirekten, tamen iliaj politikoj disvolviĝas kadre de diversaj migraj kaj integrigaj “modeloj”, kiel tiu, aparta, de Germanio (vd Albrecht Kieser, La sango-rajto antaŭrangas ankoraŭ en Germanio Le Monde diplomatique, junio 2006, ankaŭ A.K., Je la servo nur de la ekonomio, saml. kaj A.K., Kiuj estas la “fremduloj”?)
LA DUA SARKOZY-LEĜO, nun diskutata en la franca parlamento, ne estas izola fenomeno en Eŭropo. Kiel Francio, aliaj ŝtatoj de Eŭropunio komencis modifi siajn enmigrajn politikojn. Kiel rimarkigas la sveda esploristo Tomas Hammar, tiuj politikoj havas du, ofte kontraŭajn, aspektojn: la immigration policy (enmigradpolitiko), t.e. la reguligo de la flusoj kaj kontrolado de la migrantoj kaj fremduloj; la immigrant policy (politiko pri enmigrintoj), kiu koncernas la vivon de la loĝantaj migrintoj, iliajn rajtojn kaj partoprenon en la socia kaj politika vivo, unuvorte ĉion, kion oni nomas integriĝo*. La unua ĉefe konsideras la interesojn de la akcepto-ŝtatoj, la dua pli konsideras la bezonojn de la enmigrantoj; unu celas la kontroladon de la migrantoj, la dua interesiĝas pri ilia partopreno. Historie, la migropolitikojn liberalajn akompanis integriĝopolitikoj severe limigaj, aparte postmilite; male, la migropolitikojn limigajn akompanis pli malfermaj integriĝopolitikoj.
La novaĵo, en Francio sed ankaŭ, interalie, en Nederlando, estas ke la malfaciligo de la enirkondiĉoj sur la franca teritorio, almenaŭ por la malplej edukitaj migrantoj, estas akompanata de kresko de postuloj rilate integriĝon: oni starigas “akcepto- kaj integriĝo-kontraktojn”, kies neobeado povas rezultigi sankciojn; oni igas deviga la lernadon de la akceptolanda lingvo. Se la europaj ŝtatoj konverĝas al pli da limigoj koncerne la migrantojn, tamen restas diverĝoj inter iliaj integriĝopolitikoj, kiuj montras gradojn, de la malavara dono de civitaneco en ĉiuj kampoj, ĝis ties entuta rifuzo. Iuj favoras la partoprenon de la migrantoj, aliaj kondukas ilin al struktura malcerteco*.
Ĉio dependas unue de la maniero laŭ kiu ĉiu lando perceptas la migro-fenomenon, ĉu li deziras aŭ ne alvenon de novaj loĝantoj kaj planas la daŭron de ilia restado (definitiva aŭ provizora). Tiu perceptado ankaŭ dependas de la celoj — demografiaj, ekonomiaj, homhelpaj, sekurecaj — kiujn la regantoj elmontras, kaj ankaŭ de la dominanta koncepto de la nacio-ŝtato.
La franca sociologino Dominique Schnapper tion montris :nia rigardo al enmigrado enradikiĝas en la politikohistoriaj malfacilaj travivaĵoj tra kiuj formiĝis la nacio. Konsekvenco el tio estas la vorto-diverseco:“Por germanoj, ĉiam temas pri fremduloj [vd Albrecht Kieser, La sangorajto antaŭrangas ankoraŭ en Germanio; A.K., Je la servo nur de la ekonomio kaj A.K., Kiuj estas la “fremduloj“? ], por la britoj, pri rasaj minoritatoj (ili longtempe uzis la vorton “black” same por la jamajkanoj, kiel por la hindoj), por la nederlandanoj kaj la svedoj, pri kulturaj minoritatoj, por la francoj pri enmigrintoj, poste pri nacianoj aŭ civitanoj. Tra la vortoj de la socia vivo, esprimiĝas la rilato al la Alia, la tradicio de la nacia integriĝo kaj ties aplikomaniero, la koncepto de la civitaneco. Oni ne povas kompreni la formojn de la rilato al la Alia kaj la politikojn pri la instalitaj eksterlandanoj sen konsideri la francan “jakobenismon”, ligitan al certa koncepto de la nacio, kies origino devenas de Mezepoko, kaj kiun la raciisma universalismo de la revoluciuloj plifortigis; sen konsideri la socian “plurkulturismon” de la britoj, originantan en la parlamenta demokratio (... ); sen konsideri la liberalan tradicion de Nederlando kaj Svedio, kiuj gvidas politikojn por “emancipiĝo de la minoritatoj”; sen konsideri la historion de Germanio kaj la ankoraŭ vivan nocion de “germana popolo” (Deutsches Volk), kiel etno-lingvecan enton*.
La volo harmoniigi la migradotraktadon kaj la azilrajton devas adaptiĝi al apartaj integriĝmodeloj*. Tiu de Svedio limigas la enlason de neeŭropaj migrantoj, sed favoras plurkulturan civitanecon por la leĝe instalitaj migrantoj. Male de aliaj ŝtatoj, tiu politiko, sufiĉe vaste konsentita, igas la kulturan diversecon, la kunlaboradon kaj la solidarecon kernaj valoroj de la socio, tiel antaŭenigante traktado-egalecon de la enmigrintoj. Ilia egalrajta partopreno ne malhelpas la agnoskon de iliaj kulturaj apartaĵoj, ĉar la regantoj favoras ilian komunuman organiziĝon kaj la flegadon de la origina lingvo. Eksterlandanoj havas voĉdonrajton por la municipaj balotoj, kaj oni plifaciligis ilian ŝtataniĝon; oni luktas kontraŭ diskriminaciado. Sed iuj denuncas riskon de izoliĝo de la enmigrintaj komunumoj, de etna klientariĝo rilate al la socia ŝtato, kaj eĉ de certa etnigo de la socia kaj politika vivo entute.
Nederlando ellaboris sufiĉe similan modelon surbaze de aliaj soci-historiaj realaĵoj. Ĝia socio delonge funkcias laŭ “surkolonigo“ (verzuiling): la ŝtato delegis administradon de granda parto de la socialaj kaj kulturaj aferoj al la eklezioj. Tiel tiu lando mastrumis la vastan enmigrantaron devenantan de ĝiaj kolonioj kaj faciligis la malfermiĝon de la oficialaj institucioj, por ke ankaŭ la migrantoj povu ilin aliri. Sed la ŝrumpo de la ĝenerala interkonsento pri migrado, la premoj de la ksenofobiaj movadoj, la kreskanta debato pri la nacia identeco, estigis inversiĝon de tendenco. Nederlando starigis regulojn trudantajn pli da asimiliĝo, kiel ekzemple la devigon subskribi “integriĝo-kontrakton”. Tiuj pruvoj pri asimiliĝo kondiĉigas nun la civitanajn rajtojn de la enmigrintoj.
BRITIO, EĈ PLI ol Nederlando, ricevis vastegan enmigrantaron devenantan de ĝiaj ekskolonioj, malgraŭ streboj de la sinsekvaj registaroj por limigi eniron de neblankuloj — kiun la franca sociologino Danièle Joly (laboranta de tridek jaroj en tiu lando) kvalifikis “instituciigita rasa diskriminacio*”. Rilate integriĝon, ĝi ankaŭ iom post iom ellaboris politikon bazitan sur la agnosko de plurkulturismo. Sentema pri la kultura diverseco, ĝi malvolonte konsideras la enmigrintojn kiel integran parton de la nacio. Cetere Britio nuligis en 1983 la “grundo-rajton”, kaj ne plu donas la civitanecon al dependuloj de siaj protektoratlandoj kaj kolonioj. Tamen, la enmigrintoj kaj iliaj idoj estas konsiderataj etnaj minoritatoj malriĉaj, kiujn la ŝtato devas strebi integri. Malgraŭ tio, la registaro kodigas la etnan apartenon, kiu ja eĉ estas unu el la demandoj dum popolnombrado. Por certigi aplikon de egaleco, ekzistas mekanismoj por kontraŭbatali diskriminacion kaj rasismon. Konsideri la komunumojn kiel realajn entojn helpas ja ilian organizkapablon, intertraktadkapablon kaj mobilizkapablon. Sed, pretekste de plurkulturismo, oni konsiderinde pligrandigas la riskon instituciigi iun malsuperan soci-ekonomian pozicion.
Nemembro de Eŭropunio kaj sen kolonia tradicio, Svislando proponas ian “senpartoprenan asimilismon”. Laŭdeganta etnan koncepton de la nacio, kies simbolo estas la “sango-rajto”, ĝi konsideras la enmigrintojn nur kiel laborforton. Ili estas civitanoj ne plurdimensiaj, sed nur sociekonomiaj: produktantoj, konsumantoj, kotizantoj kaj impostpagantoj* Kvankam iuj kantonoj donis antaŭnelonge la voĉdonrajton por municipa baloto, la politikaj rajtoj estas plu perceptataj kiel nedisigeblaj de la ŝtataneco, kiu estas tre malfacile akirebla, inkluzive por la dua aŭ tria generacio. Popolaj balotoj fiaskigis la provojn faciligi la ŝtataniĝon. Multaj idoj de enmigrintoj, malgraŭ ke ili neniam loĝis en alia ŝtato, plu estas eksterlandanoj.
Longe elmigrad-landoj, Hispanio kaj Italio fariĝis, en kelkaj jaroj, enmigradlandoj. Konsiderinte siajn ekonomiajn bezonojn, ili unue disvolvis enirpolitikojn iom liberalajn, sed neniun integriĝprocedurojn. Vastaj ekonomi-sektoroj bone profitis el la senstatuseco de multaj enmigrintoj. La neleĝa ina laboristaro ankoraŭ kovras la evidentan mankon de publikaj strukturoj por la infanetoj kaj la maljunularo. La iompostioma konsciiĝo pri la struktura karaktero de enmigrado instigis al starigo de periodaj “reguligoj” de la enmigrintoj — la plej ĵusa okazis en 2005 en Hispanio. Kontestata de la kreskantaj ksenofobiaj tendencoj, tiu proceduro permesis al la neeŭropaj enmigrintoj oficialigi siajn civilajn rajtojn, aparte la rajton al familia rekuniĝo.
En la debato pri integriĝo, unua akso koncernanta la rilaton inter kulturaj rajtoj kaj aliaj civilaj rajtoj montras profundajn diverĝojn inter la ŝtatoj, politikaj partioj kaj fakuloj. La fundamenta demando temas pri la rilatoj inter egaleco kaj diferenco. Iuj agantoj opinias, ke la pluteno de aparta kultura identeco pligrandigas fendon inter la enmigrintaro kaj la nacia komunumo, tiel malhelpante la unuan aliri sperton de pliaj rajtoj: laŭ tiuj, la kultura asimiliĝo kondiĉigas la sperton de plena civitaneco*. Aliaj konsideras, ke la rajtegaleco implicas akceptadon de la kulturaj diferencoj*: laŭ ili, la postulo de asimiliĝo kaŝas rifuzon de aliro al pliaj rajtoj.
Dua akso temas pri la rilato inter politikaj rajtoj kaj ŝtataneco, t.e. la formalaj ligoj de la migruloj kun la naci-ŝtato. La dominanta koncepto ne atribuas al la fremdaj personoj la samajn politikajn rajtojn kiel al la nacianoj, ĉar ili apartenas al alia politika komunumo, kiu ne povas, almenaŭ formale, partopreni la formadon de la komuna volo. Finfine, la politika civitaneco — kiel konstatas Aristide Zolberg* — koincidas kun la ŝtataneco kaj do ekskluzivas la “aliajn” el la rajtegaleco. Sed la kreskanta internaciiĝo kaj la kreska nombro de homoj loĝantaj en alia lando ol tiu kies ŝtatanoj ili estas, instigas proponi limigitan disigon de la politikaj rajtoj disde la ŝtataneco, almenaŭ sur la loka kampo. Supernaciaj instancoj, kiel Eŭropunio, jam plivastigas la lokan civitanecon al la civitanoj de siaj membro-ŝtatoj.
La tria akso pritraktas la tutmondiĝon, kiu malfirmigas sociekonomiajn rajtojn de la tuta loĝantaro. Tiu limigo de la socia civitaneco povas instigi parton de la loĝantaro — kiel tion montras Andreas Wimmer* — apartigi iujn kampojn, el kiuj enmigrintoj estos ekskluzivitaj, ĉar la kolektivaj riĉaĵoj estas, laŭ ili, posedaĵoj de nur nacianoj: temas pri logiko de la tiel nomata “nacia prefero”. Alia parto privilegias la entutan defendon de ĉies rajtoj, ĉar ja ekskluzivo de la enmigrintoj preparas tiun de aliaj kategorioj*.
KVARA AKSO TEMAS pri la limoj de alireblo al civilaj rajtoj en la demokratiaj socioj. Ĝenerale oni konsideras ke ŝtato, ĉar suverena, rajtas limigi la aplikon de la fundamentaj liberecoj por anoj de aliaj ŝtatoj. La kontraŭloj de tiu opinio emfazas, ke la enmigradpolitikoj, kiuj ne plene aplikas la civilajn rajtojn, atencas la plej bazajn homajn rajtojn, ĉar ili enkondukas hierarkion inter homoj*.
Koncepto de enmigrado kaj integrado pluestas diversforma en Eŭropo, tamen Eŭropunio mem provis harmoniigi la politikojn de la membro-ŝtatoj. Ĝi tion faris laŭ du logikoj, sekureca unuflanke, kontraŭrasisma kaj kontraŭdiskriminacia aliflanke. Sed kresko de sinmovebleco kaj de migradoj, kiuj mem rezultigas kreskon de la “homa diverseco” kaj de ties videbleco, estas plej ofte konsiderata minaco. Des pli ke la atencoj de Novjorko, Madrido kaj Londono instigis al katastrofeca interpretado de la konsekvencoj de interkulturaj renkontoj kaj de la tiel nomata “kolizio de la civilizacioj”. Al la timo pri terorismo, aldoniĝis tiu, kiun estigas la konkurado inter individuoj kaj komunumoj, en kunteksto de socia kaj kultura diseriĝo. Tial en Eŭropo estas kritikataj la “integriĝomodeloj”, laŭdire krizantaj.
Claudio BOLZMAN kaj Manuel BOUCHER.
Plenŝanĝo. La nova sinteno de Usono rilate Iranon, koncerne la atom-disputon, konsistigas impresan plenŝanĝon. Memorindas ke, apenaŭ du monatojn antaŭe, altaj usonaj respondeculoj prikonsideris ankoraŭ, kiel “eblan opcion”*, selektivajn atakojn por trudi al Teherano — “unu el la motoroj de monda terorismo”, laŭ s-ro Donald Rumsfeld, ministro pri defendo — forlasi sian atomprogramon. Tiuj atakoj supozigis la uzadon de antibunkraj bomboj kun atomkapoj, per B61-11, kaj minacis aparte la komplekson de Natanz, situanta je 250 kilometroj de Teherano kie troviĝas fabriko de urani-riĉigo. Laŭ alta respondeculo de la Pentagono, la Blanka Domo taksis ke “la sola maniero solvi la problemon estas ŝanĝi la strukturon de la irana potenco. Kaj tio signifas militon.”*
Tiel do statis la afero, kiam, subite, ĝi ŝanĝiĝis radikale. Kunveninte en Vieno, la 1-an de junio, la ministroj pri eksteraj aferoj de la kvin permanentaj membroj de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj (Usono, Ĉinio, Francio, Britio, Rusio) kaj de Germanio ellaboris dokumenton kiu formulis, en repaciga tono ĉi-foje kaj sen minacoj, novajn proponojn por fini la disput-problemon. Tiujn proponojn transdonis s-ro Javier Solana, alta reprezentanto de la Eŭropa Unio pri ekstera politiko, la 6-an de junio, en Teherano, al s-ro Ali Larijani, sekretario de la Supera Konsilantaro pri Nacia Sekureco kaj precipa irana intertraktanto pri tiu demando.
Kvankam la enhavo de la dokumento ne estis publikigita, oni scias ke la sesopo agnoskas en ĝi la rajton de Irano, subskribinto de la Traktato pri Atoma Nedisvastigo (TAN), aliri civilan atomenergion, kaj engaĝas sin helpi ĝin akiri malpezakvajn reaktorojn. Ili proponas cetere ĉesigi la ekonomian embargon, liveri al ĝi la ŝanĝopecojn kiujn ĝi bezonas por la civila aviado, kaj promesas subteni ĝian kandidatecon ĉe la Monda Organizo pri Komerco (MOK), al kiu Vaŝingtono jam kontraŭmetis dek-ok-foje sian vetoon...
La vera koncedo estas aliloke: la usona registaro, kiu ĝis nun totale rifuzis tion, akceptas sidiĝi ĉe la tablo de intertraktadoj apud la kvin aliaj potenclandoj, por diskuti rekte kun la irananoj. Sola kondiĉo: la suspendo de la urani-riĉiga programo.
Teherano ŝajnas ankaŭ elekti la kvietiĝon kaj donis al si pensotempon antaŭ ol respondi. La unuaj signoj estas kuraĝigaj. S-ro Ali Larijani rekonis ke “estas pozitivaj punktoj en tiuj proponoj”. Kaj la irana ministro pri eksteraj aferoj, s-ro Manucher Mottari, rekonante ke lia lando devas klopodi por forigi la internaciajn zorgojn, deklaris sin ankaŭ optimisma: “Tio estas paŝo antaŭen. Lastan jaron, la eŭropanoj diris al ni: ‘Jen nia plano, por preni aŭ lasi’. Dum nun oni diras al ni: ‘Jen propono, ni povas diskuti pri ĝi, ekzameni ĝin kaj intertrakti pri ĝi per diplomatiaj vojoj’. Tio pozitivas. Ili rekonas ke tio estas intertraktebla post kiam ni ekzamenis ĝin. (...) Usono akceptis partopreni en la intertraktadoj, kaj ni akceptis tiun decidon kun plezuro.”*
Kiel klarigi tiun usonan plenŝanĝon? Ekzistas, unue, la nediskutebla rajto de Irano — regiona potenco de 76 milionoj da loĝantoj kaj granda liveranto de hidrokarbonoj kiu tre bone scias ke la malkresko de petrolo estas neevitebla — zorgi pri sia energia estonteco. Kaj elekti la civilajn atom-teĥnologiojn. Malgraŭ pli ol 2.000 inspektadoj depost 2003, la Internacia Agentejo pri Atom-Energio (IAAE) neniam povis doni la plej etan pruvon ke la Islama Respubliko sekvas militan atomprogramon, la sole malpermesitan de la TAN.
Rusio kaj Ĉinio rekonas ke la irananoj devas klopodi por krei etoson de konfido, sed defendas la rajton de Teherano disponi pri civila atomenergio. Tiuj du regnoj kontraŭas ĉian sankcion kontraŭ Irano se tiu demando diskutiĝus ĉe la UN. Ili ĵus ripetis sian solidarecon okaze de la pintkunveno de la Organizo pri Kunlaborado de Ŝanhajo (OKŜ) kiu okazis en tiu ĉina urbo meze de junio.
Certe ankaŭ pezis aliaj konsideroj. Ekzemple, la fiasko de la okupado de Irako kie la por-iranaj ŝijaistoj estas, paradokse, la plej bonaj aliancanoj de Vaŝingtono; la irana minaco mini, kaze de atako, la markolon de Ormuz tra kiu pasas 20% de la monda nafto-produkto; intenco de Irano postuli la pagon de petrol- kaj gas-eksportoj en eŭropa valuto, post esti jam ŝanĝinta al eŭro la plej grandan parton de siaj devizo-rezervoj, ĉar Teherano bone scias ke, en ĉi momento, la dolaro estas la Aĥila tendeno de Usono...
Kiel ajn, antaŭ la pintkunveno de la G-8 en Sankt-Peterburgo, de la 15-a ĝis 17-a de julio, gravas por la du partoj serĉi kompromison.
Ignacio RAMONET.
Ja akompane de insultaj krioj “Aĉa fremdulo, turkaĉo” regiona deputito turkdevena estis atakita en Berlino, la 20-an de majo. Tiu agreso estas simbolo de la rekresko de rasismaj perfortaĵoj, kiuj multnombras en la Oriento sed ne forestas ankaŭ en la Okcidento. Ĉar Germanio, enmigradlando, ankoraŭ ne agnoskas sin tia. Malgraŭ la etaj antaŭeniroj de la leĝo voĉdonita en 2000, ĝia fermita koncepto de “nacia komunumo” malhelpas ĉian veran integradon.
KELKAJN TAGOJN post la parlamenta baloto de la 18-a de septembro 2005, kiu rezultigis malvenkon de la ruĝ-verda koalicio, la eksministro pri internaj aferoj Otto Schily ankoraŭ montris sian kontenton pri la leĝo pri enmigrado ekaplikata depost la 1-a de januaro 2005, kiun li kvalifikis “kvalita salto por la antaŭenigo de integrado.” Laŭ li, la federacia registaro enkondukis, danke al tiu leĝo, “paradigmo-ŝanĝon”.
Kian ŝanĝon? Germanio akceptis milionojn da homoj: iuj tie loĝas de tridek jaroj, sed ankoraŭ ne estas civitanoj. Ĉu ili civitaniĝos pro la nova “paradigmo”? Ĉu al ili estis adresita la tridekmilion-eŭra kampanjo, kiu fine de 2005, plenigis la lokajn televidilojn per slogano “Germanio estas vi!”?
Ne, tiu propagando ne celas la 4,4 milionojn da eksterlandanoj loĝantaj en la lando de pli ol 10 jaroj. Nek la 2,4 milionojn kiuj laboras tie de pli ol dudek jaroj. La leĝo parolas nur pri kunigi “germanajn fortojn por Germanio”, “germanajn stelulojn”, “germanajn esploristojn”, “germanajn virinojn” kaj “germanajn virojn” — dume la eksterlandanoj devas ĉeesti “kursojn pri lingvo kaj integriĝo”, kiujn la leĝo igis devigaj.
La “paradigmo-ŝanĝo” en la germana migradpolitiko daŭrigas longan tradicion de malsukcesoj kaj duondecidoj. Malsukceso de la 1-a delegito de la federacia registaro pri eksterlandanoj, s-ro Heinz Kühn, kies liberalaj proponoj, en la komenco de la 80-aj jaroj, trafis rubujen. Malsukceso de la 2-a delegito, s-ino Liselotte Funke, kiu skribis en 1991 en sia eksiĝa letero: “Manko de subteno flanke de la registaro kaj de politikaj partioj igas la laboron de mia administracio aparte malfacila.” En 2001 la Süssmuth-komisiono proponis pli liberalan projekton, petante eĉ juran protekton por la senpaperuloj. Ankoraŭ vane. Tiuj progresemaj postuloj ne enestas en la nuna leĝaro.
Ankaŭ la Konsilantaro pri enmigrado kaj integrado, iniciatita printempe 2003 de s-ro Schily, ne sukcesis. Taksataj tro malavaraj, ties proponoj rezultigis ĝian malfondon post 19-monata vivo. Cetere, malgraŭ la admonoj de la eŭropaj institucioj, Germanio ne alprenis la necesajn leĝojn, nek kontraŭ diskriminacioj, nek por plibonigi la protektadon de eksterlandanoj — ekz. por plibonigi la juran sekurecon de la “membroj de alia ŝtato” posedantaj restadpermeson de pluraj jaroj.
Voĉdonitaj en 2000 iniciate de la ruĝ-verda koalicio, la leĝo pri ŝtataneco enhavas signifoplenan progreson: la unuan fojon, infanoj en Germanio naskitaj de fremdaj gepatroj, povas ricevi la germanan civitanecon. Laŭ la lastaj disponeblaj statistikoj, fine de 2003, 150.000 beboj tion profitis. Sed 180.000 petoj estis arbitre rifuzitaj. Iliaj gepatroj estis konsiderataj neplenumantaj la kondiĉojn por longdaŭra restado — tio aplikiĝis al infanoj de rifuĝintoj, eĉ kiam iliaj gepatroj loĝis delonge en Germanio. La malsukceso aŭ la tro timema aplikado de la provoj meti pli da egaleco inter migrintoj kaj nacianoj koncernas milionojn da homoj en Germanio. Inter la detruo de la Berlina muro kaj 1996, rekorda jaro, la nombro de eksterlandanoj kreskis de 4,5 milionoj ĝis 7,3 milionoj* — kaj ĝi plurestas samnivela depost tiam (vidu “Kiuj estas la “fremduloj“?”). SUME, PLI ol unu loĝanto el tri estas enmigrinto de la unua aŭ dua generacio. Tamen, Germanio ankoraŭ rifuzas difini sin lando de enmigrado. La nova leĝaro pri eksterlandanoj aplikata de januaro 2005, bazita sur la kompromiso intertraktita en 2004 de la regantaj partioj*, simbolas tiun strebon: ĝi titolas “leĝo pri la kontrolo kaj limigo de enmigrado”.
Sennombraj estas la programoj por instigi al rehejmeniĝo, proponataj en la 70-aj kaj 80-aj jaroj al la porlaboraj enmigrintoj, kaj, depost la 1990-aj jaroj al la rifuĝintoj el intercivitanaj militoj kaj al la rifuzitaj azilpetantoj, por limigi la nombron de eksterlandanoj kaj tiel pluteni la fantasman “nacian unuecon” de Germanio. En la “transiraj apliko-tekstoj” kiuj akompanas la leĝon de 2005, s-ro Schily instigis la prifremdulajn servojn starigi “dispoziciojn por instigi ilin forlasi Germanion”. Male, la streboj celantaj integri la laboristajn kaj rifuĝintajn enmigrintojn, aŭ eĉ samrajtigi ilin kun la germanaj civitanoj, restis marĝenaj. Same estas pri la dispozicioj faritaj de la 80-aj jaroj por lerneja aŭ profesia integrado de la duageneracia enmigrintaro — tiuj, kiuj, en Germanio naskitaj, suferas la pezon de modelo rifuzanta kunloĝadon kun alikulturaj civitanoj*.
TIU OBSTINEGO savi la miton de germana “nacia komunumo” ne nepre respondas al racia ekonomika penso. Konsiderante la egan mankon de kvalifikita laborforto en la informada teknologio, post multa rezisto necesis en 2000 starigi “verdan karton” celitan por varbi altkvalifikitajn enmigrantojn — sed tro malfrue. Same, la avertoj de la ekonomikistoj kaj demografoj pri la timendaj konsekvencoj de la maljuniĝo de la germanoj se ne estos amasa enmigrado, rezultigis nur portempajn kaj malfortajn reagojn. La plimulto de la politika personaro ne sekvis ilin.
Efektive, la dominantaj klasoj ĉiam estis disŝirataj inter sia ekonomia intereso — kiu en Germanio kongruis kun la kulturaj kurentoj malfermaj al la mondo — kaj la retiriĝo al ordema politiko, ksenofobiodora. Gurdata kiel slogano depost la 1980-aj jaroj, la ideo de necesa integriĝo, komprenata kiel asimiliĝo al la “germana pensado”, troviĝas en la leĝo en formo de unuflankaj postuloj, akompanataj de eblaj sankcioj. Tiu leĝo minacas ellandigi la eksterlandanojn, kiuj ne kontentige sukcesos en la devigaj kursoj pri lingvo kaj kulturo. Al tiuj, kiuj ne vizitas tiujn kursojn, oni povas rifuzi la socialajn helpojn. La administra federacia tribunalo eĉ rifuzis la ŝtatanecon al eksterlandano enloĝanta de pli ol dudek jaroj kaj bone parolanta la germanan, tial... ke li estas analfabeta!
Germanio, depost la 1950-aj jaroj, neniam vere debatis pri enmigrado, ĉar ĝi ja ne konsideras la ok milionojn da “elpelitoj” el Pollando kaj Ĉeĥoslovakio, alvenintaj en la Federacia Respubliko Germanio post la milito, kiel enmigrintojn. Ili plu estas perceptataj kiel germanoj maljuste devigitaj forlasi sian eksterlandan loĝlokon. Malfacile akceptanta plene sian respondecon en la milito, kiun ĝi perdis en 1945, la germana socio malfacile akceptis la ŝarĝon de tiuj elpeloj, kaj ties ne nur ekonomian sed ankaŭ kulturan kaj socian signifon*. Unuvorte, la plimultaj germanoj restis pluligitaj al la ideo de komunaj nacio kaj sorto.
En la 1960-aj jaroj, la rilatoj utilismaj kaj nurekonomiaj de la elitoj kun la Gastarbeiter (“gastlaboristoj”) kaŝis la definitivan tranformiĝon de Germanio en enmigradlandon. La socio despli nekapablis konsideri la enmigrantojn kiel homojn dezirantajn vivi en tiu lando, ke ĝi ne pripensis la precedencon de la Fremdarbeiter, tiuj 7 milionoj da “fremdaj laboristoj” ekspluatitaj de la III-a Reich ([nazia] Regno).
La prifremdula leĝo de 1990 spegulis ankoraŭ la ideon, ke necesas protekti sin kontraŭ la eksterlandanoj kaj rifuzi rajtegalecon. Kun tamena antaŭeniro: ĝi permesis al iuj privilegiitaj enmigrintoj loĝantaj de longe en Germanio ĉiamigi sian restadpermeson, eĉ akiri la ŝtatanecon.
Sed la ideologio de “nacia komunumo”, specifa, kiel ni vidis, al Germanio, kaj kiu malhelpas realisman percepton de la migradfenomeno — pludaŭras eĉ en la oficialaj rilatoj de la ŝtato kun la rifuĝintoj kaj la azilpetantoj amase alvenintaj en la 1980-a jaroj, kaj eĉ pli en la 1990-aj*. Tiu tria enmigrado-ondo ne ŝancelis ĝin. Pli ol iam ajn, labormalpermesoj, deviga loĝado en fremdulaj akceptocentroj, limigo de irlibereco kontraŭas la integriĝon de la rifuĝintoj, cetere ekskluzivitaj de la sansistemo kaj bazaj socialaj monhelpoj. Ni ne forgesu la propagandon de la rasistaj movadoj, kiu iom post iom kreis en la administracio etoson, kiu hontosignas la azilpetanton kiel ĝenanton misuzantan juron kaj la socian sistemon. Tiu kampanjo por misfamigi eksterlandanojn klarigas ankaŭ la persistemon, kvankam je malpli alta nivelo ol tuj post la reunuiĝo, de rasistaj agresoj: kvindek mortintoj inter 1990 kaj 1993 (ĉefe en eksa GDR); okdek unu depost tiam*.
Dum la dekkvin lastaj jaroj, dufoje la kristana demokratio (CDU-CSU) kontraŭis la agnoskon de Germanio kiel enmigradlandon, disvolvante nome de la “nacia identeco” ideologian batalon kontraŭ la duobla nacieco (1998), kaj poste por la “dominado de la germana kulturo” (2002). Tiuj fortoj tiel sukcesis, plian fojon, elpeli el la socia debato la enmigrintojn,- aparte la pli junajn, kies memkonsciiĝo firmiĝas — kaj pluteni eksterteme plej grandan parton de la postuloj por socia, politika kaj kultura egaleco.
Tamen, malgraŭ ilia ĉiutageca forpuŝo, kaj spite al la ekskluzivo fare de la administracio kaj malamikeco de granda parto de la politikularo kaj multaj amaskomunikiloj, la enmigrintoj delonge instaliĝis en Germanio kaj memstare gvidas sian vivon. La dua generacio eĉ ekpaŝas en la supera edukado, en profesioj ĝis nun por ili ne alireblaj, en politiko kaj komunikado. La miksaj geedziĝoj estas nun preskaŭ 20% de la tuto . Kaj, tute ne unuformiĝantaj, la “fremduloj” afiŝas sian personecon, aparte en arto kaj kulturo*.
SED INTEGRIĜO ankaŭ realiĝas en bataloj. Ekde la dua duono de la 1960-aj jaroj, la nura ĉeesto de migrintaj laboristoj, ilia rezisto jen kvieta, jen laŭta, rompis la origine truditan kadron. Ili forlasis la barakojn kaj tendarojn kie ili devige loĝis, malferme ribelis kontraŭ tiu reduktiĝo de sia vivo al la nur “laborforta” aspekto, kiun oni volis trudi. La protesto-movadoj en la restadcentroj, la sociaj konfliktoj kontraŭ la malaltaj salajroj kaj bataloj kontraŭ senhonta ekspluatado en la fabrikoj kontraŭis la planojn celantajn doni al ili rolon de krizo-sorbiloj. Ilia partopreno estis rezultofara en la “sovaĝaj” strikoj de 1968-69, kiuj montris al la mastraro — kaj al sindikatoj, ofte superrandigitaj — ilian batalpotencialon kaj kiom iluzia estus esperi regi ilin per sistemo de punoj/rekompensoj.
Tiuj konfliktoj, kies pinto estis la fama striko de la Fordfabrikaj laboristoj en Kolonjo en 1973, tute renversigis (aliordigis) la germanan modelon. La germana ministro pri internaj aferoj de Nordrejnlando-Vestfalio, Willi Weyer (SPD), tiam deklaris, ke la strikantaj entreprenoj estos “parte kontrolataj de la tribunala polico kaj de ŝtatoficistoj de la “Direkcio de la teritoria sekureco”. Ankaŭ la federacia registaro, kiu organizis krizo-kunvenojn kun la sindikataj kaj dungantaraj estroj, taksis necese interveni. En televida parolado, la 28-an de aŭgusto, la kanceliero Willy Brandt alvokis la strikantojn reveni en la kadron de la sindikatoj, ĉar “kiu, tra jardekaj luktoj, aplikigis la rajtojn de la dungitoj kaj plivastigis ilin?” Sed la strikantoj ne volis aŭdi tiajn parolojn.
En malpli ol semajno, la Ford-estraro bruske ĉesigis la strikon: sub protektado de “kontraŭmanifestacio” de supozataj kontraŭstrikuloj, submastre vestitaj, la polico eniris la fabrikon kaj arestis unue la “gvidantojn”. Inter ili troviĝis Baha Targün, elektita de la turkoj estro de la strikokomitato. Li estas ellandigita, kaj oni perdis lian spuron en Turkio. La saman vesperon, la matenaj kontraŭstrikuloj, fariĝintaj “patrolo por defendo de laboristoj” cirkulis en la uzino por dismeti la kunvenojn. Pli ol mil turkaj laboristoj estis maldungitaj sen prokrasto, kaj sescent el ili konsentis transformi tiun maldungon en “volontula foriro”. Pro kolero, frustiĝo, timo, aŭ ĉar ili ne povis elteni la humiliĝon, multaj ne prezentis sin al sia laborposteno. Kaj la laborista reprezentantaro ne kontraŭis tiujn maldungojn*.
La enmigrintoj tamen sukcesis estigi certan solidarecon, ĉar parto de la loĝantaro engaĝiĝis por defendi ilian dignon. Iliaj vivkondiĉoj, la postulo pri rajtegaleco, ilia obstineco fine trudis leĝajn ŝanĝojn, kiuj ŝancelis la ideologion de la “nacia komunumo”: La bato metita de la leĝo de 2000 kontraŭ la sangorajto — kun la rajto je naturalizo, laŭ certaj kondiĉoj, por migrinto-idoj naskitaj en Germanio — estas la plej videbla ekzemplo.
Kompare kun la pozitiva efiko de la migrantoj al la germana ekonomio, kaj kun ilia kapableco konstrui sian vivon — aŭ pluvivon — en Germanio, la problemoj estigitaj de ilia alveno kiel laboristoj aŭ kiel rifuĝintoj aspektas malpli gravaj. Lingvaj malfacilaĵoj, specifa virin-diskriminacio, kiu karakterizas iujn el la originlandoj, transportitaj en Germanion, eĉ etnaj konfliktoj dividantaj certajn grupojn (ekz. turkoj kaj rusoj), aŭ hierarkiiĝo inter diversaj grupoj, aparte inter enmigrintoj por la laboro kaj rifuĝintoj: jen tiom da demandoj, kiujn la socio devas pritrakti laŭ inventema maniero.
Ĉu la kontraŭuloj de enmigrado lernos debati pri tio respekteme? Ĉu la trovotaj solvoj prikonsideros la specifecojn de ĉiu? Ĉu la kulturaj diferencoj — ĉu ili ŝuldiĝas al la deveno, al la eduknivelo, al la gustoj aŭ vivorientiĝoj — estos respektataj? La respondo multe dependas de la agnosko de la migranto-rajtoj.
Albrecht KIESER.
Vd ankaŭ A.K., Je la servo nur de ekonomio.
VOLATA ENMIGRADO, SED kun difinita daŭro: tio estis, post la dua mondmilito, la gvid-principo de la migrad-politiko de la Federacia Respubliko Germanio (RFG). En 1955, sub premo de la entreprenoj, subskribiĝis interkonsento pri rekrutado kun Italio. La postmilita procezo de integrado de 8,1 milionoj da rifuĝintoj kaj forpelitoj estis tiam kvazaŭ finita, kaj la ekonomio de Okcidenta Germanio estis minacata ne disponi estonte pri sufiĉaj homrezervoj. En agrokulturo, aparte, oni timis la mankon kaj, en la forte industriigitaj regionoj la entreprenoj timis salajro-altigojn, ĉar jam komencis reciproka fordungo de laboristoj. Rekrutad-traktatoj estis do subskribitaj, post Italio, kun Hispanio (1960), Grekio (1960), Turkio (1961), Maroko (1963), Portugalio (1964), Tunizio (1965) kaj Jugoslavio (1968). Surloke, la germanaj aŭtoritatoj submetis centmilojn da interesitoj al testoj (en ofte maldigna maniero) kaj orientis ilin konkrete al iuj entreprenoj.
La traktato subskribita kun Italio servis kiel pilot-projekto. Ĝi ebligis transdoni al la ŝtato la rajton de la entreprenoj rekruti eksterlandanojn kiel aĉeton de laborforto. Entrepreno serĉis precizan nombron da specialigitaj laboristoj, sciigis tion per ŝtata servo, kiu transdonis la peton en la koncernaj landoj kaj poste certigis, antaŭ foriro de la selektitaj migrantoj al Germanio, ke ili respondu al la postulata profilo. Ne estis planite ke la sindikatoj povu kontroli, nome de tiuj enmigrintoj, ion alian ol la pagon de la garantiita minimuma salajro kaj la respekton al la sekurec-reguloj ĉe laboro (kio cetere ne malhelpis ke la laboristoj, kaj aparte la laboristinoj, ricevis la plej aĉajn, la plej malalte kvalifikitajn kaj/aŭ la plej malalte pagatajn laborojn), nek ke ili povu defendi la esprimrajton de tiuj laboristoj.
Unua enmigrado ne submetita al la kontrolo de la ŝtato okazis jam antaŭ tiu traktato, kaj nun gravis ke la politiko okupiĝu pri tio por meti bonan ordon en la afero. Dum la unua kreskoperiodo de la FRG apenaŭ okazis publika diskuto pri tia kontrakto, precipe ĉar la nombro da rekrutitoj, kelkmiloj, estis marĝena. La traktato kun Italio malfermis la vojon por la sekvontoj en la unua duono de la 1960-aj jaroj, kaj ankaŭ al altigo de la nombro da rekrutitaj migrantoj, kiu saltis de 200.000 al 1 miliono, nombro atingita en 1965.
Tiu bezono altigi la eksterlandan laborforton estis ligita kun la ĉeso de alfluado de rifuĝintoj el la Germana Demokratia Respubliko (GDR). La konstruo de la Berlina muro, komencita la 13-an de aŭgusto 1961, ĉesigis brutale la permanentan alvenon de germanaj migrantoj “de interne“, plej ofte alte kvalifikitaj, kies nombro atingis sume 3 milionojn dum la jardeko 1950-1960. Nu, la okcidentgermana ekonomio daŭrigis sian kreskon. La enmigrintoj devis servi kiel puŝsorbilo por mildigi la konjunkturajn ekstremojn. Tiu kalkulo funkciis bonege dum la unua krizo de 1967. La migrad-bilanco, kiu estis ĉiam pozitiva en la antaŭaj jaroj (inter + 200.000 kaj + 300.000) kaj kiu poste refariĝis pozitiva, tiam inversiĝis al — 200.000. La proceduro de rapida elpelo de la migrantoj trovis sian leĝan fundamenton en la leĝo pri eksterlandanoj de 1965. Tiuj ricevis restadpermeson nur por unu jaro, kiu estis krome ligita al laborkontrakto kun nomita dungisto. La jurisprudenco rifuzis la rajton je permanenta loĝado kun la motivo ke tiu estus kontraŭa al la interesoj de la Federacia Respubliko.
EN 1973, PRETEKSTANTE LA PETROLŜOKON, la FRG dekretis la ĝeneralan ĉesigon de la rekrutado. La decido sekvis al viglaj debatoj pri la rilato inter kosto kaj utilo de la politiko de eksterlanda rekrutado. En la okuloj de multaj politikistoj kaj ekonomiaj gvidantoj, tiu kostrilato estis nun inversa. La kresko de la familioj, kiu ankoraŭ ne signife reduktis la proporcion de enmigrintoj submetitaj al socialaj kotizoj, aperigis la neceson de publikaj investoj en la lernejosistemon, en profesi-formadon kaj loĝadon — kostoj juĝataj neproduktivaj. Krome, la emancipiĝo de multaj migrintoj rilate ekzistantajn politikajn movadojn kaj la “sovaĝaj“ strikoj de enmigrintaj laboristoj komence de la 1970-aj jaroj maltrankviligis la entreprenojn same kel la politikan klason.
La rekrutad-kontraktoj ne povis malhelpi la alvenon de nesalajrataj enmigrantoj. La premo de la migrantoj mem aŭ de ilia devenlando estis trudinta allasi la familian regrupiĝon (escepte en la kontraktoj kun Tunizio kaj Maroko). Ĉar ilia laborkontrakto estis daŭrigita, pli kaj pli da enmigrintoj venigis sian familion aŭ fondis iun surloke kun partnero de sia komunumo.
La ĉesigo de rekrutado, per kiu la FRG ĉesigis politikon de volita ekonomia enmigrado, sed ellaborita por esti tempe limigita, rezultigis — ironio de la faktoj — ke la eksterlandaj familioj grandiĝis kaj ke la proporcio de salajrataj enmigrintoj submetitaj al socialaj kotizoj do rapide malkreskis post 1973. Ekde la 1980-aj jaroj, tiu proporcio estis nur tre ete supera al tiu de la germanaj civitanoj.
Albrecht KIESER.
Vd la artikolojn de Claudio Bolzman kaj Manuel Boucher, En Eŭropo, ĉiu havas sian “modelon”, tiun de Albrecht Kieser, La sangorajto ankoraŭ antaŭrangas en Germanio->art1125] kaj la artikoleton A.K., Kiuj estas la “fremduloj”?.
LA NOMBRO DE 7,3 MILIONOJ DA FREMDULOJ (eksterlandanoj) censitaj en Germanio en 2004 inkludas absurde ankaŭ 1,5 milionojn da “eksterlandanoj“ naskitaj en Germanio — ĉar estas konsiderataj germanoj nur individuoj de “germana deveno“, tio signifas de germanaj gepatroj. La loĝantaro entenas do, en stabila maniero, preskaŭ 9% da negermanoj — de kiuj 27% devenaj de landoj de la Eŭropa Unio, 25% de Turkio, 14% de eksa Jugoslavio, 4,5% de Pollando (nun membro de Eŭropunio), 1,5% de Usono, 1,2% de Rumanio, 1,2% de Vjetnamio, 1,1% de Maroko, 1,1% de Irano, ktp.
Dum la lasta jardeko, la nombro da azilpetantoj rapide malkreskis — ili estis 440.000 en 1992, 128.000 en 1995, 36.000 en 2004. Aliflanke, la familiaj regrupigoj iomete altigis la sumon de migrintoj. Krome, la enmigrintaj laboristoj sen limigita restad-permeso (punktecaj misioj kaj sezon-kontraktoj) estas pli multnombraj.
La statistikoj pri la “fremduloj“ krome prisilentas du elementojn kiuj ambaŭ grave helpas doni impreson de enmigrado-kresko: unuflanke, la eniro en Germanion de necensataj migrantoj kaj rifuĝintoj, kies nombro kreskis je minimume 500.000 ekde la 1990-aj jaroj; aliflanke, la alveno de proksimume 3 milionoj da “germandevenaj germanoj“ kaj de “germandevenaj germanoj malfrue venintaj al la patrujo“ kiuj tien “revenis“ ekde 1988.
Cetere, 800.000 homoj fariĝis germanoj per ŝtataniĝo en la lastaj dek jaroj. Aldoniĝas ĉiuj germanoj kiuj, post la dua mondmilito, devis forlasi la iamajn orientajn teritoriojn, aparte en Pollando aŭ Ĉeĥoslovakio, por rifuĝi en la Federacian Respublikon Germanio (FRG) (8,1 milionoj) aŭ en la Germanan Demokratian Respublikon (GDR) (3,6 milionoj). Kaj ni ne forgesu, fine, la 4,6 milionojn da transfuĝintoj kiuj pasis antaŭ 1989 de GDR al FRG.
Albrecht KIESER.
Vd la artikolon: De enmigrado al integrado — La sangorajto antaŭrangas ankoraŭ en Germanio kaj la artikoleton En la servo nur de ekonomio.
Vendredon, la 30-an de junio 2006
Palestino
“Estas malpermesite uzi kontraŭ civiluloj malsaton kiel milit-metodon (...). Estas malpermesite ataki, detrui, forpreni aŭ igi neuzeblaj havaĵojn necesajn por transvivado de la civila loĝantaro.“ La implicaĵoj de la artikolo 54 de la Aldona Protokolo 1 de 1977 al la Konvencioj de Ĝenevo* estas klaraj: la bombadoj de elektrigejoj en Gazao fare de la israela armeo, la blokado de civilaj loĝantaroj kaj la kolektivaj punoj kontraŭ ili estas militkrimoj.
Alia principo de la internacia juro rompita de la israela ofensivo estas precizigita de la sama Aldona Protokolo: tiu de la proporcieco. La teksto disponas ke atakoj “estas malpermesitaj se antaŭvideblas ke ili kaŭzas akcesore perdojn de homaj vivoj en la civila loĝantaro, vundojn al civiluloj aŭ damaĝojn al civilaj havaĵoj kiuj estus ekscesaj rilate al la konkreta kaj rekte atendita milita avantaĝo.“* Kiu povus eĉ momenton pensi ke la asertita celo — savi soldaton — valoras tiujn multajn detruojn?
Kontraste al kion skribis pluraj francaj gazetoj, inter kiuj Libération*, Israelo intertraktis plurfoje pri interŝanĝoj de kaptitoj: tiel, en 1985, ĝi liberigis 1.150 palestinajn kaptitojn por rehavi tri siajn soldatojn kiuj estis kaptitaj de la Popola Fronto de Liberigo de Palestino — Ĉefstabejo (PFLP-ĈS); kaj en 2004, kadre de samspeca interkonsento kun la libana Hezbollah, ĝi interŝanĝis 400 palestinajn kaptitojn kontraŭ unu israela koloniisto kaj la korpoj de tri mortigitaj soldatoj. Ĉu intertraktadoj ne estas pli bonaj por atingi la liberigon de Gilad Shalit ol la militaj operacioj, per kiuj oni riskas la morton de la ostaĝo?
Kiel rimarkigis la ĉefartikolo* de la israela ĵurnalo Haaretz de la 30-a de junio: “Bombadi pontojn kiujn oni povas ĉirkaŭiri piede aŭ veturile; preni la kontrolon de flughaveno kiu estas ruino jam de jaroj; detrui elektrigejon, droni grandajn partojn de Gazao en nigran nokton; disdoni flugfoliojn por diri al la homoj ke oni estas afliktita de ilia sorto; superflugi minace la prezidant-palacon de Bachar El-Assad kaj aresti elektitajn respondeculojn de Hamas. Kaj la registaro volas konvinki nin ke ĉio ĉi fariĝas nur por liberigi la soldaton Gilad Shalit.“ Kaj la komentisto daŭrigas: “Olmert devus scii ke aresti gvidantojn nur fortigas ilin, ilin kaj iliajn partizanojn. Sed tio estas ne nur falsa rezonado: aresti homojn por uzi ilin kiel ŝanĝmonon estas faro de gangsterbando, ne de ŝtato.“
Efektive, kiel malkaŝis la israelaj komunikiloj, tiu ofensivo, inkluzive de la arestado de la ĉefaj respondeculoj de la Hamas, kun ĉekape elektitaj deputitoj kaj ministroj, estis jam delonge planita. Pro kio? Temas pri meti finon, ne nur al la palestina registaro starigita de la elektoj de januaro 2006, sed al ĉia palestina Aŭtoritato. Tio estas la logiko de la “plano de malengaĝiĝo“ decidita de s-ro Ariel Sharon kaj reprenita de s-ro Ehud Olmert: aserti ke ne ekzistas palestina interparolanto, por povi unuflanke difini la israelajn landlimojn. Tiu strategio ne datiĝas de la venko de la Hamas; dum la tuta jaro 2005, dum s-ro Mahmud Abbas estis ĉe la kapo de la Aŭtoritato kaj regis kun plimulto de Fatah, la ĉefministro Ariel Sharon sisteme rifuzis intertrakti kun li kaj daŭrigis, malgraŭ la decido de la Internacia Justic-Kortumo, la konstruadon de la murego. Tiu decido por unuflankismo signifas la kontestadon de la lasta atingo de la Osloaj interkonsentoj: la konvinkon (konfirmitan de la dokumento de reciproka agnosko* inter Israelo kaj la Palestina Liberig-Organizo (PLO), subskribita la 9-an de septembro 1993 de Itzhak Rabin kaj Yasser Arafat) ke la solvo de la israela-palestina konflikto baziĝas sur duflanka intertraktado inter la PLO kaj la ŝtato Israelo.
La venko de la Hamas ĉe la elektoj de januaro 2006* ebligis al la israela registaro akcenti sian propagandon pri la temo “ne ekzistas palestina interparolanto“. Usono kaj la Eŭropa Unio (kun akcepto fare de Francio*) faris tri kondiĉojn al la nova palestina registaro — agnoski la ŝtaton Israelo; haltigi ĉiajn armitajn agojn; akcepti la procezon de Oslo — kaj suspendis la rektan helpon, per tio signife kontribuante al la suferoj de loĝantaro kulpa pro esti “malĝuste voĉdoninta“. La komplezo al la israela registaro kiu rifuzas agnoski la rajton de la palestinanoj je sendependa ŝtato sur la teritorioj okupataj ekde 1967, kiu uzas terorismon kontraŭ civiluloj kaj kiu neas ĉiujn engaĝiĝojn de la Osloaj interkonsentoj, estas senlima. Oni povis eĉ aŭdi s-inon Benita Ferro-Waldner, eŭropa komisaro pri eksterlandaj aferoj, saluti la unuflankismon de la israela registaro kiel “kuraĝan decidon“.
Certe ne estas hazardo ke la nuna ofensivo samtempe okazis kun la subskribo de la komuna deklaro* de ĉiuj palestinaj organizoj (escepte de la Islama Ĝihado), kiu planas la starigon de sendependa palestina ŝtato sur ĉiuj ekde 1967 okupataj teritorioj, kun Orienta Jerusalemo kiel ĉefurbo — kaj signifas do faktan agnoskon de Israelo. Estas ankaŭ tiu nova pac-perspektivo kiu malfermiĝis, kiun la israela registaro volis paneigi. Kiel en 2002, kiam la araba pintkunveno de Bejruto adoptis planon kun agnosko de la ŝtato Israelo interŝanĝe kun starigo de palestina ŝtato, kaj al kiu la registaro de s-ro Sharon respondis, pretekste de kamikaz-atenco, per ĝenerala ofensivo kontraŭ la okupataj teritorioj.
Tamen, “Somerpluvo“, romantika nomo donita al la israela ofensivo, konfirmas la fiaskon de la unuflanka politiko: la retiro de la israela armeo el la Gazao-strio, sen intertraktado kun la palestinanoj, ne povas konduki al paco; se aplikata en Cisjordanio, kie la interplektiĝo de la kolonioj kaj de la palestina loĝantaro estas komplikega, ĉia unuflanka retiriĝo povas konduki nur al novaj perfortoj.
Alain GRESH.
La montenegra secesio kaj la verŝajna sendependiĝo de Kosovo reaktualigas la “serban demandon”. Eŭropunio agnoskis la sendependiĝon de Montenegro, sed ĝi timas la reagojn de Beogrado. “Serbio estas ŝlosila partnero por stabileco kaj sekureco en Balkanio”, substrekis, meze de junio, s-ino Ursula Plassnik, aŭstra ministro pri eksterlandaj aferoj, kies ŝtato prezidis Eŭropunion ĝis la unua de julio. Sed la intertraktadoj por aliĝo estas haltigitaj.
LA 5-AN DE JUNIO la Serbia Parlamento “konstatis” la secesion de Montenegro. Serbio estas verŝajne unu el la malmultaj landoj en la mondo, kiuj fariĝis sendependaj senvole. La referendumo organizita en Montenegro la 21-an de majo ja finis la ekzistantan union inter tiuj du respublikoj, kaj Serbio estas devigata redifini siajn landlimojn, sian identecon, kaj la econ mem de sia politika reĝimo. Jam la morgaŭon de la baloto, s-ro Vuk Draskovic, ministro pri eksterlandaj aferoj de la mortinta Unio de Serbio kaj Montenegro, alvokis al restaŭro de la serba monarkio. Kelkajn tagojn poste, la princo Aleksandro Karadjordjevic sin deklaris preta surtroniĝi.
Por Serbio, 2006 ekis jam kiel “nigra jaro”. La montenegra referendumo okazis kelkajn semajnojn post la provizora ĉeso de la intertraktado inter ĝi kaj Eŭropunio: La generalo (serbo de Bosnio) Ratko Mladic, kulpigita de la Internacia Puntribunalo por eksa Jugoslavio (IPTEJ), ja onidire kaŝiĝas en Serbio. Ankaŭ en 2006 verŝajne decidiĝos la statuso de Kosovo: Beogrado prepariĝas perdi tiun provincon situantan depost junio 1999 sub provizora administrado de UN, kio povus estigi novan ondon de migrado de la centmil serboj, kiuj ankoraŭ vivas tie.
Ja la militoj de la 1990-aj jaroj estis kondukitaj nome de “Granda Serbio” — aŭ, almenaŭ, nome de la volo havi “ĉiujn serbojn en komuna ŝtato” — sed la reala Serbio daŭre ŝrumpas kaj ĝia popolo disiĝas inter kreskanta nombro da ŝtatoj*.
Laŭ pluraj aspektoj, la secesio de Montenegro ne estas vera evento. De pluraj jaroj ĝiaj rilatoj kun Serbio reduktiĝis al malmulto. La Unio, kreita en 2003 anstataŭ la federacia Respubliko Jugoslavio, estis malplena konko: ĉiu el la du respublikoj havis propran impostan sistemon, doganojn kaj eĉ monon — en Montenegro la germana marko, poste la eŭro.
Tamen, spite al la nuna remalkovro de la originala identeco de Montenegro, la kulturaj kaj homaj ligoj inter ambaŭ respublikoj restis gravaj. Dum la popolnombrado de 2003, 30% de la montenegraj civitanoj deklaris sin serbnaciecaj*. Koncentritaj en la nordaj kamparaj zonoj, kaj kvankam ili kontraŭas la sendependiĝon, ili devos akcepti la novan situacion.
Ekzistas ja montenegra “escepto”. En Cetinje, eksa reĝa ĉefurbo de Montenegro kaj sendependiĝa bastiono, s-ro Petar Martinovic, emerito, substrekas gravan fakton: “La tri urboj kiuj decidis la sendependiĝon estas Cetinje, Rozaje kaj Ulcinj.” En Ulcinj, komunumo kun albana loĝantaro, kaj en Rozaje, kie la islamaj slavoj “bosnoj*” konsistigas kvazaŭ la tutan loĝantaron, tiuj minoritatoj amase (inter 88 kaj 91%) subtenis la sendependiĝan projekton.
La unuan fojon ja en la antaŭnelonga historio de la regiono, etnaj minoritatoj de lando alianciĝas ĉirkaŭ politika projekto kun la ĉefa komunumo. La kroata sendependiĝo baziĝis sur ekskluzivo de la serboj; en Makedonio la albanoj neniam aliĝis al la projekto de makedona ŝtato; kaj en Kosovo nur albanoj volas sendependiĝon. La montenegraj sendependiĝuloj defendis projekton de pluretna kaj civitana ŝtato, kiu ne povas ekzisti sen konsento de ĉiuj komunumoj. La sendependiĝa deklaracio, adoptita la 3-an de junio 2006, asertas ke “Montenegro difinas sin kiel civilan socion, plurnacian, pluretnan, plurkulturan, plurreligian, bazitan sur respekto kaj protekto de la homaj rajtoj kaj liberecoj, de la rajtoj de minoritatoj”*”.
Pli ol ducent mil montenegranoj vivas en Serbio: ili riskas fariĝi senpatriuloj, se Montenegro ne donas al ili civitanecon. Multaj inter ili, subite fariĝinte eksterlandanoj en la loĝlando, riskas perdi sian laborlokon — multaj el ili ja laboris kiel ŝtatoficistoj, en la tribunala sistemo aŭ la polico, postenoj rezervitaj por serbaj civitanoj. Por ili la rompo estos do brutala: kiel granda parto de la serba socio, ili perceptas la montenegran secesion kiel foriron de nova “serba tero”. Tiu secesio verŝajne nutros la “viktimiĝan senton” kiu trafas multajn serbojn, kaj kiun ekspluatas la ekstremdekstrularo, denuncanta la senĉesan “dispecigon” de la nacia teritorio.
Pli tragikaj rompoj estas atendataj en Kosovo. En la serbaj enklavoj, multaj pretiĝas por formigro. “Mi restos ĉi tie ĝis la fino, mi estos la lasta” :kun obtuza voĉo, s-ro Dimitrije Vucic, unu el la sepcent loĝantoj de serba vilaĝo Velika Hoca — en la sud-okcidento de Kosovo, kiun serboj nomas Metohija-, ne eliris el tiu enklavo de sep jaroj. La germana taĉmento de la Packonserva Armeo en Kosovo (PAK), la misio de la Nordatlantika Traktat-Organizo (NATO) en Kosovo, establiĝis sur la montetoj, malantaŭ reto de pikdrataj bariloj, por protekti la vilaĝon, unu el la lastaj enklavoj serbaj en la sudo de Kosovo. En la regiono ne estas aliaj serboj ol la kelkkvincent loĝantoj de la urba “geto” de Orahovac.
Ĉi tie neniu havas iluziojn: post la sendependiĝo, nova migrado al Serbio estas certa. “La junuloj jam foriris, restas nur du junulinoj edzinigeblaj, por sepdek junuloj. Eĉ mia edzino volas foriri, kvankam ni havas nenion en Serbio”, emfazas s-ro Vucic. Kiel multaj loĝantoj de la enklavo, tiu “prezidinto” de la vilaĝo iom post iom fariĝas alkoholulo. En Velika Hoca, ne estas laboro, nur kampoj kaj la kelkaj vitejoj de la fama monaĥejo Visoki Decani. La loĝantoj tamen povas kultivi nur vitejojn situantajn interne de la sekurecareo de la PAK.
Je kelkaj kilometroj, la mezepoka monaĥejo Zociste estis bruldetruita en 1999. De du jaroj, tri monaĥoj denove vivas tie, sub protekto de NATO. Ili rekonstruas iom post iom la monaĥejon. Unu el ili difinas sin realismulo: “La serboj de Orahovac devos fuĝi. Tiuj de Velika Hoca povus resti, se la PAK vere taŭge protektus ilin. Ni, monaĥoj, restados tiom kiom tio fizike eblos, por ke nia ĉeesto sur la Kosovo-tero estu atestado.”
Dum la serba nordo de Kosovo, kiu limtuŝas la “patrujon”, ankoraŭ revas pri disdivido, kiun la “internacia komunumo” formale rifuzas, ĉiuj serbaj enklavoj situantaj sude de la rivero Ibar estas senpere minacataj; en la centro de la provinco (dekkvino da vilaĝoj ĉirkaŭ la monaĥejo Gracanica), bieno-vendoj multobliĝas.
La senperaj diskutoj inter Beogrado kaj Priŝtino, komencitaj aŭtune 2005 en Vieno, sub aŭspicio de la UN-speciala sendito, s-ro Martti Ahtisaari, ĝis nun nenion rezultigis. Neniu kompromiso aperas: la albanoj nur volas paroli pri sendependiĝo, dum Beogrado pretas konsideri ĉiujn eblecojn... escepte sendependiĝon. La malcentralizo de Kosovo tamen devus esti unu el la ĉefaj temoj de tiuj diskutoj.
POR GARANTII LA PLURESTADON de la serboj, certigi vivkondiĉojn akcepteblajn por tiuj, kiuj vivas en la teritorio kaj ebligi al la rifuĝintoj, kiuj tion deziras, rehejmeniĝi, necesas ja konsideri kreadon de novaj serbaj komunumoj vivteneblaj kaj disponantaj pri vera kapableco memmastrumi. Al la ekstremaj postuloj de la beograda delegitaro, kiu postulas pli ol dudek novajn komunumojn, respondas la prokrastigaj manovroj de la albanoj, kiuj provas kiel eble plejmulte dispecigi la teritoriojn lasotajn por tiuj komunumoj*. Se la “internacia komunumo” deziras garantii ĉeeston de la nealbanaj komunumoj en Kosovo, ĝi devos do trudi tiun malcentralizon, kaj prezenti ĝin al la albanaj reprezentantoj kiel la prezon de sendependiĝo. Sen tio, la proklamita celo de “pluretna Kosovo” estos nur vana parolo. Sed iuj signoj indikas, ke la Alta Instanco por Rifuĝintoj de UN (UNAIR) jam prepariĝas por akcepti kvindek mil ĝis sepdek mil novajn nealbanajn rifuĝintojn de Kosovo en Serbion*.
Multaj rifuĝintoj el Kosovo jam troviĝas en la sudo de Serbio, same kiel en la ĉirkaŭaĵo de Vranje. Ducent sepdek sep familioj de Lipljan rifuĝis en la eta ban-urbo Vranjska Banja. Apud iliaj provizoraj dometoj oni konstruis grandajn forcejojn por ke ili havu laboron: ili tie produktas laktukojn kaj cepojn por... McDonald’s restoracioj! “Ni fieras ke ni batalis kontraŭ Usono kaj NATO, la plej potencaj armeoj en la mondo. Iam, ni revenos forpeli la albanojn” laŭtegas s-ino Zorica Peric, reprezentantino de la “ekzila urbestraro” de Lipljan kaj ano de la serba socialista Partio (SSP) de Slobodan Milosevic. Vidante la malribelajn vizaĝojn de la ceteraj rifuĝintoj, tiu certeco ne ŝajnas kundividita. Ofte devenantaj de kamparaj medioj, sen diplomoj, la Kosovo-rifuĝintoj havas malmultajn ŝancojn sukcesi integriĝon en Serbio, kie senlaboreco trafas preskaŭ trionon de la loĝantaro.
“Se la cent dudek mil serboj, kiuj ankoraŭ vivas en Kosovo, forfuĝos pro sendependiĝo, ni ne kapablos alfronti la situacion, nek socie nek politike”, klarigas s-ro Radomir Diklic, ekskonsilanto de la prezidantejo de la Unio — nuligita — de Serbio kaj Montenegro, kiu partoprenas la vienajn intertraktadon. “Ni luktas por provi savi serban ĉeeston en Kosovo, sed la albanoj ne volas tion intertraktadi, kaj la internacia komunumo volas nur kiel eble plej rapide elrespondeciĝi pri la dosiero. Kaj tamen, Serbio portanta la pezegon de novaj rifuĝintoj, ŝirita de la ekonomia krizo kaj traplugata de la ekstremdekstrularo, havas neniun ŝancon klarvide rigardi la propran pasintecon, nek kontribui al la stabiligo de la regiono.”
Fakte, la minaco de ekstremdekstrularo senĉese kreskas en Serbio. Laŭ antaŭnelongaj opinienketoj, la serba radikala Partio (SRP), daŭre kondukata de s-ro Vojislav Seselj el lia malliberejo en Hago*, povas esperi ricevi preskaŭ 40% de la voĉoj. Se aldoniĝos la 7 aŭ 8% da voĉoj de la SSP, la adeptoj de la malnova diktatora reĝimo povos ricevi majoritaton en la parlamento, se okazos antaŭtempa balotado. Tia baloto estas verŝajna: laŭ iuj fontoj, la ĉefministro Vojislav Kostunica preferas eksiĝi kaj okazigi novan baloton, por ne devi persone subskribi la perdon de Kosovo. Ĉiel, lia registaro baziĝas sur tre malforta plimulto, dependanta de subteno — sen partopreno — de la socialistaj deputitoj.
Se la naciista ekstremdektrularo, kiu oficiale denuncas la “okupadon” de Kosovo kaj celas “liberigi” tiun teritorion, ekregus, ĉiaj perspektivoj de intertrakta interkonsento pri Kosovo estus fermitaj, kio certe kondukus al nova rekta konfrontiĝo inter Serbio kaj la “internacia komunumo”.
Ankaŭ en Banjaluko (Banja Luka)*, ĉefurbo de la Serba Respubliko (Republika Srpska (RS)) de Bosnio-Hercegovino, multas la rifuĝintoj. Ili venas de Kroatio, de centra Bosnio, de Hercegovino aŭ de Kosovo, kaj ĉiuj havas tragikan historion por rakonti. Foje iĝinte oficiale senpatriuloj, multaj sentas sin simple serboj. “Ĉi tie, ĉiuj rigardas al Serbio. Kaj kiam estas piedpilka matĉo inter teamoj el Serbio kaj Bosnio, ni ĉiuj subtenas la serban”, klarigas s-ro Milodrag Pavic, ano de la asocio de junaj ĵurnalistoj de R.S. “Mi malŝatas neniun, sed mi ne sentas min bosnia: laŭ mi tiu lando ne ekzistas.”
Por multaj serboj tie vivantaj, Bosnio-Hercegovino restas artefaritaĵo, malplena ŝelo. Tial la 26-an de majo 2006 s-ro Milorad Dodik, ĉefministro de R.S., jam petis la rajton organizi referendumon en la “ento” kiun li estras, laŭ la ekzemplo de la montenegra referendumo. S-ro Christian Schwarz-Schilling, alta reprezentanto de Eŭropunio, tuj reagis firme, substrekante ke referendumo en R.S. kontraŭas la pac-interkonsenton de Dayton en 1995, kiu garantias unuecon de la ŝtato Bosnio-Hercegovino — malgraŭ ties divido en du “entoj”, la R.S. kaj la kroato-bosna federacio de Bosnio-Hercegovino*.
Dum publika kunveno en Novisado (Novi Sad)*, en Vojvodino, la 6-an de junio 2006, s-ro Dodik tamen rediris la argumentojn, kiuj igas lin peti referendumon. Laŭ li, 90% de la civitanoj de R.S. favoras secesion. Kaj neniu jura principo povas malpermesi tion al ili, se estas permesata al la Kosovanoj*. Tiu opiniesprimo tre gravas, ĉar ĝi devenas de politika gvidanto de la sendependaj socialdemokratoj, kiu dum longa tempo kontraŭis la naciistajn gvidantojn de R.S. kaj estas rigardata “moderulo”.
Estas ĝenerala interkonsento konstati ke la ŝtato Bosnio-Hercegovino ne funkcias, sed ĉiuj provoj reformi la kompleksan mekanikon institucian planatan de la Dayton-interkonsento, malsukcesis. En tiuj kondiĉoj, la kampanjo por la ĝenerala baloto la 1-an de oktobro riskas havi nur unu temon: la secesion de la R.S. aŭ nuligon de tiu ento, postulatan de la subtenantoj de reunuiĝinta Bosnio. Kiel substrekas s-ro Senad Pecanin, redaktoro de la gazeto Dani de Sarajevo, Bosnio ja revenis al la politikaj debatoj de 1996, eĉ de antaŭ la milito*. La ebleco de tia secesio, neimagebla antaŭ kelkaj jaroj, fariĝas pli kredebla. Tiu de Montenegro ja ne havas rektan juran konsekvencon al Bosnio: ja temas pri eks-federiĝinta respubliko, kies rajto secesii estis agnoskata. Male, se Kosovo fariĝus sendependa, tio estus grava precedenco. Iuj diplomatiaj medioj povus ankaŭ akcepti la argumentojn de la “plimultoj”: se pli ol 90% de la nunaj loĝantoj en Kosovo estas albanaj kaj deziras sendependiĝon, estas same en R.S., kies loĝantoj estas preskaŭ 90% serboj...
Tiu logiko povus do konduki al malcertigo de preskaŭ ĉiuj landlimoj en Balkanio, enhavanta netakseblajn riskojn por Bosnio-Hercegovino kaj por la tuta regiono. La ebleco “interŝanĝi” sendependiĝon de Kosovo kontraŭ cedo de la R.S. al Beogrado, kiel konsolkompenso — riskas do denove ekfajrigi la tutan regionon. Ĉu estas imageble redifini ĉiujn landlimojn de la regiono, cele al starigo de “etnaj” ŝtatoj?
Tion fari signifus forgesi, ke Serbio restas ankoraŭ unu el la plej multetnaj landoj en Balkanio. La neserbaj minoritatoj estas proksimume 45% de la loĝantoj en la norda procinco Vojvodino, kiu posedis ĝis 1990 grandan aŭtonomion, ŝrumpintan sub la registaro de Milosevic. Simile, Serbio enhavas proksimume centmil albanajn civitanojn en la Presevo-valo, samlima kun Kosovo, kaj la loĝantaro de Sandjako de Novi Pazar konsistas duone el islamaj slavoj, kiuj hodiaŭ difinas sin “bosnoj”. Ankoraŭ aldoniĝas la etaj komunumoj rumanaj, bulgaraj kaj arumanaj de orienta Serbio, kaj multaj romaoj (ciganoj).
La SSP ne rezignis pri sia celita “Granda Serbio” — nomo de la parti-gazeto*-, kaj ĝian postulon reunuigi la serbajn teritoriojn akompanas rasisma malamo al la serbiaj minoritatoj, kiujn ĝi prezentas kiel “kvinan kolonon”. Tamen, la vera defio estas la rekonstruo de la serba identeco, kiu devas integri du parametrojn: la pluretnecon de la serba socio kaj ekziston de serba translima nacia problemo. Kaj estas nur du alternativoj: ĉu novaj limoj, novaj dividoj, novaj rifuĝintoj, novaj perfortaĵoj kaj eĉ, certe, novaj militoj; ĉu kiel eble plej rapida integriĝo de la tuta regiono en Eŭropunion, kun ĝiaj pozitivaj sed ankaŭ negativaj konsekvencoj por la loĝantaroj.
Tia integriĝo ebligus relativigi la limojn inter ŝtatoj kaj enkonduki novajn interŝanĝojn kaj novajn partnerecojn inter la diversaj serbaj regionoj de Balkanio. El la vidpunkto de Bruselo, certe ne estas la tempo por rapida integriĝo; sed, same kiel en 1991, kiam disrompiĝis la socialisma Jugoslavio, tro timema politiko povus rezultigi dramojn. Io ĉiuokaze certas: la serba nacia problemo estas solvebla nur en Eŭropiĝo.
Jean-Arnault DÉRENS kaj Laurent GESLIN.
“La konkurenco stimulas la vendojn kaj, do, la merkaton por la entreprenoj, kio ilin instigas dungi”, ĵus rememorigis la Organizo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Disvolvado (OEKD)[1]. Tamen, la virtoj imputataj al tiu principo baziĝas malpli sur scienco ol sur profitema kredo. Tia aserto ebligas al la novliberalaj ekonomikistoj forteni ĉiajn debatojn, kaj al la entreprenoj trudi siajn elektojn.
SUPOZAJ EKONOMIAJ “EVIDENTAĴOJ”, uzataj kiel aŭtoritat-argumento, poluas la politikan debaton. Ili finatingas forĵeti certajn temojn ekster la diskut-kampon: protektismon, pozitivan rolon de publikaj entreprenoj, ŝtatan intervenon, ktp. Fine, ili pretendas trudiĝi transe de la politikaj dispartiĝoj, nome de sia “objektiveco”. Se tiuj ekonomiaj “evidentaĵoj” apogus sin sur scienca bazo, ilin kontesti neeblus. Neniu fantazius voĉdonigi pri naturaj leĝoj. Sed se tiuj bazoj montriĝus dubindaj, tiuokaze la statuso, kiun ili akiris en la debato, ne nur samvalorus kiel fraŭdo, sed ankaŭ kiel kontraŭ-demokratia uzurpado: ilin, fakte, starigas malplimulto (la “fakuloj”), cetere politike neprirespondaj. Se la ekonomia studado pretendas al scienceco, ĝi devas esti submetita al kontrolreguloj kaj strukturigita per argumentaj praktikadoj*.
La precipa kvazaŭ-evidentaĵo, kiun ĝi proponas, estas la fonda rolo de la konkurenco*, kio ebligas al ĝi pravigi la ĉefecon de la libera merkato en makroekonomio kaj tiun de la fleksebleco en mikroekonomio. Pro tia kialo volis la novliberaluloj fari el tio ĉefan principon de la eŭropa konstitucia traktato. Jen unu el la plej malnovaj debatoj de la moderna ekonomia pripensado. Fakte, ne temas pri la demando ĉu, ĉe certaj cirkonstancoj, kaj por atingi apartajn rezultojn, la konkurenco povus ebligi la kunordigadon de la agoj de diversaj agantoj. Tiele, la problemaro prezentiĝas ankrata en la realo. Sed, por la liberaluloj, la rolo de la konkurenco konsistigas dogmon. Sekve, ĝi alprenas absolutecon, kiu transcendas la problemon de la konkretaj kondiĉoj por sia plenumado.
Oni trovas la originon de tiu dogmo ĉe la fondaj verkoj de la klasika ekonomio de la 18-a jarcento: David Hume, Bernard de Mandeville kaj Adam Smith. Ili volis demonstri, ke la konkurenco inter la individuaj aktivecoj, movata de la plej egoismaj celadoj, spontane finatingas pozitivan rezulton por la kolektivo. Tia estas la senco de la unua ĝenerala teorio de la libera merkato ellaborita de Hume, de la Fabelo de la abeloj de Mandeville kaj de la fama “nevidebla mano” de Smith. La argumentaroj de tiuj tri aŭtoroj tamen ne sukcesas ekzamenon.
La teorio de Hume pri la aŭtomata ekvilibro de la internacia komerco, kiun proprigas al si, preskaŭ laŭvorte, la apologiistoj de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), baziĝas sur iluziaj hipotezoj, interalie tiu de senpera kaj perfekta informado de la ekonomiaj agantoj kaj tiu de tujaj kaj senkostaj alĝustiĝadoj, samtempe inter la ofertado kaj la mendado, kaj ankaŭ ene de ofertado kaj mendado. Fakte estas supozende, ke la varoj estas tute substitueblaj de la servoj kaj inverse, tiom laŭ la starpunkto de la mendanto kiom de tiu de la ofertanto.
La tezo de Mandeville — la privataj malvirtoj (egoismo, ambicio) ofte senintence transformiĝas al “kolektivaj virtoj”, certagrade kvazaŭ abelo, kiu nekonscie kaj nevole konstruas abelujon — estas pura literatura konstruo.
Koncerne Smith, li neniam montris la mekanismon de la “nevidebla mano” (la merkaton, kiu spontane asignus produktadon kaj konsumadon pli bone ol ĉiu antaŭpensita sistemo), kiu reale konsistigas, kiel evidentigis la historiisto Jean-Claude Perrot, religian nesolveblaĵon kiu provas konstrui sciencan diskurson*.
Pretendante formuli preskaŭ-naturajn “leĝojn”, tiuj tri aŭtoroj reale penis atingi politikajn celojn. Hume volis montri, ke la libera merkato, en la mezuro en kiu ĝi finatingas ĉies feliĉon, senutiligas la interŝtatajn konfliktojn*. Por Mandeville kaj Smith, la spontana organizado naskata de la konkurenco ebligas malhavi klerajn despotojn kaj iliajn arbitraĵojn. Nur simpation oni povas senti por la pacismo de Hume, same kiel por la malakcepto de la despotismo de Mandeville kaj Smith, sed nepras ke oni ne konfuzu la bonintencan uzadon de kvazaŭ-scienca diskurso kun vera demonstrado.
Ĉirkaŭ la fino de la 19-a jarcento, la teorio de la konkurenco diversiĝis. Tri skoloj aperis. La unua, kiu ankoraŭ estas la plej influhava, konsideras, sekvante Léon Walras (1834-1910), ke tiu mekanismo alkondukas al ekvilibro inter la postuloj (bezonoj) de iuj kaj la kapabloj de aliaj ilin kontentigi. Vilfredo Pareto (1848-1923) aldiris, ke tiu ekonomia ekvilibro estas ankaŭ, laŭnature, socia ekvilibro. Ekzistus, do, nur sola kaj ununura respondo al la diversaj problemoj de la reala ekonomio, kaj la konkurenco estus optimuma samtempe en la ekonomia kaj en la socia medio — kio fermas ĉian debaton*.
Dua pens-tendenco disvolviĝis kiel respondo al la diversaj problemoj estigitaj de la walrasa-pareta teorio: tiu, kvalifikita “aŭstria”, sine de kiu oni trovas aŭtorojn kiel Ludwig von Mises (1881-1973) kaj Friedrich von Hayek (1899-1992). Por ili, la konkurenco ne estas spontana mekanismo, sed nov-darvinisma procezo pri elimino de la malplej efikaj solvoj.
Fine, por tria skolo, la konkurenco estas antaŭ ĉio impeta novigo, kiu rapidigas la detruon de malnovaj solvoj pro estiĝo de novaj, pli taŭgaj. Ĉi-tie ne plu temas pri ajna ekvilibro: la konkurenco estas simple la instrumento de konstanta revolucio de la aktivecoj, kio estas nomata “kreema detruo”. Joseph Schumpeter (1883-1950), la aŭtoro kiu plej kontribuis al tiu teorio, elmontras la samajn ambiciojn kiel la pensistoj de la 18-a jarcento. Temas ja pri la senpolitikigo de la ekonomio, pri la pretendo substitui imanentajn “leĝojn” al la konscia kaj akordita agado de la individuoj*.
Tiuj tri skoloj proponas neakordigeblajn kaj nerepacigeblajn kadrojn. Se, fakte, oni akceptus la hipotezojn de la walrasa-pareta modelo ellaboritajn de Kenneth Arrow kaj Gérard Debreu, du el la fondintoj de la moderna formo de la novklasika skolo en la 1940-aj kaj 1950-aj jaroj, oni do povus akcepti nek la “aŭstrian” teorion nek la ŝumpeteran teorion pri konkurenco. La inverso ankaŭ veras. Ekzemple, en la kadro de la hipotezoj de Hayek, maleblas ĉia referenco al la teorio de ekvilibro. Anstataŭ sumiĝi, tiuj tri teorioj nuligas sin.
Alia kaprompaĵo: la komencaj hipotezoj. Tiu pri la kompleta kaj perfekta informo de la ekonomiaj agantoj, necesa por la teorio pri ĝenerala ekvilibro, estas absurda, krom se oni rigardas ilin ĉiosciaj. Malgraŭe, ĝi restas centra. Enkonduku neperfektaĵojn kaj nesimetriaĵojn en la informon de la agantoj, kaj la merkatoj tiam ĉesos efiki, la konkurenco iĝos malstabiliga kaj la ŝtata interveno necesa. Tio estas de longe konata de la teoriistoj*.
Aliaj hipotezoj necesaj por unu aŭ alia el tiuj teorioj ne estas malpli dubindigeblaj. La modelo de Arrow kaj Debreu postulas, ke la hierarkio de preferoj de la individuoj estu sendependa de kuntekstoj kaj personaj situacioj. Tiel, se ni preferus la varon A al la varo B kaj la varon B al la varo C, tio okazus tiamaniere ĉe ĉiuj cirkonstancoj kaj, antaŭ identa elekto, niaj respondoj ŝanĝiĝus neniam. La selekto-procezoj elpensitaj de Hayek implicas, ke tiuj preferoj restu identaj en la daŭro. Por ke ekzistu selekto, fakte, necesas ke niaj spertoj estu tute kompareblaj kaj, do, ke ni ne ŝanĝu nian opinion inter du spertoj rilate tion, kion ni preferus. Necesas ankaŭ, ke ĉiuj niaj spertoj lasu al ni identajn memorojn, ajne malnovajn aŭ freŝajn. Laŭ matematikaj terminoj, oni povas konsideri, ke ni reagus al la mezumo de niaj estintaj spertoj kaj ne al aparta pinto.
Koncerne la ŝumpeteran modelon, ĝi postulas, ke la ŝokoj kaŭzitaj de la novigado ankaŭ ne havu efikon sur nia prefer-strukturo. Ni preferus la gajnon al la sekureco aŭ inverse. Nia rilato al la gradoj de kontentigo ne ŝanĝiĝus, kaj tiele eĉ se la eblaj gamoj de servoj enhavataj de novigaj varoj estus tre diferencaj de tiuj de la malnovaj varoj.
Tiuj teorioj rilataj al la konduto de la individuoj estis ĉiuj elprovitaj de la 1970-aj jaroj*. Kaj ili ĉiuj estis senvalidigitaj per testoj plenumitaj sub protokoloj kaj eksperimentoj, tio estas laŭ la kondiĉaro mem, kiu karakterizas la sciencan eksperimentadon. Tiel, nia prefero inter du kuracadoj tute modifiĝas laŭ tio, ĉu iliaj rezultoj estas esprimitaj pluviv-espere aŭ, male, morto-riske, post operacio. Sammaniere, la prezo, kiun ni pretas pagi por ia varo ne estas tiu, por kiu ni pretas seniĝi je ĝi. Niaj preferoj por la gajno aŭ, male, por la sekureco, abrupte renversiĝus. Antaŭ loteriaj ludoj identaj, sed kies rezultoj estas kelkfoje pagotaj per mono kaj kelkfoje per naturaĵo, la eksperimentantoj ofte ŝanĝas sian strategion, kvankam ili estas supozataj reagi stabilmaniere. Fine, ni pli rapide forgesas akran sed tre mallongan doloron ol doloron mezakran sed konstantan en la daŭro de medicina ekzameno. Tiuj rezultoj detruas la hipotezojn de la novklasika modelo (stabilecon de preferoj kaj strategioj), kaj ankaŭ de la hayeka kaj ŝumpetera modelo.
Fakte, niaj preferoj estas influataj de la elekto-kunteksto (framing effect [kunteksta efiko]) aŭ de nia materiala riĉeco (endowment effect [monrimeda efiko]). Nia kompren-kapabla sistemo reagas pli al pintoj ol al progresaj evoluoj, kaj la enkonduko de novaj elementoj konstante kuntrenas la aliranĝiĝon de niaj elektomodeloj.
LA AMASA KAJ NEREFUTEBLA SENVALIDIGO de la modelo pri “individua agento” kies reagoj estus antaŭvideblaj kiaj ajn estus la kunteksto kaj ilia situacio — hipotezo trovebla ĉebaze de tiuj teorioj — estas certe unu el la plej gravaj antaŭeniĝoj dum ĉi lastaj tridek jaroj en la kampo de la sociaj sciencoj. Estas konstatende, ke la plej multaj ekonomikistoj engaĝis sin en strategio de rifuzo de tiuj rezultoj, ties konsekvencoj radikale senstabiligas iliajn modelojn. Ili tiel montras, ke ili ĉesis esti scienculoj*. La fonda rolo de la konkurenco en la organizado de la ekonomiaj aktivecoj montriĝas ne kiel hipotezo, sed kiel religispeca kredo.
Oni do revenas, ĉe tiu komenco de la 21-a jarcento, al la situacio ĉe la fino de la 18-a jarcento. Plenutila scienca projekto — la esploro de la maniero, kiel la homaj socioj produktas, interŝanĝas kaj konsumas — estis devojigita por pure ideologiaj celoj. Ni eldiru ĉi tie, ĉe la lumo de la diversaj skandaloj en kiuj “fakuloj” sin miksis okaze de privatigoj en Rusio*, aŭ de la aferoj Enron*, WorldCom kaj Parmalat, ktp., ke tiuj celoj montriĝas sufiĉe malpli noblaj ol tiuj, kiuj motivis Hume, Mandeville kaj Smith...
Certaj ekonomikistoj kulpas pri duobla morala krimego prostituante tiel sian fakon por la oroj de la povo aŭ rekte por oro. Unue kontraŭ la demokratio, provante prezenti miton kun ruinigaj sociaj konsekvencoj kiel sciencan veron, kiel nediskuteblan “evidentaĵon”. Poste kontraŭ la ideo mem de esploro, senkreditigante en la juĝo de multaj la rajtecon de vera scienca esploro de la ekonomio.
Jacques SAPIR.
La teksto subskribita de ĉiuj palestinaj politikaj malliberuloj en Israelo povus konsistigi bazon por fini la perfortan alfrontiĝon inter la Fatah-movado kaj la Movado de Islama Rezistado (Hamas), povus permesi integriĝon de tiu al la Organizo de Liberiĝo de Palestino (OLP), povus rekvietigi Gaza-regionon kaj rompi la internacian izoliĝon de la registaro. La propono de la prezidanto de la palestina Aŭtoritato, s-ro Mahmoud Abbas, submeti tiun tekston al referendumo kreskigis la premon al Hamas, kiu ankoraŭ hezitas klare engaĝiĝi.
“NENIU REGISTARO spertis tian premon, ni estas paralizitaj, ni havas tempon nek spiri, nek pensi.” D-ro Aziz Doueik, de Ramallah, estas la prezidanto de la palestina leĝofara Konsilio (parlamento). Diplomito de pluraj usonaj universitatoj, li bone konas Okcidenton. “Se tiu deziras malvenkon de Hamas, bone, sed tio servos nek pacon nek prosperon. Ni atingos nur radikaligon de la palestinanoj kaj la regiono pagos altan prezon pro tio.”
Jam mankas mono. Kvankam Eŭropunio promesis rekomenci sian rektan helpon, laŭ difinota formo, la sieĝo trudata de Israelo kaj la Okcidento al la registaro gvidata de la Movado de Islama Rezistado (Hamas) depost la baloto de januaro 2006, kondukas al drama situacio en Cisjordanio kaj Gazao, kiu povas memorigi tiun de Irako dum la embargo-jaroj. Miloj da homoj ne plu disponas pri mono, manĝaĵoj, kuraciloj, benzino, kaj hospitaloj prokrastis neurĝajn kuracadojn. Tiuj sankcioj trudataj al registaro venanta de klaraj kaj laŭregulaj balotoj deziritaj de la usona registaro, ankaŭ kaŭzis tensiojn inter Fatah-movado kaj la prezidanto de Palestino unuflanke, kaj Hamas-movado aliflanke.
Sepcent mil homoj dependas de la salajroj pagataj de la ŝtato. “La nombro de ŝtatfunkciuloj kreskis de cent dudek mil ĝis cent sepdek mil, inter 2000 kaj 2006, konfesas s-ro Mahmoud Ramahi, ĝenerala sekretario de la leĝfara Konsilio. Dekmil estis varbitaj dum la tri lastaj monatoj de la antaŭa registaro.” Tiuj novaj varbitoj devintus certigi la venkon de Fatah. El buĝeto de 1,8 miliardoj da dolaroj en 2005, 790 milionoj devenas de doganimpostoj, kiujn Israelo devus redoni — tion ĝi ĉesis fari-, 360 milionoj de la internaj impostoj, la cetero de la internacia helpo.
La Aŭtoritato havas sepdek mil anojn de sekurectaĉmentoj, kvardek mil instruistojn, kaj naŭ mil dungitojn de kuracaj profesioj. “La salajroj de la instruistoj konsistigas trionon de ĉiuj salajroj pagataj de la ŝtato”, asertas s-ro Nasseredine Al-Chaer, vicĉefministro kaj ministro pri edukado. “Iuj salajroj ne estis pagitaj de naŭ monatoj. La ŝuldoj akumuliĝis, kaj restas eĉ ne unu dolaro en la ministerio. Ankaŭ la privata sektoro suferas, kaj ni povas nenion fari sen helpo. Homoj jam suferas, kaj ni ne scias, dum kiom da tempo ili paciencos. Ni jam devas alfronti socian kaj politikan agitadon, kaj strikojn.”
La nova registaro turnis sin al la araba kaj islama mondo. Egiptio kaj Jordanio ne respondis, ĉar ili timas la konsekvencojn en la propra lando de la sukceso de registaro gvidata de islamistoj. Aliaj landoj promesis helpon, konfirmas la ministro pri financoj, s-ro Omar Abdel Razeq: “Tridek kvin milionoj da dolaroj alvenis de Alĝerio antaŭ ol ni ekministriĝis, dek milionoj da dolaroj de Rusio, kiujn ni uzos en la kuracosektoro. Ni havas 70 milionojn da dolaroj deponitajn ĉe la araba Ligo, 50 milionojn promesitajn de Kataro, 20 milionojn de Saŭd-Arabio, 50 kaj eble 100 milionojn de Irano, kaj 50 promesitajn de Libio. La problemo estas la aliro al tiu mono: bankoj suferas premojn, aparte de Usono, por ke ili ne transsendu la monon.”
Eŭropunio, Usono kaj aliaj helpanto-landoj metis tri kondiĉojn al la nova registaro: denunci la perforton; agnoski la israelan ŝtaton; akcepti la interkonsentojn jam subskribitajn inter Israelo kaj Palestino. Sed nenion ili postulis de la israela registaro.“Estas alvoko por vekiĝi, asertas s-ino Soraida Hussein, laika aktivulino por la virinaj rajtoj en Ramallaho. Ni devas rifuzi la okcidentajn intervenojn, tio signifas apogi Hamas-movadon. Palestinanoj voĉdonis por Hamas, ilian elekton oni devas respekti.”
S-ro Ghassan Khatib, eksministro, ano de la popol-partio (ekskomunista partio), esprimas similajn opiniojn: “Eksterlandanoj ne komprenas kiom fortas ĉi tie la opono kontraŭ Usono. Se la registaro malvenkos, Hamas aspektos pli granda ĉar ĝi estis punita de la Okcidento. Ĝi gajnos forton kaj rajtecon, ĝi estos la nura gajnanto. Ĉu Usono komprenas tion?” Kaj li avertas nin: “Se Hamas volas, ke la palestina Aŭtoritato pluvivu, ĝi devas dramece cedi multon. Arafat bezonis dudek jarojn por fari tiajn cedojn, kaj oni donas neniun tempon al Hamas. Kontraŭe, se Hamas faras tiujn cedojn, ĝi riskas esti distranĉita de parto de sia bazo.”
Ĉe la sidejo de la ĉefministro Ismaïl Haniyeh en Gazao, streĉiĝo estas sentebla. Lia politika konsilanto s-ro Ahmad Youssef esprimas sian zorgon pri la sekureco de s-ro Haniyeh, al kiu la preventa sekureco, regata de Fatah, rifuzis uzon de vojo de ĝi kontrolata, tiel devigante la ministron uzi malgrandan ĉirkaŭvojon. Ridetante, s-ro Haniyeh traluktas al si vojon tra amaskomunikila arbaro. La fotiloj fulmas dum li pozas antaŭ grandega foto de la Al-Aksa-moskeo, kiu pendas malantaŭ lia skribotablo. Li montras la orajn juvelojn donacitajn de familioj por helpi al la registaro. La ĉefministro ektelefonas kaj gratulas s-ron Romano Prodi pro lia venko en Italio.
Li parolas prudente:“Ni akceptos la israelo-palestinajn interkonsentojn se ili priservas la interesojn de la palestinanoj.” La iniciato de la araba pintokunveno de Bejruto en marto 2002*, bazita sur la kunekzisto de du ŝtatoj, Palestino kaj Israëlo, surbaze de la landlimoj de 1967, “ havas multajn pozitivajn aspektojn. Se ni havas rezervojn, ni sciigos ilin kiam Israelo estos akceptinta tiun iniciaton.” Ĉu ĝia registaro pretas akcepti ĉiujn rezoluciojn de Unuiĝintaj Nacioj (UN) pri la israelo-palestina konflikto? “Ni pretas labori sur ilia bazo kaj serioze trakti ilin, se ili servas la interesojn de la palestinanoj kaj se ankaŭ Israelo akceptas ilin.” Ĉu tio inkluzivas la 242-an rezolucion*? “Se Israelo foriras, ni agos laŭ tiu realaĵo. Sed la unuflanka politiko, kiu neniel konsideras nin — kaj kiu antaŭe ne konsideris s-ron Mahmoud Abbas, estas solvo nek justa nek pacema.”
En Ramalaho, la ministro pri financoj, s-ro Abdel Razeq, estas pli aserta:“Ni unue devas rigardi kion ofertas la israelanoj, poste, intertraktado povos senĝene okazi. Se Israelo unuflanke foriras kaj se stariĝas palestina sendependa ŝtato, tiam ni povos intertrakti pri batalĉeso aŭ eĉ solvo bazita sur ekzisto de du ŝtatoj. Sed la kondiĉoj devas esti justaj. Tio signifas la foriron de Israelo ĝis la limoj de 1967, inkluzive en Jerusalemo; la malkonstruon de la kolonioj kaj de la disigomuro; permeson por la rifuĝintoj reiri hejmen kaj ricevi kompensaĵojn, inkluzive kompensaĵojn pro la suferoj de nia popolo dum okupado. Necesas agnoski la surterenan realaĵon.”
TIU VIRO KUN ĜENTILAJ MANIEROJ estis ankoraŭ en malliberejo dum la balota kampanjo. Li estis kondiĉe liberigita por okupi sian funkcion, sed li pluestas kunvokita antaŭ israela tribunalo. El la sepdek kvar deputitoj de Hamas, nur unu neniam estis en karcero.
La laboro de la leĝofara Konsilio kaj de ties komisionoj okazas samtempe en Ramalaho kaj Gazao, dum vidsistemo ebligas ke la deputitoj de ambaŭ regionoj komunikiĝu. La okupantoj malpermesas al preskaŭ ĉiuj el ili trairi la kelkdekojn da kilometroj disigantaj ambaŭ teritoriojn, fakte pli kaj pli apartigitajn unu disde la alia.
En Gazao, s-ro Ghazi Hamed, proparolanto de la registaro, klarigas: “Ni diris al la Eŭropanoj, ke ni pretas por politikaj kompromisoj. Sed Okcidento devas ĉesi meti kondiĉojn. Ĉar ja kiujn garantiojn ĝi donas al ni? Kaj kiel ni povus akcepti interkonsentojn, kiujn Israelo rifuzas? Ni estas klaraj: se Israelo akceptas la 242-an rezolucion de la sekureckonsilio, ni akceptos ĝin. Sed Israelo devas fari la unuan paŝon, ĉar ni ne havas teron por doni; la nura afero, kiun ni povus proponi, estas sekureco.”
LA PALESTINANOJ VOĈDONIS POR HAMAS, ĉar ĝi ja havas purajn manojn, ĝi ne kompromitiĝis en koruptaj aferoj, havas fortikan socian bazon kaj bonan bilancon de municipa mastrumado. Kaj ankaŭ pro la malsukceso de la Fatah-strategio*. Prezidanto de la palestina Centro por la homrajtoj en Gazao, s-ro Raji Sourani, precizigas: “Kiel organizaĵo, Hamas tre superas siajn konkurantojn. Ĝi estas la nura forta organizaĵo en la okupataj teritorioj, la aliaj estas tre malpli gravaj. Oni fidas ĝin senpruve ĉar ĝiaj gvidantoj kaj elektitoj estas ordinaraj homoj kiel ni. Jen la realo: ni pluvivas sub regado de la okupanto. Ĝi decidas pri la koloroj de niaj subvestaĵoj, la kuraciloj por niaj infanoj. Ni sufokas. Israelo decidis, ke Arafat estas la patrono de la terorismo kaj lin sieĝadis; Abou Mazen anstataŭis lin kaj Israelo ne trovis tempon por intertrakti kun li. Kaj nun ni estas punataj ĉar ni esprimis libere nian volon elektante Hamas-on. Kio novas? Ni jam estis montrataj kiel malamikoj. Sed kio okazas nun, tio preparas alvenon de Al-Kaida.”
S-ino Rawaya Shawa, sendependa membro de la leĝofara Konsilio kaj unu el la malmultaj virinoj kiuj ne surhavas kapveston en Gazao, ekkrias: “Mi estis kontraŭ Fatah-movado, ĉar ĝi retroirigis la socion. Ankaŭ tial homoj voĉdonis por Hamas. Mi apogos ĝin tiom kiom ĝi batalos kontraŭ korupto. Por islama kaj konservativa socio kiel la nia, ĝia alveno prezentas neniun ŝanĝon. Ĝi ne ektrudos ‘iranotipan’ registaron.”
Tion konfirmas en Ramalaho la tre laikeca Khaleda Jarrar, deputitino de la leĝofara Konsilio kaj ano de la Popola Fronto por Liberiĝo de Palestino (PFLP). “La problemo de la virinoj ne estas Hamas, sed Fatah. Dum la lasta periodo ĝi proponis leĝojn tre malprogresismajn, kun referenco al islamo por la punsistemo, aŭ limigo de la puno je maksimume sesmonata malliberigo por la honorkrimoj.” Diplomito pri islama juro, membro de Hamas kaj de la leĝofara Konsilio, kaj ministrino pri virinoj, s-ino Mariam Saleh insistas: “Jes, ni bezonas sociajn reformojn: egaleco en la laboro, kaj pri la leĝo de heredado.”
MULTNOMBRAS TIUJ, KIUJ EN GAZAO esprimas sian malamikecon al Fatah. S-ro Soufian Abou Zeida, eksministro pri la enisraelaj malliberuloj, akceptis nin en sia domo proksime de la tendaro Jabaliya. Ĉu Fatah-organizaĵo profitos sian malvenkon por superi siajn internajn diferencojn kaj reformi sin? “Bedaŭrinde mi kredas, ke ne.” Ĉi tie la bruo de bombado estas pli proksima. Bombataj estas ĉefe la polvaj longaj terenoj uzataj de la Fatah-milicioj kaj islama Ĝihado por pafi hejmfaritajn Qassam-raketojn — kiuj cetere preskaŭ ĉiuj falas en maron — kontraŭ la israela ŝtato. La israela rebato, eksterproporcia kaj seninterrompa, frapas terenojn en Beit Hanoun kaj Beit Lahya laŭlonge de la vojo al Eretz-pasejo, kiu finkondukas en Israelon.
Ne malproksime, en Al-Soudaniya, en la domo de s-ro Khaled Al-Yazji, eks-konsilanto de Arafat kaj vicministro pri internaj aferoj sub la prezidanteco de s-ro Abbas, surdiga eksplodo rompas la silenton. La telefono sonoras: aviadilo, kun aŭ sen piloto, sed neniu infano vundiĝis. La konversacio rekomenciĝas. “Mi ne forlasis Fatah-organizon, kiu estas mem-serva partio. Eta grupo perfidis nin. Estas tempo ke ĝi foriru. Fatah ne kapablas reformi la Organizaĵon por Liberigo de Palestino (OLP), sekve ni lasu Hamas-on okupiĝi pri tio.”
Hamas eble deziras ĉesigi perforton, aparte ĉesigi la atakojn faritajn ekde Gazao, kiuj, konfesas private ĝiaj respondeculoj, estas senutilaj kaj eĉ malutilaj. Ĝi strikte aliĝis, de pli ol jaro, al la tahdia (trankvilo-periodo). S-ro Jamil Hilal, sociologo kaj sendependa membro de la nacia palestina Konsilio (NPK), plej alta organo de OLP, opinias ke venis tempo por ke “Hamas difinu kiel ĝi komprenas la rezistadon, aparte prenu pozicion pri la sinmortigaj atencoj kaj ankaŭ pri la viktimoj, kiuj estas iliaj celtabuloj.” La dek okan de aprilo 2006, pli ol dek homoj estis mortigitaj en Tel-Avivo en la plej mortiga sinmortig-atenco de post aŭgusto 2004. S-ro Abbas denuncis agon “naŭzan”, sed la proparolanto de Hamas, s-ro Sami Abou Zouhri, klarigis ĉe BBC-radiokanalo, ke temas pri “memdefenda ago, (...) natura respondo al la israela agreso... La palestinanoj daŭrigos la rezistadon, sed devas limigi ĝin al la armeanoj kaj koloniantoj.”
Kial oni ne diris, ke la islama Ĝihado, kaj ne Hamas, iniciatis tiun agon, kaj ke ĉi lasta vere pludeziras la tahdia? Pridemandite du tagojn poste, la proparolanto asertis: “Ŝajnis al ni nedezirinde diri, ke ni favoras la kvietiĝon.” Ĉar Hamas oficiale ne rezignis pri perforto. Veras tamen, ke la antaŭan semajnon, dudeko da palestinanoj estis mortigitaj en Gazao de la israela armeo.
La movado tamen longe vojis, de la armita batalo ĝis la strategio de unuiĝo de ĉiuj palestinanoj en la lukto kontraŭ la Oslo-interkonsentoj, kiuj “vendis Palestinon*”. Hamas bezonis jarojn por eniri en la politikan praktikejon kaj por poste partopreni ne nur la municipan baloton, sed ankaŭ tiun por la leĝofara Konsilio establita kadre de la Oslo-interkonsentoj.
La interna debato estas des pli malfacila, ke la estraro de la movado estas disigita en pluraj centroj: en Gazao, kie naskiĝis Hamas ĉe la komenco de la unua Intifado (1987), kiu deziras teni sian gvidantan rolon; en Cisjordanio; kaj fine en eksterlando (unue Amano, poste en Damasko). La balota sukceso, kiun Hamas ne atendis, pri kiu ĝi ne estis preparita, devigis ĝin akcepti parton de la respondecoj de la palestina Aŭtoritato. En la municipoj, ĝi montriĝis pragmata kaj ĝi ne ekorganizis islaman socion. Sed pri la estonteco ĝi restas malpreciza.
Modera politikisto, s-ro Hanieh estis elektita ĉefministro prefere al D-ro Mahmoud Zahar, nuna ministro pri eksterlandaj aferoj, pli radikala, kaj nura pluvivanto el la historia gvidantaro (Cheikh Ahmed Yassine, Abdelaziz Al-Rantissi, Ismaël Abou Shanad estis murditaj de la israelanoj). Li aĝas 43 jarojn kaj nelukse vivas en la rifuĝanto-tendaro Shati, en Gazao.
Sed, dum Hamas plutenas siajn neleĝajn strukturojn, granda nombro da ĝiaj kadroj okupas oficialajn poziciojn, interne. La politika estraro de la organizaĵo eksterlanda, gvidata de s-ro Khaled Meshal, parolas por — kaj al — la diasporaj palestinanoj. Tiel la interno kaj la eksterlando havas apartajn bazojn, kio ebligas malprecizecon. Ekzemple la movado ne ekskludis amendi sian ĉarton aŭ pritrakti kun Israelo surbaze de la landlimoj de 1967. Sed tio kion ĝi faros estonte restas ankoraŭ ne klara.
Tamen, antaŭ ĉio, la nunaj prioritatoj estas la internacia bojkoto kaj la internaj tensioj inter Fatah kaj Hamas. Unu el la obstakloj por fruktodona kunvivado devenas de tio, ke Hamas ne aliĝis al OLP. Tamen, kvankam la organizaĵo ne estas parto de OLP, ĉiuj membroj de la leĝofara Konsilio estas laŭrajtaj membroj de NPK. Tiel Hamas okupas 10% de la sidlokoj en NPK, sen esti ĝia membro. Longe la organizaĵo kontestis, ke OLP estas la “nura rajta reprezentanto de la palestina popolo”; sed depost la deklaracio de Kairo subskribita de dek tri palestinaj movadoj, la 17-an de marto 2005, ĝi agnoskas OLP, sed samtempe postulas 40% de la sidlokoj en NPK.
Eksministro, sendependa deputito, ebla ministro pri eksterlandaj aferoj en eventuala registaro de nacia unuiĝio, s-ro Ziyad Abou Amr asertas reprezenti “trian vojon”. En sia oficejo en Gazao, dum aŭdiĝas bruo de bombado, li mire komentas la poziciojn de la nova registaro:“Estas amuze konstati, ke Hamas agnoskis OLP kiel nuran rajtan reprezentanton de la palestinanoj, kiam ĝi mem estis nura movado, sed ĝi rifuzas tion fari kiel registaro. Kutime registaro estas pli modera ol partio.” Li revenas al la malsukcesa provo krei registaron de nacia unuiĝo: “La stumbloŝtono estis la politika programo de Hamas. La gvidantoj estus akceptintaj cedi gravajn postenojn, kondiĉe ke tio ne malefikigu ilian programon. Kiam ili parolas pri povokundivido, ili ne akceptas limigi sian decidokapablon. Ili volas enkonduki verecan dimension en la politikon. Ili trovas senhonorige alianciĝi kun dekadencaj naciistoj. Kaj post sia balota venko, ili ne rigardis tion utila, almenaŭ dum la unuaj semajnoj.” Tamen, daŭrigas nia interparolanto, “pro sia larĝa venko, ili povintus fari kompromisojn.”
UNU EL LA DISPUTOSIGNOJ koncernis la interkonsenton pri la kontrolo de la pasejo Rafah, inter Gazao kaj Egiptio, postulita de la kontrolantoj de EU. Hamas akceptis la decidon sed ne la manieron laŭ kiu ĝi estis farita: “Ni eksciis tion per la gazetoj”, klarigas unu el la oficialuloj. La decido de s-ro Said Siam, ministro pri internaj aferoj, en aprilo, krei trimil-homan armeunuon por helpi la policon kaj la sekurecon, estigis aliajn tensiojn. Li nomumis ĝia estro s-ron Jamal Abu Samhadana, komandanton de la popolaj rezistokomitatoj, homo pluserĉata de la israelanoj. S-ro Abbas tuj deklaris tiun decidon “kontraŭ leĝo kaj konstitucio”. Tiu armeunuo tamen ekfunckiis la 17-an de majo.
En Gazao, ĉirkaŭita de siaj korpogardistoj, la proparolanto de la ministro pri internaj aferoj, s-ro Khaled Abou Hilal, asertas: “Ni havas nacian programon. Persone mi eksiĝis el la Brigadoj de Al-Aksa-martiroj* por iĝi proparolanto de ministro ano de Hamas-movado, sen forlasi Fatah-on. Mia edzino membras en Hamas, mia bofrato en PFLP. Sed ni ĉiuj kontraŭas korupton.”. Kaj li daŭrigas: “La armeunuo, kiun ni starigas, unue rekuperos la publikajn terojn, kiuj estis diserigitaj en la anarkia klimato, kiun ni spertis. Ni deziras ricevi subtenon de la grandaj familioj, de la klanoj kaj de la ‘Mukhtar’ (lokaj urbestroj) por jure forpreni la kontraŭleĝajn armilojn. Ni deziras rekonstrui nian socion ruinigitan ne nur de la okupado, sed ankaŭ de parto de Fatah.”
La tensio ankoraŭ pliiĝis kiam s-ro Meshal akuzis la prezidanton de la palestina Aŭtoritato komploti kun Usono kaj Israelo por malstabiligi la registaron*. La subtenantoj de Fatah eliris surstraten,. interbatiĝoj okazis en la universitatoj, kaj la alfrontiĝoj rezultigis kvardekon da vunditoj, devigante s-ron Abbas nuligi paradon de Fatah-milicioj. La 23-an de aprilo la membroj de tiu movado sturmatakis la sidejon de la municipo Napluso kaj tiun de la ministro pri sano en Gazao, kiu anoncis elspezo-reduktadon de du milionoj da dolaroj monate.
En Ramalaho du ministroj senambigue distanciĝis de Hamas. La vicĉefministro, ankaŭ ministro pri edukado, s-ro Al-Chaer, asertas: “Ni devas esti klaraj. Hamas devas ja havi eksterlandajn intervenantojn, sed, ĉi tie, ni parolas pri nacia dialogo. Ni ne bezonas Khaled Meshal, li ne reprezentas la registaron.” Siaflanke, s-ro Abdel Razeq klarigas: “La deklaro de Meshal estis misinterpretita; li celis nur unu homgrupon. Sed ne estis taŭga momento por tion diri, kaj iuj diritaĵoj estis eraraj.”
DUM LA MONATO MAJO la alfrontiĝoj daŭris en Gazao, kaj la provoj por restaŭri la palestinan unuecon duobliĝis. Unu paŝon antaŭen konsistigis la decido inkluzivi la kontestatan armeunuon estratan de s-ro Abu Samhadana en la oficialajn sekurec-strukturojn, kaj provizore forpreni ĝin de Gaza-stratoj. Nacia dialogo okazis la 25-an kaj 26-an de majo en Gazao kaj Ramalaho, kun partopreno de la politikaj partioj, sed ankaŭ de universitatanoj kaj negocistoj, por ellabori komunan platformon. La ekirpunkto estas la komuna deklaracio subskribita la 11-an de majo de la gvidantoj, enkarcerigitaj en Israelo, de ĉiuj palestinaj organizaĵoj, inkluzive islaman Ĝihadon, kaj aparte de s-ro Marwan Barghouti, gvidanto de Fatah en Cisjordanio kaj de la ŝejko Abdel Halek Natshe de Hamas. Tiu deklaracio implicas akcepton de sendependa palestina ŝtato enhavanta ĉiujn teritoriojn okupitajn en 1967, la rajton je reveno kaj la liberigon de la malliberuloj. Ĝi ankaŭ alvokas al reformo de OLP kaj limigo de militaj agoj je Cisjordanio kaj Gazao, kaj al starigo de registaro de nacia unuiĝo. Se la registaro rifuzos tiun planon, Prezidanto Abbas povus proponi ĝin por popola referendumo.
S-ro Abbas surprizis ĉiujn observantojn lanĉante la 26an de majo tiun ultimaton: tutlanda komitato por dialogo, akceptita de ĉiuj palestinaj grupoj (escepte de islama Ĝihado) devas formale akcepti la planon de la malliberuloj ene de dek tagoj; se ne, la prezidanto organizos referendumon. Ĉu Hamas povas akcepti tian ordonon? Kvankam ĝi ne rifuzas la ĝeneralan linion de la plano, ĝi rezervas sian opinion pri kelkaj punktoj. La respondo de s-ro Haniyeh estis prudenta: lia registaro studas ĉiujn jurajn aspektojn de referendumo-okazigo, kaj kiu ajn koncedo ne signifus ŝanĝon en ĝia politika programo.
Se tia interkonsento okazus, ĉu ĝi kondukus al speco de kundivido de povo, kiu evitus la kolapson? S-ro Abdel Razeq estas optimisma: “Kunlaborado inter tiu registaro kaj la prezidanto fine kondukos al registaro de nacia unuiĝo, se ni havas paciencon kaj faras ideologiajn kompromisojn. Tiam la registaro povos alpreni pli flekseblajn poziciojn, kion ne povas fari Hamas, kiel organizaĵo.” Ĉu Hamas kaj Fatah kapablos fari la necesajn kompromisojn? Alia scenaro, eble pli verŝajna, estus fari paŝon al registaro de nacia unuiĝo, por kio Hamas cedus unu aŭ du ministeriojn, ekz. tiun pri financoj.
Kaj se ĉio tio malsukcesos? “Ni demisios honore”, asertas s-ro Hamed, proparolanto de la registaro. Kiel rimarkas s-ro Abdel Razeq: “Se la registaro kolapsos, Hamas daŭre estos potenca, kaj la leĝofara Konsilio kaj la okupanto plurestos. Sed la politika sistemo kolapsos.” Tiam Israelo devos mem administri la palestinajn teritoriojn. Tiu perspektivo relanĉis la debaton pri la rolo de la Aŭtoritato. En tempo kiam la pacprocezo estas haltigita, kio estas ĝia rolo, krom pagi la salajrojn de la ŝtatfunkciuloj? Kio ajn estos la estonteco, ĉiuokaze ne malaperos Hamas.
Wendy KRISTIANASEN.
Ĉiutage la israela armeo bombas la Gaza-teritorion, el kiu ĝi foriris pasintsomere. Civiluloj estas mortigitaj, dum Usono kaj EU plutenas embargon kontraŭ la palestina popolo. Dume, milionoj da diasporaj palestinanoj pluvivas en tendaroj, aparte en Libano, kie, malgraŭ kelkaj lastatempaj pliboniĝoj, ilia sorto restas necerta.
LA ATENCO kontraŭ palestina respondeculo de Islama Ĝihado kaj lia frato, en Saida, ĉefurbo de suda Libano la 27-an de majo, revigligis la malstabiligan procezon de la lando. Des pli ke, la morgaŭon, la iraela armeo bombadis (senprecedence de post la retiriĝo la 25-an de majo 2000) la transliman terstrion en Bekaa kaj apud Bejruto, rebate al raketpafoj atribuataj al Hezbollah kaj al Popola Fronto por Liberiĝo de Palestino-Ĝenerala Komando (PFLP-ĜK) de s-ro Ahmed Jibril; kio reaperigis debaton pri la malarmado kaj la palestinanoj. Forgesitaj de historio kaj de la intertraktaĵoj, tiuj, kiuj plejnombre vivas en tendaroj, denove aperas antaŭ la politika scenejo, kie ili provas agnoskigi sian rajton je rehejmeniĝo, pri kiu ili neniam rezignis.
“La rifuĝtendaroj — kaj aparte Ain Helue* — estas periode prezentataj tra la nacia kaj internacia gazetaro kiel senjuraj zonoj, kiuj ŝirmus krimulojn kaj islamismajn ekstremistojn, laŭte nervoziĝas Khadda, unu el la loĝantinoj. Sed ja ni mem estas la tendaro: pli ol kvardek kvin mil homoj, ligitaj kun sia identeco kaj sia historio; kaj ne kelkaj — apenaŭ ducent — nekontroleblaj uloj, kiuj ankaŭ estas rezulto de la ĝenerala malcerteciĝo kaj de politika sakstrato.” Ŝi la unua timas la tensiojn kaj armitajn konfliktojn, kiuj subfosas la tendaron, la plej grandan en Libano, rande de Saida. Cetere ŝi finfine instaliĝis ekstere, endanĝerigante la familian ekvilibron: ŝia edzo, etkomercisto, restas surloke, kaj ŝiaj infanoj ĉiusemajnfine revenas al la tendaro. Sed pli ol pri la bataloj Khadda laciĝas ĉefe pri la ekonomia strangolado de Ain Helue, pri la mizero afiŝata tre videble en la malpuraj stratetoj, kaj en la pendantaj difektitaj domoj, ideala kreskigilo por islamisma radikaliĝo.
La israela invado de 1982 kaj la trudita foriro de la Organizo por Liberiĝo de Palestino (OLP) kaj de ĝiaj aktivuloj markis turniĝon. La organizaĵoj ja provizis laboron al preskaŭ 65% de la palestinanoj kaj financis sanigajn kaj edukajn strukturojn, malfermajn ankaŭ al la malriĉaj libanaj loĝantoj. Krome, la palestinanoj sentis sin la forgesitoj de la Oslo-interkonsento de 1993, ĉar OLP koncentris siajn diplomatiajn strebojn al Cisjordanio kaj Gazao. Fine, la mono de la eŭropaj landoj estis deturnita al tiuj teritorioj, kaj la sumoj, kiujn United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East (UNRWA — Helpoficejo de UN*), la UN-agentejoj kaj la internaciaj neregistaraj organizaĵoj (NROj) dediĉis al Libano, estis draste reduktitaj. La tendaroj, severe trafitaj de la milito kaj de la ekonomiaj malfacilaĵoj, fariĝis retretaj areoj.
La islamismaj organizaĵoj, ĉefe Islama Ĝihado kaj la Movado de la Islama Rezistado (Hamas), sukcesis aliri la plej malriĉajn popoltavolojn, provizante ilin per materia helpo, kiu terure mankas tie. Hamas eltiris profiton el la kolero estigita de la deportado en Libanon de kvarcent dekkvin palestinanoj politike proksimaj de la organizaĵo, en decembro 1992, kaj de la israela politiko pri “eksterjuĝaj murdoj”, aparte la murdo de ŝejko Ahmed Yassin en marto 2004 kaj tiu de Abdelaziz Al-Rantissi la postan monaton, homoj kies portretojn oni ĉie vidas. Ĝia venko en la palestina parlamenta baloto en januaro 2006 plifortigas ĝin ankaŭ en Libano.
Um Fadi, proksimulo de la Popola Fronto por Liberiĝo de Palestino (PFLP), surprizita “kiel ĉiuj”, estis kontenta pro la rezulto kaj pro tio, kion ĝi signifas kiel elekto “kontraŭ korupto kaj por la postulo de palestinaj rajtoj, inter kiuj la rajto pri rehejmeniĝo”. Kiel multaj, ŝi ne plu rekonas Ain Helue, kie ŝi naskis siajn infanojn kiam la tendaroj simbolis la politikan aktivadon kaj la konstruon de palestina ekzilita socio: “Hodiaŭ la loĝantaro estas ostaĝo de kelkaj partioj, kiuj interbatalas. Estas ofte mortigitoj, kaj la homoj timas. Sed ili ne volas foriri, ĉar la tendaro estas kolektiva spaco, kiu daŭre simbolas la esperon de rehejmeniĝo kaj la strebadon por niaj rajtoj.” La 1-an de majo membro de Fatah estis mortigita fare de islamisto de Usbt Al-Ansar (Ligo de partizanoj, salafisma*grupo kiun oni suspektas ligita kun Al-Kajda*), kio aldoniĝis al jam longa listo de murdoj. Tiuj alfrontiĝoj estas tiel politikaj kiel krimecaj, ili ofte transiras internajn kverelojn, enkadriĝas en tensi-strategio — manipulata de diversaj sekretaj servoj — kaj kontribuas al konfuzo. Ain Helue restas simbolo de la politika tendaro, kie ĉiuj palestinaj partioj estas reprezentataj, vera ĉefurbo de ekzilitaj palestinanoj.
“La situacio estas tikla” sobre diras s-ro Abu Ali Hassan, eksdirektoro de Ain Helue kiu nun postenas en Mar Elias, eta tendaro plejparte kristana de Bejruto, kie li respondecas pri la rilatoj kun la libanaj politikaj partioj: “La senarmigo de la palestinaj organizaĵoj, postulata de la 1559-a rezolucio decidita de la Sekureckonsilio en septembro 2004, iniciate de Francio kaj Usono, estas unu el la dosieroj de la politika libana vivo*. La Bejruta registaro de nacia unuiĝo formis komitaton por intertraktadi la senarmigon de la militbazoj situantaj ekster la tendaroj, kaj estigon de regularo por armiloj interne. Ni laboras pri starigo de unuigita delegacio kaj por ke oni ne traktu la aferon nur el sekureca vidpunkto sed ke la traktado rezultigu progresigon de niaj politikaj rajtoj kaj plibonigu la homhelpan situacion en la tendaroj.” La restarigo de OLP-reprezentejo la 16-an de majo 2006 en Jnah, en suda ĉirkaŭurbo de Bejruto, estas por s-to Hassan forta politika signalo: “La registaro ne volas uzi perforton pri tiu demando, kaj la ĉefa problemo estas la ĉeesto de palestinaj armeuloj en dekduo da bazoj, dismetitaj sur la Bekaa-ebenaĵo kaj en la marborda urbeto Nahme, dekkvin kilometrojn sude de Bejruto.”
En tiu malserena kunteksto, la deklaroj de s-ro Mahmud Abbas, prezidanto de la palestina Aŭtoritato, dum lia vizito en Parizo en oktobro 2005, laŭ kiu la palestinanoj loĝantaj en Libano devus “submetiĝi al la leĝo” kaj ke ili troviĝas tie “gaste”, estis ne ŝatataj.
La libanaj gazetoj regule raportas pri dispenetrado de palestinaj aktivuloj de Sirio al la orienta Bekaa-ebenaĵo, kiu instigis la libanan armeon fermi kvardekon da kontraŭleĝaj pasejoj inter la du landoj, kaj plistreĉigi sian premon ĉirkaŭ la palestinaj pozicioj de porsiriaj organizaĵoj bazitaj en Damasko, kiel PFLP-ĜK, Fatah-Intifado (splitaĵo de Fatah gvidata de s-ro Abu Mussa) kaj Al Saika (palestina flanko de Baas-partio reganta en Sirio).
“Ĉar ni kondukis la armitan rezistadon kontraŭ Israelo, ĉar ni pluaktivas kaj pluhavas influon, oni rigardas nin obstaklo kontraŭ paco”, komentas Nabil, respondeculo de la popola komitato en la tendaro Baddaŭi, apud Tripoli, en la nordo. Kun siaj malpli kuntenaj domoj, siaj stratoj kaj akvotubaroj ĵus rekonstruitaj, Baddaŭi, pli malproksima de la konfliktoareo, povus aspekti paca; sed, por Nabil, la milito restas minaco: “La israelaj aviadiloj plupreterflugas Libanon, de sudo al nordo kaj inverse, senpune.” Kaj “Sabra kaj Ŝatila ĉiam restos en niaj memoroj: ni suferis masakron malgraŭ la internacia protekto. Armiloj en la tendaroj estas necesaj por nia sekureco*.”
Sed la demando pri armiloj precipe kaŝas la kondiĉojn de vivo kaj trudita restado de palestinanoj. Laŭ UNRWA, en marto 2006 estis ĉirkaŭ kvarcent miloj da palestinaj rifuĝintoj en Libano, inter kiuj ducent dudek mil vivas en la dek du tendaroj disaj en la lando. En Bejruto: Mar Elias, Burj Al-Barajneh, Sabra kaj Ŝatila, Dbaye. Sude, apud Saida: Ain Helue kaj Myé Myé; apud Tyr: Al-Buss, Rachidiyé, Burj Al-Chemalhe. En Tripoli, norde: Nahr Al-Bared kaj Baddaoui. Oriente, sur Bekaa-ebenaĵo: Waweel. Aldoniĝas “ariĝoj”, tio estas malgrandaj eksterleĝaj geto-tendaroj, ne agnoskitaj de UNRWA kaj de ĝi ne helpataj. La libana armeo plutenas premon ĉirkaŭ la tendaroj, aparte la sudaj, kiuj entenas kelkcentmil rifuĝintojn, kaj kies en- kaj el-iroj estas kontrolataj kaj kondiĉitaj de rajtigiloj. Fatah estas tie la plej potenca organizaĵo, dum en la tendaroj de Bejruto, de norda Libano kaj de Bekaa, la siri-favorantoj havas konsiderindan gravecon, kaj ĉie plifortiĝas la islamistaj organizaĵoj, kio metas, laŭ la observuloj, Fatah-on kaj Hamas-on samnivele.
LAŬ UNRWA, 60% de la palestinaj rifuĝintoj vivas sub la malriĉo-sojlo, kaj 70% estas senlaboruloj. Ĝis nun estis malpermesataj al ili 72 metioj ekster la tendaroj, malpermesate enkonduki enen konstrumaterialojn, kaj ili rajtas nek eliri nek eniri Libanon sen vizo, kies valideco estas maksimume 6-monata.
S-ro Trad Hamadé, libana ministro pri laboro, proksima de Hezbollah, subskribis raporton en junio 2005, favore al la palestinanoj naskitaj en Libano kaj enskribitaj ĉe la ministerio pri internaj aferoj, kiu parte forigas la malpermeson praktiki metion. Sed tio ne koncernas la palestinajn diplomitojn, kiuj daŭre ne povos praktiki medicinon, juron, arkitekturon... Neniu aludo, cetere, al la reformo, kiu en 2001 malpermesis al palestinanoj aĉeti domojn kaj bienojn en Libano, rezultigante verajn jurajn implikaĵojn, aparte koncerne heredaĵojn.
S-ino Samira Salah estas estrino de la departemento pri aferoj de la palestinaj rifuĝintoj ĉe OLP kaj kunordiganto de la kampanjo por la rajtoj de la palestinanoj en Libano kaj la rajto je rehejmeniĝo, antaŭplanita de la 194-a rezolucio de UN. Laŭ ŝi, la dispozicioj de la ministro pri laboro estas progreso, sed konkrete ŝanĝos nenion: “Proponoj jam estis faritaj en 1995, por ke palestinano naskita en Libano rajtu labori kondiĉe ke li havas laborpermesilon. Sed estas kvazaŭ neeble ricevi tiun permesilon, kaj la propono de la ministro ne inkluzivas aliron al la socia asekuro kaj al asekuroj.” Tiu kampanjo estis realigata komence de aprilo 2005 fare de kolektivo de dudek kvin palestinaj asocioj, la nacia palestina konsilio, la departemento pri aferoj de la rifuĝintoj ĉe OLP kaj membroj de la palestina “civila socio”. Ĝi organizas pripensad-laborgrupojn kaj klerigagadojn en la palestina socio kaj volas havi la subtenon de la libana loĝantaro cele al kreo de vasta politika prem-movado. Sub la moto “Civilaj rajtoj ĝis la rajto je rehejmeniĝo, kune kun la libananoj, ni rezistu al enradikiĝo kaj al libananiĝo de la rifuĝintoj”, ĝi havas kvar ĉefajn postulojn: rajto je laboro, rajto je proprieto, rajto asociiĝi kaj rajto je sekureco. Tiuj postuloj ne estas novaj, sed ili ĝis nun ne ricevis respondon.
Ekzilen ĵetitaj plurcentmilope kiam kreiĝis la israela ŝtato en 1948, la rifuĝintoj estas nun kvar milionoj, t.e. preskaŭ 60% de la palestina komunumo, kaj vivas 90% en la palestinaj teritorioj kaj najbaraj arabaj landoj. La palestinanoj de Libano* koncentrigas la plej akrigitajn politikajn demandojn, sur libana kiel sur regiona nivelo]. Ili memorigas, ke la evoluo de la israelo-araba konflikto estas ankaŭ ligita al la solvo de la rifuĝinto-problemo.
Marina DA SILVA.
Post sia elekto kiel prezidanto de Venezuelo, en 1998, s-ro Hugo Chávez subskribis kun la kuba registaro interkonsenton kiu estigis amasprogramon de publika sano, la “Misión Barrio Adentro”. En Venezuelo, 14.000 kubaj kuracistoj prizorgas nun senpage la loĝantaron de la plej malriĉaj kvartaloj kaj regionoj. Tiu operacio, pri kiu la komunikiloj raportas malofte, estas tamen nur la videbla pinto de la kunlaborado pri sano de Havano profite al la malfavorataj loĝantaroj de la malriĉaj Sudaj landoj.
Fine de aŭgusto 2005... La uragano “Katrina” ĵus ruinigis la sudon de Usono. La aŭtoritatoj estas rapide superitaj de la amplekso de la katastrofo. La guberniestro de Luiziano, s-ino Kathleen Babineaux, lanĉas alvokon al la internacia komunumo petante urĝan helpon. En Havano, la kuba registaro reagas tuj. Ĝi proponas sendi al Nov-Orleano, sed ankaŭ al Misisipio kaj Alabamo, ŝtatoj ankaŭ tuŝitaj de la ciklono, en formo de sanitara helpo kaj en tempo de maksimume 48 horoj, kontingenton de 1.600 kuracistoj formitaj por interveni en tiaj katastrofoj. Ili kunportos la tutan necesan ekipaĵon kaj 36 tunojn da medikamentoj. Sed tiu propono, same kiel tiu farita rekte al la prezidanto George W. Bush, restas senresponda, dum pli ol 1.800 homoj, precipe malriĉuloj, estis mortontaj pro manko de helpo kaj sanprizorgo.
Tiu dramo estas ankoraŭ proksima, kiam, la 8-an de oktobro 2005, Pakistano spertas, en la regiono de Kaŝmiro, unu el la plej detruaj tertremoj de sia historio. La sekvoj por la humana kaj san-situacio estas dramecaj, precipe en la plej malriĉaj kaj izolitaj nordaj zonoj de la lando. La 15-an de oktobro, unua kontingento de 200 kubaj urĝo-kuracistoj alvenas kun pluraj tunoj da ekipaĵo. Kelkajn tagojn poste, Havano sendas la necesan materialon por munti kaj ekipi tridek kamp-hospitalojn, en montaraj zonoj kiuj, en sia plimulto, neniam havis la viziton de kuracisto. Multaj loĝantoj malkovras la ekziston de lando nomata Kubo.
Por ne kontraŭi la tradicion en tiu islama lando, la kubaninoj — 44% de la preskaŭ 3.000 kuracistoj venintaj al Pakistano ĝis majo 2006 — kovras siajn hararojn sub kaptuko. Post mallonge regis harmonia etoso: multaj pakistananoj akceptas ke iliaj edzinoj aŭ ilia filino estu prizorgata de viro. Fine de aprilo 2006, mallonge antaŭ sia foriro, la kuba kuracistoskipo estis prizorginta milionon kaj duono da pacientoj, ĉefe virinoj, kaj farinta proksimume 13.000 ĥirurgiajn intervenojn. Nur kelkaj pacientoj kun tre kompleksaj traŭmatoj devis transportiĝi al Havano. La prezidanto Pervez Musharraf, granda aliancano de Usono kaj amiko de s-ro Bush, oficiale dankas la aŭtoritatojn de Havano kaj rekonas ke la helpo de tiu Antila landeto estis la plej grava de ĉiuj ricevitaj okaze de tiu katastrofo.
La unua kuba internacia kuracistobrigado estis formita en 1963. En la ĵus sendependiĝintan Alĝerion iris tiam 58 kuracistoj kaj teĥnikistoj kiuj konsistigis ĝin. En 1998, la kuba registaro komencis strukturi la amasan kuracistan helpon por loĝantaroj de malriĉaj landoj tuŝitaj de naturkatastrofoj. Post paso de la ciklonoj “George” kaj “Mitch” en Centrameriko kaj Karibio, Havano proponas siajn kuracistojn kaj flegistojn por labori en la kadro de la “Integritaj sanprogramoj”. Domingo, Honduro, Gŭatemalo, Nikaragŭo, Haitio kaj Belizo akceptas tiun helpon.
Al Haitio, kie la modesta loĝantaro spertas kronikan mankon da kuracista prizorgado, Kubo proponas sendi amasan kuracistan helpon. Havano proponas eĉ, en 1998, al la franca registaro, iama kolonia potenco, ian humanan asocion por helpi la haitian loĝantaron. Sed Parizo silentas kaj fine decidas, en 2004, tien sendi trupojn... Kubo dismetas siajn kuracistojn — 2.500 sin sekvis depost 1998 — kaj tiom da tunoj da medikamentoj kiom ĝia malforta ekonomio ebligas.
La efikeco kaj senpageco de la helpo, la fakto ke tiuj novaj “nudpiedaj kuracistoj” intervenas en zonoj kien iliaj lokaj kolegoj rifuzas iri (pro la malriĉeco de la “klientaro” aŭ pro la malsekureco, aŭ pro la malfacilo aliri...), faras ke aliaj landoj, precipe afrikaj, petas profiti la programon. La kubaj san-personaroj estas pagataj de sia propra registaro.
De 1963 ĝis fine de 2005, pli ol 100.000 kuracistoj kaj san-teĥnikistoj intervenis en 97 landoj, ĉefe en Afriko kaj Latinameriko.* En marto 2006, 25.000 profesiuloj troviĝis dise en 68 nacioj. Tian dismeton eĉ la Monda Organizo pri Sano (MOS) ne povas certigi. La organizo Senlimaj Kuracistoj* sendis 2.040 kuracistojn kaj flegistojn eksterlanden en 2003, 2.290 en 2004.* Al tio aldoniĝas la prizorgoj efektivitaj en la kuba teritorio mem, kien oni ofte transportas la plej grave tuŝitajn malsanulojn de kia ajn lando. En Havano estis ekzemple prizorgata Kim Phuc, tiu knabineto kies foto de Nick Ut tremigis la mondon, kiu kuris nude sur strato de Vjetnamio, kun haŭto bruligita de napalm-bombadoj de la usona armeo. Kubo akceptis ankaŭ infanojn kaj plenkreskulojn, pli ol 19.000 sume, kiuj venis de la tri sovetiaj respublikoj tuŝitaj de la atomakcidento de Ĉernobilo, en 1986.
Uzante sian sperton en prevento de aidoso (la kontaĝ-indico de la viruso HIV estas tie 0,09%, kontraŭ 0,6% de Usono ekzemple), Kubo proponis, dum la eksterordinara sesio de la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj (UN) kunvokita pri tiu temo en julio 2001, “la kuracistojn, pedagogojn, psiĥologojn kaj aliajn specialistojn necesajn por konsili kaj kunlabori en la prevent-kampanjoj kontraŭ aidoso kaj aliaj malsanoj. La ekipaĵojn kaj muntkompletojn de diagnozo necesajn por la bazaj prevent-programoj kontraŭ aidoso, la antiretrovirusan traktadon por 30.000 pacientoj...” Kaj, se la projekto estus akceptita, “sufiĉus ke la internacia komunumo alportu la krudmaterialon por la medikamentoj. Kubo neniel profitus el tio, kaj liverus mem la salajrojn por sia personaro.” La propono ne estis decidita. Sed ok landoj de Afriko kaj ses ŝtatoj de Latinameriko profitas la projekton “Eduka interveno pri la VIH/aidoso”, kiu ebligis elsendadon de radio- kaj televid-programoj, kaj ankaŭ la eblecon por pli ol ducent mil pacientoj esti prizorgataj kaj por pli ol duonmiliono da san-laboristoj esti formitaj.
En la momento, proksimume 14.000 kubaj kuracistoj laboras en la “barrios” (malfavorataj kvartaloj) de Venezuelo. Per la sama impeto, Karakaso kaj Havano survojigis la “Opercion Milagro” (miraklo) kiu, dum la unuaj dek monatoj de la jaro 2005, ebligis redoni la vidon, senpage, al preskaŭ 80.000 venezuelanoj, de kiuj multaj, viktimoj de katarakto aŭ de glaŭkomo, devis esti transportitaj al Kubo por esti tie operaciataj.* La programo koncernas pli larĝe latinamerikanojn kaj karibianojn tuŝitajn de blindeco kaj de aliaj okul-malsanoj. Venezuelo alportas la financadon, Kubo la specialistojn, la operacian materialon kaj la infrastrukturon por la prizorgado de la malsanuloj por la daŭro de ilia traktado en Kubo.
Ĝis nun, neniu registaro, neniu privata ento aŭ internacia organismo sukcesis strukturi mondan medicinan programon de tia amplekso kapablan grandskale respondi al la prizorgad-bezonoj de la homoj. En la kadro de la “Operacio Milagro” estas planite operi la okulojn de proksimume unu miliono da pacientoj jare...
Kelkajn horojn antaŭ sia enoficiĝo, la nova bolivia prezidanto Evo Morales subskribis kun Havano, en decembro 2005, sian unuan internacian traktaton. La traktato starigas kuban-bolivian unuon por senpagaj okulistaj prizorgadoj. Krom la Nacia Instituto de Oftalmologio de La-Pazo, ĵus ekipita de Kubo, la programo disponos pri medicina centro en la urboj Koĉabambo* kaj Sankta Kruco*. La junaj boliviaj kuracistoj kiuj ĵus akiris sian diplomon ĉe la Latinamerika Lernejo pri Medicino (ELAM, laŭ la hispana) partoprenos en tiu programo.
Tiu lernejo estis malfermita en 1998, kiam Kubo komencis sendi kuracistojn en Karibion kaj Centramerikon. Situanta en iama mar-bazo, en antaŭurbo de Havano, ĝi formas junulojn el malriĉaj familioj de la tuta amerika kontinento, inkluzive de Usono (sed estas ankaŭ centoj da afrikaj, arabaj, aziaj kaj eĉ eŭropaj studentoj). La dudek-unu medicin-fakultatoj, kiujn disponas Kubo, partoprenas en tiu formado. En julio 2005, la 1.610 unuaj latinamerikaj studentoj ricevis sian diplomon. Ĉiujare, proksimume 2.000 junuloj eniras la lernejon. Formado, nutrado, loĝado, kaj ankaŭ la elementoj por praktikado estas al ili garantiataj senpage. Kompense, ili devas engaĝi sin reveni al la loko de kie ili venis por prizorgi siajn samlandanojn.*
Pelata de ideologiaj konsideroj, la ordenoj de kuracistoj kaj de okulistoj de pluraj landoj lanĉis kampanjon kontraŭ tiu iniciato. La revuo de la Argentina Okulista Konsilio, ekzemple, kontestegis la kubajn okulistojn: “Ni ne scias ĉu ili estas kuracistoj”.* Tuj, la Konsilio anoncis ke ĝi “komencos la demarŝojn” kun homamaj neregistaraj organizoj (NROj) por financi similan programon.
En Nikaragŭo hieraŭ, dum la prezidanto Arnoldo Alemán, malgraŭ la amplekso de la katastrofo kaŭzita de la uragano “Miĉ”, komencis rifuzi ilian ĉeeston, en Venezuelo ekde 2002, en Bolivio hodiaŭ, la kuracistoj ligitaj kun konservativaj sektoroj — kiuj vidas la medicinon kiel komercon ĉe pagipovaj loĝantaroj kaj kiuj rifuzas iri en la “favelojn” — furiozas kontraŭ tiuj “nudpiedaj kuracistoj”: “nekompetento”, “kontraŭleĝa praktikado de medicino”, “mallojala konkurenco”... En aprilo 2005, tribunala decido de la brazila ŝtato Tocantins devigis foriri 96 kubajn kuracistojn kiuj prizorgis malriĉulojn. La guberniestro de la ŝtato, malkonsenta kun la decido, povis nur “rekoni la profesian kuraĝon de la kuracistoj kiuj estis tre bone akceptitaj ĉi tie kaj [ke] ni devas danki ilin.”
La protestoj kaj politikaj premoj de la kuracistaj ordenoj kreskas laŭ la kreskado de la nombro da junaj diplomitoj venantaj de la kubaj universitatoj. Tiuj novaj kolegoj povus faligi la tarifojn aŭ eĉ fari parton de siaj servoj senpage; per tio la san-prizorgoj ĉesus esti elitista kaj komerca servo.
Cetere ŝvebas minaco sur eksterlanda agnosko de la diplomoj akiritaj en Kubo. En Ĉilio, multaj junuloj formitaj en la insulo ne povis validigi siajn medicinajn titolojn pro la tro alta prezo de la impostmarkoj kaj aliaj burokratecaj baroj. Sed, rimarkigas la BBC, se la latinamerikaj kuracistaj ordenoj obstine daŭrigas sian opozicion, “ili riskas malfacilojn ricevi subtenon de loĝantaro kiu pli kaj pli malfacile aliras al sanservoj kaj por kiu tiu projekto aperas kiel lumeto de espero en la mallumo”.* La plej malfacila situacio koncernas la studentojn kun usona civitaneco, kiuj riskas punon de dek jaroj da malliberejo kaj monpunojn ĝis 200.000 dolaroj. La blokado-leĝoj efektive malpermesas al ili eniri Kubon! Tamen, en ilia lando, kie kvardek-kvin milionoj da homoj vivas sen medicina kovro, la studoj por fariĝi kuracisto kostas proksimume 300.000 dolarojn.
Iuj pensas ke tiu “homama” helpo estas nur manovro de komunikado, “investo” kiu ebligas al la registaro de Havano rikolti neatenditajn diplomatiajn apogojn fronte al la persista malamikeco de Usono. Ili povas noti, ekzemple, ke la elekto de Kubo en la Konsilantaro pri Homrajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj, starigita en marto 2006, estis akirita, en sekreta voĉdonado, kun subteno de almenaŭ 96 el la 191 membroŝtatoj de la UN (dum samtempe la kandidatecoj de Nikaragŭo, Peruo kaj Venezuelo, kie la politika plurismo estas respektata, ne estis konsiderataj). Tiel, okcidenta diplomato rekonas ke la sendado de kubaj kuracistoj eksterlanden estas “iniciato kiun profitas tiom da homoj ke ĝin devus aplaŭdi eĉ ĝiaj politikaj malamikoj.”*
Hernando CALVO OSPINA.
FRAŬDO, AMASA. Kaj nediskutebla. S-ro José Manuel Barroso, prezidanto de la Eŭropa Komisiono, konsentis pri tio. La dudek-kvin ministroj pri eksteraj aferoj de la Eŭropa Unio esprimis sian “gravan zorgon“. “Gravas ke ni transdonu en kiom eble plej klaran manieron la zorgon de la Eŭropa Unio kaj tiun de ĉiuj membroŝtatoj pri la rezulto de la prezidant-elekto“, deklaris la nederlanda ministro pri eksteraj aferoj.
Senlimaj Raportistoj memorigis ke “tiu ĉi elekto okazas post kvar jaroj de konstanta kaj senprecedenca difektado de la gazetaro en la lando“.
En Vaŝingtono, eminentuloj kiel s-roj Colin Powell, Henry Kissinger kaj Zbigniew Brzezinski asertis ke Usono ne povas agnoski la oficialajn rezultojn. La National Democratic Institute (NDI), prezidata de s-ino Madeleine Albright, eksa ŝtatsekretario; la Freedom House, gvidata de s-ro James Woolsey, eksa ĉefo de la CIA; la American Enterprise Institute, impulsita de la prezidinto Gerald Ford; aŭ eĉ la Open Society Institute, pilotata de s-ro George Soros, denuncis “amasajn manipuladojn“ kaj postulas “ekonomiajn sankciojn“. Ankaŭ la senatoro Richard Lugar, prezidanto de la komisiono pri eksteraj aferoj de la Senato kaj sendito de la prezidanto George W. Bush, ne hezitis paroli malkaŝe pri “fraŭdoj“: “Estas klare ke ekzistis vasta kaj kunaranĝita programo de fraŭdoj en la tago de la elekto, ĉu sub direktado de la aŭtoritatoj, ĉu kun ilia kompliceco.“
Ĉu vi frotas al vi la okulojn? Vi demandas vin kiel tiaj deklaroj pri la ĵusa prezidant-elekto en Meksikio povis maltrafi vian atenton? Vi pravas esti perpleksa. Neniu supre citita persono aŭ institucio denuncis tion kio ĵus okazis en Meksikio. Ĉiuj raportitaj komentoj — ja aŭtentaj — koncernis la prezidant-elekton de la 23-a de novembro 2004... en Ukrainio.*
La “internacia komunumo“ kaj la kutimaj “organizoj pri defendo de la liberecoj“, kiujn oni vidis tiel aktivaj en Serbio, Georgio kaj Ukrainio kaj ankoraŭ ĵus en Belorusio, restas kvazaŭ mutaj antaŭ la “elekta puĉo“ kiu okazas sub niaj okuloj en Meksikio.* Imagu la planedvastan indignokrion se, aliflanke, tiu sama elekto okazintus en Venezuelo kaj se la gajninto — do kun diferenco de apenaŭ 0,56% da voĉoj — estintus... la prezidanto Hugo Chávez.
La meksikia baloto kontraŭmetis du ĉefajn kandidatojn: s-ron Felipe Calderón, de la partio Nacia Ago (PAN, katolika dekstro, reganta), deklarita (provizore) venkinto de la baloto de la Federacia Elekto-Instituto (IFE), kaj s-ro Andrés Manuel López Obrador, de la Partio de la Demokratia Revolucio (PRD, modera maldekstro). Longe antaŭ komenco de la kampanjo, estis klare por la prezidanto Vicente Fox (PAN), kaj la regantaj aŭtoritatoj, ke s-ro López Obrador kun lia programo de lukto kontraŭ malriĉeco estis la kandidato faligota. Ĉiurimede. Jam en 2004, manovro bazita sur kaŝecaj vidbendoj kompleze elsenditaj de la televidĉenoj Televisa kaj TV Azteca, favoraj al la potenco, provis diskreditigi s-ron López Obrador. Vane.
Sekvajare, sub la stranga preteksto de malrespekto al leĝaj normoj por konstruado de alirvojo al hospitalo, li estis kondamnita, enkarcerigita kaj estis al li forigita la rajto prezenti sin por la elekto. Amasaj manifestacioj de subteno fine devigis la aŭtoritatojn redoni al li liajn rajtojn.
EKDE TIAM, la entrepreno malmunti lin daŭris, kaj atingis gradon de deliro dum la elektokampanjo.* Des pli ke blovas vento de paniko super la latinamerikaj oligarĥioj (kaj super la usona registaro) ekde kiam la maldekstro venkas (preskaŭ) ĉie: en Venezuelo, en Brazilo, en Urugvajo, en Argentino, en Ĉilio, en Bolivio... Kaj ke la novaj aliancoj ne ekskludas Kubon.*
En tia kunteksto, la venko de s-ro López Obrador (la elekto-tribunalo decidos la venontan 6-an de septembro) havus tro gravajn geopolitikajn konsekvencojn; kiujn volas nek la mastraro nek la grandaj meksikiaj komunikiloj. Nek Vaŝingtono. Neniupreze. Eĉ se necesas oferi la demokration. Sed s-ro López Obrador kaj la meksikia popolo ne diris sian lastan vorton.
Ignacio RAMONET.
Komerca formo de “ekstrema libertempo”, la seksturismo, radikanta en la iama universo de prostituado, etendiĝas sub la premo de moviĝemo kaj de la turisma tutmondiĝo. La industrioj de vojaĝo kaj de sekso havas multajn komunajn interesojn en la transformado de la mondo en gigantan parkon de libertempo.
Sekve al klasika turismo, estas nun la vico de seksturismo sperti “demokratiiĝon”. Pli kaj pli observeblas kresko de “laŭkarta prostituado”, tendenco kiu, fine, sekvas nur tiun de la laŭkartaj vojaĝoj... Jam ne maloftas renkonti, en Fuket aŭ en Ko Samui, por elvoki la kazon de Tajlando, okcidentan turiston kun, malantaŭ li sur motorciklo aŭ alkroĉita ĉe lia brako, girlfriend, oficiala kaj pli akceptebla nommaniero por prostituitino, kiun li luis por semajno aŭ monato.
La seksturismo havas “neĝbul-efikon” kiu ne ŝirmas ĝin kontraŭ amasiĝo. En Tajlando, la novaj klientoj estas pli kaj pli junaj okcidentuloj serĉantaj aventuron kaj fortajn sensacojn. Ili anstataŭas iom post iom la maljunajn germanajn, japanajn aŭ usonajn turistojn, kiuj siavice jam anstataŭis la militistojn lokitajn tie dum la Vjetnam-milito. Aliflanke, nova klientaro aperas sur la plaĝoj kaj en la drinkejoj: malajzianoj, ĉinoj, sud-koreoj...
La “turisma” prostituado tre tuŝas tiun sudan landon: la knabinoj (aŭ knaboj) tie estas junaj, malriĉaj kaj malalte edukitaj, do facile ekspluateblaj. Ili venas pli aŭ malpli trudite al prostituado, “metio” kiun ili tute ne emas praktiki. Serĉante facilan kaj malmultekostan sekson, la eksterlandaj seksturistoj alfluas avide al tiu freŝa, disponebla kaj submetiĝema karno. Multaj de ili, por doni al si bonan konsciencon, trovas ĉiajn kialojn de la mondo por persvadi sin ke ili ne misuzas la mizeron de tiuj junuloj. Ili ja nur helpas, subtenas ilin kaj eĉ kontribuas al disvolvado de ilia lando...
En tiuj landoj, post la kreskego de amas-turismo, la eksterregula sektoro de prostituado evoluis kun la alveno de pli da individuaj turistoj. Oni povas nun starigi ian kartografion de seksturismo: la virinoj iras al Goa en Barato, al Jamajko, al Gambio, dum la viroj preferas la landojn de sudorienta Azio, Marokon, Tunizion, Senegalon, Domingon, Kubon, Panamon, Surinamon, Meksikon, sen forgesi Brazilon, kie oni nombras ne malpli ol 500.000 infanojn falintajn en prostituadon.*
La amasa seksturismo evoluas tiel ĉe la vojkruciĝo de la universo de la turismaj moveblecoj. Por multaj okcidentanoj, ĝi estas ia nova koloniigo adaptita al nia epoko. Iuj de ili volus ĉiapreze fari distingon inter trudita prostituado kaj libervola aŭ “libera” prostituado. Sub la preteksto ke, en certaj urboj de la Nordo — aŭ en la riĉaj aŭ bonfartaj enklavoj de la malfavorataj landoj — la luksa prostituado, nomata “libera”, povus kelkfoje ebligi al certaj knabinoj (kiuj eskapis el la trudado de prostituistoj) “disponi libere pri sia korpo”. Aliflanke ili koncedas ke en la plej multaj sudaj landoj — kiel ankaŭ en la enklavoj de mizero en la nordaj aŭ orientaj urboj — prostituado estas ĉiam agado plenumata sub trudo (prostituismo, perfortoj, seksperfortoj).* Sed kiel kontraŭbatali la prostituadon en la sudaj landoj, se oni asertas ke, en la riĉaj nordaj landoj, ĝi estas rezulto de individuaj elektoj?
Iuj aliaj insistas por ne konfuzi infan-prostituadon kaj plenkreskulan prostituadon. Ĉar oni ĉiam argumentas per tiu diferenco, ĝi fariĝas suspekta. Kaj ju pli stabiliĝas la interkonsento kondamni la seksan misuzon de infanoj, des pli facile la misuzo farata al plenkreskuloj (inaj kaj viraj) ŝajnas esti allasenda kiel devojiĝo supozata neevitebla en la mondo en kiu ni vivas. La infanprostituado naŭzas ĉiujn, dum ĉiu fine akomodiĝas kun la “klasika” prostituado.
En tia etoso, la seksturismo troviĝas iel senrespondecigita, senkulpigita. Des pli ke ĝi forte apogas sin sur la “klasikajn” seks-industriojn: pornografion kaj prostituadon. Prostituado kiu estas nur la praktika formo de tio kion la pornografio proponas.* Ĉe tio la du universoj agordiĝas por instrumentigi la homajn estaĵojn kaj industriigi la korpojn. La komunikiloj kaj varbiloj krome preparas la terenon por fortigi la oficialan agnoskon de la seks-industrio. La seksa perforto estas glorata de ĝi kaj samtempe afiŝiĝas ĉie en la komunikiloj, inkluzive por esti denuncita. Jen paradokso kaj konfuzo tute laŭ la modelo en kiu nia kulturo de ŝika kaj milda porno gloras la dominadon de la masklo en la momento en kiu ties vireco ŝajnas malpli plenumata.
La seksa postulo estas subtenata kaj stimulata de pli kaj pli alloga oferto. La merkato etendiĝas kaj diversiĝas: internaciigo de la oferto, kun knabinoj pli kaj pli junaj, devenaj el la tuta terglobo, altiras novajn klientojn.* Per tiu alfluo de seks-migrantoj, nutrata de la konsum-soifo, certiĝas la alternado de la knabinoj. Celoj de ĉiaj fikomercoj, la korpoj estas disponeblaj kaj servemaj... je pli kaj pli malaltaj tarifoj, la konkurenco ja funkcias.
La kreskanta sukceso de la ina seksturismo montras jam ke, en tiu punkto, la virino sekvas la viron, ripetante la samajn reprezentadojn pri potenco, dominado kaj ekspluatado. Tiurilate ne senutilas kompari — sur esence simbola nivelo-, unuflanke la “organiz-turiston” kiu konfidis la organizadon de sia vojaĝo al agentejo aŭ al vojaĝ-aranĝisto kaj, aliflanke la “seksturiston”. La organizita turisto senigas sin ofte de ĉia respondeco ekde la momento en kiu li metas piedon sur la tero de la ekzota kaj feria celloko. Atesto estu tiu vojaĝanto kiu ĵus alvenis en la flughaveno de Hanojo en Vjetnamio, kaj kiu klarigis: “Jen, mi ĵus alteriĝis, kaj ekde nun mi konfidas mian sorton de la venontaj semajnoj al mia gvidanto, ĉar mi estas tro lacega pro mia laboro, kaj dum la feritempo mi ne volas plu pensi sed nur lasi min porti!” Li havis tie certe nenian seksan kaŝpenson, sed aliaj turistoj faros facile la ligon, kaj poste transspaŝos la Rubikonon...
Efektive, ĉe la fora parto de la mondo, ĉio fariĝas ebla, nome spiti serion da malpermesoj. Alia ekzemplo: turisto perdita el sia grupo konfidas sian sorton eble al gvidanto aŭ al la vojaĝagentejo sed, samtempe, li permesos al si praktikojn kiujn li kutime malpermesas al si hejme. Ekzemple, bani sin nude sur plaĝo en Malajzio ĉirkaŭate de ŝokitaj islamaj fiŝkaptistoj, aŭ flirti kun knabineto veninta altabliĝi kun li por vendi al li cigaredojn aŭ bagatelaĵojn en restoracio en Vjetnamio...
Ofte okazas tiel ke komencas por ia ajn turisto, malproksime de sia hejmo, tio kio estus komplete nepensebla en lia propra regiono. Tiu aspiro al memtransformiĝo estas des pli facila por la turistoj — ĉu organizitaj aŭ ne — ĉar la senrespondeciĝo en vojaĝo instaliĝis en ilia spirito... Por la organizita turisto, la aliulo — la “indiĝeno” oni diris en la koloni-epoko — estas la turisma servisto, kies rolo estas ekspluatiĝi.
La seksturisto senigas sin ofte de ĉia homa respondeco ĉar, pere de financa transakcio, li sentas sin libera de la bezono okupiĝi pri la aliulo: li jam ne sentas la devigon respekti lin, eĉ ne tiun fari al li plezuron. Pagante por servo, ĉi-kaze seksa, li aĉetas la liberecon de persono pri kiu, dum kalkulita tempo, li havas ĉiujn rajtojn. Inkluzive tiun redukti tiun personon al stato de komerca “havaĵo”.
Li ne bezonas domaĝi sian predon, truditan al submetiĝo, pri kiu li povas disponi laŭplaĉe, sen timo esti maldungita aŭ punata de aŭtoritato. La kliento reĝas. En ferioj tute aparte. La kliento-turisto estas do la sola mastro surŝipe, dum la alia estas malaltigita al la kondiĉo de sekso-sklavo, sendepende de tio ĉu li estas bone aŭ aĉe traktata de sia momenta mastro.
Kiel oni vidas, inter la organizita turisto kaj la seks-turisto, la diferencoj grandas, sed la paso de unu al alia estas kelkfoje mirige facila. “Ĝenerale, klarigas Paola Monzini, la pagata sekso fariĝis pli aŭ malpli videbla parto de la amasturismo”.* Tamen, la plej multaj seksturistoj agas sole. Esence pro du kialoj: la timo esti malkovrita kaj poste denuncita, kaj la evidenta egocentrismo de la misuzanto.
Ĉu organizita turismo povas transformiĝi al seksturisto? Jes, se li akomodiĝas tro facile al la nuna tendenco resti inter korpokulto kaj junismo, sur fono de seksavido kaj civiliza krizosento.* Oni retrovas ekzemple la arĥetipon de tiu tipo de kompatinda feriumanto en la centra persono de la romano Platformo de Michel Houellebecq*, kie la plonĝo en sekson kaj vojaĝon ebligas al la vulgara turisto havi la impreson esti iu alia ol la submetita dungito kaj senkvalita homo kiu li estas en sia morna ĉiutaga vivo. En Okcidento, la seksturismo restas reprezentata de du multe tro simplismaj kaj malkompletaj manieroj, unuflanke de mizerismo, aliflanke de anĝelismo.
Kvin kialoj estas ĉe la origino de la senprecedenca impeto de la amasa seksturismo: la kreskanta paŭperismiĝo; la liberaligo de la seks-merkatoj kiu pli aŭ malpli rekte subtenas la homkomercon kun celo de prostituado; la persisto de patriarĥecaj kaj seksismaj socioj; la malaltigo de la bildo de virino surfone de ĝeneraliĝinta kaj banaliĝinta seksa perforto; kaj la eksplodo de la internacia turismo kaj de ĉiaj migraj fluoj. Tiu impeto estis stimulita de du ecoj de niaj socioj: unue, la “demokratiigo” de la vojaĝanto-fluoj (amasoj da turistoj cirkulantaj ĉiudirekten); due, la hiperseksemo de la junuloj flegata de la komunikiloj obsedataj de seksa perforto. Ĝi nutras sin ankaŭ de la renkontiĝo inter mizero kaj beleco de la mondo. Mizero kaj beleco atestas pri la rompo kiu regas la malegalecan ordon de la planedo. Emocia mizero en la Nordo, ekonomia mizero en Sudo kaj Oriento; “beleco” de la materiaj konsum-havaĵoj en la Nordo, beleco de pejzaĝoj kaj personoj, sed ankaŭ spiritualismo, vivmanieroj kaj “tradicioj” en Sudo kaj Oriento.
Sekve al la Deklaro de la Monda Organizo pri Turismo (MOT) pri prevento de organizita seksturismo, adoptita en Kairo en oktobro 1995, kiu sent-emigis la agantojn de turismo kaj ĉiujn klientojn-vojaĝantojn pri tiu tutmonda plago (kiu koncernas ne nur la infanojn), la lukto kontraŭ “la amasa seksturismo” komencas pli bone organiziĝi.
Franck MICHEL.
vendredon, 21-an de julio 2006
Iam Francio defendis Libanon...
Inter la unuaj celoj de la israela operacio “memdefendo” estis la flughaveno de Bejruto. La historio ripetiĝas. Fine de la jaro 1968, dum la Proksim-Oriento ne resaniĝis de la milito de junio 1967, la palestina rezistado organizis sin. La Popola Fronto por Liberigo de Palestino, radikala grupo, atakis, la 26-an de decembro 1968, en la flughaveno de Ateno, flugmaŝinon de [la israela flugkompanio] El-Al, mortigante pensiulan israelan oficiron. Unu el la membroj de la taĉmento estis Liban-devena, kaj la respondeco de la operacio estis deklarita el tiu lando. Du tagojn poste, israela taĉmento detruis dek-tri lini-aviadilojn sur la flughaveno de Bejruto. La sekurec-konsilio [de UN] kondamnis unuanime tiun agon kaj postulis de Israelo pagi la damaĝojn, kion ĝi neniam plenumis. Francio deklaris ke la principo de “reprezalioj” estas neakceptebla kaj la generalo de Gaulle dekretis embargon pri armiloj destinitaj al Israelo, rifuzante liveri 50 [ĉasaviadilojn] Mirage kiujn Israelo estis jam paginta.*
La komunikaĵo de la franca ministro-konsilio de la 8-a de januaro rimarkigis: “Oni komparis la atencon de Ateno kontraŭ israela aviadilo kun la operacio kontraŭ la flughaveno de Bejruto: fakte, tiuj du operacioj ne estis kompareblaj. En Ateno, temis pri surprizatako organizita de homoj apartenantaj al sekreta organizo. En Bejruto, la operacio estis organizita de ŝtato kun armea materialo, aparte kun Super-Frelon kaj Alouettes de franca fabrikado kontraŭ civilaj instalaĵoj de alia ŝtato.” Kaj la registaro ne hezitis averti pri “la israelaj influoj [kiuj] iel rimarkeblas en la proksimaj medioj de informado.”* Tiutempe, la gaŭlismo* parolis senindulge.
Alain GRESH.
Eltiraĵo de artikolo de Alain Gresh aperonta en la aŭgusta eldono de Le Monde diplomatique.
POST LA RETIRIĜO EL GAZAO, en aŭgusto 2005, la israelaj militfortoj uzis novajn rimedojn, larĝe malproporciajn, kontraŭ la civila loĝantaro, oficiale kun la celo detrui la frapforton de la palestinaj raketoj. La eksplodoj kaŭzis scenojn de kolektiva histerio kaj teroris la tutan loĝantaron... Laŭ la Unuiĝintaj Nacioj (UN), ok mil obusoj falis inter majo kaj junio.
Ni dormis en la bruego de kanonado, la eĥoj de granatoj eksplodantaj kelkajn kilometrojn de niaj domoj. Ili falis dum nia dormo. Ili falis ankoraŭ dum la matena preĝo.
Israelo sisteme fermis la pasejon Al-Mintar, tra kiu pasis la varoj, kaj afiŝis “Sekurec-dispono”. Tio signifis la perdon de milionoj da dolaroj por la agrokulturistoj, kaj por la ekonomio ĝenerale (sen kalkuli la elĉerpiĝon de nutraĵ- kaj medikamento-stokoj).
Min kaptis la sento kiun vortumis la formulo de la poeto Mahmud Darviŝ, “la mondo fermiĝas por ni”. Oni sentis sin senpova, dispremita, fronte al terura potenco, pli forta ol la vivo, ŝajnante kreski kaj delokiĝi ĉiutage. Nenie eblis esti ŝirmata kontraŭ ĝiaj batoj.
Tio dispremas vin, enŝovante en vin la senton ke vi estas forlasita kaj rifuzita, ĝis kiam vi sentas vin tute sola, eĉ meze de unu miliono kvincent mil aliaj homaj estaĵoj. Kiam mi rigardis la ĉielon, aŭdante la obusojn fali, aŭ vidante en lunlumo la batal-helikopterojn traflugi la ĉielon al siaj celoj, mi demandis min: “Ĉu ili vidas min?” Kaj kiam la bombadoj rekomencis, mi ne povis malhelpi min imagi la 18-jarulon kiu, enuante ĉe la landlimo, lanĉas sian obus-ŝargon, ĉiujn du minutojn. Kelkfoje mi forgesis min kaj levis la brakojn ĉielen, al ilia direkto. Ĉu ili aŭdis min?
Gazao fariĝis surtera infero, ĝiaj loĝantoj ĉirkaŭataj ĉiuflanke, senigitaj je siaj fundamentaj liberecoj, je siaj rajtoj kaj sia suvereneco, kaj de kiuj oni tamen atendis ke ili submetiĝu kaj akceptu sian sorton. Ĉu estas surprize en tiaj kondiĉoj, ke, laŭ ĵusa opini-sondaĵo, grandega plimulto de la palestinanoj deziras ke la liberigo de la israelaj ostaĝoj fariĝu kun kontraŭparto?
Kion iuj trovus eble pli surprize estas ke, en julio 2006, 65% de palestinanoj deklaras sin diversgrade favoraj al rekomenco de intertraktadoj kun Israelo. Anstataŭ respondi al la etenditaj manoj, Israelo bombis niajn urbojn, konfiskis niajn helpojn, fermis niajn landlimojn, pretekstante la mankon de kredinda interparolanto de kiu ajn persono aŭ partio en la potenco.
Dum mi raportis pri la disfalo de la muro de Rafah, en septembro 2005, tiu kiu izolas nin de Egiptio, mi rimarkis du junajn palestinajn knabojn — ili havis ne pli ol 9 jarojn — kiuj rigard-esploris super parto de la barilo kiu separas ilin jam tiom longe de la ĝemela urbo en la egipta parto. Mi demandis ilin kion ili faras. Ili diris al mi ke ili neniam metis piedon ekster sian tendaron de rifuĝintoj, en la sudo de Gazao. Ili volis vidi kiel aspektas tiu alia mondo kaj tiuj aliaj homoj. Plej bona ekzemplo de la izoliteco de la urbo!
Lajla AL-HADDAD.
Eĉ se nia armeo faras “amas-masakron” en Libano, Usono daŭre subtenos nin, asertis la israela ambasadoro en Vaŝingtono, s-ro Dani Ayalon. La registaro de s-ro Ehud Olmert disponas efektive pri totala subteno de la registaro de s-ro George W. Bush. La celo estas klara: likvidi la Hizbolahon, eĉ je la prezo de detruo de Libano, kaj tiri tiun landon en separan pacon kiu ebligus al la hebrea ŝtato daŭrigi sian politikon de koloniado de Palestino (vd Gadi Algazi: Alianco inter ŝtato, senmoveblaĵ-konstruigistoj kaj ekstremistaj koloniantoj; Cisjordanio, nova “Far-East” de la israela kapitalismo kaj G.A.: Religia ekspluatado). Francio, siavice, limigas siajn intervenojn al humana kampo.
PLURDEKOJ DA CIVILULOJ fridsange buĉitaj en Irako de ŝijaistaj milicianoj simple ĉar ili estis sunaistoj. Senprecedenca krimo en Prokism-Oriento depost la interna libana milito de 1975-1976, kiam falangistaj aktivuloj mortpafis islamanojn nur ĉar tiuj estis islamanoj. Laŭ la Unuiĝintaj Nacioj, preskaŭ ses mil irakanoj estis mortigitaj nur dum majo kaj junio.
Cento da aliaj civiluloj, ĉi-kaze en la sudo de Afganio, estis “flankaj viktimoj” de la ofensivo kiun faras la koaliciaj trupoj gvidataj de Usono por malhelpi “revenon” de la talibanoj. La memmortigaj atencoj, ĝis nun nekonataj en tiu lando, multiĝas.
En Gazao, miliono kaj duono da palestinanoj estis enkaptitaj inter la ofensivo de la israela armeo kaj la decido de Usono kaj de la Eŭropa Unio haltigi ĉian rektan helpon. Kaj la perŝtupa akrigo en Libano, dronigata en fajron kaj sangon per sendistingaj bombadoj de ĝiaj infrastrukturoj, de ĝiaj urboj kaj vilaĝoj, strangolata de la blokado, povus konduki al regiona konflikto kun Sirio kaj Irano, dum la nordo de Israelo estas paralizita de la raketoj lanĉataj de la Hizbolaho. Fine, la krizo ĉirkaŭ la irana atomprogramo restas malferma, kaj Teherano minacas retiriĝi el la traktato pri nedisvastigo.
Ordinara julio, tri jarojn post kiam, sur aviadil-ŝipo, la usona prezidanto George W. Bush anoncis la finon de la bataloj en Irako per soldateca “misio plenumita!” En tiu ĉi somero 2006, la bilanco de la sorĉist-lernanto brilas en sia tuta amplekso.
Neniam, post 1967, la Proksim-Oriento spertis tiom da samtempe brulantaj krizoj. Kvankam ĉiuj de ili posedas sian propran logikon, ili estas ligitaj per multegaj fadenoj, kio igas partajn solvojn pli malfacilaj kaj akcelas la vetkuron al abismo de la tuta regiono.
Kiu komencis? Por multaj komentistoj, la kaŭzo estas klara. Estas la Hizbolaho kiu celas la detruon de Israelo, sed “pli larĝe temas pri malstabiligi la okcidentan tendaron”. Tiu organizo kaj ĝiaj subtenantoj apiras al nenio malpli ol “starigo de universala islamisma diktatoreco”* Tia analizo, kiu de nun trudiĝas en la komunikila kaj politika mondo, aliĝas al tiu de la usonaj nov-konservativuloj: komencis nova mondmilito.
Michael Ledeen, esploristo ĉe la American Enterprise Institute, resumas ĝin tiel: “Estas milito kiu okazas de Gazao ĝis Israelo, tra Libano, kaj de tie ĝis Irako, tra Sirio. La rimedoj estas diversaj de la Hamas en Gazao, ĝis la Hizbolaho en Sirio kaj Libano, kaj ĝis la multfaceta “insurekto” en Irako. Sed en ĉio ĉi ekzistas orkestra ĉefo, la mulaokratio, la irana faŝista kaj revolucia ŝtato kiu deklaris al ni la militon antaŭ dudek-sep jaroj kaj kiu nun devas reguligi la konton.”*
“It’s our war”, (“tio estas nia milito”), fiere proklamas William Kristol, unu el la ĉefaj novkonservativaj ideologoj.* Fronte al tio kio laŭdire estas “ĝenerala entrepreno de malstabiligo de la okcidenta mondo”, la israela registaro de s-ro Ehud Olmert estas en la “bona tendaro”. La komunikaĵo de la G8 de Sankt-Peterburgo estis subskribita de Francio.* Dum Libano ruiniĝas sub la bomboj, ĝi proklamas ke Israelo havas la “rajton sin defendi”.
Kiu komencis? La 12-an de julio, milita operacio de la Hizbolaho kontraŭ israela patrolo faras ses mortojn kaj ebligas al la libana organizo kapti du soldatojn. Ĉu tondrobato el blua ĉielo? Ni memoru ke la bataletoj oftas, ĉefe ĉirkaŭ la zono kontestata de la farmbienoj de Ŝebaa, konsiderataj de la tuta libana registaro kiel okupata teritorio; ke la israelaj aviadiloj perfortas ĉiutage la aerspacon de Libano; ke, la 26-an de majo, Israelo murdis en la Cedro-lando gvidanton de la Islama Ĝihado; ke Israelo tenas en siaj malliberejoj libanajn aktivulojn, interalie s-rojn Samir Al-Qatar (ekde 1978), Nassim Nisr kaj Yahya Skaf (ekde 1982).
ALIFLANKE, SE LA ago de la Hizbolaho estas kontraŭleĝa, kiel kvalifiki la de tiam aplikatan sisteman detruadon de Libano, kiu celas la civilajn infrastrukturojn, urbojn kaj vilaĝojn, kun sescent mil homoj devigataj fuĝi de siaj loĝlokoj? En internacia juro, pri kiu la “internacia komunumo” delicumas, tio havas nomon: “militkrimo”. La protokolo 1 de 1977 aldona al la Ĝenevaj Konvencioj klare difinas la principon de proporcieco. Atakoj “estas malpermesitaj se antaŭvideblas ke ili kaŭzas incidente perdojn de homaj vivoj inter la civila loĝantaro, vundojn al civiluloj aŭ damaĝojn al havaĵoj de civila eco kiuj estus ekscesaj kompare kun la atendita konkreta kaj rekta milita avantaĝo.”* Kiu povas pensi eĉ momente, ke la asertita celo — savi du soldatojn — valoras multajn detruojn kaj mortojn kaŭzitajn de la israelaj bombadoj? Ĉu la vivo de arabo, de libanano valoras malpli ol tiu de israelano?
La sukceso de tiu israela ofensivo tute ne estas gajnita. La Hizbolaho estas la plej grava libana partio, profunde radikanta en la precipa komunumo de la lando, la ŝijaistoj, aŭreolata de la prestiĝo de liberigo de la landa sudo en 2000, disponanta pri dek-du deputitoj en la parlamento, aliancano de gravaj politikaj fortoj, kiel tiu de la generalo Michel Aoun, kun la libana komunista partio, kun la siria social-nacia partio, kun influhavaj sunaistaj eminentuloj kiel s-ro Usama Saad aŭ s-ro Omar Karamé, aŭ maronitoj kiel s-ro Sulejman Frangié. Konsideri ĝin kiel “simplan peonon de Irano aŭ de Sirio” apartenas al fantasto.
Anthony H. Cordesman, unu el la plej aŭskultataj esploristoj de la Center for Strategic and International Studies de Vaŝingtono, ne suspektinda pri simpatio kun islamismo, notis: “La analizistoj kaj ĵurnalistoj devus esti prudentaj tenante sin ĉe la faktoj parolante pri la rolo de Irano en la nuna krizo. Multaj fontoj — inkluzive de oficialaj kaj de israelaj oficiroj — komencis uzi la libanan krizon por trovi novajn kialojn por ataki Iranon (...). La rezulto estas transformado de limigitaj suspektoj kaj de faktoj en komplot-teorion. La usonaj informservoj havas nenian pruvon ke Irano dominas aŭ regas la Hizbolahon, sed nur ke tiu lando estas esenca fonto de financado kaj armado de tiu partio”.*
Inter la unuaj celoj de la israela “memdefenda” operacio estis la flughaveno de Bejruto. La historio ripetiĝas. Fine de la jaro 1968, dum la Proksim-Oriento ne resaniĝis de la milito de junio 1967, la palestina rezistado organizis sin. La Popola Fronto por Liberigo de Palestino, radikala grupo, atakis, la 26-an de decembro 1968, en la flughaveno de Ateno, flugmaŝinon de [la israela flugkompanio] El-Al, mortigante pensiulan israelan oficiron. Unu el la membroj de la taĉmento estis Liban-devena, kaj la respondeco de la operacio estis deklarita el tiu lando. Du tagojn poste, israela taĉmento detruis dek-tri lini-aviadilojn sur la flughaveno de Bejruto.
La sekurec-konsilio [de UN] kondamnis unuanime tiun agon kaj postulis de Israelo pagi la damaĝojn, kion ĝi neniam plenumis. Francio deklaris ke la principo de “reprezalioj” estas neakceptebla kaj la generalo de Gaulle dekretis embargon pri armiloj destinitaj al Israelo, rifuzante liveri 50 [ĉasaviadilojn] Mirage kiujn Israelo estis jam paginta.*
La komunikaĵo de la franca ministro-konsilio de la 8-a de januaro rimarkigis: “Oni komparis la atencon de Ateno kontraŭ israela aviadilo kun la operacio kontraŭ la flughaveno de Bejruto: fakte, tiuj du operacioj ne estis kompareblaj. En Ateno, temis pri surprizatako organizita de homoj apartenantaj al sekreta organizo. En Bejruto, la operacio estis organizita de ŝtato kun armea materialo, aparte kun Super-Frelon kaj Alouettes de franca fabrikado kontraŭ civilaj instalaĵoj de alia ŝtato.” Kaj la registaro ne hezitis averti pri “la israelaj influoj [kiuj] iel rimarkeblas en la proksimaj medioj de informado.”* Tiutempe, la golismo parolis senindulge.
Ni eniris la kvardekan jaron de la okupado, tiun de Gazao, de Cisjordanio, de Orienta Jerusalemo, sen forgesi la sirian Golanon. Malgraŭ la sennombraj rezolucioj de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj, malgraŭ la mildigaj deklaroj — la “irletero”, adoptita de Usono, Rusio, la Eŭropa Unio kaj la Unuiĝintaj Nacioj, asertis ke la palestina ŝtato estos starigita antaŭ la fino de 2005!-, ĉio malboniĝas en Palestino.
Dum la jaro 2005 okazis nenia avanco. Dum la aŭtoritatoj de Tel-Avivo ne ĉesis aserti ke Jaser Arafat estas “obstaklo por la paco”, lia forpaso kaj anstataŭigo de s-ro Mahmud Abbas (Abu Mazen) ne igis s-ron Ariel Ŝaron rezigni pri sia “unuflanka” politiko. La retiriĝo el Gazao, en somero 2005, salutata de la politikaj respondeculoj kaj komunikiloj kiel “kuraĝa ago”, mortbatis tion kio restis de la Osloaj traktatoj: la principon laŭ kiu la paco pasas tra duflanka intertraktado. Por la palestinanoj de Gazao, la retiriĝo sekvigis nenian plibonigon de ilia situacio, tute male (vd Laila Al-Haddad: Gazao, “la mondo fermiĝis ĉirkaŭ ni”).
Dum la koloniado daŭras kaj intensiĝas en Cisjordanio (vd Gadi Algazi: Alianco inter la ŝtato, la senmoveblaĵ-konstruigistoj kaj la ekstremistaj koloniantoj; Cisjordanio, nova “Far East” de la israela kapitalismo kaj G.A.: Religia ekspluatado1141) kaj la “pac-procezo” resumiĝas al frazo en la komunikaĵo de la internacia komunumo, la Hamas gajnas la elektojn de januaro 2006. Ĉu vere okazo por miri? Sed, ĉar ili “malbone voĉdonis”, la palestinanoj estas punataj, ĉefe de la Eŭropa Unio kiu, kun konsento de Francio, senigas la [Palistinan] Aŭtoritaton je rektaj helpoj kaj tiel kontribuas iomete pli al kolapso de la materialaj kondiĉoj de la loĝantaro kaj al disfalo de la palestinaj institucioj.
Kaj la raketoj kiuj falas sur la israelan urbon Sderot, el Gazao? Gideon Levi, ĵurnalisto ĉe Haarec, demandas: “Kio okazintus se la palestinanoj ne estus pafintaj Qassam-raketojn? Ĉu Israelo finintus la ekonomian blokadon de Gazao? Ĉu ĝi liberigintus la kaptitojn? Ĉu ĝi renkontintus la elektitajn palestinajn gvidantojn kaj komencintus intertraktadojn? Stultaĵoj. Se la loĝantoj de Gazao restintus trankvilaj, kiel Israelo esperis, ilia afero malaperintus el la agendo — ĉi tie kaj en la resto de la mondo. (...) Neniu zorgintus pri la sorto de la popolo de Gazao se ili ne kondutintus perforte.”*
La 27-an de junio, post fortaj tensioj, ĉiuj palestinaj organizoj (escepte de la Islama Ĝihado) subskribis tekston kiu alvokas al politika solvo bazita sur starigo de palestina ŝtato apud la israela ŝtato, kaj limigis la agadojn de la armita rezistado al la okupataj teritorioj. Tiu interkonsento malfermis la vojon al starigo de registaro de nacia unueco kapabla komenci pac-intertraktadojn. Sekvatage, la israela armeo “revenis” al Gazao, sub preteksto de forkonduko de unu ĝia soldato, en realo por “likvidi” la Hamas-on.*
Ankaŭ tie, la israela agado, nome bombadoj de elektrigejoj kaj de ministrejoj, arestado de politikaj gvidantoj kaj detruado de domoj, uzado de civiluloj kiel homaj ŝildoj*, apartenas al “milita krimo”. La svisa registaro, deponprenanto de la internaciaj konvencioj pri la humana juro, notis la 4-an de julio 2006 “ke ne estas dubo ke Israelo ne faris la antaŭzorgojn postulatajn de la internacia juro por protekti la civilajn loĝantarojn kaj la infrastrukturojn”.
Milito kontraŭ la palestinanoj, milito kontraŭ Libano, tiuj du ofensivoj apartenas al la sama strategio: trudi “solvon” konforman al la interesoj nur de Israelo. Neniam, de kvardek jaroj, la israela politiko ricevis tian okcidentan subtenon: aŭdeblas malmultaj oficialaj disidentaj voĉoj, escepte de tiu de Vatikano.
Denove, la araba mondo montras sian senpotencon: la ŝtatoj aliancitaj kun Usono estis nekapablaj premi sur Vaŝingtono. Ili kontentiĝis — sed la fakto estas sufiĉe notinda por substreki ĝin — ankaŭ denunci la Hizbolahon kaj Hamas-on, tiel pravigante la israelan agadon... S-ro Saud Al-Fajsal, saud-araba ministro pri eksterlandaj aferoj, petis la nearabajn partojn teni sin flanke de la konflikto: ĝi evidente ne celis Usonon, sed Iranon...
Kiel notas la ĉefartikolisto de la tutaraba taggazeto Al-Hayat, s-ro Abdel Vahb Badrakhan: “Ĉiuj araboj, de Atlantiko ĝis Golfo, scias ke la paco estas vere morta kaj ke ili estas trompitaj unu, du, milojn da fojoj. Ili ne scias kiel eliri el la marĉo en kiu ili dronas. Do, ĉu ni volis aŭ ne, la lasta vorto estis lasita al tiuj kiujn ni kvalifikas kiel “ekstremistoj” aŭ “aventuristoj””.* Hamas naskiĝis 1987 en Gazao, post dudek jaroj da israela okupado, portata de la unua intifado; la Hizbolaho kreiĝis en la batalo kontraŭ la okupado kiu sekvis la israelan invadon de la Cedrolando en 1982. Kia nova perforta organizo aperos el la nunaj ruinoj de Libano?
Alain GRESH.
La israela registaro daŭrigas sian milit-ofensivon kontraŭ Libano kaj Gazao; ĝi intensigas la koloniadon de Cisjordanio, kun unu sola celo: ŝovi siajn landlimojn ĉiam pli foren. La palestinanoj vidas siajn terojn konfiskataj, kaj potencaj ekonomiaj interesoj aliancas kun la ŝtato kaj kun la ekstremismaj kolonianoj por altiri “senideologian” judan loĝontaron, kiu servas kiel fleksebla kaj submetiĝema laborforto.
MODI’IN ILLIT estas grava juda kolonio en Cisjordanio, kiu okupas la terojn de kvin palestinaj vilaĝoj: Ni’lin, Kharbata, Saffa, Bil’in kaj Dir Qadis. Ĝi estas la plej rapide evoluanta enplantaĵo; ĝi devus baldaŭ eĉ ricevi la statuson de urbo: la israela ministrejo pri loĝado antaŭvidas ke ĝi pasos de 30.000 loĝantoj al 150.000 en 2020. Ĝi estas parto de tiuj “koloni-blokoj” kiujn la sinsekvaj israelaj registaroj etendis kaj volas aneksi. Ĝi ilustras ankaŭ la ligon inter la separ-muro kaj la etendadon de la kolonioj: la disvolvado de Modi’in Illit sekvigis la ruiniĝon de la palestinaj agrokulturistoj de Bil’in, vilaĝeto de 1.700 loĝantoj, kiun la konstruo de la muro senigis de duono de ĝiaj teroj kiuj restis al ili: proksimume 2.000 dunamoj.*
Ekde februaro 2005, la loĝantoj de Bil’in engaĝiĝis en neperforta batalo kontraŭ la muro. Flanke de la israelaj pac-aktivuloj kaj internaciaj libervoluloj, ili manifestacias ĉiuvendrede, manenmane, fronte al buldozoj kaj soldatoj. Ilia mobiliziĝo konverĝas kun tiu de aliaj palestinaj vilaĝoj kiuj faras, de kvar jaroj, malfacilan rezistad-kampanjon. Tiuj agadoj, pri kiuj oni scias praktike nenion ekster Palestino, ofte kunordigataj de popolkomitatoj kontraŭ la muro, atingis modestajn, sed estimindajn rezultojn: ili ebligis haltigi aŭ malrapidigi la konstruadon de bariloj kiuj senigas la loĝantojn de iliaj teroj kaj kondamnas ilin vivi en enklavoj. En Budrus kaj en Deir Ballut, la komitatoj sukcesis eĉ delokigi ĝian linion kaj tiel rehavi parton de siaj konfiskitaj vinberejoj, kampoj kaj akvoprovizaj fontoj.
Tiuj modestaj atingoj alprenas sian tutan sencon se oni pensas pri la senkontesta milita supereco de Israelo. Danke al sia militforto kiel al la subteno de Usono, kaj rikoltante la fruktojn de la plano de malengaĝiĝo de s-ro Ariel Ŝaron, la hebrea ŝtato progresas fronte al la palestinanoj kiuj estas ĉiutage pli izolitaj kaj diabligitaj. Eksterlande oni akceptas pli kaj pli, eĉ se kontraŭvole, la unuflankan politikon de Israelo.
La graveco de tiu “mur-intifado” venas ĉefe de ĝia longtempa influo. La spertoj de neperfortaj amasprotestoj, fragilaj kaj etskalaj, kiuj ludis marĝenan rolon komence de la dua intifado, ŝajnas enradikiĝi kaj komenci doni fruktojn. Laŭ la mezuro en kiu la ŝancoj por justa paco en Palestino malgrandiĝas kaj en kiu la cisjordaniaj palestinanoj kutimiĝas vivi en enklavoj* inter bariloj kaj muroj, la pacaj manifestaciantoj trabatas novajn vojojn por la estonto. Kaj ili semas, ambaŭflanke, la grajnojn de estontaj komunaj bataloj.
ENTUTE, 200 personoj estis vunditaj en Bil’in dum la perforta disigo de manifestacioj, kaj multaj aliaj estis arestitaj sub diversaj pretekstoj. La israela armeo, la limgardistoj, la polico kaj privataj sekurec-societoj estis mobilizitaj kontraŭ nudmanaj manifestaciantoj. Klaboj, larmigaj bomboj, gumkugloj kaj pafoj per realaj kugloj faris multajn viktimojn.* Ĉe la israela flanko oni koncedas ke provok-agentoj el specialaj fortoj (apartenantaj al la unuo Massada), enŝoviĝis, ŝajnigante esti araboj, en tiujn pacajn manifestaciojn por instigi ties partoprenantojn uzi perforton.* Nur la decidemo de la membroj de la popolkomitato malhelpis ke tiuj provokoj konduku al nekontrolebla perŝtupa akrigo. En realo, la muro bezonas tre fortan protekton — kontraŭ la paca opozicio de la palestinaj vilaĝoj kaj de iliaj aliancanoj. Ĉar ĝi ekzistas por ebligi grandan koloni-projekton: Modi’in Illit.
Oni elvokas ofte la israelan okupadon per vortoj pruntitaj el interŝtataj konfliktoj (kaj la starigo de la Palestina Aŭtoritato nur fortigis tiun tendencon). Tamen, temas, envere, pri kolonia konflikto. Simbolaj gestoj, diplomatiaj iniciatoj kaj publikaj deklaroj svenas surloke antaŭ la krudaj faktoj: putoj kaj olivarbaroj, konstruaĵoj kaj ŝoseoj, elmigrado kaj enplantado. La pejzaĝo mem troviĝas radikale aliigita, kaj ne nur la politikaj limoj. La armea regado fare de Israelo ekde 1967 kreis favoran kadron por fortigo de tiu kolonia meĥanismo. Enplantoj, bariloj kaj ŝoseoj estas ĝiaj plej evidentaj signoj — la kolonioj ja estas la plej serioza obstaklo por kreado de vivkapabla, vere sendependa palestina ŝtato. De 1967 ĝis 2006, oni taksas ke la hebrea ŝtato konstruigis proksimume 40.000 loĝ-unuojn en Cisjordanio kun kostoj de 4,3 miliardoj da dolaroj. Kaj, en januaro, la nombro da koloniantoj enplantitaj en la okupataj teritorioj — ekster Jerusalemo, sed kun Golano-, estis pli ol 250.000.*
Ĝenerale kondamnataj, la israelaj kolonioj en la okupataj teritorioj estas malofte esplorataj. Por scii kiu profitas de la kolonia projekto kaj kial ordinaraj homoj aliĝas al ĝi, necesus tamen rigardi pli proksime ilian konsiston kaj ilian ekonomion. Modi’in Illit estas plurrilate rivela kazo. Unue, ĝi estas entrepreno gvidata ne de mesiaj koloniistoj kaj iliaj politikaj reprezentantoj, sed de heterogena alianco inter nemoveblaĵ-konstruigistoj interesitaj de la terenoj, kapitalistaj investantoj gvatantaj profitojn kaj politikistoj favoraj al koloniado. Ĝi estas unu el la maloftaj enplantaĵoj kiuj daŭre etendiĝis dum la dua intifado. Ĝi loĝigas ne purajn kaj durajn naciistojn, sed esence multmembrajn ultraortodoksajn familiojn kiuj, malmulte koncernataj de politika cionismo kaj eĉ de Israelo, serĉas antaŭ ĉio pli bonajn vivkondiĉojn. Tie konverĝas socia mizero, rapidaj profitoj kaj senindulga senposedigo.
Modi’in Illit, kiu komence nomiĝis Kirjat Sefer, ŝuldas sian starigon (1996) ne, kiel la plej multaj kolonioj, al alianco inter registaraj aŭtoritatoj, cionismaj organizoj kaj movadoj de ekstremistaj koloniantoj: la iniciato venis de privataj entreprenistoj, post la Oslo-traktatoj de 1993 kaj en momento en kiu la privatigo de la ekonomio intensiĝis en Israelo. Ĝi estas la tipa ekzemplo de nova stilo de kolonia enplantado, gvidata de privataj kapitaloj kaj subtenata de la ŝtato. La loka konsilantaro konsentis — indikas la raportoj de la Kalkulejo — traktadon favore al la nemoveblaĵ-konstruigistoj: specialajn avantaĝojn, sendevigojn pri konstruad-reglamentoj, impostreduktojn, ktp. Miloj da loĝejoj estis konstruitaj kun evidenta rompo de la leĝo, kun postfakta aprobo de la loka konsilantaro, kiu laŭleĝigis tiujn kontraŭleĝajn konstruaĵojn alĝustigante retroaktive la urboplanisman mapon.* En la israela “Far East”, la politika urĝo de koloniado iras manenmane kun rapidaj profitoj por la investistoj.
Laŭ enketo farita en 1998, la tuta domaro de Brachfeld, ekzemple, sur la teroj de Bil’in, estis konstruita sen konstrupermeso — kaj tamen neniu domo estis poste malkonstruita. Granda parto de la uzitaj akvoj defluas en la riveron Modi’in, poluante la lokajn akvo-resursojn. Tio ne devenas de korupto aŭ malbona mastrumado, sed de struktura dimensio de la kolonia limo: la senregula enplantado donas eblecon por vastaj profitoj koste de la medio.
La palestinaj loĝantoj de Bil’in alfrontas potencan aliancon inter politikaj kaj ekonomiaj interesoj. Du kvartaloj estas konstruotaj sur la teroj kiuj estis al ili konfiskitaj. Unu de ili, Green Park, estis konfidita al Dania Cebus, filio de la Africa Israel Group, proprieto de unu el la plej influhavaj aferkonsilistoj de Israelo, s-ro Lev Leviev*; tiu kolosa projekto de 230 milionoj da dolaroj planas la konstruon de 5.800 loĝejoj (apartamentoj). Nu, la ekspluatad-profitoj realigitaj de la Africa Israel notis altiĝon de 129% dum la tri unuaj kvaronjaroj de 2005.* Aliaj grandaj konstru-entreprenoj aliĝis al s-ro Leviev; same multaj investoj, kiuj dependas de la mur-linio supozata fortranĉi la vilaĝanojn de Bil’in de siaj teroj kaj certigi la “sekurecon” de la novaj kvartaloj. Kiel en multaj aliaj kolonioj instalitaj inter la “verda linio” (la israela landlimo de antaŭ 1967) kaj la “sekurec-barilo”, tiu enplantado kompletigas la procezon de aneksado kaj valorigas la nemoveblaĵ-investojn.
La Custodian of Absentee Property (Konservanto de havaĵoj de malĉeestuloj) kaj la Land Redemption Fund (Fonduso de ter-aĉeto) pretendas esti la laŭleĝaj proprietuloj de la teroj sur kiuj konstruiĝas unu el la kvartaloj. Registara organismo taskita mastrumi la “teron de malĉeestuloj”, la Custodian servas en realo por akapari la palestinajn terojn apartenantajn al rifuĝintoj en Israelo kaj, pli freŝdate, en la okupataj teritorioj. Israelaj homrajt-defendaj organizoj malkovris ke ĝi servas kiel nompruntilo por la fonduso de la koloniantoj dum “turniĝantaj transakcioj”. La Land Redemption Fund, kreita antaŭ dudeko da jaroj, siavice specialas pri aĉeto de teroj en zonoj de koloni-ampleksiĝo. Inter la nomoj de la fondintoj troviĝas s-ro Era Rapaport, unu el la organizantoj de la terorista reto aganta en la okupataj teritorioj komence de la 1980-aj jaroj — li pasigis plurajn jarojn en malliberejo pro la murdoprovo en kiu la urbestro de Nabluso, s-ro Bassam Ĉakaa, perdis siajn du krurojn.*
Du israelaj ĵurnalistoj precize enketis pri la akirmetodoj de tiu fonduso, kies “informreto konsistas el [palestinaj] kunlaborintoj kiuj revenis en sian vilaĝon post esti elpremitaj, israelaj pensiitaj agentoj de servoj de ĝenerala sekureco kiuj liveras informojn kontraŭ pago (...) kaj eksaj armeaj guberniestroj [kiuj uzas siajn] ligojn en la vilaĝoj”. Arabaj pajlohomoj servas kiel perantoj: ili ŝajnigas esti aĉetantoj, dum la teroj estas akiritaj danke al “fondusoj kiuj devenas de dekstraj judaj milionuloj kiel Lev Leviev kaj la svisa magnato Nissan Ĥakŝuri”.*
SIMILAJ METODOJ estis uzataj por konfiski la terojn de Bil’in.* Tiel, la kolonia plano miksas nemalimplikeble ekonomion kaj politikon. Inter la donantoj de la fonduso troviĝas la kapitalistoj kiuj taskas sin pri konstruado kaj pri vendostimulado de nemoveblaĵoj en aliaj kolonioj. Tiuj verŝas konsiderindajn sumojn al la ekstremistaj koloniantoj, pro politika konvinko, sed ankaŭ atende de profitegoj.
La sektoroj, kiujn la Fonduso elektas por koncentriĝi, havas ankaŭ sian gravecon: ĝia ĉefa projekto estas “perturbi la ‘verdan linion’ ligante la enplantaĵojn [en Cisjordanio] al la komunumoj ene de la linio kaj etendante tiujn komunumojn direkte al la [okupataj] teritorioj por starigi faktojn sur la tereno”.* Tio enskribiĝas en ankoraŭ pli vasta operacio, unue konceptita de s-ro Ŝaron, kiu funkcias ekde la 1980-aj jaroj por dissolvi la “verdan linion” kreante enplantaĵojn destinitajn por “senideologiaj” koloniantoj proksime de la ekonomiaj centroj de Israelo. Blokita de la dua intifado, tiu projekto revigliĝis iom post iom en 2003, kun la finkonstruo de certaj partoj de la muro, kiu kondukis al fakta anekso de zonoj inter la barilo kaj Israelo. Malaperigante la komunumojn malantaŭ la muro, oni povas promesi al la investistoj kiel al la koloniantoj pli altan vivnivelon en sekurigita spaco. Etna purigado ne estas nepre sensacia...
La israelaj kolonioj ĉe la separmuro havas strategian gravecon. Ili kompletigas la sistemon de diversaj bariloj planitan de Israelo por aneksi certajn partojn de Cisjordanio. Sed ili estas samtempe la strategia loko kie evoluas potenca politika kaj ekonomia alianco inter kapitaloj, heterogenaj grupoj de koloniantoj kaj regantaj politikistoj.
La “mur-koalicio” kiu nun regas Israelon ne datas de la lastaj elektoj. Kuniĝinta ĉirkaŭ la heredaĵo de s-ro Ŝaron, ĝi grupigas la adeptojn de la iompostioma aneksado (“Israelo devas konservi la koloni-blokojn”) kaj tiujn de “saĝa” kolonia ekspansio (kiuj ne havas problemon afable akcepti la “malicajn” seninhibitajn ideologiajn koloniantojn. Sub la duobla flago de etna disigo kaj de ekonomia privatigo, tiu alianco ne promesas la pacon al la israelanoj, sed unuflankan pacigon ligitan kun parta anekso kiu diserigas Cisjordanion kaj dividos la reston en tri ĉirkaŭbaritajn enklavojn.
Kvankam tiu alianco formiĝis antaŭ nelonge en la politika areno (iliaj partizanoj apartenas ne nur al Kadima, la partio de s-roj Ŝaron kaj Ehud Olmert), ĝi konstruis siajn ekonomiajn kaj sociajn fundamentojn longe antaŭe sur la cisjordaniaj montetoj. Ĝi grupigas la koloniantojn, la ŝtat-organismojn kiuj financas la barilojn, nemoveblaĵ-societojn kaj altteĥnologiajn entreprenojn — la malnovan ekonomian kaj la novan. La nun konstruataj aŭ etendataj enplantaĵoj en la ombro de la muro esprimas tion.
Ĉar ili ĝuste ne baziĝas nur sur la mesia fervoro de fanatikaj koloniantoj, sed respondas ankaŭ al sociaj bezonoj — vivkvalito por la burĝaro, dungoj kaj loĝejoj subvenciataj por la malfavoratuloj — tiuj enplantaĵoj larĝigas la socian bazon de la koloniad-movado kaj ligas kun ili aliajn interesojn: verajn mur-profitantojn, entreprenistojn, kapitalistojn kaj koloniantojn de la superaj klasoj kiuj serĉas pli bonan vivkvaliton en novaj oraj getoj, malproksime de la malriĉuloj, kaj protektataj kontraŭ la palestinanoj.*
La judaj kolonioj ne ĉesis ampleksiĝi dum la jaroj post la Oslo-traktatoj: la nombro de iliaj loĝantoj pli ol duobliĝis inter 1993 kaj 2000. Sed, ĉe pli proksima rigardo, tiu kresko okazis ĉefe ĉe kelkaj gravaj enplantaĵoj kie vivas “senideologiaj” koloniantoj: enmigrintoj el Rusio kaj Etiopio instalitaj tie fare de la aŭtoritatoj, loĝintoj de malriĉaj antaŭurboj dezirantaj vivi pli bone kaj ultraortodoksaj multmembraj familioj serĉantaj subvenciitajn loĝejojn. Tiuj homoj aliĝis al la kolonia projekto nur fine de la 1990-aj jaroj, malgraŭvole, puŝate de la privatigoj kaj la malmuntado de la prizorgoŝtato en Israelo. Sole Modi’in Illit kaj Betar Illit entenas pli ol kvaronon de la koloniantoj en Cisjordanio, esence ultraortodoksajn judojn. Dum la aliaj kolonioj disponas pri soci-ekonomia statuso supera al la israela mezumo, tiuj du estas la plej malriĉaj judaj komunumoj.*
Kiel specialisto klarigis al ĵurnalisto en septembro 2003, estas la loĝado-krizo en Israelo kiu instigis tiujn familiojn veni por instali sin tie: “Ilia situacio estis tiom malespera, ke ili pretis iri ien ajn.” Kaj la proparolanto de la kolonianto-konsilantaro de Modi’in Illit konfidis: “Eĉ se ili ne venis ĉi tien pro ideologiaj kialoj, ili ne tiel facile rezignos pri sia domo.”* Jen kiel oni transformas homojn en koloniantojn kontraŭ ilia volo. La urbestro de Betar Illit konfesis al la sama ĵurnalisto ke oni sendas la ultraortodoksulojn en la okupatajn teritoriojn por fari de ili “kanonbuĉaĵo”. Nun, kiam la muro proksimiĝas, la koloniantoj de Modi’in Illit kaj de Betar Illit povus meti siajn esperojn en ĝin — ili atendas de ĝi la sekurecon, kaj ili samtempe identigas sin kun la entrepreno de senposedigo de la palestinanoj.
Sed, se la etendado de la kolonioj nutriĝas de la erozio de sociaj rajtoj en Israelo, la socialaj konfliktoj en la hebrea ŝtato havas rektajn konsekvencojn por la estonto de la okupado, ĉar ili evidentigas la subkuŝantan ligon inter la antikolonia batalo — kontraŭ la ŝtelo de palestinaj teroj kaj enplantado de novaj kolonioj — kaj la batalo por socia justeco ene de la limoj de Israelo mem.
Gadi ALGAZI.
EN MODI’IN ILLIT, la nova ekonomio renkontiĝas kun la malnova. Inter la informadikaj societoj, kiuj tie malfermis filion, troviĝas Matrix, unu el la plej grandaj israelaj firmaoj de informadikaj servoj: ĝi havas 2.300 dungitoj kaj pezas 500 milionojn da ŝekeloj (89 milionojn da eŭroj) ĉe la Tel-Aviva borso. Ĝi estas regata de Formula Systems, de la grupo Formula, kiu vendas produktojn por 390,5 milionoj da eŭroj jare en la mondo. Por alfronti la konkurencon de subpagataj informadikistoj en Barato, ĝi turnis sin al alia malmultekosta laboristaro, kiu profitigas al ĝi gravajn ŝtat-subvenciojn*: la (ultraortodoksaj) virinoj de la kolonio, kie ĝi malfermis disvolvo-centron kiu dungos 500 da ili ĝis fine de 2006.
Tio estas kion oni nomas “fari offshore en sia propra lando”: je 25 kilometroj de Tel-Avivo, jen ŝtelitaj teroj, ŝtataj helpoj kaj publikaj resursoj, policistoj kaj soldatoj por sekurigi la investojn kaj nelibera kaj disciplinita laboristaro. La israela kapitalismo ne naĝas en cifereca universo: ĝi ĉerpas siajn novajn resursojn en la kolonia projekto, laŭ la mezuro en kiu ĝi fortiĝas en la monda merkato.
La virinoj laborantaj por Matrix en Modi’in Illit estas konsiderataj kiel efikaj kaj esceptagrade produktivaj: “La laboro kiun muntisto faras aliloke en freneze plenŝarĝita semajno, sub premo kaj dormante sur la laborloko, la knabinoj ĉi tie povas facile plenumi ĝin en tri tagoj”, deklaris respondeculo de la filio al ĵurnalisto.* Komencantino gajnas 3,12 eŭrojn hore; la duan jaron, ŝia monata salajro atingas 781 eŭrojn — kaj la ŝtato kontribuas al tiu kvinone.* Ultraortodoksa gvidanto konfidas al alia ĵurnalisto ke lia komunumo “kutimas vivi de nenio. Do, kiam la homoj gajnas iometon, tio prezentas multon por ili”. La proparolantoj de la firmao cetere, ke la salajroj pagataj al tiuj virinoj de Modi’in Illit ne reflektas ilian produktivecon nek la valoron de iliaj servoj en la internacia merkato, sed pli ĝuste “la malaltan koston de ilia vivo” — rimarkinda valor-teorio, kiu tamen ne estas vere nekonata...
La filio de Matrix en Mod’in Illit estas strikte koŝera. Du lokaj rabenoj superrigardas la ejojn. Krom sia prava intereso pri la vivmaniero de la laboristinoj kaj iliaj valoroj, tiuj rabenoj ludas decidan rolon en tiu kapitalisma entrepreno: la dungitinoj “vivas laŭ kompleksa religia kaj profesia kodo”, kodo rigora.* “Kvankam certaj estas patrinoj de ses infanoj, la malasidueco* de multaj de ili estas malpli alta ol tiu de patrino de du infanoj en Tel-Avivo”, asertas, al ĵurnalisto, direktoro de Imagestore, alia informadika firmao kiu ankaŭ dungas ultraortodoksajn virinojn. “Tiuj virinoj ne faras problemojn. Ili laboras, punktofino. Nenia kafo- aŭ cigaredo-paŭzo, nenia telefon-babilado nek priserĉado de bonprezaj vojaĝoj al Turkio. La paŭzoj servas sole por manĝi aŭ mamnutri en speciala ĉambro. Iuj povas rapide iri hejmen, mamnutri kaj reveni.”*
ĴURNALISTOJ KIUJ vizitis la centron de Matrix estis mirfrapitaj de la tie reganta silento. Personaj konversacioj estas malpermesataj en la laborĉambro. “Se iu parolas iomete tro, aŭ kiu krozas sur la teksejo, alia diros al ŝi: ‘He, tio estas ŝtelo!’ Tio estas kvazaŭ preni ion kio apartenas al la kompanio”, rakontas Esti, dungitino. “Iun tagon ni demandis ĉu ni povas fari kvinminutan paŭzon por preĝi, sed la rabeno respondis al ni ke la antikvaj saĝuloj ne faris paŭzon kaj ke ili diris la Ŝema Israel [la plej grava dumtaga preĝo] laborante, kaj ni do prokrastis la preĝon post la laboron.” Tiuj reguloj estas skrupule respektataj dum foresto de la mastroj. “Ni ne faras ion malpermesatan eĉ se neniu nin observas, klarigas, ridetante, laboristino, ĉar iu rigardas nin desupre.”*
Ne konfuzu tiujn idealigitajn reprezentadojn kun la ĉiutaga realo. La ultraortodoksaj laboristinoj ĉe Matrix aŭ similaj firmaoj trovas certe rimedojn ĉirkaŭiri la ordonojn de la rabenoj kaj la laborej-kontrolon. La rimarkinda disciplino, kiu ŝajnas tie regi, klariĝas ankaŭ per foresto de aliaj dungoj en Modi’in Illit — kaj la virinoj ne havas veturilon por labori aliloke.
Tiu kolonio havas la apartecon ke ĝi memorigas la “internan koloniadon” kiu plagis en Israelo dum la 1950-aj jaroj, kiam oni instalis la novajn enmigrintojn venintajn grandparte el la araba mondo al la landlimo: por protekti la teritoriojn akiritajn dum la milito de 1948, sed ankaŭ por disponi pri malmultekosta laboristaro por la komenca industriiĝo. En ambaŭ kazoj, la integrado en la israelan kolonian projekton, kun la funkcio priloĝi sian (novan) limon, kondiĉas la akiron de fundamentaj sociaj rajtoj.
ANTAŬ DUONA JARCENTO, oni konsideris la “arabajn judojn” kiel nekompetentajn nekvalifikitajn laboristojn, precize kiel la ultraortodoksajn virinojn supozatajn eliri el tenebro por malkovri la lumon — do forlasi sian hejmon por eniri en modernan kapitalisman entreprenon. Fakte, tiuj virinoj havas certan eduknivelon, kaj ili ofte jam perlaboris sian vivon ekster siaj familiaj funkcioj — ĉar iliaj edzoj estas supozataj dediĉi sian vivon al studado de la Torao. La prezo pagata de la nuntempaj kolonianoj estas pli alta: la “limkoloniismo” fortigas la rilatojn de dependeco kaj de subordigo. Tiel, en Modi’in Illit, la malriĉuloj, kiuj konsistigas la instrumentojn de la koloniiga procezo, estas ankaŭ ties viktimoj, lastanalize.
ONI OFTE AŬDAS DIRI, ke la israela kapitalismo, moderniĝante, estus kapabla — eĉ devigata — rezigni pri malnovstila koloniismo. La ekzemplo de Modi’in Illit montras, male, ke ĝi povas resti kolonia en la cifereca epoko, iri kaj reveni inter la mondmerkatoj kaj siaj propraj kolonioj, inter defendo de senbrida privatigo kaj konsiderindaj publikaj subvencioj. Jen certeco: ĝi ne deŝiros sin mem de la kolonia kaĉejo kaj ne faros sufiĉan premon sur la ŝtato por ke tiu eltiriĝu de ĝi. Krom se la israela koloni-projekto fariĝus handikapo kaj se la rezistado de la koloniigitoj kaj de iliaj aliancanoj trudus direktoŝanĝon.
Gadi ALGAZI.
Laŭ raporto de la Fonduso por Infanoj de Unuiĝintaj Nacioj (UNICEF) pri ekscizo (klitorektomio), tri milionoj da afrikaj virinoj estas ĉiujare kripligitaj. Luktante kontraŭ tiu praktiko, laŭesence rita kaj tradicia, Burkino delonge montras la vojon. Aliaj sekvas. Tiel la 12-an de marto, virinoj reprezentantaj kvindek naŭ vilaĝojn — kvindek du senegalajn kaj sep maliajn — oficiale kaj publike deklaris, ke ili ĉesigas la seksajn kripligojn.
Pli ĝenerale, nur starigo de soci-ekonomia kaj eduka medio favora al virina emancipiĝo povos evoluigi la situacion...
ANKORAŬ KELKAJN TAGOJN daŭros la seka sezono en Burkino. Baldaŭ ne plu eblos iri al Bissiri, eta ĝangala vilaĝo je kvindek kilometroj de la ĉefurbo Ŭagaduguo. Trideko da domoj el brikoj, disigitaj sur pluraj kvadratmetroj, foje antaŭita de fermita korto. Sub granda arbo kvindeko da homoj atendas. Anoj de la Nacia Komitato kontraŭ la Ekscizo-Praktiko (NKEP), s-ino Aminata Ŭedraogo ĝojas “Ili estas motivitaj, bona komenco.” Ĉu motivas ilin la supozita intereso pri tio kion oni diros? la perspektivo de distriĝo? aŭ la repago kiun la ĉefoj ricevos? Ĉiuokaze, ili estas ĉi tie, viroj unuflanke, virinoj aliflanke.
Kun tri kolegoj de NKEP, s-ino Ŭedraogo venis por animi unu el la lastaj “prelegoj” de la sezono. Ilia loka relajsulo, dudekjara junulo, kiu surhavas ĉemizon reprezentantan la afiŝon de la internacia virintago, ekas paroladon en morea lingvo, la nura lingvo kiun ĉiuj konas ĉie tie. Dum dek minutoj, li paroladas monotone. S-ino Ŭedraogo grumbletas: “Ne taŭgas”... Ŝi levas sin kaj resendas la junulon al sia loko... Atendas la publiko.
Kaj subite, piroteknikaĵo. Ŝi mimas, saltas de sur unu piedo al alia, jen iras al la virinoj, kaj jen al la viroj, metas demandojn, igas partopreni unu, kaj la aliajn. Ŝi eligas sian langon. “Ĉu vi scias por kio utilas tio?” Iuj respondas . “Por manĝi.” “Por leki” (ridoj). “Por gustumi.” “Jes, por gustumi. Tio utilas por scii kio estas bona kaj kio ne. Oni ne tranĉis al vi la langon, ĉu? Vi daŭre havas ĝin, ĉu ne?” Oni jesas. “Do, kial sube, oni tranĉas?” Ridegoj. Sed ridegoj kiuj ŝanĝiĝas, kaj ĉesas, kiam la rimarko kompreniĝis. La matĉo estas gajnita: dum unu horo s-ino Ŭedraogo disvolvas argumentojn kontraŭ ekscizo (klitorektomio), ligas ilin al la fundamentaj rajtoj, komparas la diversajn kutimojn, montrante ke ili neniel estas universalaj, malmuntas la religian argumenton, prenas Eŭropon kiel pruvilon, ke ne-ekscizitaj virinoj povas akuŝi kaj edziniĝi same kiel aliaj...
De novembro 1996 (vd H. P., Unu el la bataloj de Thomas Sankara) klitorektomio estas malpermesata en Burkino, kaj ĝia praktiko estas sankciita de la punkodo. Kaj, mirige, la leĝo estas aplikata. En Kogolonaba, en ekstera kvartalo de Ŭagaduguo troviĝas la sidejo de NKEP. Neniu riĉaĵo, krom kelkaj pezaj 4X4-aŭtoj kun la signo de UNICEF. Tro plenaj oficejoj, farbo disfalanta, cemento-sakoj en la koridoroj. Nur kelkaj komputiloj staras sur la skribotabloj. Estas malpermesite, pro la alta kosto, telefoni al poŝtelefono de la oficejo.
Ĉe la muroj pendas afiŝoj kontraŭ ekscizo, naivaj, kruelaj kaj krudaj. Ĉi tie junulino, ĉirkaŭata de afrikaj maskoj, tenas siajn manojn antaŭ sia sekso, nigra konko el kiu likvas kelkaj ruĝaj sangogutoj. La frapfrazo sterniĝas: “Rifuzu ekscizon!”. Tie, kelkaj ŝtataj gefunkciuloj provas lukti kontraŭ la malbono. Konvinkitoj, aktivistoj. Sen nuancoj. Neniu multkultureca konsiderado, neniu retaksado de la pezo de tradicioj. Ununura moto: malpliigi la ekscizo-praktikon. Sociologoj, esploristoj, publikaj agentoj tie kunvenas. De 1990, kvardek kvin Provincaj Komitatoj por Batalo kontraŭ la Praktiko de Ekscizo (PKBPE) agas, multobligante la surlokajn intervenojn. Ĉar la vera kaj unua problemo, estas informado: iri por diri en ĉiu vilaĝo, ke ĉio ŝanĝiĝis, ke tio, kio hieraŭ estis permesita, hodiaŭ malpermesatas.
Oni reprezentu al si Burkinon, unu el la plej malriĉaj landoj en la mondo*, vastan teron, ofte sekan, en Sahela regiono, malbone vivanta el ĉefe kamparana ekonomio, regata de politika reĝimo kiu balancas inter demokratio kaj pli diktatoraj periodoj. Kunvivas tie sesdek etnoj, kiuj parolas malsamajn lingvojn, kun tre malgranda nombro da legpovuloj*. 85% el la loĝantoj vivas sur la kamparo. Vilaĝoj estas dissemitaj sur la ebenaĵo, ofte malproksimaj unu de la aliaj, maloftas asfaltitaj vojoj, kaj la pluvsezono izolas certajn regionojn dum monatoj. La unua malfacilaĵo estas venki la forecon, la kilometrolongajn trakojn, la koton post la pluvo, la nesufiĉon da veturiloj, laŭtparoliloj, kaj eĉ da baterioj por la magnetofonoj. En Bere, vilaĝeto en la provinco Bazega, la loka asocio Mwangaza Action zorgas pri unutagaj laborgrupoj, celantaj la lokajn tradiciajn estrojn. Longa laboro komenciĝas, konsistanta el tre precizaj moduloj. Necesas konduki la koncernatojn mem kompreni la absurdecon de siaj pozicioj, kaj ne trudi artefaritajn evidentecojn. “La leĝo estas bona, asertas s-ro Roger Belensigri, sociologo laboranta en Bere. Sed ĝi neniel utilas, se la homoj ne estas konvinkitaj.” Tiam ekas aro da prelegoj en la kunvenejo de la vilaĝo. Fajna, vestita per eleganta blua robo kaj blankaj altkalkanumaj ŝuoj, s-ino Amila Tapsora, ano de Mwangaza, disvolvas la programon en morea lingvo. La informpaneloj estas manskribitaj sur bruna pakpapero, kaj iom da glurubando tenas ilin. La ĉefoj estas pli malpli atentemaj. Unu dormemas. Du junuloj ridas en angulo.
Unue venas unuhora kurso pri la inaj generaj organoj, helpe de sufiĉe realismaj desegnoj. S-ino Tapsora, trankvilanima, montras per liniilo pri kio temas, post kiam du volontuloj estis petitaj diri, kion ili scias pri tiuj organoj. Rilate la eksteran parton, ili plimalpli bone respondas. Sed la internaj detaloj kaj la reproduktaj fajnaĵoj estas tute nekonataj. Ridaĉoj kaj ŝercoj abundas dum tiu etapo.
Kaj, iom post iom, oni venas al la kerno de la problemo. Kion ili scias pri ekscizo? Kion ili scias pri la kialoj? Kion diras religio pri ekscizo? La tradicioj, la pretekstoj, estas malmuntitaj, la certecoj pli kaj pli ŝancelitaj. Kiam la tago finiĝas, ĉiu videble lacas. Viro protestis, ĉar estas la Mulud-festo (kiu celebras la naskiĝon de la profeto Mahometo), kaj oni atendas lin hejme. Alia foriris. Sed pluraj esprimis intereson, kaj neniu krude rifuzis tion, kio estis dirita, kiel tio okazis en la nordo. Kio restos el tiu tago?
Vespere, la animantoj faras bilancon. S-ro Belensigri kredas je sia laboro. S-ino Séverine Zongo, ties kolegino, esprimas dubojn. Ili ĉeestas jam plurajn monatojn, kaj ili restados ankoraŭ ses pliajn monatojn. Ŝi listigas la malfacilaĵojn: manko de rimedoj fronte al kreskanta bezono, la pezo de la sociologiaj donitaĵoj, kreskanta kaŝeco... “La vera defio estas sukcesi konvinki la tradiciajn ĉefojn, klarigas s-ro Drissa Sawadogo de la Oficejo Socialaj Aferoj de Bazega-provinco. ”Ili timas, ke tio malpliigos ilian aŭtoritaton, kion konfirmas laŭ ili la impertinenteco de la junuloj.” Havante veran povon en la vilaĝo, ili havas influon eĉ superan al tiu de la religiaj ĉefoj.
Iuj ĉefoj jam konvinkiĝis. La aktivuloj de Bere memoras pri la triumfa tago, la 3-a de majo 2003, kiam 23 vilaĝoj kune deklaris ke ili forlasas la ekscizo-praktikon. Kvinmil homoj ĉeestis la ceremonion, kovrantaj la tutan vilaĝplacon, kiel armeo. De monatoj (de decembro 2000 ĝis marto 2002, kun interrompo pro la pluvsezono), Bere, Binde kaj aliaj vilaĝoj partoprenis inform- kaj interesigo-programon, kiu temis pri homrajtoj, familia planado, virina kondiĉo...
Estis festotago. La televido kaj la landa gazetaro (kiuj, plejofte, venas por raportaĵo nur se estas perspektivo de mongajno) ĉeestis. Tribuno estis konstruita porokaze. Estis varme, sed oni vestiĝis plej elegante. Virino iris sur la tribuno kaj laŭtlegis la deklaracion: “Ni praktikis ekscizon ĉar ni pensis, ke ĝi estas bona por niaj infanoj, ĉar ni estis analfabetaj, ĉar ni ne konis la konsekvencojn de tia praktiko por la sano, ĉar ni ne sciis, ke ĉiu homo havas rajtojn, kiel la rajton disponi pri sia propra korpo.” La mesaĝo klaras: nescio naskas malhelon, edukado alportas lumon.
EN LA NORDO DE LA LANDO, provinco Udalan. S-ro Karamoko Traore estas tradicia ĉefo. Kvindekjara, mallonga griza barbo, sur la kapo tradicia ĉapelo, blua kaj blanka tuniko. Tiu agitado ĉirkaŭ ekscizo preskaŭ ridetigas lin: “Oni ĉiam ekscizis. Estas la tradicio. Kial ŝanĝi? Se oni ne ekscizas ilin, knabinoj serĉas virojn. Por esti virgaj ĉe la geedziĝo, ili devas esti ekscizitaj. Kaj estas higiena. En la vilaĝo de mia bofrato, estas neekscizitaj virinoj. Ili estas frenezaj.” Kiel frenezaj? Li ridetas sed ne respondas. “Ni ĉiam havis plezuron kun niaj virinoj. Hodiaŭ la junuloj ne plu respektas niajn kutimojn. Tial ekzistas aidoso, la nombro de divorcoj kreskas, kaj ankaŭ la prostituado. La unuaj islamanoj kaŝis sin por preĝi, kaj finfine ili gajnis. Estos simile por tiuj, kiujn oni devigas kaŝe ekscizi. Mi ja zorgis, ke miaj filinoj estu ekscizitaj. Mi faris mian devon, ili faru sian.”
Tiuj argumentoj multobliĝas. Oni ja aŭdas, ke klitoro enhavas vermojn (ofta konfuzo pri la vaginaj sekrecioj kaŭzitaj de malbona intima higieno), ke ĝi igus la viron impotenta, ke se dumnasko la kapo de bebo ĝin tuŝas, tio mortigus ĝin... Pli serioza estas la argumento pri inico, ĉar la ekscizo ofte estis parto de rito. Sed kion signifas tiu rito, kiam oni operacias knabinojn pli kaj pli junajn, foje nur kelkmonatajn?
Elvoki la perdon de plezuro montriĝas tamen senutila, konstatas la sociologo Zachari Congo. “Plej multaj virinoj estis ekscizitaj virgaj, ili do malfacile povas konscii pri tio, kion ili eventuale perdis. Por lukti, preferindas elstarigi la prisanajn argumentojn. Oni povas imagi forlasi ekscizon por plifaciligi la alvenon de bebo. Ne por kreskigi la virinan seksan plezuron.”
Ofte temas pri timo obei “al la blankuloj”. La ĵurnalisto Bubakar Traore tiel skribas en ĉefartikolo titolita “Ne kondamnu ekscizon”*: “Multrilate la batalo kontraŭ ekscizo atestas ankaŭ pri akuta kolizio de kulturoj. Kiel klarigi al maljuna malia ekscizistino, kies kompetenton transdonis al ŝi la patrino, kiu mem ricevis de sia patrino, ke ŝia agado hodiaŭ estas krimo? Iuj praktikoj, kiuj povas aspekti, kun okcidenta rigardo, tute sovaĝaj, en aliaj lokoj estas banala rito. Sur alia tereno, pli ol unu afrikano skandaliĝas vidante, ke eŭropanoj ne hezitas sin liberigi de la propraj gepatroj maljuniĝintaj, metante ilin en maljunulejojn.”
Edukadon devis apogi ĝia malnova kunulo, subpremo. De novembro 1996 leĝo kondamnas ekscizo-praktikon. Ĝi enhavas malliberpunojn de ses monatoj ĝis tri jaroj por la ekscizistoj, kaj de kvin ĝis dek jaroj se la viktimo mortas, plus monpunon de 150.000 ĝis 900.000 CFA-frankoj (229 ĝis 1.372 euroj). Por kuracistoj, aplikiĝas la maksimumo, kaj malpermeso praktiki sian profesion dum kvin jaroj. Tiuj, kiuj deziras alerti la aŭtoritatojn povas uzi verdan (senpagan) telefon-numeron, 80 00 11 12, de “SOS ekscizo”. “Se ne estus senpage, le telefonkosto povus forigi la emon alerti.” Tiu telefonnumero sonorigas ĉe la ĝendarmo Antoine Sarron. Ĉi-foje najbaro informas ke ekscizo prepariĝas en korto, kvartalo Tampui, en Ŭagaduguo. Kun du aliaj ĝendarmoj, s-ro Sarron enaŭtiĝas kaj startas.
Tampui: unu el tiuj malriĉaj kvartaloj, pli kaj pli kreskantaj ĉirkaŭ Ŭagaduguo, eĉ se oni ekvidas, en la fora horizonto, la konstruaĵojn de “Ŭaga 2000”, la nova “Braziljeca” urbo. Neasfaltita strato kie leviĝas polvo je ĉiu aŭtopaso, almozuloj dormantaj surtere, kanaleto por akvofluo, ĉiovendaj butikoj, etaj popolaj restoracioj, kiuj kuiras ŝafovisceraĵojn. La aŭto haltas antaŭ domo, kaj tuj preterpasantoj ariĝas. La ĝendarmo sonoras ĉe la pordo. Diversaj moviĝoj en la strato, pli scivolemaj ol agresemaj. Des pli bone! Ju pli multnombras la spektantoj kaj aŭskultantoj, des pli efika la mesaĝo.
VIRINO MALFERMAS LA PORDON. Ĉu ŝi scias pri kio temas? En ŝia okulo vidiĝas la malnova lumeto de tiuj, kiuj atendas policon kaj esperas trompi ĝin. “Saluton, mi estas ĝendarmo. Ni ricevis telefonalvokon informantan, ke prepariĝas ĉi tie ekscizo.” Silento. Alvenas viro. “Ekscizo? ĉu ĉi tie? Ne!” S-ro Sarron jam komprenis, ke li estas en la ĝusta domo. La neado de la viro estas samtempe tro forta kaj ne sufiĉe konvinka. Li eniras la korton kun la du aliaj ĝendarmoj. Du knabinetoj ludas. Kiu el ili estas operaciota? Eble ambaŭ...
Ankoraŭ estas tempo malhelpi la aferon. La ĝendarmo klarigas. Li memorigas, ke ekscizo estas malpermesata, kaj provas pravigi tiun malpermeson. Fronte al li, la loĝantoj, kiuj ne konfesis, tamen ne plu neas. Post unuhora diskuto, s-ro Sarron foriras. Ĉu li konvinkis? Li ne scias. Sed li preferas preventi ol puni. “Nun ili scias. Mi esperas, ke la mesaĝo estas ricevita. Multaj ekscizoj okazas ĉar homoj nescias. Se la ekscizo tamen okazos, ni tion scios, kaj mi devos puni.”
En provinco, estas la lokaj ĝendarmoj, kiuj devas pritrakti. Sed ankoraŭ tro multaj preteratentas tion. Eĉ en urboj. Ŭagaduguo estis skuata, antaŭ du jaroj, pro aresto kaj kondamno de iu “sinjorino Barry”. La 15-an de aŭgusto 2004, ŝi kaj dek-tri komplicoj estis arestitaj en la kvartalo Tanghin, enurbe. Dekses knabinoj ĵus eksciziĝis, per la sama kaj ununura klingo. “Sinjorino Barry”, sepdekjara, jam estis en malliberejo pro ekscizo kvarfoje. Ŝi pagigis 250 CFA-frankojn (38 eŭrocentimojn) por ĉiu operacio. Tiun fojon, ŝi ricevis ses jarojn da mallibereco.
Iom poste, la 16-an de aŭgusto 2004, oni malkovris kvin viktimojn en Masse, inter kiuj unu, dujara, mortis. La avo petis la ekscizon. La ekscizistino, nomata Bila Kabore, estis tamen informita kaj estis ĵurinta ĉesi. Unu monaton poste, en septembro 2004, en provinco Nahui, knabino mem petis ekscizon, ĉar ŝiaj amikinoj mokis ŝin. Ankoraŭ ĉi-foje, temis pri ekscizisto, kiu jam forlasis la praktikon, sed la fetiĉoj diris al li, ke li mortos se li rifuzos...
La neevitebla danĝero ligita al ĉiu malpermeso disvolviĝas, t.e. la kaŝa plenumo. Oni ekscizas kaŝe, oni ekscizas pli kaj pli frue, foje knabinojn nur kelktagajn, ĉar estas pli facile. Regule, urbanoj iras al la kamparo, kie vidiĝas belaj aŭtoj halti antaŭ la pordo de ekscizistino. Gepatroj iras al Malio aŭ Ganao, kie neniu leĝo malpermesas la praktikon. Neniu kondamno jam okazis pro eksterlande faritaj ekscizoj. Higieno tie estas eĉ pli malcerta, la tarifoj kreskas. Kiom? Malfacilas scii.
Ekzistas ankoraŭ multaj “rezistejoj”. Dek-ses provincoj estas identigitaj kiel lokoj kie okazas multaj ekscizoj. Por la ekscizistinoj, kiuj transdonas la funkcion de patrino al filino, la metio iĝas pli kaj pli enspeziga pro la kaŝiteco. “Mi observis mian avinon dum dek jaroj, kaj mi anstataŭis ŝin, klarigas virino de Markoye, provinco Udalan. Mi ekscizis de 22- ĝis 46-jara. La patrinoj kontaktis min. Mi ĉesis kiam knabineto preskaŭ mortis.
IUJ, TAMEN, FORLASAS la praktikon, oni komencas vidi, en iuj landoj, kiel Burkino, eks-ekscizistinojn. Sed kion fari kun tiuj virinoj, kies metio estis forprenita? Oni debatas pri tio, ĉu la ŝtato provizu ilin per anstataŭa laboro*. S-ino Felicite Bassole, prezidanto de NKEP, kontraŭas tiun solvon. Ŝi vidas en tio pravigon de ilia antaŭa metio, kaj la eblecon ĉantaĝi poste, se tio, kion oni proponas, finfine ne plaĉas al ili, “Mi ne volas doni al ili postenon, ĉar tion fari signifus agnoski ilin”, protestas s-ino Bassolé.
Multo restas farenda. Ja la NKEP ne estas perfekta ilo. Kvankam sen rimedoj, ofte sen vera povo atingi la celojn kiujn ĝi mem difinis, nepovanta malhelpi la kreskon de kaŝitaj ekscizoj, ĝi tamen atingis rezultojn. Ja studaĵo de la Monda Organizo pri Sano (MOS) konstatis, en 2001, samtempe la plueston de la praktiko en dekkvar burkinaj provincoj el kvardek kvin, kaj ĝian malpliiĝon laŭ la aĝo: 75,4% da virinoj pli ol 20-jaraj estas ekscizitaj, sed nur 43,6% de la knabinoj inter 11 kaj 20 jaroj, kaj nur 16,3% de tiuj inter 5 kaj 10 jaroj; 58,72% de la islamaj virinoj estas ekscizitaj. Surloka informado multe progresis. 90% de la enloĝantoj nun scias, ke tiu leĝo ekzistas. Tiuj, kiuj malobeas ĝin ne povas nescii kion ili faras. Kaj kion ili riskas.
Hubert PROLONGEAU
LA UNUAJ PROTESTOJ kontraŭ ekscizo en Burkino, praktiko ekzistanta jam antaŭ alveno de islamo, okazis en la komenco de la 20-a jarcento. Ili venis aparte de la Blankaj Patroj (katolikaj misiistoj). Kelkaj loĝantoj sekvis iliajn konsilojn. Sed la neekscizitaj virinoj malfacile trovis edzojn kaj, kiam ili trovis, la edzoj operaciigis ilin poste. En la 1960-aj jaroj, post la sendependiĝo, la nova prezidento de Haute-Volta (antaŭa nomo de Burkino), Maurice Yameogo, provlanĉis informan kampanjon. Sed oni riproĉas al li lian sintenon de “Blankulo”; li devis forlasi.
En 1975 okazis la Internacia Jaro de Virino. Iuj denuncis la plagon ĉeradie. Tre malamika, ofte perforta reago respondis al ilia iniciato. Necesis ankoraŭ dek jaroj, kaj la Nacia Semajno de Virino, kreita en 1985 de la prezidanto Thomas Sankara, por ke la mesaĝo aŭdiĝu. La tiuterena agado de Sankara estis tre noviga: li nomumis plurajn virinojn en la registaron, instigis ilin lukti por sia emancipiĝo, deklaris sin kontraŭ poligamio (kiun li reguligis) kaj kontraŭ ekscizo (kiun li malpermesis).
En majo 1988, nacia seminario kunvenigis tricent reprezentantojn de ĉiuj koncernataj organismoj, kaj rezultigis starigon de Provizora Komitato kontraŭ Ekscizo. La 18-an de majo 1990, Nacia Komitato por Lukto kontraŭ Ekscizo-Praktiko (NKLEP), ĉi-foje difinitiva, kreiĝis. Ĝia honora prezidantino daŭre estas s-ino Chantal Compaore, edzino de la nuna ŝtatestro, Blaise Compaore — kiun iuj akuzas pri murdo de sia kompano Thomas Sankara en oktobro 1987.
En novembro 1996 leĝo malpermesanta ekscizon estis starigita, akompanata de punsankcioj. Tiu elstare mirinda antaŭenigo estis kompletigita en majo 1997 de konstanta sekretariejo de NKLEP kaj, en majo 2000, per enkonduko de Nacia Tago de lukto kontraŭ ekscizo, la 18-a de majo.
H[ubert] P[ROLONGEAU].
Vd ankaŭ H.P., Kiel ekscizopraktiko malprogresas en Burkino.
La informado, en tempo de milito, ne estas vere alia ol en tempo de paco. La konfliktoj estas kvazaŭ lupeo kiu grandigas ĝiajn ordinarajn mankojn. Tiel, la debato pri la “misproporcio” de la israela ofensivo malkaŝas nun kutiman tendencon al malsamaj mezuroj, kiu igas hierarĥiigi la viktimojn de la bataloj en Proksim-Oriento kiel, en Francio, tiujn de la rasismo.
EN UNU EL LA mezopotamiaj salonoj de la muzeo Luvro en Parizo staras impona skulptaĵo el bazalto du kaj duonan metrojn alta, farita proksimume en 1730 antaŭ nia erao. Je ĝia pinto, antaŭ Ŝamaŝ, dio de la Suno kaj simbolo de justeco, tronas la reĝo Hamurabo, kies kodon ĝi reproduktas, unu el la plej malnovaj de la mondo. Inter la leĝoj kompilitaj en kejloformaj literoj, troviĝas tiu, fama, de la samprema puno, kiu rekomendas la reciprokecon de krimo kaj puno. De tiu principo inspiras sin la Malnova Testamento asertante (Levidoj, 9,17-22): “Se homo mortfrapas homan estulon, kiu ajn li estas, li estu mortigota. Se li mortfrapas animalon, li anstataŭigos ĝin — vivon pro vivo. Se homo kaŭzas kriplaĵon ĉe samlandano, oni faru al li tion kion li faris: rompon pro rompo, okulon pro okulo, denton pro dento.” Poste, la Levidoj (19,18) rekomendas tamen repacigon: “Ne venĝu, nek konservu malpardonemon.”
La Nova Testamento (Mateo 5,38-42) eksplicite kontraŭas la sampreman punon, dirigante Jesuon: “Vi lernis ke estas dirite: okulon pro okulo kaj denton pro dento. Kaj mi, mi diras al vi ne rezisti al la malbonulo. Male, se iu vangofrapas vin sur la dekstran vangon, tenu al li ankaŭ la alian.” Koncerne la Koranon, tiu hezitas (Surao II, verso 178): “Oni preskribis al vi la sampreman punon pri mortigitoj: liberan homon pro libera homo, sklavon pro sklavo, virinon pro virino. Sed tiu, kiun pardonis lia frato iel, devas alfronti taŭgan postulon kaj devas pagi volonte kompenson.” Oni povas prave dubi ke la s-roj Ehud Olmert kaj Amir Peretz eniros en la Historion, eble kiel komanditintoj de milito same kontraŭefika kiel sanga. Ĉiukaze ili inventis pli teruran version de la biblia formulo: “Dek okulojn pro okulo kaj dek dentojn pro dento”. Ĉar la operacioj poetece nomitaj “Somerpluvo” kaj “Kursoŝanĝo” kostis la vivon al 160 israelanoj (plej multe soldatoj) kaj al 1.400 libananoj kaj palestinanoj (el kiuj prema plimulto de civiluloj), al kiuj aldoniĝas la perdoj de la Hizbolaho, taksitaj inter 80 (laŭ tiu movado) kaj 500 (laŭ Israelo).* Tiu bilanco — kiu, proporcie, superas tiun de la dua Intifado kaj de ties subpremado (proksimume 1.000 israelaj mortintoj kaj 4.300 palestinaj) — starigas teruran demandon, al kiu la komercvojaĝistoj taskitaj “vendi” tiun barbarecon devus respondi: ĉu la vivo de israelano valoras, laŭ ili, dekoble pli ol tiu de arabo?
Tiu malegaleco antaŭ la morto, tipa por konfliktoj nomataj “malsimetriaj”, estas la Aĥila kalkano de tiuj kiuj blinde obeas Israelon. Bernard-Henri Lévy bone sentis tion, kiu skribis, en sia notbloko de la Point, jam la 20-an de julio: “Mi tamen ŝatus demandi al tiuj kiuj parolas [pri misproporcio], kiel ili reagus se terorist-taĉmentoj venus, sur nia teritorio, kun la plej granda malestimo, eĉ neado, de niaj landlimoj, ostaĝ-kapti [laŭvorte: ”kidnapi“] francajn soldatojn.”* André Glucksmann, siavice, preferas kontraŭataki: “La indigno de multaj indignitoj siavice indignas min. (...) Certaj islamanaj mortoj pezas plume, aliaj tunojn. Malsamaj mezuroj.”* Kaj li kontraŭmetas al la bruo farita pri la mortoj de Kana la silenton pri tiuj de Irako, Ĉeĉenio kaj Darfuro.
Sed ĉu la indiferento de la plej multaj komunikiloj pri la duaj pravigas ke ili kaŝas la unuajn? André Glucksmann povus malfacile aserti tion, li kiu subskribis en 1999 — kun Romain Goupil, Claude Lanzmann kaj Bernard-Heri Lévy, kiuj ĉiuj, ĉi-foje, subtenis la militon de Israelo — alvokon deklarantan: “Ni kondamnas, kompreneble, la terorismon, sed oni ne ĉasas la teroriston bombante civilulojn”.* Koncerne nian “Malraux (aŭ, laŭ la hagiografoj, Sartro aŭ Tocqueville) de la modernaj tempoj”*, kiu asertas vidi en triopa forkonduko la ŝlosilon de tiu ĉi milito, li ŝajnigas forgesi ke la israela-palestina “vulkano”, por repreni la formulon de Jaser Arafat, faras de baldaŭ sesdek jaroj ripetajn erupciojn: 1948, 1956, 1967, 1973, 1982, krome du intifadojn, kaj, ampleksige, internan militon en Libano kaj du militojn de Irako...
Ĉia ostaĝopreno estas evidente kondamninda. Sed kiel eblas prezenti tiel la kaptadon, la 25-an de junio, de la soldato Gilad Ŝalit, kaj ne la amas-arestadon de la 34 palestinaj ministroj kaj deputitoj kvar tagojn poste — krome, komence de aŭgusto, la areston de la prezidanto de la leĝdona Konsilantaro? Same, ĉu Israelo ne pretekstis la du kaptitojn de la Hizbolaho por siavice ostaĝopreni... du kompletajn loĝantarojn, tiun de la Gaza-strio kaj tiun de Libano — krome, cetere, tiun de la nordo de sia propra lando? Sen kalkuli ke tiuj tri soldatoj devis profiti interŝanĝon de kaptitoj (kiun Israelo rifuzis, fine de junio kiel meze de julio), dum la libananoj devos priplori siajn mortintojn kaj, post reveno de la 900.000 rifuĝintoj en siajn hejmojn, rekonstrui ruinigitan landon...
Tiun trukitan vidon servis al ni ĝisnaŭze la plej multaj televidoj, radioj kaj gazetoj. Ĉu iu ajn kiu emociiĝas pri la tri kaptitaj israelanoj povas ignori pli ol 10.000 palestinajn kaptitojn, inter kiuj 600 arestitajn en julio?* Ĉu la fakto, ke la Hizbolaho plenŝtopas iujn de siaj raketoj per mortigaj globetoj, permesas al Israelo uzi bombojn fragmentigajn, fosforajn aŭ eĉ de malriĉigita uranio, pri kio atestas la Human Rights Watch?* Kaj kiam tiu neregistara organizo solene memorigas ke la nedistingo inter civilaj kaj armeaj celoj konsistigas “militkrimon”, ĝi precizigas “ne esti trovinta kazon en kiu la Hizbolaho uzis civilulojn kiel ŝildojn por protekti sin kontraŭ israelaj reprezalioj”. Certe, “batalantoj instalis raketlanĉilojn en loĝataj zonoj aŭ proksime de observantoj de la Unuiĝintaj Nacioj”, sed tio “ne pravigas etendigan uzadon, fare de la israela armeo, de sendistinga forto kiu kostis tiom da vivoj de civiluloj”.* Same, ĉu tiu estas kredinda kiu priploras la detruojn faritajn de la Hizbolaho en la nordo de Israelo kaj samtempe pravigas la israelan “diluvon de fajro, de fero, de ŝtalo, de sango” kiu detruas la infrastrukturon de la Cedrolando — loĝdomojn, ŝoseojn, pontojn, havenojn, flughavenojn, elektrigejojn, fabrikojn, ktp.? Tiel ke la kostoj de la milito estas taksataj je 1 miliardoj da dolaroj de unu flanko, kaj je 6 ĝis 10 miliardoj de la alia...
TIU LOGIKO DE malsamaj mezuroj ne limiĝas al la Proksim-Oriento. En la franca politika klaso, inter la ĵurnalistoj kaj multaj niaj samlandanoj, ĝi fariĝis ia mensa reflekso tiom kondiĉita ke ĝi ŝajnas ofte preskaŭ senkonscia. Kaj kiu efikas en multaj aliaj temoj.
Tion pruvas la aferoj Ilan Halimi kaj Ŝahib Zehaf. La 13-an de februaro 2006, Ilan Halimi, 23-jara, estas trovita morta post esti sekvestrita kaj torturita en Bagneux (franca departemento Hauts-de-Seine ĉe Parizo). Kvankam verŝajna, pro la deveno de la viktimo kaj certaj eldiroj de liaj malliberigistoj, la antisemita motivo de la murdo ne estas tuj konstatita. Tio ne malhelpas la ĉefajn aŭtoritatojn de la ŝtato mobiliziĝi, kiel ankaŭ la ekleziojn, la politikajn partiojn kaj la komunikilojn. Kaj pli ol 50.000 homoj marŝe manifestacias en Parizo la 26-an de februaro. Ses tagojn poste, en Oullins (departemento Rhône) tri pafoj mortigas Ŝahib Zehaf, 42-jaran. Verŝajne pro la samaj kialoj, la rasisma motivo de la murdo ankaŭ ne certas. Sed preskaŭ ĉiuj, kiuj engaĝiĝis por Ilan Halimi, silentas. Nur post tri semajnoj, 2.000 homoj manifestacias en Liono. Kaj SOS Racisme gluis, iomete poste, sur la murojn de Francio, afiŝon asertantan: “Arabo mortigita en Oullins, judo mortigita en Parizo, jen du murditaj kamaradoj”...
Tiu malekvilibro estas tute ne escepta: ĝi karakterizas la plej multajn komentojn pri rasismo kaj antisemitismo en Francio. La kontraŭjudaj perfortaĵoj senkonteste plioftiĝis multe pli rapide ol la aliaj de 2000 ĝis 2002. Poste ili, aŭ oftiĝis pli malrapide, aŭ — kiel en 2005 — maloftiĝis pli rapide. La Konsulta Ŝtata Komisiono pri Homrajtoj (CNCDH) skribas tion klare.* Nu, politikistoj kaj ĵurnalistoj subtaksas ne nur la kvantan kresko-puŝon de la kontraŭaraba kaj islamofobia rasismo, sed ili neglektas ties kvalitan dimension: la kontraston inter la marĝenigo de la antisemitismo kaj la intensiĝo de antiarabaj kaj antiislamanaj antaŭjuĝoj post la 11-a de septembro 2001. Fakte, 90% de la francoj diras sin pretaj elekti judan prezidanton de la respubliko, sed nur 36% voĉdonus por islama kandidato.*
Oni legu — kun uz-prudento — la studaĵon faritan por la raporto 2006 de la CNCDH. Unu franco el tri diras sin rasisto (8% pli ol en 2004) kaj 63% da ili (+ 5%) konsideras ke “certaj kondutoj povas kelkfoje pravigi rasismajn reagojn”. Pri la viktimoj de rasismo, la sonditoj respondas unue ke ili estas “Nord-afrikanoj” kaj la “islamanoj” (42%), sekvataj de “eksterlandanoj” kaj “enmigrintoj” (26%), poste “Afrikanoj” kaj “nigruloj” (17%) — post tio venas la francoj (12%), la “judoj” (6%) kaj la “homoj de alia haŭtkoloro” (6%)...
Daŭre hierarĥiigi la diversajn rasismojn estus fari la liton por ĉiu de ili. Iuj, videble, ne komprenis tion, kiel konfirmas la reagoj al la ĵusa malfondo de la tribo Ka, nome de la leĝo de la 10-a de januaro 1936 “pri batalgrupoj kaj privataj milicoj”: la registara dekreto elvokas, prave, “la disvastigon de ideoj kaj de teorioj kiuj emas pravigi kaj subteni rasajn diskriminacion, malamon kaj perforton”.* Same karakterizaj trajtoj troviĝas ĉe aliaj grupetoj ne malfonditaj, aparte ĉe la Ligo de Juda Defendo, malpermesita en Usono, en Kanado kaj, en la formo de la partio Kach, en Israelo. Oni tamen jam ne nombras la agresojn kiujn ĝi faris, kiel cetere la Betar, kontraŭ la aktivuloj favoraj al justa paco inter Israelo kaj Palestino, kaj ĝis meze de tribunaloj.* Kiu montris tiun kontraŭdiron?
Lasta emocia fakto. Post la movado kontraŭ la Kontrakto Malcerteco Ekskludo [Contrat précarité exclusion] (CPE), la gazeto L’Humanité lanĉis peticion por amnistio de la manifestaciintoj kondamnitaj “ĉenlabore” de la tribunaloj — kaj kiuj fine ne ĝuis la prezidantan amnestion de la 14-a de julio. Kial neniu faris kompareblan iniciaton por defendi la centojn da junuloj maljuste kondamnitaj, lastan vintron, dum la antaŭurbaj ribeloj?*
Pure ideologia debato, diros oni. Tio ne veras: la senceda rifuzo al malsama mezuro estas la kondiĉo por, aparte, ĉia paca solvo de la israela-araba konflikto. Inter aliaj motivoj de sia agreso, la israelaj gvidantoj asertas voli provizore solvi la nekapablon de Bejruto apliki la rezolucion 1559 de la Sekurec-Konsilio de la UN. Ravita de tiu proklamo, la internacia komunumo bone gardas sin konfesi sian surprizon: tio estas tamen la unua fojo ke Tel-Avivo ŝajnigas respekti la rezoluciojn de la Unuiĝintaj Nacioj.
Se Israelo fine volas apliki tiujn de la Sekurec-Konsilio, eĉ tiujn de la Ĝenerala Asembleo*, ĝi havas multon por fari. La n-ro 181, 29-an de novembro 1947, decidas la “dividon” de Palestino en du ŝtatojn, unu judan kaj la alian araban. La n-ro 191, 11-an de decembro 1948, fondas la “reven-rajton” de la rifuĝintoj. La n-ro 242, 22-an de novembro 1967, rekomendas la “retiron de la israelaj armitaj fortoj el la okupataj teritorioj” interŝanĝe kun la agnosko de “ĝia rajto vivi en paco interne de sekuraj kaj agnoskitaj landlimoj”. La n-ro 3226, 22-an de novembro 1974, mencias eksplicite la “rajton je suvereneco kaj je nacia sendependeco de la palestina popolo”, ktp.
Kaj ĝi ne forgesu, antaŭ ĉio, la plej lastatempajn. Tiun de la Sekurec-Konsilio (1397) kiu, la 12-an de marto 2002, reasertas, por la unua fojo de post 1947, “vizion kie du ŝtatoj, Israelo kaj Palestino, vivas unu apud la alia en sekuraj kaj agnoskitaj landlimoj”. Tiu de la Ĝenerala Asembleo (A/RES/ES-10/15) kiu, la 20-an de julio 2004, alproprigas al si al juĝon de la Internacia Justic-Kortumo de Hago kiu postulas la detruon de la muro en Cisjordanio. Kaj, kompreneble, la n-ron 1701, per kiu la Sekurec-Konsilio, la 11-an de aŭgusto 2006, — teorie — ĉesigis la militon de la somero 2006...
Dominique VIDAL.
DUM MILOJ DA EKZILKUBANOJ festis, en Miamo, la malsanon kaj eĉ la morton de la “tirano”, la mondo haltigis la spiron kiam, la 31-an de julio, en la kadro difinita de la konstitucio, la Kuba prezidanto Fidel Castro cedis “provizore” siajn respondecojn al skipo de sep personoj, inter kiuj lia frato Raúl, pro ĥirurgia interveno.
Mobiliziĝinta en aprilo 2003, favore al la atako kontraŭ Bagdado — “Hodiaŭ Irako, morgaŭ Kubo”-, la Kuba-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF), tuj alvokis, elde Florido, al “armea aŭ civila ribelo” por renversi la reĝimon de Havano. La 2-an de aŭgusto, s-ro George W. Bush lanĉis direkte al la loĝantoj de la insulo: “Ni subtenos vin en viaj klopodoj starigi (...) transiran registaron engaĝiĝintan por demokratio”, minacante tiujn kiuj, adeptoj de la nuna reĝimo, kontraŭstarus “Liberan Kubon”.*
Prepariĝus fenomena evento, centmiloj da Kubanoj surstratiĝus serĉante liberecon, regus granda malstabileco.
La tagoj pasas. Nenio ŝajnas indiki ke la lando eliras normalecon. Certe, ĉu s-ro Castro reprenos la stirilon en siaj manoj aŭ ne, la debato pri “la tago poste” — postsekvo aŭ transiĝo — stariĝas. Kaj ekzistas, post kvardek-sep jaroj da nedividita potenco, malkontentuloj, oponantoj, parto de la loĝantaro kiu ne, aŭ ne plu, aliĝas al la revolucio. Malabundecoj, burokrata rigideco, rompoj de certaj liberecoj — tiun de esprimo, de asociiĝo, de kunveno-, enkarcerigo de oponantoj estas realaĵo.
Tio sekvigas ĝenerale senindulgan kondamnon. Iuj ja obĵetas ke, ekde 1959, Usono multobligis la provojn de invado, atencoj, sabotadoj, kaj fortigis la ekonomian asfiksion per embargo kiu daŭras... Preteksto, rebatas oni, kvazaŭ eblus dispecigi la historion en tranĉojn kaj ne konsideri la kunefikadon de la pasinteco kun la estanteco...
En 2005, Vaŝingtono nomumis kunordiganton por la transiĝo en Kubo, s-ron Caleb McCarry (antaŭe en posteno en Afganio). La 10-an de julio 2006, raporto de la Komisiono pri Helpo al Libera Kubo, kunprezidata de la ŝtatsekretariino Condoleezza Rice kaj la sekretario pri komerco Carlos Guttiérez, postulis ke ĉio estu farata “por ke la postsekvado de la reĝimo de Castro ne estu kronita de sukceso”.
Fiksante la helpon de Usono en la insulo je pli ol 62,8 milionoj da eŭroj, la dokumento precizigas, ke tiuj resursoj estu rekte transdonitaj al la “disidentoj”, kiuj estos trejnataj kaj ricevos ekipaĵojn kaj materialon. Senhonta enmiksiĝo kaj... vera “mortokiso” por la oponantoj. Ĉar, por la prezidanto de la Kuba parlamento Ricardo Alarcón: “Tiom longe kiom ekzistos tiu politiko, ekzistos implikitaj personoj, kiuj konspiras kun la usonanoj, kiuj akceptas ties monon, kaj... mi konas neniun landon kiu ne kvalifikas tian agadon kiel delikton.”*
Antaŭ ĉio, la raporto akcentas ke la “plano” entenas anekson, sekretan “pro kialoj de nacia sekureco” kaj por certigi ĝian “efektivan realigon”. Rilate “sekretajn disponojn”, la historio de la kontinento, de Salvador Allende ĝis la sandinista Nikaragŭo, ne permesas naivecon.
Nu, forgesita de la memproklamitaj “transiĝologoj”, pli ol signifa parto de la Kuba popolo, alligita al la atingoj en edukado, sano kaj sociaj servoj, respektas “Fidel”-on kaj tiujn kiuj — “historiaj” aŭ gvidantoj de la junaj generacioj — estos alkondukitaj al transpreno de la oficoj.
ĈU TIUJ KUBANOJ estas tiom izolitaj kiom oni pretendas? Tio estas la kazo nek en Afriko nek en Azio. Kaj la latinamerikaj skuoj ebligis la enpotenciĝon de ŝtatestroj pli informitaj pri la realeco de la insulo kaj pri la kunteksto kiu determinas ĝian maltipan sistemon — unusola partio kaj progresintaj socialaj politikoj. La prezidantoj Hugo Chávez (Venezŭelo) kaj Evo Morales (Bolivio) jam eligis ĝin el ĝia izoliteco. Stelulo de la pintkunveno de la Komuna Merkato de la Sudo (Mercosur) en Kordobo (Argentino), s-ro Castro subskribis tie, la 21-an de julio, gravan komercan interkonsenton kun la membrolandoj de tiu unio, interalie Brazilo kaj Argentino. Tiuj lanĉis klaran defion al la usona embargo kaj videble “demetis la ĉapelon” antaŭ landeto kiu rifuzas cedi al la unua mondpotenco.*
Pli ol kun Usono, kiu volas transformi ĝin en kolonion, aŭ kun Eŭropo, kiu donas al ĝi lecionojn aŭ rigardas ĝin malŝate, estas prefere en siaj rilatoj kun tiu mondparto, kie oni parolas nun pri la “socialismo de la 21-a jarcento” — demokratia kaj suverena-, kaj en siaj propraj naturaj fortoj, ke Kubo trovos ekzemplojn kaj apogojn por evolui.
Maurice LEMOINE.
Ni adoras niajn domhundojn kaj niajn domkatojn, ni pasie amas animalrilatajn filmojn aŭ movbildojn, kaj tamen nia konduto vid-al-vide al animaloj, ĝenerale, pruvas nian sensentemecon kaj nian pasivan kunkulpecon antaŭ ilia grandega sufero. Dum la animalo restas proprietaĵo kaj restas konsiderata komerca posedaĵo, ĝiaj suferegoj daŭros.
LAŬ LA USONA MINISTREJO pri agrikulturo, la sola Usono buĉas pli ol ok miliardojn da pornutraj bestoj jare; ĉiutage, pli ol dudek-du milionoj el ili estas mortigitaj en la usonaj buĉejoj, tio estas, po pli ol naŭcent-kvindek miloj hore, dek-ses miloj minute! Malgraŭ la progresoj en la lastaj jaroj, ili restas plu tenataj en timigaj intensaj bredad-kondiĉoj, diversmaniere kripligataj sen helpo de sendoloriga medicinaĵo, longdistance transportataj kunpremataj en malvastegaj kaj malsanigaj transportujoj, por esti fine mortigataj meze de la krioj, putrodoraĉo kaj malpureco de buĉejo.
La sovaĝaj bestoj ĝuas ne multe pli envieblan sorton. En Usono, ĉirkaŭ ducent milionoj iĝas ĉasviktimoj ĉiujare. Milionoj estas ankaŭ utiligataj por biomedicina esplorado kaj provado de novaj produktaĵoj. Oni mezuras ĉe ili la efikon de toksinoj, maloftajn morbojn, eksperimentajn molekulojn, radiadojn, pafadojn, kaj ili estas submetataj al pluroblaj fisikaj aŭ psikologiaj seneco-formoj. Se ili postvivas la eksperimentadojn, ili estos preskaŭ ĉiam mortigitaj tuj poste, aŭ reuzebligitaj por aliaj laboratoriaĵoj kiuj, tiun fojon, venkos ilian reziston.
Cirkoj, bestĝardenoj, karnavaloj, amuzparkoj, delfen-spektakloj, kaj aliaj, uzas la animalojn nur por amuzi. Ĉirkaŭ kvardek milionoj da felbestoj esta mortigataj ĉiujare pro la modo...
Antaŭ la 19-a jarcento, la animaloj estis konsiderataj objektoj. Eĉ por Kartezio, hunda ĝemado similas al grinco de oleobezona movilo* Paroli pri niaj moralaj devoj rilate al animaloj, “maŝinoj kreitaj fare de Dio”, havas, por la aŭtoro de la Diskurso pri la metodo, ne pli da senco ol paroli pri niaj moralaj devoj rilate al horloĝoj, homkreitaj maŝinoj.
LA HUMANISMA PRINCIPO pri medicina kuracado de suferantaj bestoj kaj la apliko de leĝoj pri animala bonfarto, kiu el ĝi rezultas, postulas, ke ni akceptu demandi al ni, ĉu la animala sufero estas neevitebla. Ĉu la fakto ne uzi la animalojn por nia komforto kaŭzas al ni pli da malutilo ol tiu, kiun la sufero kaŭzas al la animaloj. Ĝenerale, la homa intereso superas la animalan suferon, kiu estas konsiderata kiel “necesa malbono”. Ekzemple, la brita leĝo regulanta la uzado de laboratoriaj animaloj postulas, antaŭ ol eksperimento komenciĝu, taksadon pri la “eblaj nocaj efikoj sur la koncernaj animaloj rilate la profiton povantan rezulti el tio*”. Por ke la malpermeso de animala sufero havu minimuman trafopovon, necesas, ke ĝi kondamnu ĉiajn doloron trudatajn nur por plezuro, por amuzo aŭ por utilo*.
Porti peltaĵon, trudi al kobajoj multajn testojn por mastrumaj varoj aŭ por novaj markoj de ruĝa ŝminko ne apartenas al la esencaj interesoj de la homa estaĵo. Same, manĝado de viando estas konsiderata de la plej multaj nutradistoj malutila por la sano. Cetere, mediologiaj fakuloj reliefigas la damaĝojn kaŭzatajn al nia medio de la intensa bredado. La bredad-besto devas konsumi po ĉirkaŭ ses kilogramojn da vegetaĵaj proteinoj kaj furaĝo por ĉiu kilogramo da rezultaj animalaj proteinoj. Aldone, la produktado de kilogramo da viando postulas pli ol cent mil litrojn da akvo. Dum la produktado de tritiko postulas da ili apenaŭ naŭcent...
La nekohereco inter niaj agoj kaj niaj pensoj rilate la animalojn devenas de ties statuso de proprietaĵo*. Laŭ la leĝo, “la animaloj estas proprietaĵoj, same kiel la senvivaj aĵoj, kiel veturiloj aŭ mebloj*”. La sovaĝaj animaloj estas konsiderataj kiel apartenaĵoj de la ŝtato, kiu ilin disponigas al la popolo; sed ili povas iĝi individua proprietaĵo aparte pere de ĉaso, de dresado aŭ de izolado. La “sufero” de la proprietuloj, ne povi ĝui sian “proprietaĵon” laŭplaĉe, gravas pli ol la doloro de la animalo. Kiam temas pri ekonomiaj interesoj, ne ekzistas plu limo al uzado aŭ misuzado de bestoj.
La intensa bredado, por ekzemplo, estas permesata tial, ke temas pri akceptata kaj instituciigita ekspluatado. La viand-industriistoj opinias, ke la farmanieroj konsistantaj en kripligado de animaloj, kiaj ajn estas ties suferoj, estas normalaj kaj necesaj. La tribunaloj supozas, ke la proprietuloj ne trudos intence al siaj bestoj neutilajn brutalaĵojn, kiuj malaltigus ties monan valoron*.
Por evoluigi la animalan statuson en niaj socioj ni devas apliki la principon de “konsider-egaleco” (laŭ kiu necesas trakti egalmaniere similajn kazojn), esenca nocio de ĉiu morala teorio. Eĉ se ekzistas granda nombro da diferencoj inter homoj kaj animaloj, almenaŭ io fundamenta nin interproksimigas: nia kapablo suferi.
Se mia deziro ne suferigi senutile la animalojn alprenas kelkan signifon, ni tiam devos atribui al ili la egalecon de konsidero. La problemo estas, ke la aplikado de tiu principo jam malsukcesis ĉetempe de la sklavismo, kiu permesis al homoj apliki propriet-rajton al ties similuloj. Pro tio, ke la sklavo estis konsiderata posedaĵo, ĝia proprietulo povis neglekti ĝiajn interesojn se tio ne estis ekonomie profita al li.
Oni koncedis, certe, ke sklavo povas senti suferon. Tamen, la leĝoj pri respekto de ties bonfarto ne sukcesis, pro la samaj kialoj pro kiuj malsukcesas niatempe tiuj pri la respekto de la animala bonfarto: nenia vera limo al nia propriet-rajto estas difinita. La interesoj de la sklavo estis gardataj nur kiam ili estigis profitojn por la proprietuloj aŭ utilis iliajn kapricojn.
Nune, la intereso de homa estaĵo ne esti konsiderata kiel proprietaĵo estas jure protektata. Havi la fundamentan rajton ne esti traktata kiel proprietaĵo estas minumuma kondiĉo por ekzisti estiel persono. Ni devas etendi al la animaloj tiun rajton, kiun ni decidis apliki al ĉiuj homoj. Tio ne elradikigus ĉian suferon, sed tio signifus, ke la animaloj ne povus esti plu uzataj kiel profit-fonto. Kial oni juĝas, ke estas akcepteble ĉasi animalojn, ilin malliberigi, ilin elmontri en cirkoj kaj bestĝardenoj, ilin uzi por eksperimentadoj kaj kiel manĝaĵoj, alivorte suferigi al ili kion ni neniam aŭdacus trudi al ajnan homan estulon?
La tezo laŭ kiu la homoj posedas mensajn propraĵojn tute mankantajn ĉe la animaloj ne kongruas kun la evoluismo. Darvino asertis, ke ne ekzistas ekskluzive homaj propraĵoj: “La diferenco de inteligenteco inter la homo kaj la plej evoluinta animalo rilatas pri grado kaj ne pri specio.” La animaloj kapablas pensi, senti kaj estigi emociajn respondojn similajn al tiuj de al homaj estuloj. Darvino rimarkigis, ke “animalo vivanta en kolektivo spertas amsentojn al aliaj” kaj ke la animaloj estas ricevemaj por la angorego de ties samspeculoj.
Eĉ se ni ne kapablas taksi la precisan econ de la animala konscio, ŝajnas evidente, ke ĉiu estaĵo naturdotita per perceptado estas konscia kaj posedas kontinuan mensan ekzistadon. La profesoro Antonio Damasio, neŭrologo laboranta ĉe personoj viktimoj de cerbaj infarktoj kaj gravaj cerbaj difektiĝoj, atestas, ke tiuj malsanuloj posedas kion li nomas “kern-konscio”. La subjektoj suferantaj de portempa amnezio havas nenian nocion pri la pasinteco aŭ la estonteco sed konservas ian konscion pri sia korpo en rilato al la objektoj kaj la estontecaj eventoj.
Damasio asertas, ke multaj animalaj specioj posedas tiun saman kern-konscion*. La fakto, ke ili havas nenian aŭtobiografian nocion pri sia vivo (almenaŭ laŭ nia scio) ne signifas, ke ili ne havas kontinuan mensan ekzistadon, aŭ ke ili sentas nenian intereson por vivi, aŭ ke esti mortigotaj lasas ilin indiferentaj. La animaloj posedas konsiderindan inteligentecon kaj kapablas trakti informon kompleks-maniere. Same kiel la homoj, ili komunikas kun la anoj de sia propra specio. Estas pruvite, por ekzemplo, ke la grandaj simioj uzas simbolan lingvaĵon.
Eble neniu kreitaĵo, krom la homo, kapablas rekoni sin en spegulo, sed ankaŭ neniu homo posedas la kapablecon flugi, aŭ sen helpo subakve spiri. Kial la kapablo rekoni sin en spegulo aŭ uzi artikulaciitan lingvon estus supera, laŭ la morala senco de la termino, al la kapablo flugi aŭ spiri subakve? La respondo, kompreneble, estas, ke ni tion proklamas. Sed ekzistas nenia pravigo por konkludi, ke la propraĵoj supozate unikaj ĉe la homo pravigas la fakton, ke ni traktas la animalon kiel varan posedaĵon. Certaj homoj estas senigitaj je tiuj propraĵoj, kaj tamen ni ne konsideras ilin kiel aĵon. Sekve, la centra demando ne estas: ĉu la animaloj povas rezoni? Aŭ: ĉu ili povas paroli? Sed, ja: ĉu ili povas suferi?
Se ni volas, ke ties interesoj estu respektataj, ni devas atribui al ili jenan nuran rajton: tiun ne plu esti similigataj al simplaj varoj.
Gary L. FRANCIONE.
Simptomoj: taskita reguligi la internaciajn problemojn, la Unuiĝinta Naciaro penas starigi la intermetiĝan forton en Libano, kaj la politiko de Vaŝingtono kaj de ĝiaj aliancanoj, per la “milito al terorismo”, nur akrigas la konfliktojn; Irano siavice defias la Sekurec-Konsilion invitante ĝin al “seriozaj diskutoj” pri la atomdemando. La mondo fariĝas ĉiutage pli malcerta. Novaj agantoj aperas, precipe en Azio, demandoj fariĝas pli urĝaj: socia maljusteco, malriĉeco, migranto-fluoj, komerco, medio. La kurzo kiun oni nomas tutmondiĝo ŝajnas ŝanĝiĝi.
TRAGIKAJ SOMERAJ FLAMIĜOJ de la permanenta incendio de la plej malnova konflikto de la planedo, la ĵusaj bataloj en Gazao kaj Libano atestas siamaniere pri la ecoj de la nova stato de la mondo, kvin jarojn post la atencoj de la 11-a de septembro. Deduktitaj el tiu kunteksto, kaj kvazaŭ mapa skizo por helpi orientiĝi en la labirintoj de la aktualaĵoj, jen, en kvar ĝeneralaj rimarkoj kaj dek mallongaj konsideroj, kelkajn modestajn elementojn de orientiĝo.
La centra fenomeno de nia epoko, la ekonomia tutmondiĝo, ŝajnas ne rekte efiki sur tiuj proksim-orientaj alfrontiĝoj. Nek por lanĉi ilin, nek por akrigi ilin, nek por kvietigi ilin.
Tio konfirmus du postulatojn: la arĥaikecon de tiu milito en kiu miksiĝas, kiel en la 19-a jarcento, priteritoriaj disputoj, naciismaj streĉiĝoj kaj religiaj pasioj; kaj la eraron de la liberala ideologio kredi ke la simpla kreskigo de interŝanĝoj estas paciga.
La fakto ke, refoje, la Proksim-Oriento troviĝas sub la lumĵetiloj de la komunikiloj, tute ne forgesigu la strategian gravecon de Azio, kie grandparte decidiĝas la sorto de la 21-a jarcento. Pro la kreska pezo de la du gigantoj, Barato kaj Ĉinio. Kaj ĉar la danĝeroj de alfrontiĝo ne estas neglektindaj inter Ĉinio kaj Tajvano, Nord-Koreio kaj Japanio, Barato kaj Pakistano...
Kaj ankaŭ ne la subsaharan Afrikon, kie, kvazaŭ en prempoto, akumuliĝas ĉiaspecaj problemoj (inter kiuj tiu de la ekstrema mizero kaj de kaŝmigrantoj), kiuj fine eksplodos antaŭ la riĉaj landoj.
La atommilito refariĝas unu el la plej gravaj minacoj por la mondo (la alia estas la ekologia katastrofo). Israelo, kiu dum la ĵusaj bataloj penis klare trudiĝi per konvenciaj militaj rimedoj, posedas la superegan armilon, sed ne aliĝis al la traktato pri atoma nedisvastigo, kiel du aliaj rivalaj atomregnoj: Pakistano kaj Barato. Ne malproksime de tiu batalkampo, tri atompotencoj estas milite engaĝitaj kaj spertas malsukcesojn: Usono, Britio kaj Rusio. La du unuaj en Irako kaj Afganio, la tria en Ĉeĉenio. Krome, la plej grava milit-alianco, la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), al kiu apartenas Francio (mem atompotenco), batalas ankaŭ en Afganio.
Se la danĝeroj de atoma kolizio ekzistas aliloke — en la korea duoninsulo kaj en la markolo de Tajvano)*-, la zono, kiu etendiĝas de la okcidentaj limoj de Barato ĝis la Suez-kanalo, koncentras la plej detruan arsenalon de ĉiuj tempoj. Escepte de Ĉinio, ĉiuj grandpotencoj milite aktivas tie. Simpla sparko povas produkti la eksplodon...
Pro tio la mastrumado de la krizoj, kiuj sinsekvas tie, postulas fakspertecon kies ŝlosilon havas nur la Unuiĝinta Naciaro. Sed, kiel ĵus montriĝis en Libano, la UN, en sia nuna konfiguraĵo, restas samtempe nemalhavebla kaj malespere senpova fronte al la grandaj nuntempaj konfliktoj. La Eŭropa Unio, siavice, pro sia longa historio de militaj katastrofoj, estus la plej bona peranto..., se ĝi ne restus politika nano.
Por kompreni la hodiaŭ agantajn strategiojn, necesas bone distingi la tri ŝakbretojn sur kiuj ludiĝas nia estonteco:
‣ la milita, sur kiu la nacioŝtatoj kondiĉitaj de la teritoria faktoro kaj de la mallongaj elekto-cikloj (kio igas ilin ne tre kapablaj aliri la longtempajn kaj tutplanedajn problemojn); kie la supereco de Usono totalas kiel ankaŭ ties volo trudi unupolusan mondon;
‣ la ekonomia kaj komerca, kie funkcias la logikoj de la tutmondigo difinitaj de la Monda Banko, la Internacia Mon-Fonduso (IMF), la Monda Organizo pri Komerco (MOK)...; kie regas la privataj societoj kaj la financaj interesoj en multiĝo de interŝanĝoj kiu videbligas la perspektivon de multpolusa mondo;
‣ la ekologia kaj socia, kie akumuliĝas la problemoj sur tri niveloj. Tiu de la medio (klimatoŝanĝo, forcejefiko, poluado, senarbarigo, trinkakvo, biodiverseco). Tiu de bezono de novaj internaciaj reguloj (por lukti kontraŭ la maljusteco de la monda ordo, por mastrumi la migradojn, la uzadon de genetike modifitaj organismoj, la intelektan proprieton, la esploradojn pri genetiko, la imposto-fuĝon, la modernajn deliktojn). Kaj tiu de la sorto de la loĝantoj de la Tero (Afriko, pandemioj, mizero, cifereca frakturo, urbegoj, malsato, edukado, laboro, naturkatastrofoj). Kie superregas la malriĉuloj, la malordoj, la mizerego kaj la ĥaoso.
Inter tiuj tri ŝaktabuloj, la interagadoj estas hazardaj. Ofte evidentaj, kelkfoje neekzistantaj, en certaj kazoj enigmaj.
Krom tiuj ĝeneralaj rimarkoj, kelkaj prudentaj konsideroj tireblas el la ĵusa kolizio en Proksim-Oriento.
Tiu nova flamiĝo alportas geopolitikecan konfirmon: tiu pulvo-regiono estas, ekde la Golfo-milito en 1991, la epicentro de la nuna monda “perturbejo”. Depost 1914 kaj ĝis la fino de la malvarma milito, tiu fokuso situis en Eŭropo. Ĝi entenas nun geografian areon en kiu la islamo estas la dominanta religio kaj kie situas, de Pakistano ĝis Egiptio, la plej multaj grandaj alfrontiĝoj: Kaŝmiro, Afganio, Ĉeĉenio, Kaŭkazio, Kurdio, Irako, Libano, Palestino, Somalio, Darfuro...
Tiu regiono akumulas ankaŭ fortajn internaciajn tensiojn: malkonsento inter Pakistano kaj Barato pri Kaŝmiro; minacoj por Irano, suspektata voli atomarmilon; premo de Rusio en Transkaŭkazio; timoj de Turkio pri iraka Kurdio; multaj kvereloj pri dispono de nesala akvo; avidoj vekitaj de la ekzisto, meze de vasta triangulo formita de la Golfo, Irano kaj la Nigra Maro, de la ĉefaj rezervoj de hidrokarbonoj.
Kvankam nediskuteble Israelo havas la rajton sin defendi, la senmezureco de la punoj truditaj al la palestinaj kaj libanaj civiluloj montras paradokse nur frenezan senpovecon. Pro simpla kialo, kiun usonanoj mem komencas kompreni kaj kiun la prezidinto Wiliam Clinton esprimas tiel: “Ni ne povas mortigi ĉiujn niajn malamikojn.”* Ĉar tiuj de Israelo en la regiono estas legio.
En malsimetria milito, prema milita supereco neniel garantias venkon. Usono amare spertas tion. “Mi vere timas ke Irako fariĝos nia plej granda fiasko depost Vjetnamio”, diras la eksa ŝtatsekretariino Madeleine Albright.*
Uzi ekscesan militismon ne proksimigas al politika solvo tiom longe kiom la paco — sola garantio por la sekureco de Israelo — ne estas gajnita. Kaj la paco pasas ĉiam tra intertraktadoj kun la malamiko.
La komunikila fronto aperas pli decida ol iam antaŭe. Sed la kunteksto de la informo transformiĝis. La israela bombado de elektrigejoj, de telefon-relajsoj kaj de televid-stacioj (Al-Manar aparte)*, por blindigi, surdigi kaj mutigi la komunik-sistemon de la kontraŭulo, montriĝis senefika.
Porteblaj telefonoj, miniaturaj filmiloj kaj blogoj de batalantoj aŭ de vid-atestantoj ebligas nun kvazaŭ tujan tutmondan disvastigon de denuncaj bildoj. Kiom ajn intensaj, la bombadoj ne povas detrui la maŝojn de Interreto, konceptitajn por rezisti al atom-fajro. Ankaŭ tie, la israelanoj ŝajnas ne esti tirintaj la instruon de la usonaj elreviĝoj en Irako post disvastigo de la scenoj de Abu Ghraib kaj de aliaj konsternaj atestoj. Nek de la ruiniĝo de la bildo de Usono en la okuloj de la monda politika opinio.*
En tiu regiono, la demokratio, kiun Vaŝingtono asertas voli starigi ĉie*, neniel konsistigas ŝildon kontraŭ la atakoj de Israelo, kiu mem estas demokratia ŝtato... Kiam la Palestinanoj — solaj arabaj civitanoj en Proksim-Oriento — kun la libananoj — kiuj voĉdonis demokratie, en januaro 2006, elektante la Hamason, kaj tiel vetkonsentis kun la registaro Bush, tiu fermis la okulojn, lasis masakri (malbonajn) demokratojn kaj lasis malliberigi ĝiajn elektitojn en Gazao. “Operacio kiu mortigas kvin ribelulojn estas kontraŭefika, se ĝiaj flankaj efikoj sekvigas la rekrutadon de kvindek novaj ribeluloj”, memorigas William Pfaff* La ekscesoj fine kreas tion, kion Mao Zedong nomis “la maro kie naĝas la batalantoj de la gerilo”.
Kiel en Palestino kaj Libano, en la tuta “perturbejo” la radikala islamismo ekspansias. Sub siaj diversaj komponantoj, kaj malgraŭ ĉiaj rezervoj kiujn ĝi povas inspiri, ĝi estas la ĉefa politika forto kiu per armiloj oponas al dominado de Usono. Kiel mesia ideologio por kies estonta sukceso la aktivuloj pretas oferi sian vivon, la radikala islamismo parte prenas la lokon de kio estis, ekzemple, en la 19-a kaj 20-a jarcento, la anarĥiismo aŭ la komunismo. Eĉ se tiu komparo povas ŝoki...
Kiam, aliloke, la politika perforto regresas*, en Afganio, kie la talibanoj revenis kaj la NATO-trupoj troviĝas en defensivo, en Somalio, en Irako, en Palestino kaj en Libano, la salafismo-movado havas bonajn kondiĉojn.
La povo de la neŝtataj organizoj ne ĉesas kreski. Aparte tiu de la neregistaraj organizoj kun humanaj, ekologiaj, sociaj aŭ juraj celoj, kelkfoje misuzataj, ne ĉiam neprofitemaj. Sed, ene de tiu “perturbejo” svarmas speciale la armitaj neŝtataj organizoj kiuj ludas decidan rolon en la multnombraj antagonismoj. Pri tio atestas la aŭdaca surpriz-atako de la armita branĉo de la Hamaso en Gazao, la 25-an de junio, kaj tiu de la Hizbolah-milicoj en Libano, la 12-an de julio, kiuj sekvigis la rebatojn de Israelo.
Notindas: ie en tiu zono situas la ĉefstabo de la “malamiko n-ro 1” de Usono, la armita islamisma organizo Al-Kaido, gvidata de s-ro Usama Ben Laden, kiu prenis la respondecon pri la atencoj de la 11-a de septembro 2001. Kaj kontraŭ kiu Vaŝingtono lanĉis la nunan “senfinan militon kontraŭ la internacia terorismo”.
Tiuj eventoj de la 11-a de septembro efektive enirigis nin en novan eraon. Ĉar la usona prezidanto George W. Bush kaj liaj ĉirkaŭuloj taksis ke la kolektiva timego kaŭzita de tiu tragedio donos al ili fine plenpovon por apliki malnovajn geopolitikajn delirojn.
Ni memoru da ili tri: postulo de la “imperia” rolo de Usono en la mastrumado de la mondaj aferoj; asimilado de ĉia luktado de nacia rezistado (inter ili tiuj de la Hamaso kaj Hizbolaho) al “terorismo”; kaj prioritato donita al ĝeneraligita kontrolgardado de la civitanoj koste de iliaj liberecoj vd la artikolon de Philip S. Golub, p. 18 ...)
Nome de tiu kerno de doktrino, la Central Intelligence Agency (CIA) kaj aliaj informservoj rajtas nun “likvidi” supektulojn aŭ forkonduki ilin de ĉie al sekretaj prizonoj. Kun rompo de la Ĝenevaj Konvencioj kaj ekster ĉia jura kadro, la koncentrejo de Gŭantanamo estis starigita por enfermi kaj mistrakti homojn suspektatajn je ligoj kun Al-Kaido...
Surbaze de mensogoj (en realo por meti siajn manojn sur la petrolo), Irako, kiu estis neniel implikita kun la atencoj de la 11-a de septembro kaj posedis nenian “amasdetruan armilon”, estis invadita. Per Wilson-eca elano, Vaŝingtono deklaris sin preta redesegni la “Grandan Mez-Orienton”. Neniom malpli.
Pri tiuj absurdaj ambicioj oni scias kio ili fariĝis. La mondo estas hodiaŭ pli danĝera. Kaj nova mega-atenco ne estas malprobabla. La terura milit-maŝino, siavice, jen enŝlimita en Irako, en la kaptilo de perdita malsimetria milito, limigita al praktiki aŭ kovri kruelaĵojn (amas-arestadojn de civiluloj, masakrojn, sistemajn torturojn*), kiujn ĝi deklaris esti elradikigintaj post la fiasko de Vjetnamio.*
La politika fiasko estas ankoraŭ pli konsterna. Danke al la usonaj intervenoj, Irano, ĉefa regiona malamiko de Usono, troviĝas senigita de siaj ĉelimaj rivaloj: la reĝimo de talibanoj en Afganio, tiu de s-ro Saddam Hussein en Irako.* Kaj Teherano nun armas sin por sia defendo. Aliflanke, dum Vaŝingtono estis fiksita sur tiu regiono, en Latinameriko, ĝia propra postkorto, ĝiaj malnovaj kontraŭuloj profitis tion por demokratie akiri la potencon, en Venezŭelo, en Brazilo, en Argentino, en Urugŭajo, en Ĉilio, en Panamo, en Domingo, en Bolivio... Senprecedenca rozkolora aŭ ruĝa inundo kiu, krome, komfortigas Kubon.
Dum tiuj ĉi jaroj, s-ro Bush kredis ke li povas redukti la problemojn de la mondo nur al terorismo kaj trakti la terorismon nur per milita subpremo. Li trompiĝis. Kaj li surtretis tiom da principoj, rompis tiom da rajtoj ke Noam Chomsky iras ĝis paroli pri “la plej danĝera registaro de la usona historio”, ne hezitante kvalifiki sian landon “la ĉefa terorista ŝtato”* de la planedo.
La Irak-milito estas tre multekosta. En 2005, la militaj elspezoj de Usono atingis 500 miliardojn da dolaroj*, do same multe kiel la resto de la mondo. Tio enormas. Precipe ĉar, kiel konsekvenco de la tutmondiĝo, ĝia ekonomia sistemo baziĝas jam ne nur sur ĝia produktad-kapablo, sed same sur konsumado. Usono agas kiel financ-pumpilo, kiu importas kapitalon en la ritmo de 700 ĝis 800 miliardoj da dolaroj jare; kapitalo kiu financas la konsumadon de importitaj varoj.
Tia pumpado de disponebla monda mono kreas neregeblan situacion. La usona komerca deficito pezas sur la internaciaj financoj kun la risko de dolar-malaltiĝo, altiĝon de la interezo-kvotoj, falo de la borsoj* kaj mondan recesion. Tio estas unu el la ĉefaj problemoj (nevidebla) de hodiaŭ.
La usona deficito, taksata je proksimume 700 miliardoj da dolaroj, profitigas la landojn kun malmultekosta laboristaro. La unuan rangon de ili okupas Ĉinio*, sed ankaŭ aliaj sojlolandoj (Barato, Sud-Koreio, Tajvano, Brazilo, Meksikio), kies ekonomia ekspansio komencas zorgigi la dominantajn potenclandojn. Des pli ke la kurzoj de la krudmaterialoj (interalie de petrolo) altegas, je plej bona profito de Rusio, Kazaĥio, Venezŭelo, Ĉilio, Alĝerio...
La konkurenco de la entreprenoj de tiuj landoj fariĝas pli minaca. Jam ekzistas proksimume dudek-kvin multnaciaj entreprenegoj en la Sudaj regnoj, kaj baldaŭ oni nombros centon da ili. Impresaj aĉetproponoj, kiel tiu, rifuzita, de la ĉina National Offshore Oil, por la usona petrolkompanio Unocal, aŭ tiu, sukcesa, de la barata Mittal Steel por la eŭropa siderurgia firmao Arcelor, multiĝos.*
Sekve eblas veti ke la tutmondiĝo alvenas al ciklofino. Per sia nuna impeto, ĝi povus minaci la dominadon de la ĉiamaj malnovaj potencoj. Do, jam ne ekskludeblas nova periodo de protektismo.
La bataloj inter Israelo kaj Libano kaŭzis la perfortan delokiĝon de proksimume 1,2 milionoj da homoj (900.000 libananoj kaj 300.000 israelanoj). Tiaj delokiĝoj pro milito restas okazaj. Male, la internaciaj migradoj de laborfortoj estas strukturaj kaj tuŝas 175 milionojn da homoj. Ĉar, pro kresko de produktiveco, la ekonomia kresko, se ĝi ekzistas, povas krei riĉaĵon sed jam ne sufiĉe da dungoj. Eĉ Ĉinio, kiu ĝuas kreskokvotojn de pli ol 9%, estigas nur proksimume 10 milionojn da laborlokoj jare — duoble malpli ol la nombro da homoj kiuj eniras la labormerkaton*...
La aliaj devas kontentiĝi pri malriĉeco aŭ elmigri. Sed kaŝe. Ĉar “la merkatekonomio, konstatas la historiisto Eric Hobsbawn, favoras la liberan cirkuladon de ĉiaj produkt-rimedoj. Kun la escepto de la laboristaro, kiu restas larĝe sub kontrolo de la ŝtato”.* Kohortoj da personoj, ofte junaj kaj en bona sano, provas penetri, riske de sia vivo (oni vidis tion en Melilla, oni vidas tion en la Kanariaj Insuloj) en la rarajn prosper-insuletojn de la planedo. Pli da 20 milionoj da ili sukcesis eniri Usonon*, kie, kiel en Eŭropo, la temo de senpaperuloj estas nun traktata en la kadro de nacia sekureco. La bombo de kontraŭleĝa enmigrado tamen ankoraŭ ne eksplodis. Tiu granda homa dramo grave tuŝos ĉiujn evoluintajn sociojn.
La 14-an de julio 2006, la israela aerarmeo bombis la petrolrezervujojn de la elektrigejo de Jiyyeh, sude de Bejruto. Preskaŭ 14.000 tunoj da hejtoleo fluis en la maron. Komence de aŭgusto, la petrolfluso tuŝis trionon de la libanaj plaĝoj, atingis la siriajn marbordojn kaj minacis Kipron, Sirion, Turkion, Grekion kaj... Israelon.*
Tiu ekologia katastrofo, “flanka efiko” de la bataloj, memorigas ke la problemoj ligitaj al medio fariĝos alte strategiaj. Dum la pintkunveno de la G8 en Gleneagles, en julio 2005, la lukto kontraŭ la planed-varmiĝo estis unu el la temoj de la kunveno. Kun kelkaj pliaj gradoj mezume, la Tero jam ne estus la sama planedo. La altiĝo de la marniveloj kaŭzus senprecedencajn katastrofojn. Drastaj korektoj trudiĝas. Dume proksimiĝas la momento en kiu jam ne eblas ekstrakti sufiĉe da hidrokarbonoj — kies konsumado akrigas la forcejefikon — por kontentigi la postulon.
En tiu mallonga panoramo de la nova stato de la mondo, tiuj temoj — alarmo pri klimato kaj fino de la petrolerao — anoncas sin, por la homaro, kiel du el la gravaj defioj.
Ignacio RAMONET.
LA LASTA ARABA ENMIGRINTO — reale berbero — ĵus forlasis la francan teritorion ĉi-matene. La ĉefministro kaj la ministro pri internaj aferoj venis por ĉeesti tiun foriron kaj esprimi al s-ro Mohamed Lemmigri la dankemon de Francio. Mohamed estis nek emociita nek kolera. Li nur estis kontenta reiri definitive en sian hejmlandon. Li ricevis donace pluŝan kamelon kaj flageton bluan, blankan kaj ruĝan unuflanke, kaj ruĝan kun verda stelo en la mezo, aliflanke. Li svingetis ĝin fronte al la kameraoj de la ĵurnalistoj, kiuj insiste petis de li veran rideton. Li ekridegis kaj enmetis la duflankan flagon en la poŝon de sia malnova mantelo.
Francio libere spiras. Ĝi ne plu devas solvi problemojn, al kiuj ĝi ne prepariĝis. Ĝi turnas pezan paĝon de sia kolonia historio. Nun, kvazaŭ laŭ magia gesto, forviŝiĝis jarcento da araba ĉeesto en Francio. Parentezo fermiĝis. La lando ne estos plu ĝenata de tro spicitaj kuirodoroj, ne plu estos invadita de bandoj de strangkutimaj homoj. Rasismo ne plu havos kialon manifestiĝi. Restas ja afrikanoj, azianoj kaj kelkaj orienteŭropaj familioj, sed ili, ŝajne, estas senproblemaj. Afrikanoj estas kvietaj pro timo havi saman sorton kiel la araboj; tiuj, kiuj senrajte loĝis en malnovaj forlasitaj domoj brulis dumdorme kun siaj infanoj. Kaj pri la azianoj, oni nur povas laŭdi la diskretecon.
La ekstremdekstrularo sola bedaŭras la foriron de tiuj milionoj da magrebanoj. Kvankam kontenta pro la realigo de unu el siaj plej karaj deziroj, ĝi konscias, ke tuta parto de ĝia programo mankos al ĝi. Danke al ilia ĉeesto ĝi povis disvolviĝi, progresi en la opinienketoj kaj la balotoj, kaj eĉ atingi la duan lokon dum la prezidanta baloto en 2002. Sen nordafrikaj enmigrintoj, ĝi demandas sin kion fari kaj kiun timigilon ĝi montru al la francoj por teni sin kiel politikan forton. La partio de la timo kaj malamo subite troviĝis senhava. Tio ŝajne klarigas ĝian returniĝon kaj subitan humanismon. Aktivistoj organizis kelkajn amasajn manifestiĝojn, aparte en Marsejlo, kaj skribis sur banderoloj: “Redonu al ni niajn arabojn, kiujn ni tiom amas”; “Francio ne plu estas kiel antaŭe! Mankas al ni la eta araba spicisto!”. Sur malnova afiŝo oni forstrekis “3 milionoj da senlaboruloj = 3 milionoj da troaj enmigrintoj” kaj oni aldonis “Ni bezonas arabojn”! Anonima mano ankaŭ skribis “Ni bezonas malamon!”.
La purigo de la lando necesigis kelkajn monatojn, sed preskaŭ ĉiuj interkonsentas: la aferoj okazis laŭ preskaŭ normalaj kondiĉoj. Fakte oni ne lasis elekteblecon al la enmigrintoj. Ili devis aŭ foriri, aŭ esti en centro de vivdaŭra reteno, speco de koncentrejo kromnomata “Santiago de Ĉilio”. Ĉio estis preta: la fermitaj kamionoj, la grizaj tendoj, la pikdrataj bariloj, la gardistoj kaj eĉ la mortotukoj. Preskaŭ ĉiuj foriris volontule. Temas pri orgojlo kaj fiero. La nazo! La honoro estas ĉe la pinto de la nazo!
La tradiciaj protestoj de la maldekstro kaj de la ekstremmaldekstro, kaj ankaŭ de certaj ekleziuloj, ne ŝancelis la registaron. Ĝi restis, laŭ la vorto de ĝia ĉefministro, “rekta en siaj botoj”! La ministro pri internaj aferoj deklaris: “Francio finfine sukcesis turni tiun paĝon skribitan en alĝeria lingvo”. Al ĵurnalisto, kiu demandis kiu estas tiu lingvo, li respondis: “Estas la lingvo de sango verŝita sur teritorio, kiu apartenis al ni, kaj kiun ni perdis! Teritorio, kie la bonefikoj de la koloniigo estis rimarkindaj.”
EĈ SE TIUJ FORIROJ kreis gravajn problemojn en la lando, la registaro montris neniun signon de maltrankviliĝo. Ja konstruaĵoj restis nefinitaj, fabrikoj estis devigitaj fermiĝi, entreprenoj maldungis grandan parton de sia personaro, buĉejoj kaj spicejoj malaperis, iuj transformiĝis al frizejoj aŭ telefonbutikoj, la rubujoj estas kolektitaj nur unufoje semajne; senigita je triono de sia dungitaro, la flughaveno Roissy funkcias subnorme. Manko ankaŭ de kuracistoj kaj hospital-agentoj. Sed la lando bone fartas. Mankas multaj aferoj sed Francio sentas sin libera aŭ pli ĝuste liberigita. Des pli malbone por la necesaj oferoj. Kiel diris ĉefo de la perforta dekstr(ular)o, per nazosona voĉo: “Necesis aŭ la amasa rehejmenigo, ekstreĉiĝo de Francio, aŭ islamigo de nia lando!”
La civitanoj nun emas denove eklabori, kiel kiam ne estis magrebaj enmigrintoj. Ĉio en ordo. Francoj retrovis la necesan energion por restartigi sian ekonomion. Ili lernis strebadon, kaj flekseblecon, kuraĝis forlasi la 35-horan semajnon, la politikaj partioj refariĝis kredindaj, sindikatoj subskribis socian packontrakton. Ne plu strikoj, nek manifestacioj. La homa panoramo fariĝis blanka, fida, belega. Parizanoj nun estas aparte ĝentilaj kaj bonvolemaj. Ili denove ridetas. Ili ne plu protestas kontraŭ la municipa politiko, kiu fuŝas la vivon de aŭtomobilistoj. Francio refariĝis si mem, kiel en la malnova tempo, kiam la magrebanoj ne kuraĝis eliri el siaj kuniklo-kaĝoj*. Ĉio en ordo, aŭ preskaŭ en ordo. Estas ja iom da tristo en la aero, sed oni ne scias, ĉu atribui ĝin al la foriro de la enmigrintoj aŭ al la kaprica vetero.
TAMEN, de post kelka tempo, strangaj faktoj okazas. Televidaj aŭ radiaj ĵurnalistoj havas “blankojn” en siaj frazoj. Truoj, mankoj. Oni ne komprenas, kion ili diras. Vortoj aŭ tutaj esprimoj mankas en iliaj paroladoj. Ili pardonpetas, kaj daŭrigas, kvazaŭ temus pri tusado aŭ neintenca forgeso. Tiu strangaĵo okazas ĉe ĉiuj, viroj kaj virinoj.
En la skriba gazetaro, oni anstataŭigas tiujn malaperintajn vortojn per frazoj, kiel ekzemple:
“Tiu frukto*, kiu markas la komencon de la somero, kaj el kiu oni faras bonan konfitaĵon, ne alvenis surmerkate. Mi ne memoras ĝian nomon.”
Aŭ:
“Konsumi ... -n* tre malutilas al la sano.”
“La ...* miksita kun lakto estas malbona por hepato.”
“Tiun ruĝkoloran spicon*, fajnan kaj gustan, oni ne trovas nun ĉe la franciaj spicistoj.”
“Estas malkonsilinde al infanoj trinki tro da ...*.”
“Laŭdire manĝi ... -n* ĉe la fino de manĝo helpas digeston.”
“Bankoj ekde nun pagigos enkasigon de ...*.”
“Johnny estas malfeliĉa, lia ...* estis ŝtelita dum lia lasta koncerto.”
“La instruistoj ne plu instruas ... -n*, nek ... -n*, la vortoj elflugis.”
“Atentu, diris la ministro pri internaj aferoj, tiuj, kiuj faros, kiel diri... nu,... tiuj, kiuj faros ... -n* inter islamanoj kaj teroristoj povos esti jure persekutataj.”
“La granda spektaklosalono ...*, kie kantas la famaj kantistoj estis fermita pro laboroj.”
“Tiuj, kiuj naskiĝis kiel ...** rajtos havi la nomon de sia patrino.”
“Radiokanalo France Culture nuligis elsendon pri la fama poemo de Stéphane Mallarmé ...*.”
Pli ol cento da kutimaj vortoj fariĝis truoj en la franca lingvo. Kio do okazis? Kiel, subite, tiuj memortruoj ĝeneraliĝis? Temas pri tre stranga fenomeno. La gazetaro bezonis tempon por konfesi, ke la franca perdas vortojn. Oni petis lingvistojn, kiuj proponis neniun konvinkan klarigon. La politikuloj bagateligis la fakton, ĝis kiam bibliotekistino de vilaĝo apud Rennes, Saint-Brice-en-Coglès, vidis vortarojn fali el la bretoj: la Grandan “Robert”, la Grandan “Larousse”, la Hachette-vortaron. Ili falis unu post la alia. Ne eblis teni ilin en ilia loko. Iu forto elĵetis ilin kaj sendis ilin teren.
La bibliotekistino ekzamenis ilin unu post la alia kaj rimarkis aparte nenion. Sed remetante ilin sur iliaj lokoj, ŝi vidis aŭ kredis vidi amason da silaboj eskapi kaj disiri surteren kiel sapvezikoj. Estis vizio, halucinaĵo pro granda laceco.
Post momento ŝi malfermis la Robert-vortaron kaj konstatis, ke paĝoj estas malplenaj, tute blankaj. Ŝi pensis, ke estas presa difekto. Sed ankaŭ la du ceteraj vortaroj havis senliterajn paĝojn. Surplanke, neniu spuro pri litero. Vaporiĝintaj. Perditaj aeren. Foririntaj aliloken en la valizoj de foririntaj enmigrintoj.
Francio balbutas. Francio parolas ĉirkaŭfraze. La arabaj vortoj, kiuj enestis en ĝia lingvo siavice malaperis, ili fuĝis. Kiel fari por revenigi ilin? Kiu lingvisto povos anstataŭigi ilin, por ke tiu lingvo retrovu sian sanon, sian ritmon kaj subtilecon? Ĉu eblas vivi sen ili? La interministeria kunveno pritema daŭris longe, kaj neniu kontentiga solvo estis trovita.
LA REKTORO DE LA JURA FAKULTATO demandis sin: “Al kiu do apartenas vorto? Al tiu, kiu inventis ĝin, aŭ al tiu, kiu ĝin uzas? Kaj cetere ni ne forgesu , ke tiuj enmigrintoj nenion inventis; se estus ili inventistoj, ili ne venus almozpeti laboron ĉe ni.”
“Normale”, respondis la lingvisto Alain Rey*, la klerega respondeculo de la vortaro “Grand Robert”, “vorto apartenas al neniu: vorto vivas nur se ĝi estas uzata; vortoj malaperis aŭ eksmodiĝis ĉar neniu plu uzis ilin; sed la problemo kiun frontas ni estas preter nia kompetento, ĉar temas pri politika, ne lingvistika, problemo. S-ro Rektoro eraras, insultante la enmigrintojn. Ne temas pri anstataŭigo de la mankantaj arabaj vortoj per aliaj, necesas agi tiel, ke la lingvo repaciĝu kaj reeniru la vortarojn, la romanojn, la paroladojn, la ĉiutagajn konversaciojn, ĉar la mankantaj vortoj estas ĉiutagaj vortoj: iuj el ili ja estas sciencaj aŭ armeaj vortoj, kun limigita uzebleco, sed aliaj estas parto de nia ĉiutaga vivo; nu, mi volonte trinkus iom da nigra likvaĵo sen ..., malkomforte sidanta sur ..., dum mi preferus sidi sur ... aŭ sur ..., aŭ komforte sur ... el ... koloro, fronte al bukedo de ... kaj ...”
Li haltis iomete, rigardis la ĉeestantaron, kiu atendis rapidan solvon, kaj rekomencis, manklakante je ĉiu araba vorto. “Mi volonte trinkus iom da kafo sen sukero, malkomforte sidante sur tabureto, dum mi preferus sidi sur divano aŭ nura matraco, aŭ komforte sur sofo el karmezina koloro, fronte al bukedo de lilako kaj kamelio...”
LA REKTORO PETIS Alain Rey daŭrigi: “Kiel avali pri via politiko, simila al averia ŝipo? Kun viaj paroladoj vi ekuzas grandajn kalibrojn, vi miksas smeraldon kun benzoo, ambron kun ajna sodo, vi faras ion ajn, kaj aplikas al junuloj troigajn tarifojn nur pro tio ke ili arabdevenas. Por vi ili ĉiuj estas drogo-vendistoj. Vi konfuzas moskon kaj cibeton, kamajon kaj kamforon, kaj vi metas alkoholon en vian limonadon. Ĉar iuj kredas sin viziroj, aliaj sin kredas sultanoj, admiraloj aŭ eĉ kalifoj anstataŭ la kalifo. Se mi taksu vian politikon, estu ja nulo!*”
Iu demandis, kial Alain Rey retrovis uzon de la foririntaj vortoj. Ne rigardante lin, Alain Rey diris: “Tial, ke mi ne havas antaŭjuĝojn. Mi ŝatas lingvojn kaj tiujn, kiuj uzas ilin. La vortorigino min interesas, kiel historiisto kaj lingvisto, centoj da arabaj vortoj eniris nian lingvon sen vizoj kaj ĉelimaj kontroloj. Sen ili scienco ne bonfartus: neniu matematiko sen araba lingvo, sen ciferoj, sen algebro kaj sen algoritmoj. Tute nature ili instaliĝis en la franca, pliriĉigis ĝin kaj fariĝis simple nemalhaveblaj. Oni importis aŭ pli precize depruntis ilin ĉar oni ilin bezonis, kaj neniam iu pensis elpeli ilin, nek ke ili iam forlasos nin, minacante la psikan ekvilibron de Francio!
‣ Nu, kion fari? diris la ministro pri kulturo, kiu ne plu povis krucvortumi.
‣ La elpelitaj enmigrintoj revenu, diris alĝer-origina ŝtatsekretario (subministro).
‣ Tio multe mirigus min, rimarkigis Alain Rey, ili havas fieron kaj orgojlon.
‣ SED FRANCIO ne eltenos, ke ĝia lingvo estas tiel kripligita! diras alia ministro, penante pri krucvortenigmo.
‣ Mi ne plu povos ludi skrablon, aldonis la ministro pri edukado.
‣ Francio! Sed Francio nenion faras por tiuj popoloj, kiuj parolas, skribas kaj plibeligas ĝian lingvon! ekkriis Alain Rey. Francio devus profiti tiun krizon por pripensi, havi iom pli da imagokapablo kaj kohero pri sia politiko. Stigmatizante Islamon kaj islamanojn, nia lando ja neniel honorigas sian devizon kaj siajn valorojn. S-roj Inkviziciuloj, mi salutas vin!”
Bruado de ŝajnprotestado.
Forlasante la kunvenon, Alain Rey lasis la altajn ŝtatoficistojn en nebulo. Semajnon poste, la ŝtatestro aperis ĉe la vespera televidĵurnalo: li solene mienis.
“Francinoj, francoj,
Karaj samlandanoj,
Asalâm Alikum!
Jes, vi bone aŭdis! Asalâm Alikum, tio signifas “bonan vesperon” aŭ pli ĝuste: “pacon al vi”.
Sajidâti, sâdati,
Gesinjoroj!
Mi mallonge parolos, la utaŭillo alikum.
Francio faris pli ol eraron: gravan maljustaĵon, Dholmun kabir!
Post la 11-a de septembro 2001, iuj diris: “Ni ĉiuj estas usonanoj!”. Mi hodiaŭ diras: “Kuluma ’arab”!
Ni ĉiuj estas araboj, Kuluma Muhaĵirun, Ni ĉiuj estas enmigrintoj.
Tiel aginte, ni atencis ilian dignon kaj perdis propran animon kaj dignon, mi volas diri karâmatuna.
Mi scias, mi ne estos reelektita, ne gravas, mi ne prezentas min. Mi omaĝas la araban lingvon kaj kulturon, esperante, ke iuj konsentos reveni helpi Francion.”
Asalâm Alikum! Jahja Fransa! Jahja al Maghreb!*”
Tahar BEN JELLOUN.
(Kopirajto ĉe Tahar Ben Jelloun.)
LA GENERALO ŜLOMI KOHEN gvidas la faman brigadon Aleksandroni. La 15-an de aŭgusto 2006, li volas viziti siajn soldatojn kiuj revenis de la fronto. Surprizo: tiuj brue plendas ne esti informitaj pri la kontraŭulo, nek ekipitaj por alfronti lin. “Ni rifuzos partopreni en la venonta milito. Ni havas familiojn”, alĵetas iuj. La generalo tiam akuzas ilin pri “manko da motiviĝo”. La tono akriĝas kaj kiam, post minaci ilin “ĵeti soldaton en karceron”, li foriras, ĉiuj krias: “Honto!”
Tiu sceno, raportita de la dua publika radistacio*, rivelas multon pri la konfuzaĵo kaj kolero kiuj regas en Israelo post la proklamado de batalhalto, post milito dum kiu la israela armeo, unu el la plej potencaj de la mondo, ne venkis la Hizbolahon, gerilon de kelkmiloj da batalantoj. Lavango da riveladoj falegas sur la komunikiloj kaj malkaŝas la senpreparitecon kaj la erarojn kiuj klarigas la kostojn de tiu konflikto por la lando: 160 mortintoj (119 soldatoj kaj 41 civiluloj), preskaŭ 1.500 vunditoj, miliardo da dolaroj de detruoj gravegaj por la ekonomio. Por diri nenion pri la ambicio, abortita, helpi ĉe kreado de la “nova Mez-Oriento” kiun volas la Bush-registaro, kiu tuj apogis Israelon, en tiu kadro, “rompi la kolon” de la Hizbolaho...
La polemiko komencis, en realo, jam ekde la konflikto, sed mallaŭte, malantaŭ la sondaĵoj kiuj ŝajne plebiscitis por la politikaj kaj militaj ĉefoj de la lando. S-ro Ehud Olmert memcerte deklaris la 1-an de aŭgusto: “La Hizbolaho jam ne prezentas la saman danĝeron kiel antaŭe. Ĝi ne povos plu minaci la popolon, ĉar tiu ĉi popolo alfrontas kaj venkas.” Kaj li aldonis: “Se la batalo finiĝus hodiaŭ, oni povus diri ke la vizaĝo de Proksim-Oriento komplete ŝanĝiĝis kun la totala sukceso de la israela armeo kaj de la israela popolo.” Dek-du tagojn poste, tiuj fanfaronaĵoj estas jam eksmodaj. Kaj, se generaloj okupas la televid-scenejojn por ripeti, kontraŭ ĉia evidento, ke Israelo gajnis, aliaj aŭdigas tute alian opinion.
Por la generalo Giora Eiland, eksĉefo de la Konsilio pri Nacia Defendo rekte ligita kun la ĉefministro, la rezulto similas pli ĝuste al “matĉo sendecida”. Necesas, konfidas li al ni, “kvar ĝis kvin monatoj” por klare diri kiu estas la “vera venkinto”.
Iuj militistoj adoptas eĉ tute kaj plene la analizon de... ŝejko Hassan Nasrallah, kiu deklaris, la tagon de la batalhalto, por la di-partio* “strategian kaj historian venkon”*. La armeo, rimarkigas ili, povis nek rompi nek senarmigi la Hizbolahon, nek eĉ liberigi la du soldatojn, kies kapto, la 12-an de julio, servis kiel preteksto por la milito! Kaj ili elvokas “duan raŭndon” por kiu “Israelo devos serioze prepariĝi ĉi-foje”...
DE ĈIAME, LA GRANDA plimulto de israelanoj vivas en la iluzio ke milita sperto estas sukces-garantio por ĉiu politikisto; ke la generaloj estas antaŭdestinitaj por gvidi la landon. Pro tio, la politikaj partioj, kiel la plej prestiĝaj civilaj institucioj, faras ĉion por altiri ilin. Fakte, la tri plej gravaj ĉefministroj de la lastaj dek-kvin jaroj estis iamaj militistoj: Ichak Rabin, poste s-roj Ehud Barak kaj Ariel Ŝaron.
KAJ TAMEN, LA PUBLIKA OPINIO severe juĝis s-ron Barak: ĝi trudis al li frapan fiaskon ĉe la elektoj de februaro 2001, post kiam li malsukcesigis la pintkunvenon de Camp David kaj tiel provokis la duan intifadon. La generalo Ŝaron, kiu postsekvis lin, enterigis la Oslo-interkonsentojn, rekonkeris milite Cisjordanion antaŭ ol apliki sian novan politikon de unuflanka retiriĝo el Gazao. Fine de 2005 subigite de cerba hemoragio, li estas por longa tempo neniiginta ĉian esperon de intertraktita paco kun la palestinanoj.
Rabin estis la sola de tiuj generaloj kiuj fariĝis vera politikisto. Sed tri kugloj, pafitaj, la 4-an de novembro 1995, de fanatika ekstremdekstra judo, ĉesigis lian vivon kaj, samtempe, la klopodojn faritajn por avanci al kreado de sendependa palestina ento sur la teritorioj okupitaj en 1967. Do, ĉio dependas, ne de la grado de homo akirita en armeo, sed de lia mondrigardo, de liaj konvinkoj kaj de lia politika kuraĝo. En Israelo kiel aliloke: la generalo Charles De Gaulle, “patro” de la senkoloniigo, havas nenion komunan, krom siaj galonoj, kun la generalo Raoul Salan, partizano de “franca Alĝerio”.
HAZARDE LA NUNA israela ĉefministro, s-ro Ehud Olmert, kaj lia defend-ministro, s-ro Amir Perec, havas komune sensignifan armean pasintecon. Ili servis, kiel ĉiuj israelanoj, en la armeo, sed iliaj konoj pri defendo restas tre limigitaj. Certe pro tio, la ĉefo de la ĉefstabo Dan Haluc akceptis ilin varme: por ilin pli bone trompdormigi. Eĉ s-ro Perec, la laborist-partiano, tamen ĉiama sindikatisto, marokdevena kaj kun pacistaj konvinkoj, falis en la kaptilon.
Ekde lia nomumo kaj ankoraŭ pli ekde la lanĉo de la operacioj en Gazao (la 28-an de junio), regis mirfrapa harmonio inter la ĉefstabo de la armeo kaj “lia” ministro. Kun tamen nuanco: tiu lasta ankoraŭ aldonis, ekzemple fanfaronante ke li igis la aerarmeon bombi palestinajn, poste libanajn loĝkvartalojn. Karikaturo aperinta en Haarec prezentas du generalojn kiuj rigardas lin dum li donas ordonojn al eta soldato, proksime de bombata palestina vilaĝo; kaj unu el ili murmuras: “Li lernis rapide sian lecionon.”*
Jen kion oni vidis la 12-an de julio. Anstataŭ interŝanĝi la du israelajn soldatojn kaptitajn de la Hizbolaho kontraŭ ties milicanoj en la manoj de Israelo (kion la ministrino pri eksterlandaj aferoj Cippi Livni fine konsideris kiel lastan solvon... meze de aŭgusto), s-ro Perec sekvis la opinion de la ĉefstabo. Tiu promesis veran “fajroŝtormon” kiu neniigus “en kelkaj tagoj” ĉiujn instalaĵojn de la Hizbolaho, kun 300 viktimoj inter la libanaj civiluloj kaj ne pli ol 90 en la israelaj armeo kaj loĝantaro. Absolute necesis, asertis la generaloj, restarigi la malinstigo-kapablon de Israelo fronte al la Hizbolaho kaj do al la araba mondo.
Detruado de la militaj rimedoj de la ŝijaisma milico komplete modifus la situacion en Libano, aldonis ili, farante per tio la saman eraron kiel iliaj usonaj “grandaj fratoj” en Irako: oni ne detruas milite forton profunde radikantan en la homa kaj politika teksaĵo de socio.
Ĉar de la mano ĝis la buŝo ofte disverŝiĝas la supo: nenio estas tiom neantaŭvidebla kiel la evoluo de milito, eĉ se oni sin lanĉas en ĝin kun premega fortrilato. Anstataŭ zoni sian frunton per la atenditaj laŭroj, s-roj Haluc, Perec kaj Olmert devos alfronti, paralele al la disfalo de ilia populareco, enketo-komisionon.
TIU NURA ESPRIMO elvokas dolorajn memorojn: post la surprizo de 1973, kiam la egiptoj kaj sirianoj taŭzis dum semajno la israelajn fortojn, la konkludoj de tiu unuo gvidita de Ŝimon Agranat kaŭzis tertremon sur la israela politika scenejo. Same, post la masakroj de Sabra kaj Ŝatila (1982), tiu gvidita de Ichak Kahane devigis la generalon Ŝaron forlasi siajn oficojn de defend-ministro.
La “falsa enket-komisiono”, starigita meze de aŭgusto de la ministro pri defendo, devus cedi la lokon al vere sendependa parlamenta, registara aŭ ŝtata komisiono. Kia ajn estu ĝia statuso, ĝi devos klarigi al la lando kial la informservoj ne vidis veni la operacion de la Hizbolaho nek mezuris la glavon de Damoklo, kiun la raketoj prezentis por la norda triono de Israelo. Al la plej malriĉaj homoj, kial, pro manko de rimedoj por fuĝi en alian landoparton, ili devis kontentiĝi per improvizitaj ŝirmejoj. Al la soldatoj, kial la armeo ne preparis ilin por batali kontraŭ gerilo. “Sendi nin tiel en tiun militon, klarigis unu de ili, tio estas kvazaŭ postuli de ĥirurgo, kiu dum multaj jaroj ne praktikis, fari komplikan operacion esperante ke ĝi sukcesu.” Sed, krome, ĝi devos antaŭ ĉio respondi al tiu demando: ĉu ne estas tempo, por la juda ŝtato, serĉi la garantion por sia estonto, ne en milita forto kiu estas videble trompa, sed en intertraktadoj de solida paco kun siaj najbaroj — palestinanoj, sirianoj kaj libananoj? La unuflankismo kara al s-roj Ŝaron kaj Olmert ŝajnas esti en danĝero...
Pri la militkrimoj faritaj dum la tridek-du teruraj tagoj de tiu konflikto, prefereblas kalkuli, por pruvi la veron, kun starigo de internacia tribunalo. Sed ĉu tiu aperos?
Amnon KAPELIUK.
Israelo ĉiam timis la multkonfesiecon de Libano kaj alstrebis ĝian diserigon. Sed, kontraste al la antaŭaj, tiu ĉi konflikto ŝajnas ne sukcesi reeksplodigi tie la internan militon.
ISRAELO, EKDE SIA NASKIĜO kiel “ŝtato de la judoj”, por repreni la titolon de la libro de Teodor Herzl, fondinto de la cionisma movado en 1897, stumblis sur la pli ol miljara transvivado de la religia plurismo en la Proksim-Oriento, aparte inter orientaj kristanoj kaj islamanoj, sunaismaj, druzaj, ŝijaismaj aŭ alaŭismaj. En Palestino, en Sirio, en Libano, en Irako, en Egiptio, diversaj religiaj komunumoj, inkluzive de judoj, vivas interplektite.* Starigi en tiu plureca medio ŝtaton ekskluzive por judoj devis do nepre trafi sur vigla rezistado.
La unuaj kiuj alarmiĝis, ĉe la araba flanko, ekde la komenco de la 20-a jarcento, estis la kristanoj de Palestino, de Libano kaj de Sirio: ili sentis la minacon por sia propra sorto kiun prezentis la starigo de tia ŝtato bazita sur monopolo de komunumo ampleksigata de ekstera demografia aldono al la regiono: la aŝkenazaj judoj fuĝantaj de la persekutoj en Rusio kaj orienta Eŭropo. El vidpunkto de la orientaj kristanaj komunumoj, la cionisma entrepreno, apogata de la eŭropaj koloniaj potencoj, ne povis alie ol simili al la krucmilitoj, kaj do endanĝerigis la multjarcentajn bonajn rilatojn inter kristanoj kaj islamanoj de Proksim-Oriento. Cetere, tia sukceso povus igi iujn, en la lokaj kristanaj komunumoj, voli ĝui la saman rajton, kiel la judoj venintaj de malproksime, je kristankomunuma ŝtato.
La judaj koloniantoj siavice, eĉ antaŭ starigo de la ŝtato Israelo, konsideris kelkfoje la kristanajn malplimultojn de Proksim-Oriento kiel eventualajn aliancanojn. Ilia espero estis tamen vana: la kristanoj de la Granda Libano, estigita de Francio mandatita en 1919, restis ĝenerale ne emaj al tio. La libana franclingva poeto Charles Corm, predikante revenon al la feniciaj fontoj de Libano, tute ne volis kopii la cionisman ideologion, sed fondi modernan libanan naciismon kiu transiru la dispartiĝojn inter kristanoj kaj islamanoj. Samepoke la egipta naciismo elvokis ankaŭ faraonajn radikojn, kaj la naskiĝanta iraka naciismo la gloran babilonian heredaĵon.
Michel Chiha [Miŝel Ŝiha], alia franclingva kaj francama libanano, brila ĵurnalisto kun profunda politika influo, senĉese avertis la libananojn kontraŭ malstabiligo kiun la ŝtato Israelo sekvigos en la tuta Proksim-Oriento. Li atentigis ilin pri la malamikeco kiun ricevus Libano, ĉar ties komunuma plureco estis la antitezo de la israela komunuma ekskluziveco. Tiu, kiu sendube plej atentigis la libananojn pri la malfacila sorto de ilia lando, konfrontita al la malfacila situacio de aperanta ŝtato Israelo, estis maronita pastro, Juakim Mubarak, kiu dediĉis sian abundan verkon al la islama-kristana dialogo kaj al la centra loko de Libano, kiel de Palestino, en tiu dialogo.*
Ne mirigas do vidi ke la libana armeo partoprenis en la bataloj de la milito de 1948, flanke de la aliaj arabaj armeoj, por provi malhelpi la starigon de la ŝtato Israelo; en 1949, interkonsento pri batalhalto estis subskribita inter Libano kaj Israelo. Tamen, saĝe, la libana armeo detenis sin partopreni en la milito de junio 1967, dum kiu Israelo ekokupis la egiptan Sinajon, la sirian Golanon kaj la palestinajn Orient-Jerusalemon, Cisjordanion kaj Gaza-strion. Tamen Libano ne povis eviti la pli kaj pli viglajn tensiojn kiujn tiu milito estigis en Proksim-Oriento. Pli malbone: ĝia sistemo de demokratiaj liberecoj kaj la multeco de politikaj tendencoj transformis ĝin en resonancan keston de la viglaj tensioj kreitaj en la tuta araba mondo de la israela venko de 1967.
Cetere, la amplekso de la malvenko de la arabaj landoj kaj la okupado de tuta Palestino sekvigis profundajn skuojn en la palestina socio, aparte la sukceson de armitaj movadoj kiuj rekrutis en la palestinaj rifuĝinto-tendaroj, aparte en Jordanio kaj Libano — kiuj akceptis la plej grandan nombron da rifuĝintoj kompare kun sia loĝantaro kaj sia grandeco. Elpelitaj el Jordanio en 1969 pro la subpremo de la jordana armeo (“Nigra septembro”), la palestinaj rezistad-movadoj ampleksigas sian enradikiĝon en Libano, de kie ili kelkfoje faras gerilajn operaciojn kontraŭ Israelo trans la landlimo. Pro tio okazas la politiko de amasaj reprezalioj de la israela armeo kontraŭ la landoj kiuj gastigas ilin. Tiel en Libano, en decembro 1968, israela aerarmea taĉmento detruas la tutan libanan civilan aviadilaron, kaŭzante profundajn politikajn skuojn en la lando kaj pli kaj pli evidentan paraliziĝon de ĝia registaro.
Fakte, ekde la israela-araba milito de 1973, Libano fariĝas la sola batalkampo de la konfrontiĝo kun Israelo, dum la siriaj kaj egiptaj frontoj estas totale neŭtraligitaj.* Tiel malfermiĝas la vojo kiu kondukas al la eksplodo de 1975. Proponata de multaj palestinaj partioj kiel modelo por estonta laika kaj demokratia Palestino, kiu integras judojn, kristanojn kaj islamanojn egalece, la Libano dronas en perforto.*
Tiu konflikto kondukis al starigo de koalicio de libanaj laikaj partioj, sub la etikedo de Nacia Movado, solidara kun la armitaj palestinaj grupoj. Tiu entenas la diversajn grupojn de nasera tendenco, larĝe radikantaj en la sunaisma komunumo, la Komunistan Partion, la Sirian Popolan Partion kaj la Socialistan Partion de Kamal Jumblat, patro de s-ro Valid Jumblat. Fronte al tio, la Falangista Partio, sub influo de la eksa ministro pri eksterlandaj aferoj Charles Malik, tre proksima de Usono, komencas armi sin kaj pretendas grupigi ĉiujn kristanojn sub la emblemo de Libana Fronto. Tiu volas liberigi Libanon de la palestina revolucia influo subtenata de Sovetio kaj la tielnomataj “radikalaj” arabaj landoj.
Por Israelo, tiu libana konjunkturo, nutrata de sia politiko de amasaj reprezalioj, remetas sur la tagordon malnovan strategian planon el komenco de la 1950-aj jaroj: aperigi, en Libano, kristanan ŝtaton aliancitan kun la juda ŝtato kaj kiu pravigus tiun en Proksim-Oriento.* Invadante la sudon de Libano ĝis la rivero Litani en 1978, ĝia armeo, konforme al la malnova plano de David Ben Gurion, starigas milicon de helpsoldatoj eldungitaj el la libana armeo, kun ĉekape disidenta kristana oficiro; tiu milico proklamas en aprilo 1979 ŝtaton “Libera Libano” sur la 800 kvadratkilometroj kiujn la israela armeo okupas ĝis 2000, kun rompo de la rezolucio 425 de la Sekurec-Konsilio de la UN.
Samtempe, kvankam la siria armeo eniras Libanon en printempo 1976 por haltigi avancon de la trupoj de la koalicio de la palestinaj movadoj* kaj de la Nacia Movado kontraŭ la ĉefaj lokoj de la Libana Fronto, la partioj, kiuj konsistigas tiun ĉi, ekrilatas kun Israelo kun la beno de Vaŝingtono. Iom post iom estiĝas komuna strategio celanta trudi totalan politikan ŝanĝon en Libano: la Falangista Partio, profitanta novan israelan invadon, prenus la potencon kaj farus pactraktaton kun Israelo sub usona patroneco; la palestinaj armitaj movadoj estus elradikigitaj. Tiu strategio konkretiĝas dum la invado de 1982, dum kiu la generalo Ariel Ŝaron sieĝas Bejruton de junio ĝis fine de aŭgusto, poste instalas falangistan potencon en Libano, kun kaŭcio de la okcidentanoj, de Saud-Arabio kaj de Egiptio.
Dum plena agresado, la libana parlamento elektas falangistan republik-prezidanton (Bechir Gemayel), poste, sekve al ties murdo, lian fraton Amin. Sub usona premo, la nova potenco subskribas malegalecan packontrakton kun Israelo en 1983. Samtempe, 200.000 kristanoj de la zono de Ŝuf — monta regiono sudoriente de Bejruto — estas perforte delokitaj: la israela armeo estis instiginta la kristanan kaj druzan milicojn intermortigi sin, antaŭ ol retiriĝi el tiu zono. Koncerne la armitajn organizojn de la libanaj laikaj partioj, pilieroj de la rezistado al la okupado ekde 1978, la falangista potenco senarmigas kaj persekutas ilin, kun apogo de la Multnacia Intermetiĝo-Forto sendita al Libano en aŭgusto 1982 por helpi la evakuadon de la palestinaj batalantoj kaj protekti la civilajn loĝantarojn — kun la sukceso konata de Sabra kaj Ŝatila... Jen kio kreis la kondiĉojn por starigo de la Di-Partio, la Hizbolaho, kiu rekrutas aktive en la ŝijaisma komunumo, vigligita de la irana religia revolucio kaj de ĝia tenaca mobiliziĝo por ĉesigi la israelan okupadon de la sudo.
Pro tio ke ĝi ne fariĝis satelito de Usono kaj de Israelo, Libano falas en spiralon de komunuma malintegriĝo. En 1990-1991, kiel rekompenco por ĝia aliĝo al la antiiraka koalicio, la okcidentanoj konsentas al Sirio la regadon de Libano. La lando transformiĝas en saud-arabian kaj sirian kunsuverenecon, kiam Rafik Hariri, la konfidenculo de la reĝo de Saud-Arabio, akiras la postenon de ĉefministro: li okupas tiun postenon seninterrompe de 1992 ĝis 1998, poste de 2000 ĝis 2004, trenante la landon en senprecedencan ondon de grundaj kaj financaj spekuladoj. Libano tiel heredas ŝuldon de 40 miliardoj da dolaroj, sed vicego da proksimuloj, flatuloj, arabaj princoj, siriaj oficiroj, lokaj bankoj kaj invest-fondusoj riĉiĝas trans ĉia imago. Adoptita de la Sekurec-Konsilio de la UN en septembro 2004, la rezolucio 1559 ŝancelas la malstabilan statuson de Libano. Sekve al la invado de Irako kaj konforme al sia projekto de “Nova Mez-Oriento”, Usono rifuzas lasi la landon de la Cedro en la orbito de la siria-irana akso, de kiu la Hizbolaho, laŭ ĝi, estas simpla eldevenaĵo: ili volas do elradikigi ĝin. La rezolucio kondamnas ĉian renovigon de la mandato de la libana prezidanto Emile Lahud (konsiderata kiel precipa apogo de tiu organizo deklarita “terorista” de Usono); ĝi postulas retiron de la siriaj trupoj, dislokadon de la libana armeo en la sudon de Libano kaj senarmigon de ĉiuj milicoj — komprenu la Hizbolahon, tamen kvalifikata “rezistado” en Libano kaj en la tuta araba mondo, sed ankaŭ la ankoraŭ ĉeestantajn palestinajn organizojn.
Kun neordinara blindiĝo la franca diplomatio iniciatis tiun rezolucion, sendube por repaciĝi kun Usono post la malakordo pri Irako. Sed samtempe ĝi dronigis Libanon en la plej gravan malstabiliĝon, remetante ĝin en la situacion inter 1975 kaj 1990: en spacon de alfrontiĝoj inter ĉiuj antagonismaj fortoj en Proksim-Oriento. Tiam estis eklanĉitaj la planoj de reokupado de suda Libano. Paralele, Usono kaj Francio, post la murdo de Rafik Hariri, laboris aktive por aperigi en Libano lokan potencon favoran al la usonaj tezoj: nomataj “tezoj de la 14-a de marto”, ili estas fiksitaj sur personoj ĉirkaŭ la familioj Hariri kaj s-ro Jumblat.
La Sekurec-Konsilio cetere kaptis la okazon de la murdo de la iama ĉefministro por adopti impresan serion de rezolucioj koncernantaj la starigon de internacia enket-komisiono, poste tiun de internacia tribunalo, kiel ankaŭ la rekonfirmon de la neceso ke la libana registaro apliku la rezolucion 1559. Tiu agemo de la supera instanco de la Unuiĝinta Naciaro strange kontrastas kun sia pasiveco, dum, en julio 2006, Israelo ostaĝas la tutan libanan popolon, detruas tutajn regionojn de kiuj ĝi murdas centojn da loĝantoj kaj kondamnas dekmilojn da pliaj al malcerta ekzodo...
Evidente, Libano daŭre kaj konsiderinde ĝenas Israelon kaj la “internacian komunumon”, kiu subtenas aŭ malkuraĝe lasas fari tiun eksternorman agreson, paralele al tiu farata kontraŭ tio kio restas de Palestino. La usona-israela paro ne sukcesis pli bone en 2006 la “ĥirurgion” kiun ili praktikis en 1982 kaj kiu dronigis Libanon en agonion dum pluraj jaroj, tute kiel Palestinon hodiaŭ.
Ĉu la “milito de la kulturoj”, teoria kadro de la milit-doktrino kontraŭ la “terorismo” kaj la “islama faŝismo”, predikata de la usona registaro ekde 1992, ne denove dronigas la libananojn en sangan internan militon inter komunumoj? Ĉu la libana alvokiteco de simbola tero de religia plurismo, kiu tiom ĉagrenas la israelanojn, povos transvivi tiun novan agreson? Estas certe kuraĝiga signo ke la plimulto de kristanoj en Libano, malsame al sia mensostato en 1975, retrovas sian supre elvokitan intelektan kaj politikan heredaĵon.
Iama ĉefgeneralo de la libana armeo, kiu vane provis, en 1989-1990, elpuŝi Sirion el Libano, la generalo Michel Aun, estas nun la plej populara homo en la kristana komunumo. Mem ido de suda antaŭurbo de Bejruto, li deklaris sin solidara kun la nova malfeliĉo kiu frapas la landon, sed ankoraŭ pli akre la ŝijaistan komunumon, kies loĝzonoj estas ruinigitaj. Per tio li baris novan komunuman malkonkordon kiun la eksternorma israela perforto klopodas provoki: tiu malkonkordo estus la plej bona atuto de la juda ŝtato kaj ties aliancanoj en Vaŝingtono por provi denove, kiel en 1982, rompi tiun “ribelan” nacion kaj ĝin satelitigi.
Ĉu la propagando-sirenoj de la “kolizio de la kulturoj” kaj la tediĝo de tuta lando kiu, ekde 1975, eltenas sole kun la palestinanoj la pezon de la israela militmaŝino, ne venkos kun la tempo la mirindan rezistadon de la libana civila socio kontraŭ ĉiuj malfeliĉoj kiujn ĝi alfrontas? Ĉu la multaj ellasoj kaj nediritaĵoj de la rezolucio 1701 de la Sekurec-Konsilio ne estos uzataj por ebligi al Israelo kaj Usono dikti sian volon al la libana registaro kaj enmiksiĝi en ties internajn aferojn, kiel ili ne ĉesis fari ekde la adopto de la rezolucio 1559? Multaj libananoj ŝatus vidi sian landon neŭtrala en la israela-palestina konflikto, tranĉita de sia siria postregiono, tiel fariĝante ia Montekarlo por riĉaj petrol-emiroj de la nova Mez-Oriento promesita de s-ro George Bush. Sed tiu malnova etanima revo ne ebligus al Libano alfronti la historiajn defiojn kiuj estas al ĝi lanĉitaj. Krome, la fantomo de interna milito, al kiu, sub la masko de “demokratiigo”, Usono puŝas Irakon kaj la alfrontiĝo inter sunaistoj kaj ŝijaistoj, kiun en la regiono incitas la klientaj arabaj reĝimoj submetitaj de Usono, hantas nun ĉiujn mensojn.
Tiu malintegriĝo estas parto de la israelaj kaj usonaj planoj. Ĝi tiam malfermus la pordon al ankoraŭ pli da ĥaoso kaj suferoj. Ĉu Libano scios protekti sin kontraŭ tio kaj konservi la enorman elanon de solidareco de ĉiuj komunumoj fronte al la agreso? Tion diros nur la estonto.
Georges CORM.
La 16-an de julio 2006, la elsendo de NBC “Meet the Press” animata de Tim Russert, akceptas la demokratan senatoron Joseph Biden kaj la respublikanan prezidinton de la Ĉambro de Reprezentantoj Newton Gingrich:
Tim Russert: Sinjoro Gingrich, kio okazas en Proksim-Oriento?
Newton Gingrich: Tio ne estas la kvina tago de la milito, tio estas la kvindek-oka jaro de klopodo detrui Israelon. (...) Sed temas ankaŭ pri la evoluo de kio fariĝis mondmilito.
Nord-Koreio pafas raketojn en la tago de nia 4-a de julio [usona nacia festo]: ni diras ke tio havos sekvojn; estas nenia. Bomboj kiuj eksplodas en Bombajo en Barato; milito en Afganio kun rifuĝejoj en Pakistano. Kaj krome la alianco Irano-Sirio-Hamaso-Hizbolaho; milito en Irako larĝe financata de Saud-Arabio kaj ekipata de Sirio kaj Irano; la brita ministro pri interno kiu indikas la ĉeeston en lia lando de dudek teroristaj grupoj kun entute mil ducent membroj; sep homoj filmitaj en Miamo ĵurantaj fidelon al Al-Kajdo; dek-ok arestitaj en Kanado kun duoble pli da eksplodaĵo ol en Oklahom-urbo. [En 1995, ekstremdekstraj aktivuloj eksplodigis federacian konstruaĵon. La atenco estis unue imputita al islamistoj.] Fine en Novjorko raportoj el tri diversaj landoj kiuj rivelas komploton por eksplodigi la tunelojn.
Ni eniris en la unuajn etapojn de kion mi nomus la tria mondmilito.
Al la demando ĉu la prezidanto Bush devis strebi al batalhalto en Libano, s-ro Gingrich respondas:
Ne, mi kredas ke tio estus vere eraro kaj mi imagas ke la senatoro Biden kaj mi akordiĝas pri tiu punkto. Estas vere tre malbone premi la viktimon. (...) Imagu ke temus pri Miamo kaj ke la urbo suferas ĉiutage pafojn de misiloj. Kiam Israelo perdas ok homojn tio estas kvazaŭ ni perdus kvincent. Imagu do ke ni vekiĝos morgaŭ matene kaj ke kvincent usonanoj estos mortigitaj de misiloj pafitaj el Kubo. Ĉu vi kredas ke la usonanoj dirus: “Necesas fari rebaton proporcian, ne reagi tro“? Ne, oni dirus: “Ni senigu nin de la misiloj“. La prezidanto Kennedy, demokrato, kiu komprenis la gravecon de la forto en la internaciaj rilatoj, estis cetere preta iri ĝis atommilito por malhelpi ke la misiloj restu en Kubo.
Elvokante Nord-Koreion:
Vi devas kompreni ke temas pri pli larĝa kampanjo, ke ĉiuj ĉi diktatorecoj ne ĉesas paroli inter si. La korea televido montris al ni irananojn vizitantajn arsenalon kiu fabrikas misilojn, akompanate de la diktatoro Kim Jong il. Kaj la Nord... la irananoj inaŭguris statuon de Simono Bolivaro por pruvi sian solidarecon kun Venezŭelo. Vi ja vidas: tiuj uloj pensas mondskale. (...)
Nova demando: Dum la milito en Irako evoluas kiel konate, ĉu Usono povas riski militan agon kontraŭ Nord-Koreio, kontraŭ Irano?
Vi scias, antaŭ la elsendo, ni elvokis Seatlon kaj la eksterordinarajn haven-ekipaĵojn de la urbo [situanta sur la okcidenta marbordo de Usono]. Ĉu oni povas riski perdi Seatlon aŭ San-Franciskon?(...)
Joseph Biden: La nord-koreia registaro estas kiel infano kiu klopodas por tiri la atenton sur sin: mi ne maltrankviliĝas vidi ĝin celi Seatlon. Ĝi ne estas preta atingi ĝin, mankas multe por tio.
Newton Gingrich: (...) Ili kapablas fabriki atomarmilon kaj meti ĝin nerimarkate sur ŝipon sub panama flago. (...) Iun tagon ili povas diri al ni: “Se vi ne retiras vin de la duoninsulo, ni eksplodigos tiun ŝipon ĉe la kajo de Novjorko, en Seatlo aŭ en San-Francisko“.
Ĉefartikolo The Wallstreet Journal, 1-a de aŭgusto 2006:
“(...) Ni esperas do ke, dum s-rino Rice esploras la diplomatiajn opciojn, s-ro Bush klarigas private al s-ro Olmert ke Israelo devas fini la laboron entreprenitan kontraŭ la Hizbolaho, inkluzive de tera invado de Sud-Libano se necese. La usona subteno al la israela strategio havas politikan koston por s-ro Bush, kaj s-ro Olmert devas kompreni ke tiu subteno estos en danĝero se li ne montras sian volon venki kiom milite kiom eble.“
Komento de Charles Krauthammer en “Israel’s Lost Moment“, aperinta en la Washington Post la 4-an de aŭgusto 2006:
“(...) La israelaj gvidantoj ŝajnas ne kompreni kiomgrade milita malsukceso en Libano ruinigus iliajn rilatojn kun Usono, la vivnecesan sekureco-reton por Israelo. (...) En Usono furoras debato pri la demando ĉu, en la mondo post la 11-a de septembro, Israelo estas atuto aŭ ŝarĝo. La neprovokita atako de la Hizbolaho donis al Israelo la eksterordinaran okazon pruvi sian utilon per grava kontribuo al la milito de Usono kontraŭ la terorismo. (...) Usono postulas, Usono bezonas decidan venkon kontraŭ la Hizbolaho. (...) Jen do la okazo por Israelo pruvi kion ĝi povas fari por sia granda protektanto. (...) Usono riskis multon ebligante al Israelo venki. Ĝi atendas ke Israelo finfaru la laboron. Ĝi estas seniluziigita. La ĉefministro Ehud Olmert komandis la operaciojn hezite kaj malcerte. Fidante nur al la laboro de la aerarmeo, li rifuzis al siaj oficiroj la ter-ofensivon kiun ili postulis, antaŭ ol poste retroiri. (...) Lia strebo al malmultekosta venko [victory on the cheap] tuŝis ne nur la operacion en Libano, sed ankaŭ la konfidon de Usono en Israelo. Kaj tiu konfido estas por la supervivado de Israelo same decida kiel ĝia armeo.”
Ĉu la Blanka Domo malkontentas pri sia aliancano? Tion sugestas la New York Times en artikolo de la 13-a de aŭgusto redaktita en Libano:
“La israelanoj timas esti damaĝintaj siajn rilatojn kun Usono. Iuj usonanoj povus efektive plendi ke oni lasis al la israelanoj la tempon necesan por dispremi la Hizbolahon kaj ke ili ne faris la laboron. S-ro [Itamar] Rabinoviĉ [iama israela ambasadoro en Vaŝingtono] montriĝas pli rekta: “Juĝota estas nia reputacio de strategia partnero. Ni diris al la usonanoj: donu al ni la rimedojn kaj ni faros la laboron. Nia reputacio estas tiu de miraklo-soldatoj. Kaj jen ni ne sukcesis.””
S-ro Robert Byrd (demokrato de Okcidenta Virginio), la 12-an de februaro 2003, al la tribuno de la Senato, kies dojeno li estas:
“Hodiaŭ, dum la nacio estas lanĉonta la batalon, ĉiuj usonanoj devas pripensi la hororojn de la milito. Tamen, tiu ĉi asembleo estas esence silenta. Ne estas debato, ne diskuto, ne provo pritaksi la poron kaj kontraŭon de tiu aparta milito. Estas nenio. Tiu ĉi nacio testos, por la unua fojo, en tre malbone elektita momento, revolucian doktrinon. La doktrino de preventa milito — la ideo ke Usono aŭ alia nacio povas prave ataki nacion kiu ne minacas ĝin, sed kiu povus estonte fari tion — estas radikale nova aliro al la tradicia ideo de prava defendo. Ŝajnas ke temas ĉi tie pri rompo de la internacia juro (...). Ĉu niaj malraciaj kaj militemaj intencoj, nia konsterna malestimo de la interesoj kaj opinioj de la aliaj nacioj ne instigos multajn ŝtatojn aliĝi al la atom-klubo?”
Kompilita de la redaktejo.
La 30-an de julio, la Demokratia Respubliko Kongo okazigos elektojn unuafoje depost 1960, indiko ke paco eble revenas post internaj kaj regionaj militoj kiuj mortigis tri milionojn inter 1997 kaj 2003. De la rezultoj dependas la reviviĝo de lando elsangigita per internacia prirabado de ĝiaj mineralaj resursoj. Tiuj riĉaĵoj eble ankaŭ klarigas la volon de la Eŭropa Unio sendi trupojn por kontroli la balotadon.
ILI ESTAS MALDIKAJ, KUN VIZAĜOJ blankigitaj de polvo; la ministoj tamen kantas plenvoĉe: “Ĉi tiu lando apartenis al niaj prauloj, ĝia kupro apartenas al ni”. Kriegante, viroj kaj infanoj ĉirkaŭas ĉiun sinsekvan delegacion kiam ĝi alvenas al la minejo de Ruashi apud Lubumbaŝo en la Demokratia Respubliko Kongo (DRK, la iama Zairio). Mwambe Kataki, Remy Ilunga kaj Pierre Kalume iam laboris ĉe la potenca minkompanio Gecamines*; nun, ili fosas sendepende kaj parolas en la nomo de siaj kunlaboristoj kiam ili insistas, ke ili ne ŝanceliĝos. Ili volas forteni la grandajn kompaniojn kiuj, post jaroj da milito, revenas al Katango (en provinco Shaba) dank’ al la deŝtatigoj instigitaj de la registaro de Joseph Kabila. Estas same en Kivu, kie ekslaboristoj de la minejo ĉe Kamituga minacas malhelpi, ke la kanada kompanio Banro rekomencu produktadon, kaj en Ituri, kie malpaco ekflamis ĉe la minejo de Kilo Moto. Ĉar la grandaj kompanioj dungas nur kelkajn spertajn laboristojn, kaj la novaj kondiĉoj de investo liberigas ilin de ĉia sociala devontigo. La konga ŝtato mem certe ne havos la rimedojn por alitrejni tiujn, kiuj estos deklaritaj superfluaj.
Ĉe Ruashi, la sudafrika kompanio Ruashi Mining ankoraŭ ne okupis la minejon. Estas nek gardistoj nek pikdratoj. La subĉiela minejo similas lunan pejzaĝon plenan de krateroj kaj kavoj. Ekipite sole per pioĉo, viroj elhakas galeriojn tra kiuj infanoj trapuŝiĝas. Kelkaj fosas, aliaj apartigas la ercon kaj ensakigas ĝin. Proksime, artikokamionoj sin preparas veturi al la zambia landlimo kun siaj ŝarĝoj da kruda erco. Parto de la heterogenaĵo (miksaĵo de kupro kaj kobalto) estas rafinata ĉeloke de malgrandaj kompanioj uzantaj improvizitajn fornojn. Post unua rafinado, kobalto kaj kupro estas transportataj kamione al Sud-Afriko aŭ la haveno de Dar-es-Salamo en Tanzanio, kie atendas ĉinaj kargoŝipoj.
Floribert Kaseba, la urbestro de Lubumbaŝo, rimarkigas ke, male al la situacio en la ĉefurbo, ĉi tie oni ne vidas almozulojn kaj senhejmajn infanojn. Ĉiuj laboras. Jes, sed sub kiaj kondiĉoj! La plejparto de la sepdek mil “fosantoj” de Katango perlaboras malpli ol po unu dolaron tage. Kaj kvankam la ministoj starigis mutualan societon de asekuro, Entreprise minière artisanale du Katanga (EMAK), ĝi nur servas por pagi la koston de enterigo por la multaj viktimoj de surŝutiĝoj. Minado konsistigas 74% de eksportoj de la DRK kaj neformale laborigas naŭcent kvindek mil laboristojn, kontraŭ nur tridek kvin mil kiuj estas formale registritaj.
POR KOMPRENI LA NUNAJN zorgojn de la kongaj ministoj, oni devas memori ke, sub prezidanto Joseph Mobutu, Zairio konservis koloniajn strukturojn laŭ kiuj gravaj ŝtataj entreprenoj, kiel Gécamines kaj Minière de Bakwanga (MIBA) en Kasai, produktis la plimulton de la nacia enspezo. Sed en postkolonia Zairio, tiuj grandaj firmaoj ankaŭ heredis paternalisman tradicion: ili havis devon certigi al siaj laboristoj kaj iliaj familioj loĝejojn kaj senpagan kuracadon. Tiuj bonoj plifortikigis senton de aliĝiteco al la kompanio. La deŝtatigo renversis ĉion: la gravaj ŝtataj entreprenoj estis malmuntitaj, kaj iliaj posteuloj volis forbalai la pasintecon kaj ĝiajn devontigojn.
Tio, kion oni nomis “la minada karnavalo” de Kongo, evoluis laŭ etapoj kaj povus esti, ke la plej kruela ankoraŭ venos. Jam en la 1990-aj jaroj, nelonge antaŭ la fino de la regado de Mobutu, ĉefministro Leon Kengo wa Dondo, zorgante pri konformiĝo kun la regularo de la Monda Banko, komencis programon de deŝtatigo, precipe de la minkompanioj, kun la celo replenigi la kasojn de la ŝtato, tiel ebligante ke ĝi povu pagi siajn suldojn. En majo 1995, kiam Gécamines komencis esti diserigata kaj aliaj stataj kompanioj estis deŝtatigataj, grandaj fremdaj minkompanioj vicatendis: Lundin, Banro kaj Mindev el Kanado; la belga-kanada Barrick Gold; Anvil Mining el Aŭstralio; kaj Genscor kaj Iscor el Sud-Afriko. Konsiderante la tutlandan malstabilecon, la plej grandaj kompanioj tamen preferis resti post la kulisoj. Milito eksplodis en 1996 kiu faligis la reĝimon de Mobutu post sep monatoj. “Malsuperaj” kompanioj okupis la minejojn, intertraktante rekte kun la ribelulaj movadoj kaj rezervante al si la povon poste revendi siajn akciojn. Tiel, la militiro de Laurent-Désiré Kabila estis financita de American Mineral Fields, de la aŭstralia kompanio Russel Resources, kaj de Ridgepointe Overseas el Zimbabvo, kiel ankaŭ la posta rekonstruado de la politika kaj administracia aparato de la DRK. Interŝanĝe, la kompanioj akiris interkonsentojn por tri el la minejoj de Gecamines, mineral-kuŝejoj ĉe Mongbwalu* en Ituri, kaj koncesioj je diamantoj en Kisangani.
La eŭforio ne daŭris longe. Nelonge post kiam Kabila atingis la potencon en majo 1997, li ne nur turnis la dorson al siaj ugandaj kaj ruandaj alianculoj kiuj riĉigis sin je la kosto de lia lando; li anoncis, ke li intencas retrakti la minkontraktojn por doni al la novaj dungantoj respondecon, kiel iliaj antaŭuloj, pri la sociala bonfarto de ilia laborantaro. Tiu konduto, juĝata maldankema kaj radikala, kune kun konsideroj pri sekureco, ekigis la duan Kongo-militon en 1998. Kiam Ugando kaj Ruando, kun okcidenta aprobo, provis elpeli sian eksalianculon, la popolo rezistis kaj, pli grave, Angolo kaj Zimbabvo sendis trupojn por defendi Kabila. Kongo fragmentiĝis en kvar memstarajn teritoriojn administratajn de la registaro kaj tri grupoj de ribeluloj, el kiuj la plej gravaj estis la Kongola Unuiĝo por Demokratio (RCD-Goma) subtenata de Ruando, kaj la Movado por la Liberiĝo de Kongo (MLC) kiu estis kreita kun la subteno de la uganda armeo. La nacia registraro kaj la ribeluloj devis financi siajn operacojn kaj tiujn de siaj alianculoj. Apartigite, la kvar regionoj estis transformitaj en vastajn memservejojn kie plurnaciaj mafioj povis renkontiĝi por ekspluati la oron, kupron, kolumbio-tantaliton (koltanon, uzatan por fabriki poŝtelefonojn), lignon kaj diamantojn*.
TIUJ PREDANTOJ PAGAS tantiemon — kaj, se necese, provizas armilojn — al la militestroj kiuj tenas la realan potencon. Komence, la rezultinta katastrofo homa (3,5 milionoj da civilulaj viktimoj) kaj politika* apenaŭ interesis la eksteran mondon. Ĝi estis katastrofo ankaŭ ekonomia. Ekde 2000, kvankam mendado de koltano malkreskas kaj diamantoj fariĝas iom post iom pli spureblaj, la mendado tutmonda de kupro, kobalto kaj uranio kreskas kun prezoj altigataj de ekonomia kresko en Ĉinio kaj mendado de Hindio. La ekspluato de ĉi tiuj mineraloj necesigas grandan longatempan investon, kio antaŭkondiĉas relative stabilan politikan medion. Resume, la epoko de la piratoj finiĝis, kaj la sudafrika minindustrio (en kiu troviĝas multaj novaj nigraj kapitalistoj) rigardas centran Afrikon, precipe la kupro-zonon de Katango, kiel sian regionon de natura ekspansio.
Sub pliiĝanta internacia premo, la interbatalantaj partioj de Kongo kaj iliaj respektivaj alianculoj ĉeestis kunvenon en la sudafrika urbo Sun City kie, en 2003, ili subskribis interkonsenton pri la foriro de fremdaj trupoj, la reunuigo de la lando, kaj du-jara tempodaŭro de transiro kiu estis poste etendita ĝis la 30-an de junio 2006. La ĉefa celo de la profunde engaĝiĝinta “internacia komunumo” (la gravaj okcidentaj potencoj kune kun Sud-Afriko) estos laŭleĝigi kaj stabiligi la aktualan reĝimon por revivigi la ekonomion kaj rekonstrui la landon. Por la konga loĝantaro, al kiu oni aranĝas nun la unuajn vere liberajn elektojn post kvardek-ses jaroj, temas fine eliri el sistemo de alelektado de la elitoj...
Kvankam parlamenta balotado kaj la unua vico de la prezidant-elekto estas okazontaj meze de somero 2006, la realaĵo de la transiro jam evidentiĝas. Multaj raportoj de internaciaj organizaĵoj atentigis pri tio, kiom la prirabado de resursoj daŭris post la oficiala milithalto en 2003*. Kvankam trafa, tiu konstato neglektas evidentaĵon: spite al la princip-asertoj, la interkonsento de Sun City ne havis kiel unuan celon demokratiigi la mastrumadon de la resursoj. sed celis haltigi la militon, instigi fremdajn trupojn foriri de la konga teritorio kaj anstataŭigi mallongatempajn mafiismajn operaciojn per pli stabilaj — kvankam ne nepre malpli monavidaj — komercantoj.
Ĉar politika logiko kaj moralo ne miksiĝas, la interkonsento de Sun City favoris militestrojn pli ol la “civilan socion” kaj la eksan politikan klason. Naŭze por la konga popolo, kiu rigardis ĝin kiel rekompencon de senpuneco, la formulo “unu plus kvar” estis adoptita. Prezidanto Joseph Kabila, kiu ekokupis la oficon de sia patro post lia morto en januaro 2001, konsentis dividi la potencon kun kvar vicprezidentoj el la ribelulaj frakcioj, la politika opozicio kaj la “civila socio”. Tiel fariĝis prezidanto de la ekonomia kaj financa komisiono Jean-Pierre Bemba, eksa negocisto kiun la fakuloj de la Unuiĝintaj Nacioj akuzas, ke li prirabis la bankojn kaj kafokultivaĵojn de la regiono Ekvatoro. Kaj la sektoron defendo kaj sekureco oni komisiis al Azarias Ruberwa, eksribelulo kies trupoj, aliancitaj kun la ruanda armeo, faris grandskalajn masakrojn en la orienta parto de la lando.
LA RAPIDECO DE LA REUNUIĜO montras kiomgrade la milito estis impulsata de ekstere, kaj kiomgrade la sento de nacia aparteno restis realo. Praktike, ĉiuj tenis siajn plej bonajn fortojn en rezervo, kaj la trupoj de la nova nacia armeo — malofte aŭ malalte salajrataj ĉar la mono estas deturnata — ofte vivtenas sin je la kosto de la loĝantaro. Provante regi la situacion, la Unuiĝintaj Nacioj petis kaj aprobis suplementan eŭropan forton de du mil homoj (vidu la artikolon de Raf Custers “Eŭropaj kaŝpensoj”->art ]) por fortigi la deksepmil kvincent blukaskulojn jam deplojitajn de la Unuiĝintaj Nacioj.
Depost reunuiĝo, la restarigita ŝtato respondecas pri la certigo de la baza fizika kaj jura sekureco de investantoj en la minada sektoro. Sed tiu ŝtato, ĵus travivinte militon, kaj disfendite de kontraŭdiroj, restas malforta: dum la transira periodo ĝi neniel kapablas kontraŭi la unuflankajn kondiĉojn truditajn de la minkompanioj. Tiel, la rabatita forvendo de naturresursoj ne ĉesis kun la fino de la milito; ĝi nur ŝanĝis sian karakteron. La deputitoj, ne elektitaj, de la Nacia Asembleo devis formuli regularojn pri minado kaj forstumo de kiuj la tre liberalaj kondiĉoj estis truditaj de la Monda Banko kaj ofertas senliman rajtigon al privataj interesoj kies devontigoj estas kiel eble plej reduktitaj. Sub tiu reĝimo, ekzemple, la Monda Banko reĝisoris la restrukturadon de Gecamines. Antaŭ la po-peca forvendo de la kompanio, oni deklaris dek mil kvincent laboristojn superfluaj kaj donis al ili kompensopagojn inter 1.900 al 30.000 dolaroj. Sed tiuj sumoj estis dediĉitaj al repago de ŝuldoj aŭ al pago de urĝaj elspezoj. Tute senigite je sociala asekuro, la laboristoj aktuale laboras en la neformala ekonomio kie la minkompanioj provas anstataŭigi ilin per maŝinoj, dungante kiel eble plej malmulte da sperta personaro.
La registaro donis grandajn impostorabatojn dum 15 ĝis 30 jaroj al kelkaj kompanioj parte proprietataj de la ŝtato. En 2004, la plimulto da ili pagis nur 400.000 dolarojn da impostoj. La situacio ne estas pli bona en la diamanta sektoro: MIBA estis senigita je 45% de siaj valoraĵoj profite al Sengamines, konga-zimbabva kompanio parte proprietata de la ŝtato. Cetere, kvankam la aprobo de la nova konstitucio lastan novembron fare de 85% de la balotantaro estis grava atingo en lando sen vojoj kaj komunikiloj, ĝi ankau reprezentas venkon por tiuj, kiuj volas limigi la rajtojn de la ŝtato: ĝi disigas la landon en 26 provincojn kaj disdividas ĝiajn rimedojn, 60% por la registaro en Kinŝaso kaj 40% al la provincaj respondeculoj. Ĝi celas malcentralizi la rimedojn, sed la aŭtonomeco cedita al provincaj registaroj ankaŭ riskas pliigi lokan korupton. Kvankam la nova registaro estas laŭleĝa kaj firmigita, ĉu ĝi kuraĝos forigi siajn plej dubindajn subtenantojn kaj ignori la neniel senpartian konsilon de la “internacia komunumo”? Kaj ĉu ĝi aŭdacos sugesti la retraktadon de la minindustriaj interkonsentoj?
Colette BRAECKMAN.
POST LANĈADO fare de Nord-Koreio de sep misiloj, la 5-an de julio 2006, la disecoj bruske akriĝis en la korea duoninsulo malgraŭ la ripetaj avertoj de Vaŝingtono kaj Tokio. Sen kontraŭagi la internaciajn leĝojn, tiuj provlanĉoj — inter kiuj de la misilo Taepodong-2, teorie kapabla atingi la teritorion de Usono, sed kiu, kiel la ses aliaj, falis en la Japanan maron-, estas kondamnindaj ĉar ili malfortigas la sekurecon en nordorienta Azio, unu el la regionoj potenciale plej danĝeraj de la mondo.
Antaŭ jaro, la 19-an de septembro 2005, Pjongjango tamen engaĝiĝis forlasi sian militan atomprogramon. Tiu decido, apdoptita kadre de la sesopaj intertraktadoj (Ĉinio, Nord-Koreio, Sud-Koreio, Usono, Japanio, Rusio), levis grandajn esperojn, aparte en Sud-Koreio.
Ekde restarigo de demokratio en la 1990-aj jaroj, Seulo prioritatis plibonigon de la rilatoj kun sia norda najbaro. La vizito en Pjongjango de la tiama sud-koreia prezidanto, s-ro Kim Dae-jung, kaj la subskribo, la 15-an de junio 2000, de komuna deklaro kun sia norda kolego, s-ro Kim-Jong-il, signifis turnopunkton en la interkoreaj rilatoj.
La aŭtoritatoj de la Sudo vetas pri la dialogo kaj interŝanĝoj, aparte ekonomiaj, kaj pri la disvolvado de komunaj interesoj por redukti la misharmoniojn inter la du landoj, preventi konfliktojn kaj prepari eventualan reunuiĝon. Post tio, la valoro de la komercaj interŝanĝoj atingis 1 miliardon da dolaroj, kaj Sud-Koreio fariĝis, post Ĉinio, la dua ekonomia partnero de Pjongjango. Norde de la 38-a paralelo oni starigis specialan ekonomian zonon en Kaesongo, kie engaĝiĝis entreprenoj de la Sudo kiuj dungas proksimume ok mil salajrulojn de la Nordo. Malgraŭ persistaj obstakloj, la du partioj klopodas ankaŭ por remalfermi la fervojlinion inter Seulo kaj Pjongjango, kiu malenklavigus Sud-Koreion.
La situacio rapidege malboniĝis post la interkonsento de la 19-a de septembro, kiam la usona fisko adoptis financajn disponojn kontraŭ Pjongjango pretekstante ke banko de Makao (Ĉinio), Banco Delta Asia, laŭdire blankigis monon favore al Nord-Koreio. Tion nenia internacia enketo pruvis. Timigite de Vaŝingtono, la banko blokis, lastan februaron, 24 milionojn da dolaroj da nord-koreiaj aktivoj. Tiam Pjongjango klakfermis la pordon al la sesopaj intertraktadoj, reasertis sian rajton posedi atomarmilon kaj faris la provlanĉojn de la 5-a de julio 2006 malaprobitajn de la sekurec-konsilio de la Unuiĝinta Naciaro (UN), interalie de Ĉinio.
Laŭ Nord-Koreio, la usona registaro ne serĉas diplomatian solvon, sed sekvas unusolan celon: reĝimŝanĝon. En Sud-Koreio, parto de la aŭtoritatoj dividas tiun senton.
Renkontita la 14-an de septembro 2006 en sia rezidenco de Seulo, la prezidinto Kim Dae-jung, arĥitekto de la repaciĝo kun la Nordo kaj Nobelpremiito de 2000, malaprobas la misil-lanĉojn, sed pensas ke Vaŝingtono faras nenion por trankviligi la situacion: “La usonaj novkonservativuloj ne volas pacon en tiu regiono, diras li al ni. Ili estas dogmemuloj. Ili ne defendas la interesojn de Usono, kiel faris la prezidinto [William] Clinton, kiu subtenis niajn klopodojn por paca dialogo, sed restas obsedataj de ideologio: tiu de sankcioj, kiu neniam funkciis, nek kontraŭ Kubo, nek kontraŭ Irako, nek kontraŭ Afganio, nek kontraŭ Irano. Ili premas sur Tokion por ke ankaŭ tiu trudu sankciojn*, kio akrigas la regionajn misakordojn. Tiuj siavice liveras pretekston al la japana dekstrularo por postuli rearmigon de Japanio; kio altigas la malfidon de Ĉinio. Jen danĝerega spiralo.”
LA SUD-KOREA PREZIDANTO, s-ro Roh Moo-hyun, ne estas malproksima de tiu vidpunkto. Dum sia interparolado en la pintkunveno kun la prezidanto George W. Bush en Vaŝingtono, la 15-an de septembro 2006, s-ro Roh, kiu devas domaĝi sian grandan usonan alianculon*, ja defendis la tri dosierojn debatatajn inter la du landoj. Li ripetis sian volon havi la militan komandon dum tempo de milito super la usonaj trupoj (tridek mil homoj) bazitaj en Koreio; li postulis pli da tempo por intertrakti la projekton (ege malpopularan) de liberkomerca traktato kun Usono; kaj li rifuzis fine altigi la sankciojn kontraŭ Nord-Koreio.
Pri tiu afero Seulo ne volas cedi al la premoj de Vaŝingtono kaj deziras konservi decid-aŭtonomecon. Kiel asertis s-ro Kim Dae-jung: “Ni volas reunuiĝon nek perfortan kiel en Vjetnamio, nek ruinigan kiel en Germanio. Usono lasu nin sekvi nian propran ritmon, malrapidan kaj pacan, al reunuiĝo feliĉa.”
Ignacio RAMONET.
EN SIA LASTA VERKO*, Claude Hagège, profesoro ĉe la Collège de France, citas la britan verkiston T. B. Macauley, kiu, en 1835, asignis al la koloniado de Barato la mision formi “klason de individuoj, hindaj sange kaj haŭtkolore, sed anglaj el la vidpunkto de iliaj gustoj, opinioj, valoroj kaj spirito”. Iom malpli ol du jarcentoj pli poste, la entrepreno kolonii la spiritojn de la “elitoj” — kiuj diras al la popoloj kion ili devas pensi — ne limiĝas al la azia preskaŭ-kontinento, ĝi iĝis planed-skala; ĝi favoras malpli la politikajn interesojn de Britio, ol tiujn de Usono, estiel animanto kaj unuaranga profitanto de la novliberala tutmondigo; sed ĝi havas ankoraŭ kiel precipan vehiklon la disvastigon de la angla.
Estas vane serĉi klarigon pri tiu fenomeno ĉe la plimulto da lingvistikaj fakuloj: kun konsterna naiveco, ili kredas je speco de natura lingvo-merkato, kaj ili ekzamenas la altiĝon de tiu el ili, aŭ la morton de tiu alia, laŭ la maniero per kiu la investantoj sekvas, kun pendantaj brakoj, la altiĝojn kaj malaltiĝojn de la kurzoj en Wall-Street. Evidentigante la nescion de multaj siaj kolegoj, Claude Hagège montras, male, ke nur la interveno de la ŝtato ebligis al certaj lingvoj (hungara, finna, ĉeĥa, estona, moderna hebrea ktp.) pluvivi aŭ alkonformiĝi al la moderneco. Li montras, precipe, la “laŭnaturan solidarecon”, kiu, de post Adam Smith kaj David Ricardo, “unuigas la liberkomercan ideologion kun la angla lingvo”.
Tiuj komunaj “liberalaj fundamentoj” estas fortigataj de la volismaj agoj de svarmo da anglosaksaj politikaj kaj ekonomiaj decidantoj, kiuj ja perfekte komprenis la avantaĝon, kiun ili eltiras de starigo de unika tutmonda lingvo. Ili logike povas kalkuli je la kunhelpo de la Eŭropa Komisiono, kiu senhezite argumentas per la elspezoj por la tradukado kaj interpretado en la dudek-unu oficialaj lingvoj de la Unio (la prezo de taso da kafo por ĉiu loĝanto jare) por konstante “escepte” malobei la principon de absoluta egaleco de la oficialaj kaj laboraj lingvoj, registritan tamen en la traktato de Nico.
Tiu ofensivo ne tiel grande efikus en Francio, se ĝi ne apogus sin sur parto da la “elitoj”, tiuj de la ekonomio kaj, aparte, de la reklamado, kiuj faris la “francan kadukiĝon” sia komerca kapitalo. Tiuj “elitoj” profitas de la aldona forto de certaj “maldekstraj” intelektuloj kun malbona kolonia konscienco kaj de la agado iam antaŭe plenumita de la ŝtato en la marĝenigo de regionaj lingvoj. Por ili, la franca lingvo restas, esence, subprema, kio evidente ne estas dirinda pri tiu de la Imperio... La regantoj, krom ĉe kelkaj oficialaj cirkonstancoj, kiel la pintaj franclingviaj kunvenoj*, ne vidas, ke tiu demando estas vera “temo”, dum la elektitoj el ĉiuj tendencoj, pro tio, ke ili estas en kontakto kun la popolo, ĝin ja konscias kiel tian. Claude Hagège bone lokas sian batalon por la franca, sed ankaŭ por ĉiuj aliaj lingvoj: “Frontas, unu kontraŭ la alia, forto kaj valoro. La forto estas tiu de la profito (...). la valoro siavice (...), estas la kulturo.” El tio, lia decidema memdediĉado al la kultura diverseco.
TIUJN ANALIZOJN Dominique Wolton amplekse proprigas al si en sia lasta eseo dediĉita al la franclingvio* spite, ke oni ne trovas lin tiel firme konvinkita pri la struktura antagonismo inter novliberalismo kaj kultura diverseco. Tiu lasta demando estas por li absolute decida se eviti la kolizion de kulturoj, unuaranga danĝero en la venontaj jardekoj. Tiukadre, lia pledo por franlingvio kaj ankaŭ por la aliaj lingvaj areoj, kiel arablingvio, kastililingvio, portugallingvio, estiel decidigaj agantoj de tiu diverseco, apud regionaj tutaĵoj (Eŭropa Unio, Merkosur) kaj internaciaj organizoj (Unuiĝinta Naciaro, Unesko), estas ekstreme bone argumentita.
Plia komuna punkto, ege bonvena, inter la du libroj: la alvoko de Dominique Wolton valorigi, transe de franclingvio, “la transmarulojn, la idojn de enmigrintoj, ĉiujn kiuj venas el la tuta mondo kaj kiuj, adoptante la lingvon kaj loĝante ĉi tie, kontribuas plilarĝigi la francan identecon.”
Bernard CASSEN.
NOVDELHIO ANALIZIS LA VIZITON DE S-RO GEORGE W. BUSH EN HINDIO, EN MARTO 2006, KIEL HISTORIAN, IUJ EĈ NE HEZITAS ĜIN KOMPARI AL TIU DE RICHARD NIXON EN PEKINO EN 1972. KONTRASTE, LA VIZITO DE PREZIDANTO JACQUES CHIRAC LA ANTAŬAN MONATON, KAJ TIU DE S-RO ANTHONY BLAIR, TIAM PREZIDANTO DE LA EŬROPA UNIO, ASPEKTAS NEGRAVAJ. LA EŬROPANOJ PLI KAJ PLI MALFACILE IMPONAS.
IMPONA, la hindio-usona proksimiĝo devenas fakte de la agado de prezidanto William Clinton — kies vizito en 2000 markis unuan turnopunkton — kaj de tiu de s-ro Atal Bihari Vajpayee — hinda ĉefministro de 1998 ĝis 2004, pri kiu la kontraŭuloj asertis, ke li faris neniun decidon pri ekstera politiko sen telefoni al la Blanka Domo. Sed la ŝanĝo de registaro kaj alveno de regokoalicio gvidata de la kongrespartio, inkluzivante politikajn fortojn, — kiel komunistojn — tre kritikemajn kontraŭ la priusona politiko deVajpayee, nenion ŝanĝis.
La kunaj armeaj manovroj de la terarmeo, mararmeo aŭ aerarmeo fariĝis tute banalaj. Usono kaj Hindio faris interkonsenton nomatan “open skies” (malfermaj ĉieloj) en 2005, por multobligi la flugtrafikon inter ambaŭ landoj. Air India aĉetis sesdek ok Boeing-aviadilojn, por 11 miliardoj da dolaroj — novaĵo, cetere ne aprezita de Airbus-kompanio. La saman jaron ambaŭ landoj starigis oficialan strategian partnerecon.
Paralele, la hindio-israela proksimiĝo, nedisigebla de la hindio-usona proksimiĝo — plukreskis*, igante Israelon la unua armilprovizanto de Hindio, post Rusio. La komunistoj ja sukcesis ĉesigi la kunajn armeajn manovrojn, sed tio estas la sola koncedo ĝis nun.
Kial Hindio tiel proksimiĝas al Usono? Unue ĉar tiu donas aliron al certaj potencavantaĝoj. Sur la armea tereno, Vaŝintono permesis al Israelo vendi al Hindio la radarsistemon Phalcon, dum la Blanka Domo malpermesis similan vendon al Ĉinio. Poste, s-ro Bush eĉ proponis al Hindio F-16 kaj F-18-aviadilojn.
Krome, la geostrategia vizio de hindoj similas tiun de Usonanoj sur la nuna ĉefa kampo, la kontraŭterorisma milito. De la 11-a de septembro 2001, multaj hindoj konsideras ke Usono troviĝas en simila situacio kiel ilia lando, ĉar ĝi siavice fariĝis viktimo de samaj islamismaj retoj. La opinienketoj faritaj okaze de la Bush-vizito montris, ke plimulto da hindoj aprezas lian eksterlandan politikon, kiu “igis la mondon pli sekura kun la Iraka milito”, malgraŭ ke la komunistoj kaj la islamaj organizaĵoj alvokis manifestacii kontraŭ lia vizito.
Preter la militstrategiaj konsideroj, okazis signifoplenaj antaŭeniroj, dum la pasintaj monatoj, rilate prienergian kunlaboradon, ĉar Usono promesis helpi Hindion trakti sian karbon por igi ĝin pli efika kaj malpli polua. Sur la agrikultura tereno, Usono helpos Hindion fari sian verdan revolucion de la “dua generacio”. Sed precipe sur la kampo de civila atomenergio ja pliprofundiĝas la kunlaborado inter la du landoj. La usona prezidanto jam fakte agnoskis la esceptan statuson de Hindio. Kvankam tiu ne subskribis la Traktaton pri Nedisvastigo de Atomarmiloj (TND), s-ro Bush anoncis sin preta permesi transdonon de tiklaj produktoj (inkluzive riĉigitan uranion), pro la servoj faritaj de Hindio por nedisvastigo kaj demokratio. Unu nura kondiĉo estis metita: la Internacia Agentejo pri Atomenergio (IAAE) havu aliron, antaŭ la jaro 2014, al 65% de la atomaj instalaĵoj por kontroli, ke la duecaj teknologioj ne estas uzataj por militaj celoj.
Ok el la dudek du reaktoroj povos resti ekster la kontrolo, ebligante la disvolvon de hinda milita armilaro. Hindio do faris malmulte da koncedoj, kiuj nur marĝene tuŝas ĝian nacian suverenecon. La usona parlamento estas ratifonta la interkonsenton de s-ro Bush en Novdelhio.
Kial Usono tiel profunden engaĝiĝas? Unue ĉar la rilatoj kun Hindio estas la nuraj sukcesaj de la ekstera politiko de s-ro Bush, depost lia alveno en la Blanka Domo. Sed precipe ĉar Hindio pli kaj pli pezas sur la geopolitika mapo de la mondo, kaj Usono kalkulas kun tiu nova alianculo por trakti la tiklajn demandojn. Hindio havas la plej bonan lokon por policestri en la hinda oceano, kaj aparte por tie sekurigi la vojojn uzatajn de la grandegaj cisternoŝipoj. Ĝi ankaŭ estas grava alianculo por izoli Iranon. Novdelhio jam dufoje voĉdonis kontraŭ tiu “amikolando” ĉe IAAE kaj ŝajnas preta rezigni sian projekton pri gasodukto por venigi gason de Parso al Hindio.
Finfine, Usono vetas por Hindio por kontraŭpezi la kreskantan influon de Ĉinio en Azio, eĉ se nenio certigas, nun, ke Hindio konsentus ludi kun Usono se necesus batali kontraŭ la ĉinoj. Des pli, ke la Imperio de la Mezo jam estas unuavica komerca partnero de Hindio, kaj ke interkruciĝintaj investoj multobliĝas inter ambaŭ landoj, kiuj eĉ kune respondas al eksterlandaj adjudikoj por akiro de naftokampoj, kiel ekzemple en Sirio aŭ en Kanado.
La intensigo de la diplomatiaj kaj strategiaj rilatoj apogas sin sur senprecedenca dinamiko en la ekonomia sfero. Usono estas la unua komerca partnero de Hindio — ĝi reprezentas 11,1% de la interŝanĝoj en 2004/2005 kompare kun 5,6% por la ĉino-hinda komerco kaj la unua eksterlanda investanto en tiu lando, kun 17% de la senperaj fremdaj investoj (SFI) de 1991, kiam liberaliĝis la hindia ekonomio.
LA ENUSONA HINDA DIASPORO, kies nombro duobliĝis en dek jaroj kaj atingas nun 2 milionojn da homoj, ludas notindan rolon en tiu alproksimiĝo; des pli ke ĝi havas rimedojn influi, eĉ teknike lobii. La usona popolnombrado de la jaro 2000 montras, ke la hindo-usonanoj havas averaĝan enspezon de po 60.093 dolaroj, kompare kun nacia averaĝo de 38.885 dolaroj. Nur 6% da ili vivas sub la malriĉo-sojlo; tion klarigas la fakto, ke tri kvaronoj de tiu komunumo studis en universitato.
Tiu alproksimiĝo, kiu tute ne redukteblas al milito-strategiaj konsideroj, apogas sin sur multnombraj ekonomiaj kaj sociaj interŝanĝoj. Eĉ se la hindaj militistoj rifuzas — pro teknikaj kialoj — la F-16-aviadilojn nun proponatajn de Usono, eĉ se la ŝtatoj de Hinda Unio, kies registaro estas komunista aŭ hinduismo-naciista, pluaplikas kontraŭusonan politikon, kiu antaŭnelonge esprimiĝis per malpermeso vendi kokakolaon kaj pepsikolaon pro tro granda kvanto da pesticidoj, la ligoj inter ambaŭ landoj estas fortiĝontaj. La rilatoj inter Hindio kaj Eŭropo, male, tendencas al maldensiĝo.
La unua pintkunveno kun Eŭropa Unio en Lisbono en junio 2000 markis volon relanĉi la kunlaboradon. Fariĝinte regula, tiu rendevuo rezultigis en junio 2004 strategian partnerecon kun kvin kampoj de kunlaborado: internacia kunlaborado, kun aparta emfazo al la prevento de konfliktoj, la kontraŭterorisma batalo, la atomarmila nedisvastigo, la demokratio kaj la homrajtoj; plifortigo de la ekonomia partnereco tra sektoraj dialogoj kaj komunaj reguligaj politikoj; kunlaborado sur la kampo de disvolvado cele helpi Hindion plenumi la jarmilan celon de batalo kontraŭ malriĉeco; intensigo de intelektaj kaj kulturaj interŝanĝoj; instituciigo de la rilatoj inter Hindio kaj la Eŭropa Unio. Du jarojn poste, la bilanco estas tre duba. Sur la ekonomia kampo, la Eŭropa Unio, kiu regionskale estis la unua komerca partnero de Hindio, estas nun preterpasita de Azio; la Asocio de la Sudorientaj Aziaj Nacioj (ASOAN) + 3* sumigas 20% de la interŝanĝoj en 2004, kontraŭ 19% por EU. Hindio reprezentas nur 1,7% de eŭropaj importo kaj eksporto, kiu igas ĝin ĝia dek dua partnero. En 2004 Hinda Unio allogas nur 0,3% de la eŭropaj SFI.
Estas tamen sur la diplomatia-strategia kampo, kie la rilatoj ŝajnas plej misfunkcii. Unuflanke la EU-diplomatio restas fokusita al Pekino, s-ro Christofer Paten estis la sola eŭropa komisaro kiu dum la lastaj jaroj konsideris Novdelhion serioze. Aliflanke, Novdelhio montriĝas malamika rilate al multaj eŭropaj iniciatoj, kiel la starigo de Internacia Punkortumo, aŭ la Otavo-Interkonsento pri malpermeso de kontraŭpersonaj minoj. Sen kalkuli ĝian suspektemon fronte al eŭropa “enmiksiĝo” en la hindajn aferojn, pri la apliko de homrajtoj en Kaŝmiro aŭ la infanlaboro.
Fakte, ebriiĝintaj pro la ĵus akirita potenco, la hindaj elitoj ne plu kaŝas sian malestimon al Eŭropo, implikata laŭ ili en ekonomia marasmo. Ĝi aspektas por ili elĉerpita, la prizorgoŝtato* eksmoda kaj finiĝonta. Hindio, naciista, revenĝas jarcentojn da koloniismo kaj novkoloniismo. Ĝi estas des pli malamika al Eŭropo, ke tiu rigide tenas sintenojn, kiuj memorigas pri la koloniisma pensmaniero.
La “Mittal Steel-afero” estas tiurilate ekzempla. Kvankam la entrepreno estas ne hinda, la traktado fare de la eŭropaj gvidantoj estis tia, ke la hinda gazetaro facile povis substreki la duoblan parolon de EU, kiu predikas la regulojn de la tutmondigita kapitalismo kiam tio konvenas al ĝi, kaj kontraŭas ilin kiam ne plu konvenas: Hindio akceptis afable la Lafarge-konzernon kiam tiu fariĝis grandulo de la cemento, kial ne estu same, sed laŭ inversa scenaro, pri ŝtalo?
La eŭropanoj asertas, ke “Hindio kaj EU kundividas mondvizion bazitan sur multflankismo*”. Sed la hinda parolo pri la neceso de multpolusa mondo estas ŝajniga. Novdelhio heredis el sia triamondisma engaĝo en la movado de la nealiancitoj parolmanieron kontraŭimperiismeskan, direktitan precipe kontraŭ usona hegemonio. Tiu heredaĵo prezentas evidentan kombiniĝemon kun la multflankisma eŭropa projekto starigi sistemon de internaciaj normoj. Sed fakte la hindoj agas pragmatisme, eble eĉ per [realpolitiko], depost la 1990-aj jaroj. Laŭ la hindaj gvidantoj, Usono plenumas daŭrigeblan gvidadon, dum EU ankoraŭ serĉas sian difinon kaj ne estas unuavica internacia aganto. La ega valorigo de potenco konsistigas ĉefan kaŭzon de la hindia miskonsidero al Eŭropo. Se Jawaharlall Nehru kredis, same kiel Mohandas Karamĉand Gandhi — en valoroj (en normoj, ni hodiaŭ dirus), la strategiuloj de la hindaj think tanks konsideras, ke “igi Hindion la plej granda demokratio en la mondo” estis multe malpli profitdona por la lando ol la atomarmilaj provaĵoj de 1998. Tiu nova tendenco estas prave bazita: ĉu la Okcidento aŭskultis Hindion kiam ĝi defendis valorojn de neperforto kaj malarmigo, aŭ aŭskultis homojn kiel Dalai Lama-on?
La Eŭropa Unio estas do elironta el la ĉirkaŭaĵo de unu el la plej promesplenaj “emerĝantaj landoj”; kaj tio profite al Usono, tute neverŝajna alianculo de Hindio antaŭ nur ok jaroj, kiam Vaŝingtono submetis Novdelhion al pezaj sankcioj pro ties atomarmilaj elprovoj. Bona ekzemplo de tiu returniĝo kaj de la pagota prezo por eŭropanoj, estas la interkonsento de militstrategia kunlaboro subskribita de Hindio kaj Usono en junio 2005: ambaŭ landoj decidis agi kune eksterlande pri pactenaj operacoj. Tiu interkonsento riskas malfortigi la intereson de hindoj por similtipaj operacoj kun eŭropanoj, dum tio estis unu el la celoj de la strategia partnereco interkonsentita... unu jaron antaŭe de Hindio kaj Eŭropunio.
Por eliri el la malfacila situacio kie ĝi riskas daŭre resti, la Eŭropa Unio devas unue trovi rimedojn montri sin internacinivele. Tio estas malfacila, ĉefe post la rifuzo de konstitucio, kiu, laŭ iuj, havus la pozitivan efikon starigi ministron pri eksteraj aferoj . Sed, se la eŭropa dinamiko ne estas tute fuŝita, jen forta iniciato farenda: kampanji favore al eniro de Hindio en la Sekurec-konsilion de la Unuiĝintaj Nacioj, kiel konsekvenco de la apero de nova potenclando. Tia iniciato havus la pozitivan efikon revenigi ĝin en la multflankismon kaj ebligus krome al la eŭropanoj montri sian diferencon kun ĉinoj kaj usonanoj, kiuj, pli-malpli malkaŝe, rifuzas lokon al Hindio en la Sekurec-konsilio.
Sekve, estus tute natura reekvilibrigo de la eŭropa diplomatio. La ĉina tropismo de la eŭropanoj estas ja paradoksa: dum la Unio asertas la gravecon de demokratio, ĝi fokusas sian atenton al Ĉinio, kies praktikoj tiutemaj estas multe malpli bonaj ol tiuj de Hindio. Sekve tiu-ĉi pli emas aŭskulti la parolon de Usono, kiu proklamas prioritaton de demokratio kaj denuncas la aŭtoritatismon de la ĉinoj.
Christophe JAFFRELOT.
FORTE SKUITA de la atomtesto, la 9-an de ĵusa oktobro fare de Nord-Koreio, nord-orienta Azio estis ne malpli perturbita, kelkajn tagojn antaŭe, la 26-an de septembro, de la ekoficiĝo en Japanio de nova ĉefministro, s-ro Ŝinzo Abe.
Membro, kiel sia antaŭulo s-ro Juniŝiro Koizumi, de la Liberal-Demokrata Partio (LDP) kiu dominas la politikan vivon de la lando de leviĝanta suno ekde 1955, s-ro Ŝinzo Abe, 52-jara, estas la plej juna japana ĉefministro de 1945 kaj la unua kiu naskiĝis post la dua mondmilito. Sed li estas konsiderata de la japana maldekstrularo kiel politikisto ultraliberala, konservativega kaj naciisma. Liaj kontraŭuloj en la regiono ne hezitas nomi lin “falko”.
Filo de iama ministro pri eksterlandaj aferoj, s-ro Abe apartenas al granda dinastio de la japana dekstrularo kun aparte timiga pasinteco, de kiu li ne distanciĝis. Lia avo, Nobusuke Kiŝi, estis ministro en la registaro de Manĉukuo, la artefarita ŝtato kiun la imperia Japanio kreis en 1932 en la okupata ĉina Manĉurio, poste ankaŭ ministro, en 1941, en Tokio, en la milita registaro de la admiralo Tojo kiu lanĉis la atakon kontraŭ Pearl Harbor. Arestita en 1945 kaj enprizonigita kiel suspektato pri militkrimoj, Kiŝi estis neniam juĝita de la Milit-Tribunalo de Tokio (ekvivalento, por la grandaj japanaj milit-krimuloj, de la Tribunalo de Nurenbergo kiu juĝis la naziajn gvidintojn), ĉar la usonanoj, kun la ekanta malvarma milito, deziris rekonstrui japanan dekstron. Nabusuke Kiŝi estis do unu el iliaj homoj. Liberigita en 1948 kaj nomumita dufoje ĉefministro, en 1957 kaj en 1960, li subskribis kun Usono novan reciprokan traktaton pri sekureco.
Praonklo de s-ro Abe, Yosuke Matsuoka, ministro pri eksterlandaj aferoj, estis partizano de la japana ekspansio en Azio. En 1941 li aligis Japanion al la Akso, la alianco kun la Hitlera Germanio kaj kun la Italio de Mussolini. Akuzita siavice pri militkrimoj, li mortis en malliberejo antaŭ ol esti juĝata.
En lando kiu oficiale ne petis pardonon pro la militkrimoj faritaj aparte en Koreio kaj Ĉinio, s-ro Ŝinzo Abe neniam vere malkonfesis tian familian pasintecon. Male, denuncante tiujn kiuj havas “masoĥisman” vidon sur la historio de Japanio, li minimumigas la respondecojn de sia lando. Li vojaĝis regule al la sanktejo Yasukuni, kie estas honorataj la militistoj kiuj “donis sian vivon por Japanio”, inter kiuj 14 militkrimuloj (kaj lia praonklo Yosuke Matsuoka), akompanate de s-ro Koizumi, la eksa ĉefministro. Tiu pro tio, kiel sciate, ne estis plu akceptita en Pekino nek en Seulo, kiuj akuzis lin pri “reviziismo” kaj “voli glori la militan pasintecon de Japanio”. Ano de la plej dekstra klano de la LDP, s-ro Ŝinzo Abe konstruis sian publikan karieron denuncante la sorton de la supervivantaj japanoj kiuj iam, en la epoko de Kim Il-sung, estis forkondukitaj el la japanaj plaĝoj fare de nordkoreaj agentoj. Postulante ĉiam pli da firmeco kaj da sankcioj kontraŭ Nord-Koreio, ne sen demagogio (ĉar restis nur unu disputata kazo), kaj flatante la antikoreajn rasismajn sentojn disvastigatajn de multaj komunikiloj, s-ro Abe fariĝis populara. Li postulis, kaj sukcese, la 19-an de septembro 2006, novajn sankciojn kontraŭ Pjongjango post la nordkoreaj balistikaj testoj de la 5-a de julio.* Kaj li anoncis, sub preteksto de la “nordkorea minaco”, sian intencon modifi, per referendumo, la artikolon 9 de la pacisma konstitucio* por permesi transformi la Memdefendajn Fortojn de Japanio en verajn Armitajn Fortojn sen la limigoj postulitaj en 1945 de la venkintoj.* Tiu intenco estas nun subtenata, en Vaŝingtono, de la ĉirkaŭaĵo de la prezidanto George W. Bush kiu deziras disponi en nordorienta Azio milite potencan aliancanon por reteni Ĉinion.
ĈIO ĈI TIMIGAS rearmiĝon de Japanio kiu disponas jam pri la monde due granda milit-buĝeto, post tiu de Usono, kaj povus akceli vetarmadon jam komencitan en unu el la plaj danĝeraj regionoj de la planedo. Plimulto de japanoj restas kontraŭ tio, kaj s-ro Abe cetere devis precizigi, la 10-an de oktobro 2006, ke lia lando — protektata de la usona atomŝirmo — ne intencas akiri atomarmilojn.* En la praktiko, Tokio disponas pri almenaŭ 50 tunoj da plutonio, produktitaj de ĝiaj civilaj reaktoroj, kaj povus fabriki atomarmilon en kelkaj monatoj...
Estas certe por signali kiomgrade la nova japana ĉefministro konstituas, laŭ ĝi, danĝeron, ke Nord-Koreio faris sian kondamnindan atomteston en la sama tago, la 9-an de oktobro (vd Dingli Ŝen, Pjongjango vetas pri la neŭtraleco de Pekino), kiam s-ro Ŝinzo Abe alvenis en Seulo, en la korea duoninsulo. Sendube senrespondeca avert-mesaĝo, ricevita en la tuta mondo kun zorgo. Kaj kiu konfirmas ke, almenaŭ se ne okazas (malverŝajna) modifo de la naciismaj tezoj de s-ro Abe, la tensioj en nordorienta Azio certe ne malpliiĝos.
Ignacio RAMONET.
Kun la lanĉo, en novembro 2006, de eldono en Hungario, kaj en decembro de du pliaj, en Finnlando kaj Kuvejto, la familio de la “Diplo” nombras tiam sesdek-kvin membrojn. Kial kaj kiel estiĝis tiu originala “Internacio”?
NAŬ LANDOJ PRESAS la internacian ĵurnalon Herald Tribune. La semajngazeto Newsweek afiŝas kvar internaciajn eldonojn. La monatulo Elle nombras dek-kvin eksterlandajn eldonojn. Le Monde diplomatique aperas, siavice, en pli ol sesdek internaciaj eldonoj, de kiuj duono estas presataj kaj la alia en teksejo. Tie ĉesas la komparo. La partneroj de la Herald kaj de Elle realigas komercan strategion; tiuj de la Diplo portas, antaŭ ĉio, kune la revon pri alia mondo. En dudek-kvin lingvoj, krom la franca: afrikansa, angla, araba, bulgara, ĉeĥa, ĉina, Esperanta, finna, germana, greka, hispana, hungara, itala, japana, kataluna, korea, kroata, norvega, persa, pola, portugala, rumana, rusa, serba kaj slovena... Tiu malfermiĝo al la mondo ne estas de hieraŭ. Tre frue, Le Monde diplomatique difinis sin kiel internacia gazeto realigata en Francio pli ol franca gazeto vendata eksterlande. Ekde mezo de la 1970-aj jaroj, post falo de la diktatorecoj en Portugalio kaj Grekio, la eldonoj de Le Monde diplomatique aperis en tiuj du landoj. Ili estis la unuaj kiuj disvastigis niajn analizojn de la internacia politiko eksterlande. En la 1980-aj jaroj, nia gazeto starigis kromajn partnerecojn ekster la landlimoj: tiel naskiĝis hispana Diplo, realigita unue en Meksikio, poste, post la murdo de ties eldonisto Yvan Menéndez en 1986, en Bonaero kaj fine en Madrido. En la sekvo aperis trimonata versio en la araba, realigata en Tuniso de 1987 ĝis 1998, antaŭ ol translokiĝi — provizore — al Bejruto. Efemera eldono en la hungara estis kreita en 1991.
Ekde la mezo de la 1990-aj jaroj aperis dua ondo de internaciiĝo, pli larĝa kaj pli daŭrema. De tiam datas la du unuaj “grandaj eldonoj“ de la Diplo, kiu lastan jaron festis sian dekan datrevenon: en la germana kaj la itala kun, respektive, la maldekstraj taggezetoj tageszeitung (Berlino) kaj il manifesto (Romo). Iom poste, la Diplo aperis en la hispana en Madrido kun la eldonoj L-Press, poste Cybermonde, kaj kun la eldono Cône Sud en Bonaero; en la portugala kun la progresema eldonejo Campo Da Comunicação, en la greka kun la centrisma taggezeto Eleftherotypia... Laŭ la mezuro en kiu larĝiĝas la familio, la statuso de la diversaj versioj evoluas. La unuaj kontentiĝis traduki la artikolojn de la franca eldono — tiu formulo daŭre antaŭrangas kiam Le Monde diplomatique estas suplemento enmetita en taggazeto aŭ semajngazeto, kiu pritraktas jam larĝe la naciajn kaj regionajn aktualaĵojn. Sed, kiam ĝi alprenas la formon de sendependa monatgazeto, ĝiaj gvidantoj kompreneble bezonas aldoni originalajn artikolojn por respondi al la specifaj atendoj de sia legantaro. Por ke tiuj aldonoj ne tuŝu la respondecon de Parizo, ili estas markitaj per “de nia loka redaktejo“.
Inspirita de pragmateco, tiu pli granda fleksiĝemo akcelas siavice la kreskon de la presataj eldonoj: fine de 1996 ekzistas 5 da ili (kun totala eldonkvanto de 500.000 ekzempleroj), 6 fine de 1997, 7 fine de 1998 (la eldonkvanto atingas 700.000), 10 fine de 1999, 13 fine de 2000 (la nivelo de du milionoj da ekzemplero estas superita), 16 fine de 2001, 22 fine de 2003, 25 fine de 2004 (por 1,5 milionoj da ekzempleroj), 27 fine de 2005 kaj 32 en oktobro 2006. Novaj partneroj aperas, sed iuj malaperas: inter la perditaj eldonoj, plej ofte por nesufiĉa disvendado kaj manko de aliaj financ-resursoj, troviĝas — ve! — tiuj de Aŭstrio, de Kipro, de la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, de Jordanio, de Libano, de Meksikio, de Svedio, de Turkio kaj de Venezŭelo.
Kun la multiĝo de eldonoj en unu sama lingvo, la familio organiziĝas. Berlino produktis baldaŭ germanan eldonon represatan — kun kelkaj variaĵoj — en germanlingva Svisio, en Luksemburgio kaj, dum iom da tempo, kiel ni vidis, en Aŭstrio. Same, Bonaero organiziĝis kun Madrido por traduki la francajn artikolojn al la hispana kaj redaktas pliajn dediĉitajn al Latinameriko: la tiel preparitaj paĝoj venas, enpaĝigite, al kreskanta nombro da eldonoj — Ĉilio, Bolivio, Kolombio, Portoriko kaj baldaŭ Meksikio, kie nova eldono estas aperonta.
Necesis ankaŭ organizi la eldonon en la araba — pro tio kreiĝis filio: Le Monde diplomatique arabaj eldonoj. De tiam, la artikoloj estas tradukataj en Parizo kaj disponeblaj laŭ abono. La arĥivoj ekde 2000 konsulteblas en www.mondediploar.com. Kaj pluraj taggazetoj, kies totala eldonkvanto superas 600.000 ekzemplerojn, reprenas ĝin en Egiptio, Saud-Arabio kaj Kataro — kaj, ekde kiam la kondiĉoj ebligos tion, en Palestino. Tamen ne imagu ke temas pri monda gazet-imperio! La plej multaj de tiuj eldonoj kuŝas sur la forta motiviĝo de tute malgranda grupo da viroj kaj — plej ofte — virinoj, kiuj ne kalkulas sian tempon kaj kiuj disponas pri malmultaj rimedoj. Tiom ke la ekvilibro de multaj de ili restas fragila... La kreado de la plej multaj eksterlandaj eldonoj de Le Monde diplomatique cetere ne estis rezulto de varbado el Parizo: preskaŭ ĉiuj niaj partneroj mem iniciatis ilin. Ĉu inter la heredantoj de majo 1968 dise tra la mondo, ĉu anoj de la alimondisma movado aŭ apartenantaj simple al presorganoj zorgantaj pli bone pritrakti la internaciajn realaĵojn, ĉiuj deziris antaŭ ĉio profiti la farmanieron de la Diplo, kiun ili juĝas serioza, dokumentita kaj kritika.
Nenia regulo sen escepto: la angla eldono rezultis, siavice, de longdaŭra klopodado. Dekomence, ĉiu taksis ke la internacia familio de Le Monde diplomatique ne estus vere tia sen anglosaksa membro: por tuŝi la britajn kaj usonajn legantojn, sed ankaŭ tiujn de la anglalingvaj landoj de Eŭropo, Azio kaj Afriko, kie la franca versio alvenas nur etkvante. La serĉado de partnero restis tamen senfrukta ĝis kiam en 1999, la Guardian Weekly, disvastigita en preskaŭ cent landoj, komencis aperigi ĉiumonate dek-ses paĝojn tradukitajn el Le Monde diplomatique fare de skipo rekte ligita al la franca eldono. Tiuj paĝoj estas ankaŭ disponeblaj per abono, ĉu papere, ĉu rete. La Internacio de Le Monde diplomatique venas duone el la presmaŝinoj, sed la alia duono okupas la interreton: tridek-du eldonoj estas en la reto en ĉi fino de oktobro. La plej multaj reprezentas ciferecan version de papera versio. Aliaj tamen estas sendependaj: tiel en Brazilo, Japanio kaj Ĉeĥio, sen forgesi la eldonojn en la kataluna (realigataj en Andoro), en la ĉina (farata en Francio) kaj en Esperanto (produktata en Kubo). Sed la animantoj de tiuj interretaj teksejoj revas kompreneble havi iun tagon surpaperan ĝemelon. Kaj tiu espero, kelkfoje, konkretiĝas. En aŭtuno 2002, tri francaj intelektuloj irandevenaj esprimas la deziron traduki la gazeton al la persa en la reto, kun helpo de libervolaj tradukistoj. Ses monatojn poste, la afero estas farita — kaj ĝi ne pasas nerimarkite en Teherano. Printempe de 2003, la taggazeto de la komunumo, Hamŝari, reproduktas serion da artikoloj, antaŭ ol veni en la manojn de la partizanoj de la tiama prezidonto Mahmud Ahmadinejad. La taggazeto Ŝarg, proksima de la prezidinto Rafsandjani, anstataŭas ĝin en la aŭtuno, sed rapide forlasas la aventuron, trovante la Diplon tro kritika al novliberalismo — ĝi estas cetere malpermesita ekde septembro. En 2005 komencas nova partnereco kun la taggazeto Sedaye Edalat kiu publikigas en la persa. Trans la politikaj hazardoj, la esenca afero estas certigita: la iranaj intelektuloj havas aliron en sia lingvo, rete kaj papere, al Le Monde diplomatique. Ankaŭ la skipeto kiu, en Montpeliero, tradukas ĉiumonate al la ĉina kelkajn artikolojn, ŝatus atingi siajn naturajn legantojn... Jen kiel malfermiĝas lasta fenestro al la estonto. Neniu, antaŭ dek jaroj, estus kredinta ke la Internacia Diplo havos hodiaŭ pli ol sesdek eldonojn. Duobla sukceso ebligis, en la lastaj jaroj, la daŭrigon de kresko kun alta ritmo: en la araba mondo, kaj aparte ĉe la Golfo, kiel ni vidis, sed ankaŭ kaj ĉefe en la iamaj landoj de la eŭropa “socialisma tendaro“ — Serbio, poste Bulgario, Kroatio, Slovenio kaj, en 2006, Rumanio, Pollando, Rusio kaj Hungario. Samspeca sukceso povas eble okazi en Azio: post la interreta teksejo en Japanio, kaj poste la planita kunlaborado en Barato kun la revuo Hard News, papera eldono ĵus naskiĝis en Sud-Koreio. La venonta etapo devus esti ĉina...
Por pli da detaloj, konsultu www.monde-diplomatique.fr/int/
Dominique VIDAL.
Post testi misilojn kapablajn, teorie, atingi Usonon, kaj ignorante la avertojn de la “internacia komunumo”, Nord-Koreio, nun kapabla produkti plutonion, aŭdacis fari atomteston, la 9-an de oktobro 2006. Ne mankis kondamnoj. Sed, el vidpunkto de Pekino, ŝajnas malprobable ke Pjongjango mildigos sian danĝeran politikon.
EKDE APERO DE ATOMARMILOJ, Usono neniam uzis ilin kontraŭ lando kiu posedis ilin ankaŭ. Tio tamen ne signifas ke ĝi neniam konsideris uzi ilin. Simple ĝi ne kuraĝis fari tion. Tiel, en la pasinteco, Vaŝingtono projektis preventan atakon kontraŭ la naskiĝanta atoma kapacito de Ĉinio, antaŭ ol rezigni ĝin. Post tio, kvankam Usono vidas favore — kaj eĉ subtenas — la “sendependecon de Tajvano”, ĝi devas ŝajnigi kontraŭi tion, konsciante ke tia eventualeco povus kaŭzi atoman alfrontiĝon kun Pekino. La katastrofo de la 11-a de septembro ŝajnas, kompare, eĉ neglektinda.
Nord-Koreio siavice opinias ke ŝtato devas mem certigi sian sekurecon. Pretigi atomarmilon kaj testi ĝin ne prezentis tro da teĥnikaj problemoj al ĝi. Dispozante pri sufiĉa fendebla materialo kaj kapabla ĥemie eltiri el radiita brulaĵo plutonion por milita uzo, Nord-Koreio povas konstrui plurajn — proksimume dek — atombombojn de la speco de Hiroŝimo kaj Nagasako. Disvolvoplano por konstrui atomarmilojn de la unua generacio jam ne estas sekreto por iu ajn, kaj Pjongjango regas jam la teĥnologion necesan por fabriki la eksplodilon.
Nu, Vaŝingtono kiu ne kuraĝis militi kontraŭ potenco kiu havas atomarmilon, aliflanke ne hezitis ataki Irakon antaŭ tri jaroj. Antaŭe, en printempo de 1999, Usono kaj certaj membroj de la Nord-Atlantika Pakt-Organizo (NATO) same bombis Jugoslavion, kiu ankaŭ ne havis amasdetruajn armilojn. Ankaŭ tio sen konsento de la Unuiĝinta Naciaro.
Tiu konstato konvinkis Nord-Koreion ke ĝi devas akiri atomraketojn kontraŭ usonaj celoj en la regiono Azio-Pacifiko. Ĝi tiel kapablus certigi sian sekurecon tute sendepende, laŭ la fondoprincipo de la ŝtato, la juche (“aŭtonomeco”), kiu konsistas en ne dependi nek starigo de normalaj kaj amikaj rilatoj kun Usono nek disvolvado de specialaj rilatoj kun Ĉinio, Rusio aŭ ia ajn alia lando.
Kvin grandaj kialoj emigas Nord-Koreion pensi ke Vaŝingtono ne atakos ĝin: ĝia atoma malinstigo; tiu de ĝiaj konvenciaj fortoj; la obĵetoj de Sud-Koreio, aliancano de Usono; la kontraŭeco de Ĉinio, de Rusio kaj de aliaj landoj al tia operacio; fine la samtempaj devigoj kiuj pezas sur Usono pro la situacio en Irako, la irana atom-defio kaj la ĝenerala malstabileco en Proksim-Oriento.
LA ATOMA MALINSTIGO ne bezonas detalojn ĉi tie. Sed la konvenciaj nord-koreaj fortoj ludas ankaŭ decidan rolon: la lando posedas armeon de unu miliono da soldatoj kaj kvin milionoj da batalantoj organizitaj en kvazaŭarmeaj strukturoj. Ilia ofensiva dismeto havus gravajn sekvojn por Sud-Koreio kaj por la usonaj trupoj kiuj estas tie bazitaj. Sub la prezidanteco de s-ro William Clinton (1993-2001) Usono taksis la kostojn de eventuala renverso de la reĝimo de s-ro Kim Jong-il. Krom la perdon de kvin mil soldatoj, ĝi taksis ke necesas doni al tia operacio 100 miliardojn da dolaroj en rektaj elspezoj kaj 1.000 miliardojn da dolaroj en nerektaj elspezoj. Do, neakceptebla kosto.
La raketoj de tipo Nadong konstituas cetere sufiĉan averton por Japanio. Sekve, se Usono planus ataki Pjongjangon, ĝi trafus tutcerte sur la kontraŭeco de Seulo, kaj eble ankaŭ sur tiu de Tokio. Certas ankaŭ ke Ĉinio kaj Rusio oponus al “preventa” usona atako. En 1961, Pekino kaj Pjongjango subskribis traktaton pri amikeco, kunlaborado kaj reciproka helpo. Tiu, daŭre valida, revizieblas aŭ nuligeblas nur kun interkonsento de ambaŭ partioj. En kazo de invado al Nord-Koreio, kaj laŭ tiu traktato, Ĉinio devus helpi al sia aliancano. Nu, Vaŝingtono ne emas denove ekkonflikti kun Ĉinio pro la sola fakto ke Nord-Koreio provizas sin per amasdetruaj armiloj.
En la momento, Ĉinio deziras ne nur disvolvi sian ekonomion. Ĝi volas ankaŭ reunuigi la landon. Tiu celo fiksas al ĝi la ĉefan taskon oponi al la “sendependeco de Tajvano”. Tenante en alarmo la dekmilojn da usonaj soldatoj bazitaj en Sud-Koreio, Pjongjango kontribuas mildigi la militan premon kiun Vaŝingtono faras kontraŭ tiu ĉina projekto de reunuigo. Iel, Pjongjango helpas Pekinon “disdividante” la usonan militan minacon en la regiono Azio-Pacifiko. Kiel aliancanoj (pro la traktato de 1961), la nord-koreaj gvidantoj helpas Ĉinion ankaŭ defendi la ĉefan aliron al nord-orienta Azio. Pekino ne nur ne forlasos landon kiu kontribuas fortigi ĝian nacian sekurecon, sed estas malmulte verŝajne ke ĝi aliĝos al gravegaj sankcioj kontraŭ ĝi.
Pjongjango taksas certe ke Ĉinio preferas rezigni pri “reĝimŝanĝo” en Nord-Koreio, ĉar ĝi privilegias la stabilecon en la korea duoninsulo. Tiukaze Ĉinio estas devigata vole-nevole adaptiĝi al la konsekvencoj de la atomtestoj de sia najbaro. Cetere, la nord-koreaj gvidantoj opinias verŝajne ke, kvankam tiuj testoj sen ajna dubo malplaĉas al Rusio, ankaŭ tiu lando ne aplikos al ili tro severajn sankciojn. Moskvo havas komplikajn rilatojn kun Pjongjango kaj, pro kialoj de “geosekureco”, firme kondamnus Usonon kaze ke tiu uzus la forton kontraŭ ĝia azia najbaro.
Vaŝingtono havas la manojn ligitaj sur la internacia scenejo. La milito en Afganio ne finiĝis, tute ne. La forta maniero uzata en la afero de la irana atomprogramo kondukas al nenio. La demando de stabileco en Irako, siavice, povas ankoraŭ longtempe okupi la usonajn respondeculojn. Usono profunde enŝlimiĝis en tiu kaĉejo: ĝi perdis pli ol du mil sepcent homojn; ĝia interveno kostis al ĝi jam 300 miliardojn da dolaroj. En la nunaj cirkonstancoj, la Blanka Domo hezitos do kompromiti la estontecon de la Respublikana Partio per malfermo de nova fronto.
Laŭ la ĉi-supra argumentado, la malavantaĝoj de nova atomtesto ne ŝajnas tiel multaj en la okuloj de la gvidantoj de la reĝimo de Pjongjango: ne nur la lando ne vere elmetiĝas al usona atomfrapo, sed ĝi ankaŭ ne riskas, parte de la “internacia komunumo”, katastrofajn sankciojn. Sekve, la lando eniras fakte en la etan klubon de la regnoj kun atomarmiloj, post pli aŭ malpli longa, sed fine sendamaĝa periodo de internaciaj reprezalioj; ...kiel Barato kaj Pakistano, kiuj revenis en la sinon de la frekventeblaj kaj respektataj regnoj kelkajn jarojn post fari siajn testojn, en 1998.
Maltrankvilo persistas en la “internacia komunumo”, kiu jam apenaŭ kredas la solidecon de la usonaj aliancoj en orienta Azio: la nord-korea sinteno riskas instigi Japanion kaj Sud-Koreion disvolvi sian propran programon de atomarmado. Kvankam oni ne povas komplete ekskludi tiun eventualecon, ĝi tamen ŝajnas esti malmulte verŝajna. Se tiuj du landoj lanĉus sin en tian programon malrespekte al sia alianco kun Usono, tio pruvus ke ili jam ne kredas en usona protekto kaj volas sendependiĝi en la kampo de defendo. Iliaj rilatoj kun Vaŝingtono serioze malboniĝus, kaj la rolo ludata de Usono en la sekureco de Orient-Azio estus pridubita. Vaŝingtono, kiu ne povas vere malpermesi la nord-koreajn atomtestojn, restas kapabla malhelpi siajn orient-aziajn aliancanojn lanĉi ankaŭ sin en tian milit-programon.
Post la anonco de la eksplodo de la unua nord-korea bombo, kelkaj japanaj respondeculoj tamen levis la demandon pri atoma armado por Japanio. La japana publika opinio kaj usona premo rapide silentigis tiujn voĉojn. La usona ministrino pri ekteraj rilatoj [“ŝtatsekretario”] Condoleezza Rice reasertis la volon de sia lando liveri ĉiujn eblajn rimedojn por certigi la protekton de Japanio, dum la ministro pri defendo Donald Rumsfeld siavice memorigis ke Vaŝingtono firme engaĝis sin protekti Seulon.
Nord-Koreio atendas do ke ĝiaj atomtestoj provokas la sekvajn konsekvencojn: limigitaj internaciaj sankcioj estos deciditaj; Ĉinio vidos sin devigata apliki ilin; Usono fortigos sian militan kunlaboradon kun siaj aliancanoj de Orient-Azio; fine, la situacio komplikiĝos en la kampo de sekureco, en Nord-Azio — kaj do kun Ĉinio.
Pekino havas apenaŭ elekton: en la kampo de sekureco, la rilatoj inter la du regnoj ne estas unudirektaj. Certe, la klopodoj farataj dum dek-du jaroj, por konvinki Nord-Koreion ĉesigi sian programon de atomarmado, rezultigas malsukceson. Sed en la mezuro ke la ideo, kiun Pjongjango havas pri sia nacia sekureco, ne tuŝas la fundamentajn ambiciojn de Ĉinio, Pekino ne povas tro forte premi sian najbaron nek malhelpi lin fari laŭvole. Tiu “interes-ekvilibro”, kiu ekzistis en la pasinteco, validas ankoraŭ nun pro la latenta problemo de la “sendependeco de Tajvano”.
Se Nord-Koreio farus novajn atomtestojn, Ĉinio verŝajne adoptos la internaciajn sankciojn, kiuj certe frapus ĝian najbaron (interalie restriktoj pri ĝiaj importoj kaj eksportoj de atom-teĥnologio), sed ĝi certe rifuzus iri trans tio. Inter ne agi sufiĉe forte, kun la risko esti vidata kiel senrespondeca potenco, kaj trudi reprezaliojn kies severeco povus puŝi Nord-Koreion al ekstremo aŭ sekvigi “reĝimŝanĝon”, Ĉinio elektos la plej malgrandan malbonon. Jen iomete la veto kiun faris Pjongjango...
Dingli SHEN.
Starigita post la dua mondmilito, forte kontestata jam du jardekojn, la Internacia Mon-Fonduso (IMF) esperas altigi sian prestiĝon per malfermiĝo al la sojlolandoj altigante iomete iliajn voĉojn. Sed la multobliĝo de spekuladaj produktoj igas la mondan financsistemon preskaŭ nekontrolebla. Krizoj sekvas al krizoj, tiom ke ili maltrankviligas la plej altajn altrangulojn de la internaciaj organizoj. Ne senkiale. Meze de septembro, granda usona invest-fonduso, Amaranth Advisors, perdis pli ol la duonon de sia kapitalo dum unu semajnfino. En 1988, la disfalo de tia fonduso, Long Term Capital Management, devigis la centran bankon interveni por eviti financ-bankroton. Sed de tiam, la koncernaj sumoj konsiderinde altiĝis.
NENIAM LA MONDA financsistemo estis tiom maltravidebla. La ĉiutaga sumo de ŝanĝ-transakcioj, proksimume egala al la kapitalo de granda banko en Usono antaŭ kelkaj jardekoj, estas nun la ekvivalento de la tuta kapitalo de la cent plej grandaj usonaj bankoj.
La financ-piratoj inventas konstante novajn “produktojn” kiuj defias samtempe la naciajn ŝtatojn kaj la internaciajn bankojn. En majo 2006, la ĝenerala direktoro de la Internacia Mon-Fonduso (IMF), s-ro Rodrigo Rato, bedaŭris tiujn novajn riskojn, forte akrigitajn de la dolar-malforteco kaj de la usona komerca deficito. Liaj timoj reflektas la konfuzegon, same strukturan kiel intelektan, kiu nun skuas la IMF-on.
Strukture, la disdono de kreditoj de la internacia organizo kaj de ĝiaj alpruntoj imprese malaltiĝis ekde 2003, pasante de pli ol 70 miliardoj al iomete pli ol 20 miliardoj da dolaroj fine de julio 2006, per kio senteble reduktiĝis ĝia influo sur la ekonomia politiko de la evolulandoj, kaj ĝiaj enspezoj falas sub la sojlon necesan pro la altaj funkcio-kostoj. La IMF rekonas esti “kvante marĝenigita”*
Ĝiaj malfacilaĵoj venas tre larĝe de la duobliĝo, ekde 2003, de la mondaj prezoj de krudmaterialoj (petrolo, kupro, arĝento, zinko, nikelo ktp.), kies eksportantoj estas tradicie la evolulandoj, kaj kiuj ebligis al ili repagi siajn ŝuldojn antaŭtempe, kio samtempe reduktis la resursojn de la IMF.
Tiuj prezaltiĝoj daŭros pro la rapida ekonomia kresko de Ĉinio, Barato kaj aliaj landoj, kio sekvigas egan altiĝon de la postulo kiu ne ekzistis kiam la bilanco de la ekstera komerco estis sisteme favora al la riĉaj landoj. Krome, la relativa pozicio de Usono pri eksterlandaj netaj aktivoj malboniĝis favore al Japanio, aziaj sojlolandoj kaj petrol-eksportaj landoj, kiuj firmigas sian potencon kaj fariĝas ĉiutage pli kreditoroj de Vaŝingtono. La pligrandiĝo de la usonaj deficitoj igas la dolaron malaltiĝi: 28% rilate la eŭron nur en la periodo 2001-2005.
Intelekte, la IMF kaj la Monda Banko troviĝas ankaŭ en la defensivo, post la sinsekvo de financaj ruiniĝoj en Orient-Azio, en Rusio kaj aliloke, inter 1997 kaj 2000. Multaj de iliaj plej konataj gvidantoj asertas ke ili ne plu kredas je la lasi-fari-principoj de la klasika ekonomia pensado, kiuj ĝis nun inspiris iliajn politikojn. Multaj koncedas nun ke ilia “kono pri la ekonomia kresko estas ekstreme limigita” kaj ke ili devas montri “pli da humileco”. Por repreni la averton de s-ro Stephen Roach, ĉefekonomikisto de la banko Morgan Stanley, la mondo “ne faris multon por prepari sin al tio kio povus facile esti la venonta krizo”.*
La eco mem de la monda financsistemo havas absolute plu nenion komunan kun la “virtaj” naciaj ekonomiaj politikoj postulataj de la IMF. La mastrumantoj de buĝetoj de la invest-fondusoj kaj la grandaj bankoj marĝenigis la naciajn bankojn kaj la internaciajn organismojn. Aventuremaj borsaj manipulistoj (traders) antaŭiris la pli prudentajn tradiciajn bankistojn, ĉar aĉeto kaj vendo de akcioj, de obligacioj kaj de aliaj derivitaj produktoj* ebligas realigi la plej grandajn profitojn, kaj la regulo estas nun elmetiĝi al multe pli altaj riskoj.
Tiuj manipulistoj estas pagataj surbaze de la afiŝitaj profitoj — ĉu fiktivaj ĉu realaj — kaj kutime ili metas en la ludon la fondusojn deponitajn en ilia establo. Malaltaj interezo-kvotoj kaj bankoj kiuj nur atendas prunti monon al hedge funds (altriskaj spekul-fondusoj) kaj al establoj specialiĝintaj pri operacioj de fuzioj-akiroj donis al tiuj agantoj ĉian spacon por ludi financ-kazinon, en Usono, Japanio kaj aliie. Ili ellaboris serion da pli ol dubindaj fuzioj kiujn oni iam juĝintus kolrompaj. En iuj kazoj, rekapitaligoj financataj de deprunto leveraged recapitalisations)* ebligas al ili atribui al si enormajn honorariojn kaj dividendojn kiuj samgrade altigas la ŝuldon de la entrepreno. Kio okazos poste, tio jam ne estas ilia afero...
EKDE KOMENCO DE 2006, la invest-bankoj multobligis la pruntojn por aĉeto de entreprenoj, anstataŭante la komercajn bankojn, kiuj ĝis nun dominis tiun aktivecon. Por akapari pli grandajn partojn de la merkato, la investbankoj “vivas danĝere”, laŭ la vortoj de la respondeculo pri notacio de bankopruntoj de Standard & Poor’s. Ili lanĉas sin en pli kaj pli riskajn operaciojn. Pro tio, “la observantoj antaŭvidas senteblan altiĝon de la nombro da forte enŝuldiĝintaj entreprenoj kiuj troviĝos en pago-ĉeso”, kiel signalis la Financial Times en julio 2006.*
Sed, ĉar la nombro da juraj klaŭzoj destinitaj protekti la investantojn estas reduktita, la alpruntantoj havas malpli da eblecoj trudi al la malbone mastrumataj entreprenoj deklari sin en stato de pagoĉeso. Konsciaj ke iliaj vetoj estas pli kaj pli riskaj, la hedge funds aranĝas sin por ke estu multe pli malfacile retiri la monon per kiu ili spekulas. La makleristoj relokis sin kiel perantoj inter la tradiciaj pruntoprenantoj — ŝtataj kaj privataj — kaj la merkatoj, kaj tio kontribuas al ankoraŭ iomete plia malregulado de la monda financo-strukturo kaj al altigo de ĝia vundeblo ĉe krizoj. Ili serĉas altajn enspezojn el investoj kaj por tio prenas pli kaj pli grandajn riskojn.
La situacio estas tiom zorgiga ke komence de la jaro la IMF donis nekutiman reklamon por verko de Garry J. Schinasi: Safeguarding Financial Stability.* Tiu libro, alarma, rivelas la angorojn de la Fonduso kun konsterna amaso da detaloj. Esence, la “malregulado kaj la liberaligado”, kiujn de jardekoj predikas la partizanoj de la “Vaŝingtona Interkonsento”*, fariĝis premsonĝo. Certe, asertas la aŭtoro, tiu politiko produktis “fenomenajn sociajn kaj privatajn profitojn”*, sed ĝi entenas ankaŭ “potencialon (...) de fragileco, de malstabileco, de sistema risko kaj de malfavoraj ekonomiaj konsekvencoj”.
Bonege dokumentita, tiu verko de Schinasi konkludas ke la malracia evoluo de la monda financo, kune kun la malregulado, “larĝigis la spacon por financrilata ennovigo kaj altigis la moviĝeblon de la riskoj”. La aŭtoro kaj la IMF postulas radikale novan kadron por proksime observi kaj antaŭzorgi la eblajn problemojn. Sed por sukcesi, necesas same “kalkuli kun la bonŝanco” kiel kun adaptitaj politikoj kaj kun la kontrolado de la merkatoj... Iam ekzistis epoko en kiu la ekonomio ne fidis la bonŝancon por zorgi pri la estonteco.
Eĉ pli alarma, studaĵo redaktita de fakuloj de la financa potencularo, aperinta iomete antaŭe kaj ankaŭ rekomendata de la IMF, analizas la sennombrajn problemojn kreitajn de la liberaligo de la monda financsistemo. La aŭtoroj konkludas ke “la naciaj financsistemoj [estas] pli kaj pli vundeblaj per ankaŭ pli altiĝinta sistema risko kaj per kreskanta nombro da financaj krizoj”.* La bankaj fakuloj de la malnova skolo kundividas pli kaj pli, kun la Fonduso, la konvinkon ke tiu malstabileco estas multe pli granda ol antaŭe.
La financa disfalo de Argentino (1998) montris ke la registaroj kiuj rezistis al la premoj de la IMF kaj de la bankoj povis ludi per la diversaj pozicioj de la membroŝtatoj de la institucio por ignori la plej multajn eksterlandajn postulojn. Proksimume 140 miliardoj da ŝtat-obligacioj en la manoj de privataj kreditoroj kaj de la IMF estis tiam en la ludo kaj estis pagendaj fine de 2001 — la plej grava pagoĉeso de ŝtato en la historio. La bankoj kiuj, en la 1990-aj jaroj, multobligis siajn pruntojn al Argentino, fine pagis la prezon.
Ekde tiam, kun la ega prezaltiĝo de la krudmaterialoj, la sojlolandoj (Ĉinio, landoj de sudorienta Azio kaj de Latinameriko) spertis en 2004 kaj 2005 kreskokvotojn duoble pli altajn ol la riĉaj landoj. Ekde 2003, tiuj sojlolandoj estigis 37% de la rektaj eksterlandaj investoj (REI) en la aliaj evolulandoj. Ĉinio reprezentas grandan parton de tiu kresko, kio signifas ankaŭ, ke la IMF kaj la riĉaj bankistoj de Novjorko, Tokio kaj Londono havas malpli da influo ol antaŭe. Fakte, malgraŭ siaj bonaj rezolucioj de prudento deciditaj post la financkrizoj fine de la 1990-aj jaroj en la sojlolandoj, la elmetiĝo de la bankoj al la riskoj de la akcioj kaj obligacioj de la sojlolandaj merkatoj estis neniam tiom forta, pro la profitoj kiujn ili produktas en certaj landoj (kiel Filipinoj aŭ Zambio) kaj pro la troa disponebla mono. Kiel diras bankisto, “jen denova amafero”.*
La kreskanta komplekseco de la monda ekonomio kaj la senfinaj intertraktadoj ĉe la Monda Organizo pri Komerco (MOK) malsukcesis ĉesigi la subvenciojn kaj protekt-disponojn kiuj obstaklas tutmondan interkonsenton pri liberkomerco kaj la finon de la minacoj de komerc-militoj. La ekonomia planedo vivas nun sub la minaco de multe pli granda malstabileco — kaj de pli gravaj danĝeroj por la riĉuloj.
La aperanta tutmonda financ-problemo fariĝas komplikega pro la rapida graviĝo de la komerca deficito de Usono. Ekde sia enoficiĝo en 2001, la prezidanto George W. Bush transpaŝis per pli ol 3.000 miliardoj da dolaroj la limon de la federaciaj depruntoj, kiuj prokismiĝas nun al 9.000 miliardoj da dolaroj. Tiom longe kiom okazas valorperdiĝo de la dolaro, la bankoj kaj financuloj provos protekti sian monon, kaj la altriskaj financ-aventuroj ŝajnas pli allogaj. Jen la kunteksto, sed Vaŝingtono pledis por pli granda financa malregulado, multe antaŭ ol la dolaro malfortiĝis.
Ekzistas almenaŭ dek mil hedge funds, el kiuj kvar kvinonoj estas registritaj en la Kajman-Insularo. Tamen, kvarcent da ili kun po almenaŭ 1 miliardo da dolaroj realigas 80% de la aferoj. En la nunaj kondiĉoj ekzistas nenia rimedo por reglamenti ilin. Tiuj spekulaj fondusoj havas pli ol 1.500 miliardojn da dolaroj de aktivo, kaj la ĉiutaga spezo de iliaj operacioj pri derivitaj produktoj estas proksima de 6.000 miliardoj da dolaroj — do proksimume la duono de la usona nacia produkto. En la eŭforia etoso de la lastaj kvin jaroj, la plej multaj gajnis, sed iuj perdis. Tiel, en unu jaro (de aŭgusto 2005 ĝis aŭgusto 2006), preskaŭ mil naŭcent hedge funds naskiĝis, sed kvincent sepdek kvin aliaj estis likviditaj. La notad-agentejo Standard & Poor’s ja volus taksi ilian kreditindon, sed ĝi ankoraŭ ne faris tion. La plej gravaj inter ili asertas ke ili uzas komputilajn modelojn por fari siajn transakciojn.
En aŭtuno 1998, la monda ekonomio proksimiĝis al unu el la plej gravaj postmilitaj krizoj, kiam Long Term Capital Management (LTCM), hedge fund fama pro sia uzado de matematikaj teĥnikoj konceptitaj de du Nobel-premiitoj, Myron Scholes kaj Robert Merton, bankrotis.* La komunaj klopodoj de Vaŝingtono kaj de Wall Street malhelpis la katastrofon, sed la spekulad-fondusoj estas nuntempe multe tro grandaj por esti tiel facile saveblaj.
EN EKSTREMA KONKURENCO inter si kaj ĝisostaj ludistoj, tiuj fondusoj estas logataj de derivitaj kreditoj* kaj de aliaj metodoj inventitaj por gajni monon. La merkato por tiaj produktoj, praktike neekzistanta en 2001, evoluis sufiĉe malrapide ĝis 2004 (ĝi altis tiam 5.000 miliardojn da dolaroj), antaŭ ol atingi la stratosferan altecon de 26.000 miliardoj da dolaroj fine de junio 2006. Multaj aliaj financaj instrumentoj nun inventiĝas, kaj jam anonciĝas merkatoj de templimigitaj kontraktoj de kredit-derivaĵoj, de credit default swaps (interŝanĝoj de kredit-difektoj)* kaj de aliaj.
Neniu povas precize diri kio estas la kredit-derivaĵoj. Eĉ ne Gillian Tett, ĉefa respondeculo pri la rubriko de kapitalmerkatoj ĉe la Financial Times, kiu tamen enketis. La produkto naskiĝis, antaŭ jardeko, dum kunveno de certaj gvidantoj de la banko J. P. Morgan, en Boca Raton, en Florido: inter du kokteloj, kaj antaŭ ol puŝi sin reciproke en la naĝejon, ili havis la ideon pri nova financ-instrumento kiun ili deziris sufiĉe kompleksa por ke ĝi ne estu facile imitebla (aŭtorrajto ne ekzistas en la kampo de financo) kaj kiu estu por ili profitega.
Tett estas ekstreme kritika pri meĥanismo kiu, laŭ ŝi, povas kaŭzi ĉen-reagon de perdoj kiu forglutas la spekul-fondusojn kiuj lanĉis sin en tiun merkaton. “En tiu ĉi tempo de facile disponebla mono, la bankistoj fariĝis ultrakreemaj (...) en siaj klopodoj por redistribui la riskon post dispecigi ĝin en tranĉojn kaj kubetojn”, konkludas ŝi en la Financial Times. Tiu influa taggazeto aperigis cetere, en la lastaj monatoj, serion da artikoloj pri tiu “financa magio” kaj ne kaŝis sian skeptikon pri la rimedoj kaj celoj de tiuj ennoviĝoj.*
La malaltaj interez-elcentoj igis la investistojn ludi sur la merkatoj per pruntita mono, kaj, kiel taksas s-ro Avinash Persaud, financ-guruo, “dolora reduktiĝo de la ŝuldokvociento estas tiom neevitebla kiom nokto venas post tago (...). La sola demando estas kiam ĝi venos”. Por la hedge funds, kiuj tre rapide kompleksiĝis por certigi sian sekurecon, la horo de la vero certe baldaŭ venos, kaj ili estos “devigataj vendi siajn plej disponeblajn investojn”. “Mi ne vetus eĉ groŝon por tiom feliĉa fino”, notas Tett, post esplori certajn malfruajn provojn savi tiujn fondusojn el ties propraj deliroj.*
El vidpunkto de la usona investisto Warren Buffet, en bona situacio por koni ĉiujn subaĵojn de la financa mondo, la kredit-derivaĵoj estas “financaj amasdetruaj armiloj”. Dum ili prezentas teorie asekuron kontraŭ la riskoj de pago-difektoj, ili kuraĝigas al eĉ pli aventurecaj vetoj kaj al nova ekspansio de pruntoj. Enron* abunde uzis ilin, kio estis unu el la sekretoj de ĝia sukceso — kaj de sa fina bankroto kiu aperis kun truo de 100 miliardoj da dolaroj. La kredit-derivaĵoj, komplete netravideblaj, ne estas submetitaj al ia ajn reala kontrolado. Multaj tiaj ennoviĝaj “produktoj”, laŭ financdirektoro, “ekzistas nur en la kibernetika mondo kaj estas nur rimedoj por ultrariĉuloj eskapi imposton”.*
EN REALO, la altaj respondeculoj de la bankoj kaj de la financ-regulado mem ne komprenas kiel funkcias la ĉeno de elmetiĝo al risko kaj ili ne scias “kiu posedas kion”. Tiuj fondusoj asertas esti honestaj. Restas tamen ke tiuj kiuj gvidas ilin estas kompensataj lige kun la profitoj kiujn ili realigas, kio implicas riskemon. Multaj kolektas konfidencajn informojn — praktiko teĥnike kontraŭleĝa, sed tamen kuranta.
Se oni povas flankenlasi la persiston de naciaj buĝet-deficitoj pro kreskantaj elspezoj kaj malpli da impostoj por la plejriĉuloj, oni ne povas fari same pri la malstabileco de la financmerkatoj kaj de la krudmaterialoj. Tiu jam kaŭzis malkreskon de la efikeco de spekulad-fondusoj en majo 2006, la plej gravan de pli ol jaro. La hedge funds aranĝas ankoraŭ konsiderindajn profitojn, sed pli kaj pli akrobate.
Estas ankoraŭ tro frue por mezuri la efikon de la perdoj de unu el la grandegaj usonaj hedge funds, Amaranth Advisors*, kiu, meze de septembro, perdis 4,6 miliardojn da dolaroj en unu semajnfino; 60% de ĝia kapitalo tiel forfumiĝis. La afero kaŭzas des pli da bruo en Usono ĉar Amaranth Advisors havis densajn ligojn kun tre instalitaj invest-societoj kiel Morgan Stanley aŭ Goldman Sachs... Multaj demandas sin ĉu tiu bankroto ne anoncas pliajn.
La problemoj estas strukturaj, kiel atestas la ŝuldo-kvotoj de la entreprenoj kompare kun la profitoj sur propraj fondusoj, kiuj pasis de kvar al ses en ĉi-lasta jaro. Tiom longe kiom la interez-elcentoj estis malaltaj, la levil-efikaj pruntoj* estis prezentataj kiel solvo. Kaj, kun la hedge funds kaj la aliaj financaj instrumentoj ekzistas nun merkato por la entreprenoj malbone mastrumataj kaj plenaj de ŝuldoj. Komence de septembro 2006, la Ford Motor Company anoncis ke ĝi perdis 7 miliardojn da dolaroj jare: la kurzo de ĝiaj akcioj suprensaltis je 20%. Eĉ la reguloj kiujn iuj antaŭ nelonge asociis al kapitalismo, kiel profito, jam ne validas.
La problemoj estas ankaŭ esence propraj al la rapideco kaj komplekseco de tiuj financaj operacioj. Fine de majo, la International Swaps and Derivatives Association (ISDA) malkaŝis ke unu transakcio el kvin koncernantaj kredit-derivaĵojn (multaj kun miliardoj da dolaroj), enhavas gravajn erarojn, erarojn kiuj pligraviĝas kun la volumeno de la transakcioj. Pli ol 90% de ĉiuj kontraktoj faritaj en Usono estis faritaj sur papero, ofte sur foliopecoj, kaj ne estis ĝuste registritaj.
En 2004, s-ro Alan Greenspan, tiam prezidanto de la usona Federacia Rezervo, diris ke li estas “vere ŝokita” de tiu situacio. La unuaj disponoj por kontraŭagi tiun malzorgon estis faritaj nur en junio 2006, kaj ili tute ne povas solvi tiom ampleksan fenomenon kiu metas en la ludon kolosajn sumojn. Eĉ pli malbone: pro la malregulado kaj la multiĝo de la financaj instrumentoj, jam ne eblas kolekti nek kvantotaksi donitaĵojn tamen esencajn, kaj tiel la realeco eskapas al la bankistoj kiel al la registaroj. Eble ni travivas “novan financ-eraon”, sed ne estas dubo ke ni avancas blinde.
Tiel s-ro Roach povis skribi la 24-an de aprilo 2006 ke grava financkrizo prepariĝas kaj ke la mondaj financ-institucioj (de la IMF kaj la Monda Banko ĝis aliaj meĥanismoj de la internacia financa arĥitekturo) estas tute senarmaj por alfronti ĝin.* La ĉefsekretario de Honkongo, s-ro Rafael Hui Si-yan, bedaŭris, komence de junio, la danĝerojn kiujn prezentas la hedge funds. Samtempe la ĉefekonomikisto de la IMF, la ikonrompisto Raghuram Rajan, avertis kontraŭ la strukturo mem de kompensado de tiuj fondusoj, kiu puŝas al pli kaj pli grandaj riskoj kaj tiel endanĝerigas la tutan financsistemon. Fine de junio, s-ro Roach montris sin ankoraŭ pli pesimisma: “Certa anarĥiemo” dominas la universitatan kaj politikan komunumojn, kiuj montriĝas “nekapablaj klarigi kiel funkcias la nova mondo”*
Regas mistero. Antaŭ mallonge, la IMF mem taksis ke la risko de serioza malrapidiĝo de la monda ekonomio estis neniam tiom granda depost 2001, esence pro la falo de la nemoveblaĵ-merkato en Usono kaj en la plej multaj landoj de okcidenta Eŭropo. Al tio s-ro Roach aldonas la malkreskon de la realaj enspezoj de la salajruloj kaj la nesufiĉon de la aĉetpovo en Usono.* Sed, eĉ se la nuna nivelo de prospereco konserviĝos venontjare, kaj se oni konstatos ke ĉiuj ĉi fakuloj trompiĝis, la transformiĝo de la monda financsistemo konsistigas minacon.
La realo eskapas ĉian kontrolon. La “amplekso kaj la agadkampo de la internaciaj financ-merkatoj”, la “arĥitekturo” de la sistemo, “evoluis laŭ la kapricoj de la hazardo”, kaj ilia regulado, praktike neekzistanta, estas “senefika”, laŭ la oficialaj fakuloj.*
La financa liberaligo kreis monstron, kaj tiuj, kiuj bedaŭras la kontrolojn de profitoj, estas en malbona pozicio por solvi la multajn aperintajn problemojn. La jarraporto de la Banko por Internacia Kontoreguligo (BIK), aperinta fine de junio 2006, elvokas la triumfon de la predaj ekonomiaj kondutoj kaj tendencojn por kiuj “malfacilas trovi logikan klarigon”. La financ-ŝarkoj montriĝis pli ruzaj ol la tradiciaj bankistoj. “Pro la komplekseco de la situacio kaj la limoj de niaj konoj, estas malfacilege antaŭvidi kiel ĉio ĉi finiĝos”*, klarigas la BIK, kiu ne deziras ke ĝiaj timoj kaŭzu panikon kaj restas do flanke de la nealarmuloj. Sed ĝi koncedas ja ke “praeksplodo” povus skui la merkatojn, kaj konsideras ke ekzistas “pluraj kialoj maltrankviliĝi pro certa nivelo de malordo”.
Ni ne troviĝas en situacio de forta probablo de disfalo, notas la raporto, sed estas prudente “atendi la plejan bonon, kaj prepari sin por la pleja malbono”. Kaj ĝi precizigas: ĉar dum jardeko, la tutmondaj ekonomiaj tendencoj kaj la “financaj malekvilibroj” kreis kreskantajn danĝerojn, “do esence gravas kompreni kiel ni alvenis tien, por elekti politikojn kiuj povu redukti la nunajn riskojn”.* La BIK estas en zorgo, tre.
Sed tiu pesimismo instigas la invest-bankojn imagi novajn instrumentojn por profiti la venontan ekonomian katastrofon — krizon kiu, laŭ ili, estas demando de tempo kaj ne de principo. Des pli ke la fakuloj unuanime pensas ke la pagoĉesoj konsiderinde altiĝos en tre proksima estonto. Do, estas mono por gajni. Jen, la fakuloj pri nepagebla ŝuldo kaj pri restrukturado de entreprenoj bankrotaj, aŭ bankrotontaj, estas pli kaj pli serĉataj ĉe Wall Street.
Gabriel KOLKO.
EN SIAJ ANTAŬAJ VERKOJ, Bob Woodward montris beatan admiron por la usona prezidanto kaj ties skipo.* George W. Bush estis tie pentrita kiel heroa gvidanto, aŭdaca kaj vizia; liaj skipanoj brilis pro kompetenteco. La ĵus aperinta lasta parto de la trilogio, rivelas, male, ridige sensignifan prezidanton (kvankam konvinkitan pri sia nepra sukceso), rifuzante rekoni la Irako-fiaskon, kaj ĉirkaŭata de kortego same senkompetenta kiel servila.*
La plej fama esplor-ĵurnalisto — sed certe ne plej kuraĝa — de Usono donas la impreson pruvi evidentaĵojn, ĉar la verkoj pri la freneza Irak-aventuro estas jam sennombraj. La intereso pri lia lasta libro sidas aliie, en senpredenca rivelo: tiu de la granda reveno sur la politikan scenejon de s-ro Henry Kissinger. Ĝi prilumas per nova lumo la usonan “diplomtion“.
Unue, la vizitoj, tiel nombraj kiel sekretaj, de la iama “ŝtatsekretario“ (ministro pri eksteraj aferoj), povas mirigi, ĉar la “kisinĝera“ vizio estis en ĉiuj punktoj la malo de la principoj eldiritaj de la Bush-registaro. Kiam maldekstraj intelektuloj, kiel Christopher Hitchens, aliĝis al la ideo de reĝimŝanĝo en Irako, ili povis eĉ fiere deklari ke ili elektis la kontraŭon de tiu “vizio“.
La unua mandato de s-ro Bush estis efektive trempita de la novkonservativa influo, kies doktrino de ekstera politiko estis konstruita, ekde la 1970-aj jaroj, kun s-ro Kissinger kiel kontrastilo: kontraŭ la politiko de malstreĉiĝo kun Sovetio, kontraŭ la traktatoj kiuj limigis la vetarmadon, kontraŭ la elekto de “stabileco“ koste de “demokratio“. Cetere, s-ro Donald Rumsfeld, ĉefo de la ĉefstabo de la Blanka Domo tempe de la prezidanto Gerald Ford, kaj lia tiama vicĉefo Richard Cheney faris veran “burokrat-militon“ celantan malfortigi Kissinger-on juĝatan tro potenca.
Ekde sia foriro el la potenco en januaro 1977, la iama ŝtatsekretario ne ĉesis provi residi en la selo. Li trovis klienton en la persono de la prezidanto George W. Bush, orfiĝinta, komence de sia dua mandato, pro foresto de siaj novkonservativaj zorgantoj, inter kiuj la plej gravaj (kiel s-roj Paul Wolfowitz kaj Douglas Feith, respektive la numeroj du kaj tri de la Pentagono) estis forlasintaj la registaron. S-ro Bush trovis do gravan intelektan kaŭcion por siaj decidoj pri iraka politiko. Tio ebligis al li, dum eĉ multaj voĉoj leviĝis — inkluzive en la respublikana tendaro — por postuli la retiron de la usonaj trupoj, ke li tenos la kurson “eĉ [se li] plu posedas nur la apogon de Laŭra kaj Barney“ (liaj edzino kaj hundo).
S-ro Kissinger, okdekjara, retrovis sian rolon de reĝ-konsilisto nur preze de ideologiaj tordoj. Li, kiu hieraŭ estis rezervita rilate la Irak-militon, li kiu ĉiam havis inklinon por diktatoroj, asertas nun ke la renverso de la reĝimo (tamen laika) de s-ro Saddam Hussein estis necesa ĉar “la Afganio-milito ne sufiĉe humiligis la islamistojn“. Li konsilas al s-ro Bush ne retreti eĉ colon, por ne ripeti la erarojn pri Vjetnamio. Tiam, laŭ li, kondukis al la fiasko la manko de decidemo de la publiko kaj de la Kongreso. Ĉia redukto de la trupoj en Irako signifus “ĵeti salitajn ternuksojn en la publikon: ju pli ĝi manĝas, des pli ĝi revolas“.
La grandan ideon de la Bush-registaro — disvastigi la demokration tra la mondo-, kiu tiel terurigis s-ron Kissinger, li ĵuĝas nun bonega, ĉar ĝi liveras utilan ŝirmon por militkampanjo kiun li deziras longa kaj senkompata.
Ibrahim WARDE.
ĈU LA SUKCESO DE ĈINIO ORIGINUS EN TIES KAPABLO KUNVIVIGI DU TRADICIOJN, UZI RIĈOFONTOJN, KIUJN PREZENTAS LA OKCIDENTAJ KOHERECOJ, SAMTEMPE FEKUNDIGANTE TIUJN, KIUJN ĜI TEKSIS DUM JARMILOJ? RIGARDATA DE PEKINO, LA MONDO EBLE ESTAS NUR REIRANTA SIAN NORMALAN VOJON, ELIRANTA EL SIA LONGA PARENTEZO, KIUN KONSISTIGAS LA TROAKCELIĜO DE LA EŬROPA KULTURO.
ĈU ONI IAM ĈESOS balanciĝi, pri Ĉinio, inter fascino kaj timo aŭ forĵeto? La kondiĉoj por kompreni tiun landon ankoraŭ ne ekzistas, almenaŭ se oni deziras eliri el la kategorioj sur ĝi projekciataj el Okcidento. Kaj certe iel respondecas pri tio la ĉinologio. Tro ofte ĝi postrestis la ideomoviĝojn, produktante konon nur erudician, monografiecan, do ne naskante demandojn; tial, ĝi lasis lokon por amasego da amaskomunikaj paroladoj pri la lando, foje rande de “ĉinofrenezo”, kiuj miksas magazindirojn pri la “persona disvolvado” kun ekstazo antaŭ la plej eta ideogram-kaligrafiaĵo, aŭ la konkerorevojn de entreprenestroj armitaj per la traktaĵo de Sun Zi* kaj la receptoj de feng shui.
Ĉu eblos eliri tiun sakstraton? La demando estas des pli urĝa, ke Ĉinio videble estas ree sur la monda scenejo. Se oni deziras samtempe ne esti enŝlosita en erudicio kaj ne cedi al la delogo de pure ideologiaj paroladoj, ne estas alia solvo ol laborigi kune la filozofian sindemandadon kaj la ĉinologian metion. Sed tio prudente, pacience, ĉar , post kiam oni lasis la banalaĵojn kaj la efektojn, la demandoj fariĝas malfacilaj, kiel tiu, studata ĉi tie, pri la nunaj signifoj kaj limoj de la okcidenteciĝo de Ĉinio.
NI MEMORU, ke ne Ĉinio elektis renkonti Okcidenton; Okcidento ja venis al ĝi, dufoje: en la deksesa, kaj en la deknaŭa jarcento. La unua renkontiĝo okazis pli malpli milde, pere de la misiistoj, kiuj planis facile evangelizi la loĝantojn, kiel ili estis ĵus farintaj ĉe la amerikaj indianoj, sed baldaŭ seniluziiĝis. La dua renkontiĝo male okazis ne per misiistoj, sed per kanonoj, nur pro ekonomiaj kialoj ligitaj al opiokomerco. En tiu drama kunteksto Ĉinio ja devis urĝe — kaj dolore — “prunti” de Eŭropo, do lerni el ĝi sur la ekonomiaj, teknikaj, sciencaj terenoj, kie Okcidento superis.
Necesas reveni al tiuj historiaj fundamentoj, ĉar la nuna potencokresko de Ĉinio emas kaŝi al ni tiun unuan traŭmon. Sed estas ĝi, kiu ankoraŭ nun kaŝe organizas la rilatojn de la lando kun la cetera mondo. La lando estis ja plurfoje konkerita antaŭ la 19-a jarcento, sed far nomadaj popoloj, de la ĉirkaŭaĵo, kaj kiuj volonte lasis sin civiliziĝi, do “ĉiniĝi”. Sed, fronte al la eŭropaj popoloj, Ĉinio troviĝis la unuan fojon en sia historio, antaŭ konkerantoj, kiuj ne nur venkis ĝin, sed ankaŭ trudis al ĝi sian civilizon. El tio fontis la granda demando, formulita en la plej malbona momento de ĝia dependeco, komence de la 20-a jarcento: kiel kuratingi kaj preterpasi Okcidenton? Tio estigis aron da transdonoj kaj adaptiĝoj de la okcidentaj modeloj, unuavice en la scienca kaj politika sferoj.
Kiel statas tiu okcidenteciga procezo? Ĉinio nun estas finanta sian kuratingon, kaj komencas la preterpason. Sed kiel artikiĝas tiu prunto de Okcidento kun tio, kio kompare ŝajnas esti la ĉina “tradicio” (mi ja aŭdacas tiun vorton, spite al Michel Foucault*, ĉar tradicio perceptiĝas ĝuste elekstere. Al mi ŝajnas, ke Ĉinio hodiaŭ lerte kunvivigas ambaŭ, aŭ pli ĝuste tenas unu malantaŭ kaj ĉe ombro de la alia: ĝi “iras per ambaŭ piedoj”, laŭ la vorto de la prezidanto Mao Zedong, tio estas antaŭenigi la okcidentan piedon apogante sin sur la alia. Pro tio nun konstateblas kunekzistado kaj kunmetiĝo: ekzistas ekzemple, du medicinoj, la ĉina kaj la okcidenta (du kuirartoj, ktp...). Eblas elekti operacion (per okcidenta kirurgio) aŭ elekti la akupunkturan, aŭ perplantan kuracadojn. Same, en universitatoj estas departementoj pri okcidenta filozofio, apud departementoj pri ĉina pensarto. Kvazaŭ duobla “klavaro” iom post iom instaliĝus en la mensoj.
Oni ofte aŭdas, ke la ĉinoj jam mastrumas ĉion kiel ni, ĉar ili planas kiel ni, modeligas kiel ni, ktp. Mi tion volonte koncedas. Sed tio ne devas forgesigi, ke, plene uzante la riĉofontojn kiujn proponas niaj koherecoj, ili ankaŭ rezervas al si eblecon reveni al tiuj, kiujn ili teksis antaŭ jarmiloj. Tiel ili havas nun tiun grandegan avantaĝon, strategian, povi kruci tiujn resursojn.
La rezulto de tio estas ĉie videbla en la internaciaj rilatoj. Ni rigardu la kazon de eŭropa entrepreno, kiu devas intertrakti komercan kontrakton. Ĉio povas bone komenci. Des pli bone, ke la eŭropaj respondeculoj troviĝas fronte al ĉinaj similuloj, kiuj studis kiel ili en Politeknika Altlernejo de Parizo aŭ en Stanford-universitato (Kalifornio); kiuj samkiel ili perfekte parolas angle; kiuj samkiel ili scias modeligi, ktp... Tamen, dum ĉio ŝajnas iri glate laŭ tiu “mezdialekto”, kio estas la angla lingvo ekonomi-jura de la komerco, oni ekkonscias, foje tro malfrue, ke io alia diskrete komenciĝis, dumvoje ekekspluatiĝas, kaj kondukas al iompostioma transformiĝo de la situacio (aŭ pli precize de tio kion mi nomis la situaci-potencialo), al situaci-plifirmigo unuflanke, kaj al malstabiligo aliflanke, kiuj finfine konfuzas.
La ĉinoj bone vivas sian dukulturecon, kaj eĉ komprenis kiom ĝi povas favori ilin. Aĵoj rapide evoluas. Troviĝas en la librejoj multaj libroj pri la “ĉina spirito”, kaj ne malofte oni aŭdas, ke “Finfine, estas via okcidenta logiko, sed ekzistas ankaŭ alia penso, la nia”, tiel firmiĝas la paraleliĝo, kaj do la distanco inter Ĉinio kaj Eŭropo. Antaŭ dek jaroj, ekzistis ankoraŭ implica interkonsento pri la neceso submetiĝi al okcidenta kulturo. Sed ĉu hodiaŭ? Alia parolo disvastiĝas: “Viaj eŭropaj normoj, aŭdas ni, estas nun la pasinteco...”.
Multaj ĉinoj konsideras, ke la eŭropa granda momento nun pasis. Ĉar tiu momento ricevis sian fekundecon de certaj kresko-kondiĉoj, kiuj nun ne ekzistas plu. Tiel Ĉinio estas fariĝanta, nehaltigeble, per sia senbrua transformiĝo, unu el la novaj granduloj de la mondo. Des pli ke ĝi neniel provos entrudiĝi pretendeme, tiel ke oni facile kontraŭus. Ne, ĝi faras tion siamaniere, do laŭ maniero diluita, disa, iompostioma, ŝajne malforta. El ĉina vidpunkto, la mondo ja finfine nur retrovas sian normalan evoluon. Ni estas nur ĉe la fino de longa historia parentezo, markita de la troakceliĝo de la eŭropa kulturo, kaj venis la momento retrovi la antaŭan historifluon.
Ni ne forgesu ke Ĉinio ĝis la 14-a — 15-a jarcentoj, estis same — aŭ pli — disvolvita teknike ol Eŭropo (tion atestas la ŝipoj, la pulvo, la presado, ktp...). Joseph Needham* montris, ke ankoraŭ en la 16-a jarcento la eŭropaj inĝenieroj-matematikistoj kiel Leonardo da Vinci, havis similulojn en Ĉinio. Sed male, ne ekzistis, ne povis ekzisti la “modeligo” kiun ni heredis el la grekoj (Arkimedo), kiu disvolviĝis kun Galileo, kaj kiu igis matematikon ne plu nur aro da operaciaj proceduroj, kiaj ekzistis ankaŭ en Ĉinio, sed ideala lingvo en kiu Dio verkis la mondon, kaj kiu ekde tiam ebligis al ni transformi ĝin.
Kompreneble tiu lando neniam estis “senmova” (nur kiam oni rigardas de malproksime, aĵoj aspektas senmovaj). Ĝi senĉese transformiĝis. “Transformi” (hua) estas eĉ la ĉefvorto de ĝia penso. Sed sendube Ĉinio ne konsekris tiom, kiom en Okcidento, la statuson de evento kaj de la abrupta ŝanĝiĝo, kiun ĝi alportas: la Kristo-evento, aŭ la Galileo-evento. Rigardataj el Ĉinio, ĉu tiuj eventoj ne estas cetere monstraj entrudiĝoj, specoj de civilizaciaj devojiĝoj? Rilate al tio la ĉina traŭmo bone kompreniĝas: nia lasta civilizacia devojiĝo (la moderna scienco kaj ĝiaj teknikaj aplikoj) ja estis tiom monstra, ke fronte al ĝi Ĉinio ne povis rezisti. Ĝi devis cedi.
Sed ĉu ne restas iuj terenoj — almenaŭ politiko — kie Ĉinio ankoraŭ tute ne finis cedi, tio singnifas adapti niajn modelojn? Iuj riproĉis al mi mian “konstruon” de la ĉina penso, fronte al la eŭropa, kvazaŭ mi subtaksus aŭ, eĉ pli malbone, dronigus, la novajn ĉinajn aspirojn al demokratio kaj al libereco. Tial mi precizigos mian pozicion. Unue, kaj rilate al la metodologio, mi ne “konstruas” ĉinan penson, sed strebas laborigi la distancon inter la ĉina penso kaj la eŭropa penso, cele montri iliajn respektivajn riĉaĵojn kaj igi ilin dialogi (ĉu cetere oni ne ĉiam pensas per distanciĝo, Aristotelo distanciĝas de Platono, Hegelo distanciĝas de Kanto, ktp.?). Kiam mi parolas pri la “ĉina penso”, mi ne faras el ĝi enton, sed, kiel filologo, mi ekiras el apartaj kaj historie ordigitaj tekstoj. La “ĉina penso” estas por mi tiu penso esprimita en ĉina lingvo (kaj la greka penso estas tiu esprimata en la greka).
Simile, kiam mi uzas la imperiepokajn komentojn de tiuj tekstoj, tio ne signifas submetiĝo al la ideologio de tiu imperio, sed ĉar la komentado komenciĝis nur dum la imperio, ke do ekzistas nur imperiaj komentoj, tial taŭgas konsideri ilin se oni volas eniri la ĉinan legadon de tiuj tekstoj — kaj ne projekcii sur ilin sian propran fantasmon. Tio kompreneble ne malhelpas repreni poste sian pensoliberecon kaj denunci la ideologion, de kiu ili dependas (tion mi faras, aparte en Le Détour et l’ Accès. Stratégies du sens en Chine, en Grèce.(Ĉirkaŭiro kaj Aliro. Signifo-strategioj en Ĉinio, en Grekio) [Grasset, Parizo, 1995].
Aliflanke, kiel filozofo mi postulas rajton je koncepto (ĉu eblas filozofiumi sen la ilo koncepto?): tio neniel signifas neglekti Historion, ĝiajn streĉojn kaj kompleksecon, sed ankaŭ kondukas porti la demandadon sur la teorian kampon. Estas finfine du manieroj koncepti ĉinologion. Unu estas repreni senŝanĝe la rubrikojn, kiujn Ĉinio transdonis, kaj unuavice la tradician “vivo kaj verko” de la grandaj aŭtoroj (hodiaŭ, Ĉuang ce [Zhuangzi] estas laŭmoda). La alia konsistas el aŭdaci ellabori teoriajn objektojn, utiligante la eksterecon de Ĉinio rilate al Eŭropo (ekstereco aŭ “heterotopio”, — fakta nocio-, kaj ne “alieco” — konstruita nocio), kion mi nomas “ekster-rigarda”, kaj konduki, helpe de tiu duobla lumo-fonto, al tio, kion mi nomis memreflektiĝo de la homeco.
NI KONSIDERU, EKZEMPLE, la nocion libereco. De kie ĝi devenas en Okcidento, kiel politika postulo? Ĝi venas, kiel oni scias, de la grekoj: ĝi estis unue pensita kiel tio, kion la grekaj civitoj perdus, se ili estus malvenkaj kontraŭ la invadanto, la granda reĝo (de la persoj). En tiuj bataloj ja konstruiĝis la nocio libereco (eleŭtheria): fronte al ekstera malamiko. Sed Ĉinio de la reĝlandoj ne troviĝis en la sama situacio kiel tiu de la Grekio de la civitoj: ĝi neniam devis kolektive batali por sia sendependeco. Nek ekzistas ĉe ĝiaj pensuloj la posta movado de internigo de tiu liberiĝo-postulo, kiu, ĉe la grekaj filozofoj, aparte la stoikistoj en la tempo de definitiva kolapso de la civitoj, fine fariĝis la plej alta celo de la homa vivo.
Anstataŭ pensi pri interna libereco, bazante sin sur aŭtonomeco (memfari propran leĝon), la ĉina pensulo, ŝajnas al mi, disvolvis penson de disponebleco: lasi malfermaj ĉiujn eblecojn. Ĉar tio, kion plej timas saĝulo, estas partieco, pro kiu, fokusante unu aspekton, ni eble mistrafos alian. Tiel oni parolas pri Konfuceo: “Kiam konvenis preni ŝarĝon, li ĝin prenis; kiam konvenis ĝin forlasis, li ĝin forlasis.” Nu, ĉio estas dirita. Saĝeco estas nur tio, sed ĉio tio: “De la saĝeco, li estas la momento” momento”, diris Mencio pri Konfuceo. Ĉiam ja temas pri la “momento”, pri taŭga oportunismo, aŭ pri “ĝusta mezo”, se vi volas, sed ne en la signifo, kiu disvastiĝis en Eŭropo.
Ĉar la ĝusta mezo ĝuste ne estas universala banalaĵo de saĝeco, kiu ekzistis ĉiam kaj ĉie (eĉ se oni uzis tiun nocion por traduki certajn ĉinajn fundamentajn tekstojn). Ekzistas almenaŭ du manieroj koncepti la ĝustan mezon. Oni povas koncepti ĝin kiel ekvilibropunkton inter du ekstremaĵoj, ekz. malavareco estus kulmino (akme) de virto inter avareco kaj malŝparemo (Aristotelo). Sed tiu geometria penso baldaŭ lasis lokon al malforta penso: la ora mezkvalito (?) de la “nepre ne tro” — malvarmeta saĝo, griza, timema, evitanta ĉian riskon.
Ĉinio estas ĉi rilate pli interesa. La ĝusta mezo de ĉina saĝulo signifas eblecon fari ion kaj la kontraŭon, restante egale malferma al ambaŭ ekstremaĵoj (en tiu “egale” situas la “mezo”), kaj ne prudentan sintenon mezvoje inter ili. Wang Fuzhi, saĝulo de la 17-a jarcento al kiu mi ofte revenis por mia laboro, komentis: trijare funebri okaze de la patra morto ne estas tro; drinkadi senzorge okaze de bankedo, ankaŭ tio ne estas tro. Saĝulo do povas enprofundiĝi en funebron aŭ en ebrion, laŭ la okazo kaj la “momento”, sed nepre ne engluiĝu al unu flanko, por resti malferma al la alia. Ĉar devojiĝo ne estas foja drinkado, sed ja ke oni ne plu povas ne drinki; do resti algluita al drinkado; oni tiel ne plu havas la eblecon de sobreco, oni estas dependa, ktp...
Sed kiun lokon tia disponeblo lasas al libereco? Ĉar libereco konkeriĝis en Eŭropo pro idealo de emancipiĝo kaj pro rifuzo de servuteco kaj fremdiĝo, kio eblis nur per elpensado de formoj de la politiko. Eble mankas al Ĉinio tiu idealeca fono, kiu faris Eŭropon, kaj pri kiu ni eĉ ne plu konscias, tiom ni alkutimiĝis al ĝi. Aparte la fakto, ke de Platono ĝis Monteskeo (kaj jam ĉe Herodoto), ni daŭre pensis la politikan liberecon tra komparoj de pluraj politikaj reĝimoj, distingante la formojn kiuj ĝin favoras disde la formoj kiuj ĝin minacas. Sed, kio pri Ĉinio? Oni tie konceptis nur monarkion. Nur ĝin oni pripensis: la princo, bona aŭ malbona, ordo kaj ĝia malo. Oni vane serĉos tie aliajn eblajn formojn: aristokratio, demokratio, ktp.
El tio aperis la ideo, ke por certigi ordon, necesas unuiga potenco. Hieraŭ, la princo, hodiaŭ, la partio. Jen kial, malgraŭ la teruraĵoj pri kiuj ĝi respondecas, la komunista partio daŭre restas referenco, spite al aspiroj al demokratio.
La ĉinoj eĉ iris multe pli antaŭen, (mi tion legas en Wang Bi, filozofo de la 3-a jarcento, unu el la plej geniaj en Ĉinio), tiel ke je la demando “Kion fari se regas tirano?”, iuj respondas: tute ne interveni, lasi la aferojn iri laŭnature. Pli bone lasi tiranon turmenti la popolon, lasi lin iri ĝis la fina konsekvenco de sia tiraneco ĝis li fariĝos ilo de sia propra renversiĝo, kaŭzita de lia troado mem. Malproksimas la ideo de revolucio bazita sur la ribelo-legitimeco, kaj kiu pretendas starigi novan politikan modelon.
Ĉu oni tion volas aŭ ne, la ideo de revolucio venas de Eŭropo. Ĉinio ne naskis ĝin. Ĉinio depruntis ĝin de ni ĉe la fino de la 19-a jarcento. Kompreneble en la ĉina ekzistas vorto per kiu oni tradukis la eŭropan nocion, geming. Sed ĝi origine signifas: “tranĉi la mandaton”, do anstataŭigi degeneriĝantan dinastion per alia, pli meritplena. Pludaŭras la moralo. Ne estas revolucio, ĉar ne temas pri ŝanĝi, laŭ difinita projekto, la kondiĉojn de la socia ordo. Oni tie tuŝas la ĉinan dramon: unuflanke, ĉio tie estas politika, nenio povas eskapi, ĉar oni ne eliras el potencorilatoj, aŭtoritato-rilatoj; sed aliflanke Ĉinio ne pensadis la politikon kaj ĝian emancipan povon. La sola elirejo estas taoisma retiriĝo inter bambuoj. Sed tiu retiriĝo estas fragila, sub ombro de la princo...
Tiu diferenco krucas alian. Estas ja tipa demando de la greka penso, demando kiun neniu greka filozofo evitis, la vereco. Kaj tio veras eĉ por la skeptikuloj, eĉ por tiuj, kiuj kiel Protagoro*., jam forigis ĉiun kriterion de vereco: ĉiuj estas en dependa rilato, eĉ se kritika aŭ seniluziigita, de vereco kaj ties postuloj. Estas nia heredaĵo. Kiel kompreni la eŭropan filozofion se oni ne komparas ĝin, unuflanke, al la parmenida kunfiksiĝo inter estaĵo kaj vereco*, kaj, aliflanke, al la platona malparigo de vereco kaj opinio? Al tio aldoniĝas la alfrontiĝo-valoro kiel provilo: la greka granda ideo estas, ke, se parolado povas elstarigi ideon, necesas du kontraŭaj paroladoj por elprovi ties verecon. Sed kio okazas kiam, kiel en Ĉinio, tia demando ne formiĝas? Konstateblas ja ke en la ĉefaj tekstoj de la ĉina penso de la Antikva Tempo, (sur la Konfuceo-flanko, kiel sur la taoisma flanko), vereco ne formas demandon. Ne sur ĝi ripozas saĝo. Saĝeco cetere ne “tranĉas”...
Ĉe la fino de la ĉina Antikva Tempo, oni ja vidas debatojn, opini-batalojn; konstruiĝas do pozicioj, aparte ĉirkaŭ la demando pri homa naturo. Sed la koncernaj pensuloj kundividas la saman malfidon al tio, kio aspektas kiel sterila partieco, kaj eĉ kiel kaptilo: vereco estas tio, kion oni ĉiam povas returni, rezultigante senfinan serion de kontraŭdiroj, elĉerpigan por la viveco... Saĝulo ne defendas vidpunkton kontraŭ alia, kaj precipe ne provas pensi malsame kiel la aliaj homoj (filozofi, ni memoru, estas pensi alimaniere); la saĝulo pensas “kiel ĉiuj”, enmetante ĉiujn vidpunktojn en sian vidpunkton.
Tia estas lia disponebleco, koincidanta kun la tuteco de la “vojo” tao. Ĉinio tamen havis siajn “grekojn”, se eblas tiel esprimi, ĉar oni vidas tiam ĉinajn pensulojn koincidi kun grekaj konceptoj. Aparte la malfruaj mozianoj* kiuj interesiĝis pri geometrio, pri optiko, ellaboris difinojn, refutprocedurojn, ktp... Ili eĉ disponis pri la ideo de “adekvateco” dang en la ĉina, do pri tio, kio povis fari bonan skolastikan difinon de la vereco. Sed, ili haltis ĝuste tie, ili ne abstraktis la verecon el la penso de procezoj kaj transformiĝoj, do de la cirkonstanceco. Krome ilia pensado ne “enradikiĝis”: ili frue estis forviŝitaj el la Historio; kaj nur en la komenco de la 20-a jarcento, ĉinoj, malkovrintaj la eŭropan logikon, denove interesiĝis pri ili, do nerekte...
KOMPARE AL TIO, la forto de Eŭropo, aŭ ĝia fekundeco (ĉar mi ja parolas pri riĉofontoj, ne pri alieco), estas ke ĝi produktis komprenebligan planon, kaj samtempe ideecan planon, trans la fenomeneco kaj la sperto, kaj do ankaŭ trans la potencrilatoj. Tio, inter aliaj kaŭzoj kompreneble, povas klarigi la aperon de la figuro de eŭropa intelektulo, kaj tion, kio blokis ĝin en Ĉinio. Ĉar kiel konstrui disidentan pozicion, intelektan same kiel politikan, kiam ne eblas apogi sin sur alia vidpunkto ol tiu de potencorilatoj? Nome de kio mi povus juĝi la Historion kaj meti min en malakordan situacion, se mi ne povas apogi min almenaŭ iomete sur alia vidpunkto, kiu paralele kompletigas la fenomenecon, se mi ne povas referenci transcendajn valorojn (kiel esencojn)? Ekzemple justecon, verecon.
Oni ne povas kompreni kio okazas hodiaŭ en Ĉinio se oni ne gardas enmense tiujn donitaĵojn, tiujn “fonajn” devigojn aŭ fekundaĵojn. Nur blindaj kaj surdaj homoj ja ne vidus, ke ekzistas opozicio. Sed kiel klarigi ke ĝi ne sukcesis, ĝis hodiaŭ, konstrui alternativon? Oni prave respondos, ke necesas konsideri la polican logikon, kiu ekzistas en ĉiuj tiranecaj reĝimoj, oni nombros la viktimojn de la ĉina potenco kaj de ĝia totalismo. Sed ĉu tiu nur historia konstato sufiĉas? Ĉu eblas ne konsideri la kondiĉojn, kiuj ebligis en Eŭropo la aperon de pozicio de subjektoj, kiuj stariĝas kiel juĝantoj kaj kritikantoj? Kiam oni pripensas ĉion kiel reguladon kaj harmonion (la “vojo”), kiel Ĉinio faris dum jarmiloj, kiam oni favoris dum tiom da generacioj politikan paroladon kiu privilegias aludojn kaj oblikvecon, kiom pli granda strebo ankoraŭ necesas por diri malkaŝe nur “Mi akuzas”?
François JULLIEN.
(El diskuto kun Alain Gresh kaj Martine Bulard; teksto reorganizita de Thierry Marchaisse.)
Post kiam la alianculoj invadis Afganion en 2003, la talibanoj, laŭdire, estis venkitaj. Efektive tamen, kiel estas kutime en tiu lando, ili nur estis ripozantaj, regrupiĝantaj kaj reviziantaj sian strategion. Ĝis vintro ĉi-jare, estas kredeble ke ili regos la provincon Helmand kaj aliajn provincojn.
ANTAŬ TRI JAROJ, usona komandanto en sudokcidenta Afganio elvokis la hipotezon de printempa ofensivo kontraŭ la talibanoj en sia sektoro. Tiu simpla rimarko ekzaltigis la imagon de la talibana komandantaro. Jaron post jaro, la tuj okazonta printempa ofensivo incitis al ĉiam pli furiozaj minacoj de venĝatencoj kontraŭ la okcidentaj fortoj. Malgraŭ tio, 2003, 2004 kaj 2005 pasis sen ia ajn spuro de la fama ofensivo. Fine, estis la talibanoj kiuj lanĉis ofensivon en printempo 2006.
En sudokcidenta Afganio, la talibanaj komandantoj dediĉis la plejparton de 2005 al preparoj por la operaco. Gvidate de batalantoj kun sperto en la iraka rezistado, “trejnsesioj” donis novan orientiĝon al la strategio de teroro disvastigotan en Vazirion. Regiono de Pakistano ĉe la landlimo kun Afganio, Vazirio konsistas el tribaj distriktoj kaj troviĝas en la mola ventro de la “linio Durand”*. Estis en norda kaj suda Waziristan ke forte armitaj grupoj de paŝtunoj kaj bunta miksaĵo de arabaj, uzbekaj kaj ĉeĉenaj solduloj regrupiĝis en malgrandaj rudimentaj bazejoj post la falo de Kandaharo en decembro 2001.
La ofensivo lanĉita en printempo 2006 celas malpli atingi ĝeneralan insurekcion kontraŭ la registaro de la prezidanto Hamid Karzai, ol revigligi la talibanajn retojn en la sudokcidento. Ĝi devigis, tamen, al kunigo kaj mobilizo de ŝajne malsamaj frakcioj. Kiajn rezultojn esperis mulao Mohamed Omar, supera gvidanto de la talibanoj? Realigi decidan baton kontraŭ la batalspirito de la trupoj de la potenca militomaŝino usona, kaj proklami sian suverenecon super la sudo de Afganio kaj la apudaj tribaj zonoj en Pakistano; alivorte, prepari la vojon por la reveno de la talibanoj al la statuso de grava forto en la regiono.
Fine de majo 2006, sendito de la talibana ĉefkomandantaro faris ŝajne rutinan viziton al la bazoj en Vazirio. Tiu vizito radikale ŝanĝis la lokan ekvilibron de fortoj. La vizitanto estis mulao Dadullah, kvardekjara unu-krura komandanto dotita per sagaca sento de diplomatio. La plenbarba kleriko estas la plej timata militoĉefo en la regiono.
Naskiĝinte en provinco Helmand, apud Kandaharo, mulao Dadullah travivis rigoran islamisman edukadon en 1994 en Quetta, la ĉefurbo de Baluĉio, la plej granda provinco de okcidenta Pakistano. Li frue aliĝis al la talibana movado kiam ĝi nur estis novnaskita. Post kiam li vundiĝis en la batalo de Maydan Sher apud Kabulo, oni amputis lian kruron. Kiel agnosko de liaj servoj, oni elektis lin fariĝi unu el la komandantoj de la norda fronto kun ĉirkaŭ dek du mil batalantoj sub sia komando. En Kunduz, fine de la 1990-aj jaroj, li suferigis severan malvenkon al la spertaj batalantoj de Hezb-e-Islami Afghanistan (HIA) gvidataj de la malcedema ĉefministro Gulbuddin Hekmatyar*. La rezultoj rapide pravigis la konfidon, kiun la persistema mulao Omar havis je la diplomatia kapablo de sia protektato. Kaj estis tute logike kiam, en 2005, li ludis decidan rolon en la preparo de la talibana ofensivo.
Dum la tuta jaro 2005, ili klopodis restarigi siajn rilatojn kun diversaj personoj de influo en Kabulo kiuj estas malkaŝe alianculoj de Usono aŭ, almenaŭ, lojalaj disidentoj. Novaj senditoj vizitis la kvazaŭ-aŭtonomajn “militestrojn”. Aldone, gravaj strategiaj kontaktoj estis establitaj kun du gravaj frakcioj de la grupoj de muĝahidoj kiuj pelis la sovetian armeon el Afganio. La unua frakcio, Hezb-e-Islami, estas gvidata de Gulbuddin Hekmatyar. La duan regas la ekstremortodoksa mulao Mohamed Yunis Khalis.
Se oni konsideras la malamikecon kiu regis inter la du frakcioj, akiri ilian subtenon kadre de alianco kontraŭ Karzai estis granda sukceso por la nova diplomatio de la talibanoj. Plia paŝo al sukceso estis persvadi la paŝtunajn komandantojn, kune kun iliajn uzbekajn kaj taĝikajn kolegojn, kunordigi siajn operacojn kun la revigliĝintaj fortoj de la talibanoj en la sudokcidento.
Dum li estis en la du Vazirio-oj, mulao Dadullah distribuis kopion de letero de mulao Omar: “Tuj ĉesigu batalojn kontraŭ la pakistanaj fortoj*. Ili estas ĥaosaj operacoj kiujn oni nepre ne konfuzu kun la vera islama ĝihado. La ĝihado estas lanĉita en Afganio; sekve, aliĝu al ni en Afganio por batali kontraŭ la usonanoj kaj iliaj senkredaj alianculoj” Pro tio, ke mulao Omar ĉiam ĝuis grandan influon ĉe ĉiuj el la diversaj por-talibanaj grupoj, ili ĉiuj konsentis. Dudek sep mil viroj el la nordo, kaj dek tri mil el la sudo, anoncis batalhalton kun la pakistana armeo. Grupoj de talibanoj amasiĝis en la urboj Shawal kaj Birmal kaj en la montoj de Ghulam Khan en la nordo kaj Shakai en la sudo.
Mulao Dadullah plejeble ekspluatis sian viziton. En marto 2006, triopa delegacio estis sendita al Afganio de Abu Mussab Al-Zarkawi (la gvidanto de al-Kaida en Irako) kaj renkontiĝis kun Osama Bin Laden, Ayman Al-Zawahiri (la vicgvidanto de al-Kaida) kaj mulao Omar. La delegitoj agnoskis Omar-on kiel la ĉefon de la rezistado en Irako kaj Afganio.
LA DELEGACIO uzis videofilmojn por pravigi memmortigajn atencojn. La devota afgana socio ĝenerale rigardas memmortigon kiel pekon. Kvankam en la pasinteco kelkaj memmortigaj atenculoj sin oferis, ĉi tia agmaniero neniam estis ofta en Afganio. Por ĝin popularigi, mulao Dadullah uzis dekojn da videofilmoj montrantaj kiel efike la iraka rezistado uzis ĝin. Li sukcesis konvinki grupojn el Vazirio, Taĝikio, Uzbekio kaj diversaj urboj en Pakistano.
Unua skipo de kvarcent kvindek anoj — inter ili, sepdek virinoj — estis formita en la valo Kunar. Plejparte ili venis el arabaj landoj kaj Centra Azio. La gepatroj de iuj estis mortigitaj en Afganio aŭ Vazirio; aliaj estis instigitaj batali de siaj edzoj aŭ patroj. Pluaj sekvis ...
Samtempe, la talibanoj komencis sporadajn atakojn per kelkmiloj el siaj disaj fortoj kunlabore kun militestroj tra la tuta Afganio. Kvardek mil suplementaj trupoj el Vazirio alportis konsiderindan subtenon al la printempa ofensivo sub la sperta komando de la veterano Jalaluddin Haqqani.
Malaltstatura kaj malgrasa, la komandanto Haqqani havis rekordan nombron da venkoj kontraŭ sovetiaj trupoj. En 1991, la batalo de Matun montriĝis esti la provilo por la rusa disfalo kaj la kapto de Kabulo fare de la muĝahidoj en 1992. Kiam la talibanoj aperis en 1994, li estis la sola kiu proponis la senkondiĉan kapitulacon de sia fortikaĵo, Matun. Li tamen ne estis talibano kaj ne partoprenis la movadon, kio faris lin eksterulo. Kvankam li estis ministro pri landlimoj sub la talibana reĝimo (1996-2001), oni neniam konsultis lin pri politikaj aferoj.
En 2001, post kiam la ofensivo de Usono kaj ĝiaj alianculoj devigis la talibanojn retiriĝi, Haqqani havigis rifuĝon al ĉiuj iliaj eskapantaj batalantoj en loko de norda Vazirio kiun li regas. Koncerne la venontan ofensivon de 2006, mulao Omar donis al li senliman rajtigon. Tiel, Haqqani estas la plej grava persono en Afganio post Omar mem. Li establis kontaktojn tra la tuta lando, interalie kun uzbekoj, taĝikoj kaj paŝtunoj. Li sendis multajn junajn rekrutojn al lokaj militestroj, el kiuj multaj ne estas talibanoj (tiuj de la provincoj Herat, Logar kaj Laghman). Ĉiuj ĉi provincoj konsistigis la malfortajn ligojn de la talibana reto. Haqqani intertrakte akiris rifuĝejojn en ili por siaj batalantoj per grandaj sumoj pagitaj al lokaj feŭdaj “grandsinjoroj”.
Li ankaŭ formis grupojn de batalantoj kaj sendis ilin al la landlimaj distriktoj de la provincoj Kandahar, Helmand, Paktia kaj Paktika kun ordonoj varbi pluajn batalantojn por milito de ĉikanado. Ĉi tiuj rekrutoj faros nur memmortigajn atencojn, kaj nur kontraŭ la fortoj de la koalicio.
ĈEFKOMANDEJO el dek membroj estis formita, el kiuj ĉiu respondecas pri unu regiono. Mulao Omar konservas la entutan regon pere de konstanta sendito, lia eksa ministro pri defendo, mulao Obaidullah Akhund.
En junio kaj julio, la talibanoj ŝajnis fari profundajn avancojn de Kabulo ĝis Kandaharo; memmortigaj atencoj kaŭzis ĥaoson, agacante la nervojn de la koalicio kiu, siaflanke, limigis siajn operacojn al la internoj de la grandaj urboj. Ĝuste tion la talibanoj atendadis ekde 2003. Komence kun la sudokcidento de Afganio, mulao Dadullah okupis multajn distriktojn en la provincoj Kandaharo, Uruzgan, Zabul kaj Helmand, kaj elpelis iliajn administrantojn kiel signo al iliaj subtenantoj ke la talibanoj estas revenintaj. Ilia loka subteno reviviĝis. Haqqani delegis siajn potencojn en la sekure tenata provinco Paktia kaj konfidis la administron de la provinco Nangarhar al mulao Abdul Kabir, ĝia eksa guberniestro sub la talibanoj. Mulao Kabir neniel estis milita komandanto, sed Haqqani “kondukis” lin tiel lerte, ke li gajnis facilajn venkojn. La feŭdaj grandsinjoroj lojalaj al Haqqani, kaj la fideleco de la panĝabanoj, konsistigis la plej fortegan armilon de la talibanoj.
Tiam, la talibanoj aplikis novan strategion. Tuj kiam la usona aerarmeo ekatakis, la insurekcianoj retiriĝis en sekurajn zonojn. Poste, kiam la armeoj de la koalicio intervenis kun la subteno de afganaj fortoj, kaŝitaj bomboj kaj memmortigaj atencoj kaŭzis perdojn en mezuro kiun la koalicio ne spertis ekde la venko super la talibanoj en 2001.
En orienta Afganio, la situacio malsamas. La provincoj Kunar kaj Nurestan ĉiam antipatiis fremdajn invadantojn. La rusoj ne sukcesis okupi Nurestan, nek la talibanoj povis trovi fekundan grundon por sia politika propagando. La plejparto de la loĝantaro de Kunar kaj Nurestan estas salafistoj, kio estas diametre kontraŭa al la hanafisma skolo* al kiu aliĝas la talibanoj. Plimulto estis lojala al ŝejko Jameelur Rehman, aŭ al Hekmatyar, aŭ eĉ al la komandanto Ahmed Shah Masud.
La plej potenca ĉefo, Kashmir Khan, estis lojala al Hekmatyar kaj ĉiam estis malfidata de la talibanoj. Reveninte de Irano, Khan militis kontraŭ la koalicio sed laŭ izolita maniero, ĉar la talibanoj ne fidis lin kaj li ne volis aliĝi al ili. Dank’ al liaj perantoj, tamen, Haqqani sukcesis instali komandanton Mohamed Ismail en Kunar.
Ekde mez-julio 2006, la talibanoj ŝajne havas ioman sukceson en la sudo. Ĉiun tagon ili kaptas novajn distriktojn (Musa Qala, Sagin, Panjwai...). Certe, la fortoj de la koalicio kapablas rekapti ĉi tiujn poziciojn. Sed la nuna kaŝludo ne povas daŭri senfine. La talibanoj havas sufiĉe bonan ŝancon okupi la sudokcidenton longe antaŭ vintro...
Syed SALEEM SHAHZAD.
ABISMEN. Oni konfuze sentas ke la suferoj de la palestinanoj, la pli kaj pli aŭdacaj solidarecoj kiujn tia turmento sekvigas en Proksim-Oriento, kaj la violentaj defend-reagoj de Israelo, povas konduki la mondon al abismo. La alfrontiĝo de du loĝantaroj, israela kaj palestina, kiuj, ĉu prave aŭ ne, timas unu la alian, ne povas daŭri. Ĉar tiu timo “pravigas“, unuflanke, perŝtupan akrigon de la subpremado kaj, aliflanke, la uzon de perforto ĉe la radikalaj grupoj.
En ĉiu tendaro, la enketoj konfirmas tion, la plej multaj civitanoj aspiras pacon. Sed, ankaŭ en ĉiu tendaro, kreskas malamoj kaj ekstremismoj. Ambaŭ partioj parolas nun pri “ĝismorta milito“ kaj pri “totala neniigo“.
La nemalvenko de la libanaj Hizbolaho-milicoj, lastan someron, fronte al la israelaj trupoj, kaj la nevenko de la usonaj fortoj en Irako, fronte al la ribeluloj, redonis esperon al palestinaj grupoj kiuj denove kredas pri la ŝancoj de “daŭrigata popol-milito“. Post esti kaptintaj la kaporalon Gilad Ŝalit la 25-an de junio (kiun ili daŭre tenas), tiuj grupoj multobligas la raketopafojn sur Sderot kaj Aŝkelon. Ses personoj en ses jaroj estis mortigitaj. En la sama periodo, la subpremo en la okupataj teritorioj kaŭzis kvar mil kvincent mortojn.
Sed la raket-minaco incitas venĝemon inter certaj israelanoj. La tendaro de la “duruloj“ en la potenco, kuraĝigite de la internacia pasiveco, ŝajnas havi plenpovon por senlime puni la palestinajn loĝantarojn.
De kvin monatoj, pli ol kvarcent homoj, la duono civiluloj, estis mortigitaj de la israelaj fortoj kiujn ŝajne jam nenio retenas. La militistoj eĉ ne hezitis mortigi, la 3-an de novembro, senarmajn virinojn en Bejt Hanun — tiu urbo en kiu, kvin tagojn poste, dudek civiluloj, inter kiuj pluraj infanoj, estis mortigitaj de israelaj obusoj.
Tiu krimo — rezulto de “misfaro“ laŭ la israelaj aŭtoritatoj — emociis la publikajn opiniojn tra la mondo. Kaj ĝi igis la Ĝeneralan Asembleon de la Unuiĝinta Naciaro, instigite de Francio, adopti (per 156 voĉoj kontraŭ 7) rezolucion kiu postulas finon de la israelaj operacioj en Gazao kaj ĉesigon de ĉiuj perfortaĵoj.
Ni malproksimas de tio. La registaro de s-ro Ehud Olmert ne hezitis ĵus — malgraŭ la kuraĝa demisio de la ministro pri kulturo, la laboristpartia Ophir Pines-Paz — akcepti en si, kun rango de vic-ĉefministro kaj taskita pri la fako de “strategiaj minacoj“, s-ron Avigdor Lieberman, ĉefo de la ekstremisma partio Israel Bejtenu (“Israelo, nia domo“), kies membroj estas precipe elmigrintoj el la eksa Sovetio kaj ofte akuzitaj pri ksenofobio.
La ekofico de s-ro Lieberman, en registaro konfuzita kaj tentata de sendistinga uzo de forto, estas danĝero por la tuta regiono. Unuavice por Israelo kaj ĝiaj loĝantaroj. Tio ne estis sufiĉe substrekita de la grandaj eŭropaj komunikiloj kiuj estas normale pli pretaj denunci la alvenon de aliaj ekstremistoj en la registaroj de la Unio.
Pli klarvidaj, israelaj gazetoj kiel Haarec rapide lanĉis averton: “Elekti la plej senrespondecan gvidanton kaj plej senreteniĝeman por okupi la funkcion de ministro pri strategiaj minacoj estas, en si mem, strategia minaco. La foresto de modereco de s-ro Lieberman kaj liaj maloportunaj deklaroj — kompareblaj nur kun tiuj de la prezidanto de Irano — povas kaŭzi katastrofon en la tuta regiono.“*
LA ISRAELA POLITOLOGO Zeev Sternhell, historiisto pri la eŭropa faŝismo, siavice estis tre klara: en liaj okuloj s-ro Lieberman estas eble “la plej danĝera politikisto de la historio de Israelo“, ĉar li estas “koktelo de naciismo, de aŭtoritatismo kaj de diktatoreca pensmaniero“.*
La kunteksto paradokse pligravigas la danĝeron. La ĵusa elekto-malvenko de s-ro George W. Bush kaj la konstato de milita fiasko en Irako povus ŝanĝi la usonan politikon en tiu regiono. Jam ŝajnas skiziĝi kontaktoj kun Sirio (malgraŭ la akuzoj kontraŭ Damasko post la ĵusa murdo de Pierre Gemayel). Kaj eĉ kun Teherano, kies helpo povas montriĝi decida se Vaŝingtono volas sukcesigi sian retiriĝon el la iraka ŝlimejo. En Palestino, fine, la perspektivo de registaro de nacia unueco ŝajnas proksimiĝi.
Ĉio ĉi ne tuŝas tiujn, en Israelo, kiuj — kiel s-ro Lieberman — daŭre vetas sur la alfrontiĝo kaj sur la supereco de forto. Oni ne povas ekskludi senrespondecan agon de ilia flanko. Ili ja sentas ke trudiĝas evidento ĉe la internaciaj registaroj: ne estos paco en tiu regiono sen eliro de la palestinanoj el sia labirinto.
Ignacio RAMONET.
LA USONA REGISTARO, larĝe sekvata de la eŭropaj registaroj, metas tri plej gravajn elementojn en la koron de sia vizio pri ĝenerala solvo de la konfliktoj en Proksim-Oriento: la elradikigon de la Hamaso en Gazao kaj en Cisjordanio kiel de la Hizbolaho en Libano, almenaŭ de iliaj armitaj branĉoj; la obeigon de la irana kaj siria reĝimoj, kiujn ĝi konsideras kontraŭaj al ĝia politiko de stabiligo de la regiono; la ĝeneraligon de la demokratio kaj de la juroŝtato en la arabaj socioj de la regiono.
La venko super la proksim-orienta terorismo dependas, laŭ tio, de la sukceso de tiu politiko, kiun la arabaj registaroj, politikaj partioj kaj civila socio devos kun forto realigi. Tiam ĝi ebligos trovi solvon al la palestina problemo, ĉar Israelo, tiel trankviligite pri sia estonteco kaj pri sia paca eniĝo en la regionon, povus redoni kelkajn teritoriojn kaj toleri la aperon de palestina ŝtato.
En la okuloj de multaj okcidentaj komunikiloj kaj politikaj partioj, la agadoj de la usona kaj israela armeoj en la regiono havas nenian alian celon: temas pri liberigi la mondon de la plago de la terorismo kaj regigi pacon kaj demokration. Jen, en kelkaj vortoj, la okcidenta doktrino pri la Proksim-Oriento.
La vizio montrata ĉi tie estas vizio “disidenta”, kiun oni traktos kiel malrealisman kaj danĝeran. Tamen ŝajnas al ni necese prezenti ĝin. Ĝi reflektas, laŭ nia kompreno, la aspirojn de multegaj demokrati- kaj pac-emuloj en la regiono — ĉu judoj, kristanoj aû islamanoj. Larĝe inspirita de la juro esprimita de la “internacia komunumo” pri la israela-palestina konflikto ekde 1947, tiu vizio eliras de la saĝa konstato ke la perforto, kiu tuŝas la tutan spacon de Libano, Sirio kaj Palestino, estas grandparte la produkto de la israelaj okupadoj de teritorioj de tiuj tri landoj de jardekoj kaj de la traktado suferata de la okupataj loĝantaroj rompanta ĝeneralajn jurajn principojn kaj humanajn principojn.
1. Konforme al la spirito de la juro esprimita de la Unuiĝinta Naciaro pri la juda-palestina milito, poste pri la israela-araba en 1948 kaj 1949, la tero de Palestino, de Mediteraneo ĝis Jordano, estas socio malferma kaj plurkomunuma; nenia religia komunumo havas tie ekskluzivan rajton je politika dominado kaj je armita forto; Jerusalemo estas malferma urbo mastrumata de urba konsilantaro konsistanta el judoj, kristanoj kaj islamanoj en egala nombro.
2. Konforme al la opinio de la Internacia Justic-Kortumo de Hago en 2004, la murego konstruata de Israelo en Cisjordanio por enfermi en ĝin la originajn loĝantojn de tiu teritorio devas esti senprokraste detruata, por ke la palestinanoj estu totale liberaj je siaj delokiĝoj interne de Cisjordanio kaj al la Gazao-strio. Iliaj delokiĝoj al la ekstero — escepte de ilia eniro en la israelan teritorion — ne estos plu kontrolataj de la ŝtato Israelo, sed ekskluzive de la Palestina Aŭtoritato kaj de la policaj servoj de Egiptio kaj de Jordanio ĉe la teraj limoj de tiuj ŝtatoj. Israelo devas tuj ĉesigi la aeran, maran kaj teran blokadon kiun ĝi tenas por la palestina loĝantaro.
3. La loĝantoj de la israelaj kolonioj starigitaj kontraŭe al la konvencio de Ĝenevo estos rajtigitaj resti en siaj loĝejoj post monkompenso de la ŝtato Israelo por la palestinanoj kies teroj estis konfiskitaj — konsiderante laŭleĝan interezo-kvoton kiu estos tiu de la interbanka kvoto por la deponoj en dolaroj por unu jaro sur la merkato de Londono.
4. Per apliko de la rezolucio 194 adoptita de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro la 11-an de decembro 1948, la palestinanoj kaj iliaj posteuloj elpelitaj aŭ fuĝintaj antaŭ la avanco de la israela armeo en 1948, poste en 1967, povos ĝui rajton je reveno al la tuta historia teritorio de Palestino aŭ esti monkompensataj de la ŝtato Israelo.
5. La israela armeo devos, ene de du semajnoj, retiriĝi el la zonoj kiujn ĝi okupas en Cisjordanio kaj en Gazao kaj cedi la lokon al internacia forto de protekto de la palestina loĝantaro de la okupita teritorio.
6. Post sepjara periodo estos organizita referendumo en la teritorioj okupitaj ekde 1967 de Israelo kaj en Israelo mem por scii ĉu la civitanoj de ambaŭ popoloj deziras vivi en unu sola ŝtato, federacia aŭ unueca, aŭ en du separitaj ŝtatoj.
7. Fonduso de monkompenso por la palestina loĝantaro de la okupitaj teritorioj estos starigita, financata laŭ egalaj partoj de la landoj de la G8 kaj la arabaj landoj membroj de la Organizo de Petrol-Eksportaj Landoj (OPEL), kiel kompenso por la okupado kaj la subpremo suferataj dum la lastaj jardekoj.
8. Kia ajn estos la elektita solvo, la israela-palestina ŝtato aŭ la du ŝtatoj israela kaj palestina devos deklari sian neŭtralecon en la internacia ordo kaj ne teni privilegiajn rilatojn, sur armea aŭ politika kampo, kun la grandaj potencoj kaj la regionaj potencoj.
9. La teritorio de la siria Golano okupata de la ŝtato Israelo ekde 1967 estas redonota al la siria ŝtato, kaj senarmeigitaj zonoj de sekureco estos instalitaj ambaŭflanke de la landlimo. La israelaj kolonianoj vivantaj en tiu teritorio estos rajtigitaj resti tie laŭ la samaj kondiĉoj kiel tiuj por la kolonianoj de Cisjordanio. Diplomatiaj kaj ekonomiaj rilatoj estas starigotaj inter la du landoj ekde la instalo de la sekureco-zono kaj la pago de la monkompensoj ŝuldataj de la kolonianoj.
10. Post redono de la libana teritorio de la Fermoj de Ŝebaa ankoraŭ okupata de Israelo, la ŝtato Israelo senminigos la sudon de Libano kiun ĝi okupis dum dudek-du jaroj rompante la rezolucion 425 de la Sekurec-Konsilio pri Libano kaj malhelpante la dislokadon de la Provizore Anstataŭan Forton de la Unuiĝinta Naciaro en Libano (PAFUNL) ĝis la limo inter la du landoj. Senarmeigitaj sekureco-zonoj estas starigotaj ambaŭflanke de la landlimo sub kontrolo de la Unuiĝinta Naciaro. Monkompensa fonduso estas kreota por kompensi al Libano la ripetajn ekonomiajn perdojn kiujn la ŝtato Israelo trudis al ĝi ekde 1968 invokante la rajton je reprezalioj kiun ĝi praktikis en kontinua maniero kaj kun la plej ekstrema senmezureco. Tiu fonduso estos financata laŭ egalaj partoj de la ŝtato Israelo, la landoj de la G8 kaj la arabaj landoj membroj de la OPEL, konsiderante interezojn de malfruiĝo kiel supre difinite.
11. La ŝtato Israelo devas senprokraste liberigi ĉiujn palestinajn kaptitojn de Cisjordanio kaj de Gazao kiel ankaŭ de Libano kaj de Sirio.
12. La palestinanoj fariĝintaj israelaj civitanoj devos ĝui egalajn rajtojn, civilajn kaj politikajn. La israela elektosistemo devos certigi al ili ĝustan reprezentiĝon en la israela parlamento kaj en la lokaj kolektivaĵoj, kaj ankaŭ en la administraj, armeaj kaj juraj institucioj de la lando.
Georges CORM.
En 1993, por defendi liberkomercan traktaton, la prezidanto William Clinton citis Adamon Smith, kiu, laŭ li, estas demonstrinta, ke “la komercaj kutimoj kontraŭdiras tiujn de la milito”. De antaŭ du jarcentoj, la ideo, laŭ kiu ia natura dispozicio interŝanĝi klarigas la kapitalismon kaj subtenas la pacon, multon ŝuldas al Adamo Smith. Tia genezo de la kapitalismo forgesas nur detalon: la produktad-rilatojn...
KIAM, KIE, KIEL KAJ KIAL estiĝis la kapitalismo? Tiuj demandoj fluigas multon da inko de antaŭ du jarcentoj. La kialoj parte rilatas al la malfacileco de la problemaro, al la diverseco de la vidpunktoj kaj de la analizaj premisoj. El tio, ke tiuj demandoj koncernas la originojn, laŭdifine ĉiam malklarajn, la respondoj estas, do, destinataj por senĉese renoviĝi laŭ la plaĉo de la malkovro de novaj historiografiaj materialoj kaj de la elpenso de novaj hipotezoj. Sed tiuj diferencoj rilatas same al starigo de diversaj klarigaj principoj, ĉiu implicanta apartan manieron meti la demandon.
La unua entuta klarigo pri la originoj de la kapitalismo estas tiu, kies formulado akompanis la estiĝon de la klasika ekonomia pensaro, ekde la dua duono de la 18-a jarcento. Estas ankaŭ tiu, kiu de tiam estas plej vaste diskonigita. Ĝi inspiras plu la plejparton de la interpretadoj de kapitalo kaj kapitalismo. Pro siaj originoj, ĝi restas stampita de la premisoj de la liberala pensaro.
Ĝia karakteriza trajto estas la privilegia, eĉ ekzkluziva, atento, kiun ĝi dediĉas al la merkato. Laŭ ĝia perspektivo, la formiĝo de la kapitalo kiel produktad-rilato kaj la disvolviĝo de la kapitalismo kiel produktad-maniero, reduktiĝas esence al la etendiĝo kaj plifirmiĝo de la sfero de la merkataj rilatoj. Ĝi do zorge esploras la aperon kaj progreson de tiuj rilatoj, la kondiĉojn, kiuj ilin favoris, sed ankaŭ la obstaklojn, kiuj ilin implikis, la sinergiojn aŭ, male, la konfliktojn inter la disvolvo de la transmara komerco kaj la politikaj strukturoj ĉe la kerno de tiuj procezoj, la merkatajn formojn, kiuj disvolviĝis danke al ili, ktp. Sen tio, ke estu necese mistaksataj aŭ malatentataj la rifoj trafitaj, kiuj tre ofte bremsis kaj eĉ blokis la antaŭenmarŝadon, la ideo eliĝanta el la kolekto de la studadoj inspiritaj de tiu liberala paradigmo estas, ke la kapitalo kaj la kapitalismo rezultas el la dinamiko, finfine neretenebla, de la merkataj rilatoj, kiuj estas, siavice, rigardataj kiel la normala formo, eĉ kiel la supereminenta formo, de socia rilato.
Oni trovas unu el ties tute unuaj esprimoj ĉe la precipa verko de Adamo Smith, Esploro pri la naturo kaj la kaŭzoj de la riĉeco de la nacioj (1776), kiu estas rigardata kiel fondintaĵo de la klasika politika ekonomio*. Ekde la unuaj paĝoj, la aŭtoro formulas sian konvinkon pri la ekzisto en la homa estaĵo de “inklino, kiu emigas lin al komercado, al farado de var-interŝanĝoj, de interŝanĝoj de ajno por aliaĵo”, inklino specife homa, el kiu oni ne trovas postsignojn en ia ajn animala specio. Inklino, kies fundamenton Adamo Smith definitive vidas en la reciproka dependeco de la vivantoj en socio, el tio, ke la interŝanĝo estas pli kapabla ol la bonfaremo kontentigi la postulojn de tiu lasta: “La homo preskaŭ senĉese bezonas la helpon de siaj similuloj, kaj vane li ĝin atendus de ties nura bonfaremo. Li estas pli certa sukcesi se li turnas sin al ilia persona intereso kaj se li persvadas ilin, ke ilia propra avantaĝo konsilas, ke ili faru tion, kion li deziras el ili. Estas tio, kion faras tiu, kiu proponas al aliulo ajnan interŝanĝon; la senco de la propono estas jeno: ‘Donu al mi tion, kion mi bezonas, kaj vi ricevos el mi tion, kion vi mem bezonas.’”
El tiu interŝanĝemeco rezultas, laŭ Adamo Smith, la tendenco al la intensiĝo de la labor-divido; ĉiu havas, do, intereson sin specialigi je la speco de afero, pri kiu la naturo, la tradicio aŭ la persona sperto lin plej kapabligis: “Tiel, la certeco povi interŝanĝi la tutan produkton de sia laboro superantan sian propran konsumadon, kontraŭ simila troaĵo de la produkto de aliies laboro, kiu povas esti al li necesa, instigas siavice ĉiun homon dediĉi sin al aparta okupiĝo kaj kultivi kaj perfektigi ĉion, kion li povas havi kiel talenton kaj inteligentecon por tiuspeca laboro.”
Pli simple dirite, por Adamo Smith la komerca interŝanĝo kaj la labordivido, kiun ĝi implicas, samtempe estiel kondiĉo kaj rezulto, estas konsiderataj kiel natura stato (laŭ ĉiuj sencoj de la vorto) de la socio, surbaze de la premiso, ke tiu estas mem nura kunigo de amaso da individuoj pure egoismaj, tio estas, samtempe perfekte memstaraj (ĉar privataj proprietuloj de sia laboro kaj, egale, de siaj produktad-rimedoj) kaj nur movataj de la instigo pri ilia persona intereso ene de ilia reciproka dependeco.
Oni facile konvinkiĝas, ke temas pri mito, en la senco propra de fabela rakonto pretendanta klarigi, ĝenerale, la originojn kaj fundamentojn de la mondo kaj, aparte, de la homaj institucioj, rimarkante, unue, la karakteron propre taŭtologian de la proponata klarigo: Adamo Smith premisas kiel naturan donitaĵon de la socio tion, kies genezon kaj disvolviĝan procezon, nome soci-ekonomian strukturon karakterizatan de kolekto da privataj produktantoj ligataj simple de sistemo de komercaj rilatoj, precize necesas klarigi. Oni poste rimarkos, ke se tio iam estis la natura stato de la socio, la kapitalismo naskiĝintus preskaŭ tuj ĉe la eliro el la prahistorio. Nu, multe mankis ke la afero tiel okazu!
Mi preterpasos tie la gravecon kaj la entutajn ideologiajn (apologiajn) signifojn de tia pens-maniero, kiu kondukas koncepti la kapitalismon kiel finon de la homa historio, kiel idealan staton de la socia disvolvo, ĉar en ĝi plene disvolviĝus la komerca kvintesenco de la socia rilato. Mi konsideros nur du unuarangajn limojn de tiu paradigmo, el la vidpunkto de la nura kompreno de la historia evoluo.
Unue, tiu pensmaniero de liberala inspiro, koncentriĝante precipe, eĉ ekskluzive, sur la procezo de komerca cirkulado fine neglektas kaj eĉ tute kaŝas la rilatojn de produktado, konsideratajn ĉi-tie, striktasence, kiel la tuton de la procezoj, normoj, institucioj kondiĉantaj la unuecon de la produktantoj kaj de iliaj produktad-rimedoj, sen kiu nenia produktado povas plenumiĝi. Nu, antaŭ ol povi encirkuladigi la produktojn de la socia laboro, kia ajn estas ilia naturo, antaŭ ol povi transformi ilin al varoj, necesas komenci per ilin produkti; kaj estas la kondiĉoj irigantaj tiun produktadon, kiuj definitive determinas la destinon de la produktoj de la socia laboro. Kaj, interalie, la eblon ke tiuj produktoj iĝu varoj. Pro manko de konsidero je la produktad-rilatoj, la esploroj inspiritaj de tiu liberala paradigmo malfacile, aŭ eĉ fiaske, komprenigas la kialojn, pro kiuj, anstataŭ spontane elkoviĝi, la komercaj rilatoj povis disvolviĝi ĉe certaj kondiĉoj kaj cirkonstancoj, kiam aliaj, male, estis al ili sisteme malfavoraj. Ekzemple, kial la vastega ĉina imperio montriĝis relative kalcitrema kontraŭ ili dum jarmiloj, kiam ili spertis rimarkindan ekspansion tra la tuta mediteranea antikveco?
Due, kaj cetere pro tiu fakto, tiuj samaj esploroj ne komprenas la naturon de la vera revolucio estiĝanta en la produktad-rilatoj okaze de la formado de la kapitalo kaj la sinsekva disvolviĝo de la kapitalismo. Ĉar ne estas propraĵo de la kapitalismo, ke la produkto de la socia laboro tie prenu ĝenerale la formon de varo. Se “la riĉeco de la socioj, ĉe kiuj regas la kapitalisma maniero de produktado anoncas sin kiel ‘grandegan akumuladon de varoj’”, kiel konstatite de Markso en la enkonduko de la Kapitalo*, tio devenas, unue kaj esence, el tio, ke la kondiĉoj tiom subjektivaj (la labor-fortoj) kiom objektivaj (la produktad-rilatoj) de la socia laboro mem iĝis varoj. Tio premisas, kiel Markso longe montras, la eksproprietigon de la produktantoj kaj ilian reduktiĝon al la statuso de “liberaj laboruloj”, sen alia elekto, krom vendi la solaĵon, de kiu ili ankoraŭ estas proprietuloj, nome sian labor-forton. Alivorte, estas ja ĉe la produktad-rilatoj, kie kuŝas la sekreto pri la eksterordinara ekspansio de la sfero de la komerca cirkulado karakterizanta la kapitalismon kaj pri kiu ĝi fieriĝas: la dua estas nur la aspekto, sub kiu manifestiĝas la unuaj.
Fakte, ne ekzistas iu eksterhistoria dinamiko de kresko kaj disvolvo de la komercaj rilatoj. Ĉie kaj ĉiam, la sfero de la komerca kaj mona cirkulado, sekve la starigo de la komerca kapitalo, kiun ĝi povas naski, restas subordigata al la produktad-rilatoj striktasence: al la reguloj kaj institucioj, kiuj regas la rilatojn de la produktantoj al iliaj produktad-rimedoj, la rilatojn de la produktantoj kaj la neproduktantoj inter ili (la socia divido de la laboro), fine la rilatojn de la produktantoj kaj neproduktantoj al la produkto de la socia laboro. Estas tiuj produktad-rilatoj, kiuj determinas tiom same la eblon, kiel la limojn de la disvolvo de la komerca kaj mona cirkulado, sekve la eventualajn estigon kaj akumuladon de la komerca kapitalo. Tiel same la produktad-rilatoj determinas la formon, la intensecon kaj, definitive, la rezultojn de la neeviteblaj disigaj efikoj, kiujn, retroefike, la disvolvo de la merkata kaj mona ekonomio okazigas ĉe ili. Unuvorte, se la vigla kresko de la merkata ekonomio kaj de la komerca kapitalo sendube efikis kiel unu el la faktoroj de la estigo de la kapitalisma produktad-rilato, bezonas serĉi la kialojn, pro kiuj ilia agado povis, aŭ ne, finatingi tiun rezulton, ĉe la strukturo kaj dinamiko de la prakapitalismaj produktad-rilatoj.
Kaj, el tiu starpunkto, la diversaj produktad-rilatoj aperintaj dum la transiro de la prahistorio al la historio, aŭ dum tiu sama mem, ja ne estas samvaloraj. Tiuj, kiuj strukturas la “aziajn” sociojn ne multe subtenas la disvolviĝon de la komercaj rilatoj kaj ankoraŭ malpli la dissolvan efikon de la komerca kapitalo. Tiuj, kiuj karakterizas la antikvan mediteranean mondon, male, havigas al ili kadron kaj bazon eksterordinare favoran; kaj, egale, ili montriĝas tre penetreblaj de ties dissolva efiko: tiu ĉi kontribuas, interalie, al la koncentriĝo de la biena proprieto kaj al la eksproprietigo de grava parto de la kamparanaj produktantoj. Sed, tute anstataŭ ol konduki al la estiĝo de la kapitalisma produktad-rilato, la tuto de la procezo nur finatingas la etendiĝon de la sklavismo kaj la stariĝon de plebo subtenata el feŭdismaj motivoj, interalie pro la ekonomia dependeco kaj la politika kuratoreco, en kiuj la biena proprieto tenis plu la komercan kapitalon.
Estas, finfine, la feŭdismaj produktad-rilatoj, tiaj, kiaj ili malrapide formiĝas en la okcidenta Eŭropo dum la plej malproksima Mezepoko kaj plifirmiĝas en la 9-a kaj 10-a jarcentoj, per kunfandiĝo inter la strukturoj hereditaj de la malproksima romia imperio kaj tiuj de la “germana komunumo” importitaj de la invadintoj, kiuj servis kiel forcejo al la maturiĝo de pluraj precipaj kondiĉoj por la formiĝo de la kapitalo. Mi substrekis la fortajn karakterizaĵojn konstituantajn tiujn feŭdajn rilatojn: la posedon, eĉ la proprieton, lasatan al la servutulo, de parto de ties produktad-rimedoj, de ties labora tempodaŭro kaj de la produkto de ties laboro; la emancipadon de la urboj disde la politiko-ideologia strukturo de la biena proprieto, kio ekde tiam ebligas al ili dediĉi sin al la sola disvolvado de la komerca ekonomio kaj de la komerca kapitalo; fine, la partigon de la politika povo, kio entute malfortikigas tiun, kaj malebligas la restarigadon de ĉia imperia strukturo.
EN LA SINERGIO inter tiuj diversaj faktoroj, ĝi mem propra al la feŭdaj produktad-rilatoj, rezultos, unue, la plivigliĝo de la komerco: unuavice, de la malproksima komerco inter urbaj centroj, la plej lukra el la komerc-formoj kaj la sola origine malfermata al la agado de la komerca kapitalo; poste, de la proksima komerco inter la urbaj centroj kaj ties ĉirkaŭantaj kamparoj, pere de la disvolviĝo de komerca metiaro dependanta de la fortikeco de la komerca kapitalo, sed ankaŭ kaj precipe pere de la kreskanta integriĝo de la agrikultura produktado kaj la agrikulturaj produktantoj (servutoj, liberigitaj bienaj posedantoj kaj proprietuloj), rapide rezultiganta pliiĝantajn sociajn diferenciĝojn inter ili, naskanta tavolon de riĉaj plugistoj apud malriĉiĝintaj agrikulturaj laboristoj kaj braklaboristoj jam eksproprietigitaj.
Tiel la feŭdaj produktad-rilatoj rekte kontribuis al la akumulado de la mona riĉeco enmane de komercistoj, uzuristoj kaj bankistoj, kaj tiel same al ties koncentriĝo interalie sub la formo de plurfiliaj komercaj kompanioj kombinantaj la negocajn, bankajn kaj asekurajn praktikojn. Temis pri la unua esenca kondiĉo por la stariĝo de la kapitalismaj produktad-rilatoj.
Alain BIHR.
—
Tiu teksto estas eltirita el La prahistorio de la kapitalo, Paĝo du, Laŭzano, 2006.
La fiasko de ĝia armeo, lastan someron, ŝajnas esti konfuzinta la israelanojn. Ĉu ili estis postulintaj ke ilia lando fine intertraktos kun siaj najbaroj — “revo” (vd la artikolon de Georges Corm: “Disidenta” revo de ĝenerala regulado kiu inspiras novajn internaciajn iniciatojn? Tute ne estis tiel. Nek la militkrimoj en Libano, nek tiuj faritaj poste en Gazao, nek la nomumo en la postenon de vic-ĉefministro de faŝismema gvidanto vekis amasajn reagojn. Kial?
KIO OKAZIS KUN LA israela socio ke ĝi generas rasismajn gvidantojn kiel s-ron Avigdor Lieberman, ĉefo de la ekstremdekstra partio Israel Bejtenu (“Israelo, nia domo”), revene en la registaron kiel vica ĉefministro? Jen demando senbaza. Pli sagace estus demandi sin, kial tia promocio okazas nur nun, preskaŭ sesdek jaroj post fondiĝo de la ŝtato Israelo.
Ŝajnas tute same senutile demandi sin kial la israelanoj akceptas tiajn kruelaĵojn kiel la eliminadon de tuta palestina familio en la Gaza-strio. Male, oni povus miri ke, post kvardek jaroj da okupado, ne neglektinda nombro da israelanoj ankoraŭ iras surstraten por denunci maljustaĵojn kiel la bombadon de Bejt Hanun.
Ekde sia fondiĝo, Israelo ne ĉesas laŭte fanfaroni ke ĝi estas la sola demokratio en Proksim-Oriento. Kompare kun Sirio, Irano aŭ, en malplia grado, kun Egiptio aŭ Jordanio, Israelo povas certe orgojli defendi demokratiajn valorojn kiel la esprimliberecon, superregon de la leĝo kaj okazigon de liberaj elektoj. Sur struktura kaj formala ebeno, Israelo estas tre evoluinta demokratio; sed laŭ moralaj normoj, tiu demokratio restas fragila kaj vundebla — ĝi eĉ falis plej profunde. Kontraste al la landoj de okcidenta Eŭropo kaj al Usono, en Israelo ne ekzistas bremsoj kaj kontraŭpezoj kiuj ebligas konservi demokratian ekvilibron; kaj la civila socio enhavas ankoraŭ loĝantarojn kiuj rekte dependas de ŝtata helpo.
La valoroj de demokratio tute ne estis ankritaj en la politika kulturo kiun la fondintoj de la ŝtato, interalie David Ben Gurion, alportis kun si el orienta Eŭropo. Tiuj homoj unue alfrontis ekzistogravan konflikton inter israelanoj kaj araboj kaj levis la defion de konstruado de nova nacio. Ili agis por idealoj kiel fideleco al la ŝtato, unueco kaj homogenigo de ĝia loĝantaro. Por ili, la ŝtato estis granda fandujo, en kiu tre heterogenaj loĝantaroj, kaj nome la eskapintoj el la juda genocido, konsiderataj kiel “homaj polveroj”*, devis kuniĝi ĉirkaŭ komunaj konceptoj.
PRO TIO ILI fervoris por eksteraj signoj de demokratio, kiel okazigo de regulaj elektoj, kaj samtempe limigis, nome de la sekureco, la gazetaran liberecon, nome per armea cenzuro. Ankaŭ nome de sekureco, ili trudis al la arabaj civitanoj de Israelo, de 1948 ĝis 1966, jarojn kaj jarojn da “armea registaro” akompanate de limigoj de iliaj liberecoj. Jen cetere plia pruvo por ne-asimilado de demokratiaj valoroj: la giganta plimulto de la juda loĝantaro, inkluzive de la plej granda parto de la elitoj, akceptis kiel evidentaĵon la politikon de instituciigita apartismo ĉe la arabaj malplimultoj.
La eduksistemo, siavice, prioritatis demandojn kiel fidelecon al la ŝtato, la israela-araban konflikton, antisemitismon kaj militservon. Sub la eta kovrilo de la lernolibroj pri civitana edukado, kun la tasko internigi al la junaj generacioj la principojn de egaleco kaj de demokratio, kaŝiĝis paĝoj plenŝtopitaj de kliŝoj. Ĝis la 1980-aj jaroj, la infanliteraturo priskribis la arabojn kiel malsuperajn estulojn sen nacia identeco kaj soifaj je juda sango. Same okazis en la lernolibroj.
Tiu perceptado de la araboj, tute kiel la negativa rigardo al la gojim — la nejudoj — aŭ la esprimo de forta etnocentrismo, estis gravaj etapoj en la formado de la sento de “sieĝostato” sentata de la israelanoj: tiuj ĉiam konsideris la judan popolon viktimo de la aliaj nacioj. Tiu percepto estas des pli forta ĉar la judoj prezentas al si sian historion, nome siajn du mil jarojn da diasporo, kiel sinsekvon de persekutoj fare de la popoloj inter kiuj ili vivis.
De tiu demonstrado kompreneble la genocido formas la apogeon. Ĉiujare multaj lernejaj establoj instigas siajn gelernantojn pilgrimi al la ekstermo-koncentrejoj de Polujo. Tiuj vojaĝoj ardigas ĉe la lernantoj senton de angoro kaj kontribuas fortigi ilian percepton de judoj kiel viktimoj. Aliflanke, ilia manko da matureco malhelpas tiujn junulojn tiri el la genocido pli ampleksajn instruojn, kiuj povus gvidi ilian vivon kaj nome ilian sintenon rilate la okupadon, kiun ili pretiĝas defendi dum sia militservo. Ili revenas ĝenerale kun simplismaj mesaĝoj kiaj “neniam plu tion“ — alivorte: “Por malhelpi novan katastrofon, ni devas esti fortaj“. Kaj multaj de ili retenas de sia vizito al Aŭŝvico nur ke la nazia genocido kaj pli ĝenerale la historio de antisemitismo donas al la israelanoj apartajn rajtojn, inter aliaj atenci la fundamentajn rajtojn de siaj najbaroj kaj samtempe ĝuante totalan imunecon kontraŭ la kritiko.
Ne estas hazardo ke s-ro Lieberman apartenas al tiuj judoj kiuj elkreskis en USSR antaŭ ol veni al Israelo, kaj ke li ĝuas konsiderindan subtenon inter tiuj enmigrintoj. Pli ol miliono da sovetianoj elmigris al la “promesita tero“ ekde la 1970-aj kaj ĉefe 1990-aj jaroj: ili havas plejparte nenian sperton pri la okcidenta demokratio kaj nenian konon pri la israela-araba konflikto. Ili do montriĝis aparte penetreblaj por la perforta mesaĝo de la dekstraj fortoj, tiom ke ili revas pri fortulo por “remeti la ordon“ en Israelo. La ruslingva gazetaro, kiu disvolvas senĉesan propagandon kontraŭ la araboj kaj la maldekstrularo, ege kontribuas fortigi tiuspecan opinion. Sed la valoroj de demokratio estas fremdaj ankaŭ por la ortodoksaj judoj kiel por la religiuloj de la naciisma dekstro, kiuj ampleksas nun pli ol kvaronon de la israela loĝantaro — proporcio certe pligrandiĝonta, vide al la naskokvoto trioble pli alta ol la nacia mezumo.
La nescio pri tiuj principoj aŭ la indiferento al ili influas ne nur la rilatojn kun la araba malplimulto kaj la konflikton kun la palestinanoj. Ĝi travideblas ankaŭ en la debato inter maldekstro kaj dekstro kiel inter religiuloj kaj laikoj. La murdo al la ĉefministro Ichak Rabin donis la mezuron de la maltoleremo de la israelanoj kiuj konsideras la teron kiel superan valoron fronte al tiuj kiuj juĝas pli grava la klopodon por paco.
Mia retpoŝto estas konstante invadata de ofendaj mesaĝoj kaj de mortminacoj, kies plejparto venas de judoj kiuj ne aliĝas al la ideoj kiujn mi esprimas en miaj artikoloj. Kvankam ili ne diferencas de tiuj kiujn formulas la maldekstro kaj la centro en la demokratiaj landoj, tiuj ideoj en Israelo estas konsiderataj ekstremismaj. Lastan jaron, ortodoksa judo ponardis junan viron kiu partoprenis marŝon de samseksemuloj en Jerusalemo. Ĉi-jare, sekve al manifestacioj kaj minacoj de ortodoksaj judoj, la polico nuligis la marŝon, pretekstante ke la eventoj de Bejt Hanun kreus situacion kiu ne ebligus al ĝi certigi la sekurecon de la manifestaciantoj.
Preskaŭ sesdek jaroj post sia stariĝo, Israelo ne kreis fortan civilan socion kapablan rezisti al la ekonomiaj kaj politikaj aŭtoritatoj, nek eĉ efikajn agantojn de sociigo. Tiel, kiam la laborista partio, sola teoria alternativo al la dekstro, partoprenas en registaro kiu totale marĝenigas la Palestinan Aŭtoritaton, kiel la popolo povus distingi inter tio kio estas etika kaj tio kio ne estas tia, inter kio estas demokratia kaj kio ne estas tia? Kiam la Nobel-premiito, s-ro Ŝimon Peres, helpas la ĉefministron de registaro kiu bombas loĝkvartalojn en Bejruto kaj en Gazao, tiam fariĝas malfacile por la homo de la strato distingi la bonon disde la malbono kaj la bonon disde la malico.
S-ro Ehud Barak, elektita ĉefministro en 1999 kun la voĉoj de la maldekstro kaj de la israelaj araboj, ne ĉesas ripeti, post la fiasko de la pintkunveno de Camp David en 2000, ke tiu “malkaŝis la veran vizaĝon de Arafat“ kaj “malkovris“ ke la palestinaj reprezentantoj “ne estas veraj partneroj“ por starigi ilian ŝtaton apud Israelo. Tiu versio pri la fiasko de Oslo igis multajn israelanojn aliĝi al ekstremaj solvoj, kiel la muro konstruata en Cisjordanio, aŭ la unuflanka separo de s-ro Ariel Ŝaron, aŭ eĉ la projekto de “transloĝigo“ devena de la rasisma repertuaro de s-ro Lieberman.
Al tiuj fundamentaj historiaj, psiĥaj kaj politikaj donitaĵoj aldoniĝis en la lastaj jaroj veraj minacoj: la memmortigaj atencoj de la Hamaso kaj de la Islama Ĝihado, la pafo de raketoj de la Hizbolaho kaj de la Hamaso kaj la irana atomprogramo. Ne pasas tago sen ke la proparolanto de la registaro ne memorigas tiujn danĝerojn. La timo antaŭ la venonta atenco ŝajnas pli konkreta ol la aspiro al paco. La kolektiva angoro — eco de la israela socio — kontribuas daŭrigi la kredon en la milita forto kiel sola garantio por supervivado de la ŝtato, kaj do malfruigi la solvon de la israela-araba konflikto. La israela socio ja faris grandajn progresojn, pasante de la totala neado de la palestina popolo ĝis akcepto de ŝtato en kiu ĝi povu vivi libere. Sed ĝi ne estas plene konvinkita pri tio kaj do ne estas klare decidita forlasi la tutan Cisjordanion. De tio venas la manko de avancoj en la solvado de la konflikto.
La bombadoj de la Hizbolaho sur la nordon de la lando, lastan someron, kreis etoson de esceptostato. La malfortecoj de la registaro kaj de la armeo, ĉe la fronto kiel malantaŭe, ronĝis la konfidon de la israelanoj en siaj institucioj. Jen kio servis kiel saltotabulo por s-ro Lieberman por retroviĝi en la registaro; kaj ne estas hazardo ke li postulis kaj akiris la postenon de ministro taskita pri strategiaj aferoj. Manke de klara montriĝo de la volo de la israelanoj ĉesigi la sangan konflikton kun la araboj, la Laborista Partio decidis refaldi la standardon de la paco. Kaj, kvankam la usona fratego afiŝas sian volon “demokratiigi la Mez-Orienton“, oni malhisis ankaŭ la flagojn de demokratio kaj de egaleco.
POLITIKAJ EMINENTULOJ famaj pro esti kleraj kaj liberalaj, kiel la profesorino Juli Tamir, ministro pri edukado, kaj la deputito Ami Ajalon, kunsubskribinto de aŭdaca pacprojekto kun la profesoro Sari Nusseibeh, ne volis naĝi kontraŭflue: ankaŭ ili voĉdonis favore al la promocio de s-ro Lieberman en sia registaro. Krome, inter la “centristoj“, en la politika klaso kiel ĉe la komunikiloj, multaj influhavuloj pledas favore al lia programo. Kaj kion pri la transigo, kiun tiu planas, de neneglektinda parto de la israelaj araboj al palestinaj teritorioj? Tiuj moderuloj asertas ke la “ĉefo“ de Israel Bejtenu deziras nur ke “la israelaj araboj ŝanĝu sian israelan ŝtantanecon kontraŭ palestina ŝtataneco“.
La homa historio ne mankas je ekzemploj de situacioj en kiuj longdaŭraj minacoj aŭ ekonomiaj recesioj servis kiel fertila grundo por faŝismaj reĝimoj kiuj trudiĝis perforte, eĉ demokratie. Jen kio okazis en la lasta jarcento en la plej kleraj landoj de la eŭropa kontinento. La situacio de la nuntempa israela socio estas eĉ pli serioza ol tiu de Pollando kaj de Ĉeĥoslovakio en la 1960-aj jaroj: la poloj kaj ĉeĥoj sciis ke ili vivas, sub la komunismo, en nedemokratiaj reĝimoj. Ili turnis sin al aliaj modeloj, kaŝe aŭskultis la okcidentajn radistaciojn kaj internigis en siaj infanoj valorojn de libereco kaj de justeco.
La israelanoj, siavice, ne emas ŝanĝiĝi. Ili estas konvinkitaj ke ilia demokratio estas modelo por iliaj najbaroj, ke ilia armeo estas la plej morala de la mondo. Ili deklamas formulojn, sed forgesas la fundamentajn principojn de la demokratio, inter kiuj la rajtojn de la malplimultoj. La maldekstro, kiu denuncas la minacojn kiuj ŝvebas super la socio, troviĝas en la kaptilo de marĝeniĝo: ĝi ne nur havas nenian influon sur la registaro, sed ĝi faras nenion alian ol proksimigi ĝin al la ekstremdekstro, kiu konstante progresas.
Popolo, kiu forgesas sian pasintecon, povas malfacile konstrui sian identon en la nuno. Sed estas same por popolo kiu apogas sin ĉefe sur la memoro de la pasinteco: ankaŭ ĝi havos malfacilon konstrui alian estonton en nova realeco. La sloganoj kaj la memkontento de la maldekstro ne povas anstataŭi la konstruadon de demokratia socio bazita sur moralaj valoroj. La fiasko de la Liban-aventuro, lastan someron, donis la okazon por malfermi tiun grandan laborejon. La politika kaj armea potencularo, ve!, preferis militan fuĝon antaŭen.
Akiva ELDAR.
POST DISVOLVI DENSAN asociiĝon kun Usono, en la epoko de la prezidanteco de s-ro William Clinton, la tiama brazila prezidanto Fernando Henrique Cardoso (1995-2002) ne delasis de ĝi kiam enpotenciĝis s-ro George W. Bush, en 2001. Tiu alianco favoris la projekton de Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA), la tezojn de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj de la [Monda Banko] por la kontinento. Samtempe, danke al s-roj Clinton kaj Anthony Blair, kaj kvankam iliaj politikoj faris nenian rompon kun la malmola kerno de la novliberalismo simboligita de Ronald Reagan kaj s-rino Margaret Thatcher, s-ro Cardoso aliris la kunvenojn de la “tria vojo”.
Ekde sia enoficiĝo, en 2003, la prezidanto Luiz Inácio Lula da Silva redifinis la prioritatajn aksojn de la brazila ekstera politiko direktanta ĝin al la Komuna Merkato de la Sudo (Mercosur) kaj al la sud-sudaj rilatoj. La Merkosur trairis tiam mortdanĝeran krizon, viktimo de la tre diversaj ŝanĝpolitikoj starigitaj de s-ro Cardoso kaj de la argentinano Carlos Menem, politikoj akrigitaj de la argentina bankroto de decembro 2001 kaj ties sekvoj. Tiuj tensioj senteble malpliiĝis kun la elekto de s-ro Néstor Kirchner, malfermanta periodon de pli granda kunlaborado inter la du landoj.
Certe, la Merkosur estis daŭre skuata, ĝis antaŭ nelonge, de komercaj konfliktoj inter privataj grupoj de la du landoj, malkonsentaj pri la kvotoj de importado kaj de eksportado de produktoj, kaj de la forlaso de la kompenso-politikoj por la malpli potencaj asocianoj, Urugŭajo kaj Paragŭajo. Sed la eniro de Venezŭelo kiel plenrajta membro kaj la unua kunveno de la Merkosur en sia nova konsisto, en Kordobo (Argentino), en julio 2006 — kun partopreno de la prezidantoj Fidel Castro (Kubo) kaj Evo Morales (Bolivio)-, signifas novan ekiron de la regiona organizo. Ĝi deziras nun subteni la partoprenon de pliaj landoj — inkluzive de Kubo — en la Merkosur kaj etendi la sferojn de integriĝo al projektoj de socia tipo.
LA TEMO DE INTERNACIA politiko praktike forestis en la lasta brazila elekto-kampanjo. Alfrontante la gazetaran premgrupon kiu substrekis insiste lian fiaskon, la prezidanto Lula reasertis la sukcesojn de sia registaro en tiu kampo. La kandidato de la opozicio, s-ro Geraldo Alckmin, malkaŝe rekomendis aliĝi al la liberkomercaj politikoj kaj doni la prioritaton al la rilatoj kun la Nordo prefere ol al la regiona integriĝo kaj al la Sud-Sudaj aliancoj. La diferenco sufiĉe pezis en la rezulto.
Kiam li estis elektita unuafoje, en oktobro 2002, la prezidanto Lula ne estis ĉirkaŭata de progresemaj registaroj — escepte de la venezŭela. Poste, s-roj Kirchner, Tabaré Vásquez (Urugŭajo) kaj Morales demokratie enpotenciĝis. S-ro Hugo Chávez, siaflanke, fortiĝis interne kaj lanĉiĝis, interkonsente kun Brazilo, en tre aktivan internacian politikon. Pro tiu fakto ne atendeblas modifoj en la orientiĝo de la eksteraj rilatoj de Braziljo dum tiu ĉi dua mandato (2007-2011), ĉar la kunteksto montriĝas multe pli favora por la politikoj de integriĝo ol antaŭ kvar jaroj.
La rilato de Brazilo kun Vaŝingtono estis ambigua. Unuflanke ĝi superfluis je amikec-deklaroj, je rektaj kontaktoj inter la du prezidantoj. Aliflanke ĝi estis stampita de esencaj malkonsentoj. La centra malkonsento estis tiu pri la ALKA, kiu devis konduki, en januaro 2005, al naskiĝo de la traktato pri kontinenta liberkomerco, strategia projekto de Usono. Braziljo estis la ĉefa respondeculo de ties blokado kaj kontribuis enterigi ĝin definitive, defendante decideme la postulojn de la registaroj de la regiono — interalie por la demandoj pri patent-pagoj aŭ pri la ebleco por eksterlandaj entreprenoj (aparte usonaj) partopreni en la adjudikadoj de la publikaj servoj...
FRONTE AL TIU OPOZICIO, Usono koncentris siajn klopodojn sur la ofertoj de duflankaj liberkomercaj traktatoj (LKT). La unua, subskribita kun Ĉilio en 2003*, malhelpas Santiagon leĝdoni pri ĉia kampo kiu ŝajnas lezi la leĝojn de la merkato — de ekologiaj demandoj ĝis eventualaj problemoj de enskribo-kotizoj en universitatoj. Tamen, Vaŝingtono delogis poste la landojn de Centrameriko kiu havas urĝan bezonon aliri la usonan merkaton. Poste ĝi apogis sin sur la politika-armea alianco kun Kolombio por tie antaŭenigi la subskribon de plia LKT. Kaj faris la samon kun Peruo, antaŭ la venko — sed kun la kunsento — de la prezidanto Alan García. En Ekvatoro, la sukceso de la operacio dependis de la dua baloto de la prezidant-elekto, gajnita la 26-an de novembro de la maldekstra kandidato, s-ro Rafael Correa. Ne kaŝante sian simpation por s-ro Chávez kaj decidita kunvoki Konstituigan Asembleon, li estas kontraŭ la LKT.
SE PRITAKSI LA estonton de ĉiu lando kaj en certa mezuro ankaŭ tiun de la subkontinento, la fundamenta limo ne estas tiu kiu pasus inter “popolisma” maldekstro — Bolivio, Kubo, Venezŭelo — kaj “saĝa” maldekstro — Argentino, Brazilo, Urugŭajo, kiel asertas tiuj kiuj celas ... dividi la maldekstron. Jen temas pri interpreto kiu provas “alelekti” Brazilon kiel lokomotivon de la regiono, por kontraŭi la pozicion akiritan de Venezŭelo, kaj kontraŭmeti la “respondecan sintenon de Lula” al la “aventurismo de Chávez”. Se oni notas kelkfoje rivalecojn inter la du landoj, ekzistas ankaŭ, inter ili, interkonsentoj kaj komplementecoj. La limo pasas en realo inter la landoj kiuj subskribis la LKT kaj tiuj kiuj vetas pri la regiona integriĝo tra la Merkosur, la Sudamerika Komunumo de Nacioj (SKN)* aŭ la Alternativon Bolivaran por Ameriko (ALBA), subtenatan de Karakaso, Havano kaj La-Pazo), projekton pli klare antiliberalan.
La dinamismo de lia ekstera politiko faris de s-ro Chávez referencegon en la regiono.* Li ĝuas tie grandan influon, ĉar li proponas konkretajn iniciatojn de integriĝo.* Braziljo servas kiel ponto inter la membroj de la ALBA kaj la moderaj landoj kiel Urugŭajo, Paragŭajo aŭ eĉ Argentino. Ĝi faras ankaŭ la ligon kun la registaroj kiaj tiu de Limo, en malkaŝa konflikto kun s-ro Chávez dum la perua elektokampanjo.* Kvankam Peruo subskribis LKT kun Usono, s-ro García konservas ligojn kaj traktatojn kun aliaj landoj, interalie kun Brazilo.
La regiono spertis certan nivelon de tensio, kiam la bolivia registaro, per la dekreto de la 1-a de majo 2006, anoncis la ŝtatigon de la gaso. La dispono celis, interalie, la brazilan multnacian entreprenon Petrobras. En antaŭelekta kunteksto [de Brazilo], la internaj premoj ekscitiĝis por ke la prezidanto Lula adoptu akran pozicion kaj defendu la “nacian” entreprenon.* Tamen, la prezidanto daŭrigis sian intertraktadon kun La-Pazo kaj, fine de oktobro 2006, kiam finiĝis la tempospaco de cent-okdek tagoj fiksita de la bolivia registaro por subskribo de novaj traktatoj kun la dek multnaciaj konzernoj kiuj agas en la lando, Petrobras akceptis la ronĝadon de la eksterordinaraj avantaĝoj kiujn ĝi ĝuis ĝis tiam.
POST SIA REELEKTO, la unua vojaĝo de la prezidanto Lula kondukis lin precize al Venezŭelo, la 13-an de novembro, por inaŭguri ponton kiu, super la Orinoko, faciligos la interŝanĝojn de tiu lando kun Brazilo. Skandalante sian opozicion same kiel tiun de Karakaso, li ĉi-okaze klare subtenis s-ron Chávez por la prezidantelekto de la 3-a de decembro 2006: “Kara kompano (...), la sama popolo kiel tiu kiu elektis min, kiu elektis Néstor Kirchner, kiu elektis Daniel Ortega [en Nikaragŭo, la 5-an de novembro], kiu elektis Evo Morales, sen ajna dubo elektos vin prezidanto de la Respubliko Venezŭelo.”
Jen kompliceco same kiel danko pro la subteno kiun li implicite aŭ eksplicite ricevis, de la venezŭela prezidanto kiel de s-roj Kirchner, Vásquez, Morales kaj Castro. Kaj recertigita ankriĝo maldekstre.
Emir SADER.
SALVADORO ESTAS lerneja kazo, privilegia punkto por observado de la efikoj de amasa elmigro al devenlando. Tio ne mirigas, pro la amplekso de la fenomeno. Laŭ la taksoj, inter 25% kaj 34% de salvadoranoj vivas eksterlande, do inter unu miliono sepcent mil kaj du milionoj kaj duono da homoj — la giganta plimulto en Usono. La salvadora diasporo, tre organizita, ĝuas la subtenon de “vicministrejo de la salvadoranoj en eksterlando” dediĉita al defendo de iliaj interesoj. En la taggazetoj, tutaj sekcioj estas dediĉitaj al ili, nome la paĝoj “Departemento 15” de La Prensa Gráfica, kiuj referencas la dek-kvinan departementon de Salvadoro: Usono...
La salvadora diasporo montriĝas larĝanima. Laŭ la Centra Banko, la transkontigo de mono (remesas) atingas 2,1 miliardojn da dolaroj en 2003, 2,5 miliardojn en 2004 kaj preskaŭ 3 miliardojn en 2005. Jen sumoj kiuj ekvivalentas al proksimume 15% de la malneta interna produkto, do multe pli ol la buĝetoj de edukado kaj de sano kune... Por la familioj, la remesas estas ne neglektinda komplemento de enspezo. La Programo de Unuiĝinta Naciaro por Disvolvado (PUND) kalkulas ke inter 20% kaj 25% de la loĝantaro profitas de ili, kun sumo de proksimume po 400 dolaroj jare kaj persone. En la regionoj kie la elmigrado estas tre forta (la zonoj limaj kun Honduro), tiuj sendoj povas kontribui je preskaŭ 30% de la enspezo.
Unu el la malplaĉaj flankoj de la afero estis la apero kaj la evoluo en la lando de bandoj de junaj kaj perfortaj deliktuloj — la maras.*
En Usono, en plej malfacila socia kunteksto, multaj salvadoraj junuloj aliĝis al bandoj kiuj floras en la getoj. Arestitaj, kondamnitaj, malliberigitaj, ili estas poste elpelitaj al siaj devenlandoj, kie ili aliĝas al la lokaj bandoj, alportante siajn spertojn pri armiloj kaj perforto. Tiel stariĝas retoj kiuj, de Salvadoro ĝis Honduro kaj Gŭatemalo, vic-entreprenas por strukturoj de la organizita krimo.
Cetere, la pezo de centmiloj de iliaj samlandanoj en Usono, kiuj akrigas ties enmigro-politikon, pezas sur la eksterlanda politiko de San-Salvadoro. Por konservi tiun fonton de remesas, pilieron de la nacia ekonomio, ne penseblas kontraŭdiri Usonon. Salvadoro viciĝas laŭ Vaŝingtono en ĉiuj internaciaj instancoj kaj restas la sola lando de Latinameriko kun trupoj en Irako.
Fine, kaj tio ne estas la plej eta el la paradoksoj, en la departemento de La Unión, la elmigrado generis veran altiron por manlaboristoj... eksterlandaj. Ĉar la salajroj en la plantejoj aŭ en konstruado ne rivalas kun la alveno de remesas, la salvadoranoj paŭtignoras tiajn laborojn. Pro tio oni vidas plenajn busojn veni el la mizeraj kamparoj de najbaraj landoj; plejparte por “nigra” laboro. Lignaĵistoj, migraj vendistoj, domservistoj kaj peones*, tio estas la tipaj metioj de tiuj honduraj kaj nikaragŭaj migrantoj, altirataj ankaŭ de la dolariĝo de la salvadora ekonomio (en 2001). Nun, en akcepto de migrantoj, Salvadoro rivalas eĉ kun Kostariko.
Rafaële BAIL.
Kio restas de la sandinisma revolucio? La memoro de la bataloj kiuj, la 17-an de julio 1979, kondukis al la falo de la diktatoreco de Anastasio Somoza. La amareco rilate Usonon kaj ties agreson, per intermetitaj kontraŭrevoluciuloj. La akra gusto de la elekto-malvenko, en 1990, en Nikaragŭo premegata de milito kaj malsato. La fiasko de la novliberalaj politikoj truditaj de registaroj kiuj poste sinsekvis. Ĉu la venko de s-ro Daniel Ortega, la 5-an de novembro 2006, interrompos tiun fatalan ciklon? Ĉu ĝi ĉesigos la socian ĥaoson kiu pelas dekmilojn da nikaragŭanoj al ekzilo?
KIEL ĈIUN LUNDON fine de posttagmezo, ili atendas. Precipe maljunuloj, virinoj kaj infanoj. Ĉe la vojkruciĝo de du polvaj stratetoj, ili gvatas la venon de la kamioneto. La tuta vilaĝo Santa Rosa del Peñón, en la nordo de Nikaragŭo, atendas novaĵojn el Kostariko. Kiam la aŭto liveranta la pakaĵojn subite aperas en griza nubo, jen tumulto: oni venas preni leteron, biletojn ŝovitajn en kuverton, aŭ eĉ fridujeton. El la najbara lando, la elmigrintoj de Santa Rosa helpas sian familion. La vilaĝo vivas de perfuzo. La sumoj varias de deko ĝis cento da dolaroj monate, “or aĉeti ion por manĝi”, “por la kajeroj de la infanoj”, “la medikamentoj” aŭ “repagi ŝuldon”. Post kiam Nikaragŭo reduktis siajn publikajn servojn, la kostoj por lernejo kaj sano pezas sur loĝantaro nekapabla alfronti ilin. Kaj malgraŭ regula alfluo de dolaroj, Santa Rosa nur supervivas.
Tradicie la regiono dediĉis sin al agrokulturo. Ĝi jam preskaŭ nenion produktas. “Ni kulturas esence por nia persona konsumado, kiel fari pli?” demandas sin s-ro Julio Antonio Niño, meze de siaj kampoj invaditaj de trudherboj. “Mi ne povas investi por konstrui puton aŭ sistemon de akvumado, ĉar la kredito tro kostas [40%] kaj la bankoj pruntas nur al grandaj ekspluatejoj kun solidaj garantioj.” Jen konstato kiun faras ĉiuj nikaragŭaj etaj agrokulturistoj. La krizo de la kafo, ligita al la disfalo de la internaciaj prezoj komence de la 2000-aj jaroj, ankoraŭ nigrigis tiun bildon.
Certe, oficiale, la antaŭa registaro pretendis zorgi pri la kamparanoj, en lando kie la duono de la loĝantaro vivas en kamparaj zonoj. Sed en realo, ĝia ekonomia politiko havis aliajn ambiciojn: malfermo de la landlimoj, internacia konkurenco danke al eksporta agrokulturo, eksterlandaj investoj en la senimpostaj zonoj kiuj, laŭ la ĝisnuna prezidanto Enrique Bolaños, generas milojn da dungoj. Tiu “sukceso” igas s-ron Niño amare rideti: “Jes, certaj virinoj de la vilaĝo foriris labori en la maquilas [vic-entreprenaj fabrikoj] de teksaĵoj, tio ja estas pli bona ol fari nenion. Sed la salajroj estas duoble pli malaltaj ol en Kostariko...”
“Kostariko”, la vorto estas ellasita. Oni taksas ke unu loĝanto de Santa Rosa el kvin estis aŭ estas elmigrinto en tiun landon. Koncerne Nikaragŭon, ili estas kvincent mil ĉe la alia flanko de la limrivero, la San Juan, kaj tricent mil dise aliie — proksimume 14% de la loĝantaro. Por la campesinos (“kamparanoj”) sen enspezoj, Kostariko estas la plej evidenta celo: je kelkaj horoj da buso kaj, ĝis antaŭ nelonge, alirebla sen vizo. Tiuj kiuj deziras eniri laŭleĝe, tamen ŝparas dekon da dolaroj.
KIU AJN ESTAS ilia komenca metio, multaj nikaragŭanoj laboras kiel peones en la kostarikaj plantejoj. Banano, kafo, ananaso, sukero, oranĝo: la najbara lando sukcesis diversigi agrokulturan komercon kun bezonego de laboristoj. “Ekde januaro mi tie tranĉos la kafon, poste mi laŭvice laboros ĉe la aliaj rikoltoj, klarigas s-ro Niño, kiu, laca pro la malfacilo de la terlaborado en Santa Rosa, iras tien ĉiujare kontraŭleĝe. Kaj kiel aliaj ĉi tie, mi revenas por semi la frijol [fazeolon]. Mi gajnas almenaŭ trioble pli ol espereblas en Nikaragŭo.”
Historie, por fuĝi el la perfortaj periodoj, la diktaturecon de Anastasio Somoza aŭ eĉ la militon de la 1980-aj jaroj, la nikaragŭanoj ĉiam turniĝis al sia suda najbaro. Sed, ekde la 1990-aj jaroj, la migrado fariĝis ekonomia. Migrado de supervivo. Post la milito, la malmobilizado metis milojn da soldatoj kaj da kontraŭrevoluciuloj sur la straton, sen enspezo nek estonto; kaj la nikaragŭa ekonomio montriĝis nekapabla integri ilin.
TIUTEMPE, LA PRIORITATO de Managŭo estis privatigi kaj redukti la publikajn elspezojn. Kun sia ekonomia kresko kaj sia prizorgo-ŝtato mirinde disvolvita en la regiono, Kostariko aperis kiel alirebla Eldorado. “Nia registaro havas realan intereson en tiu elmigrado, analizas s-rino Martha Cranshaw, de la Nikaragŭa Reto de la Civila Socio por Migradoj (NRCSM), neregistara organizo de apogo al la elmigrintoj kaj iliaj familioj. Ĝi mildigas la premon kreitan de la senlaboreco. Sed ni komencas kompreni la efikon de tiu fenomeno por nia lando.” Kelkfoje kontraŭfluan al la laŭmodaj analizoj...
Dum la Internacia Organizo pri migradoj (IOM) kaj la Unuiĝinta Naciaro vetas je la mon-transigoj de la elmigrintoj por relanĉi la disvolvadon en Nikaragŭo, surlokaj enketoj montras ke la 900 milionoj da transigitaj dolaroj — pli ol la eksportoj de la lando — servas ĉefe por mildigi la ĉiutagan vivon de la tute elĉerpita loĝantaro.* La NRCSM observas ankaŭ alian fenomenon malpli tuj kalkuleblan: “Iom post iom ni mezuras la milojn kaj milojn da individuaj dramoj kiujn prezentas la elmigrado de familia patro aŭ patrino. Kolektive, la efiko de tiu fenomeno sur nia socio estas giganta”, konfidas s-ino Cranshaw. Malstrukturitaj familioj, infanoj edukitaj de pli aŭ malpli ĉeestantaj geavoj, foresto de patra aŭ patrina figuro, foresto ĉe lernejo: kia socio prepariĝas en Nikaragŭo!
En Santa Rosa, avo kies filo kaj bofilino foriris, sed sen siaj infanoj, rakontas: “Mia edzino kaj mi edukas niajn nepojn, sed la tensioj estas kelkfoje tre grandaj kun ili, kaj ni tre maltrankviliĝas je nia filo kiu estas en Kostariko, senpapere. Kelkfoje mi diras al mi ke necesas trovi alian rimedon por elturniĝi. Estas tro da riskoj, por ni kaj por ili.”
En la stratoj de San-Joseo, ĉefurbo de Kostariko, la nikaragŭano facile perceptiĝas. Li havas pli malhelan haŭton, pli nigran hararon, kaj senmanke portas dorsosakon en kiu li havas siajn laborajn aŭ ŝanĝajn vestaĵojn. La viroj estas dungitaj en konstruado aŭ kiel gardistoj, la virinoj kiel domservistoj. La sezon-laboristoj estas preskaŭ ĉiam senpaperaj. Tiuj, kiuj instalas sin por pluraj jaroj, ankaŭ. Nur la duono de la “Nicas” vivantaj en Kostariko havas laŭleĝan statuson. Ĉiuj aŭ preskaŭ ĉiuj konas la akran laboron de la plantejoj. Sed, por la granda plimulto de la 4,3 milionoj da “Ticos” — la kostarikanoj-, ili estas antaŭ ĉio dekona, nedezirata, parto de la loĝantaro.
“La nikaragŭano enkorpigas formon de kontraŭvaloro en la okuloj de la kostarikanoj”, juĝas Carlos Sandoval, sociologo ĉe la universitato de San-Joseo. Laŭ li, la konstruado de la identeco de Kostariko fariĝis ĉirkaŭ fortaj ideoj: blankeco de la haŭto, mirfrapa en la centramerika kunteksto kaj ŝuldata al la malalta ĉeesto de indiĝena loĝantaro ĉe alveno de la konkerantoj; stabileco de demokratio kiu spertis nur malmultajn epizodojn de perforto; efikeco de ekonomio kaj de prizorgoŝtato unika en la regiono. Por la najbaraj landoj kaj por si mem, tiu monteca landeto estas ĝuste la “Svisio de Centrameriko”. Ĉu ĝi ne estas la sola kiu akceptas amase turistojn el evoluintaj landoj kiuj serĉas ĝiajn plaĝojn kaj ĝangalojn, ĝian vivdolĉecon kaj ĝian ekologian turismon?
Vidate de ĉi tie, Nikaragŭo, kun siaj militoj kaj kronikaj malstabilecoj, aperas kiel nematura lando, kondamnita al malriĉeco. En Kostariko, ĝiaj loĝantoj kun malhela haŭto estas ofte priskribataj kiel perfortuloj, sensciaj kaj malmulte fidindaj, krome ŝtelistoj kaj alkoholuloj. “No sea nica”, diras sufiĉe disvastiĝinta insulto — “ne estu idioto”... Tiu latenta ksenofobio — al kiu cetere respondas kontraŭ-kostarika rasismo sufiĉe forta en Nikaragŭo — reaperas regule ekde kiam veneniĝas eterna konflikto ĉirkaŭ la navigado sur la río San Juan, la limrivero. Sed la du landoj vivas kun tio. Aŭ pli ĝuste vivis. Ĉar, post voĉdono por nova leĝo pri enmigrado, fine de 2005, la etoso difektiĝis.
Adoptante la sintenon de Usono, superplena de enmigrintoj, San-Joseo starigis leĝon kiun la nova prezidanto de la Respubliko, Oscar Arias — iama Nobel-premiito pri paco kaj devena de partio alia ol tiu kiu proponis la leĝon — kvalifikis “drakona”, aldonante ke ĝi povas transformi la migrado-policon en novan gestapon. Kompare kun la leĝo debatata en Vaŝingtono, la kostarika leĝo planas pli da obstakloj al laŭleĝa enmigrado kaj malferman ĉasadon al senpaperuloj, al ĉiuj kiuj loĝigas aŭ laborigas ilin. Nur, por esti reale aplikataj, tiuj disponoj bezonas homajn kaj financajn rimedojn kiujn la lando ne posedas...
Ĉu la leĝo estas simbola respondo al la incitegiĝo de la loĝantaro? Tiu efektive atingis pintojn. Iun nokton de novembro 2005, la posedanto de metiejo situanta je trideko da kilometroj de San-Joseo, senĉenigas siajn du hundojn de speco Rottweiler al juna nikaragŭano kiu ŝajne provas enŝoviĝi en lian proprieton. Sub la okuloj de la polico, alarmita sed senpasia, la junulo estas mortigata de tiuj du hundegoj. Filmilo filmas la scenon kiu aperas titolpaĝe ĉe la televid-ĵurnaloj: la unua hate crime* de Kostariko kulminigas la tension inter la du landoj.
Kelkajn monatojn poste, inter la koloraj florbedoj de la parko De La Merced, dimanĉa renkontejo de la nikaragŭanoj en San-Joseo, Gustavo rakontas: “Tiun tagon ni vere ektimis. Ni kutimis la rasismon, sed morti tiel, tio estas tro horora. Ankaŭ en Nikaragŭo la homoj ektimis. Kuzino decidis foriri al Salvadoro: tie estas malpli danĝere, kaj tie ili ne postulas vizon.” Manĝetante la specialaĵojn de la lando preparitajn de iuj aŭ de aliaj, la “Nicas” konfidas sian zorgon. “Pro la leĝo, ĉiuj ŝatus havi laŭleĝan situacion. Ĝis nun, oni ne tiom deziris ĝin... En Nikaragŭo oni ne havas paperojn, kaj ĉi tie, estas preskaŭ pli praktike por ĉiuj esti “nigre”.” Gustavo havas 28 jarojn kaj vivas jam kvin jarojn senpapere. Dungita ĉe konstruado en la provinco, li vizitas sian edzinon kaj sian filon ĉiujn semajnfinojn en San-Joseo. Kiel aliaj, li konfesas esti kontenta havi filon naskitan ĉi tie — “Tiel, li havas la kostarikan ŝtantanecon.”
Laste, la etoso reganta en Kostariko kaj la bezonoj je manlaboro en Salvadoro (vidu la artikolon de Raphaële Bail: En Salvadoro, la dolaroj kiuj ŝanĝas la situacion; komparu ankaŭ la artikolon de Maurice Lemoine: La dua industrio de Ekvatoro) ŝajnas esti bremsintaj la enmigradon el Nikaragŭo. Tiu evoluo zorgigas la grandajn mastrojn de la lando. En aŭgusto 2006, la eksporto-ĉambro malkaŝe plendis pro la fakto ke la manko da manlaboristoj povus malpliigi je 15% la naciajn eksportojn. Tiuj dependas ankoraŭ de la agrokultura sektoro je proksimume 25%.
Maltipa en Centrameriko, la kostarika ekonomio ja disvolvis la duan kaj trian sektorojn (ĉefe per lanĉi sin sukcese en la ekologian turismon), sed ĝi kuŝas ankoraŭ multe sur la agrokultura produktado. La lando estas la monde dua eksportisto de bananoj, elstaras en kafo kaj disvolvis “niĉajn” kulturojn, ekzemple florojn kaj melonojn. Do, la nikaragŭaj laboristoj estas nemalhaveblaj; en la banan-regiono Sarapiquí, ili prezentas pli ol 40% de la laboristoj. Por multaj ekonomikistoj ili konstituis — kaj daŭre konstituas — eksterordinaran alĝustig-variablon por ekonomio en plena transiĝo. Ili donis konsiderindan avantaĝon al la grandaj agrokulturaj eksportistoj en la internacia konkurenco, tenante la produktokostojn plej malaltaj. Anstataŭante la naciajn — nun pli kvalifikitajn — en la sektoroj de agrokulturo kaj konstruado, ili akompanis ankaŭ la alvenon de la kostarikaninoj sur la labormerkaton, proponante armeon de domservistoj.
PRIVATE, S-RO Oscar Alfaro, fondinto de entrepreno de teraj transportoj ĉeesta en tuta Centrameriko kaj membro de grava mastrar-organizo, konfidas sian vidpunkton: “La kostarikanoj devas kompreni ke ni bezonas la nikaragŭanojn. Nia migrad-politiko estas bazita sur sekureco-filozofio pli ol sur ekonomia realismo, sen paroli pri la fakto ke ĝi troviĝas ekster la kadro de la plej baza solidareco.”
S-ro Alfaro memoras ke post la uragano Miĉ, kiu detruis Nikaragŭon en oktobro 1998, Kostariko laŭleĝigis cent kvindek du mil homojn. “Ekzistos ĉiam ia interago inter niaj du landoj. Sed...” S-ro Alfaro reprenas opinion majoritatan en la lando. “Necesus ke tiu interagado estu kadrita, ke oni ĉesigu la kontraŭleĝecon. Tiu pezas sur niaj sistemoj de sano kaj edukado, malfermaj al eksterlandanoj, dum ili ne partoprenas en la klopodo de kotizo.” (Li tamen preterlasas precizigi ke la mastroj dungantaj senpaperulojn ankaŭ ne kotizas...)
LA KOSTARIKA REGISTARO mem elmontris la socian koston kiun amasa enmigrado pezigas sur la landeton. Respondante al la plendo pri ksenofobio deponita de Nikaragŭo antaŭ la komisiono de la Internacia Kortumo de Homrajtoj*, San-Joseo memorigis ke kaso de malsan-asekuro kovras ĉiujn urĝo-kazojn kaj la gravedojn kaj naskojn, kiu ajn estas la ŝtataneco de la paciento. Ĝi menciis ankaŭ ke la bazlerneja edukado estas senpaga por ĉiuj. “Kaj tio en evolulando, kun enmigro-kvoto pli alta ol tiu de la evoluintaj landoj: 110%, do praktike kiel tiu de Luksemburgio, kiu havas la monde plej altan malnetan internan produkton po loĝanto.”
Por Sandoval, Kostariko estas meze de kontraŭdiro: ĝi bezonas la enmigradon por konservi sian ekonomion kaj kontribui al renoviĝo de la generacioj, sed la kostarika socio ne kapablas mastrumi ĝin serene. “La kulturaj diferencoj estas ja parto de la problemo, klarigas la sociologo, sed ĝuste kiam nia lando eniris krizon, en la 1990-aj jaroj, la rifuzo al la ”Nicas“ fariĝis tre forta. Ĉefe ĉe la plej tuŝita tavolo de la loĝantaro.”
La kostarika socia modelo konsideras sin tre proksima de la eŭropaj sistemoj, kun forta tendenco al redistribuado kaj publika investo.* Tamen, en la 1980-aj jaroj, la novliberala logiko konkeris la landon. La publika investo reduktiĝis en edukado, sano kaj socia loĝado. La malaltaj mezaj klasoj estas tiuj kiuj, hodiaŭ, plej suferas pro la malboniĝo de ilia vivnivelo. “La plej xenofobia sektoro de la loĝantaro estas tiu kiu pleje perdis, komentas Sandoval. Nia socio, kiu volas esti escepto, sentas sin kaduka kaj resendas tiun senton sur la migrintoj, sen pridemandi la fragiligon de nia modelo fare de la ekonomiaj politikoj.” En 1999, la universaleco de publika stipendio helpe al la lernantoj de la plej malriĉaj familioj estis atakita: iuj aŭtoritatoj rifuzis doni ĝin al eksterlandanoj. Laŭ certaj landoj de la Nordo, Kostariko, en zorgo pro sia estonto, iom post iom lernis arbitracii inter la “nacianoj” kaj la aliaj.
EN GUARARIRÍ, ladurbo de la antaŭurba San-Joseo, amasiĝas domoj el diversdevenaj materialoj, inter kiuj fluas rojeto de malpura akvo delasita de la ruĝebrila komercocentro situanta pli supre. Plurmiloj da enmigrintoj vivas tie. Unuavide, Guararirí similas al Nikaragŭo kaj tamen, ĉi tie, la granda plimulto de la loĝantoj havas laboron; ĉiu domo havas akvon kaj elektron. Oni vivas tie pli bone ol en sia lando. Malriĉa, malpurega, servante kelkfoje kiel kaŝejo por fikomercistoj de drogoj, Guararirí kaj ĝia malbona reputacio akceptas ankaŭ centojn da kostarikaj familioj falintaj en malriĉecon. “Ĉi tie, ne ekzistas problemo de rasismo, la realeco estas la sama por ĉiuj”, diras la plej multaj loĝantoj. Cetere, el ĝuste la plej malfavorigitaj kvartaloj de la lando devenas diversaj iniciatoj por ke la “Nicas” kaj la “Ticos” pli bone vivu kune. “Tiuj iniciatoj havas ion bonan, komentas Sandoval, ĉar ili malkomfortigas certajn mitojn kiuj cirkulas pri la nikaragŭanoj, kiel ekzemple la fakton ke ili ŝtelas laborlokojn. En realo, ili okupas la metiojn kiujn la kostarikanoj jam ne volas.”
Sed la inform-kampanjoj pri la frateco inter nikaragŭanoj kaj kostarikanoj havas siajn limojn. Dum la senlaboreco-kvoto tenas sin je saĝa nivelo (apenaŭ 6,5%), iuj observantoj montras sian zorgon pri eblaj efikoj de ĝia altiĝo. Ĉu la fragila ekvilibro de tiu evolulando rezistus, se “nacianoj” kaj eksterlandanoj pli konkurencus sur la labormerkato? En Guararirí, en la parko De La Merced aŭ en la plantejoj de la atlantika marbordo, la situacio, jam streĉita, povus fariĝi nemastrumebla.
Rafaële BAIL.
“ESTAS VERA nacia tragedio”, ellasis la kandidato de la maldekstro, s-ro Rafael Correa, kelkajn semajnojn antaŭ ol venki en la prezidant-elekto de la 26-a de novembro 2006. Oni eĉ ne scias, kiom da ekvadoranoj vivas en Ekvadoro! Dum la lastaj dudek jaroj, proksimume kvar milionoj da ili devis forlasi la landon.* Kaj ne senkiale... Preskaŭ 50% de la loĝantaro vegetas tie en malriĉeco. La vivkondiĉoj estis detruitaj de la dolarigo, decidita en 2000. Tiu, altigante la kostojn de loka produktado, ruinigis la agrokulturon same kiel la industrion.
Al tiu bildo aldoniĝas la ekstera ŝuldo je 18 miliardoj da dolaroj, dum, kiel precizigas s-ro Correa, en lando kiu situas en la kvara rango de produktistoj de petrolo de la regiono, “el kvin bareloj da produktita petrolo, la multnaciaj konzernoj forportas kvar kaj lasas unu al la lando, la plej eta proporcio en tuta Latinameriko”. Ĉu miri pri la fakto ke popolaj ribeloj renversis tri prezidantojn en dek jaroj? Kaj ondo da elmigrintoj elsangigis la landon.
La hemoragio komencis en la 1980-aj jaroj, dum starigo de la novliberala modelo de la prezidanto León Febres Cordero. Ĝis en 2002, 80% des la forirantoj apartenis al la indiĝenaj kaj kamparanaj sektoroj. Ekde 2003 komencis elmigri, ĉefe al Eŭropo, profesiuloj, inĝenieroj, instruistoj, kuracistoj. Tiuj homoj disponas ankoraŭ pri salajroj. La plej malriĉaj ne. Nu, la riskoplena foriro kostas multe. Ĉiuj enŝuldiĝas. Trafikistoj de homa karno, la coyotes, postulas 4.000 dolarojn en 2000, 8.000 dolarojn en 2003, inter 10.000 kaj 12.000 dolarojn hodiaŭ por organizi la vojaĝegon de Ekvadoro ĝis Usono.*
Ekde komenco de 2006, la nova migrad-politiko de Vaŝingtono kaj la gardado de la landlimo konsiderinde altigis la kostojn. Fronte al tia peto aperis la chulqueros: en la kadro de eksterleĝa financ-sistemo, estas ili kiuj pruntedonas monon. Je 30 aŭ 40% da interezoj!
La coyotes transportas la kandidatojn al la American way of life tra la maro, ĝis la ĝangaloj de Centrameriko, de kie ili kaŝe trairos la limon de Meksikio, poste, se ĉio iras bone, tiun de Usono. La transiro al Eŭropo, malpli danĝera kaj malpli kosta, bezonas nur falsadon de paperoj kaj dokumentoj.
En Hispanio vivas nun okcent mil ekvadoranoj, de kiuj 64% havas inter 15 kaj 40 jarojn.* Multaj tralaboras tie ege lacigajn tagojn de dek-kvin horojn da laboro por rikolto de fruktoj kaj legomoj. Ĉar ili devas, krom supervivi per mizeraj salajroj kaj sendi monon al la familioj, repagi la chulqueros. Kaj la tragedio neniam malproksimas. “Mafio, atestas s-ro Freddy Cabrera, instruisto en la alternativa edukado, en Riobamba. En la momento de la prunto, ili postulas la dokumentojn de proprieto de la domo, de la tereno. Se vi ne komencas pagi, ili konfiskas. Eĉ pli malbone se vi mortas. La familio troviĝas sur la strato.”
Dudek-kvar elcentoj de la ekvadora loĝantaro ricevas monon — 1,7 miliardojn da dolaroj* — el eksterlando. Sed je kia prezo... Disiĝo de la paroj, malstrukturiĝo de la familioj, malplia ĉeesto de viroj, inigo de la plej penigaj laboroj. Perdo de orientiloj, aldonas s-ro Cabrera. “La homoj, kiuj sukcesis foriri, havas infanojn, kiuj havas nenian konscion pri la valoro de la aĵoj. Ili elspezas la remesas por vestaĵoj, por elektronikaj kiĉaĵoj, por bagatelaĵoj, por io ajn.” Forta konsumado sen produktiva disvolvo. Kio okazos morgaŭ?
“La lasta foriranto estingu la lumon”, legeblas sur muro de la tria plej granda urbo de la lando, Cuenca.
Maurice LEMOINE.
Vidu ankaŭ la artikolojn de Raphaële Bail: Por la nikaragŭanoj, la supervivo nomiĝas Kostariko kaj En Salvadoro, dolaroj ŝanĝas la situacion
Oni emas identigi Interreton kiel komunikilon de absoluta libereco, ĉar ĝi ebligus fine al ĉiu — kondiĉe ke li apartenas al la bonstataj kategorioj de la riĉa mondo — ricevi laŭmezuran informon kaj, alidirekte, dissendi, al la tuta planedo, novaĵojn kaj, antaŭ ĉio, personajn komentojn. Do, iel, la ideala komunikilo, kiu liberigas el la tentakloj de la propagando kaj de la mono. Ĉu vere?
LA USONAJ GVIDANTOJ de komunikilaj konzernoj kaj iliaj aliancanoj en la Kongreso argumentas pri la diverseco de informado sur Interreto por aserti ke la leĝoj kiuj reglamentas la tradiciajn komunikilojn (old media) fariĝis senutilaj. Kiel, asertas ili, ia ajn konzerno, inkluzive se ĝi posedas la taggazeton de la urbo, unu el la kvar naciaj televid-retoj (NBC, CBS, ABC, Fox)* kaj ok lokajn staciojn, povus monopoligi la informad-merkaton se Interreto ofertas tiom da opcioj al la konsumantoj? James Gattuso, esploristo ĉe la Heritage Foundation (ultradekstra), eĉ asertis ke la disponoj destinitaj al batalo kontraŭ la koncentriĝo malutilas al la publiko: “Anstataŭ komunikilojn en pozicio de monopolo, la konsumantoj alfrontas senprecedencan kaj preskaŭ konfuzigan elekton. La vera minaco kuŝas por ili pli en la preterpasitaj kaj senutilaj restriktoj, kiuj povas limigi la progresojn de la teĥnologioj kaj de la informad-merkatoj, kaj pro tio la avantaĝojn kiujn tiuj progresoj povas doni al ili.“*
Simila pozicio inspiris la prioritatojn de la prezidinto de la Federal Communication Commission (FCC), s-ro Michael Powell, kiu klarigis: “Kontraste al la reganta diskurso pri la komunikiloj, mi pensas ke ni havas tiom da ili ke ni estas inunditaj. Mi certigas vin ke, kun ĉio kion oni ricevas, neniu grava novaĵo povas okazi sen ke oni ekscias ĝin ene de dudek minutoj. Mi bezonas nur iri al Google News por povi elekti inter kvar mil informofontoj en la mondo. La perspektivo kiun tio donas al mi estas sufiĉe fascina.“*
Estas klare ke multiĝego de enhavoj transformis la funkciadon de la komunikiloj. Sed oni ne povas resti ĉe tiu eldiro. Ĉar, laŭ la Centro por la Cifereca Estonto de la Universitato de Sud-Kalifornio, 21% de la usona loĝantaro uzis Interreton eĉ ne unu fojon en 2005, kaj 33% ne disponas pri hejma konekto. Fine, inter tiuj kiuj ja disponas ĝin, malpli ol la duono havas la rapidfluan konekton, kiu ebligas facile aliri la aŭdajn kaj filmajn dosierojn.
Ne estas nur la fakto ke la homoj disponantaj pri altaj enspezoj kaj pri bona instru-nivelo estas pli kapablaj aliri Interreton. Estas ankaŭ la fakto ke ili estas pli kapablaj uzi ĝin kaj do kapablaj konektite aliri la lastajn novaĵojn, dokumentadon kaj la disponeblajn servojn. Kun identa konekto-rapideco, la diplomitoj kun bonaj salajroj trovas pli facile la informon kaj la distraĵon kiun ili serĉas en Interreto, dum la malpli instruitaj kaj malpli bonstataj personoj emas limigi sian krozadon al komercaj teksejoj kaj al tiuj de la grandaj komunikiloj.*
INTERRETO DO ne estas tiom ĉieĉeesta kiom klamas la mastroj de la konzernoj favoraj al pli granda koncentriĝo de la proprieto de la stacioj kaj de la ĉenoj. Tamen, la Teksaĵo ne estas tiom fidinda kiom asertas ĝiaj partizanoj rilate traktadon de loka aktualaĵo. La krizo de Katrino [la uragano kiu pereigis interalie Nov-Orleanon] ja montris kiom certaj ennovigoj en la kampo de novaj komunikiloj povas kontribui al la vigleco de la civila socio. Kaj, eĉ en normala situacio, oni jam ne nombras la novajn teksejojn kiuj riĉigas la lokan oferton de informado. Tamen, la regantaj diskursoj pri la revolucia impeto de surloka ĵurnalismo praktikata de senfina nombro da “blogistoj“ minacas kaŝi ke la multnaciaj konzernoj de komunikado konverĝas al Interreto por tie ampleksigi sian voĉon kaj sian potencon. La ideo laŭ kiu la novaj inform-teĥnologioj kadukigis la riskojn de koncentriĝo estas la ĉefa kaj plej danĝera mito de la cifereca erao.
Laŭ la “Raporto pri la komunikiloj 2006“ de la Project for Excellence in Journalism (PEJ), “Interreto estis longtempe karakterizita de la senlima nombro da novaj teksejoj de unu flanko ĝis la alia de la spektro de politikaj opinioj. Tamen, la plej popularaj teksejoj estas asociitaj al la plej potencaj grupoj de komunikiloj. Inter la dudek plej vizititaj teksejoj en 2005, laŭ la indico Nielsen-Net, dek-sep estis ligitaj kun tradiciaj inform-grupoj, do produktis la esencon de sia enretigita enhavo por taggazetoj, televid-ĉenoj aŭ magazinoj“. En decembro 2005, la nombroj estis cetere la sekvaj (mezuritaj laŭ unuopaj vizitantoj): Yahoo News: 24,6 milionoj; MSNBC: 22,9 milionoj; CNN: 20,9 milionoj; AOL: 14,7 milionoj; Internet Broadcasting Systems (IBS, kiu redissendas sur Interreto temojn produktitajn por la ĉefaj televid-ĉenoj): 12,9 milionoj; Gannett: 11,5 milionoj; New York Times: 10,9 milionoj; Tribune Newspapers: 10,5 milionoj; Knight Ridder digital: 9,9 milionoj; USA Today: 9,9 milionoj.*
Novaj gigantoj, kiel Yahoo, AOL kaj IBS, ja atingis, sur la listo, la grandajn televid-retojn, la kablo-ĉenojn kaj la grupojn de la papera gazetaro. Sed ili apenaŭ alportas specife proprajn enhavojn. S-ro Gene Kimmelman, direktoro de la Unio de Konsumantoj, resumas: “Interreto estas bonega informofonto. Eta nombro da konsumantoj dependas de ĝi. Sed kiam la FCC demandis ilin, kien ili iras, la duono respondis: “televido.com“. Poste, la plej granda nombro elektis “papera gazetaro.com“. Ili dependas do de la samaj informfontoj, certe per nova teĥnologio kaj per nova komunikilo, sed tio apenaŭ alportas pli da opini-diverseco.“*
La grandaj komunik-entreprenoj, kiuj konceptis rafinitajn planojn por orienti la interret-trafikon al siaj teksejoj, estas senlime malpli entreprenemaj rilate originalajn enketojn, aparte sur loka nivelo. La esenco de iliaj enhavoj resumeblas per repreno aŭ reskribo de agentejaj depeŝoj aŭ de vidpunktoj jam aperintaj aliloke. La gazetoj mem uzas pli ofte la Teksaĵon por redisvastigi siajn artikolojn ol proponi dialogajn enhavojn aŭ aŭdvidajn produktojn.
La nove venintaj, kiel Yahoo, AOL aŭ IBS, dependas preskaŭ ekskluzive de la informoj produktitaj de la aliaj komunikiloj. La etaj sensukaj tekstoj de la agentejoj, kiel en Usono Associated Press kaj Reuters, prezentas tiel preskaŭ tri kvaronojn de la enhavoj de ABC.com kaj preskaŭ tri kvinonojn de tiuj de Fox.com kaj de MSNBC.com. Eĉ gazetaraj entreprenoj tiel prestiĝaj kiel la New York Times kaj la Washington Post uzas intense agentejajn depeŝojn por oferti realtempajn informojn al la uzantoj de iliaj teksejoj. Kun la risko dissendi enhavojn de malpli alta kvalito ol tiuj de siaj paperaj eldonoj.
La grandaj komunikilaj entreprenoj tiel transformis la vastajn spacojn de Interreto en enorman resonkeston kie identaj tekstoj eĥas de unu teksejo al alia sen ke la originala ĵurnalismo gajnas per tio. La mastrumantoj de la ĉefaj teksejoj, ne disponante pri ekonomia modelo por Interreto, eĉ tendencis redukti la nombron da profesiuloj kiuj laboris tie ĉe taskoj de eldonado, de reskribo kaj de esplorado de enhavoj inter 2003 kaj 2004. Rezulto: preskaŭ 60% de agentejaj depeŝoj estis enretigitaj simple tiaj. Analizinte preskaŭ du mil artikolojn publikigitajn de la naŭ precipaj teksejoj, la PEJ konkludis ke “la enhavo kiun ili ofertas en la Teksaĵo, kvankam ĝi kreskis en kvanto, aktualeco kaj teĥnika rafiniteco, restas grandparte ia kadavrejo por depeŝoj, duarangaj temoj kaj reutiligitaj maten-gazetoj”.*
Pro manko da ĵurnalistoj kiuj kontrolas la informojn, eldonas aŭ aldonas enketajn elementojn al la jam formatitaj enhavoj, la enreta informo mankas je fidindeco. La nombro da falsaj novaĵoj kiuj cirkulas en Interreto estas tiom ke la legantoj komencas malfidi ilin, almenaŭ se ili ne venas de komunikilo juĝata fidinda, ĝenerale temas pri instalita gazetara entrepreno. Kompreneble, Interreto ne havas monopolon pri mensogoj aŭ pri orientita ĵurnalismo. La skandaloj kiuj implikis la tipajn erarojn aŭ falsaranĝojn de Jayson Blair kaj Judith Miller (The New York Times), de Stephen Glass (The New Republic), de Jack Kelley (USA Today), por citi nur tiujn ekzemplojn, pruvis ke la plej famaj gazetoj estis neniel ŝirmitaj kontraŭ krudaj perfortoj de la etiko proklamita de la metio. Sed, en tiaj kazoj, la internaj enketoj kaj la severo de la deciditaj sankcioj atestis pri deziro respektigi certajn profesiajn normojn.
Kiu ajn krozis sur la Teksaĵo scias ke la plej multaj “etaj” teksejoj proponas pli da komentoj ol da enketoj, kaj ke ili konformiĝas nur tre proksimume al la ĵurnalistikaj reguloj proklamitaj de la profesio. Kie Wal-Mart kaj ĝia entrepreno de publikaj rilatoj Edelman trovis la komunikilojn pretajn publikigi, kelkfoje laŭvorte, la reklamvendajn komunikaĵojn de la entrepreno pri, ekzemple, ĝia rolo en la helpoj por la viktimoj de la uragano Katrino? Kie disvastiĝis la “informo” pri la judoj kiuj estus organizintaj la atencojn de la 11-a de septembro kaj avertintaj siajn samreligianojn dungitajn ĉe la World Trade Center ke ili ne iru labori tiun tagon? En la Teksaĵo.*
Tio okazas tiom ke eĉ Dan Gilmor, kies libro We the Media (“Ni, la komunikiloj”) proklamas la revoluciajn potencialojn de la “civitkonscia ĵurnalismo”, koncedas: “Por la manipulistoj, la friponoj kaj ĉiuspecaj ŝercemuloj, Interreto estas la komunikilo falinta el la ĉielo.” Kaj li timas ke la suspektoj naskitaj de la superabundo de elektronikaj rakontaĉoj instigos la krozantojn serĉi la “verajn” novaĵojn en la teksejoj de la ĉefaj “markoj” de informo, kio ampleksigus ankoraŭ ties influon: “La torento da malmulte fidindaj informoj kiun oni trovas en la Teksaĵo povus havi la paradoksan efikon fortigi la grandajn komunikilojn, ĉiukaze post mallonga tempo.”*
Pli ol unu fojon, profesiaj ĵurnalistoj estis implikitaj en eraro ĉar ili reprenis informojn kiujn ili estis trovintaj en Interreto. En decembro 2005, ekzemple, Julie Cart, de la Los Angeles Times, legis ke la guberniestro de Vajomingo, s-ro Dave Freudenthal, estis lezinta la leĝon pri protekto de la endanĝeritaj specioj rifuzante reenkonduki en sian ŝtaton minacatan specion de lupoj. Li estus deklarinta ke Vajomingo “konsideras nun ke la lupo estas nenio pli ol federacia hundo” sen ajna leĝa protekto. La Los Angeles Times publikigis la novaĵon titolpaĝe antaŭ ol malkovri ke temis pri aprilŝerco enretigita de iu kiu neniam estus imaginta ke lia ŝerco aperos en la titolpaĝo de unu el la plej respektataj presorganoj de la lando. Sekvan tagon, tiu ĵurnalo apartenanta al la grupo Tribune, kiu estis maldunginta tre grandan nombron da ĵurnalistoj, publikigis korekton koncedante esti “malprave atribuinta” eldiron al la guberniestro de Vajomingo...
Kelkfoje, tiaj falsaĵoj trovas eĥon en elektokampanjo. Dum televida debato, en oktobro 2000, inter s-rino Hillary Clinton kaj s-ro Richard Lazio, ambaŭ kandidatoj por senatora seĝo de Novjorko, la ĵurnalistino de la loka televidstacio WCBS-TV, Marcia Kramer, postulis ke la du konkurentoj respondu al la sekva demando: “Kiu estas via pozicio pri la federacia leĝo 602P?” Post kiam s-rino Clinton, konfuzita, balbutis: “Mi havas eĉ ne la plej etan ideon pri kio estas tio”, la ĵurnalistino replikis: “Nu bone, mi diros al vi. Tiu leĝpropono, debatota de la Kongreso, disponas ke la poŝto povos pagigi al la uzantoj de retpoŝto kvin cendojn [0,4 centonojn de eŭro] por ĉiu sendita mesaĝo, dum la poŝto faras eĉ nenion apartan. Sed ĝi esperas tiel akiri ion por kompensi deficiton de 230 milionoj da dolaroj jare kiun ĝi atribuas al la multiĝo de retmesaĝoj. Por privatulo kiu sendas dek retmesaĝojn tage, tio kostus 180 dolarojn jare. Mi demandas min do ĉu vi voĉdonus favore al tiu leĝpropono.” La du kandidatoj tiam montris sian kontraŭon al tia projekto, kaj la respublikano Lazio vidis en ĝi “ekzemplon por la raba mano de ŝtato kiu provas sen ajna pravo akapari monon de la impostpagantoj”.
Oni imagas ke la debatantoj estis konfuzitaj. Sed ili havis nenian kialon por konfuziĝo pro la leĝpropono 602P, unu el la legendoj plej disvastigitaj en la Teksaĵo. Aro da precizigoj donis al ĝi ian krediton: la leĝo estus proponita de (imagita) parlamentano nomata Tony Schnell kaj tuj subtenata de ĉefartikolo (tute same fiktiva) de la gazeto Washingtonian, dum kontraŭis ĝin kabineto de advokatoj (kiu ne ekzistas), lokita en preciza adreso (sen reala ekzisto). Sennombraj retmesaĝoj kaj interretaj teksejoj tamen avertis kontraŭ tiu trompaĵo. Ĉe WCBS-TV, neniu atentis tiujn avertojn (vidu ankaŭ la artikoleton “For la glasojn el polistireno!”).
En la plej multaj urboj, enretaj projektoj malfermas tamen novan spacon al enketoj kiujn la tradiciaj komunikiloj ignoras. Kelkfoje ili preterpasas la lokan gazetaron en ties tereno kiun bone esplori tiu jam ne havas la ĵurnalistikajn resursojn. En Novjorko, ekzemple, neprofitcela esplorcentro kiu ludas ankaŭ la rolon de premgrupo, la Citizens Union Foundation, lanĉis en septembro 1999 la Gotham Gazette. Tiu Interret-teksejo ofertas “kompletan portalon por ĉiuj kiuj interesiĝas pri la publikaj politikoj kaj pri la agado de asocioj“. Kun kvinpersona skipo kaj jara buĝeto de 500.000 dolaroj, financata de subvencioj kaj donacoj, Gotham Gazette publikigas ĉiutage: resumon de aktualaĵo, kun ligiloj kiuj ligas ĉiun informon al sennombraj novjorkaj komunikiloj (ĵurnaloj, semajngazetoj, monatgazetoj, interret-teksejoj); originalajn raportaĵojn pri asociaj, kulturaj projektoj kaj pri diversaj politikaj demandoj; vidpunktojn redaktatajn de multege da elektitoj, de universitatanoj kaj de ĵurnalistoj; agendon de la agadoj de la urbo; libro-recenzojn; anoncetojn; rubrikon kiu klarigas la urban buĝeton; dialogajn kartojn; video-ludojn kiuj simulas solvendajn problemojn de urba mastrumado; ligilojn kun la plej aprezataj blogoj de la urbego, ktp.
Unu el tiuj blogoj, Gothamist, pritraktas ankaŭ la lokan politikon, de la urba elekto ĝis la strikoj ĉe publikaj transportoj. Ĝi resumas kaj komentas la gazetar-artikolojn. “Nia teksejo bone funkcias nur ĉar la urbo disponas pri multego da komunikiloj. Nia “metapritrakto“ dependas de ili“, klarigas ĝia kunfondinto, s-ro Jake Dobkin, antaŭ ol precizigi: “Ni havas niajn tentaklojn ĉie. Ĉiu kvartalo de Novjorko havas almenaŭ unu el niaj legantoj; ili ludas gravan rolon en la produktado de enhavoj. Ofte ili sendas al ni komentojn, precizigojn. Kiam ekbrulas incendio en Manhato, ni estas kapablaj, en la sekvaj minutoj, dissendi la fotojn per Interreto.“
Tiuj novaj komunikiloj de Novjorko konsistigas aldonan fonton de lokaj informoj por loĝantaroj jam bone servataj tiurilate pro la multego kaj kvalito de tradiciaj komunikiloj. Ilia sukceso ŝuldiĝas ofte al tio ke ili povas delogi anoncistojn kiuj deziras celi junan kaj bonstatan publikon. Cetere, en la resto de la lando, la loĝantaroj kiuj plej bezonus fontojn alternativajn al tiuj de la dominantaj komunikiloj estas ankaŭ la malplej kapablaj aliri ilin.
En septembro 2005, en Vaŝingtono, du viroj estis murditaj je kvardek-kvin minutoj da intervalo, unu en riĉula strato, la alia en malriĉa kvartalo de la sudorienta parto de la ĉefurbo. La unua murdo estis raportita de la Washington Post en artikolo de kvincent-dudek-ok vortoj, la dua rajtis nur je notico de kvindek-ses vortoj. Sed la historio ne haltas tie. Ĉar, en tiu lasta kazo, la loĝantoj ankaŭ ne disponis pri blogoj, pri interret-forumoj kiuj ebligus al ili organizi kolektiĝojn, postuli pli bonajn urbajn servojn kaj pli da protekto. La unuaj povis aliri la Teksaĵon, tiuj de la sudoriento havis nenian lokon por iri.
Tiom longe kiom la aliro al Interreto kaj la kapablo starigi teksejon ne estos pli egalece distribuitaj en la socio, la elektronika registaro, la forumoj de kvartaloj kaj la blogoj povus, inverse al tio kion ĝiaj konstruintoj esperis, pliakrigi la “socian frakturon“, doni novajn fontojn al jam privilegiitaj civitanoj, ebligante al ili partopreni en demokratiaj institucioj aŭ valorigi siajn rajtojn ĉe la aŭtoritatoj.
La demandoj naskitaj de la ĝeneraliĝo de Interreto memorigas al ni aferon kiun la historiistoj eldiras jam de generacioj: novaj teĥnologioj neniam eliminas la neceson koncepti leĝajn disponojn por malhelpi ekzemple ke eta nombro da gigantaj entreprenoj dominu la merkaton kaj turniĝu prioritate al la plej favorigitaj loĝantaroj.
Eric KLINENBERG.
ĈU ESTAS SAĜE lanĉi en la komunikiloj alarmon surbaze de informoj malkovritaj en nekonata, sed ŝajne respektinda teksejo? En marto 2004, la urba konsilantaro de la kalifornia Alisa Viejo alarmiĝis pro raporto pri la danĝeroj de “monoksido de dihidrogeno“, tiom ke ĝi debatis pri la utilo malpermesi la polistirenajn glasojn kies produktado implikas tiun ĥemian produkton. Estas vere, ke la teksejo www.dhmo.org estas tre alarma:
“Monoksido de dihidrogeno (DMHO) estas senkolora, senodora, sengusta, kaj ĝi mortigas milojn da homoj ĉiujare. La plimulto de tiuj forpasoj estas rezulto de akcidenta enspiro de DHMO, sed la danĝeroj de monoksido de dihidrogeno ne haltas tie. Iom daŭra elmetiĝo al ĝia solida formo kaŭzas seriozajn damaĝojn por la organismo (histo). La simptomoj de ripeta engluto de DHMO etas ekscesa ŝvitado kaj urinado, kaj kelkfoje sento de pufiĝo, de naŭzo, de vomemo. La manko de DHMO kaŭzas la certan morton de tiuj kiuj fariĝis dependaj de ĝi.“*
Pli ol tri milionoj da homoj vizitis tiun teksejon kiu instruis ilin pri “DHMO kaj kancero“, “La efiko de DHMO sur la medio“ kaj “Uzado de DHMO en la lakto-industrio“. La mesaĝoj estas zorgigaj — “ĉeesta en ĉiu lakto, rivero kaj oceano“, “grava elemento de acidaj pluvoj“ — ĝis la momento en kiu oni komprenas, ke monoksido de dihidrogeno estas en realo... H2O (do akvo) kaj ke la koncerna teksejo estas eduka satiro farita de profesoro pri informadiko. La urba konsilantaro de Alisa Viejo eksciis pri sia eraro ĝuste antaŭ ol voĉdoni por restrikto de ĝia komunumo uzi... akvon. Post tio, ili uzas la Teksaĵon kun pli da singardemo.
Eric KLINENBERG.
LA PRESITA GAZETARO trairas la plej gravan krizon de sia historio. Ne nur en Francio, sed preskaŭ ĉie en la mondo, la gazetoj, inkluzive de Le Monde diplomatique, estas frontitaj de tri jaroj al regula malkresko de sia legantaro. Tio fragiligas ĝian ekonomian ekvilibron, endanĝerigas ĝian supervivon kaj povus do, fine, minaci la plurecon de la opinioj en niaj demokratioj.
La malfaciloj kiujn ĵus spertis, ekzemple en Francio, la taggazeto Libération, estas simptomaj por alarma ĝenerala stato de la gazetaro. Se eblas determini ilin, kiuj estas ĝiaj ĉefaj kaŭzoj?
Unue, la apero de la “senpagaj” gazetoj, la “senpaguloj”. Tiu nomo estas trompa, ĉar la legantoj kredas ke la informo fariĝas sen kostoj, dum, en la kazo de la “senpaguloj”, ili pagas la koston en formo de nevidebla varbo-imposto enkorpigita en la prezo de ĉiu el la produktoj kiujn ili aĉetas. Ene de kelkaj jaroj, tiuj gazetoj ŝoviĝis al la unuaj rangoj de la listo de plej disvastigitaj gazetoj. Kun pluraj sekvoj: multaj homoj ĉesis aĉeti pagendajn taggazetojn; kaj la anoncistoj komencis koncentri sin sur la “senpagulojn”. Nu, la vendoj en kiosko kaj varbado konsistigas la du ĉefajn resursojn de gazeto, la tria estas la abonoj.
Aliflanke, Interreto, kiu taŭzas ĉiujn kulturajn praktikojn (muzikon, eldonadon, filmojn, televidon), kaj ne ŝparas la kampon de komunikado. Estas signifoplene ke la ĵusa lanĉado de la nova [franca] internacia inform-ĉeno, France 24, okazis interrete, kaj nur sekvatage per kablo kaj satelito. La nombro da personoj konektitaj interrete, por tie ĉerpi informojn, ne ĉesas kreski.* Pro tio, iuj ĉesis aĉeti gazetojn. Ankaŭ ili — kiel la legantoj de “senpaguloj” — do malplenigas la kioskojn. Tio kontribuas al malpliiĝo de tiuj* kaj aŭtomate akrigas la malkreskon de la paga distribuado de ĉiuj titoloj, kia ajn estas ilia periodeco.
Interreto fascinas per la granda nombro da disponeblaj senpagaj teksejoj, per la eblo ankaŭ krei tie sian propran esprimilon (blogon), kaj per la facilo interŝanĝi opiniojn pri ĉiuj temoj. Tia avanco, nekontestebla rilate liberecon, havas siajn limojn esprimendajn per almenaŭ du konsideroj. Unue tiu, maltrankviliga: la plej multaj kolektivoj kiuj, pere de interreto, lanĉis sin senkonsidere, kun zorgo pri partopreniga demokratio, en forte intensajn internajn diskutojn kaj debatojn, ofte retrovis sin laŭvorte diserigitaj, disdividitaj, rande de senpoveco aŭ de memdetruo.
POSTE, TIU KONSTATO de la usona esploristo Eric Klinenberg (vidu lian artikolon “La profitantoj de la miraklo Interreto”): “Interreto estis longtempe karakterizita de la senlima nombro da siaj novaj teksejoj esprimanta la diversecon de politikaj opinioj de unu flanko ĝis la alia de la spektro. Sed, nun, la plej popularaj teksejoj estas regataj de la plej potencaj komunikilaj grupoj.” Tio signifas ke, kiel ĉiam en la historio de komunikado, kiam aperas nova komunikilo — de la gazetoj de la 18-a jarcento ĝis la “liberaj radioj” de la 1970-aj jaroj kaj Interreto hodiaŭ-, ĝi donas unue la impreson larĝigi la perimetron de esprimlibereco antaŭ ol retroviĝi en la manoj de la plej grandaj monpotencoj. Kaj normaligita. Jam, la leganto-profiloj, determinitaj per uzado de serĉilo, estas vendataj al komercistoj kiuj deziras pli trafe celi siajn potencialajn konsumontojn...
En Francio, la proprieto de la grandaj komunikiloj estas koncentrita en la manoj de kelkaj industriaj kaj financaj grupoj, inter kiuj du armilfabrikistoj: Lagardère (pere de Hachette) kaj Dassault (pere de Socpresse). Tiu zorgiga konstato devas konduki la civitanojn mobiliziĝi kaj subteni, kontraŭage, la sendependan gazetaron, al kiu apartenas Le Monde diplomatique.
Ni memoru ke nia gazeto apartenas, duone (51%), al la grupo Le Monde kaj, je la alia duono (49%), al siaj legantoj kaj al la skipo kiu realigas ĝin. Tiu dua eco faras el ĝi preskaŭ unikan kazon de la gazataro ne nur franca, sed internacia. Ĝi konsistigas garantion de totala sendependeco vid-al-vide ĉiujn potencojn, politikajn, komunikilajn aŭ financajn. Forte aprezata eksterlande, tiu unika trajto cetere favoris la ekspansion de niaj internaciaj eldonoj, hodiaŭ sesdeko da, krome en tridek lingvoj.* Ankaŭ en tio, ĝi estas unika kazo en la monda gazetaro, sed kiu ne malhelpis la malkreskon de la nombro da niaj aĉetantoj en Francio, nombro de kiu dependas la financa ekvilibro de la gazeto.
POR FARI TIUN KOMUNIKILAN BATALON, Le Monde diplomatique kalkulas antaŭ ĉio kun la solidareco de siaj legantoj kaj kun tiu de la asocio Les Amis du Monde diplomatique [La Amikoj de la “Diplo”] (vidu la alvokon de la redaktejo). Kaj ĝi faras, ekde la venonta numero, plurajn iniciatojn por bone signi la komencon de tiu nova etapo. Unue, tamen restante pli ol iam ajn fidela al ĵurnalismo respektanta la faktojn, la redakta enhavo enigos temajn ennovigojn kaj novajn rubrikojn. La tuta enpaĝigo estos refarita, kaj la ĉefpaĝo modifita. Ne temas pri “nova formulo”, io kion la gazetaro lastatempe misuzis, sed pri signalo por ekmovi kaj mobilizi, kiun nia redaktejo adresas al ĉiuj siaj legantoj.
En niaj kolumnoj, per decido de la redaktejo, la parto de varbado restos limigita al 5% de niaj spezoj. Jen tre malalta nivelo se kompari ĝin kun la plej multaj aliaj titoloj (pli ol 50%, mezume). Aliflanke, la prezo — senŝanĝa de kvin jaroj — estos modifita; ĝi pasas ekde la venonta monato al 4,50 eŭroj. Tamen, la prezo por jara abono (40 eŭroj) kaj dujara (73 eŭroj) restos senŝanĝa dum kelkaj monatoj.
Aboni nian gazeton, en la momento en kiu ni faras malsimetrian komunikilan militon fronte al la gigantoj de komunikado, konsistigas samtempe agon de rezistado kaj la plej bonan manieron montri al ni vian subtenon. Ĝi estas ankaŭ engaĝiĝo favore al la libera gazetaro, al la plureco de la ideoj kaj al la vere sendependa ĵurnalismo. Ĝi estas fine la plej efika rebato kontraŭ la minaco de ununura informado.
Ignacio RAMONET.
POR ALFRONTI LA strukturajn sekvojn kiujn spertas la presita gazetaro, kaj kiuj ne ŝparas Le Monde diplomatique (vidu la ĉefartikolon de Igancio Ramonet), nia gazeto disponas pri grava subteno: la socio La Amikoj de Le Monde diplomatique (AMD).
Fondita en 1996 por mobilizi la financajn subtenojn por ebligi al la Diplo certigi sian sendependecon per starigo de aŭtonoma eldona societo (kiu tenas 25% de la akcioj), la asocio certigas la disvastigon kaj diskutadon en la socio de la analizoj produktataj de la gazeto. Tio, precipe, per centoj da debat-renkontiĝoj organizataj ĉiujare en Francio kaj en pluraj aliaj landoj fare de libervolaj korespondantoj. Ĉiumonate oni trovas en la gazeto la liston de tiuj debat-renkontiĝoj en niaj kolumnoj.
Kontraŭ la malboniĝo de la informado, la AMD kaj la Diplo estas du partneroj dense ligitaj de komunumo de komuna vizio kaj de la volo garantii la rajton informi kaj esti informata. Pro tio, la fortigo de la AMD estas strategia prioritato por la skipo de la gazeto. Ni alvokas do niajn legantojn aliĝi al tiu asocio kaj engaĝiĝi en ĝiaj agadoj. Tio estos aparte efika maniero subteni la klopodojn de la Diplo kaj daŭreme garantii ĝian parolliberecon.
LA SKIPO DE “LE MONDE DIPLOMATIQUE“.
Por scii pli pri la AMD — en la franca: Les Amis du Monde diplomatique, 3, avenue Stephen-Pichon, FR-75013 Paris. Tel.: 01 53 94 96 75. Retpoŝte: amis@monde-diplomatique.fr Teksejo: www.amis.monde-diplomatique.fr
En Esperanto, oni povas konsideri MAS (Monda Asembleo Socia, http://mas-eo.org) kiel ian subten-asocion por la Esperanta versio de la gazeto.
Tamen, la Esperanta versio, en la reto komplete senpaga, profitas la ĉiutagan laboron de la “gepatra“ domo en Parizo. Por subteni tiun nian francan skipon — kaj do la bazon de ĉiu nia laboro — evidente necesas subteni ĝin diversmaniere, kaj pro tio utilas aliĝi al la diverslandaj filioj de AMD, kiuj laboras en la diversaj landoj kaj kun la respektivaj laborlingvoj. Per tio, vi havos la subtenon de nia “gepatra domo“ por organizi debat-renkontiĝojn en via urbo.
Estas du manieroj engaĝiĝi en via lando kaj via gepatra lingvo en la agado de AMD:
1. aliĝi al la ekzistanta AMD de via urbo aŭ de via lando;
2. se tiu ankoraŭ ne ekzistas, fondi ĝin kun unu aŭ du aprezantoj de la Diplo.
Se vi regas iomete la francan lingvon, vi povos informiĝi ĉe la supraj adresoj pri la ekzisto de AMD en via urbo aŭ en via lando kaj eventuale peti konsilojn por fondi ĝin, ĉiam menciante ke vi venas de la Esperanta eldono.
Se vi ne regas la francan, skribu la samon en via gepatra lingvo kun traduko al Esperanto. Se ili komprenas nek unu nek la alian, ili plusendos vian mesaĝon al ni, kaj ni tradukos por ili.
REDAKTEJO DE “LE MONDE DIPLOMATIQUE EN ESPERANTO“.
Por la unua fojo, Usono partoprenos en la ekspozicio de aeronaŭtiko kaj defendo, en Barato, venontan monaton. Tiu decido rezultas rekte el la atomtraktato, subskribita en 2006 inter la du landoj, kiu decide kontrastas la doktrinon de atoma nedisvastigo. Vaŝingtono esperas profiti la baratajn armeajn mendojn, en forta kresko, kaj fari Delhion kontraŭpezo kontraŭ Pekino en plene dismoviĝanta Azio. La “triangulo Ĉinio — Barato — Nordameriko”, “CIA-triangulo”, kiel diras ĝiaj kritikantoj, ne facile konturiĝos. Necesas ludi kun Japanio, sed ankaŭ kun Rusio, en regiono kiu akumulas armaĵojn.
KLINANTE MILDE la kapon, kiel ofte faras la hindoj parolante, s-ro Amit Raina, juna studento en unu el la plej prestiĝaj universitatoj de la lando, la Javaharlal Nehru Universitato (JNU) en Nov-Delhio, esprimas sin klare: “Elefanto povas kuri tre rapide”. Inter la studentoj ĉirkaŭ li, neniu kontestas tiun aserton. Ĉiuj certas ke Barato, je pli aŭ malpli mallonga tempo, retrovos sian rangon en la mondaj aferoj. Ĉu tiom ke ĝi antaŭos la ĉinan drakon? Pri tiu demando la junuloj estas pli disaj. Sed la revoj pri potenco estas en ĉies kapo.
Iam ekzistis epoko, estas vere, en kiu la hinda civilizacio radiis tra tuta Azio. Epoko en kiu Barato, egalece aŭ preskaŭ kun Ĉinio, troviĝis en la unua monda rango, kun sume 22,6% de la enspezoj de la planedo.* Tio estis en 1700. Iom pli ol jarcenton poste, en 1820, ĝia parto estis jam reduktita al 15,7%, duoble malpli ol tiu de ĝia potenca najbaro, kiu estis fine falonta kun ĝi. Tiom ke en 1980 Barato (kun 3,4% de la monda enspezo) kaj Ĉinio (kun 5%) estis marĝenigitaj. Poste, Ĉinio montris ke lando povas restarti. Kaj Nov-Delhio, postrestante, volas kiom eble plej rapide rekapti la perditan terenon.
Por atingi tiun celon, Barato decidis preni la usonan trajnon, pli pragmate ol ideologie.* En sia oficejo de la ĉefurbo, meblita laŭ la sovetia modo de la 1960-aj jaroj, s-ro Navtej Singh Sarna, proparolanto de la ministrejo pri eksterlandaj aferoj, konfirmas tion per pripensitaj vortoj: “Usono estas la dominanta superpotenco, estas logike ke ni estas motivitaj disvolvi kun ĝi bonajn rilatojn.” Temas pri simpla normaligo, iel, post jardekoj da neviciĝo, malbone akceptita de Vaŝingtono, kaj de duondorma diplomatia vivo en la ombro de Sovetio. Tiun tezon apogas la kresko de la komercaj interŝanĝoj kun Usono, kiuj proksimas 11% (de ĉiuj interŝanĝoj) en 2005-2006, dum la komerco kun Rusio, ĝia iame precipa partnero, tute ĝuste estas pli ol 1%.
Fakte, Barato deziras multe pli. Fascinita de la rapida starto de ĝia ĉina malamiko-frato, kun eksteren orientita ekonomio*, ĝi ne kaŝas sian volon uzi tiun novan amon por akiri avantaĝojn en sonantaj moneroj kaj altiri kapitalojn kiuj mankas al ĝi. Efektive, dum la sumo de rektaj eksterlandaj investoj (REI) ricevitaj de Ĉinio estis 72,4 miliardoj da dolaroj en 2005, ĝi estis nur 6,6 miliardoj da dolaroj por Barato. Certe, la sumo estas plej verŝajne subtaksita, ĉar la kapital-movadoj ne estas ĉiuj enkalkulitaj. Kaj Nov-Delhio argumentas kun la fakto ke ĝi akceptas 40% de la REI en la teĥnologioj de informado destinitaj al evolulandoj, dum Ĉinio ricevas nur 11%. La diferenco tamen restas abisma.
La registaro de s-ro Manmohan Singh multigas do ĉiaspecajn avantaĝojn, kopiante la ĉinajn receptojn (specialajn senimpostajn ekonomiajn zonojn, forigon de administraj protektoj, malaltigon de doganaĵoj...). Ne senrezulte. Krom la investoj en informadikaj servoj kaj en la aŭtomobil-sektoro (Renault anoncis, en novembro 2006, starigon de muntadfabriko), la grandaj ĉenoj de distribuado (Wal-Mart, Tesco, Carrefour) distrumpetis sian alvenon. Ne gravas se tiuj hiperbazaroj, ankoraŭ ne ĉeestaj, povas mortigi multajn lokajn komercojn kaj taŭzi la pejzaĝon ankoraŭ larĝe ŝparita de la okcidentece unuforma urbeco. La “modernigo” estas survoje kun, ĉekape de la investistoj, Usono, sekvata de la insulo Maŭricio (impost-paradizo), Britio, Japanio kaj Sud-Koreio.
Sed, eĉ pli ol la ekonomiaj ambicioj, estas la politikaj zorgoj kiuj animas la aŭtoritatojn: Barato volas esti agnoskata kiel azia kaj monda superpotenco. El tio kompreneblas la atom-traktato kun Usono. Ratifita de la demokratoj kaj respublikanoj en la usona Kongreso, en 2006, ĝi ekvalidos komence de tiu ĉi jaro, ĝuste por la vizito de s-ro George W. Bush en Nov-Delhio, en marto 2007. Tiel, la embargo, kiu frapis Baraton ekde ties sovaĝaj atomtestoj de 1998, estas levita, kvankam la lando daŭre ne subskribis la traktaton pri atoma nedisvastigo, juĝatan “diskriminacia”, kaj kvankam ĝi rifuzas — en la nomo de sia sendependeco — internaciajn inspektadojn de pli ol triono de ĝiaj instalaĵoj (kiujn Usono kaj ĝiaj aliancanoj aliflanke postulas de Pakistano, Nord-Koreio aŭ Irano).
Barato povos nun importi “tiklajn” materialojn por produkti atom-elektron, en la momento en kiu ĝiaj energi-bezonoj eksplode altiĝas. Sed tio ne estas la esenca afero, kiel klarigas unu el la plej vidataj barataj diplomatoj, s-ro Shashi Tharoor, vica ĝenerala sekretario de la Unuiĝinta Naciaro (kaj malbonŝanca kandidato por la posteno de s-ro Kofi Annan): “Pli grava ol proviziĝo per energio estas la agnosko de Barato kiel plenrajta atompotenco kiu gravas, per tiu traktato. Usono kaj la oficialaj atompotencoj agnoskas la baratan escepton.” Ĉar kompreneble, “Barato ne estas lando kiel la aliaj”. Jen formulo kiu revenas kvazaŭ gvidmotivo.
En 1947, tiu aparteco faris de Barato “moralan potencon” kiu radiis en la triamondaj landoj survoje al malkoloniiĝo kaj enkarnigis la politikon de nealianciĝo. Hodaŭ ĝi alprenas la kondutojn de “milita potenco” honorata de la usonanoj. Iuj baratanoj konkludis de tio ke Nov-Delhio riskas fali en la “alianciĝo-kaptilon”. Tio provokis sufiĉe viglan respondon de la ĉefministro Singh, kiu bedaŭris la “mankon de ĝusta aprezo de la naturo de la farota ŝanĝo en niaj rilatoj kun la mondo — kaj aparte ĉe la politikaj respondeculoj [barataj]. Ofte ni adoptas politikan konduton bazitan sur la pasinteco.”*
Kvankam la atomtraktato kun Vaŝingtono lasas al Barato la eblecon “disvolvi siajn proprajn programojn de produktado de fendebla materialo”, kion cetere bedaŭras certaj usonaj senatoroj* ĝi ne estas sen kontraŭpartoj favoraj al Vaŝingtono. La Bush-registaro jam sciigis ke ĝi kontraŭos la projekton de gasodukto kun Irano, kiu tamen certigus ne neglektindan parton de la naciaj energi-bezonoj kaj havus gravan diplomatian atingopovon, trudante Baraton intertrakti kun sia ĉefa malamiko, Pakistano, tra kiu pasus la gasodukto. “Tio estus forta instigo al konservado de stabileco inter Barato kaj Pakistano”*, notas Edward Luce, kunlaborinto de la Clinton-skipo, nun komentisto ĉe la Financial Times. En la momento, s-ro Singh pretekstas la postulojn de ekscese altaj prezoj, fare de Irano, por resti malpreciza. Ne tre verŝajnas ke li povos longan tempon resti ĉe tiu ĉi stato.
Barato devas ankaŭ trakti kun sia potenca najbaro, Ĉinio. Ĉu tiuj du aperantaj gigantoj konstruos regionan interkonsenton por pezi sur la aziaj kaj planedaj aferoj, aŭ interbatali por la unua rango? Tiu ĉi hipotezo ŝajnas la plej verŝajna. Sed nenio estas ankoraŭ vere elludita. Fakte, la partio ne ludiĝas duope, sed triope (kun Usono), eĉ kvarope (kun Japanio).
Efektive, se Usono prenis sur sin la riskon sendentigi la traktaton pri atoma nedisvastigo, ĝi faris tion por levi Baraton en la statuson de kontraŭpezo kontraŭ Ĉinio, kies ekonomia, armea, sed ankaŭ diplomatia kresko baldaŭ minacos ĝian hegemonion en la regiono. Des pli ke certaj ĝiaj tradiciaj pilieroj ŝajnas pli fragilaj, kiel Sud-Koreio, kiu rifuzis ludi la militemulon kontraŭ Nord-Koreio. En la momento, la Bush-registaro renkontas atentan orelon de Barato, kiu malfidas sian najbaron.
Tamen, kun eksterordinara sento pri historio, la ĉina ĉefministro Wen Jiabao, vizitante Nov-Delhion en aprilo 2005, klarigis: “Dum la lastaj du mil ducent jaroj — aŭ ni diru dum 99,9% de tiu tempo-, ni starigis amikan kunlaboradon inter niaj du landoj”.* Tiu 0,1% de la ĉina librotenado havas nomon... la milito de 1962*, kiu restas vigla en la menso de la baratanoj. Ilia malvenko, neatendita, signis la finon de la erao Nehru; ankoraŭ nun ĝi estas sentata kiel vundo.
Aliflanke, kiel ĉe komenco de la ĉinaj-barataj rilatoj, kiuj, laŭ la ekonomikisto Amartya Sen, komencis “per komerco — kaj ne per la budhismo”*, la du landoj rekomencis rilatojn per ekonomio kaj komercaj interŝanĝoj. Tiuj, marĝenaj ĝis 2000 (3 miliardoj da dolaroj), devus atingi 22 miliardojn da dolaroj en 2006. Ĉinio, kiu vendas pli ol ĝi aĉetas, kaj kiu ŝatus profiti la sinergiojn inter la du ekonomioj por pli rapide kompensi sian teĥnikologian malfruon, agas por subskribo de liberkomerca traktato, senĉese rifuzata. Kun malneta interna produkto (MIP) trioble malpli alta, Barato timas la fortan alvenon de ĉinaj produktoj. Ĝi deziras antaŭ ĉio solidigi sian industrion, malnovan kaj relative malfortan, konscie ke ĝia specialiĝo en la alvoko-centroj, vicentreprenaj servoj por anglosaksaj entreprenoj de la tuta mondo aŭ en informadiko ne povas sufiĉi por certigi la nacian disvolvadon. Ĝi tamen subskribis proksimume dek-tri traktatojn pri kunlaborado (en la financa, agrokultura sektoroj...), dum la vojaĝo de la ĉina prezidanto Hu Jintao, de la 20-a de novembro 2006.
La skizita malstreĉiĝo povus ankaŭ evolui en la energi-sektoro, kies bezonoj eksplode altiĝas. Aktuale, la konkurenco por akiri krudmaterialajn provizojn klare dominas, kaj Pekino multe pli sukcesis, aparte en Afriko. Tamen, fine de 2005, la China National Petroleum Corporation (CNPC) kaj la barata Oil and Natural Gas Corporation (ONGC) interkompreniĝis por investi en ekspluatado de siriaj petrol-rezervoj. Samjare, la petrol-ministroj de la du landoj planis krei specon de aĉetant-kartelo por influi la prezojn — io senprecedenca, kio neniam realiĝis, ĉar la barata ministro Mani Shakar Aiyer estis intertempe eksigita. Tamen, la komuna komunikaĵo kiu akcentis la lastan viziton de s-ro Hu Jintao precizigas ke necesas “apogi la kunlaboradon inter la entreprenoj de la du landoj, kio inkludas la komunajn esploradon kaj ekspluatadon de energi-resursoj en tria lando”.* La deklaro alprenas sian tutan sencon se oni scias ke Usono vigle protestis ĉe la barata registaro, post ties investoj en Sirio.
Tiu ĉina-barata komunikaĵo insistas ankaŭ pri la neceso “antaŭenigi la kunlaboradon en la kampo de atomenergio, kun respekto al la internaciaj engaĝiĝoj de ĉiu”. La vortoj restas malprecizaj — kontraste al la traktato kiun la ĉina prezidanto subskribis kelkajn tagojn poste kun Pakistano. Sed estas la unua fojo ke tia referenco al atoma kunlaborado ekzistas en oficiala dokumento.* Fakte, Pekino notas la barato-usonan traktaton kaj samtempe provas ne lasi Nov-Delhion instaliĝi kiel privilegian interparolanton de Vaŝingtono.
TIUJ PROGRESOJ RESTAS tamen moderaj. La malkonsentoj pri la limo daŭre ekzistas (en la nord-oriento de Barato, parto de la Arunaĉa Pradeŝo estas postulata de Ĉinio; en nord-okcidento, la Aksaj Ĉin estas postulata de Barato). La komisiono taskita solvi ilin ne vere avancas. Certe, Ĉinio koncedis ke Sikimo, iama budhisma reĝlando fariĝinta barata provinco ekde 1975, estas integra parto de la Hinda Respubliko. Siavice — kaj la strategia atingopovo estas multe pli granda-, Barato agnoskis, ekde 2003, la suverenecon de Ĉinio super Tibeto, dum la Dalai-Lama kaj proksimume cent mil ĝis cent dudek mil tibetanoj vivas daŭre en barata teritorio. En julio 2006, la himalaja pasejo Nathu La, fermita ekde 1962, estis remalfermita kaj tiel redonis iom da vivo al la fama Silka Vojo. Oni estas malproksima de la aktiveco de la komenco de la 20-a jarcento, kiam pli ol tri kvaronoj de la var-interŝanĝoj inter la du landoj pasis tra tiu vojo, sed penseblas ke la militistoj iom post iom cedos al komercistoj.
Tamen, la barata malfido persistas, kun la timo esti ĉirkaŭbarata de la ĉina potenco. En la nordo, Pakistano longtempe ĝuis senkondiĉan apogon de Pekino en la konflikto kun Barato pri la Kaŝmiro-demando.* La financado de la konstruo de profundakva haveno, en Gvadaro (pakistana Baluĉio), fortigas tiujn timojn. Kaj ankaŭ tiu de militŝipaj ekipaĵoj en Birmo, sud-oriente. Pekino diras ke ĝi volas nur aranĝi aliron al la maro kiu sekurigu la marvojojn de ĝiaj importadoj. Nov-Delhio apenaŭ kredas tion kaj multigas la ter-armeajn kaj mararmeajn manovrojn kun usonaj fortoj, inkluzive ĉe la ĉinaj limoj, aŭ en la Hinda Oceano ĝis la markolo de Malako, pasejo de la petrolŝipoj. Operacioj estas ankaŭ farataj kun Japanio, kiu estas forĝanta novan koncepton de sia armeo, pli ofensivan.*
Barato volas do montri siajn muskolojn. Tiu rolo de remparo kontraŭ Ĉinio, kiun volas doni al ĝi la Bush-registaro, estas akceptata de la granda plimulto de la elitoj, malkaŝe porusonaj. Aliflanke, parto de la komercaj medioj montriĝas pli hezitema. “Ne estas Barato kontraŭ Ĉinio, kion ni vidos, sed Ĉinio plus Barato”*, ĵus deklaris s-ro Shyamal Gupta, direktoro de Tata Sons, unu el la grandaj barataj industriuloj. Tiu hezitemo troviĝas ankaŭ ĉe la politikaj gvidantoj, kiel la iama ministro Jairam Ramesh, membro de la reganta Kongres-Partio, kiu publikigis sensacian libron kun la elvokiva titolo: Making Sense of Chindia.
Neniu proponas, evidente, konstrui ĉino-baratajn rilatojn kontraŭ Usono. Kaj neniu povas forgesi ke la ĉinaj gvidantoj kalkulas pri tre densaj rilatoj kun la usonanoj, de kiuj ili dependas ekonomie. Ĉiukaze, doni realan enhavon al la ĉina-barata intencdeklaro “esplori novan arĥitekturon por pli densa kunlaborado en Azio” fariĝas urĝa en regiono kie la armeaj elspezoj eksplode altiĝis en la lastaj jaroj, kun Ĉinio (dua rango en la mondo), Japanio (kvara), Barato (oka)... Kiel diris Siddarth Varadarajan, fama komentisto de The Hindu: “Azio estas tro grava por esti gvidata de unu sola potenco; nek Ĉinio, nek Barato, nek Japanio povas pensi pri gvidado de la regiono sole aŭ aliance kun ekstera potenco.” Kiel multaj progresemaj intelektuloj, Varadarajan postulas pli aktivan baratan ĉeeston en la regionaj organizaĵoj.
Unu el la centroj de la iama barata diplomatio ŝajnas sin reteni: Rusio. La komunaj deklaroj estas diskretaj, la duflankaj rilatoj ne sensaciaj. Tamen, la interŝanĝoj, kiuj disfalis komence de la 1990-aj jaroj, rekomencis, aparte en la armea kampo. Laŭ la esploristino Anuradha M.Chenoy, profesoro ĉe la departemento de internaciaj studoj de la universitato JNU, “Barato estas la sola lando kiu havas programon de teĥnika kaj armea kunlaborado kun Rusio”, kiu estigas interŝanĝojn kiuj atingas proksimume 6,5 miliardojn da dolaroj en 2005. Rusio restas la unua armilvendisto en Barato, dum la dua estas Israelo, kun kiu la antaŭa hindua naciisma registaro starigis densajn diplomatiajn rilatojn.*
La bezono de petrolo kaj de gaso ankaŭ puŝas al kunlaborado. Tiel, la eksministro pri petrolo, Aiyer Ainsi, deklaris, en oktobro 2004: “Dum la unuaj kvindek jaroj de la sendependeco de Barato, Rusio garantiis nian teritorian integrecon; dum la venontaj kvindek jaroj, ĝi kapablas garantii nian energian sekurecon.”* Tio certe ne estas la oficiala vidpunkto, sed la kompanio ONGC partoprenas en la ekspluatado de la petrol-kuŝejoj de Saĥalino 1 kaj 2. Rusio promesis ankaŭ liveri sesdek tunojn da uranio. Energio estas unu el ĝiaj armiloj por refariĝi unu el la polusoj kiuj pezas en la monda politika vivo. “La milita superpotenco fariĝis petrola superpotenco sub Putin, kies misio estas fari Rusion potenco respektata, manke de esti timata”, asertas s-ro Yu Bin, de la International Relations Center.*
Ĉu videblas skiziĝo de “triangulo Barato-Ĉinio-Rusio-Nordameriko” (“CIA-triangulo”, laŭ la esprimo de ĝiaj oponantoj)? Tio ankoraŭ ne videblas. Tamen, Nov-Delhio decidis partopreni, kiel observanto (tute kiel Pakistano kaj Irano), en la Organizo de Kunlaborado de Ŝanhajo (OKŜ), kiu entenas kvar centraziajn respublikojn (Kazaĥion, Kirgizion, Taĝikion kaj Uzbekion), krom Ĉinio kaj Rusio. Tiuj provas doni al ĝi pli fortan diplomatian potencon, fronte al la kresko de usona influo en la regiono.
Dume, Barato ŝajnas apenaŭ kapabla fari sensaciajn strategiajn iniciatojn. Tion klarigas tre bone la verkisto Sunil Khilnani: “Ni estas logataj de la ideo ke ni baldaŭ fariĝos permanenta invitato en la ĉiama festo de la grandaj potencoj, ke ni devas nin senpolvigi kaj surmeti novajn vestaĵojn por la festeno.”* Sed tiuj estas ankoraŭ difinotaj.
Aktuale, parto da ĝia energio estas mobilizita por solvi siajn limproblemojn. Malmulte urĝata starigi egalecajn rilatojn kun siaj “etaj” najbaroj, ĝi tamen kontribuis starigi la Asocion por Regiona Kunlaborado en Suda Azio (ARKSA — en la angla South Asian Association for Regional Cooperation, SAARC) kiu kunigas sub la saman flagon Bangladeŝon, Baraton, Butanon, Maldivojn, Nepalon, Pakistanon kaj Srilankon. Sed la ekonomia kunlaborado restis marĝena (malpli ol 10% de la komerco) kaj la organizo vivetas, sen esti kapabla preterpasi la konfliktojn.
Kompreneble, la streĉitaj rilatoj inter Barato kaj Pakistano kontribuas al tiu senanimeco. Des pli ke la interparoladoj komencitaj en 2004 pri Kaŝmiro dividita en du partojn, en la nordo la Azad Kaŝmiro (“Libera Kaŝmiro”), regata de Pakistano, kaj en la sudo la Jamo kaj Kaŝmiro, sub barata regado, havas grandan malfacilon veni al interkonsento. Tamen, la komercaj interŝanĝoj iomete rekomencis. Interrompitaj post la atenco de Bombajo, la 11-an de julio 2006 — kiu kaŭzis ducent mortojn-, ĉar Barato akuzis la pakistanajn sekretajn servojn respondeci pri ĝi, la diskutoj rekomencis fine de oktobro. Por la unua fojo, la prezidanto Pervez Muĉaraf anoncis la 5-an de decembro 2006 ke Pakistano pretas rezigni pri Kaŝmiro se Barato farus same. Tiu propono estis akceptita “kun intereso” de la barata ĉefministro. Ĉiuflanke de Kaŝmiro oni restas ege prudenta.
La rilatoj kun la aliaj plej proksimaj najbaroj, sen esti same konfliktaj, tamen ne estas normaligitaj, eĉ se la traktato, en Nepalo, inter la registaraj fortoj kaj la maŭismaj movadoj, komence de novembro, povas aŭguri novajn rilatojn. La malcertecoj en Bangladeŝo, la daŭra milito en Srilanko cetere ne estas sen internaj sekvoj. Oni taksas je dudek mil la nombron da bangladeŝaj rifuĝintoj ĉi-flanke de la landlimo, kaj je dek mil srilankaj tamuloj amasiĝintaj en tendaroj en la ŝtato Tamil-Nado. Multaj el ili vivas en plej totala senhaveco kaj tiel faras la liton por tre perfortaj movadoj kaj tiel ebligas policajn ekscesojn.
Fakte, la mizero nutras la movadon de la naksalitoj (maŭistoj), aparte en Okcidenta Bengalio, en Orisio, Telangano (Andrapradeŝo) kaj pli norde, en la ŝtato Biharo, ĉe la limo kun Nepalo, kie la sendependec-postuloj ampleksiĝas. “Jen nia plej granda sekurec-problemo”, asertas s-ro Singh. Certe, la landlimoj estas porozaj. Sed la ĉefministro forgesas la socialajn kaŭzojn de tiuj rompiĝoj, aparte la damaĝojn kiujn faris la “modernigo” de la kamparoj. En 2005, pli ol dek mil kamparanoj memmortigis sin, plej ofte glutante pesticidojn, ĉar ili ne povis alfronti siajn ŝuldojn. Barato estas eksportisto de cerealoj, sed la subnutriĝo frapas la duonon de la infanoj. Kvar baratanoj el dek scias nek legi nek skribi (unu el dek en Ĉinio). Laŭ la indico de homa evoluo, Barato situas en la cent-sesa rango (Ĉinio okupas la okdek-unuan lokon).
Kvankam la registaro faris kelkajn disponojn, ofte deturnitajn pro amasa korupto, nek ĝi nek la elitoj ŝajnas en zorgo pro tiu foso inter la plimulto de la loĝantaro kaj proksimume 60 ĝis 70 milionoj da baratanoj (inter 5 kaj 6% de la loĝantaro) kiu konkeris vivnivelon kompareblan al eŭropaj normoj. La diplomato Tharoor estas unu el la raraj kiuj diras: “Necesas okupiĝi pri la alia Barato (...). Ni devas investi en la ”hardware“ [la stratoj, havenoj kaj flughavenoj, efektive en mizera stato], sed ankaŭ en la ”software“, do la homaj estuloj, kaj doni al ili kion ili bezonas. Jen demando de civilizacio...” La amasa ekskludo estas la Aĥila tendeno de lando prezentata kiel “la plej granda demokratio de la mondo”.
Martine BULARD.
LA NUNA FORMO de tutmondiĝo havas malmulton por proponi al la popoloj de la Sudo: profitebla por malplimulto da homoj, ĝi postulas, kiel kontraŭparton, la malriĉigon de la aliaj, aparte de la kamparaj socioj, kiuj konsistigas proksimume la duonon de la homaro. Je tutmonda nivelo, la profit-logiko sekvigas la kreskantan detruon de la naturaj bazoj por reproduktiĝo de la vivo sur la planedo. Kun la privatigo de la publikaj servoj, ĝi reduktas ankaŭ la sociajn rajtojn de la popolaj klasoj. Vide al tiu realo, la kapitalismo, kies tutmondiĝo estas la nuntempa esprimiĝo, devus esti konsiderata kiel eksteruza sistemo.
Tamen, la plimulto de la movadoj, kiuj batalas kontraŭ ĝiaj efikoj, ĉiam malpli kontestas ĝiajn fundamentajn principojn, kio hipotekas ilian kapablon proponi alternativajn solvojn, tamen necesajn kaj eblajn. Tiuj devus kunigi, kaj ne disigi, la demokratiigon de la mastrumado de ĉiuj aspektoj de la vivo — politika, ekonomia, socia, ekologia kaj familia — kun progresoj kiujn profitu ĉiuj civitanoj, komencante per la plej senhavaj. Tiuj anstataŭaj solvoj devus ankaŭ enteni la respekton al la suverenco de la ŝtatoj, de la nacioj kaj de la popoloj, kaj la konstruadon de multcentra internacia sistemo por substitui al la fort-rilatoj la devon intertrakti.
En tiu perspektivo, necesus proponi la starigon de aliaj internaciaj institucioj ol tiuj ekzistantaj, kiuj estas tre ofte en ekskluziva servo de la financkapitalo: la Monda Organizo pri Komerco (MOK), la Internacia Mon-Fonduso (IMF), la Monda Banko, la Nord-Atlantika Traktad-Organizo (NATO) kaj eĉ la Eŭropa Unio (EU), tiaj kiaj ili aktuale funkcias. Sen paroli pri regionaj projektoj kiel la Areo de Liberkomerco de Ameriko (ALKA) kaj la traktatoj inter la EU kaj la AKP-landoj (Afriko, Karibio, Pacifiko).
Tiu kontesto havas sencon nur se ĝi celas ankaŭ la ambicion de Usono, subtenatan de ĝiaj aliancanoj, starigi sian militan hegemonion sur la tuta planedo. Tiurilate, la Proksim-Oriento aperas kiel regiono de usona “unua frapo“ pro kvar kialoj:
‣ ĝi entenas la plej abundajn petrol-resursojn, kaj ties regado donus al Vaŝingtono privilegian pozicion, metante samtempe ĝiajn aliancanojn (Eŭropon kaj Japanion) kiel ĝiajn eventualajn rivalojn (Ĉinio) en malkomfortan pozicion de energia dependeco;
‣ ĝi situas en la koro de la Malnova Mondo kaj faciligas milit-minacon kontraŭ Ĉinio, Barato kaj Rusio;
‣ ĝi travivas periodon de malfortiĝo kaj de konfuzo kiu ebligas al la agresanto facilan venkon, almenaŭ por la momento;
‣ Usono disponas tie pri sekura aliancano, Israelo, kiu posedas atomarmilojn.
La realigo de tiu projekto progresis: Palestino, Irako, Afganio estas okupataj, kaj Sirio kaj Irano minacataj post Libano. Tamen, krom en Irako kaj Afganio, kie la fiasko de tiu ambicio estas evidenta, ĝia malsukceso videblas ankaŭ aliloke: tiel, en Libano, la rezistado de la Hizbolaho donis multajn problemojn por la israela armeo tamen militsperta kaj superekipita danke al la aerponto starigita el la usona bazo Diego Garcia, en la Hinda Oceano. Ĉiuj klopodoj de Usono kaj de Eŭropo celas do trudi la malarmadon de tiu rezisto-forto kiu estas la libana Hizbolaho, por ebligi facilan venkon al eventuala nova invado fare de Israelo.
En tiu kadro necesas ankaŭ ĉesigi la hipokritan invokadon, ekskluzive por Irano, de la Traktato pri atoma nedisvastigo (TAN). La nemalhavebla senatomigo devas aplikiĝi al ĉiuj, komencante per la superekipitaj landoj, Usono kaj Rusio ĉekape, sen forgesi Baraton, Pakistanon, Nord-Koreion kaj Israelon (kiuj ne subskribis la traktaton).
En tiu eksplodema kunteksto, en la momento en kiu okazas, de la 20-a ĝis 25-a de januaro en Najrobo (Kenjo), la Monda Socia Forumo, la radikaligo de la bataloj estas tamen ne la opcio elektita de multaj sociaj movadoj. Tio en la nomo de necesa realismo kaj de la zorgo ne izoliĝi en ekstrem-maldekstra koterio. Des pli ke, refoje, etaj radikalaj malplimultoj povas senti sin tentataj proklami sin mem “avangardoj“, rifuzi ĉian kritikon kaj fermi la okulojn antaŭ la rapidaj transformiĝoj kiuj tuŝas la nuntempajn sociojn.
Ĉar la malsukceso de la unua historia ondo de eksperimentoj, faritaj en la nomo de “socialismo“, estas konfirmita, la kapitalismo ŝajnas al multaj, kaj malĉeeste de reala alternativo, kiel nepreterpasebla horizonto. La popolaj movadoj do ofte donas al siaj bataloj rezignacie modestajn celojn: ja recedigi la novliberalismon, sed nur por promocii alternativojn kiuj parencas kun mastrumado de kapitalismo “kun homa vizaĝo“.
MULTAJ AKTIVULOJ — ĉefe en Eŭropo kaj Usono — ankaŭ ne kredas ke la bataloj povas enskribi sin en la sistemon de la nacioj, kadron kiu, laŭ ili, perdis sian trafopovon. Kaj ĉar nacio kaj ŝtato estas grandparte nedisigeblaj, ili disvolvas strategiojn kiuj senhezite ignoras la demandon de ŝtatpotenco, por anstataŭigi ĝin per la batalo ene de la “civila socio“ kaj la nigrigo de “parti-politiko“. Tiu sinteno estas aparte disvastiĝinta en la Malnova Kontinento, kie multaj donas al si la prioritaton “savi Eŭropon“. Kvazaŭ, eĉ en meza tempo, Eŭropo povus esti io alia ol kio ĝi estas.
Fronte al tiuj defioj, la alimondismo, do la projekto konstrui “alian mondon eblan“, ekzistas plurale. Ekzistas alimondismo kiun oni povus kvalifiki kiel “molan“, kiu inspiras opiniprenojn renkonteblajn same en la riĉegaj socioj (certa “radikala ekologiismo“) kiel en tiuj de la malriĉaj landoj en ekstrema situacio (kun la kvazaŭreligiaj aŭ kvazaŭetnaj fundamentismoj). Progresema alimondismo siavice ne uzus tiajn vojojn. Eĉ se ĝi devas fari nepran kaj kritikan legadon de la limoj de la spertoj de la nuntempaj maldekstroj.
Inter ambaŭ situas alimondismo kies partizanoj rekrutiĝas el la mezaj klasoj de la riĉaj landoj, kiuj kritikas la ekzistmanieron kiun proponas la kapitalismo, kelkfoje iom nostalgiaj pri malproksima pasinteco, sed malmulte interesitaj de la realaj zorgoj de la popolaj klasoj, tiuj de sia propra lando, kaj eĉ malpli de tiuj de la Sudo, kie ilia “modera“ alimondismo estas ofte ne komprenata. Sed, paradokse, kaj eble nur por sia pli facila aliro al financaj rimedoj, ili ŝajnas superreprezentataj ĉe la mondaj aŭ regionaj sociaj forumoj, kaj kelkfoje perceptataj kiel bremso por fortigo de la popolaj bataloj.
Malgraŭ tiuj diferencoj, kiuj tamen konsistigas unu el la grandaj riĉaĵoj de la alimondisma galaksio, kaj fronte al la ĉefa danĝero kiun prezentas la ebleco de novaj prevent-militoj de Usono, la tuta spektro de alimondismo, de la plej radikala ĝis la plej modera, devus unuigi siajn klopodojn. Jen la sola rimedo por fine konstrui tiun alian mondon eblan kiun deziri ĉiu deklaras.
Samir AMIN.
SE EKZISTAS KRITIKO konstante formulata pri la Eŭropa Unio (EU), ĝi estas tiu de ĝia “demokratia deficito” pro la kreskanta foso inter la potencoj kiuj estas al ĝi transdonitaj de la ŝtatoj kaj la ebleco donita al la popoloj plenumi sian suverenecon. Tamen, malmultaj analizoj kontestas ĝian funkciadon, kaj sekve aperas malmultaj proponoj por plenigi tiun deficiton.
Tiu politika vakuo lasas liberan kampon al iniciatoj esence centritaj sur pli bona “komunikado”. La Eŭropa Komisiono tiel lanĉis en oktobro 2005 la iniciaton nomatan “3D” — pro demokratio, debato kaj dialogo* — kun la celo “proksimigi Eŭropon al ĝiaj civitanoj”. La uzataj terminoj estas signifaj: el brusela vidpunkto, ŝajnas ekzisti, unuflanke, senkarna “Eŭropo” kaj, aliflanke, misinformitaj “civitanoj”. Oni povintus pensi ke antaŭ ĉia pensado pri la eŭropa demokratio necesus konsideri ke la civitanoj ne devus “proksimiĝi” al Eŭropo, sed ke ili estas Eŭropo...
Fortigo de la potencoj de la Eŭropa Parlamento estas ofte postulata kiel ŝlosilo por demokratiigo de la institucioj de la Unio. Evidente ne estas dubo ke apero de vera parlamentismo en la skalo de la Dudek-sep* estus vera progreso. Sed la ĉefa obstaklo por apero de aŭtenta eŭropa demokratio kuŝas en la netravideblo de la institucia decid-procezo kaj en la subtenata konfuzo inter la apartaj interesoj de la membroŝtatoj kaj la ĝenerala intereso de la Unio.
La popola suvereneco ne redukteblas al la ekzisto de elektita asembleo. Ĝi plenumiĝas ĉiutage per le ebleco, por la popolo, koni la prerogativojn de ĝiaj reprezentantoj, komisii ilin pri siaj orientiĝoj, kaj sekvi la decid-procezon. Ĝi plenumiĝas ankaŭ per la ebleco interveni en la debato en taŭga momento kaj en taŭga loko. Nu, la plej multaj civitanoj havas la senton — pravan — suferi la komunumajn decidojn sen regi ties meĥanismojn. Ili nebule scias ke la plej multaj leĝoj kaj reglamentoj kiuj regas ilian ĉiutagan vivon estas eŭropdevenaj, sed ili ne scias kiam kaj kiel tiuj decidoj estis faritaj, kiu respondecas pri ili kaj de kiu ili povas postuli konton pri tio.
Unua ago de demokratiigo: fari klaran distingon inter la administracio, kiu plenumas, kaj la politika potenco, kiu debatas, orientas kaj decidas. Neniam, en demokratio, la politika potenco povas kaŝi sin malantaŭ administracio por eskapi el siaj respondecoj. Nu, tiu fundamenta principo estas primokata en la eŭropaj institucioj: la Komisiono ĝuas tie ne nur la monopolon de leĝa iniciato, sed ĝi intervenas ankaŭ en la politika sfero de la Parlamento kaj de la Konsilio. Tiel oni povis aŭdi eŭropan komisaron averti la Parlamenton, antaŭ la voĉdonado pri projekto de direktivo, ke tiaj kaj aliaj amendoj ne estus konfirmotaj de la Komisiono, eĉ se ili ricevus la plimulton de la voĉoj!*
DUA AGO, ĉi-foje la klarigo: gravas ke la eŭropanoj bone perceptu la disdividon de la roloj kaj la dividon de la respondecoj inter la du politikaj institucioj kiuj estas, unuflanke, la Parlamento kaj, aliflanke, la Konsilio (aŭ la ministro-konsilioj), kie sidas la reprezentantoj de la registaroj. Tiu disdivido, tre kompleksa, estas ja konata de la specialistoj, sed ĝi restas netravidebla por la ordinara mortidevulo. Kiom da homoj scias precize kiam la Parlamento estas simple konsultata, en kiuj kampoj ĝi kundecidas kun la Konsilio, kaj laŭ kiuj reguloj?
Manke de tiu distingo kaj de tiu klarigo, la civitanoj ne povas plenumi esencan demokratian prerogativon: kontrolon de la decido. En reprezenta demokratio, la elektitoj de la popoloj devas pravigi siajn voĉdonojn antaŭ siaj elektintoj. Tiu travideblo ne ekzistas sur la nivelo de la Unio. Sen ajna dubo la interveno de la naciaj parlamentoj povus garantii pli bonan demokratian kontrolado de la decidoj, sed kondiĉe ke oni klare difinu la prerogativojn de ĉiuj: oni devus, efektive, ne konkurencigi la asembleojn kiuj reprezentas ĉiun el la dudek-sep eŭropaj popoloj, kaj sekve la apartajn interesojn de ĉiu el la nacioj kiuj konsistigas la Eŭropan Union, kaj la Eŭropan Parlamenton, kiu devas reprezenti la tutaĵon de la eŭropa popolo, kaj do la ĝeneralan eŭropan intereson. Des pli ke la naciaj interesoj estas ankaŭ konsiderataj de la Konsilio, sed sen ajna travideblo kaj ekster ĉia kontrolo.
LA PLEJ GRAVAJ DECIDOJ pri la estonto de Eŭropo estas efektive farataj dum la Eŭropaj Konsilioj, kiuj kunigas la ŝtatestrojn aŭ ĉefministrojn de la membroŝtatoj, kaj dum la ministro-konsilioj de la Unio. Pro tio, antaŭ tiuj kunvenoj devus okazi la interveno de la naciaj parlamentoj, por ke la ministroj, ŝtatestroj kaj ĉefministroj esprimu la pozicion laŭ la mandato kiun donis al ili la nacia reprezentaĵo de ilia lando. Ĉiu nacia Parlamento povus debati pri la tagordo de la Eŭropaj Konsilioj kaj, post ties okazigo, esti informata pri iliaj rezultoj. Pere de iliaj elektitoj, la civitanoj povus tiel kontroli la decidojn kiujn faras iliaj registaroj, kaj tiuj ne povus plu eskapi el la respondeco pri la malpopulareco de multaj iliaj decidoj kaŝante sin malantaŭ “Bruselo”, ĉiam montrata kiel loko de senvizaĝa potenco sur kiu ili havas nenian influon.
La ekvilibro inter ĝenerala eŭropa intereso kaj apartaj naciaj interesoj fariĝis malfacile trovebla en ampleksigita Unio kie ekzistas multaj konfliktoj inter malnovaj kaj novaj membroŝtatoj pri socialaj, impostaj kaj buĝetaj demandoj. Dudek-sepope, la interregistara metodo kiu dominis ĝis nun, atingis siajn limojn: ĝi elĉerpiĝas en la apudmetado de postuloj kelkfoje neagordigeblaj, kaj ĝi blokas multajn decidojn pro manko de arbitracio nome de ĝenerala intereso kiun institucie esprimi kompetentas kiel sola instanco nur la Eŭropa Parlamento.
La eŭropaj deputitoj, kontraste al la membroj de la Konsilio, ne estas reprezentantoj de ŝtato: ili sidas en transnacia parlamenta grupo. La Parlamento devas tamen akiri maturecon por plenumi plene siajn oficopovojn. Per akiro de la potencoj kiuj hodiaŭ mankas ankoraŭ al ĝi (aparte la rajton je leĝdona iniciato, kiu nuligus la monopolon de la Komisiono), ĝi gajnus je videblo, kaj ĉiu identigus pli bone la originon de la leĝoj kaj reglamentoj. Sed ĝi devus ankaŭ emancipiĝi el la premo de la premgrupoj kaj de la registaroj. Efektive tre ofte okazas, en Bruselo kaj Strasburgo, ke parlamentanoj esprimas sin laŭ sektoraj naciaj interesoj.
TIEL LA GERMANAJ deputitoj membroj de la Eŭropa Socialista Partio (ESP) kaj tiuj de la Eŭropa Popola Partio (EPP), grupo kiu kunigas diversajn naciajn kristdemokratajn organizojn, kunigis siajn klopodojn kaj siajn voĉojn por malplenigi la plej grandan parton de la substanco el la reglament-projekto Reach* pri kontrolado de tokseco de ĥemiaj produktoj. Tio okazis por komplezi la potencan germanan ĥemi-industrion, kiu estas mem subtenata de la registaro de s-ino Angela Merkel. Same, malmultas la britaj membroj de la ESP kiuj malsolidariĝis de la registaro de s-ro Anthony Blair pri la demando de la eŭropa direktivo pri labortempo. Laŭ la sama logiko, la francaj deputitoj voĉdonas regule kaj amase por konservi la Parlamenton en Strasburgo, dum tiu loko sekvigas konsiderindajn kromkostojn por funkciado.
La Parlamento gajnus pli da legitimeco se ĝi kapablus starigi vere transnaciajn debatojn kiuj kondukus al politikigo de la eŭropaj demandoj simile al tiu de la naciaj demandoj. Des pli ke, konsistanta el elektitoj el rekta universala voĉdonado, ĝi estas la komunuma institucio plej akceptema por la premo de civitanaj mobiliziĝoj. Oni povis tion konstati dum la diskuto pri la direktivo “Servoj”, nomata la “direktivo Bolkestejno”. La kampanjoj de peticio kaj la strataj manifestacioj en pluraj eŭropaj landoj pezis sur la debatoj de unua legado, kaj sekvigis la forlason de la plej neakceptebla dispozicio en la teksto: la principo de la devenlando (PDL). Tamen, dum la antaŭaj monatoj, la kontraŭstaro al tiu principo, minoritata eĉ ene de la ESP, ŝajnis fiaskonta. Manke de simila mobiliziĝo dum la dua legado, la Parlamento decidis la retropaŝojn postulitajn de la Konsilio. La plimulto de delegitoj ESP, kun la notinda escepto de la francaj socialistoj, eĉ rezignis sian rajton je amendo por provi restarigi la integran tekston voĉdonitan en unua legado!
La Eŭropa Parlamento estas tamen multe malpli sentema al premoj de la loĝantaro ol al tiuj de la registaroj. Ĝia perdita batalo pri la demando de la buĝetaj perspektivoj 2007-2013* rivelas ĝian silentan akcepton de la politika antaŭrangeco de la Konsilio. Ĉiuj eŭropaj deputitoj scias ke tiu buĝeto 2007-2013, tia kia ĝi estis fine voĉdonita, tute ne kovras la neprajn minimumajn bezonojn por akompani la ampleksigon de la Unio al dudek-kvin (ekde majo 2004) kaj poste, en januaro 2007, al dudek-sep membroŝtatoj. Sed individue, en sia plimulto, ili viciĝis laŭ la pozicio de la Konsilio, kaj tiel kaŭciis la avarecon de la plej riĉaj landoj. Unu el la kaŭzoj de tiu malsukceso estas ke, en la fortoprovo, dum kelkaj monatoj, de la Parlamento kun la Konsilio, la Parlamento ne povis apogi sin sur eŭropa kaj popola politika konscio. La politika respondeco por tiu situacio diluiĝis en la nigra truo de la decido-proceduro.
En sia voĉo, la plej multaj eŭropaj deputitoj ne sentis sin devigataj defendi la eŭropan ĝeneralan intereson nek agi laŭ politika mandato. Tutsimple ĉar tiu mandato ne ekzistis kaj, ĉefe, ĉar la nocio de eŭropa ĝenerala intereso restas ankoraŭ difinota. Tio devus ĝuste esti la misio de la partioj sur eŭropa nivelo. Nu, en la momento, tia transnacia debato ne estas sur la tagordo. Eĉ ne por la ESP, kie la spirito de interkonsento kaj la respekto al la nuna stato estas aparte pezaj, spite al la klopodoj de la francaj kaj belgaj socialistoj.
Tiom longe, kiom nova koncepto de demokratio kaj de eŭropa ĝenerala intereso ne trovas rimedojn por esprimiĝi, la merkato okupos la tutan vakuan spacon kaj trudos siajn interesojn. Kun la risko ke triumfos la retretitaj naciistoj.
Françoise CASTEX.
La Eŭropa Unio nombras nun dudek sep membroŝtatojn. Ĉu ĝi havas projekton de kundividita socio kiu estu propra al ĝi? Kaj ĉu ĝi povas eĉ havi iun, ĉar ĝi estis konstituita kun la merkato kiel matrico? Kio nun karakterizas ĝin, estas foresto de komuna volo kiun ne povas kaŝi eŭropa konstitucia traktato rifuzita de Francio kaj Nederlando, sed al kiu alkroĉas sin ankoraŭ certaj ĉefurboj kvazaŭ al savobuo.
Oni ne povas skribi novan kolektivan paĝon de la eŭropa historio se oni ignoras la apartajn historiojn de ĉiu ĝia nacio, kaj sen konvena partnereco kun la alia granda kontinenta potenco, Rusio.
EŬROPO ESTAS VIKTIMO de la antaŭjuĝo ne pensi Eŭropon. Por revigliĝi, ĝi devas ne doni al si tian organon kiu ŝajne mankas (prezidantecon, ekzemple), sed radikale ŝanĝi la metodon, eliri el la sinsekvo de enskribitaj datoj de siaj institucioj, kiuj koncernas nur la funkciadon de la aparato surkoste de la projekto. La kutima sinteno, nomata “funkciisma”, estas la disvolvado de praktika antaŭsupozo: la merkato estas bonega unuig-maŝino, ĝi estas kaj devas esti la soklo kaj eĉ la matrico de ĉio.
Laŭ tiu postulato, la politika Eŭropo ne devas esti volata kaj organizata por ĝi mem. Ĝi ja venos, ĝi venos neeviteble kiam la merkato estos produktinta siajn efikojn sur la popoloj. En la nuna (kaj dumkriza) farmaniero, la unueca merkato kiel la politika kaj socia Eŭropo estas konsiderataj kiel du segmentoj de la sama vojlinio, dum la problemo estas ilia agordigeblo. La konceptistoj de Eŭropo ĉiam celis trans la merkato, el la merkato. Tiu deziro estis ĉiam frustrita. La foso inter la profitavida Eŭropo, tiu de la konkurenco inter la popoloj, kaj la Eŭropo de solidareco kaj de la komunaj ambicioj restas neata aŭ nepensata.
Tiu praktika antaŭsupozo favore al la merkato kiel soklo de la unuiĝo de la kontinento estas nedisigebla de malnova strategia decido: ĉar oni ne povas rekte proponi komunan celon, oni decidis fari Eŭropon homogena ento el kiu pli aŭ malpli frue aperos ia volo per sponta generado. La decidita vojo estis malpli tiu de uniiĝo ol tiu de unuformiĝo; ne tiu de politiko, sed tiu de socieco kies du ĉefaj aspektoj estas la merkato kaj la juro — socieco tute orientita por egaligi la kondiĉojn kaj la ŝancojn de la individuoj de ĉiuj nacioj. Tiu unuformigo konsiderinde limigis la agokampon de la ŝtatoj, kion akceptis multaj gvidantoj — kiuj ne ĉiuj estas dogmemaj liberalistoj, tute ne — motivataj de la penso ke tio estas la nepra vojo al estonta nacio kaj al nova politiko.
Eŭropo avancas do laŭ la okazoj, la aktualaj problemoj kaj la premado de la premgrupoj, sed ĉefe per sinsekvo de jurisdikciaj kaj reglamentaj respondoj al la postuloj de “malfermiĝo”, de forrazado de la specifecoj, prezentataj de individuoj kiuj volas ĉie esti kvazaŭ hejme aŭ de komercistoj kiuj volas al si simpligi la vivon. La manko de plano, la konstanta superŝutiteco, la foresto de limoj al la aktivismo de la institucioj (la Kortumo de Luksemburgo penetras nun en la kampon de puna juro), tiu nedifinita disvolvado sen eksplicita projekto estas falsa pragmatismo. Tiu disvolvado sen deklarita kohero kaj ĉiudirekta (Eŭropo okupiĝos pri ĉio, tiuj kiuj legis la konstitucian projekton scias tion) alvokas, senenhave, solvon: tio estos, iun tagon aŭ alian, nova nacio, kiu ne bezonas esti anoncita por ĉeesti, subkomprenite, en ĉiuj eŭropaj agadoj.
Hodiaŭ tiu metodo fiaskis. Knedita de la profitavida kaj socieca Eŭropo, la socia materialo neniel transformiĝis al eŭropa popolo; la kreskado de popolismo atestas pri tio. La institucioj siavice, ilia nekapablo respondi al la defioj de la tutmondigo, montras sakstraton de pragmatismo kiu ne kondukis al apero de volo. Ekzistas tro da Eŭropo kiel merkat-socio, kaj ne sufiĉe da politika Eŭropo, eĉ se la reciproka malfermiĝo de la nacioj estas atingaĵo. Tiu malekvilibra konstruado estas laborejo sen perspektivo de sukceso.
Transe de tiu malsukceso oni legas kulturan fiaskon kaj eĉ spiritan. Ekde komenco, celante konstantan pacon sur la kontinento, Eŭropo volis esti posthistoria kaj kontraŭpolitika, malbenante sian pasintecon, volante vidi nur danĝerajn pasiojn — tio estis obsedo de Jean Monnet — en la historiaj fidelecoj, kaj uzante la merkaton kiel ekranon por kaŝi la memoron de la popoloj. La momento do venis ne por instituciigi la Union, fari el ĝi sanktan bovinon, sed fari kritikan bilancon por fine doni al ĝi vojmapon, kaj por eĉ refondi ĝin. Tiu kontraŭdira bilanco povas esti legitime farita nur de tiuj kiuj delegis al ĝi la esencajn kompetentojn kiujn ĝi plenumas: la naciaj parlamentoj, unue ĉiu aparte, poste tra konfrontiĝo de iliaj vidpunktoj.
Se oni koncedas ke Eŭropo estas nek zono de profitavido nek formiĝanta nacio, oni povas nur konkludi ke ĝi devas organizi sin sur du niveloj: unuflanke, tiu de la komuna spaco kaj de la komuna solidareco kaj, aliflanke, tiu de la nacioj kaj de politikaj projektoj. Tiu dueco ekzistas principe en la institucioj: la Komisiono, la parlamento kaj la justic-kortumo unuflanke, kaj la Konsilio aliflanke. En la praktiko ĝi estas senĉese erodata de tendenco unuigi Eŭropon ĉirkaŭ la permanenta aparato kiu fakte disponas pri la iniciato kaj kiu efike asociigas la Komisionon, la parlamenton kaj la kortumon. Por preni esencan ekzemplon: estas, se kredi la eksan ministron pri [la francaj] eksterlandaj aferoj Hubert Védrine, la Komisiono kiu prenis en siajn manojn la ampleksiĝon al Oriento, kun bedaŭrinda kaj bedaŭrata senprepariteco.
Tiu antaŭrangeco de la integrita Eŭropo antaŭ la politika Eŭropo, la kaptila sinsekvo kiel praktiko, esprimas fundamentan antaŭjuĝon koncerne la econ de la historio de Eŭropo: tiu estas fundamente homogena, ene de ĝi ĉiuj diferencoj estas kontingencaj kaj estingeblaj: la unueco ne estas produktenda, ĝi kuŝas sub la karapaco de la nacioj, oni bezonas nur aperigi ĝin, reliefigi ĝin. La realismo konsistas, male, en tio ke oni diras al si ke la unueco de Eŭropo, komprenante esencan diversecon, estas produktenda kaj vivigenda. Tio implicas alian metodon, tiun de Eŭropo de la volo, priskribebla per enĉeniĝo de tri orientiĝoj: distingi tion kio estas komuna kaj kio estas propra al ĉiu popolo; impliki la politikajn subjektojn, la nacio-ŝtatojn en la komunan entreprenon; difini eŭropan projekton.
Distingi signifas ke Eŭropo devas respekti la moralan kaj institucian dignon de la diversaj popoloj. Tio ekskludas aparte senliman certigon de la supereco de la eŭropa juro, eĉ super la naciaj konstitucioj. Se ĉiuj ŝtatoj de Eŭropo estas agnoskataj kiel demokratiaj, iliaj konstituciaj kortumoj povas kontroli la agordigeblon de la komunuma juro kun la fundamentaj principoj kiujn ili devas respektigi, eĉ se necesas politike solvi eventualajn konfliktojn. Tio samrangas kun starigo de principo de konfido inter la popoloj de la membroŝtatoj. Tiu konfido, de kiu la rajto instaliĝi en la tuta teritorio de la Unuio estas evidenta kaj esenca manifestiĝo, devus esti eksplicite certigita kiel aliĝ-kriterio.
Tiu respekto de la nacioj kiuj formas la eŭropan familion validas ne nur en la kampo de la juro, ĝi pravigas ankaŭ ke oni limigu la premon de la merkato sur ili. La nivelo de la reciprokaj devigoj, kiun la unuigo starigas inter la nacioj, devus esti mezurata kaj sisteme ĉirkaŭbarata. Pro oni bezonas la principon de interrilato inter konkurenco kaj harmoniigo de la reguloj, ĉar la dua ne povas esti prokrastita kiam oni starigas la konkurencon.
SE EŬROPO NE estas esence merkato, la demando de internaj doganaĵoj ne devus esti tabua. Estas klare ke certaj diferencoj de salajro estas neelteneblaj en ampleksigita Eŭropo. La principo de ĝusta konkurenco ne povas esti fremda por Eŭropo de diverseco kaj de konfido.
Impliki, pere de iliaj parlamentoj, la naciajn politikajn komunumojn en la eŭropan politikon estas la ŝlosilo por ĉio. Elektitaj asembleoj jam ne redukteblas al la humiliga rolo transponi tion kio jam estas decidita. Ili devas havi rolon supre kaj sube de la decido. Supre, eĉ antaŭ ol la decidprojekto alprenis formon, necesas organizi paralelajn debatojn, kies konkludoj estos poste komparataj, aparte en la Eŭropa Parlamento. Tiu asembleo estas efektive multe pli legitima kiel konfrontejo de la naciaj vidpunktoj ol por ilustri puran eŭropecon kiu apenaŭ ekzistas. La naciaj debatoj temus malpli pri decidotaj demandoj ol pri orientiĝoj kaj pri la motivoj por entrepreni tian aŭ alian agon. La parlamentoj de ĉiu ŝtato devus ankaŭ, sube, pritaksi, unuope, poste komune, la rezulton de eŭropa procezo al kiu ili oferis multajn el siaj prerogativoj.
Tiu debato antaŭe kaj poste estas necesa por ankri Eŭropon en la mensoj, doni al ĝi tiajn videblon kaj solidecon ke oni agnoskas en ĝiaj decidoj sencon kaj legitimecon.
Ĉar ĝi ne estas rekta politika realo, ĝi estas ĉiam perceptata tra nacia prismo. Necesas do ke ĝi trovu formojn de politika vivo ekvivalentajn al tiuj kiuj, en la kadro de la naciaj demokratioj, servas, kiel alternado, por kombini la unuecon kaj la diverĝojn. La nuna Eŭropo timas la diverĝojn kaj preferas sufoki sian diversecon en sinsekvon de interkonsento kaj de kompromiso. Por eliri el la sterileco kaj de la konfuziĝo kiu rezultas de tio, necesas lerni vivigi sian politikan diversecon tra kunlaboradoj, malŝarĝoj (optin out) kaj eksperimentaj engaĝiĝoj kies ekzisto povus, kiel kontraŭparto, faciligi la ĝeneraligon de la majoritata decido.
Por vivigi la eŭropan demokration, necesas do celi ne ĝeneralan unuecon, sed diversigitan unuecon, distingante en la institucioj diversajn kampojn, diversajn intergriĝ-nivelojn: tio estas nemalhavebla soklo, kiu faras Eŭropon malfermita kaj kundividita spaco; la komunaj politikoj kiuj esprimas la volon gravi en universo kiu unuiĝas; la liberaj kunlaboradoj, fine.
Difini sintenon kaj komunan projekton de la eŭropaj popoloj estas devo fronte al organiziĝo de la mondo kiu lanĉas al ili urĝan defion. Tiuj popoloj ne havas alian elekton ol alpreni kune pozicion pri la grandaj temoj, ĉu temas pri la malamikeco de la islamaj ĝihadistoj kontraŭ la Okcidento, pri la konfuzego de Afriko, pri la komerca minaco de Ekstrem-Oriento aŭ pri la nova usona naciismo. Eŭropo devas doni al si aktualan historian celkonscion, do doktrinon de tutmondigo en kiun ĝi eniru kun siaj propraj principoj.
Tiu skizo enskribiĝas evidente en la linion de la “Eŭropo de nacioj”, de la “Eŭropa Eŭropo” kies planon Charles de Gaulle certe malprave ne daŭrigis post la fiasko de la “plano Fouchet” intertraktita de 1960 ĝis 1962.* Tie oni vetas ke la interkonsento pri la fundo, pri la naturo kaj la celoj de Eŭropo devas antaŭiri eventualan institucian kunfandiĝon.
Aliaj, male, povus pensi ke nur la klara decido pri federismo de kelkaj landoj (en la kadro de la eŭro-zono) povas, donante ekzemplon pri kohero, veki la necesan energion por granda projekto. Sed kiuj estus nun la landoj kandidataj por tia aventuro? Kaj eĉ se “federacia kerno” formiĝus, ĝi estus, en la nuna stato, turmentata de la socia kaj imposta konkurenco de la aliaj landoj de la Unio. La projektoj de eŭropa “malmola kerno” havas la duoblan mankon neniam difini la rilaton de la kerno kun la resto, kaj tiun karakterizi nur kvante (pli da Eŭropo) kaj ne laŭ la speco de Eŭropo kiun necesas fortigi.
La ĉi tie prezentitaj proponoj provas situi sin antaŭ la elekto por aŭ kontraŭ federigo. Ili legeblas aŭ kiel alternativo al federismo, aŭ kiel provo priskribi la kondiĉojn plenumotajn por superi la malfidojn de la popoloj kaj ebligi poste eventualan federacian engaĝiĝon.
Paul THIBAUD.
Per etaj tuŝoj, temoj kun forta eŭropa dimensio, sed ne deklaritaj tiaj, eniras la francan elekto-debaton[1]. Se ili iros ĝisfine de sia logiko, la kandidatoj, kiuj enkondukas ilin, devus fine kontesti la ideologiajn fundamentojn de la ekzistantaj traktatoj. Ĉu vortoj en la venton aŭ ĉu firmaj engaĝiĝoj?
SINJORINO ANGELA MERKEL* ne cedas: ŝi volas remeti sur la relojn la eŭropan konstitucian traktaton (EKT) jam ratifitan de dek-ok ŝtatoj — inter kiuj Bulgario kaj Rumanio, membroj de la Eŭropa Unio (EU) ekde la 1-a de januaro-, sed rifuzita de du landoj (Francio kaj Nederlando), dum sep aliaj ankoraŭ ne esprimis sin. La germana ĉefministro, kies lando prezidas la Union en la unua duonjaro 2007, volas efektive atingi, antaŭ fine de junio, interkonsenton pri “vojmapo” al adopto de teksto kies konturon neniu povas antaŭjuĝi: ĉu temos pri la tuta teksto, pri iuj partoj aŭ pri ĝia substanco?* La Eŭropa Parlamento, kiu konsideras la francan kaj nederlandan referendumojn nulaj kaj nevalidaj, siavice ne faciligas la taskon de la diplomatoj, ĉar ĝi postulas konservi la integran tekston kun la motivo ke “ĉia provo celanta subteni la fragmentan starigon de certaj elementoj de la konstitucia tutaĵo povas endanĝerigi la ĝeneralan kompromison sur kiu ĝi kuŝas”.*
Fakte, la malfacilo ne venas vere de la nunaj registaroj, ĉar, trans la alternoj dum tiuj ĉi du lastaj jaroj en iu aŭ alia lando, ilia sinteno pri la EU restas tre stabila. Ĝi estas sekvo de iliaj publikaj opinioj kiuj, se oni konsultas ilin per referendumo pri nova formo aŭ pri mallongigita versio de la antaŭa, eble voĉdonus “ne”, egale ĉu por la unua fojo (Pollando, Britio, aparte) aŭ por la dua (Francio kaj Nederlando). La kalendaro metas ĝuste Francion en la koron de la problemo: prezidantaj kaj leĝdonaj elektoj, kun renovigo de la gvida politika personaro en printempo 2007; prezido de la Unio en la dua duonjaro 2008. En tiu dujara tunelo ĉio decidiĝos. Nu, koncerne Francion, la aferoj ŝajnas iom malesperigaj por la partizanoj de dua EKT kiu, kiel la antaŭaj eŭropaj traktatoj, devas esti adoptita unuanime de la membroŝtatoj.
La du prezidant-kandidatoj ĉe la pinto de la sondaĵoj kaj de la komunikiloj, s-ino Ségolène Royal (Socialista Partio, SP) kaj s-ro Nicolas Sarkozy (Unio por Popola Movado UPM), ne nur ne certigas siajn partnerojn pri la amplekso kaj ratifo-maniero de eventuala estonta traktato, sed, en siaj publikaj deklaroj, ili kontestas ankaŭ, sen diri tion eksplicite, ties spiriton. S-ro Sarkozy esprimis sin por minimumisma versio de la teksto, limigita al la instituciaj dispozicioj, do al frakcio de la unua parto de la kvarparta EKT. S-ino Royal, kiel la SP, siavice engaĝiĝis favore al nova popola konsultado, do kun la ebleco de nova “29-a de majo”*.
Sed la plej grava afero estas aliloke: dum sia kampanjo, tiuj du kandidatoj, kaj ne nur ili, estas alprenantaj kiel siajn la ĉefajn argumentojn de la partizanoj de la “ne”, kaj do pravigantaj tiun decidon postfakte, dum ili antaŭe kun entuziasmo esprimis sin por la “jes”. La 7-an de decembro, dum la kongreso de la Eŭropa Socialista Partio en Porto, en Portugalio, s-ino Royal fronte kontestis la sendependecon de la Eŭropa Centra Banko (ECB), la malmolan kernon de la Mastriĥta traktato de 1992, entenata en la EKT, deklarante pri ties prezidanto: “Ne estas la tasko de s-ro Trichet komandi la estonton de niaj ekonomioj, sed tiu de la demokratie elektitaj gvidantoj.”
SIAVICE, S-RO SARKOZY postulis “ke estu rediskutataj la statuso kaj la celoj de la ECB”. La 14-an de novembro, ne volante esti preterpasata, la franca ĉefministro, s-ro Dominique de Villepin, vipis la fortan eŭron, karan al s-ro Trichet, kaj alvokis al “klarigado de la roloj inter la ECB kaj la politikaj gvidantoj de la eŭro-zono”. Tiom da dinamito lanĉita direkte al Bruselo, al Frankfurto (sidejo de la ECB) kaj al kvazaŭ ĉiuj aliaj registaroj de la Dudek-sepopo, unuavice al la plej ortodoksa de ili pri la demando, tiu de Berlino.
Tio ne estas ĉio: jen la du ĉefaj kandidatoj nun kontestas la ĉefan principon de la eŭropaj traktatoj kaj, pli ĝenerale, de la multflankaj institucioj, de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) ĝis la Organizo pri Kunlaborado kaj Ekonomia Disvolvado (OKED): la liberkomercon. S-ino Royal ne havas sufiĉe akrajn vortojn kontraŭ la delokadoj de entreprenoj, kaj s-ro Sarkozy, kompate atentante la “suferantan Francion”, deklaris la 18-an de decembro en Charleville-Mézières ke “la religio de absoluta liberkomerco estas forkonfeso. La liberkomerco ne povas esti dogmo”. Ĉu necesas memorigi al li ke ĝi estas tamen unu el la kvar “fundamentaj liberecoj” de la EU?
La ĉefministro, s-ro de Villepin, iris pli malproksimen invitante la demografon Emmanuel Todd alparoli, la 14-an de decembro, la sindikatojn kaj mastraron kuniĝintajn okaze de konferenco pri dungo kaj salajroj, por diri al ili ke la liberkomerco estas la “intelekta riglilo de la franca socio”, kaj por laŭdi al ili la meritojn de “saĝa eŭropa protektismo”. Kaj estas konsilisto de la eksa ĉefministro Jean-Pierre Raffarin, s-ro Hakim El Karoui, kiu dediĉas verkon kaj gazetaran tribunon* al laŭdo de protektismo! La prezidant-kampanjo tamen nur komencis...
La “intelekta riglilo” kiun elvokas Todd ŝajnas esti rompita ĉe la francaj politikaj respondeculoj, kaj tio alarmas ne nur Bruselon, sed ankaŭ ĉiujn eminentulojn de la franca ekonomikista medio. Jen la kazo de Elie Cohen: “La kredo mem en la labordivido kaj la liberkomerco estas kontestata (...). La ekonomikaj tezoj de tiuj du kandidatoj [temas pri s-ino Royal kaj pri s-ro Sarkozy], aparte pri la eŭro, la tutmondiĝo, la imposta kaj sociala harmoniigo, estas en malstabila pozicio kun la eŭropa interkonsento.”*
Elie Cohen, kaj tio estas ankaŭ la kazo de la plej multaj observantoj, tamen konservas kialojn por esperi: “La eldiroj de kampanjo engaĝas malmulte kaj nur malforte klarigas la politikojn de mastrumado aŭ de reformo reale farotaj post akiro de la potenco. Same, la ruzo, kaŝado, adaptado de la diskurso al la publiko estas parto de la artreguloj.” Kaj ili konkludas ke “se la distanco inter la programoj kaj la konkretaj politikoj post akiro de la potenco estas maksimuma, tiam estas plej verŝajne ke la alternativo, kiel post 1981, 1986 kaj 1995, estos inter perfido kaj senmoviĝo”.* Kiel bona demokrato, neniu dubas pri tio, sed eĉ pli kiel malamiko de senmoviĝo kaj de skeptiko pri Eŭropo, Cohen evidente deziras la perfidon de la elekto-promesoj. Kion pensas pri tio la pridubataj kandidatoj, kaj, ege pli grave, kion pensus, se tio okazus, la civitanoj kiuj kredis en la meritoj de la “trankvila rompo” (s-ro Sarkozy), de la neceso “forte ŝanĝi” (s-ino Royal) kaj en la virtoj de la “partoprenigaj forumoj”?
La eŭropa demando, ĝis nun menciita nur malrekte en la kampanjo kaj aperanta tre malproksime en la programoj de la regantaj partioj (ĝi alvenas nur en la dudek-tria el la dudek-ses paĝoj de La Socialista Projekto por Francio. Kune sukcesi la ŝanĝon, adoptita de la SP la 8-an de junio 2006), ja aperas kiel tiu kiu staras super ĉiuj aliaj, laŭ la mezuro en kiu ĝi malfermas aŭ ne agospacojn por realigi naciajn politikojn kiuj estas — ankoraŭ — submetitaj al elektoj. Oni rajtas do postuli de ĉiuj kandidatoj ke antaŭ ĉiu alia opini-esprimo ili klarigu kiel ili mastrumos la “trudojn” de la nunaj aŭ estontaj eŭropaj traktatoj.
Koncerne la ŝanĝopolitikon de la ECB (forta eŭro kompare kun la aliaj valutoj, fakte kun la dolaro), la modestaj eblecoj kiujn lasis la validaj tekstoj estas eĉ ne uzataj. La artikolo 109 de la Mastriĥta Traktato, reaperinta en la artikolo III 326 de la EKT, precizigas ke “la Konsilio (...) povas formuli la ĝeneralajn orientiĝojn de ŝanĝopolitiko rilate al tiuj valutoj”. Oni daŭre atendas tiujn orientiĝojn de la registaroj... Sed, se temas pri modifi la statutojn kaj taskojn de la ECB, postuli eŭropan impostan kaj socialan harmoniigon, rediskuti la ultraliberalajn liberkomercajn dispoziciojn de la EKT por limigi la delokadojn kiuj preskaŭ ĉiutage okazas, jen tute alia afero: nek pli nek malpli ol reintertraktado de nova traktato kiu totale rompos kun tiu kies substancon la germana prezido de la Unio volas ĉiapreze konservi.
Ekzistas strikte nenia ŝanco ke tia projekto, senpere, trovu la konsenton de ajna alia registaro. Eĉ s-ro Martin Schulz, prezidanto de la socialista grupo ĉe la Eŭropa Parlamento, kaj kies socialdemokrata partio SPD estas membro de la reganta koalicio en Berlino, povis deklari ke la eŭropa unueca merkato estas subfosanta “tion kion la laborista movado akiris en cent kvardek jaroj da bataloj”* Se la kandidatoj por la venontaj elektoj estas seriozaj, ili devas diri al la civitanoj kiel ili respondos al tiu anoncita rifuzo. Alie, por ellabori novan traktaton, almenaŭ por malhelpi ke la atingoj de “cent kvardek jaroj da bataloj” ne estu definitive malmuntitaj, kaj por ke malfermiĝu bonfara eŭropa krizo por reekzameni ĉiujn demandojn, ili disponas pri jura instrumento forgesita, sed neniam deklarita kaduka: la “Luksemburga kompromiso”.
Ĉe sola mencio de tiu historia epizodo, ĉiuj “eŭropistoj” indigniĝos. Tamen ni daŭrigu. Temas pri la “politiko de malplena seĝo” decidita de la generalo de Gaulle por postuli ke la komuna agrokultura politiko (KAP) disponu pri taŭga financado, ĉefe bazita sur kontribuado de la ŝtatoj, kio ne kongruis kun la vidpunkto de la tiama prizidanto de la Komisiono, Walter Hallstein.
Ĉar la KAP estas submetita al al proceduro de voĉdonado je kvalifikita plimulto, Francio estis jam batita antaŭ ol eĉ elpaŝi. Do, de junio 1965 ĝis januaro 1966, ĝi suspendis sian partoprenon, de la ministroj ĝis la oficistoj, en ĉiuj komunumaj kunvenoj. De Gaulle fine ricevis kontentiĝon, la “Luksemburgan kompromison” de la 30-a de januaro 1966 kiu specifas ke, kiam temas pri la “gravegaj” interesoj de ŝtato, en sektoro submetita al majoritata voĉdonado, la diskuto devas fariĝi tiel ke ĝi, “en saĝa tempolimo” konduku al unuanima pozicio. Alivorte, restarigi la regulon de unuanimeco tie kie ĝi ne estis planita.
Kiu dubus ke la interesoj de la reprezenta demokratio, bazita sur la respekto de la engaĝiĝoj, estas “gravegaj”? La situacio estas ke ĉiuj disponoj de liberaligo de la interna merkato, tiuj kiuj pleje efikas negative sur la civitanoj, estas submetitaj al voĉdonado per kvalifikita plimulto. Se franca registaro flirtigus la “Luksemburgan kompromison” por ĉesigi tiujn disponojn, ĝi certe altirus la fulmojn de la penstradiciuloj, sed ankaŭ la respekton de la elektantoj. Kaj ĝi konstruus novan fortrilaton ne nur en Francio, sed en la resto de Eŭropo, kie dekoj da milionoj da civitanoj atendas ion alian de la Unio ol ĝian nunan komercan fundamentismon.
Bernard CASSEN.
EKDE LA 1-A DE JANUARO 2007, la Eŭropa Unio (EU) havas dudek-sep membroŝtatojn. La ampleksiĝo kun Bulgario kaj Rumanio kompletigas tiun okazinta en majo 2004, kiam dek landoj — du insulaj (Kipro kaj Malto) kaj ok orienteŭropaj kaj ekskomunismaj (Ĉeĥio, Estonio, Hungario, Latvio, Litovio, Pollando, Slovakio kaj Slovenio) — kuniĝis kun la ĝistiama Dek-kvinopo.
Kvankam la ekonomiaj, sociaj kaj geopolitikaj sekvoj de tiu dek-duopa ampleksiĝo de la Unio estas konsiderindaj, ĝi praktike ne estis temo de ajna serioza debato en la “malnova Eŭropo”. Ĝi vekis nenian pasion, ĉu por aŭ kontraŭ, dum la eventuala aligo de Turkio — je la horizonto de 2020! — fariĝis tereno de alfrontiĝoj, en la naciaj publikaj opinioj same kiel inter la registaroj.
Por la okcidentaj eŭropanoj ĉio okazis kvazaŭ, antaŭ ol reveni al la seriozaj demandoj, temus pri — sen tro precize rigardi al detaloj — kiom eble plej rapide seniĝi de malnova historia ŝuldo, dek-kvin jarojn post falo de la Berlina muro. Tiu sinteno preskaŭ indiferenta, escepte por denunci la kreskintajn eblecojn de sociala, imposta kaj ekologia dumpingo interne de la EU, estas aparte evidenta en la kazo de la du lastaj enirantoj, Bulgario kaj Rumanio.
Tiel, la raporto de la eŭropunia kalkulejo*, publikigita la 26-an de julio 2006 pri la plenumado de la komunuma programo Lumturo* en tiuj du landoj konstatas ke “la bonhavoj ne estis elspezitaj por tiuj uzoj al kiuj ili estis destinitaj”, kaj tio aparte pro “konstanta deficito de administraj kapacitoj, sed ankaŭ de naciaj resursoj”. Klarvorte tio signifas ke nek Bulgario nek Rumanio, manke de taŭgaj kapacitoj, jam pretas enigi en la praktikon de siaj administracioj, de siaj entreprenoj, eĉ de sia nacia leĝaro, la proksimume okdek mil paĝojn da “komunuma atingo”: tratktatoj, decidoj de la Justickortumo de la Eŭropaj Komunumoj, direktivoj, reglamentoj, decidoj.
Tamen, pro timo esti konsiderata kiel “malbona” eŭropano, neniu registaro de la Dudek-kvinopo kuraĝis kontesti la eniron de la du landoj en januaro 2007. Ne mirige, ĉar la Konsilio estis vic-traktinta por la Komisiono ne nur la teĥnikan, sed ankaŭ politikan traktadon de la du aliĝ-dosieroj. Manke de strategia vizio (vidu la artikolon de Paul Thibaud: Kiun kurzon por Eŭropo — Impliki la naciojn en la komunan projekton), jen refoja fuĝo antaŭen en tamen ege tikla temo.
Bernard CASSEN.
TUJ POST LA DUA mondmilito, la abortita projekto de Internacia Organizo pri Komerco (IOK) kaj la starigo de la Ĝenerala Akordo pri Doganaĵoj kaj Komerco (GATT laŭ la angla siglo) malfermis la vojon al iom-post-ioma ĝeneraligo de la liberkomercaj principoj je internacia skalo (vidu pri tio la artikolon de Susan George “La abortita projekto — alia organizo pri komerco”). Tiujn principojn la IOK volis moderigi per aliaj nepraĵoj, nome sociaj, sed Usono, forta pro sia kvazaŭ hegemonia pozicio rilate al siaj aliancanoj kaj al siaj eksmalamikoj (Germanio kaj Japanio), volis trudi senkondiĉan malfermon de ĉiuj landlimoj por la produktoj de ĝiaj fabrikoj kaj al tiuj de ĝiaj Holivudaj studioj kiuj produktadis plenŝarĝe. Tion ili faris en la kadro de la ok intertraktado-cikloj (rounds) de la GATT, kiuj etendiĝis de 1948 ĝis 1993. La fina akto de la lasta de ili, la ciklo nomata “Urugŭaja”, subskribita en aprilo 1994 en Marakeŝo, instituciigis la Mondan Organizon pri Komerco (MOK), funkcianta ekde la 1-a de januaro 1995.
EL TIUJ INTERTRAKTADOJ de la Urugŭaja ciklo, de 1986 ĝis 1993, oni ĉefe memoras la alfrontiĝojn pri la dosieroj de agrokulturo kaj aŭdvidaj produktoj inter Usono kaj Eŭropo, kio povis doni la impreson ke tiu lasta ciklo estis la malplej liberkomerca el ĉiuj. Tiu tute ne veras, ĉar tiuj du dosieroj estas esceptoj de regulo kiun la traktato de Romo (1957) fiksis por sia komuna komerca politiko kaj kiu legeblas kvazaŭ manifesto favore al konkurenco kaj al totala liberaligo de la mondaj interŝanĝoj. Referencante la projekton de dogan-unio — kiu efektiviĝis en 1968 — inter la membroj de la Eŭropa Ekonomia Komunumo (EEK), la artikolo 110 de la traktato estas, efektive, aparte eksplicita: “La membroŝtatoj volas kontribui, konforme al la komuna intereso, al harmonia disvolvado de la monda komerco, al la iom-post-ioma forigo de la restriktoj por la internaciaj interŝanĝoj kaj al la reduktado de doganaj baroj. La komuna komerca politiko konsideras la favoran efikon, kiun povas kaŭzi la forigo de doganaĵoj inter la membroŝtatoj, por la kresko de konkurenca forto de la entreprenoj de tiuj ŝtatoj.”
Ĉiuj postaj eŭropaj traktatoj (Unueca akto en 1986, Mastriĥto en 1992, Amsterdamo en 1997, Nico en 2000) konfirmis tiun komencan liberalan opcion, al kiu la traktato stariganta Konstitucion por Eŭropo — rifuzita de Francio kaj de Nederlando en printempo 2005 — volis doni “konstitucian” statuson.
En la intertraktadoj ĉe la MOK, la Eŭropa Unio (EU) — nomo kiu en novembro 1993 anstataŭis tiun de EEK — povas plenrajte pretendi esti la ekonomia zono samtempe plej grava de la mondo laŭ la volumeno de interŝanĝoj (pli ol 20% de la monda komerco) kaj la plej malfermita al internacia konkurenco.
LA INTERVENISMA ESCEPTO enskribita en la komuna agrokultura politiko (KAP) — la subvencioj por eksportado — kiun ĝi dividas kun Usono, estas kondamnita al malapero ekde 2013. Fakte, la Eŭropa Komisiono — kiu intertraktas ĉe la MOK nome de la dudek-sep membroŝtatoj de la EU — jam ĝoje funebris pri ĝi. Tiu estas la pagenda prezo por ke la landoj de la Sudo malfermu siajn merkatojn por la eŭropaj transnaciaj konzernoj de industrio (en la kadro de la Akordo pri la Merkat-Aliro de Ne-Agrokulturaj Produktoj, nomata AMNA, [angle NAMA]) kaj de servoj (en la kadro de la Ĝenerala Akordo pri la Komerco de la Servoj, ĜAKS).* La EU tiel plene konfirmos sian lancopintan rolon de la monda liberkomerco kaj de senmanka subteno al la fakoj de la MOK, dum, por Usono, tiuj aplikendas ĉefe por la aliaj.
Bernard CASSEN.
La intertraktadoj de la ciklo de Doho de la Monda Organizo pri Komerco (MOK), komencitaj en 2001, finiĝis per malsukceso. Iuj, en Eŭropo, proponas reveni al nacia aŭ regiona protektismo. Sed kial ne adapti al nia jarcento la originalan ideon de Kejnzo pri Internacia Organizo pri Komerco (IOK) kiu inkludas plendungecon kaj socian progreson en la nombron de siaj celoj?
LA TRAKTADO-CIKLO de Doho, komencita dum la ministrokonferenco de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) en la ĉefurbo de Kataro en 2001, fiaskis. La ĝenerala direktoro de la MOK, s-ro Pascal Lamy, provas senespere revivigi ĝin, sed la oponantoj al la Doha ciklo ne ĉesis argumenti dum ĉiuj intertraktadoj ke pli valoras foresto de akordo ol malbona akordo. De la komenco ĝis la fino de la (sterilaj) diskutoj, tiuj interparoladoj kreskigis la riskon favori la plej grandajn terkulturajn entreprenojn, malfortigi, eĉ detrui, la fragilajn kaj naskiĝantajn industriojn de la tuta Sudo kaj, pere de la Ĝenerala Akordo pri Komerco de Servoj (ĜAKS), ebligi al la privata sektoro ekregi la publikajn servojn.
La fiasko de Doho estas eble nur provizora, kaj ĝi ne signifas ke la fondotekstoj de la MOK, ekvalidaj en 1995, estas nuligitaj. La Akordo pri Terkulturo, la Ĝenerala Akordo pri Doganaĵoj kaj Komerco (General Agreement on Tariffs and Trade, GATT), koncernanta industriproduktojn, la ĜAKS kaj pli ol dudeko da aliaj instrumentoj estrataj de la MOK restas validaj. Sed ilia realigo estas serioze malrapidigita. Ni ĝuas spirpaŭzon, ian prokraston de ekzekutiĝo. Kaj eble pri ebleco de eliro.
Antaŭ la fiasko de tiu ciklo, multaj metis la demandon: per kio anstataŭigi Dohon? Iuj respondis ke eblas tute same demandi: per kio anstataŭigi kanceron? Sed, en la kazo de la internacia komerco, la respondo “nenio” ne estus tre sagaca. Dum foresto de kancero estas senrezerve dezirinda, la foresto de internacia komerca reĝimo lasas la kampon libera por duflankaj kaj plurflankaj akordoj pli invademaj kaj pli danĝeraj ol estas la MOK por la plej malfortaj partneroj.
Prefere ol lasi la kutimajn suspektatojn — la plej potencajn ŝtatojn kiuj sekvas laŭpaŝe siajn transnaciajn firmaojn — organizi la estonton de la komercaj rilatoj, utilas reveni al grava restrukturado de la internaciaj rilatoj kiu okazis post la dua mondmilito. Tiam, eĉ la Monda Banko kaj la Internacia Mon-Fonduso (IMF), kies tasko estis sensacie devojigita antaŭ kvarono de jarcento, estis bone akceptitaj institucioj, kiuj, dum certa tempo, estis utilaj same por la Sudo kiel por la milite detruita Nordo.
MULTE ANTAŬ OL revenis la paco, la brita ekonomikisto Kejnzo (John Maynard Keynes) proponis projekton kiu ĝisfunde novigis la regulojn de monda komerco. Li proponis la starigon de Internacia Organizo pri Komerco (IOK), apogita de internacia centra banko, la Internacia Unio de Kompensado (IUK). La IUK devis emisii mondan valuton destinitan al komerco, la bankoron. Kvankam nek la IOK nek la IUK enmondiĝis, utilas pripensi kio estus alia, se ili aperintus. Ĉar ilia apero sendube kondukintus al pli racia mondo, kun komerca sistemo servantaj al la bezonoj de la loĝantaroj de la Nordo kiel de la Sudo.
Kun la IOK kaj la IUK, neniu lando povintus suferi enormajn deficitojn, kiel hodiaŭ Usono (716 miliardoj da dolaroj en 2005), aŭ komercajn plusojn same enormajn, kiel Ĉinio. La premega ŝuldo de la tria mondo kaj la politikoj de struktura alĝustigo aplikataj de la Monda Banko kaj de la IMF estus nepenseblaj en la kadro de tia sistemo. Certe, tiu plano ne forigus la kapitalismon, kaj ĝi meritus senpolvigon, flikadon ĉe la randoj. Sed, koncerne la fundon, ĝi restas aktuala.
Antaŭ ol reveni sur la detalo de la reguloj kiujn starigus la IOK, necesas precizigi kial tiu institucio neniam fondiĝis. La kutime donita klarigo estas ke la usonanoj ne volis ĝin, kio estas vera, sed ne sufiĉa. Aliaj politikaj kialoj klarigas tiun malsukceson.
Usono kaj Britio komencis intertrakti pri tiu akordo multe antaŭ la militfino; Kejnzo esprimis la ideon pri ĝi jam en 1942. La britoj difinis ĝin oficiale en la konferenco de Bretton Woods, en julio 1944 (prezidata de Kejnzo). Sed, ekde tiu momento, la usonanoj, konforme al la sento de siaj grandaj industriistoj, estis malpli entuziasmaj. Ilia ĉef-intertraktisto, Harry Dexter White, proponis anstataŭe la Mondan Bankon kaj la IMF.* La usona Kongreso poste ratifis la kreadon de tiuj du institucioj, kelkfoje nomatajn “institucioj de Bretton Woods”. La IOK devis atendi.
La Unuiĝinta Naciaro (UN) aperis en 1945. Ĝia ekonomia komponanto, la Ekonomia kaj Socia Konsilio, EKOSOK (Economic and Social Council, Ecosoc) estis taskita de la usona kaj brita proponoj starigi IOK. En 1946, la EKOSOK kunvokis la Konferencon de Unuiĝinta Naciaro pri Komerco kaj Dungo kun la celo ekzameni la proponojn.* Antaŭ ol tiu konferenco kunvenis, Usono aplikis al la internacia komerco metodon de du rapidecoj, organizante renkontiĝon rezervitan al la dudek-du membroŝtatoj de la UN same kiel Vaŝingtono dezirantaj senatende liberaligi la komercon. Tiuj regnoj kunvenis en paralela forumo destinita projekti ian provizoran disponon — almenaŭ tiam konsiderata tia.
Subskribita en 1947, la GATT ekvalidis sekvajare. Ĉiuj partoprenantoj atendis ke la GATT fariĝu parto de la IOK, kiu estos permanenta instrumento. Pro tio ili donis al la GATT nur limigitan institucian aparaton. Sekvajare la ĉarto de la IOK estis finita kaj decidita en la konferenco de Havano, por tio oni ĝenerale nomas tiun dokumenton Ĉarto de Havano (ĝia reala nomo estas ĉarto de Havano instituciiganta Internacian Organizon pri Komerco).*
La projekto implicanta la IOK neniam realiĝis, ĉar ĝi tre rapide perdis siajn ĉefajn politikajn apogojn. Kejnzo porpasis en 1946; la usona ministro pri eksterlandaj aferoj (“ŝtatsekretario”) Cordell Hull, kroma partizano de la IOK, forlasis siajn oficojn pro san-kialoj iomete antaŭ la fino de la milito; la entuziasma etoso kiu regis en Bretton Woods, kiam oni “remodlis la mondon”, estis pasinta. La izoliteco de multaj usonanoj kaj de iliaj elektitoj en la Kongreso ludis tiusence, des pli ke la komerca mondo estis pli opona al la IOK juĝata foje tro protektisma, foje maltro. La usona ministrejo pri eksterlandaj aferoj kaj tiu pri financoj okupiĝis prioritate pri la Marŝalplano kaj pri starigo de diversaj duflankaj traktatoj pri reciproka komerco. Cetere, malfacila prezidant-elekto anonciĝis en 1948, kaj neniu el la du grandaj partioj deziris ĵeti konfuzon per disputata internacia traktato. Pli ĝenerale, la malvarma milito jam komencis kaj rilativigis la intereson por la IOK kaj ĝian urĝon por la usonaj politikistoj kaj oficistoj.
Post reelekto, en novembro 1948, la prezidanto Harry Truman ja prezentis la ĉarton de la IOK (nomatan “de Havano”) al la Kongreso, sen konvinko, sed la leĝdonantoj, kiuj devis ratifi ĝin, eĉ ne zorgis pri submeti ĝin al voĉdonado. Aliflanke, la GATT supervivis, ĉar, konsiderata “provizora”, ĝi entenis praktike nenian institucian aranĝon. Siamaniere ĝi funkciis sufiĉe bone, ĉar, dum jardekoj, ĝi malaltigis la doganaĵojn de mezume 50% al mezumo de 5% — malgraŭ la persisto de tre altaj dogantarifoj en multaj landoj. La GATT organizis ok ciklojn de intertraktado pri liberaligo de komerco, kies lasta, la ciklo de Urugŭajo, preparis la multe pli ambician akordon pri la MOK. Tiuj komercaj akordoj similis preskaŭ neniel al tio kion Kejnzo esperis. La MOK estas ankoraŭ pli malproksima de tio.
Dum la MOK havas nenian ligon kun la UN kaj, sekve, agnoskas neniun de ĝiaj leĝaj instrumentoj, inkluzive de la Universala Deklaro de Homrajtoj de 1948, la ĉarto de la IOK komencas per referenci tiun de la Unuiĝinta Naciaro. Plendungeco, socia progreso kaj disvolvado troviĝas inter ĝiaj celoj.
La tuta dua ĉapitro de la ĉarto traktas pri la rimedoj por malhelpi senlaborecon kaj subdungecon. Kontraste al la MOK, muta pri la temo, la IOK akcentas justajn labornormojn kaj plibonigon de la salajroj. Ĝi devigas la kunlaboradon kun la Internacia Labor-Organizo (ILO). Indas memorigi ĉi tie ke la monda sindikata movado dum la ses jaroj, kiuj sekvis la starigon de la MOK, provis atingi “socian klaŭzon”, tre mildigitan version de la principoj kiuj troviĝis en la IOK. Fine, la sindikatoj rezignis ĝin post la ministrokonferenco de Doho en 2001.
La ĉarto de la IOK preskribas dividon de kompetentoj kaj de teĥnologioj; ĝi precizigas ke la eksterlandaj investoj ne povas “servi kiel bazo por enmiksiĝo en la internajn aferojn” de la membroŝtatoj. Al la plej malriĉaj landoj, al la plej malfortaj, estas eksplicite permesite uzi intervenismon kaj “protektismon” por certigi sian rekonstruadon kaj sian disvolvadon: “La helpo en formo de protektaj disponoj estas pravigita”, eldiras la ĉarto.
Speciala ago “destinita subteni la disvolvadon de aparta industrio por transformado de baza produkto de la teritorio” estas tute aparte stimulata. Aliaj klaŭzoj de la ĉarto, multaj, pritraktas bazajn produktojn kaj zorgas pri protektado de la etproduktistoj. Registaraj fondusoj povas stabiligi la prezon de bazaj produktoj de unu jaro al alia, kaj la IOK rekomendas cetere la “antaŭgardon de la elĉerpeblaj naturresursoj”. Konsiderataj en sia tutaĵo, la disponoj pri bazaj produktoj, kaj destinitaj stimuli la intertraktadojn inter la membroŝtatoj kiuj produktas ilin, kondukas, dirite ne eksplicite, la IOK al stimulado de karteloj de produktistoj de bazmaterialoj, kiel la Organizon de Petroleksportaj Landoj (OPEP). Same kiel ĝi instigis tiujn produktistajn ŝtatojn transformi siajn krudmaterialojn en sia nacia teritorio por tie aldoni valoron.
ANSTATAŬ TIO, LA prezo de bazproduktoj malkreskis. Laŭ la Konferenco de Unuiĝinta Naciaro pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD), inter 1977 kaj 2001, la jara prezmalaltiĝo estis je 2,6% por nutraĵaj produktoj, je 5,6% por tropikaj trinkaĵoj, kaj je 3,5% por oleecaj produktoj kaj oleoj. Nur la metaloj, kiuj, kontraste al la nutraĵoj kaj trinkaĵoj, estas neniam fabrikataj de etproduktistoj, rezistis pli bone, falante nur je 1,9% jare, kio tamen signifas senteblan malaltiĝon de la enspezoj por la koncernataj landoj.
Kontraste, ankaŭ tie, al la validaj dispozicioj, la ĉarto de Havano permesas la ŝtatan helpon por la nacia industrio, pere de subvencioj aŭ publikaj mendoj. Ĝi rezervas al la filmoj de nacia deveno parton de la kinarta merkato. Ĝi permesas al la subskribintaj landoj protekti sian kampkulturon kaj sian fiŝkaptadon. Nu, unu el la plej akraj bataloj dum la Doha ciklo, kaj kiu kaŭzis ties fiaskon, temis pri la subvencioj al kampkulturaj eksportadoj. La IOK specife malpermesas subvencii produktojn sur eksterlandaj merkatoj “je prezo malpli alta ol tiu postulata de [propra-]nacia aĉetanto”. En kazo de financaj malfacilaĵoj, la ŝtatoj povas limigi siajn importadojn, sed ili devas fari tion proporcie al sia problemo kaj doni justajn kvotojn al siaj antaŭaj liverantoj.
Koncerne la instituciajn dispoziciojn, tiuj de la IOK estas simplaj kaj demokratiaj. Ĉiuj ŝtatoj invititaj al la Konferenco de Unuiĝinta Naciaro pri Komerco kaj Dungo estas aŭtomate ĝiaj membroj, la aligo de novaj membroj estas poste aprobota de la Konferenco. Ĉiu membro disponas pri unu voĉo (dum ĉe la Monda Banko kaj ĉe la IMF la voĉoj estas proporciaj al la financaj kontribuaĵoj; pro tio, Usono povas tute sola bloki gravan decidon). Membro kiu havas kotizo-ŝuldojn ĉe la Unuiĝinta Naciaro perdas sian voĉdonrajton, kio signifas ke en la IOK Usono ofte ne povintus voĉdoni dum dudeko da jaroj...
Koncerne la “regadon”, la membroj de la IOK elektas plenumkonsilion de dek-ok membroj, el kiuj ok venas de landoj “kies ekonomia graveco kaj la partopreno en la monda komerco estas konsiderindaj”, la dek aliaj reprezentas diversajn regionojn kaj diversajn tipojn de ekonomio. La voĉdonadoj okazas je simpla plimulto aŭ, en certaj kazoj, je du-triona plimulto. La malkonsentoj estas solvataj per konsultadoj; se tiuj malsukcesas, ĉiu membro rajtas submeti la aferon al la plenumkonsilio, kiu povas permesi al la malutiligata lando fari reprezaliajn disponojn.
Tiuj klopodoj destinitaj starigi novan komercan ordon estis faritaj en mondo kiu ankoraŭ baraktis por eliri el la militaj ruinoj. Neniu — aŭ preskaŭ neniu-, escepte de Usono, disponis pri bonaj financoj. La Marŝalplano havis ankaŭ la celon preventi novan recesion per relanĉado de la komerco inter Usono kaj Eŭropo, sen kio Vaŝingtono timis ke la usona maŝino rapide produktus multe tro ol ĝi povus esperi trovi pagipovajn konsumontojn.
Sed kiel fari por ke ĉiu releviĝu kaj rekomencu produkti, komerci? Kejnzo formulis sian solvon komence de la 1940-aj jaroj. La milito estis parte kaŭzita de komercaj politikoj kiuj provis ĉiuj tranĉi la herbon sub la piedoj de la najbaroj vendante malpli kare ol ili, tiel ke ĉiu eniris furiozan konkurencon por trovi la samajn vendeblecojn. La aŭtoro de La ĝenerala teorio pri dungo, interezo kaj valuto [— do, Kejnzo —] volis certigi ke neniu povu iam ree akapari ĉiujn merkatojn kaj tiel akumuli enormajn komercajn plusojn. Lia solvo nomiĝis do la IOK, tiu nova centra banko de la centraj bankoj, kiu devis emisii la mondan monon destinitan por komerco, la bankoron.
La sistemo estis supozata funkcii jene: la eksportoj enigas bankorojn, la importoj eligas ilin. La celo estas ke fine de la jara librotenado kun la IOK estu nek plusoj nek deficitoj, sed saldoj proksimaj de nulo. Fiksa ŝanĝokvoto, sed alĝustebla rilate la bankoron, devis esti asignita al la valuto de ĉiu lando. La ennovigo de Kejnzo estis agnoski ke la landoj kun tro da bankoroj perturbas la sistemon same kiel tiuj kiuj ne havas sufiĉe da ili — alivorte, ke la kreditoroj minacas la stabilecon kaj la prosperon tute same kiel la ŝuldantoj.
Sed kiel eblis devigi la landojn serĉi saldon proksiman de nulo kaj konservi ĝin? La metodo estis genia. Kiel centra banko kaj emisianto de la nova mono, la IOK devis doni al ĉiuj ŝtatoj facilaĵojn de kaso, precize kiel la bankoj kun privataj klientoj. La permesita negativaĵo devis ekvivalenti al la duono de la meza valoro de la komercaj transakcioj realigataj de lando dum la kvin antaŭaj jaroj. Ĉiu lando kiu altigas la negativaĵon pli ol permesitan devus pagi interezojn pri la diferenco. La ŝuldantoj estis tiel devigataj pagi por siaj deficitoj, sed, kaj jen la granda trovaĵo, la kreditoroj — la ŝtatoj kiuj registras plusan pago-bilancon — devintus ankaŭ pagi interezojn pri siaj plusoj. Ju pli altis unu aŭ alia, des pli kreskis la interezo-kvoto.
Krome, la ŝuldolandoj estis devigataj devaluti sian valuton por malaltigi la prezon de siaj eksportoj kaj igi ilin pli logaj. La plusaj landoj devis fari la malon, altigi la valoron de sia valuto por ke iliaj eksportoj estu pli multekostaj kaj malinstigaj. Se plusolando ne reduktus sian pluson, la OIK konfiskus la sumon je kiu ĝi estis pli alta ol la permesita negativaĵo por meti ĝin en rezervan fonduson. Kejnzo planis ke tiu fonduso servu al financado de internacia polica trupo, al helpaj operacioj en kazo de katastrofoj, kaj al aliaj disponoj profiteblaj por ĉiuj membroŝtatoj.
La aranĝo estis lertega. Por eviti pagon de interezoj aŭ, pli malbone, konfiskadon de mono, la plusaj ŝtatoj rivalintus por importi pli el la ŝuldoŝtatoj. Kaj, ĉar la ŝuldoŝtatoj vendis pli, tio favorus la komercan ekvilibron. Ludo en kiu ĉiu gajnas... Kreskego de internacia komerco, garantioj por la laboristoj, pli granda kaj pli bone dividita prospero, pli pacaj rilatoj, kromkvanto de fondusoj investitaj en disvolvado de malriĉaj landoj, kiuj ne akumulintus ŝuldojn kiel hodiaŭ.
Sed tiu projekto de Kejnzo ne sukcesis. Kaj la postmilita mondo, kian li imagis, neniam aperis. La politikoj de struktura alĝustigo de la Monda Banko kaj de la Internacia Mon-Fonduso, siavice, okazigis enormajn detruojn; la triamonda ŝuldo, enorma, estas neniam repagota; Wall Street decidas anstataŭ demokratie elektitaj registaroj pri realigotaj politikoj (tiom ke landoj kiel Argentino ribelas); la reguloj de la monda komerco ne profitigas la plej malriĉajn landojn; la egoismo de la riĉuloj kreskis en la sama mezuro laŭ kiu ili riĉiĝis.
Kiel fari la justan komercon realaĵo, dum la MOK kaj ĝiaj reguloj jam ekzistas? George Monbiot pensas ke la enŝuldiĝinta Sudo povus flirtigi siajn 26.000 miliardojn da dolaroj da ŝuldoj kiel ian atomminacon kontraŭ la monda financ-sistemo se tiu ne konsentas pri starigo de IOK. La Sudo povus ankaŭ starigi sian propran Kompens-Union, pli modestan ol tiun komence planitan — kial Latinameriko ne estu la unua kontinento kiu realigas tian projekton? Nova registaro, en Francio ekzemple, povus eĉ, eble, meti ĝin en sian programon — oni vidis jam pli strangajn aferojn... Sed antaŭ ol detaligi la meĥanismojn, utilas kompreni ke nenio postulas ke ni reinventu la radon de la komerco. Kejnzo jam pasis tie...
Susan GEORGE.
La Lucidité [La klarvido], de José Saramago. Tradukita el la portugala al la franca de Geneviève Leibrich, Seuil, Parizo, 22 eŭroj.
Jen libro kiu ne povus esti pli trafa en ĉi-periodo de elektokampanjo en Francio. Maltrankviliga libro, ĉar ĝi eligas nin el nia intelekta komforto. José Saramago volonte uzas alegoriojn por denunci la meĥanismojn kaj konsekvencojn de novliberalismo. Tiel, en lia antaŭa romano, L’Aveuglement [La blindiĝo], viro haltas ĉe ruĝa trafiklumo kaj subite troviĝas blinda. Jen unua signo de “blanka blindeco” kiu disvastiĝas fulmrapide. Por Saramago tio estas okazo inviti nin al pripensado pri memmortigo de la demokratio. En La Lucidité [La klarvido], tiu kritiko daŭras: “La okcidentaj demokratioj estas nur la politikaj fasadoj de la ekonomia potenco. Fasado kun koloroj, flagoj, senĉesaj paroladoj pri la sanktega demokratio. Ni travivas epokon en kiu ni povas diskuti pri ĉio. Kun tamen unu escepto: la demokratio. Ĝi estas tie, jen firma dogmo. Ne tuŝu, kiel en la muzeoj. La elektoj fariĝis prezentado de absurda komedio, honta, kie la partopreno de la civitano estas malfortega, kaj en kiu la registaroj estas la politikaj komisaroj de la ekonomia potenco”.
Al kio servas voĉdoni por tiu aŭ alia kandidato se, kiam li enpotenciĝas, li forgesas siajn promesojn? Tiuj, oni scias tion ekde Guy Mollet, engaĝas nur tiujn kiuj aŭskultas ilin. Sed hodiaŭ restas al ni tamen la ebleco voĉdoni blanke. Jen kion faris la loĝantoj de sennoma vilaĝeto, sendube portugala, kiu devis elekti siajn reprezentantojn.
Spite al fivetero la plej multaj loĝantoj de la portugala vilaĝo decidas plenumi sian civitanan rajton, sed ili faras tion en neatendita maniero: pli ol 70% de la elektantoj voĉdonas blanke. Neniu atendis tion: la validaj voĉoj atingas eĉ ne 20%. La registaro estas konfuzita: ĝi suspektas organizitan konspiron de subfosa grupo, eĉ internacian anarĥiistan komploton. Timante ke tiu “blanka pesto” infektos la tutan landon, ĝi decidas reorganizi la voĉdonadon. Sed la maltrankvilo de la politikistoj kontrastas kun la sereneco de la voĉdonantoj. Miloj da homoj de ĉiuj aĝoj, de ĉiuj ideologioj kaj de ĉiuj sociaj kondiĉoj komprenis ke voĉdoni blanke ne signifas sindeteni. Ili montras denove sian malkontenton kun la partioj kaj la politiko kaj ili rifuzas partopreni en maskerado kiu legitimas la establitan potencon: ĉi-foje estos 80% da blankaj voĉoj. Vera revolucio.
Kaj la parabolo pri la demokratia trompado daŭras: La aŭtoritatoj trudas cenzuron kaj dekretas sieĝostaton; la registaro forlasas la ĉefurbon, organizas “ĝeneralan retiriĝon” de la publikaj servoj, taskas grupon de nutraĵistoj ellabori “menuon de minimumaj pladoj kiu, sen malsatigi la loĝantaron, sentigos al ĝi ke sieĝostato organizita ĝis siaj lastaj konsekvencoj ne estas precize ferioj sur plaĝo...”
La teksto de Saramago estas farita el longaj frazoj, en la ritmo de multaj komoj, kiuj ofte anstataŭas punkton. La dialogoj mem ne estas enkondukitaj de citiloj aŭ streketoj, sed estas traktataj en formo de kvazaŭparentezoj ene de la frazoj. La tekstoj eble perdas iom da tremado, sed ĝi gajnas kvaliton kaj restas rimarkinde flua.
Ramon CHAO.
La surprizo de la jarfino de 2006 ne venis de Venezŭelo. Eĉ la internacia gazetaro, kiu montras al li nenian simpation, antaŭvidis la reelekton de s-ro Hugo Chávez. Apogite sur tutaĵo de socialaj programoj, kun 62,89% de la voĉoj, li venkis en la prezidant-elektoj de la 3-a de decembro. Sed kiu vetintus pri la venko de la maldekstra kandidato Rafael Correa en Ekŭadoro? Kiu eĉ konis lin?
EKVADORO, TIU TERO de vulkanoj, en ĉiuj sencoj de la vorto. En junio 1990, potenca indiĝena fluo komencis erupcii, okaze de la senprecedenca manifestacio de la Konfederacio de la Indiĝenaj Naciecoj de Ekvadoro (CONAIE), laŭ la originalaj sigloj). Tiu movado restis la sola socia forto kun reala mobiliz-kapablo en lando kiu, dum jardeko da malstabileco, spertis la sinsekvon de ok ŝtatestroj.
Tiel... La 21-an de januaro 2000, la popola malkontento kaj indiĝena mobiliziĝo apogata de grupo da oficiroj — inter kiuj certa kolonelo Lucio Gutiérrez — faligas la prezidanton Jamil Mahuad. Por solvi financan bankroton de 7 miliardoj da dolaroj kaj savi la financajn establojn, tiu simple blokis la bankajn kontojn de la ŝparintoj.* Dum momento profiliĝas popola registaro. La 22-an de januaro, la alta arme-komando intermetiĝas kaj donas la potencon al la vicprezidanto Gustavo Noboa. Tiu anstataŭigas la nacian valuton, la sukron, per la dolaro, kiel danko.*
Malgraŭ sia solvo, la ribelo de 2000 fortigis la pezon de la indiĝenoj kaj de la politika partio kiun ili kreis — Paĉakutik — kun certaj mestizaj sektoroj. En la perspektivo de la prezidantelekto de la 22-a de oktobro 2002, la kolonelo Gutiérres, kiu pretendis esti “naciista, progresista, humanista, revolucia”, parolas pri la neceso “forĝi duan sendependecon”. Paĉakutik forlasas la perspektivon de indiana kandidato kaj aliĝas al la eksmilitisto. Tiu gajnas en dua baloto, la 25-an de novembro. Kaj enkludas indiĝenojn en sia registaro.* Kaj poste perfidas sian tutan anaron: akordo kun la Internacia Mon-Fonduso (IMF), programo de struktura alĝustigo, viciĝo laŭ Vaŝingtono kaj Bogoto, pakto kun la malmola dekstro — la Social-kristana Partio (PSC laŭ la hispana siglo).
Malpli zorga defendi politikan projekton ol fari la necesajn akordojn por okupado de postenoj ene de la potenco, Paĉakutik ne premas por malhelpi la nomumon de malkaŝe novliberalaj ministroj. Ĝiaj gvidantoj izoliĝas de sia bazo, kiu nomas ilin “oraj ponĉoj”. Ekde tiu epoko, la ekonomikisto Rafael Correa maltrankviliĝas: “Sur ekonomia nivelo, [tiu partopreno] legitimas la hontan subskribon de la intencletero kun la IMF”.* Dum s-ro Gutiérrez neŭtraligas la indiĝenan movadon per alelekto, divido kaj subpremo, necesas atendi julion 2003 por ke tiu distanciĝas retirante siajn aktivulojn el la registaro. La akordoj subskribitaj kun la IMF kaj la Monda Banko kondukas nome al ĉesigo de la subvencioj por hejmuza gaso kaj al privatigo de la ŝtataj elektro- kaj telekomunikad-entreprenoj, kaj atendis la petrol-sektoro*...
En Latinameriko, tamen, kaŝitaj faktoroj ofte neniigas la intencojn de la decidantoj. La 20-an de aprilo 2005, s-ro Gutiérrez estas siavice renversita, fare de la strato. La partopreno de la junuloj en la manifestacioj montriĝas impresa. “En la 1970-aj jaroj, klarigas s-ino Wilma Salgado, de la Anda Universitato Simón Bolívar Toledo, la petrol-ekspluatado kreis laborfontojn. Mia generacio profitis la socian lifton, miaj gepatroj estis multe pli malriĉaj ol mi. Miaj infanoj ne povas havi la saman esperon. Ni investis en ilia edukado, ili alvenas sur la dungo-merkato, jam estas plu nenio!” Trudiĝemaj bildoj dancas sub la palpebroj de la universitatanino. “Ni travivas profundan krizon, la dolarigo ne funkciis kiel ĝiaj instigintoj imagis. Ĝi altigis la lokajn produktado-kostojn, kiuj estas nun pli altaj ol tiuj de la najbaraj landoj. Niaj entreprenoj estis likviditaj. Kaj, pli ol aliloke, en la terkulturado. Ni konsumas usonajn terpomojn, kolombiajn kaj peruajn akvomelonojn, kaj...” Kreinte sektoron de forta konsumado, la ekonomio koncentriĝas sur la sfero ligita al importado kaj, en malforta proporcio, sur la eksport-sektoro, sed sen la kapablo aktivigi la produktadon kaj dungon. “Se vi volas krediton por aĉeti aŭton, plendas kamparano, vi havas ĝin en kvardek-ok horoj. Se vi petas iun por semi tri hektarojn da terpomoj, vi ne ricevos ĝin.”
Foriĝas do la ekskolonelo Gutiérrez. Tamen, taksas la sociologo Werner Vásquez, “tiu ribelo de la forajidos* estis pli regrupiĝo de certaj sektoroj de la mezaj klasoj, kiuj konsideris ke la prezidanto kondutas senmorale, ol vera socia movado. Post monato kaj duono, ĝi diluiĝis sen politikaj proponoj”. Laŭ jam bone konata skemo, la vicprezidanto Alfredo Palacio heredas la potencon. Li proponas la ministrejon pri ekonomio al s-ro Correa.
Devena el la meza klaso, edukita en katolikaj lernejoj, s-ro Correa faris superajn studojn en la universitatoj de Loveno (Belgio) kaj de Ilinojso (Usono) post pasigi jaron kiel aktivulo en indiĝena komunumo de la provinco Cotopaxi. Konfesante aparteni al “humanisma kaj kristana” maldekstro, li intertraktas kun la prezidanto Hugo Chávez pri la vendo de 500 milionoj da dolaroj da kuponoj de la ekstera ŝuldo kaj eventualan rafinadon en Venezŭelo de ekvadora petrolo. Laŭ lia iniciato, la registaro decidas revizii la uzadon de petrol-resursoj. Anstataŭ servi por repagi la ŝuldon — 40% de la ŝtata buĝeto-, parto da ili estos destinita al socialaj elspezoj.
Flanke de Vaŝingtono, kelkaj vizaĝoj alprenas la koloron de plumbo. Se ekzistas io kio malutilas al malriĉuloj, tio estas ja ke aliaj malriĉuloj ne volas pagi siajn ŝuldojn, ĉu ne? S-ro Correa rakontas la epizodon: “Mi provis radikale ŝanĝi la ekonomian politikon, ĉar la lastaj dudek jaroj da novliberalismo estis vera katastrofo. Por defendi siajn privilegiojn, la banko, la mastroj de petrolo, Usono, la IMF, la Monda Banko, la Interamerika Banko de Disvolvado premis sur la prezidanto, kaj mi perdis lian konfidon, lian apogon.” Anstataŭ malagnoski siajn konvinkojn, s-ro Correa demisias.
Kun la manoj liberaj, s-ro Palacio purigas la “naciistan-forajidan” alon de sia registaro, faras pakton kun la mastraro, ludas repaciĝon kun Bogoto*, normaligas la rilatojn kun la multflankaj financ-organizoj kaj intertraktas pri traktato de liberkomerco (TLK) kun Usono. En marto 2006, blokitaj ŝoseoj, faligitaj arboj, brulantaj pneŭmatikoj provokas la decidon trudi la urĝostaton en dek-unu provincoj (el dudek-du) paralizitaj de la multaj indiĝenaj manifestacioj kiuj, kun la krio “Ni ne volas esti usona kolonio” kontraŭas la TLK-on.
JAM LA 15-AN DE MAJO 2005, por mildigi la premon, la provizore anstataŭanta prezidanto ne trovis alian rimedon ol elpeli la usonan multnacian konzernon Occidental Petroleum (Oxy) kaj konfiski ties aktivojn (780 milionojn da eŭroj) pro malrespekto al la kontrakto kiu ligis ĝin kun la registaro. La dispono kaŭzas ke Vaŝingtono suspendas la intertraktadojn pri la TLK, sed, en la perspektivo de la prezidant-elekto de la 15-a de oktobro 2006, ĝi senigas la socian, kaj aparte indiĝenan movadon je ties argumentoj, ĉar la elpelo de Oxy estis unu el la ĉefaj postuloj.
Fronte al malmola dekstro kaj al maldekstro sufiĉe falsita de la tradiciaj partioj, aperas Alianco Lando, miksaĵo de diversaj progresemaj tendencoj nove kreita de s-ro Correa. Ĝia diskurso, naciisma, reflektas en multaj punktoj tion kio okazas en Venezŭelo.
Por gajni, s-ro Correa bezonas la subtenon de la indiĝena movado. Li trafas sur ĝentila rifuzo. Dolore spertintaj la teruran eraron kiu estis la alianco kun s-ro Gutiérrez, kiu dividis kaj malfortigis ilin, la indianoj, ne fidante mestizojn, enmemiĝante, ne volas plu “luatan politikiston”: “Estos nia kandidato aŭ neniu”. Paĉakutik flanken metas la proponon de s-ro Correa fari enketon en diversaj provincoj por difini la vicon de certa duopo — prezidanto, vicprezidanto — kun s-ro Luis Macas, fondinto de la CONAIE. Post forta ĉeesto en la 1990-aj jaroj, tiu fariĝis pli diskreta antaŭ ol reaperi kiam s-ro Gutiérrez nomumis lin ministro pri terkulturo. Decidante lanĉi sin sur la politikan-elektan terenon, li prikonsideras nur kandidatiĝon por la funkcio de ŝtatestro. S-ro Ricardo Patino, politika konsilisto de s-ro Correa, suspiras: “Rafael diris ke li sentus sin tre honorata esti la kandidato al vicprezido de compañero reprezentanta la indiĝenan movadon, kondiĉe ke tio estu opcio kun maksimumo da ŝancoj.”
Oni ne scias kiom da indianoj havas la lando. Laŭ la dekstro, ili estas 10%; laŭ la maldekstro, 25%; laŭ Unesko, 45%. Malgraŭ ilia rolo en la sukceso de la bataloj kontraŭ la TLK kaj la Oxy, estas malverŝajne ke unu el iliaj gvidantoj agnoskeblas de la tuta socio kiel ĝia reprezentanto. Ĉiuj scias ke bileto “Macas-Correa” havus nenian venko-ŝancon. La formulo “Correa-Macas”, jes. Paĉakutik disŝiriĝas. “Oni konsideras Luis Macas kiel socialan gvidanton, precizigas s-ro Delfin Tenesaca, prezidanto de la Indiĝena Movado de Ĉimborazo (MICH), ne kiel politikan gvidanton, do tio sekvigas diskutojn.” La 23-an de junio, dum la politika konsilio de Paĉakutik, dek-tri provincaj kunordigadoj (el dudek-du) aliĝas al s-ro Correa. La aliaj apogas la kandidatecon de s-ro Macas.
Totala diseriĝo. Eĉ la mestizaj aktivuloj de la sociaj movadoj dubas pri s-ro Correa. “De kie li venas? El alta socia klaso. Li havas nenian kontakton kun la bazoj.” Oni riproĉas al li ke li estis dekano de la fakultato pri ekonomio de la privata universitato San Francisco — la plej multekosta de Kito. Por kompletigi la konfuzon, s-ro Chávez, el Karakaso, esprimas implicite sian simpation por sia “amiko” Correa. Pasante tra Ekŭadoro, la bolivia prezidanto Evo Morales stimulas sian “indiĝenan fraton” Macas. Ties diskurso cetere apenaŭ diferencas de tiu de s-ro Correa: postulo de agrarreformo kaj de konstitucianta asembleo, rifuzo de la Plano Kolombio kaj de la imperiismo, solidareco kun Venezŭelo, Bolivio kaj Kubo, rifuzo de la TLK, subteno de la Monda Socia Forumo... “Nia movado, klarigas li, konsciiĝis ke necesas ellabori ĝeneralan agendon. Se oni okupiĝas nur pri la indiĝenoj, oni riskas esti en absoluta enfermiteco. Tio solvos nek la indiĝenajn problemojn nek la naciajn problemojn.”
Fikampanjo de la kandidato de la Institucia Renoviga Partio Nacia Agado (PRIAN), s-ro Alvaro Noboa, banan-magnato, la plej riĉa homo de la lando: S-ro Correa, instrumento de s-ro Chávez kaj de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC), “neniam atingos ke la popolo voĉdonos favore al komunismo, al terorismo, al Kubo...”. Divido, disiĝo de la voĉoj... La 15-an de oktobro, eble pro fraŭdo, s-ro Noboa gajnas la unuan baloton antaŭ s-ro Correa. Paĉakutik kaj s-ro Macas senrezistiĝas: Ekŭadoro ne estas Bolivio. La aliaj partioj faras planojn.
Paŭzofino. En tiu momento klaras ke ekzistas en la lando interkonsento pri la fakto ke la politika sistemo devas ŝanĝiĝi. Ampleksa civitana movado aliĝas al s-ro Correa por la dua baloto — Paĉakutik, Demokratia Popola Movado (MPD), Socialista Partio (PS), Demokratia Maldekstro (ID) kaj ducent sociaj organizoj, inter kiuj la CONAIE. La 26-an de novembro, la kandidato de la maldekstro gajnas kun 56,67% de la voĉoj.
Dum la regado de s-ro Palacio, reformo de la leĝo pri hidrokarbaĵoj ebligis al la ŝtato enspezi pli da impostoj el la multnaciaj petrolkompanioj. Por s-ro Correa, tio ne sufiĉas: “Ni ne povas permesi ke, el kvin produktitaj bareloj, la multnaciaj konzernoj forportas kvar kaj lasas al ni unu. Ni revizios la partoprenon de la ŝtato en tiuj kontraktoj.” Kiel faris Karakaso kaj La-Pazo. S-ro Correa, kiu kontraŭas la TLK, rifuzas impliki Ekŭadoron en la Planon Kolombio kaj konsideri la FARC “terorista” movado. Sen parlamenta forto por subteni lian agon — lia partio prezentis neniun kandidaton al deputado-, li planas rekte alvoki la elektantojn por “refondi la Respublikon” pere de konstitucianta asembleo, en ses aŭ sep monatoj.
“Ni estas nek ”ĉavistoj“ nek ”baĉeletistoj“ nek ”kirĥneristoj“*, deklaris li en junio 2006. Sed ni interesiĝas pri la socialismo de la 21-a jarcento, kiu strebas al socia justeco, al nacia suvereneco, al defendo de la naturresursoj kaj al regiona integriĝo kiu bazas sin sur logiko de kunordinado, de kunlaborado, de komplementeco.”
Do, projekto kiu forte similas al tiu de la Alternativo Bolivara por Ameriko (ALBA), kara al la prezidantoj Chávez, Morales kaj Castro...
Maurice LEMOINE.
Establita en Ĉilio de 1973 ĝis 1989, la diktatoreco de la generalo Aŭgusto Pinochet ne estis la afero de unu sola homo trudanta la teroron al tuta popolo, sed tiu de larĝa rondo da komplicoj, internaj kaj eksteraj, partoprenanta en sistema prirabado de la politikaj oponantoj kaj de tuta lando. Simbolo kaj sintezo de militistaj aŭtokratoj regantaj Latinamerikon dum la jaroj 70-aj kaj 80-aj, Pinochet estis ankaŭ la esprimo de la paniko kiun la popolo inspiris al la privilegiitaj kategorioj, por kies protekto li ne hezitis instituciigi brutalan subpremadon. Li ankaŭ estis, en tiuj malvarmmilitaj jaroj, la simbolo de tiu latinamerika generalo manipulita de Vaŝintono por terurigi la maldekstron de sia lando kaj konservi tiun ĉi ligita al la “okcidenta tendaro”.
JOSÉ AUGUSTO RAMÓN Pinochet Ugarte, alinome Ramón Ugarte, alinome José Pinochet, alinome Mister Escudero, alinome J.A. Ugarte, por citi nur kelkajn el la multaj kaŝnomoj uzataj por malfermi multmilionajn kontojn en bankoj de Usono, Ĵerzeja Insulo, Granda Kajmano, Svisio kaj Hongkongo, mortis senglore, same kiel li vivis siajn 91 jarojn de mizera kaj senhonta ulo, kies nuraj konataj talentoj estis perfidi, mensogi kaj ŝteli.*
Ne estas do hazarde ke liajn pompajn militfunebraĵojn ĉeestis komplicoj diversspecaj, ĉiuj kiuj iamaniere profitis je la rabado al la viktimoj kaj al la publika fisko, sed estis okulfrapa la foresto de liaj inspirintoj. Ĉeestis neniu reprezentanto de la ambasado de Usono, neniu delegito de la novfaŝistaj organizaĵoj de Hispanio kaj Italio; ankaŭ ne troviĝis kun li la “intelektuloj” de la reĝimo, tiuj kiuj per sia volonta partopreno kamuflis centrojn de torturo kiuj, estrataj de la generalo Manuel Conteras kaj la agento de la CIA Michael Townley, oficiale funkciis kiel literaturaj atelieroj en kiuj, dum oni meditis pri la verkoj de l’ diktatoro — “Politiko, politikaĉo kaj demagogio”, “Mi estas soldato”, inter aliaj stilaj juveloj — oni torturis kaj murdis interalie la hispanan diplomaton Carmelo Soria.
Lia karega admirantino, sinjorino Thatcher, sin ekskuzis pro evidentaj grandaĝaj limiĝoj. Alia lia fano, sinjorino Jeanne Kirkpatrick, decidis eviti la embarason, per entombiĝo la 8-an de decembro, kaj ankaŭ lia ekonomika genio Milton Friedman profitis la ŝancon malaperi la 16-an de novembro. Paco al iliaj damnitaj animoj.
Kontraŭe, estis pli notinda la foresto de Henri Kissinger, kaj ankaŭ tiu de perua verkisto tre ema laŭdi la ekonomian modelon de Pinochet, kiuj kondamnis milionojn da ĉilianoj al ekonomia, morala kaj kultura ruino.
Kiam li troviĝis en la zenito de sia efemera gloro kaj li revis kun la kreado de la bazoj de ĉilieca naci-katolikismo, ĉar li ne povis sin proklami gvidanto [hispane: caudillo]* laŭ la ekzemplo de sia modelo la generalo Franco [elpar. Franko] (li estis la sola eksterlandano kiu ploris ĉe ties funebraĵoj), li sin proklamis “Bonmerita General-kapitano de la Patrio”. Li petis la fasoniston de milituniformoj, kreskigi kvin centimetrojn la alton de lia ĉapo, aldonis sinistran mantelon de drakula inspiro al sia uniformo, kaj fine donacigis al si regbastonon de nazia feldmarŝalo.
SED DUME LI MURDIGIS plurajn pastrojn, Antonio Llidó, André Jarlán kaj Joan Alsina, kio damaĝis lian ideon igi Ĉilion lando de stukaĉoj kun sutano. La katolika eklezio majoritate elektis la flankon de l’ persekutitaj, de l’ torturitaj, de l’ familianoj serĉintaj kaj plu serĉantaj pli ol tri mil geĉilianojn kiuj eliris el siaj hejmoj kaj neniam revenis.
La 11-an de septembro de 1973 Pinochet perfidis la ĵuron de fideleco al la konstitucio kaj, en la lasta momento — la malkuraĝuloj kutimas esti nedecidemaj —, akceptis la puĉon planitan, financitan kaj estratan de Henry Kissinger (Nobelpremiito pri Paco)*, tiama ministro pri eksterlandaj aferoj [“ŝtatsekretario”] de la prezidanto Richard Nixon. Estis aliaj perfiduloj al la ĉilia konstitucio kiuj devis estri la puĉon kaj alpreni la rolon de diktatoroj. Ili nomiĝis Gustavo Leigh, kapo de la ĉilia aerforto, kaj Toribio Merino, kapo de la ĉilia mararmeo. Aldoniĝis al ili alia intelekte pli limigita ulo, iu Mendoza, ĉefo de la ĝendarmaro, sed Kissinger decidis ke la diktatoreco estu kondukata de la plej kontrolebla perfidulo, la plej manipulebla kaj fidela al la interesoj de Usono dum la Malvarma Milito. Pinochet estis la arketipo de marioneto je la servo de la usona imperiismo.
Rapide, post kiam Salvador Allende mortis defendante la konstitucion kaj la demokratian instituciaron, Pinochet, sekvante la ordonojn de la Pentagono kontraŭbatali la “internan malamikon”, malfermis las kloakojn por ke la hororbestoj alprenu la landon. La stukaĉoj denuncantaj rezistaktivadon havis rajton je parto de la havaĵoj konfiskataj al la “renversuloj”. La soldatoj havis rajton je predado, kio signifis ke ili rajtis ŝteli de kuleroj ĝis kokinoj. Dume, la oficiroj administris la predaĵon, alproprigante al si loĝejojn, aŭtojn, ŝparkontojn, kies kvanto neniam kalkuleblos.
Ĉiu soldato, ĉiu policano, ĉiu oficiro, riĉiĝis fikomercante per la hororo: patrino volis scii ĉu ŝia malaperigita filo estis viva, kaj tiam, interŝanĝe de la proprietatestoj de sia domo, ŝi ricevadis aron da kruelaj mensogoj: ke la filo estis vidita en Eŭropo kaj ke li baldaŭ komunikiĝos kun ŝi. Eĉ unu sola uniformita puĉulo ne partoprenis la prirabadon, eĉ ne unu sola havas purajn manojn.
Al ili aldoniĝis la juĝistoj koruptitaj dum pli ol dek ses jaroj, kiuj pravigis la ŝtelon kaj garantiis la senpunecon de la murdintoj. Kaj ankaŭ ne eliris pura la ĉilia dekstro, kiu interŝanĝe de la partopreno en la disrabado de la naturaj riĉaĵoj — ligno, fiŝaĵoj kaj mineraloj, akceptis ke Ĉilio, kiu ĝis 1973 estis lando eksportanta diversajn en la monda merkato alte taksatajn fabrikaĵojn, kiel ekzemple tiujn de la teksa industrio, fariĝu lando dependa pri ĉio, ĉar hodiaŭ en Ĉilio produktiĝas eĉ ne pinglo, kaj ĉio, absolute ĉio, estas importata.
EN ĈILIO, PLI OL VENKO de Pinochet, okazis la triumfo de Milton Friedman, unuafoje eksperimentinta sian teorion pri la merkatekonomio en sendefenda lando, kiun li ruinigis, kaj kiun li transformis en tipe triamonda lando nur eksportanta fruktojn, vinon kaj krudmaterialojn. Granda parto de la planedo elektriĝis per kuprodratoj el metalo esence fabrikita en Ĉilio. Hodiaŭ ĝi estas lando eksportanta genetike modifitajn desertojn, aŭ salmon el kanibala fiŝkulturado, ĉar por produkti unu kilon da salmo (kiu profitas nur la posedanton de la salmonejo) oni devas oferi ok kilojn da fiŝoj kaptitaj en la maro kies riĉaĵo apartenas al la tuta ĉilianaro. Kaj se la lando ne eksportas lignon kiel en la 80-aj jaroj, tio estas ĉar nenio plu restas, ĉar la indiĝenaj arbaroj estas senkompate faligitaj.
Dum la bazoj de la ekonomio, de la kulturo kaj de la socia historio de Ĉilio estis detruitaj pere de privatigoj de la naciaj havaĵoj, inkludantaj la sanon kaj la edukadon, ĉiu opozicia klopodo estis subpremita per la murdoj, la torturo, la malaperigoj, aŭ la ekzilo. Nur tion ĉi lasis Pinochet: rompitan kaj senestontan landon, en kiu la elementaj rajtoj kiaj laborkontrakto, informado, publika sano kaj edukado por ĉiuj, estas ĥimeroj pli kaj pli malfacile atingeblaj.
DANKE AL KOLOSA CINIKISMO kiun li ĉiam pruvis, Pinochet sukcesis konservi sian senpunecon ĝisfine. En 1986 estis okazo lin puni pro lia perfidemo, kiam la heroaj batalantoj de la Patriota Fronto Manuel Rodríguez preskaŭ lin sendis en la inferon, sed la atenco ne rezultis, malgraŭ la kuraĝo de tiuj inter 16 kaj 27 jarojn aĝaj geknaboj. Pli poste, en 1998, alvenis la ebleco lin juĝi pro liaj krimoj, kiam danke al postulo de la juĝisto Baltasar Garzón oni lin enprizonigis en Londono, sed li ricevis la nekompreneblan helpon de la registaroj de Aznar en Hispanio, de Blair en Britio, kaj de Eduardo Frei, en Ĉilio, kiuj faris ĉion eblan por eviti lian ekstradicion en Hispanion kaj lian procesadon.
La perfidulo mortis do senpune kaj senglore, rifuzata eĉ de tiuj sektoroj de la ĉilia dekstro, kurioze refariĝintaj demokrataj, nur post ekscio pri la sennombraj bankokontoj en impost-paradizoj. Li estis priplorata nur de la kanajlaro kiu ĝis nun profitis de la paneroj de la forrabado: la militistoj kaj iliaj familianoj, tiu fiŝtato ene de la ŝtato, kiu, pro konstitucia decido de la diktatoro, estas proprietuloj de 10% de la sumo de ĉiuj kupro-eksportoj.
De liaj viktimoj, de la rezistintoj, de la prezidinto Salvador Allende, restas morala ekzemplo ĉiutage kreskanta.
De li, restas absolute nenio memorinda, eble la haladzo, kiu estos baldaŭ disbalaata de la lojalaj ventoj de la Pacifika Oceano.
Luís SEPULVEDA.
Vidu kronologion de la agadoj de Pinochet
La genetike modifitaj organismoj sin trudas en la nutradon. Ĉu oficiale, per permesoj skribitaj sub la premo de la premgrupoj de la transnaciaj kompanioj, ĉu kaŝe, per infektado de la nutraĵa produktadĉeno. Kaŭzo de tiu komenco de disiĝo estas la manko de sendependa procezo por la taksado de la efikoj de la gene modifitaj plantoj por la sano kaj la medio.
ĈIU RETANO, VIZITANTE la interministrejan retejon de la franca registaro, dediĉitan al la Genetike Modifitaj Organismoj (GMO, en la sekvo ankaŭ gomoj), malkovros en la rubriko titolita “Taksi GMO-n, antaŭ ties surmerkatigo”, la sekvantan paragrafon: “La analizo de la riskoj por la sano kaj la medio estas fundamenta kaj antaŭa al iu ajn permeso por surmerkatigo de gomo. Bazita sur trafaj kaj plurdisciplinaj sciencaj elementoj kaj komisiita al komitatoj konsistantaj el sendependaj ekspertizistoj”*. Se tiu paĝo estus submetita al mensogdetektilo, la konektitaj komputiloj ripete bipe sonorus. Tiu parolado sin frakasas kontraŭ la realaĵo de la taksado de la gomoj, kies tuta historio montras, ke ĝi estas, en la plej bona kazo, nur polvo ĵetita al la okuloj.
Aperinta en la dua duono de la 20-a jc, la transgenezo estas profunde nova teknologio ĉar ĝi ebligas, por la unua fojo, artefarite enĉeligi fremdan genetikan konstruaĵon. Nu, tiaj aplikoj al vivuloj starigas sanajn kaj mediajn demandojn, sen paroli pri etikaj konsideroj, kiuj devigas la starigon de aparta taksado pri iliaj efektoj. Tamen, neniam tio okazis.
En Usono, pionira lando pri genetikaj modifadoj, la leĝproponoj celantaj la politikan regon de la bioteknologiaj disvolviĝoj, ekaperis fine de la 1970-aj jaroj.* Iuj el ili konsideras la kreon de kontrol-komisionoj. Sed la Kongreso rapide faris unuan signifoplenan decidon: la jam ekzistantaj federaciaj organizaĵoj*, kadre de la validaj regularoj, sufiĉos por organizi la kontrolon. La 26-an de Junio 1986, la prezidanto Ronald Reagan subskribis aron da reguloj konata sub la nomo de “Coordinated Framework for Regulation on Biotechnology Policy” (Kadro de kunordigo de la reglamentado de la politiko pri bioteknologioj), kiu malfermis la vojon al disvastiĝo de la gomoj, trudante la principon de “ekvivalenteco laŭ substanco”: gomo-varoj, komparataj al la negomo-varoj ekvivalentaj laŭ la nura bazo de la konsisto (enestaj nutrumoj (fr: nutriment), toksaj aŭ alergidonaj substancoj) ne estos submetitaj al iu ajn aparta regularo. La usonaj aŭtoritatoj tiam decidis ignori la metodojn por produkti la gomojn kaj ties eventualajn konsekvencojn por medio kaj nutrado.
TIU FARMANIERO KONSISTIGAS sciencan absurdaĵon. Analizante nur la planitajn ŝanĝojn, ne eblas identigi, per ekzemplo, eblan interagon inter la proteino produktita de la nova geno kaj aliaj genoj de la organismo. Nu, tiaspeca fenomeno estas je la origino de la bova spongeca encefalopatio (BSE), pli konata sub la nomo de malsano de la freneza bovino, kaj de la malsano de Creutzfeldt-Jakob. La tragika ekzemplo de la triptofano devus estinta sufiĉa por senrajtigi la principon fondintan la usonan leĝaron: la produktado de tiu terapeŭtike interesa molekulo, surbaze de genetike modifita bakterio permesita de la usona organizaĵo pri sekureco de nutraĵoj kaj medikamentoj (FDA), sur la principo de la ekvivalenteco laŭ substanco, estigis en 1989 epidemion, kiu kaŭzis la morton de 37 personoj kaj la definitivan paralizon de 1500 personoj.* Tio ne malhelpas tiun farmanieron plu funkcii, ankoraŭ nun, en Usono.*
La Organizo por Ekonomiaj Kunlaboro kaj Disvolvado, laŭ propono de Usono, estis antaŭvidinta internacian disiĝon de la disvolviĝo de la gomoj. Sub ĝia regado, grupo de ekspertizistoj redaktis la Bluan Libron, eldonitan en 1983 kaj titolitan “Konsideroj pri sekureco rilata al la rekombinita DNA” (desoksiribonukleata acido). Ties enhavo resumiĝas en unu frazo, kiu troviĝas en la konkludo: Estas neniu scienca kialo por la adopto de leĝaro aparte celanta la organismojn kun rekombinita DNA. La forigo de la riskoj de konkurenca distordo kaj de obstakloj al la libera cirkulado de la varoj devas superi iun ajn alian konsideron. En 1986, Francio, inspirata de tiu raporto, kreas la Komisionon pri Biomolekula Tekniko (CGB, laŭ la franca), respondeca pri “taksado” de la konsekvencoj de disiĝo de gomoj, kies apero sur la kampoj estas antaŭvidebla ĉe la horizonto. La Eŭropa Unio estus postsekvinta se neniu perturba okazaĵo estus veninta ŝanĝi la situacion: eniro de verdaj deputitoj en la eŭropa parlamento, krizo de la malsana bovino, sed ankaŭ la unuaj detruoj de gomo-parceloj.
Tiel, la direktivoj 90/129 kaj 90/220, poste ties anstataŭantoj, la 2001-2018, ne reprenas la principon de ekvivalenteco laŭ substanco, kaj decidas pri “taksado laŭ kazo”. La opinipremo atingas ankaŭ en 2003 la adopton de regularo, kiu trudas la etikedadon de varoj enhavantaj pli ol 0,9% da gomoj.
Sed, rigardante pli proksime, la eŭropa sistemo estas tamen tre dube fidinda... Certe, la Eŭropa Aŭtoritato pri Sekureco de Nutraĵoj (EASN, angle EFSA) kaj, en Francio, la CGB kaj la Franca Organizo pri Sansekureco de Nutraĵoj (FOSN, france Afssa) respondecas pri ekzamenado de la permesaj dosieroj. Sed ĉiuj elementoj, uzataj por la ekzameno, estas liveritaj de la petantoj, tio estas la supernaciaj kompanioj, kiuj volas surmerkatigi tiujn produktojn! Neniam iu sendependa kontraŭekzameno estis postulata. Kiam pliaj informoj estas necesaj, ili estas petataj al Monsanto, Pioneer aŭ Biogemma. En interparolado farita de Info’OGM en Junio 2004, S-ro Martin Hirsch, iama direktoro de Afssa, konfesis ke la petantoj, intence liveras nekompletan informaron, esperante malkuraĝigi la organizaĵojn, komisiitajn doni rekomendon, kaj tiel ankoraŭ pli reduktante la taksadan procezon.
Kulmino de aŭdaco: kiam la Eŭropa Unio estis submetita de Usono, Kanado kaj Argentino en 2003 al la Organo pri Solvado de Malkonsentoj (OSM) de la Monda Organizo pri Komerco (MOK) pri la gomorilata leĝaro, konsiderata tro trudema de la plendantoj, ĝi antaŭmetis, en sian defendan dosieron, la gravajn mankojn de sia propra taksadsistemo kaj la misfunkciojn de EASN (Eŭropa Aŭtoritato pri Sekureco de Nutraĵoj)!* La 26-an de Septembro 2006, MOK konigis sian decidon pri tiu kontestaĵo: Eŭropa Unio estis malobeinta la regulojn de la internacia komerco — la nuraj, kiuj gravas por ĝi — trudanta efektivan moratorion pri la gomoj inter 1999 kaj 2003. Sed ĝi ne estis kondamnita, ĉar intertempe ĝi estis ĉesiginta tiun moratorion.
Paralele al tiu memkritika procezo — la kiel eble plej diskreta — multaj gene transformitaj varioj estis kaj daŭre estas permesitaj, kelkfoje en maltrankviligaj cirkonstancoj. La fama maizo Monsanto 863 de la transnacia kompanio tiel profitis de la komplezo de EASN, poste de la aprobo de la Eŭropa Komisiono, spite al kontestindaj rezultoj de toksologiaj testoj.* En Francio, agoj faritaj en 2006 antaŭ la administraj tribunaloj fare de agrokulturaj asocioj kaj sindikatoj (Modef kaj Confédération paysanne) kondukis al la nuligo de pluraj permesoj por provoj de gomo-plantoj, ĉar la studoj pri la efikoj sur la medio, postulataj de la leĝaro, estis vere fuŝfaritaj. Tiuj juĝdecidoj, aparte tiu de la administra tribunalo de Strasburgo, konigita la 25-an de Julio, konsistigas sankcion por la kompanioj, sed ili devas esti komprenataj kiel mallaŭdo al la Komisiono pri Biomolekula Tekniko tiom laŭdata de la ŝtatpotenco. Aliflanke, estas aŭdace kvalifiki “sendependaj” la famajn ekspertizistojn, kiuj konsistigas ĝin; certe pruvitaj estas koluzioj inter pluraj el ili kaj la bioteknologia industrio. Tio povas klarigi la malrigorecon, kiu regas dum la ekzameno de la dosieroj.*
KONKLUDO SIN TRUDAS: neniam la gene modifitaj plantoj aŭ la nutraĵoj, kiuj devenas de ili, estis serioze taksataj, nek pri saneco nek pri medio. Por kroni la tuton, la Monda Banko ekde nun sin permesas, en freŝdata raporto*, laŭdi la ekonomiajn avantaĝojn, kiujn la gomo-kotono donus al la agrokulturistoj, uzante la informojn de tiu, kiu vendas ĝin: la semisto Monsanto!
La gomoj (Genetike Modifitaj Organismoj) sin trudas en la nutradon. Ĉu oficiale, per permesoj skribitaj sub la premo de la premgrupoj de la transnaciaj kompanioj, ĉu kaŝe, per infektado de la nutraĵa produktadĉeno. Kaŭzo de tiu komenco de disiĝo estas la manko de sendependa procezo por la taksado de la efikoj de la gene modifitaj plantoj por la sano kaj la medio
La manko de objektivaj ekspertiziloj pravigas la kontraŭadon al la disiĝo de la gomoj en la medion kaj la peton de moratorio, akompanata de strikta izoligo en laboratorioj, cele al fundamenta esplorado. Urĝas rekomenci je nulo la tutan procezon de taksado de la organismoj devenantaj de genmanipulado, disvolvante veran publikan servon, kies neŭtraleco devas esti nekontestebla, kaj kiu, aldone al la sciencaj konsideroj, integrus ankaŭ socio-ekonomiajn parametrojn, mankegantajn en la analizoj de CGB aŭ de EASN.
En Marto 2006, la Senato estis adoptinta, dum unua debato, leĝprojekton celantan konformigi la francan juron al la eŭropa direktivo 2001-2018, kiu, inter aliaj dispozicioj, enkondukas la principon de “kunekzisto” de gomaj kaj ne-gomaj produktadĉenoj. Invokante troŝarĝitan parlamentan kalendaron, la registaro rezignis submeti ĝin al la Nacia Asembleo dum la aŭtuna sesio, kaj la senatano Jean Bizet, en mesaĝo legita fine de la debatoj, dezire vokis al ellaborado de vera fonda leĝo pri bioteknologioj.
Tia teksto estas efektive nemalhavebla, ĉar en manko de kadro, la kultivo de gomo-plantoj okazas sovaĝe. Ankoraŭ necesas, ke ĵus antaŭ la balotdatoj de 2007, la amasa kontraŭado de la homoj al la gomoj estu aŭdata por ke naskiĝu respondeca propono ebliganta antaŭmalhelpi iun ajn disiĝon en la medio.
Aurélien BERNIER.
POST LA MORTO, lastan merkredon la 8-an de novembro, de dek-ok palestinaj civiluloj, la israela ministro pri defendo Amir Perec esprimis sian “bedaŭron”, ordonis enketon kaj ĉesigis — provizore — la artileriajn pafojn. Sub preteksto malhelpi la pafojn de raketoj al la urbo Sderot, la operaco “Aŭtunaj Nuboj” kaŭzis jam, en malpli ol semajno, sesdekon da mortviktimoj kaj pli ol 300 vunditojn. Estas vere ke la nova vica ĉefministro Avigdor Lieberman konfirmas sian favoron uzi “la metodojn de la rusa armeo en Ĉeĉenio” kontraŭ loĝantaro jam sieĝata, izolita, enfermita, senigita je akvo, nutraĵo, medikamentoj kaj elektro...
Krom tiu buĉado, la ĉefa rezulto de tiu israela “venĝo”, post la fiasko spertita lastan someron en Libano, estas malhelpi la konsistigon de palestina registaro de nacia unueco, kies venontan starigon anoncis Fatah kaj Hamas. Vide al la bilanco de la ofensivo, la palestina ĉefministro Ismail Hanijeh efektive anoncis merkredon “suspendon” de la diskutoj kun la prezidanto Mahmud Abbas. Kaj la du ĉefaj palestinaj movadoj alvokis al rekomenco de la “martiraj operacoj en Israelo”, kiujn ili rezignis de preskaŭ du jaroj post la batalhalto tiam intertraktita de la nova prezidanto de la palestina aŭtoritato.
Jen kio ebligos al la “internacia komunumo” persisti en sia letargio. La realo de palestina nacia unueco devigintus ĝin revizii la embargon kiun ĝi trudis ekde lasta printempo al la palestina registaro, kun la sekvo ke tri kvaronoj de la loĝantaro en la teritorioj okupataj de Israelo ekde 1967 troviĝas en mizero. Ĉar tiu ĝeno nun estas for, la okcidentaj registaroj povos daŭre asisti — surde, blinde kaj mute — la okazantan masakron: la murdo al pli ol 400 palestinanoj en kvar monatoj vekis nenian proteston alian ol formalan, des malpli ian sankcion.
Aparte hipokrita estas la sinteno de la franca ministro pri ekstero, cetere antaŭ nelonge konvertita al la virtoj de la rasdisiga muro. “La rajto de Israelo plenumi sian defendon ne pridubeblas, sed tiu devas plenumiĝi kun la respekto al la humana internacia rajto”, deklaris li ĉi-merkrede. Kaj li samtempe kondamnis “la sendistingajn artileri-pafojn en loĝatajn zonojn” kaj “la daŭrigon de raketopafoj direkte al la israela teritorio”. Laŭ la franca novaĵ-agentejo AFP, ekde septembro 2000, la raketopafoj al la sudo de Israelo kaŭzis 5 mortojn, kaj la subpremo de la dua intifado, pli ol 4.500...
Dominique VIDAL.
JAM ENGAĜITA EN Afganio kaj en Irako en “tutmonda milito kontraŭ terorismo”, Usono ĵus malfermis trian fronton* en Somalio. Ĝiaj ĵusaj aeratakoj kaj alsendo de militŝipoj pruvas ke, en la okuloj de Vaŝingtono, kiu estis jam dislokinta, fine de 2001, kontraŭterorisman koalicion en la golfo de Adeno, tiu “Korno de Afriko” fariĝis nun parto de la militoperacoj kontraŭ la reto Al-Kaido.
Financata de la komercistoj de Mogadiŝo lacaj de la ekscesoj de la milit-sinjoroj, la Unio de Islamaj Triboj forpelis tiujn kaj ekokupis la ĉefurbon en junio 2006. La islamistoj sukcesis trudi certan ordon en lando elmetita al ĥaoso de preskaŭ dek-kvin jaroj.
Usono, kiu montris mallarĝan koncepton de la “batalo kontraŭ terorismo” kaj vetis pri la militĉefoj, ne akceptis tiun novan ordon. Des pli ke la [Islamaj] Tribunaloj estis akuzitaj ricevi iranan helpon. La Pentagono do trudis al la kristana Etiopio, kiu ĝuas usonan programon de armea helpo ekde 2002, lanĉi ofensivon kaj disponigis al ĝi rimedojn de aera detekto kaj de satelita ricevado.
La kampanjo de la etiopoj estis fulmrapida. En ok tagoj, la regionoj regataj de la Islamaj Tribunaloj estis ekokupitaj, kaj Mogadiŝo prenita la 28-an de decembro 2006. Proksimume dudek mil etiopaj soldatoj estas nun dislokitaj en la lando. La Internacia Kontaktgrupo pri Somalio, kreita laŭ instigo de Usono en junio 2006, kunvenis komence de januaro en Najrobo (Kenjo) kaj alvokis al “urĝa” financado de pacforto planita de la Unuiĝinta Naciaro (UN). En la momento, krom Etiopio nur Ugando donis sian firman konsenton sendi trupojn. Vaŝingtono anoncis helpon de 16 milionoj da dolaroj al la somalia provizora prezidanto, s-ro Abdulahi Jusuf, kaj bonfaran helpon kaj duan sumon de 24 milionoj da dolaroj, el kiuj 14 asignotaj por la pactrupoj. La Bush-registaro akuzas la somaliajn islamistojn gastigi du teroristojn — s-rojn Fazul Abdulah Mohamed kaj Ali Saleh Nabhane — implikitajn en la atencoj de 1998 en Kenjo kaj Tanzanio kontraŭ la usonaj ambasadejoj, kiuj kaŭzis 224 mortojn.
FRONTE AL TIU INTERVENO, la dua ĉefo de Al-Kaido, s-ro Ajman Al-Zavahiri, alvokis la islamistajn batalantojn al rezistado: “Mi admonas ĉiujn islamanojn respondi al la ĝihad-alvoko en Somalio. (...) La vera milito komencos per atakoj kontraŭ la etiopaj agresofortoj. (...) Mi rekomendas al vi embuskojn, minojn kaj memmortigajn operacojn.”* Li konsilis al ili ankaŭ inspiriĝi de la geriloj en Afganio kaj Irako. S-ro Abdulrahim Ali Modei, proparolanto de la Islamaj Tribunaloj, asertis ke lia movado “ne estas venkita”.* Liaj homoj regrupiĝis sude de la rivero Juba, ĉe la landlimo kun Kenjo, regiono en kiu la etiopoj kaj la usonaj specialaj fortoj, kun apogo de batal-aviadiloj AC-130 bazitaj en Ĝibutio, persekutas la islamistojn.
Same kiel la preno de Kabulo, en 2002, ne solvis la taliban-problemon, nek tiu de Bagdado, en 2003, solvis la irakan problemon, tiu de Mogadiŝo, fare de la etiopoj, tute ne solvis la somalian problemon. Tiu nur komencis.
Ignacio RAMONET.
Neĝeneble, la prezidanto George W. Bush fortigas la militan intervenon en Irako kaj konsideras ataki Iranon. Nenio igis lin ŝanĝi la kurson, nek la fiasko de sia armeo nek la malaprobo de la usonaj voĉdonintoj, nek la opozicio de granda parto de eksterlandaj kapitaloj. En la nomo de ŝijaisma minaco, la Blanka Domo provas kunigi ĉirkaŭ si arabajn gvidantojn komplezajn sed dubemajn pri la fidindeco de la usona registaro.
POST LA IRANA revolucio de 1979, iuj usonaj politikaj respondeculoj estis tentataj de la ideo ke la islamaj fortoj uzeblas kontraŭ Sovetio. Laŭ tiu teorio, ellaborita de s-ri Zbigniew Brzezinski, konsilisto pri nacia sekureco de la prezidanto James Carter, ekzistas “kriza arko” kiu etendiĝas de Maroko ĝis Pakistano kaj, en tiu zono, oni povus mobilizi la “islaman arkon” por ĉirkaŭbari la sovetian influon.* Fine, ĉu tiuj konservativaj islamaj fortoj ne jam servis en la 1960-aj kaj 70-aj jaroj por marĝenigi kaj fiaskigi maldesktrajn partiojn kaj laikajn naciistojn en la regiono, kaj unue en Irano en 1953? Ĉu la irana fundamentismo ne povus esti la katalizilo por islama insurekto en la “mola ventro” de Sovetio?
Poste, Usono balanciĝis inter pluraj politikoj en Proksim-Oriento kaj Centra Azio. Ĝi havis nur du celojn: venkon en la malvarma milito kaj la subtenon al Israelo, sed la uzataj rimedoj kaj la subtenataj regnoj variis, kelkfoje en kontraŭdira maniero. Usono oficiale apogis Irakon en la milito kontraŭ Irano (1980-1988), en la sama momento en kiu ĝi konsentis kun liverado de israelaj armiloj al Irano. Tiutempe la konservativuloj proksimaj de Tel-Avivo aktive klopodis por ŝanĝo favore al Teherano, ĉar Israelo konsideris ankoraŭ la laikan araban naciismon kiel sian ĉefan malamikon en la palestinaj okupataj teritorioj por kontraŭpezi la Organizon de Liberigo de Palestino (OLP). La apogeo de tiu strategio estis la alianco de Vaŝingtono kun Saud-Arabio kaj Pakistano, kio ebligis ĉefe en la 1980-aj jaroj la starigon de internacia armeo de ĝihado por kontraŭbatali ikon en Afganio.*
En 1990, dum Sovetio estingiĝis, Usono konstruis internacian koalicion por elpeli la irakan armeon el Kuvajto. Arabaj ŝtatoj, de Sirio ĝis Maroko, respondis pozitive al alvoko bazita sur la internacia juro kaj sur la rezolucioj de la Unuiĝinta Naciaro (UN). Ili estis ricevintaj la certigon ke temas ne nur pri savi amikan petrol-monarĥion sed pri starigo de nova ordo bazita sur la internacia justico. Post restarigo de la kuvajta suvereneco, ĉiuj rezolucioj de la UN estis plenumendaj, inkluzive de tiuj kiuj postulas la israelan retiriĝon el la okupataj palestinaj teritorioj.
MALGRAŬ LA PREMOJ, la usona registaro decidis ne renversi la reĝimon de la prezidanto Saddam Hussein. “Por renversi Saddam-on (...) ni devus engaĝi militajn fortojn. Post forigo de Saddam Hussein kaj de lia registaro ni devintus instali novan registaron. Sed kian registaron? Ĉu sunaisman registaron aŭ ŝijaisman registaron, kurdan registaron aŭ baasisman reĝimon? Aŭ ĉu ni eble volus partoprenigi certajn islamismajn fundamentistojn? Kiom da tempo necesus por resti en Bagdado por certigi tiun registaron? Kio ĝi fariĝus post retiriĝo de la usonaj fortoj? Kiom da perdoj Usono povus akcepti por provi starigi la stabilecon? Mia opinio estas ke (...) ni farintus eraron se ni troviĝus profunde en la iraka kaĉo. Kaj la demando kiu venas al mia menso estas: Kiom da kromaj usonaj perdoj valoras Saddam? La respondo estas: Damne malmultajn.”* Tiu mezurita opinio estis tiu de la tiama sekretario pri defendo, s-ro Richard Cheney. La nuna vicprezidanto de Usono...
Tiuj, kiuj tiam vigle rekomendis “reĝimŝanĝon” en Bagdado, estis trankviligeblaj per la sankcioj trudataj al Irako dum pli ol jardeko. Ili organiziĝis en premgrupoj, interalie la Project for the New American Century [Projekto por Nova Usona Jarcento], kaj sisteme konstruis politikan subtenon por estonta atako kontraŭ Irako, ekde kiam la cirkonstancoj favorus tion. La israelanoj, intertempe, estis trankviligitaj per tio ke la mallonga provo de la ministro pri ekstero (“ŝtatsekretario”) James Baker, ekde la israela-araba konferenco de Madrido en oktobro 1991, aplikigi la oficialan usonan politikon en Palestino, estis iom post iom forlasita. La “pac-procezo” estis, post 1996, nur io por kovri la duobliĝon de la koloniistoj en Cisjordanio.
Pli oriente en la kriza arko, la solvo de la Afgani-milito fariĝis inter la militĉefoj de la Nord-Alianco kaj la talibanoj. Kun la fino de la malvarma milito, Usono bazis sin totale sur Pakistano, kiu siavice estis survoje al islamiĝinta armea reĝimo, por kiu islamisma Afganio prezentiĝus kiel strategia profundeco kontraŭ Barato. La venko de la talibanoj, larĝe subtenata de la informservoj de la pakistana armeo, ebligis al Islamabado fortigi siajn ligojn kun la nova reĝimo.
Tiel, dum ĉiuj ĉi jardekoj, Usono neniam konsideris la aspirojn de la arabaj kaj islamaj popoloj. Oni faris politikojn, oni mobilizis armeojn, oni faris kaj malfaris aliancojn, oni faris militojn sur teroj kaj korpoj de la araboj kaj islamanoj, sed ĉiam pro kialoj ligitaj al aliaj interesoj. Tion bone ilustras la malkoheroj kaj ŝanĝoj de la politikoj rilate Irakon, Iranon, la ŝijaisman kaj sunaisman fundamentismojn, la ideologion de ĝihado, diktatorecon, demokration, la absolutan monarĥion, Jaser Arafat-on kaj la OLP-on, la israelajn koloniojn kaj la “pac-procezon”, ktp.. Usono mobiliziĝis por siaj propraj celoj — ĉu por garantii sian petrol-provizadon, por gajni la malvarman militon, por certigi sian hegemonion aŭ por subteni Israelon — kaj, ekde kiam unu el tiuj celoj estis atingita, ĝi “forgesis” ĉiujn zorgojn de la araboj kaj islamanoj kiujn ĝi estis invokinta por ricevi ilian subtenon.
Nenio estas pli insulta por la araba kaj islama mondo ol tiu fama respondo de s-ro Brzezinski, tri jarojn antaŭ la 11-a de septembro 2001. Al demando pri la eventualaj bedaŭroj kiujn li povus senti pro tio ke li ebligis la starigon, danke al la usona helpo, de ĝihadisma movado por provoki la sovetian invadon al Afganio, li rebatis: “Bedaŭri kion? (...) Kio estas plej grava en la monda historio? Ĉu la talibanoj aŭ la falo de la soveta imperio? Ĉu kelkaj islamismaj ekscititoj aŭ la liberigo de Centra Eŭropo kaj la fino de la malvarma milito?”*
Ĝuste sur tia tereno okazis la eventoj “kiuj ŝanĝis la mondon” en la kvin lastaj jaroj — de la atakoj de la 11-a de septembro ĝis la okupado de Irako. En 2003, la sole ebla usona “venko” estintus rapida transiro al stabila ŝtato, unuiĝinta, demokratia, ne teokratia kaj, ĉefe, ne okupata. Tio estis tre riska plano, kaj ĝi estis perdita. Laŭ pensiiĝinta usona generalo, tio estas eĉ la “plej granda strategia katastrofo en la historio de Usono”.* Tiu malvenko estas neinversigebla.
La gajnanto estas tute evidente Irano. La usona strategio de malfondo de la armeo kaj de la baasismaj strukturoj de la iraka ŝtato ebligis elimini la tradician malamikon de Teherano, dum la usona konfido en la ŝijaismaj religiuloj helpis la aliancanojn de Irano ene de Irako. Vaŝingtono tiel fortigis ĝuste tiun ŝtaton kontraŭ kiu ĝi volis batali.
La sekvoj estas konsiderindaj por Usono kaj por la tuta araba-islama mondo. La laika kaj maldekstra araba naciismo, kiu difinis la ideologian kadron de la rezistado al la okcidenta dominado, cedis antaŭ la islamismaj tendencoj kiuj enfermas tiun rezistadon en profunde konservativajn ideologiojn. La politikaj konfliktoj ĉirkaŭ la nacia sendependeco kaj ĉirkaŭ la vojoj al disvolvado miksiĝas kun religiaj, kulturaj kaj komunumaj alfrontiĝoj. Tiu paradigmo-ŝanĝo estis en la pasinteco kelkfoje subtenata de la Okcidento. Hodiaŭ, la usona katastrofo en Irako donas al Teherano novajn okazojn por alpreni la torĉon de araba naciismo sub la flago de islamo.
La islama respubliko Irano aperas kiel la ĉampiono de nova batalfronto kiu kunigas la araban naciismon kaj la kreskantan ondon de islama rezistado. Ĝi disponas por tio gravajn atutojn: ĝi povas faciligi aŭ komplikigi la situacion de la usonaj trupoj; ĝi povas helpi fiaskigi la israelanojn en Libano danke al siaj aliancanoj de la Hizbolaho; ĝi povas eĉ streĉi helpan manon al la palestinanoj tra ĝia subteno al la Hamaso. Ĝia influo etendiĝas ĝis la petrolaj regionoj de la Golfo kaj de Saud-Arabio, kun ŝijaisma plimulto. Eĉ pli, ĝi estas en pozicio plenigi la grandegan malplenon de regiona potenco estigitan de la detruo de la iraka ŝtato, pezi en la israela-palestina konflikto kaj transformi eĉ la naturon de la jarcentolongaj rilatoj inter ŝijaistoj kaj sunaistoj.
La minacoj, ĉefe militaj, de Usono kaj de Israelo nur plifortigas la strategian gravecon de Irano kaj valorigas ties statuson de avangardo de la rezistado de la araba-islama mondo. Des pli ke Vaŝingtono kaj Tel-Avivo baraktas en kontraŭdiro: ili estas konvinkitaj pri la neceso de armita interveno, sed scias ke tiu povas esti nur limigita al aeraj bombadoj kaj al operacoj de specialaj fortoj. Tamen, tia atako ne povas detrui la reĝimon, male. Ĉu estas pro tio ke la usonaj prezidanto kaj vicprezidanto pensas pri uzo de atomarmilo?* La sekvoj de tia aventuro sur regiona kaj internacia nivelo estus certe nekalkuleblaj. Sed ja necesas ke Usono restarigu sian kredindecon kaj estigu denove la timon, ja bazon de ĉia imperio.
Alia strategio diskutata en Vaŝingtono konsistas en ekspluati la konfesian dividon helpe de Saud-Arabio. Du kontraŭdiraj tendencoj aktivas. La unua estas proksimiĝo inter sunaistoj kaj ŝijaistoj, aparte post al Liban-milito de somero 2006, kiu malkaŝis la evidentajn komunajn interesojn inter Teherano kaj la Hizbolaho, kaj transformis la ŝejkon Hassan Nasrallah en heroon de la araba mondo, kaj en malpli granda mezuro la Hamason. Jen senprecedenca fakto: respektataj sunaismaj religiuloj asertas nun ke la diferencoj kun la ŝijaistoj koncernas malgravajn aspektojn de la religio — foru’ pli ol la osul.* La dua tendenco estas la tensioj kiujn la okupado reaperigis inter la du familioj de islamo — aparte en Irako. Des pli ke, de jarcentoj, la ŝijaismaj loĝantaroj, koncentritaj en strategiaj regionoj, estis tie ofte traktataj kun malestimo de la sunaismaj potencoj: jen la kialo por la fertila tereno por iliaj venĝemo kaj kolero. Inverse, la ekscesoj de la ŝijaismaj milicoj kaj la honta ekzekuto de Saddam Hussein igas la suanistojn malami.
Iuj usonaj respondeculoj pensas ke Riado povus fariĝi la provizisto por sunaisma rezistmovado kontraŭ devojiĝantaj ŝijaistoj. La saud-araba reĝimo estas efektive tre malamika al la kreskanta influo, en la regiono, de la ŝijaisma teologio kaj de la Islama Respubliko. Kaj ĝi jam promesis, se necese, protekti la irakajn sunaistojn. Ĉu Saud-Arabio kaj la monarĥioj ĉe la Golfo, Egiptio, Jordanio, la kurdoj, la irakaj la libanaj sunaistoj kaj la Fatah povas kontraŭstari la influon de la ŝijaisma Irano, de la alaŭisma Sirio kaj de iliaj aliancanoj, la libana Hizbolaho kaj la palestina Hamaso? Por esti kredindaj, la “moderaj” araboj devus povi proponi justan kaj rapidan solvon por la palestina problemo. Sed, se Usono kaj Israelo lanĉas sin en tiun aventuron, ili faras tion por eviti ĉian seriozan kompromison.
TIA STRATEGIO DE konfesia tensio kondukus al interna milito inter islamanoj. Tiuj kiuj partoprenus en ĝi estus konsiderataj kiel agentoj kiuj disŝiras la regionon por Israelo kaj Usono. Kaj kiujn islamajn fortojn, sunaistajn kaj kontraŭŝijaistajn, oni helpus? La okcidentaj kaj eĉ usonaj opinioj eble malkovrus kun teruro ke ilia registaro denove starigas “salafistajn armeojn de ĝihado” — Al-Kajdon sub alia nomo. Tia scenaro ne kondukus al la “venko”, sed al serio da novaj krizoj.
Tiun strategion la novkonservativuloj nomas konstrua malstabileco (aŭ krea detruo), sed inteligenta observanto nomus ĝin pli taŭge detruo de la ŝtatoj (“ŝtatmortiga”).* Se oni ekzamenas la rezultojn kaj ne la intencojn, oni povas kompreni kial la araboj kaj islamanoj konkludas ke la politiko de Vaŝingtono en Proksim-Oriento ne estas savi “bankrotajn ŝtatojn”, sed produkti ilin.
La atako kontraŭ Libano, kiu kaŭzis multajn detruojn, finiĝis kun malvenko: Israelo izoliĝis iomete pli en la regiono kaj en la mondo; milite, la Hizbolaho neniam perdis sian kapablon komuniki kun siaj batalantoj, dissendi per radio kaj televido siajn mesaĝojn al la loĝantaro, trudi perdojn al la invadantoj aŭ sendi raketojn sur Israelon.* La israelanoj atingis neniun de siaj deklaritaj celoj, nek malarmadon de la Hizbolaho nek la revenon de siaj kaptitaj soldatoj.
La demando, kiu stariĝas por Israelo en Libano kiel por Usono en Irako, estas ĉu ili povas akcepti tiujn malsukcesojn aŭ ĉu ili estos tentataj “duobligi la veton”. Ĉu tiuj malvenkoj estas antaŭsignoj de militoj de nova generacio? Aŭ ĉu ili estas nur portempaj? Unu afero certas: la modelo de venko kun “nul morto”, rekomendata dum la Golf-milito (1990-1991) aŭ en Balkanio, per masivaj bombadoj kaj uzo de pint-teĥnologiaj armiloj, estas pasinta. La defio estas nun longtempa regado kaj obeemo de loĝantaroj, kiujn la aerarmeoj ne povas garantii kaj kiuj postulas gravan politikan kaj homan koston.
Vaŝingtono jam pagis altan prezon pro sia rolo en tiu eta milito. La bildo de la libana ĉefministro, kun larmoj en la okuloj, petegante Usonon malhelpi la detruadon de lia lando, konsidereblas kiel turnopunkto. La movado de la 24-a de marto akiris la potencon danke al “Cedro-revolucio” subtenata de la Blanka Domo, laŭdata kiel la prototipo de demokratia reformo kiun la prezidanto George W. Bush deziras subteni en la araba mondo. Sed, fronte al la deziro de Israelo doni lecionon al Libano, s-ro Siniora estis forlasita. Vaŝingtono ne nur malhelpis ĉian batalhalton dum monato, sed ĝi provizis Israelon per detruaj armiloj.
El tio rezultis tio, kion s-ro Siniora priskribis kiel “neimageblan” detruadon de la libana civila infrastrukturo* kaj ankaŭ malfortigo de la registaro mem. La Hizbolaho postulas hodiaŭ ludi pli gravan rolon kaj, en inversita “Cedro-revolucio”, ĝi organizas siajn proprajn strat-manifestaciojn, amasajn, pacajn kaj disciplinitajn, mimante la taktikojn subtenatajn de Usono kaj la Okcidento. “Ne timante preni pozicion”en tiu interna batalo, Usono duobligas sian helpon al la libana armeo kaj al la Fortoj de Interna Sekureco, kiuj intensigas sian rekrutadon inter la sunaistoj kaj druzoj.* Tiuj politikoj, malmulte komentataj en Usono, estas denuncataj de la araba, israela kaj monda gazetaro. Post tiu milito estos malfacile persvadi la araban kaj islaman mondon ke Usono ne pretas perfidi ĉian aliancanon aŭ ĉian principon de justeco kun la sola celo subteni Israelon.
Detruo de la civila infrastrukturo, malfortigo de ĝia socia kaj politika kunteniĝo, kreado de logiko kiu kondukas al nova konfesia konflikto kaj al interna milito: kiam tiu dinamiko akceliĝis en Irako, ŝajnis ke temas pri terura sekvo ne planita de Vaŝingtono. Kiam tiuj samaj elementoj retroviĝas en Libano, oni povas ankoraŭ pensi pri malfeliĉa hazardo. Sed ekde la momento en kiu simila dinamiko montriĝas en Palestino, multaj observantoj jam ne hezitas paroli pri “modelo” de la usona strategio.
LA PALESTINAJ TERITORIOJ travivas sanitaran krizon de granda amplekso. Post la venko de Hamaso en la elektoj de januaro 2006, Usono kaj la Eŭropa Unio aliĝis al Israelo por provi malsatigi la palestinanojn kaj puŝi ilin resendi sian demokratie elektitan registaron. La antaŭvideblaj rezultoj de tiuj atakoj estas la disfalo de la socia ordo kaj glitiĝo al interna konflikto.
Klarvida usona observanto priskribas la turmentatan pejzaĝon tiel: “La palestinanoj de Gazao vivas enfermite en naŭza kaj troloĝata geto, ĉirkaŭbarataj de la israela armeo kaj de enorma elektra barilo; al ili maleblas forlasi aŭ eniri la Gaza-strion kaj ili suferas ĉiutagajn surpriz-atakojn. (...) La israelaj provoj organizi disfalon de leĝoj kaj ordo, semi ĥaoson kaj kaŭzi ĝeneralan mankon estas videblaj en la stratoj mem de la urbo Gazao, kie la palestinanoj pasas antaŭ la ruinoj de la palestina ministrejo pri internaj aferoj, de la ministrejo pri eksterlandaj aferoj kaj de la ministrejo pri nacia ekonomio, de la oficejo de la palestina ĉefministro kaj de kelkaj edukaj institucioj kiuj estis bombitaj de la israela aerarmeo. (...) Kaj Cisjordanio dronas rapide en la saman krizon kiel tiun de Gazao. (...) Kion Usono kaj Israelo esperas gajni farante el Gazao kaj el Cisjordanio miniaturan version de Irako? (...) Ĉu ili kredas ke ili tiel sukcesos malfortigi la terorismon, bremsi la memmortigajn atakojn kaj instali pacon?”*
Nova etapo komenciĝis kun la liverado de armiloj de Usono, helpe de Israelo, “al la aktivuloj de la Forto 17 en Gazao ligitaj al la fortulo de la Fatah Mohamed Dahlan”; “laŭ oficialaj reprezentantoj de la israelaj kaj palestinaj sekureco-servoj, tiuj usonaj armil-liveradoj lanĉis vetarmadon kun la Hamaso”.*
Kiuj ajn estas la intencoj, la logiko de socia malintegriĝo kaj de interna milito disvolviĝas, tra la usona politiko, en tri landoj identigitaj de Israelo kiel rezistejoj al ĝiaj regionaj ambicioj. Ekzistas malmola kerno de dekstraj cionistoj kiuj deziras subigi la palestinanojn aŭ deloki ilin el ĉiuj teritorioj kiujn Israelo avidas. Por atingi tion, ili volas malfortigi ĉiujn malobeemajn najbarojn. Estas terure, sed ne tre surprize, vidi tiajn fanatikulojn okupi poziciojn de potenco en la israela registaro. Estas ŝoke pensi ke Vaŝingtono povas sekvi, eĉ plenumi tian detruan kaj memdetruan strategion, en la nomo de falsa ideo, tiu de amiko de Israelo.
Se Usono estus vere amiko de Israelo, ĝi devus ne nur heziti iri tiun vojon, sed dividi tiun rimarkon de israela observantino: “La politiko de Israelo minacas ne nur la palestinanojn, sed ankaŭ la israelanojn mem... Eta juda ŝtato de sep milionoj da loĝantoj (el kiuj kvin milionoj kaj duono estas judoj), ĉirkaŭata de ducent milionoj da araboj, fariĝas la malamiko de la tuta islama mondo. Ne ekzistas garantio ke tia ŝtato povu supervivi. Savi la palestinanojn signifas ankaŭ savi Israelon.”*
Ne nur en Proksim-Oriento la malvenko de Usono ŝajnas ebla. Pli oriente ankaŭ, en Afganio, ĝi estas grave afliktata. Post la 11-a de septembro, neniu dubis ke Vaŝingtono havas la rajton persekuti perforte s-ron Usama Bin Laden kaj Al-Kaidon. La decido lanĉi vastan armean operacon implikante la Nord-Atlantikan Traktat-Organizon (NATO) por rekonstrui la politikan infrastrukturon estis tamen riska. Por sukcesi necesis decida milita venko, sekvata de longtempa solida financa kaj politika engaĝiĝo celanta reformon de la socio, apogante sin sur fidindaj kaj respektataj lokaj partneroj kiuj ankaŭ engaĝas sin por la reformo. Ni aldonu ke la deturno al Irako de fortoj kaj rimedoj necesegaj por la persekuto de Al-Kaido indikas la duarangecon kiun havas Afganio en la okuloj de la Bush-registaro, malgraŭ la rekta ligo de tiu lando kun la atakoj de la 11-a de septembro. Tio signifas, ke la “milito kontraŭ la terorismo” kaŝis malpli konfeseblajn celojn.
Surloke Usono baziĝis sur la militĉefoj de la Nord-Alianco por atingi rapidajn rezultojn, kaj apogis sin sur importita prezidanto por ŝajnaranĝi centran registaron en Kabulo. Ĝi malkapablis elimini la ĉefojn de Al-Kaido kaj de la talibanoj, kaj rapide delasis la afganan terenon profite al Irako. S-roj Bin Laden kaj Ayman Al-Zawahiri daŭre dissendas kasedojn; kaj la talibanoj, kiuj konservis densajn rilatojn kun la paŝtunaj triboj ambaŭflanke de la pakistana-afgana landlimo, regrupiĝas kaj konsistigas realan minacon por la NATO-trupoj, enfermitaj en tendaroj, kaj kiuj montriĝas nur por fari taĉmentajn atakojn kaj aerajn bombadojn.* La pakistana ministro pri eksterlandaj aferoj eĉ deklaris ke la NATO devas “akcepti la malvenkon” kaj ke ĝiaj trupoj devas retiriĝi.
La mallerta provo de Vaŝingtono fari klaran kaj noblan batalon kontraŭ Al-Kaido estis devojigita ne nur pro la komplekseco de la afganaj triboj kaj militĉefoj, sed ankaŭ pro la danĝera kaj komplika ludo de Pakistano vidu la artikolon de Jean-Luc Racine, “Elektojaro surfone de socia krizo kaj regiona malstabileco — Vaŝingtono kaj la talibanoj, la ambiguecoj de Pakistano”. Tiu, en sia ĉefa batalado por Kaŝmiro, devas apogi sin sur siaj propraj islamismaj grupoj. Islamabado do alvokas la NATO-n kaj la afganan registaron akcepti la neeviteblan ĉeeston en Afganio de “moderaj talibanoj”, al kiuj ĝi cetere cedis la regadon de unu el siaj regionoj — la nordan Vazirion. Pro tio instaliĝas bazo el kiu la “ne-tiom-moderaj-talibanoj” atakas la NATO-soldatojn kaj nun eĉ uzas — io neniam vidita en tiu ĉi lando — la teĥnikon de “memmortigaj atakoj”: ĉu la konekto kun Irako fariĝis realo? Per tio, la “milito kontraŭ la terorismo” fine dependigis Usonon de Pakistano kiu, siavice, troviĝas en struktura alianco kun la radikala islamismo. Krome, la pakistanaj elitoj kaj reĝimo kredas sian landon ŝirmata kontraŭ la rampanta islamisiĝo, ŝirmata de la tradiciaj hierarĥioj kiuj karakterizas tiun socion. Kaj ĉu ne eblas ke la “pakistaniĝo” de Al-Kaido transformiĝus en “al-kaidiĝo” de Pakistano? La usonaj komunikiloj ignoras tiun zorgigan fenomenon.
Kriza arko etendiĝas do de Proksim-Oriento ĝis la hinda subkontinento. En la venontaj monatoj fariĝos decidoj, antaŭ ĉio en Vaŝingtono, kiuj akrigos tiujn krizojn aŭ kondukos ilin al pli favoraj vojoj. Por tiu ĉi opcio, la okcidentaj gvidantoj devos kompreni ke Al-Kaido, la Baaso, la Hizbolaho, la Hamaso, Sirio kaj Irano ne estas ĉiuj klaseblaj sub la sama abstrakta ideologia etikedo “akso de malbono”. Ligoj ekzistas inter la krizoj, sed necesas ankaŭ provi malkupli kaj malprajmi iliajn diversajn komponantojn.
EKZEMPLE SIRIO, lando kiu neniel minacas Usonon, kiu jam helpis ĝin en pluraj okazoj kaj kiu havas ankaŭ siajn legitimajn proprajn naciajn interesojn en la ludo: necesus alveni kun ĝi al interkonsento pri evakuado de la altebenaĵo de Golano, kies okupado fare de Israelo havas nenian intereson por Usono. Same pri la Hizbolaho en Libano kaj la Hamaso en Palestino, kiuj agas ĉefe laŭ siaj naciaj interesoj. Usono povas seniĝi de certa nombro da problemoj kaj per tio antaŭenigi siajn proprajn interesojn, inkluzive de venko super la vera fanatika “terorismo”. Por tio ĝi devas agnoski ke tiuj grupoj ne estas filioj aŭ klonoj de Al-Kaido, kaj ke ili fariĝos tio ne pli ol Vjetnamio fariĝis instrumento de “imperio de malbono”. Intertraktadoj povus fari de ĉiu el tiuj ŝtatoj aŭ de tiuj movadoj kontraŭuloj mastrumeblaj.
Influhavaj voĉoj ene de la usona politika sistemo postulas kursoŝanĝon: la raporto Baker-Hamilton estas ilia plej evidenta esprimiĝo. La prezidinto James Carter, siavice, alvokis komenci honestan debaton pri la usona politiko en Palestino. Por ripari la jam faritajn damaĝojn, necesus koncedi ke malbonaj decidoj estis faritaj kaj aliri al tre seriozaj politikaj alidirektiĝoj. Por tio necesas adiaŭi la ideon ke nur unuflanka uzado de milita forto povas solvi kompleksajn politikajn kaj sociajn problemojn. Tio postulus ankaŭ rezigni senkondiĉan subtenon al Israelo. Kaj, ĉefe, tio postulus forlasi la ideon ke la diversaj popoloj kaj nacioj de la araba-islama mondo estas interŝanĝeblaj elementoj de unu sama ideologia skemo, laŭplaĉe manipuleblaj por la bezonoj de la grandaj potencoj, por la teritoriaj ambicioj de la israelaj koloniantoj aŭ por la revoj de imagata umma de Al-Kaido. Estas la tempo por ĉesigi la ideologian aliron, kaj rekomenci kun la realisma.
Hicham BEN ABDALLAH EL ALAOUI.
Titolo kaj intertitoloj estas de la [franca] redaktejo
Vide al la malsukceso de la militaj operacioj en Afganio, s-ro Robert Gates, usona sekretario pri defendo, kritikis, meze de januaro, la helpojn kiujn ricevas, laŭ li, la talibanaj batalantoj sur pakistana teritorio. Mallonge poste, la prezidanto Pervez Muĉaraf anoncis esti detruinta tri de iliaj trejnejoj en la landlima triba zono. Antaŭ gravaj balotoj, la pakistana prezidant-generalo provas domaĝi la islamismajn grupojn sen malplaĉi al Usono.
POR PAKISTANO, 2007 estas elektojaro. La mandato de la generalo Pervez Mucharraf [en la sekvo Muĉaraf] kiel tiu de la Parlamento kaj de la provincaj asizoj finiĝos en aŭtuno. Kio ajn penseblas pri la grado de honesteco de tiuj elektaj konsultoj, la triobla baloto metas gravegan demandon, debatatan jam delonge en la lando: kiun rilaton la armea potenco havu kun la parlamenta opozicio? Ĉu ne estas tempo por la ŝtatestro, se li estos reelektita, forlasi la uniformon de ĉefo de la ĉefstabo de la armeoj kaj reagnoski la demokratian opozicion, kies gvidantoj vivas en ekzilo?
Krome, en la vicoj de la parlamenta opozicio sidas nun la fortoj de la politika islamo, laŭkonstitucia fasado de armita radikala islamismo longan tempon uzatan de la militistoj, sed kiu fariĝis celtabulo de la prezidanta retoriko: la generalo Muĉaraf pledas de jaroj por la “klera moderiĝo” en la servo de “progresema kaj vigla islama ŝtato”. Pro tio, la dua demando: kiel disvolvi la kompleksan rilaton inter la mulaoj kaj la armeo? La demando estas des pli grava ĉar ĝi troviĝas en tikla regiona kunteksto, kie, en diversaj gradoj, la pakistana radikala islamismo intervenas en Kaŝmiro kiel en la tribaj zonoj ĉe la limo kun Afganio, kie la talibanoj avancas.
Fine, la pligraviĝo de la situacio en Baluĉio ilustras la malfacilon de Islamabado mastri la malegalecojn inter provincoj kaj la dialektikon inter internaj aferoj kaj regionaj defioj, ĉu temas pri projektoj de internaciaj gasoduktoj kiuj inkludas Iranon kaj Afganion, aŭ pri la nova haveno de Gvadaro, haveno de Ĉinio en la Hinda Oceano.
Sur ĉiuj ĉi dosieroj pezas la ombro de Vaŝingtono, kiu uzas laŭplaĉe la ĉefan rolon de la generalo Muĉaraf en la “milito kontraŭ terorismo”, kaj samtempe premas por ke fariĝu io plia kontraŭ Al-Kaido kaj kontraŭ la talibanoj.
ĜUSTE PRO LA internaj kaj eksteraj defioj kiujn Pakistano devas alfronti, la generalo Muĉaraf, kaj multaj ĉirkaŭ li, argumentas por la neceso ne disigi la civilan kaj la armean potencojn: la generalo-prezidanto estas, laŭ ili, la homo de la situacio, ĉar nur la armeo kapablas alfronti la defiojn. Tiu vidpunkto havas ankaŭ partizanojn ĉe multaj eksterlandaj gvidantoj. Inverse, por la frakcio de la pakistanaj liberaluloj, kontraŭ-islamismaj partizanoj por vera parlamenta demokratio, la reganta armeo, anstataŭ solvi la problemojn, malhelpas ilian solvon. Tiuj defioj estas seriozaj.
— Post la 11-a de septembro, ĉe la afgana flanko. En la 1980-aj jaroj, la afgana ribelo kontraŭ la sovetianoj, poste la ribelo de parto de la kaŝmiranoj kontraŭ Barato ebligis al Pakistano disvolvi aktivan regionan politikon kun la celo eviti esti tenajlumata inter Barato kaj Afganio. “Frontoŝtato” kontraŭ Sovetio, Pakistano permesis al la usonanoj efike subteni la afganajn gerilojn. Kiam tiuj, venkintaj kontraŭ la sovetianoj en 1989, malpaciĝis inter si, la apogo de Islamabado por la paŝtuno Gulbuddin Hekmatiar kontraŭ la por-barataj taĝikoj de la komandanto Ahmad Ŝah Masud ne estis decida. La avanco de la talibanoj, ekde 1994, donis novajn perspektivojn. Samtempe, la sendo de pakistanaj batalantoj de ĝihado al Kaŝmiro ebligis akrigi la insurekton kaj enkaĉigi konsiderindan parton de la barata armeo en “militaĉon”.
La 11-a de septembro 2001 kompromitis tiun strategion kiu kuŝis sur duobla uzado de la radikala islamismo. La generalo Muĉaraf rapidege komprenis la defiojn ĉe la afgana flanko kaj la riskojn se li rifuzus la kontrakton proponitan de la registaro Bush (vidu Biografa prezidanto): li do aliĝis al la “milito kontraŭ la terorismo” post forlasi la talibanojn kiuj rifuzis elpeli, eĉ ekstradicii s-ron Usama Bin Laden. Li anstataŭigis frakcion de sia ĉefstabo, denuncis la ekstremismon kaj arestis en la sekvaj jaroj centojn da aktivuloj de Al-Kaido, inter ili kelkajn altajn respondeculojn kiel, en 2003, s-ron Khalid Ŝaik Mohamed, la planinton de la 11-a de septembro.
Sekvan jaron, s-ro George W. Bush altigis Pakistanon al rango de “plej grava aliancano ekster la NATO”. Tiu privilegia strategia rilato ne malhelpis la usonan registaron atendi pli de Islamabado. Ne nur por persekuti s-ron Bin Laden kaj la mulaon Mohamed Omar. En la okuloj de Vaŝingtono kiel en tiuj de la afgana prezidanto Hamid Karzai, la enŝlimiĝo de la usonaj komandoj de la operacio “Konstanta Libereco” estas ligita kun la tralaseco de la longa montara landlimo inter Afganio kaj Pakistano — limo neniam agnoskita de Kabulo.
En 2004, la generalo Muĉaraf decidis sendi trupojn al Sud-Vazirio, unu el la distriktoj de la tribaj zonoj sub federacia regado, la FATA (Federally administered tribal area). Sekvis gerilo kontraŭ la armeo kiu perdis tie 800 homojn el 80.000, kaj diversaj milicoj (afganaj talibanoj, novtalibanoj de la pakistanaj triboj, internaciaj batalantoj de la movado Al-Kaido). La interkonsentoj inter la registaro kaj la lokaj tribaj ĉefoj, en Sud-Vazirio en 2004 kaj 2005, poste en Nord-Vazirio en 2006, ne kalmigis la situacion.
La diputo pri la enŝoviĝoj de batalantoj el Pakistano — tribaj zonoj kaj Baluĉio — veneniĝas inter Islamabado kaj Kabulo, dum la usona armeo konstatas tiun intensiĝon kaj dum la talibanoj avancas en sudorienta Afganio, surkoste de la fortoj de la NATO nove engaĝitaj en la landlimaj distriktoj.*
— Ĉe la pakistana flanko, la nesubmetiĝo kaj radikaliĝo de la FATA fariĝas temo de grava zorgo. Inter la premo de Vaŝingtono kaj publika opinio tre kontraŭusona, la reĝimo devas pagi la koston de sia subprema politiko en la FATA. Tiuj operacoj, malmulte efikaj, estas ofte kontraŭataj, kiel la aeratako de la 30-a de oktobro 2006 en la agentejo de Bajaur (80 mortoj en koranlernejo) en la sama tago de anoncita intertraktado. Rebate, la 8-an de novembro, memmortiga atenco kontraŭ junaj rekrutoj en kazerno de la landlima provinco Nord-Okcidento, ekster la FATA, faras 35 mortviktimojn. Inverse, intertrakti kun la tribaj ĉefoj trudas ofte uzi la peradon de la islamismaj partioj, aparte la Jamiat e Ulema e Islam (JUI, Kolektiĝo de la ulemoj de islamo) de s-ro Fazlur Rahman, ĉefo de la parlamenta opozicio kaj pruvita simpatianto de la talibanoj. La perforto kontraŭ pakistanaj civitanoj makulas la bildon de la potenco, sen tamen sukcesi ĉirkaŭbari procezon de talibaniĝo de la FATA pri kiu oni timas ke ĝi etendiĝos al la landlima provinco Nord-Okcidento, kie regas la islamistoj de la Muttahida Majlis e Amal (MMA, Koalicio por la Ago).
— La krizo en Baluĉio. Ĝi respondas al alia logiko, sed apartenas ankaŭ al la triba demando. Baluĉio, kiu liveras grandan parton da gaso de la lando, sed opinias ke ĝi estas senposedigata de la centra potenco kaj de la riĉa provinco Punjabo, estas la plej vasta kaj la malplej loĝata de la pakistanaj provincoj kaj spertis multajn krizojn ekde la pakistana sendependiĝo, kaj multaj insurektoj estis tie subpremitaj (1958-1960; 1973-1977).* La unua fazo de la konstrulaboro por la profundakva haveno de Gvadaro kaj la multigo de garnizonoj en la provinco akrigis la frustraciojn de la baluĉaj identec-movadoj, kiuj akiris novan gravecon kun la aliĝo de grandaj tribaj ĉefoj kiuj estis antaŭe partoprenantoj en la strukturoj de la pakistana potenco.
La 26-an de aŭgusto 2006, la eliminado de Nawab Akbar Bugti, iama guberniestro de Baluĉio kiu transiris al la insurekto, estis por la reĝimo eble nur ŝajna venko, ĉar ĝi radikaligis ne nur la ribelajn grupojn (inter kiuj la Armeon de Liberigo de Baluĉio), sed ankaŭ la baluĉajn politikajn partiojn favorajn al pli granda aŭtonomio de la provinco. En la momento, la baluĉa demando interferas kun grandaj projektoj kiuj portas novan pakistanan viglecon: la jam menciita haveno de Gvadaro, kie ĉinaj inĝenieroj estis forkondukitaj, kaj la projektoj de gasoduktoj el Irano al Barato tra Pakistano.
— La dialogo kun Barato kaj la implikaĵo de Kaŝmiro.
La aferoj kun Barato komencis malbone por la generalo Muĉaraf kiu, lanĉante la konflikton en Kargil en 1999, sur la kontrollinio kiu disigas Kaŝmiron en du partojn, sabotis la komencon de dialogo inter Nov-Delhio kaj Islamabado. Jen unuafoje eksplodis milito — limigita — inter du landoj ĵus akirintaj atomarmilojn. Post la fiasko de la pintkunveno de Agra en julio 2001, poste la terorista atako kontraŭ la barata parlamento en Nov-Delhio, en samjara decembro, la milito denove minacis dum dek longaj monatoj.
Kvankam li kondamnis la ĝihadon en “historia parolado” en januaro 2002, la generalo Muĉaraf tamen ne volis detrui la infrastrukturon antaŭ longa tempo starigitan de la InterServices Intelligence (SI, interarmeaj informservoj), por interveni en la barata Kaŝmiro, en kies unuaj vicoj troviĝas la batalantoj de la Lashkar-e-Taiba, armita branĉo de la potenca Markaz Dawat wal Irshad (renomita Jamaat ud-Daawa post sia malpermeso), kaj de la Jaish-e-Mohammed. La barataj armeoj, mobilizitaj, tamen ne ekbatalis, eble pro atoma malinstigo.
Sed Pakistano perdis agospacon: post la 11-a de septembro, Nov-Delhio povis facile denunci la “anstataŭan militon” faratan de Islamabado en Kaŝmiro, pere de la “translima terorismo”. Estis ankaŭ klare ke nenia milita solvo trudiĝus al Barato, preskaŭ dek-kvin jarojn post la kaŝmira ekribelo. La generalo Muĉaraf komencis do koncedi en 2003, proponante, kontraŭ la pakistana tradicio, “flanken meti la rezoluciojn de la Unuiĝinta Naciaro” kiuj instigis solvi la kaŝmiran demandon per referendumo, poste akceptante “plurelementan” dialogon en kiu oni metas ĉiujn malkonsentojn inter Barato kaj Pakistano sur la tablon kaj ne nur, kiel antaŭe, la “centran demandon de Kaŝmiro”.
Post la porusona engaĝiĝo de la Potenco, tio jam estis tro por parto de la ĝihadistoj ligitaj al la movado Al-Kaido kaj al kiu aliĝis kelkaj suboficiroj. En decembro 2003, la pakistana prezidanto nur apenaŭ evitis du atencojn. En februaro 2004, la dialogo kun Barato komencis en tre strukturita maniero, antaŭ ol esti deklarita “neinversigebla” en 2005. Oni tamen ne devas atendi rapidan solvon, juran, de la Kaŝmir-demando. Barato, kiu povus akcepti agnoski la nunan staton lasante al Pakistano la teritoriojn regatajn de tiu, rifuzas ĉian dividon kiu donus la valon de Srinagaro, tute aŭ parte, al pakistana regado, eĉ al duobla mandato. Islamabado siavice pledas por kundividata fleksiĝemo, sed daŭre rifuzas agnoski la kontrollinion hereditan de la militoj de 1948, 1965 kaj 1971.
Eblaj vojoj al interkonsento estus pli granda aŭtonomeco de la barata Kaŝmiro, konsiderinda retiro de la militistoj post tiu de la ĝihadistoj, kontrollinio malfermita por ŝosea trafiko, eĉ komunaj konsultaj instancoj en la barata Kaŝmiro kaj en la pakistana Kaŝmiro. Diskretaj interparoladoj estas farataj kun la kaŝmiraj separatistoj de la Konferenco Hurriyat (Libereco), kaj eĉ kun sekcio de la batalantoj, ankaŭ kaŝimiraj, de la Hizbul Mujahidin. La gravaj atencoj de Bombajo (cent okdek mortviktimoj en julio 2006) montris ke kvankam la terorisma premo tuŝis la baratan-pakistanan dialogon, ĝi jam ne povis suspendi ĝin.
— La ekstremismaj grupoj kaj la armea potenco.
En la kaŝmira dosiero, la generalo Muĉaraf multigas la proponojn, dum Barato moviĝas nur tre malrapide. Sed lia aktivismo ne povas sufiĉi por forigi la suspektojn kiuj persistas en Nov-Delhio, en Vaŝingtono kaj en Kabulo pri la profundeco de la rilatoj inter la ĉefstabo, la servoj de la ISI kaj la ekstremismaj organizoj. La personaj konvinkoj de la generalo ne estas pridubataj kiam li denuncas “bigotojn kaj obskurantistojn” kiuj generas “malbonan bildon de islamo kaj de Pakistano”. Estas lia politika volo detrui la ekstremistajn grupojn — aŭ lia kapablo tion fari — kiu estas plej ofte pridubata.
Voli konservi agad-spacon samtempe pri Kaŝmiro kaj Afganio povas klarigi kial la ĝihad-fortoj estas bridataj sen esti forbalaataj, kaj kial la premo de la talibanoj povas servi al Islamabado, malkontenta pro la fortiĝo de la barata ĉeesto en Afganio kun siaj abundegaj konsulejoj kaj disvolvocentroj. La problemo venas de tio ke la ekstremismo estas ne nur eksportprodukto. Jam de longa tempo la pakistana radikala islamismo teksis siajn reton ene de la lando. Netravidebla giganta organizo konstruiĝis ĉirkaŭ multaj polusoj: la ultraradikalaj sunaismaj milicoj kiuj batalas kontraŭ la ŝijaisma malplimultu, inkluzive per atakoj al ties kultejoj; la predik-organoj kiuj fariĝis vera imperio (la sidejo de la Jamaat ud-Daawa en Muridke, proksime de Lahoro, estas unu de iliaj centroj), samtempe alvokante al ĝihado en Kaŝmiro; la batalgrupoj kies kadroj iam povis pasi tra Afganio kaj iri tra la retoj de Al-Kaido; fine, post la ŝanĝo de 2001, la teroristoj el tiuj medioj faris agojn frapante sur la pakistana teritorio eksterlandanojn — la atenco de Karaĉo kontraŭ la francaj inĝenieroj de la direktejo de la militŝip-konstruejoj (DCN) en 2002, aŭ la murdo de Daniel Pearl — kaj la militistojn (la pakistana prezidanto estis nomita kiel celo de la dua ĉefo de Al-Kaido, s-ro Ayman Al-Zawahiri).
La rilato inter armeo, politika islamo kaj ekstremismo ne estas pli simpla. Sufokante kaj dividante la partiojn de la parlamenta opozicio ĉe la elektoj de 2002 (la Islama Ligo de s-ro Nawaz Sharif kaj la Pakistana Popola Partio de s-ino Benazir Bhutto), la reĝimo malfermis la vojon, eble pli ol ĝi volis, al la islamistoj de la Koalicio por la Ago (MMA) kiun ĝi favoris, sed kiu nun sidas en la opozicio. Ĉiuj du ĉefpartoj de la MMA, la Jamaat-e-Islami de s-ro Qazi Hussein Ahmad restas firma pri Kaŝmiro, dum la Jamaat Ulema-e-Islami de s-ro Rahman, pli fleksiĝema pri tiu demando, konservas siajn talibanajn konektojn. La MMA regas la landliman provincon Nord-Okcidento. Ĝi partoprenas kun la frakcio por-Muĉaraf de la Islama Ligo en la koalicio kiu regas Baluĉion.
Jamaat-e-Islami kaj Jamaat Ulema-e-Islami same predikas severmoran kaj malprogreseman islamon. Ili kontraŭagas ĉian liberaligon de la juro, punkto pri kiu la generalo Muĉaraf plurfoje cedis, sed fine voĉdonigis, en novembro 2006, leĝon pri protekto de virinoj kiu transdonas la procesojn pri seksperforto de la jurisdikcio de la islamaj tribunaloj — kie la krimo devas esti konfirmita de kvar viraj atestantoj — al tiu de la ordinaraj krim-kortumoj. Tiu duona dispono tamen ne malkonstruas la subpreman aparaton de la “edikto Hudood”*, starigitan de la iama armea diktatoro Zia ul-Haq en 1979.
Pri la demando de armita islamismo kiel pri tiu de la ligo inter armeo kaj mulaoj, la interpretadoj diverĝas. Iuj akuzas la generalon Muĉaraf balanciĝi inter ekvilibrismo kaj duobla ludo, ĉar li malpermesas la ekstremistajn grupojn kaj tamen lasas ilin reformiĝi; kuraĝe predikas la “kleran moderiĝon” sed apenaŭ avancas en la reformo de la koran-lernejoj; trovas kompromisojn kun la MMA. Aliaj opinias ke trotaksi la pezon de la radikala islamo servas la kaŭzon de la militistoj, kiuj volas ŝajni kiel sola ebla remparo kontraŭ la ultraradikaluloj en la momento de la “milito kontraŭ la terorismo”.
Alia skolo juĝas inverse ke la ekstremismo persistas, eĉ ampleksiĝas, pro manko de decidemo de la armeo kaj de ties ĉefo, “mastro de la duonmezuroj kaj Ataturko de la malriĉuloj”.* Ankoraŭ aliaj opinias ke nur s-ro Muĉaraf, pro esti forte subtenata de la ĉefstabo, povas iom post iom eligi Pakistanon el la strukturaj kontraŭdiroj en kiuj ĝi estas enfermita de dudek-kvin jaroj.
En julio 2006, grupo de gravuloj inkluzive de generaloj de la rezervo-kadro alvokis la generalon Muĉaraf forlasi la uniformon se li deziras reprezenti sin, kaj disigi armean potencon kaj civilan potencon. Estas ne tre verŝajne ke tiu sekvos tiun vojon, ĉar, restante ĉekape de la armea hierarĥio, li tenas enmane pilieron de la potenco, kiun li regule konsultas: la konferencon de la generaloj de la armeo.
S-ro Muĉaraf sukcesis dividi la grandajn politikajn fortojn kiuj regis Pakistanon de 1988 ĝis 1999, aligante al si konsiderindan parton de la Islama Ligo de s-ro Sharif, elektitojn de la Pakistana Popola Partio de s-ino Bhutto, kaj la Muttahidda Qaumi Movement, la partion de la Mohajir (pakistanaj civitanoj elmigrintoj de Barato en la epoko de la divido), potenca en la Sind. Sed tiu koalicio estas larĝe oportunisma, kaj la parlamentaj opoziciaj fortoj ne estas subpremitaj.
La gazetaro, plurisma, aŭdigas sian voĉon. En ekzilo, s-ino Bhutto kaj s-ro Sharif, iam akraj malamikoj, subskribis en majo 2006 “ĉarton de demokratio”.* Tamen regas malcerteco pri la ŝancoj de opozicio kiu, eĉ se ĝi gajnas super s-ro Muĉaraf, devus vivi kun la armeo. Tiu malcerteco nutras onidirojn. Oni elvokas — kaj ĉiufoje dementas — eventualan interkonsenton inter la fortulo de Pakistano kaj s-ino Bhutto, aŭ, diskrete, kun s-ro Rahman, la gvidanto de la Jamiat Ulema-e-Islami, kio dividus la islamisman parlamentan opozicion.
PER LA ANONCO en decembro 2006, ke la prezidant-elekto okazos antaŭ la parlamentaj elektoj, la potenco donis klaran signalon: la generalo Muĉaraf volas esti reelektita de la nuna parlamento kaj de la nunaj provincaj elektitoj. Li ne submetos sian politikan sorton al la voĉo de novaj asembleoj. Tio signifas ke la grandaj demandoj starigitaj de la regiona situacio kaj de la neceso de paradigmo-ŝanĝo, kvankam elvokitaj de la potenco kaj debatataj en la gazetaro, povas esti evitataj dum la elektokampanjo profite al la “programatismo” kiu komfortigas la armeon en siaj povoj kaj en siaj privilegioj.
— La socia demando neglektata.
La malkonekto inter ekonomio kiu viglas (+ 7% de jara mezumo por 2004-2006) kaj la malcerta politika stato akriĝas en lando kiu ĵus superis la sojlon de cent sesdek milionoj da loĝantoj. La socia demando, siavice, restas prema kaj multe tro neglektata. La bankroto de la publika instruado estas nur simbolo por tio*, kaj la kresko ebligas en la momento altigi la defendo-buĝeton (20% de la totala buĝeto) pli rapide ol tiun de la sano kaj de disvolvado.
Militistoj, teĥnokratoj aŭ patricioj, la rondoj de la potenco estas daŭre malproksimaj de la baza civitano. Certe, la sociaj indikiloj progresas malrapide ekde 2000 en certaj kampoj (alfabetigo, lernej-frekventado, kvoto de vakcinado, ekzemple); sed en multaj kampoj, notas la Monda Banko en sia raporto 2006 pri la lando, ili “postrestas kompare kun landoj kiuj disponas pri komparebla pohoma meza enspezo”, aparte en la kamparaj zonoj.* Cetere, se ĝi revenus al la potenco, la parlamenta opozicio ne ŝanĝus radikale politikon de aktiva liberaligo kiu, kiel diras la sama raporto de la Monda Banko, “ne sukcesas socialan politikon je la nivelo de la ekonomia kresko”.
Jean-Luc RACINE.
LANĈITA EN SEPTEMBRO 2006 en Usono, inter la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝinta Naciaro kaj la renkontiĝo en la Blanka Domo kun s-ro George W. Bush, la membiografio de la generalo Pervez Muĉaraf [aliskribe Moucharraf], In the Line of Fire, estas vendosukceso.* Strukturita en tridek-du mallongaj ĉapitroj, ĝi komencas, kvazaŭ nervostreĉa romano, per la mankita atenco kiu frapis lin la 14-an de decembro 2003. Dua venis dek-unu tagojn poste. La fono estas metita: la generalo-prezidanto, celtabulo de la teroristoj... Naskita en 1943 en Delhio, la eta Pervez forlasas Baraton kun sia familio en 1947 dum la disdivido. Li pasigas parton de sia infaneco en Turkio, kie lia patro laboras en la pakistana ambasadejo. La figuro de Ataturko impresas lin. La turbulenta infano fine engaĝiĝas en la armeo kie lia arda kuraĝo, kontraŭ Barato, kompensas moderan senton pri hierarĥio. Muĉaraf ludas per tiu dualeco je sia avantaĝo, citante la kontrastecan juĝon de siaj superuloj: “Escepta ĉefo, sed ankaŭ oficiro kun sincera parolado kaj kun manko da disciplino.” Certa memkultado, mildigata de (ĉu falsa?) modesteco, kaj... la bonvolemo de Dio kondukas la iaman membron de taĉmentoj ĝis la pinto de la kariero: li estas nomata ĉefo de la ĉefstabo de la armeoj en oktobro 1998.
Jen komencas la politika biografio, kiu celas pravigi tion kio enigis lin en la historion: la militon de Kargil en 1999, kiu, laŭ li, ebligis internaciigi la Kaŝmiro-demandon; la “kontraŭ-puĉon” faratan de lia ĉefstabo kontraŭ la ĉefministro Nawaz Sharif; la malsukceson de la pintkunveno de Agra en 2001 pri Kaŝmiro, imputatan al la duruloj de la Bharatiya Janata Party (BJP, hinduisma naciisma partio) kiu trudis sian volon al la barata ĉefministro, s-ro Atal Bihari Vajpayee, preta subskribi komunan deklaron. Post la 11-a de septembro, la decidon forlasi la talibanojn por savi Pakistanon kontraŭ la usonaj fulmoj. En atendita maniero la generalo Muĉaraf denuncas, kiel liaj puĉismaj antaŭuloj Ayyub Khan kaj Zia ul-Haq, la malzorgemon de la civilaj politikistoj antaŭ li, kaj liveras siajn receptojn por “refunkciigi la sistemon”. Li laŭdegas la “silentan revolucion” de la lokaj elektoj de 2000, pledas por “vera demokratio”, parolas pri la statuso de la virino, kaj provas senkulpigi la armeon de ĉia ago de atoma disvastigo al Irano kaj Nord-Koreio. Li alproprigas al sia la idealon de Pakistano “islama, modera kaj progresema” kiu havas sian ĝustan lokon en la rondo de la nacioj.
La verko ja vekis kritikojn, en Barato, en Pakistano, kaj eĉ en Usono, kie s-ro Richard Armitage, kiu estis vica ŝtatsekretario [vicministro pri eksteraj aferoj] dementis esti iam ajn minacinta rekonduki Pakistanon “al la ŝtonepoko” se la pakistana prezidanto farus la malbonan elekton post la 11-a de septembro.
La biografio, resume, estas laŭ sia aŭtoro: ĝi konservas parton de mistero. S-ro Muĉaraf neniam proklamis la militostaton, ne estas ul-Haq (la iama diktatoro), kaj eĉ malpli Augusto Pinochet. “Kapabla taktikisto, kun forta sento de strategio”, li uzas sian armean sperton ene de la potenco kaj fronte al internaciaj premoj. Iuj el liaj kritikantoj dubas pri la strategio. Aliaj aprobas ĝin, sed timas ke la taktikaj manovroj malutilos ĝin. En tiu senco, la membiografio kiel la politiko de la generalo Muĉaraf ilustras la ambiguecon de Pakistano.
Jean-Luc RACINE.
Alveninte, meze de januaro, en Israelo kaj en Palestino “sen propono nek plano”, la usona “ŝtatsekretario” [ministro pri eksteraj aferoj] Condoleezza Rice kontentiĝis, post siaj interparoladoj, anonci por februaro pintkunvenon kun s-roj Ehud Olmert kaj Mahmud Abbas. Dume, surloke, la istraela koloniado de palestinaj teritorioj akceliĝas, unuavice en Orient-Jerusalemo, laŭvorte konsfiskita.
DE TEL-AVIVO, la ĉefa ŝoseo iras proksimume rekte, poste, pasinte ĉe la flughaveno Ben-Gurion, ĝi komencas serpentumi grimpante ĝis Jerusalemo, inter montetoj kies konkero fare de la judaj fortoj, en 1948, elverŝis tiom da sango. Je 700 metroj da alteco ĝi penetras okcidente en la Sanktan Urbon. La israelanoj kiel la eksterlandanoj havas multajn elektojn: ili povas atingi la urbocentron per multaj aliaj ŝoseoj, norde kiel sude.
Por la palestinanoj de Cisjordanio, aliri la trioble sanktan urbon estas alia historio. Se ili transiris la internajn kontrolpunktojn, ili trafos sur la plej brutalan de la obstakloj iam ajn inventitaj por kontroli kaj limigi la delokiĝojn en la okupataj teritorioj: muro dekon da metroj alta, kiu baldaŭ komplete enfermas la orientan parton de la urbo, malaperiganta la pejzaĝon kaj malpermesanta la tradiciajn alirojn. Ĝi eĉ nete tranĉas la du grandajn historiajn aksojn — Jerusalemo-Amano (ŝoseo 417) kaj Jenino-Hebrono (ŝoseo 60). La monstra serpento jam nur interrompiĝas — por la cisjordanianoj — en kvar punktoj: Qalandiya norde, Shuafat nordoriente, Ras Abu Sbeitan oriente kaj Gilo sude. Tamen ili devas, por atingi la centron, fari multajn ĉirkaŭirojn, lasi sian veturilon kaj transiri piede, ĉar la palestinaj veturiloj (kun verdaj ŝildoj) estas strikte malpermesitaj en Jerusalemo...
Longtempe taskita, de la israela ministrejo pri defendo, koncepti, markostreki kaj konstrui la “sekurecbarilon” (laŭ la oficiala terminologio), la kolonelo Danny Tirza, koloniano de Kfar-Adumim, estas kromnomata “dua Nakba”* de la palestinanoj. Post fino de sia grandioza projekto, li promesas en Jerusalemo 11 kontrolejojn [checkpoints] similajn al “flughavenaj konstruaĵoj”. Tio ne estas la impreso kiun lasas vizito, eĉ mallonga, al Gilo. Ĉie admonas ŝildoj: “Eniru unu post la alia”, “Atendu pacience vian vicon”, “Lasu ĉi ejon pura”, “Demetu vian mantelon”, “Obeu la instrukcojn”. La trairejoj, kraditaj supre kaj ambaŭflanke, similas al la tuneloj kiuj kondukas la sovaĝajn bestojn al la cirka scenejo...
Sed ĉi tie, nenia cirkprezentisto: post trairi la pordeton, ĉe kiu lumeto indikas ĉu ĝi estas fermita aŭ ne, metala voĉo postulas ke oni metu siajn bagaĝojn al detektilo. Post kirasitaj kaj koloraj vitroj oni divenas iun. Fine ies ĉeesto: senorde vestita soldato, la piedojn surtable kaj la maŝinpistolon Uzi traŝultre, kontrolas la paperojn, flustras aŭ bojas — en la vizaĝon. Ĉe eliro, aliaj ŝildoj deziras al la “uzantoj”, trilingve, “bonvenon al Jerusalemo” (tamen je 4 kilometroj). “Kaj ke la paco estu kun vi”...
La dividplano de la Unuiĝinta Naciaro de 1947 donis al la urbo “apartan internacian reĝimon”, kiu restas, en 2007, ĝia sola monde agnoskita statuso. Sed la milito de 1948 finiĝis per ĝia divido inter Jordanio kaj Israelo, kiu instalis sian ĉefurbon en la okcidenta parto antaŭ ol akapari, en 1967, la orientan parton kaj aneksi ĝin. En 1980, fundamenta leĝo proklamis “la tutan kaj reunuigitan Jerusalemon eterna ĉefurbo de Israelo”. Manke de eterneco, la politiko de ĉiuj israelaj registaroj, post tio, konsistis en daŭrigi la judan hegemonion super la urbo kaj malhelpi ĝian dividon kaj, per tio, naskiĝon de palestina ŝtato kun Orient-Jerusalemo kiel ĉefurbo.
“La ŝlosilo”, precizigas s-ro Khalil Toufakji, direktoro de la departemento pri kartografio de la Societo pri Arabaj Studoj, konsilisto de la palestina delegacio ĝis la intertraktadoj de Camp David, “estas la demografio. Trudi larĝan judan plimulton estis ĉiam la absoluta prioritato de la israelanoj. Sed la palestinanoj, de 20% de la loĝantaro en 1967, fariĝis 37% kaj povus esti majoritataj en 2030.”* Tiu kresko estas rezulto de la malsamaj naskokvotoj, sed ankaŭ de la foriro de judoj forpelitaj de senlaboreco, la loĝejo-krizo kaj... la neeltenebla etoso kreita de la ultraortodoksaj religiuloj.
Tiom ke falis sesdekjara tabuo: la gvida skemo por 2020 reasertas certe la politikan kvocienton 70% — 30%, sed “prikonsideras” alian, pragmatan, de 60% — 40%.* “Kvazaŭ ekzistus bona elcentaĵo!” ekkrias Meron Benvenisti, certe la plej bona specialisto de Jerusalemo, por kiu tio estas “tutsimple rasismo. Ni vivas en la sola urbo en la mondo kie etna elcentaĵo anstataŭas filozofion”. Malpli kolere, s-ro Menahem Klein — ankaŭ li konsilinto ĉe Camp David, sed ĉe la israela flanko — aldonas: “La pragmatuloj konstatas, la politikistoj interbatalas: ni ĉeestas la plej grandan israelan klopodadon depost 1967 por aneksi Jerusalemon.”
‣ Historie, la unua instrumento de tiu klopodo estis la kontraŭleĝa etendo de la urbaj limoj. Resumita de Amos Gil, direktoro de la asocio Ir Amim (La Valo de la Popoloj): “La malnova urbo estas nur 1 kvadratkilometro; kun la arabaj kvartaloj kiuj ĉirkaŭas ĝin, ĝi atingis, en la tempo de Jordanio, 6 kvadratkilometrojn. Israelo aneksis, en 1967, 64 kvadratkilometrojn da cisjordaniaj teroj — interalie 28 vilaĝojn — por atingi 70 kvadratkilometrojn. Kiam la muro estos finita, ĝi ĉirkaŭbaros oriente proksimume 164 kvadratkilometrojn. Aliflanke, en Okcidenta Jerusalemo, la etendoplano, nomata Safdie, estigis ekologiajn protestojn.”
“Estas koloro kiu ekzistas nur ĉi tie: la politika verdo.” Meir Margalit, kunordiganto de la israela Komitato kontraŭ la dom-detruoj (Icahd), memorigas ke, kiam la ĉefo de la maldekstra partio Merec, Ornan Yekutieli, indigniĝis pro la konstruado de la kolonio Har Homa en la loko de belega palestina arbaro, la tiama urbestro, Teddy Kollek, antaŭnelonge forpasinta, rebatis: “Tio estas verda nur por la araboj.” Ekologia rasdisigo: tiuj zonoj “pli ĝuste polvoflavaj kaj plenaj de forĵetaĵoj”, mokas la arĥitekto Ayala Ronel, malpermesas al la araboj konstrui, sed permesas al la judoj kolonii...
‣ La koloniado estas la dua instrumento de la israela strategio. Arĥitekto kaj gvidanto de la asocio Bimkom, kiu luktas por la rajto de ĉiuj plani la urbon, Ŝmuel Groag resumas: “La unua ringo konsistis el 7 grandaj kolonioj: Gilo, Armon Hanatziv-Orienta Talpot, French Hill, Ramat Eŝkol, Ramat, Ramet Ŝlomo, Neve Yaakov. La dua entenis 2, Pisgat Zeev kaj Maale Adumim. La tria aldonis 9: Givon, Adam, Kochav Yoakov, Kfar Adumim, Keidar, Efrat, Betar Illit, Har Homa kaj la koloniojn de Guŝ [bloko] Ecion. Sume, ili enhavas la duonon de la 500.000 kolonianojn en Cisjordanio.”
Fondinto de la Alternativa Informcentro kaj eminentulo de la pacisma movado, Michel Warschavski organizas volonte aktivismajn rondvojaĝojn por montri konkrete “la principon kiu gvidas la koloniadon: krei judan teritorian kontinuecon kiu rompas la araban teritorian kontinuecon”. Kaj li svingas folion disfalantan pro troa uzado. Ĝi estas citaĵo de la eksurbestro de la kolonio Karnei Ŝomron, kiu volas “garantii ke la juda loĝantaro de Jeŝa* ne vivu malantaŭ pikildratoj, sed en kontinueco de juda ĉeesto. Se oni prenas ekzemple la regionon kiu troviĝas inter Jerusalemo kaj Ofra, kaj se oni aldonas tie industrian zonon ĉe la enirejo de la kolonio Adam kaj benzinejon ĉe la enirejo de Psagot, tiam ni havos akson de israela kontinueco”.
‣ La tria instrumento estas la totala regado de la komunikaj vojoj por disigi la palestinan spacon, redukti la movivon de la loĝantaro kaj obstrukci ties ŝancojn de disvolvado. Israelo ne nur akaparis la grandajn ekzistantajn aksojn kiujn ĝi renovigis kaj larĝigis, sed ĝi konstruis novajn per kiuj la kolonianoj povu atingi Jerusalemon kiom eble plej rapide — tio estas ankaŭ unu el la celoj de la estonta tramo (vidu la artikolon, de la samaj aŭtoroj, “Franca tramo nomata skizofrena”).
Ĉio ĉi formas impresan reton de kvarvojaj ŝoseoj, nokte lumigataj, laŭlonge de kiuj la arboj estis tranĉitaj, la domoj nomataj “danĝeraj” detruitaj kaj protektomuroj konstruitaj — en la nomo, kompreneble, de “sekureco”. Por tiuj “ĉirkaŭiraj ŝoseoj”, kiuj interligas la koloniojn, la palestina trafiko estas malpermesita, reĵetita al duaranga reto de malbona kvalito, malmulte aŭ tute ne prizorgata kaj riglata de multaj kontrolpunktoj, ĉu fiksaj ĉu provizoraj.
Jen ni ĉe la barilo nomata Container, sude de Abu Dis, kiu kontrolas — kaj ofte fermas — la lastan gravan palestinan akson kiu ligas la nordon kun la sudo de Cisjordanio. Ĝi havas prave sian nomon Wadi Nar, “fajro-valo”, interpretebla kiel “infera valo”: ĝia ŝoseo estas kelkfoje tiom mallarĝa, ke du kamionoj kruciĝas nur malfacile — se entute ili sukcesas alsupri kaj desupri la kapturnajn krutaĵojn. Male, ne malproksime, la rapidvojo donacita de Icak Rabin al la kolonianoj ebligas al ili rapidegi rekte al la kolonioj Guŝ Ecion kaj Hebron... sen renkonti unu solan arabon.
Tiu “rasdisigo kiu ne diras sian nomon” — formulo de la palestina ĉef-intertraktisto Saeb Erekat* — fariĝas eksplicita per la projekto de “flua cirkulado” kara al la kolonelo Tirza: tie kie judoj kaj araboj devas vere kroziĝi, ili ne vidas unu la alian, danke al pontoj kaj tuneloj... “Por malenklavigi la palestinajn vilaĝojn Bir Nabala kaj Al-Jib, klarigas surloke la arĥitekto Alon Cohen-Lifschitz, de Bimkom, la israelanoj konstruas, sur 2 km, je 10 m sub la ternivelo, enmuran kaj kraditan ŝoseon, 2 tunelojn kaj 1 ponton!” Por rasdisigo okazas eĉ pli fie: ekde la 9-a de januaro 2007, armea ordono estis malpermesonta al ĉia israelano aŭ palestinano “rezidanta” transporti nejudan loĝanton de Cisjordanio... Ĝi vekis tiom da protestoj ke ĝia aplikado estis “blokita”...
‣ Kvara instrumento, la enŝoviĝo en la malnovan urbon kaj la “sanktan basenon”. “Por la kolonianoj, Jerusalemo estas kvazaŭ cepo: la plej bona parto estas la centro”, ŝercas Margalit. Reakiro de iamaj judaj bienoj, konfiskado laŭ la leĝo de forestantoj kaj aĉetoj pere de kunlaborantoj multiĝas tiom rapide ke la ĵurnalisto Meron Rapoport povis paroli pri “Respubliko de Elad”* — laŭ la nomo de la kolonia organizo al kiu la aŭtoritatoj tre eksterkutime delegis la mastrumadon de la “Urbo de Davido”*.
Komencante per tiu historia enradikiĝo, oni povas mezuri — per la nombro da arabaj domoj kun israelaj flagoj kaj da armitaj korpogardistoj patrolantaj tra la stratoj — kiom la plej triviala koloniado akaparas Silvanon, desupras al Bustano (kie 88 konstruaĵoj estas minacataj je detruado), poste re-alsupras al Ras Al-Alud (Maale Zeitim) kaj Jabal Mukaber (Nof Zion). Kaj la du unuaj domoj de Kidmat Zion jam defias, trans la muro, la Palestinan Parlamenton de Abu Dis, kiu estas finkonstruita sed malplena. La mapo konfirmas ke ĉiuj ĉi metastazoj desegnas veran diagonalon de etna purigado...
“Ne restu nur ĉe la nombroj, insistas s-ro Fuad Hallak, konsilisto de la skipo de intertraktado de la Organizo de Liberigo de Palestino (OLP). La 17 punktoj de koloniado de la malnova urbo kaj de ĝiaj rektaj ĉirkaŭoj havas certe apenaŭ 2.600 loĝantojn el 24.000, sed ili estas parto de tenaca strategio de “senpalestinigo”.”
‣ La judigo, kvina instrumento de la israela strategio, komencas per simboloj. Palestina amiko indikas tiujn signojn kiuj surmetas sur la araba Jerusalemon la fonon de la juda urbo. “De la plej impresa — kiel tiuj monumentoj por la herooj de la israelaj militoj kaj tiuj publikaj konstruaĵoj instalitaj en la Oriento — ĝis la plej diskreta: pavimoj, stratlumigiloj, korboj. Sen forgesi la stratnomojn.” Placo de Cahal, strato de la Paraŝutistoj, kruciĝo de la Ĉefstabo: “Tiuj nomoj estis donitaj post la anekso de Orient-Jerusalemo en 1967, rimarkigas la ĵurnalisto Danny Rubinstein*, evidente por ke la araboj ne forgesu kiu venkis.”
En Parizo, amikoj antaŭe avertis nin: “La malnova urbo estas malpleniĝanta”. Neniam, ve!, en tridek jaroj ĝi neniam ŝajnis al ni tiom trista. “La israelanoj ŝatus kolonii ties ĉefan parton kaj redukti la reston al kelkaj folkloraj stratoj, kiel en Jafo”, ellasas la nova palestina ambasadoro ĉe Unesko, Elias Sanbar. Li ĵus fiaskigis apenaŭ kredeblan manovron: israelan ĵonglaĵon por akiri la enskribon de la araba malnova urbo en la liston de la kultura heredaĵo... de la juda ŝtato!
La judigo pasas ankaŭ tra la limigo de la libera aliro al la sanktejoj, kiu estas tamen komuna principo de ĉiuj internaciaj tekstoj ekde la traktato de Berlino (1885). “Jam de jaroj la islamanoj kaj la kristanoj de Cisjordanio ne havas plu aliron al Al-Akso aŭ al la Sankta Tombo, protestas la direktoro de la Waqf*, Adnan Al-Husseini. La loĝantoj de Jerusalemo devas havi 45 jarojn por veni tien por preĝi. Sen paroli pri la humiligoj trudataj de la proksimume 4.000 soldatoj dislokitaj dum la grandaj festoj.” Kaj kion pri la kavigadoj farataj sub la Esplanado? “Mi ne kuraĝas pensi pri kio okazus se la malsaĝuloj, kiuj revas pri “rekonstrui la Templon”, damaĝus niajn moskeojn.”
Ne malpli en zorgo, la patriarĥoj kaj ĉefoj de la kristanaj eklezioj en Jerusalemo publikigis, la 29-an de septembro 2006, deklaron en kiu ili reasertas la postulon de “speciala statuso” kiu garantias nome “la homrajton de kulta libereco por ĉiuj, individuoj kaj religiaj komunumoj; la egalecon antaŭ la leĝoj de ĉiuj loĝantoj konforme kun la internaciaj rezolucioj; la liberan aliron al Jerusalemo por ĉiuj, civitanoj, rezidantoj aŭ pilgrimuloj”. Ili insistis por ke “la rajtoj je proprieto, je gardado kaj je kulto, kiujn la diversaj eklezioj akiris en la historio, estu daŭre validaj por la samaj komunumoj”. Kaj ili alvokas la internacian komunumon por respektigi la “ĝisnunan staton de la sanktejoj”*...
Eĉ se oni scias pri la nekredebla perforto kiun kapablas ĉia okupanto — ĉu juda, kristana aŭ islama-, la detruado per buldozo de domo, sub la okuloj de ĝiaj loĝantoj, estas neeltenebla spektaklo.* Tion, depost la jaro 2000, la urbestraro kaj la ministrejo pri interno refaris 529 fojojn — sen paroli pri la punmonoj truditaj al la proprietuloj, 22,5 milionoj da eŭroj!* Tre malegaleca subpremo: laŭ Beteselem, la israela organizo pri defendo de homrajtoj, en 2005, la 5.653 leĝdeliktoj konstatitaj en la Okcidento okazigis 26 partajn aŭ totalajn detruadojn, dum la 1.529 registritaj en la Oriento sekvigis 76!*
Por Margalit, la urbestraro “vivas en la obsedo ke la israela suvereneco super Jerusalemo estas en danĝero. En tiu paranoja mensostato, ĉiu domo, ĉiu arbo kaj eĉ ĉiu potplanto fariĝas aktiva parto de monda politika konspiro”. Argumentoj, kiujn elvokas eĉ ne s-ro Jigal Amedi: por tiu vicurbestro, la “esceptaj” detruoj praviĝas ĉar ili frapas “konstruaĵojn konstruitajn kontraŭleĝe”. Kurioze, dum li estas membro de la Komitato por Planado kaj Konstruado, li asertas ne scii ke, en multaj kazoj, la inspektistoj de lia urbestraro faras detruojn kontraŭ decido de la justico. “La urbestraro, pledas li, klopodas por fari iom da ordo en tiu ĥaoso”.
Ja feliĉa ideo! Ĉar la “kontraŭleĝeco” de 40% de la domoj en Orient-Jerusalemo — 15.000 el 40.600 — devenas de la fakto ke la urbestraro donas nur guton post guto konstrupermesojn al palestinanoj: de 2000 ĝis 2004, 481 el 5.300 konstruitaj. Kaj peto pri permeso kostas multe: pli ol 20.000 eŭrojn kaj monatojn da demarŝoj por konstruaĵo de proksimume 200 m2... Sed ĉefe la konstruebla surfaco ege reduktiĝis. Post 1967, Okcident-Jerusalemo havis entute 54 km2 kaj Orient-Jerusalemo 70 km2, de kiuj 24 estis eksproprietigitaj profite al la kolonioj. El la restantaj 46, por 21 ne okazis urboplanado. El la 25 planizitaj, 16 estas rezervitaj al verdaj spacoj, publikaj konstruaĵoj, stratoj ktp. La 9 km2 konstrueblaj por la palestinanoj prezentas do... 7,25% de la totala surfaco de la urbo!
Efrat Cohen-Bar, arĥitekto kaj aktivulino de Bimkom, svingas la enorman volumon de la nova ĉefplano. “Malgraŭ kelkaj progresoj, la malegaleco de la traktado restas. De nun ĝis 2020, niaj planistoj donas 3 novajn kvadratkilometrojn al la kromaj 158.000 palestinanoj kaj 9,5 km2 al la 110.000 kromaj judoj.” La geografino Irene Salenson elvokas krome “horizontalan kaj vertikalan limigon de la palestina urbo-disvolvado”: la Oriento rajtos konstrui mezume ĝis 4 etaĝojn (anstataŭ aktuale 2), sed la Okcidento 6 ĝis 8!*
‣ Tiu malegaleco estas nur unu el la facetoj de ĝenerala politiko de diskriminacio kiu estas la sesa kaj lasta instrumento de la hegemonio de Israelo. Civitanoj estas nur la judoj (kaj 2,3% de palestinanoj). Kun sia verda identigilo, la palestinanoj de Cisjordanio havas nenian rajton, eĉ jam ne tiun veni en urbon, krom per aparta permeso kiu estas ĉiam pli malofte donata. La “permanentaj rezidantoj”, kun sia blua identigilo, ĝuas, siavice, sociajn prestaĵojn kaj voĉdonrajton ĉe lokaj elektoj, kiuj ne aŭtomate transdoniĝas al lia kunulo nek al la infanoj.
La fama eŭropa raporto, kies cenzuro fare de la Ministro-Konsilio de la Eŭropa Unio faris skandalon fine de 2005, malkaŝas alian mison: “Inter 1996 kaj 1999, Israelo starigis proceduron titolitan ”vivocentro“, per kiu tiuj kiuj havas bluan identeckarton kaj kies hejmo aŭ laboro troviĝas ekster Orient-Jerusalemo, ekzemple en Ramalaho, perdas tiun identeckarton. Pro tio, multaj havantoj de tiuj kartoj transloĝiĝis al Orient-Jerusalemo.”*
La buĝeto de la urbo ne estas malpli diskriminacia: Orient-Jerusalemo, kun 33% de la loĝantaro, ricevas nur 8,48% da rimedoj. Ĉiu judo ricevas mezume 1.190 eŭrojn, kaj ĉiu arabo 260. Neniel mirige se, precizigas Betselem, 67% de la palestinaj familioj vivas sub la sojlo de malriĉeco, kontraŭ 28% de israelaj familioj.* S-ro Amedi, mem devena el malriĉa kvartalo, ne neas la “malfruojn kiujn suferas, rilate infrastrukturojn kaj servojn, la arabaj kaj ultraortodoksaj kvartaloj”. Li tamen asertas ke la urbo, kiam ĝia urbestro nomiĝis Ehud Olmert, “investis pli ol iam ajn por forigi tiujn malegalecojn” kaj recitas la nunajn projektojn. “Akvogutoj en oceano, rekonas li. Sed ja necesas ie komenci.”
‣ Necesas konstati ke, en la momento, ĉio komencas kaj finiĝas per la konstruado de la muro, kiu mobilizas la plej grandajn rimedojn: 800.000 eŭrojn por kilometro — kaj da tiuj estos 180, el kiuj nur 5 sur la Verda Linio. Tio signifas ke la sekurec-argumento ne estas tre trafa. La kamikazaj atencoj — 171 viktimoj en ses jaroj — traŭmatigis la urbon. Sed ĉi tie, la muro, en la plej granda parto de sia linio, ne disigas israelanojn kaj palestinanojn: ĝi fortranĉas la palestinanojn de siaj lernejoj, de siaj kampoj, de siaj olivarbaroj, de siaj malsanulejoj kaj de siaj tombejoj...
“La muro estas ilo kiun la registaro uzas por regi Jerusalemon kaj ne por certigi la sekurecon de la israelanoj”, diras Menahem Klein. Fakte, ĝi prezentas la kvintesencon de ĉiuj instrumentoj por dominado ĝis nun elvokitaj. Ĝi multobligas la surfacon de Orient-Jerusalemo per 2,3 desegnante ian trefon kiu inkludas la novajn koloniojn kun ties disvolvozonoj: norde Beit Horon, Givat Zeev, Givon Hadasha kaj la estontan “metropolan parkon” Nabi Samuel; sude, Har Gilo, Betar Illit kaj la tutaĵon de Guŝ Ecion; oriente, fine, Maale Adumim.
Ĉe la belvidejo de la hospitalo Aŭgusta-Viktoria oni pli bone rimarkas la mortminacon kiun prezentas la orienta laborejo por la estonta palestina ŝtato. La kolonio mem okupas 7 km2. Sed la urba plano de la “bloko de Maale Adumim” kovras totalan surfacon, ankoraŭ dezertan, de 55 km2 (pli ol Tel-Avivo, 51 km2). La poŝo entendiĝas preskaŭ ĝis la Morta Maro kaj do tranĉas Cisjordanion en du partojn. En la nordo, la fama zono E1 prezentas kun siaj 12 km2 (12-oble la malnova urbo!) la lastan eblan kresko-spacon por Orient-Jerusalemo. Nu, eĉ la kontraŭeco — formala — de Vaŝingtono ne malhelpis la konstruadon de la nova ĉefstabejo de la polico por Cisjordanio, kaj poste venos loĝejoj, komercaj centroj, hoteloj ktp. La beduenoj Jahalin, siavice, vivas nun en siaj malriĉaj barakoj sur la monteto, kien ili estis “translokitaj” kaj kiu situas super la... rubejo.
Kiom eble plej da palestinaj teroj kun kiom eble malplej da palestinanoj: tiu malnova principo direktis la linion de la muro kiu, se ĝi enkludas judajn koloniojn, ekskludas arabajn kvartalojn. Tiel ĝi fortranĉas en Cisjordanio, de nordo ĝis sudo, la vilaĝon Qafr Aqab, flanke de la rifuĝinto-tendaro de Qanan-diya, la duonon de Beit Hanina, la plejparton de Al-Ram, Dahiqat Al-Bared, Hizma, la tendaron de Shuafat, Dahiyat Al-Salam, Anata, Ram Khamzi kaj, tute sude, Walaja. Senprecedenca: 60.000 el la 240.000 palestinanoj de Jerusalemo estis elpelitaj... sen eĉ moviĝi! Krome kun tuta vico da perdoj.
Perdo de tempo: “Antaŭe, mi iris al la universitato piede en dek minutoj, atestas Mohamed, studento pri medicino de Ramalaho en la universitato Al-Qods. Nun mi bezonas naŭdek minutojn per aŭto.” Perdo de enspezoj: la komercistoj de la “malbona” flanko de Al-Ram plendas pri perdo de 30% ĝis 50% de siaj enspezoj, sed tiu dentisto devis simple fermi sian kabineton, dum la posedanto de la loĝdomo kun neprenebla vido al la muro havas jam ne unu solan luprenanton. Perdo de personaro: inter triono kaj la duono de la kuracistoj kaj flegistinoj, sed ankaŭ de instruistoj ne povas plu veni por labori en Jerusalemo. Anoncita perdo de “rezidenco”: kiu ajn ne pravigos loĝejon kaj laboron en Jerusalemo, dum renovigo de sia blua identokarto, ne plu havos ĝin. Perdo, fine kaj ĉefe, por Orient-Jerusalemo de ĝia rolo kiel palestina metropolo.
“Ĉiu scias ke la venontaj intertraktadoj eliros de la ”parametroj de Clinton“, kaj nome la disdivido de la urbo por fari lokon al du ĉefurboj, resumas Menahem Klein. Jen kion la muro provos eviti, rompante Al-Qods kiel metropolan centron, malkonektante ĝin de ĝia ekonomia, socia kaj kultura palestina landinterno. Sed, se niaj gvidantoj esperas profiti la malfortecon de la palestinanoj, ili faras kalkulon de mallonga perspektivo: la juna generacio relevos la kapon. Kio restos tiam de la ambicio de Ŝaron kaj de Olmert “reliberigi Jerusalemon”?”
Aliaj interparolantoj ligas la israelan akrigon kun la stato de la pacproceso. Tiel la ambasadoro Sanbar, laŭ kiu la aferoj akceliĝis “ekde la momento en kiu Jerusalemo estis oficiale enskribita en la tagordon de la intertraktado. Por ke, pro la faritaj faktoj, restu jam nenio por intertrakti”. Por s-ro M.Wassim H. Khazmo, konsilisto de la palestina intertraktado-skipo, “Ŝaron profitis la malfortecon de la internacia komunumo por preni kion s-ro George W. Bush estis promesinta al li en sia letero de la 14-a de aprilo 2004 — la blokojn de kolonioj.”
Kia surprizo, cetere, aŭdi s-ron Tufakji rezigni postuladon de tiuj “blokoj”, en la nomo de realismo. “Ĉu eĉ Maale Adumim?” — “Jes.” — “Ĉu eĉ la zono E1?” — “Jes.” Kvazaŭ respondo al tiu delaso, s-ro Hasib Nashashibi, de la Koalicio por Jerusalemo, elvokas la “gvido-krizon” en la OLP: “La israelanoj ekspluatas evidente niajn dividojn kaj niajn erarojn.” Kaj Amos Gil trafas “la plej gravan argumenton kiun la kamikaz-atencoj donis por pravigi la muron”.
Malkovrante ilin, oni pensas pri Kafko aŭ al Reĝo Ubo: la palestinanoj de la enklavoj de Biddu (35.500 personoj), Bir Nabala (20.000) kaj Walaja (2.000) komplete enfermitaj de la muro aŭ de la barilo. Kaj la familio Gharib estas klare la propeka viktimo. Unu post la alia, la koloniantoj de Givon Hadasha konstruis, sur privataj palestinaj teroj, domojn ĉirkaŭ la ĝia, kiun ili transformis en enklaveton, ligitan per vojeto al ĝia origina vilaĝo, ĉio ĉirkaŭbarita de kradaro baldaŭ elektrigota kaj kontrolata per filmilo... Simpatiaj najbaroj: vidante nin, unu el ili hurlas el sia fenestro: “Mi havas armilon, mi mortigos vin!” Ĉu vortoj en la venton? Ili jam mortigis unu el ĝiaj filoj. Persekutata, la familio Gharib tamen rezistas de pli ol dudek jaroj...
Ne eblis ne memori la penson de Benvenisti: “La muro? Sed ĝi estas la monumento de la totala malespero! Rigardu Betlehemon: unuflanke la preĝejo de naskiĝofesto, aliflanke, la bunkro konstruita ĉirkaŭ la tombo de Raĥel. Estas la arogo de la okupanto kiu pretendas difini kaj redifini la komunumojn laŭ sia plaĉo: kvazaŭ la ”barilo“ distingus la ”bonajn“ arabojn, akceptatajn en Jerusalemo, disde la ”malbonaj“, kiu estas ekskluditaj de ĝi. La inventintoj de tiu hororo pensas kun la sama kolonia logiko de la 19-a jarcento kiel vi francoj, kiam vi alkroĉis vin al Hindoĉinio kaj al la Magrebo. Sed tio ne funkcios pli bone! La muro de Jerusalemo finiĝos kiel tiu de Berlino.”
Dominique VIDAL kaj Philippe REKACEWICZ.
ĜI VETUROS NUR EN 2009, sed jam afiŝiĝas sur la muroj de Jerusalemo: multkoloraj reklamoj montras tramon veturantan laŭlonge de la murego de la malnova urbo. La plej stranga asocias ĝin kun kontemplanta Theodor Herzl (Vidu tiun afiŝon alklakante ĉi tie). Tiu elekto estas neniel hazarda: en sia libro Altneuland, aperinta en 1902, Herzl starigas la light rail kiel simbolon de moderneco pri kiu li revas por Jerusalemo.
Jarcenton poste, tiu solvo — “ekologia kaj ekonomia” — laŭdire do trudiĝas al Jerusalemo. “Nia urbo sufokiĝas, klarigas la israela proparolanto de la tramvojo, s-ro Ŝmulik Elgrably. Ĝi invadiĝas de la aŭtomobiloj, kies prezo malaltiĝis. Tiom ke la elcentaĵo da loĝantoj de Jerusalemo kiuj uzas komunajn transportilojn falis de 76% en 1980 al 40%.” Kiel alfronti tion? Apenaŭ finitaj, la novaj stratoj pleniĝas. La plej multaj stratoj estas tro mallarĝaj por akcepti vojojn por aŭtobusoj. La geologia strukturo de la urbocentro ja taŭgus por konstrui metroon, sed “kial malhelpi la pasaĝerojn vidi la plej belan urbon de la mondo?”
Antaŭ dek jaroj, tiuj argumentoj konvinkis la urbestron, certan... Ehud Olmert. La financado de la operacio bezonis la privatan helpon, sub formo de BOT: la entreprenoj konstruas (build) kaj mastrumas (operate) dum tridek jaroj antaŭ ol transdoni (transfer) ĉion. La internacian adjudikadon, lanĉitan en 2000, gajnis, por la tramvojo mem, la franca firmao Alstom, kaj por ĝia ekspluatado, Connex, filio de Veolia, en 2002. Tiuj societoj formas la konsorcion CityPass kun la israelaj entreprenoj Ashtrom kaj Polar Investments kaj la bankoj Hapoalim kaj Leumi. La kontrakto estis subskribita la 17-an de julio 2005. Unua celo: transporti, ekde 2009, kvincent pasaĝerojn en ĉiuj de la dudek-kvin tramoj sur la dek-tri kilometroj okcent metroj de Pisgat Zeev al la monto Herzl.
Profita estos la projekto sub du kondiĉoj, daŭrigas s-ro Elgrably: “Ke la sekureco estu certa, kaj aparte ke ĝi ne estu la celo de kamikaz-atencoj; ke ĝia linio respondu al la bezonoj de la kiom eble plej granda nombro ‘96 ni kalkulas kun cent kvindek mil pasaĝeroj tage. Pro tio ĝi ĉepasas samtempe la judajn kvartalojn [politike korekta nomo por la kolonioj de Orient-Jerusalemo] kiel Pisgat Zeev kaj la arabajn kvartalojn kiel Ŝuafat. Nuntempe kunekzistas du bus-retoj, sed ne estas loko por du tramvojoj en Jerusalemo. Tiu kiun ni kreos estas tramo de paca tempo.”
Ankaŭ en la Sankta Urbo la infero estas pavimita per bonaj intencoj. Ĉar la projekto vekas multajn obu309’3fetojn, urbanismajn kaj ĉefe politikajn. Kaj unue ĉar ĝi uzas la ŝoseon 60 kaj tiel senigas la palestinanojn je nepra trafikvojo en la urbo kaj, krome, inter nordo kaj sudo de Cisjordanio. “Ni servos egalece la du loĝantarojn de Jerusalemo”, martelas la proparolanto. Pluraj indicoj permesas dubi pri tio. La prezo de la bileto ‘96 5,8 ŝekeloj, do 1,20 eŭroj — taŭgas por la israelanoj, sed ŝajnas multekosta por la palestinanoj, kiuj estas uzantoj de busetoj por 3,5 ŝekeloj. Kaj kiel certigi la sekurecon de la tramo? Kia estos la reago de la judaj kolonianoj kiam ili vidos eniri arabajn pasaĝerojn? Unu el niaj interparolantoj imagis eĉ alternigi tramojn rezervitajn al unu kaj al la alia kategorioj...
ĈE LA HALTEJO DE NORDA ŜUAFAT, oni planis iun el tiuj “komunikaj parkejoj” konceptitaj por la aŭtomobil-veturantoj el la antaŭurboj, do por la palestinanoj. Strange, la israela direktoro de la projekto, s-ro Ŝmulik Cabari, en la kvarpelrada aŭto en kiu ni faras tiun veturadon, ŝajnigas ne scii ke granda parto de tiuj potencialaj pasaĝeroj ‘96 la loĝantoj de Ras Khamis, de la rifuĝinto-tendaro Ŝuafat kaj de tiuj de Anata ‘96 troviĝas malantaŭ la muro, kiu estas ankoraŭ interrompita de kontrolpunkto, kies malfermon nenio garantias por morgaŭ. Sen konsideri ke ofte, en la pinthoroj, la armeo blokas ĝin por ke la kolonianoj pasu trankvile.
Do, kiu povos veni por lasi sian aŭton en tiu parkejo... se ĝi estos konstruita? “La tereno ‘96 kvindek dunumoj, do kvin hektaroj ‘96 apartenas al plurdekoj da palestinaj familioj, kaj la urbestraro blokas la intertraktadojn, klarigas la advokato Mahmud Al-Maŝni. Necesas tamen deklari tiun parcelon ”prikonstruebla“, kiu ne estas tia, ĉar ĝi estas klasita ”verda“. La urbo uzus parton por realigi la parkej-haltejon, kaj permesos al la proprietuloj konstrui sur la resto komercan centron kaj loĝejojn. Sed la proprietuloj ne havas la rimedojn ‘96 ili eĉ ne povus pagi la impostojn, multe tro altajn por prikonstrueblaj terenoj. Ĉiukaze, laŭ la leĝo, en kazo de eksproprietigo, ili devos ricevi 60% de la valoro de la projekto: oni ”ofertas“ al ili larĝanime 25%!”
Situacio nemalimplikebla: multaj observantoj konkludas ke, pro sekureco, la tramoj, post la unua akcidento, jam ne haltos ĉe Ŝuafat, aŭ eĉ dekomence sekvos la linion pli sekuran de “ĉirkaŭira vojo”. Tamen necesus tiam pravigi la jam faritajn infrastrukturojn je altaj kostoj... Sed la esenca punkto troviĝas aliie: laŭ la internacia juro, la nuna linio estas kontraŭleĝa. Ĉar ĝi proksimigas al la urbocentro de Okcident-Jerusalemo la israelajn koloniojn de Orient-Jerusalemo ‘96 unue French Hill, Pisgat Zeev, poste Neve Yaakov kaj morgaŭ, kun la ok planitaj linioj, multajn aliajn-, la tramo faciligas la koloniadon.
Nu, tiu estas formale malpermesita de la kvara konvencio de u284’3fenevo de la 12-a de aŭgusto 1949, kies validon la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝinta Naciaro multfoje reasertis. Tio estas nome la kazo de ties rezolucio 465 de la 1-a de marto 1980, kiu disponas: “Ĉiuj disponoj faritaj de Israelo por modifi la fizikan karakteron, la demografian konsiston, la institucian strukturon aŭ la statuson de la palestinaj teritorioj (...) inkluzive de Jerusalemo (...) havas nenian juran valoron.” La ŝtatoj devas do “ne liveri al Israelo ajnan helpon kiu estus specife uzata por la kolonioj de priloĝado”...
Pli bone malfrue ol neniam: post tempo da silento, la palestinanoj alarmiĝas. La 17-an de oktobro 2005, la prezidanto Mahmud Abbas parolas pri tio al sia franca kolego, kiu estas videble embarasita. Kvar semajnojn poste, en letero al Bernard Revenel, prezidanto de la Asocio Francio-Palestino Solidareco (AFPS), kiu animas unuecan kampanjon kontraŭ la tramvojo, la franca ministro pri eksteraj aferoj Philippe Douste-Blazy faras delikatan ŝnurdancadon: “La partopreno en tiu projekto de privataj entreprenoj neniel interpreteblas kiel signo de nuancigo de la bone konata pozicio de Francio pri Jerusalemo.” Kaj li memorigas la aliĝon de Parizo al la internacia statuso deklarita por la urbo en la dividoplano de 1947. “Francio kaj la Eŭropa Unio havas klaran kaj konstantan pozicion pri la kontraŭleĝeco de la koloniad-agadoj en la teritorioj ekokupitaj de Israelo en 1967 kaj pri la fakto ke la linio de la sekurec-barilo kiun konstruas Israelo estas kontraŭa al la internacia leĝeco.”*
TIU PRECIZIGO NE MALHELPAS s-ron Nasser Al-Kidwa, tiam ministro pri eksterlandaj aferoj de la Palestina Aŭtoritato, skribi, la 6-an de januaro 2006, al la prezidanto kaj ĝenerala direktoro de la entrepreno Alstom, Patrick Kron, ke la implikiĝo de lia societo “ne estas nur komerca entrepreno, sed enhavas ekstreme gravajn dimensiojn de helpo al Israelo por daŭrigo de ties kontraŭleĝa politiko de koloniado en kaj ĉirkaŭ Orient-Jerusalemo kaj estos konsiderata kiel provo laŭleĝigi ĝin”, tiel kontraŭdirante la “poziciojn de principo kiuj estas de longa tempo tiuj de Francio”. En la Sankta Urbo, du konsilistoj de la intertraktado-skipo de la Organizo pri Liberigo de Palestino (OLP), s-roj Fuad Hallak kaj Vasim H. Khazmo, konfirmas tion al ni: “Kun la tempo, la tramo proksimigos al Okcident-Jerusalemo ĉiujn judajn koloniojn de Orient-Jerusalemo. u284’3fi partoprenos do en la neinversigeblo de la okupado. Nu, sen Orient-Jerusalemo ne ekzistos palestina ŝtato...”
Intertempe, dum sia pintkunveno de marto 2006, la Araba Ligo “kondamnis” la “kontraŭleĝan” konstruadon de la tramo, “instigis” Alstom kaj Connex “retiriĝi tuj se ili ne volas ke demarŝoj estu farotaj kontraŭ ili” kaj la “amikan francan registaron adopti pozicion pri tiu problemo en harmonio kun siaj respondecoj kaj kun la internacia juro”.
Fakte, neniam la abismo inter la oficialaj kaj neoficialaj paroloj de la francaj diplomatoj ŝajnis tiom profunda. Ni estas malproksimaj de la “business is business” (“la aferoj estas la aferoj” [— do oni lasu ilin fari]) invokita de la ekonomia konsilisto de la franca ambasadejo en Tel-Avivo* — des pli ke la konstruistoj de la tramo (400 milionoj da eŭroj) de Jerusalemo esperis ‘96 malprave, kiel oni eksciis la 31-an de decembro 2006 ‘96 ricevi ankaŭ la kontrakton pri la tramo de Tel-Avivo (1 miliardo). Antaŭ s-ro Douste-Blazy, multaj ministroj ‘96 de s-ro Nicolas Sarkozy ĝis s-ro Patrick Devedjian, sen forgesi la komuniston Jean-Claude Gayssot* — mirigis la profit-trumpetojn.
SED, MALANTAu364’3f LA MONO, estas la leĝo: “Ŝtato respondecas pri la agadoj de la grandaj entrepreno de sia lando, se tiuj rompas la internacian juron kaj se ĝi ne faris laŭ sia kompetento por malinstigi ilin”, memorigas la juristino Monique Chemillier-Gendreau. Certe konscia pri la risko, respondeculo de la franca ambasadejo en Jerusalemo substrekas ke Alstom kaj Connex ĝuis nek kreditojn por eksporto nek garantiojn de la Franca Kompanio de Asekuro por la Esktera Komerco (Coface, laŭ la franca siglo). Protektata de anonimeco, diplomato en Parizo iras pli antaŭen: La franca ministrejo pri ekstero, laŭ li, “ĉiam malinstigis la entreprenojn partopreni en tiu operacio”. Nu bone. Sed kial ĝia tiama ambasadoro, s-ro G’e9rard Araud, ĉeestis, en la oficejo de la ĉefministro Ariel Ŝaron, ĉe la oficiala subskribo de la kontrakto?
Al tiu demando, private, alia diplomato havas sian respondon. Ankaŭ li atestas ke la ministrejo “ĉiam esprimis la plej klarajn rezervojn pri la partopreno de francaj entreprenoj”. Pro la riskoj de surlokaj alfrontiĝoj: “Tio povas okazigi krizon de la amplekso kiel tiu de la karikaturoj.” Sed ankaŭ ĉar Francio tiam rompus la internacian juron: “Tiu tramo estas tiu de rasdisigo.” Eĉ la ekspertizistoj taskitaj kovri Alston kaj Connex konfesis esti “dubemaj”, notas li ‘96 kion konfirmas, cetere, la lastatempaj reagoj de la du entreprenoj.*
Malgraŭ ĉio, la afero estis fintraktita. Nia anonima diplomato vidas en tio la esprimon de la “’abetoso’bb de 2004-2005, kiam estis la horo de reamikiĝo kun Tel-Avivo”. Tia prioritato, daŭrigas li, “antaŭe ne pravigis ian ajn ‘abstultau309’3fon’bb. Nu, tiu tramo estas tia, eĉ enorma!” u284’3fi multe ŝuldiĝas al la personeco de la tiama ambasadoro de Francio, s-ro Araud, “konvinkita aru293’3fitekto de tiu kursoŝanĝo. Ke li partoprenis en la subskriba ceremonio, estas certe laŭ lia propra iniciato”...
Se la tramo estas la bona respondo al la bezonoj de la loĝantaroj de Jerusalemo, kial la israela registaro ne faris intertraktadojn pri tiu temo kun la Palestina Aŭtoritato? Ĉar ĝi ne provis tion, ĝi povas esti suspektata uzi ĝin por fortigi, surloke kaj internacie, sian politikon de okupado, de koloniado kaj de aneksado. Tiel la ĉeesto de Theodor Herzl sur la fama afiŝo estas mispaŝo: tie oni nomas lin laŭdanto de moderneco, sed ĉu li ne estas ĉefe la fondinto de la cionismo?
Dominiue VIDAL kaj
Philippe REKACEWICZ.
La nova tajlanda registaro estas klare ne liberala. “Post mallonga flirto kun kontrolado de kapitaloj fine de la lasta jaro, ĉefartikolas la Financial Times, la arme-devena registaro de Tajlando ĵus frapis denove la internaciajn investistojn minacante disŝiri la patentojn pri medikamentoj de la farmaciaj kompanioj.”*
Fakte, la 30-an de januaro, la ministro pri sano, s-ro Mongkol na Songkla, subskribis dekreton kiu permesas al li preni devigajn licencojn pri Kaletra (medikamento kontraŭ la HIV) de la usona entrepreno Abbot kaj Plavix (koagula medikamento de la franca entrepreno Sanofi-Aventis) uzata en kardiologio. Li jam lastan jaron anoncis samtipan demarŝon pri Stocrin (efavirenz), antiretrovirusa medikamento de la germana entrepreno Merck. “Ni ne havas la rimedojn por aĉeti tiujn sekurajn kaj nemalhaveblajn medikamentojn”, argumentis la tajlanda ministro, kiu provizos sin per kopioj de tiuj medikamentoj ĉe pluraj barataj fabrikantoj de kopiaĵoj (la firmaoj Ranbaxy kaj Hetero), kaj produktos ilin rekte pere de la publika entrepreno GPO (Government Pharmaceutical Office).
Duonmiliono da tajlandanoj vivas kun la viruso HIV/aidoso, kaj, laŭ la registaro, 108.000 homoj ĝuas la ŝtatan kurac-programon. Sed dudek mil pacientoj disvolvis reziston kaj bezonas novajn traktadojn. Instalita ekde septembro 2006 per armea ŝtatrenverso kiu faligis la ĉefministron — s-ron Thaksin Shinawatra, aferiston kaj multmilionulon-, tute klare kun apogo de la reĝo, la nova registaro promesis liveri medikamentojn al ĉiuj malsanuloj kiuj bezonas ilin. Tiuj devigaj licencoj permesas al ĝi produkti mem (aŭ produktigi) kopiaĵojn, kaj fiksi arbitre kompensaĵon por la posedantoj de la patentoj. Bangkoko tiel esperas duonigi la prezon de tiuj medikamentoj.
Tiu nova epizodo de la “mondmilito de farmaciaj patentoj” estas decida batalo. Estis jam la fama proceso de Pretorio, en 2001, kie grupo de entreprenoj kontestis leĝprojekton pri publika sano de la sud-afrika registaro. La eĥo estis tia ke la Monda Organizo pri Komerco (MOK) devis precizigi, en sia “deklaro de Doho pri la traktato pri la ATPIK”* (novembro 2001), regulojn kiuj permesas al membrolando ĉirkaŭiri la patentojn, nome en kazo de san-krizo.
Sed tiu deklaro estis ĝis nun neniam vere elprovita — ĉar la sud-afrika registaro havis longtempe ambiguan pozicion pri la demando de aidoso, kaj neniu alia lando kuraĝis riski alfrontiĝon kun Usono pri tiu eksplodema komerca demando. Maksimume la Doha deklaro servis Brazilon en siaj intertraktadoj por atingi gravajn rabatojn por siaj medikament-importadoj. La plej malriĉaj landoj, siavice, kiuj ne disponas mem pri kapacitoj de farmacia produktado, vidis siajn esperojn droni en senfinaj debatoj pri la demando de importado de tiuj kopiaĵoj el triaj landoj.
En tiu nova batalo, misinformado estos tutevidente privilegia armilo. Jam la premgrupoj kaj aferistaj gazetoj insistas pri la fakto ke Tajlando estas relative riĉa lando. Ke Bangkoko ne konstatis “san-krizan staton”. Ke la korproblemoj estas ekster la kampo de la “interkonsento” (ĉefartikolo de la Financial Times) pri la noto de Doho. “Ĉu la 200.000 koncernataj [per kormalsano] pacientoj, demandas sin Le Monde, konsidereblas kiel risko por la publika sano?”*
Nu, la Doha deklaro precizigis ke “la Akordo (...) ne malhelpas kaj devus ne malhelpi la membroŝtatojn fari disponojn por protekti la publikan sanon [kaj] antaŭenigi la aliron de ĉiuj al medikamentoj”, sen restrikti ĝian aplikadon nur al malriĉaj landoj. Kaj Usono, Kanado kaj Eŭropo ne hezitas siavice preni devigajn licencojn kiam sentiĝas la bezono! Ni memoru la epizodon de la leteroj infektitaj per antrakso en 2001 (5 mortviktimoj), aŭ pli lastatempe la panikon pri Tamiflu, medikamento kiu uzeblus kaze de etendiĝo de la birdogripo. En ambaŭ kazoj, oni svingis la devigan licencon kiel normalan metodon de regulado inter sanproblemoj kaj rajtoj je intelekta proprieto.
La “san-krizostato” siavice estas menciita nur kiel kialo por akceli la procedurojn (kaj ne kiel nepra kriterio).
Krome, la deklaro invokas nenie limigan liston de koncernataj malsanoj, kiu eligus la korproblemojn el la kampo de “kopieblaj” medikamentoj; tia listo ja estis proponita de Usono, poste de la eŭropa komisaro pri komerco... sed ĝi estis larĝe rifuzita.
La publika sano ne divideblas inter, unuflanke, “sensaciaj malsanoj” kiel aidoso, trakteblaj kompate (kaj tamen kondiĉe ke temas pri tre malriĉa lando krome tre malsana), kaj, aliflanke, pli “komunaj”, sed tute same mortigaj malsanoj, kiaj astmo, kancero aŭ la kardio-vaskulaj problemoj.
La tajlanda decido estis salutata de la aktivuloj de publika sano, kaj, antaŭvideble, severe kritikata de la farmaciaj premgrupoj kaj la konservativaj think tanks, kiuj vidas en ĝi la pruvon ke “la novaj armeaj gvidantoj ne vere komprenas la demokration”.* Pli surprize, s-ino Margaret Chan, la nova direktorino de la Monda Organizo pri Sano (MOS), defendis la “Big Pharma” substrekante ke “la farmacia industrio estas parto de la solvo por la demando de pli bona aliro al medikamentoj” kaj petis ke la registaro komencu “intertraktadojn”.*
Philippe RIVIÈRE.
KIEL BELA PROJEKTO, Muzeo de Toleremo! Krom ke la Centro Simon-Wiesenthal (laŭ la nomo de la antaŭnelonge forpasinta nazioĉasisto) volas instali ĝin en dudek-kvar-etaĝa konstruaĵo kiun ĝi volas starigi meze de la antikva islama tombejo de Mamillah, en Jerusalemo, por la beleta sumo de 250 milionoj da dolaroj.
Tiu projekto ricevis kompreneble la necesajn permesojn de la urbestraro. Sed la islamaj religiaj respondeculoj parolas pri evidenta rompo de iliaj rajtoj. Sub la brita mandato (1922-1948) estis malpermesite tuŝi tiun tombejon. Kaj eĉ la fama israela leĝo pri la “forlasitaj havaĵoj” (1951), voĉdonita por laŭleĝigi la eksproprietigojn de la palestinaj rifuĝintoj, ekskludas ĉian transdonon de tombejoj kaj de moskeoj al triaj partoj.
La islamanoj alvokis ankaŭ siajn “fratojn”. Ŝejko Raed Salah, la ĉefo de la Islama Movado, do vojaĝis en novembro 2006 al Turkio por mobilizi la registaron de Ankaro. Ankaŭ la Araba Ligo protestis kontraŭ ago kiu “atencas la profundajn sentojn de la islamanoj de la tuta mondo”.
Sekve al decido de la Supera Kortumo, en printempo 2006, la laboroj devis esti suspenditaj ĝis juĝo pri la afero. Tamen oni ankoraŭ daŭrigas, malantaŭ palisado kiu kaŝas la lokon antaŭ la okuloj de la pasantoj. Laŭ la israela gazetaro*, la ostaĵoj de kelkcentoj da tomboj estas delokitaj kaj enterigitaj aliloke. La Centro multigas efektive la premojn por akapari la rajton fini sian laboron.
Mamillah (en la araba Ma’manu-llah, la rifuĝejo de Dio) estas la plej grava el la islamaj tombejoj de Palestino — kiel, por la judoj, la tombejo de la Olivomonto. Laŭ la tradicio, kompanoj de la profeto Mohometo estas tie enterigitaj, kaj ankaŭ okdek batalintoj de la armeo de Saladino. En la epoko de la mamelukoj kaj de la otomanoj, la tombejo grandiĝis.
Oni trovas tie altvalorajn tomboŝtonojn kun ornamaj enskriboj, sed ankaŭ maqam-on. Tio estas eta unuĉambra sanktejo, destinita al preĝado ĉe tombo de justulo — ĉi tie, de unu el la kompanoj de la Di-sendito. Nu, ĝi estas malpura, plena de cementsakoj kaj kovrita de murskribaĉaĵoj. Ĉar la aŭtoritatoj ne lasas la islamajn respondeculojn entreteni ĝin, pro la fakto ke Mamillah retroviĝis en la israela parto de la urbo post la milito de 1948.
Tiu afero “makulos la bildon de la urbo Jerusalemo, de la ŝtato Israelo kaj de la juda popolo”, protestas, en peticio, cent renomaj israelaj profesoroj kaj esploristoj, el kiuj kvin ricevintoj de la prestiĝa premio de Israelo. Ili substrekas ke oni ne povas samtempe denunci la atakojn kontraŭ la judaj tombejoj kaj ataki islaman tombejon, kaj aldonas: “Se ia ajn institucio provintus starigi konstruaĵon ene de juda tombejo ie en Eŭropo, tio provokus enorman skandalon.” Kaj unu el la subskribintoj, Sefi Ben-Jusef, insistas: “Imagu ke oni konstruas Muzeon de Toleremo meze de la antikva juda tombejo de Kairo, kiu estiĝis en la mezepoko. Ĉu ni ne furiozus pro kolero?”
La profesoro Ŝimon Ŝamir, iniciatinto de la alvoko, specialisto pri Proksim-Oriento ĉe la universitato de Tel-Avivo kaj eksa ambasadoro de Israelo en Egiptio kaj Jordanio, notas: “la paradokson, kiun prezentas la starigo de Muzeo de Toleremo sur la bazo de maltolerema politiko rilate lokon tiel gravan por la islamaj religiaj sentoj”.
Amnon KAPELIOUK.
Ĉu povas esti eĉ unu usonano kiu ankoraŭ ne scias, ke “General Electric alportas al ni la bonaĵojn de la vivo”? Martelite en la cerbojn de la publiko dum jardekoj per nenombreblaj reklamoj, tiu iom fanfarona slogano aperis je la komenco de la multaj filmoj, TV-serioj kaj politikaj debatoj kiujn la kompanio aŭspiciis. Konstanta ĉeestaĵo en la ĉiutaga vivo de 300 milionoj da usonanoj, General Electric ankaŭ ne forgesas sin miksi en la politikan vivon de la lando.
Jeffrey Immelt, la aktuala prezidanto kaj ĝenerala direktoro de General Electric (GE), enoficiĝis je la 10-a de septembro 2001. En la sekvintaj tagoj kaj monatoj, tri el la plej gravaj sektoroj de la kompanio montris alarmajn antaŭsignojn de malforto: aviadilaj motoroj, pro la krizo en aertransportado; re-asekuro (asekuro de la asekurantoj), pro la altiĝo de kompensopagoj post la atencoj de la 11-a de septembro 2001; turbinoj por elektrocentraloj, post kiam la Enron-fiasko damaĝis la tutan energi-sektoron. Kvin jarojn poste, la merkata valoro de la kompanio ankoraŭ ne revigliĝis de tiuj ŝokoj. Ĝi falis je 14% depost 2001.
Krom tio, ĉio ŝajne estas en ordo. Ĉiuokaze, la komerca gazetaro montras preferon por General Electric. Nomite la “plej respektata kompanio” de la jaro fare de The Financial Times en sep el la lastaj ok jaroj, General Electric ankaŭ estis la “plej admirata kompanio” de la revuo Fortune la 22-an de februaro 2006. Tiaj laŭdoj estas alte taksataj de la transnaciaj firmaoj. Des pli, ĉar ili estis aljuĝitaj preskaŭ samtempe, kaj de du el la plej prestiĝaj eldonaĵoj de la komerca mondo. Kun filioj en kvardek landoj, General Electric fariĝis kaj restas la plej grava industria konglomeraĵo de la mondo; ĝia entuta borsa valoro estas (apenaŭ) superata nur de Exxon-Mobil, la petrola giganto. Ĝiaj financaj servoj atingas bilancon kiun superas nur la plej grandaj usonaj bankoj; ĝia filio de aviadil-luado havas pli da aviadiloj ol American Airlines, kaj tiu de konsumanto-kredito mastrumas pli da kreditkartoj ol American Express.
Kun vendoj probable atingontaj 163 miliardojn da dolaroj en 2006, General Electric produktas tiom da riĉeco kiom Argentino, la tridek-kvara plej riĉa lando en la mondo. La profito de 16,3 miliardoj da dolaroj, kiun la transnacia firmao produktis en 2005, superas la rekordan profiton de Total; inter 1989 kaj 2004 ĝi amasigis profitojn de 139 miliardoj da dolaroj, alivorte preskaŭ tiom, kiom la kombinita sumo de IBM, McDonalds kaj Wal-Mart*. El tiu totalo, la akciuloj enpoŝigis 61,3 miliardojn da dolaroj en la formo de dividendoj. Kaj pliaj 30 miliardoj estis uzitaj por reaĉeti akciojn de General Electric en la financaj merkatoj*.
La flatado, kiun la gazetaro kaj la komerco-lernejoj montras por General Electric, trovas sian paralelon kiam ili parolas pri s-ro John Francis (“Jack”) Welch Jr, kiu gvidis la kompanion inter 1981 kaj 2001. En novembro 2003, The Economist kronis lin “manaĝero de la dudeka jarcento”. Unu jaron antaŭ lia emeritiĝo, Forbes Magazine apenaŭ povis kaŝi sian aflikton: “Malmultas tiuj, kiuj memoras la nomon de la posteulo de Mao Zedong, aŭ de la prezidanto Lincoln, aŭ de la dirigento kiu anstataŭis Leonard Bernstein (...). Tia estas la ombro kiun Jack Welch ĵetas sur General Electric.” Demandite en novembro 2004 de The Financial Times pri la “famuloj de historio” kiujn ili estus volintaj havi en sia estraro, altrangaj kadroj klasis Welch egalrange kun s-roj Bill Gates, Carlos Ghosn, Winston Churchill kaj Jesuo Kristo.
SED ESTAS ALIAJ PLI KRITIKEMAJ VOĈOJ... En aprilo 2002, ekzemple, la asocio United for a Fair Economy (UFE), kiu faras esplorojn pri malegaleco, klasifikis General Electric inter la “Enron-ecaj titanoj de la ekonomio”. Temas pri la kompanio kiu, administrite sole por la profito de kelkaj akciuloj, disfalis en tiu sama jaro. El dekduo da transnaciaj kompanioj, ĉiu ilustris unu negativan trajton de ĉi tiu nova kapitalismo. Taksinte ke General Electric kombinis kelkajn el ili, UFE premiis ĝin per speciala premio por ĝia “vivdaŭra laboro”.
Laŭ Thomas F. O’Boyle, eksa ĵurnalisto de The Wall Street Journal kiu faris ĝisfundan enketon pri la firmao, kvankam GE estas “unu el plej gravaj kaj fascinaj institucioj de Usono en la dudeka jarcento”, ĝi ankaŭ plenumis la rolon de ponto kiu kondukis de “paternalisma“ kapitalismo al ”kanibalisma“ kapitalismo. Tiu estas karakterizata de la submetiĝo de grupoj de industrioj al la postuloj de spekulistoj por profitodono. “Daŭre kontentigi la akciulojn”, li klarigas, “fariĝis la plentempa okupiĝo de ĝeneralaj direktoroj, kaj neniu el ili tiom okupiĝis pri tio kiom Jack Welch”*. Sekve, industria evoluigo estis neglektita, kaj la dungitoj — antaŭe valoraj kaj protektataj — de tiam sentis sin traktataj malamike kaj minacataj.
Cetere, eksaj ĉefoj de filioj de General Electric estis nomumataj kiel gvidantoj de aliaj usonaj firmaoj — interalie la ĉefa podetalisto de porbrikolaj varoj Home Depot, la fabrikisto de gluaĵoj 3M, kaj la aeronaŭtika subkontraktisto Honeywell. Tia transformo disvastiĝis tra la tuta entreprena mondo de Usono.
La firmao estis fondita en 1892 per fuzio de du kompanioj, el kiuj tiu starigita de la inventisto Thomas Edison. General Electric aperis en la indico Dow Jones ekde ĝia kreo unu jaron poste. El la dek ok ĉefaj kompanioj de Wall Street en la indico tiutempe (ĝi listigas tridek hodiaŭ), General Electric estas la lasta postvivanto. Ĝi fundamente formis la usonan industrion per la enkonduko de nenombreblaj inventaĵoj, interalie de panrostilo kaj de optika fibro. Dum nemallonga parto de la dudeka jarcento, ĝi estis la plej grava entrepreno de alta teknologio de la mondo; kelkaj el ĝiaj inĝenieroj ricevis Nobel-premiojn pri kemio kaj fiziko; ĝia rego de elektrikaĵoj kaj elektronikaĵoj alproprigis al ĝi la plej gravan kolekton de industriaj patentoj de la mondo.
La transnacia GE ankaŭ eksportis siajn strategiojn de administrado: jam en 1935 ĝi havis investaĵojn en Japanio, Francio, Germanio, Britio kaj Nederlando. Dum la Dua Mondmilito, la Pentagono fariĝis ĝia ĉefa kliento; dudek jarojn poste, General Electric profitis de mendoj generitaj de la Vjetnamia Milito. De 1951, la firmao pioniris pri la malcentralizo de sia operacia administrado al la nivelo de siaj filiaj kompanioj. Cetere, estis post tiu ŝanĝo, ke la prezidanto Ronald Reagan traveturis Usonon en la nomo de la kompanio por kontraŭpezi ĉi tiun diserigon kaj por konservi la kolektivajn perceptaĵon kaj vizaĝon de General Electric. La malcentralizon, tamen, trafis multaj malhelpoj ĉar la manaĝeroj devis konformiĝi al striktaj interpreto de la regulsistemoj kaj procedoj detalitaj en ok “Bluaj Libroj”.
Ĉe la kapo de la firmaoj kiuj konsistigas General Electric, la inĝenierojn anstataŭis financistoj, kies ĝeneralisma kompetento ebligis al ili sinsekve administri kelkajn filiajn kompaniojn de la grupo. Reginald Jones, prezidanto de 1972 ĝis 1981, instigis ĉi tian translokeblon de la altrangaj kadroj, kaj aldonis al ĝi “strategian planadon” por prognozi la evoluon de ĉiu filia kompanio en la daŭro de kelkaj jaroj. Ĉiuj ĉi administraj ennovaĵoj estis imititaj de aliaj usonaj kompanioj.
General Electric ankaŭ estis pioniro en la fako de rilatoj inter dungantoj kaj dungitoj. Ĝi starigis ŝparplanojn por emeritiĝo en la 1930-aj jaroj por “teni la dungitojn for de la laborsindikatoj”. Dum la Granda Depresio, Gerald Swope, kiu direktis la kompanion de 1922 ĝis 1940, ne faris amasmaldungojn, kaj li konsilis la prezidanton Franklin Delano Roosevelt pri la realigo de ties New Deal [Nova Disdono]. Kromnomate “Generous [Donacema] Electric” de generacioj da dungitoj, la firmao funkciis ĝis 1981 laŭ la modelo Ford, kiu implicis redistribuon de la produktita riĉeco al la dungitoj. Ilia aĉetpovo apogis la usonan ekonomion.
Neniu defiis tiun modelon dum la 1960-aj jaroj: la laborsindikatoj estis potencaj kaj, kiel notis la ekonomikisto John Kenneth Galbraith, en firmaoj tiel grandaj kiel General Electric, “la dekomencaj investantoj kontribuas nekonsiderindan kapitalon; en ĉiu tia kompanio oni povas repagi tiun kapitalon per la profito gajnita dum kelkaj horoj aŭ tagoj. Neniu el iliaj individuaj akciuloj postulas pecon da potenco”*.
La homo, kiu defiis tiun modelon, estis la kemia inĝeniero Jack Welch. Pasiginte sian tutan karieron kun la kompanio, li estis nomumita prezidanto en 1981. La revuo Fortune notis ke liaj antaŭuloj “provis ekvilibrigi la interesojn de la dungitoj, de la akciuloj kaj de la entuta kompanio. Welch, kontraste, trudis la akcian kurzon de General Electric kiel la novan mezuron “*. Tiu ŝanĝo reflektis tiun en la ekvilibro de fortoj kiu estiĝis post kiam la prezidanto Reagan, nove elektita al la Blanka Domo, “emancipis” la financajn merkatojn el la politika kontrolo trudita al ili pro la krizo de 1929. Pensiokasoj kaj aliaj investfondusoj fariĝis la plej gravaj akciuloj ĉe Wall Street, ili postulis ĉiam pli altajn rezultojn kaj, se iuj manaĝeroj ne komprenis tion, ili estis maldungitaj.
Pro la aparta malalteco de sia akcia kurzo tiutempe, tamen, General Electric estis grave elmetita al risko de malamika akiroferto. Tion Welch firme intencis malhelpi. Li komencis per pritondado de malprofitigaj aktivecoj: “Estis 174 respondeculoj pri planado”, li klarigis, “kaj tri aktivecoj perdis monon dum dudek jaroj”*. Ekde nun, laŭ liaj propraj vortoj, necesos “premi la citronon”* ĉiam pli forte. Per duciferaj altiĝoj en siaj jarbilancoj, la industria konglomeraĵo baldaŭ metis sin en pozicion neatingeblan de eventualaj predantoj, kaj fariĝis eĉ la plej alta borsa valoro de la mondo. Ĝia valoro ĉe Wall Street pliiĝis tridekoble inter 1981 kaj 2001. Kiam Welch foriris, General Electric havis valoron kiu egalis tiun de la kombinitaj borsaj valoroj tiutempaj de Total, EDF, GDF, Suez, Saint-Gobain kaj Alcatel*.
Tia metamorfozo kaŭzas iom da damaĝo. “La homoj timas, ĉar ili ne havas sekuran laboron, sed entrepreno, kiu malsukcesas, faros nenion [por ili]”, respondis Jack Welch. “Estas la sukcesaj entreprenoj kiuj ofertos estontecon al ili.” Nomate la “evangeliisto de komerca administrado” de la semajnrevuo Business Week en oktobro 2004, Welch penadis por intensigi la produktivon kaj, dum unu slogano sekvis alian, por rapidigi la produktadon. En la 1980-aj jaroj, fabriko en Erie, Pensilvanio, produktis 350 lokomotivojn ĉiujare kaj havis la ekvivalenton de 7.500 dungitoj. En 2000, la nombro da lokomotivoj atingis 911 ĉiujare kun 3.500 malpli da laborpostenoj* . Ankaŭ multobliĝis la fermoj de fabrikoj. Kaj ĝeneraliĝis subkontraktado. La nombro da dungitoj estis reduktita de 400.000 al 300.000 sub la reĝimo de Welch. Se, tamen, oni enkalkulas la personaron de la mil kompanioj akiritaj de General Electric inter 1981 kaj 2001, la totalo de fortranĉitaj laborpostenoj sume estas 500.000. Pro tio, la ĝenerala direktoro gajnis la kromnomon “Neŭtrona Jack”, rilate al la efiko de la samnoma bombo: la konstruaĵoj estas senigitaj je dungitoj, la muroj restas sendifektaj. Efektive, estis oportune forigi ĉiujare 10% de la “malplej produktivaj dungitoj”, politiko kiun daŭrigis lia posteulo Jeffrey Immelt, sed “malpli strikte”*. Por Welch, tio estis ĉiaokaze “la plej bona rimedo kontraŭ la evoluo de burokratismo”.
ANORAŬFOJE VIDEBLAS kiel la tempoj sanĝiĝas: kapitalismo jam ne celas krei laborpostenojn, maldungi laboristojn estas perceptate kiel signo de kuraĝo. En 2005 Immelt estis nomumita oficiro de la Honora Legio fare de la franca ministro pri ekonomio, Breton Thierry. En junio tiujare, ĉe konferenco en La Baule de preskaŭ 800 internaciaj investantoj kaj reprezentantoj de eŭropaj agentejoj de ekonomia disvolviĝo, Immelt riproĉis politikistojn kiuj “faras nenion krom transdoni al aliaj la ŝarĝojn de sia ofico” por eviti siajn respondecojn. “Kiam mi decidas prioritatojn por General Electric, mi ne petas la opinion de la dungitoj”*.
“Ideale”, Welch iam diris penseme, “ĉiu fabriko estus metita sur barĝon.” Tio signifas ke, ekde 1994, la transnacia kompanio profitas de la ALKNA (Akordo pri Liberkomerco de Nordameriko, NAFTA laŭ la angla)* por transloki siajn fabrikantajn unuojn al la alia flanko de la meksikia landlimo. Kaj tamen, dum la debatoj kiuj antaŭis la adopton de la Akordo fare de la registaro Clinton, General Electric parolis al la komitato pri eksterlandaj aferoj de la Ĉambro de Reprezentantoj pri kiom da laborpostenoj ĝi sekurigos en Usono dank’ al tiu interkonsento*. Kvin jarojn post ĝia efektiviĝo, laŭ la revuo Multinational Monitor, iuj el la filioj de la grupo GE premis siajn subkontraktistojn sekvi ilin al Meksikio. En 1991, General Electric ankoraŭ havis kvaroble pli da dungitoj en Usono ol en la cetera mondo. La raporto hodiaŭ estas 1,15 kontraŭ 1, kaj ĝiaj ciferoj de eksterlandaj vendoj (precipe en Eŭropo, Hindio kaj Ĉinio) atingis 80 miliardojn da dolaroj, do duonon de la totalo. La eks-ĝenerala direktoro nun asertas, ke “la tutmondiĝo estas la plej efika rimedo por plibonigi la vivnivelon de malriĉaj landoj”.
En decembro 1981, ok monatojn post kiam li fariĝis la prezidanto de la kompanio, Jack Welch faris paroladon al financaj analizistoj kunvenintaj ĉe Pierre Hotel en Nov-Jorko. Li diris, ke la firmao, en “totala milito” kontraŭ sia malalta akci-kurzo, postulos, ke ĝiaj filioj estu numero unu aŭ numero du en sia sektoro; se ne, li ilin forvendos. Efektive, General Electric delasis karbominejon, produktanton de diskoj, aktivecojn pri satelitoj ktp. Dezirante ne alfronti la ĉiam pli fortan konkurencon de japanaj produktoj, Welch eĉ retiriĝis de hejmaj elektronikaĵoj, merkato en kiu General Electric estis numero unu en Usono. Kaj la fabrikoj de elektraj hejmmastrumiloj estis forvenditaj en 1983 sen konsulto kun ties manaĝeroj. “Estas kvazaŭ General Motors ĉesus fabriki aŭtomobilojn”, The New York Times rimarkis tiutempe. Tiel, la grupo delasis 400 kompaniojn en dudek jaroj. Sed la movo ne estis nur unudirekta: pli ol mil kompanioj estas akiritaj de GE.
Per la eksigo de 130.000 dungitoj kaj la vendo de pli ol 100 filioj General Electric gajnis 6,5 miliardojn da dolaroj inter 1981 kaj 1986. Ĝi uzis la monon por lanĉi orgion de akiroj kiuj celis ebligi ke ĝi pli rapide pliigu siajn profitojn. Farante akirojn en la industrioj de kuracaj ekipaĵoj (Compagnie générale de radiologie en 1987), ampoloj (la hungara firmao Tungsram en 1989) kaj kemiaĵoj (la plastoj de Borg Warner en 1988), ĝi precipe ekokupiĝis pri financaj servoj (kurtaĝo kaj asekuro en la 1980-aj jaroj). Tiu lasta agado, dum periodo kiun oni nomis “General Electric Capital”, konsistigis nur 10% de la enspezaro de la grupo en 1981. Post dudek jaroj, la procentoj kvarobliĝis.
En 1986, General Electric elspezis 6 miliardojn da dolaroj por sia plej simbola reakiro: tiu de RCA. Welch likvidis ĝiajn industriajn aktivecojn, retenante nur la televidoĉenon NBC. Fondite en 1919 kiel filio de General Electric kaj de la brita kompanio Marconi, RCA fariĝis memstara en 1932 post antimonopolisma proceso fare de la usona registaro. La revenon de RCA al la sino de General Electric ebligis la novaj reguloj kiuj favoras “kunfandiĝojn” kaj transformis la sektoron de radio kaj televido en Usono*.
Malgraŭ tio, la aktivecoj de General Electric koncentriĝis al la financa administrado de ĝia aktivo. La mono, kiun la firmao dediĉis al reakiroj, jam ne haveblis por la evoluigo de industriaj aktivecoj. Inter 2001 kaj 2003, notis The Wall Street Journal, “la krevo de la spekulacia veziko en la 1990-aj jaroj rivelis ke, kvankam la iniciatoj de la ĉefetaĝo de General Electric sendube pliigis rentabilitaton kaj akcelis profitojn, ili samtempe maskis multajn malsukcesojn”*. Ekzemple, la falo je 19% en reala valoro de elspezoj por esplorado kaj realigado dum la 1990-aj jaroj. La kompanio okupis la pintan pozicion de ennovigado dum la pasinta jarcento; hodiaŭ, ĝi jam ne aperas en la ĉiujara listo de la dudek ĉefaj produktantoj de industriaj patentoj. Sed sen la produktoj disvolvitaj malprofite dum la jaroj 1960-aj kaj 1970-aj de la filiaj fabrikoj de plastoj kaj aeronaŭtiko, s-ro Welch ne estus havinta la avantaĝon de la profitoj poste generitaj de tiuj inventaĵoj.
Konscia pri la danĝero, lia posteulo forvendis parton de la financaj servoj de la kompanio kaj pliigis elspezojn pri esplorado kaj disvolvado, kiuj atingis pinton de 3,1 miliardoj da dolaroj en 2004*. De tiam, oni emfazas teknologiojn kiuj ebligas, precipe, la redukton de forcejaj gasoj. General Electric eĉ esperas, ke ĝi iam persvados George W. Bush subskribi la Protokolon de Kioto, tiel devigante usonajn industriistojn observi kvotojn de produktado de tiaj gasoj.
Malgraŭ tio, ke dum sia tuta ekzisto, la kompanio povis kalkuli kun la usona prizorgoŝtato, Jack Welch iam asertis ke “la sukcesaj firmaoj estas la solaj kolonoj de lando kiel nia; la ŝtatoj kreas nenion”*. Sed, inter 1990 kaj 2002 (do sub lia reĝimo), la kompanio tenis la rekordon por ŝtataj kontraktoj, kun totala valoro taksita de la Centro por Publika Integreco je 43,7 miliardoj da dolaroj. Dank’ al helpo pri eksportado kaj multoblaj lokaj subvencioj, ĝi ankaŭ estas la usona transnacia firmao kiu plej profitis de la redukto de impostoj sur profitoj gajnitaj en Usono*. Inter 2001 kaj 2003, ekzemple, la imposto, kiun ĝi pagis en tiu kategorio, sume estis nur 3,4 miliardoj da dolaroj, ŝparo de 9,5 miliardoj. La firmao tamen jam profitis de impostoredukto de 6,9 miliardoj da dolaroj inter 1996 kaj 1998...
TIUJ PROFITOJ NE ESTAS SEN RILATO kun la “investoj” kiujn GE elspezis por influi la publikan politikon. Tiu influo estas certigata al General Electric pere de ĝia proprieto de la televida ĉeno NBC kaj la reakiro de Universal Studios de Vivendi en 2003, kun ĝiaj kablotelevidaj kanaloj (Vivendi retenis akciaron de 20%). Cetere, la ĉefaj kadroj de GE estas celataj de monkolektistoj por elektokampanjoj: iliaj donacoj atingis 12 milionojn da dolaroj inter 1990 kaj 2006.
GE preferas tamen rektan agadon de prempgrupoj, por kiu ĝi elspezis 13,9 milionojn da dolaroj nur en la unuaj ses monatoj de 2005 — sumo preskaŭ sen-egala en Usono*. Ĝi ankaŭ estas specialisto pri strategia rekrutado. En Francio, la firmaon nun estras s-ino Clara Gaymard, edzino de iama financministro Hervé Gaymard. Ŝi povas nun utiligi en la servo de sia nova dunginto la reton de kontaktoj kiun ŝi konsistigis ĉekape de la Franca Agentejo pri Internaciaj Investoj.
Liverinte al la akciuloj ĝuste tion, kion ili atendis, Jack Welch estis abunde rekompencita. Nur en la jaro 2000, li ricevis 164 milionojn da dolaroj, sumo kiu inkluzivis la vendon de akcioj kiujn li posedis. Unu jaron poste, li gajnis pliajn 16 milionojn da dolaroj, al kiuj oni poste aldonis gratifikon de 9 milionoj da dolaroj kiam li “emeritiĝis”. Dudek jaroj ĉekape de General Electric donis al ties ĝenerala direktoro sumon taksatan je 900 milionoj da dolaroj.
Lia monkompenso samrangas kun lia pedagogia sukceso: en 1981, en la ĉefa programo pri aktualaĵoj de la televida ĉeno CBS, oni mallaŭdis lin pro tio, ke li fermis fabrikon en Kalifornio. “Hodiau, li diras, en memgratula tono, usonaj kompanioj akceptas, ke ili devas esti konkurencivaj.” Resume, “ili moderniĝas”*.
Olivier VILAIN.
LA RACIONALISTOJ FARIS IMPRESON, KVAZAŬ ili pensus, ke la religio estas verŝajne anstataŭigebla per io alia, kio jam ne estas religio. Por refuti tiun supozon, oni uzis la argumenton de “anstataŭigo deviga kaj pli-malpli aŭtomata”, kiu signifas, ke se tio mem, kio detruas la religion, ne estas religio, tia ĝi nepre fariĝos. Tiu argumento uzeblas same de nekredantoj, kiel de religiemuloj, kun ĉi diferenco, ke tiuj lastaj emas ĝin uzi, almenaŭ nerekte, favore al sia religio, kaj la unuaj prefere favore al la neevitebleco de religio ĝeneralsence. Jacques Ellul, kiu asertas, ke “necesas kredi je sia grupo, kaj, ke tio donas certan sencon kaj stabilecon al la vivo*”, el tio konkludas, ke la religio estas nedetruebla.
Ankaŭ Regis Debray opinias, ke estas neeble elradikigi la religian kredon*. Post tiu konstato oni povas ĝoji pro tio, kion ĝi implicas, aŭ mieni bedaŭri, ke la homa spirito estas sufiĉe malforta kaj neracia por pleje preferi la iluzion al la vero. Por Debray, “la eraro (...) estas la nescio de tio, ke oni detruas nur kion oni anstataŭigas, formulo de Danton admirinde fundesplorita de Comte. Vidu la substituajn sakraligojn de antaŭhieraŭ — la sakralecon de la reĝo transportiĝintan en la patrujon ĉe la respublika breviero; tiun de la eklezio en la partion ĉe la katekismoj de socia progreso. Tie, anstataŭ malaperi, la surogato ludas antaŭ niaj okuloj siajn kruelajn burleskaĵojn ĉie en la mondo, inkluzive ĉe ni, fare de niaj sektoj, niaj astrologioj kaj niaj kvazaŭsciencoj*”.
Provi pravigi la religian kredon argumentante, kiel faras Ellul, ke ni ĉiel bezonas kredojn — kio estas nediskutebla — kaj ke la religia kredo estas, fine, nur kredformo inter aliaj, ne estas serioze. Oni povas pensi, ke ĝi ĝuste estas formo de kredado sufiĉe specifa por naski problemojn de aparta speco, kaj ke la fakto ke ni ne povas malhavi, ĝenerale, kredojn, ne sufiĉas ja por malebligi al tiuspeca formo eventuale montriĝi preskaŭ senfonda, sed (feliĉe) nedeviga. Pli zorgiga punkto: la argumento pri anstataŭigo elmontras, inter aliajn malfortaĵojn, tiun konkludi iom tro rapide el fakto al rajto. La racionalistoj kiel Jean Bricmont asertas, ke ne pro tio, ke la aferoj okazis iel, oni rajtas konkludi, ke ili neniam povos okazi alie.
NE VIDEBLAS KIAL oni devus konsenti, ekzemple, ke la ekzistado de teorio kaj praktiko de laikeco kiu sukcesas resti fundamente diferenca de la laikismo — konsiderata esti religio nek pli nek malpli respektinda ol ĉiuj aliaj kaj kapabla kulpi pri precize la samaj povotroigoj kiel la aliaj — estus nekonceptebla. Por povi rilatigi la faktojn, kiujn oni mencias, al speco de interna neceso, kaj eĉ de fatalo, kiu nerevokeble kondamnas nin resti religiaj, la historio kaj la historiaj ekzemploj, kiel ajn multnombraj kaj signifoplenaj ili povas esti, evidente ne sufiĉas. Necesas, ke oni povu invoki, krome, dedukteblajn esencajn verojn, oni tion kredas, de fakoj kiel sociologio kaj antropologio (kiuj, fine, montriĝas oportune utilaj) aŭ, ankoraŭ pli bone, kiel malkovris Debray, de la logiko mem.
La fakto ĝisnaŭze ripeti, ke ekzistis profanaj religioj, kiuj montriĝis kapablaj esti pli subpremaj kaj mortigaj ol la tradiciaj religioj, al kiuj ili provis substituiĝi, neniam povas konstitui argumenton favoran al la religio entute. La sola konkludo, kiun eltiris de tio racionalisto kiel Bertrand Russell, estas, ke se la homaro volas havi ŝancon sukcesi eviti la plej grandan malbonon, nepre necesas, ke pri demandoj, kiel tiuj ĉi, ĝi montriĝu kapabla lerni pensi laŭ maniero vere nereligia.
Krome, la argumento pri aŭtomata anstataŭigo diras al ni rigorece nenion pri tio, kio povus ŝajni, ĝuste, esti la precipa demando, nome: kion, ekzakte, ni bezonas rilate religion, kaj ĉu ne povus esti, tiurilate, elektoj, kiuj, pro kialoj pli-malpli objektivaj, estas prefereblaj al aliaj? Por ekzemplo, konsentite — kio fareblas facile-, ke “religio ene de la limoj de la simpla racio” (laŭ senco pli-malpli parenca al tiu de Kantio) restus ja ankoraŭ religio, ĉu ne povas troviĝi seriozaj kialoj (intelektaj, moralaj, politikaj ktp.) por preferi tiaspecan religion al religio, kiu, ekde la komeco, ignoras la ĵus menciitajn limojn?
Fine, la historia fakto, ke la anoncita kadukiĝo de la religio ne okazis kaj ke ĝi ĉi-momente ŝajnas, prefere, sperti ian renoviĝon — kio, por Debray, konstituas la precipan strangaĵon, kiun necesus klarigi, kaj kies eksplikon la racionalistoj estas nekapablaj alporti — neniel pruvas per si mem, ke tiu kadukiĝo ne konstituus ja realan progreson.
Ĉu necesas pensi, ke se la anstataŭigaj religioj, kiujn oni klopodis, konscie aŭ nekonscie, substitui al la tradiciaj religioj, malsukcesis, la kialo de tio estas, ke ili ne konstituas, se oni ĉion konsideras, verajn religiojn, aŭ ne estas sufiĉe tiaj por povi serioze rivali kun la originalo? Kaj se la socio bezonas reveni al perdita kredo, kia estas, ekzakte, la speco de kredo, kiun ĝi povas kaj devas provi retrovi, subkomprenante, ke certe ne sufiĉas rememori al ĝi ke ĝi bezonas ĝin por ke ĝi retrovu ĝin?
Eĉ se la filozofoj pri religio, kiel Debray, ŝajnas ne fari tre gravan diferencon inter tiuj du demandoj, la kredo, ankoraŭfoje, ne estas la sama afero kiel la kredo je la neceso kredi. Kaj se tio, kio interesas lin, kiel li diras, ne estas vero kaj eraro, en la senco laŭ homoj kiel Bricmont, “sed la iluzio, tio estas, la kredo, kiun oni ne povas malhavi, pro tio, ke ĝi respondas al niaj plej nebrideblaj deziroj, biologiaj kaj ekzistaj*”, ankoraŭ restas al li lumigi al ni la demandon pri tio, ĉu ĉiuj iluzioj, kiuj supoze plenumas preskaŭ la saman funkcion (la “funkcion Dio”, se paroli kiel li) — ekzemple, la kulto al la kristana Dio, unuflanke, kaj tiu de la respublikaj valoroj, aliflanke — devas esti, aŭ ne, rigardataj kiel samvaloraj kaj pli-malpli interŝanĝeblaj, dum oni povus pensi, ke kelkaj el ili postulas de la racio kaj de la intelekto multe malpli gravajn oferojn kaj ankaŭ kuntrenas rektajn aŭ akcesorajn danĝerojn klare pli etdimensiajn.
Se ja temas pri iluzioj por Debray, li ne devus konsideri sin kvazaŭ rajtigita trudi al la racionalismaj ĥorknaboj, kiuj naive kredas, ke la aferoj okazas ĉie samkiel ĉe ilia provinco, la lecionon pri brutala realismo, kiun li al ili donas: “Kiu ajn vojaĝas en Afrikon, en Azion, en Latinamerikon, kaj ankaŭ en Usonon, ekstere de la sorĉita mondo de la laŭdiraj liberpensuloj, kiuj malfruas je ducent jaroj, scias, ke nia vidmaniero estas municipa aŭ, pli ĝuste, kantona*.” Bricmont, kompreneble, miras pro tio, ke iu, kiu tiel insiste prezentas sin, malgraŭ ĉio, kiel defendanton de la racio kaj de la racionalismo, povas montri tiom malmulte da dankemo “kontraŭ la skeptikuloj, la racionalistoj, la scienculoj, kiuj elmetis sin al grandegaj riskoj en la estinteco por ke ni povu hodiaŭ vivi liberaj je religiaj kredoj*”.
Li povintus aldiri, ke kelkaj el niaj “grandaj unuenaskitoj”, kiel li ilin nomas, kiuj estis, tamen, liberpensuloj de la plej aŭtentika kaj klarvida speco, ne kontentiĝis asertante, ke religio estas iluzio. Ili estis egale kapablaj kompreni, ke la iluzio ne estas entute unuforme kaj nevarie malutila kaj danĝera, sed povas ankaŭ esti utila kaj tia ĝi estas ofte pli ol la vero. Kaj, koncerne la ŝancojn, kiujn la homaro havas por sukcesi iam seniĝi je ĝi, ili havis vidmanieron pri la realo, kiu ne estas nepre pli naiva kaj pli romantika ol tiu de Debray, sed ja malpli dubasenca kaj malpli kompleza al la kontraŭulo ol la lia.
TAMEN NE ESTAS TIU aspekto, kiu ŝajnas al mi plej problema ĉe lia sinteno. Kiam Bricmont sugestas al li, ke “la transatlantika malforteco de laika kaj kontraŭreligia tradicio, kiel ekzistas en Francio, samtempe ĉe la burĝaro kaj ĉe la laborista movado, respondecas pri la fakto, ke tiu lando estas tiel malmoderna el religia starpunkto”, Debray tute senhezite respondas: “Ĉu malmoderna? Tio implicas unusencan evolulinion, tiun de la progreso en 1880. Vi forgesas, ke la protestantisma fundamentismo, ĉi-hipoteze, povus troviĝi antaŭ ni*.”
Sed, kion signifas, ĉi tie, “antaŭ”? Ĉu, simple, ke kio okazas nuntempe en Usono povus esti, je nia malfeliĉo, kio atendas nin? Aŭ, ke fakte estas pli ĝuste Usono, kiu antaŭeniras, kaj ni, kiuj postrestis? La fakto, ke io estas antaŭ ni, laŭ kronologia vidpunkto, ne malebligas, ke ĝi konstituu malprogreson. Sed Debray pensas, ke la respektiva situacio de Usono kaj Eŭropo povus demonstri, precize, ke la efikoj de la sekulariga procezo ne estas nur pozitivaj, ĉar ili ŝajne kuntrenis influ- kaj potenc-perdon por la dua.
Kiam oni vidas lin kontrastigi la “teologian viglecon de la usonanoj sur la monda scenejo” kaj la senpovecon al kiu “nia paciĝinta agnostikismo, nia singardema skeptikismo”* ŝajnas kondamni nin en la Malnova Kontinento, oni pro tio ja iom maltrankviliĝas. Se tio devas kompreniĝi kiel argumento favora al la religio, ĝi estas, almenaŭ, surpriza. Ni akceptu por momento, ke la influo multe pli forta de religia kredo super la spiritoj kaj super la socio eventuale povas kontribui al la fortikiĝo de la memkonfido de la loĝantoj de la Nova Mondo. Kaj, pro tia kialo, helpi landon, kiel Usonon, firmigi sian statuson de senrivala superpotenco, kreskigi sian influon super la internacia scenejo, en frapanta kontrasto kun tio, kion Debray priskribas kiel la “afablan manieron preni forpermeson de la historio” transdonante la torĉon al Vaŝingtono, kio ŝajnas karakterizi la aktualan situacion en Eŭropo.
Koncerne iun, kiu rezonas precipe laŭ postulo de justeco kaj moralo, kian konkludon li povas, tamen, esperi eltiri de la sukcesoj (cetere, ofte relative moderaj), kiujn kapablas atingi, ĉe la konkurso inter nacioj, granda potenco kun trajtoj pli-malpli imperiaj kaj kies agado inspiriĝas el la konvinko, implicite aŭ malimplicite religia, prezenti specon de “imperio de la bono” partoprenanta senkompatan batalon kontraŭ la “imperio de la malbono”? La argumentoj esence politikaj favoraj al la religio sendube povas logi politikistojn, al kiuj la filozofoj prefere lasu ilin, sed certe ne ŝanceli senreligiulojn.
Kaj de kiam la fakto, ke la unuaranga mondpotenco povas havi, se paroli kiel Debray, krom tiom alte evoluinta kaj perfektigita teknologio, internan kaj internacian politikon inpiratan de la Sanktaj Skriboj, pruvus, ke se efektive tia kombinaĵo (kontraŭ kiu la racionalisma Eŭropo kaj ĝiaj postrestintaj kaj naievegaj liberpensuloj iom tro alprenas ŝajnon de disdegno) igis ĝin pli potenca, tia kombinaĵo, do, estus la plej justa kaj devus, el morala starpunkto, esti preferata?
Debray povas, kompreneble, ŝirmi sin, almenaŭ ŝajne, malantaŭ la aŭtoritato de Durkheim. Ĝuste de tiu estas eltirita lia ideo pri sakraleco. “Necesas, ke per sakralaĵoj oni komprenu ne simple tiujn personajn estojn, kiujn oni nomas dioj aŭ spiritoj, skribis Durkheim; roko, arbo, fonto, ŝtoneto, lignopeco, domo, unuvorte ajna aĵo povas esti sakrala”*. Tute same kiel ĝi povas konsekri homojn, la socio povas konsekri ideojn kaj principojn. Nenio malpermesas, el tiu vidpunkto, ke oni kvalifiku “sakrala” la principon de libera pensado. Eĉ hodiaŭ, konsentas Durkheim, kiom ajn granda estas la libero, kiun ni donas al ni reciproke, homo kiu neus la progreson entute, kiu ofendmokus la humanan idealon, al kiu la modernaj socioj korligiĝas, farus impreson de sakrilegio. Ekzistas, almenaŭ, principo, kiun la popoloj plej fervoraj pri libera pensado inklinas rigardi kiel eksterdiskutan kaj netuŝeblan, do, kiel sakralan: la principo mem de libera pensado”*.
Sed la elekto pri kio estas montrata aŭ traktata, implicite aŭ eksplicite, kiel sakrala, ne estas, tamen, konsiderenda kiel arbitra aŭ neracia. Povas esti objektivaj kialoj konsideri socion, kiu atribuas sakralecon al la principo de libera pensado, kiel klare prefereblan al alia, kiu donas tian statuson al dogmoj de ŝtatreligio.
EVIDENTE, el Durkheim devenas ankoraŭfoje, ĉe Debray, la tendenco kvalifiki “religiaj” ĉiujn ceremoniojn kaj ĉiujn eventojn, kiuj iel rilatas al la pluigo kaj al la firmigo de la socia ligilo (vd la suban eltiraĵon). Debray ŝajnas ankaŭ konsenti kun Durkheim akceptante la specon de labordivido konsistanta en tio, ke oni konfidas al la scienco la kampon de la scioj kaj al la religio tiun de la agado kaj vivo. La vera funkcio de religio ne estas, diras al ni Durkheim, pliigi niajn sciojn, sed agigi nin, helpi nin vivi: “La fidelulo, kiu estas komuniiĝinta kun sia dio estas ne nur (nek antaŭ ĉio) homo vidanta novajn verojn, kiujn la nekredanto nescias; estas homo povanta pli. Li sentas ĉe si pli da forto, aŭ por elporti la malfacilaĵojn de la ekzistado, aŭ por ilin venki. Li estas kvazaŭ altigita super la homaj mizeroj, tial, ke li estas altigita super sia kondiĉo de homo”*.
Durkheim citas tiurilate William James kaj, ankaŭ li, turnas sin al la principo laŭ kiu arbo rekoneblas per siaj fruktoj. Nu, se oni akceptus la ideon, ke oni ne kredas por scii pli aŭ pli bone, sed por povi ankoraŭ pli, oni evidente povus esti sufiĉe logike alkondukata, kiel eĉ Debray faras kelkfoje la impreson tion sperti, trovi enviinda la ŝajnan sukceson de socio tia, kia la nuntempa Usono, kiu ŝajne kapablas akcepti scii malpli (alie dirite, resti religiema, laŭ la senco plej tradicia kaj eĉ iufoje plej arkaika de la vorto) por povi pli.
Durkheim, kiel ni vidis, sen eĉ la plej malgranda ĝeno kaj sen tio, ke al li tiaĵo ŝajnas konstitui ajnan malfacilon aŭ ajnan minacon por la racionalismo, konsentis, ke la socia kohereco kaj harmonio povas esti produktataj nur de iaspeca religio. Sed li rigardis kiel simplan trivialaĵon tiun frazon, kiun kelkaj ŝajnas esti freŝdate remalkovrintaj kaj emas prezenti al ni kiel fundamentan veron: “Tuj kiam celo estas intencata de tuta popolo, ĝi akiras, sekve de tiu unuanima aliĝo, specon de morala superregado, kiu ĝin tre altigas super privataj celoj, kaj donas al ĝi religian karakteron. Aliflanke, estas evidente ke socio ne povas esti kohera se ne estas inter ĝiaj anoj intelekta kaj morala komuneco. Sed, (...) se veras ke religio estas iusence nemalhavebla, ne malpli veras ke la religioj transformiĝas, ke la hieraŭa ne povas esti la morgaŭa. Gravus diri al ni, kio devas esti la hodiaŭa religio”*.
Nu, por Durkheim la respondo estas senduba: “Ĉio precize kunefikas por kredigi, ke la nura ebla estas tiu religio de la homaro, kies individuisma moralo estas la racia esprimo.” Sed ne pro tio, ke “religio de la homaro” estas bezonata, la aliaj konsekvence povas rigardi sin rajtigitaj. La religio de la homaro, laŭ Durkheim, estas ĝuste alvokata igi la hieraŭajn religiojn senutilaj; la fakto, ke oni ĝin nomas “religio” tute ne implicas, ke ĝi trakteblas simple kiel unu inter aliaj, same eblaj kaj respektindaj. Oni ne povas argumenti aŭtoritaton de sociologo por defendi la ideon, laŭ kiu ni bezonas religion laikan, religion de la homaro, por protekti la rajtojn de la persono, kaj samtempe religion de speco multe pli proksima al tiu de la grandaj historiaj religioj por solvi la problemon pri unueco kaj stabileco de la socia korpo.
Laŭ la formulo de Durkheim, la religiaj fortoj estas moralaj potencoj, kies aŭtoritato “estas nur formo de morala influo, kiun la socio sentigas al siaj membroj”. Pere de la dieco, la individuo, senscie, reale respektegas la potencon kaj la suverenecon de la socio. Sed, kio okazas kiam la morala influo, kiun tiu ĉi sentigas al siaj membroj, malpliiĝas tiagrade, ke la koncerna grupo povas ŝajni minacata de pura kaj simpla dissolviĝo (kiel iuj timas pri nia epoko, pro la plena triumfo de la individuismo, ĉe la modernaj demokratioj)?
La solvo povas kuŝi nur en la kapablo de la socio modifi kaj reorganizi sin cele al retrovo de sufiĉaj aŭtoritato kaj prestiĝo, kaj certe ne en provo, kiu povus esti farita por artefarite enkonduki ree la religion, laŭ ties kutima senco, en la instituciojn, en la kondutojn kaj en la morojn, esperante tiamaniere sukcesi rekrei aŭ firmigi la socian ligilon. Kredi la malon samvalorus kiel preni la efikon por la kaŭzo kaj la spegulon por la originalo, ĉar la forto sentata de individuo en la religia sperto estas, reale, nur la esprimo de la povo, kiun la socio sentigas al li.
Debray tamen ne malpravas, pensante, ke la fakto, ke certaj el la plej malnovaj dioj ne nur ne mortas, sed nuntempe faras eĉ la impreson revivi, starigas realan problemon. Sed tute eblus, ke la kompreno estas klare pli triviala ol kiom li supozas, kaj ke necesas ĝin serĉi, plejparte, en la bone konata fenomeno de historia amnezio, kiu ĉiam instigas prefere reveni, post akra post akra malprospero de novaĵo, kiu ŝajnis dummomente promesplena, al la bonaj malnovaj solvoj, ĉiam pli komfortaj kaj trankviligaj, kvazaŭ ili ne estus jam elprovitaj, kun la malmulto da sukceso (se ne diri pli), kiun oni scias.
Se, kiel ĉi-momente multaj ŝajnas kredi, la socio ne plu kapablas konkurenci Dion, tio ne pruvas, ke tiu ĉi, kiu estis supoze morta, denove vivas, sed pli ĝuste donas ideon pri la sento de socia forlasiteco, pro kiu suferas pli kaj pli kelkaj el ĝiaj membroj, precipe la plej malfavorataj — alie dirite, pri ĉio, kio mankas al la socio, en ĝia nuna kondiĉaro, por vere plenumi sian funkcion-, kaj pri la gravaj transformoj, kiujn ĝi bezonus entrepreni ĉe si mem por reiĝi, se tiel diri, “konkuriva”.
Jacques BOUVERESSE.
Jacques Ellul
“Nenio povas detrui [la religion], ĉar kio ĝin dubindigas estas tuj promociita al ĝia loko kaj iĝas objekto de religia kredo siavice — mi tion aliloke demonstris koncerne la sakralecon. La potenco, kiu sensakraligas lokon, prudentaĵon, religion, estas tuj sakraligita siavice. Ekzakte same okazas rilate tion, kio celas detrui kredon. Tiaĵon oni perfekte vidis dum la granda laika ofensivo kontraŭ la “religio”: post tre nelonge, la laikeco iĝis laikismo, kaj temis pri ferma kredo je valoroj, sendependa moralo, ia intelekta kaj eĉ spirita komuneco. Do, la fakto kredado aperas esence propra al la homa estulo! En tiu komplekso de kredoj kuŝas, nek pli nek malpli intensiĝinta, la religia kredo, kiu turnas sin al neperceptebla transmondo.”
Jacques Ellul, Islam et judéo-christianisme[Islamo kaj judo-kristanismo], PUF, Parizo, 2004, 109 paĝoj, 10 eŭroj, p. 64-65.
Emile Durkheim
“Ne povas ekzisti socio, kiu ne sentas bezonon prizorgi kaj plifortigi, je regulaj intertempoj, la kolektivajn sentojn kaj ideojn, kiuj konsistigas ĝian unuecon kaj personecon. Nu, tiu morala prizorgado akireblas nur per kunvenoj, asembleoj, kongregacioj en kiuj la individuoj, intime interproksimiĝante, kune reasertas siajn komunajn sentojn; jen la kialo de la ceremonioj, kiuj, per sia objekto, per la rezultoj, kiujn ili naskas, per la procedoj sekvataj ne malsamas laŭ naturo de ceremonioj proprasence religiaj. Kia diferenco kuŝas inter asembleo de kristanoj celebrantaj la precipajn datojn de la vivo de Kristo, aŭ de judoj festantaj ĉu la eliron de Egiptio, ĉu la promulgon de la Dekalogo, kaj kunveno de civitanoj memorfestantaj la estigon de nova morala ĉarto aŭ kelkan grandan eventon de la nacia vivo?”
Emile Durkheim, Les Formes élémentaires de la vie religieuse[La elementaj formoj de la religia vivo], Mille et une nuits, Parizo, 1898, reeldono de 2002, 70 paĝoj, 250 eŭroj, p. 610, (reeldono de 1960).
Georges Corm
“La okcidenta alvoko al la religio, ĉu ĝi temas pri argumento de valoroj nomataj judo-kristanaj aŭ pri konsentiĝo kun la diversaj fundamentismoj de la usonaj eklezioj, atestas multe malpli pri reveno de religiemeco ol pri ties malo, la utiligado de la religio. Tiu utiligado elfontas el la bezono doni legitiman vernison al politikaj faroj, al kiuj ĝi tute mankis, konsidere la klasikajn kriteriojn de la moderna humanismo tia, kia ĝi estis prilaborita de post la filozofio de la lumoj kaj la franca revolucio. Fakte, la reveno de religiemeco tute anstataŭ esti natura fenomeno, reago preskaŭ biologia kontraŭ la trooj en kiujn la laikeco kondukintus la mondon, estas unuaranga politika fenomeno, kies religieco limiĝas al ĝia nomo. Ĝi rilatiĝas al nenia grava disvolvo en la teologiaj aŭ politikaj konstruoj aŭ en la esprimoj de la fido, sed ja al la revigliĝo de laŭlitera legado de la Malnova Testamento kaj de la sanktaj skriboj, kiu furiozas en Usono, kaj ankaŭ (...), pro aliaj kialoj, en la islamaj socioj kaj en la judismo.
Georges Corm, La Question religieuse au XXIe siècle. Géopolitique et crise de la modernité [La religia demando en la 21-a jarcento. Geopolitiko kaj krizo de la postmoderneco], La Découverte, Parizo, 2006, 205 paĝoj, 17 eŭroj, p. 33-34.
ĈU MALDECO? ĈU CINIKECO? ĈU PERVERSECO? Kiel kvalifiki la sintenon de la eŭropaj registaroj kaptitaj ĉe la faro de la delikto de kompliceco kun eksterlandaj sekretaj servoj en la sekreta forkonduko de dekoj da suspektatoj trenitaj al sekretaj prizonoj kaj elmetitaj al torturo? Ĉu eblas imagi — faritaj de ŝtatoj kiuj ne ĉesas trumpeti sian alligitecon al la leĝo — pli evidentan rompon de la rajtoj de la homa persono?
Du ĵusaj eventoj atestas pri la skizofrenia etoso. Unue, la 7-an de februaro 2007 en Parizo, la solena subskribo, fare de la plej multaj eŭropaj registaroj, de la Konvencio de la [?Unuiĝinta Naciaro] (UN) kontraŭ la “malaperigoj”*, kiu krimigas la uzadon de sekretaj malliberejoj. Kaj poste, la 14-an de februaro, la Eŭropa Parlamento de Strasburgo, la adopto de raporto kiu akuzas tiujn samajn registarojn pro kompliceco kun la usona Central Intelligence Agency (CIA) en la operacioj de sekretaj forkondukoj.
Laŭ tiu raporto*, inter 2001 kaj 2005, la aviadiloj de la CIA faris ne malpli ol 1.245 interajn surteriĝojn en eŭropaj flughavenoj ofte kun suspektatoj, viktimoj de “malaperigoj”, kaŝe kondukataj al la kontraŭleĝa punkoncentrejo de Guantanamo aŭ al malliberejoj de komplicaj landoj (Egiptio, Maroko) kie torturo estas kutima praktiko. Nun evidentas ke la eŭropaj registaroj tute ne estis sensciaj pri la krimeco de tiuj sekretaj flugoj. Iuj de ili cetere ne kontentiĝis fermi la okulojn. Tiel, Pollando kaj Rumanio estas aparte suspektataj esti organizintaj sur sia tereno “etajn Guantanamojn” kie estis enkarcerigitaj, atendante sian definitivan translokadon, homoj forkondukitaj en Pakistano, en Afganio aŭ aliloke.
La brita registaro estas suspektata esti partopreninta en la forkonduko de suspektatoj kaj en ties malbona traktado. Same kiel la sveda kaj aŭstra registaroj. La germanaj aŭtoritatoj siavice estas akuzataj, interalie, “ne esti nesciaj” pri la forkonduko de ilia propra libandevena samcivitano, s-ro Jaled El-Masri, translokita al Afganio. Ankaŭ la italaj sekretaj servoj estas akuzitaj esti helpintaj agentojn de la CIA sekrete forkonduki, en Milano, la imamon Usama Mustafa Hasan Naser, nomata “Abu Omar”, transportita al Egiptio en ĉelon de la prizono Al Tora, en la sudo de Kairo, kie li laŭdire estis torturita kaj perfortita.*
TIU AMASA ROMPO DE HOMRAJTOJ ne povis okazi sen ke la servoj de la alta reprezentanto de la ekstera politiko de la Eŭropa Unio, s-ro Javier Solana, kiel tiuj de lia kunlaboranto, la eŭropa kunordiganto de la kontraŭterorista lukto, s-ro Gijs de Vries, sciis pri ĝi. S-ro de Vries, per multedira gesto, preferis demisii: “La demokratiaj ŝtatoj — avertis li — devas fari sian kontraŭteroristan lukton en la kadro de la respekto al la leĝoj (...) La akumulado de malbonaj traktadoj de Abu Graib, ekscesoj en Guantanamo kaj forkondukoj de la CIA subfosis la kredindecon de Usono kaj de Eŭropo.”*
Ĉiuj ĉi, ĉu gvidantoj aŭ plenumantoj, kiuj partoprenis en tiuj forkondukoj, devas timi la justicon. Kaj mediti pri la sorto de s-ino María Estela Martínez, nomata “Isabelita Perón”, prezidinto de Argentino, lando kie, en la nomo de kontraŭterorismo, la aŭtoritatoj praktikis masive politikajn forkondukojn. Ŝi estas ĵus arestita en Madrido, akuzita pro “malaperigo” de studento, Héctor Faguetti, en februaro 1976, do antaŭ tridek-unu jaroj... La justico malrapidas, sed ĝi devas esti senindulga.
Ignacio RAMONET.
Publikigita antaŭ jaro, la romano de Philip Roth “La komploto kontraŭ Usono [Le Complot contre l’Amérique]” imagis en Usono en 1940 la prezidantiĝon de Charles Lindbergh. Se la venko de la fama aviadisto, konata antisemito kaj simpatianto de la nazia reĝimo, kontraŭ Franklin Delano Roosevelt estas fikcio, la influo de la usona naziismo estis ja reala. Tion pruvas la skribaĵoj de Henry Ford. Eĉ pli: la usonaj eŭgenistoj kaj rasistoj inspiris Hitleron.
IUJ, KIEL Daniel Goldhagen, provis klarigi la naziismon per ekskluzive germana antisemita perverseco; aliaj, kiel Ernst Nolte, en videble apologia spirito, parolas pri “azia” sinteno aŭ pri imitado de la bolŝevikoj. Kaj ĉu eble, kiel jam frue perceptis Hannah Arendt, la naziaj rasismo kaj antisemitismo havis pli ĝuste okcidentajn fontojn*, kaj eĉ usonajn devenĉenojn? Efektive, inter la favorataj legaĵoj de la fondintoj de la Tria Regno troviĝas libro de alte reprezenta usona eminentulo: Henry Ford. Cetere, la sciencaj doktrinoj kaj la rasismaj juraj kaj politikaj praktikoj de Usono havis ne neglektindan efikon sur la ekvivalentaj tendencoj en Germanio.
Tiu usona konekto havas sian originon unue en la longa tradicio de jura fabrikado de raso — tradicio kiu havas grandan fascinon sur la nazia movado ekde ties komencoj. Efektive, pro historiaj kialoj, ligitaj interalie kun la du jarcentoj da seninterrompa praktiko de sklavigo de nigruloj, Usono prezentas la eble unikan kazon de metropolo kiu jam frue, kaj sur sia propra teritorio, faris oficialan rasisman klasadon kiel bazon de civitaneco. Ĉu temas pri difinoj de “blankuleco” kaj de “nigruleco” kiu, spite al ties malstabileco, sekvas unu la alian ekde tri jarcentoj kaj duono kiel juraj kategorioj, ĉu temas pri enmigrad-politikoj enviataj de Adolfo Hitlero ekde la 1920-aj jaroj aŭ pri la praktikoj de truda steriligado en certaj ŝtatoj dum pluraj jardekoj antaŭ la kresko de naziismo en Germanio, la usona konekto donas privilegian terenon, kvankam neniel unikan, por repensi pri la ĝuste modernaj fontoj de naziismo, la nekonfesitaj kontinuecoj de tiu kun certaj politikaj praktikoj de la okcidentaj socioj (inkluzive de demokratiaj).
DENUNCADO DE antisemitismo kaj de judekstermo estas unu el la gravaj komponantoj de la dominanta politika kulturo de Usono hodiaŭ. Des pli bone. Regas, tamen, embarasa silento pri la ligoj, la afinecoj, la rilatoj inter gravaj eminentuloj de la ekonomia kaj scienca elito de Usono kun la nazia Germanio. Nur dum la lastaj jaroj aperis libroj kiuj rekte alpaŝas tiujn embarasajn demandojn. Du el tiuj verkoj ŝajnas al ni meriti apartan atenton: The Nazi Connection. Eugenics, American Racism and German National Socialism*, de Stefan Kühl, kaj The American Axis. Henry Ford, Charles Lindbergh and the Rise of the Third Reich*, de Max Wallace. Stefan Kühl estas germana universitatano kiu faras esploradojn en Usono, kaj Max Wallace usona ĵurnalisto loĝanta delonge en Kanado.
“Hodiaŭ ekzistas lando kie videblas la komencoj de pli bona koncepto de civitaneco”, skribis Hitlero en 1924. Li referencis la klopodon de Usono konservi la “hegemonion de la norda deveno”, en ties politiko pri enmigrado kaj akiro de civitaneco. La projekto de “rasa higieno” klarigita en Mein Kampf orientis sin laŭ la modelo de la Immigration Restriction Act (1924), kiu malpermesis eniron en Usonon al individuoj suferantaj heredajn malsanojn kaj al migrantoj el suda kaj orienta Eŭropo. Kiam, en 1933, la nazioj starigis sian programon por “plibonigo” de la loĝantaro per truda steriligado kaj reglamentado de geedziĝoj, ili malkaŝe inspiriĝis de Usono, kie pluraj ŝtatoj jam de jardekoj aplikis steriligadon de “mankhavaj” homoj, praktiko sankciita de la Supera Kortumo en 1927.
La rimarkinda studaĵo de Stefan Kühl laŭspuras tiun sinistran devenĉenon esplorante la densajn ligojn inter la usonaj kaj germanaj eŭgenistoj kiuj teksiĝas inter la du militoj, la transigo de sciencaj ideoj kaj de juraj kaj medicinaj praktikoj. Bone dokumentita kaj rigore defendita, la ĉefa tezo de la aŭtoro estas ke la konstanta kaj sistema subteno de la usonaj eŭgenistoj al siaj germanaj kolegoj, ĝis kiam Usono eniris la Duan Mondmiliton, ilia aliĝo al la plej multaj disponoj de la nazia ras-politiko, konsistigis gravan fonton de scienca legimitiĝo de la rasisma ŝtato de Hitlero. Kontraste al konsiderinda parto de la dominanta historiografio, Kühl montras ke la usonaj eŭgenistoj kiuj lasis sin delogi de la nazia retoriko pri ras-higieno, ne estis nur manpleno da ekstremistoj aŭ da marĝenuloj, sed konsiderinda grupo de sciencistoj kies entuziasmo ne mildiĝis kiam la nazia retoriko fariĝis realo. Esplorado de la ŝanĝoj de tiuj rilatoj inter la du sciencaj komunumoj ebligas al la germana sociologo kaj historiisto prilumi la multajn aspektojn de la influo kiujn havis sur la adeptoj de la rashigieno la “progresoj” de la usona eŭgenismo — aparte la efikeco de enmigrad-politiko kiu “kombinis la etnan kaj la eŭgenan selektadon” — kaj la sukceso de la usona eŭgenisma movado adoptigi leĝojn favore al truda steriligado.
Dum, en la Vajmara Respubliko, sociaj laboristoj kaj respondeculoj pri publika sano zorgis pri reduktado de la kostoj de socia protekto, la specialistoj de la rashigieno turnis siajn okulojn al la disponoj de truda steriligado praktikataj en pluraj ŝtatoj de Nordameriko por redukti la koston de la “mankhavuloj”. La referenco al Usono, unua lando kiu instituciigis la trudan steriligadon, abundas en ĉiuj tiuepokaj medicinaj tezoj. Unu el la klarigoj ofte uzataj por klarigi tiun avangardan statuson, kiun ĝuis la usona eŭgenismo, estis la ĉeesto de nigruloj kiu “tre frue devigis la blankulan loĝantaron uzi sisteman programon de plibonigo de la raso”. Tiu sama klarigo estis uzata pli poste, de la usonaj apologetoj de la nazia reĝimo kiel la genetikisto T. U. H. Ellinger, kiu komparis la persekutadon de la judoj kun la brutala traktado de la nigruloj en Usono.
Kun la kresko de naziismo, la usonaj eŭgenistoj, kiel ekzemple Joseph DeJarnette, membro de la steriligo-movado de Virginio, malkovras surprizite kaj fascinite ke “la germanoj antaŭas nin en nia propra ludo...”. Tio ne malhelpas, almenaŭ ĝis kiam Usono eniras la militon (en decembro 1941), ilian aktivan subtenon al la rasismaj politikoj de la nazioj nek la silenton de la granda plimulto da eŭgenistoj antaŭ la persekutado de judoj kaj ciganoj, la ekvivalento de la nigruloj en Usono.
Certe, la eŭgenista komunumo ne estis homogena, kiel montras la viglaj denuncoj de scienculoj kiel la socialistaj eŭgenistoj Herman Muller kaj Walter Landauer, tiuj de la progresema genetikisto L. C. Dunn kaj de la fama antropologo Franz Boas. Sed, kontraste al tiuj, kiuj estis kritikaj al eŭgenismo, Muller kaj Landauer faris sciencan kritikon de la naziismo, per kiu ili, kvankam neante rasan hierarĥion, agnoskis la bezonon plibonigi la homan rason per subteno de reproduktiĝo de “kapablaj” individuoj kaj la malpermeson de tiu de “malsuperaj” individuoj.
LA 6-A ĈAPITRO de la libro Scienco kaj rasismo. La influo de diversaj konceptoj pri raso sur la sinteno rilate al la naziaj rasismaj politikoj alportas dementon al la kuranta tezo laŭ kiu la “pseŭdo-sciencaj” tendencoj de la usona eŭgenismo — respondecaj pri la rasisma leĝo de 1924 pri enmigrado — cedis la lokon, ekde la 1930-aj jaroj, al pli “scienca” progresema eŭgenismo kun totala rompo kun la rashigieno.
La kompleksa tipologio kiun kontruas la aŭtoro pruvas ke la diferenciĝoj ene de la usona eŭgenisma movado havis nenion por fari kun ĝia pli “scienca” evoluo. Ĝi substrekas ke la batalo interne de la internacia scienca komunumo pri la nazia raspolitiko estis antaŭ ĉio batalo de diverĝaj sciencaj pozicioj pri la plibonigo de la raso kaj pri la sciencaj, ekonomiaj, politikaj rimedoj por atingi ĝin.
Pro tio la aŭtoro proponas du nociojn — “etna rasismo” kaj “genetika rasismo”-, kiujn li konsideras necesaj por kompreni la pristuditan fenomenon. La unua estis klare kondamnita de la Nurenberga Tribunalo; pri la dua, la afero estas pli malfacila. Unuflanke, la plej multaj ras-higienistoj ne estis juĝataj pro la trudita steriligado de 400.000 homoj. Kaj la ĵusa studaĵo montris ke parto de la akuzo provis prezenti la amas-masakrojn kaj la eksperimentojn en la koncentrejoj kiel praktikojn separitajn de “la aŭtenta eŭgenismo”.
En 1939, Ellinger skribis en la Journal of Heredity, ke la persekutado al judoj ne estis religia persekutado, sed “grandskala bredad-projekto celanta elimini el la nacio la heredajn atributojn de la semita raso”. Kaj li aldonis: “Sed kiam temas pri scii kiel la bredadprojekto realigeblas plej efike, post kiam la politikistoj decidis pri ĝia dezirindeco, la scienco povas helpi eĉ la naziojn”. Kelkajn jarojn poste, Karl Brandt, la ĉefo de la programo por elimino de handikapuloj, deklaris antaŭ siaj juĝistoj ke tiu programo estis bazita sur usonaj ekperimentoj el kiuj kelkaj estis de la jaro 1907. Li citis por sia defendo Alexis Carel, kies nomon unu el niaj universitatoj portis ankoraŭ lastatempe.
La verko de Max Wallace analizas la rilatojn kun la naziismo de du usonaj eminentuloj de la 20-a jarcento: la aŭtomobil-konstruisto Henry Ford kaj la aviadisto Charles Lindbergh. Tiu, celebrata heroo de aviado post sia unua transflugo de Atlantiko (1927), ludis signifan rolon en la 1930-aj jaroj kiel usona simpatianto de la Tria Regno kaj, ekde 1939, kiel unu el la organizantoj (kun Ford) de la kampanjo kontraŭ Roosevelt, akuzata voli interveni en Eŭropo kontraŭ la potencoj de la Akso.
Malpli konata, la kazo de Ford estas pli grava. Kiel bonege montras Max Wallace — jen unu el la elstaraj partoj de lia libro — The International Jew (1920-1922) de Ford (vd Michael Löwy: Henry Ford, inspirinto de Adolf Hitler.), inspirita de la plej brutala antisemitismo, havis konsiderindan efikon en Germanio. Tradukita en 1921 al la germana, ĝi estis unu el la ĉefaj fontoj de la naci-socialisma antisemitismo kaj de la ideoj de Adolfo Hitlero. Jam en decembro 1922, ĵurnalisto de la New York Times en vizito al Germanio, rakontas ke “la muro malantaŭ la tablo de Hitlero, en lia privata oficejo, estas ornamita de granda bildo kiu prezentas Henry Ford”. En la antaŭĉambro, tablo estis kovrita de ekzempleroj de Der Internationale Jude. Alia artikolo de la sama gazeto publikigas, en februaro 1923, la deklaron de Erhard Auer, vicprezidanto de la bavara parlamento, kiu akuzas Fordon financi Hitleron, ĉar li estas favora al ties programo celanta “la ekstermadon de la judoj en Germanio”.
Wallace rimarkigas ke tiu artikolo estas unu el la unuaj konataj referencoj al la ekstermaj projektoj de la nazia gvidanto. Fine, la 8-an de marto 1923, en intervjuo al la Chicago Tribune, Hitlero deklaris: “Ni konsideras Heinrich Ford la gvidanto de la kreskanta movado fascisti en Ameriko (...) Ni admiras aparte lian kontraŭjudan politikon kiu estas tiu de la platformo de la fascisti bavaraj”.* En Mein Kampf, kiu aperis du jarojn poste, la aŭtoro omaĝas Fordon, la solan individuon kiu rezistas al la judoj en Usono, sed lia ŝuldo al la industriisto estas multe pli granda. La ideoj de la Internacia Judo ĉie ĉeestas en la libro, kaj iuj teksteroj estas preskaŭ laŭvortaj citaĵoj, aparte pri la rolo de la judaj konspirantoj en la revolucioj en Germanio kaj Rusio.
Kelkajn jarojn poste, en 1933, post kiam la nazia partio troviĝas en la potenco, Edmund Heine, la mastrumanto de la germana filio de Fordo, skribis al la sekretario de la usona industriisto, Ernest Liebold, por rakonti al li ke La Internacia Judo estis uzata de la nova registaro por eduki la germanan nacion en la kompreno de la Juda Demando.* Kunigante tiun dokumentaron, Max Wallace pruvis nekontesteble ke la usona aŭtomobilkonstruisto estis inter la nombro da plej gravaj antisemitaj fontoj de la naci-socialisto...
Kiel memorigas Max Wallace, en 1938 Hitlero atribuis al Henry Ford, pere de la germana konsulo en Usono, la Grandan Krucon de la Supera Ordo de la Germana Aglo, premio kreita en 1937 por honori grandajn eksterlandajn eminentulojn. Antaŭe, la medalo, Malta Kruco ĉirkaŭata de svastikoj, estis atribuita al Benito Musolino. Tamen, Wallace ne klarigas kial, konsidere al la abundo de eŭropaj, aparte germanaj antisemitaj verkoj, la aŭtoro de Mein Kampf estis tiom fascinita de la usona verko. Kial li ornamis sian oficejon per la portreto de Henry Ford, anstataŭ per tiu de Paul Lagarde, Moeller van der Bruck kaj tiom da aliaj famaj germanaj antisemitaj ideologoj? Krom la prestiĝo asociita al la nomo de la industriisto, ŝajnas ke tri kialoj povas klarigi tiun intereson por The International Jew: la moderneco de la argumento, ĝia “biologia”, “medicina” kaj “higienisma” leksiko; ĝia eco de sistema sintezo, kiu artikulas en grandioza, kohera kaj ĝenerala diskurso la tutaĵon de la postmilitaj antisemitaj pamfletoj; fine, ĝia internacia, planedvasta, tutmonda perspektivo.
WALLACE MONTRAS, kun apogaj dokumentoj, ke Hitlero ne estis la sola nazia gvidanto sub influo de la libro farita en Dearbom. Baldur von Schirach, gvidanto de la Hitlerjugend kaj poste ?[Gauleiter] de Vieno, deklaris, dum la Nurenberga Proceso, en 1946: “La decida antisemita libro kiujn mi legis en tiu epoko, kaj la libro kiu influis miajn kamaradojn estas tiu de Henry Ford, La Internacia Judo. Mi legis ĝin kaj mi fariĝis antisemito.” Joseph Goebbels kaj Alfred Rosenberg troviĝas ankaŭ inter la gvidantoj kiuj menciis tiun verkon inter la nombro da gravaj referencoj de la ideologio de la Germana Naci-Socialisma Laborist-Partio (NSDAP).*
En julio 1927, minacata de proceso pro kalumnio kaj en zorgo pro la falo de vendoj de siaj aŭtoj, Fordo laŭforme retiris siajn dirojn. En gazetara komunikaĵo li asertis sen stumbli ke li “ne estis informita” pri la enhavo de la antisemitaj artikoloj aperintaj en la Dearborn Independent, kaj li petis la judojn pri “pardono pri la senvole kaŭzita doloro” per la pamfleto The International Jew.* Tiu deklaro, juĝita malsincera flanke de granda parto de la usona gazetaro, tamen ebligis al Fordo eliĝi el sia punjura respondeco. Ĝi ne malhelpis lin daŭre subteni, sub la mano, serion da antisemitaj agadoj kaj publikigaĵoj.*
“Henry Ford antaŭulo de naziismo” estis en Usono grandparte en la ombro de la granda moderna industriisto kiu antaŭenigis la serie fabrikitan aŭton kaj vendatan bonpreze. Temas pri tiu homo kiun la angla verkisto Aldous Huxley prezentis ironie, en sia Admirinda Nova Mondo (1932), kiel moderna diaĵo, kun la preĝo adresita al “Our Ford”, anstataŭ la tradicia direktita al “Our Lord” (“Nia Sinjoro”).
Tiu longa embarasita silentado estas komprenebla. La “kazo” Henry Ford levas delikatajn demandojn pri la loko de rasismo en la usona kulturo kaj pri la rilatoj inter nia “okcidenta civilizacio” kaj la Tria Regno, inter la moderneco kaj la plej delira antisemitismo, inter ekonomia progreso kaj homa regreso. La termino “regreso” estas cetere ne trafa: libro kiel The International Jew ne verkeblus antaŭ la 20-a jarcento, kaj la nazia antisemitismo estas ankaŭ radikale nova fenomeno. La Ford-dosiero ĵetas akran lumon sur la antinomioj de tio kion Norbert Elias nomis “la proceso de civilizacio”.
Michael LÖWY kaj Eleni VARIKAS.
Kandidato de la franca dekstro ĉe la prezidant-elekto de aprilo kaj majo 2007, s-ro Nicolas Sarkozy promesas 68 miliardojn da eŭroj da kromaj impost-malaltigoj. Kun la preteksto ke “ĉio pli bonas ol imposti la laboriston”, liaj projektoj (interalie la elimino de la imposto pri heredo) fundamente favoras la enspezojn el kapitalo. Kaj ili faras tion en momento en kiu ĝeneraliĝas maldungoj decidataj de akciuloj kiuj postulas pli ol 15% da profito jare.
LA SOCIO ESTAS minacata kiam unu el ĝiaj potencoj, fariĝinte hegemonia, dispremas ĉiujn aliajn kaj servigas ilin, trudas siajn postulojn kiel solajn efektivajn prioritatojn kaj povas ĉion submeti al sia senfina ekspansio. Certaj socioj spertis la dominadon de eklezio; aliaj estis sub regado de unusola partio; ankoraŭ aliaj timas sian armeon, pli potencan ol ajna alia institucio. La nuna kapitalisma socio, laŭ sia imago tute demokratia, spertas siavice ankaŭ la jugon de superpotenca grupo, sen ajna kontraŭforto kaj sekve preta eluzi sian avantaĝon tiom kiom plaĉas al ĝi. Tiu grupo, kiu ne konas limojn kaj ekscesas, estas la akcia financo.
Potenco kaj eksceso ne falas el ĉielo, ili estas enskribitaj en strukturoj. Montri la genealogion de la akcia hegemonio signifas demandi sin pri la strukturaj transformoj kiuj liberigis la elanon de la financa potenco. El tiu vidpunkto sufiĉas esplori la du pasintajn jardekojn por montri la enpotenciĝon de la financo. Kompreneble temas tie pri alispeca tasko ol tiu de la sensignifa datreveno aŭ de vendofavora memorfestado kiujn ŝategas la sencerba ĵurnalismo, tiu kiu nenion preterlasis de la demisio de s-ro Jacques Chirac kiel ĉefministro (antaŭ tridek jaroj) aŭ de la brulantaj aŭtomobiloj (unu jaro), aliflanke zorge flanken lasis la plej strukturantan eventon de la franca socio en la lasta duonjarcento, nome la financan malreguladon de 1986 (antaŭ dudek jaroj).
PERMESI TIEL la internaciajn investistojn libere veni kaj foriri, organizi la disponeblecon de la borsa merkato, do la eblecon tuj vendi blokojn da titoloj, do forpreni la kapitalon de entrepreno same facile kiel oni enmetis ĝin, instalas la kondiĉojn de tiuj grandaj kapital-moviĝoj kiuj invadas la merkaton kaj fine faras la kurzojn... do decidas pri la kapablo de la ĉefoj rezisti al la eksteraj minacoj de malamika akaparo! Nu, ĝuste tie troviĝas la kialoj de la eksterordinara influo de la akcia financo sur la entreprenoj kaj, ĉefe, sur ties gvidantoj. Se ne povi plenumi la postulojn de la akciuloj signifas elmetiĝi al borsa ŝatoperdo, do al malaltiĝo de la kurzoj kiuj fine elmetas la entreprenon al akir-ofertoj, oni senpene komprenas la nervozan urĝon de la manaĝeroj konservi la profiton ĉiakoste, ĉar en tiu vetkurado, en tiu ĉi afero, ili ludas per nenio malpli ol per sia kapo.
La respondeculo de la entrepreno, samtempe malforta kaj forta ĉenero, estas ankaŭ plej sentema pri la minacoj de la financo, se tiu havas la rimedojn senigi lin de lia feliĉo ĉefi kaj de liaj avantaĝoj el tiu ofico, do de lia tuta vivo, kaj li estas samtempe tiu kiu havas la efektivan potencon premi la tutan organizon por eltiri el ĝi ĉiakoste la profiton postulatan de la akciuloj — kaj savi sian lokon. Sur ardaj karboj, nun kiam liaj plej karaj ekzisto-atingoj estas minacataj, oni povas certi ke li vipas “sian” entreprenon kaj elpremas el ĝi tiom ĝi kapablas doni. Tiel, de la pinto, desupras laŭ la tuta hierarĥia strukturo de la firmao, kaj preskaŭ sen perdo survoje, la ordonoj kiuj tradukas la deziron de la manaĝera persisto, siavice spronata de la deziro de la akciula riĉiĝo, al intensa produktiva mobiliziĝo. Tio ĝis la lasta salajrulo, kaj eĉ multe transen, en la tutan teksaĵon de vicentreprenoj, ĉe kio ĉiuj devas doni siajn gajnojn de produktiveco, kaptatajn, “suprenigatajn” kaj destinitajn nutri la tributon pagatan al la akciuloj.
La nunaj strukturoj de la financ-kapitalismo havas tiun senprecedencon ke ili forigis preskaŭ ĉian restrikton por la konkero- kaj akaparo-elanoj de la akciuloj. Kiam falas la instituciaj kaj reglamentaj baroj kiuj retenis la dominantajn potencojn, tiuj, logike, impetas pli antaŭen kaj esploras ĝisfunde la novajn manovro-spacojn kiuj estis al ili konceditaj, ĉar estas en la logiko de la potenco iri ĝisfine de sia kapablo — do ĝis kiam ĝi renkontas novan obstaklon kiu haltigas ĝin. Sed tiuj obstakloj jam ne ekzistas, aŭ tiel malmulte! Sen interna nek ekstera regulado, do senlime, la deziro de la financo estis destinita fariĝi tiraneca. Jen kie ni alvenis.
Oni povas fari al si sufiĉe precizan ideon pri la senretena diverĝo, tra la evoluo en apenaŭ pli ol jardeko, de la devo de rentabilitato trudata al la entreprenoj de la akcia kapitalo, kaj tio ĉiam pli agrese ĉar ĝentileco ne necesas se oni havas ĉiujn rimedojn por postuli kaj akiri. Tuj komence de la 1990-aj jaroj, granda banko kiel la Banque Nationale de Paris (BNP), alfrontante la akciulan revolucion kiu anonciĝis, konfesis iom senglore profitokvoton, la ROE* de 2% ĝis 3%. La historio atestas ke tio ne malhelpis la BNP prosperi ĝis nun, sed ĝuste tiu historio ŝanĝiĝos...
Fine de la jardeko, la afero fariĝis kutimo: la akciula “normo” postulas 15%! Nia BNP, kiu en 1999 baraktis kontraŭ la Société Générale, faris bonajn progresojn: ĝi promesis nun ROE de 18%. En la mezo de la 2000-a jardeko, ĉiam malpli malofte entreprenoj proponas al siaj akciuloj ROE de 20%, eĉ de 25%. En 2006, The Economist ekstaziĝis antaŭ la brila rezulto de Goldman Sachs kiu faris rekordon de 40%.* Kompreneble, eĉ por The Economist, tio estas escepta rezulto kiu ne povas ĝeneraliĝi. Sed oni vidis tiun liberalan semajngazeton pli avanci, do kial esti tiel timeta?
Fakte, la demando devas stariĝi alie: kie estas la fortoj kiuj povus malhelpi la akciulan financon fari el la rekordo de hodiaŭ la normon de morgaŭ? Ĉar, en la momento, la respondo troviĝas nenie, oni demandas sin ja kial ĝi retenus sin. Iuj entreprenoj perfekte komprenis tion. Dum la kriterio por konservi aktivan fabrikon estis longtempe ke ĝi ne estu deficita, Nestlé ne hezitis en 2005 fermi sian fabrikon de Saint-Menet kun la motivo ke ĝi donis nur profitokvoton de 9%*, kiam la normo de la grupo, kompreneble kalkulita laŭ la deziroj de la akciuloj, postulas minimume 13%...
SE ONI NE VOLAS lasi la financon mistrakti la salajrularon ĝis ankoraŭ nekonata grado, sed kiun ĝi certe esploros, ĝi devas esti nepre kontrolata. La eksceso estas la tendenco de la potenco kiun oni lasis al si mem, pro tio la ĝusta mezuro ĉiam aplikendas deekstere. La problemo ne simplas, ĉar ĉefaj strukturoj el kiuj la financo tiras sian dominadon, la libereco de cirkulado de kapitaloj fariĝis netuŝeblaj per la traktatoj de la Eŭropa Unio — jen preterpase memora penso por la devotuloj kiuj gurdis: “Eŭropo, ŝildo kontraŭ la tutmondiĝo...”. Certe, la solaj politikaj bataloj tutcerte perditaj estas tiuj kiujn oni ne batalis, kaj oni povus ja bone imagi lanĉi tiun de antifinanca revizio de la traktatoj. Oni povus ankaŭ deziri malpli malverŝajnan solvon — Britio kiu aliĝas al dispono kontraŭ la financo... — kaj malpli malproksiman. Do, manke de forigo de la nunaj strukturoj protektataj de la juro de la traktatoj kaj de la politiko de la Unio, necesas pensi pri kontraŭmeti al ili novajn, starigendajn se eble, almenaŭ por komenci, nur sur nacia skalo.
Por limigi la senliman deziron de la financo necesas reglamente kaj aŭtoritate limigi ĝian profiton, sola rimedo forpreni al ĝi ĉian instigon premi la entreprenojn, ties salajrulojn kaj vic-entreprenojn, kaj tiel krei la kondiĉojn por igi la superekspluatadon seninteresa. “Reglamente” kaj “aŭtoritate”, ja absolute maldecaj vortoj en la okuloj de la liberala ideologio, kiu donas al la dominantaj potencoj ĉiujn rimedojn por malbontrakti, sed “liberale”, oni ne devas heziti uzi ilin nek prononci ilin tre klare por montri ke ni komprenis la naturon de la kapitalismo kiel arenon de la potencoj kaj ne kiel pacan renkontiĝejon de postuloj kaj ofertoj, kaj ke ni estas deciditaj tiri el tio ĉiujn praktikajn konsekvencojn. Al la forto necesas kontraŭmeti la forton: al tiu de la kapitalo, tiun de la leĝo — la solan kiun ni disponas.
Estas la instrumento de imposto taskota gilotini la profiton de la akci-kapitalo — tiu trankviliĝu, ni lasos iometon por ĝi, kaj ankaŭ la kapon sur la ŝultroj. Lasi al ĝi iometon, ne estas alio ol reveni al la solida ekonomia normo laŭ kiu la kapitalo provizu sin proksimume je la nivelo de la interezo-kvoto. De la 10, 15, poste 20% postulataj ĝis la 3% kiuj estas la aktualaj interezokvotoj, jen la preciza mezuro por rebobeni la financan devojiĝon.
Ĉar la impostaj gilotinoj ne faligas verajn kapojn, oni povas uzi ilin por iom amuziĝi. Ĉar, en la donita ekzemplo, la tranĉa instrumento povus esti konstruita laŭ plano pruntita... de la financo mem — sed kompreneble iomete deturnita de ties originaj celoj. Inter la sennombraj trovaĵoj de la abundega diskurso de la “akcia valoro”, la EVA (Economic Value Added) havas la taskon revizii la kutiman nocion de librotene kalkulebla neta profito, kiu ŝajnis al ĝi ne sufiĉe sukoplena. La “vera” profito, diras la EVA, do tiu kiu havas sencon el akciula vidpunkto, ne estas la “kutima” profito, la simpla diferenco inter enspezoj kaj elspezoj. Ĉar tiu kalkulo forgesas survoje “kaŝitan koston”, kiun oni malprave ne rimarkis kaj kiun la doktrino de EVA fine aperigas: la kosto de la meritoplena servo kiun konsistigis la venigo de propraj kapitaloj fare de la akciuloj.
Tiun “kapital-koston” la EVA sugestas kalkuli kiel sumon de la interezo-kvoto de la senriska aktivo (ĝenerale la bonhavoj de la trezoro je tri monatoj) kaj krome kompenson por specifa risko. La EVA havas do la senhontecon renomi “ekonomia aldonvaloro” la superprofiton — tiun kiu restas post kiam ĉio estis forprenita, inkluzive de tiu “kapital-kosto” — kaj ne hezitas deklari ke entrepreno estas “vere profitiga” nur kiam tiu superprofito estas pozitiva. Sed ĝi havas ankaŭ, kvankam tre malintence, la bonan guston revenigi en la pejzaĝon interesan kvantan referencon, ĉar ĝi efektive situas en la orbito de la interezo-kvotoj: la kvoto-sumon de la senriska aktivo kaj kompensaĵon, jen kio donus, en la nunaj kondiĉoj, ĉirkaŭ 5% aŭ 6% — kio estas jam pli saĝa ol la 20% validaj por la ROE.
Evidente, por la EVA, tiu referenco ne estas normo en si mem, tute male: ĝi simple difinas la minimuman minimumon sub kiu entrepreno, eĉ se ĝi faras profitojn en la librotena senco de la vorto, ankoraŭ ne povas esti nomata profitiga. La “vera profito” kalkuleblas nur ekde tiu sojlo, kaj tutcerte oni instigas ĝin esti kiom eble plej alta...
Turni kontraŭ la akciula financo ties proprajn armilojn, tio signifas submeti la EVA al duobla devojigo. Unuavice, kion ĝi konsideras planko, necesas fari plafono! — kaj per tio difini la ĝeneralan horizonton de la reveno en la orbiton de la interezo-kvotoj (pli-malpli je unu risko-kompensaĵo). Sed ĉefe, tie kie la EVA estas koncipita fakte nur kiel nova librotena indikilo, do kiel kriterio de efikeco trudata al la entreprenoj, necesas fari el ĝi normon kiu limigas la efektivan pagon por akciuloj (vd la suban tekston “Akcia trudo, du flankoj”).
Nu, tiu pago konsistas el tri elementoj. La du unaj respondas al efektivaj elspezoj de la entreprenoj, kiuj riĉigas la akciulojn per pago de dividendoj, sed nun ankaŭ — granda eltrovaĵo de la akcia kapitalismo — pere de buy-back, operacio kiu konsistas en tio ke la entrepreno reaĉetas siajn proprajn titolojn. Regali la akciulon per disponebla mono, jen ankoraŭ la plej rekta maniero dorloti lin. Sed tiu elturniĝo atingas tiajn proporciojn ke ĝi fariĝas grandskala parazitismo. La dorlotaĵoj por la akciuloj tiel deturnas kreskajn sumojn de alternativa uzado, kiel por produktiva investo aŭ por esplorado kaj disvolvado — oni apenaŭ kuraĝas elvoki la konservadon de dungoj aŭ altigon de salajroj — kaj samtempe donas kroman ilustradon de la potenco akirita de la akci-kapitalo, mezurata ĉi tie per sia kapablo senpune elpumpi la riĉaĵon de la entrepreno.
Kiu estas la unua gesto al kiu pensas la gvidantaro de Arcelor por savi sian kapon kontraŭ la publika aĉet-operacio (OPA, laŭ la franca) lanĉita de Mittal? Gratifi la akciulojn, kiuj tenas en siaj manoj ĝian sorton ĉe la fino de sia borsa ordono, je dika akci-reaĉeto de 5 miliardoj da eŭroj — oni estus preskaŭ tentata ŝanĝi al frankoj (33 miliardoj) por pli bone aprezigi la enormecon de la sumoj, kaj por imagi kion oni povintus fari per ili alie...
Restas lasta komponanto de la efektiva pago al akciuloj, kaj ne la plej malgranda: la plusvaloroj. Krom la diversaj rimedoj por rekte eltiri el la entrepreno ties substancon, la akciulo povas gajni sur la merkato per la spekula ludo de aĉetoj kaj revendoj. Tiel lia suma enspezo kunigas, en variaj proporcioj laŭ la jaroj, la produktojn de la rekta tributa depreno (dividendoj kaj akci-reaĉetoj) kaj la borsajn plusvalorojn. Oni nomas TSR (Total Shareholder Return) tiun totalan efektivan akcian enspezon por investitaj kapital-akcioj. Ĝuste tiun TSR necesas ataki. tiun oni devas malpliigi por konvinki la akciulojn ke post atingo de certa sojlo estas senutile premi la entreprenon pli por akiri de ĝi “ankoraŭ pli kaj senfine”, ĉar ĉia kromaĵo falos, pere de imposta hakilo, en la poŝon de la ŝtato.
Kie fiksi tiun sojlon? Precize je la nivelo kontraŭvole indikita de la EVA-teorio mem, do la interezo-kvoto (de la senriska aktivo) plus iometo (la risko-kompensaĵo). Kiel fari, sur tiu bazo, la impost-kalkulon? La demando ne simplas, ĉar la plusvaloroj estas realigataj ĉiun tagon de la jaro, dum la transkontigoj per dividendoj kaj la akci-reaĉetoj estas konataj nur fine de la periodo. Do necesos starigi kelkajn konvenciojn kun malcerta estetiko por la puraj teoriuloj pri financo.
Tiel oni povas decidi kiel referencon la totalan sumon de transigoj de disponebla mono — dividendoj plus reaĉetoj de akcioj — faritajn de la entrepreno en la antaŭa jaro. Ĉe ĉiu borsa vendo farita de akciulo, estas al li imputata parto T de tiuj transigoj proporcie laŭ la nombro da titoloj koncernataj de la operacio. Tiu sumo T estas aldonata al la realigita plusvaloro, kaj la tutaĵo estas rilatigata al la komenca valoro de la venditaj titoloj, indico kiu donas la efektivan akcian rentabilitaton — la TSR — de la operacio. Ĉio, kio superas la sojlon kiu reglamente limigas la TSR, estas tiam objekto de deviga depreno (vidu la suban tekston “Kiel kalkuli la SLAM”). Tio tranĉas la apetiton, kaj estas de bona gusto.
Restas demando por decidi, samtempe tre supraĵa kaj tre grava: kiun nomon doni al tiu malgrandigilo de akciulaj pretendoj? Kial ne SLAM, kiel Shareholder Limited Authorized Margin (aŭ permesata limo de akcia agospaco)? Ni preferintus VLAN, la francan ekvivalenton, kiu bone esprimas la spiriton de la afero*, sed la akronimo estis pli malfacile konstruebla. Kaj krome, la financo pretendas paroli nur angle, la lingvon de la aferoj kaj pro tio onidire moderna; do ni donu al ĝi tian. Krome, bremsi la financon estas politika batalo je evidente internacia atingo. Nenio estas pli dezirinda ol ke la plej granda nombro alprenu tiun ideon, por alproprigi ĝin al si, detale analizi ĝin, trovi ties mankojn, repari tiujn, kaj kial ne fari ĝin ankoraŭ pli akra; mallonge, la kodo de la SLAM estas tuj en open source*, ĝia vera loko estas en la publika kampo.
Sed oni ne trompiĝu: la internaciigo de la propono respondas al esence politikaj intencoj, kaj duavice al “teĥnikaj”. Oni ne vidu en ĝi, aparte, la anticipon de projekto kiu devus esti “nepre internacia” por venki la antaŭvideblan obĵeton, kiu iam kontraŭis la Tobin-imposton, ke tia dispozicio “tuj fuĝigus la kapitalojn ekster Francion”. Ili ja fuĝu, tio bone eblas, kvankam en mezuro kiun oni nepre ne troigu. Ke tio estas reala problemo, tio jam pli kontesteblas. Efektive estas tempo por indiki la veran atingopovon de la “bonfaroj” de la borso pri kiu la amikoj de la financ-merkatoj ne ĉesas ripeti ke “sen ĝi, nenia financado”. Ĉar, eĉ se oni metas flanken la eksterordinaran sumon de la ĉiuspecaj damaĝoj trudataj al la entreprenoj per la akciula kuratoreco, la tezo de la “borso kiu financas la entreprenon” falis jam delonge en la kampon de patentitaj malveroj.
Kompreneble por rimarki tion necesas havi la ideon kompari la proprajn monprovizojn kun ĉio kion, cetere, la akcia voremo deprenas. Kun ĉiuj ĉi kalkuloj, montriĝas ke en la kazo de Usono, senegala financ-paradizo, la deprenoj de dividendoj kaj de akci-reaĉetoj fariĝis superaj al la injektoj de freŝa kapitalo, tiel ke la neta kontribuo de la akci-merkatoj por la financado de la entreprenoj estas nun... negativa! La eŭropaj bors-merkatoj, kiuj ankoraŭ ne estas tute tie, estas survoje, kaj ilia financa kontribuo tendencas al magreco. Se de la akcia financo restas nur la kuratoreca malutilo — sen la kapitalo!-, oni timus malprave kion ajn gravan se oni rezignas tiujn “servojn”.
La borso kaj la investistoj, kiuj petolas tie, amuziĝas multe malpli per novaj emisioj — la veraj financ-operacioj — ol per la surdigaj operacioj sur la sekundara merkato kie, se la disponebla mono investiĝas, ĝi nur nutras la neproduktivan inflacion de la kurzoj. La financa komunumo kiu parolas nur pri postulo de efikeco, devus pridemandi sin pri sia propra efikeco, kiu nun falis al mizeraj niveloj kaj pravigas ke oni akceptu kun saĝa trankvilo la hurladon kiu certe aŭdiĝos ĉe la ideo de la SLAM.
Oni devus tamen esti tre pretendema se oni pensus teni tie la instrumenton en sia finita formo, super ĉia obĵeto, la neeviteblan trafon. Imagivo estas kvalito kiun oni senhezite rekonu al la profesiuloj de la financo, kaj ilia ludemo pri devojigaj strategioj estas fame konata. Sed dispono parte devojigita valoras pli ol nenia dispono. Kaj se la ideo estas ankoraŭ malperfekta, se konatiĝos obĵetoj pli konvinkaj ol la plendokrioj surbaze de “fuĝo de la kapitaloj”, ne gravas: inter ĉiuj specialistoj potenciale koncernataj de tiu afero, ja troviĝos iuj kiuj, havante aliajn projektojn ol celebri la nunan staton de la aferoj, alportos sian scion por transformi ĝin.
EĈ PLI OL DE ekonomikistoj, necesas helpo de juristoj kaj de impostistoj. Kiel imposti la grandajn internaciajn investistojn — esence anglosaksajn — kiuj agas sur la franca merkato, sed estas impostataj ĉe si hejme? Ĉu penseblas depreni sur la nivelo de la perantoj de franca juro, kiuj transigas iliajn ordonojn? Ĉar estas klare ke, por esti eĉ iomete efika, la SLAM devas prioritate atingi la grandajn koncentriĝojn de la kolektiva ŝparaĵo, pensiajn kaj asekurajn fondusojn, kiuj estas la veraj posedantoj de la financa armilego.
Certe necesas respondi al multaj tiaj demandoj kaj, ĉar la simpleco de ĝia principo ne ekskludas la kompleksecon de ĝia realigo, la ideo de la SLAM estas malpli tutpreta slogano ol kolektiva laborprogramo.
El politika vidpunkto, fine — kaj tio estas esenca-, la ideo valoras malpli pro siaj teĥnikaj ecoj ol pro siaj trejnaj trajtoj. Se oni trovas ĉe ĝi ĉiajn eblajn teĥnikajn mankojn, ĝi havas tamen la virton montri ke la akciula potenco, al kiu, ne la socio, sed manpleno da elitoj, dividitaj inter blindiĝo kaj intereso, decidis forigi ĉiujn bridojn, iun tagon fine renkontos sur sia vojo kontraŭan potencon deciditan haltigi ĝin. Por ĉiuj, kaj aparte por tiuj senkonsciaj elitoj, necesas deziri ke tiu haltigo estu farita kiom eble plej precize.
Ĉar pro sia senlima perfortado de la socia korpo — ĝi ja mem ne konas limojn kaj ĉar ĉiuj, kiuj estis taskitaj reteni ĝin, ellasis ĝin kun hura-krioj-, la akciula potenco povus iun tagon sperti ankaŭ kelkajn rebatojn, sed malpli afablajn ol la SLAM.Promenado en la banko-kvartalo de Bonaero donas, post la ekonomia bankroto de 2001, la edifan spektaklon de kuglotruoj kaj spurojn de ferstangoj sur la kirasitaj pordoj — komprenu: estas sojloj de prirabado trans kiuj la loĝantaro tre koleras.*
Por neniu dezirindas atingi tiujn sojlojn. Ĉar oni ne povas multon esperi de la maldekstraj kaj dekstraj ravitoj kiuj sendistinge alternas ĉe la aferoj kun projektoj tro similaj — kiel tiu voĉdonigi eŭropan konstitucion kiu celebras en la parto “fundamentaj rajtoj” la liberan cirkuladon de la kapitaloj-, la movo devas veni de aliloke. Ideo kia la SLAM, kun sia tuta malperfekteco, estas la esprimo de simpla analizo — la problemo de hodiaŭ estas la financo-, kaj de averto: SLAM, tio estas ankaŭ la bruo de pordo kiun oni decidas klakfermi antaŭ la nazo de la ĝenuloj.
Frédéric LORDON.
La librotenado disponigas diversajn indikilojn por “profito”. La plej tuja, sed ankaŭ la plej frustra, estas la “librotena neta profito”, do tio kio restas el la enspezoj post depreno de ĉiuj elspezoj.
Jam malpli maldelikata indikilo estas la profitkvoto, aŭ kvoto de rentabilitato de la kapitalo, do la profito dividita per la totalo de la investita kapitalo. Entrepreno kiu donas 5 da profito por 100 da engaĝita kapitalo liveras profitkvoton de 5%. Se ĝi donintus la saman profiton (5) sed bezonanta nur 50 da kapitalo, ĝia kvoto de rentabilitato de la kapitalo estus 10% (5/50), do pli bona!
Eblas ankoraŭ pli fajnigi, konstruante profit-kvoton trafan el la aparta vidpunkto de la akciuloj. Ĉar ne ĉiu investita kapitalo venas de ili. Parto da ĝi povas esti akirita per enŝuldiĝo. La ROE estas la kvoto de rentabilitato kiu dividas la profiton per la nuraj kapitaloj alportitaj de la akciuloj (nomataj “propraj kapitaloj”). Se la profito estas je 5 por 100 da engaĝitaj kapitaloj, sed se tiuj konsistas el 50 da ŝuldoj kaj 50 da propraj kapitaloj, la profitkvoto estas je 5%, sed la ROE, siavice, je 10% (5/50).
F. L.
La influo de la akcia financo sur la firmaoj montriĝas per du manieroj kiujn necesas distingi.
Ĝi aperas unue kiel trudo al efikeco por la entreprenoj. Tiu trudo esprimiĝas en la redifinado, laŭ la akcia vidpunkto, de la diversaj indikiloj por profitigeco de la firmaoj: ekzemple, jam ne la “klasika” librotena profito, sed la EVA (kiu estas superprofito), jam ne la profitkvoto, sed la ROE (vidu la supran tekston “Profitkvoto kaj ROE”).
Cetere, la akcia kapitalo donas al si efektivan kompensaĵon kiu kunigas tri elementojn. La du unuaj pezas sur la entrepreno, ĉar ili venas de deprenoj rekte farataj el la riĉaĵo: tiel la dividendoj kaj la buy-backs (per kiuj la entreprenoj reaĉetas siajn proprajn titolojn de siaj akciuloj, evidente kontraŭ disponebla mono). La tria, la plusvaloroj, venas ne de la entrepreno, sed el la financmerkato, loko de spekula revendo de akcioj. Tiu tria elemento starigas konekton inter akcia kompensaĵo kaj efikeco-trudo, ĉar la plibonigoj de efikeco estas serĉataj ĝuste por alten puŝi la borsajn kurzojn kaj por kreskigi la plusvalorojn.
F. L.
Estu entrepreno kies kapitalo konsistas el 10.000 titoloj en cirkulado. Akciulo kiu tenas de ĝi 1%, do 100 titolojn, aĉetitajn je po 1 eŭro, revendas ilin je po 1,10 eŭroj. Ĝia plusvaloro (PV) de la 100 titoloj estas je 10 eŭroj.
Se la entrepreno donis la antaŭan jaron al siaj akciuloj totalon de 500 eŭroj da dividendoj kaj da buy-back (reaĉato de akcioj), ĝi donis al nia akciulo parton de 1%, do 5 eŭrojn.
Ĝia TSR (entuta kompensaĵo) “impostenda” (pri la plusvaloro, la dividendo kaj la reaĉeto de akcioj) estas je (10 + 5)/100 eŭroj, do 15%. Se la laŭleĝa sojlo de permesita akcia rentabilitato (interezokvoto + risko-kompensaĵo) estas, ekzemple, je 6%, la 9% da diferenco estas komplete deprenotaj.
La imposto de SLAM estas do 9 eŭroj. Kaj la kvoto de rentabilitato ricevita de tiu akciulo estas efektive reduktita de 15% al 6%.
F. L.
En Jerusalemo, la 19-an de februaro, s-roj Ehud Olmert kaj Mahmud Abbas, en ĉeesto de s-ino Condoleezza Rice, firmigis sian engaĝiĝon favore al solvo bazita sur du ŝtatoj. Tiu princip-deklaro havas malmultajn ŝancojn sperti la plej etan komencon de apliko, dum daŭras kun alta ritmo la koloniado de Cisjordanio. Certe pro tio aŭdiĝas pli laŭte voĉoj kiuj rekomendas la starigon de dunacia ŝtato sur la tuta historia teritorio de Palestino.
ANTAŬ TRI JAROJ, s-ro Meron Benvenisti, vicurbestro de Jerusalemo en la 1970-aj jaroj, skribis ke la demando jam ne estas scii ĉu iun tagon ekzistos dunacia ŝtato en Palestino-Israelo, sed difini kia dunaciismo stariĝos.* Intelektuloj ambaŭflanke renomaj, kiaj Edward Said aŭ Azmi Bishara, la historiisto Ilian Pape, la universitatanoj Tanja Reinhart kaj Virginia Tilley, kiel la ĵurnalistoj kaj aktivuloj Amira Haas kaj Ali Abunimah, asertis la neeviteblon de tia solvo.* Multaj verkoj defendas nun tiun ideon (vidu la suban bibliografion). Ĉiuj eliras de la sama konstato: la fiasko de la interkonsentoj de Oslo kaj la dispecigo de la okupataj palestinaj teritorioj en multajn bantustanojn.* Mallonge, la regiono avancas al la abismo de nova rasdisigo pli ol al kunekzistado de du vivkapablaj sendependaj ŝtatoj.
La ideo de dunacia ŝtato ne estas nova. Ĝi naskiĝis en la 1920-aj jaroj en grupo de maldekstraj cionismaj intelektuloj, kies ĉeffiguro estis la filozofo Martin Buber, la unua rektoro de la universitato de Jerusalemo Judah Magnes, kaj Haim Kalvarisky, membro de la Brit Shalom, poste de la Ihud (“Unio”). Sekvante la spurojn de la verkisto Ahad Ha’am, ili konsideris la cionismon kiel strebon al kultura kaj spirita renaskiĝo de la judoj, kiu ne povas realiĝi per maljusto. Do estis esence fondi nacion kaj ne nepre sendependan judan ŝtaton, kaj ĉefe ne koste de la originaj loĝantoj. Magnes argumentis ke la juda popolo ne “bezonas judan ŝtaton por konservi sian ekziston”.*
Sub la brita mandato (1922-1948), la adeptoj de la dunacia opcio restis minoritataj ene de la cionisma movado, sed ili estis influhavaj. Ili aŭdigis sin ĉe la oficialaj cionismaj rondoj kaj en la internacia areno, ĉefe dum la aŭskulto-seancoj de la Komisiono de la Unuiĝintaj Nacioj pri Palestino (United Nations Special Committee On Palestine), en 1947, kiu, fine, rekomendis la dividon. Ili vigle kontraŭis tiun proponon, defendante la opcion de dunacia ŝtato aliĝinta al Araba Federacio. Por konservi la judajn naciajn aspirojn al kultura kaj lingva aŭtonomeco, la dunaciistoj proponis federacian strukturon kiu ne tuŝus la fundamentajn rajtojn de ĉiuj civitanoj. Ili proponis, konforme al la spirito de la brita mandato, la starigon de leĝdona konsilantaron surbaze de proporcia reprezentiĝo, kiu certe subtenos la naciajn rajtojn sed sen fari tion koste de la egaleco de la politikaj rajtoj inter civitanoj.
Kun la plano de divido de Palestino adoptita de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro la 29-an de novembro 1947 kaj la unua israela-araba milito de 1948-1950, la ideo de dunacia ŝtato estis flanken metita. Oni ofte atribuis ĝian malsukceson al ĝia idealismeco kaj al ĝia nekapablo konsideri la surlokajn realaĵojn. Ĉu vere? El vidpunkto de Magnes, la dunacia ŝtato estis la sola realisma opcio por konservi la judan komunumon en Palestino, des pli ke ĝi estis malplimulta. Fakte, tiu opcio malsukcesis ĉar la ĉefaj politikaj protagonistoj rifuzis ĝin: la cionistaj organizoj ne volis ĝin; Britio ne subtenis ĝin; kaj la araboj konsideris ĝin kun multe da suspekto.
La projekto renaskiĝis, en nova formo, en 1969, kun la deklaroj de la Fatah, la organizo de Jaser Arafat, pri la starigo de demokratia ŝtato en Palestino. Tiu ŝtato devos ĉesigi la maljustaĵojn kaŭzitajn de la starigo de Israelo kaj de la forpelo de sepcent kvindek mil palestinanoj el iliaj vilaĝoj, kaj tio per aplikado de la reven-rajto — la Fatah ja akceptis la judan ĉeeston en Palestino. Kvankam alvokante al detruado de la strukturoj de la ŝtato Israelo, konsiderata kiel kolonia ento, ĝi defendis la nocion de unueca ŝtato por ĉiuj ĝiaj civitanoj, islamanoj, kristanoj kaj judoj. Tio estis la unua oficiala palestina provo meti la demandon pri la rilato inter naciaj rajtoj kaj individuaj rajtoj de la civitanoj.
Tiu propono vekis pozitivajn reagojn nek en Israelo nek en la internacia areno kaj, en la sekvaj jardekoj, la ebleco de du ŝtatoj restis la sole konsiderata. Spite al la deklaroj de la Organizo de Liberigo de Palestino (OLP) favore al demokratia ŝtato, Arafat preparis la palestinanojn akcepti la dividon, kion la naciaj konsilioj de la OLP oficiale akceptis en 1974 kaj poste, pli klare, en 1988, kun la proklamo de la palestina sendependeco kaj la akcepto de la divido-plano de la Unuiĝinta Naciaro. Sendependa palestina ŝtato, eĉ se nur sur 22% de la origina teritorio, estis la opcio sole ebla.
LA LONGA MARŜO de la palestinanoj al agnosko kaj starigo de sendependa ŝtato kulminis en 1993 kun la Oslaj interkonsentoj. Ilia ĉefa sukceso, kaj verŝajne la sola, estis, kiel deklaris la tiama israela ĉefministro Itzhak Rabin, ke ili oficiale agnoskis ke israelanoj kaj palestinanoj estas “destinitaj vivi kune sur la sama tero”. Sed la granda tragedio de Oslo estis ke ĝi transformis la revon pri du ŝtatoj en premsonĝon de nova rasdisigo. Ekde 1994, la palestinanoj estas fakte enprizonigitaj, kaj ne liberigitaj, de la sistemoj de permesoj donataj de la israelanoj, per la instalado de pli ol kvindek permanentaj kontrolpunktoj (check-points) kaj de ĉefaj terminaloj kiuj dividas la teritorion en ok ĉefaj bantustanojn, kaj per la duobligo de la nombro da israelaj kolonianoj, kiuj estas nun pli ol kvarcent mil. Ekde 2002, la palestina administracio estis ankoraŭ dispecigita post la konstruado de la separ-muro de pli ol sepcent kilometroj, kiu, post sia finiĝo, amputos Cisjordanion de 46% de ĝiaj teritorioj.*
En tiuj kondiĉoj, kio donas kredindecon al la dunacia ŝtato? Unue, la divido ŝajnas ĉiam malpli taŭga respondo al la naciismaj aspiroj de la cionismo kaj de la palestinanoj. Male al la situacio antaŭ 1947, kie la divido ankoraŭ ne estis elprovita, la solvo de du ŝtatoj realiĝis sur la tereno per totala dominado de Israelo. Malgraŭ la historia kompromiso konsentita en 1993, la palestinanoj ne atingis vivkapablan agnoskitan ŝtaton. Aliflanke, la palestina naciismo montris siajn limojn kun gvidantoj kiuj ne kapablis gvidi sian popolon al sendependeco kaj kiuj nun disŝiriĝas. Fine, la divido ankaŭ malsukcesis doni al la judoj la sekurecon kiun Israelo promesis al ili: en la 1990-aj jaroj, proksimume kvarcent israelanoj estis mortigitaj dum memmortigaj atencoj; post komenco de la dua intifado, en septembro 2000, milo da ili estis mortigitaj, kaj la antisemitismo kreskas en certaj landoj de la mondo.
Intertempe, surloke la demografia realeco daŭre malfortigas la vivkapablon de ĉia divido-plano. Oni nombris en 2005 totalon de 5,2 milionoj da israelanoj vivantaj inter Mediteraneo kaj Jordano, kontraŭ 5,6 milionoj da palestinanoj. Eĉ post sia retiriĝo el Gazao en 2005, kaj malgraŭ sia plano de difino de la limoj kun Cisjordanio, Israelo devos alfronti demografian kreskon multe pli rapidan ĉe la palestina flanko ol ĉe la israela, kresko kiu pezos ekonomie sed ankaŭ politike, ĉar la araba loĝantaro estas senigita de realaj rajtoj.
Alia faktoro igas la solvon de unueca ŝtato loga: la civitaneco bazita sur justeco kaj egaleco, sur enkludo kaj ne sur naciisma ekskludo. La historio montris, ĉi tie kiel aliie, ke divido ne povas sukcesi sen elpelo kaj transigo de loĝantaroj. Tio faras etikan problemon. Sur morala nivelo, la paco neniam instaleblas sen justa solvo de la problemo de la rifuĝintoj, kun reven-rajto aŭ kompensado de la perditaj havaĵoj, kiel postulas, ekde 1948, la rezolucio 194 de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro. Tamen, la revenrajto tute same kiel la palestina demografia kresko endanĝerigas la judecon de la ŝtato Israelo, kio ĉiam estis nesolvebla kontraŭdiro por la israelanoj.
Laŭ la historiisto Tony Judt, la limo de Israelo kuŝas tie, ĝia anakronismeco: neniu ŝtato povas pretendi demokration kaj samtempe praktiki etnan ekskludon, aparte post la krimoj de la lasta jarcento.* Por Virginia Tilley, la divido, kaj kun ĝi la ekzisto de Israelo, estas “tuj destinita al fiasko, pro la fakto ke ĝi kuŝas sur la diskreditita ideo — sed sur kiu la politika cionismo metas sian tutan moralan aŭtoritaton — ke etna grupo povas prave postuli domini formale kaj permanente teritorian ŝtaton.”*
Defendi demokratian ŝtaton signifas redifini la koncepton de ŝtato kaj redoni al la demokratio la prioritaton super naciismo. Kiel klarigas Ali Abunimah, tio ebligos “al la tuta loĝantaro vivi kaj ĝui la tutan landon kaj samtempe konservi la diversajn komunumojn kaj respondi al ties specifaj bezonoj. Ĝi ebligus malteritoriigi la konflikton kaj neŭtraligi la problemojn de demografio kaj de etneco kiel fontoj de politikaj potenco kaj legitimeco”.*
Ĝuste tie kuŝas la defio, ĉar tiu konflikto, kiel multaj aliaj, estas daŭre teritoria. La etneco kaj ankoraŭ eĉ pli la religio restas la fontoj de legitimeco kaj de potenc-aliro. La defendantoj de unueca demokratia ŝtato tamen konstatas kreskantan popolan mobiliziĝon favore al tiu solvo, kiu inspiras sin el la modelo de Sud-Afriko. Bojkot-kampanjoj estas plurnivele organizataj en Eŭropo kaj Usono kontraŭ tio kion oni kvalifikas pli kaj pli kiel israela rasdisigo.* Grupoj en Israelo kaj en Palestino mobiliziĝas kontraŭ la muro kaj klopodas por difini komunan strategion de rezistado celante la israelan politikon — ne la judan loĝantaron — kaj bazitan sur la egaleco de la rajtoj de la civitanoj — ne sur disaj ŝtatoj.
La problemo, tamen, restas ke la tri ĉefaj politikaj agantoj tute ne estas konvinkitaj de tiu ideo. La politika klaso kaj plimulto da israelanoj deziras la separadon, kiel montras la grandega subteno por la muro. La “internacia komunumo” donas al si la celon de duŝtata solvo, sen tamen agi por realigi ĝin aŭ por kontroli ĝian evoluon. La palestina gvidantaro, siavice, jam ne havas strategion, tiel ke Hamaso kaj Fataho daŭre alfrontiĝas en perfortaj bataloj. Eble en tiu sakstrato troviĝas lumeto da espero: necesis sesdek jaroj por elprovi la dividon kaj vidi ties limojn; ĉu la tempo ne venis por pripensi originalajn kaj neprovitajn solvojn?
Leila FARSAKH.
Multaj verkoj dediĉitaj al la ideo de dunacia ŝtato laste aperis, inter ili:
‣ Peter Rodgers, Herzl’s Nightmare: One Land, Two Peoples [Premsonĝo de Herzl: unu lando por du popoloj], Constable and Robinson, Londono, 2006.
‣ Ali Abunimah, One Country: A Bold Proposal to End the Israeli-Palestinian Impasse [Unu ŝtato: aŭdaca propono por ĉesigi la israela-palestinan sakstraton], Henry Holt, Novjorko, 2006.
‣ Virginia Tilley, The One State Solution: A Breakthrough Plan for Peace in the Israeli Palestinian Deadlock [La unuŝtata solvo: avanco al paco en la israela-palestina sakstrato], The University of Michigan Press, Ann Arbor, 2005.
Notindas ankaŭ la apero en marto 2007, en franca lingvo, de la grava studaĵo de Amnon Raz-Krakotzkin, Exil et souveraineté. Judaïsme, sionisme et pensée binationale [Ekzilo kaj suvereneco. Judismo, cionismo kaj duŝtata pensado], (La Fabrique, Parizo, 2007, 241 paĝoj, 18 eŭroj), kiu detale pritraktas la originojn kaj la historion de la duŝtatismo.
La 19-an de marto 2007
La sesopo (Ĉinio, Nord-Koreio, Sud-Koreio, Usono, Japanio, Rusio), kiu ellaboris la plurflankan interkonsenton subskribitan la 13-an de februaro 2007 kun Nord-Koreio, rekuniĝis la 19-an de marto en Pekino. En monato, la regiona pejzaĝo heliĝis, eĉ se ĝi ne estas sennuba. La interkonsento planas energi-helpon kiu ekvivalentas unu milionon da tunoj da petrolo jare kaj la forigon de la financaj sankcioj interŝanĝe kun iom-post-ioma malmuntado de la nord-koreaj atom-instalaĵoj, aparte de la plej grava de Jongbjono (Yongbyon), kaj kun la akcepto de inspektadoj de la Internacia Agentejo pri Atomenergio (IAAE), kies personaron Pjongjango estis elpelinta en 2002.
La principoj komencas konkretiĝi. La direktoro de la IAAE, s-ro Mohamed El-Baradei, estis akceptita la 14-an de marto en la nord-korea ĉefurbo. Vizito simbola por la ŝanĝo de etoso kaj de sinteno. “Mi komprenis kiaj estis iliaj zorgoj kaj iliaj esperoj, klarigis s-ro El-Baradei. Ĉio kion ni povas nun fari estas certiĝi ke la komencita proceso ne elreliĝu.”* Nenio estas malpli certa: la nord-koreaj aŭtoritatoj povas ĉiumomente ludi per provokoj kaj Usono estas skuata de kontraŭdiraj fortoj.
Se la Bush-registaro promesis liveri hejtoleon kaj forigis la plejparton de la financaj sankcioj, ĝi restis duonvoje pri tiuj tuŝantaj la Banco Delta Asia (BDA), unu el la plej grandaj bankoj de Makao*. Vaŝingtono akuzas ĝin, sen la plej eta pruvo, pri monlavado de sumoj devenaj el kontraŭleĝaj agadoj de la reĝimo de Pjongjango. La 25 milionoj da dolaroj da nord-korea bonhavo blokitaj ekde la krizo povis esti malblokitaj — kio estis unu el la plej gravaj postuloj de Nord-Koreio-, sed la usonaj bankoj ne havas la rajton “malfermi aŭ teni kontojn por aŭ nome de la BDA”. Tiu estas do tenata ekster la mondaj financ-cirkvitoj, kaj povas esti bankrotigota. Nu, jam en la pasinteco la financaj diktaĵoj de Usono kontribuis al la nord-korea reciproka pliakriĝo. La oficialaj ĉinaj aŭtoritatoj do tuj reagis, bedaŭrante tiun usonan decidon “faritan sen ajna konsultado de la sesopo kaj malmulte favora” al mildigo de la tensioj.
Kaj El-Baradei ne kredis tiel prave diri kiam, kelkajn tagojn antaŭe, li substrekis ke la realigo de la interkonsento estos “iom-post-ioma proceso, kompleksa, kiu bezonos tempon”. Tiu tamen lanĉiĝis. Ĝi alvokas plurajn rimarkojn kiuj validas multe trans la nord-korea kazo.
1. La dialogo estas la sola realisma vojo por haltigi la atom-disvastigon. Post pluraj jaroj da fanfaronado, da sankcioj celantaj sufoki Nord-Koreion kaj konduki la popolon al ribelo kontaŭ s-ro Kim Jong 2, s-ro George Bush devis sidiĝi ĉe la tablo de intertraktadoj kaj aŭdi kelkajn el la naciaj postuloj de tiu kiun li konsideris, antaŭ nelonge, “friponŝtato”. Pro tio ke li elektis la alfrontiĝon, li ne nur perdis tempon kaj ludis kun la monda sekureco, sed li kontribuis ankaŭ al fortiĝo de la plej paseismaj pozicioj de la diktatoreca reĝimo de Pjongjango.
Estus bone ne reeldoni tiun scenaron kun Irano, kie la problemoj estas samspecaj, sed kie la efiko de negativaj decidoj estus multe pli etendita. Nur intertraktado, kiu ne ekskludas premon, povas malprajmi — propra- kaj figura-sence — la bombojn svingatajn de la aŭtoritatecaj gvidantoj, des pli emaj al surarmado ke ili donas nenian perspektivon al sia popolo.
2. Kontraste al tio kion oni ofte aŭdis, tiu engaĝiĝo al regulado de la nord-korea afero ŝuldas multon al la nova ĉina diplomatio. La Pekinaj aŭtoritatoj samtempe premis sur Pjongjango (tamen rifuzis la rompon kiun certaj postulis) kaj daŭrigis la diskutojn kun ĉiuj partoj por forĝi la kondiĉojn de plurflanka intertraktado. La prezidanto Hu Jintao, kiu strebas antaŭ ĉio konservi la regionan nunan staton kaj timas kiel la peston ĉian rektan alfrontiĝon kun Vaŝingtono, profitis tion por pruvi al la mondo ke oni devas de nun kalkuli kun Pekino en la internacia areno. La veto ja sukcesis. Des pli ke ĝi, preterpase, fortigis siajn ligojn kun Sud-Koreio, la malnova malamiko de hieraŭ.
3. La gvidantoj de Sud-Koreio, siaflanke, tamen rekte minacataj de la atomarmaĵo de sia norda najbaro, ankaŭ ludis la karton de respondeco. Malgraŭ la tre pezaj premoj de sia ĉiama aliancano, Usono, kaj forta por-usona interna opozicio, ili konservis la ekvilibron inter la sankcioj kontraŭ Pjongjango kaj la daŭrigo de la diplomatiaj kaj ekonomiaj rilatoj. Seulo ne forlasas la perspektivon de reunuiĝo, sed rifuzas kalkuli kun disfalo de Nord-Koreio, malfacile sorbebla de lando kiu apenaŭ resaniĝas de la financ-krizo de la 1990-aj jaroj.
4. Japanio, kiu, kiel Seulo, estas rekte atingebla de la nord-koreaj raketoj, male retroviĝis sampaŝa kun la alfrontiga politiko de Vaŝingtono kontraŭ la reĝimo de Jong 2. Engaĝitaj en rearma strategio, la ĉefministro Junichiro Koizumi, poste lia posteulo Shinzo Abe, multigis frakasajn deklarojn. Jen maniero prepari la japanan loĝantaron, de kiu granda parto rifuzas pasi de memdefenda politiko (valida depost la liberigo) al forta militisma engaĝiĝo.
Krome, Tokio, kiu kunsubskribis la interkonsenton de la 13-a de februaro kun Pjongjango, rifuzas partopreni en la planita energi-helpo. S-ro Abe pravigas sin argumentante ke li atendas respondon de la nord-koreaj aŭtoritatoj pri la sorto de la japaninoj forkondukitaj dum la malvarma milito (deko da) kaj kies familioj havas neniajn informojn pri ili. Lia prava postulo havus iomete pli da pezo se, siaflanke, Japanio rekonus sian respondecon en la seksa sklavigo de virinoj (proksimume 200.000) forkondukitaj dum la dua mondmilito, en la du Koreioj kaj en Ĉinio, kaj devigitaj prostitui sin ĉe la militistoj — nomataj “kuraĝigaj virinoj”. Nu, s-ro Abe ĵus deklaris ke “Neniam Japanio petos pardonon”, ĉar tiuj virinoj agis ne vere devige, laŭ li. Ne nur Pjongjango, Seulo kaj Pekino reagis, sed por la unua fojo, la usonaj gazetaro kaj Kongreso protestis. Fakte, revizio de la historio kaj militistaj ambicioj nutras la japanan rigidecon rilate Nord-Koreion kaj tiel kontribuas al la regionaj tensioj.
5. La nacioj kiuj prave strebas eviti la atoman disvastigon estus certe pli kredindaj se ili zorgus pri aplikado de unueca principo por ĉiuj. Tio tute ne okazas, ĉar Barato, kiu daŭre ne aliĝis al la Traktato pri Nedisvastigo kaj kiu akceptas la internaciajn inspektadojn nur sur parto de siaj atomejoj, estas ĵus honorata de Vaŝingtono. Estus ankoraŭ pli bone se tiuj, kiuj en la tuta mondo trudas siajn instruojn, komencus malarmi mem. Nu, de Vaŝingtono ĝis Pekino tra Parizo aŭ Moskvo, oni vidas, male, reciprokan plialtiĝon de la elspezoj. “Faru kion mi diras, ne kion mi faras”... Tiu situacio malfacile daŭrigeblas por longa tempo.
Martine BULARD.
Tri jarojn post la elektovenko de la socialistoj gvidataj de s-ro José Luis Rodríguez Zapatero, kaj antaŭ gravaj komunumaj elektoj venontan majon, Hispanio spertas viglan politikan streĉiĝon. Tiu ne devenas de la ekonomia situacio, ĉar la kresko altas kaj la oficiala senlaboreco estas je sia plej malalta nivelo post 1979, sed ĝi devenas de la sinteno de dekstrularo kiu fariĝis ege agresema pro la reformoj de s-ro Zapatero, kiu provas fine liberigi la hispanan demokration el la stampo de frankismo.
DUM ALPROKSIMIĜAS la tria datreveno de la enposteniĝo kiel ĉefministro de la socialisto José Luis Rodríguez Zapatero, la 15-an de aprilo de 2004, la bildo montrata de la hispana politika panoramo estas gapiga. Unuflanke, pli ol tri jaroj sen murdoj fare de la vaska separisma organizaĵo Euskadi ta Askatasuna (ETA)* (ĝis la pasinta 30-a de decembro, kiam okazis la eksplodo de bombo en la flughaveno de Barajas en Madrido), krom efika lukto kontraŭ la koruptado, forta ekonomia kresko kaj la proporcio de senlaboreco plej malalta ekde 1979. Sed anstataŭ konduki al kalmo, trankvileco kaj interkompreniĝo, ĉio ĉi estis akompanata de apokalipsa politika kriado fare de la PP (Popola Partio, la opozicia dekstro), kiu bildigas Hispanion kiel landon “rande de abismo”, kulpigas la registaron pri fortigo de la teroristoj kaj perfido al la viktimoj, kaj sugestas ke la socialistoj partoprenis konspiron por eviti la triumfon de la dekstro en la balotado de 2004, en kunlaboro kun ETA kaj kun la islama terorismo. Kiel eblas ke, kiam oni vivis la plej longan periodon en la ĵusa historio de Hispanio sen teroristaj atencoj kaj oni rekomencis la dialogon kun ETA por ĉesigi la perforton*, same kiel faris la antaŭaj prezidantoj José María Aznar kaj Felipe González, la dekstra opozicio sin lanĉis en tiun absurdan krucmiliton kontraŭ la registaron? Sendube troviĝas elementoj de politika oportunismo kaj de nekapablo akcepti la malvenkon de 2004, sed la radikala diskreditigo de politika gvidanto kia Zapatero, tiom ema al dialogo, kaj la agresemo per kiu la PP praktikas la opozicion pensigas ke tio kion oni nun ludas en Hispanio multe superpasas la taktikajn manovrojn de la ĉiutaga politika vivo. Troviĝas sendube movoj en la fundo de la hispana politika vivo kiuj analizindas, por eskapi la kakofonion de cirkonstancaj deklaroj, insultoj kaj gazetara skandalo.
KIEL ĈIAM, LA hodiaŭa problemaro estas la rezulto de historia procezo. La hispana demokratio naskiĝis el pakto inter fortoj devenantaj el la frankista diktatoreco (1939-1975) kaj de fortoj sin oponintaj al tiu diktatoreco. Por eviti perfortojn kaj venĝojn, akordiĝis en 1977 demokratia konstitucia kadro ebliganta la kunvivadon de diversaj politikaj sentoj, sed oni formetis la postulon respondecigi tiujn kiuj estis partoprenintaj la diktatorecon. Post preskaŭ 40 jaroj da subpremado, dum kiuj estis ekzekutitaj dekmiloj da politikaj malliberuloj, miloj estis enkarcerigitaj kaj torturitaj, kaj centmiloj ekzilitaj, neniu, absolute neniu estis devigata respondeci pri tioma eksceso, tioma doloro kaj tioma morto. La historia memoro restis en la fridujo, atendante ke la cikatroj fermiĝu, kaj ĉiam sub la malaminda ombro de la subpremaj fortoj kiuj estis agantaj sub la frankismo kaj kiuj plu formis parton de la armeo kaj de la polico de la naskiĝanta demokratio. Oni perfekte povus diri ke la Transiro (1975-1982) baze konsistis en tio ke la venkintoj de la interna milito (1936-1939) akceptis ne plu persekuti la malvenkintojn interŝanĝe ke tiuj ne respondecigu nek transpasu certajn limojn. Tie troviĝas, en tiu historia momento, la origino de la politika krizo kiu nun trairas Hispanion. La rezultato de tiu pakto estis ke la demokratio finfine enradikiĝis en la hispana teritorio, post jarcentoj de frustritaj klopodoj, sed ne sukcesis solvi la bazan konflikton de la lando depost la perdo de la imperio en 1898: ĝian definitivan strukturiĝon kiel ŝtato. Dum la Dua Hispana Respubliko (1931-1939) fariĝis la unuaj paŝoj por la konstruado de moderna ŝtato per la aprobo de statutoj de aŭtonomeco por Katalunio kaj Eŭskio, sed la interna milito kaj la venko de la faŝismo ilin senvalidigis. Kaj la longa diktatoreco, obsedita per unueco de Hispanio bazita sur la subpremo de la kataluna kaj vaska kulturoj, nur pligravigis la problemon. La konstitucio de 1978 siavice suferis je la malakcepto fare de la eŭskaj naciistoj, kaj la novaj statutoj ellaboritaj sur ĝia bazo estis perceptataj laŭ tre malsama maniero fare de la diversaj politikaj fortoj. Por la dekstro, ili reprezentis la maksimuman memregadon kiun ili pretis akcepti por la regionoj.* Por la naciistoj, ili estis nur la unua paŝo en pli ambicia perspektivo de memregado kiu, por la plej radikalaj, devus fine konduki en la sendependencon de Katalunio kaj de Vaskio. La daŭra minaco de ebla militista puĉo (kiu ja realiĝis sed fiaskis en 1981) fine trudis la plej reduktitan version de la aŭtonoma ŝtato.
KIEL KONSEKVENCO de la jam cititaj cirkonstancoj (manko de jura kulpigo de la respondeculoj de la diktatoreco, kontinueco de malnovaj subpremantoj en polico kaj armeo, kaj naskiĝo de statutoj pri kies amplekso ekzistis malakordoj), parto minoritata sed sufiĉe nombra de la vaska societo perceptis la demokration kiel dolĉigitan daŭrigon de la diktatoreco. Tio favoris la daŭrigon de la agado de la ETA, kiu, naskiĝinta sub la frankismo, faris siajn plej multajn atencojn sub la demokratio. Ĝia perforta metodo estis ankaŭ stimulita de la “malpura milito” (arestoj, torturoj, murdoj) farita, inter 1976 kaj 1987, de ŝtat-agentoj — inter ili la Grupoj Antiteroristaj de Liberigo (GAL) — dum la unuaj demokratiaj registaroj, de dekstro kaj de maldekstro. Tiamaniere, la amnistio de la krimoj de la diktatoreco, la terorista perforto kaj la polemiko pri la definitiva rolo de la aŭtonomecoj en la strukturo de la ŝtato restis la grandaj politikaj problemoj hereditaj de la frankismo. Tiuj problemoj stampis la hispanan politikan vivon dum la lastaj tridek jaroj, kaj nun, post la jam preskaŭ kompleta malapero de la generacio de la interna milito, post la malfortigo de la organizaĵo ETA, la registaro de Zapatero klopodas trovi solvon. Estas ĝuste tiu klopodo malprajmi la bombojn lasitajn de la frankismo, kiu kolerigas la dekstron. La sinteno de la PP bone montras la sentimentalajn kaj ideologiajn ligojn ankoraŭ viglajn de la hispanan dekstron kun la diktatoreca pasinteco, kies malkaŝan kondamnon ili ĝis nun rifuzis akcepti. Tamen, nenio devus esti pli logika ol la klopodo rekonduki la hispanan politikan situacion al demokratia normaleco en kiu la ŝtato permesus maksimuman kapablon je memregado de siaj regionoj. Tia normaleco ebligus ankaŭ la malaperon de la politika perforto, kaj ĝi ne limigus la memoron kaj dignon nur al la viktimoj de la ĉilia aŭ argentina diktatoreco, sed donus ilin ankaŭ al la hispanaj viktimoj de la frankisma reĝimo.
KROM LA FORIGO de la katolika monopolo pri publika moralo — ankaŭ heredita de la frankismo — kaj la agnosko de la egaleco de rajtoj de samseksemuloj, la aliaj tri grandaj iniciatoj de la politiko entreprenita de Zapatero kaj lia registaro iris tiudirekten. Unue, la procezo de reformo de la aŭtonomec-statusoj, pli favora al memregado de la regionoj, ene de la kadro de la hispana ŝtato, tiamaniere ke la kontentigo de la plej multaj aspiroj de la katalunaj kaj vaskaj naciistoj helpu firmigi nacian unuiĝon pli bazitan sur libervola politika aliĝo ol sur leĝa altrudo.
Krome, la malfermado de pacprocezo, profitante la deklaron de “permanenta batalhalto”, la 22-an de marto 2006, fare de ETA, donis esperon ke ĉesu la perforto. Kaj, fine, la ellaborado de leĝo pri la historia memoro, ne pretendanta proceson kontraŭ la iamaj frankismaj subpremantoj, sed la dignigon de iliaj viktimoj, per iniciatoj kiaj la deklaro de nuleco de la frankismaj juĝprocesoj kaj la retrovado de la kadavroj de respublikanoj anonime enterigitaj en komunfosaĵoj. Por sukcesigi tiujn celojn, kaj malgraŭ konkretaj malakordoj, Zapatero povis kalkuli kun la apogo de la socialista partio (PSOE), la unuiĝinta maldekstro (Izquierda Unida) kaj la sendependisma Respublikana Maldekstro de Katalunio (Esquerra Republicana de Catalunya), sed ankaŭ kun okazaj apogoj de la naciisma centra-dekstro tiel kataluna (Convergéncia i Unió) kiel vaska (Partido Nacionalista Vasco). Temas pri ampleksa parlamenta arko, kiu reprezentas 57 procentojn de la elektantaro, fronte al 37 procentoj apogantaj la dekstron de la Popola Partio. Tiu ĉi partio ne nur rifuzis partopreni tiujn iniciatojn, sed ankaŭ blokis aŭ bojkotis ilin tie kie ĝi povis, profitante la hispanan balotan sistemon, kiu donas al ĝi nombron da parlamentaj seĝoj kvin procentojn pli altan ol la proporcio de ricevitaj voĉdonoj, kaj la ekziston de konservativa plimulto en kelkaj organoj de la ŝtato, estigita dum la regado de la prezidanto Aznar, kiel la Ĝenerala Konsilantaro de la Juĝa Potenco. La provizora bilanco de tiuj ĉi tri iniciatoj estas tre malegala. La leĝo pri la Historia Memoro ne sukcesas konkretiĝi, ĉar fronte rifuzata de la dekstro kaj kritikata kiel tro timema, fare de Izquierda Unida kaj Esquerra Republicana. La reformo de la Statuso de Katalunio realiĝis, malgraŭ la skandaleca opono de la dekstro, kaj ĝi fariĝis referenco por la statusoj de aliaj regionoj. La reformo de la vaska statuso estas blokita pro la paralizo de la pacprocezo post la mortiga atenco de ETA la 30-an de decembro 2006. Paralizo kiun profitas la dekstro ĉar ĝi malfortigas la registaron.
Paradokse, tiu ekscesa opozicio de la PP nur kreskigas la elektajn ŝancojn de la socialistoj. La parlamenta debato de la pasinta 15-a de januaro estis bona ekzemplo de tiu efiko. Unuafoje en la hispana demokratio la dominanta partio de la opozicio utiligis la kontraŭterorisman lukton por ataki en la parlamento la registaron, kaj la gvidanto de la PP, Mariano Rajoy, montris nekutiman agresemon kontraŭ Zapatero. La rezulto, laŭ ĉiuj enketoj, estis konsiderinda pligrandiĝo de voĉdonintencoj favore al la socialistoj, evidentigante la malfidon de la civitanaro kontraŭ la ekstremismaj pozicioj.
Povus ja okazi ke en registaraj medioj la sinteno de la PP estis taksata kiel voĉdona donaco kaj tio kondukis al la neglekto de serĉo de alproksimiĝo, kiu estus povinta favori malpli agreseman sintenon fare de la dekstro. Sed estas certe ke tiu gvidantaro de la PP instaliĝis en radikalan kaj nekompromiseman diskurson de la momento mem de la balota venko de la socialistoj en marto 2004.
Kial tioma malcedemo? Pro voĉdona kalkulo certe erara: ke la fiasko de la registaro en la pacprocezo kaj la disvastigo de bildo de Zapatero kiel nekapabla gvidanto, danĝera por la sekureco de Hispanio, povas direkti voĉojn al la konservativuloj. Sed la sinteno de la estraro de la PP kaj ĝia politika diskurso estas pri propra al la ekstremdekstro ol al modera kaj demokratia dekstro. Kaj estas tiu malproksimiĝo de la politika centro kio ruinigas iliajn voĉdonajn esperojn.
La kialojn por tia memmortigo oni devas serĉi en la nekapablo de la nuna gvidantaro (la sama kiu ne kapablis percepti la islamisman danĝeron, post esti implikinta Hispanion en la iraka milito*, kiu konkretiĝis en la atencoj de la 11-a de marto de 2004), sed ankaŭ en problemo de politika identeco kiun la dekstro trenas kun si de post la disfalo en 1982 de la UCD (Unión de Centro Democrático, Unuiĝo de la Demokrata Centro, centrista partio fondita de Adolfo Suárez kaj venkinto en la unuaj demokratiaj elektoj de 1977). La refondado de la Popola Partio, en 1989, okazigis la kunfandiĝon en unu sola partio de la centristaj sektoroj venantaj el la UCD kaj de la dekstro post-frankisma de Alianza Popular, estrita de Manuel Fraga, iama ministro de Franco en la 60-aj jaroj kaj nuna honorprezidanto de la PP. Unu el la virtoj de tiu regrupiĝo estis ke ĝi faciligis la ĉeeston de la ekstrema dekstro ene de konservativa organizaĵo inklina al la centro, maniero politike malaktivigi la ultradekstrajn sektorojn de la malnova reĝimo, kiuj estis reprezentintaj konstantan minacon dum la unuaj jaroj de la demokratio.
Tamen, la reveno de la hispana dekstro al la registaro en 1996 kaj, precipe, la absoluta plimulto akirita de Aznar en la elektoj de 2000, en internacia kunteksto en kiu la ekstrema dekstro trudis sian mondrigardon pere de la regado de George Bush kaj lia monda milito kontraŭ la terorismo, okazigis ke finfine estis la ideologio de la ekstremdekstro (kuraĝigita de la entrudiĝo de la hispana Katolika Eklezio en la politika debato kaj de la ultrakatolika aktivado de gravaj politikistoj de la PP, kiel Ángel Acebes, proksima al la Legionuloj de Kristo) kiu triumfis en la Popola Partio dum la tri jaroj de la regado de Zapatero. Ĝis la ekstremo ke oni ne povas neglekti ke, se la PP perdas la venontajn elektojn, la dekstro estos devigita sin liberigi, pli aŭ malpli traŭmate, de tiu ultradekstra komponanto por retrovi centran pozicion kiu malfermu al ili la eblecon reveni al la registaro.
LA NUNAJ SINTENOJ malfavoras trankviliĝon de la hispana politika klimato, kaj la atenco de la 30-a de decembro malebligas, por la momento, ĉian intertraktadon kun la ETA. Kaj, tamen, tiuj nepras por povi aliri sen minacoj la reformon de la vaska statuso. Sen tiu reformo ne ekzistas maniero trovi solvon kiu kontentigu ĉiujn tendencojn de la eŭska socio en la kadro de la hispana ŝtato. Tiu reformo ebligus al Hispanio definitive solvi la problemon de la frankisma heredaĵo. Ĝi forprenus armilon de permanenta malstabiligo el la manoj de la PP. Tiurilate, la komunumaj elektoj de venonta majo fariĝos la unua testo.
En la politika lukto de tiuj ĉi tri jaroj ĉeestis, ĉiam cititaj kaj tre ofte manipulitaj, la viktimoj de la perforto. Tiuj de la perforto de la ETA de kiuj kelkaj asocioj kunluktis kun la PP por oponi la dialogon kun la terorisma organizo, kaj tiuj de la frankisma persekuto, kiuj trovis nenian eĥon ĉe la PP. Sed mankis aliaj viktimoj. Ekzemple tiuj de la “malpura milito” kontraŭ la terorismo (inter ili supozataj teroristoj kaj multaj aliaj simplaj civitanoj suferintaj atakojn fare de la kvazaŭpolicaj grupoj Vaska-Hispana Bataliono aŭ GAL), estas invokitaj de la subtenantoj de la ETA por rifuzi la kondamnon de la perforto de tiu eŭska terorisma organizo.
Probable, en la tago kiam ĉiuj viktimoj de la perforto en Hispanio, de ĉiaj flankoj, estos traktataj kun la digno kiun ili meritas, eblos malaktivigi la maŝinaron de malamo kiun la perforto nutras. Por tio necesas klaso de kuraĝo malofta: tiu kapabla agnoski la proprajn erarojn kaj hororojn. Ekzerco de historia memoro kiu ne devus limiĝi al la frankismo sed kiu devus ampleksi la tutan ĵusan historion de Hispanio. Zapatero klopodis fari la unuajn paŝojn en la vojo al la normaleco, kio estas nenio alia ol anstataŭi la perforton per la dialogo. Malfeliĉe, kaj la malcedemo de la ETA (kiu klopodas ĉiurimede akiri politikajn avantaĝojn interŝanĝe de la forlaso de la perforto) kaj la rankoro kaj sistema obstrukcado de la Popola Partio (kiu antaŭigas la kontraŭregistaran lukton al la unueco de la kontraŭterorisma lukto) permesis ke la iniciato konkretiĝu, sed la ludo ankoraŭ ne finiĝis.
La pacprocezo estas blokita, sed s-ro Zapatero klopodas firmigi novan pakton por antaŭenigi sian politikon de demokratia normaligado, en kiu estas antaŭvideble ke la PP rifuzos partopreni. Intertempe la ETA restas ĉe la rando de la tereno kaj hezitas ĉu eventuale repreni sian ĉenon de krimoj aŭ realigi tiun permanentan batalhalton kiun ĝi asertis respekti. Oni devas atendi por vidi kiel disvolviĝas la venonta ludo. Kaj, lastinstance, decidos la elektantoj.
José Manuel FAJARDO.
NDLR: Tiu ĉi artikolo sekvas parte la originalan (hispanlinvan) version sub la titolo “Zapatero kaj la heredo de la frankismo”
ILI NOMAS ĜIN leĝo pri “rita purigado”. En tiu lando de tradicie vigla katolikismo, tio ne estas sen forta signifo de pentado kaj pentofaro. Sepcent mil poloj devas do, laŭ tiu leĝo voĉdonita en oktobro 2006 kaj ekvalida la 15-an de marto 2007, konfesi ĉu ili kunlaboris kun la komunistoj inter 1945 kaj 1989. Ĉiuj altaj oficistoj, la profesoroj, la advokatoj, la direktoroj de lernejoj kaj la ĵurnalistoj naskitaj antaŭ aŭgusto 1972 havas nun ĝis la 15-a de majo por konfesi sian “eraron”.
Ĉiuj devas plenigi formularon kaj respondi al la demando: “Ĉu vi kunlaboris sekrete kaj konscie kun la iamaj komunistaj sekurecoservoj?” Ili devas redoni ĝin al sia hierarĥia superulo, kiu adresos ĝin al la Instituto de la Memoro, en Varsovio. Tiu kontrolos en siaj arĥivoj kaj eldonos ateston pri “politika pureco”. Kaze de pruvita kunlaborado, la ĵurnalistoj kiuj laboras en publika servo estos aŭtomate maldungotaj. Tiuj kiuj rifuzos respondi, aŭ pri kiuj estos pruvite ke ili mensogis, riskas malpermeson praktiki sian profesion dum dek jaroj.
Tiu delira leĝo, kiu skandaligas la Eŭropan Union, reduktas la usonan makartismon de la 1950-aj jaroj al amatora antikomunismo. Ĝi konsistigas la ĉefan rimedon de furioza sorĉistin-ĉasado lanĉita de la aŭtoritatoj ekde la enposteniĝo, en Pollando, en oktobro 2005, de la konservativa prezidanto Lech Kaczynski kaj de lia ĝemela frato Jaroslaw, ĉefministro.
Multegaj poloj juĝas tiun leĝon kontraŭa al la konstitucio, ĉar ĝi trudas al la civitanoj “pruvi ke ili ne faris tion kion ili ne faris”. Ĝi povus esti malvalidigita de la Konstitucia Kortumo, kiu esprimos sian verdikton komence de majo.
La koalicio de dekstro, katolika kaj nacia, kiu regas Polujon, konsistanta el tri partioj: Leĝo kaj Justico (de la fratoj Kaczynski), Memdefendo (de kamparanaj medioj) kaj la Ligo de Polaj Familioj, praktikas zorgigan politikon de energia reveno al la “morala ordo”. En tiu spirito, s-ro Roman Giertych, vica ĉefministro, ministro pri edukado kaj ĉefo de la Ligo de Polaj Familioj, ĵus deponis leĝproponon kontraŭ samseksemuloj kiu vekis kroman internacian indignokrion kaj protestojn de organizoj pri defendo de homrajtoj. Laŭ tiu projekto, kiu povus esti preta en monato, ĉiu homo kiu, en lerneja aŭ universitata establo, malkaŝus sian samseksemon “aŭ ian alian seksan devojiĝon”*, elmetiĝus al monpuno, al maldungo aŭ al prizon-puno.
La patro de tiu ministro, s-ro Maciej Giertych, eŭropa deputito de la Ligo de Familioj, jam kaŭzis, lastan februaron, fulmotondron da kondamnoj post publikigi, je kostoj de la Eŭropa Parlamento kaj sub ties insigno, antisemitan broŝuron en kiu li asertis, ekzemple, ke “la judoj kreas mem siajn getojn” kaj ke “la antisemitismo ne estas rasismo”.*
Ĉar tiuj antikomunismaj purigad-decidoj kaj la klopodoj por reveni al aŭtoritata moralo kaŝas, en Pollando same kiel, malpli akre, en Ukrainio, Litovio kaj aliaj orientaj landoj, ian naŭzan nostalgion al la antaŭmilitaj periodoj, kiam la rasismo montriĝis fiere. Iuj, gajnitaj de la media reviziismo, jam eĉ ne hezitas glori la kunlaboradon kun la hitlera Tria Regno kontraŭ Sovetunio, kiu estas hodiaŭ oficiale fiigata.
Estas certe en tiu spirito, konsiderante — kiel tiom da komunikiloj — ke la Rusio de s-ro Vladimir Putin estas nur la maskita daŭrigo de la iama USSR, ke Varsovio deklaris sin favora al instalo sur sia teritorio de la antiraketa ŝildo konceptita de la Pentagono por protekti Usonon. Sen degni konsulti siajn partnerojn de la Eŭropa Unio, eĉ ne tiujn de la NATO. Kio montras ke, en politiko, la paranojo povas konduki ne nur al spirita atrofio. Sed ankaŭ al certa formo de perfido.
Ignacio RAMONET.
KOMPRENI PRI la Kio, Kie, Kiam, Kiu kaj Kiel, poste aŭskulti ĉiun partion pri la Kialo, kaj samtempe bone disigi la fakton disde la opinio... Ĉu ne laŭ tio oni rekonas altkvalitajn ĵurnalojn? Kaj kion promesas la reklamaĵoj de CNN, Fox News aŭ Al-Ĵazira se ne objektivecon? “We report, you decide”: ni raportas, vi decidas. Tamen, post esti laborinta kvin jarojn kiel raportisto en Proksim-Oriento, mia konkludo estas pesimisma: la okcidentaj ĵurnalistoj ne povas priskribi precize, kaj ankoraŭ malpli objektive, la araban mondon nek la Proksim-Orienton. Eĉ litere sekvante la ĵurnalismajn regulojn, ili skizas profunde malfidelan bildon de la regiono.
La esenca problemo rilatas al la uzataj vortoj: tiuj uzataj de la ĵurnalistoj signifas nenion por la okcidentaj publikoj aŭ estas diverse komprenataj, aŭ estas tute simple partiecaj.
La plej bonaj ekzemploj de tiuj miskomprenataj vortoj estas la vortoj “okupacio” kaj “diktatoreco”. Nescii la naturon de diktatoreco ne estas monopolo de intelektuloj aŭ de la ĝenerala publiko. En la tempo, kiam mi estis raportisto, mi kelkfoje spertis admonojn de la ĉefredaktisto: kial akiri vizon por la Irako de Saddam Hussein postulas tiom da tempo? Kaj kial mi ankoraŭ ne estis en Libio? “Kio! Ĉu ne vizon? Insistu!”. Aŭ la demando de fama esplorad-ĵurnalisto, kiu deziris havi la kontaktindikojn de la jordaniaj sekretaj servoj... Aŭ tiu librotenisto, kiu insiste petis al mi la pagatestojn rilatajn al ĉiuj personoj, kiujn mi estis subaĉetinta dum mia vojaĝo en la Irako de la eksa diktatoro...
Tamen, la ĉefredaktisto, la esplorad-ĵurnalisto aŭ la librotenisto senlace atentadis la aktualaĵojn. Ili legadis la ĵurnalojn kaj spektadis la televidon. Sed je kia momento tiuj gazetoj aŭ tiuj televidoj klarigas tion, kio vere estas diktatoreco?
La libro, kiun mi publikigis lastsomere temas pri timo, malfido, menso-manipulado, koruptado kaj pri la intenca detruo de la riĉaĵoj propraj al ĉiu persono, de la memamo. La eldonisto persone engaĝiĝis kaj ĝin legis plurfoje. Ĉeestinte la librofoiron de Frankfurto, li el tie revenis viglecplena: li estis parolinta pri la libro kun interesata egipta kolego; mia famiĝo en la araba mondo estas tuja! Li radiis, ĝis la tago, kiam oni al li komprenigis, ke ekzistas kontraŭdiro en la terminoj: ĉu diktatoreco povas permesi publikigon de libro precize temanta pri la abomeninda naturo de tiu diktatoreco? Eĉ post esti digestinta cent paĝojn dediĉitajn al la timo-kulturo sur kiu apogiĝas policaj ŝtatoj, la vorto “diktatoreco” restis, por li, abstraktaĵo.
Ĉu la vorto “okupacio” povas, ankaŭ ĝi, esti vaka je senco por la okcidentaj legantoj kaj televidantoj? Tia vako komprenigus kial oni multigas la premojn sur la Palestina Aŭtoritato por ke ĝi pruvu, ke ĝi “sufiĉe faras kontraŭ la perforto”, dum oni preskaŭ neniam demandas al la proparolantoj de la israela registaro, ĉu ili “sufiĉe faras kontraŭ la okupacio”. Tute sendube, en Okcidento la civitanoj scias, kio estas la terorista minaco, almenaŭ pro tio, ke la politikaj respondeculoj al ili tion konstante rememorigas. Sed kiu klarigas al la okcidentaj publikoj la teroron, kiu kaŝiĝas malantaŭ la vorto “okupacio”? Kia ajn estas la jaro, al kiu oni turnas sin, la nombro da palestinaj civiluloj mortigitaj pro la israela okupacio estas almenaŭ trioble supera al tiu de la israelaj civiluloj mortigitaj okaze de atencoj. Sed la okcidentaj raportistoj kaj komentistoj elvokantaj la “sangelverŝajn memmortigajn atencojn” neniam parolas pri “sangelverŝa okupacio”.
KVANKAM LA ĈIUTAGAJ TERURAĴOJ de la israela okupacio restas plejparte nevideblaj, la “novaĵoj” devenaj el la diktatorecoj atingas la okcidentajn ĵurnalistojn kaj la televidojn. Prezentiĝas tiam dua problemo: kiam la ĵurnalistoj priskribas la eventojn, ili prunteprenas la leksikon de la demokratioj. Ili uzas vortojn, kiel “parlamenton” aŭ “juĝiston”, ili diras “prezidanto Mubarak” prefere al “diktatoro Mubarak”, kaj ili parolas pri la Nacia Demokratia Partio dum tiu estas nek “demokratia” nek “partio”. Ili citas profesoron ĉe universitato de la araba mondo, sed forgesas alskribi, ke ĉi tiu estas kontrolata kaj prigardata de la sekretaj servoj. Kiam sur televidaj ekranoj aperas kelkaj kolerantaj junuloj, kiuj bruligas danan flagon en polica ŝtato, ili nomas tiaĵon “manifestacio”, kaj ne reklama operaco.
Estas konsterne, tiurilate, ke la raportistoj ĉeestantaj en Proksim-Oriento ĝuste konas kion signifas okupacio kaj diktatoreco; ili laboras kaj loĝas en arabaj landoj kaj en la palestinaj teritorioj, ili tie havas amikojn, kolegojn kaj familiojn, kiuj povas fidi neniun juran regulon. Tiuj amikoj, tiuj kolegoj, tiuj familioj ne estas civitanoj sed regatoj, preskaŭ sendefendaj, kaj tion ili scias. Sed kiel la okcidentaj publikoj povus scii, vere scii, kiamaniere funkcias tia sistemo? Aparte, kiam la vortigado pensigas, ke la demokratioj kaj la policaj ŝtatoj funkcias laŭ preskaŭ simila maniero, kun parlamento, prezidanto kaj, eĉ, “elektadoj”?
Certaj vortoj diras nenion al la ordinaraj civitanoj. Aliaj elvokas ion alian, ol kion oni volis diri. Ili estas intime tendencaj: kelkaj minutoj da zapado tra la satelitaj televid-programaroj sufiĉas por tion atesti. Ĉu oni devas diri “Israelo”, “cionisma ento”, “okupata Palestino”? “intifada”, “nova Holokaŭsto” aŭ “sendependeca batalo”? Ĉu tiu terpeco estas “kontestata” aŭ “okupata”, kaj “donendas” aŭ “redonendas”? Ĉu temas pri “koncesio” kiam Israelo plenumas obligacion inkluzivitan en subskribita traktato? Ĉu estas “intertraktado” inter israelanoj kaj palestinanoj kaj, se jes, kiaj estas la agadebloj de la palestinanoj, konsidere, ke la vorto “intertraktado” implicas reciprokajn koncesiojn inter du pli-malpli egalaj partoprenantoj?
Ne ekzistas neŭtralaj vortoj. Kian leksikon, do, adopti? Ne estas facile vortigi depeŝon jene: “Hodiaŭ en Judeo kaj Samario/en la palestinaj teritorioj/en la okupaciataj teritorioj/en la pridisputataj teritorioj/en la liberigitaj teritorioj, tri senkulpaj palestinanoj/islamaj teroristoj estis prevente (ĉar tio estas la termino por la preventaj militoj, ŝajnas al mi...) forigitaj/brutale murditaj/mortigitaj de la cionisma malamiko/de la israelaj okupaciantaj trupoj/de la israelaj defendaj fortoj.” Aŭ, rilate Irakon: “Hodiaŭ, la cionismaj krucistoj/usonaj okupantaj trupoj/koaliciaj fortoj atakis islamajn rezistadbazojn/teroristojn/terorismajn ĉelojn”.
LA OKCIDENTA KULTURO estas optimisma: kiam vi identigas problemon, vi estas petata proponi samtempe solvon. Sed kiel elturniĝi el tia lingva marĉejo alie, eble, ol agnoskante pli malkaŝe la antaŭjuĝojn kaj neeviteblajn filtrilojn de ĉia ĵurnalisma laboro, kaj ĉesigante la trompadon per merkatik-devenaj frapfrazoj? Ni raportas la faktojn, vi decidas, konsentite! Sed ni decidas pri kion vi vidas kaj kiel vi tion vidas.
Bonŝance, ekzistas kategorio de vortoj pri kiuj la okcidentaj komunikiloj povus pli bone fari. Kial judo postulanta la teron donitan al li de Dio estas “ultranaciisma”, dum islamano elvolvanta saman rezonadon estas “fundamentisma”? Kial araba diktatoro elektanta politikon diferencan de tiu de la okcidentanoj estas “kontraŭ-okcidenta”, dum tia etikedo neniam estas atribuata en la inversa direkto? Ĉu oni imagus al si usonan ĉefon kvalifikita “radikale kontraŭ-araba”? Israela politika respondeculo kredanta, ke nur la perforto povas protekti lian popolon, estas nomata “falko”. Ĉu oni iam ajn aŭdis paroli pri palestina “falko”? Ne, temas pri “ekstremisto” aŭ “teroristo”. Israelaj respondeculoj fidantaj dialogon estas “kolomboj”. Kial palestinano elektinte la saman vojon estas nomata “modera”? Tio komprenigas, ke, kvankam la perforto sidas en la koro de ĉiu palestinano, ĉi tiu sukcesis, danke al Alaho, “moderi” sian esencan naturon. Kaj dum Hamas “malamas” Israelon, neniam iu israela partio aŭ ĉefo “malamis” la palestinanojn, eĉ kiam tiuj regantoj profitas de sia registara brakseĝo por rekomendi ilian elpelon. Almenaŭ se ne temas eble pri “etna purigado”... Aŭ pri “senintenca transloĝigo”... Aŭ pri “translokado”...
Joris LUYENDIJK.
KUN LA LIBRO The International Jew, de Henry Ford*, ni jam tute ne estas en la tradicia antijudismo de religia inspiro, sed en io radikale malsama. Tiu kvarvoluma verko kunigas artikolojn de la industriisto aperintajn en lia gazeto The Dearborn Independent. Frazo en teksto dediĉita al la saniga “reago de Germanio kontraŭ la judo” ilustras tiun novan spiriton kiu volas esti scienca kaj kies lingvaĵo estas ŝarĝita de medicinaj metaforoj: temas pri demando de “politika higieno”, ĉar “la ĉefa fonto de la malsano de la germana korpo (...) estas la influo de la judoj”*.
En pluraj aliaj teksteroj, la judoj estas prezentataj kiel “ĝermo” traktenda per “purigo” (cleaning out)*. Kiel sciate, Adolf Hitler kaj liaj kunlaborantoj alprenis tiun pseŭdohigienisman terminologion, laŭvorte. La judo ne estas plu difinita per sia religio, sed per sia “raso”, “raso kies persisto venkis ĉiajn klopodojn faritajn por ĝia ekstermo”*. Certe, Ford ne proponas refari tiujn klopodojn, sed la formulo estas tamen stranga... Kontraŭflanke troviĝas la “raso” “anglosaksa”, “arja”, “eŭrope blanka” aŭ “anglosakse kelta”, kiu portas la civilizacion en sia sango kaj kiu transiris la oceanon por fondi Usonon: “Ili estas la dominanta popolo [the ruling people], elektita dum jarcentoj por regi la mondon.” Necesas do veki ĉe la junuloj la “fieron de la raso”.*
Fordo inspiriĝas el la Protokoloj de la saĝuloj de Ciono — verko kiu estus “tro terure vera por esti fikcio, tro profunda en sia kono de la sekreta radaro de la vivo por esti falsaĵo”-, abunde citata kaj komentata, kiel lasta kaj nerefutebla pruvo de la juda konspiro por akapari la potencon mondskale. Sed la industriisto ne nur kopiis tiun libron, li klopodis por aktualigi la argumentojn kaj analizi siamaniere samtempajn okazaĵojn, ĉefe la revoluciojn en Eŭropo. Ofte temas pri Germanio — ĉu pro influo de lia sekretario Ernest Siebold?-, kiun li priskribas kiel dominatan de juda kliko malgraŭ la fakto ke “ne estas en la mondo pli forta kontrasto ol tiu inter la pura ĝermana raso kaj la pura semita raso”*.
Tiel la bolŝevisma revolucio estis nur “la ekstera kovrilo de longe planita ŝtatrenverso por starigi la dominadon de unu raso”. La sovetoj estas nur kamuflaĵo de la juda institucio kahal (memmastrumata komunumo), kaj ĉiuj “ruĝaj” gvidantoj — por komenci, kompreneble, per Leo Trocki (“Braunstein”), tiel), — estas judoj. Certe, laŭ Fordo, la komunistoj asertas ke Lenino ne estas judo, sed “liaj infanoj parolas jidiŝe” kaj li anstataŭigis, per dekreto, “la kristanan dimanĉon per la ŝabato”. Tamen, pli aŭ malpli frue, asertas la industriisto, la aŭtenta Rusio releviĝos, kaj “ĝia venĝo estos terura”*. La formo kiun tia venĝo povus alpreni, estas sugestita en letero citata en la kvara volumo de la libro: “Ni imagu ke ne estas plu semitoj en Eŭropo. Ĉu tio estus tiel terura tragedio? Tute ne! (...) Iun tagon ili kolektos kion ili semis.”*
UNU EL LA GVIDAJ temoj de la libro, kiu poste estis abunde reprenata de la naziismo, estas la kompliceco inter la juda bolŝevismo kaj la juda kapitalisma financo, en konspiro por trudi al la planedo mondan judan regadon; ekzemple, la soveta registaro ricevus monon de judaj aferistoj de Eŭropo kaj Usono. La sama rezonado okazas pri la sociaj movadoj en la okcidentaj landoj, Britio aŭ Usono. Certe, ĉiuj ĉi argumentoj ne estis inventitaj de Fordo kaj liaj skribistoj, sed lia libro kunigas, en potenca sintezo, la antisemitajn diskursojn kiuj cirkulis, komence de la 1920-aj jaroj, iel ĉie en la mondo.
Tri volumoj temas pri la loko de la judoj en Usono. Dum centoj da paĝoj, la industriisto “analizas” ilian rolon de organizantoj kaj subtenantoj de alkoholismo, de blankulin-komerco, de financa, sporta kaj politika korupto, ktp. Laŭ Ford, ilia amasa elmigrado de Orient-Eŭropo al Nord-Ameriko havas nenion por fari kun la laŭdiraj persekutoj: la pogromoj estas nura propagando; temas klare pri vera invado: la “internacia judo” povas transloki milionon da homoj de Pollando al Usono “kiel generalo translokas sian armeon”*. Kurioze, kio vekas la plej fortan moralan indignon de la aŭtoro, tio estas — krom la subfosa rolo de la novjorkaj sindikatoj kaj la International Workers of the World (IWW), ĉiuj manipulataj — la “judigo” de la usonaj teatro kaj kinarto. La judoj respondecas pri la enkonduko, en la scenajn artojn de Usono, de malpura kaj maldeca “orienta volupto”, kiu “engutigas insidan moralan venenon”*.
Ankaŭ al ili oni ŝuldas la inventon de ĵazo, tiu muziko kiu, laŭ la aŭtoro (kiu ŝajne ne konas la nigrulajn muzikistojn) havas “ion satanecan”: pro ĝia volupto, ĝia senhonta erotismo, la ĵazo kreas, “kun diabla ruzo”, “malpuran atmosferon”, kiu senmoraligas la usonan junularon. La simpla komuna saĝo postulas do la “purigadon de la fontoj de la malsano”* En tiu diskurso, kiu dense asocias puritanismon kaj rasismon, restas de la tradicia protestanta religieco nur la obseda timo kontraŭ ĉio “seksa”.
FORD interesiĝas ankaŭ pri la internacia rolo de la financistoj kaj, ĝenerale, pri la nordamerika juda komunumo. Unu el liaj plej bizaraj asertoj estas ke la bolŝevismo devenas el la juda novjorka kvartalo East Side. La pruvo estas, laŭ li, ke Trocki mem loĝis kelkajn jarojn en Novjorko; li estis do East-Side-ano. Fakte, “ĉiuj gvidantoj de East Side sciis ke Trocki “alprenos la rolon de la caro” (...). Estis nenio hazarda en tio. Ĉio estis antaŭe organizita, kaj la signitaj personoj iris rekte al siaj planitaj lokoj”. Mallonge, “la jud-bolŝevisma revolucio estis programita en Usono”, kaj la agadoj de Trocki estis financataj de la juda novjorka bankisto Max Warburg*...
Michaël LÖWY.
Vd la artikolon de Michael Löwy kaj Eleni Varikas: Rasismo kaj eŭgenismo inter la mondmilitoj — Antaŭuloj kaj aliancanoj de la naziismo en Usono.
Dum tuta semajno, komence de marto, en Kopenhago, la defendantoj de la “Ungdomhuset” (Junuldomo), emblemo de eŭropa kontraŭkulturo, rezistis kaj faris veran gerilon al la ordo-fortoj, ĉar la nova urbestro vendis la konstruaĵon. La danaj aŭtoritatoj siaflanke ne hezitis venigi policajn fakulojn de aliaj eŭropaj landoj, kiuj volonte venis por observi modelon de subpremo aplikeblan al ĉia urba ribelo.
FRUMATENE, la 1-an de marto, kaj kun impona armea precizeco, enorma alveno de ordo-fortoj blokas la sektoron de la Junuldomo (la Ungdomshuset), en popola kvartalo de Kopenhago. Kvazaŭ grupo de teroristoj troviĝus en la kvaretaĝa konstruaĵo — bastiono de la eŭropa kontraŭkulturo, cedita de la urbo en 1982, sed revendita de la nova urbestro al kristana sekto, sen konsento de la okupantoj — kaj ne proksimume kvardek senarmaj junuloj kies meza aĝo ne plias 20 jarojn.
La evakuado komencas. La polico uzas novajn ekipaĵojn. Potencaj kanonoj priŝprucas la pordojn kaj fenestrojn per stranga ŝaŭmo kiu tuj malmoliĝas kaj malhelpas la okupantojn malfermi ilin deinterne. Samtempe, ĝisdente armitaj, elitaj membroj de la antiterorista brigado alvenas sur la tegmento per helikoptero. Ĉio indikas, kion la aŭtoritatoj poste konfirmos, ke la operacio estas detalege preparita, kaj de longa tempo.
Tuj post la sturmo kaj la evakuado de la Ungdomshuset okazas protestmarŝoj, pacaj en la unua tempo. La polico ĉirkaŭbaras la manifestaciantojn, perdas sian memregon, kaj tre rapide eksplodas la perforto. Arestoj sinsekvas, amasaj, blindaj, traŭmatigaj. Ĉiuflanke oni vidas junulojn, por ne diri infanojn, mankatenitajn sur la trotuaroj: scenoj kiuj memorigas militajn situaciojn, kun la muĝado de helikopteroj senĉese superflugante la operacian zonon.
Baldaŭ la kontestantoj komencas rebati. Kun la krio “La strato estas nia!”, aŭtoj estas renversataj kaj bruligataj. Helpe de ujoj, de rubujoj kaj bicikloj, la junuloj konstruas barikadojn. Ili ĵetas unue pavimoŝtonojn kaj botelojn. Poste, per benzino de renversitaj aŭtoj, ili fabrikas molotov-koktejlojn kiujn ili ĵetas sur la kompaktajn vicojn de la ordo-fortoj. La sceno, kun la hurladoj, la flamoj, la ŝokoj, la fumo kaj la sangaj vunditoj, similas al urba gerilo kiel videblas en Proksim-Oriento.
Ĉiufoje kiam la brutalaj atakoj de la polico sukcesas disigi la ĉefan parton de la manifestaciantoj, grupetoj da protestantoj kolektiĝas en najbaraj stratoj, bruligas rubujojn kaj aŭtojn. La spontaj kaj malcentraj agoj, kiuj senĉese surprizas la policanojn, estas kunordigataj per mesaĝoj sendataj per porteblaj telefonoj. Rilate psikologian agadon, la junuloj montras ankaŭ imagivon: meze de la plej violentaj alfrontiĝoj, kaj ĝis kiam ĉia rezistado fariĝas malebla, ili aŭdigas, laŭtege, el kamiono ekipita per enormaj laŭtparoliloj, kanzonojn de Manu Chao kaj de aliaj alimondismaj artistoj.
DUM TIO OKAZAS, ok vicoj da policanoj kaj da kontraŭribelaj veturiloj blokis la aliron al la Ungdomshuset. Sen precizaj laŭleĝaj motivoj, la polico serĉas eksterlandanojn iel ajn implikitajn en la tumultoj. Tiuj razioj daŭris ses tagojn kaj ses noktojn, kun militaĵoj la tutan tempon. Ili okazas ekzemple ĉe la Popoldomo de Stengade, meze de sendependa kolektivo de Baldersgade, en la Solidarecodomo (Solidaritetshuset) kaj ĉe multaj privatuloj en diversaj Kopenhagaj kvartaloj. Tiel, pli ol cent kvardek eksterlandanoj estas arestitaj, ne ĉar ili estis akuzitaj pri delikto aŭ pri ajna krimo, sed surbaze de “probableco de danĝereco” kaj por eviti ke ili partoprenu en estontaj agadoj.*
Krom pro la ekscesa uzado de forto, la agadoj de la polico surprizis pro sia kontraŭleĝeco: granda nombro da neplenaĝuloj, nun enslipigitaj, estis pridemanditaj, sed ilia preciza nombro ne estis donita. La kontrolado de la landlimoj, la granda nombro da mobilizitaj policanoj kaj kontraŭribelaj veturiloj, la larmiga gaso, la brutaleco de la atakoj kontraŭ la manifestaciantoj per specialaj aparatoj, same kiel la amasaj kaj arbitraj arestoj, ĉio ĉi donis la impreson de armeigita polico kiu — kiel tiu de Italio en julio 2001, dum la pintkunveno de la G8 — montris zorgigan tendencon agi ekster la demokratiaj kadroj.
Por tiu batalo de Kopenhago oni alvokis helpon de aliaj eŭropaj landoj. Tiel ekzemple dudeko da svedaj polic-veturiloj alvenis el Malmo, el la alia flanko de la Oresundo. Kvin altaj svedaj respondeculoj de la ordo-fortoj ankaŭ surlokiĝis por observi la subpremajn metodojn de siaj danaj kolegoj. Atestantoj rimarkigis ke civile vestitaj policanoj, ekipitaj per tipaj orelŝirmiloj, iris kaj venis meze de la ribeloj, kaj komunikis alilingve (germane, france, angle).
Responde al demando de gazeto, la proparolanto de la Kopenhaga polico kategorie neis la ĉeeston de aktivaj unuoj venintaj el aliaj landoj. Sed li rekonis ke, “se iuj estis tie”, tiam ili estis “kiel observantoj”. Aliaj analizistoj povis konstati ke la danaj ordo-fortoj uzis francan polic-taktikon uzitan en 2006 dum la grandaj parizaj manifestacioj kontraŭ la projekto de kontrakto pri unua dungo (CPE laŭ la franca): specialaj unuoj de policanoj, vestitaj kiel la aktivuloj, miksiĝis inter la protestantoj, subite ĵetis sin sur tiuj kiuj ŝajnis al ili esti gvidantoj, por senmovigi kaj perforte enaŭtigi ilin.
La junaj aktivuloj kunordigis siajn agadojn per rafinita reto de retpaĝoj sur Interreto, en kiuj eblis sekvi la evoluon de la alfrontiĝoj horon post horo kun detalaj informoj pri la moviĝoj de la polico. Unu el la novaj prioritatoj de la ordofortoj estas verŝajne do pirati tiujn komunikaĵojn.
La 5-an de marto, meze de forta polica blokado, la Junuldomo estis fine detruita de laboristoj ekipitaj per maskoj uzante buldozojn kaj ŝovelmaŝinojn ĉe kiuj la nomo de la posedanta entrepreno estis kaŝita. Per la detruo de la Ungdomshuset malaperas esenca parto de la historio de la dana laborista movado. La komunikiloj ne sufiĉe klarigis la kialojn de la malamo kiun tiu loko inspiris al certaj rondoj. Ĉar la volo ĉesigi konflikton kiu alfrontigis la junulojn kontraŭ la institucioj jam de dudek-kvar jaroj ne estis la sola motivo por la interveno...
Ekde sia konstruo en 1897, tiu domo estis la sidejo de la Popoldomo (Folkets Hus), altejo de la politika agitado de la malriĉa laborista mondo de Nørrebro. Eminentuloj kiel Lenino kaj Roza Luksemburgo pasis tie. La 26-an de aprilo 1910, internacia konferenco de socialistaj virinoj okazis en tiu loko, je kiu Klara Zetkin lanĉis la ideon krei Internacian Tagon de la Virino. Kompreneblas la kvazaŭ malespera hasto de la danaj aŭtoritatoj detrui la konstruaĵon.
En 1982, post preskaŭ du jaroj da konfliktoj, la Kopenhaga urbestraro fine permesis al la junuloj uzi la domon. Sed, en 1999, la nova urbestraro decidis ĝian fermon. La politika klaso opiniis ke la agadoj “ne estis kontentigaj” kaj ke la konstruaĵo estis en malbona stato post incendio en 1996. La “antisistemaj” junuloj siavice defendis sian rajton esprimi sin, en tiu domo, kun ĝia batal-tradicio, kaj ĉar ili disponis tie pri kvar etaĝoj kaj kelo kiuj gastigis librejon, koncertsalonegon kaj provludajn salonojn, studion, presejon, multnombrajn kunven-salonojn kaj kolektivan kuirejon.
Kun pli ol kvincent vizitantoj semajne, la Ungdomshuset estis radikala formo de alternativa pensado. Tiu centro de kulturaj, sociaj kaj politikaj agadoj kuŝis sur la toleremo, la respondeco kaj solidareco, sen rasa nek seksa diskriminacio, kaj afiŝis totalan malestimon por la konsumsocio. Grava detalo: tiuj junuloj, sendependaj, ne aparte deziris ŝanĝi la socion; ili do ne prezentis danĝeron por la ŝtata sekureco. Ili postulas nur ke oni lasu ilin disvolvi sian kulturon siamaniere.
En 2000, la socialdemokrataj elektitoj de la urbodomo vendis la konstruaĵon al la sekto Faderhuset (“Patra Domo”). Tiu fundamentisma religia grupo, kies respondeculo, s-ro Knut Evensen, sekvas nur la indikojn kiujn li ricevas “rekte de Dio”, subtenas la krucmiliton de iuj kontraŭ la islamanoj de Danio. Tiu vendo estis ago de simbola milito, kiu igas la konflikton nesolvebla. La junuloj rifuzis ĉiujn proponojn de translokiĝo, kaj rifuzis la intervenon de edukistoj kaj de asistantoj kiuj kontrolus ilian libertempon kaj ilian pensmanieron. La konflikto tiam translokiĝis al la kampo de rajto pri privata proprieto, kaj la evakuado petita de la sekto tiel akiris leĝan kovrilon.
Violentajn protestojn sekvis ripete pacaj manifestacioj. La 8-an de marto, marŝo de virinoj kunvenigis pli ol tri mil personojn. La polico faris ĝeneraligitajn identec-kontrolojn. Neniam Danio spertis tian polican sieĝon. Pli ol sepcent kvindek homoj estis arestitaj — inter ili proksimume cent kvardek eksterlandanoj.
La urba zono de Kopenhago nombras iomete pli ol milionon da loĝantoj. Proporcie, se tiuj arestoj okazintus en Parizo, ok mil personoj estus arestitaj. Ĉar la polico ne havis la rimedojn enfermi ilin nek por pridemandi tiom da arestitoj, multaj de ili estis transportitaj al la insulo Fyn kaj en Jylland. El Kopenhaga malliberejo oni parte forigis malliberulojn de civila juro por povi tie loki la junajn kaptitojn. De la 10-a ĝis la 19-a de marto, Nørrebro kaj Christianshavn estis dekretitaj zonoj en kiuj ĉiu civitano povas esti traserĉata kaj enslipigita, inkluzive sen suspektoj. Tiu dispono, unika en tempo de paco, sufiĉus por atesti pri la nekapablo de la aŭtoritatoj regi la situacion. Tamen, laŭ la polico, la operacio “estis sukceso”, ĉar, danke al la granda nombro da arestoj kaj malgraŭ la violento de la kunpuŝiĝoj, oni nombris malmultajn vunditojn. Se tiu maniero pravigi la realigon de disponoj propraj al policoŝtato prosperus en Eŭropo, tio parenciĝus al pseŭdofaŝima situacio.
Kiel kompreni tiun ekstermezuran subpremon? Por la profesoro Lars Dencik, de la universitato de Roskilde, Danlando preparis sin por alfronti la terorismajn danĝerojn sur sia teritorio. Ĉar okazas nenio, li vidis en la evakuado de la Junuldomo oran okazon por testi siajn elitajn fortojn. Mikael Rothstein, de la Kopenhaga universitato, opinias ke okazis io grava. Post esti unu el la plej toleremaj kaj liberaj landoj de Eŭropo, Danio fariĝis “malprogresema”, “etmensa”. La konservativa liberala koalicio kiun gvidas ekde 2001 la ĉefministro Anders Fogh Rasmussen, subtenata de ksenofoba kaj ultranaciisma ekstremdekstro, faris tiuokaze politikan kaj ĉefe kulturan batalon kontraŭ ĉia opozicio.
Iom post iom trudiĝis nivelado de la ideologiaj opcioj. Eĉ pri literaturo la aŭtoritatoj provas trudi dogman regulon. Hodiaŭ, en Danio, multe pli ol en la cetera Eŭropo, la rifuzo de ĉio kio estus malsama aŭ kio elirus el certa socia obeemo aldoniĝis al “etna dana” diskurso, kontraŭa al enmigrintoj. En etoso de maltoleremo kiu akriĝas, la ŝtato taksis ke eblas kontraŭbatali per subpremo la valorojn de la solidara kaj antikonsumisma kontraŭkulturo de la Ungdomshuset.
La evakuado kaj rapida detruo de la Ungdomshuset kompreneblas kiel kontregulado kun malfacile regebla grupo. Sed la sinteno de la danaj aŭtoritatoj perceptendas kiel “laboratoria eksperimento” de polica subpremo, propra al sistemo kiu antaŭsentas ke ĝi pli kaj pli bezonos ĝin. En Kopenhago realiĝis teknikoj de kvazaŭarmea speco. La ordofortoj de aliaj eŭropaj landoj disponas nun pri precedenco, studita surloke, kiu helpos ilin respondi al tiu demando: kian dozon da subpremo povas elteni demokratio?
René VÁZQUEZ DÍAZ.
S-ro George W. Bush finis en Meksikio sian rondvojaĝon tra Latinameriko, de la 8-a ĝis 14-a de marto. Eĉ se la prezidanto Felipe Calderón kritikis la migrad-politikon de sia “granda norda najbaro”, li restas grava aliancano por Vaŝingtono: per sia alveno al la potenco li bremsis la maldekstran ondon kiu skuas Sud-Amerikon. Tamen, en Meksikio mem, la opozicio estas pli forta ol iam ajn. Sed ĝi penas por unuiĝi, dividita inter “pragmatuloj” kaj “radikaluloj”.
FRAŬDO pri la prezidant-elekto de la 2-a de julio 2006... Ses monatoj da amasaj manifestacioj... Populara gvidanto “ekrezistanta” kontraŭ la fraŭdo kaj la potenculoj... Demokratia Nacia Konvencio (CND laŭ la hispana) de du milionoj da personoj kiuj, la 16-an de septembro, defias la instituciojn kaj nomas lin “legitima prezidanto”... La ŝtato Oaŝako [hisp. Oaxaca] ribelas kontraŭ sia guberniestro... Prezidanto de la dekstro, s-ro Felipe Calderón, kun suspektinda hasto, la 1-an de decembro, faras la enofican ĵuron, protektate de siaj korpgardistoj kontraŭ la kolero de la maldekstraj parlamentanoj...
Ĉio indikis, fine de 2006, ke granda popola movado estis naskiĝanta en Meksikio. La kandidato de la maldekstra centro “batita” en la prezidant-elekto[Dum la rezulto de la voĉdonado de la 2-a de julio — kun nur 243.934 voĉoj da diferenco el totalo da pli ol 41 milionoj, do 0,58% da voĉoj — estis forte kontestata, la elekta tribunalo rifuzis denove nombrigi la voĉojn. Vd Ignacio Ramonet, “Meksikio disrompita”, Le Monde diplomatique en Esperanto, aŭgusto 2006., s-ro Andrés Manuel López Obrador — “AMLO” — ŝajne estis rompinta kun la modera programo de sia kampanjo. Liaj impetaj paroladoj sur la Zócalo — la granda placo en la centro de Meksikurbo-, fine de septembro, elvokis la diskursojn de s-roj Hugo Chávez aŭ Evo Morales. Tamen, post la jarfinaj festoj, la maldekstro vekiĝis kun postebria sufero.
Trans la problemo de fraŭdo, ĝi scias efektive ke ĝi povintus konkeri la prezidantecon, se ĝi ne farintus tiom da eraroj: foresto de observantoj en pli ol 30% de la voĉejoj; parolaj “flankenglitoj” de la kandidato; manko de klareco de la programo kiu konfuzis la popolajn sektorojn kiuj “jam ne kredis je politiko”. La maldekstro krome foruzis sin dum semajnoj en longa debato por la “defendo de la voĉo” — do la agnosko de ĝia venko — anstataŭ prezenti sin al la publika opinio kiel alternativa forto kiu atingis tiom da voĉoj kiom la dekstro kaj povis trudi la ŝanĝon. Kvalifikita de la komunikilo kiel senrespondeca caudillo*, “AMLO” perdis da sia prestiĝo ĉe la mezaj klasoj.
DUM TIU TEMPO, la prezidanto Vicente Fox, kun la konsento de s-ro Calderón, prezidant-kandidato de la Partio de Nacia Agado (PAN laŭ la hispana), poste de s-ro Calderón mem, post fariĝi ŝtatestro, ne hezitis akre subpremi la socian movadon de Oaŝako.* Ekde la 25-a de novembro, la ekokupo, fare de la Federacia Preventa Polico (PFP) de la ĉefurbo de la ŝtato, okupita ses monatojn de la oponantoj al la guberniestro Ulises Ruiz (Institucia Revolucia Partio, PRI), kaŭzis pezan bilancon: dudek tri mortintoj oficiale nombritaj kaj identigitaj, mortigitaj dum la alfrontiĝoj kun la polico aŭ murditaj de kvazaŭarmeanoj je la soldo de la guberniestro; preskaŭ kvarcent vunditoj; dekoj da malaperintoj; pli ol tricent arestoj*...
Komence de decembro, pluraj respondeculoj de la Popola Asembleo de la Popoloj de Oaŝako (APPO), aparte la ĵurnalistoj kaj ĉefartikolistoj de Radio Universidad, la voĉo de la movado, devis fuĝi kaj kaŝiĝi por eskapi de la fihelpuloj de s-ro Ruiz. Tri tagojn post prezidantiĝo, kaj preferante subpremon ol intertraktadon, s-ro Calderón arestigis la precipajn “videblajn” gvidantojn de la APPO, interalie s-ron Flavio Sosa, ĝian proparolanton, dum ili intertraktadis kun la intern-ministrejo pri liberigo de la unuaj kaptitoj kaj pri restarigo de kalmo. Tiel montriĝis ke la alianco inter la PAN kaj la konservativaj sektoroj de la PRI, al kiuj apartenas la guberniestro Ruiz, estos unu el la angulŝtonoj de lia registaro.
Fine de longa enketo, de la Internacia Civila Komisiono de Observado de Homrajtoj (ICKOHR) konkludis, en raporto prezentita la 20-an de januaro en Meksikurbo, ke tiuj diversaj disponoj estas parto de “jura, polica kaj armea strategio (...) kies lasta celo estas akiri per timo la regadon de la civila loĝantaro [aparte indiĝena] en zonoj kie evoluas procezoj de civitana organiziĝo aŭ de movadoj de nepartizana sociala speco”.
Lace... Fine de decembro 2006, la parlamentanoj de la Partio de la Demokratia Revolucio (PRD) de s-ro López Obrador, voĉdonis por la buĝeto 2007 proponita de la prezidanto Calderón interŝanĝe kun magraj koncedoj pri edukado kaj kulturo. Perfido, por multaj. La registaro kaj la PRI gratulis sin pro la “matureco” montrita tiuokaze de la opozicio.
Multaj aktivuloj de la PRD dubas pri la engaĝiĝo de certaj iliaj gvidantoj, kiujn nur malŝate akceptis la radikaliĝon de la movado truditan de la ekskandidato pri prezidanteco. Post sia fondiĝo en 1989, laŭ iniciato de disidentoj de la PRI tiam reganta kaj de multegaj maldekstraj partioj apenaŭ aperintaj el la eksterleĝeco, la PRD — kaj ĝiaj multaj tendencoj, nomataj “triboj” — elspezas pli da energio por meti siajn membrojn en parlamentajn postenojn aŭ tiujn de lokaj elektitoj ol difini koheran programon de la ŝanĝo.
La du partioj — Laborpartio kaj Demokratia Konverĝo — kiuj, dum la prezidant-kampanjo, kuniĝis kun la PRD en la koalicion Por la Bono de Ĉiuj, suferas la samajn problemojn. La politiko ŝajnas por multaj politikistoj resumebla per intertraktado pri partoj de potenco. S-ro Francisco Saucedo, federacia eksdeputito de la PRD, pensas ke mallongtempe nenio ŝanĝiĝos sub la suno de la meksikia maldekstro. La respondeculoj de lia partio, bedaŭras li, ne havas “la popolan febron surhaŭte”. Laŭ li, la “intertribaj” bataloj senmovigas la PRD.
Tamen, trans la timoj kaj frustracioj, aperas funda tendenco kiu povas enteni surprizojn. La maldekstro, en sia tutaĵo, ekkonsciis ke ĝi nun alfrontas organizitan konservativan dekstron, deciditan defendi la novliberalan modelon.
Turnopunkto aperis en 2006. La PRI, la granda nacia kaj progresema partio konvertita al la sovaĝa kapitalismo fare de s-ro Carlos Salinas (1988-1994), estas la granda perdanto de la elektoj. En la fundamentaj demandoj ĝi aliĝas al la PAN kaj jam ne postulas ke la ekonomiaj politikoj estu akompanataj de socialaj disponoj. Multaj maldekstraj gvidantoj, ĝis tiam tre moderaj, konkludis el tio ke estus vane provi intertrakti kun ĝi pri lamaj aranĝoj por plibonigi la sorton de la kvindek milionoj da malriĉuloj kiujn nombras la lando. La situacio estas des pli kritika ke la nova registaro ne kaŝas sian intencon fortigi la aktualan modelon.
La unueco de la maldekstro fariĝas do demando de supervivado. La starigo de la Progresema Ampleksa Fronto — Frente Amplio Progresista (FAP) -, tuj post la elekto-malvenko, respondas al tiu nova situacio. Ĝi kunigas la tri membrojn de la elekto-koalicio de “AMLO”. Titolita “Por la transformo de Meksikio”, ĝia ĉarto proklamas: “Por iniciati veran ŝanĝon (...), ni devas pruvi firmecon en opozicio, politikan kapablon por repreni la iniciaton, kaj decidemon.”
Ĝia kunordiganto, s-ro Jesús Ortega, estas tamen unu el la PRD-gvidantoj plej kritikataj de la maldekstro. Li, kiu difinas sin “socialdemokrato”, gvidas la plej potencan “tribon” de la PRD, tiun kiu ĉiam preferis la intertraktadon kun la potenco. Tamen, la evoluo de lia diskurso rimarkindas. “Ni devas fariĝi granda progresema bloko, asertas li, por alfronti dekstron solidiĝintan kiel malofte en nia historio. (...) La FAP estas nova paŝo direkte al la unuiĝo de la maldekstro, de kiu la fondo de la PRD estis nur etapo. (...) Ni devas krome avanci en proponoj, ĉar alia realaĵo trudiĝas: la polarizado de la socio kaj la radikaliĝo de nia socia bazo...”
S-ro López Obrador, siavice, ne ĉesas lukti. Elektita “legitima prezidanto” fare de la CND kunveninta en septembro 2006, li starigis fine de decembro sian “legitiman registaron”. Dum li trairas la landon, aŭskultante la homojn, lia registaro laboras senpaŭze pri novaj leĝproponoj. Dum siaj unuaj rondvojaĝoj li kunigis preskaŭ same multnombrajn aŭskultantojn kiom dum la elektokampanjo; li profitas tiujn mitingojn por “enslipigi” la simpatiantojn kiuj partoprenas en ili.
PLIA SIGNO pri releviĝo de la opozicio, la APPO reprenis la iniciaton. En januaro kaj februaro, dekmiloj da marŝantoj defilis en Oaŝako por postuli la liberigon de la trideko da aktivuloj ankoraŭ malliberaj kaj por denove postuli la forigon de la guberniestro Ruiz. “La popolo de Oaŝako venkis sian plej grandan malamikon, la timon, post la subpremo de novembro”, asertas la nuna proparolanto de la organizo, s-ro Florentino López. La movado, kiu efektive ŝajnas bone releviĝi, planas organizi denove sidprotestojn sur la centra placo de la ŝtata ĉefurbo. Tiel ke la guberniestro en januaro petis al la federacia registaro revenigi la batalionojn de armeigita polico al Oaŝako.
Eĉ pli signoplena, la kunveno en Meksikurbo, komence de februaro, de la Nacia Dialogo, vasta forumo kiu kunigas sescent organizojn — tre kritikajn al la “institucia maldekstro”-, inter kiuj la sindikato de la elektristoj, unu el la plej agemaj de Meksikio, kaj de multaj intelektuloj simpatiantaj de la zapatismo. Pluraj eminentuloj de la FAP ĉeestis. La partoprenantoj tie proponis “krei nacian union por bremsi la novliberalismon kaj ties politikojn kontraŭajn al la interesoj de la laboristoj”. La CND, siavice, promesis prepari randan koncentriĝon por fine de marto por vigligi la movadon lanĉitan en septembro 2006 de “AMLO”.
Ĉu tiuj moviĝoj anoncas “boliviiĝon” de la meksikia movado? Ĉu tiu povos trudi la ŝanĝon sen disponi pri parlamenta plimulto, kiel faris s-ro Morales, eĉ antaŭ sia elekta venko, apogante sin en la parlamento sur disciplinita “politika instrumento” — la Movado al Socialismo (MAS) — kaj sur la popola mobiliziĝo? La plej perfekta ekzemplo de tiu strategio estis la adopto, fare de la bolivia Kongreso, la 17-an de majo 2005, de leĝo pri la hidrokarbaĵoj, trudita siatempe al la tiama novliberala registaro, kio estis unua paŝo al la ŝtatigo de la energi-resursoj.
Pridubindas ke la meksikia maldekstro povas naski, en mallonga tempo, unuecan politikan instrumenton. Sed ĝiaj diversaj aparatoj faros sendube interkonsentitan ofensivon. La aligo-kampanjo ekde komence de januaro fare de la “legitima registaro” okazas sturmatake. La aktuala ritmo superas la antaŭvidojn. La fina celo estas starigi novan socian bazon pretan “esti agopreta aŭ sekvi la kunvokon de la legitima prezidanto por defendi sian kaŭzon”, kiel formulas la engaĝ-letero subskribita de la simpatiantoj de s-ro López Obrador. Ĝi povus larĝe superi la bazon de aktivuloj de la PRD, kiu nombras nur kvar milionojn da aliĝintoj, ĉar dek-kvar milionoj da meksikianoj voĉdonis por li.
Kvankam s-ro López Obrador neas ĉian intencon krei novan unuecan partion de la maldekstro, la agado signifas multon pri la fortoprovo kiun li komencis kun la politikistoj de la PRD aŭ de la maldekstra centro kiun li malfidas. Lia “ministro pri laboro”, s-ino Berta Lujan, implicite rekonas tion: “la legitima registaro, la FAP kaj la CND kunlaboras, sed nia nia reprezentiĝo en la kongreso estos ekde nun kontrolata de atenta socia bazo, kiu estos bara muro kontraŭ la devojiĝoj kaj perfidoj”, pensas ŝi, aludante ekzemple la adopton de la PRD, en 2005, de leĝo kiu, fakte, donis monopolon pri komunikado al la du grandaj privataj televidoj de la lando. Se realiĝos la diro de s-ino Lujan, bataltrejnita alimondisma sindikata aktivulino, ĝi konfirmos profundan kursoŝanĝon, ĉar s-ro López Obrador mem ne oponis tiun leĝon.
S-ro Ortega kaj la ĉefaj gvidantoj de la PRD provas, siavice, integri novajn fortojn en la FAP. “Ni ĵus subskribis historian interkonsenton kun la Nacia Unio de Laboristoj [sendependa de la klientismaj sindikatoj kontrolataj de la PRI kaj PAN], rimarkigas s-ro Ortega. Sur klaraj fundamentoj: por la defendo de la energi-resursoj, de la minimuma salajro kaj de la dungo, kaj por la re-intertraktado de la agrokultura ĉapitro de la traktato pri liberkomerco subskribita en 1993 kun Usono.”
La FAP povus tiel malfermiĝi al eta maldekstra partio — Socialdemokrata kaj Kamparana Alternativo — kiu rabis pli ol milionon da voĉoj al s-ro López Obrador, al certaj sektoroj de la Kamparana Konfederacio (tamen devena de la PRI) kaj al la APPO. “Tiu organizo havas ekzemplodonan demokratian enhavon”, rimarkigas s-ro Ortega, kiu ne ŝajnas ĝenata ke la ekstrem-maldekstro ludas tie gravan rolon.
Tiu malfermiĝo konfirmus ke la politika maldekstro volas apogi sin sur la tutaĵo de la agantoj de la opozicio. Organiza modelo naskita de la bazo por la defendo de la lokaj valoroj kaj interesoj, sen politikismaj kaŝpensoj, la APPO efektive konsistiĝis ekster la PRD, eĉ kontraŭ ĝi. Oni trovas en ĝi zapatistojn inter la studentojn de la universitato de Oaŝako kaj, en certaj indiĝenaj komunumoj de tiu ŝtato, la jam ekzistantajn indiĝenajn organizojn*; regionajn aktivulojn de la PRD; sindikatajn instruistojn; membrojn de la urbaj retoj de diversaj marksismaj-leninismaj gerilo-grupoj; kaj urbajn civilajn asociojn devenaj el la mezaj klasoj, kiuj luktas por la ekologio, la defendo de la kultura heredaĵo, la homrajtoj, la laika kaj senpaga edukado, la virinaj rajtoj, la defendo de la migrintoj.
Ĉiukaze, s-ro López Obrador, liaj “ministroj” kaj la FAP kunvenas ĉiulunde por difini, ne senpene, komunajn celojn. Ili promesas prezenti al la opinio kaj al la parlamento, antaŭ la jarfino, kvar gravajn reformojn:
‣ impostreformon kiu starigas veran progresecon de la imposto pri la enspezo kaj efektivan imposton pri la plusvaloroj kaj la riĉaĵo;
‣ kontraŭkoruptan leĝon kun drasta redukto de la salajroj de la ministroj kaj de la altaj oficistoj;
‣ ŝtatreformon kiu senigas la prezidanton de siaj senkondiĉaj povoj;
‣ reformon de la laborjuro kiu limigas la provizorecon de la dungo kaj certigas la sendependecon de la sindikata movado alelektota de la ŝtato.
La CND laboras pri ĝenerala plano de leĝaj revizioj. “Reformismaj” iniciatoj kiuj ŝajnas kvazaŭ “revoluciaj” en lando kie la privilegioj kaj misuzoj superas la komprenpovon. La akciuloj de Banamex, ekzemple, vendis sian bankon al la usona City Bank por 12 miliardoj da dolaroj sen pagi cendon da imposto, dank’ al starigo de “speciala reĝimo” protektanta la transakcion. Dume, milionoj da ŝtataj kaj privataj dungitoj, laboristoj nomataj “de konfido”, disponas pri nenia laborkontrakto kaj maldungeblas ĉiumomente — certe kun kompensaĵo, sed sen ebleco de reala rimedo por konservi sian dungon.
Ĉu la “legitima registaro” mobilizos la straton por apogi siajn proponojn? S-ino Lujan asertas ke ĝi faros tion, sisteme, por defendi la akiritajn rajtojn aŭ la socialajn atingojn kiel la minimuman salajron aŭ la ŝtatan kontrolon de la hidrokarbaĵoj kaj de la elektra energio. Kaj por trudi, unu post la alia, strukturajn reformojn.
Por scii ĉu la elektokonflikto de 2006 naskis novan maldekstron, necesas tamen atendi simbolan daton. En 2008 ekvalidos la agrokultura ĉapitro de la Akordo pri Liberkomerco de Nordameriko (ALKNA), subskribita fine de 1992 inter Meksikio, Usono kaj Kanado. Ĝi planas ke la usonaj agrokulturaj produktoj povu eniri Meksikion sen pagi doganaĵon. Jen dispono kiu akre minacus tri milionojn da familioj de kampkulturistoj nekapablaj alfronti la konkurencon. S-ro López Obrador ĵuras ke li postulos retraktadon de la traktato en tiu punkto.
SE LA MEKSIKIA MALDEKSTRO tiam amase manifestacias por defendi siajn kamparanojn, ĝi aliĝos — eble senvole — la sudamerikan maldekstron, kiu faris el la rifuzo de la liberkomercaj akordoj sian batalĉevalon de dek-kvin jaroj. Ĉu ĝi povus iri pli antaŭen? S-ino Lujan ne ekskludas ke la “legitima registaro” proponos, kun la tempo, aliĝon de Meksikio al la Bolivara Alternativo por Ameriko (ALMA, laŭ la hispana: Kubo, Venezŭelo, Bolivio, Ekŭadoro, Nikaragŭo)*, kaj samtempe resti ligita kun Usono en la kadro de la ALKNA.
Sed tio estas ankoraŭ malproksima, kaj nuntempe bremsas multaj obstakloj tiun dinamikon de konstruado de “politika instrumento” kiu reprezentas ĉiujn progresemajn fortojn de la lando. La gvidantoj de la radikala maldekstro — aparte la zapatistoj — kaj multaj gvidantoj de la sociala maldekstro kuniĝintaj en la Nacia Dialogo asertas ke la FAP ne povos plenumi tiun rolon, eĉ se ĝi malfermas sin al organizoj kiel la APPO. La gvidantoj de la FAP, diras ili, daŭre privilegios, en pura elekto-logiko, la intertraktadon kun la potenco. Ili pensas ke la intereso de la registaro de s-ro Calderón kaj de la PRI estas cedi, kun la espero solidiĝi, al eta nombro da sociaj kaj demokratiaj postuloj, kiel la defendo de la aĉetpovo aŭ la ŝtatreformo.
Pretiĝante lanĉi la duan fazon de la “alia kampanjo”* por doni al la zapatismo nacian bazon, la subkomandanto Markos persistas, nome de la Zapatista Armeo de Nacia Liberigo (EZLN), en siaj atakoj kontraŭ la FAP kaj s-ro López Obrador. Estas vere ke tiuj, en januaro, donis al li ankoraŭ okazon denunci ilian mankon de kohero. Por altigi siajn ŝancojn gajni la venontajn lokajn elektojn en la ŝtato Jukatano, ili volis nomumi ultrakonservativan disidentinon de la PAN kiel unuecan kandidaton de la FAP. “Kaj nun, ironiis Markos en unu siaj famaj akraj komunikaĵoj, ili diras al ni ke “AMLO” kaj la “alia kampanjo” devas kuniĝi (he! he!) dum ili rekrutas la supervivantojn de la ekstremdekstra ŝiprompiĝo!!!” Konsciiĝante pri la malkohero de la situacio, la PRD kaj la FAP rezignis kandidatigi la transfuĝintinon. Sub la premo, diras oni, de s-ro López Obrador... kiu ĝis tiam ne kontraŭis tion.
Samtempe, s-ro López Obrador kaj lia “legitima registaro” iel distingiĝas disde la “institucia maldekstro”. Konvinkite ke la registaro de s-ro Calderón ne cedos sen popolaj mobilizoj, ili vetas pri la CND, esperante ke ĝi ŝovos sur la politikan scenejon novan klason de gvidantoj kapablaj trudi pli “rompan” linion al la FAP, al s-ro Ortega kaj al la eksmembroj de la PRI aliĝintaj al la PRD en la 1990-aj jaroj. Subdirektoro de la maldekstra gazeto La Jornada, Josetxo Zaldua vidas en tio kontraŭdiron, ĉar s-ro López Obrador, mem eksa PRI-ano, ne havus la “necesan fleksiĝemon por kunigi la disajn elementojn de la maldekstro kaj distingiĝi de popolisma alirmaniero”.
Fakte, multo dependas de la APPO, kiu ŝajnas hodiaŭ kvazaŭ “embrio de nacia ŝanĝo”, por repreni la vortojn de s-ro Tomás Martínez, membro de la nova estraro. Post ok monatoj da alfrontiĝoj kaj da subpremoj, ŝajnas ke la organizo elektis la vojon de paca rezistado, kaj distingiĝas de siaj plej radikalaj elementoj. Ĝi daŭrigos sian mobilizadon por postuli la foriron de s-ro Ruiz kaj la kunvokon de konstitucia asembleo kiu “refondu” la ŝtaton Oaŝako, sed ne malestimos la vojon de voĉdonado por antaŭenigi sian kaŭzon.
Komence de januaro, ĝi volis prezenti kandidatojn sub la flago de la FAP por la venontaj elektoj de la ŝtato Oaŝako. Ĝi ŝanĝis tiun intencon fine de januaro, sed daŭre intertraktas kun la PRD. Kio antaŭ tri monatoj estis ankoraŭ nepensebla, nun alianco kun la “legitima registaro”, en la kadro de la CND, ŝajnas ebla.
Pri la unueca projekto trudiĝas du certecoj: la “alia kampanjo” de la subkomandanto Markos oficiale ne partoprenos — eĉ se multaj zapatistaj simpatiantoj sentas sin koncernataj-, kaj la plej moderaj respondeculoj de la FAP ja bone scias kiel ne lasi sin submergi. “La sola solvo estas ke la socia, sindikata, kultura, ne partia maldekstro, kaj la APPO kunfluu kun ni en grandan demokratian nacian konvencion kiu transformiĝu en potencan forton de popola mobiliziĝo”, konfidas s-ro Jesús Ramírez, juna konsilisto de s-ro López Obrador. Devena de la zapatismo kaj konscia pri la malfaciloj kiujn la movado alfrontas, li estas tamen konvinkita ke la batalo, kiu nur komencis, estas gajnebla.
Ĉar estas ja tri maldekstroj kiuj vekiĝis en la varmego de la postelekta konflikto. Unu kiu rifuzas la alfrontiĝon. La dua kiu dividas kun la unua la ideon ŝanĝi la landon per leĝdonaj reformoj, sed scias ke nenio eblos sen amasa mobilizado de la malkontentuloj. La tria, kiu vetas pri la strategio de submergado. “Oaŝako, tio estas jam nia Bolivio”, asertas Luís Hernández Navarro, ĉefartikolisto kaj fajna konanto de la subtilaĵoj de la meksikia maldekstro.
Jean-François BOYER.
ALKNA: Akordo pri Liberkomerco de Nordameriko.
AMLO: Mallongigo de Andrés Manuel López Obrador.
APPO: Popola Asembleo de la Popoloj de Oaŝako.
“Alia kampanjo”: Lanĉita la 1-an de januaro 2006 de la EZLN kaj la subkomandanto Markos pri la prezidant-elekto. Markos akre atakas la PRI kaj la PAN, sed ankaŭ ne domaĝas la PRD.
CCIODH: Internacia Civila Komisiono por Observado de la Homrajtoj; eŭropa neregistara organizo engaĝita maldekstre, agnoskita de la Unuiĝintaj Nacioj kaj la Eŭropa Unio (siglo en la hispana kaj la franca).
ICKOHR: Esperanta formo de CCIODH (vd supre).
CND: Demokratia Nacia Konvencio; komence sponta kolektiĝo de simpatiantoj de s-ro Andrés Manuel López Obrador rifuzante la “elektan fraŭdon”. Post du monatoj da lukto, la CND kunvenigis 1.025.724 delegitojn de la tuta lando, unuan fojon en Meksikurbo, la 16-an de septembro 2006. Ĝi decidis elekti “legitiman registaron” kun “AMLO” kiel prezidanto.
Koalicio Por Ĉies Bonfarto: Alianco de la PRD, de la Laborpartio kaj de Demokratia Konverĝo kiu apogis s-ron López Obrador dum la prezidantelekta kampanjo.
EZLN: Zapatista Armeo de Nacia Liberigo; indiĝena armita movado aperinta la 1-an de januaro 1994 en Ĉiapo [hispane: Chiapas]; ĝi tre rapide alprenis la formon de paca opozicio.
FAP: Progresema Ampleksiĝinta Fronto; kolektas ekde la elekto de julio 2006 la partiojn membrojn de la Koalicio Por Ĉies Bonfarto.
PAN: Partio de Nacia Ago; dekstro en la potenco kun s-ro Vicente Fox (2000-2006) kaj nun kun s-ro Felipe Calderón.
PRD: Partio de la Demokratia Revolucio; partio de maldekstra centro naskita formale la 26-an de majo 1989 per skismo de la PRI.
PRI: Institucia Revolucia Partio; monopoligis la potencon dum sepdek-unu jaroj, ĝis 2000.
“TIO ESTIS endogena sekto, organizita ĉirkaŭ karisma gvidanto, sed kiam oni komencis enketi, oni vidis ke ĝi havis esencan funkcion: provizi Schäfer-on per infanon por ke li povu misuzi ilin.” Per tiuj vortoj la ĉilia eseisto Hans Stange levas unuan angulon de la vualo pri la “doktoro” Paul Schäfer, en la filmo dediĉita al la Colonia Dignidad (“Kolonio Digno”) de José Maldavsky.* Ambulancisto en la Wehrmacht* dum la dua mondmilito, en septembro 1961 persekutata de la justico pro pedofilio*, Schäfer fondas, 350 kilometrojn sude de Santiago, en Ĉilio, modelan farmbienon, kiun rapide aliĝas tricent germanoj. Abunda produktado — bovidoj, bovinoj, kokinoj, ĉiaspecaj kulturoj — sendevigitaj je ĉiaj impostoj (pro “bonfartiga centro”). Fakte, dum kvardek-kvar jaroj, la ĉiliaj politikaj reĝimoj faciligis la vivon de la Colonia. Ĝi rapide posedis siajn entreprenojn (Abratec, Cerro Florido, Prodal) — financa imperio.
Tamen, temas pri infero. Por la kolonianoj, nek radioj, nek kalendaroj, nek dimanĉoj, nek para vivo, nek ripozo. Nur la uniformo. La elsaviĝo per laboro (“Arbeit macht frei”)*, “servo farata por Dio”. Defiloj, en la plej pura nazia stilo. Ŝtato en la ŝtato, vivante aŭtarkie, tenebra loko ĉirkaŭata de pikdratoj, kies loĝantoj vivas mutigite, drogite. Mikrofonoj instalitaj ĉie. Kvardek hundoj, dresitaj por retrovi fuĝantojn. Teruraj punoj. Sed tiom da boneco...
El Tio permanente (“La ĉiama Onklo”) faras la bonon. Al la malriĉaj loĝantoj li donas lernejon, senpagan hospitalon. Li kolektas la knabojn de fraŭlaj patrinoj, enigas ilin en la Kinderhaus, la infandomo. Poste li subigas ilin al siaj kapricoj. “Ĉilio, lando de lakto kaj mielo, ĝemas ekskoloniano. Ĉio kion oni trovis, estas sango kaj spermo.”
Similuloj ariĝas. Schäfer estas ĝisosta antikomunisto. Ankaŭ Aŭgusto Pinoĉet. Ekde 1973, la germano transformas la sekton en filion de la diktatoreco. “La armeo liveris al li materialon, atestas la ekspuĉano Roberto Thieme, instalis radaron en la kolonio, donis al li helikopterojn. Li sukcesis atingi la plej altajn sferojn de la milita potenco.” La generalo Pinoĉet kaj s-rino faris restadojn en la Colonia. La ĉefo de la sekretaj servoj Manuel Contreras venis por ĉasi tie. Militistoj, policistoj, juĝistoj, ĵurnalistoj defilis tie. Aliaj ĉilianoj retroviĝis tie. Politikaj malliberuloj. Ne precize en la samaj kondiĉoj.
LA “SOCIETO DE BONFARO” de Schäfer disponigis siajn lokalojn al la torturistoj de la sekreta polico (DINA). En reto de subteraj bunkroj, oni torturis, oni ekzekutis, oni malaperigis. Necesis atendi la jaron 1991 kaj la finon de la diktatoreco por ke la ĉiliaj aŭtoritatoj interesiĝu pri la Colonia. Arestita en marto 2005, en Bonaero, Schäfer estis kondamnita al dudek jaroj da malliberejo pro misuzo de neplenkreskuloj. Pinoĉet mortis en sia lito. Tiu filmo rakontas ilian komunan historion.
Maurice LEMOINE.
“Laboro estas emancipiĝo, senlaboreco estas fremdiĝo”, asertis ankoraŭ lastatempe s-ro Nocolas Sarkozy.* Volem rien foutre al païs, la lasta dokumentfilmo de CP Productions*, refutas la argumenton kaj kuraĝas socian kritikon de la laboro, en kunteksto kie la kultado de la salajrata aktiveco ŝajnas malpermesi la plej etan debaton pri tiu temo. Kvazaŭ la fantomo de amasa senlaboreco, la sorĉalvoko al kresko kaj la reganta konsumado malebligus kritikon de la fundamentoj de ekspluatado. En la plej bona kazo — kaj la kinartaj ekzemploj ne mankas-, oni prezentas la suferojn spertatajn en la perforta mondo de la entrepreno. Sed la ekzisto de ŝanĝosolvoj kiuj defias la produktisman modelon estas malofte prilumata. Kvazaŭ neniu estus supozata eskapi el la ekzistanta ordo.
Ĝuste ĉar la kondiĉoj de rompo kun tiu modelo interesas la reĝisorojn, ili lasas la parolon al tiuj kiuj rezistas per siaj agoj aŭ per sia vivmaniero. Unuflanke, memsufiĉaj personaj itineroj — eblaj ĉefe en la kamparo — de homoj kiuj provas imagi eksterlaboran vivon per realproprigo de sia tempo kaj per reduktado de siaj bezonoj (pajlodomoj, akvopumpiloj, ventmotoroj...). Aliflanke, organizado de rektaj bataloj, ĉefe en Hispanio (ŝtelkampanjoj en la superbazaroj, publikaj kunvenoj de instigo al eksproprigo, rekvizicio de neokupataj loĝejoj...).
Kvankam la filmo juĝas kontraŭefikaj certajn de tiuj iniciatoj, oni ne trovas ĉiam la kritikan distancon karakterizan por la filmoj de Pierre Carles. La intereso de tiuj eksperimentoj, substrekita de la atestoj, kuŝas unue en la kolektiva engaĝiĝo, en la kapablo de komuna organizado, la respondeco de tiuj kiuj faras ilin transirante la simplan provokon. Tio elvokas aparte, sed sen akcentita referenco, la ideon de la “individua repreno” de la anarkiistoj de la 19-a jarcento aŭ tiun, tre aktualan, de la “malkresko”.
ALTERNANTE INTERVJUOJN de tiuj kiuj kontraŭbatalas la kapitalismon kaj eltiraĵojn de elsendoj laŭ la maniero de reklamaj faldfolioj por la liberalismo*, la muntaĵoj ludas gravan rolon kaj altigas la efikecon de la raporto. La dokumentaĵo tiel miksas plurajn bild-reĝimojn. El tiu flikpecaĵo elformiĝas personoj kiuj ŝajnas rekte elveni de la filmo L’An 01 [La jaro 01], enkarniĝo en la realo de la utopiaj deziroj de siaj kreintoj Gébé kaj Doillon. Citita kiel referenco en Volem, tiu “kinarta verkego” lanĉita en 1973 konservas, tridek jarojn poste, sian memprimokon kaj sian liberecanan ribelon. Manke de tiu ekzalto, la filmo de Carles, Coello kaj Goxe, jen ĝia forto, resendas nin al la insida kaj potenca sistemo de fremdigo kiu instigas nin ekzisti per nia konsumkapablo.
Dume, atende eventualan radikalan renversiĝon de la socia ordo, necesas povi, kiel rekomendis George Orwell, “teni la kapon ekster la akvo”. La reĝisorino Annie Gonzalez, instiginto de CP productions, sukcesis pri kio multaj nur revis: produkti sen la televido. Ironio de la sorto, kiam oni memoras ke la unua filmo de Pierre Carles, Pas vu, pas pris, unue destinita al la ekraneto, venis en la kinejojn nur post kiam ĝi estis definitive rifuzita de ĉiuj grandaj televidĉenoj. Kun mezume cent mil spektantoj po filmo — escepta rezulto por dokumentfilmoj-, CP estas unika produktmaniero. Ĉar la ekonomio de la filmoj kuŝas preskaŭ ekskluzive sur ilia ekspluatado en kinejoj, ilia disvastiĝo dependas de la engaĝiĝo de la sendependaj kinejoj kaj de la korinklino de la publiko.
Volem rien foutre al païs sugestas ĉiukaze ke labori malpli — aŭ agi alie — estas maniero rezervi sian energion al tio kio meritas ĝin, kaj konservi sian integrecon.
Marianne KHALILI-ROMÉO.
LABORI PLI POR GAJNI PLI. Tio simplas kiel elektokampanja slogano, kiu, cetere ege kontraŭvole, sonas kvazaŭ rekono de la franca realo: la aĉetpovo de la malalte pagataj salajruloj, sed ankaŭ de granda parto de la mezaj tavoloj, estas tutevidente nesufiĉa.
La ideo vane sonas kiel evidentaĵo, ĝi estas tamen malĝusta kaj malrealisma. Oni devas ĉion ignori de la entrepren-mondo por kredi (aŭ kredigi) ke sufiĉas ke laboristo decidu, iun matenon, fari kromlaborajn horojn por ke li povu realigi ilin: estas la entrepren-ĉefoj kiuj disponas pri la mastrumado de la tempo de la dungitoj, kun kelkaj esceptoj gajnitaj per akraj bataloj.
Eĉ kiam la salajrulo povus labori pli longe, li tamen ne estas certa gajni pli. Efektive, en multaj societoj, la salajruloj povas labori ĝis 44 horojn (eĉ 46 horojn) dum pluraj semajnoj kaj... 16 horojn aŭ malpli dum pluraj pliaj semajnoj, sen ke ili povu decidi pri kromlaboraj periodoj (aŭ sublaboraj). La ĉefa afero estas ke jarfine ili havu sume 1.607 horojn. Tiel, la kromlaboro ne plu okazigas krompagon; jen kio kaŭzis falon de la aĉetpovo, aparte senteblan ĉe la laboristoj kaj teĥnikistoj de la industrio same kiel ĉe la dungitoj de la komerco.
Tiu sistemo, nomata “jarigo de la labortempo”, aperis komence de la 1990-aj jaroj, antaŭ ol ĝeneraliĝi per la leĝoj nomataj Aubry de 1998 kaj 2000 pri redukto de la labortempo (RLT). Ne mirige ke la realigo de la 35-hora semajno senteblas ĉe la salajruloj kiel regreso. Des pli ke ili perdis, preterpase, tempon de paŭzo kaj/aŭ de alivestiĝo... Finkalkule, ili laboras apenaŭ malpli ol antaŭe, sed ili ricevas multe malpli, kaj taksas sin malpli decidpovaj pri sia horaro. Totala sukceso. Tamen, kontraste al tio kion oni ofte aŭdas, kritikata ne estas la redukto de la labortempo, sed ĝia aplikado. La simpla forlaso de la fia laŭjara sistemo redonus iom da spiro al la salajruloj, aparte por tiuj ĉe la malalta parto de la skalo.
Kun plenumo de tiuj 1.607 jaraj horoj, kun la postulata flekseblo, la entreprenestroj povas trudi al ĉiu dungito 220 kromajn horojn jare, danke al la leĝo Fillon de 2003. Jen apenaŭ vualita maniero reveni al la semajno de... 39 horoj. Certe, necesas pagi kromaĵon, teorie fiksitan je 25% por la societoj kun pli ol dudek salajruloj, escepte de entreprena akordo kiu permesas malaltigi ĝin al 10%. Se oni konas la ĉantaĝon pri dungo kaj la sindikatajn fortrilatojn, oni bone imagas la staton surloke. En la entreprenoj kun malpli ol dudek homoj, validas tuj la 10%. Do, salajrulo pagata je la minimuma salajro (smic) kiu laboras 39 horojn ricevas kromaĵon de... 3,30 eŭroj semajne (malpli la socialajn kotizojn).* Revigi pri la tiel enpoŝigota kromaĵo signifas do almenaŭ intelektan friponadon, aŭ eĉ cinismon.
FAKTE, TIUJ PROPONOJ celas akceptigi ŝancelon de la RLT. Surpapere, la baro restas fiksita je 35 horoj. Reale, temas pri reveno al la 39 horoj, kun krome la fleksivo kaj laborintensigo, ĉar la mastraro postulas la konservadon de la akiritaj avantaĝoj, kiam temas pri iliaj.
La forigo de la socialaj kotizoj pri tiuj kromhoroj estas plia ĵonglaĵo. Unuflanke, la kotizoj nomataj mastraj estas jam reduktitaj por ĉiuj salajruloj kun 1,6-oble, aŭ malpli, de la minimuma salajro (do 1.576 eŭroj, kio koncernas proksimume unu salajrulon el du!). La gajno ne evidentas. Aliflanke, tiuj de la salajrulo irus rekte en lian poŝon anstataŭ provizi la kasojn de la malsan-asekuro, de senlaboreco kaj de pensio. Alidire, li pagus sian propran salajro-altigon, surkoste de tio kion li ricevus pensie aŭ malsane aŭ senlabore. Oni postulas ke li hipoteku sian propran estonton. Finkalkule, la salajrulo havus nenian gajnon. La ekonomio ankaŭ ne. Ĉar estas la kotizoj de la aktivaj laboruloj kiuj servas por pagi tiujn kiuj, en la sama momento, estas ekster laboro (malsanaj, senlaboraj aŭ pensiaj). Se estas malpli da eniraj resursoj, estas malpli por disdoni... kaj malpli por elspezi. Senutile diri ke estos nenia kreado de laborpostenoj (vidu la artikolon de Michel Husson, Okultrompa franca elektokampanjo — Labori pli por gajni malpli). Oni senvestigas Petron por vesti Paŭlon, la kundivido fariĝas inter tiuj kiuj estas en diversaj gradoj malriĉaj.
LA POSEDANTOJ DE KAPITALO, siavice, neniam enkasigis tiom. Inter 1991 kaj 2005, la dividendoj elŝutitaj al la akciuloj de ĉiuj ne financaj entreprenoj (ekster bankoj kaj asekuroj) obliĝis per 2,25, la meza salajro altiĝis je 6,6%.* Trudiĝas unua reekvilibrado kiu ne fariĝos tute sole. La ŝtato kaj la salajruloj devas instigi al ĝi. Eblas jenaj vojoj: kondiĉi la helpojn (19,8 miliardoj en 2005 nome de la dungo); moduli la kotizojn laŭ la sociaj bilancoj; reformi la impostojn[Vd Frédéric Lordon, “Fine dispono kontraŭ la eksceso de la financo — la SLAM!”, Le Monde diplomatique en Esperanto, februaro 2007.... Distribuante la riĉaĵojn pli egalece, eblus ankaŭ produkti pli kaj alie, ĉar, bremsante la vetkuron al tuja profito, la longtempaj projektoj (de investo, de esplorado, de kvalifikado)*, hodiaŭ forlasitaj, fariĝus eblaj kaj vivkapablaj.
Martine BULARD.
Ne eblas por la francaj prezidant-kandidatoj, kia ajn estas ilia etikedo, ignori la socian demandon. La oficialaj donitaĵoj pri senlaboreco kontraŭdiras la triumfajn deklarojn de la registaro (el kiu venas unu el la kandidatoj) tiom ke ili ne estis publikigitaj antaŭ la elekto. Kaj la planoj de dungonuligoj, kiun oni misuze nomas “socialplanoj”, multiĝas, kiel ekzemple en la franc-usona grupo Alcatel-Lucent aŭ en la aviada grupo Airbus. Sen paroli pri la viclaboraj dungitoj... Jen salajruloj kiuj ŝatus labori pli. Fakte, kun la flekseblo, la subpago de kromhoroj, la pli malfrua pensiiĝo (per altigo de la necesaj laborjaroj), la salajruloj laboros pli kaj gajnos malpli, dum Francio estas jam lando de malaltaj salajroj. Ĝi ne estas sola en tiu situacio socie neeltenebla kaj ekonomie danĝera: oni nombras dek-ses milionojn da malaltaj salajroj en la Eŭropa Unio. Stranga maniero defendi la “valoron laboro”.
UNU PERSONO SEN fiksa loĝejo el tri havas laboron.* Tiu ŝoka statistiko pri la pariza urbaro prilumis la ekziston de nova kategorio de individuoj: la malriĉaj laboristoj. La fenomeno, kiu ne estas propra al Francio, ĉar la malaltaj salajroj* koncernas preskaŭ unu salajrulon el ses en Eŭropo, estas la rezulto de malboniĝa procezo kiu komencis antaŭ pli ol dudek-kvin jaroj.
Ne eblas disigi la amplekson de la malaltaj salajroj de la evoluo de la divido de la plusvaloro. Dum la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, la salajroj reprezentis proksimume tri kvaronojn de la malneta interna produkto (MIP) en Eŭropo. Ekde la 1980-aj jaroj, tiu parto praktike senĉese malaltiĝis, por atingi 66,2% en 2006.* La perdo valoras mezume sep poentojn da MIP kompare kun 1983.
Tiu malaltiĝo ilustras veran reĝimŝanĝon: ĝis la krizo meze de la 1970-aj jaroj, la aĉetpovo de la salajro estis indeksata laŭ la laborproduktivo, ĉar la salajra parto estis proksimume konstanta kaj la malegalecoj tendencis reduktiĝi. Sub la premo de senlaboreco, tiu ligo estis por la daŭro rompita, en la sama tempo kiam evoluis la diversaj formoj de provizoreco asociitaj kun malaltaj salajroj. En Francio, la laborenspezoj sumiĝis jam nur 53% de la enspezo disponebla de la hejm-mastrumoj en 2003 kontraŭ 67% en 1978, dum la proporcio de la salajruloj altiĝis intertempe je 83,6% de la aktiva loĝantaro laboranta je 91,4%.
Fakte, “la kvazaŭ seninterrompa tendenco malsupren de la salajraj malegalecoj estis haltigita ekde meze de la 1980-aj jaroj, substrekas la ekonomikisto Pierre Concialdi. La gamo remalfermiĝis en la dua duono de la jardeko”.* La proporcio de malaltaj salajroj pasis de 11,4% en 1983 al 16,6% en 2001. Oni trovas la saman profilon sur eŭropa nivelo, kun relativa stabiliĝo de la salajraj malegalecoj dum la 1990-aj jaroj. Sed tiu ĉi okazas sur alta nivelo, kaj la disponeblaj indikiloj malfacile kaptas la altiĝon de la malalte pagataj provizoraj dungoformoj. En 1996 — la lastaj konataj komparaj datenoj, kio montras la interesiĝon pri la temo...-, la parto de la malaltaj salajroj en Eŭropo atingis 15%, mezume*, de 6% en Portugalio ĝis 21% en Britio, dum Francio situis iomete sub la mezo.
En la liberala logiko, la malegalecoj de enspezoj klariĝas, eĉ praviĝas, per la gamo pli aŭ malpli granda de la kvalifikoj, supozataj reflekti tiun de la individuaj produktivoj. Ĉia publika politiko — eĉ bonintenca-, kiu volus korekti la salajro-hierarĥiojn, estus fonto de senlaboreco.
Tiu pseŭdo-racieco, fundamenta postulato de la dominanta ekonomiko, signifas asimili la laboron al ajna varo kaj fondas socian filozofion kiu pravigas la malegalecojn en la nomo de la efikeco.
Tamen, neniu studaĵo permesas subteni tiun hipotezon. La internaciaj kompanioj montras ke ne ekzistas interrilato inter la malegaleco de la kvalifikoj kaj tiu de la laborenspezoj, escepte ĉe la anglosaksaj landoj. Ankaŭ ne troveblas inversa ligo inter malegaleco de enspezoj kaj senlaboreco-kvoto: “La salajra malaltiĝo do ŝajnas ne esti la ĉefa fonto de la dungoproblemoj en Eŭropo”, notas la esploristoj David Howell kaj Friedrich Huebler.* Eĉ la Organizo pri Ekonomia Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD) konfesas havi “multan penon por precizigi la nombron da perditaj dungoj konsidere la nivelojn sur kiuj nun situas la minimumaj salajroj en diversaj landoj, dum certaj studaĵoj montras signifajn datenojn dum aliaj detektas neniun”.* Ne ekzistas do universala ekonomia leĝo kiu fiksus la plej bonan malfermon de la salajra gamo, sed sociaj modeloj kiuj donas varian gravecon al certa salajra “justeco”.
La salajraj malegalecoj dependas samtempe de la hora kompensaĵo kaj de la labortempo, kiujn la landoj diverse kombinas. Tiel, ekzistas relative pli da laboristoj kun malalta horsalajro en Britio kaj relative malpli en Nederlando ol en la eŭropa mezumo. Sed la mallongdaŭraj dungoj estas tiom oftaj en tiuj du landoj kaj koncernas tiom da laboristoj ke sume la proporcio de malaltaj salajroj estas tie pli alta ol la mezumo. Tiu ekzemplo montras ke la revalorigo de la laborkompensaĵoj pasas tra batalo kontraŭ la parta labortempo kaj, ĝenerale, kontraŭ la provizoreco. En ĉiuj landoj, la risko esti malalte salajrata estas efektive pli forta por la salajruloj kies kontrakto estas je determinita daŭro.
TIU PROBLEMO estis aparte prilumita de la lasta raporto de la Konsilio pri Dungoj, Enspezoj kaj Socia Kohero (CERC laŭ la franca).* Argumentante per la ricevita jara salajro (kaj jam ne per la hora salajro), la studaĵo precizigas: “La precipa faktoro de malegaleco estas la jara dungodaŭro”, kiu mem dependas de la apliko de partotempa laboro kaj de la nombro da tralaboritaj semajnoj. La malaltaj salajroj estas unue provizoraj dungoj. Kaj, en Francio, ili estas multaj (vidu la suban tabelon “Malegalecoj kaj laborkosto en Francio”).
Tiel kiel ĝi funkcias, la labormerkato tendencas reprodukti alon de malalte pagataj dungoj. Tion ĵus ilustris oficiala raporto pri la prospektivo de la metioj por la periodo 2005-2015.* El la antaŭviditaj netaj kreotaj dungoj, pli ol kvarono (kvarcent mil) okazos en la sektoro de la servoj al privatuloj (helpo al altaĝaj aŭ dependaj personoj, infangardoj, ktp.), nomataj “servoj al persono”, inter ili okdek mil postenoj de servistoj. La kresko de tia dungo estas por iuj eleganta solvo de la senlaborec-problemo, ĉar sufiĉus “ke ĉiu franca mastrumejo konsumu, mezume, tri horojn da tiuj servoj semajne por krei du milionojn da dungoj”, laŭ s-ino Michèle Debonneuil, konsilisto de la ministro pri dungo, socia kohero kaj loĝado Jean-Louis Borloo.*
La tendenco ne estas nova: la dungoj de patrinhelpantoj kaj de servistoj kreskis je pli ol 80% inter 1990 kaj 2002. Okazas ke ili estas okupataj ĉefe de virinoj, kies kvalifiko ne estas rekonata, kaj kiuj laboras, plejmulte, partotempe. Ilia “monata kompensaĵo estas en pli ol naŭ kazoj el dek malpli alta ol aŭ same alta kiel 1,3 smic [kreska interprofesia minimuma salajro] de plena tempo”.* Tiu dungo-rezervo estas do ankaŭ rezervoj de malaltaj salajroj: la malneta minimumo por patrinhelpantoj, ekzemple, estas 2,32 eŭroj hore...
Antaŭ preskaŭ dudek jaroj, André Gorz kritikis jam la fundamentan malegalecon de tiu “triasektora kontraŭekonomio” kiu provas krei subpagatajn dungojn prefere ol disvolvi sociajn servojn. “Ne temas plu, skribis li, pri sociigi la mastrumajn taskojn por ke ili sorbu malpli da tempo je skalo de la socio; temas, male, pri tio ke tiuj taskoj okupu kiom eble plej da homoj kaj sorbu kiom eble plej da tempo, sed en la formo, ĉi-foje, de varaj servoj. La disvolvado de personaj servoj do eblas nur en kunteksto de kreskanta socia malegaleco, kie parto de la loĝantaro akaparas la bone pagatajn aktivecojn kaj trudas alian parton al la rolo de servisto.”*
Antaŭ la amplekso de la malaltaj kompensaĵoj, la akcento estas metita sur la diseco inter la ricevata salajro de la dungito kaj la laborkosto de la dungisto, nomata “impost-kojno”. Por pacigi la postulon de deca salajro kaj de konkurenciva laborkosto, la Eŭropa Komisiono kaj la OEKD pledas favore al malaltigo de la sociaj kotizoj, aparte por la malplej kvalifikitoj, kaj al “sekureco-retoj” prizorgotaj de la publika potenco. Sendube en Francio tiuj receptoj estas plej skrupule aplikataj. Ekde 1993, la sinsekvaj registaroj malaltigis la kotizojn por la malaltaj salajroj; tiu malaltigo etendiĝas aktuale ĝis 1,6-oble la minimuma salajro (smic).
Se la efiko de tiuj disponoj sur la dungo estas pridisputata, iliaj efikoj sur la salajrostrukturo estas facile detekteblaj. La plej grava estas ĝenerala sinko: la parto de la salajroj sub 1,3 smic tiel pasis de 30% komence de la 1990-aj jaroj al 39% en 2002. La altigoj de la smic, kiuj koncernis 8 aŭ 9% de la laboristoj komence de la 1990-aj jaroj, tuŝis 17% da ili en 2005.* Samtempe, tiuj altigoj malpli ol antaŭe reeĥas sur la tutaĵo de la salajroj, kaj per tio malrapidigis la salajran progresadon en la entreprenoj. La politiko de kotiz-redukto tiel kontribuis al formado de “malmola kerno” de malaltaj salajroj.
Sur la nivelo de la luktado kontraŭ la malriĉeco, la liberaluloj argumentas ke la altigo de la minimuma salajro ne estas nepre la plej taŭga instrumento, ĉar malaltaj salajroj (individuaj) kaj malriĉeco (de la hejmaj mastrumadoj) ne kovriĝas. Efektive, laŭ la oficiala difino, malalte kompensata laboristo povas ne esti konsiderata kiel malriĉa se li apartenas al mastrumejo kies enspezoj superas la sojlon de malriĉeco. La du kategorioj distingiĝas: 19% de la aktivuloj ricevas enspezon malpli ol 75% de la smic, sed nur kvarono da tiuj personoj troviĝas en situacio de mona malriĉeco.* “Se, kiel notas Pierre Concialdi, la grupo de malriĉaj laboristoj estas plimulte vira (je pli ol 60%), tiu de laboristoj kun malalta salajro estas preskaŭ je 80% ina”.* Ĉu oni tamen rajtas argumenti sur la nivelo de la mastrumejo? Tio riskas “bagateligi la malsuperecon en kiu la virinoj estas tenataj sur la labormerkato”*, akcepti la skemon de la kunulina salajro kiel “aldona salajro” kaj kaŝi la situacion de la solaj virinoj kun partotempa laboro.
Tiaj malegalecoj ŝajnas apenaŭ zorgigi la liberalulojn, kiuj proponas kompensi la malaltajn salajrojn per pli bone direktitaj socialaj helpoj per disponoj kiel la premio por dungo en Francio, supozata instigi al reveno al la laboro. Tiu estas pagata al homoj kiuj reprenis profesian aktivecon, sub kondiĉo de resursoj.
Fakte, tiuj disponoj konsistigas verajn “klapkaptilojn”: ili signifas akcepti la malaltajn salajrojn, dum la malaltigoj de kotizoj direktitaj al tiu speco de laborpago funkcias kiel instigo al malaltigo de la tuta salajra gamo. Sub preteksto helpi la plej senhavajn homojn, ili subtenas ĝeneraligitan procezon de salajra malaltigo.
Same okazas kun la fleksebleco de la labormerkato: “La statistika konstato estas senambigua, sed ankaŭ sen granda surprizo: ju pli oni malproksimiĝas de la stabila laboro por proksimiĝi al la zonoj de provizora kaj fleksebla dungo aŭ al la alternadoj de senlaboreco, dungo kaj senaktiveco, des pli kreskas la risko de malriĉeco.”* Kaj la CERC enrompas malfermitajn pordojn malkovrante ke “la altkvalita dungo restas do la unua ŝirmo kontraŭ la malriĉeco”.
Por inversigi la tendencon, necesus revalorigi la salajro-parton kaj cedigi la formojn de provizora dungo. La plivalorigo de malaltaj salajroj estas efektive la sola rimedo iri al la radiko de la fenomeno de malriĉeco, sen distingi la sekson de la salajrulo kaj la konsiston de lia mastrumejo. La garantio de deca salajro estas la plej bona maniero “fari ke la laboro penindas” make work pay.
Sur tiu vojo, la kreado de eŭropa minimuma salajro estus grava etapo; tiu perspektivo estas sur la tagordo. Post Britio, kiu instalis ĝin en 1999, kaj Irlando en 2000, la debato pri la minimuma salajro estas malfermita en Germanio, en Aŭstrio kaj en Svislando.* La eniro en la Eŭropan Union de landoj, kie la salajronivelo estas malpli alta ol la meza, igas tiun debaton des pli nepra. Por la momento ŝajnas ke, en pluraj de tiuj ŝtatoj, la altigo de la minimumoj kontribuas al movado de salajra nivelatingo, sed tiu evoluo fortigeblus per starigo de eŭropa sistemo de minimuma salajroj.
Konsidere al la malegalecoj, ne povus temi pri fiksado de sola nivelo por ĉiuj. Eblas tamen koncepti normon ĝeneralan sed adaptitan al la naciaj realaĵoj, ekzemple fiksante la minimuman salajron je 60% de la meza salajro de ĉiu lando, kiel estas la kazo en Francio.* Germanio okupas ĉi tie centran lokon, ĉar la ideo de minimuma salajro tie naskiĝis ĝuste pro la sociaj detruoj kaŭzitaj de la reformoj de la labormerkato: la parto de la laboristoj kun malaltaj salajroj pasis tie de 14,3% al 15,7% inter 1995 kaj 2000, por atingi la saman nivelon kiel en Francio.* Se leĝa minimuma salajro estus tie adoptita, la demando de ĝia etendo al eŭropa skalo estus tiam levita, kaj la eŭropa minimuma salajro povus esti “por la socia sfero kio estas la eŭro por la mona sfero”.*
En realo, ĉu la plej simpla maniero defendi la “valoron laboro”, lastatempe tre favorata, ne estus... altigi la salajrojn, kaj tute aparte la malaltajn de ili? Tia dispono, obĵetas oni, kondukus rekte al altigo de senlaboreco: niaj produktoj perdus konkurencivon; la malmulte kvalifikitaj salajruloj ĉesus esti dungeblaj ekde la momento en kiu ili kostus pli multe por la entreprenoj ol kion ili profitigas en formo de produktivo.
Observado de la faktoj montras ke tiu argumento estas senbaza: ne estas la landoj kiuj plej “moderigis” la salajrojn kiuj generis la plej multajn dungojn. La malaltigo de sociaj kotizoj por la entreprenoj ankaŭ ne ebligis krei ilin. Ankaŭ tie, la germana kontraŭekzemplo meditindas: la blokado de la salajroj certe kontribuis dopi la eksportojn, sed ĝi ankaŭ bremsis la konsumadon de la salajruloj. El tiuj du efikoj, la dua estis decida, kondukante al altigo je tri poentoj de la senlaboreco-kvoto inter 1995 kaj 2005.
La liberala biblio kuŝas sur du diskuteblaj postulatoj. La unua estas tiu de la ĝeneraligita konkurenco ene de Eŭropo. Se veras ke lando kiu limigas la progreson de la salajroj povas gajni partojn de la merkato koste de siaj najbaroj, la ĝeneraligo de tiu falsa bona ideo kondukas al malvigleco de la dungo ekde kiam ĉiuj landoj faras la saman politikon. Jen precize kio okazas en la Eŭropa Unio.
La dua postulato konsistas en diri ke oni ne povas tuŝi la distribuadon de la enspezoj. Nu, la dividendoj estas, same kiel la salajroj, elemento de la prez-formado: altigo de la salajroj perfekte kompenseblas per malaltigo de la financaj profitoj, tiel ke la konkurencivo restus senŝanĝa. Alia salajro-politiko estas do ebla, kondiĉe ke ĝi estu kunordigita je eŭropa nivelo kaj ke ĝi estu akompanata de transigo de financaj enspezoj al la salajroj, kontraste al kio okazas de pli ol du jardekoj.
La slogano labori pli longe por gajni pli, estas ankaŭ apenaŭ kohera (vidu Martine Bulard, “Por 3.30 eŭroj pli”). La longigo de la labortempo kontraŭiras novajn dungo-kreadojn kaj ne povas sole generi kreskon de aktiveco se la distribuado de la enspezoj restas sama. Multaj lastatempaj entreprenaj akordoj montras ke, sub preteksto de “libera elekto”, temas en realo pri malaltigi la horan salajron kaj ne pri altigi ĝin. Tiu orientiĝo, kiu invokas la premon de la sojlolandoj, estas sakstrato. Por adaptiĝi al iliaj salajrokostoj, necesus malaltigoj de salajro tiomaj ke la eŭropa ekonomio estus konkurenciva, sed morta.
Fine, la propono, komuna al la francaj prezidant-kandidatoj Nicolas Sarkozy kaj François Bayrou, pliigi la kromhorojn kaj samtempe sendevigi ilin de sociaj kotizoj, kondukus al likvidado de la nocio laŭleĝa labordaŭro kaj al iomete plia redukto de la resursoj de la Socia Sekureco.
Michel HUSSON.
En 2002, duono de la salajruloj (escepte la ŝtatajn salajrulojn) gajnis malpli ol 1.220 eŭrojn nete monate. Tion oni nomas la mezan salajron.
‣ Tiu meza neta salajro estis 1.360 eŭroj monate por la viroj kaj 1.054 eŭroj por la virinoj, do diferenco de 22,5%.
‣ Triono de la salajruloj gajnis malpli ol la netan monatan smic (minimuman salajron: 936 eŭroj).
‣ 10% de la salajruloj gajnis malpli ol 182 eŭroj monate.
‣ 20% malpli ol 512 eŭroj.
‣ 30% malpli ol 869 eŭroj.
‣ 40% malpli ol 1.064 eŭroj.
En 2005, la laborkosto en la industrio estas iomete pli malalta en Francio ol en Britio (- 4%) aŭ en Belgio (- 2%), kaj iomete pli alta ol en Nederladno (+ 2%) aŭ en Germanio (+ 4%). Francio situas proksime de la eŭropaj landoj kies evolunivelo estas komparebla.
M.H.
Fontoj: Conseil de l’emploi, des revenus et de la cohésion sociale (CERC), La France en transition 1993-2005, La Documentation française, Parizo, 2006; Office statistique des Communautés européennes — Eurostat.
Dudek-dua monda grupo pri komunikado laŭ la enspezoj — Time Warner kaj News Corporation (Murdoch) estas la unuaj du —, dua franca grupo (post Vivendi), TF1* havas elstaran lokon en la franca televida sfero: pli ol 30% de la merkato kaj precipe pli ol duono de la reklamaj enspezoj de la sektoro. Tiu potenco kaj ĝia kontrolo de aliaj kanaloj (ĉefe LCI*) ebligis al ĝi ŝirmi sin kontraŭ la malagrablaj rimarkigoj pro sia komercisma konduto far politikaj, artaj kaj komunikilaj responsuloj — ĉiuj ili deziras konigi siajn agadojn kaj gazetojn (pluraj parizaj gazetoj disponas elsendaĵon ĉe LCI), siajn spektaklojn aŭ librojn.
Kiam la televidkanalon deŝtatigis dekstra registaro antaŭ 20jaroj (neniam maldekstra registaro realŝtatigis ĝin), ĝiaj privataj responsuloj devontigis sin produkti “kulturan plibonon” kontraŭ tiu donita koncesio. Nelonge post la deŝtatigo, Francis Bouygues* tamen deklaris: “Ni estas privataj. Ni kompreneble estas komerca kanalo. Plurajn aferojn ni ne deziras fari, ekzemple: programojn kulturajn, politikajn, edukajn.”
Kelkajn jarojn poste, la celon de TF1 eĉ pli precize difinis ĝia nova prezidanto, s-ro Patrick Le Lay: “Niaj programoj celas igi [la cerbon] disponebla: tio estas distri ĝin, malstreĉi ĝin por prepari ĝin inter du mesaĝoj. Kion ni vendas al Coca-Cola, tio estas tempo da homcerba disponebleco.”
Publikigita en verkaĵo por altrangaj firmaestroj, la nun fame konata citaĵo neniel kompromitis la kanalon, kiu en 2005, laŭ la Supera Konsilio pri Aŭdvidaj Komunikiloj*, dediĉis 814horojn kaj 6minutojn da elsendo al reklamaj mesaĝoj. Tio estas 34tagnoktoj...
Tiu abrupta senartifikeco de s-ro Le Lay ĉiuokaze ne tuj havis sekvojn. Ĝis freŝa dato, ŝajnis malkonvene riproĉi la familion Bouygues (la 12a plej riĉa familio el Francio en 2005, kun 2,7miliardoj da eŭroj, kaj la 258a plej riĉa el la mondo), kaj eĉ pli malkonvene priminaci ĝiajn diversajn posedaĵojn. La “nova feŭdismo”, kiun pri Italio elvokis s-ro Antonio Di Pietro (la homo, kiu kondukis la operacion “Puraj Manoj” en sia lando), ŝajne transpasis la landlimon; ĝin karakterizas la ekzisto de “grupoj, kiuj tenas grandajn potencojn en ekonomio kaj amaskomunikiloj, kaj kiuj utiligas ilin por loki siajn favoratojn en la kapon de la ŝtato”.
Aŭ almenaŭ por provi loki siajn favoratojn — la sukceso ne certas, kion mezuris en 1995 s-roj Édouard Balladur kaj Nicolas Sarkozy, tiam subtenataj de TF1* — kaj, pli certe, por kreskigi siajn interesojn. Ekzemple, lastatempe Bouygues akiris 25% de la kapitalo de Alstom, firmao restarigita de la ŝtato, kiam s-ro Sarkozy estis la ministro pri ekonomio kaj financo, kaj poste vendita al la grupo Bouygues. Ĝi konkuras kun SNCF*, okulumas al Areva* kaj la atomelektrejoj. Ofte la informo de la ĵurnaloj de TF1 pri la agadoj de la grupo-proprietulo de la kanalo similas plie reklamon, ol enketon. Bedaŭrinde la temon oni ne emas pritrakti alikanale. Cetere tio estas kvazaŭ regulo: la ĉefa franca kanalo estas plie modelo ol pafcelo por multaj redakcioj, inkluzive tiujn de la ŝtata televido. Imitiĝis ĝia sekurisma varbado kaj ĝia malestimo pri la internaciaj novaĵoj*.
Kia estonteco por TF1? La demandon oni preskaŭ neniam starigis antaŭe, ĉar oni tiom rigardis tiun estontecon kiel la pliintensiĝon de la estanteco; sed ĝi aperis en la nuna balotkampanjo pri la prezidanteco. De la centra partio UDF de s-ro François Bayrou — kiu proponas malpermesi “la rektan aŭ nerektan posedon de super 3% de la kapitalo aŭ voĉdonrajtoj de gazeto, de radistacio aŭ de televid-kanalo aŭ -servo far unu jura aŭ natura persono, kies okupiĝo dependas de publikaj mendoj laŭ proporcio supera al 20% de la enspezaro de la pasinta kontjaro” — ĝis la ekstrema maldekstro, inkluzive de ATTAC, la Komunista Partio, la Socialista Partio kaj la Verduloj, ĉiu devontigis sin ŝanceli tiun nunan staton*.
La proponoj, kiujn oni faris por atingi tion, estas tiel gravaj, ke oni povas bedaŭri, ke ili preskaŭ neniam aperas en la perkomunikila kampanjo de siaj kandidatoj-proponantoj. Jen troa singardo, kiu iel atestas la potencon de la grupo TF1.
Serge HALIMI.
ESTAS CIKLOFINO, VERA erao-ŝanĝo kiun anoncas tiu prezidant-elekto. La tuta Eŭropo, pro la gravaj demanoj kiuj koncernas ĝian estontecon, sekvas atente la okazantajn rivalbatalojn. Ĉu la eminentulo — ĉiukaze nova-, kiu gajnos la elekton de majo, sukcesos restarigi konfidon, mildigi la tensiojn inter la komunumoj kaj relanĉi la debaton kun la Eŭropa Unio? Ni parolas kompreneble pri Turkio, kiu, meze de violentaj manifestacioj kaj alfrontiĝoj, elektos komence de majo, por sep jaroj, sian novan prezidanton, kiu devas ekofici la 16-an de la monato.
Precipe honoraj, la funkcioj de la turka prezidanto — nun s-ro Ahmet Necdet Sezer — donas al li la potencon nomumi la juĝistojn, la universitatajn rektorojn, la ĉefstabestron de la armeoj kaj dissolvi la parlamenton. Li ne estas elektata per ĝenerala voĉdonado, sed de la deputitoj. Nu, la parlamento estas dominata (tricent kvindek kvar seĝoj el kvincent kvindek) de la Partio de Justo kaj Disvolvado (AKP) de la ĉefministro Recep Tayyip Erdogan, 53-jara, kiu gvidas la registaron de pli ol kvar jaroj, kaj tre populara pro la bona funkciado de la ekonomio.* Estas do tute nature la kandidato de la AKP, la ministro pri eksterlandaj aferoj Abdullah Gül, kiu devus esti elektota.
Kie do estas la problemo? Dum la AKP difinas sin kiel konservativan kaj demokratian partion, ligitan al la laika konstitucio starigita en 1922 de Mustafa Kemal Atatürk, la fondinto de la moderna Turkio, liaj kontraŭuloj konsideras lin antaŭ ĉio “islamisto” kaj timas ke prezidanto devena el la politika islamo forŝovos la laikecon. La ĵusan 14-an de aprilo, en Ankaro, unu el la plej grandaj manifestacioj kiujn Turkio iam ajn spertis, kunvenigis plurcent milojn da homoj por kontraŭstari eventualan kandidatiĝon de la ĉefministro. La armeo, kies ombro ne ĉesis ŝvebi super la elektokampanjo, multigis la avertojn kaj akuzis la AKP pri kaŝita islamisma agendo. Tion s-ro Erdogan dementis.
EN REALO, PAĜO turniĝas. La militistoj bone sentas ke sonas la finhoro de la kuratelo en kiu ili tenas la landon. Ili tamen faras — aparte ekde kiam, en aŭgusto 2006, la generalo Yasar Büyükanit venis al la kapo de la armeo — naciisman ĉantaĝon bazante sin ofte sur la artikolon 301 de la turka punleĝaro.* La militistoj akrigis la tonon fronte al la “regionaj minacoj”. Ili pensas pri Al-Kajdo kaj ties teroristaj retoj, kaj al Irano kaj ĝia atomprojekto. Sed antaŭ ĉio al la “separatisma danĝero”. Ili akuzas la aŭtoritatojn de la iraka Kurdio doni logistikan subtenon al proksimume kvin mil batalantoj de la Partio de la Laboristoj de Kurdio (PKK), kiuj reaktivigis la gerilon en la zonoj de la Iraka landlimo. Kaj ili kontraŭas la aligon de la urbo Kirkuko (Irako), kun ties riĉaj petrolkuŝejoj, al la iraka Kurdio pretekstante ke ekzistas en tiu urbo turkmena malplimulto.
Tiu kresko de ŝovinismo helpis la revenon de la malnovaj demonoj kaj ne estas sen rilato al la murdo, lastan januaron, de la turk-armena ĵurnalisto Hrant Drink, aŭ al la ekziliĝo de la verkisto Orhan Pamuk, la ĵusa Nobel-premiito pri literaturo. La laika dekstro kaj la naciismaj militistoj kiuj regas la landon de ok jardekoj estas nun feroce antieŭropaj. Kvazaŭ ili sentus ke aliĝo al Eŭropo kondukus ilin al perdo de iliaj prerogativoj kaj privilegioj. La prezidanteco de la respubliko estas unu el iliaj lastaj bastionoj. Estas tempo akcepti la alternadon. La vera demokratiigo de Turkio estas je tiu prezo.
Ignacio RAMONET.
ESTAS IO FASCINA en tia tigromarŝo kiu, en Francio, kondukis s-ron Nicolas Sarkozy al la respublika prezidanteco. La nekontestebla politika genio kiun li montris dum la kampanjo, tiu miksaĵo de volismo, aŭtoritato, personigo, provoko, naciismo kaj liberalismo, kune kun brila retoriko kaj timiga kaŝ-interkonsento de la amaskomunikiloj, ebligis al li, danke ankaŭ al masiva subteno de la komunikila kaj ekonomia potencoj, trudiĝi kun evidenta klareco.
Kio poste fulmobatis, estas tiu intelekta impertinento kiu kondukis lin findecidi la debaton pri la separlinioj inter dekstro kaj maldekstro. Analizistoj demandis sin ĉu, skuataj de la novliberala tutmondigo, tiuj linioj moviĝis. S-ro Sarkozy decidis. Kaj pruvis, per konsistigo de sia unua registaro, ke la perimetro de la dekstro inkludas, ekde nun, efektive, bonan parton de la Socialista Partio, ĉiukaze ties “socialliberalan” alon. Tiurilate, la nova ekzekutivo (en kiu ne malpli ol kvar membroj — s-roj Bernard Kouchner, Eric Besson, Jean-Pierre Jouyet kaj Martin Hirsch — venas de la maldekstro) montras nur la dekstriĝon de la franca socio. Dekstriĝon paradoksan, ĉar la socia suferado ne ĉesis kreski. Kaj ĉar, ekde 1995, la bataloj daŭre viglas en labormondo akre frapata de malstabiligo, viclaborigo, delokadoj kaj senlaboreco.
La erao de gaŭlismo finiĝas, anstataŭata de tiu de la sarkozismo, do franca popolismo kiu — kaptante ilin per iluzio de moviĝo kaj de malfermiĝo kvalifikitaj “modernaj”, eĉ “progresemaj” — celas kunigi en si ĉiujn dekstrojn, lepenistojn ĝis socialliberalulojn, sen forgesi la centristojn. Kaj kies ĉefaj inspirfontoj estas: la novkonservativa respublikana modelo en Usono, s-ro Silvio Berlusconi en Italio kaj s-ro José María Aznar en Hispanio. Tri spertoj, cetere, ĵus malaprobitaj de la voĉdonantoj de tiuj landoj.
La nova malsukceso de la maldekstro estas, unuavice, intelekta malvenko. Ne esti produktinta — pro malmoviĝemo, pro perdo de la ligoj kun la popolaj tavoloj aŭ pro nekapablo-, novan politikan teorion por konstruado de pli justa Francio, dum ĉiuj strukturoj de la socio estis taŭzitaj de dek-kvin jaroj pro la brutala disfalo de Sovetio kaj pro la detruega kresko de la novliberala tutmondiĝo, fine montriĝis memmortiga. La maldekstro perdis la batalon de la ideoj. Kaj tio ekde kiam ĝi, reganta, blokis la salajrojn, fermis fabrikojn, forigis dungojn, likvidis industri-regionojn kaj privatigis parton de la publika sektoro. Mallonge, ekde kiam ĝi akceptis la historian mision, kontraŭan al ĝia esenco, “adapti” Francion al la tutmondigo, “modernigi” ĝin koste de la salajruloj kaj profite al la kapitalo. Jen la origino de la nuna malvenko.
KULPIGI LA GRANDAJN KOMUNIKILOJN — kiuj konsistigas nun la ĉefan ideologian aparaton de la sistemo — pri la malvenko, tio estas infaneca plendo aŭ signo de senpoveco. Ĉar la nova hierarĥio de la potencoj, starigita de la novliberala tutmondigo, metas evidente sur la pinton, kiel unuan potencon, la ekonomian kaj financan potencon, sekvatan de la komunikila potenco, soldulo de la lasta. Tiu dominanta duopo regas la politikan potencon. Tiu, en la opini-demokratioj, en la erao de tutmondiĝo, akireblas do nur kun la komplica konsento de la du unuaj.
Tiun evidenton ankaŭ ne konsideris la “maldekstro de la maldekstro”, kiu, malgraŭ la riĉeco de siaj proponoj, plej ofte montris konsternan spektaklon de malunio kaj memlaŭdemo. Por la tuta maldekstro, tiu malvenko estas decida. Ĝi signifas la finon de erao. Kaj devigas ĝin al nepra refondiĝo. Por fine konstrui, kiel oni nuntempe diras en Latinameriko, “socialismon de la 21-a jarcento”.
Ignacio RAMONET.
La reelekto de Luiz Inácio Lula da Silva al la ofico de prezidanto de Brazilo je la 29a de oktobro 2006 ebligis, ke la lando plu ludu ĉefrolon en la strebo al pli densa integriĝo de Sudameriko. Aldone, estas alia defio por la prezidanto Lula: ataki la radikojn de malriĉeco. Ĉar, malgraŭ la socialaj programoj kiuj gajnis por li la subtenon de la malriĉuloj, la lando ankoraŭ alfrontas grandegajn malfacilaĵojn.
La atakoj estis lanĉitaj en la nokto fare de tri ondoj da armitoj. Brulboteloj kaj memfaritaj bomboj trafis policejojn kaj publikajn konstruaĵojn, bankofiliojn kaj superbazarojn. Pli ol cent urbaj aŭtobusoj bruligitaj... Entute, la krima organizaĵo Primeiro Comando da Capital (Unua Komandejo de la Ĉefurbo), aŭ PCC, faris pli ol mil atakojn en San-Paŭlo en majo, julio kaj aŭgusto 2006. Ili estis de tiel granda skalo, ke je iuj tagoj, ili paralizis urbegon kiu estas la ekonomia kaj financa koro de Brazilo, unu el la plej dense loĝataj urbegoj de la mondo kun dudek milionoj da enloĝantoj. Entreprenoj fermiĝis, la trafiko haltis, kinejoj, teatroj, restoracioj kaj drinkejoj ŝlosis siajn pordojn. En julio, du milionoj da homoj subite trovis sin sen publikaj transportiloj*. Terurigite, la loĝantoj ne kuraĝis deiri de siaj hejmoj.
La oficiala nombro da mortintoj el la tri sinsekvaj ondoj da atakoj estis tridek kvar policistoj kaj dek unu prizonaj gardistoj, plus cent dudek tri civiluloj mortigitaj venĝe de mortoskadroj kun ligoj al la san-paŭla polico*.
Tio estis senprecedente sanga epizodo en senkaŝa milito dum la lastaj dek jaroj inter la aŭtoritatuloj de la ŝtato San-Paŭlo kaj la PCC — aŭ “la partio”, kiel ĝiaj membroj nomas ĝin — kiu aktuale superregas cent tridek el la cent kvardek kvar prizonoj en tiu ŝtato.
La PCC naskiĝis en aŭgusto 1993 en la prizono de urbo Taubaté en la interno de la ŝtato San-Paŭlo. Tie regis reĝimo de ekstrema strikteco: unuopulaj ĉeloj, apenaŭ du horojn ĉiutage da korpa ekzercado subĉiele, malpermeso de radioriceviloj, televidiloj, ĵurnaloj, revuoj, libroj kaj privataj vizitantoj; malvarmaj banoj, malplenigo de la necesejoj fare de gardistoj de ekstere, kiuj tion faris nur post kiam la aero fariĝis jam nespirebla; manĝoj kiuj ne meritis sian nomon ĉar garnitaj per vivaj blatoj... Se prizonuloj tro laŭte protestis, oni batis ilin per feraj tuboj.
La direktoro de tiu punejo, José Ismael Pedrosa, ignoris la mistraktojn fare de la gardistoj. Li jam estis konata kiel la administristo de la sanpaŭla prizono de Carandiru en 1992 kiam sturmtaĉmento de ĝendarmoj buĉis cent dek unu prizonulojn. (Dek tri jarojn poste, en oktobro 2005, Pedrosa estis mortigita en embusko atribuita al la PCC).
En aŭgusto 1993, tamen, rifuzinte dum unu jaro, Pedrosa fine permesis futbalan ĉampionecon inter la prizonuloj de Taubaté. Matĉo estis aranĝita inter la Komando Caipira — teamo de prizonuloj el kamparaj lokoj de la ŝtato San-Paŭlo — kaj la PCC, nomo adoptita kiel defio al tiu de iliaj oponantoj. Sed la ludo ne okazis. Post kiam la du teamoj renkontiĝis ĉe la enirejo de la korto kie la ludo estis okazonta, prizonulo nomata Jose Márcio Felicio, kromnomata “Geleiao” (“Gelatenulo”), kun staturo de unu metro naŭdek kaj pezo de cent tridek kilogramoj, ekprenis la kapon de rivalo per ambaŭ manoj kaj tordis ĝin, rompante lian kolon kaj tuj mortigante lin. La sekvanta ĝenerala interbatiĝo ne finiĝis ĝis post la mortigo de alia prizonulo, ankaŭ fare de Geleiao.
Estis post tio ke, konsciante ke ili estas submetotaj al reprezalioj, “Geleiao” kaj sep aliaj prizonuloj sigelis pakton: “Tiu, kiu atakos unu el ni, atakos ĉiujn el ni — ni estas la teamo de la PCC, la fondintoj de la Unua Komandejo de la Ĉefurbo.” Ĉi tiu “ideologio de frateco” baldaŭ disvastiĝis al ĉiuj aliaj prizonoj. “Geleiao”, “Cesinha” (César Augusto Roriz da Silva) kaj “Mizael” (Mizael Aparecido da Silva) estis la unuaj gvidantoj de la PCC, precipe “Cesinha”, konata pro sia koleregiĝemo, kaj “Mizael”, la cerbo de la grupo, kiu ricevis la taskon formuli por la nove naskita organizaĵo statuton. Ĝi konsistis el dek ses artikoloj kiujn ĉiu “asociito” devas strikte obei. La unua artikolo postulas “lojalecon, respekton kaj solidarecon, antaŭ ĉio rilate al la partio”. La aliaj artikoloj temas pri “unueco kontraŭ maljustaĵoj en prizonoj”, kontribuaĵoj de liberigitoj al iliaj “fratoj” en la prizonoj kaj pri respekto kaj solidareco inter prizonuloj. Ili ankaŭ kondamnas ŝteladon, seksperfortadon kaj eldevigadon kontraŭ kunprizonuloj, kaj specifas, ke la puno por malobservo de la leĝoj povas esti morto. La dokumento finiĝas per jena admono: “Ni scias nian forton kaj tiun de niaj malamikoj. Ili estas potencaj, sed ni estas pretaj, unuiĝintaj; kaj unuiĝinta popolo neniam estos venkita. Libereco, justeco kaj paco!”
Inicite de unu el la fondintoj de la “partio”, novaj membroj ricevis siajn ordonojn rekte de ĝi. La organizaĵo rapide disvastiĝis. Post malpli ol tri jaroj, ĝi jam havis armeon da “generaloj” kiu diskonigis la leĝaron, organizis la prizonularon kadre de la fratularo, kaj punis oponantojn per morto. Ekde sia inico, novaj membroj povis promociiĝi al la rango de “piloto de spokoj” (t.e. aloj de la konstruaĵoj en kiuj troviĝas prizonĉeloj). La “pilotoj”, siavice, inicis aliajn prizonulojn kiuj nomiĝis “fratoj”. Neniu estis devigita aparteni al la organizaĵo. Simplajn simpatiantojn oni nomis “kuzoj”.
Nur en la ŝtato San-Paŭlo estas cent kvardek unu mil enkarceritoj, la frukto de la subpremaj politikoj de la lastaj dek jaroj: pli longaj daŭroj de malliberigo, kriminaligo de deliktoj, redukto de la rajtoj de juĝatoj. Cent dudek kvar mil estas en prizonoj — 35% el ili atende de juĝo — kaj dek sep mil en policejaj ĉeloj en San-Paŭlo kaj kamparaj lokoj de la ŝtato. Entute, la nombro da prizonuloj estas duoble pli ol tiu, por kiu la prizona sistemo estis destinita*.
Post iom da tempo, preskaŭ la tuta prizonularo membris en la PCC aŭ havis ligojn al ĝi. Por regi sian disvastiĝintan membraron, “Cesinha” kaj “Geleiao” kreis la unuajn “telefoncentralojn” de la krima organizaĵo, uzante poŝtelefonojn. Tra la tuta ŝtato, estis almenaŭ mil kvincent centraloj, funkciantaj dudek kvar horojn tage, kaj sufiĉe altgradaj por organizi telekonferencojn inter la malliberigitaj “aktivuloj” kaj tiuj ekster la muroj*.
La registaro de la ŝtato San-Paŭlo ne konstatis la gravecon de la poŝtelefono ĝis 2001. La tuta lando miregis kiam ekflamis masiva insurekcio kaŭzita de la translokado de iuj prizonuloj al la timata punejo de Taubaté. Tiu transigo rompis unu el la implicaj interkonsentoj inter la gvidantoj de la PCC kaj la aŭtoritatoj de la ŝtato. Por eviti insurekciojn, kiuj povus riveli la mezepokajn kondiĉojn en superplenaj prizonoj, la registaro cedis iujn avantaĝojn al la prizonuloj, implicite agnoskante, ke ĉiuj malliberejoj estas regataj de la “partio”.
La translokado de ĉi tiu grupo de prizonuloj ŝanĝis la regulojn de la ludo, kaj la ordono por insurekcio estis elsendita poŝtelefone al la “pilotoj” en la prizonoj. Tre rapide, tridek mil prizonuloj lanĉis ribelon en dudek naŭ prizonoj de San-Paŭlo kaj dek naŭ aliaj urboj. Dank’ al dramecaj rektaj televid-elsendoj, la ribelo definitive famigis la PCC-on kaj malkovris la putron en la prizona sistemo. La “partio” tiel akiris tion, kion ĝi volis: esti la ĉeftitoloj de la brazila kaj eksterlanda gazetaro.
La dispozicioj faritaj de la registaro por eviti novan ribelon montriĝis katastrofaj. La distribuo de la gvidantoj de la PCC inter apartaj prizonoj ne nur ne malfortigis ilin, ĝi ilin transformis en propagandistojn de la “avantaĝoj” por la prizonuloj aliĝi al la “partio”. Membroj multobliĝis. Hodiaŭ oni taksas la nombron nur de la “asociitoj” je kvindek mil.
La pravigebla lukto kontraŭ subpremo interne de la prizonsistemo de la ŝtato ankaŭ, tamen, servas kiel kovro por profita komerco: ŝakrado per narkotikoj kun taksita spezo de 300 milionoj da dolaroj jare nur en la “merkato” de San-Paŭlo. Por protekti sian tranĉaĵon de la kuko el interne de la prizonoj, la PCC dividis la ŝtaton en regionojn, kiujn ĝi konfidis al “strataj pilotoj”. La “pilotoj” negocas kun reto de meznivelaj ŝakristoj en la servo de la “manaĝeroj” de la patronoj*.
“Tiuj patronoj kondutas kiel la gangsteraj ĉefoj de filmoj” diras polickomisaro Cosmos Stikovitz Filho de la fako de enketoj pri narkotaĵoj. “Ili nur ordonas, sen rekte partopreni. Ili estas homoj en altaj pozicioj de la socio kiuj veturas en aŭtoj BMW kaj Mercedes, personoj tute nesuspekteblaj. Se mi sciigus al vi la nomojn de iuj el ili, la ŝoko faligus vin...”
Restariginte ordon en iuj kvartaloj, kie ĝi ĉesigis nenombreblajn batalojn inter multegaj bandoj da krimuloj, la PCC povis facile allogi multajn junulojn, etskalajn drogokomercantojn kiuj luktis por supervivi meze de malriĉeco. Ili ĝojis alliĝi, eĉ je la plej malalta rango, al organizaĵo kun tia prestiĝo,
La drogkomerco fariĝas ankaŭ en la prizonoj. Prizonulo en Hortolandia klarigas: “Ĉiuj prizonestroj scias, ke ‘maconha’ [kanabo] estas la granda sedativo de la prizonulo; ĝi ebligas al li “vojaĝi“ kaj konstrui kastelojn en aero. Kiam ĝi mankas, perfortaĵoj pliiĝas. Sekve, oni toleras ĝian uzon.”
Alia prizonulo parolas laŭde pri la PCC: “La nombro da mortigoj estas falinta ĉar ĝi kontrolas la prizonulojn. Neniu mortigas sen ĝia rajtigo. Poŝtelefonoj kaj drogoj eniras dank’ al korupto kaj vizitantoj. Kaj la PCC helpas tiujn, kiuj estas malpli bonhavaj: ĝi provizas iliajn bezonojn, ĝi pagas la aŭtobusajn veturoprezojn por vizitantoj kiuj venas de malproksime, ĝi organizas lotumadojn pri pilkoj kaj bicikloj por la infanotago. Kiu alia faras tiom? Sole la partio!”
Li tamen forgesas mencii, ke ĉiu “asociiĝinto“ devas pagi monatan kotizon. Tio validas kaj por liberigitoj kaj por la familioj de prizonuloj. Se iu neglektas pagi, la puno povas esti morto. Ne gravas, ke iliaj raboj kaj drognegocoj ne sukcesis, kaj ke ili ne povis kolekti sufiĉan sumon. ”La PCC ĉieas“, laŭ la prokuroro Márcio Christino. ”Ĝi komandas en la prizonoj. Ĝi organizas eskapojn. Ĝi mortigas siajn malamikojn aŭ devigas ilin mortigi sin mem. Ĝi faras bombatencojn. Ĝi koruptas ŝtatoficistojn. Ĝi spitas la aŭtoritatojn.”
Unu nomo fariĝis legendo ĉe la krimularo, ĉe la policistaro kaj en la amaskomunikiloj: “Marcola”, alinome Marco Williams Herbas Camacho, bankrabisto, kondamnita al tridek naŭ jaroj da malliberejo — el kiuj li jam plenumis dek naŭ — kaj, oni suspektas, planinto de la mortigo de distrikta juĝisto* en 2003. Li kondutas diskrete — li neniam donis intervjuon al la gazetaro-, kaj estas konsiderata klerulo (la legendo asertas, ke li jam legis pli ol du mil librojn). La ĵurnaloj havas malmultajn fotojn de li, kaj oni scias pri li nur tion, kion li elektas diri kiam, alkondukite por esti pridemandata, li emas respondi demandojn.
Kaj la polico kaj la oficejo de la ĉefprokuroro rigardas “Marcola” kiel la cerbon de la organizaĵo. Siaflanke, li insistas, ke “ne estas pruvo de mia membreco en la PCC. Tiuj, kiuj asertas tion, estas la gazetaro kaj eĉ la prizonuloj. Mi estas la ĉefo de nenio ajn. Mi batalas por miaj rajtoj. Se la plimulto de la aliaj prizonuloj aliĝas al mia lukto, mi povas fari nenion pri tio.”
Kun aŭ sen pruvoj, li vivas sub reĝimo de speciala disciplino: unuhoma ĉelo el ses kvadrataj metroj kun luketo por aero, betona lito, neceseja sitelo kaj malvarmakva duŝilo. Somere, la temperaturo superas 40 °C. Du horojn ĉiutage da suno kaj du horojn por semajnaj vizitoj de du personoj, sen korpa kontakto, apartigataj de bariloj, kurtenoj aŭ vitroj. Legaĵoj permesatas, sed nek radio nek televido.
Kiam federaciaj deputitoj de la parlamenta enketokomisiono pri la ŝakrado de armiloj pridemandis lin, “Marcola” respondis, laŭ unu el ili: “Ĉu vi volas kontraŭbatali krimadon ĉi tie? Sed ĝi estas ekstere! Kontraŭbatalu krimadon fare de oficistoj. Mi ne volas esti malĝentila, sed mi pagas pro miaj faraĵoj, kaj pro tio, kion iuj diris, ke mi faris. Sed kion pri sangosuĉantaj deputitoj kiuj estas finance kompensitaj kaj senkulpigitaj? Politikistoj neniam respondecas pri siaj eraroj, siaj mankoj, malkiel mi kiu devas respondi pri ili.”
La sekvaĵoj de la eventoj en San-Paŭlo igis la federacian registaron en Braziljo proponi helpon*. Ĝi eĉ konsideris sendi trupojn. La guberniestro, s-ro Cláudio Lembo, membro de la Partio de la Liberala Fronto (PFL) kiu kontraŭas la prezidanton Luiz Inácio Lula da Silva, deklaris la situacion regata kaj rifuzis la proponon. La unua baloto de prezidant-elekto estis okazonta je la 1-a de oktobro 2006, post nur kelkaj monatoj. Tial, akcepti la registaran proponon farus impreson de malsukceso fare de la polico kiu, kun cent kvindek mil homoj, estas ofte propagandata kiel la plej bone preparita polico de Brazilo. Des pli ke la kontraŭulo de la prezidanto Lula estis neniu alia ol s-ro Geraldo Alckmin, eksguberniestro de San-Paŭlo...
S-ro Lembo ne ŝangis sian sintenon eĉ post kiam reportero (Ghillerme Poetanova) kaj teknikisto (Alexandre Calado) de ‘Globo’, la plej potenca televidoĉeno de la lando, estis forkaptitaj je la 12-a de aŭgusto 2006. Interŝanĝe por ilia liberigo, la PCC postulis, ke la televido elsendu videofilmon en kiu unu el ĝiaj membroj, kaŝvestita per kapuĉo, legos manifeston petantan “decan traktadon de kaptitoj, konforme al la leĝo pri la plenumado de kondamnoj”.
Spitante la konsilon de la polico, la televidoĉeno konsentis. La videofilmo estis elsendita; la ĵurnalisto kaj la teknikisto reaperis kelkajn horojn poste. Sed unu demando restas: kiam kaj kiel ĉi tiu milito finiĝos? Neniu aŭdacas proponi respondon.
La malobservoj de homaj rajtoj, la hontigoj kaj la multaj kazoj de fitrakto, regule denuncataj de la familioj de enkarcerigitoj, ebligas al la krimularoj reprezenti sin kiel defendantojn de la prizonuloj. “Se oni ne diskutos la fundamentajn problemojn”, asertas la sociologo Vera Malaguti Batista, “la problemo eble reguliĝos per sangoverŝo, sed ĝi reaperos post unu monato aŭ unu jaro. La polico timas, la publiko timas, kaj prave ili timas. Sed se oni daŭrigos la nunan stultan manieron pritrakti la problemon, ĝi plimalboniĝos. Perforto, furiozo kaj venĝemo daŭre kreskos. (...) La publiko devas scii, kiuj estas la prizonularo, kaj kia estas la vivo interne de la prizonoj.”*
En majo 2006, dum la ribeloj, la prezidanto Lula estis en Vieno por ĉeesti la pintokunvenon inter la Eŭropa Unio kaj Latinameriko kaj Karibio. Li tie deklaris, ke la fundamenta kaŭzo de la eventoj estas la manko de elspezoj por socialaj aferoj, aldonante: “Malpli kostas havi junulon en lernejo kaj universitato ol en prizono.”* Restas vidote, ĉu la realigo de tiu saĝa maksimo estos unu el la celoj de lia dua mandato.
João DE BARROS.
Dum pludaŭras la ĉina rapida ekonomia kresko, la protestmovadoj ne malfortiĝas, malgraŭ tre malmilda subpremo kontraŭ ili. Tiuj manifestiĝoj okazas ofte sur la kamparo, aparte por protesti kontraŭ elpelo de kamparanoj. Kvankam agrokulturon plej ofte ne trafis la kapitalisma modernigo, la alurba migra fluso estas granda. Ĝis nun ignorinte la malbonegajn vivkondiĉojn de tiuj migruloj, la regantoj ĵus ellaboris novan socialan politikon. Ne sen skuoj.
Ĉu la laboristaro estas fariĝanta la “Troja ĉevalo” de la nova “flava danĝero”?* Oni povas tion imagi, se rigardi la analizojn montrantajn Ĉinion kiel “la mond-laborejon”, “nian inkubsonĝon” aŭ “nian estonton”. La “ĉina laboro” fariĝis temo de ĉiuj imagoj, tiu de senlaboreco kaŭzata de la translokadoj, tiu de reiro al la “kapitalisma infero” en Ĉinio kaj eble ankaŭ por la tuta homaro. Tiu analizo paralele subkomprenas ekziston de tutmondigita “povo”, kiu esprimiĝas en la mezoimperio en “kapitalismo-komunisma” formo, adiciante “maldekstran” aŭtoritateman reĝimon kaj kapitalisman ekspluatadon.
Sed la realo ne povas reduktiĝi al frapfrazo aŭ al kultura specifeco, laŭ kiu la ĉinoj estus nature laboremaj. Ne necesas ekvilibrigi la malbonajn flankojn de la ĉina kapitalismo kun la bonaj, sed necesas ja konsideri ĝin kiel malhomogenan aron, foje kontraŭdiran, de ekonomiaj, politikaj kaj kulturaj eroj. La labordensaj industrioj kaj ilia ekspluatado similtipa al okcidenta “industria revolucio” koncernas nur malgrandan popoltavolon. Estas la videbla parto de glacimonto, tiu kiu ebligas funkciigi la sistemon. Sed ĝi povas taŭge funkcii nur akompane de aliaj labortipoj.
La sola sfero, kiun plejparte ne trafis kapitalisma transformado estas agrikulturo. La laborforto tie ne estas “varigita”. Nek la reveno al la eta familia bieno, nek la eniro en la Monda Organizo pri Komerco (MOK) rezultigis novajn formojn de laborekspluatado. La pluteno de la kolektiva posedo de grundo, eĉ se ŝanĝita pro ekekzisto de merkato de la “ekspluatorajtoj”* bone esprimas per si mem tiun “konservo”-zorgon de la ĉinaj regantoj.
Ekster la konsidero pri nutraĵ-sekureco, la funkcio de agrikultura laboro estas politika: ĝi ebligas fiksadon de loĝantaro, kiu, se ĝi estus senigita de siaj produktorimedoj kaj de la propra socia medio, invadus la urbojn. La celo ne estas malhelpi migradon, sed reguligi ĝin, ĉiam ajn permesi revenon al la hejmlando se la ekonomia situacio turniĝas kaj eviti tro abruptan urbaniĝon. Al tiu strategio respondas konverĝaj praktikoj. Plej granda parto de la migrantoj ne travivas sian foriron kiel trarompon, sed kiel multforman sperton, miksantan plurajn tempojn kaj spacojn. La agrospaco estas tenata kiel “revenejo”; la socia medio samtempe strukturigas la translokiĝojn, ĉar la plejgranda parto de migruloj estas enkondukitaj ĉe la dungantoj de amikoj aŭ familianoj.
Tiuj migradoj reeĥas tre diversajn formojn de laborekspluatado. La laboristoj trafotaj de “sovaĝa” kapitalisma ekspluatado estas nur parto de la cent dudek aŭ cent kvindek milionoj da migrintaj kamparanoj. Iom pli ol la duono de tiuj kamparano-laboristoj (mingong) estas dungataj en industrio kaj konstruo. La ceteraj laboras ĉefe en restoracioj, hoteloj, komerco, gardado aŭ eĉ en “sendependaj” aktivaĵoj, kiel reutiligado de rubaĵoj*. Krome, indas precizigi ke 80% de la migruloj forlasas agrokultivadon sen forlasi kamparon — dungataj en lokaj industrioj-, kaj ke duono de ili ne eliras el sia hejmprovinco. Ilin plejparte ne trafos la “mondo-laborejoj”, tiuj famaj sweat shops de la marbordo. Iliaj viv- kaj laborkondiĉoj ne nepre estas pli bonaj ol tiuj de la tieaj dungitoj, sed ili ne elvokas la konatajn bildojn de la “kapitalisma infero”, krom en la minejoj, kie la laborkondiĉoj estas teruraj.
Cetere, okazis profunda ŝanĝo en la percepto de tiuj migradoj ĉe la regantoj. La 1980-ajn jarojn kaj la komencon de la sekva jardeko karakterizis plena ignoro de la sociala demando akompananta la migradon; tiu ignoro originis samtempe el iu liberala utopio pri la laborforto-administrado, kaj en la certeco ke tiuj migrofluoj estos nek amasaj nek definitivaj. La lastatempaj evoluoj kaj la politikaj decidoj — aparte la eniro en MOK — akute starigis la demandon pri kamparana laboro. La agrokultura stagno same kiel la grava kontribuo de la malmulte kapitalismaj sektoroj kaj de la konstrusektoro por la kresko, rezultigis strategian gravecon de tiuj migrofluoj. Esploristoj kaj ŝtatfunkciuloj antaŭvidas nun iompostioman urbaniĝon de granda parto de tiuj homoj, iuj eĉ deziras plibonigon de ilia vivnivelo por relanĉi la paneantan internan postulon. La regantoj nun ekkonsideras la “politikan ekonomion” de migrofluoj. Kiel loĝigi la migrulojn en urboj, kie la terena spekulado dekomence ilin ekskludas? Kiel zorgi pri publika sano se la loĝantoj ne posedas socian asekuron? Kiel eduki la migrulinfanojn, kiuj plejparte ne povas eniri la urban eduksistemon? Kiel devigi la dungantojn, ne nur la liberalkapitalismajn, sed ankaŭ la estrojn de la publikaj konstrufirmaoj, ... pagi la laboristojn? Temas nek pri filozofiaj principoj, nek pri eksteraj premoj por “civilizigi” la ĉinan malordon. Temas pri la necesaj kondiĉoj por plu kreskigi la ekonomion en etoso de relativa socia stabileco.
Inverse, oni ne konsideru la nunajn diskutojn kaj debatojn de la ĉina socio pri la loko de migruloj kiel nuran konsekvencon de reganta utilismo.
Ja aperas opinifluo kiun oni povus nomi “socialkapitalisma”, kiu konsistas el sociologoj, ĵurnalistoj, deputitoj, ŝtatfunkciuloj kaj membroj de la ĉina komunista partio (ĈKP), ĉirkaŭ la ideo, ke, kapitalismo ja estas bona, sed ĝi ne povas funkcii sen socialaj politikoj. Enkonduki mekanismon por redistribui la riĉaĵojn ŝajnas al ili nepra; revalorigo de la malaltaj salajroj laŭ ili relanĉus la nesufiĉan internan postulon kaj sekve igus Ĉinion malpli dependa de la ekstera postulo. La samaj homoj ofte preskribas “mezklasigon” de la ĉina socio, nura remparo kontraŭ klasbatalo inter riĉuloj kaj malriĉuloj, kaj opinias ke almenaŭ parto de la migrantaro devas aliri tiun novan mezan tavolon. Tiu opinifluo batalas, foje akre sed pli ofte en mola maniero, kontraŭ la grupo de “liberaluloj” ne emaj aŭskulti la voĉon de sociala zorgo.
Tiuj du grupoj tamen ne formiĝis laŭ fendo reformistoj / konservativuloj. Inter la “socialkapitalisma”, iuj havas tre nacian koncepton pri kapitalismo, revante pri publikaj multlandaj entreprenoj kapablaj regi la mondon, aliaj preferas iom pli “merkatigitan” kapitalismon. Kaj la liberalistoj ne estas pli unuecaj: iuj estas ekstremaj, aliaj iomete socialaj. La politikaj konvinkoj estas same diversaj. Iu malmola liberalulo pri ekonomio, povas montriĝi tute kontraŭdemokratulo — konsideranta, ke nur forta registaro povas trudi merkatekonomion — eble eĉ militema se temas pri internaciaj rilatoj. Resume la labordemando estas parto de ĝenerala opinidiversiĝo interne de limigita elito, enhavanta ne nur la ĈKP-estrojn kaj la altajn funkciulojn, sed ankaŭ la “elektitojn” la respondeculojn de la amasmovadoj kaj la intelektularon.
Malgraŭ ĉio, starigo de socialaj politikoj favore al la migruloj restas problema pro financaj kialoj, sed ankaŭ pro la efiko de tiaj “donacoj” al la daŭrigo de la ĉina “miraklo”. Multaj respondeculoj sin demandas, ĉu la plikostiĝo de la laboro kaj la disponigo de socialaj avantaĝoj ne ŝancelos la konkurenckapablon? Iuj emfazas novan fenomenon: manko de senkvalifikaj laboristoj en Guandong-provinco. Ĉu rifuzo de la malbonaj labor- kaj salajrokondiĉoj en la “mondlaborejoj”, ĉu konsekvenco de la amasaj investoj por malenklavigi Ĉini-Okcidenton, kiuj ofertas novajn dungeblecojn, ĉu simpla rezulto de la unuinfana demografia politiko*? Verŝajne pro ĉiuj tiuj kialoj.
Estas tamen evidente, ke plialtigo de salajroj kaj socialaj avantaĝoj, aparte en Ŝanhajo kaj en Fujian-provinco — kie la dungantoj ne, aŭ malpli, plendas pro manko de laboristoj — instigas la migrulojn forlasi Guandong-provincon por iri norden. Povas esti rezulto de la pli bona kono de la merkato, inter la kamparanoj. Same, la anoncita 23%-altigo de la minimuma salajro en Shenzhen-urbo pruvas, ke la enspezonivelo de la nova laborista klaso fariĝis ĉefa zorgo. Male, la grandnombra reveno de migrintoj al la kamparo estas dubinda. Unuflanke enketoj montras, ke multaj kamparanoj konsideras, ke ilia estonto estas enurba. Aliflanke, la disvolvado de la Okcidento estas nur komencanta.
Eble okazas ankaŭ geografia diversiĝo pro ŝanĝo de produkto-tipo en la marbordaj regionoj. Ŝajnas ke la industrioj bezonantaj multan laborforton translokiĝas al la centraj regionoj, lasante la orientajn provincojn koncentriĝi pri la pli valorigaj industrioj. Tiu ŝanĝo de ekvilibro eble estas kialo de tiuj aperantaj lokaj iniciatoj pri socia protekto: la marbordo-entreprenoj bezonas pli kvalifikitan kaj pli stabilan laboristaron.
Sed la “mondlaborejo” estas ankaŭ loko de senlaboreco. Oni memorigu tion ĝuste nun, kiam Ĉinio estas konsiderata kiel “laboro-imperio”. La oficiala senlaboreca nombro ja estas tre malalta (4,1% de urba loĝantaro fine de 2006). Sed ĝi enkalkulas nek la senlaborajn migrulojn, nek la senlaborulojn, kiuj ankoraŭ dependas de sia eksdunginto, aŭ de ĝia socialprotekta sistemo (la famaj xiagang zhigong*, nek la senlaborulojn, kiuj atingis la finon de sia senlaborsubvencio, nek la junulojn, kiuj neniam estis kotizantoj, kiuj rajtas neniun helpon.
Same, estas anoncata grava altiĝo de la dungofertoj ekde 2004, sed tiuj plejmulte koncernas “neformalajn postenojn” (feizhengui) sen kontrakto kaj sen sociala protekto. Onidire la proporcio de “formalaj” postenoj iĝis malpli ol duono en urbaj areoj*. Multaj eksdungitoj de publikaj entreprenoj restas senlaboraj, aŭ ricevas laboron en la nekomerca sektoro, ekz. kiel polico-helpanto por la trafiko (trafik-help-policisto, gardistoj, ktp...*)
La lastaj taksoj montras tre streĉan situacion. En 2006, Ĉinio estus devinta provizi 25 milionojn da laborpostenoj al la urba loĝantaro, el kiuj 9 milionojn por la junaj novaj postulantoj, 3 milionojn por la migruloj — mencio de tiu kategorio bone montras la ŝanĝon de la oficiala pozicio — kaj 13 milionojn por tiuj, kiuj perdis sian laborpostenon, aparte pro la plua restrukturado de la publika sektoro. Nur 11,84 milionoj da kontraktaj postenoj kun sociala asekuro reale kreiĝis en 2006*. En 2007 anonciĝas 24 milionoj da novaj enirantoj en la labormerkato, sed nur 12 milionoj da netaj novaj postenoj (konsiderinte la ekemeritiĝojn)*. Kiel kutime la diferencon plenigos la neformalaj dungofertoj.
Dum la vasta industria restrukturado de la dua duono de la 90-aj jaroj (kiu estigis maldungon de dekoj da milionoj da laboristoj) ankoraŭ ne finefikis*, la risko de urba senlaboreco ne plu tuŝas nur la generaciojn de laboristoj de la “fera rizbovlo”. La diroj kaj praktikoj celantaj forigi ilin baziĝis sur tiu demografia analizo: ne kapablaj adaptiĝi, tiuj “troaj” generacioj malaperos kaj lasos lokon por pli edukitaj junuloj, adaptitaj al la labormerkato. Sed enketo farita en 2005 en kvar urboj — Dalian, Tianjin, Changsha, kaj Liuzhou — montris, ke senlaboreco de junuloj (15-29-jaraj) atingas 9%, kontraŭ 6,2% por la urba loĝantaro. Krome, laŭ la sociologo Shen Jie, “Plejparto de la junulaj dungofertoj estas sen sociala asekuro kaj sen stabileco; ili laboras multe por malaltaj salajroj*. Temas ĉefe pri nekvalifikitaj junuloj kiuj eliras el la eduksistemo kun abiturienta nivelo. Ili do ne intencas konkurenci la migrulojn pri la pezaj “laboraĉoj”, kaj ili ne havas la necesan edukan kompetenton por dungiĝi en la novaj sektoroj. Reaperas la “laboratendaj junuloj”, pli-malpli subtenataj de la “loĝanto-komitatoj” aŭ “strato-komitatoj” (la plej malalta nivelo de administracio). Ili plenumas taskojn ofte nedaŭrajn en la nemerkata komunuma sektoro (gardado, prizorgado) aŭ okupas malaltnivelajn postenojn en la novaj komercaj aktivaĵoj, kiuj disvolviĝas en la urbaj kvartaloj (hoteloj, grandaj restoracioj kaj magazenoj). Postenoj estas por ili rezervataj, malaltaj sed pli bone pagataj kaj konsiderataj ol tiuj de la migruloj. Tiuj junuloj iom post iom konsistigas socialhelpatan “proletaron” inter la meza klaso kaj la migruloj: tiuj, kiuj rifuzas tiujn malprestiĝajn postenojn, vivas koste de siaj gepatroj, inter kiuj la plej riĉaj sendas la idojn eksterlanden por akiri diplomon ĉe duaranga komerca altlernejo, aŭ hotel-lernejo — Francio estas unu el la plej celataj lokoj.
Sed senlaboreco ankaŭ diplomitojn trafas. La nombro de universitataj diplomitoj, kiu estis 1,07 miliono en 2000, iĝis 4,13 milionoj en 2006, do 13% de aĝklaso*. En 2010 la proporcio estos verŝajne 23%*. La ĉina ekonomio malfacile povas sorbi tiun kvanton, kiu respondas al preskaŭ la duono de la 9 milionoj da “enirantoj” sur la labormerkato en 2006, kiuj esperas dungiĝi en la “nova sektoro”*. Oni taksas, ke 60% de la 2006-diplomitoj ne trovis dungiĝon tiun jaron. Tamen estas paradokso. Unuflanke la grandaj ĉinaj kaj eksterlandaj firmaoj plendas ke ili ne disponas alte edukitajn teknikistojn; aliflanke, junaj diplomitoj travivas dramajn situaciojn (vidu Jean-Louis Rocca, “Laŭ via universitato...” .
La dungantoj parolas pri edukado neadaptita al la bezonoj, pri mankanta translokiĝemo de la dungotoj. Sed vere oni tuŝas la limojn de ekonomia evoluo bazita sur industrioj dense uzantaj nekvalifikitan laboristaron. Cetere la salajronivelo de la unua laborkontrakto restas averaĝe malalta. Laŭ enketo en 2005 pli ol unu diplomito el 5 (20,3%) perlaboras malpli ol 1000 juanojn (100 eŭrojn) monate, kaj du trionoj (65,4%) ricevas inter 1000 kaj 2000 juanojn*. Tio malfacile akordiĝas kun la projekto de “mezklasigo” de la ĉina socio.
Fronte al la graveco de la situacio, la Nacia Asembleo lastsesie diskutis leĝon pri antaŭenigo de dungofertoj. Ĝi enhavas kelkajn ĉefcelojn: plibonigi kunordigon inter urboj kaj kamparoj, senpagecon de la servoj de dungagentejoj, forigon de ĉia diskriminacio ĉe dungiĝo, apartan atenton al la sendiplomaj (universitataj aŭ mezgradaj) junuloj, disvolvon de profesia trejnado, kaj fine pli da helpo al la junaj diplomitoj por trovi la unuan laboron. La efiko de tiuj celoj dependos de la konkretaj paŝoj farotaj de la naciaj kaj lokaj registaroj.
Fakte, la laboro-sfero en Ĉinio restas malmulte konata. Enketoj estas maloftaj kaj nekompletaj, la uzataj kategorioj de la oficiala statistiko estas plejofte nefidindaj. Tamen videblas, ke la formodiverseco de uzo de la laborfortoj estas laŭ la logiko de politika ekonomio ĉefe zorgema pri stabileco. Ekzisto de “ŝtathelpata sektoro” limigas la konkurencon inter la urbaj laboristoj kaj la migruloj; la pluteno de “tradicia sektoro” en la kamparo ebligas fiksi parton de la eble migronta loĝantaro, kaj liberigi alian parton, kiu alvenu en la urbon ne sen helpkontakto. Samtempe, la kvalifikita laboro, kiu disvolviĝas en la novaj sektoroj (telekomunikado, financo, reklamado) ebligas asimili supren parton de la gefiloj de la ŝtatlaboristoj senpostenigitaj de la publikekonomia restrukturado, kaj provizi por la bezonoj de estonta (aŭ jam komencita) transformo al pli altteknologiaj produktoj.
Tamen tia organizado ne povas funkcii en kadro de centraligita kaj ĉioscia administrado de la laboro, kiu frontus pli kaj pli grandan socian agitadon. Tiel, la polica sinteno al la migruloj estas tre malsama de tiu de la respondeculoj de ekonomia politiko, aŭ de mastrumado de sociala protekto, se ne paroli pri la opinio de la respondeculoj de ideologio aŭ de la oficialaj sindikatoj. Tiuj diverĝoj donas agadeblecojn al ekzemple asoci-respondeculoj defendantaj la rajtojn de migruloj. Tiuj asocioj povas klarigi, ke la plej bona strategio estas demonstri al la lokaj regantoj kaj al la laborestroj, ke bone traktata laboristaro estas samtempe pli efika kaj pli stabila. Sur tiu kampo, ili estas subtenataj de iuj sindikatistoj, esperantaj, ke konfliktoj inter laboristoj kaj privataj mastroj donos al ili novan legitimecon. Kiel klarigas unu el ili, “agi kontraŭ la neleĝajn agojn de kapitalistoj, tio ne estas agi kontraŭ registara politiko, sed tute male, defendi la leĝon”.
Jean-Louis ROCCA.
Krom konsentitaj kaj sorĉalvokaj diroj por interna uzo, Eŭropo imprese forestas en la politika diskurso de la plej multaj landoj de Eŭropunio. Ĉar Francio estis parte escepto de tiu regulo, oni povintus atendi ke la prezidanta kaj parlamenta elektokampanjoj daŭrigus la impeton de la referendumo de la 29-a de majo 2005 pri la Eŭropa Konstitucia Traktato (EKT). Tiutempe, la fundamentaj demandoj de la Unio estis temo de senprecedence riĉa kaj vigla tutnacia debato. Sed tio tute ne okazis nun.
Tamen, kiel en ĉiuj aliaj membroŝtatoj de la Unio, inter du trionoj kaj tri kvaronoj de la juraj aktoj kiuj regas la vivon de la civitanoj ne devenas de la registaro aŭ de la parlamento, sed rekte de la komunuma juro, kiu siavice decidiĝas sur interregistara nivelo sen ajna kontrolo de la elektitoj kaj eĉ malpli de la elektantoj. El tio sekvas ke la estontaj francaj prezidanto kaj registaro povas proponi al suverena debato de nacia reprezentiĝo nur inter trionon kaj kvaronon de la juraj aktoj aplikeblaj en la lando. Sed kiu, ĉe la kandidatoj de la registaraj partioj, havas la kuraĝon — kaj la politikan honestecon — diri tion?
Oni revas pri la metaforo de la elefanto en la salono: la dikhaŭtulo ja vere ĉeestas, li okupas la plej grandan parton de la ĉambra spaco, sed ĉiu ŝajnigas ne vidi ĝin, ĉar alie necesus starigi al si ekzistogravajn demandojn pri ĝia grandeco, ĝiaj intencoj — ĝi jam rompis ne malmulte da porcelano-, eĉ pri ĝia ĉeesto.
Tiu volita blindeco grave malutilas la konstruadon de Eŭropo kiu, por ke ĝi “interesu la popolojn” (Charles de Gaulle), devus ĉesi konduti kiel Troja ĉevalo de la liberala tutmondigo. La entuziasmon por la Eŭropa Unio oni certe ne vekas per celebrado de la bonfaroj de la “libera kaj sendifekta konkurenco” kaj per atribuado al la liberecoj de cirkulado de kapitaloj, de havaĵoj kaj servoj la statuson de “fundamentaj liberecoj”, dum iliaj sekvoj (socia, imposta kaj ekologia dumpingo, delokadoj, ĝeneraligo de provizoreco) kaŭzas realan rifuzon.
Do, grava parto de la opinio, kiu radikale kritikas la fundamentojn de la reale ekzistanta Eŭropo, deziras, eĉ se per krizo, “alian Eŭropon”, kies konturoj povas varii, sed kiu havas kiel komunan denominatoron la rifuzon de la novliberalismo. Ĉe la alia ekstremaĵo de la politika gamo — ĉefe en Nederlando, Pollando kaj Francio, kun s-roj Jean-Marie Le Pen kaj Philippe de Villiers-, esprimiĝas malamikeco en la ekstremdekstro. Ĉar oni ne analizas la movofortojn de tiuj kontraŭaj opozicioj kaj ne pritraktas iliajn kaŭzojn, oni pigre kontentiĝas nomante ilin, bloke, “popolismaj”. Tamen estas signife ke, eĉ ekster la ultranaciisma movado, la demando ĉu forlasi la Eŭropan Union kaj la eŭron, kvankam ĝi restas ankoraŭ marĝena, jam ne estas tute tabua.
Tamen en Francio certaj partioj kaj movadoj plej engaĝitaj en la defendo kaj ilustrado de la virtoj de Eŭropo konsideras ke ĝi estas samgrade problemo kiel solvo. Kiam ili provas savi la konstitucian traktaton, ili jam ne afiŝas la iaman beatan eŭropismon, kiu fariĝis “ne vendebla” al la opinio.
Inter la vicoj de tiuj, kiuj ne kritikas la kadron de la nunaj traktatoj, la plej klarvidaj observantoj nun konscias ke ne taŭgas simplaj instituciaj aranĝoj por doni novan spiron al la eŭropa konstruado. Ĝia eventuala relanĉo implicas eksplicitigon de ĝia projekto, de la demokratieco de ĝia fundamento kaj de la geografiaj limoj de ĝia etendiĝo.
Bernard CASSEN.
KIEL EN 1954, kiam la francdevena projekto de Eŭropa Komunumo de Defendo (EKD) estis rifuzita de la franca parlamento, la iniciato, ankaŭ franca kaj tute same ambicia, de eŭropa konstitucia traktato (EKT) estis ankaŭ rifuzita de la universala voĉdonado en 2005. Ĉu la paraleleco de la du epizodoj konfirmiĝos? La rifuzon de 1954 sekvis, tri jarojn poste, la subskribo de la du traktatoj de Romo, unu instituciiganta la Eŭropan Ekonomian Komunumon (EEK), la alia la Eŭropan Komunumon de Atomenergio (Eŭratom). Ĉu tiu de 2005 estos sekvata de nova institucia traktato kun celo de refondado, post tri jaroj?
La franca “ne”, fortigita de tiu de la nederlandanoj, signifas itineran disforkiĝon de la eŭropa projekto. La deklaro de la 25-a de marto 2007 en Berlino, kiu celebris la verajn sukcesojn de la duonjarcenta procezo, notis tion kaj insistas pri la novigitaj komunaj bazoj, evitas la pezajn vortojn de malakordo — kiel pri la ampleksiĝo aŭ la konstitucio-, sed fiksas limdaton: la jaron 2009, kiam okazos la elektoj por la Eŭropa Parlamento, sekvataj de la formado de nova Komisiono.
Kio estis rifuzita en la franca “ne”, ne estis la proponitaj instituciaj novigoj, sed la orientiĝo de la Eŭropa Unio en la ekonomia kampo, kiuj troviĝis en la sinsekvaj leĝaj dispozicioj kunigitaj en la parto III de la traktat-projekto, kaj la sento de malbone regata antaŭenfuĝo de ĝia teritoria etendiĝo. La traktato de Mastriĥto, aprobita en 1992 de apenaŭ sufiĉa plimulto en Francio, kreis unusolan monon kaj konfirmis la ankriĝon de la reunuiĝinta Germanio en la eŭropan sistemon.
En 2005, la geopolitika konjunkturo estis malsama. Kontinentskala ampleksiĝo je dek novaj membroŝtatoj en majo 2004, certe pravigebla laŭ historiaj konsideroj, sed sen ajna perceptebla politika esprimado: decido sen publika parolo kreis la percepton de “senparola historio”. Sur nivelo de la ampleksigita Unio, la rompo trudita de la usona decido uzi la forton en Irako ludis rolon por la EKT-projekto: ties derivita celo ja estis repacigi la eŭropanojn samtempe malunuecaj kaj traŭmatizitaj de sia malakordo. Fine, sur planeda nivelo, la konsciiĝo, malfrua, ke Ĉinio (ekde 1978) kaj poste Barato (ekde 1991), kiuj estas ne nur sojlolandoj, sed “sojlomondoj”, eniras la ludon de la tutmonda merkato kun siaj komparaj avantaĝoj (kompetentoj kaj salajroj), siaj ambicioj kaj, pli banale, kun la strategia volo de la du regnoj eliri el subevoluo kaj malriĉeco. La konkurenco nun ne venis de kelkaj antaŭpostenoj kiel Singapuro, Honkongo kaj Tajvano, kun malgranda demografia potencialo.
Temas ja pri fundamenta ŝanĝiĝo kaŭzanta novan grandan akceladon de la historio, kaj tuŝanta la situaciojn akiritajn en la eŭropaj socialŝtatoj. La francaj elektantoj bone perceptis tiun triopan skaloŝanĝon kun gravaj konsekvencoj kaj implicantan profundan reformuladon de la eŭropa projekto. Ĉar kiel firmigi sin kiel politika subjekto*, tra aprobado de teksto prezentita kiel konstituciiga, en situacio stampita de ekonomia kaj geopolitika malsekureco?
La percepto de akriĝinta socia vundebleco kaj la sento esti eliminata kiel politika subjekto ebligis la “ne” fronte al eŭropa konstruado reprezentata en sia dimensio de ekstermezura ekonomia liberaligo, kaj la foresto, en la diskursoj, de la longa historio kaj de ĝia geopolitika dinamiko. Fronte ankaŭ al la formiĝo de heterogena politika tutaĵo kun fluaj landlimoj, tiel kontraŭa al la franca perceptiĝo de unueca naci-ŝtato kun klaraj kaj stabilaj politikaj limoj. En Nederlando, alia fondoŝtato de la EEK kaj granda profitanto de la liberkomerco, la hezitemo de la elektantaro estis ligita al la timo ke diluiĝos la nacia identeco pro la neregataj ampleksigoj, la krizo de la tradicia toleremo de la socio rilate la enmigrintajn komunumojn, kaj pro la rifuzo de senigo de suverenec-atributoj enkarnigita de la termino mem de Konstitucio.
KVANKAM VERAS KE dek-ok ŝtatoj ratifis la tekston, el kiuj du per referendumo — Luksemburgio kaj Hispanio-, sep aliaj rezervas sian pozicion. La geografio de tiu prudenta silento signas ŝtatojn kies plimulta koncepto estas tiu de Eŭropo devena de la Eŭropa Asocio de Liberkomerco*, kiu etendiĝis de Portugalio ĝis Svedio, tra Irlando, Britio kaj Danlando, kaj al kiu aliĝis la Ĉeĥio de s-ro Vaclav Klaus. Tiu ne kaŝas sian preferon por simpla “Organizo de Eŭropaj Ŝtatoj” anstataŭ Unio kun povoj juĝataj tro etenditaj. La pola kazo estas specifa, kun ia suverenisma kaj popolisma retiriĝo de parto de la elito — kontraŭe al la kreskanta aliĝo de la poloj al la Unio, inkluzive de la agrokulturistoj-, kun la ŝato de la tre avantaĝa sistemo de la Nica Traktato pri la voĉdon-rajtoj*, kaj kun malfacila rilato kun sia germana najbaro. La venonta instalado, en Pollando kaj Ĉeĥio, de usonaj sistemoj de kontraŭraketa defendo akrigos la disputojn inter tiuj du landoj kaj aliaj, kun ĉekape Germanio, pri la taŭga tipo de strategia rilato disvolvenda kun Rusio.
Restas ke la zorgoj de la publikaj opinioj de la du “ne”-landoj troviĝas ankaŭ ĉe la aliaj.* Finfine, se fondoŝtato kaj inspirinto de la eŭropa projekto, kiel Francio, esprimis sin en 2005 tiel, tio signifas ke io ne funkcias, diras oni en Lisbono kiel en Hago. Multaj politikaj respondeculoj donas saman gravecon al la kunordinado de la ekonomiaj politikoj en la eŭro-zono, al la meĥanismoj por redukti la ekonomian malsekurecon, respektante la naciajn identecojn — kio implicas la finon de la antaŭenfuĝo al ampleksigo — kiel al la instituciaj aferoj.
Konturiĝas du kontrastaj vizioj. Unu, konstatanta ke la Unio daŭre funkcias, eĉ minimume, emas subtaksi la instituciajn problemojn, privilegii la komunajn iniciatojn en limigita nombro da kampoj, konsideri la Union kiel simplan interan etapon al “tutmondigita mondo” — inter la nacio kaj la vasta mondo ne ekzistas io trafa, pensas en la momento s-ro Gordon Brown; sed, post fariĝi ĉefministro en somero 2007, tiu homo povus ŝanĝi sian pozicion — kaj klopodi por daŭra ampleksigo de la eŭropa organizaĵo. Tio estas, pli-malpli, la centra pozicio de la ŝtatoj kiuj restis silentaj pri la traktat-projekto. La alia vizio konsideras la Union kiel politikan komunumon kun klarigitaj limoj, kiu devas disponi pri stabilaj kaj efikaj institucioj kaj kapabli agi en reduktita formato, organizi la solidarecon inter siaj membroj kaj adopti pli aktivan kaj pli aŭtonoman eksteran politikon: Germanio kaj Francio, Hispanio kaj Italio, Belgio kaj Luksemburgio, sendube ankaŭ Pollando pro la aspekto de sekureco.
Tiu dua grupo de ŝtatoj estas tamen malkonsenta pri la daŭrigo. Germanio restas des pli ŝatligita al nova institucia teksto ke ĝia federacia strukturo implicas, kiel en la malcentralizita Hispanio kaj la ĉiam pli federacia Belgio, klaran distribuon de la kompetentoj. Cetere, ĝia demografia pezo (kiu donas al ĝi rajton je naŭdek-naŭ deputitoj, kontraŭ okdek-sep de Britio, de Francio kaj de Italio) igas ĝin konsiderinda aganto en la du grandaj partioj — socialdemokrata (ESP) kaj konservativa (EPP) — en la Eŭropa Parlamento kiu, se la instituciaj dispozicioj de la traktato rifuzita en 2005 estos reprenotaj kiel tiaj en nova teksto, nomos la venontan prezidanton de la Komisiono en 2009. En la Konsilio, Germanio kreskigos signife sian pezon per voĉdonrajto, kiu, ĝis nun laŭ la Nica Traktato, de 11% pasos al preskaŭ 17%. En Francio, male, la celo repacigi la partizanojn de la “jes” kaj de la “ne” per novaj eŭropaj celoj ne kondukas la institucian debaton al la pinto de prioritatoj.
IDEO SURVOJAS, kiu havas la favoron de la belgaj kaj luksemburgiaj liberaluloj, kiel de la movadoj kun tendenco de maldekstra centro (Italio) aŭ socialdemokrata (Francio): tiu de pli aktiva engaĝiĝo de la registaroj de la eŭro-zono en la ekonomia kunordigado kaj en la politikoj de efika subteno al la kresko. Trans la sorĉalvokoj pri la eŭropa ekonomia “regado”, temus konkrete pri interkonsentitaj decidoj inter la grupo de la financministroj de la dek-tri landoj de la eŭro-zono (la eŭrogrupo) kaj la Eŭropa Centra Banko (ECB) pri la “griza zono” de la ŝanĝopolitiko rilate, antaŭ ĉio, la aziajn valutojn. Temus ankaŭ pri akordiĝo pri pli bone harmoniigendaj impostpolitikoj kaj, kial ne, pri starigo por la eŭro-zono de ministro pri ekonomio, kiel planite en la projekto de konstitucia traktato por la kampo de la eksterlandaj aferoj.
Estas fine akceptite ke la komunaj politikoj estas novigendaj kaj ampleksigendaj: agrokultura politiko pli orientita al ekologio; interkonsentita strategio por energia sekureco — pro la neeblo akiri iluzian sendependecon; fortigita subteno al moviĝeblo de la esploristoj, studentoj kaj metilernantoj kaj al la esplorprogramoj; politiko de “cirkulada” mastrumado de la migraj fluoj favoranta moviĝemon pli ol definitivan migradon aŭ ties retropuŝon, per “vic-taskado”, en periferiaj ŝtatoj. Ĉio ĉi ne pasas tra nova konstitucia teksto, sed tra funda debato kiu ne kaŝas plu la malakordojn aŭ diverĝojn inter membroŝtatoj kaj politikaj kaj sindikataj fortoj. La realo, ekde 2005, estas ke, en la oficialaj kunvenoj de la ampleksiĝinta Unio, jam ne ekzistas debato pri la komunaj celoj; la seancoj estas pli kaj pli mallongaj (du horoj kaj duono por la Eŭropa Konsilio de decembro 2006) kaj la delegacioj intervenas, sur tagordo antaŭe indikita, nur kiam ili havas naciajn vidpunktojn por valorigi.
Ĉu dum la Eŭropa Konsilio de junio 2007, la germana prezido povos fini la konsultadojn kun ĉiu el la dudek-ses aliaj membroŝtatoj kun baza interkonsento kaj klara kalendaro? La pozicioj de la Dudek-sepopo ŝajnas esti proksimiĝintaj ekde la 25-a de marto: nova ratifo de ĉiuj jam ne estas ekskludita; la origina projekto restas la elirbazo, eĉ por Pollando: la Eŭropa Parlamento pledas por konservado de la Ĉarto de Fundamentaj Rajtoj (parto II de la traktato) kaj signifaj aldonoj: socia dimensio, klimato, eŭrozono, energia sekureco. La estonto estas parte ligita al la rezulto de la prezidant-elekto en Francio.*
Trans la ekonomiaj kaj sociaj celoj, bone videblas ke la eŭropa projekto bezonas aktualigon. Al la kontinenta skalo de la unuaj kvindek jaroj necesas aldoni la planedan skalon kie ankaŭ evoluas fortoj kiuj pezas sur la vivo de la eŭropanoj. En tiu nova kunteksto, kiu ne estis tia en 1957, nepriĝas, pere de publikaj debatoj kaj formalaj proponoj, eksplicitigi la “eŭropajn interesojn”.* Tiu termino aperas nur dufoje en la dokumento pri la eŭropa strategio de sekureco prezentita en decembro 2003 de s-ro Javier Solana, alta reprezentanto por la eksterlanda politiko kaj komuna sekureco, pri la “regado” de la najbarlandoj de la Unio. Ĝi forestas en la jarraporto pri la agado de la Komisiono, inkluzive de la ĉapitro traktanta pri Eŭropo kiel monda partnero.
Tiu diskretemo, eĉ tiu inhibicio, estas verŝajne ligita al la fakto ke la defendo de la eŭropaj strategiaj interesoj estis transprenita, ekde komence, de la usona aliancano en la kadro de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO). Estas tamen iluzie esperi konservi la eŭropajn socialŝtaton kaj vivmanieron (“Artleben”, diras s-ino Angela Merkel) sen ke la ŝtatoj de la Unio ellaboras, aŭtonome, sian propran vizion pri la mondo en maniero por influi ĝian evoluon en civilizita kaj solidara direkto.* En plurcentra mondo, kie la ekzisto de pluraj potencoj ne garantias ilian kunlaboradon, kaj kie la Okcidento jam ne havos la kapablon dikti la internacian agendon kiel ĝi faris ekde la fino de la 18-a jarcento, la eŭropa intereso estas favori la multflankajn praktikojn, surbaze de sia propra duonjarcenta sperto de interkonsentitaj decidoj, kiu estas la fundamento de ĝia legitimeco. Tio ne koncernas nur la komercajn intertraktadojn, sed ankaŭ aliajn kampojn, kiel la reguladon kaj daŭrigeblan disvolvadon, kie la Unio devus fari pioniran laboron.
Fine, ja facilas por ĉiu, kvindek jarojn poste, referenci kronologion nun bone konatan, sed malfacilas orientiĝi en la spaco. Pli bone konata historio, por malcerta geografio. Tamen estas progresoj farotaj por koni la apartan historion de la aliaj eŭropaj nacioj. Kiel pretendi unuecon kaj repaciĝon se oni ne konas la historion de la aliaj? Necesis preskaŭ sesdek jaroj — kaj la persona impulsado de la franca prezidanto kaj de la germana ĉefministro — por ke enmondiĝu la unua franca-germana lernolibro, kies redaktado cetere ne faris grandajn problemojn de interpretado por la du skipoj de historiistoj (krom por la respektiva aprezo de la rolo de Usono, pli favora ĉe la germana flanko).
Ni memoru ke pli ol duono de la membroŝtatoj ankoraŭ ne havas ambasadejon ĉe la dudek-ses aliaj. En mondo stampita de la superrego de reprezentadoj, kiel imagi ke civitanoj povu alproprigi al si demokratian projekton el kiu ili forigus la apartajn naciajn historiojn kaj kies teritorion ili ne povas identigi ĉar, pro ties flueco, la temo restas tabua? Jen kialo, inter aliaj, por serioze pritrakti, kun la volo interkonsenti, la demandon ĉiam rifuzitan de la politikistoj (aŭ traktata kulturisme) de la teritoriaj limoj.
LA SOLAJ KIUJ ŝajnas havi klaran strategian ideon pri la finaj limoj de la Unio estas la sinsekvaj usonaj registaroj: el vidpunkto de Vaŝingtono, la Unio devas enteni la tutaĵon de la kvardek-ses membroŝtatoj de la Konsilio de Eŭropo — sola instanco kiu difinis sian geografian parametron en 1995-, escepte de unu: Rusio. En tiu perspektivo, la Unio konsistigas la civilan kaj financan alon de politika-strategia tutaĵo, nome la NATO, kiu mem troviĝas en teritoria etendiĝo. Tiu scenaro en realo sekvas laŭflue usonan strategion de repuŝado de Rusio. Ĝi ne estas senriska, kiel videblas en Ukrainio, en Moldavio kaj en la ŝtatoj de la suda Kaŭkazo.
Alia scenaro, geopolitika kaj konforma al la eŭropaj aŭtonomaj interesoj, konsistas en ĉesi permanente konfuzi, en la diskursoj kaj reprezentaĵoj, la “Eŭropon”, komprenatan kiel soci-historian kategorion de longa daŭro, kaj la Eŭropon instituciigitan en formo de la Eŭropa Unio, libervola asociiĝo de demokratiaj ŝtatoj, kiuj havas ĉian legitimecon por decidi pri siaj limoj, eĉ portempe*, por unu aŭ du jardekoj. Stabiligo de la limoj kombinita kun pli efika strategio de proksimiĝo kun la najbaraj ŝtatoj, ĉefe per faciligo de cirkulado kaj formado: estus bone eliri el la principo ĉion aŭ nenion pri aniĝo.
En tiu skemo restas du problemoj: en okcidenta Balkanio, kie daŭras la geopolitika diseriĝo, ne certas ke la aliĝpropono forigas la deficitojn de naciŝtata konstruado kaj favoras la nepran interkonsentiĝon pri la landlimoj de tiuj ŝtatoj ankoraŭ ne tre vivipovaj. Ĉu ne estus bone, antaŭ ol fariĝi membroŝtato, esti unue ŝtato kapabla starigi normalajn rilatojn kun siaj najbaroj? Kun Turkio oni daŭrigas la intertraktadojn, tio estas fakto. La ĉefa motivo por tio estas la reciproka timo perdi la alian. En la momento estas realisme atentigi pri grava politika ambigueco: la intertraktadoj kun Bruselo estas gvidataj de registaro AKP (Partio de justeco kaj disvolvado), islamisma-konservativa kiu uzas ilin por malfortigi la armean potencon, kiu siavice estas la garantio por laikeco en islama socio kiu estas la unua argumento por pravigi la opcion de aliĝo. Estas do saĝe lasi la diskutojn daŭri, sen dramo nek insultoj; ĉe la fino de la proceduro estos tempo, por Turkio, decidi ĉu ĝi konsentas la grandajn transigojn de suvereneco kiun implicas la aparteneco al la Unio.
Se estas klarigitaj la limoj de la eŭropa organizaĵo kaj ĝiaj rilatoj kun la kontinento kaj la regionoj de la medideranea marbordo, se estas repensitaj kaj eksplicitigitaj la celoj de tiu eŭropa tutaĵo mergita en la mondo tia kia ĝi malbonŝance statas, se la decidoj kaj opcioj de la ekonomio kaj de la ekstera agado estas klare eldiritaj de la registaroj, kies unua tasko devus esti tio, kaj debatitaj antaŭ la elektoj de 2009, tiam la eŭropanoj, kaj kompreneble la francoj, povus denove sperti sin kiel politikaj subjektoj de kundividita geopolitika projekto.
Michel FOUCHER.
Akuzita pri nepotismo, la prezidanto de la Monda Banko Paul Wolfowitz devis demisii. La Blanka Domo, kiu estis lin trudinta, postulis la rajton nomumi lian posteulon. Rifuzante la dominadon de la Nordaj landoj, ses regnoj de Latinameriko decidis starigi Sudan Bankon kaj distanciĝi de la Monda Banko, de la Internacia Mon-Fonduso kaj de la Interamerika Disvolvo-Banko, por reakiri la regadon de siaj financoj.
PUNITA! Kiel la ĉiopova Monda Banko povis akcepti, en 2005, ke la juna ekvadora ministro pri ekonomio Rafael Correa decidas, sub preteksto ke la lando trairas gravegan politikan-socian krizon, revizii la uzadon de la petrol-resursoj reduktante la repagon de la ŝuldo kaj altigante la socialajn elspezojn? La Banko tuj suspendas prunton de 100 miliardoj da dolaroj promesitan al Ekvadoro kaj, kun la helpo de kelkaj amikoj, okupiĝas serioze pri la kariero de tiu ministro. “La petrol-mastroj, Usono, la Internacia Mon-Fonduso (IMF), la Monda Banko, la Interamerika Disvolvo-Banko (IBD) premis sur la prezidanto (s-ro Alfredo Palaio), poste rakontis s-ro Correa. Mi perdis ties konfidon, lian apogon.”* Malaprobita, la juna ekonomikisto decidas demisii.
Elektita prezidanto de la Respubliko, la 3-an de decembro 2006, li neniom forgesis de la epizodo kaj de la afiŝita malestimo fronte al la suvereneco de la lando. La 20-an de aprilo 2007, impresa gesto, li deklarigas persona non grata s-ron Eduardo Somensatto, reprezentanton de la Monda Banko en Ekvadoro. Cetere, fronte al publika ŝuldo de 10,5 miliardoj da dolaroj, li decidas ke la parto de la buĝeto dediĉita al ĝia repago pasos de 38% en 2006 al 11,8% en 2010. Kaj ĉar malbonŝanco (aŭ bonŝanco) venas neniam sola, kun kelkaj tagoj da diferenco, Venezŭelo anoncas ke ĝi forlasas la IMF kaj la Mondan Bankon, Bolivio sciigas ke ĝi jam ne agnoskas la aŭtoritaton de la Internacia Centro pri Regulado de Malakordoj pri Investoj, unu el la instrumentoj de la Monda-Banko-grupo.
De la 1950-aj jaroj ties intervenado kaj tiu de la IMF en Latinameriko estis stampita de la prioritatoj de la ekstera politiko de Vaŝingtono. Tiuj institucioj de Bretton Woods subtenis la nikaragŭan diktatoron Anastasio Somoza dum preskaŭ tridek jaroj, ĝis lia renverso en 1979.* En Gŭatemalo, en 1954, ili bojkotas la progreseman registaron de Jacobo Arbenz, poste tuj subtenas la lin renversintan arme-junton. En Sudameriko ili sabotas la demokratiajn reĝimojn kiuj komencas reformojn celantajn redukti la malegalecojn: en Brazilo, ekde 1958, ili kontraŭas la prezidanton Juscelino Kubitschek kiu rifuzas la kondiĉojn fiksitajn de la IMF, poste bojkotas lian posteulon João Goulart kiam tiu anoncas agrarreformon kaj ŝtatigon de la petrolo en 1963. Male, ekde starigo de la armea junto, en aprilo 1964, la IMF kaj la Monda Banko alkuras. Ili faras same en septembro 1973, en Ĉilio, post renverso kaj morto de Salvador Allende. En marto 1976, en Argentino ĉi-foje, la IMF alportas sian helpon al la diktatoreco de la generalo Jorge Videla. En aprilo 2002, ĝi estas la unua (kun Usono kaj la Hispanio de s-ro José María Aznar kiu proponas siajn servojn al la mallonga fakta registaro aperinta el la renverso de la venezŭela prezidanto Hugo Chávez.
Ĉie, la lokaj dominantaj klasoj trovas en tiuj institucioj de Bretton Woods subtenon en sia rezistado al sociaj reformoj. Ni aldonu ke la Ĉilio de Augusto Pinochet kaj la Argentinio de s-ro Videla estis veraj laboratorioj por la novliberalaj politikoj kiuj, en adaptitaj formoj, estis poste aplikataj en la plej industriigitaj landoj, komence en la Britio de s-ino Margaret Thatcher ekde 1979, kaj la Usono de Ronald Reagan post 1981.
La Monda Banko kaj la IMF memdecide puŝis Latinamerikon al enŝuldiĝo: inter 1970 kaj 1982, la publika ekstera ŝuldo de la regiono pasas de 16 al 178 miliardoj da dolaroj.* En 1982, kiam tie eksplodas la ŝuldokrizo, la du institucioj uzas la armilon de superenŝuldiĝo por trudi la politikojn poste kodigitajn en la “Vaŝingtona interkonsento”: strukturaj alĝustigoj, privatigoj, ekonomia malfermo, rezigno pri kontrolado de la ŝanĝoj kaj de kapitalmoviĝoj, reduktado de socialaj elspezoj, altigo de la lokaj interezo-kvotoj ktp. La kapitaloj kiuj antaŭe enfluis en la regionon en formo de pruntaĵoj iras direkte al la industrilandoj en formo de ŝuldorepago — kaj kapitalfuĝo.
La demokratiaj registaroj, kiuj anstataŭas la arme-juntojn ekde la dua duono de la 1980-a jardeko, aplikas obeeme la novliberalajn instrukciojn. Detruige... De la popola ribelo de aprilo 1984 en Domingo ĝis la argentinazo de decembro 2001 kontraŭ la registaro de s-ro Fernando de la Rúa, tra la caracazo de la 27-a de februaro 1989 kontraŭ la venezŭela prezidanto Carlos Andrés Pérez, la ribeloj multiĝas. La rifuzo de la “Vaŝingtona interkonsento” kaj de ties instrumentoj fine kaŭzas turniĝon maldekstren ekde la elekto de s-ro Chávez al la prezidanteco de Venezŭelo en 1998.
Post renverso de la prezidanto de la Rúa en decembro 2001, la argentinaj aŭtoritatoj, sub premo de la strato, malkaŝe defias la IMF kaj la Mondan Bankon per suspendo, ĝis marto 2005, de la pagado de la ekstera publika ŝuldo al la privataj kreditoroj kaj la Pariza Klubo.* Kvankam la sinsekvaj peronistaj registaroj de s-roj Adolfo Rodríguez Saá, Eduardo Duhalde kaj Néstor Kirchner evitas la rektan rompon kun la institucioj de Bretton Woods (kiuj repagigas...), ili kontribuas al ties malfortiĝo montrante ke eblas suspendi la ŝuldorepagon kaj samtempe rerilati kun la ekonomia kresko kaj trudante interkonsenton al la kreditoroj: 76% de tiuj akceptas redukton de pli ol duono de la postulataj sumoj.
EKDE LA JARO 2005, konjunktura ŝanĝo en la monda ekonomia situacio favore modifas la rilatojn de la plej multaj evolulandoj kun la kreditoroj de la plej grandaj industrilandoj. La kurzo de la krudmaterialoj kaj de certaj agrokulturaj produktoj altiĝas, dum la risko-kompensaĵoj pagendaj por pruntepreni kapitalojn estas historie malaltaj. Konsiderindaj enspezoj pro eksporto en forta valuto estas enkasigataj: inter 2002 kaj 2007 la ŝanĝo-rezervoj de la latinamerikaj kaj karibiaj landoj pasas de 157 al pli ol 350 miliardoj da dolaroj. Pluraj registaroj — Argentino, Brazilo, Meksiko, Urugŭajo, Venezŭelo, sed ankaŭ Tajlando, Indonezio, Sud-Koreio... — profitas tion por finsaldi sian konton ĉe la IMF.
Multaj movadoj favoraj al nuligo de la ŝuldo riproĉas ilin “legitimigi” tiun kaj malŝpari kapitalojn kiuj estintus bonvenaj por fari socialajn politikojn. La registaroj rebatas ke tiuj repagoj ebligas al ili regajni sian kompletan liberecon rilate al institucio kiu trudas malpopularajn politikojn.
Kion faras ĝis nun la plej multaj registaroj kun siaj ŝanĝo-rezervoj? Post uzi parton de ili por repagi al certaj internaciaj organismoj, ili investas la reston en kuponoj de la usona trezorejo aŭ deponas ĝin en usonaj bankoj (kaj, marĝene, de aliaj industrilandoj). Ili do pruntedonas publikan monon de la Sudo al la potencoj de la Nordo, aparte al la ĉefa lando kiu dominas ilin.
Krome, la investo de rezervoj en formo de trezor-kuponoj, ĉu usonaj aŭ aliaj, povas esti akompanata de... novaj depruntoj sur la interna aŭ internacia merkato. Ĉiukaze la kompensaĵo por rezervoj investitaj en eksterlandaj trezor-kuponoj aŭ en kontanta mono estas malpli alta ol la interezo pagenda por deprunti. Jen perdo des pli konsiderinda ke Usono repagas per dolaro en konstanta regreso ĉi-lastajn jarojn.
Teni gravajn rezervojn en devizoj kreas alian perversan meĥanismon: la centra banko de la koncerna lando donas nacian monon al la ekonomiaj agantoj kiuj eksportas. Por eviti altiĝon de inflacio pro troeco de cirkulanta disponebla mono, la centra banko depruntas de la lokaj privataj bankoj — kio prezentas kroman koston por la publikaj financoj.*
La relativa abundeco de la ŝanĝorezervoj disponeblaj por la registaroj de la regiono kaj la sakstrato al kiu kondukas tia uzado alportis akvon sur la muelilon de la prezidanto Chávez, kiu, de kelkaj jaroj, proponis starigon de internacia homsubtena fonduso kaj, ekde 2006, starigon de Suda Banko. Anoncante la naskiĝon de tiu institucio, Argentino kaj Venezŭelo ekagis en februaro 2007, kaj estis baldaŭ sekvataj de Bolivio, Ekŭadoro kaj Paragŭajo. Brazilo, kiu hezitis dum tri monatoj, fine subskribis la Deklaron de Kito de la 3-a de majo, dum pintkunveno de la financministroj de Argentino, Bolivio, Brazilo, Ekŭadoro, Paragŭajo kaj Venezŭelo. Pintkunveno de la prezidantoj de tiuj landoj devos okazi antaŭ fino de junio 2007 kaj oficiale lanĉi la Sudan Bankon.
Pluraj opcioj troviĝas ankoraŭ sur la tablo, sed ŝajnas ke aperas interkonsento pri pluraj punktoj. La financa organismo kunigos almenaŭ tiujn ses landojn de Latinameriko (la pordo restas malferma al la ceteraj) kaj havos la taskon financi la disvolvadon de la regiono. Estos starigota ankaŭ stabiliga monfonduso.* Jam ekzistas Latinamerika Rezervo-Fonduso en kiu partoprenas kvin Andaj landoj (Bolivio, Kolombio, Ekŭadoro, Peruo, Venezŭelo) kaj centramerika lando, Kostariko. Ĝi povus esti transformita; se tio montriĝos malebla, nova fonduso estos starigota. Ĝia celo: alfronti la spekulad-atakojn kaj aliajn eksterajn skuojn per metado en komunan fonduson parton de la ŝanĝorezervoj de ĉiu membroŝtato.
Temas do pri rezigni la IMF, sed kun aldona ambicio: starigi kalkul-unuon kiu povus iun tagon konduki al komuna valuto. En klaraj vortoj: krei la ekvivalenton de la eŭropa ekuo antaŭ naskiĝo de la eŭro. Nun la komercaj interŝanĝoj inter sudamerikaj landoj reguliĝas per dolaroj. Nu, Argentino kaj Brazilo ĵus asertis ke ili intencas reguligi siajn reciprokajn interŝanĝojn, en jara valoro de 15 miliardoj da dolaroj, en argentinaj pesoj kaj brazilaj realoj.
Du la kunveno de Kito, la ekŭadora delegacio proponis revolucian koncepton de la Suda Banko (kaj de la fonduso). La institucio devos funkcii sur demokratia bazo, male al la Monda Banko, la IMF kaj la Interamerika Disvolvo-Banko (IDB). Ĝi estos instrumento aparte taskita apliki la internaciajn traktatojn pri la homaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj, dum la Monda Banko ne sentas sin ligita al tiuj traktatoj. La Suda Banko devos financi publikajn projektojn, dum la ekzistantaj institucioj privilegias la privatan sektoron.
Cetere, se la ŝtatestroj akordiĝos, ĝi estos fondita surbaze de la principo “unu lando, unu voĉo”. Nuntempe, ĉe la Monda Banko, en la IMF kaj la IDB, la voĉdonrajto de la landoj dependas de ilia komenca alportaĵo — Usono havas sole pli ol 15%, kio donas al ĝi faktan vetorajton. Krome, la gvidantoj kaj dungitoj de la Suda Banko estos submetitaj al la justico, kontraste al tiuj de la Monda Banko, kiuj estas protektataj de totala imuneco kiu leviĝas nur se ĝi volas tion. La arĥivoj apartenos al la publika kampo (la mala regulo validas en la IMF kaj ĉe la Monda Banko). Fine, la nova financ-establo ne enŝuldiĝos sur la kapital-merkato. Ĝia kapitalo estos liverata de la membrolandoj, kiuj financos ĝin per komenca kapitalo, per alpruntoj, sed ankaŭ per impostoj de la Tobin-speco.*
Estas ankoraŭ tro frue por koni la sorton de tiu propono. Sen akordo, tiu nova konstruaĵo ne prezentos anstataŭan solvon por la regiono. La brazila kaj argentina registaroj estas tentataj de banko kiu fortigu iliajn grandajn privatajn aŭ miksitajn entreprenojn, en la kadro de ekonomia kaj politika bloko laŭ la modelo de la Eŭropa Unio dominata de la kapitalisma logiko. Sed la debato ne finiĝis. Kaj trudiĝas la konstato: en Latinameriko, la IMF kaj la Monda Banko jam ne ordonas.
Eric TOUSSAINT kaj Damien MILLET.
La aranĝo starigita ĉe la eŭropuniaj limoj por malhelpi la eksterleĝan enmigradon igas multajn ĉelimajn regnojn vastaj reten-zonoj. Jen raportaĵo el Maroko, kie ĉirkaŭ dek mil afrikaj migrantoj kaj politikaj rifuĝintoj estas pribarataj survoje al Hispanio. Instigitaj fiksiĝi en la grandaj urboj, viktimoj de pli kaj pli granda perforto, tiuj ekziluloj estas ostaĝoj de negoca intertraktado inter Maroko kaj Eŭropunio.
KELKAJ KRISTANOJ preĝas antaŭ improvizita altaro, kartonkesto dekoraciita per brila papero, kruco kaj florbukedo. Je kelka distanco, simplaj ŝtonoj surgrunde indikas la direkton al Mekko. En Uĵdo, ĉe diskreta angulo de la universitata areo, la subsaharaj migrantoj blokitaj en tiu limurbo en nordorienta Maroko ege bezonas preĝi por plu kredi je sia destino. “Ni estas en la mano de Dio”, ili diras.
En tiu neformala reten-tendaro tri- ĝis kvar-cent homoj pluvivas dank’ al helpo de lokaj asocioj kaj de Kuracistoj sen Limoj (KSL), al la solidaro de la najbaraj virinoj kaj al etaj enspezoj eltiritaj el almozpetado, diversaj laboroj kaj negocoj. Ili dormas sub plastaj tukoj pendigitaj ĉe arboj kaj muroj de la studentejo. Malbone vestitaj kaj nutrataj, ili estas submetataj al riskoj de amasarestado kaj mafio-trudaĵoj, kiuj regas la tendaron.
Loĝantoj devenas plejparte de Niĝerio, Kamerunio, Gvineo, Senegalio, Malio, Eburbordo, Demokratia Respubliko Kongo (DRK). Kelkaj transvivintoj el Darfuro foje finalvenas tie. 18- ĝis 30-jaraj, ili vivas ope laŭ komunumoj, francparolantoj kaj angleparolantoj aparte. La plimulto havas eduknivelon superan al abituriento, kaj metion. En sia antaŭa vivo ili estis metiistoj, komercistoj, laboristoj, ŝtatfunkciuloj, agrokulturistoj aŭ inĝenieroj.
Por tiuj afrikanoj foririntaj “serĉi la vivon” en Eŭropon, Uĵdo-regiono dum longe reprezentis lastan etapon antaŭ paso “al alia flanko de la Tero”, malpli perforta kaj tiom pli riĉa. La plej multaj trairis la ĝibraltaran markolon. Poste, ili celadis la hispanajn enklavojn Ceŭto kaj Melilo, strangan restaĵon de la kolonia epoko, kiam la transmediteraneaj homfluoj estis nordasuden.
Sed dum la kunveno de Eŭropa Konsilio en Sevilo (junio 2002) pluraj eŭropaj ŝtatoj gvidataj de la hispano Jose Maria Aznar minacis bari la financajn helpojn al la ekir- kaj transit-landoj, kiuj ne helpos lukti kontraŭ la neleĝaj migrantoj. Celo: starigi izolan zonon ĉirkaŭ Eŭropunio, subkontraktante al la najbaraj landoj la retenon de la migrantoj kaj azilpetantoj... kaj la perfortojn kontraŭ la homrajtoj, kiuj akompanas ĝin.
Rekte celata, Maroko akceptas tiun novan kondiĉon de helpo. Ĝi povas multon perdi, ĉar ĝi estas la unua profitanto (20%) de la eŭropaj investoj por la mediteraneaj landoj (MEDA-programo). Sume Eŭropunio donas al la reĝlando 150 milionojn da eŭroj jare, ekster alpruntoj.
En novembro 2003, Maroko faris leĝon 02-03 pri la neleĝaj migruloj. Tiu teksto, inspirita de la franca juro, favoras la subpreman agadon, eĉ se ĝi protektas la politikajn rifuĝintojn, la gravedajn virinojn kaj la infanojn. El operacia vidpunkto, Maroko elektis starigi subministerion pri migrado kaj kontrolo de la landlimoj ene de la ministerio pri internaj aferoj, kun dekmiloj da dungitoj.
Ekde 2004 Eŭropunio kaj ties aliancano Maroko fermis la Ĝibraltaro-vojon. Post la sangaj bataloj en Ceŭto kaj Melilo dum aŭtuno 2005, la hispanaj enklavoj estis transformitaj en neenireblajn fortresojn, kaj la ĉirkaŭaj arbaroj sisteme serĉesplorataj de la maroka polico. La migradovojoj tiam devojiĝis al sudo. La pateras, dudek- ĝis kvardek-lokaj boatetoj, kiuj celis la andaluzian bordon, estas anstataŭataj de cayucos-boatoj pli ol centlokaj , kiuj de la plaĝoj de Okcidenta Saharo impetas al Kanariaj Insuloj.
Poste, en 2006, dekmiloj da migrantoj provis la vojaĝon ekde Nuadhibu (Maŭritanio), Dakaro aŭ Sankta Ludoviko Senegalio). La vojaĝo estas pli longa kaj pli danĝera — unu pasaĝero el ses dronis lastan jaron, laŭ la hispanaj regantoj. Sed ĝi estas malplikosta: ĉirkaŭ 500 eŭroj, kontraŭ 1000 ĝis 1300 eŭroj tra Ajuno (Okcidenta Saharo).
Tamen, la maroka vojo ne estas forlasita. Ĝi estas eĉ denove tre vigla en 2007, post paŭzo ligita al la dramaj eventoj de Ceŭto kaj Melilo, klarigas s-ro Jelloul Arraj, de la ĉelo Helpo al Migrantoj starigita de du lokaj asocioj. De kelkaj monatoj novaj enmigrantoj alvenas ĉiunokte en Uĵdo. Ili miksiĝas kun aliaj migruloj, kiuj estis abrupte haltigitaj en sia impeto al Eŭropo. “Ĉiusemajne estas unu aŭ du retropeloj”, atestas s-ro Arraj. La koncernaj migruloj estis kaptitaj surmare, aŭ savitaj post ŝiprompo, aŭ simple arestitaj de la polico en Uĵdo aŭ aliloke. Neniu estas indulgata, nek gravedaj virinoj, nek infanoj, nek rifuĝintoj aŭ azilpetantoj. Nokte, ĉiuj estas kondukataj ĉe la alĝeria limo, je 13 km.
Plej multaj tuj revenas al Maroko. Dume multaj estas prirabitaj de alĝeriaj aŭ marokaj soldatoj, huliganoj de Uĵda aŭ niĝeriaj rabistoj. Multaj seksperfortoj estis konstatitaj de neregistaraj organizoj (NROj). Rabobandoj eĉ forkondukas kaj postulas monon de la familio en la hejmlando.
En Uĵdo, estas ankaŭ la malnovuloj, kiuj estas blokataj en Maroko de pluraj jaroj, kiuj atendadas. Kiel Alphonse, 34-jara, kiu forlasis la DRK en aŭgusto 2002. “Mi studis agronomion en Kinŝasa, estis mia fina jaro, li rakontas, mi estis aktivulo kontraŭ Joseph Kabila. Miaj amikoj estis arestitaj. Mi eksciis, ke oni serĉas min kaj mi trairis la riveregon al Brazavilo. Mi eĉ ne adiaŭis mian familion kaj filineton. Tiam mi tute ne pensis iri en Eŭropon.”
De tri jaroj Alphonse atendadas. Travivinte kelkajn aventurojn, kiuj kondukis lin de plano al alia, de Niĝerio al Alĝerio, li starigis sian bazon en Uĵdo, sed li ankaŭ foje reiras al arbaro por provi pasejon al la enklavoj, aŭ al Alĝerio por labori. Li rakontas ke li travivis pli ol 30 retropelojn, inter kiuj dufoje post kiam li sukcesis eniri Melilon: “Oni prenas de vi ĉion, poŝtelefonon, monon. Oni metas vin en kamionon, kiu veturas suden dum dek du horoj. Kaj oni ĵetas vin, tiel, en la dezerto; estas la humiligo de la nigruloj.” Nun li helpas marokajn prisciencajn studentojn, korektas, tajpas kaj eldonas iliajn jarfinajn disertaciojn.
Alphonse plu aktivas politike por alispeca DRK, tra Interreto, sed ankaŭ por la rajtoj de la migrantoj en Maroko. “Ĉi tie ni vivas en teroro. Mi fariĝis sendorma. Mi ĉiam suspektas policosturmon. Oni priŝtelas nin, frapas nin, enŝlosas nin 800-ope en ĉambro kie ne eblas spiri. Mi postulas nur la rajton havi rajtojn.”
Tre populara en la universitata kvartalo, Gustave starigis sian “oficejon” en interret-kafejo (publika interretejo). Li ankaŭ estas peranto de NROj kiuj ne plu sukcesas sekure distribui la internacian helpon al la migruloj. “Mi baraktas por ke ĉiuj ricevu egale, li diras. Inter ni estas malbonuloj, kiuj volas priŝteli la aliajn. Hieraŭ mi estis vangofrapita de unu, sed tio ne malhelpos min daŭrigi.”
En tiu komencanta printempo, la etoso sur la universitata areo estas tre streĉa. La negocoj rekomencas, ĉar la sezono de la “pasoj” alvenas (aprilo ĝis septembro). Du niĝeriaj chairmen (prezidantoj) alfrontiĝas por regi la ejon. “Antaŭ kelkaj jaroj, la gvidantoj estis intelektuloj. Ni havis unu ekonomikiston, unu infankuraciston. Ili kiel saĝuloj administris la tendaron, atestas asocia volontulo. Sed ju pli la jaroj pasas, des pli la homoj senesperiĝas, kaj des pli la reĝimo severiĝas. Nun la plej perfortemaj fariĝas estroj.” Minoritato administras la organizadon, postulas monon de la plej malfortaj, kaj timegigas la kontraŭulojn. Ili ankaŭ helpas la rabobandojn kiuj rabas ĉe la limaj areoj. Jen kial pluraj centoj da migruloj preferas eviti tiun lokon kaj kaŝas sin en la ĉirkaŭaĵo, en forlasitaj domoj aŭ en la arbaro.
Ali estas unu el ili. “Mi venis ĉi tien por ripozi, diras tiu 24-jara gambiano, kiu parolas perfektan anglan. Mi estas laca, kaj mi pripensas. Mi forlasis mian landon la 15-an de julio 2005. Ĝis 2004 ĉio en ordo. Mia onklo pagis mian studadon pri ekonomiko en la Banjul-universitato. Li mortis, kaj ĉar neniu povis helpi min, mi forlasis la studadon por labori en entrepreno. Tiu oficejo fermiĝis post du monatoj. Per la gajnita mono mi studis informadikon, ĉar mi ŝatas studi. Mi volis daŭrigi. Amiko diris al mi ke tio eblos en Eŭropo, mi nur foriru kun li.”
Seydou kunmetis 500 eŭrojn, per kiuj li alvenis en Maroko, tra Senegalio, Malio kaj Alĝerio. “Mi partoprenis la sturmadon kontraŭ la dratretoj en Melilo en 2005, sed plasta kuglo eniris mian genuon. La hispanoj kaptis min kaj resendis al Uĵdo, en Maroko, de tie mi iris en Alĝerion, en Maghnia. Mi devis resti senmova pro la genuo. Ĉar mi bone parolas arabe alĝerianoj helpis min. Islamistoj kunportis min kaj gastigis min en Alĝero, dum tri monatoj. Sed tiuj uloj estas elrigardataj de la polico. Iun tagon mi estis arestita, kaj poste liberigita. Islamisto donis al mi 100 eŭrojn, petante ke mi foriru. Mi revenis al la marokaj arbaroj.”
“Kun kvar aliaj viroj, oni reatakis la dratreton en Melilo. Du sukcesis trapasi, sed mi estis kaptita kaj denove repelita al la alĝeria limo, apud Uĵdo en decembro 2006. Pro mia genuo, mi devas rezigni pri atakado de la dratreto Mi devas trovi monon por provi pasi alimaniere. Mi ne vidas lokon por mi en Afriko.” “Ni ne povas reiri hejmen kun malplenaj manoj, elspezinte nian tutan kapitalon, aldonas unu el liaj kompanoj, 22-jara kamerunano. Mi restos ĉi tie ĝis mi trovos solvon.”
La Uĵdo vojo denove famiĝas, ĉar novaj pasorganizaĵoj disvolviĝis. Fakte ĉio dependas de mono. Por pasi, necesas unue mono, kaj due bonŝanco. Ataki la dratreton de la hispanaj enklavoj, estas nefacile, ofte malsukcese, kaj estas nur la vojo de la malriĉuloj. Por tiuj, kiuj havas 1000 eŭrojn, la nova Rifo-vojo (de la maroka nordorienta bordo ĝis la areo de Almerio en Hispanio) povas esti bona afero, se ili ricevas honestan pasiston kaj mildan maron.
Sampreze, oni ankaŭ povas provi eniri Ceŭton aŭ Melilon kaŝite en aŭto aŭ kamiono. “Tiuj enklavoj estas ejoj de kontrabando: drogo, cigaredoj, ktp... Kaŝnegoco de migruloj estas nur unu inter aliaj”, memorigas asocia volontulo. En Melilo la aziaj migruloj alvenintaj tra Afriko kaj Maroko estas hodiaŭ pli multnombraj ol la afrikaj.“Ili pagas tre multe ĉe la ekiro, foje 10.000 eŭrojn por unu persono, kaj havas tre bone strukturitajn pasorganizaĵojn.”
Plej granda parto de la migruloj transitantaj en Uĵdo iras al la urboj de la atlantika marbordo. “Oni povas vidi du ĉefajn tendencojn de post la eventoj de Ceŭto kaj Melilo”, klarigas s-ro Javier Gabaldon, kunordiganto de Kuracistoj sen Limo en Maroko. La unua estas la fiksiĝo de migruloj, la dua la kresko de perfortaĵoj suferataj de la migrantoj, inkluzive perfortojn fare de aliaj migrantoj: preskaŭ 30% de la perfortaĵoj devenas de afrikaj ŝakristoj, 35% de la maroka sekurecpolico, kaj 31% de la marokaj krimuloj. “Ni konstatas ankaŭ tre zorgigan kreskon de seksperfortaĵoj okaze de retropeloj”, li diras.
PRESKAŬ 80% de la dek mil afrikaj migruloj en Maroko estas grupigitaj en Rabato, kaj iom malpli, en Kazablanko. La ĉefurbo de la reĝlando fariĝis la stabejo de la organizaĵoj kaj deviga etapo antaŭ Ajuno kaj la ekiro al Kanarioj. La afrikanoj vivas tie en apartamentoj duoble pli kostaj ol laŭ la merkato, kaj ili estas agresataj se ili ne pagas. Ĉiu komunumo havas sian kvartalon, sian ĉefon, sian leĝon, siajn retojn. “La novuloj vivtenas la malnovulojn, klarigas s-ino Gwenaëlle de Jacquelot, el Caritas, katolika NRO kiu administras akceptocentron por migruloj. Kiam oni alvenas en loĝejo, oni devas pagi 50-eŭran “enirpagon””. La migruloj ne rajtas dungiĝi, ili do disvolvas neformalan vivtenan ekonomion.
“Ĉio estas tre organizita, kaj pli kaj pli, klarigas s-ro Pierre Tainturier, de Médecins du monde (Tutmondaj Kuracistoj). La chairmen enkasigas grandajn enspezojn. Ili mastras sian grupon kaj la negocojn de siaj “protektatoj” kune kun la connection men, tiuj ŝlosilaj homoj, kiuj disponas ĉiujn necesajn kontaktojn, inkluzive en la polico kaj la armeo, por organizi la pasadon.
Por financi sian atendon kaj amasigi sufiĉe da mono por foriri, la aliaj migruloj devas elturniĝi. Iuj ricevas ion de la familio restinta en la lando. Aliaj almozpetas, aŭ vendas legomojn aŭ vestaĵojn. Kaj ĉefe estas ŝakro: falsaj monbiletoj, prostituado, falsaj identigiloj.
En tiu pli kaj pli kruela mondo, la vivo estas infero por la pli malfortaj. Kaj ĉefe por la virinoj, preskaŭ ĉiuj devigataj vendi sin por tegmento aŭ 10 diramoj (malpli ol unu eŭro). “Ni forlasis nian landon pro gravaj motivoj, klarigas Françoise, 29-jara Kongolandanino alveninta en 2004. Sed ni ne volis tiun vivon. Konstante, oni pelas nin, oni forĵetas nin al Uĵdo, oni seksperfortas nin. Ĉiam oni devas iri malantaŭ viro, kiu postulas onian korpon interŝanĝe. Poste, li donas gravedon, aŭ la malsanon [aidoson]. Nur Dio scias, kiam ni forlasos tiun mizeron.”
La historio de Françoise estas sufervojo tragike banala por migrulino. “Mi forlasis la DRK en 2001 pro la politika situacio. Mi estis 21-jara. Mia patro estis en la armeo de Mobutu. Kiam Kabila ekregis, mia patro estis sendita norden, en Kisangano. Iam, la ribeluloj atakis lian tendaron kaj prenis ĉiujn armilojn. Mia patro aliĝis al ilia flanko. Pro tio Kabila venĝis sin, li sendis siajn virojn ĉe ni en Kinŝaso. Mia patrino estis seksperfortita antaŭ miaj okuloj, mia onklino mortigita. Mi havis krizon, kaj mi restis unuflanke paralizita. Najbaroj kunportis min al hospitalo, kie mi restis almenaŭ unu jaron. Elirinte, mi eksciis, ke mia familio foriris al Brazavilo. Mia patrino lasis monon por mi ĉe amiko. Mi prenis ĝin kaj foriris serĉi ŝin.”
Françoise neniam retrovis sian familion. Ŝi traserĉis ĉie, ĝis Kamerunio, kie ŝi estis altirita norden de la organizaĵoj. “Mi konis neniun, mi devis pluiri, ŝi rakontas. En Niĝerlando, sinjoro stakigis nin en ĵipon. Estis tie malianoj, niĝerianoj, kaj nur du aliaj virinoj, el kiuj unu kun infano. Ni ekiris, sed la ŝoforo lasis nin meze de la dezerto. En la malproksimo videblis la lumoj de Ĝaneto, en Alĝerio.”
“Viroj nek blankaj nek nigraj venis kaj prenis ĉion de ni. Ili seksperfortis min kaj la aliajn virinojn. Mi ekvomis sangon, sufokiĝis. Sed ni devis daŭrigi. Ni iris piede ĝis Ĝaneto, kie “fratoj” lasis min en hospitalo.” Tie Françoise renkontas alĝerianinon, kiuj prizorgis ŝin. “Ŝi loĝis en Alĝero kaj kunprenis min kun si. Mi helpis ŝin endome kaj en ŝia frizejo. Ŝi pagis min kaj bone traktis min. Post unu jaro, mi decidis iri al Maroko. Tiam, en 2004, Maroko estis pli sekura por la neleĝaj migruloj. En Alĝerio, kiam oni arestas vin, vi forglitas milojn da kilometroj.”
“En 2005 la viroj ekiris ataki la dratreton en Ceŭto. Tion mi ne povis. Kun grupo, ni elektis nokte ĉirkaŭiri la enklavon, tra la maro. Marokaj gvidantoj provizis nin per aersavzonoj, kaj ili naĝis tirante tri personojn, kunligitajn per ŝnuroj. Sed mia gvidanto ekmalsaniĝis kaj lasis nin. Mi restis kvin horojn en la maro. Juna kamerunano dronis antaŭ miaj okuloj. Finfine fiŝistoj matene savis nin.”
Travivinte ankoraŭ plurajn semajnojn ĉasata en la arbaro, Françoise fine sekvis sian grupon en Rabaton. “Ni piediris kaŝante nin dudek tagojn. Mi alvenis ĉi tie la 24-an de februaro 2006.”. Hodiaŭ Françoise elturniĝas sola, ŝi evitas virojn kaj mafiulojn. Ŝi loĝas en angulo de kuirejo ĉe marokanino, al kiu ŝi pagas 150 diramojn monate (14 eŭrojn). Por vivteni sin ŝi kalkulas kun la asocioj, la eklezioj, kaj la malmulta mono kiun ŝi perlaboras kiel kaŝita frizisto.
Françoise estas ankaŭ azilrajtanto agnoskita de la Alta Komisarejo pri Rifuĝintoj de UN (AKRUN). De ĝia malfermo en Rabato komence de 2005, la AKRUN-oficejo registris averaĝe cent azilpetojn monate, ĉefe de Kongolandanoj kaj Eburbordanoj. Ĝis hodiaŭ ĝi donis rifuĝinto-statuson al malpli ol cent homoj, kio reprezentas 17%.
Tamen, sian evitadon de la policaj arestoj Françoise ŝuldas pli al sia diskreteco ol al tiu statuso, teorie protekta. Ĉar Maroko, argumentante sian gravan socialan deficiton, rifuzas starigi azilrajton sur sia teritorio, kiel postulas de ĝi AKRUN kaj Eŭropunio. Sekve la rifuĝintoj rajtas nek legitimilon, nek laborpermeson, kiu ebligus al ili rekonstrui sian vivon en Maroko, sen atingi Eŭropon. Eĉ pli malbone, ili ofte estas kaptitaj de la polico kaj repelitaj ĝis la alĝeria limo, malgraŭ la leĝo 02-03 kaj la Ĝeneva Konvencio, teorie protekta.
Laŭ s-ro Mohamed Kachani, juristo, estas pli ol tempo forlasi la sekurec-obsedon kaj plene konsideri la problemaron de la migradoj kiel tuton. “Necesas agi je la nivelo de la fundamentaj kaŭzoj, li diras. Por tio, la unua devo estas serioze helpi Afrikon eliri el la krizo kie ĝi enprofundiĝas.
Sophie BOUKHARI
“En Maroko, la migradodosiero estas mastrata de sekurecistoj, agace diras la universitatulo Mehdi Lahlou. Laŭ ili, gravas nur ŝveligi la nombrojn, por pruvi sian efikecon al Eŭropo.” Kaj provi rikolti la fruktojn, kompreneble. Sed, sur la financa tereno, Maroko ĝis nun ricevis nur 67 milionojn da eŭroj kiel specifan helpon por sia laboro kiel polico de Eŭropunio. “Trinkmono”, taksas la juristo Mohamed Kachani, dum Rabato anoncas elspezojn multe pli grandajn — aparte pro la aviadilaj rehejmeniĝoj de pli ol sep mil afrikanoj de post 2004.
Maroko aliflanke intertraktas pri pligrandigo de la kvanto de sezonaj laboristoj akceptotaj en Francio kaj en Hispanio. Ĝi ankaŭ petas de Eŭropunio pli da vizoj por marokanoj. La gajnotaĵo estas granda: la transsendoj de la marokanoj loĝantaj eksterlande atingis 4,3 miliardojn da eŭroj en 2006, do preskaŭ 10% de la malneta interna produkto (MIP). Krome, laŭ la lasta studo de la Subministerio pri Planado, pli ol unu maroka junulo el tri revas elmigri.
Sur unu flanko de la Mediteraneo kiel sur la alia, la sekurisma administrado de la migraddemando produktas terurajn homajn dramojn, sed malmulte da longdaŭraj rezultoj. Efektive la afrikanoj blokitaj en Maroko en nehomaj kondiĉoj estas viktimoj de eŭropa politiko tiom absurda kiom neefika. Ĉar ju pli Eŭropo sin baras, des pli la migruloj alvenas. En 2006 tridek unu mil subsaharanoj atingis Kanariojn venante de la okcidentafrikaj marbordoj, t. e. sesoble pli ol pasintan jaron.
Dismetinte kvazaŭarmean aparaton, kiun oni taksas je 260 milionoj da eŭroj por rigli mil kilometrojn da andaluziaj marbordoj, ĉu Eŭropunio intencas ĉirkaŭbari tutan Afrikon per protektbarilo? Nerealisma, tiu projekto estus des pli stranga, ke malpli ol 5% de la neleĝuloj vivantaj en Eŭropo alvenis tra la afrika “organizaĵo”. La aliaj eniras tra havenoj kaj flughavenoj, kun valida vizo, venantaj tiom de Afriko kiom de aliloke, memorigas s-ro Lahlou.
Sophie BOUKHARI.
Per pli ol du milionoj da voĉoj pli ol lia socialista rivalino, s-ro Sarkozy elektiĝis prezidanto de la Franca Respubliko, la 6-an de majo 2007. Tiu rezulto, akirita per tre alta elekta partopren-kvoto (83,97%), kontraŭdiras la “regulon” laŭ kiu eliranta plimulto batiĝas en la sekvaj elektoj. Sed la nova ŝtatestro bone distingiĝis de sia antaŭulo, s-ro Jacques Chirac, per ripeta signado de sia deziro “rompi” kun tio kion li asimilas kun kvaronjarcento da “politike ĝusta”. La unuaj ekonomiaj kaj sociaj disponoj planitaj de sia registaro (nuligo de la regulo, laŭ kiu infano devas frekventi difinitan lernejon en la proksimeco[1], atako al la laborkontrakto kaj al la striko-rajto, malaltigo de la imposto por tre altaj enspezoj) donas al tiu rompo signifon. Profitante la konfuzegon de la maldekstro, s-ro Sarkozy tamen akiris la aliĝon al lia programo de pluraj respondeculoj de la centro kaj de la Socialista Partio. Kun ilia helpo li antaŭkalkulas profunde modifi la politikan ekvilibron de la lando kaj daŭre afiŝi siajn dekstrajn konvinkojn. En tio li memorigas la transformojn kiuj okazis aliloke. En Hispanio, en Italio, sed ĉefe en Usono.
EN FRANCIO, dekstrulo ĵus postsekvis prezidinton kiu fariĝis malpopulara en sia propra tendaro, kaj li atingis sian celon batante maldekstrulinon. Ŝajnas ke tia historio iomete rekuraĝigas la respublikanajn kandidatojn por la postsekvo de s-ro George W. Bush. Ĉefe se ili antaŭvidas ke en novembro 2008 ili alfrontos la demokratinon Hillary Clinton.
Tamen estus paradokse vidi la usonan dekstron morgaŭ inspiriĝi de la politika strategio de la nova prezidanto de la Franca Respubliko. Ĉu oni imitas sian propran reflekton en la spegulo? Nu, pri elekto-strategio, s-ro Nocolas Sarkozy estis pli lernanto, lerta, de la politikaj teĥnikoj uzataj en Usono de pli ol kvardek jaroj ol inspiranto de nova alĥemio destinita por eksporto. Insisto pri la temo de la nacia malfortiĝo, de la morala dekadenco, por prepari la mensojn al liberala ŝok-terapio (la “rompo”); batalo kontraŭ “unueca maldekstra pensado” kiun oni akuzas esti kanceriginta la ekonomion kaj paralizinta la publikan debaton; “Gramsci-a” intelekta rearmado de dekstro sufiĉe “malkompleksiĝinta” por eksponi siajn miliardulajn amikojn (kaj ties jaĥtojn); redifino de la sociala demando tiel ke la dislima linio ne plu kontraŭmetu la riĉulojn kaj malriĉulojn, kapitalon kaj laboron, sed du frakciojn de la “proletaro” inter si, tiun kiu “klopodas per ĉiuj siaj fortoj” kaj la “respublikon de helpatoj”; mobilizado de konservativa popoleto de kiu oni pretendas esti la valora kaj persekutata esprimiĝo; politika volismo, fine, fronte al reganta elito kiu rezignis agi: la usona dekstro tute ne bezonas transiri la Atlantikon por ke s-ro Sarkozy instruu al ĝi tiajn receptojn. Tiuj estas iliaj ekde Richard Nixon.* Kvankam spicante sian diskurson per referencoj al Jean Jaurès, Léon Blum kaj Guy Moquet, s-ro Sarkozy efektive klopodis apliki la plej efikajn temojn de la lastaj respublikanaj prezidantoj.
Ofte la bildo de la malfortiĝo venas ĝuste. La urĝo de admono al ordo trudiĝas pli nature kiam la malordo regas en la malnova domo. En 1968, la dekstra kandidato Nixon poluras sian diskurson glorante “silentan plimulton” kiu jam ne akceptas vidi sian landon ĥaosiĝi. Ĵus okazis du politikaj murdoj (Martin Luther King kaj Robert Kennedy), kaj la Têt-ofensivo de la vjetnamaj komunistoj signifis ke Usono jam perdis la militon. Nixon tiam invitas siajn samlandanojn aŭskulti “voĉon trankvilan en la tumulto de krioj. Estas la voĉo de la granda plimulto de usonanoj, la usonanoj forgesitaj, tiuj kiuj ne krias, tiuj kiuj ne manifestacias. Ili estas nek rasismaj nek malsanaj. Ili ne kulpas pri la plagoj kiuj invadas nian landon.”*
S-ro Sarkozy profitis la ribelojn de la francaj antaŭurboj (oktobro-novembro 2005), de malfacile komparebla drameca atingopovo, por alproprigi tiun registron de ŝtormaj tempoj. La 18-an de decembro 2006, en Charleville-Mézières, en la Ardenoj, li celebras la “Francion kiu kredas la meriton kaj la klopodadon, la Francion akre penantan, la Francion pri kiu oni parolas neniam ĉar ĝi ne plendas, ĉar ĝi ne bruligas aŭtomobilojn — tio ne fariĝas ĉi tie rompi kion oni pagis tiel multekoste-, ĉar ĝi ne blokas trajnojn. La Francio kiu tediĝas ke oni parolas en ĝia nomo.” Kvar monatojn poste, li instigas marsejlan homamason leviĝi por “esprimi la senton de tiu silenta plimulto”.
Kiel Nixon, Ronald Reagan kaj s-ro Bush antaŭ li, s-ro Sarkozy taksas ke neniu kampanjo mobilizas se ĝi resumiĝas al litanio de piaj intencoj, interkonsentaj kaj tedaj. Li do uzas batal-vortojn. La usona dekstro ankaŭ faris sian rikolton el la banaliĝo de la demokrata diskurso kiu, ekde la 1950-aj jaroj, forĵuris la repertuaron de socia polarizado de William Jennings Bryan (1860-1925) kaj de Franklin Delano Roosevelt. La posteuloj de Harry Truman ankoraŭ ne diris “ĉiu gajnas”, sed tio estis jam ilia ideo. Ilia formulo estintus pli ĝuste: la kontraŭulo, jen la malamiko!
Por la Demokrata Partio, la timo timigi, do envere tiu esti vere maldekstra, fariĝis tia ke ĝi fine riproĉis al la respublikanoj esti “popolismaj”, kaj preferis rezervi por si la pli kvietigan nomon ... “konservativuloj”. “La stranga alĥemio de la tempo, tiel klarigis ĝia kandidato Adlai Stevenson en oktobro 1952, iel konvertis la demokratojn al vera konservativa partio de tiu ĉi lando — la partio sindonema por konservi ĉion plej bonan por konstrui, solide kaj trankvile, sur tiuj ĉi fundamentoj. La respublikanoj, male, kondutas kiel radikala partio kiu dediĉas sin al malmuntado de la institucioj kiujn ni solide ankris en nian socian teksaĵon.”*
Ekde decembro 2005, aŭdacigita de la konfuzego kiun ŝajnis veki ĉiu de liaj proponoj (kaj provokoj), s-ro Sarkozy memorigis ke lia strategio ludas ankaŭ per ŝanĝitaj frontoj: “Estos nia fiero esti la partio de la moviĝo. La socialistoj fariĝis konservativuloj.”* Poste li komencis nomi la malamikon.* Li celis la 1960-ajn jarojn. Nixon, poste Reagan, faris tion antaŭ li, sed en alia epoko, pli proksima de la eventoj kiujn ili kondamnis.
LA MALAMIKO estis tiuj kiuj “proklamis ke ĉio estas permesita, ke la aŭtoritato finiĝis, ke la ĝentileco finiĝis, ke la respekto finiĝis, ke jam ne ekzistas io sankta, nek io admirinda, plu neniu regulo, neniu normo, neniu malpermeso”. Mil mejlojn for de la kunigaj kaj meĥanikaj diskursoj de la prezidanto Chirac, sed ankaŭ same malproksima de la kompatema kaj “partopreniga” ĵargonaĵo de s-ino Ségolène Royal, pecverko de malkoheraj kaj rapide forgesitaj diroj, s-ro Sarkozy stampis la mensojn. Li asertis ke la maldekstro “heredinto de Majo 68” samtempe “likvidis la lernejon de Jules Ferry”, kaŭzis la “krizon de la laboro” kaj senbridigis la “malamon kontraŭ la familio, la socio, la ŝtato, la nacio, la Respubliko”. Li precizigis ankaŭ — ĉar kial halti en tiom bona vojo? — ke ĝi “preparis la triumfon de la predisto super la entreprenisto, de la spekulisto kontraŭ la laboristo” kaj ke ĝi ne ĉesas serĉi “senkulpigojn por la friponoj”.
Tio estas malnova recepto de la dekstro: por ne devi esprimi sin pri la demando de la interesoj (ekonomiaj), kio estas saĝa kiam oni defendas tiujn de malplimulto de la loĝantaro, necesas montriĝi abunda pri la demando de la valoroj: ordo, respekto, merito, religio. La manovro ankoraŭ pli facilas kiam la maldekstro rifuzas montri siajn kontraŭulojn, se entute ĝi ankoraŭ havas ilin. Iun tagon, al s-ro François Hollande elglitis la vortoj ke la socialistoj eble atakos la “riĉulojn”. Li gardis sin ripeti tion pro la sekvanta tumultbruego. Restas la valoroj. Paroli pri ili ebligas ankaŭ al la konservativuloj instali malpacon inter la popolaj kategorioj, ĝenerale pli disaj en temoj de moralo kaj disciplino ol pri la neceso de bona salajro.
Tamen, nek en Usono nek en Francio la dekstro atribuis la supozatan “malfortiĝon” de la lando al ekskluzive moralaj aŭ kulturaj motivoj. Laŭ ĝi, precizaj ekonomiaj politikoj atakis plenfrape la “valoron laboro” (aŭ work ethic en la usona kazo). Laŭ ili, la demokratoj kreis la senlaborecon per altigo de la impostoj; la socialistoj malkuraĝigis la klopodon (kaj premis la salajrojn) per reduktado de la labordaŭro. Por la dekstro ne penseblis tiaj eraroj atendante la helpon de la bonŝanco aŭ tiun de la nevidebla mano (de la merkato).
Ĝuste pri tiu temo oni faras ofte bedaŭrindan miskomprenon pri la novliberalismo. Ĉar ĝia kuranta praktiko tute ne estas la pasiva “lasi fari, lasi pasi”. Tiel Reagan kiel s-ro Bush ne ĉesis interveni por favori la interesojn de la entrepren-ĉefoj kaj tiujn de la kapital-havantoj, kiuj, el ilia vidpunkto, estas nedisigeblaj de la nacia intereso. En la sama jaro de la enoficiĝo de la unua, en 1981, li faris tri gravegajn decidojn: tiun rompi la strikon de la aer-kontrolistoj per maldungo de la dek-du mil salajruloj kiuj estis partoprenintaj en ĝi kaj per detruado de ilia sindikato; tiun “frostigi” la minimuman salajron (kiu eĉ ne unufoje altiĝis dum la du mandatoj de Reagan); tiun, fine, brutale redukti la impostojn por la plej supera parto de la enspezoj (impostata je 70% en 1981, sed en 1987 jam nur je 28%).
Tiuj tri orientiĝoj, impulsitaj de la Blanka Domo kaj ne de la “merkato”, kunefikis. La disrompo de la sindikatismo favoris, ekzemple, la transigon de parto de la riĉaĵo, de la laboro al la kapitalo, de la salajro al la dividendo. Ĝi cetere konsistigas ofte ties antaŭkondiĉon. Do ĉu estas vere hazardo se partizanoj de s-ro Sarkozy deziras ke li siavice provoku fortoprovon kun la sindikatoj por ke, kiel Reagan en 1981, kiel s-ino Margaret Thatcher en 1984-1985 fronte al la britaj ministoj, li stampu la “rompon” per rimarkinda bato? La promeso restrikti la strikorajton en la publikaj servoj (transportoj kaj lernejoj) donas okazon bone kompreni ke, en la menso de s-ro Sarkozy, estas la entrepren-ĉefoj, ne la salajruloj, kiuj regas la “valoron laboro”.
En januaro 1978, apenaŭ jaron post sia eniro en la Blankan Domon, la demokrata prezidanto James Carter postulas de siaj kuncivitanoj “paciencon kaj bonan volon”. Li faras al ili jenan diskurson: “Estas limoj por kion la ŝtato povas fari. Ĝi ne povas solvi niajn problemojn. Ĝi ne povas decidi niajn celojn. Ĝi ne povas difini nian vizion. Ĝi ne povas elimini la malriĉecon aŭ certigi la abundecon aŭ redukti la inflacion. Ĝi ne povas savi niajn urbojn, lukti kontraŭ la analfabetismo aŭ provizi nin per energio.”*
Ekde julio 1980, dum li preparas sin por alfronti prezidanton akuzitan pri “nedecidemo” antaŭ la energi-krizo kaj “unuflanka malarmado” fronte al Irano kaj al Sovetio, la “liberala” Reagan kontraŭmetas sian volismon kontraŭ la ŝajna neŭrastenio de sia kontraŭulo, kies “malfortecon” li vipas, kaj lian “mezkvaliton”, lian “malkompetenton”. Li indikas: “Eble ja estas maristo ĉe la stirilo de la lando, sed la ŝtatoŝipo ne havas direktilon. (...) Niaj problemoj kaŭzas suferojn kaj detruas la moralan fibron de vere realaj homoj, kiuj krome ne devus suferi la malindecon aŭdi sian registaron klarigi al ili ke ĉio estas ilia eraro.”* Kompreneble, Reagan neniam dirintus, kiel faris [la franca prezidanto] s-ro Sarkozy: “Se ni volas justan socion, necesas unue forta ŝtato.”* Sed aserti ke la volisma diskurso de la franca prezidanto distingas lin fundamente de la liberalismo de la usona dekstro estas absoluta eraro.
Kiel Reagan, s-ro Sarkozy neniam hezitis kontraŭmeti sian propran energion, sian gvidantecon, kontraŭ la “inerto”, la “senmovismo” de siaj antaŭuloj. Kontemplante s-ron Chirac, ties tiama ministro pri internaj aferoj pensis, la 14-an de julio 2005, eĉ pri “Louis 16-a munti siajn serurojn en Versajlo dum Francio grumblas”. Nu, sur tiu kampo de publika neglekto, la socialistoj ne estis senriproĉaj. Pro rezignado, pro pledado ke ĉio problemo estas kompleksa kaj postulas traktadon de eŭropaj instancoj, pro proklamado ke “la ŝtato ne povas fari ĉion”, pro atribuado de sia etanimeco al la ekzisto de popola elektantaro de nun “stampita de la tutmondiĝo, de fatalismo, de rezignacio”*, ili provokis tiun kontraŭatakon de la dekstra kandidato: “Oni provis ĉion, diris Mitterrand! Sed ne, kontraŭ la senlaboreco oni ne provis ĉion! (...) Mi memoras ke Lionel Jospin deklaris dum sia prezidant-elekta kampanjo: “Respondeca politikisto ne parolas pri mono.” Por mi, diri tion estas senrespondeca! Ne ekzistas lando en la mondo kie la mono ne estas instrumento de ekonomia politiko.”*
Aparte aprezata en krizaj industri-regionoj, volisma homelio insistis pri tiu trajto: “Mi ne ŝatas la politikon kiu kontentiĝas mastrumi. Mi ne ŝatas la politikon kiu kredas ke nenio ŝanĝeblas. Mi ne ŝatas la politikon kiu pretendus ke la mondo estas tia kia ĝi devas esti. Mi ne ŝatas la politikon kiam ĝi diras: ni provis ĉion. Mi ne ŝatas tian politikon! Mi ne kredas je tia politiko!”* En Saint-Etienne, s-ro Sarkozy aldonis eĉ: “La politiko estas senpova kiam ĝi nenion volas. Kiam oni nenion volas, oni volas nenion! Mi volas multon, kaj ni povos multon!”* Tutcerte, s-ro Chirac jam faris tiajn eldirojn antaŭ dek-du jaroj. Kaj li estis elektita... Ĉiukaze, ni estu certaj, jam pro Eŭropo, ankaŭ la nova prezidanto ne povos ĉion fari. Kaj ĉefe ne ĉagrenon al siaj miliardulaj amikoj: “Ili diras: ni igu la kapitalon pagi! Sed se la kapitalo pagas tro, ĝi foriras.”* Iun gajan vesperon, Johnny Hallyday promesis reveni el Svislando [al Francio] tuj kiam la registaro estos senimpostiginta la heredojn. Ĉar tion la ŝtato ja faros.*
Afiŝi volon de rompo, tio trudas batalon pri la ideoj. Pri tiu temo, la dekstro neniam estis tiom stulta kiom imagas la maldekstro, ja sternita de la peticioj de intelektuloj kaj artistoj kiuj esprimas sin je ĝia favoro sen veki ĝenerale aliajn reagojn ol sarkasmon aŭ indiferenton. Kandidato pli-malpli certa pri sia tendaro ekde 2003, s-ro Sarkozy, kiel la usonaj konservativuloj antaŭ li, konstruas sian politikan korpuson kiu ebligas al li rompi kun tio kion li nomas la “socialdemokratan lavpredikon” kaj anstataŭigi ĝin per “ĉio kion la respublikana dekstro ne plu kuraĝis fari ĉar ĝi hontis esti la dekstro”.* Poste li poluris — kaj korektis — tiun programon semajnon post semajno.
“Por ke ideo akceptiĝu en la lando, klarigis li, laŭ citaĵo, ĝi devas infuziĝi en la mensojn dum proksimume jaro.”* Unu jaro, tio estas malmulta, sed la elektito ĝuis la helpon de la komunikiloj, de la mastraro, de la ministrejoj; li profitis la multflanke disvastigitajn rezonaĉojn de Nicolas Baverez kaj de liaj multaj epigonoj pri “la Francio falanta” pro “politiko de eŭtanazio de la laboro”*; li apogis sin sur la opinio (kiun li petis) de la raporto Camdessus el la sama ideologia faruno kiel la pamfletoj de Baverez, sed malpli karikaturecaj.* Lia “irado tra la dezerto” similis do al sinsekvo de oazoj. Kaj la milito de kultura pozicio transformiĝis al fulmmilito. Cetere, kie estis la malamiko? “Mi ŝatus, kruele ironiis s-ro Sarkozy, esti komparata kun la gvidanto de la unua partio de opozicio de Francio. Kiuj estas la novaj ideoj kiujn lanĉis François Hollande de kvar jaroj?”*
Du grandaj praktikistoj de la ideo-batalo devis elteni pli krutan vojon: la ultraliberala pensisto Friedrich Hayek (1899-1992), kiu “pensis la nepenseblon”[Vd “Kiam la usona dekstro pensis la nepenseblon”, Le Monde diplomatique en Esperanto, januaro 2002], atendis pli ol tridek jarojn antaŭ ol unuarangaj politikaj gvidantoj (s-ino Thatcher, s-ro Reagan, Augusto Pinochet) troviĝis en situacio por transformi liajn analizojn en agojn; la itala komunista gvidanto Antonio Gramsci mortis kiam Benito Mussolini daŭre regis. Sed tiuj du grandaj intelektuloj vere rompis kun la dominanta ideologio de sia epoko. Kaj ili disponis nek pri televidĉeno kiel TF1, nek pri gazeto kiel Le Point nek pri Europe 1 kiel permanentaj reklamiloj.
FIDELA AL SIA STRATEGIO citi la plej neatenditajn aŭtorojn, s-ro Sarkozy preferis situi sian iradon en la heredaĵon de la itala komunisto ol en tiun de la aŭstra-usona ultraliberalulo. “Envere, indikis li ĝuste antaŭ sia elekto, mi alproprigis la analizon de Gramsci: la potenco gajneblas per la ideoj. Estas la unua fojo ke dekstrulo prenas sur sin tiun batalon. En 2002, du semajnojn post mia enposteniĝo kiel ministro pri interno, certa gazetaro komencis ataki min pri la temo: “Sarkozy militas kontraŭ la malriĉuloj”. Mi diris al mi: aŭ mi cedas kaj mi povos plu nenion fari, aŭ mi faras la ideologian batalon pruvante ke la sekureco estas antaŭ ĉio en la servo de la plej malriĉaj. Ekde 2002, mi do batalis por la regado de la ideo-debato. Ĉiuvespere mi parolas pri la lernejo, denuncante la heredaĵon de 1968. Mi denuncas la relativismon intelektan, kulturan, moralan... Kaj la violento de la maldekstro kontraŭ mi venas de la fakto ke ĝi komprenis pri kio temas.”*
Privilegiante ekde la 1960-aj jaroj “la viglajn kolorojn al la pastelaj nuancoj”, Reagan antaŭis s-ron Sarkozy kaj kontraŭdiris ĉiujn politologojn kiuj konceptas la potencakiron nur kiel eternan alkuron al la centro. Li efektive proponis “elekton, ne eĥon”.* Sed, en lia kazo, riski esti juĝata ekstremisto enhavas prezon: tiun devi sinsekve fari, inter 1954 kaj 1962, centojn da paroladoj glorantaj la kapitalismon, kiel vojaĝanta proparolanto de General Electric.* Tiun devi atendi preskaŭ dek-kvin jarojn antaŭ ol trudiĝi en la Respublikana Partio kaj atingi la Blankan Domon. Estante prezidanto, li citis ofte kaj emocie la nomon de John Kennedy, forgesante ke en 1960 li kontraŭbatalis la kandidatecon de la demokrato skribante al Nixon: “Sub lia juneca aspekto kaŝiĝas la malnovaj ideoj de Karlo Markso. Estas nenio nova en la koncepto [de Kennedy] de ĉiopova ŝtato. Hitlero nomis la sian naci-socialisma.”* La estontaj decidoj de s-ro Sarkozy ebligos al ni sufiĉe rapide mezuri ĉu li nun aprezas Jaurès-on same kiel Reagan adoris Kennedy.
La demando de sincero estas regule metata. Ĉu eblas aserti, ekzemple, esti persekutata de la “politike ĝusta” kiam oni estis ŝtatministro dum kvar el la kvin lastaj jaroj kaj oni permanente disponis pri la kompakta apogo de la mastraro kaj de la plej multaj komunikiloj? Ankaŭ en tio, certaj usonaj precedencoj permesas respondi. En 1961, la eseisto kaj romanverkistino Ayn Rand, elmigrinto el Sovetio, kies libroj vendiĝis je milionoj da ekzempleroj, verkis artikolon titolitan — naive — “La plej persekutata malplimulto de Usono: la big business”.* Ni memoru ke tiutempe la nigruloj loĝantaj en la sudaj ŝtatoj daŭre ne povis plenumi siajn voĉdonrajton... Simbolo de la provinca etburĝaro, Nixon siavice opiniis sin malestimata de la familio Kennedy kaj de la grandaj komunikiloj svenintaj antaŭ tiu familio de fototaŭgaj aristokratoj de la orienta marbordo. S-ro Bush, kvankam li studis en Yale kaj poste en Harvard, longtempe perceptis sin kiel ribelulo, eta Teksasano iomete kampula perdita en la mondo de progresemaj snoboj.
EN SIAJ MEMORAĴOJ, s-ino Peggy Noonan, redaktinto de certaj el la plej famaj paroladoj de Reagan, resumas per du frazoj tiun dekstran fantasmon de la permanenta disidento — jardekoj da respublikana potenco ne kvietigis ĝin: “La homoj ĉiam demandas min, kiel virino de mia generacio povis fariĝi konservativa. Estas malfacile por mi diri kiam mia ribelado komencis.” Kelkajn paĝojn poste, ŝi ironias, sed pri la demokratoj: “Ili havis ĉion por si, inkluzive de 50.000 dolaroj jare ekde sia 32-jariĝo, kaj tamen ili sentis sin ĉiam sieĝataj.”* Jen bone resumita... Kiam li estis 32-jara, s-ro Sarkozy, kiu prezentas sin kiel eterna pario, jam gvidis la urbon Neuilly, unu el la plej riĉaj de la lando. La invado de la psiĥologia babilado en la francan politikan diskurson eble servis al tio: la plej eta skrap-vundeto de la memamo de adoleskanto nun transformas burĝidon en martiron. Poste, sufiĉas malmulte por revigligi la vundon. “De 2002, precizigis antaŭ kelkaj semajnoj s-ro Sarkozy, mi konstruis min marĝene de sistemo kiu ne volis min kiel prezidanton de la UMP, kiu rifuzis miajn ideojn kiel ministro pri interno kaj kiu kontestis miajn proponojn.”* Kaj ĉi-foje la stratbubo triumfis.
Apriore malfacilas por kandidato kiu havas la subtenon de la mastraro, kiu postulas la brutalan redukton de la laŭenspeza imposto aŭ la nuligon de la heredo-imposto kaj la malaltigon de la societo-impostoj, prezenti sin kiel proparolanton de la popolo. Oni scias ke en Usono tiun faron parte sukcesis Reagan kaj, pli lastatempe, s-ro Bush. Por certiĝi en tio, sufiĉis sekvi ilin en la krizaj industri-ŝtatoj longtempe favoraj al la demokratoj (Miĉigano, Okcidenta Virginio).*
Ilia sukceso estis larĝe ligita al la alvoko al nacia kaj patriota sento (antikomunismo, poste antiterorismo), al la impost-rankoro de la “eta impostpaganto” kontraŭ la “granda impostkolektisto”. Sen forgesi, kompreneble, la alligitecon al la “tradiciaj moralaj valoroj” (kontraŭ aborto, kontraŭ samseksemo) kaj la rifuzon de jura “malrigorismo” prezentata kiel ĉefa kaŭzanto de perforto kaj de krimoj. La gamo de s-ro Sarkozy inspiriĝis de tiu registro sed lasante flanke la tro akrajn referencojn al religiaj valoroj, eĉ se el vidpunkto de la nova prezidanto “la spirita demando estas tre larĝe subtaksata kompare kun la socia demando”.*
La sukceso de la dekstro, usona kaj franca, en la popola tereno tamen ne klarigeblas nur per la elektokampanjaj talentoj de siaj proparolantoj. La unua kaj la dua profitis la malfortiĝon de la laboristaj kaj aktivulaj kolektivoj, kio kondukas multajn elektantojn kun modestaj enspezoj sperti sian rilaton al politiko kaj al la socio pli individuisme. La diskurso pri la “elekto”, de la “merito”, de la “labor-valoro” aparte celis ilin: ili volas elekti (sian lernejon, sian kvartalon) por ne suferi tion kio estas plej aĉa; ili pensas havi meriton kaj ne esti rekompencitaj; ili laboras streĉe kaj gajnas malmulte, apenaŭ pli, taksas ili, ol la senlaboruloj kaj la enmigrintoj. La privilegioj de la riĉuloj ŝajnas al ili tiom foraj ke tiuj ne vere koncernas ilin.
Ankaŭ en tio, la historio ne estas de hieraŭ. En Usono, fine de la 1960-aj jaroj, la internacia konkurenco kaj la timo antaŭ deklasiĝo transformas maldekstran popolismon Roosevelt-ecan, optimisman, konkerantan, egalisman, aspirantan al komuna deziro vivi pli bone, en dekstran “popolismon” kiu profitas de la timo de milionoj da popolaj elektantoj ne povi plu teni sian rangon, esti atingotaj de pli malfavorigitoj ol ili. Ekde tiu momento la respublikanoj sukcesas akceptigi la ekonomian disigo-linion ne inter riĉuloj kaj malriĉuloj, kapitalistoj kaj laboristoj, sed inter salajruloj kaj “helpatoj”, blankuloj kaj rasaj malplimultoj, laboristoj kaj fraŭdantoj.
Dum la dek jaroj antaŭ sia aliro al la Blanka Domo, Reagan tiel rakontis la (falsan) historion de “reĝino de sociala helpo [welfare queen], kiu uzas okdek nomojn, tridek adresojn kaj dek-du kartojn de socia sekureco, danke al kio ŝia neta (postimposta) enspezo estas pli ol 150.000 dolaroj”. En la 1980-aj jaroj la respublikana strategio fariĝis sufiĉe klara por ke unu el ĝiaj arĥitektoj, Lee Atwater, rekte nomas ĝin: elvokante la legantaron de la National Enquirer (skandalgazeto vendata malaltpreze en la superbazaroj), li emfazas ke “oni tie trovas ĉiam historiojn pri tiu aŭ alia miliardulo kiu posedas kvin Cadillac kaj ne pagis imposton jam de 1974”. Pri tiuj la demokratoj apenaŭ plu parolis, pro timo esti riproĉataj pri “klasbatala” diskurso. Sed, daŭrigas Atwater, “estas ankaŭ artikoloj pri ulo sidanta en verando kaj ĝuanta alkoholaĵon aĉetitan per nutraĵ-kuponoj”. Tiajn historiojn la Respublikana Partio tuj uzas vidu sube Serge Halimi, “‘Senmonigata’ de la malriĉuloj”.
S-ro Sarkozy rifuzis “ke tiuj kiuj volas nenion fari, ke tiuj kiuj ne volas labori, vivu sur la dorso de tiuj kiuj leviĝas frue kaj kiuj laboras streĉe”. Li kontraŭmetis la Francion “kiu leviĝas frue” al tiu de la “helpatoj”, sed neniam al tiu de la rentuloj. Kelkfoje, laŭ la usona maniero, li eĉ aldonis etnan kaj rasan dimension al la kontraŭmeto de popolaj kategorioj kiun li vigligis, kalkulante ke tio alportos voĉdonajn dividendojn. Tiel, en Aĝeno, la 22-an de junio 2006, tiu ero de unu el liaj paroladoj estis sekvata de lia plej longa aplaŭdo: “Kaj al tiuj, kiuj intence decidis vivi de la laboro de aliuloj, tiuj kiuj pensas ke ĉio estas al ili ŝuldata sen ke ili mem ŝuldas ion ajn al iu ajn, tiuj kiuj volas ĉion tuj sen ion fari, tiuj kiuj, anstataŭ peni por perlabori sian vivon preferas serĉi en la kaŝanguloj de la historio imagitan ŝuldon kiun Francio subskribis favore al ili kaj kiun, laŭ ili, ĝi ne estas paginta, tiuj kiuj preferas inciti al koncentriĝo sur la memoroj por postuli kompensaĵon kiun neniu ŝuldas al ili, prefere ol strebi al integriĝo per klopodo kaj per laboro, tiuj kiuj ne amas Francion, tiuj kiuj postulas ĉion de ĝi sen voli ion doni al ĝi, mi diras al ili ke ili ne estas devigataj resti sur la nacia teritorio.”
Observante la prezidantelekton kiu ĵus finiĝis, s-ino Noonan, la respublikana ribelulino, ĵus travivis novan konvertiĝon: “Estas malpeziĝo povi denove admiri Francion. Kaj ne nur ĉar ĝi havis la saĝon elekti konservativulon; estas la maniero laŭ kiu ĝi faris tion.”*
Serge HALIMI.
EN 1984, DUM LA RESPUBLIKANA KONVENCIO de Dalaso, Teksaso, la teksasano Phil Gramm, demokrata transfuĝinto kiu subtenis la reelekton de Ronald Reagan, klarigis la aferon: “Estas du kategorioj de usonanoj: tiuj kiuj tiras la vagonojn kaj tiuj kiuj instalas sin ene sen ion ajn pagi, tiuj kiuj laboras kaj pagas impostojn, kaj tiuj kiuj atendas ke la ŝtato zorgu pri ili.” Kiu volas vipi la prizorgo-ŝtaton havas efektive intereson ataki ne fronte ties principon mem, sed tiujn kiuj senrajte profitas de ĝi sen meriti ĝiajn bonfarojn.
S-Eo Nikolas Sarkozy faris de tiu malnova recepto iun de siaj kampanjo-refrenoj. Ekde 2002, li ripetadis pi-afekte demandon de komuna saĝo naskita de la profunda lando: “Kiom ofte oni diris al ni surloke: “Kiel okazas ke tiu sinjoro, kiu neniam en sia vivo laboris, kiu estas daŭre senlabora aŭ kiu havas la publikan helpon, povas akiri aŭtomobilon kiun lia najbaro, kiu siavice leviĝas frumatene por labori, ne povas aĉeti?”*
En Usono, parto de la popola elektantaro estas delonge sentema pri tia diskurso. La 18-an de oktobro 1984, la New York Times tiel donis la parolon al s-Eo John Chaya, katolika ferindustri-laboristo de Klevlando: “Mi pensis ke la demokratoj defendas la laboriston kaj tiajn aferojn. Kaj poste, ĉe iu momento, eble kun Reagan, mi ŝanĝis la tendaron. Jam naŭzis min la demokratoj kaj ilia sanganta koro. Ili pagis por ĉiuj, tiom ke estis mi kiu estis senmonigata.” S-ino Cindy Kowalczyk, floristo, ankaŭ dekstriĝis: “Ni devis streĉe labori dum nia tuta vivo por akiri ĉiun de la aĵoj kiujn ni posedas, do ni ne ŝatas ke oni donu aĵojn al homoj kiuj ne vere bezonas ilin.” S-Eo Mark Kuby, bakisto, precizigis siaflanke: “Mi ne estas rasisto. Sed mi pensas ke Mondale [kandidato de la Demokrata Partio en 1984] faros tro da donacoj al la “fratoj” [la nigruloj].”
Kvar jarojn poste, blanka sinjoro de Ilinojso eĥis s-ron Kuby: “La plej multaj homoj kiuj bezonas helpon estas nigruloj. Kaj la plej multaj homoj kiuj helpas estas blankuloj. Jam sufiĉas pagi por la socialaj loĝejoj de Ĉikago kaj por la komunaj transportoj kiujn ni ne uzas.”* Tiuj, kiuj koleras, kelkfoje trompiĝas je kolero.
Serge HALIMI.
Oni povintus kredi, komence de la 1980-aj jaroj, kiam la knabinoj multope engaĝiĝis en informadikajn studojn, ke la komputilo eskapos el seksismo. Poste, tiu metio denove forte “viriĝis”. Virino — naturo, viro — teĥniko: la malnova disigo ŝajnas rezisti al la novaj teĥnologioj. Per enketoj pri la malŝato de la studentinoj koncerne informadikon, oni konstatas ke la meĥanismoj de tiu marĝenigo serĉendas aliloke ol en tiu arĥaiĝinta antaŭjuĝo.
ĈU VIRA METIO, la informadiko? En Malajzio, tiu aserto ridetigas. En la fakultato pri informadiko kaj inform-teĥnologioj de Kuala-Lumpuro, la ĉefurbo, ĉiuj respondeculoj de tiu fako estas virinoj, kiel ankaŭ la ĉefo. En Penango estas 65% da studentinoj pri informadiko, kaj sep de iliaj profesoroj (el dek) estas virinoj, kiujn ankaŭ tie estras virino. S-ino Mazliza Othman, la respondeculo pri la fako, deklaras esti neniam pensinta pri informadiko kiel vira fako*: “Tio ne ŝajnas tiel. Vidu, la inĝeniero-fako, tio estas io kion la homoj vidas kiel viran, aŭ geologio. Sed ne informadiko. Mi ne vidas kio estus vireca en informadiko!” La kialoj kiujn ŝi nomas: informadiko estas laboro pura, kiu ne bezonas grandan korpan forton; tiu agado okazas en la tria sektoro kaj ebligas eĉ labori hejme.
Ekster Malajzio tamen, informadiko estas tre viriĝinta branĉo. En Francio ĝi estas eĉ la sola scienca fako kiu registris fortan falon de la proporcio de knabinoj. Se rigardi la “viriniĝon” de la inĝenier-lernejoj laŭ iliaj specifecoj*, oni konstatas efektive ke la parto de virinoj progresas en ĉiuj sektoroj, escepte de informadiko, kie, post altiĝo kulminanta en 1983 je 20%, tiu proporcio refalis, dudek jarojn poste, al sia komenca nivelo (11% en 2000, 9% en la 1970-aj jaroj). En 1983, informadiko, en la inĝenier-lernejoj, la plej “iniĝinta” sektoro, ĝi estis egaleca kun la agronutraĵa (6 poentojn super la nacia mezumo). En 2000 ĝi atingis la meĥanikon kaj la defendon (13 poentojn sub la nacia mezumo), la du tradicie plej “viraj” sektoroj.
Tiu situacio ne estas apartaĵo de Francio. Britio, Germanio aŭ Usono havas samnivelajn datenojn.
Tamen, la totala nombro da knabinoj kiuj dediĉas sin al informadiko ne tiom variis dum ĉiuj ĉi jaroj. Sed, laŭ la apero de novaj formadoj, ĉefe knaboj eniris ilin. La vera demando stariginda estas ne kial la knabinoj ne ŝatas informadikon, sed pli ĝuste kial la pasio mastri komputilon, ekde la 1980-aj jaroj, tuŝis ĉefe la knabojn.
EN LA 1970-AJ JAROJ, la komputilo estis unue perceptata kiel maŝino servanta al mastrumado de la informado, ligita pli al la tria sektoro, tradicie pli viriniĝinta ol industrio. Por juna sciencistino la informadiko estis parto de la socie akcepteblaj metioj. Komence de la 1980-aj jaroj, la mikro-komputilo komencas disvastiĝi ĉe la knabaj adoleskantoj, ĉiam la unue ekipitaj kiam oni aĉetas novajn teĥnikajn trukaĵojn.* En la sekvo ili estas la prioritataj, se ne ekskluzivaj uzantoj de la familia komputilo. Ĉirkaŭ la komputilo konsistiĝas societoj de teĥnikemaj adoleskantoj, informadikaj kluboj kaj grupoj de amikoj kiuj okupiĝas pri programado kaj videoludoj — en aĝo kiam la identecaj defioj igas ilin resti inter si kaj oponi al la knabin-grupoj. Dek jarojn poste ili komencas siajn superajn studojn, akompanate de sorĉalvoka diskurso de la komunikiloj ĉie fortigata de iliaj gepatroj. “Mia patro ĉiam ege timis ke iun tagon ni troviĝus senlabore, diras al ni informadikistino. Oni devis studi por havi bonan laboron, por esti bone pagata, ne riski senlaborecon, kaj por li, la informadiko estis bonega.”
Pasis generacio. Sed, spite al la teĥnikaj avancoj kaj transformiĝoj de la ĉiutaga vivo kaŭzitaj de ĝia multforma evoluo, la informadiko daŭre enkarniĝas, ĉe la sciencaj gestudentoj, en la mikro-komputilo kaj en la mita bildo de programisto. 80% da ili efektive imagas la informadikistojn kiel virojn, malmulte sportemajn kaj ne tre atentajn pri sia aspekto, pli bonfartajn kun maŝinoj ol kun homaj estuloj, kaj kiuj restas enfermitaj la tutan tagon malantaŭ sia skribtablo por fari ripetecajn aferojn, ĉefe programadojn.
De kie venas tiu malreala bildo? Ĉiuj ĉi junuloj tamen rigardas sintezajn bildojn, aŭskultas elektronikan muzikon, telefonas per sia poŝtelefono kaj uzas ĉiutage Interreton por sendi mesaĝojn, fari mendojn, deŝarĝi muzikon aŭ filmojn... Kiel eblas ke tiuj novaj uzadoj, amase disvastiĝintaj, havis praktike nenian influon sur la bildo pri tiuj metioj? Kvazaŭ nenia informadika metio troviĝus fonte de tiuj uzadoj; kvazaŭ, sendepende de la uzadoj aŭ la teĥnikaj evoluoj, la metio de informadikisto restus senŝanĝa. Malpli ol 30% de la informadikaj metioj entenas programadon; tamen, en la mensoj, la informadikisto, la vera, restas programisto.
Certe, tiaj informadikistoj ekzistas: ili estas la hackers, en la unua akcepto de la termino: “pasiaj brikolantoj”*, specialistoj pri sistemoj kaj retoj. Ili estas tamen malplimulto, respektata kaj admirata pro siaj kompetentoj, eventuale timataj pro siaj realaj aŭ supozataj kapabloj trairi la informadikajn sekursistemojn. Sed, jen paradoksa situacio, kvankam la hackers estas la arĥetipo de informadikisto, tiu profilo ne estas serĉata de la entreprenoj. La hacker tie estas ofte vidata kiel iu teĥnike brila, sed nekontrolebla, nekapabla labori grupe kaj neatingebla de la necesoj de produktiveco.
Tiu malplimulto (kies ambigua bildo, foje terorista, foje de Robin Hudo, altiras, fascinas kaj forpelas) fariĝis la ideala tipo de la metio. Ĝi servas kiel referenco por la sciencaj studentoj kaj eĉ por la informadikistoj kiuj kuraĝas alpreni tiun titolon nur se ili estas programistoj. La virinoj havas egan penon por senti sin legitimaj en profesio kies bildo ne similas al ili. Ili diras: “Mi faras informadikon” pli ofte ol “Mi estas informadikistino”. Eĉ se la tute unua programisto estis virino.
En 1842 aperis matematika raporto pri la diferenco-maŝino de Charles Babbage, la unua meĥanika komputilo. En tiu raporto aperas algoritmo, la siaspece tute unua, kiu listigas la instrukciojn kiuj ebligas kalkuli la nombrojn de la Bernuli-sekvo. Aparte, tiu unua programo uzis maŝon: vico de instrukcioj ripetendaj ĝis kontrolo de elir-kondiĉo. Tiu raporto aperis nur sub la komencliteroj A. A. L., kiel kutime en tiu epoko por virinoj. Ĝia aŭtorino nomiĝis Augusta Adelaide (Ada) Lovelace kaj estis la filino de la angla romantika poeto Lord Byron. Poste, la usona armeo nomis programlingvon laŭ la antaŭnomo de Lady Ada.
1944: la komputilo fariĝas elektra. Howard Aiken, laboranta por International Business Machines (IBM) pri la Mark I, la unua granda cifereca komputilo, ĉefas skipon de tri inĝenieroj. Oni ŝuldas al unu de ties membroj, s-ino Grace Hopper, la originon de la kompilad-metodoj. Ŝi sciis ke la sola maniero por enkonduki la komputilojn en la nesciencan medion kaj en la komercan sektoron estis poluri la programlingvon por ke ĝi fariĝu lingvo komprenebla por la nematematikistoj. Ŝia konvinko ke la programoj skribeblas en la angla kaŭzis rideksplodojn ĉe ŝiaj kolegoj. Tiuepoke, larĝa komerca disvendado ne estis la strebo de IMB, konvinkita ke nur sciencistoj kapablos uzi komputilojn. Skribante, en 1952, la unuan kompililon, Hopper ebligis la disvastigon kaj larĝan uzadon de tiuj lingvoj, kaj tiel malfermis la pordon de programado al ĉiuj, kaj jam ne por eta manpleno da elstaraj matematikistoj.
Tiutempe la programo valoris neniom, kaj la prestiĝo apartenis unue al la maŝinkonstruistoj. Ĉu pro tio oni renkontas matematikistinojn ĉe la ĉefaj punktoj de programaj inventoj? Eĉ pli ol la aliaj sciencaj kampoj, la informadika pejzaĝo suferas je preskaŭ kompleta foresto de virinoj, kio malhavigas al la knabinoj modelojn de pozitiva identiĝo. La soci-seksa divido de la scioj atribuas la sciencojn kaj teĥnikojn al la viroj ekde infanaĝo, de lernolibroj ĝis filmoj, en la bildrakontoj kaj aliaj reprezentaĵoj de la ĉiutaga vivo. Nu, fari projekton de orientado signifas imagi eblan kaj dezirindan estontan bildon pri si.* Ni ne imagas nin en profesio pri kiu ni pensas ke ni havas nenian afinecon kun ĝi kaj ke ĝi estas okupata nur de homoj kiuj ne similas al ni. Kvankam knaboj kaj knabinoj estas same grandaj uzantoj de komputiloj, la knabinoj ŝajnas ne voli akiri ilian regadon.
Dum la enketo supre citita ĉe gestudentoj pri sciencoj, du trionoj de la knabinoj (kontraŭ 40% de la knaboj) diras ne scii ĉu la metioj de teĥnikoj de informado kaj komunikado (TIK) povus aŭ ne interesi ilin.* Ili havas ofte nenian ideon pri kion informadikisto faras la tutan tagon. Do, por priskribi la metion, multaj knabinoj, kaj ankaŭ knaboj, havas nenian alian solvon ol uzi la kliŝon. Unu el la knabinoj diras: “Mi ne vere ŝatus la tutan tagon paroli pri presitaj cirkvitoj, pri RAM kaj pri retoj”, alia: “Mi ne volas pasigi mian tagon okupante min pri maŝinoj, mi preferas okupiĝi pri infanoj aŭ paroli kun homoj.” Multaj diras pli sobre: “Tio ne interesas min”, sen povi precizigi kial, simple pro “la ideo kiun oni imagas pri tio”.
ALIFLANKE, la diplomitinoj rakontas esti elektintaj tiun metion pro kialoj kongruaj kun la realoj de la profesia mondo: ili parolas pri la granda diverseco de la metio, ke ĝi estas enplektita en multaj profesiaj sektoroj, pri la ebleco ĉiam lerni ion novan, pri intelektaj defioj, pri la graveco de rilatoj kaj skiplaboro...
Kompreneble, tiuj informadikistinoj renkontis obstaklojn en sia kariero: suspektojn de nekompetento, salajran progreson neklarigeble pli malrapidan ol tiuj de siaj virkolegoj, paralizon de kariero ĉirkaŭ 30-jariĝo, kiam la dungisto timas vidi ilin gravedaj. La ekzisto de tiuj obstakloj ne igu nin perdi el vido la profesian kaj personan sukceson de multaj virinoj, en sektoro kiu konas sufiĉe malmultan senlaborecon kaj en kiu la salajroj ĉe komenco de la dungo jam ne malsamas laŭ sekso.
Fine, se oni komparas la argumentojn de la informadikistinoj favore al sia metio kun certa nombro da “malbonaj argumentoj” invokataj de tiuj kiuj deklaras sin malmulte interesitaj de la informadikaj metioj, oni diras al si ke povus esti tre simple renversi la tendencojn. “Sufiĉus” konatigi la realecojn de informadiko kaj mortigi la kliŝon pri la hacker-informadikisto (anstataŭ konstante fortigi ĝin) por ke pli da knabinoj diru al si ke informadiko eble estas tute prikonsiderinda metio, malfermita al la mondo, en konstanta ŝanĝiĝo, plena de intelektaj kaj homaj defioj.* Kun la espero ke iun tagon, kiel diras la Malajzianinoj, oni ne plu vidu kio povus esti vira en informadiko.
Isabelle COLLET.
Ne solvita de ok jaroj, la dorna demando de Kosovo denove instaliĝas en la koro de la internacia politiko. La prezidanto de Usono, s-ro George W. Bush, alarmis la ministrejojn pri eksterlanda politiko deklarante, sendube ebriiĝinta de sia triumfa akcepto en Tirano (Albanio) la 10-an de junio 2007, ke necesas scii diri “sufiĉas!” kiam la intertraktadoj daŭras tro. Laŭ li, Kosovo devos baldaŭ deklari unuflanke sian sendependecon kiun Vaŝingtono agnoskos sen atendi la verdikton de la Sekureckonsilio de la Unuiĝinta Naciaro (UN).*
Oni demandas al si pro kio, en Palestino, kvindek jaroj ne sufiĉis por krei sendependan ŝtaton (kun la konataj tragikaj konsekvencoj), kaj kial, male, necesus solvi la aferon de Kosovo kiom eble plej rapide.
En Balkanio, diplomatia urĝo estas kelkfoje sinonimo de katastrofo. Oni memoras kiom la hasto de Germanio kaj de Vatikano agnoski, en 1991, la secesion de Kroatio favoris la dismembriĝon de eksa Jugoslavio kaj la eksplodon de la serba-kroata milito, sekvata de la Bosni-milito. Sen bagateligi la fatalan rolon de la tiama prezidanto Slobodan Miloseviĉ kaj de la ekstremismaj partizanoj de la Granda Serbio, necesas koncedi ke eŭropaj potencoj havas respondecon en tiuj alfrontiĝoj, la plej mortigaj sur la Malnova Kontinento post la Dua Mondmilito.
La urĝo favoris ankaŭ la Kosovo-militon en 1999, kiam la eŭropaj potencoj kaj Usono rifuzis daŭrigi la intertraktadojn kun Belgrado*, decidis eviti la debaton en la Sekurec-Konsilio, poste, sen mandato de la UN, uzis la Nord-Atlantikan Traktat-Organizon (NATO) por bombi dum pluraj monatoj Serbion kaj devigi ties fortojn forlasi Kosovon.
La rezolucio 1244 de la UN ĉesigis, en junio 1999, tiun ofensivon, kaj metis Kosovon sub administradon de la Unuiĝinta Naciaro, dum militforto de la NATO, la KFOR, kun 17.000 homoj, de tiam garantias la defendon. Tiu rezolucio 1244 agnoskas la apartenon de Kosovo al Serbio. Tio estas decida, ĉar la principo adoptita de la potencoj implikitaj en la ĵusaj Balkan-militoj ĉiam estis respekti la internajn limojn de la iama Federacia Socialisma Respubliko Jugoslavio. Nome de tiu principo estis ja rifuzitaj kaj kontraŭbatalitaj la projektoj de Granda Kroatio kaj de Granda Serbio kiuj minacis diserigi Bosnion-Hercegovinon. Kaj ĝuste sur tiu principo apogas sin hodiaŭ Serbio, subtenata interalie de Rusio, por rifuzi la planon proponitan de la internacia peristo Martti Ahtisaari.
La sendependeco estos eble la neevitebla solvo por Kosovo, tiom enormas la obstakloj al ties restado en la administra kadro de Serbio. Sed tiu vojo ireblas nur per densa kaj longdaŭra interdiskutado kun Belgrado, kiu cetere zorgemas protekti la serban malplimulton kiu restis surloke.
Urĝa sendependeco kiel postulas la prezidanto Bush, ne intertraktita en la kadro de la UN, povus sekvigi la starigon, post mallonga tempo, de Granda Albanio, kio aŭtomate relanĉus la kroatan kaj serban iredentismojn koste de Bosnio. Sen paroli pri la eksplodema internacia precedenco kiun tio konsistigus por multaj entoj tentataj proklami, ankaŭ siavice, unuflanke, sian sendependecon. Nome: Palestino (Israelo), Okcidenta Saharo (Maroko), Transdnestrio (Moldavio), Kurdio (Turkio), Ĉeĉenio (Rusio), Abĥazio (Georgio), Alt-Karabaĥo (Azerbajĝano), Tajvano (Ĉinio), eĉ, en Eŭropo mem, Eŭskio kaj Katalunio (Hispanio, Francio), por citi nur tiujn kazojn. Ĉu s-ro Bush pretas garantii tiujn sendependecojn kiel li deklaras sian intencon tion fari por Kosovo?
Ni havas antaŭ niaj okuloj la halucinajn detruojn en Proksim-Oriento kiujn kaŭzis la senrespondecaj iniciatoj de la nuna prezidanto de Usono. Lia peza ekspedicio nun en tiom eksplodema okazejo kiel Balkanio, unu el la plej danĝeraj de la mondo, estas konsternega.
Ignacio RAMONET.
Ekde fine de 2006, la skandalo nomata “kvazaŭpolitika” skuas Kolombion: la riveloj multiĝas pri la rilatoj de membroj de la politika klaso kaj certaj ekonomiaj sektoroj kun la ekstremdekstraj mortigistoj de la Unuiĝintaj Memdefendoj de Kolombio (AUC). En aprilo 2007 okazis la komenco de kio povus fariĝi la “paragate”, ĉar la prezidanto Alvaro Uribe estis persone kritikata de la opozicio pro siaj ligoj kun la kvazaŭarmeanoj.
LA MANO PROFUNDIĜAS tre singarde en unu el la du gumbotoj, Alejandro*, la juna jur-antropologo, retiras ŝtrumpeton trempitan de tero kaj radikoj, faras nodon, tenas ĝin al sia kolego anoncante: “dekstra metatarso”*, poste faras same kun la dua boto post unue eltiri la tibion kaj la peroneon. La vojo kiu kondukis Andrés ĝis la loko de lia kaŝa ekzekuto en 2003 finiĝas tie, dum dua skipo serĉas ankoraŭ, malsupre de montara vojo, la precizan lokon kie devus troviĝi la korpo de lia frato Bernardo, ekzekutita kelkajn minutojn antaŭ li. Necesis kvin elfosadoj antaŭ ol la skipo de la nacia unuo de la homrajtoj de la Fiscalía — justica organo kiu dependas de la ĝenerala prokuroro de la nacio — trovas ĝin, meze de la tropika arbaro, en la montaro kiu dominas la ebenaĵon de Apartadó, ĉefurbo de Urabá, unu el la plej detruitaj de la kolombia konflikto.
Ĉirkaŭ tiuj elterigoj ŝvebas ĉiuj kontraŭdiroj kaj tragikaj ironioj kiuj karakterizas ne nur Kolombion, sed ankaŭ, pli ĝenerale, la longdaŭrajn konfliktojn kaj la internajn militojn kiuj ilin neeviteble kuntrenas. La regiono estas antaŭ ĉio konata pro la detruado kaŭzita kune de la kvazaŭarmeaj grupoj kaj la 17-a brigado de la armeo bazita en Apartadó. En tiu ĉi aparta kazo, la morto de la du fratoj kies korpoj estas elterigitaj estas la faro de la gerilo de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC), kies 5-a kaj 58-a frontoj estas aparte enradikiĝintaj en tiu sinsekvo de profundaj valoj kiu ĉiam estis strategia koridoro por ĝiaj dislokiĝoj.
Iun vesperon de julio 2003, gerilanoj venis preni Bernardon, kulpan pro dizerti el iliaj vicoj kelkajn monatojn antaŭe. Ili kunprenis ankaŭ lian pli junan fraton Andrés, kiu malbonŝance troviĝis tie en la momento de ilia alveno. Je apenaŭ kelkaj kilometroj fluglinie de la regiona ĉefurbo Apartadó, sed en mondo forgesita de ĉiuj, sen elektro nek flua akvo, sen alia infrastrukturo por trairi la tropikan arbaron ol kotaj kaj krutegaj vojoj pli facile uzeblaj rajde sur mulo ol piede, Bernardo ankoraŭ ne estis dudekjara kiam li pensis trovi en la vicoj de la FARC respondon al la socia maljusteco kiu karakterizas de ĉiam lian medion. La malfacilaj vivkondiĉoj sine de la gerilo igis lin dizerti kaj reveni al sia patro, en la surfostan domon kun tabuloj paligitaj de la pluvoj.
Ironio de la sorto: eĉ ne pro politika malkonsento, sed pro am-ĵaluzo, najbaro trovis en la sola ekzisto de la konflikto la idealan armilon por venĝi sin kontraŭ sia rivalo kaj indikis al la FARC la ĉeeston de la dizertulo. Venĝo fatala: post kelkaj kilometroj da marŝado, la du fratoj estas mortigitaj unu post la alia, “ajusticiados”. Poste la gerilo indikis al la patro kie trovi la korpojn. Li estis libera kaŝe enterigi ilin, sed kun absoluta malpermeso akuzi ĉe la aŭtoritatoj.
TAMEN JEN KION li faris, riskante sian vivon. Preskaŭ kvar jarojn poste, la enket-dosiero de la nacia unuo de la homrajtoj de la Fiscalía pretas por plenumi la elterigo-peton de la familio — proceduro kiu ne simplas, nek en sia realiĝo nek por siaj sekvoj.
Efektive, en Kolombio, kontraste al aliaj latinamerikaj landoj kie okazas aŭ antaŭ nelonge okazis armita konflikto, la elterigoj plenumiĝas dum la daŭranta alfrontiĝo: plejofte la kaŝaj tomboj kaj la amastomboj troviĝas meze de la batalzonoj. Eĉ pli malbone, ili ŝanĝiĝas al detru-celoj, tiom grandas la timo ke per la apero de la kadavroj kaj la evidentaj pruvoj de la murdoj komencos juraj persekutoj pro militkrimo kaj pro krimo kontraŭ la homeco.
Tamen necesas precizigi ke estas ĉefe la ekstremdekstraj kvazaŭarmeanoj de la Unuiĝintaj Memdefendoj de Kolombio (AUC), “malmobilizitaj” per la tre kompleza leĝo nomata “de justo kaj paco” de julio 2005, kiuj respondecas pri 70% de la amastomboj kie la nombroj da kadavroj reprezentas samnombrajn malaperintojn kiuj atendas identigon.* Pro tio la vera tempokonkurso pri la elterigoj: necesas eligi la kadavrojn plej rapide, pro timo ke la loko estos detruita se oni perdas tro da tempo. Cetere, kiam ili povas, la kontraŭarmeanoj malfermas la amastombojn, bruligas la ostaĵojn aŭ ĵetas ilin en la plej proksimajn riverojn.
Pli perverse: iuj starigis pseŭdajn neregistarajn organizojn (NRO) kaj eĉ provis, sensukcese, rikolti monsumojn ĉe eksterlandaj ambasadejoj por doni ŝajnon de laŭleĝeco al sia intenco detrui la por ili ĝenajn pruvojn. Pro tio, nur la teĥnikistoj, enketistoj kaj enketaj juĝistoj de la Fiscalía rajtas fari elterigojn. Ankaŭ ne malofte okazas ke ĝia unuo de homrajtoj troviĝas sub la fajro de la armiloj. Lastan jaron, dum la elterigo de la kadavroj de proksimume tridek viktimoj de la masakro de Mapiripán, vive dispecigitaj per motorsegilo en julio 1997 fare de kvazaŭarmeanoj sub komando de Carlos Castaño, unu el ĝiaj skipoj devis labori sub la interŝanĝo de pafoj inter la kvazaŭarmeanoj kaj la soldatoj de speciala unuo taskita protekti ĝin.
Ankaŭ tie, la ironio de la situacio volas ke, pro totala manko da rimedoj de la Fiscalía ĝenerale, kaj de la unuo de homrajtoj speciale, la armeo estas taskita transporti la skipojn de teĥnikistoj kaj de enket-juĝistoj plej proksimen al la lokoj — plej ofte per helikoptero, pro la manko de teraj alirvojoj. Poste, speciala unuo akompanas ilin dum horoj da marŝado kiu ĉiukaze restas farenda antaŭ ol alveni surloken, kaj certigas la sekurecon de la zono dum la laboro kaj dum reveno.
Tiu situacio estas ĉiel alia ol ideala, ĉar, kiel substrekas unu el la enketistoj, ĝi povas ĉiumomente malhelpi la laboron de la justico: “La efiko estas nepre negativa kiam, en dosiero, oni devas enketi pri membro de la publikaj fortoj, ĉu temas pri la armeo aŭ pri la polico. En certaj kazoj, se eblas, oni prefere rezignu pri ilia helpo por protekti la aŭtonomecon de la enketo.” Por la atestantoj, do tiuj kiuj havis unu aŭ plurajn proksimulojn por elterigi, tiu ĉeesto de la armitaj fortoj en la kunteksto de daŭra konflikto povas montriĝi rekte minaca.
En Apartadó, tagon antaŭ la ekspedicio, la patro de la du viktimoj estas vane atendata, dum la skipo de la Fiscalía devas okazigi preparan kunvenon. Fakte, la maljunulo ne venas. Kelkajn tagojn antaŭe li estis minacita de la gerilo kaj, pli ol 60-jara, devi forlasi sian terpecon por savi sian vivon superas liajn fortojn. Li do ne volas esti vidata kun iu ajn de la Fiscalía. Lia filino klarigas al ni ankaŭ, ke la elterigo de liaj filoj estas lasta nesuperebla aflikto, tro doloriga por travivi, eĉ se li faris ĉion por atingi ĝin. Sed nun, kiu alia povas helpi la skipon kunordigi kun la armitaj fortoj la identigon de ejo por surterigi por ke la helikoptero proksimigu ĉiujn al la kaŝtomboj — kaj, antaŭ ĉio, kiel trovi tiujn?
Lia filino ne vere konas la lokon, sed ŝia filo, apenaŭ 14-aĝa knabo, jes. Kun la laŭleĝa kunsento de lia patrino, la ekspedicio do komplete kuŝos sur la ŝultroj de Carlito. Gracila, sed kun impresa decidemo li respondas al ĉies demandoj: “Por la helikoptero, la sole ebla loko estas tie. Ĉie aliloke estas arboj.” Ĝuste, en tiu arbaro, ĉu li certas povi gvidi la skipon ĝis la kaŝtomboj de siaj onkloj? “Jes, senprobleme. Antaŭ du monatoj, iom antaŭ Kristnasko, mi iris tien meti du ligno-krucojn.”
Post kunveno kun la komando de la 17-a brigado por identigi sur la stabo-mapo la precizan alteriĝejon por la helikoptero, kaj la itineron poste farendan piede, Carlito, daŭre kun konsento de sia patrino, foriras gvidi grupon da soldatoj de la special-unuoj kiuj dum la tuta nokto eltrovos la terenon kaj sekurigos la zonon. La proceduro estas la sama dum ĉiu ekspedicio; sed tie, tio nepras ankoraŭ pli: tagon antaŭe, gerilanoj de la FARC alfrontis la soldatojn de la armitaj fortoj, kaj ĉi-flanke estis pluraj mortintoj kaj vunditoj.
Kiel kutime, tiuj informoj ne estas disvastigitaj al la publiko. Nur kelkaj bataletoj estas ĉiusemajne raportataj de la komunikiloj, sed en realo estas multe pli da bataloj ol dirite: “La milito estis neniam tiom akra kiel nun, ĉie, ĉiuflanke, kaj estas multe da viktimoj”, konfirmas unu el la komandantoj, kaj aldonas: “Ni faras ĉion kion ni povas por modifi la fortrilaton kun la gerilo al nia avantaĝo kaj malfortigi ĝin sufiĉe por devigi ĝin intertrakti. Poste, tio jam ne estos nia tasko, sed tiu de la politikistoj.” Vortoj de nekutima klareco pri la milito kiu strange konstrastas kun la paroladoj pri la “postmilito” de la samaj politikistoj, analizistoj kaj aliaj lokaj intelektuloj. Ĉar la milito farata de la prezidanto Alvaro Uribe en la kadro de la Plano Kolombio*, kaj poste de ties subprodukto, la Plano Patriot, neniel malhelpis la batalkapablon de la movadojn de armita opozicio.
Sekvamatene, post kiam la helikoptero kiom eble plej rapide demetis ilin sur eta herbejo, ĉiuj kuras por atingi Carlito-n kaj la soldatojn kiuj sekurigis la zonon dum la nokto. Ĉe kelkaj domoj kun grizaj tabuloj, duone forlasitaj, skribaĵo, “‘AUC’ — por lui”, de kiu konkludeblas kiu regas la zonon. Sekvas plurhora marŝado, laciga pro la malfacilo de kota tereno krome alsupra kaj desupra. Poste la soldatoj kaj la skipo alvenas ĉe la loko de elterigoj.
Sub peza ĉielo, en la griza lumo de la tropika arbaro, iuj prenas la GPS-datenojn de la kaŝtomboj, aliaj ŝovelas teron, la fotistoj dokumentas ĉiun etapon de la du elterigoj, kelkaj soldatoj sterniĝas por dormi iomete, la plejparto de ili gardostaras. Revene la vojo estas alia ĉar, kvankam estas “facile” eniri militan zonon, povas esti pli delikate eliri ĝin, kaj prefere eviti pasi du fojojn per la samaj lokoj.
Iom poste, ĉiuj retroviĝas en la vilaĝeto Caracoli, kie arme-kamionoj venas preni ilin. La diferenco kun la alia flanko de la rivero estas la brikaj domoj, elektro, la surdiga sono de televidilo kiu redonas ian filmromanon en kafejo kien soldatoj kaj skipanoj de la Fiscalía hastas por konsumi la plej popularan kolombian gastrinkaĵon, la Ponymalta — ĉar ĉi tie, escepto de la regulo, oni ne vendas Kokakolaon.
Viro kiu laboras de pluraj jaroj kun la unuo de la homrajtoj de la Fiscalía montras per la mano la alian flankon de la vilaĝeto: “Tie, komence de marto 2004, okazis atako kontraŭ komisiono de la homrajtoj, estis pluraj enket-juĝistoj kaj ankaŭ prokuroroj. En la atenco mortis policano. Tiu delegacio venis por enketi pri la murdo de unu el la gvidantoj de la pac-komunumo* de San José de Apartadó kaj de lia familio, en abomenaj cirkonstancoj, fare de kvazaŭarmeanoj, unu semajnon antaŭe.” Silento. “Mi estis unu el la homoj kiuj eligis la pecojn de la korpoj el truoj fositaj en la tero kien ili stakigis ilin. De la virino mi retrovis nur parton de la tibio. Laŭ la sangomakuloj mi povas diri ke ŝi estis dispecigita per hakilobatoj, vivanta.” Resilento. “La pleja malbono estas ke nenio, en nia hierarĥio, interesiĝa pri kio fariĝas. Neniam estas vorto pri nia laboro. Ni faras sinsekve elterigojn kaj forprenojn de kadavroj. Estas momentoj en kiuj oni jam ne povas. Sed se ni daŭrigas, tio signifas ke ni vere kredas je kion ni faras.”
EN TIU MASAKRO, la 17-a brigado de la armeo, la sama kies rekrutoj ĵus protektis la laborojn de la skipo, estis aktive faciliginta la taskon de la kvazaŭarmeanoj. Cetere, lastan jaron, komence de marto, kvindek-naŭ reprezentantoj de la usona Kongreso speciale denuncis la rolon kiun sub la mano ludis la 17-a brigado en la ekscesoj faritaj kontraŭ la pac-komunumo de San José de Apartadó, nome la murdo al pli ol cent-sesdek da ties membroj.
Dum sia ĵusa ĉeesto en Kolombio, okaze de rondvojaĝo tra Latinameriko kiu okazis de la 8-a ĝis 12-a de marto, s-ro George W. Bush ne havis konscienc-problemojn diri al la prezidanto Uribe: “Mi estas fiera nomi vin amiko kaj strategia aliancano.” Tamen, la lando vivas laŭ la ritmo de epizodoj kiuj intersekvas en la kadro de la skandalo nomata “kvazaŭpolitika”. En la koro mem de la praktiko de murdoj kaj malaperigoj.
La “kvazaŭpolitiko”: tiu sistemo de strategiaj aliancoj inter la politika klaso, certaj ekonomiaj sektoroj kaj la kvazaŭarmeaj grupoj permesis al tiuj kaj al iliaj aliancanoj regi multajn regionojn kun tuta senpuneco kaj enpenetri la publikan administradon je ĉiuj niveloj, por solidigi sian povon kaj deturni la fondusojn destinitajn al sano, edukado kaj infrastrukturoj. Koncerne la financadon de la ekstremdekstraj grupoj, oni elvokis plej ofte nur la kontraŭleĝajn vojojn kiel la fidrog-komercon kaj la perfortan alproprigon de havaĵoj kiaj teroj kaj brutaroj.
Nu, sur loka kaj regiona niveloj klare aperas meĥanismoj de financado per deturnado de publikaj kaj laŭleĝaj fondusoj: unuflanke, la buĝetoj disponigitaj de la lokaj potencoj por respondi al la bezonoj de sektoroj kiaj sano, edukado kaj infrastrukturoj; aliflanke, la rektaj kaj malrektaj profitoj ligitaj al naturresursoj kiaj petrolo kaj gaso, karbo, oro kaj aliaj valoraj mineraloj. En tiu ludo de rabado de ŝtataj resursoj, urbestroj kaj urbaj konsilistoj sub influo donas sukajn kontraktojn al ŝirm-societoj kaj al kvazaŭarmeaj NRO, kiuj siavice rekompencas la komplezajn elektitojn — dum minacoj, perfortaj delokadoj, torturoj, murdoj kaj malaperigoj frapas la malobeemajn.
Post kiam la loka nivelo estas tiel kontrolata perforte kaj per korupto, la dinamiko etendiĝas al aliaj ekonomiaj kaj politikaj horizontoj. Tio signifas kiom la loka nivelo estis kaj daŭre estas esenca kiel elirpunkto de la kvazaŭarmeaj grupoj, de iliaj ŝirm-organizoj kaj de la aliancitaj politikistoj survoje al la plej altaj sferoj de la potenco kaj de la publika administracio — ĉu temas pri postenoj de regiona guberniestro, de la Kongreso, de strategiaj postenoj en justico, armeo kaj informservoj, aŭ pri funkcioj en certaj grandaj entreprenoj.
Por atingi tiun nivelon de penetrado en la publika administrado, la kvazaŭarmeanoj devis ellabori longtempan politikan strategion.* La ellaborado de diskurso kiu pravigas tiun ekonomikan-politikan-armean projekton nome komencis en 1999, laŭ la intervjuoj de Castaño*, tiam ĉefo de la AUC, kompleze disvastigataj de la kolombiaj komunikiloj: li tie prezentis la kvazaŭarmeismon en la kunteksto de kontraŭinsurekta batalo kontraŭ la gerilo cele al plenigi la malplenon kaj la senefikecon de la centra ŝtato. Post tiu komunikila kampanjo la kvazaŭarmeanoj alianciĝis kun la diversaj lokaj kaj regionaj elitoj de la lando. Ili tiam procedis por starigo de multaj politikaj movadoj strikte lokaj kiuj ebligis al ili aliri, ĉu rekte, ĉu per intermetitaj “amikoj”, al la postenoj de urbestro, urba konsilisto, kaj, ĝenerale, enpenetri la lokajn kaj regionajn administraciojn de la ŝtato.
La foresto de studo pri la amplekso de la deturno de publikaj fondusoj fare de agantoj de la “kvazaŭpolitiko” atestas pri la danĝereco de la temo. Tamen ekzistas alirpunkto kiu ebligas eklaŭspuri la elstarajn punktojn de tiu organizita rabado: la dosieroj de la procesoj pro korupto kaj deturno de havaĵoj kontraŭ diversaj eminentuloj sur ĉiuj niveloj de la kolombia ŝtato. Tiuj dosieroj koncernas la nenombreblajn fraŭdajn kontraktojn iam ajn realigitajn sur loka kaj regiona niveloj en la zonoj kontrolataj de la kvazaŭarmeanoj. En aliaj kazoj temas pri sensaciaj skandaloj en kiuj implikiĝis multaj eminentuloj de la kolombia politika klaso.
Dokumentoj konfiskitaj en marto 2006 kaŭzis la unuajn arestojn de deputitoj kaj senatoroj de la atlantika marbordo — s-roj Alvaro García, Jairo Merlano kaj Erick Morris-, ligitaj kun la partioj kiuj apogas s-ron Uribe. Fine de 2006, la konfisko de la komputilo de unu el la kvazaŭarmeaj ĉefoj, “Jorge 40”, rivelas la liston de kontaktoj kun la politikistoj de la atlantika marbordo, la elekto-fraŭdojn kiuj faciligis la elekton kaj poste la reelekton de s-ro Uribe en 2002 kaj 2006, listojn de celitaj murdoj kaj de multnombraj masakroj, kaj ankaŭ la amplekson de enpenetro en la informservoj de la ŝtato fare de la “kvazaŭuloj”. La eksĉefo de la informservoj — la Departemento Administracia de Sekureco (DAS)-, s-ro Jorge Noguera, proksima amiko de la prezidanto Uribe, estis arestita la 15-an de februaro laŭ ordono de la Supera Kortumo. Eĉ se li estis liberigita post mallonge, pro teĥnikaj kialoj, la akuzoj kiuj pezas kontraŭ li estas neniel senvalidigitaj, kaj la kolombia justico pretiĝas remeti lin malantaŭ kradojn.
La justica hekatombo de la “kvazaŭpolitiko” kiu tuŝas senatorojn, deputitojn kaj altajn oficistojn, ĉiuj devenaj de “uribistaj” partioj, etendiĝas nun sur pluraj regionoj de la lando kaj perturbas la laborojn de la Kongreso, pro enkarceriĝo de multaj prezidantoj de komisionoj. La 17-an de aprilo la senatoro Gustavo Petro, de la maldekstra opozicio de la Alternativa Demokratia Poluso (PDA laŭ la hispana), detale klarigis dum pli ol du horoj la meĥanismojn de la ekspansio de la kvazaŭarmeanoj kaj de la drogokomercistoj en la regiono de Antioquia danke al la subteno de s-ro Uribe kiam li estis guberniestro meze de la 1990-aj jaroj. Laŭ li, tio kondukis en la lastaj jaroj al starigo de nova kartelo de Medelino...
Dume, multaj kvazaŭarmeaj grupoj restas aktivaj, ĉu ĉar ili estis neniam malmobilizitaj, ĉu ĉar ili reprenis la militservon post sia malmobiliziĝo. Laŭ la Kolombia Komisiono de Juristoj*, dum la unua mandato de la prezidanto Uribe (2002-2006), dek-unu mil tricent civiluloj estis ekzekutitaj pro politikaj motivoj — 14% de la krimoj estis faritaj de agentoj de la ŝtato, 60% de la kvazaŭarmeanoj “tolerataj de la ŝtato”.
Laurence MAZURE.
Usono kaj la Eŭropa Unio reaktivigis sian helpon al la Palestina Aŭtoritato post la “eliĝo” de Hamaso, venkinto de la elektoj de januaro 2006. La demando restas tamen la sama kiel tiu post la enŝlimiĝo de la Oslo-procezo: ĉu Israelo pretas retiriĝi de ĉiuj teritorioj okupataj de 1967 kaj permesi la starigon de sendependa palestina ŝtato? La komplezemo de la “internacia komunumo” al la israela registaro de jardeko lasas malmulte da loko por optimismo.
NECESAS SAVI LA prezidanton Mahmud Abbas! Unuanime la “internacia komunumo” postulas tion altvoĉe. Kaj ĝi faras aŭdacajn proponojn: malbloki la helpon por la Palestina Aŭtoritato; mildigi la suferojn de la civilaj loĝantaroj; malfermi intertraktadojn por fortigi la palestinajn “moderulojn”. Eĉ s-ro Ehud Olmert malkovras subite en s-ro Abbas “partneron” por la paco. Surdaj dum jaroj por la teruraj raportoj pri la situacio de Cisjordanio kaj de Gazao publikigitaj de la institucioj tiel malsamaj kiel la Monda Banko, Amnestio Internacia aŭ la Monda Organizo pri Sano, ĉu la Blanka Domo kaj la Eŭropa Unio fine eliris el sia profunda letargio?
Tiu subita vekiĝo estis kaŭzita de la nekontestebla venko de la Hamaso en Gazao. Tamen, nek Usono nek Israelo hezitis pri la militaj rimedoj donitaj al la Fataho por venki, permesante plurfoje la pasadon de armiloj destinitaj por la prezidant-gvardio kiel al la Preventa Sekureco.* Sensukcese. La dizertado de la plej multaj armeaj respondeculoj de la Fataho (s-roj Mohamed Dahlan, Rachid Abu Ŝabak, Samir Maŝaravi), kiuj preferis sin kaŝi en Cisjordanio aŭ en Egiptio ol esti ĉe la flanko de siaj trupoj, estas nur unu el la elementoj por klarigi la akran malvenkon. La nekapablo de la Fataho reformi sin, forlasi sian statuson de ŝtatpartio de ŝtato kiu ne ekzistas por akiri tiun de “normala” politika forto, estas alia.: nepotismo, korupto, klanismo daŭre gangrenas la organizon fonditan de Jaser Arafat.
Sed la nepravigebla sovaĝeco de la alfrontiĝoj inter Hamaso kaj Fataho en Gazao ilustras ankaŭ la delokiĝon de la palestina socio, akcelitan de dek-kvin monatoj da internacia bojkotado. Senjuĝaj ekzekutoj, venĝoj, rabadoj stampis tiujn batalojn, kaj ĉiu tendaro akuzis la alian esti je soldo de eksterlando. Jam la 12-an de januaro, dum granda mitingo en Gazao kun s-ro Dahlan, la amaso malaplaŭdis la “ŝijaistojn” de Hamaso* (vidu sube “La ŝijaistoj, la nova malamiko”). La islamisma organizo siavice denuncas siajn malamikojn esti agentoj de Israelo kaj de Usono aŭ, tutsimple, esti kuffar (“malfideluloj”). La israela ĵurnalistino Amira Hass notas ke “la du tendaroj transformas la civilulojn en ostaĝojn kaj kondamnas ilin al morto en la stratbataloj, oferante la palestinan kaŭzon sur la altaro de sia rivaleco”.* Palestino pagas la militiĝon de la politika batalo — militiĝo akompanata de perforto-kulto kaj de akriĝinta virismo.
EN MALESPERA TEKSTO sendita tra Interreto la 12-an de junio, la palestina psikiatro Eyad Serraj bedaŭras: “Nur malamo kaj tribaj alvokoj al venĝo. Tio ne estas nur politika-milita batalo por la potenco. (...) Ni estis ĉiuj venkitaj de Israelo, kaj tiu sento de humiliĝo turniĝas kontraŭ pli etaj malamikoj en nia rondo. Israelo brutaligis nin per la subpremo kaj la torturo kaj kaŭzis doloron kaj traŭmatojn kiuj montras nun sian aĉan vizaĝon pere de venena kaj kronika perforto.”
La israela ĵurnalisto Gideon Levy siavice priskribas la heredaĵon de kvardek jaroj da okupado tiel: “Tiuj junuloj, kiujn ni vidis tiel kruele sin intermortigi, estas la infanoj de la vintro 1987, la infanoj de la unua intifado. La plej multaj neniam forlasis Gazaon. Ili vidis, dum jaroj, siajn pli aĝajn fratojn batataj kaj insultataj, siajn gepatrojn enprizonigitaj en sia propra domo, senlaboraj kaj sen espero. Ili vivis sian tutan vivon en la ombro de la israela perforto.”*
Ĉu tiu dronado de Palestino haltigeblas? Eble, se la usonaj kaj eŭropaj deklaroj estus, fine, sekvataj de faroj, se la “internacia komunumo” fine decidus trudi la starigon de palestina ŝtato. Antaŭ kvin jaroj, en junio 2002, la prezidanto George W. Bush mem aliĝis al paco fondita sur du ŝtatoj vivantaj unu apud la alia. Tamen, de tiam, okazis nenio.
Ni memoru. La israela registaro senĉese, dum la jaroj 2003-2004, proklamis ke la sola obstaklo al la paco estas Arafat. La maljuna gvidanto estis sieĝata en la kelkaj kvadratmetroj de sia ĉefstabo de la Muqata’a en Ramalaho. S-ro Ariel Sharon lanĉis: “Nia Ben Laden, tio estas Jaser Arafat.” La “internacia komunumo” lasis fari.
Kiam Arafat malaperis, la 11-an de novembro 2004, s-ro Abbas anstataŭis lin ĉe la kapo de la Palestina Aŭtoritato. La plej “modera” de la gvidantoj de la Organizo de Liberigo de Palestino (OLP) estis ja decidita relanĉi la “pac-procezon”, sed ĝiaj gestoj de malfermiteco kondukis al nenio: la koloniado akceliĝis, la konstruado de la separmuro ankaŭ; la checkpoints [kontrolpunktoj] transformis ĉian delokiĝon de kelkaj kilometroj inter du vilaĝoj al malcerta odiseado. Jen fertila grundo por la venko de la Hamaso en la elektoj por la Leĝdona Konsilio de januaro 2006.
La Hamaso sciis uzi tri gravajn atutojn ĉe la loĝantaro: sian partoprenon en la rezistado al la okupado; sian reton de socia helpo; la senkontestan dediĉemon de siaj kadroj. Ĉu la elektantoj pro tio voĉdonis por la islamistoj ĉar ili rifuzis la ideon de paco kun Israelo? Ĉu ĉar ili deziris pli da memmortigaj atencoj? Ne, ĉiuj opini-enketoj konfirmas, ke la loĝantaro aspiris plejmulte al solvo bazita sur du ŝtatoj. La Hamaso cetere bone komprenis: ĝia politika elekto-platformo estis klare alia ol ĝia Ĉarto, kiu, kiel tiu de la OLP de la 1960-aj jaroj, postulis la detruadon de la ŝtato Israelo. Pluraj de ĝiaj gvidantoj asertis ke, sub certaj kondiĉoj, ilia movado pretus aliĝi al la starigo de palestina ŝtato nur sur la teritorioj ekokupitaj en 1967.
Tuj post la elektoj al la Leĝdona Konsilio de januaro 2006 naskiĝis strategio kunordigita de Usono kaj Israelo, subtenata de la Eŭropa Unio kaj adoptita de parto de la Fatah, por ĉiurimede inversigi la rezulton de la urnoj. Dum la Hamaso deziris starigi registaron de nacia unueco, la usonaj premoj malhelpis tian interkonsenton. La ekonomia bojkotado punis la loĝantaron pro esti “malbone voĉdoninta”. Ĝi neniel tuŝis la financajn kaj militajn kapacitojn de la Hamaso, kiel pruvis la bataloj en Gazao, sed ĝi malriĉigis Palestinon; antaŭ ĉio ĝi akcelis la diseriĝon de la institucioj.
La “internacia komunumo” forgesis la lecionojn de Irako: dek-du jaroj da sankcioj kontraŭ la reĝimo de Saddam Hussein tuŝis ne la stabilecon de la reĝimo nek la vivnivelon de ties gvidantoj. Sed la embargo punis la loĝantaron kaj, ĉefe, kontribuis malplenigi la ŝtaton de ties substanco: la oficistoj dizertis de sia oficejo por provi perlabori sian vivon, la bazaj institucioj paneis, la triba solidareco anstataŭis la sociajn servojn. Kiam Usono invadis la landon en marto 2003, la ŝtato kolapsis kiel kartoskatolo. Kompreneble ne ekzistas palestina ŝtato, sed la kelkaj strukturoj de la Aŭtoritato malfacile konstruitaj ekde 1993 ne pli rezistis al la internacia bojkotado.
Elirpordo malfermiĝis en februaro 2007 kun la subskribo de la interkonsentoj de Mekko, inter Hamaso kaj Fataho, sub egido de la reĝo Abdallah de Saŭd-Arabio. La 12-an de februaro, en interparolado kun la saud-araba televido Al-Ikhbariya, s-ro Khaled Meshal, ĉefo de la politika buroo de Hamaso, klarigis la programon de la registaro de nacia unueco. “Tio ne estas tiu de aparta grupo. (...) Ĉiu parto havas siajn konvinkojn, sed, kiel registaro de nacia unueco, ni interkonsentis sur la politikaj bazoj, kaj tiuj difinas niajn naciajn celojn kaj tion al kio ni aspiras: palestina ŝtato en la limoj de la 4-a de junio 1967.” Tiu deklaro, inter multaj aliaj, konfirmis evoluon de la Hamaso*, kiu povis esti “testata” de la “internacia komunumo”. Des pli ke tiu fleksiĝemo estis subtenata de la araba pac-iniciato kiu proponis al Israelo normaligon de ĝiaj rilatoj kun ĝia ĉirkaŭaĵo interŝanĝe de starigo de palestina ŝtato.*
S-ro Robert Malley, direktoro de la programo Proksim-Oriento de la International Crisis Group kaj iama konsilanto de la prezidanto William Clinton, skribis, antaŭsente: “La sukceso de Mekko dependos (...) multe de la internacia sinteno. Jam leviĝas voĉoj kiuj, kvankam hipokrite salutante la saud-araban klopodon, postulas de la estonta registaro ke ĝi respektu la antaŭe truditajn kondiĉojn. De la Bush-registaro oni apenaŭ atendis ion pli bonan. Sed de Eŭropo? Ĉu ĝi neniom lernis de tiu kolektiva fiasko? Se en Saud-Arabio okazis interkonsento, tio okazis ja ĉar al Hamaso ne estis ordonite plenumi ideologian revolucion kiun ĝi ne faros, sed ĉar ĝi estis kuraĝigita realigi pragmatan evoluon kiun ĝi eble faros. (...) La itinero de Hamaso estas tia ke ĝi pravigas ke oni testu ĝin: ĉu ĝi pretas akcepti kaj trudi reciprokan batalhalton? Ĉu ĝi pretas lasi la manojn liberaj al la prezidanto Abbas, laŭforme komisiita kiel gvidanto de la OLP intertrakti kun Israelo? Ĉu ĝi konsentas ke estu submetita al referendumo ĉia interkonsento kiun Mahmud Abbas estos farinta? Kaj ĉu ĝi promesas respekti ties rezultojn?”*
Blinde, la “internacia komunumo” iris pli antaŭen en sakstraton. Ĝi konservis la bojkoton, kiu povis nur fortigi la plej radikalajn elementojn de Hamaso. Ĝi rigardis, indiferente, la palestinan socion diseriĝi. Tiu sinteno trovas sian pravigon en logiko ĵus denuncita, en konfidenca kaj nerefutebla raporto de s-ro Alvaro de Soto, kunordiganto por la Unuiĝinta Naciaro de la pacprocezo en Proksim-Oriento.* Ni traktas Israelon, klarigas li, “kun granda estimo, preskaŭ kun tenero”. La Kvaropo* transformiĝis en “organon kiu trudas sankciojn kontraŭ la registaro elektita de popolo vivanta sub okupado kaj kiu metas por dialogo neplenumeblajn kondiĉojn”, kaj ĝi evitis ĉian premon sur la israela registaro, ĉefe pri la koloniado kaj la plukonstruado de la murego.
ĈU ISRAELA SOLDATO estis forkondukita en junio 2006? La “internacia komunumo” praktike ne reagas al la reprezalia detruo de la elektrocentralo kaj de civilaj konstruaĵoj en Gazao kaj al milita ofensivo kiu faras centojn da viktimoj. Ĉu du israelaj soldatoj estis kaptitaj en julio 2006 ĉe la libana landlimo? Dum tridek-tri tagoj la “internacia komunumo” lasas detrui la Cedrolandon kaj ties infrastrukturojn. Israelo plenumas tiel, ŝajnas, sian rajton je “prava defendo”. Kaj dume, la etendado de la kolonioj igas ĉiutage pli malverŝajna la starigon de palestina ŝtato.
Tamen la etendiĝanta ĥaoso neniel garantias la sekurecon de la israelanoj. La Liban-milito de somero 2006 jam demonstris ilian vundeblon fronte al gerilo decidita kaj bone armita. La daŭra pafado de raketoj sur Sderot kaj la nekapablo de la israela armeo ĉesigi ĝin konsistigas seriozan malvenkon, kiel koncedis Zeev Schiff, armea kronikisto de Haarec (kiu ĵus mortis), kelkajn tagojn antaŭ ol la Gaza-strio pasis sub regado de Hamaso: “Israelo estis efektive batita. (...) Israelo spertis en Sderot ion senprecedencan depost la sendependiga milito, kaj eble de ĉiam: la malamiko sukcesis silentigi tutan urbon kaj tie haltigis la tutan normalan vivon.”* Kio okazas en Nahr Al-Bared kaj en aliaj rifuĝint-tendaroj de Libano, aŭ eĉ en Gazao, do la enradikiĝo de radikalaj ĉeloj ligitaj al Al-Kajdo, devus memorigi al ĉiuj ke la subiro de Palestino sekvigos nekontroleblan radikaliĝon kaj katastrofojn por Israelo kaj por la tuta regiono.
Alain GRESH.
KONSTERNITE, la mondo malkovris post la 11-a de septembro ke la afganaj “batalantoj por libereco”, celebrataj de la prezidanto Ronald Reagan pro sia rezistado al la imperio de l’ Malbono (sovetia), havis tre originalan vizion pri “libereco”. Al-Kajdo naskiĝis de tiu usona blindeco. Ĉu Vaŝingtono, dudek jarojn poste, tiris instruon el tiu eraro? Ne, se kredi la informojn donitajn de la fama usona ĵurnalisto Seymour Hersh: Usono starigis koalicion de moderaj sunaismaj arabaj landoj kun la celo helpi ĉiujn antiiranajn kaj antiŝijaismajn movadojn — inkluzive la plaj “radikalajn”.*
Lerneja kazo, Libano, kie la registaro de s-ro Fouad Siniora alfrontas opozicion dominatan de la ŝijaisma Hizbolaho. En sia enketo, Hersh maltrankviliĝis, eĉ antaŭ ol la Fatah Al-Islam igis paroli pri si, pri la evoluo de la radikalaj sunaismaj grupoj ligitaj al Al-Kajdo kaj kies certaj financadoj venis de fortoj proksimaj de la plimulto de la partio de s-ro Hariri. “Kaj ni, Usono, ni rigardas aliloken dum nia mono kaj tiu de Saud-Arabio pasas sub la tablon. (...) Kial ni subtenas ulojn, mi volas diri la salafistojn, kiujn ni arestintus antaŭ du aŭ tri jaroj kaj metintus al Gŭantanamo? Ĉar ili estas potencialaj aliancanoj kontraŭ la Hizbolaho.”
Tiuj riveloj estas konfirmitaj de la ĵurnalisto David Samules.* Dum la sukceso de la demokratoj ĉe la elektoj de novembro 2006 al la Kongreso vekis viglan debaton en Vaŝingtono inter tiuj kiuj kredis je venko en Irako kaj tiuj kiuj favoris intertraktadon kun Irano kaj Sirio. “[S-ino Condoleezza] Rice kaj ŝiaj kolegoj de la registaro elektis subtilan miksaĵon de diplomatio kaj de ekonomiaj premoj, de grandskalaj milit-ekzercoj, de psiĥologia milito kaj de kaŝaj agadoj. La fakturo por la kaŝaj agoj, kiuj entenas la financadon de religiaj kaj kvazaŭarmeaj movadoj en Irako, en Irano, en Libano kaj en la palestinaj teritorioj, estas taksataj je 300 milionoj da dolaroj. Ili estas pagataj de Saud-Arabio kaj de aliaj landoj koncernataj de la Golfo.” Nun, Irano anstataŭis Al-Kajdon en la rolo de publika malamiko numero unu.
Alain GRESH.
Recenzo
KVANKAM ĜI JAM multe servis, la metaforo de ĝangalo perdis neniom da sia trafeco por signi la mondon kiun la kapitalo fasonas laŭ sia bildo. En tiu ĝangalo ŝtelvagas sur la tute unua plano, tiuj kiujn oni nomas kutime kaj eŭfemisme “aferistoj”. Aparta prezentado de deko da ili, kiuj preskaŭ ĉiuj aperis en la titolpaĝoj de la komunikiloj dum la lastaj jaroj, ornamas la verkon de Michel Villette kaj Catherine Vuillermot.* Male al la legendo, tiuj herooj de la moderna epoko ne estas unue novigistoj. Aŭ, pli precize, ilia sola vera novigo konsistas en novigo de la tre malnova arto de rabado!
La aŭtoroj montras efektive ke, senescepte, la riĉeco de ĉiu el tiuj aferistoj komencis per... bona afero, kies ingrediencoj estas samtempe la malperfektecoj de la merkato (la kapitalisma predisto abomenas la riskojn de konkurenco), politikaj koluzioj (la kapitalisma predisto bezonas solidajn registarajn apogojn) kaj ambiguecoj de la ordinara moralo (kiel la fripono, la kapitalisma predisto estas delogisto kaj manipulisto). Post tio tamen necesas, fariĝinte respektataj membroj de la “bona socio” kaj ardaj defendantoj de la “valoroj”, ke tiuj novriĉuloj forgesigu la manovrojn per kiuj ili akiris la “primitivan akumuladon” de sia kapitalo, pri kiu Karlo Markso jam instruis ke ĝiaj metodoj estas “ĉio kion oni volas, escepte io por idilio”.
Sed la predistoj ne ekzistus sen siaj predoj, el kiuj la plej modestaj estas evidente la bazaj salajruloj, tiuj kiujn la unuaj ne hezitas ĵeti surstraten centmilope ĉiujare. Ĝuste al ili Thierry Maricourt donis la parolon en sia lasta verko.* Tie temas pri la likvido en 2005 de la industria parto de la establo Alcatel de Illkirch-Graffenstein en la ĉirkaŭaĵo de Strasburgo, tamen altteĥnika entrepreno.*
LAŬ INICIATO DE bibliotekistino de la sindikata entrepren-konsilio kaj de la sindikata sekretario de tiu konsilio, Maricourt estis invitita fari enketon ĉe la maldungitoj, ĉefe laboristoj kaj teĥnikistoj. De tio rezultiĝis verko en kiu, laŭteme, ties parolo estas redonita, interrompita de aŭtoraj komentoj. Parolo en kiu estas dirata kio estis la vivo de la salajruloj kaj de tiu entrepreno, iliaj ĝojoj kaj malĝojoj, iliaj esperoj kaj elreviĝoj, la ŝoko de la anonco de kolektiva maldungo, la nekapablo reagi per kolektiva batalo, la amaro forlasi entreprenon kie oni forlasas definitive parton de si mem.
Ĉu ne estus en pricipo tasko de la ŝtato “civilizi” la kapitalisman ĝangalon, enkondukante minimumon da reglamento kaj da regulado? Se tio eblis en aliaj epokoj, hodiaŭ tio jam tute ne eblas. Por konvinkiĝi pri tio sufiĉas analizi la manieron laŭ kiu la ŝtato traktas tiujn purajn produktojn de la kapitalisma ĝangalo kio fariĝis certaj ĉirkaŭurboj, zonoj de trud-restado en kiu popolaj tavoloj estas kvazaŭ asignitaj je loĝado. Jen kion entreprenis Sylvie Tissot analizante la estiĝon de la kategorio de problemkvartalo inter 1985 kaj 1995.* Dubinda analiz-kategorio de la “socialaj problemoj” (unuavice la amasaj senlaboreco kaj subdungiteco), ĉefe devenaj de la anstataŭigo de la paradigmo de ekspluatado per tiu de la ekskludo, la koncepto de “problemkvartaloj” fariĝis ankaŭ kategorio de politika kaj administra agado, kies sukceso klariĝas per tiu grava turniĝo: la teritoriigo de la sociaj politikoj kiu de tiam evoluas, ĉefe sub preteksto de la politiko de la urbo (la politiko de “socia disvolvado de la kvartaloj”).
Tissot montras ke tiu turniĝo servis kiel rimedo permesanta la malengaĝiĝon de la socia ŝtato, sub preteksto de alvoko al “partopreno de la loĝantoj”, al la “civitana mobiliziĝo”, al valorigo de “proksimeco” kaj de “societemo”, al “reteksado de la loka socia teksaĵo” ktp. Kun la preteco poste konstati la senpovecon de la lokaj agantoj solvi la ĝeneralajn problemojn.
Alain BIHR.
Raportaĵo de Maurice kaj Alexis Lemoine
KAJ “CHÁVEZ” VENIS. Kaj la lumo fariĝis. Kun antaŭnomo Hugo, la Chávez, pri kiu temas, estis elektita prezidanto de la Respubliko Venezŭelo. Unu el liaj unuaj delokiĝoj estis, en 1999, al Saimadoyi, la ĉefurbeto de la indiĝenoj barioj. Oni troviĝas tie en la Sierra de Perijá (ŝtato de Zulia), en la ekstrema okcidento de la lando. Ne tre malproksime de la lago de Marakajbo, arbaro de borturoj sur maro de petrolo (la petrolo ŝprucis tie unuafoje en 1922). Proksime ankaŭ de la kolombia landlimo. En la soiacas, siaj teraj loĝejoj kovritaj de palmoj, la indiĝenoj mizere vivetas tie. Kaj do, “Chávez” aperis. “Ni ne havis lumon, ni vivis en mallumo. Li diris: “Mi sendos al vi elektron.””
La prezidanto plenumis sian parolon, ĝi estas tie (kaj en ĉiuj vilaĝetoj ĉirkaŭe). Same kiel granda kovrita korbopilka tereno, la cancha, kuracejo, nova lernejo konstruata, stipendioj destinitaj al la studentoj, kamioneto por malenklavigi la komunumon. Ĉio ĉi liverita, pagita de la bolivara registaro. Kiel la bovaro de la najbara komunumo, Bachichira. La tribestro de Saimadoyi kaj de ties sepcent animoj, Hector Okbo Asokma, ne kaŝas sian dankemon: “Tiu Chávez rigardis nin, la aferoj ŝanĝiĝis. Ni multe amas lin.” Jes, sed...
Kompatinda “Chávez”! oni emus skribi... Ĉiufoje kiam li solvas problemon, aperas alia problemo. En helikoptero li alteriĝis en 1999 en Saimadoyi. Do, li ne vidis la ŝoseon. Tervojo. Nu, io kiu iel servas kiel tia. Kiam oni venas de Machiques, la plej proksima urbo — proksimume 80 kilometroj-, jen kio povas okazi. Unue oni devas premi sin dek-sesope en rustico — veturilo granda kiel Espace Renault — jam plenŝtopita de sakoj, de pelvoj, de korboj, de ĉiaspeca fatraso, de vicradoj kaj de instrumentokesto. Due, trovi pozicion taŭgan por eviti krampfojn. Trie, malstreĉiĝi. Ĝis kiam la bremsoj paneas meze de aparte kruta deklivo... La rustico kun freneza rapido fendas profundan ŝlim-marĉeton ĉe la malsupro de la deklivo, feliĉe sen akcidento, ĉiu vojaĝantoj profitas la ŝprucaĵojn enirantajn tra la flankaj fenestroj, tute malfermitaj pro la horora varmego.
Pluveturi post riparo farita surloke en “certa tempo”. Alveni al la unua rio. Sur la montopinto estis pluvinte. La akvo grumblas, deverŝiĝas kaj elbordiĝas, necesas iri returne, maleblas pasi tra la travadejo. Konsidere al la katastrofo de unu estingita okulo, pasaĝero sin allasas: “Ĉiufoje la samo, oni povas nenion antaŭvidi, nenion plani.”
En la alia direkto, de Saimadoyi al Machiques, sama problemo, kompreneble. Se la fulmotondro furiozas, nenio plu cirkulas. Kelkfoje enpinĉite inter du rios, la vojaĝantoj devas pasigi la nokton surloke, oferataj al la kuloj de la arbaro. Sola ebla transitvojo, dum “certa tempo”, la kruta montaro. Piede, klinite sub la pezo de la ŝarĝoj kaj de la infanetoj, tra malverŝajna pado: “En urĝaj momentoj, kiam necesas transporti malsanulon al hospitalo, tio ege malfaciligas la vivon”, suspiras Alvaro Akondakai Konta, kvieta indiĝeno kun malrapida elparolo. Aliaj montriĝas malpli akordiĝemaj: “Kaj la nacia registaro, kiu elspezas milionojn kaj milionojn da bolivaroj! Por kio? Ni postulas veran ŝoseon, kun pontoj!”
ĈAR ĈI TIE, ONI POSTULAS. Rimarkinda popolo! Tre konata en Hispanio, tempe de la conquista kaj de tio kio sekvis. Tiutempe oni nomis ilin “Motillones”. Bravegaj, fieregaj, ili rezistadis. Per lancoj, per sagopafoj. Ilia reputacio atingis ĝis Madrido kaj Sevilo, kie oni kantetis: “Los Indios Motillones! / Te cortaron los cojones” — “La indianoj Motillones / Fortranĉis viajn kojonojn”.
Eĉ la Respubliko ne finvenkis ilin. Ĝi havis nur malestimon por tiuj “sovaĝuloj”. Dum tre longa tempo, mortigi indianon konsistigis apenaŭ delikton. Iujn per plumbo, aliajn per sagoj... La barioj estis unu el la lastaj praloĝanto-grupoj kiuj lasis sin alproksimigi de kapucenaj misiistoj kaj de la “civilizacio”. Ili desupris de la montaro, akceptis la kontakton kun la kreoloj* kaj grupiĝis en vilaĝetoj nur en la 1960-aj jaroj, ne antaŭe.
KOMUNUMA LABORO, batalpretigo. Socialisto antaŭ la epoko, la indiĝeno agas kolektive. La viroj eniras la kamioneton “de Chávez” kaj en tiun de la pastro — aĥ jes, ekzistas ĉi tie hispana padre. Li vivas kun la barioj de tridek-du jaroj. Ne revolucia, sed dediĉema. En la direkto de la rio Ogdavia. Tiu, freneziĝinta pro la pluvegoj, li izolas Saimadoyi. Ĉar Karakaso ne moviĝas, ĉar la guberniestro ne... Pardonu? La guberniestro de Zulia? Ba... Neniu konas lian nomon.* Oni scias svage ke li estis kandidato de la opozicio al prezidanteco, en decembro 2006. Li volis anstataŭi “nian comandante Chávez”, “sed pri la indiĝenoj li fajfas; li neniam faris ion por ni”.
En la akvo ĝis la zono. Motorsegilo atakas la fratrason disĵetitan de la elementoj, kiu baras la liton kaj altigas la akvon, ĝuste supre de la travadejo. Ĉiu faras kion li havas por fari, bone organizita tribeto. Faligi arbon, poste du. Anheli sub ŝtonoj pli grandaj ol oni estas mem. Puŝi, tiri, ŝviti, elĉerpiĝi, spiri kelkajn minutojn, reataki. Tago da elĉerpiga laborego por konstrui baraĝon. Deturni la fluon. Repavimi la travadejon per rokaĵoj kaj ŝtonoj. La unua kamioneto lanĉiĝas kaj pasas sub la aplaŭdoj. La ŝoseo estas denove malfermita. Por kiom da tempo?
Barioj, pemonoj, varaoj, karinjoj, ĉajmasoj, jarabanoj, kuripakoj, jukpaoj, vajuuoj, hotisoj, jivisoj... Tridek-kvin praloĝantaj popoloj, proksimume kvincent tridek-kvin mil homoj (2,1% de la loĝantaro) se kredi la recenzon de 2001, vivas en la plej nealireblaj kaj malplej priloĝataj regionoj de la lando. Ili ĉiuj dividas komunan ofendon: ĝis fino de la 1990-aj jaroj, koncerne la indiĝenojn, Venezŭelo posedis la plej postrestintan reĝimon de la tuta kontinento.
Alvenis la prezidanto Chávez, elektita fine de 1998. Prenante sur sin la heredaĵon de sia avino, el la tribo pumeo, li fariĝis la plej arda defendanto de tiu popoleto. En 1998, tiam kandidato, li faris la “promeson likvidi la historian ŝuldon” de la ŝtato rilate ĝin. Kunvokante Konstitucian Asembleon en 1999, la nova bolivara elito malfermas kolektivan agospacon.* Certe, de la asimilitaj vajuuoj de la urbaj centroj ĝis la janomanioj de la amazona ĝangalo, sen kontakto kun la resto de la socio, la indianoj havas tre diversajn integriĝ-nivelojn. Iliaj organizoj, relative junaj, izolitaj de la aliaj sociaj sektoroj, suferas dispartiĝojn. Iuj, ĉefe tiuj de la vajuuoj, kiuj vivas en Marakajbo, estas ligitaj kun la tradiciaj partioj (ĉefe Demokratia Agado). Okazas kvazaŭ flirtado...
Venezŭelo havas neniom de Ekŭadoro nek de Bolivio, kie potencaj indiĝenaj movadoj regule skuis la politikan vivon. “Ĉi tie, la spaco estis malfermita fare de la kreoloj, ne pro ilia premo, notas, en Marakajbo, la sociologo kaj antropologo Daniel Castro. Tamen, la rekonstruado de la lando komencita de Chávez vekis ĉe ili malnovajn atendojn koncerne la rehavigon de teroj, defendon de ilia vivmaniero...” La fakto ke oni invitas ilin partopreni en la redaktadon de la konstitucio kreas dinamikon ĉe la indianoj. La 17-an kaj 18-an de julio 1999, la sescent delegitoj de la Indiĝena Nacia Konsilio de Venezŭelo (Conive) elektas siajn reprezentantojn por la Konstitucia Asembleo. Tiuj aliĝas al la cent dudek-ok kreolaj delegitoj, kun konkretaj proponoj ellaboritaj de la bazo. Nun temas pri adoptigi ilin.
La plej grava rezistado venas de la ekonomiaj sektoroj interesitaj de la ekspluatado de la naturresursoj kaj, servante al ili kiel amplifilo, de ĉiuj komunikiloj. Unuvorte, de la opozicio. Ĉe la “ĉavisma” flanko, la komisiono pri sekureco kaj defendo, konsistanta el eksaj oficiroj, denuncas eblan atencon al la suvereneco kaj al la integreco de la nacio. Ankaŭ tiu disvastigata de la eldona kaj televida ĥoro. Fine, la 3-an de novembro, la teksto “Rajtoj de la Indiĝenaj Popoloj” estas aprobita. Ĝi fariĝas la matrico de la ĉapitro 8 de la Bolivara Konstitucio, ratifita la 15-an de decembro, per referendumo, per 71% de la venezŭelanoj (60% de partopreno). Pri indiĝenaj rajtoj, ĝi estas la plej progresema konstitucio de tuta Ameriko. La paternalismajn praktikojn (en plej bona kazo) anstataŭas politiko de agnosko kaj de partopreno (vidu sube “Novaj rajtoj”).
Tucupita, morna vilaĝo. Ĉi tie finiĝas la ŝoseo antaŭ la granda delto Amakuro tra kiu la Orinoko enfluas Atlantikon, en la nordorienta parto de la lando. Giganta labirinto de caños — kanaloj — trastrias la ĝangalon kaj la mangrovojn, en teritorio de la varaoj. Nimfeoj kaj aliaj akvoplantoj drivas malrapide laŭ la akvofluo. Noktiĝas, ili malaperas iom post iom. La birdoj eksilentis. Meze de la rivero, kun motorgrumblado, la pirogo rapidegas tra la mallumo.
Bukedeto de palaj lumoj: Guarakajara de la Horqueta. Elŝipiĝejo desegniĝas ĉe la piedo de ĉiu palafito — surfosta budo. Nenia muro. Longa tegmento el palmoj de temiche deklivas ĉe la flankoj. Proksime, elektrigilo susuras senintermite. Juna varao de Tucipita, José Gregorio Aramillo, ridetas: “Ĉiuj komunumoj devas havi elektron, diris la prezidanto. Telefonon ankaŭ (li fingromontras iun, metitan sur bretaron). La homoj komencas telefoni de unu flanko al alia. Danke al tiu registaro okazis multaj ŝanĝoj. Sed ni restas varaoj: necesas konservi la lingvon kaj la vivmanieron.” Terura defio. Side sur la planko el trunkoj de palmoj manaca dudeko da hipnotizitaj indiĝenoj kontemplas televidilon ligitan kun DVD-legilo. Surekrane, fadenkalsonetoj kaj mini-mamzonetoj, la kantistinoj de la ekŭadora grupo Caramelos calientes (“varmegaj karameloj”) ludas volupte per koksoj kaj mamoj.
PROKSIMUME KVINCENT loĝantoj en Guarakajara. Metioj, la eta plantejo — la conuco-, ĉasado kaj fiŝkaptado. Origine la varaoj — la “pirogomastroj” — nomadis. De kelkaj jaroj ili malnomadiĝas. La kalabasoj cedis la lokon al plastaj pelvoj, la arkoj al fusiloj. La lokaj resursoj elĉerpiĝas, kio sekvigas subnutriĝon. Iuj dependas de salajro — pro kio la televidiloj-, dungitoj ĉe lernejo, ĉe kuracejo. Aliaj de nenio. “Ne ekzistas laboro, oni ne helpas nin.” Nova vivmaniero perfekte integrita. Samtempe disertante pri la arbaro, la rivero, la naturo, la medio, oni ĵetas en la akvon, piede de la loĝejo, rubaĵojn, plastajn ujojn, sakojn kaj plastbotelojn... Naŭza kloako.
Tamen la delto ne estas forlasita al sia trista sorto. “Multaj eksterŝelaj motoroj estis donacitaj de la registaro, kio faciligas la transporton de unu loko al alia”, konstatas varao. Starigitaj en 2006 por ebligi al la loĝantaro esprimi siajn bezonojn, transigi ilin al la kompetentaj aŭtoritatoj kaj por mastrumi mem la buĝetojn, la komunumaj konsilantaroj ricevis kreditojn. Ĉu ĉi tie? Deserios Silva lanĉas rideton kiel respondon. “Ni elektis nian kaj ni estas la respondeculo. Tio estas nova, tio estas bona. Sed mi ne studis, mi ne scias redakti projekton.” Kaj, laŭŝajne, okazas nenio.
Nur ŝajne. Kunordigantino de la ministrejo de la popola potenco kaj de la socia disvolvado (Minpares), Maria Chavy traveturas en ŝaŭmgarbo la kvar minicipios de la delto — Tucupita, Casa Coíma, Antonio Díaz kaj Pedernales. Ŝi havas la taskon formi kaj fortigi la lokajn instituciojn. Sukcese: tra siaj komunumaj konsilantaroj, la dek-naŭ komplete indiĝenaj komunumoj de la municipio Pedernales povis disvolvi siajn socie produktivajn projektojn — fiŝkaptado, kulturo, metio. Kun ombraj zonoj, kiel en Guarakajara. “La varaoj estas jam de naturo organizitaj. Sed ili havas parolan kulturon. Nia rolo estas instrui al ili komuniki kun la institucioj kaj prepari tiujn doni al ili respondon.” Tasko giganta. Tiom da akumulitaj malfruoj, kaj de tiom da jaroj. Kaj tiom da obstakloj, malgraŭ la videbla politika volo de la registaro. “En multaj cirkonstancoj ni stumblas sur la politiqueros [politikistoj], kiuj enkondukiĝas en la komunumojn kaj tie kripligas la projektojn. En aliaj kazoj, malfeliĉe, la resursojn profitas nur kelkaj uloj...”
Ĉesigi la mitojn. “La fakto esti indiĝeno ne implicas esti perfekta, ridetas Castro. Korupto kaj konfliktoj ekzistas ankaŭ en tiu universo.” Tiel, en la delto, en La Culebrita. La rivero kaj la pirogoj. La palafitos. La projektoj de la komunuma konsilantaro, realigataj: dek boatoj kaj retoj por relanĉi la metian fiŝkaptadon, kreditoj por konstrui latrinojn indajn je tiu nomo. Elektro (kaj Chávez venis...). La elektro, ĝuste: elektrigilo funkcianta dudek-kvar horojn ĉiutage, kiun provizas per dizeloleo, senpage, subvenciate de la registaro, la urbodomo de la municipio. Krom ke...
Krom ke la plantero — varao respondeca pri la instalaĵo — estas fripono. “Li funkciigas la elektrigilon nur je la 16-a horo kaj haltigas ĝin je la 22-a, ĉar li asertas ke funkciigi ĝin pli longe difektus ĝin. Kaj, por tiuj kelkaj horoj, li pagigas al ni la dizeloleon...” Kien pasas la resto de la brulaĵo? La akva labirinto de la delto taŭgas por kontrabando. Ne tre malproksime, en la maro, la insuloj Trinidado-kaj-Tobago aprezas la malmultekostan dizeloleon. En La Culebrita oni daŭre estas same malriĉa. La magraj produktoj de la metio servas nun por pagi la elektron...
Ĉiuspecaj kontraŭdiroj. La komunumaj konsilantaroj kreas kelkajn problemojn.* Ĉe la barisoj, strukturitaj en sufiĉe vertikala demokratio, ili respondas al la praaj organizoj, ili integras sin nature. Aliloke, kiel ĉe la varaoj aŭ la jupaoj, la tradiciaj aŭtoritatoj — tribestro, konsilio de plejaĝuloj, ŝamano-, vidas ĵaluze tiujn elektitajn novajn respondeculojn. Ili perdas iom da sia aŭtoritato. Aperas dispartiĝoj. La indiĝenoj de Merido lasas sin timigi fare de politikistoj ligitaj kun la tradiciaj partioj, kiuj konservas ankoraŭ lokan povon en certaj kazoj.
Cetere la konceptoj pri mono kaj pri tempo de la kreoloj kaj de la indiĝenaj komunumoj profunde disas. Por tiuj, la nocio de “investo” apenaŭ ekzistas. “Kio igas sukcesi la komunumajn konsilantarojn en la lando, komentas Castro, estas ke ili estas prizorgitaj de la popola organizo. La situacio estas pli kompleksa ĉe la indianoj. Tamen, tiuj komprenas tre bone kio okazas, kaj ili provas transformi tion laŭ sia vizio. Tio estas multe pli malrapida ol en la resto de la lando, sed tio komencas funkcii.”
REVENE ĈE LA BARIOJ. Kontentigitaj. “La antaŭaj registaroj faris nenion. Ni havas problemojn, sed ĉe Chávez oni helpas nin, pro tio ni dankas lin.” Sed ankaŭ en agitado kaj malkontento. Imagu... La leĝo pri markado de la indiĝenaj teroj estis aprobita la 12-an de januaro 2001. Ni estas en 2007. Kiel disponite en la tekstoj, la indiĝenoj faris la limigadon de sia teritorio. Fine de longaj diskutoj kun la plejaĝuloj kaj la tribestroj, la instruistoj de la etaj lernejoj, la kamparanoj, ili markis la montarojn kie hejmis la antaŭuloj, la sanktejojn, la nutraĵajn zonojn. Ĉio pretas. Ili eĉ gardis sin aŭskulti tiujn kiuj, puŝante ilin al tropostulo — kreolaj “ekologiistoj” nomantaj sin anarĥiistoj-, kiuj sugestis al ili ke “iam”, la regiono loĝata de la barioj entenis ĉiujn terojn ĝis Marakajbo. “De la limzono, Río de Oro, ĝis río Santa rosa, du mil hektaroj, jen kion ni postulas kiel barioj.” Nenion pli, nenion malpli.
La 12-an de oktobro 2006, la aŭtoritatoj promesis al ili la titolon de kolektiva proprieto. “Kaj de tiam, plu nenio! Ĉio ĉesis.” Kio okazas? Neniu scias. Iuj sugestas ke, ĉar la loĝ-denseco de la cedita teritorio estas tre malalta (proksimume mil sescent homoj), transdoni al ili tiun titolon signifus krei latifundion.* Aliaj elvokas la inerton kaj neefikecon de la oficistoj. Oni parolas ankaŭ pri la armitaj fortoj, maltrankvilaj vidi la bariojn akiri tiom da aŭtonomeco en limzono kun Kolombio — aparte tikla rilate la sekurecon de la lando. Oni elvokas ankaŭ la grandajn terproprietulojn. Sed ĉefe, la maltrankvilo havas nomon: minej-entreprenoj. Tiuj havas evidentajn kialojn por provi malhelpi la markadon.
La leĝo diras klare ke, post kiam la indiĝenoj posedas sian teritorion, necesas peti ilian opinion pri la ebla ekspluatado de ĝiaj resursoj. En lasta analizo estas ili kiuj decidos. Konsiderinda progreso. Antaŭe — “antaŭ nia prezidanto Chávez”, kiel oni diras ĉi tie-, amasigante profitojn senimpostajn kaj sen ajna devigo por mediprotektado, la minejkompanioj povis ruinigi riverojn kaj arbarojn. Ne mankis kelkfoje perfortaj konfliktoj inter indiĝenoj kaj polico, nacia gvardio aŭ armeo.
La precipaj indiĝenaj ŝtatoj de la lando (Amazonio, Bolívar kaj Zulia) posedas konsiderindajn kaj strategiajn rezervojn: uranion, oron, valorajn metalojn, karbon. Kaj la barioj scias tion de ĉiam: se la politikistoj kaj la terratenientes (teraj proprietuloj) interesiĝas pri la Sierra de Perijá, kreskos bankbiletoj anstataŭ arboj, komencos la granda detruado. Ne nur por ili. La sierra provizas je akvo la urbon Marakajbo, kiu ofte kaj kruele malhavas ĝin.
Sub la antaŭaj prezidantecoj, dum minejoj estis jam malfermitaj en la nordo de Zulia — ŝtato kie vivas la vajuuoj, la barioj kaj la jukpasoj. Ŝtataj institucioj ligitaj kun la multnaciaj konzernoj, la Korporacio de Disvolvado de la Regiono Zulia (Corpozulia) kaj ĝia filio Carbozulia kampanjas, eĉ ene de la potenco mem, per multe da mono, por etendi la aktivecon. De du jaroj okazas surda batalo. La minejoj dungas sep mil laboristojn — ekspluatado, transporto, eksportado. Tre multaj vajuuoj estas dungitaj tie. “Etnoj kiuj ne defendas la teritorion, koleras kun malserena vizaĝo, kun kolerbrilaj okuloj, indiĝenino de Karañakal, en la Sierra de Perijá. Venas iu ajn kiu donas al ili monon, kaj ili vendas sin. Sed la bario ne estas tia.”
EN SAIMADOYI, en 1999, la prezidanto asertis ke la karbo ne elteriĝos se tio damaĝus la medion. Tamen, la malfruo de la markado okazigis strangajn evoluojn. La pravajn zorgojn de la indiĝenoj anstataŭis la voĉo de la “ekologiistoj” kiuj organizas kampanjon kontraŭ Chávez, traktata kiel “prokonsulo de la imperio” aliancita kun la transnaciaj konzernoj. Malmultaj, sed disponante pri granda komunikila povo danke al Interreto, tiuj grupoj — inter kiuj Homo kaj Natura — ĝuis, eksterlande, la disvastigon en multaj progresemaj retejoj, sed ankaŭ en retpaĝoj financataj de la Fondaĵo Rockefeller. “Uloj kiuj parolas anstataŭ la indiĝenoj, komentas Castro, por defendi siajn proprajn interesojn. Kiam ili vizitas la indiĝenojn, ili ne diras tion. Ili diras kelkfoje eĉ la malon, aŭ plurajn aferojn samtempe...”
Pere de la ŝtata televido ViveTV, Venezŭelo eksciis la jenon: la ekologiistoj ne estas la proparolantoj de la indiĝenoj, kaj tiuj havas voĉon. Ankaŭ per tiu televido la barioj povis esprimi siajn zorgojn. Kaj ili estis aŭskultataj. La 21-an de marto, laŭ ordono de la prezidanto, la ministrino pri medio Yubiri Ortega de Carrizalez anoncis ke ŝi malpermesas la malfermon de novaj karbominejoj en Zulia kaj la grandigon de jam ekzistantaj ekspluatejoj. Pensante pri longa daŭro, la registaro planas malsaman disvolvostrategion: kampkulturo, bredado kaj turismo.
En indiana lando, la realigoj multobliĝas: markado de teroj en la ŝtatoj Anzoátegui kaj Monagas; transdono de ambulancoŝipoj en Amazonio, Bolívar kaj Apure; instalado de sunpaneloj en kelkaj komunumoj de Apure, por tie produkti elektron; disdonado de nutraĵoj en la delto Amacuro... Kelkfoje senorda, la revolucio ne hezitis krei organismojn: Regiona Instituto pri Indiĝenaj Aferoj (dependa de la guberniestroj), Regiona Divizio de la Indiĝenaj Aferoj (minstrejo pri edukado), “misioj” Gaicaipuro (socialaj politikoj destinitaj al la indiĝenoj), Robinsón (alfabetigo), Rivas (sekundaraj studoj), Barrio Adentro (sano) ktp. Tiom ke la koncernatoj fine perdiĝas en ili, kiel la tribestro de Karañakal: “Iun tagon alvenas oficisto, sekvatage alia, poste ankoraŭ alia, kaj oni komprenas nenion...”
En 2006, por solvi tiun situacion, kreiĝis la Ministrejo pri Popola Potenco por la Indiĝenaj Popoloj, kun indiana ministrino, Nicia Maldonado. Al tiu strukturo, kaj lige kun ĝi, aldoniĝas la nomumado de kunordigantoj devenaj de la komunumoj. Certe, la malfaciloj restas. Sed, rimarkigas Castro, “oni devas distingi la politikan diskurson kaj tion kio okazas en la realo. Ne ĉar tio estas kontraŭdira, sed ĉar tio sidas en malsamaj tempoj. Surloke, la sukceso estas nepre malrapida. Sed almenaŭ oni scias en kiun direkton ni iras.”
Maurice kaj Alexis LEMOINE.
La ŝtato — “multetna, plurkultura kaj multlingva” — agnoskas la rajtojn de la indiĝenoj pri la praulaj teroj okupataj tradicie. Ĝi devos marki ilin kaj garantii la rajton je ilia kolektiva proprieto (art. 119).
Ĝi kondiĉas la uzadon de la naturresursoj je antaŭa informado kaj konsultado de la komunumoj (art. 120).
Ĝi garantias la rajton je edukado propra al ili kaj je plurkultura kaj dulingva edukad-reĝimo (art. 121).
Ĝi malpermesas patentigi la indiĝenajn genetikajn resursojn same kiel la intelektan proprieton rilate al iliaj scioj pri la biodiverseco (art. 124).
Ĝi rezervas tri postenojn al la indiĝenoj ĉe la Nacia Asembleo kaj donas al ili ankaŭ seĝojn en la urbaj kaj regionaj asembleoj de la regionoj en kiuj ili loĝas (art. 125).
Neniam ajn serĉado de novaj energifontoj ŝajnis tiom urĝa. Nafto, karbo kaj gaso, precipe la du unuaj, kontribuas al varmigo de la planedo. Krome iuj fakuloj opinias, ke la rezervoj de fosiliaj bruligaĵoj sufiĉas por nur kvardek aŭ kvindek jaroj. Eĉ se ili erarus je kelkaj jardekoj, la problemo por la estonteco tamen ne estus solvita. Dume la prezoj de nafto rapide altiĝas. Sed kiel anstataŭigi ĝin?
Ekde 1890, jaro dum kiu inventiĝis la unua motoro funkcianta per arakidoleo, oni scias, ke biobrulaĵoj produkteblas, el senfina gamo de agrokulturaj materialoj: rapidkreskaj arboj, sukerkano, maizo, kolzo, sojo, ktp. Pioniroj sur tiu tereno ekde 1975, tuj post la unua nafto-ŝoko, milionoj da brazilanoj uzas aŭtojn funkciantajn per etanolo — el sukerkano — , per benzino aŭ per ambaŭ. Tiuj energifontoj estu do sur la tagordo.
Samteme, Usono ĵus decidis redukti je 10% sian petrolan dependecon dum la dek venontaj jaroj, per enmeto de 10% da etanolo en la enlande vendata benzino. Eŭropunio intencas anstataŭigi 5,75% de sia benzina kaj dizelolea konsumo per biobrulaĵoj antaŭ la jaro 2010, kaj 20% ekde 2020.
Tamen, la vizito de s-ro Bush en Brazilo, en marto 2007, estigis polemikon pri la biobrulaĵoj. Proponante starigi “OPEL de biobrulaĵoj” — Brazilo kaj Usono ja regas 72% de la tutmonda produktaĵo — la mastro de la Blanka Domo trovis favoran reagon ĉe sia brazila kolego, s-ro Luiz Inacio Lula da Silva. Tiu ĉi proponas “strategian aliancon [kun Usono], kiu povos konvinki la mondon pri la ebleco ŝanĝi la energi-kutimojn.” Aliaj konsideroj pli ol la mediprotektado ja movigas la usonan prezidanton: redukti la naftodependon de Usono rilate al Proksimoriento kaj Venezuelo, lando “neamika”, kontraŭstarigi “Lula” al s-ro Hugo Chavez, bremsi la projekton de prienergia integrado de Sudameriko, kiun ĉi tiu instigis. Sed la debato estas multe pli ampleksa.
Laŭ siaj defendantoj, tiuj anstataŭaj brulaĵoj ne elĉerpas la valorajn riĉofontojn de la planedo. Fortigante la energi-sendependecon de iliaj landoj, ili malfermas interesajn perspektivojn al la agrokulturistoj, aparte en la evoluantaj landoj. En Eŭropo ili ebligus valorigi la grundon “frostigitan” de la Komuna Agrokultura Politiko (KAP) ĉar kultivi nenutraĵproduktojn sur novalo estas permesate de la Unio.
Inter la kontraŭuloj, la unua ŝtatestro kiu reagis “nome de la subnutrataj amasoj en la Sudo” estas s-ro Fidel Castro, la 9-an de majo. “Fakto ja estas la jena alternativo: oni destinas la grundon, ĉu al la nutraĵproduktado, ĉu al la biobrulaĵoj”. Se konsideri ilian konsumnivelon, la evoluintaj landoj ne disponas sufiĉe da agrosurfaco por tia mutacio. Pro tio venis ideo peti la sudajn landojn provizi ilin per malmultekosta bioenergio. Sed je kiu prezo por la provizantoj?
Dokumento titolita “Sustainable Energy: A framework for decision makers” (Daŭriva energio: kadro por la decidantoj), preparita de UN-energy, grupo de UN-programoj kaj -institucioj prizorgantaj energidemandon, publikigita la 9-an de majo, emfazas la multajn avantaĝojn de la bioenergiaj sistemoj por redukto de malriĉeco, aliro al energidisvolvo kaj kamparaj infrastrukturoj. Ĝi tamen atentigas ke “la konsekvencoj ekonomiaj kaj sociaj de la bioenergio estu zorge taksataj antaŭ ol elpaŝi pri la disvolvo de la sektoro, pri la uzotaj speco de teknologio, politikoj kaj investostrategioj.”
BIOBRULAĴOJ... la vorto elvokas la agrablan bildon de renovigebla, pura kaj ne elĉerpebla energio, fidon al teknologio kaj potencon de progreso kongrua kun la daŭriva protektado de la hommedio. Ĝi ebligas al la industrimedio, al politikuloj, al la Monda Banko, al la Unuiĝintaj Nacioj kaj eĉ al la Interregistara Grupo de Fakuloj pri la Klimatevoluo (IGFK — laŭ la franca GIEC) prezenti la agro-brulaĵojn faritajn el maizo, sukerkano, sojo kaj aliaj, kiel la venontan etapon de milda transiro, ekde la pinto de la petrolproduktado ĝis energi-ekonomio bazita sur renovigeblaj fontoj, ankoraŭ difinotaj.
Jam ekzistas ambiciaj programoj. En Eŭropunio, oni planas ke tiuj brulaĵoj el la biomaso provizos 5,75% de la bezonoj por la aŭtoj en 2010 kaj 20% en 2020. Usono celas 35 miliardojn da galjonoj* jare. Tiuj celoj estas tre preter la agroproduktokapablo de la industriaj landoj en la norda hemisfero. Eŭropo devus mobilizi 70% de siaj kultiveblaj grundoj por gajni la veton. En Usono la tutaj maizo kaj sojo-rikoltoj devus esti transformitaj en etanolo kaj biodizelo. Tia ŝanĝo ĥaosigus la nutro-sistemon de la nordaj landoj. Tial la landoj de la Organizo por Ekonomia Kunlaborado kaj Disvolvado (OEKD) interesiĝas pri la Sudo por provizi siajn bezonojn.
Indonezio kaj Malajzio rapide plimultigas siajn oleopalmajn plantejojn por povi provizi biodizelon sur la eŭropan merkaton, ĝis 20%. En Brazilo — kie la surfaco de kultivebla grundo jam uzata por la agro-brulaĵoj okupas teritorion egalan al Britio, Nederlando, Belgio kaj Luksemburgio kune — la registaro planas kvinobligi la surfacon destinitan al sukerkano. Ĝia celo estas anstataŭigi 10% de la tutmonda benzin-konsumado antaŭ 2025.
La rapidega mobilizo de kapitalo kaj la povokoncentriĝo en tiu agrobrulaĵo-industrio miregigas. La tri lastajn jarojn, investado de riskokapitalo tie okobliĝis. Privataj financoj invadas la publikajn esplorinstituciojn, kiel atestas la duonmiliarda subvencio de BP (eks-British Petroleum) al la Kaliforni-universitato. La grandaj grupoj petrolaj, cerealaj, aŭtomobilaj kaj genoteknikaj kontraktas kun gravaj partneroj: Archer Daniels, Midland Company (ADM) kaj Monsanto, Chevron kaj Volkswagen, BP, DuPont kaj Toyota. Tiuj multnaciaj firmaoj klopodas koncentri siajn esplor-, produkt-, transform- kaj distribu-aktivaĵojn rilatajn al niaj sistemoj de nutrado kaj brulaĵoprovizo.
Des plia kialo por plene prilumi la mitojn rilatajn al la transiro al la agro-brulaĵoj, antaŭ ol realigi ĝin.
Ĉar la fotosintezo aganta por tiuj kulturoj reduktas la forcejefikajn gasojn en la atmosfero, kaj ĉar la agro-brulaĵoj reduktas la konsumon de fosilia energio, oni asertas ke ili protektas la medion. Sed kiam oni analizas ilian efikon de la komenco ĝis la fino — de la ektrakto ĝis uzado en la aŭta trafiko — la malgrandaj eligo-reduktoj de forcejefikaj gasoj estas nuligitaj pro la multe pli granda kvanto de gaseligoj kaŭzataj de la praarbar-detruado, la incendioj, la drenado de la malsekaj areoj, la kultivpraktikoj kaj la karbonperdo en la grundo. Ĉiu tuno da palmoleo eligas tiom, aŭ pli, da karbona dioksido kiom petrolo-ekvivalento*. La etanolo eltirita el sukerkanoj kultivitaj sur loko de detruita tropika arbaro eligas 50% pli da forcejefikaj gasoj ol produktado kaj uzo de ekvivalenta benzinokvanto*. Kiam li komentas la tutteran karbonekvilibron, Doug Parr, scienca respondeculo ĉe Greenpeace [Verda Paco] asertas: “Se oni produktus eĉ nur 5% da biobrulaĵoj per detruo de praarbaroj ankoraŭ ekzistantaj, oni perdus la tutan prikarbonan gajnon.”
La industriaj kultivaĵoj destinitaj por bruligaĵoj necesigas grandajn kvantojn de elpetrola sterko, kies tutmonda konsumo — nuntempe 45 milionoj da tunoj jare — pli ol duobligis la nivelon de azoto biologie disponebla sur la planedo, tiel forte kontribuante al eligoj de nitrita oksido, forcejefika gaso kies efiko al plivarmigo estas tricentoble pli granda ol tiu de CO² (karbondioksido). En la tropikaj regionoj — de kie baldaŭ venos la plej granda parto de la biobrulaĵoj — la kemia sterko dek- ĝis cent-oble pli efikas al tervarmigo ol en la mildaj regionoj*.
Por ricevi unu litron da etanolo, oni bezonas tri ĝis kvin litrojn da irigacia akvo, kaj oni produktas ĝis 13 litrojn da uzita akvo. Por taŭge trakti tiun uzitan akvon, necesas ekvivalento de 113 litroj da natura gaso, do tre verŝajne ĝi estos simple lasita en la medio, poluciante riverojn kaj subterajn akvorezervojn*. La disvolvo de la prienergiaj kultivaĵoj por brulaĵoj ankaŭ rezultigos pli rapidan erozion de la grundoj, aparte se temas pri sojo — 6,5 tunoj hektare jare en Usono; ĝis 12 tunoj en Brazilo kaj Argentino.
La favorantoj de biobrulaĵoj asertas, ke kultivado farita sur ekologie difektita grundo plibonigos la medion. Eble la brazila registaro pensis pri tio, kiam ĝi rekvalifikis 200 milionojn da hektaroj da sektropikaj arbaroj, herbejoj kaj marĉoj, kiel “difektitan grundon” kiun oni povas kultivi*. Temis vere pri tre biodiversaj ekosistemoj en la regionoj Mata Atlantica, Cerrado kaj Pentanal, okupataj de indiĝenaj loĝantoj, malriĉaj kamparanoj kaj grandaj ekspluatejoj por disetenda brutobredado.
Enkonduko de kultivado destinita por agrobrulaĵoj rezultigas tutsimple forpelon de tiuj komunumoj al la “agro-limo”, Amazonio, kie la detruegaj manieroj de kultivebligo estas tro bone konataj. Sojo provizas jam 40% de la brazilaj agrobrulaĵoj. Laŭ la Nacia Aeronaŭtika kaj Kosma Administracio (NAKA, en la angla: NASA), ju pli la sojoprezoj altiĝas, des pli akceliĝas la detruo de la amazona humida praarbaro — 325.000 ha jare, laŭ aktuala ritmo.
En Indonezio la plantejoj de oleopalmoj destinitaj por produkti biodizelon — nomatan “dizelo de la senarbarigo” — estas ĉefa kaŭzo de la arbaro-ŝrumpo. Ĉirkaŭ la jaro 2020 tiaj surfacoj triobliĝos, kaj atingos 16,5 milionojn da ha — surfaco de Britio kaj Kimrio kune-, kun rezulto, ke malaperos 98% de la arbarkovrilo*. La najbara Malajzio, unua palmoleo-produktanto en la mondo, jam perdis 87% de siaj tropikaj praarbaroj, kaj daŭre kultivebligas ilin, je ritmo de 7% jare.
En tropikaj regionoj, 100 hektaroj dediĉitaj al familia ekonomio egalas tridek kvin laborpostenojn; la olepalmoj kaj la sukerkanoj dekon, eŭkaliptoj du, sojo apenaŭ unu kaj duonon. Ĝis antaŭnelonge, la agro-brulaĵoj disvendiĝis ĉefe en lokaj kaj sub-regionaj merkatoj. Eĉ en Usono, plej granda parto de la etanolfabrikoj, ne tre grandaj, apartenis al agrokulturistoj. Pro la nuna ega disvolvo, industriistoj eniras la merkaton, enkondukante grandajn ŝparojn pro giganta dimensio kaj centralizante la ekspluatadon.
La petrolaj, cerealaj grupoj, kaj la produktantoj de genetike modifitaj plantoj plifortigas sian influon al la tuta produkta ĉeno de la agro-brulaĵoj. Gargill kaj ADM regas 65% de la tutmonda cerealo-merkato; Monsanto kaj Sygenta dominas la merkaton de la genetike modifitaj produktoj. Por siaj semoj, siaj kemiaĵoj, la servoj, la transformado kaj vendo de siaj produktoj, la kamparanoj kultivantaj por la biobrulaĵoj pli kaj pli dependos de tre organizitaj aliancaj firmaoj. Plej verŝajne ili ne profitos el tio*. Pli verŝajne la etaj ekspluatantoj estos elpelitaj el la merkato kaj el siaj teroj. Centmiloj jam elpeliĝis el la “sojo-respubliko”, regiono de pli ol 50 milionoj da hektaroj, etendita sur vasta teritorio, en sudo de Brazilo, nordo de Argentino, Paragvajo kaj oriento de Bolivio*.
Laŭ la Organizo pri Nutrado kaj Agrokulturo(ONA, angle: Food and Agricultural Organization — FAO), estas en la mondo sufiĉe da nutraĵo por nutri ĉiujn per 2.200-kaloria taga porcio, en formo de sekaj kaj freŝaj fruktoj, legomoj, laktaĵoj kaj viandaĵoj. Tamen, pro sia malriĉo, 824 milionoj da homoj plu suferas malsaton. Sed la transira periodo, kiun ni travivas, metas konkurencon inter nutraĵproduktado kaj brulaĵproduktado, por aliro al la grundo, akvo kaj riĉofontoj. Konkreta ekzemplo okazas nun en Meksikio. Dum ĝiaj doganbariloj malaperis pro la Akordo pri Liberkomerco de Nordameriko (ALKNA) (en la angla: NAFTA)*, Meksikio nun importas el Usono 30% de sia maizkonsumo*. La kreskanta postulo de tiu lando pri etanolo estigis grandan premon al la prezo de tiu cerealo, kiu atingis en februaro 2007 sian plej altan nivelon en jardeko, okazigante draman prezokreskon de maiz-patkuko, baza manĝaĵo de meksikanoj. Alfrontita al malkontento de la malriĉa loĝantaro, frapita ĉe la “stomako”, la registaro de s-ro Felipe Calderon, kunveninte kun la transnaciaj industri- kaj distribu-firmaoj, estis devigita limigi je 40% la prezaltiĝon de maizpatkuko, ĝis venonta aŭgusto.
Profitante el la cirkonstancoj, la Centro pri Ekonomiaj Studoj de la Privata Sektoro (CESPS) publikigis “studaĵojn” asertantajn, ke por eliri el la krizo Meksikio devas produkti maizajn agro-brulaĵojn, kaj ke tiu maizo “estu transgena*”.
Sur nia planedo, la plej malriĉaj homoj elspezas jam 50% ĝis 80% de sia enspezo por sin nutri. Tiuj homoj suferas kiam la prezoj de agrokulturaĵoj por brulaĵoj altigas la prezojn de nutraĵo. La International Food Policy Research Institute (IFRI, Internacia Esplor instituto pri la Nutropolitikoj) en Vaŝingtono taksas, ke la prezo de baznutraĵoj kreskos de 20 ĝis 33% en 2010 kaj de 26 ĝis 135% en 2020. Sed ĉiufoje kiam la nutraĵkosto kreskas je 1%, 16 milionoj da homoj falas en nutro-malsekurecon. Se la nuna tendenco plu daŭros, 1,2 miliardoj da homoj riskas suferi malsaton en 2025*. En tiu okazo, la internacia nutraĵ-helpo verŝajne ne multe helpos, ĉar niaj nutrokromaĵoj estos... en niaj benzinujoj.
La favorantoj de agro-brulaĵoj emas trankviligi la skeptikulojn, asertante, ke la brulaĵojn nun produktatajn el nutraĵplantoj baldaŭ anstataŭos aliaj, pli taŭgaj por la hommedio, kiel rapidkreskantaj arboj, aŭ la Panicum virgatum, (graminaco kies foliaro estas 1,80 metrojn alta). Tio igas pli akcepteblaj la agro-brulaĵojn de la unua generacio.
Scii kiujn plantojn oni transformos en brulaĵoj ne helpas. Sovaĝaj plantoj havos ne malpli grandan “median spuron” ĉar ilia komercigo ŝanĝos ilian ekologion. Intense kultivotaj, ili rapide translokiĝos de la kamparheĝoj kaj arbarzonoj al la kultiveblaj grundoj, kun la logikaj konsekvencoj.
Industrio provas produkti genetike modifitajn celulozajn plantojn — aparte rapidkreskajn arbojn — kiuj facile malkomponiĝas liberigante sukerojn. Konsiderante la jam montritan kapablon de la genetike modifitaj plantoj dissemiĝi, oni povas prognozi grandskalan infektadon.
Ĉiu teknologio, kiu ebligas eviti la plej malbonajn efikojn de la klimatŝanĝo devas esti grandskale komercigita ene de la kvin aŭ ok venontaj jaroj. Perspektivo tre malverŝajna se temas pri etanolo eltirita el celulozo, ĉar tiu produkto montris ĝis nun neniun redukton de karboneligaĵoj*. La industrio de agro-brulaĵoj vetas pri mirakloj.
La internacia agentejo pri energio taksas ke, ene de dudek tri jaroj, nia mondo povus produkti ĝis 147 milionojn da tunoj da agro-brulaĵoj*. Tia kvanto produktos multe da karbono, nitrita oksido, erozio, kaj pli ol du miliardojn da tunoj da uzita akvo. Kvankam aspektas mirige, veras ke tiu kvanto nur kompensos la jaran kreskon de la monda petrolo-postulo, nun taksatan je 136 milionoj da tunoj jare. Ĉu la gajno valoras la riskon?
Ja certe por la grandaj cerealaj firmaoj. ADM, Cargil aŭ Bunge estas la apogiloj de la agronutraĵa industrio. Ilin ĉirkaŭas tuta aro da same potencaj transformistoj de krudmaterialoj kaj distribuistoj, mem asociigitaj al bazarego-ĉenoj unuflanke, kaj aliflanke al agrokemiaj, semaj kaj agromaŝinaj firmaoj. El 5 dolaroj uzitaj por nutraĵo, 4 pagas la aktivaĵojn de tiuj firmaoj. Sed, de kelka tempo, la produktanta parto travivis regresadon: kreskanta kvanto da investaĵoj (kemiaj aldonaĵoj, gentekniko kaj maŝinaro) ne kreskigis la produktivecon de agrokulturo, la agronutraĵa industrio elspezas pli por rikolti malpli.
La agro-brulaĵoj estas perfekta respondo al tiu regresado. Subvenciataj kaj en kreskoperiodo dum petrolo malantaŭeniras, ili favoras koncentriĝon inter la plej potencaj firmaoj de la nutraĵ- kaj energi-industrioj.
Bedaŭrinde la transiro al la agro-brulaĵoj havas denaskan malsanon. Tiuj produktoj konkurencas la nutraĵojn rilate al grundoj, akvo kaj aliaj riĉofontoj. Ilia maksimuma disvolvado estos uzata por produkti... agro-brulaĵojn! Patosa propono, el termodinamika vidpunkto. Ili nin devigas vivi super niaj eblecoj. “Renovigeblaj” ja ne signifas “senlimaj”. Eĉ se la kultivaĵojn oni povas replanti, grundo, akvo kaj nutraĵeroj ja estas limigitaj.
Fakte la allogeco de tiuj biobrulaĵoj fontas el tio, ke ili povus pludaŭrigi la petrolo-ekonomion. Kun la nuna takso de ĉirkaŭ mil miliardoj da bareloj pri la restantaj petrolrezervoj en la mondo, ni rapide atingos prezon de 100 dolaroj por unu barelo*. Kaj ju pli la petrolprezo altiĝos, des pli povos altiĝi la kostoprezo de etanolo, tamen restante konkurenca. Tio cetere estas la kontraŭdiro de la dua generacio de agrobrulaĵoj. Samtempe kiam la prezoj de hidrokarbonoj kreskas, la agrobrulaĵoj de la unua generacio fariĝas pli profitigaj, tiel malinstigante investadon por disvolvado de la nova ebla generacio. Se petrolo atingas 80 dolarojn por barelo, la etanolproduktistoj povas pagi pli ol 5 dolarojn por unu buŝelo (proksimume 127 kg) da maizo, kiu fariĝas konkurenca ankaŭ kontraŭ sukerkano. La energi-krizo estas virtuala gajnoespero de 80.000 miliardoj ĝis 100.000 miliardoj da dolaroj por la nutraĵindustri- kaj petrol-firmaoj. Ne mirige, ke oni ne instigas nin ŝanĝi niajn “konsumegajn” kutimojn.
La transiro al la agrobrulaĵoj ne estas neevitebla. Multaj anstataŭaj lokaj solvoj, sukcese plenumitaj surloke, efikantaj energiterene kaj centritaj al la bezonoj de la loĝantoj, jam pretas produkti nutraĵojn kaj energion sen minaci la medion aŭ la ekzistorimedojn.
En Usono dekoj da etaj lokaj kooperativoj produktas biodizelon — ofte el recikligita vegeta oleo. La plimulton de la etanolo-kooperativoj en MiddleWest posedas — ĝis nun — agrokulturistoj. Same, ili posedas preskaŭ tri kvaronojn el la etanolrafinejoj de Minesoto, kaj ili ricevas gravajn subvenciojn.
Estus neakcepteble, ke la nordaj landoj translokus la pezon de sia trokonsumo al la sudo, simple ĉar la intertropikaj landoj havas pli da suno, pluvo kaj kultiveblaj grundoj.
Eric HOLTZ-GIMENEZ.
MALNOVEGA KREDO en la islama mondo, la takfirismo spertis renaskiĝon inter la egiptaj islamaj aktivuloj post la malvenko kontraŭ Israelo en 1967 (vidu ... dosieron junio 2007). Ĝi bazas sin sur la konvinko ke la malfortiĝo de la umma (la komunumo de la kredantoj) estas la rezulto de devojiĝoj de la islamanoj mem, de ilia malproksimiĝo de la religio. Ĉiu nepraktikanta islamano estas, laŭ tio, malfidelulo. Tiuj kiuj aliĝas al tiu doktrino estas alvokitaj forlasi la ekzistantajn islamajn sociojn, formi aŭtonomajn komunumojn kaj militi kontraŭ la malfidelaj islamanoj.
Izolitaj grupetoj de takfirismaj aktivuloj vivetis en la tuta araba mondo dum la 1970-aj jaroj. Ili regrupiĝis en Afganio en la 1980-aj jaroj, flanke de la muĝahidinoj, dum la milito kontraŭ la sovetia okupado. La egipto Ayman Al-Zawahiri, la uzbeka gvidanto Tahir Yaldeshiv kaj Ŝejko Essa, postaj membroj de la ĉefstabo de Al-Kajdo, estis jam inter la plej akraj partizanoj de la takfirismo. La doktrino prosperis en Irako post la usona invado, unu el precipaj adeptoj estis Abu Mussab Al-Zarkaŭi, respondeculo de Al-Kajdo en tiu lando, mortigita la 7-an de junio 2006.
Ekde 2003 la takfirismo gajnas rapide terenon inter la mezaj gvidantoj kaj la bazaj aktivuloj de Al-Kajdo. Konvinkitaj ke la ĉeesto de malfideluloj en la islamaj socioj fortigas la malamikon kaj estas danĝero eliminenda, tiuj aktivuloj difinas sin jam ne nur laŭ sia malamo al la usona militismo. La takfirismo estas la malamiko de ĉiu ne praktikanta islamano. Por ke la individuoj “deturnitaj” de islamo povu esti hejmenigotaj, prioritate eliminendas la gvidantoj de la malfidelaj islamaj socioj. La malfacile alireblaj montaj regionoj de norda kaj suda Vazirio fariĝis ilia nova bastiono.
Tiuj ideoj totale malsamas disde tiuj de la ideologoj de Al-Kajdo de la 1990-aj jaroj, kies batalo celis ekskluzive la forpeladon de la okcidentaj “okupado-fortoj” de islamaj landoj. La takfiristoj siavice zorgas pri la interna malamiko. La instruo kiun ili tiris el la 11-a de septembro estas tute simpla: ili estis masakritaj kaj ilia kapo ricevis prezon, ili estis bombataj same de la malfideluloj de Okcidento kiel de tiuj de Pakistano. De tiam ili rifuzas distingi inter islamanoj kaj kristanoj, pakistananoj kaj usonanoj, aŭ eĉ inter s-ro Pervez Muĉarraf kaj s-ro George W. Bush. Necesas elimini la internan malamikon antaŭ ol alfronti la invadintojn. Jen kio eksplikas la adajn atencojn kiuj celas la generalon-prezidanton de Pakistano dum la lastaj kvar jaroj.
Ĉu ili aliĝas al Al-Kajdo aŭ al unu de la grupoj ligitaj kun ĝi, ĉiuj takfiristaj aktivuloj sekvas duoblan celon. Ili devas daŭrigi la militon kontraŭ la okcidentaj armeoj kaj samtempe starigi la bazojn de ortodoksa “islamisma” ŝtato kiu certigu la striktan disciplinon de la fideluloj. Samtempe flirtante la flagon de la ribelo kontraŭ la islamaj ŝtatoj, ili militas kontraŭ ĉiuj moderaj reformistoj eĉ sine de la rezistado en Vazirio. La takfiristoj aparte abomenas la ŝijaismon, kiu estas laŭ ili netolerebla devojiĝo. La milito kontraŭ la adeptoj de tiu tendenco okazas apud la ĝihado kaj ofte prioritatas. La takfiristoj atribuas al si mesian rolon, la ekskluzivan gvidadon de la batalo kontraŭ la malfidela Okcidento kaj la “apostataj” islamanoj.
Syed SALEEM SHAHZAD.
Irano, Ĉilio, Nikaragŭo... De la 1950-aj jaroj, la “fimilitoj” faritaj de la Central Intelligence Agency (CIA) okupis regule la kronikojn kaj, kiam ili estis rivelitaj, kelkfoje eĉ faris skandalon en Usono. Kreante la Nacian Fondaĵon por Demokratio, la prezidanto Ronald Reagan donis al Vaŝingtono rimedon malpli videblan kaj ĉefe mialpli kontestatan ol la CIA. Sed la celo restas sama: malstabiligi, per financado de iliaj opozicioj, la ne amikajn registarojn.
“GRANDA PARTO DE kion ni faras hodiaŭ, la CIA faris antaŭ dudek-kvin jaroj kaŝe.”* La homo kies surprizan konfeson raportas la Washington Post, la 22-an de septembro 1991, nomiĝas Allen Weinstein. Historiisto, li estis la unua prezidanto de la National Endowment for Democracy (NED, Nacia Fondaĵo por Demokratio), usona neprofitcela asocio kun aparte virtaj celoj: antaŭenigi la homrajtojn kaj la demokration. Tamen estas ĝi pri kiu li parolas en sia deklaro.
La NED ne ekzistis kiam la sama taggazeto rivelis, la 26-an de februaro 1967, skandalon kun internaciaj sekvoj: la Central Intelligence Agency (CIA) financis, eksterlande, sindikatojn, kulturajn organizojn, komunikilojn same kiel famajn intelektulojn. Oni eksciis ankaŭ en la artikolo kiel la mono alvenis al ili. Kiel konfirmis al ni poste, s-ro Philip Agee, iama oficiro de “la Kompanio”, “la CIA uzis konatajn usonajn fondaĵojn, sed ankaŭ aliajn entojn kreitajn kun tiu celo kaj kiuj ekzistis nur surpapere”.*
Por redukti la premon, la prezidanto Lyndon Johnson postulas malfermon de enketo, eĉ sciante ke, depost sia starigo en 1947, la CIA estas taskita pri tia agado. “Niaj politikistoj uzas sekretajn agojn por sendi konsilistojn, ekipaĵojn kaj monsumojn kun la celo subteni komunikilojn kaj politikajn partiojn en Eŭropo, ĉar, eĉ post la dua mondmilito, niaj aliancanoj restis alfrontitaj al politikaj minacoj.”* La malvarma milito komenciĝis, temis pri kontraŭagi la ideologian influon de Sovetio.
En certa nombro da kazoj, la financataj organizoj sukcesis malfortigi, eĉ elimini, la oponantojn al la registaroj amikaj de Vaŝingtono. Samtempe ili kreis spacojn favorajn al la usonaj interesoj. Tiu subfosa laboro estis disponigita por ŝtatrenversoj, kiel en Brazilo, kontraŭ la prezidanto João Goulart, en 1964. La renverso de la ĉilia prezidanto Salvador Allende, en septembro 1973, pruvis ke la Blanka Domo ne ĉesigis tiajn agadojn. “Por prepari la terenon por la militistoj, precizigas s-ro Agee, oni financis kaj kanaligis la fortojn de gravaj organizoj de la civila socio kaj de la komunikiloj. Tio estis plibonigita kopio de la ŝtatrenverso en Brazilo.”
Ekde 1975, la CIA estas denove celo de enketo de la Senato de Usono, nome pro sia respondeco en la komplotoj kaj krimoj faritaj kontraŭ pluraj politikaj gvidantoj tra la mondo (Patrice Lumumba, Allende, s-ro Fidel Castro). Paralele, la progresoj de diversaj revoluciaj movadoj en Afriko kaj Latinameriko devigas Vaŝingtonon konstati ke, kvankam la laboro de enŝoviĝo en la organizojn de la “civila socio” restas decida, la uzita vojo ne estas la bona. Oni memoras tiam ke, “por fari la batalon de la ideoj tra la mondo, la registaro Johnson (...) rekomendis la realigon de “publika-privata meĥanismo” por malkaŝe financi agadojn eksterlande.”*
Tiel enmondiĝis la American Political Foundation (APF) en 1979, koalicio de la demokrata kaj respublikana partioj, de sindikataj gvidantoj kaj de mastroj, de konservativaj universitatanoj kaj de institucioj ligitaj al eksterlandaj aferoj. La modelo estas importita de Okcidenta Germanio, kie la fondaĵoj de la kvar ĉefaj partioj* — konataj sub la nomo de Stiftung — estas, depost la milito, financataj de sia registaro, kiel instrumento de la malvarma milito. Aparte la Fondaĵo Kontrad Adenauer, ligita al la Kristandemokrata Partio (CDU).
La 14-an de januaro 1983, la prezidanto Ronald Reagan subskribas la sekretan direktivon NSDD-77. Li tie ordonas starigi kion li anoncis en parolado antaŭ la brita parlamento la 8-an de junio 1982: “infrastrukturon” por “pli bone kontribui al la tutmonda kampanjo por demokratio”.* La direktivo signalas ke necesas por tio “kunordigi dense la klopodojn faratajn en ekstera politiko — diplomatiajn, ekonomiajn, armeajn — kaj dense interrilatiĝi kun la sekvaj sektoroj de la usona socio: laboro, aferoj, universitatoj, filantropio, politikaj partioj, gazetaro (...)”.
Sen mencii la direktivon, Reagan prezentas al la Kongreso proponon de la AFP titolitan “The democracy program”. Tiel, la 23-an de novembro 1983, leĝo decidas la starigon de la NED. La 16-an de decembro, dum la “ceremonio” organizita tiuokaze en la Blanka Domo, la prezidanto deklaras: “Tiu programo ne restos en la ombro. Ĝi fiere agnoskas sin sub la fajro de la lumĵetiloj. (...) Kaj, kompreneble, ĝi estos kohera kun niaj naciaj interesoj.”*
Kvar organizoj konsistigas la soklon de la NED kaj respondecas pri ĝia mastrumado. La Free Trade Union Institute (FTUI) — branĉo de la sindikata centralo AFL-CIO, kiu alprenas poste la nomon de American Center for International Labor Solidarity (ACILS) — ekzistis jam antaŭ la NED. La tri aliaj estas tuj kreitaj: la Center for International Private Enterprise (CIPE) de la komercoĉambro, la International Republican Institute (IRI), de la Respublikana Partio, kaj la National Democratic Institute (NDI), de la Demokrata Partio.
KVANKAM JURE TEMAS pri privata asocio, la NED aperas en la buĝeto de la ŝtatdepartemento [ministrejo pri eksterlandaj aferoj]. Tamen, ĝia financado estas submetita al aprobado de la Kongreso. La registaro per tio senigas sin je ĉia respondeco*, sed tiu statuso havas alian strategian avantaĝon. Por la iama oficisto de la ŝtatdepartemento William Blum, la organizoj “neregistaraj estas parto de la imago kaj de la mito, (...) ili kontribuas konservi eksterlande nivelon de kredindeco kiun oficiala agentejo ne povus atingi”.*
En oktobro 1986 eksplodas la skandalo kiu ŝanceligas la registaron Reagan: la kontraŭleĝa financado de la batalo kontraŭ la sandinisma registaro de Nikaragvo estas organizita en la Blanka Domo, ĉefe danke al fikomerco de kokaino. Hazardo: kunordigata de la kolonelo Oliver North, sub direkto de la Nacia Konsilio pri Sekureco (Nation Security Council, NSC), la tuta strukturo nomiĝas... “The democracy program”. La NED ludis unuarangan rolon en la operacio.* Strange, la enketo koncentriĝas sur la financado de la milit-aparato de la nikaragŭaj kontraŭrevoluciuloj — la Contra — kaj malpli interesiĝas pri tiu “neregistara” organizo, tamen superrigardata ekde sia naskiĝo kaj ĝis 1987, de la alta respondeculo de la CIA Walter Raymond, membro de la direktejo de la informoj de la NSC.
“Heredinto de la ‘democracy program’ de Ronald Reagan, la NED (...) liveris financ-rimedojn al multaj latinamerikaj grupoj, inter ili la Kuba-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF, angle FNCA)*”, asertas Jorge Mas Canosa, tiam prezidanto de la KUNF, ekstremisma antikastrisma organizo kreita de la NSC en la sama epoko kiel la NED. Malantaŭ la slogano “Libereco de Kubo pasas tra Nikaragŭo”, la KUNF engaĝiĝis kontraŭ la sandinistoj. “Tiu kunlaborado naskiĝis”, daŭrigas Mas Canosa, “kiam Theodore Shackley, iama vicdirektoro de la operacioj de la CIA, kaj ĉefo de la sekcio pri kaŝaj servoj, petis al la membroj de la fondaĵo ilian subtenon al la centramerika politiko...”
Estas ekde 1987, en plena skandalo, kiam la NED ekagas. Ĝiaj dolaroj finatingas la starigon de la fronto de antisandinistaj organizoj, en kiu partoprenas eĉ la (nikaragŭa) Permanenta Komisiono de la Homrajtoj. Danke al tiu subteno, s-ino Violeta Chamorro, kandidato de Vaŝingtono kaj proprietulo de la “sendependa” taggazeto La Prensa, alvenas al la prezidanteco en 1990. Ĉiuj agadoj de la sandinistoj favore al la loĝantaro forvaporiĝas kun la realigo de la novliberala modelo...
La talento de la NED kanaligi la monsumojn, krei neregistarajn organizojn (NRG), starigi elektajn manipuladojn kaj komunikilajn propagando-kampanjojn, ege ŝuldiĝas al la granda sperto de la CIA, de la branĉo de la ŝtatdepartemento taskita pri kunlaborado (USAID) kaj de multaj eminentuloj de la konservativa “elito” ligita al la ekstera politiko de Usono.* Escepte la teroristajn metodojn, la registaro Reagan uzis la samajn metodojn en la landoj de Orient-Eŭropo, “neregistara krucmilito por la homrajtoj kaj la demokratio, des pli imperiisma ke ĝi estas supozata rekte respondi al la bezonoj de la disidentoj kaj de la reformistoj de la tuta mondo”.* En tiuj landoj de la “reala socialismo”, la distanco inter regantoj kaj regatoj faciligas la taskon de la NED kaj de ties reto de organizoj, kiuj fabrikas milojn da “disidentoj” danke al la dolaroj kaj al la reklamo. Post kiam fine la ŝanĝo estis atingita, la plej multaj de ili, kaj iliaj ĉiuspecaj organizoj, malaperas, senglore, el la cirkulado.
Inter la atribuitaj historiaj venkoj troviĝas Pollando. En 1984, la NED disdonis jam “rektan helpon” por tie krei sindikatojn, gazetojn kaj grupojn de defendo al la homrajtoj. Ĉiuj, kompreneble, “sendependaj”. Por la prezidant-kampanjo de 1989, la NED donacas 2,5 milionojn da dolaroj al la movado Solidarnosc gvidata de s-ro Lech Walesa, kiu enpotenciĝas tiujare, kiel potenca aliancano de Vaŝingtono.*
Kvankam la NED estis konceptita en la kadro de la usona arsenalo de la malvarma milito, la disfalo de la eŭropa socialisma bloko estas la enkonduko al ĝia planedvasta etendiĝo. De tiam, danke al la dolaroj kaj al kelkaj “specialistoj”, ĝi sciis enmiksiĝi en la sociajn, ekonomiajn kaj politikajn procezojn de proksimume naŭdek landoj de Afriko, Latinameriko, Azio kaj Orient-Eŭropo. Enmiksiĝi en la elektojn estas, kiel diras la esploristo Gerald Sussman, “tre grave por atingi la tutmondajn celojn de Usono”. La NED kaj aliaj usonaj organismoj prezentas sin kiel partoprenantoj en la “konstruado de demokratio”. Tamen, substrekas Sussman, se ili “agas efektive malpli brutale ol la CIA ĝis 1970, la formoj de elektaj manipuladoj al kiuj [ili] hodiaŭ dediĉas sin estas demonstradoj de morala surscenigo kaj de politika dramaturgio”.*
Dum la elektoj de 1990 en Haitio, la NED investis proksimume 36 milionojn da dolaroj por subteni la kandidaton Marc Bazin, iama funkciulo de la Monda Banko. Malgraŭ tiu helpo larĝe venkis s-ro Jean-Bertrand Aristide. Li estis renversita, la 29-an de septembro 1991, sekve al komunikila kampanjo ankaŭ financita de la NED kaj la USAID. La diktatoreco kiu sekvis kaŭzis proksimume kvar mil mortviktimojn...
Dum la dek unuaj jaroj de ĝia ekzisto, “tiel estas 200 milionoj da dolaroj kiujn la NED disdonis tra mil kvincent projektoj partoprenantaj en la subteno de la amikoj de Usono”.* De 1998, la NED multe interesiĝis pri Venezŭelo. “Tio estas silenta operacio kontraŭ la bolivara revolucio, asertas s-ro Agee. Ĝi komencis kun la prezidanto [William] Clinton kaj intensiĝis kun la filo [George W.] Bush. Tio similas al la agadoj faritaj kontraŭ la sandinistoj, sed en la momento sen terorismo nek ekonomia embargo: “antaŭenigi la demokration, solvi konfliktojn, kontroli la elektojn kaj fortigi la civitanan vivon”.” La usona advokatino Eva Golinger malkovris en oficialaj dokumentoj ke inter 2001 kaj 2006 pli ol 20 milionoj da dolaroj estis transdonitaj de la NED kaj la USAID al opoziciaj grupoj kaj al privataj venezŭelaj komunikiloj.* La New York Times estis jam rivelinta, la 25-an de aprilo 2002 — kelkajn tagojn post la malsukcesa ŝtatrenverso kontraŭ la prezidanto Hugo Chávez-, ke la buĝeto de la NED destinita al tiu lando kvarobliĝis kelkajn monatojn antaŭ tiu puĉo-provo, laŭ ordono de la usona Kongreso.
Tamen, la plej grandan konstantecon la NED montris en la batalo kontraŭ la kuba registaro. Dum la lastaj dudek jaroj ĝi investis proksimume 20 milionojn da dolaroj por antaŭenigi la “demokratian transiĝon” en tiu lando, sen kalkuli la 65 milionojn alportitajn de la USAID depost 1996. Vaŝingtono insistas pri la plej supera utileco de “demokratiaj” elektoj, sed, de la leĝo Torricelli (Cuban Democracy Act, 1992) ĝis la leĝo Helms-Burton (Cuban Liberty and Democratic Solidarity Act, 1996) kaj la Komisiono por Helpo al Libera Kubo (Commission for Assistance to a Free Cuba, majo 2004), la oficialaj tekstoj precizigas klare ke la elektitoj devas konveni al ĝi. Preskaŭ ĉiuj sumoj restas inter la manoj de kontraŭrevoluciaj organizoj en Usono kaj en Eŭropo. Ĉefe la pola, rumana kaj ĉeĥa registaroj ricevas bonan parton de tiu financado, ekde kiam ili gvidas la internacian premadon faratan kontraŭ Kubo. Nur en 2005, la NED donis al ili 2,4 milionojn da dolaroj tiucele.*
Elektoj kaj aferoj devas iri kune. Ĝuste tiel Vaŝingtono vidas la demokration. La 20-an de januaro 2004, la prezidanto anoncis dum sia parolado pri la stato de la Unio ke li petos de la Kongreso duobligi la buĝeton de la NED por ke ĝi ennoviĝu pri la “antaŭenigo de liberaj elektoj, de liberkomerco, de gazetara libereco kaj de la sindikata libereco en Mez-Oriento”. Do, ke la ideologia laboro akompanu la militan agadon. En tiu mondregiono la ĉeesto de la NED estis ĝis tiam minimuma. En 2003 ĝia reto instaliĝis en Afganio. En ĝia teksejo legeblas ke ĝi decidis “starigi kaj fortigi la komercon por helpi konstrui la demokration kaj la merkat-ekonomion”. Por prepari la terenon ĝi donas “helpon al tuta serio da naskiĝantaj NRO”.
Kun similaj celoj aliaj NRO estas financataj en Irako, aparte en la nordo de tiu okupata lando. Kiel aliloke, la lokaj organizoj subtenataj de la NED rapide fariĝas dependaj de ĝi kaj, sub la flago de “batalo por la demokratio”, ili komencas labori por sistemo kies interesoj tre malofte kongruas kun tiuj de la loĝantaro.
Unufoje jare, aŭ laŭ postulo, la prezidanto de la NED devas fari raporton ĉe la komisiono de eksterlandaj aferoj de la usona Senato, unika kazo por neregistara organizo. La 8-an de junio 2006, s-ro Carl Gershman (prezidanto de la NED ekde aprilo 1984) insistis pri la urĝo altigi la buĝeton de la “helpo al demokratio”. Li argumentas ke en Rusio, en Belorusio, en Uzbekio, en Venezŭelo, en Egiptio la NRO bezonas aldonajn rimedojn ĉar ili alfrontas “duon-aŭtoritatecajn” registarojn. La 7-an de decembro li faris praktike la saman paroladon antaŭ la Eŭropa Parlamento, dum la konferenco “Democracy promotion: The European way”.
Laŭ s-ro Blum, la filozofio de la NED kuŝas sur la ideo ke la socioj funkcias pli bone “kun la libera entrepreno, la kunlaborado de la klasoj (...), reduktita intervenismo de la registaro en la ekonomio (...). La merkat-ekonomio estas asimilita al demokratio, reformoj kaj kresko; oni laŭdas la meritojn de la eksterlandaj investoj. (...) La raportoj de la NED peze insistas pri la “demokratio”, sed temas nur pri minimumaj demokratiaj proceduroj, kaj ne pri ekonomia demokratio, ĉar nenio rajtas minaci la establitajn potencojn (...). Resume, la programoj de la NED estas en harmonio kun la bezonoj kaj la fundamentaj celoj de la ekonomia tutmondigo kaj de la nova internacia ordo”.
ANTAŬ LA ĜENERALA ASEMBLEO de la Unuiĝinta Naciaro (UN) en septembro 1989, la prezidanto George Bush patro asertis ke la defio de la “libera mondo” estas solidigi la “fundamentojn de la libereco”. Jaron antaŭe, la kanada parlamento, kuraĝigita de Vaŝingtono, estis kreinta fondaĵon similan al la NED, kun la nomo Rights & Democracy. En 1992, laŭ la sama modelo, la brita parlamento oficialigis la Westminster Foundation for Democracy (WFD). Poste venis la vico de Svedio kun la Swedish International Liberal Centre, de Nederlando — Fondaĵo Alfred Mozer — kaj de Francio — Fondaĵo Robert Schuman kaj la Fondaĵo Jean Jaurès (ligita al la Socialista Partio). La reto de la fondaĵoj de la NED alprenas formon.
Ĝuste en tiu kadro estis kreita la Democracy Projects Database, kiu kunordigas proksimume ses mil projektojn de NRO en la mondo. La NED estas ankaŭ la koro de la Network of Democracy Research Institutes*, en kiu partoprenas “sendependaj institucioj ligitaj al politikaj partioj, universitatoj, sindikatoj kaj movadoj por demokratio kaj homrajtoj”. Ĝia celo estas faciligi la kontakton “inter la kleruloj kaj la aktivuloj de la demokratio”. Aliflanke la NED gastigas la sekretariejon de la Center for International Media Assistance, “projekto kiu taskas sin kunvenigi certan nombron da fakuloj pri komunikiloj kun la celo fortigi la subtenon al la libera kaj sendependa gazetaro en la mondo”.*
En la oficiala interret-teksejo de la ŝtatdepartemento s-ro Gershman deklaras ke ĉiuj ĉi fondaĵoj, personoj kaj organizoj konverĝas al la “kreado de pordemokratia monda movado”. “Reto de la retoj”, de kiu la NED estas la centro. Aliaj fondaĵoj aliĝis al tiu projekto — la Friedrich-Ebert-Stiftung de Germanio, la Olof Palmes Internazionella Center de Svedio, la Karl-Renner-Institut de Aŭstrio, la Fundación Pablo Iglesias, ligita al la hispana Laborista Socialista Partio (PSOE).
En 1996, por pravigi la buĝetaltigon de la NED, aparte “klariga” raporto estis submetita al la Kongreso: “La tutmonda milito de la ideoj plene okazas. Usono ne povas permesi al si rezigni pri tiom efika instrumento en eksterlanda politiko en epoko kiam ĝiaj interesoj kaj ĝiaj valoroj suferas potencan ideologian atakon de multaj antidemokratiaj fortoj en la mondo (...). Ĝi restas minacata de tenacaj komunistaj reĝimoj, de novkomunistoj, de agresemaj diktatorecoj, de radikalaj naciistoj kaj de islamismaj fundamentistoj. En tiuj kondiĉoj Usono ne povas permesi al si lasi la ideologian batalkampon al tiuj malamikoj de libera kaj malfermita socio. La NED bezonas kontinuan financadon, kiu konsistigas prudentan investon por garantii la estonton.”* Tri jarojn poste, s-ro Benjamin Gilman, prezidanto de la komisiono pri eksterlandaj aferoj de la Ĉambro de Reprezentantoj, reprenis, samcele, la plej multajn elementojn de tiu raporto.
Demokratio, liberaj elektoj, esprimlibereco... Kion s-ro Blum tradukas jene: “Ĉio, kion ni faris, estas transigi la multajn abomenindajn agadojn de la CIA al nova organizo kies nomo sonas pli bone. La kreado de la NED estas ĉefverko de politiko, de publikaj rilatoj kaj de cinismo.”*
Hernando CALVO OSPINA.
“ABSOLUTE, ni ricevas monon de la NED, asertas s-ro Robert Ménard, ĝenerala sekretario de Raportistoj sen limoj (Reporters sans frontières (RSF)), en la interret-forumo de la Nouvel Observateur, la 18-an de aprilo 2005.* Kaj tio faras nenian problemon por ni.” Jen io por pridubi la kredindecon de tiu “sendependa” asocio kiu defendas la esprimliberecon danke al tiuspeca financado, sen kalkuli tion kion ĝi ricevas de la franca ŝtato — 11% de ĝia jara buĝeto-, de la Eŭropa Komisiono — 15% -, kaj de pluraj privataj financgrupoj de komunikiloj kaj de armado — nedeterminita sumo.*
Tiuj datenoj estis enretigitaj en la retejo de RSF nur post artikolo de la usona ĵurnalistino Diana Barahona, kiu menciis tion, la 11-an de marto 2005, en la taggazeto Northern California Media Guild. “Tiu mono reprezentas 2% de nia buĝeto”; “ĝi devenas de la usona Kongreso kaj ne de la Blanka Domo”, precizigas s-ro Ménard en komunikaĵo. En alia teksto li klarigas: “Ni ne ricevas monon de la usona ŝtatdepartemento, de la CIA aŭ de la usona kunlaborejo USAID.”* Malfacile kredi ke li ne konas la historion nek la celojn de la NED kaj ke li ne scias ke estas la ŝtatdepartemento kiu mendas ĝian financadon ĉe la Kongreso.
EN LA SAMA KOMUNIKAĴO s-ro Ménard koncedas por la unua fojo ke RSF ricevas aliajn “subvenciojn devenajn de Usono (...), tiujn de la Center for a Free Cuba [CFC, Centro por Libera Kubo]”. De 2002 ĝis 2005, RSF ricevis de ĝi 92.330 eŭrojn. Sed kion li ne diras meritas substrekon: preskaŭ ĉiuj resursoj de la CFC devenas de la NED. Historia eminentulo de tiu kaj de la latinamerika politiko de Usono, s-ro Otto Reich estas administranto de la CFC. Ĝia direktoro, s-ro Frank Calzón, siavice estis, en 1983, la unua prezidanto de la Kuba-Usona Nacia Fondaĵo (KUNF, angle FNCA), kaj unu el la gvidantoj, en la 1970-aj jaroj, de la grupo Abdala, organe ligita kun la Fronto de Nacia Liberigo de Kubo, kiu respondecas pri teroristaj atencoj en pluraj landoj, interalie Francio, Portugalio kaj Kanado.*
En 1993 s-ro Ménard alprenis la totalan direktadon de RSF, post la demisio de la du aliaj precipaj fondintoj, s-roj Rony Brauman kaj Jean-Claude Guillebaud. Ilia foriro estis aparte motivita de senprecedenca komunikila kampanjo, danke al kiu RSF transformis la nekonatan taggazeton Oslobodjenje kaj ties direktoron en mondajn “stelulojn”*, dum ĝia eldonkvanto atingis apenaŭ tricent ekzemplerojn en Sarajevo. Pura hazardo: en la sama epoko la NED investis milionojn en tiun gazeton por “vivigi” ĝin.
TIO ESTIS ŝajne la unua fojo en kiu la celoj kaj agoj de s-ro Ménard kaj de la NED kongruis. Poste tio fariĝis kutima... Por konvinkiĝi pri tio sufiĉas observi la rolon de RSF en la polemiko lanĉita per la nenovigo, fare de la venezŭela registaro, de la koncesio de la privata televidstacio Radio Caracas Television (RCTV), koncesio kiu finiĝis la 27-an de majo 2007. Tiu televido multokaze rompis la leĝon kaj malkaŝe partoprenis en la ŝtatrenverso de la 11-a de aprilo 2002. Parolante pri “fermo” kaj pri atenco al la esprimlibereco, RSF “alvokas la internacian komunumon mobiliziĝi por denunci tiun perfortaĵon kaj defendi tion kio restas de sendependaj komunikiloj en Venezŭelo”. Spite al la rajto de ĉiu ŝtato — ĉu en Venezŭelo, en Usono, en Francio aŭ aliie — disponi pri raraj publikaj havaĵoj kiuj estas la hercaj frekvencoj.* Malgraŭ la ĉeesto de la privataj televidoj Globovisión, Venevisión, Televen kaj CMT, RSF denuncas la 28-an de majo: “Hugo Chávez silentigis (...) la solan nacian ĉenon ankoraŭ kritikan al li.” Estas vere ke la aliaj forte agacas s-ron Ménard: kvankam ofte agresemaj kontraŭ la potenco, ili ne subtenas plu malkaŝe la malstabiligon de la prezidanto.*
Hernando CALVO OSPINA.
De Somalio ĝis Afganio, de Irako ĝis Libano tra Palestino (vidu Alain Gresh: Trans la alfrontiĝoj inter Hamaso kaj Fataho — Kiel la mondo enterigis Palestinon), konturiĝas arko de ĥaoso karakterizita de la malfortiĝo de la ŝtatoj kaj la kreskanta rolo de armitaj grupoj kiuj disponas pri efika armaĵo (nome diverskategoriaj raketoj) kaj eskapas al ĉia centra kontrolo. Por Usono tiuj zonoj fariĝis la ĉefa tereno de la “tria mondmilito”, de la “milito kontraŭ la terorismo”. Tiu vizio nutras la strategion de la organizo Al-Kajdo, engaĝita en ĝismortan batalon kontraŭ “la krucmilitistoj kaj la judoj”. Tamen surloke tiuj simplismaj diskursoj ne kovras realon multe pli kontraŭdirecan. En Irako oni ĉeestas mobiliziĝon de parto de la sunaisma rezistado kontraŭ la ekscesoj de Al-Kajdo kiu lanĉiĝis en sangan batalon kontraŭ la ŝijaistoj kaj ne hezitas ataki ties kultejojn. En Afganio violentaj incidentoj okazis inter la talibanoj kaj la eksterlandaj batalantoj de Al-Kajdo; dum la unuaj privilegias nacian strategion (kaj la strebadon al provizoraj kompromisoj kun la pakistana potenco), la duaj alvokas al renverso de la regantaj islamaj reĝimoj, denuncataj esti “malpiaj”.
DU LASTATEMPAJ INCIDENTOJ ilustras la kreskantajn diverĝojn sine de la armitaj islamismaj movadoj. En suda Vazirio, triba zono de Pakistano ĉe la afgana landlimo, lokaj talibanoj faris en marto 2007 masakron al eksterlandaj batalantoj de la Islama Movado de Uzbekio, ligita kun Al-Kajdo; preskaŭ samtempe sovaĝaj bataloj okazis inter la Islama Armeo en Irako kaj la loka branĉo de Al-Kajdo. Du strategioj — du manieroj koncepti la islamisman batalon — alfrontiĝas, pli kaj pli perforte.
Depost 2003, eksterlandaj volontuloj alfluas al Pakistano kaj Irako. Tamen, anstataŭ ĝojigi la gvidantojn de la talibanoj kaj la aŭtoĥtonajn islamajn rezistado-grupojn, tiu alveno de radikalaj batalantoj adeptoj de la takfirismo — ideologio kiu konsideras la “malbonajn islamanojn” precipaj malamikoj (vidu sube Alain Gresh: La ŝijaistoj — la nova malamiko) — kaŭzis ĝenon. Militante kontraŭ islamaj registaroj, tiuj aktivuloj lanĉis la ĥaoson sur tiuj samaj loĝantaroj kiujn ili pretendis defendi.
Tamen, dum tri jaroj, inter 2003 kaj 2006, la komplekseco mem de la situacio en tiu vasta militejo, kiu estas la du partoj de Vazirio, Afganio kaj Irako, fortigis la doktrinan influon de Al-Kajdo kaj silentigis la aŭtoĥtonajn grupojn. En la du partoj de Vazirio, takfiristoj favoris la aperon de “islamaj ŝtatoj” kiuj eskapus al la jurisdikcio de Pakistano kaj ebligus armitajn agojn en la grandaj urbaj centroj, kun la lasta celo okazigi ribelon kontraŭ la porokcidenta armea reĝimo de Islamabado. Reage, la pakistana armeo faris sangajn operaciojn, masakrante centojn da nebatalantoj, inkluzive virinojn kaj infanojn, kaj tiel nutris la furoron de la ekstremistoj. Jam tiam multaj talibanaj gvidantoj private koncedis ke la takfiristoj eraris forlasante la ekskluzive kontraŭokcidentan strategion proponitan de s-ro Usama Ben Laden en la 1990-aj jaroj, kaj ke ili eraris transformi ties militon de nacia rezistado kontraŭ la eksterlanda okupado al atako kontraŭ la armea potenco de Pakistano.
En Irako, Abu Musab Al-Zarkaŭi, unu el la precipaj takfiristaj gvidantoj, kiuj forlasis Vazirion por iri al Irako ĵus antaŭ la usona invado, fariĝis la plej videbla respondeculo de la rezistado. Al-Zarkaŭi publike deklaris sian fidelecon al s-ro Ben Laden; ĉirkaŭ li grupiĝis aktivuloj, plejparte eksterlandanoj, kiuj konsistigis la irakan branĉon de Al-Kajdo. Tre rapide la situacio en Irako similis al tiu de la du partoj de Vazirio kaj de Afganio.
Post la falo de Saddam Hussein la lokaj rezistado-fortoj bezonis certan tempon por mobiliziĝi. Ili bezonis plurajn monatojn por organizi diversajn tribojn, fragmentitajn religiajn grupojn, membrojn de la Baas — la iama partio de Saddam Hussein — kaj oficirojn de la eksa respublika gvardio en efikajn batalunuojn. Intertempe la eksterlandaj batalantoj alvenintaj el ĉiuj anguloj de la islama mondo sub la nigra flago de Al-Kajdo konsistigis majlis al-ŝura (konsilion) kaj montris efikecon kiun ankoraŭ ne havis la aŭtoĥtonaj grupoj. En tiuj kondiĉoj tiuj povis apenaŭ esprimi siajn rezervojn pri la takfirisma ideologio. Iuj jam havis okazon priplori la senbridaĵojn de Al-Kajdo, kiu, kvankam sunaisma kiel ili, neglektis la batalon kontraŭ la usona okupanto por ataki ŝijaismajn sanktejojn.
Tamen, la anonco de Al-Kajdo fine de 2006 de starigo de “ideologie pura” emirlando en Irako konfirmis ke la strategio de la aŭtoĥtonaj grupoj estis komplete submetita al la takfirista ideologio kaj al ties fratomurda programo. La milito kontraŭ la okupado transformiĝis al miriado da premsonĝecaj sektismaj bataloj. Kaj la ĝermoj de rompo inter “internaciismaj” batalantoj kaj aŭtoĥtona rezistado estis semitaj.
Por kompreni tiujn diverĝojn necesas analizi la apartajn cirkonstancojn kiuj kontribuis al la ideologiaj transformiĝoj de Al-Kajdo, dum la ĝihado kontraŭ la sovetia okupado en Afganio en la 1980-aj jaroj, kaj poste. La araboj kiuj alfluis en tiun landon por aliĝi al la loka rezistado estis dividitaj en du tendaroj, “jemenana” kaj “egipta”.
La religiuloj venintaj al Afganio laŭ instigo de siaj imamoj apartenis al la unua tendaro. Kiam ili ne batalis, ili pasigis siajn tagojn per severa trejnado, kuiris mem kaj kuŝiĝis tuj post la iŝa (lasta preĝo de la tago). Kiam la afgana ĝihado finiĝis, ili revenis en sian landon aŭ fariĝis parto de la loka loĝantaro, en Afganio aŭ Pakistano, kie multaj de ili edziĝis. Inter la membroj de Al-Kajdo, tiuj estas kvalifikataj draveŝ (“kiu ŝatas facilan vivon”).
La “egipta” tendaro konsistis el la plej politikiĝintaj kaj la ideologie plej motivitaj. La plej multaj estis anoj de la Islamaj Fratoj*, sed rifuzis la parlamentan vojon proponatan de tiu organizo. Por viroj kun tiuj ideoj, ofte kleraj — kuracistoj, inĝenieroj ktp.-, la afgana ĝihado donis potencan cementon. Multaj estis eksaj militistoj kaj aliĝis al la eksterleĝa movado Islama Ĝihado de la doktoro Ayman Al-Zawahiri (kiu poste fariĝis la dekstra mano de s-ro Ben Laden). Estas tiu grupo kiu murdis la prezidanton Anŭar El-Sadat en 1981 por puni lin pro esti subskribinta la pacakordon kun Israelo en Camp David tri jarojn antaŭe. Ĉiuj estas konvinkitaj ke Usono kaj ties “marionetaj” registaroj en Proksim-Oriento respondecas pri la malprogreso de la araba mondo.
SINE DE LA EGIPTA TENDARO, post la iŝa, oni senĉese debatis pri la estonteco. La gvidantoj encerbigis en siajn adeptojn la neceson investi sian energion en la armitajn fortojn de sia lando kaj ideologie kultivi la plej bonajn cerbojn.
Ĉe la fontoj de Al-Kajdo troviĝas la Maktab Al-Khadamat (“oficejo de la servoj”), kreita de doktoro Abdullah Azzam ekde 1980 por subteni la afganan rezistadon. Ĝia fondinto mortas en 1989 en atenco*; s-ro Ben Laden, unu el liaj precipaj disĉiploj, postsekvas lin ĉe la kapo de la movado por transformi ĝin en Al-Kajdo.
“La plej multaj “jemenanaj” batalantoj — sufiĉe krudaj militistoj, kies sola ambicio estis martireco — forlasis Afganion post falo de la komunista registaro, klarigis al ni, dum lastatempa interparolado en Amano, la filo de la fondinto de Maktab Al-Khadamat, s-ro Hudaifa Azzam. La “egiptoj” siavice restis, ĉar iliaj politikaj ambicioj restis nekontentigitaj. Poste ili estis kontaktitaj de Ben Laden, reveninta el Sudano en 1996, kaj ili provis konvinki lin pri la takfirisma vizio, dum ĝis tiam lia pensado estis komplete turnita al la batalo kontraŭ la usona hegemonio en Proksim-Oriento.”
S-ro Azzam pasigis preskaŭ dudek jarojn ĉe arabaj aktivuloj en Afganio kaj Pakistano. “Kiam mi renkontis Ben Laden en Islamabado en 1997, li estis flankita de la somaliano Abu Obadia kaj la egiptoj Abu Haf kaj Sajful Adil [ĉiuj tri apartenis al la ”egipta“ tendaro], kaj mi komprenis ke iliaj ekstremismaj ideoj havis influon sur lin. En 1985, kiam mia patro petis Ben Ladon iri al Afganio, li respondis ke li iros nur kun la permeso de la reĝo Fahd — kiun li tiam ankoraŭ honoris per la nomo wali al-amr [plej supera aŭtoritato]. Post la 11-a de septembro, kiam li denuncis la saudajn gvidantojn, mi povis mezuri kiom la “egipta” tendaro estis lin influinta.”
Tia estis do la situacio kiam komence de 2006, pli ol kvardek mil militpretaj batalantoj de araba, ĉeĉena kaj uzbeka deveno, apud vaziroj kaj aliaj pakistanaj aktivuloj venintaj el la urboj, kolektiĝis en norda kaj suda Vazirio. La talibana gvidantaro en Afganio troviĝis alfrontita al dilemo, ĉar la plej multaj batalantoj preferis lukti kontraŭ la pakistanaj armitaj fortoj en la triba zono ol batali kontraŭ la okupado en Afganio. S-ro Tahir Yaldeŝiv, konata uzbeka aktivulo kaj takfirista ideologo bazita en suda Vazirio, estis espriminta fatwa apoge al tiu strategia prioritato; s-roj Abdul Khaliq kaj Sadiq Noor, de la direktejo de la talibanoj en Vazirio, estis esprimintaj sin samsence. Fine, la starigo de islamaj ŝtatoj de suda kaj norda Vazirio akrigis la konflikton inter la pakistana ŝtato unuflanke kaj la talibanoj de tiu lando kaj Al-Kajdo aliflanke.
Novaj alfrontiĝoj ŝajnis neeviteblaj. La direktejo de la afganaj talibanoj komprenis ke tiu konflikto minacis prokrasti la grandan ofensivon kontraŭ la fortoj de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) preparata por printempo 2006 kaj ke necesis malprajmi ĝin kiom eble plej rapide.* La mulao Mohammed Omar, la fuĝinta ĉefo de la talibanoj, sendis la mulaon Dadullah (unu el la plej bonaj komandantoj de sudokcidenta Afganio, mortigita en majo 2007) persvadi la pakistanajn talibanojn kaj la frakciojn de Al-Kajdo koncentriĝi sur tiu ofensivo anstataŭ malŝpari siajn fortojn. Tiu perado kondukis al pac-akordo, la 5-an de septembro 2006, inter la pakistanaj fortoj kaj la talibanoj de la triba zono, kiu planis nome resendi ĉiujn eksterlandajn batalantojn. Tiu batalhalto ebligis al la pakistana potenco teksi solidajn ligojn kun la talibanaj gvidantoj en la du Vazirioj. Tiuj ricevis aprezindajn kvantojn da armiloj kaj da mono kaj flatajn invitojn al Islamabado.
La subskribita akordo rezultis el la konstato farita de la direktejo de la talibanoj: post kvin jaroj da kunlaborado kun Al-Kajdo, la rezistado en Afganio estis en sakstrato. Certe, ĝi fariĝis pli forta. La ofensivo de 2006 estis lerneja kazo de gerilo kiu ĝuas la apogon de la loĝantaro, kiu hejme fabrikas bombojn kaj uzas teĥnikojn de urba gerilo lernitajn en Irako. La koaliciaj trupoj gvidataj de Usono kaj la NATO ricevis signifajn perdojn (proksimume cent kvindek mortigitoj en 2006). Sed la talibanoj ne povis atingi ajnan gravan strategian celon, kiel estintus la preno de Kandaharo aŭ la ĉirkaŭbaro de Kabulo. La talibanaj komandantoj volonte koncedas ke ilia organizo ne povas gajni batalon kontraŭ strukturita ŝtato. Ili ja pensas ke ili povus mobilizi la amasojn, sed ili scias ke tio rezultigus bombo-tapiŝon kaj masakradon de iliaj simpatiantoj. La solvo konsistis do en trovi aliajn resursojn de registara deveno. Ili tute nature turnis sian rigardon al sia iama protektinto, Pakistano — pro tio la akordo de la 5-a de septembro.
La talibanaj gvidantoj, same en Vazirio kiel el Afganio, estis kontentaj pri tiu kompromiso kaj apenaŭ kritikis la forpelon de la eksterlandaj batalantoj; ĉiu supozis ke ili amase aliĝos al la afgana rezistado. Ili ankaŭ ne estis malkontentaj seniĝi de Al-Kajdo kaj de la elementoj kiuj disvolvis absolutan strategion kiu deturnis ilin de la batalo kontraŭ la NATO-fortoj.
Aliflanke, la akordo estis neakceptebla por la “tutplanedaj militistoj” de Al-Kajdo, kiuj revis pri regiona konflikto sur pluraj frontoj, gvidata de nove starigitaj bazoj en Vazirio. La perspektivo de bataletoj en Afganio apenaŭ kompensis ilian revon pri brila venko super la pakistana gvidantaro, nepraktikantaj islamanoj. Krome Al-Kajdo pensis profiti novajn atutojn.
Multaj grupoj de eksterlandaj batalantoj kolektiĝis sub la flago de s-ro Al-Zawahiri: Al-Jamaa Al-Muqatila, ĉefe libia kaj komandata de la ŝejko Abu Lais Al Lybi; la Jabha Al-Birra d’Ibn Al-Malik, ankaŭ esence konsistanta el libianoj; la Jaysh Al-Mahdi, kreita de egipto, la mortinta Abdul Rahman Canady, kaj gvidata nun de Abu Eza; grupeto devena de Jammat Al-Jihad konsistanta ĉefe el egiptoj; la takfiristoj komandataj de Ŝejko Essa; kaj la Islama Movado de Uzbekio de s-ro Yaldeŝiv. En la sama momento, laŭ la pakistanaj servoj, Al-Kajdo reaktivigis certajn de siaj financaj fontoj — nome tra la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj — blokitaj sekve al la atencoj de la 11-a de septembro.
La gvidantoj de Al-Kajdo komprenis rapide ke la akordoj inter Pakistano kaj la talibanoj estis minaco; ili timis ankaŭ ke la talibanoj estus trompitaj de la pakistanaj informservoj. Ili do provis torpedi la batalhalton ekspluatante la diverĝojn inter la subskribintoj. Ili ricevis okazon per la bombado de trejn-tendaro en suda Vazirio fare de la pakistana aerarmeo, la 17-an de januaro 2007, per kio mortis pluraj eksterlandaj batalantoj. S-ro Baitullah Mehsud, unu el la raraj talibanaj gvidantoj en suda Vazirio, nuligis la akordojn konsiderante ke Pakistano estis ilin rompinta. S-ro Yaldeŝiv tuj apogis lin sendante dekon da kamikaz-plotonoj por semi teroron en la pakistanaj urbaj centroj. La bilanco estis peza ĉe la civila loĝantaro, sed la akordoj supervivis. Tamen la prezidanto Pervez Muĉaraf devas alfronti seriozan internan krizon pro sia decido, en marto 2007, destitui s-ron Iftikhar Mohammed Chaudhry, prezidanton de la Supera Kortumo, kaj alfronti konflikton kun la Ruĝa Moskeo (Lal Masjid) en Islamabado, kiu strebas trudi talibanecan islamigon en la ĉefurbo.*
Se la akordoj rezistis, tio okazis ĉar ili taŭgis por la du partioj. Ili ebligis al la pakistanaj gvidantoj konstrui strategion per kiu eblis kontraŭi la influon de Al-Kajdo en la triba zono. Kaj ili respondis al la seniluziiĝo de la talibanoj, teditaj de la absoluta strategio juĝata monomania de Al-Kajdo, kiu servis nur por malfortigi la afganan rezistadon.
Epizodo ilustris tamen la tensiojn. S-ro Haĵi Nazir, malmulte konata talibana komandanto, priflirtata kaj provizata per armiloj kaj per mono de la pakistanaj sekurecoservoj, fariĝis rapide la fortulo de suda Vazirio. S-ro Nazir donis la elekton al la eksterlandaj batalantoj: aŭ esti malarmitaj aŭ foriri por fortigi la ofensivon kontraŭ la NATO-trupoj en Afganio. Antaŭvideble, tiuj rifuzis tiun proponon, kaj armita alfrontiĝo, en marto 2007, kaŭzis pli ol cent kvardek mortviktimojn, plejparte devenajn el centra Azio. En norda Vazirio okazis samtipaj incidentoj. Mita ĉefo de la antisovetia rezistado en la 1980-aj jaroj, s-ro Jalaluddin Haqqani sendis sian filon Sirajuddin, kun la perantoj la mulao Dadullah kaj s-ro Noor Mohammad Saqib, kiu prezidis la afganan Superan Kortumon sub la reĝimo de la talibanoj.
La talibanaj komandantoj devis levi la sieĝon kaj permesi al la eksterlandaj batalantoj iri en la direkton kiun ili elektis. TiujDavid Samules, “Grand illusions”, The Atlantic Monthly, Vaŝingtono, DC, junio 2007. preferis iri al Irako, nova promesita tero, ol al Afganio, kie ilia ĉeesto ŝajnis malpli akceptita de la talibanoj. Ili rekonis aliajn gravajn figurojn, kiel s-ron Abdul Hadi Al-Iraki, kiu foriris fine de 2006 sed tre rapide kaptiĝis, kaj kiu estas nun malliberulo en Gŭantanamo.
Al-Kajdo komencis sendi batalantojn de la du Vazirioj al Irako tuj post la usona invado de 2003. Tiu movo estis akcelita de la ideologiaj kaj strategiaj disopinioj kun la talibanoj. “Tuj post kiam li estis nomumita administranto de Irako, Paul Bremer* dissolvis ĉiujn irakajn sekureco-fortojn. Ni vizitis lin delegacie — memoras doktoro Mohammed Baŝar Al-Faidy, respondeculo de la Asocio de Islamaj Ulemoj, unu el la nunaj komponantoj de la antiusona rezistado — kaj ni avertis lin kontraŭ tiu decido kiu ebligis al ĉiu ajn transpasi niajn landlimojn. Oni devintus konservi almenaŭ la limgardistojn. Bremer ne konsentis: por li, ĉiuj sekurecofortoj estis por Saddam. Baldaŭ la irakanoj spertis, senpove, alfluon de ĉiaj senskrupulaj individuoj, de teroristoj el Irano aŭ de Al-Kajdo, kiuj regrupiĝis en Irako por siaj propraj celoj.” Kaj li konkludas: “Hodiaŭ mi kredas ke tiu politiko de Bremer estis konscie destinita por altiri la batalantojn de Al-Kajdo en Irakon, kie li pensis ke estus pli facile mortigi aŭ kapti ilin ol en Afganio aŭ en Vazirio.”*
Tamen, dum Al-Kajdo klopodas alpreni la gvidadon de la batalo kaj ŝanĝi tiun al sia absoluta vizio, la irakaj gvidantoj de la rezistado, movataj antaŭ ĉio de naciismaj celoj, maltrankviliĝas pli kaj pli pri ili kaj volus senigi sin je tiuj eksterlandaj batalantoj. Indikoj pri tiuj disopinioj estis antaŭ nelonge notitaj de la arabaj komunikiloj. La satelita televido Al-Jazira raportis, en aprilo 2007, la vortojn de s-ro ibrahim Al-Shammari, proparolanto de laIslama Armeo en Irako, pri la rompo kun Al-Kajdo. La celoj de la du movadoj estas tiom malsamaj, asertis li, ke, en certaj cirkonstancoj, la Islama Armeo en Irako preferus trakti kun Usono.
Dum gazetara konferenco en Vaŝingtono la 26-an de aprilo 2007*, la generalo David Petraeus, la ĉefkomandanto de la usonaj trupoj en Irako, elvokis la sunaistan returniĝon kontraŭ Al-Kajdo: “La sunaismaj ribeluloj kaj tio, kion oni nomas la sunaisman rezistadon, restas niaj kontraŭuloj. Sed ni vidas ankaŭ aliajn elementojn kiuj aliĝas al la sunaismaj triboj batalantaj kontraŭ Al-Kajdo, tiel ke la situacio estas pli favora en la provinco Anbar kaj en aliaj zonoj kiujn ni konsideris perditaj antaŭ malpli ol ses monatoj.” La generalo Petraeus asertis ankaŭ ke Usono “daŭrigos intertrakti kun la ĉefoj de la sunaismaj triboj kaj kun iamaj gvidantoj de la insurekto por ke iliaj batalantoj aliĝu al la legitimaj irakaj sekurecofortoj en la batalo kontraŭ la ekstremistoj.”
Doktoro Al-Faidy siavice diras senindulge: “Ĉiuj eksterlandaj elementoj kiuj aliĝis al neregulaj milicoj estas malbeno por la rezistado. Ili klopodegas por regi Irakon por antaŭenigi sian propran projekton. En Al-Kajdon enŝoviĝis multaj informservoj, sen paroli pri ĝiaj religiaj devojiĝoj, kiel la takfirismo. Fine estas la iraka popolo kiu pagas pezan tributon. Same okazas pri la ŝijaismaj milicoj subtenataj de la iranaj servoj. Ankaŭ ili volas domini Sud-Irakon kaj murdis ĝis nun tridekon da ŝijaismaj ŝejkoj. La ŝejkoj de tiu regiono volus aliĝi al la rezistado kontraŭ la okupanto, sed la agadoj de tiuj milicoj subtenataj de Irano malhelpas ilin fari tion.”
Laŭ doktoro Al-Faidy, la plej multaj ampleksaj operacioj faritaj en Irako estas la faro de naciaj rezistadogrupoj. Sed, ĉar tiuj malrapide deklaras sian respondecon, la internaciaj komunikiloj ofte atribuas ilin al Al-Kajdo. “Eĉ James Baker* koncedas ke Al-Kajdo estas nur modesta radeto en la rezistado. Ni pagas hodiaŭ la prezon esti akceptintaj Al-Kajdon en la sino de la rezistado en unua entuziasmo. Post la invado de Usono ni volis konvinki ĉiun ajn aliĝi al la batalo kontraŭ la invadinto. Dum alveno en Irako de la unuaj batalantoj de Al-Kajdo ni akceptis ilin kun malfermitaj brakoj. Sed hodiaŭ ĉio kion ili faras grave nocas al la rezistado.”
Ĉu la iraka rezistado, ĉu la talibanoj aŭ aliaj grupoj kiuj akceptis Al-Kajdon en siaj vicoj, ĉiuj pagas nun la prezon. Sed ilia rompo kun la organizo de s-ro Ben Laden en Irako povus havi favoran kontraŭparton: Usono ŝajnas esti akceptinta la ideon de aparta paco kun la sunaismaj rezistado-grupoj kiuj seniĝintus de la batalantoj de Al-Kajdo kaj kiuj povus esti rekompencotaj per formulo de potenco-divido kun la registaro de Bagdado.
Ĉe la orienta fronto (Afganio — Pakistano) la morto de la mulao Dadullah, kiu sukcesis akiri substancan apogon de la generalo Mucharraf, kreas tie malcertecon. Sed la celo de Islamabado restas sama: intertrakti por formulo de potenco-divido inter la moderaj talibanoj kaj la registaro de Kabulo. Por tio tamen necesas la foriro de ĉiuj eksterlandaj batalantoj — “longa marŝo” de tiuj adeptoj de la takfirismo al novaj islamaj teroj kiuj emus, iun tagon aŭ alian, forpeli ilin denove.
Syed SALEEM SHAHZAD.
KONSTERNITE, la mondo malkovris post la 11-a de septembro ke la afganaj “batalantoj por libereco”, celebrataj de la prezidanto Ronald Reagan pro sia rezistado al la imperio de l’ Malbono (sovetia), havis tre originalan vizion pri “libereco”. Al-Kajdo naskiĝis de tiu usona blindeco. Ĉu Vaŝingtono, dudek jarojn poste, tiris instruon el tiu eraro? Ne, se kredi la informojn donitajn de la fama usona ĵurnalisto Seymour Hersh: Usono starigis koalicion de moderaj sunaismaj arabaj landoj kun la celo helpi ĉiujn antiiranajn kaj antiŝijaismajn movadojn — inkluzive la plaj “radikalajn”.*
Lerneja kazo, Libano, kie la registaro de s-ro Fouad Siniora alfrontas opozicion dominatan de la ŝijaisma Hizbolaho. En sia enketo, Hersh maltrankviliĝis, eĉ antaŭ ol la Fatah Al-Islam igis paroli pri si, pri la evoluo de la radikalaj sunaismaj grupoj ligitaj al Al-Kajdo kaj kies certaj financadoj venis de fortoj proksimaj de la plimulto de la partio de s-ro Hariri. “Kaj ni, Usono, ni rigardas aliloken dum nia mono kaj tiu de Saud-Arabio pasas sub la tablon. (...) Kial ni subtenas ulojn, mi volas diri la salafistojn, kiujn ni arestintus antaŭ du aŭ tri jaroj kaj metintus al Gŭantanamo? Ĉar ili estas potencialaj aliancanoj kontraŭ la Hizbolaho.”
Tiuj riveloj estas konfirmitaj de la ĵurnalisto David Samules.* Dum la sukceso de la demokratoj ĉe la elektoj de novembro 2006 al la Kongreso vekis viglan debaton en Vaŝingtono inter tiuj kiuj kredis je venko en Irako kaj tiuj kiuj favoris intertraktadon kun Irano kaj Sirio. “[S-ino Condoleezza] Rice kaj ŝiaj kolegoj de la registaro elektis subtilan miksaĵon de diplomatio kaj de ekonomiaj premoj, de grandskalaj milit-ekzercoj, de psiĥologia milito kaj de kaŝaj agadoj. La fakturo por la kaŝaj agoj, kiuj entenas la financadon de religiaj kaj kvazaŭarmeaj movadoj en Irako, en Irano, en Libano kaj en la palestinaj teritorioj, estas taksataj je 300 milionoj da dolaroj. Ili estas pagataj de Saud-Arabio kaj de aliaj landoj koncernataj de la Golfo.” Nun, Irano anstataŭis Al-Kajdon en la rolo de publika malamiko numero unu.
Alain GRESH.
Sen iluzio pri la balotrezulto pro la konsisto de la balotrajtantaro, opozicia kandidato, s-ro Alan Leong tamen aktive kampanjis kontraŭ s-ro Donald Tsang, por la posteno de Hongkonga registarestro. Jen ekmoviĝo de demokratia maŝino, kiu povus embarasi Pekinon.
KIAM s-ro Alan Leong, diskreta 49-jara advokato, anoncis en decembro 2006 sian kandidatiĝon por la posteno de Hongkonga registarestro, klaris ke liaj sukcesŝancoj estas nulaj. Male al lia kontraŭulo, la eksa registarestro Donald Tsang, lin apogis nek Ĉinio, nek la eta urba delegitaro voĉdononta.
Nesurprize s-ro Donald Tsang, 62-jara eksa ŝtatfunkciulo kaj registarestro de junio 2005, estis do reelektita la 25-an de marto por 5-jara periodo. Li venkis per granda plimulto de 649 voĉoj el 772. S-ro Alan Leong ricevis nur 123 voĉojn. “Estas eta fermita partio, por elektoj en fermita rondo”, komentis s-ino Emily Lau, demokrata deputitino, figuro de la loka politiko.
Siaflanke Alan Leong kun siaj sampartianoj taksis ke la elektoprocezo, kvankam difekta, tamen antaŭenigis la aferon de la universala voĉdonrajto, por la ontaj elektoj en 2012. Por la kandidato, venkita sed plu vigla, Hongkongo travivis sian unuan veran elekton de post la retrodono al Ĉinio en 1997: “Ni reprezentis fundamentan ŝanĝon de kulturo, aliordigon de valoroj kaj esperojn pri politiko. Ne eblos retroiri. La firma decido hongkonga enkonduki universalan voĉdonrajton en 2012 estas pli forta ol iam ajn.”
Malgraŭ sia ekonomia prospero kaj la alta eduknivelo de sia loĝantaro, Hongkongo havas nur limigitan demokration. Ĉinio haltigis la reformon de la sistemo, permesante nur tre kontrolatajn elektojn kaj donante gravecon al eta grupo de personoj el la negocomedioj, sociprofesiaj delegitoj kaj konservativaj reprezentantoj. Elektita de 800-membra balotantaro, en urbo de 7-miliona loĝantaro, la registarestro urboadministranto akumulas multan povon. Li nemulton riskas flanke de la leĝfara konsilio (Legco) en kiu 30 membroj el 60 estas rekte elektitaj. La lokaj reprezentantoj, nomumitaj de la registaro, ne respondecas antaŭ la popolo.
En la kuna angla-ĉina deklaracio en 1984 pri la estonteco de la teritorio post la reveno de suvereneco, estis planitaj reformoj de la politika sistemo. Timante perdi sian regon, Ĉinio haltigis la procezon. Ankaŭ la negocomedio kaj aliaj establitaj interesoj kontraŭis la starigon de pli demokratia sistemo, pro timo, ke demagogiaj postuloj povus aperi. En tiom fermita medio, la sensurpriza elekto de la registarestro ne vere interesegis la amasojn.
TIUJ UNUAJ elektoj rezultigis la venkon de s-ro Tung Chee-hwa, potenca ŝipluisto, kies familio havas fortajn ligojn al Pekino. Ambaŭ liaj du kontraŭuloj, unu financisto kaj la alia emerita juĝisto, kvankam rivaloj, ricevis siajn instrukciojn de Pekino. Tio donis ŝajnigon de legitimeco al tiu postkolonia elekto. La baloto de 2001 rezultigis nekontestatan venkon de s-ro Tung Chee hwa. Neniu kandidatiĝis kontraŭ li. La ĉinaj prezidanto kaj ĉefministro tiam publike anoncis deziron, ke li estu reelektita. Lia dua periodo tamen abrupte finiĝis pro misa politika orientiĝo kaj ekonomiaj problemoj. En marto 2005, s-ro Tung Chee-hwa demisiis, lia ĉefkunlaboranto s-ro Donald Tsang, tiama ĝenerala sekretario de la administracio anstataŭis lin, kaj post tri monatoj elektiĝis sen kontraŭstaro.
DUM ĈIUJ tiuj elektoj la loĝantaro estis grandparte ne koncernata, ĉar ĝi povis nek nomi kandidaton, nek voĉdoni, nek eĉ aŭskulti verajn idedebatojn. En tiu kunteksto, sinĵeto en la batalo de tiel diskreta deputito kiel s-ro Alan Leong estis evento. Lia provo aspektis donkiĥoteca, des pli ĉar du gravuloj de la politiko, s-ro Martin Lee, estro de la Dmokrata Partio kaj s-ino Anson Chan, eksa ĝenerala sekretario de la administracio kaj ekssuperulo de s-ro Donald Tsang, laŭte pripensis kandidatiĝi, antaŭ ol rezigni. Ĉefe la rezigno de s-ino Anson Chan seniluziigis multajn. Tiu eksa altfunkciulino ja ŝajnis en plej bona pozicio por venki s-ron Donald Tsang. “Kial konkursi, kiam ĉiuj fortoj estas kontraŭ vi”, ŝi deklaris anoncante sian rezignon.
Eĉ sciante ke liaj ŝancoj estas tre etaj, s-ro Alan Leong konsideris ke li nenion povas perdi. Naskita en Hongkongo, kie disvolviĝis lia tuta kariero, li estis edukita kiel tipa mezklasulo. Kiel iu el la hongkonga mezklaso li aspiras pli demokratian kaj travideblan registaron. Li estis ĉefadvokato de 2001 ĝis 2003, antaŭ ol malfrue eniri politikon per sia elekto kiel deputito en 2004. Li tiam konigis sin pro sia malakcepto de la amendo “kontraŭ-ŝtatrenversa” decidita de Pekino por redukti la individuajn liberecojn en Hongkongo*.
La 6-an de novembro 2006, subtenata de la nova Civitana Partio, de la Demokratia Partio kaj aliaj defendantoj de la demokratio, s-ro Alan Leong publike anoncis sian kandidatiĝon antaŭ grupo de subtenantoj kunvenantaj en parko de la urbocentro. “Mi prezentas min al balotontoj ĉar mi ne povas akcepti ke oni denove elektos registarestron sen opozicio. Jam estas la tria fojo, se ni ne batalos malhelpe. Mi certas, ke Hongkongo meritas tiun batalon.”
Kelkaj politikuloj, inter kiuj s-ino Emily Lau, taksis lian strebon neproduktiva: “Mi ne subtenas lin ĉar mi ne volas partopreni elekton rezervitan al eta rondo. Maltrankviligas min, ke tiaj iniciatoj riskas legitimi nedemokratan procezon”.
S-ino Audrey Y. M.Eu, deputito kaj kunfondinto de la Civitana Partio, esprimis sian malkonsenton kun la supra opinio: “Kial batali se ni ne povas venki? Sed tiu batalo tute ne estas senespera afero. Fakte ĝi kaj ĝiaj eblaj konsekvencoj estas tre gravaj. Hongkongo estas ĉe kriza punkto. Ĉiu komprenas, ke la aktuala politika sistemo ne povas daŭri. La regestro estas elektita de malgranda rondo de potencaj negocistoj kaj de partianoj favoraj al Pekino. Li servas la interesojn de tiu rondo, pli ol tiuj de larĝa publiko”.
Por s-ro Alan Leong la veto estis aŭdaca, kaj la batalo malfacila de la komenco. Necesis unue akceptigi lian kandidatiĝon de tiuj, kiujn la kritikantoj nomas “la eta rondo”, fermita balotantaro el 800 membroj dominata de reprezentantoj de negocomedio, pli lojalaj al Ĉinio ol al Hongkongo. La tri lastaj jaroj montris, ke Pekino ĉiam scipovis kaŝe manovri por garantii la rezulton de tiu malmultvoĉa baloto.
NEŜANCELEBLA, s-ro Alan Leong ne malmulte klopodis por gajni la rajton esti kandidato. Li por tio unue devis akiri la subtenon de kontistoj, advokatoj, inĝenieroj, instruistoj, sociallaboristoj kaj aliaj balotorajtantoj. La 31-an de januaro 2007 li sukcesis kunigi la 111 voĉojn necesajn por registrado de sia kandidatiĝo, kio igis lin la unua demokratia kandidato rajtigita konkursi por la funkcio registarestro. “Estas momento, pri kiu la Hongkonganoj devus fieri” li klarigis. La postan tagon, s-ro Donald Tsang, ĝis tiam silenta , anoncis sian kandidatiĝon, kaj facile ricevis patronecon de 600 balotrajtantoj.
Same kiel s-ro Alan Leong, s-ro Donald Tsang naskiĝis en Hongkongo. Li ricevis saman edukon kiel sia konkuranto. Naskita en malriĉa kaj multinfana familio, li eniras la publikan funkciularon tuj post fino de studado, kaj promociiĝis ĝis Direktoro de Komerco, Ĝenerala Sekretario de Financoj, kaj Ĝenerala Sekretario de la Administracio, en kiu posteno li restis tri jardekojn. S-ro Donald Tsang estas ne nur tre kompetenta funkciulo, li ankaŭ estas politike sufiĉe lerta, por daŭre esti tiel aprezata sub la nuna ĉina reĝimo, kiel li estis sub la brita. Male al s-ino Anson Chan, s-ro Donald Tang sukcesis gajni la fidon de Pekino, pruvante rapide sian lojalecon. La potenculoj ŝatas lin pro lia apogo al la negocomedio. Li tial sukcesis ricevi 22 milionojn da hongkongaj dolaroj kiel donacojn, tio estas trioble pli ol s-ro Alan Leong.
Imponaj estis la apogoj al s-ro Donald Tsang. Krom tio, ke lia kampanjo-direktoro estis direktoro de loka banko, li ankaŭ ricevis apogon de du gravegaj politikaj partioj, la Liberala Partio kaj la potenca Demokratia Alianco por la progreso de Hongkongo (Democratic Alliance for the Betterment of Hong Kong), kies estroj estas membroj de la Nacia Popola Asembleo (la nacia asembleo de Ĉinio). Li ricevis apogon ankaŭ de diversaj retoj, inter sindikatoj kaj lokaj korporacioj. Kvankam s-ro Donald Tsang ja estis la venkinto de tiu elekto, s-ro Alan Leong ne faciligis lian taskon. Dum la baloto de 2005, sen kontraŭulo, li devis nur peti la subtenon de la balotrajtantoj. Ĉi foje, portante la debaton sur la publikan lokon, lia konkuranto devigis lin fari same.
Ambaŭ tendaroj organizis mitingojn, imagis frapfrazojn, faris paroladojn, renkontis la loĝantaron, kiel tio okazas aliloke en la mondo. Surmetante iam ajn sian faman bantkravaton, s-ro Donald Tsang elektis la verdan koloron por sia kampanjo. S-ro Alan Leong, kiu montre surmetis poŝtuketon, preferis la rozan koloron. La frapfrazo de la unua, “Mi kontrolos, ke la laboro estas farata”, akcentis lian sperton kaj administran efikecon. La allogilo de la dua, “Estas afero pri elekto”, insistis pri la fakto, ke eblis elekti.
S-ro Alan Leong memnomis sin kandidato de la malriĉuloj, priskribante s-ron Donald Tsang kiel zorganta pli pri la negocomedio ol pri la hongkongaj loĝantoj:“Mi estas ĉi tie por doni la parolon al la senvoĉuloj.” Siaflanke, la eliranta kandidato elstarigis sian longan sperton pri registaro kaj sian pragmatan aliron al la problemoj.
Laŭprograme, la plej grandaj diferencoj temis pri la ekonomia disvolvado kaj la konstitucia reformado. Zorgante pri la konkurenckapablo de la urbo, s-ro Donald Tsang proponis konstruon de aŭtoŝoseoj, pontoj kaj aliaj infrastrukturoj. Laŭ s-ro Alan Leong la lando ne bezonas pli da konstruaĵoj, sed pli bonan regadon kaj pli puran hommedion, kiel kvalitajn faktorojn de la evoluo. Li ankaŭ proponis starigi minimuman salajron kaj leĝon kontraŭ la monopoloj. Du proponoj rifuzitaj de lia konkuranto, kiu taksis ilin kontraŭaj al la merkatekonomia principo kiu regas en Hongkongo.
Koncerne la reformon de la politika sistemo, s-ro Alan Leong postulis la universalan balotrajton por elekto de la leĝfara konsilio kaj registarestro en 2012. Laŭ s-ro Donald Tsang, plena demokratio ne estas bona por Hongkongo, argumento jam uzata de Pekino kaj la grandaj kompanioj kontraŭ la malfermo de elektoj. “Ni ne povas fidi frapfrazoj [por konstrui demokration] ” diris s-ro Donald Tsang, kaj aldonis: “Ĉu demokratio malfortigos nian ekonomion? Ĉu ĝi transformos nian socion al prizorgo-ŝtato? Ni devas esti pragmataj kaj konsideri aferojn laŭ ĉiuj aspektoj.”
LA DIFERENCOJ inter ambaŭ kandidatoj estis montrataj al la publiko dum du televid-debatoj, tuje dissenditaj la 1-an kaj la 15-an de marto, kelkajn semajnojn antaŭ la baloto. Laŭ stilo pruntita de aliaj demokratiaj landoj, la du kandidatoj devis defendi sian programon kaj respondi demandojn de elektitaj voĉdonrajtontoj.
Ili vigle debatis temojn kiel ekonomio, politikaj decidoj, edukado, protekto de hommedio, malegaleco de enspezoj. Sed instigis la plej viglan interŝanĝon ja la demando pri demokratia reformo, aparte kiam s-ro Alan Leong defie petis s-ron Donald Tsang starigi universalan voĉdonrajton antaŭ 2010. Tiu unue klarigis, ke la socio bezonas pli da tempo por akordiĝi pri kalendaro, antaŭ ol anonci, ke la registaro proponos antaŭ la fino de 2007 konstitucian reformon, kiu estos malferma al popola konsultiĝo. Danke al la fakuloj pri komuniko zorgantaj por plibonigo de lia bildigo, s-ro Alan Leong aspektis elokventa kaj taŭge preparita dum la unua debato. La eliranta kandidato, male, ŝajnis iom streĉa.
Pekino time observis la efikon de la kampanjo al la publiko. La ĉefaj ĉinaj oficialuloj ne mistrafis okazon por esprimi sian apogon al s-ro Donald Tsang.
Spite al tiu antaŭbalota agitado, la rezultato de la baloto estis senduba. Du tagojn antaŭe, opinienketo de la hongkonga universitato montris, ke 81% de la enketitoj intencas voĉdoni por s-ro Donald Tsang, kaj 14% por Alan Leong. Estas verŝajne ke, eĉ en kadro de pli malferma baloto, la servosperto kaj la agnoskata kompetento de la eliranta kandidato igus lin venki.
POST LA VENKO de s-ro Donald Tsang, efervesko ĉesis kaj la elektotago estis ordinara. S-ro Alan Leong tamen diris, ke li atingis sian celon: “Tiu tago markas la finon de la elekto, sed ĝi markas ankaŭ novan komencon. Estas historia tago laŭ ĉiuj signifoj de la vorto.” Trovi la ekvilibropunkton inter la postuloj de Ĉinio kaj la aspiroj de loĝantaro ĵus vekita al politiko, jen la delikata defio, kiun ni hodiaŭ devas akcepti.
Louise DO ROSARIO.
LA ISRAELA KAJ USONA versio de la konflikto de Proksim-Oriento, kiu larĝe nutras niajn komunikilojn, volas kredigi nin ke la fonto situas en malracia malamo de la islamanoj kontraŭ la judoj aŭ kontraŭ la Okcidento. Tiu optiko kreis laŭvice plurajn mitojn: la “tero sen popolo por popolo sen tero”, kiu kaŝis la etnan purigadon de 1948; la mortdanĝero por Israelo kiun la milito de 1967* laŭdire estas prevente evitinta; la ekskluzive araba respondeco pri la milito de 1973; la fakto ke la israelaj atakoj estas laŭdire neniam aliaj ol “rebatoj”; fine, ekde Oslo, la akcento metita sur “pacprocezo” kaj sur la “larĝanimaj ofertoj” faritaj al la palestinanoj de la hebrea ŝtato.
La verko de Norman Finkelstein, kies unua eldono aperis en la angla en 1995, montras unu post la alia tiujn mitojn.* Ĝi komencas per tio kio estis lia doktoriga laboraĵo, la refuto de verko de certa Joan Peters, kiu ripetis la “dezerton” en kiun la unuaj israelaj koloniantoj laŭdire instaliĝis. Kvankam neniu povis serioze defendi la libron de Peters, ĝi estis incensata de granda parto de la usona intelektularo, kio sendube kontribuis al aparta malfaciligo de la kariero de Finkelstein: pli ol 50-jara, li devas ankoraŭ kontentigi sin per portempaj kontraktoj.*
Finkelstein enskribas la tezojn de la partizanoj de cionismo en la koloniisman diskurson. Tiu difino povas ŝoki. Restas tamen ke de la konkero de la usona Okcidento ĝis la koloniado de Alĝerio aŭ de Palestino, la praviga diskurso de la nove venintoj estis ĉiam la sama: la koloniisto “valorigas” teron esence nekultivitan, priloĝatan de sovaĝuloj, kontraŭ kiuj necesas “sin defendi” post kiam li estas ilin invadinta.
Pri la militoj de 1967 kaj de 1973 Finkelstein montras, apogante sin interalie sur la deklaroj de israelaj gvidantoj, ke neniel temis, por la unua, pri milita operacio de memdefendo, kaj ke la dua rezultis de la israela rifuzo al la egiptaj proponoj de paca regulado de la konflikto, en la epoko mem de Sadat.
FINE, FINKELSTEIN montras ke la interkonsentoj de Oslo, anstataŭ esti progreso por la paco, kiel asertis granda parto de la okcidenta progresema opinio, konsistigis en realo, flanke de Israelo, provon de “bantustanigo” de la okupataj teritorioj.
La libro de Finkelstein ebligas objektivan vidon al la radikoj de la historio de la israela-palestina konflikto, kiu estas unu el la plej simbole ŝarĝitaj de nia epoko, kaj kiu restas kaŭzo de senfinaj militoj.
Jean BRICMONT.
Kunveninte meze de junio en Bakuo, la gvidantoj de la GUAM (Georgio, Ukrainio, Azerbajĝano, Moldavio), kune kun tiuj de Litovio, Pollando kaj Rumanio, volas kreskigi la transportadon de hidrokarbaĵoj de la Kaspia Lago al Eŭropo evitante Rusion. Ili interkonsentis ankaŭ komune alfronti la “separatismon” en siaj landoj. Al tiu kunlaborado direktita kontraŭ Moskvo, la georgia prezidanto Miĥail Saakaŝvili, kiu kvalifikis tiun pintkunvenon “geopolitika revolucio”, alportas decidan kontribuon.
LA GEORGIA PREZIDANTO Miĥail Saakaŝvili, farante antaŭ nelonge rutinan viziton al la dogan-posteno de Opiza, proksime de Tbiliso, estis alfrontita al civitanoj malkontentaj pri la praktikoj de ties administrado. Li tuj decidis maldungi la ĉefon kaj donis la sekvajn direktivojn al sia ĉefministro Zurab Nogajdeli: “Maldungu la tutan personaron de tiu servo. Prenu novajn homojn, donu al ili salajron de 1.000 laris [447 eŭroj] kaj precizajn instrukciojn, mi ne volas plu vidi la homojn torturataj ĉi tie (...). Se ni vere konstruas liberan ekonomion, (...) se ni volas [ke ĝi] evoluu rapide kaj vigle, ni devas fari tiel ke tiuj strukturoj zorgu pli pri la civitanoj.”* Samtage la prezidanto ordonis la fermon de alia administracio, la Georgia Nacia Komisiono de Regulado de Transportoj, kiun li kvalifikis “parazita”. Tiuj eventoj jam sole resumas tion kio okazas en Georgio: rapida socia transformado de alto al malalto.
Inter ĉiuj neperfortaj “koloraj revolucioj”*, Georgio estas escepto: dum tiuj de Serbio, Ukrainio, Libano aŭ Kirgizio kaŭzis politikan paraliziĝon, kun prezidanto kaj ĉefministro kiuj prezentas unu la malnovan reĝimon kaj la alia la reformisman tendaron, la georgiaj gvidantoj de la “postrevolucio” okazinta en 2003* konsideras sin mandatitaj de la popolo por ŝanĝi la aferojn. La prezidanto Saakaŝvili kaj lia ĉirkaŭaĵo, devenaj el tiu renversiĝo, disponas samtempe pri la potenco kaj pri la volo reformi la georgian socion.
Por kompreni la celojn de tiu evoluo, necesas memori la kialojn kiuj kaŭzis ilin, kaj do la staton de la lando fine de la antaŭa reĝimo. Sub la antaŭa prezidanto Eduard Ŝevardnadze Georgio deziris proksimiĝi al la okcidentaj nacioj — ĝuste en tiu epoko Tbiliso deklaris sian intencon aliĝi al la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO — kaj ĝuis grandan nombron da politikaj liberecoj kaj plurismon. Tamen, la demokratio laŭ s-ro Ŝevardnadze baziĝis sur malforta ŝtato, kio ne inspiris grandan respekton de la Okcidento kaj ne permesis realigi ekonomiajn reformojn. Krimaj kaj koruptaj klanoj estis ĉe la leviloj. La “revoluciuloj” de hodiaŭ devenas el la plej reformisma kaj plej okcidentiĝinta alo de la partio de s-ro Ŝevardnadze. Fine de 2001 ili decidis rompi kun tiu kiun oni nomis la “blankan vulpon” por konstrui fortan ŝtaton, kapablan modernigi la landon.
TIU TRANSFORMADO estas gvidata de unu celo: la “okcidentigo”. Georgio volas ne nur simili al la okcidentaj landoj, sed ludi centran rolon en tiu naciaro: “Por la okcidentanoj ni estas potenciala partnero kaj ne landeto kiu almoze petas ilian protekton,”* deklaras la prezidanto Saakaŝvili. La sopiro de la georgianoj aliĝi al la Okcidento estas politika, sed ankaŭ ideologia kaj emocia. Aparteni al Okcidento, tio estas aliĝi al mondo perceptata kiel moderna kaj forlasi malantaŭ si sovetian pasintecon spertatan kiel arĥaikan. Jen reago de la imago al ĉiuj plagoj kiujn suferas tiu nacio, de kiuj la unua estas Rusio, kiun oni perceptas kiel daŭre sovetia.
Longan tempon Moskvo reprezentis la vojon de moderneco — por la georgia naciismo de la 19-a jarcento, por la socialdemokrataj menŝeviki komence de la 20-a jarcento, por la georgiaj komunistoj en la epoko de siaj samlandanoj Stalino kaj Berija. Tiu imagaĵo malaperis en 1989, kiam la sovetia armeo ekpafis sur nearmitaj manifestaciantoj en Tbiliso kaj mortigis dek-naŭ homojn. De tiam Rusio fariĝis la simbolo de ĉiuj malsukcesoj spertataj de la lando. La kontraŭrusaj sentoj cetere ebligis kunligi eliton disŝiritan de profundaj dividoj. Multaj politikaj evoluoj rilatas al tiuj emociaj, eĉ ideologiaj konsideroj.
En kelkaj jaroj la juna “rozo-revolucio” trudis realajn ŝanĝojn: la ŝtato certigis sian realan potencon interne de la lando kiel sur la internacia scenejo. Ĝi sukcesas enspezi impostojn, pagi regule la salajrojn de la oficistoj kaj realigi infrastrukturajn projektojn. Ĝi faras energian batalon kontraŭ la korupto — unu el la plej akraj malsukcesoj de la antaŭa reĝimo. Kompletaj sektoroj estis malmuntitaj kaj reformitaj: tio estas aparte la kazo de la armeo kaj de la polico, hieraŭ la plej videblaj simboloj de la ŝtata malzorgo, kie novaj oficiroj estis rekrutitaj.
Sed plej transformita estas la eduksistemo. “La celo de niaj reformoj estas levi la nivelon de nia sistemo” deklaris s-ro Gigi Tevzadze, rektoro de la universitato Ilia-Ŝavŝavadze kaj unu el la arĥitektoj de la adoptitaj disponoj. “Dum dek-kvin jaroj okazis nenia reformo, kaj la atingoj de la sovetia periodo ne rezistis.” Kaj li aldonis: Vicken CHETERIAN“La malboniĝo de la instruado favoris la korupton en tiu sektoro.” Tiel, laŭ s-ro Tevzadze, antaŭ kelkaj jaroj, studentoj devis pagi ŝmirmonon de 500 ĝis 15.000 dolaroj por aliri universitaton kiu cetere fariĝis konservativa: “Multaj profesoroj pensis ke ilia rolo limiĝas encerbigi nacian identecon al la studentoj, kaj ne doni al ili bazajn konojn.”
Nun la ŝtato donas, laŭ la modelo inventita de Milton Friedman, “bonajn studojn” al la studentoj, kiuj, per la elekto kiun ili faras, influas rekte la distribuadon de la subvencioj al la lernejoj kaj universitatoj. La antaŭaj profesoroj — proksimume 90% de la instruantoj de la universitato Ilia-Ŝavŝavadze — estis maldungitaj, kaj novaj instruistoj, ofte pli junaj, estis rekrutitaj. La salajroj estis kvar- aŭ kvin-obligitaj. Kaj la okazigo de enir-ekzamenoj en ĉiuj fakultatoj reduktis la korupton imprese.
La nova potenco planas masive privatigi la universitatojn ĝis 2010 kaj starigi pli densajn ligojn kun la entreprenoj kaj privataj donacantoj de kiuj oni esperas financadon de tiuj establoj. La sansektoro devus ankaŭ pasi en la manojn de privataj kapitaloj. Laŭ oficialaj fontoj, sepdek hospitaloj el cent ok jam forlasis la publikan sektoron — kaj la registaro esperas ke la privataj investfondusoj ebligos konstrui cent novajn establojn.*
La reformoj inspiriĝas do el la novliberala modelo, kaj pli aparte el la usona modelo: la laborkodo estis “mildigita”, lasante la dungistojn maldungi laŭplaĉe; la doganaĵoj por importaĵoj estas nuligitaj, escepte por la agrokulturaj produktoj; la administracio, ofte burokrata, estis reduktita; kaj nova leĝo devus permesi redukti la impostojn por profitoj de 20% al 15%. Ĉiuj ĉi disponoj volas subteni la investadon.
Estas la influo de la reganta partio sur la ŝtato kaj sur la politika vivo kiu ebligis tiun masivan rekomponadon de la socio. Ĉar la kondiĉoj en kiuj evoluis la “rozo-revolucio” kondukis al forta koncentriĝo de la potencoj. Unue, la Unio de la Civitanoj de s-ro Ŝevardnadze malaperis de la politika scenejo fine de 2003, kaj kun ĝi la ebleco de vera opozicia movado. La “revoluciaj” partioj — la Nacia Movado de s-ro Saakaŝvili kaj la Demokrata Bloko gvidata de la eksa ĉefministro Zurab Jvania — unuiĝis por konsistigi la novan regantan koalicion: la Naci-demokratan Movadon (NDM). “Soldatetoj” de la revolucio, la studentoj de Kmara (“Sufiĉas”) aliĝis al tiu bloko, kaj ilia movado malaperis. Krome, la hastaj konstituciaj reformoj de januaro 2004 — kelkajn tagojn post la revolucio — fortigis la potencon de la prezidanto.
En la sekvaj leĝdonaj elektoj, la 28-an de marto, la NDM ricevis 66% de la voĉoj kaj, spite al internaciaj kritikoj, li eliminis la opoziciajn fortojn de la parlamento altigante al 7% la sojlon sub kiu partio ne havas delegiton.* Sekve, la NDM regas la leĝdonan potencon kaj povas adoptigi ĉiujn siajn leĝprojektojn. La forpaso, en 2005, de la eksa ĉefministro kaj mentoro de s-ro Saakaŝvili, Jvania, malaperigas la lastan obstaklon por starigi piramidecan potencon. Simbole, la flago de la NDM — kvin ruĝaj krucoj sur blanka fono — fariĝis la nacia flago, kvazaŭ por kunfandi la regantan partion kun la ŝtato.
En la okuloj de la defendantoj de la potenco, la hegemonio de la NDM kondiĉas la realigon de rapidaj reformoj: ĝi estas do nemalhavebla se Tbiliso ne volas fali en la saman kaptilon kiel Belgrado aŭ Kievo. S-ro Saakaŝvili estis frapita de la murdo de Zoran Djindjic, la serba reformisto, fare de la adeptoj de la antaŭa reĝimo, kiel de la internaj bataloj de la “oranĝa” tendaro en Kievo. Reprezentanto en Georgio de la Open Society Institute, la fondaĵo de la usona miliardulo George Soros, s-ro David Darŝiaŝvili taksas ke “la revolucio estis farita de elito — kun popola subteno. Tio montras la malfortecon de procezo kiu bezonas esti permanente stimulata de alte. Se vi estas sub premo de la bazo, vi ne bone faros la reformojn”. Paralele al la diskursoj pri demokratio oni spertas akriĝon de la aŭtoritatismo kaj de la naciismo. Depost la “rozo-revolucio” la rompoj de la homrajtoj — inkluzive torturo en la malliberejoj — multobliĝis, dum la gazetara libereco estis reduktita.*
La etnoteritoriaj konfliktoj, kiuj infektis la landon komence de la 1990-aj jaroj, denove kovras la titolpaĝojn de la gazetoj. Dum la demando de la statuso de la separismaj respublikoj Abĥazio kaj suda Osetio forestis en la politika debato dum la revoluciaj eventoj, la teritoria unuiĝo de Georgio refariĝis prioritato tuj poste. En majo 2004, la unua provo revenigi Adĵarion — riĉa regiono ĉe la bordo de la Nigra Maro, proksime de la turka landlimo — en la sinon de la ŝtato estas sukceso. Aliflanke, la sama operacio pri suda Osetio kaŭzas violentajn incidentojn kaj akrigas la tensiojn kun Rusio.*
Tio ne estas la opinio de la iama franca diplomatino Salomé Zourabichvili, fariĝinta georgia ministro pri eksterlandaj aferoj de marto 2004 ĝis oktobro 2005. Laŭ ŝi, ne estas la bataloj en Sud-Osetio kiuj eksplikas la tensiojn inter Moskvo kaj Tbiliso. Male: ĝuste post tiuj eventoj, “la intertraktadoj pri la fermo de la rusaj bazoj rekomencis, kaj Moskvo akceptis komplete evakui siajn bazojn de Batumo kaj Aĥalkalaki ĝis 2008”. Ĉio ŝanĝiĝis kiam en septembro 2006 kvar rusaj oficiroj akuzitaj je spionado estis arestitaj.
Ĉu Tbiliso volis tiel altiri la atenton de la okcidentaj landoj por akceli sian integriĝon en la NATO? “La rezulto estas inversa, klarigas s-ino Zourabichvili. Se oni volas aliĝi al la [atlantika] Alianco, ne necesas kontraŭi Rusion; tio povas eĉ malvarmigi la entuziasmon de certaj landoj por aliĝo de Georgio.” La diplomatino kvalifikas kelkajn agojn de la reĝimo eĉ kiel “novbolŝevismaj”: “La maniero en kiu la NDM konceptas sian rolon en la socio, la “edukado” de la junularo en patriotaj tendaroj, la ideologia misuzo, ĉio ĉi similas al totalisma reĝimo pli ol al demokratia. Kial tiu reĝimo uzas tiajn instrumentojn?” Des pli ke unu el tiuj “junular-tendaroj” devas venigi, ĉi-somere, junajn patriotojn proksimen al Abĥazio, memproklamita respubliko kiu neniam ricevis la agnoskon de la “internacia komunumo”: multaj timas ke tiuj aktivuloj provos transiri la separ-linion kaj provoki perfortaĵojn en regiono jam sub tensio...
S-RO SAAKAŜVILI faris disponojn por rehabiliti la prezidinton Zviad Gamsaĥurdia, sufiĉe pridisputatan gvidanton, ĝis nun konsideratan respondeculo pri la ĥaoso kiu regis en Georgio ĝis komence de la 1990-aj jaroj. Lastan aprilon la korpo de la iama ŝtatestro estis transigita al Tbiliso dum oficiala ceremonio, sen la plej eta debato pri lia politika postlasaĵo kaj pri la konfliktoj kaŭzitaj de lia naciismo. Estas vere ke la “patriota fervoro” de la georgiaj gvidantoj ŝajnas kontraŭdira kun ilia engaĝiĝo favore al novliberalismo kaj al tutmondigo. Sed tiu spagato sendube ebligas al la NDM finatingi sian dominadon de la lando kaj malhelpi la aperon de forta naciisma opozicio.
“La celoj de la revolucio estas samtempe fortigo de la ŝtato kaj de la demokratio”, deklaras al ni s-ro Levan Ramiŝvili, la direktoro de la Liberty Institute, asocio kiu ludis ŝlosilan rolon en la “rozo-revolucio”. “Tio estas la ŝlosilo por la modernigo de Georgio.” Insistante pri tiu “moderniga misio”, la aŭtoritatoj pravigas samtempe la provizorajn mankojn, la suspendon de certaj liberecoj aŭ la sociajn oferojn, prezentatajn kiel transiran etapon al realigo de la fina celo.
Se la “rozo-revolucio” ne kondukis al demokratiigo, ĉu ĝi almenaŭ ebligis la anoncitan modernigon? La sociologino Marian Musĥeliŝvili estas skeptika. Por ŝi, kio okazas, estas “vera revolucio, sed ne temas pri demokratio. La revoluciuloj estas ”tutmondiĝintaj“ riĉuloj kiuj ”grandiĝis“ en ĉi lastaj dek-kvin jaroj: ili estas novliberaluloj kiuj regas la informadikon kaj praktikas la anglan”. Tiu lingvo estas konata nur de 5% ĝis 6% de la loĝantaro, dum la ruslingva parto de la socio, pli aĝa, kiu ricevis sovetian edukadon, vidas sin marĝenigita. “El tio rezultiĝas forta tavoliĝo de la loĝantaroj. Multaj havas la impreson esti duaklasaj civitanoj”, aldonas s-ino Musĥeliŝvili.
Ĉu Georgio vere bezonas oferi la liberecojn akiritajn fine de la regado de s-ro Ŝevardnadze por konstrui ŝtaton kaj moderniĝi? La sociologino pensas ke ne. “Tio estas novliberala projekto, kaj mi ne scias kiel oni povas nomi ĝin ”moderniga“. La sekvataj politikoj ne respondas al la precipaj defioj kiujn alfrontas la georgia socio, nome malegalecoj kaj senlaboreco. Antaŭ dek-kvin jaroj la integriĝo en la okcidentan mondon pasis tra la privatigo kaj la politika plurismo. Hodiaŭ, la vojo al Eŭropo devus pasi tra la socia justeco kaj tra la luktado kontraŭ la malriĉeco”, konkludas ŝi.
Ankaŭ la ekonomiaj donitaĵoj liveras kontrastan bilancon. La malneta interna produkto (MIP) altiĝis je 9% en 2005 kaj je 8% en 2006, dum la realaj impost-enspezoj altiĝis je 46% de la MIP en 2004 kaj je 15% de la MIP en 2005.* En la sama periodo la elcentaĵo de la malriĉuloj altiĝis de 35% en 2004 al 40% en 2006*, kaj la parto de la senlaboruloj en la aktiva loĝantaro altiĝis de 12,7% en 2004 al 13,8% en 2005. La meza monata salajro estas 45 eŭroj kaj la meza sumo de pensio 22 eŭroj.* Se la buĝet-enspezoj altiĝis danke al la impostoj kaj al la privatigoj, kvarono de la buĝeto estas dediĉita al defendo (vidu Perŝtupa armeiĝo en Kaŭkazio).
En la historio de socio, tio kion oni nomas “revolucio” reprezentas ĝenerale momenton de radikala rompo. Sed oni povas ankaŭ konsideri ĝin, kiel montris Moshe Levin en siaj laboraĵoj pri la rusa kaj sovetia historio, kiel daŭrigon de la samaj socipolitikaj skemoj en aliaj formoj.* Malgraŭ la porokcidenta turniĝo kaj la demokratia retoriko, la malnova kadro reproduktiĝas en novigita institucia formo. S-ro Saakaŝvili estas la tria prezidanto de la sendependa Georgio, kaj, malgraŭ la diskurso pri la revolucia ŝanĝo, oni povas same facile identigi la daŭron de antaŭaj modeloj.
GAMSAĤURDIA, la unua prezidanto, estis elektita en 1991 per 86% de la voĉoj; s-ro Ŝevardnadze postsekvis lin en 1992 per 91%; kaj s-ro Saakaŝvili rikoltis en 2004 96%. Kiam Gamsaĥurdia kaj s-ro Ŝevardnadze forlasis la potencon, ili lasis post si nenian partion kapablan ludi la rolon de parlamenta opozicio. La prezidanto Gamsaĥurdia estis renversita per armita ribelo, kaj “velura revolucio” ĉesigis la regadon de ties posteulo, sed ambaŭ estis devigitaj demisii per nekonstituciaj rimedoj.
Oni povas fari multajn aliajn komparojn inter s-ro Saakaŝvili kaj tiu kiun li anstataŭis. Kiam s-ro Ŝevardnadze aliris la potencon en la sovetia kunteksto de 1972, li difinis kiel ĉefan taskon la “luktadon kontraŭ la korupto”, kiu kondukis al aresto de dudek-kvin mil personoj, plejparte membroj de la Komunista Partio. Poste la lando fariĝis esceptejo, kun esprimlibereco kaj komerca libereco senegalaj en Sovetio. Ĉu en Georgio la moderniga fervoro kune kun la batalo kontraŭ korupto kondukos al bankroto de la ŝtato kaj al venonta ribelo?
Vicken CHETERIAN.
KOMENCE DE MAJO, la georgia ministro pri defendo David Kezeraŝvili kaŭzis sensacion anoncante fortan altiĝon de la arme-buĝeto por 2007: tiu pasos de 513 milionoj da larioj al 957 milionoj da larioj (428 milionoj da eŭroj), dum la totalaj buĝet-enspezoj de 2007 estas 3,7 miliardoj da larioj. La arme-elspezoj de la lando estis do dekobligitaj laŭ la oficialaj nombroj, eĉ pli, depost la “rozo-revolucio” en 2003. Tbiliso anoncis ankaŭ, por la venontaj semajnoj, fortigon de sia armea kontingento en Irako de okcent kvindek al du mil soldatoj, kio faras de ĝi la trian plej grandan kontingenton de la okupado-fortoj gvidataj de la usonanoj. Depost 2001, Georgio ankaŭ ricevis de Usono gravan armean helpon en formo de trejnado kaj ekipaĵoj.
Kial tiaj elspezoj? La lando praktike ne havis armeon, kaj ĝi devas fari seriozajn klopodojn se ĝi volas rapide integriĝi en la Nord-Atlantikan Traktat-Organizon (NATO), oficiale unu el ĝiaj grandaj prioritatoj. Armeaj fakuloj plendas ke la plej multaj oficiroj trejnitaj de la usonanoj forlasis la armeon, aparte pro manko de loĝejoj kaj malaltaj salajroj. La aligo de la buĝeto devus do financi, interalie, la konstruadon de novaj loĝejoj por la oficiroj kaj ankaŭ altigon de salajroj.
TIA BUĜET-ALTIGO rivelas tamen aliajn celojn. La georgia armeo antaŭ nelonge finkonstruis novan militbazon, kapablan gastigi pli ol tri mil soldatojn, en Senako, proksime de Abĥazio — kaj dua bazo estas konstruata en Goro, duonhore de Cĥinvalo, la ĉefurbo de suda Osetio. Ĝi elspezas ankaŭ multon por la akiro de tankoj kaj de kanonoj fabrikitaj en Ukrainio, aŭ eĉ de malnovaj ekipaĵoj de orienteŭropaj landoj kiuj ĵus aliĝis al la NATO kaj deziras seniĝi de siaj iame sovetiaj armaĵoj. Alidire, se la plejparto de tiuj ĵusaj akiroj estas malkongruaj kun la normoj de la atlantika alianco, ili povus servi en estontaj konfliktoj en Suda Osetio aŭ en Abĥazio, georgiaj respublikoj kiuj unuflanke proklamis sian sendependecon.
La armeaj elspezoj de Azerbajĝano ankaŭ faris sensacian salton: de 135 milionoj da dolaroj en 2003, ili pasis al 871 milionoj en 2007. Vide al la alfluo de “petroldolaroj” kiuj enverŝiĝas ekde funkciigo de la oledukto kiu ligas la ĉefurbon Bakuo al Cejhano (Turkio), la prezidanto de la lando promesis vicigi la armeajn elspezojn laŭ la totala buĝeto de Armenio; Bakuo donis al si ankaŭ gravajn armaĵojn kiel batalaviadilojn, tankojn, arteleriaĵojn kaj multraketajn lanĉilojn. Ekde 2003 Azerbajĝano ripetas ke, se ĝi ne atingos kontentigon en siaj intertraktadoj kun Erevano kaj se ĝi devas rezigni pri Alt-Karabaĥo kaj al la ses azerbajĝanaj provincoj kiuj ĉirkaŭas ĝin — nun sub armenia regado-, ĝi reprenos tiujn teritoriojn perforte.
ARMENIO PROVAS ankaŭ sekvi la ritmon de tiu vetarmado: ĝiaj elspezoj pli ol duobliĝis, de 200 milionoj da dolaroj en 2005 al 210 milionoj en 2007. Ĝi klopodas por subteni la armitajn fortojn de Alt-Karabaĥo per financhelpo kaj per sia armea kunlaborado. Tiu ne agnoskita respubliketo, kun cent kvindek mil loĝantoj, havas armeon de dudek mil batalantoj kaj dediĉas gravan buĝeton por konstruado de tria linio de tera defendo.
La regiono entenas krome tri rusajn militbazojn: tiun de Gumro (Armenio), tiun de Batumo kaj de Aĥalkalako (Georgio), evakuata, krome gravan radar-sistemon en Gabalo (Azerbajĝano). Usono siavice fortigis sian armean kunlaboradon kun tiuj tri landoj, aperte kun Georgio. La aŭtoritatoj de Tbiliso anoncis eĉ ke ili pretas instali sur sia teritorio elementojn de la usona antiraketo-ŝildo, kio provokis la koleron de Moskvo: Rusio minacis retiriĝi el la traktato pri la konvenciaj fortoj en Eŭropo (KFE), kio farus severan baton al kontrolado de tiuj armiloj en Eŭropo.
Tiu rapida armea evoluo povus doni al la kaŭkaziaj gvidantoj falsan sed danĝeran senton de potenco. Depost la disfalo de la sovetia bloko, Kaŭkazio spertis kvin militojn, kiuj havas ankoraŭ dolorajn ĉiutagajn sekvojn por milionoj da loĝantoj. Nu, kiel pruvis la ĵusaj eventoj en Proksim-Oriento kaj centra Azio, pli facilas komenci militon ol ĉesigi ĝin...
Vicken CHETERIAN.
KIUJ ESTAS LA viktimoj de cionismo? La palestinanoj kompreneble. Sed ĉu ili estas la solaj viktimoj de tiu kolonia movado? Al tiu demando Ella Shohat respondas klare kaj nee, astertante ke la cionismo produktis ankaŭ siajn judajn viktomojn.* Israeldevena universitatano, Shohat instruas de multaj jaroj en Novjorko. En Israelo, kun la escepto de tre minoritataj rondoj, ŝi estis de ĉiam komplete proskribita de la intelekta universitata mondo.
Sen esti membiografio, la eseo de Shohat rakontas ankaŭ ŝian propran historion — virino, araba juda kaj krome anticionisma-, same kiel tiu de la multaj israelanoj kiuj, naskitaj en la araba kulturo, neniam povis, pro tio, esti rekonataj kiel veraj membroj de la israela nacia komunumo, des malpli de ties elitoj.
La cionisma movado naskiĝis, komence de la 20-a jarcento en Eŭropo, kiel provo respondi al la antisemitismo. Ĝiaj ideologoj kaj pioniroj estis ĉiuj infanoj de la eŭropa, kolonia kaj modernisma kulturo, inkluzive de ties rasismo kontraŭ ĉio neeŭropa. Dezirante elmigrigi la judajn komunumojn el la araba mondo — pro bezono de manlaboristoj kutimiĝintaj al malfacilaj laboroj kaj ne multe pli kosta ol la indiĝena araba laboristaro, aŭ realigi la revon de “reveno” de la judaj komunumoj al sia historia patrujo-, la cionistaj gvidantoj neniam sciis konsideri tiujn kiujn ili nomis siajn “fratojn de la orientaj komunumoj” kiel verajn egalulojn.
Iuj de la plej malnovaj judaj komunumoj de la mondo, kiel la judoj de Irako aŭ de Jemeno, estis vere manipulitaj por veni fortigi la junan ŝtaton, ĉar la cionistaj gvidantoj ne hezitis uzi teroristajn metodojn por fuĝigi la judojn de sia lando, kiel en la kazo de la iraka juda komunumo de kiu devenas Shohat.
SE CERTAJ CIONISTAJ gvidantoj neniam kaŝis sian antisefardan rasismon, la plimulto da ili havis pli paternalisman rigardon al ili, prometante egalecan lokon al la novaj arabaj judaj enmigrintoj, post periodo de ensociigo kaj adaptado al moderneco, aŝkenaza, kiel ĝi nomas sin. Viktimoj de elradikigo kiun ili ne deziris, la arabaj judoj enmigrintoj en Israelon estas, por la aŭtoro, rifuĝintoj. Kun certaj privilegioj kompare kun la palestinaj rifuĝintoj, sed tamen rifuĝintoj, kaj viktimoj de struktura diskriminacio kaj de pli aŭ malpli deklarita rasismo.
Tiu eseo estis publikigita, en la angla, en la novjorka revuo Social Text, en 1988, en la momento kiam, en Israelo, la dua generacio de tiuj judaj viktimoj de cionismo komencis pridubi la aŝkenazan hegemonion, unue en la politika kampo kaj poste en la kultura kampo. Tamen, nur en 2001 ĝi estis tradukita kaj publikigita en la hebrea... de la Centro de alternativa informado — organizo de la radikala maldekstro — kaj la juna eldonejo Kedem, specialiĝinta en la publikado de arabaj judaj aŭtoroj. Do ankoraŭ en la periferio de la israela kultura hegemonio.
Tamen, en la momento en kiu tiu baza teksto estas fine publikigita en Israelo, ĝi jam ne estas totale izolita. Verkistoj kiel Sami Shalom Chetrit, esploristoj kiel Yehuda Shenhav, filmistoj kiel David Ben Chetrit* estas fine rekonata laŭ sia merito kaj komencas trovi sian lokon. Ili havas ĉiuj ekstreme kritikan vidon pri la rasismaj fundamentoj de la israela socio kaj, plejmulte, kritikas la cionismon ankaŭ pro kion ĝi faris kontraŭ siaj palestinaj viktimoj.
Michel WARSCHAWSKI.
FRAKASO, LUMETOJ, EKSPLODOJ de batalkampo. Zonita en sia uniformo de lasta generacio kun integrita kontraŭkugla sistemo, la batalanto estas usona. Kasko certigas lian protekton. Ĝi ebligas lin ankaŭ uzi la elektronikan ekipaĵon kiun li transportas. La komputilo, kies komandobutonojn li tenas enmane, entenas datenbazon kaj respondas al voĉaj ordonoj. Sur la “altkapa” ekrano li povas aperigi mapojn, sian pozicion kalkulitan per GPS*, skribajn direktivojn kiajn siajn ordonojn de misio, la teĥnikajn donitaĵojn necesajn por identigi aparaton, kaj eĉ videobildojn. La filmilo integrita en la modulo ebligas vidi dumnokte kaj tra fumo. Muntitaj ĉiuflanke de la kasko, “elektronikaj oreloj” lokalizas la devenon de sonoj. Por pli da sekureco la informadika sistemo estas ligita kun minodetektilo konsistanta el termikaj sensiloj kaj mikroradaro.*
Armilo, kompreneble, ĉi-kaze la atakfusilo M-14. Provizita per termika filmilo kapabla detekti kamuflitajn ĉeestojn, ĝi ebligas ankaŭ sendi bildojn rete. Pafobservanto danke al sia telemetria kaj desegna lasero, ĉia infanteriano fariĝas elemento de la informĉeno.
Ĉu sciencfikcio? Jam en majo 1994 certaj de tiuj materialoj estis pretaj eniri la servon en la usona armeo, kadre de la 21st Century Land Warrior Project (21CLW). Konceptita dum la unua Golf-milito (1991), la “revolucio en la militaj aferoj” (RMA) ĝisekstreme antaŭenigas la teĥnologian avantaĝon. Dum la operacio “Dezertoŝtormo”, ĉu la armiloj kiuj venkis Irakon ne estis la diskretaj aviadiloj, la krozmisiloj kaj la precizaj bomboj, dum la aliaj komponantoj de la internacia koalicio gvidata de la usonanoj ludis subordigitan rolon? La realtempa kunordigado de multaj armiloj en granda distanco donis senprecedencan batalkapablon. Jen fenomeno neimagebla antaŭ apero de informadiko.
Nun la plej modernaj komunikad-teĥnikoj nutros ĉiunivele la divizionojn de la 21-a jarcento, pli potencajn, pli movivajn, reorganizitajn. “Tuj kiam nia kontraŭulo sur la batalkampo movas la etfingron, ĉiuj niaj fortoj estas informitaj pri tio kaj povos tuj ŝak-matigi lin”, profetas la generalo Dennis Reimer, ĉefo de la ĉefstabo de la US Army.*
“TAKTIKA INTERRETO”, precizegaj municioj kiuj multobligas la fajropovon de la ĉas-bomb-aviadiloj, multobligo de la senpilotaj aviadiloj (Unmanned Aerial Vehicle, UAV), unue destinitaj por patrolado, pli kaj pli por batalo: neniam la historio spertis tiom grandan foson inter la unua armeo de la mondo kaj ĝiaj rivaloj aŭ aliancanoj. Gaston Bouthoul, fondinto en 1945 de la polemologio* estis aŭtenta antaŭdiristo kiam li klarigis, en 1962: “La batalanto tendencas fariĝi inĝeniero kiu preparas la detruon de generacio per kalkulmaŝinoj, agordoplatoj kaj butonoj. Tio permesas al li havi terure bonan konsciencon kaj eĉ esti senkonscia; kaj li povas respondi al tiuj kiuj riproĉas lin: “Mi ne estas buĉisto, mi estas inĝeniero”.”
Kiel pri ĉia revolucio, pri tiu de la militaferoj ne regas unuanimeco. En Usono mem certaj oficiroj kontraŭas ke la altteĥnologia ekipaĵo de la infanteriano montriĝas tre peza, tre embarasa. Aliaj maltrankviliĝas: “La troa dependeco de komputilaj retoj riskas malfortigi la armeon anstataŭ fortigi ĝin, ĉar ĝi profunde infektas la batalspiriton (la soldatoj fariĝas antaŭ ĉio ret-mastrumantoj).”* En Ĉinio, en 1998, du koloneloj de la aerarmeo, Qiao Liang kaj Wang Xiangsui (La milito ekster limoj)kapjesas: “La esploroj farataj de la usonanoj entenas nepre blindajn teoriajn punktojn kaj erarojn de argumentado.”
Konsekvenco de la “frapoj el distanco”, kiuj ebligas eviti perdojn (en sia propra tendaro), la sento de teĥnologia supereco naskas novan koncepton, tiun de “nul mortinto”. Kun la rifuzo resperti la hekatombojn de la pasinteco, maljuniĝo de la loĝantaro, antaŭrangeco de individuismo, pezo de la kulturaj kaj sociaj fortoj, forta valoriĝo de la homrajtoj, tiu evoluo iras en la direkton deziratan de la okcidentaj demokratioj, kiuj aliĝas al ĝi.
En alia registro, kiu ne ekskludas la unuan, registaroj kaj ĉefstaboj volas domaĝi siajn profesiajn armeojn, formitajn altkoste, kaj en kiuj la kvalito devas nun rangi antaŭ la kvanto.
La milito fariĝas “humanitara”, referencante la ideon de militaj intervenoj destinitaj ĉesigi netolereblajn situaciojn (malsategoj, genocidoj, etnaj purigadoj, senĉesaj internaj militoj ktp.).* Historio en kiu oni retrovas la moralon de la bona malnova epoko kun la bonuloj kiuj fine venkas. Por la plej granda plezuro de la salon-strategoj, kiuj vidas ekscitite la “ĥirurgiajn frapojn” reelvoki la “freŝan kaj gajan militon”.
Tiu progreso — unuavida — remetas tamen sur la tagordon la pripensadon al kiu — post la respektinda Platono — Sankta Aŭgusteno dediĉis sin en la 5-a jarcento, pri la distingo inter “justa milito”, do permesata ĉar defenda, kaj “maljusta”, do malpermesata ĉar dediĉita al agreso.*. Tiu doktrino, kiu donas analizan kadron al la konfliktoj laŭ moralaj konsideroj, akompanis dum jarcentoj — kun multaj misoj kaj interrompoj — la klopodojn por kadri la uzadon de forto en la rilatoj inter ŝtatoj. Tio implicas regularon dividitan en du grupoj: la jus ad bellum (reguloj de ekmilitado en morale pravigebla milito) kaj la jus in bello (kriterioj de farado de morale akceptebla milito) (vidu sube “Doktrino de la “justa milito””)
La nocio de “justa milito”, integrita en la pozitivan internacian rajton, danke ĉefe al la konvencioj de Hago kaj de Ĝenevo, agnoskas la rajton defendi sin per armiloj, ĉar la ŝtatoj, kiel la individuoj, havas “fundamentajn rajtojn”: “teritoria integreco” kaj “memdetermino”. Per tio, rimarkigas la filozofo Nicola Tavagliono (La dilemo de la soldato), “la doktrino estas unuavide supera al siaj du teoriaj kaj pli kruelegaj kontraŭuloj: absoluta pacismo kaj senmorala realismo”.
Farita sub la aŭspicio de la Unuiĝinta Naciaro (UN), “Dezertoŝtormo” estis akompanata de la espero pri “nova mondordo”. Fakte, la rezigno enskribita en la Ĉarto de la Unuiĝinta Naciaro je nedefenda uzo de la forto apenaŭ malhelpas la ŝtatojn, konstatas Gilles Andréani kaj Pierre Hassner (Justifier la guerre? [Ĉu pravigi militon?]). Dum dek jaroj, certe, laŭŝajne, dominas la “homama” interveno — Somalio, Haitio, Bosnio-Hercegovino, Rŭando, Sieraleono, Kosovo, Timoro Orienta, Demokratia Respubliko Kongo. Sed “ĝiaj sukcesoj sekvos heziteman kurbon”. Ĉar kiu decidas kontraŭmeti perforton al perforto? Kiam, kiel, nome de kiu?
Laŭ la mezuro en kiu, post la malvarma milito, grandiĝas ĝia influo, Usono volas esti la savanto de la planedo, ĝendarmo de la mondo, misiisto de paco kaj de demokratio... Tro ofte sekvata, lastinstance, de la eŭropanoj. De bone markita distingo inter homama kaj sekureca, oni pasas, en Kosovo, al uzo de la malkaŝa forto.
Sekve al masakroj faritaj de la fortoj de Belgrado, kiuj laŭ fontoj kaŭzis proksimume dek mil civilajn mortviktimojn, la fortoj de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO) lanĉas aeran fulmmiliton de sepdek-naŭ tagoj (1999), kontraŭ la opinio de la UN.* Kontraŭleĝa — kvankam la Konsilio pri Sekureco rifuzis kondamni ĝin-, la inverveno naskis novajn demandojn. Ekzemple: “Tiun ĉu la forto devas servi prioritate al protekto de la viktimoj aŭ al punado de la agresinto” (Andréani kaj Hassner). Ĉu justa kaŭzo? “La NATO invokis homamajn celojn, notas Tavaglione: haltigi la serbajn fortojn kiuj dediĉis sin al operacioj de etna purigado kontraŭ la albanaj loĝantaroj de Kosovo. (...) Dum la regiono de la operacioj estis en Kosovo, la bombadoj frapis antaŭ ĉio Serbion. (...) Tiuj, farataj malproksime de la batalkampo, celis “puni la socion”, rompante tiel ĝian volon aŭ subfosante ĝian energion, esperante [ke ĝi] igu iel aŭ alie sian registaron ĉesigi la batalon.” Alivorte, ostaĝopreno de la ne batalanta civila loĝantaro, formale malpermesata de la jus in bello.
Fine de tiu konflikto alia demando pasis nerimarkite: se la usonaj strategoj tiras denove de tiu fulma venko la senton ke la aera supereco tutsole ebligas rompi kontraŭan armeon, ili ne okupiĝis pri la problemo de tera okupado fronte al malamika loĝantaro. Tamen, la somalia malvenko devintus atentigi. El strikte milita vidpunkto, la atako kiun ili faris al Mogadiŝo, la 3-an de oktobro 1993, estis sukceso. Sed la pagita prezo — dek-naŭ boys mortigitaj aŭ malaperintaj, okdek-kvar vunditaj — estis tro peza por publika opinio de lando fariĝinta adepto de la “nul mortigito”. Ĝi trudis, kiel okazis en 1982 en Bejruto, hastan retreton.
UNUA KONKLUDO: Neniam estos la sama preteco akcepti riskon kaj morton por misio de packonservo, devena el la strikta nedeviga multnacia kunlaborado, ol por respondi al mortiga agreso sur sia propra tero.* En Pekino, Liang kaj Xiangsui tiras siavice el tio alian instruon: “Se juĝi laŭ la efikeco de la usona armeo en Somalio, kie ĝi troviĝis senreaga fronte al la fortoj de Aidid*, eblas konkludi ke la plej moderna forto ne havas la kapablon regi la publikan brukriadon nek alfronti kontraŭulon kiu agas nekonvencie.”
Nekonvencia, la atenco sur usona teritorio de la 11-a de septembro 2001 estis tia laŭdifine — kaj konfirmis la antaŭsenton de la du ĉinoj (ili redaktis sian verkon en 1998). “Kiam malriĉaj landoj, kun malforta armea potenco, same kiel neŝtataj militaj entoj, rezistas al superaj potencoj, kiel Ĉeĉenio al Rusio, Somalio al Usono, Nord-Irlando al Britio kaj la partizanoj de la islama ĝihado al la tuta Okcidento (...), la saĝo ordonas al ili sisteme rifuzi la brutalan alfrontiĝon kun la armeoj de la grandaj potencoj kaj uzi, male, por rezisti al ili, la diversajn batalformojn kiuj estas la gerilo (precipe urba), la terorisma milito, la sankta milito, la longedaŭra milito kaj la milito de la retoj.”
La rebato al la 11-a de septembro markas la finon de la “nul mortinto” (usona). Ĉar ĉi-foje temas, por Vaŝingtono, pri defendo de siaj propraj civitanoj. Oficiale almenaŭ... ĉar la Blanka Domo organizas la plej potencan armeon de la mondo por fari agon kiu devintus resti la tasko de la polico kaj de ĝiaj informservoj. Ni ne parolu ĉi tie pri la profundaj kialoj, jam konataj, de la “monda milito kontraŭ la terorismo”: detrui la militajn kapacitojn de parto de la araba mondo kaj samtempe regi la petrolresursojn de la Golfo. Atakante Afganion por forpeli de tie la talibanojn, la fakuloj de la Pentagono pensis ke la konflikto finiĝos en printempo 2002. Estas konate kio fariĝis el tio.
La 18-an de marto 2003, pretekstante ne ekzistantajn amasdetruajn armilojn (ADM), Usono lanĉis sian ofensivon kontraŭ la Irako de Saddam Hussein, ekster ĉia permeso de la UN kaj kontraŭ la volo de pluraj aliancanoj. “La forlaso de la interokcidenta multflankismo aparte rivelas la revenon de Usono al la hobesaj valoroj”, skribas Dario Battistella (Reveno de la militostato).
La hobesa koncepto (de Tomaso Hobeso, 1588-1679, angla filozofo) de milito, memorigas li, karakterizis la rilatojn inter politikaj entoj laŭlonge de la tuta antikveco kaj mezepoko antaŭ ol la napoleona Francio kaj la hitlera Germanio realproprigis ĝin al si. Ĝi bazas sin sur du postulatoj: “Unuflanke, la akcepto de senlima milito, de maksimuma uzo de forto kaj la ekskludo de ĉia kompromiso kun la malamiko dum la batalo, kun kompreno ke la militcelo estas “la detruo de la armeo”; aliflanke, “la kredo je preventa milito”, sinomimo de foresto de reguloj pri lanĉado de milito. Ĉio estas permesata, sen konsidero pri leĝo kaj moralo.”
Oni rajtas diskuti pri la neceso lanĉi “prenventan” militon — en realo “antaŭfaran”. “La ideo ke la uzo de forto estas prokrastenda ĝis la malsukceso de ĉiaj provoj de paca regulado, havus, en kazo de anoncita aŭ antaŭvidebla genocido, katastrofajn sekvojn”, prave taksas Andréani kaj Hassner. La ekzemplo de Rŭando hantas la memorojn. Aŭ: “Kian decidon fari kiam fariĝas evidente, por la armeaj spertuloj, ke milita ago je donita dato havus grandajn ŝancojn esti mallonga kaj kronota de sukceso, dum ses monatojn poste, ĉar la fortrilatoj estos ŝanĝinta, la alfrontiĝo estus pli mortiga kaj pli malcerta?”.*
En la nuna kazo, la decido de Vaŝingtono pri la termino “preventa” anstataŭ “antaŭfara” — enskribita en la doktrino de la justa milito — estas neniel hazarda. La diferenco koncernas la tempecon de la minaco: antaŭfara milito estas farata fronte al danĝero perceptata kiel tuj okazonta; preventa milito estas por respondi al danĝero... potenciala. Por Battistella, “atakante “laŭ svagaj kaj malcertaj suspektoj”, Usono fariĝas mem “maljusta agresanto””. Des pli zorgige por tiu kiu rifuzas ĝian hegemonion ĉar, publikigita de la Blanka Domo la 9-an de januaro 2002, la “Nuclear posture revew” markas renverson de la aliro al atomaj demandoj. Ĉe la antipodoj de la koncepto de malinstigo, la miniaturigo de la armiloj — la mini-nukes — malfermas la pordon al “mezurata uzo”.
Kiu povas nun dubi ke la usona milito en Irako pli akrigis ol reduktis la minacojn de terorismo kaj de disvastigo, demandas Pierre Conesa en eseo (Les Mécaniques du chaos [La meĥanikoj de la ĥaoso) emanta demonstri ke unuflankismo, terorismo kaj disvastigo estas dialektike ligitaj por krei meĥanikon de internacia malsekureco? La disfalo de Sovetio en 1991, argumentas li, “enblovis senton de triumfa ebrieco same ĉe la teoriuloj de la violenta izolismo, konvinkitaj esti sole venkintaj ikon en Afganio, kiel ĉe la pensistoj de la usona novkonservativismo kiuj vidis disfali la “potencon de la malbono””. Por Conesa, la kolizio de la religiaj ekstremismoj estas senkonteste dominanta eco de la internacia malstabileco. Provante kelkajn komparojn inter la [usona] “sudŝtatisma” fundamentismo kaj la “sunaisma” fundamentismo, li vidas en la unuflankismo de la skipo Bush tiun de potenco kiu pravigas sian identecon per ia “sakrala partikularismo”, “‘radikal-demokratia mesiismo’, al kiu la novevangeliistoj donas religian kvitiĝon por fari el ĝi ‘biblian patriotismon’”. Ĝi estas samspeca kiel tiu kiu inspiras la ĝihadistojn kiam ili faras la islamon la absoluta kaj definitiva principo. “Ĉar la celo de la konflikto estas la triumfo de la ‘vera’ religio, la rezulto povas esti nur la fina venko, kaj nenia intertraktado eblas kun la ‘aliulo’ prezentata kiel la absoluta malbono.”
EN REGIONO EN KIU la ludo de la eksteraj potencoj incitegas naciismon kaj rifuzon al Okcidento, ĉiu aganto vidas la agresemon ĉe la malamiko kaj pravigas sian propran perforton per la antaŭeco de tiu de la aliaj. Tio veras por la nebulozo Al-Kajdo kiom por la ŝtatoj submetitaj al la Vaŝingtona punpostulo. “La sole ebla rebato okazas nun en la “egaligiloj de potenco” kiuj estas la disvastigo de amasdetruaj armiloj, la malregula milito aŭ la terorismo, kiuj, je reduktitaj kostoj, kompensas la armean malekvilibron.” La senĉesa batalo inter ŝildo kaj spado kiun faras la strategoj de ĉiuj landoj de jarcentoj...
La ĉino Sun Tzu, fama generalo de la epoko de la Printempoj kaj Aŭtunoj (748-722 antaŭ nia erao), disvolvis siajn konceptojn pri la strategio kaj taktiko en verketo, La arto de la milito. Sen nei la intereson de la rekta batalo, li proponas la uzon de ĉiaj malrektaj efikoj povantaj kontribui al la venko, eĉ sen liveri batalon. Du mil kvincent jarojn poste, en Ĉinio konsiderata de Vaŝingtono kiel kreskanta rivala potenco, la koloneloj Liang kaj Xiangsui neniom neis de lia pensado. Publikigita en Pekino en februaro 1999, ilia verko donas eblecon kompari inter du strategiaj kulturoj, la usona kaj la ĉina, kiuj estas en ĉio kontraŭaj. Ne gravas por la du militistoj ĉu la “malsimetria milito” estas nova nomo. “Tio estas en realo malnova afero, la respondo de la malfortulo al la fortulo.”
Pekino maltrankviliĝas pri “ĉirkaŭbariĝo” de Ĉinio per la armea ĉeesto de Usono en la regiono aŭ per fortigo de ties alianco-sistemo. Por eviti elĉerpigan kaj senesperan vetarmadon, La milito sen limoj etendas la militecajn agojn al ĉiuj kampoj aliaj ol la milita kampo, al ĉiuj rimedoj aliaj ol la militaj rimedoj. “La ekonomia helpo, la komercaj sankcioj, la diplomatia perado, la alkulturigo, la komunikila propagando, la starigo kaj uzado de internaciaj regularoj, la uzado de rezolucioj de la Unuiĝinta Naciaro ktp., kvankam ili konsistigas aneksajn kampojn, estas pli kaj pli kvazaŭarmeaj rimedoj en la servo de la politikistoj.” Resume, konsidere al la fortrilatoj, Pekino daŭrigos favori la diplomation kaj pli larĝe tion kion oni nomas la soft power(“trankvilan forton”) por provi modifi la situacion al sia avantaĝo.
En kazo de malkaŝa konflikto... “La modeloj de la tradicia milito kaj la teorioj kaj metodoj ligitaj kun ĝi troviĝos fronte al defio.” Por la aŭtoroj, ĉiuj kampoj fariĝos la batalkampoj de la estonto. Kaj, kiu komprenas, tiu atentas! “Unu sola borsa bankroto home kaŭzita, unu sola invado de informadika viruso, simpla onidiro aŭ simpla skandalo provokanta fluktuiĝon de la ŝanĝokvotoj de la malamika lando aŭ kiu eksponas ĝiajn gvidantojn en Interreto, ĉiaj ĉi agoj vicigeblas en la kategorion de armaĵoj de nova koncepto.”
Preterpasante la “antaŭrangecon de la armeaj aferoj”, Liang kaj Xiangsui rimarkigas ke granda tutmondiĝanta potenco kiel Ĉinio havas jam la kapablon skui la tutplanedan ekonomion simple per modifado de sia ekonomia politiko. “En tia hipotezo, la rezulto estus certe supera la tiu de militatako.” Mallonge, la distingo inter batalkampo kaj nebatalkampo jam ne ekzistas. La uzado de unusola rimedo estos ĉiam malpli efika, dum la kuna uzado de diversaj metodoj prezentos evidentajn avantaĝojn.
Konklude, la du strategoj observas: “Usono estas koncentranta sian ĉefan energion por fari denove “militon de speco malvarma milito” kaj, tre verŝajne, elspezos sian forton en la malbona direkto.”
Maurice LEMOINE.
LA “JUS AD BELLUM”
‣ 1. Milito estas pravigita se ĝi celas objektivan justan kaŭzon (rezistado al agreso, protekto de senkulpuloj, riparo de maljustaĵo).
‣ 2. Milito estas pravigita se ĝi estas motivita de subjektiva rekta intenco — la ŝtatestroj invokantaj la justan kaŭzon sincere kaj ne kiel preteksto kamuflanta senmoralajn motivojn.
‣ 3. Milito estas pravigita se ĝi esta publike deklarita en oficiala formo de kompetenta aŭtoritato.
‣ 4. Milito estas pravigita se ĝi konsistigas la lastan disponeblan uzon por antaŭenigi la justan kaŭzon — kiam la pacaj rimedoj de solvo de la konflikto estas elĉerpitaj.
‣ 5. Milito estas pravigita se ĝi havas realajn ŝancojn sukcesi — “malespera” milito estas tiel ekskludita.
‣ 6. Milito estas pravigita se ĝi sekvigas damaĝojn proporciajn al la maljustaĵo kiun ĝi celas forigi.
LA “JUS IN BELLO”
‣ 1. Militanto devas montri distingon inter batalantoj kaj nebatalantoj — ĉar la civilaj loĝantaroj ĝuas imunecon kaj devas neniam esti prenataj kiel celoj.
‣ 2. Militanto devas limigi sin al agoj proporciaj al la sekvataj celoj — la amasdetruaj armiloj, ekzemple, estas absolute malpermesataj.
‣ 3. Militanto devas malpermesi al si ĉian rimedon malbonan en si mem — kampanjo de amasa seksperfortado, genocido, uzo de armiloj kun nekontroleblaj efikoj (ĥemiaj aŭ biologiaj).
Ekde La urbo de Dio de sankta Aŭgusteno, kaj malgraŭ la klopodoj kiujn tiu faras por persvadi la mortidevulojn plorantajn pro la prirabo de Romo (410 de nia erao) ke Dio allasas nenian plendon, oni scias ke la milito estas sinsekvo de plej severaj malfeliĉoj. Tamen, oni kelkfoje koncedas ke milito povas esti justa — esceptaj cirkonstancoj postulas esceptajn respondojn. Ni malkovras tiel moralan ambiguecon de la milito: konsiderata unuflanke kiel rimedo kondiĉe akceptebla por sekvi certajn politikajn celojn de plej alta graveco (kaj la “morala vidpunkto” povas tiam aprobi ĝin kaj elekti ĝin se necese), konsiderata aliflanke kiel malbono de la plej alta graveco (kaj la “morala vidpunkto” devas kondamni kaj eskapi ĝin ĉiapreze).
Simpla lingva konsidero tamen konfirmas tiun ambiguecon. La vortoj “pogromo”, “masakro” kaj “milito”, kvankam ne sinonimaj, havas familian similecon: la fenomenoj kiujn ili referencas estas stampitaj de furioza kolektiva perforto en kiu estas kvazaŭ suspenditaj la ordinaraj malpermesoj kiuj frapas la murdon, la kruelecon aŭ la brutalecon. Sed ili havas jenan diferencon: dum oni neniam diras “justa pogromo” aŭ “justa masakro”, oni permesas al si diri “justa milito”. Nia uzado de la vorto “milito” estas sekve sufiĉe ambivalenca: vicigita en la kategorio de la aferstatoj “esence malmoralaj”, la milito estas, spite al ĉio, okaze klasita en la kategorio de la aferstatoj “morale pravigeblaj”. La partizanoj mem de la ideo de justa milito devas konsenti: “Kelkfoje fariĝas necese por nacio defendi sin per la forto de armiloj. Kaj ĉar la milito estas afero grava, ĉar ĝi implicas la oferon kaj forigon de valoraj homaj vivoj, la konscienco postulas de tiuj kiuj prepariĝas al ĝi ke ili klare eldiru la moralan argumentadon kiu subtenas iliajn agojn.”
E. Aird, J. Atlas kaj J. Belsky (sub la dir. de), “What we’re fighting for”, Institute for American Values (www.americanvalues.org), 2002.
La Dilemo de la Soldato, p. 51.
KUN LA “PRIETNAJ STATISTIKOJ” okazas kiel kun la pozitiva diskriminacio: ili estas temo de unu el tiuj formalaj polemikoj kiujn ŝatas la francaj komunikiloj. La diskriminacioj, en Francio kiel aliie en Eŭropo, celas aparte la homojn devenajn de enmigrado — sendepende ĉu ili referencas tiun devenon aŭ ĉu oni atribuas ĝin al ili. Nur fidindaj statistikoj povas atesti pri tiuj malegalecoj kaj indiki ties amplekson. La demando do ne estas: “Ĉu necesas etnaj statistikoj?”, sed: “Kia statistiko povas vidigi la laŭetnajn diskriminaciojn?”
Ankaŭ tie, iuj malkovras la lunon. De 1999 oficialaj enketoj de la Nacia Instituto pri Demografiaj Studoj (INED laŭ la franca) enhavis la devenlandon kaj ŝtatanecon de la personoj. La jara studaĵo pri la dungo de 2005, surbaze de kvardek mil personoj, enhavis la grupojn “Magrebo” kaj “Sudeŭropo”. Por sia fama esploraĵo pri etna apartigo en lernejo, Georges Felouzis uzis la antaŭnomojn en la slipoj de la mezlernejoj.* Sen forgesi, pri dungo aŭ pri loĝejo, la sistemon de “testado” kiu ankaŭ uzas la antaŭnomojn: jen la kazo de la enketoj de la Observejo de Diskriminacioj [Observatoire des discriminations].
Ties prezidanto Jean-François Amadieu, profesoro ĉe la universitato Parizo-1, ĵus iniciatis peticion kontraŭ la uzo de “etnaj-rasaj statistikoj”.* Por li, tiuj estas “senutilaj”: la nun disponeblaj informoj — ŝtataneco de la personoj, de iliaj gepatroj kaj geavoj, same pri la naskiĝlokoj, loĝlokoj, antaŭnomoj — “sufiĉas por fidinde mezuri la diskriminaciojn. Fakte, la metodo ne disigeblas de la celo. Tiuj kiuj volas kromajn donitaĵojn, taksas Amadieu, havas kaŝitan ideon: la etnaj statistikoj reprezentas, por ili, la rimedon por trudi la pozitivan diskriminacion. La statistikoj estas ilia Troja ĉevalo. Al kio servas scii kiom da nigruloj aŭ araboj estas dungitaj de entrepreno, se ne por trudi kvotojn?”
Normale la profesoro Amadieu invokas esence la principojn de la Respubliko.* Ŝanĝante ĉi tie la argumenton, li riproĉas al la partizanoj de la “etnaj statistikoj” voli enkonduki superfluan metodologion, ĉar la nunaj kriterioj sufiĉas por prilumi la diskriminaciojn. Verdire la argumento facile renverseblas: se la Observejo de Diskriminacioj uzas jam nun kvazaŭetnajn statistikojn, kial ne perfektigi tiujn?
Patrick Simon, esploristo ĉe la INED, ĉiukaze pridubas la trafecon de la “metodo Amadieu”. “En lia retejo mi ankoraŭ neniam legis seriozan sciencan publikigaĵon. La uzo de antaŭnomoj funkcias pli aŭ malpli por la araboj — kvankam la proporcio de ”francaj“ nomoj en la magrebdevenaj familioj kreskas senteble.* Sed ĝi ne funkcias pri la afrikanoj kaj la antilanoj. Jes ja proponi statistikojn, sed ili estu almenaŭ seriozaj!”
Ĉu etnaj statistikoj? “Mi neniam esprimis min favore al ili”, daŭrigas Simon. “Kion mi diras, estas, ke por kontraŭbatali la diskriminaciojn necesas mezuri ilin iel aŭ alie.” La statistiko, klarigas li esence, montras la malegalecojn de traktado kaj helpas do orienti la publikan politikon batali kontraŭ ili. “Inter miaj vortoj kaj tiuj de neanto de diskriminacioj”, konkludas Simon, “nur la ciferoj decidas. Restas difinota la plej bona metodo. Urĝas la tempo por pripensi tion.”
Dominique VIDAL.
TRADUTTORE, TRADITTORE (tradukisto perfidisto), diras itala proverbo. Ĝi bone aplikiĝas al tiu kiu francigis per “pozitiva diskriminacio” la usonajn formulojn affirmative action aŭ positive action, kiuj signas en Usono politikojn de lukto kontraŭ la malegalecoj frapantaj la virinojn kaj la videblajn malplimultojn. Kion ajn oni pensu pri la fundo, oni jam malbone imagas, laŭ la formo, kiel la demokratia movado povus mobilizi sin favore al ia... diskriminacio!
La 20-an de novembro 2003, ĉirkaŭ unu el la elsendoj “100 minutoj por konvinki”, al kiu li estis ofte invitita, s-ro Nicolas Sarkozy, post konfidi ke li (jam) pensis pri prezidanteco de la Respubliko (kaj ne nur dum matena raziĝo), li esprimis sin por la pozitiva diskriminacio. La esprimo alprenis tute apartan sencon, kelkajn semajnojn poste, kiam [li kiel] ministro pri interno surscenigis la nomumon de “islama prefekto”. De tiam, ĉiu devas esprimi sin por aŭ kontraŭ tiu decido, kiun la [prezidant-] kandidato de la Unio por Popola Movado (UMP laŭ la franca) faris en la epoko kiam li klopodis por delogi la antaŭurbajn junulojn, antaŭ ol trakti ilin je “feĉo” “forpurigenda”.
ĈU NE JEN LA PROTOTIPO de falsa debato tipe franca? Nun jam ĉie ĉeesta en la komunikiloj, la pozitiva diskriminacio tamen apenaŭ havas deklaritajn adeptojn: krom la Instituto Montaigne (kies prezidanto Claude Bébéar okupiĝas pri la sorto de la nigruloj kaj araboj post esti alarmita pri la “memmortigo” de la “blanka raso”*, nur la Reprezenta Konsilio de la Nigrulaj Asocioj de Francio (CRAN laŭ la franca) agas malkaŝe por ĝi.
“La rasoj ne ekzistas, precizigas ĝia fondinto Patrick Lozès, sed la franca socio faras kvazaŭ ili ekzistus: neniu povas nei ke la haŭtkoloro estas por tio diskriminacia faktoro, kiun necesas superi.” Pro tio la CRAN faras duoblan batalon: “Unue por montri al niaj samcivitanoj la realon de la diskriminacioj, kiuj celas sendistinge la antilanojn kaj afrikanojn — pro tio la neceso de ”statistikoj de diverseco“ (vidu Kiajn prietnajn statistikojn?). Poste por krei dispoziciojn de kompensado en la kampoj de dungo, loĝado, lernejo ktp.” Tamen la CRAN ne volas esti “nigrula CRIF”* nek asocio de “nigruloj luktantaj kontraŭ la blankuloj”: “Ni estas kiel la samseksemulaj aŭ feminismaj movadoj kiuj postulas tutsimple la egalecon kiun proklamas la konstitucio — sed sen atendi ĝis la sankta Neniamo.” Dum horo da intervjuo nia interparolanto neniam eldiras la vorton “kvoto”...
Komence okazis la ekkonscio de la [publika] opinio, en la 1990-aj jaroj, pri la kresko de la malegalecoj — sociaj, regionaj, seksaj, sed ankaŭ devenaj — kiuj laŭvorte disŝiris la socian teksaĵon. Tion pruvas, inter multaj aliaj ekzemploj, la enketo publikigita en marto 2007 de la Internacia Labor-Oficejo (ILO) surbaze de kvar mil okcent okdek kandidatiĝoj respondantaj al dungofertoj valide testitajn en Lilo, Liono, Marsejlo, Nanto, Parizo kaj Strasburgo.* Rezulto: en preskaŭ kvar kazoj el kvin la franca dungisto preferis la “francdevenan” kandidaton al kandidato de “nigra afrika deveno”; en tri el kvin kazoj fronte al kandidato “magrebdevena”; du fojojn el kvin se tiu estis virino... Kaj la ILO precizigas: “Preskaŭ naŭ dekonoj de la ĝenerala diskriminacio estis registritaj eĉ antaŭ ol la dungistoj faris al si la penon akcepti la du testistojn por intervjuo.”
Kiel kontraŭbatali tiujn tenacajn malegalecojn, kies viktimoj estas la idoj de la enmigrintoj? Ĉu taŭgas inventi specifajn solvojn kaj, se jes, kiajn? La unua artikolo de la konstitucio de 1958 — laŭ kiu la Respubliko “certigas la egalecon antaŭ la leĝo de ĉiuj civitanoj, sen distingo de deveno, de raso aŭ de religio” — ekskludas la uzon de etnaj-religiaj kriterioj. Sed ĝi tute ne malpermesas la uzon de disponoj bazitaj sur aliaj kriterioj. Tiom ke la Ŝtat-Konsilio notis, en 1996, la ekziston de “certaj “franc-tipaj” pozitivaj diskriminacioj kies celoj estas fakte redukti malegalecojn”.*
Tiu raporto agnoskis pli ol kreis meĥanismojn — sur socia kaj teritoria bazo — delonge realigitaj de la sinsekvaj francaj registaroj. Unue la progresa imposto, la leĝoj de la 1960-aj jaroj privilegiantaj la rehejmiĝintojn el Nordafriko pri aliro al publikaj dungoj, la dispozicioj favorantaj la dungon de francoj devenaj de transmaraj teritorioj aŭ departementoj aŭ la enkonduko en 1987 de kvoto de 6% de dungoj rezervitaj al handikapuloj en la publikaj organismoj... Post ia zigzagado, la Konstitucia Konsilio validigis, en la sama spirito, la leĝon de 1999 pri la politika egalrajteco de viroj kaj virinoj.
Sed la emblemeca sperto, por siaj avancoj kiel por siaj limoj, estas evidente la Prioritataj Edukado-Zonoj (ZEP laŭ la franca), starigitaj laŭ iniciato de Alain Savary en 1982. Sekretario de la sektoro mezlernejoj ĉe la direktejo de la Nacia Sindikato de Sekundara Edukado (SNES laŭ la franca), s-ro Bruno Meir defendas ilian principon: “Temas pri subteni teritoriojn, kaj ne individuojn, laŭ kriterioj soci-ekonomiaj, kaj ne etnaj”. Sen la ZEP, insistas li, la tiklaj urbaj zonoj (ZUS)* irintus al katastrofo, “kiel konfesas la lasta raporto de ilia observejo”.
Instruante en la kvartalo Val-Fourré (Mantes-la-Jolie), la sindikatistino koncedas tamen ke la bilanco de la eksperimento estas “miksita, esence pro manko de sufiĉaj financaj kaj pedagogiaj rimedoj. Nu, anstataŭ masive altigi ilin, la reformo de Robien de decembro 2005 koncentras la mankegon al la duono de la koncernataj mezlernejoj, nomataj “ambicio sukceso””. Kaj konsilas por la estonto la ekzaktan malon: “Kontraŭ la paŭperismiĝo* kaj la diskriminacioj, la ZEP restas legitimaj nur se ili celas la sukceson de ĉiuj, do investas la necesajn monon kaj homojn por certigi la socian miksitecon.” Efektive ĉiuj raportoj indikas: nur pli alta buĝeto ebligas pli bone pagi pli multajn instruistojn, kiuj sekve okupiĝas pri pli malgrandaj klasoj, kies lernantoj profitas sufiĉan socian helpon...
“Oni parolas pri pozitiva diskriminacio kvazaŭ oni inventus ion kio en realo ne ekzistas, eĉ se oni aldonas “francstila””, ellasas François Vourc’h. Por tiu sociologo esploristo ĉe la Nacia Centro de Scienca Esplorado (CNRS laŭ la franca), se la ŝtato akceptas fine “organizi malegalecajn traktadojn”, tio okazas ĉar tiuj kostas “senfine malpli ol longdaŭraj radikalaj reformoj”. La pozitiva diskriminacio havas, laŭ, li, ĉiujn ecojn de “sekskaŝilo”, ĉar ĝi kaŝas la “neceson de klopodo por ĉesigi la rasisman socian ordon”. Kompreneble oni ne rifuzu “volismajn politikojn” por “helpi viktimajn individuojn kaj grupojn”, sed kondiĉe de “ligi” ilin kun la “serĉado de daŭrivaj solvoj”...
NENIO TEORIA en tio, kiel montras nia interparolanto, kun ekzemploj. En tiu norda kvartalo de Marsejlo, bazarego estis petata loke rekruti: “Sed necesis eviti la senkrestigan efikon, kiu kondukis ĝin dungi unue la blankulojn, poste la arabojn kaj fine la nigrulojn.” La interkonsento inter Politikaj Sciencoj kun la ZEP estas pozitiva laŭ li, ĉar ĝi malfermas la pordon al dekoj da junuloj el popolaj kvartaloj, sed “ĝi valoras antaŭ ĉio per la mobilizado de la liceoj, de ties instruistoj kaj ĉefe de iliaj lernantoj kaj per la ebleco etendi ĝin al ĉiuj grandaj lernejoj”. Ennoviga estas laŭ li ankaŭ la praktiko de anonima biografieto, kiu “metas la koncernatojn en pozicion de dungebluloj” kaj memorigas al li la aferon rakontitan de Hyacinthe Ravet*, pri la elekto de muzikistoj por orkestro: nur instalo de kurteno ebligis tiun de... muzikistinoj. Sen forgesi ke “la batalo kontraŭ diskriminacio ĉe dungo devas kompletiĝi per la agado kontraŭ diskriminacioj dum la tuta kariero, kiuj sekvas la samajn meĥanismojn”...
Smaïn Laacher, ankaŭ sociologo, esprimas sin por ĉia dispono povanta “helpi homojn diskriminaciatajn pro sia haŭtkoloro, pro sia nomo aŭ naskiĝloko, tri identigaj markiloj kiuj asignas por la tuta vivo”. Li timas tamen ke “ĉar oni ne atakas la kaŭzojn, oni ŝajnigas mobilizi la intereson de la publiko kaj ties larĝanimecon nur kontraŭ la efikoj”. Kaj li demandas sin ĉu la proponitaj “trukoj” eble “selektas” tiujn kiujn oni pretendas subteni, ĉar ili estas “fremdaj al la logiko de amasigo”.
Iam, daŭrigas Laacher, “la lernejo certigis samtempe la disiĝon (rilate al la devena komunumo) kaj la aldoniĝon (al aliaj sociaj grupoj). Pro la getoiĝo kaj pro ĝia propra manko da rimedoj, ĝi sukcesas tion pli kaj pli malfacile”. Fronte al tiuj problemoj, la pozitiva diskriminacio, tia kian iuj konceptas ĝin, “ŝajnas samtempe patosa kaj ridinda. Ĝi abdikas antaŭ la kumulitaj kaj akumulitaj sakstratoj”. Por la sociologo troviĝas sur la tagordo “ĝenerala redifino de la politiko pri lernejo, pri dungo kaj pri urbo”.
Dominique VIDAL.
De la muzeo Tervuren en Belgio ĝis la Muzeo de Afrika Arto de Vaŝingtono tra la Musée du quai Branly en Parizo kaj la Dahlem Museum en Berlino, la landoj de la Nordo posedas sennombrajn artverkojn kaj artmetiaĵojn el la Sudaj landoj, aparte el la nigra kontinento. Tiuj kulturaj kaj sciencaj trezoroj, amasigitaj dum la jarcentoj, estas pli nombraj en Okcidento ol en la socioj el kiuj ili venas.
La kolonia dominado (Portugalio, Britio, Nederlando, Belgio, Francio, Germanio...) estis efektive akompanata de rabado praktikata de privataj same kiel publikaj agantoj. Unue interesataj de la afrika oro, la eŭropanoj rapide rimarkis la artmetiaĵojn kaj la artajn verkojn; venintaj por spicaĵoj kaj sklavoj, la komercistoj malkovras la objektojn skulptitajn el eburo; la esploristoj, kiujn la kompanioj pagas por lokalizi la kuŝejojn de krudmaterialoj, komencas kolekti la “kuriozaĵojn”, laŭmodajn en la 19-a jarcento; la militistoj akaparas ĉiaspecajn militpredojn; la misiistoj, kiuj postulas la detruon de la paganaĵoj, akompanas ilin kelkfoje; la koloniaj administrantoj sendas multon da pecoj en la metropolon...
Aŭ la lokaj loĝantaroj estas devigitaj, aŭ ili ne imagas la sekvojn de tio kio fariĝis vasta kultura prirabado. Se la arta valoro de multaj aĵoj (kiun rekonis Pablo Picasso aŭ Jean-Paul Sartre) vekas intereson, tamen estas la scienca logo kiu klarigas la amplekson de la kolektaĵo. La scio akumulita de la kleruloj, ambivalenta, liveris ankaŭ armilojn por la dominado. La muzeoj estas la reklama montrofenestro de la imperiismo.
La graveco de la kolektaĵoj tenataj de la Nordaj landoj (de kiu parto estas kelkfoje redonata pro manko de loko aŭ de intereso, kiel en la Musée du quai Branly) kiel ĝia ligo kun la kolonia dominado vekas debaton pri ilia eventuala redono. La Unuiĝintaj Nacioj kaj la Afrika Unio tiel rekonas la “ĉefan gravecon” de la reveno de la objektoj por la prirabitaj socioj. La rehejmigo de certaj verkoj estas nepre postulata de la ŝtatoj aŭ asocioj, en Benino kaj en Niĝerio, sed ankaŭ en Meksikio kaj en Ĉinio.
La postuloj, pravaj, de la koncernataj landoj levas tamen plurajn demandojn. Kion necesas postuli? Ĉu ĉion aŭ nur parton de la objektoj? Inventaro ŝajnas necesa, sed ankaŭ pensado pri la “kultura tutmondigo”. Agnoskante la pravecon de la postuloj, la direktoroj de la grandaj okcidentaj muzeoj rimarkigas la rolon kiun ludas iliaj institucioj en la konatigo de la kultura heredaĵo de la Sudaj landoj kaj en la monda divido de la scioj. Ili citas la ekzemplon de la greka arto, kies influo estas grandparte ŝuldata al la politikoj de la okcidentaj ŝtatoj. Estas la lukto kontraŭ la nuna komerco de la objekto kiu devus, subkomprenigas ili, veki la atenton. La foriro de certaj verkoj signifus ankaŭ gravan mankon de enspezoj por certaj muzeoj.
Alia demando... Al kiu oni redonu la objektojn? Iliaj proprietuloj ne estas plu identigeblaj, kaj la koncernaj ŝtatoj, ofte malriĉaj, ne ĉiam disponas pri la rimedoj por prizorgi kaj ekspozicii la kolektaĵojn. Antaŭ nelonge pluraj afrikaj muzeoj estis prirabitaj, nome en Niĝerio, kaj raraj pecoj malaperis, kiujn oni certe retrovos sur la floranta mondmerkato de afrika arto. Iuj maltrankviliĝas ankaŭ pri la donaco kiun la redono reprezentus por certaj koruptitaj afrikaj elitoj... Responde, s-ro Burema Diamitani, direktoro de la Programo de la Muzeoj de Okcidenta Afriko (WAMP laŭ la angla), proponas kunlaboradon inter Nordaj kaj Sudaj muzeoj per internacia patroneco.
Esploristo kaj ekspozicia ekspertizisto, Bernard Müller respondas al la argumentoj uzataj por prokrasti aŭ rifuzi la redonon de la verkoj en ties devenlandon.
DUM SIA UNUA EKZISTOJARO, la Musée du quai Branly — aŭ muzeo de la neokcidentaj artoj kaj civilizacioj de Afriko, Azio, Oceanio kaj Ameriko — spertis veran sukceson: unu miliono sepcent mil vizitantoj kaj centoj da esploristoj venis. La 20-an de junio 2006, la festaĵoj ĉirkaŭ la inaŭguro markis la apoteozon de procezo kiu, diversgrade, tuŝas la plejparton de la muzeoj de ne okcidentaj arto kaj civilizacio de la iamaj koloniaj potencoj. La festo estis bela, la intencoj laŭdindaj, kaj oni devis pinĉi sin por ne fali en la tenton kredi la ideon ke Francio reprenis sian rolon de universala mesaĝisto de paco, laŭ la humanismaj principoj kiujn ĝi tiel ofte fieras.
Fakte, la pasinteco reaperas en la nuno en surpriza maniero: unuflanke la konkero, la trudlaboro kaj la kolonia administrado estas pritraktataj de multaj asocioj kaj de aktivulaj movadoj kun la celo procesi kontraŭ la koloniado, aliflanke kaj samtempe la objektoj kolektitaj dum tiu periodo vekas samtempe senprecedencan entuziasmon.
La okcidentaj muzeoj, akompanante tiun fenomenon, denove brilas. Tiu procezo tuŝas diversgrade preskaŭ ĉiujn tiutemajn muzeojn: dum depost 2000 la British Museum dediĉas novajn spacojn al la etnografiaj kolektaĵoj, dum la Dahlem Museum de Berlino disvolvas senprecedencan projekton ebligantan remalkovri kolektaĵojn kiujn la malvarma milito dissemis, Francio inaŭguras, kiel vidite, la Musée du quai Branly...
Oni atendas logike ke la koncernataj muzeoj, renovigitaj kaj adaptitaj al la hodiaŭa mondo, konsideru sin kiel diskutspacon, kiel “kontakto-zonon”* kaj aktive donu al si la rimedojn por debato kiu implicu la sociojn el kiuj venis la konservataj objektoj, kun la espero alfronti senkomplekse la postkolonian dilemon. Oni atendas tiel ke la “tualeto” kiun la koncernaj muzeoj nun faras, invitu, en mondo alarmita de la fantasmo de la “kolizio de la kulturoj”*, al skizado de nova maniero konsideri la ligon kiu unuigas la nuntempajn naciojn, nome la Nordon kaj la Sudon, transe de la etnoturisma maskerado de la kultura diverseco.
La naturo de la aĵoj konservataj de la muzeoj, kaj nome la kunteksto de ilia kolektiĝo, donas unikan okazon malfermi tiujn diskutojn kiuj devos okazigi konkretajn kaj praktikajn sekvojn. Ĉar — ĉu necesas memorigi tion? — la granda plimulto de la objektoj konservataj de la muzeoj estas kolektita inter 1870 kaj la unua mondmilito, periodo kiu kovras ankaŭ tiun de la kolonia konkero. Dum en 1880 la eŭropanoj regis nur 35% de la planeda surfaco, tiu proporcio altiĝis al pli ol 84,4% en 1914. Eĉ pli grave: multaj objektoj estis konfiskitaj dum militkampanjoj. Ili parolas do ne nur pri la kulturo de la aliuloj, sed ankaŭ pri kompleksa ĉapitro de la homa historio de kiu ili estas la spuroj.
Forta signalo de tiu volo kunlabori povus esti la simbola rekono de la nuntempa problemeco de la ĉeesto de predoj de koloniaj militoj en la kolektaĵoj de muzeoj de la iamaj metropoloj.
TIUJ PREDOJ RESTAS VIVAJ en la memoro de la popoloj iam koloniigitaj, pri kio atestas la kreivo nome arta kiun ili okazigas hodiaŭ. Kaj estas nature ke la socioj kiuj ellaboris tiujn objektojn deziras havi aliron al ili, por malkovri sian propran historion. La antaŭparto de la rezolucio 42-7 voĉdonita de la Unuiĝinta Naciaro (UN) en 1987 ĝuste precizigas: “La reveno de la kulturaj havaĵoj kun fundamenta spirita kaj kultura valoro al sia devenlando estas gravega por la koncernataj popoloj por konsistigi reprezentajn kolektaĵojn de sia kultura heredaĵo.”*
Aperas iniciatoj, konsciaj pri la eksplodivo de la problemo; la plumba slabo ekleviĝas. Timeme, sed certe, la samaj muzeoj kiuj subskribis la “Deklaron pri la graveco kaj la valoro de universalaj muzeoj” organizas renkontiĝojn, kolokvojn, ekspoziciojn kiuj iom post iom ebligos desegni la konturojn de la disopinio.
Ŝajnas pli kaj pli urĝe ektrakti la demandon pri la proprieto de la kulturaj havaĵoj en la muzeoj de la Nordo kaj la dornan demandon de ilia redono. S-ro Abdu Diuf, ĝenerala sekretario de la Internacia Organizo de Frankofonio (Franclingvio), asertis tiel ke “la demando de redono, ofte prezentata polemike, meritas argumentitan traktadon, kiel cetere deziras la rezolucio ”reveno aŭ redono de la kulturaj havaĵoj al sia devenlando“, adoptita de la UN, en decembro 2002”.*
En Afriko la movado aganta favore al riparo kaj redono de fraŭde forprenitaj kulturaj havaĵoj evoluis fine de la 1980-aj jaroj. Ĝi estis poste relanĉita komence de la 1990-aj jaroj, kiam la Organizo de Afrika Unueco (OAU) adoptis la principon de “riparo”, nome en formo de monkompenso, pro sklaveco kaj koloniismo. Dum somero 1992 la afrikaj ŝtatestroj kreis grupon de fakuloj, taskitan pristudi la demandon, kunprezidatan de Moshood Abiola* kaj la iama ĝenerala direktoro de la Unesko, s-ro Amadu Mahtar M’Bow. Tiu iniciato kondukis en aprilo 1993 al la proklamo de Abuĝo. Tiu referencas “la moralan ŝuldon” kaj la “kompensan ŝuldon” ŝuldatan al Afriko de la landoj engaĝitaj en sklavokomerco, koloniismo kaj novkoloniismo. Ĝi postulas la revenigon de la “fraŭde forprenitaj havaĵoj” kaj de la tradiciaj trezoroj (...). Plene konvinkita ke la damaĝoj suferataj de la afrikaj popoloj ne estas “afero de pasinteco” (...). Konvinkita ke multaj priraboj, ŝteloj kaj alproprigoj estis faritaj kontraŭ la afrikaj popoloj, la proklamo alvokas tiujn, kiuj posedas tiujn fraŭde forprenitajn havaĵojn, redoni ilin al iliaj legitimaj proprietuloj. [La proklamo] alvokas la internacian komunumon por ke estu rekonata la senprecedenca morala ŝuldo ŝuldata al la afrikaj popoloj.*
La demando de redono de la afrikaj kulturaj havaĵoj estis krome enskribita en la strategio de la komisiono de la Afrika Unio por 2004-2007. De la 1980-aj jaroj la redon-postuloj grave kreskis. Kaj ŝajnas saĝe antaŭdiri ke ili altiĝos paralele kun la videblo en la muzeoj. Oni memoras ke Niĝerio postulas de dudek jaroj la redonon, fare de Britio, de centoj da bronzaj tabuloj elvokantaj la historion de la reĝlando Edo (la nuna Niĝerio) konfiskitaj en 1868 dum la sieĝo de Magdalo. La praidoj de Behanzin, “lasta” reĝo de Abomejo (Respubliko Benino) renversita de la francoj en 1892, postulas, pere de skribita demando al la registaro formulita la 18-an de novembro 2005 de la franca deputitino Christiane Taubira, la redonon de la reĝa trezoro, hodiaŭ konservata en la Musée du quai Branly.
INTERNACIA ASOCIO POSTULAS de Aŭstrio la redonon de la krono de la azteka reĝo Moktezumo (Meksikio), forportita de la soldatoj de Hernán Cortés en 1519 kaj hodiaŭ konservata en la Museum für Völkerkunde de Vieno. Egiptio postulas de Germanio la redonon de la busto de Nefertiti. Ĉinio postulas redonon de la objektoj rabitaj dum la prirabo de la Somerpalaco farita kune de la anglaj kaj francaj trupoj dum la dua opi-milito, en 1860*. Sud-Koreio postulas la redonon de ducent naŭdek-sep volumoj de manuskriptoj konfiskitaj en 1866 de la francaj militistoj el la reĝaj arĥivoj, kiuj troviĝas nun en la Nacia Biblioteko de Francio. En la ruinoj de alia imperio, ankaŭ Japanio devas alfronti multajn postulojn faritajn de la registaroj de ĝiaj iamaj kolonioj, interalie Koreio. Tokio tiel redonis en 2005 al Nord-Koreio, tra Sud-Koreio, la “monumenton pri la granda venko” de Bukgvano forportita de la japanoj dum la rusa-japana milito de 1905 el la duoninsulo.
Malgraŭ la jura komplekseco kiu akompanas la transigon de nevendebla objekto de unu heredaĵo al alia, la redono eblas. Ĝi jam plurfoje okazis, kaj certaj objektoj de polemiko spertis la revenvojon. La sigelo de la dejo de Alĝero konfiskita de la franca armeo, dum la preno de Alĝero en 1830, estas donita al la prezidanto Abdelaziz Buteflika de s-ro Jacques Chirac la 2-an de marto 2003. Jam en 1954 revenis al Tanzanio la kranio de la sultano Mkvaka, kiu rezistis al bataliono de la germana armeo kaj kiu estis portita [al Germanio] kiel trofeo en 1898: la Versajla traktato de 1918 decidis ĝian redonon. Parto de la trezoro de la insulo Lomboko, sur kiu regis la princaj familioj de Balio, konfiskita en 1893, estis redonita al Indonezio de Nederlando en 1977.
La respondo de la okcidentaj muzeoj al la multobliĝo de la postuloj estas tamen senambigua. La “Deklaro pri la graveco kaj valoro de la universalaj muzeoj”, redaktita en decembro 2002, estas subskribita de dek-naŭ direktoroj de kelkaj el la precipaj muzeoj de la mondo (nome la British Museum. la Luvro, la Metropolitan Museum of Art de Novjorko, la Prado de Madrido, la Rijksmuseum de Amsterdamo, la Muzeo de l’Ermitejo de Peterburgo), estas edifa. La subskribintoj iras eĉ ĝis meti la emfazon nur sur “la esence detrua eco de la redono de la objektoj”, aldonante poste ke “la muzeoj estas la agentoj de kultura disvolvado, kies misio estas subteni la produktadon de la kono per zorgado pri konstanta procezo de reinterpretado. Ili estas ne nur en la servo de la civitanoj de iu nacio, sed en la servo de la popoloj de ĉiuj nacioj”. Temas pri aserto de neallaseblo de la redon-postuloj, tamen memorigante pri la respondeco kiun alvokas la principo de universaleco, de humanisma inspiro, kiu estas la bazo de la muzeoj.
La redon-postuloj trovas tamen pli favoran eĥon ĉe transnaciaj institucioj. Jam en 1907, la Haga Konvencio koncerne la leĝojn kaj kutimojn de surtera milito disponas en sia artikolo 28 ke “estas malpermesite doni urbon aŭ loĝlokon al prirabado eĉ sturme prenatan”. La konvencio por protekti kulturajn havaĵojn en kazo de armita konflikto, ratifita en 1954 ankaŭ en Hago, sekve al la amasaj detruoj de la kultura heredaĵo dum la dua mondmilito, estis la unua internacia instrumento kun universala detino ekskluzive aksita sur la protekto de la kultura heredaĵo. Pli lastatempe la moralkodo de la Internacia Konsilio de Muzeoj (International Council of Museums, ICOM) entenas senambiguan deklaron, de kiu la artikolo 6.1 disponas ke, “se nacio aŭ deven-komunumo petas redonon de objekto aŭ specimeno kiu pruvite estas eksportita aŭ transigita per rompo de la principoj de la internaciaj kaj naciaj konvencioj kaj ke ĝi laŭpruve estas parto de la kultura aŭ natura heredaĵo de tiu lando aŭ de tiu komunumo, la koncerna muzeo devas, se ĝi havas la laŭleĝan eblecon, rapide fari la necesajn disponojn por favori ĝian revenon”.*
Kaj oni demandas sin ĉu la internacia komunumo pritraktos iun tagon kun la sama firmeco la koloniajn fraŭdajn akirojn kiom la fraŭdajn akirojn de la judaj kulturaj havaĵoj.* Por tio necesus ke estu jure agnoskite ke la konkero estis milito kaj ne sinsekvo de pun-ekspedicioj celantaj “pacigon”.
Kial do ne redoni tiujn objektojn al tiuj kiuj petas ilin? Tiu gesto havus certe nekredeblan efikon de malstreĉiĝo kaj estus komprenata kiel esprimo de aŭtenta volo de universala kunlaborado, vere humanisma. La agnosko de la principo de redono estas parto de procezo kiu celas rekoni evidentan moralan kaj historian respondecon. Ŝajnas tamen ke tiu memor-laboro devas ne kontentiĝi pri ŝajnigo de bontona pentofaro, sed partoprenigi ĉiujn agantojn de la kolonia ekspluatado. Cetere, ja maleblas nei la moralan legitimecon de la redonpetoj de la militaj konfiskaĵoj, ĉar la fakto ke “la koloniismo estis perverseco kiu ornamis sin per la vestoj de la klereco por pravigi siajn konkerojn”* estas efektive rekonata, sed ĉu la movadoj kiuj fariĝas hodiaŭ ties proparolantoj estas pro tio rajtigitaj ludi tiun rolon?
Por ke ĝi havu sencon, la reveno al la pasinteco kiun ebligas la debato pri redono de la predaĵoj devas ne nur veni de la okcidentaj landoj, sed ankaŭ de la lokaj relajsoj de la kolonia ekspluat-meĥaniko, kies avataroj estas tre ofte ĉekape de nuntempaj diktatorecoj... Estus do mise formuli pardonpetojn aŭ redoni predaĵojn al sangavidaj kaj obskurantismaj ŝtatestroj!
EĈ SE TIUJ NE estas reprezentaj por la loĝantaroj, tio ne pridubigas la pravecon de la postuloj. Do, kion fari? Kiel eliri el tiu duobla ligo, se ne aserti la universalecon de tiu heredaĵo? Ĉu ne necesus enskribi la objektojn de polemiko sur la liston de la universala heredaĵo, tiel ke jure ili apartenu plu al neniu? Tiu listo estus mastrumata de la internaciaj komisionoj kiuj inkludu tutevidente la reprezentantojn de la postulantoj, la konservistojn de la muzeoj de la iamaj kolonioj kaj ĉefe la agantojn de la kultura scenejo de la koncernata lando.
Tiu (aŭ tiuj) komisionoj devus tiam plani iujn redonojn laŭ unuopaj kazoj, kaj antaŭ ĉio organizi migrajn ekspoziciojn kiuj ebligas cirkuligi la objektojn, laŭ la modelo de la ĵusa ekspozicio “Béhanzin, roi d’Abomey [Behanzino, reĝo de Abomejo]” kunorganizita (de la 16-a de decembro 2006 ĝis 16-a de marto 2007I de la Muzeo de Kajo Branly kaj la fondaĵo Zinsou* en Kotonuo (Respubliko Benino), samtempe kun la memoriga solenaĵo de la centjara datreveno de la morto de la suvereno. Aŭ kiel la ekspozicio “Benin: kings and rituals. Court arts from Nigeria [Benino: reĝoj kaj ritoj. Kortegaj artoj de Niĝerio]*” (de la 9-a de majo ĝis 3-a de septembro 2007, Museum für Völkerkunde de Vieno), kiu kunvenigis pli ol tricent objektojn devenantajn de la kortego de la reĝo Edo rabitaj de la angloj en 1897, kaj pri kiu oni esperas ke ĝi iros ankaŭ al Afriko. Tiu ekspozicio ne provas eviti la kolonian kuntekston en kiu la objektoj estis kolektitaj.
Por atingi la celon de vera “retrodono”, ĉi-foje simbola kaj en formo de kono, tiuj ekspozicioj devos esti akompanataj de pedagogiaj projektoj. Tiu metodo implicas ke la utilo de la Sudaj muzeoj estu agnoskita kaj akompanata de taŭgaj financadoj, de kiuj parto povus veni de imposto por la profitoj realigitaj sur la merkatoj de neeŭropa arto. Ĝi devos doni grandan gravecon al disvastigo de informoj esence propraj de la objektoj: arĥivoj, datenbazoj, publikaĵoj ktp., kiuj restas tro ofte nealireblaj.
Fundamente gravas ke la junaj generacioj de la Nordo kaj de la Sudo aliru al la fruktoj de la esplorado kaj de la konservado farataj de la muzeoj de la Nordo. La “universalaj muzeoj”, por resti kredindaj, devas do doni al si la verajn rimedojn por cirkulado de siaj muzeografiaj projektoj. Tiu cirkulado estas des pli urĝa ĉar la intereso de la junaj generacioj minacas komplete forvaporiĝi, kaj la malpleno lasita en la kolektiva memoro fariĝus, per la foresto de tiuj objektoj, nur des pli granda!
Gravas eligi tiujn objektojn el sia muzea malvigleco, el sia etnologia kiel estetika trudkitelo, ebligante diversajn kaj kontraŭdirajn realproprigojn, kuraĝigante al multegaj vidanguloj. Estas esence remeti tiujn objektojn en la ludon, pere de konstruema debato bazita pli sur spirito de repaciĝo ol sur la morala principo de riparo — por eviti ke la predoj de la koloniaj militoj kaj pli ĝenerale la objektoj de la aliuloj fariĝu armiloj de alfrontiĝoj, kun la risko transformi la “universalan muzeon” en spacon de ĝenerala alfrontiĝo.
Necesas, kiel skribas la niĝeria verkisto Wole Soyinka, “trovi respondojn kiuj ebligas atingi la tri neprajn celojn por ke io simila al paco povu instaliĝi en tiu multkultura 21-a jarcento: la starigo de la Vero, la Riparo kaj la Repaciĝo”*...
Bernard MÜLLER.
Pli ol la aliaj aziaj “drakoj”, Hongkongo montris mirindan kapablon adaptiĝi al la ŝanĝoj de la ekonomia situacio. Ĉina urbo kaj ŝtato-urbo, ĝi ankaŭ estas mondo-urbo pri kiu Pekino decidis favorigi la potenckapablojn. Tiu financo-paradizo estas malgrandskala modelo de la tutmondiĝo, kun sia — apenaŭ — kaŝita vizaĝo: “fleksebleco” kaj malcerteco por la plej multaj, kaj kresko de malegalecoj.
KVANKAM HONGKONGON oni povas sendube priskribi kiel modelon de liberalismo, oni tamen pli bone komprenas la nunajn evoluojn de ĝia ekonomio analizante ĝin laŭ tri dimensioj: la ŝtato-urbo, la ĉina urbo kaj la “tutmondigita” urbo. La ŝtato-urbo havas 7 milionojn da loĝantoj. Ĝi do estas eta ekonomio, kiu ĉar ĝi estas tre malferma evoluas laŭ la ŝanĝoj de la ĉirkaŭa regiono. Dum ĝia mallonga historio ĝi lernis rezisti al eksteraj perturboj disvolvante mirindajn adaptokapablojn.Tion atestas la rekorda rapideco de ĝia ekonomia ŝanĝiĝo en la 1980-aj jaroj. Oni memoru la elektronikajn ludilojn kaj produktojn made in Hongkong, simbolojn de industria aktiveco tiam dominanta, bazita sur eksportado de laborintensaj produktoj.
Ekde 1979, la malfermo de Ĉinio aliordigas la situacion: el la kvar zonoj al kiuj Deng Xiao Ping donas specialan statuson por tie disvolvi ekonomian kapitalisman kadron, tri troviĝas en Gŭangdongo (Guangdong), proksime de Hongkongo. Por la hongkongaj industriistoj, estas okazo draste redukti la produktokostojn, profitante el la kontinenta malmultekosta laborrezervujo. Ekde 1983 la fabrikojn oni alilokas, unue al la specialaj ekonomiaj zonoj, kaj iom post iom al la tuta delto de la perlorivero. Tiel, en 1990 la tuta investaĵaro de Hongkongo en Ĉinio reprezentas 80% de ĉiuj eksterlandaj investaĵoj en la ĉina provinco; hodiaŭ la hongkongaj fabrikoj situantaj en Gŭangdongo havas 28-oble pli da laboristoj ol tiuj situantaj en Hongkongo.
Senlaboreco ne ruinigis la teritorion, ĉar ekonomio ja submetiĝis al rapidega evoluado: la azia “drako” fakiĝinta pri elektroniko transformiĝis en servo-ekonomion, — 90% de la Malneta Enlanda Produkto (MEP) — apogita al la ĉina ekonomio. Sume, inter 1980 kaj 2000, la laboristaro de la sektoro duoniĝis, dum ĝi duobliĝis en la servoj kaj komerco, aparte en varo-ekspedado, servoj al entreprenoj, pogranda kaj detal-komerco, kaj turismo.
HONGKONGO fariĝis deponejo por la fabrikoj de Suda Ĉinio: tra la varhaveno Victoria transiras produktiloj importitaj de Sudorienta Azio, transformotaj al konsumproduktoj en la Gŭangdongaj fabrikoj, kaj resendotaj al Hongkongo por esti fine eksportotaj al la cetero de la mondo. De la 1980-aj jaroj, la hongkonga haveno dividas kun Singapuro kaj Roterdamo la podion de la tri ĉefaj havenoj de la mondo.
Ĉe la dua vico de ĉefaj aktivaĵoj troviĝas la servoj al entreprenoj, kaj aparte la financaj servoj, kio nin kondukas al la dua dimensio de Hongkongo: la ĉina urbo. La hongkonga borso (Hong Kong Stock Exchange HKSE) multe profitis el la redono de la teritorio al Ĉinio en 1997. Tiam inter la 15 plej grandaj en borso listigitaj entreprenoj, nur unu estis ĉina, kaj la kontinento-entreprenoj reprezentis malpli ol 10% de la loka kapitaligo. Dek jarojn poste, tute ŝanĝiĝis la pejzaĝo: duono de la borsa kapitaligo venas de la ĉinaj entreprenoj, kaj en decembro 2006, inter la 15 plej grandaj listigtaj entreprenoj, ses estis lokitaj sur la kontinento.
Reale Hongkongo fariĝis la financa platformo de Popola Ĉinio, kiel montras de 2004, la ondo de privatigo de la ŝtataj ĉinaj entreprenoj per malfermo de ilia kapitalo al la eksterlandaj kapitalistoj, pere de la hongkonga borso. Por la speciala administra regiono (Hongkongo), la enkonduko en borso de la kontinentaj entreprenoj ja prezentis veran profiton: la dek plej gravaj en Hongkongo estas ĉinaj; la kapital-sumoj enborse ricevitaj de la kontinentaj entreprenoj atingas historiajn rekordojn: la enkonduko de la Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) en 2006, kiu reprezentis 16 miliardojn da usonaj dolaroj (11,9 miliardojn da eŭroj) estas tutmonda rekordo.
TIUJ TRANSAKCIOJ reprezentis 70 miliardojn da dolaroj en 2006 kaj promociis la hongkongan borson al la kvara vico, post Novjorko, Euronext kaj Londono. Estas interese noti, ke Hongkongo restas teritorio imposte, dogane kaj valute sendependa de Popola Ĉinio. Hongkonganoj kaj ĉinoj havas malsamajn konstitucion kaj leĝaron por la negocoaranĝoj. Kontraktoj, salajroj kaj aĉetoj estas pagataj en hongkongaj dolaroj, ne en juanoj. Tial, de dek jaroj, la privilegia aliro al tiu rafinita financa merkato donas al Ĉinio originalan atuton por sia ekonomia disvolvo kaj realigo de ĝiaj reformoj: en Hongkongo Pekino povas rafini sian komprenon de la merkatmekanismoj kaj eksperimenti, konservante la internan financan sistemon fermita al eksterlandanoj.
Sume en 20 jaroj okazis rimarkinda ŝanĝo de la hongkonga ekonomio. Ĝi prosperigis la urbon, sed koste de limigitaj socialaj politikoj — aparte malgrandigitaj monhelpoj al senlaboruloj — kiuj trudis flekseblecon de salajroj kaj grandigis la malegalecojn.
Longa kaj kosta periodo komenciĝis en 1997 kun la azia financa krizo ekigita pro abrupta falo de valutomerkatoj en la najbaraj landoj. Sed, male al Tajlando, Malajzio kaj Indonezio, Hongkongo havis sufiĉe fortikan ekonomion kun ekvilibraj publikaj kontoj kaj pagobilanco. Ĝi do suferis nur pro la reciproka infektiĝo de paniko inter la eksterlandaj kapitaloj en la tuta regiono. La sekvoj de la krizo malrapide foriĝis, pro la valuta reĝimo de la teritorio (nomata “emisi-kaso”), kiu senpere dependigas la ekonomian kreskon de devizo-eniro. La forkuro de eksterlandaj kapitaloj sekve estigis ekonomian ŝrumpon aparte longan. Poste la destino kruelis al la urbo; en 2003 dum ĝi komencis malrapide resaniĝi, alvenis la krizo de severa akuta spiro sindromo (SASS — Netipa pneŭmonio), kiu denove frapis la ekonomion, ĉar stratoj kaj vendocentroj malpleniĝis. Ekde 2004, tamen revenis ekonomia kresko je 7% jare.
Tria dimensio de Hongkongo: tiu de “tutmondigita urbo”, vorto uzata de sociologoj por nomi urbegojn situantajn ĉe la centro de ekonomiaj fluoj ligitaj al la tutmondiĝo. Koncentriĝo de ĝia aktivado en la plej dinamikaj sektoroj de la monda ekonomio — jura, banka, reklama kaj librotenada-, aldone al amasa ĉeesto de eksterlandanoj, igis Hongkongon nerva centro de la tutmondiĝo, komparebla al Los-Anĝeleso aŭ Frankfurto ĉe Majno. Laŭ studaĵo de la Esplor-Grupo pri Tutmondiĝo kaj la Tutmondaj urboj* de la brita universitato Loughborough, Hongkongo estas taksata kiel unu el la dek plej gravaj urboj de la tutmonda ekonomio, post Londono, Parizo, Novjorko, Tokio...
Konsekvencoj de tiu statuso: kiel en Novjorko aŭ Londono, vidiĝas forta koncentriĝo de la dungiĝoj ĉirkaŭ du polusoj. Unuflanke tiuj, kiuj donas altajn kaj regulajn salajrojn (en la financaj servoj kaj servoj al entreprenoj), kaj aliflanke tiuj kun mallongaj kontraktoj kaj malaltaj salajroj, sen perskpektivoj (manlaboroj en var-ekspedado, hotelado kaj restoraciado). Stephen W.K. Chiu kaj Tai-lok Lui, de la Hongkonga Universitato, montris, ke la ekonomia ŝanĝo en la teritorio akompanis pligrandigon de malegalecoj, en la formo de altigo de altaj salajroj sen altigo de la malaltaj. Ili eĉ opinias, ke la salajroj de la plej malriĉaj tavoloj (servistoj, ĉefe enmigrintoj el Suda Azio, Indonezio kaj Filipinoj), malaltiĝis entute. Temas pri la konata “sablujo-efiko” karakteriza de la “tutmondaj urboj”.
Tiu malegaleca socia strukturo estas plifortigita de la elekto-sistemo, kiu plifortigas la ekonomian kaj financan povon anstataŭ ekvilibrigi ĝin. Hodiaŭ nur duono de la sesdek lokoj en la Leĝfara Konsilio (Legco) estas elektata surbaze de geografiaj distriktoj. La alian duonon elektas “distriktoj”, respondantaj al ekonomiaj sektoroj.
La unua konsekvenco de tia principo estas, ke la elektantoj de tiuj “distriktoj” reprezentas nur parton de la loĝantaro kun voĉdonrajto. Alidirite, la Hongkonga Parlamento ne estas elektata je universala balotrajto. Kaj tamen ĝi elektas la registarestron. La dua konsekvenco estas ekonomia kaj sociala konservativemo neŝancelebla. Ekz, jam dek jarojn oni debatas pri enkonduko de minimuma salajro kaj laŭleĝa limigo de labordaŭro: ĝi estas ĉiujare proponata, kaj ĉiujare rifuzita.
Heredaĵo de la retrodono-intertraktaĵoj inter britoj kaj ĉinoj, tiu sistemo estas pli bone komprenebla se oni memoras, ke Hongkongo ankaŭ estas ĉina urbo: ekonomia konservativemo iras paralele kun politika konservativemo favora al la pekina reĝimo. Por Pekino la risko de ideologia disvastiĝo estas tro alta, por ke ĝi lasos disvolviĝi demokration kun universala balotrajto sur ĉina teritorio, eĉ aŭtonoma. Tial, same kiel en kontinenta Ĉinio, ekonomia prospero estas ŝlosila elemento de senŝanĝa politika nunstato, bazita sur aksiomo: la reĝimo ne estos kontestata de la loĝantaro dum la ekonomio plubonfartos.
LA FAKTA KURATORECO de Pekino, kombinata kun tiu baloto-strukturo favoras koluzion inter politika povo kaj privata sektoro. La ekonomiaj interesoj de la privilegiitaj klasoj estas ja aparte flegataj de la pekinaj regantoj. Ekzemplo estis donita dum la borsa enkonduko de la ĉinaj ŝtataj entreprenoj: antaŭ ol oni malfermis ilian kapitalon al la publiko, la magnatoj de la sektoro de nemoveblaĵoj Li Ka-shing, Cheŭng Kong kaj Chen Yu-tung rajtis akiri subtaksatajn akciojn por plurmilionoj da hongkongaj dolaroj.
En originala esploro farita en 2006* hongkongaj universitatanoj montris paradoksan rezulton, ke tia aranĝo ne estas ekonomie efika: ĝi rekte favoras nepotismon, ebligas subvencii dubindajn industriojn kaj favoras monopolajn praktikojn en fiksado de prezoj de iuj produktoj. Dum la britoj starigis merkatekonomion kaj havis kiel ĉefan celon starigi favoran medion por la negoco, hodiaŭ la merkatan nevideblan manon ofte anstataŭas tiu ja videbla de la Partio.
Anne-Laure Delatte
KVANKAM ILI NENIAM MALAPERIS en la komunikiloj aŭ en certaj specialaj verkoj, banalaĵoj kaj kliŝoj pri subsahara Afriko denove ekviglas en tiu ĉi komencanta 21-a jarcento. Evidenta, la malsukceso de la disvolvo-politikoj truditaj al ĝi — la malneta interna produkto (MIP) po loĝanto estas pli malalta ol tiu de 1960 — havis la efikon “senkompleksigi” la plej malestimantajn observantojn de la kontinento. En Francio tiu tendenco malkaŝe montriĝis en la efemera leĝo pri la “pozitiva rolo” de la koloniigo* kaj la pli kaj pli akceptata rifuzo de ĉia “pentofaro” pri tio. Sento kiu tradukas la “honton pri si”, deklaris en nediskutebla maniero la prezidanto Nicolas Sarkozy la vesperon de sia elekto.
La diagnozo eldirataj de la “afrik-pesimistoj” estas severa: Afriko estas “bankrota”, kaj ĝia estonteco estas difektita por generacioj. La respondeco de la nekompetentaj aŭ koruptaj reĝimoj — nekontestebla — forviŝas pli kaj pli tiun — tamen realan — de la okcidentanoj. Signo de la evoluo: kreskanta konsento ĉirkaŭas la teoriojn kiuj okupiĝas pri la “memmortigajn” tendencojn de Afriko. Afrikaj eseistoj estis cetere iliaj antaŭuloj, teoriumante, komence de la 1990-aj jaroj, pri la “rifuzo de evoluo” montrata de la nigra kontinento aŭ pri la neceso de “kultura alĝustigo” por ĝi!*
Do ĉu Afriko estus unuavice viktimo de si mem? De sia historio? Kiel precipajn kaŭzojn oni nomas: la funkciadon de la ŝtato, la etnan klientismon, la rentajn kaj spekulajn praktikojn de la riĉuloj kaj de la komercantoj, kiuj kondukas al korupto kaj neeltenebla enŝuldiĝo. “Socikulturaj kaj historiaj blokiĝoj” eksplikus la foson kiu larĝiĝas inter Afriko kaj la resto de la mondo, kaj aparte la malraciaj kondutoj “propraj al la afrikaj popoloj”, kiel la malforta emo al kapitalisma akumulado, la ŝarĝoj generataj de la subteno al la larĝigita familio, kiuj bridas la ŝparon kaj ĉian produktivan investon. Popoloj kiuj malŝparas la naturriĉaĵojn kaj tiel kontribuas al la dezertiĝo kaj senarbariĝo, kaj malkapablas je progreso. Kio faras de ili eternajn helpatojn!*
TIUJ MISUZAJ ĜENERALIGOJ, kiujn la komunikiloj tro ofte ripetas, motivis la plurfakan skipon de specialistoj starigitan de Georges Courade, esplorestro ĉe la Instituto de Esplorado pri la Disvolvado (IRD laŭ la franca).* Tiuj esploristoj detale analizis kvindek kliŝojn pri Afriko apartenantaj al tri grandaj “intelektaj sintenoj kaj kredoj” larĝe disvastiĝintaj: la unua, precizigas Courade, devenas de la diversaj okcidentaj projekcioj (la maniero vidi sin kaj konstrui al si identecon en la spegulo de Afriko). La dua faras determinisman interpreton de la spacaj, naturaj kaj historiaj trudoj kiuj eksplikas la afrikan katastrofon. La tria rilatas al la demografiaj kaj kulturaj obstakloj kiujn renkontas la materiala progreso.
En la ĉapitro pri identeco, la etna demando estas senĉese elterigata por klarigi la konfliktojn kaj la mankantan vivkapablon de la nacioŝtato. Sen bagateligi ĝian rolon en la evoluo de la militoj, la aŭtoroj utile memorigas kiomgrade la etno estas plej ofte misuzata ĉirkaŭ “temoj kiel konkero de la centra potenco eĉ plej malforta, mineja kaj petrola rento, disdivido de la ŝtata mono, la centra demando pri aliro al tergrundo, atribuado de dokumentoj kaj rajtoj”. Tute same gravas la etna rekomponado organizita de la koloniistoj por “dividi por regi”. La plej karikatura ekzemplo de tiu identeca manipulado estas tiu de Sudafriko de la rasapartigo (apartheid), kies sekvoj daŭre viglas.
Tamen, trans kliŝoj kaj manipuladoj, la etno ŝajnas pli kaj pli perceptata kiel politika komunumo, inkluzive en la redifino de la demokratia projekto.* Tiu aserto devigas la ŝtatojn evolui al malpli centralizitaj modeloj — sed ne nepre al etno-nacioj, kiel estas ofte sugestite — kun la risko favori balkaniĝon danĝeran kaj sen historiaj fundamentoj.
Alia kliŝo koncerne la ŝtaton estas temo de originala kritiko de la esploristoj gvidataj de Courade. La ŝtato havus penon firmiĝi en Afriko en la mezuro laŭ kiu ĝi estas antaŭ ĉio okcidenta importaĵo. Temas pri grava kontraŭsenco: kritikendas ne la okcidenta ŝtato, sed la kolonia ŝtato, kiu estis ŝtato “amputita, senkapigita je sia politika kapo, kun sidejo en la metropolo, sen legitimeco kaj loke reduktita al sia administra aparato”. Kiel instrumento de dominado, kies ĉefa celo estis “kolekti impostojn kaj rekruti manlaboristojn por la trudlaboro”, la kolonia ŝtato ne povis esti efika modelo (des malpli demokratia) por la sendependiĝintaj landoj. Tiu modelo generis hibridan ŝtaton, “novheredaĵan”, kie ĉiu posedanto de parcelo de publika aŭtoritato “povas privatigi ĝin siaprofite aŭ profite de siaj proksimuloj”.*
Kvankam tre disvastiĝinta en subsahara Afriko, la korupto ne konsidereblas kiel denaska makulo de socioj kiuj praktikas la “donaceton”, legeblas krome kiel respondo al unu el la plej kutimaj kliŝoj pri la afrika kontinento. La aŭtoroj notas efektive ke “la korupto estas sendube akcelita de la atako al la publika servo kadre de la liberala ideologio kaj de la misfunkcioj de la ŝtato, kaj ĉefe de la amasa malriĉiĝo de la loĝantaro”.* Krome, se la evoluo de la fenomeno baziĝas en Afriko sur “ĝia akcepto en la socia interŝanĝo, en la kadro de la fortiĝo de la klientismaj retoj”, ĝi “estas samtempe la etendiĝo de la ekonomia kaj politika korupto naskita de la komerca interŝanĝo kaj de ties ŝtata regulado, pli universala fenomeno”.
ALIA KLIŜO, KIES kritiko estas gravega por tiuj kiuj cerbumas pri alternativaj politikoj, troviĝas en la konvinko ke la abundeco je naturriĉaĵoj sufiĉus por disvolvado se tiu estus pli bone pensita. Estas nerefuteble ke Afriko posedas gravajn da ili, ne ekspluatatajn, eksportatajn krudaj kaj ofte rabataj aŭ malŝparataj. Tamen ankaŭ pruviĝis ke la ekonomio de rento kaj la valorigo nur de la naturriĉaĵoj ne favoras la diversigon de la ekonomio kaj eĉ malpli ian almenaŭ iomete justan distribuadon de la fruktoj de la kresko. La kontinento devas do apogi sin unue sur la “resursoj de la homoj kaj socioj por inventi, krei, entrepreni en repensita socia kaj politika kadro”* Urĝas nun ke la tutaĵo de la afrikaj politikaj agantoj serioze pripensu “kia disvolvado kaj kia mastrumado de la naturriĉaĵoj dezirindas por la kontinento”. Sen tia impeto multaj landoj restos “strukture neevoluintaj”.
Sed, en la ellaborado de ekonomiaj strategioj, la decidoj faritaj dum la kolonia epoko restas daŭre efikaj. Jean-Pierre Foirry, de la universitato de Aŭvernjo, membro de la Centro de Studoj kaj Esploroj pri la Internacia Disvolvado (Cerdi laŭ la franca)* oportune memorigas ke la okcidenta dominado havis du daŭremajn efikojn: “Volita efiko de regresa specialiĝo en produktoj komplementaj por tiuj de la metropoloj, kiuj konsistigis sendube bremson por la industria revolucio de tiuj landoj. Des pli ke necesas pli paroli pri rabado de la krudmaterialoj ol pri ekvilibra merkato, ĉar la prezoj [de tiuj] ne estas favoraj al la lokaj produktantoj kaj ĉar la interŝanĝ-reguloj sekvas malpli la proponon aŭ la postulon ol la subkuŝantajn fortrilatojn.” Samtempe la okcidenta dominado havis nerektan efikon de pliboniĝo de la sano kaj de malizoliĝo de la vilaĝoj kiuj kondukis al ĉenreagoj (demografia eksplodo kaj urbaj migradoj) malfacile mastreblaj kaj kies sekvoj aperis en la momento de sendependiĝo.
La disvolvado-ekvacio prezentiĝas en diversaj formuloj — kaj ofte pli kontesteblaj — por Jean-Paul Gourévitch. Tiu internacia fakulo pri homaj resursoj kaj profesoro ĉe Parizo-12 substrekas la neglektojn kiujn kulpas la lokaj registaroj pri ekzemple agrokulturo: “Afriko estas unu el la solaj regionoj de la mondo kiuj neglektas siajn kamparanojn, dum hodiaŭ en Eŭropo, Japanio, Usono kaj eĉ en pluraj landoj de Latinameriko la enspezo de la kamparanoj estas protektata kaj subvenciata, kaj la tero alprenas pli da valoro.” Pro la tre malaltaj prezoj de agrokulturaj produktoj, aldonas li, “la tero valoras neniom”. La revalorigo de la tero estus tamen “rimedo por redoni al la afrikano la emon labori, anstataŭ krei hordojn da senlaboruloj kaj helpatoj kiuj kaŭzas perturbojn en la urboj kie la sistemoj de socia protekto estas malmulte evoluintaj”.
LA AŬTORO TIEL LASAS ekster konsidero la liberaligon postulatan de la afrikaj merkatoj kaj la malamikecon kiun montris longan tempon la internaciaj financ-institucioj kontraŭ ĉia afrika politiko de protekto aŭ de subvencio de la lokaj agrokulturaj produktoj.
Gourévitch pensas ankaŭ ke kulturaj faktoroj malhelpas Afrikon moderniĝi, male al kion sukcesis aliaj homaj grupoj. La ĉinoj, la popoloj de sudorienta Azio rimarkinde adaptiĝas kaj sen perdi tempon, notas li. Tio tute ne estas la kazo de la afrikanoj, “kiuj havas la plej grandajn malfacilojn por pridubi sin mem”. La kontinenta ekonomia sistemo karakterizata de “malalta produktivo, malaltaj enspezoj kaj forta redistribuado” tamen ne estas tenebla, asertas li. Kaj li faras aŭdacan komparon: “Dum la Okcidento sciis alproprigi al si la pensadon kaj la atingojn de la aliuloj, la afrika kulturo ne sciis integri al siaj humanaj valoroj la teĥnikan evoluon nek la financajn neprojn.” Gourévitch invitas fine la politikajn elitojn konsciiĝi pri la neevitebla implodo de la afrika identeco sub premo de la imagoj kiujn la okcidenta kulturo disvastigas kaj de la bezonoj kiujn ĝi kreas: “La junularo, senpacienca por konsumi, jam ne povas atendi ke oni konsentu doni al ĝi la parolon.”
Ŝejko Tidiane Diop alvokas tiun saman junularon ĝuste kontraŭ la riskoj de alkulturiĝo pere de konsumado. Male al Gourévitch, tiu ekonomikisto diplomita de la universitatoj de Dakaro, de Burgonjo kaj de Franĉkonteo laŭte pledas ke la ekonomia malfruiĝo de la kontinento ne estu metita sur la konton de ties identeco, sed ke ĝi devenas pli ĝuste de la rifuzo de la “internacia komunumo” kaj de afrikaj landoj mem konsideri la “kulturajn logikojn esencaj dimensioj de disvolvado”. Konstato kiun dividis poste organizoj kiel la Unuiĝinta Naciaro, kiu, klarigas Diop, volas korekti la dominantajn modelojn. La senegalia aŭtoro postulas la rajton je ekvilibra disvolvado respektanta la homon: “Ĉu la kreskokvotoj esprimas la indicojn de feliĉo de la socioj?” Tiu vidpunkto estas dividata de Courade kiam li konsideras ke estas “komforte por la praktikantoj de disvolvado alfrontitaj al rezistadoj, al rifuzoj aŭ al adaptiĝoj ofte pravaj de tiuj kiuj estas supozataj profiti de ilia agado, kulpigi la arĥaikajn aŭ postrestintajn pensmanierojn, dum la proponataj agadoj povas esti neadaptitaj, kontraŭproduktivaj aŭ danĝeraj por la sorto de la homoj al kiuj ili adresiĝas”.
Pli nuancite, Foirry, agnoskante al la afrika kulturo “valorojn de estonteco sur kiuj povus baziĝi afrika modelo de daŭriva disvolvado”, juĝas ke “la insistado pri la tradicioj kaj la vera foresto de ŝanĝoj en la pensmanieroj kaj kondutoj” estas kaptiloj kiuj igas la disvolvokrizon “kvazaŭ nesuperebla je mallonga kaj longa tempo”. La alia kaptilo estus “demografia-ekonomia”: la superloĝantaro kaj ties sekvoj por la integriĝo de la kontinento en la mondan ekonomion. Necesas, laŭ Foirry, rompi la diablan cirklon kreitan de tro forta demografia kresko, kiu praktike malebligas ĉian ŝparon kaj do same sociajn elspezojn kaj investojn.
La postulato de “memmortiga demografio” estas diverse perceptata en la libro de Courade. Elsangigita kaj subloĝata dum kvar jarcentoj, Afriko spertas ekde 1960 “senbridan” demografian kreskon, kaj “galopantan urbaniĝon”. Tiu rimarkinda kresko, kiu devus daŭri ankoraŭ dum du generacioj, estus en realo konjunktureca kaj necesa por historia reekvilibriĝo. Efektive, ekde 1992, la naskokvoto malrapide ekkreskas kaj la nuna kresko “signifas banalan reatingon kiu ebligos al Afriko retrovi sian mondan lokon (17%) kiun ĝi okupis en la 16-a jarcento!”.* Por la skipo de Courade, la demografia pluso povus eĉ ludi favore al Afriko, kiel estis la kazo en Azio, des pli ke la junuloj malpli ol 15-jaraj, kiuj estas 45% de la loĝantaro, estas pli formitaj ol pasintece. La vera defio de la 21-a jarcento kuŝas do ne en la demografia eksplodo, sed ja “en la serĉo de pli justa monda ekonomia kresko”.
Aliaj faktoroj, nome geografiaj, klarigus la persistan subevoluon de la subkontinento. Laŭ Foirry, “la afrikaj landoj kumulas handikapojn kaj malavantaĝojn pli grandajn ol tiuj de aliaj malriĉaj landoj kiuj antaŭ nelonge sukcesis eliri mem el sia kaptilo de malriĉeco”.* Tiel, unu afrikano el tri vivas en lando kiu ne posedas marajn dungojn, kontraŭ nur unu el tridek en Latinameriko kaj unu el kvindek en Azio. Nome la tropika Afriko, kiu estas la plej malriĉa regiono de la kontinento kaj en kiu troviĝas preskaŭ ĉiuj malplej evoluintaj landoj (MEL) de la mondo, estas, laŭ Foirry, malfavorata per sia geografio. Pro tio ĝi estas alfrontita al propraj problemoj: altaj transportkostoj kaj reduktitaj merkatoj, sekaj zonoj kun malmulte da riveroj por grandskala akvumado, disaj terkulturaj loĝantaroj, malsanoj specifaj por endemiaj tropikaj zonoj... La tropikaj ŝtatoj, eĉ inter la plej bone regataj, “stumblas sur la problemo de la kaptilo de malriĉeco”. La du faktoroj estas cetere interligitaj: “Lando ne nur estas malriĉa ĉar ĝi estas malbone regata; ĝi estas ankaŭ malbone regata ĉar ĝi estas malriĉa.”
La afrika ekflugo postulas laŭ Foirry longan kaj malfacilan revolucion. Ĝi jam okazas iom ĉie, precizigas li, impulsate de la junularo kaj de la urbaj loĝantaroj kiuj fariĝis plimulto. Ĝi finiĝos nur kiam la landoj estos demokratiaj, la dependeco de la helpo reduktita, la socioj sen neformala sektoro, la modernaj aktivecoj kaj dungoj sufiĉaj por ke evoluu vigla meza klaso. “Restas nur antaŭeniri “per sia tuta animo”, skribas Foirry, anstataŭ meti ĝin “en sekuran lokon”, kiel diris Ŝejko Halidou Kane!”
Jen optimisma vizio kiu riskas tamen malplaĉi al Diop, ĉar ĝi implicas “normaligon” de Afriko kaj rezignon pri propra kaj originala vojo.* Por la senegala ekonomikisto, “Afriko ne bezonas helpon aŭ asistadon, ĝi bezonas antaŭ ĉio esti konsiderata”.
Augusta CONCHIGLIA.
Giganta industrio kun jara spezo de 20 miliardoj da dolaroj, la videoludoj montriĝas malmulte zorgaj pri la politika kaj kultura diverseco. Sekvante la teoriojn de la novkonservativuloj, ili estis iom post iom penetrataj de la potenca simboleco de la 11-a de septembro.
Surbaze de senpolitikigo de la konfliktoj kaj de historia reviziismo, ili konfuzas batalon kontraŭ la terorismo kaj krimigon de alternativaj politikaj solvoj — kiujn ili provas detrui per fikcio.
KONCENTRANTE SIN SUR la perforto kiun vekus la videoludoj, oni sufiĉe ofte misaprezas ilian kvaliton de spiritaj verkoj. Iliaj reguloj determinas baze la interagadon de ludanto kaj maŝino. Kaj tiuj reguloj estas ankaŭ apartaj esprimoj de la mondo, kio devus doni al ili la kvalifikon de kulturaj havaĵoj kaj ne de programoj kiel la juro faras. Eble paradokse, oni ne forgesu ke tiu komunikilo partoprenas en tutmondiĝinta industrio kiu pezas je spezoj de 20 miliardoj da eŭroj jare, kio kondukas nepre al “formatado” de la enhavoj.
Politike, la videoludoj restas ideologiaj simuladoj kiuj preferas transponi la strukturojn kaj dogmojn de sia epoko ol redoni meĥanike la realon de la fortoj ĉeestaj sur la geopolitika nivelo. Sekve, laŭ la modelo de la kinarto aŭ de la televidaj serioj, oni ne mirus konstati hodiaŭ la persiston de universoj stampitaj de la sekvoj de la eventoj de la 11-a de septembro 2001. Tiel, la scenigo de la konfliktoj kondukas al la surscenigo de sistema ĥaoso kiu senpolitikigas ilin, al pravigo de la batalo kontraŭ la terorismo, al historia reviziismo kaj al krimigo de alternativaj politikaj solvoj kiuj svarmas en Latinameriko. Tiu ideologia reprezentado desegnas samtempe mondon sen juro nek moralo kiel tiun de internacia ordo regata sendivide de la unua mondpotenco.
Ĝis fine de la 1990-aj jaroj la videoludoj estis ĉiam stampitaj de dupolusa koncepto pri la geopolitikaj rilatoj, Usono oponante al Ĉinio, al Irano aŭ al Rusio (Balance of Power, Red Alert, ktp.). Oni konstatas nun la aperon de tria tendaro: la “islamista terorismo”, kio respektigas la iamajn malamikojn.
En la strategiludo Command and Conquer Generals (Electronic Arts, 2003), Usono kaj Ĉinio, fariĝinte “amikaj” nacioj, batalas kune kontraŭ reto proksima de Al-Kajdo, kiu kondutas “barbare”. Ĝiaj membroj ne hezitas prirabi kaj mortigi la civilajn loĝantarojn. Same, en Act of War: Direct Action (Atari, 2005), la tendaro de la malbono estas prioritate rezervita al la “islamistaj teroristoj”, kiuj sturme konkeris la petrolrezervojn kaj kontraŭas Usonon. La surprizo venas el la fakto ke tiu estas subtenata de kvazaŭarmea milico, la Task Force Talon, kiun ĝi tute kreis por fari “kaŝajn” operaciojn. En la malnovaj ludoj juĝataj kiel obstakloj al internacia ordo bazita sur la juro, la kvazaŭarmeaj fortoj estas nun metitaj en la tendaron de la bono.
Por la pli “progresemaj” videoludoj, tiu tria tendaro enkorpigas la malbonan konsciencon de la okcidenta mondo, la internan malamikon: la mutacianta kreitaĵo aŭ la maŝino, produktitaj de degenerinta arme-industria komplekso. En Half-Life 2 (Vivendi Universal Games, 2004), tiu estas uzata de orveleca* reĝimo kiu kaŭzas, pro siaj hazardaj eksperimentoj, la eskapon de genetike modifitaj kreitaĵoj, kiuj atakas sendistinge la krudajn policanojn de la reĝimo aŭ la ludanton. La dupoluseco, heredita de la tradiciaj rakontoj kaj ludoj, tiel tendencas mutacii en ĥaoson kiu hodiaŭ pli bone akordiĝas kun la ĵusa teĥnologia evoluo.
La game play (ludstilo) nomata “aperanta”, ĉe la bazo de Half-Life 2, ebligas efektive koncepti dinamikajn ludojn kies eventoj ne estas komplete planitaj de siaj konceptistoj, per kio enkondukiĝas parto de hazardo en la ludo mem. La mondo tiel fariĝas sistemo kaj jam ne interaktiva rakonto. Nun la ludanto apartenas jam ne al la tendaro de la bono kiu estas atendata aliflanke de la ekrano de sia malamiko, laŭ logiko de binara antagonismo, sed fariĝas nur elemento inter diversaj fortoj animataj de same multaj disaj interesoj. Tiu koncepto aliĝas al tiu de multaj analizistoj kiuj pentras mondon malstabilan pro la disfalo de Sovetio kaj nun pli ol iam ajn senigita de senco. Tiel la videoludoj konstruas postpolitikan mondon kie jam ne ekzistas ajna alia ebleco ol la liberalismo aŭ la ĥaoso.
Do oni ne miru ke la lastaj milit-simuladoj estas konstruitaj ĉirkaŭ certa realpolitiko kaj vicigas sin laŭ la doktrino de preventa kaj antiterorista milito de la registaro Bush. En Splitter Cell (Ubisoft, 2003), la ludanto enkorpigas signifohave cinikan agenton de la National Security Agency (NSA, Nacia Sekurec-Agentejo) kiu enŝoviĝas en la malamikajn teritoriojn por ekzekuti, spite al la internacia juro, teroristojn supozatajn prezenti minacon kontraŭ Usono. La strukturo de la ludo estas proksima de la “danĝerstata etiko”, formulo uzata de la slovena filozofo Slavoj Zizek por priskribi la ideologion de la usona serio “24 horoj precize”*
PREMOJ KAJ INTERESOJ estas tiel fortaj kaj tiel gravaj ke konvenas suspendi la ordinarajn moralajn konvenciojn. En la praktiko, la nepro savi la demokration pravigus eĉ ties neadon, nome la rompon de la juro kaj atencon al la homa digno (la heroo povas fridsange kaj tute senpune murdi eksterlandajn agentojn), kiel atestas la reklamo de la ludo: “Mi sola disponas pri la kvina libereco — la rajto spioni, ŝteli, detrui kaj murdi por garantii ke la usonaj liberecoj estu protektataj. Se mi estas kaptita, mia registaro asertos ke ĝi ne konas mian ekziston.”
Fronte al danĝero oni komprenas ke la vivo de la heroo kaj tiu de liaj eblaj viktimoj redukteblas nur al “pura konsumebla materialo”. Same, la “konvencia” milito ŝajnas false “pura”, ĉar ĝi mutaciis al batalo de ciborgoj (duone homaj, duone maŝinaj). La superarmitaj infanterianoj de Ghost Recon Advanced Warfighter (Ubisoft, 2005), kun strangaj eksterteraj skeletoj kaj kun senpilotaj flugmaŝinoj, agas sur senhoma batalkampo, urba ĝangalo sen sangoflakoj kaj sen civiluloj. Cetere ne estas hazardo ke la franca kaj usona armeoj uzas version de tiu ludo por trejni siajn trupojn, la unua iras eĉ ĝis organizi, surbaze de tiu ludo, enretajn lud-renkontiĝojn LAN parties kun civiluloj en la Aplik-Lernejo de Infanterio*, por veki talentojn. La milito efektive vendiĝas al la granda publiko des pli facile ke ĝi ŝajnas senpolitikigita kaj senhomigita, resume artefarita.*
En tiu ideologia malpleno facilas reskribi la historion per fiksa klasado de la plej granda politika alternativo de la pasinta jarcento en la kategorion de absoluta malbono, retorika truko larĝe uzata en la reala vivo de la novkonservativuloj. Tiel, la scenaro de Freedom Fighters (Electronic Arts, 2003) inversigas la rezulton de la malvarma milito metante ikon en la pozicion de forto dominanta la mondon. La agado de la ludo okazas en Novjorko sieĝata de la sovetiaj trupoj, kunteksto en kiu la ludanto gvidas grupon de rezistantoj — la usona popolo — taskita liberigi la urbon. En tiu kazo, la sieĝo de Novjorko de la “ruĝaj” trupoj asimiliĝas al la atencoj de la 11-a de septembro kontraŭ la Ĝemelaj Turoj kaj la Pentagono fare de la islamismaj teroristoj.
Alia pli nova ekzemplo kun War Front: Turning Point (10tacle Studios, 2007), strategi-ludo: dum la dua mondmilito la ĉefa minaco jam ne estas la nazia Germanio, sed Sovetio.* Ĉar la escepto spitas la regulon, la usona armeo neatendite aliĝas al grupo de germanaj rezistantoj por alfronti la sovetiajn soldatojn. Nu, tiuj kumulas ĉiujn fiaĵojn kiujn la memoro asocias unuavice kun la fortoj de la Tria Regno: torturo de militkaptitoj, ĝeneraligo kaj uzado de la koncentrejoj kiel formo de ekonomia ekspluatado, praktiko de nigra merkato... La usonaj fortoj aperas ĉiukaze klare kiel “defendantoj de libereco” kontraŭ “totalisma imperio” kiu haladzas moralan dekadencon.
Efektive, dum la jankiaj gerilanoj de Freedom Fighters skribas kun braveco bone konatajn sloganojn (better dead than red, “prefere mortaj ol ruĝaj”) sur la novjorkajn murojn, la sovetiaj soldatoj de War Front: Turning Point ebriiĝas per vodko... La delokado de la produktado de videoludoj al la orienteŭropaj landoj, komencita fine de la 1990-aj jaroj, certe ne estas senrilata kun tiu historia reviziismo.
Sur tiu bazo, la videoludoj post la 11-a de septembro klopodas por “rekoloniigi” la mondon ĉirkaŭ la dominantaj valoroj. Utilas memorigi ke la reprezentado de la koloniigo estas la fundamento mem de tiu ludformo. Ĝi estas la metaforo uzata antaŭ pli ol jardeko de Mary Fuller kaj Henry Jenkins kaj por resumi la ago-viglecon en la japana furorludo Mario (Nintendo, 1983).* Ili montris ke, por sukcese progresi en la ludo, la ludanto devas ekposedi virtualan teritorion kaj elimini ties indiĝenojn (la malamikojn) kaj kolekti ties resursojn (orpecojn, fungojn...), laŭ la maniero de la esploristoj de la 16-a jarcento. La piktogramo de la ludo tiel kuniĝus kun la okcidenta mito de malkovro de la Nova Mondo.
Dum la sciencfikcio ebligis konkeri novajn rakonto-spacojn forirante el fremdiga realo, certaj videoludoj reokupas fikcie teritoriojn malamikajn al la dominanta ideologio. En Tropico (Take Two, 2001), satira strategi-ludo, la kuba reĝimo estas asimilita al “banan-respubliko”) kie la gvidanto emas al ĉiaj klientismaj kompromitiĝoj (teni sin en la potenco ekvivalentas kun kontentigi ĉiujn kategoriojn de la loĝantaro). La ludanto, en la rolo de Lider maximo dum la malvarma milito, povas ĉiumomente returni sian veston subtenante ikon aŭ Usonon. Li estas pli instigita por la kapitalismo ol disvolvi sociajn programojn, kiuj cetere dependas de la profit-leĝoj. Lia popolo estas “folkloriĝinta”, en la enkonduka sekvenco reduktita al fruktovendistoj, pigruloj, prostituitinoj kaj senvaloraj revoluciuloj (kiuj, dum la ludo, ne avaras je puĉoj...)
EN ALIA PRODUKTAĴO titolita Just Cause (Eidos, 2006), la ludanto, agento de la Central Intelligence Agency (CIA), devas faligi la reĝimon de sudamerika insulo, prezentata kiel diktatoreca. Eĉ pli eksplicita estas Mercenaries 2: World in Flames (Pandemic Studios), planita por la jarfino. En tiu ludo soldulo devas profiti la ĥaoson kreitan de tirano kiu, riĉa pro gigantaj enspezoj el petrolo, posedas, kiel oni diras al ni, “sufiĉe da armiloj kaj da municioj por eksplodigi la trian mondmiliton”.* La ŝtato en kiu okazas la agado estas Venezŭelo, al kiu ne tre gustis tiu tre elvokiva scenaro. Se la ligo inter tiu ludo kaj la Blanka Domo ne estas pruvita, tamen certe ne estas naiva afero kalumnii reĝimojn kiuj reprezentas movadojn de nacia sendependeco kaj celas certigi al sia popolo la liberan disponon de la landaj resursoj. Kvankam ili reprezentas nur malplimulton sur la internacia scenejo, estas ankaŭ signifohave ke tiuj ŝtatoj estas unuanime prezentataj de tiuj produktaĵoj kiel serioza minaco por la liberala mondordo.
Fine notindas ke la ludanto estas ne nur observanto de tiuj “malamikaj” reĝimoj, li fariĝas plene aganto por ties renverso, kaj tiel restarigas la hegemonion de la liberalaj valoroj en utopia mondo, iaspeca matrico nun senigita de ĉiaj tensiofontoj. Tiel la videoludoj provas malespere redoni sorĉan ĉarmon al ideologio kiu tiom kontribuis seniluziigi la mondon.
Tony FORTIN.
En San-Francisko kaj en Berkeleo, du kaliforniaj urboj malmulte reprezentaj por la resto de la lando, sed ja usonaj, certaj “malobeoj” rilate korpan aspekton aŭ la “identecon” vekas kreskan indiferenton. La antikonformismo tie ĉesas esti signo de kontraŭkulturo: fariĝinta modelo de individua konduto, ĝi formas la lokan vivmanieron. Tiu speco de subfosado kontentigas tiujn kiuj dediĉas sin al ĝi. Sed ĝi ĝenas jam neniun.
FAMILIA PATRINO KIU promenigas sian infanon en ĉareto konstruita el ligna skatolo kun kvar radoj; longhara muskoleca viro, nudbrusta, kromnomata “hurlulo” (the roar man) de la kutimuloj, krieganta kiel Tarzano en la strato; senhejmulo sidanta sur returnita plasta sitelo kaj kies specifeco estas filozofi, per kontraŭdiraj monologoj, kun la kelkaj evangelizaj predikantoj kiuj riskas eniri la universitatan areon... En Berkeleo (Kalifornio), kie la unua studenta kontestado (la Free Speech Mouvement) en 1964 trovis siajn internaciajn daŭrigojn, la esprimo de malsamecoj estas parto de la pejzaĝo kaj generas manieron esti kaj ŝajni kiu ludas kun la normoj. Memglueblaj vinjetoj sur kiuj legeblas Why be normal? (“Kial esti normala?”) aŭ Question reality (“Pridubu la realon”), videblaj ie kaj tie sur veturiloj aŭ sur la urbaj muroj, memorigas la lokajn principojn al la pasantoj kiuj eble ne (re)konas aŭ forgesis ilin.
En la dominanta usona imago, San-Francisko kaj Berkeleo estas perceptataj kiel eksternormaj lokoj kie la plej “bizaraj” kondutoj apartenas al la ordo de la aferoj. La esprimo Berserkley (aludo al to go berserk aŭ “agi freneze”), ofte uzata en Usono por signi la universitatan urbon, tradukas senton de ĝeno pri tio kio okazas tie. Estas vere ke, en la konservativa Usono, San-Francisko kaj Berkeleo prezentas idealan forpuŝilon, antikonformisman Babilonon, pekan kaj dekadencan.
Kiel ĉiuj rapidaj tipologioj, tiuj kliŝaj perceptoj pri urbo kiu disvolvis artan konteston (San-Francisko) kaj pri alia kiu estis la bastiono de politika radikalismo (Berkeleo) informas nin pli pri tiuj kiuj eldiras ilin ol pri la objekto kiun ili pretendas priskribi. Ili forgesas ke la produktado de malsamecoj en tiu “alia Usono” partoprenas en unuanima socia ludo kaj ke tiuj malsamecoj esprimas nur la dominantan individuisman valoron en la usona kulturo. Eĉ se, en tiu kazo, la modeloj ne estas tiuj de la nacia loĝantaro.
Antaŭ pli ol duonjarcento la usona antropologo Ralph Linton (1893-1953) verkis dupaĝan trafan artikolon kun la simpla titolo “One hundred per cent American” (“Centelcente usona”), en kiu li priskribas tipan tagon en tiu lando.* Li montris tie ke ĉio karakterizanta la estmanieron estas pruntita el aliaj kulturoj. Tiu aspekto, evidenta, estas rilatiginda kun la eksperimenta pecverko kiu okazas dum la korpa memprezentiĝo en San-Francisko kaj Berkeleo. En tiuj du urboj, distingi sin per sia aspekto estas la loka normo, eĉ se certaj kvartaloj kuraĝigas kaj permesas pli ol aliaj tian memesprimiĝon.
LA KVAR LASTAJ anguloj de la strato kiu kondukas al la areocentro de la universitato de Kalifornio de Berkeleo, Telegraph Avenue (kun sia mita People’s Park, kontesta bastiono en la 1960-aj jaroj), servas tiel kiel ĉefa scenejo por montri sian diferencon. Antaŭ kelkaj jaroj juna studento decidis, post la ferioj (fine de aŭgusto), iri al la lecionoj nuda kun sia dorsosako. La vintro relative mildas en la golfo de San-Francisko, sed kiam en novembro fariĝis pli malvarmete, li surmetis t-ĉemizon, poste puloveron, kaj daŭre promenis nuda sub la talio.
La plej multaj instruistoj ignoris la studenton (kromnomatan the naked guy, “la nudulo”), sed, kun la tempo, iuj komencis esti ĝenataj. Oni ĝentile petis lin kaŝi siajn seksajn partojn, kion li rifuzis dum pluraj semajnoj, daŭrigante siajn lecionojn en Adama kostumo invokante la faman esprimliberecon (free speech) garantiatan de artikolo de la usona konstitucio kaj konstante memorigatan en la golfo de San-Francisko.
Unue lia obstino rikoltis al li averton, poste peton ne plu reveni al la lecionoj. Sed, kiam la universitata administrejo decidis montri sian firmecon, la junulo ĝuis multajn apogojn. Ĉu studentoj aŭ ne, ili okazigis, nudaj, free naked protest (kun aludo al la Free Speech Movement supre menciita) en la urbaj stratoj, ĉiuhore de la tago. Tiu manifestacio eblis nur ĉar ĝi okazis en la historiaj spacoj de la berkelea kontesto. Ekster tiuj interkonsentaj lokoj kie la loĝantoj estas supozataj tre “avancintaj” kaj fieraj bone akcepti strangaĵojn, la ago estintus pli malfacila. Kaj ĝi provokintus reagojn de la pasantoj.
Kiel diris Michel Foucault, la okcidentaj socioj favoras la apercepton de la korpo kiel artverko kaj unua esprimilo de la individuo, metita en la centran pozicion. En tiu spirito, eksperimento ne ĉesas ampleksiĝi ekde dudek jaroj: la Burning Man Festival. Fondita de grupo de san-franciskaj artistoj kaj kuniganta ĉiujare gravan proporcion da loĝantoj de la golfo, tiu evento, kiu okazas simbole en la Nevado-dezerto, surscenigas dum semajno la kiom eble plej grandan parodian esprimiĝon de videblaj diferencoj pere de maskovestoj, korpaj pentraĵoj kaj valorigo de la esprimiva nudeco.
Tiu diferenco-festivalo, malfermita al ĉiuj, kaj kiu kunigas nun pli ol dudek mil homojn, organizas kontestadon — samtempe programitan, lokitan kaj tempe limigitan — de la konsumsocio. Ĉiu partoprenanto montras tie deŝovitan esprimon de la socia normo, en la spirito de “donaco”. Se la oficiala slogano de la organizantoj estas No spectators, everybody a participant (“Neniu spektas, ĉiu partoprenas”), la esprimo de la diferencoj estas interkonsenta; la surprizoj kaj miroj instituciiĝintaj. Tiu “rito de intensigo” de la videbla distingo esprimas, punkte sed ampleksiĝinte, tion kio okazas kvazaŭ ĉiutage en certaj spacoj de San-Francisko kaj de Berkeleo.
La socia interkonsento estas nepra por ke la esprimo de diferencoj estu ebla, sen ĝenaj sekvoj aŭ danĝero por si. Ĝi klarigas kial la diferenco altiras diferencon. Pri San-Francisko kaj ĝia media kulturo, moderna usona diro asertas cetere: “Se oni prenas mapon de Usono kaj skuas ĝin, ĉio ”malstabila“ glitas al San-Francisko...” Ne estas hazardo ke la samseksema komunumo estas tie tiom granda kaj ke tiuj kiuj venas el aliaj ŝtatoj atestas ofte pri la manko de toleremo kiun ili suferas aliloke.
Ekde la 1960-aj jaroj la urbo altiras artistojn kaj personojn kiuj serĉas pli grandan esprimliberecon. Tio parte eksplikas la alfluon de diplomitoj, de ĉiuspecaj doktoroj kiuj decidis instali sin tie. Pro la multego da tre kvalifikitaj personaroj, ili ne trovas dungon kun la salajro kiun ili povus pretendi aliie, kaj malfacile trovas loĝejon, sed tamen konsideras ke la intenso de la loka vivo, kun sia kultura svarmado, konsistigas socian universon kiun ili ne trovus sub aliaj ĉieloj. Ano de la movado Hare Krishna klarigis al mi iun tagon ke li decidis loĝi en Berkeleo ĉar li sentas tie “bonan energion”...
Sed la aplikado de sia diferenco-montro vekas inverse certan... indiferenton. La aspekto de la lernantoj de la Berkeley High School, urbocentra gimnazio, ebligas sufiĉe rapide kompreni kiom la esprimo de distingo povas fariĝi lernado de banaleco en kiu la viva medio ludas ĉefan rolon. La familio multe kontribuas en la starigo de kulturaj modeloj, sed la socio, aparte la afineco-grupoj, partoprenas ankaŭ en la procezo de socialiĝo de la persono. Se la adoleskantoj metas sin ofte en distingan dinamikon rilate al siaj gepatroj kaj al la socio ĝenerale (kun, ekzemple, pantalono kiu falas kontrolate), en Berkeleo ili estas ĝuste la bredejo de la socio de plenkreskuloj. La pantalono farita nur el insignoj, la prilaboritaj ĉifonaĵoj, la koloraj kaj nekutimaj hararanĝoj tute ne estas strangaĵoj, sed ĝuste la loka bona tono...
Kiam la produktado de partikularismo fariĝas la agonormo, la subkuŝanta individuismo ŝajnas paradoksa, ĉu ĝi troviĝas aŭ ne en logiko de profito. En San-Francisko la klopodoj por distingi sin rilatas al valorsistemo kiu postulas la diferencon dividitan de la samspeculoj. Pro tio, en la lokoj kie la diferenc-esprimoj estas ĝeneralaj, ili fariĝas preskaŭ sensignifaj. La indiferento al la diferencoj esprimataj de la aliaj fariĝas siavice ankaŭ konduto-normo. En Berkeleo la solaj homoj kiuj ŝajnas esprimi miron pri la aparta aspekto de aliaj pasantoj estas fremduloj (ĉu usonanoj aŭ ne). Kaj la solaj inter ili, kiuj ridas pri tio malkaŝe, estas turistoj. La samaj kiuj, post kelkaj monatoj aŭ jaroj pasigitaj en tiu eksperimentejo, trovus verŝajne tiajn ridojn tre “etnocentritaj”...
Ĉu instituciiĝinta kontraŭkulturo restas kontraŭkulturo? La nuna socia diversiĝo karakteriziĝas per miksaĵo de genroj kaj konstanta malfacilo klasi la agojn de iuj kaj de aliaj en la normon aŭ en la devion, en konformismon aŭ “avangardon”. La diferencoj enscenigitaj kun ofte granda zorgemo (kun ekzemple longegaj vestaĵoj, hararo, ungoj) fare de la meza blanka klaso estas distingendaj disde tiuj spertataj de la sennombraj senhejmuloj de San-Francisko kaj de Berkeleo (kiuj ne havas la rimedojn por mastri la bildon de sia diferenco), aŭ disde tiu de la nigruloj de Oakland, urbo lulilo de la Black Panthers apud Berkeleo, kie la ekonomia kaj socia malbonfarto klarigas tre altan kvoton de hommortigoj. Eĉ se la afiŝado de tiuj diferencoj lasas travidi certan kritikon al kapitalismo, inter la socia ludo certiganta apartecon, kiu donas la senton ekzisti plie, kaj la sufero naskita de malegaleco kaj de diskriminacio, estas mondo.
En socia universo kiu produktas aŭtonomajn, respondecajn, sed ankaŭ sufiĉe solecajn homojn, la diferencoj — volataj aŭ suferataj — grandskale instituciiĝintaj kreas ian kvazaŭ satiĝon de miro kaj, pro tio, reduktas la atenton pri la aliaj. Ĉu aprezi aŭ kondamni, juĝi estas ĉiam “konsideri”. Apriore esprimo de toleremo, la nejuĝo de la diferencoj de la aliaj povas do ankaŭ atesti pri neintereso pri ili. La valoroj de la individuismo determinas tiam la ĝeneraliĝon de la diferenco kaj de la sekva indiferento. Atribui kromnomon al tiu kiu, en logiko de distingo, portas konstante bildon de kontestado tiom, ke li fariĝas socia persono konata en la anonimaj urbaj spacoj, respondas certe al lia deziro de memcertiĝo. Sed samtempe tio ebligas al la uzantoj de tiu spaco kategoriigi antaŭvideble — kaj relative indiferente — tiun “disidenton”.
Kun siaj du emblemecaj urboj, la golfo de San-Francisko estas eble la laboratorio de kondutaj kaj socialaj dinamikoj kiuj antaŭprezentas estontajn esprimojn en aliaj urbaj zonoj: ĉie kie la distinga individuismo generita de la liberalismo fariĝas loka modelo.
Christian GHASARIAN.
La malvenko de la franca maldekstro ĉe la prezidant-elekto kaj, iom malpli akra, tiu de la printempaj parlament-elektoj, punis ĝian mankon de koncepto, de projekto kaj de programo. Kaj ne senkiale: la kejnza modelo, kiu ankoraŭ inspiras la socialdemokration, baziĝis sur la ekspluatado de la Tria Mondo. Ĉar la malkoloniigo igis tiun modelon arĥaiĝinta, Eŭropo devas komplete ŝanĝi siajn rilatojn kun la Sudo.
La katastrofo de la elektoj en 2007 forviŝis la iluziojn kreitajn de la venko de la ne en la referendumo de 2005 kaj malkaŝis la profundon de la krizo de la franca maldekstro, kiu trovas sian fonton en sia malsukceso post sia venko de 1981. Devinte turni la dorson al sia programo, post du jaroj de regado, la maldekstro havis nenion por proponi pri soci-ekonomia politiko. Ĝi faris, en la plej bona kazo, novliberalismon sen entuziasmo, kaj ĝia diskurso fariĝis pure moraleca, montrante antirasismajn, feminismajn, antifaŝiamajn kaj similajn “valorojn”, kiuj estas supozataj distingi ĝin de la dekstro.
Sur praktika ebeno, unu el la solaj iniciatoj de la maldekstro estis lanĉi sin en la “eŭropan konstruadon”. Tiu havis kiel ĉefan efikon malebligi ĉian alternativon al la novliberalismo. La socialistoj kaj verduloj, subtenante tiun konstruadon nome de siaj “valoroj”, precipe la antinaciismo, starigis institucian aparaton celantan antaŭgardi ilin kontraŭ siaj propraj aŭdacoj, aŭ pli ĝuste kontraŭ tiuj de ilia bazo. La ideo estis izoli la politikan procezon de la influo de la civitanoj, konfidante maksimumon da decidoj al burokratio ne elektita kaj malferma al ĉiaj privataj premgrupoj. La elektoj povas daŭre okazi, ili havas nur malmulte da graveco: nenia serioza politika alternativo proponeblas, nenia “New Deal”, nenia “strukturreformo”, nenia “komuna programo de la maldekstro”, nenia “itala vojo al socialismo”.
Ne mirige ke, ĉe tia ludo, venkas la plej akra dekstro. Ĝi posedas sian propran diskurson pri la “valoroj”, disciplino, ordo, nacio ktp., kiu estas multe pli populara ol tiu de la maldekstro pri la malplimultoj. Fine, la paroladoj pri la valoroj havas plej ofte la funkcion permesi al tiuj kiuj faras ilin doni al si malmultekoste bonan konsciencon, sen starigi al si tro da demandoj pri la reala naturo de la fortrilatoj en la mondo, kaj, por la plej multaj homoj, pli facilas diri al si ke oni estas “bona franco” ol “bona antirasisto”. Tamen, la ekonomia politiko de la dekstro estas en perfekta akordo kun tiu de la eŭropaj strukturoj starigitaj de la maldekstro kaj la verduloj. Sur la du ebenoj — Eŭropo kaj valoroj — gajnas la dekstro, sed estas grandparte la maldekstro kiu elektis tiujn batalkampojn, sur kiuj ĝi povis nur perdi.
Ĉiuj politikaj movadoj kronitaj de sukceso estas tiuj kiuj kredas pri kio ili diras. Dekstre, ne estas la “moliĝintaj” konservativuloj, kiel nomis ilin Thatcher, tiuj kiuj estis pli aŭ malpli kejnziaj, kiuj gajnis, sed ja la advokatoj de pura kaj klara dekstro. Se la maldekstro pledas nur por politiko de modera dekstro, ĝi havas nenian ŝancon venki. Por ŝanĝi tion, necesas reveni al tio kio estas la radiko de la konflikto inter maldekstro kaj dekstro, kaj kiu ne temas pri la “valoroj”, kaj tute ne pri feminismo aŭ antirasismo, kiun la moderna dekstro perfekte pretas akcepti, sed pri la fundamenta demando de regado de la ekonomio.
La liberalaj pensistoj de la 18-a jarcentoj celis socion de sendependaj etproduktistoj kaj, en tiu kunteksto, la nocio de “libera merkato” kaj la malamikeco al feŭda ŝtato kaj al la eklezio ja havis sencon. Sed, kun la evoluo de la entreprenego, la produktado fariĝis pli kaj pli sociiĝinta, kio kadukigis la pravigon de privata proprieto de la rimedoj de tiu produktado. La fundamenta ideo de socialismo estas, ke ekde la momento en kiu la produktada procezo estas fakte sociiĝinta, ĝia regado devas esti ankaŭ tia, se oni volas almenaŭ realigi la esperojn de emancipiĝo esprimitajn en la klasika liberalismo. Se la produktiloj kaj, kiel okazis en la 20-a jarcento, la informiloj, estas en la manoj de kelkiuj, tiuj tiam posedas enorman potencon super la resto de la loĝantaro, kio ne tre diferencas de la feŭda potenco. La veraj posteuloj nunaj de la klasikaj liberaluloj estas fakte la partizanoj de socialismo, kaj tiuj kiuj, hodiaŭ en Francio, nomas sin “liberaluloj”, estas simple la adeptoj de aparta formo de tiraneco, tiu de la mastroj, kaj krome, tre ofte, de perforta formo de ŝtatismo, nome la usona milita dominado super la resto de la mondo.
La socialismo, en la ĉi tie uzata senco, estas respondo tiom natura al la problemoj ligitaj kun la evoluo de kapitalismo, ke la fakto ke ĝi estas praktike ne plu eksplicite diskutata atestas pri la efikeco de la specifa sistemo de fivarbado nomata en niaj socioj “edukado” kaj “informado”.
La demando de socialismo havas nenion por fari kun tiu de la krizoj de kapitalismo aŭ kun la detruado (reala aŭ supozata) de la naturo, aŭ kun la burĝiĝo (reala aŭ supozata) de la laborista klaso. Male, ĝuste ĉar la regado de sia propra ekzistado estas fundamenta aspiro de la homa estulo, tiu demando ne malaperas kun la altiĝo de la vivnivelo kaj ne bezonas katastrofon (kiel la du mondmilitojn) por stariĝi. Fakte, ju pli niaj biologiaj bezonoj, de supervivado, estas kontentigataj, des pli niaj propre homaj bezonoj de aŭtonomeco kaj de libereco postulas esti kontentigataj.
Cetere estas eraro kredi ke la socialismo jam interesas neniun. Male, se estas maldekstra pozicio kiu restas populara, tiu ja estas la defendo de la publikaj servoj kaj de la laboristaj rajtoj, kiuj estas hodiaŭ la ĉefaj bataliloj ekzistantaj kontraŭ la potenco de la kapitalposedantoj. Fakte, la tuta implica programo de la eŭropa konstruado estas sukcese detrui, savante la demokratiajn ŝajnojn, la “socialdemokratan paradizon” faritan el sociala sekureco, ĝeneraligita instruado, publikaj sanprizorgoj, kio estas baza formo de socialismo kaj kiu restas ekstreme populara.
La fakto ke la perspektivo de socialismo praktike malaperis el la politika diskurso ŝanĝas malfeliĉe multajn aferojn en la konkretaj bataloj: estas granda diferenco inter batali, eĉ por “mallongtempaj” celoj, kontraŭ mastra potenco konsiderata kiel fundamente mallegitima kaj protesti kontraŭ la “misuzoj” de potenco kies legitimecon oni akceptas. Jen la tuta diferenco kiu ekzistis pasintece inter la reformo de sklaveco kaj ties abolo, inter la klera monarĥio kaj la respubliko, inter la mastrumado de la kolonioj fare de aŭtoĥtonaj kunlaborantoj kaj la nacia sendependeco.
La “liberalaj” pensistoj ne hezitas kritiki Markson rimarkigante ke la transiro al socialismo ne okazis kiel planite en la evoluintaj kapitalismaj landoj. Elemento de respondo estas ke nia sistemo estas ne nur kapitalisma, sed imperiisma. Eŭropo evoluis nur danke al grandega hinterland*. Por kompreni tion, ni por momento imagu ke Eŭropo estus la sola tero elmerginta en la mondo, kaj ke la tuta resto, Afriko, Azio, Ameriko, estus anstataŭigita de oceanoj. Tiam ne okazintus la komerco per nigrulaj sklavoj, nek la oro de Latinameriko, nek enmigrado en Nordan Amerikon. Kaj kio estus la socioj sen konstanta alfluo de krudmaterialoj, de malmultekosta laborforto, en formo de enmigrado aŭ de importado el landoj de malaltaj salajroj, sen la “cerbofuĝo” de la Sudo al la Nordo, kompensanta la kreskan disfalon de niaj instrusistemoj? Sen ĉio ĉi ni devintus draste ŝpari energion, la fortrilato inter laboristoj kaj mastraro estus radikale alia kaj la “libertempa socio” estus malebla.
Ke la socialismo ne realiĝis en la 20-a jarcento, tio grandparte estas kaŭzita de la fakto ke la landoj kie la kapitalismo estis disvolvinta certan kulturan kaj ekonomian nivelon, kie ekzistis elementoj de demokratio kaj kie, sekve, la preterpasado de la kapitalismo estis samtempe ebla kaj necesa, estis ankaŭ la dominantaj landoj en la imperiisma sistemo. Nu, la imperiismo havas duoblan efikon: ekonomian unuflanke, ĉar ĝi ebligas al la dominantoj transigi al la “periferio” parton de la malfaciloj kiuj aperus se tiu ne ekzistus; aliflanke efikon de divido de la laboristoj mondskale, ĉar la okcidentaj laboristoj, kiuj havis ĉiam pli bonajn ekzisto-kondiĉojn ol tiuj kiuj regas en la Sudaj landoj, akiras tiel senton de supereco kiu tendencas stabiligi la sistemon.
Pro tio, la gravega transformiĝo de la 20-a jarcento estis la malkoloniigo. Ĝi tute unue ebligis al centmilionoj da homoj en Azio kaj Afriko eskapi el aparte rasisma formo de dominado. Krome, tiu transformo sendube daŭrigos siajn efikojn en la 21-a jarcento kaj definitive ĉesigos la historian epokon komencitan ĉe la “malkovro” de Ameriko. Tiu fino havos gravajn sekvojn por niaj socioj, kiuj devos revizii sian funkciadon kiam ili estos senigataj de la profitoj ligitaj al sia privilegia pozicio en la imperia sistemo. Por diri tion brutale, hodiaŭ la ĉinoj devas vendi milionojn da ĉemizoj por aĉeti unu aviadilon Airbus. Sed kiam ili konstruos tiajn Airbus, kiu fabrikos niajn ĉemizojn?
Oni povas sekve antaŭvidi akriĝon de la konflikto inter tiuj kiuj, danke al sia regado de kapitalo, havas la eblecon ekspluati la laborforton en Azio kaj kiuj estas la “gajnantoj” de la tutmondigo, kaj la grandega plimulto de la okcidenta loĝantaro kiu ne havas tiun eblecon. Vivante ĉi tie, ĝi estas devigata vendi sian laborforton je prezo kiu jam ne estas konkurenciva en la mondmerkato. Tio implicas pli da “ekskludoj”, kreskan krizon de la prizorgo-ŝtato, sed ankaŭ revenon, en tre nova formo, de la klasbatalo.
La aŭtonomiĝo de la Sudo daŭros ankaŭ sur aliaj ebenoj: Usono estas enkaĉiĝinta en Irako en milito kiun ĝi ne povas gajni, sed el kiu ĝi ankaŭ ne povas facile eliri, se ĝi ne volas rezigni siajn imperiajn ambiciojn. En la dosiero de la irana atomdemando, la okcidentaj landoj devos malaltigi siajn pretendojn aŭ lanĉi sin en katastrofan militon. Sur pli simbola, sed grava ebeno, Israelo estas milite venkita en 2006, por la dua fojo, de la Hizbolaho. La politikaj kaj militaj venkoj de la Hamaso indikas ke la vojo de kunlaborado de certaj palestinaj elitoj kun Israelo, instituciiĝintaj dum la Osloaj interkonsentoj, komplete fiaskis. Ĉiuj ĉi neantaŭvideblaj eventoj kaŭzas mondskale gravan konfido-krizon.
La ĉefa problemo de nia tempo, en Eŭropo, estas ke ni adaptiĝu al nia malfortiĝo, ne al tiu, imaga, rilate al Usono, sed al tiu, ja reala, rilate al la Sudaj landoj. La usona reganta klaso provas konservi la hegemonion perforte, sed ĝia malsukceso nur akrigas la krizon de la imperio, dum la eŭropa dekstro imagas ankoraŭ ke imiti Usonon estus la solvo de niaj problemoj. La “radikala” maldekstro ĝenerale ignoras la temon de malfortiĝo kaj defendas fakte, transe de sia retoriko, socialdemokratian kaj klasike kejnzisman politikon, kiun la tutmondiĝo igis malfacile aplikebla.
En la momento necesas ĉiapreze eviti ke la okcidentaj loĝantaroj aliĝu al la usona-israela fantasmo de milito “kontraŭ la teroro” aŭ kontraŭ la “islama faŝismo”, al kiu, en Francio, jam subfalis tro granda parto de la feminisma, respublikana aŭ laika maldekstro, kiu tiel enskribas sin en longan tradicion de nekompreno de la okcidenta maldekstro koncerne la batalojn de la periferio.
Tamen, ofte venas la ŝanĝoj ĝuste de tie. La Oktobra Revolucio, kaj ankaŭ la venko de Sovetio super la faŝismo, havis enorman sekvon por la malkoloniiĝo kaj por la ebleco krei ĉi tie la “socialdemokratan paradizon”. La venko de la koloniigitaj popoloj favoris multajn progresemajn transformojn de la 1960-aj jaroj en Eŭropo. Kondiĉe de kompreni ĝin kaj konsciiĝi pri ĝi, la nuna ribelo en Latinameriko kaj en Proksim-Oriento donas eble al la dominantoj la okazon de novaj disŝiraj revizioj. Kaj al la aliaj, ĉu estonton iomete malpli plorindan?
Jean BRICMONT.
GRAVA SKANDALO, la “kvazaŭpolitiko” (vidu la artikolon La skandalo de la “kvazaŭpolitiko” makulas la prezidanton — En la malhumaneco de la kolombia konflikto) starigas la demandon pri la internaciaj subtenoj kiun ĝuis la kvazaŭarmeanoj. Inklude la kazon de Francio. Pluraj kompromititaj kolombiaj eminentuloj, inter kiuj la senatoro Miguel de la Espriella kaj s-ro Carlos Ordosgoitia, alta oficisto kaj direktoro de la Nacia Instituto pri Koncesioj (INCO), ŝtat-organismo, substrekis la ĉeeston de “du universitatanoj de la Sorbono” argentin-devenaj agantaj kiel politikaj konsilistoj de la ĉefoj de la Memdefendaj Unuoj de Kolombio (AUC) Carlos Castaño kaj Salvatore Mancuso dum kontraŭleĝa kaj kaŝa kunveno en Ralito, en julio 2001.
Laŭ s-ro de la Espriella, la “universitatanoj proponis starigon de komunuma kaj politika movado kiu, iel, defendos la ideojn de la ”Memdefenduloj“ kaj kondukos al pac-procezo”* La direktoro de la INCO deklaras du tagojn poste: “Du profesoroj de la Sorbono, kies nomojn mi ne memoras, sed kiujn iuj deputitoj jam vidis en la Armea Universitato, prenis la parolon. (...) Unue, ili donis sian vizion pri tio kio estis laŭ ili la kolombia konflikto (...) kaj klarigis kiel la resto de la mondo vidas Kolombion. Poste ili prezentis strategion kies celo estis konverti la Memdefendulojn en “agnoskitan politikan aganton de la interna konflikto”, por uzi la vortojn de unu de ili.”
Fakte, tagon antaŭe, dum intervjuo kun Radio Caracol, la sama alta oficisto tre bone memoris la nomon de unu el la du intervenintoj: certa Mario Sandoval, kiu estis ligita kun la Instituto pri Altaj Studoj pri Latinameriko (IHEAL, Parizo), kun la universitato Nova Sorbono kaj kun la universitato de Marne-la-Vallée. Liaj plej lastaj aktivecoj okazas en la medio de tielnomata “ekonomia informservo”: fine de novembro 2006, la teksejo de la ambasadejo de Francio en Ĉilio indikis ke s-ro Sandoval, “universitatano komisiito pri direktado de la ekonomia informservo de la ACFCI (Asembleo de la Francaj Komercaj Ĉambroj)”, partoprenis en “grava delegacio” ĉirkaŭ la persono de s-ro Alain Juillet — nevo de s-ro Pierre Juillet, konsilinto de s-ro Jacques Chirac-, granda mastro, proksima de la rondoj de la defendo, direktoro de la ĝenerala direktejo de la ekstera sekureco (DGSE) en 2002, kaj lastatempe nomumita de s-ro Nicolas Sarkozy en la postenon de direktoro de ekonomia informservo ĉe la ĉefministro.
La Arme-Muzeo de Santiago do gastigis kolokvon “Ekonomia informservo, defendo kaj sekureco” organizita de la universitato Bernardo O’Higgins kaj de s-ro Sandoval. La kolombia civila socio estis tie “reprezentata” de “neregistara organizo” (NRO), Verdad Colombia. Pli precize, temas pri “kvazaŭ-NRO” kies teksejo diras klare siajn celojn: “Subteni la demokratiajn instituciojn kaj sektorojn kiuj batalas kontraŭ la armitaj grupoj de marksisma ideologio, interne de la lando kiel ekstere.” La membroj de Verdad Colombia alproprigas al si la propagando-diskurson de la kvazaŭarmea gvidanto Castaño en 1999-2000, kaj travipas la organizojn de homrajt-defendo kiel Human Rights Watch, Amnesty International kaj la Washington Office for Latin America.
Post pluraj senfruktaj kontaktoj, la IHEAL konfirmis ke s-ro Sandoval estis “komisiito pri kursoj, inter tiom da aliaj, kaj ne profesoro, ĝis 2004”.* Tamen, la 21-an de junio 2006, fine de la kolokvo “Francio — Latinameriko: konkurenco kaj kunlaborado” okazinta en la Domo de Latinameriko en ĉeesto de s-ro Alain Juillet, s-ro Stéphane Witkowski, prezidanto de la mastrum-konsilio de la IHEAL kaj direktoro pri eŭropaj aferoj de la ACFCI, kie certa Philippe Clerc okupiĝas ankaŭ pri ekonomia informservo, laŭdis s-ron Sandoval: “Montrante panoramon de la stato de ekonomia informservo en Latinameriko, s-ro Mario Sandoval, taskita pri universitata instruado kaj kiu estis la orĥestro-homo de tiu kolokvo flanke de Philippe Clerc, demonstris la similecojn kun la aliaj ekzistantaj sistemoj.”
La dua “profesoro” identiĝis dum intervjuo, la 24-an de februaro, al la semajngazeto El Espectador kaj havas nenian ligon kun la Sorbono aŭ la IHEAL, eĉ se li estis akompanata de s-ro Sandoval en la kunveno de Ralito: S-ro Juan Antonio Rubbini Melato, 57-jara argentinano fariĝinta politika konsilisto de la kvazaŭarmeaj ĉefoj Castaño kaj Mancuso ekde 1999, estas ankaŭ konata sub la pseŭdonomoj “El Profesor”, sed ĉefe “Rubbiño”. La tekstoj de lia blogo, “Paz en Colombia”, esprimas totalan malestimon por la demokratiaj institucioj kaj por la kolombia politika klaso, kontraste kun faŝismeca ekzaltado de projekto kie “la vizio de [prezidanto] Uribe ligita al la politika intuo de la AUC faros miraklon”.
Laurence MAZURE.
Dek-ok monatojn antaŭ la elekto de novembro 2008, jam lanĉiĝis la prezidant-elekta kampanjo en Usono. La ĉefaj kandidatoj por postsekvi s-ron George W. Bush mezuras surloke la amasan malpopularecon de la milito en Irako. Eĉ respublikanaj respondeculoj ŝatus kiom eble plej rapide eliĝi el tiu kaĉo por povi paroli pri aliaj temoj kaj tiel konservi ŝancon esti elektitaj. Sed, en la Blanka Domo, la prezidanto ŝajnas voli nenion aŭdi pri tio kaj ne ekskludi kroman aventuron.
ĈU UNU RAPORTO DEŜOVIS la alian? La 10-an de januaro 2007, la prezidanto de Usono anoncis politikon de “akrigo” (surge) inspiritan de analizo de la American Enterprise Institute, novkonservativa think tank. Anstataŭ konsenti retiriĝon, rekomenditan de la raporto Baker de decembro 2006, li sendos dudek-unu mil kvincent kromajn soldatojn kiel helptaĉmenton al Irako. Sed la Kongreso grumblas. La prezidanto de la demokrata plimulto en la Senato, s-ro Harry Reid, opiniis la 18-an de februaro sur CNN ke tiu milita aventuro estus eĉ pli grava eraro ol tiu pri Vjetnamio, kiu estis ankaŭ karakterizita de sinsekvo de la speco “nova fiasko, nova akrigo”.
Antaŭ kelkaj monatoj oni tamen anoncis la revenon de “realistoj” al la potenco. En la momento, en kiu Irako enprofundiĝis en internan militon, la plej videblaj novkonservativuloj — s-roj Paul Wolfowitz, Richard Perle, Douglas Feith, Lewis Libby, John Bolton — forlasis la politikan scenejon*. La unuflankismo kiel la militismo ŝajnas tiam ekstertema.*
Vipofrapa malagnosko por la Blanka Domo, la elektoj de la 7-a de novembro igis la demokratojn akiri la plej multajn seĝojn en la du ĉambroj de la Kongreso. S-ro George W. Bush rekonis esti ricevinta “tanadon” kaj promesis adopti “novan aliron” en Irako. S-ro Donald Rumsfeld estis anstataŭigita en la posteno de sekretario pri defendo per s-ro Robert Gates, proksimulo de la prezidinto George H. Bush, krome membro de la studgrupo pri Irako, komisiono de dek saĝuloj (kvin respublikanoj kaj kvin demokratoj) gvidata de la iama ŝtatsekretario James Baker kaj de s-ro Lee Hamilton, demokrata prezidinto de la komisiono pri eksterlandaj aferoj de la Ĉambro de Reprezentantoj. Ilia raporto promesis doni honoran elirvojon al la usona prezidanto.
Titolita “La irenda vojo: nova aliro”, ĝi entenis du partojn. La unua, destinita favori “respondecan” transiron, indikis ke la bataltrupoj devus forlasi Iranon antaŭ la unuaj tri monatoj de 2008, kaj ĝi esprimis sin kontraŭ la ekzisto de permanentaj usonaj bazoj en tiu lando. La dua parto temis pri “nova tutmonda diplomatia ofensivo”. Elirante de la principo ke ne povas ekzisti milita solvo de la konflikto, ĝi proponis politikon rekte kontraŭan al la novkonservativa koncepto. Efektive ne temis plu pri “disvastigi la demokration” en Proksim-Oriento. Usono estis alvokita paroli kun Sirio kaj Irano, sed ankaŭ “denove engaĝiĝi kaj firme” en la vojo de interkonsento inter arabaj landoj kaj Israelo, fondita sur la principo “paco kontraŭ teritorioj”.
La raporto estis sufiĉe bone akceptita, same de la nova demokrata plimulto kiel de certa nombro da respublikanoj. Publike, la prezidanto Bush trovis ĉe ĝi interesajn aspektojn, sed sciigis ke li deziras aŭdi aliajn pensadojn antaŭ ol anonci sian novan strategion. Private, lia juĝo pri la raporto estis malpli milda, ĉar laŭdire li kvalifikis ĝin “koto”.* Kiu volas klarigi la nunan militan fuĝon antaŭen de la Blanka Domo, devas reveni al la politikaj, religiaj kaj edipaj* fontoj de la prezidanteco de s-ro Bush.
Demandite antaŭ kelkaj jaroj por scii ĉu li konsultis sian patron antaŭ ol militi kontraŭ Irako, la nuna prezidanto respondis: “Ne, tiu, al kiu mi turnas min por trovi fortojn, ne estas mia patro. Estas la Altegulo kiun mi alvokas en tiaj momentoj.”* Kiel en ĉia dinastio, la rilatoj inter patro kaj filo ne estas senambiguaj. En sia ekstera politiko, la heredinto volis montri radikalan rompon.
S-ro Bush patro pasiiĝis pri internacia politiko. Fajfante pri la koncepto de “vizio”, li volis esti antaŭ ĉio realista kaj pragmata. Lia ĉefa militago estis deloki la irakajn fortojn el Kuvajto en 1991. S-ro Baker, lia ŝtatsekretario, sukcesis tiam kunigi koalicion de tridek-kvar landoj, el kiuj pluraj apartenis al la araba mondo, ricevi tute laŭforman mandaton de la Sekurec-Konsilio de la Unuiĝinta Naciaro kaj igi la aliancanojn de Usono financi la militon.*
Male al sia patro, s-ro Bush havis nenian sperton pri ekstera politiko en la momento de sia aliro al la prezidanteco. Li tamen heredis impresan skipon da konsilistoj, el kiuj la universitatano Condoleezza Rice, kiu servis al li kiel privatinstruisto.* Estis ankaŭ aliaj influoj... Tiel, en 1998, kiam li estis guberniestro de Teksaso, la prezidonto, kiu ĝis tiam nur malmulte vojaĝis, flugis al Israelo. S-ro Ariel Ŝaron, tiam ministro pri eksterlandaj aferoj, donis al li lian unuan lecionon pri milita strategio, klarigante al li kial la principo “paco per forto” valoras pli ol tiu de “paco kontraŭ teritorioj”. Por la resto, la ambasadoro Peter Galbraith rivelas ke en januaro 2003, du monatojn antaŭ la invado al Irako, la prezidanto de Usono sciis ankoraŭ nenion pri la diseco inter ŝijaistoj kaj sunaistoj*...
Malpli ol naŭ monatojn post lia aliro al la potenco, la promeso, formulita dum la prezidant-kampanjo, de “humila” eksterlanda politiko, jam ne aktualis. La 14-an de septembro 2001, dum religia diservo en la nacia katedralo de Vaŝingtono omaĝe al la viktimoj de la atencoj okazintaj tri tagojn antaŭe, la prezidanto Bush anoncis sian intencon “senigi la mondon je la Malbono”. Laŭ multaj atestoj, li ŝajnis esti trovinta sian vojon kaj vidis en sia ĉeesto en la Blanka Domo signon de la Providenco.
La enkonduko de la religia, morala kaj metafizika dimensio en la debaton pravigis ĉiajn mikskonfuzaĵojn. Oni estis malproksima, ne nur de la klasika realismo, sed ankaŭ de la principo mem de observebla realo. Kiel rakontis unu el la ĉefaj konsilistoj de s-ro Bush (kiun oni divenas esti lia stratego Karl Rove) al la ĵurnalisto Ron Suskind: “La ludreguloj ŝanĝiĝis. Ni estas hodiaŭ imperio, kaj kiam ni agas, ni kreas nian propran realecon.”*
Analizitaj kiel fiasko de la antaŭaj politikoj juĝataj tro akordiĝemaj, la atencoj de la 11-a de septembro kondukis al unuflanka aliro bazita sur la principo de “prevento”. La invado al Irako estis juĝata necesa por profunde reformi la araban-islaman mondon kaj redesegni la mapon de la Proksim-Oriento, ĉar, kiel de tiam ne ĉesis ripeti la mezepokisto Bernard Lewis, fariĝinta la supera referenco en la rondoj de la potenco, “la araboj komprenas nur la lingvaĵon de la forto”.*
Surbaze de tiuj postulatoj, la think tanks kaj la plej influhavaj komentistoj frapis per argumentaro bazita sur ĉeno de dubaj rezonadoj, sed kiu komence gajnis la aliĝon de la publiko avida je miraklaj solvoj: la usonanoj estos akceptataj kiel liberigistoj; liberala kaj laika demokratio aperos en Irako kaj faros pacakordon kun Israelo; ĝi servos kiel laboratorio kaj kiel montrofenestro de la islama mondo; kvazaŭ per domeno-efiko okazos “reĝimŝanĝoj” en la regiono; liberaj elektoj kondukos ĉie al venko de la moderuloj; la konflikto de Proksim-Oriento estos solvita.* Anstataŭ malfermi la okulojn, la prezidanto de Usono obstinas ankoraŭ hodiaŭ kredi tiun miraklon, ŝajne konvinkita ke la plenumado de lia revo estas nur prokrastita. Kondiĉe ke li bone tenu.
La novkonservativuloj multe flatis la okupanton de la Blanka Domo. Ili faris de li personecon kiel Churchill, taskitan de historia, eĉ dia misio.* La perŝtupa pliakrigo, kiun ili proponis, havos sendube katastrofajn efikojn, sed ĝi respondas al la obstino de la prezidanto kiu, fronte al la postuloj retiri la trupojn, asertis ke li daŭrigos la kurson kontraŭ ĉiuj, “eĉ [se li] posedas nur la subtenon de Laura kaj Barney” (lia edzino kaj lia hundo).* Certe, la tono estas pli cedema: s-ro Bush petas “lasi la ŝancon” al la nova strategio, kaj emfazas ke la sendado de novaj soldatoj devus ebligi sekurigi Bagdadon kaj akiri la necesan paŭzon por favori la procezon de nacia repaciĝo.
La perŝtupa akrigo ĉefe ebligis al la prezidanto, kiu senĉese ripetis “la decidanto estas mi”, regajni la iniciativon. Fronte al Kongreso kun demokrata plimulto, kaj kontraŭ la malamikeco de la publika opinio kaj la skeptiko de la militistoj, la prezidanto timis antaŭ ĉio esti marĝenigita. Nu, ekde la 11-a de oktobro 2002, kaŭze de liaj konstituciaj prerogativoj de ĉefkomandanto de la armeo, li havis kubutliberecon. La Kongreso (sole rajtigita deklari militon) estis permesinta al li, post nure formala debato, uzi la forton “kiel li juĝas tion necesa por defendi la nacian sekurecon kontraŭ la daŭra minaco starigita de Irako”. La subteno estis tiam masiva kaj senambigua: 296 membroj de la Ĉambro de Reprezentantoj, kontraŭ 133; 77 kontraŭ 23 en la Senato.
Tiu delegado de potenco, kiu ne estas reŝanĝebla, ĝenas pli ol unu parlamentanon. Plimulto de demokratoj estis subteninta la militon (inter ili eblaj prezidant-kandidatoj kiel s-roj John Kerry kaj John Edwards, kaj s-ino Hillary Clinton). Ĉar la etoso ŝanĝiĝis komplete, tia voĉdono estus nepensebla por ekmiliti kontraŭ Irano. La perŝtupa akrigo povas doni la revitan pretekston por ekbatali kontraŭ la reĝimo de Teherano, kion kontraŭas en la momento la usona loĝantaro, la Kongreso kaj la plej multaj armeĉefoj. Kiam li imputas la usonajn mortviktimojn al la iranaj enmiksiĝoj (liverado de armiloj ktp.), la prezidanto signalas al la Kongreso kiel al la resto de la mondo ke nova permeso ekmiliti estas superflua: la militaj reprezalioj intervenos nome de prava defendo.
Fronte al la pliakrigo, la Kongreso estus reduktita aŭ al voĉdonado por mocioj de malkonfido simbolaj kaj senefikaj, aŭ fari disponojn eble tre malpopularajn, kiel fortranĉi la nutraĵon de la trupoj, riske de esti akuzata “forlasi niajn soldatojn” kaj endanĝerigi iliajn vivojn.
La 16-an de februaro [2007], post kvartaga debato, la Ĉambro de Reprezentantoj adoptis, per 246 voĉoj kontraŭ 182, mocion kiu indikis same ĝian kontraŭon al sendo de kromaj trupoj kiel sian subtenon al la armitaj fortoj. Dek-sep respublikanaj elektitoj aliĝis al la demokrata plimulto, dum nur du demokratoj kontraŭis la rezolucion. Sekvatage, en la Senato, plimulto de 56 senatoroj (el kiuj 7 respublikanoj), kontraŭ 34, esprimis sin kontraŭ la pliakrigo. Sed, pro la apartaj reguloj de tiu ĉambro, kiuj ebligas al malplimulto paralizi la parlamentajn laborojn, necesintus 60 por ke la rezolucio estu temo de debato.
La batalo inter la ekzekutiva kaj la leĝdona potencoj tute ne finiĝis. Ĉi-monate [marto 2007] komencos la ekzamenado de la linio de buĝetaj kreditoj por financi la novan strategion. Kontrolante tre detale la elspezojn kaj trudante senprecedencajn restriktojn kiuj ligas la konsenton al la kreditoj kun la preparstato de la trupoj (preskribante, ekzemple, ke la soldatoj disponu pri jaro da ripozo inter ĉiu lokado), la Kongreso, kiu regas la zipon de la monujo, povus devigi s-ron Bush koncepti la nepenseblon: iom-post-ioman hejmenigon de la trupoj, dum la “misio”, proklamita “plenumita” antaŭ kvar jaroj kaj kiu estis la ĉefa decido de lia prezidanteco, finiĝas per absoluta malvenko.
Ibrahim WARDE.
En Maroko la parlamentaj elektoj de la 7-a de septembro 2007 anonciĝas decidaj. Pere de enketoj, multaj analizistoj anoncas grandan venkon de la moderaj islamistoj de la Partio de justeco kaj disvolviĝo (PJD), kiu jam estas la tria plej granda politika partio, nun en la opozicio. Iuj partiestroj turnas sian rigardon al la samnoma turka partio (AKP), de la ĉefministro Recep Tayyip Erdogan, kies sukceso fascinas. Sed multaj timas, ke tro granda islamista venko izolos la landon kaj ŝovos ĝin al danĝera aventuro.
“USONO kuraĝigas niajn islamistojn, invitas ilin, kaj tio iom embarasas nin.” Ĉe la plej alta ŝtato-nivelo, plendas voĉo: “Maroko samtempe plaĉas kaj embarasas Usonon. Vaŝingtono ŝatas, ke ni moderniĝas, sed la fakto, ke ni jam estas demokratio baze kontraŭdiras la teorion de Samuel Hungtington*, laŭ kiu la araboislamaj nacioj bezonas demokratiiĝi. Usonanoj ne volas vidi niajn progresojn.”
Tiun malkontenton nutris multaj onidiroj, je la fino de 2006, ke la islamistoj pretas por ega venko ĉe la parlamentaj elektoj de la venonta 7-a de septembro. Ĉu tiuj antaŭvidoj realiĝos? Demandu iun ajn, en Kazablanko aŭ en Rabato, surstrate aŭ en kolektiva taksio: “ĉu vi voĉdonos?” La respondo, ĉiam la sama, estas unue rido, kaj poste fiera: “Mi neniam voĉdonas. Por kio tio utilas? Ĉiuj politikaj partioj similas unu la alian. Samaj malnovaj metodoj, samaj orientiĝoj. Kaj, ĉiuokaze, la baloto estas falsita.” Tamen kelkaj malsamaj voĉoj aŭdiĝas: “La PJD estas tamen pli bona ol la aliaj.” La PJD estas la Partio de Justeco kaj Disvolviĝo, la tria partio, islamisma..
Aliaj asertas:“La nuraj honestuloj estas ĉe Al-Adl.” Al-Adl wal-Ihsan, la movado Justeco kaj bonfaro, verŝajne la ĉefa politika forto de la lando, ankaŭ estas islamisma. Al-Adl inspiriĝas de sufismo por evoluigi utopian vizion, kiu ricevas popolan aprobon en Maroko, precipe ĉe malriĉuloj kaj marĝenuloj. Tiu movado kontraŭas ĉiun perforton, kaj estas do kontraŭpezo al la ekstremistoj; tamen ĝi ankaŭ kontestas monarkion kaj pro tio estas malpermesata (sed tolerata). Kiam s-ino Nadia Yassine, unu el la proparolantoj kaj filino de la movada fondinto, ŝejko (titolo de araba tribestro) Abdessalam Yassine (79-jara), en provoka deklaro al la semajngazeto Al Usbu’ija Al Jadida de la 2-a de junio 2005, asertis sian preferon al “respublika reĝimo”, ŝi estis jure persekutata kaj ankoraŭ atendas la juĝon.
Junuloj ne interesiĝas pri politiko. Nur triono de la novaj voĉdonrajtantoj registris sin sur la baloto-listoj. La registaro kalkulis pri 3 milionoj da novaj enskribitoj, sed estas nur 1,4 miliono. Malgraŭ granda kampanjo, kiu celis aparte virinojn.
Malgraŭ tiu apatio, ĉiuj antaŭvidas, ke la PJD estos la venkonto de la septembra baloto*. Kiu voĉdonos por ili? Laŭ D-ro Lahcen Daoudi, membro de la PJD-ĝenerala sekretariejo, 59-jara kaj belaspekta: “Ni ricevos la voĉojn de la veraj kredantoj de PJD, tiuj kiuj kontraŭas korupton, sed ankaŭ voĉojn de la protestuloj, kaj fine de tiuj kiuj diras : “Kial ne? Ni provu”.”
“La PJD volas aperi honesta kaj ĝia programo estas tre alloga, klarigas s-ro Mustafa Sabik, advokato en Kazablanko. Ĝi multe pli fortas ol ĉiuj aliaj partioj. Ĝi estas disciplinema kaj, ĝis nun, sen korupto. En ĉi lando tre konservativa, estas grava avantaĝo povi diri: “Voĉdonu por mi, mi estas islamano”.”
Ĉe la pasintaj parlamentaj elektoj, tiuj de la 27-a de septembro 2002, la PJD propravole limigis sian ambicion: ĝi prezentis kandidatojn en nur 55 el 91 balotaj distriktoj. S-ro Mustafa Ramid, unu el ĝiaj ĉefaj gvidantoj, kiu apartenas al la malmola frakcio, klarigas: “Estis nur la dua baloto kiun ni partoprenis. Estis post la 11-a de septembro kaj lanĉo de la milito kontraŭ terorismo, la streĉo estis granda. La reĝa reĝimo kaj la Okcidento rigardis nin malfavore, kaj la ekonomikaj rondoj kun rezervo.” Tiam Al-Adl wal-Ihsan alvokis bojkoti la baloton, kaj estis favore aŭskultata ĉe la bazo de PJD. Tamen, malgraŭ ĉio, la PJD triobligis sian reprezentantaron kaj fariĝis la tria forto en la lando, kun 10% de la voĉoj kaj 42 deputitoj* el entute 325 parlamentanoj — nur iom post la du grandaj historiaj partioj: la Socialisma Unio de la Popolaj Fortoj (SUPF), 50 deputitoj, kaj Istiqlal (48 deputitoj).
KONSCIA pri la politikaj devigoj, la PJD estas prudenta: ĝi ne deziras ricevi balotajn sukcesojn, kiujn Maroko (aŭ eĉ la Okcidento) ne povos elteni. Neniu forgesis Alĝerion, kiam eksplodis intercivitana milito, post la nuligo fare de armeo de la unua balotvico de decembro 1991 kie venkis la Islama Fronto de Savo (IFS).
La “terorismo-minaco” markas la kampanjon, precipe de post la atencoj en Kazablanko la 16-an de majo 2003, kun 45 mortintoj kaj pli ol cent vunditoj. La socio tiam returnis sin kontraŭ ĉiujn islamistojn, kaj eĉ la leĝeco mem de la PJD iĝis kontestata. S-ro Mustafa Ramid memoras: “La ministro pri Internaj Aferoj devigis min forlasi mian postenon kiel ĉefo de la PJD-parlamenta grupo. Tio estigis krizon ĉe ni.”
Je malpli granda skalo, la ĉi jaraj atencoj en Kazablanko, en marto kaj aprilo 2007, memorigis pri la ĉeesto de Al-Kajdo-grupoj kaj pri la fakto, ke Maroko estas grava loko por rekruti volontulojn por Irako — sed la lando mem ne estas prioritate celata. Sed, la observantoj tion agnoskas, en lando tiom konservativa, la PJD povas utili kiel remparo kontraŭ ekstremistoj, kiuj provas mobilizi la sociale forgesitojn.
Tion ŝajnas pensi eĉ Usono mem. Kiel klarigas s-ro Mustafa Khalfi, membro de la nacia konsilio de PJD: “Usonanoj devas montri, ke ili ne malamikas al Islamo. Ili do kuraĝigas la PJD-modelon, moderan modelon, kiu povus aplikiĝi en aliaj arabaj kaj islamaj landoj.” Estro de la politika departemento de Al-Adl wal-Ihsan, s-ro Abdelwahed Motawakil rekonas tion: “La usonanoj regule vizitas nin. Ili estas pli inteligentaj ol la francoj, kiuj pro premoj foje nuligas la renkontojn kun ni. Ili scias, kion ni povas fari por kontraŭi la influon de terorismo.”
Maltrankvilaj, la okcidentaj registaroj rigardas Marokon kiel teston por demokratio. La sukcesoj de la egiptaj Islamaj Fratoj ĉe la parlamenta elekto de somero 2005, la venko de Hamas ĉe la palestina baloto en januaro 2006 instigis Vaŝingtonon iom ŝanĝi sian retorikon pri la demokratiigo de la araba mondo. Usonon verŝajne ne trankviligis la opinienketo farita de centro proksima de la Respublika Partio, International Republican Institute (IRI). Bazita sur sekretaj enketoj faritaj en Maroko ekde la fino de 2005, la rezultoj montras la PJD-on ĉe pinto, tre antaŭe de SUPF, kun 47% da voĉoj*.
Tiujn rezultojn publikigis Le Journal hebdomadaire (18-24 marto 2006). La gazetaro titolis pri la “minacantaj islamistoj” kaj kulpigis... Usonon. Hazarde s-ro Saadeddin El-Othmani, la PJD-ĝenerala sekretario, tiam troviĝis en Vaŝingtono, kio estigis multajn onidirojn. Des pli ke IRI ankaŭ financis la vojaĝon en Marokon de delegacio el Ankaro, de la Partio de Justeco kaj Disvolviĝo (AKP), la postislamisma partio nun reganta en Turkio. Kelkaj marokaj amasmedioj taksis ĉion ĉi kiel entrudiĝon en internaj aferoj.
Dum proksimiĝas la venonta baloto, la indigno ne malpliiĝis, tiom inter la partioj kiom en la reĝa palaco. Jam la 3-an de aprilo, la ministro pri internaj aferoj reagis al la polemikoj estigitaj post la publikigo de la IRI-enketo, publikigante siajn proprajn rezultojn, kiuj emfazis la stabilecon: 62% de la balotontoj voĉdonos por unu el la kvar grandaj partioj (SUPF, Istiqlal, la Demokratia Movado kaj la PJD), kaj 38% por la aliaj. Konscia pri la negativa efiko de tiu debato, la PJD prezentis siajn proprajn antaŭvidaĵojn, sufiĉe modestajn, inter 26% aŭ 30%. Ĝi ripetis ke ĝi ne deziras rezultojn, kiujn la lando ne povus elteni.
Iom antaŭe, la 22-an de februaro, la registaro modifis la baloto-mapon. La nova disdivido de balotdistriktoj havos efikon al la rezultoj, ĉar ĝi reduktis la nombron de parlamentaj seĝoj, ĝi duonigis ŝlosilajn distriktojn (en la urboj kie koncentriĝis la popola bazo de la PJD), kaj plimultigis la nombron de parlamentanoj el la kamparo, kie la PJD estas minoritata kaj kie homoj voĉdonas laŭ tradicio kaj etno*.
La celo estas redukti la pezon de la PJD — kaj ankaŭ, laŭ observanto, eviti ke la regantoj devu “antaŭplenigi” la balotilujojn. Ĝia partopreno, je malalta nivelo, en koalicia registaro estas verŝajne la elekto de la Reĝa Palaco, sed la aliaj partioj, sume dudek sep, malvolonte konsentos alianciĝi kun PJD, ĉefe maldekstruloj.
Ministro pri informado kaj unu el la ĉefaj proparolantoj de la registaro estrata de s-ro Driss Jettou (kiu enhavas reprezentantojn de SUPF kaj de Istiqlal), s-ro Nabil Benabdallah estas membro de la Partio de Progreso kaj Socialismo (ekskomunista partio): “Vi, Okcidentanoj, parolas senĉese pri la islamistoj. Mi konsideras ilin kiel tuton, ĉu moderaj aŭ ekstremistoj. Ni interkonsentas pri tio: la rezultoj de la baldaŭa baloto ne alportos gravajn ŝanĝojn. La samaj partioj havos la absolutan majoritaton.” Kaj li konkludas: “Mi ne kredas, ke la maldekstraj partioj de nia koalicio konsentos alianciĝi kun la PJD. Mia partio, ĉiuokaze, rifuzos.”
Situanta en la kvieta kvartalo de la oranĝarboj en Rabato, dek minutojn piede de la parlamento, la ĉefsidejo de la PJD estas senriproĉe blanka vilao. Oni vidas neniun religian signon, nur la flamon, simbolon de la partio, kune kun mapo de Maroko kaj la nacia flago. S-ro Saadeddine El-Othmani, ĝenerala sekretario, monarkiisto proksima de la reĝo, etendas sian manon al ni, gesto ne ordinara al virino, de islamisto: “Mi ne ŝatas la vorton “islamisto”. Ni insistas prefere pri “la islama referenco”, same kiel la kristan-demokratoj. Ni estas liberalaj, sed ni volas, ke la libera merkato estu enkadrigita. Nia ĉefa problemo estas, ke ekonomia malfermiĝo postulas reformon — aparte administran kaj justican — kaj bonkvalitan eduksistemon. Ni bezonas infrastrukturojn kaj kvalifikitajn laboristojn por allogi profitan turismon. Maroko ankoraŭ ne faris tion.”
La ekonomiaj rezultoj de la lando ne estas malbonaj, jara kresko estas ĉirkaŭ 5% de kvin jaroj (kaj eĉ 8% en 2006 danke al escepta rikolto), la vojoreto kaj la rapidega trajno disvolviĝas, same kiel la loĝprogramoj kaj inaŭguro, en 2003, de la granda haveno Tanger-Med. Turismo kaj precipe la monsendoj de la elmigrintaj laboristoj provizis grandajn enspezojn. Sed la sociala sistemo postrestas, stampita de malriĉeco, senlaboreco, analfabetismo, kaj de ruinigitaj san- kaj eduk-sistemoj. Tiuj grandegaj defioj aldoniĝas al la konflikto de Okcidenta Saharo* kaj al la minaco de la tutmonda islamisma ekstremismo. La politikaj fortoj favoras ordan transiron sub gvido de klera monarko. Nur Al-Adl wal-Ihsan pridubas la legitimecon de la reĝo, laŭ s-ro Abdelwahed Motawakil: “La movado forlasis la ideon, ke la reĝo vere volas reformon. Li ne povas esti samtempe suvereno kaj gvidanto de la kredantoj. Estas kvazaŭ mi dirus, ke mi estas islamano, sed mi ne kredas je islamo.”
La PJD akceptas pli laŭgradan transformiĝon de la reĝa rolo, kvankam estas disopinioj en ĝi pri tiu demando (kio, ĝis nun, ne malutilis al ĝi). Ĝi devas ja teni delikatan ekvilibron inter sia bazo, kiu postulas reformon, kaj la reĝo, kiu deziras alelekti ĝin. S-ro Othmani tion rekonas: “Ni interne debatis en 2002 por decidi, ĉu partopreni aŭ ne en la registaro. Tiam mi opiniis, ke ni prefere tenu nin ekstere: sep partioj konsistigis la koalicion, kion signifus oka partio? La debato daŭras. Ne certas, ĉu ni partoprenos en la venonta koalicio. Ĉio dependos de la balotrezultoj, de kiuj formos la registaron kun ni, de la programo, kaj de la proponotaj ministerioj.”
S-ro ABDELILAH BENKIRANE, verŝajne la PJD-gvidanto plej proksima al la reĝo, ne konsentas: “Ni pretas eniri la koalicion, ni estas tute malfermaj kaj fleksiĝemaj. Ni estus jam devintaj partopreni en 2002, tion mi diris klare tiam. Ni eraris. Se ni estus akceptintaj, eble ne okazus la eventoj de la 16-a de majo [atencoj de 2003]. Aŭ ni almenaŭ estus alfrontintaj ilin unuiĝintaj kaj ne dividitaj. Estas pli malfacile nun formi aliancojn. De post la 16-a de majo homoj rigardas nin malsame, time. La ŝtato fariĝis agresema.” Li opinias ke la kunteksto ŝanĝiĝis: “Ni ne plus estas komencantoj. Ni estas petataj de la loĝantaro, kaj estus malfacile klarigi kial ni ne prezentas kandidatojn ĉie. Male al 2002 kiam ni estis fortaj, ni ne plu havas elekteblecon.”
Sed s-roj Othmani kaj Benkirane samopinias pri unu punkto: konstitucia reformo devas sekvi la septembrajn elektojn. Interkonsento ekzistas inter la politikaj fortoj: nomumitaj de la reĝo, la ĉefministro kaj la registaro devus havi pli da povoj. Kaj la dua asembleo (t.n. Asembleo de la Konsilantoj) devus esti forigita, aŭ ĝiaj membroj estu elektitaj por reprezenti, ekzemple, la regionojn. Pri tiu punkto s-ro Benkirane estas prudenta: “Ni ne strebos por la reformo, ĝi devas okazi kun konsento de la reĝo. Ĝi jam estus realiĝinta, se la eventoj de la 16-a de majo ne okazus.”
S-ro Mustafa Ramid, de la PJD-gvidantaro, esprimas alian vidpunkton: “Mi opinias, ke ne venis la tempo. Ĉu ni eĉ prezentu ĉie kandidatojn? Se ni estas la unuaj, la postenon de ĉefministro, laŭ la demokratio, ni devas ricevi. Sed ni ne petos ĝin ĉar, en nia monarkio reganta, la reĝo decidas. Mi ne deziras ke ni gvidu registaron dum la konstitucia reformo ne okazis. Ni devas eviti fali en kaptilon. La reĝo devus reĝi kaj ne regi. Por sukcesi la transiron, necesas iri paŝon post paŝo kun la reĝo kiel arbitracianto. Ni faras tion, sed tro malrapide.”
Same kiel la plej multaj marokanoj, la PJD volas definitive forigi altnivelan korupton, aĉeton de voĉoj, la falsitajn nombrojn kaj la mallaboremajn ministrojn. La turka AKP konstruis sian popularecon el siaj “puraj manoj”. Laŭ s-ro Othmani: “La AKP stimulas nin. Ĝi montras, ke partio kun islamaj referencoj povas partopreni la politikan vivon kaj havi bonegajn rezultojn. Ni havas bonajn rilatojn kun ĝi kaj interŝanĝas spertojn. Sed niaj islamaj referencoj estas pli fortaj ol iliaj, kaj, male al Turkio, Maroko ne estas laika lando.
Maroko ja estas oficiale islama ŝtato, kies reĝo estas samtempe politika kaj religia estro (“Komandoro de la Kredantoj”), dum en laika Turkio la armeo konsideras sin garantiulo de la reformoj truditaj de Mustafa Kemal (Atatürk).
La AKP plene disiĝis de la partio de kie ĝi originas, la Partio de Prospero (Refah) kaj de ĝia vizio de islama naciismo (milli gorush), laŭ kiu Turkio devus gvidi la islaman mondon. Gvide de s-ro Necmettin Erbakan, le Refah-partio regis dum unu jaro, kaj estis forpelita de la armeo la 18-an de junio 1997. Tiu krizo rezultigis starigon de la AKP, konservativa kaj demokratia partio por kiu religio estas individua afero. “Ni estas konservativa kaj demokratia partio, klarigis en 2003 unu el la ĉefaj gvidantoj de la AKP, s-ro Abdullah Gül. (...)Nia ligo al la religio estas surbaze de individua deziro. (...) Ni ne volas trudi religiajn regulojn.* La AKP venkis en la elektoj de la 3-a de novembro 2002 kaj ne modifis la leĝojn, kiuj malpermesas islamajn vestaĵojn al ŝtatfunkciuloj kaj en universitatoj — iliaj propraj deputitinoj ne surmetas fulardojn. Ĝi ankaŭ enkondukis gravajn prifamiliajn reformojn (la edzo ne plu estas familia estro, edzino povas labori sen edza permeso, ktp.) Ĝi denove ĵus venkis en la baloto de julio 2007.
S-ro Benkirane agnoskas: “La Turkoj de la AKP antaŭeniris sur la politika vojo multe pli ol ni, dum ni ankoraŭ estas ĉe la etapo daawa, la predikado. Ili povas prezenti modelon, sed ili tro koncedas pri islamo: ili servas alkoholon dum siaj festoj, estas hontinde.” La moraligaj tendencoj de la PJD instigas multajn debatojn en la gazetaro kaj maltrankviligas. S-ro Ramid, ekzemple, akuzita pri malprogresemaj deklaroj, dementis ilin:“Mi ne kontraŭas festivalojn, se ili ne disdonas alkoholon aŭ drogojn. Kaj mi neniam diris, ke virinoj ne devus iri sur geaj plaĝoj, sed ili devus havi eblecon elekti la islaman elekton. Same pri bankoj, devus esti duobla sistemo. Plureco de elekteblecoj, tio estas demokratio.” Laŭ s-ino Bassima Hakkaoui (47-jara) deputito de PJD kaj ano de la ĝenerala sekretariejo, ne temas pri radikaliĝo sed pri morala rigoro: “Rigardu la turismon. Mi ne opinias, ke ĝi estos tre fruktodona, krom se ni mem praktikas moralan rektecon kaj se ni starigas la necesajn socialajn strukturojn. Estas bone havi turistojn, sed ne bonas se ili alportas aidoson aŭ transformas la urbon Marakeŝo en ejo de pedofiloj, prostituistoj kaj prostituado. Ni rifuzas fariĝi alia Tajlando. Mi ne povas akcepti tiun bildon de Maroko.” Por malgrandigi la timojn s-ro Othmani prezentas la mastrumadon de municipoj fare de la PJD: alkoholo ne estis malpermesita, kaj turismo ne malkreskis en tiuj urboj administrataj de PJD.
Nun la PJD alfrontas pli urgajn defiojn. La partianoj kiuj subtenas s-ron Ramid kaj opinias, ke la partio tro cedas al la reĝimo (inkluzive la akcepton de la elpelo de s-ro Ramid ), rifuzis la kandidatiĝon de kvar gravaj figuroj de la partio ĉe la venontaj elektoj. Inter ili tiun de s-ro Benkirane, kiu devis esti kandidato en Sale-Medina, ĝemela urbo de Rabato. La gvidantaro devis kalkuli kun la bazo, kaj kompromiso estis ĵus trovita: la kvar kandidatoj estis “reakceptitaj” kaj la partio decidis prezenti kandidatojn ĉie, kaj adoptis programon de fortaj sociaj kaj ekonomiaj reformoj*
Ĉu la PJD reekzamenos siajn politikajn prioritatojn? Kiujn manovrospacon ĝi havas? Nuntempe ĝi formis aliancon kun Forces citoyennes, liberala organizaĵo kiu havas nur du deputitojn, kaj al kiu ĝi ĵus donis seĝon en la ŝlosila distrikto de Kazablanko-Anfo. Ĝi ankaŭ devas akcepti la defion lanĉitan de du aliaj islamismaj partioj kiuj prezentiĝas la unuan fojon: Al-Badil al-Hadari (civiliza alternativo), kiu evoluigas progreseman vizion de la religio, kaj Fazila (Partio de la renaskiĝo kaj de la virto), kies pluraj estroj devenas de la PJD.
La politika kunteksto maroka montras paradokson. La neperfortemaj islamistoj, malgraŭ la atencoj de 2003, kreskis paralele al la tutmonda ĝihadismo. Ĉu la PJD reganta povas servi por bari la ĝihadistojn? Aŭ ĉu necesos atendi mutacion ene de Al-Adl wal-Ihsan, post la malapero de ĝia maljuna estro, kiu ebligos al ĝi integriĝi en la politika ludo? Kiel klarigas s-ro Benkirane: “Mi ne scias ĉu ni kapablas kontraŭi tion. Ĉiu maljusta frapo kontraŭ islamanoj, en Irako aŭ aliloke, igas pli akceptebla la ĝihadisman diron. Kion diras la ĝihadistoj, tio plejparte havas neniun sencon, sed parto de ilia diro ja havas. Kaj ili libere povas diri kion ili pensas, ĉar ni havas liberecon kaj demokration, tamen ene de kelkaj limoj. Se ni kondamnas la terorismon, ni prenas politikan riskon.”
D-ro Lahcen Dudi atentigas kaj demandas sin: “la tertremo de la 16-a de majo 2003 ankoraŭ skuas nin. Se ni malsukcesos, estos tre danĝere, iuj homoj povus fali en ekstremismon. Fronte al tia risko, ĉu ni povas permesi al ni malsukceson?” Unua respondo la 7-an de septembro 2007.
La usona registaro, kiu bazas sian mondkoncepton sur la “kolizio de la civilizacioj”, uzas tiun ankaŭ kiel trudilon por teni siajn aliancanojn. Ĉu temas pri la revigliĝo de la nealianceco en la Sudo aŭ pri la planedvastaj defioj ligitaj al la medio, la timigilo de terorismo malhelpas la maldekstron kapti la novajn eblecojn releviĝi.
KONSIDERATA KIEL tutaĵo, tio kio restas de okcidenta politiko resumeblas, ĉu plaĉas aŭ ne, per sia brutala esprimiĝo: la milito farata de ses jaroj de la prezidanto de Usono George W. Bush kontraŭ la “internacia terorismo” kaj ties formoj de militaj okupadoj en Proksim-Oriento. Sed tio restas ankaŭ “tutaĵo” en la imago de la tiel nomataj okcidentanoj. Eĉ se nur senenhave, per la paralizanta fascino kiun ili sentas ĉe la temaro de la “islam-faŝisma” danĝero, kiu kovras praktike ĉiujn decidajn demandojn kiujn la mondo alfrontas.
Tiu hipnota efiko ŝajnas fortiĝi ĉe la periferio de la imperio, nome en Eŭropo. Dum ĝi komencas paliĝi en la koro de la sistemo: kun la preparo de la antaŭelektoj antaŭ la usona prezidantelekto de novembro 2008, la parolo liberiĝas, kaj inter la demokrataj kaj respublikanaj kandidatoj aperas pozicioj kiuj radikale kritikas s-ron Bush, kiu falis plej malalte en la sondaĵoj. Multaj komentistoj jam ne hezitas alvoki al senkondiĉa foriro el Irako kaj Afganio, kaj formiĝas kolektiĝaj movadoj por akuzi retrospektive la baronojn de la Bush-registaro je senhontaj mensogoj al la usona popolo. Intertempe, en la imperiaj provincoj, oni neniam estis tiom dampita, prudenta, preta je ĉiaj komprenoj kaj ĉiaj kompromisoj.
Anstataŭ teni sin je la malaprobo kiu, en februaro 2003, honoris la francan pozicion defendatan en la Unuiĝinta Naciaro de s-ro Dominique de Villepin, la plej multaj okcidentaj politikaj grupoj ŝajnas esti turmentitaj de sekretaj demandoj: “Kio, se ni reale eniris militon de la civilizacioj?”; “Kaj kio, se nia devo estus fokusi ĉiujn niajn politikojn kontraŭ la volo fremda al niaj komunaj valoroj?”; “Kaj kio, se de la subpremo de la tumuloj de la junaj enmigrintidoj, ĝis la murego konstruota kontraŭ la eksterleĝuloj, de la sekurigo de la publikaj transportoj ĝis la celado de niaj militaj aranĝoj, devus ekzisti envere nur unu sola zorgo kiu unuigu niajn klopodojn: tiu de la minacanta aliulo?” Kvankam la plej bonaj usonaj intelektuloj komprenis, jam antaŭ kvindek jaroj, ke tia ideo apartenas “al la pasinteco, same kiel la ŝovinismo kaj la murtelefono”, ia perturbita gregismo daŭre akiras aŭtomate aliĝojn per memoro de malaperinta magnetismo.
La efiko de tiu pensa obsedo estas ke multaj homoj fariĝas pli aŭ malpli indiferentaj al la homaj detruoj de la usona politiko. Sed, enfermante ĉiun nacian arenon en tiun mallarĝan bendon de komunikado, ĝi havas ankaŭ la sekvon bloki la pens- kaj imago-povon. Ĝi malpermesis al la politika ludo disvolviĝi pri la plej multaj aktualaj problemoj.
UNU EL LA PLEJ evidentaj simptomoj de tiu blokiĝo estas la malvigliĝo de la reala plureco de la politikaj reprezentiĝoj. Pasiva konsterno de la usonaj demokrataj senatoroj fronte al la “buŝismo”, malfortiĝo de la kanada Liberala Partio, disfalo de la Kebekia Partio, eluziĝo sen alternativo de la “blerismo” en Britio, malvenko ĉe la franca prezidant-elekto de Socialista Partio same sekurisma kiel ĝiaj kontraŭuloj, malprogreso de la “verdaj” aŭ alimondisma movadoj, kunfandiĝo en Italio de la kristana dekstro kaj de la socialista maldekstro, germana sankta unio, ktp.
Kiel efektive kompreni la konfuziĝon aŭ la malprogreson de la specifaj pozicioj, se ne per la fakto ke la defendaj temoj — pruntitaj pro laceco el la usona prezidanta politiko — forigis la enhavon de ĉia alia perspektivo? Kiel kompreni la allogon de la patriota rekantaĵo inter la “liberalaj” dekstroj? Kaj, maldekstre, la forlason de la amasoj en malfacila situacio por la prefero donita al la sekurecaj temoj? Kiel klarigi ke la reveno de ĥarismaj* demagogoj (memoriganta fatalan tendencon de la 20-a jarcento) okazas en momento kiam la programoj de la politikaj organizoj estas “preter la celtabulo”, vortabundaj, okupiĝantaj — en la plej bona kazo — pri mastrumaj palpadoj? Kiel, se ne per la senkritika reproduktado de unuiga principo kiu estus delonge malaperinta sen la nedifinita ripetado de la sama krucmilito (antikomunismo, antiterorismo, anti-, anti...)?
SED TIU UNUA kaŭzo de politika fibrilacio ne estas la sola. Ĝi estas fortigata de la malfacilo de la tri aŭ kvar grandaj problemoj, kiun percepti tiu sekvismo de somnambuloj servas eviti.
Unuavice rimarkeblas fenomeno envere pozitiva, sed kiu iritas la epidermon de la “riĉa mondo”: la nova elano de nealianceco ĉirkaŭ la Brazilo de la prezidanto Lula da Silva, kaj la Venezŭelo de la prezidanto Hugo Chávez. Latinameriko pagas al si la lukson atribui valoron de historia destino al la malnova kuba revolucio. Kia ajn estas efektive la negativa bildo kiun la eŭropaj intelektuloj havas de la “malsana diktatoro” Fidel Castro, ili ne ŝajnas mezuri la omaĝon kiun faras al li la koaliciaj sudamerikaj potencoj, pro tio ke li sciis esti la “atendoŝtono” de daŭrigebla mildigo de la usona dominado. La instruo estas tamen klara: dum usonaj soldatoj ĉiutage mortas en Irako, fariĝas malfacile por la servoj de s-ro Bush instigi al milfoja puĉo en Latinameriko. Io nova okazas, kio signifas ankaŭ por la eŭropaj landoj “novan donitaĵon inter Nordo kaj Sudo” kiu estas ne nur la efiko de la bona homama volo de la NRO-aktivuloj. Ĉu nia kolektiva subkonscio de “Nordaj riĉuloj” malhelpas nin pli rapide rimarki tiun same politikan kiel ekonomian leviĝon?
PLI LARĜE, KIAL ni apenaŭ deziras rekoni sub tiu volo, redirekti resursojn ĝis nun forlogitajn, plurecon de metodoj, kie “justa” rimas kun “edukado surloke” kaj “rezistado al la metropolo”, kaj do, almenaŭ tendence, kun la apero de respekto al la loka socio? Ni ne forgesu ke tiu estas la viktimo de la teĥnika-ekonomia lavango kiu daŭre tiras la grandan nombron al la malfeliĉo de la urbegoj. Nek ke nur financa subteno mastrata de la Sudo (kaj ne la nuna programita redukto de la Internacia Mon-Fonduso kaj de la Monda Banko al la roloj de ideologiaj apendicoj de la pensio-fondusoj) povas kontraŭstari la suferatan migradon, kaŭzon de la plej teruraj okazantaj malekvilibroj.
Duavice, dum la G8 — tiu spektaklo donita de Usono kaj kelkaj sufiĉe intimaj amikoj — vicigas sin tuj sur la plej minimumisma interpreto de la klimatvarmiĝo, tiu solidareco indikas kiom malmulte ni en praktiko pretas allasi ŝanĝojn kiuj malproksimigus nin de nia malnova idealo de vivo vantomontra, por ne diri insulta por la resto de la mondo.
Tamen la serioza agnosko de tiu minaco implicus tujan tute specialan klopodon de Usono por redukti frenezan energi-konsumadon, kune kun vivmaniero absurde poluanta, kaj trenanta kun si en la “trovarmigon” — en ĉiuj sencoj de la vorto — la novajn “laboristajn regionojn”. Cetere sufiĉus modifi la petrolpolitikon en Usono (altigante iomete, per imposto, la ridindan benzinprezon pagatan de la usonano) por solvi bonan parton de la CO2-problemo por jardekoj, kaj akceli modernigajn adaptojn ĉe trajnoj, tramoj, novaj energifontoj. La impulso donita de la Blanka Domo por la groteska “solvo” de agrobrulaĵoj (kiu havas la efikon rapide plikostigi la prezon de... la bazaj nutraĵoj, nun konkurencataj de la produktado de etanolo!) devus instigi urĝe konstrui centron de proponado alternativan al la organizo ankoraŭ orientata de Usono. Nu, nur pluraj landoj deciditaj doni ekzemplon kune, sendepende de la blokitaj internaciaj maŝinoj kaj ŝirmataj kontraŭ la subkonscia altiro de la malnova “okcidenta” propono, havus la eblecon konsistigi ĉi tie kredindan forton.
Sed ankaŭ tie, ĉio okazas kvazaŭ la tutaĵo de la “imperiaj provincoj” venus — maldekstroj kaj dekstroj kune — por helpi tute etan usonan eliton (pli kaj pli riĉegan), por malpermesi al la usona ŝtato ŝanĝi la direkton, kaj por malhelpi la usonanojn — ĉiam inventemajn kaj viglajn kiam ili estas liberaj de “katenoj” — fine sturmi la ekologian defion. Estas ree kaj daŭre la fantomo de unuiĝa Okcidento kiu malpermesas ĝis la penso formi specifajn aliancojn inter riĉaj landoj, kiuj decidas agi kiel libera plenkreskulo, antaŭiri pli rapide sur vojo al la ekologia revolucio. Nu, se la Brazilo de Lula kuraĝas lanĉi sin en politikon de solidareco de sojlolandoj, kio do malhelpas Kanadon, Svedion, Irlandon, Finnlandon ktp. ekiri ĉekape de decidita ekologia avanco, eĉ se Japanio kaj Norvegio pri balenoj, Rusio pri gaso, Usono pri la konsumisma diboĉo aŭ Francio pri la atomelektro postrestus?
Estas fine tiu sama nekrevigebla imago de la okcidenta bloko, diskrete fariĝinta subsojla, kiu malhelpas la logikojn de “nacia identeco” aŭ de “national security” lasi lokon al vizio de disvolviĝo de la konversacio de la kulturoj kiu ne reduktiĝas al la pedagogia flanko de la subprema malfido, kaj kiu ne baras la sciencan imagivon en la solajn militajn kaj policajn defiojn, kiuj iras de la biomezura kontrolo de la homa loĝantaro ĝis la neelĉerpebla “gago” de “stelmilito”, etendita aŭ ne al la “rusa aliancano”.
KIAM, ANKAŬ TIE, lanĉiĝos la monda iniciato flanke de kelkaj kuraĝaj landoj — oni atendas Francion — por kontraŭi la malnovan tenton vasaligi la esploradon al la celpriskribo de kelkaj manipulistoj, kaj por lanĉi la esploristojn, male, al sturmo de la novaj vivonepraj demandoj: kiel, en homaj sciencoj, la formoj de legitimeco antropologia, politika kaj demokratia kiuj konvenus al formiĝanta mondsocio; kiel, en teĥnologiaj sciencoj, la necesa rompo kun la grandaj energivoraj sistemoj, kiu ebligus morgaŭ al la socioj — lokaj, urbaj, regionaj — certigi sian nutraĵan kaj energian aŭtonomecon sen neglekti la mondan konversacion ebligatan de la tuja cirkulado de donitaĵoj?
Mallonge, la plej malbona el la refleksoj de defenda solidareco jam ne sukcesas kaŝi la nun tuj tutplanedajn demandojn:
‣ tiun kiun oni jam ne ĉirkaŭiras nomante ĝin simple “la naturo”, tiu bazo de la surtera vivo kiu fariĝis la ĉefa rezistejo kontraŭ la pasio por la miraĝo de monvaloro;
‣ tiun de la “kulturo”, same identeca kiel arta kaj scienca, kaj kiu konsistigas — almenaŭ same kiel la materiala produktado nun teĥnologiiĝinta — vastan universon de esencaj aktivecoj, kies malferma logiko ne vasaligeblas al la efikeco de industria aŭ financa tipo sen mortdanĝero por la civilizita homaro, kaj por la demokratia plureco;
‣ kaj fine la decidan demandon de la pli aŭtonomaj socioj rilate la “teĥnikan-ĥrematan”* vorticon, kaj kiuj estos estonte same multaj fontoj de pli stabila dungo, de pli energiŝpara kaj malpli polua aktiveco, kaj ankaŭ de politikaj “konversacioj” pli proksimaj de la civitanoj.
Naturo, kulturo, socioj: kvankam ilia vivonepra enhavo eskapas la ombilikajn ludojn de la socialŝtataj aŭ ŝtatliberalaj partioj, tiuj tri pilieroj de planeda politiko postulas sian rajtaĵon. La tri grandaj logikoj ekologia, kultura kaj socia, sole kapablaj certigi ekvilibran homan plurecon, vidas sian intervenkapablon kreski... kaj nur atendas siajn ĉampionojn.
La entrudiĝo de tiuj defioj ankoraŭ ne perturbis la mondan scenejon, pro la flagrado kiun faras sur nia politika vido — por kiom da tempo? — tiu mortanta astro al kiu evoluis la Okcidento, kaŭranta sur sia lasta potencego: siaj gigantaj financaj investfondusoj, kiuj sole reprezentas dudekoble la amason de la sumo de la naciaj MEP*. Kaj kiuj devos, iun aŭ alian vesperon, meti sin ne plu tien kie oni igas laboregi la mondon, sed prefere ja tien kie vivas la homoj.
Denis DUCLOS.
MALMULTAJ REGANTOJ en la mondo estas celo de tiom malamaj fifamigo-kampanjoj kiel s-ro Hugo Chávez, prezidanto de Venezŭelo. Liaj malamikoj hezitis antaŭ nenio: ŝtatrenverso, petrolstriko, kapitalfuĝo, atencoprovoj... Oni ne vidis tian furiozon en Latinameriko depost la atakoj de Vaŝingtono kontraŭ s-ro Fidel Castro.
La plej mizeraj kalumnioj estas kolportataj kontraŭ s-ro Chávez, konceptitaj de la novaj propagandejoj — National Endowment for Democracy, Freedom House ktp. — financataj de la registaro de la prezidanto de Usono George W. Bush. Dotita de senlimaj financaj rimedoj, tiu misfamigo-maŝino manipulas komunikilajn retojn (inter kiuj referencaj gazetoj) kaj organizojn de defendo de homrajtoj, siavice en la servo de obskuraj intencoj. Okazas, ruino de socialismo, ke parto de la socialdemokratia maldekstro aldonas sian voĉon al tiu ĥoro de misfamigistoj.
Kial tiom da malamo? Ĉar, nun kiam la socialdemokratio spertas identecokrizon en Eŭropo, la historiaj cirkonstancoj ŝajnas esti doninta al s-ro Chávez la respondecon esti ĉekape, sur internacia nivelo, de la reinvento de la maldekstro. Dum en la “malnova kontinento” la konstruado de Eŭropo havis la efikon praktike malebligi ĉian alternativon al la novliberalismo (vidu Jean Bricmont, “La jaro 01 de la maldekstro: oni haltigas ĉion kaj pripensas” kaj Denis Duclos, “La fantomo de Okcidento paralizas la mondon”), en Brazilo, Argentino, Bolivio kaj Ekŭadoro, inspirite de la venezŭela ekzemplo, la eksperimentoj sekvas unu la alian kiuj vivtenas la esperon realigi la emancipiĝon de la plej humilaj homoj.
Tiurilate, la bilanco de s-ro Chávez estas impresega. Oni komprenas ke, en dekoj da malriĉaj landoj, li fariĝis nepra referenco. En la skrupula respekto de la demokratio kaj de ĉiuj liberecoj*, ĉu li ne refondis la venezŭelan nacion sur nova bazo, legitimita de nova konstitucio kiu garantias la popolan partoprenon en la socia ŝanĝado? Ĉu li ne redonis la civitanan dignon al proksimume kvin milionoj da marĝenigitoj (inter kiuj la indiĝenoj) senigitaj de identec-dokumentoj? Ĉu li ne reprenis en la manojn [de la ŝtato] la publikan kompanion Petroleos de Venezuela (PDVSA)? Ĉu li ne malprivatigis kaj redonis al la publika servo la ĉefan entreprenon de telekomunikado de la lando kaj la elektrokompanion de Karakaso? Ĉu li ne ŝtatigis la petrolkampojn de Orinoko? Fine, ĉu li ne dediĉis parton de la petrolprofito por akiri efektivan aŭtonomecon fronte al la internaciaj financ-institucioj, kaj alian al financado de socialaj programoj?
TRI MILIONOJ DA hektaroj de teroj estas distribuitaj al kamparanoj. Milionoj da plenkreskuloj kaj da infanoj estas alfabetigitaj. Miloj da medicinaj stacioj estas instalitaj en la popolaj kvartaloj. Dekmiloj da senrimedaj personoj tuŝitaj de okulmalsanoj estas senpage operitaj. La bazaj nutraĵoj estas subvenciataj kaj proponataj al la plej senhavaj homoj je prezoj 42 elcente malpli altaj ol tiuj de la merkato. La semajna labordaŭro pasis de 44 horoj al 36 horoj, dum la minimuma salajro kreskis al 204 eŭroj monate (la plej alta de Latinameriko post tiu de Kostariko.
Rezulto de ĉiuj ĉi disponoj: inter 1999 kaj 2005, la malriĉeco malaltiĝis de 42,8% al 33,9%*, dum la loĝantaro vivanta de la neoficiala ekonomio falis de 53% al 40%. Tiuj retroiroj de la malriĉeco ebligis forte subteni la kreskon kiu, dum la tri lastaj jaroj, estis mezume je 12%, inter la plej altaj de la mondo, stimulata ankaŭ de konsumado kiu progresis je 18% jare.*
Antaŭ tiaj rezultoj, sen paroli pri tiuj atingitaj en internacia politiko, ĉu mirindas ke la prezidanto Hugo Chávez fariĝis, por la mastroj de la mondo kaj ties komplicoj, homo faligenda?
Ignacio RAMONET.
Aĉetoj de grandaj gazetoj — la “Wall Street Journal” en Usono, “Les Echos” en Francio — fare de riĉuloj kutimantaj fleksi la veron laŭ siaj interesoj (vidu Marie Bénilde: Gazetaraj predistoj kaj influkomercistoj [aperonta ĉi tie meze de aŭgusto]), ekscesa amasinforma traktado de s-ro Nicolas Sarkozy [la franca prezidanto], informo forigata per sporto, vetero kaj diversaĵoj, ĉio ĉi kun diboĉo de reklamoj: la “komunikado” estas la permanenta regad-instrumento de la demokratiaj reĝimoj. Ĝi estas, por ili tio kio la propagando estas por la diktatorecoj. En interparolado kun la ĵurnalisto de la radistacio France Inter, la usona intelektulo Noam Chomsky analizas tiujn dominad-meĥanismojn kaj metas ilin en ilian historian kuntekston. Li memorigas ekzemple, ke la totalismaj reĝimoj apogis sin sur la stimuliloj de la reklama komunikado poluritaj en Usono post la unua mondmilito. Trans tio, li elvokas la perspektivojn de socia transformado en la nuna mondo, kaj al kiuj povus simili la utiopio por tiuj kiuj, spite al la pedagogio de senpoveco gurdata de la komunikiloj, ne rezignis ŝanĝi la mondon.
‣ Ni komencu per la demando de la komunikiloj. En Francio, en majo 2005, dum la referendumo pri la traktato de eŭropa konstitucio, la plej multaj presorganoj estis partizanoj de la “jes”, kaj tamen 55% de la francoj voĉdonis per “ne”. La manipulada potenco de la komunikiloj ŝajnas do ne absoluta. Ĉu tiu voĉdono de la civitanoj signifis ankaŭ “ne” al la komunikiloj?
La laboro pri la komunikila manipulado aŭ la fabriko de konsento, farita de Edward Herman kaj mi, ne traktas pri la demando de la efikoj de la komunikiloj sur la publiko. Tio estas komplika temo, sed la kelkaj profundaj esploradoj faritaj pri tio supozigas ke, en realo, la influo de la komunikiloj estas pli granda sur la plej edukita parto de la loĝantaro. La amaso de la publika opinio ŝajnas, siavice, malpli dependa de la komunikila diskurso.
Ni prenu, ekzemple, la eventualecon de milito kontraŭ Irano: 75% de la usonanoj pensas ke Usono devus ĉesigi siajn milit-minacojn kaj privilegii diplomatian serĉadon de interkonsento. Enketoj faritaj de okcidentaj institucioj supozigas ke la irana kaj usona publikaj opinioj konverĝas ankaŭ pri certaj aspektoj de la atomdemando: la grandega plimulto de la loĝantaro de la du landoj pensas ke la zono kiu etendiĝas de Israelo ĝis Irano devus esti komplete senigita de atomarmiloj, inkluzive de tiuj de la usonaj trupoj de la regiono. Nu, por trovi tiajn informojn en la komunikiloj, oni serĉas longe.
Koncerne la ĉefajn partiojn de la du landoj, neniu defendas tiun vidpunkton. Se Irano kaj Usono estus aŭtentaj demokratioj ene de kiuj la plimulto determinas reale la publikan politikon, la nuna malakordo pri la atomdemando estus sendube jam solvita. Estas pliaj kazoj tiaj.
Koncerne, ekzemple, la federacian buĝeton de Usono, la plimulto de usonanoj deziras redukton de la armeaj elspezoj kaj, male, altigon de la socialaj elspezoj, de la kreditoj por la Unuiĝinta Naciaro, de la internacia ekonomia kaj humana helpo, kaj fine nuligon de la impost-malaltigoj deciditaj de la prezidanto George W. Bush favore al la plej riĉaj usonanoj.
Pri ĉiuj ĉi temoj, la politiko de la Blanka Domo estas totale mala al la postuloj de la publika opinio. Sed la opini-enketoj kiuj montras tiun persistan publikan oponadon estas malofte publikigataj en la komunikiloj. Tiel ke la civitanoj estas ne nur forigitaj el la centroj de politika decido, sed ankaŭ tenataj en senscio pri la reala stato de tiu sama publika opinio.
Ekzistas internacia zorgo pri la abisma “duobla deficito” de Usono: la komerca deficito kaj la buĝeta. Nu, tiuj ekzistas nur en densa rilato kun tria deficito: la demokratia deficito, kiu ne ĉesas kreski, ne nur en Usono, sed pli ĝenerale en la tuta okcidenta mondo.
‣ Ĉiufoje kiam oni demandas al stelula ĵurnalisto aŭ al prezentisto de granda televid-ĵurnalo, ĉu li suferas premojn, ĉu li foje spertas cenzuron, ili respondas ke ili estas komplete liberaj, ke ili esprimas siajn proprajn konvinkojn. Kiel funkcias la regado de la penso en demokratia socio? Koncerne la diktatorecojn, ni ja scias tion.
Kiam ĵurnalistoj estas kritikataj, ili respondas efektive tuj: “Neniu premis min, mi skribas kion mi volas”. Tio veras. Nur, se ili esprimus poziciojn kontraŭajn al la dominanta normo, ili jam ne verkus siajn ĉefartikolojn. La regulo ne estas absoluta, kompreneble; ankaŭ al mi okazas esti publikigata en la usona gazetaro, Usono ankaŭ ne estas totalisma lando. Sed kiu ajn ne kontentigas certajn minimumajn postulojn havas nenian ŝancon esti antaŭsondata por aliri la rangon de komentisto de konata komunikilo.
Jen cetere unu el la grandaj diferencoj inter la propagando-sistemo de totalisma ŝtato kaj la farmaniero en demokratiaj socioj. Iomete troigante, direblas ke en la totalismaj ŝtatoj la ŝtato decidas la sekvendan linion kaj ĉiu devas poste konformiĝi al ĝi. La demokratiaj socioj faras alie. La “linio” estas neniam eldirita kiel tia, ĝi estas subkomprenata. Oni faras, iel, “cerbolavadon en libereco”. Kaj eĉ la “pasiaj” debatoj en la grandaj komunikiloj situas sin en la kadron de implicite konsentitaj parametroj, kiuj tenas multajn kontraŭajn vidpunktojn marĝenaj.
La mastrad-sistemo de la demokratiaj sistemoj estas efikega; ĝi engutigas la gvidlinion kvazaŭ spiratan aeron. Oni ne rimarkas tion, kaj oni kelkfoje imagas ĉeesti aparte viglan debaton. Envere tio estas senfine pli efika ol la totalismaj sistemoj.
Ni prenu ekzemple la kazon de Germanio komence de la 1930-aj jaroj. Oni emas forgesi tion, sed tiu estis tiam la plej progresinta lando de Eŭropo, ĉe la pinto en arto, sciencoj, teĥnikoj, literaturo, filozofio. Kaj poste, en tre mallonga tempo, okazis kompleta returniĝo, Germanio fariĝis la plej mortiga ŝtato, la plej barbara de la homa historio.
Ĉio ĉi plenumiĝis per gutado de timo: tiu antaŭ la bolŝevistoj, la judoj, la usonanoj, la ciganoj, mallonge antaŭ ĉiuj kiuj, laŭ la nazioj, minacis la koron de la eŭropa civilizacio, do “la rektajn heredantojn de la greka civilizacio”. Ĉiukaze tion skribis la filozofo Martin Heidegger en 1935. Nu, la plej multaj germanaj komunikiloj, kiuj bombis la loĝantaron per tiaj mesaĝoj, uzis la merkatikajn teĥnikojn ellaboritajn... de la usonaj reklamistoj.
Ni ne forgesu, kiel ĉiam trudiĝas ideologio. Por domini ne sufiĉas perforto, necesas alispeca pravigo. Tiel, kiam iu uzas sian potencon super iu alia — ĉu diktatoro, kolonianto, burokrato, edzo aŭ mastro — li bezonas pravigan ideologion, ĉiam la saman: tiu dominado estas farata “por la bono” de la dominato. Alivorte, la potenco prezentiĝas ĉiam kiel altruisma, neprofitcela, larĝanima.
En la 1930-aj jaroj la reguloj de la nazia propagando konsistis, ekzemple, en elektado de vortoj simplaj, senlace ripetendaj, kaj asociendaj kun emocioj, sentoj, timoj. Kiam Hitlero invadis Sudetion [en 1938], li faris tion invokante la plej noblajn kaj karitatajn celojn, la neceson de “humana interveno” por malhelpi la “etnan purigadon” de la germanlingvanoj kaj por ebligi ke ĉiu povu vivi sub la “protekta flugilo” de Germanio, kun subteno de la plej progresinta potenco de la mondo en kampo de artoj kaj kulturo.
Koncerne propagandon, kvankam iel nenio ŝanĝiĝis ekde Ateno, tamen ankaŭ okazis multaj perfektiĝoj. La instrumentoj tre fajniĝis, aparte kaj paradokse, en la plej liberaj landoj de la mondo: Britio kaj Usono. Ĝuste tie, kaj ne aliie, la moderna industrio de publikaj rilatoj, alidire la opini-fabriko, aŭ propagando, naskiĝis en la 1920-aj jaroj.
Tiuj du landoj estis efektive progresintaj rilate demokratiajn rajtojn (voĉdonado de la virinoj, esprimlibereco ktp.) tiom ke la aspiro al libereco jam ne reteneblis nur per la ŝtata perforto. Oni turnis sin do al la teĥnologioj de la “konsent-fabriko”*. La industrio de publikaj rilatoj produktas, proprasence, konsenton, akcepton, submetiĝon. Ĝi kanaligas la ideojn, pensojn, spiritojn. Kompare kun totalismo, tio estas granda progreso: multe pli agrablas suferi reklamon ol retroviĝi en torturejo.
En Usono la esprimlibereco estas protektata je grado kiun mi kredas nekonata en ia ajn alia lando de la mondo. Tio estas sufiĉe freŝdata. Ekde la 1960-aj jaroj, la Supera Kortumo metis la nivelon tre alta pri respekto al la parollibereco, kio esprimis, laŭ mi, fundamentan principon starigitan jam en la 18-a jarcento de la valoroj de la Lumoj. La pozicio de la kortumo estis ke la parolo estas libera, kun sola limo la partopreno en krima ago. Se, ekzemple, kiam mi iras en magazenon por prirabi ĝin, unu el miaj komplicoj tenas armilon kaj mi diras al li: “Pafu!”, tiu eldiro ne estas protektata de la konstitucio. Pri la resto, la motivo devas esti aparte grava antaŭ ol la esprimlibereco estu pridubata. La Supera Kortumo reasertis tiun principon eĉ favore al membroj de la Ku-Kluks-Klano.
En Francio, Britio kaj, ŝajnas al mi, en la resto de Eŭropo, la esprimlibereco estas tre restrikte difinita. Miaopinie, la esenca demando estas: ĉu la ŝtato havas la rajton determini tion kio estas la historia vero, kaj tiun puni iun kiu devojiĝas de ĝi? Pensi tion signifas adaptiĝi al praktiko propre stalineca.
Nu, francaj intelektuloj malemas koncedi ke ĝuste tio estas ilia inklino. Tamen, la rifuzo de tia metodo devas ne havi escepton. La ŝtato devus havi nenian rimedon por puni iun ajn kiu asertas ke la Suno rondiras ĉirkaŭ la Tero. La principo de esprimlibereco havas ion tre elementan: aŭ oni defendas ĝin en la kazo de opinioj kiujn oni abomenas, aŭ oni tute ne defendas ĝin. Eĉ Hitlero kaj Stalino allasis esprimliberecon por tiuj kiuj defendis ilian vidpunkton.
Mi aldonas ke estas io aflikta kaj eĉ skandala devi debati pri tiuj demandoj du jarcentojn post Voltero kiu, kiel oni scias, deklaris: “Mi malamas viajn opiniojn, sed mi pretas morti por ke vi povu ilin esprimi.” Kaj estas vere trista servo al la memoro de la viktimoj de la holokaŭsto adopti unu el la fundamentaj doktrinoj de iliaj murdistoj.
‣ En iu de viaj libroj vi komentas la frazon de Milton Friedman: “Fari profitojn estas la esenco mem de la demokratio”...
Verdire, la du aferoj estas tiom kontraŭaj ke eĉ ne eblas komento... La celo de la demokratio estas ke la homoj povu decidi pri sia propra vivo kaj pri la politikoj kiuj koncernas ilin. La realigo de profitoj estas patologio de niaj socioj, apogata de apartaj strukturoj. En socio deca, etika, tiu zorgo pri profito estus marĝena. Vidu mian universitatan fakon [ĉe la Masaĉuseca Instituto pri Teĥnologio], kelkaj scienculoj laboras forte por gajni multe da mono, sed oni konsideras ilin iomete marĝenuloj, perturbitoj, preskaŭ patologiaj kazoj. La spirito kiu animas la akademian komunumon estas pli ĝuste fari malkovrojn, samtempe pro intelekta intereso kaj por la bonfarto de ĉiuj.
‣ En la verko dediĉita al vi ĉe la eldonejo L’Herne, Jean Ziegler skribas: “Ekzistis tri totalismoj: la stalina totalismo, la nazia kaj nun estas Tina*.” Ĉu vi komparus tiujn tri totalismojn?
Mi ne metus ilin sur la saman nivelon. Lukti kontraŭ “Tina”, tio estas alfronti intelektan influon kiun oni ne povas konsideri kiel similan al la koncentrejoj kaj gulago. Kaj, fakte, la politiko de Usono vekas masivan oponon planedvaste. En Latinameriko, Argentino kaj Venezŭelo elĵetis la Internacian Mon-Fonduson (IMF). Usono devis rezigni ion kio estis ankoraŭ la normo antaŭ dudek aŭ tridek jaroj: armean puĉon en Latinameriko. La novliberala ekonomia programo, kiu estis trudita perforte al tuta Latinameriko en la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj, estas hodiaŭ rifuzata en la tuta kontinento. Kaj oni trovas tiun saman oponon kontraŭ la ekonomia tutmondigo mondskale.
La tutmonda movado por justeco, kiu aperas en la komunikiloj dum ĉiu Monda Socia Forumo, en realo laboras la tutan jaron. Tio estas tre nova fenomeno en la historio, kiu eble signifas la komencon de vera Internacio. Nu, ĝia ĉefa batalĉevalo temas pri la ekzisto de alternativo. Cetere, kia pli bona ekzemplo por alia tutmondigo ol la Monda Socia Forumo? La malamikaj komunikiloj nomas tiujn, kiuj kontraŭas la novliberalan tutmondigon, la “antitutmondistoj”, dum ili batalas por alia tutmondigo, la tutmondigo de la popoloj.
Oni povas observi la kontraston inter la du, ĉar, en la sama momento, okazas, en Davoso, la Monda Ekonomia Forumo, kiu laboras por la planedvasta ekonomia integrado, sed en la sola intereso de la financistoj, bankoj kaj pensio-fondusoj. Potencoj kiuj regas ankaŭ la komunikilojn. Jen ilia koncepto de tutmonda integriĝo, sed en la servo de la investistoj. La dominantaj komunikiloj pritraktas tiun integradon kiel la solan kiu meritas, iel, la oficialan nomon de tutmondiĝo.
Jen bela ekzemplo de funkciado de la ideologia propagando en la demokratiaj socioj. Tiom efika ke eĉ partoprenantoj en la Socia Forumo kelkfoje akceptas la malbonintencan kvalifikon de “antitutmondistoj”. En Portalegro mi intervenis en la kadro de la Forumo, kaj partoprenis en la Monda Konferenco de Kamparanoj. Ili sole jam reprezentas la plimulton de la tutplaneda loĝantaro...
‣ Oni vicigas vin en la kategorion de anarĥiistoj aŭ liberecanaj socialistoj. En tia demokratio kia vi konceptas ĝin, kiu estus la loko de la ŝtato?
Ni vivas en tiu ĉi mondo, ne en imaga universo. Nu, en tiu ĉi mondo ekzistas tiranecaj institucioj, tio estas la entreprenegoj. Tio estas io plej proksima de la totalismaj institucioj. Ili, por tiel diri, ne respondecas pri ajna raporto al la publiko, al la socio; ili agas prediste, kaj aliaj entreprenoj estas iliaj predoj. Por defendi sin kontraŭ ili, la loĝantaroj disponas nur pri unu sola instrumento: la ŝtato. Nu, tio ne estas tre efika ŝildo, ĉar ĝi estas, ĝenerale, dense ligita kun la predistoj. Kun tamen ne neglektinda diferenco: dum, ekzemple, General Electric respondecas pri nenia raporto al la publiko, la ŝtato devas kelkfoje pravigi sin ĉe la loĝantaro.
Kiam la demokratio estos larĝigita tiom ke la civitanoj kontrolos la produkt- kaj interŝanĝ-rimedojn, ke ili partoprenos en la funkciado kaj direktado de la ĝenerala kadro en kiu ili vivas, tiam la ŝtato povos iom post iom malaperi. Ĝi estos anstataŭigota de libervolaj asocioj situantaj en la laborlokoj kaj tie kie la homoj vivas.
‣ Ĉu tio estas nova formo de sovetoj? Kiu diferenco kun la sovetoj de la revolucia Rusio?
Tio estis la sovetoj. Sed la unua afero kiun Lenino kaj Trocko detruis, tuj post la Oktobra Revolucio, estas la sovetoj, la laboristaj konsilantaroj, kaj ĉiuj demokratiaj institucioj. Lenino kaj Trocko estis tiurilate la plej grandaj malamikoj de la socialismo en la 20-a jarcento. Kiel ortodoksaj marksistoj ili pensis ke postrestinta socio kiel la Rusio de ilia epoko ne povas rekte transiri al socialismo antaŭ ol esti perforte puŝita en la industriiĝon.
En 1989, en la momento de disfalo de la komunisma reĝimo, mi pensis ke tiu disfalo signifas, paradokse, venkon por la socialismo. Ĉar la socialismo tia kian mi konceptas ĝin, implicas, minimume, mi ripetas, la demokratian regadon de la produktado, de la interŝanĝoj kaj de la aliaj dimensioj de la homa ekzistado.
Tamen, la du ĉefaj propagando-sistemoj akordiĝis por diri ke la tiraneca sistemo starigita de Lenino kaj Trocko, poste transformita al politika monstreco de Stalino, estas la “socialismo”. La okcidentaj gvidantoj povis esti nur ravitaj de tiu absurda kaj skandaleca uzo de la termino, kiu ebligis al ili dum jardekoj kalumnii la aŭtentan socialismon.
Kun identa entuziasmo, sed kontraŭa direkto, la sovetia propragando-sistemo provis ekspluati siaprofite la simpation kaj engaĝiĝon kiujn vekis en la laboristaj amasoj la aŭtentaj socialismaj idealoj.
‣ Ĉu ne veras ke ĉiuj formoj de memorganizado laŭ la anarĥiismaj principoj fine disfalis?
Ne ekzistas fiksa “anarĥiismaj principoj”, ia liberecana kateĥismo al kiu oni devus fideli. La anarĥiismo, almenaŭ tia kian mi komprenas ĝin, estas movado de la homaj penso kaj agado, kiu strebas identigi la strukturojn de aŭtoritato kaj de dominado, postuli ke ili pravigu sin kaj, ekde kiam ili ne kapablas tion, kio okazas ofte, provi preterpasi ilin.
Anstataŭ esti “disfalinta”, la anarĥiismo, la liberecana pensado, fartas bonege. Ĝi estas ĉe la fonto de multaj realaj progresoj. Formoj de subpremo kaj de maljusteco kiuj estis apenaŭ rekonataj, kaj eĉ malpli kontraŭbatalataj, jam ne estas allasataj. Tio estas sukceso, avanco por la tuta homa specio, ne malsukceso.
En interparolado kun Daniel MERMET.
Vidu la interparoladon de Noam Chomsky kun Michel Foucault: “Justico kontraŭ potenco” (1971)
“Rifuzo de la moderneco”, “batalo de ariergardo”, “haladzo de ŝovinismo”, “de protektismo”, eĉ “de naciismo”, “de koloniismo”, se ne diri plu... Se estas punkto pri kiu, en Francio, signifa parto de la ekstrema maldekstro, de la “ŝika” maldekstro kaj de la alimondisma influiĝo estas samfazaj kun la husaroj de la liberala tutmondiĝo — “elitoj” de la komunikado kaj de la amaskomunikiloj, entreprenestraro de la grandaj grupoj industriaj kaj financaj, alta administracio — estas ja por lanĉi unu el tiuj insultoj al la vizaĝo de tiuj, kiuj obstinas reklamacii pri la rajto krei, kontrakti, labori, atingi la informadon kaj la distraĵojn en sia lingvo, en la nunaj cirkonstancoj, en la franca.
Tiu ĥoro furiozis, ekde 1994, kontraŭ la leĝo Toubon* “rilata al la uzado de la franca lingvo”*, ĉiam valida, kiu, inter aliaj dispozicioj, havas la malmodestecon postuli la uzadon nepran, sed ne ekskluzivan, de la franca lingvo por la salajruloj de ĉiuj entreprenoj instalitaj en Francio. Edwy Plenel, en la titolpaĝo de la ĵurnalo Le Monde, donis la ĝustan tonon: laŭ li, tiu leĝo esprimas “la bedaŭron de iu Francio eksa, trudanta sian lingvon per sia kolonia, imperia, diplomatia, ekonomia potenco”, kaj estas nur “la scenigo de la nostalgio de mortinta gloro, la esprimo de ekkadukiĝo, pri kiu oni ne findecidiĝas, sed kiun oni ne kapablas forŝovi”*.
Ĉiu leganto de la kulpigita teksto — kiu traktas nenie pri la rango de la franca en la mondo — alvenigas retrospektive al la memdemando pri la senco de tiu praktiko de akuta “ekkadukiĝemo”. Kun fora juĝado, oni povas supozi, ke temis pri signalizado kaj preparado de la tereno por denuncado, fare de Philippe Sollers, pri la “ŝima Francio” kaj, kontraste, pri reklamado por la “feliĉa tutmondiĝo” fare de s-ro Alain Minc , kiu precizigis la alirvojon al ĝi: la trudado de la angla kiel deviga fako en la instrua sistemo*.
La malfruiĝantoj kaj nostalgiuloj estis petataj, ke ili komprenu, ke en mondo unuiĝanta, necesas ne plu kredi — kaj paroli — “francmaniere”, kaj agnoski, ke ekzistas “komunika lingvo internacia”: la angla*. Kaj, ĉar la naciaĵo estas strikte intermiksita kun la internaciaĵo, kial estus nenature, ke la lingvo de la indico Dow Jones kaj de la City estus ĉie en sia hejmo, surstrate kiel en la laborloko...
Surstrate, ne nur la butiknomoj, la reklamaĵoj kaj la filmotitoloj, montras sin nun, senkomplekse, en la angla. La kontestado samagadas. Sekve, la 29-an de la pasinta januaro, en la momento kiam kunvenis en Parizo la Interregistara Grupo de Spertuloj pri la Klimata Evoluo*, la asocio Greenpeace mobilizis siajn spertulojn pri grimpado por etendi sur la Ejfel-turo gigantan banderolon, sur kiu estis skribita: “It’s not too late” (“Ankoraŭ ne malfruas”). Tion denuncis neniu el la francaj partneroj de la “kolektivoj” al kiuj apartenas tiu asocio, inter kiuj sindikatoj kaj organizoj por la defendo de la rajtoj...
Same kiel la gvidantoj de la francaj sindikatoj: Laborista Forto (FO)*, Ĝenerala Konfederacio Demokrata de la Laboro (CFDT)* kaj Ĝenerala Konfederacio de la Laboro (CGT)* — inverse de tiuj de la Franca Konfederacio de la Kristanaj Laboristoj (CFTC)* — kiuj ne kritikis, ke la nova Internacia Sindikata Konfederacio (ISK)*, kreita en Vieno la 1-an de novembro 2006, indikas klaŭze, en la 39-a artikolo de sia statuto, ke nur la angla versio de tiu ĉi lasta aŭtentigas en kazo de kontesto.
Anstataŭ simii la Eŭropan Centran Bankon, kiu, sub la gvidado de s-ro Jean-Claude Trichet (eksa laŭreato, kun fremda karaktero, de la Premio de la Angla Piedotapiŝo*), funkcias per la ĉio-angla, la internacia sindikata movado estus pli bone inspirita, se ĝi sekvus la ekzemplon de la Unuiĝintaj Nacioj, kiuj uzas ses oficialajn lingvojn: la anglan, la araban, la ĉinan, la francan, la hispanan kaj la rusan.
Tiu rezignacio ne plu validas en altiĝanta nombro da entreprenoj, en kiuj la bazo komencas ribeli kun rezisto kontraŭ la trudo de la angla en la ĉiutaga profesia agado. Sekve, la sekcio CGT de la superbazaro Carrefour [situanta en la suda parto de la urbo Nîmes] denuncis la multiĝon de la angla en la nomoj de la firmaaj produktoj (BlueSky, Firstline, Green Cut, Ink Set, Powder Flash, Top Bike, Number One, Bootstore), kaj en la terminaroj: cross-merchandising, pool-reception, password, login, remodeling, supply chain, back kaj front manager. Ĉiuj estas terminoj, pri kiuj francaj ekvivalentoj ekzistas, aŭ povus esti trovitaj.
Pli serioza estas la situacio en la francaj uzinoj kaj oficejoj de la multnacia firmao Alcatel, kiu kunfandiĝis kun la usona firmao Lucent Technologies en aprilo 2006. La nova estro, s-ino Patricia F. Russo, 54-jara usonano, kiu interŝanĝis sian funkcion de ĝenerala direktoro de Lucent kontraŭ la funkcio de ĝenerala direktoro de la nova grupo, akcelas la aplikadon de la entreprena koncepto kun ununura lingvo tutmonda. Kvankam la sidejo de la grupo restas en Francio kaj dependas de la franca juro, s-ino Russo deklaris, ke ŝi ne havas la intencon lerni la lingvon de sia gastigema lando. Sed ŝi akceptas volonte la omaĝojn de siaj fideluloj francaj... en la angla. Sekve, dum manĝeto organizita por la infanoj de ŝiaj kunlaborantoj, oni povis konstati tiun kortuŝan scenon: “La geknabetoj skandis ŝian nomon, kaj pluraj el ili (bone preparitaj de la gepatroj?) insistis por demonstri, ke ili regas la lingvon de Ŝekspiro. Eĉ eta knabino insistis por precizigi, ke ŝi estas “eleven years old” [dekunujara]*...”
En la oficejoj kaj laboratorioj de Alcatel-Lucent, ne la flataĉa memvolo estas laŭmoda, sed la devigo: internaj iloj, mesaĝoj (kiel ekzemple la ridindaj “test des spares cette semaine” aŭ “in progress depuis to-day”), komputilprogramoj, nomoj de servoj kaj eĉ dokumentoj cele al la individuaj interparoladoj por taksado estas en la angla. La neregado de tiu lingvo iĝas kriterio por diskriminacio laŭ logiko de maldungado pro borsa taŭgeco. La unua rezulto de la kunfandiĝo de ambaŭ entreprenoj estis fakte la forigo de 12.500 dungitoj en la mondo, inter kiuj 1.468 en Francio, dum Alcatel-Lucent eltiris 522 milionojn da eŭroj kiel profiton disponeblan en 2006. Lingvo senteritoriigita, la angla iĝas logike la lingvo de la entreprenaj translokiĝoj.
Da tiaj situacioj, ekzistas similaj milope, pro tio ke, laŭ la Observejo de Instruado, Dungado kaj Metioj*, [ĝi apartenas al la Komerca Ĉambro de Parizo], 7% de la francaj entreprenoj jam alprenis la “ĉio-anglan”. Netrafitaj de la admonoj de la kantoroj de la tutmondiĝo, sindikataj sekcioj de entreprenoj decidis do utiligi la leĝon Toubon kaj ĝian transskribon en la artikolo L.122-39-1 de la Labor-Kodo por defendi siajn rajtojn ĉe la justico. Kaj ili amasigas kelkajn unuajn sukcesojn. Asignita de la sekcio CGT, la societo General Electric Medical Systems (GEMS) estis kondamnita en unua instanco (januaro 2005), poste en apelacia instanco (marto 2006) al pagado de 580.000 eŭroj kiel damaĝkompenso pro netraduko de 58 dokumentoj. La societo Europ Assistance, sekve de plendo de la sindikato SN2A-CFTC, estis kondamnita, la pasintan 23-an de aprilo, traduki francen siajn kontadan kaj komercan programojn eldonitajn en la angla, la templimo estas trimonata, kun 5.000-eŭra monkompenso por ĉiu tago da prokrasto. Eĉ Alcatel-Lucent devis moderigi siajn pretendojn post la interveno de la CGT-a komisiitino ĉe la Inspektofico de Laboro: la direktoro de la entrepreno de Villarceaux [bieno situanta je 65 km nord-oriente de Parizo] sciigis, per letero datita je la 29-a de pasinta marto, ke li disvastigos kiel eble plej frue francan version de la ĉefaj mesaĝoj kaj dokumentoj de la grupo.
Freŝdata dramo sendube alarmos la estrojn de entreprenoj rilate al la financaj kaj punaj sankcioj, kiujn ili riskas, se ili persistas en la neaplikado de la leĝo Toubon: pasintmarte, la forpaso, en la hospitalo de la urbo Epinal, de kvar malsanuloj kuracataj pro kancero de la prostato kaj superradiitaj pro... malbona kompreno de la anglalingva programo!
La nova fakto estas la jena: anstataŭ instali sin en la supro, la intersindikata rezistado al la furioza angligado en la entreprenoj organizas sin je la bazo, lige kun organizoj por la defendo de la franclingvanaro. Tiel, la pasintan 8-an de februaro, komuna gazetara konferenco estis farita de la sindikatistoj kaj la respondeculoj de du asocioj: la franca sekcio de la Internacia Franclingva Forumo*, kaj Estonteco de la Franca Lingvo*. El tiu renkontiĝo naskiĝis la Kolektivo por la Rajto labori franclingve en Francio*.
Ĉar la prezidanto Nicolas Sarkozy asertas, ke li perfidos neniun el siaj dumkampanjaj promesoj, estas oportune, ke ni memorigu al li tiun ĉi, kiun li faris en Caen la 9-an de pasinta marto: “Mi zorgos por ke, en la entreprenoj instalitaj sur la franca teritorio, la laborlingvo estu la franca, kiam estas neniu ekonomia aŭ komerca neceso deviganta la esprimadon en alia lingvo”. La cirkonstancaro estas oportuna: leĝpropono de la senatano Philippe Marini (Union pour un mouvement populaire, UMP), [Unio por Popola Movado], kompletiganta kaj fortiganta signifoplene la leĝon Toubon, estis voĉdonita unuanime en la Senato la 10-an de novembro 2005, kaj restis en atendo, pro manko de politika volo de la deputitoj UMP. Ĝi estis ĵus transdonita al la Nacia Asembleo la 7-an de pasinta julio.
Ĉar la registaro estas la estro de la tagordo de tiu ĉi asembleo, estos interese vidi, ĉu ĝi montros tiom da rapideco por defendi la francan lingvon en la entreprenoj, kiom ĝi montras por fari donacojn al iliaj gvidantoj...
Bernard CASSEN.
En oktobro 2006 la tiama prezidanto de la Franca Respubliko, s-ro Jacques Chirac, taskis s-ron Régis Debray “gvidi surlokan enketon pri la situacio de la diversaj etnaj-religiaj komunumoj en Proksim-Oriento”, rekomendante al li “senekskluzivan aliron [...] farotan ĉe ĉiuj opini-sektoroj”.
En tiu kadro, kaj kun aliaj observoj faritaj surloke, la aŭtoro skribis al la francaj aŭtoritatoj, la 15-an de januaro 2007, tiun ĉi noton pri Palestino kaj pri la riskoj kiujn entenas la retorikaj ŝajnigoj uzataj en certa internacia propagandolingvo.
Eĉ se, kiel rimarkigis al ni la subskribinto, necesas konsideri la striktajn regulojn de la stilo de “diplomatia noto” (koncizo kaj singardemo), tiu dokumento, konfirmita intertempe de publikaj kaj oficialaj raportoj (Monda Banko, Unuiĝinta Naciaro...), ŝajnis al ni konservi sian tutan validecon, kiel ebla klarigo de longa drivado kies tragikajn rezultojn oni konstatas hodiaŭ.
“La diplomatia procezo ne sufiĉe okupiĝis pri la surlokaj evoluoj kaj pri iliaj sekvoj.”
(Dennis Ross, eksa usona peristo en Proksim-Oriento, demandite pri la eraro farita en la pintkunveno de Camp David, 2000)
DE 1994 ĜIS 2000 la nombro de judaj kolonianoj en la palestinaj teritorioj efektive duobliĝis. Depost la Oslaj Interkonsentoj (1993), same multaj israelanoj ekloĝis en Cisjordanio kiom dum la dudek-kvin antaŭaj jaroj. En la momento, en kiu oni plian fojon elvokas internacian konferencon, estus fatale prokrasti denove por la fino la stato-priskribon, aŭ la aktualan realecon. Senutile nomumi komisionon. Tiu raporto ekzistas jam, kaj eĉ dekoble anstataŭ unu. Neniu konflikto en la mondo estas tiom bone dokumentita, kartografiita kaj arĥivita.
La Oficejo de la Unuiĝinta Naciaro pri Kunordigado de la Humanaj Aferoj (OKHA) tenas ĝisdate evoluajn kaj precizajn mapojn de la pridisputataj teritorioj, kun fotoj, popolnombradoj, grafikaĵoj ktp. La videkzamenado postulas horon da tempo, sed ebligas ŝpari la ĉiam samajn deklarojn de bonaj intencoj.
Kion montras tiuj mapoj? Ke la geografiaj, ekonomiaj kaj homaj bazoj de “vivkapabla palestina ŝtato” estas malaperantaj, tiom ke la “duŝtata solvo”, la “justa kaj egaleca divorco” (Amos Oz), la teritorio dividita inter du naciaj hejmoj, unu pli malgranda ol la alia, senarmea, sed suverena, vivkapabla kaj daŭrema, similas nun al kavaj vortoj, skribendaj en tempo -is -onta. Oni povus kontesti ke la decida punkto estas atingita, argumentante ke, dum la israelanoj gajnis la teritorian batalon (nur 22% de la palestina teritorio en la momento de la brita mandato eskapas ankoraŭ al ilia regado), la palestinanoj gajnos la demografian batalon. Oni povus kontraŭmeti la konsternan “nuligemon” kiun lokaj loĝantaroj montras al la kalma vaporrulilo kiu, kun “malrapida urĝo” plenumas la Allon-planon de 1968.
Okazas tamen “surlokaj evoluoj”, kiel:
1. La sekurecomuro ne estas destinita, kiel oni kredas, difini landlimon eble kontraŭleĝan (ĉar ĝi forprenas pli ol 10% de Cisjordanio), sed havas almenaŭ la valoron, kiel oni pensis, de punktita internacia regionlimo;
2. Ja veras (kiel diris s-ro Ehud Olmert en la radio de la israela armeo la 20-an de marto 2006) ke la strategiaj landlimoj de Israelo troviĝas sur la Jordano (la tuta valo estas deklarita “malpermesita zono”). La formordado de la intera zono ebligas jam, kelkloke, aliron de bordo al bordo;
3. La novaj ŝoseoj nomataj “ĉirkaŭiraj oriento-okcidento”, rezignante la iaman akson norda-sudan, desegnas klare la mapon de teritorio aneksata permesanta tri aŭ kvar arabajn bantustanojn (Jeninon, Ramalahon kaj Jeriĥon). Enpinĉitaj enklavoj, kun naturresursoj elĉerpiĝontaj kaj kaŭzontaj do, kun la tempo, pli aŭ malpli amasan elmigradon (jam bona parto de la elitoj, nome kristanaj, elmigras);
4. Kun la konstruado de la muro la judigo okazanta en Orienta Jerusalemo, kaj ĉefe la rekonfigurado de la urba administracio, la ripetaj kondamnoj de la UN, pure formaj, havas nenian efikon sur la daŭrigo de la akaparo de la tuta urbo.*
La diferenco inter kio estas dirata, ĉar ni deziris aŭdi tion (lokaj retiriĝoj, elastigo de la permesoj, forigo de unu baraĵo el dudek, mildigo de la tono ktp.), kaj kio estas farata surloke, kaj kion ni abomenas vidi (maŝigo de kolonioj, konstruado de pontoj kaj tuneloj, ĉirkaŭbarado de la palestinaj loĝlokoj, eksproprietigo de teroj, detruado de domoj ktp.), alprenas proporciojn kiujn iuj nomas duobla ludo, la aliaj skizofreniaj. [Pri] la malnova “unu dunam [1.000m2] plia, unu kaprino plia”, kio okazas sen filmilo, sen fari eventon kaj, eĉ pli bone, sen eksplicita “kolonia diktaĵo”, neniu ofendiĝas, supoze ke li informiĝas (malfacile se oni ne maljuniĝas surloke). “Judeo-Samario” estas la nomo donita al Cisjordanio en la israelaj mapoj kaj lernejaj libroj, kie la forigo de la “verda linio” de 1967 estas nun laŭleĝa atingo, kiel ĵus decidis la israela parlamento [Knesset] rifuzante la proponon de laboristpartia ministrino pri edukado.
Pli ol nur epizoda foso inter la fakto kaj la leĝo, tio estas metodo kaj tradicio kiuj venas el la unuaj paŝoj de la Jiŝuf*, tiuj de la farita fakto kaj kiuj montriĝis ĉiam profitodonaj (la ŝtato ekzistis antaŭ ol esti deklarita kaj agnoskata, en 1948, same kiel la armeo): teatro kun du scenejoj, kie unu, la internacia, montras la rediradon de svagaj vortoj kun la avantaĝa malprecizo (retiriĝo, kunekzistado, ŝtato), sed kie la seriozaj aferoj (koloniadoj, ŝoseoj, tuneloj, akvoaliro) okazas apude, en la teatro de operacioj kiu decidos kun la tempo (sen publikeco).
Konante la meĥanikon de la opini-demokratio, kiu bezonas esperon kaj eŭforiigajn anoncojn, kiel cetere ĉiu ajn, la sinsekvaj israelaj registaroj (maldekstraj kiel dekstraj) zorgas por doni al ĝi la trimonatan dozon de sendolorigiloj (unuflankaj retiriĝo-planoj, partaj malmuntadoj [de kolonioj], anoncoj juĝataj “interesaj” sed ĉiam kondiĉitaj kaj do sen sekvo). La komunikiloj vivas de tago al tago kaj ne havas memoron. Kiu memoras ke la “irletero”* disponis “definitivan kaj ĝeneralan solvon de la israel-palestina konflikto ĝis 2005”?
La eksa Oslo-procezo, ni rekonu tion, ne nur restis morta teksto. Kun la armea reokupado de la zonoj A kaj B* en aprilo 2002 ĝi plenumas siajn fazojn, por tiel diri, inverse.
Se oni aldonas al la dispecigo de la teritorio, kiu malkonektas ĉian eventualan palestinan centran gvidadon de la lokaj respondeculoj, kaj tiujn inter si, la fizika kaj metoda detruado de la “naciaj” institucioj, de la infrastrukturoj kaj de la politikaj kadroj mem fare de la israela armeo, garantio de interna anarĥio, de multiĝo de bandoj, klanoj kaj kontreguladoj, mallonge de senfina kaj senfunda ĥaoso — estas klare ke oni ne iris la vojon de konstruado de ŝtato, sed tiun de malkonstruo de ĉia ebla regebleco aliflanke de la muro. Tio estas la logika “malantaŭa flanko” de aneksado programita por mezlonga tempo (tridek jaroj) kaj kiu estos akceptita en la taŭga momento “konsidere la novajn realecojn surloke”.
En tiuj kondiĉoj la interkonsenta sed sorĉalvoka sinturno al la “irletero” (promesplenaj signoj kaj fenestroj de oportuneco) ŝajnas esti pli laŭ memsugestia metodo ol saĝa apercepto de konstanta kaj kohera transformiĝo de la aferoj. Tiu lasta certe ne videblas el Ĝenevo, Parizo, Novjorko, sed malkovriĝas por ĉiu ajn kiu revenas post kelkaj jaroj da foresto, trairas landon kie la armeo ĉeestas ĉie kaj kie la israelaj “kolonioj” ne desegnas formojn sur palestina fundo, sed kie la palestinaj pecetoj estas jam formo sur hebrea fundo solide infrastrukturita. Kie la akvorezervoj estas antaŭrajtigitaj, kaj kie neniomo separas la portempan restrikton de cirkulado disde la simpla malpermeso.
Tion dirinte, oni povas konsoli sin per la ideo ke:
1. Se la retiro de la kolonioj eblis en Gazao, ĝi eblos morgaŭ en Cisjordanio. Tio signifas forgesi ke la retiro de 8.000 kolonianoj tie (kun unu ĵurnalisto por tri kolonianoj) estis sekvata en la postaj monatoj de senbrua instalado de 20.000 kolonianoj aliloke. Gazao ne estis parto de la sankta heredaĵo, dum “Judeo-Samario” estas ties vertebraro. Kaj s-ro Ariel Ŝaron neniam kaŝis ke tiu cedo ĉe la marĝeno havis kiel kontraŭparton la fortigon de la israela ĉeesto trans la “verda linio” (438.000 kolonianoj hodiaŭ, inkluzive de 192.910 en Orient-Jerusalemo);
2. La malmuntado de kvar etaj kolonioj en la nordo (1.000 kolonianoj) kaj la hipotezo de regrupigo de la kolonianoj (60.000) en la tri plej loĝataj blokoj, Maale Adumim, Ariel kaj Guŝ Ecion, liberigos spacon. Tio signifas forgesi ke per la daŭrigo de la koloniaj vicigoj, ŝirmata de la sekurecbarilo, Cisjordanio estas ja klare tranĉita en du partojn. La muro disigas la palestinanojn inter si, same kaj pli ol ĝi disigas ilin de la israelanoj.
Resume profiliĝas, anstataŭ la palestina ŝtato anoncita kaj dezirata de ĉiuj, israela teritorio ankoraŭ nerimarkita, kun enklavoj de tri memmastrumataj palestinaj municipoj.
Ĉiuj partioj havas intereson daŭrigi la internaciajn ŝajnigojn kaj trompojn.* La israelanoj, ĉar la historio avancas maskite. La palestinanoj, ĉar oni ne povas diri la veron al okupata popolo kiu esperas, sen instigi ĝin al memdetruo; kaj ĉar eminentuloj, elektitoj, oficistoj tiras el tio, kio fariĝis pia deziro, panakiron, oficon, dignon kaj ekzistokialon. La eŭropanoj, ĉar ili decidis aĉeti por si sintenon pere de grava financa kaj humana helpo, kiu kompensas ilian politikan pasivecon kaj ilian intencan blindecon. Kaj la usonanoj, mense pli ligitaj al la Malnova Testamento ol al la Nova, ĉar ilia ekzistograva ligo kun Israelo estas fileca kaj do senkritika. La memprotekta kaj dividita iluzio rezultas do el koincido de malaj interesoj — jen la ironio de la historio.
Jen por la momento. Ĉu tio teneblas longan tempon, ni diru ĝis la fino de la jarcento? Estas permesate dubi pri tio, tiom ĝia obsedo pri sekureco entenas malsekurecon por Israelo kaj senkonscion pri la gravaj tendencoj de la regiono, demografiaj kaj religiaj, sed ankaŭ teĥnologiaj.* Ĉu eŭropa registaro, se ne pluraj, ne povus atentigi niajn israelajn amikojn: 1-e ke ni ne estas ĉiuj trompeblaj; kaj 2-e ke se okazas trompado, ĝiaj farantoj ne estos la unuaj viktimoj laŭ dato, sed — trioble ve! — ĝiaj lastaj?
Régis DEBRAY.
Recenzo
“La fluganta kato” de Abel Prieto
Jean-Claude Gawsewitch Eldonisto, Parizo 2006, 380 paĝoj, 23 eŭroj.
Ministro pri kulturo de la Respubliko Kubo ekde 1997, Abel Prieto estas ankaŭ romanverkisto. Tamen, tiu libro ne estas la politika romano kiun oni povus atendi. Traktante pri “la privata vivo de epoko”, Prieto pentras bildon de la kuba diverseco per la portreto kaj la sortoj de kvar personecoj — la “Klano” — kiun oni sekvas de la gimnazio, en la 1960-aj jaroj, ĝis iliaj rerenkontiĝoj en la 1990-aj jaroj: Liĉi la mestizo, Mark Aŭrelo la stoikulo, Anĝelo la Ĉino kaj la aŭtoro mem. “Ni restarigas la Klanon ĝoje, ĝuante la trankviligan senton ke nia adolesko ne finiĝis: ĝi pludaŭros (pensis ni naive) malgraŭ la nekonataj defioj kiuj prezentiĝos al ni.”
La rememoroj estas levitaj al filozofia nivelo, kaj la leganto penetras la intimecon de la personoj tra deturnitaj kaj konfuzigaj vojoj — tre densa stilo plena de referencoj al la greka-roma mitologio. Ekzemple temas pri hipoteza skulptisto de romiaj frisoj, pri Marko Aŭrelo la Granda, pri la Minotaŭro, la Trojanoj ĉe la morto de Hektoro, pri la tasko de Sizifo. Tamen ni estas en Kubo. Sed tre malproksimaj de la kliŝoj. Ĉiu ĉapitro estas tuta epizodo, sed dum la tre rafinita lingvaĵo povus, komence, malkuraĝigi la leganton, li ekscitas ankaŭ ties sciemon, kiu iom post iom troviĝas rekompencita. La distanco inter leganto kaj personoj iom post iom nuliĝas.
La historio komuna kaj poste paralela de la du ĉefaj protagonistoj, Freddy Liĉi kaj Marko Aŭrelo, du amikoj kiujn ĉio ŝajnas malkonkordigi, vidigas diversajn facetojn de la kubaneco. Liĉi, la bonvivulo, materialisto sed larĝanima, filo de dikventra kaj eleganta nigrulo, kampardevena, kaj de tre blanka urbanino, estas naturdotita por la plezuro. “Kiam virino kiel Norka de la Torre apartenas al vi, tio estas kvazaŭ la plaĝo de Gŭanabo troviĝus en via ĉambro kaj en via lito, kun siaj noktaj fluoj kaj siaj boleroj, kaj kvazaŭ ia enorma ondo, sala kaj tamen dolĉa, lekus al vi la Korpon, la Spiron kaj la Inteligenton”. Liĉi strebas al socia kaj profesia sukceso, kiun li atingas. Dum Marko Aŭrelo, la intelektulo, pasia pri la greka-romia antikveco, defendas la rezignadon pri materialaĵoj kaj pri vanteco, kaj elektas la “Veran Vivon” fronte al la “Falsa Vivo”. Li preferas la rokmuzikon de la Beatles al la orkestroj de son cubano, la ŝakludon al domeno, la diluitan rumon al la pura rumo. Tamen, nenio estas komplete rigida: progreso kaj regreso ne estas ĉiam tie kie oni kredus. Jen la tuta komplekseco kaj riĉeco de miksita kulturo.
Prieto analizas la konsistigajn elementojn de la kuba nacieco, sen karikaturo, sen antaŭjuĝoj. Li nome omaĝas la “kuban ridon”, unuigan: “... kaj la kuba rido forprenas la teoriojn, ĉar ne estas ia ajn rido: estas rido kiu bruske eksplodas, (...) ekscesa, (...) kaj kiu atingas nin ĉiujn: la platnazulojn aŭ la stumpnazulojn, la indianojn, la nigrulojn, la blankulojn, la ĉinojn kaj la multkolorajn mestizojn, la miksitajn ĉinojn kaj la blankiĝintajn nigrulojn, (...) la helajn mulatojn, la albinojn kaj la kvarteronojn, kiel ankaŭ la Flugantan Katon en ties simultanaj aperoj.”
Karine ALVAREZ.
Ĉi teksto, el kiu ni publikigas eltiraĵojn, venas el diskuto, en la franca kaj la angla, inter Michel Foucault kaj Noam Chomsky, surbendigita en la Supera Lernejo de Teĥnologio de Eindhoven (Nederlando), en novembro 1971 kaj elsendita en la nederlanda televido. Eltirita el Chomsky, L’Herne, kol. “Les Cahiers de l’Herne”, Parizo, 2007, p. 297-307.
Chomsky: La civila malobeo implicas rektan defion al la pretendo de la ŝtato, malprave laŭ mi, esti la leĝo. (...) Fari agon kiu malebligas la ŝtaton fari krimojn estas tute juste, kiel rompi la regularon pri strata trafiko por malebligi murdon. Se mi traveturas ruĝan trafiklumon por malebligi la mitraladon al homgrupo, tio ne estas kontraŭleĝa ago, sed helpo al persono en danĝero; neniu sanmensa juĝisto kulpigus min.
Foucault: (...) En Usono, kiam vi faras kontraŭleĝan agon, ĉu vi pravigas ĝin laŭ ideala justico aŭ laŭ supera leĝeco, aŭ laŭ la neceso de klasbatalo, ĉar tio estas esence grava, en tiu momento, por la proletaro en sia batalo kontraŭ la dominanta klaso?
Chomsky: (...) Mi kredas ke fine estus tre prave, plej ofte, agi kontraŭ la laŭleĝaj institucioj de donita socio, se tio ebligas ŝanceli la fontojn de la potenco kaj de la subpremo en la socio. Tamen, en tre larĝa mezuro, la leĝo reprezentas iujn respektindajn homajn valorojn; kaj, ĝuste interpretata, tiu leĝo permesas ĉirkaŭiri la ordonojn de la ŝtato. Mi pensas ke gravas ekspluati tiun fakton kaj ekspluati la partojn de la leĝo kiuj estas ĝuste difinitaj kaj poste eble agi rekte kontraŭ tiuj kiuj nur aprobas sistemon de potenco. (...)
Foucault: Do, vi kritikas la funkciadon de la justico nome de pli pura justico. (...) Sed se en batalo la justico estas en la ludo, tiam kiel instrumento de la potenco; ne en la espero ke, fine, iun tagon, en tiu socio aŭ en alia, la homoj estos rekompencataj laŭ siaj meritoj, aŭ punataj laŭ siaj eraroj. Prefere ol pensi pri la socia batalo justice, necesas emfazi la justicon laŭ socia batalo. (...) La proletaro militas kontraŭ la gvidanta klaso ne ĉar ĝi konsideras tiun militon justa. La proletaro militas kontraŭ la gvidanta klaso, ĉar, por la unua fojo en la historio, ĝi volas transpreni la potencon. Kaj ĉar ĝi volas renversi la potencon de la gvidanta klaso, ĝi konsideras tiun militon justa.
Chomsky: Mi ne konsentas.
Foucault: Oni militas ĉar oni volas venki, ne ĉar la milito estas justa.
Chomsky: Persone mi ne konsentas. Ekzemple, se mi sukcesus konvinki min ke la aliro de la proletaro al la potenco povus konduki al terorisma polici-ŝtato kie la libereco, la digno kaj la konvenaj homaj rilatoj malaperus, mi provus malhelpi ĝin. Mi pensas ke la sola kialo esperi tian eventon estas kredi, prave aŭ male, ke fundamentaj homaj valoroj povas profiti tiun transigon de potenco.
Foucault: Kiam la proletaro alprenas la potencon, eblas ke ĝi uzas rilate la klasojn, super kiuj ĝi ektriumfis, perfortan, diktatorecan kaj eĉ sangan potencon. Mi ne vidas kian kontraŭargumenton oni povas esprimi pri tio. Nun vi diros al mi: kion se la proletaro uzas tiun sangan, tiranecan kaj maljustan potencon kontraŭ sin mem? Tiam mi respondus al vi: tio povas okazi nur se la potencon transprenis ne vere la proletaro, sed klaso ekstera al la proletaro, aŭ homgrupo interne de la proletaro, burokrataro aŭ la restoj de la etburĝaro.
Chomsky: Tiu revoluci-teorio ne kontentigas min pro multaj kialoj, historiaj aŭ ne. Eĉ se oni devus akcepti ĝin en la kadro de la argumentado, tiu teorio asertas ke la proletaro havas la rajton alpreni la potencon kaj uzi ĝin perforte, sange kaj maljuste, sub la preteksto, laŭ mi erara, ke tio kondukos al socio pli justa kie la ŝtato malfortiĝos kaj kie la proletoj fariĝos universala klaso ktp. Sen tiu pravigo estonta, la koncepto de perforta kaj sanga diktatoreco de la proletaro estus perfekte maljusta. Tio estas alia problemo, sed mi estas tre skeptika pri perforta kaj sanga diktatoreco de la proletaro, antaŭ ĉio se tiu esprimiĝas per memdeklaritaj reprezentantoj de avangarda partio kiu, pri tio ni havas sufiĉan historian sperton por scii kaj antaŭdiri tion, estos simple la novaj gvidantoj de tiu socio.
Vidu la intervuon de Noam Chomsky donita al Daniel Mermet
© L’Herne kaj Gallimard
Kunveninte en ĝenerala asembleo, 98% de la ĵurnalistoj de “Les Echos” sciigis “masivan rifuzon” de la aĉeto de ilia gazeto fare de s-ro Bernard Arnault, plej riĉa homo de Francio kaj amiko de s-ro Nicolas Sarkozy [prezidanto de Francio]. En Usono, la aĉetpropono de la “Wall Street Journal” fare de s-ro Rupert Murdoch, admiranto de la prezidanto George W. Bush, zorgigas ankaŭ la redaktistojn. Sed “kial la esprimlibereco estu tiu de la ĵurnalistoj kaj ne de la akciuloj?” demandis sin s-ro Serge Dassault, estro de “Le Figaro”...
KIAM LA ĴURNALISTOJ de la Wall Street Journal komprenis, ĵaŭdon, la 28-an de junio 2007, ke s-ro Rupert Murdoch, la aŭstralia-usona magnato de la komunikiloj, estis subskribonta ĉekon de 5 miliardoj da dolaroj por aĉeti parton de ilia gazeto, ili decidis fari grandan frapon: ili malfruiĝis venante en sian redaktejon! La striko ne troviĝas en la metabolo de tiu institucio de la monda gazetaro; kaj, sub kia ajn danĝero, estas tradicio ne malfruigi la aperon de la financa ĵurnalo por ne timigi la leganton de la City.
Per sia humor-reago, la cent kvindek ĵurnalistoj engaĝitaj en la kontesto — do la duono de la salajruloj de la Wall Street Journal sur usona teritorio — volis signali sian malaprobon ĉe la familio Bancroft, proprietulo de la gazeto ekde 1902. Ili esperis influi la intertraktadojn postulante la starigon de sendependa komitato taskita nomumi la respondeculojn de la redaktejo kaj por garantii la aŭtonomecon de la ĵurnalo. Tiu garantio memorigas tiun kiun s-ro Murdoch proponis kiam li aĉetis la Times de Londono en 1981. S-ro John Biffen, kiu estis la ministro respondeca pri tiu dosiero en la registaro de s-ino Margaret Thatcher, koncedas ke la komparebla aranĝo, kiu estis tiam decidita, estis nur “sekskaŝilo” (fig leaf) destinita ebligi la transakcion. Jaron post la aĉeto, kiam la vicdirektoro de la ĵurnalo memorigis al s-ro Murdoch la garantiojn pri sendependeco kiun li estis konsentinta, tiu rebatis: “Ho dio, ne prenu ĉion ĉi serioze! Kial mi ne povus doni instrukciojn al la Times dum mi faras tion kun miaj aliaj gazetoj?”*
Fakte, s-ro Murdoch estas ĉekape de komunikila imperio kiu obeigis la redaktejojn per densa miksado de politikaj, ekonomiaj kaj financaj interesoj.* En 1986, la Fera Damo estis por li granda helpo kiam li alistrukturis siajn gazet-entreprenojn maldungante kvin mil salajrulojn. Dek-unu jarojn poste, certigite ke la laboristpartia ĉefo ne tuŝos la heredaĵon de s-ino Thatcher, s-ro Murdoch promesas la apogon de siaj gazetoj The Sun, News of the World, The Times kaj The Sunday Times al la (venka) kandidateco de s-ro Anthony Blair. La grupo News Corporation de s-ro Murdoch, kiu regas 32% de la brita legantaro de taggazetoj, prosperis sub la tri mandatoj de s-ro Blair.
LA PROJEKTO aĉeti la grupon Les Echos fare de s-ro Bernard Arnault, plej riĉa homo de Francio kaj ĉefo de la monda merkatdominanto de luksaĵoj Louis Vuitton Moët Hennessy (LVMH), prezentas multajn similaĵojn kun la kazo Murdoch. Edziĝ-atestanto de s-ro Nicolas Sarkozy kaj festinte kun li lian venkon vespere de lia elekto kiel prezidanto, s-ro Arnault ricevis la tujan politikan apogon de la nova potenco: “Kio ŝajnas al mi eksterordinara, ironiis komence de julio la prezidanto de la Respubliko, estas ke la ĵurnalistoj de La Tribune strikas por ke ilia gazeto ne estu vendota de Bernard Arnault kaj ke tiuj de Les Echos strikas la saman tagon por ke ilia gazeto ne estu aĉetota de Bernard Arnault.”* Inter la sescent subskribintoj alvokitaj de la redaktejo de Les Echos subteni la sendependecon de ilia gazeto, la proksimuloj de s-ro Sarkozy cetere rimarkigas sin per malĉeesto. Kaj la prezidanta sakramento kiun ĝuas la ĉefo de la LVMH estas eĉ pli videbla per la ĉeesto en lia rondo de s-ro Nicolas Bazire, ĝenerala direktoro de la grupo Arnault.
S-ro Bazire, al kiu la salajruloj de La Tribune venis pledi por sia kaŭzo, la 11-an de julio, estis efektive asistantardirektoro de la ĉefministro inter 1993 kaj 1995. Li dividas do kun s-ro Sarkozy la tiaman taskon disvastigi la ĝustan parolon de s-ro Edouard Balladur ĉe la grandaj parizaj komunikiloj. Do, la salajruloj de La Tribunedirektis siajn timojn al politika vojkompano de la prezidanto de la Respubliko.
Simile kiel s-ro Murdoch, kvankam alimaniere, s-ro Arnault estas konata kiel intervenisma. En septembro 2006, la redakteja direktoro de La Tribune, François-Xavier Pietri, cenzuris sondaĵon laŭ kiu la pozitiva opinio pri ekonomia kompetento de s-ro Ségolène Royal* estis supera al tiu de s-ro Sarkozy. La redaktejo voĉdonis por mocio de malfido. Ĉu cenzuro ordonita de s-ro Arnault aŭ ekscesa fervoro de redakteja ĉefo?
Tio ne okazis unuafoje. En majo 2003, la societo de ĵurnalistoj deklaris kolektive sian demision kiam dupaĝa acida artikolo pri la financa situacio de la malamika grupo Pinault-Printemps-Redoute estis prokrastita por ke ĝia apero okazu samtempe kun la ĝenerala asembleo de la akciuloj de LVMH — ĉe kiu kopio de la teksto estis disdonata... Philippe Mudry, la eksa direktoro de la redaktejo de La Tribune kaj aŭtoro de rimarkita artikolo pri la turo LVMH, en 2000, antaŭe indikis ke “nenie la rilatoj kun la akciulo estas normalaj” kaj ke ties intereso “devas ne esti pridubataj de gazeto kiun ĝi regas”. Li estis postulinta la rajton interveni “eĉ malfavore al la leganto”.*
Memorante tian filozofion, la ĵurnalistoj de Les Echos, parte devenaj de La Tribune, demandas sin. Ĉu ili ne povas plu elvoki la nomon de LVMH — cititan cent-dudek-kvar fojojn en la gazeto en 2007 — sen timi malplaĉi... aŭ esti akuzita provi plaĉi? Kiel certigi la kredindecon de la informaĵoj de la ĵurnalo sen protekti sin kontraŭ tia oligarĥo? S-ro Arnault posedas ne nur proksimume sepdek markojn de lukso, sed ankaŭ interkrucitajn interesojn kun la belga financisto Albert Frère, 9,1-elcentan parton de la distribu-grupo Carrefour; kaj li sidas en la estraro de la grupo Lagardère. Antaŭ ĉio, li estas ĉekape de la sepa plej granda monda riĉaĵo. La neta profito nur de LVMH en 2006 (1,9 miliardoj da eŭroj) donas al li la rimedojn por ludi decidan rolon en la vivo de la aferoj.
Sekvataj de siaj kolegoj de La Tribune, la ĵurnalistoj de Les Echos ne hezitis striki, malhelpante la aperon de sia gazeto dum du tagoj, uzante siajn kolumnojn por detale prezenti la kialojn de sia batalo... Tia batalo, kiu okazigus iliaflanke nur supraĵan rigardon se ĝi koncernus aliajn salajrulojn de malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj minacatajn de nedezirata akiranto, permesis ĉiajn aŭdacojn: helpalvokon al la registaro, al la prezidanto de la Respubliko, al la mastraro, gazetaran konferencon kun ĉeesto de gvidantoj de la Socialista Partio (s-ro François Hollande).
Anstataŭ ligi kontaktojn kun la salajruloj de la presejoj kaj de la distribuado, kiuj ja ankaŭ estas partoj de la inform-produktado, la ĵurnalistoj de Les Echos invokis la “valoron” de la gazeto por la akciulo, makulitan se oni tuŝas la sendependecon. La direktejo de redaktejo de la gazeto, zorganta por netuŝebligi sian ĉeeston, venigis alternativan projekton proponitan de la financisto Marc Ladreit de Lacharrière, proprietulo interalie de la internacia notad-agentejo Fitch Ratings, kiu disdonas la bonajn kaj malbonajn poentojn al la grupoj de la CAC 40*. Malgraŭ oferto iomete supera al tiu de s-ro Arnault, unuanima aprobado de la ĵurnalistoj, promesoj konservi la dungon kaj la garantio de la eldona sendependeco de la gazeto (la nomumado de la redakta direktoro estas submetota al aprobo de 55% de la redaktistoj), s-ro de Lacharrière restas tamen dependa de la evoluo de la ekskluzivaj intertraktadoj okazantaj ĝis fine de oktobro kun la LVMH. Nu, tiu giganto de luksaĵoj, kiu nomas sin viktimo de “intenco-proceso”, konfirmis la 12-an de julio sian “volon atingi la akiron de la grupo Les Echos”.
Ĉu la ĉefa ekonomia kaj financa ĵurnalo povas fali en la manojn de la unua ekonomia kaj financa grupo de la lando? La alvoko de dudek-ok societoj de ĵurnalistoj, kiuj postulas ke la leĝo garantiu la rolon de la societoj de redaktistoj, ŝanĝas nenion pri tiu eventualeco. Escepte se oni metas en la statutojn vetorajton pri la nomumado de la direktoro — kiel faris Le Monde-, gazeto estas, en la kapitalisma komerca sistemo, produkto kiu vendiĝas laŭ la konfesitaj (aŭ ne konfesitaj) interesoj de tiu kiu plej ofertas. La akiro de Le Figaro fare de la aviadil-fabrikisto kaj senatoro de la Unio por Popola Movado (UMP) Serge Dassault estas tiurilate rivela: la amplekso de politikaj intervenoj de la proprietulo komplete dependas de la rilato kun Nicolas Beytout, la redaktej-direktoro tre Sarkozy-tendenca. S-ro Dassault apenaŭ bezonis devigi lin por atingi la laŭviciĝon de la ĵurnalo favore al la kandidato Sarkozy. Kaj li gratulas sin pro la registaraj disponoj kiuj nuligis la heredimposton kaj limigas al 50% la parton de la enspezo postulataj de la totala impostosumo.
Mallonge post kiam Libération pasis sub la regadon de s-ro Edouard de Rothschild, la societo de personaro devis rezigni (en novembro 2006) pri sia vetorajto pri la “grandaj decidoj de la ĵurnalo”. La nova ĝenerala direktoro, Laurent Joffrin, vane kontraŭas kun “seriozeco” la “pritranĉadon de artikoloj ŝajne malgravan, sed kiu rompas la principon de sendependeco”.* — referenco al artikolo cenzurita en Le Journal du dimanche-, tio ne malhelpis lin samtempe uzi mem metodojn kiujn li pretendas kontraŭbatali. Tiel, kiam lia redaktisto Pierre Marcelle sciigis ke li rifuzas persone aliĝi al la kondolenco pro la forpaso de la barono Guy de Rothschild (noto en la ĵurnalo anoncis la “malĝojon” de la “skipo de” Libération), Joffrin uzis la tondilon...
Malmulte protektata de la leĝoj de la kapitalisma ekonomio pri informado, la gazetaro estas nun minacata perdi sian konfidon sub la influo de la influ-komercistoj. S-ro Alain Minc troviĝas inter la nombro de iliaj eminentaj reprezentantoj. Rifuzita en julio de la societo de redaktistoj de Le Monde, de kiu li tiam prezidis la kontrolkonsilion, la eseisto uzis la prestiĝon de tiu ĵurnalo por servi siajn interesojn kiel financa konsilisto de la plej grandaj mastroj de la CAS 40, kiuj pagas por lia laboro. Eĉ pli ol la afiŝata proksimeco kun s-ro Sarkozy, estas tiu miksado de la ĝenroj, lia malnova kutimo, kiun jam ne akceptas la personaro de Le Monde. Unuanimaj ili postulas lian foriron. Ili scias ke la influ-povo de tiu homo kreskis laŭ la mezuro en kiu ilia gazetar-grupo, forte enŝuldiĝinta, estis metita sub influon, kiu enirigis en sian kapitalon industri-magnatojn kelkfoje aferklientojn de s-ro Minc. Eĉ pli bone, la lanĉado de la senpaga matengazeto Matin Plus estis decidita en 2006 inter Le Monde kaj s-ro Vincent Bolloré, dum la eseisto estas pagata laŭ la aferoj kontraktitaj de tiu granda mastro.
Le Monde diras esti decidita ne pligravigi sian dependecon de eksteraj akciuloj kapablaj limigi ĝian kapablon elekti sian destinon. Ĉu ne estas jam iom malfrue? Anstataŭ cedi, s-ro Minc deklaris sin viktimo de “puĉo” kaj de “antaŭtermidora* etoso” kiu poziciigas la reprezentantojn de la gazeto kontraŭ ties eksterajn akciulojn.
Tamen: ekde nun, la redaktejoj, ĉiuj rezignaciintaj, jam ne atendas ke oni arbitraciu anstataŭ ili pri la vivo de iliaj gazetoj. Sed la aŭdaco ne estas universala. “Ĉio okazas kvazaŭ la ĵurnalistoj pensus ke la rajto je proprieto devus nepre esti akompanata de la absoluta malpermeso uzi ĝin”, protestis Jean Prouvost, la proprietulo de Le Figaro, en majo 1969.* Tridek-ok jarojn poste, la gazetoj de la grupo de s-ro Arnaud Lagardère, amiko kaj “frato” de la prezidanto de la Respubliko, ne grumblis kiam artikolo pri s-ro Sarkozy kaj la komunikiloj “malaperis de la scenejo”.*
Marie BÉNILDE.
Kun la evoluo de Interreto ebliĝas nova socio de kono. Tamen kun la kondiĉo scii tiri la plej bonan parton el la eksterordinara prilabor-povo de la komputiloj. Nu, al tio ni ankoraŭ malproksimas. Ĉar necesus ke la fakuloj pri “malmolaj sciencoj” kaj la esploristoj pri homaj sciencoj kunlaboru. Por reinventi kaj poluri la informadikajn programojn de morgaŭ. Ĉu la intelektuloj sukcesos levi tiun grandan nuntempan defion?
LA HOMAJ KOMUNUMOJ povas kune vivi nur se ili kundividas simbolajn sistemojn kiel lingvojn, skribojn, fakojn de kono, teĥnikajn kaj profesiajn tradiciojn, estetikajn konvenciojn, politikajn instituciojn, religiajn kaj jurajn normojn ktp. La “kulturo” de tiuj simbolaj sistemoj distingas la homan specion de la aliaj sociaj animaloj. La ĉefa rolo de la intelektuloj estas esplori la simbolajn sistemojn kun kiuj la homaj komunumoj vivas simbioze kaj zorgi pri ilia artikulado, ilia bona funkciado kaj ilia perfektigo. Tiu respondeco estas pli ol iam ajn urĝa en la nova mondkulturo de kolektiva inteligento. La nuntempaj intelektuloj rekrutiĝas ĉefe el tri kategorioj, pli kaj pli alvokitaj kunlabori: la esploristoj en homaj kaj sociaj sciencoj, la esploristoj en informadaj sciencoj kaj teĥnikoj kaj la respondeculoj pri transdonado de la kulturaj heredaĵoj.
En tiu ĉi komencanta 21-a jarcento la intelektuloj estas alfrontitaj al la antaŭsignoj de ampleksega kultura mutacio. La plej granda parto de la simbolaj produktoj de la homaro estas reprezentata de ciferecaj dokumentoj disponeblaj rete en formo de tekstoj, bildoj, sonoj, muzikoj kaj ĉiaj programoj. Ni disponas cetere pri miriado da simboltraktantaj aŭtomatoj — la programoj — kapablaj kunordigi sin rete por filtri, interpreti kaj laŭplaĉe transformi la ciferecajn datenojn. Same la ciferecaj memoriloj kiel la aŭtomataj simboltraktiloj (informadikaj programoj) estas survoje al rapidega interkonektiĝo en universala reto de komunikado: la kiberspaco. Ekde kiam informo troviĝas ie en la reto, ĝi alireblas el kiu ajn de ties nodoj. La ciferecigitaj dokumentoj estas virtuale parto de dinamika, universala “hiperdokumento” prizorgata, trafoliumata kaj transformata de ĉiuj institucioj kaj individuoj kiuj partoprenas en la kiberspaco. Se oni multobligas la povon de aŭtomata pritraktado kaj la kapablon de kunlaborado de la programaraj agantoj per la ĉieeco kaj la interkonekteco de la kiberspaco, oni ricevas grandegan traktado-kapablon sur la komuna cifereca memoro.
UNU EL LA PROBLEMOJ kiuj stariĝas al la intelektuloj de la 21-a jarcento estas trovi la plej bonajn manierojn ekspluati, en la servo de la kolektiva inteligento, tiun novan povon. Temas pri nova defio, kiu metiĝis al nenia antaŭa generacio. Gravaj obstakloj malhelpas la homan kolektivan inteligenton plene ekspluati tiujn novajn eblecojn. Ili konsidereblas en du interdependaj subgrupoj. La unua koncernas la multecon kaj baritecon de la simbolaj sistemoj:
‣ plureco de la naturaj lingvoj; reciproka malkongrueco kaj neadaptiteco de multaj sistemoj de indeksado kaj de katalogado hereditaj de la pres-epoko (kiuj ne estis konceptitaj por uzi la interkonekton kaj la kalkulpovon de la kiberspaco);
‣ multeco kaj malkongrueco de la taksinomioj, tezaŭroj, terminologioj, ontologioj kaj sistemoj de klasado (ligitaj al diferencoj de kulturoj, de tradicioj, de teorioj kaj de fakoj).
La dua subgrupo de obstakloj koncernas la malfacilojn renkontatajn de la informad-teĥniko konsideri la signifon de la dokumentoj per ĝeneralaj metodoj. Tiurilate la plej evidenta obstaklo estas la relativa malefikeco de la metodoj uzataj de la nuntempaj komercaj serĉiloj ekde kiam la tasko, kiun oni konfidas al ili, estas eĉ nur iomete kompleksa. Ni memoru ke Google aŭ Yahoo! tralaboras nur 10 ĝis 20% de la dokumenta amaso de la reto. Krome, tiuj serĉiloj bazas siajn serĉadojn sur ĉenoj de signoj kaj ne sur konceptoj. Ekzemple, kiam uzanto enmetas la serĉvorton “hundo”, tiu vorto estas traktata kiel sekvo de la signoj “h, u, n, d, o” kaj ne kiel koncepto tradukebla al pluraj lingvoj (dog, chien, perro, kelb, cane...), apartenanta, ekzemple, al la subklaso de mamuloj kaj de dombestoj.
Trans la limoj de la serĉiloj, la program-teĥniko penas por novigi siajn konceptojn, en la sama momento en kiu konfirmiĝas la kresko kaj la diversiĝo de la uzadoj de la kiberspaco. Post fazo de granda kreemo fine de la 20-a jarcento, la artefarita inteligento ŝajnas esti perdinta sian kuntreno-forton. La tiel nomata “semantika” reto, gvidata de konsorcio de grandaj entreprenoj (Yahoo!, Google, AOL, IBM, Microsoft ktp.) kaj lanĉita antaŭ pli ol dek jaroj, ne vekas la atenditan progreson, malgraŭ sia teĥnika rafiniteco. La artefarita inteligento kaj la semantika reto suferas la saman limigon de perspektivo: ili tenas sin je la aŭtomatigo de la logikaj operacioj por pleje profiti de la komputiloj. Nu, tio estas nur la duona laboro. La alia duono, ankoraŭ larĝe neesplorita, koncernas la ellaboradon de originalaj sistemoj de notado de senco, kapablaj ekspluati la novajn eblecojn de aŭtomata traktado en la servo de la enreta kolektiva inteligento.
Resume, la informo kaj ĝiaj agantoj de aŭtomata traktado estas survoje al materia unuiĝo en virtuala memoro komuna de la tuta homaro; sed, ĉar la baroj, separiloj kaj semantikaj malkongruecoj estas nur parte levitaj, kresko de la kolektiva inteligento, kvankam jam rimarkinda, restas ege sub tio kio ĝi povus esti. Ĉu miri pri tio? La grandega plimulto de la disponeblaj sistemoj de senc-kodado estas inventitaj kaj poluritaj antaŭ la ekzisto de la kiberspaco. Tiu ekzistas por la monda publiko nur de malpli ol unu generacio. La nova kultura matrico restas nefinita. La intelektuloj de la 21-a jarcento estas do alfrontitaj al la problemo inventi, adapti kaj poluri novan generacion de simbolaj sistemoj kiuj estu laŭ la traktad-potenco jam nun disponebla.
La intelektuloj kiuj rekonas sin en la perspektivo de perfektigo de la kolektiva inteligento devas do daŭrigi la nefinitan konstruadon de la nova kultura matrico. Unu el la celoj de tiu kunaranĝota iniciato estus prezenti la simbolecon de la homa menso sub formo de kosmo kun praktike senfina kvalita diverseco, sed matematike organizita, observebla, esplorebla kaj simulebla en tiu kiberspaco. Tiu nova entrepreno povus liveri komencon de respondo al la fragmentiĝo de la homaj sciencoj kaj ebligi al niaj enretaj socioj pli efikan kunlaboradon. La tutaĵo de la natursciencoj povas tiurilate instrui nin.
Inter la 16-a kaj la 20-a jarcentoj la natursciencoj provizis sin per unika kaj senfina fizika spaco, provizita je universalaj koordinat-sistemo kaj mezurunuoj. Ili adoptis kosmon kies transformiĝoj priskribeblas per matematikaj funkcioj. Aktuale la observo-instrumentoj de la natursciencoj estas tre ellaboritaj surkampe de teĥnologio, kaj en konstanta progreso. La metalingvo (do ĉiuj simbolaj kaj konceptaj instrumentoj sendependaj de la naturaj lingvoj) de la natursciencoj estas alte formaligita, logike kohera kaj larĝe kundividita en la scienca komunumo. La matematikistoj disponas pri siaj aroj, pri siaj rilatoj, pri siaj nombroj kaj siaj funkcioj. La fizikistoj havas sian mason, sian energion kaj siajn partiklojn. La ĥemiistoj manipulas siajn elementojn, siajn molekulojn kaj siajn reakciojn. La biologoj posedas siajn biomolekulojn, sian ADN, siajn intraĉelajn kaj interĉelajn interŝanĝ-cirkvitojn.
La teorioj povas svarmi kaj diverĝi, sed la metalingvo, tute kiel la sistemo de koordinatoj, de mezuroj kaj de matematikaj funkcioj, restas komuna, kio ebligas la dialogon, kontrolatan teston kaj organizitan akumuladon de malkovroj. Koncerne la mastrumadon de la konoj, direblas ke la natursciencoj sukcesis igi gravan parton de siaj scioj eksplicita, kundividebla kaj kapabla je reciproka riĉigo.
Male, la hom- kaj soci-sciencoj ne kundividas komunan kulturan universon, unikan noosferon (la tutaĵon de la homaj simbolaj aktivecoj) senfinan, kunordigitan, mezureblan kaj priskribeblan per matematikaj funkcioj. La fakoj restas fragmentaj. Interne de tiuj fakoj la paradigmo-konfliktoj limigas ofte fruktodonan dialogon. Ofte eĉ malfacilas interkonsenti pri la ecoj de la disopinioj. La observiloj estas teĥnologie malmulte ellaboritaj. Statistikoj estas la precipa uzo de matematiko. Escepte de kelkaj alte formaligitaj subfakoj (kiel iuj fakoj de lingvosciencoj aŭ de ekonomio), la kalkulebleco, la kapablo de antaŭdiro kaj de testeblo de la teorioj estas malfortaj.
La ĉefa rezulto de tiu situacio estas ke la pliparto de la konsiderindaj scio kaj farscio akumulitaj de la komunumo de esploristoj pri homsciencoj restas “implicita”, malfacile kundividebla en kuntekstoj aliaj ol sia devenmedio. Tamen, la solvo de la problemoj, al kiuj la homaro estas alfrontita, bezonas kunlaboradon de la kultursciencoj.
Pierre LÉVY.
ADOPTANTE SISTEMON kiu ebligus reprezenti la noosferon kiel strukturitan kosmon, ni povus solvi la problemon de mastrumado de la konoj, al kiu estas alfrontita la komunumo de esploristoj pri homsciencoj.
En tiu perspektivo nia esplorskipo ellaboris la kernon de sistemo nomata Metalingvo de la Ekonomio de Informo (IEML en la angla). Ĝi respondas samtempe al du devigoj. La unua celas la malfermon. La semantikaj adresoj esprimataj en IEML povas traduki ĉiujn naturajn lingvojn, klasigojn kaj apartajn teoriojn, el kiuj neniu estas privilegiita nek ekskludita. Nun en la epoko en kiu dokumentoj devenaj el ĉiuj epokoj kaj el ĉiuj kulturoj nutras la komunan ciferecan memoron, sistemo de kodado de konceptoj povas plenumi sian rolon de observejo de la intelekta vivo nur kondiĉe ke ĝi integras kaj tradukas en inkluziva maniero la simbolan diversecon.
La dua devigo estas matematika. Por plej bone ekspluati la novajn traktad-eblecojn kiujn donas la kiberspaco, la semantikaj adresoj taŭgas — multe pli ol la esprimoj en naturaj lingvoj — por aŭtomataj operacioj de selektado, analizo, sintezo, ordigo, taksado kaj transformado, operacioj laŭplaĉe kombineblaj kaj kompleksigeblaj de la uzantoj. La komunmezureblo de la semantikaj universoj, la observado de la noosfero kaj la reflekteblo de la kolektiva inteligento en la kiberspaco fariĝas tiam, almenaŭ teorie, eblaj.
Pierre LÉVY.
LA EKSCESOJ faritaj de la ribelaj sepajoj, en Hindio, estas vere teruraj, aĉegaj, fiaj, tiaj kiaj atendeblas nur en militoj de ribelego, de naciecoj, de rasoj, kaj ĉefe de religio; unuvorte, tiaj al kiuj la respektinda Anglio kutimis aplaŭdi, kiam ili estis faritaj de la vendeanoj al la “bluuloj”, de la hispanaj geriloj al la francaj nekredantoj, de la serboj al siaj germanaj kaj hungaraj najbaroj, de la kroatoj al la ribeluloj de Vieno, de la movebla gvardio de Cavaignac aŭ de la decembristoj* de Bonaparte al la gefiloj de la proletara Francio. Kiom fia estas la konduto de la sepajoj, ĝi estas nur koncentrita reflekto de la konduto de Anglio en Hindio ne nur dum la epoko de la fondo de ĝia orienta imperio, sed eĉ dum la dek lastaj jaroj de ĝia longa dominado. Por karakterizi tiun dominadon sufiĉas diri ke torturo estis normala institucio de ĝia imposta politiko. Ekzistas en la homa historio io kio similas al rekompenco; kaj estas regulo de historia rekompenco ke ĝiaj instrumentoj estas forĝitaj ne de la ofenditoj sed de la ofendantoj mem.
La unuaj batoj kontraŭ la franca monarĥio venis de la nobelaro, ne de la kamparanoj. La hinda ribelo ne estis komencita de la ryot [terkulturistoj], torturitaj, malhonorigitaj kaj prirabitaj de la britoj, sed de la sepajoj, vestitaj, nutrataj, festen-regalataj, dorlotataj de ili. Por trovi paralelojn al la fiaĵoj de la sepajoj ni ne bezonas, kiel iuj gazetoj de Londono pretendas, turni nin al la mezepoko, nek eĉ iri trans la historio de la nuntempa Anglio. Oni bezonas nur pristudi la unuan ĉinan militon, ion okazintan hieraŭ, por tiel diri. La angla soldataro faris tiam abomenindaĵojn, nur por sia plezuro; iliaj pasioj estis nek sanktigitaj de religia fanatiko, nek akrigitaj de malamo kontraŭ raso konkeranta kaj trudanta sin perforte, nek provokita de la tenaca rezistado de heroa malamiko. Virinoj perfortitaj, infanoj pikŝovitaj sur rostostangon, bruligitaj vilaĝoj estis tiam nur sovaĝaj kapricoj, registritaj ne de la mandarenoj, sed de la britaj oficiroj mem.
Ankaŭ en la nuna katastrofo estus absoluta eraro supozi ke la tuta kruelaĵo estas flanke de la sepajoj kaj ke la tuta lakto de homa mildo fluas flanke de la angloj. La leteroj de la britaj oficiroj elŝvitas malamon. Unu de ili, skribanta de Pechawer [Peŝavar, nuna Pakistano ], donas priskribon de la senarmigo de la 10-a regimento de neregula kavalerio, malfondita ĉar ĝi ne obeis al la ordono pafi al la 55-a de indiĝena infanterio. Li jubilas raportante ke la homoj estis ne nur senarmigitaj, sed senigitaj je siaj vestoj kaj botoj, kaj post ricevi ĉiu po 12 pencojn ili estis kondukitaj al bordo de la Induso, enŝipigitaj, poste lanĉitaj en la riveron, kie, kiel la sendinto de tiu letero ĝue atendas, ĉiu de ili havis bonajn ŝancojn droni en la rapidegaj fluoj. Alia informas nin ke, ĉar iuj loĝantoj de Pechawer provokis noktan alarmon per eksplodigo de kanonpulvoraj petardoj honore al geedziĝo (nacia kutimo), la farintoj de tiu incidento estis sekvamatene katenitaj kaj “vipataj tiel ke ili ne facile forgesos”. Informita de Pindi ke tri indiĝenaj ĉefoj konspiras, Sir John Lawrence respondis per mesaĝo ordonante ke spiono ĉeestu la kunvenojn. Sekve de la raporto de la spiono, Sir Lawrence sendis duan mesaĝon: “Pendumu ilin”. La ĉefoj estis pendumitaj.
OFICISTO de civilaj servoj skribas de Allahabad: “Ni havas povon pri vivo kaj morto, kaj ni certigas al vi ke ni uzas ĝin senkompate”. Alia skribas el la sama urbo: “Ne pasas tago sen ke ni ”albranĉigas“ dek ĝis dek-kvin (ne batalantojn).” Jubilanta oficiro skribas “Holmes pendumas ilin dekduope, ”bloke“.” Alia, aludante la senjuĝan pendumadon de multnombra grupo de indiĝenoj, diras: “Jen estis nia vico amuziĝi.” Tria: “Ni okazigas niajn milittribunalojn rajde, kaj ĉia negro kiun ni renkontas, ni albranĉigas aŭ regalas lin per kuglo.” Ni estas informitaj de Benareso ke tridek zamindar [impost-kolektistoj] estis pendumitaj, laŭ simpla suspekto ke ili simpatias kun siaj samlandanoj, kaj kompletaj vilaĝoj estis cindrigitaj pro la sama motivo. Oficiro de Benareso, kies letero aperis en The Times de Londono, diras: “La eŭropaj trupoj fariĝis diabloj, kiam ili renkontas la indiĝenojn.”
KAJ NI NE FORGESU ke, dum la kruelaĵoj de la angloj estas rakontataj kiel agoj de milita braveco, rakontitaj mallonge, simple, sen insisti pri naŭzaj detaloj, la ekscesoj de la indiĝenoj, kiom ajn ŝokaj, estas intence troigataj. De kiu venis, ekzemple, la detala raporto aperinta unue en The Times, kaj kiu faris poste la rondon de la londona gazetaro, pri la abomenindaĵoj faritaj en Delhio kaj en Meerut? De pedanta pastro, loĝanta en Bangaloro, en la Mizoro [hodiaŭ Karnatako], je pli ol mil mejloj, el birda perspektivo, for de la okazejo. La aŭtentaj raportoj, de Delhio, montras ke la imagopovo de la angla pastro kapablas naski hororojn pli fiajn ol la sovaĝa fantazio de hindua ribelulo. La nazo, la mamoj tranĉitaj ktp., unuvorte la hororaj kripligoj faritaj de la sepajoj, indignas la sentojn de la eŭropanoj pli ol la kanonpafado per ruĝaj kugloj sur la loĝejoj de Kantono fare de la sekretario de la Asocio por Paco de Manĉestro, aŭ la araboj rostitaj en la groto kie ili estis enpremitaj de franca marŝalo, aŭ la bretonaj soldatoj vive senhaŭtigitaj per la naŭvosta kato, laŭ ordono de milittribunalo, aŭ ĉia alia el la homamaj proceduroj uzataj en la britaj punkolonioj. La krueleco, kiel ĉio alia, havas sian modon, kiu ŝanĝiĝas tempe kaj loke. Cezaro, tiu perfekta klerulo, rakontas naive kiel al plurmilaj gaŭlaj militistoj oni fortranĉis la dekstran manon laŭ ordono. Napoleono hontus fari tion. Li preferis sendi siajn proprajn regimentojn, suspektatajn je respublikanismo, al Sankta Domingo, por ke ili mortu tie pro la nigruloj aŭ pro la flava febro.
La fiaj kripligoj faritaj de la sepajoj memorigas la praktikojn de la kristana Bizanca Imperio aŭ la preskribojn de la krimleĝo de la imperiestro Karlo V, aŭ, en Anglio, la punojn pro alta perfido, kiel ili estis registritaj de la juĝisto Blackstone. En la okuloj de la hinduoj, kies religio faris virtuozojn en la arto torturi sin mem, tiuj turmentoj truditaj al malamikoj de ilia raso kaj de iliaj kredoj ŝajnas tute naturaj, kaj ili devas ŝajni ankoraŭ pli tiaj en la okuloj de la angloj, kiuj, antaŭ nur kelkaj jaroj, tiris enspezojn el la festoj de Juggernaut*, donante protekton kaj helpon al la sangaj ritoj de kruelec-religio.
La frenezaj muĝoj de “tiu sangavida olda Times”, tiel kiel Cobbett* nomis ĝin, ĝia maniero ludi la rolon de furiozulo, en opero de Mozarto, kiu ĝuas, kun la plej melodiaj emfazoj, la ideon pendumi sian malamikon, poste rosti lin, poste kvaronigi lin, poste surstangigi lin, poste senhaŭtigi lin viva — tiu venĝo-furoro ŝajnus sufiĉe stulta, se, sub la tragikaj deklamadoj, oni ne rimarkus klare la ŝnurojn de la komedio. The Times pafas tro, kaj ne nur pro paniko. Ĝi liveras al la komedio temon kiun Moliero ankoraŭ ne rimarkis: la Tartufon de la venĝo. Kion ĝi alstrebas, tutsimple, estas reklami por subteni la fondusojn de la ŝtato kaj kovri la registaron. Ĉar Delhio ne falis per ventoblovo, kiel la muroj de Jeriĥo, la brita imperio devas esti distrita de la venĝokrioj, por forgesigi al ĝi ke ĝia registaro respondecas pri la okazinta malbono kaj pri la kolosaj dimensioj kiujn oni lasis al ĝi atingi.
Verkita de Karlo Markso la 4-an de septembro 1857, tiu teksto aperis en la New-York Daily Tribune de la 16-a de septembro 1857.
En septembro 1857 estis en Hindio dispremita la unua granda ribelo kontraŭ eŭropa kolonia imperio: la ribelo de la sepajoj, indiĝenaj soldatoj, kontraŭ siaj britaj ĉefoj, portantoj de la okcidentaj “valoroj”. Londono lernis siakoste ke nenia forto povas venki religiajn fundamentismojn kiuj nutras sin el eksterlanda okupado. Tiun lecionon ne komprenis Usono nek Israelo. Kaj paradokes, eĉ ne s-ro Antony Blair.
EKDE LA KOMENCO de la 17-a jarcento, Anglio komencis komerci kun Hindio, pere de la East India Company, la Angla Kompanio de Orienta Hindio.* Tiuj rilatoj evoluis dum la posta jarcento, kun la malfortiĝo de la mogula imperio. Por protekti siajn komercajn kaj geopolitikajn interesojn kiel sian rajton ekspluati la mineralajn resursojn, la Kompanio decidis rekruti indiĝenajn soldatojn kaj konkeri teritoriojn.
La volo de la brita dominado en la regiono atingis alian dimension, kiam nova grupo de tories (konservativuloj) enpotenciĝis en Londono fine de la 18-a jarcento. Nomumita ĝenerala guberniestro, Lordo Richard Wellesley, pli aĝa frato de la duko de Wellington, nomis tiam sian ofensivan politikon forward policy (“politiko de progreso”). Temis pri “Projekto por la nova brita jarcento”. Lordo Wellesley aŭdigis sin klare ke li volas valorigi la antaŭrangecon de Anglio super ĉiuj eŭropaj rivaloj, aparte super Francio, kaj ke estus pli bone, en unueaga maniero, renversi la islamajn reĝimojn malamikajn al la kreskanta hegemonio de la Okcidento.
Kiel kutime, en la konservativa gazetaro esprimis sin multaj voĉoj favore al tiu maniero. La marionetaj islamaj aliancanoj, kiuj en realo ebligis al la brita imperio direkti siajn aferojn, povis ankoraŭ resti, sed tiuj registaroj, kiuj povus oponi la avancojn de la krono, devus esti ne plu tolerataj.
Estis nenia dubo ke la unua celo estis diktatoro, la sultano de Mizoro (la hodiaŭa Karnatako Tipu Sahib, kies familio uzurpis la potencon per la armeo. Se kredi fontojn proksimajn de la registaro, tiu suvereno estis “kruela kaj senkompata malamiko”, “maltolerema bigoto”, “furioza fanatikulo” kiu havis “konstante en sia buŝo minacojn de ĝihado”. Oni akuzis lin ankaŭ esti “suvereno maljusta kaj tiraneca”... kaj “mallojala intertraktanto”.
Wellesley alvenis en Hindio en 1798 kun la misio anstataŭigi la sultanon de Mizoro per marioneto subtenata de la Okcidento. Sed li devis antaŭe pravigi politikon kies celo estis programita. Wellesley komencis per mobilizado de siaj fortoj — militaj, logistikaj kaj ĉefe retorikaj-, ĉar ĉiam malfacilas akceptigi multekostan kaj kontestatan militon. Kaj per kolektado de fasko da pruvoj ŝajne nerefuteblaj kontraŭ la malamiko eblis silentigi la grumblantajn antiimperiistojn kunvenintajn ĉetable ĉirkaŭ Edmund Burke.*
TIEL, Wellesley kaj liaj aliancanoj lanĉis vastan kampanjon de kalumniado kontraŭ Tipu Sahib, prezentata kiel perversa kaj agresema islama monstro volanta elimini la Britan Imperion el la mapo de Hindio. Tiu propaganda operacio malfermis kompreneble la vojon al profitodona konkero kaj al starigo de pli kompleza reĝimo. Tio ebligis al la konkerantoj kredigi ke ili redonas la landon al ĝiaj legitimaj mastroj, dum en realo ili tenis firman dominadon de la Okcidento.
La britoj pasis de la forigo de minacantaj islamaj suverenoj al aneksado de la plej mildaj islamaj ŝtatoj. En februaro 1856 la imperiaj trupoj eniris en la Awadh (aŭ Oudh por la britoj, centra regiono de la nuna Uttar Pradeŝ) pretekstante ke mogula gvidanto (nawab) estas “ekscese malĉasta”. Por pravigi la anekson, oni montris antaŭ la brita parlamento tiom ekscesan kaj insidan dosieron ke oficiala reprezentanto implikita en la operacio kvalifikis la Parliamentary Blue Book on Oudh (la Bluan Libron de la Parlamento pri Awadh) “oficiala fikcio”, “romano kun orienta rozakvo” tamen refutata “de simpla kaj konstanta fakto”: la konkerita popolo “preferas la kalumniatan reĝimon” de la nawab “al la registaro de ĉiaj konfidoj, sed profitavida, de la Kompanio”. Restas ke per tiuj metodoj la Angla Kompanio de Orienta Hindio dominis rekte proksimume du trionojn de la hinda subkontinento komence de la jaro 1857.
Multaj britaj reprezentantoj favoraj al tiu politiko nomata “progresema” siavice projektis trudi ne nur siajn leĝojn kaj siajn teĥnikojn, sed ankaŭ siajn valorojn. Hindio estus do lando dominata, sed ankaŭ elaĉetita el siaj pekoj. La lokaj kutimoj kiuj iom ofendis la kristanan senton — kelkfoje prave... — estis malpermesataj: oni malpermesis ekzemple bruligi la vidvinojn sur la ŝtiparo de ilia edzo. Unu el la direktoroj de la Kompanio, Charles Grant, ne estis la sola kredi ke la Providenco kondukis la britojn en Hindion por plenumi grandajn planojn: “Ĉu ne konkludi ke niaj aziaj teritorioj estis donitaj al ni, ne ĝuste por ke ni povu profiti ilin, sed por ke ni povu disvastigi, inter ties loĝantoj, longan tempon mergitajn en mallumo, la lumon de la Vero?”
La religiaj traktatoj de la misiistoj fortigis la timojn de la islamanoj kaj tiel kreskigis la malamikecon al la brita dominado kaj kreis politikan forton por la ĉiam pli nombraj ĝihadistoj deciditaj ĉesigi la superregadon de la malfideluloj (kafir). Ĉe la alia flanko, la ekzisto de “wahhabit-a konspiro” por rezisti al la kristanoj fortigis la konvinkojn de la evangeliistoj favore al “potenca atako” kapabla venki tiujn “fanatikajn islamanojn”.
La reago al tiu iom-post-ioma reciproka perŝtupa akriĝo okazis en 1857 kun la ribelo de la sepajoj. Matenkrepuske de la 11-a de majo antaŭ cent kvindek jaroj, la mogula suvereno Bahadur Ŝah Zafar estis deklamanta siajn preĝojn en preĝejo dominanta la riveron Jamuna kiam li vidis polvonubon leviĝi ĉe la horizonto. Kelkajn minutojn poste li komprenis kial: tricent kavalerianoj de la Angla Kompanio de Orienta Hindio estis sturmantaj lian palacon.
Tiuj hindaj kavalerianoj, rekrutitaj en la armeo de la Kompanio, estis la tagon antaŭe forrajdintaj de Meerut (garnizon-urbo de Utar Pradeŝ), post returni siajn armilojn kontraŭ la britaj oficiroj kiuj komandis ilin.*
Post iri al Delhio por peti la imperiestron aprobi ilian ribelon, la sepajoj eniris la urbon, masakris ĉiujn kristanojn, gevirojn kaj infanojn kiujn ili trovis survoje, kaj deklaris sian maljunan imperiestron 82-jaran sia nova suvereno. Poste ili haltis ĉe Chandni Chowk, la ĉefa arterio de Delhio, kaj demandis al la loĝantaro: “Fratoj, ĉu vi estas kun tiuj de la kredo?” La britoj, viroj kaj virinoj fariĝintaj islamanoj — ili estis surprize multnombraj en Delhio — estis domaĝitaj, sed la hindoj konvertitaj al kristanismo estis tuj mortigitaj. Kiel estis dirite en letero sendita poste de la ĉefoj de la ribeluloj: “La angloj renversas ĉiujn niajn religiojn (...). Laŭ la mezuro en kiu ili estas la komuna malamiko [de la hinduoj kaj de la islamanoj, ni] devas ĉiuj unuiĝi por masakri ilin (...). Nur tiel estos savitaj niaj vivoj kaj la kredoj de niaj du komunumoj.”
La insurekto rapidege lavangiĝis kaj fariĝis la plej granda antikolonia ribelo de la 19-a jarcento kontraŭ eŭropa imperio. Tiel, inter la 139.000 sepajoj de la armeo de Bengalio, nur 7.796 soldatoj restis fidelaj al siaj britaj mastroj. En multaj lokoj la sepajoj estis subtenataj de la civila loĝantaro. Abomenindaĵoj estis farataj de ambaŭ tendaroj.
Kvankam ĝi havis multspecajn kaŭzojn kaj ĝi reflektis profundajn politikajn kaj ekonomiajn malbonaĵojn, la ribelo alprenis la econ de religia milito, sed ankaŭ de defenda ago kontraŭ la rapida enpenetro de la kristanaj ideoj de la misiistoj en Hindio. Ĝi integris sin en pli ĝeneralan batalon por liberigo el la okcidenta okupado.
La plej multaj sepajoj estis hinduoj. Tamen eblas fari komparojn kun la islamaj insurektoj hodiaŭ kontraŭbatalataj de Usono en Irako kaj Afganio. En Delhio la flago de ĝihado flirtis super la ĉefa moskeo, kaj multaj rezistantoj prezentis sin kiel muĝahidoj aŭ batalantoj de ĝihado. Tiel, fine de la sieĝo, post malapero de grava parto de la sepajoj, tiuj estis proksimume la duono de la ribelaj fortoj de la agitado-centro en Delhio, kaj inter ili estis regimento kiu estis ĵurinta batali ĝismorte kontraŭ la kafir kaj ne plu nutri sin, “ĉar tiuj kiuj mortas ne bezonas plu sin nutri”.
La sieĝo kulminis la 14-an de septembro 1857, kiam la britaj fortoj atakis la sieĝatan urbon. Ili masakris ne nur la ribelajn sepajojn kaj la ĝihadistojn, sed ankaŭ la ordinarajn civitanojn de la mogula ĉefurbo. En unu sola kvartalo, Jucha Chela, proksimume mil kvarcent ne armitaj civitanoj estis mortigitaj. “La ordono estis pafi al ĉiuj”, notis la juna oficiro Edward Vibart. “Tio estis veraj murdoj (...). Mi vidis multajn terurajn kaj sangajn scenojn lastatempe, sed mi esperas neniam revidi tiun kiun mi ĉeestis hieraŭ.”
La supervivantoj estis kondukataj al la kamparo kaj poste lasitaj al si mem. Delhio, urbo de duonmiliono da loĝantoj, tiam vigla kaj tre evoluinta, estis reduktita al ruinoj. La mogula imperiestra familio kapitulacis pace, sed la plimulto de la dek-ses filoj de la imperiestro estis juĝitaj kaj pendumitaj. Tri el ili estis mortpafitaj, kvankam ili estis demetintaj siajn armilojn kaj estis senvestiĝintaj antaŭ siaj novaj mastroj: “En dudek-kvar horoj mi disponis pri la precipaj membroj de la familio de Timur la Tartaro”, skribis la kapitano William Hodson sekvatage al sia fratino. “Mi ne estas kruela, sed mi konfesas ke mi feliĉis povi senigi la teron de tiuj kanajloj.”
La kaptita imperiestro estis juĝata kaj akuzata — sufiĉe maljuste — esti subteninta internacian islaman konspiron kontraŭ la brita imperio, kiu etendiĝis de Mekko kaj de Irano ĝis la Ruĝa Fortreso (loĝdomo de la imperiestro en Delhio). Preferante ignori ke la ribelo eksplodis unue ĉe la sepajoj, tre plimulte hinduoj, la brita prokuroro argumentis ke “ni dankas la teruran katastrofon de 1857 al la intrigoj de la islamanoj kaj al la konspiro de la islamanoj”. Kiel iuj ideoj kiuj impulsas la nuntempajn aventurojn en Oriento, tiuj vortoj malkaŝas ridindan percepton, hipokritan kaj simplisman de la realo: la gvidantoj preferas imputi la masakron kiun ili lanĉis mem al la “islama fanatismo” anstataŭ ekzameni la sekvojn de sia eksterlanda politiko.
TAMEN, la instruoj de la sanga insurekto de 1857 estas tre klaraj. Neniu ŝatas ke alia popolo venu konkeri lian teritorion, senigi lin de lia tero aŭ trudi al li adopti pli bonajn ideojn sub minaco de armiloj. La britoj malkovris en 1857 kion Usono kaj Israelo estas lernantaj: nenio povas pli facile radikaligi popolon aŭ ŝanceli la moderan islamon ol agresa entrudiĝo. Ĉu la historio de la islama fundamentismo kaj tiu de la okcidenta imperiismo ne estis ĉiam dense kaj danĝere interligitaj? Strange sed tre konkrete, la fundamentistoj de la tri unudiaj religioj ĉiam bezonis la aliajn por solidigi la antaŭjuĝojn kaj malamojn. La veneno de la unuaj estis ofte la motoro de la aliaj.
La perforta subpremo de la sepaja ribelo en 1857 estis turnopunkto en la historio de la brita imperiismo en Hindio. Ĝi signifis la finon de la Angla Kompanio de Orienta Hindio kaj de la mogula dinastio, de la du fortoj kiuj formis la landon dum la lastaj tri jarcentoj. La kadavro de Bahadur Ŝah Zafar estis apenaŭ ĵetita en anoniman tombon en Birmanio, kiam la reĝino Viktorino akceptis la titolon de “imperiestrino de Hindio”. Tio estis la komenco de nova erao de rekta dominado de la brita imperio en Hindio.
Tamen, la heredaĵo de tiu periodo estas plurrilate ankoraŭ vivanta, kaj eblas fari rektan ligon inter la ĝihadistoj de 1857 kaj tiuj al kiuj ni estas konfrontitaj hodiaŭ. Tiel, post 1857, iuj islamaj ulemoj rifuzis la Okcidenton kaj la moderajn sufiajn tradiciojn de la mogulaj imperiestroj, kiujn ili konsideris prefere kiel marionetojn de la okupantoj, kaj revenis al “puraj” islamaj radikoj. Tiel fondiĝis madrasa (koran-lernejo) de vahabita inspiro, ligitaj kun la fundamentoj de la Korano, en Deoband (en la nuna Pakistano). Cent kvardek jarojn poste naskiĝis ĝuste en tiuj madrasa de Deoband la talibanoj kaj la islama reĝimo plej postrestinta de la moderna historio, el kiu devenas Al-Kajdo, la plej ekstremisma islamisma movado iam ajn konata.
La historio ne ĉesas ripetiĝi: la Okcidentanoj ne nur daŭre starigas marionetajn reĝimojn, subtenatajn de iliaj trupoj, por sukcesigi siajn politikajn celojn, sed, pli zorgige, la intelektaj sintenoj favore al tiuj praktikoj ne ŝanĝiĝis. Malgraŭ pli ol dudek-kvin jaroj da streĉa laboro de Edward Said kaj de liaj adeptoj, la malnova orient-scienco de tiu epoko kaj ĝiaj antaŭjuĝoj supervivas kun Samuel Huntington, Bernard Lewis kaj Charles Krauthammer. Sub la plumo de la novkonservativuloj la malnova kolonia bildo de la dekadenta orienta despoto renaskiĝas kaj, kiel antaŭe, la militemuloj projekcias ĝin sur kredema publiko kun la celo pravigi siajn imperiismajn projektojn.
Okcidento kaj Oriento spertas novan malfacilan alfrontiĝon kaj dividon kiun iuj konsideras kiel religi-militon. La memmortigaj atenculoj faras, laŭ ili, defend-batalon kontraŭ siaj kristanaj malamikoj, kaj senkulpaj civiluloj estas ankoraŭ masakrataj. Kiel antaŭe, la okcidentaj politikaj evangeliistoj pretas vidi en siaj kontraŭuloj kaj malamikoj “enkarniĝintajn demonojn” kaj simplisme interpreti la armitan rezistadon kontraŭ la invado kaj okupado kiel “malbonon en pura stato”. Kroman fojon la okcidentaj landoj, sensentaj por la sekvoj de sia ekstera politiko, estas malkontentaj kaj surprizitaj esti atakataj — tiel ili vidas ilin — de nekonsciaj fanatikuloj. Jen instruoj plej klaraj: se repreni la famajn vortojn de Burke, tiuj kiuj rifuzas lerni el la historio estas destinitaj ripeti ĝin.
William DALRYMPLE.
Vidu la artikolon kiun siatempe skribis Karlo Markso pri la raportmaniero de la brita gazetaro
Oni volis, ĵus en Pollando, sankcii la veteranojn de la Internaciaj Brigadoj, kiuj tamen defendis la demokration dum la interna milito de Hispanio. En la sama momento oni honoris Milton Friedman, patron de novliberalismo kaj konsilanton de la generalo diktatoro Augusto Pinochet. Okaze de renkontiĝo kun 83-jara rusa kuracistino, la granda brita verkisto John Berger pripensas la selektemajn amneziojn.
ONI POVAS LEGI LA MONTRIĜOJN kiel oni legas vortojn kaj, inter ĉiuj montriĝoj, la homa vizaĝo estas eble unu el la plej longaj tekstoj.
Aleksandra (*) vojaĝis Parizon por la unua fojo en sia vivo — ŝi havas 83 jarojn — lastan printempon. Ĝis antaŭ du jaroj ŝi kuracadis en Moskvo. Ŝi naskiĝis en Kursko, 800 kilometrojn sude de la ĉefurbo. Mi renkontis ŝin danke al rusaj amikoj, kaj ni ĉiuj kvar vespermanĝis kune en ĝardeno de suda antaŭurbo de Parizo. Mi demandis ŝin kio igis ŝin studi medicinon. La multegaj mortintoj kaj vunditoj dum la batalo de Kursko*, respondis ŝi. Tiu batalo sekvis tiun de Stalingrado kaj malfermis al la Ruĝa Armeo la vojon al Berlino.
La konversacio okazis malrapide en la ĝardeno. La parolmaniero de Aleksandra, kiu ŝajnas konsiderinde pli juna ol ŝia aĝo, estas aereca, malstreĉita kaj samtempe prikalkulita. Noktiĝis, kaj ni venigis kandelojn. Aŭskultante ŝin paroli, mi memoris frazon de Heidegger, “la lingvaĵo estas la hejmo de la Esto”. Aleksandra malfermis la pordon kaj oni sentis sin tuj hejma en tiu hejmo.
Kiam ŝi akiris sian medicinan diplomon en la 1950-aj jaroj, ŝi estis tuj sendita en urbon situantan ĝuste apud urani-minejo, en Turkmenio. La ministoj estis politikaj malliberuloj de la gulago. Sovetunio tiam bezonis urĝe uranion por fabriki siajn bombojn kaj atingi atoman samrangecon kun Usono por starigi la sistemon de “reciproka malinstigo”, kiu daŭris ĝis 1989.
Post kelkaj jaroj, preskaŭ ĉiuj ministoj mortis pro kancero. Ankaŭ mi havis ĝin, diris Aleksandra. Mi preĝis. Mi resaniĝis kaj reiris al Moskvo kie mi laboris ankoraŭ dum kvardek jaroj kiel infankuracisto.
Dum ŝi parolis, manĝis kaj ridis en la ĝardeno (“De kie venas al vi tia energio? — El la homoj! Estas simple, mi amas la homojn.”), dume, mi sentis la insistan deziron desegni ŝin. Mi altiris ŝian atenton kaj ŝi kapjesis. Antaŭ ol ŝi leviĝis por foriri, mi petis ŝin elekti inter la du desegnaĵoj kiujn mi estis farinta. Ŝi elektis la plej hezite faritan. Intence, kredas mi. Ŝi volis ke mi konservu la pli fortan.
Rigardante ĝin sekvamatene, ŝajnis al mi ke la linioj de tiu vizaĝo alvokas liniojn rompitajn de paroloj. Mi aldonis ilin.
La internacia gazetaro aperigis samsemajne foton de Bernard Kon, 97-jara pola inĝeniero vivanta en Varsovio, kiu estis en danĝero — pro nova leĝo* — perdi la modestan ŝtatan pension kiun li ricevis ĉar li aliĝis volontule, en 1937, al la Internaciaj Brigadoj kaj batalis en Hispanio flanke de la respublikanoj dum la interna milito. La esprimo de liaj okuloj similis al tiu de la okuloj de Aleksandra. Eble ĉar ambaŭ vidis similajn aferojn. Unu apud la alia, iliaj vizaĝoj parolas pri personaj plenumoj (kaj suferoj) kiuj ne bezonas rekonon, ĉar el ambaŭ eliĝas, en maniero propra al ĉiu, senco parte tragika kaj parte triumfa, esti decidinta okupiĝi, taskiĝi pri historio, kaj pretaj aparteni al ĝi. Kaj strange, estas tiu aparteno kiu ebligas al Aleksandra kaj al Bernard havi tiom apartan identecon.
Feliĉe, la leĝo kiu minacis Bernardon Kon kaj milojn da aliaj estis deklarita kontraŭkonstitucia, sed la operacio farata de la ĝemelaj timigiloj, kiuj estas la ĝemeloj Kaczynski*, por elimini ĉion kio restas de komunismo, estas daŭrigata, kaj ĝi estas tipa por multaj aktualaj politikaj iniciatoj (vidu ankaŭ Jean-Maire Chauvier, “Kiel la ukrainaj naciistoj reskribas la historion”.). Per la decido senvalidigi la kompleksajn eksperimentojn de la historio, la ĉie videbla celo de tiuj iniciatoj estas estingi la pasintecon kaj tiel redukti la politikajn elekteblecojn al tio kio troviĝas reklame vendota en la montrofenestro de la momento.
Se paroli grafike, la longa teksto de la homa vizaĝo troviĝas reduktita al formatita kliŝo!
La desegnaĵo prezentanta Aleksandran estis ankoraŭ sur la tablo kiam mi legis la presprovaĵojn de la libro de Naomi Klein, de grandega graveco, The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism* (“La ŝokdoktrino aŭ la kresko de katastrof-kapitalismo”). Ŝi okupiĝas en tiu verko pri la konata kariero de la ekonomikisto Milton Friedman, forpasinta en novembro 2006. En la 1950-aj jaroj Friedman instruis en la universitato de Ĉikago kaj ellaboris sian teorion de planedvastaj liberecoj de nova kapitalismo sen ajnaj limoj trudataj de registaroj aŭ ŝtatoj. Kapitalismo pri kiu revis jam la estiĝontaj multnaciaj konzernoj kaj la financ-investistoj off-shore*. Fariĝinte la ekonomia konsilisto de la generalo diktatoro Augusto Pinochet, en Ĉilio, en la 1970-aj jaroj, Friedman realigis sian teorion reformante la ekonomion de Ĉilio. Poste li fariĝis mentoro kaj “vizia profeto” por s-ino Margaret Thatcher, Ronald Reagan, la patro kaj filo Bush, s-roj Anthony Blair kaj Nicolas Sarkozy...
Se ni ne elfosintus uranion por fabriki atomarmilojn, diris Aleksandra en la ĝardeno, ni fariĝintus usona kolonio.
Friedman, konsiderata kiel teoriisto, similas iomete al la doktoro Frenezamo: sama miksaĵo de dogmismo, de senkulpeco, de cinikismo, kaj sama revo roli kiel savanto (li ricevis en 1976 la Nobel-premion*.) Li asertis ke sendifekta, “pura” konkurenco povos ĉion solvi! Li havas la vizaĝon de ridetanta onklo, kiu neniam, sed vere neniam, metis piedon eksteren, kaj kiu kondukas vin al la fenestro por klarigi al vi kio gravas en la vivo kaj kio ne.
Sed alia flanko de Friedman estas praktika politikisto, kies kariero estis senkompata. Ekde la komenco li konscias pri la fakto ke la “pureco”-solvo por la malfaciloj de la homaro estos neniam akceptata de tiuj al kiuj ĝi devas esti trudata, almenaŭ se ili ne troviĝas en stato de terura ŝoko. Por ke la homoj akceptu la malmuntadon de la socialaj helpoj, la forigon de minimuma salajro kaj de ĉia kontrolo de la laborkondiĉoj, la privatigon de la sociaj servoj, impostojn kiuj favoras pli kaj pli la riĉulojn, la perdon de ĉia rajto vere aŭdigi sian kontraŭecon, por ke la homoj akceptu tian deal [socian kontrakton] (la preciza malo de la New Deal de Franklin D. Roosevelt), necesas unue ke ili suferu ekonomian katastrofon kaj troviĝu en paniko.
Tiu “ŝokterapio” traspiras kaj determinas de kelka tempo la ĝeneralajn decidojn de la G8, de la Monda Banko, de la Internacia Mon-Fonduso, de la strategiistoj de la Central Intelligence Agency (CIA) kaj — okaze — la usonan armeon (militoj de la Golfo, de Irako). Kelkfoje la ŝoko estas tute komplotita, kiel en Ĉilio en 1973. Kelkfoje ĝi okazas en ĝusta momento, kiel en Rusio en 1991, aŭ en Sud-Afriko en 1994.
En sia verko, Klein liveras al ni konsternan rivelon: la defendantoj kaj la instigantoj de la “ŝok-doktrino” postulata de Friedman estis, kaj daŭre estas, dense ligitaj kun la CIA-skipoj (vidu la manlibron Kubark*) kiuj laboras pri la trudaj teĥnikoj de pridemandado de kaptitoj en stato de korpa ŝoko — do de torturo.
Unu monaton antaŭ ol esti murdita, mia amiko Orlando Letelier, ministro pri defendo de Salvador Allende, konstatis ke okazas al la ĉilia ekonomio precize la samo kiel al liaj kamaradoj en malliberejo! (Orlando havis la vizaĝon de kantisto por kiu ĉiu kanto povas esti la lasta.)
La du specoj de ŝoko malsamas kaj havas malsamajn detruajn efikojn. Unu estas soleca kaj korpa. La alia, kolektiva kaj ontologia. La unua estas senkompate trudata per elektroŝokoj (objekto de intensaj studoj fare de la CIA ekde la 1950-aj jaroj) kaj per senso-senigo. La dua per kontrolata enscenigo de ekonomia disfalo, malmuntado de ĉiuj ekzistantaj sociaj infrastrukturoj, bone kalkulita samtempeco de periodo de fia malriĉeco kaj de paniko, post kiam oni cinike reaperas antaŭ la publiko kun falsaj promesoj. Tiuj du specoj de ŝoko havas tamen la saman celon: forigi ĉian rezistadon; kaj, por tion fari, oni komencas detrui la idento-senton de la subjekto.
Tiuj kiuj organizas la ŝokojn — ĉu torturistoj, ekonomikistoj aŭ pajlohomoj — lernis, post duonjarcento da eksperimentoj, ke la plej efika maniero detrui la identosenton de la homoj konsistas en malmunti kaj sisteme diserigi la historion de ilia vivo kiun ili ĝis tiam rakontis al si, do estingi la pasintecon.
Post kiam la pasinteco estas estingita, ia ajn putra politika slogano, malgraŭ la senkulpeco kiun ĝi afiŝos, taŭgos: estas la momento de ŝanĝo, ni faru novan komencon, ni eliru de nulo. Tiel iras la demagogio de la novliberalismo.
Aleksandra sidis en la ĝardeno en la momento de la franca prezidant-elekta kampanjo. La stilo de la du precipaj kandidatoj — s-ino Ségolène Royal kaj s-ro Sarkozy — estis mirfrapa pro tio ke ĝi rifuzis ĉian klarigon. Neniu el la du klarigis kio okazas en la mondo, la influon de tiuj eventoj por Francio aŭ iliajn antaŭvideblajn konsekvencojn, kaj la decidojn dedukteblajn el tio. Nek unu nek la alia havis geografian mapon. Kaj ili ne havis mapon ĉar ili ne kuraĝis paroli pri vivoj situantaj en la historio, historiojn kiujn la homoj rakontas al si por doni sencon al sia batalo por vivi. Kaj tio fronte al elektontaro kiu estis, almenaŭ ĝis antaŭ nelonge, la plej politikiĝinta de Eŭropo!
Tia konspiro de silento ŝanĝas profunde la econ de elekto. La unua demokratia principo devigas la elektitojn esti kontodevaj antaŭ tiuj kiuj elektis ilin: ilia regmaniero devas esti juĝata de tiuj kiujn ili regas. Alivorte, la elektonto pridemandas la elektoton, kaj tiu pridemandado ludas longe daŭran rolon en la estiĝo de decidoj. Diskut-dialektiko anstataŭas la blindan obeon, nedemokratian. Se la kandidatoj ne priskribas, en ĝiaj grandaj linioj, sian rigardon al la epoko en kiu ili vivas kaj ne prezentas la strategion kiun ili proponas por transvivi, se tio restas ne dirita kaj ne legita, la elektantaro ne povas ludi sian dialektikan rolon, ĉar estos okazinta nenia dialogo pri la esencaj aferoj. Kiam kandidato estas, aŭ pretendas esti, sen mapo, la elektantoj estas reduktitaj al la stato de tirĉevaloj.
Ilia konspiro pri silento similis al nedirita interkonsento: kiam ĉiu spektanto estas kliento, la debato reduktiĝas al konkurenco inter stiloj, la lasta sondaĵo gravas pli ol proponi vizion pri la estonto, kaj necesas reklami sin mem. La du kandidatoj direktis sin al la diversaj timoj, al la apartaj ŝokoj kiujn sentas diversaj tavoloj de la loĝantaro, promesante neniam forgesi ilin, sen eĉ unu momenton referenci la tutaĵon kaj sen levi la demandon, kun la homoj, je siaj flankoj: kio okazas en la mondo? La ekspondeklamo estas malkohera kaj gurdata kun aplombo, ĉar ĝi scias precize kien ĝi celas. Ambaŭ kandidatoj volis akiri la samon: konfidu min kaj fidu miajn promesojn.
Legado de la historio implicas, male, kundividi la konsideron de la okazaĵoj, de iliaj kaŭzoj kaj de iliaj sekvoj, diskuti pri la eblaj agadliberecoj (la historio estas malofte larĝanima), kaj poste prezenti politikon kaj klarigi ĝin. La promesoj faritaj sen fari tion estas ĉiuj deliktaj.
Antaŭ kvindek jaroj, diras Aleksandra, la valoro de la homa vivo estis malsama.
Mi rigardas denove la vizaĝon de Aleksandra, sidanta en la ĝardeno, kaj mi memoras frazon de Anton Ĉeĥov, kiu ankaŭ estis kuracisto. “La rolo de la verkisto estas priskribi situacion kun tia vereco (...) ke la leganto ne povas eskapi ĝin.” Hodiaŭ, kun niaj travivitaj spertoj en la historio, kiujn la politikaj maŝinoj provas estingi, ni devas esti samtempe tiu leganto kaj tiu verkisto... Tio estas farebla.
John BERGER.
EN 2004 Maroko ellaboris rimarkindan reformon de sia familikodo (mudawana), fariĝante la dua araba lando, post Tunizio, kiu faras leĝajn decidojn favore al virinoj*. Je iniciato de potenca popolmovado, apogata de Mohamed VI, virinoj sukcesis ricevi pli da egaleco, aparte la rajton edziniĝi sen la konsento de viro el sia familio, kaj la rajton iniciati divorcon sur pli egalecaj bazoj.
Tiam, multaj tamen maltrankviliĝis: ĉu la reformo vere estos aplikata? Tri jarojn poste, d-ro Nouzha Guessous*, fakulino pri bioetiko, aktivulino por la hom-rajtoj, kiu partoprenis la komisionon de la mudawana, ŝajnas senŝarĝigita: “Jes, la reformoj estis entute sukcesaj. En marto ĉiujare la justicoministerio publikigas raporton pri la aplikado de la reformo, kaj ankaŭ virino-asocioj tion faras siaflanke. Ni do scias kio okazas.”
Laŭ la nova familikodo, virinoj same kiel viroj povas peti divorcon pro “malakordo-kialo” (arabe chiqaq) sen devigaj pruviloj*. Kaj la tribunalo devas fari decidon ene de 6 monatoj. Antaŭe la daŭro povis esti 10 ĝis 15 jaroj, ĉar la virino devis pruvi ke ŝi estis mistraktita. Ofte virinoj estis devigitaj aĉeti divorcon (arabe kholaa)
DE 2006 la divorco pro malakordo fariĝis tre populara, ĝi estas 73% el ĉiuj divorcoj, kaj 77,7% de la kazoj estas virina iniciato. Sed ankaŭ viroj ŝatas ĝin ĉar ĝi kostas malpli ol la tradicia repudio(talaq), eĉ se, en la laŭmodaj ejoj de Kazablanko, oni aŭdas ilin plendi pri la tro facila forlaso de la edzinoj.
Aliflanke, artikolo 49 de la familikodo permesas skriban interkonsenton pri mastrumado de la havaĵoj akiritaj dum la komuna vivo, kaj pri ilia divido okaze de divorco. Se ne estas skriba interkonsento, la juĝisto konsideras la kontribuon de ĉiu. La virinoj nun deziras aŭtomatan aplikon de tiu artikolo kaj prikonsideron de la hejmlaboro por la kalkuloj.
PREZIDATA de s-ino Fouzia Assouli, la Demokrata Ligo por la Virino-Rajtoj (DLVR) petas la dek ĉefajn partiojn inkludi en siajn programojn por la septembra baloto tiun proponon, kaj ankaŭ 15 aliajn favore al virinoj. Titolita “Respondeca civitaneco”, tiu kampanjo petas la virinojn doni sian voĉon al tiuj kandidatoj kiuj subtenas la 16 proponojn. Jam 6 el la ĉefaj partioj anoncis subtenon*.
La DLVR provizas sanservojn kaj juran helpon. Malriĉeco kaj analfabeteco (43%) atingas nekredeblajn nivelojn. Tamen konstateblas gravaj antaŭeniroj. De 1982 ĝis 2004, la averaĝa nombro de infanoj por unu virino reduktiĝis de 5,5 al 2,5. La sociologo Emmanuel Todd, kunaŭtoro kun Youssef Courbage de demografia studaĵo, notas ke dum la francaj virinoj bezonis cent sesdek jarojn (1760-1910) por travivi tian evoluon, en Maroko tiu transformiĝo okazis en dudek du jaroj!*.
Iman-virinoj (murchidates) ricevis novajn respondecojn en moskeoj kaj sur la kampo de religia instruado. Tiu registara iniciato, responde al la ekstremistoj post la atencoj de Kazablanko en 2003, ricevis apogon de la PJD, kiu ŝatus vidi la nombron de la murchidates kreski de kvindek ĝis ducent.
W.K.
Decidite atingi la revenon de s-ino Ingrid Betancourt, malliberigita ekde februaro 2002 de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC), s-ro Nicolas Sarkozy interparolis, jam en majo 2007, kun sia kolombia samrangulo, s-ro [Alvaro Uribe]. Laŭ peto, ŝajnas, de la franca prezidanto, kaj kun la celo ankaŭ trudi al la gerilo “humanan interŝanĝon” laŭ la kondiĉoj de Bogoto, s-ro Uribe faris tiam impresan decidon: li liberigis s-ron Rodrigo Granda, konsiderantan “ministro pri eksterlandaj aferoj” de la FARC, kiun liaj sekretaj servoj antaŭ du jaroj kaŝe forrabis en Karakaso. Oni permesis al s-ro Granda — “por plenumi pacfavorajn demarŝojn” — vojaĝi al Kubo ekde la 19-a de junio 2007.
Li rifuzis, de tiam, ĉian kontakton kun la internacia gazetaro, kun unu sola escepto: Le Monde diplomatique. En sia loĝejo en Havano s-ro Granda do akceptis nian ĉefredaktiston, al kiu li konfidis sian analizon de la ĵusaj okazaĵoj.
KARAKASO (Venezuelo), 13-an de decembro 2004, 15-a h 55. La sekvenco ŝajnus esti filmita en Holivudo: kun portebla telefono ĉe la orelo, Granda eliras el kafejo situanta proksime de la metrostacio Bellas Artes. Interpuŝiĝado. Homgrupo puŝas lin en ĵipon Cherokee. Oni perforte surmetas al li kapuĉon sur la vizaĝon, mankatenoj blokas liajn manojn surdorse. Laŭ ilia akĉento pajsa*, Granda divenas la ĉeeston de du kolombianoj. Sur la malantaŭa seĝo, du venezuelanoj enkadras lin. Post mallonga veturado, li estas brutale enfermita en la kofro de alia veturilo. Senfina veturado. Pluraj ŝanĝoj de veturilo — kaj de kofro — meze de la nokto. Ĝis la landlimo...
Sekvamatene la direktoro de la kolombia polico Jorge Daniel Castro anoncas ke liaj homoj kaptis “en Kolombio, en Cúcuta”, “dikan fiŝon” de la Revoluciaj Armitaj Fortoj de Kolombio (FARC).
S-ro Rodrigo Granda estas nekonata ĉe la kolombianoj. Ne ĉe iliaj informservoj, kiuj persekutas lin de jaroj. Oni konsideras lin la “ministro pri eksterlandaj aferoj” de la FARC. Li ridetas pri tio en Havano, kie ni renkontas lin. “Tio estas ĵurnalista truko. La vera ministro pri eksterlandaj aferoj de la FARC estas Raúl Reyes, la ĉefo de la internacia komisiono.” Kiu batalas, en eksterleĝeco, ie en Kolombio.
En la 1980-aj jaroj, s-ro Granda estis membro de la nacia direktejo de la Patriota Unio (UP), laŭleĝa opozicia partio ekstermita (tri mil mortviktimoj) de la kvazaŭarmeanoj. “Mi estis viktimo de atencoj en Bogoto, en Medellin. Kiel ĉiujn membrojn de la UP, oni forpelis min el la politika vivo per fusilpafoj.” Kontraŭbatali kaj vivi, aŭ rezignacii kaj morti. Li faras sian elekton kaj aliĝas al “la insurgencia” — la ribeluloj. En 1987, taskite de la internacia komisiono de la FARC, li forlasas Kolombion kaj komencas en multaj landoj diplomatian aktivecon ĉe gvidantoj, registaroj, eminentuloj, ĵurnalistoj. “Lastatempe ni havis tri celojn: agnosko de la FARC kiel militanta forto [ĝi troviĝas sur la listo de la usona ŝtatdepartemento de terorismaj organizoj ekde 2003], serĉado de politika solvo de la konflikto en Kolombio, kaj kontaktojn por hom-interŝanĝo” — kvindek-ses “politikaj malliberuloj” de la FARC (inter kiuj s-ino Ingrid Betancourt), kontraŭ kvarcent kvindek ĝis kvincent gerilanoj malliberigitaj de la registaro de s-ro Uribe.
En 2004, okaze de la renkontiĝo de intelektuloj kaj artistoj de la mondo “Defende de la homaro” (de la 2-a ĝis 5-a de decembro), s-ro Granda vidiĝis en Karakaso. Li ankaŭ partoprenis, samurbe, la 8-an kaj 9-an de decembro, en la 2-a Bolivara Kongreso de la Popoloj, kie li denuncis la Planon Kolombio.* La 13-an, en la momento de lia forrabo, li donis intervjuon al kolombia ĵurnalisto en kafejo de la venezŭela ĉefurbo kaj eliris por respondi pli trankvile al telefonalvoko. La atestantoj tuj alarmis. Granda ne povis esti arestita en Cúcuta, en Kolombio. Li estis ĵus forkaptita. En Venezŭelo.
Granda emocio en Karakaso. Kaj bela kverelo. La venezŭela opozicio okupiĝas pri la afero. Kiu invitis “teroriston” partopreni en tiuj renkontiĝoj? La registaro de s-ro Hugo Chávez, nepre! La ministro pri interno, s-ro Jesse Chacón, dementas ke lia ĉeesto estis konata de liaj servoj. Tri jarojn poste, siamaniere, s-ro Granda konfirmas. Neniu invitis lin. “Kelkaj bolivaraj amikoj opiniis ke la kolombiaj ribeluloj devas ne partopreni en tia renkontiĝo. Kio estis absurda. Bolivaro neniam bezonis pasporton por pasi de Venezuelo al Kolombio, al Ekvadoro, al Peruo aŭ al Bolivio. Li estis la unua internaciisto.”
Tiam, enketo klarigas la operacion, organizitan de la kolombiaj polico kaj armeo, kun la kompliceco, ĉe la venezŭela flanko, de du koruptitaj oficiroj de la grupo pri specialaj agoj de la Nacia Gvardio (GAES) kaj de tri naciaj gvardianoj — malfacilas rifuzi 1 milionon da dolaroj. Intertempe, atribuante la forrabon al la direktejo de sekureco, informado kaj prevento (Disip, la venezŭelaj sekretaj servoj), grupo de eminentuloj petas “respekteme” la prezidanton Chávez “purigi” siajn sekureco-fortojn. Tio agacas la prezidantan medion: “Tiu bedaŭrinda afero, klarigis al ni tiam proksimulo de la prezidanto Chávez, demonstras al ni ke ni ankoraŭ ne regas la tutan ŝtataparaton. Sed ni volas nenion scii de la FARC aŭ de ĉia organizo kiu pretendas trudi la revolucion per la armiloj. Estas en la intereso de la bolivara revolucio teni sin for de tiaj grupoj.” Kelkajn semajnojn antaŭe, la respondeculo de la usona diplomatio, s-ino Condoleezza Rice, akuzis Karakason esti “nesto de teroristoj”.
Bogoto same kiel Vaŝingtono provas per unu trafo atingi du celojn. “Tuj ĉe mia alveno en Cúcuta, rakontas la comandante Granda, oni proponis al mi multe da mono, la liberecon, pasportojn por mi kaj mia familio, sub unu kondiĉo: ke mi kompromitu Chávez-on. Mi devis diri ke li protektas la FARC kaj ke mi estis helpata de lia registaro.” Kategoria rifuzo. Liaflanke, konstatante ke nenia arestordono de Interpol ekzistas koncerne s-ron Granda, la venezŭela prezidanto akuzas Bogoton esti “rompinta la nacian suverenecon”, memorigas lia ambasadoro, kaj suspendas la komercajn rilatojn kun Kolombio.*
Dum sia proceso, s-ro Granda planas rezigni defendi sin. Unu el liaj advokatoj mirakle transvivas kvin pafojn. “Por la defendantoj de FARC-uloj estas tre malfacile. Multaj minacoj, premoj, persekutoj, telefonaj subaŭskultadoj. Kaj nenia jura garantio. Mi diris al ili: ‘Kial ni kaŭciu justicon kiu ne ekzistas?’” Ses jaroj pro ribelo, dek-kvin jaroj pro terorismo, dudek-unu jarojn da malliberejo entute. “Mi rekonis mian econ de ribelulo. Ne tiun de teroristo.” Inter la gerilanoj kiujn li renkontas en altsekura prizono, iuj ricevis neŝanĝeble sesdek aŭ okdek jarojn da malliberejo — kvankam la maksimuma puno en Kolombio ne povas superi kvardek jarojn. “Pro tio la neceso, por la FARC, uzi metodojn ne nepre ortodoksajn por liberigi siajn enprizonigitajn gerilanojn. Pro tio la vivnecesa demando de hom-interŝanĝo...”
La prezidanto Uribe kredas povi gajni militon, kiu daŭras jam sesdek jarojn, sen diskuti kun iu ajn. Ekde lia enpotenciĝo en 2002 (li estis reelektita por dua kvarjara mandato en majo 2006), li kategorie rifuzas la faman “humanan interŝanĝon”. Oni ne traktas kun “teroristoj”. Sed, de kelka tempo, s-ro Uribe troviĝas en delikata situacio, enkaĉiĝinta en la skandalo nomata “kvazaŭpolitika”. La kolombia justico ekzamenas pli ol cent kazojn de supozata koluzio inter la kvazaŭarmeanoj de la Unuiĝintaj Memdefendoj de Kolombio (AUC) kaj reprezentantoj de la ŝtato. Ĝi elfosas la fraŭdojn organizitajn de ambaŭ flankoj dum la elektoj kiuj portis s-ron Uribe al potenco.
La krizo jam faligis la ministrinon pri eksterlandaj aferoj Maria Consuelo Araújo, kies frato kaj patro estis kulpigitaj. Du guberniestroj (de la departementoj Cesar kaj Magdalena), dek-kvar deputitoj kaj senatoroj — ĉiuj “uribanoj” — estas enprizonigitaj, kvin pliaj estas objekto de arestordono. La eksdirektoro de la administra departemento pri sekureco (DAS, politika polico), s-ro Jorge Noguera, ĉefo de la elektokampanjo de la kandidato Uribe en la departemento Magdalena, estis enprizonigita. La direktoro de la nacia polico, la generalo Jorge Daniel Castro — tiu sama kiu, en Cúcuta, postulis de s-ro Granda kompromiti la prezidanton Chávez-, kaj tiu de la informservo de la polico devis demisii pro alia skandalo ligita kun kontraŭleĝaj telefon-subaŭskultoj...
En tiu kunteksto, komence de majo 2007, post telefonalvoko de la nova franca prezidanto Nicolas Sarkozy, informo sensacias en Bogoto: s-ro Uribe anoncas la proksiman “unuflankan” liberigon de deko da ribeluloj, kaj petas la FARC respondi al tiu “gesto de bona volo” per liberigo de siaj ostaĝoj. “La alta komisaro pri paco Luis Carlos Restrepo vizitas min en mia ĉelo, rakontas s-ro Granda, kaj proponas al mi meti min ĉe la kapo de tiu operacio de “reintegrado-malmobilizado”, kun la sola kondiĉo ke mi forlasu la FARC.” Rifuzo. Du tagojn poste, la alta komisaro insistas. “Li klarigas al mi tiuokaze, ke li ne havas la intencon trakti kun mi, kaj ke mia liberigo estis decidita ”pro ŝtata racio“, ĉar... la franca prezidanto Nicolas Sarkozy petis ĝin. Kaj ke, se mi farus problemojn, li uzus sian povon por eligi min perforte el la ĉelo kaj elpeli min el la prizono!”
Libereco malgraŭvole... “Sed kion faras Sarkozy en tiu afero?”, demandas sin s-ro Granda mirfrapite. Li konfesas havi nenian ideon pri tio. Certe, la kaŭzo de s-ino Betancourt, franca kolombianino malliberigita de la FARC ekde la 23-a de februaro 2002, estas popularega en Francio. Ĉu kelkajn tagojn antaŭ la parlamentaj elektoj, en kiuj li esperis grandegan plimulton en la Nacia Asembleo, s-ro Sarkozy volis fari sensacion per multobligo de la kontaktoj kun sia kolombia samrangulo? Aŭ ĉu — konante la aferon, aŭ por protekti sin mem — li partoprenis, lige kun malklaraj interesoj, en multe pli “insida” operacio?
Pri la afero de la kaptitoj, la FARC postulas senarmeigitan zonon de okcent kvadratkilometroj en la municipios de Florida kaj Pradera (departementoj de Valle del Cauca), por intertrakti, rekte vizaĝ-al-vizaĝe kaj rekte kun la potenco, kaj fari, kaze de interkonsento, la faman humanan interŝanĝon. Kun unu politika celo: esti rekonata, fakte, kiel ribelaj militantaj fortoj kaj eliri el la statuso de “teroristoj” en kiu Vaŝingtono kaj Bogoto enfermis ilin. Kion tuj precizigas s-ro Granda al siaj “liberigantoj”: “Donu al mi la liberecon se vi volas, sed temas pri unuflanka gesto viaflanke. Mi avertas vin, ĝi sekvigos flanke de la FARC nenian reciprokecon.”
La registaro donas al li la elekton inter Francio, Svislando aŭ Kubo, kaj s-ro Granda flugas la 19-an de junio 2007 al Havano. Krom la plezuro retroviĝi en libereco, li tiras el tio plian kontentiĝon. “Mi ne emas kredi ke la prezidanto Sarkozy petis la liberigon de ”teroristo“. Uribe siavice, per la dekreto kiun li subskribis por liberigi min, li rekonas la politikan econ de la FARC.”
Kun granda amaskomunikila bruado, la kolombia registaro liberigas cent sepdek supozatajn gerilanojn — inter kiuj obskuraj personoj, komandantoj de ne ekzistantaj trupoj, kaj sufiĉe multaj deliktuloj de komuna juro. Samtempe, ludante sur ĉiuj tabuloj — supozita gesto de paco, sed aŭtenta milit-ago-, s-ro Uribe konfirmas la ordonon donitan en oktobro 2006: fari armean savon de s-ino Betancourt kaj de la ostaĝoj de la gerilo uzante “ĉiajn eblajn rimedojn”. De ĉiam la familioj de la sekvestritoj — inter kiuj tiu de s-ino Betancourt — kontraŭis tiom danĝeran opcion. Ĉu en majo 2003, tia “savo” ne finiĝis per la morto de guberniestro, de eksministro kaj de sep armeanoj?
La sekvo de la okazaĵoj cetere konfirmas ke en Kolombio ĉio eblas: la pleja malbono kiel... la pleja malbono. La 23-an de junio 2007, en mallonga komunikaĵo, la okcidenta bloko de la FARC* anoncas ke, la 18-an de junio, dek-unu de la dek-du deputitoj de la departementa asembleo de Valle del Cauca, forrabitaj de la gerilo la 11-an de aprilo 2002 en Cali, estis mortigitaj “en krucpafado (...) kiam ĝis nun ne identigita militgrupo atakis la tendaron en kiu ili troviĝis”. Neante ĉian batalon en tiu zono la 18-an de junio, s-ro Uribe ekkoleras: “Ne okazis sav-operacio. Ili estis fridsange murditaj”.* Absurde. La kaptitoj konsistigas atuton de la FARC en sia fortoprovo kun la potenco. Kie estus ilia intereso tiel senigi sin de ili?
“La FARC akceptas sian parton de respondeco, precizigas serioze s-ro Granda. Oni ne povas nei ke nia ne kapablis konservi la vivon de la ostaĝoj ĝis la humana interŝanĝo.” Sed krome? Oni atribuas al la gerilo la praktikon ekzekuti siajn kaptitojn prefere ol vidi ilin liberigitaj de la armeo. S-ro Granda nek konfirmas nek malkonfirmas. “Mi ne apartenas al la komando-strukturo de la FARC, mi ne scias ĉu tia ordono ekzistas.” En tiu hipotezo, temus pri militkrimo. Tamen, kaj kvankam ĝi estas komprenebla, tiu ebleco ne povas esti la sole decidita. Ĉar la cirkonstancoj de la dramo de la 18-a de junio restas misteraj. Ĝis nun neniu konas eĉ la lokon kie ĝi okazis. Strange, la kolombia armeo restas silenta. La FARC silentas ankaŭ. “Ni daŭre enketas. Ni volas doni al la mondo la kiom eble plej precizan klarigon kaj eviti spekuladojn”, diras al ni s-ro Granda.
Laŭ la fakuloj, la kvazaŭarmeanoj ne estas implikitaj: ili ne havas, laŭ ili, la kapablon fari tian operacion. Kaj la kolombia armeo ŝajnas ne esti koncernata. Cetere, en dua komunikaĵo, la okcidenta bloko de la FARC elvokis “eksterlandajn taĉmentojn”. Ŝajnas konturiĝi tezo, ankaŭ akceptinda kun singardo: la atako povas esti farita de taĉmento de “specialaj fortoj” konsistantaj el eksterlandaj specialistoj — kies nacieco(j) restas difinota(j). Sed iuj havas kelkajn ideojn*...
Tiel, de Ĝenevo, s-ino Louise Harbour, alta komisaro de la Unuiĝinta Naciaro pri homrajtoj, postulas, krom la “tuja liberigo de ĉiuj ostaĝoj”, “kompletan kaj senpartian” esploradon de la tragedio de la 18-a de junio. Bogoto rifuzas ĉian sendependan esplor-komisionon. S-ro Granda, siavice, substrekas: “La FARC proponis transdoni la korpojn al internacia komisiono en kiu ne partoprenu la kolombia registaro, por malhelpi ĉian manipuladon. Nu, la atakoj de la armeanoj daŭras en tiu regiono, kaj la compañeros sciigis al mi ke same kiel la armeanoj kiel aliaj fortoj havas intereson malaperigi la korpojn. Ĉu por estingi la spurojn?”
Ĉu propagando aŭ vero?
Maurice LEMOINE.
Vidu niajn antaŭajn artikolojn:
‣ Laurence Mazure: Malprudentoj aŭ sekretaj interkonsentoj
‣ Laurence Mazure: Pri la malhumaneco de la kolombia konflikto
‣ Maurice Lemoine: La Kolombio de Ingrid Betancourt
‣ Carlos M.Gutiérrez: Kolombiaj kvazaŭarmeanoj akiras preskaŭ senpunecon
‣
Pluvo da usonaj armiloj sur Proksim-Orienton! La valoro de la liveraĵoj atingos 46 miliardojn da eŭroj dum la venontaj dek jaroj, precizigis la ŝtatsekretario Condoleezza Rice, la 2-an de aŭgusto. Ricevontoj: Saud-Arabio, Egiptio, Kuvajto, Barejno, Kataro, Omano kaj la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, aliancanoj de s-ro George W. Bush en la regiono. Ĉu la liverado de tikla materialo al Saud-Arabio maltrankviligas Israelon? La 15-an de aŭgusto, Vaŝingtono altigas je preskaŭ kvarono la usonan militan helpon al Tel-Avivo; ĝi atingos 30 miliardojn da dolaroj en dek jaroj.* Plej profite al la “acera triangulo” — Boeing, Lockheed Martin, Raytheon — kaj, sendube, al ties kontribuaĵoj al financado de la venonta elektokampanjo.
La 7-an de decembro 2006, rezolucio de la Ĝenerala Asembleo de la Unuiĝinta Naciaro adoptita de 153 regnoj permesis la preparadon de traktato pri kontrolado de la transigo de armaĵoj nomataj konvenciaj, ĝis nun sen internaciaj normaj kadroj. Dudek-kvar landoj sin detenis dum tiu voĉdonado, inter kiuj Ĉinio, Rusio, Barato, Irano, Israelo kaj Pakistano. Unu sola voĉdonis kontraŭ: Usono. La Eŭropa Konsilio publike subtenis tiun rezolucion.
En la sama momento aŭ preskaŭ, Parizo subskribas kun Tripolo gravajn kontraktojn: 168 milionoj da eŭroj por aĉeto, fare de Libio, de kontraŭtankaj misiloj Milan (kiuj troviĝas jam en la armeojn de kvardek-unu landoj) ĉe MBDA*; 128 milionoj da eŭroj por sistemo Tetra de radio-komunikado ĉe EADS. “Kion oni riproĉos al mi? Ĉu laborigi francajn entreprenojn?”* Ne nepre, sed la netravideblon, en kiu okazas tiu mortkomerco, al kiu la nacia reprezentaĵo havas nenian influon. Kaj la daŭrigon de danĝera milita dinamiko... Francio vendos armilojn por pli ol 6 miliardoj da eŭroj eksterlanden en 2007 — kontraŭ 3,38 miliardoj en 2004-, deklaris, la 18-an de septembro 2006, proparolanto de la Ĝenerala Delegacio pri Armado.
La membroj de la Eŭropa Unio estas principe devigataj respekti konduto-kodon kiu malpermesas al ili, aparte, nutri ekzistantajn konfliktojn. Sed, por gajnoj je produktivo, malmultaj modernaj armiloj estas nuntempe fabrikataj en unu sola loko. Tiel eŭropaj entreprenoj — kiel EADS — kaj usonaj liveras pecojn kaj teĥnologion por la disvolvado de la nova ĉina batal-helikoptero Z-10, sen scii kia estos la eksportpolitiko de Pekino — kiu jam liveris milit-aparatojn al Sudano.*
La incita negoco de Usono en Proksim-Oriento provokas la reagon de Sirio kaj de Irano, kiuj povas ĉiam turni sin al Ĉinio aŭ Rusio, kiuj grandpaŝe eniris la merkaton. Niĝerlando maltrankviliĝas pro la “donacoj” de Francio al Libio kiu, de kelkaj monatoj, postulas 30.000 kvadratkilometrojn da niĝerlanda teritorio riĉa je petrolo kaj uranio. Aparte dorlotata de la Blanka Domo, Israelo jam ne kontentiĝas importi: ĝi fariĝis la unua granda armil-liveranto de Kolombio; kies potenca armaĵo, kun krome la malamikeco de Vaŝingtono, zorgigas Karakason, kiu turnas sin al Moskvo por modernigi sian armaĵon.
Aliaj vendantoj aperas: Barato, Sud-Koreio, Sud-Afriko... Neniam tiu sektoro estis tiom floranta. La elspezoj por tia materialo atingis la senprecedencan sumon de 1.058,9 miliardoj da dolaroj fine de 2006!*
La “moralaĵo” de tiu historio? Ĝi evidente ne ekzistas. Aĥ ja! La Pentagono perdis la spuron de 110.000 sturmfusiloj Kalaŝnikov kaj de 80.000 pistoloj (sen paroli pri 115.000 kaskoj kaj 135.000 kugloŝirmaj veŝtoj) transdonitaj al la iraka registaro en 2004 kaj 2005.* Ne maleblas ke tiuj armiloj falis en la manojn de la ribeluloj kaj servas por ataki la militistojn... usonajn.
Maurice LEMOINE.
ONI KONAS NUN pli bone la neniigan militon kiun faris kontraŭ Sovetio la nazia Germanio kaj ties aliancanoj en orienta Eŭropo: novaj arĥivoj, reinterpretado de la malnovaj, surlokaj enketoj alfluas. Inter la forigitaj “tabuoj” troviĝas la rolo kiun ludis la lokaj naciistoj, nome baltaj kaj ukrainaj, longatempe kaŝitan de la sovetianoj, kiuj hontis pro tiu “kunlaborado”, kiel de tiuj kiuj nun rehabilitas ilin.
Post la unua mondmilito, Ukrainio estis dividita inter la?[USSR] (Centro kaj Oriento), Pollando (Galicio kaj Volhinio), Rumanio (Bukovino) kaj Ĉeĥoslovakio (Rutenio aŭ Subkarpata Ukrainio). En orienta Galicio, sub la pola reĝimo kaj kontraŭ ĝi, formiĝas iom post iom la Ukraina Armea Organizo (UVO) en 1920, poste la Organizo de Ukrainaj Naciistoj (OUN) en 1929. La fondinto, Evhen Konovalec, kompano de Simon Petliura, kontaktiĝas kun Adolf Hitler ekde 1922. Kaj ilia ideologo Dmitri Doncov deklaras aparteni al “integra naciismo”. Li kontraŭmetas la “eŭropecon” de Ukrainio al la “azieco” de Rusio.
La nazia stratego Alfred Rosenberg — kaj kun li, ekde 1933, la Abwehr, la milita informservo — subtenas la OUN. Tiu germano el Baltio promesas la aŭtonomecon al la baltaj, ukrainaj, georgiaj naciistoj, al la kaŭkaziaj islamanoj ktp., por malmunti ikon kaj izoli Rusion. Sed la alianco inter Berlino kaj la OUN estis tumulteca. Konovalec estis mortigita en 1938 de sovetia agento. Andrij Melnik postsekvas lin ĉekape de la OUN, kun la subteno de Andrij Ĉeptickij, metropolito de la grek-katolika ekzlezio (papagnoska), la “spirita gvidanto” de Galicio, kiu pasis en 1939 sub sovetian reĝimon. Poste la radikala Stepan Bandera disidentas en 1940: lia OUN-b formas du batalionojn de la Wehrmacht [la germana armeo], Nachtigall kaj Roland, por partopreni en la agreso de Germanio kaj ties aliancanoj kontraŭ Sovetio, la 22-an de junio 1941. Tuj disvastiĝas ondo da pogromoj.
Laŭ Berlino, la “judoj-bolŝevistoj” (komunistoj, komisaroj de la Ruĝa Armeo, judoj) estis unue murditaj “spontanee” fare de la naciistoj kaj lokaj loĝantaroj. En Lvovo, la 25-an de julio, la homĉasado estis nomata “Petliura-tagoj”. Temus pri “venĝo” kontraŭ la ekzekutoj de kaptitoj fare de la NKVD, al kiu la judoj estis konsiderataj esti proksimaj. En realo, tiuj “agoj” estis enkadritaj de la Einsatzgruppen, moveblaj mortig-unuoj de la SS kaj de la Wehrmacht, kiuj finfaris la fiaĵon.
EKDE JULIO-AŬGUSTO tiuj laŭcelaj mortigoj cedas la lokon, laŭ ordono de Berlino, al amasa kaj sendistinga eliminado de la judoj. La rumanaj trupoj de la diktatoro Ion Antonescu taskas sin pri la buĉado en la Sudo (interalie Odeso), kaj tiuj de la hungara diktatoro Miklós Horthy pri la judoj de Subkarpata Ukrainio transportataj al Kamenec-Podolsk por esti tie eksterminataj. Komence de 1942, ses monatojn post la eniro de la Wehrmacht en ikon, 900.000 judoj estis tie jam eksterminitaj.*
La 30-an de junio 1941, la OUN-b proklamas Ukrainan Ŝtaton, kies registaro estas gvidata de Jaroslav Stecko.* “Gloro al la germana armeo kaj al la Führer Adolf Hitler!”, diras unu el ĝiaj proklamoj.* Berlino rifuzas tiun novan ŝtaton, Bandera kaj Stecko estas enkarcerigitaj. La politiko de la okupanto kontraŭas la revojn de la ukrainaj sendependistoj, konsiderataj de la nazioj kiel Untermenschen (subhomoj), kiel ĉiuj slavoj.
LAŬ LA GENERALPLAN OST (“ĝenerala plano por la Oriento”) de la naziaj gvidantoj, 30 milionoj da sovetianoj devos morti, 30 pliaj esti deportitaj orienten por cedi al koloniistoj de “nordaj rasoj” kaj ebligi “modernigon” de tiu nova Lebensraum (“vivospaco”) de Germanio. La plano fiaskis: la Ruĝa Armeo haltigas la germanan ofensivon antaŭ Moskvo, la 7-an de decembro 1941. Okazas amasaj deportadoj, sed al koncentrejoj de laboro aŭ de eksterminado situantaj en Okcidento. Finellaboritaj en la antaŭaj monatoj, la amasa gasumado de judoj komencas en Aŭŝvico en majo 1942.
La OUN de Melnik kunlaboras kun la administracioj kaj la policoj de la okupanto kaj subtenas la formadon, en 1943, de la SS-divizio Galicia (Haliĉina), kiu flirtigas la flavan kaj bluan flagon ornamitan de la hokokruco kaj, poste, de la tridento de la galicia leono. Sed Melnik, instalita en Berlino, daŭrigas sendependigajn agadojn. Li estas mallonge enprizonigita en februaro 1944.
La OUN-b, siavice, ekribelas. Roman Ĉuĥeviĉ, eksĉefo de la bataliono Nachtigall kaj de la Schutzmannschaftsbatallion 201 (Polizei), ekgvidas, fine de 1942, la Ukrainan Ribelan Armeon (UPA). Tiu batalas ĉe pluraj frontoj, ĉefe kontraŭ la sovetianoj ĝis la 1950-aj jaroj (post 1945 sporade, kun apogo de la okcidentaj servoj*), kontraŭ la poloj ĝis 1947 kaj kontraŭ la germanoj. Fine de 1943, Ĉuĥeviĉ donas la ordonon neniigi polojn, judojn kaj ciganojn, sed, en februaro 1944, li alvokas siajn trupojn ne plu partopreni en la mortigo de judoj. La UPA batalas por “Ukrainion al la ukrainoj” kaj “la teron al la terlaboristoj”. Ĉu patriota rezistado, kamparana ribelo, vojerarintaj faŝistoj? Ĝia historio verkotas.
EN SEPTEMBRO 1944, Bandera kaj Stecko estas liberigitaj por aliĝi — kion ili fine rifuzis fari — al Ukraina Nacia Komitato, regata de la nazioj kaj kiun prezidas la generalo Pavlo Ĉandruk, eksa ĉefo de la SS-brigado. Sub ties gvido la SS-divizio Galicia, renomita la 27-an de junio 1944 Unua Divizio de la Ukraina Nacia Armeo, kaj la Hiwis, helpantoj de la Wehrmacht, formas en Slovakio la Ukrainan Nacian Armeon (UNA). La milito estas perdita. Kontaktinte kun la britoj komence de majo 1945, ukrainaj SS-anoj iras al Britio kaj Nordameriko por eskapi al la sovetianoj.
Dume, la Ruĝa Armeo faras ĉe la ukrainaj frontoj, en 1943-1944, decidajn batalojn por la malvenko de Germanio. Milionoj da ukrainaj sovetiaj soldatoj kaj, en Ukrainio, minimume 200.000 partizanoj partoprenis en tiu milito de liberigo, kiu, kun la helpo de la okcidentaj aliancanoj, ĉesigis la nazian aventuron. Kaj la genocidon.
Jean-Marie CHAUVIER.
Vidu ankaû la artikolon “Kiel la ukrainaj naciistoj reverkas la historion”
En la postkomunismaj landoj la historio — kaj aparte tiu de la dua mondmilito — estas grava tereno en la batalo de la ideoj. Ĉar la naciismaj fortoj, kiuj estas tie unu el la pilieroj de la novaj reĝimoj, klopodas pravigi, nome de la malamikeco al Sovetio, sian kunlaboradon kun la nazia okupanto kaj ties genocido. Tiel en Ukrainio.
MAIDAN, la placo de Sendependeco en Kievo, kiel forgesi ĝin? Fine de 2004, la “oranĝa revolucio” tie kunvokis la televidojn de la tuta mondo. Ĝi prezentas denove spektaklon, sed de alia koloro: ĝi vestas sin ruĝe, kun martelo kaj falĉilo. En tiu ĉi 9-a de majo 2007, la “venko super la faŝismo” estas 62-jara.* Kaj Ukrainio memoras ĝin. Sur la bulvardo Kresŝiatik apud la placo avancas la veteranoj de la Ruĝa Armeo kaj de la partizanoj, kovritaj de medaloj. El laŭtparolilo sonas la fama himno al ribelo de 1941: “Ekstaru, popolo grandega, fronte al la tenebro de faŝismo, iras, la popola milito, la sankta milito.”
En tiu tre sovetia rito la juna ukraina demokratio estas tamen bone reprezentita: la “oranĝa” movado (nun malplimulta), ĝia gvidanto, la ŝtatestro kaj ĉefo de la partio Nia Ukrainio, s-ro Viktor Juŝĉenko, la konsilantino Julia Timoŝenko kiu gvidas la ŝianoman Blokon, la flava kaj blua nacia flago, la regula armeo... Ĉu devojiĝo, tiu omaĝo al la heroaĵo de USSR? Tute ne: simple tradicio, enradikiĝinta. Sur la kuko atendas amara ĉerizo la prezidanton: popola manifestacio aperas malantaŭ la oficiala marŝado, plena de komunistaj ruĝaj flagoj, socialistaj rozkoloraj, bluaj kaj blankaj de la kreskanta forto de la Partio de la Regionoj de s-ro Viktor Janukoviĉ, la ĉefministro. Tio estas la grupo de la plimulta koalicio de la Rada, la parlamento prezidata de la socialisto Aleksandro Moroz kaj kiun la ŝtatestro dissolvis la 2-an de aprilo.
Tiu tuj sekrete foriras kun sia sekvantaro. La manifestaciantoj tiam suriras la montetojn al la parko Eternaj Gloroj, poste kovras per floroj la tombojn de la herooj, kaj fine, ankoraŭ pli alte, suriras la altaĵojn de la pompa Monumento al la “granda patriota milito”*, kie atendas ilin (etaj) manĝoj, paroladoj kaj muziko. Trairante stratojn kaj parkojn, ili estas miloj kiuj allasas sin al la festo, lulataj de la tiamaj melodioj: Vojoj de polvo kaj nebulo, Katjuŝka, Malluma Nokto, La Bruligita Kata*, La planedo brulas kaj turniĝas freneze kaj aliaj kantoj kaj valsoj kiuj elvokas la tempojn de milito, de angoro kaj de liberigo.
La ne invitita okcidentano tie konfuziĝus. Li malmulte konas tion kio signifis la nazia okupado en Oriento. Kiu informis lin pri la amasbuĉadoj de 1941-1943, pri la vilaĝoj bruligitaj kun siaj loĝantoj, pri la tri milionoj da sovetiaj militkaptitoj eksterminitaj? Kion li scias pri la partizan-milito, pri la rolo de la Ruĝa Armeo, kaŝata en Okcidento? Nepre fremdas al li tiu slava lirismo, miksaĵo de sinceraj emocioj kaj de bombasto, tiu granda mito dolorkria kaj unuiga heredita de la USSR.
En tiuj tagoj la rusaj kaj ukrainaj televidoj dissendas filmojn, dokumentfilmojn kaj debatojn pri la gloraj bataloj, la ĝojoj pri la venko, sed ankaŭ pri la transgeneraciaj traŭmatoj, la “malaperintoj” kiujn oni daŭre serĉas, la plenkreskuloj kiuj elkreskis en orfejoj aŭ ĉe mem orfaj gepatroj. Ne mankas la temoj kiuj estis tabuaj tempe de la USSR: la sorto de la militkaptitoj saviĝintaj kaj revenintaj el Germanio kaj senditaj kiel “suspektatoj” al la gulago, la armita kunlaborado [kun la nazioj], la deportado de popoloj “punataj” pro perfido de malplimulto da iliaj popolanoj. La 17-an de majo okazas en Kievo oficiala “rekviem-vespero” memore al la tataroj elpelitaj el Krimeo en 1944.* Ankaŭ en Ukrainio estis neniigita la jidiŝlingvio: en Lvivo, Babi Jar vidu “En la amastombejo de Babi Jar”, Berdiĉev ktp., kie fariĝis la judocido per kugloj, la unua parto de la “fina solvo”.
En tiu 9-a de majo 2007, la prezidanto Juŝĉenko ankaŭ siavice organizis “amaran ĉerizon” por la kuko de la Venko. Li kaptas la okazon por relanĉi, fronte al la sovetiaj veteranoj, la rehabilitadon de tiuj kiuj kontraŭbatalis ilin: la Organizo de la Ukrainaj Naciistoj (OUN) kaj ĝia Ukraina Ribela Armeo (UPA), oficiale agnoskitaj — kiel ankaŭ la Greko-Katolika Eklezio (papagnoska), kiu estis proksima de ili — en 2002, maltraŭ kelkaj rusaj, polaj kaj judaj diskretaj protestoj. Temas pri urĝa “nacia repacigo” por superi la malamikecojn de la pasinto.
Inter la “herooj de la rezistado” kiujn li citas, troviĝas ne la ĉefo de la ruĝaj partizanoj, Sidor Kovpak, sed la komandanto de la UPA, Roman Ŝuĥeviĉ, kies centjaran datrevenon, la 17-an de julio, oni pompe celebris en pluraj urboj... forgesante ke li estis, en 1941-1942, unu el la ĉefoj de la bataliono Nachtigall de la Wehrmacht kaj membro de la nazia helpa polico. Kroma eminentulo rehonorigita: Simon Petliura, la antibolŝevisma naciisma gvidanto, kiu dispremigis la laboristan ribelon de la Kieva Arsenalo en februaro 1918. Kun reputacio de pogromisto, li falis en majo 1926 sub la pafoj de “juda teroristo”.* La unua ŝtono de lia estonta statuo estis metita la 25-an de majo en Poltavo, lia naskiĝurbo...
EN GALICIO, lulilo kaj bastiono de la naciismo, oni frapas pli forte: omaĝo estas farita al la divizio Galicia (Haliĉina), pri kiu oni scias ke ĝi apartenis al la SS de Heinrich Himmler, sed kiun oni pli volonte nomas “unua divizio de la Ukraina Nacia Armeo”, laŭ ĝia lasta nomo de 1944. Ĝiaj veteranoj ricevas, en tiu regiono, la samajn pensiojn kiel tiuj de la Ruĝa Armeo kaj de la UPA. Paradmarŝo de la SS kaj de ties simpatiantoj, planita en Kievo la 28-an de aprilo, estis malpermesita de la registaro. Kievo, estas vere, ne estas Rigo...
Reverki la historion ne ĝenas la reĝimon. Oni nun prezentas la OUN-UPA de la legenda Stepan Bandera kiel “trifrontan rezistadon”: kontraŭ la nazioj, la sovetianoj kaj la poloj. Iu defendanto de la movado koncedas ke tiu unue alianciĝis kun la 3-a Regno: ĝi esperis de ĝi nur sendependan ŝtaton. Kaj li citas la ekzemplojn de Kroatio, de Slovakio kaj de la Viŝia Francio. Pli valorintus esti germana protektorato ol okupata teritorio. “En la nuna Francio oni reviziis la juĝon pri la marŝalo Pétain, antaŭe konsiderata unuanime kiel perfidinto de la franca popolo. Oni komprenis ke li provis konservi eĉ se nur guton da sendependeco por la loĝantaro kiu ne povis batali: virinoj, infanoj, maljunuloj.”*
Tamen ne estas facile diskuti pri la temo de la “nacia repaciĝo” inter la malamikoj de hieraŭ. La lasta vivanta komandanto de la UPA, s-ro Vasili Kuk, faras tamen pacigan paroladon. La 9-a de majo? Li alproprigas ĝin. “Tio estas la tago de la venko super la faŝismo. La hitlerismo estis hororo. La tuta Eŭropo batalis kontraŭ ĝi, kaj ne nur la Ruĝa Armeo.” Li aldonas tamen tiujn frazojn kiuj perpleksigas: “La UPA neniam batalis kontraŭ la popolo de Ukrainio aŭ la Ruĝa Armeo (...). Ties komandantoj kaj niaj ŝajnigis ne vidi nin. Ni batalis kontraŭ la trupoj de la NKVD* (...) kaj la faŝistaj invadintoj.” Oni lasos al la historiistoj la zorgon malkonfuzi la implikaĵon. Kontraŭsovetia partizano ĝis 1954, malliberulo ĝis 1960, la komandanto Kuk laboris poste, sub gardado de la KGB, en la instituto pri historio de la Akademio de Sciencoj de Ukrainio, el kiu ĝi estis forpelita en 1972. Pensiulo, respektata, li verkas siajn memoraĵojn.
Se s-ro Juŝĉenko pretendas ekvilibrigi la kondamnojn de naziismo kaj de komunismo, li havas ion por fari. En 2006, leĝo decidita de la Rada kvalifikas la malsatkatastrofon de 1932-1933 kiel “genocido de la ukraina popolo”, kontraŭ la voĉoj de la plimulto de la deputitoj el la orienta parto de la lando. La disputo inter historiistoj daŭras, sed la deputitoj findecidis.* La kontestantoj estas konsiderataj kiel “neistoj”. Fine de aprilo 2007, la ŝtatestro denove denuncis la “totalisman komunistan reĝimon” okaze de memor-solenaĵo pri la operacion de Vistulo, ĉe kiu Pollando elpelis, en 1947, proksimume cent kvindek mil ukrainanojn. Sed en Varsovio oni akuzas la UPA pri ekstermado de poloj en 1943.
Dekmiloj da viktimoj de sovetiaj ekzekutoj estas entombigitaj en la arbaro de Bikivnja, ne malproksime de Kievo. La 20-an de majo 2007 okazis tie omaĝo al la “viktimoj de la komunista teroro” de 1937-1938, laŭ iniciato de la asocio Memorejo de Kievo, kiu fondis Instituton de la Nacia Memoro kaj Muzeon de la Sovetia Okupado. Tre pridisputata kaj juĝata “insulta kaj provoka” de Moskvo, tiu ĝuas, ekde junio, la protekton de la Junularo de la Prezidanta Partio. En 2006, s-ro Juŝĉenko deklaris: “Oni devus memori la tragedion de Bikivnja kiel oni memoras Aŭŝvicon, Buĥenvaldon kaj Daĥaŭon.” De tie ĝis fari egalecosignon inter la stalinaj subpremoj kaj la judocido... Se la Okcidento, ĝenata, apenaŭ reagis kontraŭ tiu konfuzaĵo, Israelo leviĝis kontraŭ du dimensioj de tiu devojiĝo: la komparo inter la Holodomor kaj la juda genocido, sed ankaŭ la antisemita aktiveco kiu ĉirkaŭas tiun kampanjon — iuj substrekas ke la ĉefa respondeculo de la kolektivigo kaj do de la malsatego en Ukrainio, Lazaro Kaganoviĉ, estis judo...
Revene al la Maidan, kie vendejoj de “ukraina literaturo” proponas (ekde 1986, asertas la vendistoj) multedirajn titolojn: Protokoloj de la Saĝuloj de Ciono, verkoj de la nazia teoriulo Alfred Rosenberg kaj de la historiisto Matvej Chapoval pri La judoj en Ukrainio, pamfletoj denuncantaj la “judan diktatorecon” hieraŭ en Sovetio kaj hodiaŭ ĉi tie. Kelkaj broŝuroj surhavas la hokokrucon. Tiuj esprimiĝoj de kruda naziismo apudas — ĉu hazarde? — la propagandon de la OUN-UPA. La aktiva antisemitismo havas cetere sian ĉefstabon en Kievo: en la Akademio pri mastrumado de personaro (MAUP) gvidata de s-ro Georgii Ŝĉekin, reto de universitatoj kaj de privataj lernejoj kiuj grupigas kvindek-sep mil studentojn en tridek-du regionoj. Eldonanto de judofobiaj pamfletoj, la MAUP disponas pri oficiala licenco por sia “engaĝiĝo”.
Disvastiĝanta de Estonio ĝis Pollando kaj Hungario, la kampanjo kontraŭ la monumentoj al la sovetiaj soldatoj liberigantoj el naziismo atingis, komence de majo, Lvovon.* Pluraj organizoj postulas tie la malmuntadon de la memormonumento por la soldatoj, plejparte ukrainaj, falintaj por la liberigo de la ĉefurbo de Galicio: tiel Svoboda (“Libereco”, la eksa Socialnacia Partio), kies ĉefo Oleg Tjagnibog famas pro siaj alvokoj al armita batalo “kontraŭ la Moskvanoj kaj la judaĉoj”; la nova Ukraina Naci-laborista Partio, kies emblemo, la litero N (nacio) kun martelo, elvokas la hokokrucon; la Kongreso de la Ukrainaj Naciistoj (KUN), kiu denuncas la ribelon de fine de aprilo, en Talino, kontraŭ la delokadon de la monumento memore al la Ruĝa Armeo kiel “barbaran pogromon de la etnaj rusoj”. En la nokto de la 12-a al 13-a de majo, en Lvovo, unu monumento kaj soldatotomboj estas damaĝitaj. En tiu sama printempo 2007, pluraj judaj tombejoj kaj unu sinagogo estas damaĝitaj.*
Kaj la “reviziistoj” gajnas: pluraj urbaj konsilantaroj, interalie tiu de Lvovo, anoncas la malmuntadon de la sovetiaj monumentoj. “Tuta Ukrainio estas purigota”, postulas la plej radikalaj. Necesas diri ke la KUN, ekzemple, bedaŭras ke ĉe la franca prezidant-elekto la elektantoj havis nur la elekton inter “la cionisto Sarkozy kaj la socialistino Royal”, pro manko de “reprezentanto de la tradicia nacio”.* S-ro Valeri Bobroviĉ, la respondeculo de la UNA-UNSO*, la plej konata radikala (kaj armeigita) organizo, diras esti en zorgo pro la ebleco ke la rusaj tankoj povus en du tagoj akapari la tutan regionon oriente de la Dnepro kaj, eĉ pli malbone, pro la risko de interna milito en Ukrainio. Lia organizo asertas esti preta: ĝi batalis, kun armiloj enmane, en Georgio, en Ĉeĉenio kaj en Transnistrio.*
La radikalaj movadoj, malplimultaj, dividitaj, estas tamen ne izolitaj. Iliaj tezoj influas profunde la naci-demokratajn, liberalajn kaj ekologiismajn dekstrojn, kiuj subtenas la rehabilitadon de la OUN-UPA. La social-nacia Tjagnibog partoprenis en la ĉefstabo de la “oranĝa revolucio”. La aktivulo de la UNA-UNSO Andrii Sĥil estas deputito de la Bloko Julia Timoŝenko, de la “oranĝa” opozicio, tute kiel la partriarĥo de la disidentan movado sub Leonid Breŝnev, s-ro Levko Lukianenko, aŭtoro de antisemitaj alvokoj dum la parlament-elektoj de 2006.* Certe, la valoroj de ordo kaj de tradicio karaj al la ekstremdekstro ŝajnas malproksimaj de la okcidentisma liberalismo, sed oni vidis aliloke ke konverĝoj ja eblas.
Daŭre sur Maidan, jen la Komunista Partio de Ukrainio de s-ro Pjotr Simonenko, saĝiĝinta parlamenta organizo. Tagon post tago, Komunista Partio, Socialista Partio, Partio de la Regionoj faras mitingojn “por la konstituciaj rajtoj”, laŭ ili rompitaj de la prezidanto. La ardo de la oratoroj kontrastas kun la kvieto de la aŭskultantoj. En tiu ĉi printempo kie la termometro altiĝas ĝis 30°C, ili havas la piedojn en la fontanoj. Sub la pavimo, la plaĝo: la ruĝa bildrakonta kliŝo plaŭdas kaj gaje priŝprucas sin.
En la ombro de la kaŝtanarboj de la bulvardo Kresĉiatik somera homamaso promenas, rapidas malrapide al sia tasko. En la konversacioj, la politika krizo vekas pli tediĝon ol intereson. Necesas diri ke ĝi aperis en momento de ekonomia plibeliĝo: “La elitoj de ambaŭ tendaroj batalas por la disdivido de la industrioj kaj de la merkatoj”, diras la homo de la strato. Sen forgesi la usonajn premojn por ligi Ukrainion en la Nord-Atlantika Traktad-Organizon (NATO)*: en la elektokampanjo de 2007, estas la ministro pri defendo Anatol Hrytsenko, kandidato de Nia Ukrainio, kiu portas la flagon de atlantismo. La rusa marbazo de Sebastopolo estus minacata, en tiu Krimeo de kiu Usono volas firmigi sian regadon de la Nigra Maro, grava por la “Granda Mez-Oriento”. Estonio kaj Kanado eĉ pretus financi la lingvan ukrainigon de Krimeo...
Oni ja scias*: la politikaj alfrontiĝoj, ĉi tie, grupigas la regionan kaj kulturan diversecon. Ĉiuj revas pri liberigo kaj pri Eŭropo. Sed por iuj, ruslingvaj kaj “miksitaj”, la ukraina patriotismo ne kontraŭdiras apartenon al la rusa mondo. La aliaj postulas etnisman identecon kaj fortigitajn ligojn kun Pollando kaj Usono. Kaj, al la antifaŝisman memoron, tro asociitaj kun Rusio, ili preferas la ligojn faritajn kun la OUN post 1945, pro bezonoj de la malvarma milito, nome ene de la World Anti-Communist League (WACL)* kaj de la Anti-Bolshevik Bloc of Nations starigita en 1943 en okupata Ukrainio. Ĉiuj ĉi organizoj “reciklis” multajn iamajn naziojn.
En la disvastigo de la etna-nacia mesaĝo, la transatlantika ukraina diasporo ludis gravan rolon. El Galicio, kelkfoje fuĝantaj pro la “ruĝuloj” ekde 1943-1944, tiuj elmigrintoj iris al Kanado, Usono kaj Aŭstralio. Membroj de la OUN, iliaj infanoj tenis la torĉon ĝis la disfalo de Sovetio, okazo por reveni por prediki la bonan mesaĝon en sia naskiĝlando. Tiuj ukrainoj el eksterlando aliĝis al la kaŭzo de la “libera mondo”, sed sen nei la tradiciojn de la “integra naciismo”. Hieraŭ influhavaj en la komplekso Radio Free Europe — Radio Liberty*, hodiaŭ en la komunikiloj kaj en retejoj de Interreto, la heredantoj, subtenataj de usonaj kaj kanadaj fondaĵoj, ekokupis la ideologian medion forlasitan de la iamaj sovetiaj kadroj, kiuj siavice eniris la mondon de la aferoj.
La historio, laŭ la CIA, resumiĝas en unu frazo, konciza: “En la dua mondmilito, la germana kaj sovetia armeoj kaŭzis pli ol sep ĝis ok milionoj da mortviktimoj.”* Do, nenio plu distingas la naziajn agreson kaj genocidon disde la rezistado kiun kontraŭmetis al ĝi la sovetianoj (el kiuj plej multe ukrainoj)... man-en-mane kun Usono, Britio, la Francio de de Gaulle, la popolaj rezistadoj de Eŭropo.
Demokrata ukraina ĵurnalistino bedaŭregas tiun novan tendencon kvalifiki kiel “okupantojn” tiujn kiuj liberigis la landon kaj atribui la meritojn de la venko nur al la usonanoj kaj britoj. “La memoro cedos lokon al novaj kliŝoj pri la alfrontiĝo de la du totalismaj sistemoj, timas Irina Ĉubatenko. Sed la krimoj de unu reĝimo [ne pravigas] la alian. Des pli ke, por etendi sian Lebensraum [vivospaco] ĝi mortigis, mortigis, mortigis. Mia avo militis. Li estis kaptita en la kaptitejoj germanaj kaj sovetiaj. Li spertis ambaŭ reĝimojn kaj iliajn diferencojn. La demando, kiu estas la malamiko, ne stariĝis por li.”*
Jean-Marie CHAUVIER.
Vidu ankaû la artikolon “La OUN, la nazia Germanio kaj la genocido”
RIPOZOPARKO forlasita, densa arbaro, ravino nomata “de la bonulino”. Survoje oni malkovras sepbrakan kandelingon, lignan krucon, kelkajn ferkrucojn. Demandite pri la loko de la sovetia memorejo, la pasantoj deklaras ne scii ĝin.
En 1976, tamen, monumento estis ja konstruita — tridek jarojn poste — al la 33.771 judoj de Kievo falĉitaj per mitralo, nudaj kaj alvicigitaj antaŭ la fosoj kiujn ili estis devintaj fosi, fare de la Einsatzgruppen, moveblaj mortig-unuoj de la SS kaj de la Wehrmacht, kaj al la 60.000 aliaj viktimoj mortigitaj ĉi tie. En 1961, la poeto Evgeni Evtuŝenko denuncis la antisemitismon en sia poemo Babi Jar, de kiu Dimitri Ŝostakoviĉ tiris en 1962 sian Simfonion n-ro 13...
La turisma gvidilo klarigas ke “la 28-an kaj 29-an de septembro 1941 oni ekstermis tie 33.000 judojn de Kievo kaj el la ĉirkaŭaĵo, kaj ankoraŭ 3.000 en oktobro”. Sed ĝi aldonas: “Oni mortpafis ciganojn, sovetiajn militkaptitojn, bolŝevismajn eksterleĝulojn kaj partizanojn, homojn ostaĝigitajn pro la agado de la eksterleĝuloj, ukrainajn patriotojn de la OUN.”
Vi legis bone: la homoj de la OUN estas “ukrainaj patriotoj”, la sovetiaj partizanoj “bolŝevismaj eksterleĝuloj” (ĉu nova koncepto?) respondecaj pri la morto de malfeliĉaj ostaĝoj. La usona-ukraina dokumentfilmo de Sergej Bukovski kunproduktita de Steven Spielberg kaj Viktor Pinĉuk, dediĉita al la genocido de la 1,5 milionoj da judoj de Ukrainio, Literumu vian nomon*, substrekas ke krom la precipaj viktimoj, judoj, de la masakroj de Babi Jar, ekzistis aliaj, de kiuj — en tiu ordo — “membroj de la OUN” kaj “komunistoj”.
Ĉu la “repaciĝo inter judoj kaj ukrainoj” pasas tra interŝanĝo inter, unuflanke, la rekono de la juda genocido kaj, aliflanke, la senkulpigo de la OUN kaj la forgeso de la loko de la komunistoj kiel celtabuloj de (kaj rezistantoj al) la okupanto? Dum iuj perdiĝas en tiuj pridubindaj subtilecoj, la MAUP, reto de universitatoj kaj privat-lernejoj (vidu la raportaĵon “Kiel la ukrainaj naciistoj reverkas la historion”), disvastigas en la ĉirkaŭaĵo de Babi Jar, en tiu ĉi 9-a de majo datreveno de la Venko, flugfoliojn kiuj asertas ke la masakro estas “invento de la judoj”...
Jean-Marie CHAUVIER.
En marto 2007, la eŭropaj gvidantoj interkonsentis pri ampleksa strategio por kontraŭbatali la tutmondan varmiĝon, fiksante cel-kvanton kaj -daton kiuj devontigis ilin produkti 20% de sia energio per renovigeblaj fontoj ne pli malfrue ol en 2020. Jam tempo ja estas. La danĝeraj sekvoj de ekologia malordo povus instigi dekojn da milionoj da homoj forlasi siajn hejmojn kaj migri. Bangladeŝo estas unu tia lando jam influata.
De Dako, oni veturas ĉirkaŭ dek unu horojn por atingi Munŝinganĝ, vilaĝeto ĉe la sudokcidenta ekstremaĵo de Bangladeŝo. Sep horojn per klimatizita aŭtobuso ĝis Khulna, inkluzive de unu horon pramŝipe trans la kotaj akvoj de la Gango; poste, kvar horojn da skuoj, varmego kaj polvo en plenplena aŭtobuso tiel laca kiel ĝia ŝoforo, ĝis fine la vojo renkontas riveron sen ponto aŭ pramo. Ĉe Munŝiganĝo la linio finiĝas. Trans la rivero, sude, etendiĝas arbaro kun nepenetrebla aspekto: la Sundarbaro, mangloarbaro dividata kun Barato kaj klasifikita de Unesko kiel loko de monda heredaĵo. Apude estas la oceano.
La plena nomo de la loko estas Munŝiganĝ Bazar. Ĝi servas kiel bazaro por ĉiuj vilaĝetoj de la ĉirkaŭaĵo kaj konsistas el ĉefa strato alkroĉiĝanta al la longa digo kiu protektas la lokon kontraŭ sizigiaj tajdoj kaj maskaretoj. La vojo pasas inter vicoj de butiketoj diversspecaj, tetrinkejoj kaj kelkaj loĝejoj. Ĝin kompletigas mezlernejo kaj malgranda moskeo. Ĉi-jare, la musono malfruis. Densa pluvego atestas pri ĝia retrovita intenseco. Rapide tramalsekiĝas la sarioj de la virinoj kaj la katunaj sarongoj — la “longhi” — de la viroj. Senzorge, ĉiuj ankoraŭ okupiĝas pri siaj aferoj.
Kun ronda ventro firme apogata de du malgrasaj kruroj, kaj infaneca mieno kiun griza barbo ne povas seriozigi, Mohamad Abdul Mannan Molla estas bone ŝirmata per la nigra ombrelo el kruda ŝtofo kiu akompanas lin ĉien. Li marĉandas pri la prezo de la ingrediencoj esencaj por la farado de la betelo kiun li tuttage maĉas: grandaj tre amaraj folioj, pecetoj da muskato kaj limono. Fininte sian butikumadon, onklo Mannan, kiel oni lin nomas ĉi tie, hejmeniras per atentema paŝo. Ĉu li vere havas 70 jarojn, kiel li pretendas?
Li loĝas en la vilaĝeto Pankhali kiu atingeblas per unu sola mallarĝa pado alkroĉiĝanta al digo. La maljunulo transiras tri kilometrojn da profunda kaj glitiga koto kun surpriza facileco, haltante nur por intersaluti kun najbaroj de ĉiuj aĝoj. La varmeco de la salutoj kontrastas kun la severeco de la pejzaĝo. Ĝis la limo de videbleco estas grandegaj kvadrataj akvejoj ĉirkaŭataj de teraj talusoj kaj destinitaj por la bredado de grandaj salikokoj por eksportado. Sen la buntaj sarioj de la virinoj, kiuj cirkulas portante pezajn akvobokalojn aŭ infanojn sur la kokso, ĉio estus senkolora kaj griza.
“En mia junaĝo”, Mannan memoras sen malrapidigi sian paŝadon, “ĉi tie nur estis rizejoj kaj gregoj de bovinoj. Estis belege. Sed ekde la cunamo de 1988, la grundo estas plena de salo; la agraron anstataŭis salikokaj bredejoj.” Ĉu oni ne bonvenigu tion kiel sukcesan adaptiĝon al ŝanĝiĝoj en la natura medio? “Ĝi alportas al ni multe da riĉeco”, opinias Mannan, “antaŭe la bazaro ne ekzistis ...”. “Riĉeco, jes, sed por la riĉuloj”, kontraŭas najbaro kiu invitis sin en la konversacion. “La malriĉuloj ĉiam pli malriĉiĝas*.” La interveno instigas disputon en la grupeto el kvin aŭ ses viroj kiuj kolektiĝis ĉirkaŭ la maljunulo.
“La salikokaj bredejoj”, asertas unu el ili, “havas multe malpli da dungitoj ol la rizejoj, jam ne restas laboro.” “Antaŭe”, memoras alia, “oni povus varmigi sian hejmon per sekigita bovsterko. Nun, estas necese iri por haki brullignon en la Sundarbaro.” “Pasintece, estis ses sezonoj por planti aŭ kulturi, nun restas ne pli ol kvar”, tria aldonas. La rimarkoj ne estas pli optimismaj post kiam la malgranda grupo alvenas al la hejmo de Mannan, kie ili intencas daŭrigi sian diskuton.
Noktiĝas ĉe la tri dometoj, kies teraj muroj kaj palmaĵaj tegmentoj alkroĉiĝas al la digo, kie la sepdekjarulo loĝas kun sia edzino, Zohura, kaj la familio de liaj du filoj. Proksime, kanto leviĝas, akompanate de harmoniumo. Ni eniras. Malhele prilumate per olelampo, la solaj mebloj en la ununura ĉambro estas benko, tablo kaj lito el tabuloj sen matraco. Ni sidiĝas sur matojn sternitajn sur la nuda tero dum Zohura proponas al ni betelon. Etstatura kaj ŝrumpita pro laboro, ŝi aspektas dek jarojn pli aĝa ol ŝia edzo. Fakte, ŝi estas dek jarojn pli juna. Ni parolas al ŝi pri nia konversacio. “Ĉio ŝanĝiĝis”, ŝi diras. “Antaŭe, ĉiuj ĝardenoj havis trinkakvajn putojn, sed la akvo saleciĝis. Ni jam ne povas uzi ĝin. Nun, ni devas piediri al la bazaro aŭ transiri la riveron per boato por trovi trinkakvon.”
La cunamo de 1988 rolis kiel ellasilo. Ekde tiam, la saleciĝo konstante plimalboniĝas. Ĝin kaŭzas la altiĝo de la marnivelo kiu evidentas dum la musonaj sizigiaj tajdoj kiam la digoj estas regule superverŝataj aŭ breĉataj*. “Tamen”, klarigas Mannan, kiu ofte dungiĝas kiel skipestro pri la riparado, “ĉiujare ni altigas ilin je kelkaj centimetroj.”
Alia kaŭzo estas la reduktita fluo de la riveroj dum la senpluva sezono tiel, ke ili ne povas malrapidigi la pliiĝintan potencon de la tajdoj. La senelira rondo jam komenciĝis. Kontribuante per salakvo al la ĉiam pliiĝanta poluado de la grundo kaj de la grundakvo, la tutmonda varmiĝo — ĉar estas ĝuste tio, kio kulpas — iom post iom malaperigas rizkulturadon kaj la laborpostenojn kiuj akompanas ĝin.
Kiel supervivi? Aliloke, mankus alternativo krom foriri. Sed tie ĉi, la manglolaguno disponigas tre intertempan eblecon. Ĉiam pli, la kamparanoj kiuj ne sukcesis trovi laboron per bredado de salikokoj, anstataŭe fariĝas fiŝkaptistoj aŭ ĉasistoj, traserĉante la Sundarbaron por ligno kaj sovaĝa mielo. La 30-jara Abdul Rhaman Molla, la plej juna filo de Mannan kaj fiŝkaptisto en la manglolaguno, konfirmas: “Ĉiutage estas pli da homoj sur la akvo. Dum kvin jaroj, la norduloj velas tri tagojn por veni fiŝkapti ĉi tie.” Kun jena efiko sur la rimedon: “Estas ĉiam malpli da salikokaj larvoj kaj fiŝidoj. Kvankam antaŭe mi povis kapti dek kilogramojn en unu tago, nun mi kaptas nur kvincent gramojn.”
Sed la viroj kiuj kuraĝas eniri la Sundarbaron elmetas sin al grandaj riskoj. La mangloarbaron invadas piratoj kiuj forkaptas kaj batas la fiŝkaptistojn por ilin liberigi kontraŭ elaĉeto. Ĝi ankaŭ estas rifuĝejo de la timiga bengala tigro kiu pereigas cent homojn ĉiujare. La rememorigo pri ĉi tiuj teroroj intertempe estingas la surprizan gajecon kiu ĝis nun akompanis iliajn ne tre amuzajn rimarkojn. La muziko ĉesis post kiam la najbara muzikamanto aliĝis al la malgranda kunvenintaro. Inter iliaj rakontoj, oni aŭdas nenion, krom la kvakadon de miloj da ranoj. Ĉiu havas timigan historion por rakonti, rivelante profundan korligitecon al sia regiono, loko de modera islamo kiu toleras muzikludadon, ne ĝenadas virinojn kaj permesas amikan interrilaton kun hinduoj — kun kiuj la enloĝantoj eĉ dividas la adoron de Bono Vidi, diino de la arbaro — loko ornamita de la beleco kaj mistero de la Sundarbaro.
La ĉiam pliiĝanta premado fare de homoj sur la mangloarbaron aldoniĝas al la pliiĝanta saleciĝo, altiĝantaj niveloj de la oceanoj, kaj altiĝantaj akvaj kaj atmosferaj temperaturoj al kiuj ĝi jam estas submetata sen havi tempon por adaptiĝi. Ĝia degenero rezultas el la malapero de ĝiaj plej altaj arboj kaj de granda nombro da bestaj kaj legomaj specioj. Sen tiu biologia diverseco tamen, rompiĝos la delikata ekvilibro kiu ebligas al homoj supervivi en la sudokcidento, kaj centmiloj estos devigitaj formigri. Fakte, la Sundarbaro rekte provizas vivtenadon por pli ol ok mil familioj — kaj nerekte por almenaŭ kvin milionoj.
“Ĉu foriri? Sed kien? Mi preferas morti tie ĉi”, krias Zohura, ridigante siajn gastojn. “Mi transloĝigos mian familion al Dako, mankas alternativo”, certigis lia filo Rahman, pli pragmate. Sed por ili, la demando ankoraŭ ne estas en la tagordo. Ilia plej urĝa prioritato estas adaptiĝi, ĉiun tagon.
Dako, en julio 2006. Kun siaj ankoraŭ neasfaltitaj stratoj kaj novaj konstruaĵoj — ne finkonstruitaj, sed jam okupataj-, la kvartalo Niketon aspektas kvazaŭ ĝi leviĝus el la tero je la tempo de la lastaj musonaj pluvoj. Aktuale, Dako havas loĝantaron de dek-tri milionoj kun prognozo de dudek-unu milionoj por 2015, kio farus ĝin la kvara plej granda urbo de la mondo laŭ loĝantaro, kaj unu el la plej rapide kreskantaj. Konstruado progresas ĉie, ofte tro rapide kaj en miriga miksamaso: vitraj turoj, domaĉaroj, vilaoj, vicoj de konstruaĵoj el sep aŭ ok etaĝoj de kiuj la teretaĝon okupas aŭtoparkejo kaj la balkonojn malbeligas malgraciaj klimatiziloj. Unu el tiuj neallogaj konstruaĵoj enhavas la sidejon de Bangladesh Unnayan Parishad (BUP)*, esplororganizo direktata de Ahsan Uddin Ahmed, aŭtoro de multaj artikoloj pri la efiko de la tutmonda varmiĝo sur Bangladeŝon.
Tre rekte sidante sur brakseĝo kies dorso estas kovrita per tualettuko — por sorbi ŝviton dum la paneoj de ventumilo-, la esploristo senemocie detalis la problemon: “Hodiaŭ, la tutmonda varmiĝo efikas sur la enloĝantojn de la sudokcidento de nia lando, sed, laŭ longatempa perspektivo, ĝi efikos sur la tutan loĝantaron.” Kun pli ol cent kvardek milionoj da enloĝantoj koncentritaj en areo apenaŭ pli granda ol kvarono de Francio*, el ĉiuj ŝtatoj en la mondo Bangladeŝo estas unu el la plej elmetataj al klimataj riskoj: la tria raporto de la Interregistara Fakularo pri Klimata Ŝanĝiĝo (IFKŜ)* taksas, ke marnivela altiĝo de 45 centimetroj senhejmigos 5,5 milionojn da homoj kaj reduktos la malaltejojn de Bangladeŝo je 10,9% .
Estas necese rimarkigi, ke inundiĝoj estas normalaj fenomenoj en Bangladeŝo. Transirate de tri grandaj riveroj — la Gango, la Meghna kaj la Bramaputro — kaj centoj da riveretoj, la lando ricevas 92% de la akvo devenanta de Tibeto, Butano, Barato kaj Nepalo. Tiu grandega inundo plejparte alvenas en la musonaj sezonoj kaj kutime inundas trionon de la lando . “Oni lernis kiel adaptiĝi al tio”, insistas la esploristo, “sed la tutmonda varmiĝo komencas perturbi tiun modelon.” Unuflanke, la degelado de la himalajaj glaciejoj kaŭzas pliigon de la pluvokvanto dum la musona sezono, kio siavice pliigas la volumenon de drenenda akvo. Aldone, la leviĝo de la marnivelo pli malfaciligas la fluon de la riveroj al la maro. Sekve, estas probable ke la ĉiujaraj inundoj laŭpaŝe pliiĝos volumene kaj tempodaŭre, rompante la delikatan ekvilibron establitan dum jarcentoj inter la ankoraŭ plejparte kampara loĝantaro kaj la kaprica naturo.
Tio ne estas ĉio. La altiĝo de temperaturoj, kombinita kun la grave reduktiĝinta pluvokvanto en nemusonaj sezonoj, povus male kaŭzi senpluvecojn en la nordokcidento de la lando, kaj ankaŭ redukton de la fluo de la riveroj. Senigite je tiu likva bremso, kaj puŝite de la tajdoj, marakvo povus penetri ĉiam pli norden, poluante la apudajn kampojn kaj la grundakvon. Fine, kvankam la esploristo agnoskas, ke la ondegoj produktataj de la ŝtormoj estas plimalboniga faktoro de la altiĝo de la marnivelo, li ne enkalkulas la pliiĝon de la potenco de ciklonoj en la liston de katastrofoj kaŭzataj de la tutmonda varmiĝo. Tio, li diras, estas afero kiu ankoraŭ prezentas tro da teoriaj problemoj. Sed, ĉiaokaze, neniu loko en la lando restos netuŝita de la danĝeraj sekvoj de klimata ŝanĝiĝo.
“Se ni volas eviti amasan migradon al la urboj, ni devas helpi la publikon kompreni tion, kio okazas.” La nobla trankvilo kaj preciza parolado de s-ro Mohon Kumar Mondal akre kontrastas kun la bombasta maniero de multaj respondeculoj de neregistaraj organizoj en la regiono de Munŝiganĝo. Li estis en Dako dum kelkaj tagoj por trovi financon por sia propra NRO: Gana Unnayan Sangstha*. Per tiu eta loka strukturo, li starigis ekologiajn klubojn en la vilaĝetoj ĉirkaŭ Munŝiganĝo. Klubanoj kunvenas por diskuti la ŝanĝojn vidatajn kaj por realigi solvojn de la sekvaj problemoj: planti arbojn, plialtigi loĝejojn, prizorgado de trinkakvo, uzado de rizsemoj malpli sentivaj je salo.
Onklo Mannan estas membro de la klubo de Pankhali. Li opinias ke indas ĉeesti, malgraŭ tio, ke li estas nelegoscia, por regule fari prezentadojn al siaj najbaroj. “La enloĝantoj ĉi tie konscias ke la situacio misas sed, pro tio ke ili ne estas bone informitaj, ili ne povas klarigi kial. Ni tial starigis migrantajn spektaklojn kun trupo de aktoroj kaj lokaj muzikistoj por komprenigi tion, kio okazas tutmonde pere de prezentadoj de nia kulturo.”
Tamen, malgraŭ la penoj de Mohon, kaj la tre forta korligiteco al sia regiono de la enloĝantoj de Munŝiganĝo, kreskanta nombro ne povas trovi laboron en la salikok-bredejoj nek en la manglolagunoj, kaj ili devas foriri. Tiel faris Hamid Mohamad Abdul, 25-jara patro de du infanoj. Ne povinte nutri sian familion hejme, dum unu jaro li estas rikiŝisto en la densa trafiko de la ĉefurbo. Ĝi estas terura metio. “Nenio estas pli malfacila”, li klarigas, pardonpetante kun granda melankolia rideto. Lia voĉo estas raspa, raŭkigite de poluo, kaj lia korpo estas tre malgrasa. “Kiam mi hejmenrevenas, mi bezonas kelkajn tagojn por reakiri iometon da korpopezo”, li klarigas. “Mi revenas proksimume ĉiumonate, tuj post kiam mi ŝparis sufiĉe da mono por mia veturoprezo kaj la bezonoj de miaj edzino kaj du infanoj.”
Por supervivi, Hamid fidas al la solidareco de grupeto de junuloj, ĉiuj el la ĉirkaŭaĵo de Munŝiganĝo. Kune, ili luas malgrandan ĉambron de la posedanto de siaj rikiŝoj por kuiri kaj societumi, kaj ankaŭ teretaĝon el bambuoj kie ili kolapsas post dek aŭ dek-du horoj da ellaciga laborado. Senzorga kaj sagaca, la posedanto sopiras la ne longe pasintan tempon, kiam li estis kultivisto, kiam la garaĝo de la tricikloj ŝirmis bovinojn kaj la dormejo de la rikiŝistoj tenis fojnon kaj pajlon... Sed la urbo englutis lian teron kaj lia rikiŝa entrepreno prosperas: “Ĉiam pli da viroj venas al mi peti laboron”, li diras, duon-kuŝante sur la ligna benko de kie li kontrolas siajn aferojn.
“Pasintjare, kiam mi alvenis, estis nur dek-unu el ni de Munŝiganĝo” Hamid konfirmas; “hodiaŭ ni estas preskaŭ kvindek.” Ĉu ili ankoraŭ sopiras sian hejmregionon? Ĉu ili estas kontentaj labori en okupo kiu — malgraŭ ilia juneco kaj forto — apenaŭ ebligas al ili pluvivi? Hamid revas ŝpari monon por starigi malgrandan negocon de salikokoj hejme.
En sia neluksa moderna oficejo nestanta en iom pompaĉa turo de unu el tiuj privataj universitatoj kiuj floris en Dako dum la lastaj jaroj — for, tre for, de la kvartalo Kilgaon kie la rikiŝistoj kunpremiĝas — la geografo Maudood Elahi, fakulo pri interna migrado, prognozis alian estontecon por Hamid: “Estas la norma sinsekvo. Unue, la familiestro alvenas. Komence, li sendas monon al sia familio, kredante ke iun tagon li hejmen revenos por ĉiam, sed ĝenerale la malo okazas.” Kaj la profesoro konfirmas la kreskon de Dako, ĉefa celloko de la migrintoj, “kiu pliiĝis aree je 40% en dudek jaroj”.
Se, kiel la fina raporto de la IFKŜ* prognozis, Bangladeŝo estas ankoraŭ submetota al klimata premo, oni povas atendi amasmigradon en la sudokcidento kaj ankaŭ en la cetera lando. Dako absolute ne povos sorbi ĉi tiun amasan migradon de kamparanoj. Eĉ sen mencii, ke la ĉefurbo mem verŝajne estos ofte trafita de vastaj inundoj kiel tiuj de 2004. Kien iros la bangladeŝaj rifuĝintoj tiam? Ĉu al najbaraj landoj?
Se oni volas eviti perforton, tio apenaŭ estas probabla. “Migri al Barato kaj Birmo estos tre malfacile” diras Maudood Elahi per ironia tono. “Barato jam havas siajn proprajn demografiajn problemojn, kaj ambaŭ landoj estos egale trafataj de klimata ŝanĝiĝo. Kaj mi eĉ ne mencias la politikajn problemojn! Tial estas necese de nun serĉi kunlaboron ekster Suda Azio. Tio estas fundamente grava”. Kun sia kutima senemocia maniero, li daŭrigas: “La internaciaj organizoj kiel la UN kaj la Alta Komisariejo de UN por Rifuĝintoj havas decidan rolon en la planado de la amasaj migradoj kiuj estas antaŭviditaj. Por paroli senkaŝe, mi kredas ke tiuj landoj, kiuj disponas pri pli da teritorio, devos ŝanĝi siajn politikojn pri enmigrado. Konsiderante, ke la tutmonda varmiĝo estas problemo tutmonda, oni devas serĉi solvojn tutmondajn.”
Subtene al tiu ampleksa metodo, jam dudek jarojn batalis profesoro Atiq Rahman, fondinto de la Bangladeŝa Centro pri Superaj Studoj (BCAS)*, plurfaka esplorcentro, kaj gvidanto en la esploro pri la sociekonomiaj efikoj de la klimato. Tre didaktika en la scienca fako, li koncentras sin al demandoj de internacia juro en kiuj li inkluzivas la tutmondan varmiĝon. “Por Bangladeŝo, kiu jam suferas politikan senatenton kaj multoblajn naturkatastrofojn, la tutmonda varmiĝo estas la kroma decida faktoro, la akvoguto kiu superverŝigas la vazon. Sed nia lando respondecas pri nur 0,3% aŭ 0,4% de la totalaj forcejaj gasoj, tio estas malpli ol Nov-Jorko. Ankaŭ ni havas moralan devon redukti niajn emanaĵojn. Sed, samtempe, se la cetera mondo faros nenion, estos grava homa katastrofo. Kiu tiam respondecos?”
Ĉu estas elirejo el ĉi tiu tutmonda maljusto? “Dum longa tempo mi proponas la jenan solvon”, daŭris Rahman: “ĉiu lando devas akcepti la respondecon pri transporto kaj loĝigado de kvoto de klimataj rifuĝintoj proporcie al sia pasinta kaj nuntempa niveloj de forcejaj gasoj.” Solvo kiu eble preteriras la statuson de rifuĝinto kiel difinitan de la konvencio subskribita en Ĝenevo en 1951, por inkluzivi la koncepton de rifuĝinto klimata. Kvankam la ideo povus ŝajni eksterordinara, ĝi ja estas pripensinda.
Donatien GARNIER.
La citaĵo ĉekape de ĉi tiu skribaĵo estas subtitolo de libro de Gary L. Francione, usona universitatano kiu, en la eldono de aŭgusto 2006 de Le Monde Diplomatique en Esperanto, reliefigis kontraŭdiron sine de bestistaj pozicioj rilate al tielnomata Projekto Granda Simio. Ne senutilas rimarkigi ke Gary L. Francione* estas juristo pri edukado, kio gravigas lian tezon en momento kiam, de teoriaj diskutoj pri bestaj rajtoj (eĉ, laŭ iuj, homaj rajtoj) oni nun pasas al postuloj pri leĝigo. Ni sintezu la aferon.
Kiel la aŭtoro mem de la libro al ni memorigas, Francione partoprenis en la naskado de la Projekto Granda Simio kaj skribis eseojn pri la afero. Tamen en la artikolo kiun ni aludas li montras sian diverĝon rilate al la kriterio mem subtenanta la projekton. Laŭ lia opinio, kio movas ĝiajn aktivistojn, estas rekta konvinko ke la grandaj simioj havas trajtojn kognajn kompareblajn al tiuj de la homoj (inter ili “la kapablon interkomuniki per simbola lingvo”), tial estas absurde ke ilin ne atingu rajtoj kiujn, finfine, oni legitimus surbaze de la necesa respekto al tiaj trajtoj. Nu, laŭ Francione tia enhavigo nur fortikigas la egoisman tendencon de nia specio, ekskludi la ne homajn animalojn de la morala komunumo. Enhavigi la grandajn simiojn estus, iel dirite, morale analogie al koncesii rajtojn al la laboristoj de la propra komunumo, sed ekskludante de ili la eksterulojn (kion efektive oni realigas ĉi tie nun preskaŭ sen tiurilata agitado). Ĝis nun, jen la polemiko interna en la projekto. Sed kio estas la bazo de la pozicio de Francione? Tre simple: la horizonto de la morala komunumo nepre atingu ĝis kie ekzistas kapablo senti plaĉon aŭ suferon. La kapablo komprena kaj simboliga estus malgrava en ĉi tiu temo: “ĉu oni emus atesti ke la kapablo uzi la simbolan lingvon valoras pli, en la morala ebeno, ol tiu gvidi sin per ultrasonoj?” [Kapablo propra de vespertoj.]
La ordono ne instrumentigi la estaĵon provizitan per racio (tio estas, per abstrakta pensado kaj simbola lingvo) kio konsistigas la subtenon de la Kantia etiko, estas formulata nun kiel ordono ne instrumentigi la estaĵon simple kapablan suferi. La povo kiun havus ni la homoj identiĝi kun tia sufero, la kompato, estas la kondiĉo ebliganta ke tia etiko regu, sed nur ĝia transformo en ĉiutagan leĝon garantius ĝian efikan realigon. Sed Francione donas al ni spuron pri kiel devus esti la aferoj, se nia efektiva konduto respondus al ago-maksimoj subtenataj de tia etiko: “ke la inteligento de la bestoj estas aŭ ne simila al la nia devas ne kondiĉi la respekton de la morala devo ĉesigi ĉian ekspluatadon de la ne-homoj, nek regi super ilia trajto de estaĵoj sentaj. Ĉi-vespere vi ĉetabliĝos por manĝi. Eble vi renkontos sur via telero viandon bovan, birdan aŭ fiŝan [...]. Vi [ankaŭ] scios ne nur ke la besto kies viandon vi manĝas mortis por nutri vin, sed ankaŭ ke ĝi suferis antaŭ kaj dum sia morto. Tiu konsciiĝo [nur] bezonos baziĝi sur ke ĝi estis, same kiel vi, estaĵo sentokapabla kiu aspiris nur al vivi”.
Kaj kion oni faru post konsciiĝi? Do, kompreneble, se oni volas esti konsekvenca, ĉesi instrumentigi tiujn bestojn kaj nepre ĉesi manĝi ilin. Ĉar tio efektive maleblas, krom pro falo de la homa specio en radikalan melankolion, ĉio tio estas virtuala etiko. Kaj dume la transnacifirmaoj pri manĝo plu manipulas kaj genetike kaj meĥanike, kio malnaturigas tiujn samajn speciojn alvenantajn sur nian tablon, industrioj tute indiferentaj je la samarianaj atestoj de la fama universitatano. Polemiko, ni diris, pli malpli neracia, sine de la afero Granda Simio, kio devas ne trompi, ĉar la interna milito havas siajn limojn, kaj la komuna malamiko restas bone difinita. Francione komparas tiujn, kiuj eĉ ne akceptas integri la simiojn en la moralan komunumon, kun la rasistoj de la 19-a jarcento, kiuj apogis sin sur la frenologio por atesti ke la komprenkapablo de kelkaj homoj estas suba. Kaj li taksas ke kiam oni estas, iel dirite, tiel mizera, malmulte valoras la evidento ke la ĉimpanzoj pruvas sian kapablon uzi la homan lingvon. Unue, tia pruvo estas malmulte konvinka. Kion oni atingis en la afero estas ke, kontraŭ vera malnaturigo de la besto (ĉar ĝia natureco igas ĝin ĝisdatigi sian propran signokodon kaj ne la nian) kaj elspezo de milionoj da dolaroj, iu primato hodiaŭ fama atingis forĝi (en la usona signolingvo) simplajn frazojn kiujn infano akiras tute senĝene, ĉar la kapablo paroli konsistigas parton de ĝia propra naturo. Tiu afero estas, minimume, celo de polemiko scienca-filozofia. Kaj kiam la premiso estas racie diskutinda, tiam estas almenaŭ aŭdace ĉerpi korolariojn kvazaŭ temus pri nekontestebla evidento, des pli sur la malforta grundo de la moralo kaj ampleksigo de rajtoj.
Ŝajnas ke Francione mem havas siajn dubojn, ĉar iam en sia skribaĵo atestas ke “iuj diferencoj inter la homa inteligento kaj tiu de la bestoj ne uzantaj la lingvon estas evidentaj”[La citiloj tiaj anstataŭas kursivan tiparon en la originalo.]. La afero estas, tamen, mezuri la pezon de tiuj diferencoj. Kaj tie oni povas eniri racian polemikon, se la anatemado de la kontraŭulo ne funkcius kvazaŭ aŭtomato. Racia diskuto traktus, por ekzemplo, la manieron provi determini ĉu la aliaj animaloj havas tiun kapablon reakiri konservitajn reprezentaĵojn (laŭ vortoj de J. Allan Hobson) kiu karakterizas nian memoron, aŭ ĉu ilia natura signokodo enhavas tiun simboligon de la reprezentaĵoj kiu estas apartiga trajto de la homa lingvo; determini ĉu la besta lernado transcendas la aŭtomatan registradon de spertoj, kio ja okazas je la homa lernado; determini ĉu estas prave paroli pri intenceco en la aliaj animaloj, komprenita kiel reprezento de objektoj, ĉiam koncepte konkretigita; kompreneble, determini ĉu pravas diri ke la bestoj havas tian pripensadon pri reprezentaĵoj, kio estas kadro de nia pensado.
La elvokita J. Allen Hobson indikas tiujn kaj aliajn kapablojn kiel blokojn konsistigantajn la konscion, emfazante la fakton ke “tre malgrandaj diferencoj en la strukturo kaj funkcio de la cerbo gigantiĝas kiam ili atingas la duagradan konscion”*. Kaj la eventuala ne atribuo de ili al la ceteraj animaloj tute ne ekskludas atribui al ili ian konscion integritan de la kapabloj senta (ricevado de datenoj), percepta (selektado de datenoj), emocia kaj kompreneble instinkta. Sufiĉus akcepti ke la vorton konscio oni uzas erareme, distingi inter unuagrada konscio kaj duagrada konscio, kaj provi determini la respektivan pezon de ambaŭ je la horo konsistigi “subjektivecon” (la vorto estas hodiaŭ, sen pliaj antaŭparoloj, kaj iel troe, atribuita al la bestoj fare de multaj etologiistoj nunaj) kaj kompreneble la kapablecon sperti doloron kaj plaĉon. Ĉar se ĉi tiu estas korelativa de la subjektiveco kaj de la konscio, ĉu ne estus simple mallogike ke, se la grado de komplekseco atingas kvalitan diferencon (tia estus la okazo kiam de la bestaj signokodoj oni pasas al la homa lingvo), tio ne havus tradukon en la perceptado de la mondo, en la spertado de doloro kaj eĉ en la perceptado de malsano?
La kuracisto Lain Entralgo pensis pri la tezoj de la anatomipatologoj Krausse kaj Dobberstein laŭ kiuj la aliaj animaloj ne suferus spontanee malsanojn tiel komunajn en nia specio kiel astmon, hipertension aŭ obezecon, kaj ankaŭ arterisklerozon, reŭmatismon (laŭ ĝiaj malsamaj tipoj) aŭ peptikan ulceron. Gravas la precizigo spontanee ĉar, kompreneble, oni ja povas produkti ilin eksperimente aŭ per akcidento kaŭzante la malfunkcion (do la aludita peptika ulcero povus aperi se la stomaka mukozo estus erodita). Por klarigi tiun fenomenon, sen dubo oni devas aludi la pli grandan kompleksecon de la homo, ĉar la indekso de vundebleco en la vivantoj estas proporcia je ĝi. Sed tiu klarigo ne sufiĉas, la grandega komplekseco de la organismo estas necesa kondiĉo, sed ne sufiĉa.
Ŝajnas ke io en la homo funkcias kiel kaŭzo nereduktebla, ne nur por klarigi la ekzistecon de iuj malsanoj, sed ankaŭ la percepton de la malsano kaj pli aŭ malpli la konformecon kun la reaga trajto (la tendenco retrovi la ekvilibron) kiun la malsano mem implicas. Kaj tio pro la unika specifeco de la homo, en la sino de la animaleco kiu havas spuron en ĉiu maniero rilati kun la mondo, kiun ĝenerale ni kunhavas kun la bestoj. Kompreneble, samon ni diru pri spertado de doloro kaj sentado de plaĉo.
Kio antaŭas faras ŝablonon por la vortoj de ebla racia diskuto. Kaj kompreneble, okaze ke estus decidigaj motivoj por atesti ke la subjektiveco de aliaj animaloj apenaŭ diferencas de la homa, aŭ ke la diferencoj estas efektive malgravaj laŭ la binomo doloro-plaĉo, tiam la ĉasistoj de aproj, la ŝatantoj de taŭroluktoj, la ŝatantoj de ĉevalkuradoj, kaj eĉ la adeptoj de la ansera grashepataĵo, ni devus esti pretaj reformuli niajn kutimojn. Pro la grandegaj implicitaĵoj kiujn tio implicus en nia rilato kun la naturo, en nia manĝado, kaj ĝenerale en la socia organizado homa, grandegaj rezistoj generiĝus. Sed almenaŭ oni devus enigi la distingon inter absoluta malbono kaj relativa malbono, kvankam iel ajn malfacile estus konservi la limon inter instrumentigo de la besto por garantii la propran vivrimedon, kaj instrumentigo por konservi ritojn, kelkafoje kunigajn de la homa specio, sed kiujn oni devus rezigni. Kaj finfine, logike estus ke adekvata leĝaro devigu onin.
Sed antaŭ ol la afero scienca-filozofia estos determinita, per dogma krueleco ili nin anatemas, nin nomas malŝatantoj de la naturo, karikaturigas iun ajn kontraŭan argumenton, kaj rediras trivialaĵojn kiel ke, ekde Darvino, ne necesas aludi ian ajn transcendon por klarigi la homajn specialaĵojn; ili rediras ke ni kunhavas kun la ĉimpanzo 98,5% de la DNA, evitante ke temas pri la DNA kodanta proteinojn kaj, ĉefe evitante tiun eblan kvalitan malakordon de la malgrandaj diferencoj antaŭe menciitan. Efektive ĉio estas afero pri nuancoj, sed kiam kio regas estas aprioraĵo serĉanta en la scienco alibiojn, ne ekzistas valida nuanco. Dum la skolastikanoj trovis en la rivelita vorto subtenon por aserti dogme ke la homa animo, modlita laŭ la dia, estas nereduktebla al la besto, la modernaj skolastikanoj de la kontraŭhumanismo asertas la maleblecon ke la evoluo permesus unikaĵon ne redukteblan al tipo de diferencoj disigantaj ĝenerale iun animalan specion de alia (diferencoj, ni diru, horizontalaj, pure metafore; mi ne estas atestanta la vertikalan transcendecon de la homo). Mi rediras, sufiĉus kelko da komuna saĝo kaj preskaŭ reveno al bona saĝo de la granda animalisto Aristotelo, serĉante en la nuna genetiko motivojn ebligantajn atesti la Aristotelan kontinuecon de la vivantoj, sen nei la evidentecon ke la homo havas unikecon, kiu tradukiĝas, inter aliaj, en la fakton zorgi pri la ceteraj specioj. Estus ekzemplo tiusence la peno de la nuna esplorado provi trovi la genajn fundamentojn de la lingva fakto kaj ne simple de la apero de signokodo (la okazo de la mutacio en la geno FOX P2, kiu tiom paroligis antaŭ kelkaj jaroj). Kompreneble, ĉio tio estas problemiga kaj la malsukceso implicus retropaŝon por la provoj restaŭri la humanismon.
Sume, akcepti kiel bazon de ĉiu moralo la postulon de ĉefa celo implicanta garantii la materian dignon de la homo kiel kondiĉon de ĝia spirita fruktodoneco, tute ne estas malkongrue kun la konstato de la genetika proksimeco al aliaj animaloj nek kun la atribuo al ili de dispozicio al kunemocio. Sufiĉas konsideri (kaj estas multaj motivoj por tio!) ke la lingvo propre nomita kaj la abstrakta pensado estas ekskluzivaj de la homa specio. Ĉu tio implicas ke la blinda instrumentigo de la bestoj aŭ suferigi ilin pro la plaĉo spekti tian suferadon estus legitimitaj? Kompreneble ne, kaj la leĝaro rilata nepre estu rigora, simple surbaze de la motivo fru-dirita de Kantio (kaj kiu tiom da sarkasmoj produktas inter la reduktistoj), nome, ke la deco en la trakto al la bestoj konsistigas devon de la homo al si mem, dirite abrupte: ne nur mistrakti hundon, sed manĝi ostron por la plaĉo dolorigi vivanton estas agoj lezantaj kontraŭ la homaron. Kaj same oni devus diri pri ĉeesti taŭrolukton aŭ ĉevalkuradon se kiu faras tion estus instigita de la malpurega inklino rigardi beston suferi. Kio ja okazas estas ke temus pri patologiaĵo kiun mi neniam renkontis.
La besto ne povas esti anstataŭanto de la homo. Oni devas aprezi la bestojn laŭ kio ili estas kaj ne laŭ kio ili ne estas. Kaj neniel oni renversu la hierarkion. La unua devo de la homo pri si mem implicas sekurigi sian propran dignon. Esploristoj el Britujo estis celo de tre gravaj minacoj pro sia uzo de laboratoriaj bestoj. Antaŭ iom longe la prezidanto de la nomata Besta Juĝistaro pozis apud la fama Brigitte Bardot antaŭ maldecega foto sugestanta la bezonon jure homologigi la naŭzan agon bastonadi fokon kaj la kriman agon bastonadi infanon. En propono prezentita pasintan junion en la kataluna parlamento la redaktinto povis skribi senpune ke la ĉeestantoj al taŭroluktoj estas eblontaj perfortantoj de virinoj, infanoj kaj enmigrintoj, tio estas, faŝistoj, se konsideri tiaj tiujn kiuj havas kiel ago-maksimon la perforton de la malfortulo. La ekzemploj obliĝas kaj tiel varmeta estas la reago ke nuntempe Claude Bernard palpus je du fojoj sian veston antaŭ ol procedi legitimi la vivisekcion, surbaze de humanismaj imperativoj. Dume socia apokalipso ŝvebas super vastaj areoj de la mondo, ruinigitaj pri ĉiuj siaj strukturoj ekonomiaj kaj kulturaj. La efikojn de ĝi oni perceptas drame kaj preskaŭ ĉiutage sur la strandoj de la landoj kredantaj sin savitaj, en kiuj estas, tamen, grandegaj sakoj el rekta mizero kaj, ĉiuokaze, el spirita mizero, asociita al brutiga laboro kaj al kompletiga senokupeco, ne malpli brutiga. Antaŭ tiu situacio de homaj komunumoj kelkaj civitanoj montriĝas aktive kritikemaj, dum aliaj fieras pro skeptika konformismo. Nu: Kie estas la vekriado kontraŭ tiuj indiferentaj pri la malbonoj homaraj, fare de tiuj pretaj simbole ŝtonmortigi tiun kiu montriĝas neplendema aŭ simple varmeta antaŭ la nuna situacio de la bestoj?
Ili ne vekrias kontraŭ la mizeron en la homoj kvankam iom ajn kelkuloj atestas ke ilia aktivismo por la besta liberigo iras apud ilia aktivismo por la socia liberigo. Kaj efektive la starigo en kernan problemon de la unua estas sindromo de la rezigno pri la dua. Sindromo de ke malsukcesis la sociaj kaj kulturaj movadoj kiuj, de la Franca Revolucio kaj la Klerismo ĝis la Oktobra Revolucio, celis la efektivan realigadon de la esenco de la homo, premiso sur kiu ja oni rajtus formuli per raciaj vortoj la aferon de la traktado de la bestoj kaj ili prizorgado. Ĉar la unua ne estas en la perspektivo de niaj politikistoj nek de la nunaj ideologoj de amasoj, la dua stariĝas sur la ekrano. Ne estos, efektive, racia pli bona trakto al la bestoj, ĉar la transnaciaj povoj (garantiantaj la situacion sklavecan de la homoj) ne permesos ke la afero iru multe trans radikalismon simple ideologian.
Indikis Michel Foucault ke baza milita strategio estas kanaligi la energion de la malamiko al batalo malvere transcenda. En la koridoroj de iu universitata fakultato de nia lando, la alvokoj al politika konsciiĝo de la studentoj fokusiĝas en la problemo de la bestoj, starigita de influa pensisto hispana en la fundamentan etikan problemon de nia epoko. La prezo, kompreneble, estas ke proporcie malmultiĝas tiuj alvokoj al la malalipropriĝo de la homo kiuj antaŭ kelkaj jaroj kovris tiujn samajn koridorojn. Por diri ĝin klare: por la fortoj ĝis antaŭ ne longe kanaligitaj al la emancipado socia, ne certas ke la recikligo al la ekologiisma movado, formulita per teoriaj vortoj kiuj estas malpropraj de ĝi, konsistigas la plej bonan strategion. Eble estus pli valore, akcepti la sensukceson kaj repensi surbaze de tio la atingon, per aliaj vojoj, de la origina celo de emancipiĝo. Ĉar nun ni riskas trovi strangajn vojaĝ-akompanantojn.
Ni aludis komence de ĉi tiu artikolo la demandon de Gary L. Francione “Your child or the dog?”* kiu subtitolis lian fundamentan libron. Kompreneble la alternativo estas malvera, kaj oni eĉ devus ne uzi ĝin retorike. La estimo al la infano estas tute kongrua kun la estimo al la hundo... ĉiam kiam oni ne homologigas ambaŭ tipojn de estimado kaj, ĉefe, oni ne homologigas la moralajn ordonojn devigantajn sekurigi la vartadon de unu kaj alia. Nu, al tiu homologigo procedas sen ia honto reprezentantoj en nia lando de la radikala bestista aktivistaro, kaj tio okazas kie apriore oni malplej povus antaŭvidi, tio estas, en plumoj de netuŝeblaj sanktulaĉoj de nia kulturo: “Aĉeti aŭ adopti hundon estas kiel adopti infanon [...] la hundo estas lupo farita por marŝi, kaj suferas en mallibero, oni devas neniam alligi ĝin. Ankaŭ la hundoj havas sian personecon [...] Kun la hundo oni parolu [...] ni parolas kun li per la buŝo kaj ĝi al ni respondas movante la voston, kaj ambaŭ interkomprenas perfekte”*. Ĉio en tiu paragrafo estas profunde deprimiga, kies logiko gvidas la aŭtoron denunci la efektive bedaŭrindajn kutimojn mallongigi la voston de la hundoj bokseroj per la jenaj afliktaj vortoj: “Fortranĉi la voston al ili estas kvazaŭ al ni oni fortranĉus la langon”. Per tiaj mismiksaĵoj ne strangas ke kelkajn paĝojn poste la aŭtoro pasas, sen solvo de kontinueco, de la denunco de la klitorfortranĉo al la denunco de la grasigo de la anseroj por fabriki grashepataĵon: “En multaj afrikaj landoj, la klitoro kaj la vulvo de la virinoj estas fortranĉitaj dum la pubereco [...] kio kaŭzas oftajn infektojn kaj malhavigas al la virinoj grandan parton de ilia kapablo havi seksan plaĉon. Aliaj kruelaj tradicioj havas kiel viktimojn la bestojn. En Francujo la anserojn oni devigas kontraŭ ilia volo [tiel!] kaj rezisto, engluti grandegajn kvantojn da greno ĝis ilia hepato malsaniĝas kaj ŝvelas [ŝtopnutrado]. El tiu hepato de torturitaj anseroj oni faras la aŭtentikan grashepataĵon”.
Sed revene al la afero pri la hunda vosto kaj la homa lango: la vero estas ke, kvankam iom ajn da anatemoj falus sur onin, ankoraŭ necesas ne mem-fortranĉi sian langon lasante sen respondo frazojn tiel senhontajn. La egaligo de la adopto de hundo al la adopto de infano estas preskaŭ moko al la virinoj farantaj racie sia la reproduktecan filon de aliulo, ĉar ili scias ke, temante pri homoj, la simbola ordo kaj la reguligo propra de ĝi sorbas tiel radikale la rilaton patrino-filo ke la reprodukteca variablo relativiĝas. Okaze de novnaskito, patrino estas kiu akceptos tian funkcion, ĝisdatigante en la infano ĝian kapablon de estaĵo parola, kaj garantiante tiel la generacian anstataŭigon de tia parolo. En belaj vortoj de la verkisto Martín Garzo, funkcio de patrino, adopta aŭ ne, estas atingi ke la lingvo, kiu por la bebo kiu aŭskultas ĝin ĝoja “antaŭe estis kantaĵo”, estiĝu “peto, respondeco, serĉado de spaco kunhavenda kun la aliaj”. En tiu kapablo de estaĵo sociigita pro la povo de la simbola ordo daŭras nereduktebla ŝlosilo de la homa aparteco.
Víctor GÓMEZ PIN.
(Elhispanigo de Liberación animal y antihumanismo contemporáneo, publikigita en Le Monde Diplomatique Edición Española, aprilo 2007)
Delonge la kamparanoj de la Sudo, aparte afrikanoj, luktas kontraŭ la maljustaĵojn de la tutmonda kotono-merkato. En 2007, la batalo pliriĉiĝas per nova ĉapitro kun la diskreta privatigo — ni povus diri forvendado — de la entrepreno DAGRIS. Patronante integritajn produktoĉenojn, tiu franca agronutraĵa holdinga kompanio almenaŭ prezentis la avantaĝon garantii prezojn al la etaj agrokulturistoj. Detruado de tiu sistemo sub la premo de la internaciaj financaj institucioj, igas ilin danĝere malfortaj. Aliflanke, kiu ajn estas la posedanto, la tegmentfirmao restas unu el la gigantoj de la franca influo en Afriko. Malantaŭ tiu krizo sin kaŝas, kiel ĉiam, la demando de la nord-sudaj rilatoj. Dezirante ŝanĝi ilin, alikonsumanta publiko multon esperas el la “justa komerco”. Sed eĉ tiu, ankaŭ ĝi, estas foje ambigueca (vd p. 20 – 21)
DAGRIS: modesta ŝildo, emblemo el eksmoda grafismo, afiŝita sur la fasado de pariza domego en la strato Monceau, mallongigo de Disvolvado de la Agroindustrioj de la Sudo, Dagris estas la nova nomo, en 2001, de la malnova Franca Kompanio por Disvolvado de la Teksofibroj (CFDT laŭ la franca), naskita en 1949. Tiuj mallongigoj, same kiel la aktivaĵoj kiujn ili signifas, ĝis nun restis tute nekonataj de la ĝenerala publiko. Escepte de kelkaj fakuloj, kiu konas tiun grandan francan entreprenon, specialigitan pri kotono kaj afrikaj oleodonaj plantoj?
Tial, kiam la registaro de s-ro Dominique de Villepin lanĉas en januaro 2006 la privatigon de tiu grupo, malmultaj interesiĝas. Unu jaron poste, en februaro 2007, dum la dosieron diskrete preparas la servoj de la ministro pri ekonomio, financoj kaj insdustrio Thierry Breton, la francaj amaskomunikiloj nur rigardas al la prezidanta baloto. En tiu ĝenerala indiferenteco, kelkaj dungitoj de Dagris bezonis multe da energio por malkaŝi la fiaĵojn de privatigo kies graveco transiras la naciajn limojn*. La retiriĝo de la franca ŝtato ja okazas en momento, kiam la afrika kotona sektoro — kiu vivigas preskaŭ dudek milionojn da afrikanoj — trairas unu el la plej gravaj krizoj de sia historio*.
Malgraŭ sia amaskomunika diskreteco, Dagris estas eta imperio, “restaĵo de kolonia imperio” laŭ iuj. Kvankam ĝi ne havas la prestiĝon de la postmilitaj jardekoj, ĝi montras belajn restaĵojn. La firmao estras dek naŭ filiojn sur pluraj kontinentoj, kun forta koncentiĝo en subsahara Afriko kaj pli ol du mil kunlaborantoj tra la mondo*. Ĝia vendosumo en 2005 estis 336,1 milionoj da eŭroj kaj neta rezulto 2,9 milionoj. Tra sia filio Copaco, specialigita pri negoco, la grupo sorbis en 2005 preskaŭ 20% de la afrika kotono, el kiu du trionoj estas reeksportataj al Azio.
Dagris estas heredanto de la granda publika holdinga kompanio CFDT per kiu la franca ŝtato konstruis post la dua mondmilito kaj gvidis dum jardekoj la kotonajn produktovojojn sude de Saharo. Iel apogilo de la francafriko-sistemo, estiĝinta dum periodo de rekonstruado, kiam, zorgema pri sia sendependeco, Francio deziris plifortigi sian teksindustrion, liberigante sin de la en Usono kultivata kotono.
La CFDT estis akcia societo kun ĉefe publika kapitalo konsiderata samtempe kiel ilo por kolonia disvolvado kaj kiel rimedo por aliro al la krudmaterialoj bezonataj de la metropolo. Ĝian agadon gvidis strategio: organizado de “integrita produktoĉeno” (de la produktado ĝis negocado) de la kotono de la landoj de la franko-zono*. Tiu integrita produktoĉeno enhavis kadro- kaj kredit- aranĝon por la necesaj aĉetaĵoj (sterkoj, semoj, insekticidoj), inventivan aplikatan esploradon (Internacia Kunlabora Centro de Agronomia Esplorado por Disvolvado — Cirad laŭ la franca)*, interagadon de teknika partnero (la CFDT), kaj pruntedonanton por la malbonaj tagoj (La Centra Kaso de la Kolonioj, hodiaŭ nomata Franca Agentejo por Disvolvado). La ŝtatoj garantiis al la kotonaj firmaoj de la frankozono aĉet-ekskluzivecon je minimuma prezo, sendepende de la rikolt-loko. Tio ja ebligis al la produktantoj repagi la kreditojn. Tiu sistemo tiel garantiis enspezojn al la afrikaj kultivistoj.
POST la sendependiĝo de tiuj landoj en la komenco de la 60-aj jaroj, novtipa kunlaborado ekstariĝas. La CFDT iĝas partnero de la junaj afrikaj landoj. Danke al partoprenoj de 20 ĝis 40% en deko da naciaj kompanioj, la franca grupo iom post iom transformiĝas en holdinga agroindustria kompanio. Servoj de agrikultura, industria, financa kaj komerca inĝenierado: sin restrukturante, la CFDT realigas transdonojn de scipovo, organizas merkatojn, kaj instigas konstruadon de sengrajnigo- kaj oleo-fabrikoj.*. En okcidenta Afriko la sistemo estas malmulte produktivisma, male al tiu en la industriaj landoj: kultivadon faras etaj produktantoj (averaĝe po malpli ol unu hektaro) kune kun nutraĵkreskaĵoj, uzante familian sensalajran laborforton.
“Dum jardekoj, ni estis potenca ilo de kunlaborado, substrekas s-ro Reynald Evangelista, membro de la delegitaro de la Dagris-dungitoj. La afrikkotona epopeo, la atingitaj rezultoj kaj la disvolvado de la kamparaj regionoj estas ofte cititaj, ĉar ili estas, en tiu regiono, bela teknika, ekonomia kaj socia sukceso.”. Jen unusola statistikaĵo: dum 1960-1961 la produktado de kotongrajnoj de la landoj de la frankozono, kie la CFDT agadas, estis cent okdek mil tunoj. En 2005-2006 ĝi estis du milionoj ducent mil tunoj, do dekdu-oble pli. En 2004, kotono reprezentis 75% de la eksportaj enspezoj en Benino, 60% en Burkino kaj 50% en Malio.
Sed la sukceso de tiu epopeo havas alian flankon: instituciigante intiman partnerecon en la produktoĉenoj, la franca ŝtato instaliĝis en kvazaŭmonopola situacio, metante la kotono-sektoron de siaj eks-kolonioj en tre dependan situacion. Produktado de grajnoj kaj fibroj, aĉetado de la tutaj rikoltoj, garantiado de stabilaj prezoj por la kultivistoj, provizado de milionoj da familioj per rafinita kotonoleo — foje nutraĵneceso — protektado de brutoj pere de specifa nutrado, el la kotonproduktoĉenoj: la gajneblecoj kaj la respondecoj de Dagris estas grandegaj.
La unuaj batoj kontraŭ la konstruaĵo okazis en la jardeko 1980-1990. La Programoj de Struktura Alĝustigo trudataj de la Bretton Wood-institucioj — Monda Banko kaj Internacia Mon-Fonduso (IMF) — devigas la afrikajn ŝtatojn privatigi siajn naciajn kompaniojn. Laŭ la pruntedonantoj la “integrita produktoĉeno” ne kongruas kun la liberala ekonomio: ĝi estas sistemo “suboptimuma” (komprenu: neefika) kaj senhavigas la produktiston je parto de la aldonvaloro, kiun li ricevus en konkurenca sistemo*”. Ĉe la fino de la 90-aj jaroj, la CFDT malsukcesis malhelpi privatigojn, kiuj, laŭ ĝi, enkondukas malutilan dispecigon de la produktado*.
Ĝi tamen uzas la procezon por refortikigi sian rolon en kelkaj landoj, akirante plimultan partoprenon en multaj entreprenoj: 52% de la Kompanio por Disvolvado de Teksaj Fibroj (Sodefitex) en Senegalo, 51% de la Kotona Kompanio de Gurma (Socoma) en Burkino, 60% de la Gambia Cotton Company (Gamcot) en Gambio, 90% de Hasy Malagazy (Hazyma) en Madagaskaro, 60% de la Mediteranea Kompanio de Kotono (Somecoton) en Alĝerio, kaj mi citas nur tiujn. Ene de unu jardeko, la plej granda parto de la afrikaj kotonaj firmaoj fariĝas privataj. La lasta granda fortikaĵo, la Malia Kompanio por Disvolvado de Teksaĵoj (CMDT) — kies privatigo estas tre kritikata surloke*-, verŝajne ne plu estos publika antaŭ la fino de 2008.
En tiu kunteksto, kliniĝante antaŭ la Monda Banko, la franca ŝtato decidis siavice sekvi la liberalisman logikon. Lanĉita en 2003, la proceduro finiĝis en marto 2005 per dekreto permesante la “transdonon [de Dagris] de la publika sektoro al la privata”. La financa kompanio Rothschild & Cie estas elektata kiel konsilo-banko de la ŝtato. La dungitaro tuj manifestas sian maltrankvilon. “Bercy [franca ministerio pri ekonomio, financo kaj industrio] klare engaĝiĝis defendi la interesojn de la grupo kaj garantii la pluvivigon de ĝia funkcio por helpo al disvolvado”, memorigas s-ro Evangelista. Sed la operacio fariĝas simpla forvendado, sen ia ajn garantiado pri la pluteno de la entreprenaj funkcioj.
La 23-an de februaro 2007 la ŝtataj akcioj (64,7%) de Dagris estas transdonitaj al konsorcio nomata Sodaco (Kompanio por afrika disvolvado de kotono kaj oleodonaj plantoj) kontraŭ prezo de 7,7 milionoj da eŭroj. Tuj la dungito-delegitaro, en letero sendita la 12-an de marto 2007 al la ministro s-ro Breton, taksas “skandalaj” la vendokondiĉojn, kiujn ĝi malkaŝe kvalifikas “fripona manovro, prirabanta la ŝtaton kaj la dungitojn de Dagris”.
“Ni faris kalkulojn, klarigas sindikata delegito. Kun totala vendosumo je 336 milionoj da eŭroj en 2005, la valoro de nia grupo estis taksita je pli ol 105 milionoj da eŭroj. Kiel oni povas, unu jaron poste, atingi tiom ridindan sumon, apenaŭ 8 milionojn?”. Tio signifas 12 milionojn por la tuta valoro de la grupo. “Ne estas ĝusta la aĉetprezo 7,7 milionoj da eŭroj, siaflanke kontraŭbatalas s-ro Antoine Gendry, estonta estro de la privatiĝanta entrepreno, kaj malplimulta akciulo. “Ĉar krom tiu sumo, ni engaĝiĝis repagi al la franca ŝtato inter 15 ka 20 milionojn da eŭroj dum la sekvantaj jaroj, laŭ la rezultoj de la entrepreno”
Malgraŭ tio, por la dungitaro de Dagris, la kalkuloj ankoraŭ ne ĝustas. “Pripensu, ke nur la sideja konstruaĵo en Parizo [4287 m² da oficejoj] havas, kadre de la projekto “areo de koncertita aranĝado” [ZAC] taksatan valoron inter 35 kaj 50 milionoj da eŭroj” daŭrigas la sindikatisto. Kaj ni ne parolis pri la aliaj konstruaĵoj de la grupo: oficejoj en Dakaro kaj en Hispanio, ejoj en la havenareo de Le Havre, stokejo en Duala (Kameruno) kaj Konakrio (Gvineo), ktp. La ribelemo de la dungitoj estas des pli granda, ke ili estas mem priŝtelitaj. Sekvante la konsilojn de la estraro, la plej granda parto da ili investis (7% de la kapitalo) en interna investofonduso. La subtaksado de la entrepreno subite okonigas la valoron de ilia ŝparajo.
Komisiita de la ministerio pri ekonomio, financoj kaj industrio por traktadi la privatigon, la financo-inspektoro Pierre Achard mem konfesas, ke “la senvalorigo de la dungitaraj akcioj en la investa fonduso estas la negativa punkto de tiu privatigo”. Pri la cetero, la altfunkciulo konkludas je la “rigora plenumo” de la proceduraj reguloj “de klasika vendo per komuna akordiĝo”. La 6-an de februaro 2006, Rothschild & Cie sendis 84 leterojn tiel nomatajn “priprofilajn” al eventualaj aĉetontoj, inkluzive usonajn kaj afrikajn kompaniojn. 13 el ili “montris intereson” por aĉeti Dagris, inter kiuj 5 por plimulta partopreno.
En septembro 2006, tamen, nur du kompanioj respondas al la peto de la banko fari definitivan oferton. “Estas la regulo , daŭrigas s-ro Achard. La vendo okazis je la merkata prezo.” Li tamen konfesas, ke “la fakto, ke la lastaj intertraktoj okazis kun nur du konkursantoj ne favoris la ŝtaton en sia prezo-marĉandado”. Des pli ke unu el tiuj du aĉetontoj (Somdiaa) rezignis en oktobro 2006... “Ne forgesu, ke pro la krizo de la afrika kotono, Dagris havas “ruĝajn” kontorezultojn, klarigas la financinspektoro. Sed li forgesas precizigi, ke la dividendoj pagitaj de la entrepreno al ĝiaj akciuloj — la unua estas la franca ŝtato — estis pli ol 15 milionoj da eŭroj por la nuraj jaroj 2004 kaj 2005.
La 23-an de februaro 2007, la ministro pri ekonomio, financo kaj industrio oficiale esprimas sian konsenton al la sole restanta kandidato: la konsorcio SUDACO, ĵus formita de Sufiproteol (45%), firmao kies fako estas vegetaj oleoj kaj proteinoj, konsilata de la financisto Edmond de Rothschild; la invest-fonduso IDI (45%); s-ro Antoine Gendry, eksprezidanto de la grupo Nord-orienta (5%); kaj s-ro Patrick Leydet, prezidanto de la firmaoj Dopa kaj Uninor en Eburbordo (5%). Krom la spito naskita de la misvendo de ilia entrepreno, la dungitoj de Dagris maltrankviliĝas pri sia estonteco: “Metante s-ron Antoine Gendry ĉe la kapo de la projekto, kaj kalkulante la donitan subtenon de s-ro Patrick Leydet, IDI estas la vera estro de la konsorcio, substrekas sindikatisto. Sed temas pri fonduso konata ĉi tie pro siaj pure financaj celoj. Ĝi realigas nun profiton je 20% jare danke al oficejaj nemoveblaĵoj. Tia klopodado ŝajnas malmulte akordigebla kun nia funkcio de publika servo kaj disvolvado”.
Tiujn pravajn timojn nutras, ekde marto 2007, aro da informoj trovitaj de la delegitoj. La SODACO ja deklaris sian intencon vendi la parizan sidejon por realigi nemoveblaĵan operacion. Tiu vendo, laŭ s-ro Gendry “devas ebligi pagi parton de la ŝuldoj de Dagris” dum “parto de la plusvaloro” realigita estos “redonita al la franca ŝtato”. Sed, detale pristudante la dosieron, la dungitoj trovis dubindajn praktikojn.
Individua akciulo de la SODACO kaj estro de la kompanio Dopa, s-ro Leydet estis plurfoje akuzita de la Eburborda gazetaro pri rifuzo pagi preskaŭ unu miliardon da OAF-frankoj (1,5 miliono da eŭroj) al la eburbordaj kotonproduktistoj*. S-ino Luce Gendry, edzino de s-ro Gendry, estas samtempe asociita administranto de Rothschild & Cie — la konsilobanko de la franca ŝtato por tiu privatigo — kaj kontrolkonsiliano de la IDI-grupo. Bedaŭrinda intereskonflikto, kiun ne mistrafis la kontrolprocedura entrepreno Secafi Alpha en sia raporto al la delegitaro de la dungitoj kaj al la Dagris-estraro komence de julio 2007*.
Por tuj ĉesigi la vendoproceduron, la dungitoj la 2-an de aprilo 2007 asignis por provizora urĝa juĝo sian estraron ĉe la Pariza Tribunalo. La 3-an de majo la tribunalo pravigis la dungitojn, kaj eĉ kondamnis la Dagris-estraron pagi 3.000 eŭrojn al la dungito-delegitaro pro neplenumo de siaj laŭleĝaj informo-devoj. “Tiu tribunala epizodo estas grava, sed ne esenca, klarigas proksimulo de la dosiero. Nur la publika instanco, la ministerio pri Ekonomio, la Prezidantejo aŭ la komisiono de partoprenoj kaj transdonoj (KPT) — kiu ankoraŭ ne validigis la oferton de Sodaco — povas interrompi la komencitan privatigon. Ĉar, trans la polemiko pri la vendoprezo, la plej grava en tiu afero estas ĉu Dagris ja plu ludos sian rolon de subteno al la kotona produktoĉeno en Afriko.”
Tio estas ja la esenco de la afero. Inter la jaro 2000 — kiam unua ministeria raporto rekomendis la privatigon de Dagris-, kaj hodiaŭ, la afrika kotonindustrio travivis unu el la plej gravaj krizoj de sia historio. Prezaltiĝo de sterkoj kaj insekticidoj, malfavora rilato inter dolaro (negoca devizo) kaj eŭro (do ankaŭ OAF-franko), subvencioj eŭropaj (Grekio kaj Hispanio) kaj precipe usonaj al la kotonproduktistoj. De 2003, la kunefiko de tiuj tri faktoroj metas la dudek milionojn da afrikanoj, kiuj dependas de tiu altvalora materialo, en tre malcertan situacion, dum la prezomalaltiĝo ( -17% por la kotona fibro inter 2004 kaj 2006) samtempas kun monda konsumado pli granda ol produktado jam de kvar sinsekvaj jaroj*. Dum kultivjaro 2006/2007 laŭplane produktiĝos pli ol 25 milionoj da tunoj da kotonfibroj en la mondo, kaj la konsumon oni taksas je 26 milionoj ducent mil tunoj, ĉefe pro Ĉinio kaj Barato, kiuj kune sorbos 55,2% de la tutmonda kotono.
Delegacie venintaj en Parizon la 22-an de junio 2007, la gvidantoj de la Afrika Kotona Asocio (AKA)*lanĉis alarmokrion: “Se dum la venontaj semajnoj nenio estos farata por subteni la elĉerpitajn kotonajn produktoĉenojn, ni iras al katastrofo, kun neantaŭvideblaj konsekvencoj.” Maltrankviligita de la Dagris-privatigo, s-ro Célestin Tiendrebeogo, prezidanto de AKA, memorigis ke la afrikanoj vendas “sub la produktokosto”, kio kondukis la kotonfirmaojn de la franko-zono al entuta deficito je 350 miliardoj da OAF-frankoj ĉi-jare (536 milionoj da eŭroj). “La usonaj produktistoj vivtenas sin nur danke al egaj kaj mallojalaj subvencioj.”, praktiko denuncita de kvar jaroj antaŭ la Monda Organizo pri Komerco (MOK). La usona ŝtato ja pagas ĉiujare 4,8 miliardojn da dolaroj al ĉirkaŭ dudek kvin mil produktistoj, kio egalas trioblon de la tuta publika disvolvadhelpo de Usono al Afriko*
Ĉu estis prudente, en tiuj malbonaj merkatkondiĉoj, efektivigi la privatigon de Dagris? Plej multaj studaĵoj tion montras: la privatigoj faritaj en la afrikaj kotonaj firmaoj meze de la 1990-aj jaroj forte malorganizis la produktoĉenojn kaj malfortigis la produktanto-kamparanojn. Antaŭe la naciaj kotonfirmaoj vendis sian tutan produkton al la lokaj fabrikoj. Sed, post la privatigo, la privataj fabrikoj ne plu sentis sin devigataj provizi per grajnoj la lokajn oleofabrikojn, el kiuj multaj nun funkcias laŭ malrapidigita ritmo. Cetere la “protekt-retoj” malaperis kaj la landoj tre dependaj de la “blanka oro” nun alfrontiĝas kadre de ruiniga konkurenco* Ĉu ne, precipe en kriza periodo, la afrikaj produktistoj pleje bezonas ilon de kunlabora kaj responsa politiko, kia estas Dagris? Des pli ke la alia franca publika aganto en tiu sektoro — la Franca Agentejo por Disvolvado (FAD) — penas starigi sistemojn de “glatigo de prezoj” celantajn moderigi la tro grandan prezvariadon.
En tiu kunteksto la privatigo de Dagris ja fine ekhavis politikan signifon. Post la obstina mobilizado de la dungitaro — fine subtenata de la malplimultaj akciuloj de Dagris — siavice la prezidanto de Senegalio Abdulaj Wade, akceptita la 11-an de junio 2007 ĉe la Elize-palaco, demandis la prezidanton Nicolas Sarkozy pri la ebleco reaĉeti la publikan holdingan kompanion. Parolante nome de Senegalio, sed ankaŭ de Burkino kaj Malio, s-ro Wade memorigis al sia franca samrangulo la tre gravan ekonomian kaj socian rolon de kotono en okcidenta Afriko: “Dagris estas nia, ni afrikanoj” li diris laŭsignife. Jen eble okazo por la nova franca prezidanto montri kio estas la “nova kundisvolvada politiko en Afriko”, kiun li laŭte deziris dum la baloto-kampanjo.
Olivier PIOT.
KONSTERNIĜO kaj indigniĝo rezultis el la parolado de la franca prezidanto Nicolas SARKOZY en Dakaro, kie li prezentis sian percepton de la francafrikaj rilatoj, la 26-an de julio 2007. Ŝokitaj, ĵurnalistoj kaj intelektuloj de la afrika kontinento taksas tiujn deklarojn “alitempaj”. Eble pensante pri dunivela signifo, iuj eĉ demandas sin, ĉu li vere pensas tion, kion li diras*.
La francaj amaskomunikiloj malmulte elvokis la prezidantajn vortojn, el kiuj ili precipe citis la partojn pri koloniado. S-ro Sarkozy fintraktis la aferon en kelkaj minutoj: kvankam li kvalifikis tiun periodon de historio “granda peko”, li asertas, ke ĝi ne respondecas pri la nuna malbonfarto de la kontinento. Li sekve konsilas al afrikanoj turni sin al la estonteco. Daŭre remaĉi la pasinton ja ofte ne estas bone, sed ĉu la reprezentanto de la kulpa lando estas la plej taŭga por unuflanke decidi tion?
Kio plej ŝokis estas la sensenca priskribo de la kontinento. Alvokante la “politikon de realoj”, la franca prezidanto priskribas neekzistantan Afrikon, kiu memorigas pri la paternalisma vizio de la 19-a jarcento. Kvazaŭ por rajtigi sin eldiri plej malnovajn stereotipojn kaj plej malestimajn antaŭjuĝojn, s-ro Sarkozy unue zorge omaĝas la nigrulajn civilizaciojn, kies “penso kaj kulturo” estis fruktodonaj por la koloniantoj. Sed la prezentado, kiun li poste faras de la kontinento iĝas folklora fantasmo: li priskribas civilizaciojn turnitajn al pasinteco, sen historio, vivantajn |“laŭritme de sezonoj”, ĉe kiuj instinkto ludas pli gravan rolon ol racio, en preskaŭ nur kampara mondo “kie la homa aventuro ne troviĝas”. La “supereco” de Eŭropo fakte kaj tial estas konfirmata; ĝi reprezentas “alvokon de libereco, de emancipiĝo, kaj de justeco (...), apelacion al racio kaj universala konscienco”, male al Afriko plu sekvanta “senmovajn” revojn.
Kvindek jaroj da scienca esploro ŝajnas forgesitaj de la franca prezidanto, aparte tiuj de la senegala historiisto Cheikh Anta Diop, — kies nomon oni donis al la universitato, kie okazas la parolado — sed ankaŭ, interalie, tiuj de la sociologo Georges Balandier aŭ de la historiistino Hélène d’Almeida-Topor. Ĉiuj montras la modernecon de la afrikaj socioj kaj rehonoras pasinton longtempe misprezentatan. Ĉu s-ro Sarkozy scias, ekzemple, ke dum Eŭropo estis ankoraŭ feŭda, en Afriko estis konstituciaj reĝlandoj, kun “kontraŭpovoj”, kiujn povus aprobi la nunaj iniciatintoj de la “bona regado”. Ĉu li scias, ke la Sankore-universitato, situanta en la nuntempa Malio, enhavis dudek kvin mil studentojn en la 16-a jarcento? Ĉu li scias, ke miloj da pli ol centjaraj manuskriptoj trovitaj aparte en Tombukto, enhavas la plenan afrikan teknologian konon antaŭ la alveno de la blankuloj?
Nome de la “sincereco kiun oni ŝuldas al siaj amikoj” — ĉu ankaŭ s-ro George W. Bush kaj lia posteulo tion profitos? — s-ro Sarkozy precipe venis por pravigi reduktan migropolitikon. Alparolante precipe kaj aparte la junularon, kiu, laca pro tro longa atendado de pli bonaj tagoj, neniam venantaj, estas tentataj de migrodeziro, li unue diras kelkajn kortuŝajn frazojn. Komprenema, li priskribas la kuraĝon kaj volon necesajn por forlasi sian familion kaj serĉi laboron en malproksimaj landoj. Antaŭ konsternitaj rigardoj, li tiam alprenas la permeseman standardon de “sincereco” kaj kun intonacioj foje similaj al la “Vere, mi diras al vi...” de la Biblio, li admonas la junulojn “inventi [sian] estontecon” ... surloke. Deklamante la liberalisman kredon, li ritmas sian paroladon per “via sorto estas unuavice en viaj manoj”, kaj “mi venis proponi al vi transpasi [vian] suferon”, “neniu decidos anstataŭ vi”, ktp...
Kvazaŭ la ĵetkubetoj ne estus trukitaj! Foje la franca prezidanto fariĝas eĉ burleska, aparte kiam li aŭdacas doni konsilojn: “Ĉu vi volas malaperon de malsategoj? Strebu do al nutraĵa memsufiĉo. Disvolvu la nutraĵkulturojn.” Kvazaŭ tiun ideon ne havis la afrikanaj kapoj! Sed la prioritato al eksportado sur la tutmondaj merkatoj, trudita de la internaciaj financaj institucioj, igas ĝin nerealigebla! La ŝtatestro ankaŭ prisilentas la nunajn respondecojn de Francio: ĝi devigas la afrikajn landojn akcepti ekonomiajn kurac-metodojn, kiuj iom post iom mortigas ilin; Francio subtenas la plej koruptitajn landojn. Dum s-ro Sarkozy iris al Gabono la 27-an de julio, la prezidanto Omar Bongo Ondimba, reganta de 40 jaroj, estis tribunale prienketata en Francio.
Tamen, perdita en siaj halucinaj vizioj, la franca prezidanto alvokas la junularon: “Malfermu la okulojn” al la moderna mondo! Stranga admono, se oni konsideras, ke precize tial, ke ili vidas la mondon, kaj aparte la arogantan prosperon de la nordaj landoj, ili pli kaj pli malfacile eltenas sian situacion. Informado cirkulas, tra la migrinta familio, tra televido kaj interreto. Eĉ la teksistoj de la plej foraj vilaĝoj en la norda Ganao scias, ke estas konkurenco en Ĉinio. La problemo por afrikanoj ne estas eklabori pri informadiko, sed, se ili tion faras, ne perdi sian interretan konekton dum la elektrointerrompoj, unu el la sekvoj de la privatigoj en la 1990-aj jaroj.
TAMEN, kaj malgraŭ pli ol dubinda reputacio en Afriko — la bildoj de la eksa ministro pri internaj aferoj rigide tenante siajn policajn certecojn, fone de brulantaj ĉirkaŭurboj, estas konataj tra la tuta kontinento — s-ro Sarkozy estis atendata kun iom da intereso. Dum la prezidanta balotkampanjo, ĉu li ne diris ke li volas forigi la “Francafrikon*”? Simbole, li devis iri en Ganaon kaj Sudafrikon, prefere al la francparolanta regiono. La afrikanojn kaj aparte la junulojn lacigis la neniam plenumitaj promesoj (kiu en Francio memoras, ke oni dancis surstrate en okcidenta Afriko, la 10-an de majo 1981, ĉar oni kredis, ke finiĝas la “Francafriko”?). Ili senpacience atendas, ke Francio ĉesu rilati kun la “entombigistoj de [iliaj] esperoj*” kaj intertraktu kun aŭtoritatuloj, kiuj vere reprezentas la mutaciantan kontinenton.
Sed urĝas. La bildon de Francio makulis la genocido en Ruando kaj la humiligoj de migropolitiko stulte redukta; la naciaj entreprenoj suferas la ĉinan kaj usonan konkurencon; la maljunaj amikaj diktatoroj iom post iom mortas... Sed s-ro Sarkozy havas tro da amikoj inter la patronoj, por ne pluteni tiom profitdonan sistemon. Li do fine iris al Senegalo, iom demokrata lando. Poste li iris al Gabono, kie la francaj entreprenoj estas dorlotataj, sub aŭtoritato de prezidanto Bongo, kiu (tro) bone konas ĉion pri la francafrika vilaĝo...
Verŝajne serĉante lirikan finon, s-ro Sarkozy proponis francafrikan aliancon kontraŭ... la troigoj de la liberalisma tutmondiĝo. Por akceptigi tiun neverŝajnan alimondistan pilolon, li elfosis la malnovan projekton “Eŭrafriko” de Gaston Defferre kaj Leopold Sedar Senghor, en la kolonia tempo. Ĉu Eŭropo, Francio kaj Afriko unuiĝu por doni regulojn al la tutmondiĝo? Tiu necesa strategio estus pli kredebla se la partneroj estus egalaj, kaj se Eŭropo kaj Francio ne estus de dudek kvin jaroj submetiĝintaj al la tutmonda liberalismo, kies entuziasmaj konstruantoj ili fariĝis.
Kiel li kutimas fari, s-ro Sarkozy, sub la standardo de ‘ŝanĝo’, eldiris vortojn pravigantajn la nunan ordon. La anoncita ŝanĝo estas precipe en la vortostilo, kiu ja renovigas la diplomatian lingvon! Eble, sugestas iuj senegalaj observantoj*, tio malfermos la okulojn de tiuj, kiuj en Afriko ankoraŭ ne konvinkiĝis pri la vera eco de la ekonomia tutmondiĝo kaj de la nordsudaj rilatoj.
Anne-Cécile ROBERT.
La mensogoj pri la “amasdetruaj armiloj” en Irako klarigas la kredito-perdon de la prezidanto de Usono, multe pli ol liaj mensogoj pri la financado de la terorismo. Tamen en ambaŭ kazoj la manipulado estis senlima, kun tiom absurdaj fabeloj ke oni povus kredi ke ili estas kopiitaj el malbona komikso. La inventoj de Vaŝingtono pri la mono de la terorismo tamen ebligis al ĝi pli bone regi la kapital-moviĝojn de la planedo.
MICHAEL LEWIS, en sia jam klasika portreto de la Wall Street de la eksplodemaj 1980-aj jaroj, priskribas kiel okazis ke li, tiam invest-bankisto, “inventis kredindajn mensogojn” por trankviligi iom nervozajn klientojn. Se oni demandis lin, kial la dolaro falas, li respondis: “La araboj vendis konsiderindajn kvantojn da oro kontraŭ dolaroj, kiujn ili poste ŝanĝis kontraŭ markoj.” Por la financisto fariĝinta verkisto, “plej ofte neniu scias kial la merkato fluktuas. Tiu kiu povas inventi belan historieton fariĝas elstara makleristo. Ĉar neniam iu bone sciis kion la araboj faris per sia mono kaj kial, oni neniam povis refuti mensogon kiu implikis ilin.”.*
Post la 11-a de septembro estis neeviteble ke oni “faru trukojn” pri la araboj kaj ilia mono, ĉar oni sciis nenion precizan pri la atencoj. La amplekso de la detruoj sugestis la ekziston de giganta logistika kaj ekonomia infrastrukturo. Kun la donitaĵo de la implikeco de s-ro Usama Ben Laden, universale priskribita kiel saud-araba “miliardulo” kaj “bankisto de la terorismo”, la financa klarigo estis kredebligita per larĝe disvastigita kliŝo. Krome, kiel proponis Jack Shaheen en sia detala studaĵo pri ilia karakterizado fare de la holivuda kinarto, la araboj estas jam delonge asociataj kun la bildo de “petrol-reĝoj gapantaj al la okcidentaj blondulinoj kaj amantoj de armil-komerco kiu ebligas al ili trudi sian dominadon al la mondo helpe de frenezaj teroristoj”.* Asociante du el la tri plej komunaj kliŝoj — la miliardulo kaj la bombo-metanto (la tria estas la ventro-dancistino)-, la eventoj de la 11-a de septembro 2001 donis al tiuj krudaj kliŝoj ŝajnon de realeco.
Interkonsento pri la financado de la atencoj aperis tuj post la 11-a de septembro. La “listo de ‘monlavistoj’”* fariĝis tiom familiara ke oni surprizis sin ripeti ĝin sen tro pensi pri tio: la 300 milionoj da dolaroj de s-ro Ben Laden, la ŝirmsocietoj, la islamaj karitataj organizoj, la saud-araboj, la arabaj miliarduloj, la drogo, la oro kaj la diamantoj, la etkrimeco. De la populara gazetaro ĝis la imponaj raportoj redaktitaj de la “penso-skatoloj” (think tanks), la listo de suspektatoj estis praktike ĉiam la sama kaj la gurdado rolis kiel konfirmo. La enhavomanko de la diskurso estis kongrua kun la nediskutebla tono per kiu oni deklaris nekonstatitajn “faktojn”.
Ekde 2004, multaj novaj informoj estis kolektitaj pri la financa milito kontraŭ la terorismo. Ĝi havas nur malmultan efikon sur la perceptoj aŭ la politikoj. Unuaranguloj — kiel la usona sekretario pri la ŝtata financejo Paul O’Neill, la iama “caro” de la kontraŭterorismo Richard Clarke, aŭ Michael Scheuer, kiu direktis la “virtualan ĉelon dediĉitan al Ben Laden” sine de la Central Intelligence Agency (CIA) — dementis la plej multajn komunajn kredojn pri la financa milito. La publikado en aŭgusto 2004 de la raporto de la komisiono pri la 11-a de septembro ebligas ankaŭ pli klaran komprenon de la realeco de la financado de la terorismo. Tiu raporto bazsis sin sur “detala studaĵo de la registaraj dokumentoj pri la financado de la terorismo devenaj aparte de la policaj servoj, de la informoj kaj implicitaj politikaj servoj”.
Koncerne la financadon, la raporto kaj ĝia monografio demonstris ke la teroristaj atakoj bezonis nur tre multe da mono; ili malmuntis la “miton” de la persona riĉaĵo de 300 milionoj da dolaroj de s-ro Ben Laden; ili kondamnis la politikigon de la esploroj pri la financado de la terorismo. (...)
Post kiam s-ro Usama Ben Laden estis deklarita “publika malamiko numero 1” en 1998, la financa milito estis bazita sur la ideo laŭ kiu lia persona riĉaĵo estis la piliero de la reto de financado de Al-Kajdo. La raporto konfirmis ke la sumo estis erara. La fabelo tamen daŭre cirkulas. En aprilo 2006, esploro per Google per la ŝlosilvortoj “Ben Laden” kaj “300 milionoj” generis ne malpli ol cent kvindek mil referencojn.
LA MITO DE la 300 milionoj da dolaroj ŝajnas esti naskita en 1996, dato en kiu taskito pri esplorado de la ŝtatdepartemento menciis ilin en iu de siaj informslipoj dediĉitaj al s-ro Ben Laden.* Tiu sumo estas la frukto de kruda kalkulo bazita sur nombroj siavice proksimumaj. La fakulo unue dividis la ĝeneralajn aktivojn de la Grupo Ben Laden, kiujn li taksis je 5 miliardoj da dolaroj, per la filoj de la familio, kiujn li taksis je dudek. Li tiel ricevis 250 milionojn da dolaroj, poste rondigitaj je 300 milionoj. Dum ĝi eĉ ne meritis la statuson de malpreciza supraĵa kalkulo — ĝi baziĝis sur fantaziaj informoj pri la familio Ben Laden, pri la heredaj rajtoj kaj praktikoj, pri la vera valoro de la familia entrepreno kaj pri ĝia propriet-strukturo-, la sumo rapide alprenis la aspekton de pruvita fakto.
La plej multaj rakontoj pri s-ro Ben Laden ekde la 11-a de septembro desegnas la portreton de heredanto kaj kavernoloĝa magnato kiu tenas densajn rilatojn kun la saud-arabaj afer-medio, kiu gvidas sian financ-imperion, faras sukajn investojn en la borsa merkato kaj samtempe instigas al teroristaj atencoj. Tiel naskiĝis la legendo — nedetruebla — de unu e “el la plej riĉaj teroristoj de la mondo, de nomado tre elturniĝema koncerne aferojn kiu uzis gigantan heredaĵon kaj entreprenaron por financi planedvastan teroristan reton”.*
Preskaŭ ĉiuj artikoloj, raportoj, libroj de “rivelo” pri la financado de la terorismo aperintaj post la 11-a de septembro 2001 reprenis la ideon laŭ kiu la persona riĉaĵo de s-ro Ben Laden “konsistigis la bazon de la financado de Al-Kajdo”. La sumo de 300 milionoj da dolaroj restis senŝanĝa ekde 1996: nek gajnoj nek perdoj, neniaj kostoj, neniaj monhelpoj por siaj talibanaj gastigantoj, nenia konfiskado aŭ ajna pliiĝo tuŝis ĝin. (...)
Ia aspekto de “magia realismo” ĉirkaŭvolvis la skribaĵojn pri la financado de la terorismo, miksaĵo de abundaj kaj precizaj detaloj, se surrealismo kaj de fantasmo. Eĉ se inventitaj, la nombroj estas absolute necesaj, eĉ se nur doni sciencan sigelon al la raportoj kaj analizoj — George Orwell parolis pri “doni ŝajnan konstantecon al la vento”. Ĉar la financo estas la reĝlando de la nombroj, la tento kvantigi la malbonon estas ankoraŭ pli prema.
Kaj la elkovitaj ciferoj devas nepre esti impresaj. La proceso lanĉita la 15-an de aŭgusto 2002 kontraŭ pluraj bankoj, karitataj organizoj kaj saud-arabaj princoj postulis de dekoj da akuzitoj la pagon, je damaĝoj kaj interezoj, de “sumo de pli ol cent mil miliardoj da dolaroj”.* La proceso estis preparita en la plej etaj detaloj kaj larĝanime financita. Tamen, sekvatage post kiam la plendo estis registrita kaj kun granda pompo anoncita, la advokatoj publikigis korekton asertante ke “skriberaro” enŝoviĝis en la postulata sumo: la akuzantoj postulis “nur” mil miliardojn da dolaroj. Ĉu la juristoj ne rimarkis antaŭe ke la sumo komence anoncita superis tiun de la malnetaj naciaj produktoj de ĉiuj landoj de la planedo? (...)
En la epoko de la atencoj de la 11-a de septembro, la Bush-registaro penadis por starigi programon de financa malregulado kiu entenis la malmuntado de la esenca parto de la aparato kontraŭ la “monlavado”. La atencoj kaŭzis 180-gradan kursoŝanĝon. Kun la ardo propra al freŝdate konvertitoj, tiuj, kiuj volis malmunti la leĝan aparaton kontraŭ la kapital-lavado, komencis plej rapide etendi ĝin.
La mensaj baroj de la kanajla kaj “organizita krimo” sufiĉe nature trudis sin al la menso de la policaj institucioj samtempe kun la financa milito. Tiel, Michael Ledeen, de la American Enterprise Institute, unu el la plej influhavaj intelektuloj komence de la “milito kontraŭ la terorismo”, priskribis s-ron Ben Laden kiel la “ĝeneralan direktoron de internacia terorisma entrepreno [kiu] montris multan imagivon por sukcesi tiri monon el siaj terorismaj entreprenoj”; kaj ankoraŭ asertis ke la “plej bona maniero elvoki la teroristan reton estas pensi pri la mafiaj familioj”.*
En la 1980-aj jaroj la atento de Vaŝingtono estis esence koncentrita al la mastroj de la drogo kiuj agis en Centra kaj Latina Ameriko. Post la atencoj de la 11-a de septembro la minaco de la islamisma fundamentismo antaŭis la kontraŭdrogan militon. La masiva alidistribuado de la rimedoj sekvigis konsiderindan konfuzon. Tiuj registaraj oficistoj estis akirintaj internacian sperton kaj gravajn lingvajn kompetentojn. Ili parolis kompreneble bone la hispanan... Sed aperis tipo de fakulo kiu kongruas perfekte kun la difino donita de la specialisto pri entrepren-regado Henry Mintzberg: “Iu kiu scias ĉiam pli pri ĉiam malpli, ĝis kiam li (aŭ ŝi) fine scias ĉion pri nenio.”*
Ĉar oni ne sukcesi retrovi la spuron de la 300 milionoj da dolaroj de s-ro Ben Laden, disvolviĝis tuta industrio pretendanta riveli ilian lokalizon. Iuj de tiuj kiuj partoprenis en tio estus nur verkistaĉoj kun stipendio, kiuj havis travideblan politikan celon; aliaj tre inventemaj verkistoj avidaj je sensaciaĵoj. Tiuj kiuj aŭtoras la riveladojn ŝajnas retrovide perfekte informitaj; kaj tial oni petas de ili ĉiam pli. Tiel, Steven Emerson, kiu estis unu el la plej malkoncizaj “spertuloj pri terorismo”, povis aserti ke, en la tagoj post la 11-a de septembro, li “respondis al milo da telefonalvokoj, de kiuj la plejparto venis de gazetaraj entreprenoj”.*
Alia granda fonto de fondaj mitoj estis Jack Kelley, stelula ĵurnalisto de USA Today (la plej grava usona taggazeto). Li liveris nenombreblan kvanton da sensaciaĵoj ĝis kiam lia gazeto malkovras, en 2004, “tutaĵon de mensogoj kaj de eraroj” en liaj artikoloj. Kompreneble li ne povis rezisti al la tento verki pri la terorismo kaj ĝia financado. Kaŝante sin malantaŭ konfidencaj aŭ anonimaj fontoj, li aŭtoris konsiderindan nombron da fabeloj kiuj cirkulas post tio en la ĵurnalistaj medioj: la “vidaj atestoj” de junaj palestinaj kamikazoj kiuj afiŝas sian mort-kulturon; la informo laŭ kiu gravaj saud-arabaj aferuloj “kiuj pezas pli ol 5 miliardojn da dolaroj (...) daŭre transpagas dekojn da milionoj da dolaroj al Ben Laden kiel ”sekurpagon“ kontraŭ la atencoj celantaj iliajn aferojn en Saud-Arabio”; kaj la malkovro de informadikaj donitaĵoj en afganiaj grotoj pruvantaj la ligojn inter islama karitata organizo kun sidejo en Ĉikago kaj Al-Kajdo.* Lia raportaĵo pri la “vida atesto” dum la memmortigaj meritigis al li fariĝi unu el la finaj kandidatoj por la Pulitzer-premio. (...)
La atencoj de la 11-a de septembro ankoraŭ pli nebuligis la limon inter pruvitaj faktoj kaj fikcio. Ĉar la vera “nepenseblo” de tiuj atencoj parencigis ilin al fikcio, ĝi donis ian krediton al la deliraĵoj pri la araboj kaj la islamanoj. Tiutempe oni ne multon sciis pri s-ro Ben Laden kaj Al-Kajdo. La usonanoj estis do emaj kredi ke temas pri ia sorĉaĵa persono veninta rekte el filmo de James Bond, sufiĉe riĉa por financi siajn personajn militojn.
La kaŝita riĉaĵo de s-ro Ben Laden cetere inspiris multajn romanverkistojn. Greed, de Chris Ryan (furorlibro se kredi ĝian kovrilon), prezentas pli ol unu similaĵon kun la genro de dokument-libroj kiuj pretendas riveli la sekretojn de la financado de la terorismo. Laŭ iu el la figuroj de la libro, “Al-Kajdo estas tre riĉa. Ĝiaj devenoj estas en Saud-Arabio, kiu estas tre riĉa loko. Ĝi ĝuas ankaŭ konsiderindan subtenon ie ĉie en la regiono. La financaj kontribuaĵoj alvenas de ĉie — Jordanio, Egiptio, Pakistano, Malajzio. Estas tio kio igas ilin [la teroristojn] tiel morte danĝeraj. Oni povas kontroli la fanatikulojn, sed la fanatikuloj kun plene da asoj, tio ne estas la samo. Oni taksas ke tiu organizo povas disponi pli malpli pri almenaŭ 5 miliardoj da dolaroj. Ili kaŝas sian monon kaj ili scias bonege fari tion. Do, tio povus esti eĉ iomete pli”.*
Oni povus diri, por repreni la terminologion de la satiristo Stephen Colbert, ke estas pli da “verecigo” truthiness ol vero en ĉio kion oni rakontas pri la financado de la terorismo. La “verecigo” estas difinita kiel “tio kio estu la faktoj, kontraste al tio kio la faktoj estas en realo”. Sub tiu aspekto, la simileco inter la kaŝita predo de s-ro Ben Laden kaj la asertitaj amasdetruaj armiloj de Saddam Hussein estas okulfrapa. Ili estas la respektivaj kialoj de la financa milito kontraŭ la terorismo kaj de la “reĝimŝanĝo” en Irako. La kutimaj suspektatoj pri financado de la terorismo — arabaj miliarduloj, saud-araboj, islamaj karitataj organizoj — same famiĝis kiel la famaj “pruvoj” — moveblaj laboratorioj, aluminiaj tuboj servontaj por riĉigo de niĝeria uranio — kiuj servis por vendi la invadon de Irako al la usona publika opinio. Provante solvi totale imagan problemon, tiuj du militoj fine kreis novan problemon, siavice tre realan.
Ibrahim WARDE.
Por kio utilas komunikado? Oni provas kredigi al ni, ke ĝi povas unuigi kaj pacigi la mondon. Ke sufiĉus tutmondiĝo kaj tutglobiĝo de komerco — danke al aparte la parigo de komputilo kaj telefono, kaj al disvolvo de Interreto — por ke la sociaj, politikaj aŭ militaj konfliktoj kvietiĝu kaj malaperu. Temas kompreneble pri mito. Disvastigata de tiuj, kiuj regas la konceptojn. El tio fontas la ega graveco de la nuntempe okazanta vortobatalo.
Dum la vorto-merkato pli kaj pli reduktiĝis al la vortoj de la merkato, pliintensiĝis la ŝrumpo de la konceptoj, kiujn ni uzas por nomi la staton kaj la estonton de la mondo. La mekanika nocio de informado kiel kvanto de donitaĵoj — de datumoj — devenanta de la telekomunikad-tekniko, ludis rolon de Troja ĉevalo*. Apartigante sin de la kulturo, kiel produkto de senco kaj memoro, tiu difino de la nova “nemateria” bazelemento reagis sur la du aliaj elementoj de la trilogio: kulturo kaj komunikado. Tial la Monda Organizo pri Komerco (MOK) povis postuli la rajton trakti la “kulturon”, klasifikitan kiel “servon”, tegmentante duopan Mondan Pintokunvenon pri la socio de informado en Ĝenevo en 2003 kaj en Tunizo en 2005.
La fragila grundo de la vortoj favorigis prosperon de amneziaj neologismoj, kiuj produktas “realeco-efektojn” tra la agomodeloj, kiujn ili enkadrigas kaj prezentas kiel sole eblaj*. La plurjarcenta mond-unueciga movado troviĝis senigita je sia historio kaj konflikta geopolitiko, kaj reduktita je fenomeno apenaŭ malpli ol 20-jara.
La “tutmonda socio de informado” apogiĝas je trietaĝa historio. Kerne de tiu “novlingvo” ĉefas la nocioj “socio de informado” kaj “tutmondigita socio de informado”, elstarigitaj kiel dominaj paradigmoj de socia ŝanĝo kaj garantiaĵoj de pli travidebla mondo. Tiu paro aperas en la 17a kaj 18-a jarcentoj kun la pensmaniero de numereblo kaj mezureblo kiel prototipoj de ĉia vera diro. Ĝia pli aktuala historio komenciĝis ĉe la fino de la dua mondmilito kaj daŭris dum la du sekvantaj jardekoj. Ĝia mallongdaŭra historio, la tempo-spaco kiun historiistoj nomas “nun-ismo” funkciis sub influo de konkurado al aktualeco.
Neniu pli bone parolis pri la longdaŭro ol la argentina verkisto Jorge Luis Borges, kiam li referencas al la mito de konstruo de artefarita lingvo, kundividata de ĉiuj kiel fundamento de universala komunumo kaj de perfekta komunikado. Jen la kongreso imagita de Don Alejandro Glencoe en El libro de arena (La libro de sablo). Jen la ĥimero de arbitra konstruo de analiza lingvo laŭ John Wilkins en Enketoj. La inventinto de kibernetiko Norbert Wiener en 1948 nomumis Leibniz sankta patrono de tiu nova scienco, ne nur ĉar tiu inventis la binaran kodon kaj diferencialan kalkulon, sed ĉar, tra sia projekto pri aŭtomatigo de rezonado, ankaŭ li provis krei “artefaritan” lingvon, lingva characteristica, senigitan je la naturaj malvirtoj, el kiuj fontas miskompreno kaj misakordo, lingvon kiu kapablu kontribui al kreado de universala komunumo.
EN LA MEZLONGA DAŬRO, historio devas esti rigardata en la kunteksto de la “malvarma milito”. Jam en la 1950-aj jaroj aperas en Usono la teoriaj antaŭsignoj de la “postindustria socio”, kiu ekde la 1970-aj jaroj transformiĝis en socio de informado. Stariĝas tiam batalema diro pri la socio, fokusita al la unuarangeco de scienco kaj artefarita inteligenteco, bazita sur anoncoj pri “finoj”: de ideologio, de politiko, de la klasbatalo, de protesta intelekteco, kaj do de engaĝiĝo, profite al pravigo de la figuro de “pozitiva” intelektulo, kiu celas decidofarojn. En la 1960-aj jaroj, la ĉefa tezo estis ke konverĝo de telefono, televido kaj komputilo estas transformonta la planedon en “tutmonda socio”. Sed la nura lando, kiu atingis tiun stadion estas Usono. Ĝiaj kulturaj industrioj kaj ĝiaj informadretoj kaj komunikretoj veturigas valorojn de nova universalismo. La tutmonda socio estos do ĝeneraligo de arketipo (pratipo) naskiĝinta en Usono. La tempo de la imperiaj fortorilatoj jam pasis. La “kanonŝipan diplomation” anstataŭas “diplomatio de retoj”, kaj la natura allogeco de jam sukcesinta vivmodelo iĝas pli grava ol la perfortaj strategioj*.
En la 1970-aj jaroj la diro pri la socio de informado iĝas efikiva; ĝi pravigas la formaligon de publikaj politikoj. La krizo rivelita de la unua petrolŝoko (1973) metas la novajn informadajn teknologiojn je la servo de la strategioj imagitaj de la grandaj industriaj landoj por elkriziĝi. En la 1980-aj jaroj, la malreguligoj kaj privatigoj malstabiligas la ideon de publikaj politikoj. La jaroj 1984-85 estas turnopunkto. La frap-ondo de la malreguligo de la telekomunikado disvastiĝas de Usono al la cetera mondo. Relajsita de la novliberalisma reĝimo de s-ino Margaret Thatcher.
La fino de la malvarma milito en 1989 kaj la sturmado de Interreto ekde 1994 poziciigas informadon kaj ties retojn centre de la doktrinoj pri konstruado de la monda hegemonio. La rego de informado fariĝas, en la geostrategia lingvaĵo, la principo de la tri “revolucioj”: en la militistaj aferoj, la diplomatiaj aferoj kaj la komercaj aferoj. La rego de la retoj, la tuttera informado-dominado estigas novajn manierojn militi (“pura milito”), novajn strategiojn (soft power) por integrado de la naciaro ĉirkaŭ la monda merkato. Ekde 1995 la sep plej industriigitaj landoj (G7) validigis en la pintokunveno de Bruselo la nocion “tuttera socio de informado”.
La “ŝoseoj de informado” estas promociataj vektoroj de la “nova informada ordo”, jen titolo de mesiisma parolado de la tiama vicprezidanto de Usono, s-ro Albert Gore, pri unueciĝo de la granda homa familio. Oni devis atendi ĝis 2001, kiam la Organizo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Disvolvado (OEKD) iniciatis la nocion “komputika faŭlto” kaj proponis ĝian statistikan mezuron, pro eksplicita motivo havigi pli sociecan vizion pri la informadaj kaj komunikadaj teknologioj. Jam antaŭ ĝia administra difino ĝi estis inaŭgurita en 2000, en G8-kunveno en Okinavo, akompanata de Ĉarto pri la tuttera informada socio.
Tiel, la nocio kaj projekto de informada socio historie akiris econ de evidento, antaŭ ol la civitanoj povis havis veran debaton.
Aferoj komencis ŝanĝiĝi komence de la nova jarmilo. Tri eventoj funkciis kiel riveliloj. Unue la konstato ke aperis “cognitariat”, termino kreita de la kontribuantoj de la kibernetika kulturo anglosaksa, por nomi la novan proletaron de la “kapitalismo de kono”, fonto de novaj malriĉecoj*. La “tutmonda milito kontraŭ terorismo” siaflanke serioze ŝancelis la kredon je la virtoj de la “tutteknologiismo”, kaj unuarange sur la batalkampoj. La reprezento de tutmondiĝo regata nur de “nemateriaj” resursoj fiaskis, pro la remalkovro de la longdaŭraj geopolitikaj defioj, ligitaj al la regado de energiprovizo. La gurdaĵoj pri la fino de ŝtato, de naciŝtato kaj de ĝiaj reĝecaj povoj perdis sian krediton.
La obsedo pri sekureco senvualigis la kaŝitan flankon de la informadaj kaj komunikaj teknologioj aplikataj al la soci-mastrumo: la kontrolgardado. Kio fendiĝis, tio estas la bazoj de la doktrinoj pri konstruo de monda hegemonio, soklo de nova universalismo. Perforto publike aperas kiel esenca elemento por la realigo de la ekonomia projekto de tuttera integriĝo; eĉ pli bone, de la “formado de la mondo” (shaping the world), laŭ la lingvaĵo de strategiistoj. La soft power (mola povo), variaĵo de la “diplomatio de la retoj” forviŝiĝis pro la reveno de la hard (malmolaj) versioj de povo kaj trudado.
Pretekste de la terorismo-ĉasado, Usono starigis sin ĝendarmo de la tutmondaj fluoj (financaj, mar- kaj aer-transportaj kaj informadaj). Tiel, ĉe la monda pintkunveno pri la socio de informado en 2005, ĝi tute ignoris la demandon pri reformo de la “Interreto-regado”. La monda reto estas ja administrata de la Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN). Kun aparta neordinara statuso (neprofitcela societo laŭ la kalifornia juro), tiu organismo regas la aliron al ĉiu virtuala domajno, ĉu ĝenerala (com, org, gov, edu, ktp), ĉu nacia. Fakte ĝi dependas finfine de la usona Departemento pri Komerco. La vasta alianco de la sudaj registaroj kaj Eŭropa Unio, ĉiuj motivataj de malsamaj interesoj, ne ŝancelis la aksiomon de la reto-regado fare de Usono, alkroĉita al sia doktrino global information dominance (tutmonda informada dominado).
Fine, la nova aranĝado de la sociaj kaj profesiaj agantoj komencis fortiri la demandon pri novaj resursoj de nemateria riĉo el la influo de doktrinoj kaj strategioj hegemoniaj. Evidentiĝis la fundamentaj diferencoj, kiuj dividas la pluralan projekton konstrui “sociojn de kono” por ĉiuj kaj fare de ĉiuj, ĉu temas pri cirkuligo aŭ produktado, kaj la unusencan kaj abstraktan projekton de la “tuttera informada socio”, kiu forgesas la interkulturajn kaj interekonomiajn fortorilatojn. Tion konfirmas la kontribuoj de tiuj novaj temoj de la publika spaco al la debatoj de la Internacia Unio de Telekomunikado (pri la socio de informado) kaj de Unesko (pri la projekto kaj antaŭenigo de la kultura diverseco).
Du principoj artikas la projekton kritikantan la komercan logikon, kiu favoras la privatigon de havaĵoj. La (ankoraŭ balbutanta) filozofio de la komunaj publikaj havaĵoj, unuflanke. Tiuj havaĵoj koncernas ne nur kulturon, informadon, konon kaj edukadon, sed ankaŭ sanon, hommedion, akvon, radio-frekvencan spektron, ktp, ĉiuj kampoj kiuj devus esti “esceptoj” rilate la libermerkatan regulon. “Aĵoj”, kiujn homoj kaj popoloj rajtas, produktataj kaj disdonataj laŭ justaj kaj liberecaj manieroj, kiuj estas la difino mem de publikaj servoj, kio ajn estas la statuso de la entreprenoj plenumantaj tiun taskon. La universalaj homrajtoj kaj ekologiaj rajtoj estas ilia regulo, la rajtaj internaciaj institucioj la garantiulo, demokratio la konstanta postulo, kaj la socia movado la fonto*. Kaj, aliflanke, la “rajto pri komunikado”.
Pro ironio de historio, temas pri reveno de koncepto aperinta jam en 1969. Ĝin proponis Jean d’Arcy, tiam direktoro de la fako ‘radio kaj vidaj servoj’ de la informado-departemento de la Unuiĝintaj Nacioj (UN), en la momento kiam ekiĝis en Unesko debato pri la liberecoj sur la informada kampo. En artikolo de la revuo de la Europa Unio pri radiodissendo, d’Arcy asertas: “La universala deklaracio pri homrajtoj, kiu antaŭ dudek unu jaroj la unuan fojon en sia artikolo 19 starigis la homrajton pri informado, iam devos agnoski pli vastan rajton: la homrajton pri komunikado... Ĉar hodiaŭ la popoloj scias, kaj, se ili pli malfacile regeblas, eble la kialo estas ke la komunika, informada kaj partoprena instrumentoj, kiujn ili disponas ne plu respondas al aktuala mondo kaj al ties evoluata tekniko*.
Dum la sekva jardeko, disvolviĝis ĉe Unesko la ideo pri kadukeco de la vertikala modelo de unudirekta informadfluo, pri malakcepto de komunikadfluo de la elito al la amasoj, de la centro al la periferio, de la riĉuloj (rilate komunikadon) al la malriĉuloj. Ekde la 1980-aj jaroj, la malreguligoj kondukis al forlaso de la ankoraŭ embria koncepto. Sed, de 2001, la kvar ŝlosilaj principoj, kiuj fondas tiun “rajton je komunikado” — diverseco, libereco, alireblo kaj partoprenado, estas en la centro de la laboroj komencitaj de la socia movado pri la diverseco de la kulturaj kaj amaskomunikaj esprimiĝoj. Temas pri la granda hodiaŭa batalo.
ĈARMITAJ DE lia vervo kaj lia brileco, same kiel estis iam infanoj de la lerta flutisto de Hamelno, multaj personecoj, ĉiutendencaj, subiĝis al la magio de s-ro Nicolas Sarkozy. Des pli ke la grandaj komunikiloj ne ĉesis glori lin fordonante sin al operacio de amas-propagando. Tiel okazis en Francio ia kolektiva hipnozo antaŭ prezidanto posedata de konsterna hiperaktiveco kaj ŝprucado de iniciatoj ofte malklaraj. La homoj komencas seniluziiĝi, dum senvualiĝas la vera naturo de la ĵonglisto: liberala kaj brutala. Tio estis klara ekde liaj unuaj ekonomiaj kaj socialaj anoncoj (imposto por la altaj enspezoj, sociala ŝirmo, heredo-rajtoj, minimuma pago por medicinaj prestaĵoj kaj medikamentoj, kromaj laborhoroj) fidelaj al la esenco mem de novliberalismo. Kaj tio evidentiĝis eĉ pli ekde la paroladoj de s-ro Sarkozy okaze de la somera universitato de la Movado de la Entreprenoj de Francio (Medef laŭ la sigloj en la franca), la 5-an de septembro, kaj okaze de la 40-a datreveno de la Asocio de la Ĵurnalistoj de Informado (AJIS), la 18-an de septembro.* “La prioritato”, juĝis s-ro Sarkozy, “estas pritrakti la demandon de la specialaj reĝimoj de pensioj” kiun oni devas “reformi senprokraste”, ĉar “la diferencoj de situacioj kiuj pravigus tian aŭ alian apartan avantaĝon kreitan antaŭ la Dua, eĉ la Unua Mondmilito, larĝe malaperis.” La reformo devas atingi novan plilongigon de la daŭro de kotizado de la salajruloj al 41 jaroj kontraŭ nun 40.
Li anoncis ankaŭ la malfermon de “granda debato pri la financado de la sano”, ĉar, laŭ li, la malsan-asekuro ne estas destinita preni ĉion sur sin. Parto devos subiĝi al la individua respondeco pere de aldona kovriĝo. Alivorte, pere de privata individua asekuro, pagota de la paciento, kiel en Usono kie proksimume 50 milionoj da homoj ne estas kovritaj en kazo de malsano.*
La prezidanto reasertis sian intencon “iri pli antaŭen en la nepra detruo de la reglamento pri la semajna labordaŭro, fiksita je 35 horoj. Li aldonis ke li deziras la forigon de la sistemo de antaŭpensiiĝoj. Kaj ke li intencas difini procedurojn kaj sankciojn, samtempe pli efikajn, pli firmajn” kontraŭ la senlaboruloj kiuj rifuzas du dung-ofertojn.
Tiom rekta atako kontraŭ la socialaj atingoj estas por tiel diri senprecedenca, kaj la fortoj de la maldekstro ne trompiĝas kiam ili denuncas “la plej vastan antisocialan ofensivon de la lastaj kvindek jaroj.”*
Difinita la 27-an de aŭgusto antaŭ la Konferenco de la Ambasadoroj de Francio, la nova linio en eksterlanda politiko havas ion konsternan. Koncerne la Proksim- kaj Mez-Orienton, ĝi signifas kompletan renverson de la internacia pozicio de Parizo, fiksita de la generalo De Gaulle, en 1958, dum la fondiĝo de la 5-a Respubliko. Konfirmante sian viciĝon laŭ la prezidanto George W. Bush kaj laŭ la plej akraj tezoj de la novkonservativuloj, s-ro Sarkozy alprenas la ideon ke la “unua defio, sendube unu el la plej gravaj, kiun Francio devas alfronti, estas alfrontiĝo inter islamo kaj Okcidento” Sendepende de la absurdeco formuli la problemon tiavorte, ne unu vorto pri la malpravoj de Vaŝingtono, aŭ pri la efiko de la putriĝo kaŭzita de la nesolvo de la israela-palestina konflikto.
Pri Irano liaj pozicioj estas tiom paŭsitaj de tiuj de la [usona] ŝtatdepartemento ke la ministro pri eksterlandaj aferoj Bernard Kouchner povis deklari: “la milito kontraŭ Teherano estas prikonsiderebla”. Por prepari sin al ĝi, la ministro pri defendo Hervé Morin aŭdigis ke Francio povus repreni sian tutan lokon sine de la integrita armea strukturo de la NATO.
Talenta taktikisto kaj manovristo, s-ro Sarkozy montris en la lastaj semajnoj, aventurante en la sociala kampo kaj en tiu de la eksterlanda politiko, ke li havas neniom da stratego. Li ne scias vidi malproksimen.
Ignacio RAMONET.
Fariĝis kutime en Francio — preskaŭ nepre — debati pri ĉio kaj nenio kun iu ajn. Abunde disvastigataj de la amaskomunikiloj, tiaj babiladoj havas kiel postulaton ke la socio estas pacigita kaj la pozicioj de la “sociaj partneroj” estas akordigeblaj per dialogo.
Iuj tamen persiste asocias la ideojn kaj projektojn kun nesubmeteblaj interesoj, kies kolizio ne povas esti mildigita de kia ajn interdiskutado. Kiam oni analizas la grandajn rompojn de la historio, la supereco de tia alirmaniero montriĝas tuj. Kiel socia klaso trudas sian dominadon? En la preciza kazo, en alianco kun kiu? Inspirite de Karlo Markso, la analizo maldekstre longatempe dominanta montris ke revolucio okazis ĉiufoje kiam la institucioj kaj la propriet-rilatoj servis al socia grupo fariĝinta “nekapabla plenumi plu longan tempon sian rolon de gvidanta klaso” (Manifesto de la komunista partio, 1848). Kaj ke ili sekve malhelpis la alvenon de la nova socio. En 1789 la franca burĝaro postulis la liberecon de la entrepreno kaj de la profito; ĝi devis tiam alfronti potencon kiu kunigis nobelaron kaj klerikaron; ĝi venkis danke al alianco (provizora) kun la proletaro.
Tiu aspekto de revolucia burĝaro aliancita kun la kamparanaj kaj urbaj amasoj ne troviĝis aliloke. Aliaj burĝaroj rifuzis (aŭ estis rifuzontaj) dividi sian sorton kun tiu de la malriĉaj kamparanoj aŭ kun proletoj. En Francio, laŭ la historiisto Albert Soboul, “la burĝaro akceptis la popolan aliancon kontraŭ la aristokrataro nur ĉar la amasoj restis al ĝi subordigitaj. En mala kazo, ĝi verŝajne rezignintus, kiel en la 19-a jarcento en Germanio kaj en malpli granda mezuro en Italio, pri aliancanoj juĝataj tro timindaj.” (La Révolution française, PUF, 1965).
Ĉar por kiu ne volis tenti la diablon, do provoki (kiel en Venezuelo hodiaŭ?) la entrudiĝon de la proletoj en la politikan vivon, ekzistis modelo: tiu de la angla revolucio kiu asociis la burĝaron kaj la bien-nobelaron. Ankaŭ tie, tiu elekto ne multon ŝuldas al individuaj humoroj aŭ al ideo-debatoj, kaj preskaŭ ĉion al interesoj. Sufiĉe frue implikita en la produktado kaj la negoco, la angla aristokrataro — kontraste al siaj samspeculoj en Francio, pli parazitaj — havis nenian kialon por kontraŭbatali la aperantan kapitalisman produkto-metodon. Oni vidas: en triopa ludo, la fluo de la historio decidiĝis laŭ tio, ĉu la burĝaro, kies horo estis veninta, devis preni la povon kun la popolo aŭ ĉu ĝi sukcesis interkompreniĝi kun la nobelaro.
Longan tempon la maldekstro zorgis ĉefe pri antaŭenigi la socian leviĝon esprimante la prioritatojn de la “popolaj amasoj”, mobilizante ilin politike kontraŭ la kapitalismo. En la preciza kazo, ankaŭ ili devis kontrakti aliancojn — kun la kamparanoj kaj la sendependaj laboristoj dum la Popola Fronto, kun la inĝenieroj kaj la kadroj poste — sed tenante la stirilon. De trideko da jaroj, la perspektivo de multaj socialistaj aŭ laboristaj grupoj inversiĝis. Ili privilegias la “mezajn klasojn”, ne la popolajn kategoriojn. La recentriĝo de la usonaj “novaj demokratoj”, de la britaj “novaj laboristpartianoj” kaj de la plej multaj eŭropaj socialdemokratoj atestas pri tio.
Antaŭ kvin jaroj, la socialista ministro Dominique Strauss-Kahn cetere teoriigis la politikan estingiĝon de la iama proletaro: “De la plej malfavorigita grupo, skribis li, oni povas bedaŭrinde ne ĉiam atendi serenan partoprenon en parlamenta demokratio. Ne ĉar ĝi ne interesiĝas pri la Historio, sed ĝiaj entrudiĝoj okazas kelkfoje perforte.” Li aliflanke atribuis ĉiujn virtojn al la “intera grupo”, des pli ke, laŭ li, “la marksisma analizo, tiel simpla, kaj precipe tiel praktika, kadukiĝis: Laŭ la mezuro en kiu la ŝparaĵo de la salajruloj etendiĝis, la funkcia distingo inter la enspezo el laboro kaj la enspezoj el kapitalo ne kovris kun sama konformeco la personan distingon inter la individuoj kiuj vivas de la unuaj kaj tiuj kiuj profitas de la aliaj.” (La Flamme et la cendre, Grasset, 2002)
La ekonomikistoj Gérard Duménil kaj Jacques Bidet intencas diskuti siavice pri certaj fundamentoj de la marksisma analizo. Sed, tute ne volante per tio nebuligi aŭ forviŝi la historian rolon de la popolaj klasoj, ili proponas al ili prikonsideri novajn aliancojn, naciajn kaj internaciajn. Por — eble — regajni la avantaĝon.
EN LA TUMULTO de la novliberala tutmondigo la maldekstro ekmalkreskis. Francio, supozata lando de escepto, viciĝas laŭ situacio nun preskaŭ ĝenerala: historia malfortiĝo de la antagonismo inter rivalaj politikaj pretendoj. Akceptante la diskurson de la reakcia dekstro kaj liberalan ekonomian politikon, s-ro Nicolas Sarkozy sukcesis esti aŭskultata de la plej malfortaj popolaj tavoloj. Li sukcesis konvinki ke estas li kiu havas la rimedojn realigi la esperojn kiujn enkorpigis la maldekstro, kies ideologojn li alligas al si kaj kies ĉefojn li neŭtraligis. Ĉu la fina konverĝo gajnis kontraŭ la “fina batalo”?
La defio de maldekstra potenco, portata de jardekoj da bataloj, konkretiĝis, post la dua mondmilito, en la “socialdemokrata kompromiso” laŭ multaj variaĵoj, de la centroj ĝis la periferioj. La kapitalismo daŭre disvolviĝis en koloniaj militoj kaj ekologiaj detruoj, sed la privilegioj de la kapitalisma proprieto estis reduktitaj: malaltaj realaj interezo-kvotoj, magraj dividendoj, modera kurz-altiĝo ĉe la borso, superrego de la nefinanca sektoro. Kaj oni starigis ŝtatajn industriojn, publikajn servojn, socialan sekurecon, dungado- kaj disvolvado-politikojn. Jen tuta “socialema” dinamiko, kelkfoje portata de maldekstraj politikaj fortoj kaj kies kulminon simbolis la jaro 1968.
Subite la elano rompiĝis. Fine de la 1970-aj jaroj la kapitalistoj retrovas ofensiv-kapablon. Ili komencas novan historian ciklon, novliberalan. Tri jardekojn poste, la afero ŝajnas esti akceptita. La pasintecon ili forviŝis. La irata vojo ŝajnas esti senrevena. Instaliĝas la dubo pri la ideo mem de maldekstro, ne nur pri la farebleco de ties projektoj, sed pri la estonteco kiun ĝi proponis — sento de malpleno, kvazaŭ perdo de kredo. Insida malespero kiu paralizas.
Kio mankas do al “la maldekstro” por kompreni sian propran historion, bilanci ĝin — de ĝia nerezistebla suprenirado ĝis ĝia historia kadukiĝo — kaj por esti kapabla projekti ian sekvon, kiom ajn malfacila tio estas?
Ni ja eliras de la ideoj de Markso, sed insistas pri tio ke necesas respondigi la marksismon mem. Ĉar estas ĝi kiu konfirmis, en la komuna kulturo, tiun dividon en du tendaroj, laboro kontraŭ kapitalo. Nu, tiu fonda mito enkondukas trompan eraron. La moderna socia ordo entenas ne unu, sed du dominantajn sociajn fortojn: en la mondo de la “kapitalistoj” agas alia, tiu de la organizantoj, mastrumantoj, privataj kaj publikaj, ĉiaj fakuloj — la kadroj kaj kompetentuloj. Al tiuj du fortoj, kunligitaj kaj tamen antagonismaj, la tutaĵo de la bazaj popolaj klasoj alfrontiĝas. Elirante de tiu fakto kompreneblas la moderna klasbatalo — ludo de tri, kaj ne de du.
En la socialdemokratia kompromiso, kiu superregis dum la gloraj 1930-aj jaroj, realiĝis alianco inter la bazaj klasoj kaj la kadroj-kaj-kompetentuloj, diverse reprezentataj de socialistaj aŭ komunistaj partioj. La bazaj klasoj estis ĝia mova forto; la kadroj-kaj-kompetentuloj la ĉefaj aktivuloj. La inspiro venis de ambaŭ komponantoj. La nacio-ŝtato fariĝis la sociala ŝtato. La mastrumado de la entreprenoj kaj de la politikoj okazis larĝe ekster atingo de la kapital-posedantoj. Oni parolis pri ekonomio miksita, inter kapitalismo kaj socialismo. Restas precizigi la profilon de tiu objekto kaj kompreni en kiaj kondiĉoj ĝi malaperis.
Por sukcesi tion, ni ree eliru el la analizo farita de Markso. Lia centra ideo estas ke la klasstrukturo, en la moderna mondo. ne dependas, kiel en la antaŭaj sistemoj, de la pretendo de natura supereco de iuj, sed de la aserto de libereco kaj egaleco inter ĉiuj, tiaj kiaj ili supozate aperas en merkat-ekonomio. Nur, precizigas Markso, tiu sistemo realiĝas nur per transformado de la laboristo mem al ekspluatebla varo. Tia ekonomio estas do kapitalisma kaj ne nur vara. La merkato ne estas per si mem klasa rilato, sed ĝi estas ties lastinstanca faktoro. Ĝi okazigas privatan proprieton de la produktrimedoj. Tiun varan matricon, diras Markso, necesas ĉesigi, ĉar ĝi kondiĉas la tutan reston.
Nu, aldonas li, oni vidas sine de la moderna entrepreno aperi la alian — racian — principon, kapablan ĝeneraliĝi je socia skalo kaj marĝenigi kaj poste anstataŭi la merkaton: “la organizado”, ekvilibrado apriora kaj jam ne posta de la produkt-decidoj. La laborista klaso ĉerpas el tio sian supreniran forton; la salajruloj fine sukcesos alproprigi al si la entreprenojn; la revolucio malfermos postvaran eraon, bazitan sur la organizado interkonsentita inter laboristoj liberaj kaj egalaj.
Tiu “granda rakonto” resumas la grandan utopion de la 20-a jarcento, inspiranto de heroaj revolucioj, de bataloj kaj de emancipaj reformoj, kiuj ŝanĝis la sorton de la mondo. Kvankam ĝi estas fundamenta teoria referenco, ĝi tamen entenas malluman flankon, ĉar ĝi kaŝas la fakton ke la organizado mem estas ankaŭ, kiel la merkato, klasa faktoro: la alia faktoro. Kaj ke la moderna formo de socio kuŝas sur tiuj du pilieroj. La klasa dominado dependas tie de du fortoj relative distingeblaj, de kiuj la unua agas per la kapitalisma proprieto kaj la alia per la “kompetento” — kiu certigas la ekonomian, administran kaj kulturan organizadon.*
Tiu paradigmo, kiun ni nomas “novmarksismo”, implicas gravan revizion de la analizo de la klasstrukturoj proponita de la klasika marksismo. Ĝi metas al ĝi la demandon kial al ĝi eskapas tiu dualeco de la dominado, registrita de la sociologoj kaj alirebla por la komuna saĝo (vidu sube Kapitalisma proprieto kaj kompetenta kadraro). Kial tiu ideo estas fremda al ĝia metodo, kiu traktas la burokration kiel patologion, sen distingi en la organizado klas-faktoron?
La kialo estas ke tiu klasika marksismo mem aperis historie, fronte al la kapitalisma proprieto, kiel diskurso de silenta kaj iom kaŝita aranĝo inter la kadroj-kaj-kompetentuloj kaj la popolaj klasoj. Kaj ĝuste pro tio ĝi povis fariĝi la oficiala doktrino de la “laborista movado” same en la “reala socialismo” kiel sine de la “socialismo en la kapitalismo”. En ĝiaj historiaj tendencoj montriĝas klasa identeco ambivalenca, konstante neata, orientita al kompromiso inter la “laborista klaso” kaj la poluso de la ekonomia kaj kultura kadraro. La interkonsento inter ĉiuj (“la asocio de la laboristoj”, oficiala celo) alprenas, diversgrade, la formon de organizita ekonomio, sub la egido de la publikaj institucioj. La potenco de ĉiuj tendencas identigi sin kun la potenco de la organizantoj.
La historio de la kapitalismo de la 20-a jarcento tiel estas regata de la alterniĝo, ĉe la pinto de la potenco, de la du socie dominantaj fortoj. La “financo” dominas ĝis 1933 (komenco de la New Deal en Usono). Poste la organiza kadraro, ĝis la 1970-aj jaroj. Fine denove la financo. Kiam tiu gajnas, ĝi trudas al la organizantoj la siaspecan dinamikon de socia ŝanĝo. Kiam dominas la poluso de la organizaĵo, tio okazas ĉar ĝi alianciĝas, kontraŭ la financo, kun la popolaj klasoj.
Tiu interpretado klarigas la malsamajn kaj tamen paralelajn sortojn de kapitalismo kaj reala socialismo. Ĝi kondukas al videbligo, unuflanke, de la kreskego de “manaĝera potenco” en Okcidento, videbla sur la nivelo de la entreprenoj, de la grandaj societoj kaj de la ŝtatoj, kaj, aliflanke, de la “proletara revolucio” en Oriento, kiu tre rapide lasis la potencon koncentriĝi inter la manoj de la organizantoj, promociitaj al unusola gvidanta klaso. La paraleleco de la du fenomenoj pensigas ke ili havas la samajn profundajn strukturajn decidojn, esence proprajn al la moderna formo de socio. Tiom ke la konverĝo de la sistemoj, aŭ la transiro de unu al la alia, estis ĉiam temo de debatoj.
Tiu historia alianco inter popolaj klasoj kaj kadroj-kaj-kompetentuloj alprenis diversajn formojn kaj fortiĝis ĝis en la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj. Ĝi estis decida en la bataloj de la Tria Mondo, en la latinamerikaj revoluciaj puŝoj, en la studentaj kaj laboristaj movadoj tra la mondo. Por ne paroli nur pri Francio, tuta studenta junularo, jam riĉa je la hierarĥia pozicio kiun ĝiaj diplomoj rezervis al ĝi en la socio, ŝancelis en 1968 la malnovajn kulturajn kuntekstojn sur kiuj la fortoj de la tradicia dekstro apogis sian klasan potencon. Kuntrenata de tiu elano, la laborista klaso lanĉis ĉielen lastan atakon: kvardek tagojn da striko pli aŭ malpli tutnacia. Tio estis nur komenco, diris oni.
Kial de tiam la historio iris alidirekten, kaj kial okazis subita reveno de la financo?
Ĉar la limigo de la potencoj kaj enspezoj de la financo en la socialdemokratia kompromiso ne pasis nerimarkite. La ideologoj de la kapitalistaj klasoj, de Friedrich von Hayek ĝis Milton Friedman, jam dekomence komprenis la econ de la procezo, sur nacia kiel sur internacia nivelo. Ĉar la financo retrovis sian batalforton (la memoro pri la krizo de 1929 mildiĝis), ĝia potenco restariĝis, aparte en la apero de nova financsistemo, tiu de la eŭromerkatoj, neatingeblaj por la centraj bankoj.
Ĉiu rifo kiun la postmilita kompromiso renkontis survoje — por komenci per la dolarkrizo de la 1970-aj jaroj — malfortigis ĝiajn fundamentojn. La nekapablo de la gvidantoj de la kompromiso alfronti la strukturan krizon de la 1970-aj jaroj, aparte la impeton de la inflacio, favoris la aperon de potencoj kiujn enkorpigis s-ino Margaret Thatcher kaj s-ro Ronald Reagan, kiuj alfrontis kun — “fera” — decidemo la laboristajn rezistadojn. En 1979 la interezo-kvotoj estis altigitaj al senprecedencaj niveloj, bonaĵo por kapitalistaj klasoj kies enspezoj troviĝis plej malalte. Krizo en la ŝuldoplena Tria Mondo. Nova disciplino estis trudita al la laboristoj kaj mastrumantoj.
La grandaj kapitalismaj tendencoj al komerca kaj financa tutmondigo, kiujn la antaŭa sociordo sukcesis bridi per disvolvado-politikoj, tiel revigliĝis, en kondiĉoj novigitaj per iuj teĥnologiaj avancoj. La tutmondiĝo ŝanĝis sian karakteron. Ĝi trudis novan internacian labor-dividon, sub usona hegemonio, kiu relanĉis la kolonian ekspluatadon kaj metis ĉiujn laboristojn de la mondo en konkurencon. La ĉina miraklo kaŝis la vundojn de Latinameriko.
En tiu procezo la kadroj-kaj-kompetentuloj estis reordigitaj de la financo. Senigitaj je la kapablo de iniciato kaj deturnitaj de la celoj kiujn ili havis en la kunteksto de la nacio-ŝtato, ili montriĝas nekapablaj restarigi ties logikojn sur kontinenta nivelo, kiel en Eŭropo. Ili pasas de la socialdemokratia kompromiso al la novliberala kompromiso. Pli aŭ malpli urĝa aliĝo laŭ la historiaj kuntekstoj, pli serena en Usono kaj Britio ol en Francio.
Kiam reprezentaj politikaj figuroj de la kadroj-kaj-kompetentuloj aliĝas al la novliberalaj opcioj, ne okazas individua perfido. Trans la ambigueco de la karieroj, la historiaj kondiĉoj, kiuj estis kondukintaj al la apero de la socialdemokratia kompromiso, malaperis. Mortis la maldekstro! Kaj tiam leviĝas la demando por la bazaj klasoj: kiel reakiri la politikan iniciaton?
Por respondi necesas unue klarigi duan punkton. Kiel oni pasas de la ludo je tri al ludo je du? Kiel la triopa skemo de klasoj realiĝas en duopa formo (dekstro/maldekstro) kiu regas la politikan scenejon? En la demokratia skemo de regado per plimulto, la maldekstro konsistigas la problemecan politikan lokon de la alianco inter la bazaj klasoj kaj la kadroj-kaj-kompetentuloj. Ĉirkaŭ la jarcent-ŝanĝiĝo de la 19-a al la 20-a jarcento, ĉu revolucia aŭ reformisma, ĝi historie estiĝis kiam la salajruloj turnis sin al la tavoloj de la “kompetento”, de la kadraro kaj de la kulturo, kaj kuntrenis ilin en sia historia dinamiko. La ĉiuspecaj intelektuloj kaj organizantoj tiam ludis ŝlosilan rolon metante sin volonte ĉe la avangardo de la “laborista movado”.
Certe, la “organizo” enhavas gigantan potencialon de tiraneco, sed ĝi agas kiel tia nur per publika montriĝo: ĝi esprimas sin per tutaĵaj projektoj, per celoj kaj rimedoj. Inverse, “la merkato”, kiel tia, havas nenian komunan planon por montri nek por submeti al la komuna kritiko. Se ĝi bezonas reklamon kaj propagandon, ĝi havas nenion alian por proponi al la civitanoj ol la promeson de prospero enskribitan en la meĥanismoj de profito kaj de individua intereso. Ĝi do ne estas indiferenta al esti regata maldekstre aŭ dekstre.
Sed “la maldekstro” estas termino signanta ion malstabilan kies enhavo varias laŭ tio ĉu la kadroj-kaj-kompetentuloj estas engaĝitaj en socialdemokratia kompromiso, maldekstre, aŭ en dekstra kompromiso. La majuskla Maldekstro, la “maldekstro de la maldekstro”, ne estas institucio nature garantiata. Ĝi estas evento, kiu okazas kiam la popola movado sukcesas kuntreni la kadrojn-kaj-kompetentulojn en sian propran dinamikon de emancipado. En tia situacio la natura ligo inter la du komponantoj de la klasa dominado malstreĉiĝas, la sako kiu kuntenas la grandan nombron malfermiĝas.
La situacio estas hodiaŭ tute alia. La laborista mondo perdis sian centrecon, sian strategian lokon en la produktado, kiu faris de ĝi mova elemento. La alianco kun la kadroj-kaj-kompetentuloj fariĝis problemeca. La bazaj klasoj troviĝas en historia embaraso.
La malfacilo venas, unuflanke, de tio ke la potenco necesa por marĝenigo de la kapitalisma proprieto konstrueblas per alianco kun partnero kiu povas trovi en tiu siajn proprajn kialojn, sed kiu samtempe restas — el la alteco de siaj privilegioj de ekspertizo kaj de gvidado — klasa kontraŭulo. Ĉar la dominado estas duobla, la batalo farendas ĉe la du frontoj.
Estas klare, aliflanke, ke la bazaj klasoj povas venki nur se ili realigas la politikan unuecon de la frakcioj inter kiuj ili emas dividi sin. Tiu denaska frakcieco montriĝas en ilia diseco sur la politika ŝaktabulo. La proprieta dekstro fascinas la sendependajn laboristojn kaj la plej malfortajn tavolojn de la salajruloj. La “organiza kaj kompetenta” maldekstro altiras la publikajn salajrulojn kaj, pli ĝenerale, tiujn kiuj ambicias socian supreniron tra la vojoj de kompetento. Tiuj tensioj desegnas krude la postulojn de programo de popola unuiĝo. Ĝuste tia politiko de unueco kaj de alianco signomarkis la modernan historion de la potencaj periodoj de emancipiĝo, reformoj aŭ revolucioj. Ekzistas nenia glora vojo, alternativo. Ne estas alia solvo sukcesi ol disvolvi ĝin de la plej loka ĝis la plej vastaj skaloj, de Eŭropo ĝis la monda spaco. Kaj radikaligi ĝiajn celojn.
Ne temas nur pri la komuna proprieto de certaj produkt-rimedoj kaj pri la taŭga distribuado de la enspezo. Temas samtempe pri la kondiĉoj de la komuna vivo, do pri la rilato inter la seksoj, pri ekologio, laboro, sano, edukado, esplorado, urboplanado ktp. La batalo kontraŭ la kapitalismo, kies logiko estas la akumulado de profito, la abstrakta riĉaĵo, estis ĉiam batalo por la konkretaj kondiĉoj de ekzistado, por influo sur la produktado de la socia vivo.
Kiel la bazaj klasoj povas reakiri la iniciaton? Kvankam necesa, formo de politika organizado kiu estas propra al ĝi, tiu de la “partio”, eĉ plurale, ne povas respondi al la tutaĵo de la problemo. Nur diverseco de aŭtonomaj movadoj, longdaŭraj aŭ laŭcirkonstancaj, kapablas fari, laŭ la aktuala tago, la dufrontan batalon: kontraŭ la ĉiam novaj batoj de la kapitalismo kaj kontraŭ la emo de la “elito” deturni siaprofiten la elanon de la popolaj bataloj. Do, el simbiozo, el intelekta, morala kaj politika interkonsento inter partioj kaj movadoj, aperos majuskla Maldekstro kapabla alfronti la kapitalisman potencon.
La kapitalisma “mondsistemo” ne kompreneblas laŭ la skemo de la nacio-ŝtato, en kiu disvolvas la ĉi tie priskribita klas-strukturo. Ĝi kontraŭmetas centrojn kaj periferiojn. Ĝi transformas la klasrilatojn en malsimetriajn rilatojn, de dominado kaj de milito. Sed la historia movado, en kiu la moderna logiko de produktado kaj de regado disvolviĝis en la klasikaj naci-ŝtatoj, hodiaŭ je kontinenta skalo, igas post nelonge reprodukti tiun saman matricon en la formo de latenta mondo-ŝtato. Kun sia tuta milita, ekonomia kaj kultura potenco, Usono, sistema, imperia mondo-centro, klopodas por trudi sin kiel dominantan faktoron de tiu ŝtateco de tutmonda klaso formiĝanta.
Ĝi sukcesas tion en granda mezuro. Alie ol la du mondoj, propraj al la Malvarma Milito, aŭ ol tiu de triopo — Usono kaj Kanado, Eŭropunio kaj Japanio — aperis unupolusa imperiisme hegemonia hierarĥio, poluso de kapital-koncentriĝo kiu komandas ties reeksportadon al la resto de la planedo. Kontraŭ tiu nova formo de naskiĝanta monda potenc-koncentriĝo forĝiĝas bataloj kaj rezistadoj, projektiĝas la konverĝo inter bataloj de klaso, de raso kaj de la homa specio. Tiu konscio estas ankoraŭ tre malforta, samtempe prilumata de la krakadoj de la novliberalismo kaj minacata de la kontraŭdiroj kiujn nutras naciismoj kaj ĉiaj sektismoj. Oni ne povas ĉi tie kalkuli je la partioj por organizi la internacion. Antaŭrangas la formo de la movado. Serĉe al siaj sociaj bazoj, al sia “mondeco”, ankaŭ al sia ideologio, restas ankoraŭ larĝe inventi alian marksismon por alia mondo.
Gérard DUMÉNIL kaj Jacques BIDET.
Jürgen Habermas difinas rilaton inter du “subsistemoj”, tiu de la merkato kaj de la mono (la ekonomio), tiu de la administrado kaj de la potenco (la politiko). Li tiel alproprigas sufiĉe tradician dividon de la socia kampo, kiu, difinante la ekonomion per la merkato, favoras la liberalismon. En sia skemo de la dominantaj klasoj, Pierre Bourdieu distingas du pli aŭ malpli antagonismajn grupojn: unu pli bone dotitan je ekonomia kapitalo kaj la alian je “kultura kapitalo”, je “kompetento”. Li ne speciale ligas tiun al la produkt-rilatoj, sed li substrekas ties socialan arbitrecon kaj ĝian rolon en la reproduktado de la klas-sistemo. La referenco al kultura kapitalo elvokas la multajn laboraĵojn kiuj uzas la koncepton de “intelektularo” por difini la dominantan klason en la “reala socialismo”. Sed Moŝe Levin bone montris ke en Sovetio la klasrilatoj funkciis prioritate tra la hierarĥioj de la kadraro.
Komence de la 20-a jarcento en Usono la disiĝo de la proprieto de la entreprenoj kaj de la mastrumado vekis maltrankvilon de la proprietuloj minacataj perdi la regadon de la produkta sistemo. Ekde tiam disvolviĝis la tezoj pri la “manaĝera kapitalismo” aŭ kapitalismo de la manaĝeroj (komparu la sintezan verkon de Alfred Chandler, La main visible [La videbla mano]*, aludo al la “nevidebla mano de la merkato” de Adam Smith, al kiu Chandler substituis la konscian decidon de la manaĝero). Tiuj tezoj kulminis en la 1960-aj jaroj, aparte kun la laboroj de John Kenneth Galbraith pri la “teĥnostrukturo”, dum la socialdemokratia kompromiso ŝajnis regi en la mastrumado de la entreprenoj, en la ekonomiaj politikoj kaj en la kulturaj praktikoj. Kvankam la manaĝeraj funkcioj ne ĉesis fortiĝi, inkluzive en la financa sektoro, la nova influo de la kapitalistoj en la novliberalismo kaŭzis la kadukiĝon de tiuj teorioj.
Monda gvidanto de la justa komerco, Max Havelaar pretendas respondi al “malsama” konsumpostulo kiu troviĝas sub la signo de la solidareco inter konsumantoj de la Nordo kaj etproduktistoj de la Sudo. Tamen, la entrepreno ŝajnas fari “pragmatan” turniĝon ligante sin al grandaj grupoj tre foraj de ĝiaj komencaj zorgoj. Ne certas ke la produktistoj kaj la civitanoj reakiras kion ili donas.
KIEL ALPORTI al la malriĉaj etaj kampkultivistoj enspezon kiu ebligas al ili kovri siajn bazajn bezonojn, konservi sian medion kaj fondi homajn rilatojn surbaze de aliaj valoroj ol tiuj rekomendataj de la planedvasta “ĉioliberalismo”? Estas dum la unua Konferenco de la Unuiĝinta Naciaro pri Komerco kaj Disvolvado (KUNKD), en 1964, ke la ideo “Trade not aid!” (“komercon, ne helpon!”) naskis la justan komercon. Ĝis tiam rezervita al klientaro de inicitoj, la malnova ideo de pli justa rilato inter Nordo kaj Sudo tiam populariĝis ĉe publiko kiun oni volonte kvalifikas kiel “alikonsumantan”.
“Kreita kiel solidara komerco, memorigas la sociologino Virginie Diaz Pedregal, la justa komerco estis forte stampita ĉe sia komenco per la humanismo de la kristanaj religiaj movadoj, kaj per protestanta koncepto de etiko.”* Esence karitata, sed poste influata de pli triamondisma aliro, tiu solidara komerco transformiĝis en ago de opozicio al la kapitalisma sistemo. Ĝi tiam fariĝis “alternativa”. Ĝis kiam...
“Ni estis kaj daŭre estas kontraŭkapitalismaj, kontraŭaj al la transnaciaj konzernoj”, memorigas la laborista pastro Frans Van der Hoff, kunfondinto en 1988 de la marko Max Havelaar.* Tamen, glutita de la novliberala ondo, la “solidara”, poste “alternativa” metodo transformiĝis, en la jaroj ĉirkaŭ 2000, ĝis fariĝi “justa komerco” larĝe senpolitikigita. “La horo ne estas tiu de revolucio, sed tiu de reformo, substrekas Diaz Pedregal. La celo de la movado estas plibonigi la liberalan sistemon modifante ĝin de interne.”
Ĉeestante en multaj landoj de la Nordo kaj ĉefa subtenanto de tiu transformiĝo, Max Havelaar troviĝas meze de vasta debato kiu ligas la aliron al ĝiaj fundamentoj, historiaj kaj politikaj. Unuflanke, la subtenantoj de la varigo de la justaj produktoj. Aliflanke, la subtenantoj de modelo kiu postulas pli da sociala kaj media enhavo laŭ la tuta longeco de la produkta kaj komerca ĉeno, en la Sudo kiel en la Nordo, kun implicita diskutimpulso pri la esenca demando de la dispartigo de la riĉaĵoj. Tiusence, la afero de la afrika kotono stampita Max Havelaar — trans la polemikoj kiujn ĝi vekas — estas emblemeca por la konsterno kiu trairas la mondon de la justa komerco.
TIU KORPORACIA ASOCIADO estas kontestata de s-ino Aminata Traoré, eksa ministrino pri kulturo de Malio: “La justa komerco estas parto de la solvoj de la afrika dramo, kondiĉe ke Max Havelaar ne kuniĝas kun Dagris. Dagris estas parto de la problemo.” Sed aliaj konsideroj decidigas Max Havelaar. “En 2003, la asocio havis deficiton de 350.000 eŭroj, plus 600.000 eŭrojn da ŝuldoj kaj prokrastitajn impostopagojn de pli ol 700.000 eŭroj. Max Havelaar Francio resanigas siajn financojn per la teksaĵa fibro”, konstatas la franca gazetaro.* Fakte, la asociiĝo estas tuj rekompencita: 610.000 eŭroj estas al ĝi pagitaj de la franca ministrejo pri eksterlandaj aferoj, 500.000 de la Centro por Disvolvado de la Entrepreno (CDE laŭ la franca siglo). Sume pli ol 1,7 milionoj da eŭroj, ĉiuj subvencioj kune, por la nura jaro 2004.*
“Se la justa komerco estas vere afero de ĝenerala intereso, kial ĝi do ne estas financata de Eŭropo aŭ de la Organizo de la Unuiĝinta Naciaro pri Nutrado kaj Agrokulturo (FAO)? Kial de la franca ministrejo pri eksterlandaj aferoj?”, demandas s-ro Michel Besson, direktoro de la asocio Minga. Ĉiukaze, la partnereco inter la koton-trusto kaj Max Havelaar estis apenaŭ sigelita, kiam Dagris, per la voĉo de sia prezidanto, dediĉas sin, en la kolumnoj de la ĵurnalo Le Monde, al vera pledo por genetike modifitaj kulturoj en Afriko.* Tre profitiga produktometodo por la transnaciaj konzernoj de la agroĥemio, sed kun la tuja konsekvenco la eliminado de la etaj terkultivistoj.
McDonald’s, kies perfortaj socialaj proktikoj estas konataj, proponas nun justan kafon “insignitan”* Max Havelaar. Tute kiel Starbucks, la monda gvidanto de la “espresso bar” kun siaj sep mil kvincent vendopunktoj dise en tridek-kvar landoj, kiun la verkistino Naomi Klein kvalifikas kiel “antaŭulon en la moderna arto de la fleksebla[labor-]horaro”. Accor, kies ĉambristino-striko dum longaj monatoj estis la ĉefa temo de urba babilado, siavice servas kafon Max Havelaar en la kafejoj de siaj hoteloj. Nestlé, la entreprenoj plej bojkotita de la britaj konsumantoj, afiŝas ankaŭ sian partnerecon kun Max Havelaar.
DE TIAM JAM NE estas obstakloj por ke la justaj produktoj transu la sojlon de la granda distribuado, kies provizo-politiko, karakterizata de serĉado de liverantoj sociale neŭtralaj, kreskigas la masivajn delokadojn, akcelas la socialan malsekurecon kaj la dungo-provizorecon.* Publikaj ofertoj de entrepren-aĉeto, fuzioj, sorbiĝoj, aĉetoj... “En ĉiu granda segmento de la merkato, tri aŭ kvar internaciaj firmaoj liveras solaj 80% de la vendita propono en la hiperbazaroj”, konstatas la reprezentantoj de Coopernic, due plej granda eŭropa aĉet-centralo.* Douwe Egberts, Kraft Foods, Nestlé, Procter & Gamble kaj Sara Lee tiel dividas inter si la kafo-merkaton. Fenomento de koncentriĝo kiu tuŝas ankaŭ la sektoron de la distribuado.
Laŭ la kritikantoj de Max Havelaar, la alveno de la distribu-gigantoj estas vera minaco. Ili citas kiel pruvon la deklarojn de la reprezentanto de la hiperbazaroj Leclerc, en la sama momento en kiu pluraj sindikatoj denuncis la “sovaĝan kontraŭsindikatan politikon” inspiritan de tiu entrepreno al siaj filiaj magazenoj: “La justa komerco konsistigas nur aperantan merkaton. Kun la volumenoj, la liverantoj povos ege malaltigi siajn produkto-kostojn kaj ni povos tiel altigi niajn marĝenojn.” Ĉu kun la homoj (salajroj kaj sociala protekto) por alĝustigo-variablo?
“La diversaj tipoj de distribuado ne estas nepre malkongruaj, ĉar ili ne taŭgas por la samaj tipoj de produktistoj: por eta produktisto, eta magazeno, por granda produktisto, granda magazeno”, konfesas justkomercisto kies spezo obliĝis per dudek-unu en kvin jaroj.* Sub la impulso de la aferistoj de la “charity coffee”, la justa komerco nun transformiĝis al komerco de la justa, kion bedaŭras la pastro Van der Hoff: “Ekde 1990 ni estis en zorgo pri la turniĝo kiun faris la movado [Max Havelaar] en aliaj landoj.* Ĝia politika dimensio estis iom post iom mildigita kaj poste eliminita.”
Lidl ĝuas siavice la trankviligan reputacion de Max Havelaar, dum senprecedenca kampanjo okazis en tuta Eŭropo ĉirkaŭ la rivelega Schwarzbuch Lidl (Nigra libro Lidl) kiu denuncas “la laborkondiĉojn, klimaton de timo inter la salajruloj kaj neelteneblajn subprem-disponojn” en ĝiaj magazenoj.* Sed, por Max Havelaar Germanio — kies spezo progresis je 50% por atingi 110 milionojn da eŭroj ekde la alveno de ĝiaj produktoj en la vendejoj de la malaltpreza distribuisto-, la kritikoj koncerne la devojiĝojn de la justa komerco ne estas akcepteblaj.
McDonald’s, Starbucks, Accor, Nestlé, Dagris, Leclerc, Lidl... La eksperimento povintus iri ankoraŭ pli malproksimen, se Max Havelaar Svisio ne decidintus separi sin de s-ino Paola Ghillani, ĝia ĝenerala direktorino, prezidinto de Fairtrade Labelling Organizations (FLO).* Mallonge antaŭ ol esti distingita per la enviata titolo “global leader for tomorrow” (“tutmonda gvidanto por morgaŭ”), ŝi entreprenis enkonduki Max Havelaar en la servoj, la turismo, la banko, la juveloj, la elektroniko kaj eĉ... la petrolo kaj la diamantoj.*
“Por trakti rekte kun la produktistoj, Max Havelaar ne hezitas organizi la malaperon de la etaj lokaj interuloj, tiuj kolportistoj kiuj agas kiel migraj komercistoj profitantaj de siaj vojaĝoj por alporti varojn kaj medikamentojn al la plej malproksimaj vilaĝanoj. Li puŝas ilin al bankroto pro afiŝitaj kialoj de ekonomio kaj moralo. Fakte li malaperigas ilin por transpreni ilian lokon”, indigniĝas s-ino Anne Brochier, animantino de eta strukturo de helpo al disvolvado. Al la 6 centonoj de eŭro kiun la “kojotoj” (interuloj) prenis el la prezo de paketo da kafo, substituiĝis la 5 centonoj da eŭro postulataj de Max Havelaar.
Alia debato-temo, la prava demando pri kiu pagas por la justa komerco? La konsumanto, asignita por kompensi la damaĝojn kiujn suferas la etaj kampkultivistoj. Kulpigita de la reklam-sloganoj kiuj ludas sur la mizerisma registro kaj provas forgesigi al li ke estas la samaj rostistoj kaj distribuistoj kiuj, post ekspluati kaj dronigi milionojn da etaj terkultivistoj en mizeregon trudante al ili reduktitajn prezojn jam de jaroj, revenas kun cinikeco sur la lokon de siaj krimoj, apenaŭ kaŝitaj sub siaj novaj “justaj” maskoj, ankoraŭ kun la etikedo “made in sweat shops”.
Ĉar la kulturistoj pagas por esti aŭtentigitaj je biologia kampkulturo, ĉar la liverantoj de la granda distribuo pagas allas-prezon por esti referencitaj, la malriĉaj etproduktistoj devas pagi iaspecan “kvazaŭ-imposton por referencado” ĉe la FLO-Max Havelaar por esperi esti iomete malpli mistraktataj de tiuj kiuj aĉetos ilian produktaĵon. La honorarioj varias de unu kooperativo al alia, laŭ la nombro da terkulturistoj kaj da salajruloj... kvankam la plej malriĉaj, sezonaj laboristoj, tagaj, kamparanoj sen tero kaj aliaj provizoraj laboristoj estis ekskluditaj el la kampo de la justa komerco fare de la sistemo. La aĉetprezo por la kafo-produktistoj estis fiksita unu fojon por ĉiam, en 1998, de la FLO-Max Havelaar: po 0,76 eŭro la pundo por la robusta kaj po 0,88 eŭro por la arabica, kia ajn estas cetere la prezo per kiu ĝi estas vendata al la fina konsumanto.
Endas precizigi ke Max Havelaar ne aĉetas produktaĵojn. Li ankaŭ ne vendas ilin. Lia rolo limiĝas al garantii al la konsumantoj la aplikadon de klaŭzaro ellaborita de la FLO. La entreprenoj kiuj distribuas la produktojn garantiitajn “justaj” de Max Havelaar promesas respekti ĝin kaj pagi tiun minimuman prezon al la produktistoj. Sen promesi ion pri la volumenoj... Laŭ tio, la entreprenoj kiuj afiŝas siajn pretendatajn bonajn praktikojn povas elekti inter la “justa”, pagata apenaŭ pli kare, sed ebliganta komuniki “respondeca”, kaj la kurzoj de la monda merkato kiuj garantias al ili enpoŝigi egajn profitojn. Kiom da justeco en la “justa”? Iomete pli ol 4 eŭroj monate de kroma enspezo por la kampulo, laŭ la nombroj de Max Havelaar, de kiuj necesas depreni de ili la kostojn de kooperativo, de lokaj transportoj kaj de dogano.
Dudek jarojn post la starigo de Max Havelaar, la konstato de Van der Hoff amaras: “Sur la ekonomia ebeno, ni fartas iomete pli bone ol en 1988. Sed nia situacio restas tre provizora. Niaj produktistoj de [justa] kafo gajnas mezume 2,18 eŭrojn tage — malpli ol la laŭleĝan minimumon de 3,28 eŭroj en Meksikio”, kiu siavice jam estas tre malalta.
“Kiam Rica Lewis laŭdas la justajn virtojn de siaj ĝinzoj, oni forgesas ke nur la kotono havas la markon. Malongo [kafo aŭtentigitaj de Max Havelaar] agas ankaŭ en la ne-justa, la metodo ne estas kompleta. Jen vendologio”, koncedas s-ro Michel-Edouard Leclerc. Nur la kotono el Kameruno (teksita en Italio), servinte por sia fabrikado (en Tunizio) meritas la nomon “justa”. “FLO-Cert garantias la laŭspurigecon kaj la konformecon de tiu ĝinzo, fabrikita laŭ la reguloj starigitaj por la konvencio de la ILO [Internacia Labor-Organizo]”, insistas Rica Lewis. Kvazaŭ la “justa” resumeblus al la nura respekto de tiuj reguloj pli ol minimumaj...
Aktuale, neniu marko, neniu reglamento donas oficialajn garantiojn al la konsumantoj de la “justa”, kiuj devas kontentiĝi per konfidi la agantojn de la sektoro. La termino “marko” efektive uzeblas nur kondiĉe de respondi al triobla postulo: disponi pri klaŭzaro submetita al sendependaj kontroloj, aŭtentigitaj de organismo siavice mem sendependa kaj aprobita de la publikaj potencoj. Neniu organizo de la justa komerco respondas al tiuj postuloj.
La grandaj profitantoj de la nuna teĥniko estas antaŭ ĉio la strukturoj de kontrolproceduroj kaj la interistoj de aŭtentigado, kun la transnaciaj agronutraĵaj konzernoj, tiuj de rostado kaj de distribuado. Efektive kostas nenion por tiuj, ĉar ili kontentiĝas pagi iomete pli kare sensignifan kvanton da krudmaterialo, opiniata “justa”, kiun ili tuj rapidas fakturi pli altpreze por la konsumantoj dezirantaj kafon de justa komerco. Ĉar forestas reglamento kiu difinas ilin kaj kodigas la enhavon, la malforteco de la kontroloj kiuj garantias la justan komercon okazigas ankaŭ ĉiajn disputojn. Kontrolante kvindek-kvin agantojn inter la plej reprezentaj de la sektoro, la ĝenerala direktejo de la konkurenco, de la konsumo kaj de la fraŭd-subpremo (DGCCRF laŭ la francaj sigloj) notis dek-sep diversajn metodojn, de kiuj certaj estas karakterizataj de foresto de klaŭzaro, eĉ de laŭspurigeblo.
Manke de sufiĉe multnombraj inspektistoj, la sistemo puŝas la etkamparanojn grupiĝi en kooperativojn, poste la kooperativojn al kooperativaroj (tegmentaj kooperativoj). Disponante pri nur du sendependaj inspektistoj por la tuta Meksikio, pri unu sola por la aliaj landoj, FLO-Cert alvenas al kontroli nur la kooperativojn de kooperativoj, kio havas la efikon malproksimigi iomete pli la inspektistojn de tiuj kiujn ili devus kontroli.
“La Federacio Metiistoj de la Mondo devas distingi sin de la komercaj organizantoj kiuj ne havas edukajn celojn aŭ de ekonomia transformado kaj por kiuj la justa produkto gravas pli ol la justa sistemo”, rekomendas s-ino Carole Reynaud-Paligot, ĝia prezidanto. Kiel Minga kaj Naturo kaj Progreso, ŝi pledas por garantio bazita sur la partnereco, la memtaksado kaj la krucita taksado.
Supertraktata de la amaskomunikiloj, disponante pri financaj rimedoj sen komuna mezuro kun tiuj de siaj rivaloj, Max Havelaar troviĝas senmanke en hajlo de kontestoj. Tamen, liaj rivaloj, pli malgrandaj, malpli traktataj de la komunikiloj kaj do malpli elmetitaj, kaj ne pretendintaj pri “marko” — kion ankaŭ ili ne rajtus fari-, ne estas esceptigindaj de ĉia kritiko.
Oni emus kredi la justan komercon kapabla bridi la eksponencialan dominadon de tiuj kiujn Jean Ziegler nomas “la novaj mondomastroj”, sed meti paketon da kafo laŭdire justa sur la pinton de aĉetĉareto superbordanta de “nejustaj” produktoj, fabrikitaj pej ofte de kvazaŭ-sklavoj en la keloj de la tria mondo, ĉu tio sufiĉas por kontentigi la etikan demandon de la pli kaj pli informitaj civitanoj?
La devioj, misuzoj kaj ekscesoj farataj ĝianome tamen ne povus konduki al rifuzo de la ideo de vere justa metodo. Ĉiutage la konsumanto voĉdonas por modelo de socio produktisma, intensa, poluanta kaj malhumaniga aŭ por tipo de produktado respektanta la homojn, la animalojn kaj ilian medion. Ĉie leviĝas voĉoj por postuli vere justan komercon, liberigitan de la influo de la manipulistoj de la komunikado kaj de la vendologio. Ŝajnas ke la “alikonsumantoj” reprezentas jam 15% ĝis 25% de la loĝantaro.*
“En Japanio 25% de la mastrumejoj estas engaĝitaj en la movado de la kooperativoj de konsumantoj en kiuj partoprenas la famaj Teikei*, inspirintoj de la francaj Asocioj por Konservado de Kamparana Agrokulturo” [AMAP laŭ la sigloj en la franca], klarigas la ĵurnalisto Noriko Hanyu. Tiuj modeloj ne kostas reklamon, afiŝas nenian var-insignon kaj eĉ malpli ian markon, tamen ili tendencas al tio kio povus esti vere justa komerco.
Du logikoj alfrontiĝas en la turmentata pejzaĝo. Tiu de la marko Max Havelaar kaj de liaj komerc-partneroj, kiuj karekateriziĝas per la traktado de gravaj volumenoj de niĉaj produktoj kaj de eksportado (kafo, teo, kakao ktp.), kelkfoje damaĝe al la pornutraĵaj kultivadoj kaj al la nutraĵa suvereneco de la lokaj loĝantaroj, kaj tiu de la reto de la tipo Naturo kaj Progreso, Metiistoj de la Mondo aŭ Minga, kiujn akompanas miloj da aktivaj simpatiantoj, kiuj pozicias sin rezolute en aliron de sistemeco*, de relokecigo de la agadoj kaj de ĝeneraligo de vere justaj interŝanĝoj, Norde kiel Sude.
Nur universala kadro trudanta sin kiel la normo ebligos definitive subordigi la komercon kaj la ekonomion al la homo. Kiam do aperos Monda Organizo de la Civitano kaj de lia Medio?
Christian JACQUIAU.
La viktimoj kaj iliaj suferoj estas delonge neglektataj, interalie de justico, kies celo estas, antaŭ ĉio, reguligi la sorton de la krimulo kaj protekti la socion. Iompostiome, ili atingis agnoskon de siaj rajtoj kaj statuson ebligantan pli justan kompenson pro la suferita malutilo. La feminismaj movadoj kaj la homhelpaj asocioj ludis grandan rolon ĉe la plibonigo de la sorto de la viktimoj dum ĉi du lastaj jardekoj.
La Eŭropa Konsilio ĵus sankciis plurajn tekstojn pri helpo al la viktimoj kaj pri la kompenso, kiun ili povas ricevi. En Francio, ĝi estas objekto de la leĝo de la 15-a de junio 2000. Koncerne la krimologion, ĝi riĉiĝis je nova fako, la viktimologio, kiu studas la konsekvencojn de leĝ-rompo, la help-eblojn por la viktimoj, sed ankaŭ, laŭ antaŭmalhelpa perspektivo, la kondiĉojn, kiuj alkondukis al la realigo de la leĝrompo. Tiu nova scienco estas, interalie, devigata pli bone lukti kontraŭ la geedzaj perfortaĵoj, delonge mistaksataj.
Tamen, flanke de tiuj plibonigoj akceptitaj de ĉiuj, ŝajnas ke disvolviĝis fenomeno pli kontestebla nomata “viktimiĝemo”. Iu “viktimeca urĝo” kondukas, tiel, laŭ la justic-oficisto Denis Salas, al puna ŝvelado celanta atingi neeblan “kompenson” pro la sufero trudita. Malgravigaj cirkonstancoj kaj principo de individuigo de la punoj cedas la lokon profite al pezaj kaj aŭtomataj sankcioj. Malbone taksata atento al la viktimo naskus, krome, certajn misfunkciadojn. Certaj juĝaj eraroj estas konsekvencoj de malprofanigo de la supozata viktimo, kies ateston oni ne plu sufiĉe trakontrolas.
Sed la debato pri viktimiĝemo transpaŝas la juĝan kadron. La viktimo ŝajnas iĝi centra figuro de la socio, fundamenta politika referenco, malfavore, por ekzemplo, al la rolo de heroo aŭ de aktivulo. En 2006, la projekto, subtenata de konataj personoj kiel la socialisma deputito Jack Lang, transloki la cindrojn de la kapitano Alfred Dreyfus en la Panteonon, estigis embleman polemikon. La dramplena historio de tiu oficiro — fine rehonorigita kaj rangaltigita — estas unu el la simboloj de la ruinigoj de la antijudismo. Malgraŭ tio, Dreyfus estas, precipe, viktimo dispremita pro aliies insidoj. Ĉu oni devas, el tiu sola pravigo, loki lin en la templon de la herooj? Se la publikaj povoj deziras substreki la gravecon de la lukto kontraŭ la antijuda rasismo, ĉu ili ne devus prefere omaĝi la subkolonelon Picquart, kiu denuncis la intrigon kaj kontribuis al la manifestiĝo de la vero, koste de sia militista kariero? Anstataŭ la projekto de “panteonigo” de Dreyfus, kio estis fine forlasita, okazis ceremonio prezidata de la tiama ŝtatestro, s-ro Jacques Chirac.
La viktimo ŝajnas malordigi la tutajn sociajn gvid-signojn. Tiel, freŝdata reklam-kampanjo kontraŭ la kancero en Francio kvalifikis “ordinaraj herooj” personojn luktantajn kontraŭ tiu malsano. Kion diri, do, pri tiuj, kiuj elmortis? Ĉu oni ne spektas, ĉe tio, gloradon de malfeliĉo kaj de ĝiaj viktimoj?
La “enrompo de la viktimo en niajn sociojn” (Denis Salas) naskas, laŭ certaj aŭtoroj, “malicajn etikojn”, interalie stimulante vet-manifestiĝon aŭ konkurencon inter la viktimoj (Pierre Hazan). Por ili la “leĝoj memor-koncernaj”, same kiel la postuloj de “kompenso” por la viktimoj “rektaj aŭ nerektaj” de la sklavismo aŭ de la koloniigo sidas en tiu kadro. La viktimiĝemo kondukas, krome, al la senpolitikigo de la debatoj, reduktante ĉian demandon al la duopa alfrontado viktimoj-turmentistoj. Ĝi estas konsekvenco de la malkontrastiĝo de la ideologiaj opozicioj sur fono de difektiĝo de la viv-kondiĉaro. Ĝi tenus, do, konservativan funkcion (André Bellon), malebligante, ke estu metita la sociala demando, dum la sufero de la popolaj kategorioj — kiu ne sidas en la kadro de la viktim-rilataj depostuloj — estas preskaŭ malaperinta el la politikaj debatoj. La graveco de la montroj de apogo al ĉiaj viktimoj kontrastas, tiel, kun la malforta solidareco al la strikantoj aŭ al la senlaboruloj, glit-evoluo pri kiu la peristo kaj la politika klaso kunkulpas.
Por la ĵurnalistino kaj eseistino Mona Chollet, la kritiko de la viktimiĝemo celas aparte la virinojn aŭ la malplimultojn diskriminaciatajn, kies justajn depostulojn oni provas tiel senvalorigi. Ĝi do enfermas “rifuzon” de la suferitaj maljustaĵoj.
“VIKTIMIĜEMO”: ĉi vorto, ankoraŭ ne uzata en Francio antaŭ kelkaj jaroj, kaj signifanta kulpan inklinon enfermiĝi en identecon de viktimo, nun eniĝis en la kurantan lingvon, sen ke oni scias per kie ĝi eniris. Ĝi plej ofte celas malplimultojn luktantajn por siaj rajtoj — aparte, la posteularon de sklavoj aŭ de koloniigitoj — aŭ ankoraŭ la feministojn, sed ankaŭ uzeblas, larĝasence, pri ĉiaspecaj plendoj, kontestadoj aŭ postuloj.
Primoki la “viktimiĝemon” fariĝis ekzerco ŝatata de eseistoj kaj komentistoj (vidu, ĉi-sube, liston de verkoj traktantaj la demandon): ĝi ebligas morale superelstaran starpunkton el inter la plej valorigaj kaj ebligas trouzi la adjektivon “kompateca”, kiu ĉiam bele aspektas en titolo de libro aŭ ĉapitro. Por la leganto, tiu sinteno povas rapide impresi agace; agaco ankoraŭ plifortigita de aspekto de neevitebla ĉiometujo de la libroj pri la demando: bone serĉante, preskaŭ ia ajn situacio trakteblas laŭ la koncerno ‘viktimoj-kulpuloj’. Pro tio, oni povas pridubi la validecon de koncepto ebliganta, ekzemple, al Guillaume Erner samklasigi — kiel du reprezentantojn de “kompatema penso” — Bernard-Henri Lévy kaj Pierre Bourdieu.
Carolina Eliacheff kaj Daniel Larivière, kiel Erner, vidas en la malbanala imponeco kaj konfido atribuata al la viktimoj konsekvencon de la amplekso alprenata de la politiko-spektaklo, sed ankaŭ de la fino de la malvarma milito. Estas pli facile subteni la viktimojn de ajna plago ol politike engaĝiĝi en mondo kompleksa, opinias la unuaj, ĉar, almenaŭ, “oni certas, ke oni ne trompiĝos pri la kaŭzo” — aŭ almenaŭ tion oni kredas. “Ĉio okazas, skribas Erner, kvazaŭ la malprofanigo de la viktimoj estas tio, kio restas post la retiriĝo de la marksismo.” Nu, li mem, grupigante en sama libro tre mikskonsistajn temojn, de Lady Di ĝis la animal-kaŭzo, de televidaj korelverŝadoj ĝis la sklavismo, kaj ilin unuigante sub sama surskribeto, kontribuas al tiu senpolitikigo. Des pli ke li ĝin praktikas ankaŭ retroefike: sub lia plumo, tiu alte politika periodo, kio estis Majo 1968, iĝas, tiel, “printempo de la viktimoj”...
La modo de eseoj pri viktimiĝemo pluigas alian: tiun, kiu, en la 1990-jaroj, konsistis en mallaŭdi la “politike ĝustan lingvaĵon” — kunligatan, jam tiam, al fragmentiĝo de la socio al diversaj grupoj kun tiranaj postuloj — kaj la difektegojn, kiujn ĝi okazadis en la usonaj universitataj terenoj. Tio estis tiom facila kiel distra: temis, tiam, pri seminarioj gvidataj de feminismaj lernantinoj sub la titolo “ovarioj”, pri Pipino la Malalta* rebaptita “Pipino la Vertikale Defiita”, pri aŭtentikaj anekdotoj miksiĝantaj kun fantaziaj onidiroj aŭ kun simplaj ŝercoj: la subtilaj spiritoj trovis tie, por petoli, ludterenon kun senlimaj eblecoj*.
La pamfleto de Robert Hughes, artkritikisto ĉe Time, aperinta en 1993, Culture of Complaint [Plendkulturo], multe efikis por altiri la atenton de la francoj al tiu vejno. Estas tamen libro ja pli riĉa kaj solida ol la avataroj, kiujn ĝi estas okaziginta en okcidenta Eŭropo. Kvankam li skribas kun akra plumo, Hughes manifestas ankaŭ konstantan zorgon pri nuancoj. Li rememorigas, ke la maldekstro ne ĝuas ekskluzivecon pri pudoraj eŭfemismoj: li alpinglas la staban slangon (la unua Golfmilito kaj ĝiaj “kirurgiaj frapoj” estis tiam en freŝa memoro), aŭ la administracian, kiu transformas kraŝon al “borsa retropaŝo” kaj masivajn maldungojn al “industriaj restrukturadoj” — rimarko aspektanta banala hodiaŭ, post kiam la analizo de la liberala leksiko fariĝis populara, sed kiu estis malpli tia tiuepoke. Li primokas la indignoblekojn de la konservativa maldekstro, kiu denuncas iun supozatan dominadon de la marksistoj en la universitato: en Berkeley, kiel en Los-Anĝeleso, li rememorigas, altega plimulto de la profesoraro deklare aprobas la konservatismon. Krome, la gravegaj postenoj estas tenataj de respublikanaj eminentuloj, “kaj estas absurde aserti ke tio estas ne politika”.
KIAM HUGHES publike malaprobas la fervorekscesojn de la intelekta maldekstro, tion li faras ne tiom por ĝin senkreditigi ol por montri en kia grado ili al ĝi malutilas. Li riproĉas al ĝi “interesiĝi pli pri ras- kaj seks-demandoj ol pri klas-demandoj” kaj “zorgi pli pri teoriado je raso kaj sekso ol pri raporto pri ili”. Li ankaŭ timas, ke ekskluziva enfokusiĝo sur la lingvo fariĝos, por ĝi, rimedo forturni ĝian senpovecon ŝanĝi la entutan kondiĉaron de tiuj, kiujn ĝi defendas: “Neta profito: la filistroj, kiuj volis svenbati pederastojn volas hodiaŭ svenbati gejojn.”
Krome, tiu aŭstraliano enmigrinta en Usonon, estas entuziasma partizano de plurkulturismo. Tio, kion li mallaŭde rigardas, ne estas do la enrompo, en la okcidentan kulturan kampon, de aŭtoroj dispuŝantaj la ununuran starpunkton blankan, viran kaj devenantan el la superaj klasoj, sed la konkludoj kelkfoje hastaj el tio tiritaj. Estas nepre necese analizi la sociajn aŭ kulturajn premisojn efikantajn sur la tekstoj, li substrekas. Sed estas ruinige reteni tian analizon kiel ununuran kriterion per kiu tiuj tekstoj ellegeblas. Li rememorigas, ke Edward Said, unu el la intelektuloj, kiuj plej klopodis elfosi tiujn premisojn*, li mem ĉiam avertis kontraŭ tial devojigoj. Li bedaŭras, ke la maldekstro estas pli inklina suspekti, forcenzuri kaj elpurigi — kvazaŭ certaj verkoj entenus moralan viruson kapablan infekti la leganton — ol sumigi kaj kompari: “La sciado estas dilatiĝema, ne restriktema.”
Skribinte la antaŭparolon de la franca eldono de la Hughes-a libro, Pascal Bruckner dediĉis sin, ekde la sekvanta jaro, alklimatigi ties asertojn. La centra tezo de La tentation de l’innocence [Tento al senkulpiĝo] asertas, ke la okcidentuloj rigardas sin samtempe kiel porĉiamajn infanojn kaj kiel viktimojn, kaj ke ĉe ili esprimiĝas “infanismo kaj lamentado”. Bruckner tiel amasigas citaĵojn, plej ofte jam uzitajn aŭ senkuntekstigitajn, de tri aŭ kvar usonaj radikalaj feministinoj — tiuj ogrinoj, kiujn ĉiu eseisto germano-herbeja* devas elvoki por ke oni tremetu en ĉiu hejmo. Li depruntas , interalie de Hughes, kiu ĝin jam estis citinta kun indigno, diron atribuitan al Andrea Dworkin, laŭ kiu ajna penetro, eĉ dezirata, estas seksperforto. Spite al tio, ke la koncernata ĉiam refutis tiun interpretadon de siaj verkoj*: en 2003, Elisabeth Badinter ĝin reprenis en Fausse route [Malĝusta vojo], dediĉita al la “ekscesoj” de la feminismo; poste, Eric Zemmour, malpruda ĉantisto de etanima virismo, ĝin mencias en Le premier sexe [La unua sekso]*, atribuante ĝin, ĉi-foje, al la feministoj ĝenerale kaj aldirante subtile: “Kio, cetere, ne estas malvera.”
Konkludinte, ke la karaktero “de la” usonaj feministinoj estas esence neracia, Bruckner impete elpaŝas longe pledi por ke Francio malcedu al la tento importi tiun malbonaŭguran puritanismon kaj konservu tiun agrablegan etoson de ŝercemeco kaj harmonio, en kiu genobeloj miksas, tute kvietece, spiritludojn kun karnaj plezuroj. Onin perpleksigas tiuj longaj paĝoj el senbremsa lirikismo kunvokantaj Louise Labé*, la preciozulinojn, la libervivulojn kaj la trobadorojn, por enrompi jam malfermitajn pordojn. Estas memkompreneble, ke la seksrilatoj, en Usono kiel en Francio, transe de la diversaj kulturaj manieroj sub kiuj ili socie organiziĝas, povas enhavi plejbonaĵojn same kiel plejmalbonaĵojn. Kontraŭstari plejmalbonaĵon ne signifas, ke oni ignoras la plejbonaĵon, same kiel la ekzisto de plejbonaĵo tute ne ŝanĝas ajnon ĉe tiu de la plemalbonaĵo. Nu, do?
ĜUSTE ĈI-TIE oni komencas vidi la transformiĝon de la diskurso pri viktimiĝemo: oni volas ne tiom produkti pozitivan analizon ol okupi la terenon, distro-trompi, trudi objekton por pli bone forpuŝi aliajn. Plej ofte, tiu diskurso ne kontestas fronte la pravecon de kaŭzo — sendepende de tio, ke temas pri kaŭzoj kiel tiuj pri virinoj, enmigrintoj viktimoj de rasismo, samseksemuloj aŭ pri palestinanoj: ĝi kontentiĝas rimarki la parolojn de certaj el ĝiaj defendantoj kaj indigni kontraŭ ilia troigeco, kiun ĝi juĝas maldeca kaj skandala. Krom tio, ke iom post iom, tiu indigno finforpelas ĉiujn aliajn konsiderojn: de nun, kiam oni elvokas iun dominad- aŭ subpremad-situacion, neniam la dominado aŭ la subpremado mem debatindas kaj konstituas objekton de unuanima maltrankvilo, sed ja la vortaj deglitoj, realaj aŭ supozataj de tiuj, kiuj luktas kontraŭ ili.
Inter ĉiuj tiuj mispaŝoj, la senpripensa invoko de genocido estas, evidente, tiu, kiu plej faciligas tian procedon, ebligante forpuŝi, kiel neniaĵon, la koncernan situacion. Kiam ili mencias la idaron de sklavoj kaj koloniitoj, kiu, imitante la idaron de la deportitoj, postulas agnoskon de tiu pasinteco, Caroline Eliacheff kaj Daniel Soulez Larivière kontentiĝas seke atentigi, ke “estus trouze kompari tion, kio ne estas komparebla”.
Tiu rifuzo kontraŭmetata al la realo disvastiĝis en tia grado, ke ĝi fariĝis kafeja banalaĵo. La anoncisto de kultura televid-elsendo deklaras, ekzemple: “Cent virinoj pojare estas viktimoj de geedza perforto en Francio. Estas evidente terure, sed tute ne eblas, ke pro tio la aktivuloj de tiu kaŭzo aŭdacu kompari ĝin kun genocido*...” La libro de Elisabeth Badinter, kiu turnas sin ekde la unuaj paĝoj al Tento al senkulpiĝo de Bruckner, ludis krucan rolon en la disvastigo de tiu banalaĵo. Okaze de la reklam-prezento de Malĝusta vojo, kiam oni dumintervjue demandis al ŝi “ĉu la koncepto de viktimiĝemo, kiun ŝi aplikas al la virinoj, aplikeblas al la amaskomunika traktado de la palestina-israela konflikto”, ŝi respondis: “Estas vere, ke la palestina popolo estas popolo viktimo. (...) Sed mi estis tre frapita de la diligenteco de la eŭropaj amaskomunikiloj ĉe la ‘sciigado’ pri Jenino. Ĉiuj estis tro kontentaj paroli pri ‘amasbuĉo’*. ” Kiam la fingro montras la lunon, la nov-filozofo, esperante forgesigi la astron, invitas tutesplori la fingron suspekteme.
Cetere, la ekzisto de la luno apenaŭ tanĝas la surfacon de lia konscio. La verkaro de Bruckner, kiu faras fajron per ĉia ligno, kiu kunligas senmotivajn asertojn kaj riskajn ekzegezojn kun lingvo kvazaŭ ebriiĝinta el sia propra eleganteco, konsternas pro sia konstanta evitado de la realo.Tiel, en La Tyrannie de la pénitence [Tiraneco de pentopuno], li alpinglas la severajn kvalifikaĵojn, kiujn uzas Giorgio Agamben kaj Enzo Traverso pri la atendeg-zonoj kaj la reten-centroj, vidante en tio plian simptomon de la “okcidenta masoĥismo”; aŭ ankoraŭ, li bedaŭras la fakton, ke la studentoj, kiuj, en 1968, rigardis sin kiel “intelektajn laboristojn”, difinas sin nun kiel “portempajn [laboristojn]” tio estas, laŭ li, kiel viktimojn. Koncerne la scion pri kio “reale” estas atendegzono, kaj ĉu kio tie okazas pravigeblas, aŭ la esploron super la transformiĝoj de la laboro de post 1968, ŝajnus ke temas pri tro vulgaraj demandoj por ke li ilin renkontu.
Tiu blindeco atingas sian plejsupron kiam oni ekpritraktas la palestinan-israelan konflikton, kiu naskas spektindajn logikajn piruetojn. Tiel, se la tutmonda opinio kulpigas la israelajn miskondutojn, tio ne rezultas el tiaj miskondutoj mem (jen hipotezo vere tro fantazia), sed el tio, ke ĝi “havas venĝemon kontraŭ la judoj tial, ke ili ne akordiĝas kun la kliŝo de la viktimo”, kaj kontraŭ Israelo el tio, ke “ĝi fortumas sentime”... Bruckner uzas argumentadon kun varia geometrio: Pascal Boniface estis jam rimarkinta, ke lia pledo por la defendo je la ĉeĉenoj, ekzemple, aplikeblus laŭlitere al la defendo je la palestinanoj*. Kiam li ridaĉas pri la maldekstruloj, kiuj iluziiĝas rigardante la palestinanon kiel “la lastan bonan sovaĝulon”, oni povus kontraŭmeti al li kion li skribis mem dum la balkania konflikto rilate la bosnianojn kaj kroatojn: “Kial oni volus, ke la viktimoj estu senmakulaj kaj senriproĉaj? (...) Oni alportus sian helpon al neniu se oni serĉus ĉe la submetitoj la blankecon de la ŝafido.”
Stariĝas surdul-dialogo inter tiuj, kiuj luktas nome de la virinoj aŭ de la malplimultoj, kaj la malaprobantoj de la “viktimiĝemo”. La due cititaj akuzas la unuajn frakasi la universalismon, ripetante, ke ne estas liaj originoj aŭ lia sekso, kio konsistigas la valoron de individuo — kio ne estas sal-manka, devenante el verkistoj, kiuj, kiel Bruckner, aperas identiĝi siaflanke ĉiam pli strikte kun Okcidento konsiderata laŭ ĝia plej palega kaj aroganta senco. Nu, se la malplimultoj organiziĝas, ili tion faras ĝuste por kontraŭstari la vidmanieron “esencisman” aŭ malkaŝe malamikan, kiun elmontras al ili ilia medio. Priskribante la estiĝon de tiu diskutado, François Cusset rimarkigas, ekzemple, ke la samseksema identeco ĉe aidoso-tempo “ne estas origino, sed konverĝo de situacioj: ĉi-okaze, la malsano, la samseksemec-fobio, kaj la solidareco”* ”.
Por atingi la ekzistadon estiel individuo, ankoraŭ necesas malimplikiĝi el la kaptilkorbo de antaŭjuĝoj, precipe kiam al tio aldoniĝas malforta ekonomia povo. Sed tiujn ĉekomencajn handikapojn niaj aŭtoroj ne vidas, aŭ ilin konstante minimumigas. “La eblo donacata al ĉiu iri loĝi, lerni en Londono, Amsterdamo, Barcelono, Bulonjo, Krakovo, Prago, Budapeŝto, konsistigas eksterordinaran spiritan plivastiĝon, apud kio la ekskluziva rilato al malplimulta identeco aspektas kvazaŭ kortuŝaĉa naniĝo”, tiel vortumas Bruckner en Tiraneco de pentopuno, forgesante, ke tiu eblo, precize, ne estas donacata al ĉiu.
La handikapo povas sidi ankaŭ en memfid-manko: la virinoj, kiuj travivas geedzan perforton lasas sin persvadi de ilia kunulo, ke pri kio okazas al ili, ili kulpas mem. Por sukcesi esti alie ol viktiminoj, ili unue nepre bezonas esti agnoskitaj kiel tiaj*.
PER TIU NAIVA POSTULATO pri ĉekomenca egaleco oni eksplikas, ke kiam virinoj aŭ malplimultoj postulas efektivan egalecon aŭ atingeblecon de rajtoj, kiuj, por ili, nur ekzistas papere, niaj aŭtoroj tiaĵon interpretas kiel despotismon aŭ depostulon de favoraĵo:“La kolektivo ŝuldas al mi ĉion kaj mi al ĝi nenion ŝuldas”, tia estus ilia maksimo, laŭ Eliacheff kaj Soulez Larivière, kiuj, krome, kvalifikas “prefera traktado” la leĝojn kontraŭ la perfortaĵoj suferigataj al la virinoj, voĉdonitaj en Hispanio aŭ aliloke.
La senĝenaĉeco de tiu “sufiĉas” — “sufiĉas, ke oni disvolviĝu kiel individuo”, “sufiĉas, ke oni vojaĝu”, “sufiĉas esti respondeca pri si mem”, kaj, por la batataj virinoj, “sufiĉas paki sian havaĵon”, laŭ Elisabeth Badinter — spegulas sufiĉe grandan socian arogantecon. Ĝi rememorigas la “sufiĉas” celatan al senlaboruloj: oni kvalifikas la sociajn luktojn “viktimiĝemo” same kiel oni alinomas la socialan protektadon “helpumado”. Dum la lasta respublikestra elekto-kampanjo, s-ro Nicolas Sarkozy kunligis, cetere, la du nociojn, kiam li atakis “tiujn, kiuj anstataŭ peni perlabori vivrimedojn, preferas serĉi en la refaldoj de la historio fantazian ŝuldon, kiun Francio estus kontraktinta kontraŭ ili*”. La sama skurĝula mensostato regas la du esprimojn. Francio lasas sin domini de “dolorismo de dorlotita infano”, de “pigra senespereco” (Bruckner), sine de Eŭropo siavice karakterizata de “necerteco kaj moleco” — kontraste kun la usonaj fiereco kaj konker-spirito (temas pri — mi rememorigu tion — unu el la malmultaj francaj partizanoj de la invado de Irako). Oni rapide denove renkontas la kutiman rekantaĵon pri lando “senkuraĝiganta la penadon” kaj rifuzanta la reformojn. Eliacheff kaj Soulez Larivière bedaŭras, ke la projekto de eŭropa konstitucio povis esti kompromitita de la ... “eventualaj viktimoj de la pola tubisto*”!
La malŝato manifestita de la aŭtoroj instigas konsideri kun prudento la argumenton de Hughes laŭ kiu la zorgo pri seksa aŭ “etna” diskriminacio estas subtenata malprofite al la sociala demando: li pravas, sed tiuj, kiuj ĝin utiligas, ne nepre tre prikonsideras la socialan demandon. Bruckner vidis en la priskribo donita de Hughes de Usono, kiel vortigite en sia antaŭparolo, la pruvon, ke “la franca politika mondo pravas daŭre pensi laŭ klas-kriterioj”. Kio al li ne malebligas, en liaj libroj, kolere grumbli kontraŭ tiu ekstrema maldekstro, kiu volus “puni la riĉulojn”, aŭ opinii, ke “nenio ŝoka kuŝas ĉe tio, ke famaj aŭ riĉaj personoj dediĉu parton de sia tempo al la senhavuloj, por tiamaniere danki la fortunon pro la bonfaroj, per kiuj ĝi ilin favoris”. Jen specimeno de “pensado laŭ klaskriterioj”. La temo de “viktimiĝemo” prezentas novan okazon grave demandi sin pri la “ekscesoj” de la demokratio ( se ĉiuj homoj postulas sian sidlokon ĉetable, kio do antaŭdireblas?) kaj pri la ruiniga eraro pri kiu oni kulpas preferante la egalecismon — maloriginalan, mezbonan, kaj, se ĉion diri, kriptokomunistan — al la flamega “libereco”. Pli ol jardeko post esti komencinta malaprobi la viktimiĝemon, Bruckner skoldas tiun radikalan maldekstron, “kiu neniam sukcesis funebri la komunismon” kaj “kies vera pasio ne estas la libereco, sed la servuteco nome de la justeco”. Ĉu estas vere necese miri pri tio?
Mona CHOLLET.
‣ LE TEMPS DES VICTIMES / VIKTIM-EPOKO. — Caroline Eliacheff et Daniel Soulez Larivière, Albin Michel, Parizo, 2007.
‣ LA REPUBLIQUE COMPASSIONNELLE / KOMPATECA RESPUBLIKO. — Michel Richard, Grasset, Parizo, 2006.
‣ LA SOCIETE DES VICTIMES / VIKTIM-SOCIO. — Guillaume Erner, La Découverte, Parizo, 2006.
‣ LA TYRANNIE DE LA PENITENCE / TIRANECO DE PENTO-PUNO. — Pascal Bruckner, Grasset, Parizo, 2006.
‣ FAUSSE ROUTE / MISA VOJO. — Elisabeth Badinter, Odile Jacob, Parizo, 2003.
‣ LA TENTATION DE L’INNOCENCE / TENTO AL SENKULPIĜO. — Pascal Bruckner, Grasset, Parizo, 1995.
‣ LA CULTURE GNANGNAN / PLEND-KULTURO. — Robert Hughes, Oxforf University Press, 1993.
‣ LA CONCURRENCE DES VICTIMES . GENOCIDE, IDENTITE, RECONNAISSANCE / VIKTIM-KONKURENCO. GENOCIDO, IDENTECO, AGNOSKIĜO. Jean-Michel Chaumont, La Découverte, kol. “Poche”, Parizo, 2002. Referenca libro pri “konkurenco de memoroj”.
ECOLE NATIONALE DE LA MAGISTRATURE (ENM) / NACIA INSTITUTO DE LA JUĜISTARO. Densa dosiero pri juĝaj aspektoj, pozitivaj kaj negativaj, de la viktimiĝado.
CONSEIL DE L’EUROPE / EUROPA KONSILIO. Pluraj tekstoj por plibonigi la statuson de la viktimoj.
AMNESTY INTERNATIONAL. La asocio publikigas kritikon de la devojiĝoj de viktimiĝemo.
SCIENCES HUMAINES / HOM-SCIENCOJ. La revuo demandas al si pri la malicaj efikoj de la viktimiĝemo.
REPUBLIQUE! — RESPUBLIKO! Teksto pri la konsekvencoj de la viktimiĝemo sur la demokratio.
“La krimoj de la komunismo”, titolas la speciala numero de la revuo Historia. Naŭdek jarojn post la sturmo de la Vintropalaco estas kvazaŭ la socia eksperimento tiam lanĉita reduktiĝus al stalinismo kaj gulago. Malproksime de tiu unuflanka vido, la historiisto Moshe Lewin relokas la sovetan komunismon en la historion de Rusio kaj pensas pri la instruoj tireblaj el ĝi. Pri la impeto kaj kadukiĝo de la politikaj sistemoj ĝenerale, kaj aparte pri tiuj kiuj deklaras sin socialismaj.
Oktobro 1917* stampis la historion de la 20-a jarcento. Ĝi vekis multajn polemikojn, pravigojn kaj ideologiajn proklamojn, kliŝojn kaj definitivajn kondamnojn kiuj, por multaj observantoj, ne distingeblas disde la realo. La daŭrigo de tiuj reprezentiĝoj ankritaj en la fonda evento, la sturmo de la Vintra Palaco, kontribuas maski la realon en la menso de multaj homoj. Tiel, en 1917, kio superregis, estis la renverso de ĉiuj gvidaj institucioj (armeo, polico, ŝtataparato, la ekonomiaj rondoj, la opinioj kaj la percepto de la politika vivo) kaj ĥaoso kiu ege gravis por la decidoj de la bolŝevistoj.
Plurfoje cetere, tio kio okazas sur la soveta scenejo ne havas rilatojn kun la dekoracio kaj la diskursoj, kio donas surprizplenan historion, ĉar ĝia kadro estas kun krizoj, kie la diserigaj faktoroj agis kun aparta perforto kaj kie la restrukturaj faktoroj alprenis surprizajn formojn.
Ĉia sistemo, nuna aŭ pasinta, analizendas el la vidpunkto de siaj naturaj energioj, de ĝia kapablo aŭ ne reformiĝi, kaj do trovi novan viglecon forlasante danĝeran orientiĝon. La ideologioj estas ofte blindigaj, ĉar ili praktikas la memcelebradon: ili kondukas la homajn estulojn forgesi ke la reĝimo en kiu ili vivas kaj kiun ili konsideras pli dezirinda komencis funkcii laŭ aliaj reguloj, sub la efiko de dissolvaj ekonomiaj kaj sociaj faktoroj kapablaj senigi ĝin je ĝia substanco kaj lasi de ĝi nur la ŝajnon. Tia situacio kompareblas kun teatro en kiu la dekoracio kaj la ago havas nenion komunan. La dekoracio estas tiu de alia teatraĵo, apartenanta al alia epoko; la ludata ago kondukas tute aliloken.
La krizoj kaj la diseriĝaj fazoj plene partoprenas en la evoluo de la historio. Ofte ili stampas la finon de erao, de sistemo. En iuj kazoj, se certaj fortoj (internaj aŭ eksteraj) ekzistas, malfermiĝas nova paĝo, kelkfoje nomata “revolucio”. Notindas ke granda nombro da aŭtoroj parolas pri la revolucio “efektivigita” de la bolŝevistoj, kio ofte subkomprenigas ke ili “kulpas” pri ĝi.
Tiu interpreto de la eventoj estas tutsimple lamentinda. Ĝi montras totalan nescion de kio okazis en septembro kaj oktobro 1917, kiam jam nenio funkciis en Rusio, la paralizo de la potenco estis totala kaj en la tuta lando estis okazontaj grandskalaj kamparanaj ribeloj, interna milito, mallonge, ĝenerala ĥaoso. La revolucio (ĉar estis okazonta ja tio) estis nur respondo al tiu kreskanta ĥaoso kaj al la perspektivo de simpla malapero de Rusio kiel nacia ŝtato.
MALLONGE, ne la revolucio estigis la krizon: sed profundega krizo estis solvita de la revolucio gvidata de la bolŝevistoj, post kiam la aliaj fortoj, kiuj malespere provis regi la situacion, nur profundigis ĝin. Kontraste al certaj kliŝoj, en tiu momento la oficiala politika reĝimo, simboligita de la provizora registaro starigita post la falo de la carismo, en februaro 1917, estas nur dekoracio — nenio okazas. Ĝi estas “elĉerpita” kaj finita. Ne ekzistas ŝtatpotenco, nur ties ŝajno.
La ideo ke la bolŝevistoj “prenis la potencon” (de iu) ignoras komplete la realon: neniu havis ian ajn potencon, de kiu li povintus esti forigita. La bolŝevistoj ne nur ne prenas la potencon de iu, sed ili devas krei ĝin. Kiel poste skribis Vladimir Iljiĉ Uljanov Lenin, komence la bolŝevistoj havis nenion, krom sloganojn kiel “socialismo”, “revolucio”, abolo de la privilegioj kaj titoloj (nobelaro, burokrataro). La ŝlosila elemento de ilia sukceso, ni ne forgesu tion, estas la alvoko al la kamparanoj ke ili alproprigu la teron kiun ili kultivas kaj kiun ili konsideru sia. Tia dispono povintus savi la provizoran registaron se ĝi estus ĝin adoptinta, sed tiu postkuris la reprezentantojn de la proprietuloj: ĝi estis konvinkita ke la socialismo ne eblas — erara konkludo el ĝusta konstato.
Certe, la socialismo estis neebla, sed la gvidantoj de la provizora registaro rifuzis kompreni ke burĝa demokratia revolucio estis tute same tia. Jen la dramo de la politikaj partioj engaĝitaj en la koalicioj inter februaro kaj novembro 1917: la ĥaoso etendiĝis kaj ili sukcesis nek kompreni ĝin nek bridi ĝin. Tiuj kiuj ekagas kaj fine venkas, prenas sur sin konsiderindajn riskojn, ne ĉar la Blankuloj (la monarĥistoj) grupigas jam siajn fortojn (kontraŭ la provizora registaro), sed pro la severeco de la krizo kaj la ondego kaŭzita de kompleta renversiĝo de la socio.
La bolŝevistoj estis do venkontaj, sed la venka partio estis en la potenco, komence, nur laŭnome, kvazaŭ simpla ŝildo. Ĝi ne povis teni en la fajrego de la eventoj, fronte al amasa alfluo de novaj membroj kaj la enorma premo de la plenumotaj taskoj, al kiuj nek ĝia antaŭrevolucia sperto nek ĝia karaktero estis ĝin preparintaj. Tiu partio ja ekzistis, kun reala interna demokratio, sed ĝi ne transvivis la tumulton, ne pro la interna milito (la bolŝevistoj finis ĝin venke), sed pro la premo de la sennombraj taskoj de administrado kaj de konstruado de ŝtato. En 1921, ĝuste antaŭ ol lanĉi la Novan Ekonomian Politikon (NEP), paŭza periodo post la “militkomunismo”, Lenino komprenas ke li devas konstrui novan partion: la bolŝevismo, kiu ankoraŭ montris sian kapablon dum la interna milito, estas jam nur fantomo.
Kun la fino de la interna milito (1921), la agado ŝanĝiĝas, eĉ se la dekoracio restas. La bolŝevistoj estas instalitaj en la potenco, sed multaj libroj pri la temo ne komprenas ke daŭre paroli pri “bolŝevistoj” signifas elvoki fantomon. La ludata peco, kaj tio povus esti ĝia titolo, estas la transformo de revolucia partio en klason de administrantoj.
Pli precize, du scenaroj alfrontiĝas en tiu dekoracio: difini la spiriton naskitan de la revolucio, jen la problemo. Mi montris tion en La soveta jarcento*, la alfrontiĝo inter Lenino kaj Jozefo Stalino estas kolizio de du politikaj programoj profunde antagonismaj, kaj ne inter du frakcioj sine de la sama partio. Se ni pensas pri la malapero de la aŭtenta bolŝevismo, la batalo okazas inter Lenino engaĝita en provo difini programon por nova politika tendaro, kiu estu adaptita al la komplete nova situacio estiĝinta de la interna milito, kaj Stalino formulanta sian propran koncepton de kio devas esti la ŝtato (kun li ĉekape), koncepto kiu baziĝas sur premisoj kiuj havas nenion por fari kun la bolŝevismo kaj kiu esprimas ĉefe lian vizion de persona potenco vidata kiel celo per si mem, nutrata de lia percepto de la rusa historio: kion signifis tio en la pasinteco kaj implicas por la nuno. La programoj kiuj rekte alfrontiĝas en 1922-1923, unuavice kun la debato pri la formado de la USSR* ekskludas sin reciproke kaj ne provas kaŝi sian antagonisman karakteron. Tiu batalo finiĝas kun la malsano kaj poste la morto de Lenino en januaro 1924.
La stalinismo* estas bona ekzemplo por tio kion povas signifi la maljuniĝo de sistemo kaj levas eĉ la demandon ĉu, en tiu kazo, ĝia longa vivo ne estis “genetike antaŭdeterminita” de ĝia nekapablo reformiĝi: ĉar la stalinismo ne povis esti io alia ol kio ĝi estis kaj ĉar ĝi estis kondamnita resti, sistemo alte sekureca konstruita por kaj ĉirkaŭ aŭtokrato, kaj pro tio ne reformebla. Tio estis ankaŭ la kaŭzo pro kiu la stalinismo, pro la efiko de la ŝanĝoj okazantaj en la socio kiel sekvo de la ŝtata politiko mem, povis nur fosi sian propran tombon.
Kiam oni pristudas Stalinon, oni komprenas ke lia permanenta batalo kontraŭ la revolucia pasinteco venis de la fakto ke tiu pasinteco donis al li nenian sekurecon — li ne sekvis ĝiajn instruojn, li estis eĉ malamika al ili, kiel montris lia batalo por grandrusa ŝovinisma Sovetunio. Lia serĉado de pasinteco kiu plej taŭgu por li, do ne estas surpriza, ne pli la fakto ke li kunigis la heredaĵon de la aŭtokrateco por difini la grandajn liniojn de tio kio devos esti la Unio de la Socialismaj Sovet-Respublikoj. Nur la carismo donis al li la legitimecon kiun li serĉis, ĉar la potenco sub la caro okazis sen perantoj, prenita kaj ricevita rekte de Dio.
Pli surprize, male, estis lia sistema pruntado de la ideologiaj strukturoj de la cara Ruslando dum la dua mondmilito kaj post la milito. Tio malkaŝas ke Stalino spitis la fakton, tamen bone pruvitan, ke tiu reĝimo estis elĉerpinta ĉiujn siajn eblecojn en la momento de la unua mondmilito. La ĉefo de la Kremlo ŝajnis ne scii ke la modelo kiun li volis adopti estis plena de krizoj kaj mortis pro ili — sen eĉ paroli pri lia preferata modelo, Ivano la Terura*, kiu dronigis la landon en malluman periodon de tumultoj.
La stalina reĝimo estas spertonta similan sorton en la sama momento, en kiu ĝi paradokse aperas, por la tuta mondo, en la pinto de sia gloro, sekve al la venkego super la naziismo. La sistemo tiam ĉesas funkcii kaj eniras fazon de malfortiĝo, dum ĝia ĉefo, gvidanto de venka superpotenco, ĝuas maksimuman prestiĝon. Sed ĝi estas superpotenco kun argilaj piedoj, kaj ĉiuj kompanoj de Stalino scias tion.
Tiu punkto meritas detaligon. La carisma reĝimo ne havis savonton, nenian legitiman kaj kapablan heredanton. La stalina reĝimo siavice havis tian, en la grupo de la proksimaj kompanoj de Stalino, kiuj senpacience atendis la momenton en kiu ili povus eklabori kaj revigligi sistemon kun absurdaj misfunkcioj. En la momento en kiu tiu denuncas la “kosmopolitojn” kiuj “adorkliniĝas antaŭ la Okcidento”, kiam la altaj oficistoj devas vesti sin per uniformo kaj kiam iliaj titoloj venas rekte de la “rangotabelo” starigita de Petro la Granda, kiam la judaj intelektuloj estas likvidataj, kiam altaj respondeculoj estas murdataj (la Leningrada Afero*) kaj kiam komencas la proceso de la Blankkiteloj*, estis malfacile antaŭvidi ke la USSR havis ankoraŭ antaŭ si periodon de impresa disvolviĝo.
Fakte, parto de la proksimaj kompanoj de Stalino, supozataj esti ĝisostaj stalinistoj (iuj estis efektive tiaj!) ekagas por elimini la fuŝaĵojn kaŭzitajn de Stalino. Ili faras tion sufiĉe rapide post lia morto en marto 1953, kaj radikale, per serio de gravaj reformoj kiuj konkretiĝis en la 20-a Kongreso de la Soveta Komunista Partio de 1956.
Plurfoje multaj personoj, kies malamo kontraŭ la USSR respondas al psiĥa bezono kiun mi penas kompreni, estis ŝokitaj kiam mi asertas ke la forigo de la Gulago estis unu el la unuaj disponoj faritaj de la poststalina direkcio. Ŝajnas al mi efektive decide distingi la Gulagon sub Stalino, kiel ekonomian-industrian komplekson, disde la MVD, de la sistemo de la koncentrejoj profunde reformita, kiu restis en la periodo post la morto de Stalino.*
Tiurilate oni povas demandi sin pri tiu fiksiĝo de la Okcidento sur la Gulago, pri la kialoj pro kiuj ĝi akceptis sen la plej eta rezervo la diskurson kiu metas egaleco-signon inter la Gulago kaj la soveta reĝimo, asimilita al la absoluta malbono. Ĝi salutis la reprezentanton de tiu tezo, Aleksandr Solĵenicin, kiel profeton. Nu, tiu defendis paseisman ideologion. Li malamis la socialdemokratojn grupitajn ĉirkaŭ la revuo Novij Mir kaj ties ĉefredaktiston Aleksandr Tvardovski. Li estis ĝisosta malamiko de la okcidenta demokratio. Ĉu eble tiu predikanto de mezepoka ortodokseco estis necesa por plenigi la ideologian malplenon de la malvarma milito?
La soveta sistemo spertis ankoraŭ alian ciklon de kadukiĝo kun la periodo nomata “stagnado”, kiu komencas fine de la 1960-aj jaroj. Tiu periodo metas novan demandon, tiun de la kontraŭdiraj orientiĝoj sine de la sistemo, produktitaj de la apero de esencaj vektoroj de la ŝanĝo. La urbanizado, la grandskala modernigo de la lando estis fariĝintaj nekontesteblaj fenomenoj. Eĉ se la parto de la loĝantaro vivanta en la kamparo estis grava, nun la plimulto de la civitanoj loĝis en urboj, estis ricevinta edukadon kaj kutimis uzi la novajn teĥnikojn. La statuso de la virinoj spertis ankaŭ gravajn pliboniĝojn. Tiuj konsiderindaj transformiĝoj de la socio havis ankaŭ malrektajn efikojn sur la kampara loĝantaro, kiu, sen iri al la urboj, adoptis ties ĉefajn trajtojn.
Tiu rapida moviĝo naskis relative novan urban socion. Tiu urbaniĝo estis “juna”, dum la burokrateca ŝtato, simila al la cara sistemo, estis “maljuna”. Malgraŭ sia relativa juneco, la sistemo starigita post 1917 estis antaŭtempe maljuniĝinta.
TIO KONDUKAS NIN al la demando de la signoj de vigleco. La soveta ŝtato estas totale burokrateca kaj praktikas rigoran centrismon kun kontrolado dealte. Tamen, la potenco ĉe la pinto fariĝis komplete dependa de la burokrata maŝino, ĉefe tiu de la ministrejoj, kiu sukcesis trudi al la pinto marĉandi kun ĝi; iom post iom ĝi faris tiel ke tiu marĉandado turniĝis al ĝia favoro, kaj fine eĉ ĉesis sekvi la ordonojn. Tiu burokrata maŝino transformiĝis al monstro movata de sia propra logiko kaj kiu trenis la sistemon abismen.
La fundamenta punkto estas ke la centro perdis la potencon kaj sian kapablon regi la eventojn. Ĝi montriĝis nekapabla fari kion la sistemo devis fari se ĝi ne volis malaperi, nome reformiĝi, adaptiĝi al la ŝanĝoj, ŝanĝi sian strategion kaj politikan orientiĝon, gajni novajn aliancanojn kaj batali kontraŭ la ĉefaj obstakloj. La sistemo senpolitikiĝis kaj ne povis trudi ion ajn al iu ajn. Simbole, la lando estis gvidata de Leonid Breĵnev, ĝenerala sekretario agonia, se ne jam morta.
La senpolitikiĝo, en la senco de la perdo de ĉia kapablo fari politikon, ne estas nur simptomo: ĝi signifas ke oni atingis punkton de nereveno. Ĝi konfirmas la ideon ke jam ne ekzistis “gvidanta partio” en la senco de organizo kapabla disvolvi konsekvencan politikan agadon. Tia partio estus evitinta la bedaŭrindan fakton dependi de tiu amaso da altaj respondeculoj de plej diversaj administracioj, sole zorgantaj pri siaj propraj interesoj kaj kiuj estris gigantan armeon de gvidantoj zorgantaj pri “privatigo” de la entreprenoj kiujn ili devis administri.
Analizistoj, planistoj, verkistoj publikigis, avertis, antaŭdiris la katastrofon, sed la pinto estis paralizita. En tiu epoko (de la fino de la 1960-aj jaroj ĝis la 1980-aj jaroj), ĉia moviĝo, en kiu ajn direkto, estis konsiderata kiel fatala. La legendo, larĝe disvastiĝinta, laŭ kiu Sovetunio disfalis pro la neelteneblaj elspezoj kaŭzitaj de la malvarma milito kaj de la vetarmado estas nur, por diri tion kun reteniĝemo, eraro de diagnozo. La interludo de Juri Andropov (ĝenerala sekretario de la Partio inter 1982 kaj 1984) estas tre interesa, sed ĝi estis tro mallonga por esti konvinka. Tiu mallonga periodo prezentis elementojn kiuj povintus kontribui al la repolitikigo de la sistemo kaj mobilizi ĝin por urĝaj reformoj en la ekonomia kaj politika kampo. La sukces-kondiĉoj ekzistis.
La fiasko de la soveta sistemo estas riĉa je instruoj pri la sistemoj, iliaj transformiĝoj, iliaj fanfaronadoj, ilia maljuniĝo, iliaj krizoj. Paroli pri maljuniĝo signifas starigi la tezon ke sistemo pasas tra diversaj etapoj dum kiuj reĝimo montras konsiderindan viglecon por poste sperti stagnajn periodojn kaj kadukiĝon, sekvatajn de novaj viglaj fazoj. Tiuj diversaj momentoj rigardeblas kiel eroj de unu sama ĉeno tiom longe kiom la koncerna sistemo identigeblas ankoraŭ kiel tia kaj dum ĝi ne estas nekuracebla.
Tiuj fenomenoj kaj iliaj efikoj kompreneblas pli bone se oni komparas la USSR kaj Ĉinion. Senkonteste oni povas iel kompari la du reĝimojn: tiun de Mao Zedong kiel tiu de Stalino spertis “grandajn saltojn antaŭen”, sekvatajn en ambaŭ landoj de stagnaj kaj malfortiĝaj periodoj, poste de formoj de revigliĝo. Tamen la du reĝimoj spertis tre malsamajn evoluojn.
La soveta sistemo, kvankam multe pli evoluinta, dronis en fazo de stagnado kaj montriĝis nekapabla fari signifajn reformojn kiuj tamen nepris kaj por kiuj la lando estis preta. Male, la ĉina sistemo (de la sama tipo de politika sistemo kiel la soveta) sciis lanĉi impresajn reformojn dum ĝi estis ne tre malsama ol la reĝimo de Stalino; ĝi estis multe pli subprema kaj kontrolis pli severe la socion ol la soveta reĝimo en la sama epoko. Tio montras ke la problemo ne estas tiu de la tiel misfamigataj “komunistaj reĝimoj”, sed ke ĝi dependas de la kapabloj de la direkcioj, en certaj etapoj, transformiĝi.
La karaktero socialisma, aŭ ĉiukaze emancipiga, de la Oktobra Revolucio estas eksterduba. Aliflanke, ĉu eblas paroli pri soveta ŝtato socialisma? Malfacilas subteni tian tezon. La fakto ke ĝi mem nomis sin “socialista”, kun “komunista” partio, havas nur la trafecon de la oficialaj sloganoj kaj afiŝoj. La socialismo estas formo de demokratio kiu preterpasas ĉiujn formojn kiuj povas ekzisti en la kapitalisma mondo. Tio diras al ni nenion pri la ekonomia sistemo kiun tia demokratio povus deziri starigi, ni diru simple ke tiu sistemo devas esti inter la manoj de la socio, sen kapitalistoj nek burokratoj.
Pensi pri tiu ŝtato, kiu proklamis sin forte kaj laŭte socialisma kaj gvidata de komunista partio, povas ebligi proponi elementojn de respondo. Tiuj proklamadoj (laŭ la mitoj kiujn aliaj ŝtatoj provas komprenigi al la mondo) estis nemalhaveblaj por legitimi la sistemon antaŭ ĝia propra popolo kaj antaŭ la internacia opinio. Sed tiuj deklaroj ne eltenis la komparon kun la realo, ne nur ekster Rusio, sed en Rusio mem, kie, post Stalino, ekzistis urba socio, disvolvita, edukita, kun multegaj kadroj spertaj en ĉiuj kampoj, inkluzive pri mastrumado de publikaj aferoj; tiu socio ne povis preni la diskurson pri “socialismo” por realo.
La dramo estas ke la pezo de la historio ne estis kaj ne povis esti eliminita. La profunde instalita burokrata faŭno, kiu floris en la carisma Rusio, eble malaperis per siaj individuoj, sed la fenomeno tutsimple refloris sub formoj adaptitaj al la sovetaj realecoj.
Lamenti servas al nenio. La soveta ŝtato postulas seriozan historian studadon. Unu afero estas ĉiukaze klara, ĝi ne estis socialisma. Aliflanke, tiuj, kiuj faris la Oktobron, jes. La ideoj, kiujn ili kredis kaj kiujn ili praktikis, restas hodiaŭ tiel viglaj kiel ili estis tiam, kiam ili engaĝiĝis, meze de la krakado de disfalanta lando kaj nacio, kaj refaris Rusion historia aganto.
Moshe LEWIN.
Murdita dum puĉo la 15-an de oktobro 1987, Tomaso Sankara estas figuro de tutafrikanismo kaj de triamondismo. La penso kaj agado de la burkino-prezidinto, fama pro sia honesteco, anoncas alimondismon. Tial la diversaj memorfestoj, kiuj okazas ĉie en la mondo, spite al kelkaj premoj, substrekas la universalecon de lia politika heredaĵo. Kontraŭimperiisma, Sankara omaĝis al Ernesto Che Guevara, ekzekutita en 1967, kies finfine publikigitaj skribaĵoj klarigas la penson.
“NIA REVOLUCIO havos valoron nur se, rigardante malantaŭ ni, sur niaj flankoj aŭ rigardante antaŭ ni, ni povos diri, ke dank’al ĝi la burkinanoj estas iom pli feliĉaj. Ĉar ili havas puran akvon, ĉar ilia nutraĵo estas abunda kaj sufiĉa, ĉar ili havas belegan sanon, ĉar ili havas edukadon, ĉar ili havas taŭgajn loĝejojn, ĉar ili estas pli bone vestitaj, ĉar ili rajtas libertempon, ĉar ili disponas pli da libereco, pli da demokratio, pli da digno. (...) Revolucio estas feliĉo. Sen feliĉo, ni ne povas paroli pri sukceso*.” Tiel Tomaso Sankara, prezidanto de Burkino, difinis la signifon de sia agado, dek tri tagojn antaŭ la puĉo de la 15-a de oktobro dum kiu li estis murdita.
Tute nekonata ekster la nigra kontinento, Sankara vivas en multaj afrikanaj memoroj. Laŭ multaj, li estis tiu, kiu diras veron, kiu vivas proksime de sia popolo, kiu luktas kontraŭ korupto, kiu redonis esperon ke Afriko retrovos sian digneco. Sed li estis ankoraŭ pli ol tio: politika strategiisto, kreema kaj energia prezidanto, kiu engaĝiĝis ĝis la plej alta ofero, voĉo kiu laŭte portis la postulojn de la Tria Mondo*. Sankara naskiĝis la 21-an de decembro 1949 en tiu lando, kiu tiam nomiĝis Supera Voltalando (Haute Volta), franca kolonio, kiu ricevis sendependecon en 1960. En la lernejo, Sankara apudas la filojn de la kolonianoj kaj malkovras maljustecon. Li estas helppastro, sed rifuzas lastminute eniri la pastran seminarion. Estas, paradokse, en la armea lernejo de Kadiogo ke li malkovros politikon pro marksista instruisto, aktivulo de la Afrika Partio de Sendependiĝo (APS). En la interafrika milita lernejo de Antsirabe, en Madagaskaro, la juna oficiro lernas ankaŭ sociologion, politikan sciencon, politikan ekonomion, la francan, kaj agrikulturajn sciencojn. Sur tiu Granda Insulo, kie li ĉeestas en 1972 la revolucion kontraŭ la novkoloniisma reĝimo de Philibert Tsiranana, ja naskiĝis liaj ideoj pri “demokratia kaj popola revolucio”.
EN 1974, dum la milito kontraŭ Malio, li estas rimarkita pro milita heroaĵo. Estante kapitano, li kreas kun aliaj oficiroj sekretan organizon. Li proksimiĝas je ekstremmaldekstraj aktivuloj, multe legas pri multaj temoj, demandadas, kaj ekŝatas profundan politikan debaton. De sia sendependiĝo, Alta Voltao, eta lando sen mar-aliro, en okcidenta Afriko, havas alternajn periodojn de escepto (diktatoreco) kaj parlamenta demokratio. En la regiono, ĝi estas la sola lando, kiu elektas prezidanton post du balotovicoj, la generalon Abubakar Sangule Lamizana, en 1978. Li administras la landon paternalisme. Je maldekstro, nur la partio de la hitoriisto Joseph Ki-Zerbo, la Volta Popola Fronto (VPF), partoprenas la balotadon, foje ankaŭ la registaron, estante samtempe partoprenanta en la sindikatoj.
Kontentigante sin en la parlamentaj parolbataloj, la politikistoj apartigis sin de la landaj realaĵoj kaj de ties vivfortoj, aparte la urba etburĝaro, tre politikema. Financaj skandaloj malkreditigas la regantajn oficirojn. Ene de la armeo, juna ambicia generacio, kiu deziras modernigon, kontraŭstaras pliaĝajn kadrulojn, kies eduknivelo malpli altas.
Post pluraj sinsekvaj tutlandaj strikoj, unua puĉo ricevis en novembro 1980 apogon de la oficiala opozicio, inter kiu de la VPF. Sed la nova reĝimo, kiu tamen estas sufiĉe populara, komencas subpremi, instigante la sindikatajn respondeculojn vivi kaŝe. Oficiroj implikiĝas en skandaloj. Ŝtatsekretario pri informado, Sankara eksiĝas dum viva televidelsendo, eldirante tiun faman frazon: “malbenitaj estos tiuj kiuj fermas la buŝon de la popolo”
Jen alia frakcio de la armeo troviĝas senkreditita, same kiel la partio de Di-Zerbo. En novembro 1982 okazas dua puĉo. Tiam aperas fendo inter tiuj, kiuj deziras institucian kontinuon kaj la revoluciemaj oficiroj, arigitaj ĉirkaŭ kapitano Sankara. Iĝinte ĉefministro, li kaptas ĉiujn okazojn fokusigi la kontraŭdirojn dum publikaj kunvenoj, kie li denuncas la “malamikojn de la popolo” kaj la “imperiismon”.
La 17-an de majo 1983, dum s-ro Guy Penne, konsilisto pri Afriko de François Mitterrand, aviadile atingas la ĉefurbon Ŭagaduguo, Sankara estas arestita. La sekretaj maldekstraj organizaĵoj (APS) kaj Rekonstruita Unio de Komunistaj Luktoj (R-UKL) manifestacias por lia liberigo. Li sukcesis esti respektata de civilaj organizoj, suspektemaj rilate militistojn, sed ankaŭ de la militistoj, kiuj rekonas en li kolegon, fieran soldaton. Post liberiĝo de Sankara, ĉiuj tiuj fortoj preparas kune la ekregadon.
La sturmtaĉmentoj de Po, sude de la lando, gvidataj de kapitano Blaise Compaoré, atingis la ĉefurbon la 4-an de aŭgusto 1983; la laboristoj de telekomunikado fermis la liniojn; civiluloj atendis la militistojn kaj gvidis ilin en la urbon, kiu facile falis en la manojn de la revolucianoj.
Iĝinte prezidanto, Sankara jene difinas sian ĉefcelon: “rifuzi la staton de nur-vivetado, malstreĉigi la premojn, liberigi nian kamparon el mezepoka senmoveco, aŭ de malprogreso, demokratiigi nian socion, malfermi la mensojn al mondo de kolektivaj respondecoj por kuraĝe inventi estontecon. Rompi kaj rekonstrui la administracion tra nova bildo de ŝtatfunkciulo, mergi nian armeon en la popolon per produktiva laboro kaj ĉiam memorigi al ĝi ke, sen patriota instruado, militisto estas nur potenciala krimulo”*. Grandega estas la tasko, ĉar Supera Voltalando (tiama nomo de la lando) estas tiam unu el la plej malriĉaj el la tuta mondo*; la infanan mortokvanton oni taksas je 180 elmiloj, la vivespero estas nur 40 jaroj, analfabetoj estas ĝis 98%, kaj nur 16% de infanoj vizitadas lernejon, kaj la interna malneta produkto por ĉiu loĝanto estas 53.356 okcidentafrikaj frankoj (XOF), tio estas apenaŭ pli ol 72 eŭroj. Sankara apenaŭ kaŝas siajn marksismajn influojn. Sed tiuj, kiuj ĉirkaŭas lin, ofte tute ne kundividas liajn politikajn referencojn. Li precipe provas altiri al si kompetentulojn kaj motivatajn homojn, kaj arigas en la prezidantejo cent kvindek kunlaborantojn zorge elektitajn, el kiuj kelkaj ideologoj, sed plej multaj estas plej efikaj kadruloj el la lando. Senĉese novaj projektoj, dum li trudas, por la farebleco-pristudoj, templimojn ofte taksatajn... ne realigeblaj.
Li komprenas revolucion kiel konkretan plibonigon de la popolaj vivkondiĉoj. Abruptaj ŝanĝoj en ĉiuj sferoj: transformado de administracio; redistribuo de riĉaĵoj; liberigo de virino; respondecigo kaj mobilizo de la junularo; forigo de la tradicia “estraro” konsiderata respondeca pri la malevoluo de la kamparo-socio; provo igi la kamparanojn revolucia socia klaso; reformo de armeo por ke ĝi servu la popolon, kaj havu ankaŭ produktajn taskojn; centralizado kaj serĉado de rekta demokratio, tra la Komitatoj por Defendo de la Revolucio (KDR), taskitaj surloke realigi ĝin; severa lukto kontraŭ korupto; ktp. La 4-an de aŭgusto 1984 la Altvoltao simbole estas nomita Burkina Faso, “lando de la nekorupteblaj homoj”.
La Nacia Konsilio de la Revolucio (NKR)* lanĉas la Popolan Planon por Disvolvado (PPD): la provincoj decidas siajn ekonomiajn celojn kaj devas akiri la necesajn rimedojn por ilin atingi. Ĝian filozofion Sankara resumas tiel: “La plej grava afero, mi kredas, estas ke ni kondukis la popolon al memfido, al kompreno ke, fine ĝi povas sidi kaj skribi sian disvolvadon; ĝi povas sidi kaj skribi sian feliĉon; ĝi povas diri, kion ĝi deziras. Kaj samtempe senti, kiun prezon oni devos pagi por tiu feliĉo*.”
LA KNR faras memalĝustigojn: ĝi malpliigas la funkciadelspezojn profite al investado, raciigas la atribuadon de rimedoj. Sed la Popola Strebo al Investado (PSI) signifas malaltigon de salajroj je 5 ĝis 12%, kaj kompense, la lupagojn oni nuligas por unu jaro. Industria zono ne plu uzebla en Uagaduguo estas refunkciigata.
La celo estas antaŭenigi ekonomian disvolvadon memcentritan, por ne dependi de ekstera helpo: “Tiuj nutraĵhelpoj (...) kiuj instalas en niaj mensoj (...) tiujn almozrefleksojn, ni vere ilin ne plu volas! Necesas produkti, produkti ankoraŭ pli, ĉar normalas, ke tiu, kiu manĝigas vin ankaŭ ordonas*.”
Interkonsento ĉirkaŭ la moto: “Ni produktu kaj konsumu burkine”. Importado de fruktoj kaj legomoj estis malpermesataj por instigi la komercistojn iri aĉeti la produktojn de la sudokcidento. Malfacile alirebla, tiu regiono de Burkino estis forlasita, profite al la merkatoj de Eburbordo, kiun bona gudrita vojo ligas al Burkino. Distriburetoj instaliĝas kun la disvolvado de tutnacia vendejo-ĉeno. Krome, tra la KDT la laboristoj povas aĉeti naciajn produktaĵojn sur siaj laborlokoj. La ŝtatfunkciuloj surmetu la Faso dan fani, la tradician veston faritan el mallarĝaj kotonaj bendoj. Rezulte, multaj virinoj komencas teksi en siaj kortoj, kio donas al ili propran enspezon.
Sankara aperas kiel antaŭtempa protektanto de hommedio. Li ne nur montras la homajn respondecojn pri la dezerta antaŭeniro, sed ankaŭ konsekvence agas. Ekde aprilo 1985 la KNR lanĉas la “tri luktojn”: kontraŭ la troa hakado de arboj, kune kun kampanjoj por interesigo pri uzo de gaso; kontraŭ la veprejfajroj; kontraŭ la besto-vagado. Ĉie kamparanoj konstruas akvobarojn, ofte sen iloj, dum la registaro reaktivigas projektojn de baraĵoj. Sankara denuncas la nesufiĉon de la helpo de Francio, kies entreprenoj estas la ĉefaj profitantoj de la kontraktoj por la publikaj grandaj laboroj.
Proparolanto de la Tria Mondo, Sankara kritikas la internacian ordon. La disvolvitaj temoj eĥas en la hodiaŭa alimondista sfero: la maljustaĵoj de la tutmondiĝo kaj de la internacia financa sistemo, la ĉieeco de la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj de la Monda Banko, la malvirta cirklo de la ŝuldo en la Tria Mondo. Laŭ Sankara, tiu ŝuldo originas en la “allogaj proponoj” de la “teknikaj murdistoj” venintaj de la internaciaj financaj institucioj. Ĝi fariĝis rimedo por “lerte organizata rekonkero de Afriko, por ke ĝia ekonomia kresko kaj disvolviĝo obeu ritmon, normojn, kiuj estas al ni fremdaj*.” Cetere Burkino decidis ne kontrakti pruntojn ĉe IMF, kiu volis trudi siajn kondiĉojn.
Kvankam revoluciema, Sankara evoluigas pripenson pri demokratio ĝis konkretigo per mobilizado de ĉiuj sociaj tavoloj. Tio implicas la emancipiĝon de popolaj klasoj kaj de virinoj. “Demokratio estas la popolo kun ĉiuj ties potencialoj kaj fortoj, li diras. Balotilo kaj baloto-organizado ne signifas per si mem ke estas demokratio. Kiuj aranĝas de tempo al tempo balotojn, kaj zorgas pri la popolo nur antaŭ ĉiu baloto ne havas sistemon vere demokratian (...) Oni ne povas koncepti demokration se ĉiuspeca povo ne estas transdonita al la popolo; la ekonomia, politika, militista povo, la sociala kaj kultura povo*.”
Kreitaj tre rapide post la ekregado la 4-an de aŭgusto 1983, la KDR estas taskitaj loke regi nome de la popolo. Ili havas multajn respondecojn, krom la publikan sekurecon: politika edukado, purigado de la loĝkvartaloj, disvolvado de produkto kaj konsumado de lokaj produktoj, partopreni la buĝet-kontroladon en la ministerioj, ktp... Ili eĉ rifuzis, post debatoj, plurajn naciajn projektojn, kiel ekzemple tiun de “nova lernejo”, taksatan tro radikala. Sed la KDR ankaŭ faris multajn tumultojn kaj senbridajn elpremojn. Ili estis uzataj kontraŭ la sindikatoj kiujn oni taksis danĝeraj, ĉar regataj de organizaĵoj kiel APS, enirinta la opozicion en aŭgusto 1984, kaj la Revolucia Komunista Partio de Voltao (RKPV). Sankara estas inter tiuj, kiuj denuncas la troigojn kaj malvirtojn de la KDR, kiuj ofte devenas de konfliktoj inter la diversaj organizaĵoj subtenantaj la revolucion*.
Tiu novtipa prezidanto, kies patriotismon kaj honestecon, personan engaĝigon kaj sindonemon ĉiuj hodiaŭ laŭdas, fariĝis en 1987 ĝena. Lia pli kaj pli populara batalo kontraŭ la novkoloniismo iĝis minaco por la povo de la aliaj prezidantoj, pli obeemaj, de okcidenta Afriko, kaj ĝenerale por la prestiĝo de Francio sur la nigra kontinento.
La komploto nehaltigeble ekinstaliĝis. Blaise Compaoré, la dua plej grava aŭtoritatulo de la lando, plenumas ĝin, verŝajne kun subteno de Francio, Eburbordo kaj Libio. Laŭ Jeune Afrique (2 junio 1998), semajngazeto heredinta la skribaĵojn de Jacques Foccart*, “tiam vic-reganto de tiu revolucio en kiu li ne plu kredas, pli kaj pli proksima de Houphouet [-Boigny], dank’al kiu li renkontis sian estontan edzinon, la bela Blaise renkontis sian francan kolegon [Jacques Chirac], tiama ĉefministro, tra la eburborda prezidanto kaj Jacques Foccart, kiu prezentis al li la francan dekstrularon, kaj aparte Charles Pasqua”.
François-Xavier Verschave ne havas dubon: “[Muammar] Kadhafi kaj la Francafriko havis multajn komunajn aferojn. Ili estis kunligitaj de kontraŭusoneco. Kaj de gravaj interesoj. La korpa elimino de la burkina prezidanto Tomaso Sankara verŝajne estis la fonda ofero. Foccart kaj la homoj de Kadhafi interkonsentis en 1987 anstataŭigi estron tro honestan kaj sendependan, tiom ke li fariĝis incita, per Blaise Compaoré, multe pli kunlaborema pri iliaj celoj. La eburborda prezidanto Houphouët asociiĝis al la komploto*”.
La 15-an de oktobro 1987 Sankara estas murdita. S-ro Compaoré anstataŭas lin, kaj fariĝas fidela ekzekutanto de la liberalaj tezoj, kaj posteulo de Félix Houphouët-Boigny kiel plej bona aliancano de Francio en la regiono. Lian strategian rolon en la “Francafriko” ilustras la antaŭnelonga kreado de la Franca Asocio por Amikeco franca-burkina, kies prezidanto estas s-ro Penne. Tie troviĝas s-ro Michel Roussin, eksagento de la sekretaj servoj, membro de la Movado de Franciaj Entreprenoj (france: MEDEF), kaj gravulo numero du de la grupo Bolloré en Afriko. Eksa ministro pri kunlaborado de Edouard Balladur en 1993, li estas tie kun ties posteuloj en tiu posteno: s-ro Jacques Godfrain, antaŭe proksima de Foccart; s-ro Pierre-André Wiltzer, membro de la Unuiĝo por la Franca Demokratio (france: UDF); kaj la socialisto Charles Josselin.
La alveno de s-ro Compaoré ĉe la kapo de Burkino en 1987 havis konsekvencojn preter la landlimoj. La aperanta alianco tra la “francafrikaj” retoj konsistas el politikistoj, militistoj aŭ negocistoj el Eburbordo, Francio, Libio kaj Burkino. Ĝi subtenis s-ron Charles Taylor, respondeculo de la teruraj internaj militoj en Liberio kaj poste en Siera-Leono, fone de eksterleĝa komerco de diamantoj kaj armiloj*. Hodiaŭ, ŝirminte la eburbordajn ribelantajn militistojn, s-ro Compaore prezentiĝas kiel pac-homo, ĉar li patronas la re-akordiĝon de la batalintoj.
Ĉio estis farita por forviŝi Sankara el la memoro de lia lando. Sed li tamen ĉeestas (deklamaĵoj, diskoj, tradiciaj kantoj, filmoj, dokumentaj filmoj, libroj); Interreto pliampleksigas la fenomenon. Kaj la Internacia Kampanjo Justeco por Tomaso Sankara (IKJTS) postulas oficialan enketon pri lia murdo. La historia rekomendo de la Homrajta Komitato de UN pravigis ĝin en marto 2006, sed la proceduro ne finiĝis, kaj Uagaduguo kalkulas pri la apenaŭ truda karaktero de la internacia juro. La IKJTS daŭre tenas premon per lanĉo de peticio*.
Novaj horizontoj povus malfermiĝi. Revolucia sperto fortikiĝas en Latinameriko; Venezuelo sendas multajn signalojn al Afriko kaj reprenas kelkajn erojn de la Sankara-revolucio, sed kun multe pli da rimedoj (petrolo). Espero devas reveni. Ĝi estos des pli fekunda, ke oni estos tirinta la lecionojn el la sukceso de la burkina revolucio, kaj de la malfacilaĵoj kiuj poste ĝin trafis.
Bruno JAFFRÉ.
DUM, KONTRAŬ la ekonomia hororo, la kritika diskurso — kiun oni iam nomis alimondisma — komplikiĝas kaj fariĝas subite neaŭdebla, instaliĝas nova kapitalismo, ankoraŭ pli brutala kaj konkera. Estas tiu de nova kategorio de vultur-fondusoj, la “private equities”, rabaj investfondusoj kun ogra apetito disponantaj pri kolosaj kapitaloj*.
La nomo de tiuj titanoj — The Carlyle Group, KKR, The Blackstone Group, Colony Capital, Apollo Management, Partners Cerberus, Starwood Capital, Texas Pacific Group, Wendel, Eurazeo, ktp — restas malmulte konataj de la granda publiko. Kaj ŝirmataj de tiu diskreteco, ili nun metas la manon sur la mondan ekonomion. En kvar jaroj, de 2002 ĝis 2006, la sumo de la kapitaloj akiritaj de tiuj investfondusoj, kiuj kolektas la monon de la bankoj, asekuroj, pensio-fondusoj kaj la bonhavojn de riĉegaj privatuloj, pasis de 94 miliardoj da eŭroj al 358 miliardoj! Ilia financa detrupovo estas kolosa, pli ol 1.100 miliardoj da eŭroj! Nenio rezistas al ili. Lastan jaron, en Usono, la precipaj “private equities” investis proksimume 290 miliardojn da eŭroj en aĉeton de entreprenoj, kaj pli ol 220 miliardojn nur dum la unua duonjaro 2007, tiel ekregante 8.000 societojn... Jam, unu usona salajrulo el kvar, kaj proksimume unu franca el dek-du, laboras por tiuj gigantoj.*
Francio cetere fariĝis, post Britio kaj Usono, ilia unua celtabulo. Lastan jaron ili tie akaparis 400 entreprenojn (por sumo de 10 miliardoj da eŭroj) kaj ili mastrumas nun pli ol 1.600. Tre konataj markoj — Picard Surgelés, Dim, la restoracioj Quick, Buffalo Grill, les Pages Jaunes, Allociné aŭ Afflelou — troviĝas nun sub regado de “private equities”, plej ofte anglasaksaj, kiuj celgapas nun al la gigantoj de la CAC 40*.
La fenomeno de tiuj rabofondusoj aperis antaŭ dekkvino da jaroj, sed, stimulate de malkara kredito favore al kreado de pli kaj pli artifikaj financaj instrumentoj, ĝi lastatempe ampleksiĝis zorgige. Ĉar la principo estas simpla: klubo de riĉaj investistoj decidas aĉeti entreprenojn kiujn ili poste mastrumas private, malproksime de la borso kaj de ties trudaj reguloj kaj sen devi raporti al precizemaj akciuloj.* La ideo estas ĉirkaŭiri la principojn mem de la kapitalisma etiko kaj veti nur pri la ĝangalo-leĝo. Konkrete la aferoj, klarigas al ni du specialistoj, okazas tiel: “Por akiri societon kiu valoras 100, la fonduso prenas 30 el sia poŝo (temas pri mezuma elcentaĵo) kaj pruntas 70 de bankoj, profitante de la momente tre malaltaj interezo-kvotoj. Dum tri aŭ kvar jaroj ĝi reorganizas la entreprenon kun la ekzistantaj mastrumantoj, raciigas la produktadon, disvolvas agadojn kaj kaptas ĉion aŭ parton de la profitoj por pagi la interezojn... de sia propra ŝuldo. Post tio ĝi revendas la societon je 200, ofte al alia fonduso kiu faros la samon. Post repago de la pruntitaj 70 restos al ĝi 130 enpoŝe, por investo de 30, do reven-kvoto de investo de pli ol 300% en kvar jaroj. Kiu proponas pli?”*
Dum ili persone gajnas frenezajn riĉaĵojn, la gvidantoj de tiuj fondusoj praktikas nun, senskrupule, la kvar grandajn principojn de la “raciigo” de entreprenoj: redukti la dungitaron, la salajrojn, altigi la laborintenson kaj deloki. Subtenate en tio de la publikaj aŭtoritatoj, kiuj, kiel hodiaŭ en Francio, revas “modernigi” la produkt-aparaton. Kaj tio je granda bedaŭro de la sindikatoj kiuj krias je premsonĝo kaj denuncas la finon de la socia kontrakto.
Iuj pensis ke kun la tutmondiĝo la kapitalismo estas fine satigita. Oni vidas nun ke ĝia voremo ŝajnas senlima. Ĝis kiam?
Ignacio RAMONET.
“Tumulto trabalaas la financajn merkatojn kiu havos preman efikon sur la mondan kreskon”. Tiel kredas John Lipsky, la vic-ĝenerala direktoro de la Internacia Monfonduso (IMF). La registaroj de Usono, Eŭropo kaj Japanio, aliflanke, volas pli urĝe certigi al la publiko (kaj la investantoj) ke la borsa fluktuado nur estas negrava regreso sub alie serena ĉielo. La maltrankvilon ekestigis la disfalo en Usono de merkato de nemoveblaĵoj supersatigita de senzorgeme disdonitaj hipotekaj kreditoj: nur por la segmento de la plej riskaj depruntoj — la tiel nomite depruntoj “subprime” — ekzekucioj povus atingi 1 300 miliardojn da dolaroj; inter unu kaj tri milionoj da usonanoj eble devos vendi siajn hejmojn. Siavice, senbrida financa novigado endanĝerigis la tutan mondan ekonomion kaj daŭrigas la nemoveblaĵan vezikon, la nesufiĉon de loĝejoj kaj spekulacion. Plua malstreĉo de kredito povus iom limigi (aŭ prokrasti) la damaĝon. Sed tio incitus la “frenezajn matematikistojn de Wall Street” ripeti sian misfarojn. Ĉu do la sekvonta krizo jam videblas?
Antaŭ du jarcentoj, Hegel mallaŭdis la kronikan senkapablecon de regnoj lerni lecionojn de la spertoj de la historio. Sed ne nur registaroj neniam lernas. Kapitalo — precipe la kapitalo financa — ankaŭ ŝajne estas kondamnita ripeti la eraron, la ripetiĝantan aberacion kaj la eternan revenon de la financa krizo. Kvankam ĝi levas novajn “demandojn”, la aktuala krizo de la kreditaj merkatoj rivelas ankoraŭfoje la pure distilitajn ingrediencojn de la katastrofo, proponante al tiuj, kiuj volas profiti de ĝi, plian okazon por rekonsideri la “bonaĵojn” de la liberaliĝo de kapitalaj merkatoj.
Oni tamen bezonas neŝanceleblan fidon por daŭre — kaj kontraŭe al ĉiuj indicoj — prihimni “financismigon”*, la dissternanto de prospero por ĉiuj, kaj la kontribuanto al ekonomia stabileco kaj la progreso de la homaro. Sed la financa fido ne facile ŝanceliĝas. Kaj kvankam financismigo fieras pri tio, ke ĝi estas la enkorpiĝo mem de realeco, kaj kvankam ĝi submetas komercajn entreprenojn al strikta “fakta validumado” konsidere pri la kvaronjaraj raportoj (t.e. prezentoj de la kontoj) kaj de la “antecendentoj” (pasintaj rezultoj), ĝi tamen restas obstine senscia pri tio, kion la historio de la lastaj jaroj — ĝia propra historio — instruas al ĝi, malgraŭ tiel kulpige. Efektive, la antecedentoj de financismigo ne estas tre bonfamaj... Oni tamen memoru ke, depost kiam ĝi fariĝis senbrida, apenaŭ estis tri sinsekvaj jaroj sen grava akcidento kiu, preskaŭ ĉiun fojon, enskribiĝis en la libroj de ekonomia historio: 1987, la neforgesebla borsa kraŝo; 1990, kraŝo de la “junk bonds” (obligacioj de spekulacia grado) kaj krizo de la hipotekaj ŝparkasoj de Usono; 1994, kraŝo de usonaj obligacioj; 1997, unua stadio de la internacia financa krizo (Tajlando, Koreio, Honkongo); 1998, dua stadio (Rusio, Brazilo); 2001-2003, kreviĝo de la “veziko” de la interretaj firmaoj...
Kaj nun, jen: 2007. La devotuloj estas legantaj “Une mondialisation heureuse mais heurtée” (“Tutmondiĝo feliĉa sed malglata”)*. En Le Monde, Pierre-Antoine Delhommais festas la fortikecon de la besto fronte al tiel multe da gravaj ŝokoj, pri kiuj oni ĉiufoje demandis al si, ĉu la nuna ne estos mortiga; sed ĉiam ĝi ne nur restariĝas, sed ekiras kun renovigita vigleco. Fakte, oni ne povas ne miregi pri li. Eĉ sen mencii, ke la ĵurnalisto forgesas kiom kostas al la dungatoj ĉiun fojon por pagi la kalkulon de financa ebriiĝo. Ĉar, kutime, malhaŭso de la merkatoj frapas bankojn, sekve krediton, tiam investadon, kreskadon... kaj laborpostenojn.
Sendube necesos iom brutala akiro de lia ĵurnalo fare de investfonduso por ke, konkrete spertante “sveltigon”, Delhommais estu instigita kalkuli la koston de la ĉiam pli alta nombro de perditaj kreskopunktoj kaj detruitaj laborpostenoj pro la praktikoj de la financo kaj (eĉ pli) pro ĝiaj krizoj; kaj ke la “malglataĵoj” de tutmondiĝo devos fariĝi por li propre afliktaj por ke li jam ne ilin trovu “feliĉaj”.
La krizo de la kreditaj merkatoj, kiu aktuale frapas la usonan ekonomion, vidigas tamen preskaŭ idealan panoramon de la mortigaj sinsekvoj de senbrida spekulacio. Kvazaŭ en parado, la toksoj de la financo refoje pretermarŝas, ĉiam la samaj kaj laŭ la identa ordo:
1. la “ponziaj” tendencoj de spekulacio; 2. malstrikta riskotaksado en la haŭsa fazo de la konjunkturo; 3. strukturo vundebla de eĉ malgranda ŝanĝigo en la komerca medio kaj la kataliza efiko de loka bankrotiĝo kiu ekigas la regreson; 4. katastrofa reĝustigo de la neta valoro de kompanioj; 5. kromkontaĝo de necerteco en aliaj segmentoj de la merkato; 6. ŝoko al supereksponataj bankoj; 7. minaco de tutsistema akcidento, tio estas de plena disfalo kaj posta ĝenerala regreso pro kreditaj restriktoj, kaj helpokrioj adresitaj al la centraj bankoj fare de ĉiuj ĉi fanatikaj subtenantoj de nekatenita libera entreprenado...
Verŝajne neniu ĝis nun priskribis ĉi tiun sinsekvon de la monmerkatoj pli bone ol Hyman Minsky, kiu nomis ĝin “blindeco fronte al katastrofo”*. Minsky aparte atentigas pri la disreviĝoj de Charles Ponzi, spekulisto en la 1920-aj jaroj, kiu malversaciis la ŝparmonon de trompiĝemuloj tentitaj de promesoj de eksterordinara rendimento. Pro tio, ke mankis al li veraj valoraĵoj kiuj kapablus liveri la anoncitajn sumojn, Ponzi ne havis dividendojn por pagi siajn unuajn klientojn kaj anstataŭe uzis la kapitalon investitan de postaj alvenintoj. Tiel, la “daŭrigebleco” de la tuta aranĝo dependis de konstanta enfluo de novaj partoprenantoj!
Flankenlasante fraŭdon, ĉiuj “vezikoj” dependas de iom simila mekanismo kiu bezonas, ke konstanta enfluo de mono estu investata por daŭrigi kaj la haŭson kaj la iluzion ke ĉiuj gajnas el ĝi. Spekulacia varbado, jen la sekreto de la veziko kaj, kompreneble, post kiam la unuaj inicitoj foriros, ĉiam pli da ordinaraj investantoj, — ĉiam malpli bone informite, sed ĉiam pli multaj — estos invititaj por konsistigi la plimulton de partoprenantoj.
Tiel, por plilongigi la kreskon de la usona nemoveblaĵo-merkato — eterne, se eble — estis necese, ke ĉiam pli grandaj nombroj de familioj estu pelataj al la merkato de hipotekaj kreditoj. Komence, estis relative facile persvadi ilin, helpe de la usona revo pri domposedado kaj precipe pro tio ke, brogite de la fiasko de akcioj kiam la “veziko” de la interretaj firmaoj trapikiĝis, familioj serĉis aliajn formojn de investoj. Sed post kiam la kontingentoj de “sanaj” depruntintoj rapide elĉerpiĝis ke oni estis devigita nepre plu apogi la merkaton, la makleristoj de hipotekaj kreditoj iris pluen por serĉi novajn rekrutojn... Platpiedo? astmo? osteoporozo? mensa malsano? ne probleme, atestita deĵorkapabla! Kaj kian belan milton ni havos. La densaj vicoj de klientoj marŝis en la merkaton kaj prezoj eksoris.
Eĉ se oni ne povos repagi ĝin (domposedantoj kaj makleristoj diras al si), oni revendos la domon kun kapitala plivaloro por la unuaj kaj makleraĵo por la lastaj. Kaj pro tio, ke per fido al la senfina kresko de la merkato, ĉiuj fine deklaras sin kontentaj, la kranoj de kredito estas larĝe malfermitaj, kaj la spekulacia altiĝo tiel nutrata ŝajnas pravigi ĉiujn. Jen kiel ekaperis la kategorioj, destinitaj eniri la historion, de la “subprime mortgages“, tio estas altriskaj hipotekaj kreditoj kies sukcesaj akirintoj ne povas ricevi krediton de regulaj kreditaj institucioj pro siaj ekstreme dubinda solventeco. Kaj pro tio, ke la raviĝo atingis pinton, ĉiuj limoj transireblas: perfekta ekzemplo estas la kreditoj nomataj “Ninja” (ninĝo), akronimo por “no income, no job or assets”, tio estas: senenspeza, senlabora, sen valoraĵoj (oferindaj kiel garantiaĵo), kaj senpaga ĉampano sendube...
Sed la financo estas eltrovema kaj, krome, ĉu ĝi ne pretendas esti sperta je la pritraktado de riskoj? Kaj fakte, inventemo ne mankas ĉe ĝi. Ĝia sekreta armilo? “Derivaĵoj”. La problemo pri kredito — precipe kiam ĝi estas riska — estas tio, ke ĝi restas en la bilanco de la pruntedoninto ĝis la fino — ĉu bona, ĉu malbona. La granda eltrovo, kiu fariĝis populara en la fruaj 1990-aj jaroj, konsistas el kunfando de kelke da kreditoj por ilin transformi en linion de negoceblaj valorpaperoj. La granda avantaĝo de ĉi tiu operacio, konvene nomata “valorpaperigo”*, devenas de la fakto, ke la valorpaperoj tiel “fabrikitaj” estas vendeblaj en la merkatoj en la formo de paketoj al la diversaj (instituciaj) investantoj kiuj kore volos ilin aĉeti. Tiel, dubindaj kreditoj estas deprenitaj el la bilanco de la banko kiu, kompreneble, povas asigni ilin kun des pli da senzorgemo ĉar ĝi scias, ke ĝi povas ilin forigi tuj post kiam ili estos valorpaperigitaj.
Sed kial investantoj volus aĉeti tion, kion la banko volas forigi? Unualoke, ĉar ili prenas ilin pli malgrandakvante, kaj antaŭ ĉio ĉar ĉi tiuj valorpaperoj estas negoceblaj, nome vendeblaj plu. Kaj cetere, ĉar la linio de valorpaperoj derivita de la unua grupo de kreditoj estas efektive distranĉita en tranĉaĵojn de homogenaj riskoj. Surbaze de sia propra politiko kaj malinklino je risko, ĉiu institucia investanto elektos tiun tranĉaĵon kiu konvenas al ĝi, sciante, ke ĉiam estos kelkaj — precipe la “hedge funds” (fondusoj de spekulacia investado) — kiuj deziros iom el la plej riska tranĉaĵo ĉar tiu estas la plej profitiga — kondiĉe, ke ĉio iros bone.
Evidente, ĉiuj bonoj (financaj fluoj) kaj riskoj (de nerepago) alligitaj al la unuaj kreditoj estas transdonitaj al la posedantoj de la valorpaperoj nomataj “RMBS” (“residential mortgage backed securities”, tio estas: valorpaperoj garantiataj de loĝejaj hipotekoj). Sed la posedantoj de tiuj valorpaperoj estas tiel multenombraj — kaj ŝanĝiĝas tiel ofte — ke la rezulto estas konsiderinda disvastigo de la entuta risko. Antaŭe, la pruntedonanta banko staris sola fronte al nerepago de unu el siaj pruntoj. Nun, la banko ne nur estas tute senŝarĝigita de ĝi, sed ĝiaj sekvaĵoj fragmentiĝas inter miriado da investantoj el kiuj ĉiu prenas sur sin nur unu tre etan parton, kiu estas plu diluita interne de la totala investaro.
Sed tiuokaze, oni demandos, kial alarmiĝi se, per la universala kuracilo de valorpaperigo, la financo sukcesis kvadratigi la cirklon? Kaj precipe kiam la operacio de valorpaperigo estas ripetota, komence per la RMBS-oj, kies plej aĉaj partoj bezonas specialan retraktadon por ke ili estu pli facile pluvendeblaj. El siaj RMBS-oj, iuj investantoj tiel emisios novan specon de surmerkatigeblaj valorpaperoj, la CDO-oj (collateralised debt obligations); alivorte: valorpaperoj derivitaj de valorpaperoj. La emisiado de CDO-oj rearanĝas la RMBS-parton de la investaro en tranĉaĵoj de diversaj niveloj. La plej alta nivelo, nomata “investa grado”, kvitigas al siaj posedantoj la unuajn 20% aŭ 30% de nerepagoj de unuaj hipotekaj kreditoj. Ĝin sekvas meza nivelo, nomata “inter-etaĝo”, kaj fine malsupra nivelo, tiu trafota de la ŝoko de la unuaj nerepagoj.
Ĉi tiun nivelon iuj pudore nomas “equity” (kvoto de kapitalo), sed la lingvaĵo de la merkatoj nomas aferojn pli malsubtile: “toxic waste”, tio estas “toksa reziduo”, jen la nomo rezervita por ĉi tiuj produktoj kiuj, iusence, portas multoblajn riskojn ĉar ili reprezentas la plej riskan nivelon (de la CDO-oj) derivitan de la plej riska nivelo (de la RMBS-oj) el la investaro de unuaj kreditoj... Sed, kondiĉe ke la merkato de nemoveblaĵoj leviĝos, kaj ke familioj ankoraŭ repagos siajn hipotekojn, ĉiam estos investemuloj, ĉar la tokseco ankoraŭ ne realiĝis. Restas do nenio krom imponaj enspezoj.
“Hedge funds”, kiuj povas kolekti monon kontraŭ tre malaltaj interezprocentoj, investas je altriskaj valorpaperoj, tiuj pri kiuj oni kredas ke ili estas laŭvole pluvendeblaj kondiĉe ke la merkato estas haŭsa, kaj kiuj estas proporcie profitigaj — nome, ekstreme. La profitmarĝenoj grandegas, “toksan reziduon” oni rigardas kiel oron, kaj la negocistoj de valorpaperoj festas. La mirigaj profitoj maskas la objektivajn riskojn, kiujn ĉiuj ignoras por pluvivigi la oran anseron kiel eble plej longe. Dume, la makleristoj de nemoveblaĵoj ankoraŭ amase varbas klientojn.
La disvastigo de riskoj per multfojaj valorpaperigoj fine kreas la impreson, ke ili jam ne ekzistas. Tio estas iluzio, des pli ĉar ĉi tiu milda ebriiĝo logike estigas ĉe la simplaj partoprenantoj ĉiam pli aventureman konduton. Mi delasos la kreditojn kiujn mi depruntis — eĉ la plej riskajn el ili — , diras la hipoteka debitoro al si; tial estas konsilinde kapti la okazon. Dume, ĉe la alia ekstremo, la spekulaciaj fondusoj demandas al si kial — kondiĉe ke la merkato de derivaĵoj restas solventa — ili ne surprenu la plej riskajn CDO-ojn ĉar tiuj ankaŭ estas la plej sukaj? La riskoj ja estas diluitaj, sed la diluo mem kaŭzis tute nebrideblan kreskon de ilia totala volumo, kaj fine la situacio fariĝas ĉiam pli grava.
Nun, la strukturo jam fariĝis tiel delikata, ke ĝi estas senŝirma kontraŭ ŝanĝigoj en la medio kiuj antaŭe estis negravaj. La suplementaj kvaronoj de punkto, kiujn la Banko de Rezervoj aldonas al la interezprocento, povus ŝajni nekonsiderindaj. Sed ĉe la alia ekstremo de la kurbo de riskoj, la hipoteka interezo pagenda de s-ino Brimmage* leviĝis de 6,3% en 2005 ĝis 11,25%, kaj ŝiaj monataj repagoj de 414 ĝis 691 dolaroj... Tio pli ol sufiĉas por estigi nerepagon. Kiel ŝi, 14% de “altriskaj” depruntintoj ne faris siajn repagojn en la unua trimestro de 2007.
Malpleje, la levoj de interezprocentoj fare de la centra banko havas duoble perturban efikon. Unuflanke, estas malpli da novaj enirantoj en la merkaton de nemoveblaĵoj, kaj prezoj komencas fali; aliflanke, tiuj, kiuj jam eniris, vidas ke siaj ĉiumonataj repagoj fariĝas nerepageblaj kaj ke ilia “eliro” estas endanĝerigata. Efektive, el la likvidado de ilia valoraĵo rezultas kapitala malplivaloro por ili mem, kaj intensigo de la malhaŭsa premo por ĉiuj aliaj.
Kiel kutime en financaj krizoj, specialistaj entreprenoj suferas nemalgrandan perdon kaj estas ilia disfalo kiu, sonigante alarmon, signalas la grandan retroirigon. En ĉi tiu aparta kazo, du bankrotiĝoj — ĉe kontraŭaj ekstremoj de la ĉeno — efikis sobrige sur la merkatojn. Unue, la investobanko Bear Stearns devis fermi du el siaj “dinamikaj” fondusoj kiuj evidente estis iom tro dinamikaj kaj efektive akcelataj de CDO-oj. Sed American Home Mortgage Investment (AHMI), makleristoj de nemoveblaĵoj, ankaŭ devis tuj meti sin sub la protekto de paragrafo 11A de la leĝo pri bankroto*. Ĝia malfeliĉo estas pli zorgiga ol tiu de la alia kompanio. Ĉar ĉu AHMI ne estas fakuloj pri la sektoro de altriskaj hipotekoj, kaj se ne pri tiu, pri kiu do? ...
Jam nun, venteto de paniko senteblas. Toksaj reziduoj jam fetoras kaj iuj ankaŭ komencas diri al si, ke la trioblaj kaj duoblaj A-oj* de la tranĉaĵoj “investa grado” de CDO-oj eble estas kontaminitaj. Sed kiel povas esti, ke tiel grandegaj taksado-eraroj okazu? La objektiva komplekseco de la taksado de derivaĵoj certe neniel rilatas al tio. Kaj, kompreneble, kreditotaksaj agentejoj taksas centojn da tranĉaĵoj de CDO-oj kaj RMBS-oj. Tion dirite, ili nur estas diligentaj laborantoj iom kliniĝintaj sub la amplekso de sia tasko. Iliaj enspezoj venas de la financaj institucioj, la frenezaj emisiantoj de tiuj valorpaperoj kiuj estas taksataj — en 2006, la agentejo Moody’s gajnis 40% de siaj enspezoj el la taksadoj de strukturitaj produktoj ... Sed por ke novaj daŭre sin prezentu por taksado, estas sendube preferinde ke oni estas deklarinta la antaŭajn sanaj ...
Tiel aldoniĝas plia pruvo ke la kreditotaksaj agentejoj neniam vere estis sendependaj de la manietoj de la merkato kiujn ili devus moderigi; plejofte, male, ili vole kunlaboras kun ili. La fakto estas ke, kiam oni estas tiel proksima al la mondo de financo kaj, parenteze, parazitas ĝin, estas malfacile sonigi alarmon kiam ĉiuj aliaj riĉigas sin... Katastrofe sekvante la ciklon kiam ili devus esti kontraŭciklaj, la agentejoj senbridigas la haŭson kaj, trafite de paniko, devas revizii siajn taksojn tuj kiam la retroirigo komenciĝas, tiel helpante transformi ĝin en disfalon.
Kaj la krizo apenaŭ komenciĝis, verŝajne. La fakto estas, ke la estontaj ekzekucioj de hipotekoj silente amasiĝas en la antaŭĉambro de la “teasing rates”, nome tre allogaj interezprocentoj per kiuj makleristoj tentas klientojn laŭ la regulo nomata “2 + 28” — la unuajn du jarojn je tre simpatia interezo, kaj la sekvontajn dudek ok je la dolore plena interezo. Tiel, la merkato ankoraŭ ne estas trafita de la postefikoj de la hipotekoj de 2006, kaj apenaŭ de tiuj de 2005, la plej forta jaro de la nemoveblaĵa veziko kaj kiu sendube disĵetos fajrerojn. Same kiel la admirindaj spekulaciaj fondusoj plenplenaj de derivaĵoj.
Kaj, ĉar tutmondiĝo tutmondigas la financon, kaj kun ĝi la financan stultecon, ĉio ĉi neniel estas limigita interne de la landlimoj de Usono. Konsentite, estas en Usono ke la hipoteka merkato freneziĝas, sed la valorpaperigo de derivaĵoj bele rekomendas sin al ĉiuj spekulaciaj fondusoj sur la planedo! La germanojn, ekzemple, oni delonge rigardis kiel seninteresajn kaj enuigajn, alkroĉiĝantajn al siaj grizaj podetalaj bankoj. Sed je la komenciĝo de la nova jarcento ili decidis “moderniĝi”, kaj poziciigi sin pli aŭdace en la agado de la merkato. La rezulto: post la granda ektimo de 1998 (rusa risko) kaj la batado al interretaj firmaoj (2001), unu banko, IKB, estas tuj bankrotiĝonta pro troa elmetado al altriskaj hipotekoj...
Nun, unu afero sekvas alian tra la tuta mondo kaj la merkatoj. La delikata ekvilibro de derivaĵoj eltenas nur kondiĉe, ke neniu faros postulojn al ili; tio estas, kondiĉe, ke ĉiuj ŝajnigos kredi ke la merkato, en kiu ili estas negocata, restas solventa. Sed tuj post kiam ludantoj tro suferas kaj komencas voli vendi siajn CDO-ojn por retiriĝi, la latenta timo kristaliĝas kaj ĉiuj aĉetantoj malaperas. Kun la forvaporiĝo de solventeco, valoraĵoj, kiuj estas formale negoceblaj, praktike ĉesas esti tiaj kaj eĉ fariĝas jam ne taksebla ĉar iliaj prezoj povus fali preskaŭ al nulo.
Momente ridigas — sed poste plorigas — komunikaĵo de BNP Paribas kiu fermis tri el siaj “dinamikaj” fondusoj: “La malapero de iuj segmentoj de la merkato de valorpaperigo en Usono kondukis al manko de referenca prezo kaj al preskaŭ totala manko de solventeco de valoraĵoj [ĉe la fondusoj], sen konsidero de iliaj kvalito aŭ kreditotakso”*. Tio tamen eĉ ne momente malhelpis, ke Baudoin Prot, la bankestro, deklaru kategorie antaŭ unu semajno ke la solventeco de la tri fondusoj estas certigita. Antaŭ ĉio, tio signifas ke la zorgo multe preterpasas la perimetron de la plej riskaj produktoj, kaj kontaminas la nivelojn kiujn oni juĝis plej sekuraj.
Sed la kontaĝo ne haltas tie. Ĝi ne nur invadas ĉiujn klasojn de risko en la segmentoj de RMBS-oj kaj derivaĵoj, sed ankaŭ etendiĝas al aliaj merkataj segmentoj kiuj havis nenion komunan kun ĝi. Krom tio, ke ankaŭ ili fordonis sin al la orgio de sendistingaj pruntoj. Tio precipe veras en la sektoro de “private equity” (privata kapitalo), tiuj investfondusoj, steloj de la mondo de financo en lastaj jaroj, kiuj akaparas tutajn kompaniojn kiujn ili juĝas promesplenaj, kaj ilin eksterborsigas, brutale restrukturas kaj, inter du kaj kvar jarojn poste, revendas je konsiderinda profito.
Sed ĉi tiuj fondusoj utiligas malmulton de sia propra kapitalo kaj stimulas masivan ŝuldon — kiun ili pagigas al la akirita firmao! La rento estas simple elstara. Ili atingis tiomajn nivelojn, ke bankoj laŭvorte antaŭenĵetiĝis por financi ĉi tiujn operaciojn. En stato de kvazaŭ-blufiteco, kaj persvadite ke oni gajnas ĉiun fojon, ili permesis al la fondusoj depruntokondiĉojn kiuj vere miregigas. Jen kiel estiĝas la depruntoj nomataj “covenant-lite”, alivorte senŝarĝigitaj de ĉiuj paragrafoj pri la bazaj financaj koeficientoj* al kiuj depruntantoj normale submetiĝas — “faru laŭplaĉe, ni vin subtenos!”...
Eĉ pli bonaj estas la depruntoj nomataj “PIK” (nome “payment in kind”, t.e. pago per naturaĵoj) kiuj ankaŭ nomiĝas “IOU” (ŝuldatesto), kies interezon kaj kapitalon oni repagas ne kontantaĵe, sed per suplementa ŝuldo aldonita al la komenca ŝuldo! Tiel, la nerepagitaj depruntoj donitaj al fondusoj de privata kapitalo jam atingis mirigajn volumojn. Sed ĉi tiaj operacioj estas aparte senŝirmaj kiam ili estas “elpakataj” ĉar oni provas revendi valoraĵojn kiuj estas — kiel ĉiuj scias — malfacile realigeblaj: ne blokoj da akcioj sed tutaj kompanioj! Se io misiĝos pri la elpakado — oni ne povas ilin revendi aŭ la vendo estas prokrastita aŭ farita malprofite — tiam venos la vico de la tuta sektoro de privata kapitalo por stari miregigite.
Estas pli malfacile kolekti financon kompare kun la triumfa facileco de antaŭaj monatoj ĉar la bankoj, troindulgemaj kunkulpuloj, subite fariĝis nevolemaj. La fakto estas ke, per akumula efiko kiu tipe karakterizas financajn krizojn, la subita rivelo de la riskoj en unu sektoro levas demandojn en aliaj kie la eŭforio jam preskaŭ sammezure forvaporiĝis. Ĝuste kiel la regresoj en Meksikio en 1994 estigis dubon pri fora Tajlando nur pro tio, ke ĝi apartenis al la kategorio “novaperintaj merkatoj”, ankaŭ ĉi tie la merkato de nemoveblaĵoj efikas sur la privatan kapitalon kiu havas nenian rilaton kun ĝi... krom fari ekscesojn preskaŭ same riproĉindajn.
Malgraŭ tio, ke ili ĉiuj sukcesis malembarasi sin je siaj hipotekaroj per la ludo de valorpaperigo, la bankoj ankoraŭ estas trafitaj de renversiĝo, kaj diversmaniere. Unue, ili lasis ke siaj komunaj investfondusoj respondecu pri derivaĵoj; sekve, forkurigite tra la pordo, la hipoteka risko revenis tra la fenestro. Sed ilin ankaŭ minacas la flanka kontaĝo, estante precipe senŝirma de la direkto de la privata kapitalo.
Sed la prudenta reguligo de la banka sektoro ne estas bagatelaĵo: oni konsilas al la bankoj zorgeme konservi tiel nomitajn “koeficientojn de solventeco” inter sia kapitalo kaj siaj obligacioj. Se malprofitoj, eĉ nur latentaj, montriĝus — kaj estas ĉi tiuj, kiuj verŝajne estos la pli fortaj kiam la kreditotaksaj agentejoj vekiĝos kaj retroklasifikos ĉiujn taksojn — , bankoj devas enskribi (aŭ enkalkuli) la respondajn rezervojn en siajn kontojn kaj, por konservi siajn koeficientojn, ili devas redukti la denominatoron (la kreditoj donitaj) proporcie al la plimalgrandiĝo de la numeratoro (la kapitalo konsumita de la rezervoj).
Entute, kaj kiel kutime, estos la agentoj de la vera ekonomio, firmaoj kaj dungitoj, distancigitaj de la fispekulacio, kiuj trovos la kreditokranojn fermitaj eĉ sen kompreni kion ili faris por meriti tion. Ĉar, por restarigi la bilancojn de bankoj, la kuntiriĝo de kredito trafos ĉiujn, ĉiujn depruntintojn egale.
Kian belan figuron ili prezentas nun, la grandaj herooj de la financo. Modernaj kaj arogantaj kiam merkatoj haŭsis, jen ili, kiel la juĝisto de Brassens antaŭ la gorilo*, “ŝirkrianta por sia panjo, ploreganta ...”, kaj sin ĵetantaj en la sinon de la “dorlotema ŝtato” dum ili vomas kiam la fortuno devigas al ili malfermi la kluzojn de ideologia regurgito. Konsentite, la centra banko, petite veni por helpi ilin eltiriĝi el ilia malfacilaĵo per malaltigo de siaj interezprocentoj por restarigi ĝeneralan likvidecon, ne estas la ŝtato mem, sed ĝi ja estas la publika sektoro, la nemerkata sektoro, abomenata kiam profitoj enfluadas, alpetata kiam la vetero malsereniĝas.
Ŝirkriante kaj vestite per mallongamanika ĉemizo, Jim Cramer prezentas programon de financaj konsiloj en la borsa kanalo CNBC sur fono de metalroka muziko, zumiloj kaj supermetitaj taŭroj*. Li furiozadas*, mokante la prezidanton de la usona Banko de Rezervoj Ben Bernanke kun krioj de “cut! cut!”*. Kaj, pro tio ke s-ro Bernanke ŝajne prokrastas, Cramer lanĉas la finfinan insulton: li estas malklerulo, komprenas nenion, ĉar li estas “universitatano”* ...
Plene konsentas aliaj pli bone vestitaj — kaj malpli videble krudaj — administrantoj de fondusoj intervjuataj en la sama kanalo. Aj, kiel ili sopiras Alan Greenspan kiu malaltigis interezprocentojn tuj-tuje. Jen vera profesiulo, nekatenita de superflua studado, kaj por kiu estis sufiĉe palpi la pugon de la besto por scii ke oni devas malstreĉi la jungilaron.
La malpli frenezaj, tamen, komencas diri ke ĉi tiu longa mona toleremo pri la ekceso de la financo havas iun rilaton al la estiĝo kaj akumuliĝo de la riskoj kiuj hodiaŭ krevigas tiel multe da vezikoj. Koncerne s-ron Bernanke, ŝajnas ke li intertempe emas lasi, ke la plej neprudentaj negocistoj portu la sekvojn de sia malracieco. Sed ni devas ne esti erarigita. La pozicio de la centra bankisto estas defendebla nur se la nerepagoj restas lokaj. Se ili amasiĝus kaj ekigus “riskon al la tuta sistemo” — tio estas, ĝeneralan disfalon domen-efike, — li havos nenian alternativon ol interveni, kaj masive.
Jen la plej netolerebla malbono de la financo, ĉiam instigata transpasi la limojn ĝis la punkto kie la aŭtoritatuloj jam ne povas ignori ĝian malfeliĉan staton kaj devas enplonĝi por savi ĝin — la perfekta ostaĝiga situacio.
Frédéric LORDON.
Prezidata de s-ro Jacques Attali, komisiono taskita pri “liberaligo de la franca kresko” finas raporton destinitan al s-ro Nicolas Sarkozy. De inspiro tre liberalaj, la unuaj proponoj fariĝintaj publikaj imputas multajn problemojn de aĉetpovo al manko de konkurenco. La komisiono invokas faman precedencon: la raporton Armand-Rueff menditan de la generalo de Gaulle antaŭ kvindek jaroj. Ĝia celo estis liberaligi la francan ekonomion por “fari Eŭropon”.
NEK LA MERKATO nek la mono — nek la pensado — estis ankoraŭ “unikaj”. Sed tio estis jam survoje. Subskribita en marto 1957, la Roma Kontrakto starigas la Eŭropan Ekonomian Komunumon (EEK) kaj fiksas la fondo-principojn de unuigita merkato: liberan cirkuladon de varoj, de homoj, de servoj kaj de kapitaloj. La ses subskribintoj — Belgio, la Federacia Respubliko Germanio, Francio, Italio, Luksemburgio kaj Nederlando — interkonsentas pri iom-post-ioma forigo de la dogan-baroj kaj pri la kunordigado de siaj naciaj politikoj, nome en la kampo de terkulturado kaj transporto. Ili fiksas ankaŭ la ludregulojn de la konkurenca ludo prometante enkadrigi la interkonsentojn kaj la fuziojn kaj redukti la publikajn helpojn al entreprenoj.
La celebrado de tiu granda salto antaŭen por la paco de la eŭropaj popoloj kaŝas esencan dimension de la fondoteksto: la komuna merkato estis konceptita kiel instrumento de liberaligo de la naciaj ekonomioj. Tio almenaŭ estas la konvinko de la plej fama el la postmilitaj francaj liberalaj ekonomikistoj, Jacques Rueff. Komence de la jaro 1958, tiu alta oficisto familiara kun la eŭropaj organizaĵoj prilumas tiun specifecon de la kontrakto en profeteca artikolo.* La novo, klarigas Rueff, ne kuŝas en la celo liberaligi la komercon, sed en la rimedoj por atingi tion: iom-post-ioma konstruado kiu forigas la malegalecojn inter la naciaj ekonomioj kaj atribuas “al la komunumaj institucioj dotitaj je difinitaj povoj unufoje por ĉiam [la] zorgon starigi la Komunan Merkaton kaj defendi ĝin kontraŭ la entreprenoj kiuj emas ŝanĝi ĝiajn dispoziciojn”. Konstruante Eŭropon kiel “institucian merkaton”, la Roma Kontrakto tiel stampas “la finfaron kaj kronadon de la klopodo novigi la liberalan pensadon” komencitan dudek jarojn antaŭe.
Ekde la 1930-aj jaroj la unuigota Eŭropo estas favorata temo de la apogantoj de novliberalismo kiuj vidas en eŭropa merkato kaj en politika unio rimedojn forigi la naciajn direktismajn strukturojn (vidu sube: “Arto regi”). Por Maurice Allais, estonta “Nobelpremiito” pri ekonomio, ekzistas efektive “totala kaj absoluta malkongruo inter la libereco de cirkulado de varoj, kapitaloj kaj homoj unuflanke kaj la konservado de la naciaj suverenecoj, bazita sur politikoj kaj la sendependaj naciaj politikoj kaj armeoj, aliflanke.”.*
DO, NENIEL MIRIGE ke René Courtin estis, meze de la 1950-aj jaroj, la prezidanto de la franca plenumkomitato de la Eŭropa Movado. Tiu ekonomikisto efektive konsideras Eŭropon kiel “la solan eblecon krei kadron por la novliberalismo”.* Alia voĉo de la universitata novliberalismo, Daniel Villey, eĥas lin deklarante sin (humure) sufiĉe surprizita ke la socialistoj subtenas la ratifon de la kontrakto: “Mi estas certe ravita por la kaŭzo de Eŭropo ke la konvinkitaj socialistoj, kiel la prezidanto Guy Mollet, (...) engaĝiĝas favore al la Sesopa Eŭropo. Sed ili iluziiĝas miaopinie en tio ke ili kredas tiel servi, samtempe kun la bonfarton de Okcidento, la kaŭzon de sia socialisma doktrino. Historie, la Unuiĝintaj Ŝtatoj de Eŭropo estos liberalaj, aŭ ili ne estos.”*
Se kredi Rueff, la redaktintoj de la Roma Kontrakto cetere konformiĝis al la novliberalaj preskriboj: “Al la totala ag-tolerismo ili preferis la agtolerismon limigitan de intervenoj kiuj donos al ĝi ŝancon esti morale akceptebla kaj politike ebla.” La alta oficisto anticipas la rolon kiun li havos dum la unuaj jaroj de la 5-a Respubliko. La Rom-kontrakto trudas serion da etapoj dum kiuj la ŝtatoj devas redukti siajn doganaĵojn, harmoniigi siajn jurajn dispoziciojn, nuligi la restriktojn pri eksportado aŭ importado kaj certigi la liberan konvertadon de sia mono. Nu, Francio estas ja nekapabla teni tiajn promesojn: la internaciaj tensioj kaj la malkoloniigo tro ŝarĝas la publikajn financojn kaj devigas ĉerpi el la nacia enspezo.
Armita per noto difinanta “programon de ekonomia kaj financa novigo”, Rueff konvinkas la generalon de Gaulle kaj Antoine Pinay, ties financ-ministron, adopti ŝok-terapion. Inter septembro kaj decembro 1958 komitato de fakuloj ellaboras en la plej granda sekreto la “planon” Pinay-Rueff. “Se la konsisto de la komitato estintus konata, skribas retrovide la ĝenerala direktoro pri prezoj, la kriegado estus universala. Oni trovintus tie nenian reprezentanton de la terkulturistoj, nenian reprezentanton de la komerco aŭ de la malgranda aŭ meza industrio. Sed tri bankistojn (...); eksan ŝtatsekretarion de la antaŭmilitaj moderaj registaroj fariĝinta direktoro de la Journée industrielle, organo de la mastraro (...); profesoron pri politika ekonomio faman pro sia doktrineca liberalismo (...); kaj fine la honorprezidanton de la ordo de la bilanc-revizoroj.”*
La liberalaj “fakuloj” proponas tutaĵon de koheraj disponoj, tuj realigataj per ediktoj: ekvilibrajn publikajn financojn danke al tranĉoj en la elspezoj kaj al altigo de la impostoj; devalutita mono fariĝinta libere konvertebla kaj simbole nomata nova franko; forigo de la kvantaj restriktoj kiuj frapas la importojn. En la gazetaro, la maldekstraj partioj kaj la sindikatoj, la malaprobo estas ĝenerala. Sed la plano atingas rapide siajn celojn; Francio plenumas la kondiĉojn por eniri la Komunan Merkaton.
Tiu integriĝo kaŭzas la kadukiĝon de la “francstila planado”. La politiko de konkurenco — specialaĵo de la germanaj liberaluloj — malhelpas la agadon de la ŝtato, same pri la helpoj al entreprenoj kiel pri la industriaj decidoj (la aplikado de la eŭropa leĝaro tamen progresetas nur iom post iom). La libera cirkulado de homoj kaj kapitalo siavice devigas la oficistojn limigi iujn de siaj intervenoj. Ĝi kondukas la ekonomian politikon al fokusiĝo sur mallongtempaj aferoj: la ekvilibro de bilanco kaj pagoj, la lukto kontraŭ inflacio kaj stabileco de la interŝanĝ-kapitaloj alprenas la tutan atenton de la publikaj potencoj. La merkat-komunumo venigas krome konverĝon de la ekonomiaj kaj sociaj strukturoj, kio, por Francio, signifas alprosimiĝon kun la liberala Germanio. La rezultoj ne igas longe atendi. En 1966, unu el la historiisto pri planado notas amare ke “la franca Plano perdis sian efikon sur la plej granda parto de la produktantaj sektoroj, forŝiritaj de la kurento de la ampleksigita merkato. Jam ĝiaj publikaj programoj estas analizataj, kelkfoje okazas jaraj revizioj, kaj la mensoj estas okupataj de zorgado pri mallong-periodaj ekvilibroj. Se tiu evoluo daŭros, la kvinjara planado fariĝos jara, la ĝenerala sektora: ĝi ĉesos ekzisti.”*
En aŭgusto 1959 Rueff klopodas denove. Inter 1944 kaj 1946 la maldekstro sciis trudi siajn strukturreformojn (ŝtatigojn, starigon de la Socia Asekuro, enkondukon de la planado). Necesas inversigi la vaporon kaj “elsarki el nia ekonomio, en ĉiuj kampoj, la maltusajn praktikojn, kiuj kaŭzas la limigojn de niaj kapabloj kaj la malaltajn vivnivelojn”.* Per tio ke li tiklas la nacian senton, Rueff atingas de la generalo de Gaulle starigon de komitato, nomata “Armand-Rueff”, “taskita ekzameni la faktajn aŭ jurajn situaciojn kiuj malprave konsistigas obstaklon por la ekspansio de la ekonomio, kaj proponi reformojn taŭgajn por ĉesigi tiun situacion”.
La diversaj ĉapitroj de la “Raporto pri la obstakloj al la ekonomia ekspansio”* difinas la eventualajn aksojn de novliberala ekonomia politiko: “Redukti la rigidaĵojn kiuj afekcias la ekonomion”, “elimini la atencojn al la vereco de la kostoj kaj de la prezoj”, “forigi la obstaklojn al harmonia kresko”, “forigi la mankojn de informado kaj de formado” kaj fine “reformi la administracion”. La raporto faras unue inventaron de la metioj kulpigataj pro sia rigideco: bakisto, notario, apotekisto, taksi-ŝoforo, ĉiuj estas simboloj de tio, kio por la teĥnokrata pensado reprezentas la arĥaikecon de Francio firme apogita sur siaj privilegioj.
KVANKAM LA RAPORTO Armand-Rueff havas nur tre malmultajn tujajn efikojn, ĝi estas la kaŭzo de longa serio de oficialaj dokumentoj kiuj alvokas al parta liberaligo de la ekonomio: raporto Nora pri la publikaj entreprenoj (1967), raporto Montjoie pri la industria disvolvado (1968), raporto Marjolin-SadrinWormser pri la monmerkato kaj la kreditkondiĉoj (1969). Ĉiuj laŭdas tiujn celojn de la EEK kiuj estas “stabileco en ekspansio, ekvilibro en la interŝanĝoj kaj lojaleco en la konkurenco”.
La financreformo de 1958 garantiis la eniron de Francio en la EEK. La raporto Armand-Rueff fariĝis siavice la “bredejo el kiu reformpolitiko, zorganta pri konkretaj realigoj, estonte devos sin nutri”.* Sur la fono de la konstruado de Eŭropo, la naskiĝo de la 5-a Respubliko tiel sigelis la malverŝajnan aliancon inter gaŭlismo kaj liberalismo. Kvankam en multaj okazoj ties registaroj sciis eviti la eŭropajn trudojn (nome en la kampo de industri-politiko), la logiko de la Komuna Merkato iom post iom superis. La posteulo de la generalo de Gaulle, Georges Pompidou, notis tion jam en 1969: “Se oni elektis la internacian liberalismon, oni devas decidi sin ankaŭ por la interna liberalismo. La ŝtato devas do malaltigi sian efikon sur la ekonomio anstataŭ konstante strebi gvidi kaj kontroli ĝin.”*
Fidelaj al novliberalismo kaj al la eŭropa kaŭzo, la tandemo Valéry Giscard d’Estaing — Raymond Barre tenis la kurson. La prezidanto François Mitterrand siavice enterigis la reformimpulsojn de sia plimulto por konservi la eŭropan monsistemon. Kun siaj partneroj, la sinsekvaj francaj registaroj perfektigis la maŝinon pri kiu revis la novliberalistoj. Ekde la enkonduko de la eŭro, la ŝtato jam ne havas monpolitikon, kaj ĝiaj agospacoj pri buĝeto estas mallarĝaj. Ili daŭre malpliiĝas: ekde kiam la ŝtato estas senigita je siaj kompetentoj, pri la sole eblaj reguladoj kompetentas la Eŭropa Unio, kies funkciado solidigas la povon de la fakuloj.
François DENORD.
LA NOVLIBERALISMO ne estas produkto de la financa tutmondigo de la jaroj 1980-1990: ĝia historio radikas en la intelekta bolado inter la du mondmilitoj. Ekonomikistoj, mastroj kaj altaj oficistoj konceptas tiam la bazojn de nova liberalismo kiu volas esti tria vojo inter “agtolerismo”, juĝata mortanta, kaj ekonomia planado pri kiu oni supozas ke ĝi faras la liton por socialismo.* Ilia mobilizado kulminas en la organizado en Parizo de la kolokvo Walter Lippmann en 1938. La novigantoj de la liberalismo deklaras tie ke ili turnas la dorson al la maksimumismo kaj al la ĥimero de socio sen ŝtato. Ili inventas arton regi anstataŭ utopion.
Anstataŭ esti kontraŭŝtata, la novliberalismo disvolvas la publikan intervenon en tri ĉefaj direktoj. En ofensiva maniero ĝi strebas forigi la leĝajn, reglamentajn aŭ korporaciajn riglilojn kiuj malhelpas la liberan konkurencon kaj sentaskigi la ŝtaton en la produktanta sektoro. Pragmate ĝi starigas leĝan kadron favora al merkato, kompletigas la privatan iniciaton tie kie ĝi montriĝas mankhava, instigas al industria koncentriĝo aŭ, male, bremsas ĝin. Ie kaj tie, fine, ĝi konfidas al la ŝtato la taskon adapti la juron al la ekonomiaj evoluoj, sankcii fraŭdojn kaj helpi la plej malfavoratajn homojn.
F. D.
Spite al kontraŭeco de bona parto de lia publika opinio, la prezidanto George W. Bush anoncis la daŭrigon de la milita engaĝiĝo en Irako. Kaj, malgraŭ — aŭ pro — la kreskantaj malfaciloj surloke, Usono povus esti tentata de fuĝo antaŭen kaj de perŝtupa akrigo kontraŭ Irano. Tamen, la enŝlimiĝo de ĝia armeo konfirmas la limojn de ĝia potenco. Iuj elvokas eĉ kadukiĝon kiu povus esti stampita de skuiĝoj similaj al tiuj de la fino de la brita imperio.
KATASTROFO! Sine de la usonaj potenco-rondoj la sekvoj de la invado kaj okupado de Irako kaŭzis eĉ pli profundan krizon ol tiu kiun sekvigis la malvenko en Vjetnamio antaŭ tridek jaroj. Pinto de ironio, tiu krizo tuŝas la koalicion de ultranaciistoj kaj de novkonservativuloj kiu formiĝis en la 1970-aj jaroj ĝuste por provi ĉesigi la “Vjetnami-sindromon”, restarigi la usonan potencon kaj revivigi la “venkovolon” de Usono.
Se ne videblis grava amasa kontestado, kiel okazis dum la Vjetnami-milito, tio estas certe pro la ekzisto de armeo konsistanta el volontuloj devenaj esence el malfavorataj medioj; ankaŭ pro la fakto de tiu milito estas financata pli aŭ malpli de eksterlandaj kapitaloj (por kiom da tempo ankoraŭ?). Sed la krizo rompis la establitularon de “nacia sekureco” kiu gvidas la landon ekde la dua mondmilito.
La malkonsento publike esprimita de seso da pensiiĝintaj generaloj pri la gvidado de la milito*, faro senprecedenca, aldoniĝis al la perioda esprimiĝo de malkonsento sine de la sekretaj servoj kaj de la ŝtatdepartemento ekde 2003. Tio montras pli pezan tendencon kiu tuŝas gravajn sektorojn de la elito kaj la precipajn instituciojn de la ŝtato. Ne ĉiuj kritikantoj de la milito estas tiom rektaj kiel la pensiiĝinta generalo William Odom, kiu senlace ripetas ke la invado al Irako estas “la plej grava strategia katastrofo de la historio de Usono”*; aŭ la kolonelo Lawrence Wilkerson, iama ĉefo de la ĉefstabo de s-ro Colin Powell, kiam li denuncas “eraron de historia dimensio” kaj postulas la eksigon de la ŝtatestro*; aŭ la iama direktoro de la Nacia Konsilio pri Sekureco, s-ro Zbigniew Brzezinski, kiu kvalifikis la militon en Irako kaj la okupadon de la lando “historia, strategia kaj morala katastrofo”.*
En sia plimulto, la elitaj kritikoj kiuj leviĝas publike ne iras tiom malproksimen; ili temas ĝenerale pri la maniero en kiu la milito kaj la okupado estis mastrumataj anstataŭ pri la demando de la invado mem. Restas tamen ke la malakordo estas profunda kaj etendita: diversaj ministrejoj kulpigas sin kaj akuzas sin reciproke respondeci pri la “perdo de Irako”.* Private, iamaj altaj respondeculoj montras malvarman koleron, denuncante obskurajn intrigojn kaj malgloras la Blankan Domon. Sen plej eta ironio, iama oficialulo de la Nacia Konsilio pri Sekureco komparas ĝiajn nunajn loĝantojn kun la “familio Corleone”, senmortigita de la filmo La Baptopatro. “Pro la eraro de kliko senkompetenta, aroganta kaj korupta, diras alia altgradulo, ni estas perdantaj nian dominantan pozicion en Proksim-Oriento”; respublikana senatoro, veterano el la Vjetnami-milito, asertas: “La Blanka Domo rompis la terarmeon kaj piedpremis ĝian honoron.”
Neniu el tiuj instituciaj kritikantoj konsidereblas kiel “kolombo”: kiaj ajn estas iliaj politikaj apartenoj aŭ personaj opinioj, tiuj kontestantoj estis aŭ estas ankoraŭ gardantoj de la potenco, gentoj de la “ŝtato de nacia sekureco”, kaj estis kelkfoje agantoj de malfermitaj kaj kovritaj imperiaj intervenoj en triamondaj landoj dum kaj post la malvarma milito. Ili estis aŭ estas ankoraŭ la “sistem-mastrumantoj” de la burokrata aparato de la “nacia sekureco” kiun la sociologo C. Wright Mills la unua diserigis kaj kies funkcio estas produkti kaj reprodukti la potencon.
Sekve, kiel socian grupon, ne eblas distingi tiujn “realistojn” de tiuj kiujn ili kritikas pro ilia volo uzi la forton aŭ pro la senindulgo kiun ili montris en la historio en la strebado al la ŝtataj celoj. Kaj ankaŭ ne eblas atribui la kaŭzon de ilia malŝato al diverĝaj konvinkoj pri etiko, normoj kaj valoroj (kvankam tiaj diferencoj povas motivi certajn individuojn). La malakordo venas de la malvarma, racia konstato, ke la milito en Irako preskaŭ “rompis la usonan armeon”* kaj damaĝis grave, eĉ neripareble, “la mondan legitimecon de Usono”*, do ĝian kapablon modli la mondajn preferojn kaj difini la planedan tagordon. En siaj plej artifikaj esprimoj, kiel ĉe s-ro Brzezinski, tiu malakordo spegulas la komprenon de la fakto ke la povo ne estas nur trudopovo, kaj se la hegemonia legitimeco estas jam perdita, ĝi estas malfacile restarigebla.
La signoj de malfortiĝo de la usona hegemonio videblas ĉie: en Latinameriko, kie la influo de Usono estas plej malalta de jardekoj; en Orient-Azio, kie Vaŝingtono devis, maleme, intertrakti kun Nord-Koreio kaj rekoni en Ĉinio nemalhaveblan aganton de la regiona sekureco; en Eŭropo, kie la usona projekto instali kontraŭmisilajn bateriojn estas kontestata en Germanio kaj aliaj landoj de la Unio; en la Golf-regiono, kie longdataj aliancanoj kiel Saud-Arabio sekvas aŭtonomajn regionajn celojn kiuj nur parte kongruas kun tiuj de Usono; sine de la internaciaj institucioj, ĉu en la Unuiĝinta Naciaro aŭ en la Monda Banko — kie la usonano Paul Wolfowitz, enŝlimiĝinta en aferon de nepotismo, devis forlasi la prezidantecon, la 30-an de junio-, kie Vaŝingtono jam ne kapablas determini la tagordon.
Samtempe montriĝas en la internaciaj opini-sondaĵoj, farataj regule de la vaŝingtona Pew Research Center*, sistema antaŭgardo preskaŭ planednivele kontraŭ la usona ekstera politiko kaj eluziĝo de la soft power, de la logo kiun Usono efikas en la mondo: la “usona revo” dronas en la imago de milita Leviatano kiu havas nur malestimon por la internacia opinio kaj kiu rompas la regulojn kiujn Usono mem starigis.* La monda opinio certe ne haltigas la militojn, sed ĝi pezas per pli subtilaj rimedoj sur la internaciaj rilatoj.
EBLE ONI POVUS parte limigi tiujn damaĝojn sub konduko de aliaj gvidantoj kaj en komplete novaj cirkonstancoj. Tamen malfacilas imagi por la proksima tempo kiel rekrei internan interkonsenton: necesis jaroj por rekonstrui la armeon, akre elprovita post la Vjetnami-milito, repensi la doktrinojn kaj difini novan elitan interkonsenton, aŭ popolan, bazitan sur uzado de la forto. Post Irako ne estos facile mobilizi la naciisman senton por subteni eksterajn aventurojn. Ne pli ol eblas imagi revenon al la antaŭa stato de la monda politiko.
La invado de Irako kaj ĝia okupado ne estas la solaj kaŭzoj de la mondaj tendencoj elvokitaj supre. La milito nur akcentis ilin en momento en kiu la plej vastaj centrifugaj fortoj jam agis: la eluziĝo kaj poste disfalo de la “vaŝingtona interkonsento” kaj la vigla fortiĝo de novaj centroj de ekonomia gravito, nome en Azio, estis jam realoj kiam s-ro George W. Bush faris la katastrofan decidon invadi Irakon. Mallonge, la historio avancas, dum Usono troviĝas engluita en konflikto kiu sorbas ĉiujn energiojn de la lando.
Por la rondoj de la potenco, tiu konfiguraĵo estas profunde zorgiga. Ekde meze de la 20-a jarcento la usonaj gvidantoj opiniis ke ili havas la apartan historian respondecon gvidi kaj regi la internacian sistemon. Tronante sur la firsto de la mondo ekde la 1940-aj jaroj, ili eliris el la principo ke, kiel Britio en la 19-a jarcento, Usono estas destinita agi kiel hegemon, dominanta ŝtato havanta la rimedojn por starigi kaj konservi la internacian ordon kaj certigi la pacon kaj malferman kaj prosperan liberalan mondan ekonomion. Laŭ ilia selekta interpreto de la historio estas la malkapablo de Britio ludi tiun rolon por la daŭro kaj la samtempa malemo de Usono akcepti la respondecon pri tio (la “izoliĝemo”) kiu preparis la liton por la serio mondmilito — depresio — mondmilito dum la unua duono de la 20-a jarcento.
Tiu ideo profunde ankrita en la mensoj kondukas al taŭtologia argumento: ĉar la ordo bezonas dominantan centron, konservi la ordon (aŭ eviti la ĥaoson) neprigas eternigi la hegemonion. Tiu kredo-sistemo, kiun la usonaj esploristoj en la 1970-aj jaroj nomis “teorio de la hegemonia stabileco”, subtenas la usonan eksteran politikon ekde kiam la lando eliris el la dua mondmilito kiel okcidenta koro de la mondsistemo.
La usonaj ekonomiaj kaj politikaj elitoj antaŭvidis ekde 1940 “vastan revolucion en la ekvilibro de la potencoj”: Vaŝingtono estis “fariĝonta la heredanto , la tutheredanto kaj administranto de la ekonomiaj kaj politikaj bonhavoj de la brita imperio (...), la sceptro [pasos] en la manojn de Usono”* Jaron poste, la eldonisto Henry R. Luce anoncis la alvenon de la fama “usona jarcento”: “Tiu ĉi unua jarcento en kiu Usono estis fariĝonta dominanta potenco en la mondo”, skribis li, signifas ke la usona popolo devos “senrezerve akcepti [sian] devon kaj [sian] estonton de la plej potenca kaj plej vigla nacio (...) kaj efektivigi sur la mondon [sian] tutan influon per la rimedoj kiuj ŝajnas [al ĝi] taŭgaj.”* Meze de la 1940-aj jaroj la konturoj de la “usona jarcento” skiziĝis jam klare: ekonomia dominado kune kun strategia supereco kuŝanta sur planedvasta reto de milit-bazoj kiuj etendiĝis de Arkto ĝis la Kabo kaj de Atlantiko ĝis Pacifiko.
La postmilitaj gvidantoj, prezidantaj la konstruadon de la “ŝtato de nacia sekureco”, estis obsedataj, por repreni la esprimon de la historiisto William Appleman Williams, de “vizioj de ĉiopoveco”*: Usono profitis enormajn ekonomiajn avantaĝojn, konsiderindan teĥnologian antaŭecon, kaj havis mallonge la atom-monopolon. La korea sakstrato (1953) kaj la sovetiaj programoj de armiloj kaj atomraketoj ja ŝancelis la konfidon de la usonanoj; sed estis la malvenko en Vjetnamio kaj la sociaj perturboj kiuj akompanis la militon interne kiuj malkaŝis la limojn de la potenco.
LA “REALISMO en erao de defalo”, rekomendata de s-roj Richard Nixon kaj Henry Kissinger, estis nur maniero koncedi maleme ke la speco de tutmonda hegemonio realigata de dudek jaroj ne povis daŭri eterne. Sed Vjetnamio kaj la Nixon-erao signifas pli paradoksan turniĝon. Ili preparis la reagon de la 1980-aj jaroj: la “konservativa revolucion” kaj la interkonsentitajn klopodojn por restarigi kaj renovigi la “ŝtaton de nacia sekureco” kaj la usonan mondpotencon. Kiam Sovetunio disfalis kelkajn jarojn poste, la iluzioj de ĉiopoveco reaperis. La konservativaj “triumfistoj” denove revis pri longdaŭra internacia “unuaeco”. La eksperimento krevis, same kiel la usona ekstera politiko.
La historiaj analogioj estas neniam perfektaj, sed la ekzemplo de Britio kaj de ĝia longa elirado el la imperio povas lumigi la nunan historian momenton. Fine de la 19-a jarcento malmultis la britaj gvidantoj kiuj povis imagi la finon de la imperio. Kiam la diamanta jubileo de la reĝino Viktoria estis festata en 1997, Britio estis ĉekape de transoceana imperio kiu entenis kvaronon de la teritorioj de la mondo kaj 300 milionoj da subuloj — la duoblon se oni enkludas en tiun tutaĵon Ĉinion, virtualan kolonion de 430 milionoj da logantoj. La City de Londono estis la centro de komerca kaj financa imperio ankoraŭ pli vasta, kies teksaĵo kovris la tutan mondon. Estas do neniel mirige ke grava parto de la brita elito pensis, malgraŭ la antaŭtimoj kiujn vekis la usona kaj germana industria konkurenco, ke Britio ricevis “kiel donaco de la Plejpotenculo poreternan kontrakton pri la universo”.
La jubileo fariĝis “la lasta sunradio de senmanka konfido en la gvidkapablo de la britoj”.* La dua buro-milito (1899-1902)*, farita en Sud-Afriko por konservi la vojon al Hindio kaj fortigi la “plej malfortan ĉeneron de la imperia ĉeno”, estis enorma homa kaj financa malŝparego. Ĝi krome montris la abomenindaĵojn de la politiko de bruligita tero al ĉiam malpli obeema angla publika opinio. “La sudafrika milito estis, por la brita imperia potenco, la plej grava elprovaĵo post la hinda ribelo, kaj la plej vasta kaj plej kosta milito farita de Britio inter la malvenko de Napoleono kaj la unua mondmilito.”*
Nur dek-du jarojn poste eksplodis la unua mondmilito kaj sekvigis la bankroton de la eŭropaj ĉefroluloj. La longa agonio de la brita erao estis komencinta. Tamen, ne nur la imperio supervivis la tujan krizon, sed ĝi tenis dum jardekoj trans la dua mondmilito antaŭ ol sperti sengloran finon en Suezo 1956... kun la helpo de la usonanoj. Tamen, jarcenton poste, la nostalgio je la grandeco persistas, kiel videblas en la irakaj misaventuroj de la ĉefministro Anthony Blair. La lastaj briletoj de la imperio ankoraŭ ne estingiĝis.
Por la rondoj de la usona potenco, troni je la firsto de la mondo ekde pli ol duonjarcento ŝajnas nature. La hegemonio, kiel la aero kiun oni spiras, fariĝis estmaniero, vivmaniero, mensostato. La “realismaj” instituciaj kritikoj estas certe pli singardaj ol tiuj kiujn ili kritikas. Sed ili ne disponas pri koncepta kadro en kiu la internaciaj rilatoj estus bazitaj sur io alia ol sur la forto, la alfrontiĝo aŭ la strategia dominado.
La nuna krizo kaj la kreskanta efiko de la mondaj demandoj nesolveblaj sur nacia nivelo generos eble novajn impulsojn pri kunlaborado kaj interdependeco. Necesas ĉiukaze esperi tion. Sed eblas ankaŭ ke la usona politiko restas neantaŭvidebla: kiel montras ĉiuj postkoloniaj spertoj, la fino de la imperio povas esti longa kaj traŭmata proceso.
Philip S. GOLUB.
Enpuŝante flagon vertikale sur la Nordan Poluson, la 2-an de aŭgusto, rusa ekspedicio relanĉis la surdan batalon kiu okazas en Arkto. Igante la Altan Nordon pli alirebla, la klimata varmiĝo devus ebligi, relative baldaŭ, novajn ekonomiajn agadojn. Krom Rusio, Usono kaj Kanado, Norvegio kaj Danlando rivalas por pruvi siajn rajtojn pri tiuj maraj fundoj kiuj povus enteni gravegajn rezervojn de hidrokarbaĵoj.
NAŬ HOROJN SUB LA bankizo... La 2-an de aŭgusto 2007, du rusaj submarŝipetoj Mir-1 kaj Mir-2reaperas surface post enpuŝi rusan flagon el nerustebla titano vertikale sur la Nordan Poluson, je 4.261 metroj da profundo. Monda premiero. Sur la Mir-1, s-ro Artur Ĉilingarov, vicprezidanto de la Duma kaj rekonata polus-esploristo, kundividas sian malkovron — “Estas tie flavecaj gruzoj. Oni vidas nenian kreaĵon de profundaĵoj”, antaŭ ol aldoni: “Tuŝi la fundon je tia profundo, tio estas kiel fari la unuan paŝon sur la Luno.” Kiu komprenas, tiu atentas...
Ĝuste. Ĉe la surfaco, kelkaj moviĝoj agitas la nigrajn kaj glacie malvarmajn akvojn. Se, ĉe la rusa flanko, oni ne kaŝas sian ĝojon, ia agaco montriĝas antaŭ tiu politiko de farita fakto. S-ro Peter MacKay, kanada ministro pri eksteraj aferoj, ironias: “Ni ne estas en la 15-a jarcento. Vi ne povas trakuri la mondon enpuŝi flagojn kaj diri: ‘Ni postulas tiun teritorion’.”* Ĉe la usona flanko, la proparolanto de la ŝtatdepartemento, s-ro Tom Casey, aldonas: “Enpuŝi flagon funde de la akvo havas nenian juran signifon.”
Arkto estas maro ĉirkaŭata de tero: ia “Norda Mediteraneo”. La magneta kaj geografiaj polusoj troviĝas meze de la maro. Do malfacilas enplantiĝi tie, eĉ se la maro estas permanente glacia. Gvidata de la Rusa Instituto de Esploro pri Arkto kaj Antarkto (AARI) kaj realigita en la kadro de la Internacia Polusa Jaro, kiu komenciĝis en marto, la rusa ekspedicio havis duoblan taskon: observi la ŝanĝojn de temperaturo kaj saleco, la rapidecon de la kurentoj, kaj ĉefe pruvi la kontinuecon de tiuj fundoj kun la rusa kontinenta ebenaĵo.
LA NORDA POLUSO, situanta en internaciaj akvoj, apartenas al ĉiuj. Kaj do al neniu. Ĝi estas regata de la Internacia Konvencio pri la Mar-Juro de la Unuiĝinta Naciaro, kiu deklaras la margrundojn situantajn ekster la naciaj jurisdikcioj “komuna heredaĵo de la homaro”. Subskribita en 1982 en Montego Bay (Jamajko) kaj ratifita fine de 1994*, tiu konvencio difinas la suverenecon de lando en surfaco je 12 marmejloj (22,2 kilometroj) kaj ĝian ekskluzivan ekonomian zonon (EEZ), inkluzive de submaraj resursoj, je 200 mejloj (360 kilometroj) ekde ĝiaj marbordoj. Tamen tiu zono etendeblas se la eksteraj limoj de la kontinenta ebenaĵo etendiĝas trans tio. Pro tio, se Moskvo sukcesas pruvi ke la Lomonosov-altaĵo — submara montoĉeno de 2.000 kilometroj kiu streĉiĝas sub la poluso, ligante Siberion al la kanada insulo Ellesmere kaj al Gronlando — estas geologie rusa, ĝi povos ekspluati tiujn fundaĵojn. Krom en la prestiĝo de la scienca kaj teĥnologia gloraĵo, la motivo de la faro troviĝas tie.
Studaĵo de la usona registara agentejo Geological Survey taksas ke 25% de la mondaj rezervoj de hidrokarbaĵoj situas norde de la polusa cirklo.* Jen nova eldorado kiun la limlandoj — Rusio, Usono, Kanado, Norvegio, Danlando, Finnlando, Svedio kaj Islando-, sub rezervo ke ilia kontinenta ebenaĵo “permesas la etendojn”, povus pretendi ekonomie siaj kaj do ekspluati.
Rusio estis longan tempon la sola kiu provis valorigi siajn rajtojn tie. En decembro 2001, Moskvo formulis jam unuan demandon ĉe la komisiono de la UN pri la limoj de la kontinenta altebenaĵo. Tiu petis komplementajn esploradojn, pro tio do la Mir-1 kaj Mir-2. Ĝis nun, la internacia komunumo apenaŭ vidis ekonomian intereson en tiuj glaciaj vastejoj. Sed, la gas- kaj petrol-resursoj elĉerpiĝas kaj la varmiĝo de la planedo igas la nordan poluson pli... akceptema. Eĉ se ili malsamopinias pri la kaŭzoj de la fenomeno, la sciencistoj estas unuanimaj: Arkto fandiĝas. Laŭ studaĵo de la Arctic Climate Impact Assessment (ACIA) aperinta en 2004*, 988.000 kvadrat-kilometroj da bankizo, do preskaŭ la duoblo de la surfaco de Francio, malaperis en la lastaj tridek jaroj. Post mallonge, la malapero de la bankizo* povus ebligi la ekspluatadon de kuŝejoj de petrolo kaj de mineraloj (diamantoj, oro, arĝento, plumbo, kupro, zinko). Eksterordinara riĉaĵo aperas el la profundo.
Jen potencialo tiom pli loga ĉar ĝi situas en geopolitike multe pli stabila zono ol Proksim-Oriento. Arkto tiel donas rimedon por eviti la Organizon de Petrol-Eksportaj Landoj (OPEP) kaj garantias al la bordaj nacioj ilian propran energian sekurecon, eĉ la eblecon respondi al la kreskanta postulo de sojlolandoj kiel Ĉinio kaj Barato. La zono kiun Moskvo postulas por si formas triangulon de 1,2 milionoj da kvadratkilometroj ligante Murmanskon, Ĉukotkon kaj la nordan poluson. En tiuj akvoprofundoj kuŝas laŭdire pli ol 10 miliardoj da tunoj de hidrokarbaĵoj — la ekvivalento de la rezervoj de la Persa Golfo.
Usono, kiu mem produktos verŝajne nur 30% de sia petrolkonsumado ĝis 2015 — kontraŭ 70% hodiaŭ-, prepariĝas por deponi peton celantan ke estu al ĝi donota la rajton posedi bordan zonon kiu etendiĝos je 600 mejloj (965 kilometroj) je la nivelo de la marbordo de Alasko. Sed sufiĉe granda “glacimonto” baras al ĝi la vojon: ĝi ne ratifis la internacian kontrakton pri marjuro de la UN, sen kio ĉia teritoria peto estas neakceptebla. Jen pro kio la registaro de la prezidanto George W. Bush faras tiun ratifon prioritata.
Intertempe usona ekspedicio survojas al la norda poluso. Alia, usona-norvega, esploras la dorsaĵon Nansen-Gakkel, situantan inter Siberio kaj Gronlando. Danio sendis, la 12-an de aŭgusto, sciencan skipon por provi pruvi ke la dorsaĵo Lomonosov estas etendaĵo de Gronlando. Tiuj operacioj troviĝas ankaŭ en la kadro de la Polusa Jaro, celanta fortigi la sciencan esploradon kaj disvolvi la internacian kunlaboradon. La scienca intereso estas reala. La lasta pintkunveno de la G8 cetere ne trompiĝis en tio, kunmetante en unu saman laborsesion la klimat-ŝanĝojn kaj la uzadon de naturresursoj.
Alia problemego, ankaŭ ligita kun la varmiĝo de la planedo: la iom-post-ioma malfermiĝo de novaj komunikaj vojoj. La ŝipireblo en la Nord-Okcidenta Pasejo, laŭlonge de la kanadaj marbordoj, reduktus je 7.000 kilometroj la vojon inter Eŭropo kaj Japanio, kaj je 8.000 kilometroj tiun inter Usono kaj Ĉinio. Ĉiuj rigardoj estas do turnitaj al ĝi.
Sed la Nord-Okcidenta Pasejo estas disputata.* La Eŭropa Unio kaj ĉefe Usono kontestas la suverenecon de Otavo je ĝi. [?Vaŝingtono konsideras tiun ŝanelon, kiu serpentumas inter la kanadaj insuloj kaj ligas la Atlantikan Oceanon kun la Pacifika, internacia marvojo libera por navigado. Otavo argumentas ke ĝi estas parto de ĝiaj internaj akvoj kaj defendas per dentoj kaj per ungoj sian “suverenecon” same kiel la “mediprotektadon”.
Ne rekte koncernataj de la bankizoj, Ĉinio, Japanio kaj Koreio komencis konstrui ŝipojn kun fortigita ŝelo destinitajn veturi en tiuj glaciregionoj... La prognozoj indikas ke la arkta trafiko pasos de 3 milionoj da tunoj de kargo en 2005 al 14 milionoj en 2015.* Tiun tendencon konfirmas raporto de la usona Arctic Research Commission*: tiu prognozas ke la akvoj ĉe la kanadaj marbordoj povus esti preskaŭ liberaj de glacio en somero ekde 2050, eĉ ekde 2030 por la plej grandaj pesimistoj — aŭ optimistoj, laŭ la vidpunktoj...
Vide al tiu perspektivo Otavo ne volas resti ĉe la bordo rigardante la ŝipojn pasi. Formulita en 2006, la Arkta Plano de la ĉefministro Stephen Harper planas la superflugadon de tiu teritorio fare de observantaj senpilotaj flugmaŝinoj kun longa atingopovo, aĉeton de tri superfortaj glacirompuloj kaj la instaladon de profundakva haveno (en Nanisiviko, proksime de la enirejo de la Nord-Okcidenta Pasejo) kaj de militbazo (en la Resolute-Golfo, sur la insulo Cornwallis, kiu ankaŭ troviĝas ĉe la mita pasejo). Dum, post lia parolado, la tri anoncitaj glacirompuloj malaperis el la videbla buĝeto, ili estis anstataŭigitaj, komence de julio 2007, de ekkonstruado de ses ĝis ok patrolŝipoj ekipitaj de kanono.
SIAVICE VAŜINGTONO planas aĉeti tri novajn glacirompulojn. Sumo de preskaŭ 17 milionoj da dolaroj por bordogard-ŝipoj estas ankaŭ esplorata de la Kongreso. Ankaŭ la rusoj pretas. Ili disponas jam pri ses glacirompuloj kapablaj patroli la tutan jaron (kontraŭ unu de Usono kaj neniu de Kanado).
Rusio sendube neniam pensis ke ĝia “flagoplantado” certigus al ĝi ian ajn suverenecon. Sed tiu gesto montris ke Moskvo estas unuaranga aganto en la peco ludota por la naturresursoj, la scienco kaj la martransito de la 21-a jarcento. La vasta Nordo ĉiukampe donas pli ol promesplenajn perspektivojn, tamen kun la risko pagi tiun disvolvadon altkoste. Se tiu kresko ne estos klare kaj firme enkadrita, la fakturo estos kolektiva, sed Arkto estas ege plej vundebla.
La aŭtoĥtonaj loĝantaroj de Rusio, Kanado, Usono kaj Gronlando, atestantoj pli pasivaj en la tumulto kiu agitas iliajn ĉasajn kaj fiŝkaptajn teritoriojn, ne havas vere voĉon en la afero. Ili ĉeestas en la Konsilio de Arkto* nur kiel permanentaj partoprenantoj kaj ne kial membroŝtatoj, ĉar ili ne estas nacioj. Norvegio, kiu prezidas la konsilion ekde 2006, tamen tendencas akcenti la naturprotektadon, la disdividon de la ekspluat-produktoj kun la lokaj loĝantaroj, la konservadon de iliaj vivmanieroj kaj la ekologion kaj la daŭrigeblan disvolvadon. Tio estas esperiga. Ĉu tio sufiĉas?
Kontraste al Antarkto, en la ekstrema Sudo, Arkto ne ĝuas internacian leĝan kadron kiu garantius al ĝi statuson kaj totalan protekton. Ratifita jam 1961, la Antarkta Kontrakto (vidu ...) destinas tiun kontinenton al paco kaj scienco kaj malpermesas ĉian armean aŭ atoman aktivecon. Komence muta pri la demando de ekspluatado de la riĉaĵoj, tiu kontrakto estis fortigita de la protokolo de Madrido. Tiu, ekvalida en 1998, deklaras la zonon sub la 60-a latitudo “natur-rezervejo” kaj malpermesas ĉian ekspluatadon de minejaj resursoj ĝis 2041, eĉ pli, ĉar tiu malpermeso estas senfine renovigebla kaj nuligeblas nur unuanime.
Nenio tia por la Nordo, dum la kolosaj problemoj troviĝas en kunteksto geopolitike aparte streĉita. La rusaj-usonaj rilatoj estas je plej malalta nivelo ekde la vaŝingtona anonco dismeti sistemon de antimisila defendo en orienta Eŭropo.* Pri Nord-Ameriko, ankaŭ nenio ĝojiga. La rilatoj inter Kanado kaj Usono tute ne estas ĉe la zenito, ĉiu fortigas sian ĉeeston en la sektoro. Aliaj bordaj landoj ankaŭ postulas sian suverenecon, sed iliaj voĉoj apenaŭ aperas el la disputbruo.
Por la Eŭropa Unio la situacio estas pli delikata. Por ĝi estas malfacile kondamni malkaŝe la rusajn pretendojn, aŭ eĉ tiujn, pli diskretajn, de Norvegio. Tiuj du landoj certigas pli ol trionon de ĝiaj energi-bezonoj. Cetere Total, asociita kun la rusa giganto Gazprom, ĵus enpoŝigis la vetaĵon pri ekspluatado, je 25%, de la petrolkuŝejo de Ŝtokman, en la Barenca Maro, malzorge pri ĝentileco al usonanoj kaj norvegoj. Giganta kuŝejo — 3.800 miliardoj da kubaj metroj-, “pli ol tio kiun ni eksportis al Eŭropo dum la lastaj tridek jaroj”*, anoncas s-ro Sergej Kuprianov, proparolanto de la rusa gasproduktanto, kiu tamen ŝajnis decidita esti la sola ĉefo en la afero. Raciigo de la ekspluatado kaj profitigo de la vendoj instigis al malfermiĝo kaj al internacia kunlaborado.
Kunlaborado okazas jam preskaŭ kvindek jarojn en Antarkto, pionira en tio, kaj kiu pli kaj pli trudiĝas kiel esenca en la polusa kampo, ĉu pri scienco aŭ pri ekspluatado de la resursoj. Ĉiukaze la investoj estas pezaj por la rezultoj kiuj nun mezuriĝas je skalo planeda, eĉ... eksterplaneda.
La suda poluso siavice ne estas mara. Ĝi situas en la koro de la kontinento, ĝuste sub la usona bazo Amundsen-Scott de suda poluso. En 1959 Usono decidis meti sian flagon tie. Sur la rotacia akso de la Tero... La rusoj instalis sian bazon Vostok sur la poluso de nealireblo*, je pli ol 3.000 metroj da alto. Por Francio restis la magneta poluso, proksima de la marbordo, en la Adeli-Tero, kie ĝi konstruis ekde 1955 sian unuan permanentan bazon, Dumont-d’Urville.
La esplorado de la polusaj glaciaj masoj, valoraj por la glaciologoj kaj klimatologoj, interesas ankaŭ la spac-agentejoj. Pro la multaj provadoj de materialo faritaj en Antarkto, la NASA ĵus sendis, la 4-an de aŭgusto, la roboton Phœnix Mars Lander, kies “surteriĝo” sur la ruĝa planedo estas planita por majo 2008 por esplori sub la marsaj polusaj glaciamasoj, la ekzistadon de kondiĉoj favoraj al pasinta aŭ nuna vivo. Laŭ peto de la NASA, la eŭropa spac-agentejo (ESA) partoprenas en la projekto. Ankaŭ tie malfacilas rajdi sole, eĉ por Usono.
La polusaj regionoj, kaj pli ĝuste Antarkto, donas unikajn kondiĉojn por pristudi la fiziologiajn kaj kondutajn meĥanismojn de adaptado al ekstrema medio. La kondiĉoj de izoliteco de la personaroj en la stacioj estas, sur Tero, tiuj kiuj estas plej kompareblaj kun la spac-kondiĉoj: longdaŭra kompleta izoliteco, nokto, ekstrema malvarmo kaj enfermiteco. La franca-itala bazo, instalita sur la Kupolo C, en la koro de la kontinento, ŝajnas esti la plej bona loko en la mondo por fari tiajn esploradojn. ĝia koncepto kaj organizo estas proksimaj de tiu de la stacioj planitaj por Luno aŭ Marso. Multaj esplorkampoj, kiel tiu de la organismoj disvolvantaj strategiojn de transvivado en ekstrema medio, aŭ esplorado de la glaci-amasoj, trovas ankaŭ aplikojn por la spac-esplorado. Antarkto estas kvazaŭ la antaŭĉambro de la spaco, de kiu ĝi estas iel la malantaŭa bazo.
La nacioj plej ĉeestaj en Antarkto estas ankaŭ tiuj kiuj disponas pri la plej gravaj spac-kapablojn: Usono, Rusio, Eŭropo kaj morgaŭ Ĉinio, kiu planas la konstruadon de bazo sur la plej alta kaj plej nealireblaj loko de la kontinento, la Kupolo A, je 4.093 metroj da alto. La ĉeesto ĉe la polusoj malfermas la vojon al la steloj. Al la senfineco de la bankizoj respondas kvazaŭ amplifita eĥo tiu de la spaco. Nu, tiukampe la esplorado tute ne estas nur motivita de sciencaj demandoj aŭ de emoj al triaspecaj renkontiĝoj. En la tirkestoj de la spac-agentejoj atendas projektoj pri la minejaj resursoj de aliaj planedoj, kiel heliumo 3 kiu povus fariĝi superbrulaĵo, la uranio de Marso, la akvo de Luno aŭ la oro de la asteroidoj. La esplorado de la arktaj resursoj estas ja brule aktuala, sed tiu de la spaco estas por morgaŭ.
La internacia spaca platformo (ISS), kiu kunigas la rusajn, usonajn kaj eŭropajn kompetentojn, devus esti finita ĝis 2010. La NASA anoncis sian grandan revenon sur la Luno por 2020 kaj starigo de permanenta luna bazo por 2024. Ĉu de la luna bazo aŭ de la spaca platformo, la esplorado, eĉ la koloniigo de la spaco, povus tiam vere komenci. La trejnado okazos en la polusaj regionoj.
La UN enkadrigas la spacajn agadojn per sia spac-kontrakto, ratifita en 1967. Kiel pri la oceanoj, la eksteratmosfera spaco estas deklarita “komuna heredaĵo de la homaro”, la amasdetruaj armiloj estas tie malpermesitaj; la teritoriaj pretendoj ne konfirmataj. La UN aktive rekomendas la internacian kunlaboradon. Ni vidu ĉu la unuaj alvenintoj havas la deziron dividi...
La batalo por Arktiko antaŭmontras sendube la scenaron por la spaco, ĉu sur scienca, ekonomia aŭ milita kampo. Antarkto, kun sia kontrakto, estas iel esperiga, ĉar ĝi enkorpigas formon de organizado kaj de kunlaborado aktiva de kvindek jaroj. Sed la Nordo devas pro tio ne esti kondamnita pagi la kostojn de la neekspluatado de la ekstremsudaj minej-resursoj, nek esti oferata sur la altaro de la bona monda konscienco kiu pravigas pro ultraprotektata ekstrema Sudo.
Dominique KOPP.
Ĉu la sociaj mobiliziĝoj en Francio, en la transporto kaj en la publika funkcio, reekvilibrigos ĝeneralan etoson karakterizatan de ofensivo de la konservativaj fortoj? Ekde la elekto, lastan majon, de s-ro Nicolas Sarkozy [kiel prezidanto de la respubliko], la decidoj de la registaro ne ĉesis favori la plej privilegiajn homojn (imposto) kaj malstabiligi la plej vundeblajn (laborjuro, medicina kovriĝo, enmigrado). Tiu atako renkontis malmulte da rezisto, parte ĉar certaj sindikatoj kaj politikaj partioj ŝajnas ĉefe deziri intertrakti la kondiĉojn de sia malvenko. La precipa opozicia organizo, la Socialista Partio (PS), kiu liveris jam multajn ministrojn kaj membrojn de oficialaj komisionoj al la nova potenco, projektas nun anstataŭi sian malnovan strategion de maldekstra unio per tiu de alianco en la centro kaj proklami pli solene sian subtenon al merkato, al liberalismo, al individuismo, kiel faris la brita laboristpartio kaj la iama itala Komunista Partio. Tia orientiĝo metis en la centron de la franca ideologia debato intelektulon kun ŝrumpinta kredito sed kun trudega ĉeesto en la amaskomunikiloj: Bernard-Henri Lévy.
SINJORO Bernard Arnault okazigis, lastan 17-an de septembro, simpatian akcepton okaze de la 60-jariĝo de Dior. Ĉampano Dom Pérignon, kaviaro, “75 ĉefkelneroj por 25 tabloj”, “14 kuiristoj”, “300 seĝoj ‘médaillon’ faritaj por la vespero”, 4.000 rozoj por la tablocentroj kaj la floraj dekoracioj“, 8.000 majfloroj”, 3.800 elpren-tubetoj por akvumi ilin: oni ne rigardis la elspezon. Sed la 270 kunmanĝantoj estis ankaŭ ne iuj ajn: la ministrino pri justico Rachida Dati, la ministro pri interno Brice Hortefeux “kaj lia edzino, en Dior”, la urbestro de Parizo Bertrand Delanoë, “Claire Chazal, en Dior”, s-roj Hubert Védrine kaj Jean-François Copé, la kantisto Elton John, “Frédéric Mitterrand kaj la baronino Ernest-Antoine Seillière”, “la imperiestrino Farah”, “Christine Ockrent, en Dior, ĉe la tablo de Hélène Arnault”, ktp.*. Ankaŭ ĉeestis la ĉefministro François Fillon, kiu indikis kvar tagojn post la akcepto: “Mi estas ĉekape de ŝtato kiu estas en situacio de bankroto. Tio ne povas daŭri.”
La montriĝema lukso de la miliarduloj ne estas de hieraŭ. Sed la socia atingopovo de tiuj festenoj transiras nun la kadron de la magazinoj. Kun la elekto kiel prezidanto de s-ro Nicolas Sarkozy, ŝajnas instaliĝi nova konfiguraĵo de la potenco kiu finfaras la fuzion de kelkaj partoj de la franca elito: ekonomiaj gvidantoj, opini-farantoj, dekstraj kiel maldekstraj politikaj respondeculoj — kondiĉe ke ili estu liberalaj. Se ili estas riĉegaj, estas ankoraŭ pli bone.
S-ro Arnault, ĉefo de la lukso-grupo LVMH, posedas la plej grandan riĉaĵon de Francio (17,2 miliardojn da eŭroj en 2006). Li estas la persona amiko de la prezidanto de la respubliko, kiu ĉeestis, antaŭ du jaroj, en la edziĝfesto de lia filino Delphine. Tio estis bela edziĝo, al kiu estis invititaj ses membroj de la tiama registaro, inter ili s-ro Copé, la nuna prezidanto de la plimulta grupo en la Nacia Asembleo, kaj s-ro Védrine, eksa socialista ministro pri eksterlandaj aferoj kaj membro de la estraro de LVMH. Longa kamiono ebligis transporti sen faldi ĝin la robon de la novedzino.
S-ro Arnault posedas ekonomian taggazeton, La Tribune, kiun li ŝatus forcedi por aĉeti alian, pli influhavan, Les Echos. La salajruloj de la du gazetoj kontraŭas la projekton, sed la ŝtatestro apogas sian amikon. En 2006, LVMH atribuis 1.789.359 stock-options, de kiuj 450.000 por la ĉefo de la grupo, do 25,15%.* Fine, la Parlamento voĉdonis por li sukajn impost-avantaĝojn, eble por danki lin pro batali kontraŭ la inflacio per tio ke li restas tiom gardema ĉe la fronto de la salajroj kaj de ĝiaj laboristinoj, kiuj estas ofte minimume* pagataj.
Se la [brita] laboristpartia ĉefministro Gordon Brown petas la konsilojn de s-ro Arnault, tiu, male, vidas sin kiel pario en sia propra lando: “La problemo de la mastroj en Francio, klarigas li, estas ke Francio havas malfacilon rilate la merkat-ekonomion. (...) Mi kredas ke la marksisma influo daŭre ekzistas. De dudeko da jaroj ĝi eĉ disvolviĝis sur la nivelo de la politikaj diskursoj”.*
Ĉu “marksisma influo”? Ni vivas decide ne en la sama lando kiel s-ro Arnault: lia amiko estas la ŝtatestro, la maldekstra opozicio diras siavice, kiel en Britio, voli rehabiliti la liberalismon, la individuon, la meriton, la monon. Fine, kaj tio ne estas nenio, Bernard-Henri Lévy, amiko de la miliarduloj, liberala, por-usona, ruza mastrumanto de sia propra riĉaĵo (grandega) kaj olda rutinisto de la intelekta spektaklo-industrio, estas fariĝanta unu el la plej aŭskultataj pensistoj de la Socialista Partio (PS)...
Li fabrikas en Francio aromon de oligarĥio. La mono estas furora. La registaro favoras la aferistojn; influaj deputitoj, kiel s-ro Copé, afiŝas sian ambicion plenumi sian publikan mision kaj samtempe riĉiĝi private. La borsaj kaj financaj skandaloj, la admirego ĉirkaŭ la miliarduloj, la banaligo de la premgrupoj, ĉio ĉi elvokas la princlandon Monako, ĝiajn stelulojn kaj ĝiajn kazinojn. La edziĝo de socialista deputito, s-ro Henri Weber, fariĝas grandampleksa monduma evento en kiu partoprenas iamaj ekstremdekstruloj kiuj fariĝis, kiel s-ro Kouchner, ministroj sub Sarkozy.* Metita de la prezidanto de la respubliko ĉe la kapon de “komisiono por liberigo de la franca kresko”, la socialisto Jacques Attali konvertiĝas en devotulon de konkurenco kaj en komizon de la hiperbazaroj. La restaŭrado fariĝas senĝena.*
La 13-an de junio 1971, en la kongreso de Epinay, François Mitterrand denuncis sur la tribuno “ĉiujn mon-potencojn, la monon kiu koruptas, la monon kiu aĉetas, la monon kiu mortigas, la monon kiu ruinigas, kaj la monon kiu putrigas homojn ĝis la konscienco”. Hodiaŭ, Bernard-Henri Lévy proponas al la PS “kongreson de refondiĝo, ian anti-Epinay”. En la mono li ne vidas la korupton, la morton, la ruiniĝon, la putriĝon, sed “la virton kiun ĝi havas substitui la komercon al la milito, la malferman landlimon al la fermita universo; la tempon por intertraktado, por transakcio, por kompromiso, kiu postsekvas, danke al ĝi, tiun de la senpacienco, de la perforto, de la varinterŝanĝo, de la rabado, de la ĉio aŭ nenio, de la fanatikismo”.*
Ŝirmo kontraŭ fanatikismo: tiu difino de la — ĝeneraltendence furioza — kapitalo ne ĝenas tro tiujn kiuj posedas ĝin. Nek la mastron de LVMH kaj de Dior supre elvokitan, nek s-ron Arnaud Lagardère, nek s-ron François Pinault — la du lastaj bonaj amikoj de Bernard-Henry Lévy, kiu neniam hezitis direkti siajn gazet-tribunojn laŭ iliaj industriaj interesoj.
Oni dirus: sed envere “BHL” ne gravas. De tridek jaroj lia aplaŭd-brigado vane vicigas sin kiel ĉe parado, kaj la amaskomunikiloj premiĝas ĉirkaŭ li, neniu ekhavus la ideon akiri iun de liaj verkoj post la gurdado, preskaŭ totalisma, pri la apero de lia lasta produkto.* La titolo de lia membiografio, Komedio, sugestas ke li okaze konsciiĝas pri tio.
En 1979 la filozofo Cornelius Castoriades koncedis sian perpleksecon antaŭ la “fenomeno BHL”: “Sub kiaj sociologiaj kaj antropologiaj kondiĉoj, en lando de malnova kaj granda kulturo, “aŭtoro” povas permesi al si skribi kion ajn, la “kritiko” levi lin ĉielen, la publiko sekvi lin obeeme — kaj tiuj kiuj malkaŝas la trompon, tute sen esti silentigataj aŭ malliberigataj, havi nenian efektivan eĥon?”* Optimisto, Castoriadis aldonas tamen: “Ke tiu fuŝaĵo devas elmodiĝi, tio certas: ĝi havas, kiel ĉiuj nuntempaj produktoj, enkorpigitan dat-limiĝon.” Preskaŭ tridek jarojn poste, la “fuŝaĵo” daŭre vendiĝas.
La reagoj al tio estas tre karakterizaj por la nuntempo. Unuflanke, la ofte insulta senmezureco de la skriboj de Bernard-Henri Lévy kaj de iliaj mil aŭdvidaj versioj jam ne vekas reagojn, kvazaŭ liaj kutimaj celatoj (la “maldekstro de la maldekstro” kaj la intelektuloj malplej ĉeestaj en la komunikiloj) rezignacius. Samtempe la liberalaj kaj por-usonaj ideoj de la eseisto komencas kovriĝi kun tiuj de kreskanta nombro da PS-gvidantoj. Malpli da rezistado ĉe unu flanko, pli da efiko ĉe la alia.
KULTURA SCENEJO — kaj pli amplekse publika debato — kiu alkonformiĝas al tio ke oni afekte akuzas Jacques Derrida, Pierre Bourdieu, Etienne Balibar, Noam Chomsky, Slavoj Zizek ktp. je antisemitismo aŭ ke oni suspektas certajn de ili “treniĝi post” “nazia pensisto” vidu sube: Ĉiuj nazioj!, fartas malbone. Maldekstro siavice, kiu inspiras sin ĉe la analizoj de “BHL”, konfirmas ne valori multe pli ol “dorsen falinta kadavro”*.
La eseisto, al kiu liaj amikoj donas sian kutiman favoron (interparoladoj kun Jean-Pierre Elkabbach kaj Jean-Marie Colombani, tuja adorkliniĝa recenzo en Le Monde, Paris Match, kovrilpaĝo de Le Nouvel Observateur ktp.), ankaŭ rekrutis novajn akcesorulojn, des pli emegaj servi lin, ĉar ili estas pli pimpaj ol la malnovaj. Ĉar kiel reagas la ĵurnalisto (klera) Nicolas Demorand en la radio France Inter aŭ Philippe Val, direktoro (erudicia) de Charlie Hebdo, kiam kelkaj gravaj figuroj de la nuntempa intelekta maldekstro estas traktataj kiel faŝistoj, antisemitoj aŭ nazioj? Estas tre simple: ili rimarkas nenion. Pli bone, post instigi sian gaston “BHL” uzi insulton kaj vulgaraĵon, Demorand lasas lin fini sian eldiron de: “Ni estas la vort-gardantoj en tiu ĉi elsendo.” La kariero de Demorand estos longa.
Post sia tria sinsekva malvenko en prezidant-elektoj, la PS estas tentata de turniĝo dekstren. Ĝia “realisma” haŭtŝanĝo finiĝis antaŭ kvarona jarcento, la ideo de “rompo kun la kapitalismo” jam respondas al neniu de ĝiaj politikaj praktikoj.* Tamen, komunikiloj kaj mastraro ĉiam postulas de ĝi iri pli tiudirekten, esti ankoraŭ pli liberala. Tiom ke lastan aŭguston la PS-deputito Henri Emmanuelli ribelis: “Kiel oni kuraĝas sen timo ridindiĝi postuli de partio, de kiu devenas la direktoro de la [?Monda Organizo pri Komerco [s-roPascal Lamy ] kaj morgaŭ eble tiu de la Internacia Mon-Fonduso fine akcepti la merkat-ekonomion?”*
En 1986, poste en 1993, poste en 2002, la elekto-malvenkoj de la PS kuntrenis iometan maldekstriĝon de la partio. Ĉar per kia serioza argumento povintus imputi al tro socialismaj politikoj la malvenkojn per la urnoj de la registaroj de s-ro Laurent Fabius (1984-1986), de Pierre Bérégovoy (1992-1993) aŭ de s-ro Lionel Jospin (1997-2002)? Kaj ankaŭ ne estis maldekstra radikalismo kiu karakterizis la elektokampanjo de s-ino Ségolène Royal, en kiu Bernard-Henri Lévy estis dense implikita. En tiuj kondiĉoj kaj konsidere la batal-politikon de s-ro Sarkozy, reveno, eĉ nur kosmetika, al la batalemaj diskursoj de la PS povintus esti konsiderataj.
Ĝuste kontraŭ tia danĝero, eĥante la “blair-ismajn” jukadojn de pluraj socialistaj gvidantoj, Bernard-Henri Lévy volas instali sian komunikilan milit-maŝinon. Li volas dikti al estonta maldekstra registaro la definitivan teoriigon de orientiĝo samtempe liberala kaj antirevolucia. Post subteni en 1986 la privatigon de la aŭdvida sistemo, batali en 1995 kontraŭ la strikantoj de la fervojo SNCF kaj pariza metroo RATP denuncante la “senrespondecon” de publika servo “kuniganta ĉiujn ecojn de tio kion oni iam nomis sovetstila ekonomio”*, vipi la “diabligon de la mono kaj de tiuj kiuj profesias per ĝi”*, li direktas libron al la maldekstro, por senigi ĝin je “ĝiaj venenoj”. Kaj li estas aŭskultata.
La rompo, kiun li proponas, malsamas en tio ne de tiu kiun antaŭenigas s-ro Sarkozy. “Pro kialoj devenaj el sia pasinteco kaj el la historio de sia nacia softvaro [tiel!], la tuta Francio rezistas al liberalismo”, bedaŭras la eseisto, iomete kiel la prezidanto. Li aldonas: “La demando “Ĉu la revolucio eblas?” cedis la lokon al alia, multe pli emocia kaj, ĉefe, pli radikala: “ĉu la revolucio estas dezirinda?” (...) La respondo al tiu demando fariĝis “ne”, klare “ne”, aŭ, ĉiukaze, por malmultaj homoj.” S-ro Pierre Moscovici (proksimulo de s-ro Strauss-Kahn) tuj eĥis al nia verkisto: “Bernard-Heri Lévy finas per alvoko al la “melankolia maldekstro” kontraŭ la “lirika maldekstro”, al maldekstro senigita je la revolucia utopio, tiu “revo kiu fariĝas premsonĝo”. (...) Tiu maldekstro, tiu estas ankaŭ mia.”*
Ĉu Bernard-Henri Lévy estas vere plej taŭga por imagi la “respondon” de la plej granda nombro al la demandoj kiujn li fabrikas? Lia libro preskaŭ neniam pritraktas ekonomion, financon, malegalecojn, delokadojn, profesiajn malsanojn, aĉetpovon. Krom en eta dekpaĝa ĉapitro pri la “antaŭurboj”, la sociala demando ne aperas. Kelkaj ideoj, kiuj ĝenerale resumiĝas per la asimilado de liaj kontraŭuloj al faŝistoj, ŝvebas en azoto, aŭ en formolo, sen ajna ligo kun la sociaj kondiĉoj kiuj antaŭenigus ilin. Tio ebligas al la aŭtoro dediĉi duonan ĉapitron al la Ruĝaj Ĥmeroj por precizigi ke tiuj “odoris kiel la laboroj de [Charles] Bettelheim, Althusser, Lacan”, sed forgesante mencii ke ilia povo estis dekobligita de la usona milito almenaŭ same kiel de tri parizaj intelektuloj...
Ĉar neniu elektas sian naskiĝon, oni komprenas ke la verkisto ne ofte spertis la pezon de la malegalecoj (krom la malpli ĉagrenan fakton esti amiko de riĉuloj kaj potenculoj). Oni pli malbone komprenas ke tiu temo tiom forestas en manifesto adresita “al la maldekstro”. En 1984, estas vere, Bernard-Henri Lévy klarigis al ni pri la estiĝ-kondiĉoj de siaj verkoj: “Mi ne verkas en kafejoj, sed en hoteloj. Tiuj de la tuta mondo. En Parizo, ĉambro de la Pont-Royal, la 812, ĉar ĝi rigardas sur la tegmentojn kaj ĝia teraso dominas la urbon, aŭ tiu de la Georges-V, la 911. (...) Mia perimetro iras de la Jardin du Luxembourg, kie mi loĝas, ĝis la rue des Saints-Pères, kie ni estas, aŭ ĝis la Récamier, kie mi ofte tagmanĝas. Posttagmeze, la Twickenham, aŭ la Flore, la rue Madame*...”
Poste, la “perimetro” de la aŭtoro vojkruciĝis kun aliaj plaĉegaj universoj, kiel la festenoj de la familio Lagardère aŭ la edziĝo de s-ro François-Henri Pinault, dum kiu li faris, en 1996, “tre rimarkitan alvenon alteriĝante per helikoptero sur la razenoj de la kastelo”*. Kiam nia filozofo edziĝis al la aktorino Arielle Dombasle, “necesis aviadilo por konduki la gastojn al La Colombe d’Or, mita hotelo de Saint-Paul-de-Vence. Paris Match havis kontrakton de ekskluziveco pri la evento, raportaĵo inda je princ-edziĝoj, sur ses paĝoj sen kalkuli la titolpaĝon kiu montris Arielle emociitan en blanka robo “el georgette-krepo, nuddorsa, kreita de Karl Lagerfeld por Chanel”, precizigis la semajngazeto”.* En la gasto-listo, s-ino Liliane Bettencourt (tiam la plej riĉa homo de Francio), s-roj Jack Lang, Alain Carrignon, Philippe Tesson, Védrine. Sen forgesi la ĵurnaliston Louis Pauwls kaj la industriiston Jean-Luc Lagardère pri kiu, dek jarojn poste, la verkisto faris la funebran omaĝon.
Bernard-Henri Lévy opinias ke ni ne scias kion ni ŝuldas al la kapitalismo. “Oni kredas ataki George Soros, avertas li, kaj estas Gavroche kiun oni murdas.” Cetere ne nur Gavroche, ĉar la “liberalismo”, tio estas, laŭ li, ankaŭ “la ŝtataj fabrikoj* de 1848”, “la alvoko al emancipita gazetaro”, “la liberalulo Guizot kiu voĉdonigis, antaŭ ol la Komunumo, la abolon de la infanlaboro en la fabrikoj”. Kelkfoje s-ro Lévy igas pensi, ankaŭ en tiu punkto, pri s-ro Sarkozy. Kiam la dua multobligas la “reformojn” por pli bone lacigi siajn kontraŭulojn, nekapablaj kontraŭataki ĉie samtempe, la unua stakigas la nomojn, proksimumaĵojn aŭ historiajn burleskaĵojn, tiom ke ĝi kaŭzas al liaj kritikantoj altitud-malsanon.
La historiisto Pierre Vidal-Naquel emfazis tion jam en 1979: “Ĉu temas pri biblia historio, ĉu pri greka aŭ nuntempa historio, s-ro Bernard-Henri Lévy afiŝas ĉiukampe la saman konsternan nescion, la saman konsternan tromemfidon.”* Tiam Bernard-Henri Lévy skribis ke Heinrich Himmler, kiu memmortigis sin en majo 1945, ses monatojn poste atestis en la Nurnberga Proceso... Tie li vidas en François Guizot — konservativa kaj liberala pensisto de la Restaŭrado — antaŭulon de la Pariza Komunumo (kies sangan subpremon Guizot kompreneble apogis).
La lasta eseo de Bernard-Henri Lévy estis laŭdata de s-ro Lang — “La reinventota maldekstro devas inspiriĝi el tiu verko, pri kiu mi ŝatas antaŭ ĉio la freŝecon, la junecon, la spiron kiu portas ĝin”*, sed ankaŭ de s-roj Vincent Peillon, Moscovici kaj Manuel Valls, ĉiuj tri kandidatoj por la direktejo de la PS. La laste citita de ili, kiun s-ro Sarkozy invitis partopreni en lian registaron — kio, kvankam tio ne fariĝis (aŭ ankoraŭ ne fariĝis), ne vere atestas pri ekzisto de nesupereblaj disopinioj inter la du homoj-, sinsekve salutis la diskurson pri ĝenerala politiko de s-ro Fillon [esti] “kapabla respondi al la atendoj de la lando”, pretis iri “pecon de vojo kun la plimulto* kondiĉe ke tiu aŭskultu nin” kaj subtenis la ĉesigon de la “specialaj reĝimoj” de certaj salajruloj. Li postulas nun ke lia partio ŝanĝu sian nomon.
En sia libro, Bernard-Henri Lévy omaĝas lin en tiu punkto: “Kvankam multaj socialistoj daŭre alkroĉas sin al sia socialismo kiel maljuna aktoro al rolo de repertuaro, la plej klarvidaj de ili — mi pensas pri la juna deputito de [la departemento] Essonne, Manuel Valls — scias ke ne estos savo por la maldekstro sen ago de rompo kiu igos ĝin tranĉi rekte en la kernon de sia historio, do de sia nomo.” Senprokraste, tiu deputito [Valls] redaktis en Les Echos la recenzon de la “brila pledo” de la eseisto, sed pudore ellasante precizigi ke lia komplimento estis ĝuste la “eĥo” de tiu kiun li estis ricevinta. S-ro Valls distingigis ĝuste jenan teksteron de la libro kiun li laŭdis: “Mi ŝatis tiun ideon laŭ kiu ne estos savo por la maldekstro sen ago de rompo kiu igos ĝin tranĉi rekte en la kernon de sia historio, kaj do de sia nomo”*...
Tiu spegul-ludo daŭris, kiam la deputito de Evry [Valls], kiun iuj liaj kamaradoj suspektas esti iomete dekstra, aldonis: “Tiuj kiuj diros, ke tiu libro estas nur celebrado de liberalismo kaj de dekstra maldekstro, ne volis vidi ke ĝi estas la sincera provo de memanalizado de intelektulo pri kiu ne eblas dubi, eĉ nur momenton, ke li apartenas al la maldekstra familio.” S-ro Valls tamen notis ke, “se estas kampo kiun la filozofo lasas nekultivata, tio estas ja la sociala”. Antaŭ nelonge, deklari sin, kiel “BHL”, “iomete surda pri la sociala demando”*, forigus lin el la “maldekstra familio”. Tia ostracismo estas hodiaŭ perceptata kiel arĥaika — “marksisma”, dirus s-ro Arnault.
Subteni la liberalismon kaj vipi la “radikalismon”, la projekto de Bernard-Henri Lévy estas klara. Por s-ro Sarkozy, nun prezidanto de la respubliko, li pretigas la “moralan maldekstron” pri kiu tiu povas nur revi. Tiun de la “grandaj animoj” de la teatro de la indigno. Ĝi ne multe ĝenos registaron kiu klopodas, laŭ la vortoj de iama vicprezidanto de la mastraro, “sisteme malmunti la programon de la Nacia Konsilantaro de la Rezistado”.*
Serge HALIMI.
LA FRANCA IDEOLOGIO estas unu el la eseoj pri kiuj Bernard-Henri Lévy plej fieras. Modesta, li ne ĉesas citi ĝin. En 1981, Raymond Aron analizis la verkon per tiuj vortoj: “Aŭtoro kiu emas uzi la adjektivojn senhonora aŭ obscena por kvalifiki homojn kaj ideojn invitas la recenziston rebati same. Mi rezistos kiom eblas al la tento, kvankam la libro de Bernard-Henri Lévy prezentas kelkajn el la difektoj kiuj plej hirtigas min: la stila bombasto, la pretendo finjuĝi pri la meritoj kaj malmeritoj de vivantoj kaj mortintoj, la ambicio memorigi al senmemora popolo la perditan parton de ĝia pasinteco, la citaĵoj senigitaj je sia kunteksto kaj interpretataj arbitre.”*
Du jarojn antaŭe, okaze de alia produktaĵo de Bernard-Henri Lévy, La testamento de Dio*, la historiisto Pierre Vidal-Naquet opiniis jam: “Sufiĉas ĵeti rapidan rigardon sur tiu libro por konsciiĝi ke, anstataŭ esti grava verko de politika filozofio, ĝi vere svarmigas krudajn erarojn, proksimumaĵojn, falsajn citaĵojn aŭ delirajn asertojn.”*
Post tiam, ŝanĝiĝis nenio.
S. H.
EN SIA LASTA libro, Bernard-Henri Lévy volas starigi “tabelon de la laboratorioj kie fermentas la pleja malbono”* En ĝi troviĝas, en la vico de sia apero:
Hugo Chávez, “pri kiu la latinamerika episkopejo mem notas ke la antiliberala retoriko memorigas tiun “de la reĝimoj de faŝisma aŭ nazia tipo”!”. (p. 200)
Etienne Balibar, Daniel Bensaïd, Pierre Bourdieu, Jacques Derrida, juĝataj respondecaj pri “la remalkovro pruvita kaj eĉ distrumpetata, (...) de teoriisto kies antiliberalismo kondukis al la pleja malbono, do al la naziismo: Carl Schmitt. (...) Carl Schmitt kiu estas al ni prezentata kiel la savanto de drivanta maldekstro kiu jam ne scias kiun sanktulon nek, ĉi-kaze, kiun diablon alpreĝi”. (p. 203-209)
Slavoj Zizek, Peter Sloterdijk (kromaj al la antaŭaj): “Estas tuta parto de la eŭropa intelektularo kiu marŝas kvazaŭ unu sola homo malantaŭ tiu ideo stranga kaj, ju pli oni pensas pri ĝi, halucina laŭ kiu estus la tasko de nazia pensisto [Schmitt] tiri la maldekstron el ĝia sakstrato. Nur iu dio povas savi nin, diris Heidegger. Nur iu nazio povas savi nin, ripetas, eĥe, tiu parto de la maldekstro.” (p. 210)
Emmanuel Mounier, Jean-Marie Domenach: “Tiu ideo [atribuita al Mounier kaj al Domenach] ke la vera danĝero ne estas la USSR sed Usono, [ne la] komunismo sed la usonismo, oni retrovas ĝin ĉe la ideologoj de la nova dekstro de la 1980-aj jaroj. Poste, en ĉiuj novnaziaj sektoroj jam elvokitaj, de la speco Nova Rezistado. Poste, fine, ĉe la Nacia Fronto*.” (p. 262)
Le Monde diplomatique: “Prenu tiun ĉefartikolon de la Monde diplomatique kiu klarigas kiel Usono (...) trovis la sekretan armilon por “servistigi la animojn” (...) proksimume la vortoj de Drieu la Rochelle (...). Prenu ankoraŭ, en la sama numero de la Monde diplomatique, (...) la nebulajn haladzojn de la denunco de la “kosmopolita potencularo de bankistoj kaj de afer-juristoj” kiu dominas Usonon kaj, do, la mondon. Maurras aŭ, hodiaŭ, Le Pen ne dirus pli bone... Kaj en tiu alia artikolo subskribita de Loïc Wacquant kaj Pierre Bourdieu, (...) kiel ne esti sentema, krome, pri la nebulaj asonancoj kun la alia antiusonismo, la sola, la vera, tiu de Arthur Moeller Van den Bruck, la inventinto de la formulo ”Tria Regno“.” (p. 269-270)
Michael Moore: lia filmo Fahrenheit 8/11 “estis nur variaĵo pri la malnovaj temoj izolismaj, popolismaj, hipernaciismaj kaj ŝovinismaj de Pat Buchanan kaj aliaj usonaj ekstrem-dekstruloj (...)”. (p. 27)
Harold Pinter (kaj, denove, Chomsky kaj Bourdieu): “Oni kredas aŭdi Pinter, Chomsky, Bourdieu aŭ novtrockiston. Sed ne. Tiu spiro, tiu stilo de krimromano, tiu obsedo pri manipuladoj (...), tio kondukas nin tamen, mi timas, al la deliroj de la cara polico kiu fabrikis sian faman falsaĵon por pruvi la dominadon de la mondo fare de la judoj.” (p. 287)
Noam Chomsky, “tiu maniulo de neismo” (p. 295)
Olivier Besancenot, la asocio ATTAC: “Kial ni neniam aŭdis iun diri al ni kion li pensas pri la irana prezidanto Ahmadinejad kiu deklaras, ripete, ke la neniigo de Israelo estas lia revo?” (p. 341)
Parolante pri la skriboj de “BHL”, Cornelius Castoriadis malkovris en ili jam 1979 “bonan specimenaron de la metodoj de la stalina trompado”. La juĝo estas severa, ĉar Bernard-Henri Lévy asertas al ni verki “sen spirito de polemiko” (p. 243), eĉ se “mi simpligas, kompreneble” (p. 251). Li rekomendas al ni eĉ: “Ni prefere vidu la aferojn kalme kaj fridsange” (p. 264). Li estas “formita, mi kredas, por sciemo kaj respekto” (p. 395).
Laŭ tiu respektema tono, oni rimarkigu al “BHL” ke li defendas la usonan industriiston Henry Ford (p. 262). Tiu inspiris Adolfon Hitler. Ke, kiel li notas mem, lia engaĝiĝo en la kaŭzo de Darfuro igis lin “renkonti kreskantan nombron da islamaj, eĉ islamismaj aktivuloj, ligitaj aparte al la Nation of Islam de Farrakhan...”. S-ro Louis Farrakhan estas antisemita predikanto.
Sed prefere ol rimarkigi al li ion ajn, eble pli valoras resendi al li liajn proprajn skribaĵojn: “Kelkfoje, falas al vi la brakoj, la laciĝo venas al vi, aŭ la naŭzo — por kio? ĝis kiam? ĉu eblas reprudentigi tiun kiu ĉiukaze ne volas ion kompreni?” (p. 322)
Efektive.
S. H.
Parte pro la malkresko de siaj reklam-enspezoj, la ekonomiaj malfacilaĵoj de granda nombro da komunikiloj igas ilin fari ĉion por logi la anoncistojn. La respondeculoj de la “nova formulo” de la franca taggazeto Libération, ekzemple, koncedis ke tiu celo troviĝas en ilia projekto. Sed la reklamistoj volas pli ol gazetpaĝojn kaj anteno-tempon: ili aspiras eniri la cerbojn de siaj celatoj. Kaj ili pensas ke la scienco ebligas tion al ili.
EN OKTOBRO 1919, la legendo rakontas ke Vladimir Iljiĉ Uljanov, nomata Lenino, vizitis la fiziologon Ivan Pavlov por scii, en kio liaj laboraĵoj pri la kondiĉaj refleksoj povus kontribui al la koncepto de la “nova homo” kiun la bolŝevistoj tiam klopodis formi. La scienculo povintus servi la propagandon de la reĝimo asociante, per eksteraj stimuloj, instinktajn impulsojn al aŭtomatismoj de kolektiva transformiĝo. Pavlov estis en realo nenia helpo por la bolŝevistoj, sed tiu anekdoto, vera aŭ falsa, ilustras fantasmon kiu obsedas la 20-an jarcenton: tiu de ekposedo de la spiritoj per manipulado de la subkonscio. Tio ebligus venki ĉiajn rezistadojn kiujn la simpla uzo de la kritika racio povas sekvigi. Poste, propagando estas juĝata efika kiam ĝi komprenas ke mesaĝo estas des pli bone asimilata se ĝia ricevanto estas psiĥe kondiĉita engluti ĝin — kaj alproprigi ĝin.
La demokratiaj socioj ostraciis el sia komuna lingvo la vorton “propagando”, asignita nur al la totalismaj reĝimoj. Tamen, la esplorado de la cerbo kun komercaj celoj kaj la manipulado de la amasoj, kiu devenas de ĝi, montras ke la konsum-socio ne estas tiom malproksima de ĝi. Oni memoras la faman frazon de s-ro Patrick Le Lay, prezidanto de la televidkanalo TF1, kiu koncedis en 2004 ke lia televido klopodas por vendi al Kokakolao “tempon de disponebla homa cerbo”. La elekto de tiu marko — privilegia partnero de TF1, kiel atestas la dissendo jaron antaŭe de vendiga vidbendo sendita pli ol ducent fojojn en tiu televido — ŝuldas nenion al la hazardo. En somero 2003, Read Montague, neŭrologo de la medicina universitato Baylor, en Hustono, evidentigis ke, se blinda gustotesto estas pli favora al la konkuranto Pepsi, la rezulto estas alia kiam la trinkaĵo estas vide klare identigebla kiel tiu de Kokakolao. La partoprenintoj en la eksperimento tiam deklaris preferi la sodaon kun ruĝaj kaj blankaj koloroj.
Tiel montriĝis la supereco de la marko konsiderata kiel ĉampiono pri branding, tiu teĥniko kiu celas ripeti varinsignon sur maksimumo da materialo, eĉ enmiksiĝi en la enhavojn (filmojn, seriojn). Por starigi la konekton inter la bildo de la marko kaj la stimulado de la cerbo, la sciencisto uzas maŝinon ĝis tiam uzatan por medicinaj celoj, por detekti tumorojn aŭ cerbajn akcidentojn ekzemple: la bildigon per magneta resonanco (IRM). Sekvante la cerban aktivecon de siaj pacientoj, Montague observis ke la preciza regiono de la cerbo kiu estas aktivigita dum vido de marko, la antaŭfrunta kortekso, alvokas la memoron kaj ludas gravan rolon en la scikapablaj procezoj. Inverse, la blinda gustotesto aktivigis la cerban areon nomatan “putamen ventral”, ligitan kun la nocio de plezuro. Jam en aprilo 2004, la medicina universitato Baylor organizis en Hustono la unuan mondan simpozion dediĉitan al aplikado de la neŭrona bildigo al merkatiko.
TRI JAROJN antaŭe, en Atlanto, sidejo de Kokakolao, la instituto Brighthouse, fondita de la reklamisto Joey Reiman, starigis grupon de fakuloj taskita surmerkatigi por merkatiko la instruojn tiritajn el la neŭrosciencoj. Ĝia scienca direktoro, s-ro Clint Kilts, venis al la samaj konkludoj kiel lia kolego de Hustono, lokalizante en la antaŭfrunta kortekso la cerban regionon kiu reagas al reklambildoj. Sed li observis ke tiu reago estas des pli signifa ju pli la subjekto identigas sin kun la bildo de la produkto, ju pli li estas tentata diri “jen precize mi”.* La fama ŝlosila regiono de la neŭromerkatiko estas efektive asociita kun la bildo pri si kaj kun la intima kono kiun oni havas pri si mem (tiel, la pacientoj, kies antaŭfrunta kortekso estas lezita sekve al akcidento, suferas ofte personec-perturbojn). Kiel klarigas Annette Schäfer, en la revuo Cerveau & Psycho, “jen do la motoro de la komerco. Tiu antaŭfrunta kortekso igas nin ami tion kion amas la aliaj. Sukcesi stimuli ĝin povus do esti grava celo de perfekta reklamkampanjo.”* Tio estas ankaŭ por la “neŭromerkatistoj” la blanka oro de perfekta alĥemio: la operacio kiu konsistas en transformi ĉian amon de oni al si kiel oni — la narcismo — en amon al si kiel alia: reklama celo.
Laŭ Olivier Oullier, esploristo pri neŭrosciencoj ĉe la universitato Florida Atlantic, ekzistas nun cento da entreprenoj en la mondo kiuj uzas la neŭromerkatikajn teĥnikojn.* Ili restas tamen tre diskretaj pri la faritaj eksperimentoj, pro timo estigi ondon da malaprobo en la publika opinio. En 2003, unu de ili, Daimler Chrysler, konfidis al la malsanulejo de Ulmo, en Germanio, la taskon skani la cerbojn de dekduo da homoj vidantaj bildojn de altgamaj aŭtomobiloj.
Tiam aperis la graveco de la “kerno accumbens”, zono ligita kun la sento de rekompenco. Montriĝis ke la konsum-objekto povas esti asimilata kun dezirobjekto tra vera procezo de personigo. “Kiam ili rigardis la veturilojn, tio memorigis al ili vizaĝojn, la reflektiloj similis iomete al okuloj”, priskribas Henrik Walter, psiĥiatro de la ulma malsanulejo pri tiuj iom apartspecaj “pacientoj”.* La reklamistoj vidis en tio konfirmon de intuo: necesas fortigi en la reklamaĵoj la instinktan interrilaton inter seksa deziro kaj aĉetimpulso. “La konsumonto devas senti la markon, alkroĉiĝi kiel amanto”, asertas, sen ridi, la ĝenerala direktoro de Saatchi% Saatchi, s-ro Kevin Roberts.*
Ĉu preni seriozaj tiujn entreprenojn de scienca validigo de reklamo? Fakto estas ke ili havas la meriton, en la okuloj de la profesiuloj, pli pravigi la sendadon de reklam-mesaĝoj en la komunikiloj, en tempo kiam Interreto ebligas, klako post klako, sekvi la spuron de konduto de la konsumanto. La neŭromerkatiko naskiĝas tiel el la renkontiĝo de industriistoj zorgantaj pravigi interne siajn komunikad-elspezojn, de la reklam-agentejoj dezirantaj valorigi sian kontribuaĵon (la agentejo BBDO de Duseldorfo tiel laboras pri la koncepto de brain-branding, kiu klopodas por determini kiel certaj markoj eniras la epizodan memoron de la cerbo) kaj de la grandaj komunikiloj en zorgo pro la granda supreniro de la novaj komunikad-vektoroj.
La televidĉeno TF1 ankoraŭ ne faras laboratoriajn eksperimentojn surbaze de skanilo. Sed la Nacia Sindikato de Televid-Reklamo, kiun prezidas s-ino Claude Cohen, cetere prezidanto de TF1 Reklamo, interesiĝas de antaŭ nelonge pri tio kion ĝi nomas la “nekonsciaj memor-meĥanismoj”. Tra la privata instituto Impact Mémoire, kiu persiste cerbumas por profiti la “teĥnikojn de cerba funkcia bildigo”, ĝi faris eksperimenton ĉe cent-dudek homoj sub la preteksto testi ilian vidan viglecon. Dum la testpersonoj klopodis por detekti verdajn kvadratetojn sur siaj komputil-ekranoj, reklamaĵoj estis seninterrompe sendataj en televidilo videble lokita. Paralele, la sama eksperimento estis farata kun radio-reklamaĵoj kaj afiŝoj.
Tute logike, estas la komunikilo kiu asociis sonon kaj bildon kiu atingis la plej bonan rezulton por reklam-mesaĝoj. Testo tute superflua kaj kiu ridetigus, se ĝi ne estus akompanata de pseŭdoscienca diskurso kun gravaj sekvoj. En novembro 2003, dum “Reklam-semajno”, la kunfondinto de Impact Mémoire, s-ro Bruno Poyet, resumis ties temon. Laŭ li, “necesas atenti bonan mnemonikan retenon. Nu, forta emocia kromsignifo akcentas la atenton. Grava emocia ŝarĝo generas sekrecion de certaj substancoj de la tonsilo, kiuj favoras la memoradon”.*
Estas tiu “emocia” kunteksto, taŭga por reklamo dediĉita al la dommastrino de malpli ol 50 jaroj, kiun TF1 klopodas por ellabori tra siaj programoj. En novembro 2003 ankoraŭ, la ĉeno aperigis en la specialiĝinta gazetaro anoncon kiu laŭdegis ĝiajn reklam-tunelojn kaj kiu montris cerbon ĉirkaŭitan de vidbendo akompanate de elokventa komento: “Ekrano metita meze de programo de TF1 atingas 23% da kroma memorado.” La neŭrologo Bernard Croisile, ankaŭ kunfondinto de Impact Mémoire, memorigas ke, kvankam “ekzistas nenia studaĵo ebliganta pruvi ke la enhavo de elsendo kondiĉas la respondon al la sekvantaj reklamaĵoj (...), oni povas diri ke kiam oni estas en emocie pozitiva situacio, oni pli bone retenas la pozitivajn elementojn, same kiel la depresiuloj pli bone asimilas la negativajn informojn”.* Do necesas doni al la televidanto lian dozon de plaĉa emocio, antaŭ spektaklo de pura distriĝo aŭ post televid-ĵurnalo kie dominas la emocia ŝarĝo de travivita sperto, prefere ol la “deprima” fono de kritika diskurso.
La implikiĝo de la neŭrosciencoj — aŭ de ties avataroj — en la reklam-industrioj havas do belajn tagojn antaŭ si. En marto 2007, la monda “numero unu” de reklamo, Omnicom, lanĉis en Francio la agentejon pri komunikil-konsilo PHD. Tiu reto, naskita en Britio, apogas sin sur komputilprogramo de neŭroplanado ellaborita surbaze de studaĵoj faritaj danke al la IRM fare de la societo Neurosense. Ĝi pretendas indiki al la markoj la stimulendajn cerbo-zonojn laŭ la celoj de iliaj kampanjoj kaj laŭ la uzataj komunikiloj. Impact Mémoire siaflanke intervenis samjare laŭ mendo de la reklam-departemento de la grupo Lagardère por ebligi al la anoncistoj plejbonigi la memoradon de siaj kampanjoj laŭ kombino de pluraj komunikiloj kaj ripetado de la mesaĝoj.
La intima kono de la cerbo de la konsumanto povas nur instigi la entreprenojn, kaj ties reklamistojn, ampleksigi la spacojn kiujn ili kutime disponas por komuniki. La akcepto-kondiĉoj de marko estas efektive juĝataj des pli bona se la “celato” ne estas vere konscia esti celata. Tio klarigas la sukceson de advertainment, tiu hibrida krucaĵo de reklamo kaj distraĵo, pri kiu la matĉo Francio-Germanio, en la Stadiono de Francio, dum la Monda Pokalo de rugbio, donis lastatempan ekzemplon. Junaj manekenoj en subvestaĵoj ekdancis en la sidŝtuparoj sub la atenta okulo de la filmiloj de TF1: temis pri “kreaĵo” de la reklam-agentejo Fred-Farid-Lambert, filio de la grupo Bolloré, por la marko Dim.
En la produktado de aŭdvidaĵoj, ankaŭ floras la enmeto de reklamaĵoj meze de enhavoj, kion atestas la apero de ĝeneralaj kontraktoj kiuj ligas la produktistojn, elsendistojn kaj anoncistojn. En 2001, la produktanto de lavpulvoro Procter & Gamble kontraktis pri 500 milionoj da dolaroj kun la grupo Viacom kaj ties televidĉeno CBS por enkonduki ĝiajn produktojn en la scenaroj. Kvar jarojn poste estis la vico de Volkswagen investi 200 milionojn da dolaroj por meti ĝiajn veturilojn en la filmoj de la studioj Universal kaj de la televidĉeno de la sama grupo NBC. En 2005 la franca filio de la spac-aĉetejo Aegis ankaŭ kreis Carat Sponsorship Entertainment por enigi reklamon en la programojn kaj por pli bone akceptigi ĝin al la konsumanto. Ĝi estis imitita en 2007 de la filio Havas Entertainment.
Kvankam la Supera Konsilio de Aŭdvidaĵo estas ankoraŭ supozata zorgi pri forigo de ĉia kaŝa reklamo, la transpono en francan leĝon de la eŭropa direktivo “Televido sen limoj”, anoncita por 2008, certe permesos definitive la enmeton de reklamaĵoj sur la etan ekranon, kiel en Usono. La ĉiutaga limo de po dek-du minutoj da reklamo por horo devus samokaze esti moligata tiel ke ĝi permesos la elsendon de pli da publikaĵoj dum la periodoj de forta aŭskultado. Paralele floras elsendoj — kiel “Temo domo”* (France 5) aŭ “Hejme ĉe vi”* (TF1) — kiuj ŝuldas sian ekziston nur al la alveno de la marko Leroy Merlin en la produktado de enhavoj. Kompreneble, la nekonscio de la televidanto ne estas malkaŝe postulata. Sed, malantaŭ la televidanto troviĝas daŭre kaj ĉiam la konsumanto kiu estas celata. Ĉu por stimuli la pavlovajn aŭtomatismojn de kolektiva transformiĝo? Ne, ĉar temus nur pri banala stimulado de vendoj...
Marie BÈNILDE.
El ĉiuj ekonomikaj dogmoj, liberkomercismo estas tiu, pri kiu la novliberalistoj estas plej neflekseblaj. Formulita antaŭ preskaŭ du jarcentoj de David Ricardo (Pri principoj de politika ekonomio kaj impostoj), en la teoria kunteksto de senmoveco de la produktofaktoroj (kapitalo kaj laboro) kaj de la internacia labordivido, ĝi plu estas prezentata kiel la pinto de moderneco kaj kiel la recepto por disvolvado kaj kresko. Ĝiaj heroldoj sukcesis la malfacilegan taskon ĝisdaŭrigi ĝin en kunteksto precize mala al tiu de ĝia naskiĝo: hodiaŭ internacia cirkulado de kapitalo havas nenian limon, kaj ankaŭ la laborforto fariĝas pli kaj pli movebla. Kaj la internacia labordivido estas jam de la pasinteco, ĉiam pli kaj pli da entreprenoj instalas pintajn teknologiojn en landoj kun malaltaj salajroj.
Tio jen devus intelekte elkonkursigi la liberkomercismon. Sed tute ne. Male, ĝi estas nun la bazo de Eŭropa Unio (EU), kiu igis la liberan cirkuladon de kapitaloj, varoj kaj servoj tri el la “fundamentaj liberecoj” (la kvara estas tiu de homcirkulado). Je ĝia nomo la Internacia Mon-Fonduso (IMF) kaj la Monda Banko (MB) trudis al la Sudaj Landoj potitikojn, kiuj preskaŭ ĉiufoje montriĝis sociale ruinigaj. Tiomgrade, ke ties iamaj propagandistoj iĝis nun tre silentaj.
La Monda Organizo pri Komerco (MOK) kiu fariĝis la posteulo, en 1994, de la Ĝenerala Interkonsento pri Dogantarifoj kaj Komerco (ĜIDTK, en la angla: GATT) estas taskita difini kaj realigi la principojn de liberkomercismo planedvaste, kaj laŭgrade forigi ĉiajn esceptojn aŭ preferojn, tarifajn kaj netarifajn, pro kiuj kelkaj tre malriĉaj landoj povis profiti. Se oni akceptas la principon ke, por konkuri sur la tutmondaj merkatoj, Usono kaj Germanio havas egalajn ŝancojn kiel Malio kaj Paragvajo, ĉia protektismo estas nepravigebla.
EU nun helpas MOK-n, provante trudi al la 79 AKP-landoj (Afriko, Karibio, Pacifiko) kontraktojn (mis)nomatajn Ekonomiaj Interkonsentoj pri Partnereco (EIP). Devenantaj de la Interkonsentoj de Kotonuo en junio 2000, la EIP anoncas la morton de la “favoraj aranĝoj”, kiujn EU konsentis al la AKP-landoj de 1975 (Konvencio de Lomeo) pro ilia ekonomia malforto. Ekde nun la MOK-reguloj aplikiĝu al ĉiuj, riĉaj aŭ malriĉaj. La eŭropa komisaro pri komerco, s-ro Peter Mandelson, resumis tiel la novan eŭropan sintenon, la 4-an de oktobro 2006: “Se nia ekonomia potenco baziĝas sur komerco, tiam nia prospero estas rekte ligita al malfermiĝo de la merkatoj sur kiuj ni celas vendi”. Inkluzive, kompreneble, la merkatojn de la AKP-landoj.
S-ro Mandelson estus konsternita se li konus la enhavon de la ununura interregistara organizo de ekonomia kunlaborado ne liberkomercisma, la Alternativo Bolivara por Ameriko (ALBA). Kreita en 2004 inter Kubo kaj Venezuelo, ĝi poste plilarĝiĝis al Bolivio kaj Nikaragvo. Ĝi agnoskas la nesimetriojn kaj la kompletigojn interlandajn, kaj mastrumas la komercajn fluojn laŭ aliaj celoj: rajtoj pri nutrado, sano, edukado, laboro, ktp...
Apogita de EU pri universaleco de ĝiaj principoj, la MOK tamen ne plu estas ekskluzive regata de la okcidentaj landoj kaj Japanio, kvankam laŭŝajne ĉiuj decidoj estis faritaj unuanime. La grandaj sojlolandoj — Sud-Afriko, Nigerio, Brazilo, Barato, Ĉinio — ĝis nun sukcesis malhelpi ĉiun interkonsenton el la tiel nomata Doho-ciklo, kun EU kaj Usono. Sekvataj de la malpli gravaj landoj, ili nun ne hezitas uzi la proprajn MOK-mekanismojn, ĉefe la Organon por Solvado de Konfliktoj (OSK), por respektigi siajn komercajn rajtojn fronte al la Nordaj Ŝtatoj, kaj foje kondamnigas ilin.
MOK estas la nura internacia institucio, kiu disponas, kun la OSK, pri armita brako, kies decidoj estas plenumendaj. Fronte al la “ĝangalo-leĝo”, Monique Chemillier-Gendreau konsideras ĉi tie, ke tiu jura regulado estas progreso.
NUR multflanka kadro ebligos mastri la tutmondiĝon. Sed tiu kadro, skizita ekde la fino de la dua mondmilito, estas nun malfortigita. La komerca malfermo de la mondo estis trudita per uzo de la “samfavora klaŭzo”. Bazita sur reciprokeco kaj laŭŝajne egaleca, tiu regulo en realo profitigas tiujn, kiuj jam estas en favora pozicio. En la konfuzo de la postmilitaj jaroj, la projekto por organizo de la internacia komerco malsukcesis, kaj la Ĝenerala Interkonsento pri Dogantarifoj kaj Komerco (ĜIDTK) ludis rolon de provizora elsaviĝo. En 1994, Tiu transformiĝis al Monda Organizo pri Komerco (MOK) kaj la liberkomercismo estis konfirmita.
Sed, en situacio de grandaj malegalecoj, la liberkomercismo estas nur masko de la protektismo de la plej fortaj. La monda ekonomia kresko ja modifis la tabelon riĉuloj/malriĉuloj, aparte pro la potenciĝo de kelkaj landoj aziaj. Sed tiu nemastrata tutmondiĝo komencas malriĉigi grandajn homamasojn en la industriaj landoj, malgraŭ la kresko-akceliĝo*. Kaj ni ne forgesu ke komerco estas ligita al la ŝuldo, kiu mem havas ligon al la valuto-prezoj. Tial la monda socio bezonas taŭgajn regulojn, deciditajn de internaciaj kaj demokratiaj instancoj.
Paradokso de tiu situacio venas de tio, ke la MOK, tiom kritikata, tamen prezentas gravan paŝon al la plurflankismo. Ĉiuj ŝtatoj havas unu voĉon — male kiel ĉe la Unuiĝintaj Nacioj (UN), la Internacia Mon-Fonduso (IMF), la Monda Banko (MB), kie la balotproceduroj favoras la riĉajn landojn. La debatoj okazas sub la rigardo de la publika opinio (tiel ne okazis en la tempo de ĜIDTK: funkcianta estas internacia komerco-justico, kiu iom post iom ellaboras jurajn principojn.
La plej malriĉaj landoj vidis en tio eblecon unuiĝi kontraŭ la plej fortaj. Ili uzis ĝin blokante la intertraktadon en Kankuno, paralizante la ciklon de Doho*. Sed la fortorilatoj ne permesos iri transen, kaj tiu blokado favorigas la revenon de la duflankaj aŭ regionaj interkonsentoj. Mankas ja kohera tutmonda projekto, kie la komerca disvolviĝo artikiĝus al la socia kaj media ekvilibro.
Se la politika kampo estas momente paralizita, tamen la jura kampo, malpli amaskomunikila, progresas. Unu el la plej gravaj modifoj de la 1994-reformo estas la kreado de la Organo por Solvado de Konfliktoj (OSK), kies funkcio estas juĝa kaj truda. La evolulandoj ekuzas ĝin. Tial Usono troviĝas pli kaj pli ofte en la situacio de defendanto. Ĝi antaŭ nelonge proponis pli strikte enkadrigi la interpretoregulojn de la juĝistoj. Ĝi tiel montras sian spiton, ke ĝi ne povas regi tiun justicon, tra kiu iom post iom ĝeneralaj principoj trudiĝas al la komerc-rilatoj, kiuj ajn estas la pledantoj.
La jurisprudenco akumulita de pli ol dek jaroj ebligas perspektivrigardon. Pli ol tricent kvindek plendoj estis metitaj. En la unuaj jaroj, la plej multaj pledantoj estis disvolvitaj landoj batalante inter si. Sed evolulandoj, ĉefe tiuj konsiderataj “sojlolandoj”, uzas nun la mekanismon, kiel ekzemple en la afero de kotono, aŭ de sukero, por cedigi la potenculojn*. La proceduro estas interŝtata, kaj la komercaj konfliktoj estas juĝataj surbaze de la kontraktitaj interkonsentoj.
Tamen, malantaŭ la ŝtata fasado troviĝas privataj interesoj, ofte kolosaj. Cetere la “civila” socio, kiu brue invitiĝis al la pintkunveno de Seatlo en 1999, volas ja partopreni la debatojn. La juĝorgano unue konsentis pri la prezento de komunikaĵoj fare de neŝtataj instancoj. Tio ebligas al Neregistaraj Organizoj (NRO-j) esprimi sian vidpunkton, plej ofte por defendi la interesojn de la sudaj landoj. Sed tio ankaŭ favoras la premgrupan agadon de entreprenoj aŭ profesiaj organismoj zorgantaj pri sia komerca bonfarto. Tial la juĝisto-sinteno fariĝis nun pli prudenta, kaj nun la amicii curiae (neŝtataj komunikaĵoj) povas ne esti konsiderataj.
LA CENTRAJ agantoj ja estas la ŝtatoj, kaj la celo de la proceduroj estas faciligi la aliron de la membro-ŝtatoj al la diversaj naciaj merkatoj, en ekvilibraj kondiĉoj koncerne la rajtojn kaj devojn de ĉiu. Juro, ĉi tie kiel aliloke, estas nenio alia ol tiu delikata serĉado de objektiveco, fronte al subjektivaj postuloj, ofte tre disaj. Tiu procezo kontribuas al konstruo de politika komunumo, pro akceptado de komunaj valoroj. Sed ĝin kondiĉigas iuj postuloj. La plej grava estas referenco al antaŭestablitaj komunaj normoj.
Ĉe MOK, temas pri komercaj interkonsentoj, rezultantaj el cikloj de intertraktado, ofte spegulantaj akre la fortorilatojn. Dum la ĜIDTK-periodo, la arbitraciantoj aplikis la juron de tiuj interkonsentoj sen referenci al pli ĝenerala juro, tiel lasante neniun ŝancon al la pli malfortaj. Nun tio ne plu okazas. La nekredebla implikaĵo, kiu rezultas el la akumulitaj interkonsentoj laŭlonge de la diversaj cikloj ĉiumomente prezentas interpreto-malfacilaĵojn. Ekde nun, por antaŭgardi la rajtojn kaj devojn de la membroj konforme al la MOK-interkonsentoj, ne kreskigante nek malkreskigante ilin, la juĝistoj klarigas la vortojn de tiuj interkonsentoj laŭ la interpretreguloj de la publika internacia juro*. Ĝeneralaj juraj principoj, kiel tiuj de la interpartieco kaj de la konvena tempolimo, ebligas nun iom pli da jura sekureco.
Sed plej grava estas certe la devigeco de la proceduroj kaj decidoj. Tio eĉ pli reliefiĝas, kiam oni scias, ke aliro al la Internacia Justic-Kortumo de Hago (kreita de la UN) kaj la Internacia Punkortumo estas kondiĉata de la ŝtato-konsento. Ĉe MOK, ŝtatoj ne povas eskapi justicon, kaj devas plenumi ties decidojn, sub minaco de komercaj punaj kontraŭagoj. Usono subskribis la Marakeŝo-intersentojn deklarante, ke ĝi forlasos la sistemon se ĝi estos plurfoje kondamnita. Sed ĝi ankoraŭ membras, malgraŭ ties multnombraj kondamnoj. Tie ja kuŝas novaj eblecoj. Tamen multaj plibonigoj estas dezirindaj, ekzemple devus esti devige apliki en la duflankaj aŭ regionaj interkonsentoj la regulojn de la plurflanka kadro, fajnigitajn de la jurisprudenco.
Kelkaj kriterioj de ĝenerala intereso aperis, por la takso de la reguloj de internacia komerco. Kaj analizo de la nun juĝataj aferoj evidentigas, ke kelkaj bataloj ne estis vanaj*. Inter la simbolaj venkoj, ni menciu ekzemple tiun de Peruo kontraŭ la Eŭropaj Komunumoj la 26-an de septembro 2002*. Eŭropo estis devigita ĉesi uzi la nomojn de sardinoj, (sardina pilĉarda devenanta el Atlantiko, kontraŭ sardinops sagax venanta el Orienta Pacifiko), kio enkondukis en ties regularojn nepravigitan baron al la komerco. Notindas ankaŭ, ke Pakistano kondamnigis Usonon, kiu kontraŭleĝe decidis esceptan protekton kontraŭ importado de fadenoj el kombita kotono, dum tiu decido ne estis proporcia al la damaĝo, kaj kiam tiu efiko ne povis esti imputita nur al Pakistano (8-an de oktobro 2001).
Tre simila estis la afero inter Kostariko kaj Usono pri importado de vestoj kaj subvestaĵoj el kotono kaj artefaritaj fibroj (10-an de februaro 1997). Notinda ankaŭ, ke Usono estis kondamnita rilate la Byrd-amendon, kiu permesis kompensaĵojn pro dumpingo, kaj subvenciojn, ja ŝtatokoalicio sukcesis devigi Usonon konformigi sian leĝaron al la komerca juro (16-an de januaro 2003).
La franca leĝaro malpermesante uzon de asbesto sur la nacia teritorio estis akceptita, pro konsidero al la malutilo de tiu produkto, sekve la plendo de Kanado, kiu argumentis kontraŭ tiu baro al la eniro de ĝia produktaĵo, estis rifuzita, nome de protekto al la publika sano (12 /03/2001). La usonaj subvencioj al la kotona nacia produktado estigas gravan damaĝon, kiun Brazilo prave denuncis (03/03/ 2005). Sama konstato en la afero de kaŝitaj subvencioj donitaj de Usono al siaj eksportaj entreprenoj, tra fiskaj favoraj traktadoj. La Eŭropaj Komunumoj sukcesis cedigi la longdaŭran rezistadon de la plej granda komerce potenca lando (14/01/2002).
LA EŬROPAJ KOMUNUMOJ estis siavice kondamnitaj pro siaj subvencioj en la sukero-afero, laŭ Plendo de Aŭstralio, Brazilo kaj Tajlando (28/04/2005). La protekto-paŝoj tra kiuj Usono provis ŝirmi sian merkaton kontraŭ la alveno de freŝa aŭ frostigita ŝafidaĵo el Nov-Zelando aŭ Aŭstralio estis kondamnitaj (01/05/2001). Estis ankaŭ rifuzitaj la paŝoj tra kiuj Usono volis protekti sin kontraŭ eksportado de certaj ŝtalo-produktoj, en afero kiu mobilizis kontraŭ ĝi la Eŭropajn Komunumojn, Japanion, Brazilon, Koreion, Ĉinion, Svision, Norvegion kaj Nov-Zelandon (01/11/2003).
Tiuj procesoj levis ŝlosilajn demandojn. Tiu pri subvencio estas kerna. Rezultas el jarraporto de MOK, ke por reprezenta aro de evolulandoj, la rilato subvencioj/malneta interna produkto (MIP) estas 0,6%, dum ĝi estas 1,4% por aro de industriaj landoj. La tiom laŭdata konkurenco estas ja difektita, malfavore al la plej malfortaj. Cetere la paralizo de la internaciaj MOK-traktadoj plej parte ŝuldiĝas al la nefleksebleco de la disvolvitaj landoj pri subvencioj al agrokulturo. Sed tiuj subvencioj igis ilin mastroj de la monda merkato, metante la ceterajn landojn en dependostato rilate nutraĵojn. Denunci tion tamen ne egalas alvoki al ĝenerala konkurenco. Kun aŭ sen difekto, konkurenco povas damaĝi la plej malfortajn sociojn.
Ĉiuj paradoksoj de la tutmondiĝo aperas en la demando pri diskriminacioj. La Eŭropaj Komunumoj konsentas specialajn favorojn al landaro tiel nomata AKP (Afriko, Karibio, Pacifiko). Preskribante plenan malfermon, la MOK ne povas validigi tiun sistemon en la sistemo, aŭ nur provizore. Tamen tiu escepto al ne-diskriminacio profitas al la evolulandoj, kaj la MOK metis ilian intereson en la centron de la Doho-ciklo. Rifuzo de ĉia favorsistemo havus mekanikan konsekvencon: favorigi la duflankajn aŭ regionajn interkonsentojn tra kiuj la evolulandoj provus akiri la necesajn por sia pluvivo avantaĝojn. Tio grave detruus la plurflankan projekton, jam malbonfartan.
Ĉi-rilate, la afero de la kondiĉoj laŭ kiuj doniĝas tarifa favoro al evolulando, levita de Barato (sekvata de 17 aliaj landoj) kontraŭ la Eŭropaj Komunumoj prilumis la kernon de la problemo: kio estas evolulando? Ĉu sistemo de komercaj favoroj povas enkonduki diskriminacion ene de la landoj nomantaj sin mem “evolulandoj”? (7-a de aprilo 2004). Nun tiu eco rezultas el memkvalifiko, kaj cetere la decido doni favoron estas arbitre farata de la favordonanto. Ekzistas neniu objektiva kriterio. La aktuala jurisprudenco ankoraŭ permesas favordonojn, sed baldaŭ ili estos malpermesataj.
Ekde nun la kondamnitaj ŝtatoj devas konformigi sian komercan leĝaron al la decidoj. Post decidita templimo, iliaj kontraŭuloj rajtas decidi punajn kontraŭpaŝojn. Ĉio okazas nun kadre de iom post iom pliboniĝantaj proceduroj, kaj la konformiĝado ne plu estas arbitra.
La juraj antaŭenpaŝoj ne forgesigu la gravajn kritikojn eldiritajn kontraŭ la tutmonda komerco-sistemo. Ĝia logiko restas tiu de dominado, kaj , kvankam iuj decidoj favorigis principo-pozicion, aliaj (aŭ resalto de la unuaj) ŝancelis tion, kio ĵus ŝajnis establiĝi. Tia estis la afero pri importado de iuj salikoketoj. Usono donis al ĝi limigojn, laŭ virta preteksto: la neceso por la eksportantaj landoj malpermesi fiŝkapto-metodojn, kiuj endanĝerigas la martestudojn, specion jam mortminacatan.
En unua fazo estis agnoskite, ke la biologiaj specioj en risko de malapero estas “elĉerpeblaj resursoj” kaj ke interpretado de la MOK-interkonsentoj konsideris ilian konservadon escepto praviganta la limigojn. Sed tiu principo-pozicio ne malhelpis la kondamnon de Usono, kiu ne rajtis fari unuflankajn limigajn decidojn sen internacia interkonsento tion permesanta. Ĝis tiu punkto, ĉio en ordo. Pretekste apliki la MOK-decidon, Usono reviziis sian regularon pri protekto de martestudoj dum salikoko-kaptado, kaj plutenis sian importado-limigon, kvankam neniu internacia interkonsento okazis pri la fiŝkapto-metodoj. Kiam Malajzio remalfermis la konflikton, la OKS faris decidon tre malutilan al la sudaj landoj, akceptante la unuflankajn paŝojn de Usono, konsiderante sufiĉa la faktoron, ke ĝi honeste klopodis intertraktadi cele al plurflanka internacia interkonsento, eĉ se ne okazis interkonsento (22-a de oktobro 2001).
Alia bedaŭrinda ekzemplo, tiu de hormonhava viando, pri kiu la prudento-principo ĝis nun — sed la afero ne finiĝis — cedis antaŭ la komerca logiko. La Eŭropaj Komunumoj estis kondamnitaj ĉar ili fermis sian merkaton al la usonaj produktoj, kies konsumadon oni suspektas danĝera por sano. La argumento estis, ke la Eŭropaj Komunumoj ne prezentis taksadon de la riskoj, laŭ la preskriboj de la interkonsento pri sanitaraj kaj plantosanitaraj paŝoj. Ili do devige konformigu sian regularon. Sed ĉu tiu konformigo devus forigi la limigon kaj denove malfermi la merkaton? Ĉu la konformigo ne prefere estu ellabori novan riskotaksadon, kiu plenumu la postulojn de la internacia interkonsento?
Tia estis la eŭropa vidpunkto. Post kiam sendependa scienca komitato konstatis riskon por la konsumontoj, la Eŭropaj Komunumoj opiniis, ke ili plenumis sian devigon, kaj faris novan regulon malpersantan certajn hormonajn substancojn. Vaŝingtono plutenis siajn punajn kontraŭpaŝojn. La afero estas denove juĝota, ĉar la Eŭropaj Komunumoj postulas forigon de la punpaŝoj.
Necesas ĉi tie substreki la grandegan malekvilibron inter la ŝtatoj, rilate ilian kapablon fari punajn kontraŭpaŝojn. Ekzistas ja speco de “nepuneblo” flanke de la potencaj landoj, ĉar iliaj kontraŭuloj, eĉ venkintaj, ne kapablas fari efikajn kontraŭpaŝojn. Tio evidente veras por etaj landoj, sed eĉ la Eŭropaj Komunumoj gajnintaj kontraŭ Usono en la afero de la favora impost-traktado de la eksterlandaj komercaj societoj (eksportaj kompanioj) penas ekfunciigi kontraŭecidojn egalajn al la suferita damaĝo. La sumoj estas tiom grandaj, ke komercaj punoj samgrandaj detruus ilian komercan ekvilibron.
FINFINE ni notu la eniron de Ĉinio. Ĝi kuniĝis al aliaj por ataki Usonon pri la afero de la usonaj doganimpostoj je ŝtalo; inverse, Usono plurfoje plendis kontraŭ sia ĉefa komerca konkuranto. La ĉefa plendo estas tiu kontraŭ la neleĝaj ĉinaj subvencioj al la ĉina industrio, la plej aktuala plendo rilatas al la intelekta proprieto, kaj al merkataliro de certaj usonaj varoj. Kernaj interesoj por la tutmonda ekvilibro ja renkontiĝas en la juĝejo de la OKS.
La internacia komerca justico estas hodiaŭ petata decidi pri transkomercaj interesoj, la NRO-j postulas pliampleksigon de ĝiaj tiutemaj rajtoj. Tamen sano, homa kaj besta vivo, protekto de plantoj kaj, pli ĝenerale la publika moraleco estas menciitaj kiel akcepteblaj esceptoj rilate la komerc-liberaligon*. Kaj la OKS agnoskis, en iuj aferoj, superan intereson. Ĝi tamen devas decidi aplikante la komercajn interkonsentojn, kaj ĝi emas serĉi kompromisojn laŭ ties spirito. La ĝenerala intereso tial estas malpli konsiderata. Cetere, kaj tio estas paradokso, la rigida apliko de mediaj, socialaj kaj sanitaraj normoj povas servi la protektismon de la potencaj landoj.
La zorgo de Usono por la martestudoj ne estas sen aliaj, malpli virtaj, celoj, serve al ilia merkato de salikoketoj. Tiel la kontraŭdiro estas kerna inter la komercaj interesoj de la sudaj landoj kaj la postuloj de plibonigo de la mediaj, socialaj kaj sanitaraj normoj, pri kio tiuj landoj prave havas malbonan famon, ĉar avidas akiri pli da merkatopartoj. Sed ĉu MOK-organo taŭgas por decidi pri tiu problemo? Ĉu ĝi rajtas enkonduki hierarkiojn en la internacian juron, kiam tiu juro mem estas ĉi-rilate tiom malaŭdaca?
Ekzistas kategorio de internacia jurofonto superanta ĉiujn aliajn, la imperativa ĝenerala juro. Tio estas la normoj nomataj “nepre devigaj”, kio signifas ke ĉiu kontraŭa normo devas esti nuligita. Tiu skemo promesplena por la nocio de universala komuna bono restas tamen tre teoria. Por ke ĝi konkretiĝu, necesas ke juĝistoj traktu aferojn kun tiu normo-hierarkio. Sed la internacia ĝenerala justico estas blokita pro la ebleco por ŝtatoj eskapi ĝin.
Ĉar la komerca justico estas deviga, oni postulas ke ĝi plenumu tion, kion la aliaj instancoj ne povas. Estas do kvazaŭ miscelita trafo de la sociaj movadoj, kiuj devus celi la fortikiĝon de la ĝeneralaj justico-proceduroj. Ĉar, se la jurisdikcioj de la Internacia Justico-Kortumo kaj tiu de la Internacia Pun-Kortumo estus devigaj por ĉiuj ŝtatoj, se ekzistus Tutmonda Kortumo pri Homrajtoj, ĉe kiu ĉiuj homoj povus postuli rajtojn, finfine oponeblajn al ĉiuj, la vojo estus malferma por antaŭenpaŝoj al solvo de la veraj problemoj. La nepre devigaj principoj estus difinitaj de tiuj jurisdikcioj kaj la komerca justico havus gvidlinion por forigi la liberkomercismon kiam temas pri la principoj de komuna bono.
Sed tio estus nur unua etapo. Postuli altajn socialajn sanitarajn kaj mediajn normojn en la sudaj landoj povas malfortigi ilian eksportkapablon, do malriĉigi ilin, kio sekve malaltigos la fundamentajn rajtojn. Tiel estas ja kiam, nome de la protektado de martestudoj, oni ruinigas la salikoko-kaptadon, kiu vivtenas la loĝantaron. Nome de respekto al fundamentaj rajtoj, kiuj devus esti oponeblaj, la postulon respekti la normojn, kiuj difinas la vivkvaliton (sano, medio, laborkondiĉoj) devus akompani ampleksaj helpoj nepre celtrafaj. Mutualigi la subvenciojn, sed mutualigi ankaŭ la sankciojn, jen la onta batalo, kiu transiras la nuran kritikon al la MOK.
Monique CHEMILLIER-GENDREAU.
Elektante, la 30-an de septembro, konstituciigan asembleon plejparte favoran al la prezidanto, s-ro Rafael Correa [Korrea], la ekvadoranoj enmanigis al li ĉiujn atutojn por modifi la politikajn-ekonomiajn ludregulojn. La dekstrularo, kvankam larĝe venkita balote, batalpretiĝas kontraŭ lian projekton: reguligitan ekonomion, socian redistribuadon, viglan demokration, regionan integriĝon, “21-jarcentan socialismon”... Sed la ŝanĝo-vento trablovas la tutan regionon.
NUN KOMENCAS la defio de la ŝanĝo, eldiras Rocío Peralbo, konata ĵurnalistino kaj aktivulino pri homrajtoj. Ĉiuj kondiĉoj estas favoraj, ni estos la ununuraj kulpuloj se ni malsukcesos.” Neniam la historio de Ekvadoro spertis balotelektan triumfon tiel mirigan. La 30-an de septembro, 70% de la elektintoj favoris per sia fido la kandidatojn de la movado Alianza País [Alianco Lando]*, kiuj apogas la projekton de la prezidanto Rafael Correa. Kun okdek reprezentantoj el cent tridek, ili tenos komfortan majoritaton en la konstituciiga asembleo, danke al kiu la ŝtatestro volas “refondi la respublikon” kaj starigi disvolvo-modelon rompantan kun la novliberalismo*.
La Alianco Lando naskiĝis je la fino de 2005. “Ĝi estis ne grupiĝo de viziuloj sed movado nutranta sin per la luktoj kaj klopodoj de multaj sociaj kaj politikaj sektoroj”, eksplikas s-ro Alberto Acosta [Akosta], eksa ministro pri energio kaj minoj kaj prezidonto de la konstituciiga asembleo. El tiu movado devenis la kandidato Correa, ekonomikisto kaj universitata profesoro, venkinto de la prezidanta elekto en novembro-decembro 2006. “Ni estis fakuloj pri protestado. Enpoviĝinte, ni devis komenci konstrui .”
En Kito, en la palaco Carondelet [Karondelet], monumento de kolonia arkitekturo, troviĝas la sidejo de la registaro. En sia sobra oficejo, la prezidanto Correa asertas: “Ni entreprenis ‘civitanan revolucion’, kiu devas konduki nin al radikala, ĝisfunda kaj rapida transformado de la strukturoj de tiu ĉi lando. La ekzistantaj ne funkcias plu.”
Taksiistoj, gazetvendistinoj, botciristoj, oficistoj... Ĉiuj — ĉiuokaze multaj — kredas je la projekto efektivigata de la ŝtatestro. En lando, kiu konis po ok prezidantojn jardeke, ili tute ne fidas al la kongreso, kiun ili rigardas kiel ne kompetentan kaj koruptan. Frapanta rifuzo de la “partiokratio” — tiel nomas s-ro Correa la partiojn, feŭdojn kaj grupojn gvidatajn de demagogoj dominintaj ĝis tiam la politikan scenejon. Je tia grado, ke, dum la elektado, ĉe kiu li venkis por la prezidanteco, lia Movado Alianco Lando prezentis neniun kandidaton por la kongreso, lasante ĝin, do, en la manoj de la opozicio, ludante funde la karton de la konstituciiga asembleo, kiu povus anstataŭi ĝin.
La Patra Moŝto Eŭgenio Arellano, episkopo de Esmeraldas, loĝas de antaŭ pli ol tridek jaroj en Ekvadoro, “ĉiam tre proksima al la popolo”, kio ebligas al li aserti, ke li konas... “90% de ĝiaj loĝantoj”. “Ĉi nova registaro naskis tre grandan esperon sine de la loĝantaro: radikale plibonigi ĝiajn viv-kondiĉojn.” Asertinte, ke la ekvadora eklezio faris sian elekton, li aldiras: “Ni devas apogi, akompani, iĝi disvastigantoj de tiu espero.” Sed, kiel eldirite de populara esprimo, “la vojo estas prisemita per kolubroj”.
Ekvadoro entenas ĉirkaŭ tridek milionojn da loĝantoj. En 2006, laŭ la Nacia Instituto pri Statistiko kaj Popolnombradoj (INEC)*, 12.9% de la civitanoj ne disponas 75 centonojn de eŭro por sin provizi per nutraĵoj kaj estas registritaj en la kategorio de “senhavuloj”. Mezume, 38.33% de la ekvadoranoj vivas en kronika malriĉeco; 60% estas sub-dungataj. Laŭ la sama fonto, 26% de la familioj helpas sin per enŝuldiĝo, en 2006, por fronti kontraŭ san-, nutrad-, edukad-specoj ktp. La cetero de la ekonomiaj donitaĵoj estas tiel sama.
La disvolvad-projektoj de la registaro de s-ro Correa trovas sian tujan financad-fonton en la petrolo, de kiu Ekvadoro estas la kvina produktanto en Latinameriko. La historioj de unu kaj la alia — Ekvadoro kaj petrolo — estas strikte ligitaj.
En 1972, ŝtatrenverso enpovigis “naciismajn militistojn favorajn al la suvereneco de la lando”, rakontas la eksa subadmiralo Gustavo Jarrín, kiu, tiutempe, estis nomumita ministro pri nerenovigeblaj resursoj. La petrola ekspluatado, ĝis tiam en la manoj de usonaj transnaciaj entreprenoj, pasis al la kontrolo de la ŝtato. Pluraj eksterlandaj kompanioj forlasis la landon, la ceteraj akceptis la kondiĉojn de la militistoj, inkluzive la redukton de la daŭro de la ekspluat-kontraktoj, kiu pasis de kvindek al dudek jaroj. En novembro 1973, tial, ĉar Ekvadoro aliĝis la Organizon de Petrol-Eksportantaj Landoj (OPEL), Usono interrompis sian milit-helpon. Sed, de tiam, la ŝtato kolektis 90% de la petrolaj enspezoj anstataŭ ĉirkaŭ 5%, kio donis belajn tagojn al la ekonomio.
S-ro Jarrín rememoras kun pasio, ke en 1978 la demokratia sistemo estis restarigita okaze de la enpoviĝo de kandidato de eta centrisma-maldekstra partio, Jaime Roldós, kiu poste mortis la 24-an de majo 1981 pro aviadila kraŝo rigardata kiel dubinda. Malpli ol tridek jarojn poste, la situacio inversiĝis: denove, 80% de la petrol-profitoj ŝtopis la poŝojn de transnaciaj entreprenoj. “Ĉe certaj okazoj, la terenoj ceditaj al la petrolaj ekspluatistoj inkluzivis eĉ la eklezion kaj la parkon de la vilaĝo!”
“NEKREDEBLE sed laŭleĝe, konfirmas s-ro Acosta. Estas enskribita en la konstitucio. Kia, la argumento? La libereco por la eksterlandaj investoj.” Dum li estis ministro pri energio kaj minejoj en la unua ministraro de s-ro Correa, kaj antaŭ la neeblo povi ŝanĝi ion ajn kadre de validaj leĝoj — ĉar la kongreso estis daŭre en la manoj de la opozicio-, li abdikis en junio sian funkcion por povi prezentiĝi kiel kandidato por la konstituciiga asembleo. “La petrolo ne garantiis la disvolvadon de Ekvadoro, eĉ se ĝi estas esenca por la ekonomio.” Fakte, la loĝantaroj spertantaj la plej altan indicon pri malriĉeco — kaj kancero! — troviĝas en la petrolaj provincoj. “Oni detruis Amazonion, kaj du indiĝenaj popoloj estingiĝis pro registara digno-manko kaj pro la agadoj de transnaciaj kompanioj, kiuj agis kiel malkonstru-entreprenoj.”
La repreno de la petrolaj resursoj entagordiĝis ekde la kampanjo de s-ro Correa. Same kiel en Venezuelo, kiel en Bolivio, la eksterlandaj investantoj estos bonvenaj se ili adaptiĝas al la naciaj interesoj. “Kaj la ekscesa komerca malfermo ne estos akceptata, precizigas s-ro Acosta. Neniu el la landoj, kiuj tiamaniere malfermiĝis, gajnis per tio je la fino; male, ili treege perdis.”
Alia strategia tasko: la konkero de regiona suvereneco. “Ni devas enterigi tiun vizion de malfermo al la Imperio [Usono] kaj fermo kontraŭ niaj najbaroj. Necesas lukti por la latinamerika integriĝo.” En tiu kampo, eksplikas s-ro Correa, “mi estas plia ‘laboristo’, flanke de la prezidantoj Hugo Chávez kaj Evo Morales. Sen forgesi la ŝtatestrojn de Brazilo kaj Argentino, kiuj ankaŭ agas laŭ tiu spirito.” En aŭgusto, Kito kaj Karakaso subskribis kontrakton pri energia integriĝo kun konstruado de rafinejo en Manabí (Ekvadoro). Tiu instalaĵo evitigos al la lando eksporti sian krudan petrolon (je la prezo de transnaciaj kompanioj) kaj ĝin importi rafinita (je la prezo de la tutmonda merkato). “La integriĝo estas necesa kaj neevitebla, daŭrigas la prezidanto. Eble multaj homoj ne rimarkas tion, sed tiu parto de la mondo spertas eksterordinaran momenton. Ni devas kontribui konstrui la grandan patrion pri kiu revis Simón Bolívar.”
Estas senutile precizigi, ke ĉe konservativaj rondoj tiu nova parolo ne inspiras ĝojsaltojn. Jorge Ortiz, stelula ĵurnalisto pri politikaj elsendaĵoj de la televido Teleamazonas ne havas multe da duboj koncerne la direkton, kiun prenos la projekto de s-ro Correa: “Estas tre verŝajne, ke li elektos la ‘chavezan’ ekonomian modelon; li jam kopiis la koncepton de ‘socialismo de la 21-a jarcento’, kies signifon neniu vere konas.” La proksimeco kun lia venezuela samrangulo estas la argumento plej uzata por ataki la prezidanto Correa. La komparo ŝuldas nenion al hazardo. De antaŭ pluraj jaroj, la granda ekvadora gazetaro gurdas: s-ro Chávez estas “demono”, “frenezulo”, “komunisto”, kiu malriĉigis kaj malkonkordigis sian popolon. Nenian bezonon de strukturaj ŝanĝoj en Ekvadoro, asertas Ortiz. “Kial ne konservi la ekonomian modelon ekzistantan, ĉar ĝi funkciis ĝis nun? Nur necesas ĝin fortikigi.”
Dum la intervjuoj de la prezidanto, la estinteco ne ekzistas; ŝajnas kvazaŭ la problemoj de la lando komencintus la 15-an de januaro 2007, lia enoficiĝa tago. La celo de certaj ĵurnalistoj estas, tutevidente, lin embarasi; tiu ĉi ilin senarmigas danke al sia universitata klereco, al sia bonega memoro kaj tial, ke li estas ĉiam bone informita. Li demonstras al ili, ke ili mensogas, ke ili manipulas ciferojn kaj faktojn. Ili, senesperiĝinte, pli intense atakas. Ortiz asertas, ke ili agas kontraŭ li kiel ili agis kontraŭ liaj antaŭuloj. “La diferenco kuŝas en tio, ke la aliaj akceptis la kontraŭdiron, dum li estas ĝisoste netolerema. Li senkreditigas la gazetaron por eviti la kritikojn kaj por tiel detrui la ekzistantan demokratian sistemon.”
Kvankam li ne estas “korreisto”, Rodrigo Santillán, prezidinto de la Nacia Unio de Ĵurnalistoj kaj prezidanto de ties honor-tribunalo, agnoskas, ke ekde la momento kiam s-ro Correa “komencis paroli pri la neceso de ŝanĝoj en la strukturo de la nacio”, li spertis lavangon da atakoj kaj insultoj “devenantaj el la plej influhavaj amaskomunikiloj”. Santillán konfesas, ke li hontas pro la spektaklo donata de la profesio: “Anstataŭ esti kondukitaj antaŭ la honortribunalo, du ĵurnalistoj, kiuj [dum gazetara konferenco] publike insultis la prezidanton, estis konvertitaj al herooj*.” La agreso de unu inter ili estis tia, ke la sekur-servo de la ŝtatestro devis lin elpeli.
En lando, kie ekzistas nenia publika televid- aŭ radio-stacio, s-ro Correa — kiu intencas ripari tiun eksterkutiman situacion — translokiĝas ĉiun sabaton en urbon por surloke fari raporton al la loĝantaro. Ĉiufoje, li invitas du aŭ tri ĵurnalistojn. Rocío Peralbo konstatas, ke, je la unua fojo, tiuj apartenantaj al la alternativaj kaj provincaj amaskomunikiloj povas aŭdigi sian voĉon. “Tio nur kreskigis la ĉagrenon de la amaskomunikilaro kontraŭ la prezidanto.” La respondo de ĉi tiu estis klara kaj neta: “Ni demokratiigas la informadon. Ni decidis ne favori tiujn, kiuj, de ĉiam, estas privilegiataj, per pli da privilegioj.”
Ofte dumjare, en kunordigo kun la precipaj ekvadoraj komunikiloj, kelkaj internaciaj organizoj pri defendo de la esprim-libero, pretervidante tiun koluzion inter komunikiloj kaj financaj povoj, protestis kontraŭ la prezidanta decido ne favori certajn ĵurnalistojn per interparoladoj. Ankaŭ ĉi-foje la ŝtatestro tute ne eŭfemismis: “Se kelkaj insultis min kaj misformis miajn dirojn, mi havas, kiel persono kaj prezidanto, la esprim-liberon diri al ili, ke mi ne partoprenas tian ludaĉon nome de la gazetara libero.”
La eksa ministro Acosta vidas alian motivon de streĉiteco en la fakto, ke, je la unua fojo, registaro “ne havas incestajn rilatojn kun la gazetaro. Ni ne estas la sola lando en la mondo, kie tiaĵo okazas, sed ĉi tie estis normale, ke la proprietuloj de komunikiloj iĝu nomumitaj al honorigaj postenoj sen ajna ligiteco kun la profesio”.
En Ekvadoro ses televid-stacioj el sep apartenas al bankaj grupoj aŭ dependas de financaj klanoj. Ne estas, do, malfacile konfuzi esprim- kaj entrepren-liberon. “La socia klaso formata el cento da familioj, la sama, kiu tenis la kondukilojn de la potenco, asertas la Patra Moŝto Arellano, fabrikis la publikan opinion kaj generis specon de socia filozofio al ĝi favora, ĉar ĝi posedis la plej grandajn informilojn.”
“La demokratio estas bona, precizigas la prezidanto, ĝis la tago, kiam la interesoj de la oligarkio estas minacataj. Ĝis la tago, kiam la registaro intencas redistribui la riĉaĵojn de la nacio. En tiu momento, la agresemo de la gazetaro vekiĝas. Do, eĉ se la grandaj komunikiloj kaj iliaj ĵurnalistoj ne estas respondecaj pri la malbonaĵoj de la lando, ili al ili kontribuas serioze.” Kio koncernas lin, Santillán “scias”, ke la usona ambasadejo en Kito agas, diskrete, sed agas. “Ĝi pli kaj pli intimumas kun la amaskomunikiloj. Kiuj ĝojegas. Ne multe mankas, ke la kampanjo de diabligo kontraŭ la prezidanto iĝu amasa. Estas la unua paŝo al la provo de senstabiligo.”
La aktuala decidemo de la ekvadora registaro enklasiĝas, el vidpunkto de Vaŝingtono, en la kategorion de neobeemo. “Ni esperas, ke Usono, sed ankaŭ la Eŭropa Unio aŭ ajna alia nacio, respektos nin, deklaras kun firmeco s-ro Correa, kaj ke neniu provos dikti al ni la politikojn, kiujn ni devos sekvi, nek faros ajnan specon de interveno.”
Tamen, pli ol usona agado kontraŭ la registaro, la konflikto en Kolombio konsistigas aktuale zorgofonton por Kito. Ĉirkaŭ kvincent mil kolombianoj translokiĝis en Ekvadoron; multaj el ili estas “delokitoj”, kiuj devis forkuri el la bataloj. Ĉiutage kaj centope, personoj serĉas portempan rifuĝon transe de la landlimo. En tiu landlima regiono, la situacio estas iufoje ege streĉa, eĉ se la ekvadora registaro kaj ĝia armeo agas kun prudento kaj humaneco.
S-ro Correa anoncis, ke li ne enmiksiĝos en la internan militon, kiu ruinigas la najbaran landon. Ke li ankaŭ ne kvalifikos la gerilon Revolucia Armeo de Kolombio (FARC)* kiel grupon “terorisman”. Li ripetis, ke lia registaro pretas kontribui al serĉado de politika solvo por la konflikto. Sed li restas kategoria, asertante, ke “la Plano Kolombio, starigita de Bogoto kaj Vaŝingtono, estas milit-incita kaj perfortema; kiu, anstataŭ helpi solvi la dramplenan situacion, ĝin nur plimalbonigas”.
Ne nur s-ro Correa postulis de sia kolombia samfunkciulo Álvaro Uribe, ke li interrompu la aerajn surŝprucigojn sur la kokao-plantejoj proksimaj al la landlimo, sed li ankaŭ avertis, ke, neces-kaze, li metus ĉi aferon antaŭ la internaciaj tribunaloj. Registaraj kaj sendependaj komisionoj agnoskis la gravajn efikojn de la uzataj kemiaj substancoj al homoj, akvo, animaloj kaj vegetaĵoj. “Nia najbaro estas frata lando, sed ni devas meti limojn al la Plano Kolombio.”
Plia zorgo ekzistas en Kito, aliflanke: la kolombia registaro povus esti la ĉevalo de Trojo de Vaŝingtono ĉe provo malstabiligi la ekvadoran registaron. Plurfoje, ĝi agis tiel kontraŭ Venezuelo.
Se la registaro ne ĝuus amasan apogon, pensas multaj, “jam de longe okazintus provo de ŝtatrenverso”. Tamen, la subadmiralo Jarrín, ĉiam en kontakto kun altrangaj oficiroj, certigas: “Mi ne rimarkis ĉe ili la plej malgrandan intencon partopreni tiaspecan aventuron.”
Estas vere, ke la registaro estas gajnanta la simpation de la armeanoj danke al disponoj, kiujn ĝi faris profite al ili. Armeanoj kaj policanoj, travivantaj penigajn labor- kaj viv-kondiĉojn, ne estis bone traktitaj de la estinteca povo. Plie, gravaj projektoj pri nacia disvolvado estas komisiitaj al la armea inĝenieraro. Tia iniciato ne estas agrabla al la privataj kaj eksterlandaj entreprenoj, sed la registaro defendas la kapablecon de tiuj profesiuloj kaj rememorigas, ke parto de la mono tiel investita estas, tutlogike, rehavigota de la ŝtato.
Ĝis nun, oni asertas en la palaco Karondelet, “ĉio estis farata laŭ la spekula financa kapitalo, kaj ne laŭ la realaj faktoroj produktantaj riĉaĵon”. En Ekvadoro, oni iufoje atingis tiajn kontraŭdirojn, ke, dum la produkta sektoro kriziĝis, la financa sektoro, kiu ĝin administras, superis ĉiujn profit-rekordojn. “La problemo estas, ke multnombraj entreprenestroj fraŭdas: ili impostevitas, ekspluatas la laboristojn, malrespektas la medion ktp. Tiuj devas, kompreneble, sperti kelkajn timojn al nia projekto de nova ŝtato. Ili preferus vidi la malstabiliĝon de tiu registaro, kiun ili ne povos domini.”
La ĵurnalisto Ortiz vidas la estontecon kun pesimismaj okuloj. “Gravaj konfliktoj estas eksplodontaj, precipe pro tio, ke la prezidanto Correa estas homo provokanta malamon, rivalecojn, malkonkordojn inter ekvadoranoj.” Aliflanke, la Patra Moŝto Arellano proponas alian eksplikon pri la venontaj malfacilaĵoj: “La minoritato de privilegiuloj arde persistas en la ĉesigo de tiu viv-rilata projekto. La ŝoko okazos iliaflanke, ĉar oni estas damaĝonta iliajn senmezurajn privilegiojn. Ili sentas sin kiel la bebo, al kiu oni detiras la mamon, kiu ĝin nutras: ili ploras.”
Hernando CALVO OSPINA.
‣ 7-an de julio 1996: S-ro Abdala Bucaram estas elekte enpoviĝinta.
‣ 6-an de februaro 1997 Eksigo de s-ron Bucaram fare de la Kongreso. Li estas anstataŭigita de la prezidanto de la Asembleo, Fabián Alarcón. La vicprezidantino Rosalía Arteaga proklamas sin mem ŝtatestrino. La 11-an de februaro, s-ro Alarcón estas agnoskita anstataŭanta prezidanto.
‣ 11-an de julio 1998: Jamil Mahuad, kristan-demokrata, venkas en la prezidant-elekto.
‣ 21-an de januaro 2000: S-ro Majuad estas premdevigita al eksiĝo pro fortegaj indiĝenaj manifestacioj kaj milita ribelo kondukita de la kolonelo Lucio Gutiérrez. Lia vicprezidanto Gustavo Noboa lin anstataŭas.
‣ 24-an de novembro 2002: S-ro Gutiérrez estas elektita prezidanto kun la apogo de la Konfederacio de Indiĝenaj Nacioj de Ekvadoro (Konaie)
‣ 20-an de aprilo 2005: La Kongreso eksigas s-ron Gutiérrez. Li estas anstataŭita de la vicprezidanto Alfredo Palacio.
‣ 20-an de noevmbro 2006: S-ro Correa estas elektita prezidanto.
‣ 15-an de aprilo 2007: “Jes” de la ekvadoranoj en la referendumo pri la kunvoko de konstitucianta asembleo.
‣ 30-an de septembro 2007: Elektado de cent tridek anoj de la konstitucianta asembleo, dominata de la prezidanta movado Alianco Lando.
La ondoj de malstabiliĝo kaŭzitaj, en Proksim- kaj Mez-Oriento, post la atencoj de la 11-a de septembro, de “milito kontraŭ la internacia terorismo”, ne ĉesas konvulsiigi novajn landojn; lastdate Pakistanon.
Kvindek monatojn post la preno de Bagdado, la regiona geopolitika panoramo aspektas aflikta. Al la milita sakstrato aldoniĝis serio da diplomatiaj katastrofoj — sen ke la terorisma risko, male al la celo difinita de Vaŝingtono — malpliiĝis. Neniu el la konfliktoj — Israelo, Libano, Somalio — solviĝis. En Irako, malgraŭ ĉeesto de proksimume 165.000 usonaj militistoj, la perspektivoj daŭre ŝajnas same malcertaj. La ĉiutaga vivo por la civiluloj restas infero. La mortigaj atencoj sekvas unu la alian. Krome aperis nova tensio ĉe la limo inter la iraka Kurdio kaj Turkio, kie povus alfrontiĝi du aliancanoj de Usono.
Alia paradokso, la usonaj intervenoj havis la efikon senigi Iranon — la “plej fian malamikon de Usono” — je du grandaj kontraŭuloj: la baasisma reĝimo en Irako kaj tiu de la talibanoj en Afganio. Malofte rivalo alportis tiom da bonaĵoj al sia ĉefa malamiko... Tio ebligis al Teherano koncentriĝi sur sia atomprogramo, kaj tiel vekis timegojn. Usono kaj Israelo minacas nun bombi la iranajn atom-instalaĵojn. Tio aldonus ĥaoson al la regiona ĥaoso kaj sekvigus altiĝojn de la petrolprezo, neelteneblajn por multaj ekonomioj.
En Afganio la militfortoj de la NATO estas en defensivo. Disponante surloke pli ol dek-kvin mil homojn, Usono postulas de siaj aliancanoj, interalie Francio, sendi kromajn trupojn. Ĉar la talibanoj reakiris la iniciaton, la memmortigaj atencoj multobliĝas, la kulturado de papavo kaj eksportado de opio eksplodas. La rekonstruado malrapidas kaj la “demokratiaj” institucioj malfortiĝas. La provincoj, regataj de la “milit-sinjoroj”, distanciĝas pli kaj pli de la registaro en Kabulo. “Se ni foriras, koncedas okcidenta diplomato, Hamid Karzai [prezidanto de Afganio] ne tenas dek tagojn.”*
Ĝuste en tiu malstabila geopolitika kunteksto unu el la firmaj apogoj de la prezidanto George W. Bush en la regiono ĵus cedis en Pakistano. La proklamo de sieĝostato en Islamabado, la 3-an de novembro, fare de la generalo Pervez Muŝarraf estas efektive grava konfeso de lia malforteco, kiu alarmis Vaŝingtonon.
Puĉinto en 1999, la generalo Muŝarraf estis urĝe rekrutita de Usono, fine de 2001 — kaj sub la minaco, kiel li rakontis mem, vidi sian landon perei en masiva atomatako — en la milito kontraŭ la taliban-reĝimo kaj kontraŭ la afganiaj bazoj de Al-Kajdo. La registaro de s-ro Bush ŝajnigis ne rimarki la kontraŭdiron en la fakto alianciĝi kun diktatoro por “instali la demokration” en Afganio.
De tiu alianco s-ro Muŝarraf akiris ateston de internacia respektindo, kaj ankaŭ proksimume 11 miliardojn da dolaroj por pli bone ekipi sian armeon kaj siajn subprem-fortojn. Pakistano, lando de proksimume 167 milionoj da loĝantoj, estas la sola islama regno kun atomarmiloj kaj kiujn ĝi povas ĵeti 2.500 kilometrojn per longdistancaj raketoj. Tiuj donitaĵoj donas al ĝi strategian gravecon tiom pli enorman ĉar ĝi situas interne de la “perturbo-centro” de la mondo kaj apud la afgana, irana kaj proksim-orientaj krizejoj.
La ektimego, en Vaŝingtono kaj aliaj registaroj, estas ke la pakistanaj islamistoj, aliancanoj de la talibanoj, fine ekregos la ŝtaton kaj metos la manon sur la atomarmilo. La generalo Muŝarraf, abomenata de la jura potenco, ĵus silentigis la ĉefajn komunikilojn kaj atakis la du precipajn partiojn de opozicio, tiun de s-ro Navaz Ŝarif kaj tiun de s-ino Benazir Bhutto. Lia malpopulareco faras lin, malgraŭ la ŝajno, la malforta ĉenero de la politika sistemo. La celo de la usona politiko estas do, je mallonga aŭ mezlonga tempo, anstataŭigi lin. Ne per s-ino Bhutto aŭ s-ro Ŝarif, kiuj, en la plej bona okazo, servus por fari la “demokratian” ŝanĝon. Sed per alia fortulo, eble la generalo Aŝfak Kiani [Ashfaq Kyani], bride tenata de la usonanoj.
Ignacio RAMONET.
“VERE, LA TEMPO venis por starigi palestinan ŝtaton”, deklaris la usona ŝtat-sekretariino Condoleezza Rice la 15-an de oktobro 2007, reveninte el Proksim-Oriento. Se kredi ŝin, la prezidanto George W. Bush vidas en tio “unu el la plej gravaj prioritatoj de sia registaro por la resto de sia mandato”* Pro tio la organizado en aŭtuno de la renkontiĝo de Anapolo, (Marilando).
Kion Vaŝingtono anoncas kiel rapidan disvolvadon al paco povas en realo kaŭzi novajn tensiojn. Pro kvin kialoj:
‣ La unua estas ĝia eco mem. Anoncita en julio kiel “internacia konferenco” (do, en la diplomatia ĵargono, organizita de la Unuiĝinta Naciaro surbaze de ties rezolucioj), ĝi transformiĝis en “kunvenon” “formatitan” nur de Usono;
‣ ĝia tagordo restas ambigua. Por la palestina prezidanto Mahmud Abbas, ĝi devas pritrakti la landlimojn, Jerusalemon, la rifuĝintojn kaj la koloniadon. S-ino Rice siavice ripetas ke “la dokumento ne bezonas esti detaligita por esti serioza”. Kvazaŭ eĥo de la israela ĉefministro Ehud Olmert, laŭ kiu komuna deklaro “neniam konsistigis antaŭkondiĉon por la okazigo de la pintkunveno”;
‣ krome, la ŝtatsekretario ne estas “certa ke ni volos kalendaron”. Ĉu necesas memorigi ke la Blanka Domo planis la naskiĝon de la palestina ŝtato por... 2005?
‣ ĉio fakte dependas de la bona volo de Israelo. Nu, se tiu elvokas la transigon al la Palestina Aŭtoritato arabajn kvartalojn de Jerusalemo, ĝi urĝe konfiskas novajn terojn por ligi la urbon al la koloniego de Maale Adumim. Dum plena intertraktado ĝi deklaras la Gaza-strion “malamika ento” kaj minacas ĝin per totala blokado. Kaj ĝi promesas levi dudek-kvar baraĵojn en Cisjordanio post esti, laŭ la surloka oficejo de la Unuiĝinta Naciaro, aldoninta... kvardekon da ili en du monatoj;
‣ kiel, fine, s-ro Olmert, malfortiĝinta pro sia fiasko en Libano kaj ripetaj skandaloj, povus fari la necesajn “koncedojn”? Kaj la legitimeco de s-ro Abbas, siavice, estas ŝancelita pro la defio de la Hamaso...
Mallonge, tiu Anapola “pac-procezo” havas ĉiujn ŝancojn simili al ĉiuj tiuj, pro kiuj ofte suferis la Proksim-Oriento, manke de decidema engaĝiĝo de la “internacia komunumo” respektigi sian volon: Israelo ne plenumos la svagajn promesojn kiujn ĝi faros tie, kaj Usono ne premos ĝin por ke ĝi respektu ilin.
La usona registaro volas tie antaŭ ĉio sigeli la aliancon de la moderaj sunaistoj kontraŭ la ŝijaisma Irano kiun iuj de ĝi revas ankoraŭ agresi. La nuna diplomatia agitado ne vere antaŭdiras pac-akordon, kiun la nuna israela ĉefo ne vidas antaŭ... “dudek aŭ tridek jaroj”!
Dominique VIDAL.
La minaco de turka interveno kontraŭ la gerilo de la Partio de la Laboristoj de Kurdujo (PKK) rifuĝinta en Irako[1] estas la lasta epizodo de la perŝtupa akriĝo en Proksim-Oriento. De Afganio ĝis Somalio, tra Irako kaj Libano, la “milito kontraŭ la terorismo” lanĉita de la prezidanto George W. Bush transformis la regionon profunde. Sed ne kiel estis revintaj la vaŝingtonaj strategiistoj. Kio karakterizas nun la “Grandan Mez-Orienton”, estas la malfortiĝo de la ŝtatoj, la multiĝo de konfliktoj, la kreskanta enmiksiĝo de la okcidentaj trupoj, la rolo de la armitaj grupoj[2]. Kaj, malgraŭ la preparado de la kunveno de Anapolo (Usono) pri la israela-palestina paco, la sakstrato restas en tiu dosiero, tiom evidentas la partieco de la usona registaro, tiom neŝancelebla la israela malcedemo. Kaj la dividoj inter Fataho kaj Hamaso ne faciligas la serĉadon de solvo.
NENIAM LA PALESTINANOJ estis tiom dividitaj kaj malfortaj ol post la fratmortigaj bataloj de somero 2007 en Gazao. Iliaj internaj konfliktoj subfosas la internacian solidarecon kun ilia afero, reduktas la premon sur la israela okupanto kaj transformas la palestinajn teritoriojn en pulvujon kapablan ĉiumomente eksplodi.
La Hamaso akuzas la Fatahon esti konspirinta kontraŭ ĝia registaro, kelkfoje kun la kompliceco de Israelo. La Fataho denuncas la nekapablon de la islamisma partio regi efike, kaj ĝian “perfortaĵon” de la 15-a de junio 2007 kontraŭ la prezidanto kaj la Konstitucio. La sendependuloj siavice kritikas ambaŭ movadojn pro meti siajn partiajn interesojn super la nacian intereson.
Mallonge post subskribo de la interkonsentoj de Oslo de 1993 mi estis atestanto de reciprokaj akuzoj dum “ronda tablo” pri la estonto de Palestino, en kiu partoprenis certa nombro da gvidantoj kaj aktivuloj de la intifado. Je mia granda surprizo, la spirito de kamaradeco kaj de unueco kiu regis dum la unuaj horoj cedis al parola alfrontiĝo ekde kiam niaj gastigantoj anoncis ke la israelaj soldatoj estas evakuintaj sian bazon kaj ke la elir-malpermeso estas levota la saman vesperon. La respondeculoj de la Fataho minacis kiun ajn kiu obstaklus ilian provon transformi pac-procezon, kies malperfekteco ili koncedis, en procezon de konstruado de ŝtato. La reprezentantoj de la Hamaso siavice esprimis siajn dubojn kaj sian malfidon pri maljusta diplomatia vojo kies estonto estis ekde komenco ne vere promesplena.
Kvankam ĉiuj ĉi argumentoj entenas parton de vero, la Hamaso kaj la Fataho, kiel la resto de la palestina popolo, estis unue kaj ĉefe la viktimoj de interkonsento kiu promesis liberecon kaj unuecon, sed produktis malesperon kaj dividon, enfermante ilin en politikon de nul-sumo: la sukceso de unu partio fariĝis la malsukceso de la alia.
La interkonsentoj de Oslo kreis “hegemonian pacon”* kiu privilegias la israelanojn, diskriminacias la palestinanojn kaj nutras malstabilecon. Tiu situacio devenas el du kontraŭdiraj evoluoj: la Intifado naskita en 1987 konvinkis la plej multajn israelanojn pri la senutileco sorbi aŭ aneksi la okupatajn teritoriojn; la israela-usona triumfismo post la fino de la malvarma milito kaj de la Golf-milito de 1991 demonstris la nekapablon de la Organizo de Liberigo de Palestino (OLP) atingi siajn celojn per alfrontiĝo.
Kontraste al paco fondita sur fortrilato (tiu inter Egiptio kaj Israelo ekzemple), aŭ al tiu rezultanta el totala kapitulaco (Japanio fronte al Usono), la israela-palestina paco reflektas la strategian superecon de Israelo kaj ties limojn — ĝian nekapablon trudi sian volon al la palestinanoj.
Anstataŭ ĝeneralan reguladon, Israelo postulis interajn etapojn ebligantajn al ĝi dikti la ritmon de la progresoj laŭ la interkonsentoj subskribitaj en fazoj kaj plenumotaj sinsekve. Kaj ĉiu avanco dependas de la kapablo de la reganta Fataho garantii la sekurecon de Israelo subpremante la “ekstremistojn”, islamistojn kiel laikojn.
TIEL LA PALESTINANOJ subskribis sep interkonsentojn de transiro, kiuj, kvankam internacie glorataj, ĉiuj sekvigis reduktadon de ilia teritorio kaj de ilia libereco. La “paco de la bravuloj” transformiĝis en pacon de la potenculoj kaj malprudentuloj.
Oslo kondukis do al malstabila ekvilibro karakterizita de malstabileco kaj perioda perforto inter okupanto kaj okupato. Ĝi sekvigis ankaŭ ennacian malstabilecon samtempe ĉe la hegemonia flanko, Israelo, kaj ĉe la plej malforta flanko, la palestinanoj.
La masakro de la 25-a de februaro 1994 en Hebrono, dum kiu la ekstremista koloniano Baruĥ Goldstein mortigis dudek-naŭ palestinanojn kaj vundis cent dudek-naŭ da ili, kondukis la Hamason fari multenombrajn memmortigajn atencojn* kaj tiel malstabiligis la aŭtoritaton de Jasir Arafat kiel tiun de Ichak Rabin. Tamen, ties rifuzo de alfrontiĝo kontraŭ la kolonianoj ne haltigis, malpli ol du jarojn poste, lian murdonton, s-ron Igal Amir — kaj Israelo, en dek-du jaroj, havis ses registarojn. La legitimeco de Arafat ankaŭ malfortiĝis: liaj provoj ostracii la Hamason malfortigis lian popularecon, kaj lia malinklino rekte kontraŭbatali ĝin ŝancelis lian aŭtoritaton.
En ilia libro Lords of the Land*, Idith Zertal kaj Akiva Eldar montras la ligon inter israelaj agoj kaj palestinaj reagoj. Kontraste al la kliŝo, la plej multaj memmortigaj atencoj efektive rebatis murdojn faritajn de la armeo, ofte en periodoj kiam la palestinanoj ŝajnis rezignacii aŭ respektis sinretenon kiun ili mem trudis al si. Ekzemple la 31-an de julio 2001 estis la ekzekuto de du Hamas-gvidantoj de Nabluso kiu ĉesigis noktan elir-malpermeson dekretitan de la movado preskaŭ du monatojn antaŭe kaj kondukis al la terura atenco de la 9-a de aŭgusto kontraŭ picejo de Jerusalemo (dek-kvin mortviktimoj). Same, la 23-an de julio 2002 bombado al superloĝata kvartalo de Gazao mortigas gvidanton de la Hamaso, Salah Ŝehade, kaj kun li dek-kvin civilulojn, de kiuj dek-unu infanojn, kaj tio kelkajn horojn antaŭ unuflanke anoncita batalhalto. Sekvas memmortiga atenco, la 4-an de aŭgusto. Fine la 10-an de junio 2003 unu el la ĉefaj respondeculoj de la Hamas, s-ro Abdelazis Al-Rantissi, estas vundita dum provo murdi lin kiu kostas la vivon al kvar palestinaj civiluloj kaj sekvigas la atencon kontraŭ buso de Jerusalemo, kiu kaŭzis dek-ses mortviktimojn (Al-Rantissi estis fine mortigita en aprilo 2004).
Tiu diabla cirklo nutras la akuzon laŭ kiu la Fataho faris la filaboron por Israelo kaj kontribuis al la populareco de la Hamas kiel proparolanto de la marĝenigitoj kaj forgesitoj. Tiom pli ke la senĉesaj ĉikanadoj de la okupanto, la blokadoj kaj la multigo de kolonioj — kies nombro duobliĝis inter 1993 kaj 1999 — pravigis la rifuzon de la pacprocezo kaj senkreditigis la Fatahon.
Certe, dum la pintkunveno de Camp David, en julio 2000, Tel-Avivo kaj Vaŝingtono ne sukcesis trudi al la OLP rezignon pri la rajto de la palestinanoj je sia tero, je Jerusalemo kaj je reveno de la rifuĝintoj, kaj per tio restarigis la legitimecon de Arafat kiel gvidanto kapabla rezisti al la israelaj-usonaj premoj. Sed la punojn kiujn ili poste trudis, post la eksplodo de la dua ribelado, subfosis lian kapablon regi, en kunteksto de subtaksado — de Fataho kiel de Hamaso — de la konsekvencoj de la 11-a de Septembro por la usona politiko en Proksim-Oriento.
La ĉefministro Ehud Barak senkompetentigis la Palestinan Aŭtoritaton prezidatan de Arafat, kiu, laŭ li, “ne estas partnero por la paco”. Lia posteulo, s-ro Ariel Ŝaron, prenis la atencojn de Novjorko kaj Vaŝingtono kiel pretekstojn por sieĝi, dum jaroj, la ĉefstabon de Arafat kaj realigis tion kion la esploristo Baruĥ Kimmerling, antaŭ nelonge mortinta, nomis “politicido”, alivorte sisteman detruadon de la politika kaj sekureca infrastrukturo de la Aŭtoritato.*
Ĉar la situacio fariĝis nekontrolebla, Vaŝingtono devis akcepti la starigon de internacia komisiono gvidata de la eksa senatoro George Mitchell. Tiu konkludis ke la koloniado generas la malstabilecon kaj rekomendis ĝian totalan haltigon — inklude de la fama “natura kresko” postulata de la israelanoj por la ekzistantaj kolonioj.
La foresto de israela kiel usona iniciato kaj la anonco de tutaraba pac-iniciato de printempo 2002, kiu ofertis al Israelo kompletan normaligon interŝanĝe de totala retiriĝo el la okupataj teritorioj, faris kroman premon sur Usono. Tiel naskiĝis la Kvaropo de la Unuiĝinta Naciaro, Usono, la Eŭropa Unio kaj Rusio, strukturo destinita respondi al la internaciaj postuloj.
Fakte, ĝiaj rolo kaj influo limiĝis al antaŭenigi “irleteron” por la paco en Proksim-Oriento ellaborita de la usonanoj. Tiu transformiĝis tuj en novan obstaklon por la paco: la prezidanto George W. Bush konfidis ĝian plenumadon al s-ro Ŝaron, sian amikon, kiu postulis ankoraŭ pli da premo kontraŭ la “teroristoj” sen oferti ion interŝanĝe. Pli ĝenerale, la Kvaropo submetiĝis al la usona gvidado, likvidante la rolon de la Unuiĝinta Naciaro, kiel rekonis ties speciala sendito, s-ro Alvaro de Soto.*
Malgraŭ la bankroto kaj la korupto, la Fataho kaj la plej multaj palestinanoj elektis, post la morto de Arafat en novembro 2005, la favoraton de Usono, s-ron Mahmud Abbas, kiel novan gvidanton. Ties humiligo fare de Israelo, indiferenta al la reformoj kaj malfermiĝoj de la nova prezidanto, demonstris cetere ke la obstaklo por la paco estis s-ro Ŝaron kaj ne Arafat.
La aroganteco de la israela ĉefministro igis la palestinanojn, jaron poste, en januaro 2006, doni plimulton al la Hamaso sine de la leĝdona Konsilio. Tuj Israelo kaj Usono komprenigis ke ili ne akceptos la demokratian elekton de la palestina popolo kaj ne agnoskos la novan registaron. La israela sieĝo kaj la okcidentaj sankcioj paralizis la ekonomion kaj akrigis la politikajn tensiojn inter islamisma partio deziranta regi kaj laika organizo kutima je potenco kaj senpacienca reveni al ĝi.
La respondo al la palestina sakstrato venis de tie kie oni malplej atendis ĝin: la israelaj prizonoj. Malliberigitaj gvidantoj de la Fataho kaj de la Hamaso, nome s-roj Marwan Barghuti kaj Abdelĥalek Al-Naĉe, interkonsentiĝis pri tio kion oni poste nomis la “dokumento de la kaptitoj” por fondi la kunlaboradon inter la du movadoj. Post multaj hezitoj tiuj ratifis la interkonsentojn de Mekko de majo 2007, kun du celoj: krei la kondiĉojn de koalicia registaro kaj reformi la OLP-on por ke la Hamaso eniru ĝin.
Pro la okcidentaj sankcioj, la registaro de nacia unio ne longe daŭris. Kaj ĝia disfalo kondukis al novaj armitaj alfrontiĝoj, kiuj finiĝis per la potenco-preno de la Hamaso en Gazao. La Fataho ekspluatis la ekscesojn kaj la erarojn de sia rivalo por plifortigi sian regadon en Cisjordanio kaj fortigi la Palestinan Aŭtoritaton kun helpo de Israelo kaj la okcidentaj landoj.
La malespero fronte al tiuj absurdaj fratomurdaj bataloj elvokas komparon kun la perforto en malliberejoj. La du partioj kverelis pri siaj teritorioj sub la ravitaj okuloj de ilia prizongardisto. Israelo opinias efektive ke, politike separitaj, Hamaso kaj Fataho havos pli bonajn ŝancojn por regi siajn prizon-ĉelojn.
La Hamaso, venka, formis sian propran registaron sen liberiĝi de la trudoj de procezo kiun ĝi estis longatempe kontraŭbatalinta. Metante siajn paŝojn en la spuron de la Fataho, ĝi komencis perdi je kredindeco, fariĝante ostaĝo de la sama kontraŭdira diskurso: unuflanke, por plezurigi la internaciajn donacantojn, ĝi invokas la bonan regadon... sub la okupado; aliflanke, por gajni por si la radikalajn amasojn, ĝi reprenas la sloganojn de la tradiciaj kaj islamismaj liberigaj movadoj. Por aldoni la konfuzon al la polariziĝo, la dinamiko de la pac-procezo transformis la sukceson de Hamaso en malbenon kaj la malvenkojn de Fataho en benojn.
Post kiam la Hamaso devigis kolonianojn kaj soldatojn forlasi Gaza-strion, Israelo transformis tiun ege malriĉiĝintan etan teritorion en grandan prizonon. Jaron poste, la islamisma elekto-venko, la 25-an de januaro 2006, sekvigis la plej akrajn internaciajn sankciojn kontraŭ la palestinanoj. La armita alo de la Hamaso sukcesis kapti israelan soldaton: la operacio, kiu devis laŭ la farintoj faciligi la liberigon de virinoj kaj de infanoj malliberigitaj en Israelo, kondukis, male, al aresto de triono de la deputitoj kaj ministroj. Jaron kaj duonon poste, ĉiuj sidas ankoraŭ en la israelaj prizonoj, sen kaŭzi la plej etan internacian proteston.
LA MALVENKO DE la Fataho en la urnoj kaj en la stratoj kaŭzis al ĝi, almenaŭ internacie, laŭdojn kaj subtenon kiel modera forto kies fondusoj kaj kaptitoj estas liberigindaj. Same, Abbas malfortiĝinta, snobe traktata kaj ignorata dum jaroj, estas nun konsiderata kiel kredinda kaj kuraĝa ŝtatisto en Vaŝingtono kaj Tel-Avivo. Li avancis al partnero, preta akcepti la necesajn oferojn, trans tiuj kiujn li estis konsentinta en Oslo.
Se la “pac-konferenco” organizita en Usono en aŭtuno (vidu Dominique Vidal, “En la kulisoj de Anapolo”) kondukas al nova ĝenerala princip-deklaro, ia Oslo II, sub preteksto de “milito kontraŭ la terorismo” kaj en la spirito de la abortinta “irletero”. la foso inter Fataho kaj Hamaso profundiĝos kun gravaj sekvoj por la palestinanoj — la grandaj perdantoj de la afero.
Marwan BISHARA.
LA FIASKO DE la dua Liban-milito (somero 2006) kaŭzis sensacian falon de prestiĝo de la israela armeo, simila al tiu kiun kaŭzis la milito de oktobro 1973. Antaŭ nelonge fonto de nacia fiero, aŭreolita de siaj heroaĵoj kontraŭ siaj arabaj kontraŭuloj, la armeo fariĝis celo de ĉiaj kritikoj. La malsukceso en Libano de soldatoj kun reputacio esti nevenkeblaj, fronte al kelkmiloj da neregulaj batalantoj de la Hizbolaho, kaŭzis popolan malakcepton de la ĉefkomando. Sekreta raporto, kiu rivelas ke “la loĝantaro kaj la soldatoj havas nenian konfidon en Cahal*”, estis publikigita de la taggazeto Maariv, kiu, la 12-an de oktobro 2007, titolis en la ĉefpaĝo: “Konfido-krizo”. Laŭ ĝi, nur 25% de la rezervistoj esprimas sin por la ĉefstabo.
Tro ofte mobilizitaj por policaj taskoj en la okupataj palestinaj teritorioj, la armeo ne estis preparita por milito, kaj ĝia ĉefo, la generalo Dan Haluc, kiun oni antaŭvidis por la posteno de ĉefministro, estis malagnoskita kaj devis demisii.
Certe, apud la militistoj kiuj faris tiun improvizitan konflikton, deciditan en du horoj da telefona konsultado, troviĝas du civilaj respondeculoj: la ĉefministro Ehud Olmert kaj la defend-ministro Amir Perec. Sed tiuj asertis antaŭ la enket-komisiono, nomata “Vinograd”, ke la esencaj decidoj estis faritaj de la generaloj kaj ke ili kontentiĝis ratifi ilin.
Du la tri unuaj jardekoj de la ekzistado de Israelo, dum la potenco estis en la manoj de la Laborista Partio, la ĉefkomando de la armeo estis dense ligita kun tiu organizo. Post la venko de la naciisma dekstro en 1977, generaloj proksimaj de tiu movado komencis instaliĝi en la altaj sferoj apud oficiroj el la nacia-religia kampo: tre proksimaj ideologie, tiuj du movadoj kunlaboras konkrete al la ampleksigo de la kolonioj en la okupataj teritorioj. La pliiĝo de la religiuloj ene de la armeo ne ĉesas: nun, 40% de la novaj junaj oficiroj portas la judritan ĉapelon.*
La dekstro trovis aliancanojn en la ĉefstabo kaj regionaj komandoj por Cisjordanio kaj Gazao, kiuj ĝuas totalan liberecon surloke, kie ili estras, precipe koncerne la koloniojn starigitajn en la okupataj palestinaj teritorioj. Jam de jaroj la unuoj viciĝas preskaŭ ĉiam laŭ la vidpunkto de la koloniantoj, fronte al la senposedigitaj palestinanoj.
TIEL LA ARMEO konfiskas arabajn terojn pro “kialoj de sekureco” kaj lasas vastiĝi la koloniojn nomatajn “sovaĝaj”, do konstruitajn sen “permeso” — sed, laŭ la internacia juro, ĉiuj estas kontraŭleĝaj. Certe, dum ĉiu renkontiĝo kun eksterlandaj respondeculoj, israela ministro anoncas ke lia lando mildigos la ŝose-baraĵojn kiuj, en Cisjordanio kaj en la regiono de “Grand-Jerusalemo”*, malebligas la ĉiutagan vivon. Sed raporto de la Unuiĝinta Naciaro malkaŝas ke la nombro da baraĵoj atingis kvincent sepdek du, do altiĝon de 52% kompare kun la tricent sepdek ses baraĵoj kiuj ekzistis en aŭgusto 2005.*
La armeo konstruas ankoraŭ kaj ĉie ŝoseojn de apartismo — en laŭvorta senco: ili estas rezervitaj al la israelaj kolonianoj kaj malpermesataj al palestinanoj. La “separ”-muro siavice fajfas pri la decidoj, tamen tre modestaj, de la Israela Supera Kortumo. Dum tiu decidis, post longegaj debatoj, modifi la linion de la muro sude de la Hebron-montaro, la armeo konstruis aldonan mini-muron sur la origina linio rifuzita de la Kortumo. Kiel klarigas s-ro Hagai Alon, konsilisto de la ministro pri defendo: “Cahal agas kontraŭ la politiko de la registaro kaj kondutas kvazaŭ ĝi estus la armeo de la kolonianoj. Tio estis ĉiam la kazo, eĉ kiam la generalo Haluc okupis la postenon de ĉefo de la ĉefstabo.”*
Ĉu ĝisostaj naciistoj aŭ duone liberalaj, la generaloj dividas la volon altigi siajn buĝetojn. Eĉ la generalo Ehud Barak, la nuna ministro pri defendo — kiu esprimis sin antaŭ kelkaj jaroj favore al armeo “malgranda, sed inteligenta”-, rekomendas nun la formadon de du kromaj infanteri-brigadoj. Lia projekto volas respondi al fenomeno kiu maltrankviligas la ĉefstabon: la nombro da junuloj liberigitaj de la deviga militservo, do unu el kvar — de kiuj la duono estas praktikantaj religiuloj kiuj preferas la raben-lernejon al la armeo. Baldaŭ, klarigis s-ro Barak, la israela armeo ne estos plu la armeo de la popolo sed tiu de la duono de la popolo... La novaj brigadoj respondas ankaŭ al nova analizo: la estontaj militoj ne estos bazitaj nur sur teĥnologio, sed ankaŭ sur la ĉeesto surkampe (Irako estas por tio ekzemplo).
La komisiono Brodet, laŭ la nomo de ĝia prezidanto, publikigis en majo 2007 raporton kiu kritikis la sennombrajn malŝparojn de la diversaj branĉoj de la nacia defendo.* Tamen, en siaj konkludoj, ĝi aprobas preskaŭ ĉiujn rekomendojn de la ĉefstabo kiuj proponas... altigon de la elspezoj je 13 miliardoj da eŭroj por dek jaroj. Al kio ĝi aldonas 1,4 miliardojn por kovri la elspezojn de la dua Liban-milito. Kaj la prezidanto George W. Bush anoncis lastan someron altigon de la milita helpo al Israelo — proksimume 21 miliardojn da eŭroj por dek jaroj rekte destinitaj al la defend-buĝeto.
OFTE GVIDATAJ de iamaj oficiroj, la israelaj armad-industrioj estis longatempe potenca premgrupo, kiu trudis al la politikistoj strategiojn de alianco bazitajn sur armilvendoj, de la Ĉilio de Augusto Pinochet ĝis la diktatora Birmo (vd la artikolon de Renaud Egreteau). La ondo de privatigoj tamen malfortigis tiun sektoron, kun la escepto de la aviadil-industrio, de kiu 80% de la produkto estas eksportata.
Unu el la plej efikaj rimedoj kiun uzas la armea potencularo por dikti sian vidpunkton al la civila potenco konsistas en prezenti “sekretajn informojn”. Ĝi faris tion por trudi la ofensivon kontraŭ Libano en somero 2006 aŭ la bombadon de celo en Sirio en septembro 2007. Dum la krizo de 1967 preskaŭ okazis puĉo kiam la ĉefstabo prezentis ultimaton al la tiama ĉefministro, Levi Eŝkol, por atingi de li “preventan” militon kontraŭ la Egiptio de Gamal Abdel Nasser.*
S-RO BARAK ESTAS ekzemplo de tiuj sennombraj generaloj kiuj pasis, post sia pensiiĝo, de la armeo al la politiko. La “plej ordenita soldato de la historio de Israelo” kontraŭstaris, kiel ĉefo de la ĉefstabo, al la komencaj interkonsentoj de Oslo (septembro 1993); fariĝinte ministro pri internaj aferoj, li voĉdonis kontraŭ la interkonsentoj de Oslo II (septembro 1995), kiuj entenis la retiriĝon de la israela armeo el la grandaj palestinaj urboj. Li parolas pri paco kun la araboj, sed esprimas samtempe la malestimon kiun ili inspiras al li kaj deklaras ke ilia kulturo baziĝas sur “mensogo”. Israelo, en liaj okuloj, estas “vilao en la ĝangalo”... Li havas historian respondecon en la fiasko de la pintkunveno de Camp David (2000) — tiagrade ke la pacistoj povis kvalifiki lin “pac-krimulo”. Oni scias nun ke la laŭasertaj “larĝanimaj proponoj”, kiujn li laŭdire faris al Jasser Arafat kaj kiujn tiu estis rifuzinta, estis nur trompo.*
S-ro Barak estas ankaŭ la homo kiu donis sian konsenton por la provoka vizito de s-ro Ariel Ŝaron sur la esplanado de la Moskeoj en Jerusalemo, fine de septembro 2000, kiu kaŭzis la duan intifadon. Kaj, pri la nunaj intertraktadoj inter s-roj Olmert kaj Mahmud Abbas, li deklaras ke ili estas “senutilaj”, ke ekzistas “nenia ŝanco atingi finaranĝon kun la palestinanoj kaj ke fareblas nenia distingo inter Hamaso kaj Fataho”.*
Ne ĉiuj generaloj estas “malicaj” kaj ne ĉiuj politikistoj estas “afablaj”. Tiel, la admiralo Ami Ajalon, konata “kolombo”, kreis kun s-ro Sari Nusseibeh, prezidanto de la (palestina) universitato Al-Kods, la pacisman movadon La Nacia Inventaro, kiu alvokas la israelanojn kaj la palestinanojn al la ekzisto de du ŝtatoj laŭlonge de la limoj de 1967. Ĉi-jare s-ro Ajalon estis kandidato por la direktejo de la Laborista Partio, sed estis apenaŭ batita de s-ro Barak danke al la voĉoj de la aktivuloj... arabaj. Tiuj estis ja superŝutitaj de promesoj de la generalo Fuad Ben Eliezer, irakdevena judo parolanta la araban, kiu taskis sin akiri por s-ro Barak la voĉon de tutaj vilaĝoj. Tiu sama s-ro Barak, fariĝinta milionulo en kelkaj jaroj, siavice ankaŭ “aĉetis” multajn voĉojn de arabaj elektantoj.*
KELKFOJE LA MILITISTOJ lasas al la civiluloj la zorgon defendi ekstremismajn poziciojn. Tiel, s-ro Avigdor Lieberman, ĉefo de la ruslingva partio Israel Beitenu (“Israelo, nia domo”) kaj ministro pri strategiaj aferoj, kiu konatiĝis minacante Egiption bombi la reten-digon de Asuano*, deklaris antaŭ nelonge: “Dum la venonta alfrontiĝo kun la Hizbolaho necesos detrui Sirion, bombi ties rafinejojn, infrastrukturon, flughavenojn, la prezidantan palacon, la ministrejojn. Necesas rompi ĝian batal-volon, tute kiel Usono faris kun Germanio.”* Kelkfoje la patriotoj kun galonoj emas ŝirmi sin malantaŭ patriotoj sen galonoj.
Amnon KAPELIOUK.
Eŭropo kaj la partopreno de la popoloj neniam estis feliĉa paro. La opcio, kiun elektas s-ro Nicolas Sarkozy, ratifi per la parlamento traktaton praktike identan kun tiu kiu estis referendume rifuzita en 2005, profundigas la foson inter civitanoj kaj institucia aparato de la Eŭropa Unio. Aparato kiu produktas senĉese novliberalajn politikojn, kiujn la registaroj plej volonte imputas al tiu “Eŭropo” kies legitimecon ili samtempe subfosas.
LA SUBSKRIBO, la 13-an de decembro 2007, de la Lisbona Traktato fare de la registaroj de la dudek-sep membroŝtatoj de la Eŭropa Unio ĉesigos la periodon eŭfemisme nomatan “pripensada” post la rifuzo de la eŭropa konstitucia traktato (EKT) fare de la franca kaj nederlandaj referendumoj en printempo 2005. Ĝi instalas la institucian superstrukturon de la Unio kaj samtempe konfirmas ĝian profunde novliberalan econ kaj, ĝuste pro tio, ĝi estas kalibrigita por garantii, en la brusela ĵargono, kontraŭ ĉia ratifa “akcidento”. Traduko: ĝi devas ne submetiĝi al juĝo de la popoloj, al kiuj oni neniam tiom malkaŝe indikis ilian kondiĉon de entruduloj kaj nedeziratoj en la konstruado de Eŭropo.
Nomata antifraze “simpligita traktato” aŭ “minitraktato” de s-ro Nicolas Sarkozy dum sia prezidant-kampanjo, la nova teksto, nun titolita Traktato pri la Funkciado de la Eŭropa Unio (TFEU), enhavas ne malpli ol ducent kvindek ses paĝojn kun preskaŭ tricent modifojn de la Traktato Instituciiganta la Eŭropan Komunumon (Romo, 1957) kaj sesdeko da modifoj de la Traktato pri la Eŭropa Unio (Mastriĥto, 1992), dek-du protokoloj kaj dekojn da deklaroj. En la longa historio de la diplomatio, oni vidis pli “simpligitan” kaj pli “mini”...
La kvazaŭa nelegebleco de tiu dokumento por normaluloj (kaj, supozeble, por la granda plimulto de iliaj elektitaj reprezentantoj) ne kaŝu la esencon: temas simple, escepte de kelkaj dispozicioj, pri la enhavo de la EKT (vidu “Ĝemelaj traktatoj”) Do, la simpla paraleleco de la formoj postulus ke ĝi estu submetota al la samaj ratifo-proceduroj. Sed tute ne. La argumento kiun uzis s-ro Sarkozy dum kaj post sia kampanjo por pravigi la rifuzon de nova popol-konsultado estas falsa: la EKT estis konstitucio, por kiu necesis referendumo; ĉar la TFEU ne estas konstitucio, simpla parlamenta ratifo sufiĉos! Nu, la EKT tute ne estis eŭropa “konstitucio” en la jura senco de la termino; temis pri traktato kiel la aliaj, kiel publike asertis s-ro Jean-Luc Dehaene, iama belga ĉefministro kaj vicprezidanto de la Konvencio por la Estonto de Eŭropo, kiu redaktis ĝian unuan version.
La konstitucia referenco estis simbola, nome por “sanktigi” la validajn eŭropajn politikojn, kiuj preskaŭ ĉiuj estas novliberalaj kaj kiuj aperis en la parto III de la EKT. Tiu parto III ja malaperis kiel tia, sed ĝia substanco restas senŝanĝa, ĉar ĝi troviĝas en la du traktatoj (de Romo kaj Mastriĥto) al kiuj la TFEU faras nur kelkajn modifojn, kaj ĉefe ĉar tiuj politikoj estas jam ĉiutage aplikataj. Lasta argumento uzata de la franca prezidanto: la faritaj modifoj estas interkonsentaj. Se tio estas vera, prezentiĝas bonega okazo por konstatigi tion per konsultado de la elektantoj. La interkonsentataj temoj estas ja maloftaj en Francio...
Estas klare ke s-ro Sarkozy kredas eĉ ne unu vorton de tio. Malantaŭ fermitaj pordoj dum sia ĵusa vizito al la eŭropa parlamento en Strasburgo li eldiras sian veran pensadon: “Ne estos traktato se okazos referendumo en Francio sekvota de referendumo en Britio”.* Pli grave: “La samo [negativa voĉdonado, kiel la franca en 2005] okazus en ĉiuj membroŝtatoj se tie organiziĝus referendumo.” La afero almenaŭ klaras, kion konfirmas, tamen sen emociiĝi pro tio, raportisto de la semajngazeto L’Express, arda partizano de la nova traktato: “La pruvo estas farita ke la Eŭropa Unio avancas nur sen la popola konsento. (...) La Unio timigas siajn popolojn, tiom ke necesis forlasi en Lisbono la ”montrajn signojn“, flagon kaj himnon, por doni ŝajn-garantiojn al la opinio.”* Tio diras ĉion.
SE LA KONSTRUADO de Eŭropo povas “avanci” nur senscie de la popoloj, se ne kontraŭ ili, estas ĝiaj demokratiaj fundamentoj — konstante invokataj en ĉiuj traktatoj — kiuj mem estas atakitaj. Ne temas pri subordigita demando. Ĝi estas unu el tiuj kie la formo ne nur rangas antaŭ la enhavo, sed kie ĝi estas la enhavo mem, ĉi tie la unuarangeco de la popola suvereneco. Tiel ĝi devus plej ege maltrankviligi ĉiujn politikajn respondeculojn kaj, krome, ĉiujn strukturojn de socia reprezenteco.
Ĉiuj fortoj kaj praktike ĉiuj politikaj gvidantoj kiuj konsilis la rifuzon de la EKT en 2005 estas kompreneble unuecaj pri la postulo de referendumo por ratifi la TFEU. La direktejo de la Socialista Partio (PS), avida venĝi sin por la “ne” kie ĝi estis malaprobita de parto de siaj respondeculoj kaj de siaj plej multaj elektantoj, decidis alie: ĝia plimulto alvokis la delegitojn voĉdoni “jes” al la teksto prezentota al la Nacia Asembleo kaj al la Senato, anstataŭ batali por okazigo de referendumo. En la keston de forgeso formetita la tiusenca promeso en ĝia programo kaj en la propono 98 de la prezidant-kampanjo de s-ino Ségolène Royal! Tro belas la okazo pasigi tra la parlamenta luko tekston forpelitan tra la pordego de la popola verdikto. S-ro Patrick Bloche, deputito de Parizo, diras tion rekte: “Ĉi-foje mi ŝatus ke la PS pensu ion pri Eŭropo. Eĉ se ĝi pensas la samon kiel s-ro Sarkozy.”*
Oni vidis supre kion vere pensas s-ro Sarkozy, kiu tiel disponigas al la PS rezervon de estontaj ministroj de “malfermo” kiuj timas kun li — prave — la voĉdonadon de la civitanoj. Li almenaŭ anoncis klare sian sintenon antaŭ ol elektiĝi prezidanto: ne okazos referendumo. Por la direktejo de la PS, kiu estis farinta kontraŭan decidon, “Eŭropo” ja valoras la neadon de ĝiaj promesoj!
Oni povas demandi sin pri tiu insistego de partio favore al formo de eŭropa konstruado kiu, ekde la unua tago, volis esti maŝino de liberigado* kaj kiu poste adoptis la kriteriojn de la novliberala tutmondigo, nome pri la rilatoj kun la Sudo.*
Estas aŭdace nomi “socialistoj” la socialdemokratojn de la Eŭropa Socialista Partio (ESP), kiuj, en la Eŭropa Parlamento, agas ĝenerale komune kun siaj “kontraŭuloj” de la Eŭropa Popola Partio (EPP) ĉiam kiam temas pri liberaligo kaj proksimiĝo al Usono.* Se tiu Eŭropo estas efektive, kaj nature, liberala, kaj se ĝi finprotektis siajn instituciojn por resti tia, la demando, longan tempon tabua, estas nun kiel liberiĝi el tiu jugo.
Bernard CASSEN.
SEKVE AL LA franca kaj nederlanda referendumoj de 2005, la traktato pri funkciado de la Eŭropa Unio (TFEU) forlasas la konstitucian leksikon kiu karakterizis la eŭropan konstitucian traktaton (EKT) kaj kiu havis la celon “eternigi” la liberalajn principojn. Krome, simbole, la “libera kaj sendifekta konkurenco” malaperas el la celoj de la Unio. Tamen, trans tiuj modifoj kaj kelkaj aliaj, la TFEU havas la celon akceptigi preskaŭ la tutan enhavon de la EKT. (Vidu “Revivigo de la Eŭropa Konstitucia Traktato”.)
Ĝi reprenas el ĝi nome la instituciajn dispoziciojn: prezidanto de la Eŭropa Konsilio elektota de la membroj de tiu Konsilio por du jaroj kaj duono, renovigebla unu fojon; alta reprezentanto pri eksterlandaj aferoj kaj la komuna sekurec-politiko (nomata ministro pri eksterlandaj aferoj en la EKT), cetere vicprezidanto de la Komisiono; ekde 2014, sistemo de duobla plimulto (55% de la nombro da ŝtatoj reprezentantaj 65% de la loĝantaro de la Unio) por la decidoj bezonantaj la kvalifikitan plimulton, kaj bloka malplimulto de kvar ŝtatoj, kun du transiraj klaŭzoj ĝis 2017; ankaŭ, ekde 2014, reduktado de la nombro da komisaroj al du trionoj de la nombro da ŝtatoj, anstataŭ po unu por ĉiu ŝtato nun; ampleksigo de la nombro da kampoj en kiuj kundecidas la Eŭropa Parlamento kaj la Konsilio; elekto de la prezidanto de la Komisiono fare de la Parlamento.
Kiel en la EKT, la Unio estas dotita je jura personeco. La Ĉarto de la Fundamentaj Rajtoj (iama parto II de la EKT) malaperas el la traktato mem, sed por pli bone reaperi en la deklaro 29, kun la sama deviga forto. Tamen necesas relativigi tiun adjektivon, ĉar tiu dokumento postlamas multajn naciajn leĝarojn kaj “kreas nenian novan kompetenton por la Unio”...
Sama truko kun la “libera kaj sendifekta konkurenco” kiun s-ro Sarkozy flatas sin esti forstrekinta el la celoj de la Unio. Ĝi tamen revenas per la protokolo 6, resendanta al la artikolo 3 (kiu temas precize pri tiuj celoj!) kaj kiu disponas ke “la interna merkato (...) entenas sistemon kiu garantias ke la konkurenco ne estu difektata”.
Alia “avanco” per kiu argumentas la partizanoj de la TFEU: la ebleco por la Eŭropa Unio leĝofari pri la publikaj servoj, nomataj servoj de ĝenerala ekonomia intereso (SĜEI).* Ĝia artikolo 14 efektive elvokas la neceson, por la Unio kaj por la ŝtatoj, certigi la ekonomiajn kaj financajn kondiĉojn por plenumado de iliaj taskoj kaj, tio ne troviĝis en la EKT, ĝi aldonas ke la Eŭropa Parlamento kaj la Konsilio fiksas la kondiĉojn por tio. Sed, ĉar ekzistas ia “sed”, ili restas, kiel en la EKT, submetitaj al la reguloj de la konkurenco per la artikoloj 86 kaj 87. Tio signifas la neadon de ilia ekzistokialo. Pri la eventualaj sendevigoj pri tiu subordigo kompetentas la Komisiono, kiu permanente realigas siajn liberalajn dogmojn.
Neniu trompiĝu: la EKT kaj la TFEU ja estas klonoj. S-ro Valéry Giscard d’Estaing, prezidinto de la Konvencio por la Estonto de Eŭropo, tre ĵaluza pri sia verko, volonte etendas sian patrec-agnoskon de unu traktato al la alia: “La instrumentoj estas precize la samaj. Nur la ordo estas ŝanĝita en la ilkesto.”*
Bernard CASSEN.
LONGAN TEMPON limigita al la mallarĝa rondo de la novklasikaj ekonomikistoj*, la nocio de “homa kapitalo” disvastiĝis ekde la 1980-aj jaroj por fariĝi unu el la favorataj konceptoj de la teoriistoj de “homaj resursoj” kaj de la rekrut-agentejoj. Ĝi okupas hodiaŭ privilegian lokon en la vortaro de la politikaj respondeculoj, kiel montris la ĵusa prezidant-kampanjo en Francio. Tiel, farante la negativan bilancon de la antaŭa socialista mastrumado, s-ro Nicolas Sarkozy deklaris en mitingo, en Saint-Etienne, la 9-an de novembro 2006: “Se la ŝtato vivas super siaj rimedoj, Francio vivas sub siaj resursoj. Ĝi malŝparas sian homan kapitalon en senlaboreco, cerbofuĝo kaj la tridek-kvin [labor-]horoj.” Kaj lia socialista rivalo, s-ino Ségolène Royal, respondis: “Ili [la desktruloj], envere, ne komprenis la plej gravan: la relanĉo de la kresko kondiĉas radikalan ŝanĝon de politiko kiu faras la socialan justecon ne la malamiko sed la risorto de la produktkapablo kaj de la homa kapitalo, ne vulgara variablo por alĝustigo, sed valorigenda riĉaĵo, ĉar ĝi estas, hodiaŭ, nia plej daŭrigebla konkurenca avantaĝo.”*
Fakte, homa kapitalo estas ridinda absurdaĵo trudita de tiu nuntempa novlingvo, la novliberala diskurso. Kvazaŭ la kapitalo, tiu malvarma monstro, tiu akumulaĵo de morta laboro, kiu rajtas transvivi nur per la fakto ke ĝi vampire elsuĉas konstante la vivan laboron, dum ĝi dediĉas kelkajn miliardojn da individuoj al malriĉeco kaj senlaboreco, povus havi ion ajn homan! La ekonomikistoj, la afergvidantoj, la politikistoj, sed ankaŭ la simpluloj kiuj kuraĝas uzi tiun esprimon diras fakte la tutan malhumanecon de mondkoncepto en kiu ĉio kaj ĉiuj devas mezuri sian ekzistadon laŭ la mezuro de la sola grava valoro kaj al kiu necesas submetiĝi: la varvaloro.
Sed kion ili komprenas sub homa kapitalo? Tutsimple la laborforton de la salajruloj: la tutaĵon de la kapabloj korpaj (forto, eltenkapablo, lerteco, far-scio), moralaj (kuraĝo, insistemo, morala kaj profesia konscienco), intelektaj (ĝeneralaj kaj specialaj konoj, imagivo kaj inteligento), estetikaj (gusto, talentoj), rilataj (empatiaj kapabloj, sento de rilato aŭ de intertraktado) kiujn la salajruloj povas vendi sur la labormerkato.
Tiuj kiuj nomas la laborforton homa kapitalo volas ankaŭ konvinki sin, kaj konvinki la salajratajn laboristojn, ke ĉiu de ili posedas ankaŭ, kun sia laborforto, kapitalon, do tutaĵon de resursoj kiujn li devus portigi fruktojn zorgante gardi kaj eĉ kreskigi ĝian valoron per komenca kaj posta formado, profesia sperto, sia kariero, zorgo por sia sano, per siaj kulturaj kaj libertempaj aktivecoj, siaj personaj rilatoj ktp. En ĉiuj dimensioj de sia ekzistado, ĉiu devus konsideri sin kaj agi kiel potenciala centro de akumulado de mona riĉaĵo, simile kiel la kapitalisma entrepreno. Do ĉiu kondutu kiel kapitalisto kies kapitalo ne estas alia ol lia propra persono. Ĉiuj estas kapitalistoj, ĉiuj entreprenistoj de si mem.
Ni ne haltu ĉe la cinikaĵo aŭ la nekonscio kiu troviĝas en paroli pri kapitalo (do la ebleco de valorigo, de riĉiĝo) koncerne la laborforton de tiuj kies nombro grandiĝas, kiuj troviĝas en malcerta situacio kaj en senlaboreco, eĉ en soci-ekonomia ekskludeco. Tutsimple ĉar ili ne sukcesas vendi sian laborforton estiel varon, eĉ malpli fruktigi ĝin kiel kapitalon. Kaj la cinikeco estas apenaŭ malpli senhonta kaj la nekonscio malpli stulta kiam la formulo aplikiĝas al tiuj kiuj interŝanĝas sian laborforton kontraŭ mizeraj salajroj, kiuj ne ĉesas multiĝi pro la disvolvado de la novliberalaj politikoj, Norde kiel Sude.
PER TIU CINIKAĴO kaj tiu nekonscio oni provas konvinki la unuajn kaj la aliajn ke, se ili troviĝas sen laboro aŭ en la “galero” de la provizoraj dungoj, ili kulpas mem pri tio: ĉar ili ne havas ion valoran por vendi aŭ ĉar ili ne scias vendi ĝin ĝuste. Samtempe kaŝiĝas ĉiuj strukturoj kiuj kaŭzas la malegalecon de la distribuadoj aŭ la alproprigon ne malpli malegalan de la materialaj, sociaj, kulturaj, simbolaj resursoj en nia socio, kiu faras ke la “homa kapitalo” de junulo el popolaj medioj de la antaŭurboj havas malmultajn ŝancojn por same valori kiel tiu de junulo el bonstata medio.
Individuisma kaj eĉ psiĥologiuma, la nocio de homa kapitalo dissolvas ĉiajn sociajn rilatojn kaj la pli aŭ malpli fortajn kaŭzantajn fortojn kiuj afekcias ilin en la volismo mobilizi sin, kiun dense esprimas la popola formulo “Kiu volas, tiu povas”. Koncerne la parton de la laboristoj kiuj havas ankoraŭ la bonŝancon disponi pri stabila dungo, la sama formulo kontribuas konvinki ilin ke ili dankas ĝin al sia homa kapitalo. Tio kondukas ilin ne nur sensolidariĝi de la antaŭaj, sed eĉ persvadi sin ke ili devas permanente mobiliziĝi por konservi kaj kreskigi tiun valoran kapitalon, tiel transformante sian eksterlaboran ekzistadon, en ĉiuj dimensioj, en permanentan entreprenon de akumulado de ĉiaj resursoj destinitaj valoriĝi sur la labormerkato.
Sed, se ĉiu estas eta entreprenisto, tiam la meĥanismo de kapitalisma ekspluatado mem estas samtempe kaŝita. Ĉar, kiel mastrumanto de homa kapitalo, la salajrata laboristo ne estas plu konsiderata iu kiu vendas al la kapitalo laborforton kies aktualigo (la realigo en formo de determinitaj daŭro, intenso, kvalito kaj do produktivo) povas formi pli da valoro ol ĝia propra valoro, tiel generante plusvaloron, liverante al la kapitalo pli da valoro ol ĝia aĉeto kostis al tiu. Li estas konsiderata iu kiu vendas “servojn” por kiu la salajro estas iel la ĝusta prezo, la strikta mon-ekvivalento. Nenia ebleco de ekspluatado inter kapitalo kaj salajrata laboro; nur ĝuste, la unua povas profiti sian “merkat-potencon” pli ol la alia...
Al tio fine aldoniĝas ke paroli pri kapitalo por signi simplan varon (la laborforton) signifas praktiki solidan fetiĉismon, en la senco kiun uzas Markso por tio. Tio estas kredigi ke, sub preteksto ke la kapitalo estas “valoro en proceso”, valoro kapabla konservi sin kaj kreski dum senĉesa cikla proceso dum kiu ĝi alprenas alterne la formon de varo kaj mono, ĉia varo (kiel la laborforto) aŭ ĉia monsumo estus, per si mem, kapitalo.*
SAMTEMPE ONI kaŝas denove la kondiĉojn kiuj, solaj, ebligas la kapitalon: la ekspluatadon de la laborforto sub formo de salajro-dungo, la transformadon de la laborforto en varon kaj ĝia antaŭkondiĉon, la eksproprietigon de la laboristoj, ilian senposedigon de la sociaj produktrimedoj, kiuj estas tamen la akumulitaj fruktoj de ilia propra ekspluatado. Paroli pri kapitalo por tio kio estas tiel la malo de ĝia genera principo, tio signifas renversi ĉiujn kapitalismajn produktad-rilatojn igante ilin nekompreneblaj, do inversigi la mondon.
Alain BIHR.
La fenomeno estas konata ĉefe en Argentino aŭ Venezuelo. Sed ankaŭ en Hispanio, Italio aŭ Francio miloj da laboristoj havigas al si kaj vekas siajn bankrotajn entreprenojn. Prefere ol sperti senlaborecon ili relanĉas ilin kolektive en formo de kooperativoj. Dum la registaroj de la Eŭropa Unio ŝajnas senpovaj por konservi aŭ krei dungojn, kial ili ne subtenas ilin?
“ĜUSTE ĈAR ĜI estas kooperativo, nia entrepreno ekzistas ankoraŭ!” S-ro Salvador Bonace, hispana frezisto proksima al pensiiĝo, parolas kun konvinko pri vorto eksmoda — memmastrumado-, ĉar, kun siaj kolegoj, li sukcesis “reanimi” metalurgian entreprenon. Tio estis en 1981, en Barcelono. Ĉesante pagi la salajrulojn, la entreprenisto malaperis. En kolero, trideko da laboristoj refunkciigis la maŝinojn kaj, uzante la stokon de krudmaterialo, petis la klientojn pagi ilin rekte, trudante grandajn aŭtomobil-konstruistojn akcepti tion. “Tiam, diras ridante tiu iama gvidisto, ili bezonis almenaŭ jaron por pretigi novan karoserio-ĉenon!”
S-ro Bonance kaj liaj kamaradoj iras eĉ pli antaŭen: ili sekvestras la filon de la mastro, venintan en la entreprenon, ĝis subskribo de interkonsento. Poste, kun helpo de advokato, ili prezentis relanĉo-planon al la komerca tribunalo, kiu donas al ili la maŝinojn kiel repagon de la ŝuldoj. Kvankam ili ne estis studintaj, laboristoj transprenas kadro-respondecojn. Dum tri jaroj ĉiuj laboris sen rigardi la horon, donante al si malaltajn salajrojn, egalecajn en la unua tempo. “Substitui sin al la mastro, komence, tio estas pli da laboro, diras ili. Sed almenaŭ, tio estas laboro!”
Hodiaŭ la kataluna kooperativo Mol-Matric okupas 5.000 kvadratmetrojn en la industri-zono de Barbera del Valles kaj traktas afervolumenon de 5 milionoj da eŭroj jare. Ĝi certigas 45 dungojn kun salajroj laŭ skalo kiu donas al la elektita afergvidanto trioble pli ol al la laboristoj. Danke al investo en maŝinoj de pli ol 1 miliono da eŭroj la asocianoj volas alfronti la delokadojn al orienta Eŭropo, kiuj minacas la hispanan aŭtomobil-sektoron. Ili diversiĝas en karoserioj de fervojvagonoj kaj fabrikado de vent-elektrigiloj. “Ekde la savo, anstataŭ distribui la plusojn ni altigis la rezervojn de la entrepreno por investi”, klarigas s-ro Bolance, konvinkita ke aĉetinto plenigintus siajn poŝojn antaŭ ol denove bankrotigi la “budon”.
Tiu revigligo de bankrota entrepreno fare de la dungitoj ne estas izolita kazo en Hispanio. Male, ĝi okazis en la kadro de socia movado tiom ampleksa ke ĝi ebligis, komence de la 1980-aj jaroj, savi almenaŭ 38.500 laborpostenojn en la lando (proksimume 6.000 nur en Eŭskio kaj 7.000 en Katalunio).* “La movado naskiĝis en 1978, en tre politikiĝintaj societoj de 500 dungitoj, precizigas Isabel Vidal Martínez, profesoro pri ekonomia teorio ĉe la universitato de Barcelono. Iom post iom ĝi disvastiĝis en la lando kaj fariĝis eksterleĝa.”
Tiu fervoro memorigas la kreemon de la argentinaj laboristoj post la ekonomia krizo de 2001.* Fronte al la likvidistoj, en la publikaj aŭkcioj, la hispanaj laboristoj kantis: “Vivu la rajto je proprieto de la laboristoj!”, kiel faris dudek jarojn poste la kontestantoj en Bonaero. Ili apogas sin sur la hispana konstitucio de 1978, kiu agnoskas la rajton je laboro (same enskribita en la franca konstitucio) kaj subtenas la publikajn potencojn apogi la partoprenon de la laboristoj en la entrepreno, faciligi al ili la aliron al la proprieto je produktrimedoj.*
Tiam Hispanio trairas recesion. Inter 1975 kaj 1985 la lando perdas pli ol 800.000 industriajn laborpostenojn. Katalunio, kie troviĝas multaj malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj (MME), pasas de kvazaŭ plen-dungeco al senlaboreco-kvoto de 20%. Je unu flanko entreprenistoj en malfacilo, je la alia salajruloj kiuj rifuzas maldungon. Inter tiuj, “pragmatuloj” volas eventuale asociiĝi kun la mastro aŭ kun investistoj. “Ni venigis diversajn sumojn por lanĉi la novan entreprenon; ke tiuj kiuj alportis plej ankaŭ pezas plej en la decidoj ŝajnis prave”, raportas s-ro Pedro Jorge Puig. Kun li, trideko da kamionistoj restarigis, samjare kiel Mol-Matric, entreprenon ankaŭ situantan en Barbera del Valles: La Unión de Cisternas. Por savi siajn laborlokojn, ili preferis originalan modelon de salajra akcieco impulsita de la tiama laborista movado: la sociedad anonima laboral (“labora akci-kompanio”), SAL.
Malsame ol la kooperativo, la SAL ne estas societo de personoj, sed societo de kapitaloj. La elekto de la estraro fariĝas per voĉdono proporcia al la partopreno en kapitalo. Por la resto, ĝiaj principoj estas similaj al tiuj de la kooperativo: kvankam eblas eksteraj akciuloj, sed la salajruloj restas plimultaj, kaj neniu povas posedi pli ol trionon de la partoj; krome, la asocianoj de la SAL devas starigi rezervo-fonduson por certigi la kontinuecon de la projekto.
La kamionistoj streĉis al si la zonon kaj iom post iom orientis la komencan aktivecon de importado de ĥemiaĵoj al stokado kaj transporto de reciklotaj industriaj oleoj. Dudek-ses jarojn poste, ilia SAL havas 23 asociitajn salajrulojn kaj jaran afer-volumenon de 3 milionoj da eŭroj. “La bankoj venas hodiaŭ al ni, sed tiam la tuta sistemo estis al ni malamika: la klientoj, la financo, la justico kaj la ŝtato”, konstatas s-ro Puig. Kiel prezidanto de la Federacio de la Labor-societoj de Katalunio (FELSALC), tiu aktivulo postulis la nuligon de la ŝuldoj hereditaj de multaj SAL en la kadro de la interkonsento pri revigligo, dispono koncedita de la registaro nur fine de 2006.
Domaĝe por s-roj Puig kaj Bolance! Kiel antaŭuloj de la movado de alproprigo de entreprenoj, ili ne ĝuis la precipan subten-disponon kiun Madrido promulgis en 1985: la pago único (“unusola prestaĵo”). Temas pri la anticipa pago de la senlaborec-asekura prestaĵo kiun rajtas la senlaborulo (mezume de 8.000 ĝis 10.000 eŭroj). La kondiĉo: meti tiun sumon al la kapitalo de kooperativo aŭ de laborsocieto (eĉ de lianoma entrepreno ĝis 1992, poste denove ekde 2002).
Tiu “kapitaligo de la senlabor-asekuro” restis la ĉefa resurso por investi en la socialan ekonomion. Krom la elasteco de la statuso de la laborsocietoj, la sistemo kreskigis la trian sektoron de la ekonomio, kvankam la nombro da SAL kreskis malpli rapide post la aliĝo de la lando al la Komuna Merkato. “Madrido devis adapti la normojn de siaj entreprenoj al tiuj de Eŭropo. Pro tio, en 1989, kapitalo pli granda ol 60.000 eŭroj fariĝis necesa por starigi iun akci-societon, do, iun SAL. Sumo malfacile kunigebla”, detaligas s-ro Manuel Rubio, afergvidanto de la FESALC.
NECESIS ATENDI la leĝon de 1997 kiu permesis la starigon de laborsocietoj de limigita respondeco kun kapitalo de 3.005 eŭroj (SLL) por sperti kreskon de la nombro da partoprenigaj entreprenoj. Post tio, tiuj SLL ne ĉesas multiĝi, pli aŭ malpli subtenataj de la aŭtonomaj regionoj. Kun 25.667 kooperativoj, 2.484 SAL kaj 17.666 SLL, Hispanio troviĝas ĉekape de la Eŭropa Unio en nombro da socialaj entreprenoj. La SLL estas precipe entreprenetoj de servoj konsistantaj mezume el tri asocianoj kaj kies kapitalon, ofte familia, posedas je 40% virinoj. “Tio estas ega ŝanĝo, notas s-ino Vidal Martínez. Antaŭe, estis la viro kiu kapitaligis kaj laboris!”
Tri jarojn poste, la supervivo-kvoto de tiuj entreprenoj estas je 67%. Nun temas nur malofte pri ekposedoj: la ekonomio rekreskis, bankrotoj okazas malpli ofte. Sed, tiu movado de kolektiva memdungo solidiĝas, akompanate de la COCETA kaj la CONFESAL, la du naciaj konfederacioj de kooperativoj kaj laborsocietoj. “Certe, niaj socialaj entreprenoj estas dissemitaj sur kruele funkciantaj merkatoj, substrekas s-ino Vidal Martínez. Ili bezonus pli adaptitajn organizojn kaj konsorciojn laŭ aktiveco-branĉoj. Sed ili estas vivkapablaj, ĉar savi la laboron ŝajnas al ili pli grave ol fari profiton! Temas krome pri kulturo de entreprenistoj pli ol de prestaĵ-ricevantoj!”
Iam, ankaŭ Francio havis sian meĥanismon por veki la emon ĉe la senlaboruloj fariĝi entreprenistoj, ankaŭ destinitan al alproprigo de entreprenoj en formo de kooperativoj: la helpon al senlaboruloj kreantoj de entrepreno (ACCRE). “Tiu meĥanismo akompanis multajn relanĉojn dum la 1980-aj kaj 1990-aj jaroj”, memorigas s-ro Patrick Lenacker, prezidanto de la Ĝenerala Konfederacio de kooperativaj produktad-societoj*. Sed tiu helpo, starigita sub la prezidanteco de s-ro Valéry Giscard D’Estaing en 1979, estis senĉese mistraktata, malgraŭ la multaj projektoj kiun ĝi subtenis dum la jaroj de Mitterrand.
En 1995 la registaro de s-ro Alain Juppé adoptigas tekston kiu limigas ĝian aplikon al longdaŭraj senlaboruloj kaj al ricevantoj de sociala helpo*, kio praktike malebligas la relanĉadon de bankrotaj entreprenoj en formo de kolektiva projekto de salajruloj. Lia ministro pri komerco, s-ro Jean-Pierre Raffarin, forigas la helpon ACCRE en 1996 kaj transformas ĝin al provizoran sendevigon de socialaj ŝarĝoj. Du jarojn poste, konstatante ke la nombro da entrepren-starigoj malkreskis, la registaro de s-ro Lionel Jospin inventas la subtenon al disvolvado de novaj entreprenoj (EDEN). Unue en formo de pruntoj seninterezaj por kvin jaroj, tiu nova ACCRE fariĝas helpo, en 2001, ĝis kiam s-ro Raffarin, ĉi-foje ĉefministro, transformas ĝin al repagenda antaŭpago...
La ACCRE (aŭ EDEN) ne havis la konstantecon, kaj eĉ malpli la forton, de sia hispana ekvivalento pagata sen repago kaj konceptita kiel rajto. “Estas tamen pli profite por la ŝtato elspezi 5.000 eŭrojn por krei iun SCOP ol doni tiun sumon aŭ pli kiel senlaborulan subtenon”, kalkulas s-ro Lennacker. “La sinsekvaj hispanaj registaroj ne forigis la pago único, ĉar ĝi enspezigas”, asertas siavice s-ro Bruno Roelants, ĝenerala sekretario de la Eŭropa Konfederacio de Produktadaj Kooperativoj (EKPK), organizo kiu federas la eŭropajn kooperativajn movadojn. “En Eŭropo, asertas li, tie kie la publikaj potencoj subtenis la relanĉon de entreprenoj fare de la laboristoj, ili konsideris ke tio utilas por la ekonomia kresko kaj la socia paco. Sed la demokratio, la partopreno en la entrepreno, ne tre interesas la ŝtatojn kaj eĉ malpli la Eŭropan Union!”
Tiel, en Italio, anstataŭ subteni la relanĉadojn en kooperativoj, la Unio iris ĝis bremsi ilin. En tiu lando vigla kooperativa movado fortiĝis en kunteksto simila al tiu de Hispanio ekde la 1970-aj jaroj, ĉe kies fino almenaŭ 25 entreprenoj en malfacilo estis ĉiujare havigitaj de siaj salajruloj. Por alfronti la krizon kiu aparte tuŝis la sektorojn de metalurgio kaj teksaĵoj, la ministro pri industrio, s-ro Giovanni Marcora, subtenis leĝon, promulgitan en 1985 sub impulso de la tri grandaj federacioj de kooperativoj kaj sindikatoj: la leĝon Marcora. Ĝi celis financi la maldungitojn kiuj havigas al si la entreprenon aŭ kiuj ellaboras novan kooperativan projekton por eskapi al senlaboreco. Tiuj direktis in ekde tiam al la Compagnia Finaziaria Industriale (CFI), societo de risko-kapitalo subvenciata, kiu reinjektis en la kooperativon sumon trioble pli altan ol la kapitalo enmetita de la asocianoj — tiuj povis uzi siajn proprajn ŝparaĵojn aŭ ricevi tri ĝis kvin jarojn da anticipa pago de senlaborec-kompenso por kapitaligi.
Danke al tiu sistemo 59 entreprenoj restarigitaj de la salajruloj estis subtenataj kaj akompanataj en dek jaroj, kaj pli ol 5.000 dungoj estis savitaj, precipe en la industri-regionoj Le Marche kaj Emilia Romagna. “Proksimume triono de la tiel financataj kooperativoj fermis post kelkaj jaroj, triono estas daŭre asociitaj kun la CFI, kaj la entreprenoj kiuj konsistigas la lastan trionon jam reaĉetis la partoprenon en la kapitalo, diras la administranto de la CFI, s-ro Alberto Zevi. Laŭ la alveno, la mono, kiun la CFI rericevis, estis reinvestata en la kapitalon de aliaj kooperativoj.” La skipo de s-ro Zevi taksis ke ĝi elspezis mezume trioble malpli ol la ŝtato por krei aŭ savi ĉiun dungon.*
En 1997, la leĝo Marcora estis tamen suspendita dum kvin jaroj, ĉar la Eŭropa Unio esprimis “seriozajn dubojn pri la kongrueco de tiuj helpoj kun la Komuna Merkato, ĉar ili ŝajnas respekti nek la gvidliniojn pri helpo al dungo nek la enkadradon de la helpoj al restrukturado de entreprenoj en malfacilo”. Esprimi tiajn “dubojn” pri la helpoj al la sociala ekonomio estas parto de la klasikaj ofensivoj de la defendantoj de la kapitalisma ekonomio, kiu siavice estas mem larĝe subvenciata. En Francio, ekde 1985, la Nacia Konsilio de la Franca Mastraro (CNPF) — antaŭulo de la Movado de la Entreprenoj de Francio (Medef) — kritikis la formon de la SCOP: “La ebla etendiĝo de tia movado vekas reagon de vigla gardemo ĉe la entreprenoj de la konkurenca sektoro, ĉar ĝi prezentas duoblan riskon: ĝi minacas ilian aktivecon kaj ilian konkurencivon, ĝi povus malfortigi la ekonomian produktadkapablon de la lando.”* Ne malpli...
Sammaniere, en 2002, la Medef relanĉis la debaton pri la entreprenoj de la sociala ekonomio. Tiuj komencis, laŭ tiu organizo de la mastraro, konkurenci la entreprenojn de la var-sektoro kaj daŭre ĝuas la privilegiojn de subvencioj aŭ sendevigoj.* Jen la sama argumento de “mallojala konkurenco” uzata de la Unio kiu kondukis la italajn delegitojn revizii la kopion de s-ro Marcora, en 2001. “Nun la CFI donas ankaŭ pruntojn, eĉ se ĝia precipa aktiveco restas la kontribui al la kapitalo, resumas s-ro Zevi. Kaj tiu kontribuo povas nun esti nur la ekvivalento de la sumo investita de la laboristoj, ĉar la kapitalo estis duobligita anstataŭ triobligita.” La nova mono venas esence el sistemo de partopreno de asociitaj kooperativoj simile al tiu de la franca kooperativa movado nomata Socoden.
PRO TIO, EKDE 2003, nur trideko da kooperativoj estis financataj de la CFI, de ili deko da relanĉitaj entreprenoj. La itala ekonomia kunteksto estas ja pli serena ol en la 1980-aj jaroj. Sed la administranto havas alian klarigon por la falo de la nombro da reanimadoj: “La krizoj, kiuj tuŝas la entreprenojn en certaj sektoroj, tiom graviĝis ke la relanĉoj estas pli malfacilaj:”
Tutmondigo kaj reanimado ne faras bonan paron: en la kazo de delokado, ankaŭ la mendolibro delokiĝas. La entrepreno suferas tiam la refrapon de strategioj difinitaj aliloke, al kiu ĝi ne kapablas taŭge reagi, kaj iuj el ĝiaj vicentreprenoj estas siavice minacataj malaperi pro la domen-efiko. Inter tiuj tuŝataj entreprenoj, nur tiuj kun specifa far-scio, kapablaj adapti ĝin al “niĉaj” merkatoj, povas relanĉi la aktivecon.
La maldungitoj de multnaciaj konzernoj kandidatoj por la relanĉo de sia fabriko estas krome alfrontitaj al problemoj de patentoj, kiel okazis por la “P’tit Lu” en Kalezo aŭ la “Lustucru” en Arlezo. La unuaj ne povas uzi la receptojn de la grupo Danone, la duaj suferis krome la rifuzon de la grupo Panzani ricevi la maŝinojn...
Alia, pli banala, eventualeco, la fermo de produktad-unuo apartenanta al industria grupo povas esti parto de ĝenerala strategio, kvankam la produktejo havas ankoraŭ bonajn eblecojn. Tia scenaro tuŝis la salajrulojn de alumini-fandejo, en Civrieux-d’Azergues (franca departemento Rodano). Ilia uzino, starigita en 1993 de la grupo Dynacast International, estis aĉetita de la invest-fonduso Cinven, kiu vendis la produktejon en 2004 al la kran-fabrikanto LCN, filio de la itala grupo Campisusa. Tiu decidis likvidi la uzinon de Civrieux post malplenigi ties kason.
En januaro 2005 la duono de la 76 iamaj salajruloj sukcesis daŭrigi la aktivecon en SCOP sub la nomo de Precial Casting, post ricevi la promeson de klientoj kaj kooperativajn pruntojn kiuj motivis la apogon de komercaj bankoj alie malfacile haveblan. La salajruloj vetas pri la evoluo de ilia esplor-oficejo kaj batalas por savi la projekton malfortiĝintan pro la perdo de kliento. Laŭ s-ro Bruno Sanchez, respondeca pri la produkt-kontrolado, “oni devus montri al la akciuloj kiuj gvidas el distanco, ke ne nur la monujo alportas rezultojn; estas ankaŭ la homrilato”.
Pli ĝenerale, la bankroto de PME ne okazas nepre pro perdo de merkato. La nekapablo de gvidanto povas kaŭzi tion, aŭ lia tendenco konfuzi la kasojn de la entrepreno kun sia persona monujo. La angla ekonomikisto Anthony Jensen opinias ke, en Britio, proksimume 50% de la bankrotoj povintus evitiĝi: “Danke al la reanimadoj oni rekonas pli kaj pli la kapablojn de la dungitoj kompreni la komercon kaj vidi potencialon en situaciojn kie la kapital-riskulo ne vidas ilin.”*
Jensen rekomendas ŝanĝojn en la praktikoj ligitaj al bankrotoj por lasi ŝancon al la salajruloj. Al li ŝajnas mallogike ke ili ne estas prioritataj kreditoroj ĉe la bankoj kaj ke ili estas ekskluditaj el la kunvenoj de kreditoroj kaj el la intertraktadoj. Aliĝante al historia postulo de la kooperativa movado, la ekonomikisto alvokas doni al la relanĉantaj salajruloj antaŭaĉet-rajton. En Francio, teorie, la komercaj tribunaloj atribuas la relanĉon laŭ la ekonomia efiko de la projekto kaj laŭ la nombro da savotaj dungoj. En realo, la sociala argumento pasas ofte en la rubujon, kaj la tribunaloj opinias ke nove kreita kooperativo estas malpli vivkapabla ol kapitalisma aĉetanto kiu havas rezervojn.
La komerca justico estas ne tre kompleza kun la maldungitoj, ĉar la tribunaloj konsistas el ĉefoj de entreprenoj, ofte alelektitaj, kaj ĉar iliaj mandatuloj taskitaj por administri la entreprenojn en malfacilo estas ofte la celo de juraj enketoj pro misuzo de konfido aŭ avantaĝigo* Krome, laŭ la regionoj, juĝistoj kaj decidantoj pli aŭ malpli pridubas la kapablojn de la salajruloj fariĝi mastroj. Tiom ke la laboristo kandidato al relanĉo en kooperativo en la departemento Nord havas virtuale malpli da ŝancoj ol tiu loĝanta en la departemento Rhône-Alpes.
En 2005, 17 relanĉoj de entreprenoj fare de la salajruloj estis subtenataj de la liona SCOP Entreprises, kies direktoro, s-ro Bruno Lebuhotel, ĝojas pro la survojigo, fine de 2007, de Transmea, fonduso de risko-kapitalo de 5,5 milionoj da eŭroj subvenciata de la regiona konsilio je alteco de 1 miliono. “Laŭ la eblecoj, 430 projektoj jare povas esti subtenataj: 30 entreprenoj en malfacilo kaj 400, sanaj, en transigo al la dungitoj, post pensiiĝo de la mastro”, precizigas li. Ĉar venis la horo de “transigo” por multaj entreprenoj starigitaj de homoj naskitaj post la dua mondmilito. Tamen, tiuj eblaj transigantoj — sen heredantoj interesitaj de ilia afero — havas ofte malfavoran opinion pri la kooperativa modelo: “La SCOP elvokas la sovetan kolĥozon”, bedaŭras s-ro Lebuhotel. Tiu konstato kondukis al repoziciigo de la projekto Transmea, kiu subtenos ne nur transformojn al kooperativoj, sed ankaŭ al francstilaj “laborsocietoj” kies statuto ankoraŭ difinotas. “Kooperativo aŭ salajra akcieco, ne gravas, juĝas tiu kooperativulo. Ĉu ne gravas ŝanĝi la tendencojn de la nuna kapitalismo kaj proponi realigeblajn ŝanĝo-solvojn?”
S-ro Lebuhotel rekonas ke ne ĉiuj kooperativuloj dividas lian “pragmatismon”. La salajra akcieco efektive malhavas sekurec-barilon kaj, okaze, devojigas la kooperativo-filozofion kiu faras la kapitalon financa rimedo en la servo de la kolektiva projekto kaj ne inverse. En Hispanio, se la Coceta kaj la Confesal afiŝas esti partneroj, membroj de unu kiel de la alia de tiuj konfederacioj private kritikas volonte la konkurenc-modelon: la kooperativuloj riproĉas al la membroj de la SAL pli kapitalisman mastrumadon kaj malpli demokratian de la entrepreno, dum tiuj ironias pri Mondragon Corporation Cooperativa, la fama eŭska kooperativa grupo konsistanta el 250 entreprenoj. Por “ludi en la korto de la granduloj”, ĝi kreis, ekster Hispanio, nome en Ĉinio, relajsajn entreprenojn de kapitalisma speco, kiel farintus multnacia konzerno, kaj kelkfoje per joint-venture.
Tamen, la arbo ne kaŝu la arbaron. S-ro Bolance, la kataluna frezisto, asertas ke, se li kaj liaj kolegoj sukcesis relanĉi Mol-Matric, tiam ĉar ili metis la homon super ĉia alia prioritato. Ĉar ili diris al si: “Tio eblas...”...
Cécile RAIMBEAU.
KVANKAM LA fenomeno estas nek disvastigata de la komunikiloj nek subtenata, Francio spertas ankoraŭ multajn “reanimadojn” de entreprenoj, refunkciantaj ilin en formo de ][?kooperativo, kaj pli kaj pli da transigojn de entreprenoj al la dungitoj kiam la mastro pensiiĝas. Inter 1978 kaj 1983, la animadoj koncernis jam 339 entreprenojn. En la lastaj dek jaroj la reto de la Ĝenerala Konfederacio de la Kooperativaj Produktad-Societoj (SCOP Entreprenoj) akompanis 260 novajn kazojn de reanimado aŭ rekreado de entreprenoj en malfacilo. Aliflanke, 147 transformadoj estis registritaj en dek jaroj. La kvoto de kvinjara supervivo de tiuj kooperativoj estas 70%. Ili savis 7.300 dungojn.*
S-ro Patrick Lennacker, prezidanto de SCOP Entreprenoj, estas konvinkita ke saveblus pli da dungoj. Por tio li alvokas la politikajn respondeculojn krei specifajn financadojn favore al la salajruloj kiuj investas kolektive en la relanĉon de sia entrepreno, kaj rekomendas la starigon de “nacia agentejo de transigo de entreprenoj al la salajruloj”. Malbonŝance, se teni sin je la deklaroj de s-ino Christine Boutin, en aprilo 2007 (ŝi poste fariĝis ministro pri loĝado kaj urbo), liaj postuloj povas resti morta papero. La franca kooperativa movado tiam invitis la prezidant-kandidatojn klarigi siajn programojn favore al la relanĉo de entreprenoj en SCOOP.* La proparolantino de la Unio por Popola Movado (UMP) tiam nur citis malklarajn temojn karajn al ŝia mentoro: konservi la francan identecon de la entreprenoj, refortigi la familian kapitalismon, revalorigi la laboron, subteni la “fleks-sekurecon”. Kaj ŝi finis pri la “kredo en la etiko de la kapitalismo” de s-ro Nicolas Sarkozy...
Ĉe la eŭropa flanko, la malapero en 1999 de la unuo dediĉita al la sociala ekonomio kaj ĝia aneksiĝo al la direktejo “entreprenoj” de la Komisiono de Bruselo ne povis veki esperojn. La Eŭropa Unio fine rekonis la intereson de la kooperantoj ĝenerale en komunikaĵo de la 23-a de februaro 2004. Sed paralele la kooperativa modelo estis alfrontita al certa nombro da atakoj kiuj provis normaligi ĝin. “Tiuj atakoj koncernis la internaciajn librotenajn normojn, tiujn de la entrepren-gvidado kaj, lastatempe, la impostajn traktadojn specifajn por kooperativoj, kontraŭ kiuj venis plendoj antaŭ la Komisiono, bedaŭras s-ro Bruno Roelants, ĝenerala sekretario de la Eŭropa Konfederacio de Produktantaj Kooperativoj (CECOP). Oni malprave sugestis ke tiuj impostaj traktadoj estas asimilendaj al la ŝtataj helpoj, dum ili estas ligitaj kun la malsamaj juraj reĝimoj pri la specifaj funkciadoj de la kooperativoj kompare kun la konvenciaj entreprenoj.” S-ro Roelants kaj liaj kolegoj provas valorigi en Bruselo la decidajn kontribuojn de la kooperativoj por konservi daŭremajn dungojn kaj por la loka disvolvado, samtempe kun multigo de la translimaj pensospacoj pri la temo de reanimado. Sur la tagordo staras la dialogo kun la sindikatoj de la Unio. “Tiuj diskutoj nur komencas”, koncedas li tamen.
Por lanĉi reanimad-projekton, necesas gvidantoj pli facile troveblaj en malgranda aŭ mezgranda entrepreno kiu estas sociale organizita. Sed la sindikatistoj kiuj subtenas la relanĉadon de sia entrepreno ricevas ofte pli da avertoj ol subtenoj flanke de la direktejo de ilia organizo. Kutimintaj solidiĝi en la opozicio al la mastraro, la sindikatoj malfacile konceptas sian rolon en entrepreno en kiu ili estas mem la mastroj, kaj certaj sindikatoj rifuzas la ideon adaptiĝi al kapitalisma mastrumado, eĉ pli demokratia.
EN LA SIDEJO de la Ĝenerala Konfederacio de Laboro (CGT), tamen, la horo venis por kompromiso, se kredi s-ron Gérard Quenel, ĝenerala sekretario pri sociala ekonomio. “La malemo de la konfederacioj por la SCOP estis ligita kun la debatoj en la laborista movado pri la rolo de la ŝtato, enkarnigita de la koncepto-diferenco inter Prudono kaj Markso, inter memmastruma socialismo kaj ŝtata socialismo, analizas li. Hodiaŭ, sen nei la batalon por la publika mastrumado de la grandaj bezonoj de la loĝantaro, ni pensas ke, por la aliaj bezonoj, kooperativaj formoj estas preferindaj ol la strebo al profito. La sociala ekonomio ne estas, por la CGT, ĝenerala alternativo al la kapitalisma socio. Sed la kooperativa formo povas esti alternativo al la klasika kapitalisma formo, samtempe pli solidara, pli homa, pli demokratia.” En partnereco kun la SCOP Entreprenoj, s-ro Quenel provas iniciati formadon pri kooperativoj por la CGT-aktivuloj de la lokaj unioj, kiuj ekscias la unuaj pri la malfaciloj de la entreprenoj.
En Hispanio, Comissiones Obreras (Laboristaj Komisionoj, CCOO) ja kreis ĉelon dediĉitan al la havigo kaj partoprenis en la transigo de la produktrimedoj en la 1980-aj jaroj. Sed, laŭ la kataluna sekretario pri sindikata agado Simon Rosado, la sindikato metis tiun ideon flanken. En Italio, la sindikatoj kiuj apogis la leĝon Marcora kaj la iniciatojn de la laboristoj fariĝis iom post iom spektantoj. La maldekstraj organizoj kaj la sindikatoj ĝenerale akceptas pli la memmastrumadon kiel modelon de rezistado ol kiel eblan alian vojon.
En Francio, cetere, la vorto rimas ankoraŭ kun Lip en la kolektiva memoro. Por klarigi la relanĉon de la horloĝo-ĉeno en 1973, la laboristo-komisiono de la entrepreno precizigis: “Ne temas por ni pri provo de memmastruma eksperimento, malebla en la kapitalisma sistemo, nek pri maniero solvi la krizon per kreado de laborista kooperativo. Temas pri certigi la pagojn por subteni la batalon.”*
En la hispana havigita entrepreno Mol-Matric, laboristo defendas pli ampleksan percepton de memmastrumado, eble pli modernan: “Necesas komenci demokratiigi la entreprenon, por demokratiigi la ekonomion, se oni volas konstrui veran demokration!”
Cécile RAIMBAU.